Book Title: Ratnakarandak Shravakachar
Author(s): Samantbhadracharya, Mannulal Jain
Publisher: Vitrag Vigyan Swadhyay Mandir Trust Ajmer
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008300/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI svAmI samantabhadra AcArya racita : zrI laNDa zrAvakAcAra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Thanks & Our Request This shastra has been kindly donated in memory of Shree Lalchandbhai Amarchand Modi by UK Mumukshus who have paid for it to be "electronised" and made available on the Internet. Our request to you: 1) We have taken great care to ensure this electronic version of Shree Ratnakarandak Sharavakachar is a faithful copy of the paper version. However if you find any errors please inform us on rajesh@ AtmaDharma.com so that we can make this beautiful work even more accurate. 2) Keep checking the version number of the on-line shastra so that if corrections have been made you can replace your copy with the corrected one. Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Version History Date Changes Version Number 001 20-Jul-2006 First electronic version. Error corrections made: Errors in Original Physical Version Electronic Version Corrections Edition Information & Contents pages are Hindi Translated to Gujrati Page 4 Line:10 sidvAnto siddhAnto Page 5 Line:7 pUnamaMcada | pUnamacaMda | Page 9 Line:2 vazaMja vaMzaja Page 9Line:27 sannyAsI sanyAsI Page 19 Line: 28 mAnisaka | mAnasika Page 21 Line: 5 jugapsA jugupsA Page 47 Line:14 mUkhoM | mUryo Page 58 Line: 4 | mohanIyakarma mahonIyakarma | Page 58 Line: 24 nANa nAma Page 59 Line: 25 anubhAva anubhAga | Page 64Line: 10 samasya / samasta Page 64 Line: 11 nokaSAyarUpa nokaSArUpa Page 73 Line: 2 gif yadi Page 84 Line: 22 avasarpiNI apasarpiNI | Page 88 Line: 1 maithanusevana | maithunasevana Page 96 Line: 29 acitAra aticAra Page 107 Line: 21 AjIvikA ajIvikA | Page 112 Line: 9 kodha, krodha, Page 121 Line: 13 visaMvIdanI | visaMvAdinI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cAhe | Page 125Line: 14 dizoM dizAoM Page 133 Line: 2 ricAratA | vicAratA | Page 142 Line: 28 aphIma | aphIma Page 143 Line: 30 laikika laukika | Page 154 Line: 1 zradAna zraddhAna | Page 159 Line:25 kssaayaa| kaSAyo Page 159 Line: 29 mare | mere Page 161 Line: 14 rAga rAga bhAva bhAga Page 168 Line: 8 acatena acetana Page 171 Line: 19 dharma- | dharma-adharma ardhama Page 174 Line: 18 cAhi Page 177Line: 16 vikrayA | vikriyA Page 179 Line: 1 hAya jAya | Page 200 Line:28 naam| nAza Page 201 Line: 23 cone- | sone-cA~dI cA~dI Page 202 Line:32 pUloM / | phUloM Page 205 Line: 13 jayamAlA jayamAla Page 210 Line:12 manoraMjana | manoraMjana Page 233 Line:4 upagUdana | upagUhana guNa guNa Page 237Line:8 vyAkAraNa | vyAkaraNa Page 240 Line:10 AnaMta AnaMda Page 247 Line:10,12 samAna sAmAna Page 247 Line: 18 dvAra | dvArA | Page 262 Line:23 guNe guNoM Page 264 Line:29 uparsaga | upasarga Page 277 Line: 3Idana | dina Page 280 Line: 13,25,29 | pratikramaNa pratikraNa Page 291 Line: 19 tathI / tathA Page 297 Line:22 dekara dekhakara Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Page 294 Line:1 padyanaMdi padmanaMdi Page 297 Line:19 dvAra dvArA Page 303 Line:15 tIrthI tIrtho Page 304 Line:16 krodha- | krodha-mAna-mAyA-lobha mana-mAyA-lobha Page 307Line: 17 niryaMca tiryaMca Page 313 Line: 3 tApa tapa Page 328 Line:13 udara | udaya Page 353 Line: 30 tiskAra | tiraskAra Page 356 Line:13 raudradhyAna raudrAdhyAna Page 358 Line: 12 cinvatana | cintavana | Page 364 Line: 8 utpAdana | utpAda Page 367 Line :29 | jAnanevAlA jananevAlA Page 375 Line:22 nizcaya nizvacala Page 384 Line:34 karanevAloM kanarevAloM Page 406 Line:5 yifa | prApti | Page Line: samyaka samyak Page 406 Line: 29 mahAkAnti mahAkanti Page 421 Line:27 sabhI sabhA Page 423 Line: 27 virtaka | vitarka Page 433 Line: 22 paribhramaNa paribhramama | Page 449 Line: 21 paribhramama | paribhramaNa Page477 Line: 11 prevaza praveza Page 477 Line: 31 nahIM | Page 479 Line: 4 janma- janma-jarA-mRtyu jAra-mRtyu Page 482 Line: 12 kA AcAraM | Page 482 Line: 27 jotA jAtA nadI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates / / shrii| paM. sadAsukha granthamAlA puSpa naM. 7 zrI svAmI samantabhadra AcArya racita zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra hindI TIkAkAra (DhU~DhArI bhASA) paM. sadAsukhadAsajI kAsalIvAla , jayapura hindI rUpAntara : mannUlAla jaina vakIla , sAgara prastAvanA : DaoN. hukamacanda bhArilla, jayapura .majamera sadAsukha granthamAlA prakAzaka : paM. sadAsukha granthamAlA antargata zrI vItarAga vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa vItarAga vijJAna bhavana, purAnI maNDI, ajamera Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama AvRti dvitIya AvRti tRtIya AvRti caturtha AvRti prApti sthAna vItarAga-vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa ajamera (rAja.) mudraka 2 : 5000 (maI san 1666 ) : 5000 ( janavarI san 1667 ) : 10000 ( mArca san 1668 ) : 5000 (sitambara san 2000 ) 1. paNDita sadAsukha graMthamAlA 4635/38, DipTIgaMja, sadara bAjAra dillI- 110006, Teli : 7537006 2. zrI vItarAga vijJAna svAdhyAya mandira TrasTa vItarAga vijJAna bhavana, purAnI maNDI, ajamera Teli : 426367, 423153 3. AcArya kundakunda zikSaNa saMsthAna TrasTa e-304, pUnama apArTamenTa, varalI mumbaI - 400018 Teli : 4621666 4. zrI paM. ToDaramala smAraka bhavana e-4, bApUnagara, jayapura - 302015 Teli : 515589, 515458 : iNDiyA bAiMDiMga hAusa mAnasarovara pArka, zAhadarA, dillI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prakAzakIya " rAga dveSa viSa bela hai - vItarAgatA dhrm| samatA aura saMyama ratana - jinavANI kA mrm||" jagata ke samasta prANiyoM ke liye mahAna pavitra evam kalyANakArI digambara jaina vItarAga dharma ko deza videza ke hara kone meM prasArita karane kI maMgalamaya bhAvanA tathA pAvana lakSya se anuprANita hokara zreSTI ratna jina bhakta dharmavatsala adhyAtma premI bambaI pravAsI tathA ajamera nivAsI zrI pUnamacandajI luhAr3iyA ne dinAMka 16 apraila 1985 ko zrI vItarAga vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa prasthApita kara eka anukaraNIya tathA preraNAdAyaka kArya kiyaa| isI TrasTa ke arntagata sthApita zrI paM. sadAsukha graMthamAlA dvArA vItarAga digambara jaina dharma ke bahumukhI pracAra prasAra kA punIta kArya pUrNa dharmotsAha ke sAtha vRddhiMgata hai| granthamAlA dvArA anupalabdha di. jaina sAhitya ke prakAzana kI dizA meM aba taka nimna graMtha lokArpita kie jA cuke haiN| satsAhitya prakAzana 1) mRtyu mahotsava : isake tIna saMskaraNa prakAzita ho cuke haiN| 2) sahaja sukha sAdhana : isake cAra saMskAra prakAzita ho cuke haiN| 3) bAraha bhAvanA zataka : (dvitIya khaNDa) 4) sAdhanA ke sUtra : isake do saMskaraNa prakAzita ho cuke haiN| 5) Agamaratna : bolatI dIvAreM 6) adhyAtma paMca saMgraha : ( zrI paM. dIpacaMda jI kAsalIvAla) 7) ratnakaraDazrAvakAcAra : isake tIna saMskaraNa prakAzita ho cuke haiN| 8) "mahAkavi bhUdharadAsa" : eka samAlocanAtmaka adhyayana __mRtyu mahotsava, sahaja sukha sAdhana, sAdhanA ke sUtra tathA Agamaratna (bolatI dIvAreM) kI atyadhika mAMga ko dekhate hue ina sabhI ke navIna saMskaraNa prakAzita kie jAne kI hamArI bhAvI yojanA hai| vItarAga vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa kI katipaya dhArmika gatividhiyA~ zrI sImandhara jinAlaya ajamera zrI vItarAga vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa ke bhavya bhavana meM sthita zrI sImaMdhara jinAlaya ke mAdhyama se pratidina niyamita sAmUhika jinendra pUjA, svAdhyAya, tAtvika goSThiyAM Adi vividha kAryakramoM ke saMyojana dvArA AtmakalyANa ke pipAsu dharmAnurAgI baMdhu ArAdhanA evaM Atma vikAsa meM salaMgna haiN| samavazaraNa kA pratIka yaha jina maMdira mokSamArga meM lage hue sabhI vyaktiyoM ke lie eka sazakta mAdhyama hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pUjA vidhAnoM kA vizeSa saMyojana tInoM aSTAnhikA parva, dazalakSaNa parva evam anya vizeSa prasaMgo para prativarSa zrI tIna loka maMDala vidhAna, tatvArtha sUtra vidhAna, indradhvaja vidhAna Adi aneka pUjA vidhAnoM kA vizeSa Ayojana mumukSu baMdhuoM ko unake dharmArAdhana meM preraNA evam bala pradAna kara dharma prabhAvanA kA pra siddha huA hai| aise mAMgalika prasaMgoM para jaina darzana ke prakhara tatvAbhyAsI AdhyAtmika ucca koTI ke vidvAnoM kA anupama lAbha bhI samAja ko sahaja prApta hotA hai| ina kAryakramoM ke mAdhyama se vizeSa rUci jAgRta karane hetu samaya samaya para ucca starIya saMgIta vizeSajJoM dvArA saMcAlita ArakesTA pArTiyoM ko bhI AmaMtrita kiyA jAtA hai tAki vizeSa dharma prabhAvanA ho ske| zikSaNa zivira ke Ayojana dvArA dharma pipAsu sabhI umra ke vyaktiyoM ko vItarAga jaina siddhAntoM kA jJAna vardhana ciMtana Adi kA sahaja avasara sulabha karAne kI TrasTa kI bhAvanA ko sAkAra rUpa diyA jAtA hai| anya vividha dhArmika gatividhiyA~ 1) bhAratavarSa meM jayapura, ujjaina, devalAlI, sonAgirajI sammedazikharajI Adi vibhinna sthAnoM para prativarSa Ayojita zikSaNa prazikSaNa AdhyAtmika ziviroM meM TrasTa vizeSa Arthika anudAna dekara dezavyApI dharma prabhAvanA ke punIta kArya ko bala pradAna karatA rahA hai| 2) di. jaina samAja ke udIyamAna pratibhAzAlI chAtra chAtrAoM ke protsAhana hetu puraskAra yojanA bhI TrasTa kI gatividhiyoM kA eka ullekhanIya aMga hai| 3) "hindI gadya ke vikAsa meM jaina manISI zrI paM. sadAsukhadAsajI kAsalIvAla kA yogadAna" viSaya para zrImatI munnI devI jaina vArANasI dvArA DAkTareTa upAdhi prApti ke harSopalakSya meM unhe TrasTa dvArA protsAhana svarUpa 21,000) rupaye kI sammAna rAzi - prazasti patra, zAla va nAriyala bheMTa kara dinAMka 17 agasta 1986 ko sanmAnita kiyA gyaa| bhaviSya meM bhI jaina dharma sambaMdhI vizeSa zodha nibaMdho para DAkTareTa upAdhi prApta karane vAle jaina vidvAnoM ko ucita protsAhana hetu sanmAnita kie jAne kI TrasTa kI yojanA hai| 4) AtmArthI TrasTI baMdhuoM ke nivAsa hetu kuMdakuMda nilaya - AtmArthI nivAsa-virAga vATikA ( sarvodaya kAlonI ajamera) bhavana kA nirmANa TrasTa dvArA kiyA gayA hai tAki TrasTa kI dhArmika gatividhiyoM kA suvidhApUrNa saMcAlana sahaja saMbhava ho ske| 5) -- zrI kuMdakuda zodha saMsthAna' sthApanA kI bhI TrasTa kI parikalpanA hai| zrI paM. sadAsukhadAsa di. jaina sidvAnta vidyAlaya, jayapura kI sthApanA prasiddha AdhyAtmika vidvAna zrI paM. sadAsukhadAsa jI dvArA jaina tatvajJAna ke vizvavyApI pracAra kI maMgalamayI bhAvanA ko cira jIvita rakhane ke pAvana uddezya se TrasTa ne gata 4-5 varSoM se zrI kuMdakuMda kahAna di. jaina tIrtha surakSA TrasTa bambaI ke arntagata saMcAlita zrI ToDaramala di. jaina siddhAnta mahAvidyAlaya jayapura kI upazAkhA ke rUpa meM zrI paM. sadAsukhadAsa di. jaina siddhAnta vidyAlaya jayapura kI sthApanA kA mahattvapUrNa racanAtmaka kadama uThAkara isa pavitra zrRkhaMlA ko sthAyI dizA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pradAna kI hai| isa vidyAlaya ke mAdhyama se 25 chAtroM ke bhojana, nivAsa, zikSaNa Adi kA pUrA kharca kAyamI rUpa se TrasTa niraMtara detA rhegaa| ina chAtroM ke mAdhyama se vItarAgI tatva ke pracAra prasAra kA kArya bhaviSya meM bhI niraMtara calatA rahegA / isI bhAvanA se vidyAlaya kA saMsthApana TrasTa ne kiyA hai| " mA~ jinavANI sadA jIvaMta rahe jayavaMta raheM " TrasTa kA yahI dRDha saMkalpa evaM uddezya hai / 5 A. kuMdakuMda zikSaNa saMsthAna TrasTa, bambaI kI sthApanA TrasTa saMsthApaka zrI pUnamacaMda jI luhAr3iyA dvArA bambaI meM 4 varSa pUrva " AcArya kuMdakuMda zikSaNa saMsthAna TrasTa sthApita kiyA gayA hai| yaha saMsthAna pratibhAzAlI vidvAnoM ko Arthika svAvalambana dete hue unheM ucita sanmAna dene tathA unakA abhinaMdana karake vItarAga jinendra prabhu dvArA pratipAdita mahAna kalyANakArI tatva ke vizvavyApI pracAra hetu suvidhA pradAna karane ke lie saMkalpita hai| saMsthAna kA saubhAgya hai ki ise jaina tIrtho kI anavarata sevA ke lie sampUrNa rUpa se samarpita karmaTha sevAbhAvI kAryakartA zrI basanta bhAI ema dozI bambaI kA saMsthAna ke menejiMga TrasTI ke rUpa meM mArgadarzana evaM sakriya sahayoga prApta hai| udIyamAna pratibhAzAlI jaina vidvAnoM ko bhAratavarSa ke vibhinna prAMto ' tatva pracArArtha preSita karane sambandhI gatividhi dvArA dharma prabhAvanA kA TrasTa kA uddezya sAkAra rUpa letA jA rahA hai / anya janopayogI yojanAe~ sArvajanika sevA ke lie samarpita janopayogI cikitsA saMsthA zrI jaina auSadhAlaya ajamera tathA zrI digambara jaina auSadhAlaya koTA ko kramazaH pratimAha 2000) do hajAra rupaye kA Arthika anudAna TrasTa dvArA niyamita rUpa se diyA jA rahA hai| isake atirikta samaya samaya para netra, daMta, zalya, cakSu Adi sambandhI cikitsA ziviroM ke saMyojana meM TrasTa niraMtara Arthika sahayoga pradAna karatA rahA hai| asahAya dIna baMdhuo ko vibhinna rUpa meM Arthika sahAyatA pradAna kara TrasTa mAnava kalyANa ke pavitra mArga kI ora bhI jAgarUka rahatA huA niraMtara agrasara hai| vItarAga jinendra bhagavaMtoM kI mahAna kalyANakArI vANI kA sAre deza meM adhika se adhika pracAra prasAra ho TrasTa kA yahI uddezya hai| isa dizA meM samAja dvArA prApta sabhI racanAtmaka sujhAvoM kA TrasTa sadaiva svAgata kregaa| TrasTa sabhI mumukSu AtmArthiyoM kI Atmonnati hetu niraMtara prayatnazIla hai tathA rahegA / zrI ratnakaraMDa zrAvakAcAra - caturtha saMskaraNa kA prakAzana jaina vAMgamaya ke mahAna manISI tArkika cUr3AmaNi parama pUjya AcArya zrI samaMtabhadra svAmI kI anupama racanA graMtharAja ratnakaraMDa zrAvakAcAra ke caturtha saMskaraNa prakAzana para TrasTa apane Apako gauravAnvita anubhava kara rahA hai| caraNAnuyoga ke zAstroM meM yaha sarvAdhika khyAti prApta prAcIna, alaukika sarvamAnya zrAvakAcAra nirUpaka mahAna graMtha hai| isa graMtha meM mahA manISI vidvAna zrI paM. sadAsukhadAsa jI ne zreSTha tatvajJAna samanvita zuddha jainAcAra kA bahuta mArmika DhaMga se nirUpaNa kiyA hai / nizcaya vyavahAra kI sAmaMjasyamaya kathana zailI tathA AcAra saMhitA kA adabhuta sumela Aja ke dhArmika vAtAvaraNa ko sahI mor3a dene hetu bahuta sAmayika tathA upayogI hai| yaha paM. sadAsukhadAsa jI ke Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 6 pavitra Adarza jIvana kI anavarata sAdhanA evaM mA~ jinavANI ke prati unakI aTUTa bhakti evaM samarpaNa kI punIta bhAvanA kA dyotaka hai| DhUMDhArI bhASA meM likhita unakI TIkA ke hindI anuvAda kI samAja kI caturmukhI mAMga ko dekhate hue jinavANI sevaka zrI mannUlAlajI jaina vakIla sAgara ne lagabhaga eka varSa taka pUrNa parizrama karake DhUMDhArI bhASA kA hindI anuvAda taiyAra kiyaa| di. jaina dharmAnurAgI samAja evaM ajamera TrasTa unakA hArdika AbhAra mAnatA hai| isa mahAna graMtha ke pichale tIna saMskaraNa aba taka prakAzika ho cuke hai aura isakI 20,000 (bIsa hajAra) pratiyAM deza ke kone-kone meM svAdhyAya hetu pahuMca cukI hai aura aba isake caturtha saMskaraNa kA prakAzana lokarpita kiyA jA rahA hai| TrasTa kA dRr3ha saMkalpa hai ki yaha kalyANakArI graMtha bhaviSya meM bhI AvazyakatAnusAra niraMtara prakAzita hotA rahe / arntarASTrIya khyAti prApta vidvAna zrI DA. hukamacaMda jI bhArilla jayapura ne isakI suMdara prastAvanA likhakara TrasTa ko jo ullekhanIya sahayoga pradAna kiyA, TrasTa hRdaya se unakA AbhAra prakaTa karatA hai| isa saMskaraNa kI kImata kama karane hetu jinavANI bhaktoM ne udAra hRdaya se apanA Arthika sahayoga pradAna kiyA unake isa sahayoga ke phalasvarUpa hI yaha graMtha lAgata se bhI kama mUlya meM upalabdha ho rahA hai| dAtAroM kI vivaraNa patrikA anyatra prakAzita hai| TrasTa una sabhI kA AbhArI hai| isa prakAzana meM zrImAna motIcaMda jI ratna prabhA luhAr3iyA jodhapura evaM unake parivAra, zrImAn pradIpa kumAra jI, kusuma devI caudharI madanagaMja-kizanagar3ha, zrI choTe lAla jI, nideza kumAra jI pANDe bambaI, zrI vimala kumAra jaina (nIrU kemikalsa, dillI) evaM zrI bAbUlAla totArAma jaina luhAr3iyA parivAra, bhusAvala dvArA pradatta vizeSa Arthika anudAna ke lie TrasTa anugrahIta hai| sabhI tatvAnurAgI baMdhuoM se anurodha hai ki isa mahAna racanA kA AdyopAMta evaM niyamita svAdhyAya kara durlabhatA se prApta apane mAnava jIvana ko AtmakalyANa kI ora agrasara kareM / mA~ jinavANI kA ghara ghara meM pracAra ho / vizva ke pratyeka prANI kA jIvana sukhamaya ho inhI mAMgalika bhAvanA ke sAtha yaha caturtha saMskaraNa prakAzita karate hue TrasTa atyaMta harSita 1 sitambara 2000 vinIta : hIrAcanda boharA maMtrI ajamera zrI vItarAga vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa, Tou Tou Tou Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates viSaya 1. prakAzakIya 2. AcArya samantabhadra : jIvana paricaya 3. paM. sadAsukhadAsa : jIvana paricaya 4. prastAvanA 5. vistRta viSaya sUcI 6. zAstrAbhyAsa kI mahimA 7. zAstrAbhyAsa se prabhAvanA 8. prathama - samyagdarzana adhikAra 9. dvitIya - 12. paMcama 10. tRtIya aNuvrata adhikAra 19. caturtha - guNavrata adhikAra 13. SaSTha bhAvanA adhikAra - samyagjJAna adhikAra saMkSipta viSaya sUcI -- 15. aSTama 16. vacanikAkAra prazasti pariziSTa 1 : samyaktva kI ArAdhanA zikSAvrata adhikAra pariziSTa 4 : pariziSTa 2 : jJAna kI ArAdhanA 14. saptama sallekhanA adhikAra pariziSTa 5 7 : : nihAlacaMda pAMDyA : pUnamacaMda luhAr3iyA : DA. hukamacaMda bhArilla : : : pariziSTa 3 : naya, bhAvanA, zakti, upAsanA : zrAvaka pada adhikAra : : kundakundavANI, darzanapATha tattvavicAra kI mahimA : pariziSTa 6 : zuddhanaya, vyavahAranaya, 1: : zrAvakadharma, jinendra vaMdanA : pariziSTa 7 : dharma kA svarUpa jinamata kI paramparAe~ 1: pariziSTa 8 : jainatattvajJAna saMbaMdhI vAkyAMza pariziSTa 9 : zuddha jainAcAra sambandhI vAkyAMza Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com pRSTha 3 8 13 23 31 36 37 1 79 83 86 87 199 123 152 155 214 217 427 432 468 469 476 480 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AcArya zrI samantabhadra svAmI .......... eka paricaya ratnakaraNDa zrAvakAcAra grantha ke kartA AcArya zrI samantabhadrasvAmI haiN| pratibhAzAlI AcAryoM, samartha vidvAnoM evaM pUjya mahAtmAoM meM ApakA sthAna bahuta UMcA hai| Apa samantAtabhadra the - bAhara bhItara saba ora se bhadra rUpa the| Apa bahuta bar3e yogI, tyAgI, tapasvI evaM tattva jJAnI the| Apa jaina dharma evaM siddhAntoM ke marmajJa hone ke sAtha hI sAtha tarka, vyAkaraNa chanda alaMkAra aura kAvya-koSAdi granthoM meM pUrI taraha niSNAta the| Apako 'svAmI' pada se khAsa taura para vibhUSita kiyA gayA hai| Apa vAstava meM vidvAnoM, yogiyoM tyAgI-tapasviyoM ke svAmI the| jIvanakAla : Apane kisa samaya isa dharA ko suzobhita kiyA isakA koI spaSTa ullekha nahIM milatA hai| koI vidvAna Apako IsA kI tIsarI zatAbdI ke bAda kA batAte haiM to koI IsA kI sAtavIM AThavIM zatAbdI kA batAte haiN| isa sambandha meM suprasiddha itihAsajJa svargIya paMDita jugala kizora jI mukhtAra ne apane vistRta lekhoM meM anekoM pramANa dekara yaha spaSTa kiyA hai ki svAmI samantabhadra tatvArtha sUtra ke kartA AcArya umAsvAmI ke pazcAt evaM pUjya pAda svAmI ke pUrva hue hai| ata: Apa asandigdha rUpa se vikrama kI dUsarI-tIsarI zatAbdI ke mahAna vidvAna the| abhI Apake sambandha meM yahI vicAra sarvamAnya mAnA jA rahA hai| janma sthAna : pitR kula gurukula - saMsAra kI mohamatA se dUra rahanevAle adhikAMza jainAcAryoM ke mAtApitA tathA janma sthAna Adi kA kucha bhI pramANika itihAsa upalabdha nahIM hai| samantabhadra svAmI bhI isake apavAda nahIM haiN| zravaNabelagolA ke vidvAna zrI dorbalijinadAsa zAstrI ke zAstra bhaMDAra meM surakSita AptamImAMsA kI eka prAcIna tADapatrIya prati ke nimnAMkita puSpa kA vAkya "iti zrI phaNimaMDalAlaMkAra syoragapurAdhipasUno: zrI svAmI samantabhadra muneH kRtau AptamImAMsAyAm" se spaSTa hai ki samantabhadra phaNimaMDalAntargata uragapura ke rAjA ke putra the| isake AdhAra para uragapura ApakI janma bhUmi athavA bAla krIDA bhUmi hotI hai| yaha uragapura hI vartamAna kA " uraiyUra" jAna par3atA hai| uragapura cola rAjAoM kI prAcIna rAjadhAnI rahI hai| purAnI tricanApallI bhI isI ko kahate haiN| Apake mAtA-pitA ke nAma ke bAre meM koI patA nahIM calatA hai| ApakA prAraMbhika nAma zAnti varmA thaa| dIkSA ke pahile ApakI zikSA yA to uraiyUra meM hI huI athavA kAMcI yA madurA meM huI jAna par3atI hai kyoMki ye tInoM hI sthAna usa samaya dakSiNa bhArata meM vidyA ke mukhya kendra the| ina saba sthAnoM meM usa samaya jainiyoM ke acche acche maTha bhI maujUda the| ApakI dIkSA kA sthAna kAMcI yA usake AsapAsa koI gAMva honA caahiye| Apa kAMcI ke digambara sAdhu the "kAMcyA nagnATako'haM " / pitR kula kI taraha samantabhadrasvAmI ke gurukula kA bhI koI spaSTa lekha nahIM milatA hai| aura na hI Apake dIkSA gurU ke nAma kA hI patA cala pAyA hai| Apa mUlasaMgha ke pradhAna AcArya the| "itihAsa graMtha" 1. dekho sva. zrI jugalakizora mukhtAralikhita svAmI samantabhadra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zravaNabelagola ke kucha zilAlekhoM se itanA patA calatA hai| ki Apa zrI bhadrabAhu zrutakevalI, unake ziSya candragupta muni ke vaMzaja padmanandi apara nAma konDa kunda munirAja unake vazaMja umAsvAti kI vazaMparamparA meM huye the ( zilAlekha nambara 40) ___ muni jIvana aura Apat kAla :- bar3e hI utsAha ke sAtha muni dharma kA pAlana karate hue jaba 'muevakahallI' grAma meM dharma dhyAna sahita muni jIvana vyatIta kara rahe the aura aneka durddhara tapazcaraNa dvArA Atmonnati ke patha para bar3ha rahe the usa samaya asAtA vedanIya karma ke prabala udaya se Apako 'bhasmaka' nAma kA mahAroga ho gayA thaa| muni caryA meM isa roga kA zamana honA asaMbhava jAna kara Apa apane guru ke pAsa pahuMce ora unase roga kA hAla kahA tathA sallekhanA dhAraNa karane kI AjJA caahii| guru mahArAja ne saba paristhiti jAnakara unheM kahA ki sallekhanA kA samaya nahIM AyA hai aura Apa dvArA vIra zAsana kArya ke uddhAra kI AzA hai| ataH jahA~ para jisa bheSa meM rahakara rogazamana ke yogya tRpti bhojana prApta ho vahA~ jAkara usI veSa ko dhAraNa krlo| roga upazAnta hone para phira se jaina dIkSA dhAraNa karake saba kAryo ko saMbhAla lenaa| guru kI AjJA lekara Apane digambara veSa kA tyAga kiyaa| Apa vahA~ se calakara kAMcI pahu~ce aura vahA~ ke rAjA ke pAsa jAkara zivabhoga kI vizAla anna rAzi ko zivapiNDI ko khilA sakane kI bAta khii| pASANa nirmita zivajI kI piNDI sAkSAt bhoga grahaNa kare isase bar3hakara rAjA ko aura kyA cAhiye thaa| vahAM ke mandira ke vyavasthApaka ne Apako mandira jI meM rahane kI svIkRti de dii| mandira ke kivADa banda karake ve svayaM vizAla annarAzi ko khAne lage aura logoM ko batA dete the ki zivajIne bhoga grahaNa kara liyaa| ziva bhoga se unakI vyAdhi dhIre-dhIre ThIka hone lagI aura bhojana bacane lgaa| anta meM guptacaroM se patA lagA ki ye ziva bhakta nahIM hai| isase rAjA bahuta krodhita huA aura inheM yarthAthatA batAne ko khaa| usa samaya samantabhadra ne nimna zloka meM apanA paricaya diyaa| kAMcyAM nagnATako'haM malamalinatanurlAmbuze pANDupiNDa puNDroNDe zAkya bhikSuH dazapuranagare miSTabhojI privraatt| vArANasyAmabhUvaM bhuvaM zazadharadhavalaH pANDurAMgastapasvI rAjan yasyA'sti zaktiHsa vadatu-purato jainnirgrnthvaadii|| kAMcI meM malina veSadhArI digambara rahA, lAmbusa nagara meM bhasma ramAkara zarIra ko zveta kiyA, puNDoND meM jAkara bauddha bhikSu banA, dazapura nagara meM miSTa bhojana karane vAlA sanyAsI banA, vArANasI me zveta vastradhArI tapasvI bnaa| rAjan Apake sAmane digambara jainavAdI khar3A hai, jisakI zakti ho mujha se zAstrArtha kara le| rAjA ne ziva mUrti ko namaskAra karane kA Agraha kiyaa| samantabhadra kavi the| unhoMne caubIsa tIrthaMkaroM kA stavana zurU kiyaa| jaba ve AThaveM tIrthaMkara candaprabhu kA stavana kara rahe the, taba candraprabhu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 10 bhagavAn kI mUrti prakaTa ho gii| stavana pUrNa huaa| yaha stavana svayaMbhUstotra ke nAma se prasiddha hai| yaha kathA brahma nemidatta kathA koSa ke AdhAra para hai| jinazAsana ke alaukika daidIpyamAna sUrya deza meM jisa samaya bauddhAdikoM kA prabala AtaMka chAyA huvA thA aura loga unake nairAtmavAda, zUnyavAda, kSaNikavAdAdi siddhAntoM se saMtrasta the, usa samaya dakSiNa bhArata meM Apane udaya hokara jo anekAnta evaM syAdvAda kA DaMkA bajAyA vaha bar3e hI mahatva kA hai evaM cirasmaraNIya hai| Apako jinazAsana kA praNetA taka likhA gayA hai| Apake paricaya ke sambandha meM nimna padya hai| "AcAryo'haM kavirahamahaM vAdirATa paNDito'haM daivajJo'haM bhiSagahamahaM maantrikstaantrikko'hm| rAjannasyAM jaladhivalayA me khalAyAmilAyA - mAjJAsiddhaH kimiti bahunA siddhsaarsvto'hm|| __ maiM AcArya hU~, kavi hU~, zAstrArthiyoM meM zreSTha hU~, paNDita hU~, jyotiSa hU~, vaidya hU~, kavi hU~, mAntrika hU~, tAntrika hU~, he rAjan! isa sampUrNa pRthvI meM maiM AjJAsiddha huuN| adhika kyA kahU~, siddha sArasvata huuN| zubhacandrAcArya ne Apako 'bhArata bhUSaNa' likhA hai Apa bahuta hI uttamottama guNoM ke svAmI the phira bhI kavitva, gamakatva, vAditva aura vAgmitva nAmaka cAra guNa Apa meM asAdhAraNa koTi kI yogyatA vAle the jaisA ki Aja se gyAraha so varSa pahile ke vidvAn bhagavajjinasenAcArya ne nimna vAkya se AdipurANa meM smaraNa kiyA hai| kavInAM gamakAnAM ca vAdinAM vaagminaampi| yazaH sAmanta bhadrIyaM mUni cuuddaamnniiyte||44|| yazodhara caritra ke karttA mahAkavi vAdirAja sUri ne Apako utkRSTa kAvya mANikyoM kA rohaNa (parvata) sUcita kiyA hai| alaMkara cintA maNi meM ajita senAcArya ne Apako 'kavi kuJjara muni vaMdya aura nijAnanda' likhA hai| varAMga caritra meM zrI vardhamAna sUri ne Apako 'mahAkavIzvara' aura 'sutarka zAstrAmRta sAgara' batAyA hai| brahma ajita ne hanumaccaritra meM Apako bhavyarUpa kamadoM ko prakallita karane vAlA candramA likhA hai tathA sAtha meM yaha bhI prakaTa kiyA hai ki ve 'durvAdiyoM 'kI vAdarUpI khAja (khujalI) ko miTAne ke liye advitIya mahauSadhi the| isake alAvA bhI zravaNabelagola ke zilAlekhoM meM ApakoM 'vAdIbhava jAMkuza suktijAla sphuTaratnadIpa' vAdisiMha, anekAnta jayapatAkA Adi Adi anekoM vizeSaNoM se smaraNa kiyA gayA hai| ApakA vAda kSetra saMkucita nahIM thaa| Apane usI deza meM apane vAda kI vijaya duMdubhi nahIM bajAI, jisameM ve utpanna huye the balki sAre bhArata varSa ko apane vAda kA lIlA sthala banAyA thaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 11 karahATaka nagara meM pahuMcane para vahAM ke rAjA ke dvArA pU~che jAne para Apane apanA pichalA paricaya isa prakAra diyA hai| pUrvaM pATilaputra madhyanagare bheri mayAtADitA pazcAnmAlavasindhu Tukka viSaye kAJcIpure vaidize / prApto'haM karahATakaM bahu bhaTaM vidyotkaTaM saMkaTaM vAdArthI vicarAmyahaM narapate zArdUlavikrIDitam / / he rAjan, sabase pahile maiMne pATalIputra nagara meM zAstrArtha ke liye bherI bajavAI phira mAlava, sindhu, Dhakka, kAMcI AdisthAnoM para jAkara bherI tAr3ita kii| aba baDe-bar3e diggaja vidvAnoM se paripUrNa isa karahATaka nagara meM AyA huuN| maiM to zAstrArtha kI icchA rakhatA huvA siMha ke samAna ghUmatA phiratA huuN| 'hisTrI oNpha kannaDIja liTarecara' ke lekhaka misTara eDavarDa pI. rAisa ne samantabhadra ko tejapUrNa prabhAvazAlI vAdI likhA hai aura batAyA hai ki ve sAre bhArata varSa meM jainadharma kA pracAra karane vAle mahAna pracAraka the| unhoMne vAda bherI bajane kA dastUra kA pUrA lAbha uThAyA aura ve bar3I zakti ke sAtha jaina dharma ke syAdvAd siddhAnta ko puSTa karane meM samartha huye haiN| uparokta vivecana se yaha spaSTa hotA hai ki Apane anekoM sthAnoM para vAda bherI bajavAI thI aura kisI ne usakA virodha nahIM kiyaa| isa sambandha meM svargIya paMDita zrI jugalakizora jI mukhtAra likhate haiM ki 'isa sArI saphalatA kA kAraNa unake antaHkaraNa kI zuddhatA, cAritra kI nirmalatA evaM anekAntAtmaka vANI kA hI mahattva thA unake vacana syAdvAda nyAya kI tulA meM tule hote the aura isIlie una para pakSapAta kA bhUta savAra nahIM hotA thaa| ve parIkSA pradhAnI the|" bahumUlya racanAe~ :svAmI samantabhadra dvArA viracita nimnalikhita grantha upalabdha haiM - 1. stuti vidyA ( jinazataka) 2. yuktyanuzAsana 3. svayambhUstotra 4. devAgama (AptamImAMsA) stotra 5. ratnakaraNDa zrAvakAcAra arhadaguNoM kI pratipAdaka sundara-sundara stutiyA~ racane kI unakI bar3I ruci thii| unhoMne apane grantha stuti vidyA meM " sustutyAM vyasanaM" vAkya dvArA apane Apako stutiyAM racane kA vyasana batalAyA hai| svayaMbhUstotra, devAgama aura yuktyanuzAsana Apake pramukha stuti grantha haiN| ina stutiyoM meM unhoMne jainAgama kA sAra evaM tattva jJAna ko kUTa-kUTa kara bhara diyA hai| devAgama stotra meM sirpha Apane 114 zloka likhe haiN| isa stotra para akalaMkadeva ne aSTazatI nAmaka ATha sau zloka pramANa vRtti likhI jo bahuta hI gUr3ha sUtroM meM hai| isa vRtti ko sAtha lekara zrI vidyAnandAcArya ne 'aSTa sahasrI' TIkA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 12 likhI, jo ATha hajAra zloka parimANa hai| isase yaha spaSTa hotA hai ki yaha grantha kitane adhika artha gaurava ko liye hue hai| isI grantha meM, AcArya mahodaya ne ekAntavAdiyoM ko svapara vairI batAyA hai|" ekAntagraha rakteSunAtha svaparavairiSu / / 8 / / ina granthoM kA hindI artha sahita prakAzana ho cukA hai| uparokta granthoM ke alAvA Apake dvArA racita nimna granthoM ke ullekha milate haiM jo upalabdha nahIM ho pAye haiM - 1. jIvasiddhi 2. tatvAnuzAsana 3. prAkRta vyAkaraNa 4. pramANapadArtha 5. karmaprAbhRta TIkA aura 6. gandhahasti mahAbhASya ___mahAvIra svAmI ke pazcAt saikar3o hI mahAtmA AcArya hamAre yahA~ huye hai, unameM se kisI bhI AcArya evaM munirAjoM ke viSaya meM yaha ullekha nahIM milatA hai ki ve bhaviSya meM isI bhArata varSa meM tIrthaMkara hogeN| svAmI samantabhadra ke sambandha meM yaha ullekha aneka zAstroM meM milatA hai| isase ina ke cAritra kA gaurava aura bhI bar3ha jAtA hai| nihAlacaMda pANDyA di. : 1 maI 96 maMtrI paMDita sadAsukha granthamAlA ajamera Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 13 ||shrii|| paMDita sadAsukhadAsajI kAsalIvAla khaNDelavAla jAtiya nararatna kA jIvana paricaya paM. sadAsukhadAsajI kAsalIvAla (DeDAkA ) paM. rAjamalajI va AcAryakalpa paM. ToDaramalajI kI paramparA ke vidvAna hue hai| ve paM. jayacandajI chAbar3A ke praziSya va paM. mannAlAlajI ke ziSya the| ataH Apake vicAroM para unakI chAyA svAbhAvikatayA pUrNarUpa se par3I jAna par3atI hai| unhoMne apanA pUrNa jIvana mA~ sarasvatI kI upAsanA meM vyatIta kiyA aura jJAnarUpI mahAdAna kI paramparA ko Ajataka akSuNNa banAe rakhane kA Apane hI pUrNa zreya prApta kiyA hai| (Aja se karIba do sau varSa pUrva I. san 1795) paM. sadAsukhadAsajI kAsalIvAla kA janma jayapura meM caita badI 14 samvat 1852 meM huA thaa| Apake pitA kA nAma dulIcandajI thaa| Apake putra gaNezIlAlajI the| unake dattaka putra zrI rAjUlAlajI hue aura rAjUlAlajI ke putra mUlacandajI the| aba Apake vaMza meM koI nahIM hai| ___ manihAroM kA rAstA jayapura meM sthita Apake makAna meM eka caityAlaya jo Aja bhI DeDAkoM kA caityAlaya kahalAtA hai| paMDitajI ke pUrvaja DeDarAjajI the, ataH unhIM ke nAma se " DeDAkA" kahalAne lge| unhoMne artha prakAzikA kI prazasti meM svayaM kahA hai: DeDarAja ke vaMzamA~hi, ika kiMcita jJAtA, dulIcanda kA putra kAsalIvAla vikhyAtA / nAma sadAsukha kaheM , Atma sukha kA bahu icchuka, so jinavANI prasAda viSayatai bhaye niricchuka / / bhagavatI ArAdhanA vacanikA kI prazasti meM kahA hai : khaMDelaja zrAvaka kula ThAma, tinameM eka sadAsukha naam| gotra kAsalIvAla ju kahai , nita jinavANI sevana chai|| paM. sadAsukhadAsajI kI vidvattA kI khyAti sarvatra phailI huI thii| unakI cittavRti, sadAcAritA, AtmanirbharatA, adhyAtma rasikatA, dharmAtmAoM aura sAdharmiyoM ke prati vAtsalyatA, jinavANI kA nirantara svAdhyAya cintavana Adi se otaprota thii| prAyaH pratyeka vyakti kisI na kisI rUpa meM kula paramparA se prApta paMtha yA AmnAya Adi meM janma lekara aura kisI na kisI rUpa meM vaha usakA AjIvana nirvAha karane kA prayAsa karatA rahatA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 14 / kintu inameM kucha aise bhI mahAn vyaktitva sampanna puruSa hote haiM, jo apane adhyayana anubhava saMgati tathA sahI galata kI pahicAna ke AdhAra para kula paramparAdi se prApta paMthAdi ko chor3akara yathArthatA ke grahaNa meM kiMcit saMkoca nahIM krte| aise hI mahAn vyaktitva sampanna paM. sadAsukhadAsajI the, jinhoMne usa samaya jayapura kI vidvat maNDalI ke satsaMga meM dIrghakAla taka svAdhyAya Adi ke bAda sva-viveka ke AdhAra para apanI kula paramparA se prApta bIsapaMtha ke sthAna para zuddha paMtha ke rUpa meM terahapaMtha ko sahaja rUpa meM apanAyA aura tadanurUpa pravacana AcAra vicAra cintana tathA lekhana kArya meM pravRtta rhe| tatkAlIna bhaTTArakIya paramparA aura logoM ke apane prati satyAgraha ko dekhate hue usa samaya ke matabhedoM kI kalpanA kI jA sakatI hai| paM. sadAsukhadAsajI ko aneka logoM, vizeSakara tatkAlIna jayapura aura ajamera ke bhaTTArakoM ke virodha kA bhI kAphI sAmanA karanA par3A para inheM apane gurU paM. mannAlAlajI tathA guruNAM guru paM. jayacanda jI chAbaDA kA AcAra-vicAra evaM tattva jJAna kA sAtha inheM sadA lubhAtA rhaa| ve apane manobala se kabhI vicalita nahIM hue| aura isa sabake bAda bhI kabhI vAda vivAda meM nahIM ulajheM kyoMki ve isa manuSya paryAya ke pratyeka kSaNa kA mUlya samajhate the| ye unhIM ke zabdoM se mAlUma hotA hai| " isa manuSya janma kI eka eka ghar3I koTi dhana meM durlabha hai so vyartha nA jaae| " aise hI vAtAvaraNa meM janma lekara paM. sadAsukhadAsajI ne paM. rAyamallajI, paM. ToDaramalajI, jayacandajI chAbar3A Adi vidvAnoM kA anukaraNa karake apane jIvana ko jaina dharma, saMskRti aura sAhitya ke lie samarpita kara diyaa| zAstroM ke talasparzI jJAna, jaina saMskRti aura sthApatya kalA ke prati vizeSa abhirUci ne ApakI kIrti cAroM ora phailA dI / ApakA ghara apane Apa meM eka acchA khAsA vidyAlaya sA pratIta hotA thA kyoMki sthAnIya aura bAhara ke loga Apase par3hane, tathA zaMkA samAdhAna karane Ate rahate the| sadA pravacana, adhyayana, manana-ciMtana meM lIna rahakara sIdhI sAdI sarala bhASA aura bhAvoM meM apane zrotAoM ko tIrthaMkaroM kI amRtamayI vANI pravacana ke mAdhyama se sunAte to zraddhAlu zrotA jhUma uThate the aura kaThina viSayoM ko bhI saralatayA hRdayaMgama kara lete the| inake pravacana itane prabhAvaka hote the ki dUra-dUra se zrotA Ate the| Apake pravacanoM meM vAda vivAda ke koI prasaMga hI nahIM Ate the| nizcaya naya aura vyavahAranaya kA sundara samanvaya Apake pravacanoM kI vizeSatA thI / isake sAtha hI Apa satya ko pragaTa karane meM bhI kisI prakAra kA saMkoca nahIM karate the| inake patroM se bhI jJAta hotA hai ki amIra garIba sabhI ke prati ApakA sadA samAna vyavahAra rahA / Apake samakAlIna jayapura ke tatkAlIna dIvAna amaracandajI Apase bahuta prabhAvita the aura Apako pratyeka kArya hetu protsAhita bhI karate rahate the| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 15 paMDitajI ke apanI AjIvikA hetu naukarI karate hue bhI samayAnusAra maMdirajI meM pravacana, vidvAnoM ke sAtha tatvacarcA, maMdira aura apane ghara para vidyArthiyoM aura zrAvakoM ko jaina zAstroM kA adhyApana Adi kAryoM ke sAtha hI Asa pAsa ke kSetroM se dhArmika samArohoM para vidvattA kI dRSTi se vizeSa AmantraNa para vahA~ jAnA aura vahA~ ke kAryakramoM meM pramukharUpa se mArga darzana dekara sahayoga karanA aura mandira Adi ke nirmANa me unheM bhavyatA pradAna karane meM apanA mArga darzana denA-ye saba unake dainandina kArya hote the-ve vidhi-vidhAna aura maMdira pratiSThA ke kAryoM meM bhI dakSa the| jayapura ke tathA anya nagaroM ke vidvAna Apase jahA~ pratyakSa aura patrAcAra dvArA zaMkAsamAdhAna karate the, vahIM dUsarI ora vidvAnoM dvArA likhe graMtha bhI paMDitajI ke pAsa saMzodhanArtha Ate rahate the - vidvat varga kI pratiSThA ke saMrakSaka ve jayapura kI vidvata maNDalI kI pratiSThA ke saMrakSaka the| nirantara pravacana zAstra svAdhyAya tatvacarcA evaM parizrama pUrvaka tattvAbhyAsa ne Apake vyaktitva ko vyApakalA pradAna kii| Apa prAkRta-saMskRta bhASA meM pUrvAcAryo dvArA likhita jaina zAstroM ke acche vidvAna bana hI gae the| inake sAtha hI sAtha Apane anyAnya vidyAoM aura anya darzanoM ke zAstroM kA bhI acchA adhyayana kara liyA thaa| sthApatya kalA meM to ApakI vizeSa dakSatA aura hindI gadya to ApakI pramukha vidhA thI hI kintu hindI ke sAtha hI AvazyakatAnusAra saMskRta meM padya racanA bhI ve kara lete the| kahA jAtA hai ki eka bAra jayapura rAjya ke pothIkhAne meM dakSiNa bhArata se do vidvAna aae| unheM do zlokoM kA artha kisI se samajhanA thaa| ataH pothIkhAne ke vidvAnoM se una zlokoM kA artha pUchA kintu vahA~ sthita aneka acche acche vidvAna bhI unakA sahI artha karane meM asamartha rhe| yaha carcA jayapura nareza taka bhI phuNcii| nareza ko lagA kahIM aisA na ho ki isase hamAre rAjya ke vidvAnoM kI pratiSThA ko dhakkA lge| ataH unhoMne aura anya vidvAnoM ne milakara paM. sadAsukhadAsajI se ina zlokoM kA artha karavAne kA vicAra kiyaa| paMDitajI ko sasammAna bulAkara unase artha kahane ko kahA gyaa| taba Apane zloka ko par3hakara kahA ki inakA artha to bilkula sarala hai| unhone una zlokoM kA artha batalAkara sabhI ko cakita kara diyaa| taba paMDitajI ne bhI apane do anya zlokoM kA artha una dakSiNI vidvAnoM se pUchA kintu ve unakA artha nahIM kara ske| isa taraha paMDita jI ne adbhuta pratibhA aura pratyutpannamatitva kA paricaya dekara jayapura ke vidvAnoM kI pratiSThA bddh'aayii| isa prakAra paM. sadAsukhadAsajI ne apane puruSArtha, gurUoM kI preraNA aura sAnnidhya ke dvArA vidvattA kI usa Adarza aura gauravapUrNa upalabdhi aura virAsata meM apane ko sammilita kara liyA jisake sRjana meM jayapura ke pUrvavartI aura samakAlIna vidvAnoM ne apanA tyAgapUrNa yogadAna dekara jayapura ko Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 16 sAre deza meM pratiSThita kara diyA thaa| kyoMki isa samaya jayapura jahA~ jaina vidvAnoM kI nagarI kahI jAtI thI vahIM prAcIna zAstroM kI sarala loka bhASAoM meM TIkAyeM likha likhakara una zAstroM tathA anya zAstroM kI agaNita pratilipiyA~ karAke Aja jaise AvAgamana va anya sAdhanoM ke abhAva ke bAda bhI unheM deza deza ke kone-kone meM bhejA jAtA rahA hai| saMtoSa vRtti kA anupama udAharaNa saMtoSa vRttipUrNa AjIvikA kI bhI unakI eka ghaTanA prasiddha hai| ve rAjakIya sevA meM the| Apako isa sevA se ATha rupayA prati mAha prApta hote the| itane meM unakI AjIvikA ArAma se calatI thii| ve saMtoSa ke pUre dhanI the| unhe sAMsArika deha bhogoM se virakti aura adhyAtma rasa ke AsvAdana kI lagana hI sadaiva rahatI thI aura usI adhyAtma rasa meM lIna rahakara sadA prasannacitta rahate the aura anya sAdharmiyoM ko bhI sadA isI prakAra rahane kI preraNA dete rahate the, ataH choTe bar3e sabhI unakA sammAna karate the| jayapura nareza mahArAja rAmasiMhajI bhI ApakI vidvattA ke bahuta prazaMsaka the| unheM jaba yaha mAlUma par3A ki cAlIsa varSa ke lambe sevAkAma ke bAda meM bhI unakI koI vetanavRddhi nahIM huI aura anya logoM kI aba taka kAphI vetanavRddhi ke sAtha unake ohade bhI bar3ha gae to unhoMne unheM sammAnapUrvaka bulAkara pUchA aura upekSA para kheda vyakta kiyA aura saMtoSa vRtti ke kAraNa isakI ora kabhI ApakI ora se isa Azaya kA saMketa na honA AzcaryakArI hai| ApakI icchita vetanavRddhi ho jAegI-Apa apanI icchA vyakta kiijie| ve cAhate to isakA bharapUra lAbha uThA sakate the| kintu Apako vetanavRddhi Adi ke viSaya meM socane kA bhI avasara hI nahIM AyA - unhoMne to rAjA se yaha kahA he raajn| yadi Apa mujha para prasanna hI hai to merI vetana vRddhi kI ora kiMcit dRSTi nahIM hai| yadi Apa kucha denA hI cAhate haiM to merI sevA kI pratidina kI samayAvadhi ke ghaMTe Adhe kara deM to maiM svAdhyAya, paThana-pAThana lekhana tathA Atma kalyANa hetu ciMtana manana meM adhika se adhika samaya lagA sakU~gA kyoMki jitane kArya kI bhAvanA rahatI hai utanA samayAbhAva ke kAraNa kara nahIM pAtA-rAjA ne saharSa svIkAra karate hue vetana meM bhI dugunI vRddhi karadI aura samayAvadhi AdhI karadI para nirlobhI saMtoSa vRtti paMDitajI ne vetanavRddhi se inakAra kara diyaa| paMDitajI kI ina bhAvanAoM ko hama unake granthoM kI antya prazastiyoM meM dekha sakate haiN| unheM maulika sukha suvidhAoM ke prati kabhI AkarSaNa hI nahIM huaa| he jinavANI bhagavatI, bhukti mukti dAtAra / tere sevanateM rahe, sukhamaya nitya avikAra / / du:kha daridra jANyoM nahIM, cAha na rahI lagAra / ujjvala yaza maya vistarayo, yo tero upakAra / - ratnakaraNDa zrAvakAcAra vacanikA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 17 AtmAnubhUti ke bAre meM ve bhagavatI ArAdhanA vacanikA antya prazasti meM likhate haiM : maiyAkU~ anubhava jaba kiyA, manuja janama phala nijasukha liyA / kAla ananta vyatIta jubhamayA, ArAdhana amRta aba piyA / / 10 / / yAkU~ citta meM dhAraNa kiyA, taba merA mana ati hulasiyA / unakI mukhyataH tIna kAryo meM rUci thI / jJAna kI dRSTi se svAdhyAya, paThana-pAThana zAstra-pratilipi sarala bhASAoM meM anuvAda / sthApatya ke kSetra meM prAcIna zAstroM meM varNita maMdira kI vidhividhAna aura sthApattha kalA ke anusAra nae bhavya jina mandiroM kA nirmANa tathA unheM mAtra darzana yA pUjA pATha ke hI kendra nahIM, apitu zikSA ke pramukha kendra rUpa meM vikasita karane tadanusAra unakA nirmANa karane ke lie prerita karanA / sonI nasiyA~jI ( ajamera) meM apUrva paMcakalyANaka racanA ke mUla preraNA srota zrI seTha mUlacandajI sonI ajamera vAloM se paMDitajI kA rAjasthAna ke ToMka nagara ke suprasiddha nasiyA~jI meM caitra kRSNA dasavIM vi. sa. 1897 ko seTha nAthUlAlajI dvArA Ayojita vizAla dhArmika mele meM Amantrita unake pitA seTha juhArumalajI sonI ke sAtha prathama sukhada milAna huaa| paraspara eka dUsare ke vyaktitva aura vicAroM se itane prabhAvita hue jaise maNi- kA~cana yoga ho gayA ho / dharma saMskRti, sAhitya, dharmAyatana, samAja tathA dezakAla ke prabhAva se ina kSetroM meM hrAsa aura apane karttavya Adi viSayoM para paraspara vistRta vicAra-vimarza hue| paMDitajI prArambha se hI sAhityAnurAgI the hI aura jaba se yaha mulAkAta huI taba se to unameM isa kSetra meM vizeSa lagAva aura utsAha ho gyaa| unake eka patra saM. 4 miti phAguna sudI 13 saM. 1899 meM seTha sAhaba ko preraNA dI thI usakA hindI anuvAda kA aMza isa prakAra hai : - " jitane kAla graMtha raheMge jitane dharma kI paripATI calatI rahegI isa dharma ke staMbha to ye graMtha hI hai| jo graMtha raheMge to par3hanevAle bhI upjeNge| saMsAra meM dharma hI zaraNa hai / aura jo saMskRta, nyAya siddhAnta graMtha kA uddhAra ho to vizeSa bAta hai " artha prakAzikA meM jinavANI kI mahimA batalAte hue ve likhate haiM " jinake hRdaya meM graMtha praveza kie tinake mithyA zraddhAna janmAntara meM pragaTa nahIM hoya hai| isakI mahimA vacana dvArA kahane kUM kauna samartha hai ? isa kalikAla meM ye graMtha hI sAkSAt - kevalItulya hai|" usa samaya hAtha se graMtha likhe jAte the| isa prakAra paMDitajI ke mArga darzana se pacAsoM pratilipikAra vividha zAstroM kI pratiyAM karane ke kArya meM nirantara saMlagna rahate the| zAstroM kI pratilipiyA~ jaise-jaise pUrNa hotI jAtI vaise vaise unheM bAhara bhejate rhte| yahI kAraNa hai ki deza ke kone kone meM prAyaH purAne maMdiroM meM sthita zAstra bhaNDAroM meM jayapura kA lipibaddha koI nA koI zAstra avazya dekhane meM A jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 18 paMDitajI ko ajamera varSa meM kaI bAra AnA jAnA par3atA thA / seTha juhAramalajI ke mana aise bhavya jinAlaya ke nirmANa kI kalpanA thI jisameM tIrthaMkara jinendra deva ke darzana sAkSAt samavazaraNa yukta ho sakeM / seTha sAhaba ke mana meM yaha vicAra paM. jI ke jaina siddhAnta ke anurUpa saMskRta aura kalA viSayaka jJAna tathA rUci ko dekhakara utpanna huA kyoMki kuzala vyakti yogya vidvAna aura sAmarthyazAlI mitra pAkara apane mana ke saMkalpoM aura yojanAoM ko sAkAra karane kA avasara nahIM cUkatA tadanusAra paMDitajI kI pUrNa dekha rekha meM unakI yaha bhAvanA sAkAra huI aura ajamera adbhuta samavazaraNa kI ajor3a mahAn pavitra, adbhuta, saMsAra ke sabhI jIvoM meM samAnatA kI dyotaka bhavya racanA huI, jo vizva vikhyAta hai| isI zrRMkhalA meM bhavya siddhakUTa caityAlaya ( nasiyA~jI) ke nirmANa kA zubhArambha 10 akTUbara 1864 mitI Asoja zuklA 10 vI. saM. 1921 kI sumaMgala velA meM paMDita sadAsukhadAsajI ke sAnnidhya meM ( yojanA kI nizcita rUparekhA ke AdhAra para) vidhi pUrvaka bhUmi pUjana kA kArya sampanna huA aura bahuta hI utsAha evaM tIvragati se usakA nirmANa kArya prArambha huA thA, jo paccIsa varSo taka nirantara calatA rahA / siddhakUTa caityAlaya kI sthApanA-mahotsava ke lagabhaga tIna cAra mahInoM bAda hI paMDitajI ko AyuSya ke anta kA AbhAsa hone lagA to unhoMne sallekhanA vrata grahaNa kiyaa| zAstra prasAra aura saMrakSaNa paMDitajI ne apane likhe patroM meM gommaTasAra, trilokasAra, labdhisAra, kSapaNAsAra, aSTapAhuDa, mUlAcAra, bhagavatI ArAdhanA, ratnakaraNDa TIkA, svayaM stotra TIkA, tatvArthasUtra, tatvArtha zloka vArtika, svAmI kArtikeyAnuprekSA, jJAnArNava, amitagatizrAvakAcAra, harivaMzapurANa, padmapurANa, bAhubali cAritra, saMskRta caubIsI pUjA Adi aneka graMthoM kI aneka pratilipiyA~ karAne kA jikra kiyA hai| paM. jI ne svayaM bhI apane hAthoM se aneka graMthoM kI pratilipiyA~ kI hai jo jayapura ora ajamera ke zAstra bhaNDAroM meM surakSita hai| paM. jI ne apane mitroM aura ziSyoM meM bhI isI prakAra zAstra lekhana evaM jJAna prasAra kI vizeSa abhiruci jAgRta kii| paM. jI kI hI preraNA se aneka vidvAnoM ne prAcIna zAstroM para TIkAe~ loka pracalita sarala DhU~DhArI bhASA meM likhI, jo vibhinna zAstra bhaNDAroM meM surakSita hai| paMDitajI kI racanAe~ isa prakAra hai (1) bhagavatI ArAdhanA kI hindI vacanikA (2) mokSazAstra ( tattvArthasUtra ) kI laghu TIkA ( 3 ) tattvArtha sUtra kI baDI TIkA - artha prakAzikA isake sampAdana kArya meM pUre do varSa kA samaya lagA ( 4 ) samayasAra nATaka vacanikA (5) akalaMkASTaka vacanikA (6) mRtyu mahotsava (7) ratnakaraNDa zrAvakAcAra (8) nityaniyama pUjA va RSi maNDala pUjA - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 19 sallekhanA pUrvaka paMDitajI kA samAdhimaraNa paMDitajI ko grantho kI bhASA vacanikA aura samAdhimaraNa saMbaMdhI graMtha likhate tathA svAdhyAya jaise kArya karate samaya unake mana meM samAdhi grahaNa karane ke bhAva barAbara vidyamAna rahe hai, yaha unakI svayaM kI lekhanI se pratIta hotA hai| "bhagavatI ArAdhanA" kI bhASA vacanikA samApti ke samaya unake sva nirmita pada meM unhone kAmanA kI hai : merA hita hone kU~ aura, dIkhai nahIM jagata meM Thaura, yAteM bhagavatI zaraNa ju gahI, maraNa ArAdhanA pAU~ shii| he bhagavati! tere parasAda taiM, maraNa samai mata hohu viSAda , paMca parama guru pada kari Dhoka , saMyama sahita lahU~ paraloka / / haro jagata ke duHkha sakala karo " sadAsukha" kanda / laso loka meM bhagavatI ArAdhanA amanda / unheM jaba apanI isa paryAya ke anta kA bhAna hone lagA taba unhoMne socA mere jIvana kI asalI parIkSA kA samaya A gayA hai| unheM aisA bhAna ratnakaraNDa zrAvakAcAra kI TIkA karate ho gayA thA - unhoMne SaSTha bhAvanA adhikAra ke aMta meM likhA ki :___"anekAnta bhAvanA aura samayasArAdi bhAvanA varNana karanI cAhie parantu Ayu kAya kA aba zithilapanAte ThikAnA nAhIM isalie kathana ko sameTakara mUlagraMtha kA kathana likhanA caahie|" aura unhoMne saptama sallekhanA adhikAra kI bhASA-vacanikA likhate samaya svalikhita samAdhimaraNa sambandhI bhAvanAe~ yAda AI, jisameM unhoMne likhA hai ki "samAdhimaraNa ke samAna isa jIva kA upakAra karane vAlA koI nahIM hai.... "deha teM bhinna jJAna-svabhAva rUpa AtmA kA anubhava kari, bhaya rahita, cAra ArAdhanA zaraNa sahita maraNa ho jAya to isa samAna trailokya meM, tIna kAla meM isa jIva kA hita hai nAhI - jo saMsAra paribhramaNa teM chUTa jAnA so samAdhimaraNa nAma mitra kA prasAda hai" "ataH bhagavAna vItarAga sauM aisI prArthanA karU~ hU~ jo mere maraNa ke samaya vedanA-maraNa tathA AtmajJAna rahita maraNa mata hohU" dharmadhyAna te maraNa cAhatA vItarAga hI kA zaraNa grahaNa karU~ huuN|" paMDitajI kA unake parivAra meM unakA sahArA jo eka mAtra putra thA jaba vaha bhI yuvAvasthA meM saMsAra se calA gayA thA taba unake ziSya seTha mUlacandajI sonI unheM ajamera livA lAe the| unhoMne socA yahA~ mujhe saba taraha kI anukUlatAe~ hai, aba mujhe sallekhanA grahaNa karane meM kiMcit bhI vilamba nahIM karanA caahie| isa prakAra paMDitajI ne mAnasika rUpa se sallekhanA grahaNa kI pUrI taiyArI kara Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 20 lI aura bar3e hI utsAha aura dRr3ha nizcaya pUrvaka siddhakUTa caityAlaya (sonIjI kI nasIyA~) meM jinendra deva kI pratimA ke samakSa vidhi pUrva zubha mUhUrta meM sallekhanA grahaNa kii| paMDita jI ke sallekhanA grahaNa kA samAcAra sunate hI unake pAsa jayapura se paM. pannAlAlajI saMghI, nAthUlAlajI dozI, bholIlAlajI seThI, pArzvadAsa jI nigotyA, Adi ziSya ajamera unake pAsa aae| seTha mUlacandajI vahIM the hii| paMDita jI ne una sabhI se kahA " maiM aba isa asthAyI paryAya se vidA le rahA huuN| mujha se pUrvavartI paM. ToDaramalajI, paM. jayacandajI Adi vidvAnoM aura hama sabhI ne bar3e zramapUrvaka jina apekSAoM se sAhitya kA sRjana kiyA hai, usakA vyApaka pracAra-prasAra karanA tAki vartamAna aura bhAvI pIr3hI usase lAbha uThAtI rhe| vidvAnoM kI paramparA sadA banI rahe aisA prayatna karate rhnaa| sacce jJAna kI ajasra dhArA sadA pravAhita rakhanA hI mA~ jinavANI kI saccI ArAdhanA hai, upAsanA hai| isase samAja mithyAtva aura zithilAcAra kI ora pravRtta hone se bacA rhegaa| vartamAna meM jinavANI ke pracAra-prasAra se baDhakara puNya aura dharma-prabhAvanA kA anya koI kArya nahIM hai|" ziSyoM dvArA apanI ina aMtima bhAvanAoM ke saMkalpa kI svIkRti karane para apane mana meM saMtoSa aura nirvikalpa bhAva kA anubhava kiyaa| sabhI sallekhanA kI mahattA aura paMDitajI ke dRDha saMkalpa se paricita the aura paMDitajI ke zarIra kI zithilatA bhI dekha rahe the| ataH aMtima samaya taka inake sAtha rahane tathA isa mahat kArya meM sahayoga dene kI icchA se ye sabhI vidvAna ajamera meM hI rUka ge| sallekhanA ke grahaNa kA samAcAra bijalI kI taraha phaila gyaa| isakA prAyogika rUpa, vaha bhI kisI zrAvaka dvArA isako grahaNa karake jIvana sArthaka karate dekhane kA tatkAlIna logoM ke samakSa yaha prathama suavasara thaa| paMDitajI kI sallekhanA pUrNa dRr3hatA pUrvaka aura kramazaH caturvidha AhAra ke tyAga ke sAtha pUrNa sAdhanA aura saMyamapUrvaka sadha rahI thii| sallekhanA ke isa mahAn svarUpa ko dekhane dina pratidina bar3I saMkhyA meM loga A rahe the| paMDitajI bhI dvigaNita utsAha se bAraha bhAvanAoM Adi kA ciMtana karate hae Atma lIna aura bhAdrapada kRSNA ekAdazI vi. samvat 1922 ko naziyA~jI ke pArzva meM sthita raMga-mahala ke ekAnta sthala meM antima zvAsa ke sAtha hI unhoMne sallekhanA pUrNa kI aura apane Apa meM lIna rahate hae aMtima zvAsa ke sAtha hI manaSya jIvana ko sArthaka kiyaa| __paM. pArzvadAsa nigotyA (paM. sadAsukhadAsajI ke ziSya) viracita jJAnasUryodaya nATaka kI deza bhASAmaya vacanikA ke antima pRSTha meM jisameM inhoMne apane guru paMDita sadAsukhajI kI prazaMsA kI hai| kavitta: jayapura meM basai eka zrAvaka khaNDelavAla-jainI nigotyA pArzvadAsa kahAyo hai| sailI ke prasAda samajhi mithyAviSa, vamana kiyo sadAsukhaja sAhiba pAsa nATaka suni pAyo hai| syAdvAda rUpa chahU~ dravya ko svarUpa jANi, AtamarUpa parakhyo anubhUti rUpa gAyo hai / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 21 nATakavacanikA karI bA~co sAdharmIjana, anubhava ko graMtha bhAva bhAya yo racAyo hai, hai anubhava ko graMtha yaha bA~co suNo sajIva / ura vica anubhava kIjiyo, pAvo saukhya atIva / / " zruta vyAkhyA vaktA uccarai, nAma sadAsukha jo guNa dharai / jinake guNa kahA~ lau hama kahe, kathana sunata jinamata sarai / / "laukika pravInA terApaMtha mAMyalInA, mithyA buddhi kara chInA, jina Atama guNa cInhA hai| paDhe aura paDhAve mithyA alaTa ku~ kaDhAvai jJAnadAna deya jina mAraga bar3hAve hai / dIsai dharavAsI, rahai ghara hU~ te udAsI, jina mAraga prakAzI, jAkI kIrati jagabhAsI hai| kahA~ lau kahIje guNasAgara sadAsukhajU ke, jJAnAmRta piya bahu mithyAmati nAsI hai // " "jinavara praNIta jina Agama me sUkSma dRSTi, jAko jaza gAvata adhAvata nahIM sRSTi hai| saMzaya - tama - hAna, santoSa - rasa magna rahe, sA~co nija-parasvarUpa bhASata abhISTa hai| jJAna-dAna baTata amogha chaha pahara jAke, AsA kI vAsanA miTAI guNa iSTa hai| sukhiyA sadIva rahai, aise guNa durlabha milai, "pArasa" ajamAI sadAsukha jU para dRSTi hai| vartamAna di. jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya jayapura kI sthApanA ke mUla preraka zAstra pracAra kA kArya to yathocita cala hI rahA thA parantu anyAnya kAraNoM se sthAyI svataMtra vidyAlaya ke rUpa meM jJAna prasAra kA kArya prArambha to nahIM ho sakA parantu paM. pannAlAla jI saMghI Adi ke nivAsa meM hI paThana-pAThana kA kArya calatA rahatA thaa| vikrama saMvat 1922 meM jIvana ke antima samaya meM paMDitajI ne paMDita bholIlAlajI seThI ko paM. pannAlAlajI saMghI kI taraha jJAna pracAra prasAra kA kArya sauNpaa| unhoMne isa hetu prayatna prArambha kara diyA aura paM. sadAsukhadAsajI kI antima abhilASA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 22 sAkAra karane ke lie unhoMne apane mitra zrI dhannAlAlajI kAsalIvAla (phaujadAra ) Adi ke sahayoga se vikrama saMvat 1942 ( san 1885) meM jayapura meM manihAroM ke rAste meM hI eka jaina pAThazAlA kI sthApanA kI aura isa prakAra ati Avazyaka kArya kA zubhArambha huaa| prasiddhi ke sAtha sAtha isakI nirantaja pragati bhI hone lgii| yahA~ dhIre-dhIre jaina siddhAnta ke pramukha sabhI graMtho ke sucArU adhyayana kI vyavasthA hotI gaI / vaTa-bIja ke rUpa meM prArambha isa choTe se pAThazAlA ne taba se nirantara pragati karate hue aba sau varSa pUre kara lie| aura yaha gaurava kA viSaya hai ki di. jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya ke rUpa meM Aja yaha rAjasthAna kA prathama zreNI kA Adarza mahAvidyAlaya hai| yahA~ se adhyayana kie hue ucca koTi ke vidvAnoM kI lambI paramparA hai| yaha saba paM. sadAsukhadAsajI kI preraNA va unake ziSyoM ke prayatnoM kA hI saphala pariNAma hai| pUnamacaMda luhAr3iyA ( saMsthApaka - adhyakSa) vItarAga vijJAna svAdhyAya maMdira TrasTa ajamera di. 1 mArca 96 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 23 prastAvanA caraNAnuyoga meM dharma kA vargIkaraNa zrAvakadharma aura munidharma ke rUpa meM kiyA gayA hai| zrAvaka dharma kA nirUpaNa karanevAle aneka graMthoM meM prastuta grantha ratnakaraNDazrAvakAcAra sarvAdhika prAcIna evaM sarvamAnya graMtharAja hai| zrAvaka dharma kA nirUpaNa karanevAle graMthoM ke nAma prAyaH zrAvakAcAra nAma se hI pAye jAte haiM jaise-ratnakaraNDazrAvakAcAra, amitagatizrAvakAcAra, vasunandizrAvakAcAra, dharmasaMgrahazrAvakAcAra, praznottarazrAvakAcAra aadi| isake apavAda bhI haiM, jaise - purUSArtha siddhayupAya, sAgAradharmAmRta aadi| zrAvakAcAra meM 'AcAra' zabda kA prayoga yadyapi dharma ke artha meM hI hotA hai, tathApi jagatajana usake vyApaka artha ko na samajha pAne ke kAraNa mAtra kriyAkANDarUpa bAhyacAra hI grahaNa karate haiN| zrAvakadharma kA kathana karanevAle prastuta grantha meM AcArya samantabhadra dharma kI paribhASA isa prakAra dete haiM "sadadRSTi-jJAna-vRttAni dharma dharmezvarA viduH|' dharma ke Izvara tIrthaMkara bhagavantoM ne samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ko dharma kahA hai|" dharma kI uparyukta paribhASA meM mAtra AcaraNa ko hI nahIM, apitu zraddhA, jJAna cAritra kI nirmala pariNati ko dharma kahA gayA hai| ataH zrAvaka kA bAhyAcAra mAtra hI zrAvakadharma nahIM hai, apitu zrAvakocita ratnatrayarUpa nirmala pariNati hI vastutaH zrAvakadharma hai| yahI kAraNa hai ki prastuta grantha ratnakaraNDazrAvakAcAra meM sarvaprathama samyagdarzana kA vistAra se sAMgopAMga vivecana kiyA gayA hai| Aja ke zrAvaka yA to zrAvakadharma se aparicita hI haiN| yA phira bAhya kriyAkANDa meM hI ulajhe rahate haiN| 'samyagdarzana zrAvakadharma kA mUla hai' - isa bAta kI ora unakA dhyAna nahIM jaataa| samyagdarzana ke viSayabhUta zuddhAtmA kI carcA taka unheM nahIM suhaatii| unheM AcArya samantabhadra ke nimna kathana para dhyAna denA cAhiye - "darzanaMjJAnacAritrAtsAdhimAnamupAznute / darzanaM karNadhAraM tanmokSamArga pracakSate / / vidyAvRttasya sambhUtiH sthitiH vRddhiphalodayAH / na santyasati samyaktve bIjAbhAve taroriva / / jisa prakAra nAva meM nAvika (khevaTiyA) kA mahatvapUrNa sthAna hai, usIprakAra mokSamArga meM samyagdarzana ratnakaraNDa zrAvakAcAra 3 2. ratnakaraNDa zrAvakAcAra, zloka 31, 32 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 24 kA mahatvapUrNa sthAna hai; kyoMki vaha mokSamArga kA karNadhAra hai| yahI kAraNa hai ki - mokSamArga meM samyagjJAna aura samyakcAritra kI apekSA samyagdarzana kI upAsanA pradhAnatA se kI jAtI hai| __ "jisa prakAra bIja ke binA vRkSa kI utpatti, sthiti, vRddhi evaM phalAgama asambhava hai, usI prakAra samyagdarzana ke binA samyagjJAna aura samyakcAritra kI utpatti, sthiti vRddhi evaM phalAgama sambhava nahIM hai|" dharma kA Arambha hI samyagdarzana se hotA hai| yaha bAta sampUrNa jinAgama meM sthAna-sthAna para atyanta spaSTarUpa se kahI gaI hai| kavivara paMDita daulatarAmajI kI nimnalikhita paMktiyA~ bhI spaSTa ghoSaNA karatI haiM ki - " tInaloka tihu~kAla mA~hi nahiM darzana so sukhakArI / sakala dharma ko mUla yahI, isa bina karanI dukhakArI / / 16 / / mokSamahala kI parathama sIr3hI, yA bina jnyaancritraa| samyakatA na lahai so darzana, dhAro bhavya pavitrA / / "daula" samajha suna ceta sayAne, kAla vRthA mata khove / yaha narabhava phira milana kaThina hai, jo samyak nahIM hove / / 17 / / tInaloka aura tInakAla meM samyagdarzana ke samAna sukhakArI aura koI nahIM hai| yaha samyagdarzana saba dharmo kA mUla hai| isake binA sampUrNa kriyAkANDa duHkha kA kAraNa hI hai| yaha samyagdarzana mokSarUpI mahala kI prathama sIr3hI hai| isake binA jJAna aura cAritra, samyagjJAna aura samyakcAritra nahIM bana skte| ataH he bhavyajIvo! sarvaprathama isa pavitra samyagdarzana ko dhAraNa kro| kavivara daulatarAmajI preraNA dete hue kahate haiM ki yadi tuma sayAne (catura) ho to samaya vyartha mata gamAo, hamArI yaha bAta dhyAna se suno, samajho aura ceto| yadi isa manuSyabhava meM samyagdarzana kI prApti nahIM ho pAI to phira yaha manuSyabhava milanA atyanta kaThina hai|" sarvazreSTha digambarAcArya kundakunda to yahA~ taka kahate haiM ki - "dasaNabhaTThA bhaTTA daMsaNa bhaTTassa Natthi nnivvaannN|"2 / jo samyagdarzana se bhraSTa haiM, ve vastutaH bhraSTa hI haiM, kyoMki samyagdarzana se bhraSTa logoM ko mokSa kI prApti nahIM hotii| prastuta grantha meM samyagdarzana kI paribhASA bhI caraNAnuyoga (AcaraNa) kI dRSTi se kI gaI hai, jo ki isa prakAra hai - 1. chahaDhAlA, tRtIya DhAla, chanda 16, 17 2. aSTapAhur3a, daMsaNapAhur3a Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 25 " zraddhAnaM paramArthAmAptAgamatapobhRtAm / trimUDhApoDhamaSTAGgaM samyagdarzanamasmayam / / tInamUr3hatA rahita sacce deva-zAstra-gurU kA zraddhAna hI samyagdarzana hai| vaha samyagdarzana ATha madoM se rahita aura ATha aMgoM se sahita hotA hai|" ukta paribhASAoM meM deva-zAstra-gurU ke tIna mUr3hatA rahita zraddhAna ko samyagdarzana kahA gayA hai| ataH sacce deva-zAstra-garU aura tIna maDhatAoM kA svarUpa jAnanA Avazyaka hai. anyathA samyagdarzana kA svarUpa bhI spaSTa na hogaa| isI prakAra samyagdarzana ko ATha mada rahita evaM ATha aMga sahita kahA gayA hai, isa kAraNa ATha aMgoM aura ATha madoM ke svarUpa kA spaSTIkaraNa bhI Avazyaka thaa| ata: isake prathama adhyAya meM inakA svarUpa batAyA gyaa| yadyapi deva-zAstra-guru kI zraddhA meM tatvArthoM kI zraddhA evaM AtmAnubhava samAhita hI hai; tathApi yahA~ AcaraNa kI pradhAnatA hone se, unhe mukhya nahIM banAyA gayA hai| devAdika ke svarUpa ke samyak parijJAna ke abhAva meM kudevAdika kI ArAdhanA dvArA gRhIta mithyAtva kA poSaNa honA svAbhAvika hai| sAmAnyajanoM ko kudevAdika ke cakkara se bacAne ke liye yaha Avazyaka hai ki sacce deva-zAstra-gurU ke svarUpa para vistAra se prakAza DAlA jaaye| ataH isake hindI vacanikAkAra paNDita sadAsukhadAsajI ne inake svarUpa para vistAra se prakAza DAlA hai, jo ki mUlataH paThanIya hai| digambara jinadharma jaise vItarAgI dharma meM bhI rAgI-dveSa devI-devatAoM kI pUjA-pratiSThA Arambha ho gaI hai, use devamUr3hatA batAte hue ve likhate haiM - " tathA vyantara kSetrapAlAdikanikU apanA sahAyI mAne haiM, so mithyAtva kA udaya kA prabhAva hai| bahuri keteka kahaiM haiM - jo cakrezvarI, padmAvatI devI - ye zastra dhAraNa kiye jina zAsana kI rakSaka haiM tathA sevakani kI rakSA karane vAlI eka-eka tIrthaMkarani kI eka-eka devI haiM, eka-eka yakSa haiM - inakA ArAdhana karane, pUjaneteM dharma kI rakSA hoya hai; ye dharmAtmA kI rakSA kareM haiM, tAteM ina devIni kA aura yakSani kA stavana karanA, pUjana karanA yogya hai| devI samasta kArya ke sAdhanevAlI tIrthaMkarani kI bhakta haiN| isa binA dharma kI rakSA kauna kare ? yAhIte mandirani ke madhya padmAvatI kA rUpa, jAke cAra bhujA tathA battIsa bhujA ara nAnA Ayudhanikari yukta, ara tinake mastaka Upara pArzvanAtha svAmI kA pratibimba, ara Upara aneka phaNani kA dhAraka sarpa kA rUpakari bahuta anurAgakari pUjeM hai; so saba paramAgamateM jAni nirNaya kro| mUDhalokani kA bahAyA bahibo (bahakAve meM AnA) yogya naahiiN|"2 ___ "prathama to bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI - ina tIna prakAra ke devani meM mithyAdRSTi hI upajai haiN| samyagdRSTi kA bhavanatrikadevani meM utpAda hI naahiiN| ara strIpanA pAve hI naahiiN| so padmAvatI, cakrezvarI to bhavanavAsinI ara strIparyAya meM ara kSetrapAlAdika yakSa - ye vyantara, inameM samyagdRSTi kA utpAda kaise hoya ? iname to niyamateM mithyAdRSTi hI upajai haiM - aisA hajAraubAra paramAgama kahai hai| 1. zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra, zloka 4 2. zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 26 ara jaina zAsana meM hU aisI kaI kathA haiM, jo zIlavAna tathA dhyAnI tapasvIni ke dharma ke prasAdataiM devani ke Asana kampAyamAna bhaye, ara deva jAya upasarga ttaale| ara nAnA ratnani kari pUjA karI-aisI kathA to zAsana meM bahuta haiM / ara aisI to kahUM kathA bhI nahIM, jo dharmAtmA puruSa devanikUM puujai| ara padmAvatI, cakrezvarI kI bhI kaI kathA haiM, jo zIlavantI vratavaMtini kI deva - deviyoM ne pUjA karI; ara zIlavantI, vratavantI to jAya koU deva-devI kI pUjAkarI nAhIM likhI hai|" 1 tathA kArtikeya svAmI kahaiM haiM Naya kovi dedi lacchI Na kovi jIvassa kuNaI uvayAraM / uvayAraM avayAraM kammaM pi suhAsuhaM kuNadi / / 319 / / bhattIe pujjamANo viMtaradevo vi dedi jadi lacchI / to kiM dhammaM kIradi evaM cintehi saddiTThI / / 320 / artha :- " isa jIvakUM koU lakSmI nAhIM devai hai, ara jIva kA koU upakAra - apakAra hU nAhIM karai hai| jo jagata meM upakAra - apakAra karatA dekhiye hai, so apanA kiyA zubha-azubha karma kari karai hai / bahuri jo bhakti kari pUjai vyaMtaradeva hI lakSmI deveM to dAna, pUjA, zIla, saMyama, dhyAna, adhyayana, taparUpa samasta dharma kAhekU~ kariye ? bahuri jo bhakti kari pUje - vande kudeva hI saMsAra kArya siddha kareMge to karma kachu bAta hI nAhIM ThahareM ? vyaMtara hI samasta sukha kA dAyaka rahai / dharma kA AcaraNa niSphala rhaa| 111 "bahuri jo mantrasAdhana, vidyA-ArAdhana, deva-ArAdhana haiM te samasta pApa-puNya ke anukUla phalaiM haiN| tAtaiM jo sukhakA arthI haiM, te dayA, kSamA, saMtoSa, nirvAMchakatA, mandakaSAyatA, vItarAgatAkari eka dharma hI kA ArAdhana karo, anyaprakAra vAMchAkari pApAbandha mata karo / ara jo devani kA samAgama meM hI prIti karo ho to uttama samyagdRSTi saudharma indra tathA zacI indrANI tathA laukAntika devani kA hI saMgama meM buddhi kro| anya adhama devani kA sevana kari kahA sAdhya hai ? bahuri mithyAbuddhi kari mandirani meM kSetrapAla sthApana kareM haiM aura nitya pUjana kareM haiN| tadi prathama to kSetrapAla kA pUjana kareM hai ara kSetrapAla kA pUjana kiyA pAcheM jinendra kA pUjana kareM haiN| ara aisA kahaiM haiM - jaise pahalI dvArapAla kA sammAna karike pIcheM rAjA kA sanmAna karanA / dvArapAla binA rAjA sauM kauna milAve ? taisaiM kSetrapAla binA bhagavAna kA milApa kauna karAve ? tina mUr3hani ke aisA vicAra nAhIM, jo bhagavAna to mokSa meM haiN| bhagavAna paramAtmA kA svarUpakU~ yo mithyAdRSTi ajJAnI kaise jAnegA ara kaise milAvaigA ? asa vidhnakUM kaise vinAzaigA ? ApakA vidhna hI nAza karane kUM samartha nAhIM / so vicArarahita mithyArahita loka kSetrapAla kA mahAviparItarUpa banAya vItarAga ke mandira meM prathama sthApana kareM haiM, jAkA hasta meM manuSya kA kaTyA mUMDa ara gadA, 1. zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 27 khaDaga ara kUkarA vAhanakari sahita sthApana kari taila gur3akA bhakSaNatai kSetrapAla prasanna hoya hai-aise lokani] bahakAya pUrje haiN| ara inakA pahilI darzana, pUjana, stavana kareM hai; so saba mithyAdarzana ara kujJAna kA prabhAva jaanhu|" ____ "bahuri pArzva jinendra kI pratimA ke mastaka Upari phaNa binA banAveM hI nAhI, ara bhagavAna pArzva arihanta ke samozaraNa meM dharaNendra kA phaNa mastaka Upara kaise saMbhavai hai ? dharaNendra ne to bhagavAna ke tapa ke avasara meM phaNAmaNDapa kiyA thA, so phera phaNAmaNDapa kA prayojana naahiiN| ara pArzva jinendra arihanta bhaye, ara indra kI AjJAtai kubera samozaraNa racyoM, tahA~ bhagavAna phaNasahita nAhIM virAje hute| cAra nikAya ke deva, manuSya, tiryaJca dharmazravaNa-stavana-vandanA karate hI tiSTheM, yAteM sthApanA virSe arhanta kI pratibimbani ke phaNa kaise saMbhavai ? vItarAgamudrA to aisI sambhavai nAhIM, parantu kAla ke prabhAvateM dharaNendra kI prabhAvanA prakaTa karane kU loka viparIta kalpanA karane lagi gaye, so kauna dUra kari sakai? jaise pASANamaya bhagavAna kA pratibimbamahA aMgopAMga sundaratA ke arthi karNanikU mastaka kI rakSA ke arthi lambA kari skandhasauM jor3a dehaiM, so dekhAdekhI cala gii| taiseM hI arhanta pratibimbani ke Upari phaNa kA AkAra karate, lokanikU dekhi, tattva DUM samajhe binA phaNa karane kI pravRtti cala gii| so phaNa ke kara dene se pratimA to apUjya hoya nAhIM, kyoMki cAra prakAra ke samasta hI deva sarva taraphateM sadaiva hI bhagavAna kA sevana kareM haiN| ara jo phaNAmaNDapa karane se hI dharaNendrakU pUjya mAne, so devamUr3hatA hai|"2 isI prakAra gurumUr3hatA ke sandarbha meM bhI ve saceta karate hue likhate haiM - "jinendra dharma kA zraddhAna-jJAnakari rahita hoya jo nAnA prakAra kA bheSa dhAraNa karikai ApakU U~cA mAni jagata ke jIvaniteM pUjA, vandanA, satkAra cAhatA jo parigraha rAkheM haiM ara aneka Arambha kareM haiM, hiMsA ke kAryani meM pravartana kareM haiM, indriyani ke viSayani kA rAgI saMsArI asaMyamI ajJAnIniteM goSThI karatA abhimAnI hoya, ApakU AcArya, pUjya , dharmAtmA kahAvatA, rAgI-dveSI huA pravateM haiN| ara yuddhazAstra , zrRMgAra ke zAstra , hiMsA ke kAraNa Arambha ke zAstra, rAga ke vadhAvanevAle zAstranikU~ Apa mahanta bhaye upadeza kareM haiM, te pAkhaNDI haiN| jinake nAnAprakAra ke rasani kari sahita bhojana meM tatparatA, yAhI te kAmAdika kI kathA meM lIna hoya rahe ara parigraha ke badhAvane ke arthi durvyAnI ho rahe haiM, bahuri je muni, sAdhu, AcArya, mahanta pUjyanAma kahAvai, ara lokani tahe namaskAra karAyA cAhaiM, ara vikathA karane meM, viSayani meM, mantra, yantra, tantra, japa, homa, mAraNa, uccATana, vazIkaraNAdika niMdya AcaraNa kareM haiM, te pAkhaNDI haiN| tina pAkhaNDIni kA vacanakU pramANa karanA, ara satkAra karanA, dharma kArya meM pradhAna mAnanA, so pAkhaNDa mUr3hatA hai| prathama va dUsare adhikAra meM samyagdarzana va samyagjJAna kA nirUpaNa karane ke pazcAt tIsare, cauthe 1. zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 2. zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 3. zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates va pA~caveM adhikAra meM cAritra kA varNana kiyA gayA hai| usameM AcArya samantabhadra samyagdarzanajJAna evaM aMtaraMgacAritra pUrvaka dhAraNa kiye gaye vratoM ko hI cAritra kahate haiM / ve likhate haiM " rAgadveSanivRtteH hiMsAdinivartanA kRtA bhavati / anapekSitArthavRttiH kaH puruSaH sevate nRpatIn / 28 rAga-dveSa kA abhAva ho jAne para hiMsAdi pApoM kI nivRtti ho hI jAtI hai; kyoMki jise dhanAdika kI apekSA nahIM hai, vaha puruSa rAjA kI sevA kyoM karegA ? paMDita sadAsukhadAsajI kI yaha vacanikA mAtra sAmAnyArtha nahIM hai| isameM yathAsthAna Avazyaka viSayoM kA vistAra bhI kiyA gayA hai, sambandhita viSaya anya granthoM se bhI uddhRta kiye gaye haiM, jaise hiMsA ke prakaraNa meM bahuta se chanda AcArya amRtacandra ke puruSArtha siddhayupAya se uddhRta kiye gaye haiM kyoMki ahiMsA - hiMsA kA jaisA utkRSTa vivecana puruSArtha siddhayupAya meM prApta hotA hai, vaisA anya zrAvakAcAroM meM nhiiN| - - paNDita zrI sadAsukhadAsajI kI bhASA vacanikA kI sabase bar3I vizeSatA SaSTha 'bhAvanA mahAdhikAra' kI svataMtra racanA hai| paMcANuvratoM kI pA~ca-pA~ca bhAvanAe~, granthAntaroM meM pAyI jAtI haiN| vistRta vacanikA hone se unakA vivecana to isameM svAbhAvika hI hotA; kintu isa adhikAra meM anya bhAvanAoM kA bhI samAveza kiyA gayA hai, jinakI jAnakArI ve mumukSu samAja ko karAnA cAhate the| jaise solahakAraNa bhAvanA, bAraha bhAvanA, maitrI Adi cAra bhAvanA, dazalakSaNa dharma, cAra dhyAna, bAraha tapa, bahirAtmA Adi AtmA ke tIna bheda Adi kA vistRta vivecana ullekhanIya vizeSatA hai| isa vivecana meM unakI maulika pratibhA ke darzana hote haiN| isameM unakA sadAcArI va upAdezaka vidvAn kA vyaktitva ubharakara sAmane AtA hai / lagatA hai jaise ki ve svayaM vizAla sabhA ko sambodhita kara rahe hoN| ve pratipAdita viSaya ko spaSTa karane ke sAtha-sAtha hRdaya ko hilA denevAlI preraNA bhI dete jAte haiM, jo alpazikSita vyApArI puruSavarga evaM bhAvuka bhadra mahilAvarga ke hRdaya taka pahu~cakara unheM udvelita kara detI hai; jIvana ko sArthaka kara lene ke liye prerita karatI hai| yahI kAraNa hai ki unakI yaha sarala-sarasa kRti Aja jana-jana kI vastu banI huI hai| yadyapi yaha mahAdhikAra paNDita sadAsukhadAsajI kI maulika racanA hai, tathApi ise unhoMne apanI kalpanA se nahIM, apitu paramAgama ke AdhAra para banAyA hai| adhikAra kA Arambha karate huye ve svayaM isa bAta kA ullekha karate haiN| 1. zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 66 'aba zrI paramaguruni kA prasAda kari paramAgama kI AjJApramANa bhAvanA nAmA mahAdhikAra likhiye haiN| samasta dharma kA mUla bhAvanA hai| bhAvanAteM hI pariNAmani kI ujjvalatA hoya hai ! bhAvanAtaiM mithyAdarzana kA abhAva hoya hai / bhAvanAtaiM vratani meM char3ha pariNAma hoya haiN| bhAvanAtaiM vItarAgatA kI vRddhi hoya hai| bhAvanAteM azubha dhyAna kA abhAva hoya zubha dhyAna kI vRddhi hoya hai| bhAvanAtaiM AtmA kA anubhava Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 29 hoya hai| ityAdika hajArAM guNanikU upajAvanevAlI bhAvanA jAni bhAvanAkU eka kSaNa hU mati chaaNddo|" 225 pRSThoM meM isa adhikAra kA vistRta vivecana karane ke uparAnta bhI unakA mana bharA nhiiN| yadyapi aura bahuta kucha likhane kI bhAvanA unake hRdaya meM thI, tathApi svAsthya kI zithilatA ke kAraNa unheM apanI bhAvanA ko balAt saMyamita karanA pdd'aa| jaisA ki isI adhikAra ke anta meM ve svayaM likhate haiM - ___ "aba ihAM anekAnta bhAvanA ara samayasArAdi bhAvanA varNana karI cAhie, parantu AyukAya kA aba zithipanAteM ThikAnA naahiiN| tAteM sUtrakAra kA kahyA kathana kU sameTanA ucita vicAri mUlagrantha kA kathana likhiye haiN|" ukta kathana se spaSTa pratIta hotA hai ki ve grantharacanA ke samaya meM hI svAsthya kI zithilatA anubhava karane lage the| samatAbhAva ke dhanI paMDita zrI sadAsukhadAsajI kI yaha vairAgyarasa se sarAbora vacanikA jIvana-zodhana ke liye paramAmRta hai| unake hRdaya meM samayasAra kI kitanI mahimA thI -yaha bAta unake nimnalikhita prazasti vAkya meM prakaTa hai : " samayasAra guna kahanakU, zakta na suraguru hoya / tAko zaraNa sadA raho, rAgAdika mala dhoya / / 19 / / " __ yadi samayasArabhAvanA bhI likhI jAtI to usameM mumukSu samAja ko nayA prameya mila sakatA thA, parantu hamAre durbhAgya se unakI yaha bhAvanA apUrNa hI raha gaI hai| yaha unake jIvana kI antima racanA hai| 68 varSa kI umra meM yaha kRti pUrNa huI hai| isameM unake jIvana kA sAra AyA hai| atyanta vigalita hRdaya se unhoMne isa grantha kI TIkA kI hai| yaha TIkA vi. saM. 1820 meM pUrNa huI, usake bAda ve adhika se adhika do varSa taka hI jIvita rhe| antima prazasti ke kucha atyadhika mahatvapUrNa chanda dRSTavya haiM - he jinavAnI bhagavatI, bhukti - mukti dAtAra / tere sevanatai rahai, sukhamaya nita avikAra / / 20 / / dukha daridra jANyo nahIM, cAha na rahI lagAra / ujjvala yazamaya visatarayoM, yo tero upakAra / / 21 / / ar3asaTha varasa ju Ayu ke, bIte tujha AdhAra / zeSa Ayu tava zaraNarte, jAhu yahI mama sAra / / 22 / / jitanaiM bhava titanai rahoM, jaina dharma amalAna / 1. zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 2. zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 30 jinavara dharma binA ju mama, anya nahIM kalyAna / / 23 / / jinavANI sUM vInatI, maraNa vedanA roka / ArAdhana ke zaraNatai, dehu mujhe paraloka / / 24 / / bAla maraNa ajJAnateM, kare ju aparaMpAra / aba ArAdhana zaraNatai, maraNa hohu avikAra / / 25 / / hari anIti kumaraNa haro, karo ju jJAna akhaNDa / mokU nita bhUSita karo, zAstra ju ratnakaraNDa / / 26 / / unake jIvana meM koI laukika abhAva nahIM rahA aura unakA sampUrNa jIvana sAhitya ArAdhana, cintana, manana meM hI biitaa| anta taka bhI ve isI meM lIna rhe| unakI isa maMgalakRti se mumukSu samAja ko lAbha uThAnA caahiye| aisI bhAvanA ke sAtha virAma letA huuN| 15 mArca 1994 ToDaramala smAraka bhavana , jayapura DaoN. hukamacanda bhArilla para svabhAva , pUrava udaya , nihacai udyama kaal| pakSapAta mithyAta patha, saravaMgI ziva caal|| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 31 2,3 2 m | vistRta viSaya sUcI / viSaya zloka saMkhyA pRSTha viSaya zloka saMkhyA pRSTha | prathama-samyagdarzana adhikAra mada tyAga 26 54 maMgalAcaraNa saMpatti kI asAratA 27 dharma kA svarUpa SaD anAyatana samyagdarzana kA lakSaNa samyaktva kI utpatti aura bheda Apta kA svarUpa pA~ca labdhiyAM zvetAmbara mata samAlocanA samyaktva kA svarUpa-bheda sacce deva ke nAma 7 14 samyagdRSTi ke ATha guNa vItarAgI hI Apta samyagdarzana kI mahAnatA 28 65 sacce zAstra kA lakSaNa puNya aura pApa kA phala 29 66 sacce guru kA lakSaNa vandanIya kauna 30 66 niHzaMkita aMga kA lakSaNa 11 21 samyaktva kI zreSThatA niHkAMkSita aMga kA lakSaNa 12 24 samyaktva kI mahimA 32 69 nirvicikitsA kA lakSaNa mohImuni se nirmohIzrAvaka zreSTha 33 71 amUDhadRSTi kA lakSaNa samyaktva-sarvotkRSTa upakAraka 34 73 upagUhana kA lakSaNa samyaktva se kugati niSedha 35 73 sthitikaraNa kA lakSaNa 16 31 samyaktva se sugati 36 se 41 74 vAtsalya kA lakSaNa hitopadeza 78 prabhAvanA kA lakSaNa pariziSTa 1. samyaktva kI ArAdhanA 79 aMgoM ke pAlana meM prasiddha 19,20 | dvitIya-samyagjJAna adhikAra sadoSa samyaktva kI asamarthatA 21 samyagjJAna kA lakSaNa lokamUr3hatA kA lakSaNa 22 37 prathamAnuyoga 43 84 pavitratA kA varNana 22 38 karaNAnuyoga snAna kI AvazyakatA caraNAnuyoga devamUr3hatA kA lakSaNa 23 43 dravyAnuyoga kSetrapAla-padmAvatI pUjana niSedha 47 pariziSTa 2. samyagjJAna kI ArAdhanA 86 gurumUr3hatA kA lakSaNa 24 48 aSTamada 25 48 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtIya- aNuvrata adhikAra cAritra kA svarUpa gRhastha ke cAritra kI siddhi deza cAritra ke bheda 47,48,49 87 50 88 51 88 52 88 53 89 90 92 54 96 55 96 56 97 57 100 58 100 59 101 60 101 61 102 parigrahaparimANa aNuvrata lakSaNa 5 nyAyapUrvaka AjIvikA kI preraNA 105 parigrahaparimANa aNuvrata aticAra 62 909 aNuvratI kI utpatti kahA~ 63 110 aNuvratoM meM prasiddha kauna pApoM meM prasiddha kauna aNuvrata kA lakSaNa ahiMsANuvrata kA lakSaNa hiMsA tyAga hiMsA aura ahiMsA kA svarUpa ahiMsANuvrata ke aticAra satyANuvrata kA lakSaNa satyANuvrata ke aticAra acauryANuvrata kA lakSaNa acauryANuvrata ke aticAra brahmacaryANuvrata kA lakSaNa 4 brahmacaryANuvrata ke aticAra 1 caturtha- guNavrata adhikAra guNavrata kA lakSaNa-bheda digvrata kA lakSaNa 1 digvratoM kI maryAdA 2 3 64 110 65 110 ATha mUlaguNoM ke nAma 66 110 madya, mAMsa, madhu tyAga 111 jina maMdira nirmANa kI preraNA 116 pariziSTa 3. naya, bhAvanA zaktiyA~, upAsanA 119 67 123 68 123 69 123 32 aNuvrata meM mahAvratapanA mahAvratI kaise hotA hai digvrata ke aticAra 70,71124 72 124 73 125 74 125 75 125 76 126 77 126 78 126 79 127 80 127 128 134 sapta vyasana tyAga anarthadaNDavrata ke aticAra 81 136 bhogopabhogaparimANavrata kA lakSaNa 3 82 137 bhoga upabhoga kA lakSaNa 83 137 84 938 yAvajjIvana tyAjya abhakSya tyAga varNana 85,86 138 139 144 anupasevya tyAga 147 bhogopabhoga parimANa vrata 87 149 dravya apekSA parimANa 88 150 kAla apekSA parimANa 89 151 bhogopabhogaparimANa vrata aticAra 90 151 pariziSTa 4. kundakunda vANI, tattva vicAra 152 anarthadaNDa vrata kA lakSaNa 2 anarthadaNDa ke bheda pApopadeza anarthadaNDa hiMsAdAna apadhyAna duHzruti pramAda caryA hiMsA upadeza tyAga khAdya padArthoM kI avadhi rAtri bhojana tyAga paMcama - zikSAvrata adhikAra zikSAvrata ke bheda dezAvakAzika vrata kA lakSaNa 1 kSetra kI maryAdA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 91 955 92 955 93 955 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 33 206 214 219 225 kAla kI maryAdA 94 155 mahAvrata kI kalpanA 95 156 dezAvakAzika vrata ke aticAra 96 156 sAmAyika zikSAvrata kA lakSaNa 297 sAmAyika ke Asana 98 157 98 sAmAyika kA sthAna 99 157 sAmAyika kA viSaya 100,101 157 vaira tyAga 158 kaSAya tyAga 159 pApa tyAga 160 sAmAyika meM mahAvratapanA 102 162 sAmAyika meM pariSahajaya 103 162 saMsAra aura mokSa kA vicAra 104 162 sAmAyika vrata ke aticAra 105 163 proSadhopavAsa vrata kA lakSaNa 3 106 164 upavAsa meM tyAjya aura prayojana 107 165 upavAsa meM karttavya 108,109 165 upavAsa ke aticAra 110 166 vaiyAvRtya kA lakSaNa 4 111 166 dAna kI pAtratA 167 vaiyAvRtya meM anya kArya 112 168 AhAradAna kA svarUpa 113 168 dAtAra kA svarUpa nirdoSa dAna kA svarUpa dAna kA phala 114,115,116 175 kalpavRkSa varNana 176 pAtra ke bheda 177 dAna ke bheda : ( kalpavRkSavarNana ) 117 178 saMpatti kI asthiratA 178 paMcamakAla kI vizeSatA 182 pAtradAna kI preraNA 189 dAna meM prasiddha 118 196 jina pUjana kI preraNA 119 pUjana ke bheda aura vidhi 200 akRtrima jinacaityAlaya varNana jinapUjana meM prasiddha 120 211 vaiyAvRtya ke aticAra 121 213 pariziSTa 5. zrAvakadharma | SaSTha-bhAvanA adhikAra pAMca aNuvratoM kI bhAvanAyeM 217 pA~ca pApa tyAga kI preraNA iMdriyasukha duHkha hI hai 223 maitrI Adi cAra bhAvanAyeM saMsAra, zarIra, bhogoM kA svarUpa 226 solahakAraNa bhAvanAoM kA svarUpa 227 darzana vizuddhi bhAvanA 1 samyagdRSTi ke ATha guNa 231 tIna mUr3hatAyeM 234 cha: anAyatana 235 ATha mada vinaya saMpannatA bhAvanA 2 238 zIlavrata bhAvanA 3 242 abhIkSNa jJAnopayoga bhAvanA 4 244 saMvega bhAvanA 5 346 zakti pramANa tyAga bhAvanA 6 246 zakti pramANa tapa bhAvanA 7 250 sAdhu samAdhi bhAvanA 8 252 vaiyAvRtya bhAvanA 9 255 228 236 172 6 mc c wo Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 34 333 338 264 339 341 344 345 269 353 361 361 285 368 372 1 373 2377 3 380 380 40 x arihanta bhakti bhAvanA 10 258 samozaraNa mahimA 260 AcArya bhakti bhAvanA 11 262 AcArya ke vizeSa guNa bahuzruta bhakti bhAvanA 12 269 dvAdazAMga varNana pravacana bhakti bhAvanA 13 275 Avazyaka parihANi bhAvanA 14 289 sanmArga prabhAvanA bhAvanA 15 283 jina maMdira mahimA AcaraNa zuddhi kI preraNA 285 pravacana vatsalatva bhAvanA 16 286 dharma ke daza lakSaNa 288 uttama kSamA dharma 1 289 uttama mArdava dharma 2 295 uttama Arjava dharma 3 297 uttama satya dharma 4 298 uttama zauca dharma 5 302 anyAya , anIti abhakSya kA phala 303 uttama saMyama dharma 6 304 uttama tapa dharma 7 306 uttama tyAga dharma 8 307 uttama AkiMcanya dharma 9 310 uttama brahmacarya dharma 312 dharma karane kI vidhi 316 tIna zalye 317 satsaMgati kI preraNA ATha zuddhiyA~ 324 tapa bhAvanA 329 bAhya tapa 329 aMtaraMga tapa svAdhyAya tapa vaktA kA svarUpa zrotA kA svarUpa aura bheda dhyAna tapa ArtadhyAna aura bheda raudradhyAna aura bheda bahirAtmA aura aMtarAtmA meM bheda dharma dhyAna aura bheda Izvara kartRtvamImAMsA bAraha bhAvanA anitya bhAvanA azaraNa bhAvanA saMsAra bhAvanA paMcaparAvartana nigoda ke dukha naraka gati ke dukha tiryaMcagati ke dukha manuSya gati ke dukha devagati ke dukha ekatva bhAvanA anyatva bhAvanA azuci bhAvanA Asrava bhAvanA saMvara bhAvanA nirjarA bhAvanA loka bhAvanA bodhi durlabha bhAvanA dharma bhAvanA dharma dhyAna ke punaH bheda 40 381 x 381 x 388 390 393 4 395 5 396 6 398 7 400 8 402 9 403 10 403 11 404 12 405 406 321 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 35 aSTama-zrAvaka pada adhikAra 4 423 piNDastha dharma dhyAna 1 406 padastha dharma dhyAna 2 408 rUpastha dharma dhyAna 3 411 samozaraNa varNana rUpAtIta dharma dhyAna zukla dhyAna aura bheda 423 pariziSTa 6. zuddhanaya , vyavahAranaya 427 | saptama-sallekhanA adhikAra sallekhanA kA lakSaNa 122 432 samAdhimaraNa mahimA 123 se 126 433 mRtyu mahotsava pATha 437 kAya sallekhanA 127,128 448 kaSAya sallekhanA samAdhi meM saMbodhana 452 caturgati ke duHkha 457 sallekhana ke aticAra 129 465 mokSa kA svarUpa 130 se 135 466 pariziSTa : 7 dharma kA svarUpa 468 zrAvaka ke gyAraha pada 136 469 darzana pada 1 137 469 vrata pada 2 138 470 sAmAyika pada 3 139 470 proSadha pada 4 140 471 sacita tyAga pada 5 141 471 rAtri bhojana tyAga pada 6 142 471 brahmacarya pada 7 143 471 AraMbha tyAga pada 8 144 472 parigraha tyAga pada 9 145 472 anumati tyAga pada 10 146 473 uddiSTa tyAga pada 11 147 473 dharma ke jJAtA kA lakSaNa 148 474 ratnatraya kA phala 149 475 aMtima maMgala 150 475 vacanikAkAra kI prazasti 476 pariziSTa 8 : jainatattvajJAna saMbaMdhI vAkyAMza 477 pariziSTa 9 : zuddha jainAcAra saMbaMdhI vAkyAMza 480 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 36 zAstrAbhyAsa kI mahimA / he bhavya ho! zAstrAbhyAsa ke aneka aMga haiN| zabda yA artha kA bA~canA yA sIkhanA, sikhAnA, upadeza denA, vicAranA, sunanA, prazna karanA, samAdhAna jAnanA, bAraMbAra carcA karanA ityAdi aneka aMga haiM, vahA~ jaise bane taise abhyAsa karanA, yadi sarvazAstra kA abhyAsa na bane to isa zAstra meM sugama yA durgama aneka arthoM kA nirUpaNa hai, vahA~ jisakA bane usakA hI abhyAsa karanA; parantu abhyAsa meM AlasI na honaa| dekho! zAstrAbhyAsa kI mahimA, jisake hone para paramparA AtmAnubhava dazA ko prApta hotA hai, mokSarUpaphala ko prApta hotA hai| yaha to dUra hI raho, tatkAla hI itane guNa prakaTa hote haiM - (1) krodhAdi kaSAyoM kI to maMdatA hotI hai| (2) paMcendriyoM ke viSayoM meM pravRtti rukatI hai| (3) ati caMcala mana bhI ekAgra hotA hai| (4) hiMsAdi pA~ca pApa nahIM hote| (5) stoka ( alpa) jJAna hone para bhI triloka ke tInakAla saMbaMdhI carAcara padArthoM kA jAnanA hotA hai| (6) heya-upAdeya kI pahacAna hotI hai| (7) AtmajJAna sanmukha hotA hai arthAt jJAna Atmasanmukha hotA hai| (8) adhika-adhika jJAna hone para Ananda utpanna hotA hai| (9) loka meM mahimA-yaza vizeSa hotA hai| (10) sAtizaya puNya kA baMdha hotA hai| so ityAdika guNa zAstrAbhyAsa karane se tatkAla hI utpanna hote haiM; isalie zAstrAbhyAsa avazya krnaa| tathA he bhavya ! zAstrAbhyAsa karane ke samaya kI prApti mahAdurlabha haiM; kaise so kahate haiN| ekendriyAdi asaMjJIparyaMta jIvoM ko mana nahIM aura nArakI vedanA se pIr3ita tiya~ca vivekarahita, deva viSayAsakta; isalie manuSyoM ko aneka sAmagrI milane para zAstrAbhyAsa hotA hai| so manuSyaparyAya kI prApti hI dravya-kSetra-kAla-bhAva se mahAdurlabha hai| vahA~ dravya se to loka meM manuSyajIva bahuta alpa haiN| tuccha saMkhyAta-mAtra hI haiM aura anya jIvoM se nigodiyA ananta haiM, dUsare jIva asaMkhyAta haiN| tathA kSetra se manuSyoM kA kSetra bahuta stoka (thor3A hI) ar3hAI dvIpa mAtra hI hai, aura anya jIvoM meM ekendriyoM kA kSetra sarva loka hai, dUsaroM kA kitane hI rAjU pramANa hai| ___ aura kAla se manuSya paryAya meM utkRSTa rahane kA kAla stoka hai, karmabhUmi-apekSA pRthaktva koTipUrva mAtra hai aura anya paryAya meM utkRSTa rahane kA kAla-ekendriya meM to asaMkhyAta pudgala-parAvartanamAtra aura anyoM meM saMkhyAta palyamAtra hai| bhAva apekSA tIvra zubhAzubhapane se rahita aise manuSyaparyAya ke kAraNarUpa pariNAma hone atidurlabha haiN| anya paryAya ke kAraNa azubharUpa yA zubharUpa hone sulabha haiN| azubharUpa va zubharUpa pariNAma honA durlabha haiN| isa prakAra zAstrAbhyAsa kA kAraNa jo paryApta karmabhUmiyA manuSyaparyAya usakA durlabhapanA jaannaa| prastAvanA, samyagjJAnacandrikA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 37 zAstrAbhyAsa se prabhAvanA isa kAla meM Ayu, buddhi Adi alpa haiM; isalie prayojana mAtra abhyAsa karanA, zAstroM kA to pAra hai nhiiN| aura suna! kucha jIva vyAkaraNAdika ke binA bhI tattvopadezarUpa bhASAzAstroM ke dvArA va upadeza sunakara tathA sIkhane se to tatvajJAnI hote dekhe jAte haiM aura kaI jIva kevala vyAkaraNAdika ke hI abhyAsa meM janma gaMvAte haiM aura tattvajJAnI nahIM hote haiM - aisA bhI dekhA jAtA hai| suna! vyAkaraNAdika kA abhyAsa karane se puNya nahIM hotA; kintu dharmArthI hokara unakA abhyAsa kare to kiMcit puNya hotA hai tathA tattvopadezaka zAstroM ke abhyAsa se sAtizaya mahAna puNya utpanna hotA haiM; isaliye bhalA to yaha hai ki aise tattvopadezaka zAstroM kA abhyAsa krnaa| isa prakAra zabda-zAstrAdika ke pakSapAtI ko sanmukha kiyaa| aba artha kA pakSapAtI kahatA hai ki isa zAstra kA abhyAsa karane se kyA hai ? sarva kArya dhana se banate haiN| dhana se hI prabhAvanA Adi dharma hotA hai, dhanavAna ke nikaTa aneka paMDita Akara rahate haiN| anya bhI sarvakAyoM kI siddhi hotA hai| ataH dhana paidA karane kA udyama krnaa| usako kahate haiM- are pApI! dhana kucha apanA utpanna kiyA to hotA nahIM, bhAgya se hotA hai| granthAbhyAsa Adi dharmasAdhana se jo puNya kI utpatti hotI hai, usI kA nAma bhAgya hai| yadi dhana honA hai to zAstrAbhyAsa karane se kaise nahIM hogA ? agara nahIM honA hai to zAstrAbhyAsa nahIM karane se kaise hogA ? isaliye dhana kA honA na honA to udayAdhIna hai, zAstrAbhyAsa meM kyoM zithila hotA hai ? aura suna! dhana hai vaha to vinAzIka hai, bhaya saMyukta hai, pApa se utpanna hotA hai, narakAdi kA kAraNa hai| jo yaha zAstrAbhyAsa kA jJAnadhana hai, vaha avinAzI hai, bhayarahita hai dharmarUpa hai, svargamokSa kA kAraNa hai, mahaMta puruSa to dhanAdika ko chor3akara zAstrAbhyAsa meM hI lagatA hai aura tU pApI zAstrAbhyAsa ko chor3akara dhana paidA karane kI baDhAI karatA hai, to tU ananta saMsArI hai| ___ tUne kahA ki prabhAvanAdi dharma bhI dhana se hotA hai; kintu vaha prabhAvanAdi dharma to kiMcit sAvadyakriyA saMyukta hai; isaliye samasta sAvadyarahita zAstrAbhyAsarUpa dharma hai, vaha pradhAna hai| yadi aisA na ho to gahastha avasthA meM prabhAvanAdi dharmasAdhana the. unako cha hokara zAstrAbhyAsa meM kisaliye lagate haiM ? zAstrAbhyAsa karane se prabhAvanAdi bhI vizeSa hotI hai| - prastAvanA, samyagjJAnacandrikA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 38 zrI svAmI samantabhadra AcArya racita : zrI ratnakaraNDa zravakAcara Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra 5 OM namaH siddhebhyaH / ratnakaraNDa zrAvakAcAra prathama samyagdarzana adhikAra yahA~ isa grantha ke prAraMbha meM syAdvAdavidyA ke paramezvara parama nirgrantha vItarAgI zrI samantabhadra svAmI jagata ke bhavyoM ke parama upakAra ke liye ratnatraya kI rakSA ke upAyarUpa zrI ratnakaraNDa nAma ke zrAvakAcAra ko kahane kI icchA se tathA vighnarahita zAstra kI samAptirUpa phala kI icchA se viziSTa iSTadeva ko namaskAra karate hue zloka kahate haiM : maMgalAcaraNa namaH zrIvardhamAnAya nirdhUtakalilAtmane / sAlokAnAM trilokAnAM yadvidyA darpaNAyate / / 1 / / artha :- zrI varddhamAna tIrthaMkara ke liye hamArA namaskAra ho| zrI arthAt aMtaraMga svAdhIna jo anaMtajJAna, anaMtadarzana , anaMtavIrya va anaMtasukha svarUpa avinAzI lakSmI aura bahiraMga indrAdika devoM dvArA vaMdanIya jo samozaraNAdika lakSmI sahita vRddhi ko prApta ho rahe haiM, ve zrI varddhamAna haiN| athavA ava samaMtAt arthAt samasta prakAra se, Rddha arthAt parama atizaya ko prApta huA hai kevalajJAnAdi mAna arthAt pramANa jinakA ve zrIvardhamAna haiN| yahA~ " avApyorallopaH" isa vyAkaraNa zAstra ke sUtra dvArA akAra (a) kA lopa (abhAva) ho gayA hai| kaise haiM zrI varddhamAna ? nirdhUta kalila hai AtmA jinkaa| nirdhUta arthAt naSTa kiyA hai AtmA kA, kalila arthAt jJAnAvaraNAdi karmarUpa pApamala jisane, aise haiM; aura jinakA kevalajJAna alokAkAza sahita sampUrNa tInoM lokoM ko darpaNa ke samAna AcaraNa ( prakAzita) kara rahA hai| bhAvArtha - jinake kevalajJAnarUpa darpaNa meM alokAkAza sahita SadravyoM ke samUharUpa sampUrNa loka apanI bhUta, bhaviSyat, vartamAna kI samasta anaMtAnaMta paryAyoM sahita pratibimbita ho rahA hai; aura jinakA AtmA samasta karmamala rahita ho gayA hai, aise zrI varddhamAna devAdhideva aMtima tIrthaMkara ko maiM apane AvaraNa, kaSAyAdi mala rahita samyagjJAna prakAza ke pragaTa hone ke liye namaskAra karatA huuN| aba Age dharma kA svarUpa kahane kI pratijJArUpa zloka kahate haiM : dezayAmi samIcInaM dharmaM karmanivarhaNam / saMsAraduHkhataH satvAn yo dharatyuttame sukhe||2|| artha :- maiM granthakartA (AcArya samantabhadra) isa grantha meM usa dharma kA upadeza dene jA rahA hU~-jo prANiyoM ko paMcaparivartanarUpa saMsAra ke dukhoM se nikAlakara svarga ke aura mokSa ke bAdhArahita uttama Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 2] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra sukhoM ko prApta karA detA haiM; aura kaise dharma ko kahU~gA ? jo samIcIna arthAt jisameM vAdIprativAdI dvArA va pratyakSa-anumAnAdi dvArA bAdhA nahIM AtI hai tathA jo karma baMdhana ko naSTa karane vAlA hai, aise dharma ko khuuNgaa| __ bhAvArtha - saMsAra meM 'dharma' aisA nAma to samasta loka kahatA hai, parantu 'dharma' zabda kA artha to isa prakAra hai - jo naraka-tiryaMcAdi gatiyoM meM paribhramaNarUpa duHkhoM se AtmA ko chur3Akara uttama , AtmIka, avinAzI, atIndriya, mokSa sukha meM dhara de, vaha dharma hai| aisA dharma mola (paisA ke badale meM) nahIM AtA hai, jo dhana kharca karake dAna-sanmAnAdi dvArA grahaNa kara leM; kisI kA diyA nahIM milatA hai, jo sevA-upAsanA dvArA prasanna karake le liyA jAya; maMdira, parvata, jala, agni, devamUrti, tIrthakSetrAdi meM nahIM rakhA hai, jo vahA~ jAkara le AyeM; upavAsa, vrata, kAyaklezAdi tapa se bhI nahIM milatA tathA zarIrAdi kRza karane se bhI nahIM milatA hai| devAdhideva ke maMdira meM upakaraNadAna, maNDala pUjana Adi karake; ghara chor3akara vana-zmazAna Adi meM nivAsa karane se tathA paramezvara ke nAma-jApa Adi karake bhI dharma nahIM milatA hai| ____ 'dharma' to AtmA kA svabhAva hai| para-dravyoM meM Atmabuddhi chor3akara apane jJAtA dRSTArUpa svabhAva kA zraddhAna, anubhava (jJAna) aura jJAyaka svabhAva meM hI pravartanarUpa jo AcaraNa hai, vaha dharma haiN| jaba uttamakSamAdi dazalakSaNarUpa apane AtmA kA pariNamana tathA ratnatrayarUpa aura jIvoM kI dayArUpa apane AtmA kI pariNati hogI, taba apanA AtmA Apa hI dharmarUpa ho jaaygaa| paradravya, kSetra, kAlAdika to nimittamAtra haiN| jisa samaya yaha AtmA rAgAdirUpa pariNati chor3akara vItarAgarUpa huA dikhAI detA hai tabhI maMdira, pratimA, tIrtha, dAna, tapa, japa samasta hI dharmarUpa haiM; aura yadi apanA AtmA uttama kSamAdirUpa, vItarAgatArUpa, samyagjJAnarUpa nahIM hotA hai; to bAhara kahIM bhI dharma nahIM hogaa| yadi zubharAga hogA to puNyabaMdha hogA; aura yadi azubha rAga dveSa, moha hogA to pApabandha hogaa| jahA~ zuddha zraddhAna-jJAna-AcaraNa svarUpa dharma hai vahA~ baMdha kA abhAva hai| baMdha kA abhAva hone para hI uttama sukha hotA hai| ___aba aise uttama sukha kA kAraNa jo AtmA kA svabhAvarUpa dharma hai use pragaTa karane ke lie zloka kahate haiM : sadRSTijJAnavRtAni dharmaM dharmezvarAH viduH / yadIyapratyanIkAni bhavanti bhavapaddhatiH / / 3 / / artha :- dharma ke Izvara bhagavAna tIrthaMkara paramadeva samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra ina tInoM ko dharma kahate haiM; aura ina tInoM se pratikUla jo mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra haiM ve saMsAra paribhramaNa kI paripATI hote haiN| bhAvArtha :- jo apanA aura anya dravyoM kA satyArtha zraddhAna, jJAna, AcaraNa hai vaha saMsAra paribhramaNa se chur3Akara uttamasukha meM dharanevAlA dharma hai; aura apanA va anya dravyoM kA asatyArtha zraddhAna, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] [3 jJAna, AcaraNa haiM ve saMsAra ke ghora anaMtadukhoM meM DubonevAle haiM - aisA vItarAga bhagavAna kahate haiM; hama apanI rUci se kalpita nahIM kaha rahe haiN| aba prathama hI samyagdarzana kA lakSaNa kahane ke lie zloka kahate haiM : zraddhAnaM prmaarthaanaamaaptaagmtpobhRtaam| trimUDhApoDhamaSTAGgaM samyagdarzanamasmayam / / 4 / / artha :- jo satyArtha Apta , Agama aura tapobhRt haiM unake zraddhAna se samyagdarzana hotA hai| Apta to samasta padArthoM ko jAnakara unakA satyArtha svarUpa pragaTa karanevAle haiM; Agama-Apta ke dvArA racita racanArUpa zAstra haiM; Apta dvArA prarUpita zAstra ke anusAra AcaraNa ko Acarane vAle tapodhana arthAt guru haiN| yahAM sacce Apta, sacce zAstra aura sacce guru kA zraddhAna vaha samyagdarzana kahA hai; kintu asatya Apta, Agama aura guru kA zraddhAna vaha samyagdarzana nahIM hai| vaha samyagdarzana tIna mUr3hatAoM se rahita, apane aSTa aMgoM sahita aura aSTamada rahita hotA hai| bhAvArtha :- satyArtha Apta, Agama va guru kA tIna mUr3hatA rahita, niHzaMkita Adi aSTa aMga sahita aura aSTamada rahita zraddhAna karanA samyagdarzana hai| yahAM koI prazna karatA haiM :- Agama meM to sapta tatva-nava padArthoM ke zraddhAna ko samyagdarzana kahA hai, yahAM para vaha kyoM nahIM kahA? usakA samAdhAna - nirdoSa bAdhA rahita Agama ke upadeza binA sapta tattvoM kA zraddhAna kaise hogA ? nirdoSa Apta ke binA satyArtha Agama kaise pragaTa hogA? isalie tattvoM ke bhI zraddhAna kA mUlakAraNa satyArtha Apta hI haiN| aba satyArtha Apta kA lakSaNa prakaTa karanevAlA zloka kahate haiM : AptenocchinnadoSeNa sarvajJenAgamezinA / bhavitavyaM niyogena nAnyathA hyAptatA bhavet / / 5 / / artha :- dharma kA mUla bhagavAna Apta haiM, unake tIna guNa haiM - nirdoSapanA, sarvajJapanA, parama hitopdeshkpnaa| jisake kSudhA, tRSAdika doSa naSTa ho gaye isalie nirdoSa; trikAlavartI samasta guNa-paryAyoM sahita samasta jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla kI ananta paryAyoM ko yugapat pratyakSa jAnate haiM isalie sarvajJa; aura parama hitopadezakapane dvArA dvAdazAMgarUpa jo Agama usake mUlakartA isaliye Agama ke hitopadezaka svaamii| isa prakAra ye tIna guNa kahe haiM, una sahita jo hotA hai vaha nizcaya se Apta hI hotA hai, usI ko deva kahate haiN| ina tIna guNoM ke binA anya prakAra se AptapanA nahIM hotA hai| bhAvArtha :- jo svayaM hI doSoM sahita ho vaha anya jIvoM ko nirAkula, sukhI, nirdoSa kaise karegA ? jo kSudhA kI bAdhA, tRSA kI bAdhA, kAma, krodhAdika doSoM sahita ho vaha to mahAduHkhI hai, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra usake IzvarapanA kaise hogA? jo nirantara bhayavAna hokara zastra Adi grahaNa kiye rahe usake zatru vidyamAna haiM, vaha nirAkula kaise hogA ? jisake dveSa, cintA, khedAdi niraMtara raheM vaha sukhI nahIM hotaa| jo kAmI,rAgI ho vaha to niraMtara anya ke vaza rahatA hai; use svAdhInatA nahIM hai; parAdhInatA se saccA vaktApanA banatA nahIM hai| jo mada ke vazIbhUta ho, nindA ke vazIbhUta ho usake saccA jJAtApanA nahIM ho sakatA hai| jo janma-maraNa sahita hai usake saMsAra paribhramaNa kA abhAva nahIM huA, saMsArI hI hai; usake bhI saccA AptapanA nahIM bntaa| isaliye jo nirdoSa ho usI ko satyArthapane dvArA AptapanA banatA hai| rAgI-dveSI to apanA aura para kA rAga-dveSa pRSTa karanerUpa vacana hI kahatA hai| yathArtha vaktApanA to vItarAgI ko hI sambhava hai| yadi sarvajJa nahIM hote to iMdriyoM ke AdhIna jJAnavAlA pahale ho gaye jo rAma, rAvaNa Adi unheM kaise jAnegA ? dUravartI jo meru parvata, svarga, naraka paralokAdi ko kaise jAnegA ? aura sUkSma paramANu ityAdi ko kaise jAnegA ? indriyajanita jJAna to sthUla, vidyamAna, apane sanmukha padArtho hI ko spaSTa nahIM jAnatA hai| isa saMsAra meM padArtha to jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla Adi ananta haiM aura eka hI samaya meM sabhI apanI bhinna-bhinna pariNatirUpa pariNamate haiN| isaliye eka samayavartI ananta padArtho kI bhinna-bhinna anaMta hI paryAyeM hotI haiN| iMdriyajanita jJAna to kramavartI sthUla pudgala kI aneka samayoM meM huI jo eka sthUla paryAya hai use jAnanevAlA hai| aneka padArtho kI aneka paryAye prati samaya ho rahI haiN| jo eka samayavartI sabhI paryAyoM ko hI jAnane meM samartha nahIM hai to jo anaMtakAla bIta gayA aura anaMtakAla AyegA, usakI anaMtAnaMta paryAyoM ko vaha iMdriyajanita jJAna kaise jAna sakegA? isaliye sarva trikAlavartI samasta dravyoM kI samasta paryAyoM ko yugapat ( eka sAtha) jAnane meM samartha aise sarvajJa hI ke AptapanA saMbhava hai; aura jo parama hitopadezaka ho vahI Apta hai| ye tIna guNa jisameM hoM vahI deva hai| yadyapi arhantadeva manuSya paryAya ko dhAraNa kiye manuSya haiM to bhI jJAnAvaraNAdi cAra ghAtiyA karmoM ke nAza se pragaTa huA jo anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtavIrya, anaMtasukharUpa nija svabhAva usameM ramaNa karane se, karmoM ko jItane se, apramANa (atula) zarIra kI kAMti pragaTa hone se. anaMta AnaMda aura sakha meM magna hone se tathA iMdrAdi samasta devoM dvArA stati yogya hone se, anaMta jJAnadarzana svabhAva dvArA samasta lokAloka meM vyApta hone se, anaMta zakti pragaTa hone se anya devoM aura manuSyoM se bhinna asAdhAraNa AtmA ke rUpa dvArA zobhAyamAna haiN| isaliye manuSya paryAya meM hI apane anaMtajJAna, darzana, vIrya, sukha Adi guNoM ke pragaTa hone ke kAraNa inheM devAdhideva kahate haiN| yahA~ koI prazna karatA hai - Apta ke tIna lakSaNa (guNa) kyoM kahe ? eka nirdoSa kahane se hI usameM samasta guNa ( lakSaNa) A jAte ? usase kahate haiM - nirdoSapanA to pudgala ( paramANu), dharma, adharma, AkAza aura kAlAdi meM bhI hai| inake acetanapanA hone se kSudhA, tRSA, rAga-dveSAdi bhI nahIM haiN| ataH nirdoSapanA kahane se inake Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra ] AptapanA kA prasaMga A jaataa| Apta nirdoSa to hotA hI hai, sarvajJa bhI hotA hai| yadi nirdoSa aura sarvajJa-ye do hI Apta ke guNa kaheM to bhagavAna siddhoM ke bhI AptapanA kA prasaMga A jAtA, taba sacce upadeza kA abhAva A jaataa| isaliye nirdoSa, sarvajJa aura parama hitopadezakatA ina tIna guNoM sahita devAdhideva parama audArika zarIra meM sthita bhagavAna sarvajJa vItarAga arahanta ko hI AptapanA hai, aisA nizcaya karanA yogya hai| aba arahantadeva jina aThAraha doSoM ko naSTa karake Apta hue una doSoM ke nAma kahane ke lie zloka kahate haiM : kSutpipAsAjarAtaMka janmAntakabhayasmayAH / na rAgadveSamohAzca yasyAptaH sa prakIrtyate / / 6 / / [5 artha :- kSut arthAt kSudhA 1, pipAsA arthAt tRSA 2, jarA arthAt vRddhapanA 3, AtaMka arthAt zarIra saMbadhI vyAdhi 4, janma arthAt karma ke vaza se caturgati meM utpatti 5, antaka arthAt mRtyu 6, bhaya arthAt isaloka kA bhaya, paraloka kA bhaya, maraNabhaya, vedanAbhaya, anarakSA bhaya, agupti bhaya, akasmAt bhaya aise sAta prakAra ke bhaya 7, smaya arthAt garva (mada ) 8, rAga 9, dveSa 10, moha 11, aura ca zabda se cintA 12, rati 13, nidrA 14, vismaya arthAt Azcarya 15, viSAda arthAt zoka 16, sveda arthAt pasInA 17, 18 jaannaa| ye 18 doSa jisake nahIM hote haiM use Apta kahate haiM / kheda arthAt vyAkulatA zvetAmbaramata samAlocanA aba yahAM koI zvetAmbaramatavAlA prazna karatA hai ( 1 ) - he ! digambara dharmadhAraka! yadi kevalI bhagavAna ke kSudhA - tRSA kA abhAva hai to AhArAdi meM pravRtti kA abhAva hone se kevalI ke deha kI sthiti nahIM rahanA cAhie, aura kevalI ke deha kI sthiti tumhAre lie svIkAra hI haiM; isalie kevalI ke AhAra karane kI siddhi huI ! jisa prakAra AhAra kiye binA apane deha kI sthiti nahIM rahatI, usI prakAra kevalI ke bhI AhAra kiye binA deha kI sthiti nahIM rahatI aura kevalI ke deha kI sthiti hai, to avazya AhAra karate hI hoMge ? - 1 unheM uttara dete haiM - kevalI ke mAtra AhAra kI siddhi karanA hai yA kavalAhAra kI siddhi karanA hai ? yadi mAtra AhAra kI siddhi karane kA abhiprAya hai taba to sayoga kevalI (13 veM guNa sthAna) paryaMta samasta jIva AhAraka hI haiM, aisA paramAgama kA vacana hai / eka indriya se lagAkara sayogI paryaMta samasta hI jIva samaya-samaya meM siddha rAzi ke anantaveM bhAga aura abhavyarAzi se anaMtaguNe karma paramANu aura nokarma paramANuoM ko niraMtara grahaNa karate rahate haiN| yadi tuma yaha kahoge (2) hama to kevalI ke kavalAhAra arthAt grAsa-grAsa-anna jalAdi apane samAna bhojana karane kI taraha mukha meM lekara AhAra karanA kahate haiN| kavalAhAra arthAt grAsarUpa Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra AhAra, usake binA kevalI ke deha kI sthiti nahIM rahegI, jaise apanI deha kavalAhAra binA nahIM rahatI ? unheM uttara dete haiM - devoM kA zarIra kavalAhAra binA sAgaroM paryanta kaise banA rahatA hai ? samasta devoM ke kavalAhAra kabhI nahIM hotA hai aura deha kI sthiti rahanA hI hai, isalie tumhArA tarka vyabhicArI huaa| yadi tuma yaha kahoge (3) - devoM ke deha kI sthiti to mAnasika AhAra se rahatI hai| mana meM AhAra kI icchA utpanna hote hI kaNTha meM se amRta jhara jAtA hai, usase tRpti ho jAtI hai, vaha mAnasika AhAra hai| jisa prakAra bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSI, kalpavAsIcaturnikAya ke devoM ke kavalAhAra binA mAnasika AhAra se hI deha kI sthiti rahatI hai; usI prakAra kevalI bhagavAna ke bhI karma-nokarma vargaNA ke AhAra se hI deha kI sthiti rahatI hai| ___ yadi tuma yaha kahoge (4) - kevalI kI to manuSyagati ke zarIra meM sthiti hai isaliye apanI deha ke samAna kavalAhAra se hI unakI deha kI sthiti mAnate haiM ? usase kahate haiM - to apane zarIra ke samAna paseva, kheda, upasarga, pariSaha Adi bhI kevalI ke mAnanA hoNge| yadi tuma yaha kahoge (5) - kevalI ke atizaya ke prabhAva se paseva, kheda, upasarga, pariSaha Adi nahIM hote haiM ? usase kahate haiM - to bhojana kA abhAvarUpa atizaya bhI kevalI ke kyoM nahIM mAnate ho? yadi tuma yaha kahoge (6) - jaise apane zarIra meM paseva Adi hote dikhAI dete haiM usI prakAra kevalI ke bhI mAno ? usase kahate haiM - to jaise apane ko indriyajanita jJAna hai vaise kI kevalI ke bhI iMdriyajanita jJAna maano| dekhanA, sunanA, svAda lenA, cintavana karanA kevalI ke indriyoM nA hI ThaharA. taba kevalajJAnarUpa atIndriya jJAna ko jalAMjali de dI. sarvajJapanA kA abhAva kA prasaMga AyegA ? ___yadi tuma yaha kahoge (7) - jJAna kI apekSA sabhI manuSya aura kevalI samAna hone para bhI kevalI ke atIMdriya jJAna hI hai ? usase kahate haiM - to deha meM sthiti samAna hone para bhI kavalAhAra kA abhAva kyoM nahIM mAnate ho? yadi tuma yaha kahoge (8) - kevalI ke vedanIyakarma kA sadbhAva hai isaliye bhojana kI icchA utpanna hotI hai, ataeva kavalAhAra meM pravRti hotI hai| usase kahate haiM - so isa prakAra kahanA bhI ucita nahIM hai, kyoMki mohanIya karma kI sahAyatA sahita hI vedanIya karma bhojana karane kI icchA utpanna karAne meM samartha hai| bhojana kI icchA vaha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra bubhukSA hai| icchA hai so vaha mohanIyakarma kA kArya hai| jinakA mohanIyakarma naSTa ho cukA hai aise kevalI bhagavAna ke bhojana karane kI icchA kisa kAraNa se utpanna hogI? yadi tuma aisA mAnate ho (9) - mohanIya karma ke binA bhI icchA utpanna hotI hai ? to tumase kahate haiM - kevalI ke manohara strI ko bhogane kI icchA bhI utpanna hone kA prasaMga A jAyegA, tathA sundara zayyA meM zayana, AbharaNa, vastra Adi bhogopabhoga kI icchA kA bhI prasaMga A jaayegaa| taba vItarAgatA kA abhAva ho jAyegA, kyoMki jahAM icchA ho vahAM vItarAgatA nahIM hotI hai| tumhAre mata meM kevalI AhAra karate haiM ? so pUchate haiM - eka dina meM eka bAra karate haiM yA anekabAra karate haiM, yA eka dina ke aMtara se yA do dina, pAMca dina, pakSa, mAsa , Adi kitane aMtara se bhojana karate haiM ? jitanA aMtara tuma kahoge utane pramANa hI zakti kahalAI, zakti ghaTane para bhojana karate haiN| bhojana ke Azraya bala rahA, to bhagavAna kevalI ke anaMtavIrya kahanA asatya huaa| kevalI kA bala AhAra ke AdhIna hI rahA ? yadi tuma yaha kahoge (10) - kevalI bhUkha ko zAMta karane ke liye bhojana kA AsvAdana karate haiM ? to hama pUchate haiM - vaha kevalajJAna dvArA bhojana kA svAda lete haiM yA rasanA iMdriya dvArA svAda lete haiM / yadi kevalajJAna dvArA svAda lete haiM to dUra kSetra meM rakhe hue bhojana kA svAda le leM, taba kavalAhAra karane kA kyA prayojana rahA ? yadi rasanA iMdriya se svAda lete haiM to matijJAna hone kA prasaMga A jAyegA, kyoMki iMdriyoM dvArA dekhanA, svAda lenA, zravaNa karanA, sparza karanA, ciMtavana karanA, yaha to matijJAna ke kArya haiN| yadi tuma yaha kahoge (11) - sarvajJapanA ke aura kavalAhAra ke virodha nahIM hai| jaise - yahAM AhAra karate hue manuSyoM meM jJAna kI hInatA nahIM dikhAI detI hai vaise hI bhojana karate hue bhI kevalajJAna kI hInatA nahIM hotI hai| __usase hama pUchate haiM - phira to dravya , AbharaNa , vastra, vAhana, kAma , viSaya Adi bhogane meM bhI sarvajJapanA kA virodha nahIM rahegA? yadi tuma yaha kahoge (12) - sarvajJa ke moha ke udaya kA abhAva hai ataH dravya, AbharaNa, kAma, viSaya, bhogAdi grahaNa karane kI icchA nahIM hai| asAtAvedanIya kA udaya vidyamAna hai isaliye AhAra grahaNa karate haiM kyoki bhinna-bhinna karmoM kI zakti bhinna-bhinna hai| karmoM kI zakti yadi eka samAna ho to karmoM meM bhinna-bhinna hone kA bheda nahIM rhegaa| kevalI ke moha ke udaya kA abhAva huA hai isaliye dravyAdika grahaNa nahIM karate haiM ? usase kahate haiM - yadi moha kA abhAva ho gayA hai to grAsa uThAkara mukha meM rakhanA, cabAnA, nigalanA Adi kI icchA kisa kAraNa huI ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 8] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra yadi tuma yaha kahoge (13) - aMtarAya karma kA abhAva huA hai isaliye icchA binA hI mukha meM grAsa rakha lete haiN| to hama pUchate haiM - aMtarAyakarma kA abhAva bhogopabhoga , kAmasevana, viSaya Adi kA bhI grahaNa kyoM nahIM karA detA ? yadi tuma kahoge (14) - dravya , AbharaNa, kAma, viSayAdi kA grahaNa kara lene se vrata bhaMga ho jAyegA, dikSA bhaMga ho jAyegI, sAdhupanA naSTa ho jAtA hai, kintu AhAra karane se vrata tathA dIkSAbhaMga nahIM hotI hai| kavalAhAra karane se to sAdhu ke dharma kA kAraNa deha kI sthiti banI rahatI hai| use uttara dete haiM - tumhAre zvetAmbaramata meM vrata dhAraNa karane se aura dIkSA grahaNa karane se hI kevalajJAna utpanna hotA hai, aisA niyama nahIM hai| tuma mallikumArI ke gRhastha avasthA meM hI kevalajJAna kI utpatti honA kahate ho; bharata cakravartI ke samasta chaha khaMDa kA rAjya bhoganevAle ke kAMca ke mahala meM kevalajJAna kA upajanA kahate ho; hAthI para baiThI putra ke lie rUdana karatI huI marUdevI ke kevalajJAna kA honA kahate ho; bAMsa ke Upara car3hA naTa ke kevalajJAna kA honA kahate ho; upAsarA ( sAdhuoM kA nivAsa gRha) meM buhArI detI naukarAnI ke kevalajJAna kA honA kahate ho ? gRhastha ke, strI ke, anya dharmI ke, koI bhI bheSadhArI ke, daNDI, tridaNDI, saMnyAsI, kapAlI, phakIra, jaTAdhArI, muMDa karane vAlA, mRgachAlA, bAghAmbara or3hanevAlA samasta kuliMgadhAriyoM ke mokSa honA kahate ho? samasta nAI, dhobI, khaTIka, cANDAla Adi ke mokSa honA kahate ho ? hRSikeza cANDAla ke kevalajJAna aura mokSa honA kahate ho? tumhAre mata meM to vratoM se, dIkSA se bhI prayojana nahIM hai ? tumhAre yahAM to kevalajJAna gRhastha ko pahale hI utpanna ho jAtA hai, pazcAt dIkSA hotI hai aura phira pazcAt yatipanA hotA hai - aisA kahate ho? pahale sarvajJapanA ho jAye aura bAda meM dIkSA leM, taba dIkSA lene se tumhArA kauna prayojana siddha huA ? yadi gRhastha ko bhI mokSa ho jAye tathA anya kuliMgadhAriyoM ko bhI mokSa ho jAye, to dikSA grahaNa, mukha paTTI bAMdhanA, daNDa grahaNa, bodhApAtroM kA grahaNa nirarthaka rahegA ? aise tumhAre mata meM hajAroM doSa Ate haiN| yadi tuma yaha kahoge (15) - asAtAvedanIya karma ke udaya se kevalI ko kSudhA, tRSA, roga, mala, mUtra Adi hote haiN| __isakA uttara suno - so aisA nahIM hai| kSudhA to asAtAvedanIya karma kI udIraNA se hotI hai| asAtA kI udIraNA kI chaThaveM guNasthAna meM vyucchitti ho jAtI hai, ataH saptama Adi guNasthAnoM meM kSudhAdi vedanA kA abhAva hai| aura Age suno - jisa kAla muni zreNI caDhate haiM usa samaya sAtizaya apramatta guNasthAna meM adhaHkaraNa ke prArambha meM cAra Avazyaka hote haiM - pratisamaya anantaguNI vizuddhi 1, sthitibaMdha kA apasaraNa arthAt ghaTa jAnA 2, sAtAvedanIya Adi puNya prakRtiyoM meM anantaguNA rasa kA bar3ha jAnA 3, asAtAvedanIya Adi azubha prakRtiyoM kA rasa anaMtaveM bhAga ghaTakara niMba, kAMjIra rUpa do prakAra raha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] jAnA; viSa hAlAhalarUpa zakti ghaTa jAtI hai 4 / isake pazcAt apUrvakaraNa guNasthAna meM guNa zreNI nirjarA 1, guNasaMkramaNa 2, sthitikhaNDana 3, anubhAga khaNDana 4-ye cAra Avazyaka hote haiN| isalie una karaNa-pariNAmoM ke prabhAva se asAtAvedanIya Adi aprazasta prakRtiyoM ke rasa ko asaMkhyAtabAra ananta kA bhAga dene ke barAbara taka ghaTa jAne se usameM itanI maMda zakti raha gaI ki vaha asAtAvedanIya sarvajJa ko parISaha utpanna karane meM samartha hI nahIM hai| ghAtiyA karmoM kI sahAyatA bhI nahIM rahI, isaliye parISaha dene meM samartha nahIM hai| gommaTasAra karmakANDa meM bhI kahA hai - NaTThA ya rAya dosA iMdiyaNANaM ca kevalamhi jado / teNa du sAdAsAdaja suha dukkhaM Natthi indiyajaM / / 273 / / samayaTThidigo bandho sAdassudayappago jado tassa / teNA sadAssudao sAdasarUveNa pariNamadi / / 274 / / edeNa kAraNeNa hu sAdasseva duNirantaro udo| teNA sAda NimittA parIsahA jiNavare nntthi||275|| artha :- pahale jo asAtAvedanIya bAMdhI thI usakA asaMkhyAtabAra anaMta kA bhAga dene ke barAbara taka rasa ghaTakara atimaMda raha gayA, aura nayA asAtA kA bandha hotA nahIM hai, kyoMki saptama guNasthAna se Age eka akelA sAtAvedanIya kA hI nayA bandha hotA hai, asAtA kA bandha nahIM hotA hai| kevalI ke sAtAkarma baMdhatA hai, vaha bhI eka samaya kI sthitirUpa hI baMdhatA hai, so udaya hotA huA hI baMdhatA hai| isalie unake asAtA kA udaya bhI sAtArUpa hI pariNamita ho jAtA hai| bhAvArtha :- sAtA kA udaya to sarvajJa ko navIna nirantara anantaguNA rasarUpa udaya meM AtA hai, aura asAtAvedanIya kA rasa anantaveM bhAga (ghaTatA huA ) / jisa prakAra amRta se bhare samudra ko eka viSa kI kaNikA viSarUpa karane ko samartha nahIM hotI hai, usI prakAra sarvajJa ke atitIvra anaMtaguNA ( bar3hatA huA) sAtAkarma ke rasa ke udaya meM anantaveM bhAgarUpa atimanda asAtA kA udaya kaise kSudhA kI vedanA utpanna karA sakatA hai ? isI kAraNa se bhagavAna sarvajJa ke nirantara sAtAkarma kA hI udaya hai, usameM kiMcit asAtA kA udaya bhI sAtArUpa hI pariNama jAtA hai| isalie jinendra ke asAtA kA udayajanita parISaha nahIM hai| bhagavAna kevalI ke rAgadveSa naSTa ho gayA hai tathA iMdriyajanita jJAna kA abhAva ho gayA hai, isaliye sAtA-asAtA donoM se utpanna iMdriyajanita sukha-dukha bhI kevalI ke nahIM hai| aura bhI kahate haiM - atimaMda udayarUpa asAtA apanA kArya karane meM samartha nahIM hotA hai| jaise manda udayarUpa saMjvalana kaSAya apramattAdi guNasthAnoM meM pramAda utpanna nahIM karA sakatI hai; jaise ati tIvra veda ke udaya se utpanna maithuna saMjJA manda veda ke udayarUpa navameM guNasthAna meM nahIM hai; nidrA-pracalA kA udaya to bArahaveM guNasthAna meM dvicarama samaya paryanta hai; parantu udIraNA binA nidrA ko nahIM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 10] karA sakatI hai; tathA jaise jAgRta avasthA binA AtmAnubhavanarUpa dhyAna nahIM bana sakatA hai usI prakAra asAtA kI udIraNA binA asAtA karma kSudhA, tRSAdika nahIM utpanna karA sakatA hai| aura bhI samajho - apramatta sAdhu bhI AhAra kI icchA mAtra karane se pramattapane ko prApta ho jAtA hai, to bhojana karatA huA bhI kevalI pramatta kyoM nahIM hotA hai ? yahA bar3A Azcarya hai! kevalI bhagavAna tInoM lokoM ke bIca meM mAraNa, tAr3ana, chedana, jvAlana, madya, mAMsa Adi apavitra padArthoM ko pratyakSa dekhate hue kaise bhojana kara lete haiM ? alpazakti ke dhArI gRhastha ko bhI ayogya vastu, niMdyakarma kA dekhanA aMtarAya kara detA hai, aura kevalI ko aMtarAya nahIM karatA; to kevalI ke gRhasthoM se bhI adhika bhojana meM lampaTatA rahI, aura zakti kI hInatA rahI? phira usakI anaMtazakti kahA~ rahI ? aura jisako kSudhA vedanA ho usako anaMtasukha kahA~ rahA ? kSudhA samAna vedanA jagata meM anya nahIM hai| isaliye sarvajJa ke kSudhA vedanA hone se anaMtavIrya, anaMtasukha nahIM rhe| Rddhijanita atizayavAna muni meM bhI aise kArya karane kI sAmarthya pAI jAtI hai jo sAmAnya anya manuSyoM meM nahIM pAI jAtI hai, to anaMtavIrya ke dhArI kevalI bhagavAna ke AhAra binA deha kI sthiti rahanA kyA sambhava nahIM hai ? yadi sarvajJa ke bhI anya manuSyoM ke samAna AhAra, nIhAra, nidrA, roga, sveda , kheda, mala, mUtra hotA rahe to sAmAnya AtmA meM aura paramAtmA meM kyA antara rahA ? / AhAra ke viSaya meM vicAra jIvana kavalAhAra se hI nahIM hotA hai, Ayukarma ke udaya se hotA hai| gAthA meM bhI kahA hai Nokamma kammahAro kavalAhAro ya lepmaahaaro| ujjamaNoviya kamaso AhAro chavviho bhnnio|| No kammaM titthayare kammaM Nirayeya mANaso amre| kavalAhAro Narapasu ujjo pakkhI ya igi lepo|| artha :- AhAra ke 6 bheda haiM - karma AhAra 1, nokarma AhAra 2, kavala AhAra, 3 lepa AhAra 4 , oja AhAra 5, mAnasika AhAra 6 / bhagavAna arahaMta ke to anya jIvoM ko asaMbhava aise zubha sUkSma nokarma vargaNA kA grahaNa honA hI AhAra hai| nArakiyoM ke karma kA bhoganA hI AhAra hai| cAra prakAra ke devoM ke mAnasika AhAra hai| mana meM icchA hote hI kaNTha meM se amata jhara jAtA hai usase tapti ho jAtI hai| manuSya aura pazuoM ke kavalAhAra hai| pakSioM ke aNDe meM rahane vAle jIvoM ke mAtA ke udara kI USmArUpa oja AhAra hai aura ekendriya pRthvI Adi jIvoM ke lepa AhAra hai| arthAt pRthvI Adi kA sparza hI AhAra hai| bhogabhUmi ke audArika deha ke dhArI manuSyoM kA zarIra to tIna kosa pramANa tathA bhojana A~valA pramANa, tIna dina ke aMtara se lete haiN| isaliye kahate haiM ki - kavalAhAra hI deha kI sthiti kA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra ___ [11 kAraNa nahIM hai| yadi AhArakapanA hone se hI kevalI ke kavalAhAra kI kalpanA karate ho to sayogIpanA mAnane se mana kA, prANa mAnane se pAMca iMdriyoM kA , aura zukla lezyA mAnane se kaSAya kA bhI prasaMga A jaayegaa| jinendra ke ekAdaza parISaha kahe haiN| aisA kahanA to upacAra mAtra hai| vaha to vedanIya karma vidyamAna hai isaliye kahA hai| jaise - maMtra, auSadhi Adi ke prabhAva se jisakI viSazakti naSTa ho gaI hai aisA viSa prANa haraNa karane meM samartha nahIM hai, vaise hI zaktirahita asAtAvedanIya karma kSudhA utpanna karAne meM samartha nahIM hai maNi, maMtra, auSadhi, vidyA, Rddhi Adi kA acintya prabhAva hai| zvetAmbaroM ke kalpita sUtra (zAstra haiM, unameM aneka kalpita asaMbhava racanA likhI hai| jaise-koI eka gozAlA nAma ke gar3ariyA ne mahAvIra svAmI se dIkSA lI, vidyA ke abhimAna se mahAvIra svAmI se vivAda karane ko samozaraNa meM gayA, vivAda kiyA aura vivAda meM hAra gyaa| taba krodha kara bhagavAna ke Upara koI Rddhi se agnimaya prajvalita tejolezyA claaii| usase samozaraNa meM do muni siMhAsana ke nIce jala gaye; aura usa taijasaRddhi se utpanna agnimaya jvAlA bhagavAna ke Upara bhI jA pahu~cI, bhagavAna ko bhArI upasarga huaa| usa agni kI USmA se bhagavAna ko khUnI oNva vAlA pecisa roga ( atisAra) ho gayA jo cha: mahInA taka rhaa| bAda meM kevalajJAna se jAnakara ziSya ko kahakara seTha ke ghara se kisI pakSI ke jIva kA pakA mAMsa maMgAkara khAyA taba roga mittaa| phira bole-maiMne aise kupAtra ko binA samajhe dIkSA de dii| isa prakAra avarNavAda likhe haiN| tIna jJAna sahita utpanna vIra jinendra kA caTazAlA meM par3hanA kahate haiM ? tIrthaMkara pahale to nagna hokara dIkSita hote haiM, pazcAt indra skaMdha Upara vastra rakha detA hai taba ve vastra ko grahaNa kara lete haiM ? vIrajina kI vANI gaNadhara binA niSphala khirI, kisI ne bhI nahIM mAnI ? AdinAtha ko jugaliyA kahate haiM ? koI eka anya jugaliyA mara gayA, usakI strI vidhavA ho gaI ? usa vidhavA strI ko RSabhadeva ne aMgIkAra kara liyA ? dUsarI sunandA nAma kI rAnI bhI kisI riste kI hI thI? ina DhUMDhiyA Adi zvetAmbaroM ko aise anartharUpa vacana kahane kA bhaya hI nahIM hai| aisA virUddha kahate haiM - vIrajina pahale devanandA nAmaka brAhmaNI ke garbha meM avatarita hue, 80 dina taka vahA~ rhe| usake pazcAt indra ne vicAra kiyA ki-aise nIca ghara meM inakA janma honA yogya nahIM hai| ataH hariNyagaveSI deva ko AjJA dI, taba usa deva ne jAkara devanaMdA nAma kI brAhmaNI ke garbha meM se nikAlakara, rAjA siddhArtha kI rAnI trizalA ke garbha meM rakha diyaa| vicAra karo ki - jIva apane dvArA bAMdhe hue karmoM ke kAraNa kulAdi meM utpanna hote haiM, devo ke dvArA utpatti sthAna kaise badalA jA sakatA hai ? parantu mithyAdarzana ke prabhAva se inake kahane kA koI ThikAnA nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 12] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra tIrthaMkara kevalI ko sAmAnya kevalI dvArA namaskAra karanA kahate haiM ? bAhubali muni ne RSabhadeva tIrthaMkara muni ko namaskAra kiyA thA, aisA kahate haiM ? sAtaveM guNasthAna se hI vaMdyavaMdaka bhAva nahIM rahatA hai| jahA~ Atma svabhAva kA anubhava hai vahA~ vibhAvabhAva kaise raha sakate hai? katakatya bhagavAna sarvajJa deva dvArA anya ko namaskAra karake kyA sAdhya honevAlA hai ? vaMdana yogya parameSThI aura maiM vaMdanA karanevAlA - aisA bhAva to pramatta nAmaka chaTaveM guNasthAna paryaMta hI hai| aisA bhI kahate haiM - eka skaMdhaka nAmaka tridaMDI kuliMga bheSI ko apane nikaTa AtA dekhakara vIrajina ne gautama gaNadhara se kahA ki - yaha skaMdhaka sanyAsI A rahA hai, mujhase adhika balavAna hai, aura tumhArI isase mitratA hai, sAmane se jAkara use livA lAo ? taba gautama gaNadhara bar3I bhakti se use sAmane jAkara livA lAye ? vicAra karo - bar3A anartha hai! avratI - samyagdRSTi bhI kuliMgI kA sammAna nahIM karatA hai, to mahAvratI gaNadhara kaise bhaktipUrvaka sammAna kareMge ? ___ strI ke paMcama guNasthAna se adhika guNasthAna hI nahIM hote, prathama tIna saMhanana nahIM hote, ahamiMdra loka prApta nahIM ho sakatA, aura saptama naraka meM gamana nahIM ho sakatA, to strI ke mukti kaise kahate haiM ? mallinAtha jinendra ko strI kahate haiM, usakI pratimA puruSarUpa meM banAkara pUjate haiM ? aise mahAasatyavAdI haiN| koI eka harikSetra kA nivAsI manuSya jisakA do kosa U~cA zarIra thA, usako koI pUrva janma kA zatru deva uThA lAyA, aura do kosa ke zarIra ko choTA karake bharatakSetra meM lAkara mathurA nagarI kA rAjya dekara aura mAMsa bhakSaNa karAkara pApI banAkara naraka pahu~cA diyA ? aura kahate haiM - usase harivaMza kI utpatti huI hai ? aisI mithyA kalpanAoM kA kucha ThikAnA nahIM hai| do kosa kA zarIra use kaise choTA kiyA hogA? Upara se kATA hogA ki nIce se kATA hogA, ki bIca meM se ? isakA kucha bhI uttara nahIM dete| harikSetra meM to bhogabhUmi hai| bhogabhUmi ke to sabhI manuSya va tiryaMca devagatigAmI haiN| bhogabhUmi meM to strI-puruSoM kI saMkhyA barAbara nizcita hai| mAtA-pitA ke marane ke pahile hI unake sthAna para AnevAloM kA janma ho jAtA hai| yadi anantakAla bItane para eka-eka kama hone lage to sampUrNa bhogabhUmi khAlI ho jAyegI? dravya chaha kahate haiM aura mukhya kAla dravya kA abhAva mAnate haiM, vyatIta-nAza honevAlA samaya Adi ko hI kAla kahate haiM ? isa prakAra inake asatya kathanoM kA anta nahIM hai| kahate haiM ki - sAdhu kI nindA karanevAle ko mAra DAlane meM pApa nahIM hotA hai ? yadi deva , gurU, dharma kA drohI cakravartI bhI ho to senA sahita cakravartI kA bhI vidhvaMsa karanevAle sAdhu ko pApa nahIM lagatA hai ? yadi vaha sAdhu Rddhi Adi se utpanna zakti hone para bhI nindaka ko nahIM mAratA hai to vaha sAdhu anaMta saMsArI hai ? vicAra karo - aise pApI sAdhu ke samatAbhAva kahA~ rahA ? vitarAgatA kahA~ rahI ? __ ye pApI mahAn zIlavaMtoM ko bhI doSa lagAkara unheM nirdoSa hI kahate haiN| kahate haiM ki - bharata cakravartI ne apanI brAhmI nAmaka bahina ke sAtha vivAha kiyA thA ? dropadI ko paMcabhartArI kahate Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [13 haiM aura usI paMcabhatrI ko satI bhI kahate haiM ? yadi koI inase pUchatA hai ki - tuma satI kahate ho to paMcabhartArI nahIM kaho, aura paMcabhatrI kahate ho to satI nahIM kho| usako ye uttara dete hai - jaise koI rAjA yadi 100 strI grahaNa karane kA niyama le leve to usake zIlavAnapanA hI hai; usI prakAra yadi koI strI bhI puruSoM ko grahaNa karane kI saMkhyA kA niyama le leve , usa niyama se adhika puruSoM ko grahaNa nahIM kare to usake zIlavAnapanA hI hai ? devoM ke aura manuSyanI ke Apasa meM kAmabhoga kA sevana karanA kahate haiM ? vicAraka dekho vaikriyika dehadhArI ke aura sapta dhAtumaya malina dehadhArI ke saMgama kabhI ho hI nahIM sakatA hai| kisI sAdhu kA upavAsa vrata hove tathA dUsare sAdhu ke pAsa AhAra adhika ekatra ho jAye to yadi guru kI AjJA se upavAsI sAdhu AhAra bhakSaNa kara letA hai to bhI vratabhaMga nahIM hotA hai ? upavAsa meM auSadhi bhakSaNa kara le to bhI doSa nahIM lagatA hai ? samozaraNa meM bhagavAna nagna baiThe rahate haiM kintu vastra sahita dikhAI dete hai ? kahate haiMsAdhu-yati ko lAThI, pAtra, vastra Adi 14 upakaraNa rakhanA hI dharma hai ? cAMDAlAdi ko bhI mukti honA kahate haiM ? ____ mahAvIra jinandra ke samozaraNa meM candramA, sUrya vimAna sahita Aye kahate haiM ? isameM to zAzvatI gati kI maryAdA kA bhaMga honA khlaayaa| yadi sAdhu kA mana vicalita ho jAya to zrAvaka apanI strI ko sAdhu ko dekara usakI kAmavedanA miTAkara usakA mana sthira kara deve ? gaMgAdevI se bharatacakravartI ne pacapana hajAra varSa taka kAmabhoga kiyA kahate haiM ? kahate haiM ki - bhogabhUmi ke yugaloM ko mala-mUtra hotA hai ? yadi koI yugala mara jAtA hai to tIna kosa ke murade ke zarIra ko devatA uThAkara bhairUNDa Adi pakSiyoM ko khilA dete haiM ? yAdava Adi sabhI kSatriyoM ko mAMsabhakSI kahate haiM ? ___ gautama gaNadhara AnaMda nAmaka zrAvaka ke ghara usake zarIra kI kuzala pUchane gaye aura vahA~ jhUTha bolA ? kyA gaNadhara bhI cUkakara jhUTha bolate haiM ? janma ke samaya vIrajina ne merU parvata ko kampAyamAna kara diyA kahate haiM ? camar3e meM rakhA jala, ghI Adi nirdoSa kahate haiN| ityAdi hajAroM anartharUpa kathana karake kalpitasUtra banAye haiM, unakA vizeSa kathana kahA~ taka likheM ? mUrti pUjA ke viSaya meM vicAra inhIM zvetAmbaroM meM eka mahAbhraSTa DhUMDhiyAmatI bhI hue haiM, ve pratimA ke vaMdana karane kA niSedha karate haiM aura bhole logoM se kahate haiM - ye pratimA to ekendriya pASANa kI hai, tuma paMcendriya hokara usake sAmane kyoM nAcate ho ? kyoM vaMdana karate ho ? vaha pratimA tumheM kisa prakAra zubhagati de degI ? ataH - DhUMDhiyA sAdhuoM kI vaMdanA darzana karo ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra unase hama kahate haiM - tumhArA mAMsamaya, malina camar3e se DhakA, mala-mUtrAdi se bharA, kapha, lAra Adi se lipta zarIra kA darzana karane se kyA lAbha hai ? AtmajJAna rahita samasta jagata ke abhakSya padArthoM ko khAnevAle tumhAre zarIra kA dekhanA to karmabaMdha kA hI kAraNa hai| tumhArA kalpita sUtra kA zravaNa hamAre samyaktva kA nAza karanevAlA tathA navIna karmabaMdha hI kA kAraNa hai| jinendra ke dhAtu pASANa ke pratibimba ke darzana mAtra se parama vItarAga sarvajJa kA dhyAna spaSTa pragaTa ho jAtA hai, paramazAnti aura zubhopayoga ho jAtA hai| tumhAre pApamaya zarIra ko dekhane se pApa kA baMdha hotA hai| aura kaise ho tuma ? atyaMta abhadra (viT ) rUpa, vikArI, rAgadveSa kaSAyAdi pApamala sahita, ayogya-abhakSya AhAra ke lampaTI, hiMsAdi pApoM meM pravRtti karane vAle, anya jIvoM ko mithyA mArga para calAnevAle, tumheM dekhane se hI ghora pApa kA baMdha hotA hai| tumhArI prazaMsA karanevAle ko sattara kor3Akor3I sAgara kI sthitivAlA mohanIyakarma kA baMdha hotA hai| isa kalikAla meM jainadharma kA saccAmArga zvetAmbaroM ne bigAr3a diyA hai| isaliye inakA svarUpa batAne ke liye yahA~ prakaraNa pAkara una zvetAmbaroM ke mata kA svarUpa kA varNana kiyA hai| inake mata meM saccA AptapanA kaise hogA? anyamatavAloM ke jo deva pratyakSa bhayabhIta, tathA asamartha hokara cakra, trizUla, talavAra Adi dhAraNa kiye hue haiM; kAmI hokara striyoM ke vazIbhUta ho rahe haiM; bhUkha, pyAsa, kAma rAga, dveSa, nidrA, nIhAra, baira, virodha Adi jinakA pragaTa hI dikhAI de rahA hai unameM nirdoSapanA kaise ho sakatA hai ? jo iMdriyajJAna sahita jJAnI unameM sarvajJapanA, AptapanA kahA~ se hogA ? AptapanA to sarvajJa, vItarAgI parama hitopadezI ke hI banatA hai| aba pUrvA-para virodha Adi doSoM se rahita padArthoM kA saccA upadeza denevAlA jo zAstA usake nAma kI sArthakatA batAnevAlA zloka kahate haiM - parameSThI paraMjyotiH virAgo vimala: kRtii| sarvajJo'nAdi madhyAntaH sArva: zAsto palAlyate / / 7 / / artha :- jo artha sahita ina ATha nAmoM ko sArthaka karatA hai use zAstA kahate haiM - parameSThI, paMrajyoti, virAga, vimala, kRtI, sarvajJa, anAdimadhyAnta aura sArva-ye ATha jisake sArthaka nAma haiM vaha zAstA hai, usI ko Apta kahate haiN| bhAvArtha :- parameSThI arthAt prmisstt| indrAdikoM ke dvArA vaMdanIya jo paramAtmasvarUpa meM ThaharA hai vaha parameSThI hai| parameSThI aura kaisA hotA hai ? aMtaraMga to ghAtiyA karmoM ke nAma se pragaTa huA hai| anaMtajJAna, darzana, sukha, vIrya svarUpa apanA jo nirvikAra, avinAzI, paramAtma svarUpa usameM sthita hai; aura bAhya meM iMdrAdika asaMkhyAta devoM dvArA vaMdyamAna, samozaraNa sabhA ke bIca meM tIna pIThikAoM ke Upara, divya siMhAsana meM cAra aMgula adhara, cauMsaTha camaroM sahita virAjamAna, tIna chatra Adi divya saMpatti se vibhUSita, iMdrAdika deva aura manuSyoM Adi nikaTabhavyoM ko dharmopadezarUpa amRta kA pAna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra ] [15 karAtA huA, janma- jarA - maraNa ke dukhoM kA nirAkaraNa karatA huA virAjamAna hai; aise bhagavAna Apta ko parameSThI kahate haiN| jo karmoM kI AdhInatA se iMdriyoM ke kAma-bhoga Adi viSayoM meM tathA vinAzIka saMpadArUpa rAjya-saMpadA meM magna hokara striyoM ke AdhIna hokara viSayoM kI tapana sahita raha rahe haiM unako parameSThIpanA saMbhava hI nahIM hai| jo paraMjyoti hai; jisake paraM arthAt AvaraNa rahita, jyoti arthAt atIndriya anaMtajJAna meM loka- alokavartI samasta padArtha apane trikAlavartI anantaguNa payAyoM ke sAtha yugapat pratibimbita ho rahe haiM; aise bhagavAna parama jyotisvarUpa Apta haiM / anya jo indriyajanita jJAna se alpakSetravartI vartamAna sthUla padArthoM ko krama-krama se jAnatA hai use paraMjyoti kaise kahA jA sakatA hai ? jise mohanIya karma kA nAza hone se samasta para - dravyoM meM rAga-dveSa kA abhAva hone se vAMchArahita parama vItarAgatA pragaTa huI hai, vaha vastu kA saccA svarUpa jAna lene para kisameM rAga karegA aura kisameM dveSa karegA ? jaisA vastu kA svabhAva hai kaisA rAga-dveSa rahita jAnatA hai; aisA virAga nAma sahita arahanta hI Apta hai| jo kAmI - viSayoM meM Asakta, gIta-nRtyavAdyoM meM Asakta, jagata kI striyoM ko lubhAne meM bairiyoM ko mArakara logoM meM apanA zUrapanA pragaTa karane kI icchA sahita hai usako virAgapanA saMbhava nahIM hai| jinakA kAma, krodha, mAna, mAyA, lobhAdi bhAvamala naSTa ho gayA hai; jJAnAvaraNAdi karmamala naSTa ho gayA hai; mUtra, purISa, paseva, vAta, pittAdi zarIramala naSTa ho gayA hai; nigodiyA jIvoM se rahita, chAyA rahita, kAMti yukta, kSudhA, tRSA, roga, nidrA, bhaya, vismaya Adi rahita parama audArika zarIra meM virAjamAna ve bhagavAna Apta arahanta hI vimala haiN| anya jo kAma, krodha Adi maloM sahita haiM ve vimala nahIM hai| jinheM kucha karanA vAkI nahIM rahA, jo zuddha ananta jJAnAdimaya apane svarUpa ko prApta hokara vyAdhi-upAdhi rahita kRtakRtya hue ve bhagavAna Apta hI kRtI haiM; anya to janma-maraNa Adi sahita; cakra, Ayudha, trizUla, gadA Adi sahita; kanaka - kAminI meM Asakta; bhojanapAna, kAma-bhogAdika kI lAlasA sahita, zatruoM ko mArane kI AkulatA sahita haiM ve kRtI nahIM haiM 1 jo iMdriyAdi paradravyoM kI sahAyatA rahita, yugapat, samasta dravya-guNa-paryAyoM ko, kramarahita, pratyakSa jAnate haiM ve bhagavAna Apta hI sarvajJa haiM; anya jo iMdriyAdhIna - jJAna sahita haiM ve sarvajJa nahIM haiM / jinakA jIva dravya kI apekSA tathA jJAna - darzana - sukha - vIrya guNoM kI apekSA Adi, madhya, anta nahIM hai isaliye anAdimadhyAnta haiN| dUsare artha meM bhagavAna Apta anAdikAla se haiM aura kabhI anta ko prApta nahIM hoMge isaliye anAdimadhyAnta haiN| jinake mata meM Apta kA janma-maraNa, jIva kA navIna utpanna honA tathA jIva ke jJAnAdi guNa navIna utpanna honA mAnate haiM unameM anAdimadhyAntapanA nahIM banatA hai / - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 16] jinake vacana va kAya kI pravRtti samasta jIvoM ke hita ke liye hI hotI hai, ve bhagavAna Apta sArva kahalAte haiN| anya jo kAma, krodha, saMgrAma Adi hiMsA pradhAna samasta pApoM dvArA svapara ke ahita meM pravartana karate haiha, karAte haiM, unako aisA nAma hI saMbhava nahIM hai| isa prakAra ATha vizeSaNa sahita sArthaka nAmoM dvArA zAstA jo Apta usakA asAdhAraNa svarUpa kahA hai| zAstIti zAstA' isakA nirUkti artha aisA hai - jo nikaTa bhavya ziSya haiM unheM jo hita kI zikSA deve vaha zAstA kahalAtA hai| aba jo zAstA arthAt Apta hai vaha satpuruSoM ko svarga aura mokSa ko prApta karAnevAlI zikSA pradAna karake apanI prazaMsA, lAbha, pUjAdika phala ko nahIM cAhatA hai, aisA kathana karanevAlA zloka kahate haiM - anAtmArthaM vinA rAgaiH zAstA zAsti sato hitm| ___dhvanan zilpikarasparzAnmurajaH kimapekSate / / 8 / / artha :- zAstA jo dharmopadezarUpa zikSA denevAle arahanta Apta haiM ve anAtmArtha arthAt apanI khyAti, lAbha, pUjAdi prayojana ke binA hI tathA ziSyoM me rAgabhAva ke binA hI satpuruSa jo nikaTa bhavya haiM unheM hitarUpa zikSA dete haiM; jaise vAdya bajAnevAle zilpi ke hAtha kA sparza mAtra pAkara mRdaMga aneka prakAra se dhvani karane lagatA hai, kintu badale meM vaha mRdaMga kucha bhI nahIM cAhatA hai| bhAvArtha :- saMsArI jana loka meM jitanA kArya karate hai vaha saba apanA abhimAna, lobha , yaza, prazaMsA Adi ke liye karate hai; aura bhagavAna arahaMta Apta apanA kucha bhI prayojana binA, cAha binA hI, jagata ke jIvoM ko hita kI zikSA dete haiN| jaise-megha prayojana ke binA hI logoM ke puNya ke udaya ke nimitta se uttama dezoM meM jAte haiM, garjanA karate haiM aura pracura jala kI varSA karate haiM; usI prakAra bhagavAna Apta bhI logoM ke puNya ke udaya ke nimitta se uttama dezoM meM vihAra karate haiM aura dharmarUpa amRta kI varSA karate hue upadeza dete haiM; kyoMki satpuruSoM kI pravRtti arthAt jo AcaraNa hotA hai vaha dUsaroM ke upakAra ke liye hI hotA hai| jaise kalpavRkSAdika vRkSa , AmrAdi vRkSa , dhAnyAdi anAja anya jIvoM ke upakAra ke liye hI phalate haiM; parvata svarNa ratnAdi ko, pracura jala ko, aneka vRkSoM Adi ko binA kisI icchA ke jagata ke upakAra ke liye hI dhAraNa karate haiM; samudra ratnAdi ko tathA gAyeM dUdha ko anya ke upakAra ke liye hI dhAraNa karate haiM; dAtAra dUsaroM ke upakAra ke liye hI dhana kA saMgraha karate haiM; usI prakAra satpuruSa uttama vacanoM ko paropakAra ke liye hI binA kucha cAha bhAva ke bolate haiN| bahuta kahane se kyA ? jitane bhI upakAraka padArtha haiM ve sabhI binA kucha cAha bhAva ke hI logoM ke puNya ke prabhAva se pragaTa hote haiM, usI prakAra bhagavAna Apta bhI binA icchA ke hI logoM ke parama upakAra ke liye dharmarUpa hitopadeza dete haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [17 isa prakAra Apta kA svarUpa cAra zlokoM meM kahA hai| aba sacce Agama kA lakSaNa kahane vAlA zloka kahate haiM - AptopajJamanullaMghyamaduSTaiSTavirodhakam / tattvopadezakRtasArvaM zAstraM kApathaghaTTanam / / 9 / / artha :- zAstra use kahate haiM jo sarvajJa vItarAga kA kahA huA ho, kisI vAdI-prativAdI dvArA ullaMghana nahIM kiyA jA sake, dRSTa arthAt pratyakSa aura iSTa arthAt anumAna dvArA jisameM virodha nahIM Ave, tattva arthAt jaisA vastu kA svarUpa hai vaisA kathana-upadeza karanevAlA ho, sarva jIvoM ko hitarUpa ho, tathA kumArga arthAt mithyAmArga kA niSedha karanevAlA ho| isa prakAra chaha vizeSaNoM sahita zAstra kA svarUpa khaa| yahA~ aisA abhiprAya jAnanA ki - vartamAna meM kAla-doSa ke nimitta se mithyAmArgI bahuta utpanna hue hai, jinhoMne apanA abhimAna aura viSaya-kaSAyoM kA poSaNa karane ke liye aneka khoTe upadeza denevAle zAstra racakara jagata ko sacce dharmamArga se bhraSTa kara diyA hai| saMsAra meM jitane mata cala rahe haiM ve sabhI zAstroM dvArA hI cala rahe haiN| zAstra binA koI mata hai hI nhiiN| brAhmaNAdi ke to veda, smRti, purANa hI zAstra haiM; unameM hiMsA kI pradhAnatA karake azvamedha, naramedha Adi yajJa tathA jIvoM kA zikAra, samasta jalacArI-sthalacArI jIvoM kI hiMsA karane meM dharma kahate haiM; devatAoM ke liye, pitaroM tathA vyaMtaro kI tRpti ke liye mAMsapiMr3a ke dAna ko bhI dharma kahate haiM; bhavAnI, bhairava Adi deva bhaiMsA-bakarA ityAdi ko mArakara car3hAne se aura bhakSaNa karane se hI prasanna hote haiM; devatAoM ko mAMsAhArI hI kahate haiM; rAjAoM kA dharma zikAra hI hai; ityAdi kAryoM kI pravRtti zAstroM ke vacanoM se hI cala rahI hai| hari, hara, brahmA Adi bhagavAna haiM, paramezvara haiM - aisA kaha karake hari ko to nirantara gvAloM kI striyoM meM Asakta hokara bAMsurI bajAnA, nAcanA, tathA govardhana ahIra ko mArakara usakI strI haraNa karanA, aneka nyAya-anyAya kI lIlA karanevAlA kahate haiM ? yaha saba zAstroM meM likhA hI jagata mAna rahA hai| hara jo ziva usake Adhe zarIra meM strI ke AkAra kI kalpanA. bhasma lagAnA. aneka hatyAyeM karanA, zApa ko prApta karanA, trizUla Adi Ayudha rakhanA, loka kA saMhAra karanA - ye sabhI bAteM zAstroM meM likhI hone se hI jagata ke lokaga mAnate haiN| ziva ke liMga ko pArvatI kI yoni meM rakhe hue ko lagAtAra jala dvArA sIMcanA, AkadhatarA car3hAnA ityAdi samasta bAteM zAstroM meM likhI hone se hI jagata meM aneka manaSya aisI pravRtti ko hI dharma jAnakAra sevana karate haiN| ___brahmA ko samasta sRSTi kA kartA aura pitAmaha kahate haiM; isI brahmA ko atikAmI hokara apanI hI putrI se bhoga karake bhraSTa huA bhI kahate haiN| vahI brahmA urvazI nAma kI apsarA para mohita hokara Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 18] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra apane cAra hajAra varSa kI tapasyA ke phala se cAra mukha banAkara urvazI nAma kI apsarA para mohita hokara apane cAra hajAra varSa kI tapasyA ke phala se cAra mukha banAkara urvazI ko dekhakara tapa se bhraSTa huA aura urvazI ke zApa ko prApta kiyaa| ye saba bAteM unhIM ke zAstroM meM hI likhI haiN| jagata kI racanA karanevAlA aura pAlana karanevAlA bhagavAna nArAyaNa ko kaccha, maccha, sUkara, siMha Adi aneka avatAra dhAraNa karanevAlA; rAkSasoM kA nAza karanevAlA; unhIM ke zAstroM meM hI likhA hai| hanumAna ko baMdara; gaNeza ko hAthI ke muMha vAlA, cUhe para savArI karanA tathA laDDU khAne meM atirAgI honA Adi bhI unhIM ke zAstroM meM hI likhA hai| jIvoM ko mAranA, jIvoM ko mArakara devatAoM ko prasanna karanA; bAvar3I khudavAne meM bar3A dharma hotA hai - aisA unake zAstroM meM hI likhA hai| zvetAmbaroM ne aneka kalpita zAstra banAye haiM, unakA samasta dharma virUddha AcaraNa zAstroM se hI pravarta rahA hai| isa kalikAla meM bheSadhAriyoM kI pUjA, kuladevatA kI pUjA, kSetrapAla Adi vyaMtaroM kI pUjA, padmAvatI - cakrezvarI ityAdi deviyoM kI pUjA tathA aneka mithyA prarUpaNAyeM, tarpaNa Adi zAstroM meM likhe haiM isIliye cala rahe haiN| anya bhIla, mleccha, musalamAna Adi sabhI ke apane-apane mata ke zAstra haiN| zAstra ke binA mithyA kalpanAyeM kaise pracalita hoMgI? isI kAraNa jagata meM zAstra bahuta prakAra ke haiN| zAstroM ke AdhAra se hI aneka pAkhaNDa, khoTe bheSa, mithyA dharma cala rahe haiN| ataH parIkSA pradhAnI hokara acchI taraha parIkSA karake zAstroM ko svIkAra krnaa| pahale kahe chaha vizeSaNoM sahita ko hI Agama maannaa| prathama to sarvajJa vItarAgI kA kahA honA caahiye| sarvajJa ke sivAya dUsarA koI apane iMdriyajanita jJAna se jIva, ajIva , atIndriya, amUrtika padArthoM kA kathana nahIM kara sakegA; pApa-puNya Adi adRSTa padArthoM kA va paramANu vagairaha sUkSma padArthoM kA kathana kahA~ se karegA? svarga-naraka kI paryAyoM ko, aura svarga-naraka meM utpanna hue sukha ke kAraNa aneka saMbaMdhoM ko kaise jAnegA ? merU kulAcala Adi kA kathana kaise karegA ? jIvAdi dravyoM kI ananta paryAyeM ho gaI haiM, Age bhI ananta paryAyeM hogI, tathA ananta dravyoM ke guNa aura unakI ananta paryAyoM kA eka samaya meM eka sAtha honevAle pariNamana kA kramavartI iMdriyajJAna kA dhArI kaise kathana kara sakegA ? ataH sarvajJa ke binA iMdriyajanita jJAnavAle ke dvArA Agama kA kahanA yarthArtha nahIM bana sakatA hai| sacce Agama kA kathana sarvajJa se hI bana sakatA hai| yadi rAgadveSavAlA, apane abhimAna ko puSTa karane kI icchAvAlA, apanI vikhyAtatA phailAne kA icchuka tathA viSayoM kA lobhI vaktA hogA to satya svarUpa nahIM kaha skegaa| ataH sarvajJa vItarAgI ke dvArA kahe gaye Agama hI prAmANika hai| jisa Agama meM vAdI-prativAdI dvArA dikhAye doSa hoM vaha Agama prAmANika nahIM hai| isaliye vAdI-prativAdI jisakA ullaMghana nahIM kara sakeM, bAdhA nahIM de sakeM aisA anulaMghya hI Agama kahalAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra jina Agama meM pratyakSa tathA anumAna se bAdhA nahIM Ave vahI Agama prAmANika hai| jisameM pratyakSa-pramANa tathA anumAna-pramANa se bAdhA A jAye vaha Agama prAmANika nahIM hai| jisa Agama se sva aura para kA nirNaya nahIM ho sake, jisa Agama meM heya-upAdeya, kRtya-akRtya, deva-kudeva, dharma-adharma, hita-ahita, grAhya-agrAhya , bhakSya-abhakSya kA nirNaya karAnevAlA saccA vastusvarUpa nahIM kahA ho vaha mithyA Agama hai| jisameM vyartha ke zabdoM ke ADambararUpa lokaraMjana kI asatya kathAyeM, dezakathA, rAjakathA, strIkathA, kAma-kathA Adi dvArA aneka saMsAra meM hI ulajhAnevAlI vikathAoM rUpa varNana kiyA ho; kintu AtmA kA saMsAra se uddhAra karane ke upAyarUpa kathana nahIM kiyA ho vaha bhI mithyA Agama hI hai| jisameM tattvabhUta jIva ke hita kA upadezarUpa kathana kiyA ho aisA tattvopadezakRta hI Agama hai| jo sarvaprANiyoM kA hitarUpa upadeza karanevAlA ho so hI sArva vizeSaNa yukta Agama hai| jisameM prANiyoM kI hiMsA karane kA kathana ho; mAMsa bhakSaNa aura jala-thala-AkAzagAmI jIvoM ko mArane ke upAya batAye hoM; mahAArambha kA, mAraNa-uccATana karane kA; dUsaroM kA dhana chInane kA, yuddha karane kA, senA ko naSTa karane kA, nagara-grAma vidhvaMsa karane kA; parigraha meM, paradhana meM, parastrI meM Asakta hone ke upAyoM kA varNana kiyA ho vaha Agama sArva arthAt sarvaprANiyoM ke hitarUpa nahIM hai| jo kumArga kA niSedha karake svarga va mokSa ke mArga ke upadeza karanevAlA ho kA kApathaghaTTana vizeSaNa sahita Agama hai| jo zrRMgAra, vIrarasa Adi kA varNana kara kumArga meM pravRtti karAnevAlA ho; juA-mAMsabhakSaNa Adi khoTe vyasanoMrUpa mArga meM calAnevAlA ho; saMsAra samudra meM Dubone ke nimitta jo rAgI-dveSI viSayI, kaSAyI devoM kI sevA tathA pAkhaNDI bheSadhArI guruoM kI upAsanA meM lagAnevAlA ho, tathA mithyAdharmarUpa jo kumArga usameM pravartana karAne kA kathana jisameM ho vaha khoTA Agama hai| jo adhika nahIM samajhate hoM unheM bhI itanA to avazya hI samajha lenA cAhiye ki jo vItarAgI kA kahA Agama hogA usameM rAgAdi viSaya-kaSAyoM kA abhAva karane kA tathA samasta jIvoM kI dayA pAlane kA - ye do kathana to mukhya hoMge hii| isa prakAra eka zloka meM Agama kA lakSaNa khaa| aba jo tapasvI arthAt-saccA guru hai usakA svarUpa kahanevAlA zloka kahate haiM : viSayAzAvazAtIto niraarmbho'prigrhH| jJAnadhyAnataporaktaH tapasvI sa prshsyte||10|| artha - jo pAMca iMdriyoM ke viSayoM kI AzA arthAt vAMchA se rahita ho, chaha kAya ke jIvoM kA jisameM ghAta hotA hai aise Arambha se rahita ho, aMtaraMga-bahiraMga samasta parigrahoM se rahita ho, jJAna-dhyAna tapa meM Asakta ho-jo ina cAra vizeSaNoM sahita tapasvI arthAt guru hai, vahI prazaMsanIya hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 20] bhAvArtha - jo rasanA iMdriya kA lampaTI ho, aneka prakAra ke rasoM ke svAda kI icchA ke vazIbhUta ho rahA ho, karNaiMdriya ke vazIbhUta ho, apanA yaza-prazaMsA sunane kA icchuka ho, abhimAnI ho; netroM dvArA sundara rUpa, mahala, maMdira, bAga, vana, hala, mAdara, bAga, vana, grAma, AbhUSaNa vastrAdi dekhane kA icchuka ho; komalazayyA-komala uccaAsana ke Upara sone-baiThane kA icchuka ho, sugaMdha Adi grahaNa karane kA icchuka ho, viSayoM kA lampaTI ho so aisA guru dUsaroM ko viSayoM se chur3Akara vItarAga mArga meM nahIM lagA sakatA; vaha to sarAga mArga meM hI lagAkara saMsAra samudra meM Dubo degaa| - isaliye jo viSayoM kI AzA ke vazIbhUta nahIM ho aisA guru hI ArAdhana, vaMdana yogya hai| jise viSayoM meM anurAga ho vaha to AtmajJAna rahita bahirAtmA hai, guru kaise hogA ? jisake trasa-sthAvara jIvoM ke ghAta kA AraMbha hotA ho, use pApa kA bhaya nahIM hai, pApI ke gurupanA kaise saMbhava hai ? jo caudaha prakAra ke aMtaraMga parigraha tathA dasa prakAra ke bahiraMga parigraha sahita ho, vaha guru kaise ho sakatA hai ? parigrahI to svayaM hI saMsArI meM phaMsa rahA hai, vaha anya jIvoM kA uddhAra karanevAlA guru kaise hogA ? parigraha ke viSaya meM vicAra yahA~ mithyAtva 1, strI-puruSa napuMsaka veda 2, rAga 3, dveSa 4, hAsya 5, rati 6, arati 7 ,zoka 8, bhaya 9, jugupsA 10, krodha 11, mAna 12, mAyA 13, lobha 14 - isa prakAra caudaha aMtaraMga parigraha haiN| inakA svarUpa kahate haiN| yadyapi manuSyAdi paryAya, zarIra, zarIra kA nAma, zarIra kA rUpa tathA zarIra ke AdhAra se jAti , kula , padavI, rAjya , dhana, kuTumba, yaza-apayaza, U~ca - nIcapanA, nirdhanapanAdhanavAnapanA, mAnyatA-amAnyatA, brAhmaNa-kSatriya-vaizya-zUdrAdi varNa, svAmI-sevaka, yatigRhasthapanA ityAdi bahuta prakAra haiM, ve saba pudgaloM kI racanAmaya karmoM ke kiye hue pratyakSa dikhAI dete haiM; tathA sunate haiM, anubhava karate haiM ki ye vinAzIka haiM, pudgalamaya haiM, merA svarUpa nahIM hai| aisA acchI taraha bArambAra nirNaya kara liyA hai, to bhI anAdikAla se mithyAtvakarma ke udaya se aisA dRr3ha saMskAra jamA hai ki inake nAza hone se apanA nAza mAnatA haiM; inake ghaTa jAne se apanA ghaTa jAnA, bar3ha jAne se apanA bar3ha jAnA, U~cApanA, nIcApanA mAnakara sabhI jIva dehAdimaya ho rahe haiN| yadyapi apane vacanoM dvArA ina sabhI ko kahatA hai ki ye pararUpa haiM, hamAre nahIM hai, parAdhIna haiM, vinAzIka haiM tathApi aMtaraMga meM inake saMyogaviyoga meM AtmA rAga-dveSa sukha-duHkha rUpa hotA hai, vahI mithyAtva nAma kA parigraha hai|1| strI-puruSa napuMsaka Adi meM kAmasevanarUpa rAga aMtaraMga meM hotA hai, vahI veda nAma kA parigraha hai|2| paradravya jo deha, dhana, strI, putrAdi meM prasanna honA, vaha rAga parigraha hai|| para kA aizvarya, yauvana, dhana, saMpadA, yaza, rAjya vaibhava Adi se baira rakhanA so dveSa parigraha hai|4| hAsya ke pariNAma honA vaha hAsya parigraha hai|5| apanA maraNa honA jAnane se viyoga, vedanA Adi hone se DarapanA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [21 vaha bhaya parigraha hai|6| apane ko acchA laganevAle padArthoM meM Asakti se lIna honA, vaha rati parigraha hai|7| apane ko aniSTa laganevAle padArthoM meM viraktatA honA-pariNAma nahIM laganA vaha arati parigraha hai|8| iSTa sAmagrI kA viyoga hone se klezarUpa pariNAma honA vaha zoka parigraha hai|9| ghRNAvAna vastu ko dekhakara, sunakara, chUkara, vicArakara pariNAmoM meM glAni kA utpanna honA vaha jugupsA parigraha hai| athavA dUsaroM kA udaya dekhakara nahIM suhAnA, vaha jugupsA parigraha hai| 10 / roSa ke pariNAma honA vaha krodha parigraha hai|11| ucca jAti, kula , tapa, rUpa, jJAna, vijJAna (Rddhi), aizvarya (pUjA), bala Adi kA mada karake apane ko U~cA tathA auroM ko nIcA samajhakara kaThora pariNAma honA vaha mAna parigraha hai|12| kapaTa sahita vakra pariNAma honA vaha mAyA parigraha hai|13| paradravyoM kI cAharUpa pariNAma honA vaha lobha parigraha hai|14| isa prakAra saMsAra kA mUla, AtmA kA ghAtaka, tIvra baMdhana kA kAraNa caudaha prakAra kA aMtaraMga parigraha aura kSetra 1. vAstu 2. hiraNya 3, svarNa 4, dhana 5, dhAnya 6, dAsI 7, dAsa 8, kupya 9, bhAMDa 10 - ye daza bhedarUpa bAhya parigraha haiN| aise aMtaraMga-bahiraMga caubIsa prakAra ke parigraha rahita nirgrantha muni ke hI gurupanA nizcaya krnaa| saMyama dhAraNa karake bhI aMtaraMga-bahiraMga parigraha se jinakA mana malina hai, unake gurupanA nahIM bana sakatA hai| jo nirantara dina-rAta calate baiThate bhojana karate hue bhI jJAnAbhyAsa meM, dharmadhyAna meM, icchA nirodha nAmaka tapa meM Asakta haiM, ve guru hI prazaMsA yogya haiM, mAnya haiM, pUjya haiM, vaMdanIya haiN| ina guNoM ke binA kisI ko samyagdRSTi vaMdanAdi nahIM karatA hai| athavA "jJAna dhyAna tapo ratna:" aisA bhI zloka kA pATha hai- jisakA artha hai - jJAna, dhyAna tapa hI haiM ratna jisake, aisA guru hotA hai| isa prakAra guru kA svarUpa khaa| aba deva , guru, Agama kA zraddhAna hai lakSaNa jisakA aise samyagdarzana ke niHzaMkita nAmaka aMga ko kahanevAlA zloka kahate haiM : idamevedRzaM caiva tatvaM nAnyannacAnyathA / ityakampA''yasAmbhovat sanmArge'saMzayA ruuciH||11|| ___ artha :- yahAM tattvabhUta Apta, Agama aura guru kA jo lakSaNa batAyA hai, vaha hI satyArtha svarUpa hai| IdRzaM caiva arthAt isI prakAra hai, anya prakAra nahIM hai; aisA talavAra kI dhAra ke pAnI kI taraha sanmArga meM saMzaya rahita akampa ruci arthAt zraddhAna honA, vaha niHzaMkita aMga nAma kA guNa hai| bhAvArtha :- saMsAra meM aneka prakAra ke gadA, cakra, trizUlAdi Ayudha ke dhArI, striyoM meM ati Asakta, krodhI, mAnI, mAyAcArI, lobhI, apanA zaurya Adi karttavya dikhAne ke icchuka ko deva kahA jAtA hai; hiMsA, kAma, krodhAdi meM dharma batAne vAle zAstra ko Agama kahA jAtA hai; aura aneka pAkhaNDI, lobhI, kAmI, abhimAnI Adi ko guru kahA jAtA haiM; kintu ve koI bhI sacce nahIM haiM, aisA dRr3ha zraddhAna jise hai, usake niHzaMkita guNa hai| mUr3hoM kI khoTI yuktiyoM dvArA jisakA citta calAyamAna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 22] nahIM hotA, tathA khoTe devatAoM ke vikAra dvArA, mantra-tantra Adi dvArA pariNAma vikArI nahIM hote haiM, usake niHzaMkita guNa hai| jaise talavAra kI dhAra kA pAnI havA dvArA calAyamAna nahIM hotA hai, vaise hI jisake sacce deva-guru-dharma ke svarUpa saMbaMdhI pariNAma mithyAdRSTiyoM ke vacanarUpa havA ke dvArA saMzaya ko prApta nahIM hote, usake niHzaMkita guNa hotA hai| yahAM kucha aura bhI vizeSa kahate haiM - Atmatattva kA jaisA svarUpa nirdoSa Agama meM kahA hai vaisA svAnubhava karake jisane apane ko AparUpa jAnA hai aura para pudgaloM ke saMbaMdha ko pararUpa jAnA hai, aisA samyagdRSTi saptabhaya rahita hokara niHzaMkita guNa ko prApta karatA hai| saptabhayoM ke nAma va svarUpa kahate haiM - isaloka kA bhaya 1, paraloka kA bhaya 2, maraNa kA bhaya 3, vedanA kA bhaya 4, anarakSA bhaya 5, agupti bhaya 6, akasmAta bhaya 7 / / apane parigraha, kuTumba, AjIvikA Adi ke bigar3a jAne kA bhaya vaha isaloka kA bhaya hai| yaha sabhI saMsArI jIvoM ko hotA hai|1| maraNakara paraloka meM jAkara nahIM mAlUma kisa gati va kSetra meM jAU~gA, aisA bhaya vaha paraloka kA bhaya hai|2| maraNa hone kA bar3A bhaya laganA ki merA nAza ho jAyegA, nahIM mAlUma kitanA du:kha hogA, merA abhAva ho jAyegA aisA bhaya vaha maraNabhaya hai|3| rogAdi kA kaSTa Ane kA bhaya vaha vedanA bhaya hai|4| apanA koI rakSaka nahIM hai, aisA jAnakara DaranA vaha anarakSA bhaya hai|5| apanI vastu ke corI cale jAne kA bhaya, apane chipane ke sthAna kA dUsaroM ko patA laga jAne kA bhaya, vaha agupti bhaya hai|6| acAnaka duHkha utpanna na ho jAye, aisA bhaya vaha akasmAt bhaya hai|7| apanA aura para kA svarUpa sahI-sahI jAnanevAle samyagdRSTi ko ye saptabhaya nahIM hote haiN| isa deha meM paira ke nAkhUna se lagAkara mastaka taka jo jJAna hai, caitanya hai, vaha hamArA dhana hai| isa jJAnabhAva se bhinna eka paramANu mAtra bhI hamArA nahIM hai| deha aura deha ke saMbaMdhI, jo strI, putra, dhana, dhAnya, rAjya, vaibhava Adi haiM, ve sabhI mujhase bhinna para-dravya haiM, saMyoga se utpanna hue hai, merA inakA kyA saMbaMdha hai ? saMsAra meM aise saMbaMdha to anaMtAnaMtabAra hokara chaTa gaye haiN| jinakA saMyoga huA hai, unakA viyoga nizcaya se hogA hii| jo utpanna huA hai, vaha avazya vinAza ko prApta hogaa| " maiM jJAna svarUpa AtmA utpanna nahIM huA, ataH vinAza ko bhI prApta nahIM hoUMgA" aisA jise dRr3ha nizcaya hai, usako deha chUTane kA aura daza prakAra ke bAhya parigraha ke viyoga hone kA bhaya nahIM rahatA hai; isaliye isaloka ke bhaya se rahita samyagdRSTi jIva niHzaMka hai| samyagdRSTi ko paraloka kA bhaya bhI nahIM hotA hai| jisameM sabhI vastue~ dikhAI detI haiM, vaha loka hai| hamArA loka to hamArA jJAnadarzana svabhAva hai, jisameM samasta padArtha pratibimbita ho rahe haiN| ye jo samasta padArtha jhalaka rahe haiM, unako apane jJAna svabhAva meM maiM avalokana karatA hU~, apane jJAna ke bAhara kisI vastu ko maiM nahIM dekhatA hU~, nahIM jAnatA huuN| jaba kabhI hamArA jJAna nidrA dvArA Dhaka diyA jAtA hai tathA rogAdi dvArA mUrchA se Dhaka diyA jAtA hai, taba yadyapi sampUrNa loka vidyamAna Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [23 rahatA hai tathApi abhAvarUpa sA hI ho jAtA hai; ataH hamArA loka to hamArA jJAna hI hai| hamAre jJAna ke bAhara kI koI bhI vastu dekhane meM jAnane meM nahIM AtI hai| hamAre jJAna se bAhara jo loka hai, jisameM aneka naraka-svarga haiM - jo sarvajJa ko pratyakSa dikhAI dete haiM, ve saba mere svabhAva se bhinna anya padArtha haiN| puNya kA udaya devAdi zubhagati kA denevAlA hai, aura pApa kA udaya narakAdi azubha gati kA denevAlA hai| pApa-puNya donoM hI vinAzIka haiM tathA puNya-pApa kA phala svarga-narakAdi bhI vinAzIka haiN| maiM AtmA jJAna-darzana-sukha-vIrya kA avinAzI rUpa se dhAraNa karanevAlA akhaNDa hU~, mokSa kA nAyaka huuN| merA loka mujhameM hI haiM, maiM usI apane loka meM samasta padArthoM kA avalokana karatA huA rahatA huuN| isa prakAra paraloka kA bhaya nahIM karatA huA samyagdRSTi niHzaMka hai| sparzana. rasanA. ghrANa. netra. karNa-ye pAMca iMdriyAM, mana-vacana-kAya ye tIna bala, Aya tathA zvAsocchvAsa - ye karmoM dvArA race gaye bAhya daza prANa hai, jo pudgalamaya haiN| ina daza prANoM kA nAza hone ko jagata meM maraNa kahate haiN| AtmA ke jJAna-darzana-sukha-sattA rUpa bhAvaprANa haiM, jinakA kisI bhI kAla meM nAza nahIM hotA hai| jo utpanna hogA vaha mregaa| pudgala paramANu ekatra hokara iMdriyAdi prANa svarUpa se utpanna hote haiM, ve hI naSTa hote haiN| jo mere svabhAvarUpa jJAna-darzana-sukha-sattA prANa haiM, unakA tInakAla meM kabhI bhI vinAza nahIM hotA hai| iMdriyAdi prANa to paryAya (zarIra) ke sAtha utpanna aura naSTa hote haiN| maiM to caitanya avinAzI huuN| aisA dRr3ha nizcaya karane vAle samyagdRSTi ko maraNa ke bhaya kI zaMkA nahIM hotI hai| vedanA bhaya ko jItakara niHzaMkita huA jAtA hai| vedanA kA artha hai - jAnanA / maiM jAnanevAlA jIva hU~ aura apane eka acala jJAna kA hI anubhava karatA huuN| maiM vedanasvarUpa anivAzI huuN| jJAna kA anubhavarUpa vedana zarIra meM nahIM hotA hai| vedanIya karmajanita sukhaduHkharUpa vedana zarIra meM hai, parantu vaha merA rUpa nahIM hai, moha kI mahimA se apane svarUpa meM dikhAI detA hai| maiM to isase bhinna jJAtA hI huuN| isa prakAra jJAnavedanA se deha kI vedanA ko bhinna jAnatA huA samyagdRSTi niHzaMka hai| __ anarakSA bhaya bhI samyagdRSTi ko nahIM hotA hai| jagata meM bhI sattArUpa vastu hai, usakA trikAla meM bhI nAza nahIM hotA hai, aisA mujhe dRDha nizcaya hai| merA jJAnasvarUpa AtmA kisI kI sahAyatA ke binA svayaM sat hai| isakA na to koI rakSA karanevAlA hI hai aura na hI koI nAza karanevAlA hai| jisakA koI nAza karanevAlA ho to koI usakA rakSaka bhI honA caahiye| ataH samyagdRSTi apane avinAzI svarUpa kA anubhava karatA huA anarakSA bhaya rahita niHzaMka hai| ___agupti bhaya arthAt kapATa Adi surakSA kiye binA hamArA dhana naSTa ho jAyegA, aisA cora kA bhaya bhI nahIM hai| vastu kA jo nijarUpa hai, vaha apane svarUpa ke bhItara hI hai; apanA svarUpa apane se bAhara nahIM hai| isaliye maiM jo caitanyasvarUpa AtmA hU~, usakA caitanyasvarUpa hamAre bhItara hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 24] isa AtmA ke svarUpa meM para kA praveza hI saMbhava nahIM hai| yaha ananta jJAna-darzanamaya hamArA rUpa hI hamArA asIma avinAzI dhana hai; isameM cora kA praveza nahIM ho sakatA, ise cora nahIM curA sakatA hai| ataH samyagdaSTi agapti bhaya rahita niHzaMka hai| samyagdRSTi ko akasmAt bhaya bhI nahIM hai| vaha to jAnatA hai ki - merA AtmA to sadAkAla zuddha hai, jJAtA hai, draSTA hai, acala hai, anAdi hai, ananta hai, svabhAva se siddha hai, alakSa-arUpI hai, caitanya prakAzarUpa hai, sukha kA sthAna hai, isameM acAnaka kucha bhI hotA nahIM hai| aise dRDhabhAva sahita samyagdRSTi niHzaMka hai| jise samyagdarzana hai, use pariNAmoM meM sAtoM hI bhaya nahIM hote haiN| apanA saccA svarUpa jAne binA yaha AtmA saptabhaya rahita nahIM hotA hai| samyagdRSTi ahiMsA ko hI nizcayarUpa dharma jAnatA hai / jisako aisI zaMkA hI nahIM utpanna hotI hai ki yajJa-homAdi jIvaghAta ke Arambha meM kucha thor3A-sA to dharma hogaa| aisI zaMkA kA abhAva vaha niHzaMkita aMga hai| aba dUsare niHkAMkSita guNa ko kahanevAlA zloka kahate haiM - ___ karmaparavaze sAnte duHkhairntritodye| pApabIje sukhe'nAsthA zraddhAnAkAMkSaNA smRtA / / 12 / / artha :- indriyajanita sukha meM sukhapane kI AsthA rahita jo zraddhAna bhAva vaha anAkAMkSA nAma kA samyaktva kA guNa bhagavAna ne kahA hai| bhAvArtha :- kaisA hai indriyajanita sukha ? karmoM ke paravaza hai, svAdhIna nahIM hai, puNya karma ke udaya ke AdhIna hai| puNya karma ke udaya kI sahAyatA ke binA karor3oM upAya tathA mahAna puruSArtha karane para bhI isa sukha kI prApti nahIM hotI hai, iSTa kA lAbha nahIM hotA hai, bahuta prakAra se aniSTa hI prApta hote haiN| kadAcit puNya ke udaya se vaha sukha prApta bhI ho jAya to vaha sukha anta sahita hai, parAdhIna hai, kitane samaya taka bhogA jAyegA ? kyoMki jo indriyajanita sukha hai, vaha apane iSTa viSaya ke AdhIna he, aura iSTa kA samAgama vinAzIka hai - iMdradhanuSa ke samAna, bijalI kI camaka ke samAna kSaNabhaMgura tathA parAdhIna hai| vaha sukha zarIra kI nIrogatA ke AdhIna, dhana ke AdhIna, strI ke AdhIna, putra ke AdhIna, Ayu ke AdhIna, jIvikA ke AdhIna, kSetra ke AdhIna, kAla ke AdhIna, indriyoM ke AdhIna, indriyoM ke viSayoM ke AdhIna, ityAdi hajAroM parAdhInatAoM sahita hai; tathA vinAza ke sammukha hai, kitane samaya taka bhogA jAvegA ? isaliye jo iMdriyajanita sukha hai vaha avazya hI anta sahita hai| aMta sahita hai to bhI akhaNDa dhArApravAharUpa nahIM hai| bIca-bIca meM aneka duHkho ke udaya sahita hai| kabhI to roga kA A jAnA, kabhI apamAna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra / [25 honA, kabhI dhana kI hAni, kabhI aniSTa kA saMyoga honA-isa prakAra antara sahita aura aneka duHkhoM sahita hai| yaha sukha pApa kA bIja hai| indriyajanita sukhoM meM lIna hote hI yaha jIva apanA svarUpa bhUlatA hI hai, mahAghora Arambha meM pravartatA hI hai, anyAya aura viSayasevana karatA hI hai, isase pApabandha hI hotA hai| ataH indriyajanita sukha naraka-tiryaMcAdi gatiyoM me paribhramaNa karAnevAlA pApabaMdha kA bIja hai| aise parAdhIna, antasahita, duHkho se bhare jitane bhI indriyajanita sukha hai, ve saba samyagdRSTi ko sukha dikhate hI nahIM haiM, taba usa sukha meM use AsthArUpa zraddhAna kaise hogA ? jaba zraddhAna hI nahIM hogA taba vaha vAMchA kaise karegA? yahAM aisA bhAva samajhanA-jo samyagdRSTi hai, use AtmA kA anubhava to hotA hI hai| jaba AtmA kA anubhava huA hai taba AtmA kA svabhAva jo atIndriya anantajJAna aura nirAkulatA lakSaNarUpa avinAzI sukha hai, usakA anubhava hotA hI hai| saMsArI jIvoM ko jo iMdriyoM ke AdhIna sukha hai, vaha to sukhAbhAsa hai, sukha nahIM hai, vedanA kA ilAja hai| jise kSudhA kI tIvra vedanA utpanna hogI, vaha bhojana karake sukha mAnegA. pyAsa lagegI vaha ThaMDA pAnI pInA cAhegA. zIta kI vedanA hogI to ruI kA vastra tathA UnI vastra or3hanA cAhegA, garmI kI vedanA hogI to ThaMDI havA cAhegA, kyoki roga kA kaSTa ke binA ilAja kauna cAhatA hai ? netra meM roga hue binA AMkhoM meM aMjana kauna lagAtA hai ? karNa meM roga hue binA bakarA kA mUtra tathA tela Adi kAna meM kauna DAlatA hai ? ThaMDa ke bukhAra ke binA agni kI tApa tathA sUrya kI dhUpa Adara se kauna sevana karatA hai ? vAtaroga ke binA durgaMdhita tela Adi kI mAliza kauna karAnA cAhegA? isaliye saMsArI jIva ko ina pAMcoM indriyoM ke viSayoM kI tIvra cAharUpa duHkha utpanna hone para ina viSayoM ke bhogane kI icchA utpanna hotI hai| viSayoM ke bhoga to usa duHkha ko thor3e samaya ke liye zAnta kara dete haiM, kintu bAda meM aura adhika duHkha utpanna karate haiN| isaliye indriyoM ke viSayoM ko bhogane se utpanna hone vAlA sukha to vAstava meM duHkha hI hai| bAhya zarIra-iMdriyAdi ko hI AtmA jAnanevAlA bahirAtmA hai; vaha viSayoM kI vedanA ke ilAja ko hI sukha mAnatA hai| aisA mAnanA to mohakarmajanita bhrama hai| sukha to aisA hai - jahA~ duHkha utpanna hI na ho, usakA lakSaNa nirAkulatA hai| viSayoM ke AdhIna sukha mAnanA to mithyAzraddhAna hai| samyagdRSTi ko ahamindraloka kA sukha bhI parAdhIna, AkulatArUpa, vinAzIka, kevala duHkharUpa hI dikhAI detA hai| ataH samyagdRSTi ko indriyajanita sukha meM kabhI bhI vAMchA nahIM hotI hai| samyagdRSTi isa janma meM to dhana, sampatti, vaibhava Adi nahIM cAhatA hai aura paraloka meM bhI indrapanA, cakrIpanA ityAdi kabhI nahIM cAhatA hai| ye indriyoM ke viSaya to thor3e samaya ke liye haiM, kintu inakA phala asaMkhyAtakAla taka naraka ke duHkha, tathA anantakAla taka tiryaMca Adi gatiyoM meM mahAdaridrI, mahArogI, nIcakula ke manuSyoM meM aneka janma dhAraNa kara bhoganA hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 26] isa jagata meM jIvoM ko moha ke udaya se AzA aura zaMkA nirantara banI rahatI hai| AzA-cAha karane se kucha prApta to hotA nahIM hai| sabhI jIva apane liye nitya hI dhana kI prApti, nIrogatA, kuTumba kI vRddhi, indriyoM kA bala, apanI uccatA cAhate haiM parantu cAha karane se kucha hotA nahIM hai| sabhI jIva cAha kara-karake nirantara pApabandha aura aMtarAyakarma kA tIvra baMdha kara rahe haiN| kitane hI jIva bhoga ke abhilASI hokara dAna, tapa, vrata, zIla, saMyama dhAraNa karate haiM, kintu vAMchA karane se to puNya kA ghAta hI hotA hai| paNya kA bandha to nirvAMchaka ko hotA hai| jo zubha-azubha karma ke udaya se prApta viSayoM meM saMtoSI hokara, nirAkula hokara, viSayoM kI vAchAM nahIM karatA hai, use puNya kA bandha hotA hai| jagata ke sabhI jIva nitya prAtaHkAla uTha karake yaha cAhate haiM ki mujhe viyoga, maraNa, hAni, apamAna, dhana kA nAza , roga, vedanA na ho| nirantara inakI hI hone kI zaMkA karate rahate haiM, bahuta bhayabhIta rahate haiM to bhI viyoga hotA hI hai, maraNa hotA hI hai| dhana hAni, bala hAni, apamAna, roga, vedanA Adi pUrva meM bAMdhe gaye jo karma haiM, unake udaya ke anusAra hote hI haiN| inako TAlane meM indra, jinendra mantra, tantrAdi koI bhI samartha nahIM hai; kyoMki maraNa to Ayukarma ke nAza se hotA hai, alAbhAdi antarAya karma ke udaya se hote haiM, rogavedanAdi asAtAvedanIya karma ke udaya se hote haiM; aura karma ko haTA dene meM, juTA dene meM, palaTa dene meM koI deva, dAnava, indra, jinendrAdi samartha nahIM hai| jIva apane bhAvoM dvArA bAMdhe gaye karmoM se apane ko chur3Ane ke liye apane saMtoSa, kSamA, tapazcaraNAdi bhAvoM ke dvArA Apa hI samartha hai, anya koI nhiiN| aise dRr3ha-nizcayazraddhAna kA dhArI niHzaMka-nirvAMchaka samyagdRSTi hI hotA hai| avatI-gRhastha ke samyaktva ke viSaya meM vicAra yahA~ koI prazna karatA hai - samasta parigraha ke tyAgI munIzvara sAdhu haiM unako tathA tyAgI gRhasthoM ko to zaMkA rahitapanA tathA vAMchA kA abhAvapanA ho sakatA hai, kintu vrata rahita gRhasthoM ko niHzaMkitapanA, niHkAMkSitapanA kaise ho sakatA hai ? avrata-samyagdRSTi gRhastha ko to bhogoM kI icchA hotI dikhAI detI hai; vaNija-vyavahAra meM, sevA-naukarI karane meM lAbha cAhatA hI hai; apane kuTumba kI vRddhi, dhana kI vRddhi cAhatA hI hai; tathA roga kI zaMkA, kuTumba ke viyoga kI zaMkA, jIvikA ke bigar3a jAne kI zaMkA, dhana ke nAza hone kI zaMkA use to nirantara banI hI rahatI hai, taba use niHzaMkapanA-nirvAMchakapanA kaise hogA ? aura niHzaMkita-niHkAMkSita bhAva hue binA samyaktva kaise hogA ? isaliye avratI-gRhastha ko samyaktva honA kaise sambhava hai ? usakA uttara aisA jAnanA - jo samyaktva hotA hai, vaha mithyAtva aura anaMtAnubaMdhI kaSAya kA abhAva hone para hotA hai| avrata-samyagdRSTi gRhastha ke mithyAtva kA abhAva huA hai aura anantAnubaMdhI kaSAya kA bhI abhAva huA hai| mithyAtva ke abhAva se to saccA Atmatattva aura para-tattva kA zraddhAna pragaTa huA hai| anantAnubaMdhI kaSAya ke abhAva se viparIta rAgabhAva kA abhAva Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [27 huA haiM; aura jJAnazraddhAna kI viparItatA ke abhAva se isaloka bhaya, paraloka bhaya, maraNabhaya, Adi sAtoM bhaya avrata-samyagdRSTi ke nahIM haiN| isI kAraNa se vaha apane AtmA kA akhaNDa, avinAzI, TaMkotkIrNa jJAna-darzana svabhAva kA zraddhAna karatA hai| paravastu kI vAMchArUpa jo viparItatA usakA abhAva hone se samasta iMdriyoM ke viSayoM meM vAMchA rahita hai| svargaloka meM utpanna hue indra aura ahamindroM ke bhI viSayabhogoM ko viSa ke samAna dAhaduHkha utpanna karanevAle jAnakara kabhI svapna meM bhI unakI vAMchA nahIM karatA hai| apanA AtmAdhIna nirAkulatA lakSaNarUpa avinAzI jJAnAnaMda hI ko sukha mAnatA hai| apane zarIra ko tathA dhana sampadAdi ko karma-udayajanita, parAdhIna, vinAzIka, duHkharUpa jAnakara ' ye hamArA hai' aisA viparIta saMkalpa bhI nahIM karatA hai| ___anaMtAnubaMdhI kaSAya ke udayajanita viparIta jhUThA bhaya, zaMkA, paravastu meM vAchAM avratasamyagdRSTi ke kabhI nahIM hotI hai| parantu apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya 4, pratyAkhyA 4, saMjvalana kaSAya tathA hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napusakaveda- ina ikkIsa kaSAyoM ke tIvra udaya se utpanna hue rAgabhAva ke prabhAva se indriyoM ke duHkha kA mArA hai; ataH tyAga karane se pariNAma kAMpate haiM, yadyapi viSayoM ko duHkharUpa jAnatA hai tathApi vartamAnakAla kA duHkha sahane ko samartha nahIM hai| jaise rogI kaDuvI auSadhi ko pInA kabhI bhI acchA nahIM mAnatA hai, phira bhI duHkha kA satAyA kaDuvI auSadhi ko bar3e prema se pItA hai; kintu antaraMga meM auSadhi pIne ko bahuta burA jAnatA hai aura vicAratA hai ki - kaba vaha dina AvegA jaba maiM auSadhi kA nA usI taraha avrata-samyagdRSTi bhI bhogoM ko kabhI bhalA nahIM mAnatA hai; parantu unake binA nirvAha hotA nahIM dikhAI detA, pariNAma kI dRr3hatA nahIM dikhAI detI, kaSAyoM kA prabala dhakkA laga rahA hai, indriyoM kA duHkha nahIM sahA jAtA hai, isaliye duHkha kA satAyA bhogoM ko cAhatA hai| saMhanana kamajora hai, koI sahAyatA karanevAlA dikhatA nahIM hai, kaSAyoM ke udaya se zakti naSTa ho rahI hai, paravaza meM par3A hai| jaise jailakhAne meM baMda puruSa jaila se atyaMta virakta hai, phira bhI parAdhIna hokara mahAduHkha denevAle usa jailakhAne ko bhI lIpatA hai, dhotA hai, jhAr3atA hai; usI taraha avrata-samyagdRSTi bhI zarIra ko jailakhAne ke samAna jAnatA hai, bhUkhapyAsa ke kaSTa sahane meM asamartha hokara zarIra kA poSaNa karatA hai, kintu deha ko apanA nahIM mAnatA-jAnatA hai| vartamAna kAla ke duHkha kA hI use Dara hai aura usa duHkha ko dUra karane mAtra ko hI avrata samyagdRSTi ke vAMchA hai| karma ke udaya ke jAla meM phaMsA hai, nikalanA cAhatA hai tathApi rAga, dveSa, abhimAna , apratyAkhyAna ke udaya kA prabhAva hI aisA hai ki vaha tyAga-vratAdi cAhatA to hai kintu ve tyAgI hone nahIM dete hai| udaya kI dazA bar3I balabAna hai| saMsArI jIva anAdikAla se karma ke udaya ke jAla meM se nikala nahIM sakA hai| jaba taka zarIra kA saMyoga hai taba taka zarIra ke nirvAha ke liye jIvikA, bhojana, vastra cAhatA hI hai| apratyAkhyAna kaSAya ke udaya se loka meM apanI nIcI pravRtti ke abhAvarUpa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 28] ucca pravRtti cAhatA hai| dhana, saMpadA, jIvikA bigar3a jAne kA bhaya hotA hI hai, apayaza tiraskAra hone kA bhaya hotA hI hai / indriyoM kA kaSTa sahane kI asamarthatA se viSayoM ko cAhatA hI hai| abhI kaSAya ghaTI nahIM hai, rAga ghaTA nahIM hai, isaliye Age adhika duHkha honA dikhAI detA hai, use TAlanA hI cAhatA hai, phira bhI rAjya bhoga saMpadAdi ko duHkharUpa jAnakara unakI cAha nahIM karatA hai / isa prakAra niHkAMkSita aMga kA svarUpa kahA / aba nirvicikitsA nAmaka tIsare aMga kA lakSaNa kahanevAlA zloka kahate haiM svabhAvato'zucau kAye ratnatrayapavitrate / nirjugupsA guNaprItiH matA nirvicikitsitA / / 13 / / artha :- yaha manuSya paryAya kA jo zarIra hai vaha svabhAva se hI apavitra hai| yahA~ kisI uttama manuSya ke yadi ratnatraya pragaTa ho jAya to usakI azuci deha bhI pavitra hai / isaliye vratiyoM kA zarIra rogAdi se malina dekhakara bhI usameM glAni kA abhAva tathA ratnatraya meM prIti honA usakA nAma nirvicikitsA aMga hai / bhAvArtha :- yaha zarIra to sapta dhAtumaya tathA mala-mUtrAdimaya hai, svabhAva hI se azuci hai / yaha zarIra to ratnatraya kA svarUpa pragaTa hone se pavitra ho jAtA hai| isaliye roga sahita, vRddhAvasthA tathA tapazcaraNa kSINatA, malinatA dekhakara, jise glAni nahIM hotI hai, kintu guNoM meM prIti hotI hai, usake nirvicikitsA nAma kA aMga hai| - yahA~ aisA vizeSa jAnanA jo samyagdRSTi hai, vaha vastu kA saccA svarUpa jAnatA hI hai, isaliye pudgala ke aneka svabhAva jAnakara mala, mUtra, rakta, mAMsa, pIva sahita tathA daridratA, rogAdi sahita manuSya va tiryaMcoM ke zarIrAdi kI malinatA, durgandhAdi dekhakara-sunakara glAni nahIM karatA hai 1 karmoM ke udaya se kSudhA, tRSA, roga, daridratAdi se duHkhI honA; parAdhIna baMdIgRha Adi meM par3a jAnA, nIca kulAdi meM utpanna honA, nIca karma se malina bhojana karanA, maile gaMde vastra pahinanA, khoTA rUpa - aMga upAMga kI prApti hotI hai| samyagdRSTi inameM glAni karake apane mana ko kharAba nahIM karatA hai; tathA kaSAyoM ke AdhIna hue niMdya AcaraNa karanevAloM ko dekhakara apane pariNAma nahIM bigAr3atA hai, usake nirvicikitsA aMga hotA hai| malina kSetra, malina grAma, gRhAdi meM malinatA aura daridratA dekhakara glAni nahIM karatA hai| aMdhakAra, varSA, zItAdi ke kaSTa ke samaya ko dekhakara glAni nahIM karatA hai| apane ko garIbI tathA roga kA AnA dekhakara, iSTa kA viyoga honA va azubha karma ke udaya ko AtA dekhakara usa samaya apane pariNAma malina nahIM karatA hai| maineM jo karma bandha kiye unake phala ko maiM hI bhogUMgA, azubha karma kA phala to aisA hI hotA hai jo isa prakAra jAnakara apane pariNAmoM ko malina nahIM karatA hai, usa puruSa ke nirvicikitsA aMga hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [29 jisake nirvicikitsA aMga hai, usake hI dayA hai, usake vaiyAvRtya hotI hai, usI ke vAtsalya, sthitikaraNAdi guNa prakaTa hote haiN| isa prakAra yaha samyaktva kA nirvicikitsA nAma kA aMga kahA hai| aba amUr3hadRSTi nAma kA samyaktva kA cauthA aMga kahanevAlA zloka kahate haiM - kApathe pathi du:khAMnA kApathasthe'pyasaMmatiH / asaMpRktiranutkIrtiramUr3hA dRSTirucyate // 14 / / artha :- naraka-tiryaMca-kumanuSyAdi gatiyoM kA ghora dukhoM kA mArga aisA jo mithyAmArga usakI , tathA kumArgI arthAt mithyAmArga para calanevAle puruSoM kI jo mana se prazaMsA nahIM karatA, vacanoM se stavana nahIM karatA tathA kAya se hAtha kI aMguliyAM nakhAdi milAkara sarAhanA nahIM karatA vaha amUr3hadRSTi hai| ___bhAvArtha :- yahA~ saMsArI jIva mithyAtva ke prabhAva se rAgI-dveSI devoM kI pUjana-prabhAvanA dekhakara prazaMsA karate haiM; deviyoM ke pAsa jIvoM kA ghAta-virAdhanA dekhakara usakI prazaMsA karate haiM; daza prakAra ke kudAna ko acchA samajhate haiM; yajJa homAdi kI tathA khoTe maMtra-taMtra-mAraNa-uccATana Adi kAryoM kI prazaMsA karate haiM; kuA, bAvar3I, tAlAba khudavAne kI prazaMsA karate haiM; kaMdamUla, zAka, patrAdi khAnevAloM ko ucca jAnakara prazaMsA karate hai; paMcAgni tapanevAle, bAghAmbara oDhanevAle, bhasma lagAnevAle, Upara kI ora hAtha karake rahanevAloM ko mahAna ucca jAnakara prazaMsA karate haiM; geru se raMge vastra , lAla vastra, zveta vastra pahinanevAle kuliMgiyoM ke mArga kI prazaMsA karate haiM; khoTe tIrthoM ko aura khoTe rAgI-dveSI, mohI, vakra pariNAmI, zastradhArI devoM ko pUjya mAnate haiM; joginI, yakSaNI, kSetrapAlAdi ko dhana ko denevAlA va rogAdi ko dUra karanevAlA mAnate haiM; yakSa, kSetrapAla, padmAvatI, cakrezvarI ityAdi ko jinazAsana ke rakSaka mAnakara pUjate haiN| devatAoM ke kavalAhAra mAnakara tela, lapasI, puA, bar3A tathA itra, phUlamAlA ityAdi se devatA prasanna honA mAnate haiM; devatAoM ko rizvata-soMka dene kA vacana kahate haiM ki - yadi merA amuka kArya siddha ho jAya to tumhAre liye chatra car3hAUMgA, maMdira banavAUMgA, rupayA dUMgA, jIvoM ko mArakara car3hAUMgA, savAmaNI karUMgA; tathA bacce jI jAveM isaliye unakI coTI, jaDUlA utarAUMgA ityAdi aneka bolI bolate haiM - vaha saba tIvra mithyAtva ke udaya kA prabhAva hai| jahA~ jIvoM kI hiMsA hai vahA~ mahAghora pApa hai| devatAoM ke nimitta se aura guruoM ke nimitta se kI jAnevAlI hiMsA saMsAra samudra meM DubonevAlI hI hai| koI bhI devatAoM ke bhaya se , lobha se, lajjA se hiMsA ke AraMbha meM kabhI mata prvrto| dayAvAna kI to deva rakSA hI karate haiN| jo kisI kA aparAdha nahIM karatA, baira nahIM karatA, usakI virAdhanA deva bhI nahIM kara sakate haiN| rAgI, dveSI, zastradhArI jo deva haiM ve to svayaM hI duHkhI haiM, bhayabhIta haiM, asamartha haiN| yadi ve svayaM samartha hoM, bhaya rahita hoM to zastra dhAraNa kyoM - kaise karate haiM ? jise bhUkha lagatI hai vaha hI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 30] bhojanAdi sAmagrI dvArA apanI pUjana karAnA cAhatA hai| isaliye khoTe mArga jo saMsAra meM patana ke kAraNa haiM, aisA mithyAdRSTiyoM ke tyAga, vrata, tapa, upavAsa , bhakti, dAnAdi kI tathA inake dhAraNa karanevAloM kI mana-vacana-kAya se prazaMsA nahIM karanA, vaha amUr3hadRSTi nAma kA samyaktva kA cauthA aMga hai| __ isaliye deva-kudeva kA, dharma-kudharma kA, guru-kuguru kA, pApa-puNya kA, bhakSya-abhakSya kA, tyAjya-atyAjya kA, ArAdhya-anArAdhya kA, kArya-akArya kA, zAstra-kuzAstra kA, dAnakadAna kA, pAtra-apAtra kA, dene yogya nahIM dene yogya kA. yakti-kayakti kA. kahane yogyanahIM kahane yogya kA, grAhya-agrAhya kA anekAntarUpa sarvajJa vItarAga ke paramAgama se acchI taraha jAnakara nirNayakara mUr3hatA rahita honA, pakSapAta chor3akara vyavahAra-nizcaya (paramArtha) meM virodha rahita hokara yathAvat zraddhAna karanA vaha amUr3hadRSTi nAma kA cauthA aMga hai| aba upagUhana nAma ke samyaktva ke pA~caveM aMga kI prarUpaNA karanevAlA zloka kahate haiM - svayaMzuddhasya mArgasya, bAlAzaktajanAzrayAm / vAcyatAM yatpramArjanti, tadvadantyupagUhanam / / 15 / / artha :- yaha jo jinendra bhagavAna kA kahA huA ratnatrayarUpa mArga hai vaha svayameva zuddha hai, nirdoSa hai| isa ratnatraya mArga kI kisI ajJAnI tathA asakta manuSya dvArA Azraya kiye jAne se jo niMdyatA prakaTa huI ho use dUra kara denA, zuddha nirdoSa kara dene ko upagUhana kahate haiN| yahA~ aisA vizeSa jAnanA - jo yaha jinendra bhagavAna dvArA upadezita daza lakSaNarUpa dharma tathA ratnatrayarUpa dharma hai vaha anAdinidhana hai. jagata ke jIvoM kA upakAra karanevAlA hai. sabhI prakAra se nirdoSa hai, isase kisI kA bhI akalyANa nahIM hotA hai aura kisI ke dvArA bAdhita nahIM kiyA jA sakatA hai| aise dharma meM kisI ajJAnI kI bhUla ke kAraNa athavA kisI kI zakti kI hInatA ke kAraNa yadi dharma kI nindA hotI ho to use dUra kara denA, AcchAdana kara denA upagUhana nAma kA aMga hai| bhAvArtha :- eka ajJAnI kI bhUla-cUka ko yadi anya mithyAdRSTi suneMge to jainadharma kI nindA kareMge tathA samasta dharmAtmAoM ko dUSaNa lagAveMge aura kaheMge ki isa jainadharma meM to jitane bhI jJAnI, tapasvI, tyAgI, vratI hai ve sabhI pAkhaNDI haiM, mithyAmArgI haiN| isa prakAra eka ajJAnI kA doSa dekhe jAne se sampUrNa dharma aura sabhI dharmAtmAoM ko doSa laga jaayegaa| isaliye jo dharmAtmA puruSa hote haiM ve kisI anya dharmAtmA meM yadi koI doSa bhI laga jAya to dharma se prIti ke kAraNa dharma meM para ke nimitta se Aye doSa ko DhAMka dete haiN| jaise mAtA kI putra se aisI prIti hotI hai ki - yadi kadAcit putra koI anyAya yA khoTA kArya bhI kara de to mAtA usake usa khoTe kArya ko chipA hI detI hai, DhAMka hI detI hai; usI prakAra dharmAtmA puruSa kI dharma se tathA sAdharmI se aisI prIti hotI hai ki yadi kisI sAdharmI ko karma ke prabala udaya se ajJAnatA se azakti se vrata meM, saMyama meM, zIla meM, doSa A jAya, yA bigar3a jAya to apanI sAmarthya ke anusAra vaha AcchAdana karatA hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [31 yahA~ vizeSa aura bhI jAnanA :- samyagdRSTi jIva kA svabhAva hI aisA hai ki vaha kisI bhI jIva kA doSa pragaTa nahIM karatA hai, apanA uccakArya prakAzita nahIM karatA hai| samyagdRSTi ko dUsare jIvoM ke doSa bhI dikha jAne para aisA vicAra utpanna hotA hai - isa saMsAra meM anAdikAla se jIva karmoM ke vazIbhUta haiM, isaliye jaba taka mohanIyakarma tathA jJAnAvaraNa - darzanAvaraNa karma kA udaya cala rahA hai taba taka doSa lagane kA tathA bhUla-cUka hone kA kyA Azcarya hai ? jIvoM ko kAma-krodha-lobhAdi nirantara mAra rahe haiM, bhraSTa kara dete haiN| hamane bhI rAga-dveSa-moha ke vaza meM hokara saMsAra meM kauna-kauna se anartha nahIM kiye haiM ? ____ mujhe jinendra ke paramAgama kI zaraNa kI kRpA se aba kucha doSa aura guNa kI pahicAna huI hai, to bhI anAdikAla kI kaSAyoM ke saMskAra se abhI bhI aneka doSoM ko kara rahA hU~, isaliye anyajIvoM ke karmoM ke udaya kI parAdhInatA se hue doSoM ko dekhakara mujhe karuNA hI karanA caahiye| saMsArI jIva viSayoM aura kaSAyoM ke vazIbhUta hue parAdhIna haiN| ye kaSAya aura viSaya jIva ke jJAna ko bigAr3akara aneka prakAra kA nAca nacAte haiM aura apanA svarUpa bhulA dete haiN| ataH ajJAnI janoM dvArA kiyA gayA doSa dekhakara Apa saMkleza pariNAma nahIM karatA hai| kSetra kAlAdi ke nimitta se jo bhAvI honahAra hai use TAlane meM koI bhI samartha nahIM hai| isa prakAra upagUhana nAma kA samyaktva kA pAMcavAM aMga khaa| aba sthitikaraNa nAma kA samyaktva kA chaThavAM aMga kahanevAlA zloka kahate haiM - darzanAccaraNAdvApi calitAM dharmavatsalaiH / pratyavasthApanaM prAjJaiH sthitikaraNamucyate / / 16 / / artha :- koI puruSa pahale samyagdarzana sahita zraddhAnI thA tathA vrata-saMyama sahita cAritra dhAraka thaa| pazcAt kisI prabala kaSAya ke udaya se, khoTI saMgati se, roga kI tIvra vedanA se, daridratA se, mithyA upadeza se, tathA mithyAdRSTiyoM ke maMtra-taMtrAdi camatkAra dekhakara satya zraddhAna va AcAraNa se calAyamAna hotA ho to use vicalita hotA ho to use vicalita jAnakara jinakA dharma meM vAtsalya hai aise dharmAtmA pravINa puruSa use upadezAdi dekara puna: sacce zraddhAna va AcaraNa meM sthApita kara deM, use sthitikaraNa kahate haiN| yahA~ aisA vizeSa jAnanA :- kisI dharmAtmA avrata-samyagdRSTi tathA vratI-puruSa ke pariNAma yadi roga kI vedanA, daridratA, viyoga se dharma se ciga jAya to dharma se prIti karanevAlA samajhadAra puruSa use dharma se chUTatA jAnakara upadeza Adi dekara dharma meM sthira kara de, usake sthitikaraNa aMga hai| he dharma ke icchuka dharmAnurAgI ! suno !! yaha manuSyabhava, usameM uttama kula, iMdriyoM kI zakti, dharma kA lAbha - ye saba bahuta durlabha cIjeM milI haiN| inakA viyoga ho jAne ke bAda punaH inakA milatA anaMtakAla meM bhI kaThina hai| isaliye karma ke udaya se prApta hue roga, viyoga, dAridrAdi ke dukhoM se kAyara hokara Arta pariNAmI honA yogya nahIM hai| duHkhI hone para karma kA adhika baMdha hogaa| kAyara hokara bhogoge to bhI karma nahIM chor3egA, aura dhIravIrapane se bhogoge to bhI karma nahIM chodd'egaa| durgati kI kAraNa yaha kAyaratA hai use dhikkAra ho| Apa to aba sAhasa dhAraNa kro| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra manuSya janma kA phala to dhIratA tathA saMtoSa-vrata sahita dharma kA sevana karake AtmA kA uddhAra karanA hai| yaha manuSya zarIra to rogoM kA ghara hai, isameM roga utpanna hone kA kyA Azcarya hai ? yahA~ to dharma hI zaraNa hai| roga to utpanna hI hogA, saMyoga hai vaha viyoga sahita hI hotA hai| kina-kina puruSoM para duHkha nahIM Aye ? ataH apanA sAhasa dhAraNa karake eka dharma kA hI avalambana grahaNa kro| jo-jo vastue~ utpanna hotI haiM ve sabhI vinAza sahita haiN| isa zarIra kA hI viyoga honA hai to jo anya sabhI apane-apane karma ke udaya ke AdhIna utpanna hote haiM aura marate haiM, ve utpanna hoMge aura mareMge, unakA harSa-viSAda karanA vRthA baMdha kA kAraNa hai| isa duHkhamakAla ke jo manuSya haiM ve alpAyu aura alpabuddhi liye hI utpanna hote haiN| isa kAla meM kaSAyoM kI AdhInatA, viSayoM kI gRddhatA, buddhi kI maMdatA, roga kI adhikatA, IrSyA kI bahulatA, daridratA Adi liye hI adhika utpanna hote haiN| ataH samyagjJAna prApta karake karma ko jItane kA udyama karanA yogya hai| kAyara honA yogya nahIM hai| aisA upadeza dekara pariNAmoM ko sthira kre| rogI ho to auSadhi, bhojana, pathyAdi dvArA upacAra kre| bAraha bhAvanAoM kA smaraNa kraave| zarIra kI sevA, mala-mUtrAdi kI vikRti ko dUra karake jisatisa prakAra se pariNAmoM ko dharma meM dRr3ha karanA vaha sthitikaraNa aMga hai| ___ koI roga kI adhikatA ke kAraNa jJAna se calAyamAna ho jAya, vrata bhaMga karane lage, akAla meM bhojana, pAnI Adi mAMgane lage, tyAga kI huI vastu ko cAhane lage to usakI avajJA nahIM kare kintu usa para dayA karake aisA madhura upadeza Adi kare jisase vaha phira saceta sAvadhAna ho jaaye| karma balavAna hai| vAta-pittAdi dvArA jJAna bigar3a jAne kA kyA bharosA hai ? yahA~ bahuta upadeza likhane se grantha bar3ha jAyegA, isaliye thor3e se hI bahuta samajha lenaa| dAridra Adi se duHkhI ko apanI zakti anusAra, upadeza, AhAra, pAnI, vastra, jIvikA, rahane kA makAna, bartana tathA jaise sthiratA ho usa prakAra dAna, sammAna, upAya karake sthira karanA vaha sthitikaraNa nAma kA samyaktva kA chaThavA~ aMga hai| yadi apanA AtmA bhI nItimArga chor3akara, kAma-mada-lobha ke vaza hokara, anyAya ke viSaya tathA dhana kI icchA karane lage, ayogya vacanoM meM pravRtti karane lage, abhakSya-bhakSaNa meM pravRtti ho jAya, abhimAna ke vaza ho jAya, saMtoSa se ciga jAya, aneka prakAra ke parigraha meM lAlasA bar3ha jAya, kuTumba meM rAga adhika bar3ha jAya, roga sahane meM kAyara ho jAya, ArtadhyAnI ho jAya, viyoga meM zoka sahita ho jAya, nirdhanatA se dIna ho jAya, utsAha rahita ho jAya, AkulatArUpa ho jAya to use bhI adhyAtmazAstroM kA svAdhyAya karAve, bAraha bhAvanA kI zaraNa grahaNa karAve, AtmA ke ajara-amara-avinAzI-ekAkI, para-dravya ke bhAva rahita svabhAva kA cintana karAve, dharma se nahIM chUTane de tathA asAtAdi karma, antarAyakarma tathA aura bhI anya karmoM ke udaya ko AtmA se bhinna mAnakara karmoM ke udaya ke kAraNa apane svabhAva ko calita nahIM hone denA vaha sthitikaraNa nAma kA chaThavA~ aMga hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [33 aba samyaktva kA vAtsalya nAma kA saptama aMga kahanevAlA zloka kahate haiM - svayUthyAnprati sadbhAva - snaathaapetkaitvaa| pratipattiryathAyogyaM, vAtsalyamabhilapyate / / 17 / / artha :- samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa dharma dhAraNa karanevAloM kA jo yUtha arthAt samUha vaha dharmAtmA kA apanA samUha hai| ratnatraya ke dhArakoM ke yUtha meM rahanevAle muni, AryikA , zrAvaka, zrAvikA, tathA avrata-samyagdRSTiyoM ke prati sacce bhAva sahita, kapaTa rahita yathAyogya pratipatti arthAt uThakara khar3A ho jAnA, sAmane A jAnA, vandanA karanA, guNoM kA stavana karanA, hAtha jor3anA, AjJA mAnanA, pUjA-prazaMsA karanA, UMce sthAna para baiThAkara svayaM nIce baiTha jAnA, unake Ane se itanA harSa mAnanA jitanA kisI daridrI ko mahAnidhAna ke prApta ho jAne se hotA hai, mahAna prIti kA bhAva AnA, aura avasara anusAra AhAra-pAnI, nivAsa, sAmagrI Adi dvArA vaiyAvRtya karake AnaMda mAnanA use vAtsalya aMga kahate haiN| ___ yahA~ aura bhI vizeSa yaha jAnanA :- jisako ahiMsA dharma meM prIti ho, hiMsA rahita kAryoM ko prIti sahita karatA ho, hiMsA ke nimittoM ko dUra se hI TAlanA cAhatA ho; satyavacana meM, satyavacana ke dhArI meM, satyadharma kI prarUpaNA meM prIti ho; anya kA dhana va anya kI strI ke tyAga meM rUci ho; paradhana va parastrI ke tyAgiyoM meM prIti ho; usa hI ko vAtsalya aMga hotA hai| daza lakSaNa dharma va dharma ke dhArakoM-sAdharmiyoM meM jise anurAga ho aura dharma meM anurAga hone se tyAgI-saMyamiyoM meM mahAn Adara pUrvaka priyavacanoM dvArA pravartatA ho usake vAtsalya aMga hotA hai| yadyapi samyagdRSTi ke aMtaraMga meM to apane zuddha jJAna-darzana meM anurAga hai, aura bAhya meM uttama kSamAdi dharma meM tathA dharma ke Ayatana meM anurAga hai tathApi anya mithyAdharmiyoM se dveSa nahIM karatA hai; kyoMki pravacanasAra siddhAnta grantha meM aisA kahA hai :- rAga, dveSa, moha ye baMdha ke hI kAraNa haiN| inameM moha arthAta mithyAtva aura dveSa ye donoM to azubhabhAva hI haiM, ekAnta karake saMsAra paribhramaNa kA kAraNa pApa karma kA hI baMdha karate haiN| rAga bhAva hai vaha zubha aura azubha do prakAra kA hai| unameM se arahaMtAdi paMcaparameSThiyoM meM dazalakSaNa dharma meM, syAdvAdarUpa jinendra ke Agama meM, vItarAga ke pratibimba meM, vItarAga ke pratibimba ke Ayatana meM anurAgarUpa jo zubha bhAva hai vaha svargAdi kA sAdhaka puNya baMdha karanevAlA hai tathA paramparA se mokSa kA kAraNa hai| viSayoM meM anurAga ,kaSAyoM meM anurAga ,mithyAdharma meM -mithyAdRSTiyoM meM -parigrahAdi pAMca pApoM meM anurAgarUpa rAgabhAva hai vaha tathA mohabhAva va dveSabhAva ye saba bhAva naraka-nigodAdi meM anaMtakAla paribhramaNa karAne ke kAraNa haiN| jo samyagdRSTi hai vaha anya ajJAnI mithyA dRSTi pApiyoM se bhI dveSabhAva nahIM karatA hai, kyoMki sabhI jIva mityAtvakarma ke va jJAnAvaraNAdi karmoM ke vazIbhUta hokara apanA svarUpa bhUle hue haiM, ajJAnI haiN| inase baira karane meM kyA sAdhya hai ? inako to inakI viparIta buddhi hI mAre DAla rahI hai| ata: Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra samyagdRSTi dayAbhAva hI rakhatA hai, rAgadveSa rahita madhyastha rahatA hai; kyoki jo samyagdRSTi hai vaha to vastu ke svabhAva ko saccA jAnakara ekendriyAdi jIvoM meM karUNAbhAvarUpa prIti hI karatA hai| sabhI manuSyoM meM baira rahita hokara kisI bhI jIva kI virAdhanA, apamAna, hAni nahIM cAhatA hai| mithyAdRSTiyoM ke banAye jo devatAoM ke maMdira, sthAna, maTha haiM unase baira karake unheM naSTa nahIM karanA cAhatA hai| sarAgI devoM kI mUrti, devatAoM kI krUrarUpa mUrti, tathA yoginI, yakSa, bhairavAdi vyantaroM kI sthApanA ke sthAna haiM inase kabhI baira nahIM karanA hai; kyoki ye devatAoM ko mUrtiyA tathA inake sthAna to aneka jIvoM ke abhiprAya ke AdhIna pUjane-ArAdhane ko hI banAye gaye haiN| anya ke abhiprAya ko anya prakAra kA karane meM kauna samartha hai ? sabhI manuSya apanA-apanA dharma mAnakara devatAoM kI sthApanA karate haiN| jisako jaisA samyak yA mithyA upadeza milA usI prakAra pravartana karate haiN| isaliye vastu ko svarUpa ko jAnanevAlA, sabhI meM sAmyabhAva rakhanevAlA samyagdRSTi jaba kisI manuSya ko hI re, tUM Adi kahakara nahIM bolatA hai to anya ke dharma, deva, maMdira Adi ko gAlI va avajJA ke vacana kaise kahegA? nahIM hI khegaa| jo sabhI jIvoM meM maitrIbhAva rakhanevAlA samyagdRSTi hai vaha acetana sthAna, pASANa, gRhAdi va anya ke vizrAma sthAnoM meM svapna meM bhI vaira nahIM karatA haiN| anya jo duSTa balavAna hokara hamArA dhana-dharatI-AjIvikA va kuTumba kA ghAta aura hamArA bhI maraNa karanA cAhe unameM bhI baira nahIM karatA hai| vaha to isa prakAra vicAra karatA hai - hamAre hI pUrvopArjita karma ke udaya se mujhase baira rakhanevAlA banavAna zatru paidA huA hai| ataH aba maiM apanI sAmarthya ke anusAra sAma jo priyavacana, dAma jo dhana denA, apane bala pramANa daNDa denA tathA inameM paraspara bheda karanA Adi upAyoM se zatru ko rokakara apanI rakSA karanI caahiye| yadi zatru nahIM rUke, to Apa hI vicAra karatA hai - mere pUrva upArjita karmoM kA udaya AyA hai isaliye zatru ko balavAna banAyA aura mujhe kamajora banAkara karmoM ne daNDa diyA hai, aba maiM kisase baira karU~? merA bairI karma nirjarita jaise ho jAya vaise sAmyabhAva ko dhAraNa kara karma ko jiituu| anya se baira karake vyartha kA karmabaMdha nahIM kruuNgaa| samyagdRSTi ko sabhI meM vAtsalya hai, kisI se baira nahIM rakhatA hai| yadi koI duSTa jIva dharma se baira karake maMdira-pratimA kA vighna karanA cAhe to use apane sAmarthya se rokA jA sake to roke| apane se prabala ho to vicAra kare ki - kAla ke nimitta se dharma kA ghAtaka hokara pragaTa apanA baira sAdha rahA hai, prabala hai, kaise rukegA? hamAre uttamakSamAdi tathA samyagjJAna-zraddhAnAdi dharma ko ghAtane meM koI samartha nahIM hai| maMdira Adi to duSTa bigAr3ate hI haiM aura dharmAtmA punaH banavAte hI haiN| kAla ke nimitta se (paMcamakAla ke doSa se) aneka duSTa utpanna hote haiM, unhe rokane meM kauna samartha hai ? bhAvI balavAna hai| yadi acchI honahAra hotI to duSTa mithyAdRSTi prabala bala ke dhAraka nahIM utpanna hote| isaliye vItarAgatA hI hamAre liye paramazaraNa hai| isa prakAra vAtsalya nAma kA saptama aMga kA varNana kiyaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [35 aba prabhAvanA nAma kA samyaktva kA aSTama aMga ko kahanevAlA zloka kahate haiM - ajJAnatimiravyAptimapAkRtya yathAyatham / jinazAsanamAhAtmyaprakAzaH syAtprabhAvana / / 18 / / artha :- saMsArI jIvoM ke hRdaya meM ajJAnarUpI aMdherA phailA huA hai, use sacce svarUpa ke prakAza se dUra karake jinendra ke zAsana kA mAhAtmya batalAnA - prakAza karanA vahI prabhAvanA nAma kA samyaktva kA AThavAM aMga hai| yahA~ aisA vizeSa jAnanA :- anAdikAla kA saMsArI jIva sarvajJa, vItarAga dvArA prakAzita dharma ko nahIM jAnatA hai| isI kAraNa se ise yaha bhI jJAna nahIM hai ki maiM kauna hU~ ? merA svarUpa kaisA hai ? merA jaba yahA~ janma nahIM huA thA taba maiM kahA~ thA, kaisA thA ? yahA~ mujhe kisane utpanna kiyA ? rAta-dina Ayu bItakara naSTa ho rahI hai, mujhe karane yogya kyA hai ? merA hita kyA hai ? ArAdhane yogya kauna hai ? jIvoM ko aneka prakAra ke sakha-daHkha kyoM hote haiM ? deva-guru-dharma kA svarUpa kaisA hai ? mRtyu kA , jIvana kA kyA svarUpa hai ? bhakSya-abhakSya kA svarUpa kyA hai ? isa paryAya meM mujhe karane yogya kArya kyA hai ? merA kauna hai, maiM kisakA hU~ ? ityAdi vicAra rahita mohanIya karmakRta aMdhakAra se AcchAdita ho rahe haiN| unake ajJAnarUpa aMdhakAra ko syAdvAdarUpa paramAgama ke prakAza se dUrakara, sva-rUpa aura para-rUpa kA prakAza-jJAna karanA vaha prabhAvanA nAma kA aMga hai| samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra dvArA AtmA kA prabhAva-mAhAtmya prakaTa karanA vaha prabhAvanA hai; dAna, tapa, zIla, saMyama, nirlobhatA, vinaya, priyavacana, jinendrapUjana, guNa prakAzana dvArA jinadharma kA mAhAtmya-prabhAva prakaTa karanA vaha prabhAvanA hai| jinake uttama pariNAmoM se honevAle uttamadAna, ghoratapa, nirvAchakatA Adi ko dekhakara mithyAmatI bhI prazaMsA karate haiN| kahate haiM - dekho, aho! jainiyoM ke yaha vAtsalyatA sahita bar3A dAna hai; yaha nirvAchaka aisA tapa jainiyoM se hI bana sakatA hai| ahoM! jainiyoM kA bar3A vrata hai ki prANa jAne para bhI jinakA vratabhaMga nahIM hotaa| aho! jainiyoM kA bar3A ahiMsAvrata hai jo prANa jAne kA avasara Ane para bhI apane saMkalpa se jIva hiMsA nahIM karate haiN| jinake asatya kA tyAga, corI kA tyAga, para-strI kA tyAga tathA parigraha ke pariNAma pUrvaka samasta anIti se rahita haiM; abhakSya nahIM khAnA, maryAdA sahita dina meM dekha-zodha kara bhojana karanA, ina jinadharmiyoM kA dharma zreSTha hai, bar3A hai| ye bahuta vinayavanta hote haiM, tathA priya-hita-madhura vacana bolakara sabhI ko AnaMdita karate haiN| inakI kSamA bar3I atizayakArI hai| apane iSTadeva meM bhakti bar3I atizayakArI hai| Agama kI AjJA ke jainI bar3e dRr3ha zraddhAnI haiN| inakI bar3I prabala vidyA, mahAna ujjvala AcaraNa haiM, vairabhAva rahita hokara sabhI jIvoM meM maitrI bhAva rakhate haiN| aisA Azcaryajanaka dharma inase hI pala sakatA hai| jinadharma kI aisI prazaMsA jinake nimitta se mithyAdharmiyoM meM bhI prakaTa hotI hai unase prabhAvanA hotI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jo anIti kA dhana kabhI nahIM cAhate hai, anyAya ke viSaya bhoga svapna meM bhI grahaNa nahIM karate haiM, yadi hamAre nimitta se jinadharma kI nindA ho gaI to hamArA janma donoM lokoM ko naSTa karane vAlA huaa| ataH samyagdRSTi jisa prakAra apanA, kula kA, dharma kA, sAdharmiyoM kA tathA dAna-zIla-tapa- vrata kA apavAda - niMdA nahIM ho usa prakAra se pravartana karatA hai| dharma ko dUSaNa lagane kA bahuta bhaya rahatA hai| dharma kI prazaMsA, uccatA, ujjvalatA hI pragaTa ho aisA AcaraNa karatA hai, usI ke prabhAvanA nAma kA AThavA~ aMga hai| I aise samyaktva ke ATha aMgoM kA samUha hI samyagdarzana hai| jaise aMgoM se aMgI bhinna nahIM hai, aMgoM ke samUha kI ekatA so hI aMgI hai, vaise hI niHzaMkitAdi guNoM kA samUha vahI samyagdarzana hai| ina ATha aMgoM ke pratipakSI zaMkA, kAMkSA, glAni, mUr3hatA, anupagUhana, asthitikaraNa, avAtsalya, aprabhAvanA Adi dvArA vaha dharma ko dUSita nahIM hone detA hai| aba niHzaMkitAdi aMgoM ke pAlana meM jo Agama meM prasiddha hue haiM uname nAma do zlokoM dvArA kahate haiM : tAvadaJjana caurA'Gge tato'nantamatI smRtA / uddAyanastRtIye'pi turIye revatI matA / / 19 / / tato jinendrabhakto'nyo vAriSeNastataH paraH / viSNuzca vajranAmA ca zeSayorlakSyatAM gatau / / 20 / / artha :- prathama aMga meM rAjaputra aMjanacora, dvitIya aMga meM anantamatI nAma kI seTha kI putrI, tRtIya aMga uddAyana rAjA, caturtha aMga meM revatI rAnI, paMcama aMga meM jinendrabhakta seTha, chaThA aMga meM rAjaputra vAriSeNa muni, saptama aMga meM rAjaputra viSNukumAra muni, aura aSTama aMga meM rAjaputra vajrakumAra muni-ye ATha nAma Agama meM samyaktva ke aMgoM meM prasiddha honevAloM ke krama se dRSTAMtarUpa meM Aye haiM / inakI vistRta kathAyeM prathamAnuyoga ke zAstroM meM prasiddha haiM, vahAM se jAna lenA / aba aMgahIna samyaktva meM saMsAra kI paripATI chedane kI asamarthatA dikhAnevAlA zloka kahate haiM - nAGgahInaM malaM chettuM darzanaM janmasantatim / na hi mantro'kSaranyUno nihanti viSavedanAm / / 21 / / artha :- aMgoM se hIna samyagdarzana saMsAra kI paripATI janmaparamparA chedane meM samartha nahIM hotA hai; jaise hInAkSara - mantra viSa kI vedanA ko naSTa nahIM kara sakatA hai| jisake bhAvoM meM niHzaMkitAdi aMga prakaTa hote haiM vahI samyagdRSTi saMsAra paribhramaNa kA nAza karatA hai / jisakA ATha aMgoM meM se yadi eka aMga bhI kama he prakaTa nahIM ho pAyA hai, usake saMsAra kA abhAva usI prakAra nahIM hotA hai, jisa prakAra akSarahIna - maMtra sarpAdi kA viSa dUra nahIM kara sakatA hai| - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [37 mUr3hatAoM ke tIna bheda haiM, ve tInoM hI samyaktva kI ghAtaka haiN| ataH tInoM prakAra kI mUr3hatAoM kA svarUpa jAnakara samyagdarzana ko zuddha karanA ucita hai| aba lokamUr3hatA kA svarUpa kahanevAlA zloka kahate haiM - ApagA sAgarasnAnamuccayaH sikatAzmanAm / giripAto'gnipAtazca lokamUDhaM nigadyate / / 22 / / artha :- jo laukika - mithyAdharmI loga haiM unakA AcaraNa dekhakara jo nadI meM sthAna karane meM dharma mAnate haiM, samudra meM snAna karane meM dharma mAnate haiM, reta kA Dhera-pASANa kA Dhera karane meM dharma mAnate haiM, parvata se gira par3ane meM dharma mAnate haiM, agni meM gira par3ane dharma mAnate haiM use lokamUr3hatA kahate haiN| samyagdarzana lokamUr3hatA rahita hI hotA hai| yahA~ mithyAtva ke udaya se dezakAla ke bheda se laukika, ajJAnI, paramArtha rahita loga aneka prakAra kI pravRtti karake apane ko dharma honA, pavitra honA, lAbha honA, viyoga nahIM honA, dIrgha jIvana milanA Adi mAnate haiN| usa lokamUr3hatA ko prakaTa ajJAna jAna karake usakA tyAga karake samyaktvabhAva kI vizuddhatA karanI caahiye| yahA~ kitane hI ekAntI loga haiM, ve snAna karake apane ko pavitra mAnate haiN| ataH jJAniyoM ko Agama-jJAna pUrvaka vicAra karanA cAhiye ki - jo AtmA hai vaha to amUrtika hai, usa taka to snAna pahu~catA hI nahIM hai; aura jo zarIra hai vaha mahAapavitra hai, isake sparza se pavitra caMdana-gaMgAjala-puSpAdi bhI sparza karane yogya nahIM rahate haiN| yaha zarIra haDDI, mAMsa, khUna, camar3A ityAdi apavitra sAmragI se banA hai tathA durgandha, viSTA, mUtra, Adi apavitra dravyoM se bharA hai; tathA jisake mukha ke rAste se to mahAapavitra kapha, lAra, dAMtoM kA maila , jihvA kA maila nirantara hI bahatA rahatA hai; netroM dvArA cikanA durgandhita kIcar3a bahatA rahatA hai; adho dvAra se mala-mUtra durgandhita A~va-kRmi Adi ko nirantara bahAtA rahatA hai; kAnoM meM se karNamala bahatA hai; nAsikA meM se nirantara durgandhita ghRNA yogya nAka bahatI hai; aura sampUrNa zarIra ke romoM se mahA durgandhita malina pasInA bahatA rahatA hai| jisake nava dvAroM se nirantara mala bahatA rahatA hai aisA zarIra jala dvArA snAna karane se kaise zuddha mAnA jAye ? jaise mala se banAyA huA ghar3A, mala se hI bharA aura sabhI tarapha se jisameM se mala baha rahA ho, vaha jala dvArA dhone se kaise zuddha ho sakatA hai ? isa loka meM jo bhI vastu, bhUmi, kSetra, azuci yA apavitra kahalAte haiM ve sabhI isa zarIra ke sparza se - saMgama se hI apavitra hue haiN| koI camar3A par3ane se, koI bAla girane se, koI jUThana pheMkane se apavitra kSetra kahalAte haiN| rakta, mAMsa, haDDI, vasA, pIva, mala, mUtra, thUka , lAra, kapha, nAka kA maila Adi ke sparza ho jAne se hI, snAna ke jala ke chITe lagane se hI, kullA ke chIToM ke sparza se hI apavitra ho jAnA dekhate-sunate hI hai| isaliye acchI taraha vicAra karo - zarIra ke sparza-saMgama binA kahI koI apavitratA hai hI nhiiN| aisA apavitratA kA sthAna zarIra , jala ke snAna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 38] se kaise zuddha hogA? aura yaha zarIra jala ke snAna Adi se zuddha ho gayA to kisI dUsare ke snAna kA chIMTA laga jAne se punaH apavitra huA hI mAnA jaayegaa| Upara gaMgA, puSkara Adi meM hajArobAra snAna - kullA karake yadi phira kisI anya vastu kullA kara degA to vaha vastu mahAapavitra hI mAnI jaavegii| jala se to zarIra ke Upara lagA huA maila sApha ho jAtA hai tathA vastroM kI malinatA dhone se sApha ho jAtI hai, kintu jala deha ko ujjavala pavitra nahIM kara sakatA hai| jaise - koyalA ko jyoM-jyoM dhovo tyoM tyoM mahAmalinatA hI prakaTa hotI hai| isaliye snAna karane se pavitra honA mAnanA vaha to tIvra mithyAtva hai| aura bhI vicAra karo :- jagata meM jala barAbara apavitra koI bhI nahIM haiN| jisameM niraMtara meMDhaka, kachuA, sarpa, UMdarA, bisamarA, makkhI, macchara Adi aneka jIva nitya hI marate haiN| jisameM camar3A, haDDI Adi sabhI gala jAte haiM aura aneka trasa jIvoM kA jisameM ghAta hotA hai aisA mahAniMdya apavitra jala, usake sparza - snAna hone se kaise pavitratA hogI ? gaMgAdi nadiyoM meM karor3o manuSyoM ke mala, mUtra, rakta, mAMsa, kIcar3a tathA mRtaka manuSya - tiryaMcoM ke kalevara ghulate rahate haiM usa gaMgA kA jala kaise pavitra karegA ? jala kA sUtaka to kabhI miTatA hI nahIM hai / jala se to zarIra ke bAhara lagA huA maila dhulakara dUra ho jAtA hai jisase mana kI glAni miTa jAtI hai| jala se pavitra honA mAnanA tathA snAna meM dharma mAnanA to mithyAdarzana hai| yadi gaMgA jala se hI pavitratA ho jAya va snAna karake hI mukti ho jAye to kIra-dhIvaroM ke pavitratA Thahare va unakI hI mukti bhI ho / anya dAna - pUjAdi sabhI niSphala ho gaye / mithyAtva ke prabhAva se saba loga viparIta zraddhAnI ho rahe haiN| jo ATha prakAra kI laukika zuci kahI hai vaha to vyavahAra AcAra - kulAcAra ko hI ujjavala karane meM samartha hai, parantu zarIra ko pavitra nahIM kara sakatI hai| zrIrAjavArtikajI meM azuci bhAvanA meM kahA bhI hai ki ye to mana meM Apa svayaM ne glAni mAna rakhI hai jo isa saMkalpa se dUra kara letA hai ki maiMne to snAna kara liyA hai| pavitratA ( zauca kA varNana ) cipanA do prakAra kA hai eka laukika, dUsarA lokottara jise alaukika bhI kahate haiN| vahA~ jisakA karmamala-kalaMka dUra huA aise AtmA kA apane svabhAva meM sthita rahanA vaha lokottara zucipanA hai| usa lokottara zucitA kI prApti ke sAdhana samyagdarzanAdi haiM aura samyagdarzanAdi ke dhAraka sAdhu haiM; aura unakA AdhAra nirvANabhUmi Adi haiM; ve bhI samyagdarzanAdi ke upAya haiM, isaliye ve bhI zuci nAma se kahe jAne yogya haiN| - laukika zucipanA ATha prakAra kA hai zauca 4, gomaya zauca 5, jala zauca 6, pavana kAla zauca 1, bhasma zauca 2, agni zauca 3, mRttikA zauca 7, jJAna zauca 8 ye ATha zauca-zuddhiyA~ zarIra ko pavitra karane meM samartha nahIM hai / laukika janoM dvArA vyavahAra kI isa zauca ke chor3e dene se bar3A anartha ho jAyegA, hIna AcaraNa kI glAni nahIM raha jAyegI, sabhI eka jaise ho jAyeMge taba - - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] [39 paramArtha bhI naSTa ho jaayegaa| isaliye loga anAdikAla se hI bAhya zucitA ko apanAkara mana kI glAni miTA lete haiN| jagata meM kitanI hI vastue~ to samaya vyatIta hone se hI zuddha mAna lete haiN| jaise rajasvalA strI ko tIna rAteM bIta jAne para zuddha honA mAnate haiM, kintu zarIra to kisI kAla bhI zuddha nahIM mAnate haiM / 1 / kitane hI jUThe dhAtu ke bartana rAkha se mAMjane se zuddha mAnate haiM, parantu zarIra to rAkha-bhasma lagAne se zuddha nahIM hotA hai / 2 / kitane hI dhAtu ke bartana jo zudrAdi dvArA prayoga meM liye gaye hoM unheM to agni meM DAlane se zuddha mAnate haiM, parantu zarIra to agni ke saMsarga se zuddha nahIM hotA he| 3 / ___mala-mUtrAdi kA sparza miTTI se dhone se zuddha mAnate haiM, parantu zarIra to miTTI se dhone se - lagAne se zuddha nahIM hotA hai / 4 / bhUmi Adi ko gobara se lIpane se zuddha honA mAnate haiM, parantu gobara lagAne se zarIra to zuddha nahIM hotA hai / 5 / kIcar3a Adi lagane para tathA zUdrAdi kA sparza ho jAne para jala se dhone se tathA snAna karane se zuddhatA mAnate haiM, parantu zarIra to snAna karane se zuddha nahIM hotA hai| snAna karane ke bAda bhI caMdana, puSpa Adi pavitra vastu bhI zarIra ke sparzamAtra se malina ho jAtI hai / 6 / kitane hI bhUmi, pASANa, kivAr3a lakar3I Adi havA se zuddha honA mAnate haiM, parantu zarIra to havA lagane se zuddha nahIM hotA hai / 7 / kitane hI padArtha jinheM apane jJAna meM azaddha mAnA hI nahIM hai isIliye jJAna meM zaddha mAnate haiM, parantu zarIra meM to zuddhapane kA jJAna meM koI saMkalpa hI nahIM kara sakate haiM / 8 / isaliye zarIra to AThoM prakAra kI laukika zuciyoM dvArA zuddha nahIM hotA hai| laukika zauca se pariNAmoM kI glAni miTa jAtI hai| vyavahAra kI ujjvalatA dekhakara kula kI uccatA khyAla meM A jAtI haiM, parantu vaha zarIra ko pavitra nahIM kara sakatI hai| zarIra to saba prakAra se apavitra hI hai| isa zarIra meM rahakara jo AtmA parAyA dhana aura parAI-strI ke prati cAha rahita aura jIvamAtra kI virAdhanA rahita ho jAya to hAr3amAMsa kA yaha malina zarIra bhI devoM dvArA pUjya mahApavitra ho jaay| isa zarIra ko pavitra karane kA anya koI kAraNa hI nahIM hai| yaha kathana digambara vItarAga muni zrI padmanaMdi ne kiyA hai - aisA jaannaa| jisakI nikaTatA se sugaMdhita puSpoM kI mAlA, caMdana Adi pavitra padArtha bhI na chUne yogya ho jAte haiM; viSTA, mUtra Adi se bharA, rasa, rakta, cAma, hAr3a Adi se banA aura bahuta hI gaMdA, durgaMdhita, malina, samasta apavitratAoM kA eka sAtha rahane kA sthAna aisA yaha manuSya kA zarIra jala se snAna karane se kaise zuddha hogA? AtmA to apane svabhAva se hI atyanta pavitra hai| AtmA to amUrtika hai, usa taka jala kI pahu~ca hI nahIM hai| aise pavitra AtmA kA snAna karanA vyartha hai| yaha zarIra apavitra hI hai, vaha snAna karane se kabhI pavitra nahIM hotA hai| isaliye donoM prakAra se snAna kI vyarthatA siddha huii| phira bhI jo snAna karate haiM unake dvArA pRthvIkAya, jalakAya Adi va aneka prakAra ke trasakAya jIvoM kA ghAta hone se vaha snAna pApabaMdha kA kAraNa aura rAgabhAva kI vRddhi kA hI hetu huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 40] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra gRhastha kA snAna kiye binA nirvAha nahIM hai; parantu ajJAnI gRhastha snAna karane se dharma honA mAnatA hai, pavitra honA mAnatA hai| aisI mithyAbuddhi anAdikAla se ho rahI hai| yadi yaha snAna kA svarUpa samajha le to snAna ko dharma nahIM mAnegA aura snAna se pavitrapanA nahIM maanegaa| yadyapi snAna ke binA gRhastha kA samasta vyavahAra-AcAra dUSita ho jAyegA, aura vyavaha ra dUSita ho jAne se paramArtha zuddhi bhI prakaTa nahIM kara sakegA; parantu yaha rAga bar3hAnevAlA hai, isameM hiMsA hotI hai isaliye pAparUpa haiM, aisA zraddhAna to karanA caahiye| aura bhI zikSA grahaNa karanA :- pichale karor3o bhavoM meM bA~dhA huA jo karma usake udaya se mana meM utpanna huA jo mithyAtva Adi rUpa mala usakA nAza karanevAlA jo Apa-para kA bheda jAnane rUpa viveka hai vaha hI satpuruSoM kA mukhya snAna hai| satpuruSoM ke to mithyAtvamala kA nAza karanevAlA eka viveka hI snAna hai| dUsarA jo jala se snAna hai vaha to jIvoM ke samUha kA ghAta karanevAlA hone se pApabaMdha karAnevAlA hI hai, isase dharma nahIM hotA hai| yahI kAraNa hai jisase svabhAva se hI apavitra zarIra meM pavitratA nahIM hotA hai| __aura bhI kahate haiM - he samajhadAra bandhuo! AtmA kI zuddhatA ke prayojana se paramAtmA nAma ke tIrtha meM sadAkAla snAna kro| vyartha hI kheda karake duHkhI hokara gaMgAdi tIrthoM kI ora kyoM daur3ate ho ? kaisA hai paramAtmA nAma kA tIrtha ? jisameM samyagjJAnarUpa nirmala jala bharA hai, jisameM samyagdarzanarUpa daidIpyamAna lahara hai, avinAzI-ananta sukha se zItala hai, aura samasta pApoM ko dhokara naSTa kara denevAlA hai, aise paramAtma svarUpa tIrtha meM DubakI lagAkara lIna ho jaao| ___jagata ke pApI mithyAdRSTi logoM ne nizcayarUpa nirmala tattvoM kA sarovara dekhA hI nahIM haiM; aura kabhI jJAnarUpa ratnAkara samudra bhI nahIM dekhA hai| samatA nAma kI atyanta zuddha nadI bhI nahIM dekhI hai| isI kAraNa se pApa ko dUra karanevAle satya tIrthoM ko chor3akara mUrkha loga jinheM tIrtha kahate haiM ve saMsAra se tAranevAle nahIM hai, aise gaMgAdi nadiyoM meM DUbakara ve harSita hote haiN| jina mUoM ne tattvoM kA nizcayarUpa sarovara nahIM dekhA hai, jJAnarUpa samudra nahIM dekhA aura samatA nAma kI nadI nahIM dekhI hai ve gaMgAdi tIrthAbhAsoM meM daur3ate phirate haiN| yadi ve tattvoM ke nizcayarUpa sarovara ko dekhate, jJAnarUpa samudra ko dekhate aura samatA nAma kI nadI ko dekhate to inameM DubakI lagAkara, mithyAtva va kaSAyarUpa mala se rahita hokara apane ko ujjvala pavitra kara lete| isa loka meM aisA koI tIrtha nahIM hai aura aisA koI padArtha bhI nahIM hai jisase yaha sampUrNa apavitra manuSya kA zarIra sAkSAt zuddha ho jaay| yaha zarIra kaisA hai ? Adhi, vyAdhi, jarA, maraNa Adi se niraMtara vyApta hai aura niraMtara hI duHkhI karanevAlA hai| satpuruSoM dvArA to isakA nAma bhI lene yogya nahIM hai| samasta tIrthoM ke jala se nitya snAna kareM aura candana kapUra Adi kA lepa lagAveM to bhI yaha zarIra zuddha nahIM hogA, sugaMdhita nahIM hogA; rakSA karate-karate bhI yaha vinAza ke mArga para hI calA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [41 jAtA hai| yadi nadI ke jala meM snAna karane se hI zarIra zuddha ho jAtA to karor3oM machalI, magara, kachuA, kIra, dhIvarAdi zuddha ho jaate| ataH yaha lokamUr3hatA tyAgane yogya hI hai| snAna kI AvazyakatA aba yahA~ itanA vizeSa aura jAnanA :- snAna karane se zarIra pavitra nahIM hotA aura dharma bhI nahIM hotA hai, parantu gRhastha dazA meM munirAja ke samAna snAna kA tyAga kara denA ucita nahIM hai| yadi pApI-mlecchAdi jIvoM kA sparza ho jAya aura snAna nahIM kare to apane mana meM pApa ke prati glAni nahIM rahegI tathA unakI saMgati, sparza, khAna-pAna cAhe-jaisA karane laga jAyegA to vyavahAra dharma kA lopa jo jaayegaa| isalie jainiyoM kA jo AcaraNa hai vaha vyavahAra kA virodhI nahIM hai| atyanta pApa se AjIvikA karane vAle cAMDAla , kasAI, camAra, zikArI, bhIla, dhIvarAdi ati pApiSTha tathA mleccha-musalamAnoM kI apane zarIra ke Upara chAyA par3ane se hI jaba ati malinatA mAnate haiM to inakA sparza hone se snAna kaise nahIM kareM ? snAna to kareM hI kareM, paramAtmA kA smaraNa bhI karate haiN| inake pAsa baiThane se buddhi malina ho jAtI hai| ye musalamAna vagairaha vezyAdi se kAna lagAkara, muMha ke sAmane muMha karake bAtacIta karate haiM, unakI buddhi uttama dharmAdi ke kAryoM se vimukha hokara ulTI hI calatI hai| jIvoM ke ghAtaka kuttA, billI Adi pazu, kauA Adi pakSI, duSTa tiryaMca bhojana ke sthAna meM A jAyeM yA bhojana ko sparza kara leM to vaha bhojana tyAga denA hI ucita hai| inakA sparza ho jAne para binA snAna kiye bhojana, svAdhyAyAdi karane meM hInAcArIpanA hotA hai, pApa se Dara nahIM rahatA hai, kula kA bheda nahIM rahatA hai| strI saMgama meM aneka jIvoM kI hiMsA, apavitra aMgoM kA milanA, rakta vIryAdi kA sparza tathA mahAniMdya rAga kI utpatti hotI hai| isakA tyAga nahIM bana sake to isa pApa kI glAni karake apane ko azuddha mAnakara snAna karanA cAhiye kyoMki niMdyakarma karane ke pazcAt bAhya zuddhi ke liye snAna nAna kiye binA pustaka, jinamaMdira ke upakaraNa, Adi uttama vastu kA sparza kaise kareM? yadyapi zarIra meM rakta, mAMsa, hAr3a, cAma, keza, mala mUtra bharA hai; parantu rakta, pIva, cAma, hAr3a, mAMsa, mala, mUtra Adi kA bAhya sparza ho jAne para avazya dho DAlanA hI ucita hai; kyoMki keza, cAma Adi zarIra se alaga hone ke pazcAta sparza karane yogya nahIM haiN| inakA hAtha Adi se sparza ho jAne para zIghra hI hAtha dhonA ucita hai| inakI glAni nahIM kare to nIca, camAra, cANDAla, kasAI Adi se ekatA hone se AcaraNa kA bheda nahIM rahegA, taba samasta jAti saMbaMdhI vyavahAra kA lopa ho jAne se uttama kala kA aura nIca kala kA AcAra samAna ho jAyegA tathA vyavahAra-AcAra ke bigar3a jAne se mahApApa kA baMdha hotA hai| paramArtha zauca to vyavahAra zauca se hI hotI hai| jisake bhojana meM, pAnI meM, sparza meM, pravRtti meM malinatA ho jAtI hai to usakA paramArtha dharma bhI malina ho jAtA hai| jinadharmI to cAMDAla, bhIla, mleccha, musalamAnAdi ke zarIra kI chAyA par3ane se bhI malinatA mAnate haiN| dhobI, kalAla, luhAra, khAtI, sunAra, bhar3abhUjA Adi hiMsA kArya karanevAle haiM isaliye inakA sparza dUra se hI chor3anA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 42] munirAja to nIca jAti ke manuSya kA sparza ho jAte para daNDa snAna karate haiM, usa dina upavAsa karate haiN| yadi binA jAne hI kisI nIca kulavAle ke ghara meM praveza ho jAye to bhojana kA aMtarAya mAnate haiN| madirA. mAMsa. zarIra se cAra aMgala kI darI para rakta. pIva. paMcendriya jIva kA mRtaka kalevara bhojana karate samaya dikha jAye to aMtarAya mAnate haiM; taba jinadharmI gRhastha hAr3a, kauMr3I, cAma, keza, Una inakA sparza ho jAne para bhojana kaise nahIM chor3eM ? isIliye gRhastha to hAtha-paira dhokara, zuddha sthAna meM zuddha bhojana karate haiN| nIca adhama jAti kA chuA huA bhojana nahIM karate haiN| jinendra kA pUjana karane ke liye snAna karanA ucita hI hai; kyoMki snAna karake deva kI pUjana-sparza karanA yaha bar3I vinaya hai| yadyapi snAna se zuddhatA nahIM hotI to bhI deva ke upakaraNoM ko snAna karake hI sparza karanA cAhiye, dhoyA huA dravya hI car3hAnA cAhiye vaha deva vinaya hI hai; vinaya hai vahI ArAdhanA hai| jaba jinendra ke maMdira ke upakaraNa kI bhI vinaya karate haiM to jinendra ke Agama kI, vANI kI, pUjana ke dravya ko bhI snAna karake chUnA, hAtha dhokara sparza karanA, maMdira meM hAtha-paira dhokara praveza karanA vaha bhI vinaya hI hai| yadyapi pApa mala kI zuddhatA karanA mukhya hai to bhI bhagavAna jinendra ke Agama meM ATha prakAra kI laukika zuddhiyAM kahIM hai| laukika zauca ke binA paramArtha dharma se bhraSTa ho jAtA hai| munirAja kA zarIra to ratnatraya ke prabhAva se mahApavitra hai to bhI bAhyazuddhi ke liye kamaNDalu rakhate haiM, hAtha-paira dhokara svAdhyAya karate haiM, thor3A garma jala se paira dhulavAkara bhojana karate haiM, vyavahAra-AcAra ko nahIM chor3ate haiN| yaha bhagavAna jinendra kA dharma anekAntarUpa hai| nizcayavyavahAra kA virodha rahita hI dharma hai, sarvathA ekAntarUpa jinendra kA dharma nahIM hai| jo laukika zuddhi rahita hogA to dharma kI nindA, kula kI nindA hI karAvegA, taba apanA AtmA malina hI hogaa| maithuna sevana kiyA ho, murdA jalAkara AyA ho, kSaurakarma karAkara AyA ho, cAMDAla-mlecchAdi kA sparza ho gayA ho, paMcendriya mRtaka kA sparza ho gayA ho, rajasvalA Adi azuci sparza ho gayA ho, ityAdi aura bhI aneka kAraNa hoM taba avazya hI snAna karanA caahiye| anya kAraNoM meM jahAM mala, mUtra, hAr3a, cAmAdi kA jisa aMga se sparza huA ho use zIghra hI dhonA ucita hai| loka meM ATha prakAra kI zaddhi anAdi se calI A rahI hai| ata: Agama kI AjJA mAnane meM hI hita hai| jagata meM prakaTa dekhate haiM ki kAna ke maila se AMkha ke maila ko, AMkha ke maila se nAka ke maila ko, nAka ke maila se kapha-lAra Adi mukha ke maila, usase mUtra ko, usase viSTA ko adhika-adhika apavitra mAnate haiN| yadi sabhI prakAra ke maila-mala ko samAna mAnA jAyegA to samasta AcAra upadravita ho jAyegA, viparIta ho jaayegaa| yadyapi dravyArthika naya se samasta hI mala kI eka pudgala jAti hai tathApi unameM paraspara bahuta bheda hai| yadyapi hAr3a, mAMsa , rakta, mala, mUtrAdi samasta Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] [43 miTTIrUpa jalarUpa ho jAte haiM, aura miTTI-jalAdi mAMsa, rakta malAdi rUpa ho jAte haiM tathApi paryAya-paryAya meM bahuta aMtara hai| dravya aura paryAya ke sarvathA ekatA mAnane se samasta vyavahAraparamArtha kA lopa ho jAyegA, isaliye dravya-paryAya ke kathaMcita-ekapanA kathaMcita-anekapanA mAnanA hI zreSTha hai| ___ bAlU kA piNDa banAne meM, parvata se girane meM, agni meM jalane meM, zIta meM galane meM, paMcAgni tapa tapane meM dharma mAnanA lokamUr3hatA hai| sUrya-candra grahaNAdi meM sUtaka mAnanA, snAna karanA, cAMDAla Adi ko dAna denA, saMkrAti mAnakara dAna denA; kuA pUjanA, pIpala pUjanA, gAya ko pUjanA, rupayA-sikkA-mohara ko pUjanA, lakSmI ko pUjanA, mRta pitaroM ko pUjanA, chIMka pUjanA, mRtakoM ko tRpta karane ke liye tarpaNa karanA, zrAddha karanA, devatAoM ke liye ratajagA karanA; gaMgAjala ko pavitra mAnanA, tiryaMcoM ke rUpa ko deva mAnanA; kuA, bAvar3I, vApikA, tAlAba khudavAneM meM dharma mAnanA, bagIcA lagAne meM dharma mAnanA; mRtyuMjaya Adi ke japa karAne se apanI mRtyu kA Tala jAnA mAnanA, grahoM kA dAna dene se apane duHkha dUra honA mAnanA; yaha saba loka mUr3hatA hai| bahuta kahane se kyA ? jo yogya-ayogya, satya-asatya, hita-ahita, ArAdhyaanArAdhya kA vicAra rahita laukika jIvoM kI pravRtti dekhakara jaise ajJAnI anAdi ke mithyAdRSTi pravartate haiM usI prakAra kI pravRti ko satya mAna kara vicAra rahita hokara pravartana karanA vahI lokamUr3hatA hai| kitane hI jinadharmI kahalAte hue bhI AtmajJAna rahita hokara paramAgama kI AjJA ko nahIM jAnate hue bheSadhAriyoM dvArA kalpita aneka kriyAkANDa tathA tIrthaMkarAdi kA tarpaNa karAnA, apane pitA va pitAmaha kA tarpaNa karAnA, yakSAdi ke liye homa, yajJAdi karane meM apanA kalyANa honA mAnate haiM; zakalIkaraNAdi vidhAna karAnA yaha saba lokamUr3hatA hI hai| kitane hI snAna karake rasoI karane meM, snAna karake jImane meM, AlA (binA kisI dUsare ke sparza kiye) vastra pahinakara jImane meM apanI pavitratA, zuddhatA, paramadharma hI mAnate haiM; parantu abhakSya bhakSaNa tathA hiMsAdi ke hone kA vicAra hI nahIM karate haiM; yaha saba mithyAtva ke udaya se lokamUr3hatA hI hai| aba devamUr3hatA kahanevAlA zloka kahate haiM - varopalipsayAzAvAn rAgadveSamalImasAH / / devatA yadupAsIta devatAmUr3hamucyate / / 23 / / artha :- jo apane ko acchA lagatA hai use vara kahate haiN| vara kI icchA karake AzAvAna hokara ke jo rAgadveSa se malina devatAoM kA sevana karatA hai - pUjana karatA hai use devatAmUr3ha kahate haiM aura usakA kArya devamUr3hatA kahalAtI hai| saMsArI jIva isa loka meM rAjya, saMpatti, strI, putra, AbhUSaNa, vastra, vAhana, dhana, aizvarya Adi kI icchA sahita nirantara rahate haiN| inakI prApti ke liye rAgI, dveSI, mohI, devoM kI sevA-pUjA karanA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 44] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra vahI devamUr3hatA hai| rAjya, sukha, saMpatti Adi to sAtAvedanIya karma ke udaya se prApta hotI hai, vaha sAtAvedanIya karma koI hameM dene meM samartha nahIM hai| lAbha to lAbhAMtarAya karma ke kSayopazama se hotA hai| bhoga-upabhoga sAmagrI kI prApti bhoga-upabhoga nAma ke aMtarAya karma ke kSayopazaya se hotI hai| apane bhAvoM dvArA bAMdhe gaye karmoM ko koI bhI devI-devatA dene meM tathA lene meM samartha nahIM hai| kula kI vRddhi ke liye kuladevI ko pUjate haiM, kintu pUjate-pUjate bhI kisI kA kula kA vidhvaMsa hote dekhA jAtA hai| lakSmI ke liye lakSmIdevI ko , rupayoM ko-muharoM ko pUjate haiM, kintu inheM pUjate-pUjate bhI aneka daridrI hote dikhAI dete haiN| zItalA kI pUjA karatekarate bhI saMtAna kA maraNa hote dekhA jAtA hai| pitaroM ko mAnate hue bhI rogAdi bar3hate dekhe jAte haiN| vyantara-kSetrapAlAdi ko apanI sahAyatA karanevAlA mAnate haiM, so yaha mithyAtva ke udaya kA hI prabhAva hai| kSetrapAla-padmAvatI pUjana ke saMbaMdha meM vicAra kitane hI kahate haiM - cakrezvarI, padmAvatIdevI jo zAstra dhAraNa kiye haiM, jinazAsana kI rakSaka haiM tathA sevakoM kI rakSA karanevAlI haiN| pratyeka tIrthaMkara kI eka-eka devI hai, eka-eka yakSa haiM, inake ArAdhanA karane se pUjana karane se jinadharma kI rakSA hotI hai| ye dharmAtmAoM kI bhI rakSA karatI hai isaliye ina deviyoM kI aura yakSoM kA pUjana-stavana karanA ucita hai| deviyA~ samasta kArya ko sAdhanevAlI hai, tIrthaMkaroM kI bhakta haiM, inake binA dharma kI rakSA kauna karegA? isI kAraNa se maMdiroM ke bhItara padmAvatI kA rUpa jisakI cAra bhujA va battIsa bhujA aura aneka zastroM sahita banAkara, usake mastaka ke Upara bhagavAna pArzvanAtha svAmI kA pratibimba aura usake Upara aneka phaNoM vAlA sarpa kA rUpa banAte haiM aura bahuta anurAga se pUjate haiN| isa saba kA paramAgama se acchI taraha jAnakara nirNaya karanA caahiye| mUrkha logoM ke kahane meM Akara cAhe-jaisI pravRtti nahIM karanI caahiye| prathama to bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI - ina tIna prakAra ke devoM meM mithyAdRSTi hI utpanna hote haiN| samyagdRSTi bhavanatrika devoM meM utpanna hI nahIM hotA hai, strI paryAya meM bhI nahIM jAtA hai; padmAvatI-cakrezvarI to bhavanavAsinI tathA strI paryAya meM hai, kSetrapAlAdi vyantara haiN| unameM samyagdRSTi kaise utpanna hogA ? unameM to niyama se mithyAdRSTi hI utpanna hote hai, aisA hajAroM bAra paramAgama meM kahA hai| yadi inako jaina dharma se prIti hai to jinadharma ke dhArakoM se apanI pUjA vaMdanA nahIM caaheNge| jo jainI hai aura apane ko avratI jAnatA hai, vaha samyagdRSTi se apanI vaMdanA pUjA kaise karAyegA? sAdharmiyoM kA upakAra to vaha binA kahe hI kregaa| ___bhagavAna kA pratibimba to apane mastaka Upara rakhe hai tathA bhagavAna ke bhaktoM se apanI pUjA karAve, aisI avinaya koI dharmAtmA hokara kaise karegA ? vaha to aneka zastra dhAraNa karake apanI vItarAga dharma meM pravRtti ko bigAr3atA hai tathA apanI balahInatA pragaTa dikhAtA hai| jinazAsana ke rakSaka eka-eka yakSa-yakSiNI hI kaise kahate ho ? bhagavAna ke zAsana ke to saudharma indra se lagAkara asaMkhyAta deva-deviyA~ sabhI sevaka haiN| jinake hRdaya meM sacce dharma se prIti Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] __ [45 hone se pUrvakRta azubhakarma nirjara gayA ho unakA samasta acetana pudgala rAzi bhI devatArUpa hokara upakAra karatI hai; devatA, manuSya upakAra karate haiM, isameM kyA Azcarya hai ? jainazAstroM meM bhI aisI kaI kahAniyAM hai ki zIlavAna tathA dhyAnI tapasviyoM ke dharma ke prasAda se devoM ke Asana kaMpita hue, phira devoM ne jAkara upasarga dUra kiyA aura aneka prakAra ke ratnoM se dharmAtmAoM kI pUjA kii| aisI kathAyeM zAstroM meM bahuta haiM, kintu aisI koI bhI kathA nahIM hai jahAM dharmAtmA puruSoM ne devoM kI pUjA kI ho| padmAvatI, cakrezvarI kI bhI kaI kathAyeM haiM jahAM zIlavantI, vratavaMtiyoM kI deva-deviyoM ne pUjA kI; kintu aisA kahIM nahIM likhA hai jahAM zIlavantI vratavantI ne jAkara kisI deva-devI kI pUjA kI ho| svAmI kArtikeya ne kArtikeyAnuprekSA meM likhA hai: / Naya ko vi dedi lacchI Na ko vi jIvassa kuNadi uvayAraM / uvayAraM avayAraM kammapi suhAsuhaM kuNadi / / 319 / / bhattIe pujjamANo viMtara devo vi dedi jadi lcchii| to kiM dhammaM kIradi evaM ciMtei saddiTThI / / 320 / / artha :- isa jIva ko koI lakSmI nahIM detA hai, aura jIva kA koI upakAra-apakAra bhI nahIM karatA hai| jagata meM jo upakAra-apakAra karatA huA dikhAI detA hai vaha apane kiye huye zubha-azubha karmoM dvArA hotA hai| bhakti pUrvaka pUjA karane se yadi vyaMtaradeva hI lakSmI deveM to dAna, pUjA, zIla, saMyama, dhyAna, adhyayana, taparUpa samasta dharma ( zubha bhAvarUpa puNya ) kyoM kiye jAyeM ? yadi bhakti pUrvaka pUjA vaMdanA karane se kudeva hI saMsAra ke kArya siddha karane lageMge to karma kucha vastu hI nahIM rahegI ? vyaMtara hI samasta sukha ko denevAlA rahA, dharma kA AcaraNa niSphala rhaa| bhAvArtha :- jagata meM isa jIva kA jo deva, dAnava, devI, manuSya, svAmI, mAtA, pitA, bhAI, mitra, strI, putra, tiryaMca, auSadhi Adi jo upakAra yA apakAra karate haiM so sabhI apane dvArA kiye gaye puNyakarma-pApakarma haiM unake udaya ke AdhIna karate haiN| ye sabhI to bAhya nimitta mAtra haiN| aisA bhI dekhA jAtA hai ki koI bhalA karanA cAhatA hai, upakAra karanA cAhatA hai kintu upakAra-burA ho jAtA hai; koI burA karanA cAhatA hai kintu upakAra-bhalA ho jAtA hai| isaliye pradhAna kAraNa puNya-pApa karma haiN| zAstro meM likhA hai :- cAMDAla ke ahiMsAvrata ke prabhAva se devoM ne siMhAsana Adi binA diye; nIlI ke zIla ke prabhAva se devatA sahAyI hue; sItA ke zIla ke prabhAva se agnikuNDa jalarUpa ho gayA; sudarzana seTha kA upasarga deva ne Akara TAlA; aura bhI kitanoM hI kI devoM ne sahAyatA hI, upasarga dUra kiye, devoM ke Asana kaMpAyamAna hue, aura devoM ne Akara sahAyatA kI - aisI hajAroM kathAye prasiddha haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bhagavAna AdinAtha ke chaha mahIne bhojana kA aMtarAya rahA, taba kisI deva ne Akara kisI ko AhAra dene kI vidhi kyoM nahIM batAI ? pahale to garbha meM Ane ke 6 mAha pahale hI indrAdi aneka deva bhagavAna kI sevA meM rahate the tathA svarga loka se AhAra, vastra, vAhanAdi lAne ko sAvadhAna hokara upasthita rahate the; ve saba deva kaise bhUla gaye ? bharatAdi 100 putroM ko tathA brAhmI-sundarI putriyoM ko muni - zrAvaka kA saba dharma par3hAyA thA, unhone bhI vicAra nahIM kiyA ki bhagavAna bhI aba muni hokara AhAra ke liye caryA kara rahe haiN| vAstava meM aMtarAya karma kA udaya maMda hue binA kauna sahAyatA karatA hai ? yudhiSThira, bhIma, arjuna, nakula, sahadeva ye mahAvItarAgI muni hokara vana meM dhyAna karate the, unako duSTa bairI ne Akara agni meM lAla karake lohe ke AbhUSaNa pahinAye aura unakA cAma, mAMsAdi bhasma ho gayA to bhI kisI deva ne sahAyatA nahIM kii| sukumAla mahAmuni ko tIna dina taka syAlinI apane do baccoM sahita bhakSaNa karatI rahI, vahAM koI deva sahAyatA karane nahIM aayaa| unakI mAtA jisako bahuta sneha thA vaha zoka meM rone-dhone meM hI lagI rahI, putra kahAM calA gayA hai, koI khoja-khabara hI nahIM maMgAI ? pAMca sau muniyoM ko ghAnI meM pela diyA gayA vahAM kisI deva ne sahAyatA nahIM hii| padma ( rAma balabhadra aura kRSNa nArAyaNa jinakI pahale hajAroM deva sevA karate the, jaba hIna karma kA udaya AyA aura puNya kSINa huA to koI pAnI pilAnevAlA eka manuSya yA deva bhI pAsa meM nahIM rhaa| jo sudarzanacakra se nahIM marA vaha eka bhIla ke bANa se prANa rahita ho gyaa| aise aneka dhyAnI, tapasvI, vratI, saMyamI Adi ne ghora upasarga bhoge; unameM se bahutoM ke deva sahAyI nahIM hue aura bahutoM ke deva sahAyI hue haiN| isaliye yaha nizcita hai ki * azubha karma kA upazama hue binA tathA zubha karma kA udaya Aye binA koI devAdi sahAyI nahIM hote haiN| svayaM kA zarIra hI zatru ho jAtA hai| kharadUSaNa kA putra zaMbukumAra jisane bAraha varSa taka bAMsa ke jhuramuTa meM kaThina tapasyA karake sUryahAsa nAma kI talavAra prApta kI thI, sahaja hI lakSmaNa ke hAtha A gaI aura usI talavAra se zaMbukumAra kA mastaka kaTa gyaa| lakSmaNa ne to binA jAne hI talavAra kI dhAra kA prayoga abhyAsarUpa meM kiyA thA, kintu bhItara bIhar3a meM baiThe zaMbakumAra kA sira kaTa gyaa| apane hita ke liye siddha kI gaI vidyA ne apanA hI ghAta karA diyaa| pUrva karma ke udaya ke nimitta se hI aneka upakAra-apakAra hote haiN| koI devAdi pUjA karane se dhana, AjIvikA, strI, putrAdi dene meM samartha nahIM hai / yahA~ pratyakSa hI dekhate haiM - nagara kA rAjA sabhI deva-devI, pIra paigambara, svAmI, phakIra, sabhI matoM ke sAdhu, sabhI veda-purANoM ke pATha karanevAle, nitya hI homa - yajJa kA pATha karanevAle brAhmaNoM ko bahuta AjIvikA detA hai, bar3A satkAra karatA hai, lAkhoM rupayoM kA dAna detA hai jisakA bar3A phala saba taka pahu~catA hai, to bhI saMyoga-viyoga, hAni - vRddhi, jIta-hAra TAlane meM koI bhI samartha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra ] [47 nahIM hai| isalie aisA nizcita jAno ki binA zraddhAna kiye bhI aneka deva - deviyoM kI pUjA ArAdhanA devamUr3hatA hI hai| jo maMtra - sAdhanA, vidyA-ArAdhanA, deva-ArAdhanA Adi haiM ve sabhI puNya-pApa ke anusAra hI phala dete haiN| isalie jo sukha ke icchuka haiM ve dayA, kSamA, saMtoSa, nirvAMchakatA, maMdakaSAyatA, vItarAgatA ke dvArA akele dharma kA hI ArAdhana karo, anya prakAra se vAMchA karake pApa baMdha nahIM karo / yadi devoM kI saMgati karane kI hI icchA hai to uttama samyagdRSTi saudharma indra, zacI indrANI, laukAntika devoM kI saMgati karane kI bhAvanA kro| anya adhama devoM kI sevA karane se kyA siddha hogA ? kSetrapAla Adi kA pUjana niSedha bahuta se loga mithyAbuddhi ke kAraNa maMdiroM meM kSetrapAla kI sthApanA karate haiM aura pratidina unakI pUjA karate haiN| ve loga pahile to kSetrapAla kI pUjA karate haiM aura kSetrapAla kI pUjA karane ke bAda meM jinendradeva kA pUjana karate haiN| ve aisA kahate haiM ki jaise pahale dvArapAla kA sanmAna karanA, usake pazcAt rAjA kA sanmAna karanA cAhiye / dvArapAla binA rAjA se bheMTa kauna karAvegA ? vaise hI kSetrapAla - binA bhagavAna se bheMTa-milApa kauna karA sakatA hai ? una mUrkhoM ko yaha viveka hI nahIM hai ki bhagavAna to mokSa meM haiN| yaha mithyAdRSTi ajJAnI kSetrapAla jo bhagavAna paramAtmA ke svarUpa ko jAnatA hI nahIM hai, unase kaise milavA degA aura kaise vighnoM kA nAza karegA? vaha to svayaM ke hI vighnoM kA nAza karane meM samartha nahIM hai| isa prakAra viveka rahita mithyAdRSTi loga kSetrapAla kA atyaMta viparIta rUpa banAkara vItarAga ke maMdira meM pahale sthAna para hI sthApanA karate haiM jisake hAtha meM manuSya kA kaTA huA sira tathA gadA, talavAra hai, kutte para baiThA huA hai, tela - gur3a khAne se kSetrapAla prasanna hote haiM- aisA logoM ko bahakAkara kSetrapAla ko pujavAte haiM tathA inakA darzana-pUjana karate haiN| so yaha saba mithyAdarzana aura kujJAna kA hI prabhAva jAnanA / bhagavAna pArzva jinendra kI pratimA, mastaka ke Upara phaNa binA banAte hI nahI hai / bhagavAna pArzva arahanta ke samozaraNa meM mastaka ke Upara dharaNendra dvArA phaNa banAnA kaise sambhava hai? dharaNendra ne to bhagavAna ke tapasyA karate samaya muni avasthA meM phaNa maNDapa banAyA thA; usake pazcAt arhanta avasthA meM phaNa banAne kA koI prayojana nahIM hai| jaba bhagavAna pArzva jinendra arhanta bana gaye, aura indra kI AjJA se kubera ne samozaraNa kI racanA kI thI taba vahA~ bhagavAna pArzva phaNa sahita virAjamAna nahIM the| vahA~ cAra nikAya ke deva, manuSya aura tiryaMca dharma zravaNa - stavana - vaMdana karate huye baiThate haiM; isaliye sthApita pratimA meM arhanta ke pratibimboM ke phaNa kaise sambhava hogA ? vItarAga mudrA to isa prakAra nahIM hotii| kAla ke prabhAva se dharaNendra kI pUjA - prabhAvanA dikhalAne ko loga viparIta kalpanA karane lage so unheM kauna dUra kara sakatA hai ? jaise pASANa kI bhagavAna kI pratimA meM aMgoM kI sundaratA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zriI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 48] va mastaka kI rakSA ke liye karNoM ko lambA karake kandhoM se jor3a dete haiM; unheM dekhakara sabhI dhAtu kI pratimAoM ke bhI karNa kaMdho se jor3ane lage, so yaha to dekhA-dekhI cala gii| usI prakAra arhanta kI pratimA ke Upara phaNa kA AkAra banAte hae logoM ko dekhakara tattva ko samajhe binA phaNa banAne kI pravRtti cala gii| phaNa banA dene se pratimA to apUjya ho nahIM jAtI kyoMki cAra prakAra ke sabhI deva cAroM tarapha se sadA hI bhagavAna kI sevA karate hI haiN| phaNa maNDapa karane se hI dharaNendra ko pUjya mAnanA vaha to devamUr3hatA hai| isa prakAra devamUr3hatA ke aneka bheda haiN| gaNeza, hanumAna, liMga, yoni, caturmukha-SaTmukha kA rUpa, devatva rahita prakaTa asaMbhava tiryaMcarUpa ko deva mAnanA, bar3a-pIpalAdi vRkSoM ko, nadI ko, jala ko, vAyu ko, agni ko, anAja ko deva mAnanA so saba devamUr3hatA hai, adhika kyA likheM ? aba Age gurumUr3hatA kA varNana karanevAlA zloka kahate haiM - sagranthArambhahiMsAnAM saMsArAvartavartinAm / pAkhaNDinAM puraskAro jJeyaM pAkhaNDimohanam / / 24 / / artha :- parigraha, AraMbha aura hiMsA sahita saMsArarUpa bhaMvaroM meM pravartana karanevAle pAkhaNDiyoM ko pradhAna mAnakara unake vacanoM meM AdarapUrvaka pravartana karanA pAkhaNDamUr3hatA hai| bhAvArtha :- jinendra ke dharma kA zraddhAna-jJAna rahita hokara, aneka prakAra kA bheSa dhAraNa karake, apane ko U~cA mAnakara, jagata ke jIvoM se pUjA-vaMdanA-satkAra cAhate hue parigraha rakhate haiM, aneka prakAra ke Arambha karate haiM, hiMsA ke kAryoM meM pravartate haiM, iMndriyoM ke viSayoM ke rAgI-saMsArI-asaMyamI-ajJAniyoM se goSThI vArtA karake abhimAnI hokara, apane ko AcArya, pUjya , dharmAtmA kahalAte hue rAgI-dveSI hokara pravartate haiM; yuddhazAstra , zrRgAMra ke zAstra , hiMsA ke kAraNa AraMbha ke zAstra, rAga ke bar3hAnevAle zAstroM kA Apa mahanta hokara upadeza dete haiM ve saba pAkhaNDI hai| jinake aneka prakAra se rasoM sahita bhojana meM Asakti hai; isI kAraNa kAma-bhoga-baMdha kI kathA meM lIna ho rahe haiM, parigraha ko bar3hAne ke liye durdhyAnI ho rahe haiM; jo muni, sAdhu, AcArya, mahanta, pUjya nAma se kahalAte haiM, logoM se namaskAra karAnA cAhate haiM; vikathA karate haiM, viSayoM meM lIna haiM; maMtra-taMtra-yaMtra-japa-mAraNa-uccATana-vazIkaraNAdi niMdya AcaraNa karate haiM ve sabhI pAkhaNDI haiN| una pAkhaNDiyoM ke vacanoM ko pramANa mAnanA, unakA satkAra karanA, unheM dharma kArya meM pradhAna mAnanA vaha pAkhaNDamUr3hatA hai| aba samyaktva ko naSTa karanevAle ATha madoM kA nAma kahanevAlA zloka kahate haiM - jJAnaM pUjAM kulaM jAtiM balamRddhiM tapo vapuH / aSTAvAzritya mAnitvaM smayamAhurgatasmayAH / / 25 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] artha :- jinakA mada naSTa ho gayA hai aise gaNadhara deva haiM unhone mada ATha prakAra kA kahA hai| jJAna 1, pUjA 2, kula 3, jAti 4, bala 5, Rddhi 6, tapa 7, zarIra 8-ina ATha kA Azrayakara ke jo mAnIpanA hotA hai use smaya ( mada) kahate haiN| bhAvArtha :- jJAna kA mada 1, pUjA kA mada 2, kula kA mada 3, jAti kA mada 4, bala kA mada 5, Rddhi kA mada 6, tapa kA mada 7, zarIra kA mada 8 / ye ATha mada samyagdRSTi ke nahIM hote haiN| jJAnamada :- jisake eka bhI mada ho vaha samyagdRSTi kaise ho sakatA hai ? samyagdRSTi kA saccA ciMtavana hai| vaha vicAra karatA hai - he AtmA! tune to indriyoM se utpanna huA jJAna pAyA hai, isakA garva kyoM karatA hai ? yaha jJAna to jJAnAvaraNa karma ke kSayopazama ke AdhIna hai, vinAzIka hai, indriyoM ke AdhIna hai, vAta pitta kaphAdi ke AdhIna hai| isake naSTa hone meM adhika dera nahIM lagatI hai| kyoM isakA garva karate ho? indriyoM ke naSTa hote hI jJAna bhI naSTa ho jAtA hai, vAtapitta-kaphAdi ke ghaTane-bar3hane para kSaNa mAtra meM hI jJAna viparIta ho jAtA hai, bAvalA ho jAtA hai| yaha indriyajanita jJAna to zarIra ke sAtha hI vinaza jaayegaa| kaI bAra ekendriya huA, zeSa cAra indriyA~ prApta hI nahIM huii| ekeMdriyoM meM jar3arUpa pASANa, dhUla, pRthvIrUpa hokara asaMkhyAta kAla taka ajJAnI rhaa| kaI bAra vikalatraya meM hita-ahita kI zikSA rahita huaa| kaI bAra kUkara, zUkara, vyAghra , sarpa Adi meM viparIta jJAnI hokara bhramaNa kiyaa| nigoda meM akSara ke anaMtaveM bhAga mAtra jJAna sahita huaa| vyaMtara Adi adhama devoM meM bhI mithyAtva ke prabhAva se Apapara nahIM jAnatA huA maraNa karake , ekeMdriya meM utpanna hokara anaMtakAla taka paribhramaNa kiyA hai| manuSyoM meM bhI kinhIM virale manuSyoM ko jJAnAvaraNa ke kSayopazama kI adhikatA se tIkSNa jJAna ho jAtA hai to unameM se kitane hI manuSya to nIca kAryoM meM pravINa hokara aneka jala ke jIva, thala ke jIva, AkAza meM vicaraNa karanevAle jIvoM ke mArane meM, pakar3ane meM, bAMdhane meM, aneka yaMtra-pIjarA-jAla-phAMsI banavAne meM caturAI kA upayoga karate haiN| kitane hI manuSya aneka prakAra kI talavAra, bandUka, topa, bANa, jahara, viSa Adi banAne kI vidyA meM pravINa hokara apanI caturAI ke mada meM unmatta hokara gAMva-deza Adi ke vidhvaMsa karane meM hozayAra bana jAte haiN| kitane hI manuSya siMha, vyAghra varAha Adi jIvoM kI zikAra karane meM catura hote haiN| kitane hI manuSya jJAna kA adhika kSayopazama pAkara dUsare aneka manuSyoM kA dhana chInane meM, lUTane meM, rAstA calate logoM kA dhana curAne meM, hatyA karane meM pravINa ho jAte haiN| kitane hI manuSya jJAna kI tIkSNatA pAkara bhole jIvoM kA tiraskAra karane meM, jhUThoM ko saccA siddha kara dene meM, sacce ko jhUThA siddha kara dene meM, dhana aura prANa donoM haraNa karane meM pravINa ho jAte haiN| kitane hI manuSya apane jJAna kI tIkSNatA dvArA manuSyoM kI cugalI karane meM, luTavA dene meM, dhana-dharatI-AjIvikA Adi naSTa karA dene meM, rAjA Adi dvArA daNDa karA dene meM, maraNa karA dene meM pravINa hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 50] kitane hI manuSya lakar3I, patthara, dhAtu, ratna Adi kI aneka vastue~ banavAne meM, citra, AbharaNa, vastra, mahala Adi aneka prakAra kI racanA banA dene meM pravINatA pAkara abhimAna ke vaza hokara naSTa ho jAte haiN| kitane hI manuSya jJAna kI prabalatA pAkara aneka zrRgAMra zAstra , yuddha zAstra , vaidyaka zAstra Adi banAkara rAjAoM ko prasanna karate haiN| ve aneka chanda, alaMkAra, vyAkaraNa vidyA, ekAntarUpa nyAya vidyA, veda-purANa, kriyA-kANDa Adi kI prarUpaNA karake, garviSTa hokara AtmajJAna rahita hokara saMsAra meM paribhramaNa karate haiN| kitane hI manuSya vItarAga dharma ko prApta karake bhI mithyAtva ke tIvra udaya se satya jJAna-zraddhAna ko nahIM pAkara apanA abhimAna, vacana, pakSa puSTa karane ke liye zAstra viruddha mArga meM pravartana karAkara apane ko kRtArtha mAnate haiN| isa prakAra jJAna kI adhikatA prApta karake bhI mithyAtva ke prabhAva se aura adhika-adhika baMdha karake saMsAra meM hI naSTa hote haiN| isaliye aba vItarAgI samyagjJAnI guruoM kA upadeza pAkara jJAna kA garva nahIM kro| he Atman! terA svabhAva to sakala lokAloka ko jAnanevAlA kevalajJAnarUpa hai| aba karma ke kSayopazama se jo iMdriyoM ke AdhIna zAstroM kA kucha jJAna prakaTa huA hai usakA kyoM garva karate ho? jaise koI apane prabala zatru maMDalezvara rAjA ko baMdhAkara jaila meM DAlakara ghaTiyA thor3A-sA bhojana dekara aneka prakAra se kaSTa dekara rakhe; kabhI kisI samaya thor3A-sA koI mIThA bhojana bhI de deve; to kyA maMDalezvara rAjA jaila meM par3A haA usa thor3e se miSTha bhojana ko pAkara garva karegA ? usI prakAra tumhAre anaMtajJAna svarUpa kevalajJAna ko ina karmoM ne lUTakara zarIrarUpa baMdIgRha meM parAdhIna kara rakhA hai| aba iMdriyoM dvArA kucha jJAna diyA use pAkara kyoM garva karate ho? yaha iMdriyajJAna to vinAzIka parAdhIna hai, zarIra ke sAtha hI avazya naSTa ho jaayegaa| isa zarIra meM bhI roga se, bur3hApe se, iMdriyoM kI vikalatA se, duSToM kI saMgati se, viSayakaSAyoM kI adhikatA se kSaNa mAtra meM hI isa iMdriyajJAna ke vinAza hone meM dera nahIM lgtii| isa vinAzIka jJAna ko pAkara yadi mada karoge to tumhAre sabhI guNa naSTa ho jAyeMge aura tuma jJAna rahita hokara ekeMdriya Adi meM jAkara paidA ho jaaoge| isa kAla meM tuma koI kavitA, chanda, carcA samajhakara; navIna kAvya , zloka, zAstra , chanda, yukti banAkara, tathA jinamata ke siddhAMtoM kA kucha jJAna pAkara mada ko prApta ho rahe ho so mada karanA ucita nahIM hai| pUrvakAla meM hue jJAnI vItarAgiyoM ke liye granthoM ke vAkyoM ko dekho| akalaMkadeva dvArA racita laghutrayI, bRhattrayI, cUlikA aise sAta grantha hai| unheM samajhane ke liye mANikyanandi munirAja ne 'parIkSAmukha' bnaayaa| usakI bar3I TIkA prameyakamalamArtaNDa bAraha hajAra zlokoM meM prabhAcandra jI ne bnaaii| laghutrayI ke Upara nyAyakumuda caMdrodaya solaha hajAra zlokoM meM prabhAcaMdrajI ne likhaa| tattvArtha sUtra kA gaMdhahasti mahAbhASya to caurAsI hajAra zlokoM meM likhA gayA hai, jo isa samaya milatA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [51 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] hI nahIM hai| usake maMgalAcaraNa para AcArya samantabhadra ne AptamImAMsA likhI jo devAgamastotra ke nAma se bhI prasiddha hai| usa para aSTazatI evaM AcArya vidyAnandi ne aSTasahastrI TIkA likhii| akalaMkadeva ne rAjavArtika racA hai| AcArya vidyAnanda svAmI ne aThAraha hajAra zlokoM meM zlokavArtika likhI haiM tathA AptaparIkSA bhI likhI hai| unake nirbAdha vacanoM ke prabhAva ko dekhakara baDe-baDe vAdiyoM-tarka karanevAloM ke garva gala jAte haiN| nATakatraya, sAratraya ityAdi anekAMtarUpa nirbAdha yuktiyukta vacanoM ko jAnakara kaise jJAna kA mada karate ho ? kisI prakAra zrutajJAnAvaraNa karma ke kSayopazama se kucha jJAna prApta kiyA hai, to ise bar3I durlabha vastu samajhakara AtmA ko viSayoM se tathA abhimAna Adi kaSAyoM se chur3Akara parama samatA dhAraNakara saMsAra paribhramaNa ke abhAva kA prayatna kro| jJAna kA mada karake AtmA ko ananta saMsAra nahIM bnaao| isa prakAra jJAna ke mada kA abhAva karane kA upadeza diyA hai|| pUjAmada :- yaha dUsarA pUjyatA kA mada-aizvarya kA mada samyagdRSTi nahIM karatA hai| ye rAjya aizvarya AtmA kA svabhAva nahIM hai, karmoM kA kiyA hai, vinAzIka hai, parAdhIna hai, durgati kA kAraNa hai| merA aizvarya to anaMta catuSTayamaya akSaya-avinAzI-akhaNDa-sukhamaya hai, anaMta jJAna-darzanamaya hai, ananta zaktirUpa hai| yaha karmakata, mahAupAdhirUpa, AtmA ko klezita karake durgati meM pahu~cAnevAlA, svarUpa ko bhulAnevAlA aizvarya AtmA kA svarUpa nahIM hai| yaha kalaha kA mUla , baira kA kAraNa , kSaNa bhaMgura, paramAtma svarUpa ko bhulAnevAlA, mahAdAha ko utpanna karanevAlA, duHkhasvarUpa hai, aneka jIvoM kA ghAtaka hai| mahAAraMbha mahAparigraha meM aMdhA karake naraka meM pahu~cAnevAlA hai| isa aizvarya se maiM kitane dina pUjya rahU~gA ? kSaNa bhara meM naSTa hone se raMka ho jaauuNgaa| jagata meM dhana ke lobhI tathA ajJAnI loga mujhe U~cA mAnate haiM, satkAra karate haiM kintu usa rAjya, saMpadA Adi kA merA kitane dinoM kA svAmIpanA hai ? mRtyu kA dina nikaTa A rahA hai| mujha sarIkhe anaMtAnaMta jIva saMpadA ko apanI mAnanevAle naSTa ho gaye haiN| paramANu mAtra bhI paradravya merA nahIM hai| eka dravya dUsare dravya kA kaise ho sakatA hai ? isa paryAya meM karmakRta para kA saMyogarUpa aizvarya hai so dAna, sanmAna, zIla, saMyama, dUsare jIvoM ke upakAra meM lagAne se hI prazaMsA yogya hai| aizvarya pAkara garvarahita, vAMchArahita, samatArahita, vinayavaMta honA zubhagati kA kAraNa hai| mithyAdarzana janita mithyAbhAva jIva ko apanA svarUpa bhulAkara aizvarya meM ulajhAkara naraka meM pahu~cA detA hai| aisA dRr3ha zraddhAna karatA huA samyagdRSTi pUjyapane kA-aizvarya kA mada nahIM karatA hai| anya jIvoM ko azubha karma ke udaya ke vaza nirdhanatA se dukhI dekhakara azubha sAmragI sahita dekhakara avajJA-tiraskAra nahIM karatA hai, karuNA hI karatA hai|| ____ kulamada :- aba yaha siddha karate haiM ki samyagdRSTi ko kula kA mada nahIM hotA hai| jagata meM pitA ke vaMza ko kula kahate haiN| samyagdRSTi vicAratA hai - merA AtmA kisI ke dvArA utpanna nahIM kiyA gayA hai| maiM to jJAna svarUpa AtmA hU~, usakA kula hotA hI nahIM hai| jJAtA draSTA svabhAva Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 52] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra hI merA kula hai| maiM anAdikAla kA karmoM se parAdhIna huuN| isa manuSya paryAya meM yadi uttamakula milA hai to isakA garva karanA mahAanartha hai| pUrva bhavoM meM maiM anaMtabAra nArakI huA, anaMtabAra siMha-vyAghra-soM ke kuloM meM paidA huA; anaMtabAra sUkara, kUkara, gIdar3a, gadhA, UMTa, bher3a, bhaiMsA, syAla ityAdi ke kuloM meM paidA huA; anaMtabAra mlecchoM ke, bhIloM ke, cAMDAloM ke, camAroM ke, dhIvaroM ke, kasAIyoM ke kuloM meM paidA huA; anekabAra nAI, dhobI, telI, khAtI, luhAra, bhar3abhUjA, cAraNa, bhATa, Doma, bhAMDoM ke kuloM meM paidA huA; anekabAra nirdhanoM ke kula meM paidA huA huuN| kabhI kisI zubha karma ke udaya se brAhmaNa, kSatrI, vaizyoM ke kuloM meM Akara paidA ho gayA, to aba karma ke kiye kula meM Akara garva karanA bar3A ajJAna hai| isa kula meM mujhe kitane dinoM taka rahanA hai ? anAdi se isa kula meM merA nivAsa to thA nahIM, nayA paidA huA hU~, marakara phira puNya-pApa ke anusAra kisI anya kula meM paidA honA hogaa| uttama kula prApta karane kA phala to ye hai ki mokSamArga kA sAdhaka ratnatraya meM pravartana karanA tathA adhama AcaraNa kA tyAga krnaa| aisA bhI vicAra karanA-mujhe puNya ke prabhAva se uttama kula milA hai isaliye nIcakula ke manuSyoM ke samAna abhakSya nahIM khAnA cAhiye; kalaha, visaMvAda, mArapITa, gAlI, bhaNDa vacana nahIM bolanA cAhiye; juA khelanA, vezyA sevana, corI karanA Adi ucita nahIM hai; niMdya karma, zArIrika parizrama vAlI jIvikA karanA ayogya hai; hAsya, asatya vacana, chalakapaTa karanA ucita nahIM hai| yadi maiM aba utta pAkara bhI niMdya karma karUMgA to isaloka meM nindA yogya hokara Age durgati kA pAtra houuNgaa| isa prakAra samyagdRSTi kula kA mada nahIM karatA hai|| jAtimada :- mAtA ke vaMza ko jAti kahate haiN| samyagdRSTi jIva jAti kA garva nahIM karatA hai| samyagdRSTi vicAra karatA hai - pUrva bhavoM meM maiM anaMtabAra nIcajAti meM paidA haA taba ekabAra uccajAti meM paidA huA, isa prakAra anaMtabAra nIcajAti pAI aura anaMtabAra uccajAti bhI pAI he| aba ucca jAti pAne kA kyA garva karate ho ? anekabAra nigoda meM paidA huA , kUkarI, sUkarI, cAMDAlI, bhIlanI, camArI, dAsI, vezyAoM ke garbha meM bhI aneka bAra janma dhAraNa kiyA hai| yaha jAti to puNyapApa karma kA phala hai jo rasa dekara khira jaayegaa| jAti-kula meM rUkanA kitane dina kA hai ? isaliye jAti-kula ko vinAzIka karma ke AdhIna jAnakara uttama zIla pAlane meM, kSamA dhAraNa karane meM, svAdhyAya meM, paropakAra meM, dAna meM, vinaya meM pravartana karake jAti kA uccapanA saphala kro| jAti kA mada karake saMsAra meM naSTa mata hoo|4|| balamada :- samyagdRSTi ke bala kA mada bhI nahIM hotA hai| samyagdRSTi vicAra karatA hai - maiM AtmA anantabala kA dhArI hU~; kintu karmarUpI mere prabala bairI ne merA bala naSTa karake balarahita ekendriya vikalatraya Adi meM merA sampUrNa bala AcchAdita karake merI aisI balarahita dazA kI hai jahA~ maiM jagata kI ThokaroM se kucalA gayA, cIthA gayA huuN| aba kisI vIryAntarAya karma kA kucha kSayopazama pAkara ke isa manuSya zarIra meM yuvA avasthA meM AhAra ke Azraya se kucha bala kA ughAr3a huA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [53 aba isa deha ke AdhAra se parAdhIna bala se yadi maiM tapasyA karake karmoM kA nAza karU~ to bala pAnA saphala hai| isa bala ke prApta hone se maiM vrata, upavAsa, zIla, saMyama, svAdhyAya, kAyotsarga karU~ tathA karma kA prabala udaya hone para bhI Aye hue upasarga parISaha Adi se vicalita nahIM hoU~; roga-dAridra Adi karmoM ke prahAra se kAyara nahIM hoU~, dInatA ko nahIM prApta hoU~ to merA bala pAnA saphala hai| ___ maiM dIna, daridrI, asamarthoM ke durvacana sunakara bhI yadi kSamA dhAraNa karU~gA to merI AtmA kI vizuddhatA ke prabhAva se durjeya karmoM ko jItakara krama-krama se anantavIrya ko prApta karake avinAzI pada prApta kara lUMgA; aura yadi maiM balavAna hokara nirbaloM kA ghAta karU~, asamarthoM kA dhana, dharatI, striyoM kA haraNa karU~, apamAna-tiraskAra karU~, to siMha-vyAghra-sarpa Adi duSTa tiryaMcoM ke samAna dUsare jIvoM kI hiMsA karane ke liye hI merA bala pAnA rahA; jisakA phala dIrghakAla taka narakoM ke duHkha, tiryaMcoM ke duHkha bhoga karake anaMtakAla taka nigoda meM paribhramaNa karanA hogaa| isa prakAra bala ke mada ke samAna merI AtmA kA ghAtaka anya koI nahIM hai|5| Rddhimada :- jJAnI ko Rddhi arthAt dhanasaMpatti pAne kA garva nahIM hotA hai| samyagdRSTi to dhana Adi ke parigraha ko mahAbhAra mAnatA hai| vaha vicAratA hai ki - aisA dina kaba AyegA jaba maiM samasta parigraha ke bhAra ko chor3akara apane AtmIka dhana kI samhAla karU~gA? yaha dhana parigraha kA bhAra mahAbandhana hai; rAga, dveSa, bhaya. saMtApa. zoka kleza. baira. hAni. mahAAraMbha kA kAraNa hai; mada utpanna karanevAlA hai, dukharUpa durgati kA bIja hai| parantu kareM kyAH jaise kapha meM par3I makkhI apane ko nikAlane meM samartha nahIM hai, kIcar3a meM phaMsA vRddha azakta baila nikalane meM samartha nahIM hai, daladala meM par3A hAthI apane ko nikAlane meM samartha nahIM hai; usI prakAra maiM bhI isa dhana-kaTumba Adi ke phaMde meM se nikalanA cAhatA hai, kintu Asakti, rAgAdi kA prabala udaya, nirvAha hone kI kaThinatA dikhAI dene se hRdaya kAMpatA hai| aise apamAna, bhayAdi karAnevAle parigraha ke baMdhana se bAhara nikalane kA icchuka samyagdRSTi parAdhIna, vinAzIka, dukharUpa saMpatti kA garva nahIM karatA hai| isakA saMyoga hone se bar3I zarma lagatI hai ki - maiM apanI, svAdhIna, avinAzI, AtmIka lakSmI ko chor3akara jJAnI hokara bhI isa dhUla samAna lakSmI ko nahIM chor3a rahA hU~, isake samAna merI aura kyA nirlajjatA hogI, aura kyA hInatA hogI? 6 / tapamada :- samyagdRSTi ko tapa kA mada nahIM hotA hai| mada to tapa kA nAza karane vAlA hai| tapa ke prabhAva se aSTa karma rUpI zatruoM ko jItakara jo paramAtmapane ko prApta hue haiM ve dhanya haiN| maiM saMsArI Asakta hokara iMdriyoM ko viSayoM meM lagane se rokane meM asamartha hU~, kAma bhAva ko jItA nahIM hai, nidrA-Alasya-pramAda ko bhI jItA nahIM hai; icchAoM ko rokane meM samartha nahIM hU~, zarIra meM lAlasA ghaTI nahIM hai, jIvita rahane kI icchA miTI nahIM hai, marane kA bhaya dUra huA nahIM hai, stavana-nindA meM, lAbha-alAbha meM samabhAva huA nahIM hai taba taka hamArA tapa kaisA, kisa kAma kA ? tapa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 54] to vaha hai jisase karma zatruoM ke udaya ko jItakara zuddhAtmadazA meM lIna ho jaaye| dhanya haiM ve jinake vItarAgatA pragaTa huI hai| aise vicAroM sahita samyagdRSTi ko tapa kA mada kaise hogaa?7| rUpa mada :- samyagdRSTi ko zarIra ke rUpa kA garva nahIM hotA hai, kyoMki vaha apanA rUpa to jJAnamaya jAnatA dekhatA hai jisameM sabhI padArthoM kA yathArtha svarUpa dikhAI detA hai| ye camar3Amaya zarIra kA rUpa merA rUpa nahIM hai / isa deha kA rUpa kSaNa-kSaNa meM vinAzIka hai| eka dina AhAra--pAna nahIM kare to mahA virUpa dikhane lagatA hai / isa deha kA rUpa samaya-samaya vinazatA rahatA hai| yadi bur3hApA A jAye to mahAsUgalA - abhadra bhayakArI dikhane laga jAtA hai| yadi roga dAridra A jAye to kisI ke dekhane lAyaka chUne lAyaka hI nahIM raha jAtA hai| isa rUpa kA garva kauna jJAnI karatA hai ? yaha to eka hI kSaNa meM aMdhA ho jAye, kAnA ho jAye, kubar3A, lUlA, DUMThA, vakramukha, vakragrIva, lambodara, virUpa ho jAye / isakA kauna ThikAnA ? yahA~ rUpa kA garva karanA bar3A anartha hai| sundara rUpa pAkara zIla ko malina nahIM kro| daridrI, dukhI, rogI, aMgahIna, kUrUpa, malina dekhakara unakA tiraskAra nahIM karo, glAni nahIM karo, dayA hI karo / saMsAra meM mahA kurUpa manuSya tiryaMcoM kA mahAabhadra, bhayaMkara, sUgalA rUpa anekoMbAra pAyA hai| isaliye rUpa kA garva nahIM karo / 8 / ye AThoM mada samyagdarzana kA nAza karanevAle haiM, inakA saMsarga svapna meM bhI jaise nahIM ho vaise nirantara pravartana karanA yogya hai| aba jo puruSa madonmatta hokara anya dharmAtmAjanoM kA tiraskAra karate haiM unake doSoM kI utpatti dikhAnevAlA zloka kahate haiM smayena yo'nyAnatyeti dharmasthAnagarvitAzayaH / so'tyeti dharmamAtmIyaM na dharmo dhArmikai binA / / 26 / / artha :- jo koI puruSa garva karake dharma ke dhAraka anya dharmAtmA puruSoM kA tiraskAra karatA hai vaha apane dharma kA hI tiraskAra karatA hai, kyoMki dharmAtmA puruSoM ke binA dharma nahIM pAyA jAtA hai| isaliye jo jJAna, pUjA, dhana, tapa, aizvarya, rUpa Adi kA mada karake dharmAtmAoM kA tiraskAra karatA hai vaha apane hI dharma kA tiraskAra karatA hai, kyoMki dharma to kisI puruSa ke AdhAra se hI rahatA hai, binA puruSa ke dharma to rahatA nahIM hai| bhAvArtha :- saMsAra meM dhana, aizvarya, AjJA - Adeza kA bar3A mada hotA hai, jo mada se garvIlA ho jAtA hai vaha deva-guru-dharma kI vinaya bhI bhUla jAtA hai| garviSTa vyakti aisA vicAra karatA hai - ye maMdira kyA vastu hai ? maiM dUsarA nayA banavA dU~gA, ye bhI to hamArA hI banAyA hai| ye jo tapasvI tyAgI haiM, ve bhI hamAre hI AdhIna bhojana-vastra pAkara jIvita rahate haiM; ye dharma bhI dhana kharca karane se hI hotA hai, dhana kharca karane se hI bhagavAna kI pUjana prabhAvanA hotI hai isa prakAra avajJA karatA hai, aneka pApAcaraNa karatA huA bhI koI abhimAna ke vaza hokara dAnapUjA - prabhAvanA meM pAMca rUpaiyA lagAkara apane ko dhanya va dharmAtmA mAnatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra dhana , AjJA , aizvarya ke mada meM aMdhA hokara aisA mAnatA hai - isa jagata meM dhana hI sabase bar3A hai| dhanavAna ke ghara bar3e-bar3e jJAnI, zAstroM ke pAragAmI, kAvya zloka banAnevAle nitya hI Ate haiM, bar3e-bar3e jJAnI dhanavAnoM ke ghara meM svayaM hI Akara zAstroM ko sunAte phirate haiN| aneka kalA caturAI jAnanevAle dhanavAna ke ghara nitya hI Ate haiN| pUjana karanevAle, prabhAvanA karanevAle, bhajana kahanevAle aneka loga dhanavAna kA Azraya lekara dhanavAnoM ko sunAte phirate haiN| upavAsa, vrata, belA, telA karanevAle tyAgI tapasvI dhanavAnoM ke hI ghara para bhojana karane Ate haiN| maMtra, jApa Adi bhI dhanavaMta puruSoM ke bhale hone ko hI karate haiN| samasta dharma aura samasta guNa hamAre dhana ke hI AdhIna haiN| isa prakAra dhana-aizvarya se apanI AtmA ko U~cA mAnakara kRtakRtya samajhakara dharmAtmAoM kI avajJA karate haiN| __ AtmajJAnI, paramArthI, paramasaMtoSI logoM ko to ye garviSTa puruSa dekhate hI nahIM hai| jinako cakrI kI sampadA va indraloka kI sampadA bhI dukharUpa dikhAI detI hai, ve puruSa dhanavaMto kA sAtha svapna meM bhI nahIM cAhate haiN| ____ jagata ke alpa puNyavAle-nirdhana loga , gRha kuTumba ke pAlane kI cintA se dukhI hokara apanA sammAna choDkara dhanavAna ke ghara Ate haiM; dayAvAna-upakArI jAnakara tathA dharma se prIti aura dhana prApta karane kA phala lenevAlA jAnakara dhanavAna ke daravAje para Ate haiM; parantu yaha dhanavaMta dhana ke mada meM aMdhA ho jAtA hai jisa kAraNa usase dAna to nahIM hotA hai, upakAra nahIM karatA hai, dayA rahita nirdayI ho jAtA hai| koI kevala hamArA dhana mata chIno, dhana mata bigAr3o aisA mAnatA huA mara karake bahuta mamatA kRpaNatA ke prabhAva se narakatiryaMcagati meM bahata kAla taka paribhramaNa karatA hai| dhana ke saMbaMdha meM jJAnI kA vicAra - jo dhana-saMpatti pAkara ke mada rahita haiM unake aisA vicAra hai ki - yaha dhana saMpatti hamArA rUpa nahIM hai, hamArI nahIM hai, koI pUrvakRta puNya phalA hai, parantu yaha vinAzIka hai| aba isa saMpatti se kisI kA upakAra karU~gA, daridrI logoM kA dukha miTAU~gA, dayA karake dukhI jIvoM kA upakAra karU~gA, jo jinadharma ke zraddhAnI-jJAnI haiM unakI nirdhanatA kA dukha miTAkara nirAkula kruuNgaa| sabhI loga dhanavAna se AzA rakhate haiM, maiM yadi nirdhana hotA to mujhase kauna upakAra cAhatA ? isaliye jaba mere zubhakarma phalA hai to mujhe apane AzritoM kA bharaNa-poSaNa karanA cAhiye, bAlaka-vRddha-rogI-anAtha-vidhavA-azaktoM kA upakAra karane se hI merA dhana prApta karanA saphala hai| maiM aise kArya meM dhana lagAU~ jisase jinadharma kI paripATI bahuta kAla taka calatI rahe, jJAnAbhyAsa kI paramparA calatI jaaye| nityapUjana, dhyAna, adhyayana, tapa, zIla se saMsAra kA uddhAra karane vAle kAryoM kA pravartana banA rahe - yaha dhana pAne kA phala hai, lAbha hai| yadi yaha dhana paropakAra meM nahIM lagegA to avazya hI naSTa ho jaayegaa| yaha sampadA kisI ke sAtha bhI paraloka meM gaI nahIM hai| binA dAna kiye yaha sampadA kevala pApa-durdhyAna karAkara saMsAra-samudra meM Dubo degii| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 56] isa saMpadA pAne kA phala to dAna karanA hI hai| karor3oM manuSyoM ne pahale bhavoM meM dAna nahIM diyA isaliye Aja ve ghara-ghara daravAje-daravAje anna mAMgate phirate haiM phira bhI peTa bhara bhojana nahIM milatA hai, zarIra Dhakane ko kapar3A nahIM milatA hai, dIna-daridrI hokara dUsaroM kI jUThana kI AzA karate phirate haiM - yaha saba dAna rahitatA tathA kRpaNatA kA phala hai| manaSyoM va pazaoM kI sevA karanA-dAsapanA karatA hai to bhI peTa nahIM bhara pAtA hai| dAna kiye binA mujhe AgAmI kAla meM sampatti nahIM prApta hogii| dAna meM, dharma ke sthAnoM meM dhana lagAU~gA to hI dhana pAnA saphala hai| marane ke bAda sampadA paraloka meM sAtha nahIM jAyegI, jahA~ rakhI hai vahIM rakhI raha jaayegii| isaliye kinhIM jIvoM ke upakAra meM kharca ho to saphala hai, utanI hI aura vaha hI sampatti hamArI hai| aise vicAroM sahita samyagdRSTi sadA hI paropakAra ke kAryoM meM dhana lagAne ko tatpara rahatA hai, udyamI rahatA hai| dharmAtmA puruSoM ke to yaha saMpadA grahaNa karane yogya hI nahIM hai, moha se aMdhA kara denevAlI hai, AtmA ko bhulA denevAlI hai| samyagdRSTi isameM apanApana hI nahIM karatA hai, kintu abhI cAritramoha kA udaya hone se rAga to miTA nahIM hai isaliye anya jIvoM ke upakAra meM avazya lagAnA, bahuta kaSTa se kamAI hai use uttama kArya meM lagAnA, chor3akara mara jAne meM apanA kyA bhalA hogA? aisA vicAra karake jo pAparahita jana haiM ve nirdhana. rogI. daHkhI janoM ko dekhakara avajJA nahIM karate haiM. dhana dekara unakA daHkha miTAte haiN| dharma meM pravartAne vAle zubha kAryoM meM kharca karavAne vAle logoM ko dekhakara bar3A AnaMda mAnate haiM, dharma sAdhana karanevAloM ke sAtha zAmila hokara dhana ke bhogane meM AnaMda mAnate haiN| aise logoM ne saMpadA prApta hone kA phala liyA hai, Age paraloka meM devoM kI saMpadA, cakravartI kI saMpadA bhI dAnI ko hI prApta hotI hai| aba jo saMpatti meM rAgI haiM unheM saMpatti kA svarUpa dikhAnevAlA zloka kahate haiM : yadi pApanirodho'nyasaMpadA kiM prayojanam / atha pApatravo'styanyasaMpadA kiM prayojanam / / 27 / / artha :- samyagdRSTi vicAra karatA hai - yadi mere jJAnAvaraNAdi azubha pApa prakRtiyoM kA Asrava honA ruka gayA hai to aba mere pAsa jitanI saMpatti hai usase adhika saMpatti prApta ho jAne se mujhe kyA prayojana hai ? yadi mere una azubha pApa prakRtiyoM kA Astrava honA cAlU hI hai tathA saMpatti bhI A rahI hai, to isa naI AnevAlI saMpatti se mujhe kyA prayojana hai, kitanA lAbha hai? bhAvArtha :- isa jIva kI tyAgarUpa, saMyamarUpa pravRtti dvArA pApa kA Asrava honA yadi rUka gayA hai to anya jo iMdriyoM ke viSayoM kI saMpadA-rAjya aizvarya rUpa saMpadA ho gaI, to usa saMpadA se kyA prayojana siddha hogA ? Asrava rukane se to nirvANa saMpadA-ahamindraloka kI saMpadA prApta hotI hai| isa khAka-dhUla samAna, kleza se bharI, kSaNabhaMgura sampadA se kyA prayojana hai? yadi isa jIva ke tyAgarUpa. saMyamarUpa pravatti se pApa kA Astrava nahIM hai to nirbandha nAma kI saMpadA bar3I vibhUti mahAlakSmI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra ] [57 yadi anyAya, anIti, kapaTa, chala, corI Adi karake mere pApa kA Astrava nirantara ho rahA hai tathA kucha aura adhika dhana saMpadA prApta ho gaI to isase kyA prayojana siddha hogA ? zIghra hI marakara aMtarmuhUrta meM naraka kA nArakI hokara paidA ho jAU~gA / samyagdRSTi ko to pApakarma ke Astrava hone kA bar3A bhaya hai| vaha to pApa kA Astrava rUka jAne ko hI mahAsaMpadA kA lAbha mAnatA hai| isa saMsAra kI saMpadA ko to parAdhIna dukha denevAlI jAnakara isameM lAlasA nahIM karatA hai / kabhI lAbhAMtarAya - bhogAMtarAya karma ke kSayopazama se prApta hotI hai taba use parAdhIna, vinAzIka, baMdha karAnevAlI jAnakara usa saMpadA meM lipta nahIM hotA hai| vartamAna kI kucha vedanA ko zAMta karane vAlI mAnakara udAsInabhAva se kaDuvI davA ke samAna grahaNa karatA hai, saMpadA ko apane hitarUpa jAnakara usakI vAMchA nahIM karatA hai / chaha anAyatana kA svarUpa aisA jAnanA kudeva, kugudbhadda, kuzAstra kA zraddhAna va kudeva kI sevA karanevAlA, kuguru kI sevA karanevAlA aura kuzAstra ko par3hanevAlA - isa taraha ye chaha dharma ke Ayatana arthAt sthAna nahIM hai| inase apanA kucha bhI bhalA nahIM hotA, isaliye ye chaha hI anAyatana haiN| saMkSepa meM inakA svarUpa kahate haiM / :- jisameM sarvajJapanA nahIM hai, vItarAgapanA nahIM hai, jo kAmI-krodhI, coroM aura jAroM kA pradhAna hai, jo bhojana kA icchuka hai, mAMsa kA bhakSaka he, lobhI hai, apanI pUjA karAne kA icchuka hai, jIvoM kA saMhAra karanevAlA hai, apane bhaktoM kA upakAraka tathA abhaktoM kA vinAzaka hai, jinheM bahuta se murkha loga deva mAnakara pUjate haiM kintu unameM devapanA nahIM hai, unameM devapane kI buddhi karanA - deva mAnanA mithyA hai| ve devatva ke Ayatana nahIM hai / jo vrata - saMyama rahita, aneka pAkhaNDa bheSa ke dhArI haiM unameM vrata -tyAga - vidyA-adhyayana, parigraha kA tyAga Adi dekhakara, maMtra - yantra - tantra vidyA, jyotiSa, vaidyaka, zakuna vidyA, tathA indrajAla Adi vidyAoM ko dekhakara aneka mUrkha logoM dvArA mAnatA - pUjatA dekhakara pAkhaNDI jinAjJA-bAhya bheSiyoM meM pUjyapanA - gurupanA nahIM jAnanA / khoTe - mithyA zAstra hiMsA ke poSaka jinameM Atmahita nahIM aise zAstra samyagjJAna ke Ayatana nahIM hai| kudeva - kuguru-kuzAstroM kA sevana karane vAle, inakI sevA - upAsanA karane se apanA kalyANa honA mAnanevAloM kI samyagdRSTi prazaMsA nahIM karatA hai| isa prakAra samyagdarzana kA ghAta karanevAle tIna mUr3hatA, ATha mada, ATha zaMkAdi doSa, chaha anAyatana - ina paccIsa doSoM kA tyAgakara vyavahAra samyagdarzana ke dhAraNa karane para nizcaya samyagdarzana ko prApta kro| jisake paccIsa doSa rahita AtmA kA zraddhAna bhAva hai, usI ke nizcaya samyagdarzana hone kA niyama hai| jisake bAhyadoSa hI dUra nahIM hue hoM usake aMtaraMga zuddha samyagdarzana bhI nahIM hotA hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 58] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra aba samyaktva ke bheda aura usakI utpatti kaise hotI hai, vaha kahate haiM - samyaktva ke bheda : samyaktva tIna prakAra kA hai - upazama samyaktva 1, kSayopazama samyaktva 2, kSAyika samyaktva 3 / saMsArI jIva ko anAdikAla se ATha karmoM kA baMdhana hai| unameM mohanIyakarma ke do bheda haiM - darzana mohanIya aura cAritra mohniiy| darzana mohanIya kI tIna prakRtiyA~ haiM - mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktva; tathA cAritra mohanIya kI cAra - anaMtAnubaMdhI krodha, anaMtAnubaMdhI mAna, anaMtAnubaMdhI mAyA, anaMtAnubaMdhI lobh| isa prakAra ye sAta prakRtiyA~ samyaktva kA ghAta karanevAlI haiN| isa sAta prakRtiyoM ke upazama hone se upazama samyaktva hotA hai, ina hI sAtoM prakRtiyoM ke kSaya hone se kSAyika samyaktva; aura ina hI sAtoM prakRtiyoM ke kSayopazama hone se kSAyopazamika samyaktva hotA hai, isakA dUsarA nAma vedaka samyaktva bhI hai| ( inake aura bhI bhaMga-bheda karaNAnuyoga ke anusAra banate haiN|) __ anAdimithyAdRSTi jIva ko pahale upazama samyaktva hI hotA hai| mithyAdRSTi ko mithyAtva chUTakara jo samyaktva hotA hai| use prathamopazama samyaktva kahate haiN| upazamazreNI ke prAraMbha meM kSayopazama samyaktva ke pazcAt jo upazama samyaktva hotA hai use dvitIyopazama samyaktva kahate haiN| aba mithyAdRSTi ko mithyAtva guNasthAna se upazama samyaktva kaise hotA hai use zrI labdhisArajI zAstra ke anusAra kucha likhate haiN| samyaktva kI utpatti samyagdarzana cAroM hI gatiyoM meM anAdi mithyAdRSTi va sAdi mithyAdRSTi ke utpanna hotA hai; parantu saMjJI ke hI utpanna hotA hai asaMjJI ke nahIM; paryApta ke hI utpanna hotA hai aparyApta ke nahIM; maMdakaSAyI ke hI utpanna hotA hai tIvrakaSAyI ke nahIM; bhavya ke hI utpanna hotA hai abhavya ke nahIM; guNadoSoM kA vicAra sahita sAkAropayoga jo jJAnopayoga yukta ke hI utpanna hotA hai darzanopayogI ke nahIM; jAgRta avasthA meM hI utpanna hotA hai nidrA se aceta hue ke nahIM hotA hai| pAMcavIM karaNalabdhi ke utkRSTa jo anivRttikaraNa pariNAma usake aMtima samaya meM prathamopazama samyaktva hotA hai| pA~ca labdhiyA~ : pA~ca labdhiyoM ke nAma isa prakAra haiM - kSayopazama labdhi 1, vizuddhi labdhi 2, dezanA labdhi 3, prAyogya labdhi 4, karaNa labdhi 5 / ina pA~ca labdhiyoM ke hue binA samyaktva utpanna nahIM hotA hai| inameM se cAra labdhiyA~ to kisI bhI saMsArI bhavya tathA abhavya ko bhI ho jAtI haiM parantu karaNalabdhi to jise samyaktva tathA cAritra avazya prApta honA hai usI ko hotI kSayopazama labdhi : kSayopazamalabdhi ke viSaya meM Agama meM aisA kahA hai - jisa kAla meM aisA yoga A mile jaba AThoM karmoM meM se jJAnAvaraNa Adi karmoM kI samasta aprazasta prakRtiyoM kI anubhAgazakti pratisamaya anantaguNI ghaTatI huI Age krama se udaya meM Ane lage, usa kAla meM kSayopazama labdhi huI kahI jAtI hai| utkRSTa anubhAga ke aMnataveM bhAga ke barAbara ( pramANa ) jo dezaghAti sparddhaka unakA udaya hote hue bhI, utkRSTa anubhAga kA (jo zeSa ) ananta bahubhAga ke barAbara (pramANa ) jo Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] sarvaghAti sparddhaka unake udaya kA abhAva use hI kSaya kahA; aura jo sarvaghAti sparddhaka udaya avasthA ko prApta to nahIM hue parantu jinakI sattA vidyamAna hai use kahA upazama-aise saMyoga kI prApti jisa samaya hotI hai, use kSayopazama labdhi jaannaa| vizuddhi labdhi : pahale jo kSayopazama labdhi huI hai usake prabhAva se utpanna honevAle, jIva ko sAtAvedanIya Adi zubha prakRtiyoM ke baMdha ko kAraNa dharmAnurAgarUpa zubha bhAvoM kI prApti honA vaha vizuddhi labdhi hai| yaha ThIka hI hai kyoMki jaba azubha karmoM kA rasa denA kama ho jAtA hai taba jIva ke saMkleza pariNAma bhI ghaTa kara thor3e raha jAte haiM, usa avasthA meM vizuddha pariNAmoM kI vRddhi honA ucita hI hai| isa prakAra dUsarI vizuddhi labdhi khii| dezanA labdhi : dezanA labdhi kA svarUpa isa prakAra jAnanA - chaha dravya tathA noM padArthoM kA upadeza denevAle AcArya Adi kA milanA, unase upadeza kI prApti honA tathA usa upadezita padArthoM ke svarUpa ko dhAraNA meM le lenA vaha dezanA labdhi hai| naraka Adi meM jahA~ para upadeza denevAle nahIM hai vahA~ para pUrva janma meM jo tattvoM kA artha dhAraNA meM liyA thA usake saMskAra ke bala se samyagdarzana ho jAtA hai| prAyogya labdhi : aba cauthI prAyogya labdhi kA svarUpa jaisA Agama meM kahA hai, vaha kahate haiM-Upara kahI tIna labdhiyoM sahita jIva jaba samaya-samaya vizuddhatA ko bar3hAte hue, Ayukarma ke sivAya sAta karmoM kI sthiti aMta - kor3Akor3i sAgara zeSa raha jAye, taba pUrva meM jo karmoM kI sthiti bacI thI, use eka kAMDaka ghAta dvArA chede; phira kAMDaka se prApta dravya (karmoM ke) ko zeSa rahI sthiti ke barAbara karatA hai| isa avasthA meM ghAtiyA karmoM kA anubhAga-rasa dArU aura latArUpa zeSa bacatA hai, zaila-asthi rUpa nahIM rahatA hai; aura aghAtiyA karmoM kA anubhAga niMba-kAMjIra rUpa zeSa bacatA hai, viSa-hAlAhalarUpa nahIM rahatA hai| pahale jo anubhAga thA usameM ananta kA bhAga dene para bahu bhAga pramANa anubhAga ko naSTa karake bAkI bacA anubhAga (anaMtavA~ bhAga) zeSa raha jAtA hai, aisA kArya karane kI yogyatA kI prApti vaha prAyogya labdhi hai| yaha bhavya va abhavya donoM ke ho sakatI hai| ___ saMkleza pariNAmI saMjJI paMceMdriya paryApta ke jaisA saMbhava ho sake vaisA utkRSTa sthitibandha vAlA, aura utkRSTa pradeza-sthiti-anubhAga kI sattA vAlA jIva prathamopazama samyaktva ko grahaNa nahIM kara sakatA hai| tathA kSapakazreNI meM jo baMdha saMbhava hai utanI pariNAmoM kI vizuddhi va jaghanya pradeza-sthiti-anubhAga kI sattA raha jAne para bhI prathamopazama samyaktva kI prApti nahIM hotI hai| prathamopazama samyaktva ke sammukha huA mithyAdRSTi jIva vizuddhatA kI vRddhi kara Age bar3hatA huA prAyogya labdhi ke prathama samaya se lagAkara pUrva sthiti ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra (barAbara) aMta: kor3Akor3i sAgara pramANa (barAbara) Ayu karma ke sivAya sAta karmoM kI sthitibaMdha karatA hai| usa aMtaH kor3Akor3i sAgara (barAbara) sthitibaMdha se palya ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra ghaTatA (barAbara kama) sthitibaMdha aMtarmuhUrta taka samAnatA liye (eka sI gati se) karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 60] phira aMtarmuhUrta taka palya ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra ghaTatA ( barAbara kama) sthitibaMdha samAnatA liye karatA hai| isI prakAra krama-krama se saMkhyAta sthitibaMdha apasaraNa karake pRthaktva (7-8) sau sAgara ghaTa jAne para pahalA prakRtibaMdha apasaraNasthAna hotA hai| isI krama se pichale vAle baMdha se bhI pRthaktva sau sAgara ghaTa jAne para dUsarA prakRtibaMdha apasaraNasthAna hotA hai| isa taraha isI krama se itanI hI sthitibaMdha ghaTate jAne para eka-eka prakRtibaMdha apasaraNasthAna hotA jAtA hai| isa prakAra prakRti baMdha apasaraNa ke cautIsa sthAna hote haiN| yahA~ pRthaktva kA artha 7-8 hai, ataH yahA~ pRthaktva sau sAgara kahane se 7 sau va 8 sau sAgara jaannaa| aba yahA~ kina-kina prakRtiyoM ko baMdhanA (vyuccheda) ruka jAtA haiM, yahA~ se lagAkara prathamopazama samyaktva ke hone taka baMdha nahIM hotA - aise cauMtIsa baMdhApasaraNa haiM, una cauMtIsa baMdhApasaraNoM kA varNana karane se kathana bahuta bar3ha jaayegaa| jinhe vizeSa jAnane kI icchA ho ve zrI labdhisArajI grantha se jAna leN| prAyogyalabdhi ke viSaya meM aura bhI vizeSa usI grantha se jaannaa| karaNalabdhi : pAMcavIM karaNa labdhi bhavyoM ke hI hotI hai, abhavyoM ke nahIM hotI hai| adhaH karaNa 1, apUrvakaraNa 2, anivRttikaraNa 3, aise tIna karaNa hai| yahA~ karaNa kA artha kaSAyoM kI maMdatA se hone vAle vizuddhirUpa Atma pariNAmoM se hai| unameM laghu aMtarmuhUrta pramANa kAla to anivRtikaraNa kA hai; usase saMkhyAtaguNA kAla apUrvakaraNa kA hai, aura usase saMkhyAtaguNA kAla adhaH pravRttakaraNa kA hai; yaha saba kAla bhI aMtarmuhUrta pramANa hI hai kyoMki isa aMtarmuhUrta ke bhI asaMkhyAta bheda haiN|' ___isa adhaH pravRttakaraNa ke kAla meM atIta-anAgata-vartamAna trikAlavartI aneka jIvoM saMbaMdhI isI karaNa ke vizuddhatArUpa pariNAma asaMkhyAta loka pramANa haiM, ve pariNAma adhaHpravRttakaraNa ke jitane samaya haiM utane meM samAna vRddhi liye prati samaya bar3hate rahate haiN| isa karaNa ke nIce ke samaya ke pariNAmoM kI saMkhyA aura vizuddhatA Upara ke samayavartI kisI dUsare jIva ke pariNAmoM se samAnatA liye hotI hai ( milatI hai) isIliye isakA nAma adha: pravRtta karaNa hai| isake pariNAmoM kI saMkhyA aura vizuddhatA ke liye laukika dRSTAMta alaukika saMdRSTi gommaTasAra tathA labdhisAra meM haiM; vahA~ se vizeSa jaannaa| yahA~ itanA bar3A vistAra kaise likheM, likhane se grantha bahuta bar3A ho jaayegaa| __ adhaHpravRttakaraNa ke pariNAmoM ke prabhAva se cAra Avazyaka hote haiM - eka-to prati samaya anaMtaguNI vizuddhatA kI vRddhi hotI hai; dUsarA-sthitibaMdha apasaraNa hotA hai; pahale jitanI sthiti liye karmoM kA sthitibaMdha hotA thA usase ghaTatA-ghaTatA sthitibaMdha karatA hai; tIsarAsAtAvedanIya se lagAkara prazasta karma prakRtiyoM kA pratisamaya anaMtaguNa bar3hatA huA gur3a, khANDa, zarkarA, amRta ke samAna cAra prakAra kA anubhAga baMdha hotA hai; aura cauthA - asAtAvedanIya Adi aprazasta karma prakRtiyoM kA pratisamaya anaMtaguNA ghaTatA huA niMba, kAMjIra ke samAna do prakAra kA anubhAga baMdha hotA hai; viSa, hAlAhalarUpa nahIM hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra ] [61 isa prakAra adhaHpravRttakaraNa ke pariNAmoM se cAra Avazyaka hote haiN| adhaHpravRttakaraNa kA kAla aMtarmUhUrta bIta jAne para apUrvakaraNa hotA hai / adhaHpravRttakaraNa ke pariNAmoM se apUrvakaraNa ke pariNAma asaMkhyAtaloka guNe haiM, so ve aneka (nAnA) jIvoM kI apekSA kahe haiN| eka jIva kI apekSA eka samaya meM eka hI pariNAma hotA hai| eka jIva kI apekSA to jitane samaya apUrvakaraNa ke aMtarmuhUrta ke kAla ke haiM utane pariNAma haiN| isI prakAra adhaHpravRttakaraNa ke bhI eka jIva ke eka samaya meM eka pariNAma hotA hai / nAnA (aneka) jIvoM kI apekSA eka samaya ke yogya asaMkhyAta pariNAma haiN| ve apUrvakaraNa ke pariNAma bhI prati samaya samAna vRddhi sahita bar3hate rahate haiN| isa apUrvakaraNa ke pariNAma nIce ke samayavartI pariNAmoM ke samAna nahIM hote haiN| prathama samaya kI utkRSTa vizuddhatA se dvitIya samaya kI jaghanya vizuddhatA bhI anaMta guNI hotI hai| yaha isa prakAra kA pariNAmoM kA apUrvapanA hai| isIliye isa dUsare karaNa kA nAma apUrvakaraNa hai| apUrvakaraNa ke prathama samaya se lagAkara aMtima samaya taka apane jaghanya se apanA utkRSTa tathA pichale samaya ke utkRSTa se agale samaya kA jaghanya pariNAma krama-krama se anaMtaguNI vizuddhatA liye sarpa kI cAla ke samAna jAnanA / yahA~ anukRSTi nahIM hotI hai| apUrvakaraNa ke pahale samaya se lagAkara jaba taka samayaktvamohanIya - mizramohanIya kA pUrNakAla jisameM guNa saMkramaNa karake mithyAtva ko samyaktva mohanIya, mizramohanIyarUpa pariNamA letI hai usa kAla ke aMtima samaya taka guNazreNI nirjarA 1, guNasaMkramaNa 2, sthitikhaNDana 3, anubhAgakhaNDana 4, ye cAra Avazyaka hote haiN| adhaHkaraNa ke prathama samaya se lagAkara usa guNasaMkramaNa ke pUrNa hone ke kAla taka sthitibaMdha - apasaraNa hotA hai / yadyapi prAyogyalabdhi se hI sthitibaMdha - apasaraNa prAraMbha ho jAtA hai tathApi prAyogya labdhi vAle jIva ko samyaktva hone kA anavasthitipanA hai, niyama nahIM hai| isaliye usa sthitibaMdha - apasaraNa ko ginatI meM nahIM liyA ( mahattva nahIM diyA ) hai / sthitibaMdha-apasaraNa kA kAla aura sthiti kANDakotkaraNa kA kAla, ye donoM samAna hI antarmuhUrta mAtra ke haiN| pahale jo bAMdhA thA vaha sattA meM karma paramANuoMrUpa dravya, usameM se nikAlakara jo dravya guNazreNI meM diyA usase guNazreNI ke kAla meM pratisamaya asaMkhyAtaguNI krama se paMktibaddha jo nirjarA hotI hai, use guNazreNI nirjarA kahate haiM / 1 / prati samaya guNAkAra kA anukrama se vivakSita prakRti ke paramANuoM kA palaTa kara anya prakRti rUpa ho jAnA, vaha guNasaMkramaNa hai / 2 / pahale bAMdhI huI una sattA me rahane vAlI karma prakRtiyoM kI sthitI kA ghaTAnA vaha sthiti khaNDana hai | 3 | pahale bAMdhI huI una sattA me rahane vAlI azubha karma prakRtiyoM kA anubhAga kA ghaTAnA vaha anubhAga khaNDana hai / 4 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 62 [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra isa prakAra ye cAra kArya apUrvakaraNa meM avazya hote haiN| apUrvakaraNa ke prathama samaya saMbaMdhI prazasta-aprazasta prakRtiyoM kA jo anubhAga satva hai usase apUrvakaraNa ke aMtima samaya meM usake prazasta prakRtiyoM kA anantaguNA bar3hatA va aprazasta prakRtiyoM kA anantaguNA ghaTatA anubhAga satva hotA hai| yahA~ prati samaya anantaguNI vizuddhatA hone se prazasta prakRtiyoM kA anaMtaguNA tathA anubhAga kANDaka ke mAhAtmya ke kAraNa aprazasta prakRtiyoM kA anantavAMbhAga anubhAga aMta ke samaya meM honA saMbhava hai| ina sthitikhaNDana Adi hone kA vidhAna kA kathana bahuta vistAra se labdhisAra grantha se jaannaa| yahA~ to prakaraNavaza saMkSepa meM hI likhA hai| apUrvakaraNa meM kahe gaye sthiti khaNDana Adi vizeSakArya yahA~ anivRttikaraNa meM bhI hote haiN| vizeSa itanA jAnanA - yahA~ samAna samayavartI aneka jIvoM ke pariNAma samAna hI hote haiM, kyoMki jitane anivRttikaraNa ke aMtarmuhUrta ke samaya haiM utane hI anivRttikaraNa ke pariNAma haiN| isaliye prati samaya eka hI pariNAma hotA hai| yahA~ jo sthitikhaNDana va anubhAgakhaNDana Adi kA prAraMbha hai vaha kisI dUsare anupAta (pramANa) anusAra hI hotA hai| apUrvakaraNa saMbaMdhI sthitikhaNDana Adi to apUrvakaraNa ke aMtima samaya meM hI samApta ho gaye the| yahA~ para aMtarakaraNa vidhi bhI kahI hai jo zrI labdhisAra jI grantha se jaannaa|2| / upazama samyaktva : yahA~ yaha kahanA cAhate haiM ki anivRttikaraNa ke aMtima samaya meM darzana mohanIya tathA anaMtAnubaMdhIcatuSka prakRtiyoM ke prakRti, pradeza, sthiti, anubhAga kA saba prakAra se udaya hone kI ayogyatArUpa upazama hone se tatvArthoM ke zraddhAnarUpa (nizcaya) samyagdarzana ko pAkara aupazamika samyagdRSTi hotA hai| vahA~ prathama samaya meM hI dvitIya avasthA meM rahatA huA mithyAtva ke dravya ko sthitikANDaka anubhAgakANDala ghAta binA hI guNasaMkramaNa kA bhAga milAkara mithyAtva ke dravya ke tIna bhAga-mithyAtva, samyagmithyAtva, samyaktva mohanIya kara detA hai| bhAvArtha :- anAdikAla kA darzanamohanIya karma ekarUpa thA usakA dravya karaNoM ke prabhAva se tIna prakAra zakti rUpa alaga-alaga ho jAtA hai| isa prakAra mithyAdRSTi ke samyaktva hone kA kAraNa pA~ca labdhiyoM kA svarUpa saMkSepa meM kahA hai| kSayopazama (vedaka) samyaktva : isa upazama samyaktva ke rahane kA jaghanya (kama se kama) kAla tathA utkRSTa ( adhika se adhika) kAla aMtarmuhUrta taka hI hai| aMtarmuhUrta pUrA hone ke bAda niyama se darzanamohanIya kI tIna prakRtiyoM meM se kisI bhI eka kA udaya ho jAtA hai| yadi samyaktva mohanIya prakRti kA udaya A gayA to upazama samyaktva se chUTakara (palaTakara) vedaka samyaktva ho jAtA hai| taba samyaktva mohanIya ke udaya se vedaka samyagdRSTi jIva tattvoM kA cala-mala-agAr3ha doSoM sahita zraddhAna karatA hai| yahA~ zraddhAna meM calapanA kA artha hai zraddhAna meM zithilatA A jAnA, tathA mala doSa kA artha hai aticAra sahita honaa| isa vedaka samyaktva ko hI kSayopazama samyaktva kahate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [63 darzanamohanIya ke sarvaghAti sparddhakoM ke niSekoM ke udaya kA abhAva vaha hai kSaya, tathA dezaghAti sparddhakarUpa samyaktva prakRti ke udaya hone para bhI usI samyaktvamohanIya hI ke vartamAna samaya saMbaMdhI niSakoM ke sivAya anya jo Upara ke niSeka abhI udaya ko prApta nahIM hue, ve mAtra sattA meM avasthita haiM use kahA hai upazama, aisI karmoM kI kSaya aura upazamarUpa avasthA hone se kSayopazama samyaktva hotA hai| isI ko samyaktva prakRti ke udaya kA vedanaanubhavana hone se vedaka samyaktva kahate haiN| yadi upazama samyaktva kA antarmuhUrta samaya pUrA hone ke bAda samyagmithyAtva prakRti kA udaya A gayA to mizra guNasthAna meM jAtA hai, usa jIva ko tattva-atattva donoM kA milA huA (mizra) zraddhAna hotA hai| yadi mithyAtva prakRti kA udaya A gayA to mithyAdRSTi-viparIta zraddhAnI ho jAtA hai| jaise jvara se pIr3ita puruSa ko miSTa bhojana nahIM rucatA hai usI prakAra isako anekAntarUpa vastu kA saccA svarUpa, tattvoM kA saccA svarUpa, ratnatrayarUpa mokSa kA mArga rUcatA hai, dazalakSaNa rUpa dharma, svapara kI dayArUpa dharma nahIM rucatA hai| yadi upazama samyaktva ke aMtarmuhUrta ke kAla meM se kama se kama eka samaya tathA adhika se adhika chaha AvalI avazeSa rahane para anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha meM se kisI bhI eka kA udaya ho jAye to samyaktva se chUTakara vaha jIva sAsAdana guNasthAna meM A jAtA hai; yahA~ para vaha eka samaya se lagAkara chaha AvalI taka rahakara niyama se mithyAdRSTi ho jAtA hai| isa prakAra upazama samyaktva kA aMtarmuhUrtakAla pUrNa hone ke pazcAt cAra mArga haiN| yadi samyaktva mohanIya kA udaya ho jAye to kSayopazama samyaktvI ho jAtA hai; yadi mizra prakRti kA udaya ho jAye to mizraguNasthAnI ho jAtA hai; yadi mithyAtva kA udaya ho jAye to niyama se mithyAdRSTi ho jAtA hai; aura yadi cAra anaMtAnubaMdhI kaSAyoM meM se kisI bhI eka kA udaya ho jAye to sAsAdana guNasthAna meM Akara phira mithyAdRSTi ho jAtA hai| kSAyika samyaktva : aba kSAyika samyaktva hone kA saMkSepa meM kathana karate haiM- darzanamoha ke kSaya se kSAyika samyaktva hotA hai| darzanamohanIya kA kSaya karAne kA prAraMbha karmabhUmi kA manuSya hI karatA hai, bhogabhUmi kA manuSya nahIM kara sakatA hai; sabhI deva-nArakI-tiryaMcoM ke bhI kSAyika samyaktva kA AraMbha nahIM hotA hai| karmabhUmi kA manuSya hI darzanamoha kI kSapaNA kA prAraMbha karatA hai; vaha bhI kevalI, zrutakevalI va tIrthaMkara kevalI ke pAdamUla ke nikaTa baiThakara hI karatA hai| darzanamoha ke kSaya karaneyogya vizuddhatA kevalI ke nikaTa baiThe binA nahIM hotI hai| yahA~ adhaHkaraNa ke prathama samaya se lagAkara jaba taka mithyAtva aura mizra mohanIya ke dravya ko samyaktva prakRtirUpa pariNamita karAtA hai taba taka aMtarmuhUrta kAla paryanta darzanamohanIya kA AraMbha kAla kahA hai| usa AraMbha kAla ke anaMtaravartI samaya se lagAkara kSAyika samyaktva ke grahaNa ke prathama samaya meM pahale niSThApaka hotA hai| jahA~ kSapaNA prAraMbha kI thI karmabhUmi kA manuSya Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra vahIM niSThApaka hotA hai; tathA saudharma Adi svargoM meM kalpAtIta ahamindroM meM, bhogabhUmi ke manuSya tiryaMcoM meM, dhammA nAmaka prathama naraka meM bhI niSThApaka ho jAtA hai; kyoMki jise pahale AyubaMdha ho cukI hai aisA kRtakRtya vedaka samyagdRSTi hai; marakara cAroM gatiyoM meM utpanna hokara kahIM bhI kSapaNA pUrI kara letA hai| aba anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha, mithyAtva, samyagmithyAtva va samyaktva ina sAta kI kSapaNA kaise karatA hai, vaha karate haiM - koI manuSya vedaka samyagdRSTi hokara asaMyata, dezasaMyata, pramatta , apramatta ina cAra guNasthAnoM meM se kisI meM bhI rahatA huA pahale kahe tIna karaNa kI vidhi karake anantAnubaMdhI krodha-mAna-mAyA lobha ke udayAvali meM rahanevAle niSekoM ko chor3akara aura udayAvali ke bAhara ke rahe hue samasta niSekoM kI visaMyojanA karake anivRttikaraNa ke aMtima samaya meM anaMtAnubaMdhI ke samasta dravya ko bAraha kaSAya aura nau nokaSAyarUpa pariNamita karAtA hai - yaha anantAnubaMdhI kI visaMyojanA hai| __ isa visaMyojanA meM bhI guNazreNI nirjarA aura sthitikAMDakaghAta Adi bahuta vidhi haiN| anaMtAnubaMdhI kI visaMyojanA karane ke bAda ke aMtarmuhUrta kAla vizrAma karake koI kriyA nahIM kI, usake pazcAt punaH tInoM karaNa karake anivRttikaraNa ke kAla meM mithyAtva , mizra, samyaktva mohanIya ko krama se naSTa karatA hai| ina karaNoM kI sAmarthya se jisa-jisa karma kI sthiti anubhAga kA ghAta hone kA vidhAna hai vaha zrI labdhisArajI se jaannaa| isa prakAra sAta prakRtiyoM kA nAza karake kSAyika samyaktvI hotA hai| yahA~ tInoM prakAra kA samyaktva hone kA yaha saMkSepa meM varNana kiyA hai| samyagdRSTi ke aSTaguNa : samyagdRSTi ke ATha anya guNa bhI prakaTa hote haiM jinase usakA svayaM kA tathA dUsare kA samyaktva jAna liyA jAtA hai| saMvega 1, nirveda 2, Atma nindA 3, gardA 4, upazama 5, bhakti 6, vAtsalya 7, anukampA 8 - ye ATha guNa jisameM hote haiM use samyagdarzana ( hotA) hai, aisA jAnanA samyagdRSTi ko saMvega arthAt dharma se anurAga hotA hI hai| saMsArI mithyAdRSTi kA anurAga to zarIra hI se ho rahA hai kyoMki vaha cAhatA hai ki zarIra ujjvala rahe, balavAna rahe, puSTa rhe| zarIra se mamatva hone ke kAraNa hI vaha abhakSya bhakSaNa karake sukha mAnatA hai, anyAya sahita zrRMgAra Adi dvArA zarIra ko bhUSita karake prasanna hotA hai, pApiyoM se saMbaMdha rakhane meM AnaMda mAnatA hai, vikathA meM acchA mana lagatA hai| strI, putra, dhana, sampadA meM, nagara, deza, rAjya, aizvarya se anurAga karatA hai| samyagdRSTi kI zarIra Adi meM Atmabuddhi nahIM hotI hai ataH dazalakSaNadharma hI meM anurAga karatA hai| samyagdRSTi kA anurAga to dharmAtmA puruSoM meM, dharma kI kathA meM , dharma ke Ayatana meM hotA hai| aisA saMvega guNa samyagdRSTi meM hotA hI hai|1| samyagdRSTi ke paMcaparAvartanarUpa saMsAra se, kRtaghna zarIra se, durgati meM le jAnevAle bhogoM se viraktatA niyama se hotI hI hai| yaha dUsarA nirveda guNa samyagdRSTi ke prakaTa hotA hI hai|2| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra ] [65 apane pramAda se, asaMyamabhAva se, sAMsArika pApamaya pravRtti se pariNAmoM meM nirantara apanI nindA vicAratA rahatA hai| aise durlabha manuSya bhava kA eka kSaNa bhI dharma ke Azraya binA jAtA hai vaha bar3A anartha hai / isa prakAra apane pariNAmoM meM apane doSoMsahita pravartane ko vicArakara apane mana meM apanI niMdA karanA vaha tIsarA AtmanindA nAma kA guNa hai / 3 / jo apanA gurU ho, vizeSa bahujJAnI ho, sAdharmI ho usake pAsa jAkara vinaya sahita apane niMdya doSa Adi prakaTa karanA, yaha samyagdRSTi kA cauthA garhA nAma kA guNa hai / 4 / samyagdRSTi ke krodha, mAna, mAyA, lobha Adi kI maMdatA hI hotI hai| rAga, dveSa, kAma, unmAda, baira Adi ko samyagdRSTi apanA ghAtaka jAnatA hai ata ye saba maMda hI karatA hai, yahI pAMcavA~ upazama guNa hai / 5 / samyagdRSTi ko paMcaparameSThI meM, jinavANI meM, jinendra pratibiMba meM, dazalakSaNa dharma meM, dharma ke dhArI dharmAtmAoM meM, tapasviyoM meM unake aneka guNa smaraNa karake guNoM ke anurAga karanA vaha samyagdRSTi meM bhakti nAma kA chaTavA~ guNa hotA hI hai / 6 / samyagdRSTi ko dharmAtmAoM meM prema hotA hI hai / jaise daridrI ko dhana kA nidhAna dekhakara AnaMda hotA hai usI prakAra dharmAtmA, samyagdRSTi, samyagjJAnI ko dekhakara, dharma ke vyAkhyAna ko sunakara samyagdRSTi ke atyanta Ananda prakaTa honA vaha vAtsalya nAma kA sAtavA~ guNa hai|7| samyagdRSTi ko chaha kAya ke jIvoM ke prati dayA prakaTa hotI hI hai| dUsare jIvoM kA dukha dekhakara apane pariNAma kaMpita ho jAne se svayaM hI duHkhI ho jAnA, tathA dUsare jIvoM kA duHkha dUra karane kA pariNAma honA vaha samyagdRSTi ke AThavA~ anukampA nAma kA guNa hai| isI prakAra aura bhI aneka guNa samyagdRSTi ke svayameva prakaTa hote haiM kyoMki jise saccA zraddhAnajJAna prakaTa ho gayA usakA sampUrNa bAhya - Abhyantara guNarUpa hokara hI pariNamatA hai| aba jo jIva samyagdarzana sahita haiM unhIM ke mahAnapanA hai, aisA kahane vAlA zloka kahate haiMsamyagdarzanasampannamapi mAtaGgadehajam / devAdevaM vidurbhasmagUDhAGgArAntaraujasam / / 28 / / artha :- samyagdarzana sahita, cAMDAlI ke zarIra se utpanna huA jo cAMDAla hai use bhI gaNadharadeva deva kahate haiM, jaise bhasma se dabe hue aMgAra ko agni hI kahate haiN| bhAvArtha :- samyagdarzana sahita cAMDAla ko bhI bhagavAna gaNadharadeva ne deva kahA hai| yaha hAr3amAMsa maya zarIra cAMDAla se utpanna huA hai isaliye zarIra cAMDAla hai, parantu jise samyagdarzana huA he aisA AtmA to divya guNoM se zobhita hotA hai aura usake zarIra ko bhI uttama guNoM ke prabhAva se deva kahA hai| jaise rAkha se DhakA aMgArA hai, usake bhItara uSNatA liye agni hI hotI hai, usI prakAra samyagdRSTi bhI malina deha ke bhItara AtmIka guNoM se zobhita rahatA hai| isI kAraNa zrI svAmI samantabhadra Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra - AcArya jI kahate haiM samyagdRSTi kI mahimA hama apanI tarapha se nahIM kaha rahe haiM, jinendra bhagavAna ke dvAdazAMgarUpa Agama meM gaNadharadeva ne samyagdRSTi cAMDAla ko bhI deva kahA hai| yaha zarIra to mahAmalina malamUtra kA bharA, hAr3a-mAMsa - cAmamaya, jisake nava dvAroM se niraMtara durgandhita mala jharatA rahatA hai; aisA apavitra malina bhI sAdhuoM kA zarIra ratnatraya ke prabhAva se indrAdi devoM ke darzana karane yogya, stavana karane yogya, namaskAra karane yogya ho jAtA hai| guNoM ke binA camar3e ke, kapha - mala-mUtra se bhare malina zarIra kI kauna vaMdanA kare, pUje, avalokana kare ? yaha zarIra to samyagdarzana hI se vandana - pUjana yogya hotA hai| aba dharma-adharma ( puNya aura pApa ) kA phala pragaTa karanevAlA zloka kahate haiM zvApi devo'pi devaH zvA jAyate dharmakilviSAt / kApi nAma bhavedanyA saMpaddharmAccharIriNAm / / 29 / / -- artha :- dharma (puNya) ke prabhAva se kuttA bhI svarga meM jAkara devoM meM utpanna ho jAtA hai, aura pApa prabhAva se svargaloka kA mahAna RddhidhArI deva bhI yahA~ Akara kutte ke rUpa meM utpanna ho jAtA hai / prANiyoM ko, vacanoM se jisakA varNana nahIM kiyA jA sakatA hai aisI ahamiMdroM kI sampadA tathA avinAzI mukti saMpadA dharma ke prabhAva se prApta ho jAtI hai| bhAvArtha :- mithyAtva ke prabhAva se dUsare svarga taka kA deva ekaiMdriyoM meM Akara utpanna ho jAtA hai, tathA anantAnanta kAla taka trasa - sthAvaroM meM hI paribhramaNa karatA phiratA hai| bArahaveM svarga taka kA deva mithyAtva ke prabhAva se paMceMdriya tiryaMca meM Akara utpanna ho jAtA hai| isaliye mithyAtva bhAva mahA anarthakArI jAnakara samyaktva kA hI prayatna karanA yogya hai| aba kudevAdi samyagdRSTi ke vaMdana yogya nahIM hai aisA zloka dvArA kahate haiM :bhayAzAsnehalobhAcca kudevaaglinggnaam| pramANaM vinayaM caiva na kuryuH zuddhadRSTayaH / / 30 / / bhaya, artha :- jo zuddha samyagdRSTi haiM ve bhaya se, AzA se, sneha se, lobha se, kudeva, kuAgama aura kuliMgadhArI ko praNAma nahIM karate haiN| vinaya nahIM karate haiN| jo kAma, krodha, icchA kSudhA, tRSA, rAga, dveSa, mada, moha, nidrA, harSa, viSAda, janma, maraNa Adi doSoM sahita haiM ve saba kudeva haiN| unakA phailAva isa jagata meM paMcamakAla ke prabhAva se bahuta hai| akele eka sarvajJa antarAga ke sivAya zeSa saba kudeva haiN| hiMsA ke poSaka, rAgI - dveSI - mohI jIvoM dvArA prakAzita, pUrvA-para doSa sahita, viSayakaSAya-Arambha ke puSTa karanevAle, pratyakSa va anumAna pramANa se dUSita aise zAstra kuAgama haiN| hiMsAdi pAMca pApoM ke tyAgI, AraMbha parigraha rahita, deha ke saMbaMdha meM nirmama, uttamakSamAdi dazadharma ke dhArI, doSa TAlakara ayAcaka vRtti sahita dInatA rahita nirjana sthAna meM basanevAle, dhyAna- adhyayana Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] [67 meM niraMtara pravartanevAle, pAMca iMdriyoM ke viSayoM ke tyAgI, chaha kAya ke jIvoM kI virAdhanA ke tyAgI; eka bAra mauna se para kA diyA rasa-nIrasa Apake nimitta nahIM banAyA gayA bhojana, ratnatraya kA sahAyaka. kAya kI rakSA ke nimitta grahaNa karanevAle aise nagna manirAja kA bheSa. eka vastra ke dhAraka ailaka va kaupIna ke dhAraka kSullaka kA bheSa, tathA eka vastra kI dhArI arjikA kA bheSa ina tIna ke sivAya jo anya aneka bheSa dhAraNa karate haiM ve sabhI kuliMgI haiN| eka muni kA bheSa tathA laMgoTI dhArI ailaka-kaupIna dhArI kSullaka tathA eka vastra kI dhAraNa karanevAlI arjikA - ina tIna bheSoM ke sivAya samasta bheSadhAriyoM ko samyagdRSTi vinaya namaskAra nahIM karatA hai| aise kudeva, kuzAstra aura kuliMgadhAriyoM ko bhaya, AzA, sneha, lobha se samyagdRSTi namaskAra nahIM karatA, vinaya nahIM karatA hai| bhAvArtha :- samyagdRSTi kudevoM ko bhaya se namaskAra nahIM karatA hai| ye deva hai, rAjAdi hajAroM manuSya ise pUjate haiM, yadi maiM ise namaskAra nahIM karU~gA to yaha deva krodha karake merA bigAr3a kara degA, sampatti haraNa kara legA, strI-putrAdi kA nAza kara degA, isI ke dveSa ke kAraNa mujhe roga huA hai, dukhI kara rakhA hai, dveSa karake aba merA aura nukasAna karegA, rogI banA degaa| isa kSetra meM sabhI loga ise pUjate haiM, hamAre kula meM bar3e pitA, pitA ke pitA, mAtA, bhAI bandhu pUjate Aye haiM; aba yadi maiM isakI pUjA-vaMdanA chor3a dUMgA to merA gharavAra to aneka putra-pautrAdi lakSmI se bharA hai kahIM kisI kA maraNa, dhana hAni, rogAdi ho jAyegA to mujha para Aropa AvegA aura mujha para bar3A bhArI duHkha A par3egA jo bar3A anartha hogaa| sArA jagata bhI aisA kahatA hai- pahale isa devatA ko nahIM mAnanevAloM ko isa devatA ne aMdhA kara diyA thA, isakI pUjA karanevAloM ke, volArI bolanevAloM ke, satkAra karanevAle aneka logoM ke roga isa devatA ne dUra kara diye the| ye jagannAtha svAmI haiM, inakI nagarI meM (purI meM) nAI, dhobI, mInA, khaTIka, camAra paraspara zAmila-ikaTThe hokara jUThA bhojana karate haiM; jo isakI avajJA karatA hai use kor3ha nikAla dete haiM -aisA bhaya dikhAte haiN| isane apane pUjanevAle aMdhoM ko AMkheM dI haiM, sampatti dI hai| jo isakI nindA karatA thA usakI saMpatti naSTa ho gaI hai| pahale isa, zanIcara deva ne krodha karake rAjA vikramAditya ko cora banA diyA thaa| isI prakAra aneka bheSadhArI deva, devI, bhairava, kSetrapAla, hanumAna, durgA, ganeza, caMDI, sUrya, graha, yoginI, yakSa ityAdi kA bhaya dekhakara samyagdRSTi inhe namaskAra vinaya Adi nahIM karatA hai| ye devatA kucha saMpatti , putra, AjIvikA, dhana, rAjya Adi de degA aisI AzA karake bhI vaMdanA nahIM karatA hai| hamase isa devatA kA sneha hai, hama para yadi dukha A jAya to hamArA rakSaka to yahI devatA hai- aise sneha se bhI vaMdanA nahIM karatA hai; lobha se bhI satkAra-vaMdanA nahIM karatA hai| maiMne to jisa dina se isa devatA kI ArAdhanA prAraMbha kI hai usI dina se lAbha ho rahA hai, uccatA hai - aisA lAbha kA kAraNa mAnakara kudevoM kI ArAdhanA nahIM karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 68] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra rAjA ke bhaya se, mAtA-pitA ke bhaya se, kuTumba ke bhaya se tathA lokalAja ke bhaya se kudevoM kI vaMdanA nahIM karatA hai| isI prakAra jo zAstra rAga, dveSa, hiMsA kA poSaNa karanevAle haiM, zrRMgAra kathA, yuddha kathA, strI kathA Adi vikathA kahanevAle; vastu kA ekAMtarUpa kathana karanevAle; yajJa, homa, maMtra, taMtra, yaMtra, vazIkaraNa, mAraNa, uccATana Adi mahAhiMsA ke AraMbha ke kahane vAle; kudeva kudharma kI ArAdhanA karanevAle-karAnevAle, saMsAra meM ulajhAnevAle zAstroM ko samyagdRSTi vaMdanA-satkAra nahIM karatA hai| unake kathana kI, racanA kI prazaMsA nahIM karatA hai; saMsAra meM ulajhAnevAle zAstra kA vyAkhyAna Adi kara vikhyAta nahIM karatA; bhaya, AzA, sneha, lobha se khoTe Agama kI prasiddhi nahIM karatA hai| ___maiM, mere pitA, dAdA Adi ne ina zAstroM se bahuta dravya kamAyA hai, Age bhI meM ina zAstroM se bahuta dhana kamAU~gA, maiM apanI pratiSThA bar3hAU~gA, jagata ke mAnya ho jAU~gA, rAjAdi ko apanA sevaka banA lU~gA - aise lobha se samyagdRSTi kuzAstroM kA sevana nahIM karatA hai| ___yadi maiM ina zAstroM kA sevana nahIM karU~gA to merI AjIvikA naSTa ho jAyegI, loka meM merI mAnyatA ghaTa jAyegI, pUjyatA ghaTa jAyegI aise bhaya se kuzAstroM kA sevana nahIM karatA hai| isa zAstra ke par3hane meM bar3A rasa hai, mana prasanna ho jAtA hai, bar3I rasIlI kathA hai tathA logoM ko prasanna karanevAlA hai aise sneha se bhI samyagdRSTi kuzAstroM kI ArAdhanA nahIM karatA hai| kisI prakAra kI AzA se bhI samyagdRSTi kuzAstroM kA sevana nahIM karatA hai| isa zAstra ko par3hane se devatA vaza meM ho jAyegA, vidyA siddha ho jAyegI, ityAdi isaloka sambandhI AzA se bhI kuzAstroM kI prazaMsA-vaMdanA nahIM karatA hai| samyagdRSTi bhaya, AzA, sneha, lobha se kuliMgI sAdhuoM kI bhI vandanA, praNAma, prazaMsA nahIM karatA hai| yaha U~cA tapasvI hai, bahuta jJAnI hai, rAjya mAnyatA hai, loka meM bar3A Adara hai, isameM dRSTi-muSTi-mAraNa-uccATana Adi aneka zaktiyA~ haiM, kabhI merA kucha bigAr3a na kara de aise bhaya se praNAma Adi nahIM karatA hai| yaha bar3A karAmAtI hai, vidyAvAna hai, isase koI vidyA sIkhanI hai, ye rAjamAnya hai, isase abhI apanA kAma nikAlanA hai aise lobha se bhI samyagdRSTi pAkhaMDI sAdhuoM ko vaMdanA, namaskAra nahIM karatA hai| isa veSadhArI ne mujhe rasAyana dene ko kaha rakhA hai, isase mujhe abhI eka auSadhi banAnA sIkhanA hai, vyAkaraNa-nyAya-jyotiSa vidyA abhI isase sIkhanA hai isaliye abhI isakI sevA karanA hai; ityAdi AzA, lobha se pAkhaNDI, viSayI, ArambhI, parigrahadhArI ko samyagdRSTi namaskAra nahIM karatA hai, prazaMsA nahIM karatA hai| use satyavAdI nahIM kahatA hai, use dharmarUpa nahIM mAnatA hai| aba yahAM koI prazna karatA hai - yadi koI balavAna vyakti jabaradastI namaskAra karAve, aura yadi nahIM kare to bar3A upadrava ho jAve, taba kyA karanA cAhiye ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] [69 isakA uttara kahate haiM - dUsare ke dvArA balajorI se jabaradastI se namaskAra karA lene se zraddhAna nahIM bigar3a jAtA hai, kyoMki devatA Adi ke bhaya se. AzA se. sneha se. lobha se namaskAra karatA hai to zraddhAna bigar3a jAtA hai| jabaradastI se to yadi duSTa-mleccha Adi vratI ke mukha meM abhakSya rakha deM to bhI vrata nahIM bigar3atA hai| anyamatoM ke granthoM meM zabdoM meMvAkyoM meM kudevoM ko namaskAra likhA hai, kudevoM kI stuti likhI hai to una granthoM ke par3hanemAtra se kudevoM ko namaskAra stuti nahIM ho jaayegii| __samyagdarzana to AtmA kA bhAva hai| yadi apane bhAvoM meM una kudevAdi ko vaMdanA yogya mAnakara tathA apane ko unakA vaMdana karanevAlA mAnakara namaskAra-stavana-vaMdanA karatA hai; tathA unase apane bhalA honA jAnatA hai to usake samyaktva kA abhAva hai| isa kAla meM mleccha-musalamAna hI rAjA haiM; jaba ve kucha pUMchate haiM aura Apa unase kucha kahanA cAhate haiM to hAtha jor3akara hI kucha kahA jAtA hai| isameM apanA zraddhAna-jJAna naSTa nahIM hotA hai| cAritradhArI tyAgI-sAdhajana haiM ve kabhI hAtha bhI nahIM joDate tathA unake zarIra ke khaNDa-khaNDa bhI kara deM to bhI dharma kArya ke binA kucha bhI nahIM bolte| tyAgiyoM se duSTa manuSya-mleccha rAjAdi mahApApI bhI praNAma nahIM karAnA cAhate haiN| isaliye saMyamI to rAjA ko, cakravartI ko, mAtA ko, pitA ko, vidyAgurU ko bhI namaskAra nahIM karate haiM, ye dvijanmA haiN| __ avrata-samyagdRSTi bhI apane vaza se kudeva, kuguru, kudharma ko namaskAra nahIM karatA hai; anya vyavahArIjanoM kI yathAyogya vinaya-satkAra Adi karatA hai| dUsare kI jabaradastI kiye jAne para deza chor3a detA hai, AjIvikA chor3a detA hai, dhana kA tyAga kara detA hai parantu kudharma kA sevana, kudeva Adi kI ArAdhanA nahIM karatA hai| aba ratnatraya meM bhI samyagdarzana kI zreSThatA dikhAnevAlA zloka kahate haiM - darzanaM jJAnacAritrAt sAdhimAnamupAznute / ___ darzanaM karNadhAraM tanmokSamArge pracakSate / / 31 / / artha :- jJAna aura cAritra se samyadarzana adhika ucca arthAt sAdhimAna-sarvotkRSTa hai, aisA jAnakara use prApta karane kA purUSArtha karanA caahiye| isI kAraNa se mokSa ke mArga meM samyagdarzana ko karNadhAra kahA hai| jaise samudra meM jahAja ko khevaTiyA pAra karatA hai usI prakAra apAra saMsArasamudra meM ratnatrayarUpa jahAja ko pAra karane meM samyagdarzana khevaTiyA hai| bhAvArtha :- ratnatraya meM samyagdarzana hI ati utkRSTa haiM - aba samyagdarzana ke utkRSTapane kA hetu kahane ko zloka kahate haiM - vidyAvRttasya saMbhUtisthitivRddhiphalodayAH / na santyasati samyaktve bIjAbhAve taroriva / / 32 / / artha :- jaise bIja ke abhAva meM vRkSa kI utpatti, sthiti, vRddhi aura phalodaya nahIM hotA hai, usI prakAra jJAna aura cAritra kI utpatti, sthiti, vRddhi aura phalodaya samyaktva ke abhAva meM nahIM hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bhAvArtha :- yadi bIja hI nahIM ho to vRkSa kaise utpanna hogA ? aura yadi vRkSa hI nahIM paidA huA to sthiti kisakI hogI ? vRddhi kisakI hogI ? phala kahA~ lageMge ? yadi samyaktva nahIM ho to jJAna-cAritra bhI nahIM hoNge| samyaktva ke binA jJAna kujJAna hai aura cAritra kucAritra hai / samyaktva ke binA jaba jJAna - cAritra kI utpatti hI nahIM hogI to sthiti kahA~ se hogI, aura jJAna - cAritra kI vRddhi kaise hogI, tathA jJAna - cAritra kA phala jo sarvajJa paramAtmArUpa honA hai, vaha kaise ho sakegA ? isaliye samyaktva ke binA sacce zraddhAna-jJAnacAritra kabhI bhI nahIM ho sakeMge, yahI kathana bhagavAna guNabhadra AcArya mahArAja ne AtmAnuzAsana meM kiyA hai - zamabodhavRttatapasAM pASANasyeva gauravaM puMsaH / pUjyaM mahAmaNeriva tadeva samyaktvasaMyuktam / / 15 / / artha :- zama arthAt kaSAyoM kI maMdatA honA, bodha arthAt aneka zAstroM kA prabala jJAna honA, vrata arthAt teraha prakAra durddhara cAritra kA pAlanA, kAyaroM se nahIM bana sake aisA bAraha prakAra kA ghora tapa ye cAroM hI puruSa ko bar3e bhArI haiM, puruSa ko inakA bar3A bhArIpanA patthara ke bhArIpane ke samAna hai| ye cAroM hI zamabhAva - jJAna - cAritra -tapa yadi samyaktva sahita hoM to mahAna maNi jo cintAmaNi usake samAna pUjya ho jAte haiN| -- bhAvArtha :- jagata meM aneka prakAra kA patthara bhI hai, aura maNi bhI haiN| maNi bhI patthara hI hai, aura sAmAnya retIlA - jhAjhar3A patthara bhI patthara hI hai / parantu kAMti - camaka se unameM bar3A bheda hai; donoM patthara hone para bhI patthara - patthara samAna nahIM haiN| jhAjhar3A - retIlA patthara tIna mana bhI beca do to eka paisA prApta ho; aura yadi maNi - padmarAgamaNi - vajramaNi ( mANika aura hIrA ) rattI - mAsA bhI hAtha meM A jAye lAkhoM rupayA prApta ho jAye; apane putra-pautroM taka (tIna pIr3hI) kA dAridra dUra ho jAye / usI prakAra samyaktva sahita alpa bhI zamabhAva, alpa bhI jJAna, alpa bhI cAritra, alpa bhI tapa bhAva isa jIva ko kalpavAsI indra Adi meM utpanna karAke phira janma-maraNa ke duHkhoM se rahita paramAtmA banA detA hai| samyaktva binA bahuta adhika bhI zamabhAva, gyAraha aMga taka kA bahuta jJAnAbhyAsa bhI, bahuta ujjvala cAritra bhI, ghorarUpa kiyA huA tapa bhI yadi kaSAyoM kI maMdatA sahita ho to bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI devoM meM tathA alpaRddhidhArI kalpavAsI devoM meM utpanna karAkara punaH caturgatirUpa saMsAra meM bhI bhramaNa karAte haiN| isaliye samyaktva sahita hI zama, bodha, cAritra va tapa dhAraNa karane se jIva kA kalyANa hotA hai / mohI muni se nirmohI zrAvaka kI zreSThatA aba yahA~ koI zaMkA karatA hai jise samyaktva nahIM hai kintu cAritra, tapa Adi grahaNa kiye haiM aisA muni, usa gRhastha se jo AraMbha Adi meM lIna hai, to uttama hogA ? use uttara denevAlA zloka kahate haiM : - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com - Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [71 gRhastho mokSamArgastho nirmoho naiva mohavAn / ___ anagAro gRhI zreyAn nirmohI mohino muneH / / 33 / / artha :- jise darzanamoha nahIM aisA gRhastha mokSamArga meM sthita hai; tathA mohI anagAra arthAt moha sahita gRharahita muni mokSamArgI nahIM hai| isI kAraNa se mohavAna muni se nirmohI-darzanamoha rahita gRhastha zreyAn arthAt utkRSTa hai| bhAvArtha :- jisake moha arthAt mithyAtva nahIM hai aisA avrata-samyagdRSTi bhI mokSamArgI hai; vaha sAta-ATha bhava deva-manuSyoM ke grahaNa karake niyama se mokSa hI jaayegaa| jisake mithyAtva hai, vaha muni ke vrata dhAraNa karake sAdhu bhI ho gayA ho to bhI maraNa karake bhavanatrika Adi meM utpanna hokara saMsAra meM hI paribhramaNa kregaa| darzanapAhur3a meM zrIkundakunda svAmI ne bhI yahI kahA hai : daMsaNa bhaTTA bhaTTA daMsaNa bhaTTassa Natthi NivvANaM / sijhaMti cariya bhaTTA daMsaNa bhaTTA Na sijhaMti / / 3 / / sammatta rayaNa bhaTTA jANaMtA bahu vihAiM stthaaii|| ArAhaNA virahiyA bhamaMti tattheva tattheva / / 4 / / sammata virahiyANaM sutu vi uggaM tavaM caraMtANaM / Na lahaMti bohilAhaM avi vAsa sahassa koDIhiM / / 5 / / je daMsaNesu bhaTTA NANe bhaTTA caritta bhaTTA ya / ede bhaTTa vi bhaTTA sesaMpi jaNaM viNAsaMti / / 8 / / jaha mUlammi viNaDhe dumassa parivAra Natthi parivaDDI / taha jiNaM daMsaNa bhaTTA mUla viNaTThA Na sijhaMti / / 10 / / je daMsaNesu bhaTTA pAe pADaMti daMsaNa dharANaM / te hoMti lalla mUA bohI puNa dullahA tesiM / / 12 / / je vi paDaMti ya tesiM jANaMtA lajjA gArava bhayeNa / tesiM pi Natthi bohI pAvaM aNu moya mANANaM / / 13 / / jiNa vayaNa mosahamiNaM visaya suha vireyaNaM amidabhUdaM / jara maraNa vAhi haraNaM khaya karaNaM savva dukkhANaM / / 17 / / egaM jiNassa rUvaM vidiyaM ukkiTTha sAvayANaM tu / avaraTThiyANa taiyaM cautthapuNa liMga daMsaNaM Natthi / / 18 / / jaMsakkai taM kIrai jaM ca Na sakkai taM ca saddahaNaM / / kevali jiNehiM bhaNiyaM saddahamANassa sammattaM / / 22 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra Na vi dehoM vaMdijjai Na vi ya kulo Na vi ya jAi saMjutto / ko vaMdami guNa hINo Na hu savaNo Neya sAvaNo hoi / / 27 / / artha :- jo samyagdarzana se bhraSTa haiM, ve bhraSTa haiM, unakA anaMtakAla meM bhI nirvANa nahIM hogA jinakA samyagdarzana to nahIM chUTA kintu cAritra se bhraSTa ho gaye haiM, ve tIsare bhava meM nirvANa ko prApta kreNge| samyaktva chUTa jAne para anaMtabhava meM bhI saMsAra bhramaNa se nahIM chUTate haiM / 3 / jo samyaktva ratna se bhraSTa haiM, ve bahuta prakAra ke zAstroM ko jAnate hue bhI, cAroM ArAdhanA se rahita hone ke kAraNa saMsAra hI meM bhramaNa karate haiM / 4 / jo samyaktva se rahita haiM, ve hajAra karor3a varSa taka acchI taraha ugra tapa kA AcaraNa karate hue bhI ratnatraya ke lAbha ko nahIM prApta kara sakate haiN|5| jo samyagdarzana se bhraSTa haiM ve jJAna ke saMbaMdha meM bhI viparIta jJAnI hokara bhraSTa hI haiN| jinakA AcaraNa bhI bhraSTa ve to bhaSToM se bhI bhraSTa haiM, jo inakI saMgati karate haiM, ye unheM bhI dharma rahita karake naSTa kara dete haiM / 8 / jaise vRkSa kI mUla arthAt jar3a kA nAza ho jAne para usakI DAlI, patte, phUla, phala Adi parivAra kI vRddhi nahIM hotI hai, vaise hI jo samyagdarzana se bhraSTa haiM, ve mUla se hI bhraSTa haiM; unheM jJAna, cAritra, nirvANa kI siddhi kaise hogI ? 10 / jo samyagdarzana se bhraSTa haiM aura samyagdarzana ke dhArakoM ko apane pairoM meM par3avAnA cAhate haiM, ve paraloka meM (agale bhava meM ) caraNa rahita lUle tathA vacana rahita gUMge hote haiN| jo svayaM to samyagdarzana se rahita haiM kintu anya samyagdRSTiyoM se apanI vaMdanA namaskAra karAte haiM tathA karAnA cAhate haiM ve bahuta kAla taka ekendriya hote haiM / 12 / jo mithyAdRSTi ko jAna karake bhI unake caraNoM meM lajjA se, gArava arthAt abhimAnabar3appana se, bhaya se vandanA karate haiM unheM bhI mithyAtva pApa kI anumodanA karane se ratnatraya kI prApti durlabha hai / 13 / samyagdRSTi ko yaha jinendra kA vacana hI amRtarUpa auSadhi hai jo viSaya sukharUpa AmAzaya kA virecana karAnevAlA hai, jarA - maraNarUpa vyAdhi ko dUra karane kA kAraNa hai, tathA saMsAra ke samasta duHkhoM ke kSaya kA kAraNa hai / samyagdRSTi ke aisA nizcaya hai ki janmajarA-maraNa Adi samasta duHkhoMrUpa rogoM ko dUra karanevAlI amRtarUpa auSadhi to jinendra kA vacana hI hai| isa auSadhi ke binA anAdikAla ke viSayoM kI cAharUpa dAha ko nAza karanevAlA, AmAzaya ko dhokara jJAna sukha Adi aMgoM ko puSTa karanevAlA amRta ke samAna anya koI dUsarA upAya hai hI nahIM / 17 / eka rUpa to jinendra kA dhAraNa kiyA huA samasta vastra-zastrAdi rahita nagna rUpa hai; dUsarA rUpa utkRSTa zrAvaka kA eka kopIna tathA khaNDa vastra sahita hai; tIsarA AryikA kA bheSa hai| cauthA rUpa-bheSa- liMga jinamata meM nahIM hai / anya jo bheSa haiM ve jinadharma bAhya haiM, vandana yogya nahIM hai / 18 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] [73 jinendra kI jo AjJA hai, unako pAlane kI yadi sAmarthya ho to Apa usakA AcaraNa kare-pAle; aura yadi usa AjJA ko pAlane kI sAmarthya nahIM ho to usakA satya zraddhAna hI kre| kevalI jinendra ne, usa zraddhAna karanevAle ke samyaktva hai, aisA kahA hai|22| ratnatraya rahita deha-jAti-kula bhI samyagdRSTi ke dvArA vandane yogya nahIM haiN| samyagdarzana Adi guNa rahita zrAvaka aura muni bhI vandana yogya nahIM haiN| ratnatraya ke prabhAva se deha-kulajAti bhI vandanIya ho jAte haiN|27| aba isa jIva kA sarvotkRSTa upakAra karanevAlA aura apakAra karanevAlA kauna hai ? yaha kahane ke liye zloka kahate haiM : na samyaktva samaM kiJcit traikAlye trijgtypi| zreyo'zreyazca mithyAtvasamaM nAnyattanUbhRtAm / / 4 / / artha :- jIvoM kA samyagdarzana ke samAna tInoM kAla aura tInoM lokoM meM anya koI kalyANa karanevAlA nahIM hai; tathA mithyAtva ke samAna tInoM kAloM aura tInoM lokoM meM anya koI akalyANa karanevAlA nahIM hai| bhAvArtha :- anantakAla to vyatIta ho gayA, vartamAnakAla eka samaya aura anantakAla Age AvegA-aise tIna kAla meM; adhobhuvana-loka, asaMkhyAta dvIpa sAgara paryanta madhyaloka, aura svargAdi Urdhvaloka-aise tIna loka meM; samyaktva samAna jIvoM kA sarvotkRSTa upakAra karanevAlA anya koI hai nahIM, huA nahIM aura hogA nhiiN| jo upakAra isa jIva kA samyaktva karatA hai vaisA upakAra tIna loka meM hue indra, ahamindra, bhuvanendra, cakravartI, nArAyaNa, balabhadra, tIrthaMkara Adi samasta cetana aura maNi, maMtra, auSadhi Adi samasta acetana dravya koI nahIM karatA hai| isa jIva kA nikRSTatama apakAra jaisA mithyAtva karatA hai vaisA apakAra karanevAlA tIna loka meM tIna kAla meM koI cetana dravya va acetana dravya hai nahIM, huA nahIM, hogA nhiiN| isaliye mithyAtva ke tyAga meM hI parama yatna kro| samasta saMsAra ke duHkha ko dUra karanevAlA , AtmakalyANa kI paramahadda eka samyaktva hI hai, ataHisI ke prApta karane meM puruSArtha kro| aba samyagdarzana ke prabhAva kA varNana karanevAlA zloka kahate haiM - samyagdarzanazuddhAH nArakatiryaGnapuMsakatrItvAni / duSkulavikRtAlpAyuH daridratAM ca vrajanti nApyavratikAH / / 35 / / artha :- jo jIva samyagdarzana se zuddha haiM, ve vrata rahita hone para bhI nArakI, tiryaMca , napuMsaka va strIpane ko prApta nahIM hote haiM; nIcakula meM janma, vikRta arthAt aMdhA, kAnA, baharA, TUTA, lUlA, laMgar3A, gUMgA, kubar3A, baunA-ThiganA, hIna aMga, adhika aMga, mAMjarAkaMjA, vipa-abhadra nahIM hote haiM, tathA alpa ? Ayu ke dhAraka va daridrapane ko prApta nahIM hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 74] vratarahita avrata-samyagdRSTi ko nIce likhI ikatAlIsa karma prakRtiyoM kA to baMdha hI nahIM hotA hai, aisA niyama hai - mithyAtva 1, huMDaka saMsthAna 2, naMpusaka veda 3, asaMprAptAsRpATikA saMhanana 4, ekeMdriya 5, sthAvara 6, Atapa 7, sUkSmapanA 8, aparyAptaka 9, do iMdriya 10, tIna iMdriya 11, caturiMdriya 12, sAdhAraNa 13, narakagati 14 , naraka gatyAnupUrvI 15, naraka Ayu 16 - ye solaha prakRtiyA~ to mithyAtva bhAva se hI baMdhatI haiM - anantAnubaMdhI ke prabhAva se baMdhanevAlI paccIsa prakRtiyA~ aura haiM - anantAnubaMdhI krodha 1, mAna 2, mAyA 3, lobha 4, styAna gRddhi 5, nidrAnidrA 6, pracalApracalA 6, durbhaga 8, dusvara 9, anAdeya 10, nyagrodhaparimaMDala saMsthAna 11, svAti saMsthAna 12, kubjaka saMsthAna 13, vAmana saMsthAna 14, vajravRSabha nArAca saMhanana 15, nArAca saMhanana 16, arddha nArAca saMhanana 18, kIlita saMhanana 18, aprazasta vihAyogati 19, strIveda 20, nIca gotra 21, tiryaMca gati 22, tiryaMca gatyAnupUrvI 23, tiryaMca Ayu 24 , udyota 25 / ina ikatAlIsa karma prakRtiyoM kA baMdha mithyAdRSTi hI karatA hai - samyagdRSTi ko mithyAtva va anantAnubaMdhI kA abhAva huA hai, isaliye avrata - samyagdRSTi ina ikatAlIsa karma prakRtiyoM kA nayA baMdha nahIM hotA hai - jaba samyaktva nahIM huA thA, usa samaya mithyAtva avasthA meM ina ikatAlIsa prakRtiyoM kA jo baMdha huA thA, samyaktva ke prabhAva se vaha baMdha naSTa ho jAtA hai, parantu Ayu saMbaMdhI baMdha naSTa nahIM hotA (chUTatA) hai to bhI samyaktva kA aisA prabhAva hai - 1. yadi pahale sAtaveM naraka kI Ayu kA baMdha kiyA ho, pazcAt samyagdarzana ho jAya to pahale naraka hI jAtA hai, dUsare yA anya narakoM meM nahIM jAtA hai| 2. yadi pahale tiryaMca meM nigoda kI ekendriya kI Ayu kA baMdha kiyA ho, pazcAt samyagdarzana ho jAya to samyaktva ke prabhAva se uttama bhogabhUmi kA paMcendriya tiryaMca hI hotA hai, ekendriya Adi karmabhUmi kA tiryaMca nahIM hotA hai| 3. yadi pahale labdhi aparyApta manuSya kI Ayu kA baMdha kiyA ho, pazcAt samyagdarzana ho jAya to samyaktva ke prabhAva se uttama bhogabhUmi kA manuSya hI hotA hai| 4. yadi pahale vyantara Adi meM nIcadeva kI Aya kA baMdha kiyA ho. pazcAta samyagdarzana ho jAya to kalpavAsI mahAna RddhivAlA deva hI hotA hai, anya bhavanatrika devoM meM, cAroM prakAra ke devoM kI striyoM meM, manuSyANI strI meM tathA mAdA tiryaMcaNI meM utpanna nahIM hotA hai| samyaktva kA aisA prabhAva hai ki nIca kula meM, daridriyoM meM va alpa Ayu kA dhAraka bhI nahIM hotA hai| aba samyagdarzana ke prabhAva se kaisA manuSya hotA hai ? yaha kahanevAlA zloka kahate haiM : ojastejo-vidyA-vIrya-vRddhi-vijaya-sanAthAH / / mahAkulA mahArthA mAnavatilakA bhavanti darzanapUtAH / / 36 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra] [75 artha :- jo puruSa samyagdarzana se pavitra haiM, ve manuSyoM ke tilaka arthAt samasta manuSyoM ko zobhita karanevAle, samasta manuSyoM ke mastaka ke Upara dhAraNa kiye jAne yogya, aise manuSyoM ke tilaka hote haiN| aura kaise hote haiM ? oja arthAt parAkrama, teja arthAt pratApa, vidyA arthAt samasta loka meM atizaya rUpa jJAna,vIrya arthAt atizayarUpa zakti, ujjvala yaza, vRddhi arthAt dina pratidina guNoM kI aura sukha kI vRddhi, vijaya arthAt saba prakAra se jIta, atizayarUpa vaibhava-isa prakAra oja, teja, vidyA, vIrya, yaza, vRddhi, vijaya, vaibhava ina sabhI guNoM ke svAmI hote haiN| mahAna kula ke svAmI hote haiM, mahAna dharma, mahAna artha, mahAkAma, mahAmokSarUpa cAra puruSArthoM ke svAmI hote haiN| samyagdarzana ko grahaNa karane se aise asIma apramANa prabhAva ke dhArI manuSya hote haiN| aba samyaktva ke prabhAva se devoM kA vaibhava prApta hotA hai yaha kahanevAlA zloka kahate haiM : aSTaguNapuSTituSTAH dRSTiviziSTAH prakRSTazobhAjuSTAH / / __ amarApsarasAM pariSadi ciraM ramante jinendrabhaktAH svarge / / 37 / / artha :- jinendra ke bhakta samyagdRSTi devoM meM janma lekara apsarAoM ke samUha ke bIca meM cirakAla taka ramate haiM - sukha bhogate haiN| kaise hokara ramate haiM ? aNimA, mahimA, laghimA, garimA, prApti, prAkAmya, Izitva, vazitva - jo ye ATha guNa hai, unakI puSTatA arthAt jo anya asaMkhyAta devoM meM nahIM pAI jAve aisI adhikatA se saMtuSTa hokara ramate haiM; tathA saba devoM se utkRSTa aisI kAMti, teja, yaza se zobhAyamAna hokara svargaloka meM AnaMdapUrvaka nivAsa karate haiN| bhAvArtha :- avrata-samyagdRSTi svarga meM deva hotA hai kintu hIna puNyavAlA nahIM hotA haiN| indra ke samAna vaibhava, kAMti, jJAna, sukha, aizvarya kA dhAraka, maharddhika deva hotA hai| indra, sAmAnika, trAyastriMza, lokapAlAdi devoM meM utpanna hotA haiN| anya asaMkhyAta devoM ke aisI aNimA Adi Rddhi, deha kI kAMti, AbharaNa, vimAna, vikriyA nahIM hotI hai - aisA utkRSTa vaibhava pAkara asaMkhyAta kAla-varSoM taka karor3oM apsarAoM kI sabhA meM keli karatA hai| aba samyagdRSTi sAgaroM paryanta svarga ke iMdriyajanita sukha bhogakara manuSyaloka meM Akara kaisA hotA hai ? yaha kahanevAlA zloka kahate haiM : navanidhisaptadvayaratnAdhIzAH sarvabhUmipatayazcakram / vartayituM prabhavanti spaSTadRzAH kSatramaulizekharacaraNAH / / 38 / / artha :- jinake ujjvala samyagdarzana hai ve jIva svargaloka meM Ayu pUrva vyatIta karake, yahA~ manuSyaloka meM Akara, navanidhi caudaha ratnoM ke svAmI, samasta bharatakSetra ke battIsa hajAra dezoM ke mAlika, battIsa hajAra mukuTabaddha rAjAoM ke mastaka ke Upara mukuTarUpa haiM caraNa jinake, aise cakra ko pravartana karane kI sAmarthya vAle cakravartI hote haiN| bhAvArtha :- samyagdRSTi svarga se manuSyabhava meM Akara navanidhi caudaha ratnoM kA svAmI, cha:khaNDa pRthvI kA pati tathA samasta rAjAoM ke Upara jisakI AjJA calatI hai, aisA cakravartI hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 76] aba samyaktva ke prabhAva se tIrthaMkara hote haiM, aisA zloka dvArA kahate haiM : amarAsuranarapatibhiryamadharapatibhizca nUta pAdAmbhojAH / dRSTyA sunizcitArthAH vRSacakradharAH bhavanti lokshrnnyaaH||39 / / artha :- jina puruSoM ne samyagdarzana pUrvaka padArthoM kA saccA nirNaya kiyA hai, ve amarapati, asurapati, narapati, saMyamiyoM ke pati gaNadharAdi ke dvArA vandanIka haiM caraNakamala jinake tathA logoM ko utkRSTa zaraNabhUta haiM, aise dharmacakra ke dhAraka tIrthaMkararUpa se utpanna hote haiN| bhAvArtha :- samyagdRSTi jIva tIrthaMkara hokara aneka jIvoM ke saMsAra ke duHkha kA chedana karane vAle dharmacakra ko pravartita karAte haiM, jinake caraNoM kI indra, asurendra, narendra , gaNadhara Adi nitya vandanA karate haiM, jIvoM ko paramazaraNa haiN| aba samyagdRSTi ko hI nirvANa prApta hotA hai, aisA zloka dvArA kahate haiM : zivamajaramarUjamakSayamavyAbAdhaM vizokabhayazaMkama / ___ kASThAgatasukhavidyAvibhavaM vimalaM bhajanti darzanazaraNAH / / 40 / / artha :- jinako samyagdarzana hI zaraNa hai, ve puruSa ziva arthAt nirAkulatA lakSaNa rUpa jo mokSa hai usakA anubhava karate haiN| kaisA hai ziva ? jisameM jarA arthAt bur3hApA nahIM hai, anaMtakAla meM bhI jahA~ para AtmA purAnA-kamajora nahIM hotA hai, jIrNa nahIM hotA hai; aruja arthAt jahA~ para koI roga, pIr3A, vyAdhi nahIM hai; akSaya arthAt jahA~ para ananta catuSTayarUpa svarUpa kA abhAva-nAza nahIM hotA hai; jahA~ para kisI bhI prakAra kI koI bAdhA nahIM hai; jahA~ para zaMkA, bhaya, zoka Adi dara ho gaye haiM arthAta zoka-bhaya-zaMkA rahita hai; sakha aura jJAna ke vaibhava kI parAkASThA paramahadda ko jahA~ para prApta kara liyA hai; dravyakarma-bhAvakarmanokarma aise jJAnAvaraNAdi-rAgadveSAdi-zarIrAdi karmamala ke abhAva se vimala haiM, aise advitIyasvarUpa mokSa ko samyagdRSTi hI anubhava karatA hai - bhogatA hai prApta karatA hai| isa prakAra samyaktva ke prabhAva kA varNana kiyaa| aba samyagdarzana adhikAra pUrNa karate hue samyagdarzana kI mahimA kA upasaMhAra zloka dvArA kahate haiM : devendracakramahimAnamameyamAnaM rAjendracakramavanIndrazirorcanIyam / dharmendracakramadharIkRtasarvalokaM labdhvA zivaM ca jinabhaktirupaiti bhavyAH / / 4 / / artha :- jinendra paramAtmA ke svarUpa meM bhaktirUpa anurAga jise hotA hai, vaha bhavya samyagdRSTi hai| vaha samyagdRSTi isa manuSyabhava se jAkara svargaloka meM apramANa-amApa Rddhi sukha vaibhava ke prabhAva vAle devendroM ke samUha kI mahimA prApta karake, pazcAt isI pRthvI para Akara battIsa hajAra rAjAoM ke mastaka dvArA pUjya rAjendra cakravartI ke cakra ko prApta karake, phira ahamindraloka kI mahimA ko bhI pAkara samasta loka ko apane AdhIna kiyA jisane aise bhagavAna tIrthaMkara kA dharmacakra prApta karake nirvANa ko prApta hotA hai| samyagdarzana kA dhArI jIva isI krama se nirvANa prApta karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra ] [77 samyagdRSTi kI vicAradhArA : isa prakAra darzanamohanIya karma ke abhAva se saccA zraddhAna va saccA jJAna prakaTa hotA hai tathA anaMtAnubaMdhI karma ke abhAva se samyagdRSTi ke svarUpAcaraNa cAritra prakaTa hotA hai / yadyapi apratyAkhyAnAvaraNa ke udaya se dezacAritra nahIM huA hai, tathA pratyAkhyAnAvaraNa ke udaya se sakalacAritra nahIM prakaTa huA haiM; tathApi samyagdRSTi ke aisA dRr3ha bheda - vijJAna hotA hai ki zarIra Adi paradravya haiM tathA rAgadveSa Adi karmajanita parabhAva haiN| apane jJAnadarzanarUpa jJAnasvabhAva meM hI Atmabuddhi karatA hai, paryAya meM Atmabuddhi to vaha svapna meM bhI nahIM karatA hai| vaha aisA vicAra karatA - he Atman ! tU bhagavAn ke paramAgama kI zaraNa grahaNa karake jJAna dRSTi se avalokana kara / ATha prakAra kA sparza, pAMca prakAra kA rasa, do prakAra kA gaMdha, pAMca prakAra kA varNa ye tumhArA rUpa nahIM hai, ye pudgala kA rUpa hai| krodha, mAna, mAyA, lobha ye tumhArA rUpa nahIM haiM, jJAnadRSTi se dekhane para ye karma ke udayajanita vikAra dikhAI par3ate haiN| harSa, viSAda, mada, moha, zoka, bhaya, glAni, kAma Adi karmajanita vikAra haiM, ve tumhAre svarUpa se bhinna haiM / naraka, tiryaMca, manuSya, deva-ye cAra gati AtmA kA rUpa nahIM hai, karma ke udayajanita haiM, vinAzIka haiN| deva, manuSya Adi tumhArA rUpa nahIM haiN| 1 samyagjJAnI aisA vicAra karatA hai - maiM gorA nahIM, maiM zyAma nahIM, maiM rAjA nahIM, maiM raMka nahIM, maiM balavAna nahIM, maiM nirbala nahIM, maiM svAmI nahIM, maiM sevaka nahIM, meM rUpavAna nahIM, maiM kurUpa nahIM, maiM puNyavAna nahIM, maiM pApI nahIM, maiM dhanavAna nahIM, maiM nirdhana nahIM, maiM brAhmaNa nahIM, mai kSatriya nahIM, maiM vaizya nahIM, maiM zUdra nahIM, maiM strI nahIM, maiM puruSa nahIM, maiM nuMpasaka nahIM, maiM moTA nahIM, maiM dubalA nahIM, maiM nIca jAti kA nahIM, maiM ucca jAti kA nahIM, maiM kulavAna nahIM, maiM kulahIna nahIM, maiM paMDita nahIM, maiM mUrkha nahIM, maiM dAtA nahIM, maiM yAcaka nahIM, guru nahIM, maiM ziSya nahIM, maiM iMdriya nahIM, maiM deha nahIM, maiM mana nahIM ye sabhI karma ke udaya janita pudgala ke vikAra haiM / merA svarUpa to jJAtA dRSTA hai / ye rUpa AtmA kA nahIM, pudgala kA hai| munipanA- kSullakapanA bhI pudgala kA bheSa hai| ye loka hamArA nahIM, ye deza, grAma, ye nagara sabhI paradravya haiN| karma ne mujhe yahA~ utpanna karA diyA hai - maiM kisa-kisa kSetra ko apanA mAnUM, apanepana kA saMkalpa karUM ? samyagdRSTi ke aisA dRr3ha vicAra hotA hai| mithyAdRSTi kI vicAradhArA - mithyAdRSTi parakRta paryAya (zarIra) apanApana mAnatA I mithyAdRSTi kA apanatva jAti meM, kula meM, deha meM, dhana meM, rAjya meM, aizvarya meM, mahala meM, makAna meM, kuTumba meM hai / inake sAtha hI hamArI ghaTI, hamArI bar3hI hamArA sarvasva samApta huA, maiM nIcA huA, maiM U~cA huA, maiM marA, maiM jiyA, merA tiraskAra huA, merA saba kucha gayA ityAdi para vastu meM apanepane kA saMkalpa karake mahA ArtadhyAna raudradhyAna karake durgati ko pAkara saMsAra paribhramaNa hI karatA hai| -- mithyAdRSTi jIva jinadharma kA kucha adhikAra pAkara - kucha jJAna prApta karake apane naye-naye pariNAmoM se kAlpanika yuktiyA~ banAkara, logoM meM bhrama utpanna karake, pAMca AdamiyoM meM apane ko mahAna jJAnI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 78] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra batalAkara, mithyA logoM meM bhrama utpanna karake, pAMca AdamiyoM meM apane ko mahAna jJAnI batalAkara, mithyA abhimAna kara Agama viruddha aneka kathana karatA haiM; kRtaghnI hokara jainazAstroM kI nindA karatA hai, viziSTa jJAniyoM-bahu-jJAniyoM kI bhI nindA karatA hai| khoTe abhiprAya pUrvaka , pAMca AdamiyoM meM mAnyatA pAne ke liye, pakSapAta grahaNa karake , yathArtha nirNaya kiye binA, haThagrAhI, apanI kalpanA se banAye hue, ekAMtI, bhagavAna kI syAdvAda rUpa vANI se viruddha hokara, kalaha-visaMvAda-paranindA hI ko dharma mAnatA rahatA hai| kitane hI mithyAdRSTi kucha bAhya tyAga mAtra karake, snAna kara bhojana karake, anya deva Adi kI vaMdanA kA tyAga karake, apane ko kRtakRtya mAnate hue saMsAra ke jIvoM kI nindA karake apane ko prazaMsA yogya mAnate haiN| anyAya se AjIvikA karate hue, hiMsA Adi ke Arambha meM nipuNa hokara dUsare dharmAtmAoM ke doSa DhUMDhate phirate haiN| nirdoSa logoM ke doSa vikhyAta karake mada meM chake hue ghUmate haiM, apane ko U~cA mAnate haiM, dUsaroM ko ajJAnI tathA bhraSTa mAnate haiN| pApI apanI prazaMsA karAkara phUle phirate haiM, apane svarUpa kI zuddhatA ko nahIM dekhate hue aneka niMdya ceSTAyeM karate haiM, bhole jIvoM ko mithyA upadeza dekara ekAnta ke haTha ko grahaNa karAte haiN| __kugurU-kudevoM ko namaskAra kA tyAga karane se, anya devoM kI nindA karake, sabhA meM baiThakara mithyA bheSadhAriyoM kI nindA karake, apane ko hI samyagdRSTi mAnate haiN| loga hamako dRr3ha zraddhAnI dharmAtmA mAneMge, aise anaMtAnubaMdhI mAna ke udaya se para kI nindA karane se hI apane ko U~cA jAnate haiM tathA jagata ko adharmI mAnate haiN| hitopadeza : kudeva-kuguru ko namaskAra to sabhI tiryaMca nahIM karate haiM, nArakI nahIM karate haiM, bhogabhUmi aura kubhogabhUmi ke jIva bhI nahIM karate haiM, tathA sabhI devatA bhI nahIM pUjate haiN| yadi unheM namaskAra pUjA nahIM karane se hI samyagdRSTi ho jAte haiM to sabhI nArakI, manuSya, tiryaMca Adi samyagdRSTi ho jAyeM, kintu aisA nahIM hai| jagata ke samasta mithyAdRSTi manuSya, deva Adi kI nindA karane se bhI samyaktva nahIM hotA hai| jagata kI nindA karanevAlA aura pApiyoM se vaira karanevAlA to kugati hI kA pAtra hogaa| mithyAtva to jIvoM ke anAdi se hai| samyagdRSTi to ina para bhI dayA hI karate haiM tathA sabhI jIvoM ke prati sAmyabhAva hI rakhate haiN| samyagdarzana to ApA-para kA satyazraddhAna karane se hI hogA aura vaha satyazraddhAna-jJAna to vinaya sahita syAdvAdarUpa paramAgama ke sevana se hI hogaa| prathama - samyagdarzana adhikAra samApta Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [79 pariziSTa - 1 dayA dAna pUjA zIla pUMjI soM ajAnapane, jitanoM haMsa tU anAdikAla meM kamAyago / tere bina viveka kI kamAI na rahe hAtha, bhedajJAna binA eka samaya meM gamAyago / / amala akhaMDita svarUpa zuddha cidAnaMda, yAke vaNija mAMhi eka samaya to tU ramAyago / merI samajha mAna jIva apane pratApa Apa, eka samaya kI kamAI tU anaMtakAla khaaygo|| - paM. banArasIdAsajI samyaktva kI ArAdhanA jJAna-caritra aura tapa ina tIna guNoM ko ujjvala karanevAlI yaha zraddhA hI pradhAna ArAdhanA hai| isakI vidyamAnatA meM hI tInoM ArAdhanAyeM ArAdhaka bhAva se vartatI haiN| ata: samyaktva kI akathya aura apUrva mahimA jAnakara isa pavitra kalyANamUrti samyagdarzana ko anantAnanta duHkharUpa anAdi saMsAra kI azeSa nivRtti ke liye bhakti pUrvaka aMgIkAra karo, prati samaya aaraadho|| - AtmAnuzAsana he bhavya jIvoM! tuma isa samyagdarzana rUpI amRta kA pAna kro| yaha samyagdarzana anupama sukha kA bhaNDAra hai, sarvakalyANa kA bIja hai aura saMsAra samudra se pAra utarane ke liye jahAja hai| ise eka mAtra bhavyajIva hI prApta kara sakate haiN| pAparUpI vRkSa ko kATane ke liye yaha kulhAr3I ke samAna hai| pavitra tIrthoM meM yahI eka pavitra tIrtha hai aura mithyAtva kA AtyaMtika nAzaka hai| - jJAnArNava bhavyoM! kiMcita mAtra lobha se va bhaya se kadevAdika kA sevana karake jisase anantakAla paryanta mahAdaHkha sahanA hotA hai aisA mithyAtvabhAva karanA yogya nahIM hai| jainadharma meM to yaha AmnAya hai ki pahale bar3A pApa chur3Akara phira choTA pApa chur3AyA hai, isaliye isa mithyAtva ko sapta vyavasanAdika se bhI bar3A pApa jAnakara pahale chur3AyA hai| - mokSamArgaprakAzaka prArambha meM sarvaprakAra ke prayatna se samyagdarzana uttama rIti se aMgIkAra karanA cAhiye, kyoMki samyagdarzana ke hone para hI jJAna aura cAritra samyakapane ko prApta hote haiN| - puruSArthasiddhayupAya jaise bIja ke abhAva me vRkSa kI utpatti, sthiti, vRddhi aura phala kI prApti saMbhava nahIM hai usI prakAra samyaktva ke abhAva meM jJAna aura cAritra kI bhI utpatti, sthiti, vRddhi aura phala kI prApti nahIM hotI hai| samyagdarzana mokSamArga kA khevaTiyA hai| samyagdarzana ke samAna tInakAla aura tInaloka meM prANiyoM kI kalyANa kAraka anya koI vastu nahIM hai| - ratnakaraNDa zrAvakAcAra eka aura samyagdarzana kA lAbha prApta ho aura dUsarI ora tIna loka kA rAjya prApta ho to tIna loka ke rAjya kI apekSA bhI samyagdarzana kA lAbha zreSTha hai, kyoMki tIna loka kA rAjya to milane para bhI sImita kAla meM chUTa jAtA hai, parantu samyagdarzana to jIva ko akSaya sukha prApta karAtA hai| - bhagavatI ArAdhanA samyaktva saba ratnoM meM mahAratna hai, saba yogoM meM uttama yoga hai, saba RddhiyoM meM mahARddhi hai| adhika kyA ? samyaktva hI saba RddhiyoM ko karanevAlA hai| ___ - svAmIkArtikeyAnupekSA samyaktva ke guNa aura mithyAtva ke doSoM ko jAnakara, samyaktvarUpI ratna ko bhAvapUrvaka dhAraNa kr| yaha samyagdarzana guNarUpI ratnoM meM sAra hai aura mokSarUpI mandira kA prathama sopAna hai| - bhAva pAhur3a Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra samyagdarzana se rahita puruSa ke aNuvrata aura mahAvrata kA nAma taka bhI nahIM hotA hai| yaha samyagdarzana yadi aNuvrata- yukta ho to svarga kA kAraNa hai aura yadi mahAvrata- yukta ho to mokSa kA kAraNa hai| - cAritrasAra samyagdarzanarUpa pavitra bhUmi meM girA huA duHkharUpa bIja kadAcit bhI aMkurita nahIM hotA, aura binA boyA gayA bhI sukharUpa bIja sadA hI aMkurita hotA hai / amitagatizrAvakAcAra samyaktva ke samAna tIna lokoM meM isa jIva kA koI bandhu nahIM hai aura midhyAtva ke samAna zatru nahIM hai| pazu hokara bhI yadi samyaktva hai to vaha manuSya hI hai, aura manuSya hokara yadi mithyAtva se yukta hai to use pazu kahanA cAhiye / jo puruSa eka muhUrta mAtra bhI samyaktva ko prApta karake phira use chor3a dete haiM, unheM bahuta kAla, saMsAra meM paribhramaNa ke bAda bhI samyagdarzana mukti meM pahu~cA detA hai| dharmasaMgraha zrAvakAcAra samyagdarzana ke binA dAna dene va vrata pAlana karane Adi se na to puNya hI hotA hai aura na mokSa hI prApta hotA hai, aisA zrI jinendradeva ne kahA hai / praznottara zrAvakAcAra jo manuSya guNoM se yukta samyaktva ko pAlatA hai vaha tInaloka kI lakSmI ko prApta karatA hai / guNabhUSaNa zrAvakAcAra isa saMsAra meM samyagdarzana hI durlabha hai| samyagdarzana hI jJAna va caritra kA bIja hai / samyagdarzana hI uttama pada hai, utkRSTa jyoti hai, zreSTha tapa hai, iSTa padArthoM kI siddhi hai. param manoratha hai atIndriya sukha hai, kalyANoM kI paramparA hai| samyagdarzana ke binA sarva jJAna mithyAjJAna, cAritra mithyAcAritra aura tapa bAlatapa kahalAtA hai| zuddha jIva kA sAkSAt anubhava honA, vahI yathArtha samyagdarzana hai| lATI saMhitA mokSarUpI vRkSa kA bIja samyagdarzana hai, aura saMsArarUpI vRkSa kA bIja mithyAdarzana hai, aisA jinadevoM ne kahA hai / padmanaMdi paMcaviMzati jaise bhavana kA mUla AdhAra nIMva hai usI prakAra sarva vratoM kA mUla AdhAra samyaktva hai| pUjyapAda zrAvakAcAra jina guruoM ke nirmala vacanarUpI kiraNoM se, jisako sUrya-candrAdi bhI nAza nahIM kara sake, aisA prabala moharUpI aMdhakAra bAta kI bAta meM naSTa ho jAtA hai aise ve uttama guru sadA isa loka meM jayavaMta hoM, maiM aise guruoM kI vaMdanA karatA hU~ / padmanaMdi paMcaviMzati - jo puruSa syAdavAda meM pravINatA aura nizcala saMyama ke dvArA AtmA meM upayoga lagAtA huA use niraMtara bhAtA hai vahI puruSa jJAnanaya aura kriyAnaya kI pArasparika tIvra maitrI kA pAtra hokara isa nija bhAvamayI bhUmikA ko pAtA hai / - samayasAra AtmakhyAti jina puruSa ke AzArUpI pizAcinI naSTa ho gaI hai usakA zAstra adhyayana, tattvoM kA nizcaya ora nirbhayatA Adi satyArtha hai / AcArya amRtacaMda deva cAritrapAlana, viveka, isa bhava taru kA mUla ika, jAno mithyaabhaav| tAko kara nirmUla aba kariye mokSa upAva / / 3 - paMDita ToDaramalajI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prathama samyagdarzana adhikAra [81 gRhIta mithyAtva kA svarUpa koI kahatA hai ki :- hamato sacce deva ko jAnakara kula ke Azraya se va paMcAyata ke Azraya se pUjA darzanAdi dharmabuddhi pUrvaka karate haiN| usase kahate hai ki :- ve deva to sacce hI haiM, parantu tumhAre jJAna meM unakA saccA rUpa pratibhAsita nahIM huaa| jisa prakAra tuma paMcAyata va kulAdika ke Azraya se dharmabuddhi se pUjAdika ke kAryoM meM vartate ho usI prakAra anya matAvalambI bhI dharmabuddhi se va apanI paMcAyata yA kulAdika ke Azraya se apane devAdika kI pUjAdi karate haiN| to tumameM aura unameM vizeSa antara kahA~ rahA ? usa mAnyatA ke Azraya se sacce devAdika kA hI pakSapAtIpane se sevaka hokara pravartatA hai usake bhI gRhIta mithyAtva hai| ___gRhIta mithyAtva kA tyAga to yaha hai anya devAdi ke bAhyaguNoM ke tathA prabandha ke Azraya svarUpa pahale jAnakara svarUpa viparyaya, kAraNa viparyaya aura bhedAbheda viparyaya rahita jJAna meM nizcaya karake, phira jinadevAdika kA bAhyaguNoM ke Azraya se va vyavahAra rUpa nizcaya karake, pazcAt apanA mukhya prayojana siddha na hone se heya-upAdeyapanA mAnane para anya kI vAsanA mUla se chUTatI hai aura jinadevAdika meM hI saccI pratIti utpanna hotI hai| - sattA svarUpa 8 saccA jaina jinako saccA jaina bananA ho unako zAstra ke Azraya se tattvanirNaya karanA yogya hai; parantu jo tattvanirNaya nahIM karate aura pUjA. stotra, darzana, tyAga, tapa vairAgya, saMyama, saMtoSa Adi haiM so unake sarva kArya asatya hai| isaliye Agama kA sevana, yukti kA avalambana, paramparA, guruoM kA upadeza aura svAnubhava dvArA tattvanirNaya karanA yogya hai| deva-guru-dharma to sarvotkRSTa padArtha haiM, inake Adara se dharma hai| inameM zithilatA rakhane se anya dharma kisa prakAra hogA? isaliye bahuta kahane se kyA ? sarvathA prakAra se kudeva-kuguru-kudharma kA tyAgI honA yogya hai| - mo. mA. pra. 192 kitane hI jIva aisA mAnate haiM ki jAnane meM kyA hai, kucha kareMge to phala lgegaa| aisA vicArakara vrata-tapa Adi kriyA se udyamI rahate haiM aura tattvajJAna kA upAya nahIM krte| so tattvajJAna ke binA mahAvratAdi kA AcaraNa bhI mithyAcAritra hI nAma pAtA hai aura tattvajJAna hone para kucha bhI vratAdika nahIM haiM tathApi asaMyata samyagdRSTi nAma pAtA hai| isaliye pahale tattvajJAna kA upAya karanA, pazcAt kaSAya ghaTAne ke liye bAhya sAdhana krnaa| __ - mo. mA. pra. 238 kitane hI jIva aNuvrata-mahAvratAdirUpa yathArtha AcaraNa karate haiM; aura AcaraNa ke anusAra hI pariNAma haiM, koI mAyA-lobhAdika kA abhiprAya nahIM hai; unheM dharma jAnakara mokSa ke artha unakA sAdhana karate haiM, kinhIM svargAdika ke bhogoM kI icchA bhI nahIM rakhate; parantu jo mokSa kA sAdhana hai use jAnate bhI nahIM, kevala svargAdika hI kA sAdhana karate haiN| - mo. mA. pra. 241 kitane hI jIva to aise haiM to tattvAdika ke bhalIbhAMti nAma bhI nahIM jAnate, kevala vratAdika meM hI pravartate haiN| kitane hI jIva aise haiM jo pUrvokta-prakAra samyagdarzana-jJAna (anyathA samyagdarzana aura anyathA jJAna) kA yathArtha sAdhana karake vratAdi ke pravartate haiN| yadyapi ve vratAdika kA yathArtha AcaraNa karate haiM tathApi zraddhAna-jJAna ke binA sarva AcaraNa mithyA cAritra hI hai| - mo. mA. pra. 242 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 82] yaha udAsIna hokara zAstra meM jo aNuvrata-mahAvrata rUpa vyavahAra cAritra kahA hai use aMgIkAra karatA hai, ekadeza athavA sarvadeza hiMsAdi pApoM ko chor3atA hai unake sthAna para ahiMsAdi pUNyarUpa kAryoM meM pravartatA hai| tathA jisa prakAra paryAyAzrita pApa kAryoM meM apanA karttApanA mAnatA thA; usI prakAra aba paryAyAzrita puNya kAryoM meM apanA karttApanA mAnane lgaa| isa prakAra paryAyAzrita kAryoM meM ahaMbuddhi vahI mithyAdRSTi hai| - mo. mA. pra. 244 isa prakAra Apa karttA hokara zrAvakadharma athavA munidharma kI kriyAoM meM mana-vacana-kAya kI pravRtti nirantara rakhatA hai, jaise una kriyAoM meM bhaMga na ho vaise pravartatA hai; parantu aise bhAva to sarAga haiM; cAritra hai vaha vItarAga bhAga rUpa hai| isaliye aise sAdhana ko mokSamArga mAnanA mithyAbuddhi hai| - mo. mA. pra. 244 bhava bhava meM jinapUjana kInI, dAna supAtrahiM dIno / bhava bhava meM maiM samozaraNa meM, dekhyo jinaguNa bhIno / etI vastu milI bhava bhava meM, samyag guNa nahiM pAyo / nA samAdhiyuta maraNa kiyo maiM, tAteM jaga bharamAyo / phuTanoTa - 1. isa karaNalabdhi vAle ke buddhipUrvaka to itanA hI udyama hotA hai ki usa tattva vicAra meM upayoga ko tadrUpa hokara lagAye, usase samaya-samaya pariNAma nirmala hote jAte haiN| mo. mA. pra. 262 (pR. 60) 2. isa prakAra apUrvakaraNa hone ke pazcAt anivRttikaraNa hotA hai| usakA kAla apUrvakaraNa ke bhI saMkhyAtaveM bhAga hai| usameM pUrvokta Avazyaka sahita kitanA hI kAla jAne ke bAda aMtakaraNa karatA hai, jo anivRtikaraNa ke kAla pazcAt udaya Ane yogya aise mithyAtva karma ke muhUrtamAtra niSeka unakA abhAva karatA hai; una paramANuoM ko anyasthitirUpa pariNamita karatA hai| tathA antarakaraNa karane ke pazcAt upazamakaraNa karatA hai| antarakaraNa dvArA abhAvarUpa kiye niSekoM ke Upara vAle jo mithyAtva ke niSeka haiM, unako udaya Ane ke ayogya banatA hai| ityAdika kriyA dvArA anivRttikaraNa ke aMtasamaya ke anaMtara jina niSekoM kA abhAva kiyA thA, unakA kAla Aye, taba niSekoM ke binA udaya kisakA AyegA? isaliye mithyAtva kA udaya na hone se prathamopazama samyaktva kI prApti hotI hai| mo. mA. pra. pR. 264 (pR. 62) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dvitIya - samyagdarzana adhikAra] [83 dvitIya - samyagjJAna adhikAra aba samyagjJAnarUpa dharma ko prakaTa karanevAlA zloka kahate haiM : anyUnamanatiriktaM yAthAtathyaM binA ca viparItAta / nissandehaM veda yadAhustajjJAnamAgaminAH / / 42 / / artha :- Agama ke jAnanevAle jo zrI gaNadharadeva tathA zrutakevalI haiM,ve usa jJAna ko jJAna kahate haiM jo vastusvarupa ko paripUrNa jAnatA hai, kama nahIM jAnatA hai, adhika nahIM jAnatA hai, jaisA vastu kA yathArtha satya svarupa hai vaisA hI jAnatA hai, viparItatA rahita jAnatA hai, saMzaya rahita jAnatA hai| bhAvArtha :- yahA~ bhagavAna gaNadharadeva ne samyagjJAna kA svarupa batAyA hai| jo jJAna vastu ke svarupa ko nyUna jAnatA hai vaha mithyAjJAna hai| jaise AtmA kA svabhAva to anantajJAnakSAyikajJAna svarupa hai, kintu koI jJAna AtmA ko indriyajanita matijJAna mAtra hI jAnatA hai, to vaha jJAna nyunasvarupa jAnane se mithyAjJAna khlaayaa| jo jJAna vastu ke svarupa ko adhika jAnatA hai vaha jJAna bhI mithyAjJAna hai| jaise AtmA kA svabhAva to jJAna, darzana,sukha, sattA, amUrtika hai use jJAna,darzana, sukha, sattA, amUrtika bhI jAnanA tathA pudgala ke guNa rupa, rasa, gaMdha, sparza, zabda, mUrtika bhI jaannaa| yaha jJAna adhika jAnane se mithyAjJAna khlaayaa| sIpa ko sapheda tathA camakatA huA dekhakara use cA~dI jaannaa| vaha viparIta jJAna hone se mithyAjJAna hai| yaha sIpa hai ki cA~dI hai ? isa prakAra donoM meM saMzayarupa eka ke nizcaya se rahita jAnanA , vaha saMzayajJAna hone se mithyAjJAna hai| jisa vastu kA jaisA svarupa hai use vaisA jAnanA samyagjJAna hai| jaise solaha meM pA~ca kA guNA karane se assI hote hai, use aThahattara jAne to nyUna jAnanA huA, biyAsI jAne to adhika jAnanA huA , solaha yA pA~ca jAnanA vaha viparIta jAnanA huA, tathA solaha meM pA~ca kA guNA karane para assI hote hai yA aThahattara aisA saMdeharupa jAnanA saMzayajJAna hai| isa prakAra nyUna jAnanA, adhika jAnanA, viparIta jAnanA, saMzayarupa jAnanA- yaha cAroM prakAra kA jAnanA mithyAjJAna hai| jo jJAna vastu ke svarupa ko nyUna nahIM jAne, adhika nahIM jAne, viparIta nahIM jAne, saMzayarupa nahIM jAne, jaisA vastu kA svarupa hai vaisA saMzayarahita jAne use samyagjJAna kahate haiN| aba samyagjJAna prathamAnuyoga ko jAnatA hai, aisA zloka dvArA kahate haiM : Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 84] prathamAnuyogamAkhyAnaM caritaM purANamapi puNyam / bodhisamAdhinidhAnaM bodhati bodha: samIcInaH / / 43 / / artha :- samyagjJAna prathamAnuyoga ko jAnatA hai| kaisA hai prathamAnuyoga ? jisameM dharma, artha, kAma, mokSarupa cAroM puruSArtha kA kathana hai| eka puruSa kI mukhyatA se jo varNana hotA hai vaha caritra kahalAtA hai, vaha tathA jisameM tresaTha zalAkA puruSoM ke sambandha meM varNana hotA hai use purANa kahate haiM, vaha bhI prathamAnuyoga kahA jAtA hai| samyagdarzana Adi jinheM nahIM thA, unheM samyagdarzana, jJAna, cAritra kI prApti honA bodhi kahalAtA hai; jinheM samyagdarzana, jJAna, cAritra thA usakI paripUrNatA samAdhi kahalAtI hai| prathamAnuyoga ratnatraya kI prApti aura paripUrNatA kA nidhAna hai, utpatti kA sthAna hai, puNya hone kA kAraNa hai ataH puNya hai| aise prathamAnuyoga ko samyagjJAna hI jAnatA hai| bhAvArtha :- prathamAnuyoga meM dharma (puNya ) kA kathana, usa dharma kA phalarupa kahA jo dhanasampattirupa artha usakA kathana, pA~ca iMdriyoM ke viSayarupa jo kAma usakA kathana, tathA saMsAra se chUTanerupa jo mokSa usakA kathana hotA hai| usa prathamAnuyoga ko eka puruSa ke AcaraNa kI kathA kahane se caritra, tresaTha zalAkA puruSoM kA varNana hone se purANa, vaktA-zrotAoM ko puNya kI utpatti kA kAraNa hone se puNya , tathA cAra ArAdhanA kI prApti evaM pUrNatA kA varNana hone se nidhAna kahA jAtA hai| aise prathamAnuyoga ko samyagjJAna hI jAnatA hai| aba karaNAnuyoga ko jAnanevAlA bhI samyagjJAna hai aisA zloka dvArA kahate haiM: lokAlokavibhakteryugaparivRttezcaturgatInAM ca / Adarzamiva tathAmatiravaiti karaNAnuyogaM ca / / 44 / / artha :- samyagjJAna karaNAnuyoga ko jAnatA hai| karaNAnuyoga kaisA hai ? loka aura aloka ke vibhAga ko, utsarpiNI ke chaha kAla va avasarpiNI ke chaha kAla ke parivartana ko, tathA cAra gatiyoM ke paribhramaNa ko darpaNa ke samAna dikhAne vAlA hai| bhAvArtha :- jisameM chaha dravyoM kA samUharupa loka evaM kevala AkAza dravyarupa aloka apane guNa paryAyoM sahita pratibimbata ho rahe haiM; chahoM kAloM ke nimitta se jIva pudgaloM kI jaisI paryAyeM haiM, ve saba pratibiMbita hokara jhalaka rahI haiM; tathA cAroM gatiyoM kA svarupa jisameM prakaTa jhalakatA hai vaha darpaNa ke samAna karaNAnuyoga hai| use yathAvat samyagjJAna hI jAnatA hai| aba caraNAnuyoga kA svarupa samyagjJAna jAnatA hai ,aisA zloka dvArA kahate haiM: gRhamedhyanagArANAM cAritrotpattivRddhirakSAGgam / caraNAnuyogasamayaM samyagjJAnaM vijAnAti / / 45 / / artha :- gRha meM Asakta hai buddhi jinakI aise gRhastha ,gRha se virakta hokara gRha ke tyAgI aise anagAra arthAt yati, unakA cAritrarupa jo samyak AcaraNa usakI utpatti , vRddhi aura rakSA kA aMga arthAt kAraNa aise caraNAnuyoga siddhAnta ko samyagjJAna hI jAnatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dvitIya - samyagdarzana adhikAra] ___ [85 bhAvArtha :- muni aura gRhastha kA jo nirdoSa AcaraNa, usakI utpatti kA , dina pratidina vRddhi kA , dhAraNa kiye AcaraNa kI rakSA kA kAraNa caraNAnuyogarupa samyagjJAna hI hai| aba dravyAnuyoga ko jAnanevAlA bhI samyagjJAna hI hai, aisA zloka dvArA kahate hai: jIvAjIvasutatve puNyApuNye ca bandhamokSau ca / dravyAnuyogadIpaH zrutavidyA lokamAtanute / / 6 / / artha :- jo dravyAnuyogarupa dIpaka hai, vaha jIva aura ajIva ina donoM nirbAdha tattvo ko, puNya-pApa ko ,tathA bandha-mokSa ko bhAvazrutajJAna rupa samyagjJAna prakAza ke dvArA "jaisA inakA svarupa hai vaisA" prakAzita karatA hai| bhAvArtha :- dravyAnuyoga dIpaka bAdhA rahita jIva-ajIva ke svarupa ko ,puNya-pApa ke svarupa ko,karma ke bandha ke svarupa ko tathA karmoM se chUTajAnerupa mokSa ke svarupa ko " jisa prakAra se AtmA meM udyota ho jAye usa prakAra" vistAra se dikhalAtA hai| isa prakAra cAra anuyogarupa samyak zrutajJAna ke svarupa kA varNana kiyaa| jJAna ke bIsa bheda, aMgo tathA pUrvo kA varNana karane se grantha bahuta bar3ha jAyegA, isaliye unakA yahA~ varNana nahIM kiyaa| dvitIya-samyagjJAna adhikAra samApta Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 86] pariziSTa-2 jJAna kI ArAdhanA jJAna ko ujAgara sahaja sukha sAgara, suguna ratnAkAra virAga rasa bharayo hai / sarana kI rIti harai marana ko na bhaya karai, karana sauM pIThi de carana anusarayo hai / / dharana ko maNDana bharama ko vihaNDana hai, parama narama ho ke karama sauM larayo hai| aisau munirAja bhuviloka meM virAjamAna, nirakhi banArasI namaskAra karayo hai / / 1 / / jAkai ghaTa pragaTa viveka gaNadhara kau sau, hiradai harakhi mahAmoha ko haratu hai / sAMco sukha mAne nija mahimA aDola jAnai, ApuhI meM Apuno svabhAva le dharatu hai / / jaise jala kardama katakaphala bhinna karai, taiseM jIva ajIva bilachanu karatu hai / Atama zakati sAthai jJAna ko udau ArAdhai , soI samakitI bhava sAgara taratu hai / / 2 / / bheSa meM na jJAna nahiM jJAna guruvartana meM, maMtra jaMtra taMtra meM na jJAna kI kahAnI hai / / grantha meM na jJAna nahiM jJAna kavi cAturI meM, bAtana meM jJAna nahiM jJAna kahA vAnI hai / / tAteM bheSa gurutA kavitta grantha maMtra bAta, ina" atIta jJAna cetanA nisAnI hai / jJAna hI meM jJAna nahiM jJAna aura Thaura kahU~ jAke ghaTa jJAna so hI jJAna kA nidAnI hai / / 3 / / - nATaka samayasAra prathama zrutajJAna ke avalaMbana se jJAna svabhAva AtmA kA nizcaya karake, phira AtmA kI pragaTa prasiddhi ke liye, para padArtha kI prasiddhi kI kArana jo iMdriyoM ke dvArA pravartamAna buddhiyA~ hai,unheM maryAdA meM lAkara jisane matijJAna-tattva ko Atmasanmukha kiyA hai aisA, tathA nAnA prakAra ke pakSoM ke AlaMbana se hone vAle aneka vikalpoM ke dvArA AkulatA ko utpanna karane vAlI zrutajJAna kI buddhiyoM ko bhI mAna-maryAdA meM lAkara zrutajJAna-tattva ko bhI Atmasanmukha karatA huA, atyanta vikalpa rahita hokara, tatkAla..... paramAtma svarupa AtmA ko jaba AtmA anubhava karatA hai usI samaya AtmA samyaktayA dikhAI detA hai aura jJAta hotA hai, vahI samyagdarzana aura samyagjJAna hai| - samayasAra gAthA 144 TIkA re jJAnaguNa se rahita bahujana, pada nahIM yaha pA sake / tU kara grahaNa pada niyata ye, jo karma mokSecchA tujhe / / 205 / / -samayasAra dekhe para se bhinna, agaNita guNamaya AtamA / anekAntamayamUrti, sadA prakAzita hI rahe / / 2 / / -samayasAra kalaza Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] [87 tRtiya - aNuvrata adhikAra aba samyakcAritra nAma ke tIsare adhikAra kA varNana karate hue cAritra svarupa jo dharma he ,use kahanevAlA zloka kahate hai: mohatimirApaharaNe darzanalAbhAdavAptasaMjJAna: / rAgadveSanivRtyai caraNaM pratipadyate sAdhuH / / 47 / / artha :- darzanamoharupa aMdhakAra ke dUra hone para, samyagdarzana ke pragaTa hone para,jise samyagjJAna kI bhI prApti ho gaI hai, aisA sAdhu ( satpuruSa ) jo nikaTabhavya hai, vaha rAgadveSa ke pUrNa abhAva ke liye cAritra aMgIkAra karatA hai| bhAvArtha :- anadikAla se darzanamohanIyakarma ke udayarupa aMdhakAra se isa saMsArI jIva kA jJAna netra DhakA huA hai, jisase yaha sva-para ke bhedajJAna se rahita hokara cAroM gatiyoM meM paryAya(zarIra) ko hI AtmA jAnatA huA anaMtakAla se paribhramaNa kara rahA hai| kisI jIva ko karaNalabdhyAdi kAraNa milane para darzanamoha ke upazama-kSayopazama-kSaya hone para samyagdarzana hotA hai,taba mithyAtva kA abhAva hone se jJAna bhI samyagjJAna ho jAtA hai, usa samaya koI samyagjJAnI sajjana puruSa rAgadveSa ke pUrNa abhAva ke liye cAritra aMgIkAra karatA hai| aba rAgadveSa kA abhAva hone para hI hiMsAdi kA abhAva hone kA niyama hai, aisA zloka dvArA kahate hai : rAgadveSanivRtteH hiMsAdinivartanA kRtA bhavati / anapekSitArthavRttiH kaH puruSaH sevate nRpatIn / / 8 / / artha :- rAgadveSa kA abhAva hone para hiMsAdi pA~co pApoM kI pUrNa nivRtti arthAt abhAva ho jAtA hai| pA~ca pApoM kA abhAva honA hI cAritra hai| jise apane kisI prayojana ke liye koI bhI padArtha kI abhilASA nahIM raha gaI hai, aisA puruSa kyoM kisI rAjA Adi kI sevA karegA ? nahIM kregaa| rAjAdi kI mahAkaSTarupa sevA to jise bhogoM kI cAha ho,dhana tathA abhimAna Adi kI abhilASA hotI hai,vahI karatA hai| jise kucha apekSA(cAhanA) nahIM hai, vaha rAjA kI sevA nahIM karatA hai| usI prakAra jisake rAgadveSa kA abhAva ho gayA, vaha puruSa hiMsAdi pA~ca pApoM meM pravRtti nahIM karatA hai| aba caritra kA lakSaNa rAgadveSa kA abhAva kahA hai isI ko zloka dvArA kahate hai: hiMsAnRtacauryebhyo maithanusevA parigrahAbhyAM ca / pApapraNAlikAbhyo viratiH saMjJasya cAritram / / 49 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra artha :- hiMsA,jhUTha, corI, maithunasevana, parigaha - ye pApa Ane ke bar3e rAste (paranAlA) hai, inase virakta ho jAnA hI samyagjJAnI kA cAritra hai / bhAvArtha :- nizcaya cAritra to bAhya samasta pravRttiyoM se chUTakara parama vItarAgatA ke prabhAva se parama sAmyabhAva ko prApta hokara, apane jJAyakabhAvarupa svabhAva meM caryA hai, usI kA nAma svarupAcaraNa cAritra hai / to bhI pA~ca pApoM se virakta hokara antara - bAhya pravRtti kI ujjvalatArupa vyavahAra cAritra ke binA nizcaya cAritra kI prApti nahIM hotI hai| isaliye hiMsAdi pA~ca pApoM kA tyAga karanA hI zreSTha hai / pA~ca pApoM kA tyAga karanA hI cAritra hai| aba cAritra ke do bheda haiM aisA kahanevAlA zloka kahate hai: sakalaM vikalaM caraNaM tatsakalaM sarvasaGgaviratAnAm / anagArANAM vikalaM sAgArANAM sasaGgAnAm / / 50 / / artha :- samasta aMtara - bAhya parigraha se virakta jo anagAra arthAt gRha maThAdi niyata sthAna rahita vanakhaNDAdi meM param dayAlu hokara nirAlambI vicaraNa karate hai aise jJAnI munIzvaroM ke jo cAritra hotA hai vaha sakala cAritra hai / jo strI- putra -dhana-dhAnyAdi parigraha sahita ghara meM hI nivAsa karate haiM, jinavacanoM ke zraddhAnI haiM, nyAyamArga kA ulaMghana nahIM karate hai,pApoM se bhayabhIta haiM aise jJAnI gRhasthoM ke vikala cAritra hai| bhAvArtha :- gRha kuTumba Adi ke tyAgI, apane zarIra se nirmamatva rahanevAle sAdhuoM ke sakala cAritra hotA hai| gRha - kuTumba - dhanAdi sahita gRhasthoM ke vikala cAritra hotA hai| aba gRhasthoM ke vikala cAritra kahanevAlA zloka kahate hai: gRhiNAM tredhA tiSThatyaNu-guNa-zikSAvratAtmakaM caraNam / paJca-tri- caturbhedaM trayaM yathAsaGkhyamAkhyAtam / / 51 / / artha :- gRhasthoM ke aNuvrata, guNavrata, zikSAvratarupa tIna prakAra kA cAritra hotA hai| usa tIna prakAra ke cAritra ke kramazaH pA~ca, tIna aura cAra bheda paramAgama meM kahe haiN| bhAvArtha :- jo gRhavAsa chor3ane se samartha nahIM hai, aisA samyagdRSTi ghara meM rahatA huA hI pA~ca prakAra ke aNuvrata, tIna prakAra ke guNavata aura cAra prakAra ke zikSAvata dhAraNa karake cAritra ko pAlatA hai / aba pA~ca prakAra ke aNuvrata kahanevAlA zloka kahate haiM: prANAtipAtavitathavyAhArasteyakAmamUrchAbhyaH I sthUlebhyaH pApebhyo vyuparamaNamaNuvrataM bhavati / / 52 / / artha :- prANoM kA atipAta arthAt viyoga karanA use prANAtipAta arthAt hiMsA kahate haiM; vitatha arthAt asatya, vyAhAra arthAt vacana bolanA use vitatha vyAhAra arthAt asatya vacana kahate haiM; steya Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] arthAt corI, kAma arthAt maithuna, mUrchA arthAt parigraha, ye pA~ca sthUla pApa hai| ina sthUla pApoM se virakta honA aNuvata hai| bhAvArtha :- mArane ke saMkalpa se jo trasa jIvoM kI hiMsA kA tyAga hai,vaha sthUla hiMsA kA tyAga hai| jisa vacana se anya prANI kA ghAta ho jAye, dharma bigar3a jAye, apavAda-nindA ho jAye, kalaha-saMkleza, bhaya Adi prakaTa ho jAye - aisA vacana krodha, abhimAna, lobha ke vaza hokara kahane kA tyAga karanA, vaha sthUla asatya kA tyAga hai| binA diyA anya ke dhana kA lobha ke vaza hokara va chala karake grahaNa karane kA tyAga karanA, vaha sthUla corI kA tyAga hai| apanI vivAhI strI ke sivAya anya samasta striyoM meM kAmabhAva kI abhilASA kA tyAga karanA. vaha sthala kAma tyAga hai| daza prakAra ke parigaha kA pramANa karake adhika parigaha ke grahaNa karane kA tyAga karanA, vaha sthUla parigraha tyAga hai| isa prakAra pApa Ane ke paranAle ye pA~ca pApa hiMsAdi haiM, unakA tyAga hI pA~ca aNuvata haiN| aba ahiMsA aNuvrata kA svarupa kahanevAlA zloka kahate haiM: saGakalpAtkRtakAritamananAdyogatrayasya carasatvAn / na hinasti yattadAhuH sthUlavadhAdviramaNaM nipuNAH / / 53 / / artha :- jo gRhastha mana-vacana-kAya pUrvaka kRta-kArita-anumodanArupa saMkalpa se cara prANI do iMdriyAdi trasa jIvoM kA ghAta nahIM karatA hai, use nipuNa puruSa arthAt gaNadhara deva sthUla hiMsA se virakta kahate hai| yahA~ aisA jAnanA - jo gRhastha samyagdarzana sahita hai,dayAvAna hai,hiMsA se bhayabhIta hai, tyAga karane kI bhAvanA hai - tyAga ke sammukha hai, to bhI usase ekendriya jo pRthvIkAya Adi sthAvara jIva hai, unakI hiMsA kA tyAga to bana nahIM sakatA hai| trasa aura sthAvara donoM kI hiMsA kA tyAga to gRhatyAgI,jo munIzvara haiM, unase hI bana sakatA hai| gRhastha ke pratyAkhyAnAvaraNa Adi kaSAyoM ke udaya se gRha se mamatA chUTI nahIM hai,phira bhI trasa jIvoM kI saMkalpI hiMsA ke tyAga se bhagavAn ne usake ahiMsA aNuvata kahA hai| saMkalpI hiMsA kA tyAga isa prakAra jAnanA - dayAvAna gRhastha apane pariNAmoM dvArA mArane ke bhAvarupa saMkalpa se to trasajIvoM kA ghAta kabhI karatA nahIM hai,karAtA nahIM hai, ghAta karane kI mana-vacana-kAya se kabhI prazaMsA karatA nahIM hai,aise pariNAma rakhatA hai| yadi koI duSTajIva baira yA IrSyA Adi se mAranA cAhe, AjIvikA dhana Adi chInanA cAhe to vaha usakA bhI ghAta nahIM karanA cAhatA hai|use bahuta dhana dekara bhI yadi koI kisI kA ghAta karAnA cAhe to vaha saMkalpa pUrvaka cIMTI mAtra ko bhI kabhI nahIM mAratA hai| yadi eka jIva ko mArane se usakA roga Apatti Adi dUra ho sakatI ho to bhI jIne ke lobha se vaha trasa jIvoM kA ghAta nahIM karatA hai| hiMsA se atyanta bhayabhIta rahatA hai, to bhI gRhasthI ke Arambha meM trasa jIvoM kA ghAta hue binA nahIM rahatA hai; isI kAraNa se gRhastha mArane ke saMkalpa se kI jAne vAlI trasa hiMsA kA tyAga karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra ArambhI hiMsA kA tyAga karane meM gRhastha samartha nahIM hai| vaha to Arambha meM yatnAcAra sahita pravartatA huA kevala dayA dharma ko nahIM bhUlatA hai| Arambha kiye binA gRhasthI kA nirvAha nahIM ho sakatA hai / kitane hI prakAra kA Arambha to nitya hI karanA paDatA hai-cUlhA jalAnA 1, cakkI pIsanA 2, okhalI meM kUTanA 3, buhArI se jhAr3anA 4, pAnI bharanA 5, dhana kamAnA 6, ye chaha pApa ke karma to nitya hI hote haiN| kitane hI aneka prakAra ke anya Arambha dUsare kAraNoM se bhI hamezA karanA par3ate haiM; jaise apane putra-putrI kA vivAha karanA; makAna banAnA, lIpanA, dhonA, jhAr3anA, rAtri gamana karanA, dhAtu-pASANa-kASTha Adi sAmAna banavAnA; zaiyyA-Asana bichAnA-uThAnA, pAMva pasAranAsameTanA; samAja ko jimanavAra karAnA, dipaka jalAnA; gAr3I, ratha, hAthI, ghor3A, u~Ta, baila ityAdi para baiThakara calanA; gAya-bhaisa rakhanA ityAdi saba pApa ke hI kArya hai; inameM trasa jIvoM kA ghAta hotA hI hai| jina maMdira banavAnA, usameM dAna denA, pUjana karanA inameM bhI Arambha hotA hai| taba trasa hiMsA kA tyAga kaise hotA hai? isake uttara meM kahate haiM - apanA pariNAma to jIva mArane kA hai nahIM, jIva mArane ke liye Arambha karatA nahIM hai, aisA rAga bhAva bhI nahIM hai ki isa kArya ke karane se koI jIva mara jAye to acchA hai| vaha to jIva virAdhanA se bhayabhIta hokara gRhasthI calAne ke liye Arambha karatA hai, jIva mArane ke liye nahIM karatA hai| apane pariNAmoM meM to uThAte-dharate hue, uThate-baiThate hue, lete-dete hue jIvoM kI rakSA karane hI kA saMkalpa karatA rahatA hai, mArane kA saMkalpa nahIM karatA hai; use pApa baMdha kaise hogA ? jIva apane-apane Ayukarma ke AdhIna svayaM hI utpanna hote aura marate hai, isake hAtha meM kucha nahIM hai| yaha to jitanA Arambha karatA hai, vaha saba yatnAcAra pUrvaka dayAbhAva rupa hokara karatA hai| bhagavAn ke paramAgama meM hiMsA hote hue bhI yatnAcArI ko baMdha honA nahIM kahA hai| samasta loka jIvoM se bharA hai| hiMsA-ahiMsA apane upayoga binA mAtra jIvoM ke marane jIne ke AdhAra para nahIM kahI jAtI hai| apane pariNAmoM ke AdhIna hiMsA aura ahiMsA hai| siddhAnta grantha meM isa prakAra kahA hai - yadi koI munirAja cAra hAtha pramANa Age kI jamIna ko sodhate-dekhate hue gamana kara rahe hoM tathA jaba paira ko uThAkara rakha rahe hoM, usI samaya koI jIva uchalakara paira ke nIce Akara gira par3e aura mara jAye, to munirAja ko kucha bhI pApa baMdha nahIM hotA haiM, kyokiM sAdhu ke citta meM IyA samiti ko pAlana karane kA bhAva thA, isaliye pApa baMdha nahIM hotA hai| ve munirAja to prAsuka AhAra jAnakara dekhakara sodhakara lete hai, koI ati sUkSma jIva Akara gira par3e to kauna jAnatA hai ? yaha to kevalajJAnI bhagavAna hI jAnate hai| Apa svayaM yadi pramAdI hokara yatna se sodhe dekhe binA hI bhojana karatA hai to doSoM se lipta hotA hai| isI prakAra yadi zrAvaka bhI pramAda chor3akara bar3I sAvadhAnI se pravartana karatA hai to kaise doSa lagegA ? vaha to culhe ko dina meM sodhakara jhAr3akara, Idhana jhaTakAra kara, yatnapUrvaka agni jalAtA hai| isI taraha cakkI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra ] [91 okhalI bhI sodhakara jhAr3akara, anAja ko sodhakara pIsane - kUTane kA Arambha karatA hai; ghunA-bIMdhA anAja prayoga meM nahIM letA hai, dina meM dekhakara komala kUcI - mUMja Adi ke dvArA jIvoM kI virAdhanA ke bhaya sahita buhArI detA hai, pAnI rakhane ke sthAna ko jhAr3atA hai, tathA jala ko duhare moTe vastra se chAnakara yatnAcAra pUrvaka vartatA hai / udyogI hiMsA kA tyAga : zrAvaka dravya kA upArjana bhI apane kula ke yogya sAmarthya sahAyatA ke yogya jaise yaza aura dharma nIti nahIM biMgar3e usa prakAra yatnAcAra pUrvaka asi, masi, kRSi, vidyA, vANijya, zilpa - ina chaha kamoM dvArA karatA hai| zrAvaka ke vrata to cAroM varNoM meM hote haiN| yadi ujjvala hiMsA rahita karma se apanI AjIvikA hotI hai to nidyakarma dvArA, saMkleza bhAva dvArA, lobhAdi ke vazIbhUta hokara pAparUpa AjIvikA nahIM karanA caahiye| yadi apane liye anya uttama AjIvikA kA upAya nahIM dIkhatA hai to ghaTAkara (karma karake) pApa se bhayabhIta hotA huA nyAyapUrvaka hI kare / virodhI hiMsA kA tyAga : kSatriya kula kA zastradhArI zrAvaka ho to dIna - anAtha kI rakSA karatA huA dIna-duHkhI - nirbala kA ghAta nahIM kare, zastra rahita ko nahIM mAre, gire par3e hue kA ghAta nahIM kare, pITha dikhAkara bhAgane vAloM - dInatA ke bacana bolane vAloM kA ghAta to karanA hI nahIM caahiye| dhana ko lUTAne liye ghAta nahIM kareM; abhimAna se, baira se ghAta nahIM kre| jo apane Upara ghAta bAra karatA huA A rahA ho usako tathA dInoM ko mArane ko A rahe hoM unako zastra se roke / yadi zastra se AjIvikA kara rahA ho to kevala svAmI dharma se tathA anAthoM kI rakSA kA bhAra Apa para ho to zastra dhAraNa kre| jo zastra sambandhI naukarI nahIM karatA ho aura jisa para prajA kI rakSA kA bhAra ( svAmIpanA ) bhI nahIM ho, use vyartha hI zastra dhAraNa nahIM karanA cAhiye / syAhI se nyAya-nIti pUrvaka hI AjIvikA karanA cAhiye / Amada - kharca likhane kI jIvikA ho to mAyAcAra Adi doSa rahita hokara svAmI ke kArya ko yathAvat sahI likhakara jIvikA karanA caahiye| khetI kA tyAga : mAlI, jATa ityAdi kula meM yadi anya jIvikA nahIM ho to kRSi dvArA AjIvikA karate hue bhI dayA dharma ko nahIM chor3anA caahiye| jo kheta pahale botA AyA ho usI kA pramANa karake adhika kA tyAgI hokara khetI kre| adhika tRSNA nahIM kare / usameM se bhI bahuta ghaTAtA huA apanI nindA karatA huA khetI kre| bahuta jala sIMcatA hai to eka cullubhara bhI anachanA jala nahIM pItA hai| koI Akara bahuta dhana bhI deve aura kahe ki tuma yahA~ dhAnya ke bahuta vRkSa paudhe kATate ho, hamase eka svarNa kI mohara lekara hamAre vRkSa kI eka DAka hI kATa Ao; to bhI vaha lobha ke vaza hokara kabhI nahIM kATatA hai / khetI meM bahuta jIva marate haiM, to bhI yahA~ isakA jIvoM ko mArane kA abhiprAya nahIM hai, kevala AjIvikA kA abhiprAya hai / koI sau mohara deve to bhI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 92] lobha ke vaza hokara apane saMkalpa se eka cIMTI bhI nahIM mAratA hai, esI vrata meM dRr3hatA hai| uttama kulavAlA to khetI karatA hI nahI hai| vidyA dvArA AjIvikA karanevAle bAhmaNa Adi zrAvaka mithyAtvabhAva ke puSTa karanevAle tathA hiMsA kI pradhAnatA liye rAga dveSa ko bar3hAnevAle zAstroM ko tyAgakara ujjvala vidyA par3hAte haiM, vahIM dayA hai| zrAvaka to bahuta hiMsA ke khoTe vANijya-vyApAra tyAgakara, nyAya pUrvaka , tIva lobha ko chor3akara, apanI aMtaraMga meM nindA karate hue, saMtoSa sahita, prAmANika, satya sahita vyavahAra karatA hai; dayA dharma ko nahIM bhUlatA hai| saba jIvoM ko apane samAna jAnatA huA vyApAra karatA hai| __ zilpakarma karane vAlA zUdra bhI jo zrAvaka ke vrata grahaNa karatA haiM, vaha bahuta niMdya karmoM ko to chor3a hI detA hai| yadi chor3ane meM samartha nahIM huA to usameM bahuta hiMsA ko TAlakara dayA rupa pravartatA hai| saMkalpa pUrvaka kisI ko mAranA hI hai - aisA jAnabUjhakara ghAta nahIM karatA hai| maMdira banavAnA, pUjana karanA, dAna denA Adi kAryoM meM nirantara bar3e yatnAcAra se kevala dayA dharma ke nimitta hI pravartana karatA hai| ___ hiMsA kA bhAva kyoM hotA hai ? isake viSaya meM puruSArtha siddhayupAya nAmaka grantha meM zrI amRtacandra svAmI ne isa prakAra kahA hai yatkhalu kaSAyayogAvyANAnAM dravyabhAvarupANAma / vyaparopaNasya karaNaM sunizcitA bhavati sA hiMsA // 43 / / pu. si . artha :- kaSAya pUrvaka iMdiya kAyAdi dravya prANo kA tathA jJAnadarzana Adi bhAva prANoM kA viyoga karane se nizcita hI hiMsA hotI hai| bhAvArtha :- kaSAya ke vaza hokara para ke dravyaprANoM aura bhAvaprANoM kA viyoga karane se nizcita hI hiMsA hotI hai| kaSAya rahita ke dvArA prANI kA maraNa mAtra ho jAne se hiMsA nahIM hotI hai| jo svayaM kaSAya sahita hokara anya jIva ko mArane kA bhAva karatA hai use hiMsA hotI hai, vaha hiMsaka hai| jaina dharma kA sAra : hiMsA - ahiMsA kA svarupa - aprAdurbhAvaH khalu rAgAdInAM bhavatyahiMseti / teSAmevotpatti: hiMseti jinAgamasya saMkSepaH // 44 / / pu. si. artha :- AtmA ke pariNAmoM meM rAga-dveSa Adi kA utpanna nahIM honA hI ahiMsA hai, tathA AtmA ke pariNAmoM meM rAga-dveSa Adi kI utpatti ho jAnA hI hiMsA hai| jinendra bhagavAna ke Agama kA saMkSepa to isa prakAra hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] [93 bAhya meM prANiyoM kI hiMsA hoo yA nahIM hoo, yadi pariNAma rAga-dveSa Adi kaSAya sahita ho gaye to apane jJAna-darzana Adi bhAvaprANoM kA ghAta ho gayA, vahI Atma hiMsA hai| jo Atma hiMsA karatA hai vaha anya kI hiMsA bhI karatA hI hai, jisake Atma hiMsA hai usake para kI hiMsA bhI hotI hI hai| yuktAcaraNasya sato rAgAdyAvezamantareNApi / na hi bhavati jAtu hiMsA prANavyaparopaNAdeva / / 45 / / pu. si. artha :- yoga AcaraNa karane vAle satpuruSa ke rAgadveSAdi kaSAya ke binA prANoM ke ghAta mAtra se hI kabhI hiMsA nahIM hotI hai| bhAvArthaH yatnAcAra pUrvaka dayA sahita pravartana karanevAle puruSa ke dvArA jIva ghAta hone para bhI hiMsAkRta baMdha nahIM hotA hai| vyutthAnAvasthAyAM rAgAdInAM vazapravRttAyAm / mriyatAM jIvo mA vA dhAvatyagre dhruvaM hiMsA / / 46 / / pu. si. artha :- rAgadveSa Adi pUrvaka jo pravRtti , gamana , Agamana, uThanA, baiThanA, dharanA, uThAnA, aise AraMbha jinameM jIvoM kA maraNa ho yA nahIM ho, hiMsA to nizcaya se Age daur3atI hai arthAt avazya hotI hI hai| jo yatnAcAra rahita hokara Arambha karatA hai usake dvArA, jIva apane Ayu ke AdhIna mare yA nA mare, vaha to apane pariNAmoM meM nirdayI ho gayA, use to hiMsAkRta baMdha Age-Age daur3atA hai / yasmAtsakaSAya : san hantyAtmA prathamamAtmanAtmAnam / pazcAjjAyeta na vA hiMsA prANyantarANAM tu / / 47 / / pu. si. artha :- kaSAya sahita hotA huA AtmA prathama to apane hI dvArA apanA hI ghAta karatA hai, pazcAt anya prANI kI hiMsA ho yA nahIM ho| jisa samaya AtmA kaSAya sahita huA usI samaya meM apane jJAnAnaMda vItarAga svarupa kA ghAta to avazya hI kara cukatA hai| hiMsAyAmaviramaNaM hisApariNamanamapi bhavati hiMsA / tasmAtpramattayoge prANavyaparopaNaM nityam // 48 / / pu. si. artha :- hiMsA ke viSaya meM virakta hokara usakA tyAga nahIM karanA vaha bhI hiMsA hai tathA hiMsA kI pravRtti karanA vaha to hiMsA hai hI / pramattayoga hone se prANoM kA ghAta nitya hI lagAtAra hotA rahatA hai| bhAvArtha :- apanA aura dUsare kA ghAta ho jAne kI sAvadhAnI se rahita jo mana-vacanakAyarupa yoMgoM kA pravartana hai usakA nAma pramattayoga hai| jahA~ pramattayoga hai vahA~ zAzvatI-lagAtAra honevAlI-hiMsA hai| yadi koI hiMsA to nahIM karatA hai kintu hiMsA se virakta hokara hiMsA kA tyAga nahIM karatA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 94] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra hai, to vaha sote hue bilAva ke samAna sadAkAla hiMsaka hI hai / jo hiMsA meM pravartana karatA hai vaha to hiMsaka hai hii| bAhya hiMsA kA nimitta mile yA nA mile bhAvoM se to donoM hI hiMsaka haiN| sUkSmApi na khalu hiMsA paravastunibandhanA bhavati puMsa : / hiMsAyatananivRttiH pariNAmavizuddhaye tadapi kAryA / / 49 / / pu. si. __ artha :- puruSa ke jo bhI hiMsA hotI hai vaha to apane pariNAmoM meM hiMsA karane kA bhAva ho jAne se hotI hai; anya vastu to sUkSma hiMsA ke liye bhI kAraNa nahIM hotI hai| yahA~ koI prazna karatA hai - yadi para dravya ke nimitta se sUkSma bhI hiMsA nahIM hotI hai to bAhya vastu kA tyAga , vrata , saMyama kisaliye karate hai ? isakA uttara kahate hai :- hiMsA to jIva ke hiMsaka pariNAma hone para hI hotI hai, parantu jo hiMsA ke sthAnoM meM pravartana karegA usake hiMsA ke pariNAma kaise nahIM hoMge? isaliye apane pariNAmoM kI vizuddhatA ke liye jahA~ hiMsA hotI ho aise khAna-pAna, grahaNa, Asana, vacana, ciMtavana Adi kA tyAga karanA ucita hI hai| nizcayamabudhyamAno yo nizcayatastameva saMzrayate / nAzayati karaNacaraNaM sa bahi: karaNAlaso bAlaH / / 50 / / pu. si. __ artha :- jisa jIva ne nizcayanaya kA viSaya rAgAdi kaSAya rahita zuddha AtmA ke svarupa ko to jAnA nahIM hai, aura aisA mAnakara ki mere bhAva to kaSAya rahita haiM, merI samasta pravRtti meM hiMsA hotI hI nahIM hai, vyartha kI kalpanA karake nirargala yatheccha pravartatA hai, vaha ajJAnI bAhya AcaraNa kI ahiMsaka pravRtti chor3akara pramAdI huA karaNa-carana-rupa (bhAvarupa tathA kriyArupa) sampUrNa cAritra kA nAza karanevAlA hai| bhAvArtha :- jisake pariNAma rAga-dveSa rahita hue haiM vaha ayogya bhojana ,pAna dhana, parigaha, Arambha Adi meM kaise pravartana karegA? jo hiMsA se virakta hai vaha hiMsA ke kAraNa dUra hI se chor3a degaa| puruSArtha siddhayupAya meM hiMsA ke viSaya meM Age aura bhI kahA hai1. koI to hiMsA kiye binA hI hiMsA ke phala ko bhogane vAle ho jAte haiN| jaise-zastra banAne vAle luhAra, sikalIgara hiMsA kiye binA hI tandulamaccha ke samAna hiMsA ke phala ko (tIvra azubha baMdha ) prApta ho jAte haiN| 2. koI dayAvAna hokara yatnAcAra pUrvaka jinamaMdira banavAne vAlA bAhya meM hiMsA hone para bhI hiMsA ke phala ko prApta nahIM karatA hai| 3. koI puruSa ne hiMsA to alpa kI thI, parantu tIvra rAga-dveSarupa bhAvoM se kI thI, isaliye udayakAla meM bahuta adhika khoTA phala prApta karatA haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra ] 4. kahIM aneka puruSoM ne milakara eka jIva kI hiMsA kI vahAM usa hiMsA ko karane meM jo tIvra kaSAyavAlA thA use tIvra phala prApta hotA hai, tathA jo madhyama kaSAyavAlA thA use madhyama phala prApta hotA hai| 5. 6. 7. 8. 9. [95 kisI puruSa se hiMsA to bAda meM samaya pAkara hogI, kintu hiMsA karane ke pariNAma pahale kara liye, jisase hiMsA kA phala ( karmabaMdha ) hiMsA karane ke pahale hI udaya meM Akara rasa dene lagatA hai| kisI ko hiMsA karate samaya hI hiMsA kA phala milane lagatA hai| jaise--koI puruSa kisI dUsare ko mArane lagA, usI samaya meM hI vahI puruSa dUsare puruSa dvArA kiye gaye svayaM mAra diyA jAtA hai| prahAra kisI ko pahile kI gaI hiMsA kA phala bahuta samaya ke bAda meM milatA hai / jaise- kisI ne dUsare jIva ko mArane kA upAya to kiyA kintu upAya banA nahIM; usake kucha samaya bAda dUsare ko isake dvArA mArane ko kiye gaye upAya kA patA laga gayA to usane isI kA ghAta kara diyaa| kahIM hiMsA to eka jIva karatA hai, kintu usa hiMsA kA phala aneka jIva bhogate haiN| jaise-cora tathA hatyAre ko sUlI para car3hAkara mAratA to eka akelA cANDAla hai, kintu dekhanevAle, aneka tamAzagIra usakI anumodanA karake pApabaMdha karake phala bhogate haiN| 1 kahIM hiMsA karate to aneka jIva haiM, kintu usa hiMsA kA phala eka jIva bhogatA hai| I jaise -yuddha meM hiMsA karanevAle to aneka yoddhA hote haiM, kintu usa yuddha meM huI hiMsA kA phala eka akelA rAjA hI bhogatA hai / 10. kisI ko usake dvArA kI huI hiMsA to hiMsA hI kA phala detI hai, tathA kisI ko usake dvArA kI huI hiMsA use hI ahiMsA kA phala detI hai / jaise- koI puruSa kisI jIva kI rakSA karane kA prayatna kara rahA thA, kintu yatna karate-karate bhI yaha jIva mara gayA; to ise rakSA karane ke abhiprAya se ahiMsA kA hI phala milegaa| 11. eka jIva kA pariNAma to dUsare jIva ko mArane kA thA yA vipatti meM DAlane kA thA; kintu dUsare jIva ke puNya kA udaya hone se usa para na to koI Apatti hI AI, aura na hI usakA maraNa huA; kintu aneka prakAra kA lAbha hI huA / yahA~ para mArane kA abhiprAya rakhanevAle jIva ko to pApa hI kA baMdha hogA / 12. eka jIva kA pariNAma dUsare jIva ko duHkha dene yA mArane kA nahIM thA, sukha dene va rakSA karane hI kA thA; kintu dUsare jIva ko duHkha ho gayA yA vaha mara gayA, to isa jIva ko sukha dene kA pariNAma hone se puNya baMdha hI hogaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 96] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra isa prakAra aneka gUr3ha-gahana bhedoM vAlA yaha jinendra kA mArga hai, isameM ekAMtI mithyAdRSTiyoM kA pAra honA atyaMta kaSTa sahakara bhI saMbhava nahIM hai| anekAnta ke prabhAva se naya samUha ko jAnane vAle guru hI zaraNa haiN| yaha jinendra bhagavAna kA nayacakra atyanta painI dhAravAlA hone se ekAMta duSTaAgraha vAle mithyAdRSTiyoM kI mithyAyuktiyoM ke hajAroM khaNDa karanevAlA hai| isaliye he jJAnIjanoM ! bhagavAna vItarAga kI AjJA se sarva prathama hI hiMsA hone yogya jo jIvoM ke sthAna, iMdriya, kAya, jIvoM ke kula Adi haiM unheM jAno; pazcAt hiMsA karane vAle bhAva ko jAno; usake pazcAt hiMsA kA jo svarupa kahA hai use jAno; aura phira hiMsA ke phala ko jaano| ___isa prakAra hiMsya, hiMsaka , hiMsA, hiMsA kA phala - ina cAra ko acchI taraha prayatnapUrvaka jAnane ke bAda deza, kAla, sahAyaka, apane pariNAma, aura nirvAha honA jAnakara, apanI zakti ko binA chipAye gRhastha avasthA meM bhI apane pada ke anusAra hiMsA kA tyAga hI kre| trasa jIvoM kI saMkalpI hiMsA kA to tyAga hI karo aura samasta AraMbha meM dayAvAna hokara yatnAcAra pUrvaka pravartana karo; pA~ca sthAvaroM ke Arambha meM kramazaH ghaTAte hue dayAvAna hokara prvtoN| isa prakAra ahiMsANuvrata kA svarupa khaa| aba ahiMsANuvrata ke pA~ca aticAra batalAnevAlA zloka kahate haiN| chedanabaMdhanapIDanamatibhArAropaNaM vyatIcArAH / AhAravAraNApi ca sthUlabadhAdvyuparateH paJca / / 4 / / artha :- ye sthUla hiMsA kA tyAga nAmaka ahiMsANuvrata ke pAMca aticAra haiM,jo gRhastha ko tyAgane yogya haiN| chedana arthAt anya manuSya-tiryacoM ke kAna, nAka, oSTha Adi aMgoM ko chedanA vaha chedana nAma kA aticAra hai| 1 / manuSya ko baMdhana Adi dvArA bAMdhanA, baMdIgRha meM DAla denA; tiryaMcoM ko majabUta baMdhana se bAMdhanA, pakSiyoM ko piMjare meM baMda karanA ityAdi baMdhana nAma kA aticAra hai| 2 / manuSya-tiryaMcoM ko lAta, ghamUkA , lAThI, cAbuka , Adi ke prahAra se kaSTa denA vaha pIr3ana nAma kA aticAra haiN| 3 / / manuSya-tiryaMcoM tathA unakI gAr3I para bahuta bojha lAdanA vaha atibhArAropaNa nAma kA aticAra hai| 4 / manuSya-tiryaMcoM ko khAne-pIne se rokanA vaha annapAna nirodha nAma kA aticAra hai| 5 / ye pA~ca aticAra sthUla hiMsA ke tyAgI ko tyAgane yogya hI haiN| aba satyANuvrata kA svarupa kahanevAlA zloka kahate haiM - sthUlamalIkaM na vadati na parAn vAdayati satyamapi vipde| yattadvadanti santaH sthUlamRSAvAdavairamaNam // 55 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra ] [97 artha :- jo sthUla asatya svayaM nahIM bolatA, na dusare se kahalAtA hai, tathA jisa vacana se apane para yA dUsare para Apatti A jAve aisA satya bhI nahIM bolatA haiM, use saMta puruSa sthUla jhUTha kA tyAga kahate haiM / bhAvArtha :- satya aNuvrata kA dhArI krodha - mAna - mAyA - lobha ke vazIbhUta hokara aisA vacana nahIM bolatA jisase anya kA ghAta ho jAye, apavAda ho jAye, kalaMka laga jAye kyoMki vahI to niMdya vacana hai| jisa vacana se mithyA zraddhAna ho jAye, dharma se chUTa jAye, vrata - saMyama - tyAga meM zithila ho jAye, zraddhAna bigar3a jAye, aise vacana nahIM kahatA hai / jisa vacana se kalaha - visaMvAda paidA ho jAye, viSayoM meM anurAga bar3ha jAye, bahuta Arambha meM pravRtti ho jAye, dUsare ko ArtadhyAna ho jAye, kAma vedanA prakaTa ho jAye, dUsare ke lAbha meM aMtarAya ho jAye, dUsare kI jIvikA bigar3a jAye, apanA tathA dUsare kA apayaza ho jAye aise niMdya vacana satyANuvratI ko kahanA yogya nahIM hai / aisA satya vacana bhI nahIM kahe jisase apanA va dUsare kA bigAr3a ho jAye, Apatti A jAye, anartha paidA ho jAye, duHkha paidA ho jAye, marma chida jAye, rAjA se daNDa ho jAye, dhana kI hAni ho jaaye| aise satya vacana bhI jhUTha hI hai / gAlI ke vacana, bhaNDa vacana, nIca kulavAloM ke bolane ke vacana, marmacchedI vacana, para ke apamAna ke vacana, tiraskAra ke vacana ahaMkAra ke vacanoM ko kabhI nahIM kahanA cAhiye / jinasUtra ke anukUla, apane pada ke hitarupa, bahuta pralApa rahita, prAmANika, saMtoSa utpanna karanevAle, dharma kA prakAza phailAnevAle vacana kahanA cAhiye; jinase nyAyarupa AjIvikA sadhe, anIti rahita hoya, aise vacanoM ko kahanevAle gRhastha ke sthUla asatya kA tyAgarupa dUsarA aNuvrata hotA hai / aba satyANuvrata ke pAMca aticAra kahanevAlA zloka kahate haiM : parivAdarahobhyAkhyA paizUnyaM kUTalekhakaraNaM ca / nyAsApahAritApi ca vyatikramAH paJca satyasya / / 56 / / artha :- yahA~ parivAda kA artha mithyA upadeza denA hai| jo cAritra svarga va mokSa kA kAraNa hai, usa cAritra ke saMbaMdha meM anyathA upadeza denA vaha parivAda nAma kA aticAra hai / 1 / kisI ne apanI koI gupta bAta batAI ho, vaha bAta kisI tIsare se kaha denA-vikhyAta kara denA, tathA kisI strI yA puruSa kI ekAMta kI gupta ceSTA dekhakara yA gupta vacana sunakara kisI anya se kaha denA- prakaTa kara denA vaha rahobhyAkhyAna nAma kA aticAra hai / 2 / kisI kI koI kamajorI jAnakara usakA bigAr3a karAne ke abhiprAya se kisI ko chipakara kaha denA, cugalI karadenA, vaha paizUnya nAma kA aticAra hai / 3 / kisI ko binA spaSTa kahe tathA binA AcaraNa kiye, binA samajhAye hI jhUThA likha denA ki isane aisA kahA hai, aisA AcaraNa kiyA hai vaha kUTalekhakaraNa nAma kA aticAra hai / 4 / -- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 98] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra koI Apako dhana saupa gayA ho, vastra- AbharaNa rakha gayA ho, jaba vaha vApisa lene AyA to sahI saMkhyA bhUlakara kucha kAma mAMgane lagA; usase aisA kahanA ki tumhArA jitanA hai utanA hI le jAo, vaha nyAsApahAritA nAma kA aticAra hai| 5 / isa prakAra kahe gaye sthUla asatya kA tyAga nAmaka aNuvrata ke pA~ca aticAra tyAgane yogya hI haiN| yahA~ aisA vizeSa jAnanA :- anAdikAla se bahuta kAla ( azcatakAla) to isa jIva kA nigodavAsa meM hI bItA hai| phira kadAcit nigoda se nikalakara pA~ca sthAvaroM meM asaMkhyAtakAla taka paribhramaNa karake panaH nigoda meM calA gyaa| vahA~ anantakAla meM bArambAra anantAnaMta parivartana eka iMdriya meM hI kiye jahA~ na to vANI hI milI, na jihvA iMdriya hI milii| jaba do iMdriya, tIna iMdriya, cAra iMdriya, asainI paMceMdriya, sainI tiryaMca paMceMdriya meM utpanna huA, vahA~ jihA to milI kintu akSarAtmaka kahane-sunanerupa vANI nahIM milii| bar3I kaThinAI se anantAnaMta kAla meM manuSya janma milA; jahA~ bolane kI zakti milI to nIca kuloM ke ayogya vacana, hiMsA ke vacana, apane ko tathA dUsare ko duHkhI karanevAle vacana bolakara mahApApa bandha karake durgati kA pAtra huA; apane vacanoM dvArA hI apanA ghAtaka Apa ho gyaa| kaThinAI se kisI pUrva puNya ke udaya se manuSya janma pAyA hai to isameM vacana bolane meM bahuta sAvadhAnI rkho| bhojana-pAna karanA, kAmasevana karanA, netroM se dekhanA, kAnoM se sunanA, ghrANa se gaMdha lenA to zUkara, kUkara, gadhA, kaue ke bhI hotA hai kyoMki AMkha, nAka, jIbha, sparzana aura kAmendriya-ye to sabhI DhoroM ke bhI hote haiN| isa manaSya janma meM to eka vANI bolanA hI sAra hai, AzcaryakArI hai| jisane isa vANI ko bigAr3A usane apane samasta janma bigAr3a liyaa| vANI se hI jAnA jAtA hai ki yaha paNDita hai, yaha mUrkha hai, yaha dharmAtmA hai, yaha pApI hai, yaha rAjA hai, yaha maMtrI hai, yaha kotavAla hai, yaha raMka hai, yaha akulIna hai, yaha hInAcArI hai, yaha uttama AcArI hai, yaha saMtoSI hai, yaha tIvra lobhI hai, yaha dharmavAsanA sahita hai, yaha dharma vAsanA sahita hai, yaha mithyAdRSTi hai, yaha samyagdRSTi hai| yaha saMskAravAna hai; yaha saMskAra rahita hai, yaha uttama saMgativAlA rAjya sabhA meM rahA huA hai, yaha grAmyajana-gaMvAroM meM rahA haA hai; yaha laukika catara hai. yaha laukika maDha hai; yaha hasta kalA sahita hai, yaha kalA vijJAna rahita hai; yaha udyamI-puruSArthI hai, yaha AlasI-pramAdI hai; yaha zUra hai, yaha kAyara hai, yaha dAtAra hai, yaha kRpaNa hai, yaha dayAvAna hai, yaha nirdaya hai; yaha dIna yAcaka hai yaha mahanta hai; yaha krodhI hai, yaha kSamAvAna hai; yaha abhimAnI hai, yaha vinayavAna hai; yaha kapaTI hai, yaha niSkapaTa hai, yaha sarala hai, yaha vakra hai; ityAdi AtmA ke samasta guNa-doSa vacanoM dvArA hI prakaTa hote hai| isaliye yadi manuSya janma saphala karanA cAhate ho to eka vacana kI hI ujjvalatA kro| isa vANI se hI saccA upadeza dekara bhagavAna arahanta ne tInoM lokoM meM vaMdanIya hokara jagata ko mokSamArga meM pravartita karAyA hai; vacana hI ne aneka jIvoM kA mithyAtva rAgAdi mala dUra karake Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] unhe ajara, amara, avinAzI pada prApta karAyA hai| paMca parameSThI meM bhI vacanakRta upakAra ke prabhAva se prathama arahantoM ko hI namaskAra kiyA hai| jJAnI vItarAgI ke vacanoM se svarga, naraka Adi tIna loka pratyakSa ke samAna dikhAI dete haiN| vacana hI kI satyatA ke prabhAva se paMcamakAla meM dharma cala rahA hai| ujjvala vacana, vinaya ke vacana, priya vacana rupa pudgaloM se samasta loka bharA hai; koI kImata nahIM denA par3atI hai| kisI se jI kaha dene meM apane kisI aMga meM koI kaSTa nahIM hotA hai; jIbha, tAlu, kaNTha meM cheda nahIM ho jAtA hai| isaliye jisa vacana se sabhI prANiyoM ko sukha utpanna ho aisA priya vacana hI bolanA caahiye| asatya vacana ke prabhAva se hI mithyAdevoM kI ArAdhanA kI pravRtti calI hai| yajJa Adi hiMsA ke prarupaka vedAdi granthoM meM mAMsa bhakSaNa Adi kukarmoM meM pravRtti bhI asatya vacana se hI calI hai| khoTe zAstroM kI racanA, aneka prakAra ke mithyAtvarupa mata, naraka-tiryaMca gatiyoM meM paribhramaNa karAnevAlA samasta duSTa AcaraNa isa asatya vacana ke prabhAva se hI cala rahA hai| ayogya vacanoM se hI ghara-ghara meM kalaha, visaMvAda, paraspara meM vaira, pITanA, mAranA, prANa le lenA, krodhamaya, saMtApamaya , apamAna Adi dikhAI dete haiN| apratIti, avizvAsa, kheda kA kAraNa eka asatya vacana ko hI jaannaa| asatya vacana ke prabhAva se paraloka meM naraka tiryaMca gati milatI hai| kumanuSyoM meM nIca, cAMDAla , camAra, bhIla, kasAI ityAdi kuloM meM bhI asatya vacana hI utpanna karAtA hai| aneka bhavoM meM daridrI, rogI, gUMgA, baharA, hIna, dIna, asatya vacana ke prabhAva se hI hotA hai| samasta duHkha kA mUla eka asatyavacana hI hai| ataH zIghra hI asatyavacana tyAga kara eka satya vacana priya vacana hI meM pravRtti karanA caahiye| tumhArA vacana sabhI ke Adarane yogya, aneka deva manuSyoM ke mAnya karane yogya honA caahiye| samasta zruta kA pAragAmI zrutakevalIpanA gaNadharapanA satya vacana hI ke prabhAva se prApta hotA hai| isaliye asatya ke tyAga se hI jIva kA kalyANa hai, vahI zrI puruSArtha siddhayupAya grantha jI meM kahA hai hetau pramattayoge nirdiSTe sakalavitathavacanAnAm / heyAnuSThAnAderanuvadanaM bhavati nAsatyam // 101 / / pu.si. bhogopabhogasAdhanamAtraM sAvadyamakSamA moktum / ye te'pi zeSamanRtaM samastamapi nityameva muJcantu / / 101 / / pu.si. artha :- bhagavAna ne samasta asatyavacana kA mUla kAraNa pramattayoga ko kahA hai| kaSAya ke AdhIna hokara jo vacana kahA jAtA hai vaha asatya vacana hai| binA kaSAya ke denA , lenA, dharanA, tyAganA, grahaNa karanA, ityAdi kahanA vaha asatya vacana nahIM hai| yadi gRhastha apane bhogopabhoga ke sAdhana mAtra ke saMbaMdha meM sadoSavacana tyAgane meM samartha nahIM hai to anya nirarthaka pApa bandha karanevAle samasta asatyavacana kA avazya hI tyAga kara denA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 100] bhAvArtha :- yadi apane bhogopabhoga ke sAdhana mAtra ke saMbaMdha meM sadoSavacana kA tyAga nahIM ho sakatA hai to asatyavacana ke tyAga karane meM bar3I sAvadhAnI rakhane kI AvazyakatA hai| vRthA bahuArambha, bahuparigraha kA kAraNa, durdhyAna kA kAraNa, svayaM ko tathA dUsaroM ko saMtApa kA kAraNa aisA niMdyavacana-sadoSavacana kA to avazya hI tyAga karanA zreSTha hai| isa prakAra sthUla asatya kA tyAga nAma kA dUsarA aNuvrata kahA hai| aba sthUla corI kA tyAga nAma kA tIsarA aNuvrata kahanevAlA zloka kahate hai: nihitaM vA patitaM vA suvismRtaM vA parasvamavisRSTam / na harati yanna ca datte tadakRzacauryAdupAramaNam // 57 / / artha :- kisI puruSa kA jamIna meM gar3A huA dhana ho; kisI bhI sthAna meM, mahala meM, maMdira meM, gRha Adi meM, chipAyA huA dhana ho Apako amAnata sauMpa gayA ho; apane makAna meM yA dUsare ke makAna meM Apa ko binA batAye-jatAye hI rakha gayA ho, gAMva meM nagara meM rAste meM vana meM bAga meM paTaka gayA ho, Apa ko sauMpa kara bhUla gayA ho; hisAba meM, lekhe meM cUka gayA ho; Apa ke sthAna meM bhUla se rakha gayA ho, paTaka gayA ho; athavA lena-dena meM, ginatI meM, bhUlA huA paisA, rupayA, muhara, AbharaNa, vastu Adi maMhagI yA thor3e mola kI ho binA dI huI grahaNa nahIM karanA caahiye| dUsare kI vastu uThAkara kisI anya ko denA bhI nahIM cAhiye, yaha sthUla corI kA tyAgarupa aNuvrata hai| zrI kArtikeya svAmI ne to aisA kahA hai jo bahumullaM vatthu appamulleNa Neya giNhedi / vIsariyapi Na giNhadi lAhe thoyevi tUsedi / / 335 / / kA. anu. artha :- jisake sthUla corI kA tyAga hotA hai vaha bahuta mUlya kI vastu alpa mUlya meM grahaNa nahIM karatA hai| jaise yadi koI puruSa apanI vastu ThIka hisAba lagAkara Apako bece to savA rupaye meM bika jAyegI, kintu usane vaha vastu sIdhe hI Akara Apa ko sauMpa dI aura kahA-isakI jo kImata ThIka hotI ho vaha Apa mujhe de do| vahA~ vaha savA-rupaye kI vastu ko prakaTa jAnatA huA lobha ke vaza hokara eka rupaye (kama) meM bhI nahIM letA hai, jo ThIka kImata hai vahI detA hai| dUsare kI bhUlI huI vastu ko grahaNa nahIM karatA hai| aisA bhI pariNAma nahIM karatA hai ki kisI nirdhana yA ajJAnI kI vastu hamAre pAsa thor3e mUlya meM A jAye to bhalA hai| vaha to thor3e lAbha meM hI bahuta saMtoSa rakhatA hai| bhAvArtha :- jo vaNija ke vyavahAra meM tathA naukarI meM thor3A hI lAbha ho to bhI saMtoSa hI rakhatA hai, adhika hI lAlasA nahIM karatA hai-usake sthUla corI kA tyAga jaannaa| aba acaurya nAma ke aNuvrata ke pAMca aticAra kahanevAlA zloka kahate hai: cauraprayoga-caurArthAdAna-vilopa-sadRzasanmizrAH / hInAdhikavinimAnaM paJcAsteye vyatIpAtAH // 58 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra ] [101 artha :- acaurya nAma ke aNuvrata ke pAMca aticAra haiN| Apa svayaM to corI nahIM karatA hai kintu dUsaroM ko caurI karane kI preraNA detA hai tathA corI karane ke upAya batalAtA hai / vaha coraprayoga nAma kA aticAra hai|1| cora se corI karake lAye dhana ko lenA vaha corArthAdAna nAma kA aticAra hai / 2 / ucita nyAya kI rIti chor3akara anya rIti se dhanagrahaNa karanA, tathA rAjA kI AjJA se jisa kArya ko karane kA niSedha ho usa kArya ko karake dhana grahaNa karanA vaha vilopa nAma kA aticAra hai / 3 / bahuta mUlya kI vastu meM alpa mUlya kI vastu milA kara calA denA vaha sadRzasanmizra nAma kA aticAra hai| jaise ghI meM tela milA denA, zuddha sone meM kRtrima sonA milA denA vaha sadRzasanmizra hai / 4 / dene kA bAMTa, tarAjU Adi kama pariNAma ke rakhanA, tathA lene ke adhika parimANa ke rakhanA vaha hInAdhika mAnonmAna nAma kA aticAra hai / 5 / isa prakAra sthUla corI kA tyAga nAma ke aNuvrata ke ye pAMca aticAra tyAgane yogya haiN| isa corI ke samAna jagata meM dUsarA aparAdha nahIM hai / samasta uccatA kula, karma, dharma vinAza karane vAlI tathA samasta pratIti, bar3appana kA vidhvaMsa karane vAlI corI hai| corI kA dhana bhI vezyAsevana meM, para strI meM, vyasanoM meM, abhakSya bhakSaNa meM kharca hotA hai; va anya kisI ke pAsa meM hI rakhA raha jAtA hai, saMtoSa nahIM hotA hai, kleza banA hI rahatA hai| yadi corI kA dhana prakaTa ho jAtA hai to cora ko rAjA tIvra daNDa detA hai; sabhI loga mArate haiM, hAtha nAka kA chedanA, sarvasva haraNa Adi daNDa yahIM prApta hote hai; paraloka meM naraka Adi kuyoniyoM meM paribhramaNa karanA hotA hai / aba sthUla brahmacarya nAma ke aNuvrata kA svarupa kahanevAlA zloka kahate hai| na ca paradArAn gacchati na parAn gamayati ca pApabhIteryat / svadArasantoSanAmApi / / 59 / / sA paradAranivRtti: artha :- jo pApa ke bhaya se para- strI ke yahAM svayaM nahI jAtA hai; tathA na para- strI ke yahAM anya ko gamana karAtA hai, vaha svadAra - saMtoSa nAma kA yA para- strI kA tyAga nAma kA aNuvrata hai| " bhAvArtha :- jo apanI jAti kI, kulIna ghara kI sAkSIpUrvaka vivAhI strI meM hI saMtoSa dhAraNa karake; usase bhinna anya samasta strI mAtra meM rAga bhAva kA tyAga karake; para - strI, vezyA, dAsI, kulaTA, kuMvArI ityAdi striyoM meM virAgatA ko prApta hokara striyoM se rAgabhAva pUrvaka milanA, vacanAlApa karanA, avalokana karanA, sparza karanA Adi kA tyAga karatA hai vaha para-strI kA tyAgI tathA svadAra - santoSI bhI kahalAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 102] aba svadAra saMtoSavrata ke pA~ca aticAra kahane vAlA zloka kahate haiM: anyavivAhAkaraNAnaGgakrIDA viTatvavipulatRSaH / itvarikAgamanaM cAsmarasya paJca vyatIcArAH / / 60 / / artha :- asmara arthAt sthUla brahmacaryavrata ke pA~ca aticAra haiM, ve tyAgane yogya haiN| apane putra-putrI ke sivAya dUsaroM ke putra-putriyoM ke vivAha ko rAgI hokara karAnA, vaha anyavivAhakaraNa nAma kA aticAra hai / 1 / kAma ke nizciya aMga chor3akara anya aMgoM se krIr3A karanA vaha anaMgakrIr3A nAma kA aticAra hai / 2 / bhaNDimArupa puruSa ko strI kA rupa-svAMga Adi banAkara mana-vacana-kAya se kuzIla kI pravRtti karanA tathA dUsaroM se karAnA vaha viTatva nAma kA aticAra hai / 3 / kAmasevana kI atitRSNA, tIvratA, lAlasA rakhanA vaha vipulatRSA nAma kA aticAra hai / 4 / patirahita vezyA Adi tathA anya vyabhicAriNI striyoM ko itvarikA kahate hai; una vyabhicAriNI striyoM ke ghara AnA-jAnA, unheM apane ghara bulAnA, unase lena-dena rakhanA,paraspara vArtA karanA, unakA rupa, zrRMgAra dekhanA vaha itvarikAgamana nAma kA aticAra hai|5| ye - pA~ca sthUla brahmacaryavrata ke aticAra dUra se hI tyAgane yogya haiN| devoM dvArA pUjya sA jo brahmacaryavrata, usakI yadi koI rakSA karanA cAhatA hai to use apanI vivAhI strI ke sivAya anya mAtA, bahina, putrI, putravadhu Adi ke nikaTa tathA ekAnta sthAna meM bhI nahIM rahanA caahiye| anya strI kA mukha netrAdi ko apane netrAdi jor3akara-gar3Akara sthira rakhakaranahIM dekhanA caahiye| zIlavanta puruSoM ke netra to anya strI ko dekhate pramANa turanta hI mudrita (baMda) ho jAte hai| aba parigraha pariNAma aNuvrata ko kahanevAlA zloka kahate haiM : dhanadhAnyAdigranthaM parimAya tato'dhikeSu niH spRhtaa| parimitaparigrahaH syAdicchA parimANanAmApi // 61 / / artha :- apane pariNAmoM meM parigraha se saMtoSa A jAya utanA dhana, dhAnya, dvipada , catuSpada, kSetra, vAstu, AbharaNa (yAna, Asana, vastra, pAtra) Adi parigraha kA parimANa karake adhika parigraha meM nirvAMchakapane kA bhAva rakhanA vaha parimita parigraha nAma kA aNuvrata hai| isI ko icchA parimANa nAma se bhI kahate haiN| yadi kisI ke pAsa vartamAna meM to thor3A parigraha hai kintu vAMchA adhika kI hone se adhika dhana se parimANa karake maryAdA bAMdhatA hai to vaha bhI dharmabuddhi vAlA hI hai| vratI hai, parantu anyAya se lene kA tyAga dRr3hatA se karatA hai| jaise kisI ke pAsa vartamAna meM parigraha sau rupayA kA hai kintu parimANa eka hajAra rupaye kA karatA hai - ki hajAra rupaye se adhika nahIM grahaNa karU~gA, to yaha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] [103 bhI vrata hai| parantu hajAra rupaye anyAya se nahIM grahaNa (ekatra) karU~gA aisA dRr3ha niyama karatA hai| parigraha kA parimANa kiye binA pariNAma nirantara aneka vastuoM ko prApta karane meM paribhramaNa karate rahate haiN| samasta pApoM kA mUla kAraNa parigraha hai, samasta khoTe dhyAna parigraha se hI hote hai, isIliye bhagavAna ne mUrchA ko parigraha kahA hai| bAhya parigraha to anna-vastra mAtra tathA rahane ko kuTI mAtra nahIM hone para bhI yadi para vastu meM mamatA ( vAMchA) sahita hai to vaha parigrahI hI hai| paramAgama meM aMtaraMga parigraha caudaha prakAra kA kahA hai - mithyAtva 1, veda 2, rAga 3, dveSa 4, krodha 5, mAna 6, mAyA 7, lobha 8, hAsya 9, rati 10, arati 11, zoka 12, bhaya 13 aura jugupsA 14 / mithyAtva to anAdikAla se dehAdi paradravyoM meM mamatvabuddhi , ekatvabuddhirUpa pariNAma hai| yaha deha hai vahI maiM hU~, jAti maiM hU~, kula maiM hU~ ityAdi para pudgaloM meM Atmabuddhi anAdi se hI laga rahI hai, vahI buddhi mithyAbuddhi hai| rAgadveSabhAva, krodhAdi bhAva, mohakarma dvArA kiye gaye bhAva haiN| una bhAvoM meM Atmapane kA saMkalpa vahI mithyAtva parigraha hai| kAma se utpanna vikAra meM lIna ho jAnA, rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya Adi chaha nokaSAyoM meM Atmapane kA bhAva rakhanA vaha aMtaraMga parigraha hai| jisake aMtaraMga parigraha kA abhAva huA hai| usake bAhya parigraha meM mamatA nahIM hotI hai| ___ parigraha se mamatA hone ke hI kAraNa samasta prakAra kI anIti karatA hai| parigraha kI icchA se hiMsA karatA hai, jhUTha bolatA hai, corI karatA hai, kuzIla bhI sevana karatA hai| parigraha ke liye mara jAtA hai, anya ko mAra detA hai, mahA krodha karatA hai| parigraha ke prabhAva se mahAna abhimAna karatA hai| parigraha ke liye aneka mAyAcAra karatA hai| parigraha kI mamatA se mahAlobha karatA hai| bahuta Arambha tathA bahuta kaSAya kA mUla parigraha hI hai| jo sabhI pApoM se chUTanA cAhatA hai, vaha parigraha se virakta hotA hai| yahI kArtikeya svAmI kahate haiM : ko Na vaso itthijaNe kassa Na mayaNeNa khaMDiyaM mANaM / ko iMdiehiM Na jiyo ko Na kasAehiM saMtatto / / 281 / / so Na vaso itthijaNe so Na jiyo iMdiehiM moheNa / so Na ya giNhadi gaMthaM amaMtara vAhiraM sav / / 282 / / jo lohaM NihaNittA santosa rasAyaNeNa sntuttttho| NihaNadi tiNNA duTThA maNNaNto viNassasaraM savvaM / / 339 / / jo parimANaM kuvvadi dhaNadhANa suvaNNa khittamAINaM / uvaogaM jANatA aNuvvadaM paMcamaM tassa / / 340 / / kA. a. Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 104] artha :- isa jagata meM striyoM ke vaza meM kauna nahIM hai ? kAma vikAra ne kisakA mAna khaNDana nahIM kiyA hai ? iMdriyoM dvArA kauna nahIM jItA gayA hai ? kaSAyoM se saMtapta kauna nahIM sabhI saMsArI jIva striyoM ke vaza meM ho rahe haiN| kAmavikAra ne sabhI saMsArI jIvoM kA mAna khaNDana kiyA hai| sabhI saMsArI jIva iMdriyoM dvArA vazIbhUta hokara parAdhIna ho rahe haiN| sabhI prANI cAroM kaSAyoM se jala rahe haiN| jo puruSa aMtaraMga aura bAhya samasta hI parigraha ko grahaNa nahIM karatA hai, vahI striyoM ke vaza nahIM hai, vahI iMdriyoM ke adhIna nahIM hai, usI ko moha ne nahIM jIta pAyA hai| usI kA kAma vikAra dvArA mAna khaNDana nahIM huA hai, vahI kaSAyoM meM nahIM jala rahA hai| ___ jo puruSa lobha ko naSTa karake, saMtoSarUpa rasAyana (davA) ke dvArA AnaMdita hokara, samasta dhana sampatti ko vinAzIka mAnakara duSTA tRSNA ko - AgAmI vAMchA ko chor3akara, dhana, dhAnya, svarNa, kSetra, sthAna Adi ko apanI sAmarthya jAnakara parimANa karatA hai - ki itane parigraha se mujhe nirvAha karanA hai, adhika parigraha meM pravRtti karane kA merA tyAga hai - isa prakAra parigraha ko pAparUpa jAnakara usakI vAMchA choDatA hai. usake parigraha parimANa nAma kA pA~cavA~ aNuvrata hotA hai| paramAgama meM parigraha kA lakSaNa mUrchA kahA hai| jIva ko jo para padArthoM meM mamatA buddhi hai, vahI mUrchA hai| para vastu ko apanA mAnanerUpa jo rAga (mithyAtva) hai, usake kAraNa AtmA jIvana-maraNa, hita-ahita, yogya-ayogya ke vicAra meM aceta ho rahA hai| moha kI udIraNA se para dravya meM jo yaha merA-merA aisA pariNAma hai, vahI mUrchA hai, bhagavAna ne mUrchA hI ko parigraha kahA hai| isaliye jo mUrchAvAna hai, vaha parigrahI hai, cAhe usake pAsa bAhya parigraha thor3A ho yA samasta parigraha se rahita hI ho| vahI karate haiM : bAhira gaMtha vihiNA dalidda maNuA sahAvado huMti / abhaMtaragaMtha puNa Na sakkade kovi chaMDeduM / / 387 / / kA. anu. artha :- bAhya parigraha rahita to daridrI manuSya svabhAva se hI hote haiM paraMtu aMtaraMga mamatA chor3ane meM koI bhI samartha nahIM hai, ata: mUrchA hI parigraha hai| aisA hI dekhate bhI haiN| hajAroM lAkhoM manuSya aise haiM, jinheM janma lene ke bAda pItala, tAMbA, kAMsA kA bartana milA hI nahIM hai; jinhoMne janma se lekara Aja taka ghI khAyA hI nahIM; laDDU Adi khAye hI nahIM; pAga, aMgarakhI, jAmA kabhI pahinA hI nahIM, strI se vivAha huA hI nahIM; kabhI peTabhara bhojana milA hI nahIM, svarNa Adi dekhA hI nahIM, samasta jIvana meM do cAra dina ke khAne yogya anna bhI saMgraha huA nahIM; sone cAMdI ke to darzana bhI hue nahIM, paisA rupayA eka bhI jinako kabhI prApta huA nahIM; rahane ko kuTI mAtra bhI jinakI apanI huI nahIM, aise aneka manuSya haiN| isalie mUrchA hI vAstava meM parigraha hai| yahA~ koI prazna karatA hai - yadi mUrchA hI parigraha hai to bAhya dhana, dhAnya, vastra Adi bAhya vastu ke saMyoga-saMgraha ko parigrahapanA nahIM rahA ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra ] [105 use uttara dete haiM - ye bAhya parigraha aMtaraMga parigraha ke nimitta haiM / ina bAhya parigrahoM kA dekhanA, sunanA, vicAra karanA zIghra hI parigraha meM lAlasA utpanna karA detA hai, mamatA utpanna karA detA hai, aceta kara detA hai| isaliye bahiraMga parigraha bhI mUrcchA kA kAraNa hone se tyAgane yogya hai| 1 aMtaraMga-bahiraMga donoM prakAra ke parigraha ko grahaNa karane meM bhagavAna ne hiMsA kahI hai| donoM prakAra ke parigraha kA tyAga hI ahiMsA hai aisA paramAgama ke jAnanevAle kahate haiM / mithyAtva-kaSAya Adi aMtaraMga parigraha to hiMsA ke hI dUsare paryAyavAcI nAma haiN| bAhya parigraha meM mUrcchA honA vaha bhI hiMsA hI hai / ye kRSNa, Adi lezyA ke azubha pariNAma bhI parigraha meM rAga karane se hI hote haiM, kyoMki pariNAmoM meM zuddhatA maMda kaSAya dvArA hotI hai, tathA vaha kaSAya kI maMdatA parigraha ke abhAva se hotI hai| bahuta bar3A AraMbha bhI parigraha kI adhikatA se hI hotA hai| aisA jAnakara yadi samasta parigraha chor3ane kA rAga nahIM ghaTA hai to parigraha meM apanI AvazyakatA anusAra parimANa karake to avazya rahanA cAhiye / yadi apane pAsa Aja parigraha to thor3A hai tathA vAMchA adhika parigraha kI ho rahI hai, to isa vAMchA karane se parigraha prApta nahIM ho jAyagA / vAMchA karane se to aura adhika pApa karma kA baMdha hI hogA / parigraha kA lAbha to aMtarAya karma kA kSayopazama hone para hogA / isaliye pApa baMdha kA kAraNa parigraha kI mamatA chor3akara, jitanA prApta huA utane meM hI santoSa dhAraNa karake rahanA cAhiye / nyAya-nIti pUrvaka hI AjIvikA karanA yahA~ aisA vizeSa jAnanA yadyapi parigraha to sabhI tyAgane yogya hai, parantu jo gRhasthapane meM rahakara dharma sevana karanA cAhatA hai use to apane puNya ke udaya ke anukUla parigraha rakhanA hI cAhiye / yadi gRhastha ke Avazyaka parigraha nahIM hogA to kAla - duHkAla meM, roga-viyoga meM, byAha meM, maraNa meM, pariNAma ThikAne - sthira nahIM raheMge, pariNAma bigar3a jaayeNge| isaliye dharma-pariNAmoM kI rakSA ke liye gRhastha parigraha kA saMcaya karatA hI hai| AjIvikA kA upAya nyAyamArga se hI karanA cAhiye / sAdhu to parigraha thor3A sA bhI rakhe to donoM lokoM se bhraSTa ho jAtA hai, gRhastha parigraha nahIM rakhe to bhraSTa ho jAtA hai| gRhasthAcAra meM rahate hue to thor3A va adhika AvazyakatA anusAra parigraha ke binA pariNAmoM meM samatA nahIM rahatI hai| yadi AjIvikA nahIM ho to nirAdhAra ke pariNAma dharmasevana meM Thahara nahIM sakeMge, pariNAmoM kI tIvra Arti-saMklezatA nahIM mittegii| bhojana - pAna milane yogya AjIvikA kI sthiratA ke binA svAdhyAya meM, pUjana meM, zubha kAryoM meM pariNAma sthira nahIM ho sakate; AkulatA hone se saMkleza bar3hatA jAyagA, saMtoSa nahIM ho paayegaa| roga Ane para, vRddhAvasthA Ane para, iSTa kA viyoga hone para, anna-vastra ke AdhAra binA apane pariNAma Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 106] kisI bhI deza meM kisI bhI kAla meM sthira nahIM rheNge| deha kI rakSA bhI AjIvikA ke binA nahIM hotI hai| deha binA aNuvrata, zIla, saMyama kisase hogA ? isaliye apane puNya kI anukUlatA, udyama, sAmarthya, sahAyaka, sAdhana Adi deza kAla ke yogya vicAra karake nyAyamArga se AjIvikA karate hue dharmasevana karanA cAhiye / ahiMsApUrvaka, satyamArga para calate hue, dUsare kA binA diyA huA dhana lene kA tyAga karake, apane ko jagata ke logoM ke vizvAsa Ane yogya pAtra banAnA cAhiye / vidyA, kalA, cAturya dvArA apane dvArA hone yogya AjIvikA karanA cAhiye / pazcAt lAbhAntarAya ke kSayopazama ke anusAra lAbha - alAbha - alpalAbha jitanA jo ho utane meM hI santoSa karanA caahiye| kuTumba kA poSaNa, deha kA poSaNa puNya ke udaya se jo prApti huI ho, usI ke anusAra karo / karjadAra nahIM honA, kyoMki RNa lene ke pazcAt samasta dhIraja, pratIti kA abhAva ho jAtA hai, dInatA prakaTa hone lagatI hai; tathA eka bAra apanI pratIti bigar3a jAne ke bAda puna: uttama AjIvikA banAnA kaThina hotA hai| AjIvikA ke anukUla kharca karanA cAhiye / puNyavAnoM ko dekhakara adhika kharca karoge to yaza, dharma, nIti- tInoM hI naSTa ho jAyeMge / anya puNyavAnoM kA kharca dekhakara barAbarI karoge to daridrI hokara donoM lokoM se bhraSTa ho jAoge / yadi yaha jAnate ho ki hamArI bar3I ijjata hai, hamAre pUrvajoM ne bar3e-bar3e kArya kiye haiM, aba kharca kama kaise kara deM ? yadi hama kharca kama kareMge to hamArA samasta bar3Appana bigar3a jAyegA ? aisI buddhi mata kro| yadi puNya asta ho gayA, taba bar3Appana kahAM raha jAyegA ? bar3Appana to satya se, saMtoSa se, zIla se, vinaya se, dInatA rahita hone se, iMdriyoM ke viSayoM kI cAha ghaTAne se hai; inase hI donoM lokoM meM ujjvalatA hotI hai| puNya kA udaya A jAya to jIva ko svarga kA maharddhika deba banA de, cakravartI banA de| yadi pApa kA udaya A jAya to naraka kA nArakI banA de, eka iMdriya banA de, bhAra Dhone vAlA banA de, rogI banA de, daridrI manuSya banA de, tiryaMca banA de, isI bhava meM rAjA se raMka ho jAtA hai| kauna se bar3Appana ko dekhate ho? yadi apane pAsa thor3A dhana hai, kintu abhimAnI hokara adhika dhana kharca karoge to daridrI aura RNavAna - dIna hokara sabhIjanoM se nIce ho jAoge, niMdyatA ko prApta hokara ArtadhyAna karake durgati ke pAtra ho jaaoge| ataH AjIvikA se jitanI AmadanI hotI ho usase kama kharca karanA cAhiye, yahI caturAI hai, yahI paMDitapanA hai| jo AmadanI se kama kharca karanA hai, vahI kulavAnapanA hai, vahI uttama dharma hai| yadi AmadanI se kharca bar3hAoge to apanI hI buddhi se daridrI hokara mUrkhatA dikhAoge, phira RNavAna ho jAoge taba uttama kula yogya Adara, satkAra, sabhI naSTa ho jAyagA aura malinatA prakaTa ho jaaygii| nirdhana tathA RNavAna hone ke pazcAt pUjana, svAdhyAya, dhyAna, zubha bhAvanAoM meM buddhi nahIM lgegii| AcaraNa, isaliye AjIvikA se kama kharca karanA hI gRhastha kI parama yogya nIti hai| jo abhimAnI hokara adhika kharca karatA hai usakA citta dUsare ke binA diye dhana para calA jAtA hai, corI karane lagatA hai, aneka asatya -kapaTa Adi pApoM meM pravatti ho jAtI he, saMtoSa dharma naSTa ho jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra ] [107 yahAM koI prazna karatA hai - yaha AjIvikA to pUrva puNya ke AdhIna hai, dharma sevana karanA apane adhIna hai ? use uttara dete haiM - yahAM AjIvikA pUrva puNya karma ke hI AdhIna hai, parantu dharma grahaNa ho jAnA bhI puNya karma kI sahAyatA ke binA nahIM ho sakatA hai| dharma grahaNa karane kI yogyatA ke liye bhI itanI sAmagrI to Avazyaka hI hai uttama kula janma prApta honA, kyoMki cANDAla, camAra, bhIla, zUdra Adi ke kula meM dharma kA lAbha kaise hogA ? tathA uttama deza meM utpanna honA, iMdriyoM kI pUrNatA pAnA, niroga zarIra milanA, zubha saMgati milanA, AjIvikA kI sthiratA pAnA, samyag dharma kA upadeza milanA ityAdi puNyakarma ke udaya janita bAhya sAmagrI pAye binA dharmagrahaNa tathA dharmasevana nahIM ho sakatA hai| isaliye jisako pUrva puNya ke udaya se AjIvikA kI sthiratA hotI hai, usI ko dharma sevana kI yogyatA hotI hai| 1 jise iMdriyoM kI pUrNatA ho, nirogatA ho, nyAya-anyAya kA viveka ho, dharma-adharma yogya-ayogya kA viveka ho, priya vacana bolatA ho, vinaya ho, dUsaroM ke dhana tathA dUsaroM kI striyoM se parAGmukhatA ho, Alasya pramAda rahita ho, dhIra ho, dezakAla ke yogya vacana bolatA ho, use AjIvikA kA lAbha aura dharma kA lAbha ho hI jAtA hai / guNavAna ko, nirlobhI ko, Alasya rahita udyamI ko, vinayavAna ko jIvikA kI prApti durlabha nahIM hai| svayaM jIvikA ke yogya pAtra bana jAo to jIvikA kabhI dUra nahIM raha sakatI hai| lAbhAMtarAya karma ke kSayopazama ke anusAra AjIvikA thor3I yA bahuta niyama se bana hI jAtI hai| usameM saMtoSa dhAraNa karake adhika meM vAMchA kA tyAga karake parigraha parimANavrata dhAraNa karanA cAhiye / puNya ke udaya ke AdhIna AjIvikA prApta ho jAya to anIti meM pravRtti karake AjIvikA ko naSTa nahIM karanA cAhiye / yadi AjIvikA naSTa ho jAyegI to dharma aura yaza naSTa ho jaaygaa| apane bhAvoM meM se yadi nIti-dharma nahIM chor3oMge, nyAyamArga para caloge phira bhI asAtAkarma ke udaya se agni se, jala se, coroM se, rAjA ke upadrava se AjIvikA bigar3a jAya tathA dhana bigar3a jAya to dharma nahIM bigar3egA, yaza nahIM bigar3egA, jagata meM apratIti ke pAtra nahIM hooge| yadi prabala lAbhAntarAya ke udaya se nyAyarUpa udyama karane para bhI lAbha nahIM hove to samatA hI grahaNa karanA cAhiye / yadi Ayukarma bAkI hai to bhojana Adi kI vidhi karma milA degA, karma balavAna hai, vana meM, pahAr3a meM, jala meM, nagara meM apane aMtarAya karma ke kSayopazama ke anusAra bhojana sabako milatA he| T kisI kA puNya kA udaya to aisA hotA hai ki vaha bahuta logoM ko bhojana Adi dekara svayaM bhojana karatA hai; kisI kA aMtarAya kA udaya aisA hotA hai ki vaha apanA peTa bhI nahIM bhara sakatA hai / kisI ko AdhA peTa bharane lAyaka milatA hai; kisI ko eka dina milatA hai kisI ko eka dina nahIM milatA hai; kisI ko do dina ke aMtara se, kisI ko tIna dina ke ( aMtara se nIrasa bhojana Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 108] milatA hai to bhI dharmAtmA samatA ko nahIM chor3ate haiN| pUrva meM tiryaMcoM ke bhava meM kabhI peTabhara bhojana milA hI nahIM, tathA bhUkha pyAsa ke mAre aneka bAra mare haiN| ataH aba dhairya dhAraNa karake jisa taraha hamArA dharma nahIM chUTe, usa prakAra yatna karanA caahiye| jinake pariNAmoM meM itanI bar3hatA prakaTa hotI hai ve svarga loka meM mahAna RddhidhArI deva hote haiN| ___ koI yaha kahatA hai - yadi Apa akele ho to aisI dRr3hatA pakar3a kara samatA rakha le, parantu jisake Upara kuTumba kA bhAra ho to vaha kyA kare ? vaha kuTumba se isa prakAra kahe - he kuTumba ke logo ! Apane pUrva janma meM dAna nahIM diyA, vrata pAlana nahIM kiyA, abhakSya bhakSaNa kiyA, anyAya se dUsaroM kA dhana grahaNa kiyA, usa pApa ke udaya se aise daridrI hue ki peTabhara bhojana tathA vastra bhI nahIM milA yaha saba apane-apane kiye pApa kA phala hai| yadi aba bhI anya puNyavAnoM ke AbharaNa, vastra, bhojana Adi dekhakara duHkhI hooge to Age bhI kevala tiryaMca gati ke ghora dukhoM kA kAraNa pApa karmabandha karoge tathA karor3o bhavoM taka dAridra ke dukha kA kAraNa pApabaMdha kroge| para kI sampadA Apa ke pAsa nahIM A jaaygii| kleza, durdhyAna, tRSNA Adi karane se dukha nahIM miTegA kintu duHkha adhika bddh'egaa| yadi thor3e prApta dhana meM hI saMtoSa karake nirvAchaka hooge to vartamAna meM to dukha hI nahIM vyApegA va samasta pApa karma kI aisI nirjarA hogI jo ghora tapazcaraNa se bhI nahIM hotI hai| thor3A vastra-bhojana Adi milane para pariNAmoM meM AkulatA rahita samatA se rahane meM bar3A tapa hai| karma ne mujhe Apake sAtha meM kuTumba meM zAmila utpanna kiyA hai| isaliye meM aba daiva (bhAgya) tathA puruSArtha donoM ke anukUla dravya upArjana karane meM udyama kara rahA hU~; lAbhAntarAya ke kSayopazama ke anusAra nyAyamArga se jo prApta hotA hai, vaha tumhAre pAsa lAtA hU~; isameM se jo hamAre haka kA hissA ho, vaha hameM de do, tumhArA jo ho vaha tuma milabAMTa kara bhojana Adi kro| hamane to aba bhagavAna kA kahA huA durlabha dharma grahaNa kiyA hai, ataH tumhAre liye aba anIti, kapaTa Adi ghora pApa karake dhanagrahaNa nahIM kareMge; nyAya nIti se jisa prakAra dharma nahIM bigar3e, usa prakAra udyama karake upArjana kreNge| tuma bhI hamArA dharma jisase bigar3atA ho, vaisA pravartana nahIM kro| apane-apane puNyapApa kA phala bhogo| AkulatA chor3akara jitanA mile utane meM saMtoSa rakhakara sukhapUrvaka rho| isa prakAra kA jise nizcaya hai, usake parigraha parimANa nAma kA sthUla vrata hotA hai| jo kuTumba ke poSaNa ke liye pApa kriyA meM prarvatatA hai; hiMsA, asatya, corI, kapaTa ityAdi pApoM meM prarvatatA hai use, ghora pApa kA bandha hotA hai; pApa se durgati kA pAtra hotA hai| isaliye isa alpa jIvana meM vrata, zIla, saMyama meM hI dRr3hatA rakhanI caahiye| kitane hI loga kahate haiM - dhana to pApa se hI AtA hai, pApa kiye binA dhana AtA hI nahIM hai; tyAgI-vratI ho jAne se dhana kaise AyegA ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] [109 unase kahate haiM :- yaha to tumhArA bhrama hai| pApa kiye binA dhana nahIM AtA hai - aisA kahanA anucita hai| yadi pApa karane se hI dhana AtA ho to isa duniyA~ meM lAkhoM bhIla, cANDAla, cora, cugula, manuSyoM kI hatyA karanevAle, gAMva jalAnevAle, rAste meM lUTanevAle, sabhI brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra sabhI kula pApiyoM se bhare haiM, sabhI puruSa, strI, bAlaka Adi hiMsA karane ko taiyAra haiM, asatya bolane ko corI karane ko taiyAra haiN| ve kyoM nirdhana haiM ? jinhoMne pUrva janma meM kupAtra dAna diyA hai, kutapa karake khoTA puNya bAMdhA hai, unake pAsa kumArga se dhana AtA hai| puNyahIna to mArA jAtA hai| pUrva puNya binA pApa se hI to dhana nahIM AtA hai| jinhone pahile bAMdhA hai ve yahAM corI cugalI kiye binA hI sampatti prApta karate haiM, rAjA ke ghara janma lete haiN| karor3o ke dhana vAle dhanavAnoM ke ghara janma lete haiN| isaliye adhika kyA kahanA, sabhI puNya kA hI phala hai| khoTe puNya kI lakSmI ko bhogakara to jIva naraka-tiryaMca gati meM jAkara DUba jAte haiN| aba parigraha parimANavrata ke pAMca aticAra varNana karanevAlA zloka kahate haiM : ativAhanAtisaMgrahavismayalobhAtibhAravahanAni / parimitaparigrahasya ca vikSepAH paJca lakSyante / / 62 / / artha :- parimita parigraha nAma ke vrata ke ye pAMca aticAra jaannaa| ghor3A, UMTa, baila ityAdi tiryaMcoM ko tathA dAsI, dAsa, sevaka Adi ko atilobha ke vaza se maryAdArahita atidUra kI maMjila taka le jAnA , bahuta calAnA vaha ativAhana nAma kA aticAra hai|1| ____ apane ghara meM binA prayojana hI bahuta padArthoM kA saMgraha karanA; bhojana, pAtra, vastra ityAdi thor3e kI AvazyakatA ho, kintu saMgraha bahuta kA karanA; dhAnya, vastra, auSadhi, kASTha, pASANa, dhAtu ityAdi kA bahuta saMgraha karane meM hI pariNAmoM kA rahanA vaha atisaMgraha nAma kA aticAra hai / / dUsaroM ke yahAM bahuta saMpatti , bahuta parigraha , aneka dezoM kI vastue~ tathA jo kabhI nahIM dekhI aisI vastuoM ko dekhakara-sunakara Azcarya karanA vaha vismaya nAma kA aticAra hai|| kisI vyApAra meM, sevA meM, kalA se, hunara se Apa ko aMtarAya karma ke kSayopazama ke anusAra bahuta lAbha ho gayA to bhI tRpta nahIM honA, saMtoSa nahIM AnA vaha atilobha nAma kA aticAra hai|4| lobha ke vaza se tiryaMcoM ke Upara sImA se adhika bhAra lAdakara calAnA vaha atibhAravahana nAma kA aticAra hai|5| jo gRhastha parigraha kA parimANa karatA hai vaha ina pA~ca aticAroM kA bhI parityAga karatA hai| isa prakAra gRhasthoM ke dhAraNa karane yogya pA~ca aNuvratoM ko kahakara aba pA~ca aNuvratoM kA phala kahanevAlA zloka kahate haiM : Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 110] paMcANuvratanidhayo niratikramaNAH phalanti suralokam / yatrAvadhiraSTaguNA divyazarIraM ca labhyante / / 3 / / artha :- aticAra rahita ye Upara kahe pA~ca aNuvrata nidhirUpa vRkSa meM devalokarUpa phala lagate haiN| jisa devaloka meM avadhijJAna tathA aNimA, mahimA, laghimA, garimA, prApti, prAkAmya, Izitva, vazitva - ye ATha mahAguNa va dhAtu-upadhAtu rahita divyazarIra prApta hotA hai| ___ bhAvArtha :- aNuvratoM ko niraticAra dhAraNa karanevAlA marakara ke svargaloka meM mahAna aNimA Adi RddhiyoM kA dhArI deva hI hotA hai; anya paryAya nahIM pAtA, aisA niyama hai| svarga meM dhAtu-upadhAtu rahita, roga-vRddhatva rahita, divya zarIra ko prApta hokara asaMkhyAta varSo taka sukha sampadA meM lIna hokara rahatA hai ___aba jo ina pAMca aNuvratoM ko dhAraNakara isa loka meM prasiddha hue hai, unake nAma kahanevAlA zloka kahate haiM : mAtaGgo dhanadevazca vAriSeNastataH paraH / nIlI jayazca saMprAptAH pUjAtizayamuttamam / / 64 / / artha :- ahiMsA aNuvrata meM mAtaMga cAMDAla, satya aNuvrata meM dhanadeva, acaurya aNuvrata meM vAriSeNa, brahmacaryavrata meM nIlI tathA parigraha parimANavrata meM jayakumAra vratoM ke mAhAtmya se uttama kIrtirUpa atizaya ko prApta hokara usI bhava meM devoM dvArA pUjya hue haiN| yadyapi ina vratoM ke prabhAva se aneka bhavyajIva isaloka meM mahimA pAkara devaloka ko gaye haiM tathApi Agama meM inakI hI kathA prasiddha hai| aba jo pAMca pApoM ke prabhAva se isa loka meM ghora kleza prAptakara durgati meM gaye, unake nAma kahanevAlA zloka kahate haiM : dhanazrIsatyaghoSau ca tApasI rakSakAvapi / upAkhyeyAstathAzmazrunavanIto yathAkramam / / 65 / / artha :- hiMsA se dhanazrI, asatya se satyaghoSa , corI se tApasI, kuzIla se kotavAla, parigraha se zmazrunavanIta-ye isaloka meM rAjA dvArA tIvra daNDa pAkara durgati ko prApta huye haiN| zloka meM ye nAma krama se jAnakara samajha lenaa| aba ATha mUlaguNoM ko kahanevAlA zloka kahate haiM : madyamAMsamadhutyAgaiH sahANuvratapaJcakam / aSTau mUlaguNAnAhurgRhiNAM shrmnnottmaaH||66 / / artha :- zramaNottama arthAt jo gaNadharadeva tathA zrutakevalI haiM ve gRhastha ke madya, mAMsa, madhu ke tyAga sahita pA~ca aNuvratoM ko aSTa mUlaguNa kahate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] [111 bhAvArtha :- jIva mArane ke saMkalpa se trasa jIvoM ko mArane kA tyAga 1; anya ko tathA svayaM ko kleza utpanna karanevAle evaM sacce zraddhAna-jJAna-AcaraNa kA ghAta karanevAle vacana kA tyAga 2: binA diyA. dharA. gaDA. paDA. bhalA anya ke dhana kA grahaNa karane kA tyAga 3: apa kula ke yogya vivAhI strI ke sivAya anya samasta striyoM meM rAga kA tyAga 4; nyAya se kamAye parigraha meM parimANa karake adhika parigraha kA tyAga 5; ye pAMca to aNuvrata tathA jisase apane pariNAma mohI hokara apane hita-ahita kI sAvadhAnI-viveka nahIM raha jAtA hai aise madyapAna kA tyAga 6; do iMdriya Adi jIvoM ke zarIra se utpanna mAMsa kA tyAga 7; tathA madhumakkhiyoM dvArA chatte meM ekatra kiyA madhu bhakSaNa kA tyAga 8; ina aSTa kA tyAga so aSTa mUlaguNa haiN| yadi gRhastha ke pAMca pApa aura tIna makAra ke tyAga meM dRr3hatA A jAye to samasta guNarUpa mahala kI nIMva laga gii| anAdikAla se saMsAra meM paribhramaNa kA kAraNa mithyAtva, anyAya, abhakSya the| unakA jaba abhAva ho jAye taba yaha jIva aneka guNagrahaNa kA pAtra hotA hai| isaliye ye ATha tyAga haiM ve hI mUlaguNa hai| anya granthoM meM pAMca udambara phala va tIna makAra kA tyAga - ye ATha mUlaguNa kahe haiN| vahA~ Umara 1, kaThUmara 2, gUlara 3, pIpala kA gola phala 4, tathA bar3a kA phala bar3abAlA 5, ye pAMca udambara phala kahe haiN| inameM bahuta adhika trasa jIva prakaTa dikhAI dete haiM; ataH ina phaloM kA khAnA mAMsa bhakSaNa ke samAna hai| anya aura bhI kitane hI phala, phUla, pattA, reze, roma haiM jinako sukhA lene se kucha samaya meM trasa jIva jo unameM rahate haiM, ve mara jAte haiM; una sUkhe sukhAye phala ityAdi ko khAne meM bhI rAgabhAva kI adhikatA se mahAhiMsA hI hotI hai| jise aise pariNAma hote haiM ki maiM inhe sukhAkara khAU~gA, use abhakSya meM tIvra anurAga hone se bahuta adhika pApa kA hI baMdha hotA hai| __ madya tyAga :- madirA mana ko mohita karatI hai, aceta kara detI hai| mana ke mohita ho jAne para dharma ko bhUla jAtA hai, dharma bhUla jAne para puruSa niHzaMka hokara hiMsApUrvaka AcaraNa karane lagatA hai| yahAM aisA vizeSa jAnanA :- jo vastu mana ko unmatta kare, svarUpa kI sAvadhAnI bhulA de, viSayoM meM Asakti bar3hAve, rasanA indriya tathA upastha (kAma) indriya ke viSaya meM atirAga bar3hAve vaha madya hai| isaliye bhAMga pInA, amalaposta (aphIma), chotarA (chilakA) Adi nazAkAraka vastueM, tathA inake saMyoga se bane pAka, mAjUma - ina sabhI madakArI vastuoM ke bhakSaNa karane se dharmabuddhi kA nAza ho jAtA hai, abhakSyabhakSaNa meM masta ho jAtA hai, buddhi kI ujjvalatA naSTa ho jAtI hai, paramArtha kA vicAra naSTa ho jAtA hai| bhAMga tyAga : isaliye jo jinendra kI AjJA ko mAnanA cAhatA hai vaha avazya nazAkAraka vastu ko khAne-pIne kA tyAga kara detA hai| bhAga meM trasa jIva bahuta utpanna hote haiN| bhAMga pInevAle kI dekhane-sodhane kI pravRtti nahIM hotI hai| anya padArtha meM jIva par3a jAveM to use khAtA nahIM hai, kintu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bhAMga ko pIne vAlA bhAMga chAnakara nahIM pItA hai jabaki usameM asaMkhyAta trasajIva utpanna hote haiM jinheM rokA nahIM jA sakatA hai| ataH dharma kA icchuka bhAMga kA avazya tyAga hI karatA hai kyoMki bhAMga aMtaraMga bigADa karatA hai tathA bAhya meM bhI bahata trasa jIvoM kI virAdhanA hotI hai| madirA tyAga : madirA meM to asIma-aparimANa trasa jIvoM kI utpatti hotI hai, atyaMta durgaMdhita hai| uttama kula ke puruSa yadi madirA kI dhArA ko dUra se hI bhojana karate huye dekha leM to usI samaya bhojana kA tyAga kara dete haiM tathA madirA se chU jAne para vastra sahita snAna karate haiN| madirA se unmatta hone vAlA mAtA ko, putrI ko, strI rUpa se AcaraNa ratA hai - dekhatA hai. tathA apanI strI ko mAtA-patrI rUpa AcaraNa karatA hai. dekhane lagatA hai| bhaya, glAni, krodha, kAma, lobha, hAsya, rati, arati, zoka - ye sabhI doSa jo hiMsA ke kAraNa hone se hiMsA hI haiM, ve sabhI madya pIne vAle ke hote haiN| ataH dharma kA arthI madyapAna kA dUra hI se tyAga kara detA hai| mAMsa tyAga : do iMdriya Adi jIvoM kA ghAta karane se mAMsa utpanna hotA hai, jisakA AkAra dekhane se hI bahuta ghRNA utpanna hotI hai| mAMsa kA sparza, durgaMdha, nAma hI pariNAmoM meM mahAglAni utpanna kara detA hai| jo dharma rahita, narakAdi meM jAne vAle haiM, mahA nirdaya pariNAmI hote haiM ve hI mAMsa bhakSaNa karate haiN| svayameva mare hue baila, bhaiMsA, bakarA, hiraNa Adi ke mAMsa meM ananta to bAdara nigodiyA jIva aura aMsakhyAta trasa jIvoM kA ghAta hotA hai| kacce mAMsa meM, agni se pakAye huye mAMsa meM, agni para rakhe hue bartana meM pakate hue mAMsa meM bhI ananta jIva nirantara utpanna hote rahate haiN| usI kI jAti kA jIva hara samaya utpanna hotA rahatA hai| isaliye kaccA mAMsa pakA huA mAMsa, pakatA huA mAMsa, sUkhe mAMsa ko jo khAte hai ve tathA mAMsa kI DalI ko jo chUte bhI haiM ve manuSya niraMtara ekatra hue bahuta se jIvoM kA ghAta karate haiN| cAMDAloM kI jUThana, kasAiyoM kI, mlacchoM kI , kuttoM kI jUThana to mAMsa hI hotI hai| mAMsa-bhakSiyoM ke dayA, AcAra Adi nahIM hotA hai; jAti, kula, dharma, dayA, kSamA Adi samasta guNoM se bhraSTa-rahita hote haiN| durgatigAmI, mahApApI, mahAnirdayI logoM ne mAMsabhakSaNa ko unhI ke banAye zAstroM meM dharma kahA hai| mAMsa se devatA tathA pitaroM ko tRpta honA kahate haiM, devatAoM ko mAMsabhakSI kahate haiN| zrAddhoM meM brAhmaNoM ko mAMsa piMDa kA bhakSaNa karAkara devoM ko-pitaroM ko tRpta honA kahate hai| yaha saba mithyAdarzana kA prabhAva hai| madhu tyAga : madhu jaisI koI adhama vastu nahIM hai| makkhiyoM kA vamana, bhIla, cAMDAloM kA jUThana, anaMtajIvoM kI utpatti kA sthAna madhu hai| bahuta adhika makkhiyoM ko mArakara bhIla cAMDAlAdi madhu nikAlakara lAte haiN| jo apane Apa marate haiM aise bhI asaMkhyAta trasajIvoM kI utpatti madhu meM hotI hai| madhu ko pavitra mAnanA, paMcAmRtoM meM kahanA, zuddha kahanA - isa jaisA viparIta (asatya) aura dUsarA koI nahIM hai| zahada kA eka kaNa mAtra bhI jo davA ke rUpa meM lete haiM, roga dUra karane Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] [113 ke liye khAte haiM ve ghora narakoM ke duHkha bhogakara asaMkhyAta tathA anaMta janmoM taka aneka roga ke pAtra hote haiN| madhu , madya, mAMsa, navanIta (mAkhana) ye cAra mahA vikRti - khoTI cIjeM bhagavAna ne paramAgama meM kahI haiN| jo jinadharma grahaNa karatA hai vaha madya, mAMsa, madhu, mAkhana, ina cAra vikRtiyoM kA sabase pahale parityAga karatA hai| ina cAra ko bhagavAna ne mahA vikRti kahA hai| ina cAroM kA tyAga kiye binA jIva dharma kA upadeza grahaNa karane kA pAtra hI nahIM hotA hai| hiMsA tyAga : dharma hai so ahiMsArUpa hai, aisI jinendra kI AjJA bArambAra sunane para bhI jo hiMsA ko chor3ane meM asamartha haiM, ve trasajIvoM kI hiMsA ko to zIghra hI chor3a deN| hiMsA kA tyAga nau prakAra se kiyA jAtA hai - ___mana se svayaM hiMsA nahIM karatA hai 1, mana se dUsare ke dvArA hiMsA nahIM karAtA hai 2, mana se anya hiMsA karanevAle kI sarAhanA nahIM karatA hai 3, vacana se svayaM hiMsA nahIM karatA hai 4, vacana se dUsare ke dvArA hiMsA nahIM karAtA hai 5, vacana se anya hiMsA karanevAle kI zaMsA nahIM karatA hai 6, kAya se svayaM hiMsA nahIM karatA hai 7, kAya se dUsare ke dvArA hiMsA nahIM karAtA hai 8, kAya se anya hiMsA karanevAle kI anumodanA nahIM karatA hai 9 / isa prakAra mana-vacana-kAya dvArA kRta-kArita-anumodanA se hiMsA ko chor3anevAle ke autsargika tyAga arthAt utkRSTa tyAga hotA hai| ina nau prakAra ke binA jo hiMsA kA tyAga hotA hai use ApavAdika tyAga kahate haiM, usake aneka bheda haiN| yaha ahiMsA dharma mokSa kA kAraNa tathA saMsAra ke samasta paribhramaNa ke duHkharUpa roga ko miTAne ke liye amRta ke samAna hai| ise prApta karake, ajJAnI mithyAdRSTiyoM ke ayogya AcaraNa vyavahAra dekhakara apane pariNAmoM meM Akula nahIM honA cAhiye; kyoMki saMsAra meM karma ke prere satAye aneka jIva haiN| koI hiMsaka hai, to koI abhakSyabhakSaNa karanevAle haiM, koI krodhI, lobhI, mAnI, mAyAvI, mahAna ArambhI, mahAparigrahI, anyAyamArgI hai| unakI anIti dekhakara apane pariNAma nahIM bigAr3anA caahiye| karma ke satAye hue jIva apanA svarUpa bhUla rahe haiM, hameM to una para sAmyabhAva hI rakhanA caahiye| yadi koI yaha kahatA hai - bhagavAna kA kahA huA dharma to sUkSma hai, dharma ke liye hiMsA hone meM doSa nahIM hai ? usase kahate haiM - isa prakAra dharmamUr3ha hokara ke prANiyoM kI hiMsA nahIM karanA caahiye| deva ke nimitta , guru kA kArya karane ke nimitta kI huI hiMsA bhI zubha nahIM hai; hiMsA to hara dazA meM pApa hI hai| dharma to dayArUpa hai| yadi deva-guru ke kArya karane ke nimitta hiMsA kA Arambha hI dharma ho to - dharma hiMsA rahita hai - aisA jinendra kA vAkya asatya ho jaaygaa| isaliye hiMsA ko dharma kabhI nahIM zraddhAna karanA-nahIM maannaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra koI kahatA hai - dharma to devatAoM ko mAnane se hotA hai, devatAoM ko sabhI kucha denA ucita hai ? kintu aisI viparIta mAnyatA karake prANiyoM kI hiMsA karanA ucita nahIM haiN| kitane hI kahate haiM - devI arthAt kAtyAyanI, caMDikA, bhavAnI, durgA pArvatI ityAdi nAma se prasiddha haiM, unheM bakarA yA bhaiMsA mArakara car3hAne se devI prasanna hotI hai ? aise mithyAdRSTiyoM ke vAkyoM se vicalita nahIM honaa| eka to yaha vicAra karanA cAhiye - jo devI svayaM hI aneka bhujAoM meM zastra dhAraNa kiye Ter3hI bhauMheM karake khar3I hai; vaha devI jIvoM kA mAMsa khAnA cAhatI hai, to svayaM hI jIvoM ko bhayabhIta kara mArakara kyoM nahIM khA letI haiM ? apane bhaktoM se dIna, anAtha jIvoM ko kyoM maravAtI hai ? svayaM hI siMha, vyAghra Adi ke samAna hai to siMha, vyAghra Adi ko mArakara kyoM nahIM khAtI hai ? jo svayaM devI hokara bhI kauvA, kuttA, bhIla, cANDAla ke samAna mAMsa bhakSaNa meM rata hai, bhUkha se duHkhI hai, usakA kaisA devIpanA ? jo svayaM hI duHkhI hai, kucha cAhatA haiM, Asakta hai - vaha bhaktoM ko kaise sukhI karegA ? mahAdurgaMdhita tiryaMcoM ke durgaMdhamaya ghRNA utpanna karAne vAle mAMsa ke icchuka mahApApiyoM ke devapanA nahIM hotA hai| pApI puruSoM ne jhUThe zAstra banAkara apane mAMsa bhakSaNa ke liye tathA mUr3ha logoM ko devI kA prasAda ke saMkalpa se mAMsa bhakSaNa meM pravRtti karAkara apanI iMdriyoM ko puSTa karane ke liye jagata ke jIvoM ko naraka meM Dubo diyA hai| jinendra ke paramAgama meM to bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI, kalpavAsI-cAroM ke prakAra ke devoM ke kavalAhAra nahIM kahA hai, mAnasika AhAra hI kahA hai| kisI bhI samaya meM bhUkha lagane para usI samaya unake kaNTha meM hI amRta jhara jAtA hai, usase bhUkha miTa jAtI hai| unakA divya vaikriyika zarIra sAta dhAtu-upadhAtu rahita mahAdivyarUpa sugaMdhamaya zarIra hotA hai| devoM ko mAMsa bhakSaNa karane vAlA kahane mahAviparIta buddhi hai| yadi devatA mAMsabhakSI haiM to vaha kauvA, kuttA, gIdha, syAra se bhI nIca deva huA; isaliye devatA ke liye hiMsA karanA ucita nahIM hai| koI mAMsabhakSI guru ke liye mAMsa kA dAna nahIM karanA caahiye| jo pApI mAMsAdi abhakSya kA bhakSaNa karatA hai, madirA pItA hai, vaha pApI kaisA guru ? vaha to mAMsAdi bhakSaNa karAkara naraka pahuMcAne kA guru hai| use chUne se, dekhane se ghora pApa baMdha hotA hai| koI kahatA hai - annAdi ke khAne meM to bahuta jIvoM kA ghAta hotA hai, isaliye eka jIva ko mArakara khA lenA ThIka hai? use uttara dete haiM - aisA vicAra karake bar3e prANI ko mArakara khA lenA ucita nahIM hai| ekendriya pratyeka vanaspati, pRthvI, jala, agni, vAyu sabhI tIna loka meM bhare hue, sabhI vikalatraya, sabhI deva , manuSya, tiryaMca, nArakI - ina saba ko ekatra karake gino to samasta asaMkhyAta hote haiN| ina saba se anantaguNe jIva bhagavAna sarvajJadeva ne manuSya ba tiryaMca ke mAMsa kI eka kaNI meM bAdara nigodiyA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] [115 jIva dekhe haiM aura paramAgama meM kahe haiN| isaliye anna-jala Adi kA asaMkhyAta varSa taka bhakSaNa karane para usameM jo ekendriya jIvoM kI hiMsA hotI hai usase anaMtaguNe jIvoM kI hiMsA eka suI kI aNimAtra mAMsa ke khAne meM hotI hai| eka iMdriya jIva kI hiMsA va trasa jIva kI hiMsA barAbara kI nahIM hai, duHkha meM bhI bar3A aMtara hai, jJAna meM bhI bar3A aMtara hai| eka iMdriya kA zarIra rasa , rudhira, hAr3a, mAMsa, cAma Adi dhAtu-upadhAtuoM se rahita hotA hai| mAMsa bhakSaNa meM jaisA tIvra pariNAma tIvra nirdayapanA hai vaisA anna ke bhakSaNa meM nahIM hai| jaise apanI strI ke sparza karane meM tathA apanI putrI va mAtA ke sparza karane meM pariNAma samAna nahIM hote haiN|, bar3A aMtara hai| isaliye bahuta kahane se kyA trasa jIvoM ke ghAta karane meM ghora pApa jaannaa| aisI AzaMkA bhI nahIM karanA cAhiye ki - yaha siMha, vyAghra , sarpa Adi bahuta prANiyoM kA ghAtaka hai, isako mAra DAlane se bahuta jIvoM kI rakSA ho jAyegI ? aisI mithyAbuddhi se hiMsaka jIvoM kI bhI hiMsA nahIM karanA caahiye| Apa kisa-kisa hiMsaka ko mAroge ? cir3iyA, kauvA, suara, maiMnA, tItara, bAja, giddha Adi sabhI pakSI hiMsaka haiM ? tathA kIr3A, laTa, makar3I, mAkhI, sarpa, bicchU, UMdarA, kUkarA, bilAva, siMha, syAra Adi aneka tiryaMca, manuSya Adi sabhI jIva hiMsA pApa karma karane ke kAraNa hiMsaka hI haiM, tuma kauna-kauna kI hiMsA karoge ? tumhAre mana meM dUsare sabhI hiMsaka jIvoM ko mArane kA vicAra huA taba tuma to sabhI hiMsakoM ko mAranevAle mahAhiMsaka ho gye| tumhAre samAna pApI kauna rahA ? isaliye hiMsaka jIvoM, kI hiMsA karane ke bhI pariNAma kabhI nahIM karanA caahiye| hiMsaka kisane banAyA hai ? sabhI jIva apane pUrva meM baMdha kiye karmoM ke udaya Ane para utpanna hote haiN| pApa kA-hiMsA kA saMtAnakrama anantakAla se calA A rahA hai| ise kauna miTA sakatA haiM ? pApI jIva kisane banAye ? puNyavAna jIva kisane banAye ? sabhI karma kI vicitratA hai| kAla ke prabhAva se pApI jIvoM ko pApa kA phala dene ke liye aneka pApI jIva utpanna hote hai| ise miTAne meM kauna samartha hai ? isaliye dayAvAna hokara sabhI jIvoM para dayA karanA caahiye| aisA vicAra hI nahIM karanA cAhiye ki - yaha jIva hiMsaka hai, yadi bahuta jIvegA to bahuta pApa kA baMdha karegA, yadi isa pAparUpa paryAya se chUTa jAye to ise bahuta pApa kA baMdha nahIM hogA? aisI karuNA karake bhI pApI jIvoM ko nahIM mAranA, sabhI jIvoM para tuma to dayA hI krnaa| aisA mithyAvicAra bhI nahIM karanA ki - yaha jIva bahuta duHkha se duHkhI hai, yadi mara jAya to zIghra hI duHkha se chUTa jAyegA, kyoMki yadi mara jAyagA to yaha zarIra-vartamAna kI paryAya hI chUTegI, ise baMdhA huA asAtA karma to nahIM chUTegA ? yadi abhI yahA~ se chUTa gayA to anya paryAya tiryaMca, naraka, manuSyAdi kI pAvegA vahAM kaI guNA adhika roga, dAridra Adi prApta hogA, tathA bahuta kAla taka duHkha bhogegaa| tuma kahAM-kahAM duHkha se chur3Ane jAoge ? bahuta kahane se kyA lAbha ? yadi kadAcit sUrya kA udaya pazcima dizA meM hone lage, agni zItala hone lage, caMdramA kI kiraNa uSNa nikalane lage, sUrya kI AtApa zItala ho jAye, sampUrNa pRthvI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 116] tIna loka ke Upara ho jAye, patthara kA bhArI golA jala meM tairane laga jAye, agni meM kamala utpanna hone lage, sUrya ke asta hone para prAtaH kAla hone lage, sarpa ke mukha meM amRta paidA hone lage, kalaha karane se yaza hone lage, ajIrNa se roga miTane lage, kAlakUTa jahara khAne se jiMdagI lambI hokara bar3hane lage, vAda-vivAda karane se prema bar3hane lage, to bhI hiMsA se dharma nahIM hotaa| jagata meM ye (13) nahIM hone yogya kArya bhI hone laga jAye to bhI hiMsA ke pariNAma se to kisI deza meM kisI kAla meM kisI ko bhI dharma na huA hai, na ho rahA hai, na hogaa| jinamaMdira banAne kI preraNA : aba yahAM koI AMzakA karatA hai ki - yadi gRhastha jinamaMdira banavAtA hai, upakaraNa banavAtA hai, jinendra pUjA karatA hai to inameM bhI Arambha hI hotA hai; jahA~ AraMbha hai, vahA~ hiMsA hotA hI hai| isaliye jinamaMdirAdi banavAne meM dharma honA kaise sambhava hai ? use uttara dete haiM - yadi gRhastha ne Arambha karane kA tyAga kara diyA hai tathA jisake pariNAma vItarAgatArUpa hokara dhana upArjana Adi karane se virakta ho gaye haiM, use maMdira Adi kA banavAnA yogya nahIM hai| parantu jinakA rAga dhana se parigraha se AraMbha se ghaTA nahIM hai, abhimAna ghaTA nahIM hai, apanI jAti kula Adi meM U~cA hone ke liye abhimAnapUrvaka prazaMsA pAne ke liye apane bhogoM ke nimitta havelI, mahala, citrazAlA Adi banavAtA hai,bAga banavAtA hai; apane vihAra karane ke liye aneka sthAna banavAtA hai; saMtAna Adi ke vivAha Adi meM bahuta dhana kharca karatA hai; jAti kula, nagara nivAsI Adi ko bhojana jimAtA hai; unheM koI dharmAtmA zikSA detA hai: yadi tumhArA Arambha Adi se rAga nahIM ghaTA hai to ye kevala pApabandha ke kAraNa, abhimAna Adi ke puSTa karane vAle pApa ke ArambhoM ko tyAga kara jinamaMdira banavAne kA AraMbha karo, usake prabhAva se tumhArA azubha rAga ghaTa jAyagA; bhaviSya meM tumhAre pariNAma vItarAgatA ke sammukha ho jAyageM; ahiMsA dharma kA pravartana bar3ha jAyegA; aneka jIva svAdhyAya karake, zAstra zravaNa karake, vItarAga jinendra deva ke darzana karake, bhAvanA bar3hAkara, pApAcAra rokane lageMge; zIla saMyama, dhyAna kI vRddhi ityAdi uttama kAryoM ko karake dharma kI vRddhi kreNge| jinamaMdira ahiMsAdharma kA Ayatana hai| jinamaMdira ke nimitta se aneka jIva pApAcAra chor3akara jina maMdira meM Ate haiM, vahA~ jinadharma ke zAstra zravaNa karate haiM, usase apanA tathA paradravyoM kA bhedavijJAna utpanna hotA hai; mithyAdeva, mithyAguru, mithyAdharma kI upAsanA chor3akara sarvajJa vItarAga ke batAye dharma meM pravartana karate haiM, taba hiMsAdi pApoM se, sapta vyasanoM se, anyAya se, abhakSya se virakta hokara, vItarAga jinendradeva ke dhyAna meM, pUjana meM, kAyotsarga meM, sAmAyika meM, upavAsa, zIla, saMyama, dAna, vrata prabhAvanA meM lIna hokara mokSa meM pravartana karane laga jAte haiN| ataH aisA nizcita jAnanA ki jinamaMdira ke nimitta binA mokSamArga hI nahIM pravartatA hai| jisa puruSa ne jinamaMdira banavAyA usane bahuta jIvoM kA upakAra kiyA tathA svayaM kA bhI bahuta upakAra hotA hai| jinamaMdira banavAnevAle ke svayaM ke pariNAma bhI sIdhe sahI mArga meM laga jAte haiN| vaha vicAra karatA hai - maiMne vItarAga jinendra kA maMdira banavAyA hai aura aba yadi meM anyAya ke mArga para calU~gA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tRtiya - samyagdarzana adhikAra] [117 to jagata meM merA niMdA hogii| maiM abhakSya bhakSaNa kaise karU~ ? jhUTha kaise bolU~ ? vyasanoM meM pravRtti kaise karU~ ? kalaha karanA, gAlI denA, loka niMdya karma karanA - ye ayogya durAcAra to loka lAja ke kAraNa hI atyanta dUra calA jAtA hai| pariNAma aise ho jAte haiM ki - yadi meM maMdira banavAnevAlA hI nyAya aura sadAcAra rUpa se pravartana nahIM karU~gA to aura kauna pravartana karegA ? aisA vicAra karake vaha abhiSeka meM, jina pUjana meM, zAstra-zravaNa meM, jApa meM, vrata meM, jAgaraNa meM, bhajana meM pravartana karane laga jAtA hai| use dharma meM prIti adhika bar3ha jAtI hai, zAstra ke vAMcanevAloM se, zAstra sunanevAloM se, dharma meM prIti karanevAle sAdharmiyoM se, siddhAnta kI carcA karanevAloM se anurAga bar3hatA calA jAtA hai| par3hanevAloM ko dekhakara bahuta harSa hotA hai| Aja maMdira meM pajana kisa-kisane kI. darzana karane kauna-kauna AyA hai. yahA~ vyAkhyAna meM kauna-kauna sunane baiThatA hai, Aja upavAsa karanevAle kitane haiM, isabAra belA-telA kisa-kisane kiyA hai, proSadhopavAsa vAle kitane hai, jAgaraNa meM kitane strI-puruSa Ate haiM, bhajana-gAna bahuta suMdara huye-aisI dharma kI pravRtti dekhakara use bahuta AnaMda bar3hatA hai| sabhI sAdharmiyoM meM vAtsalyatA dina pratidina bar3hatI jAtI hai, hajAroM strI-puruSoM meM dharma kA prabhAva jaise-jaise prakaTa bar3hatA calA jAtA hai vaise-vaise usakA dharmAnurAga bhI bar3hatA calA jAtA hai| _ gRhAcAra ke nukatA, vyohAra, vivAha karanA, vastra banavAnA, AbharaNa banavAnA, apane rahane kI jagaha meM makAna banavAnA, citrAma karavAnA, sonA lagavAnA, ityAdi rAga ke bar3hAne vAle pApa kAryoM meM to prIti ghaTatI jAtI hai| aba inheM karane se kyA prayojana hai, kauna ko dikhAnA hai ? ye sabhI kArya pApa ke kAraNa haiM, niMdya hai, aisA vairAgya A jAtA hai| zarma lagatI hai ki ina pApa ke kAryoM ko kahA~-kise dikhAU~ ? yadi itanA dhana maMdira meM lagA daM to bahata jIvoM kA bahata samaya taka dharma meM anarAga baDha jAyegA - aisA vicAra karake jo bhI dhana kharca karatA hai vaha maMdira ke upakaraNoM meM, siMhAsana, chatra, camara, bhAmaNDala, ghaMTA, ThonA, kalaza, thAla , rakAbI, jhArI, samozaraNa Adi aneka upakaraNa svarNa, cAMdI, kAMsA, pItala ke upakaraNoM meM dhana lagAkara apanA tathA dharmAtmA logoM kA dharma meM anurAga bar3hAtA hai| gadelA, cAMdanI, pardA, sAyavAna, bichAvana ityAdi dvArA sAdharmI dharma sevana karanevAloM kI bar3I vaiyAvRtya hotI hai| vivAha Adi meM kharca kiye dhana se aisI kIrti uccapanA prakaTa nahIM hotA jaisA maMdira banavAnevAle kA bahuta samaya taka yaza prakaTa hotA hai| apane deza va anya dezoM ke bahuta loga pUjana, prabhAvanA, darzana, dharma-zravaNa karake mahAna puNya upArjana karate haiN| yahA~ koI kahatA hai - maMdira banavAnA, upakaraNa banavAkara jinamaMdira meM rakha denA - yaha kArya apanA tathA anya kA upakAra to karate haiM, parantu maMdira banavAne meM chahakAya ke jIvoM kI hiMsA to dharma kA ghAta karanevAlI hI hotI hai| aisA kahanevAle ko uttara dete haiM - isameM hiMsA nahIM hotI hai| hiMsA to jaba apane jIvaghAta karane ke pariNAma hoMge taba hogii| maMdira banavAle vAle ke hiMsA karane ke pariNAma nahIM hai, ahiMsA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra dharma meM hI pravRtti karane kA pariNAma hai| jaise munIzvaroM ko yatnAcArapUrvaka AhAra dete huye gRhastha ke hiMsA nahIM hotI hai, jaise nitya vihAra karate huye IryApatha zodhakara gamana karate huye munIzvaroM ke hiMsA nahIM hotA hai| munIzvara nitya upadeza karate haiM, gamana karate haiM, zayana karate haiM, uThate haiM, baiThate haiM, AhAra karate haiM, nIhAra karate haiM, vaMdanA karate haiM, kAyotsarga karate haiM, tIrtha vaMdanA-guru vaMdanA ko jAte haiM - una kAryoM meM hiMsA ke pariNAma binA jIva kI virAdhanA hone para bhI hiMsA nahIM hotI hai - hiMsAkRta baMdha nahIM hotA hai| jIvoM se to dharatI, AkAza, sabhI padArtha bhare haiM, parantu jo kaSAya ke vaza hokara sampUrNa dayAbhAva se rahita hokara pravartana karegA usake pariNAmoM meM dayA nahIM hai| hiMsAbhAva aura ahiMsAbhAva to jIva ke pariNAma haiM, ve pariNAma bAhara ke jIva ke ghAta yA aghAta ke adhIna nahIM hai| isakA varNana pahale kiyA jA cukA hai| aba yahA~ maMdira banavAne vAloM ke pariNAmoM ke saMbaMdha meM vicAra kro| jisako havelI banavAne meM, bAga banavAne meM, kaA-bAvaDI banavAne meM mahAhiMsA dikhAI detI hai. tathA jisakA lobha ghaTA hai, dhana se mamatA TUTI hai, jo pApa se bhayabhIta huA hai, vaha maMdira banavAtA hai| pahale jaba vaha gRhasthI ke vyApAroM meM pravartana karatA thA, taba dayA dharma ko yAda bhI nahIM karatA hai| ___aba sabhI kAryoM meM dharmapUrvaka hI pariNAma karatA hai - vaise hI sabhI kAryoM meM yatnAcAra pUrvaka vartatA hai| yaha maMdira kA kAma hai so pAnI duhare moTe kapar3e se chAna-chAna kara lagAtA hai, kalaI-cUnA tagAra do dina se adhika nahIM rakhatA hai, do dinoM meM hI uThAkara samApta kara dene kA prayatna karatA hai| uThAnA, rakhanA, dharanA, inameM apane pariNAma to yahI rakhatA hai ki yatna se karo, jIvoM kI virAdhanA na hove; ityAdi kAryoM meM hiMsA kA pariNAma to nahIM karatA hai| usakA apanA pariNAma to dharma kA Ayatana banavAne kA hai, yadi yaha dharma kA sthAna maMdira bana jAyagA to isameM akhaNDa ahiMsA dharma prvrtegaa| yaha maMdira hai, so mahAna dharma kA Ayatana hai| jisane gRha saMbaMdhI bahuta hiMsA ke Arambha ghaTAkara pariNAmoM meM dayArUpa pravartana karane meM yatna kiyA hai, vaha maMdira meM paga dharate hI IryApatha sodhakara calatA hai - yaha maMdira hai yahA~ kisI kI virAdhanA nahIM ho jaaye| maMdira meM praveza karane ke pazcAt jainiyoM ke itanI bAtoM kA tyAga to binA kahe hI hotA hai: bhojana kA tyAga, pAnI pIne kA tyAga, vikathA kA tyAga, gAlI kA tyAga, paMkhe kI havA lene kA tyAga, vyApAra kI vArtA karane kA tyAga ityAdi pApabandha ke kAraNa sabhI durAcAroM kA tyAga ho jAtA hai| ( 84 AsAdanA doSoM kA tyAga hotA hai)| isaliye jina maMdira to sabhI prakAra se ahiMsA dharma kA hI pravartaka jAnanA, jisameM Arambha , viSaya , kaSAyoM ke tyAga karane kI hI mahimA hai| tRtIya - aNuvrata adhikAra samApta Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tatiya- samyagdarzana adhikAra [119 pariziSTa -3 jinavANI parasAda tai, lahiye Atama jJAna / dahiye gatyAgati savai, gahiye pada nirvANa / / - paMDita daulatarAmajI kAsalIvAla cAma cakSusoM saba matI, citavata karata nivera / jJAna nainasoM jaina hI, jovata itano phera / / - bramhavilAsa zuddha samyagdarzana ke binA saMsAra ke duHkhoM se pAra utarane kA anya koI upAya nahIM hai| - zrAvaka dharma pradIpa he jinendradeva! darzana, jJAna aura cAritramaya-nizcalavRttimaya - jo ApakI zaktiyoM kA samUha hai, vaha saMsAra ke bIja-mithyAtva ko haraNa karanevAlA hai| bhedajJAnI puruSa ke prArambhika bhUmikA meM kumArga se nivRtti ke hetu kriyA hotI hai, kintu vaha usa kriyA meM lIna - bhalA mAnanA - nahIM hotA hai - laghutattva sphoTa : / 4-2 / samyaktvI sadA citasvarUpa dhyAna karane ko udyamI hotA hai| vahAM prathama bhedavijJAna svarUpa kA kare, nokarma-dravyakarma-bhAvakarma rahita kevala caitanya camatkAra mAtra apanA svarUpa jaane| pazcAt para kA bhI vicAra chUTa jAya, kevala svAtma vicAra hI rahatA hai, vahAM aneka prakAra nija svarUpa meM ahaMbuddhi dharatA hai, cidAnanda hU~, zuddha hU~, siddha hU~ ityAdika vicAra hone para sahaja hI Ananda taraMga uThatI hai, romAMca ho jAtA hai| tatpazcAt aisA vicAra to chUTa jAya, kevala cinmAtra svarUpa bhAsane lge| vahAM sarva pariNAma usa rUpa meM ekAgra hokara pravartate haiN| darzana-jJAnAdika kA va naya-pramANAdika kA bhI vicAra vilaya ho jAtA hai| caitanyasvarUpa jo savikalpa se nizcaya kiyA thA, usa hI meM vyApya-vyApakarUpa hokara isa prakAra pravartatA hai jahA~ dhyAtA-dhyeyapanA dUra ho gyaa| so aisI dazA kA nAma nirvikalpa anubhava haiN| - paMDita ToDaramalajI-rahasyapUrNa ciTThI naya jJAna (1) dravya naya (2) paryAya naya (3) astitva naya (4) nAstitva naya (5) astitva - nAstitva naya (6) avaktavya naya (7) astitva - avaktavya naya (8) nAstitva - avaktavya naya (9) astitva - nAstitva avaktavya naya (10) vikalpa naya (11) avikalpa naya (12) nAma naya (13) sthApanA naya (14) dravya naya (15) bhAva naya (16) sAmAnya naya (17) vizeSa naya (18) nitya naya (19) anitya naya (20) sarvagata naya (21) asarvagata naya (22) zUnya naya (23) azUnya naya (24) jJAna jJeya - advaita naya (25) jJAna jJeya - dvaita naya (26) niyati naya (27) aniyati naya (28) svabhAva naya (29) asvabhAva naya (30) kAla naya (31) akAla naya (32) puruSakAra naya (33) daiva naya (34) Izvara naya (35) anIzvara naya (36) guNI naya (37) aguNI naya (38) kartR naya (39) akartR naya (40) bhoktR naya (41) abhoktR naya ( 42) kriyA naya ( 43) jJAna naya (44) vyavahAra naya (45) nizcaya naya (46) azuddha naya (47) zuddha ny| - pravacanasAra se Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates bAraha bhAvanA / / / / / / bhora kI svarNima chaTA sama kSaNika saba saMyoga haiM sAndhya dinakara lAlimA sama lAlimA hai bhAla kI aMjulI - jala sama javAnI kSINa hotI jA rahI kAla kI kAlI ghaTA pratyeka kSaNa maMDarA rahI / jindagI ika pala kabhI koI bar3hA nahIM pAyagA / satyArtha hai basa bAta yaha kucha bhI kaho vyavahAra meM maMthana kare dina-rAta jala ghRta hAtha meM Ave nahIM sadbhAgya bina jyoM saMpadA milatI nahIM vyApAra meM Ananda kA rasakanda sAgara zAnti kA nija AtamA / jIvana-maraNa sukha - duHkha sabhI bhoge akelA aatmaa| jisa deha meM Atama rahe vaha deha bhI jaba bhinna hai / haiM bhinna parijana bhinna purajana bhinna hI dhana-dhAma haiN| jisa deha ko nija jAnakara nita ramarahA jisa deha meN| jisa deha meM anurAga hai ekatva hai jisa deha meN| saMyogajA civRttiyA~ bhramakUpa AstravarUpa haiM / saMyoga virahita AtamA pAvana zaraNa cirUpa hai / isa bheda se anabhijJatA mada moha madirA pAna hai isa bheda kI anabhijJatA saMsAra kA AdhAra hai / deha devala meM rahe para deha se jo guNabheda se bhI bhinna hai paryAya se pAra hai / meM hU~ vahI zuddhAtmA caitanya kA mArtaNDa hU~ / maiM dhyeya hU~ zraddheya hU~ maiM jJeya hU~ maiM jJAna hU~ / vairAgyajananI rAga kI vidhvaMsanI hai nirjarA / tapa tyAga kI sukha-zAnti kI vistAranI hai nirjarA / nija AtamA ke bhAna bina SaTdravyamaya isa loka meN| karAtA rahA nita saMsaraNa jagajAlamaya gati cAra meM / indriyoM ke bhoga evaM bhogane kI bhAvanA / hai mahAdurlabha AtmA ko jAnanA pahicAnanA / nija AtamA ko jAnanA pahicAnanA hI dharma hai zuddhAtamA kI sAdhanA ArAdhanA kA marma hai / / bhI / / bhinna hai zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra padmapatroM para par3e jalabindu sama saba bhoga haiM / saba para par3I manahUsa chAyA vikaTa kAla karAla kI / / pratyeka pala jarjara jarA najadIka AtI jA rahI / / kintu pala-pala viSaya - tRSNA taruNa hotI jA rahI / / 1 / / rasa rasAyana suta subhaTa koI bacA nahIM pAyagA // jIvana-maraNa azaraNa zaraNa koI nahIM saMsAra meM / / 2 / / raja-reta pele rAta-dina para tela jyoM pAye nahIM / / nija AtamA ke bhAna bina tyoM sukha nahIM saMsAra meM / / 3 / / saba dravya jar3a para jJAna kA ghanapiNDa kevala AtamA ziva-svarga narka - nigoda meM jAve akelA AtamA / / 4 / / taba kyA kareM unakI kathA jo kSetra se bhI anya haiM / / haiM bhinna bhaginI bhinna jananI bhinna hI priya vAma hai / / 5 / / jisa deha ko nija mAnakara raca-paca rahA jisa deha meM / / kSaNa eka bhI socA kabhI kyA kyA bharA usa deha meM / / 6 / / duHkharUpa hai duHkhakaraNa hai azaraNa malina jar3arUpa haiM / / bhramarogahara saMtoSakara sukhakaraNa hai sukhakara hai / / isa bheda ko pahicAnanA hI AtmA kA bhAna hai / / isa bheda kI nita bhAvanA hI bhavajaladhi kA pAra hai / / 7 / / hai rAga jisameM kintu jo usa rAga se bhI anya hai / / jo sAdhakoM kI sAdhanA kA eka hI AdhAra hai / / Ananda kA rasakanda hU~ meM jJAna kA ghanapiNDa hU~ / / basa eka jJAyakabhAva hU~ maiM, maiM svayaM bhagavAna hU~ / / 8 / / hai sAdhakoM kI saMginI AnandajananI nirjarA // saMsAra pArAvAra pAra utAranI hai nirjarA / / 9 / / bhramarogavaza bhava-bhava bhramaNa karatA rahA trailokya meM / / samabhAva bina sukha raMca bhI pAyA nahIM saMsAra meM / / 10 / / hai sulabha saba durlabha nahIM hai ina sabhI kA pAvanA / / hai mahAdurlabha AtmA kI sAdhanA ArAdhanA / / 11 / / nija AtamA kI sAdhanA ArAdhanA hI dharma hai / / nija AtamA kI ora baDhatI bhAvanA hI dharma hai / / 12 / / DaoN. bhArilla anekAntasvarUpa AtmA kI zaktiyA~ (1) jIvatva zakti (2) citi zakti (3) dRzi zakti (4) jJAna zakti (5) sukha zakti (6) vIrya zakti (7) prabhutva zakti (8) vibhutva zakti (9) sarvadarzitva zakti (10) sarvajJatva zakti (11) svacchatva zakti ( 12 ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tatiya- samyagdarzana adhikAra [121 prakAza zakti (13) asaMkucita vikAsatva zakti (14) akAryakAraNatva zakti (15) pariNamya - pariNAmakatva zakti (16 ) tyAgopAdana zUnyatva zakti (17) aguru laghutva zakti (18) utpAda vyaya dhruvatva zakti (19) pariNAma zakti (20) amUrtatva zakti (21) akartRtva zakti (22) abhoktRtva zakti (23) niSkriyatva zakti (24) niyata pradezatva zakti (25) svadharmavyApakatva zakti (26) sAdhAraNa asAdhAraNa sAdhAraNAsAdhAraNa dharmatva zakti (27) ananta dharmatva zakti (28) viruddha dharmatva zakti (29) tattva zakti (30) atattva zakti (31) ekatva zakti (32) anekatva zakti (33) bhAva zakti (34) abhAva zakti (35) bhAva-abhAva zakti (36) abhAvabhAva zakti (37) bhAva-bhAva zakti (38) abhAva-abhAva zakti (39) bhAva zakti (40 ) kriyA zakti (41) karma zakti (42) kartRtva zakti (43) karaNa zakti (44) sampradAna zakti (45) apAdAna zakti (46) adhikaraNa zakti (47) saMbaMdha shkti| - samayasAra se samayasAra dhruva acala anupama siddha kI kara vaMdanA maiM sv-prhit| yaha samayaprAbhUta kaha rahA zrutakevalI dvArA kthit|1| sadajJAnadarzanacarita pariNata jIva hI haiM sv-smy| jo karmapudagala ke pradezoM meM raheM ve pr-smy|| ekatva nizcayagata samaya sarvatra sundara loka meM / visaMvAdinI para baMdha kI yaha kathA hI ekatva meM / 3 / sabakI sUnI anubhUta paricita bhoga baMdhana kI kthaa| para se pRthaka ekatva kI upalabdhi kevala sulabha naa|4| nija vibhava se ekatva hI dikhalA rahA karanA mnn| nahIM karanA chalagrahaNa yadi ho kahIM kucha skhalana / 5 / na apramatta hai na pramatta haiM basa eka jJAyakabhAva haiN| isa bhAMti kahate zuddha para jo jJAta vaha to vahI haiM / 6 / dRga jJAna cArita jIva ke haiM - yaha kahA vyavahAra se| nA jJAna darzana caraNa jJAyaka zuddha hai paramArtha se 7 / anArtha bhASA ke binA samajhA sakeM na anArya ko| basa tyoMhi samajhA sakeM nA vyavahAra bina paramArtha ko / 8 / zrutajJAna se jo jAnate haiM zuddha kevala AtamA / zrutakevalI unako kaheM RSigaNa prakAzaka loka ke / 9 / jo sarvazruta ko jAnate unako kaheM shrutkevlii| saba jJAna hI hai AtamA basa isaliye zrutakevalI 10 / zuddhanaya bhUtArtha hai abhUtArtha haiM vyavahAranaya / bhUtArtha kI hI zaraNa gaha yaha AtamA samyak lahe / 11 / paramabhAva ko jo prApta hai ve zuddha naya jJAtavya haiM / jo raheM aparamabhAva meM vyavahAra se upadiSTa haiM / 12 / cidacidAtrava pApa-puNya ziva baMdha saMvara nirjarA / tatvArtha ye bhUtArtha se jAne hue samyaktva haiM / 13 / abaddhapuTTha ananya niyata avizeSa jAne Atma ko / saMyoga virahita bhI kahe jo zuddhanaya usako kaheM / 14 / abaddhapaTTa ananya aru avizeSa jAne Atma ko / dravya evaM bhAvazrutamaya sakala jinazAsana lahe / 15 / cAritra darzana jJAna ko saba sAdhujana seveM sadA / ye tIna hI haiM AtamA basa kahe nizcayanaya sadA 16 / upAsanA kevala-ravi kiraNoM se jisakA, sampUrNa prakAzita hai antr| usa zrI jina-vANI meM hotA, tatvoM kA sundaratama darzana / / saddarzana-bodha-caraNa-patha para, avirala jo bar3hate haiM munignn| una deva ,parama-Agama, guru ko, zata-zata vandana,zata-zata vandana / / syAdvAdamayI terI vANI, zubhanaya ke jharane jharate haiN| usa pAvana naukA para lAkhoM, prANI bhava-vAridhi tirate haiM / / karate tapa zaila-nadI-taTa para, tarU-tala varSA kI jhar3iyoM meN| samatA-rasa-pAna kiyA karate, sukha-dukha donoM kI ghar3iyoM meN|| nija vaz2a paurUSa se prabho! antara-kaluSa saba hara liye, prAMjala pradeza-pradeza meM, pIyUSa nirjhara jhara gye| sarvocca ho ataeva basate loka ke usa zikhara se ! tuma ko hRdaya meM sthApa, maNi-muktA caraNa ko cuumte| vijJAna nagara ke vaijJAnika, terI prayogazAlA vismaya, kaivalya-kalA meM umar3a par3A, sampUrNa vizva kA hI vaibhava / para tuma to usase ati virakta, nita nirakhA karate nija nidhiyAM, avaeva pratIka pradIpa liye, maiM manA rahA dIpAvaliyA~ / nija lIna parama svAdhIna baso, prabhu! tuma suramya ziva-nagarI meM, prati pala barasAta gagana se ho, rasapAna karo ziva gagarI meN| ye sura taruoM ke phala sAkSI, yaha bhava-saMtati kA aMtima kSaNa, prabhu! mere maMDapa meM Ao, hai Aja mukti kA udghATana / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 122] ghora tama chAyA cAroM ora, nahIM nija sattA kI pahicAna, nikhila jar3atA dikhatI saprANa, cetanA apane se anjaan| nahIM dekhA nija zAzvata deva, rahI kSaNikA paryaya kI prIti, kSamya kaise hoM ye aparAdha ? prakRti kI yahI sanAtana rIti / kareM kyA svarga sukhoM kI bAta, vahA~ kI kaisI adbhuta Teva, aMta meM bilakheM chaha-chaha mAsa, kaheM hama kaise unako dev| tumhArA cit-prakAza kaivalya, kaheM tuma jJAyaka lokAloka, aho! basa jJAna jahA~ ho lIna. vahI hai jJeya. vahI hai bhog| -zrI yugalajI zuddhabrahma paramAtmA zabdabrahma jinvaannii| zuddhAtama sAdhakadazA namoM jor3a jugapANi / / bahumUlya jagata kA vaibhava yaha, kyA hamako sukhI banA sakatA / are pUrNatA pAne meM, kyA hai isakI aavshyktaa|| maiM svayaM pUrNa hU~ apane meM, prabhu hai anargha merI mAyA / bahumUlya dravyamaya argha liye, arpaNa ke hetu calA AyA / / he vItarAga sarvajJa prabho, tumako na aba taka phicaanaa| ataeva par3a rahe haiM prabhuvara caurAsI ke cakkara khaanaa|| para Aja samajha meM AyA hai, ki vItarAgatA dharma ahaa| rAga-bhAva meM dharma mAnanA, jinamata meM mithyAtva kahA / / vItarAgatA kI poSaka hI, jinavANI kahalAtI hai / yaha hai mukti kA mArga nirantara, hamako jo dikhalAtI hai|| calate phirate siddhoM se guru, caraNoM meM zIza jhukAte haiN| hama caleM Apake kadamoM para, nita yahI bhAvanA bhAte haiM / / -DaoN. bhArilla maiM kauna hU~ AyA kahA~ se? aura merA rUpa kyA ? sambandha duHkhamaya kauna haiM ? svIkRta karU~ parihAra kyA ? isakA vicAra viveka pUrvaka, zAnta hokara kIjiye / to sarva Atmika jJAna ke, siddhAnta kA rasa piijiye|| - zrImad rAjacandra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] [123 caturtha - guNavrata adhikAra | isa prakAra mAMsa Adi ke tyAga rUpa mUlaguNa kahakara aba tIna prakAra ke guNavrata kahanevAlA zloka kahate haiM : digvatamanarthadaNDavrataM ca bhogopabhogaparimANam / ___ anuvRMhaNAd guNAnAmAkhyAnti guNavratAnyAryAH / / 67 / / artha :- Arya arthAt jo bhagavAna gaNadharadeva haiM ve digvata, anarthadaNDavrata, bhogopabhoga parimANavrata-ye tIna vrata haiM, unhe aNuvratoM ko guNAkArarUpa bar3hAnevAle hone se guNavrata kahate haiN| daza dizAoM meM gamana karane kI maryAdA karanA vaha digvrata hai / 1 / jisase kucha kArya to sadhatA nahIM hai, kintu hamezA pApa hI hotA hai, binA prayojana hI daNDa bhugatanA par3e vaha anarthadaNDa hai| aise anarthadaNDoM kA tyAga karanA vaha anarthadaNDavrata hai / 2 / jo eka bAra bhogane meM Ave vaha bhoga, tathA jo bArambAra bhogane meM Ave, vaha upabhoga kahalAtA hai| aise bhoga aura upabhoga kA parimANa karanA vaha bhogopabhoga parimANavrata hai|| aba digvrata kA svarUpa kahanevAlA zloka kahate haiM : digvalayaM parigaNitaM kRtvAto'haM bahirna yAsyAmi / iti saMkalpo digvatamAmRtyaNupApavinivRtyai / / 68 / / artha :- daza dizAoM ke samUha meM parimANa karake, parimANa kI huI sImA se bAhara gamana nahIM karU~gA, aNumAtra pApa kI nivRtti ke liye bhI maraNa paryanta saMkalpa karanA, vaha digvrata nAma kA guNavrata hai| bhAvArtha :- gRhastha apanA prayojana jAnakara ki amuka dizA meM amuka kSetra se bAhara merA vyApAra vyavahAra kA prayojana nahIM hai, tathA amuka dizA meM utane kSetra ke bAhara mujhe vyavahAra nahIM karanA; isa prakAra lobha ko ghaTAne ke liye tathA ahiMsA dharma kI vRddhi ke liye vicAra karake maraNa paryanta ke liye dazoM dizAoM meM maryAdA lekara bAhara jAne kA kisI ko bulAne kA, bhejane kA , vastu maMgAne kA tyAga karake lobha ko jItanA vaha digvata nAma kA guNavrata hai| aba daza dizAoM kI maryAdA kisa prakAra karanA - yaha batAnevAlA zloka kahate haiM : makarAkarasaridaTavIgirijanapadayojanAni maryAdAH / prAhurdizAM dazAnAM pratisaMhAre prasiddhAni / / 69 / / artha :- Agama meM daza dizAoM kI maryAdArUpa sImA bAMdhane ke liye prasiddha tathA vikhyAta samudra , nadI, parvata, vana, deza, yojana kahe haiN| samudra Adi loka meM vikhyAta cihna se dizA kI maryAdA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 124] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra kI jAtI hai| maryAdA lenevAlA maraNa paryanta lI huI maryAdA ke bAhara ke kSetra meM gamanAgamana nahIM karatA hai| ___aba daza dizAoM kI maryAdA dhAraNa karanevAle ke kyA hotA hai ? yaha batalAnevAlA zloka kahate haiM : avadherbahiraNupApaprativiraterdigvatAni dhArayatAm / paMca mahAvrata pariNatimaNuvratAni prapadyante / / 70 / / artha :- digvratoM ko dhAraNa karanevAle gRhasthoM ke maryAdA ke bAhara aNumAtra bhI pApapravRti se viraktatA hone se ve aNuvrata hI mahAvratoM kI avasthA ko prApta ho jAte haiN| bhAvArtha :- jo aNuvratI gRhastha daza dizAoM kI maryAdA lekara rahate haiM, unakI maryAdA ke bhItara to aNuvrata hI rahe, kintu maryAdA ke bAhara samasta trasa-sthAvara jIvoM kI hiMsAdi pAMcoM pApoM kA tyAga hone se aNuvrata hI mahAvratapane kI pariNati ko prApta ho jAte haiN| aba kahate haiM ki jisane kSetra kI maryAdA lI hai usake aNuvrata ko sImA ke bAhara ke kSetra meM mahAvratapane kI pariNati ko prApta honA kyoM kahate ho ? maryAdA ke bAhara sAkSAt mahAvrata hI kaho ? use uttara dene vAlA zloka kahate haiM : pratyAkhtAnatanutvAn maMdatarAzcaraNamohapariNAmAH / satvena duravadhArA mahAvratAya prakalpyante / / 71 / / artha :- aNuvratI gRhastha ke sakala saMyama kI virodhI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke maMda udaya ke kAraNa, cAritramoha ke maMdatara ( saMjvalana kaSAya ke) udaya meM hone vAlA mahAvrata kA pariNAma jIvoM ke dvArA mahAkaSTa karake bhI dhAraNa nahIM kiyA jA sakatA hai, isaliye mahAvratoM kI kalpanA karate haiN| bhAvArtha :- jisake cAritramohakarma ke mandatara udaya kA pariNAma saMjvalana kaSAyarUpa hotA hai usake usa kAla meM mahAvrata hote haiN| gRhastha dezavratI ke pratyAkhyAnAvaraNa kA udaya vidyamAna hai, isaliye saMjvalana kaSAya ke maMda udayarUpa pariNAma bahuta kaSTa se bhI honA durlabha haiM aura isI kAraNa se samasta pApoM kA tyAga hone para bhI mahAvrata nahIM hote haiM, sirpha mahAvratoM kI kalpanA hI karate haiN| mahAvrata to pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke udaya kA abhAva hone para hote haiN| aba mahAvrata kaise hote haiM ? yaha zloka dvArA kahate haiM : paMcAnAM pApAnAM hiMsAdInAM manovacaHkAyaiH / kRtakAritAnumodaiH tyAgastu mahAvrataM mahatAm / / 72 / / artha :- jo hiMsAdi pAMca pApoM kA mana-vacana-kAya pUrvaka kRta-kArita-anumodanA dvArA tyAga karate haiM, una mahApuruSoM ke mahAvrata hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] [125 aba digvrata ke pAMca aticAra kahanevAlA zloka kahate haiM : UrdhvAdhastAttiryagvyatipAtAH kSetravRddhiravadhInAm / vismaraNaM digvirateratyAzAH paJca manyante / / 73 / / artha :- dizAoM kI maryAdA kI thI, usakA ajJAna se yA pramAda se ullaMghana kara denA vaha aticAra hai| jaise U~cAI kI maryAdA kA parvata para car3hakara bhaMga kara denA vaha UrdhvAtipAta aticAra hai| kuA-bAvar3I, tAlAba Adi meM nIce utarane kI lI huI maryAdA bhaMga kara denA vaha adhaHstAtikrama aticAra hai| dezoM, guphAoM Adi meM praveza kara maryAdA ko bhaMga kara denA vaha tiryagvyatikrama nAma kA aticAra hai| maryAdA kA kSetra kisI vizeSa prayojana hetu bar3hA lenA vaha kSetravRddhi aticAra hai| jo maryAdA lI thI usakA vismaraNa ho jAnA vaha vismaraNa nAma kA aticAra hai| ye digvrata ke pAMca aticAra haiN| aba anarthadaNDa tyAgavrata kA varNana karanevAle ATha zloka kahate haiM :__ abhyantaraM digavadherapArthikebhyaH sapApayogebhyaH / viramaNamanarthadaNDavrataM viduvratadharAgraNyaH / / 74 / / artha :- jo dizAoM kI maryAdA lI hai usameM mana-vacana-kAya ke yogoM kI vyartha kI pravRtti se virakta honA use vratadhAriyoM meM agraNI jo bhagavAna haiM, ve anarthadaNDa vrata kahate haiN| bhAvArtha :- maryAdA ke bhItara ke kSetra meM bhI aise kArya karanA jinase apanA koI prayojana hI nahIM sadhatA hai tathA vyartha hI pApa kA bandha karake daNDa bhugatanA par3e vaha anarthadaNDa hai| ve sabhI anarthadaNDa tyAgane yogya haiM jinheM karane se apane viSaya bhoga bhI nahIM sadhate. kacha lAbha bhI nahIM hotA, yaza bhI nahIM hotA, dharma bhI nahIM hotA, kintu nirantara pApa kA hI bandha hotA hai| jisa kA phala khoTA durgatiyoM meM bhoganA par3e aise sabhI anarthadaNDa tyAgane hI yogya haiN| aba anarthadaNDa ke pAMca bheda kahanevAlA zloka kahate haiM : pApopadezahiMsAdAnApadhyAnaduHzrutIH paJca / prAhu: pramAdacaryAmanarthadaNDAnadaNDadharAH / / 75 / / artha :- pApa kA upadeza, hiMsAdAna, apadhyAna, duHzruti, pramAdacaryA- ye pAMca anarthadaNDa haiM, unheM jo adaNDadhara gaNadhara deva haiM unhone kahA hai| bhAvArtha :- mana-vacana-kAya ke azubha yogoM ko daNDa kahate haiN| sabhI jIvoM ko apane apane mana, vacana, kAya ke azubha yoga hI durgatiyoM meM aneka prakAra kA daNDa dete haiN| manavacana-kAya ke azubha yogarUpa daNDa ko jo nahIM dhAraNa karate haiM aise adaNDadhara jo gaNadhara deva haiM unhoMne anarthadaNDa pAMca prakAra kA kahA hai - pApa kA upadeza denA vaha pApopadeza hai 1, hiMsA ke upakaraNoM kA denA vaha hiMsAdAna hai 2, khoTA vicAra karanA vaha apadhyAna hai 3, khoTA sunanA vaha duHzruti hai 4, pramAdarUpa AcaraNa karanA vaha pramAdacaryA hai 5 isa prakAra anarthadaNDa ke pAMca bheda haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 126] aba pApopadeza nAma kA anarthadaNDa kahanevAlA zloka kahate haiM : tiryakklezavaNijyAhiMsArambhapralambhanAdInAm / / prasavaH kathAprasaMgaH smartavyaH pApa upadezaH / / 76 / / artha :- tiryaMcoM ko kleza utpanna karAne kA, unheM kharIdane-becane kA, unakI hiMsA kA, Arambha kA, Thagane kA ityAdi pApa utpanna karAnevAlI pravRttirUpa kathA kA bArambAra kahanA-upadeza denA vaha pApopadeza nAma kA anarthadaNDa hai| bhAvArtha :- tiryaMcoM ko mArane kA, DAhane-dAgane kA, dRr3ha bAMdhane kA , marma sthAna meM pIr3A pahu~cAne kA, bahuta lAdane kA, bAdhI karane (napuMsaka banAnA) kA, nAka chedane kA, pakar3ane kA, piMjarA meM roka rakhane kA upadeza denA vaha tiryakkle za nAma kA pApopadeza hai| aneka vastuoM meM pApa utpanna karAnevAle vyavasAya kA upadeza denA tathA jisameM chaha kAya ke jIvoM kI hiMsA hotI hai vaha hiMsApodeza hai| bAga-bagIcA lagavAnA, makAnAdi banavAnA, vivAha karanA Adi pApa ke Arambha kA upadeza vaha Arambhopadeza hai| chala-kapaTarUpa pravRtti karAne kA upadeza vaha pralaMbhanopadeza hai| isI taraha aneka prakAra ke pApoM meM pravRtti karAnerUpa upadeza kI kathA karanA, pApoM meM prerita karanA vaha saba pApopadeza nAma kA anarthadaNDa hai| aba hiMsAdAna nAma kA anarthadaNDa kahanevAlA zloka kahate haiM : parazukRpANakhanitrajvalanAyudhazrRMgizrRkhalAdInAm / vadhahetUnAM dAnaM hiMsAdAnaM bruvanti budhAH / / 77 / / artha :- hiMsA ke kAraNa jo pharasA, talavAra, kudAlI, geMtI, agni, Ayudha, AgneyAstra , viSa, ber3I, sAkaMla ityAdi ke dAna ko sabhI jJAnI hiMsAdAna anarthadaNDa kahate haiN| jinase hiMsA hI utpanna hotI hai aisI vastu anya ko denA, phAvar3A, kudAla, khurapA, kuzi, hathaur3A, talavAra, churI, kaTArI, tamaMcA, bhAlA, bANa, dhanuSa, bandUka, topa, bArUda golA, golI, cAbuka, dAMtalA, daMtIlA, ber3I, sAMkala, jahara, agni ityAdi vastuoM kA dAna karanA, mAMgane para udhAra denA, becanA, kirAye se denA vaha saba hiMsAdAna nAma kA anarthadaNDa hai| aba apadhyAna nAma kA anarthadaNDa kahanevAlA zloka kahate haiM : vadhabandhacchedAdedveSAdrAgAcca parakalatrAde : / AdhyAnamapadhyAnaM zAsati jinazAsane vizadAH / / 78 / / artha :- jo dveSa se, baira se, apanA svArtha siddha karane ke rAgarUpa abhiprAya se dUsare kI strI-puruSa Adi ke vadha, baMdhana, mAraNa, chedana, Adi kA citavana karatA hai use jo jinazAsana meM pravINa haiM ve apadhyAna nAma kA anarthadaNDa kahate haiN| bhAvArtha :- jisake rAgadveSapUrvaka pariNAmoM meM aisA vicAra hotA hai ki - amuka kA putra mara jAye, strI mara jAye, daNDa ho jAye, hAtha-nAka-kAna cheda diye jAMya, dhana luTa jAye, AjIvikA naSTa Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] [127 ho jAye, iMdriyA~ naSTa ho jAyeM, loka meM apavAda phaila jAye, sthAna se haTA diyA jAye, budvi bhraSTa ho jAye - aisA bAra-bAra citavana karanA vaha saba apadhyAna hai| isa prakAra dUsare para duHkha Apatti cAhane se svayaM ko kucha bhI lAbhAdi nahIM hotA hai, apane vicAra karane se dUsare kA kucha bhI nahIM bigar3atA hai, kintu yaha vyartha hI apane ko mahApApa kA baMdha karatA haiN| dUsare kA burA-bhalA usI ke svayaM ke pApa-puNya ke udaya ke anusAra hotA hai| jo vyartha dAna karatA hai usake apadhyAna nAma kA anarthadaNDa kahA hai| aba duHzruti nAma kA anarthadaNDa kahanevAlA zloka kahate haiM : ArambhasaMgasAhasamithyAtvadveSarAgamadamadanai : / cetaH kaluSayatAM zrutiravadhInAM duHzrutirbhavati / / 79 / / artha :- Arambha arthAt asi, masi, kRSi, vidyA, vANijya, zilpa; saMga arthAt dhana, dhAnyAdi parigraha; sAhasa arthAt AzcaryakArI bahAdurI Adi; mithyAtva arthAt brahma advaita, jJAna advaita, kSaNika yAjJakAdi viruddha artha ke pratipAdaka zAstra; rAga arthAt Asakti; dveSa arthAt vaira; mada arthAt abhimAna rUpa ATha mada; madana arthAt kAmavedanA kRta vikAra inase citta ko kaluSita karanevAle avadhi arthAt zAstra , unakA zravaNa karanA vaha duHzruti nAma kA anarthadaNDa hai| __ bhAvArtha :- mithyAtva tathA rAgadveSa utpanna karAnevAle padArthoM kA viparIta svarUpa grahaNa karAnevAle zAstroM ko sunanA; vikathA, zrRMgAra, vIra, hAsyarasa ke prarUpaka tathA mAraNa, uccATana, vazIkaraNa, kAmotpAdaka zAstroM ko sunanA; jAMgalika sarpo ke, bhUtoM ke, rasakarma, indrajAla, rasAyaNa, mAyAcAra Adi ke prarUpaka zAstra tathA duSTa zAstra , duSTakathA, duSTarAga, duSTaceSTA, duSTakriyA, duSTa karmoM kA varNana karanevAle zAstroM ko sunanA hai vaha duHzruti nAma kA anarthadaNDa hai| aba pramAdacaryA nAma kA anarthadaNDa kahanevAlA zloka kahate haiM : kSitisaliladahanapavanArambhaM viphalaM vanaspaticchedam / saraNaM sAraNamapi ca pramAdacaryAM prabhASante / / 80 / / artha :- binA prayojana pRthvI khodane kA, patthara phor3ane kA Arambha; jala paTakane kA, sIMcane kA, chir3akane kA, avagAhana karane kA Arambha; binA prayojana agni bhar3akAne kA, jalAne kA , bujhAne kA, dAbane kA Arambha; pavana calAne kA, phUMkane kA , pavana ke yantra rokane kA , agni meM dhamane kA vRthA Arambha; prayojana binA vanaspati kA chedanA, binA prayojana gamana karanA, gamana karAnA - ye samasta kArya karane ko pramAdacaryA nAma kA anarthadaNDa kahate haiN| khoTA upadeza dene kA tyAga - yahA~ aisA vizeSa jAnanA - gRhastha ke gRhAcAra meM aneka pApa hI ke AcaraNa haiN| yadi gRhAcArI pApoM kA tyAga nahIM kara pA rahA hai to jinase apanA kucha prayojana siddha nahIM hotA aise binA prayojana hI, kevala pApabaMdha ke kAraNa, jinakA phala durgatiyoM meM asaMkhyAtakAla anaMtakAla taka duHkha hI bhoganA par3atA hai, aise niMdyakarma chor3a hI dene caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 128] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra yahA~ uttama kula meM jinendra kA upadeza, atidurlabha uttama jinadharma prApta ho gayA hai, to aba binA prayojana ke pApa baMdha se bhayabhIta hokara dUra rahanA hI ucita he| pazuoM ke samAna vRthA janma vyatIta mata kro| yadi Apa svayaM pApa se nahIM chUTa pA rahe ho to dUsare ko aise pApa kA upadeza to nahIM do| gRha sampatti banavAne meM mahAhiMsA hotI hai, ataH makAna banavAne kA , makAna kI putAI karAne kA , makAna kI marammata karAne kA, bAga-bagIcA banavAne kA, ror3I khudavAne kA, sar3aka-galI rAstA khudavAne kA, kuA-bAvar3I banavAne kA, tAlAba khudavAne kA , jala kA nikAsa banAne kA, tAlAba kI pAla bandhavAne kA, tAlAba kI pAla phur3avAne kA, nadI kI pAla bandhavAne kA, bane hue makAna ko girAne kA , bAga-bagIcA miTAne kA, vRkSa kaTavAne kA, jaMgala kaTavAne kA, koyalA banavAne kA, ghAsa khudavAne kA, Aga lagAne kA, mithyAdevoM ke makAna banAne kA , mithyAdevoM ke maMdira tathA mUrti ko bigAr3ane kA, khetI karane kA, sundara makAna ko malina karane kA upadeza kabhI nahIM denA caahiye| tiryaMcoM ke duHkha hone kA, mArane kA , dRr3ha bAMdhane kA, bAdhI karane kA, DAha dene kA, nAsikA phor3ane kA upadeza mata do| manuSya tiryaMcoM ke bhojana pAnI rokane kA, baMdIgRha meM dharane kA saMtAnoM se alaga kara dene kA pakSiyoM ko piMjare meM dharane kA: sarpa biccha siMha, vyAghra , cUhA, nevalA, kuttA Adi hiMsaka jIvoM ke mArane kA juAM-lIkheM mArane kA , uTakaNa-khaTamala mArane kA, khATa ko dhUpa meM rakhane kA , chir3akAva karAne kA , jIvoM ko pakar3ane-mArane ke yantra-jAla Adi banavAne kA upadeza mata do| khoTe pAparUpa zAstra par3hane kA , jina zAstroM meM zrRMgAra, mAyAcAra Adi kI adhikatA ho unakA; mithyAzraddhAna karAnevAle, jinagraMthoM meM mAraNakriyA, viSa banAne kI kriyA, mAraNauccATana, vazIkaraNa mantra, tantrAdi tathA indrajAla Adi aneka kapaTa karane kA upadeza diyA ho; tathA rasoM ko garma karanA, jalAnA, rasAyana banAne ityAdi pApa ke zAstra, vIra rasa ke zAstra, hiMsA pradhAna kriyA ke zAstra mata par3ho, aura na dUsaroM ko upadeza do|| abhakSya bhakSaNa karane kA, rAtri meM bhojana karane kA, jhUTha bolane kA, cugalI karane kA, corI karane kA, khoTI gavAhI dene kA, vyabhicAra karAne kA, vyavahAra Adi bar3e-bar3e Arambha karane kA, rozanI prajvalita karane kA, bArUda chur3avAne kA, tathA bAga-bagIcA dekhane kI preraNA karane kA upadeza mata do| hiMsA ke upadeza kA tyAga :- isa deza se dUsare deza meM vyApAra adhika haiM, vahA~ jAkara vyApAra karo-aisA upadeza nahIM do| pariNAmoM meM durdhyAna ko bar3hAne ke kAraNa jo melApradarzanI, khyAla , kautuka, vyabhicAra Adi kArya (sinemA, TI.vI.) manuSya-tiryaMcoM kI lar3AI , kalaha Adi dekhane kA upadeza nahIM do| yuddha Adi karane kA, gAlI dene kA, dUsare kI AjIvikA bigAr3a dene kA upadeza nahIM do, khoTe gIta, gAna, nRtya, vAditra, kalaha, visaMvAda sunane kA upadeza nahIM do| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] [129 isa deza meM dAsI-dAsa sulabha haiM, inako amuka deza meM le jAkara becane para bahuta lAbha hogA-aisA upadeza nahIM do| aisA upadeza kleza vaNijyA upadeza hai| gAya, bhaiMsa, ghor3A Adi amuka deza se lAkara dUsare deza meM becane se bahuta dhana kA lAbha hogA - aisA upadeza nahIM do| aisA upadeza tiryak vANijyA upadeza hai| cir3ImAra zikAriyoM se aisA kahanA ki - amuka deza meM mRga, sUkara, pakSI ityAdi jIva bahuta hote haiM - aisA upadeza nahIM do| aisA kahanA vadhakopadeza hai| khetI karanevAloM ko pRthvI ke Arambha, jala, agni, vAyu, vanaspati chedana Adi kA upadeza denA vaha Arambhopadeza hai, vaha upadeza nahIM do| ye sabhI pApopadeza tyAga karane yogya hI haiN| ___ hukkA , jaradA, tambAkhU, bhAMga , amala , choMtarAdi pIne kA , sUMghane kA , khAne kA upadeza mahApApa kA kAraNa hai, vaha upadeza nahIM do| hukkA, jardA to uttama kula ke manuSyoM ke yogya hI nahIM hai, inase jAti tathA kula kA AcAra bhraSTa ho jAtA hai| hukke ke pAnI meM dhuvA~ tathA pAnI ke saMyoga se bahuta jIva utpanna ho jAte haiM, tathA jala bahuta durgandhayukta ho jAtA hai| vaha pAnI jahA~ gire vahIM para chaha kAya ke jIvoM kI virAdhanA hI karatA hai| cUnA , IMTa pakavAne kA upadeza nahIM do| isa prakAra bahuta pApa ke vyApAra karane kA upadeza nahIM do| gAya, bhaiMsa, baila, UMTa, gAr3A-gAr3I ko rakhane kA upadeza nahIM do| koI dAtAra manuSya tiryaMcoM ko bhojana, vastra , dhanAdi detA ho to use aMtarAya nahIM kro| kupAtra dAna kA upadeza nahIM do, dene meM aMtarAya-vighna nahIM kro| vrata bhaMga karane kA upadeza nahIM do| ___ bahuta kyA kaheM ? jisase apanA dharma, artha, kAma kucha bhI siddha nahIM hotA hai, kevala pApa hI kA baMdha hotA hai, ataH aisA pAparUpa upadeza nahIM do| jinase bahuta hiMsA hotI hai aise upakaraNa kisI ko nahIM do| mAMgane para nahIM do, kirAye para nahIM do, muphta meM hI prIti ke kAraNa nahIM do, mUlya meM bhI nahIM do, jinheM de dene se kucha lAbha bhI hotA dikhAI de to bhI nahIM do, mahApApa kA kAraNa jAnakara denA ucita nahIM hai| jinheM hAtha meM lete hI pariNAma duSTa ho jAte haiM, kisI kA ghAta karane hI kA vicAra AtA hai aise talavAra, churI, bhAlA, bANa, dhanuSa, bandUka, tamaMcA, kaTArI ityAdi Ayudha dene yogya nahIM hai| bhUmi khodane ke kAraNa jinase galiyoM meM, sar3ako meM, khetoM meM bar3e-bar3e trasa jIva sarpa, bicchU, giMDolA, laTa, kIr3A, mUsA Adi jIva kaTajAte haiM, chidajAte haiM; karor3o jIvoM kI hiMsA ho jAtI hai aise phAvar3A, kudAla, kuza, khurapA, hala, mudgara, hathaur3A kisI ko nahIM do| aneka trasa jIvoM ko, sthAvara jIvoM ko cIranevAlA pharasA, kulhAr3A, vasUlA , karoMta, dAMtalA, datIlA, kisI ko nahIM do| agni, viSa, ber3I, sAMkala, piMjarA, jAla, jIva pakar3ane kA yantra kisI ko nahIM do| tiryaMca va manuSyoM ko mArane ke kAraNa lAThI, ghoMTA, cAbuka , cAmar3A, lor3hA kisI ko nahIM do| ___ billI, kuttA ityAdi hiMsaka jIvoM ko apanA banAkara nahIM paalo| suara, tItara, bulabula, murgA, mainA, kabUtara, bAja ityAdi pakSiyoM ko piMjaro meM rakhanA, pAlanA nahIM kro| kitane hI bahuta Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 130] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra pApa ke upakaraNa ghara meM hI nahIM rkho| ghara meM rakhA dekhate hI ye hiMsA ke upakaraNa pariNAma bigAr3a dete haiN| niMdya vyApAra bhI mahApApa ke kAraNa haiM, unameM kitanA hI lAbha hotA ho to bhI pApa se Darakara tyAga kara denA caahiye| lohA, nIla, maiMna, namaka, kSAra, lakar3I, sAjI, sana, sAbuna, lAkha, camar3A, Una, keza, kasUMbhA, gur3a, khAMDa, anna, cAvala, siMghAr3A, zastra, dArU , bArUda, golA, zIsA, Ayudha, lahasuna, kAMdA, adarakha, jamIkaMda tathA ghI, tela, Ama, nIbU, ityAdi vanaspatikAya, bhAMga, tamAkhU, jardA, bIr3I, tilI, khalI, kAkar3A, piMjarA, phAMsI, gAMjA, carasa, zarAba, dAsI, dAsa, ghor3A, U~Ta, baila, bhaiMsA, gAr3A, gAr3I ( basa, moTara, Traka), IMTa inake becane kharIdane meM saMgraha karane meM mahAhiMsA hotI hai isaliye inakA vyApAra chor3a hI denA caahiye| sabhI kA tyAga nahIM bana sake to inameM mahApApa jAnakara kisI anAja Adi meM thor3A saMgraha thor3I mAtrA meM karanA vicArakara, anya sabhI kA to tyAga hI kara denA caahiye| kitanI hI khoTI AjIvikAeM mahApApa kA baMdha karAke durgati meM le jAne vAlI haiM, unheM to chor3a hI denA cAhiye - jaise koTavAra bananA, kotavAla kA sahAyaka bananA, vanakaTI karAnA, gar3A-gAr3I (Traka, moTara, basa, TrekTara, TrAlI) kirAye para denA, calAnA, U~Ta, baila, ghor3A kirAye para denA, U~Ta, baila, gAr3A-gAr3I bhAr3e para dene kI dalAlI kI jiivikaaeN| dalAla yaha nahIM dekhatA hai ki isakA kaMdhA chila gayA hai, nAka phaTa-gala gaI haiM, pITha chila gaI hai, aura dukha rahe haiM, kisI aMga meM kIr3e par3a gaye haiM, vRddha hai, rogI haiM; bhAr3A kI dalAlIvAloM ke aisA vicAra nahIM hotA hai| cAturmAsa barasAta meM bhI bahuta bojha ladavA dete haiN| inakI bhAr3A kI AjIvikA tathA bhAr3A kI dalAlI donoM kArya hI mahApApa rUpa haiN| lobha ke vaza hokara vRddha puruSa kA byAha-sagAI mata kraao| rAjA kA hAsila (Teksa) mata curaao| anya aparAdhI kI cugalI khAne kI (zikAyata), jhUThI gavAhI dene kI, gavAha bana jAne kI, vaidyapanA kI AjIvikA nahIM kro| taMtra, maMtra, bhUta, bhUtaNI, DAkinI ke ilAja karane kI, rasAyanAdi dhUrtatA dikhAkara Thaga lene kI AjIvikA nahIM kro| ye saba durgati ko le jAne vAlI haiN| ___ lakar3I becane vAlA , madirA becane vAlA, dalAla, kasAI, dhobI, camAra, IMTa-cUnA pakAne vAlA, nIlagara, juArI, ghasiyArA, ghAsa khodanevAlA inako byAja para dhana mata do| mAMsabhakSiyoM ko, vezyAoM ko, niMdya pApa kI AjIvikA karanevAloM ko byAja para rupayA mata do| inako apanA makAna kirAye para mata do| apadhyAna tyAga : azubha pariNAma ke dhAraka kumArgI, mAMsabhakSI, madyapAyI, vezyA meM Asakta, parastrI-lampaTa, adharmI jIvoM se mitratA prIti karane kA bhI tyAga kro| dUsare ke dhana-lakSmI meM vAMchA nahIM kro| anya kI lakSmI ko dekhakara Azcarya mata kro| apanA dInapanA mata cintavana Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra ] [139 kro| anya kI strI ko dekhane kI abhilASA nahIM kro| anya manuSya tiryaMcoM kI kalaha mata dekho| anya ke putra kA, strI kA viyoga hone kI bhAvanA nahIM kro| para kA apamAna, apayaza, apavAda sunakara harSita mata hoo| anya kA lAbha dekhakara viSAda nahIM kro| anya ke rasa sahita bhojana, AbharaNa Adi dekhakara apane pariNAmoM me duHkhita mata hoo| apanA dAridra, viyoga, roga hone para Arta pariNAma karake duHkhI mata hoo| dhanavAnoM se IrSyA mata kro| kisI siMha, vyAghra, sarpa Adi ke zikAra ke saMbaMdha meM cintavana mata karo, saMgrAma meM kisI kI hArajIta, jaya-parAjaya mata cAho; para kI strI ke sAtha vArtAlApa karane kI icchA nahIM karo; vezyAdi ke hAva-bhAva, nRtya kA vilAsa dekhane kI abhilASA mata kro| gAlI, bhaMDavacana vAle gIta nahIM suno| khoTe rAga, svAMga, kautUhala, pariNAmoM ko malina karane ke kAraNa hone se inheM sunanA, dekhanA dUra se hI chodd'o| daridratA A jAne para bhI nIcI pravRtti dvArA AjIvikA nahIM karo, kisI se yAcanA nahIM karo, dInatA ke vacana mata kaho, nirdhanapanA hone para bhI pravRtti ko vikArarUpa mata kro| nIca kulavAloM ke karane yogya kArya vastra raMganA, dhonA ityAdi niMdya kArya karane kA to tyAga avazya hI kro| jinAlaya Adi dharma ke sthAnoM meM striyoM kI kathA, rAjakathA, corakathA, bhojanakathA, mahApApa kA baMdha karanevAlI kathA kabhI nahIM kro| lenadena, byAha - sagAI kA jhagar3A, nyAya paMcAyatI, jAti kula kA visaMvAda jinamaMdira meM baiThakara kabhI nahIM kro| yadi maMdira meM baiThakara vikathA karoge to dharmasthAna kI maryAdA tor3ane ke kAraNa naraka- nigoda kA kAraNa ghora pApa karma kA baMdha hogaa| isaliye maMdira va dharmAyatanoM meM pApa kA baMdha bar3hAnevAle kAryoM kA dUra se hI tyAga kara denA caahiye| jinamaMdira meM bhojana, pAnI, tAmbUla, gaMdha, puSpa, viSaya Adi zayanakaranA, ucca Asana para baiThanA, vaNija, sagAI -byAha, jhagar3A, gAlI ke vacana, hAsya ke vacana, avinaya, AraMbha ke vacanoM meM kabhI pravartana nahIM karo / duHzruti tyAga : mithyAzruta kA zravaNa nahIM kro| jinake sunane se viSayoM meM rAga bar3he, hAsya kautuka utpanna ho, kAma jAgrata ho jAye, bhojana ke aneka svAdoM meM citta calA jAye, aisI kathanI zravaNa mata kro| strI puruSoM ke pAparUpa caritra kI kathA, bhUta-pretoM kI asatya kathA, hiMsA kI pradhAnatA ke dhAraka veda - smRti Adi anya graMthoM kI kathA, kapola-kalpita aneka kahAniyA~, phArasI kitAboM meM likhe aneka kisse-kahAnI mahApApa, durdhyAna karAnevAle hone se sunanA hI nahIM caahiye| mahAbhArata, rAmAyaNa Adi hiMsA bar3hAne vAle graMthoM kI kalpita kathAyeM kabhI nahIM sunanI cAhiye / isI prakAra kaSAyoM ko utpanna karanevAle krodhiyoM ke vacana, abhimAniyoM ke mada bhare vacana, mAyAcAriyoM ke kuTila vacana, lobhiyoM ke lAlasA utpanna karAnevAle vacana, madyamA~sa abhakSya ke svAda kI prazaMsA karanevAloM ke vacana, madya - amala - bhAMga - tamAkhU - hukkA kI prazaMsA karane vAloM ke vacana kabhI nahIM sunane cAhiye / dharma kA abhAva karanevAle, paraloka Adi kA abhAva kahanevAle nAstikoM ke vacana pApabaMdha ke kAraNa hone se nahIM suno| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 132] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra anargala pravRtti tyAga : vyartha kA AraMbha-visaMvAda chor3a denA caahiye| mATI, kacarA, kIcar3a kAMTA, ThIkarA, mala, mUtra, kapha, ucchiSTa, jala, agni, dIpaka ityAdi bhUmi ko dekhe binA mata pttko| zIghratA se pASANa, kASTha, Asana, zaiyyA, palaMga, dhAtu ke bartana, caravA, carI, tabelA , parAMta, caukI, pATA, vastrAdi ko jamIna ke Upara ghIsakara, ragar3akara, ghasITakara pramAda se nahIM srkaao| isameM yatnAcAra kA abhAva hai, bahuta jIvoM kI hiMsA hotI hai| ataH dekhakara yatna se utthaao-dhro| binA prayojana bhUmi kA kucaranA, vRkSa kI DAliyA~ mor3anA, hare ghAsa ko chedanA, ragar3anA, kucaranA, vRkSoM ke patte-phUla Adi ko cIranA , tor3anA, vRthA jala paTakanA ityAdi kArya pApa se Darakara nahIM kro| __ adhika kyA kaheM ? - gRhAcAra meM jitanI vastu, pAtra, anna, jala Adi haiM unako dekhakara uThAvo dhro| jisa prakAra dharma nahIM bigar3e, kisI kA ujAr3a-bigAr3a nahIM ho usa prakAra kro| pramAda ko chor3akara bhojana, pAnI, auSadhi, pakavAna, Adi netroM se svayaM dekhakara sodhakara khAnA caahiye| zIghratA se, pramAdI hokara. binA sodhA bhojana mata kro| gamana meM, Agamana meM, uThane meM, baiThane meM dekhebinA sodhebinA pravartana mata karo, jisase dayA pale tathA apane zarIra ko bAdhA nahIM ho, hAni nahIM ho, kisI kA anAdara nahIM ho| pramAdI hokara hita-ahita kA vicAra kiye binA, supAtra-kupAtra kA vicAra kiye binA kisI se kucha bAta nahIM kho| kahane meM guNa-doSa kA vicAra karake kho| yadi koI Apase pUche to zIghratA se uttara mata do, yahI kaho - maiM samajhakara vicArakara Apako uttara duuNgaa| pazcAt samaya pAkara dharma-artha-kAma se aviruddha vicArakara vinaya sahita uttara do| zIghratA se uttara dene meM usa samaya krodha, mAna, mAyA, lobha ke vaza se vacana nikalane kA ThikAnA nahIM rahatA hai; kaSAya ke vega meM yogya-ayogya kahane kA vicAra nahIM rahatA hai; dUsare kI pUrI bAta sunakara tathA kahane kA sampUrNa abhiprAya jAnakara hI uttara denA ucita hai| ataH pramAda mAda se asAvadhAnI se vacana mata kho| ekAntarUpa. haThagrAhI. pakSapAtI nahIM honA caahiye| isase dharma bigar3a jaayegaa| isaliye donoM lokoM ke hita ke liye pramAdacaryA anarthadaNDa chodd'o| isa taraha pAMca prakAra ke anarthadaNDoM ko samajhakara jo unakA tyAga karatA hai, usake anarthadaNDa tyAga nAma kA vrata hotA hai juA tyAga : anarthadaNDoM meM mahA anartha karane vAlA juA hai| juA samasta vyasanoM meM pradhAna hai, samasta pApoM kA saMketa sthAna hai, mahAna ApadA kA kAraNa hai, samasta anItiyoM meM mahAanIti hai, juArI ke pariNAma hI mahAduSTa hote haiN| vaha apanA saba ghara, sampati juA meM hArakara bhI dUsare kA dhana lenA cAhatA hai| juArI ke itanA adhika lobha hotA haiM ki vaha rAta-dina yahI vicAra karatA rahatA hai - "dUsaroM kA dhana mere pAsa A jAya, cAhe kaise bhI ho|" merA dhana jAtA hai to jAye, apayaza hotA hai to ho, daridratA hotI hai to ho, kisI prakAra se dUsare kA dhana maiM jIta lU~ tabhI merA jIvita rahanA saphala hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra ] [133 lobha kaSAya kI tIvratA mahAhiMsA hai| juArI ke pariNAma atyaMta nirdayI hote haiN| vaha hamezA dUsare kA ghAta karanA hI vicAratA hai| yadi juA meM dhana hAra jAtA hai to corI karatA hai, dhana ke liye logoM ko mAra DAlatA hai| juAriyoM meM Apasa meM bahuta jhagar3A hotA hai, mArapITa hotI hai, mAyAcArI to rahatI hI hai| jinase bahuta prema hotA hai unase bhI bahuta kapaTa karake aneka prakAra se chala karake dhana lenA hI cAhatA hai| juA to kapaTa kA sthAna hI hai, hajAroM chala race jAte haiN| juArI apanI strI ko bhI juA meM dAMva para lagA detA hai, putraputrI ko bhI dAMva para lagA detA hai| yadi strI ko hAra jAtA hai, putrI ko hAra jAtA hai to unheM juAriyoM ko de detA hai / juArI daridrI - vyasanI ko bhI apanI putra byAha detA hai| juA meM apane rahane kA makAna bhI beca detA hai, dAMva para lagA detA hai, putra ko bhI beca detA hai| lAkhoM ke dhana kA dhanI eka kSaNabhara meM apanA samasta dhana hArakara daridrI ho jAtA hai tathA mahAn ArtadhyAna raudradhyAna se marakara durgati meM bhramaNa karatA hai / yadi jue meM dhana jItakara lAtA hai to abhimAna paisA ho jAtA hai, usakA dhana kumArga meM hI kharca hotA hai| mahAraudradhyAna ke prabhAva se marakara mahAkuyoni pAkara saMsAra meM bhaTakatA rahatA hai| juArI madyapAna bhaMgapAna Adi bhI karatA hai, vezyAoM Asakta ho jAtA hai / usakA dhana sumArga meM nahIM lagatA hai| usase nyAyarUpa koI bhI AjIvikA nahIM kI jA sakatA hai| juArI kA koI vizvAsa hI nahIM karatA hai, use koI dhana udhAra nahIM detA hai| juArI kabhI satyavacana nahIM bolatA hai, juArI ke zubhabhAva nahIM hote haiN| apane pUrvopArjita karma ke dvArA diye hue nyAya ke dhana meM kabhI saMtoSa nahIM karatA hai| ekAMta meM kisI ko bhI akelA pAkara use mArakara dhana chInakara le jAtA hai; apanA bahuta hI khAsa nikaTa kA riztedAra-bhAI ho, use bhI ekAMta meM mArakara jevara vagairaha le jAtA hai| juArI kA vizvAsa to koI mUrkha bhI nahIM karatA hai| vaha dUsare ke dhana kI ati tIvra, tRSNA ke vaza hokara kudevoM kI bolI bhI bolatA hai, mithyA dharma kA sevana bhI karatA hai, saMtoSa, zIla, nirAkulatA ko jalAMjali de detA hai| atilobha ke pariNAma se buddhi viparIta ho jAtI hai| usameM paramArtha kA jJAna nahIM hotA hai| dharma kA vizvAsa use svapna meM bhI nahIM hotA hai| - samasta pApoM kA mUla kAraNa juA hai aisA jAnakara usakA dUra se hI tyAga kara do| juArI kI buddhi karor3o upAya karane para bhI viparItatA nahIM chor3atI hai| vaha paraloka meM durgati hI pAtA hai juArI to tIvra lobha se apane AtmA kA hI ghAta karatA hai / kitane hI ajJAnI juA meM hArajIta dhana kI to nahIM karate haiM, parantu manuSya janma ko vyartha hI vyatIta karane kI icchA se dhana se to juA nahIM khelate, khela ke liye caupar3a, zataraMja, gaMjaphA ityAdi aneka mUrkhatA ke kArya karate haiN| ina kheloM meM hArajIta me bhI rAga-dveSa kI bar3I tIvratA hai, harSa-viSAda bahuta hotA hai, kapaTa bahuta karate haiM, pitA-putra bhI Apasa meM visaMvAda, kalaha karane laga jAte haiM / hArajIta se pariNAmoM meM bar3I tIvratA A jAtI hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 134] yaha aisI avidyA hai ki jo isa khela meM Asakta ho jAtA hai usakA isa loka saMbaMdhI naukarI vyApAra, likhanA-par3hanA ityAdi sabhI kArya bigar3a jAne para bhI vaha ise chor3a nahIM sakatA hai| jo juA khelatA hai vaha koI dhaMdhA-vyApAra nahIM kara sakatA hai| isase daridratA nikaTa AtI jAtI hai| hIna, nIca, malina jAti ke logoM kI barAbarI para baiThakara juA khelatA hai| juArI yaha nahIM dekhatA hai ki ye mleccha haiM; nAI, kalAla, dhobI sabhI juA meM sAtha hI khelate pratyakSa dikhAI dete haiN| jinake zarIra se durgandha A rahI hai, vastroM Adi meM juAM Adi kIr3e nikala rahe haiM unakI barAbarI para baiThakara juA khelatA hai| anya adharma ke sthAnoM meM Apa juA khelane jAkara baiTha jAtA hai, dUsaroM ko khelatA dekhakara rAste meM hI khar3A ho jAtA hai, baiThane ko jagaha na ho to bhI Apa khar3e-khar3e hI dekhatA rahatA hai, yaha aisA vyasana hai| khAnA, pInA, denA, lenA saba chor3akara rahakara dekhatA rahatA hai| manihAra. raMgareja, kamanIgara, bisAyatI Adi mAMsabhakSI tathA nIca jAti ke logoM ke sAtha meM juA, khyAla Adi khela khelatA hai, dekhatA hai| bahuta kyA kaheM ? - apanA saba kArya bigar3a jAya, tathA mAtA-pitA Adi kA maraNa ho jAya to bhI isa khela meM se uThA nahIM jAtA hai, aise tIvra pariNAmoM se naraka tiryaMca kA baMdha hI hotA hai| jisameM kucha bhI dhana nahIM AtA hai, kintu visaMvAda hI hotA hai aise juA Adi meM Asakta hone se dhana kI hArajIta hone vAle juA se bhI adhika pApa kA baMdha karatA hai| jisameM dhana kI hArajIta hotI hai usameM to thor3I hI dera khelatA hai, kintu ina binA dhana kI hArajIta vAle kheloM meM to isakA pariNAma hamezA hI phaMsA rahatA hai| jo isa khela meM vyasana meM laga jAtA hai use dharma kA nAma bhI acchA nahIM lagatA hai, usakI buddhi viparIta hokara pApakriyA meM, anyAya meM, asatya meM, vikathA meM hI lagatI hai| dekho! yaha manuSya janma, uttama kula , niroga zarIra, uttama dharma ye anaMtakAla meM nahIM pAyA thA so aba ina sabakA saMyoga eka sAtha yahAM tumheM mila gayA hai, isakI eka ghar3I bhI karor3oM ke dhana meM nahIM milatI hai| aisA avasara siddhAntoM kA svAdhyAya, jIvAdi dravyoM kI carcA, anityAdi bAraha bhAvanAoM, solaha kAraNa bhAvanAoM, paMca parameSThI kI vaMdanA, jApa, smaraNa Adi karake saphala karane ko milA thA; tUne caupar3a, gaMjaphA, zataMraja, tAza Adi mahAn avidyA meM phaMsakara samasta dharma se, dharma ke mArga se parAGmukha hokara mahApApa kamAkara mara jAne meM hI vyatIta kiyaa| isake phala meM naraka, tiryaMca Adi meM jAkara utpanna hogaa| sapta vyasana tyAga : bhagavAna ke paramAgama meM to kahA hai ki jisake sapta vyasana kA tyAga hogA vahI jinadharma ke grahaNa karane kA pAtra hogaa| jisake ye sapta vyasana grahaNa ho jAte haiM usakI buddhi hI viparIta ho jAtI hai; pApa kAryoM meM pravINa ho jAtA hai, anIti meM tatpara rahatA hai| isaloka kA kArya to nyAyamArga se apane kula ke yogya SaTkarmoM dvArA AjIvikA karanA, tathA khAna-pAna Adi evaM zarIra ko saMskArita karanA-kapar3e va AbhUSaNa Adi pahinanA; nyAya rUpa lenA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] [135 denA; dharanA, jAnA, AnA, prayojanarUpa karanA; tathA paraloka ke liye dharmakAryoM meM pravartana karanA - ye do hI gRhastha ke karane yogya kArya haiN| ina do kAryoM - nyAyarUpa AjIvikA tathA dharma rUpa pravartana - ke sivAya anya jo pravRtti hai vaha vyasana hai| ve vyasana sAta hai - juA khelanA 1, mAMsabhakSaNa 2, madyapAna 3, vezyA sevana 4, zikAra karanA 5, corI karanA 6, para-strI sevana karanA 7 / ye sAtoM hI vyasana mahAghora pApa kA baMdha karAne ke kAraNa haiN| ina vyasanoM meM ulajhanA sahaja hai, chUTa kara sulajhanA bar3A kaThina hai| ina vyasanoM se pApabaMdha hI aisA hotA hai ki buddhi ulTe kAryoM meM hI lagatI hai, unase bAhara nikala nahIM pAtA hai| yahAM juA kA varNana kiyA hai, hor3a lagAne ko bhI juA meM hI smjhnaa| abhI kucha varSoM (70-80) se aphIma Adi ke phATakA - saTTA kA vyApAra cala par3A hai| yaha vyApAra tIvra tRSNA se yukta purUSoM ke saMtoSa ko bigAr3anevAlA cala par3A hai, use bhI juA meM hI zAmila jaannaa| __mAMsa, madya, zikAra - jainiyoM ke kula meM hotA hI nahIM hai| ye mahAvyasana hai, lagane ke bAda inakA chUTanA mahAkaThina hai| isakA vizeSa varNana abhakSya ke varNana meM kreNge| dhune hue anna kA banAyA samasta bhojana; camar3eM meM rakhA huA samasta jala, ghI, tela, rasa Adi; rAtri bhojana Adi sabhI abhakSyoM ko mAMsa ke doSa samAna jAnakara chor3a hI denA caahiye| bhAMga, tamAkhU, jardA, bIr3I, aphIma, hukkA ye samasta hI parAdhIna karanevAle evaM jJAna ko naSTa karanevAle hone ke kAraNa tathA paramArtha rUpa buddhi ko bhI naSTa karanevAle hone se madirA ke samAna hI haiM, isaliye inheM tyAga hI denA caahiye| ___ anya jIvoM kI dayA nahIM karake unakI AjIvikA ko bigAr3a denA, dhana luTavA denA, bahuta daNDa karA denA vaha sabhI zikAra hI hai| dUsare kI beijjatI karA denA, nivAsa sthAna chur3A denA vaha sabhI zikAra karane se bhI adhika-adhika pApa hai, ataH usakA tyAga hI kara denA caahiye| jisane vezyA-sevana kiyA usakA sabhI AcAra, bhojana, pAnI bhraSTa ho gyaa| vezyA ko caNDAla, bhIla mleccha, musalamAna ityAdi sabhI sevana karate haiN| jo vezyA mAMsa, madya kA khAna-pAna nitya hI karatI hai, dhana hI se jise prIti hai aisI vezyA ke makha kI lAra jo pItA hai, usakA jAti, kula , AcAra sabhI bhraSTa ho jAtA hai| ataH vezyA kA sevana tyAga kara denA hI uttama hai| jisane vezyA kA saMgama kiyA usake corI, juA, madyapAna Adi bhI vyasana hote haiN| usake dhana kI hAni hotI hai, dharma se parAGmukhatA ho jAtI hai, buddhi viparIta ho jAtI hai, mAyAcAra meM, jhUTha meM, chala meM tatparatA ho jAtI hai, niMdyakArya karane kI glAni nahIM rahatI hai, lajjA naSTa ho jAtI hai| vezyA kA hAvabhAva, vilAsa , vibhrama Adi dekhane se yAda karane se, atirAgI ho jAne se sabhI kula maryAdA bhaMga kara detA hai| vezyA meM Asakta huA puruSa kapha meM par3I huI makkhI ke samAna apane ko chur3A nahIM pAtA hai| vezyA sevana mahAn anIti kA kArya hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 136] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra corapanA bhI mahAvyasana hai| cora svayaM bhI nirantara bhayabhIta rahatA hai tathA cora se dUsare jIvoM ko bhI bahuta bhaya rahatA hai| mAtA ko bhI apane cora putra se bhaya rahatA hai| cora isa loka meM apanI sampUrNa pratiSThA bigAr3akara mahAkalaMkita ho jAtA hai| vaha rAjA se bahuta daNDa prApta karatA hai, hAtha kA kATa denA, nAka kA chedA jAnA Adi daNDa prApta hotA hai| cora ke bhAva saMtoSarUpa kabhI nahIM hote haiN| cora ko yogya-ayogya kArya karane kA vicAra hI nahIM raha jAtA hai, isI kAraNa vaha dharmadhyAna, svAdhyAya , dharmakathA se parAGmukha hI rahatA hai| jainazAstroM ko sunatA par3hatA huA bhI jo dUsaroM ke dhana para apanI niyata calAtA hai vaha Thaga hai| jisane jagata ke Thagane ko zAstrarUpa grahaNa kara liyA hai usako kiMcit bhI dharma kI zraddhA nahIM hai, aisA smjhnaa| jisako jinadharma kI mahimA kI zraddhA hotI hai use cAritramoha ke udaya se yadyapi tyAga, vrata, saMyama Adi nahIM hote haiM to bhI anyAyapUrvaka dhana prApta karane meM usakI vAMchA nahIM hotI hai| corI se donoM lokoM kA bhraSTa honA jAnakara, kisI ke binA diye dhana meM vAMchA nahIM kro| parastrI kI vAMchA nAma kA vyasana samasta anarthoM meM pradhAna hai| parastrI lampaTa ko isaloka meM paraloka meM jo ghora pApa kA baMdha, vipatti , badanAmI, beijjatI, maraNa, roga, apavAda, dhanahAni, rAjadaNDa, jagata meM baira, durgati gamana, mArana, tAr3ana, baMdIgRha meM baMdhana Adi hote haiM unheM vacanoM ke dvArA kahane meM koI samartha nahIM hai| isa prakAra sAtoM hI vyasana dUra se hI chor3a dene meM kucha bhI hAni nahIM hai| jisane sapta vyasana kA tyAga kara diyA hai usane apanI samasta duHkha , akIrti, narakAdi kugati gamanarUpa sabhI ApattiyA~ dUra kara lI hai| aba anarthadaNDa tyAgavata ke pA~ca aticAra kahanevAlA zloka kahate haiM - kandarpaM kautkucyaM maukharyamatiprasAdhanaM paJca / / asamIkSya cAdhikaraNaM vyatItayo'narthadaNDakRdvirateH / / 81 / / artha :- cAritramohanIya karma ke udaya se rAgabhAva kI adhikatA ke kAraNa hAsya se mizrita bhaNDavacana bolanA vaha kaMdarpa nAma kA aticAra hai|4| tIvrarAga ke udaya se hAsyarUpa bhaNDavacanoM sahita kAyA kI khoTI ceSTA niMdya kriyA karanA vaha kautkucya nAma kA aticAra hai|2| binA prayojana sArarahita bahuta bakavAda karanA vaha maukharya nAma kA aticAra hai| 3 / _prayojana rahita bahuta adhika mana-vacana-kAya kI pravRtti karanA vaha asamIkSyAdhikaraNa kahalAtA hai| rAgadveSa bar3hAne vAle kAvya, zloka, kavitta chaMda gItoM kA smaraNa karanA vaha mana asamIkSyAdhikaraNa kahalAtA hai| pApa kathA dvArA dUsare ke mana-vacana-kAya ko bigAr3ane vAlI khoTI kathA kahanA vaha vacana asamIkSyAdhikaraNa hai| binA prayojana gamana karanA, uThanA, baiThanA, daur3anA, paTakanA, pheMkanA, patra, phala, puSpa Adi kA chedana-bhedana-vidAraNa Adi karanA, tathA agni, viSa, kSAra Adi denA vaha kAya asamIkSyAdhikaraNa nAma kA aticAra hai|4| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [137 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] jitane bhoga-upabhoga se prayojana sadhe usase adhika binA prayojana kA ati saMgraha karanA vaha atiprasAdhana nAma kA aticAra hai|5| isa prakAra anarthadaNDa vrata ke pAMca aticAra kahe ve tyAgane yogya haiN| aba bhogopabhoga parimANavrata kahanevAlA ATha zloka kahate haiM akSArthAnAM parisaMkhyAnaM bhogopbhogprimaannm| arthavatAmapyavadho rAgaratInAM tanUkRtaye / / 82 / / artha :- pAMca iMdriyoM ke prayojanavAna viSayoM meM jo rAgarUpa Asakti bhAva hai use ghaTAne ke liye sImA bAMdhAnA, sImita karanA vaha bhogopabhoga parimANa nAma kA vrata hai| ___ bhAvArtha :- saMsArI jIvoM ko indriyoM ke viSayoM meM bahuta rAga rahatA hai| usa rAga ke kAraNa vrata, saMyama, dayA, kSamA Adi samasta guNoM se parAGmukha ho rahA hai| ataH jo aNuvratoM kA dhArI gRhastha hai vaha hiMsA , asatya, corI, parastrI sevana, aparimANa parigraha se utpanna jo anyAya ke viSayoM meM prIti hai usakA tyAga kara dene se vratI ho gayA hai| aba nyAya ke viSayoM ko bhI tIvra rAga kA kAraNa jAnakara unase aruci ho jAne se rAga kI Asakti ghaTAne ke liye apane prayojanavAna iMdriyoM ke viSayoM meM bhI parimANa karanA vaha bhogopabhoga parimANa nAma kA guNavrata hai| vratI jIvoM ko iMdriyoM ke viSayoM meM nirargala pravRtti ko rokakara bhogopabhoga parimANa karanA mahAna saMvara kA kAraNa hai| aba bhoga kyA hai, upabhoga kyA hai ? unakA lakSaNa zloka dvArA kahate haiM bhuktvA parihAtavyo bhogo bhuvatvA punazca bhoktvyH| upabhogo'zanavasanaprabhRtiH paJcendriyo viSayaH / / 83 / / artha :- jo eka bAra bhoga karane ke bAda phira tyAgane yogya ho jAtA hai vaha bhoga hai| jo bhogane ke bAda phira bhogane yogya rahatA hai vaha upabhoga hai| bhojana Adi pAMca indriyoM ke viSaya bhoga haiM tathA vastra Adi pA~ca indriyoM ke viSaya upabhoga haiN| ____ bhAvArtha :- jo padArtha ekabAra hI bhogane meM Ate haiM aura phira bhogane meM nahIM Ate haiM ve bhoga haiM, tathA jo padArtha bAra-bAra bhogane meM Ate haiM ve upabhoga haiN| jaise bhojana aneka prakAra kA ekabAra hI bhogane meM AtA hai, kapUra-caMdana Adi kA vilepana, puSpamAlA, itra, phulela, melA, kautuka, indrajAlAdi, stavana ke gIta, zabdAdi ekabAra hI bhogane meM Ate haiM ve pA~ca iMdriyoM ke viSaya bhoga kahalAte haiN| jaise vastra, AbharaNa, strI, siMhAsana, palaMga, mahala , bAga, vAditra, citrAma ityAdi bAra-bAra bhogane meM Ate haiM ve upabhoga haiN| jo bhoga aura upabhoga donoM kA parimANa karatA hai usake bhogopabhoga pArimANavata hotA hai| aba jo parimANa karane yogya nahIM, kintu jIvana bhara ke liye tyAga karane yogya haiM, unheM batalAnevAlA zloka kahate haiM : Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra trasahatipariharaNArtha kSaudraM pizitaM prmaadprihRyte| madyaM ca varjanIyaM jinacaraNoM zaraNamupayAtaiH / / 84 / / artha :- jinendra bhagavAna ke caraNoM kI zaraNa jinheM prApta ho gaI haiM aise jo samyagdRSTi loga haiM unheM trasa jIvoM kI hiMsA ke parityAga ke liye kSaudra arthAt madhu tathA pizita arthAt mAMsa tyAgane yogya hI haiN| pramAda arthAt jo hita ahita meM asAvadhAnI hai use chor3ane ke liye madya kA tyAga avazya karanA cAhiye / bhAvArtha :- jo puruSa jinendra ke caraNoM kI AjJA ( vacanoM ) ke zraddhAnI haiM ve trasa jIvoM kI hiMsA ke tyAga ke liye madhu tathA mAMsa kA tyAga karate hI haiN| pramAda jo acetapanA use tyAgane ke liye madirA kA tyAga karate hI haiN| jisake madhu, mAMsa, madya kA tyAga nahIM hai vaha jina-AjJA se parAGmukha hai, jainI nahIM hai| tyAgane yogya kyA hai, unheM kahanevAlA zloka kahate haiM :alpaphalabahuvighAtAnmUlakamArdrANi zrRGgaverANi / nimbakusumaM kaitakamityevamavaheyat / / 85 / / yadaniSTaM tadvratayedyaccAnupasevyametadapi jahyAt / navanIta abhisandhikRtA viratiH viSayAd yogyAd vrataM bhavati / 86 / / artha :- jinake sevana se apanA prayojanarUpa phala to alpasiddha hotA hai kintu khAne se ananta jIvoM kA ghAta hotA hai aise kanda, mUla, adaraka, kAMTedAra choTI jhAr3iyoM ke berazrRMgavera, kaMdamUla, makkhana, nIma ke phUla, ketakI - kevar3A ke phUla jinameM ananta jIvoM kA ghAta hotA haiM ve anaMtakAya tyAgane yogya hI haiN| jinake eka zarIra meM ananta jIva haiM ve anaMtakAya haiN| jo apane liye aniSTa hai usakA tyAga kara denA, jo sevana yogya nahIM aise anupasevyoM kA tyAga karanA hI ucita hai| yadyapi aniSTa anupasevya ke sevana kA koI prayojana hI nahIM hai, to bhI apane abhiprAya se yogya viSaya kA tyAga karanA bhI vrata kahalAtA hai| jisakA sukha to jihvA ko thor3I dera ke liye svAdamAtra kintu jisake eka bAla barAbara kaNa meM bhI anaMtAnaMta bAdara nigoda jIvoM kA ghAta hotA hai aise samasta kaMda, mUla Adi tathA nIma kA phUla, ketakI kA phUla, kevar3A kA phUla tyAgane yogya hI haiN| aura bhI bahuta phUla jinameM pratyakSa trasa jIva bhare dikhAI dete haiM, jinadharmiyoM ke liye ve sabhI tyAgane yogya haiN| jo vastu hai to zuddha hI, kintu khAne se apane zarIra meM vedanA utpanna ho jAtI hai, peTa darda ho jAtA hai, vAta-pitta-kapha Adi doSa ho jAte haiM, khUna meM vikAra, peTa meM vikAra karane vAle bhojana Adi tathA duHkha dene vAle indriyoM ke viSayoM kA sevana bhI nahIM kro| jo atitIvrarAgI, iMdriyoM kA lampaTI hogA vahI aniSTa padArtha kA sevana kregaa| apanI mRtyu tathA tIvra vedanA ke bhogane ke Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] [139 duHkha ko nahIM ginakara jo aniSTa vastu kA bhakSaNa karatA hai use jiA kI tIvra vikalatA se mahApApa kA baMdha hotA hai| aneka manuSya bhojana ke svAda meM rAga karake aniSTa bhojana khA kara roga bar3hAkara ArtadhyAna karake durgati meM cale jAte haiN| ataH aniSTa kA tyAga karanA hI uttama kArya hai| kitanI hI vastue~ apane kula ko, vyavahAra ko, dharma ko malina karane vAlI haiM ve sevana yogya nahIM haiM, ve anupasevya hai| zaMkha, hAthI kA dA~ta, keza, mRgamada, kastUrI, golocana, ityAdi se sparzita huA bhojana, jala sevana yogya nahIM haiN| U~TanI kA dUdha, gadhI kA dUdha, gAya kA mUtra tathA mala, kapha, lAra, jUThana ye sevana yogya hI nahIM haiN| mleccha, bhIla, aspRzya zUdroM kA sparza kiyA huA bhojana anupasevya hai| azuddha bhUmi para girA huA, camar3e se chuAyA huA, billI-kuttA Adi se, tathA mAMsabhakSI, madyapAyI dvArA sparza kiyA, banAyA huA sabhI bhojana, tathA lokaniMdya bhojana anupasevya hai; jinadharmiyoM ke bhakSaNa karane yogya nahIM hai, buddhi ko viparIta karanevAlA hai, mArga se bhraSTa karanevAlA hai, dharma se bhraSTa karanevAlA hai| / yahA~ aisA vizeSa jAnanA - zrI rAjavArtikajI meM bhI pA~ca prakAra ke bhogya padArtha kahe haiM - jisameM trasajIvoM kA ghAta hotA hai 1, jo pramAda utpanna karane vAlA hai 2, jisameM anaMta jIvoM kA ghAta hotA hai 3, jo aniSTa haiM 4, jo anupasevya haiM 5- ye pA~ca prakAra ke padArtha sampUrNa jIvanabhara ke lie tyAgane yogya haiN| jinakA tyAga sampUrNa jIvanabhara ke liye nahIM kiyA jA sake to usakA tyAga kAla kI maryAdA lekara karanA caahiye| khAdya padArthoM kI avadhi : yahA~ kitanI hI vastuoM meM to prakaTa trasajIvoM kA ghAta hotA hai tathA kitanI hI vastuoM meM anaMta jIvoM ke samUha kA eka sAtha ghAta hotA hai| bIMdhA anna meM illI, dhuna prakaTa hajAroM phirate dikhate haiN| bIMdhA anna khAnevAle ke dvArA aparimA jIvoM kA ghAta hotA hai| jo gRhastha anAjoM kA saMgraha karake rakhatA hai use nitya hI bIMdhA anna khAne se mahApApa baMdha hotA hai| isaliye jo pApa se bhayabhIta jainI hai use abIMdhA anna kharIdanA cAhiye tathA do mahInA taka ke kharca ke liye saMgraha karanA caahiye| jaba do mahInA meM khA cuke taba phira abIMdhA anna dekhakara lenA caahiye| thor3A saMgraha acchI taraha sodha liyA jAtA hai, usakI surakSA yatnAcAra se ho jAtI hai, yadi ghuna lagatA dikhAI de to badalakara dUsarA maMgavA leve| pA~ca jagaha abIdhA dekhakara laave| adhika dhAna saMgraha kiyA ho to kisI ko de nahIM sakatA, phaTaka nahIM sakatA, badalA nahIM jA sktaa| yadi bahuta ghuna gayA ho tathA use khAnA hI par3e taba nitya hI chAna-chAna kara illI, laTa, ghunoM ko bartana meM bhara-bhara kara rAste meM pheMkatA hai jahA~ para manuSyoM ke tathA pazuoM ke pairoM ke nIce khuMda jAte haiM, mara jAte haiM, pazu cara jAte haiN| jaba anAja meM jIva hone lagate haiM taba dina-pratidina dUnA, caugunA, saugunA , hajAragunA choTe bar3e bar3hate hI cale jAte haiN| saba jagaha ghara meM, makAna meM, rasoI meM, dIvAra para, caukI para, khAna-pAna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 140] kI vastuoM meM, jamIna meM, chata meM, lAkhoM-karor3o jIva phailakara vicarane laga jAte haiN| ataH lobha ke vaza, pramAda ke vaza, abhimAna ke vaza hokara bahuta saMgraha mata kro| mUMga, moTha, ur3ada tathA aura bhI anya phalAdi jina ke Upara sapheda phUlI prakaTa dikhAI dene lage usameM trasa jIva ho gaye haiM, aisA jAnakara nahIM khAnA caahiye| barasAta ke samaya ke cAra mahInoM meM kitanI hI vastuoM kA to saMgraha hI nahIM rkho| nagara zahara meM nivAsa karane kA phAyadA to yahI hai ki jisa samaya cAho usI samaya docAra-pA~ca-dasa dina ke kharca ke liye jitanA Avazyaka ho utanA dasa-pA~ca jagaha acchA nirdoSa sAmAna dekhakara kharIda sakate haiN| varSA Rtu meM gur3a meM, zakkara meM, khAMDa meM bahuta cITI, laTa, sulasulI ho jAtI haiM; soMTha, ajavAina, ilAicI, kAjU, DoMDA, supArI bahuta ghuna jAte haiM; dAkha, pistA, ciroMjI, chuArA, khoparA, ityAdi meM parimANarahita laTa, kIr3A, illI bahuta hajAroM-lAkhoM utpanna ho jAte haiN| puravAI havA ke saMyoga se hI gur3a Adi meM parimANa rahita jIva utpanna ho jAte haiN| maryAdArahita laDDU per3A, ghevara, baraphI ityAdi meM laTa Adi bahuta jIva utpanna prakaTa hote dikhAI dete haiN| haldI, dhaniyA, jIrA, mirca, amacura, kAthor3I meM varSA Rtu meM bahuta trasa jIva utpanna ho jAte haiN| ataH ina padArthoM kA thor3A saMgraha karo, nitya hI dekha-zodhakara unakA upabhoga kro| yahA~ yaha yatnAcAra hI dharma hai| ATA zItaRtu meM sAta dina kA, grISma Rtu meM pA~ca dina kA, varSA Rtu meM tIna dina se adhika kA nahIM khAnA caahiye| ATA kA saMgraha nahIM karanA caahiye| ATe meM bahuta laTeM paidA ho jAtI hai| dAla, cAvala ityAdi jaba bhI pakAo to do-tIna bAra zodhabIna kara pkaao|| praznottara zrAvakAcAra meM aisA likhA hai " sarvAzanaM ca na grAhyaM dinadvayayutaM nraiH"| artha-samasta bhojana do dina se adhika purAnA nahIM khAnA caahiye| ataH eka rAta bIta jAne ke bAda yadi dUsarI rAta bIta jAye to vaha bhojana manuSyoM ke khAne ke yogya nahIM rahatA hai| isameM jala ke saMsarga sahita sabhI pakavAna vagairaha bhI A gye| puA, mAlapuA, haluA Adi tathA bar3A, kacor3I rAta ke bAsI ho jAne para calita rasa ho jAte haiM - svAda bigar3a jAtA hai kyoMki inameM pAnI kA prayoga bahuta rahatA hai| roTI, khicar3I, tarakArI, sAga, loMjI rAta kI bAsI to kabhI khAnA hI nahIM caahiye| yadi svAda bigar3a gayA ho to usI dina bhI nahIM khAnA caahiye| rAtri meM banAyA sabhI bhojana bhakSaNa nahIM karanA caahiye| dahI pahale dina kA jamAyA dUsare dina taka khA lenA cAhiye, adhika dina kA nhiiN| do phAr3avAlI dAla ke anna ko dahI, chAMcha ke sAtha nahIM khAnA caahiye| yadi inheM milAkara khAoge to isameM dvidala kA doSa lgegaa| jIbha ke nIce kaNTha meM pahu~cate hI jisameM sammUrchana jIva utpanna hone lagate haiM use dvidala kahate haiN| dUdha ko duha lene ke bAda chAnakara do ghar3I ke pahile hI garma kara lenA cAhiye; bAda meM sammUrcchana trasa jIva utpanna hone lagate haiN| ghI bhI chAMcha meM se nikAlane ke bAda zIghra hI garma karake chAnakara khAne yogya hotA hai| binA tapAye, binA chAne nahIM khAnA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] [141 ghI, tela, jala ityAdi rasa camar3e ke bartana meM rakhA huA khAne yogya nahIM hai, usameM asaMkhyAta trasa jIva utpanna ho jAte haiN| camar3e ke sIMghar3A - kumpA ( bartana) banate hai unako mAMsa ko jamIna meM gAr3akara pazcAta-kUTakara miTTI ke sAMce ke Upara banAte haiN| inase chuAyA gayA ghI, tela, jala mAMsa ke hI samAna hai| jaba se musalamAnoM kA rAjya huA tabhI se inakI pravRtti musalamAnoM ne calAI hai| yadi camar3e se binA chuA ghRta Adi nahIM milatA ho to sUkhA hI bhojana kro| phAguna ke bAda tila meM tathA siMghAr3oM meM bahuta trasa jIva utpanna ho jAte haiM isaliye phAguna ke bAda tila athavA siMghAr3A kabhI nahIM khAnA caahiye| ____ pAnI ko moTe, duhare kapar3e se chAnakara pInA cAhiye, dUsaroM ko bhI chAnakara hI pilAnA caahiye| chAnakara hI pazuoM ko pilAnA caahiye| anachane jala se snAna, bhojana, kapar3e dhonA ityAdi koI bhI kriyA nahIM karanA caahiye| jala meM yatnAcAra kriyA karane se dayAvAnapane kI sImA banI rahatI hai| bartana ke mukha se tigunA lambA caur3A doharA navIna vastra se pAnI chAnakara, bilachAnI ko dUsare bartana meM le jAkara jala ke sthAna meM pahu~cA denA caahiye| jala meM yatnAcAra kI yahI maryAdA hai| chAnane ke bAda do ghar3I kI maryAdA hai, phira kAma meM lenA hai to phira chAnakara kAma meM laao| garma kiyA huA jala do prahara taka kAma meM laao| bahuta ubAlakara garma kiyA hai to ATha prahara taka kAma meM lAo, usake bAda binA chAne kAma kA nahIM rahatA hai| kandamUla tyAga : kitanI hI vastuoM ke khAne meM trasa jIvoM kA ghAta honA jAnakara unako bilakula hI nahIM khAnA caahiye| jaise - bera laToM ke pratyakSa sthAna haiM, bhiMDI meM bahuta laTeM utpanna hotI haiM, baiMgana, tarabUja, kohalA, peThA, jAmuna, ADU, bar3avAlA , gola aMjIra, kaThUmara, Umaraphala, pIlU, AlU, jAmaphala, TIMDU, ajJAtaphala, sUkSmaphala, bIjAphala, calitarasaphala, sArAphala, patrazAka, kanda, mUla, adaraka, zrRMgabera, jhAr3I ke bera, salagama, pyAja, lahasuna, gAjara, kizoriyA, kacanAra, mahuA, kSIra vRkSa kA phala, khinnI, nIma kA phala (niborI) ityAdi aneka phala, kevar3A-ketakI Adi phUla unameM to pratyakSa prakaTa doSa haiM Agama meM bhI kahe haiN| paramAgama se vanaspati kA aisA svarUpa jaannaa| vanaspati tyAga : vanaspati ke do bheda haiM - eka pratyeka, dUsarI saadhaarnn| pratyeka ke to eka zarIra meM eka jIva hotA hai tathA sAdhAraNa ke zarIra meM anaMtAnaMta jIva hote haiN| sAdhAraNa vanaspati khAne se anaMtAnaMta jIvoM kA ghAta hotA hai, aisA jAnakara usakA tyAga karanA ucita hI hai| Na aura pratyeka ko pahicAnane ke lakSaNa isa prakAra haiM- jisa vanaspati ke lIka prakaTa nahIM huI ho, rekhA sI nahIM dikhAI detI ho, kalI prakaTa nahIM huI ho, pelI prakaTa nahIM huI ho, jise tor3ane se samabhaMga ho jAya, DaMDI nahIM TUTe, jisameM tAMtU, tUtar3A prakaTa nahIM huA ho vaha sAdhAraNa vanaspati hai, isake eka aNumAtra meM anaMtAnaMta jIva hote haiN| jisa vanaspati meM dhAra, kalI, rekhA, pelI prakaTa dikhAI detI ho, vaha sAdhAraNa nahIM pratyeka vanaspati hai| jise tor3ane se Ter3I tirachI TUTe, sIdhI cAkU se banAyI jaisI sApha barAbara nahIM TUTe, jisameM tUtar3A tAra prakaTa ho gayA ho, vaha pratyeka vanaspati hai| sAdhA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 142] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra koI vanaspati pahale sAdhAraNa hotI hai, vahI eka aMtarmuhUrta meM pratyeka ho jAtI hai, koI sAdhAraNa hI banI rahatI hai| pAna, phUla, bIja, phala, DAhalI, koMpala, ityAdi sabhI sAdhAraNa pratyeka kI yahI pahicAna jaannaa| patte meM samabhAga Adi ho to sAdhAraNa pattA hai, anya sabhI vRkSa sAdhAraNa nahIM hai| bIja, koMpala samabhaMga vAlI ho, rekhA Adi prakaTa nahIM ho to ve sabhI bIja-koMpala sAdhAraNa haiM, anya sAdhAraNa nahIM hai| isa prakAra isa vanaspati meM koI sAdhAraNa milatI hai, koI pratyeka ho jAtI hai ityAdi doSarUpa haiN| vanaspati meM saMsarga se aneka trasa jIvoM kI utpatti ho jAtI hai, aisA jAnakara jo jinendradeva ke dharma ko dhAraNa karake pApoM se bhayabhIta haiM ve sabhI haritakAya kA tyAga kareM, jihvA iMdriya ko vaza meM kreN| jinakI samasta haritakAya ko tyAga karane kI sAmarthya nahIM hai ve kaMdamUla Adi anaMtakAya kA to jIvana bhara ke liye tyAga kreN| jo paMca udambara Adi prakaTa trasa jIvoM se bhare haiM aise phala , puSpa, zAka, patte Adi ko khAnA chor3akara trasaghAta rahita dikhAI dene vAle aisI tarakArI, phala Adi dasa-bIsa ko apane pariNAmoM ke yogya jAnakara niyama le lenA caahiye| inake sivAya aTThAIsa lAkha koTi kula vanaspatikAya haiM unakA tyAga karake apanA bhAra utAra denA caahiye| prAmANika haritakAya kA niyama karanevAle ke karor3o abhakSya Tala jAte haiN| usameM pattA jAti to khAne ke yogya hI nahIM hai| trasa kI utpattivAloM ko chor3akara, anya kA bhI bahuta ghaTAkara niyama lenA caahiye| binA ghaTAye nirargala rahane se asaMyamIpanA kA Asrava hotA hai| ataH haritakAya ke khAne meM niyama vrata karanA yogya haiN| jisa bhojana ke Upara phUla na A jAye, Upara phUla sA nIlA, harA, lAla A jAye to vaha bhojana nahIM khAnA cAhiye, usameM anaMta jIvoM kA ghAta hai| jisake Upara phUlI-phaMphUdI A jAye use dUra se hI tyAga denA caahiye| _moha ke kAraNa, pramAda utpanna karanevAle, jJAna ko bigAr3anevAle jihvA iMdriya tathA upastha (kAma) iMdriya ko vikala karanevAle aise bhAMga, tamAkhU, chotarA, amala, hukkA, jardA ityAdi abhakSyoM kA khAnA pInA jinadharmiyoM ko tyAgane yogya hai| ye amala parAdhIna kara dete haiN| aphIma tyAga : aphIma khAne vAle ko yadi eka ghar3I aphIma nahIM mile to vaha jamIna meM behoza hokara gira jAtA hai| vedanA ke ArtapariNAma se pazu jaisA jamIna meM par3A paira ragar3atA he, nirlajja hokara yAcanA karatA hai, netroM se pAnI bahane lagatA hai| yadi use aphIma mila jAtI hai to naze meM Akara bhUlA huA sA UMghatA rahatA hai, jihvA iMdriya kI lolupatA bar3ha jAtI hai| svAdhyAya, dharmazravaNa, vrata, saMyama, upavAsa Adi dUra se hI chor3a detA hai| usakI buddhi dharma se viparIta ho jAtI he, uttama AcaraNa naSTa ho jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra ] [143 hukkA tyAga : hukkA kI mahAmalinatA, durgandha, tamAkhU aura dhuMA ke yoga se pAnI meM jIvoM kI utpatti ho jAtI hai| jahA~ bhI hukkA kA pAnI gira jAye vahA~ chahakAya ke jIvoM kA ghAta hotA hai| isakI durgandha se uttama AcaraNa ke dhAraka pAsa meM baiTha nahIM sakate haiN| hukkA pInevAlA bAra-bAra ghara-ghara meM agni DhUMDhatA phiratA hai, ghara meM rAkha kA bartana rakhA hI rahatA hai| hukkA to nIca kulavAle nIca logoM ke pIne yogya hai, hukkA pInevAle ko gAr3IvAna, ghor3e kA naukara, mInA, gUjara, musalamAna ityAdi kI saMgati hI acchI lagatI hai| vaha uttama kulavAloM ke yogya nahIM hai| yadi hukkA nahIM mile to nAI, dhobI, gUjara, mInA, telI, tamolI, musalamAna Adi se cilama mAMgakara pI letA hai| yadi nahIM pIve to bar3A roga-bImArI paidA ho jAtI hai, peTa meM apharA car3ha jAtA hai. nIhAra baMda ho jAtA hai| hakkA pInevAle ne to baDI masIbata gale bAMdha lI hai jisake kAraNa vaha vrata, saMyama upavAsa, svAdhyAya Adi sabhI uttama kAryoM ko tilAjaMli de detA hai| jaradA tyAga : jardA mahAn apavitra vastu hai| ise khAnevAle mukha meM rakhakara mala-mUtra kara pAte haiN| calate rAste meM sar3aka para mala-mUtra Adi ke Upara jute pahane hI jardA khA letA hai| mAMsa bhakSI zarAba pInevAloM ke tathA nIca jAti ke ghara kA pAnI mila A katthAcUnA khA letA hai| nIca jAti ke loga apane hAthoM ko binA dhoye hI nIce ke (adho) aMgoM ko khujalA kara jaradA masala kara de dete haiM to bhI yaha khA letA hai| jaeNThana kI bhI nahIM karatA hai| sabhI sone kA sthAna , baiThane kA sthAna , konA, bArI, jAlI Adi saba jagaha thaMka-thaMka kara gaMdagI se lipta kara detA hai| pazu bhI rAste meM calate hue sote hue mukha nahIM calAtA hai| jardA khAnevAle ko pazu se bhI adhika vikalatA hai| isake mukha meM hamezA mahAdurgandha rahatI hai| jardA kI pIka jahA~ giratA hai vahA~ makkhI, macchara, DAMsa, makar3I, kIr3A, kIr3I, bar3e-bar3e trasajIva bhI mara jAte haiM, pA~coM sthAvaroM kA ghAta to vahA~ hotA hI hai| isake vrata, saMyama, upavAsa, svAdhyAya, jApa, zuddha-bhAvanA kA bhI nAza ho jAtA hai| __jaradA khAnevAloM kI buddhi AtmA ke hita meM nahIM pravartatI hai, saMyama ke yogya nahIM rahatI hai| usameM dayA, kSamA, zIla, saMtoSa, iMdriya vijaya ke pariNAma kabhI nahIM hote haiN| aneka pApAcAra kapaTa, chala meM usakI buddhi pravINa ho jAtI hai| aneka vyasanoM meM laga jAtA hai| jaradA khAnevAle ko mAMgane meM zarma nahIM lagatI haiN| sabhI nIca jAti ke logoM se bhI mAMgakara khA letA hai| zarAba mAMsa khAnevAle jisa samaya zarAba pIte haiM, hukkA pIte haiM, yaha unake hAtha kA diyA jaradA-bIr3I mAMga-mAMga kara khAtA-pItA rahatA hai| jaradA khAnevAle bahuta manuSyoM ko acchI taraha se nikaTa se dekhA hai - eka ke bhI paramArtha kI buddhi , paraloka sudhArane kI buddhi hI nahIM hotI hai| isa jarade ke prabhAva se hIna AcaraNa bar3ha jAtA hai tathA usakI buddhi, paramArtha se bhraSTa hokara laukika logoM kI taraha chala meM, vyabhicAra meM, lobha meM prabala ho jAtI hai| jaradA khAnevAle ko saccA dharma nahIM ho sakatA hai| isa prakAra apane pariNAma meM Apa svayaM dekha sakate haiM, anubhava kara sakate haiN| dUsare jaradA khAnevAloM kA svarUpa bhI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 144] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra Apa pratyakSa dekhakara jaradA khAne kA avazya hI tyAga kro| jaradA khAnevAlA yadi eka dina bhI jaradA nahIM khAve to pariNAmoM meM upAdhi, peTa meM pIr3A tathA aneka roga utpanna ho jAte haiN| isaliye jaradA khAnA mahAroga ko, mahAvyAdhi ko, sUgalApanA ko aMgIkAra karanA hai| bhAMga tyAga :- bhAMga pIne se apanA bar3appana, zobhA naSTa ho jAtI hai, bhaMger3I kI ijjata ghaTa jAtI hai, jihyA iMdriya kI laMpaTatA bar3ha jAtI hai. vikalatA satAtI hai| vaha to pramAdI hokara aiza karanA, bahuta nidrA lenA , bahuta ghI-zakkara kA bhojana karanA cAhatA hai| pA~coM iMdriyoM ke viSayoM kI lampaTatA ko prApta ho jAtA hai, jJAna kamajora ho jAtA hai, bahamI ho jAtA hai| bhAMga pInevAle ko mIThe bhojana meM itanI lampaTatA ho jAtI hai ki mIThA milane para kRtakRtya-sA ho jAtA hai| use AtmajJAna, dharma kA jJAna kabhI nahIM hotA hai. bAhya AcaraNa se bhraSTa hotA hI hai| bhAMga meM hajAroM trasajIva calate daur3ate dikhAI dete haiM, utpanna hote rahate haiN| varSA Rtu meM bhAMga meM aparimANa trasajIva utpanna ho jAte haiM, bhaMger3I bhAMga ko zodhatA nahIM hai, ghoMTakara pI jAtA hai| isa prakAra aphIma khAnA, jaradA khAnA, hukkA pInA, bhAMga pInA, chotarA pInA, tamAkhU sUMghanA ye zarIra ke to mahAroga hI haiN| inakA nAza karanevAle ke cehare kI AkRti bigar3a jAtI hai, dharma tathA AcaraNa bigar3a hI jAtA hai, aisA niyama hai| ye nazA samyagjJAna, samyak cAritra ke bhI mahAghAtaka hI haiN| ye amala anarthadaNDoM meM bhI hai, vyasanoM meM bhI haiM, tathA abhakSyoM me bhI haiN| isaliye yadi apanA manuSya janma, jinadharma, uttamakula Adi jo pAye haiM unheM saphala karanA cAhate ho to ina nazA-amala karane kA tyAga hI kro| rAtri bhojana tyAga :- rAtri ke samaya bhojana karanA tyAgane yogya hI hai| jo rAtri meM bhojana karatA hai usake yatnAcAra to rahatA hI nahIM hai, jIvoM kI hiMsA hotI hI hai| rAtri meM kIr3I, macchara, makkhI, makar3I, kasArI Adi aneka jIva bhojana meM Akara gira par3ate haiN| yadi dIpaka, bijalI Adi jalAkara bhojana karate haiM to ujAle ke saMyoga se dUra-dUra ke jIva dIpaka ke pAsa tejI se Akara bhojana meM gira par3ate haiN| jainadharmI hokara yadi rAtri meM bhojana karatA hai to Age mArga se bhraSTa ho jaayegaa| rAtri meM cUlhA, cakkI , pAnI, bartana kA AraMbha karanA, rakhanA, uThAnA, mAMjanA, dhonA ina ghora pApa karmoM se to mahAna hiMsA duHkha prakaTa ho jAtA hai, taba ghora ArambhI ke jinadharma ko leza bhI nahIM rahatA hai| ___ koI kahatA hai - Arambha to rAtri meM nahIM karanA , kintu banA banAyA hI bhojana, laDDU, per3A, pur3I, puA , baraphI, dUdha Adi sIdhA khA lene meM to rAtri kA koI Arambha nahIM huA ? use isa prakAra samajhAte haiM - jo dina meM chor3akara rAtri meM bhojana karatA hai usako tIvra rAga-rUpa mahAna hiMsA hotI hai| jaise anna ke grAsa kA anurAga tathA mAMsa ke grAsa kA anurAga samAna nahIM hotA hai, usI prakAra rAtri bhojana kA anurAga tathA dina ke bhojana kA anurAga samAna nahIM hai| dina meM hI bhojana bahuta kAphI hai| jo rAtri tathA dina - donoM meM bhojana karatA hai usake Dhora ke samAna dharma rahita pravRtti rhii| rAtri bhojana karanevAle ke vrata tapa nahIM hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha- samyagdarzana adhikAra] [145 aisA vizeSa jAnanA - anAdikAla se videhakSetra meM tathA bharatakSetra ke jinadharmI ke to dina meM eka bAra yA do bAra hI bhojana hotA hai, rAtri meM to kabhI bhI bhojana nahIM hotA hai| jo rAtri meM bhojana karatA hai to cUlhA, cakkI, buhArI, jala Adi kA samasta Arambha rAtri meM hI hogaa| bhojana banAne meM, tarakArI banAne meM, puruSoM ke bhojana karane meM, strI-kuTumba-sevaka Adi ke meM bartana dhone meM mAMjane meM bahArane meM do prahara rAtri bIta jAtI hai| aneka jIvoM kA saMhAra ho jAtA hai, samasta yatnAcAra kA abhAva ho jAtA hai| kIr3A, kIr3I, illI, kasArI, makar3I ityAdi bar3e-bar3e jIvoM kA bhojana meM giranA; tathA IMdhana meM, cUlheM meM, tarakArI meM, jala meM, bartanoM meM to girate hI haiN| dIpaka va cUlhA Adi ke nimitta se makkhI, macchara, DAMsa , pataMge Adi aneka jIvoM kA nitya prati hI homa ho rahA hai| dina meM bhI Arambha tathA rAtri meM bhI ghora Arambha se sabhI parivAra ke logoM ko bahuta duHkha utpanna ho jAtA hai| rAtri meM ghora dhandhA-Arambha karane se pariNAmoM meM samatA nahIM A sakatI hai| rAtri meM bhojana karanevAle ko dharma-sevana, zAstra kA paThana, zravaNa, tatvArtha kI carcA, sAmAyika, jApa, zubhadhyAna kA to avasara hI nahIM rahatA hai| jinendradharma ke dhAraka rAtri bhojana kabhI bhI nahIM karate haiM - aisI sanAtana rIti abhI taka calI A rahI hai| karor3o manuSyoM meM yaha bAta prasiddha hai ni jinadharmI rAtri meM bhojana nahIM krte| aisI yaza kI ujjvalatA, prabhAvanA, uccatA, bhojana kI zuddhatA ko bigAr3akara yadi koI pramAdI viSayoM meM aMdhA hokara rAtri meM dUdha, kalAkaMda, per3A khAtA hai tathA davAI-pAnI Adi pItA hai vaha apane uttama AcaraNa ko, dharma ko, kula kI maryAdA ko, jainIpanA ko jala meM Dubokara sanmArga se bhraSTa huA unmArgI haiN| usakA to bAhya-AbhyaMtara mArga hI bhraSTa hai aura vaha Age adharma kI paripATI calAne vAlA hai| isI prakAra rAtri kA banAyA huA bhojana bhI dina meM khAne yogya nahIM hai| nIca saMgati tyAga : mithyA dharma ke dhArakoM ke sAtha, mAMsa bhakSiyoM ke saMga baiThakara bhojana nahIM kro| nIca jAti ke puruSoM se mitratA nahIM kro| devatA ko car3hAyA gayA bhojana nahIM khAnA caahiye| hAthI dAMta kI cUr3I, roma kA (UnI) vastra, kambala pahina kara bhojana banAyA ho to vaha bhojana bhI khAne yogya nahIM hai| mAMsabhakSI ke ghara meM, nIca jAti ke ghara meM bhojana nahIM karanA caahiye| itra tyAga : attAroM kA arka, mAjUma, zarabata tathA anya sabhI vastue~ khAnA yogya nahIM hai| attAra ke yahA~ videzoM kA banA haA. mlecchoM ke jala se banAyA haA. jaThe arka kI bharI harDa botaleM AtI hai, tathA vaha kisa-kisa vastu se banAyA gayA hai sabhI kucha ajJAta hai| arka meM aneka jalacara, thalacara, nabhacara paMcendriya Adi jIvoM ke mAMsa ke kaI arka haiN| aneka prakAra kI zarAba banAkara arka nAma rakha dete haiM, bahuta jIvoM ke aMDoM ke rasa kI botaleM bharI rakhI haiN| samasta zarbata, murabbA, mAjUma javArasa Adi meM madhu (zahada) hotI hai| aneka jIvoM ke aneka aMga, iMdriyA~, jihvA , kalejA, sUkhA huA mAMsa vagairaha attAra becatA hai| bhArata ke sabhI uttama kulavAloM kI buddhi bhraSTa karane ko musalamAna logoM ne apanI ucchiSTa bhakSaNa karAne ke liye sampUrNa hindustAna ke logoM ko bhraSTa karane ke liye attAroM kI dukAne khulavAI haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 146] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra eka karor3a kasAiyoM kI hiMsA ke barAbara eka attAra kI dukAna kI davAiyoM meM hiMsA hai| yahA~ apane bhArata deza meM rAjA logoM ne hindu dharma tathA bhAratIya saMskRti kI rakSA ke liye krama saMvata 1822 taka to attAroM kA basanA tathA dakAna karanA nahIM hone diyaa| phira kAla ke nimitta se pApa kI pravRtti phaila gii| aba uttama kulavAle bhI ina arka Adi kA sevana karane lage haiN| mAMsa bhakSI musalamAna kI jUMThana tathA zarAba Adi kA khAnA-pInA karane para aba brAhmaNapanA, mahAjanapanA, vaizyapanA kahAM raha gayA hai ? sabhI kula AcaraNa-bhraSTa ho gaye haiN| ____ AcaraNa-bhraSTa ho jAne se abhakSya bhakSaNa karane se hI logoM kI buddhi satyArtha dharma se rahita ho gaI hai| attAroM kI auSadhi se hI roga miTate haiM, aisA niyama nahIM hai| attAroM kA arka pIkara dharmabhraSTa hokara bahuta loga marate dekhe jAte haiN| jinako durgati kA baMdha ho gayA hai unheM hI unakI bhraSTa auSadhi se ArAma hotA hai| jaise rAjA aravinda ko dAhajvara ho gayA thA, usane aneka ilAja kiye to bhI roga zAnta nahIM huaa| eka dina mahala kI chata para do chipakaliyoM kI lar3AI hone se unake zarIra ke khUna kI eka bUMda rAjA ke zarIra para A girI jisase rAjA ko bahuta zItalatA kA anubhava huaa| taba usa pApI rAjA ne apane putra se kahA - mujhe khUna kI bAvar3I bharavA do, maiM usameM khUba nahAkara dAha kI AtApa se rahita ho jaauuNgaa| taba putra ne pApa se bhayabhIta hokara lAkha ke raMga kI bAvar3I bharavA dii| rAjA bAvar3I ko dekhakara bahuta AnaMdita hokara bAvar3I meM DUbakara nahAne pahu~cA, kintu usa bAvar3I ko nakalI khUna kI bAvar3I jAnakara putra ke Upara bahuta krodhita huaa| putra ko mAra DAlane ke liye churI lekara daur3A kintu rAste meM hI gira par3A tathA apane hAtha kI churI se svayaM hI mara gayA aura naraka meM jA phuNcaa| isI taraha jinakI durgati honI hai unako attAra kI davAiyoM se ArAma ho jAtA hai, taba pAparUpa attAra kI anya vastuoM meM usakI pravRtti ho jAtI hai| ata: prANoM ke nAza kA avasara Ane para bhI, chaha mahIne ke bAlaka ko bhI attAra kI auSadhi denA ucita nahIM hai| dharma bigar3a jAne ke bAda yaha jinadharma anaMtakAla meM bhI nahIM milegaa| isaliye jainadharma ke dhArakoM ko zarIra ke hajAroM khaNDa ho jAyeM to bhI abhakSma-bhakSaNa nahIM karanA caahiye| hoTala (bAjAra) kA bhojana tyAga : bAjAra kI dukAnoM kA ATA kabhI nahIM khAnA cAhiye / becanevAloM ke yahA~ sabhI camArina, khaTIkanI, musalamAninI, dhobina ityAdi pIsatI haiN| musalamAna, dhobI, balAI Adi ko rAjA ke tabelA-topakhAnA se ATA milatA hai, unase bAjAra ke dukAnadAra kharIda lete haiN| yaha ATA eka mahInA yA chaha mahIne pahale kA pisA huA hai, koI maryAdA nahIM hai| usameM hajAroM illiyA~ ho jAtI haiN| bahuta loga to ghunA AnAja lekara pisavAkara becate haiM tathA kharIdavAle musalamAna-mleccha Adi sabhI usI ATe meM hAthoM ko lagAkara tulAkara le jAte haiN| musalamAnoM ke nukatA ( mRtyu bhoja) vivAha meM yadi kAma meM nahIM AtA hai to ve AdhA ATA to usana (gUMtha ) lete haiM, AdhA dukAnadAra ko hI vApisa kara dete haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra ] [147 dharmazAlA-hoTala ke dukAnadAra kA pItala kA, kAMse kA, lohe kA bartana bhojana karane-- banAne ke liye lenA yogya nahIM hai| vaha to sabhI mAMsabhakSI durAcAriyoM ko bhI ve hI bartana de detA hai| isaliye apane AcaraNa kI yadi ujjvalatA banAye rakhanA cAhate ho to tIna-cAra bartana apane pAsa meM rakhakara videza meM bAhara gamana ke liye nikalanA caahiye| vahA~ para damar3I (cauthAI paisA) adhika dekara ATA taiyAra karAkara khAnA cAhiye / yadi vidhi anusAra ATA taiyAra huA nahIM prApta ho sake to khicar3I - ghuMgharI banAkara khA lenA caahiye| abhakSya tyAga :- bAjAra kI miThAI, lADU, baraphI, ghevara Adi nahIM khAnA cAhiye / inakA ATe kA, ghI kA jala kA kucha bhI prAmANikapanA nahIM hai, parimANa nahIM hai, maryAdA nahIM hai| lobhI tathA niMdyakarmiyoM ke koI AcAra-vicAra kA viveka nahIM hotA hai / maidA kA khamIrA banAkara sar3Ate haiM, khaTTA hote hI usameM anaMtAnaMta jIva utpanna hone lagate haiN| phira kar3hAI ke garma ghI yA tela meM pakAte haiM, bhUnate haiM, jalebI banAte haiM, sAbunI ( phainI) banAte haiM jo khAne ke yogya hI nahIM haiN| dahI meM khAMDa bUrA milAkara bahuta samaya taka nahIM rakhanA cAhiye, do muhUrta meM hI khAnA yogya hai| apane putra, bhAI, mitrAdi ke sAtha zAmila hokara eka hI bartana meM bhojana karanA ucita nahIM hai| manuSyoM kA, kuttA, billI ityAdi kA jUThA bhojana tyAganA yogya hai| gadhA, gAya, bhaiMsa tiryaMcoM ke jUThe jala ityAdi meM snAna nahIM karo; pInA to kabhI bhI nahIM caahiye| anna kA, khAMDa kA, lapasI kA banAyA huA manuSya - tiryaMcoM ke AkAra ko nahIM khaao| devI, dihAr3I, vyantaroM kI pUjA ke liye saMkalpa pUrvaka banAyA gayA, car3hAyA gayA bhojana tyAgane yogya hai| mAMsa bhakSiyoM ke bartana meM bhojana bhakSaNa nahIM karanA caahiye| apane bartana mAMsabhakSI ko mAMgane para bhI nahIM do / nAI ke bartana ke pAnI se bAla nahIM bnvaao| rajasvalA kA chuA bartana bhojana ke yogya nahIM hai| anupasevya tyAga : anupasevya jAnakara vikArarUpa vastra, AbharaNa Adi nahIM pahinanA caahiye| jo uttama kula ke yogya nahIM aise nIca kula ke pahinAve, vezyA tathA viT puruSoM ke pahinAve, sipAhiyoM tathA mleccha musalamAnoM ke pahinAve, svAmI, yogI, phakIra, bhAMr3oM ke pahinane ke vastra AbharaNa pariNAma bigAr3ate haiM, isaliye nahIM pahinanA caahiye| apane Apa tathA dUsare meM vikAra paidA nahIM karane vAle, apane pada ke yogya, avasthA ke yogya, loka se aviruddha aise AbharaNa, vastra, bheSa dhAraNa karanA hI ucita hai| bahuta kahane se kyA hai ? saMkSepa meM itanA jAna lenA ki samasta saMsAra ke paribhramaNa kA kAraNa pAMca iMdriyoM ke viSayoM meM lAlasA hai / pA~ca iMdriyoM meM bhI jihvA iMdriya tathA upastha iMdriya ina do iMdriyoM kI lAlasA isaloka tathA paraloka donoM ko hI bigAr3anevAlI hai| ina do iMdriyoM ke viSayoM kI lolupatA jinheM adhika hai ve manuSya janma meM bhI pazu ke samAna haiN| pazuyoni meM bhI inhIM do iMdriyoM ke viSayoM kI cAha se paraspara meM lar3a-lar3akara mara jAte haiM, mAra DAlate haiM, mArakara khA jAte haiN| manuSya janma meM bhI kalaha karanA, maranA, mAranA, nirlajja honA, jUThana khAnA, dInatA kahanA, puNya Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 148] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra dAna lenA, abhakSya-bhakSaNa karanA, ityAdi sabhI nIcakarmoM meM pravRtti rakhanA iMdriyoM ke viSayoM kI lAlasA se hI hotI hai| vicArakara dekho! bhogabhUmi ke tathA devaloka ke nAnA prakAra ke bhogoM se bhI jaba tRpti nahIM huI, taba ye thor3I sI jiA kA sparza mAtra kA svAda to bahuta thor3e samaya kA hai; bhojana ko nigalane ke bAda nahIM hai, tathA usake pahile bhI nahIM hai, usase tRpti kaise hogI? isa prakAra taSNA ko baDhAnevAle AhAra meM labdhatA choDakara, sabhI iMdriyoM ko jItakara rasa-nIrasa bhojana kI karma ne jaisI vidhi milAI hai usI meM santoSa karake, abhakSyoM kA tyAga karake, deha ke dhAraNa mAtra ke liye jo bhojana karatA hai vaha sabhI pApoM se rahita hokara devaloka kA pAtra hotA hai| pariNAmoM kI sAmarthya ke anusAra vrata leM :- yahA~ aisA jAnanA ki - jo manuSya bhogopabhoga parimANa vrata le use pariNAmoM kI dRr3hatA dekha lenA cAhiye ki merA rAga ghaTA hai, kitanA rAga abhI nahIM ghaTA hai| yaha bhI sAmarthya dekha le ki jitanA maiM tyAga kara rahA hU~ usake anusAra merA zarIra tathA mere pariNAmoM meM usakA nirvAha karane kI sAmarthya hai yA nahIM hai ? isa prakAra vicAra karake vrata dhAraNa karanA caahiye| deza kI rIti nirvAha yogya dekhanA caahiye| apanA koI sahAyaka hai yA ki tyAga-vrata ko bigAr3ane vAlA hai - aisA bhI vicAra kara lenA caahiye| apane zarIra kA nirogapanA dekhanA cAhiye, bhojana Adi milane yA na milane kA saMyoga dekhanA cAhiye, bhojana mere adhIna hai yA parAdhIna hai yaha bhI dekhanA caahiye| mere dvArA ina vratoM ko le lene para hamAre tathA strI-puruSa, mAtA-pitA-svAmI ityAdi ke pariNAmoM meM saMkleza hogA yA nahIM hogA ? apanA svAdhInapanA-parAdhInapanA jAnakara jisa prakAra pariNAmoM kI ujjvalatA sahita vrata kA nirvAha ho isa prakAra niyamarUpa tyAga karanA caahiye| yAvajjIvana tyAgane yogya : yama arthAt jaba taka jIvana zeSa hai taba taka ke liye tyAga krnaa| kitane hI padArtha to yAvajjIvana hI tyAgane yogya hai; jinameM prakaTa trasajIvoM kA ghAta hotA hai, aMnata jIvoM kA ghAta hotA hai, apane kula meM sevana karane yogya nahIM hai, nazA lAne vAle haiM, tathA madya-mAMsa, madhu, mAkhana, madirA, acAra, mahAvikRti, rAtri meM bhojana karanA, juA Adi sAtoM vyasana, binA diyA para dhana kA grahaNa, trasahiMsA, sthUla asatya, anyAya kA parigraha, binA chanA jala, anarthadaNDa ye to yAvajjIvana hI tyAgane yogya haiM; inameM niyama kyA karanA ? ye to mahAn anIti hai| inakA tyAga karane se zarIra para kucha kleza, bhAra, duHkha nahIM AtA hai, apayaza bhI nahIM hotA hai| inakA tyAga karane meM dhana kharca nahIM hotA hai, bala nahIM cAhiye, svAmI tathA strI-putra, mAtA-pitA, kuTumba Adi kI sahAyatA nahIM cAhiye, kisI se pUchane yA kisI ko batAne kA bhI koI kAma nahIM hai, apane pariNAmoM ke hI AdhIna hai| inakA tyAga karane meM kisI prakAra se zIta, uSNa, kSudhA, tRSA Adi kI bAdhA-pIr3A nahIM bhoganA par3atI hai, svAdhIna hai, pariNAmoM tathA deha meM sukha karane vAlA hai| isaliye durlabha sAmagrI manuSyajanma, jainakula, jinadharma pAkara bhogopabhoga parimANa karanA zreSTha hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] [149 vipadA meM dRr3hatA dhAraNa karo - yadi kabhI prabala karma ke udaya se yaha manuSya jisane vrata liyA hai kisI kudeza meM parAdhInatA meM jA par3e, prabala bur3hApA A jAne se uThane-baiThane-calane kI sAmarthya ghaTa jAye, koI strI-putra Adi sahAyaka na rahe, netroM se aMdhA ho jAye, bahirA ho jAye, lambA roga A jAye, baMdIkhAne meM mleccha Adi ke adhIna ho jAye, duSTa mleccha Adi apanA bhojana jala Adi bigAr3a deM, jabaradastI saba ke sAtha zAmila baiThAkara khAnapAna karAveM, aise-aise upadrava A jAyeM to vahA~ apane aMtaraMga meM to vrata saMyama nahIM chor3anA tathA bAhara zrI paMca namaskAra maMtra kA dhyAna karate rahane para hI vaha zuddha hai; kyoMki bAhya deha Adi pavitra rahe yA apavitra ho jAye, mala-mUtra-rudhira Adi se lipta ho jAye, samasta kutsita glAni yogya avasthA ko prApta honevAlA puruSa bhI yadi paramAtmA ko smaraNa karatA hai to vaha bAhara se bhI pavitra hai aura aMdara se bhI pavitra hai| deha to saptadhAtumaya mala-mUtrAdi kI bharI huI hai tathA rogoM kA sthAna hai| eka kSaNa meM sampUrNa zarIra meM kor3ha jharane laga jAtA hai, hajAroM phor3A-phunsI, gumar3I, khUna, pIva bahane lagatI hai, mala-mUtra apane Apa bahane lagatA hai, aisI dazA meM bAhya vyavahAra zuddhatA kaise ho; tathA nirdhana, ekAkI kA sahAyaka kauna hotA hai ? __dharmAtmA puruSa to azubha karma ke udaya maiM glAni tyAga karake dhIratA dhAraNa karake Arta pariNAmoM dvArA saMkleza nahIM karate haiN| ve to azubha karma ke udaya ko nirjarA mAnakara, aMtaraMga vItarAgatA dvArA saMsAra, zarIra, bhogoM kA svarUpa cintavana karate hue, bAraha bhAvanA bhAte hue, karma ke udaya se apane AtmasvarUpa ko bhinna, jJAtA-draSTA-zuddha cintavana karate hue, vItarAgatA dvArA hI rAga, dveSa, harSa, viSAda, glAni, bhaya, lobha, mamatA rUpa AtmA ke maila ko dhokara apane ko zuddha mAnate haiM, unhIM kI sampUrNa zuddhatA hotI hai| aba bhogopabhoga parimANa vrata ke do bheda kahanevAlA zloka kahate haiM : niyamo yamazca vihitau dvedhA bhogopabhogasaMhAre / niyama: parimitakAlo yAvajjIvaM yamo dhriyate / / 87 / / artha :- bhagavAna bhogopabhoga ghaTAne se niyama aura yama aisA do prakAra kA bhogopabhoga parimANavrata kahA hai| kAla kI maryAdA lekara tyAga karane ko niyama kahA hai, tathA jaba taka isa deha meM jIvana hai taba taka (jIvana paryaMta ke liye ) tyAga karane ko yama kahA jAtA hai| bhAvArtha :- jo eka bAra bhogane meM AveM aise AhAra Adi to bhoga haiM, tathA jo bArambAra bhogane meM Ave aise vastra-AbharaNa Adi upabhoga haiN| ina bhoga-upabhogoM kA tyAga yama aura niyama se do prakAra kA hai| inameM jisa bhoga-upabhoga kA eka muhUrta, do muhUrta, eka pahara , do pahara, eka dina, do dina, pA~ca dina, paMdraha dina, eka mAha, do mAha, cAra mAha , chaha mAha , eka varSa, do varSa ityAdi samaya kI maryAdA pUrvaka tyAga karanA vaha niyama nAma kA parimANa hai| jo padArtha apane liye upayogI ho. zaddha ho usakA tyAga to kAla kI maryAdA lekara hI niyama rUpa tyAga karanA caahiye| jo padArtha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra apane liye prayojana kA nahIM ho va pariNAmoM ko bigAr3ane vAlA ho, doSa sahita ho usakA tyAga to yAvajjIvana yama nAma ke parimANa pUrvaka hI karanA caahiye| isa bhogopabhoga parimANa ke dvArA aneka pApoM kA Astrava ruka jAtA hai, iMdriyA~ vaza meM ho jAtI hai, rAga bahuta maMda ho jAtA hai, vyavahAra zuddha ho jAtA hai, mana vaza meM ho jAtA hai, vyavahAra-paramArtha donoM hI ujjavala ho jAte haiN| isaliye bhogopabhoga parimANavata hI AtmA kA hita haiM; viruddha bhoga to tyAganA hI caahiye| aviruddha bhogoM ko bhI apanI zakti pramANa deza-kAla dekhakara dina-rAtri ke kAla kI maryAdApUrvaka tyAga karanA caahiye| usameM bhI phira do ghar3I, cAra ghar3I kI maryAdA lekara tyAga karanA caahiye| isase karmoM kI bar3I nirjarA hotI hai| aba aura bhI bhogopabhoga ke parimANa kahanevAlA zloka kahate haiM : bhojanavAhanazayanasnAnapavitrAGgarAgakusumeSu / tAmbUlavasanabhUSaNa manmathasaGgItagIteSu // 88 / / artha :- bhogopabhoga parimANavrata meM nitya hI isa prakAra niyama karanA cAhiye - Aja ke dina meM eka bAra hI bhojana karU~gA yA do bAra bhojana karU~gA yA tIna bAra ityAdi bhojana karane kA parimANa karanA; athavA maiM Aja ke dina itanI jAti kA anna tathA itane rasa, itane prakAra vyaMjana khAUMgA. adhika prakAra ke nahIM khAUMgA-aisA bhojana kA niyama karanA caahiye| vAhana, hAthI, ghor3A, ratha, UMTa, baila, pAlakI, vahalI ( moTara, rela) nAva, jahAja (havAIjahAja) ityAdi vAhana ke Upara baiThane-car3hane kA niyama karanA caahiye| palaMga, khATa, bistara ityAdi meM zayana karane kA niyama karanA cAhiye - maiM Aja palaMga Adi para hI zayana karUMgA yA bhUmi para hI zayana kruuNgaa| ___Aja eka bAra snAna karU~gA, yA do bAra snAna karU~gA yA snAna hI nahIM karU~gA ityAdi niyama karanA caahiye| pavitra aMgarAga arthAt candana, kezara, kapUra Adi kA vilepana karanA yA nahIM karanA isakA bhI niyama karanA caahiye| phUla tathA phUloM kI mAlA, AbharaNa Adi dhAraNa karane kA bhI niyama karanA caahiye| tAmbala, ilAyacI. supArI, lauMga Adi khAUMgA isakA bhI niyama karanA caahiye| vastroM kA bhI niyama karanA cAhiye ki Aja itane vastra pahinUMgA, adhika nahIM phinuuNgaa| Aja itane hI AbharaNa pahinUMgA, adhika nahIM pahinUMgA-aisA AbharaNa pahinane kA bhI niyama karanA caahiye| ___kAmasevana kA bhI niyama karanA cAhiye; nRtya dekhane kA bhI niyama karanA cAhiye; gIta gAne kA tathA kalAkAroM se gIta sunane kA bhI niyama karanA caahiye| haritakAya ke bhI khAne kA niyama karanA, SaT rasa ke khAne-pIne kA niyama karanA, pAnI pIne kA bhI niyama karanA, siMhAsana, kursI, caukI ityAdi Asana para baiThane kA bhI niyama karanA caahiye| isa prakAra apane yogya bhoga-upabhoga kA bhI nitya niyama karanevAle ke bhojana-pAnI karate hue bhI nirantara saMvara hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra] [151 aba niyama ke liye kAla kI maryAdA kahanevAlA zloka kahate haiM - __ adya divA rajanI vA pakSo mAsastatharturayanaM vaa| __ iti kAlaparicchityA pratyAkhyAnaM bhavenniyamaH / / 89 / / artha :- adya arthAt eka ghar3I, muhUrta, prahara, dina, rAtri, pakSa, eka mAha, Rtu arthAt do mAha, ayana arthAt chaha mAha ityAdi kAla kA parimANa karake tyAga karanA vaha niyama kahalAtA hai| isa prakAra bhogopabhoga parimANa vrata kA varNana kiyaa| aba bhogopabhoga parimANa vrata ke pAMca aticAra kahanevAlA zloka kahate haiM : viSaya viSato'nupekSAnusmRtiratilaulyamatitRSAnubhavau / bhogopabhogaparimAvyatikramAH paJca kathyante / / 10 / / artha :- ye bhogopabhoga parimANavrata ke pAMca aticAra tyAgane yogya haiN| viSaya saMtApa bar3hAte haiM tathA viSayoM ke nimitta se maraNa bhI ho jAtA hai| ye pAMca iMdriyoM ke viSaya viSa hai| inameM parimANa kA rAga nahIM ghaTanA vaha anupekSA nAma kA aticAra hai 1 / jo viSaya pUrvakAla meM bhoge the unheM bAra-bAra yAda karate rahanA vaha anusmRti nAma kA aticAra hai / vartamAna meM jo viSaya bhogatA hai unameM ati gRddhatA se tathA ati Asakta hokara bhoganA vaha atilaulya nAma kA aticAra hai 3 / bhaviSya meM viSayoM bhogane kI atitRSNA banI rahanA vaha atitRSNA nAma kA aticAra hai 4 / jisa kAla meM viSaya nahIM bhoga rahA hai phira bhI aisA samajhanA ki maiM viSaya ko bhoga hI rahA hUM, aisA pariNAma vaha anubhava nAma kA aticAra hai 5 / ___ isa prakAra bhogopabhoga parimANavrata ke pAMca aticAra chor3akara vrata ko zuddha pAlanA caahiye| cauthA - guNavrata adhikAra samApta Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 152] pariziSTa - 4 kundakunda (zataka) vANI arahaMta siddhAcArya pAThaka sAdhu haiM parameSThi gnn| saba AtamA kI avasthAe~ AtamA hI haiM zaraNa / / 2 / / samyak sudarzana jJAna tapa samabhAva samyak aacrnn| aba AtamA kI avasthAe~ AtamA hI haiM zaraNa / / 3 / / maiM eka darzana-jJAnamaya nita zuddha hU~ rUpI nahIM / ye anya saba paradravya kiMcit mAtra bhI mere nahIM / / 6 / / caitanya guNamaya AtamA avyakta arasa arUpa hai| jAno aliMgagrahaNa ise yaha anirdiSTa azabda hai / / 7 / / jo jAnatA maiM zuddha hU~ vaha zuddhatA ko prApta ho| jo jAnatA avizuddha vaha avizuddhatA ko prApta ho||9|| jo bhavyajana saMsAra-sAgara pAra honA cAhate / ve karma IMdhana-dahana jina zuddhAtamA ko dhyAvate / / 14 / / darzana rahita yadi veSa ho cAritra virahita jJAna ho| saMyama rahita tapa nirarthaka AkAza-kusuma samAna ho||19|| mukti gaye yA jAyeMge mAhAtmya hai samyaktva kaa| yaha jAna lo he bhavyajana! isase adhika aba kaheM kyA / / 6 / / saddharma kA hai mUla darzana jinavarendroM ne kahA / he kAnavAlo suno! darzana-hIna vaMdana yogya nA / / 35 / / DorA sahita sui nahIM khotI gire cAhe vn-bhvn| saMsAra-sAgara pAra hoM jinasUtra ke jJAyaka zramaNa / / 63 / / tattvArtha ko jo jAnate pratyakSa yA nijazAstra se| dRgamoha-kSaya ho isaliye svAdhyAya karanA caahiye||64|| vrata sahita pUjA Adi saba jinadharma meM satkarma haiN| dRgamoha-kSoma vihina nija pariNAma Atamadharma haiM / / 68 / / cAritra hI basa dharma hai vaha dharma samatAbhAva hai| dRgamoha-kSobha vihina nija pariNAma samatAbhAva haiN||69 / / mithyAtva kA parityAga kara ho nagna pahale bhAva se| AjJA yahI jinadeva kI phira nagna hove dravya se / / 70 / / vastrAdi saba parityAga koDAkor3I varSoM tapa kreN| para bhAva bina nA siddhi ho satyArtha yaha jinavara kheN|76 / / jyoM loha ber3I bA~dhatI tyoM svarNa kI bhI bA~dhatI / isa bhA~ti zubha-azubha donoM karma ber3I bAMdhatI / / 87 / / yadi koI IrSyAbhAva se nindA kare jinamArga kii| chor3o na bhaktI vacana suna isa vItarAgI mArga kI / / 16 / / dravya guNa paryAya se jo jAnate arahaMta ko| ve jAnate jina AtamA dagamoha unakA nAza ho / / 99 / / hai jJAna darzana zuddhatA nija zuddhatA zrAmaNya hai / ho zuddha ko nivAraNa zata-zata bAra unako namana hai / / 101 / / darzana - pATha darzana zrIdevAdhideva kA, darzana pApa vinAzana hai| darzana hai sopAna svarga kA, aura mokSa kA sAdhana hai||1|| zrI jinendra ke darzana au, nirgrantha sAdhu ke vandana se| adhika dera agha nahIM raheM, jala chidra sahita kara meM jaise||2|| vItarAga-mukha ke darzana kI, padmarAga sama shaaNt-prbhaa| janma-janma ke pAtaka kSaNa meM, darzana se hoM zAMta vidaa||3|| darzana zrI jinadeva sUrya, saMsAra-timira kA karatA naash| bodha-pradAtA citta padma ko, sakala artha kA kare prkaash||4|| darzana zrI jinendracandra, kA, saddharmAmRta brsaataa| janmadAha ko kare zAMta, au sukha vAridhi ko vikasAtA / / 5 / / sakala tattva ke pratipAdaka samyaktvAdi guNa ke saagr| zAMta digambara rUpa, naD, devAdhideva tumako jinavara / / 6 / / cidAnandamaya ekarUpa, vaMdana jinendra paramAtmA ko| ho prakAza paramAtma nitya, mama namaskAra siddhAtmA ko / / 7 / / anya zaraNa koI na jagata meM, tumhIM zaraNa mujhako svaamii| karuNa bhAva se rakSA kariye, he jineza antryaamii||8|| rakSaka nahIM zaraNa koI nahIM tIna jagata meM dukhtraataa| vItarAga prabhu sA na deva hai, haA na hoga dina-dina pAU~ jinavarabhakti, jinavarabhakti, jinvrbhkti| sadA mile vaha sadA mile, jaba taka na mile mujhako mukti / / 10 / / nahIM cAhatA jinadharma binA, maiM cakravartI honaa| nahIM akharatA jainadharma se sahita, daridroM kA honaa||11|| janma-janma ke kiye pApa au bandhana koTi-koTi bhava ke| janma-mRtyu au jarA roga, saba kaTa jAte jinadarzana se / / 12 / / Aja 'yugala dRga hue saphala, tuma caraNa-kamala se he prbhuvr| he triloka ke tilaka! Aga lagatA bhavasAgara cullU bhara / / 13 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caturtha - samyagdarzana adhikAra ] [153 tattvavicAra kI mahimA isa jIva ko sukha iSTa hai, vaha sukha sarva karmoM ke nAza se hotA, karmoM kA nAza cAritra se hotA hai, aura vaha caritra prathama aticAra rahita samyaktva ho tathA cAroM anuyoMgoM ke dvAra mokSamArga meM prayojanabhUta vastu kA saMzaya viparyaya aura anadhyavasAya Adi rahita yathArtha jJAna ho taba hotA hai| taba pramAda, mada Adi saba dUra ho jAte hai aura zAstroM kA zravaNa, vicAraNA, AmnAya, anuprekSA, sahita abhyAsa karatA hai| isaliye sarvakalyANa kA mUlakAraNa eka Agama kA yathArtha abhyAsa hai| isaliye jo puruSa apane hita ke icchuka haiM unako sarvaprathama hI tattvanirNayarUpa kArya karanA yogya hai| __- sattA svarUpa 1: paM. bhAgacandajI chAjer3a dekho tattvavicAra kI mahimA! tattva vicAra rahita devAdika kI pratIti kare, bahuta zAstroM kA abhyAsa kare, vratAdika pAle, tapazcaraNAdika kare, usako to samyaktva hone kA adhikAra nahIM; aura tattva vicAravAlA inake binA bhI samyaktva kA adhikArI hotA hai| -mokSamArga prakAzaka 260 yadi isa avasara meM bhI tattvanirNaya karane kA puruSArtha na kare, pramAda se kAla gaMvAye yA to manda-rAgAdi sahita viSaya-kaSAyoM ke kAryoM meM hI pravarte, yA vyavahAra dharma kAryoM meM pravarte, taba avasara to calA jAyegA aura saMsAra meM hI bhramaNa hogaa| tathA isa avasara meM jo jIva puruSArtha se tattvanirNaya karane meM upayoga kA abhyAsa rakhe, unake vizuddhatA bar3hegI, usase karmoM kI zaktihIna hogI, kucha kAla meM apane Apa darzanamoha kA upazama hogA, taba tattvoM kI yathAvat pratIti aayegii| so isakA to kartavya tattvanirNaya kA abhyAsa hI hai| isI se darzanamoha kA upazama to svayameva hotA hai; usameM jIva kA kartavya kucha bhI nahIM hai| -mo. mA. pra.312 isaliye avasara cUkanA yogya nahIM hai| aba sarva prakAra se avasara AyA hai, aisA avasara prApta karanA kaThina hai| isaliye zrI guru dayAlu hokara mokSamArga kA upadeza dete haiM, usameM bhavya jIvoM ko pravRti krnaa| -mo.mA.pra.313 jise Atmaruci huI ho - vaha Atmaruci ke dhAraka tIrthaGkara Adi ke purANoM ko bhI jAne tathA AtmA ke vizeSa jAnane ke liye guNasthAnAdika ko bhI jaane| tathA Atma AcaraNa meM jo vratAdika sAdhana haiM unako bhI hitarUpa mAne tathA AtmA ke svarUpa ko bhI phicaane| isaliye cAroM anuyoga hI kAryakArI haiN| - mo. mA. pra. 201 yadi te saccI dRSTi huI hai to sabhI jaina zAstra kAryakArI hai| vahA~ bhI mukhyataH adhyAtma-zAstroM meM to AtmasvarUpa kA mukhya kathana hai| so samyagdRSTi hone para Atma svarUpa kA nirNaya to ho cukA, aba to jJAna kI nirmalatA ke artha va upayoga ko maMda kaSAyarUpa rakhane ke artha anya zAstroM kA abhyAsa mukhya caahiye| tathA Atma svarUpa kA nirNaya huA haiM, use spaSTa rakhane ke artha adhyAtma zAstroM kA bhI abhyAsa cAhiye, parantu anya zAstroM meM aruci to nahIM honA caahiye| jisako anya zAstroM kI aruci hai use adhyAtma kI ruci saccI nahI hai| -mo. mA.pra. 200 moha ke udaya se mithyAtva aura kaSAyabhAva hote haiM, so ye hI saMsAra ke mUla kAraNa haiN| inhIM se vartamAna kAla meM jIva du:khI hai, aura AgAmI karma bandha ke bhI kAraNa ye hI hai| - mo. mA. pra. 41 ___ tathA saMjJI paMcendriya kadAcit tattva nizcaya karane kA upAya vicAre, vahA~ abhAgya se kudeva-kuguru-kuzAstra kA nimitta bane to atattva zraddhAna puSTa ho jAtA hai| vaha to jAnatA hai ki inase merA bhalA hogA parantu ve aisA upAya karate haiM jisase yaha aceta ho jaay| - mo. mA. pra.51 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 154] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra tathA kadAcit sudeva-suguru-suzAstra kA bhI nimitta bana jAye to vahA~ unake nizcaya upadeza kA to zraddhAna | karatA, vyavahAra zraddhAna se atattva zraddhAnI hI rahatA hai| vahAM manda kaSAya ho tathA viSaya kI icchA ghaTe to thor3A duHkhI hotA hai, parantu phira jaisA kA taisA ho jAtA hai| ___ - mo. mA. pra.52 pramAdI rahane meM to dhamat hai nhiiN| pramAda se sukhI rahe vahA~ to pApa hI hotA hai; isaliye dharma ke liye udyama karanA hI yogya hai| -mo. mA. pra. 291 mokSamArga kI prayojanabhUta mUla vastueM kyA kyA haiM ? vaha batalAte haiM :- jinadharma-jinamata, deva-kudeva, guru-kuguru, zAstra-kuzAstra, dharma-kudharma-adharma, heya-jJeya-upAdeya, saMsAra-mokSa, jIva-ajIva, Asrava, saMvara, nirjarA, bandha mokSa, jIva, pudagala, dharma, adharma, AkAza, kAla, dravya, guNa, paryAya sAmAnyaguNa aura vishessgunn| - sattA svarUpa 4 gagana maMDala meM adhabIca kuA, vahAM hai abhI kA vAsA / sugurA hoya so bhara-bhara pIvai, nigurA jAve pyAsA / / 1 / / gagana maMDala meM gauA biyAnI, basudhA dUdha jmaayaa| mAkhana thA se biralA re! pAyA, jagata chAMcha bharamAyA / / 2 / / Atama anubhava rasa kathA, pyAlA, piyo na jAya / matavAlA to bahi par3e, jJAnI par3e, pacAya / / 3 / / - zrI kAnajI svAmI viSaya sukha virakta, zuddha tatvAnurakta, tapa meM tallIna citta, zruti samUha mst| guNamaNigaNa yukta, sarva saMkalpa mukta , kaho muktisuMdarI ke, kyoM na hoMge ve knt| padmaprabhamaladhArI deva cAma cakSusoM saba matI, citavana karata nivera / jJAna naina sauM jaina hI, jovata itano phera // 1 // jainI jAne jaina naya, jina jina jAnI jain| jeje jainI jaina jana, jAne nija nija naina / / 2 / / - brahma vilAsa upajyo moha vikalpa se, samasta yaha saMsAra, aMtamurkha avalokate, vilaya hota nahiM vAra / - zrImad rAyacandra jI pIto sudhA svabhAva kI, jI to kahUM sunAya / tU rItyo kyoM jAta hai, vItyo narabhava jAya / / - bhaiyA bhagavatIdAsa jI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama- samyagdarzana adhikAra [155 |paMcama - zikSAvrata adhikAra | aba cAra zikSAvratoM kA nAma nirUpaNa karanevAlA zloka kahate haiM : dezAvakAzikaM vA sAmayikaM proSadhopavAso vA / vaiyyAvRtyaM zikSAvratAni catvAri ziSTAni / / 11 / / artha :- dezAvakAzika 1, sAmAyika 2, proSadhopavAsa 3, vaiyAvRtya 4 - aise ye cAra zikSAvrata kahe haiN| bhAvArtha :- ye cAra zikSAvrata gRhasthapane meM munipane kI zikSA kA abhyAsa karAte haiN| aba dezAvakAzika zikSAvrata kahanevAlA zloka kahate haiM - dezAvakAzikaM syAtkAlaparicchedanena dezasya / pratyahamaNuvratAnAM pratisaMhAro vizAlasya / / 12 / / artha :- aNuvratoM ke dhArI puruSoM dvArA dina-pratidina kAla kI maryAdA karake vizAla sImA ko thor3A-thor3A ghaTAte jAnA usakA nAma dezAvakAzika zikSAvrata hai| bhAvArtha :- pahile digvrata meM dazoM dizAoM meM jAnA maMgAnA, bhejanA, bulAnA ityAdi kI yAvajjIvana kI jo maryAdA kI thI vaha bahuta thI, usI meM aba pratidina kSetra kI sImA, kAla kI maryAdA karake ghaTAte hue vrata lenA vaha dezAvakAzika vrata hai, jaise pUrva dizA meM do sau kosa taka ke Age nahIM jAne kA tyAga yAvajjIvana kiyA thA vaha to digvrata hai| aba isI meM hI pratidina maryAdA karake rahanA ki Aja maiM cAra kosa se adhika nahIM jAU~gA, yA zahara ke bAhara nahIM jAU~gA yA apane ghara ke bAhara hI nahIM jAU~gA, vaha dezAvakAzika vrata hai| aba dezAvakAzika vrata meM kSetra kI maryAdA kahanevAlA zloka kahate haiM : gRhahAri - grAmANAM-kSetra-nadI-dAva-yojanAnAM ca / dezAvakAzikasya smaranti sImnAM tapovRddhAH / / 13 / / artha :- tapovRddha jo gaNadharadeva haiM ve dezAvakAzika vrata karane kI sImA-maryAdA batalAte haiM - gRha, mohallA, grAma, kSetra, nadI, vana, yojana ko dezAvakAzika vrata meM sImA kahate haiN| inake bAhara maiM itane samaya taka nahIM jAUMgA, aisA niyama lenaa| aba dezAvakAzika vrata meM kAla kI maryAdA kahanevAlA zloka kahate haiM : saMvatsaramRturayanaMmAsacaturmAsapakSamRkSaM ca / dezAvakAzikasya prAhu: kAlAvadhiM prAjJAH / / 94 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra artha :- jo pravINa puruSa haiM ve eka varSa, chaha mAha, cAra mAha, do mAha, eka pakSa , eka nakSatra isa prakAra dezAvakAzika vrata meM kAla kI maryAdA kahate haiN| aba dezAvakAzika vrata meM mahAvratapanA kahanevAlA zloka kahate haiM : sImAntAnAM parataH sthuuletrpnycpaapsNtyaagaat| dezAvakAzikena ca mahAvratAni prasAdhyante / / 95 / / artha :- pratidina jitane kSetra kA parimANa kiyA ho usake bAhara sthUla tathA sUkSma jo pA~ca pApa haiM, unakA tyAga karane se dezAvakAzika vrata karane se hI mahAvratoM kI siddhi prApta ho jAtI hai| ____ bhAvArtha :- kSetra kI maryAdA ke bAhara sabhI pA~coM pApoM kA pUrNa tyAga kara dene se aNuvrata hI mahAvrata ke samAna ho jAte haiN| aba dezAvakAzika vrata ke pAMca aticAra kahanevAlA zloka kahate haiM : preSaNazabdAnayanaM rUpAbhivyaktiH pudgalakSepo / dezAvakAzikasya vyapadizyante'tyayAH paJca / / 96 / / artha :- jitane kSetra kI maryAdA kI thI usake bAhara kisI prayojana ke liye apane naukara ko, mitra ko, putra ko yA kisI anya ko kahanA ki tuma vahA~ jAkara vaha kAma kara do - aisA kahanA vaha preSaNa nAma kA aticAra hai / / ___maryAdA ke bAhara kSetra meM rahanevAle se bAteM karanA, tathA zabdoM dvArA izAre se samajhA denA ki amuka kAma kara do - vaha zabda nAma kA aticAra hai / 2 / maryAdA ke bAhara ke kSetra se kisI ko bulAnA yA vastra Adi Avazyaka icchita padArtha ko zabdoM se kahakara maMgavA lenA, vaha Anayana nAma kA aticAra hai / / maryAdA ke bAhara ke kSetra meM rahanevAloM ko izAre se samajhAne ke liye apanA rUpa dikhAnA, vaha rUpAbhivyakti nAma kA aticAra hai / 4 / maryAdA ke bAhara ke kSetra meM vastrAdi dvArA, kaMkarI, patthara, lakar3I Adi pheMkakara apanI upasthiti jatAnA, vaha pudgalakSepa nAma kA aticAra hai / 5 / isa prakAra dezAvakAzika vrata ke ye pA~ca aticAra tyAgane yogya haiN| aba sAmAyika zikSAvrata kA svarUpa kahate haiM : AsamayamuktimuktaM paJcAghAnAmazeSabhAvena / sarvatra ca sAmayikAH sAmayikaM nAma zaMsanti / / 17 / / artha :- parama sAmyabhAva ko prApta jo gaNadhara deva haiM ve sAmAyika kI pragaTa prazaMsA karate haiN| maryAdA ke bAhara ke kSetra meM tathA maryAdA ke bhItara ke kSetra meM sarvatra hI samasta mana, vacana, kAya tathA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [157 kRta kArita, anumodanA dvArA kArya kI maryAdA karake sabhI pA~ca pApoM kA pUrNa tyAga karanA sAmAyika kahalAtA hai| __ bhAvArtha :- samasta pA~ca pApoM kA kAla kI maryAdA lekara sampUrNa rUpa se tyAga karanA vaha sAmAyika hai| aba sAmAyika meM pA~ca pApoM kA tyAga karake kisa prakAra rahanA vaha zloka dvArA kahate haiM : mUrdharuhamuSTivAso bandhaM paryaMkabandhanaM cApi / sthAnamupavezanaM vA samayaM jAnanti samayajJAH / / 18 / / artha :- samayajJa arthAt jo paramAgama ke jAnane vAle haiM ve kahate haiM ki zira ke kezoM ko acchI taraha bAMdha kara, muSTibaMdhana, vastrabaMdhana, AsanabaMdhana karake kisI ekAMta sthAna meM khar3e rahakara yA baiThakara, rAga-dveSa rahita zuddha AtmA ko kAla kI maryAdA lekara kevala jAnatA hI rhe| ___ bhAvArtha :- sAmAyika karanevAlA kAla kI maryAdA lekara samasta pApoM ko tyAgakara khar3e hokara yA paryaMka Asana meM baiThe / paryaMka Asana meM baiThakara apane bAMye hAtha kI hathelI para dAMye hAtha kI hathelI ko phailAkara rkhe| apane mastaka ke keza, pahine hue vastra yadi ur3a rahe hoM to unheM sameTakara unameM gAMTha lagAkara bAMdha le| baiThakara yA khar3e hokara sAmAyika karanA caahiye| aba sAmAyika karane yogya sthAna ko zloka dvArA kahate haiM - ekAnte sAmayikaM niAkSepe vaneSu vAstuSu ca / caityAlayeSu vApi ca paricetavyaM prasannadhiyAH / / 19 / / artha :- aisA vikSepa rahita ekAnta sthAna ho, vana ho, bAga ho, makAna ho, caityAlaya ho vahA~ para prasanna citta se zuddhAtmA se paricaya karanA caahiye| ___ bhAvArtha :- jisa sthAna meM citta ko vikSepa karane ke kAraNa nahIM hoM; bahuta asaMyamI janoM kA AnA-jAnA nahIM ho; aneka logoM dvArA vAda-vivAda karake kolAhala nahIM kiyA jA rahA ho; striyoM tathA napuMsakoM kA Agamana-pracAra nahIM ho; najadIka meM gIta, vAditroM Adi kA pracAra nahIM ho rahA ho; tiryaMcoM kA, pakSiyoM kA saMcAra nahIM ho; bahuta zIta, uSNatA, pracaMDa pavana, varSA kI bAdhA nahIM ho; DAMsa, macchara, makkhI, kIr3A, kIr3I, juAM, madhumakkhI, tataiyA, sarpa, bicchU, kanasalA ityAdi jIvoM dvArA bAdhA nahIM dI jA sake; aise vikSepa rahita ekAMta sthAna meM, vaha vana ho, jIrNa bAga kA makAna ho, zUnya gRha ho, caityAlaya ho, dharmAtmAjanoM kA proSadhopavAsa karane kA sthAna ho - aise ekAMta sthAna meM prasannacita hokara sAmAyika meM apane zuddha AtmA se paricaya karanA caahiye| aba sAmAyika kI aura bhI sAmagrI hai use kahanevAle zloka kahate haiM : vyApAravaimanasyAdvinivRttyAmantarAtmavinivRttyA / sAmayikaM badhnIyAdupavAse caika bhukte vA / / 100 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 158] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra sAmayikaM pratidivasaM yathAvadapyanalasena cetavyam / vratapaJcaka paripUraNa kAraNamavadhAna yuktena / / 101 / / artha :- kAya kI ceSTArUpa kAryoM se virakta bAhya AraMbha se chUTakara tathA antarAtmA rUpa mana ko bhI vikalpa rahita karake, upavAsa ke dina yA ekAsana ke dina sAmAyika meM baiThanA caahiye| Alasya rahita puruSa pratidina niyama se ekAgracitta hokara sAmAyika karatA huA apanI AtmA se paricaya bar3hAtA jAtA hai| kaisI hai sAmAyika ? ahiMsA Adi pA~ca vratoM kI paripUrNatA kA kAraNa hai| bhAvArtha :- jo sAmAyika karane meM udyamI zrAvaka hai, vaha samasta AraMbha Adi zarIra kI kriyA kA tyAga karake mana ke vikalpoM ko bhI chor3akara sAmAyika karatA hai| koI to parva kA nimitta pAkara jisa dina upavAsa karatA hai usa dina hI sAmAyika karatA hai, koI ekAsana ke dina sAmAyika karatA hai, koI pratidina eka bAra sAmAyika kahatA hai| koI pratidina prAta: va saMdhyAkAla - do bAra sAmAyika karatA hai| koI pratidina pUrvAtta, madhyAhna, aparAhna - tInoM kAloM meM do-do ghar3I kA niyama lekara sAmyabhAva kI ArAdhanA karatA hai| vaha eka sthAna meM nizcala paryaMka Asana meM yA kAyotsargarUpa nizcala Asana lagAkara aMga-upAMgoM kA calAyamAnapanA chor3akara, kASTha-pASANa se bane pratibiMba ke samAna acala hokara, dazoM dizAoM ko nahIM dekhatA huA, apane aMga-upAMgoM ko nahIM dekhatA huA, kisI se bAte nahIM karatA huA, samasta pA~coM iMdriyoM ke viSayoM se mana ko rokakara, samasta cetana, acetana dravyoM meM rAga, dveSa, harSa-viSAda, baira-sneha Adi chor3akara sAmAyika meM baiThA huA samasta jIvoM ke prati maitrI dhAraNa karatA huA parama ArAdhanA karatA hai| baira tyAga : sAmAyika meM baiThA huA manuSya vicAra karatA hai - maiM sarva jIvoM ke prati kSamA dhAraNa kiye hU~, koI jIva merA bairI nahIM hai| merA upArjana kiyA huA merA karma hI bairI hai| maiM ajJAna bhAva se krodhI, abhimAnI, lobhI hokara viparIta pariNAmI huaa| jisakI pravRtti se merA abhimAna Adi puSTa nahIM huA to usa hI ko bairI mAna liyA; jisane merI prazaMsA nahIM kI, mere kAryoM kI prazaMsA nahIM kI usa hI ko bairI samajha liyA, jisane mere Adara-satkAra, uThakara sthAna denA ityAdi meM zithilatA dikhAI usa hI ko bairI jAna liyA; jisane merA koI doSa batAyA usa hI ko bairI jAna liyA; koI mere adhIna nahIM calA, mujhe kucha bhojana, vastra, dhana Adi nahIM diyA, usa hI ko bairI mAna liyaa| ye sabhI merI kaSAya se utpanna durbuddhi se anya jIvoM ke prati baira buddhi huI hai, use chor3akara kSamA aMgIkAra karatA huuN| anya sabhI jIva bhI mere ajJAna bhAva ko viSaya-kaSAyoM ke adhIna huA jAnakara mere Upara kSamA karo, mujhe mApha kro| isa prakAra baira-virodha kI bhAvanA chor3akara maiM sabhI jIvoM ke prati samatA bhAva dhAraNa karake sAmAyika aMgIkAra karatA huuN| isa prakAra do ghar3I taka mana se, vacana se, kAya se sabhI pA~ca iMdriyoM ke viSayoM ko, samasta Arambha-parigraha ko chor3akara bhagavAna paMcaparameSThI kA smaraNa karatA huA baiThatA hai| isa prakAra sAmAyika ke kAla meM pratijJA karake paMca namaskAra maMtra ke akSaroM kA dhyAna karatA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [159 huA, paMca parameSThI ke guNoM ko smaraNa karatA huA, jinendra ke pratibimba kA vicAra karatA huA sAmAyika meM baiThatA hai| apane AtmA ke jJAtA-draSTA svabhAva ko rAga-dveSa se bhinna anubhava karatA hai| cAra maMgala pada, cAra uttama pada, cAra zaraNa padoM kA citavana karatA hai| bAraha bhAvanA, solaha kAraNa bhAvanAoM kA vicAra karatA hai| 24 tIrthaMkaroM kI stuti meM, kisI eka tIrthaMkara kI stuti meM, paMca paramaguru kI stuti meM, usake artha ko ekAgracita hokara sAmAyika meM vicAra karate hue baiThatA hai| pratikramaNa : pratikramaNa karane ke liye dina meM kiye gaye sabhI doSoM ko dina ke aMta meM vicAra karatA hai, rAtri meM kiye gaye sabhI doSoM ko prAtaHkAla vicAra karatA hai ki yaha manuSya janma aura usameM sarvajJa vItarAga bhagavAna dvArA upadezita jainadharma jo ananta kAla meM bahata muzkila se prApta huA hai, isa janma kI eka ghar3I bhI dharma ke binA vyatIta nahIM ho| isa prakAra citavana karatA hai - maiMne Aja ke dina meM tathA rAtri meM jinadarzana-pUjanastavana meM kitanA samaya vyatIta kiyA ? svAdhyAya, saMgati, tattva carcA, paMcaparameSThI kI jApadhyAna meM, pAtra dAna meM kitanA samaya vyatIta kiyA ? bahuta AraMbha meM, iMdriyoM ke viSayoM meM, vyavahAra kI vikathA meM, pramAda meM, nidrA meM, kAmasevana meM, bhojana-pAna meM, AjIvikA ke AraMbha Adi meM kitanA samaya vyatIta kiyA ? merI mana, vacana, kAya kI pravRtti va rAgAdi bhAva , saMsAra ke kAryoM meM adhika huye yA paramArtha meM adhika huye ? ___isa prakAra dina meM kiye kAryoM kA dina ke aMta meM tathA rAtri meM kiye kAryoM kA prAtaH kAla / caahiye| jo pA~ca rupaye kI pa~jI lekara vyApAra karatA hai vaha nitya rojAnA apanA ThagA jAnA, kamAnA, nukasAna, lAbha kI saMbhAla karatA hai, to pUrva puNya ke prabhAva se prApta isa janma meM uttama manuSya paryAya , vItarAga dharma, satsaMgati, iMdriyoM kI paripUrNatA Adi dhana kI pUMjI se vyApAra karatA huA jJAnI kyA apanI AtmA kI hAni-vRddhi kI saMbhAla nahIM kare ? yadi nukasAna-naphA kI saMbhAla nahIM karegA to paraloka se lAye dharma-dhana ko naSTa karake ghora tiryaMcagati meM va naraka-nigoda meM jAkara dukhI hogaa| isaliye dharmarUpI dhana ko kamAkara vRddhi karane kA icchuka eka dina meM kama se kama do bAra to avazya hI saMbhAla karatA hI hai| kaSAya tyAga : kaSAyo ke vaza hokara tathA viSayoM ke vaza hokara ajJAna se jo apane mana, vacana, kAya kI duSTa pravRtti huI ho usako bArambAra vicAra kara niMdA gardA karatA hai - hAya ! maine duSTa citavana liyA, kAya se duSTa kriyA kI , vacana se bahuta niMdya pravRtti kI, isase mahAazubha karmabandha kiye, dharma ko dUSita kiyA, apayaza pragaTa kiyaa| aba isa niMdya karma kA vicAra karake mere pariNAma pazcAtApa kI agni meM jala rahe haiN| aho! mohakarma bar3A balavAna hai| maiM apane duSTa pariNAmoM ko, pApa karanevAle durgati ko le jAnevAle, apane niMdya pariNAmoM ko acchI taraha se jAnatA hU~ ki ye merA ghAta hI karanevAle haiM; ye pariNAma mere prayojanarahita haiM aisA jAnatA hU~ maiM yaha acchI taraha bArambAra apane pariNAmoM meM nizcaya kara rahA hU~ ki jIvana Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 160] alpa hai tathA paraloka meM apane kiye huye karmoM kA phala maiM hI akelA bhogU~gA / aisA vicAra karate-karate hue bhI mere pariNAmoM meM anya jIvoM se baira tathA viSayoM se rAga nahIM ghaTa rahA hai so yaha bhI prabala moha kI hI mahimA hai / isI kAraNa maiM jinhoMne mohakarma kA nAza kara usa para vijaya prApta kI hai, aise paMca parameSThiyoM kA smaraNa karatA huuN| mohakarma ko jItane vAle jinendra ke prabhAva se mere mohakarma se utpanna hue rAgabhAva, dveSabhAva, kAmAdi vikArIbhAva, krodhabhAva, abhimAnabhAva, mAyAcArabhAva, lobhabhAva naSTa ho jAyeM / jaisI vItarAgatA jinendra bhagavAna ne pAI hai vaisI hI mujhe bhI prakaTa ho| isa abhiprAya se maiM zarIra se mamatva chor3akara paMca parameSThI ke dhyAna sahita kAryotsarga karatA huuN| hiMsA tyAga : ajJAna bhAva se jo pUrvakAla meM maine pRthvIkAya kA khodanA, kucaranA, kUTanA ityAdi kiyA ho; DUbakara, bilokara, chir3akakara snAna Adi kara jalakAya ke jIvoM kI virAdhanA kI ho; dAbanA, bujhAnA, kaseranA, kUTanA ityAdi dvArA agnikAya ke jIvoM kI virAdhanA kI ho; paMkhA Adi se pavanakAya ke jIvoM kI virAdhanA kI ho; tathA jar3a, kaMda, mUla, chAla, koMpala, pattA, phUla, phala, DAlI, DAla, sIMka, tRNa, ghAsa, vela, gulma, vRkSAdi ko tor3anA, chedanA, kATanA, ukhAr3anA, cabAnA, rAMdhanA, masalanA, bAMTanA ityAdi dvArA vanaspati kAya kI virAdhanA kI ho to unase utpanna hue pApa karmoM kA nAza parameSThI ke jApa ke prabhAva se ho jaaye| aba mere pariNAma chaha kAya ke jIvoM ke ghAta se parAGmukha hoM, mujhe saMyamabhAva kI prApti ho / pramAda tyAga : mere calane meM, Ane meM, jAne meM, uThane meM, baiThane meM, pasarane meM, saMkocane meM, bhojana meM, pAnI meM, Arambha karane meM, jAne meM, uThAne meM, rakhane meM, tathA cakkI, cUlhA, okhalI, buhArI, pAnI meM, tathA sevA, kRSi, vidyA, vANijya, zilpakarma, likhanA Adi jIvikA meM, tathA gAr3I-ghor3A ityAdi vAhanoM meM pravartana dvArA jo yatnAcAra rahita merI pravRtti huI, usase do iMdriya, tIna iMdriya, cAra iMdriya, pA~ca iMdriya jIvoM kI virAdhanA huI hogI, vaha mithyA ho / maiMne bahuta burA kiyA hai| ye Arambha Adi bhale nahIM hai, saMsAra meM DubonevAle haiM, naraka denevAle haiN| ina Arambha viSaya--kaSAyoM dvArA hI yaha jIva eka iMdriya Adi tiryaMcoM meM anaMtAnaMtakAla taka kSudhA, tRSA, mArana, tAr3ana, lAdana, baMdhana, jalAnA, chedana, phAr3ana, cIrana, cAbana ityAdi ke ghora duHkha sahatA bhogatA hai| usa hiMsA se utpanna hue karmoM ke nAza ke liye tathA Age hiMsArUpa pariNAmoM ke abhAva ke liye maiM paMca parameSThI - namaskAra - maMtra kI zaraNa grahaNa karatA hU~ / asatya tyAga : ajJAna bhAva se va pramAda se maiMne koI asatya vacana kahA ho, gAlI dI ho, bhaNDa vacana kahe hoM, marma chedanevAle karkaza kaThora vacana kahe hoM, kisI ko corI kA kalaMka lagAyA ho, kisI ko kuzIla kA kalaMka lagAyA ho, tathA dharmAtmA, jJAnI, tapasvI, zIlavantoM ko doSa lagAyA ho, dharmAtmAoM kI niMdA kI ho, sacce deva - guru-dharma kI niMdA kI ho, hiMsA kI pravRtti kA upadeza diyA ho, mithyA dharma kI prarUpaNA kI ho, strIkathA, rAjakathA, bhojanakathA, dezakathA ityAdi ghora pApoM meM mere vacana kI pravRtti huI ho, usa sabakA aba pazcAtApa karatA huuN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [161 maiMne jo ghora pApa kA baMdha kiyA hai, usakA phala narakoM ke duHkha tathA tiya~ca gati ke ghora duHkha anaMtakAla bhoganA haiM tathA anaMtabAra gUMgA, baharA, aMdhA, nIca jAti meM, nIca kula meM, mahAdAridra sahita upajanA hai| isaliye aba duSTavacanoM ko bolakara utpanna kiyA jo pApa karma usakA nAza karane ke liye tathA Age merI duSTavacanoM meM pravRtti kabhI nahIM ho, isaliye maiM paMca namaskAra maMtra kI zaraNa grahaNa karatA huuN| __corI tyAga : ajJAnabhAva se va pramAda se pUrvakAla meM maine jo dUsaroM kA binA diyA huA dhana, girA, par3A, bhUlA huA dhana grahaNa karane ke pariNAma kiye, kapaTa-chala se ThagA tathA jabara hokara dUsare kA dhana rakhakara vApisa nahIM diyA jisake liye svayaM bahuta saMkleza kiyA tathA dUsare ko saMkleza utpanna karAyA isa prakAra ghora pApa kiyaa| usa pApa kA phala naraka-tiryaMca Adi gatiyoM meM bhramaNa tathA anaMtakAla paryaMta dAridra Adi ghora duHkha honA hai| isaliye corI karake utpanna kiye jo pApakarma unake nAza ke liye tathA Age bhI mere binA diye huye parAye dhana ko grahaNa karane ke pariNAma nahIM ho, isaliye meM paMca namaskAra maMtra kI zaraNa grahaNa karatA huuN| kuzIla tyAga : dUsare kI strI ko, usake rUpa, AbharaNa, vastra, hAvabhAva, vilAsa ko rAgabhAva se dekhane kI icchA se, tathA rAga-bhAva se dekhakara tathA saMgama Adi kara usase utpanna kiye ghora pApa karma kA phala anaMtakAla taka naraka-tiryaMca gatiyoM meM paribhramaNa kara aneka bhavoM meM hajAroM roga tathA dAridra kA duHkha bhoganA, tathA bahuta kAla paryanta kAmarUpa agni meM jalate hue asaMkhyAta bhavoM meM kAmavedanA se pIr3ita hokara lar3a-lar3akara mara jAne kA hai| isaliye para strI kI vAMchA se utpanna kiye pApakarmoM ke nAza ke liye tathA Age merA anya kI strI meM anurAga kabhI na ho isake liye maiM paMca parama guruoM ke paMca namaskAra maMtra kA dhyAna karatA huuN| parigraha tyAga : maiM ajJAnI parigraha meM bar3I mamatA karake zarIra Adi pudgala ko apanA mAnakara inameM apanApana karatA rhaa| rAgAdibhAva jo mohakarma ke udaya se hue, unheM apane bhAva mAnakara para dravyoM meM bar3I Asakti kI; dhana-dhAnya-kuTumba Adi kI vRddhi ko apanI hI vRddhi mAnI, inakI hAni ko apanI hAni maanii| abhI bhI jamIna, hATa, AjIvikA, strI, putra, dhana, dhAnya, AbharaNa, vastrAdi hajAroM vasturUpa parigraha meM merA-merA karatA huuN| buddhi meM aisI viparItatA ho rahI hai ki apanA jJAna para kA jJAna pApa-paNya kA jJAna paraloka kA jJAna naSTa ho gayA hai| prANa kaNTha taka A jAyeM to bhI mamatA nahIM ghaTa rahI hai| jagata meM pratyakSa dekhate haiM ki parigraha kisI ke sAtha gayA nahIM haiM, mere sAtha bhI nahIM jAyegA, to bhI pratidina bar3hAnA hI cAhatA rahatA huuN| jaba taka merA maraNa ho taba taka isa parigraha meM se kucha bhI ghaTa nahIM jAye, isI prakAra niraMtara ciMtavana rahA karatA hai| isa parigraha rUpa dAvAgni ko saMtoSarUpa jala se nahIM bujhAnA cAhatA hai| samasta pApoM kA mUla eka parigraha meM mUrchA hai| mujha ajJAnI ne isI ke AraMbha meM, isI meM mamatA dhAraNa karake anaMtakAla meM durlabha aisA manuSyajanma tathA jinadharma pAkara use bigAr3akara anaMta Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 162] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bhavoM taka ke liye naraka-tiryaMca gatiyoM ke duHkhoM ko aMgIkAra kara liyA hai, isakA mujhe bahuta pazcAtApa hai| aba aise ghora pApakarma ke nAza karane kA upAya bhagavAna paMca parameSThI kI zaraNa ke sivAya dUsarA koI nahIM hai| bhaviSya meM bhI parigraha se virakti karAnevAlA bhagavAna paMca parameSThI binA anya koI nahIM hai| isaliye mUrchA kA nAza karane ke liye, parama saMtoSa utpanna karane ke liye, parigraha kA tyAga karane ke liye paMca namaskAra maMtra ke dhyAnapUrvaka kAyotsarga karatA huuN| aba 'sAmAyika meM sthita gRhastha muni ke samAna hai' - kahanevAlA zloka kahate haiM : sAmayike sArambhAH parigrahA naiva santi sarve'pi / celopasRSTamuniriva gRhI tadA yAti yatibhAvam / / 102 / / artha :- sAmAyika ke kAla meM gRhastha samasta Arambha aura parigraha se rahita haiM, isaliye sAmAyika karatA huA gRhastha vastra ke upasarga sahita muni ke samAna yatipane ke bhAva ko prApta ho jAtA hai| bhAvArtha :- sAmAyika ke samaya meM gRhastha ke samasta AraMbha aura samasta parigraha nahIM haiM, parantu gRhastha hai isaliye vastra pahine hai| vastra ke sivAya anya saba prakAra se muni tulya hI hai| muni ke nagnapanA hotA hai, kintu yaha vastra dhAraNa kiye hai - itanA hI antara haiM, isaliye ise muni nahIM kahA jAtA hai| aba sAmAyika ke samaya meM upasarga yA pariSaha A jAya to yaha munIzvara ke samAna hI dhIratA dhAraNakara saha letA hai; kAyara nahIM hotA hai, aisA kahanevAlA zloka kahate haiM : zItoSNadaMzamazakaparISahamupasargamapi ca maunadharAH / sAmayikaM pratipannA adhikurvIrannacalayogAH / / 103 / / artha :- sAmAyika meM sthita gRhastha mauna dhAraNa karatA hai, mana-vacana-kAya ko calAyamAna nahIM karatA haiN| zIta, uSNa, daMzamazaka Adi parISaha tathA cetana-acetana kRta upasarga ko sahatA hai| bhAvArtha :- sAmAyika karane ke samaya meM yadi zIta kA, uSNatA kA, varSA kA , pavana kA, DAMsa, maccharoM kA, duSToM ke durvacanoM kA, roga kI pIr3A kA pariSada A jAye, duSTa vairI dvArA kiyA huA, tathA siMha, vyAghra, sarpAdi tathA agni, jalAdi janita upasarga A jAye to bar3A dhairya dhAraNa karake mana, vacana, kAya ko sAmyabhAva se calAyamAna nahIM karatA huA mauna sahita sahana karatA hai| aba sAmAyika meM saMsAra tathA mokSa ke svarUpa kA ciMtavana karanevAlA zloka kahate haiM - azaraNamazubhamanityaM duHkhamanAtmAnamAvasAmi bhavam / mokSastadviparItAtmeti dhyAyantu sAmayike / / 104 / / artha :- sAmAyika karane vAlA gRhastha saMsAra kA svarUpa isa prakAra vicAratA hai : saMsAra kA svarUpa : yaha caturgati meM paribhramaNarUpa saMsAra azaraNa hai| isameM anaMtAnanta janma-maraNa karate huye anaMtakAla vyatIta ho gyaa| sabhI paryAyoM meM kSudhA, tRSA, roga, viyoga, mArana, tAr3ana, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [163 bhogate hue koI zaraNa nahIM hai, kisI bhI kAla meM, kisI bhI kSetra meM, koI bhI rakSA karanevAlA nahIM hai, ataH saMsAra azaraNa hai| azubha karmoM ke baMdhana se baMdhA huA, duHkha denevAle azubha deharUpa piMjare meM phaMsA huA , azubha kaSAyoM rUpa azubha bhAvoM meM lIna hokara niraMtara azubha kA hI bandha karatA hai, azubha ko hI bhogatA hai, ataH yaha saMsAra azubha hai| __ isa saMsAra meM jIva anaMtAnaMta kAla se paribhramaNa karate-karate kabhI uttama kSetra meM nivAsa, uttama kula, iMdriyoM kI pUrNatA, sundara rUpa, prabala buddhi , jagata meM pUjyatA-mAnyatA tathA rAjya sampadA, dhana sampadA, sundara mitroM kA milanA, AjJAkArI mahApravINa suputra, manohara vallabhA kA milanA, tathA paMDitapanA, zUrapanA, balavAnapanA, AjJA, aizvarya, manovAMchita bhoga, niroga zarIra Adi karma ke udaya se prApta ho jAyeM to kSaNa mAtra meM bijalI ke samAna, indradhanuSa ke samAna, indrajAliyA ke nagara ke samAna niyama se bilA jAte haiN| phira anaMtAnanta kAla meM bhI nahIM prApta hote haiM, ataH saMsAra anitya hai| samasta kAla meM hI karmabandhana sahita deha piMjare meM phaMsA anaMtAnanta janmamaraNa Adi sahita hai, anaMtakAla meM bhI du:kha kA abhAva nahIM huA hai, isaliye saMsAra duHkha hI hai| saMsAra paribhramaNarUpa merA AtmA nahIM hotA hai, isaliye ye saMsAra anAtmA hai| isa prakAra sAmAyika meM sthita gRhastha vicAra karatA hai - aho yaha paribhramaNarUpa saMsAra azubha hai, azaraNa hai, anitya haiM, duHkha rUpa hai, mujha svarUpa nahIM hai / isa saMsAra meM mithyAjJAna ke prabhAva se maiM anaMtakAla se isameM nivAsa kara rahA huuN| mokSa kA svarUpa : aba mokSa arthAt saMsAra se chUTa jAnA, vaha mere AtmA ko zaraNa hai| phira anaMtAnaMta kAla meM bhI vApisa saMsAra meM Ane se rahita hai, zubha hai, anaMta kalyANa rUpa hai, nitya hai, avinAzI hai, anaMtAnaMta svarUpa hai, jisameM ananta jJAna Adi tathA anAkulatArUpa sukha hai, mere AtmA kA svarUpa hai, para kA rUpa nahIM hai| isa prakAra sAmAyika meM sthita gRhastha saMsAra aura mokSa ke svarUpa kA vicAra karatA hai| sAmyabhAva sahita sAmAyika do ghar3I mAtra ko bhI ho jAye to mahAna karma kI nirjarA ho jAtI hai| sAmAyika kI mahimA kahane ko iMdra bhI samartha nahIM hai| sAmAyika ke prabhAva se abhavya bhI graiveyika taka utpanna ho jAte haiN| sAmAyika ke samAna dharma na koI huA hai, na hogaa| ata: sAmAyika ko aMgIkAra karanA hI AtmA kA hita hai| jinheM sAmAyika pATha kA jJAna nahIM, yAda nahIM hai ve ekAgratA se mana, vacana, kAya ko nizcala karake samasta AraMbha , kaSAya, viSayoM ko tyAga karake paMca namaskAra maMtra kA dhyAna karate hue do ghar3I pUrI kreN| aba sAmAyika ke pA~ca aticAra kahane vAlA zloka kahate haiM : vAkkAyamAnasAnAM duHpraNidhAnAnyanAdarAsmaraNe / sAmayikasyAtigamA vyajyante paJca bhAvena / / 105 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 164] artha :- ye pA~ca sAmAjika ke aticAra haiM - sAmAyika karate samaya vacanoM ke dvArA saMsAra sambandhI pravRtti karanA vaha vacana duHpraNidhAna nAma kA aticAra hai 1; zarIra kI saMyama rahita calAyamAnapane kI ceSTA karanA vaha kAya duHpraNidhAna nAma kA aticAra hai 2; mana meM Arta-raudra Adi ciMtavana karanA vaha mano duHpraNidhAna nAma kA aticAra haiM 3; sAmAyika ko utsAha rahita nirAdara se karanA vaha anAdara nAma kA aticAra hai 4; sAmAyika karate samaya deva vaMdana Adi ke pATha bhUla jAnA va kAyotsarga Adi ko bhUla jAnA vaha asmaraNa nAma kA aticAra hai 5 / isa prakAra aticAra sahita sAmAyika kA varNana kiyaa| aba proSadhopavAsa zikSAvrata kA svarUpa kahanevAlA zloka kahate haiM : parvaNyaSTamyAM ca jJAtavyaH proSadhopavAsastu / caturabhyavahAryANAM pratyAkhyAnaM sadecchAbhiH / / 106 / / artha :- parva jo aSTamI aura caturdazI ko dina tathA rAtri meM cAra prakAra ke bhojana kA samyak icchApUrvaka tyAga karanA use proSadhopavAsa jAnanA caahiye| eka mAha meM do aSTamI aura do caturdazI-ye cAra anAdi se hI parva kahalAte haiN| ina paryoM meM gRhastha vrata-saMyama sahita hI rahatA hai| jo dharmAtmA saMyamI haiM ve to sadAkAla sabhI dinoM meM vratoM sahita hI rahate haiN| dharma meM anurAga rakhane vAlA gRhastha eka mAha meM cAra dina to sabhI pApa ke AraMbha aura iMdriyoM ke viSayoM ko tyAga karake, kaSAya ko naSTa karake, vrata zIla, saMyama sahita upavAsa dhAraNa karake, cAra prakAra ke AhAra kA tyAga karake, saMyama sahita rahatA haiM, usake proSadhopavAsa vrata jaannaa| aba proSadhopavAsa kA vizeSa varNana karate haiM - saptamI ke dina tathA trayodazI ke dina dopahara meM prathama to eka bAra bhojana-pAnAdi karake, samasta AraMbha , vyApAra, sevA, lenadena kA tyAga karake, deha Adi meM mamatva tyAga karake; ekAnta ghara meM, jina maMdira meM, ekAnta sthAna meM, caityAlaya, sUne ghara, maTha Adi proSadhopavAsa karane ke sthAna meM jAkara, samasta viSayoM kA - kaSAyoM kA tyAga karake, mana-vacana-kAya kI pravRttiyoM ko rokakara dharmadhyAna karake va svAdhyAya karake, saptamI va trayodazI ke zeSa Adhe dina ko vyatIta kre| pazcAt saMdhyAkAla saMbaMdhI deva vaMdana Adi karake rAtri kI dharmakathA va jinendra bhakti, stavana Adi karake rAtri vyatIta kare va dharma dhyAna karatA huA zuddha samAdhi pUrvaka thor3I dera ko pramAda dUra karake rAtri vyatIta kre| aSTamI, caturdazI ke prAtaHkAla meM sAmAyika vaMdanA Adi karake tathA prAsuka dravyoM se pUjana karake, zAstroM kA abhyAsa karake, bhAvanAoM kA ciMtavana karake, dharmadhyAna sahita aSTamI caturdazI kA dina aura pUrI rAtri ko vyatIta karake, navamI va pUrNimA ke prabhAta saMbaMdhI karma-kriyA karake. vaMdanA pajanAdi karake. uttama-madhyama-jaghanya pAtra meM se kisI bhI pAtra kA lAbha ho to, use bhojana karAkara svayaM pAraNA (bhojana) kre| isa prakAra solaha prahara kA samaya jo dharmasahita vyatIta karatA hai, usake utkRSTa proSadhopavAsa hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [165 svAmI kArtikeya ne bhI kahA hai : aSTamI-caturdazI ke dina snAna, vilepana, AbhUSaNa, strI saMsarga, puSpa, itra, phulela, dhUpa Adi kA tyAgakara jo jJAnI vItarAgatA rUpa AbharaNa se bhUSita hokara donoM paryoM meM sadAkAla upavAsa karatA hai yA eka bAra bhojana karatA hai yA nIrasa AhAra karatA hai usake proSadhopavAsa hotA hai| ___ amitagati zrAvakAcAra meM kahA hai : parva ke dina meM upavAsa, anupavAsa, eka bhukti-aisA tIna prakAra kahA hai| unameM cAra prakAra ke AhAra ke tyAga ko upavAsa kahA hai, eka bAra jala mAtra grahaNa karanA use anupavAsa kahA hai, tathA eka bAra anna-jala grahaNa karanA use eka bhukti aisI saMjJA hai| yahA~ aisA tAtparya jAnanA ki apanI zakti ko nahIM chipA karake dharma meM lIna hokara yathAzakti upavAsa krnaa| Age cauthI proSadhapratimA kaheMge usameM solaha prahara kA niyama jAnanA, tathA dUsarI vratapratimA meM yathAzakti, vrata, tapa, saMyama dhAraNa karake parva ke dinoM meM dharmadhyAna sahita rhnaa| aba upavAsa meM nahIM karane yogya kArya kahanevAle zloka kahate haiM : paJcAnAM pApanAmalaMkriyArambhagandhapuSpANAm / snAnAJjananasyAnAmupavAse parihRtiM kuryAt / / 107 / / artha :- upavAsa ke dina hiMsAdi pA~coM pApoM kA tyAga karanA cAhiye, alaMkriyA arthAt AbharaNa Adi se sajane kA tyAga karanA, tathA gRhakArya kA Arambha, jIvikA kA AraMbha chor3a denA caahiye| sugaMdha, kezara, kapUra Adi, itra, phulela Adi ke grahaNa karane kA tyAga karanA caahiye| snAna karane, AMkha meM aMjana lagAne kA, nAsa sUMghane kA tyAga karanA caahiye| nRtya, gIta, vAditra Adi dekhanA, sunanA, bajAnA kA tyAga karanA caahiye| pA~ca iMdriyoM ke bhogoM kA tyAga karanA caahiye| upavAsa kA prayojana : upavAsa iMdriyoM kA mada mArane ko, iMdriyoM kA viSayoM meM gamana rokane ko, kAmabhAva ko jItane ko, pramAda Alasya Adi rokane ko, nidrA naSTa karane ko, AraMbha Adi se virakta hone ko, parISaha sahane kI sAmarthya bar3hAne ko, dharma ke mArga se nahIM cigane ko - dRr3hatA bar3hAne ko, jivhA iMdriya va upastha iMdriya ko daNDa dene ko kiyA jAtA hai| kevala apanI prazaMsA, lAbha, paraloka meM rAjyasaMpadA Adi prApta hone ke liye upavAsa nahIM kiyA jAtA hai| apanA viSayAnurAga ghaTAne ke liye, zakti bar3hAne ke liye upavAsa kiyA jAtA hai| iMdriyA~ to nirantara hI khAna-pAna Adi ke aneka svAda lene meM lagI rahatI haiM, upavAsa karane se rasa Adi ke bhojana meM lAlasA naSTa ho jAtI hai, nidrA para vijaya hotI hai, kAma ko mAra liyA jAtA hai| isa prakAra upavAsa kA bar3A prabhAva jAnakara upavAsa karanA caahiye| aba upavAsa kA dina kaise vyatIta karanA, yaha kahanevAlA zloka kahate haiM : dharmAmRtaM satRSNaH zravaNAbhyAM pibatu pAyayedvAnyAn / jJAnadhyAnaparo vA bhavatUpavasannatandrAluH / / 108 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 166] artha :- upavAsa karane vAlA gRhastha nirAlasI hotA huA jJAna ke abhyAsa meM tathA dharmadhyAna meM tatpara rahatA hai| atitRSNAvAna hokara karNa iMdriya dvArA dharmarUpa amRta kA svayaM pAna karatA hai va anya bhavya jIvoM ko dharmarUpa amRta kA pAna karAtA hai| bhAvArtha :- upavAsa ke dina dharmakathA svayaM sunanA tathA anya dharmAtmAoM ko dharma zravaNa karAnA cAhiye; jJAna ke abhyAsa meM tathA dharmadhyAna meM lIna hokara hI upavAsa kA samaya vyatIta karanA cAhiye; Alasya, nidrA, AraMbha tathA vikathA dvArA upavAsa kA kAla vyatIta nahIM karanA caahiye| aba upavAsa tathA proSadhopavAsa kA svarUpa zloka dvArA kahate haiM : caturAhAravisarjanamupavAsaH proSadhaH sakRdbhuktiH / ___sa proSadhopavAso yadupoSyArambhamAcarati / / 109 / / artha :- azana, pAna, khAdya, svAdya - yaha cAra prakAra kA AhAra (kavalAhAra) hai| inakA tyAga vaha upavAsa hai| dhAraNA ke dina ( upavAsa ke pUrva) meM va pAraNA ke dina ( upavAsa ke bAda) meM eka bAda bhojana karanA use proSadha kahate haiN| isa prakAra solaha prahara taka bhojana Adi AraMbha chor3akara pazcAt bhojana Adi AraMbha ke kArya karane ko proSadhopavAsa kahate haiN| aba upavAsa ke pA~ca aticAra kahanevAlA zloka kahate haiM : grhnnvisrgaastrnnaanydRssttmssttaanynaadraasmnne|| yatproSadhopavAsavyatilaGghanapaJcakaM tadidam / / 110 / / artha :- proSadhopavAsa ke ye pA~ca aticAra haiN| netroM se dekhe binA tathA komala vastra Adi upakaraNa se zuddha kiye binA pUjA va svAdhyAya ke upakaraNa grahaNa karanA 1, dekhe sodhe binA hI pUjA tathA svAdhyAya ke upakaraNa rakha denA va zarIra ke aMga hAtha pairoM ko pasAranA 2, dekhe sodhe binA hI sone ke bistara Adi bichA denA 3, upavAsa meM anAdara karanA , utsAha rahita honA 4, upavAsa ke dina kriyA, pATha Adi karanA bhUla jAnA 5 / isa prakAra ye upavAsa ke pA~ca aticAra TAlane yogya haiN| aba vaiyAvRtya nAma kA zikSAvrata kahanevAlA zloka kahate haiM : dAnaM vaiyAvRtyaM dharmAya tapodhanAya gnnnidhye| anapekSitopacAropakriyamagRhAya vibhavena / / 111 / / artha :- yahA~ paramAgama meM AhAra dAna hI ko vaiyAvRtya kahate haiN| jinake tapa hI dhana hai arthAt jo icchA nirodha Adi tapoM ko apanA avinAzI dhana jAnate haiM ve tapodhana haiN| tapa ke binA samasta kalaMka mala rahita AtmA kA zuddha svabhAvarUpa avinAzI dhana nahIM prApta hotA hai| jinhoMne rAgAdi kaSAyamala ko jalA dene vAlA taparUpI dhana prApta kara liyA hai, tathA saMsAra meM naSTa karane vAlA jar3a, acetana, binAzIka svarNa Adi dhana kA tyAga kara diyA hai, aise tapa kI nidhi, ratnatraya rUpI guNoM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [167 ke nidhAna, parama vItarAgI digambara yatiyoM ko dAtAra va pAtra kI dharmapravRtti calAne ke liye AhAradAna denA vaha vItarAgI muniyoM kI vaiyAvRtya hai| dAna ke pAtra muni hai : kaise haiM digambara yati ? samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra guNoM ke nidhAna haiN| aura kaise haiM ? jinake aMtaraMga-bahiraMga parigraha nahIM hai| ve maTha, makAna, upAsarA Azrama Adi meM rahate nahIM, kintu ekAkI yA gurujanoM ke caraNoM ke sAtha kabhI vana meM, kabhI parvata kI nirjana guphA meM, kabhI ghora vana meM, kabhI nadI ke kinAre, jinakA nitya bihAra niyama rahita (nizcita nahIM) hai; asaMyamI gRhasthoM se jinakA milanA nahIM hotA hai; AtmA kI vizuddhatArUpa parama vItarAgatA ke sAdhanevAle; laukikajanoM dvArA kI gaI apanI pUjA, prazaMsA , stavana ko nahIM cAhanevAle; paraloka meM devagati ke bhogoM ko tathA indrapanA ahamiMdrapanA ke aizvarya ko rAgarUpa aMgAroM ke samAna tapta mahAna jalana utpanna karanevAle va tRSNA ko bar3hAnevAle jAnakara, parama atIMdriya AkulatArahita AtmIka sukha ko sukha jAnate hue; deha Adi meM mamatva rahita hokara, AtmA kA kArya siddha karate haiN| aise sAdhujana kI vaiyAvRtya kI prApti anaMtakAla meM durlabha hai| ____ kaise haiM digambara sAdhu ? yadyapi isa zarIra se atyanta nirmamatva haiM to bhI isa zarIra ko ratnatraya kA sahakArI kAraNa jAnakara, rasa-nIrasa, kar3A-narama AhAra lekara, ratnatraya kI sAdhanA karate hue, dharma ke liye, karmoM ke nAza ke liye isa kRtaghna deha kI rakSA karate haiN| ve vicAra karate haiM - yadi yaha zarIra asaMyama meM naSTa ho jAyagA to marakara devAdi paryAya meM asaMyamI hokara utpanna ho jaauuNgaa| vahA~ asaMkhyAta kAla taka asaMyamI rahate hue karma kA bandha kruuNgaa| ataH AhAra Adi kA tyAga karake isa manuSya paryAya ke zarIra ko mAra diyA to bhI karmamaya kArmANa zarIra to nahIM mregaa| isa deha ko mAra diyA to nayA anya zarIra dhAraNa kara luuNgaa| isaliye ina samasta zarIroM ko utpanna karane kA bIja jo kArmANa zarIra hai use mAranenaSTa karane kA yatna karatA huuN| kaSAyoM ko jItakara, viSayoM ko nigraha karake, chiyAlIsa doSa TAlate hue, battIsa aMtarAya rahita, caudaha maloM kA tyAga karake, unake nimitta se nahIM banAye gaye aise zuddha bhojana kI yogyatA mila jAye to AdhA peTa to bhojana se bharate haiM, cauthAI peTa jala se bharate haiM, cauthAI bhAga dhyAna adhyayana kAyotsarga Adi meM sukhapUrvaka pravartana karane ke liye khAlI rakhate haiM; nimaMtraNapUrvaka bulAne para jAte nahIM haiM, yAcanA karate nahIM haiM hAtha Adi se izArA karate nahIM haiN| aise sAdhuoM ko AhAra Adi kA dAna denA vahI vaiyAvRtya hai| kaisA hai dAna ? anapekSita upacAra arthAt badale meM ye bhI hamArA kucha upakAra kara deMge aise pratyupakAra kI bhAvanA se rahita, upakriya arthAt prasanna hokara ye hameM koI vidyA, mantra, auSadhi Adi de deMge, munIzvaroM ko AhAra dene se merI nagara meM dAtApane ke rUpa meM prasiddhi ho jAyegI, rAjya mAnya ho jAU~gA, mere ghara meM aTUTa vaibhava-dhana ho jAyegA kyoMki pahale paMcAzcarya hue haiM to mujhe bhI lAbha hogA, aise vikalpa yA vAMchA rahita hokara, kevala ratnatraya ke dhArakoM kI bhakti Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 168] se, apane ko kRtArtha mAnakara, apane mana, vacana, kAya ko tathA gRhastha avasthA kI prApti ko kRtArtha mAnakara AhAra dAna detA hai, AnaMda sahita apane ko kRtakRtya mAnatA hai, vahI vaiyAvRtya hai| aba saMyamIjanoM kI vaiyAvRtya ke aura bhI kArya haiM, unhe batalAnevAlA zloka kahate haiM:vyApattivyapanodaH padayoH saMvAhanaM ca guNarAgAt / vaiyAvRtyaM yAvAnupagraho'nyo'pi saMyaminAm / / 192 / / artha :- saMyamIjanoM para AI huI aneka prakAra kI ApattiyoM ko dUra kara denA, unake caraNa mardana karanA tathA unake guNoM meM anurAga karake AvazyakatAnusAra kArya kara denA vaiyAvRtya hai| bhAvArtha : sAdhuoM ke Upara kisI deva, manuSya tiryaMca yA acetana dvArA upasarga kiyA gayA ho to apanI zakti pramANa use dUra kara denA cAhiye / cora, bhIla, duSTa Adi dvArA rAste kahIM kaSTa pahu~cAyA ho jisase una munirAja ke pariNAma klezita ho gaye hoM to unheM dhairya dhAraNa karAnA; rAste meM calane se thaka gaye hoM to unake paira mardana karanA; rogI ho to jaise unakA saMyama malina na ho vaise yatnAcAra se Asana, zaiyA, vastikA - nivAsa ThIka karanA; yatnAcArapUrvaka hI uThAnA, baiThAnA, zayana karAnA, nIhAra karAnA; yadi abuddhipUrvaka mala-mUtrAdi ayogya sthAna para yA vastikA meM ho gayA ho to yatnapUrvaka hI uThAkara ucita sthAna para pheMka denA, kapha nAsikA mala Adi ko poMchanA, uThAkara avirUddha sthAna meM pheMka denA; AhAra auSadhi Adi yadi saMyamI ko dene yogya apane pAsa ho to unheM ucita avasara meM dekara vedanA dUra kara denA / kAla ke yogya, bAdhA rahita vastu kA denA, yadi vedanA se citta calAyamAna ho gayA ho to upadeza dekara cita ko thAmanA, dharma kathA karanA, anukUla prarvatanA, guNoM kA stavana karanA, isa prakAra saMyamiyoM ke guNoM meM anurAga karake jitanA bhI upakAra karanA hai vaha saba vaiyAvRtya he| aba vaiyAvRtya meM pradhAna AhAradAna hai use batalAne vAlA zloka kahate haiM: navapuNyaiH pratipatti saptaguNasamAhitena zuddhena / apasUnArambhANAmAryANAmiSyate dAnam / / 113 / / artha :- jo dAtAra saptaguNa sahita, navadhA bhakti sahita hokara sUnA rahita, Arambha rahita, samyagdarzana ke dhArI muniyoM ko nava puNya pariNAmoM sahita arthAt AdarapUrvaka gaurava sahita aMgIkAra karatA hai use dAna kahate haiM / bhAvArtha :- dAna tIna prakAra ke pAtroM ko denA caahiye| unameM uttamapAtra digambara sAdhu haiM jo pA~ca sUnA- cakkI, cUlhA, okhalI, buhArI, parIMDA - pAnI kI kriyAoM se rahita haiM; ghara, gRhasthI, AjIvikA Adi se lekara samasta Arambha se rahita haiM; tathA samyagdarzana sahita hI hote haiN| madhyamapAtra samyagdarzana sahita vratoM kA dhArI zrAvaka hai / jaghanyapAtra vratarahita kintu samyagdarzana se yukta gRhastha hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [169 dAtAra ke sAta guNa : uttamapAtrAdi ko dAna dene vAle dAtAra meM ye sAta guNa honA caahiye| dAna dekara isa loka saMbaMdhI vikhyAtatA, loka mAnyatA, rAjamAnyatA, dhanadAnyAdi kI vRddhi , yazakIrti Adi isa loka saMbaMdhI phala nahIM cAhanA / 1 / dAtAra ko krodha nahIM AnA caahiye| lene vAle to bahuta haiM, maiM kisa-kisa ko dUM, aisA krodha kiye binA muni zrAvaka Adi ko dAna denA / 2 / ___kapaTa sahita dAna nahIM denA caahiye| kahanA aura, dikhAnA aura, karanA aura, logoM ko bhakti dikhAne meM saMklezita honA, aise kapaTa se rahita hokara dAna denA / 3 / / anya dAtAra se IrSyA hokara dAna denA caahiye| isane kyA diyA hai| maiM aisA dAna karU~gA jisase usakA yaza ghaTa jAyagA, isa prakAra ke IrSyAbhAva se dAna nahIM karAna cAhiye / 4 / / dAna dekara viSAda nahIM karanA caahiye| maiM kyA karU~ ? sabase bar3A kahalAtA hU~, yadi maiM dAna nahIM dUMgA to merI uccatA ghaTa jAyagI, aisA viSAdI hokara dAna nahIM denA cAhiye / 5 / pAtroM kA sAtha mila jAya yA nirvighna dAna ho jAya to apUrva nidhi prApti ke samAna Ananda mAnanA vaha mudita bhAva pUrvaka dAna denA hai / 6 / dAna dene kA mada yA ahaMkAra nahIM karanA vaha nirahaMkAratA nAma kA guNa hai / 7 / isa prakAra pAtradAna dene vAle dAtA ko ina sAta guNoM sahita honA caahiye| navadhA bhakti : pAtra ko dAna dene vAloM ko muni tathA zrAvaka kA jaisA pada ho usake anusAra, navadhA bhaktipUrvaka dAna denA caahiye| nava prakAra kI bhakti ke nAma - saMgraha 1, uccasthAna 2, pAdodaka 3, arcana 4, praNAma 5, manazuddhi 6, vacanazuddhi 7, kAya zuddhi 8, bhojana zuddhi / 9 / ___munirAja ko tathA kSullaka ko - 'he svAmI ; tiSTha, tiSTha, tiSTha,' isakA artha hai - kRpA kara khar3e raheM, ruka jAveM - aisA tInabAra kahanA caahiye| jinakA ati pUjyapanA dekhakara jisake citta meM unake prati ati anurAga hogA, vahI tIna bAra AdarapUrvaka khegaa| anya zrAvaka Adi yogya pAtra bhI ghara Ave to - AIye, padhAriye, virAjiye ityAdi Adara ke vacana kahanA, vaha saMgraha yA pratigraha hai|1| bulAkara uccasthAna para Asana denA 2, prAsuka prAmANika jala se paira dhonA, dhulAnA 3, jaisA samaya jaisA pAtra ho usake yogya stavana pUjyapanA ke vacana kahanA 4, muni-zrAvaka kI yogyatA anusAra namaskAra, Adi karanA 5, mana kI zuddhitA karanA tathA bolanA 6, vacana kI zuddhatA karanA, kahanA, ayogya vacana nahIM bolanA 7, kAya kI zuddhi karanA va kahanA, yatnAcAra sahita calanA, uThanA, ityAdi 8, bhojana zuddhi karanA va bolatA, pAtra yogya zuddha bhojana denA / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 170] isa prakAra jinasUtra ke anusAra pAtra ko, dezakAla ke yogya AhAra denA cAhiye tathA mana meM harSa honA caahiye| pAtra ke guNoM meM harSa-anurAga binA dAna denA niSphala hai| jise dharma priya hogA use dharmAtmA meM va usake guNoM meM anurAga hogA hI, aisA niyama hai| munirAja to jinadharmI kI parIkSA navadhAbhakti dekhakara hI karate haiN| jisake hRdaya meM navadhAbhakti nahIM hai, usake hRdaya meM dharma bhI nahIM hai| dharmarahita ke yahA~ munirAja bhojana bhI nahIM karate haiN| anya bhI dharmAtmA pAtra gRhastha Adi hai, ve bhI Adara binA lobhI hokara, dharma kA nirAdara karAkara, dAnagrahaNa karane kI vRtti se bhojana Adi kabhI nahIM kahate haiN| jainIpanA hI dInatA rahita parama saMtoSa dhAraNa karane meM hai| dAtAra ko aisA AhAra, auSadhi, zAstra , vastikA Adi dravya kA dAna denA cAhiye jisase rAga dveSa nahIM bar3he, mada nahIM bddh'e| jisase moha, kAma , Alasya, ciMtA, asaMyama, bhaya, dukha, abhimAna ho jAya vaha dravya dAna me denA yogya nahIM hai| jisa dravya ke dAna meM dene se svAdhyAya, dhyAna, tapa, saMtoSa kI vRddhi ho vaha dravya dAna meM dene yogya hai| jisase pAtra kA duHkha miTa jAya, roga naSTa ho jAya, pariNAma kA saMkleza miTa jAya aisA dravya dAna meM denA yogya hai| yahA~ dAna meM pA~ca bAteM vizeSa jAnanA - dAtA, deya, pAtra, vidhi, aura phl| dAtAra ke vizeSa guNa : dAtAra kaisA honA cAhiye ? sAtaguNoM kA dhArI honA caahiye| dharma meM tatpara pAtroM ke guNoM ke sevana meM lIna hokara pAtra ko svIkAra karanA, pramAda rahita jJAna sahita zAMta pariNAmI hokara pAtra kI bhakti meM pravartanA, dAtAra kA vaha bhakti guNa hai / 1 / dAna dene meM atyanta Asakta hokara pAtra kI prApti ko parama nidhAna ke lAbha samAna mAnanA, vaha dAtAra kA tuSTi guNa hai / 2 / sAdhuoM ko apane dvArA dAna ho jAnA isaloka meM tathA paraloka meM parama kalyANa hai, isa prakAra pariNAmoM meM gAr3ha prIti honA, vaha dAtAra kA zraddhA guNa hai / 3 / dravya, kSetra, kAla, bhAva kA bhalI prakAra vicAra karake yogya bhakSya padArtha kA dAna denA, vaha dAtAra kA vijJAna guNa hai / 4 / dAna dekara dAna ke prabhAva se saMsAra sambandhI dhana, rAjya, aizvarya, vidyA maMtra, yaza, kIrti Adi phala nahIM cAhanA, caha dAtAra kA alolupa guNa hai / 5 / __ jisake pAsa dhana thor3A ho to bhI dAna meM adhika utsAhI ho, jisake dAna ko dekhakara bar3e-bar3e dhanI puruSa bhI Azcaryayukta ho jAyeM, vaha dAtAra kA sAtvika guNa hai / 6 / / kaluSatA hone kA bar3e se bar3A bhI kAraNa A jAya to bhI kisI para roSa nahIM karanA, vaha dAtAra kA kSamA guNa hai / 7 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [171 muni, zrAvaka tathA avrata samyagdRSTi - ye tIna prakAra ke pAtra haiN| unheM dAna dene vAle uttama dAtAra meM aura bhI aneka guNa honA caahiye| dAtAra ko vinayavAna honA cAhiye, vinaya rahita kA diyA dAna niSphala hai| jisake pAsa kucha dene ko nahIM ho to vinaya karanA hI mahAdAna hai| satkAra karanA, priyavacana bolanA, sthAna denA, guNoM kA stavana karanA ye bhI bar3A dAna hai| dharma meM prIti ho, dAna ke anukrama kA jJAtA ho, dAna ke kAla kA jJAtA ho, jinasUtra kA jJAtA ho, bhogoM kI icchA rahita ho, saba jIvoM para dayAlu ho, rAgadveSa kI maMdatA ho, sAraasAra ko jAnanevAlA ho, samadarzI ho, iMdriyoM ko jItanevAlA ho, parISada Ane para kAyaratA rahita ho, adekhasakA bhAva rahita ho, svamata-paramata kA jJAtA ho, priya vacana sahita ho, vratiyoM ke pavitra guNoM se jisakA citta vyApta ho, loka vyavahAra aura paramArtha donoM ko jAnanevAlA ho, samyaktva Adi guNa sahita ho, ahaMkAra Adi mada rahita ho, vaiyAvRtya meM udyamI ho, aisA uttama dAtAra prazaMsA yogya hai| dhana kI asAratA : jisake hRdaya meM nirantara aisA vicAra rahatA hai - jo dhana vratiyoM kI sevA meM laga jAya, sAdharmI janoM ke upakAra meM, zrAvakoM ke ApadA duHkha nivArane meM, dharma ke bar3hAne meM, dharma mArga ke calAne meM lagegA vaha dhana merA hai, saMsAra ke anya kAryoM meM, viSaya bhogoM meM, kuTumba ke viSaya-kaSAya sAdhane meM jo dhana kharca hogA vaha kevala bandha karanevAlA saMsAra samudra meM DubonevAlA hai| ye kuTumba ke loga jo dhana khA rahe haiM ve to hissedAra haiM, dhana bAMTanevAle hai, jabaradastI dhana lUTanevAle haiM, rAga-dveSa-krodhAdi kaSAyeM paidAkara vrata-saMyama kA ghAta karanevAle haiM, mujhe pApa meM prerita karanevAle haiN| mujhe bhI inake saMyoga se aisA ajJAna aMdhakAra chAyA hai jisake kAraNa dharma-adharma, nyAya-anyAya, yaza-apayaza kucha bhI dikhAI nahIM detA hai| apane strI-putrAdi ke viSaya sAdhane ko anya nirbala tathA bhole-ajJAnI jIvoM kA dhana Thagane meM lUTa lene meM pariNAma turanta taiyAra ho jAte haiN| isa kuTumba ko dhana, vastra, AbharaNa, bhojana Adi se tRpta karane ke liye jhUTha meM, kapaTa meM, corI meM pariNAma nirantara lage rahate haiN| isaliye aba bhagavAna vItarAga ke dharma ko pAkara kuTumba ke liye dhana kamAne ke liye anyAya meM - anIti meM pravartana nahIM kruuNgaa| nyAyamArga se jo dhana kamAU~gA usI meM se apanA, kuTumba kA tathA dharma ke liye dAna kA vibhAga karake jIvana ke zeSa dina vyatIta kruuNgaa| dAna kI preraNA : ye dhana, yauvana, jIvana kSaNa bhaMgura hai, avazya jaaygaa| maraNa acAnaka AyagA, dhana-saMpadA, kuTumba Adi koI sAtha nahIM jaaygaa| mere dAna, tapa, zIla Adi bhAvoM se kamAyA puNya akelA paraloka meM merA sahAyI hokara sAtha jaaygaa| yahA~ jo sabhI prakAra kI sAmagrI milI hai, vaha to pUrva janma meM jaisA dAna diyA vaisI phalI hai| aba use dAna dene meM dharmAtmAoM kI sevA karane meM, duHkhI-bhUkhe jIvoM kA upakAra karane meM lagAU~gA to paraloka meM sabaprakAra ke sukha prApta karU~gA, mokSamArga kI samyagjJAna Adi kI sAmagrI prApta kruuNgaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bhojana karanA to usI kA saphala hai jo dAnapUrvaka bhojana karatA hai| apanA peTa to pazu bhI bhara lete haiN| jisake ghara meM pAtra dAna hotA hai usI kA gRhasthapanA saphala hai| dAna binA pazuoM ke bhI rahane yogya bila hote hI haiM, pakSiyoM ke ghoMsale hote hI haiN| jaise - samudra meM jala bhI bahuta hai tathA ratna bhI bahuta haiM; parantu jala to mahA khArA hai tathA magaramacchoM se bharA hone se ratna nikAla nahIM sakate, isaliye ratna va jala upakAra na kara sakane ke kAraNa niSphala haiM; usI taraha kRpaNa dhanavAna kA dhana dUsaroM kA upakAra rahita hone se niSphala hI hai| jisa gRhastha ne dhana pAkara ke sAdharmiyoM ke upakAra meM, dIna, anAthoM ke satkAra meM nahIM kharca kiyA vaha dhana usakA nahIM hai| vaha dhana to kisI anya puNyavAna kA hai, yaha to usa dhana kA puNyavAna kI ora se rakhavAlA hai, caukasI karatA hai| dhana kA asalI mAlika to koI dUsarA hI puNyavAna hai, jo dAna-bhoga meM lgaavegaa| jisake ghara meM pAtra A jAya tathA dene ko sAmagrI bhI ho phira bhI nahIM diyA jAya, to usake hAtha meM AyA huA cintAmaNi ratna naSTa huA hI jaano| jo dhana ko pAkara dAna meM nahIM lagAtA hai vaha mUr3ha apane AtmA ko ThagatA hai| jo dhana ko dAna meM lagAtA hai| vaha usa dhana kA svAmI hai| jisake pariNAma dAna ko dene meM, pAtra ko khojane meM nirantara lage rahate haiM usase dAna nahIM bhI ho pAye, to bhI usase nirantara dAna hI ho rahA hai| aisA smjho| dhana cAhe thor3A ho cAhe adhika ho, pAtra ko pAkara jo ati bhaktipUrvaka dAna detA hai vahI saccA dAtAra hai| bhakti rahita ke dAtApanA nahIM hotA hai| nirdoSa dAna : jo avasara chor3akara akAla meM dAna dete haiM unakA dAna akAla meM boye bIja ke samAna niSphala calA jAtA hai| jo apAtra ko dAna dete haiM unakA dAna baMjara bhUmi meM boye bIja ke samAna nirarthaka ho jAtA hai| duSTa ko diyA dAna sarpa ko pilAyA dUdha-mizrI ke samAna dAtAra ko saMsAra ke ghora dukha, maraNa, jalana dene ko viSa ke samAna phala detA hai| apane bhAgyapramANa jitanA dhana mile utane meM dAna kA hissA nikAlane kA bhAva karanA caahiye| aisA nahIM vicAranA cAhiye ki - yadi mere pAsa adhika dhana hotA to adhika dAna krtaa| isa prakAra dAna karane ke liye abhimAnI hokara dhana kI vAMchA nahIM kro| Apake lAbhAntarAya karma ke kSayopazama se jitanA dhana kA lAbha huA ho utane meM hI saMtoSa dhAraNa karake adhika dhana kI vAMchA nahIM karanA vahI bar3A dAna hai| apane ko jo nyAyapUrvaka dhana prApta huA hai usame jisakA aisA pariNAma nirantara rahatA hai ki mere dhana meM se kisI ke liye kucha kAma A jAya to merA dhana kamAnA saphala hai| apane ghara ke kharca meM, lene-dene meM koI mujhase kucha kamA le to ye hI mujhe bar3A lAbha hai| aise pariNAma vAlA dAtAra honA caahiye| jo bhI dAna de vaha harSita citta se de| yadi dAna to de kintu krodha karake, apamAna karake, tiraskAra ke vacana kahakarake, roSa karake, dUSaNa lagAkarake, dukhI hokarake de to usa dAtAra kA isa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [173 loka meM kalaha aura apayaza hotA hai, paraloka meM azubha karma ke phala se dAridra, apamAna Adi aneka bhavoM taka prApta hote haiN| dAna meM na dene yogya : aba jo dene yogya nahIM aisA khoTA padArtha kA dAna kudAna hI hai| kudAna nahIM denA caahiye| bhUmidAna denA yogya nahIM hai| usameM hala, phAvar3e, khurapA Adi dvArA bhUmi ko khodA jAne se bahuta hiMsA hotI hai, bahuta AraMbha, paMceMdriya Adi sarpa, cUhA, hiraNa, suara Adi bar3e-bar3e jIboM ko anAja kA nukasAna karanevAle samajhakara mAra DAlate haiN| bhUmi kI mamatA se bhAI-bhAI Apasa meM mAra-pITa karake marajAte haiM, tIvra rAga kA kAraNa hai aise bhUmidAna se mahAghora pApa kA baMdha jaano| mahAhiMsA kA kAraNa jisase aneka prakAra kI hiMsA hotI hai aise lohe kA dAna mahAkudAna jAnakara use chodd'naa| svarNadAna bhI chodd'naa| jise prApta karanevAlA nAza ko prApta ho jAya, mArA jAya, sadAkAla bhayabhIta banA rahe, saMyama kA nAza kara de| isa dhana se rAga, dveSa , kAma, krodha, lobha, mada, bhaya, AraMbha Adi kI pracura utpatti hotI hai, AtmA kA svarUpa vismaraNa ho jAtA hai| isaliye vItarAga dharma ke icchuka ko svarNadAna dene ko pApa samajhakara tyAga denA caahiye| karor3oM trasa jIvoM kI utpatti kA kAraNa aisA tila dAna bhI tyAgane yogya hai| cakkI, cUlhA, chAjalA, buhArI, mUsala, phAvar3A, datIlA, anna, tela, dIpaka, gur3a, rasa ityAdi mahApApa sAmagrI se bhare mahAAraMbha moha ko utpanna karAnevAle makAna ke dAna ko dharma mAnakara mithyAdharmI dete haiM, ve saba kudAna hai| jisa gAya ko bAMdhane meM harI ghAsa Adi carane meM, jisake zarIra meM choTe-choTe aneka prakAra ke kIr3e, jIyA, buga Adi utpanna hone meM, mala meM, mUtra meM asaMkhyAta jIva utpanna hote haiM, marate haiM, sIgoM se mArane se, khura pU~cha Adi se aneka jIvoM kA ghAta karanevAlI gau kA dAna vaha kudAna hai| kudAna tyAga : saMsAra kA bar3hAnevAlA mahAbaMdhana karanevAlA jo kanyA kA dAna hai vaha kudAna hai| yahA~ koI kahatA hai - kanyAdAna kiye binA gRhastha kaise raha sakatA hai ? yaha to ThIka hai| gRhastha apanI kanyA ko vivAha yogya kula meM utpanna jinadharmI vara ko usakA vyavahAra caturAI Adi guNoM ko dekhakara kanyA detA hai parantu, kanyAdAna ko dharma to nahIM zraddhAna karatA hai, jinadharmI to kanyAdAna ko pApa hI zraddhAna karatA hai| jaise gRhasthI ke aneka AraMbha Adi pApabaMdha ke kAraNa haiM usI prakAra kanyAdAna bhI pApabaMdha kA kAraNa hai, parantu yaha to viSayoM kA daNDa hai jo aMgIkAra karane se hI cukegaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 174] anyamatavAle to kanyAdAna dene kA bahuta bar3A phala kahate haiM, lAkha yajJa karane ke barAbara phala kahate haiM, karor3a brAhmaNoM ko bhojana karAne se adhika, karor3a gAye dAna karane se adhika phala kahate haiM; anya kI kanyA kA vivAha karA dene ko bhI bar3A dharma kahate haiN| jinadharma meM to isako saMsAra paribhramaNa kA kAraNa kudAna kahA hai| anya bhI saMsAra samudra meM DubonevAle mithyAdRSTi, lobhI, viSayoM ke lampaTI logoM dvArA kahe kudAna tyAgane yogya haiN| svarNa kI gAya, ghRta kI gAya, cAMdI kI gAya banAkara dAna meM dete haiM tathA lenevAlA bhI ghI kI gAya ko, tila kI gAya ko, lapasI kI gAya ko, zakkara kI gAya ko khA jAtA hai| sone kI gAya ko, cAMdI kI gAya ko kaTAtA hai, Aga meM galAtA hai (isameM bahuta bhAva hiMsA hotI hai)| gAya kI pU~cha meM tetIsa karor3a devatA va ar3asaTha tIratha kahate haiN| dAsI-dAsa kA dAna dete haiM, ratha dAna dete haiM, saMkrAMti-grahaNa-vyatIpAta Adi mAnakara dAna dete haiM, yaha saba mithyAtva kA prabhAva hai| kahate haiM ki - mRtaka ko tRpta karane ke liye brAhmaNa Adi ko bhojana kraao| vicAra kara dekho! brAhmaNoM ke jImane se bhojana mRtaka taka kaise pahu~cegA ? dAna to putra deve, pitA pApa se chUTa jAya ? bahuta samaya pahale ke mare hue manuSya kI haDDI gaMgA meM DAlane se mRtaka kA mokSa kaise ho jAtA hai ? gayA meM jAkara zrAddha karane se ikkIsa pIr3hI kA uddhAra honA kahate haiM ? gayA meM piNDadAna karane se dasa pIr3hI pichalI, dasa pIr3hI agalI, eka yaha svayaM - isa prakAra ikkIsa pIr3hI saMsAra meM kugati meM par3I huI, vahA~ se nikalakara vaikuNTha meM jAkara rahane lagatI haiM ? bhaviSya meM beTA, potA tathA unakI saMtAna cAhe jitane pApa kareM, gayA meM zrAddha yA piNDadAna ikkIsa pIr3hI meM se kisI eka ne kara diyA to saba kI mukti ho jAyegI; isaliye koI pApa kA bhaya nahIM karo ? zrAddha meM brAhmaNoM ko mAMsa bhakSaNa karAte haiM, mAMsa dvArA devAtAoM ko tRpta karate hai| devatA, durgA, bhavAnI ko jIvoM kA, rAkSasoM kA , tiryaMcoM kA khUna pIne se bahuta tRpta honA mAnate haiM, deviyoM ko bakarA, bhaiMsA kATakara balidAna karate haiN| pApI manuSya khoTe zAstra banAkara apane mAMsa bhakSaNa ke liye bahata pApa karma karake svayaM naraka ke mArga para jA rahe haiM tathA dasaroM ko bhI naraka pahuMcA rahe haiN| jivhA iMdriya kA lolupI-lobhI kauna ghora pApa karma nahIM karatA hai? ve pApI manuSyapanA meM syAlanI, syAla, kauA, vyAghra jaisA mAMsa bhakSaNa rUpa AcaraNa karate haiN| jinake aise ghora pApa ke zAstra unake dharma meM aura mlecchoM ke dharma meM koI aMtara nahIM hai| ye vAkya mlecchoM ke haiN| veda ke vAkyoM kA aisA artha batalAkara logoM meM ajJAna paidA kara ke zikAra meM dharma batA diyaa| jo jalacara, thalacara, nabhacara jIvoM ke mArane meM dharma batAte haiM unhoMne sAre jagata ko bhraddha kiyA hai aura kara rahe haiN| jinakA devatA muNDa mAlA pahinatA hai, mAMsa khAne meM tathA khUna pIne meM lIna hai usake sevakoM ke pAsa kI kathA kA kyA kahanA? una kupAtroM ko dAna denA to mahAdukha denevAlA kudAna hai| isa prakAra kudAna ke bahuta bheda haiN| kudAna ke dene se tathA kudAna ke lene se nAraka Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama- samyagdarzana adhikAra [175 uccaga tiryaMcoM meM bahuta janma-maraNa karake nigoda meM, eka iMdriya va vikalatraya meM anaMtakAla taka asaMkhyAta parivartana karatA hai| aisA jAnakara kudAna nahIM karo, kupAtradAna nahIM kro| aba yahA~ supAtra dAna kA phala kahanevAlA zloka kahate haiM : gRhakarmaNApi nicitaM karmavimArTi khalu gRhvimuktaanaam| atithinAM pratipUjA rudhiramalaM dhAvate vAri / / 114 / / artha :- gRha rahita atithi jo muni haiM unakI pratipUjA arthAt dAnasammAna Adi rUpa jo upAsanA hai, vaha gRhastha ke SaTkarmoM dvArA upArjita jo pApa karmarUpa mala hai, use dUra karake usI prakAra zuddha kara detI hai, jaise zarIra para lage hue rudhira rUpa mala ko jala dho detA hai| bhAvArtha :- gRhastha ke nitya hI AraMbha Adi dvArA nirantara pApa kA upArjana hotA rahatA hai| usa pApa ko dhone meM eka munIzvaroM ko diyA dAna hI samartha hai| jaise rudhira laga gayA ho to vaha rudhira se nahIM dhulatA hai, jala se dhulatA hai; usI prakAra gRhasthI ke AraMbha se utpanna pApamala gRha ke tyAgI sAdhuoM ko diye gaye se dhulatA hai| aba dAna kA vizeSa phala kahanevAlA zloka kahate haiM: uccai rgotraM praNatebhogI dAnAdupAsanAtpUjA bhakteH sundararUpaM stavanAtkIrtistaponidhiSu / / 115 / / artha :- tapa ke nidhAna, sAmyabhAva ke dhAraka, bAIsa pariSahoM ko sahane vAle, apanI deha se nirmamatva, pA~ca iMdriyoM ke viSayoM se atyanta virakta, abhimAna kaSAya Adi rahita, Atma vizuddhatA ke icchuka aise uttamapAtra jo munirAja haiM unheM praNati arthAt namaskAra karane se svargaloka meM janma, svarga se Akara tIrthaMkara rUpa meM janma, cakrIrUpa meM janma rUpa uccagotra ko tathA siddhoM kI sarvockRSTa uccatA ko prApta hote haiN| uttamapAtra ko dAna dene se bhogabhUmi ke bhoga, devaloka ke bhoga, phira rAjA Adi ke bhoga, phira ahamiMdra loka ke bhoga pAkara, tIrthaMkara cakrIpanA pAkara, nirvANa ke ananta sukha ke bhoga ko prApta karate haiN| uttama pAtra jo sAdhu haiM unakI upAsanA karane se tIna loka meM pUjya kevalI ho jAte haiN| uttamapAtra jo sAdhu haiM unakI bhakti karane se sundararUpa jo kevalajJAna kA rUpa vaha prApta ho jAtA hai| uttamapAtra jo sAdhu haiM unakA stavana karane se tIna loka meM phaila jAnevAlI kIrti, iMdra Adi dvArA stavana kIrtana ko prApta ho jAte haiN| aba dAna kA vizeSa prabhAva kahanevAlA zloka kahate haiM : kSitigatamivavaTabIjaM pAtragataM dAnamalpamapi kaale| phalaticchAyAvibhavaM bahuphalamiSTaM zarIrabhRtAma / / 116 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 176] artha :- samaya para satpAtra ko diyA gayA dAna thor3A bhI ho to sundara pRthvI meM boye gaye vaTa ke bIja ke samAna prANiyoM ko chAyA arthAt mahAtmya, aizvarya tathA vibhava arthAt bhogopabhoga kI sampadArUpa vAMchita bahuta phala detA hai| ata: pAtradAna kA acintya phala hai| pAtradAna ke prabhAva se samyaktva grahaNa ho jAtA hai samyaktva rahita mithyAdRSTi bhI pAtradAna ke prabhAva se uttama bhogabhUmi meM jAkara utpanna ho jAtA hai| ___ kaisI hai bhogabhUmi ? yahA~ tIna palya kI Ayu, tIna koza U~cA zarIra, adbhuta sundara rUpa, samacaturastra saMsthAna, mahAbala-parAkramayukta manuSya hote haiN| strI-puruSoM kA yugala utpanna hotA hai| tIna dina bItane para jaba kabhI kucha AhAra kI icchA hotI hai taba bera ke barAbara AhAra karake kSudhAvedanA rahita ho jAteM haiN| daza prakAra ke kalpa vRkSoM se prApta icchita bhogoM ko bhogate haiN| jahA~ zIta-uSNatA kA kaSTa nahIM hai, varSA kA kaSTa nahIM hai, dina-rAtri kA bheda nahIM hai, sadA udyotarUpa aMdhakAra rahita samaya calatA hai| zItala, maMda, sugaMdha pavana niraMtara bahatI hai, bhUmi meM dhUla, patthara, tRNa, kAMTe, kIcar3a Adi nahIM hote haiM, sphaTika maNi ke samAna bhUmi hai| vahA~ para jIvana bhara roga nahIM, zoka nahIM, bur3hApA nahIM, kleza nahIM hotaa| jahA~ sevaka nahIM, svAmI nahIM, sva-para cakra kA bhaya nahIM, SaTkarma rUpa AjIvikA nahIM karanI par3atI hai| kalpa vRkSa : kalpavRkSa daza prakAra ke haiM - tUryAMga 1, pAtrAMga 2, bhUSaNAMga 3, pAnAMga 4, AhArAMga 5, puSpAMga 6, jyotirAMga 7, gRhAMga 8, vastrAMga 9, dIpAMga 10 / tUryAMga jAti ke kalpavRkSa to bAMsurI, mRdaMga ityAdi karNa iMdriya ko tRpta karanevAle bAje dete haiM / 1 / pAtrAMga jAti ke kalpavRkSa ratna svarNamaya aneka prakAra ke netroM ko AnaMdakArI kalaza, darpaNa, jhArI, Asana, palaMga Adi samasta prakAra ke pAtra dete haiM / 2 / bhUSaNAMga jAti ke kalpavRkSa aneka prakAra ke AbhUSaNa kSaNa-kSaNa meM pahinane yogya hAra, mukuTa, kuNDala, aMgUThI Adi aMgoM ko bhUSita karanevAle vA mahala ko, dvAra ko, zaiyA ko, Asana ko, bhUmi ko bhUSita karanevAle aneka AbhUSaNa dete haiM / 3 / pAnAMta jAti ke kalpavRkSa nAnA prakAra kA pIne ke yogya zItala sugaMdhita jala dete haiM / 4 / AhArAMga jAti ke kalpavRkSa aneka svAdarUpa aneka prakAra ke AhAra dete haiM, parantu vahA~ bhUkha kA kaSTa hI nahIM hotA hai ataH roga ke binA auSadhi ko kauna leve ? bhogabhUmi ke jIvoM ko pratidina bhUkha nahIM lgtii| tIna dina bIta jAne ke bAda bera ke barAbara thor3A sA bhojana kara lete haiM / 5 / puSpAMga jAti ke kalpavRkSa aneka prakAra ke bahuta komala sugaMdhita phUloM kI mAlA, AbhUSaNa Adi dete haiM / 6 / jyotirAMga jAti ke kalpavRkSoM ke prakAza se sUrya-caMdramA dikhAI hI nahIM dete haiN| sUrya ke prakAza se kaI gunA adhika prakAza inakA hotA hai| vahA~ isI kAraNa rAtri-dIna kA bheda hI nahIM hai / 7 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra ] [177 gRhAMga jAti ke kalpavRkSa corAsI khaNDa taka ke suMdara citra - vicitra ratnoM se zobhAyamAna aneka prakAra ke mahala dete haiM / 8 / vastrAMga jAti ke kalpavRkSa aneka prakAra ke icchAnusAra pahinane yogya vastra, zaiyA, Asana, bichAvana Adi dete / 9 / dIpAMga jAti ke kalpavRkSa aMdhakAra nahIM hone para bhI dIpa mAlikA kI zobhA phailAye rakhate haiM / 10 / bhogabhUmi meM strI-puruSoM ke yugala ke maraNa samaya meM puruSa ko chIMka va strI ko jimhAI AtI hai, usI samaya meM yugala saMtAna utpanna ho jAte haiN| saMtAna ko mAtA-pitA nahIM dikhate, aura mAtA-pitA saMtAna ko nahIM dekha pAte haiM, ataH unheM viyoga kA duHkha nahIM hai / maraNa hone ke bAda zarIra zarada Rtu ke bAdaloM samAna vilA jAtA 1 yugaliyA utpanna hone ke bAda prathama - sAta dina to apanA aMgUThA cUsate haiN| usake bAda dUsare - sAta dina taka auMdhe-sIde palaTate rahate haiN| tIsare - sAta dina asthira gamana karane lagate haiN| cauthe - sAta dinoM meM sthira gamana karane lagate haiN| pAMcave - saptAha meM bar3hakara paripUrNa yuvA ho jAte haiN| chaTaveM saptAha meM sabhI darzana aura vijJAna samajhane lagate haiN| sAtaveM saptAha meM sabhI prakAra kI cAturyatA tathA kalAyeM sIkha jAte haiN| isa taraha se unaMcAsa dinoM meM paripUrNa hokara aneka pRthaka-vikriyA apRthaka - vikriyA sahita aneka prakAra ke mahala, maMdira, vanoM meM vihAra karate hue kSaNa-kSaNa meM aneka prakAra ke naye-naye viSayoM kI sAmagrI bhogate hue aneka sukharUpa, krIDAyeM, rAgaraMga Adi ceSTAyeM karate hue tIna palya kI Ayu pUrNa karake maraNa samaya meM chIMka - jimhAI mAtra se prANa tyAga dete haiM / samyagdRSTi hoM to saudharma IzAna svarga meM jAte haiM; mithyAdRSTi ho to maraNa karake bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI devoM meM utpanna hote haiN| maMda kaSAya ke prabhAva se devaloka ke sivAya anya gati meM nahIM jAte haiM / samyagdRSTi ho, zrAvaka ke vrata pAlatA ho tathA pAtradAna detA ho to solahaveM svarga taka mahAna RddhidhArI devoM meM hI utpanna hotA hai / uttamapAtra, madhyamapAtra, tathA pAtra ke bheda : Agama meM pAtra tIna prakAra ke kahe haiM jghnypaatr| uttamapAtra to mahAvratoM ke dhAraka, aTThAIsa mUlaguNa tathA caurAsI lAkha uttara guNoM ke dhAraka, deha se nirmamatva, vItarAgI sAdhu haiN| madhyamapAtra gyAraha pratimAoM ke bhedarUpa zrAvaka samyagdRSTi brata sahita hote haiM / strI paryAyameM vratoM kI sImA taka ko dhAraNa karanevAlI, eka vastra ke sivA anya samasta parigraha rahita, para ke ghara eka bAra yAcanA rahita mauna pUrvaka bhikSA bhojana karane vAlI, AryikAoM ke saMgha meM dharmadhyAna sahita mahAtapazcaraNa karanevAlI AryikA madhyamapAtra haiN| tathA aNuvrata va samyagdarzana sahita puruSa va strI jaghanyapAtra haiN| ina tIna prakAra ke pAtroM meM cAra prakAra kA dAna denA, satkAra karanA, sthAna dAna denA, Adara karanA, yathAyogya stavana, pUjA, prazaMsA Adi ke vacana bolanA, uThakara khar3e ho jAnA, ucca mAnanA vaha saba dAna hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra aba cAra prakAra ke dAna kahanevAlA zloka kahate haiM : AhArauSadhayorapyupakaraNAvAsayozca dAnena / vaiyAvRtyaM bruvate caturAtmatvena caturastrA: / / 117 / / artha :- caturastra arthAt jo pravINa jJAnI haiM ve AhAradAna, auSadhidAna, upakaraNadAna va AvAsadAna ye cAra prakAra ke dAna karake vaiyAvRtya ko cAra prakAra kA kahate haiN| isa prakAra gRhastha ke cAra prakAra kA dAna karanA kahA hai| abhayadAna kI pradhAnatA to chaha kAya ke jIvoM kI kRta- kArita - anumodanA se virAdhanA ke tyAgI digambara munirAjoM ke hotI hai| zrAvakoM ke bhI trasa jIvoM kI saMkalpI hiMsA ke tyAga ke abhayadAna hI hai / parantu abhayadAna kI mukhyatA to Arambha ke tyAga se tathA viSayoM kI atyanta parAGmukhatA se hotI hai| jaba taka gRha kAryoM se, sampadA se, nyAyarUpa viSayoM se pariNAma virakta nahIM hote taba taka AhAra Adi cAra prakAra ke dAna karake pApoM kA nAza karo / saMpatti kI asthiratA : sampatti, Ayu, kAya, atyanta asthira hai| gRhastha dazA to dAna se hI pUjya hai| AhAra Adi dAna binA gRhasthapanA to pApa ke AraMbha ke bhAra se pASANa kI nAva ke samAna kevala saMsAra samudra meM DubonevAlA hai| jJAnI gRhastha vicAra karatA hai yaha dhana jo maiMne kamAyA hai, pitA Adi kA rakhA huA mujhe binA kaSTa ke prApta ho gayA hai tathA rAjya, aizvarya, deza, nagara, AbharaNa, vastra, strI, sevakoM kA samUha saba binA kheda hI mujhe prApta ho gayA hai, vaha saba pUrva janma meM dAna diyA, dukhI jIvoM kA pAlana poSaNa kiyA thA usake phala hai / para ke dhana meM svapna meM bhI citta nahIM calAyA, parama saMtoSa dhAraNakara viSayoM se virakta hokara nirvAchakatA dhAraNa kI usakA phala hai| dIna, du:khI, rogI, asamartha, bAlaka, vRddhoM kI dayA dhAraNakara upakAra kiyA usakA phala yaha sampati kA milanA hai| - do dina hI isa sampatti kA saMyoga hai, paraloka sAtha meM nahIM jAyagI, jamIna meM gar3I rahegI, dUsare deza meM rakhI raha jAyagI, dUsare ke pAsa hI raha jAyagI, strI- putra - kuTumba ke bhAgIdAra mAlika bana jAyeMge, rAjA lUTa legA, tathA maiM acAnaka mara kara durgati meM calA jaauuNgaa| maiMne yaha dhana saikar3oM durdhyAna karake, mahApApa ke AraMbha karake, aneka dezoM meM-kSetroM meM bhramaNa karake, bar3e kaSTa aura kapaTa se kamAyA thA, prANoM se bhI adhika isakI rakSA kI, aba kaise isa dhana ko chor3akara mara jAU~ ? aisA vicAra karanA ucita nahIM hai / jagata meM dekho ! yadi lAkhoM kA dhana ho, to bhogane meM sabhI nahIM A jAtA hai / bhogane meM to AdhA sera anna AtA hai| tRSNA aisI bar3hatI jAtI ki aba aura dhana bar3hA lU~ ; aho ! anya ke pAsa to pacAsa lAkha dhana ho gayA, mere pAsa to pAMca lAkha hI hai; aba aura dhana kaise bar3hAU~ ? kauna AraMbha karUM, kauna upAya karU~, kauna rAjAdi ko prasanna karU~, kauna vyApAra karU~, kisase mitratA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [179 karU~ jisakI salAha se mujhe dhana kI kamAI ho jAya, kisa sevaka ko apane yahA~ kAma karane ko rakha lU~ jo merA thor3A dhana khAya tathA bahuta dhana kamAkara de ? aise hajAroM durdhyAna karatA huA saMsArI jIva samasta , rAjya, aizvarya chor3akara mahAmUrchA se atiraudra pariNAmoM se marakara naraka ke ghora duHkha bhogatA hai| saMsAra meM anaMta duHkharUpa paribhramaNa karatA huA kSudhA, tRSA, roga, dAridra ko bhogatA huA anaMtakAla vyatIta karatA hai| aba isa ghorakAla meM, koI kucha moha nidrA ke upazama hone se jinendra bhagavAn ke vacana se, koI atyanta virale puruSa saceta hokara, apane hita kA vicAra karate hue, cAra prakAra ke dAnoM meM pravartana karate haiN| AhAradAna : dAnoM meM AhAradAna pradhAna haiN| isa jIva kA jIvana AhAra se hai| karor3a svarNa mudrAoM kA dAna bhI AhAradAna ke samAna nahIM hai| AhAra se hI deha rahatI hai, deha se ratnatraya dharma palatA hai, ratnatraya dharma se nirvANa hotA hai| nirvANa meM ananta sukha hai| tyAgI nirvAchaka sAdhuoM kA upakAra to eka AhAra dAna se hI hai| ve to AhAra ke sivAya anya kucha tila-tuSa mAtra bhI aMgIkAra nahIM karate haiN| AhAra ke binA zarIra nahIM rahatA, aneka roga ho AhAra binA jJAnAbhyAsa nahIM hotA, vrata, saMyama, tapa eka bhI nahIM plte| AhAra binA sAmAyika, pratikramaNa, kAyotsarga, dhyAna eka bhI nahIM hotA hai| AhAra binA paramAgama kA upadeza nahIM hotA hai, AhAra binA upadeza grahaNa karane meM samartha nahIM ho pAtA hai| AhAra binA kAMti naSTa ho jAtI hai, buddhi naSTa ho jAtI hai, kIrti, zAMti, zAMti, nIti, prIti, pratIti, gati, rati, ukti, zakti, dyuti Adi samasta guNa naSTa ho jAte haiN| AhAra binA samabhAva, iMdriya damana, jIvadayA , munizrAvaka ke dharma vinaya meM pravRtti, nyAya meM pravRtti, tapa me pravRtti, yaza meM pravRtti, saba naSTa ho jAte haiN| AhAra binA vacana kI pravINatA naSTa ho jAtI hai, zarIra kA varNa bigar3a jAtA he, zarIra me mukha meM durgandhatA ho jAtI hai, zarIra jIrNa ho jAtA hai, sabhI kriyAyeM naSTa ho jAtI haiN| AhAra nahIM mile to apane pyAre putra-putrI-strI ko beca detA hai| AhAra binA netroM se dekhane ko samartha nahIM ho pAtA, kAnoM se sunane ko, nAsikA se gaMdha grahaNa karane ko, sparzana iMdriya se sparza karane ko samartha nahIM ho patA hai| __ AhAra binA samasta ceSTA rahita mRtaka samAna ho jAtA hai, AhAra binA maraNa ho jAtA hai, AharA binA ciMtA, zoka, bhaya, kleza, samasta saMtApa prakaTa ho jAte haiN| AhAra binA dInatA ho jAtI hai, saMsArI loga apamAna karate haiN| aise ghora duHkha, durdhyAna ko dUra karanevAlA jisane AhAradAna diyA usane samasta vrata saMyama meM pravRtti karAI, samasta rogAdi dUra kiye| ataH AhAradAna samAna koI upakAra nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 180] auSadhidAna : roga kA nAza karanevAlI prAsuka auSadhi kA dAna zreSTha hai| roga se vrata-saMyama bigar3a jAtA hai, svAdhyAya, dhyAna Adi sabhI dharma kAryoM kA lopa ho jAtA hai| rogI se sAmAyika Adi Avazyaka nahIM bana sakate haiN| roga se nirantara ArtadhyAna hotA hai, maraNa bigar3a jAtA hai| rogI ko dina-pratidina saMkleza bar3hatA hai| rogI ApaghAta karanA cAhatA hai, parAdhIna ho jAtA hai, mana-iMdriyA~ calAyamAna ho jAte haiM, uThanA-baiThanA sonA-calanA bahuta kaThina ho jAtA hai| svAsa ke sAtha kaSTa bar3hatA jAtA hai, kSaNadhara ko caina nahIM par3atI hai| bahuta kyA kaheM ? rogI ko khAnA, pInA, bolanA, calanA, denA, lenA, sonA, uThanA, baiThanA sabhI kArya jahara pIne ke samAna kaSTa denevAle ho jAte haiN| ata: prAsuka auSadhidAna dekara roga miTAne ke samAna koI upakAra nahIM hai| roga miTane para hI AhAra Adi kiyA jA sakatA hai, roga rahita hone para hI tapa, vrata, saMyama, dhyAna, svAdhyAya, kAyotsarga Adi sabhI kiye jA sakate haiN| jJAnadAna : jJAnadAna samAna jagata meM upakAra dUsarA nahIM hai| jJAna binA manuSya janma meM bhI pazu ke samAna hai| jJAnAbhyAsa binA apanA tathA para kA jJAna nahIM hotA hai| jJAna binA isaloka-paraloka kA jAnanA kaise ho? jJAna binA dharma kA svarUpa, pApa kA svarUpa, karane yogya, nahIM karane yogya kA vicAra nahIM hotA hai| jJAna binA deva-kudeva kA , guru-kuguru kA, dharma-kudharma kA jAnanA nahIM hotA hai| jJAna binA mokSa mArga nahIM, jJAna binA mokSa nhiiN| jJAna rahita manuSya meM aura pazu meM bheda nahIM rahatA hai| iMdriyoM ko poSanA, kAmasevana karanA to tiryaMcoM ke bhI hotA hai| manuSya janma to jJAna hI se pUjya hai| jisane jJAna dAna diyA usa puruSa ne samasta dAna diyaa| paramopakAra to jJAnadAna hI hai| vastikAdAna : vastikAdAna arthAt sthaandaan| zIta, uSNa, varSA, havA Adi kI bAdhA se rahita, dhyAna-svAdhyAya kI siddhi kA kAraNa aisA sthAna kA dAna zreSTha hai| yahA~ aisA vizeSa jAnanA - uttama pAtra jo parama digambara mahAmuni unakA samAgama to kisI mahAbhAgyavAna puruSa ko kabhI hotA hai| jaise jagata pattharoM se bahuta bharA hai, parantu cintAmaNi ratna kI prApti honA ati durlabha hai; vaise hI vItarAgI sAdhu kA milanA durlabha hai| phira AhAradAna honA ati hI durlabha hai| AhAra bhI sAdhu ke nimitta nahIM banAyA gayA ho; sAdhu solaha udgama doSa , solaha utpAdana doSa, daza eSaNA doSa, isa prakAra viyAlIsa doSa tathA pramANa 1, saMyojana 2, dhumra 3, aMgAra 4, kula chiyAlIsa doSa battIsa aMtarAya, caudaha mala doSa TAlakara eka bAra bhojana karate haiN| AdhA peTa bhojana se bharate haiM, cauthAI peTa jala se bharate haiM tathA zeSa cauthAI bhAga khAlI rakhate haiN| aisA AhAra bhI kabhI eka upavAsa kI pAraNA meM, kabhI do upavAsa kI pAraNA meM, kabhI tIna upavAsa kI pAraNA meM, kabhI paMdraha dina ke pakSopavAsa kI pAraNA meM, kabhI eka mAha ke upavAsa kI pAraNA meM ayAcIka vRtti se navadhA bhakti dvArA diyA huA bhojana kisI bahuta puNyavAna ke ghara hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [181 ayAcIka vRtti dhAraNa kiye mauna sahita munIzvara ko auSadhidAna denA bhI durlabha hai| kisI gRhastha ne apane nimitta prAsuka auSadhi banAI ho tathA acAnaka munirAja kA samAgama ho jAya, tathA zarIra kI ceSTA se binA kahe hI roga ko jAnakara yogya auSadhi hoya to de deve| ata: sAdhu ko auSadhi kA dAna denA bhI darlabha hai| zAstradAna bhI yogya pustaka, icchA hoya ho, jaba taka par3hanA ho taba taka ke liye lete haiM, pazcAt par3hakara vana meM yA vana ke caityAlaya meM rakhakara cale jAte haiN| munIzvaroM ko vastikA kA dAna denA bhI durlabha hai| digambara muni eka sthAna meM rahate nahIM hai, kabhI to ve parvatoM kI guphA meM, kabhI bhayaMkara vana meM, kabhI nadiyoM ke puloM meM dhyAna-adhyayana karate rahate haiN| koI kabhI grAma ke bAhara kI vastikA meM eka dina, nagara ke bAhara kI vAstikA meM pAMca dina, varSA Rtu meM cAra mahinA eka hI sthAna meM rahate haiN| kabhI kisI sAdhu ke samAdhimaraNa kA prasaMga A jAya to mAha-do mAha eka sthAna para raha jAte haiN| anya kisI kAraNa se jaina kA digambara sAdhu eka sthAnameM nahIM rahatA hai| koI kabhI ekarAtri-dorAtri bhI nirdoSa prAsuka vastikA meM raha jAtA hai| vastikA kaisI honA cAhiye? sAdhu ke nimitta se nahIM banavAI gaI ho,unake nimitta buhArI nahIM ho, munirAja ke A jAne ke bAda dhonA nahIM cAhiye, ujAladAna kholanA nahIM, khir3akI baMda ho to khole nahIM, kirAye para lenA nahIM, badale meM apanI vastikA dekara dUsare kI lenA nahIM, mAMga kara lenA nahIM, rAjA kA bhaya dikhAkara lenA nahIM, ityAdi chiyAlIsa doSa rahita vastikA honA caahiye| jIrNa vana meM ho, Ujar3a grAma kA makAna ho jahA~ asaMyamIjanoM kA AnA-jAnA nahIM ho, strI-napuMsaka-tiryacoM kA AnA nahIM ho, jIva virAdhanA rahita ho, aMdherA nahIM ho, vahA~ sAdhujana eka rAtri, do rAtri kabhI basa jAte haiN| jo aneka dezoM meM vihAra karate haiM unako vastikA kA dAna denA bahuta durlabha hai| ataH uttamapAtra ko dAna ho jAnA ati durlabha hai| uttamapAtra kI durlabhatA : isa paMcamakAla meM vItarAgI bhAvaliMgI sAdhu koI viralA hI dezAntara meM rahatA hai, unakI prApti hotI nhiiN| pAtra kA mila jAnA to caturthakAla meM hI bar3e bhAgya se hotA thA, parantu usa samaya isa kSetra meM pAtra to bahuta the| aba isa dukhamakAla meM yathAvat dharma ke dhAraka uttamapAtra kahIM dekhane meM nahIM Ate haiN| dharma rahita, ajJAnI, lobhI bahuta vicarate haiM, ve apAtra haiN| isa kAla meM dharma prApta karane vAle gRhastha , jinadharma ke dhAraka zraddhAnI bhI koI kahIM-kahIM milate haiN| vItarAga dharma ko sunakara kudharma kI arAdhanA dUra se hI chor3akara, nitya hI ahiMsA dharma ke dharanevAle, jina vacanAmRta ke pAna karanevAle, zIlavAna, saMtoSI, tapasvI haiM ve hI pAtra haiN|any bheSadhArI to bahuta vicara rahe haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jinako muni zrAvaka ke dharma kA, sacce samyagdarzana Adi kA jJAna hI nahIM hai ve kaise pAtrapanA prApta sakate haiM ? mithyAdarzana ke bhAvoM sahita, AtmajJAna rahita, lobhI banakara jagata meM dhana Adi ke tathA miSTa AhAra ke icchuka hokara bahuta ghUma rahe haiM, ve saba apAtra hai; isaliye pAtradAna ati durlabha hI hai| yahA~ aisA vizeSa jAnanA : prathama to isa kalikAla meM bhAvaliMgI munIzvara tathA arjikA va kSullaka kA samAgama hai hI nhiiN| yadi kadAcit ciMtAmaNi ratna ke samAna kisI mahAbhAgyavAna puruSa ko unhe dAna dene kA avasara mile to AdhA sera anna kA bhojana mAtra unake liye denA caahiye| yadi kSullaka yA arjikA ke vastra kabhI jIrNa ho jAya to arjikA to eka sapheda vastra hI grahaNa karake purAnA vastra vahIM chor3a jAya, tathA kSullaka eka laMgoTI eka sapheda ochA vastra jisase sampUrNa zarIra nahIM Dhaka sake aisA thor3e mola kA lekara purAnA vastra vahA~ hI chor3a jAya, anya tila-tuSa mAtra bhI grahaNa nahIM krte| dhana kA sadupayoga karo : aise supAtroM ko dAna dene meM kucha bhI dhana kharca nahIM hotA hai| binA nyotA binA bulAyA kabhI acAnaka A jAya to gRhastha apane svayaM ke liye banAye rUkhe yA cikane bhojana meM se dAna kA hissA nikAla kara de detA hai| dhanavAna loga apane dhana ko kisa kArya meM lagAkara saphala kareM ? yadi bhogoM meM lagAte haiM to bhoga to tRSNA ke bar3hAnevAle haiM, iMdriyoM ko vikala karanevAle haiM, mahApApa meM pravartana karAkara naraka Adi kugati ko prApta karAte haiM, jIva kA hita-ahita jAnane ke jJAna ko lupta kara dete haiN| yadi mohavaza putra Adi ko de dete haiM to putra Adi to mamatA ko bar3hAnevAle haiM, binA diye hI sarvasva le leNge| bahuta pApAcAra karake, durdhyAna se, sampadA meM mamatA dhAraNa karake, dharma kA vidhvaMsa karake sampadA bar3hAI hai - kamAI hai to usakA AdhA hissA to dharma ke liye, dayA ke jo pAtra ho unheM dekara apanA hita kro| sampadA chor3akara paraloka jAoge, vahA~ se putra, pautra Adi ko dekhane ko kaise Aoge ? kuTumba kA sambandha to tumhAre isa carmamaya mukha, nAsikA, netra Adi rUpa zarIra se hai| isakI to jalakara rAkha ho jAyagI tathA miTTI meM mila jaaygii| kuTumba tumheM anya paryAya meM dekhane AtA nahIM hai, tuma kuTumba ko dekhane Ate nahIM ho kyoki jina netra, karNa Adi ke dvArA tuma kuTumba ko jAnate ho una netrAdi kI to rAkha banakara ur3a jAyagI, taba tuma kuTumba ko kaise jAnoge ? putrAdi kuTumba kA sambandha tumhAre zarIra ke cAma se hai, tumhAre AtmA se nahIM hai, tumhAre AtmA ko to ve jAnate hI nahIM haiN| jaba tumhAre zarIra ke cAma kI rAkha ur3a jAyagI, taba kuTumba ke loga tumase kahA~ sambandha kareMge, kaise mileMge? isaliye he jJAnIjano! jIvana thor3A hai, putra Adi kA sambandha bhI thor3e samaya ko hai, saMsAra meM koI zaraNa denevAlA nahIM hai, akelA eka dharma hI zaraNa hai| yaha dhana hai, vaha bhI tumhArA nahIM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [183 hai| kisI puNya ke prabhAva se do dina isakA svAmIpanA svIkAra karake chor3akara mara jaaoge| yaha dhana sAtha nahIM jaayegaa| putra ke mamatva se mahAdurAcAra karake yaha dhana saMgraha kara rahe ho, usa dhana ke mamatva tathA putrAdi ke mamatva se saMsAra meM apane ko bhUlakara naraka jA pahu~coge; tathA aneka paryAyoM meM dIna daridrI hokara vicaraNa kroge| pratyakSa dekhate haiM - hajAroM anna-anna karate mara jAte haiM, daridrI-raMka hokara ghara-ghara ke daravAje para phirate haiM, dInatA dikhAte haiN| phira bhI unakI ora koI dekhatA hI nahIM hai, koI unakI sunatA hI nahIM hai| yaha sabhI prabhAva pUrva janmoM meM dhana se tIvra mamatA bAMdhakara, kRpaNa hokara dhana saMgraha kiyA thA, usakA phala hai| tumhAre pAsa vaibhava, sampadA, ratna, svarNa, cA~dI Adi hai; tathA rasoM sahita bhojana, zIlavaMtI, rUpavaMtI rAga-rasabharI striyoM kA milana, AjJAkArI pravINa suputra, hita meM sAvadhAna kAryasAdhaka catura sevaka, bahuta lambe caur3e U~ce mahaloM meM makAnoM meM nivAsa, ityAdi jo sAmragI pAI hai vaha pUrvajanma meM koI dAna diyA thA usakA phala hai| dAna ke prabhAva se bhogabhUmi meM janma tathA svarga ke vimAnoM kA svAmIpanA hotA hai, jahA~ asaMkhyAta kAla taka sukha bhogane ko milatA hai| yahA~ kI tuccha saMpadA, kAya kleza sahita mahA malina zarIra Adi usake sAmane kyA cIja hai ? aura aisI sampadA bhI tumhAre yahA~ sthira nahIM rhegii| __ tumhArA vicAra aisA hai - yaha hamArI lakSmI hai, hamAre kula meM calI A rahI hai, hama buddhihIna nahIM hai jo hamArI lakSmI naSTa ho jaaygii| jo mUrkha buddhihIna hokara bhUleM karate hue calate haiM unakI sampatti naSTa ho jAtI hai ? aisA tumhArA bhrama hai| vaha mithyAdarzana ke udaya ke jora se bar3A bhrama hai tathA anaMtAnubaMdhI kaSAya ke udaya se abhimAna hai, vaha thor3e dinoM meM hI naraka kA nArakI banA degaa| ataH he Atman! yadi tumheM jinendradeva ke vacanoM kA zraddhAna hai, dharma se prIti hai tathA duHkhI jIvoM ko dekhakara dayA AtI hai to hRdaya meM aisA sahI vicAra karo - maiM mUr3ha AtmA ne, dhana se mamatA karake parAne paitrika dhana kI to baDe prayatna se rakSA kI hai. tathA nayA bhI bahata dhana kamAyA hai| dhana kamAne ke liye maiMne bahuta kSudhA, tRSA, zIta, uSNa Adi duHkha bhoge haiM, tathA aneka AraMbha, vyApAra, rAjasevA, videza gamana, samudra praveza ityAdi kiye haiN| adharmI mleccha Adi ko anukUla karane meM, rAjI karane meM, bahuta niMdanIya kArya karanA par3e haiM, jisatisa prakAra se dhana paidA kiyA hai| aba maraNa to acAnaka AyegA, dhana bacA nahIM skegaa| __isaliye aba mujhe anyAya se, anIti se tathA pApa ke dhaMdhoM se, pApiyoM kI sevA karane se, kapaTa ke aneka tarIkoM se dhana paidA karane kA zIghra hI tyAga karanA caahiye| nyAya se kamAyA huA jo dhana hai usameM maryAdA bAMdhakara rahanA hai, evaM jinakA dhana unheM bhUla meM DAlakara galatI se apane pAsa rakha liyA hai usa dhana ko unheM vApisa dekara kSamA mAMganA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jo dhana apane pAsa bacA hai, usa meM se putrAdi ke hisse kA dhana to putrAdi ko dekara alaga karanA, tathA dAna ke liye dhana alaga rakhakara use dUsaroM ke upakAra meM, dharma kI pravRtti ke liye, dAna dene meM kharca karanA caahiye| jo nayA dhana paidA ho usameM bhI caturtha bhAga, chaThA bhAga, AThavA~ bhAga tathA kama se kama dasavA~ bhAga to puNya-dAna-dharma ke kAryoM meM dhanavAnoM ko tathA nirdhanoM ko sabhI ko hI dAna kA hissA alaga rakhakara kharca karanA caahiye| jisakA peTa bhI pUrA nahIM bharatA ho, AdhA caudhAI peTa hI bhojana Adi milatA hai, use bhI dAna-puNya-dharma kA hissA utkRSTa cauthAI bhAga, jaghanya dazavA~ bhAga, madhyama chaThA~ yA AThavA~ bhAga alaga rakhakara duHkhI, bhUkhe logoM ko va jinapUjana Adi kAryoM meM denA-kharca karanA zreSTha hai| dAna binA gRha zmazAna hai, puruSa mRtaka hai, kuTumbI gRddha pakSI ke samAna hai, jo isake dhana rUpI mAMsa ko nikAla-nikAla kara khAte haiN| __jo dhanavAna gRhastha hote haiM ve jainiyoM kI aneka prakAra se surakSA pAlanA karate haiN| jo dharma meM zithila ho raheM hoM unhe dhanI puruSa Adara dekara, mIThe vacana bolakara dharma meM dRr3ha kara dete haiN| kitane hI apanI samAja ke loga kAma naukarI karane yogya hoveM to unheM kAma denA, unase kAma bhI lenA tathA unake bharaNa poSaNa kI vyavasthA bhI kara denA caahiye| kitane hI svayaM kamAkara dhana paidA karane yogya hoM unhe pUMjI kA sahArA dekara dhana bhI banAye rakhate haiM, tathA use pA~ca-pacAsa rupayA kI AmadAnI karA dete haiN| kitane hI ko apane vyApAra meM zAmila karake unake nirvAha yogya AjIvikA banA denaa| kitane hI ko dhIraja, pratIti jamAkara dhana paidA karane yogya kara denaa| kitane hI ko kahakara rojagAra dhaMdhe meM lagA degaa| kitane hI ko dalAlI vagairaha meM lagAkara dhaMdhe se lagA denA caahiye| puNyavAle dhanavAna kI madada ke binA Azraya pakar3e binA nirdhana manuSya kA vyApAra Adi meM apane pairoM para khar3A honA bar3A kaThina hai| yadi Apa svayaM dharmAtmA haiM to apanA dhana bigar3a jAne kA bhaya nahIM karanA caahiye| sAdharmI ke upakAra Adi kAryoM meM jo dhana kAma A jAye vahI merA dhana hai| jo dhana sAdharmI ke kAma meM nahIM AyA vaha dhana merA nahIM hai| kitane hI puruSa pahale bar3e dhanavAna the, pratiSThAvAna the unake karma ke udaya se dhana naSTa ho gayA, AjIvikA naSTa ho gaI aura khAna-pAna kA bhI ThikAnA nahIM rhaa| ghara meM striyoM-baccoM ko bhI bar3A kaSTa hai| aise puruSoM se mehanata majadUrI hotI nahIM hai, ochA ayogya kAma nahIM kara sakate, bar3A AdamI samajhakara koI naukarI para nahIM rakhatA hai; dhana, AbharaNa, vastra, pAtra sabhI becakara khA liye haiM, aba kisase kaheM, kyA upAya kareM ? aise pratiSThAvAna puruSa ko AjIvikA se lagA denA, cigate ko hAtha kA sahArA dekara duHkha ke samudra meM se nikAla lenA, use dharma se - nyAya meM lagAkara thor3A bahuta sahArA dekara khar3A kara denA, jitanI yogyatA ho usake anusAra dhIraja dharAnA, anya kisI ke yahA~ kAma para rakha denA, jisa taraha roTI kA baMdobasta ho jAya vaisA karanA, dharma se jor3a denA yahI bar3A upakAra hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [185 kitane hI strI putrAdi rahita hoM, unheM dharma ke kArya meM lagA denA, khAna-pAna kA duHkha miTA denaa| kitane hI vRddha ho gaye, udyama karane kI sAmarthya hI nahIM rahI, kitane hI jinadharmI dharma meM sAvadhAna haiM to bhI iMdriyA~ thaka gaI hai, zarIra roga sahita hai, sahAyatA binA samatA nahIM rahatI, unakA sthitikaraNa dhanavAna se hI bana sakatA hai| kitane hI putrAdi rahita haiM, unheM dharma kA Azraya grahaNa kraanaa| kitanI hI zrAvikAyeM vidhavA ho gaI, unake bhojana vastra kA ThikAnA nahIM, unapara karuNAbuddhi karake bhojana vastrAdi kA sAdhana karAkara dharma meM lagA denA caahiye| dhanavAna puruSoM kI sahAyatA pAkara kitane hI puruSa-strI kudharma kA tyAga karake dRr3ha zraddhAnI ho jAte haiN| kitane hI aNuvrata Adi grahaNa kara lete haiN| kitane hI sacitta kA tyAga zraddhAna sahita kara dete haiN| koI parva ke dinoM meM upavAsa, brahmacarya Adi grahaNa kara lete haiN| koI sva strI ke tyAgI, Arambha ke tyAgI, parigraha ke tyAgI, pApoM kI anumodanA ke tyAgI, uddiSTa AhAra ke tyAgI - isa prakAra zrAvaka ke gyAraha sthAnoM (pratimAoM) ko dhAraNa karake dAna ke pAtra bana jAte haiN| dhanavAna puruSoM kI sahAyatA se unheM dharma para calatA dekhakara aneka dUsare loga bhI dharma ke mArga kI pravRtti meM laga jAte haiN| dhanavAna puruSoM ko cAhiye ki ve vidyA par3hane ke sthAna banA deM. paDhanevAloM ko jIvikA dekara vyAkaraNa vidyA, kAvya vidyA, gaNita vidyA, tarka vidyA Adi aneka vidyA par3hAne kI pAThazAlAoM kI sthApanA kara deM, to jainiyoM ke saikar3o bAlaka vidyA ke par3hane meM laga jaayeNge| prati varSa dasa-bIsa vidvAn par3hakara taiyAra hone lageMge, to dharma kI paramparA calane lgegii| kitane hI vizeSa baddhimAna hoM unheM AjIvikA dekara nirAkala kara deM, to dharma kI pravRtti calatI jaaygii| aneka granthoM ko likhavAnA, par3hanevAloM ko pustaka denA, grantha ko zuddha karane meM zuddha karane vAloM ko nirAkula kara denA, jJAna ke abhyAsa karanevAloM se prIti karanA, apane AtmA ko jJAna ke abhyAsa meM lagAnA, apanI saMtAna ko tathA kuTumbiyoM ko jJAna ke abhyAsa meM lagAnA, jaise vane vaise logoM kI zAstra ke abhyAsa meM ruci karAnI caahiye| ye zAstra dharma ke bIja haiN| yadi logoM ko zAstroM kA jJAna ho jAye to saikar3oM durAcAra naSTa ho jAya, samyagjJAna hI vyavahAra tathA paramArtha donoM ko ujjvala kara detA hai| isaliye zAstra par3hAne ke samAna dAna dUsarA nahIM hai| roga miTAnevAlI kitanI hI prAsuka auSadhiyA~ rogiyoM ko denaa| jo nirdhana manuSya haiM unheM auSadhi taiyAra mila jAya to yahI bar3A upakAra hotA hai| koI nirdhana nahIM ho unakA bhI auSadhi se bar3A upakAra hotA hai| nirdhana tathA duHkhitajanoM ko auSadhidAna dene ke samAna upakAra dUsarA nahIM hai| kitane hI nirdhana logoM ko auSadhi milatI hI nahIM hai, karanevAlA nahIM milatA hai, binA sahAyatA ke auSadhi bana nahIM sakatI hai| auSadhi taiyAra mila jAya to usako bahuta-karor3oM ke dhana ke lAbha ke barAbara hai| roga miTAne ke barAbara koI dAna nahIM, yaha bar3A abhayadAna hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 186] dharmAtmA janoM ko rahane ke liye, dharmasAdhana karane ke liye dharmazAlA, vastikA Adi apanI zakti ke anusAra kharIda denA, apanA ghara kA sthAna ho to vahA~ banavA denA; rahane ke sthAna ke binA dharma sevana Adi meM pariNAma sthira nahIM rahate haiN| ___ koI jinadharmI paradezI duHkhI A jAya to mahInA-do mahInA ko bhojana Adi kI sahAyatA kara denaa| kisI paradezI ke pAsa apane ghara taka vApisa jAne kA vyaya nahIM raha gayA ho, mArga meM vaha luTa gayA ho, cora lUTa le gaye hoM, Apako jainI jAnakara Apake pAsa AyA ho, to use apane ghara pahu~cane ke liye jaise bane vaise dAna dekara pahu~cA denaa| ___koI paradezI rogI hokara AyA ho use Thaharane kA sthAna batalAnA, auSadhi dekara roga rahita karanA, bArambAra dharmopadeza dekara samatA denA. bArambAra pa~chanA. vaiyAvatya krnaa| nirdhana manuSyoM se nahIM bana sakatI jo aisI auSadhi kA nirantara dAna krnaa| pariNAma vicalita ho gaye hoM, roga se, viyoga se, duHkha se, dAridra se dhairya chUTa gayA ho to unheM bArambAra dharmopadeza dekara dhIraja dhAraNa kraanaa| apane AtmA ko nirantara jJAnadAna denA, Apa svayaM jJAnavAna ho to nitya aneka jIvoM ko dharmopadeza denaa| koI zAstra ke artha jAnanevAle vidvAna kI prApti ho jAya to use kalpavRkSa ke lAbha ke samAna bar3e harSa sahita AjIvikA Adi kI sthiratA kara denA, bahuta vinaya Adara se rakhakara Apa dharma grahaNa krnaa| __ dharma kI vRddhi ke liye jJAniyoM kA sanmAna Adi karake dharma ke upadeza, tattvoM ke svarUpa kI carcA, guNasthAna, mArgaNAsthAna Adi kI carcA kI pravRtti karAkara dharma kI prabhAvanA, samyagjJAna kI carcA kI pravRtti kraanaa| jahA~ dharma kI pravRtti maMda ho gaI ho una grAmoM meM zAstra likhavAkara bhASA vacanikA yogya zAstra bhejnaa| jJAnadAna to sabhI maMdakaSAyI bhadra parimANI puruSoM ko karanA hI caahiye| paropakAra kI preraNA - sampatti pAkara dAna-sanmAna se, priyavacanoM se apane mitroM, kuTumbiyoM, bairI ko bhI prasanna krnaa| sampadA kA samAgama tathA jIvana kSaNa bhaMgura hai| isa dhana se. zarIra se. vANI se anya jIvoM kA upakAra karanA hI zreSTha hai| priya vacana bolane kA bar3A dAna hai| bairiyoM se apanA baira chor3anA, priya vacanoM dvArA apanA aparAdha kSamA karAnA bhI bar3A dAna hai| apanA dhana, dharatI dekara ke bhI saMtuSTa kara denA, baira dho DAlanA, abhimAna tyAga denA, apanA kuTumbI yadi nirdhana ho to use apanI zakti anusAra dAna sammAna denA, apanI bahinabeTI nirdhana ho to bArambAra bhojana pAna-vastra-AbharaNa Adi dvArA dAna sammAna krnaa| jo dayAvAna hote haiM, ve anya duHkhita do dAna sammAna dekara usakA duHkha dUra karate haiN| jinakI ujara-prArthanA Apa taka pahu~ca jAye aise apane hI aMga samAna bhuA, bahina, beTI, jamAI inako duHkhI kaise dekha sakatA hai ? kisI ke dvArA apanA ujAr3a-bigAr3a ho gayA ho to use bhI kaTuka vacana nahIM khnaa| usako isa taraha samajhAnA - bhAI, tuma apane pariNAmoM meM kucha saMtApa mata kro| gRhacAre meM hAni-vRddhi, lAbha-alAbha to karma udaya ke anukUla hote haiM ? sabhI sAmagrI vinAzIka Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [187 / krnaa| hai| tumane to hamAre aneka kArya sudhAre haiM tathA hamAre bhale karane ko hI karate ho| hamAre karma ke udaya ke anusAra koI kAma bigar3a bhI jAtA hai| isa prakAra priya vacana bolakara use saMtoSita krnaa| nirantara aise kI pariNAma rakhanA cAhiye ki - mere dhana se kisI jIva kA upakAra ho jAya to acchA hai| dUsare loga hamArA hita kareM yA ahita kareM, hameM to dUsaroM kA upakAra hI karanA caahiye| koI baMdIkhAne meM calA gayA ho, kisI jhagar3e meM phaMsa gayA ho, to apane pAsa se pA~ca rupayA dekara use chur3A lenaa| kisI ne bhUla se apanA dhana curA liyA ho to priya vacana Adi bolakara samatA bhAva se nipaTA lenA, yadi vaha nirdhana ho to usase lene kA irAdA va jhagar3A nahIM krnaa| koI corI meM sajA pA gayA ho to usakI badanAmI-beijjatI nahIM karanA, jo apane Azrita ho to usakA pAlana-poSaNa krnaa| vidhavA ho, anAtha ho, roga-viyoga Adi duHkha se duHkhI ho to unakA duHkha dUra karane meM sAvadhAnI krnaa| ___bAlaka ho, bAla vidhavA ho unakA bahuta acchI taraha samhAla kara pratipAlana krnaa| apane se jo baira rakhatA ho, upakAra karane para bhI upakAra nahIM mAnatA ho, usase bhI guNa grahaNa karanA, dAna sammAna krnaa| yadi avasara pAkara bhI apane mitra, bAMdhava Adi kA sammAna nahIM kiyA to dhana aizvarya pAkara kevala apayaza kI kAlimA hI grahaNa kii| apane putra kuTumba Adi kA pAlana to sUkarI-kUkarI bhI kara letI hai| avasara pAkara apanA bigAr3a karanevAle, dhana AjIvikA haranevAle bairiyoM kA bhI dAna sammAna upakAra karake baira kA abhAva karanA durlabha hai| manuSya janma, dhana, sampadA, yauvana, aizvarya kSaNa bhaMgura haiN| anekoM kA dhana, jIvana naSTa ho gayA, jinakA nAma aura sthAna bhI nahIM rhaa| vahI kArtikeya svAmI ne kahA hai - bahuta adhika AbharaNa, vastra, snAna, sugaMdha, vilepana aneka prakAra ke bhojana pAna Adi dvArA bahuta sAvadhAnI se pAlana poSaNa kiyA huA zarIra bhI eka kSaNa bhara meM jala se bhare kacce ghar3e ke samAna naSTa ho jAtA hai| jo lakSmI cakravartI se lagAkara mahApuNyavAnoM meM nahIM ramI vaha lakSmI anya puNya rahita logoM meM prItikara kaise rahegI ? yaha lakSmI kulavAnoM meM nahIM ramatI hai| koI samajha le ki merA kula U~cA hai, mere yahA~ to lakSmI rahatI AI hai, so yaha jAnanA satya nahIM hai| lakSmI to kulavAnoM ke pAsa meM bhI rahatI haiM tathA nahIM bhI rahatI hai; nIca kulavAnoM ke pAsa jAkara bhI rahatI hai, dhIra ke pAsa meM bhI rahatI hai yA nahIM bhI rahatI hai, paMDita-pravINa ke pAsa bhI rahatI hai va nahIM bhI rahatI hai, mUryoM ke pAsa bhI rahatI hai, zUravIroM va kAyaroM ke pAsa meM bhI rahatI hai yA nahIM bhI rahatI hai; pUjya puruSoM ke pAsa, sundara rUpavAnoM va sajjanoM ke pAsa, mahAparAkramiyoM va dharmAtmAoM ke pAsa meM yaha lakSmI rahatI hI hai, aisA koI niyama nahIM hai| dhana ke sambandha meM ajJAnI kI viparIta mAnyatA : saMsArI-ajJAnI bhrama se aisA jAnatA hai -maiM to kulavAna hU~, mujhe chor3akara lakSmI kaise jAyegI ? maiM dhIra hU~, dhairyavAna ke yahA~ to lakSmI sthira Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra : prIti rahatI hai, calAyamAna cittavAle kI naSTa ho jAtI hai| maiM mahApANDita-pravINa hU~, maine bahuta caturAI se ise bar3hAyA hai; jo mUrkha-ajJAnI bhUleM karake calate haiM unakI lakSmI naSTa ho jAtI hai| maiM zUravIra hU~, anya kI hI lakSmI kI bhI rakSA karatA hU~, merI lakSmI kaise naSTa hogI ? kAyara kI lakSmI naSTa ho jAtI hai| maiM pUjya hU~, sabhI kI lakSmI pUjya ke pAsa rahanA cAhiye, kisI nIca kI naSTa ho jAtI hai| maiM dharmAtmA hU~, nitya hI dAna, pUjA zIlavrata Adi karatA hU~, merI lakSmI kaise naSTa hogI? koI pApI kI lakSmI naSTa hotI hai| maiM sundara rUpavAna hU~, hamArI surata para hI lakSmI kA nivAsa dikhatA hai, kisI kurUpa kI naSTa hotI hai| maiM sujana hU~, sabakA priya hU~, merI lakSmI kaise naSTa hogI ? jo duSTa ho, sabakA apriya ho usakI lakSmI naSTa hotI hai| maiM parAkramI hU~, udyamI hU~, pratidina naI kamAI karatA hU~, merI lakSmI kaise naSTa hogI ? AlasIudyamahIna kI lakSmI naSTa ho jAtI hai, aisA samajhanA mithyA bhrama hai| dhana ke sambandha meM jJAnI kI mAnyatA : yaha lakSmI to pahile bhavoM meM kiye puNya kI dAsI hai| puNya paramANuoM kA udaya samApta hote hI yaha naSTa ho jAtI hai| jaise pacAsa hAtha lambe mahala meM dIpaka bujhate hI aMdhakAra ho jAtA hai, use kauna roka sakatA hai ? jaise jIva ke nikala jAne para zarIra kI samasta iMdriyA~ ceSTA rahita ho jAtI haiM, tela samApta ho jAne para dIpaka bujha jAtA hai, usI prakAra pUNya asta ho jAne para samasta lakSmI, kAM pratIti eka kSaNa mAtra meM naSTa ho jAtI hai| prathama to isa lakSmI ko nyAya ke bhogoM meM lagAo, tathA pariNAmoM meM dayAbhAva lAkara duHkhitoM, bhUkhoM ko dAna kro| yaha lakSmI to jaise jala meM lahara kSaNa bhara meM bilA jAtI hai, usI prakAra koI do dina kA isa lakSmI kA saMyoga hai, pazcAt niyama se isakA viyoga hogaa| jo puruSa isa lakSmI ko nirantara saMcaya hI karate haiM, na to svayaM bhogate haiM, na pAtra ko dAna hI dete haiM ve apane AtmA ko Thagate hai, acAnaka hI marakara antamuhUrta meM jAkara naraka ke nArakI ke rUpa meM janma le leNge| unakA manuSya janma niSphala hI huA jaannaa| jo loga lakSmI ko ekatra karake bahuta dUra gAr3a dete haiM, naSTa hone ke Dara se jamIna meM bahuta gaharAI meM gAr3a dete haiM, ve loga usa lakSmI ko paththara ke samAna kara dete hai| jaise jamIna meM aneka paththara rakhe hai, usI prakAra dhana bhI rakhA rhegaa| yadi svayaM ne dAna-bhoga ke liye kAma meM nahIM aneka patthara rakhe haiM, usI prakAra dhana bhI rakhA rhegaa| yadi svayaM ne dAna-bhoga ke liye kAma meM nahIM liyA, to daridrI jaisA hI rhaa| jo loga lakSmI kA nirantara saMcaya hI karate rahate haiM, na to dAna karate haiM, na bhoga bhogane meM kharca karate haiM, unakI apanI lakSmI bhI para kI lakSmI ke samAna hai; jaise par3osI kI lakSmI va nagara ke anya nivAsiyoM kI lakSmI dekhane meM to AtI hai, kintu bhogane meM nahIM AtI, dAna dena meM nahIM AtI hai| ___ jo puruSa lakSmI meM ati Asakta tathA prItivanta ho jAtA hai vaha apane khAne meM, pIne meM, auSadhi Adi meM, vastra pahinane meM, apane rahane me makAna meM, anya aneka bhoga upabhoga ke sAdhanoM ke abhAva Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [189 meM nitya hI kleza bhogatA hai, parantu dhana kharca karane kA bar3A duHkha lagatA hai, isaliye kaSToM meM hI apane dina vyatIta karatA hai aisA mUrkha rAjA kA, apane dAvedAroM kA , putra, strI, bhAI Adi kA hI kArya siddha karatA hai| svayaM to dhana kI mamatA liye huye marakara durgati meM jAkara utpanna hogA, tathA dhana ko rAjA le jAyegA yA putra kuTumbI Adi le leNge| Apa to svayaM pApI dhana kamAkara ke kevala isaloka tathA paraloka meM duHkha kA bhoganevAlA hI rhaa| jo mUrkha bahuta prakAra se apanI buddhi dvArA lakSmI ko bar3hAte rahate haiM, tathA bar3hAte-bar3hAte tRpta nahIM hote haiM, lakSmI ko bar3hAne meM aneka prakAra kA AraMbha karate haiM, pApa karane se nahIM Darate haiM, rAta-dina hI dhana paisA karane ke vikalpa karate-karate bahuta rAtri bIta jAne para sote haiN| dina meM prAtaH kAla se hI dhana ke kamAne ke vikalpa karane lagate haiM, samaya para bhojana bhI hIM karate haiM, aneka lena-dena dhaMdhA-vyavahAra kI bakavAda karate-karate bahuta teja mUkha lagane para bhojana karate haiN| rAtri meM kAgaja, patra, lekhA, hisAba jabAba, savAla kI bar3I cintA meM magna hokara tIna prahara rAtri bIta jAne para sote haiN| aise mUr3ha kevala lakSmIrUpa taruNI kA dAsapanA karake duHkha bhogakara durgati meM gamana karate haiN| lakSmI prApti kI saphalatA : jo isa bar3hatI huI lakSmI ko nirantara dharma kArya ke liye dete haiM, ve paMDita-pravINa puruSoM dvArA stuti karane yogya haiM tathA unakA lakSmI pAnA saphala hai| aisA jAnakara jo dAridra se duHkhI dharma sahita puruSoM va striyoM ko binA khyAti, lAbha, pUjA kI cAha ke, tathA binA unase kucha apanA upakAra cAhate hue niraMtara apekSA rahita, Adara, prIti, harSa sahita dAna detA hai, usakA jIvana saphala hai| dhana, yauvana, jIvana to pratyakSa jala meM budabude ke samAna asthira dikhAI dete haiN| dAna kA phala svarga kI lakSmI kA, bhogabhUmi kI lakSmI kA asaMkhyAta kAla taka bhoga, saMpadA denevAlA hai, aisA jAnakara niraMtara dAna meM hI pravartana kro| paMcamakAla meM kauna utpanna hotA hai ? yahA~ aisA vizeSa aura bhI jAnanA ki - jisane pUrva janma meM supAtra dAna diyA hai, samyak tapa kiyA hai, ve puruSa to isa duHkhamakAla meM bharatakSetra meM utpanna nahIM hote haiM, kyoMki isa duHkhamakAla meM yahA~ samyagdRSTi kI utpatti hotI hI nahIM hai| jo samyagdRSTi devagati, narakagati se Ayu pUrNa karake Ate haiM, ve videhakSetra meM hI puNyavAna manuSya hote haiN| manuSya, tiryaMcagati kA samyagdRSTi marakara svargaloka meM utpanna hotA hai| isaliye isa bharatakSetra meM samyagdRSTi Akara utpanna nahIM hote hai| yahA~ kisI puNyAdhikArI ko kAlalabdhi Adi sAmragI prApta ho jAne para nayA samyakatva utpanna ho sakatA hai| jinhoMne pUrva janma meM jainadharma pAlakara puNyArjana kiyA hai ve bhI yahA~ utpanna nahIM hote haiN| isaliye jinadharma meM rAjA utpanna nahIM hote, tathA bahuta dhanavAna puruSa bhI jainiyoM ke kula meM utpanna nahIM hote haiM, yadi jainiyoM ke kula meM bahuta dhanavAna utpanna hote haiM to ve jinadharma rahita hI hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 190] kisI puNyAdhikArI ko yahA~ yadi satsaMgati mila jAya tathA jina siddhAnta kA zravaNa karanA mila jAya to naye bIja se jinadharma grahaNa ho jAtA hai| isakAla meM yadi jainI dhanavAna bhI ho, dharma ko bhI samajhane lage, tyAga Akhar3I bhI grahaNa karale to bhI dAna meM dhana kharca nahIM kara sakatA hai| lAkhoM kA dhana chor3akara mara jAtA hai, parantu usakA AdhA cauthAI dhana bhI dAna, dharma meM nahIM lagA sakatA hai ( dAna dene kA aisA bhAva hI nahIM hotA hai)| ___ isa paMcamakAla meM dhanADhya jIvoM ke bhAva : isa kalikAla ke dhanADhya puruSoM kI kaisI rIti tathA pariNAma hote haiM ve batalAte haiM - pariNAmoM meM krodha bar3hatA hai, apane puruSArtha kA bar3A abhimAna bar3hatA hai, vAtsalyatA to jar3a-mUla se hI nahIM raha jAtI hai| dUsare ke kiye hue kArya kI sarAhanA nahIM karatA hai| sabhI kI akla buddhi thor3I dikhatI hai, dayA rahI hI nahIM hai, anya kisI puruSa kA vacanAdi dvArA apamAna tiraskAra karate hue bhaya nahIM lgtaa| koI anya puruSa dharma ke nItivAle vacana bolatA hai, to unakA khoTI yuktiyoM dvArA khaNDana karatA hai| dharmAtmA puruSa vinaya sahita bhI bhASaNa karatA hai, to bhI isake mana meM bhaya ho jAtA hai ki kabhI mujhase kucha maaNgegaa| nirvAMchaka-sAdharmI se bhI bhayabhIta rahatA hai ki vaha kabhI mujhe dhana kharca karane kA upadeza degaa| abhimAna dina pratidina bar3hatA jAtA hai, svabhAva meM tejI bar3hatI jAtI hai| yadi apanA kArya ho to usako bahuta zIghratA se karAnA cAhatA hai| sevaka Adi ke kaSTaduHkha ko nahIM dekhatA hai| apanA prayojana sAdhanA cAhatA hai, dUsare ke prayojana tathA duHkhakleza ko tuccha jAnatA hai| sampadA bar3hatI hai usake sAtha-sAtha kharca bar3hatA hai, kharca ke sAtha duHkha bar3hatA hai, dina pratidina kharca ghaTAne kA hI pariNAma rahA karatA hai| apane bhogapabhoga kI vastu kharIdane meM aisA pariNAma rahatA hai ki AdhI kImata meM A jAya, kucha kama le jAya; mujhe bar3A AdamI samajhakara bahuta kImata kI vastu thor3e mUlya meM de deve; kisI nirdhana kA tathA lUTa kA mAla bahuta kama mUlya meM mila jAye; usakA bar3A harSa mAnatA hai, saMcaya karate-karate tRpti nahIM hotI hai| koI apane ko isake dvArA ThagAyA jAya usase prIti karatA hai, koI dhanavAna dikhAI de to usase apane ko ThagA letA hai, dhanavAna pApI bhI hoya to usase prIti karatA hai, dhanavAna adharmI bhI hoya to usakI buddhi ko bar3I mAnatA hai| dhanavAnoM ke nikaTa apanI udAratA dikhAtA hai, nirdhana ke nikaTa apane aneka duHkha rotA hai, duHkhI ko dekhakara use apane bahuta duHkha sunAtA hai| anya kI va nirdhana kI AbarU (ijjata) choTI jAnatA hai, dhanarahita ko apanI vastu udhAra dete samaya bar3A avizvAsa karatA hai, dhana rahita ko cora dagAbAja samajhatA hai| Apa dUsare kA sarvasva har3apakara khA jAya to bhI apane ko saccA jAnatA hai, apanI bar3AI karatA hai| apane karttavya kI prazaMsA karatA hai, dUsare ke uttama kAryoM meM bhI khoTa nikAlatA hai| apane ko nispRha-nirvAMchaka samajhatA hai, jagata ke anya jIvoM ko lobhI samajhatA hai| apane ko ajara Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [191 amara samajhatA hai, anya ko anitya samajhatA hai, apane ko nyAyamArgI samajhatA hai, anya jIvoM ko ati lobhI samajhatA hai| apane ko prabhu samajhatA hai, dhana rahita ko raMka samajhatA hai| AraMbha parigraha bar3hAte hue DaratA nahIM hai, rukatA nahIM hai| tRSNA bahuta bar3hatI jAtI hai, marate samaya taka bhI saMtoSa dhAraNa nahIM karatA hai| ___ apayaza ke kArya karatA huA bhI apane ko yazasvI samajhatA hai| kapaTI ko - chalI ko apanA dhana ThagA detA hai| bahuta dhUrta, kapaTI, chalI ko apanA kArya sAdhanevAlA, puruSArthI, pravINa samajhatA hai| satyavAdI maryAdA sahita pravRttivAlA nirapekSa ho use mUrkha samajhatA hai| jahA~ apanA abhimAna bar3hatA hai, kaSAya puSTa hotI hai, apanA nAma hotA jAnatA hai vahA~ jamIna meM mandira meM, bagI-bagIcoM meM, vivAha meM, yAtrA meM, kirAye meM bahuta dhana kharca karatA hai| maMdira Adi meM bhI apanI uccatA dikhAne ke liye, paMcoM meM jahA~ abhimAna bar3hatA hai vahA~ dhana kharca karatA hai, jIrNamaMdira Adi meM nahIM detA hai| nirdhana, bhUkhoM kA pAlana karane ke liye eka paisA nahIM detA; durbala, dIna, anAtha, rogI, vRddha , vidhavA inakA pAlana karane ke liye dhana-paisA kabhI kharca nahIM karatA hai| nirdhana duHkhI ko diyA dhana ko naSTa huA samajhatA hai, svayaM bhI acchA bhojana nahIM karatA hai kyoMki ghara meM sabhI kuTumba ko khilAnA pdd'egaa| aisA abhimAna karatA hai - dekho hamAre ghara para bahuta dharmAtmA, tapasvI, paMDita Ate haiM, tathA aneka AveMge kyoMki sabhI dezI videzI guNavAna jainiyoM kA bar3A ThikAnA hamArA hI ghara hai, hama hI dAtAra haiM, aura dUsarA ThikAnA hai kahA~ ? anya kitane hI apane ghara para kArya karane vAle tathA dharma kArya para niyukta kiye haiM unakI bhI dhana ke mada se bar3A avajJA karatA hai - inakI hama pAlanA karate haiM, hamase chUTane para inakA kahA~ ThikAnA hai ? aise paMcamakAla ke dhanavAnoM ke jJAna ke Upara moha kA bar3A aMdherA chAyA huA hai| pUrvajanma meM jinadharma rahita kutapasyA kI thI, kupAtra ko dAna diyA thA; isa kAraNa dhana saMpadA milI hai| aba dhanasaMpadA ko chor3akara dhana kI mUrchA se marakara kaSAyoM kI maMdatA-tIvratA ke prabhAva ke anusAra sarpa, tiryaMca, vRkSa madhumakkhI Adi yoniyoM meM utpanna hokara naraka Adi meM bahuta samaya taka bhramaNa kreNge| yaha dhana kI mUrchA isa loka meM bhI baira tathA apayaza kA kAraNa hai| kRpaNa kI sabhI loga niMdA-apavAda karate haiM, kRpaNa ke pariNAma niraMtara duHkhI aura durdhyAna rUpa rahate haiN| dAna ke pAtra tathA dAna kA phala : dAna ke mArga meM lagAyA huA dhana apanA jaano| pAtra dAna meM gayA dhana maraNa ke samaya pariNAmoM meM ujjvalatA karAkara aMtamUhUrta meM svarga kI saMpadA prApta karA detA hai| yahA~ uttamapAtra to nirgrantha vItarAgI samasta mUlaguNa - uttaraguNa ke dhAraka, dazalakSaNa dharma ke dhAraka, bAIsa parISaha sahanevAle sAdhu haiN| darzana (pratimA) se lagAkara uddiSTa AhAra kA tyAga taka gyAraha sthAna (pratimAyeM) zrAvaka ke haiN| ve (pratimAdhArI) zrAvaka madhyamamAtra haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jinake vrata (pratimA) to nahIM hai kintu jinendra ke kahe tattvoM ke zraddhAnI haiM, janmamaraNAdirUpa saMsAra paribhramaNa se bhayabhIta hai, cAra prakAra ke saMgha meM rahakara hita karane kI icchA sahita haiM, saMsAra-zarIra-bhogoM se virakti kA bhAva AyA hai, jinazAsana kA prasAra karanevAle, apanI niMdA-gardA karate hue sva-para tattva kA svarUpa vicArane meM pravINa haiM, jinadeva dvArA kahe gaye tatvoM meM - dharma meM dRr3hatA dhAraNa karate haiM, dharma tathA dharma ke phala meM anurAga sahita hai, sabhI jIvoM kI dayA se citta bharA haiM, maMdakaSAyI, paMca parameSThI ke bhakta ityAdi sabhI samyaktva ke guNoM ke dhArI gRhastha jaghanyapAtra haiN| isa prakAra tInoM taraha ke pAtroM meM yathA yogya AhAra, auSadhi, zAstra, vastikA, sthAna, vastra, jIvikA, jIne kI sthiratA ke kAraNa, bhakti evaM vinaya sahita diye hue dAna bhAvoM ke anusAra uttama, madhyama, jaghanya bhogabhUmi meM dAtAra ko utpanna karate haiN| samyagdRSTi dAtAra ko saudharma Adi svarga meM mahAna RddhidhArI devoM meM utpanna karate haiN| ___kupAtra : kupAtra ke lakSaNa isa prakAra jAnanA - jinake hRdaya meM mithyA dharma kI dRr3ha vAsanA baiThI hai aise ghora tapa karanevAle, sabhI jIvoM kI dayA karane meM udyamI , asatya va kaThora vacana se parAGamukha, sabase priyavacana kahanevAle, dhana-strI-kuTumba se nispRhI, niraMtara mithyA dharma kA sevana karanevAle, japa-tapa-zIla-saMyama-niyama meM dRr3ha prIti rakhanevAle, maMda kaSAyI, parigraha rahita, viSaya-kaSAyoM ke tyAgI, ekAnta bAga-vanAdi meM rahanevAle. AraMbha rahita. parISaha sahanevAle, saMkleza rahita, saMtoSa sahita, rasa-nIrasa bhojana ko samabhAva se grahaNa karanevAle, kSamA ke dhAraka, AtmajJAna rahita bAhya kriyA kANDa se mokSa mAnanevAle sabhI kupAtra haiN| kitane hI jinadharma kA pakSagrahaNa karanevAle bhI ekAntI, haThagrAhI, apanI buddhi hI se apane Apa ko dharmAtmA mAnate haiM; unameM se bhI kucha to jinendra kA pUjana, ArAdhana, gAna, bhajana se hI apane ko kRtakRtya mAnakara bAhya pUjana-stavana Adi meM tatpara haiM tathA anaya jJAnAbhyAsa, vratAdi meM zithilatA rakhate haiN| kitane hI jalAdi se dhonA, sodhanA, annAdi ko dhonA, snAnakara bhojana karanA , apane hAtha se banAyA bhojana karanA; vastrAdi ko dhonA, dhoye hue sthAna meM jImanA ityAdi kriyA karake hI apane ko dharma ho gayA - aisA mAnate haiN| kitane hI dekhakara calanA, sodhakara, calanA, sonA, baiThanA, jala ko bar3e yatnAcAra pUrvaka kAma meM lenA, itane se hI apane ko kRtakRtya mAnate haiM, anya kriyArahita ko niMdya jAnate haiN| kitane hI upavAsAdi tapa-vrata, rasa-parityAga Adi karake apane ko U~cA mAnate haiN| kitane hI duHkhiyoM, bhUkhoM ko bhojana dene hI ko dharma mAnate haiN| kitane hI bhadra pariNAmI sabhI dharmoM ko samAna jAnate hue vicAra rahitatA meM hI lIna haiN| kitane hI paramezvara ke nAmamAtra hI ko dharma jAnakara vikathA rahita nindA rahita rahate haiN| kitane hI anya jIvoM kA upakAra karake sabhI kI vinaya karane ko hI dharma mAnate haiN| kitane hI apanI iMdriyoM ko daNDa dete hue rUkhA-sUkhA eka bAra bhojanakara maunAvalambI hue apanI Ayu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra ] [193 jahA~ cAhe rahakara vyatIta karate haiN| kitane hI aneka bheSoM ke dhAraka, maMda kaSAyI, parigraha rahita, viSaya rahita rahate haiN| kitane hI eka bAra koI hAthoM meM bhojana rakha de use khAkara yAcanArahita vicaraNa karate haiN| isa prakAra aneka ekAMtI paramAgama kI zaraNa rahita AtmajJAna rahita mithyAdRSTi kupAtra haiN| kupAtradAna kA phala : inako dAna denA aneka prakAra se phala detA haiN| jaisA pAtra, jaisA dAtAra, jaisA bhAva, jaisA dravya, jaisI vidhi se diyA ho, vaisA phala prApta hotA hai| kitane hI to kupAtradAna ke prabhAva se asaMkhyAta dvIpoM meM paMcendriya tiryaMcoM ke yugaloM me utpanna hote haiM, jahA~ cAra-cAra aMgula barAbara caur3e bahuta mIThe sugaMdhita ghAsa ke tinake khAte haiM, amRta ke samAna svAdiSTa jala pIte haiM, Apasa meM baira virodha rahita rahate haiM / jahA~ zIta kA kaSTa nahIM haiM, garmI kI jalana nahIM hai, havA - varSAdi kA kaSTa rahita, eka palya kI Ayu bhogate haiN| vahA~ vikalatraya ke kaSToM se rahita aneka prakAra ke thalacara, nabhacara tiryaMca hokara icchAnusAra vihAra karate hue sukha se bhoga bhogate hue yugala hI sAtha meM paisA hote haiM, sAtha meM hI marakara, vyaMtara, bhavanavAsI, jyotiSI devoM meM utpanna hote haiN| kitane hI kupAtradAna ke prabhAva se uttarakuru - devakuru bhogabhUmi meM tiryaMca hokara janma lete haiM, tIna palya taka sukha bhogakara, marakara devoM meM paidA hote haiN| kitane hI kupAtra dAna ke prabhAva se harikSetra, ramyakakSetroM meM do palya kI Ayu ke dhAraka; kitane hI himavana kSetra, hairaNyavata kSetroM meM eka palya kI Ayu ke dhAraka tiryaMca yugaloM meM utpanna hokara AyupUrNa kara, marakara devaloka meM caleM jAte haiN| kitane kI kupAtra dAna ke prabhAva se chiyAnave antaradvIpoM meM manuSya yugala hokara janma lete haiM, ina antaradvIpoM meM jo manuSya utpanna hote haiM, unakA svarUpa aisA hai - samudra kI pUrvAdi dizAoM meM cAra dvIpa haiM / unameM pUrva dizA ke dvIpa meM eka pairavAle manuSya paidA hote haiN| dakSiNa dizA ke dvIpa meM pU~chavAle manuSya paidA hote haiM, pazcima dizA ke dvIpa meM sIMgavAle manuSya paidA hote haiM, uttara dizA ke dvIpa meM vacana rahita gUMge manuSya paidA hote haiN| samudra kI cAra vidizAoM ke cAra dvIpoM meM krama se sAMkala jaise kAnavAle manuSya, zaSkulI kAnavAle manuSya, lambakarNavAle eka kAna ko or3haleM - eka kAna ko vichA leM aise manuSya, tathA kharagoza jaise kAnavAle manuSya paidA hote haiN| solaha dizA tathA vidizAoM ke bIca meM tathA parvatoM ke anta kI sIdha meM jo dvIpa haiM, una dvIpoM meM isa prakAra ke mukhavAle manuSya utpanna hote haiM siMha jaisA mukha 1, ghor3e jaisA mukha 2, kutte jaisA mukha 3, sUkara jaisA mukha 4, bhaiMse jaisA mukha 5, bAgha jaisA mukha 6, ullU jaisA mukha 7, bandara jaisA mukha 8, machalI jaisA mukha 9, sarpa jaisA mukha 10, mer3he jaisA mukha 11, gAya jaisA mukha 12, megha jaisA mukha 13, bijalI jaisA mukha 14, darpaNa jaisA mukha 15, hAthI jaisA mukha 16 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra lavaNa samudra ke eka kinAre para aise caubIsa aMtaradvIpa haiM, donoM kinAroM ke ar3atAlIsa, tathA ar3atAlIsa hI kAlodadhi samudra ke donoM kinAroM ke| isa prakAra chiyAnavai antaradvIpoM meM kubhoga bhUmiyA~ haiM, unameM kupAtra dAna se manuSya yugala utpanna hote haiN| unameM eka TAMgavAle manuSya guphAoM meM rahate haiM aura atyaMta mIThI mITTI khAte haiN| anya dUsare sabhI manuSya vRkSoM ke nIce rahate haiN| tathA kalpa vRkSoM ke diye aneka prakAra ke phala khAte haiN| aba kubhogabhUmi ke manuSyoM meM utpanna hone ke kAraNa rUpa pariNAmoM ko trilokasArajI meM kahI tIna gAthAoM dvArA kahate haiM : jiNaliMge mAyAvI joisamaMtova jiividhnnkNkhaa| aigauraM saNNa judA kareMti je paravivAhaMpi / / 922 / / daMsaNa virAhiyA je dosaM NAlocayanti du snngaa| paMcaggitavA micchA moNaM parihariya bhajanti / / 923 / / dubhAva asuisUdaga puppha vaIjAI sNkraadiihiN| kayadANAvi kupatte jIvA kuNaresu jAyante / / 924 / / artha :- jo jinendra kA nirgrantha liMga dhAraNa karake aneka parISaha sahate hue bhI mAyAcAra ke pariNAma karate haiM; jyotiSa vidyA, mantra vidyA, vaidya vidyA dvArA logoM ko prasanna karake bhojana prApta kara jIte haiM; logoM ko jyotiSa vaidyaka, mantrazAstroM Adi dvArA apanA bhakta banAte haiM; tapazcaraNa karake dhana kI bAMchA karate haiM; Rddhi ke garva se yukta haiM; hama jagata meM pUjya haiM tathA apanA yaza jagata meM vikhyAta hone ke garva se yukta haiM; apane sAtA ke udayajanita sukha ke garva sahita haiM; AhAra kI bAMchA karate haiM; azubha ke udaya ke bhaya sahita haiM; maithuna kI icchA karate haiM; parigraha tathA ziSyoM kI bAMchA karate haiM, dUsaroM ke vivAha karAne meM pravRtti karate haiM - ve saba jinaliMgadhArI kutapa ke prabhAva se kumanuSyoM meM utpanna hote haiN| ___ jo jinaliMga dhAraNa karake bhI samyagdarzana kI virAdhanA karate haiM; apane doSoM kI guru se AlocanA nahIM karate haiM; anya ke doSa kahate haiM, ve kumanuSyoM meM utpana hote hai| jo mithyAdRSTi paMcAgni tapa ke dvArA kAyakleza karate haiM; mauna chor3akara bhojana karate haiM; jo duSTabhAvoM dvArA dAna dete haiM; jo apavitra hokara dAna dete haiM; jo sUtaka sahita hokara dAna dete haiM; jo rajasvalA strI se saMsarga karake dAna dete haiM; jo jAtisaMkara Adi hokara dAna dete haiM; jo kupAtroM ko dAna dete haiM, ve kumanuSyoM meM utpanna hote haiN| __ve kumAnuSa bhI sabhI kaSTa rahita eka palya taka strI-puruSa yugala hokara sAtha hI paidA hote haiM, sAtha hI marate haiN| kudAna ke va kutapa ke prabhAva se AyuparyaMta sukha meM magna rahakara kAla pUrA karake maMda kaSAya ke prabhAva se bhavanatrika meM utpanna ho jAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [195 kitane hI kupAtroM ko dAna dekara bahuta bhogoM sahita rahanevAle mlecchoM meM utpanna hote haiN| kitane hI kupAtra dAna ke prabhAva se nIcakuloM meM bahuta dhana ke dhanI, mAsaMbhakSI, zarAba pIne vAle, vezyAgAmI , niroga zarIravAle hote haiN| kitane hI kupAtra dAna ke prabhAva se rAjAoM ke naukara, naukarAnI, hAthI, ghor3A, bandara, kuttA ityAdi hokara acchA bhojana, vastra, AbharaNa Adi pracura bhoga-upabhoga sAmagrI bhogakara marakara durgati meM cale jAte haiN| kupAtra bhI aneka prakAra ke haiM, dAtAra ke bhAva bhI aneka prakAra ke haiM, dAna kI sAmagrI bhI aneka prakAra kI haiM, isaliye dAna kA phala bhI aneka prakAra kA hai| dayAdAna aisA hotA hai - koI bhUkhA ho, daridrI ho, aMdhA ho, lUlA ho, laMgaDA ho, rogI ho, azakta ho, vRddha ho, bAlaka ho, vidhavA ho, pAgala ho, anAtha ho, videzI ho, apane saMgha ke sAthiyoM se bichur3A ho, jela se chUTakara AyA ho, baMdhana meM rahA ho, duSToM ke Dara se bhAgA ho, luTakara AyA ho, jisakA kuTumba mara gayA ho, DarA huA ho aisA cAhe puruSa ho, strI ho, bAlaka ho, kanyA ho, tathA tiryaMca ho; inako bhUkha, pyAsa, ThaMDa, garmI, roga, viyoga Adi se duHkhita jAnakara karuNAbhAva se bhojana, vastra Adi denA vaha karuNAdAna hai, parantu unakI jAti, kula , AcaraNa Adi jAnakara yathAyogya dAna karanA caahiye| jo abhakSya karanevAle haiM unheM to bhojana, anna, auSadhi mAtra hI denaa| jo niMdya AcaraNa karanevAle nahIM haiM unakA duHkha dUra karane yogya rUpayA paisA bhI denA tathA bhojana, vastra, auSadhi, sthAna va upadeza bhI denaa| jo sthAna dene yogya nahIM hoM unheM duHkhI dekhakara roTI, anna mAtra dekara calatA kara denaa| jo vaiyAvRtya karane yogya hoM unakA vaiyAvRtya bhI karanA, jJAnadAna bhI denaa| pAtra, kupAtra, apAtra kA vicAra kiye binA kevala dayAmAtra hI karanA karuNAdAna haiM, to bhI deza, kAla, pariNAma, jAti, kula Adi kA vicAra sahita yatna sahita dAna karanA caahiye| mAMsa-bhakSI, zarAba pInevAle ko rupayA-paisA nahIM denaa| bahuta duHkhI para karuNA Ave to anna mAtra dAna denaa| isake phala meM yaza, kIrtana Adi kI icchA nahIM krnaa| jo dAna dene ko yogya nahIM haiM ve apAtra haiN| apAtra ke lakSaNa : aba apAtra ke lakSaNa kahate haiM - jo dayA rahita ho, hiMsA ke AraMbha meM Asakta ho, mahAlobhI tathA parigraha bar3hAnA cAhatA ho, dhanI hokara ke bhI mAMgatA ho, yajJAdi karanevAle, vedoM meM kahI hiMsA dharma meM lIna ho, caMDI bhavAnI kA sevaka hokara bakarA, bhaiMsA kA ghAta karanevAlA ho, kudAna ko lenevAlA ho, zarAbI ho, bhaMger3I ho, vezyAgAmI ho, jinadharma kA drohI ho, zikAra Adi meM dharma kahanevAlA ho, paradhana-parastrI kA cAhanevAlA ho, apanI prazaMsA karanevAlA ho, vratI nAma dharAkara vratabhaMga karake pA~ca pApoM meM Asakta ho, bahuta AraMbhI ho, bahu-parigrahI ho, tIvra kaSAyI ho, asatya bhASaNa meM lIna ho, khoTezAstroM kA upadeza denavAlA ho, tathA jinazAstroM meM khoTezAstra milAkara mithyA prarUpaNA karanevAlA, vyasanI, pAkhaNDI, abhakSyabhakSaka, vrata-zIla-saMyama-tapa se parAGmukha, viSayoM kA lolupI, jihvA iMdriya kA vazIbhUta, miSTa bhojana kA laMpaTI - ye sabhI apAtra haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 196] inameM ratnatrayadharma kA abhAva hone se pAtrapanA nahIM haiN| kudharmarUpa jo mithyAdharma - paropakAra kI bhAvanA, dayAvAnapanA, kSamA, saMtoSa, zIla, satya, tyAga Adi pUjA, jApa, nAma smaraNa Adi mithyAdharma bhI jinameM nahIM pAye jAte haiM isaliye kupAtra bhI nahIM hai| garIba, dIna, daridra, duHkhI, bhUkhe bhI nahIM ataH dayAdAna ke bhI pAtra nahIM haiN| ye to kevala lobhI, madonmatta , viSayoM ke laMpaTI haiM; dharma ke bhI icchuka nahIM hai| kitane hI nAma ke jainI hokara ke jainadharma kA bheSa bhI kevala jihvA iMdriya ke viSayarUpa aneka prakAra kA bhojana jImane ke liye dhAraNa kiyA hai; dhana paidA karane ke liye bheSa dhAraNa kiyA hai; abhimAnI hokara apanI pUjA, uccatA, dhana ke lAbha ke icchuka hokara tapa, vrata, paThana, vAcana Adi aMgIkAra karate haiM, ve saba apAtra haiM, dAna ke yogya nahIM haiN| apAtra ko dAna denA kaisA hai ? patthara para bIja bo dene ke samAna hai, kaDuvI tumbI meM dUdha rakha dene ke samAna hai, ghane jaMgala meM cora ke hAtha meM apanA dhana sauMpa dene ke samAna hai, apanA jIvana bar3hAne ke liye viSa bhakSaNa karane ke samAna hai, roga dUra karane ke liye apathya sevana karane ke samAna hai, sarpa ko dUdha pilAne duHkha kI utpatti kA bIja hai| apanA dhana aMdhakUpa meM paTaka denA parantu apAtra ko dAna nahIM karanA caahiye| apAtra dAna to apane ghara meM viSa ke vRkSa ko ugAne ke samAna hai| apAtra kA sAtha dAvAgni ke samAna dUra se hI tyAga denA caahiye| jaise viSa ke vRkSa kI gaMdha hI mUrcchita kara detI hai usI taraha apAtra kI saMgati bhI AtmajJAna se bhraSTa kara detI hai| isa prakAra dAna ke varNana meM pAtra, kupAtra, apAtra kA varNana kiyaa| aba cAra prakAra kA supAtradAna dekara jo prasiddha hue haiM Agama ke AdhAra se unake nAma kahanevAlA zloka kahate haiM : zrISeNa vRSabhasene kauNDezaH zUkarazca dRssttaaNtaaH| vaiyAvRtyasyaite caturvikalpasya mantavyAH / / 118 / / artha :- cAra prakAra kI vaiyAvRtya ke cAra udAharaNa jAnane yogya haiN| AhAradAna ke phala meM zrISeNa rAjA prasiddha hue haiN| auSadhidAna ke phala meM seTha kI putrI vRSabhasenA prasiddha huI hai| zAstradAna ke phala meM kauNDeza nAma kA gvAlA , jo Age calakara kevalI bana gayA , prasiddha huA hai| vastikA dAna (abhayadAna) ke phala meM zUkara marakara svarga loka meM maharddhika deva hokara prasiddha huA hai| dAna kA aciMtya prabhAva hai| isa loka meM bhI dAnI sabhI se ucca ho jAtA hai| __ aba yahA~ aisA aura bhI vizeSa jAnanA - dAna dekara dAna ke phala meM mere yahA~ viSaya sAmagrI adhika ho jAyagI - aisI viSayoM kI cAha kabhI nahIM karanA caahiye| jo dAna ke phala se iMdriyoM ke bhoga cAhate haiM ve cintAmaNi ratna ko dekara kA~ca kA Tukar3A cAhate haiM, amRta chor3akara viSa pInA cAhate haiM, dhAge ke liye maNiyoM kA hAra tor3anA cAhate haiM, IMdhana ke liye kalpavRkSa kATanA cAhate Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [197 haiM, lohe ke liye nAva ko tor3anA cAhate haiM tathA apane gale meM bar3A bhArI patthara bAMdhakara agAdha gahare jala meM praveza karanA cAhate haiN| iMdriyoM ke viSaya kaise haiM ? agni ke samAna dAha utpanna karanevAle haiM, kAlakUTa jahara ke samAna behoza karanevAle haiM - mAra DAlanevAle haiM, pA~ca pApoM meM pravartana karAnevAle haiM, tRSNA utpanna karAnevAle haiM, naraka prApta karAnevAle haiM, mahA baira ke kAraNa haiM; jvara roga ke samAna saMtApa, mUrchA, pralApa, duHkha, bhaya, zoka, bhrama utpanna karAnevAle haiN| viSayoM kA cintavana hI jIva ko aceta kara detA haiM, sevana karane se to aneka bhavoM meM duHkha bhoganA par3atA hai| isaliye nirvAMchaka hokara dAna-dharma karanA caahiye| apane ko lAbhAntarAya karma ke kSayopazama se jo dhana prApta huA hai usI meM saMtoSa karake AgAmI viSayoM kI vAMchA nahIM kro| pAva bhara dhAna bhI mile to usameM bhI dAna kA hissA nikAlanA caahiye| dAna ke nimitta dhana kI vAMchA nahIM kro| vAMchA kA abhAva ho jAnA hI parama dAna hai, vahI parama tapa hai| ___ isI vaiyAvRtya ko hI atithisaMvibhAga vrata kahate haiN| isa prakAra dAna kA varNana kiyaa| aba vaiyAvRtya meM hI jinendra pUjana kA upadeza karanevAlA zloka kahate haiM : devAdhidevacaraNe paricaraNaM srvdukhnirhrnnm| kAmaduhi kAmadAhini paricinuyAdAdRto nityam / / 119 / / artha :- deva jo iMdrAdi unake adhideva arthAt svAmI jo arahantadeva, unake caraNoM ke samIpa jo paricaraNa arthAt pUjana vaha nitya hI karanA caahiye| kaisI hai pUjana ? samasta duHkhoM kA nAza karanevAlI, manovAMchita ko pUrNa karanevAlI aura kAmabhAva kA nAza karanevAlI haiN| bhAvArtha :- gRhastha ko nitya hI prathama jinendra kA pUjana karanA caahiye| jinendra ke pUjana samAna sarvottama kArya dUsarA nahIM hai| yahA~ aisA saMbaMdha jAnanA - jinheM kiMcit mAtra bhI azubha karma ke kSayopazama se manuSyatiryaMcoM ke samAna sapta dhAtumaya zarIra nahIM prApta hai, tathA AhAra Adi ke AdhIna kSudhA-tRSA Adi kI vedanA miTAnA nahIM hai, svayaM hI kaMTha meM se amRta jhara jAtA hai jisase kSudhA-tRSA se honevAlI vedanA kA kaSTa unheM nahIM hotA hai, unhe bur3hApA AtA nahIM hai, roga hotA nahIM hai, ityAdi karmakRta kucha bhI bAdhA nahIM hone se cAroM gati ke devoM ko uttama kahate haiN| jJAnAvaraNa, vIryAntarAya Adi karma kA adhika kSayopazama hone se anya devoM kI apekSA jinakI jJAna-vIrya Adi zakti kI adhikatA hone se devoM ke svAmI iMdra sabhI asaMkhyAta devoM dvArA vaMdanIya hai| jo AtmA kI zakti kI ghAtaka jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya va antarAya Adi samasta karmoM kA nAza karake jinendra hue haiM, ve sabhI iMdrAdi dvArA vaMdanIya haiM, ataH ve jinendra devAdhideva haiN| devAdhideva ke caraNoM kA pUjana samasta duHkhoM kA nAza karane vAlA hai| iMdriyoM ke viSayoM kI kAmanA kA nAza karake mokSarUpa sukha kI kAmanA ko pUrNa karane vAlA hai| ataH anya samasta Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 198] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra kI ArAdhanA chor3akara jinendra kI ArAdhanA kro| bahuta samaya taka saMsArI, rAgI, dveSI, mohI jIvoM kI ArAdhanA karake ghora pApa karma kA baMdha karake saMsAra meM paribhramaNa hI kiyA hai| yadi vItarAga sarvajJadeva kI ArAdhanA kI hotI to karma ke baMdha kA nAza karake svAdhIna mokSarUpa AtmA ko prApta kara liyA hotaa| isaliye saMsAra ke sabhI duHkhoM kA nAza karanevAlA jinendra kA pUjana hI kro| yahA~ koI prazna karatA hai - bhagavAna arahanta to Ayu pUrNa karake loka ke agrabhAga meM mokSasthAna meM haiM, dhAtu-pASANa ke sthApanArUpa pratibimboM meM to Ate nahIM hai, apanI pUjanastavana bhI cAhate nahIM hai, tathA apane anaMtajJAna-anaMtasukha meM lIna baiThe haiN| apanI pUjanastavana to jo abhimAna-kaSAya se duHkhI, apanI bar3AI kA icchuka , saMsArI-rAgadveSa sahita ho, vaha cAhatA hai aura vahI stavana karane se satuSTa hotA hai| bhagavAn parameSThI vItarAga anaMta catuSTaya svarUpa meM lIna haiM, unheM pUjA kI cAha nahIM hai, ve dhAtu-pASANa ke pratibiMba meM Ate nahIM hai, kisI kA upakAra karate nahIM haiM, kisI kA apakAra bhI karate nahIM hai, pUjana-stavana karanevAloM se prasanna hote nahIM haiM, niMdA karanevAloM se dveSa karate nahIM haiN| phira kisa prayojana se arahanta jinendradeva kI pUjana-stavana karanA cAhiye ? use uttara hote haiM - bhagavAn vItarAga to pUjana stavana cAhate nahIM haiM, parantu gRhastha ke pariNAma zuddha Atma svarUpa kI bhAvanA meM rukate nahIM haiM, sAmyabhAva rUpa rahate nahIM haiM, binA avalaMbana ke mana rahatA nahIM hai; isaliye paramAtmA kI bhAvanA kA Alambana lekara, vItarAga svarUpa ke dhyAna ke liye, zuddhAtmA ke abalaMbana ke liye, viSaya-kaSAya ke AraMbha kA avalaMbana chor3akara, sAkSAt paramAtma svarUpa kA dhAtu-pASANamaya pratibiMboM meM saMkalpa karake paramAtmA kA dhyAna, stavana, pUjana karate haiN| pUjana ke samaya meM viSaya-kaSAyoM ke saMkalpoM kA abhAva hone se, durdhyAna ke chUTane se, apane pariNAmoM kI vizuddhatA ke prabhAva se , azubha karmoM kA rasa sUkha jAtA hai, azubha karmoM kI sthiti ghaTa jAtI hai, anubhAga ghaTa jAtA hai, vahI pApa karmoM kA rasa sUkha jAtA hai, azubha karmoM kI sthiti ghaTa jAtI haiM, anubhAga ghaTa jAtA hai, vahI pApa karmoM kA abhAva hai| pariNAmoM kI vizuddhatA ke prabhAva se zubha prakRtiyoM meM rasa bar3ha jAtA hai, zubha Ayu ke sivAya samasta karmoM kI prakRttiyoM kI sthiti ghaTa jAtI hai| isI kAraNa se vItarAga ke stavana, pUjana, dhyAna karane ke prabhAva se pApakarmoM kA nAza hotA hai, sAtizaya puNya karma kA upArjana hotA hai| yaha bhI nizcaya karo - puNya-pApa kA baMdha kA kAraNa to apanA bhAva hai| bAhya meM jaisA avalambana milatA hai vaisA apanA bhAva hotA hai| yadyapi bhagavAna arahanta dhAtu-pASANa ke pratibiMboM meM Ate nahIM hai, tathA bhagavAna vItarAga kisI kA upakAra-apakAra karate nahIM haiM, tathApi vItarAga bhagavAna kA dhyAna-pUjana-nAma apane zubha pariNAma karane ko, rAgadveSa ke nAza karane ko bAhya kAraNa haiM, una pariNAmoM se jIva kA parama upakAra hotA hai| ___ jaise kASTha, pASANa, citrAma ke striyoM ke rUpa jIvoM ko rAga ke kAraNa haiM; acetana svarNa, maNi, mANika, cA~dI, mahala, vana, bAga, nagara, grAma, patthara, kIcar3a, zmazAna Adi kA dekhanA, sunanA rAgadveSa Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [199 utpanna karAtA hai; zubha-azubha vacana, rAga, rudana, sugaMdha durgaMdha - ye sabhI acetana pudgala dravya haiM; inakA zravaNa, avalokana, cintavana, anubhavana karane se rAgadveSa hote haiM; usI prakAra jinendra kI parama zAntamadrA jJAniyoM ko vItarAgatA hone ke liye sahakArI kAraNa haiM. preraka kAraNa nahIM hai| bhavya jIvoM ko vItarAgatA ke sivAya kucha cAhanA nahIM hai| jinendra ke caraNoM meM pUjana ke samaya jo jala, caMdana Adi dravya car3hAte haiM, vaha bhagavAna ko khAne ke liye nahIM haiM; ve pUjA nahIM karane se apUjya raha jAyeMge yA usa sAmagrI kI ve vAsanA le lete haiM, aise abhiprAya se sAmagrI nahIM car3hAte haiN| vaha to bhagavAna ke darzana ke atyadhika AnaMda se jala, caMdana Adi rUpa argha utAraNa karanA hai| jaise rAjAdi kI bheMTa karanA, najara karanA, AratI utAranA, nicharAvali karanA, akSata-puSpa Adi kSepaNa karanA hai| motiyoM ke thAla bharakara utArana karate haiM, svarNa kI muhareM, rupayoM kA thAla utArana karake luTAte haiM; ratnoM ke thAla bhara ke nicharAvali karake kSepate haiM; akSata-puSpa Adi dvArA utArana karate haiM vaha saba rAjA kI bhakti tathA AnaMda prakaTa karanA hai| rAjAoM ko dAna nahIM diyA jAtA hai| jaise rAjAoM ke nikaTa kI huI nicharAvali ko yAcakajana-arthIjana grahaNa kara lete haiM; usI prakAra bhagavAn arahanta ke Age ke sthAna meM aSTa dravyoM kA argha car3hAnA jAnanA caahiye| aba pUjana ke yogya navadeva haiN| unakA varNana zAstroM meM hai : arahanta siddha sAhU tidayaM jiNadhamma vayaNa pddimaahuu| jiNaNilayA idirAe Nava devA diMtu me vohi / / artha :- arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sarvasAdhu, jinadharma, jinavacana, jinapratimA, jinamaMdira- isa prakAra ye nava deva haiM, ve mujhe ratnatraya kI pUrNatA deveN| jahA~ arahanta kA pratibiMba hai vahA~ navarUpa deva garbhita jAna lenA caahiye| AcArya, upAdhyAya, sAdhu to arahanta kI pUrva avasthA hai| siddha haiM so pahale arahanta hokara hI siddha bane haiN| arahantoM kI vANI vaha jinavacana hai| vANI dvArA jo artha prakAzita kiyA hai vaha jinadharma hai| arahanta kA svarUpa jahA~ virAjamAna rahatA hai vaha jinAlaya hai| isa prakAra nava devatA rUpa bhagavAna arahanta ke pratibimba kA pUjana nitya hI karanA yogya hai| adholoka meM arahanta ke kRtrima pratibimba, bhavanavAsiyoM ke camara-vairocana Adi iMndroM dvArA tathA asaMkhyAta bhavanavAsI devoM dvArA pUje jAte haiN| madhyaloka meM cakravartI, nArAyaNa, balabhadra Adi aneka dharmAtmAoM dvArA pUje jAte haiN| vyaMtaraloka meM vyaMtaroM ke indroM tathA devoM dvArA pUje jAte haiN| jyotirloka meM candra-sUrya Adi asaMkhyAta jyotiSI devoM dvArA pUje jAte haiN| svargaloka meM saudharma Adi indroM dvArA tathA asaMkhyAta kalpavAsI devoM dvArA pUje jAte haiN| isa prakAra tInoM lokoM ke bhavya jIvoM dvArA vaMdanIya pUjya arahanta kA tadAkAra pratibimba hai vaha sadAkAla bhavya jIvoM ko pUjanA yogya hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 200] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra pUjA ke bheda, vidhi aura prayojana : pUjA do prakAra kI hai - eka dravyapUjA, dUsarI bhAvapUjA / arahanta ke pratibimba kA vacanoM ke dvArA stavana karanA, namaskAra karanA, tIna pradakSiNA denA, donoM hAthoM ko jor3akara aMjuli ko mastaka taka le jAnA, jala caMdana Adi aSTa dravya car3hAnA, vaha dravyapUjA, hai| arahanta ke guNoM meM ekAgra citta hokara, anya sabhI vikalpa jAla chor3akara unake guNoM meM anurAgI honA, tathA arahanta ke pratibimba kA dhyAna karanA vaha bhAvapUjA hai| athavA arahanta ke pratibimba ke pUjana ke liye zuddha bhUmi meM, prAmANika jala se snAna karake, ujjvala vastra pahinakara, mahAvinaya sahita, donoM hAthoM kI aMjuli jor3akara, bhakti sahita, ujjvala nirdoSa jala ke dvArA arahanta ke pratibimba kA abhiSeka karanA vaha bhI pUjana hai| __ yadyapi bhagavAna ke abhiSeka kA prayojana nahIM hai tathApi pUjana ko aisA bhaktirUpa utsAha kA bhAva AtA hai ki maiM arahanta ko sAkSAt sparza hI kara rahA hU~, abhiSeka hI kara rahA huuN| aisI bhakti kI mahimA hai| uttama jala ko rakAbI (choTI kaTorI, kalazI Adi) meM lekara arahanta ke pratibimba ke Age aisA dhyAna karatA hai : he janma, jarA, maraNa ko jItanevAle jinendra! maiM apane janma, jarA, maraNa ke nAza ke liye jala kI tIna dhArAyeM Apake caraNAravinda ke Age kSepaNa karatA huuN| he janma, jarA, maraNa rahita jinendra ! Apake caraNoM kI zaraNa hI mujhe janma, jarA, maraNa rahita hone ko kAraNa hai| he saMsAra paribhramaNa ke AtApa rahita jinendra! maiM apane saMsAra paribhramaNa rUpa AtApa kA nAza karane ke liye caMdana kapUra Adi dravyoM ko Apake cAraNoM ke Age rakhatA huuN| he avinAzI pada ke dhAraka jinendra ! maiM bhI akSayapada kI prApti ke liye akSatoM ko Apake caraNoM ke Age kSepaNa karatA huuN| he kAmabANa ke vidhvaMsaka jinendra! mai bhI apane kAmabhAva ke vidhvaMsa ke liye puSpoM ko Apake caraNoM ke Age kSepaNa karatA hU~ / he kSudhA roga rahita jinendra ! meM bhI apane kSudhA roga kA nAza karane ke liye naivedha ko Apake caraNoM ke Age kSepaNa karatA huuN| ___ he moha-aMdhakAra rahita jinendra! maiM bhI apane moharUpI aMdhakAra ko dUra karane ke liye dIpaka ko Apake caraNoM ke Age rakhatA huuN| he aSTa karma ke dAhaka jinendra! maiM bhI apane aSTa karma ke nAza ke liye dhUpa ko Apake caraNoM ke Age rakhatA huuN| he mokSa svarUpa jinendra! maiM bhI mokSarUpa phala ko pAne ke liye phaloM ko Apake caraNoM ke Age rakhatA huuN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [201 isa prakAra jo apane deza-kAla kI yogyatA pramANa eka dravya se bhI pUjana, do dravyoM se, tIna dravyoM se, cAra dravyoM se, pA~ca dravyoM se, chaha dravyoM se, sAta dravyoM se,aSTa dravyoM se bhI pUjana karake apane bhAvoM ko parameSThI ke dhyAna meM lagAte heM, stavana par3hate haiM, ve mahApuNya upArjana karate haiM tathA pApa kI nirjarA karate haiN| yahA~ aisA vizeSa jAnanA - jo cAra prakAra ke deva jinendra kI pUjA karanevAle haiM ve sabhI to kalpavRkSoM se prApta gandha, puSpa, phala Adi sAmagrI dvArA pUjana karate haiM; tathA saudharma indrAdi jo samyagdRSTi deva haiM ve to jinendra kI bhakti, pUjana, stavana karake hI apane deva paryAya ko saphala mAnate hai| manuSyoM meM cakravartI, nArAyaNa, balabhadra Adi rAjendra haiM ve motiyoM ke akSata, ratnoM ke puSpa, phala, dIpaka Adi tathA amRtapiMDa Adi ke dvArA jinendra kI pUjana, stavana, nRtya, gAna Adi karake mahApuNya upArjana karate haiN| anya manuSyoM meM bhI jinake puNya ke udaya se samyak upadeza prApta kara lene se jinendra kI ArAdhanA meM bhakti utpanna hotI hai ve sabhI jAti, kulavAle yathAyogya pUjana karate haiN| sabhI brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra apanI - apanI sAmarthya , apanA-apanA jJAna, kula, buddhi, sampadA, saMgati, deza, kAla meM yogya aneka strI, puruSa, napuMsaka, dhanavAna, nirdhana, saroga, niroga jinendra kI ArAdhanA karate haiN| koI grAmanivAsI haiM, koI nagara nivAsI haiM, koI vana nivAsI haiM, koI bahuta choTe grAma meM rahanevAle haiM; unameM se kitane hI to ujjvala aSTa prakAra kI sAmagrI banAkara pUjana ke pATha par3hakara pUjana karate haiM; kitane hI korA sUkhA javA, gehU~, canA, makkA , bAjarA, ur3ada, mUMga, moMTha ityAdi anAja ko muTThI meM lekara jinendra ko arpaNa karate haiN| koI roTI car3hAtA hai, koI rAvar3I car3hAtA hai, koI apane bAga se phUla lAkara car3hAtA haiN| koI dAla-bhAta va aneka pakavAna car3hAtA hai| koI aneka prakAra ke mevA car3hAte haiM, koI motiyoM ke akSata, koI mANika ke dIpaka , koI sone-cA~dI tathA pA~ca prakAra ke ratnoM se jar3e puSpa-phala Adi car3hAte haiN| koI dUdha, koI dahI, koI ghI car3hAte haiN| koI aneka prakAra ke ghevara, lADU, per3A, baraphI, pUr3I, puA, ityAdi car3hAte haiN| koI vaMdanA mAtra hI karate haiM, koI stavana, koI gIta, nRtya, vAditra hI karate haiN| kitane hI aspRzya zUdra Adi maMdira ke bAhara se hI rahakara maMdira ke zikhara kI tathA zikharoM meM jinendra ke pratibimba kA hI darzana-vaMdanA karate haiN| isa prakAra jaisA jJAna, jaisI saMgati, jaisI sAmarthya , jaisI dhanasampadA, jaisI zakti usI ke anusAra deza-kAla ke yogya jinendra ke ArAdhaka manuSya haiM ve vItarAga kA darzana, stavana, pUjana, vaMdana karake bhAvoM ke anukUla uttama, madhyama, jaghanya puNya kA upArjana karate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 202] zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra yaha jinendra kA dharma jAti, kula ke Adhina nahIM hai, dhana sampati ke Adhina nahIM hai, bAhya kriyA ke Adhina nahIM haiN| jIva ko apane pariNAmoM kI vizuddhatA ke anusAra phala detA hai| koI dhanavAna abhimAnI yaza kA icchuka hokara motiyoM ke akSata, mANikoM ke dIpaka, ratnasvarNa ke puSpoM dvArA pUjana karatA hai, aneka bAje-nRtyagAna karake bar3I prabhAvanA karatA hai, to bhI thor3A sA hI puNya upArjana karatA hai, yA alpa puNya bhI nahIM upArjana karatA hai, kevala pApa karma kA bandha karatA hai, kaSAyoM ke anusAra baMdha hotA hai| koI apane bhAvoM kI vizuddhatA se ati bhaktirupa hokara kisI eka jala-phalAdi dvArA va anna mAtra dvArA va stavana mAtra dvArA, mahApuNya kA upArjana karate haiM tathA aneka bhavoM ke saMcita kiye pApakarma kI nirjarA karate haiN| dhana ke dvArA puNya mola nahIM AtA hai| jo nirvAMchaka haiM, maMdakaSAyI haiM, khyAti lAbha pUjAdi ko nahIM cAhate haiM, kevala parameSThI ke guNoM meM anurAgI haiM unako jinapUjana bahuta adhika phala dene rupa phalatA hai| aba yahA~ jinapUjana sacitta dravyoM se bhI aura acitta dravyoM se bhI karanA Agama meM kahA hai| jo sacitta ke doSa se bhayabhIta haiM, yatnAcArI haiM ve to prAsuka jala, gaMdha, akSata ko caMdana kezara Adi se raMgakara sugaMdhita raMgIna akSatoM meM puSpoM kI kalpanA karake puSpoM se pUjate haiN| Agama meM kahe svarNa ke puSpa, cAMdI ke puSpa tathA ratnajar3ita svarNa ke puSpa tathA lavaMga Adi aneka manohara puSpoM dvArA pUjana karate haiN| prAsuka, bahuta AraMbha Adi se rahita, prAmANika naivedya dvArA pUjana karate haiN| ratnoM ke dIpaka va svarNa-cA~dI ke dIpakoM dvArA pUjana karate haiM; ciTakoM (khopara ke choTechoTe bhAga) ko kezara ke raMga se raMgakara dIpaka kI kalpanA karake pUjana karate haiN| candana, agara Adi car3hAte haiN| bAdAma, jAyaphala, pUMgIphala Adi avadhi zuddha prAsuka phaloM dvArA pUjana karate haiN| acitta dravyoM dvArA to isa prakAra pUjana karate haiN| jo sacitta dravyoM se pUjana karate haiM ve jala, gaMdha, akSatAdi ujjvala dravyoM dvArA pUjana karate haiN| camelI, caMpaka, kamala , senajAI ityAdi sacita puSpoM dvArA pUjana karate haiN| ghI kA dipaka tathA kapUra Adi ke dIpakoM dvArA AratI utArate haiN| sacitta Ama, kelA, dADima Adi phaloM dvArA pUjana karate haiM, dhUpAyana meM dhUpa jalAte haiN| isa prakAra sacitta dravyoM dvArA bhI pUjana karate haiM donoM prakAra se pUjana karanA Agama kI AjJA anusAra prAcIna mArga hai| apane bhAvoM ke anusAra puNya baMdha kA kAraNa hai| sacitta pUjana niSedha : yahA~ aisA vizeSa jAnanA - isa duHkhamakAla meM vikalatraya jIvoM kI utpatti bahuta hai| phUloM meM do iMdriya, tIna iMdriya, cAra iMdriya, pA~ca iMdriya trasa jIva pragaTa netroM se dikhanevAle daur3ate dikhAI par3ate haiN| phUla ke pattoM ko jhar3akAra ke dekhiye to hajAroM jIva phirate-daur3ate dikhAI dete haiN| phUloM meM trasa jIva to bahuta hote hI haiM, tathA bAdara nigodiyA jIva anaMta hote haiM, caitra mAha meM tathA varSA Rtu meM trasa jIva bahuta utpanna hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [203 isaliye jo jJAnI haiM, dharma buddhi vAle haiM ve to sabhI dharma ke kArya yatnAcAra se karate haiM, karanA caahiye| jisa prakAra jIvoM kI virAdhanA na hove usa prakAra karanA caahiye| phUloM ke dhone meM daur3ate hue trasa jIvoM kI bahuta hiMsA hotI hai| isameM hiMsA to bahuta hai tathA pariNAmoM kI vizuddhatA thor3I hai| isaliye pakSapAta chor3akara jinendra ke kahe ahiMsA dharma ko grahaNa karake jitanA kArya karo utanA yatnAcAra rupa hokara jIvoM kI virAdhanA TAlakara kro| __isa kalikAla meM loga bhagavAna kA kahA naya-vibhAga to samajhate nahIM hai, tathA zAstroM meM likhA hai, usa kathanI ko naya - vibhAga se jAnate nahIM hai, tathA apanI kalpanA se hI pakSa grahaNa karake cAhe jaise pravartate hai| rAtri pUjana niSedha : kitane hI pakSapAtI loga bhAdoM meM dina meM to pUjana nahIM karate haiM, rAtri meM pUjana karate haiN| bahuta dIpaka jalAte haiM, naivedya car3hAte haiM, phUloM ke Dera car3hAte haiM, unameM lAkhoM macchara, DAMsa, makkhI tathA hare, pIle, kAle, lAla raMga ke karor3oM trasa jIva, aneka raMga ke choTI avagAhanA vAle jIva sAmagrI banAne meM, car3hAne ke thAloM meM, vastroM meM, dIpakoM ke nimitta se dara se A-Akara gira-girakara marate haiN| pratyakSa hI dekhate haiM - apane mu~ha meM nAka meM, AMkhoM meM, kAnoM meM ghusa jAte haiM, ur3ate haiM marate haiM to bhI apanA pakSa nahIM chor3ate; dina chor3akara rAtri meM pUjana karate haiN| rAtri meM to AraMbha chor3akara bar3e yatnAcAra sahita rahane kI AjJA hai| dharma kA svarupa to bAhya jIva dayA tathA aMtaraMga meM rAga, dveSa, moha kA vijayarupa hai| jahA~ jIva hiMsA haiM, vahA~ dharma nahIM hai| jahA~ abhimAna ke vaza hokara ekAnta ke pakSa ko pakar3akara apanA pakSa poSaNa karane ke liye hiMsA kA bhaya nahIM karate haiM, vahA~ dharma nahIM hai| kitane hI ekAntI maMDala mAMDakara ATha dina, dasa dina taka pUjana rakhate haiN| usa sAmragI meM pratyakSa AMkha se dikhAI denevAle laTa, kIDeM ghUmate haiM; phala Adi galakara calita rasa ko jAte hai; tathA naivedha Adi kI gaMdha se kIDoM kI lAina laga jAtI haiM; prabhAvanA ke liye vahA~ aneka manuSya Ate haiM, unake pairoM se khundakara mara jAte haiN| aisA pratyakSa dekhate hue bhI apane pakSa ke abhimAna ke aMdhakAra se aMdhe hokara nahIM dekhate haiN| rAtri kI vAsI sAmagrI rakhanA mahAhiMsA kA kAraNa hai| aneka purANoM meM va aneka zrAvakAcAroM meM arahanta kI pratimA kI aSTa dravyoM se hI pUjana karane kA upadeza hai| kahIM arahanta ke pratibimba ke stavana kA, vandanA kA, tathA kahIM abhiSeka kA varNana hai; kintu pratibimba tadAkara hone se kisI grantha meM bhI sthApanA kA varNana nahIM hai; aura aba isa kalikAla meM pratimA virAjamAna hone para bhI sthApanA ko hI mukhya kahate haiN| isa jayapura meM saMvat 1850 (aThAraha sau pacAsa) ke varSa meM apane mana kI kalpanA se kisI-kisI ne naI sthApanA karane kI pravRtti calAI hai| unameM arahanta 1, siddha 2, AcArya 3, upAdhyAya 4, sAdhu 5, jinavANI 6, dazalakSaNa dharma 7, solaha kAraNa 8, ratnatraya 9, ina nau kI sthApanA karate haiM; tathA aisA kahate haiM- jisake sapta vyasana kA tyAga, anyAya kA tyAga, abhakSya kA tyAga Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 204] ho vaha sthApanA sahita pUjana kareM; jisake sapta vyasana kA, anyAya kA, abhakSya kA tyAga nahIM ho vaha sthApanA nahIM kre| sthApanA sahita pUjana to sapta vyasana kA, anyAya kA, abhakSya kA tyAga karanevAlA hI kre| jisake inakA tyAga nahIM ho, vaha sthApanA kiye binA hI pUjana kara le, sthApanA nahIM kre| striyoM ko yadi raMgIna vastra pahane hoM to sthApanA kiye binA hI pUjana karanA kahate haiM ? aisA kahane vAloM ke sAkSAt jinendra ke pratibimba kA sammAna nahIM rahA, atadAkAra cAMvaloM kI sthApanA kI hI vinaya karanA rhaa| pratibimba kI vinaya karanA mukhya nahIM rhaa| pratimA kA pUjana, vaMdana, stavana to jo bhI cAhe vaha kara sakatA hai, kintu pIle cAvaloM meM sthApanA to vahI kara sakatA hai jo uttama ho, vyasana, anyAya abhakSyAdi pAparahita ho; kintu isa prakAra to pIle akSatoM meM sthApanA karanA mukhya vinaya yogya ho gayA, tathA pratimA meM pUjana Adi vinaya karanA gauNa ho gayA ? ___ pakSapAtI aura bhI kahate haiM - jisa tIrthaMkara kI pratimA ho unake Age unhIM kI pUjA, stuti, bhakti karanA cAhiye; anya tIrthakara kI stuti-bhakti nahIM karanA caahiye| yadi anya tIrthakara kI pUjA karanA ho to taMduloM meM anya tIrthakara kI sthApanA karake pUjana-stavana karanA, aisA pakSapAta karate haiN| unheM isa prakAra to vicAra karanA cAhiye - samantabhadra svAmI ne zivakoTi rAjA ke sAmane pratyakSa dekhate hue svayaMbhU stotra dvArA stavana kiyA thA, taba candraprabhu svAmI kI pratimA pragaTa huI thii| to usa samaya unhoMne caMdraprabhu ke sAmane anya solaha tIrthaMkaroM kA stavana kaise kiyA ? yadi eka pratimA ke pAsa eka hI kA stavana par3hanA ucita hai to svayaMbhUstotra kA maMdira meM par3hanA hI saMbhava nahIM rahegA; AdinAtha jinendra kI pratimA ke binA bhaktAmara stotra kA par3hanA nahIM bana sakegA; pArzvanAtha jinendra kI pratimA ke binA kalyANa maMdira stotra kA par3hanA nahIM bana sakegA; paMca parameSThI kI pratimA kI sthApanA ke binA paMcanamaskAra maMtra kaise par3hA jAyagA ? kAyotsarga, jApa karanA Adi bhI nahIM bnegaa| paMca parameSThI kI pratimA ke binA unakA nAma lenA, jApa karanA, sAmAyika karanA, saMbhava nahIM hogaa| anya deza meM anajAne maMdira meM pahale pratimA kA nizcaya kiye binA stuti par3hanA nahIM bnegaa| yadi rAtri kA samaya ho, va choTI avagAhanA kI pratimA ho to vahA~ pahile cihna kA nizcaya kare pazcAt stavana meM pravartana ho skegaa| jisa maMdira meM aneka pratimAyeM ho vahA~ jisakA stavana kare usI ke sAmane hAtha jor3akara, najara ekAgra karake, vinatI karanA ho sakegA, anya pratimA ke sammukha nahIM ho skegaa| jisa maMdira meM aneka pratimAyeM hoM vahA~ yadi eka pratimA kA stavana-vaMdana kiyA to dUsarI pratimA kA nirAdara ho jaayegaa| dUsarI kA vaMdana kiyA to tIsarI cauthI pA~cavI Adi kA bhAvoM meM nirAdara ho gayA, taba bhakti hI smjho| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra ] [205 yadi Apa kahoge - jahA~ bahuta pratimAyeM ho vahA~ caubIsoM kA stavana kreNge| yadi vahA~ bIsa hI pratimAyeM hoM yA bAIsa - teIsa hoM to pahale eka kA cihna kA acchI taraha se nirNaya karake usI kA stavana kiyA jAyagA, anya tIrthaMkaroM kA stavana raha jAyegA / jahA~ pratimA choTI ho, dUrI para virAjamAna ho, darzana karanevAle kI dRSTi maMda ho, vahA~ pA~ca logoM se pU~chakara stavanavaMdanA karanA ho sakegA isa prakAra ekAntI manokta kalpanA karanevAle ke aneka doSa Ate haiN| jo sthApanA ke pakSapAtI sthApanA kiye binA pratimA kI pUjana nahIM karate haiM, to unakI mAnyatA ke anusAra pratimA ke stavana karAne kI bhI yogyatA nahIM rahI ? yadi pIle cAvaloM kI atadAkAra sthApanA hI pUjya hai to una pakSapAtiyoM ko dhAtu - pASANa kI tadAkAra pratibimba kI sthApanA karanA nirarthaka hai ? akRtrima caityAlayoM ke pratibimba jo anAdi nidhana sthApita haiM unameM bhI pUjyapanA nahIM rahA ? eka pratimA ke Age eka kA hI pUjana karanA, anya teIsa kI pUjana karanA ho to pIle akSatoM meM sthApanA karake kara lenA / usase kahate haiM taba teIsa pratimAoM kA saMkalpa pIle akSatoM meM hI huA; tathA jayamAlA, stuti, pUjana Adi karate hue apanI dRSTi pIle akSatoM meM hI rakhanI caahiye| eka pratimA meM caubIsa kA bhAva ayogya ThaharegA ? teIsa kI pratimA to sthApanA ke puSpoM meM hI rahI? - sthApanA binA pUjana nahIM karanA cAhiye to ghara meM, vana meM, videza meM arahantoM kA stavana-vaMdana hI saMbhava nahIM hogA ? jo ekAntI AgamajJAna rahita pakSapAtI haiM unake kahane kA kucha ThikAnA (vizvAsa) nahIM haiM, unheM pApa kA bhaya nahIM hai| ve pUjana to caubIsa kI karate haiM, zAntipATha meM solahaveM tIrthaMkara kA stavana karate haiM ? isaliye anekAnta kI zaraNa pAkara Agama kI AjJA binA pakSa kA ekAnta karanA ThIka nahIM hai / - yahA~ aisA vizeSa samajhanA - eka tIrthaMkara ke nAma ke zabda ke hI vyAkaraNa meM nirukti dvArA artha karane para caubIsoM tIrthaMkaroM ke nAma kA artha karanA saMbhava hai| saudharma indra ne eka hajAra ATha nAmoM dvArA eka tIrthaMkara kA stavana kiyA hai| eka tIrthaMkara ke guNoM dvArA asaMkhyAta nAma vAle anaMta tIrthaMkaroM kA stavana kiyA jAnA saMbhava hai| anaMtakAla meM asaMkhyAta nAmavAle anaMta tIrthaMkara ho gaye haiM / ataH eka tIrthaMkara ke stavana dvArA una sabhI kA tathA caubIsa kA stavana kiyA jA sakatA hai / unake mAtA-pitA ke bhI aise hI nAma, zarIra kI avagAhanA, varNa Adi bhI; aise hI anaMtakAla meM anaMta ho gaye haiM / isaliye eka hI tIrthaMkara meM eka kA saMkalpa tathA caubIsa kA bhI saMkalpa kara lenA saMbhava hai| isakAla meM anyamatavAloM kI bhI aneka prakAra kI sthApanA hone lagI hai| isaliye isakAla meM tadAkAra sthApanA kI hI mukhyatA hai / yadi atadAkara sthApanA kI hI pradhAnatA ho jAyegI to cAhe jo cAhe - jisameM tathA anyamatI kI pratimA meM bhI arahanta kI sthApanA kA saMkalpa karane lageMge to mArga se bhraSTa ho jAyeMge / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra pratimA ke cihna - pratimA ke jo cihna hote haiM, ve indra jaba bAlaka tIrthaMkara ko janmAbhiSeka karAkara meru parvata se lAyA thA taba dhvajA meM jo cihna banA thA vahI cihna pratimA kI caraNa caukI meM nAma Adi kA vyavahAra calAne ke liye banA diyA / eka arahanta paramAtmA, svarUpa se eka rUpa hai, nAma Adi se anekarUpa hai| satyArtha jJAna svabhAva tathA ratnatrayarUpa vItarAgabhAva se paMca parameSThI rUpa sabhI pratimAyeM eka samAna hI jAnanI caahiye| isaliye paramAgama kI AjJA binA vyartha vikalpa nahIM karanA, zaMkA utpanna karanA ThIka nahIM hai| jinasUtra kI AjJA hI pramANa hai| pUjana ke pA~ca aMga - vyavahAra meM pUjana ke pAMca aMgoM kI pravRtti dikhAI detI hai AhavAna 1, sthApanA 2, sannidhikaraNa 3, pUjana 4, visarjana 5 / bhAvoM ko jor3ane ke liye AhvAna meM puSpa kSepaNa karate haiN| puSpoM ko pratimA nahIM jAnate haiN| yaha to AhvAna Adi ke saMkalpa se puSpAMjali kSepaNa hai| pUjana meM pATha likhA ho to sthApanA kara lenA cAhiye, nahIM likhA ho to nahIM karanA cAhiye / anekAMtI ke sarvathA pakSa nahIM hotA haiM / bhagavAn paramAtmA to siddhaloka meM haiM, apane sthAna se eka pradeza bhI nahIM calate haiM, parantu tadAkAra pratibimba se dhyAna jor3ane ke liye sAkSAt arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, evaM sAdhu ke rUpa kA pratimA meM nizcaya karake pratibimba kA dhyAna, pUjana, stavana karanA cAhiye / kitane hI pakSapAtI kahate haiM bhagavAna ke pratibimba binA sabhI ke zrotAoM ke bIca meM hajUrI pada, vinaya pada, stotra pATha nahIM par3hanA caahiye| unase kahate haiM bhagavAna parameSThI kA dhyAna-stavana to sadA kAla parameSThI ko apane dhyAna gocara karake par3hanA-stavana karanA yogya hai / yadi pratimA ke sanmukha - binA stuti par3hane kA, vinayapada par3hane kA niSedha karoge to unakA paMcanamaskAra maMtra par3hanA, stavana karanA - par3hanA, sAmAyika vaMdanA kA par3hanA, pratimA ke sanmukha hue binA nahIM saMbhava hogaa| zAstra ke pravacana vyAkhyAna meM bhI namaskAra ke zloka par3hane kA niSedha ho jaaygaa| isaliye ajJAnI ke kahane se adhyAtma se parAGmukha honA kabhI yogya nahIM hai| akRtrima jina caityAlaya varNana - -- yahA~ prakaraNa pAkara dhyAna kI zuddhi ke liye akRtrima jina caityAlayoM kA svarUpa zrI trilokasArajI grantha ke anusAra kucha likhate haiN| adholoka meM sAta karor3a bahattaralAkha bhavanavAsI devoM ke bhavana haiN| unameM kitane hI bhavana to asaMkhyAta yojana vistAravAle haiM, kitane hI saMkhyAta yojana vistAravAle haiN| unameM se pratyeka bhavana meM eka-eka jinamaMdira haiN| jinakI asaMkhyAta bhavanavAsI deva vaMdanA karate haiN| isa prakAra sAta karor3a bahattara lAkha hI jinamaMdira haiN| madhya loka meM pA~ca meruoM para assI jinamaMdira haiM, gajadaMtoM para bIsa jinamaMdira haiM, kulAcaloM para tIsa, vijayAddhoM para eka sau sattara, deva kuru uttara kuru meM daza, vakSAragiri meM assI, mAnuSottara Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [207 para cAra, iSvAkAra ke Upara cAra, kuMDalagiri ke Upara cAra, rucakagiri ke Upara cAra, nandIzvara dvIpa meM bAvana - isa prakAra madhyaloka meM cAra sau aTThAvana akRtrima jinamaMdira haiN| urdhvaloka meM svargoM meM - ahamindraloka meM caurAsI lAkha sattAnave hajAra teIsa jinamaMdira haiN| vyantaroM ke asaMkhyAta jinamaMdira haiM; jyotirloka meM bhI jyotiSI devoM ke asaMkhyAta jinamaMdira haiN| isa prakAra saMkhyAta jinamaMdira to ATha karor3a chappana lAkha santAnave hajAra cAra sau ikyAsI haiN| vyantaroM va jyotiSiyoM ke asaMkhyAta jinamaMdira haiN| jinAlayoM kA svarUpa jinAlaya tIna prakAra ke haiM - utkRSTa, madhyama, jghny| unameM utkRSTa, madhyama, jaghanya jina maMdira kA vistAra nimna prakAra haiM :maMdira utkRSTa jaghanya madhyama 25 yoM. lambAI yojana meM 100 yo. 50 yoM. 25 yo. caur3AI yojana meM 50 yo. 12 1/2 yo. U~cAI yojana meM 75 yo. 37 1/2 yo. 18 3/4 yo. ina jinamaMdiroM ke tIna-tIna daravAje haiN| unameM sAmane kI ora se eka-eka bAjU se do-do dvAra haiN| kula tIna-tIna dvAra haiN| jina maMdiroM ke daravAjoM kA pramANa (nApa) isa prakAra jAnanA - sAmane kA daravAjA utkRSTa jinamaMdira madhyama jinamaMdira jaghanya jinamaMdira 16 yo. 8 yo. 8 yo. 4 yo. 4 yo. 2 yo. U~cAI caur3AI bAjU ke daravAje U~cAI caur3AI yo 2 yo. 8 yo. 4 yo. 4 yo. 2 yo. 1 yo. yahA~ bhadrazAla vana meM, naMdana vana meM, naMdIzvara dvIpa meM tathA svarga ke vimAnoM meM utkRSTa pramANa vAle jinAlaya haiN| saumanasa vana meM, rucaka parvata para, kuNDalagiri para, vakSAragiri para, iSvAkAra para mAnuSottara para, kulAcaloM para, madhyama pramANavAle jinamaMdira haiN| pAMDukavana ke jinAlaya jaghanya pramANavAle haiN| vijayArdha parvata ke Upara, jambU-zAlmali vRkSoM meM jinamaMdira kI lambAI eka kosa kI haiN| zeSa jo bhavanavAsI devoM ke bhavanoM meM, vyaMtaroM ke va jyotiSI devoM ke jinAlaya haiM ve yathA-yogya lambAI pramANa haiM jitanI jinendra bhagavAna ne dekhI utanI hai| aba jinamaMdiroM kA bAhya parikara kahate haiN| sabhI jinabhavanoM ke cAroM tarapha cAra-cAra dvAroM sahita maNimayI tIna koTa haiN| dvAroM meM se hokara jAne ke liye pratyeka rAste meM eka-eka mAna stambha hai tathA 9-9 stUpa haiN| tInoM koToM ke bhItara pahile-dUsare koTa kI antarAla jagaha meM vana hai, dUsare Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 208] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra tIsare koTa ke bIca meM dhvajA haiM, tIsarA koTa tathA caityAlaya ke bIca caityabhUmi hai| una jinabhavanoM meM eka sau ATha garbhagRha haiN| una jinabhavanoM ke bIca ratnoM ke khambhoM sahita svarNamaya do yojana caur3A, ATha yojana lambA, cAra yojana U~cA devacchada arthAt guMbaja chata sahita maMDapa hai, usameM bhI eka sau ATha garbhagRha haiN| una garbhagRhoM meM bhagavAna AdinAtha ke zarIra ke barAbara UMcAI vAlI ratnoM kI eka sau ATha jina pratimAyeM haiN| ___kaisI haiM jina pratimAyeM ? alaga-alaga siMhAsana, tIna chatra, aSTa prAtihArya sahita haiM jinake mastaka para nIle keza haiM, ve keza pudgala ratnoM ke hI bane hue haiM, bAla nahIM hai, pudgala hI haiN| vajra arthAt hIrAmayI dAMtoM ke AkAra sahita haiM, vidruma arthAt mUMgA ke samAna lAla oMTha haiM, naI koMpala ke samAna zobhAyamAna lAla hathelI tathA pAdatala haiN| zrI rAjavArtika meM likhA haiM - pratimA ke nayana lohitAkSa maNi se vyApta aMka sphaTika maNimaya haiN| netroM kA zyAma tArA ariSTa maNimaya hai, palaka (vAphaNI) aMjanamUla maNimaya haiN| bhRkuTi (bhauMha) kI latA nIlamaNimaya kezoM sahita haiN| aisI jina pratimAyeM haiN| daza tAla pramANa lakSaNoM se bharI haiN| yahA~ tAla kA pramANa bAraha aMgula hai| prathama dekhate hI aisA lagatA hai ki - jinendra mAnoM dekha hI rahe hoM, mAno bola hI rahe hoN| pratyeka garbhagRha meM barAbara paMkti meM nAgakumAroM ke va yakSoM ke battIsa jor3e (yugala) hAthoM meM camara liye khar3e haiN| eka-eka garbhagRha meM eka-eka jina pratimA ke donoM ora sabhI AbharaNa se sajakara khar3e hue tathA zveta nirmala ratnamaya camara hAthoM meM dhAraNa kiye nAgakumAra va yakSa cauMsaTha camara DhAra rahe haiN| isa prakAra eka sau ATha pratimAoM ke alaga-alaga prAtihArya eka-eka jinAlaya meM haiN| una jina pratimAoM ke donoM bAjU meM zrIdevI aura sarasvatI devI, sarvAha yakSa , sanata kumAra yakSa tathA inake rUpa-AkAra bane haiN| pratyeka jina pratimA ke pAsa ATha prakAra ke maMgala dravya zobhita haiN| jhArI 1. kalaza 2. darpaNa 3, bIjanA 4, dhvajA 5, camara 6, chatra 7, ThonA 8, ye ATha maMgala dravya haiN| pratyeka pratimA ke pAsa pratyeka maMgala dravya eka sau ATha pramANa zobhita haiN| garbhagRha ke bAhara kI racanA isa prakAra kI jAnanA - maNi jar3ita svarNamaya puSpoM se zobhita devacchada banA hai, usake Age bIca ke bhAga meM cA~dI aura svarNamayI battIsa hajAra kalaza haiN| mahAdvAra ke donoM bAjuoM meM caubIsa hajAra dhUpa ke ghar3e haiN| usI mahAdvAra ke bAhara donoM tarapha maNimayI mAlAyeM haiN| una maNimaya mAlAoM ke bIca meM caubIsa hajAra svarNamayI mAlAyeM haiN| usa mahAdvAra ke sAmane Age mukha maMDapa haiN| usa mukha maMDapa meM solaha hajAra svarNa kalaza haiM, solaha hajAra svarNamayI mAlAye haiM, solaha hajAra dhUpa ghar3e haiN| usa mukha maMDapa ke bIca meM hI bahuta mIThe jhana-jhana zabda karatI motI va maNiyoM se banI kiMkaNI arthAt choTI-choTI ghaMTiyA~ tathA una sahita aneka prakAra ke ghaMToM ke samUha aneka prakAra kI racanA sahita zobhita ho raheM haiN| aba jina maMdira ke choTe dvAroM kA svarUpa kahate haiM - jina maMdira ke dakSiNa uttara ke bAjU ke madhya meM jo choTe-choTe daravAje haiM unakI racanA yahA~ jo bar3e daravAje kI kahI haiM usase AdhI pratya Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [209 16,000 4,000 8,000 AdhI jaannaa| maNimAlA cAra hajAra haiM, dhUpaghar3e bAraha hajAra haiM, svarNamAlA bAraha hajAra heN| una choTe dvAroM ke Age mukhamaMDapa haiM, unameM svarNa ghaTa ATha hajAra haiM, svarNa mAlA ATha hajAra hai| dhUpa ghar3e ATha hajAra haiM tathA choTI ghaMTiyAM mukha maMDapa meM aneka prakAra kI haiN| usa maMdira ke pRSTha bhAga meM maNimAlA ATha hajAra haiM, svarNa mAlA caubIsa hajAra haiN| mAlAyeM dIvAla ke cAroM ora lUmbatI laTakatI huI jAnanI, ghar3e pRthvI para rakhe hue jaannaa| ghaMTA Adi maMDapa meM lUmbate laTakate jaannaa| saMkSepa meM akRtrima jina caityAlayoM kI bAhya racanA kA varNana isa prakAra hai :sthAna maNimAlA svarNakalaza svarNamAlA dhUpaghaTa devacchada ke agrabhAga meM / 32,000 mahAdvAra ke donoM bAjU meM | 8,000 24,000 24,000 mahAdvAra ke Age mukhamaMDapa meM 16,000 16,000 uttara dakSiNa ke choTe dvAroM meM 12,000 12,000 uttara dakSiNa ke choTe dvAroM ke mukhamaMDapa meM 8,000 8,000 pRSTha bhAga meM 8,000 24,000 aba mukhamaMDapa kA vistAra kahate haiM - isa maMdira ke Age mukhamaMDapa hai| vaha jinamaMdira ke samAna hI sau yojana lambA, pacAsa yojana caur3A tathA solaha yojana u~cA haiN| usa mukhamaMDapa ke Age caukora prekSaNamaMDapa hai| vaha prekSaNamaMDapa sau yojana caur3A, sau yojana lambA, solaha yojana se adhika U~cA hai| usa prekSaNamaMDapa ke Age assI yojana caur3A, assI yojana lambA do yojana U~cA svarNamayI pITha hai| pITha kA artha cabUtarA hai| usa pITha ke bIca meM caukora cauMsaTha yojana lambA, causaTha yojana caur3A, solaha yojana U~cA sthAnamaMDapa nAma kA sabhAmaMDapa hai| __ isa sthAnamaMDapa ke Age cAlIsa yojana U~cA stUpoM kA maNimaya pITha hai| vaha pITha cAra dvAroM sahita bAraha kamala kI vediyoM sahita haiN| usa pITha ke bIca meM tIna kaTanI sahita cauMsaTha yojana lambA, cauMsaTha yojana caur3A, solaha yojana UMcA bahuta ratnamaya jinabimboM sahita stUpa hai| tIna kaTanI liye jo ratnarAzi hai usakA nAma stUpa hai| usake Upara jinabimba virAjamAna haiN| isa prakAra ke nava (9) stUpa haiN| unakA svarUpa krama se batalAte haiN| stUpa ke Age eka hajAra yojana caur3A lambA, cAroM ora bAraha bedI sahita svarNamaya pITha hai| usa pITha ke Upara cAra yojana lambA eka yojana caur3A per3a ( skaMdha ) hai| usa per3a ke cAroM ora bahuta maNimaya tIna koToM sahita bAraha yojana lambI cAra mahAzAkhAyeM haiM, aneka choTI zAkhAyeM heM, tathA Upara zikhara para vaha per3a bAraha yojana caur3A haiM, aneka prakAra ke patte, phUla tathA phaloM se yukta hai| isa prakAra ke eka lAkha cAlIsa hajAra eka sau bIsa vRkSoM ke parivAra sahita siddhArtha aura caitya nAma ke do vRkSa haiN| una vRkSoM ke mUla meM pITha hai| siddhArtha vRkSa ke mUla kI pITha meM usake Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 210] Upara cAra dizAoM meM cAra siddhoM kI pratimA virAjamAna haiM; caityavRkSa ke mUla kI pITha meM usake Upara cAra dizAoM meM cAra arhantoM kI pratimA virAjamAna haiN| ina vRkSoM kI pITha ke Age pITha haiM usameM aneka prakAra ke raMgoM sahita raMgabiraMgI mahAdhvajA khar3I haiN| una dhvajAoM ke svarNamaya staMbha solaha yojana U~ce eka koza caur3e hai| una staMbhoM ke Age ke bhAga meM manuSyoM ke netroM tathA mana ko ramaNIka lagane vAle aneka prakAra ke dhvajA vastrarUpa ratnoM dvArA zobhita ho rahe haiM, tIna chatra bhI zobhita ho rahe haiN| ina dhvajAoM meM vastra nahIM haiN| vastra jaisA AkAra, komalatA, aneka raMga, lalitatA liye ratnarUpa pudgala hI usa prakAra pariNata hue haiN| ve vastra ratnamaya hI jaannaa| usa dhvajA pITha ke Age jinamaMdira hai| usakI cAroM dizAoM meM aneka prakAra ke phUloM sahita sau yaujana lambe, pacAsa yojana caur3e, daza yojana U~ce maNi-svarNamaya vediyoM sahita cAra sarovara haiN| usake Age, jAne ke liye rAstA hai| usa rAste ke donoM ora pacAsa yojana U~ce, pacAsa yojana caur3e devoM ke manoraMjana karane ke ratnamaya do bhavana haiN| usake Age toraNa haiM, jo maNimaya staMbhoM ke agrabhAga meM sthita haiN| do staMbhoM ke bIca dIvAla rahita Upara kI ora golAI kA AkAra liye jo racanA hotI haiM use toraNa kahate haiN| ve toraNa motiyoM kI jAlI tathA ghaMTAoM ke samUha sahita haiN| motiyoM ke jAla aura ghaMTAoM ke samUha toraNoM meM lUmate hue haiN| pratyeka toraNa pacAsa yojana U~cA paccIsa yojana caur3A hai| ve toraNa jinabimboM ke samUha se zobhanIka haiN| jinabimboM kA AkAra toraNoM meM hI banA huA haiN| toraNa ke Age sphaTikamaNimaya prathama koTa haiN| usake bhItara koTa ke dvAra ke donoM ora sau yojana U~ce pacAsa yojana cauDe ratnoM ke bane hae do bhavana haiN| isa prakAra yaha prathama koTa taka kA varNana kiyaa| pUrva ke dvAra meM maMDapa Adi kA jo pramANa kahA haiM usase AdhA-AdhA dakSiNa dvAra tathA uttara dvAra meM pramANa jaannaa| anya varNana tIna tarapha samAna jaannaa|| ve caityAlaya sAmAyika Adi kriyA karane ke sthAna vaMdanA-maMDapa, snAna karane ke sthAna abhiSeka-maMDapa, nRtya karane ke sthAna nartana-maMDapa, saMgIta sAdhana karane ke sthAna saMgItamaMDapa, avalokana karane ke sthAna avalokana-maMDapa sahita haiM; krIr3A karane ke sthAna krIr3ana gRha, zAstrAdi abhyAsa karane ke sthAna guNanagRha, tathA vistIrNa utkRSTa citrAmapaTTa Adi dikhAne ke sthAna , paTTazAlA Adi sahita haiN| aba prathama koTa aura dUsare koTa ke bIca ke aMtarAla kA svarUpa kahate haiN| vahA~ siMha, hAthI baila, garur3a, mora, caMdramA, sUrya, haMsa, kamala, tathA cakra - ina daza AkAroM kI dhvajAyeM haiM, jo alaga-alaga pratyeka eka sau ATha, kula eka hajAra assI eka dizA meM haiN| isa prakAra cAroM dizAoM kI cAra hajAra tIna sau bIsa mukhya dhvajAyeM haiN| eka-eka mukhya dhvajA kI eka sau ATha choTI dhvajAyeM haiN| ( samasta choTI dhvajAoM kI saMkhyA cAra lAkha chiyAsaTha hajAra pA~ca sau sATha hai|) Age dUsare koTa tathA tIsare koTa ke bIca ke aMtarAya meM azoka vana, saptacchada vana, campaka vana tathA Amravana - ye cAra vana haiN| yahA~ para svarNamayI phUloM se zobhAyamAna, marakata maNimaya ( harI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra ] [211 maNi ) aneka prakAra ke pattoM se bharapUra kalpavRkSa haiM, jinake vaiDUryamaNimaya phala haiM tathA mUMgAmayI DAliyoM se yukta haiN| vahA~ aise bhojanAMga Adi daza prakAra ke kalpavRkSa haiN| una cAroM vanoM meM cAra caityavRkSa heM / ve vRkSa tIna pIThoM ke Upara haiM tathA tIna koTa sahita haiN| una vRkSoM ke zAkhA, patte, phUla, phala ratnamayI haiM tathA ye cAroM hI vanoM ke bIca meM sthita haiN| una cAra caityavRkSoM kI mUla meM cAroM dizAoM meM palyaMkAsana meM, siMhAsana para, chatra, prAtihArya Adi sahita cAra jinendra kI pratimAyeM haiM / nanda Adi solaha bAvar3I tIna kaTanI sahita zobhita ho rahI haiN| vana kI bhUmi meM dvAroM se Ane ke mArgarUpa jo vIthI hai usake bIca meM tIna koTa sahita tIna pIThoM ke Upara dharma ke vaibhava sahita mastaka para cAroM dizAoM meM cAra jinapratimAoM ko dhAraNa kiye mAnastaMbha haiN| zrI rAjavArtika meM kahA haiM - akRtrima jinAlaya kI mahimA kA varNana karane ko hajAra jihavA dvArA bhI koI samartha nahIM haiM; sahastrAkSa indra eka hajAra netroM ko phailAkara niraMtara dekhane para bhI tRpta nahIM hotA hai| aisI asIma mahimA ke dhAraka akRtrima jinAlaya kA varNana trilokasAra nAmaka graMtha se yahA~ apane zubha dhyAna kI siddhi ke liye kiyA hai| isa prakAra jina pUjana kA kathana kiyaa| aba jina pUjana ke phala meM prasiddha to aneka hue haiM, tathApi pUrvAcAryoM dvArA jo prasiddha hue haiM, unako kahanevAlA zloka kahate haiM : arhaccaraNasaparyA mahAnubhAvaM mhaatmnaamvt| bhekaH pramodamattaH kusumenaikena rAjagRhe / / 120 / / artha :- rAjagRha nAma ke nagara meM jinendra ko pUjane ke harSa meM masta apanI sAmarthya ko nahIM jAnanevAlA eka meMr3haka huA hai, jisane arahanta ke caraNoM kI pUjA karane kA mahAna prabhAva jo bhavyajIva mahApuruSa haiM unheM pragaTa karake dikhalAyA haiM / usakI kathA isa prakAra hai - magadhadeza meM rAjagRha nagara meM rAjA zreNika rAjya karate the| usI nagara meM eka nAgadatta nAma kA seTha tathA usakI bhavadattA nAma kI seThAnI thI / vaha seTha Artta pariNAmoM se marakara apane hI ghara kI bAvar3I meM meMr3haka ke rUpa meM utpanna huA / eka dina bhavadattA seThAnI apanI bAvar3I para gaI / use dekhakara meMr3haka ko apane pUrvabhava kA smaraNa ho gayA, tathA pichale janma ke sneha ko yAda karake jora se AvAja karatA huA uchala-uchalakara seThAnI ke kapar3oM ke Upara car3hane lgaa| taba seThAnI ne use bAra-bAra dUra pheMka diyA, to bhI vaha meMr3haka bAra-bAra seThAnI ke kapar3oM para car3hane kA prayAsa karatA rahA / seThAnI meMDhaka ko dUra pheMkakara apane ghara calI gii| eka dina suvrata nAma ke avadhijJAnI munirAja se seThAnI ne pUchA he svAmI! maiM apane ghara kI bAvar3I para jAtI hU~ to vahA~ para eka meMr3haka jora-jora se AvAja karatA huA bArabAra mere zarIra ke Upara AtA haiM, isakA kyA kAraNa hai ? taba munirAja ne kahA tumhArA pati nAgadatta Arta pariNAmoM se marakara meMDhaka huA haiM / use jAtismaraNa - jJAna huA hai, jisase vaha pUrva janma ke sneha ke kAraNa tumhAre pAsa AtA hai| usake bAda seThAnI ne meMr3haka ko apane pati kA jIva jAnakara apane ghara meM le jAkara bahuta sanmAna pUrvaka rkhaa| - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra eka dina bhagavAna vIrajinendra kA samozaraNa vaibhAra parvata para AyA jAnakara, rAjA zreNika ne vandanA ko jAne ke liye nagara meM AnaMda kI bherI bjbaaii| taba nagara ke bhavya jIva bhagavAna kI vandanA ko jAne ke liye aneka prakAra ke ujjvala vastra-AbharaNa pahinakara, pUjana kI sAmagrI ko hAthoM meM lekara, jaya-jaya zabdoccara karate hue harSa se nRtya, gAna, vAditra ke zabda karate huye cle| sampUrNa nagara meM AnaMda-harSa vyApta ho gyaa| logoM ke pUjanajanita AnaMda ke zabdoM ko sunakara usa meMr3haka ko bhI pUjana karane kA bahuta utsAha huaa| taba vaha meMr3haka bhI eka phUla ko apane mukha meM lekara AnaMda sahita uchalatA huA vIrajinendra kI pUjA ke liye cala pdd'aa| atibhakti se aisA vicAra nahIM kiyA ki-kahA~ to vipulAcala parvata ke Upara bIsa hajAra sIr3hiyoM sahita samozaraNa aura kahA~ maiM asamartha meMDhaka, vahA~ kaise pahu~cUgA? ati bhakti se aisA vicAra nahIM huaa| maiM to aba jinendra kI pUjA karU~gA - aisA utsAha sahita mArga meM gamana karatA huA rAjA ke hAthI ke paira ke nIce daba kara mara gayA, aura saudharma svarga meM mahAnaRddhi kA dhAraka deva huaa| vahA~ para avadhijJAna se jAnA ki maiMne pUjana ke bhAva karane se yaha devapanA prApta kiyA hai| tatkAla hI meMr3haka kA cinha dhAraNa karake vIrajinendra ke samozaraNa meM pUjana ke liye jAkara, samasta jIvoM ko pUjana karane ke bhAva kA phala prakaTa dikhA diyaa| eka tiryaMca meMr3haka jo pUjA ke sthAna taka pahu~ca hI nahIM pAyA, kevala pUjana ke bhAva karake hI svargaloka meM maharddhika deva ho gyaa| jinendra ke pUjana kA acintya prabhAva haiN| gRhAcAra meM samasta pariNAmoM kI vizuddhatA karanevAlA bar3A zaraNa eka nitya jinapUjana karanA hI hai| jinapUjana nirdhana bhI kara sakatA haiM, dhanavAna bhI kara sakatA haiN| jaisI apanI sAmarthya ho usI prakAra pUjana sAmagrI banA sakatA hai| pUjana karanA, karAnA, karanevAle ko bhalA jAnanA, vaha sabhI pUjana hI hai| stavana-vaMdanA bhI pUjana hI hai, eka dravya se bhI pUjana hotI haiN| arahanta ke guNoM meM bhakti kI ujjvalatA jitanI ho, jaisI ho, utanA hI, vaisA hI phala milatA hai| jinamaMdira meM chatra, camara, siMhAsana, kalaza, ghaNTA ityAdi svarNa ke, cA~dI ke, pItala ke, kAMse ke, tAmbe ke upakaraNoM dvArA jitanI apanI sAmarthya ho utanA jinamaMdira ko sajAkara vaiyAvRtya kre| jIrNa maMdiroM kI marammata-uddhAra karanA tathA dhanavAnoM ko jinabimboM kI pratiSThA karAnA, nayA maMdira banavAnA, kalaza car3hAnA - ye sabhI arahanta kI vaiyAvRtya hai| ___ jinamaMdira kI samhAla : jinamaMdiroM kI Tahala (sevA) karanA, komala buhArI se yatnAcArapUrvaka buhAranA, abhiSeka pUjana Adi ke liye jala lAnA, sAmagrI dhokara taiyAra karanA, pUjana-prakSAla ke vartana upakaraNa mAMjanA, vichAyata vichAnA, gAna-nRtya-vAditra Adi ke dvArA arahanta ke guNa gAnA-vaha saba arhad vaiyAvRtya hai| mana se, vacana se, kAya se, dhana se, vidyA se, kalA se, jaise arahanta ke guNoM meM anurAga bar3he vaisA kro| dhana prApta karane kA, zarIra prApta karane kA, iMdriyA~ pAne kA , bala pAne kA, jJAna pAne kA saphalapanA jinamaMdira kI TahalavaiyAvRtya karake hI hai| jina maMdira kI vaiyAvRtya se samyaktva kI prApti hotI hai, samyagjJAna kI prApti hotI hai, mithyAjJAna mithyAzraddhAna kA abhAva hotA hai| jinamaMdira kI sevA se hI svAdhyAya, saMyama, tapa, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra ] [213 vrata zIlAdi guNoM kI prApti hotI hai, naraka - tiryaMca Adi gatiyoM meM paribhramaNa kA abhAva hotA hai| jinamaMdira samAna upakAra karanevAlA jagata meM koI dUsarA nahIM hai| jinamaMdira ke nimitta se zAstra zravaNa-paThana dvArA aneka zrotAoM kA upakAra hotA hai, vaktA kA upakAra hotA hai| jinamaMdira ke nimitta se kitane hI loga kAryotsarga karate haiM, koI jApa karatA hai, koI rAtri meM jAgaraNa karatA haiM, koI aneka prakAra kI pUjana karake prabhAvanA karate haiN| kitane hI stavana karate haiM / koI tattvArthoM kI carcA karate haiM, koI proSadhopavAsa tathA velA-telA paMca upavAsAdi karake bar3I nirjarA karate haiN| koI bhajana, koI nRtya, koI gAna karake puNya upArjana karate haiN| koI svAdhyAya karate haiM, koI dharmadhyAna karate haiM, koI vItarAga bhAvanA karate haiM, koI aneka prakAra ke upakaraNoM dvArA prabhAvanA karate haiM / jinamaMdira ke nimitta se pApa-puNya, deva - kudeva, dharma-adharma, guru-kuguru kA jAnanA hotA hai, bhakSya-abhakSya, kArya-akArya, heya-upAdeya kA jJAna bhI jinamaMdira meM jAne se hI hotA hai| tyAga, vrata, zIla, saMyama, bhAvanA kA svarUpa jAnanA, uttama AcaraNa karanA Adi samasta kArya jinamaMdira ke prabhAva se hote haiN| jinamaMdira barAbara koI upakArI nahIM hai| jinamaMdira azaraNa ko zaraNa hai| aisA paropakAra karanevAlA jinamaMdira ko jAnakara isakI vaiyAvRtya karanA caahiye| isa prakAra vaiyAvRtya meM jinapUjA, jinamaMdira kI vaiyAvRtya karanA kahA hai| aba vaiyAvRtya ke pA~ca aticAra kahanevAlA zloka kahate haiM : haritapidhAna nidhAne hyanAdarAsmaraNamatsaratvAni / vaiyAvRtyasyaite vyatikramAH paJca kathyante / / 129 / / artha :- vaiyAvRtya arthAt dAna ke pA~ca aticAra tyAgane yogya haiM haritapidhAna, haritanidhAna, anAdara, asmaraNa, matsaratva / jo vratiyoM ko dene yogya AhAra, pAnI, auSadhi Adi hai use harita patte, pattala, pAna, kamalapatra ityAdi sacitta se DhakA huA denA, vaha haritapidhAna nAma kA aticAra hai 1 / harita jo vanaspati ke patte Adi ke Upara rakhA huA bhojana Adi denA, vaha haritanidhAna nAma kA aticAra hai / 2 / dAna ko anAdara se, avinaya se, priyavacana Adi rahita denA, vaha anAdara nAma kA aticAra haiM / 3 / pAtra ko bhojanAdi dene ke liye nizcitakara anyakArya meM lagakara bhUla jAnA, dene yogya dravya ko tathA vidhi ko bhUla jAnA, vaha asmaraNa nAma kA aticAra hai / 4 / anya dAtAra se IrSyA kara dAna denA, vaha matsara nAma kA aticAra hai / 5 / - isa prakAra dAna jo vaiyAvRtya hai usake pA~ca aticAra TAla karake, atyanta vinayapUrvaka, zuddha dAna karanA cAhie / paMcama - zikSAvrata adhikAra samApta Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 214] pariziSTa -5 zrAvaka dharma jisa prakAra pittajvara se pIr3ita manuSya ko zakkara saMyukta mIThA dUdha kaDuvA lagatA hai, usI prakAra mithyAdRSTi ko bhI vastu svarUpa viparIta hI pratibhAsita hotA hai| mithyAdRSTi jIva bahuta prakAra se cAra prakAra kA dAna bhI de, atyanta bhakti se jinapUjA bhI kare, zIla ko bhI dhAraNa kare, upavAsa bhI kare, dasa prakAra ke pavitra dharma ko dhAraNa kare, nirdoSa bhikSA bhojana bhI kare, dhyAna bhI kare, vizeSarUpa se zAstroM kA parijJAna bhI prApta karale, bhAva se aneka prakAra ke tapoM kA bhI AcaraNa kyoM na kare, to bhI vaha tattvazraddhAna rahita hone se muktirUpa siddhi ko prApta nahIM ho sakatA hai| tattvajJa janoM ko vicAra karanA cAhiye ki parigraha se rahita, nirmala, pavitra evaM yathArtha jinendrakathita dharma hI mokSamArga hai, anya saba saMsAra paribhramaNa ke hI kAraNa haiN| jo nirmala buddhi manuSya saMsAra kI asAratA se bhayabhIta hokara samyagdarzana aura samyagjJAna se vibhUSita hokara jinendradeva ke dvArA prarUpita nirdoSa zrAvaka ke vratoM ko dhAraNa karate haiM, jinabhakti se prerita hokara jinabhavana kA nirmANa karAte haiM, jina pratimA sthApita karAte haiM, jina pUjana karate haiM, ve uttama mokSapada ko prApta hote haiN| -subhASita ratna saMdoha : AcArya amitagati samyagdRSTi kI bhAvanA to munipane kI hI hotI hai| aho! kaba caitanya meM lIna hokara sarvasaMga kA parityAgI kara munimArga meM vicaraNa karU~? zuddha ratnatraya svarUpa jo utkRSTa mokSamArga usarUpa kaba pariNamita hoU~? tIrthaMkara aura arihaMta muni hokara caitanyake jisa mArga para vicare usa mArga para vicaraNa karU~, aisA dhanya svakAla kaba AvegA? isa prakAra AtmA ke bhAva pUrvaka dharmI jIva bhAvanA bhAte haiN| aisI bhAvanA hote hue bhI nijazakti kI maMdatA se aura nimittarUpa se cAritramoha kI tIvratA se tathA kuTumbIjanoM Adi ke Agrahavaza hokara svayaM aisA munipada grahaNa nahIM kara sake to usa dharmAtmA ko gRhasthapane meM rahakara zrAvaka ke dharma kA, gRhastha ke yogya devapUjA Adi SaTkarmoM tathA vratoM kA pAlana karanA caahiye| - zrAvaka dharma prakAza :zrI kAnajI svAmI samyagdarzana tInoM kAloM ko viSaya karanevAle, tIna lokarUpa gRha ko prakAzita karane meM utkaSTa dIpakarUpa samyagjJAna kA kAraNa haiM, tathA karmarUpa IMdhana ko agni ke samAna bhasma karanevAle samyakcAritra kA utpAdaka haiN| __ gRha meM nivAsa karanevAle zrAvaka ko apane zakti ko na chipAte hue samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra svarUpa jo eka mokSamArga hai usakA pUrvarUpa se hI Azraya karanA caahiye| jisa prakAra vRkSa kA AdhAra usakI mUla (jar3a) hai, bhavana kA AdhAra usakI nIMva hai aura aMkuroM kA AdhAra bIja haiM, usI prakAra ratnatraya svarUpa mokSamArga kA AdhAra-mUla kAraNa samyaktva hai| -dharmAratnAkara : zrI jayasena munirAja vidvAn manuSyoM ko niyamAnusAra sadA bhoga aura upabhogarUpa vastuoM kA pramANa kara lenA caahiye| unakA thor3A sA bhI samaya vratoM se rahita nahIM jAnA caahiye| dAna se rahita gRhasthAzrama ko patthara kI nAva ke samAna samajhanA caahie| zAstra se rahita ghara ko smazAna ke samAna samajhanA cAhie - paMcaviMzatikA : AcArya padmanaMdi zAstroM meM kahIM nizcayapoSaka upadeza haiM, kahIM vyavahArapoSaka upadeza hai| yadi apane ko vyavahAra kA Adhikya ho to nizcayapoSaka upadeza grahaNa karake yathAvat pravatai, aura yadi apane ko nizcaya kA Adhikya ho to vyavahArapoSaka upadeza grahaNa karake yathAvat prvteN| - mo. mA. pra. : paMDita ToDaramala jI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcama - samyagdarzana adhikAra] [215 vratoM ke dvArA deva-pada prApta karanA acchA hai, kintu avratoM ke dvArA naraka-pada prApta karanA acchA nahIM hai| jaise chAyA aura dhUpa meM baiThanevAloM meM antara pAyA jAtA hai, vaise hI vrata aura avrata ke AcaraNa karanevAloM meM antara pAyA jAtA hai| - iSTopadeza : AcArya pUjyapAda jinendra vandanA caubIsoM parigraha rahita, caubIsoM jina raaj| vItarAga sarvajJa jina hitakara sarva samAja / / zrI AdinAma anAdi mithyA moha kA mardana kiyaa| Anandamaya dhruvadhAma jina bhagavAna kA darzana kiyaa|| nija AtmA ko jAnakara nija AtamA apanA liyaa| nija AtamA meM lIna ho nija atAmA ko pA liyaa|| mAnatA Ananda saba jaga hAsa meM parihAsa meN| para Apane nirmada kiyA parihAsa ko parihAsa meN|| parihAsa bhI haiM parigraha jaga ko batAyA aapne| he padmaprabha paramAtmA pAvana kiyA jaga aapne|| rati aratihara zrI candrajina tuma hI apUrava candra ho| niHzeSa ho nirdoSa ho nirvighna ho niSkaMpa ho / / nikalaMka ho akalaMka ho niStApa ho niSpApa ho| yadi hai amAvasa ajJajana to pUrNamAsI Apa ho|| nija AtamA ke bhAna bina sukha mAnakara rati-rAga meN| sArA jagata nita jala rahA hai vAsanA kI Aga meM / / tuma veda-virahita vedavid jina vAsanA se dUra ho| vasupUjyasuta vasa Apa hI Ananda se bharapUra ho / / mohaka mahala maNimAla maMDita sampadA SaD khaNDa kii| he zAnti jina tRNa-sama tajI lI zaraNa eka akhaNDa kii|| pAyo akhaNDAnanda darzana jJAna vIraja aapne| saMsAra pAra utAranI dI dezanA prabhu Apane / / manahara madana tana varana suvarana sumana sumana samAna hii| dhanadhAnya pUrita sampadA agaNita kubera samAna thI thI uravasI sI aMganAe~ saMganI saMsAra kii| zrI kunthujina tRNa-sama tajI lI rAha bhavadadhi pAra kii|| tuma ho acelaka pArzvaprabhu vastrAdi saba parityAga kr| tuma vItarAgI ho gaye rAgAdibhAva nivAra kara / / tumane batAyA jagata ko pratyeka kaNa svAdhIna hai| kartA na dhartA koI hai aNu aNu svayaM meM lIna hai / / he pANipAtrI vIra jina jaga ko batAyA aapne| jagajAla meM abataka phaMsAyA puNya evaM pApa ne / / pUNya evaM pApa se hai pAra maga sukha-zAnti kaa| yaha dharama kA hai marama yaha visphoTa Atama krAnti kA / / puNya-pApa se pAra nija Atama ko dharama hai| mahimA aparaMpAra parama ahiMsA hai yahI / / jo moha mAyA mAna matsara, madana mardana vIra haiN| jo vipula vighnoM bIca meM bhI dhyAna dhAraNa dhIra haiN|| jo taraNa-tAraNa, bhava-nivAraNa, bhava jalAdhi ke tIra haiN| ve vaMdanIya jineza tIrthaMkara svayaM mahAvIra haiM / / AtmA aliMgagrahaNa hai 1. AtmA iMdriyoM ke dvArA grahaNa nahIM hotA, ataH vaha aliMgagrahaNa hai| 2. AtmA iMdriyoM ke dvArA nahIM jAnatA haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 3. AtmA iMdriya-pratyakSa pUrva anumAna kA viSaya nahIM haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 4. AtmA mAtra anumAna se hI jJAta hone yogya nahIM haiM. ataH aliMgagrahaNa hai| 5. AtmA kevala anumAna karanevAlA hI nahIM haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 6. AtmA pratyakSa jJAtA hai, ataH aliMgagrahaNa hai| 7. AtmA ko jJeya padArthoM kA avalambana nahIM haiM, ata: aliMgagrahaNa hai| 8. AtmA kA jJAna kahIM bAhara se nahIM lAyA jA sakatA haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 9. AtmA kA jJAna haraNa nahIM kiyA jA sakatA haiM, ata: aliMgagrahaNa hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 216] 10. AtmA meM vikAra nahIM hai, vaha to zuddhopayoga svabhAvI haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 11. AtmA karmoM ko grahaNa nahIM karatA haiM, ata: aliMgagrahaNa hai| 12. AtmA viSayoM ko grahaNa nahIM karatA haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 13. AtmA ke strI, puruSa, napuMsaka veda, mana, tathA iMdriyoM kA abhAva haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 14. AtmA laukika sAdhana mAtra nahIM haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 15. AtmA lokavyAptivAlA nahIM hai, ataH aliMgagrahaNa hai| 16. AtmA ke strI, puruSa, napuMsaka vedoM kA grahaNa nahIM, ataH aliMgagrahaNa hai| 17. AtmA ke bahiraMga yatiliMgoM kA abhAva haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 18. AtmA guNa vizeSa se AliMgita na honevAlA zuddha dravya haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 19. AtmA paryAya vizeSa se AliMgita na honevAlA zuddha dravya haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| 20. AtmA dravya se nahIM AliMgita aisI zuddha paryAya haiM, ataH aliMgagrahaNa hai| - pravacanasAra TIkA : gAthA 172 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [217 SaSTha - bhAvanA adhikAra aba zrI paramaguruoM kI kRpA paramAgama kI AjJA pramANa bhAvanA nAma kA mahAdhikAra likhate haiN| samasta dharma kA mUla bhAvanA hai / bhAvanA se hI pariNAmoM kI ujjvalatA hotI hai, bhAvanA se hI mithyAdarzana kA abhAva hotA hai, bhAvanA se vratoM meM pariNAma dRr3ha hote haiM, bhAvanA se vItarAgatA kI vRddhi hotI hai| bhAvanA se azubha dhyAna kA abhAva hokara zubha dhyAna kI vRddhi hotI he| bhAvanA se AtmA kA anubhava hotA hai, ityAdi hajAroM guNoM ko utpanna karanevAlI bhAvanA hI hai, aisA jAna kara bhAvanA ko eka kSaNa bhI nahIM chodd'o| aba prathama hI pA~ca vratoM kI paccIsa bhAvanA jAnanA cAhiye / ahiMsANuvrata kI pA~ca bhAvanA : ahiMsANuvrata dhAraNa karanevAle gRhastha ke pA~ca bhAvanAoM kA vismaraNa nahIM hotA 1 mana meM anyAya ke viSayoM ke bhogane kI icchA kA abhAva karake, khoTe saMkalpoM ko chor3akara apanI uccatA nahIM cAhanA; anya jIvoM ke vighna, iSTa viyoga, mAna bhaMga, tiraskAra, dhana kI hAni, rogAdi nahIM cAhanA, vaha manogupti bhAvanA hai / 1 / hAsya ke vacana, vivAda ke vacana, abhimAna ke vacana nahIM kahanA, hiMsA ke, kalaha ke, apayaza ke kAraNarUpa vacana nahIM karanA, vaha vacanagupti bhAvanA hai / 2 / sajIvoM kI virAdhanA TAlakara harI ghAsa, kIcar3a Adi ko chor3akara, dekha - zodhakara gamana karanA, car3hanA, utaranA, lA~ghanA, bar3e yatna pUrvaka apanI sAmarthya ke anusAra aisA karanA, jisase apane hAtha-paira Adi aMga- upAMgoM meM kaSTa nahIM paidA ho jAye, jaise anya jIvoM ko bAdhA nahIM ho, usa prakAra dhIraja se halana calana karanA, vaha IryAsamiti bhAvanA hai|3| sabhI vastue~ anna, pAnI, vastra, Asana, zaiyA, lakar3I, patthara, miTTI, tathA pItala, kAMsA, lohA, cA~dI, sonA ityAdi ke vartana, tathA ghI Adi rasa vagairaha gRhastha ke jitanA parigraha hai; use yatnapUrvaka uThAnA, rakhanA; jisase anya jIvoM kA ghAta na ho, apane zarIra meM gira jAne Adi se kaSTa na ho, kisI kA ujAr3a - bigAr3a hone se apane ko va dUsare ko kaSTa nahIM ho, jisa prakAra hiMsA hotI ho usa prakAra dharanA, uThAnA, ghasITanA Adi nahIM karanA, vaha AdAna nikSepaNa samiti bhAvanA hai / 4 / gRhastha jo bhI bhojana pAna kare vaha aMtaraMga to dravya, kSetra, kAla, bhAva kI yogyatAayogyatA kA vicAra karake, yogya dekha karake kare / bAhya dina meM, prakAza meM, A~khoM se dekhakara, bAraMbAra zodhakara, dhIraja se, grAsAdi ko mukha meM lekara khaaye| gRddhatA se binA-- vicAre binA-sodhe bhojana nahIM karanA, vaha AlokitapAna bhojana bhAvanA hai / 5 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra isa prakAra ahiMsA aNuvrata kI pA~ca bhAvanAyeM niraMtara bhAnA cAhiye, bhUlanA nahIM caahiye| ___ satya aNuvrata kI pA~ca bhAvanA : aba satya aNuvrata kI pA~ca bhAvanA kahate haiM - krodha tyAga, lobha tyAga, bhIrutva tyAga, hAsya tyAga, anuvIci bhASaNa tyaag| jo gRhastha satya aNuvrata dhAraNa karatA hai vaha krodha karane kA tyAga karatA hai, isa prakAra vicAra karanA cAhiye - yadi krodhI hokara vacana bolatA hai to usake satya kahanA nahIM bana sakatA hai, ataH krodha tyAgane para hI satya rahatA hai| gRhastha ko karma ke udaya se koI bAhya viparIta nimitta mila jAne se krodha paidA ho jAtA hai to usa samaya isa prakAra vicAra karanA cAhiye - mere pariNAmoM meM krodhajanita tejI paidA ho gaI hai, isaliye aba mujhe mauna hI rahanA, vacana nahIM bolanA caahiye| yadi vacana ko rokU~gA to kaSAya visaMvAda nahIM bar3hegA, merA kSamAdi guNa bhI nahIM bigdd'egaa| ataH jaba taka mere hRdaya meM krodha janita agni kA upazama nahIM hotA hai taba taka vacanoM kI pravRtti nahIM karanI, aisA dRr3ha vicAra karanA , vaha krodha tyAga ( maunagrahaNa ) bhAvanA hai / / lobha ke kAraNa satya vacana nahIM kaha pAtA hai| isaliye anyAya kA lobha chor3anA, vaha lobha tyAga bhAvanA hai / 2 / jo bhaya ke vaza hotA hai, vaha satyavacana nahIM kaha sakatA hai| bhaya kA tyAga karane para hI satyavacana kahA jA sakatA hai, ataH bhaya kA tyAga karanA, vaha bhIrutva tyAga bhAvanA hai / / ha~sI meM satyavacana nahIM kahA jA sakatA hai| isaliye aNuvratI haMsI karane kA dUra se hI tyAga kara detA hai, vaha hAsya tyAga bhAvanA hai / 4 / jinasUtra se viruddha vacana nahIM kahanA caahiye| jinasUtra ke anukUla vacana bolanA, vaha anuvIcibhASaNa tyAga bhAvanA hai / 5 / jo apane satya aNavrata kA pAlana karanA cAhatA hai vaha krodha ke kAraNoM ko rokatA hai| jisake liye aneka asatya bolanA par3ate haiM aise lobha ko chor3a detA hai| jisase loka viruddha , dharma virUddha vacanoM meM pravRtti ho jAtI hai aisA dhana bigar3a jAne kA bhaya, zarIra bigar3a jAne kA bhaya nahIM karatA hai| jo apane satyavrata kI rakSA karanA cAhatA hai vaha anya kA hAsya kabhI nahIM karatA tathA jinasUtra se viruddha vacana kabhI nahIM khtaa| ___acaurya aNuvrata kI pA~ca bhAvanA : aba acaurya aNuvrata kI pA~ca bhAvanA kahate haiM - zUnyAgAra, vimocitAvAsa, paroparodhAkaraNa, bhaikSya zuddhi, sadharmAvisaMvAda - ye pA~ca acauryavrata kI bhAvanAyeM haiM, acaurya aNuvrata kA dhAraka gRhastha isa pA~ca bhAvanAoM ko nirantara bhAtA hai| __vyasanI, duSTa, tIvrakaSAyI tathA kalaha karanevAle manuSyoM se rahita jo makAna ho vahA~ rahane kA bhAva rakhanA caahiye| tIvrakaSAyI duSToM ke nikaTa rahane se pariNAmoM kI zuddhatA naSTa ho jAtI hai, durdhyAna prakaTa ho jAtA hai| ataH pApiyoM se zUnya makAna meM rahanA hI zUnyAgAra bhAvanA hai| 1 / jisa makAna Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [219 meM kisI dUsare kA jhagar3A nahIM ho, vahA~ nirAkula rahanA, vaha vimocitAvAsa bhAvanA hai / 2 / kisI ke makAna meM jabaradastI se dhaMsa kara nahIM baiTha jAnA, vaha paroparodhAkaraNa bhAvanA hai / 3 / anyAya-abhakSya ko chor3akara bhogAntarAya ke kSayopazama ke anusAra jo rasa-nIrasa bhojana mile usI meM samatA rakhakara lAlasA rahita hokara bhojana karanA, vaha bhaikSyazuddhi bhAvanA hai / 4 / sAdharmI purUSa se visaMvAda nahIM karanA, vaha sadharmAvisaMvAda bhAvanA hai / 5 / isa prakAra acaurya aNuvrata ke dhAriyoM ko ye pA~ca bhAvanA bhAne yogya haiN| brahmacarya aNuvrata kI pAMca bhAvanA : brahmacarya aNuvrata kI pA~ca bhAvanA kahate haiM :- strIrAga kathA zravaNa tyAga, striyoM ke manohara aMga dekhane kA tyAga, pUrvakAla meM bhoge bhogoM ke smaraNa karane kA tyAga, puSTa rasa kA bhojana va iMdriyoM meM darpa upajAne vAle bhojana kA tyAga, tathA apane zarIra ke saMvArane - saMskAra karane kA tyAga, ye pA~ca brahmacaryavrata kI bhAvanAyeM haiN| dUsaroM kI striyoM kI rAga utpanna karanevAlI kathA-vArtA ke zravaNa kA tyAga karane kI bhAvanA karanA cAhiye 1; dUsaroM kI striyoM ke manohara aMga, stana, jaMghA, mukha, netrAdi va sauMdarya ko rAgabhAva se dekhane kA tyAga karanA cAhiye 2; aNuvrata grahaNa karane ke pahale kI avasthA meM bhoge hue bhogoM ko yAda nahIM karanA cAhiye 3; hRSTa-puSTa-kAmoddIpaka bhojana kA tyAga karanA cAhiye 4; apane zarIra ko aMjana, majuna, itra, tela, phulelAdi kAma vikAra utpanna karanevAle vastra AbharaNa Adi kA tyAga karane kI bhAvanA karanA , vaha svazarIra saMskAra tyAga bhAvanA hai| 5 / isa prakAra brahmacarya aNuvrata ke dhArI gRhastha ko ye pA~ca bhAvanAyeM bhAnA yogya haiN| parigraha-parimANa aNuvrata kI pA~ca bhAvanA : aba parigraha parimANa aNuvrata kI pA~ca bhAvanA kahate haiM - parigraha parimANa aNuvrata dhAraNa karanevAlA gRhastha bahuta pApabaMdha ke kAraNa anyAyarUpa abhakSya padArthoM kA to yAvajjIvana tyAga karatA hai 1; antarAya karma ke kSayopazama pramANa prApta pA~ca iMdriyoM ke viSayoM meM saMtoSa dhAraNa karake manojJa viSayoM meM atirAga nahIM karanA 2; ukta manojJa viSayoM meM ati Asakta nahIM honA 3; amanojJa asuhAvane prApta viSayoM meM dveSa nahIM karanA 4; anya jIvoM ke sundara viSayabhoga dekhakara unake bhogane-cAhane kI lAlasA nahIM karanA 5 / ye parigraha parimANa vrata kI pA~ca bhAvanAyeM hai| pA~ca pApa mahAniMdyarUpa haiN| unake tyAga kI bhAvanA bhI bhAnA yogya hai| hiMsA tyAga kI preraNA : ye hiMsAdi pA~ca pApa haiM, unase mahAduHkha hone se isa loka meM apanA bigAr3a hai, tathA paraloka meM aneka bhavoM meM ghora duHkha bhoganA par3ate haiM, aisA jAnakara pApoM se bhayabhIta hokara unheM dUra se hI tyAga denA caahiye| hiMsA karanevAlA niraMtara bhayavAna banA rahatA hai| jise vaha mAratA hai usase aneka bhavoM taka vaira kA saMskAra calA jAtA hai| jise mAratA hai usake strI, putra, pautra, mitra, kuTumbI vairI ho jAte Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 220] haiM tathA badalA lete haiM / tiryaMcoM ke Upara bhI jo jAThI, patthara, zastra, cAbuka Adi calAtA hai usakA baira-badalA tiryaMca bhI nahIM chor3ate haiN| hAthI, ghor3A, sarpa, U~Ta bahuta dina ke bAda bhI baira dhAraNakara badalA lete haiM, mAra DAlate haiN| dUsaroM ko mAranevAlA jagata meM niMdya hotA hai, pApI kahalAtA hai, sabhI se pratIti samApta ho jAtI hai| yaha jise mAratA hai, ve bhI isako mArate haiM; rAjA kA tIvra daNDa milatA hai; hAtha, paira, nAka, cheda diye jAte haiM; rAjA sarvasva haraNa kara letA hai| mahA-apayaza, gardabha-ArohaNa Adi tIvra daNDa yahIM para bhogakara bahuta kAla taka narakAdi kugatiyoM meM aneka prakAra se tAr3ana, mArana, chedana, bhedana, zUlI, vaitaraNI snAna Adi asaMkhyAta duHkha bhogakara tiryaMcoM meM, manuSyoM meM tIvra roga, dAridra, apamAna Adi bhogatA huA asaMkhyAta ananta bhavoM meM duHkhoM kA pAtra hotA hai| jo anya jIvoM kA ghAta to nahIM karate haiM, prANa to nahIM lete haiM, parantu abhimAna se krodha pUrvaka apane zarIra ke bala se anya manuSyoM, tiryaMcoM ko, bAlaka ko, strI ko lAta, ghamUkA, cA~TA Adi se mArate haiM, tathA lAThI, cAbuka, vetoM se mArate haiM, trAsa dete haiM, ve bhI isa loka meM rAkSasoM ke samAna bhayaMkara kaSTa pAnevAle mahAna apayaza ke bhAgI hokara durgati pAtra hote haiN| jo nirdaya pariNAmI hokara kaSAya ke vaza hokara vikalatraya jIvoM kA ghora Arambha Adi karake ghAta karate haiM; binA prayojana hI vanaspati kA chedana, pRthvI - jala - agni - vAyu kAya ke jIvoM kI ajJAna bhAva se tathA pramAda se virAdhanA karate haiM ve isa loka meM hI jvara, sannipAta AmavAta, pakSAghAta, saMgrahaNI, atisAra, vAta, pitta, kapha, khAMsI, kor3ha, khAja, pAMva phor3A, bAlator3a, bAlator3a, viSa kaNTaka Adi rogoM ke ghora duHkha bhogakara aneka durgatiyoM meM roga, daridratA, iSTa viyoga Adi ghora duHkhoM ke pAtra hote haiN| isaliyeM hiMsA se isa loka va paraloka meM ghora duHkharUpa phala kA honA jAnakara sarva prakAra se hiMsA kA tyAga karanA hI zreSTha hai| jo jIvoM para dayA karake sabhI jIvoM ko abhayadAna detA hai, apane pariNAmoM meM jIvamAtra kI virAdhanA nahIM cAhatA hai, yatnAcArarUpa pravartatA hai, pramAda chor3akara ahiMsA dharma ko nahIM bhUlatA hai usakI mahimA yahA~ hI deva karate haiM, manuSya karate haiM, pUjya ho jAtA hai, sabhI pApoM se rahita hokara svargaloka meM maharddhika devapanA pAkara manuSyaloka meM videha Adi uttama kSetroM meM mahAprabhAva kA dhAraka hokara nirvANa gamana karatA hai| asatya vacana tyAga kI preraNA : aba asatyavacana kA svarUpa kevala doSarUpa hI hai, vaha prakaTa vicArakara dekho / asatyavAdI kI koI pratIti nahIM karatA hai| mAtA, pitA, putra, mitra, strI ko bhI usakI pratIti nahIM hotI hai, usapara vizvAsa nahIM AtA hai, taba kisI anya ko usa para kaise vizvAsa hogA ? jagata meM jitanA bhI vyavahAra hai vaha saba vacana ke dvArA hI hai / jisane apanA vacana bigAr3a usane apanA sabhI vyavahAra bigAr3a liyA / dharma, artha, kAma, mokSa cAroM puruSArtha vacana dvArA hI calate haiN| jisa kA vacana hI niMdya huA usake cAroM puruSArtha niMdya ho jAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [221 asatyavAdI sabhI ko apriya hotA hai| isake mAyAcAra hotA hI hai| asatya aura kapaTa meM abinAbhAvIpanA hai| kuvacana bolanA, cugalI karanA, vikathA, Atma prazaMsA, parAI niMdAye asatya kA parivAra hai| asatyavAdI isI loka meM jihvA cheda, sarvasva haraNa, jihvA ke roga se duHkhI honA ityAdi ghora duHkhI prApta karatA hai; usakI badanAmI hotI hai; paraloka meM naraka ityAdi meM paribhramaNa, tiryaMcagati meM vacana rahitapanA tathA gUMgA, baharA, aMdhA, daridrI, rogIpanA milatA hai| mUrkhapanA, vacanakalA rahitapanA hotA hai; jagata meM dInatA kA vilApa karatA phiratA hai to bhI usakI koI sunatA hI nahIM hai| isaliye asatyavacana kA tyAga karanA zreSTha hai| satya ke prabhAva se devaloka meM gamana, svarga kA maharddhika devapanA milatA hai| usake vacanoM kA samasta jagata Adara karatA hai, samasta uttama zAstroM kA pAragAmI hotA hai| kavipanA, vAgmIpanA, aneka jIvoM kA upakAra karanevAlA hotA hai, usakI AjJA lAkhoM manuSya aMgIkAra karate haiM - aisA satya vacana kA phala hai| jisane pUrvajanma meM vacana kI ujjvalatA dhAraNa kI hai usake vacana sunane kI lAkhoM manuSya abhilASA karate haiM, cAhate haiM ki yaha hamase bole to hama kRtArtha ho jaave| yaha saba satya vacana kA prabhAva hai| corI tyAga kI preraNA : aba corI ke doSoM kI bhAvanA kahate haiN| cora manuSya sabhI ko bhaya utpanna karanevAlA hotA hai| mAtA bhI corI karanevAle putra kA bar3A bhaya karatI hai| hitu, bAMdhava Adi koI bhI cora kA sAtha nahIM cAhate haiN| cora ke saMsarga se kalaMka laga jAtA hai, koI bhI rAjA kI tarapha se Apatti A sakatI hai, hamArA kucha le jAyagA aisA bhaya lagA hI rahatA hai, chUTatA nahIM hai| cora sabhI se nIcA ho jAtA hai| cora ko mArane meM kisI ko dayA nahIM rahatI hai| asatya , kapaTa , chala Adi coroM ke avazya hote hI haiN| cora pApiyoM meM mahApApI hai| cora kA koI sahAyI nahIM hotA hai| mAtA, pitA, strI, putra Adi saba kuTumbI cora ko apane sAtha nahIM rakhate haiN| usakI dhIraja-pratIti saba calI jAtI hai, koI use rahane ko sthAna nahIM detA hai| cora jAnakara sabhI use mArane laga jAte haiN| rAjA dvArA bahuta mArana, tAr3ana, hAta-nAka chedana, mRtyu Adi daNDa diye jAte haiN| baMdIkhAne meM bahuta samaya taka rahakara, badanAma hokara, marakara, ghora naraka kA kaSTa bhogatA haA anaMtakAla tiyacoM meM bhakha, pyAsa. tADana, mArana, lAdana, ghasITana Adi ke da:kha asaMkhyAta bhavoM taka pAtA hai| yadi manuSya hotA hai to mahAnIca, daridrI, rogI, viyogI, ghora kSudhA, tRSA mArana, baMdhana, corI ke kalaMka Adi sahita nirAdara kA duHkha bhogatA huA kadama-kadama para yAcanA karanevAlA , ghora duHkhoM ko bhogane kA saMtAna krama calA jAtA hai| isaliye corI kA dUra se hI parityAga kro| ___ apane puNya-pApa ke anukUla jo viSaya sAmagrI milI hai usameM saMtoSa dhAraNa karake, anya ke dhana kI svapna meM bhI vAMchA nahIM kro| parAyA dhana puNya ke binA nahIM AtA hai, pUrva janma meM kupAtra dAna diyA, kutapa kiyA usake phala meM dUsare kA dhana hAtha laga bhI jAya to kitane dina bhogegA? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 222] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra mahA saMkleza bhAvoM se alpa Ayu bhogakara durgati meM calA jaayegaa| isaliye corI kA dUra se hI tyAga karanA zreSTha hai| jinakI parAye dhana meM icchA nahIM hai, apane puNya-pApa ke anukUla mile dhana meM saMtoSa dhAraNa karake, anyAya ke dhana meM kabhI citta nahIM calAte haiM unakA isa loka meM bhI yaza hotA hai, pratIti hotI hai, sabhI meM Adara hotA hai| jisake pariNAma parAye dhana meM nahIM jAte, apane kamAye huye dhana meM hI maMdarAgarUpa rahate haiM, unheM eka bhI kaSTa nahIM AtA hai, azubha karma kA baMdha nahIM hotA hai, sabhI loga apanA dhana jamA karanA cAhate haiN| paraloka meM devaloka kI aparimita vibhUti asaMkhyAta kAla taka bhogakara, manuSyoM meM rAjAdhirAja , maMDalezvara, cakravartI kA vaibhava bhogakara krama se nirvANa prApta karatA hai| isaliye bhagavAna vItarAga kA dharma dhAraNa karake anyAya ke dhana kA tyAga karake rahanA hI zreSTha hai| __ kuzIla tyAga kI preraNA : aba kuzIla ke doSoM kI bhAvanA bhAkara kuzIla se virakta ho jAnA hI yogya hai| kuzIlI puruSa kAma ke mada se unmatta hokara madonmatta hAthI ke samAna ghUmatA hai| vaha striyoM ke rAga se ThagA huA donoM lokoM kA vicAra nahIM karatA huA kArya-akArya ko nahIM jAnatA hai, bhakSya-abhakSya, yogya-ayogya kA vicAra nahIM rahatA hai, pApa-puNya ko nahIM samajhatA hai, nahIM dekhatA hai| pratyakSa sira para vipatti-apayaza hotA dikhAI detA hai, to bhI kAma kI aMdherI se use nahIM dikhatA hai| kAma sarIkhI dUsarI aMdherI tInaloka meM nahIM hai| ___kAma se pIr3ita manuSya paryAya meM bhI pazu samAna hI hai, pazu meM aura kAmAndha meM bheda nahIM hai| kAma se aMdhe hue tiryaMca vanAdi meM kaTa-kaTakara mara jAte haiM; manuSya janma meM bhI mara jAte ra anya ko mAra DAlate haiN| kAmAndha ke dharma-adharma kA vicAra nahIM rahatA hai, loka lAja mUla se hI naSTa ho jAtI hai| parastrI laMpaTI ko aneka oche AdamI bhI mAra dete haiM; rAjAdi dvArA liMga chedana, sarvasva haraNAdi daNDa ko prApta hotA hai, marakara narakAdi durgati meM paribhramaNa karake tiryaMca-manuSyoM meM ghora duHkha bhogatA huA nIca, cAMDAla, camAra, dhIvara, mahAdaridrI, mahAkurUpa, kor3hI, aMgahIna, aMdhA , lUlA, pAMgalA, kubar3A ityAdi nIca manuSyoM meM utpanna hokara, phira naraka , phira tiryaMca, phira kumAnuSa, naMpusaka Adi bhavoM meM duHkha bhogatA hai| isaliye kuzIla kA tyAga karanA hI zreSTha hai| zIlavaMta puruSa svargaloka meM karor3o apsarAoM ko bhoga kara, asaMkhyAtakAla taka bhoga bhogatA huA manuSyoM meM pradhAna hokara anukrama se mokSa kA pAtra ho jAtA hai| parigraha tyAga kI preraNA : aba parigraha kI mamatA kA doSa vicArakara parigraha se virAgI honA zreSTha hai| parigraha kI mamatA sabhI pA~ca pApoM meM pravRtti karAtI hai| jaise IMdhana se agni bar3hatI hI hai, usI prakAra tRSNArUpa agni se nirantara parigraha kI mamatA bar3hatI hai, tRpti nahIM hotI hai| parigraha ke upArjana meM, rakSaNa meM, nAza meM bahuta duHkha hotA hai| parigraha kI mamatAvAlA dharma-adharma, jIvana-maraNa kA vicAra rahita hotA hai| parigraha kI mamatA hiMsA, asatya, corI, kuzIla , abhakSya, bahuta AraMbha, kalaha baira, IrSyA , bhaya, zoka, saMtApa Adi hajAroM doSoM meM pravRtti karA detI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [223 saMsAra meM jitane bhI bandhana, parAdhInatA, kaSAya va duHkha haiM, ve sabhI parigraha ke kAraNa haiN| parigraha kA tyAga kara denA sira para se bar3e bhAra ko utAra dene jaisA hai| parigraha kA tyAgI nirbandha hai| parigraha tyAga kA phala svarga aura mokSa hai| parigraha kA tyAga hI samasta kalyANa kA mUla hai| isa prakAra hiMsA, asatya, corI, kuzIla, parigraha meM jo doSa haiM unakI bhAvanA bhAkara una pApoM kA tyAga kara denA hI zreSTha hai| pA~ca pApoM ke tyAga kI bhAvanA : ye pA~ca pApa duHkha hI haiN| aisA vicAra karanA kihiMsAdi du:kha ke kAraNa haiM, isaliye ve hiMsAdi pA~ca pApa duHkha hI haiN| hiMsAdi duHkha ke kAraNa meM kArya kA upacAra karake pA~ca pApoM ko duHkha hI kaha diyA hai| jaise vadha, bandhana, pIr3ana mujhe apriya haiM, vaise hI samasta anya prANiyoM ko bhI apriya haiN| jaise jhUTha, kaTuka, kaThora vacana mujhe koI kahe to unheM sunane se mujhe bahuta adhika duHkha utpanna ho jAtA hai, usI prakAra dUsare jIvoM ko bhI kaTuka vacana-asatya vacana duHkha utpanna kara dete haiN| jaise mere iSTadravya ko koI cora curAkara le jAya to mujhe bahuta duHkha hotA hai, usI prakAra dUsare jIvoM ko bhI dhana corI cale jAne se duHkha hotA hai| jaise hamArI strI kA koI tiraskAra kare to usase hameM bahuta mAnasika pIr3A hotI hai, usI prakAra anya jIvoM ko bhI apanI mAtA, bahina, putrI, strI ke vyabhicAra ko sunakara-dekhakara bahuta duHkha hotA hai| jaise dhana, dhAnyAdi, vastrAdi nahIM milane se tathA prApta hue ke naSTa ho jAne se vAMchA, rakSA, zoka, bhaya hone se apane ko duHkha hotA hai, usI prakAra parigraha kI vAMchA se tathA prApta parigraha ke naSTa ho jAne se sabhI jIvoM ko duHkha hotA hai| isaliye hiMsAdi pApoM se virakta ho jAne meM hI jIva kA kalyANa hai| indriya sukha duHkharUpa hai : yahA~ koI kahatA hai - komala aMgo kI dhAraka striyoM ke aMga ke sparza se ratisukha utpanna hotA dikhatA hai, duHkharUpa kaise kahA ? uttara : indriyoM ke viSayoM ke bhoga se utpanna sukha, sukha nahIM hai, bhrama se sukharUpa dikhatA hai| pahale to viSayoM kI cAharUpa mahA vedanA utpanna hotI hai| jaba vedanA utpanna hotI hai taba use dUra karane kA ilAja cAhatA hai| jaise zarIra meM camar3I, mAMsa, khUna jaba vikAra rUpa ho jAte haiM, taba utkaTa khAja ho jAtI hai, phira nAkhUna se, ThIkarI se, patthara se apane zarIra ko khujAtA hai| zarIra ko ragar3ane se khUna nikalane lagatA hai, taba aura adhika khujAkara duHkhI hI hotA hai, vahA~ duHkha ko hI sukha mAnatA hai| usI prakAra maithunasevana karanevAlA bhI moha se duHkha hI ko sukha mAnatA hai| manuSya, tiryaMca, asura, surendra Adi sabhI jIva apane zarIra ke sAtha hI utpanna huI iMdriyoM dvArA utpanna viSayoM kI cAha rUpa jalana kA duHkha sahane meM asamartha hone se mahAniMdya viSayoM meM atilAlasA karake jhapaTa kara bhoganA cAhate haiN| agni se tapAye hue lohe ke gole ke samAna iMdriyoM ke tApa se tapatAyamAna AtmA viSayoM meM ati tRSNA se utpanna atiduHkharUpa vega ko sahana karane meM asamartha hone se, viSayoM meM daur3akara chalAMga lagAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 224] jaise koI purUSa cAroM ora se agni kI jvAlA se jalatA huA agni kI tapana ko nahIM saha sakane ke kAraNa, pAsa meM hI viSTA se bhare mahAdurgandha yukta bahuta gahare gaDDhe meM jAkara gira par3e aura usa viSTA meM sira taka DUbakara use hI tApa rahita sukha mAnakara mara jAtA hai, vaise hI yaha saMsArI jIva sparzana iMdriya ke viSaya kI cAharUpa duHkha ko sahana karane meM asamartha hone se striyoM ke durgandhayukta malina zarIra meM DUbakara kAma kI pIr3A rahita hokara sukha mAnatA huA atitRSNA se utpanna tIvra duHkha ko bhogatA huA maraNakara saMsAra meM duHkhI hotA rahatA hai| iMdriyA~ duHkha meM nimitta hai : isa jIva ko ye iMdriyA~ to AtApa kA duHkha utpanna karanevAlI mahAvyAdhi haiN| tathA ye jo iMdriyoM ke viSaya haiM ve kiMcit kAla ke liye dAha duHkha kI upazamatA ke kAraNa, viparIta apathya auSadhi haiM, jinase viSayoM kI cAharUpa dAhaduHkha bar3hatA calA jAtA hai, ghaTatA nahIM hai, bhrama se ilAja mAnatA hai| jinakI iMdriyA~ jIvita haiM, unheM svAbhAvika hI duHkha hai, duHkha nahIM hotA to viSayoM meM uchala-uchala kara kaise girate ? vahI dekhate bhI haiM - kapaTa kI hathinI ke zarIra ke sparza ke lobha ke liye jaMgala kA hAthI sparzana iMdriya ke duHkha kA satAyA hone se gaDDhe meM girakara ghora baMdhana ke duHkha bhogatA hai| pAnI kI caMcala machalI rasanA iMdriya ke duHkha ke vaza meM hokara dhIvara ke dvArA phailAye kAMTe meM phaMsakara prANa gaMvA baiThatI hai| ghrANa iMdriya ke duHkha kA satAyA bhaMvarA kamala kI gaMdha ke lobha meM kamala ko sikur3atA huA dekhakara bhI kamala meM hI rahakara prANa rahita ho jAtA hai| netra iMdriya janita kaSTa ko nahIM saha sakanevAlA pataMgA rUpa kA lobhI hokara dIpaka kI jvAlA meM jalakara bhasma ho jAtA hai| karNa iMdriya janita saMgIta sunane kI tRSNA ke duHkha ko nahIM sahana kara sakane meM samartha hiraNa zikArI dvArA gAye jAne vAle madhura rAga meM aceta hokara mAra diyA jAtA hai| aisI durnivAra iMdriyoM kI vedanA ke vaza meM par3e hue jIva, jinameM unakA maraNa nikaTa hI hai aise viSayoM meM prayatna pUrvaka lagate haiN| iMdriyajanita Atapa ke samAna tInoM lokoM meM anya AtApa nahIM hai| jaisA Atapa iMdriyoM ke viSayoM kI cAha kA hai, vaisA Atapa agni meM nahIM hai, zastra ke AghAta meM nahIM hai, viSa meM nahIM hai| iMdriyoM kA Atapa sahana karane meM asamartha hokara viSayoM kI prApti ke liye jIva agni meM jala jAte haiM, zastroM ke Age hokara marate haiM, viSa bhakSaNa kara lete haiM, dharma kA lopa kara dete haiM, mAtA-pitA, guru-zikSaka ko viSayoM kA rokanevAlA jAnakara mAra DAlate haiN| __ isa saMsAra meM iMdriyoM se kevala duHkha hI hai| jinake pAsa iMdriyarahita atIndriya kevalajJAna hai unake pAsa hI nirAkulatA svarUpa jJAnAnaMda sukha hai| jo iMdriyoM ke AdhIna hai unake svAbhAvika duHkha hI hai| yadi svAbhAvika duHkha nahIM ho to viSayoM meM pravRtti kaise karate haiM ? jisakA zIta jvara miTa gayA, vaha agni ko tApanA nahIM cAhatA hai; jisakA dAha jvara miTa gayA, vaha barpha kI paTTI nahIM rakhanA cAhatA hai; jisakA netraroga miTa gayA, vaha koI bhI aMjana AMkhoM meM nahIM lagAnA cAhatA hai; jisakA kAna kA darda miTa gayA, vaha bakare kA mUtrAdi kAna meM DAlanA nahIM cAhatA hai| jisakA zarIra kA phoMr3e Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [225 kA ghAva miTa gayA, vaha koI malahama paTTI nahIM karatA hai; usI prakAra jise iMdriya janita vedanA nahIM hotI usakI viSayoM meM pravRtti kabhI nahIM hotii| kSudhA vedanA binA bhojana kauna karatA hai ? tRSA vedanA binA jala kauna pItA hai ? garmI kA kaSTa huye binA ThaMDI havA kauna cAhatA hai ? ThaMDa kA kaSTa hue binA ruI ke bhare vastra tathA UnI vastra kauna pahinanA-or3hanA cAhatA hai ? ye sabhI viSaya to vedanA miTAne ke upAya haiM - ilAja haiN| ina viSayoM se kiMcit kAla ke liye vedanA ghaTa jAtI hai, ajJAnI use sukha mAna letA hai, vaha sukha vAstava meM sukha nahIM hai| sukha to vahA~ haiM jahA~ vedanA utpanna hI nahIM hotI hai| anAkulatA jisakA lakSaNa hai, aisA svAdhIna ananta jJAna vaha hI sukha hai, anya nhiiN| aisA nirNaya kara jaano| isa prakAra hiMsAdi ko duHkharUpa hI jAnane kI bhAvanA bhAnA yogya hai| maitrI Adi cAra bhAvanAyeM : aba zrAvaka ko maitrI, pramoda, kAruNya, mAdhyastha-ye cAra bhAvanAyeM bhAne yogya haiM, unheM kahate haiN| eka iMdriya Adi sabhI prANiyoM meM maitrI bhAvanA cAhiye ki - kisI bhI prANI ko duHkha utpanna nahIM ho, aisI abhilASA rakhanA vaha maitrI bhAvanA hai|1| jo samyagdarzana-jJAna-cAritra-tapa ityAdi meM adhikatA liye hoM, unameM pramoda bhAvanA karanA caahiye| pramoda kA artha harSa, AnaMda hai| ataH guNoM meM jo adhikatA liye hoM, unheM dekhakara pariNAmoM meM aisA harSa utpanna ho jaisA harSa janma ke daridrI ko nidhiyA~ prApta jo jAne para hotA hai| guNavantoM ko dekhate hI harSa se romAMca honA, mukha kI prasannatA se netroM kA praphullita ho jAnA, hRdaya meM AhvAda se stuti ke vacana, nAma-kIrtana Adi dvArA aMtaraMga bhakti kA prakaTa karanA vaha pramodabhAvanA hai / 2 / ___asAtAvedanIya karma ke udaya se roga-dAridrAdi se pIr3ita jo du:khI prANI hai, tathA iMdriyoM se vikala aMdhA, baharA, lUlA tathA anAtha, videzI, atyanta vRddha, bAlaka, vidhavA ityAdi dukhita prANiyoM kA duHkha meTane kA upAya karane kA abhiprAya vaha kAruNya bhAvanA hai / / ___ jo dharma rahita, tIvra kaSAyI, haThagrAhI, upadeza dene ke ayogya, viparIta jJAnI, dharmadrohI, duSTa abhiprAyI, nirdayI haiM unameM rAga-dveSa ke abhAvarUpa rahanA vaha mAdhyastha bhAvanA hai / 4 / sabhI prANiyoM ke duHkha kA abhAva cAhanA vaha maitrI bhAvanA hai| guNoM meM jo adhika hoM una puruSoM ko dekhakara sunakara harSa honA vaha pramoda bhAvanA hai| duHkhita jIvoM ko dekhakara upakAra karane kI buddhi ho jAnA vaha kAruNya bhAvanA hai| haThagrAhI, nirdayI, abhimAnI Adi meM rAgadveSa rahita rahanA vaha mAdhyastha bhAvanA hai| isa prakAra dharma ke dhAraka zrAvakoM ko maitrI Adi cAra bhAvanA bhAne yogya haiN| jagata aura kAya kA svarUpa : gRhasthoM ko jagata kA svabhAva va kAya kA svabhAva bhI citavana karane yogya hai| jagata kA svabhAva ciMtavana karane se saMsAra paribhramaNa se bhaya lagane lagatA hai, tathA zarIra kA svabhAva ciMtavana karane se zarIra se rAgabhAva kA abhAva hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra saMsAra kA svarUpa : yaha jagata loka kahalAtA hai, vaha anAdinidhana hai / arddha mRdaMga ke Upara eka mRdaMga rakha dene se, Der3a mRdaMga jaise AkAra vAlA yaha loka hai| caudaha rAjU U~cA hai| dakSiNa-uttara sarvatra sAta rAjU caur3A hai| pUrva - pazcima meM sabase nIce sAta rAjU caur3A hai, phira Upara kI ora krama se ghaTatA huA sAta rAjU kI U~cAI taka jAkara eka rAjU caur3A raha gayA hai; phira Upara kI ora krama se bar3hatA huA sAr3he tIna rAjU kI U~cAI taka gayA, vahA~ pA~ca rAjU caur3A ho gayA hai, phira Age krama se ghaTatA huA sAr3he tIna rAjU kI U~cAI taka gayA jahA~ loka kA aMta hai, vahA~ para eka rAjU caur3A hai| isa prakAra pUrva-pazcima krama se ghaTatI-bar3hatI-ghaTatI caur3AI jAnanI / aise AkAravAle loka ke eka rAjU caur3e, eka rAjU lambe, eka rAjU U~ce khaNDoM kI kalpanA kareM to kula tIna sau taitAlIsa khaNDa hote hai| isa loka rUpI kSetra meM anaMtAnaMta kAla paribhramaNa karate huye bIta gayA hai| aisA koI pudgala zeSa nahIM rahA jo zarIrarUpa se dhAraNa nahIM kiyA ho; tIna sau taitAlIsa rAjU pramANa kSetra meM aisA koI eka pradeza bhI bAkI nahIM rahA, jahA~ anantAnanta bAra isa jIva ne janmamaraNa nahIM kiyA ho / utsarpiNI - avasarpiNI kAla ke bIsa kor3A - kor3I sAgara meM aisA koI kAla kA eka samaya bAkI nahIM rahA jisameM isa jIva ne janma-maraNa nahIM kiyA ho / naraka, tiryaMca, manuSya, deva ina cAra gatiyoM meM jaghanya Ayu se lekara utkRSTa Ayu taka samayottara aisI koI paryAya bAkI nahIM rahI jise anaMtabAra nahIM pAyA ho / jJAnAvaraNAdi samasta karmoM kI mithyAdRSTi ke bandha hone yogya jaghanya sthiti aMtaH koTA-koTi sAgara pramANa hai; utkRSTa sthiti jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, antarAya ina cAra karmoM kI tIsa koTA - koTi sAgara pramANa kI hai; mohanIya karma kI utkRSTa sthiti sattara koTA-koTi sAgara pramANa hai, nAmakarma, gotra karma kI utkRSTa sthiti bIsa koTA - koTi sAgara pramANa haiM; Ayukarma kI utkRSTa sthiti tetIsa sAgara kI hai| jaghanya sthiti se prAraMbha karake eka-eka samaya bar3hAte hue utkRSTa sthiti taka jitanI karmoM kI sthiti hotI hai, usa samaya sthiti ke eka-eka sthAna ko asaMkhyAta loka pramANa kaSAyoM ke sthAna kAraNa haiM; ve kaSAyoM ke eka-eka sthAna anantabAra isa saMsArI jIva ke hue haiN| isaliye isa prakAra ke paribhramaNarUpa saMsAra meM jitane jIva haiM ve aneka bhedarUpa cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karate hue nirantara duHkha bhogate haiN| koI jIva nizcala nahIM haiM, jala ke bulabule ke samAna jIvana asthira hai, bhoga-sampadA bAdaloM ke samAna vinAzIka hai, rAjyadhana-sampadA indradhanuSa ke samAna kSaNa bhaMgura hai| isa saMsAra meM prANI anantAnanta parivartana karatA hai| isa prakAra saMsAra kA satyArtha svarUpa kA ciMtavana karane se saMsAra meM paribhramaNa karane kA bhaya lagane lagatA hai| - zarIra kA svarUpa : aba kAya ke svarUpa kA vicAra karate haiN| yaha manuSya zarIra rogarUpa sarpoM kA bila hai, anitya hai, duHkha kA kAraNa hai, apavitra hai, niHsAra hai, karor3oM upAya karane para bhI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [227 vinaSTa ho jAtA hai| yaha zarIra dhote-dhote hue bhI maila ko hI ugalatA hai, sugaMdha, itra, phulela lagAte lagAte hue bhI durgandha kA vamana karatA hai; poSate - poSate hue bhI balavAna nahIM hotA hai; saMvArate-saMvArate hue bhI dina - dina bhaddA hotA jAtA hai; sudhArate - sudhArate hue bhI dinadina badasUrata hotA jAtA hai; sukha dete-dete hue bhI duHkhI ho jAtA hai; maMtra japate-japate hue bhI nirantara bhayabhIta rahatA hai; dIkSArUpa rahate-rahate hue bhI sAdhuoM ke mArga ko dUSita kara detA haiN| zikSA dete-dete hue bhI guNoM meM anurAga nahIM karatA hai; duHkha bhogate-bhogate hue bhI kaSAyoM kI upazAntatA ko prApta nahIM hotA hai; rokate - rokate hue bhI pApoM meM hI pravartana karatA hai; preraNA karate-karate hue bhI dharma ko dhAraNa nahIM karatA hai / mAliza karate-karate hue bhI dina - dina kaThora karkaza hotA jAtA hai, poMchate -poMchate hue bhI gIlA banA rahatA hai; sugaMdhita tela Adi lagAte-lagAte hue bhI durgandha detA rahatA hai; caMdanAdi ko lepate-lepate hue bhI pitta se jalatA rahatA hai; sukhAte - sukhAte hue bhI kapha se galatA rahatA hai; sApha karate-karate hue bhI kor3a Adi rogoM se mailA ho jAtA hai; camar3e se baMdhA huA hai to bhI kSINa hotA calA jAtA hai; rakSA karate-karate hue bhI mRtyu ke mukha meM praviSTa ho jAtA hai| zarIra kA aisA niMdya svabhAva vicArane se zarIra meM rAga bhAva naSTa ho jAtA hai| isaliye jagata kA svabhAva nirvega-bhayarUpa tathA kAya kA svabhAva saMvega - vairAgya ke liye ciMtavana karanA zreSTha hai| solaha kAraNa bhAvanA : solaha kAraNa bhAvanA bhI zrAvaka ke bhAne yogya haiN| solaha kAraNa bhAvanA bhAne kA phala tIrthaMkarapanA hai| inake dvArA hI tIrthaMkara prakRtti kA baMdha avratI samyagdRSTi ko bhI hotA hai, dezavratI zrAvaka ko bhI hotA hai, tathA pramatta - apramatta saMyama muni ko bhI hotA hai| tIrthaMkara prakRtti sarvotkRSTa puNya prakRti hai, isase U~cI puNya prakRti tIna loka meM dUsarI nahIM hai| gomaTTasAra karmakAMDa meM kahA hai -- paDhamuvasamiye samme sesatiye aviradAdi cattAri / titthayara baMdha pAraM bhayA NarA kevalidugaMte / / 93 / / artha :- tIrthaMkara prakRti ke baMdha kA prAraMbha karmabhUmi ke manuSya puruSaliMga dhArI ke hI hotA he, anya tIna gatiyoM meM AraMbha nahIM hotA hai / kevalI - zrutakevalI ke caraNAraviMda ke samIpa meM hI hotA hai| kevalI zrutakevalI kI nikaTatA ke binA tIrthaMkara prakRti ke baMdha ke yogya pariNAmoM kI vizuddhi nahIM hotI hai| tIrthaMkara prakRti kA baMdha prathamopazama samyaktva meM hotA hai tathA zeSatrika jo dvitIyopazama, kSayopazama, kSAyika ina cAroM hI samyaktva vAloM ko hotA hai| avirata, dezavirata, pramatta tathA apramatta ina cAroM hI guNasthAnoM meM hotA hai| isa tIrthaMkara prakRtibaMdha kA kAraNa solaha kAraNa bhAvanAyeM haiN| ye bhAvanAyeM samasta pApa kA kSaya karanevAlI, bhAvoM kI azuddhirUpa mala ko vidhvaMsa karanevAlI, zravaNa-paThana karatekarate saMsAra ke baMdha ko chedanevAlI haiM, jo nirantara hI bhAne yogya haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 228] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra solaha kAraNa pUjana kI jayamAlA kA artha - aba yahA~ solaha kAraNa pUjana kI jayamAlA ke artha ko par3hane se mahAna puNya kA upArjana hotA hai, isaliye usa jayamAlA ke artha ko bhAvoM kI vizuddhi va azubha bhAvoM ke nAza ke liye likhate haiN| prathama samuccaya jayamAlA kA artha likhate haiN| artha :- he! saMsAra samudra se tAranevAlI, kugati kA nivAraNa karanevAlI, he tIrthaMkara labdhi ko dhAraNa karanevAlI, he ziva-nirvANa kI kAraNa, he solaha kAraNa, maiM tumhAre liye namaskAra karake tumhArA stavana karatA hU~ aura apanI zakti ko prakaTa karatA huuN| ___ bhAvArtha :- jisake solaha kAraNa bhAvanAyeM ho jAtI haiM, vaha niyama se tIrthaMkara hokara saMsAra samudra se tira hI jAtA hai, aisA niyama hai| solaha kAraNa bhAvanAyeM jisake hotI haiM usakA kugati gamana nahIM hotA hai| koI to videha kSetroM meM gRhasthapane meM solahakAraNa bhAvanA kevalI-zrutakevalI ke nikaTa bhAkara usI bhava se devoM dvArA tapakalyANa, jJAna kalyANa, nirvANa kalyANa manAye jAkara nirvANa ko prApta karate haiN| koI pUrva janma meM kevalI-zrutakevalI ke nikaTa solahakAraNa bhAvanA bhAkara saudharma svarga se lekara sarvArthasiddhi taka ke ahamindroM meM utpanna hokara. phira manaSya hokara tIrthaMkara hokara, nirvANa prApta karate haiN| kisI ne parva janma meM mithyAtva avasthA meM naraka kI Ayu kA baMdha kiyA, phira kevalI-zrutakevalI kI zaraNa pAkara samyaktva grahaNa karake solahakAraNa bhAvanA bhAte hue naraka jAkara, vahA~ se nikalakara tIrthaMkara hokara nirvANa prApta karate haiN| jo pUrvajanma meM solahakAraNa bhAvanA bhAkara tIrthaMkara prakRtti bAMdhate haiM unake pA~ca kalyANa kI mahimA hotI hai| jo videha kSetroM meM gRhasthapanA meM tIrthaMkara prakRtti bAMdhate haiM, ve usI bhava meM tapa, jJAna, nirvANa ina tIna kalyANoM kI indrAdi dvArA pUjana pAkara nirvANa ko prApta hote haiN| koI videha kSetroM meM muni ke vrata dhAraNa karane ke bAda kevalI-zrutakevalI ke nikaTa solahakAraNa bhAvanA bhAkara usI bhava meM tIrthaMkara hokara jJAna, nirvANa do kalyANa kI pUjA ko prApta hokara nirvANa ko prApta hote haiN| ve dIkSA pahale hI le lete haiM, solahakAraNa bhAvanA bAda meM bhAkara tIrthaMkara prakRtti bAMdhate haiM, isaliye unakA tapa kalyANa nahIM hotA hai| jisako tIrthaMkara prakRti kA baMdha ho jAtA hai vaha bhavanatrika devoM meM, khoTe manuSyoM meM, nIca kulavAle , vikRta aMgavAle, ampAyu, daridrI, tiryaMcoM meM, bhogabhUmi meM , strI meM, napuMsaka meM, ekendriya se vikala catuSkAdi paryAyoM meM nahIM utpanna hote haiM, tIsare naraka se nIce nahIM jAte haiN| isa prakAra solaha kAraNa bhAvanA kugati kA nivAraNa karanevAlI hai| solaha kAraNa bhAvanA bhAne ke bAda tIsare bhava meM nirvANa hotA hI hai, ataH ziva kA kAraNa hai| tIrthaMkaratva Rddhi solahakAraNa bhAvanA bhAne se hI utpanna hotI hai, isaliye he solaha kAraNa bhAvanA! maiM tumhe namaskAra karake stavana karatA huuN| he bhavyajIva! isa durlabha manuSya janma meM paccIsa doSa rahita darzanavizuddha nAma kI bhAvanA bhaavo| samyagdarzana kA nAza karanevAle doSoM kA tyAga karane meM hI samyagdarzana kI ujjvalatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [229 ye sacce zraddhAna ko malina tIna mUr3hatA, ATha mada, chaha anAyatana, zaMkAdi ATha doSa karane vAle paccIsa doSa haiM, inakA dUra se hI tyAga karo / 1 / pA~ca prakAra kI vinaya, jaisI bhagavAna ke paramAgama meM kahI hai usa prakAra karanA cAhiye / darzana vinaya jJAna vinaya, cAritra vinaya, tapa vinaya, upacAra vinaya - ye pA~ca prakAra kI vinaya bhagavAna jinendra ne jinazAsana kA mUla kahA hai| jahA~ pA~ca prakAra kI vinaya nahIM hai vahA~ jinendra ke dharma kI pravRtti hI nahIM hai| isaliye jinazAsana kA mUla vinaya rUpa hI rahanA yogya hai / 2 / - aticAra rahita zIla ko pAlanA cAhiye / zIla ko malina nahIM karanA cAhiye / ujjvala zIla hI mokSa ke mArga kA bar3A sahAyaka hai| jisake ujjvalazIla hai usako mokSa ke mArga meM iMdriyA~, viSaya, kaSAya, parigraha Adi vighna nahIM kara sakate haiM | 3 | isa durlabha manuSya janma meM pratikSaNa jJAnopayogarUpa hI rahanA cAhiye / samyagjJAna binA eka kSaNa bhI vyatIta nahIM kro| jo anya saMkalpa - vikalpa saMsAra meM DUbonevAle haiM, unakA dUra hI se parityAga karo |4| dharmAnurAga pUrvaka saMsAra, zarIra, bhogoM se vairAgyarUpa saMvegabhAvanA kA hamezA mana meM ciMtavana honA caahiye| usase sabhI viSayoM meM anurAga kA abhAva hotA hai tathA dharma meM va dharma ke phala meM anurAga rUpa dRr3ha pravartana hotA hai / 5 / aMtaraMga meM AtmA ke ghAtaka lobhAdi cAra kaSAyoM kA abhAva karake apanI zakti anusAra supAtroM ke ratnatrayAdi guNoM meM anurAga karake cAra prakAra ke dAna meM pravRtti karanI cAhiye / 6 / aMtaraMga-bahiraMga donoM prakAra ke parigraha meM Asakti chor3akara samasta viSayoM kI icchA kA abhAva karake atyanta kaThina tapa ko apanI zakti anusAra karanA cAhiye / 7 / citta meM rAgAdi doSoM kA nirAkaraNa karake parama vItarAgatArUpa sAdhu ke samAna samAdhi dhAraNa karanA cAhiye // 8 // saMsAra ke duHkha ApadAoM kA nirAkaraNa karanevAlA daza prakAra kA vaiyAvRtya karanA cAhiye / 9 / arahanta ke guNoM meM anurAga rUpa bhakti ko dhAraNa karate huye arahanta ke nAmAdi kA dhyAnakara arahanta bhakti karanI cAhiye | 10 | pA~ca prakAra ke AcAra ko jo svayaM AcaraNa karate haiM, anya ziSya - muniyoM ko karAte haiM, dIkSA zikSA dene meM nipuNa, dharma ke staMbha, aise AcArya parameSThI ke guNoM meM anurAga karanA vaha AcArya bhakti hai | 11 | nirantara jJAna meM pravartana karanevAle, karAnevAle, svayaM samyagjJAna kA paThana karate haiM, anya ziSyoM ko par3hAte haiM, cAroM anuyogoM jJAna ke pAragAmI aMga - pUrva- zruta ke dhArI upAdhyAya parameSThI kI bhakti karanA vaha bahuzruta bhakti hai / 12 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 230] zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jinazAsana ko puSTa karanevAlA , saMzaya Adi aMdhakAra ko dUra karane meM sUrya ke samAna jo bhagavAna kA anekAntarUpa Agama hai usake paThana, zravaNa, pravartana, ciMtavana meM bhakti pUrvaka pravartana karanA vaha pravacana bhakti bhAvanA hai / 13 / avazya karane yogya jo SaT Avazyaka haiM, ve azubha karmoM ke Asrava ko rokakara mahAna nirjarA karanevAle haiM, azaraNa ko zaraNa haiM aise AvazyakoM ko ekAgracita se dhAraNakara niraMtara unakI bhAvanA bhAnA caahiye|14| jinamArga kI prabhAvanA meM nitya pravartana karanA caahiye| jinamArga kI prabhAvanA dhanyapuruSoM dvArA hotI hai| aneka logoM kI vItarAga dharma meM pravRtti va kumArga kA abhAva prabhAvanA dvArA hI hotA hai|15| dharma meM, dharmAtmA puruSoM meM, dharma ke AyatanoM meM, paramAgama ke anekAMtarUpa vAkyoM meM parama prIti karanA vAtsalya bhAvanA hai| yaha vAtsalya bhAvanA sabhI bhAvanAoM meM pradhAna hai, vAtsalya aMga sabhI aMgoM meM pradhAna hai, mahAmoha tathA mAna kA nAza karane vAlA hai|16 / __ isa prakAra nirvANa sukha ko denevAlI ina solaha kAraNa bhAvanAoM ko jo bhavya sthira citta se bhAtA hai, ciMtana karatA hai, bahuta sanmAna karatA hai, unameM raca-paca jAtA hai, vaha sabhI jIvoM ke hitarUpa tIrthaMkarapanA pAkara paMcamagati jo nirvANa use prApta karatA hai| isa prakAra SoDazakAraNa kI yaha samuccaya kathanarUpa bhAvanA samApta huii| darzana vizuddhi bhAvanA aba darzana vizuddhi nAma kI prathama bhAvanA kA varNana karate haiN| he bhavya jIvoM! yadi isa manuSya janma ko pAkara saphala karanA cAhate ho to samyagdarzana kI vizuddhatA dhAraNa kro| yaha samyagdarzana dharma kA mUla hai| samyagdarzana ke binA zrAvaka dharma bhI nahIM hotA hai, muni dharma bhI nahIM hotA hai| samyagdarzana ke binA jo jJAna hai, vaha kujJAna hai, jo cAritra hai, vaha kucAritra hai, jo tapa hai vaha kutapa hai| samyagdarzana ke binA isa jIva ne saMsAra meM anaMtAnaMta kAla paribhramaNa kiyA hai, aba yadi caturgatirUpa saMsAra paribhramaNa se bhayabhIta hokara janma-jarA-maraNa ke duHkhoM se - rogoM se chUTanA cAhate ho tathA ananta avinAzI sukhamaya AtmA ko cAhate ho to anya samasta paradravyoM kI abhilASA chor3akara eka samyagdarzana kI hI ujjvalatA kro| kaisI hai darzana vizuddhatA ? nirvANa ke sukha kI kAraNa hai, durgati kA nirAkaraNa karane vAlI hai, vinayasaMpannatA Adi pandraha kAraNa bhAvanAoM kI bhI mUla kAraNa hai| yadi darzana vizuddhatA nahIM hai to anya pandraha bhAvanAyeM bhI nahIM hotI hai| yaha saMsAra ke duHkharUpa mohAMdhakAra kA nAza karane ke liye sUrya ke samAna hai, bhavyoM ko paramazaraNa hai, aisI darzana vizuddhatA nAma kI bhAvanA bhAnA caahiye| jisa prakAra se sva-para dravyoM kA bhedajJAna utpanna ho, ujjvala ho vaisA prayatna karanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [231 isa jIva ne anAdikAla se mithyAtva nAma ke karma ke vaza meM hokara apane svarUpa kI aura para dravyoM ke svarUpa kI pahicAna nahIM kii| jo paryAya karma ke udaya se prApta kI usI paryAya ko apanA svarUpa jAna liyaa| apane sacce svarUpa kA jJAna karane meM aMdhA hokara, apane svarUpa se bhraSTa rahakara, cAroM gatiyoM meM bhramaNa karatA A rahA hai| yaha jIva deva-kudeva ko, dharma-kudharma ko, suguru-kuguru ko jAnatA nahIM hai; puNya-pApa kA, isa loka-paraloka kA , tyAgane yogyagrahaNa karane yogya kA, bhakSya-abhakSya kA , satsaMga-kusaMga kA, zAstra-kuzAstra kA vicAra hI nahIM karatA hai| karma ke udaya ke rasa meM tanmaya hokara, sadAkAla hI kaSTa uThAtA rahA hai| __ koI akasmAt kAlalabdhi ke yoga se uttama kulAdi meM jinendradharma prApta huA hai, jisase vItarAga sarvajJa ke anekAntarUpa paramAgama ke prasAda se pramANa, naya, nikSepoM dvArA nirNaya karake, parIkSApradhAnI hokara, vItarAgI samyagjJAnI gurUoM kI kRpA se aisA nizcaya kiyA - maiM eka jAnanevAlA , jJAyakarUpa avinAzI, akhaNDa, cetanA lakSaNa, dehAdi samasta para dravyoM se bhinna AtmA huuN| deha , jAti, kula , rUpa, nAma ityAdi mujhase atyanta bhinna hai| rAga, dveSa, kAma, krodha, mada, lobhAdi karma ke udaya se utpanna hue mere jJAyaka svabhAva meM vikAra hai| jaise sphaTika maNi svayaM to svaccha zveta svabhAva hai, usameM DAMka ke saMsarga se kAlA, pIlA, lAla, harA aneka raMga kA dikhatA hai; usI prakAra maiM AtmA svayaM to svaccha, jJAyakabhAva, nirvikAra, TaMkotkIrNa hU~, moha karma ke udayajanita rAga dveSa Adi usameM jhalakate haiM, ve merA rUpa nahIM hai, para haiN| isa prakAra apane svarUpa kA nizcaya huA hai| niHzaMkitaguNa : sarvajJa, vItarAga, parama hitopadezaka tathA aThAraha doSa - kSudhA, tRSA, janma, jarA, maraNa, roga, zoka, bhaya, vismaya, rAga, dveSa, niMdA, cintA, sveda, mada, moha, kheda, arati kA jinake atyanta abhAva huA hai, tathA jinake anantajJAna, anantadarzana, anantasukha , anantavIrya ityAdi ananta AtmIka avinAzI guNa prakaTa hue haiM, aise Apta hI hamAre vaMdana, stavana, pUjana karane yogya haiN| anya kAmI, krodhI, lobhI, mohI, striyoM meM Asakta, zastrAdi dhAraNa kiye, karma ke AdhIna, iMdriya jJAna ke dhAraka, sarvajJatA rahita haiM ve mere vaMdana stavana, pUjana yogya nahIM haiN| jo coroM meM ziromaNi, jAroM meM ziromaNi hai, vaha kaise ArAdhanA yogya hogA ? sarvajJa vItarAga kA upadezita. pratyakSa va anamAna Adi se jisameM bAdhA nahIM AtI, cha: kAya ke sabhI jIvoM kI hiMsArahita dharma kA upadezaka, AtmA kA uddhAraka, anekAntarUpa vastu ko sAkSAt prakaTa karane vAlA hI Agama haiM; vahI par3hane, par3hAne, sunane, zraddhAna karane, vandane yogya hai| rAgI dveSI ke kahe gaye, viSayAnurAga va kaSAya bar3hAnevAle, jinameM hiMsA karane ke upadeza hai, aisA pratyakSa va anumAna se bAdhita ekAntarUpa zAstra sunane, par3hane, vaMdane yogya nahIM haiN| jinake viSayoM kI vAJchA kA, kaSAya kA, parigraha kA, Arambha kA atyanta abhAva ho gayA hai, kevala AtmA kI ujjvalatA karane meM udyamI, dhyAna-svAdhyAya meM atyanta lIna, svAdhIna, karmabaMdha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 232] janita sukha-duHkha meM sAmyabhAva ke dhAraka, jIvana-maraNa lAbha-alAbha stavana-nindA meM rAgadveSa rahita, upasarga-pariSahoM, ke sahane meM akampa dhairya ke dhAraka, parama nirgrantha guru hI vandana stavana karane yogya haiN| anya ArambhI, kaSAyI, viSayAnurAgI, kuguru kabhI bhI stavana vandana karane yogya nahIM haiN| ___jIva dayA hI dharma hai, hiMsA kabhI bhI dharma nahIM hai| yadi kabhI sUrya kA udaya-pazcima dizA meM ho jAya, agni zItala ho jAya, sarpa ke mukha meM amRta ho jAya, meru parvata apane sthAna se haTa jAya, pRthvI ulaTa-pulaTa ho jAya, to bhI hiMsA meM kabhI dharma nahIM hogaa| aisA dRr3ha zraddhAna samyagdRSTi ko hotA hai| apane AtmA ke anubhavana meM, sarvajJa vItarAgarUpa Apta ke svarUpa meM, nirgrantha viSaya-kaSAya rahita guru meM, anekAnta svarUpa Agama meM, dayArUpa dharma meM zaMkA kA abhAva honA vaha niHzaMkita aMga hai| samyagdRSTi ko inameM kabhI zaMkA nahIM hotI hai, ataH usake niHzaMkita aMga hotA hI hai| ni:kAMkSita guNa : samyagdRSTi dharma sevana karake viSayoM kI vAMchA nahIM karatA hai| samyagdRSTi ko iMdra ahamindraloka ke viSaya bhI mahAna vedanArUpa, vinAzIka, pApa ke bIjarUpa hI dikhAI par3ate haiM, tathA dharma kA phala ananta, avinAzI, svAdhIna sukha sahita mokSa dikhAI detA hai| jisa prakAra jauharI bahumUlya ratna ko chor3akara kA~ca ke Tukar3e ko grahaNa nahIM karatA hai; usI prakAra jise saccA, AtmIka , avinAzI, bAdhArahita sukha dikhAI par3a gayA ( anubhava meM A gayA) vaha asatya, bAdhA sahita, viSayoM ke sukha kI kaise vAMchA karegA? ataH samyagdRSTi vAJchA rahita hI hotA hai| avratI samyagdRSTi ke vartamAna kAla meM AjIvikAdi meM, sthAna Adi parigraha meM, vedanA ke abhAva kI jo vAJchA hotI hai vaha vartamAna kAla kI vedanA sahane kI asamarthatA se vedanA kA ilAja mAtra kI cAha hai| jaise rogI kaDuvI auSadhi se bahuta virakta hotA hai, to bhI jaba vedanA kA duHkha nahIM sahA jAtA hai taba vaha vamana-virecana Adi kI kAraNa kaDuvI auSadhi bhI grahaNa karatA hai, durgandhita telAdi bhI lagAtA hai, kintu aMtaraMga meM auSadhi se kucha bhI anurAga nahIM rakhatA hai; vaise hI samyagdRSTi nirvAMchaka hai to bhI vartamAna kA duHkha dUra karane ke liye yogya tathA nyAya ke viSayoM kI vAJchA karatA hai| jinake pratyAkhyAnAvaraNa apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyoM kA abhAva ho gayA hai ve munirAja apane zarIra ke sau Tukar3e ho jAya to bhI viSayoM kI vAJchA nahIM karate haiM, ataH samyagdRSTi ke niHkAMkSita guNa hotA hI hai| nirvicikitsA guNa : samyagdRSTi ke azubha karma ke udaya se prApta huI azubha sAmagrI meM glAni nahIM karatA hai, pariNAma nahIM bigAr3atA hai| vaha to vicAratA hai ki maiMne pUrva meM jaise karma bAMdhA thA usI ke anusAra bhojana, pAnI, strI, putra, dAridra saMpadA, ApadA prApta huI hai| anya kisI ko rogI daridrI, hIna, nIca, malIna dekhakara pariNAma nahIM bigAr3atA hai, pApa kI sAmagrI jAnakara kaluSatA nahIM karatA hai| malamUtra, kIcar3a Adi dravya ko dekhakara, bhaMyakara zmazAna vana Adi kSetra ko dekhakara, bhayarUpa duHkhadAyI kAla ko dekhakara, duSTapanA, kaDuApanA ityAdi vastu ke svabhAva ko dekhakara apane pariNAmoM meM klezita nahIM honA vaha nirvicikitsita aMga samyagdRSTi ke hotA hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [233 pApoM meM amUr3hadRSTi guNa : khoTe zAstroM se, vyantara Adi devakRta vikriyA se, maNi-maMtra-auSadhi Adi ke prabhAva se, aneka vastuoM kA viparIta svabhAva dekhakara sacce dharma se calAyamAna nahIM honA vaha samyagdarzana kA amUr3hadRSTi guNa haiM jo samyagdRSTi ke hotA hI hai| upagUhana guNa : samyagdRSTi anya jIvoM ke ajJAna se azaktatA se lage hue doSa dekhakara unheM DhA~katA hai| ye saMsArI jIva jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya karma ke vaza hokara apanA svabhAva bhUla rahe haiN| karma ke AdhIna hokara asatya vacana, paradhana haraNa, kuzIla 3 pravRtti karate haiN| jo pApoM se dUra rahate haiM ve dhanya haiN| yadi kisI prasiddha dharmAtmA puruSa se pApa ke udaya meM koI aparAdha ho jAya to use jAnakara aisA vicAra karatA hai ki - yadi yaha doSa prakaTa ho jAyegA to anya dharmAtmAoM tathA jainadharma kI bar3I nindA hogI, aisA jAnakara usake doSa ko AcchAdita karatA hai| apane guNoM kI prazaMsA kA icchuka nahIM hotA hai| aisA upagrahana guNa samyagdRSTi ko hotA hI hai| sthitikaraNa guNa : yadi kisI dharmAtmA puruSa ke pariNAma kabhI roga kI vedanA se dharma se vicalita ho jA~ya; dAridra se, upasarga Ane se, pariSaha nahIM sahA jAne se, asahAyatA se , AhAra pAnI ruka jAne se, pariNAma dharma se zithila hone lageM; to use upadeza Adi dekara pariNAmoM ko dharma meM sthira karane ke liye kahe - bho jJAnI! bho dharma ke dhAraka! tuma saceta ho jaao| kyoM kAyaratA dhAraNa karake dharma meM zithila ho rahe ho? kyoM roga ke kaSTa se dharma se vicalita hote ho? tuma jJAnI hokara kyoM aisI bhUla karate ho? yaha asAtAvedanIya karma apanA samaya pAkara udaya meM A gayA hai, aba yadi kAyara hokara, dIna hokara, rudanavilApa Adi karate haye bhogoge to karma nahIM chor3egA, karma ke dayA nahIM hotI hai ki vaha tamheM ro rotA, vilApa Adi karatA huA dekha kara apanA rasa dene meM pIche ho jaayegaa| yadi dhIrapanA dhAraNa karake bhogoge to bhI karma nahIM chodd'egaa| ___ koI deva, dAnava, maMtra, taMtra, auSadhi, vaidha Adi tathA strI, putra, mitra, bAMdhava, sevaka, subhaTa Adi udaya meM Aye karma kA haraNa karane meM samartha nahIM haiM; yaha tuma bhI acchI taraha jAnate ho| aba isa bedanA ke samaya meM kAyara hokara apanA dharma, yaza, paraloka Adi ko kyoM bigAr3ate ho? inako bigAr3akara svacchanda ceSTA , vilApa Adi karane se vedanA nahIM ghttegii| jyoM jyoM kAyara hovoge tyoM-tyoM vedanA kA duHkha bddh'egaa| isaliye aba dhAraNa karake dharma kI parama zaraNa grahaNa kro| saMsAra meM naraka ke tathA tiryaMcoM ke kSudhA, tRSA, roga, saMtApa, tAr3ana, chedana, bhedana, mArana, zIta, uSNa Adi ke ghora duHkha asaMkhyAta kAla paryanta aneka bAra ananta bhava dhAraNa karake bhoge haiN| abhI yaha tumheM kitanA-sA duHkha hai? vaha to thor3e hI samaya meM nirjara jaayegaa| yaha roga kI vedanA, deha ko mAregI, tumhAre cetana svarUpa AtmA ko nahIM maaregii| deha kA maraNa to avazya hogA hii| jo bhI deha dhAraNa kI hai usakA maraNa avazyaMbhAvI hai| ataH tuma aba saceta hoo, yaha karma ko jItane kA avasara hai| ___aba bhagavAna paMca parameSThI kI zaraNa grahaNa karake apane ajara, amara, akhaNDa, jJAtA dRSTA svabhAva ko grahaNa kro| aisA avasara punaH prApta honA durlabha hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra isa prakAra dharma kA upadeza dekara dharma meM dRr3ha krnaa| zIghra hI anitya, azaraNa Adi bhAvanAoM kA citavana karAnA - grahaNa karAnA, yadi tyAgavata Adi chor3a diye hoM to puna: grahaNa kraanaa| zarIra kA mardanAdi karake duHkha dUra karanA, koI sevA Tahala karane vAlA nahIM ho to Apa svayaM Tahala karanA, anya sAdharmiyoM kA sAtha milA denA, AhAra pAnI davA Adi karake sthitikaraNa krnaa| mala, mUtra, kapha Adi A gayA ho to dhonA, poMchanA ityAdi karake sthira karanA, dAridra Adi se calAyamAna huA ho to usakI bhojana-pAnAdi dvArA AjIvikA lagA denA, upasarga-parISaha Adi dUra karake sacce dharma meM sthApita karanA, aisA sthitikaraNa aMga samyagdRSTi ke hotA hI hai| vAtsalya guNa : vAtsalya nAma kA guNa samyagdRSTi ke hotA hI hai| saMsArI jIvoM ke apane strI putrAdi meM, iMdriyoM ke viSaya bhogoM meM, dhana kamAne meM prIti bahuta rahatI hI hai| strI, putra, dhana, parigraha, viSaya Adi ko saMsAra paribhramaNa ke kAraNa jAnakara, aMtaraMga meM virAgatA dhAraNa karake dharmAtmA meM, ratnatraya ke dhAraka muni, arjikA , zrAvaka , zrAvikA meM va dharma ke AyatanoM meM jisakI atyanta prIti hotI hai usake samyagdarzana kA vAtsalya aMga hotA hI hai| prabhAvanA guNa : apane mana se, vacana se, kAya se, se, dhana se, dAna se, vrata se, tapa se , bhakti se ratnatraya kA prabhAva prakaTa karanA vaha mArga prabhAvanA aMga hai| isakA vizeSa varNana prabhAvanA aMga kI bhAvanA meM kreNge| isa prakAra samyagdarzana ke ATha aMga dhAraNa karane se ina guNoM ke pratipakSI zaMkAdi ATha doSoM kA abhAva hone se darzana vizuddhatA hotI hai| ina guNoM ko dhAraNa karane se pavitra ujjvala darzana vizuddhatA nAma kI bhAvanA hotI hai| lokamUr3hatA, devamUr3hatA, gurumUr3hatA ke pariNAmoM ko chor3akara zraddhAna ko ujjvala krnaa| lokamUr3hatA tyAga : lokamUr3hatA kA svarUpa isa prakAra kA hai - mRtaka ke hAr3a, nakhAdi gaMgA meM pahu~cAne se mRtaka kI mukti huI mAnanA; gaMgAjala ko uttama mAnanA, gaMgA snAna meM nadI snAna meM, samudra kI lahara se snAna meM dharma mAnanA; mRtaka pati ke sAtha jIvita strI tathA dAsI ko agni meM jalakara mara jAnevAlI ko satI mAnakara pUjanA; mare huye pUrvajoM ko pitara mAnakara pUjanA; pitaroM ko pattoM meM sthApita karake pahinanA; sUrya, caMdra, maMgala Adi grahoM ko sone-cA~dI ke banavAkara gale meM pahinanA; grahoM kA doSa dUra karane ko dAna denA; saMkrAti, vyatipAta, somavatI amAvasa mAnakara dAna denA; sUrya-caMdra ko grahaNa lagane para snAna krnaa| DAbha ko zuddha mAnanA, hAthI ke dA~toM ko zuddha mAnanA, kuA pUjanA, sUrya-candramA ko argha denA, deharI pUjanA, mUsala pUjanA, chIMka pUjanA, gaNeza (vinAyaka) pUjanA, dIpaka kI jyoti pUjanA, coTI-jaDUlA rakhAnA, devatA kI bolArI bolanA, devatA ko bheMTa car3hAne ke vAyade ko pUrA karate rahane se apanI saMtAnoM ko jIvita mAnanA, saMtAna ko devatA ke dvArA dI huI maannaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [235 apane lAbha ke liye, kArya siddhi ke liye isa prakAra prArthanA karanA - yadi mujhe itanA lAbha ho jAya, saMtAna kA roga miTa jAya, saMtAna utpanna ho jAya, vairI kA nAza ho jAya to maiM Apa ko chatra car3hAU~gA, itanA dhana bheMTa karU~gA, isa prakAra vAyadA karake devatA ko ( rizvata ) dekara kAryoM kI siddhi cAhanA / ratajagA (jAgaraNa) karanA; kula devatA ko pUjanA; zItalA ko pUjanA; lakSmI ko, sone, cA~dI ko pUjanA; kalama-davAta pUjanA; pazuoM ko pUjanA; anna ko, jala ko pUjanA; zastra ko, vRkSa ko, agni ko devatA mAnakara pUjanA vaha saba lokamUr3hatA hai; mithyAdarzana ke prabhAva se zraddhAna kA viparItapanA hai, jo sabhI tyAgane yogya hI hai| devamUr3hatA tyAga : deva - kudeva kA vicAra rahita hokara kAmI, krodhI, zastradhArI, parigrahI meM bhI Izvarapane kI buddhi karanA ki ye bhagavAna paramezvara haiM, vizva kI samasta racanA inhIM kI racI huI hai, ye hI kartA dhartA haiM, jagata meM jo kucha hotA hai vaha saba ina Izvara kA kiyA huA hI hotA hai, samasta hI acchA yA burA logoM dvArA Izvara ke karAye binA kucha bhI nahIM hotA hai, saba kucha Izvara kI icchA ke AdhIna hotA hai zubha karma ho yA azubha karma Izvara kI preraNA ke binA nahIM hotA hai ityAdi aneka prakAra ke ye sabhI pariNAma mithyAdarzana ke udaya se hote haiM, devamUr3hatA haiN| gurumUr3hatA tyAga : pAkhaNDI, hIna AcAra ke dhAraka, parigrahI, lobhI, viSayoM ke lolupI ko karAmAtI mAnanA; usake vacana satya - siddha mAnanA; ye prasanna ho jAyeMge to hamAre icchita sabhI kArya siddha (pUrNa) ho jAyeMge; ye tapasvI haiM, pUjya haiM, mahApuruSa haiM, prasiddha haiM ityAdi viparIta zraddhAna karanA vaha gurumUr3hatA hai| jisake pariNAmoM meM ina tIna mUr3hatAoM kA lezamAtra nahIM hotA hai| usake darzanavizuddhatA hotI hai| SaT anAyatana tyAga : chaha anAyatanoM kA tyAga karane se darzanavizuddhatA hotI hai| kudeva, kuguru, kuzAstra va inake sevana karanevAle, ye chaha dharma ke Ayatana arthAt sthAna nahIM haiM, isaliye ye anAyatana haiN| rAgI, dveSI, kAmI, krodhI, lobhI, zastrAdi sahita, parigrahI jo mithyAtva sahita haiM unameM saccA dharma nahIM pAyA jAtA hai, isaliye ve kudeva haiM, anAyatana haiN| pA~ca iMdriyoM ke viSayoM ke lolupI, parigraha ke dhArI, AraMbha karane-karAnevAle, bheSadhArI dharmahIna haiM, guru nahIM haiM, ataH ve anAyatana haiN| 1 hiMsA ke AraMbha kI preraNA denevAle, rAgadveSa - kAmAdi doSoM ko bar3hAnevAle, sarvathA ekAnta ke prarUpaka zAstra haiM, ve kuzAstra haiM, dharma rahita haiM ataH ve anAyatana haiN| devI, dihAr3I kSetrapAla Adi devoM ko vandanevAle dharma rahita haiM, ataH ve anAyatana haiN| kuguruoM kI bhakti pUrvaka sevA karanevAle dharma rahita haiM, ataH ve anAyatana haiN| , Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 236] mithyAzAstroM ke par3hanevAle, unakI sevA-bhakti karanevAle ekAMtI haiM, dharma ke sthAna nahIM haiM, ataH ve anAyatana haiN| isa prakAra kudeva, kuguru, kuzAstra tathA inakI sevA bhakti karanevAle -ina chahoM meM samyakadharma nahIM hai, aisA dRr3ha, zraddhAna karane se darzana vizuddhatA hotI hai| aSTamada tyAga : jAtimada, kulamada, aizvaryamada, rUpamada, zAstramada, tapamada, balamada, vijJAnamada-ina ATha madoM kA jisake atyanta abhAva hotA hai usake darzana vizuddhatA hotI hai| jAtimada tyAga : samyagdRSTi ke aisA saccA vicAra hotA hai : he Atman ! yaha ucca jAti hai vaha tumhArA svabhAva nahIM hai, yaha to karma kA pariNamana hai, parakRta hai, vinAzIka hai karmoM ke AdhIna hai| mAtA ke vaMza ko jAti kahate haiN| saMsAra meM aneka bAra aneka jAti pAI haiN| yaha jIva anekabAra cAMDAlI ke, bhIlanI ke, mlecchanI ke, camArI ke, dhobina ke, nAIna ke, DomanI ke, naTanI ke, vezyA ke, dAsI ke, kalArina ke, dhIvarI Adi manuSyanI ke garbha meM utpanna huA hai| anantabAra nIca jAti meM utpanna hone ke bAda eka bAra ucca jAti pAtA hai| isI prakAra se anantabAra ucca jAti bhI pAI hai, to bhI saMsAra paribhramaNa hI karatA rhaa| isaliye jAti kA mada nahIM karanA caahiye| kula mada tyAga : pitA ke vaMza ko kula kahate haiN| U~ca-nIca kula bhI anantabAra prApta huA hai| saMsAra meM jAti kA, kula kA mada kaise kiyA jA sakatA hai ? svarga ke mahAna RddhidhArI deva marakara ekendriya meM Akara utpanna ho jAte haiM, zvAna Adi niMdya tiya~coM meM utpanna ho jAte haiM, tathA uttama kula ke dhArI hokara bhI cAMDAla Adi meM utpanna ho jAte haiN| ataH jAti kula meM ahaMkAra karanA mithyAdarzana hai| he Atman ! tumhArA jAti-kula to siddhoM ke samAna hai| tuma apanA svarUpa bhUlakara mAtA ke raja pitA ke vIrya se utpanna jAti-kula meM mithyA ekatva karake punaH saMsAra meM anaMtakAla taka ke liye nigoda nivAsa kI taiyArI nahIM kro| vItarAgI kA upadeza grahaNa kiyA hai to isa deha kI jAti ko bhI saMyama, zIla, dayA, satyavacana Adi dvArA saphala kro| jaba maiMne uttama jAti-kula pAyA hai to nIca jAtivAloM ke samAna hiMsA, asatya, paradhana haraNa, kuzIla sevana, abhakSya-bhakSaNa Adi ayogya AcaraNa kaise karU~ ? nahIM karanA cAhiye, nahIM kruuNgaa| aisA ahaMkAra karanA yogya hai ? samyagdRSTi ke karmakRta pudgala paryAya meM kabhI Atmabuddhi nahIM hotI hai| aizvaryamada tyAga : aizvarya pAkara usakA mada kaise kiyA jA sakatA hai ? yaha aizvarya to apanI AtmA kA svarUpa bhulAkara bahuta Arambha, rAga, dveSa Adi meM pravRtti karAkara caturgati meM paribhramaNa kA kAraNa hai| nirgranthapanA tInaloka meM dhyAne yogya hai, pUjya hai| yaha aizvarya kSaNabhuMgara hai, bar3e-bar3e indra-ahamindroM kA aizvarya bhI patana sahita hai| balabhadra-nArAyaNa kA bhI aizvarya kSaNamAtra meM naSTa ho gayA, anya jIvoM kA to kitanA-sA aizvarya hai ? aisA jAnakara yadi do dina ke liye aizvarya pAyA hai to duHkhita jIvoM ke upakAra meM lagAo, vinayavAna hokara dAna do| paramAtmasvarUpa apanA aizvarya jAnakara isa karmakRta aizvarya se virakta honA hI yogya hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [237 rUpamada tyAga : rUpa kA mada nahIM kro| yaha vinAzIka pudgala kA rUpa AtmA kA svarUpa nahIM hai, vinAzIka hai, kSaNa-kSaNa meM naSTa ho jAtA hai| isa rUpa ko roga, viyoga, dAridra, vRddhAvasthA mahAkurUpa kara degii| aise hAr3a-cAma ke rUpa meM rAgI hokara mada karanA bar3A anartha hai| isa AtmA kA rUpa to kevala jJAna hai jisameM loka-aloka sabhI padArtha pratibiMbita hote haiN| isaliye isa camar3I meM apanApana chor3akara apane trikAlI avinAzI jJAna svarUpa meM apanApana kro| ___ zAstramada tyAga : zAstrajJAna-zrutajJAna kA garva nahIM karanA caahie| AtmajJAna rahita kA zrutajJAna niSphala hai, kyoMki gyAraha aMga kA jJAnadhArI hokara ke bhI abhavya saMsAra hI meM paribhramaNa karatA hai| samyagdarzana binA aneka vyAkaraNa, chanda, alaMkAra, kAvya, koSa Adi kA paDhanA viparIta dharma meM abhimAna aura lobha meM pravartana karAkara saMsAra rUpa aMdhakapa meM DubonevAlA hI jaannaa| isa iMdriyajanita jJAna kA kyA garva karanA hai ? eka kSaNa meM vAta, pitta, kapha Adi ke ghaTane-bar3hane se calAyamAna ho jAtA hai| iMdriyajanita jJAna to iMdriyoM ke vinAza ke sAtha hI naSTa ho jAtA he| mithyAjJAna to jaise-jaise bar3hatA hai taise-taise khoTe kAvya khoTI TIkA Adi kI racanA meM pravartana aneka jIvoM ko darAcAra meM pravartana karAkara saMsAra samudra meM Dubo degaa| ataH zrutajJAna kA mada chodd'o| jJAna pAkara ke Atma vizuddhatA kro| jJAna pAkara ajJAnI ke samAna AcaraNa karake saMsAra meM bhramaNa karate rahanA yogya nahIM hai| tapamada tyAga : samyaktva binA mithyAdRSTi kA tapa niSphala hai| jo tapa kA aisA mada karatA hai ki - meM bar3A tapasvI hU~, vaha tapa ke mada ke prabhAva se buddhi ko naSTa karake durgati meM paribhramaNa kregaa| ataH tapa ke garva ko mahAn anartha kA kAraNa jAnakara bhavya jIvoM ko tapa kA garva karanA ucita nahIM hai| ____ balamada tyAga : jisa bala se karmarUpa bairI ko jItA jAtA hai; kAma, krodha, lobha ko jItA jAtA hai, vaha bala to prazaMsA yogya hai| deha kA bala, yauvana kA bala, aizvarya kA bala pAkara ke anya nirbala anAtha jIvoM ko mAra DAlanA, ThagalenA, dhana chInalenA, jamInajIvikA chInalenA, kuzIla sevana karanA, durAcAra meM pravartana karanA vaha bala prazaMsA yogya nahIM hai| vaha balamada to naraka ke ghora duHkhoM ko asaMkhyAta kAla taka bhogAkara tiryaMcagati meM mAraNa, tAr3ana , lAdana dvArA tathA durvacana, kSudhA, tRSA Adi ke aneka duHkha aneka paryAyoM meM bhogAkara ekendriyoM meM samasta bala rahita asamartha kara degaa| ataH bala kA mada chor3akara kSamA dhAraNa karake uttama tapa karanA yogya hai| vijJAna mada : vijJAna arthAt aneka hastakalA , aneka vacana kalA , aneka mana ke vikalpa jina se yaha AtmA caturgatirUpa saMsAra meM paribhramaNa karake duHkha bhogatA hai ve sabhI kujJAna haiN| isa saMsAra meM khoTI kalA caturatA kA bar3A garva hai| merI sAmarthya to aisI hai ki - sacce ko jhUThA kara dUM, jhUThe ko saccA kara dU~, kalaMka rahita ko kalaMka sahita kara dU~, zIlavantoM ko dUSita kara dU~, adaNDanIya Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 238] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra ko daNDa pAne yogya kara dU~, bahuta dinoM se roka rakhe dhana ko nikAla lU~, dharma chur3Akara ulTA zraddhAna karA duuN| prANiyoM ke vazIkaraNa, aneka jIvoM kA mAraNa, aneka prakAra ke jala meM gamana karane ke, jamIna para gamana karane ke, AkAza meM gamana karane ke yantrAdi banA denA ityAdi aneka kalA cAturya haiM ve saba kujJAna haiN| inakA garva karanA naraka ke ghora duHkhoM kA kAraNa hai| kalA cAturya to yadi samyak ho to vaha zobhanIya hai| apane AtmA ko viSaya kaSAyoM ke ulajhAva se sulajhAnA tathA logoM ko hiMsA rahita satya mArga meM pravartana karAnA hI uttama kalA isa prakAra sacce vastu svarUpa ko samajha kara jAti, kula , aizvarya, rUpa, zruta, tapa, bala , vijJAna Adi ko karma ke AdhIna jAnakara inakA mada chor3akara darzana vizuddhatA kro| tIna mUDhatA, ATha zaMkAdi doSa, chaha anAyatana, ATha mada ina paccIsa doSoM kA parityAga karane se samyagdarzana kI ujjvalatA ho jAtI samyagdarzana kI ujjvalatA ho jAtI hai| aisA jAnakara nirantara darzana vizuddhi bhAvanA kA hI cintavana karanA, isI ko dhyAnagocara karake stuti sahita ujjvala argha utAraNa karanA vahI muktiramaNI se saMbaMdha karanA hai| isa prakAra darzana vizuddhatA nAma kI prathama bhAvanA kA varNana kiyA / / vinaya sampannatA bhAvanA aba Age vinaya sampannatA nAma kI dUsarI bhAvanA kahate haiN| vinaya pA~ca prakAra kI kahI haiM - darzana vinaya, jJAna vinaya, cAritra vinaya, tapa vinaya, upacAra viny| darzana vinaya : apane zraddhAna meM zaMkAdi doSa nahIM lagAnA tathA samyagdarzana kI vizuddhatA se hI apanA janma saphala mAnanA, samyagdarzana ke dhArakoM meM prIti rakhanA, AtmA tathA para kA bhedavijJAna kara AtmA kA anubhava karanA darzana vinaya hai| jJAna vinaya : samyagjJAna ke ArAdhana meM udyama karanA, samyagjJAna ke kathanoM kA Adara karanA, samyagjJAna ke kAraNa jo anekAnta rUpa jinazAstra haiM unake zravaNa-paThana meM bahuta utsAha rUpa honA tathA vandanA-stavana pUrvaka bahuta Adara pUrvaka par3hanA vaha jJAna vinaya hai| jJAna ke ArAdhaka jJAnIjanoM kA tathA jinAgama kI pustakoM kI prAptirUpa saMyoga kA bar3A lAbha mAnanA, satkAra-Adara Adi karanA, vaha saba jJAna vinaya hai| cAritra vinaya : apanI zakti pramANa cAritra dhAraNa karane meM harSa mAnanA, dinoM dina cAritra kI ujjvalatA ke liye viSaya-kaSAyoM ko ghaTAnA tathA cAritra ke dhArakoM ke gaNoM meM anurAga, stavana , Adara karanA vaha cAritra vinaya hai| tapa vinaya : icchAoM ko rokakara, prApta hue viSayoM meM saMtoSa karake, dhyAna svAdhyAya meM udyamI hokara, kAma ko jItane ke liye tathA iMdriyoM ke viSayoM meM pravRtti rokane ke liye anazana Adi tapa meM udyama karanA tapa vinaya hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [239 upacAra vinaya : samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra, samyaktapa - ina cAra ArAdhanAoM kA upadeza dekara mokSamArga meM pravRtti karAnevAle, tathA jinakA smaraNa karane se pariNAmoM kA maila dUra hokara vizuddhatA prakaTa ho jAtI hai aise paMca parameSThI ke nAma kI sthApanA kI vinaya, vandanA, stavana karanA vaha upacAra vinaya hai| upacAra vinaya ke anya bhI bahuta bheda haiN| ___ loka vinaya : abhimAna chor3akara, ATha madoM kA jisake atyanta abhAva ho gayA, kaThoratA chUTakara jisake komalatA prakaTa ho gaI usake namrapanA prakaTa hotA hai, usake satyArtha aisA vicAra hotA hai ki - ye dhana, yauvana, jIvana kSaNabhuMgara hai, karma ke AdhIna hai, koI hamase duHkhI na ho, sabhI saMbaMdha viyoga sahita haiM, yahA~ kitane samaya taka rahanA hai, prati samaya mRtyu kI ora akhaNDa dhArApravAharUpa se jA rahA hU~, kisI padArtha kA saMbaMdha sthira nahIM hai| yahA~ bhagavAna ne manaSya janma kA sAra vinaya dharma ko hI kahA hai| yaha vinaya saMsArarUpI vRkSa ko jalAne ke liye agni hai| yaha vinaya tInaloka meM pradhAna hai| yaha vinaya tInaloka ke jIvoM ke mana ko ujjvala karanevAlI hai| vinaya hI samasta jinazAsana kI mUla hai| vinaya rahita ko jinendra kI zikSA grahaNa nahIM hotI hai| vinaya rahita jIva sabhI doSoM kA pAtra hai| mithyAzraddhAna ke chedane ko vinaya zUla hai| vinaya binA manuSyarUpa camar3e kA vRkSa mAnarUpa agni dvArA bhasma ho jAtA hai| mAna kaSAya dvArA yahIM para ghora duHkha sahatA hai tathA paraloka meM niMdyajAti, niMdyakula meM buddhihIna-balahIna hokara utpanna hotA hai| jo abhimAnI yahA~ kiMcinmAtra bhI vacana nahIM sahate haiM ve tiryaMcagati meM nAka meM mUMja kI rassI kA baMdhana, lAdana, mAraNa, lAta kI ThokaroM kI mAra, marama sthAna meM camar3e ke kor3e kI mAra, parAdhIna hokara bhogate hai, tathA cAMDAla Adi ke malina gharoM meM baMdhanoM se baMdhe rahate haiM jina ke Upara mailA Adi niMdya vastue~ lAdate haiN| isa loka meM bhI abhimAnI kA samasta loka bairI ho jAtA hai| abhimAnI kI sabhI niMdA karate haiM, mahAn apayaza prakaTa hotA hai| sabhI loga abhimAnI kA patana cAhate haiN| mAna kaSAya se krodha prakaTa hokara, kapaTa phailatA hai, lobha bar3hatA hai, khoTe vacanarUpa pravRtti hotI hai| loka meM jitanI anIti haiM ve sabhI mAna kaSAya se hotI haiN| parAdhana haraNa Adi bhI apane abhimAna ko puSTa karane ko karatA hai| isa jIva kA bar3A bairI mAna kaSAya hai| ataH vinayaguNa kA bahuta Adara karake apane donoM loka ujjvala kro| vaha vinaya deva kI, guru kI, zAstra kI , mana-vacana-kAya se pratyakSa karo aura parokSa bhI kro| deva vinaya : deva arthAt arhanta bhagavAna, samozaraNa kI vibhUti sahita, gaMdhakUTI ke madhya meM siMhAsana ke Upara cAra aMgula adhara virAjamAna, cauMsaTha camara Dhorita, tIna chatra-ATha prAtihArya se vibhUSita, koTi sUrya samAna prabhA ke dhArI, parama audArika zarIra meM rahane vAle, bAraha sabhAoM se sevyamAna, divyadhvani dvArA aneka bhavya jIvoM kA bhalA karanevAle, arahanta kA citavana kara dhyAna karanA vaha mana se unakI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 240] parokSa vinaya hai| unakI vinayapUrvaka vacanoM dvArA stuti karanA vaha vacana se parokSa vinaya hai| hAthoM kI aMjuli jor3akara mastaka jhukAkara namaskAra karanA vaha tana se parokSa vinaya haiN| __jinendra ke pratibiMba kI paramazAMta mudrA ko pratyakSa netroM se avalokana kara mahA AnaMda se mana meM dhyAna kara apane ko kRtakRtya mAnanA vaha mana se pratyakSa vinaya hai| jinendra ke pratibiMba ke sAmane hokara stavana karanA vaha vacana se pratyakSa vinaya hai| hAthoM kI aMjuli jor3akara mastaka navAkara vaMdanA karanA tathA bhUmi meM aMjuli sahita hAtha, pairoM tathA mastaka ko chuAkara namaskAra karanA vaha kAya se pratyakSa vinaya haiN| sarvajJa vItarAga jinendra paramAtmA ke nAma kA smaraNa, dhyAna, vaMdana, stavana karanA vaha saba parokSa vinaya hai| deva kI isa prakAra ka vinaya sabhI azubha karmoM kA nAza karanevAlI kahI hai| guru vinaya : vItarAgI nirgrantha munIzvaroM ko pratyakSa dekhakara khar3A ho jAnA, AnaMda sahita sanmukha jAnA, stavana karanA, vaMdanA karanA, guruoM ko Age kara svayaM pIche calanA kabhI barAbarI se calanA par3e to svayaM guru kI bAMyI ora hokara calanA, guru ko apane dAhinI ora karake calanA, baiThanA; guru ke sAtha meM rahate hue svaMya upadeza nahIM denA, koI prazna kare to guru ke hote hue Apa uttara nahIM denA, aura guru kI AjJA hone para anukUla uttara denA; guru ke hote hue ucca Asana para nahIM baiThanA, guru vyAkhyAna upadeza Adi kareM to use hAtha jor3akara bahuta Adara se grahaNa karanA; guruoM ke guNoM meM anurAga kara AjJA ke anukUla pravartana karanA, guru dUra kSetra meM hoM to bhI jaisI unakI AjJA ho usI ke anusAra pravartana karanA; dUra se hI guruoM kA dhyAna, stavana, namaskAra Adi karanA guru kI vinaya hai| zAstra vinaya : zAstra kI vinaya karanA - bar3e Adara se par3hanA, zravaNa karanA; dravya, kSetra, kAla, bhAva ko dekhakara vyAkhyAna Adi karanA; zAstra meM kahe vrata-saMyama Adi Apa se dhAraNa karate nahIM bana sake to bhI AjJA kA ullaMghana nahIM karanA; zAstra kI jaisI AjJA ho usI ke anusAra khnaa| jo zAstra kI AjJA ho use ekAgracitta se zravaNa karanA, anyathA kathana nahIM karanA, Adara pUrvaka mauna se zravaNa karanA yadi zakya ho to use dUra karane ke liye vinayapUrvaka thor3e zabdoM meM jisa prakAra sabhA ke anya logoM ke tathA vaktA ke kSobha nahIM utpanna ho usa prakAra vinaya pUrvaka prazna karanA, uttara ko Adara se grahaNa karanA vaha zAstra kI vinaya haiN| zAstra ko ucca Asana para rakhakara svayaM nIce baiThanA, prazaMsA-stavana ityAdi karanA zAstra kI vinaya hai| isa prakAra deva, guru, zAstra kI vinaya hai vaha dharma kI mUla hai| nizcaya vinaya : rAgadveSa dvArA jisa prakAra se AtmA kA ghAta nahIM ho usa prakAra pravartana karanA vaha AtmA kA vinaya hai, use nizcaya vinaya kahate haiN| vaha vinayavAna isa prakAra vicAra karatA hai ki-aba yaha merA jIva cAra gatiyoM meM bhramaNa nahIM kare, aba merA AtmA mithyAtva-kaSAya-avinayAdi se saMsAra paribhramaNa ke duHkhoM ko prApta nahIM ho - isa prakAra ciMtavana karate hue mithyAtva-kaSAya Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [241 avinayAdi se AtmA ke jJAnAdi guNoM kA ghAta nahIM karanA vaha AtmA kA vinaya hai| isI ko nizcaya vinaya kahate haiM, isI ko paramArtha vinaya kahA hai| ___vyavahAra vinaya : aba yahA~ aisA vizeSa jAnanA - jisakI mAna kaSAya ghaTa jAtI hai usI ke vyavahAra vinaya hotI hai| kisI jIva kA mujhase apamAna nahIM ho| jo dUsaroM kA sammAna karegA, vaha svayaM hI sammAna ko prApta kara legaa| jo dUsaroM kA apamAna karegA vaha svayaM hI apamAna ko prApta ho jaayegaa| sabhI se mIThe zabda bolanA vinaya hai| kisI jIva kA bhI tiraskAra nahIM karanA vaha bhI vinaya hI hai| apane ghara koI AyA ho usakA yathA yogya satkAra karanA, kisI ko sAmane jAkara livA lAnA, kisI ko uThakara ( khar3e hokara) eka hAtha se mAthA chUkara vinaya karanA, kisI ko Aiye-Aiye-Aiye ityAdi tIna bAra kahakara bulAnA, kisI ko Adara pUrvaka najadIka baiThAnA, kisI ko baiThane ko sthAna denA, kisI ko Ao-baiTho kahanA kisI ke zarIra kI kuzalatA pUchanA hama Apake hI haiM, hameM AjJA kariye, yaha Apa hI kA ghara hai, yaha ghara Apake Ane se pavitra ho gayA hai, U~cA ho gayA hai, ApakI kRpA hamAre Upara to hamezA se hai - isa prakAra vyavahAra vinaya hai| kisI ko hAtha uThAkara mAthe taka lagA lenA itanI hI vinaya hai| anya bhI dAna sanmAna kuzala pUchanA, rogI-duHkhI kI vaiyAvRtya karanA bhI vinayavAna hI ke hote haiN| duHkhI manuSyatiryaMcoM ko dhairya, vizvAsa denA, duHkha sunanA , apanI sAmarthya anusAra upakAra karanA, apane se nahIM bana sakatA ho to dhIratA-saMtoSa Adi kA upadeza denA, vaha vyavahAra vinaya hai| yaha vyavahAra vinaya paramArtha vinaya kA kAraNa hai, yaza utpanna karAtI hai, dharma kI prabhAvanA karatI hai| vacana vinaya : mithyAdRSTi kA bhI apamAna nahIM karanA, mIThe vacana bolanA, yathA yogya Adara satkAra karanA ye hI vinaya hai| mahApApI, drohI, durAcArI ko bhI kuvacana nahIM kahanA; ekendriya vikalendriyAdi tathA sarpAdi duSTa jIvoM kI virAdhanA nahIM karanA; unakI rakSA karate rahanA ye hI unakI vinaya hai| anyadharmI ke maMdira mUrti Adi se baira karake niMdA nahIM krnaa| isa prakAra paramArtha va vyavahAra donoM prakAra kI vinaya ko dhAraNa karake gRhastha ko pravartana karanA yogya hai| dekho! sampUrNa parigraha ke tyAgI vItarAgI munirAja ko bhI yadi koI mithyAdRSTi vandanA karatA hai to ve use bhI AzIrvAda dete haiM; koI cAMDAla, bhIla, dhIvara Adi nIca jAti kA bhI vandanA karatA hai to ve use pApakSayostu pApoM kA nAza ho ityAdi AzIrvAda dete haiN| isaliye yadi vinaya aMga dhAraNa karate ho to bAlaka, ajJAnI, dharma rahita, nIca-adhama jAti kA koI ho to usakI bhI vinaya karanA cAhiye; vinaya nahIM kara sakate ho to bhI usakA tiraskAra-niMdA karanA kabhI ucita nahIM hai| isa manuSya janma kI zobhA vinaya hI hai| bhagavAna gaNadhara deva to aisA kahate haiM ki vinaya binA manuSya janma kI hamArI eka ghar3I bhI nahIM biite| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra aisI vinaya guNa kI mahimA jAnakara isakA mahAna argha utAraNa kro| he vinayasampannatA aMga! hamAre hRdaya meM tumhI nirantara vAsa karo, tumhAre prasAda se aba merA AtmA kabhI bhI ATha madoM rUpa abhimAna ko prApta nahIM ho| isa prakAra vinaya sampannatA nAma kI dUsarI bhAvanA kA varNana kiyA / 2 / zIlavrateSvanatIcAra bhAvanA aba tIsarI zIlavrateSvanatIcAra bhAvanA kahate haiM / zIlavrateSvanatIcAra kA artha rAjavArtika meM aisA kahA hai-ahiMsAdi pA~ca vrata tathA ina pA~ca vratoM ko pAlane ke liye krodhAdi kaSAyoM ke tyAgarUpa zIla meM mana-vacana-kAya kI jo nirdoSa pravRtti hai vaha zIla vrateSvanatIcAra bhAvanA hai| AtmA ke svabhAva kA nAma zIla hai| Atma svabhAva kA ghAta karanevAle hiMsAdi pA~ca pApa haiN| unameM kAmasevana nAma kA eka hI pApa hiMsAdi sabhI pApoM ko puSTa karatA hai tathA krodhAdi sabhI kaSAyoM ko tIvra karatA hai / ataH yahA~ jayamAlA ke artha brahmacarya kI pradhAnatA hI varNana kiyA haiM / yaha zIla durgati ke duHkha ko haranevAlA hai, svargAdi zubhagati kA kAraNa hai, vrata-tapasaMyama kA jIvana haiN| zIla binA tapa karanA, vrata dhAraNa karanA, saMyama pAlanA, mRtaka ke zarIra samAna dekhane mAtra kA hai, kAryakArI nahIM haiM / zIlarahita kA tapa - vrata - saMyama dharma kI niMdA karAnevAlA hai / aisA jAnakara zIla nAma ke dharma ke aMga kA pAlana karo, caMcala manarUpI pakSI kA damana karo, aticAra rahita zuddha zIla ko puSTa karo / mana hAthI ke samAna hai : dharmarUpI vana kA vidhvaMsa karanevAle manarUpI madonmatta hAthI ko rokanA caahiye| calAyamAna hokara manarUpI hAthI mahAna anartha karatA hai| jaise matavAlA huA hAthI apane sthAna se nikala bhAgatA hai usI prakAra kAma se unmatta huA manarUpI hAthI apane samabhAvarUpI sthAna se nikala bhAgatA hai, kula kI maryAdA saMtoSa Adi chor3a detA hai / madonmatta hAthI to sAMkala tor3akara bhAga jAtA hai, yaha manarUpI hAthI subuddhirUpI sAMkala tor3akara ghUmatA hai| hAthI to mArga meM calAnevAle mahAvata ko girA detA he, kAmI kA mana samyagdharma ke mArga meM pravartAnevAle jJAna ko dUra kara detA hai| hAthI to aMkuza ko nahIM mAnatA hai, manarUpI hAthI guruoM ke zikSAkArI vacanoM ko nahIM mAnatA hai| hAthI to phala va chAyA dene vAle bar3e vRkSoM ko ukhAr3a pheMkatA hai, kAma se uddIpta mana svarga-mokSarUpa phala ko denevAle tathA yathArUpI sugandha ko phailAne vAle, samasta viSayoM kI Atapa ko haranevAle brahmacarya rUpI vRkSa ko ukhAr3a pheMkatA hai| hAthI to maila kIcar3a Adi ko dUra karanevAle sarovara meM snAna karake mastaka ke Upara dhUla DAlatA huA dhUla se khelatA hai, kAma se vyApta mana siddhAntarUpa sarovara meM snAna karake aneka prakAra ke ajJAnarUpa maila ko dhokara ke bhI pAparUpa dhUla se khelatA hai| hAthI to kAnoM kI capalatA dikhalAtA hai| kAma saMyukta mana pA~coM iMdriyoM ke viSayoM meM caMcalatA dikhalAtA hai / hAthI to hathinI meM rati karatA hai, kAmasaMyukta mana kubuddhirUpI hathinI meM ramatA hai| hAthI svacchanda hokara DolatA hai, mana bhI svacchanda hokara DolatA hai / hAthI to mada se masta rahatA he, kAmI kA mana rUpAdi ATha madoM se masta rahatA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [243 hai| hAthI ke najadIka koI pathika nahIM AtA hai dUra hI bhAga jAte haiM, kAma se unmatta mana ke najadIka bhI koI eka bhI guNa nahIM rahatA hai| isaliye isa kAma se unmatta manarUpa hAthI ke liye vairAgyarUpa khambhe se bAMdho, yadi yaha khulA rahA to mahAna anartha kregaa| ye kAma anaMga hai, isake pAsa aMga nahIM hai| yaha to manasija hai, mana meM hI isakA janma hotA hai| mana kA mathana karanevAlA hai isaliye ise manamatha kahate haiN| saMvara kA ari arthAt vairI hai isIliye ise saMvarAri kahate haiN| kAma se khoTA darpa arthAt garva utpanna hotA hai isaliye ise kaMdarpa kahate haiN| isake dvArA aneka manuSya-tiryaMca paraspara lar3akara mara jAte haiM isaliye ise mAra kahate haiN| isI kAraNa manuSyoM meM anya iMdriyoM ke aMga to pragaTa haiM, kAma ke aMga Dhake hue haiN| uttama puruSa to kAma ke aMga kA nAma kA bhI uccAraNa nahIM karate haiN| isake samAna dUsarA pApa nahIM hai| dharma se bhraSTa karanevAlA kAma hI hai| isa kAma ne RSi, muni, devatA, hari, hara, brahmA Adi ko bhraSTa karake apane AdhIna kiyA hai| isaliye sAre jagata ko jItanevAlA eka kAma ko hI kahA jAtA hai| isako jItanevAlA moha ko sahaja hI jIta letA hai| isaliye kAma kA tyAga karane ke liye manuSyanI, devAMganA, tiryaMcanI kA saMsarga-saMgati kAma vikAra ko utpanna karanevAlI jAnakara dUra se hI tyAga kara do| mana, vacana, kAya se striyoM meM rAga kA tyAga kro| Apa svayaM kuzIla ke mArga para nahIM calanA, anya dUsare ko kuzIla ke mArga kA upadeza nahIM denaa| koI anya jo kuzIla ke mArga para calatA ho, bhavya jIva usakI anumodanA nahIM karate haiN| bAlikA strI ko dekhakara usa para putrIvat nirvikAra buddhi kro| yauvanarUpa hAthI para baiThI, saudaryarUpa jala meM jisake sabhI aMga jUba rahe hoM, aisI rUpavatI strI meM bahina ke samAna nirvikAra buddhi karo, use sanmAna mata do, bAtacIta nahIM kro| jo zIlavAna haiM unakI dRSTi striyoM para jAte hI unake netra baMda ho jAte haiN| jo striyoM se vacanAlApa karegA, striyoM ke aMgoM ko dekhegA usakA zIla avazya bhaMga hogaa| isaliye jo vivekI gRhastha haiM unake to eka apanI strI ke sivAya anya striyoM kI saMgati, avalokana, vacanAlApa kA tyAga hotA hai tathA anya striyoM kI kathA kA vicAra svapna meM bhI nahIM AtA hai| ekAnta meM mAtA, bahina, putrI ke sAtha bhI nahIM rahate haiN| munirAja to samasta strI mAtra kA sAtha hI nahIM karate haiM, striyoM meM upadeza nahIM karate haiN| strI ke nAma hI usake prakaTa doSoM ko kahanevAle haiN| strI ke samAna isa jIva kA burA karane vAlA anya koI bairI nahIM hai, isaliye sajjana loga ise nArI kahate haiN| doSoM ko pratyakSa dekhate-dekhate hI Dhaka letI hai ataH ise strI kahate haiN| ise dekhane se puruSa kA patana ho jAtA hai isaliye isakA nAma patni hai| kumaraNa hone kA kAraNa hai isaliye isakA nAma kumArI hai| isakI saMgati se pauruSa, buddhi, bala Adi naSTa ho jAte haiN| isaliye isakA nAma abalA hai| saMsAra ke baMdha kA kAraNa hai isaliye isakA nAma vadhu hai| kuTilatA-mAyAcAra kA svabhAva rakhatI hai isaliye isakA nAma vAmA hai| isake netroM meM kuTilatA basatI hai isaliye isakA nAma vAmalocanA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 244] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra zIlavanta ko iMdra bhI namaskAra karatA hai| zIlavAna puruSa ratnatrayarUpa dhana lekara kAmAdi luTeroM ke bhaya se rahita nirvANapurI kI ora gamana karate haiN| zIla se bhUSita rUparahita bhI ho, malina ho, rogAdi sahita ho to bhI apanI saMgati se sabhI sabhAjanoM ko mohita karatA hai| zIlarahita vyabhicArI puruSa meM kAmadeva samAna rUpa ho to bhI loga usa para thU-thU kAra hI karate haiN| isakA nAma hI kuzIla hai| zIla nAma svabhAva kA hai| kAmI manuSya kA zIla jo AtmA kA svabhAva hai vaha khoTA ho jAtA hai isaliye isako kuzIla kahate haiN| kAmI manuSya dharma se, AtmA ke svabhAva se, vyavahAra kI zuddhatA se rahita ho jAtA hai isaliye ise vyabhicArI kahate haiN| isake samAna jagata meM anya khoTA karma nahIM hai isaliye kAma ko kukarma kahate haiN| kAmasevana ke samaya meM manuSya pazu ke samAna ho jAtA hai| isaliye ise pazukarma kahate haiN| brahma arthAt AtmA kA jJAna-darzana Adi svabhAva kA isase ghAta hotA hai ataH ise abrahma kahate haiN| kuzIlI kI saMgati se kuzIlI ho jAte haiN| jisane zIla kI rakSA kI usane zAnti, dIkSA, tapa, vrata, saMyama saba pAla liyaa| apane svabhAva se calAyamAna nahIM honA, use munIzvara zIla kahate haiN| zIlaguNa sabhI guNoM meM bar3A hai| zIla sahita puruSa kA thor3A bhI vrata, tapa pracura phala detA hai tathA zIla binA bahuta bhI vrata-tapa ho vaha niSphala hai| isa prakAra jAnakara apane AtmA meM zIla kI zuddhatA ke liye nitya zIla hI ko puujo| yaha zIlavrata manuSya janma meM hI hai, anyagati meM nahIM hai| ata: janma saphala karanA cAhate ho to zIla kI hI ujjvalatA kro| isa prakAra zIlavrateSvanatIcAra nAma kI tIsarI bhAvanA kA varNana kiyA / 3 / abhIkSNa jJAnopayoga bhAvanA abhIkSya jJAnopayoga nAma kI cauthI bhAvanA kA varNana karate haiN| he Atman ! yaha manuSya janma pAkara nirantara jJAnAbhyAsa hI karo, jJAna kA abhyAsa kiye binA eka kSaNa bhI vyatIta nahIM kro| jJAna ke abhyAsa binA manuSya pazu samAna hai| ataH yogyakAla meM jinAgama kA pATha karo, jaba samabhAva ho taba dhyAna karo, zAstroM ke artha kA ciMtana karo, bahuta jJAnI gurujanoM meM namratAvaMdanA-vinayAdi karo, dharma sunane ke icchuka ko dharma kA upadeza kro| isI ko abhIkSNa jJAnopayoga kahate haiN| isa abhIkSNa jJAnopayoga nAma ke guNa kA aSTa dravyoM se pUjana karake isakA argha utArana karo tathA phUloM ko donoM hAthoM kI aMjuli se isake Age kSepaNa kro| jJAnopayoga caitanya kI pariNiti hai| ataH pratikSaNa nirantara caitanya kI hI bhAvanA krnaa| anAdikAla se kAma, krodha, abhimAna, lobhAdi mere sAtha meM lage haiM, anAdi se hI inakA saMskAra mere caitanya rUpa meM ghulamila rahA hai| aba aisI bhAvanA ho - bhagavAna ke paramAgama ke sevana ke prabhAva se merA AtmA rAgadveSa Adi se bhinna apane jJAyaka svabhAva meM hI Thahara jAya, rAgAdi ke vazIbhUta nahIM ho, vahI mere AtmA kA hita hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [245 navIna ziSyoM ke Age zruta kA isa prakAra artha prakAzita karanA jisase saMzaya Adi rahita, svapara padArthoM kA yathArtha svarUpa ziSyoM ke hRdaya meM prakaTa ho jaaye| jisa prakAra pApa-puNya kA svarUpa, loka-aloka kA svarUpa, muni-zrAvaka ke dharma kA satyArtha nirNaya ho jAya usa prakAra jJAnAbhyAsa krnaa| apane citta meM saMsAra, zarIra, bhogoM, se viraktatA cintavana krnaa| saMsAra, zarIra, bhogoM kA yathArtha svarUpa kA cintavana karane se rAga-dveSamoha Adi jJAna ko viparIta nahIM kara sakate haiN| samasta dravyoM meM milA huA hone para bhI eka AtmA kA bhinna anubhava honA, vaha hI jJAnopayoga hai| jJAnopayoga dvArA jJAna kA abhyAsa karane se viSayoM kI vAMchA naSTa ho jAtI hai, kaSAyoM kA abhAva ho jAtA hai| mAyA, mithyAtva, nidAna - ina tIna zalyoM kA jJAnAbhyAsa se nAza ho jAtA hai| jJAna ke abhyAsa se hI mana sthira hotA hai, aneka prakAra ke vikalpa naSTa ho jAte haiN| jJAnAbhyAsa se hI dharmadhyAna meM - zukladhyAna meM acala hokara baiThA jAtA hai| jJAnAbhyAsa se hI vrata-saMyama se calAyamAna nahIM hote haiM, jinendra kA zAsana pravartatA hai, azubha karmoM kA nAza hotA hai, jina dharma kI prabhAvanA hotI hai| jJAna ke abhyAsa se hI logoM ke hRdaya meM pUrva kA saMcita kara rakhA huA pAparUpa RNa naSTa ho jAtA hai| ajJAnI jisa karma ko ghora tapa karake koTi pUrva varSoM meM khipAtA hai, usa karma kI jJAnI aMtarmuhUrta meM hI khipA detA hai| jinadharma kA stambha jJAna kA abhyAsa hI hai| jJAna ke prabhAva se hI samasta jIva viSayoM kI vAMchA rahita hokara saMtoSa dhAraNa karate haiN| jJAna ke abhyAsa se hI uttama kSamAdi guNa prakaTa hote haiM, bhakSya-abhakSya kA yogya-ayogya kA, tyAgane yogya-grahaNa karane yogya kA vicAra hotA hai| jJAna binA paramArtha aura vyavahAra donoM naSTa ho jAte haiN| jJAna rahita rAjaputra kA bhI nirAdara hotA hai| jJAna samAna koI dhana nahIM hai, jJAna ke dAna samAna koI dAna nahIM hai| duHkhita jIva ko sadA jJAna hI zaraNa hai| jJAna hI svadeza meM paradeza meM Adara karAnevAlA parama dhana hai| jJAnadhana ko koI cora carA nahIM sakatA hai. lUTanevAlA lUTa nahIM sakatA hai| khoMsanevAlA khoMsa nahIM sakatA hai, kisI ko dene se ghaTatA nahIM hai, jo detA hai usa kA jJAna bar3ha jAtA hai| jJAna se hI samyagdarzana utpanna hotA hai, jJAna se hI mokSa prakaTa hotA hai| samyagjJAna AtmA kA avinAzI svAdhIna dhana hai| jJAna binA saMsAra samudra meM DUbanevAle ko hastAvalaMbana dekara kauna rakSA kara sakatA hai ? vidyA ke samAna koI AbhUSaNa nahIM hai| vidyA binA kevala AbhUSaNoM se koI satpuruSoM ke dvArA Adarane yogya nahIM ho jAtA hai| nirdhana ko bhI parama nidhAna prApta karAnevAlA eka samyagjJAna hI hai| __ he bhavyajIvoM! bhagavAna vItarAga karuNAnidhAna guru tumhAre liye yaha zikSA de rahe haiM ki - apanI AtmA ko samyagjJAna ke abhyAsa meM hI lagAo, tathA mithyAdRSTiyoM ke dvArA kahe gaye mithyAjJAna kA dUra se hI parityAga kro| samyagjJAna aura mithyAjJAna kI parIkSA karake grahaNa karo, apanI saMtAna ko par3hAo, anya logoM ko bhI vidyA kA abhyAsa kraao| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 246] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jo dhanavAna haiM yadi ve apanA dhana saphala karanA cAhate haiM, to par3hanevAloM ko AjIvikA Adi dekara sthira karo; pustakeM likhavAkara vidyA par3hanevAloM ko do; pustakoM ko zuddha karo-karAo, par3hane-par3hAne ke liye sthAna ho, nirantara par3hane-sunane meM hI manuSya janma kA samaya vyatIta kro| yaha avasara bItatA calA jA rahA hai| jaba taka Ayu, kAya, iMdriyA~, buddhi, bala ThIka haiM taba taka manuSya janma kI eka ghar3I bhI samyagjJAna ke binA nahIM khoo| jJAnarUpa dhana paraloka meM bhI sAtha jaayegaa| isa abhIkSNa jJAnopayoga kI mahimA kA koTi jihvA dvArA bhI varNana nahIM kiyA jA sakatA hai| isaliye jJAnopayoga kI parama zaraNa ke liye jo gRhastha dhana sahita ho vaha bhI bhAvanA bhAye, argha utAraNa kare, tathA jo gRha ke tyAgI hoM ve bhI nirantara bhAvanA bhaaveN| isa prakAra yaha abhIkSNajJAnopayoga nAma kI cauthI bhAvanA kA varNana kiyA / / / saMvega bhAvanA __ aba pA~cavIM saMvega bhAvanA kA varNana karate haiN| saMsAra, zarIra, bhogoM se virakta hokara dharma meM anurAga karanA vaha saMvega haiM; tathA dharma va dharma ke phala meM anurAga karanA vaha saMvega hai| putra kA svarUpa : yahA~ saMsAra meM jisa putra se rAga karatA hai, vaha janma lete hI to strI kA yauvana sauMdarya Adi bigAr3a detA hai| janma lene ke bAda bar3I AkulatA karate hue, bar3e kaSTa Adi sahate hue, dhana kharca karake putra ko bar3A karate haiM; tathA rogAdi se bacAte hue, kSaNa-kSaNa bar3I sAvadhAnIpUrvaka mahAmohI-mahArAgI hokara, glAnirahita hokara, bar3e kaSTa sahakara bar3A karate haiN| vaha putra bar3A hokara acchA bhojana, acchA vastra , AbharaNa, acchA sthAna haTha pUrvaka grahaNa kara letA hai| yadi vaha mUrkha huA , vyasanI ho gayA , tIvra kaSAyI huA to rAta-dina pariNAmoM meM jo kleza hotA hai vaha kahA nahIM jA sakatA hai| putra ke moha se parigraha meM bar3I mUrchA bar3hatI hai| yadi vaha samartha ho jAye kintu apanI AjJA meM nahIM cale to pariNAma bahuta ArtarUpa ho jAte haiN| yadi apane jIvita rahate huye yuvA putra kA maraNa ho jAya to apanI mRtyu paryanta mahAdukhI rahatA hai, kaSTa nahIM miTatA hai| jabataka pitA ko apanA kAma karanevAlA samajhatA hai taba taka pitA se prema karatA hai, jaba pitA kAma karane meM asamartha ho jAtA hai to unase prema nahIM karatA hai, yadi pitA dhanarahita ho to unakA nirAdara karatA hai| isaliye putra kA svarUpa samajhakara putra se rAga chor3akara parama dharma se rAga kro| putra ke liye anyAya se dhana parigraha Adi ko grahaNa karane kA parityAga kro| strI kA svarUpa : strI bhI moha nAma ke Thaga kI bar3I phAMsI hai, mamatA upajAnevAlI hai, tRSNA ko bar3hAne vAlI hai| strI meM tIvrarAga hone se vaha dharma meM pravRtti kA nAza karanevAlI hai, lobha ko bahuta adhika bar3hAnevAlI hai, parigraha meM mUrchA bar3hAnevAlI hai, dhyAna-svAdhyAya meM vidhna karanevAlI hai, viSayoM meM aMdhA karanevAlI hai, krodhAdi cAroM kaSAyoM meM tIvratA karAnevAlI hai, saMyama kA ghAta karanevAlI hai, jhagar3e kI jar3a hai, durdhyAna kA sthAna hai, maraNa bigAr3anevAlI hai ityAdi doSoM kA mUla kAraNa jAnakara strI ke prati rAgabhAva chor3akara vItarAga dharma se apanA rAga bddh'aao| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [247 mitra kA svarUpa : isa kalikAla ke mitra bhI viSayoM meM hI ulajhAnevAle haiM, sabhI vyasanoM meM phaMsAnevAle sahAyaka haiN| jinako dhanavAna dekhate haiM unase aneka loga mitratA karate haiM, nirdhana se koI bAta bhI nahIM karatA hai| adhika kahA~ taka kheN| mitratA to vyasanoM meM Dubone ke liye hI hai| isaliye he jJAnIjanoM! yadi saMsAra meM DUba jAne kA bhaya lagatA hai to anya sabhI se mitratA chor3akara paramadharma meM anurAga kro| yaha saMsAra to nirantara janma maraNa rUpa hI hai| pratyeka jIva janma ke dina se hI mRtyu kI ora nirantara prayANa karatA hai| anaMtAnaMta kAla janma-maraNa karate ho gayA hai| ataH paMca parAvartanarUpa saMsAra se virAgatA bhaavo| iMdriyoM ke viSayoM kA svarUpa : ye jo pA~ca iMdriyoM ke viSaya haiM ve AtmA ke svarUpa ko bhulAne vAle haiM, tRSNA ko bar3hAnevAle haiM, asaMtoSa ko bar3hAnevAle haiN| viSayoM ke samAna pIr3A tIna loka meM anya nahIM hai| viSaya to narakAdi kugati ke kAraNa haiM, dharma se parAGmukha karanevAle haiM, kaSAyoM ko bar3hAnevAle haiM, jJAna ko viparIta karanevAle haiM, viSa ke samAna mAranevAle haiM; viSa aura agni ke samAna dAha upajAnevAle haiN| isaliye viSayoM meM rAga chor3ane meM hI parama kalyANa hai| jo apanA kalyANa cAhate haiM unheM viSayoM ko dUra se hI chor3a denA caahiye| __zarIra kA svarUpa : zarIra rogoM kA sthAna hai, mahAmalina durgandhita sapta dhAtu maya hai, mala-mUtrAdi se bharA hai, vAta-pitta-kaphamaya hai, vAyu ke nimitta se halana-calana Adi karatA hai, sadA hI bhUkha-pyAsa kA kaSTa lagAye rahatA hai, saba prakAra kI azucitA kA puMja hai, dina-pratidina jIrNa hotA calA jAtA hai, karor3oM upAyoM dvArA rakSA karate rahane para bhI maraNa ko prApta ho jAtA hai| aise zarIra se virakta honA hI zreSTha hai| isa prakAra latra, saMsAra, zarIra, bhogoM kA duHkhakArI svarUpa jAnakara virAgabhAva ko prApta honA hI saMvega hai| saMvega bhAvanA kA nirantara ciMtana karanA hI zreSTha hai| ataH mere hRdaya meM nirantara saMvega bhAvanA rahe, aisA ciMtavana karate huye saMsAra-zarIra-bhogoM se virakti hone para hI parama dharma meM anurAga hotA hai|| dharma kA svarUpa : dharma zabda kA artha aisA jAnanA - jo vastu kA svabhAva hai vaha dharma hai, uttama kSamAdi dazalakSaNarUpa dharma hai, ratnatrayarUpa dharma hai, tathA jIvoM kI dayArUpa dharma hai| paryAya buddhivAle ziSyoM ko samajhAne ke liye dharma zabda kA cAra prakAra se varNana kiyA hai, vastu jo AtmA usakA svabhAva hI dazalakSaNarUpa hai| kSamAdi daza bhedarUpa AtmA kA hI svabhAva hai| samyagdarzana, samyagjJAna samyakcAritra bhI AtmA se bhinna nahIM hai tathA dayA bhI AtmA kA hI svabhAva hai| jinendradeva ke dvArA kahe gaye AtmA ke svabhAvarUpa dazalakSaNa dharma meM anurAga honA saMvega hai| kapaTa rahita ratnatrayadharma meM anurAga honA saMvega hai| munIzvaroM ke tathA zrAvakoM ke dharma meM anurAga honA saMvega hai| jIvoM kI rakSA karane rUpa jIva dayA ke pariNAma honA use bhagavAna ne saMvega kahA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 248] vastu jo AtmA, usakA svabhAva kevalajJAna-kevaladarzana hai, usa svabhAva meM lIna honA vaha prazaMsA karane yogya saMvega hai| dharma meM anurAgarUpa pariNAma honA saMvega hai| dharma ke phala ko atyanta miSTa jAnanA vaha saMvega hai| dharma kA phala : ye tIrthaMkarapanA, cakravartI honA, nArAyaNa, pratinArAyaNa ,balabhadra Adi utpanna honA vaha dharma hI kA phala hai| bAdhArahita kevalI honA, svargAdi meM mahAna RddhidhArI deva honA, iMdra honA, anuttara Adi vimAnoM meM ahamindra honA vaha saba pUrva janma meM ArAdhana kiye dharma kA hI phala hai| bhogabhUmi Adi meM utpanna honA, rAjya-saMpadA pAnA, akhaNDa aizvarya pAnA, aneka dezoM meM AjJA calanA, pracura dhana-saMpadA pAnA, rUpa kI adhikatA pAnA, bala kI adhikatA caturatA, mahAna paMDitapanA, sarva loka meM mAnyatA, nirmala yaza kI vikhyAtatA, buddhi kI ujjvalatA, AjJAkArI dharmAtmA kuTumba kA saMyoga milanA, satpuruSoM kI saMgati milanA, roga rahita honA, dIrgha Ayu, iMdriyoM kI ujjvalatA, nyAya mArga meM pravartanA, vacana kI miSThatA ityAdi uttama sAmagrI kA pAnA hai, vaha kabhI dharma se prema kiyA hogA, dharmAtmAoM kI sevA kI hogI, dharma tathA dharmAtmAoM kI prazaMsA kI hogI usakA phala hai| kalpavRkSa , ciMtAmaNi ratna sabhI ko dharmAtmA ke daravAje para khar3e smjho| dharma ke phala kI mahimA koI koTi jihAoM dvArA bhI kahane meM samartha nahIM ho sakatA hai| aise dharma ke phala ko jo tInaloka meM utkaSTa jAnatA hai usake saMvega bhAvanA hotI hai| dharma sahita sAdharmI jIvoM ko dekhakara AnaMda utpanna honA, dharma kI kathanI meM AnaMdamaya honA tathA bhogoM se virakta ho jAnA vaha saMvega nAma kI pA~cavIM bhAvanA hai| isako AtmA kA hitarUpa samajhakara niraMtara isakI bhAvanA bhAvo tathA bhAvanA ke AnaMda sahita hokara isakI prApti ke liye isakA mahAna argha utAraNa kro| isa prakAra saMveganAma kI pA~cavIM bhAvanA kA varNana kiyA / 5 / zakti pramANa tyAga bhAvanA aba zaktipramANatyAga bhAvanA kA varNana karate haiN| yaha tyAga nAma kI bhAvanA prazaMsA yogya manuSya janma kA maNDana hai| apane hRdaya meM tyAga bhAva lAne ke liye aneka utsavarUpa vAditroM ko bajAkara isakA mahAna argha utAraNa kro| parigraha tyAga : bAhya-aMtaraMga donoM prakAra ke parigraha se mamatA chor3ane se tyAga dharma hotA hai| aMtaraMga parigraha caudaha prakAra kA hai, vaha isa prakAra jaannaa| jAne binA grahaNa tyAga vRthA hai| mithyAtva, strI-puruSa-napuMsakaveda rUpa pariNAma, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, rAga,dveSa ,krodha ,mAna,mAyA,lobha rUpa pariNAma-aisA caudaha prakAra kA aMtaraMga parigraha jaannaa| zarIra Adi paradravyoM meM Atmabuddhi karanA vaha mithyAtva parigraha hai| jo bhI vastu hai vaha apane dravya, apane guNa, apanI paryAyarUpa hai, vahI vastu kA apanA svarUpa hai| jaise - svarNa nAma Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [249 kA dravya hai, pIlApana Adi usake guNa haiM, kuMDala Adi usakI paryAya hai - vaha saba svarNa hI hai| isaliye svarNa anya vastu kA nahIM, svarNa hai vaha svarNa kA hI hai| anya vastu kA anya koI huA nahIM hai nahIM ,hogA nhiiN| apanA svarUpa hai vaha apanA hI hai| vaise hI - AtmA hai vaha AtmA kA hI hai, AtmA kA anya koI dravya nahIM hai| aba jo deha ko apanI AtmA mAnatA hai - maiM gorA, mai sAMvalA, maiM rAjA, maiM raMka, maiM svAmI, maiM sevaka, maiM brAhmaNa, maiM kSatriya, maiM vaizya, maiM zUdra , maiM vRddha , maiM bAlaka, maiM balavAna, maiM nirbala , maiM manuSya, maiM tiryaMca ityAdi karmakRta vinAzIka paradravya janita paryAya meM Atmabuddhi karanA vaha mithyAtva parigraha hai| mithyAdarzana se hI merA ghara, merA patra, merA rAjya, maiM nIca, maiM ucca ityAdi mAnakara sabhI para padArthoM meM Atmabuddhi karatA hai| pudagala ke nAza ko apanA nAza mAnatA hai, isake bar3hane se apanA bar3hanA, isake ghaTane se apanA ghaTanA mAnakara paryAya meM Atmabuddhi karake anAdikAla se apanA svarUpa bhUla rahA hai| samasta parigraha meM Atmabuddhi kA mUla mithyAtva nAma kA parigraha hI hai| jisake mithyAjJAna nahIM hai vaha paradravyoM meM 'hamArA' isa prakAra kahatA huA bhI paradravyoM meM kabhI apanApanA nahIM mAnatA hai| veda ke udaya se strI puruSoM meM jo kAmasevana ke bhAva hote haiN| isa kAma meM tanmaya hokara kAma ke bhAva ko AtmabhAva mAnanA vaha veda parigraha hai| kAma to vIrya Adi kA prerita kiyA huA deha kA vikAra hai, use apanA svarUpa jAnanA vaha veda parigraha hai| dhana, aizvarya , putra, strI, AbharaNAdi paradravyoM meM Asakti kA bhAva honA vaha rAga parigraha hai| anya kA vaibhava, parivAra, aizvarya, pANDitya Adi dekhakara baira bhAva karanA vaha dveSa parigraha hai| hAsya meM Asakti kA bhAva honA vaha hAsya parigraha hai| apanA maraNa hone se, mitroM kA tathA parigraha Adi kA viyoga hone se niraMtara bhayavAna rahanA vaha bhaya parigraha hai| pA~ca iMdriyoM dvArA vAMchita bhoga-upabhoga sAmagrI ko bhogane meM lIna honA vaha rati parigraha hai| aniSTa vastu kA saMyoga hone se pariNAmoM meM saMklezabhAva honA vaha arati parigraha hai| iSTa strI, putra, mitra, dhana, jIvikA Adi kA viyoga hone se unake saMyoga kI vAMchA karake saMkleza bhAva honA vaha zoka parigraha hai| dhRNAyukta pudgaloM ke dekhane se, zravaNa karane se, citavana karane se, sparza karane se, pariNAmo meM glAni utpanna ho jAnA vaha jugupsA parigraha hai| athavA anya kA puNya kA udaya dekhakara apane bhAva klezarUpa ho jAnA, suhAve nahIM vaha jugupsA parigraha hai| pariNAmoM meM roSa karake taptAyamAna ho jAnA vaha krodha parigraha hai| ucca jAti, dhanaaizvarya, rUpa, bala, tapa, jJAna nahIM, Rddhi-buddhi inase apane ko bar3A jAnakara mada karanA, tathA dUsare ko choTA jAnakara nirAdara karanA, kaThora pariNAma rakhanA vaha mAna parigraha hai| aneka chala-kapaTa Adi dvArA vakra pariNAma rakhanA vaha mAyA parigraha hai| paradravyoM ke grahaNa karane meM saMgraha karane meM tRSNA honA vaha lobha parigraha hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra isa prakAra saMsAra meM paribhramaNa ke kAraNa, AtmA ke jJAnAdi guNoM ke ghAtaka caudaha prakAra ke aMtaraMga parigraha haiM, inhIM meM mUrcchA ke kAraNa dhana, dhAnya, kSetra, svarNa, strI, putrAdi cetana acetana bAhya parigraha haiN| aMtaraMga - bahiraMga donoM prakAra ke parigraha kA tyAga karane se tyAga dharma hotA hai| yadyapi bAhya parigraha rahita to daridrI manuSya svabhAva se hI hotA hai| parantu aMtaraMga parigraha kA tyAga karanA bahuta kaThina hai| donoM prakAra ke parigraha kA ekadeza tyAga vratI zrAvaka ke hotA hai, tathA pUrNa tyAga mahAvratadhArI munirAjoM ke hotA hai| viSaya kaSAya tyAga : kaSAyoM ke tyAgane se tyAga dharma hotA hai| iMdriyoM ko viSayoM meM jAne se rokane se tyAga dharma hotA hai| rasoM kA tyAga karane se tyAga dharma hotA hai| rasanA iMdriya kI lolupatA para vijaya prApta karane se sabhI pApoM kA tyAga sahaja hI ho jAtA hai| jinendra ke paramAgama kA adhyayana karanA, dUsaroM ko adhyayana karAnA, zAstroM ko likhAnA, chapavAnA, zuddha karanA, karAnA, vaha bhI parama upakAra karanevAlA tyAga dharma hai| mana ke duSTa vikalpoM kA abhAva karanA, duSTa vikalpoM ke kAraNa chor3akara cAroM anuyogoM kI carcA meM citta ko lagAnA vaha bhI tyAga dharma hai| moha kA nAza karanevAle dharma kA upadeza zrAvakoM ko denA vaha bhI mahApuNya kA utpanna karAnevAlA hone se tyAga dharma hai| vItarAga dharma ke upadeza se aneka prANiyoM ke bhAva pApa se bhayabhIta ho jAte haiM, tathA ve dharma ke svarUpa ko samajhakara use grahaNa kara lete haiN| uttama, madhyama, jaghanya aise tIna prakAra ke pAtroM ko bhakti sahita AdaradAna denA, prAsuka auSadhi denA, jJAna ke upakaraNa - siddhAnto ke par3hane yogya pustakoM kA dAna denA, muni ke yogya va zrAvaka ke yogya vasatikA dAna denA cAhiye / guNoM ke dhArakoM ko tapa kI vRddhi kA kAraNa AhAra Adi cAroM prakAra kA dAna parama bhakti se, praphullacitta se, apane janma ko kRtArtha mAnate hue, gRhAcAra ko saphala mAnate hue, bar3e Adara se pAtra ko karanA cAhiye / pAtra dAna honA mahAbhAgya se jinakA bhalA honA hai unhIM ke dvArA hotA hai| pAtra kA lAbha honA hI durlabha hai| bhakti sahita pAtra dAna ho jAya jo usakI mahimA kahane ko kauna samartha hai ? kSudhA tRSA se jo duHkhI ho, rogI ho, daridrI ho, vRddha ho, dIna ho unako dayApUrvaka dAna denA vaha saba tyAga dharma hai| tyAga se hI manuSya janma saphala hai| tyAga se hI dhanadhAnyAdi kA pAnA saphala hai| tyAga binA gRhastha kA ghara zmazAna ke samAna hai, gRha kA svAmI puruSa mRtaka ke samAna hai, strI- putrAdi 'gRddhapakSI' ke samAna haiM jo isake dhanarUpa mA~sa ko coMTa- coMTa kara khAte haiN| isa prakAra chaTavIM tyAga bhAvanA kA varNana kiyA / 6 / zakti pramANa tapa bhAvanA aba zakti pramANa tapa bhAvanA aMgIkAra karanA, usakA varNana karate haiN| yaha zarIra duHkha kA kAraNa hai, aneka duHkha utpanna karatA hai, anitya hai, asthira hai, azuci hai, kRtaghna ke samAna hai| karoMDoM upakAra karane para bhI jaise kRtaghna apanA nahIM hotA hai, usI prakAra zarIra kI bhI aneka prakAra Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [251 se sevA upakAra karane para bhI yaha apanA nahIM hotA hai, ata: cAhe - jaise upAyoM se ise puSTa karanA ucita nahIM hai, kRSa karane yogya hI hai, to bhI guNarUpI ratnoM ke saMcaya karane kA kAraNa hai| zarIra ke binA ratnatraya dharma nahIM hotA hai, ratnatraya dharma binA karmoM kA nAza nahIM hotA hai| isaliye apane prayojana ke liye, viSayoM meM Asakti rahita hokara, sevaka ke samAna yogya bhojana dekara, yathAzakti jinendra ke mArga se virodha rahita, kAya klezAdi tapa karanA yogya haiN| tapa kiye binA iMdriyoM ke viSayoM meM lolupatA nahIM ghaTatI hai, tapa kiye binA tInaloka ko jItane vAle kAma ko naSTa karane kI sAmarthya nahIM hotI hai| tapa binA AtmA ko aceta karanevAlI nidrA nahIM jItI jA sakatI hai| tapa kiye binA zarIra kA sukhiyA svabhAva nahIM miTatA hai| yadi tapa ke prabhAva ke dvArA zarIra ko vaza meM kara rakhA hogA to kSudhA, tRSA, zIta, uSNa Adi pariSahoM ke Ane para kAyaratA utpanna nahIM hogI, saMyamadharma se calAyamAna nahIM hogaa| tapa karmoM kI nirjarA kA kAraNa hai, ataH tapa karanA hI zreSTha hai| apanI zakti ko chipAye binA jisa prakAra jinendra ke mArga se virodha rahita ho usI prakAra tapa kro| tapa nAmaka subhaTa kI sahAyatA ke binA apane zraddhAna, jJAna, AcaraNarUpa dhana ko, krodha, pramAda, Adi luTere eka kSaNa meM lUTa leMge; taba ratnatrayarUpa saMpatti se rahita hokara caturgatirUpa saMsAra meM dIrghakAla taka bhramaNa karoge / ataH jisa prakAra se vAta-pittakapha ye tridoSa viparIta hokara rogAdi utpanna nahIM kara deM usa prakAra tapa karanA ucita hai| garmI, uSNa, sabhI tapoM meM pradhAna tapa to digambarapanA hai / kaisA hai digambarapanA ? ghara kI mamatArUpa phaMde ko tor3akara, deha kA samasta sukhiyApanA chor3akara, apane zarIra meM zIta, varSA, vAyu, DAMsa, macchara, makkhI Adi kI bAdhA ko jItane ke sanmukha hokara, kopInAdi samasta vastroM kA tyAga kara, daza dizArUpa hI jisake vastra haiM aisA digambarapanA dhAraNa karanA, vaha bahuta bar3A atizayarUpa tapa jAnanA / jisake svarUpa ko dekhane-sunane para bar3ebar3e zUravIra kAMpane lagate haiM / he zakti ko prakaTa karane vAloM! yadi saMsAra ke baMdhana se chUTanA cAhate ho to jinezvara deva saMbaMdhI dIkSA dhAraNa karo / usa tapa se zarIra kA sukhiyApanA naSTa ho jAtA hai, upasarga - parISaha sahane meM kAyaratA kA abhAva ho jAtA hai; jisase svarga loka kI raMbhA, tilottamA bhI apane hAvabhAva, vilAsa, vibhrama Adi dvArA mana ko kAma vikAra sahita nahIM kara sakatI haiM, aise kAma ko naSTa karanA vaha tapa haiM / iMdriyoM ke viSayoM meM pravartane kA abhAva ho jAnA vaha tapa hai| donoM prakAra ke parigraha meM icchA kA abhAva ho jAnA vaha tapa hai / tapa to vahI hai jo nirjanavana meM parvatoM kI bhaMyakara guphA meM jahA~ bhUta - rAkSasa Adi kA aneka prakAra se vikAra pravarta rahA ho, siMha, vyAghra Adi ke bhaMyakara zabda ho rahe hoM, karor3oM vRkSoM se aMdhakAra ho rahA ho, sarpa, ajagara, rIcha cItA ityAdi bhaMyakara duSTa tiryaMcoM kA AnA jAnA ho rahA ho, aise mahAviSama sthAnoM meM bhaya rahita hokara dhyAna - svAdhyAya meM nirAkula hokara rahanA vaha tapa hai| AkarA ke lAbha-alAbha meM samabhAva rakhanA, mIThA, kaDuA, kaSAyalA, ThaMDA, garama, sarasa, nIrasa bhojana jalAdi meM lAlasA rahita, saMtoSa rUpa, amRta kA pAna karate huye AnaMda meM rahanA vaha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 252] tapa hai| duSTa deva, duSTa manuSya, duSTa tiryaMcoM dvArA kiye gaye ghora upasargoM ke Ane para kAyaratA chor3akara kaMpAyamAna nahIM honA vaha tapa hai| jisase cirakAla kA saMcita kiyA huA karma nirjarita ho jAya vaha tapa hai| kuvacana bolanevAloM meM, niMdya doSa lagAnevAloM meM, tAr3ana, mArana, agni meM jalA denA Adi upadrava karanevAloM meM dveSa buddhi se kaluSita pariNAma nahIM karanA, tathA stuti pUjanAdi karanevAloM meM rAga bhAva kA utpanna nahIM honA vaha tapa hai| ___pA~ca mahAvratoM kA dhAraNa karanA, pA~ca samitiyoM kA pAlana karanA, pA~ca iMdriyoM kA nirodha karanA, cha: AvazyakoM ko yathA samaya karanA, apane sira tathA dAr3hI-mUMcha ke bAloM ko apane hAtha se upavAsa ke dina loMcanA tapa hai| do mAha pUre ho jAne para utkRSTa kezaloMca hotA hai, tIna mAha pUre ho jAne para madhyama, cAra pUre ho jAne para jaghanya kezaloMca kahalAtA hai, vaha bhI tapa hai| anya bheSiyoM ke samAna pratidina kezaloca nahIM karate haiN| zItakAla, grISmakAla, varSAkAla meM nagna rahanA, yAvajjIvana snAna nahIM karanA, jamIna para zayana karanA, alpa nidrA lenA, dA~toM kA aMgulI se bhI maMjana nahIM karanA, eka bAra khar3e-khar3e hI rasa-nIrasa svAda chor3akara thor3A bhojana karanA, isa prakAra aTThAIsa mUlaguNoM ko akhaNDa pAlana karanA vaha bhI bar3A tapa hai| isa mUlaguNoM ke prabhAva se ghAtiyA karmoM kA nAzakara kevalajJAna prAptakara mukta ho jAte haiN| he jJAnI janoM! yaha tapa dharma kA aMga hai| tapa kI nirvighna prApti ke liye isakA stavanapUjana karake mahAna argha utAraNa kro| tapa ke dvArA dUra rahanevAlA tathA atyanta parokSa dikhane vAle mokSa bhI tumhAre bahuta nikaTa A jAtA hai| isa prakAra zakti pramANa tapa nAma kI sAtavIM bhAvanA kA varNana kiyA 7 / sAdhu samAdhi bhAvanA aba sAdhu samAdhi nAma kI AThavIM bhAvanA kahate haiN| jaise bhaMDAra meM lagI huI Aga ko gRhastha apanI upakArI vastuoM kA nAza honA jAnakara bujhAtA hI hai, kyoMki apanI upakArI vastuoM kI rakSA karanA bahuta Avazyaka hai, usI prakAra vrata-zIla Adi aneka guNoM sahita jo vratI-saMyamI ko kisI kAraNa se vighna A jAya to nighnoM ko dUra karake vrata-zIla kI rakSA karanA vaha sAdhu samAdhi hai| athavA gRhastha ke apane pariNAmoM ko bigAr3anevAlA maraNakAla A jAye, upasarga A jAye, roga A jAye, iSTa viyoga ho jAye, aniSTa saMyoga A jAye usa samaya bhayabhIta nahIM honA, vaha sAdhu samAdhi hai| __samyagjJAnI aisA vicAra karatA hai - he Atman ! tuma akhaNDa, avinAzI, jJAna, darzana svabhAvI ho, tumhArA maraNa nahIM ho sakatA hai| jo utpanna huA hai vaha naSTa hogaa| paryAya kA vinAza hotA hai, caitanya dravya kA vinAza nahIM hotA hai| pA~ca iMdriyA~, manabala , vacanabala, kAyabala, Ayubala, ucchavAsa - ye daza prANa haiN| inake nAza ko maraNa kahate haiN| tumhAre jJAna, darzana, sukha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [253 sattA ityAdi bhAva prANa haiM, unakA kabhI nAza nahIM hotA hai| ataH deha ke nAza ko apanA nAza mAnanA vaha mithyAdarzana- mithyAjJAna hai| he jJAnI! hajAroM kRmi se bhare, hAr3a-mAMsamaya, durgadhita, pragaTa vinAzIka deha ke nAza hone se tumhArA kyA hotA hai ? tuma to avinAzI jJAnamaya ho| yaha mRtyu to bar3I upakArI mitra hai jo tumheM sar3e-gale zarIra meM se nikAlakara deva Adi kI uttama deha dhAraNa karAtI hai| yadi mRtyu mitra nahIM AtA to isa deha meM abhI kaba taka aura rahanA par3atA ? roga tathA duHkhoM se bhare zarIra meM se kauna nikAlatA ? samAdhimaraNa karake AtmA kA uddhAra kaise hotA ? vrata-tapa-saMyama kA uttama phala mRtyu nAma ke mitra ke upakAra kiye binA kaise pAtA ? pApa se kauna bhayabhIta hotA ? mRtyurUpa kalpavRkSa ke binA cAra ArAdhanAoM kI zaraNa grahaNa karAkara saMsArarUpI kIcar3a meM se kauna nikAlatA ? jinakA citta saMsAra meM Asakta hai tathA deha ko apanArUpa jAnate haiM, unheM maraNa kA bhaya hotA hai| samyagdRSTi apane svarUpa ko deha se bhinna jAnakara bhayabhIta nahIM hote haiM, unhIM ke sAdhu samAdhi hotI hai| maraNa ke samaya meM jo kabhI roga, duHkha Adi AtA hai, vaha bhI samyagdRSTi ko deha se mamatva chur3Ane ke liye AtA haiM, tyAga-saMyama Adi ke sanmukha karAne ke liye AtA hai, pramAda ko chur3Akara samyagdarzana Adi cAra ArAdhanAoM meM dRr3hatA karAne ke liye AtA hai| jJAnI vicAra karatA hai - jisane janma dhAraNa kiyA hai vaha avazya maregA, yadi kAyara ho jAU~gA to maraNa nahIM chor3egA, aura yadi dhIra banA rahU~gA to maraNa nahIM chodd'egaa| isaliye durgati kA kAraNa jo kAyaratArUpa maraNa hai, use dhikkAra ho| aba aise sAhasa se marU~gA ki deha mara jAyegI kintu mere jJAna-darzana svarUpa kA maraNa nahIM hogaa| aisA maraNa karanA ucita hai| ataH utsAha sahita samyagdRSTi ke maraNa kA bhaya nahIM honA, vaha sAdhu samAdhi hai| devakRta, manuSyakRta, tiryaMcakRta upasarga hone para jisako bhaya nahIM hotA; pUrva meM bAMdhe hue karma kI nirjarA hI mAnatA hai, usake sAdhu samAdhi hai| jJAnI roga se bhaya nahIM karatA hai| vaha to apane zarIra ko hI mahAroga jAnatA hai, kyoki zarIra hI to kSudhA, tRSA, Adi mahArogoM ko utpanna karAnevAlA hai| yaha manuSya zarIra vAta, pitta, kaphAdi tridoSamaya hai| asAtAvedanIya karma ke udaya se, tridoSoM ke ghaTane-bar3hane se, jvara, khAMsI, zvAsa, atisAra, peTadarda, siradarda, netravikAra, vAtAdi kI pIr3A hone para jJAnI aisA vicAra karatA hai - mujhe yaha roga utpanna huA hai usakA aMtaraMga kAraNa to asAtAvedanIya karma kA udaya hai, bahiraMga kAraNa dravya-kSetra-kAlAdi haiM; karma ke udaya kA upazama hone para roga kA nAza ho jaayegaa| ___ asAtAvedanIya kA prabala udaya hone para bAhya auSadhi Adi koI bhI roga ko miTAne meM martha nahIM hai| asAtA karma ko harane meM koI deva, dAnava, maMtra-taMtra. auSadhi Adi samartha nahIM hai| ataH aba saMkleza chor3akara samatA grahaNa krnaa| bAhya jo auSadhi Adi haiM ,ve asAtAvedanIya karma kA udaya maMda ho jAne para sahakArI kAraNa haiN| asAtAvedanIya karma kA tIvra udaya hone para auSadhi Adi Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 254] koI bhI bAhya kAraNa roga dUra karane meM samartha nahIM hai| aisA vicAra karake asAtAvedanIya karma ke nAza kA kAraNa parama samatA bhAva dhAraNa karake, saMkleza rahita hokara sahanA, kAyara nahIM honA, vahI sAdhusamAdhi hai / iSTa kA viyoga hone para, aniSTa kA saMyoga hone para jJAna kI dRr3hatA se bhaya ko prApta nahIM honA vaha sAdhu samAdhi hai / jo jIva janma-jarA-maraNa ke bhaya sahita hai, kintu samyagdarzana Adi guNoM sahita hai, vaha isa manuSya paryAya ke aMta meM ArAdhanAoM kI zaraNa sahita va bhaya rahita hokara, dehAdi sabhI para dravyoM meM mamatA rahita hokara, vrata - saMyama sahita hokara samAdhimaraNa kI icchA karatA hai / isa saMsAra meM paribhramaNa karate hue merA anaMtAnaMta kAla bIta gayA hai| samasta samAgama aneka bAra pAyA, parantu samAdhimaraNa prApta nahIM huA hai| yadi samAdhimaraNa eka bAra bhI mila gayA hotA to phira janma-maraNa kA pAtra nahIM hotaa| saMsAra meM paribhramaNa karate hue maiMne bhavabhava meM aneka naye-naye deha dhAraNa kiye haiN| aisI kauna sI deha hai jo maiMne dhAraNa nahIM kI ? aba isa vartamAna deha meM kyoM mamatva karU~ ? mujhe bhava bhava meM aneka svajana - kuTumbIjanoM kA bhI saMbaMdha huA hai| Aja pahalI bAra hI svajana nahIM mile haiN| ata: kisa kisa svajana meM rAga karU ? mujhe bhava-bhava meM aneka bAra rAjaRddhi prApta huI hai / aba maiM isa tuccha vartamAna sampadA meM kyA mamatA karU~ ? bhava bhava meM mere aneka pAlana karanevAle mAtA-pitA bhI ho gaye haiM, abhI ye prathama bAra hI nahIM hue haiM ? mujhe bhava-bhava meM anekabAra nArIpanA bhI prApta huA hai, kAma kI tIvra lampaTatA sahita mujhe bhava-bhava meM anekabAra napusaMkapanA bhI prApta huA hai, tathA mujhe bhava-bhava meM anekabAra puruSapanA bhI prApta huA hai, to bhI veda ke abhimAna se naSTa hotA phiratA rahA / bhava-bhava meM anake jAti ke duHkhoM ko prApta huA hU~, saMsAra meM aisA koI duHkha nahIM hai jo maiMne aneka bAra nahIM pAyA ho| aisA koI iMdriya janita sukha bhI nahIM hai jo maiMne anekabAra nahIM pAyA ho / anekabAra naraka meM nArakI hokara asaMkhyAta kAla taka pramANa rahita aneka prakAra ke duHkha bhoge haiN| anekabAra tiya~coM ke bhava prApta karake anaMtabAra janma-maraNa karate hue aneka prakAra ke duHkha bhogate hue bArambAra paribhramaNa kiyA hai| maiM anekabAra dharmavAsanA rahita mithyAdRSTi manuSya bhI huA huuN| anekabAra devaloka meM bhI janma prApta huA hai, aneka bhavoM meM jinendra kI pUjA kI hai, aneka bhavoM meM guruvaMdanA bhI kI hai, aneka bhavoM meM mithyAdRSTi hokara kapaTapUrvaka AtmanindA bhI kI hai, aneka bhavoM meM durddhara tapa bhI dhAraNa kiyA hai, aneka bhavoM meM bhagavAna ke samozaraNa meM bhI ho AyA hU~, tathA aneka bhavoM meM zrutajJAna ke aMgoM kA bhI paThana-pAThanAdi kA abhyAsa kiyA hai to bhI anaMtakAla se bhavanivAsI hI rhaa| yadyapi jinendra kI pUjA karanA, guruoM kI vaMdanA karanA, Atma niMdA karanA, durddhara tapazcaraNa karanA, samozaraNa meM jAnA, jinazruta ke aMgoM kA abhyAsa karanA ityAdi kArya prazaMsA yogya haiM, pApa kA nAza karanevAle haiM, puNya baMdha ke kAraNa haiM to bhI samyagdarzana binA akRtArtha haiM (akAryakArI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [255 hai) saMsAra paribhramaNa ko nahIM roka sakate haiM, samyagdarzana binA samasta kriyA puNya kA baMdha karanevAlI hai, samyagdarzana sahita ho tabhI saMsAra kA nAza kara sakatI hai| vahI AtmAnuzAsana meM kahA hai zama vodhavRtta tapasAM pASANasyeva gauravaM puMsaH / pUjyaM mahAmaNeriva tadeva samyaktva saMyuktam / / 15 / / artha - puruSake zamabhAva, jJAna, cAritra aura tapa inakA mahAnapanA pASANa ke mahAnapane ke samAna hai, ye hI zama, bodha, cAritra va tapa yadi samyaktva sahita hoM to mahAmaNi ke samAna pUjya haiN| bhAvArtha - jagata meM maNi bhI pASANa hai tathA anya retIlA patthara bhI pASANa hai| jaise koI manuSya sAdhAraNa patthara to mana-do mana bhI bAMdhakara le jAya aura bece to eka paisA hI mile, tathA usase eka dina bhI peTa nahIM bhre| maNi koI rattI bhara bhI le jAya aura bece to hajAroM rupaye mileM, samasta janma kI daridratA miTa jaaye| usI prakAra zamabhAva, zAstroM kA jJAna, cAritra dhAraNa, ghora tapazcaraNa - ye samyaktva binA bahuta kAla dhAraNa kare to rAjya saMpadA mila jAyegI, maMda kaSAya ke prabhAva se devaloka meM paidA ho jAyegA, phira vahA~ se marakara eka iMdriya Adi paryAyoM meM paribhramaNa karegA, kintu yadi ye samyaktva sahita hoveM to saMsAra paribhramaNa kA nAza karake mukta ho jaayegaa| samyaktva binA jo mithyAdRSTi hai vaha jinarAja kI pUjana kare, nirgrantha guru kI vaMdanA kare, samozaraNa meM jAye, jinAgama kA abhyAsa kare, utkRSTa tapa kare to bhI anaMtakAla taka saMsAra meM hI nivAsa karatA rhegaa| isa tInaloka meM sukha:duHkha kI sabhI sAmagrI isa jIva ne anantabAra pAI hai, kucha bhI durlabha nahIM hai; eka sAdhusamAdhi rUpa jo ratnatraya kI labdhi hai use nirvina paraloka taka le jAnA durlabha hai| jo ratnatraya sahita hokara deha ko chor3atA hai, usake jo sAdhusamAdhi hotI hai usakI prApti durlabha hai| sAdhusamAdhi caturgati meM paribhramaNa ke duHkha kA abhAva karake nizcala, svAdhIna, ananta sukha ko prApta karAtI hai| jo puruSa sAdhusamAdhi bhAvanA ko nirvighna rUpa se prApta karane ke liye isa bhAvanA ko bhAtA huA isakA mahAna argha utAraNa karatA hai vaha zIghra hI saMsAra samudra ko pArakara ke aSTa guNoM kA dhAraka siddha bana jAtA hai| isa prakAra sAdhusamAdhi nAma kI AThavIM bhAvanA kA varNana kiyA / 8 / vaiyAvRtya bhAvanA ___aba vaiyAvRtya nAma kI navamI bhAvanA kA varNana karate haiN| kor3ha, peTa ke roga, AmavAta, saMgrahaNI kaThodara, saphodara, netra zUla , karNazUla , zirazUla, daMtazUla tathA jvara, kAsa, zvAsa, jarA ityAdi rogoM se pIr3ita jo muni tathA zrAvika haiM unako nirdoSa AhAra, auSadhi, vasatikA Adi dekara sevA-zuzruSA karanA, vinaya karanA, Adara karanA, duHkha dUra karane kA yatna karanA vaha saba vaiyAvRtya hai| jo tapa dvArA tape hue hoM, kintu roga sahita zarIra ho, unakA duHkha dekhakara unake liye prAsuka auSadhi tathA pathya Adi dvArA roga kA upazamana karanA vaha vaiyAvRtya bhAvanA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 256] muniyoM ke daza bheda hone se vaiyAvRtya ke bhI daza bheda haiN| AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSya , glAna, gaNa, kula , saMgha, sAdhu, manojJa - ina daza prakAra ke muniyoM kI paraspara meM vaiyAvatya hotI hai| kAya kI ceSTA dvArA anya dravyoM se da:kha. vedana Adi dara karane kA kArya - vyApAra karanA, pravartana karanA vaha vaiyAvRtya hai| daza prakAra ke muniyoM kA aisA svarUpa jAnanA - jinase svarga-mokSa sukha ke bIja jo vrata haiM unako Adara sahita grahaNa karake bhavya jIva apane hita ke liye pAlate haiM- AcaraNa karate haiM, aise samyagjJAna Adi guNoM ke dhAraka AcArya heN| jinakA sAmIpya prApta karake Agama kA adhyayana karate haiM, aise vrata, zIla, zruta ke AdhAra upAdhyAya haiN| jo mahAna anazanAdi tapa karane vAle haiM ve tapasvI haiN| jo nirantara zruta ke zikSaNa meM tatpara tathA vratoM kI bhAvanA meM tatpara rahate haiM ve zaikSya haiN| rogAdi ke dvArA jina kA zarIra duHkhI ho ve glAna haiN| jo vRddha muniyoM kI paripATI ke hoM ve gaNa haiN| apane ko dikSA denevAle AcArya ke jo ziSya haiM ve kula haiN| RSi, yati, muni, anagAra-ina cAra prakAra ke muniyoM kA jo samUha hai vaha saMgha hai| bahuta samaya se jo dIkSita hoM ve sAdhu haiN| jo paNDitapane dvArA, vaktApane dvArA, U~ce kula dvArA (prasiddha guru kA ziSya honA) logoM meM mAnya hokara dharma kA , gurukula kA gauravapanA utpanna karanevAle hoM - bar3hAnevAle hoM ve manojJa haiN| athavA asaMyata samyagdRSTi bhI saMsAra ke abhAvarUpapane ke kAraNa manojJa hai| ina daza prakAra ke muniyoM ke roga A jAya, parISahoM se duHkhI hokara tathA zraddhAnAdi bigar3a jAne se mithyAtva Adi ko prApta ho jA~ya to prAsuka auSadhi, bhojana-pAnI, yogya sthAna, Asana, takhata, tRNAdi kI bichAvana karake, pustaka-pIchI Adi dharmopakaraNa dvArA pratikAra-upakAra karanA, tathA punaHsamyaktva meM sthApita karanA ityAdi upakAra karanA vaha vaiyAvRtya hai, yadi bAhya jo bhojana-pAnI-auSadhi denA sambhava nahIM ho to apane zarIra dvArA hI unakA kapha, nAka kA maila, mUtrAdi dUra kara dene se tathA unake anukUla AcaraNa karane se vaiyAvRtya hotI hai| isa vaiyAvRtya meM saMyama kI sthApanA, glAni kA abhAva, pravacana meM vAtsalyatA, sanAthapanA ityAdi aneka guNa prakaTa hote haiN| vaiyAvRtya hI parama dharma hai| vaiyAvRtya nahIM ho to mokSamArga bigar3a jaayegaa| AcArya Adi apane ziSya, muni, rogI ityAdi kI vaiyAvRtya karane se bahuta vizuddhatA va uccatA ko prApta ho jAte haiN| isI prakAra zrAvaka bhI muniyoM kI vaiyAvRtya kareM, tathA zrAvakAyeM AryikA kI vaiyAvRtya kreN| auSadhidAna dvArA bhI vaiyAvRtya kare, bhakti pUrvaka yukti se deha kA AdhAra AhAradAna dekara vaiyAvRtya kreN| karma ke udaya se koI doSa laga gayA ho to use DhAMkanA, zraddhAna se calAyamAna ho gayA ho to use samyagdarzana grahaNa karAnA, jinendra ke mArga se bichur3a gayA ho to use mArga meM sthApita karanA ityAdi upakAra dvArA bhI vaiyAvRtya hotI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [257 jo AcArya Adi guru ziSya ko zruta ke aMga par3hAte haiM, tathA vrata-saMyama Adi kI zuddhi kA upadeza dete haiM vaha ziSya kI vaiyAvRtya hai| ziSya bhI guruoM kI AjJA ke anusAra pravartatA huA guruoM ke caraNoM kI sevA kare vaha AcArya kI vaiyAvRtya hai| apane caitanya svarUpa AtmA ko rAgadveSa Adi doSoM se lipta nahIM hone denA vaha apane AtmA kI vaiyAvRtya hai| apane AtmA ko bhagavAna ke paramAgama meM lagA denA, daza lakSaNarUpa dharma meM lIna ho jAnA vaha apane AtmA kI vaiyAvRtya hai| kAma, krodha, lobha Adi ke tathA iMdriyoM ke viSayoM ke AdhIna nahIM honA vaha apane AtmA kI vaiyAvRtya hai| yahA~ aura bhI vizeSa jAnanA - rogI muniyoM kA tathA guruoM kA prAtaH evaM saMdhyAkAla ( AthaNa) zayana, Asana, kamaMDala, pIchI, pustaka acchI taraha netroM se dekhakara mayUra pIchI se zodhanA; azakta rogI muni kA AhAra-auSadhi Adi dvArA saMyama ke yogya upacAra karanA; zuddha grantha ko bAMcakara, dharma kA upadeza dekara pariNAmoM ko dharma meM lIna karanA; tathA uThAnA, baiThAnA, mala-mUtra karAnA, karavaTa livAnA ityAdi saba vaiyAvRtya hai| koI sAdhu rAste meM duHkhI huA ho; bhIla, mleccha, duSTa rAjA, duSTa tiryaMcoM dvArA duHkhI huA ho, upadrava rUpa huA ho, durbhikSa , marI-vyAdhi, ityAdi upadravoM se pIr3A hone se pariNAma kAyara hue hoM to use sthAna dekara kuzala pUchakara Adara se siddhAnta kI zikSA dekara sthitikaraNa karanA vaha vaiyAvRtya hai| ___jo samartha hokara ke bhI apane bala-vIrya ko chipAkara vaiyAvRtya nahIM karatA hai vaha dharma rahita hai| usane tIrthakaro kI AjJA bhaMga kI, zrutadvArA upadezita dharma kI virAdhanA kI, apanA AcAra bigAr3a liyA, prabhAvanA naSTa kii| dharmAtmA kA Apatti meM bhI upakAra nahIM kiyA taba dharma se bimukha huA, zruta kI AjJA lopane se paramAgama se parAGmukha huaa| vaiyAvRtya se aise pariNAma hote haiM ki aho! moha agni se jalate hue jagata meM eka digambara muni hI jJAnarUpa jala ke dvArA moharUpa agni ko bujhAkara Atma kalyANa karate haiN| ve dhanya haiM jo kAma ko mArakara, rAgadveSa kA tyAgakara, iMdriyoM ko jItakara AtmA ke hita meM udyamI hue haiN| ye lokottara guNoM ke dhArI haiN| mujhe aise guNavaMtoM ke caraNoM kI zaraNa hI prApta ho| isa prakAra ke guNoM meM pariNAma vaiyAvRtya se hI hote haiN| jaise-jaise guNoM meM pariNAma magna hote haiN| vaise-vaise zraddhAna bar3hatA hai, jaba zraddhAna bar3hatA hai taba dharma meM prIti bar3hatI hai, taba dharma ke nAyaka arahantAdi paMca parameSThI ke guNoM meM anurAgarUpa bhakti bar3hatI hai| bhakti kaisI hotI hai ? mAyAcAra rahita, mithyAjJAna rahita, bhogoM kI vAMchA rahita, meru ke samAna niSkaMpa-acala, aisI jinabhakti jise hotI hai use saMsAra ke paribhramaNa kA bhaya nahIM rahatA hai| aisI bhakti dharmAtmA kI vaiyAvRtya se hotI hai| pA~ca mahAvratoM sahita, kaSAyoM se rahita, rAgadveSa ko jItanevAle, zrutajJAnarUpa ratnoM ke nidhAna, aise pAtra kA lAbha vaiyAvRtya karanevAle ko hotA hai| jisane ratnatrayadhArI kI vaiyAvRtya kI usane ratnatraya Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra se apanI jor3a svayaM ko tathA dUsaroM ko mokSamArga meM sthApita kara liyaa| jisane AcArya kI vaiyAvRtya kI hai usane sampUrNa saMgha kI-sarva dharma kI vaiyAvRtya kI, bhagavAna kI AjJA pAlI, apane tathA anya ke saMyama kI rakSA kI, zubhadhyAna kI vRddhi tathA iMdriyoM kA nigraha kiyA, ratnatraya kI rakSA kI, atyadhika dAna diyA, nirvicikitsA guNa ko prakaTa dikhAyA, jinendra ke dharma kI prabhAvanA kii| dhana kharca kara denA sulabha hai, kintu rogI kI Tahala sevA karanA durlabha hai| anya ke auguNa DhaMkanA, guNa prakaTa karanA ityAdi guNoM ke prabhAva se tIrthaMkara nAma kI prakRti kA baMdha hotA hai| yaha vaiyAvRtya meM uttama haiM, aisI jinendra kI zikSA hai| jo koI zrAvaka yA sAdhu vaiyAvRtya karatA hai vaha utkRSTa nirvANa ko prApta karatA hai| jo apanI sAmarthya ke anusAra cha:kAya ke jIvoM kI rakSA karane meM sAvadhAna hai usase samasta prANiyoM ko vaiyAvRtya hotI hai| isa prakAra vaiyAvRtya nAma kI navamI bhAvanA kA varNana kiyA / 9 / / arhanta bhakti bhAvanA aba arhantabhakti nAma kI dazamI bhAvanA kA varNana karate haiN| mana, vacana, kAya dvArA 'jina' aise do akSara sadAkAla smaraNa karanA vaha arhantabhakti hai| arahanta ke guNoM meM anurAga vaha arhanta bhakti hai| jisane pUrva janma meM solahakAraNa bhAvanA bhAI haiM vaha tIrthaMkara hokara arhanta hotA hai| usake solahakAraNa bhAvanA se utpanna adbhuta puNya ke prabhAva se garbha meM Ane ke cha: mAha pahale se iMdra kI AjJA se kubera bAraha yojana lambI, nau yojana caur3I ratnamayI nagarI kI racanA karatA hai| usake madhya meM rAjA ke rahane ke mahala kA varNana tathA nagarI kI racanA, bar3e daravAje, koTa, khAI, parakoTa ityAdi jo kubera racatA hai, usakI mahimA kA to koI hajAra jihvAoM dvArA varNana karane meM samartha nahIM hai| vahA~ tIrthaMkara kI mAtA ke garbha kA zodhana rucika dvIpAdi meM rahanevAlI chappana kumArI devI karatI haiM tathA ve deviyA~ mAtA kI aneka prakAra kI sevA karane meM sAvadhAna rahatI haiN| garbha meM Ane ke cha: mahInA pahale se kubera prabhAta, madhyAha, aparAha, eka-eka kAla meM AkAza se sAr3he tIna karor3a ratnoM kI varSA karatA hai| isake bAda bhI garbha meM Ate hI iMdra Adi cAroM nikAya ke devoM ke Asana kampAyamAna hone se cAra prakAra ke deva Akara nagarI kI pradakSiNA dekara mAtA-pitA kI pUjA satkAra karake apane-apane sthAna ko cale jAte haiN| bhagavAna tIrthaMkara sphaTika maNi ke piTArA samAna malAdi rahita mAtA ke garbha meM virAjamAna rahate haiN| kamalavAsinI cha: devI tathA rucika dvIpa meM rahanevAlI chappana kumArI devI tathA aura aneka deviyA~ mAtA kI sevA karatI haiN| nau mahInA pUrNa hone para ucita samaya meM janma hote hI cAroM nikAya ke devoM ke Asana kampAyamAna honA tathA bAjoM ke akasmAt bajane se jinendra kA janma honA jAnakara, bar3e harSa se saudharma nAma kA iMdra, eka lAkha yojana pramANa ke airAvata hAthI ke Upara baiThakara apane saudharma svarga ke ikatIsaveM paTala ke aThArahaveM zreNIbaddha vimAna se apane asaMkhyAta devoM ke parikara Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [259 sahita AtA hai| sAtha meM sAr3he bAraha karor3a jAti ke bAjoM kI mIThI dhvani, asaMkhyAta devoM dvArA kiyA jAnevAlA jaya-jayakAra zabda , aneka dhvajA, utsava sAmagrI tathA karor3oM apsarAoM kA nAcate hue utsava, karor3oM gaMdharva devoM ke sAtha gAte hue AtA hai| iMdra kA rahane kA paTala yahA~ se asaMkhyAta yojana Upara tathA asaMkhyAta yojana hI tiryaka dakSiNa dizA meM hai| vahA~ se jambUdvIpa taka asaMkhyAta yojana utsava karate hue Akara, nagarI kI pradakSiNA dekara, iMdrANI prasUtigRha meM jAkara, vahA~ mAtA ko mAyA dvArA nidrA meM sulAkara, viyoga ke du:kha ke bhaya se apanI devatva zakti dvArA dUsarA bAlaka banAkara vahA~ rakhakara, tIrthaMkara bAlaka ko bar3I bhakti se lAkara iMdra ko sauMpa detI hai| usa samaya bAla tIrthaMkara ko dekhakara iMdra ko tRpti nahIM hotI, taba vaha apane eka hajAra netra banAkara dekhatA hai| phira vahA~ IzAna Adi svargoM ke indra, bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI devoM ke iMdrAdi asaMkhyAta deva apanI-apanI senA, vAhana, parivAra sahita Ate haiN| saudharma iMdra airAvata hAthI ke Upara baiThakara bhagavAna (bAla tIrthaMkara ) ko goda meM lekara giri sumeru kI ora calatA hai| vahA~ IzAna indra chatra liye rahatA hai, sanatakumAramahendrakumAra camara durAte hue, anya asaMkhyAta deva apane-apane niyoga ke anusAra sAvadhAna hokara bar3e utsava pUrvaka merugiri ke pANDukavana meM pahu~cate haiN| vahA~ pANDuka zilA ke Upara akRtrima siMhAsana hai, usa para jinendra ( bAla tIrthaMkara ) ko virAjamAna karate haiN| phira pANDukavana se lagAkara kSIra samudra taka donoM ora deva paMktibaddha hokara khar3e ho jAte haiN| kSIra samudra meruparvata kI bhUmi se pA~ca karor3a, daza lAkha, sAr3he gunapacAsa hajAra yojana kI dUrI para hai| usa samaya meru kI cUlikA se donoM ora mukuTa, kuDaMla, hAra, kaMkaNa Adi adbhuta ratnoM ke AbhUSaNa pahine hue devoM kI paMkti kSIra samudra taka katAra bAMdhakara hAthoMhAtha kalaza sauMpatI jAtI hai| vahA~ donoM ora indra ke khar3e hone ke lie bane do choTe siMhAsanoM para saudharma va IzAna iMdra khaDe hokara hAthoM meM kalaza lekara eka hajAra ATha kalazoM dvArA ( bAla tIrthaMkara kA) abhiSeka karate haiN| una kalazoM kA mukha eka yojana kA , bIca kA udarasthAna cAra yojana caur3A, ATha yojana U~cA hotA hai| una kalazoM se nikalI dhArA bhagavAna (bAla tIrthaMkara ) ke vajavRSabhanArAca saMhanana vAle zarIra para phUloM kI varSA ke samAna bAdhA rahita he bAda iMdrANI komala vastra se poMchakara apane janma ko kRtArtha mAnatI huI svarga se lAye hue sabhI ratnamayI vastra AbharaNa pahanAtI hai| vahA~ aneka deva aneka utsava racate haiM jinheM likhane meM koI samartha nahIM hai| meru parvata se phira usI prakAra utsava karate hue vApisa Akara jinendra ko lAkara mAtA ko sauMpakara iMdra vahA~ tAMDava nRtya Adi jo utsava karatA hai, una saba utsavoM kA koI asaMkhyAta kAla taka karor3o jihvAoM dvArA varNana karane meM samartha nahIM hai| jinendra to janma se hI tIrthaMkara prakRtti ke udaya ke prabhAva se daza atizaya liye utpanna hote haiN| pasInA rahita zarIra, nIhAra, (mala, mUtra, kapha Adi) rahitapanA, zarIra meM dugdhavarNa zveta rudhira, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 260] samacaturastra saMsthAna, vajravRSabhanArAca saMhanana, adbhuta apramANa zarIra kA rUpa sauMdarya, mahAsugaMdhayukta zarIra, apramANa bala, eka hajAra ATha lakSaNa, priya-hita-madhura vacana - ye sabhI pUrva janma meM solaha kAraNa bhAvanA bhAI thIM unakA prabhAva hai| ve iMdra dvArA apane aMgaThe meM rakhA haA amRtapAna karate haiM, mAtA ke stana meM se nikalA dugdhapAna nahIM karate haiN| phira ve apanI avasthA ke barAbara bane deva kumAroM ke sAtha khelate hue vRddhi ko prApta hote haiN| svarga loka se Aye AbharaNa, vastra , bhojana Adi manovAMchita sAmagrI liye hue deva hamezA rAta-dina khar3e rahate haiN| pRthvI kA bhojana, AbharaNa, vastra Adi aMgIkAra nahIM karate haiM, svarga se Aye hue hI bhogate haiN| kumArakAla vyatIta ho jAne ke pazcAt indrAdi dvArA adbhuta utsAha pUrvaka kiye gaye utsava meM pitA dvArA bhakti pUrvaka sauMpe gaye rAjya ko grahaNa kara bhogate haiN| avasara A jAne para saMsAra, zarIra, bhogoM se virAgatA utpanna hotI hai, taba anityAdi bAraha bhAvanA bhAne lagate haiN| bAraha bhAvanA bhAte hI lokAntika deva Akara vaMdanA, stavanarUpa saMbodhana tathA vairAgya kI anumodanA karate haiN| jinendra kA virAgabhAva hote hI cAra nikAya ke indrAdi deva apane Asana kaMpAyamAna hone se avadhijJAna se jinendra ke tapa kA avasara jAnakara bar3e utsAha pUrvaka Akara abhiSeka karake devaloka ke vastra AbharaNoM se bhakti sahita sajAte haiN| phira ratnamayI pAlakI banAkara usameM jinendra ko baiThAkara, apramANa utsava tathA jaya-jayakAra zabdoccAra sahita tapa ke yogya vana meM le jAkara utArate haiN| vahA~ ve sabhI vastra, AbharaNa tyAgate haiM, deva unheM adhara meM hI jhelakara apane mastaka para rakha lete haiN| phira ve jinendra siddhoM ko namaskAra karake paMcamuSTi kezaloMca karate haiN| vahA~ kezoM ko uttama jAnakara indra ratnamayapAtra meM rakhakara bar3I bhakti se kSIra samudra meM kSepa dete haiN| samozaraNa kI mahimA kucha kAla ke pazcAt tapa ke prabhAva se va zukla dhyAna ke prabhAva se kSapakazreNI meM ghAtiyA karmoM kA nAza karake jinendra kevalajJAna utpanna karate haiM, taba arahantapada prakaTa hotA hai| kevalajJAnarUpa netra dvArA bhUta, bhaviSya, vartamAna trikAlavartI samasta dravyoM kI anantAnanta paryAyoM sahita anukrama se ( kramabaddha) eka samaya meM yugapat sabhI ko jAnate dekhate haiN| taba cAra nikAya ke deva jJAnakalyANaka kI pUjA stavana karake bhagavAna kA upadeza hone ke liye aneka ratnamayI samozaraNa kI racanA karate haiN| samozaraNa kI vibhUti kA varNana kauna kara sakatA hai ? pRthvI se pA~ca hajAra dhanuSa U~cA, jisakI bIsa hajAra sIr3hiyA~ hotI haiM, usake Upara bAraha yojana pramANa indranIla maNimaya gola bhUmi, usake Upara apramANa mahimA sahita samozaraNa racanA hotI hai| jahA~ samozaraNa kI racanA hotI haiM va bhagavAna kA vihAra hotA hai vahA~ aMdhoM ko dikhane lagatA hai, bahare sunane laga jAte haiM, lUle calane laga jAte haiM, gUMge bolane laga jAte haiN| vItarAgatA kI adbhuta mahimA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [261 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] jisake dhUlizAla Adi ratnamayI koTa, mAnastaMbha , bAvar3I, jala kI khAI, puSpavAr3I, phira ratnamayI koTa, daravAje, nATyazAlA, upavana, vedI, dhvajAbhUmi, phira ratnamayI koTa, kalpavRkSoM kA vana, ratnamaya stUpa, mahaloM kI bhUmi, sphaTikamaNi kA koTa, devacchada nAma kA eka yojana kA zrI maMDapa, sarva tarapha dvAdazasabhA, unase sevita ratnamaya tIna kaTanIyukta gaMdhakuTI meM siMhAsana ke Upara cAra aMgura aMtarikSa bhagavAna arahanta virAjamAna hote haiN| unake anantajJAna , anantadarzana, anantasukha , anantavIryamayI aMtaraMga vibhUti kI mahimA kahane ko cAra jJAna ke dhAraka gaNadhara samartha nahIM hai, anya to kauna kaha sakatA hai ? ___ samozaraNa kI vibhUti hI vacana ke agocara hai| gandhakuTI tIsarI kaTanI ke Upara hai| vahA~ devoM ke battIsa yugala, mukuTa, kuNDala, hAra, kar3e, bhujabandha Adi sabhI AbhUSaNa pahine huye cauMsaTha camara DhAra rahe haiM, adbhuta kAMti ke dhAraka tIna chatra jinakI kAMti se sUrya caMdramA bhI maMda jyoti vAle dikhAI dete haiM, unake zarIra kA prabhAmaMDala cakra vRddhiMgata ho rahA hai, jisase samozaraNa meM rAtri-dina kA bheda hI nahIM rahatA hai, sadA dina hI sA rahatA hai| tInaloka meM jaisI sugaMdha aura kahIM nahIM hotI aisI mahA sugaMdha sahita gaMdhakuTI ke Upara, devoM dvArA banAye gaye azoka vRkSa ko dekhate hI sabhI logoM kA zoka naSTa ho jAtA hai, AkAza se kalpavRkSoM ke puSpoM kI varSA hotI hai| AkAza meM sAr3he bAraha karor3a jAti ke bAjoM kI aisI madhura dhvani hotI hai, jise sunane mAtra se kSudhA, tRSA Adi sabhI roga vedanA naSTa ho jAte haiN| ratnajar3ita siMhAsana sUrya kI kAMti ko jItatA sA lagatA hai| jinendra kI divyadhvani kI adbhuta mahimA hai| trilokavartI jIvoM kA parama upakAra karanevAlI hai, mohAMdhakAra kA nAza karatI hai, sabhI jIva apanI-apanI bhASA meM zabda-artha samajha lete haiM, sabhI jIvoM ko saMzaya nahIM raha jAtA hai, svarga-mokSa ke mArga ko prakaTa karatI hai| divyadhvani kI mahimA vacana dvArA gaNadhara, iMdrAdi koI kahane meM samartha nahIM hai| jina ke samozaraNa meM siMha-hAthI, vyAghra-gAya, billI-haMsa ityAdi jAti virodhI jIva apanI baira buddhi chor3akara paraspara mitra ho jAte haiN| vItarAgatA kI adbhuta mahimA hai - asaMkhyAta deva jinendradeva kI jaya-jayakAra karate haiM, unakI nikaTatA pAkara ke devoM dvArA race kalaza, jhArI, darpaNa, dhvajA, ThonA, chatra, camara, bIjanA-ye aSTa acetana dravya bhI loka meM maMgalapane ko prApta ho jAte haiN| kevalajJAna hone ke pazcAt daza atizaya prakaTa hote haiM -cAroM tarapha sau-sau yojana subhikSatA, AkAza meM gamana , bhUmi kA sparza nahIM honA , unase kisI bhI prANI kA ghAta nahIM honA, upasarga kA abhAva, cAra mukha dikhanA, samasta vidyAoM kA IzvarapanA, chAyA rahitapanA, netroM ke palaka nahIM jhapakanA, nakha-keza nahIM bddh'naa| ye daza atizaya ghAtiyA karmo kA nAza hone se svayaM prakaTa ho jAte haiN| tIrthaMkara prakRtti ke prabhAva se devoM dvArA kiye caudaha atizaya hote haiM - arddha mAgadhIbhASA, samasta jana samUha meM maitrI bhAva, sabhI RtuoM ke phala-phUla-pattoM sahita vRkSoM kA ho jAnA, pRthvI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra kA tRNakaMTaka-raja rahita darpaNa samAna ratnamayI ho jAnA, zItala-maMda-sugaMdha pavana kA calanA, sabhI jIvoM ke AnaMda prakaTa ho jAnA, anukUla pavana calanA, sugaMdhita jala kI vRSTi se bhUmi kA dhUla rahita ho jAnA, jahA~-jahA~ caraNa rakhate jAte haiM vahA~-vahA~ sAta Age, sAta pIche, sAta dAyeM, sAta bAyeM tathA eka bIca meM aise paMdraha-paMdraha kamaloM kI paMdraha paMktiyoM meM kula do sau paccIsa kamaloM kI deva racanA karate jAte haiM, AkAza Upara nirmala ho jAtA hai, dizAyeM cAroM tarapha nirmala ho jAtI hai, cAroM nikAya ke deva jaya-jayakAra zabda bolate haiM, dharmacakra ekahajAra kiraNoM kI ArAM sahita apane prakAza se sUrya maMDala kA bhI tiraskAra karatA huA Age-Age calatA jAtA hai, va aSTa maMgala drvy| ye caudaha devakRta atizaya prakaTa hote haiN| kSudhA, tRSA, janma, jarA, maraNa, roga, zoka, bhaya, vismaya, rAga, dveSa, moha, arati, ciMtA, sveda, kheda, mada, nidrA - ina aThAraha doSa rahita arahaMta kI vaMdanA, stavana, dhyAna kro| sukha ko prApta karAnevAle arahaMta haiM, unakA stavana karanA caahiye| yaha arahanta bhakti saMsAra samudra se tArane vAlI hai, usakA nirantara ciMtavana kro| arhanta ke guNoM kI apekSA to anaMta nAma haiM, tathA bhakti se bhare iMdra ne bhagavAna kA eka hajAra ATha nAmoM dvArA stavana kiyA hai| jo alpa sAmarthya ke dhArI haiM ve bhI apanI zakti pramANa pUjana, vaMdana, stavana, namaskAra, dhyAna kreN| arahanta bhakti saMsAra samudra se tAranevAlI hI hai| samyagdarzana meM tathA arahanta bhakti meM nAma bheda hai, artha bheda nahIM haiN| arahanta bhakti narakAdi gati ko haranevAlI hai| jo isa bhakti kI pUjana, stavana karake argha utAraNa karate haiM ve devoM kA sukha bhogakara, phira manuSya kA sukha bhogakara avinAzI sukha ke dhArI akSaya avinAzI siddhoM ke jaise sukha ko prApta ho jAte haiN| isa prakAra arahanta bhakti nAma kI dazavI bhAvanA kA varNana kiyA / 10 / AcArya bhakti bhAvanA aba AcArya bhakti nAma kI gyArahavIM bhAvanA kA varNana karate haiM, vahI gurubhakti hai| ve dhanya bhAgya haiN| jinheM vItarAga guruoM ke guNoM meM anurAga hotA hai| dhanya puruSoM ke mastaka ke Upara guruoM kI AjJA pravartatI hai| AcArya to aneka guNoM kI khAna haiM, zreSTha tapa ke dhAraka haiN| isaliye apane mana meM inake guNoM ko smaraNa karake pUjiye, argha utAraNa kIjiye, unake Age puSpAMjali kSepiye, jisase mujhe aise guruoM ke caraNoM kI zaraNa hI prApta hove| AcArya kA svarUpa : kaise hote haiM AcArya ? jinakA anazana Adi bAraha prakAra ke ujjvala tapoM meM nirantara udyama hai, chaha Avazyaka kriyAoM meM sAvadhAna haiM, paMcAcAra ke dhAraka haiM, dazalakSaNa dharmarUpa jinakI pariNati hai, mana-vacana-kAya kI gupti sahita haiN| aise chattIsa guNoM ke dhArI AcArya hote haiN| samyagdarzanAcAra ko nirdoSa dhAraNa karate haiN| samyagjJAna kI zuddhatA se yukta haiN| teraha prakAra ke cAritra kI zuddhatA ke dhAraka haiN| tapazcaraNa meM utsAha yukta haiM, tathA apanI zakti ko nahIM chipAte hue bAIsa parISahoM ko jItane meM samartha, aise nirantara paJca AcAra ke dhAraka haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [263 aMtaraMga-bahiraMga parigraha se rahita haiM, nirgrantha mArga meM gamana karane meM tatpara haiM, upavAsa velA-telA paMcopavAsa , pakSopavAsa , mAsopavAsa karane meM tatpara haiM, tathA nirjana vana meM parvatoM ke darAr3e meM guphAoM ke sthAna meM nizcala zubha dhyAna meM mana ko dhArate haiN| ziSyoM kI yogyatA ko acchI taraha se jAnakara dIkSA dene meM va zikSA karane meM nipuNa haiM, yukti se saba prakAra ke nayoM ke jAnanevAle haiM, apane zarIra se mamatva chor3akara rahate haiM, rAtri-dina saMsAra kUpa meM patana ho jAne se bhayavAna haiN| jinhoMne mana-vacana-kAya kI zuddhatA sahita nAsikA ke agrabhAga meM netrayugala ko sthApita kiyA hai, aise AcArya ko mastaka sahita apane sabhI aMgoM ko pRthvI meM navAkara vaMdana karanA caahiye| una AcAryoM ke caraNoM ke sparza se pavitra haI raja ko aSTa dravya se pjiye| isa prakAra saMsAra paribhramaNa ke naSTa karanevAlI AcArya bhakti hai| AcArya ke vizeSa guNa : aba yahA~ aisA vizeSa jAnanA - jo AcArya haiM ve samasta dharma ke nAyaka haiM, AcAryoM ke AdhAra se samasta dharma haiN| ataH ina guNoM ke dhAraka ko hI AcArya honA caahiye| ___bar3e rAjAoM ke, rAjA ke maMtrI ke, mahAna zreSThiyoM ke kula meM utpanna hue hoM; jinake svarUpa ko dekhate hI pariNAma zAMta ho jAya aise manohara rUpa vAle hoM; jinakA ucca AcAra jagata meM prasiddha ho; pahale gRhastha avasthA meM bhI kabhI hIna AcAra niMdya vyavahAra nahIM kiyA ho; vartamAna bhoga sampadA chor3akara viraktatA ko prApta hue hoM, laukika vyavahAra tathA paramArtha ke jJAtA hoM; buddhi kI prabalatA tathA tapa kI prabalatA ke dhAraka hoN| saMgha ke anya muniyoM se jaisA tapa nahIM bana sake vaise tapa ke dhAraka hoM; bahuta kAla ke dIkSita hoM; bahuta kAla taka guruoM kA caraNasevana kiyA ho, vacana meM atizaya sahita hoM; jinake vacana sunate hI dharma meM dRr3hatA ho, saMzaya kA abhAva ho, jo saMsAra-zarIra-bhogoM se dRr3ha-nizcala virAgatA vAle hoM; siddhAnta sUtra ke artha ke pAragAmI hoM; iMdriyoM kA damana karake isaloka-paraloka saMbaMdhI bhoga-vilAsa rahita hoM; dehAdi meM nirmamatva hoM, mahAdhIra ho; upasarga-parISahoM se jinakA citta kabhI calAyamAna nahIM ho| yadi AcArya hI vicalita ho jAMya to sakala saMgha bhraSTa ho jAye, dharma kA lopa ho jaaye| svamata paramata ke jJAtA ho, anekAnta vidyA meM krIr3A karanevAle hoM, anya ke prazna Adi kA kAyaratA rahita tatkAla uttara denevAle hoM, ekAnta pakSa kA khaMDana kara satyArtha dharma kI sthApanA karane kI jinameM sAmarthya ho, dharma kI prabhAvanA karane meM udyamI hoM, guruoM ke nikaTa prAyazcita Adi zAstra par3hakara chattIsa guNoM ke dhAraka hoM unheM samasta saMgha kI sAkSI pUrvaka guruoM kA diyA AcArya pada prApta hotA hai| jo itane guNoM kA dhAraka ho usI ko AcAryapanA hotA hai| ina gaNoM ke binA yadi AcArya hogA to dharmatIrtha kA lopa ho jAyegA. unmArga (viparIta) kI pravRtti ho jAyegI, samasta saMgha svecchAcArI ho jAyegA, zAstra kI paripATI tathA AcAra kI paripATI TUTa jaayegii| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 264] AcArya ke ATha guNa : AcArya ke anya aSTa guNa haiM jinakA dhAraNa karanevAlA hI AcArya honA cAhiye - AcAravAna, AdhAravAna, vyavahAravAna, prakarttA, apAyopAyavidarzI, avapIr3aka, aparitrAvI, niryApaka - ye ATha guNa haiN| AcAravAna : jo pA~ca prakAra kA AcAra dhAraNa karatA haiM, use AcAravAna kahate haiN| bhagavAna sarvajJa vItarAga deva ne apane divya nirAvaraNa jJAna dvArA jIvAdi tattvoM ko pratyakSa dekhakara kahA hai, unameM samyakzraddhAna rUpa pariNati honA vaha darzanAcAra haiN| svapara tattvoM kA nirbAdha Agama aura AtmAnubhava se jAnanerUpa pravRtti vaha jJAnAcAra hai| hiMsAdi pA~ca pApoM ke abhAvarUpa pravRtti vaha cAritrAcAra haiN| aMtaraMga-bahiraMga tapa meM pravRtti vaha tapAcAra hai| parISaha Adi Ane para apanI zakti ko nahIM chipAkara dhIratArUpa pravRtti vaha vIryAcAra hai| aura bhI daza prakAra ke sthiti kalpa Adi AcAra meM tatpara ho| samiti-gupti Adi kA kathana kareM to kathana bahuta bar3ha jaayegaa| pA~ca prakAra kA AcAra Apa svayaM nirdoSa pAle, tathA anya ziSyoM ko bhI nirdoSa AcaraNa karAne meM udyamI ho vahI cArya hai| yadi AcArya svayaM hI hInAcArI ho to vaha ziSyoM se zuddha AcaraNa nahIM karA skegaa| jo hInAcArI hogA, vaha AhAra, vihAra, upakaraNa, vasatikAdi azuddha grahaNa karA degaa| jo svayaM hI AcArahIna hogA vaha zuddha upadeza nahIM kara skegaa| isaliye AcArya ko AcAravAna hI honA caahiye|| AdhAravAna : jinake jinendra kA kahA cAroM anuyoga kA AdhAra ho, syAdvAda vidyA kA pAragAmI ho, zabda vidyA, nyAya vidyA, siddhAnta vidyA kA pAragAmI ho| pramANa, naya, nikSepa dvArA va svAnubhava ke dvArA bhalI prakAra se jisane tatvoM kA nirNaya kiyA ho vaha AdhAravAna hai| jisake zruta kA AdhAra nahIM ho vaha anya ziSyoM kA saMzaya, ekAntarUpa haTa tathA mithyAcaraNa kA nirAkaraNa nahIM kara skegaa| anaMtAnaMta kAla se paribhramaNa karate Aye jIva ko ati durlabha manuSya janma kI prApti , usameM bhI uttama deza, jAti, kula, iMdriyoM kI pUrNatA, dIrghAyu, satsaMgati, zraddhAna, jJAna, AcaraNa-ye uttarottara durlabha saMyoga pAkara, yadi alpajJAnI guru ke pAsa rahanevAlA ziSya huA to vaha satyArtha upadeza nahIM prApta karane ke kAraNa, apanA svarUpa yathArtha nahIM jAnakara saMzayarUpa ho jAyegA tathA mokSamArga ko atidUra atikaThina jAnakara ratnatraya mArga se vicalita ho jaayegaa| satyArtha upadeza binA viSaya kaSAyoM meM ulajhe mana ko nikAlane meM samartha nahIM hogA, tathA rogakRta vedanA meM va upasarga pariSahoM se vicalita huye bhAvoM ko zAstra ke atizayarUpa upadeza binA thAmane ko samartha nahIM hogA; yadi maraNa A jAye taba saMnyAsa ke avasara meM AhAra-pAna kA tyAga kA yathA avasara deza-kAla sahAyaka-sAmarthya ke krama ko samajhe binA ziSya ke bhAva vicalita ho jAyeM yA ArtadhyAna ho jAye to sugati bigar3a jAyegI, dharma kA apavAda hogA, anya muni bhI dharma meM zithila ho jAyeMge, yaha to bar3A anartha hai ? yaha manuSya AhAramaya hai, AhAra se hI jI rahA hai, AhAra kI hI nirantara vAMchA karatA hai| jaba roga ke kAraNa tathA tyAga kara dene se AhAra chUTa jAtA hai tathA duHkha se jJAna-cAritra meM zithila Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [265 ho jAtA hai, dharmadhyAna rahita ho jAtA hai, taba bahazrutaguru aisA upadeza dete haiM jisase kSudhAtRSA kI vedanA rahita hokara upadezarUpa amRta se sIMcA huA samasta klezarahita huA dharmadhyAna meM lIna ho jAtA hai| kSudhA, tRSA, rogAdi kI vedanA sahita ziSya ko dharma ke upadeza rUpa amRta kA pAnI tathA uttama zikSA rUpa bhojana dvArA jJAnasahita guru hI vedanA rahita karate haiN| bahuzrutI ke AdhAra binA dharma nahIM rahatA hai| isaliye jo AdhAravAna AcArya ho usI kI zaraNa grahaNa karanA yogya hai| yadi ziSya vedanA se duHkhI ho rahA ho to usakA zarIra sahalAnA, hAtha paira mastaka dAbanA, mIThe zabda bolanA ityAdi dvArA duHkha dUra kre| pUrva meM jo aneka sAdhuoM ne ghora pariSaha sahakara AtmakalyANa kiyA unakI kathA kahakara deha se bhinna AtmA kA anubhava karAkara vedanA rahita kre| he mune! aba duHkha meM dhairya dhAraNa karo, saMsAra meM kauna-kauna se duHkha nahIM bhoge? yadi vItarAgI kI zaraNa grahaNa karoge to daHkhoM kA nAza karake kalyANa ko prApta ho jAoge - ityAdi bahata prakAra se kahakara mArga se vicalita nahIM hone de. aisA AdhAravAna guru hI zaraNa lene yogya hai / 2 / hAravAna : AcArya ko vyavahAra prAyazcita zAstra kA jJAtA honA cAhiye kyoMki prAyazcita zAstra to jo AcArya hone ke yogya hotA hai usI ko par3hAyA jAtA haiM, auroM ke par3hane yogya nahIM hai| jo jina Agama kA jJAtA ho, mahAdhairyavAna ho, prabalabuddhi kA dhAraka ho vahI prAyazcita de sakatA hai| dravya, kSetra. kAla, bhAva, kriyA, pariNAma, utsAha , saMhanana, paryAya, dIkSA kA kAla , zAstra jJAna, puruSArtha Adi ko acchI taraha jAnakara jo rAga-dveSa rahita hotA hai vahI prAyazcita detA hai| __jisameM itanI pravINatA ho ki yaha jAna sake ki prAyazcita lenevAle ko kitanA prAyazcita dene para usake pariNAma ujjvala ho jAyeMge, doSa kA abhAva ho jAyegA, vratoM meM dRr3hatA hogI, aisA jJAtA ho| jise AhAra kI yogyatA-ayogyatA kA jJAna ho, isa kSetra meM aise prAyazcita kA nirvAha hogA yA nahIM hogA, isa kSetra meM vAta-pita-kapha-zIta-uSNatA kI adhikatA hai, yA samapanA hai, athavA isa kSetra meM mithyAdRSTiyoM kI adhikatA hai yA maMdatA hai| dharmAtmAoM kI adhikatA hai yA maMdatA hai, yaha jAnakara prAyazcita kA nirvAha hotA dikhAI de to prAyazcita denA caahiye| zIta-uSNa-varSAkAla ko, avasarpiNI-utsarpiNI kA tIsarA, cauthA, paMcama kAla ko dekhakara kAla ke AdhIna prAyazcita kA nirvAha hotA dikhAI de to prAyazcita de| pariNAma dekhanA cAhiye, yaha bhI dekhanA ki tapazcaraNa meM isakA tIvra utsAha hai yA maMda hai| saMhanana kI hInatA-adhikatA, bala kI maMdatA-tIvratA bhI dekhanA caahiye| yaha bhI dekhanA cAhiye ki yaha bahuta kAla kA dIkSita hai yA navIna dIkSita hai, sahanazIla hai yA kAyara hai, bAla-yuvA-vRddha avasthA bhI dekhanA cAhiye; Agama kA jJAtA hai yA maMda jJAnI, puruSArthI hai yA maMda udyamI hai - ityAdi kA jJAtA hokara prAyazcita denA caahiye|| doSarUpa AcaraNa jisa prakAra phira nahIM kare tathA pUrva meM kiye doSa dUra ho jA~ya , usa prakAra zAstra ke anukUla prAyazcita denA caahiye| jisane guruoM ke nikaTa prAyazcita zAstra se va artha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra se par3hA nahIM, vahI yadi dUsaroM ko prAyazcita detA hai to saMsArarUpa kIcar3a meM DUbatA hai, apayaza upArjana karatA hai tathA unmArga kA upadeza dekara samyaGmArga kA nAza karake mithyAdRSTi hotA hai| jo itane guNoM kA dhAraka ho use prAyazcita zAstra par3hAkara guru apanA AcArya pada de dete haiN| jo mahAna kAla meM utpanna huA ho, vyavahAra-paramArtha kA jJAtA ho, kisI bhI kAla meM apane mUla guNoM meM aticAra nahIM lagAtA ho, cAroM anuyogarUpa zAstrasamudra kA pAragAmI ho, dhairyavAna ho, kulavAna ho, parISaha jItane meM samartha ho, devoM dvArA kiye gaye upasarga se bhI jo calAyamAna nahIM ho, vaktApane kI zakti kA dhAraka ho, vAdI-prativAdI ko jItane meM samartha ho, viSayoM se atyanta virakta ho, bahuta samaya taka gurusaMgha meM rahA ho, sarvasaMgha ke mAnya ho, samasta saMgha ne pahale hI jisameM AcAryapane kI yogyatA jAna lI ho, jise guruoM kA diyA prAyazcita zAstra kA jJAtA hokara AcAryapane kI yogyatA jAna lI ho, vaha prAyazcita detA hai| itane guNoM binA, jaise mUr3ha vaidya yadi deza, kAla, prakRti Adi ko nahIM jAnatA hai to vaha rogI ko mAra DAlatA hai, usI prakAra vyavahAra jJAna rahita mUr3ha guru bhI ziSya ko saMsAra meM DubonevAlA hI hai| isaliye AcArya ko vyavahAravAna honA hI cAhiye / / prakartA : AcArya ko prakarttA guNa sahita honA caahiye| saMgha meM koI rogI ho, vRddha ho, azakta ho, bAlaka ho jisane sanyAsa dhAraNa kara liyA ho unakI vaiyAvRtya meM niyukta kiye gaye muni to sevA karate hI haiM, parantu svayaM AcArya bhI yadi saMgha ke muniyoM meM koI azakta ho jAye to use uThAnA, baiThAnA, zayana karAnA, mala-mUtra-kapha tathA khUna-pIva Adi zarIra se dUra karanA, dhonA, uThAnA, prAsuka sthAna meM phekanA, dharmopadeza denA, dharmagrahaNa karAnA ityAdi Adara pUrvaka bhaktisahita vaiyAvRtya kre| unako dekhakara saMgha ke sabhI muni veyAvRtya karane meM sAvadhAna ho jAte haiM tathA vicAra karate haiM :___ aho dhanya haiM yaha gurU bhagavAna parameSThI karUNAnidhAna , jinake dharmAtmA meM aisA vAtsalya haiN| hama mahAniMdya hai, AlasI ho rahe haiM, hamAre hote hue bhI gurU sevA kare - yaha hamArA pramAdIpanA dhikkArane yogya haiM, baMdha kA kAraNa hai| aisA vicAra kara samasta saMgha vaiyAvRtya meM udyamI ho jAtA haiN| yadi AcArya svayaM pramAdI ho to sakalasaMgha vAtsalya rahita ho jaaye| isaliye AcArya kA kartRtya guNa mukhya hai| samasta saMgha kI vaiyAvRtya karane kI jisameM kSamatA ho vaha AcArya hotA hai, koI hIna AcArI ho to use zuddha AcAra grahaNa karAte haiM, koI maMda jJAnI ho to use samajhAkara cAritra meM lagAte haiM, kisI ko prAyazcita dekara zuddha karate hai, kisI ko dharmopadeza dekara dRr3hatA karAte haiN| dhanya haiM AcArya! jinako unakI zaraNa prApta ho gaI unako mokSamArga meM lagAkara uddhAra kara dete haiN| isaliye AcArya kA praka guNa pradhAna hai / 4 / apAyopAya - vidarzI : apAyopAya - vidarzI nAma kA AcArya kA pA~cavA~ guNa hai| koI sAdhu kSudhA, tRSA, roga vedanA se klezita pariNAmarUpa ho jAye, tIvra rAga-dveSa rUpa ho jAye, lajjA se bhaya se yathAvat AlocanA nahIM kare, ratnatraya meM utsAha rahita ho jAye, dharma meM zithila ho jAye use apAya arthAt ratnatraya kA nAza, upAya arthAt ratnatraya kI rakSA kA prakaTa aisA guNa-doSa dikhAye ki Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [267 vaha ratnatraya ke nAza hone se kAMpane lage tathA ratnatraya ke nAza se apanA nAza va narakAdi kugati meM patana sAkSAt dikhAI dene lage / ratnatraya kI rakSA se saMsAra se uddhAra hokara ananta sukha kI prApti upadeza dvArA sAkSAt dikhalA deM, aisA upadeza dene kI sAmarthya jisameM ho vaha apAyopAya -vidarzI kA dhAraka AcArya hotA hai| yahA~ upadeza likhane se kathana bahuta ho jAyegA, isaliye nahIM likhA hai / 5 / avapIr3aka : aba avapIr3aka nAma kA chaThA~ guNa kahate haiM / koI muni ratnatraya dhAraNa karake bhI lajjA se, bhaya se, abhimAna, gaurava Adi se apanI zuddha yathAvat AlocanA ( bhUla svIkAra karanA) nahIM karatA hai to AcArya use sneha se bharI, kAnoM ko mIThI, tathA hRdaya meM praveza karane vAlI zikSA dete haiM - he mune! bahuta durlabha ratnatraya ke lAbha ko tuma mAyAcArI dvArA naSTa nahIM kro| mAtA-pitA ke samAna apane gurUoM ke pAsa apanA doSa prakaTa karane meM kyA zarma haiM? vAtsalya dhArI guru bhI apane ziSya ke doSa prakaTa karake ziSya kA tathA dharma kA apavAda nahIM karAte haiM / ataH zalya dUra karake AlocanA kro| jisa prakAra ratnatraya kI zuddhatA va tapazcaraNa kA nirvAha hogA usI prakAra dravya, kSetra kAla, bhAva ke anusAra tumheM prAyazcita diyA jAyegA / ataH bhaya chor3akara nirdoSa AlocanA karo / jo aise sneharUpa vacanoM dvArA bhI mAyA zalya nahIM chor3atA hai, to teja ke dhArI AcArya jabaradastI se ziSya kI zalya ko nikAlate haiN| jisa samaya AcArya ziSya se pUchate haiM ki 'he mune! kyA yaha doSa aisA hI hai, satya kaho ?' taba unake teja va tapa ke prabhAva se, jaise siMha ko dekhate hI syAra khAte hue mAMsa ko tatkAla ugala detA hai, tathA jaise mahAna pracaNDa tejasvI rAjA aparAdhI se pU~chatA hai taba usase tatkAla satya kahate hI banatA hai, usI prakAra ziSya bhI mAyA zalya ko nikAla detA hai / - yadi ziSya satya nahIM bolakara apanA mAyAcAra nahIM chor3atA hai, to guru tiraskAra ke vacana bhI kahate haiM 'he mune! hamAre saMgha se nikala jAo, hamase tumhArA kyA prayojana hai ? jo apane zarIra kA maila dhonA cAhegA vaha nirmala jala se bhare sarovara ko prApta karegA, jo apane mahAna roga ko dUra karanA cAhegA vaha pravINa vaidya ko prApta karegA / usI prakAra jo ratnatrayarUpa paramadharma kA aticAra dUra karake ujjvala karanA cAhegA vaha guru kA Azraya legaa| tumheM ratnatraya kI zuddhatA karane meM Adara nahIM hai isaliye yaha munipanA, vratadhAraNa karanA, nagna hokara kSudhAdi parISaha sahane kI viDaMbanA dvArA kyA sAdhya hai ? saMvara - nirjarA to kaSAyoM ko jItane se hotI hai, jaba mAyA kaSAya kA hI tyAga nahIM kiyA to vrata, saMyama, mauna dhAraNa karanA vyartha hai / mAyAcArI kA nagna rahanA aura parISaha sahanA vyartha hai / tiryaMca bhI parigraha rahita nagna rahate haiM / ataH tuma dUrabhavya ho, hamAre baMdane yogya nahIM ho| tumhAre bhAva to aise haiM ki yadi hamArA doSa prakaTa ho jAyegA to hama niMdya ho jAyeMge, hamArA uccapanA ghaTa jAyegA, kintu tumhArA aisA mAnanA baMdha kA kAraNa hai| zramaNa to stuti-niMdA meM samAna pariNAma rakhanevAle hote haiN| isa prakAra guru kaThora vacana kahakara bhI mAyAcAra Adi kA abhAva karAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra kaise hote haiM avapIr3aka AcArya ? jo balavAna ho, upasarga - parISaha Ane para kAyara nahIM ho, pratApavAna ho, jisakA vacana ullaMghana karane meM koI samartha nahIM ho| prabhAvavAna ho, jise dekhane ke sAtha hI doSa kA dhAraka sAdhu kAMpane lage, jise bar3e-bar3e vidyA ke dhAraka jhukakara vaMdanA karate hoM, jisakI ujjvala kIrti vikhyAta hotI hai, jisakI prasaMzA sunate hI usake guNoM meM dRr3ha zraddhA ho jAtI ho, jisake vacana jagata meM dekhe binA hI dUra dezoM meM pramANa mAne jAte hoM, siMha ke samAna nirbhaya ho| aisA avapIr3akaguNa kA dhAraka guru jisa prakAra ziSya kA hita ho usa prakAra se upakAra karatA hai / jaise bAlaka kA hita vicAranevAlI mAtA rote huye bAlaka ko bhI dAbakara muMha kholakara jabaradastI ghRta, dugdha, auSadhi Adi pilAtI hai, usI prakAra ziSya kA hita vicArane vAle AcArya bhI mAyA zalyasahita - ziSyamuni kA jabaradastI doSa dUra karate haiM, athavA kaTuka auSadhi ke samAna pazcAt hita karate haiN| jo jihvA se mIThA bole kintu ziSya ko doSoM se nahIM chur3Ave, vaha guru bhalA nahIM hai| jo vacana se tAr3anA dekara bhI doSoM se chur3AtA hai, vaha guru pUjane yogya hai / ataH avapIr3akaguNa kA dhAraka hI AcArya hotA hai / 6 / aparistrAvI : aba aparistrAvI guNa kahate haiN| ziSya jisa doSa kI guru se AlocanA karatA hai, guru usa doSa ko kisI dUsare ko nahIM batalAte haiM / jaise tapAye hue lohe ke dvArA piyA huA jala bAhara nahIM nikalatA hai, usI prakAra ziSya se sune hue doSa ko AcArya kisI dUsare ko nahIM batAte haiM vaha aparistrAvI guNa hai| ziSya to guru kA vizvAsa karake kahatA hai, kintu yadi guru ziSya kA doSa prakaTa kara detA hai, dUsaroM ko batA detA hai to vaha guru nahIM hai, adhama hai, vizvAsaghAtI he| 268] --- koI ziSya apane doSa ko guru ke dvArA prakaTa kiyA gayA jAnakara duHkhI hokara AtmaghAta kara letA hai, koI krodha meM Akara ratnatraya kA tyAga kara detA hai, koI guru kI duSTatA jAnakara anya saMgha meM calA jAtA hai / 'jaise merI avajJA kI hai vaise hI tumhArI bhI avajJA karU~gA' isa prakAra samasta saMgha meM prakaTa ghoSaNA kara detA hai, jisase samasta saMgha kA AcArya para se vizvAsa uTha jAtA hai, AcArya sabhI ke tyAjya ho jAtA hai ityAdi bahuta doSa Ate haiN| bahuta kahane se kathana bar3ha jAyegA, ataH aparistrAvI guNa kA dhAraka hI AcArya honA cAhiye / 7 / niryApaka : AcArya ko niryApaka guNadhArI honA caahiye| jaise khevaTiyA samasta bAdhAoM ko TAlakara nAva ko pAra utAra le jAtA hai usI prakAra AcArya bhI ziSyoM ko aneka vighnoM se bacAkara saMsAra samudra se pAra karA detA hai // 8 // isa prakAra AcAravAna, AdhAravAna, vyavahAravAna, prakartA, apAyopAyavidarzI, avapIr3aka, aparisrAvI, niryApaka AcArya ke ina ATha guNoM ko dhAraNa karanevAloM ke guNoM meM anurAga karanA vaha AcArya bhakti hai / aise AcAryoM ke guNoM ko smaraNa karake AcAryoM kA stavana vaMdana karake argha utAraNa jo puruSa karatA hai, vaha pAparUpa saMsAra kI paripATI ko naSTa karake akSaya sukha ko prApta karatA hai, aisA vItarAgI guru kahate haiN| isa prakAra AcAryabhakti bhAvanA kA varNana kiyA / 11 / - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [269 bahuzrutabhakti bhAvanA aba bahuzruta bhakti nAma kI bArahavIM bhAvanA kA varNana karate haiN| jo aMga-pUrva Adi ke jJAtA haiM, cAroM anuyoga ke pAragAmI hokara nirantara svayaM paramAgama ko par3hate haiM, anya ziSyoM ko par3hAte haiM, ve bahuzrutI haiN| zrutajJAna hI jinake divya netra haiM, apanA tathA para kA hita karane meM hI pravartate haiM, apane jina-siddhAMto tathA anya ekAntiyoM ke siddhAMtoM ko vistAra se jAnane vAle, syAdvAdarUpa parama vidyA ke dhAraka haiM, unakI bhakti karanA vaha bahuzrutabhakti hai| bahuzrutI kI mahimA kahane ko kauna samartha hai ? jo nirantara zrutajJAna kA dAna karate hoM aise upAdhyAyoM kI jo vinaya sahita bhakti karate haiM ve zAstrarUpa samudra ke pAragAmI ho jAte haiN| jitane bhI aMga , pUrva, prakIrNaka jinendradeva ne kahe haiM una samasta jinAgamoM ko jo niraMtara svayaM par3hate haiM tathA anya ko par3hAte haiM, ve bahuzrutI haiN| dvAdazAMga : prathama AcArAMga ke aThAraha hajAra 18,000 padoM meM munidharma kA varNana hai / 1 / sUtrakRtAMga ke chattIsa hajAra 36,000 padoM meM jinendra ke zruta ke ArAdhana karane kI vinayakriyA kA varNana hai / 2 / sthAnAMga ke biyAlIsa hajAra 42,000 padoM meM cha: dravyoM ke eka-aneka sthAnoM kA varNana hai|| samavAyAMga ke eka lAkha cauMsaTha hajAra 1,64,000 padoM meM jIvAdi padArthoM kA dravya , kSetra, kAla, bhAva kI samAnatA kI apekSA se varNana hai|4| vyAkhyAprajJapti aMga ke do lAkha aTThAIsa hajAra 2,28,000 padoM meM jIva asti hai yA nAsti hai, eka hai yA aneka hai ityAdi gaNadhara dvArA tIrthaMkara ke nikaTa kiye gaye sATha hajAra praznoM kA varNana hai|5|| jJAtRdharmakathA aMga ke pA~ca lAkha chappana hajAra 5,56,000 padoM meM gaNadhara dvArA kiye praznoM ke uttararUpa jIvAdi dravyoM ke svabhAva kA varNana hai|6| upAsakAdhyayanAMga ke gyAraha lAkha sattara hajAra 11,70,000 padoM meM zrAvaka ke (gyAraha pratimA) vrata, zIla, AcAra, kriyA, maMtrAdi kA varNana hai|7| __ aMtakRtadazAMga ke teIsa lAkha aTThAIsa hajAra 23,28,000 padoM meM eka-eka tIrthaMkara ke tIrthakAla meM daza-daza muni upasarga sahita hokara saMsAra kA anta karake nirvANa prApta kiyA, unakA varNana hai / 8 / anuttaropapAda dazAMga ke bAnavai lAkha cabAlIsa hajAra 92,44,000 padoM meM eka-eka tIrthaMkara ke tIrthakAla meM daza-daza muni bhaMyakara ghora upasarga sahakara devoM dvArA pUjita hokara ( samAdhimaraNa karake) vijaya Adi anuttara vimAnoM meM utpanna hue, unakA varNana hai / 9 / praznavyAkaraNAMga ke terAnavai lAkha solaha hajAra 93,16,000 padoM meM naSTa ho gaI, muTTI meM rakhI huI, lAbha , hAni, sukha: duHkha, jIvana, maraNa, (hAra, jIta, cintA) ke saMbaMdha meM kiye gaye praznoM kA ( bhUta, bhaviSya, vartamAna kI apekSA se diye gaye uttara kA) varNana hai| 10 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 270] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra vipAkasUtrAMga ke eka karor3a caurAsI lAkha 1,84,00,000 padoM meM karmoM kA udaya, udIraNA, sattA kA varNana hai|11| (isa prakAra gyAraha aMgoM kA cAra karor3a pandraha lAkha do hajAra 4,15,02,000 padoM meM varNana kiyA hai| dRSTivAda nAma ke bArahaveM aMga ke (eka sau ATha karor3a ar3asaTha lAkha chappana hajAra pA~ca 108,68,56,005 padoM meM mithyAdarzana ko dUra karane kA varNana hai| dRSTivAda aMga ke) pA~ca bheda haiM - parikarma, sUtra, prathamAnuyoga, pUrva , cuulikaa|12| (bAraha aMgoM meM kula eka sau bAraha karor3a terAsI lAkha aTThAvana hajAra pA~ca 1,12,83,58,005 pada haiM) parikarma : dRSTivAda aMga ke prathama bheda parikarma ke bhI pA~ca bheda haiN| candraprajJapti , sUryaprajJapti , jaMbUdvIpa prajJapti, dvIpa sAgara prajJapti vyaakhyaaprjnypti| caMdraprajJapti ke chattIsa lAkha pA~ca hajAra 36,05,000 padoM meM caMdramA kI Ayu, gati, kalA kI hAni-vRddhi , devI, vaibhava, parivAra Adi kA varNana hai|4| sUryaprajJapti ke pA~ca lAkha tIna hajAra 5,03,000 padoM meM sUrya kI Ayu gati, vaibhava Adi kA varNana hai / / jaMbUdvIpa prajJapti ke tIna lAkha paccIsa hajAra 3,25,000 padoM meM jaMbUdvIpa saMbaMdhI kSetra, parvata, sarovara, nadI Adi kA varNana hai / / dvIpasAgara prajJapti ke bAvana lAkha chattIsa hajAra 52,36,000 padoM meM asaMkhyAta dvIpa samudroM kA, madhyaloka ke akRtrima jina maMdiroM kA, bhavanavAsI-vyaMtara-jyotiSI devoM ke AvAsa kA varNana hai|4| vyAkhyA prajJapti ke caurAsI lAkha chattIsa hajAra 84,36,000 padoM meM jIva pudgalAdi dravya kA varNana hai|5| isa prakAra pA~ca prakAra ke parikarma kA (eka karor3a ikyAsI lAkha pA~ca hajAra 1,81,05,000 padoM meM) varNana kiyA hai| sUtra : dRSTivAda aMga kA dUsarA bheda sUtra ke aThAsI lAkha 88,00,000 padoM meM jIva astirUpa hI hai, nAstirUpa hI hai, karttA hI hai, ityAdi kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI ekAntavAdiyoM dvArA kalpita jIva ke svarUpa kA eka pakSa kI apekSA mAtra se hI varNana kaisA hotA hai, vaha batAyA hai| prathamAnuyoga : dRSTivAda aMga kA tIsarA bheda prathamAnuyoga ke pA~ca hajAra 5,000 padoM meM vizeSa jJAna rahita mithyAdRSTi avratI ko samajhAne ke liye tiresaTha zalAkA mahApuruSoM ke caritra kA varNana hai| pUrva - dRSTivAda aMga ke cauthe bheda meM caudaha pUrva haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [271 utpAda pUrva ke eka karor3a 1,00,00,000 padoM meM jIvAdi dravyoM ke ( aneka prakAra kI naya vivakSA se kramavartI - yugapata aneka dharmoM se utpAda, vyaya, dhrauvya ) svabhAva kA (bhUta vartamAna bhaviSya kAloM kI apekSA se 81-81 bheda karake) varNana kiyA hai / / agrAyaNI pUrva ke chiyAnavai lAkha 96,00,000 padoM meM dvAdazAMga kA sArabhUta jJAna sAta tattva, nau padArtha, cha: dravya, sAtasau naya, durnaya Adi (prayojanabhUta bAtoM) kA varNana hai / 2 / vIryAnuvAda pUrva ke sattara lAkha 70,00,000 padoM meM AtmA kA sva, vIrya, para-vIrya, donoM kA vIrya, kSetravIrya, kAlavIrya, bhAvavIrya, tapovIrya, dravya-guNa-paryAyoM kA zakti rUpa vIrya kA varNana hai|| astinAsti pravAda pUrva ke sATha lAkha 60,00,000 padoM meM jIvAdi dravyoM kA sva-dravya kSetra-kAla-bhAva rUpa catuSTaya kI apekSA asti tathA para-dravya-kSetra kAla-bhAva rUpa catuSTaya kI apekSA nAsti ityAdi sAta bheda (sapta bhaMga) tathA nitya, anitya, eka, aneka Adi kA virodha rahita varNana haiN|4| jJAnapravAda pUrva ke eka kama eka karor3a 99,99,999 padoM meM mati, zruta, avadhi, manaH paryAya, kevala-ye pAMca samyagjJAna, tathA kumati, kuzruta, vibhaMga-ye tIna ajJAna inakA svarUpa, saMkhyA, viSaya, phala kI apekSA pramANa - apramANa rUpa bheda sahita varNana hai|5| satyapravAda pUrva ke cha: adhika eka karor3a 1,00,00,006 padoM meM vacana gupti , vacana ke ke kAraNa, vaktA ke bheda, bAraha bhASA, daza prakAra kA satya, tathA bahuta prakAra ke asatya vacanoM kA varNana hai|6|| AtmapravAda pUrva ke chabbIsa karor3a 26,00,00,000 padoM meM AtmA jIva hai, kartA hai, bhoktA hai, prANI he, vaktA hai, pudagala hai, vedaka hai, vyApaka (viSNu) hai, svayaMbhU hai, zarIra sahita hai, zaktivAna hai, jantu hai, mAnava hai, mAnI hai, mAyAvI hai, yogI hai, saMkoca-vistAra vAlA hai, kSetrajJa hai, mUrtika hai, ityAdi svarUpa kA varNana hai|7| ___karmapravAda pUrva ke eka karor3a assI lAkha 1,80,00,000 padoM meM karmoM ke baMdha, udaya, udIraNA, sattA, utkarSaNa, apakarSaNa, upazamana, saMkramaNa, nidhatti, nikAcita Adi avasthArUpa mUla prakRti uttara prakRti Adi bhedoM kA tathA IryApatha tapasyA, adhaH karma Adi kA varNana hai|8| pratyAkhyAna pUrva ke caurAsI lAkha 84,00,000 padoM meM nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhAva kI apekSA jIvoM ke saMhanana, bala Adi ke anusAra kAla kI maryAdA sahita tyAga, pApa sahita padArthoM kA tyAga, upavAsa kI vidhi va bhAvanA, pA~ca samiti, tIna gupti ityAdi kA varNana hai|9| vidyAnuvAda pUrva ke eka karor3a daza lAkha 1,10,00,000 padoM meM aMguSTha, pretsasena Adi sAta sau alpavidyAoM kA, tathA rohiNI Adi pA~ca sau mahAvidyAo kA svarUpa, sAmarthya, sAdhanabhUta maMtra-yaMtra-pUjA-vidhAna, siddha ho jAne para unakA phala tathA aMtarikSa , bhauma, aMga, svara, svapna, lakSaNa, vyaMjana, chinna-ye ATha prakAra kA nimitta jJAna kA varNana hai / 10 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra kalyANAnuvAda pUrva ke chabbIsa karor3a 26,00,000 padoM meM tIrthaMkara, cakravartI, balabhadra, nArAyaNa ( vAsudeva), pratinArAyaNa ke garbha kalyANaka Adi mahoutsavoM kA tathA ina padoM kA kAraNa SoDaza bhAvanA, tapazcaraNa Adi kriyA kA, tathA candra, sUrya, graha, nakSatra Adi kI gati, grahaNa, zakuna, phala Adi kA varNana hai / 11 / prANavAda pUrva ke teraha karor3a 13,00,00,000 padoM meM zarIra kI cikitsA kA aSTAMga Ayurveda jo vaidya vidyA usakA, tathA bhUta-preta Adi vyAdhi dUra karane ke kAraNabhUta maMtrAdi kA, viSa Adi dUra karanevAlI jAMgalikA, tathA ilA, piMgalA, suSumnA Adi zvAsocchavAsa kA tathA gati ke anusAra daza prANoM ko upakAraka - anupakAraka dravyoM kA varNana hai|12| kriyAvizAla pUrva ke nau karor3a 9,00,00,000 padoM meM saMgIta zAstra, chaMda, alaMkAra zAstra, bahattara kalAyeM, strI ke cauMsaTha guNa, zilpa vijJAna, garbhAdhAna Adi caurAsI kriyAyeM samyagdarzana Adi kI eka sau ATha kriyAyeM, paccIsa devavaMdanAdi kriyAyeM, tathA nityanaimittika kriyAoM kA varNana hai / 13 / trilokabindusAra pUrva ke bAraha karor3a pacAsa lAkha 12,50,00,000 padoM meM tIna lokoM kA svarUpa, chabbIsa parikarma, ATha vyavahAra, cAra bIja Adi gaNita, mokSa kA svarUpa, mokSa gamana kI kAraNabhUta kriyA tathA mokSa sukha kA varNana hai / 14 / isa prakAra paMcAnavai karor3a pacAsa lAkha pA~ca 95,50,00,005 padoM meM caudaha pUrva kA varNana hai / jalagatA, sthalagatA, dRSTivAda aMga kA pA~cavA bheda cUlikA ke pA~ca bheda haiM mAyAgatA, AkAzagatA, rUpagatA / pratyeka cUlikA ke do karor3a nau lAkha nabAsI hajAra do sau 2,09,89,200 pada haiN| pA~coM cUlikAoM ke kula daza karor3a unaMcAsa lAkha chiyAlIsa hajAra 10,49,46,000 pada haiN| jalagatA cUlikA meM jala ko rokanA, jala meM gamana karanA, agni ko rokanA, agni khAnA, agni para baiThanA - calanA, agni meM praveza karanA ityAdi kriyA ke kAraNabhUta maMtra, taMtra tapazcaraNAdi kA varNana hai / 1 / sthalagatA cUlikA meM meru Adi parvatoM meM, bhUmi meM praveza tathA zIghra gamana ityAdi kriyA ke kAraNabhUta maMtra, taMtra tapazcaraNAdi kA varNana hai|2| mAyAgatA cUlikA meM mAyArUpa iMdrajAlAdi vikriyA ke kAraNabhUta maMtra, taMtra tapazcaraNAdi kA varNana hai / 3 / AkAzagatA cUlikA AkAza meM gamana ke kAraNabhUta maMtra, taMtra, tapazcaraNa/Adi kA varNana hai / 4 / rUpagatA cUlikA meM siMha, hAthI, ghor3A, baila, hiraNa, vyAghra, kharagoza, manuSya, vRkSa Adi ke aneka rUpa badalane ke kAraNabhUta maMtra, taMtra tapazcaraNAdi kA, tathA citra, miTTI, patthara, lakar3I, lepa Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [273 Adi kI kalAkArI tathA dhAtuvAda, rasavAda, khanija Adi kI caturAI pUrvaka racanA karane kA varNana hai / 5 / yahA~ aisA vizeSa jAnanA samasta dvAdazAMga ke eka kama ekaTThI hI ke barAbara akSara haiM 1844644073709551695 itane apunarukta akSara haiM / ( 65536 x 65536 X 65536 X 65536 ekaTThI tathA 2 X 8 x 8 x 8 x 8 x 8 = paNNaTThI 65536 ) / jo eka bAra Ane ke bAda dUsarI bAra nahIM AtA hai use apunarukta akSara kahate haiN| inameM cauMsaTha saMyoga taka ke akSara haiM / Agama meM kahe madhyama pada meM solaha sau cauMtIsa karor3a terAsI lAkha sAta hajAra ATha sau aThAsI 16348307888 apunarukta akSara haiN| ina akSaroM meM pramANa kA bhAga dene para eka sau bAraha karor3a terAsI lAkha aThAvana hajAra pA~ca pada Aye unameM samasta dvAdazAMga hai 112,83,58,005 / zeSa akSara ATha karor3a eka lAkha ATha hajAra eka sau pacahattara 80908175 aMka rhe| ina akSaroM kA pUrNa eka pada nahIM hotA isaliye inheM aMga bAhya kahA hai| una aMka rhe| ina akSaroM kA pUrNa eka pada nahIM hotA isaliye inheM aMga bAhya kahA hai| una akSaroM ke sAmAyika Adi caudaha prakIrNaka haiN| = - prakIrNaka : sAmAyika prakIrNaka meM mithyAtva, kaSAyAdi ke kleza ke abhAvarUpa nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhAva ke bheda se chaH bheda rUpa sAmAyika kA varNana hai / 1 / stavana prakIrNaka me cauMtIsa atizaya, ATha prAtihArya, parama audArika divya deha, samozaraNa sabhA dharmopadeza Adi tIrthaMkaroM ke mAhAtmya kA prakAzarUpa varNana hai / 2 / vaMdanA prakIrNaka meM eka tIrthaMkara ke AlaMbanarUpa caityAlaya pratimA kA stavana rUpa varNana |3| pratikramaNa prakIrNaka meM pramAda janita pUrvakRta doSoM kA nirAkaraNa karane kA varNana hai| usake sAta bheda haiM dainika, rAtrika, pAkSika, cAturmAsika, sAMvatsarika( vArSika ), airyApathika, uttamArtha ( maraNa ke samaya ) |4| vinaya prakIrNaka meM samyagdarzana, jJAna, cAritra, tapa tathA upacAra svarUpa pA~ca prakAra kI vinaya kA varNana hai / 5 / kRtikarma prakIrNaka meM nava devatAoM arhanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, jina pratimA, jinamaMdira, jinAgama, jinadharma kI vaMdanA ke liye, tIna pradakSiNA, cAra zironati, tIna zuddhi, do namaskAra, bAraha Avarta, ityAdi nitya-naimAttika kriyA kA varNana hai|6| daza vaikAlika prakIrNaka meM sAdhu ke AcAra tathA AhAra kI zuddhi kA daza vizeSa kAloM se saMbaMdhita varNana hai / 7 / uttarAdhyayana prakIrNaka meM cAra prakAra ke upasarga tathA bAIsa parISahoM ke sahane kA vidhAna unakA phala tathA unase saMbaMdhika praznoM ke uttara kA varNana hai / 8 / kalpa vyavahAra prakIrNaka meM sAdhu ke yogya AcaraNa kA vidhAna, ayogya ke sevana kA prAyazcita kA varNana hai / 9 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 274] ___ kalpyAkalpya prakIrNaka meM sAdhu ko dravya, kSetra, kAla, bhAva kI apekSA kyA yogya hai, kyA ayogya hai aisA bhedarUpa varNana hai / 10 / ___ mahAkalpa prakIrNaka meM jina kalpI utkRSTa saMhanana sahita mahAmuniyoM ke yogya dravya, kSetra, kAla, bhAva ke prabhAva se utkRSTa caryA se vartate pratimA yoga, AtApana yoga, trikAlayoga (vRkSa tala ) Adi kA AcaraNa, tathA sthavirakalpI sAdhuoM kI dIkSA, zikSA, saMgha kA poSaNa, yathAyogya zarIra kA samAdhAna, Atma-saMskAra, sallekhanA tathA uttamArtha ko prApta uttama ArAdhanA kA varNana hai / / 11 / / puNDarIka prakIrNaka meM bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI, kalpavAsI devoM meM utpatti kA kAraNa dAna, pUjA, tapazcaraNa, akAma nirjarA, samyaktva , saMyama Adi kA varNana tathA unake upajane ke sthAna kA vaibhava Adi kA varNana hai| 12 / / mahApuNDarIka prakIrNaka meM maharddhika devoM meM jo indra, pratIndra, ahamindra Adi meM utpatti ke kAraNa tapa vizeSa Adi kA varNana hai / 13 / niSiddhikA prakIrNaka meM pramAda se utpanna doSoM kA tyAga karake vizuddhatA ke liye aneka prakAra ke prAyazcita kA varNana hai, aisA prAyazcita zAstra hai / 14 / aise dvAdazAMga zAstra kA jJAna tapa ke prabhAva se hotA hai| jo Apa svayaM par3hate haiM tathA anya buddhimAna ziSyoM ko par3hAte haiM, una bahuzrutoM kI bhakti saMsAra paribhramaNa kA nAza karane vAlI hai| zAstroM kI bhakti bhI bahuzrutabhakti hai| guNoM meM anurAga karanA, vaha bhakti hai| jo zAstroM meM anurAga karake par3hate haiM, zAstra ke artha ko anya ko batalAte haiM, dhana kharca karake zAstroM ko likhAte haiM (chapAte haiN)| apane hAtha se zAstra likhate haiM, akSaroM kI hInatA, adhikatA, mAtrA Adi kA zodhana karate haiM, par3hanevAloM ko zAstra upalabdha karA dete haiM, vyAkhyAna karate haiM, vyAkhyAna karAte haiM, par3hAnevAloM-vA~canevAloM kI AjIvikA kI sthiratA karake zAstroM ke jJAnAbhyAsa kA pravartana karAte haiM, svAdhyAya karane ke liye nirAkula sthAna dete haiM, vaha jJAnAvaraNa karma kA nAza karanevAlI bahuzrutabhakti hai| zAstroM ko bahumUlya vastroM meM puTThA lagAkara kapar3A sahita DorI se isa prakAra bAMdhanA, jisase dekhane-sunane-par3hane vAloM kA mana prasanna ho jAye, vaha saba bahuzrutabhakti hai| svarNa se manohara ghar3he hue tathA pA~ca prakAra ke ratnoM se jar3ita, saikar3o phUloM se zAstra kI sArabhUta pUjA karanA, aisI zrutabhakti saMzaya Adi rahita samyagjJAna utpanna karAkara krama se kevalajJAna prakaTa karA detI hai| jo puruSa apane mana ko iMdriyoM ke viSayoM se rokakara bArambAra zrutadevatA (jinavANI) ke guNoM kA smaraNa karake bhalI prakAra se banAye pavitra argha ke dvArA zrutadevatA kI pUjA karatA hai, vaha samasta zruta kA pAragAmI hokara kevalajJAna prApta kara nirvANa prApta karatA hai| isa prakAra bahuzrutabhakti nAma kI bArahavIM bhAvanA kA varNana kiyA, jise nirantara bhAvo / 12 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [275 pravacana bhakti bhAvanA aba pravacana bhakti nAma ko terahavIM bhAvanA kA varNana karate haiN| pravacana kA artha jinendra sarvajJa vItarAga dvArA praNIta Agama hai| jisameM cha: dravyoM, pA~ca astikAyoM, sAta tattvoM, nau padArthoM kA varNana hai, tathA karmoM kI prakRtiyoM ke nAza kA varNana hai, vaha Agama hai| __ jisake pradeza bahuta hote haiM, use astikAya kahate haiN| jo nirantara guNa-paryAyoM ko prApta ho, usakA nAma dravya hai| vastupane ke dvArA jo nizcaya karate haiM usakA nAma padArtha haiN| jisameM svabhAva, rUpapanA hai, usakA nAma tattva hai| inakA vizeSa kathana Age prakaraNa pAkara kreNge| jaise aMdhakArayukta mahala meM hAtha meM dIpaka lekara dekhane para sabhI padArtha dikhAI dete haiM, usI prakAra tInalokarUpa maMdira meM pravacanarUpa dIpaka dvArA sUkSma, sthUla, mUrtika, amUrtika sabhI padArtha dikhAI dete haiM; pravacanarUpa netroM dvArA hI munIzvara cetana Adi guNoM ke dhAraka samasta dravyoM kA avalokana karate haiN| jinendra ke paramAgama ko yogya kAla meM bahuta vinaya se par3hanA, vaha pravacana bhakti hai| kaise hai pravacana ? jisameM cha:dravya, sAta tattva, nau padArthoM ke bhedarUpa samasta guNa-paryAyoM kA varNana haiM, ananta bhUtakAla ho gayA, ananta bhaviSyakAla hogA tathA vartamAnakAla, unake svarUpa kA varNana hai| jisameM adholoka kI sAta pRthvI va nArakiyoM ke rahane ke, utpatti ke sthAnoM kA, Ayu, kAya, vedanA, gati Adi kA varNana haiN| tathA bhavanavAsI devoM ke sAta karor3a bahattara lAkha bhavanoM kA , unakI Ayu, kAya, vaibhava, vikriyA , bhoga kA adholoka meM varNana kiyA hai| jisameM madhyaloka saMbaMdhI asaMkhyAta dvIpa samudroM kA, unameM meru, parvata, nadI, sarovara Adi kA tathA karmabhUmi ke videha kSetroM kA, bhogabhUmi kA, chiyAnavai antarvIpa saMbaMdhI manuSyoM kA, karmabhUmi ke bhogabhUmi ke manuSyoM kA kartavya, Ayu, kAya, sukha-duHkha kA; tathA tiryaMcoM kA, vyaMtaroM ke nivAsa, vaibhava, parivAra, Ayu, kAya, sAmarthya, vikriyA kA varNana hai| madhyaloka meM jyotiSI deva haiM unake vimAna, vaibhava, parivAra, Ayu kAyAdi kA sUrya, caMdramA, graha, nakSatroM kA cArakSetra saMbaMdhI saMyoga Adi kA varNana hai| urdhvaloka ke tresaTha paTaloM kA, svarga ke ahamindroM ke paTaloM kA, indrAdi devoM kA vaibhava, parivAra, Ayu, kAya, zakti, gati, sukhAdi kA varNana hai| isa prakAra sarvajJa dvArA pratyakSa dekhe tIna lokavartI samasta dravyoM ke utpAda, vyaya, dhauvyapanAdi samasta pravacana meM varNana kiyA hai| karmoM kI prakRtiyoM kA baMdha hone kA, udaya kA, sattva kA, saMkramaNAdi kA, samasta varNana Agama meM hai| saMsAra se uddhAra karanevAle ratnatraya ke svarUpa va ratnatraya prApta hone ke upAya kA varNana paramAgama meM hI hai| gRhasthapane meM zrAvaka dharma kI jaghanya, madhyama, utkRSTa caryA kA, tathA zrAvakoM ke vrata-saMyamAdi vyavahAra-paramArtharUpa pravRtti kA varNana pravacana se hI jAnate haiN| gRha ke tyAgI munirAjoM ke mahAvratAdi aTThAIsa mUlaguNa, caurAsI lAkha uttara guNa, svAdhyAya, dhyAna, AhAravihAra, sAmAyika Adi Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 276] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra cAritra, caryA kA, dharmadhyAna-zukladhyAna Adi kA, sallekhanA maraNa kI samasta caryA kA varNana pravacana meM hai| caudaha guNasthAnoM kA svarUpa, caudaha jIva samAsa, caudaha mArgaNAoM kA varNana pravacana se hI jAnA jAtA hai| jIvoM ke eka sau sAr3he ninyAnavai lAkha karor3a kula, caurAsI lAkha jAti ke yonisthAna pravacana se hI jAne jAte haiN| cAra anuyoga, cAra zikSAvrata, tIna guNavrata, tathA cAra gatiyoM ke bheda, samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra kA svarUpa bhagavAna ke kahe Agama se hI jAnate haiN| bAraha bhAvanA, bAraha phapa, bAraha aMga, caudaha pUrva, caudaha prakIrNako kA svarUpa Agama se hI jAnA jAtA hai| utsarpiNI avasarpiNI kAla kA cakra isameM cha: cha: kAla ke bhedoM meM padArtha kI pariNati ke bhedoM kA svarUpa Agama se hI jAnA jAtA hai| kulacara, cakravartI, tIrthaMkara baladeva, vAsudeva, prativAsudeva ityAdi kI utpatti, pravRtti, dharma tIrtha kA pravartana, cakrI kA sAmrAjya, vAsudeva Adi ke vaibhava, parivAra, aizvarya Adi Agama se hI jAnate haiN| jIvAdi dravyoM kA prabhAva Agama se hI jAnate haiN| Agama kA bhakti pUrvaka sevanabinA manuSya janma meM hI pazu ke samAna hai| bhagavAna sarvajJa vItarAga deva ne samasta loka-aloka ke anaMtAnaMta dravyoM ko bhUta, bhaviSya, vartamAna kAlavartI paryAyoM sahita eka samaya meM yugapat kramarahita hasta kI rekhA samAna pratyakSa jAnA dekhA hai, usI sarvajJa kathita samasta vastu ke svarUpa ko sAtaRddhi va cAra jJAna ke dhArI gaNadharadeva ne dvAdazAMgarUpa meM racanA kI hai| yahA~ aisA vizeSa jAnanA - jo devAdhideva, paramapUjya, dharma tIrtha ke pravartana karanevAle; anantajJAna, anantadarzana, anantavIrya, anantasukharUpa aMtaraMga lakSmI; samozaraNa Adi bahiraMga lakSmI se maMDita; indrAdi asaMkhyAta devoM ke samUha se vaMdita; cauMtIsa atizaya, ATha prAtihAryAdi anupama Rddhi sahita; kSudhA-tRSAdi aThAraha doSa rahita; samasta jIvoM ke parama upakAraka; lokAloka ke anantAnanta dvavyoM ke guNa-paryAyoM ke kramarahita yugapat jJAna ke dhAraka, ananta zakti ke dhAraka; saMsAra meM DUbate hue prANiyoM ko hastAvalaMbana denevAle; samasta jIvoM ke dayAlu, paramAtmA, paramezvara, paramabrahma, parameSThI, svayaMbhU, ziva, ajara, amara, arahaMta Adi nAmoM se prasiddha; azaraNa prANiyoM ko paramazaraNa, aMtima parama audArika zarIra meM virAjamAna; gaNadhara Adi muniyoM dvArA jinake caraNa vaMdanIka haiM; kaNTha, tAlu, oSTha, jihvA Adi ke halana-calana rahita, icchA binA aneka prANiyoM ke puNya ke prabhAva se utpanna, Arya-anArya sabhI dezoM ke prANiyoM kI samajha meM AnevAlI, samasta pApa kI ghAtaka divyadhvani dvArA bhavya jIvoM ke mohAndhakAra kA nAza karanevAle; cauMsaTha camara DhorAye jAte huye, tIna chatra-ATha prAtihArya ke dhAraka; ratnamaya siMhAsana para cAra aMgula adhara virAjamAna, bhagavAna sakala pUjya parama bhaTTAraka zrI vardhamAna devAdhideva ne mokSamArga ko prakAzita karane ke liye samasta padArthoM kA svarUpa sAtizaya divyadhvani dvArA prakaTa kiyA hai| usI samaya nikaTavatIM nirgrantha RSIzvaroM dvArA vaMdanIka, sAtaRddhiyoM se samRddha, cAra jJAna ke dhAraka zrI gautama gaNadhara deva ne koSThabuddhi Adi RddhiyoM ke prabhAva se bhagavAna ke dvArA kahe gaye Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [277 artha ko vismaraNa nahIM karate hue, bhagavAna ke dvArA kahe gaye artha ko dhAraNa kara dvAdazAMga rUpa racanA racI hai| ___jaba caturtha kAla ke tInavarSa ATha mAha paMdraha dina bAkI raha gaye the, taba zrIvardhamAna svAmI nirvANa ko prApta hue| pazcAt bAsaTha varSa taka gautama svAmI , sudharmAcArya, jambUsvAmI - ina tIna kevaliyoM ne kevalajJAna ke dvArA samasta prarUpaNA kii| usake bAda kevalajJAna hone kA abhAva ho gyaa| usake bAda krama se viSNu, naMdimitra, aparAjita, govardhana, bhadrabAhu-ye pA~ca muni dvAdazAMga ke dhAraka zrutakevalI hue| unakA samaya krama se kula eka sau varSa kA rhaa| unake samaya meM kevalI bhagavAna ke samAna hI padArthoM kA jJAna aura prarUpaNA rhii| usake bAda vizAkhAcArya, proSThilAcArya, kSatriya, jayasena, nAgasena, siddhArtha, dhRtiSaNa, vijaya , buddhimAna, gaMgadeva, dharmasena - ye gyAraha parama nirgrantha munIzvara daza pUrvo ke dhArI krama se kula eka sau terAsI varSa meM hue| unhoMne bhI yathAvat prarUpaNA kii| usake bAda nakSatra, jayapAla, pAMDunAma, dhruvasena, kaMsAcArya - ye pA~ca mahAmuni gyAraha aMga ke jJAna ke pAragAmI anukrama se do sau bIsa varSa meM hue, unhoMne bhI yathAvat prarUpaNA kii| usake bAda subhadra, yazobhadra, mahAyaza, lohAcArya - ye pAMca mahAmuni eka aMga jJAna ke pAragAmI anukrama se eka sau aThAraha varSa meM hue| isa prakAra bhagavAna mahAvIra jinendra ke nirvANa prApta karane ke pazcAt chaha sau terAsI varSa taka aMgoM kA jJAna rhaa| usake pazcAt isa kAla ke nimitta se buddhi, vIrya, Adi kI maMdatA hote jAne para zrI kuMdakuMda Adi aneka nirgrantha vItarAgI muni aMga kI vastuoM ke jJAnI hue| unhIM kI paraMparA meM zrI umAsvAmI hue| aise pApa se bhayabhIta, jJAnavijJAna sampanna, paramasaMyama guNa maMDita, guruoM kI paripATI se zruta ke avyucchinna artha ke dhAraka vItarAgiyoM kI paraMparA calI aaii| unameM zrI kundakunda svAmI ne samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, paJcAstikAya, aSTapAhur3a Adi se lagAkara aneka graMtha banAye haiM jo Aja pratyakSa par3he jA rahe haiN| ina granthoM kI vinayapUrvaka ArAdhanA karanA, vaha pravacana bhakti hai| ___ zrI umA svAmI ne daza adhyAyoM meM tattvArtha sUtra banAyA hai| usa tattvArthasUtra ke Upara zrI pUjyapAda svAmI ne sarvArthasiddhi nAma kI TIkA banAI hai| tattvArthasUtra para hI zrI akalaMkadeva ne solaha hajAra zlokoM meM rAjavArtika TIkA banAI hai; evaM zrI vidyAnandi svAmI ne bIsa hajAra zlokoM meM zlokavArtika TIkA banAI hai; tathA zrI samantabhadra svAmI ne caurAsI hajAra zlokoM meM gaMdhahasti-mahAbhASya nAma kI bar3I TIkA banAI thI, jo Aja isa samaya meM upalabdha nahIM hotI hai| gaMdhahasti mahAbhASya ke prAraMbha ke maMgalAcaraNa para zrI samantabhadra svAmI ne eka sau paMdraha zlokoM meM devAgama stotra banAyA hai, use Apta mImAMsA bhI kahate haiN| zrI akalaMka deva ne devAgama stotra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 278] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra para ATha hajAra zlokoM meM aSTasahasrI nAma kI TIkA banAI hai, usI devAgama aSTazatI para zrI vidyAnaMdi jI ne ATha sau zlokoM meM aSTasahastrI nAma kI TIkA banAI hai, jisameM solaha hajAra TippaNI haiN| zrI vidyAnaMdi svAmI ne Apta kI parIkSA rUpa tIna hajAra zlokoM meM AptaparIkSA nAma kA grantha banAyA hai| zrImANikyanaMdi AcArya ne parikSAmukha grantha banAyA hai| parIkSAmukha kI bar3I TIkA bhI zrI prabhAcaMdra AcArya ne bAraha hajAra zlokoM meM prameyakamalamArtaNDa nAma se banAI hai| usI kI choTI TIkA zrI anantavIrya AcArya ne prameyacaMdrikA nAma se banAI hai| zrI akalaMkadeva AcArya ne laghatrayI nAma kA grantha banAyA hai| usa para zrI prabhAcaMdra AcArya ne solaha hajAra zlokoM meM nyAyakumudacandrodaya nAma kA grantha banAyA hai| tathA aura bhI nyAya ke kaI graMtha pramANaparIkSA, pramANanirNaya, pramANamImAMsA, bAlAvabodhinI nyAyadIpikA ityAdi jinadharma ke staMbha, pramANa se dravyoM ke nirNaya karAnevAle anekAnta se bhare hue dravyAnuyoga ke grantha jayavanta pravartate haiN| karaNAnuyoga ke gommaTasAra, labdhisAra, kSapaNAsAra, trilokasArAdi aneka grantha hai| caraNAnuyoga ke mUlAcAra, AcArasAra, ratnakaraNDa zrAvakAcAra, bhagavatI ArAdhanA, svAmI kArtikeyAnuprekSA, AtmAnuzAsana, padmanandi paJcaviMzati, puruSArtha siddhayupAya, jJAnArNava ityAdi aneka gaMtha haiN| jinendra vyAkaraNa anekAnta se bharA huA hai| prathamAnuyoga ke zrI jinasenAcArya kRta AdipurANa, zrI guNabhadrAcAryakRta uttarapurANa ityAdi jinendra ke paramAgama ke anusAra upadezIgraMtha tathA purANa, caritra, AcAra ke nirUpaka aneka grantha haiM; unako bar3I bhakti se paThana karanA, zravaNa karanA, vyAkhyAna karanA, vaMdanA karanA, likhanA zodhanA, vaha saba pravacana bhakti hai| merA zAstra ke abhyAsa meM jo dina jAtA hai, vaha dhanya hai| paramAgama ke abhyAsa binA hamArA jo samaya jAtA hai, vaha vRthA hai| svAdhyAya binA dhyAna nahIM hotA hai| zAstra ke abhyAsa binA pApa se nahIM chUTatA hai, kaSAyoM kI maMdatA nahIM hotI hai| zAstra ke sevana binA saMsAra, zarIra, bhogoM se vairAgya utpanna nahIM hotA hai| samasta vyavahAra kI ujjvalatA va paramArtha kA vicAra Agama ke sevana se hI hotA hai| zruta ke sevana se jagata meM mAnyatA, uccatA, ujjvala yaza, Adara satkAra prApta hotA hai| samyagjJAna hI parama bAMdhava hai, utkRSTa dhana hai, paramamitra hai| samyagjJAna avinAzI dhana hai| svadeza meM, paradeza meM, sukha avasthA meM, duHkha avasthA meM, ApadA meM, sampadA meM parama zaraNabhUta samyagjJAna hI hai| svAdhIna avinAzI dhana jJAna hI hai| ___ isaliye zAstroM ke artha kA hI sevana karo, apanI AtmA ko nitya jJAna dAna hI karo, apanI saMtAna ko tathA ziSyoM ko jJAna dAna hI kro| jJAnadAna dene ke samAna karor3a dhana kA dAna bhI nahIM hai| dhana to mada utpanna karatA hai, viSayoM meM ulajhAtA hai, durdhyAna karAtA haiM, saMsArarUpa aMdhakUpa meM DubotA hai, ataH jJAna dAna samAna anya dAna nahIM hai| zloka, eka pada, mAtrA kA bhI abhyAsa karatA hai vaha zAstroM ke artha kA pAragAmI ho jAtA hai| vidyA hI parama devatA hai| jo mAtA-pitA jJAnAbhyAsa karAte haiM unhoMne Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [279 mAnoM karor3oM kA dhana diyA hai| jo samyagjJAna ke dAtA guru haiM unake upakAra ke samAna tIna loka meM koI dUsarA upakAra nahIM hai| jo jJAna ke denevAle guru ke upakAra kA lopa karatA hai, usake samAna kRtaghnI dUsarA nahIM hai, pApI nahIM hai| jJAna ke abhyAsa binA vyavahAraparamArtha donoM meM mUr3ha hai, ataH pravacana bhakti hI parama kalyANa hai| pravacana ke sevana binA manuSya pazu samAna hai| yaha pravacanabhakti hajAroM doSoM kA nAza karanevAlI haiN| isa bhakti kA bhaktipUrvaka argha utAraNa kro| isI se samyagdarzana kI ujjvalatA hotI hai| isa prakAra pravacanabhakti bhAvanA kA varNana kiyA / 13 / AvazyakAparihANi bhAvanA aba Avazyaka parihANi nAma kI caudahavIM bhAvanA kA varNana karate haiN| jo avazya karane yogya hai use Avazyaka kahate haiN| AvazyakoM kI hAni nahIM karane kA ciMtavana vaha AvazyakAparihANi nAma kI bhAvanA hai| athavA jo iMdriyoM ke vaza nahIM hotA use avazya kahate haiN| avazya jo muni unakI kriyA ko Avazyaka kahate haiN| AvazyakoM kI hAni nahIM karanA use AvazyakAparihANi bhAvanA kahate haiN| AvazyakoM ke chaha bheda haiM :- sAmAyika, stavana, vaMdanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna, kAyotsarga ye chaha Avazyaka hai, unakA varNana karate haiN| sAmAyika : deha se bhinna, jJAnamaya hI jisakI deha haiM, aise paramAtma svarUpa, karma rahita caitanyamAtra zuddha jIva kA ekAgratApUrvaka dhyAna karanevAle muni sarvotkRSTa nirvANa ko prApta hote haiN| nirvikalpa zuddha-AtmA ke guNoM meM jinakA mana sthira nahIM hotA hai aise tapasvI muni chaha Avazyaka kriyAoM ko acchI taraha aMgIkAra kareM tathA Ate hue azubha karmoM ke Asrava ko roMke, ttaaleN| prathama to sundara-asundara vastu meM, tathA zubha-azubha karma ke udaya meM rAgadveSa nahIM kro| AhAra-vasatikAdi ke lAbha-alAbha meM samabhAva kro| stuti-niMdA meM, Adara-anAdara meM, pASANa-ratna meM, jIvana-maraNa meM, zatru-mitra meM, sukha-duHkha meM, zmazAna mahala meM, rAga-dveSa rahita pariNAma samabhAva hai| jo sAmyabhAva ke dhAraka haiM ve bAhya pudagaloM ko acetana va apane se bhinna tathA apane Atma svabhAva meM hAni-vRddhi ke akartA jAnakara rAgadveSa karanA chor3a dete haiM; tathA apane ko zuddha , jJAtA-dRSTArUpa anubhava karate hue rAga-dveSAdi vikAra rahita rahate haiM unake sAmyabhAva hotA hai, vahI sAmAyika hai|1|| stavana : bhagavAna jinendra kA aneka nAmoM ke dvArA stavana karanA vaha stavana nAma kA Avazyaka hai| Apane karmarUpa zatruoM ko jItA hai ataH ApakA nAma jina hai| Apako kisI ne banAyA nahIM hai tathA Apa svayaM hI apane svarUpa meM rahate haiM ata: svayaMbhU haiN| Apa kevalajJAnarUpa netradvArA trikAlavartI padArthoM ko jAnate ho ataH Apa trilocana ho| apane moharUpa andhAsura ko mAra diyA hai ataH Apa andhakAntaka ho| Apane pATha karmoM meM se cAra ghAtiyA karmoMrUpa Adhe bairiyoM kA nAza karake hI advitIya IzvarapanA pAyA hai ata: Apa arddhanArIzvara hai| Apa ziva pada arthAt nirvANa pada meM virAjamAna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra haiM ataH Apa ziva haiN| pAparUpa bairI kA Apa saMhAra karate haiM ata: Apa hara hai| loka meM Apa sukha ke kartA haiM ataH Apa zaMkara ho| zaM arthAt parama AnandarUpa sukha , usameM Apa rahate haiN| ataH Apa zaMbhU haiN| vRSa arthAt dharma, usase Apa zobhita haiM ataH Apa vRSabha haiN| jagata ke sampUrNa prANiyoM meM guNoM ke dvArA Apa bar3e haiM ataH Apa jagajjyeSTha haiN| ka arthAt sukha, usake dvArA Apa sabhI jIvoM kA pAlana karate ho ataH Apa kapAlI ho| kevalajJAna dvArA Apa samasta loka-aloka meM vyApta ho rahe ho ataH Apa viSNu ho| janma-jarA maraNarUpa tripura kA Apane aMta kara diyA hai ataH Apa tripurAMtaka ho| isa prakAra se iMdra ne ApakA eka hajAra ATha nAmoM dvArA stavana kiyA hai, guNoM kI apekSA Apake ananta nAma haiM, isa prakAra bhAvoM meM caubIsa tIrthaMkaroM ke guNoM kA cintavana karake stavana karanA, vaha stavana nAma kA Avazyaka hai / 2 / vaMdanA : caubIsa tIrthaMkara meM se kisI eka tIrthaMkara kI, tathA arahanta siddha AcArya upAdhyAya sarvasAdhu meM se kisI eka ko mukhyakara usakI stuti karanA, vaha vaMdanA Avazyaka hai / / pratikramaNa : sampUrNa dina meM pramAda ke vaza hokara, kaSAyoM ke vaza hokara, viSayoM meM rAgIdveSI hokara kisI ekendriya jIva kA ghAta kiyA ho, nirarthaka pravartana kiyA ho, sadoSa bhojana kiyA ho, kisI jIva ke prANoM ko kaSTa pahuMcAyA ho; karkaza-kaThora-mithyA vacana kahA ho, kisI kI niMdA-badanAmI kI ho, apanI prazaMsA kI ho; strI kathA, deza kathA, bhojana kathA, rAjya kathA kI ho; adatta dhana grahaNa kiyA ho, para ke dhana meM lAlasA kI ho- ve saba khoTe pApa kiye haiM, baMdha ke kAraNa kiye haiN| aba aise pAparUpa pariNAmoM se bhagavAna paMca paramaguru hamArI rakSA kareM, aise pariNAma mithyA hoveM, paMca parameSThI ke prasAda se hamAre pAparUpa pariNAma nahIM hoveN| aise bhAvoM kI zuddhatA ke liye kAyotsarga karake paMcanamaskAra ke nau jApa karanA caahiye| isa prakAra sampUrNa dina kI pravRtti ko saMdhyAkAla citavana karake pApa pariNAmoM kI niMdA karanA vaha daivasika pratikramaNa hai| rAtri saMbaMdhI pApoM ko dUra karane ke liye prabhAta meM pratikramaNa karanA vaha rAtrika pratikramaNa hai| mArga meM calane meM doSa laga gayA ho usakI zuddhi ke liye jo pratikramaNa hai vaha airyApathika pratikramaNa hai| eka pakhavAr3e ke doSoM ke nirAkaraNa ke liye pAkSika pratikramaNa hai| cAra mAhoM ke doSoM ke nirAkaraNa ke liye cAturmAsika pratikramaNa hai| eka varSa ke doSoM ke nirAkaraNa ke liye sAMvatsarika pratikramaNa haiN| samasta paryAya-jIvanabhara ke samaya ke doSoM ke nirAkaraNa ke liye aMtya sanyAsamaraNa ke pahale jo pratikramaNa hai vaha uttamArtha pratikramaNa hai| aisA sAta prakAra kA pratikramaNa hai, usameM se gRhastha ko saMdhyA tathA prabhAta ke samaya to apanA naphA-ToTA avazya dekhane yogya hai| jaba yahA~ sau-pacAsa rupaye kA vyApAra karanevAlA bhI zAma ko lAbha-hAni dekhatA hai, to isa manuSya janma kI jisakI eka-eka ghar3I karor3oM ke dhana meM durlabha hai, calI jAne ke bAda milatI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [281 nahIM hai, usakA vicAra bhI avazya karane yogya hai| Aja merA parameSThI ke pUjana meM, stavana meM kitanA samaya gyaa| svAdhyAya meM, paMca paramaguru kI jApa meM, zAstra zravaNa meM, tattvArtha kI carcA meM, dharmAtmA kI vaiyAvRtya meM kitanA samaya gayA ? ghara ke AraMbha meM kaSAya meM, vikathA karane meM, visaMvAda meM, bhojanAdi meM, iMdriyoM ke viSayoM meM, pramAda meM, nidrA meM, zarIra ke saMskAra nAdi pA~ca pApoM meM kitanA kAla gayA ? isa prakAra vicArakara pApa meM bahuta pravRtti haI ho to apane ko dhikkAra dekara pApa baMdha ke kAraNoM ko ghaTAkara, dharma kArya meM AtmA ko yukta karanA yogya hai| paMcama kAla meM pratikramaNa hI paramAgama meM dharma kahA hai| AtmA ke hitaahita ke vicAra meM nirantara udyamI rahanA yogya hai| yaha pratikramaNa AtmA kI bar3I sAvadhAnI karane vAlA tathA pUrva meM kiye pApoM kI nirjarA karanevAlA hai|4| pratyAkhyAna : AgAmI kAla meM pApa kA Astrava rokane ke liye pApoM kA tyAga karanA ki maiM bhaviSya meM aisA pApa mana-vacana-kAya se nahIM karU~gA, vaha pratyAkhyAna nAma kA Avazyaka hai, jo sugati kA kAraNa hai|5|| kAyotsarga : cAra aMgula ke aMtara se donoM paira barAbara kara khar3e hokara, donoM hAthoM ko nIce kI ora lambe laTakAkara, deha se mamatA chor3akara, nAsikA ke agrabhAga para dRSTi jamAkara , deha se bhinna zuddha AtmA kI bhAvanA karanA kAyotsarga hai| nizcala padmAsana se bhI tathA khar3e hokara bhI kAyotsarga kiyA jA sakatA hai, donoM kI avasthAoM meM zuddha dhyAna ke avalaMbana se hI saphala kAyotsarga hotA hai|6| ye chaha Avazyaka parama dharmarUpa haiN| inakI pUjA karake puSpoM kI aMjuli kSepanA, argha utAraNa karanA yogya hai| ina chaha AvazyakoM ke paramAgama meM chaha-chaha bheda kaheM haiM - nAma, sthApanA, dravya , kSetra, kAla , bhAva - ye chaha prakAra se jaannaa| sAmAyika ke chaha bheda : zubha-azubha nAma ko sunakara rAgadveSa nahIM karanA vaha nAma sAmAyika hai| koI sthApanA pramANa Adi se sundara hai, koI pramANAdi se hInAdhika hone ke kAraNa asuMdara hai, unameM rAgadveSa kA abhAva vaha sthApanA sAmAyika hai| sonA, cA~dI, ratna, motI, ityAdi tathA miTTI, lakar3I, patthara, kAMTe, chAra, rAkha, dhUla ityAdi meM rAga-dveSa rahita sama dekhanA vaha dravya sAmAyika hai| mahala-upavanAdi ramaNIka, zmazAnAdi aramaNIka kSetra meM rAga-dveSa nahIM karanA vaha kSetra sAmAyika hai| hima, zizira, basaMta, grISma, varSA , zarada RtuoM tathA rAtri, dina, zuklapakSa , kRSNapakSa ityAdi kAla meM rAgadveSa nahIM karanA vaha kAla sAmAyika hai| sabhI jIvoM ko duHkha nahIM ho aisA maitrI bhAva karate hue azubha pariNAmoM kA abhAva karanA vaha bhAva sAmAyika hai| isa prakAra sAmAyika ke chaha bheda kahe haiN| stavana ke chaha bheda : caubIsa tIrthaMkaroM kA artha sahita eka hajAra ATha nAmoM dvArA stavana karanA vaha nAma stavana hai| tIrthaMkaroM ke - arhantoM ke aneka kRtrima-akRtrima pratibimboM kA stavana vaha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 282] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra sthApanA stavana hai| samozaraNa meM sthita arhantoM kI deha, prabhA, prAtihArya Adi sahita kA stavana vaha dravya stavana hai| kailAza, sammedAcala, Urjayanta (giranAra) pAvApura, caMpApura, Adi nirvANa kSetroM kA tathA samozaraNa meM dharmopadeza ke kSetra kA stavana vaha kSetra stavana hai| garbha, janma, tapa, jJAna, nirvANa kalyANa ke kAla kA stavana vaha kAla stavana hai| kevalajJAna Adi anaMta catuSTaya bhAvoM kA stavana vaha bhAva stavana hai| isa prakAra stavana ke chaha bheda kahe haiN| vaMdanA ke chaha bheda: tIrthaMkara va siddha tathA AcArya upAdhyAya sAdha inameM eka-eka kA nAma uccAraNa karake vaMdanA karanA vaha nAma vaMdanA hai| arahanta siddha Adi meM eka-eka ke pratibimba Adi kI vaMdanA karanA vaha sthApanA vaMdanA hai| arhantAdi meM unake zarIra kI vaMdanA karanA vaha dravya vaMdanA hai| arhantAdi se vyApta kSetra kI vaMdanA karanA vaha kSetra vaMdanA hai| arhantAdi meM kisI eka se vyApta kAla kI vaMdanA karanA vaha kAla vaMdanA hai| tIrthaMkara ke, siddha ke, AcArya ke, upAdhyAya ke, sAdhu ke AtmA ke guNoM kI vaMdanA karanA vaha bhAva vaMdanA hai| isa prakAra vaMdanA ke chaha bheda kahe haiN| pratikramaNa ke chaha bheda : nAma ke ayogya uccAraNa meM kRta, kArita , anumodanArUpa manavacana-kAya se utpanna doSa kA nivAraNa karane ke liye pratikramaNa karanA vaha nAma pratikramaNa hai| kisI zubha-azubha sthApanA ke nimitta se mana-vacana-kAya se utpanna doSa se AtmA ko nivRtta karanA vaha sthApanA pratikramaNa hai| AhAra, pustaka, auSadhi Adi ke nimitta se manavacana-kAya se utpanna doSa ke nirAkaraNa ke liye pratikramaNa karanA vaha dravya pratikramaNa hai| kisI kSetra meM gamana, sthApanA Adi ke nimitta se utpanna azubha pariNAma janita doSoM ke nirAkaraNa ke liye pratikramaNa karanA vaha kSetra pratikramaNa hai| dina, rAtri, pakSa, Rtu, zIta, uSNa, varSA kAla ke nimitta se utpanna aticAra ko dUra karane ke liye pratikramaNa karanA vaha kAla pratikramaNa hai| rAgadveSa Adi bhAvoM se utpanna doSa ko dUra karane ke liye pratikramaNa karanA vaha bhAva pratikramaNa hai| isa prakAra pratikramaNa ke chaha bheda kahe haiN| pratyAkhyAna ke chaha bheda : ayogya pApa ke kAraNa jo nAma haiM unake uccAraNa karane kA tyAga kara denA vaha nAma pratyAkhyAna hai| ayogya mithyAtvAdi meM pravartana karAnevAlI sthApanA karane kA tyAga karanA vaha sthApanA pratyAkhyAna hai| pApabaMdha ke kAraNa sadoSa dravya va tapa ke nimitta nirdoSa dravya kA bhI mana-vacana-kAya se tyAga kara denA vaha dravya prata asaMyama kA kAraNa kSetra kA tyAga kara denA vaha kSetra pratyAkhyAna hai| asaMyama kA kAraNa kAla kA tyAga kara denA vaha kAla pratyAkhyAna hai| mithyAtva, asaMyama, kaSAyAdi kA tyAga karanA vaha bhAva pratyAkhyAna hai| isa prakAra pratyAkhyAna ke chaha bheda kahe haiN| ___kAyotsarga ke chaha bheda : pApa ke kAraNa kaThora kaTuka nAmAdi se utpanna doSa ko dUra karane ke liye kAyotsarga karanA vaha nAma kAyotsarga hai| pAparUpa sthApanA ke dvArA Aye aticAra ko dUra Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [283 karane ke liye kAyotsarga karanA vaha sthApanA kAyotsarga hai| sadoSa dravyoM ke sevana se tathA sadoSa kSetra, kAla ke sevana se - saMyoga se utpanna doSa dUra karane ke liye kAyotsarga karanA vaha dravya, kSetra, kAla kAyotsarga hai| mithyAtva , asaMyama Adi bhAvoM dvArA kiye doSa dUra karane ko kAyotsarga karanA vaha bhAva kAyotsarga hai| isa prakAra kAyotsarga ke chaha bhedoM kA varNana kiyaa| gRhastha ke aura bhI chaha prakAra ke Avazyaka hai : bhagavAna jinendra kA nitya pUjana, nirgrantha guru kI sevA, stavana, cintavana nitya karanA, jinendra ke kahe Agama kA nitya svAdhyAya karanA, indriyoM ko viSayoM se rokanA, chaha kAya ke jIvoM kI dayArUpa saMyama pAlanA, zakti pramANa nitya tapa karanA, tathA zakti pramANa nitya dAna karanA, ye chaha prakAra ke bhI Avazyaka gRhastha ko nitya niyama se aMgIkAra karane yogya haiN| ___isa prakAra samasta pApoM kA nAza karane vAlI, bhAvoM ko ujjvala karanevAlI AvazyakoM kI hAni ke abhAvarUpa caudahavIM bhAvanA kA varNana kiyA / 14 / sanmArga prabhAvanA bhAvanA ___ aba sanmArga prabhAvanA nAma kI pandrahavIM bhAvanA kA varNana karate haiN| yahA~ sanmArga jo mokSa kA satyArtha mArga usakA prabhAva prakaTa karanA vaha sanmArga prabhAvanA hai| vaha sanmArga ratnatraya hai, ratnatraya AtmA kA svabhAva hai; use mithyAtva, rAga, dveSa, kAma, krodha, mAna, mAyA, lobha ne anAdi se malina-viparIta kara rakhA hai| aba paramAgama kI zaraNa lekara mujhe mithyAtvAdi doSoM ko dUra karake ratnatraya svabhAva ko ujjvala karanA hai| yaha manuSya janma, iMdriyoM kI pUrNatA, jJAnazakti, paramAgama kI zaraNa, sAdharmiyoM kA samAgama, roga rahita avasthA, klezarahita jIvikA, ityAdi puNyarUpa sAmagrI prApta karake bhI AtmA ko mithyAtva, kaSAya, viSayoM se nahIM chur3AyA to anantAnanta duHkhoM se bhare saMsAra samudra se merA nikalanA anantakAla meM bhI nahIM hogaa| jo sAmagrI Aja milI hai vaha anantakAla meM bhI milanA ati durlabha hai| aMtaraMga-bahiraMga sakala sAmagrI pAkara bhI yadi AtmA kA prabhAva prakaTa nahIM karU~gA to kAla acAnaka Akara samasta saMyoga naSTa kara degaa| isaliye aba mujhe rAgadveSa dUra karake jaise merA zuddha vItarAga svarUpa anubhavagocara ho usa prakAra dhyAna svAdhyAya meM tatpara honA hai| bAhya pravRtti bhI mujhe ujjvala karake aMtaraMga dharma kA prabhAva prakaTa karake mArga prabhAvanA aisI karanA hai jise dekhakara aneka jIvoM ke hRdaya meM dharma kI mahimA praveza kara jaaye| jinendra ke abhiSeka kA utsava aisA karanA jise dekhakara hajAroM logoM ke bhAva jinendra ke janma kalyANa ke samaya jisa prakAra indrAdi devoM ne abhiSeka karake apanA janma saphala kiyA usI prakAra jaya-jayakAra zabdoM dvArA hamAre stavana ke uccAraNa se loga apane ko kRtArtha mAnakara tana-mana se praphullita ho jAyeM - isa prakAra se abhiSeka dvArA prabhAvanA krnaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 284] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jinendrabhakti karanA : jinendra kI bar3I bhakti , bar3I vinaya, nizcala dhyAna se aise pUjana karo jise karate hue dekhakara tathA zuddha bhakti ke pATha par3hate tathA sunate hue harSa ke aMkura prakaTa ho jAyeM, Ananda hRdaya meM nahIM samAye, bAhara uchalane laga jAye; jinheM dekhakara mithyAdRSTiyoM ke bhI aisA pariNAma ho jAyeM - aho! jainiyoM kI bhakti AzcaryarUpa hai, jisameM ye nirdoSa uttama ujjvala prAmANika sAmagrI, ye ujjvala sone-cA~dI-kAMsA-pItala ke manohara pUjana ke bartana, ye bhaktirasa se bhare artha sahita kAnoM ko amRtarasa se sIMcate hue zuddha akSaroM kA uccAraNa, ekAgratA se vinaya sahita zabdoM ke kahe anusAra ujjvala dravyoM ko car3hAnA, ye paramazAMtamudrArUpa vItarAga ke pratibimba prAtihAryoM sahitapUjanA, stavana karanA, namaskAra karanA dhanya puruSoM dvArA hI hotA hai| dhanya inakI bhakti. dhanya inakA janma. dhanya inakA mana-vacana-kAya aura dhn| dhanya inakA dhana jo nirvAMchaka hokara aise sanmArga meM lagAte haiN| aisA prabhAva vyApta ho jAtA hai jise dekhane se - sunane se nikaTa bhavyoM ke netroM se Ananda ke A~sU jharane laga jaayeN| ___ bhakti hI saMsAra samudra meM DUbate hue logoM ko hastAvalambana denevAlI hai| hamAre liye bhava-bhava meM jinendra kI bhakti hI zaraNa ho| isa prakAra jinendra kA nitya pUjana karanA, aSTAhnikA, SoDazakAraNa dazalakSaNa va ratnatraya paryoM meM sabhI pApa ke Arambha chor3akara jina pUjanA karanA, Ananda sahita nRtya karanA, karNa priya vAdya bajAnA; tathA svara tAla, mUrcchanAdi sahita jinendra ke guNagAna karane meM sabhI sanmArga prabhAvanA hai| jinake hRdaya meM satyArtha dharma nivAsa karatA hai| unase prabhAvanA hotI hI hai| zAstra pravacana kI preraNA tathA vyAkhyAna kA svarUpa : jinendra prarUpita cAroM anuyogoM ke siddhAMtoM kA aisA vyAkhyAna karanA jise sunane se ekAnta kA haTha naSTa ho jAye, hRdaya meM anekAnta raca jAye, pApoM se kAMpane lage, vyasana chaTa jAMya. dayA rUpa dharma meM pravartana ho jAye, abhakSyabhakSaNa kA tyAga ho jaaye| aisA vyAkhyAna karanA jise sunane se hajAroM manuSyoM kA kudeva, kuguru, kudharma ke ArAdhana kA tyAga ho jAye tathA vItarAgadeva, dayArUpa dharma, Arambha parigraha rahita guru ke ArAdhana meM dRr3ha zraddhAna ho jaaye| aisA vyAkhyAna ka sunakara bahuta manuSya rAtri bhojana , ayogya bhojana, anyAya ke viSaya, paradhana meM rAga chor3akara vratoM meM, zIla meM, saMyama bhAva meM, saMtoSabhAva meM lIna ho jaayeN| aisA upadeza karanA jisase dehAdi paradravyoM se bhinna apane AtmA kA anubhava ho jAye, zarIra meM eka ekatvabuddhi chUTa jAye, jIva-ajIvAdi dravyoM kA pramANa-naya-nikSapoM ke dvArA nirNaya hokara saMzaya rahita dravya , guNa, paryAyoM kA satyArtha svarUpa prakaTa ho jAye, mithyA aMdhakAra dUra ho jAye - aise Agama ke vyAkhyAna se sanmArga kI prabhAvanA hotI hai| aisA ghora tapazcaraNa karanA jo kAyaroM se dhAraNa nahIM kiyA jA sake, aise tapa dvArA prabhAvanA hotI hai| viSayAnurAga chor3akara nirvAMchaka hone se bhI AtmA kA prabhAva prakaTa hotA hai, tathA dharma kA mArga bhI tapa se hI camakatA hai| yaha tapa durgati ke mArga ko naSTa karanevAlA hai| tapa binA kAmAdi Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [285 viSaya jJAna-caritra ko naSTa kara dete haiM / tapa ke prabhAva se kAma kA nAza hotA hai, rasanA iMdriya kI capalatA naSTa ho jAtI hai, lAlasA kA abhAva hotA hai / ratnatraya kI prabhAvanA meM tapa se hI dRr3hatA hotI hai| jina maMdira aura jinabimba kI pratiSThA karAnA : jinendra ke pratibimba kI pratiSThA karAnA, jinendra kA maMdira banavAnA inase sanmArga kI prabhAvanA hotI hai / pratiSThA karAne se jaba taka jinabimba rahegA taba taka darzana, stavana pUjanAdi karake aneka bhavya jIva puNya upArjana kareMge, tathA jo jinamaMdira banAvAyeMge una gRhasthoM kA hI dhana prApta karanA saphala hogaa| pUjana, rAtri jAgaraNa, zAstroM kA vyAkhyAna, zravaNa, paThana, jinendra kA stavana, sAmAjika, pratikramaNa, anazanAdi tapa, nRtya-gAna - bhajana, utsava jinamaMdira hone para hI hote haiN| jina maMdira binA dharma kA samasta samAgama hotA hI nahIM hai| isaliye adhika kyA likheM, apane tathA para ke upakAra kA mUla pratiSThA karAnA tathA jinamaMdira banavAnA hai| - dhana meM Asakti ghaTAne kI preraNA : dharma kA utkRSTa mArga to samasta parigraha chor3akara vItarAgatA aMgIkAra karanA hai; parantu jisake pratyAkhyAna va apratyAkhyAna kaSAyoM kA upazama nahIM huA usase gRha sampadA nahIM chor3I jAtI hai| dhana sampadA bahuta ho to prathama to jinakA Apane anyAya se dhana liyA ho unake pAsa jAkara kSamA mAMgakara unakA dhana lauTA denaa| yadi Apake pAsa dhana bahuta ho to dhana ke upArjana karane kA tyAga karanA / tIvrarAga ke bar3hAnevAle iMdriyoM ke viSayoM kI lAlasA chor3akara saMvararUpa honA / phira jo zeSa dhana rahe usameM se apane mitra, hitacintaka, putrI, bahana, bhuA, baMdhuoM meM jo nirdhana, rogI, duHkhI hoM unako tathA anAtha vidhavA hoM unako tathA yogya dekara saMtoSita karanA / apane Azrita, sevakAdi va jo samIpa meM rahanevAle hoM unako yathAyogya saMtuSTa karake, phira putra ko - strI ko unakA hissA alaga de denA / pazcAt jo dhana bace use jinamaMdira banavAne meM, jinabimba kI pratiSThA karAne meM tathA jinendra ke dharma kA AdhAra jinasiddhAMtoM ko likhavAne meM ( chapavAne meM ) kRpaNatA chor3akara udAra mana se para ke upakAra karane kI buddhi se dhana lagAnA; usake samAna koI prabhAvanA nahIM hai| bAhya AcaraNa meM zuddhatA bar3hAne kI preraNA : jo maMdira pratiSThA to karAye kintu anIti se parAyA dhana rakha le, anyAya kA dhana grahaNa kara le to usakI samasta prabhAvanA naSTa ho jaayegii| pratiSThA karAnevAlA, maMdira banavAnevAlA yadi khoTA vaNija vyavahAra karatA hai, hiMsAdi mahApApoM meM ayogya niMdya vacanoM meM, tIvra lobha meM pravartatA hai, kuzIla meM pravartatA hai, tathA atikRpaNatA karake pariNAmoM meM saMkleza rUpa hokara dhana kharca karatA hai to usakI samasta prabhAvanA naSTa ho jAyegI / isaliye jinabimba kI pratiSThA karAnevAle kI, jinamaMdira banavAlevAle kI bAhya pravRtti bhI zuddha hotI hai, isase prabhAvanA hotI hai| maMdira meM zikhara, kalaza, ghaNTA-ghaNTI, kapar3e kA candovA, siMhAsana Adi uttama upakaraNa dekara tathA svAdhyAya meM pravRtti Adi dvArA hone vAlI prabhAvanA duHkha kA nAza karanevAlI hotI hai| I prabhAvanA zuddha AcaraNa dvArA hotI hai, ataH jo jinavacanoM kA zraddhAnI hotA hai vahI dharma kI prabhAvanA karatA hai| jainiyoM kA gAr3hA prema dekhakara anya mithyAdRSTi ke hRdaya meM bhI jainadharma kI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 286] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bar3I mahimA AtI hai| dekho jainiyoM kA dharma! ye jainI prANa jAne para bhI abhakSyabhakSaNa nahIM karate haiM, tIvra roga vedanA hone para bhI rAtri meM davAI-jalAdi bhI nahIM pIte haiM, dhanaabhimAnAdi naSTa hone para bhI asatya vacanAdi nahIM bolate haiM, mahAna ApadA Ane para bhI parAye dhana meM citta nahIM calAte haiM, apane prANa jAne para bhI anya jIva kA ghAta nahIM karate haiN| zIla kI dRr3hatA, parigraha parimANatA, parama saMtoSa dhAraNa karane se AtmA kI prabhAvanA hotI hai tathA mArga kI bhI prabhAvanA hotI hai| ataH samasta dhana cale jAne para bhI va prANa cale jAne para bhI jo apane nimitta se dharma kI nindA-hAsya kabhI nahIM karAtA, usake sanmArga prabhAvanA aMga hotA hai| isa prabhAvanA kI mahimA kA karor3a jihvAoM dvArA bhI varNana karane meM koI samartha nahIM hai| isaliye he bhavyajanoM! tIna loka meM pUjya prabhAvanA aMga ko dRr3hatA se dhAraNA karake isI kI bhakti se pUjA karo, isI kA argha utAraNa kro| jo prabhAvanA aMga ko dRr3hatA se dhAraNa karatA hai, vaha indrAdi devoM dvArA pUjya tIrthaMkara hotA hai| isa prakAra sanmArga prabhAvanA nAma kI pandrahavIM bhAvanA kA varNana kiyA / 15 / pravacana vatsalatva bhAvanA aba pravacana vatsalatva nAma kI solahavIM bhAvanA kA varNana karate haiN| pravacana arthAt devaguru-dharma inameM vAtsalya arthAt prItibhAva vaha pravacana kahalAtA hai| jo cAritraguNa sahita haiM, zIla ke dhArI haiM, parama sAmyabhAva sahita haiM, bAIsa parISahoM ke sahanevAle haiM, deha meM nimarmatva, samasta viSaya vAMchA rahita, Atmahita meM udyamI, para kA upakAra karane meM sAvadhAna - aise sAdhujanoM ke guNoM meM prItirUpa pariNAma vaha vAtsalya hai| vratoM ke dhArI, pApa se bhayabhIta, nyAyamArgI, dharma meM anurAga ke dhAraka, maMda kaSAyI, saMtoSI aisA zrAvaka tathA zrAvikA ke guNoM meM, unakI saMgati meM anurAga dhAraNa karanA vaha vAtsalya hai| jo strI paryAya meM vratoM kI hadda ko prApta karake, samasta gRhAdi parigraha ko chor3akara, kuTumba kA mamatva chor3akara, deha meM nimarmatA dhAraNa karake, pA~ca iMdriyoM ke viSayoM ko chor3akara, eka vastramAtra parigraha kA Alambana lekara, bhumi zayana, kSudhA, tRSA, zIta, uSNAdi parISaha sahana kara, saMyama sahita dhyAna-svAdhyAya-sAmAyika Adi AvazyakoM sahita hokara, arjikA kI dIkSA grahaNa kara, saMyama sahita kAla vyatIta karate haiM unake guNoM meM anurAga vaha vAtsalya bhAva hai| ___munirAja ke samAna vana meM rahate hue, bAIsa parISaha sahate hue, uttamakSamAdi dharma ke dhAraka deha meM nimarmatva, Apake nimitta banAyA auSadhi-anna-pAnAdi grahaNa nahIM karanevAle, eka vastra kopIna binA samasta parigraha ke tyAgI uttama zrAvakoM ke guNoM meM anurAga vaha vAtsalya hai| deva-guru-dharma ke satyArtha svarUpa ko jAnakara dRr3ha zraddhAnI, dharma meM rUci ke dhAraka avrata-samyagdRSTi meM bhI vAtsalya karanA caahiye| moha kI mahimA : isa saMsAra meM anAdikAla se hI apane strI-putra-kuTumbAdi meM, deha meM, iMdriya viSayoM ke sAdhanoM meM rAga lagA calA A rahA hai| pichalA anAdi saMskAra hI aisA hai ki tiryaMca Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [287 bhI apane strI-putroM meM, viSayoM meM ati anurAgI hokara unake liye kaTa jAtA hai, mara jAtA hai, anya ko mAra detA hai - aisA moha kA koI adabhuta mAhAtmya hai| ve puruSa dhanya haiN| jo samyagjJAna se moha ko naSTa karake AtmA ke guNoM meM vAtsalya karate haiN| paMcamakAla ke dhanika saMsArI ke vAtsalya kA abhAva hai : saMsArI to dhana kI lAlasA se ati Akulita hokara dharma meM vAtsalya chor3a baiThe haiN| saMsArI ke jaba dhana bar3hatA hai to tRSNA aura adhika bar3ha jAtI hai, sabhI dharma kA mArga bhUla jAtA hai, dharmAtmAoM meM vAtsalya dUra se hI tyAga detA hai| rAtri-dina dhana-saMpadA ke bar3hAne meM aisA anurAga bar3hatA hai ki lAkhoM kA dhana ho jAye to karor3oM kI icchA karatA hai, Arambha parigraha ko bar3hAtA jAtA hai, pApoM meM pravINatA bar3hAtA jAtA hai tathA dharma meM vAtsalya niyama se chor3a detA hai| jahA~ dAnAdi meM, paropakAra meM dhana lagatA dikhAI detA hai vahA~ dUra se hI bacakara nikala jAtA hai, bahuArambha, bahuparigraha, atitRSNA se najadIka A gayA naraka kA nivAsa bhI se use dikhAI nahIM detA hai| paMcamakAla ke dhanADhya puruSa to pUrva bhava se hI mithyA-dharma, kupAtra-dAna, kudAna Adi meM lipta hokara aise karma bAMdhakara Aye hai ki unakI naraka-tiryaMca gati kI paripATI asaMkhyAtakAla anaMtabhava taka nahIM chuuttegii| unakA, tana, mana, vacana, dhana, dharma kArya meM nahIM lagatA hai| rAtri-dina tRSNA va Arambha se hI duHkhI rahate haiM; unako dharmAtmA meM tathA dharma ke dhArane meM kabhI vAtsalya nahIM hotA hai| dhana rahita yadi dharmAtmA bhI ho to use bhI nIcA mAnate haiN| __ dharma tathA dharmAtmAoM meM vAtsalya kI preraNA : he Atmahita ke vAMchaka ho! dhana sampadA ko mahAmada ko utpanna karanevAlI jAnakara, deha ko asthira duHkhadAyI jAnakara, kuTumba ko mahAbaMdhana mAnakara inase prIti chor3akara apane AtmA se vAtsalya kro| dharmAtmA meM, vratI meM, svAdhyAya meM, jinapUjana meM vAtsalya kro| jo samyakcAritrarUpa AbharaNa se bhUSita sAdhujana haiM unakA jo puruSa stavana karate haiM, gaurava karate haiM, unake vAtsalya guNa hai, ve sugati ko prApta hote haiM, kugati kA nAza karate haiN| vAtsalya guNa ke prabhAva se hI samasta dvAdazAMga vidyA siddha hotI haiN| siddhAntagranthoM meM tathA siddhAMta kA upadeza karanevAle upAdhyAyoM meM saccI bhakti ke prabhAva se zrutajJAnAvaraNa karma kA rasa sUkha jAtA hai taba saphala vidyA siddha ho jAtI hai, vAtsalyaguNa ke dhAraka ko deva bhI namaskAra karate haiN| vAtsalya ke dvArA hI aThAraha prakAra kI buddhi-Rddhi, nau prakAra kI AkAzagAminI kriyA-Rddhi , aneka prakAra kI cAraNa-Rddhi, gyAraha prakAra kI vikriyA-Rddhi, tIna prakAra kI bala-Rddhi, sAta prakAra kI tapa-Rddhi, chaha prakAra kI rasa-Rddhi, ATha prakAra kI auSadhi-Rddhi, do prakAra kI kSetra-Rddhi ityAdi cauMsaTha Rddhi va aneka zaktiyA~ prakaTa ho jAtI haiN| yahA~ RddhiyoM kA svarUpa kahane se kathana bar3ha jAyegA isaliye nahIM likhA hai| artha prakAzikA meM likhA hai, vahA~ se jAna lenaa| ___ vAtsalya ke dvArA hI maMdabuddhiyoM kA bhI matijJAna-zrutajJAna vistIrNa ho jAtA hai| vAtsalya ke prabhAva se pApa kA praveza nahIM hotA hai| vAtsalya se hI tapa kI zobhA hotI hai| tapa meM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra utsAha binA tapa nirarthaka hai| yaha jinendra kA mArga vAtsalya dvArA hI zobhA pAtA hai| vAtsalya se hI zubha dhyAna kI buddhi hotI hai| vAtsalya se hI samyagjJAna nirdoSa hotA hai| vAtsalya se hI dAna denA kRtArtha-saphala hotA hai| pAtra meM prIti binA tathA dene meM prIti binA dAna niMdA kA kAraNa hai| jinavANI meM jise vAtsalya hogA use hI prazaMsA yogya jinavANI kA saccA artha udyotarUpa-prakaTa hogaa| jisako jinavANI meM vAtsalya nahIM, vinaya nahIM use yathAvat artha nahIM dikhegA, vaha to viparIta hI grahaNa kregaa| isa manuSya janma kA maMDana vAtsalya hI hai| vAtsalya rahita bahuta manojJa AbharaNa, vastra dhAraNa karanA bhI pada-pada meM niMdya hotA hai| isa loka kA kArya jo yaza kA upArjana, dharma kA upArjana, dhana kA upArjana hai vaha vAtsalya se hI hotA hai| paraloka-svargaloka meM maharddhaka devapanA bhI vAtsalya se hI hotA hai| vAtsalya binA isa loka kA samasta kArya naSTa ho jAtA hai, paraloka meM bhI devAdi gati prApta nahIM hotI hai| jise arhantadeva, nirgranthaguru, syAdvAdarUpa paramAgama, dayArUpa dharma meM vAtsalya hai, vahI saMsAra paribhramaNa kA nAza karake nirvANa ko prApta karatA hai| vAtsalya hI se jinamaMdira kI vaiyAvRtya, jinasiddhAMtoM kA sevana, sAdharmiyoM kI vaiyAvRtya, dharma meM anurAga, dAna dene meM prIti hotI hai| jinhoMne chaha kAya ke jIvoM para vAtsalya dikhAyA hai, ve hI tInaloka meM atizayarUpa tIrthaMkara pravRtti kA baMdha karate haiN| isaliye jo kalyANa ke icchuka haiM ve bhagavAna jinendra dvArA upadezita vAtsalya guNa kI mahimA jAnakara solahavIM vAtsalya bhAvanA kA stavana-pUjana karake usakA mahAna argha utAraNa karate haiN| ve hI darzana kI vizuddhatA pAkara, taparUpa AcaraNa karake, ahamindrAdi devaloka ko prApta hokara pazcAt jagata ke uddhAraka tIrthaMkara hokara nirvANa ko prApta hote haiN| solahakAraNa dharma kI mahimA acintya hai jisase tInaloka meM AzcaryakArI anupama vaibhava ke dhAraka tIrthaMkara hote haiN| aisI solahakAraNa bhAvanA kA saMkSepa-vistArarUpa varNana kiyA / 16 / / dharma ke daza lakSaNa - dharma kA svarUpa daza lakSaNa rUpa hai| ina daza cihnoM ke dvArA aMtaraMga dharma jAnA jAtA hai| uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama satya, uttama zauca, uttama saMyama, uttama tapa, uttama tyAga, uttama AkiMcanya, uttama brahmacarya - ye daza dharma ke lakSaNa haiN| dharma to vastu kA svabhAva hai, svabhAva ko hI dharma kahate haiN| loka meM jitane padArtha haiM ve ne-apane svabhAva ko kabhI nahIM choDate haiN| yadi svabhAva kA nAza ho jAye to vasta kA abhAva ho jAye kintu aisA nahIM hotA hai| AtmA nAma kI vastu hai, usakA svabhAva kSamAdi rUpa hai| krodhAdi karmajanita upAdhi hai, AvaraNa hai| krodha nAma kI karma kI upAdhi kA abhAva hone para kSamA nAma kA AtmA kA svabhAva svayaM hI prakaTa ho jAtA hai| isI prakAra mAna ke abhAva se mArdava guNa, mAyA ke abhAva se Arjava guNa, lobha ke abhAva se zauca guNa ityAdi jo AtmA ke guNa haiM ve karma ke abhAva se svayameva prakaTa hote haiN| jo ye uttama kSamAdi AtmA ke svabhAva haiM, ve mohanIya karma ke bheda krodhAdi kaSAyoM dvArA anAdikAla se AcchAdita ho rahe haiN| kaSAyoM ke abhAva se kSamAdi AtmA ke svAbhAvika guNa prakaTa ho jAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [289 uttama kSamA dharma aba uttamakSamA guNa ke svarUpa kA varNana karate haiN| krodha bairI kA jItanA vahI uttamakSamA hai| kaise hai krodha bairI ? isa jIva ke nivAsa sthAna jo saMyamabhAva, santoSabhAva, nirAkulatA bhAva, samyagdarzana Adi ratnoM kA bhaNDAra unheM jalAne ke liye agni ke samAna hai| yaza kA nAza kara detA hai, apayazarUpa kAlimA ko bar3hAyA hai, dharma-adharma kA vicAra naSTa kara detA hai| krodhI ke mana-vacana-kAya apane vaza meM nahIM rahate haiN| bahuta dinoM kI prIti ko kSaNamAtra meM bigAr3akara mahAna baira utpanna kara detA hai| jo krodharUpa rAkSasa ke vaza meM ho jAtA hai vaha asatya vacana, loka niMdya vacana, bhIla cANDAlAdi ke yogya vacana bolane lagatA hai| krodhI samasta dharma kA lopa kara detA hai| krodhI hokara pitA ko mAra DAlatA hai; mAtA ko, putra ko, strI ko, bAlaka ko, svAmI ko, sevaka ko, mitra ko bhI prANa rahita kara detA hai| tIvra krodhI to viSa se, zastra se, svayaM kA hI ghAta kara letA hai; U~ce makAna se, parvatAdi se girakara, kue meM kUda kara mara jAtA hai| krodhI kI kisI prakAra pratIti nahIM krnaa| krodhI to yamarAja tulya hai| krodhI pahale to apane jJAna, darzana, kSamAdi guNoM kA ghAta karatA hai; pazcAt karma ke vaza se anya kA ghAta ho yA na ho| krodha ke prabhAva se mahAtapasvI digambara muni bhI dharma se bhraSTa hokara naraka gaye haiN| krodha donoM lokoM kA nAza karanevAlA hai, mahApApa baMdha karAkara naraka pahu~cAtA hai, buddhi bhraSTa karatA hai. nirdayI banA detA hai. dasaroM ke dvArA kiye gaye upakAra ko bhalA kara kataghnI banA detA hai| ataH krodha ke samAna pApa anya nahIM hai| isa loka meM krodhAdi kaSAyoM ke samAna apanA ghAta karanevAlA dasarA nahIM hai| jo loka meM puNyavAna haiM. mahA bhAgyavAna haiM. jinake donoM loka sudharanA hai unhIM ke kSamA guNa prakaTa hotA hai| kSamA arthAt pRthvI, usake samAna sahane kA svabhAva honA vaha kSamA hai| apane samyak svarUpa ko, hita-ahita ko samajhakara, asamarthoM dvArA kiye huye upadravoM ko Apa samartha hokara bhI rAga-dveSa rahita hokara sahanA, vikArI nahIM honA use uttamakSamA kahate haiN| yahA~ uttama zabda samyagdarzana sahita hone ke liye kahA hai| uttamakSamA tInaloka meM sAra hai| uttamakSamA saMsAra samudra se tAranevAlI hai, ratnatraya ko dhAraNa karAnevAlI hai, durgati ke duHkhoM ko haranevAlI hai| jisake uttamakSamA hotI hai, usakA naraka-tiryaMca donoM gatiyoM meM gamana nahIM hotA hai| uttamakSamA ke sAtha aneka guNoM kA samUha prakaTa hotA hai| munirAjoM ko to ati pyArI uttamakSamA hI hai| uttama kSamA kI prApti ko jJAnIjana to cintAmaNi ratna kI prApti ke samAna lAbha mAnate haiN| uttamakSamA hI mana kI ujjvalatA karatI hai| kSamAguNa ke binA mana kI ujjvalatA tathA sthiratA kabhI nahIM hotI hai| vAMchita abhiprAya kI siddhi karanevAlI eka uttamakSamA hI hai| krodha ko jItane kA upAya : krodha ko jItane kI vidhi isa prakAra hai - koI Apa ko durvacanAdi kahakara duHkhI kare, gAlI de, cora kahe, anyAyI, pApI, durAcArI, duSTa, nIca, dogalA, cANDAla, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 290] kRtaghnI - aise aneka durvacana kahe, to jJAnI ko aisA vicAra karanA cAhiye - maiMne isakA aparAdha kiyA hai yA nahIM kiyA ? yadi maiMne isakA aparAdha kiyA hai, tathA rAga-dveSa-moha ke vaza hokara kisI bAta se isakA citta dukhAyA hai to maiM aparAdhI hU~, mujhe gAlI denA, nIca, cora, kapaTI, adharmI kahanA nyAya hai| mujhe isase adhika daNDa detA to bhI ThIka thaa| maiMne aparAdha kiyA hai, aba mujhe gAlI sunakara krodha nahIM karanA hI ucita hai| aparAdhI ko naraka meM bhI daNDa bhoganA par3atA hai| mere nimitta se isako duHkha huA hai| taba duHkhI hokara durvacana kaha rahA hai, aisA vicAra kara duHkhI na hokara kSamA hI karatA hai| yadi durvacana kahanevAlA maMdakaSAyI ho to Apa jAkara usase kSamA mAMgakara use kSamA grahaNa karane ko kahe : he kRpAlu ! maiM ajJAnI hU~, maiMne pramAda va kaSAya ke vaza hokara ApakA citta dukhAyA hai, ataH aba maiM apane aparAdha kI mAphI cAhatA hU~; bhaviSya meM aisA kArya bhUlakara bhI nahIM kruugaaN| eka bAra kisI se bhUla ho jAya to bar3e loga use mApha kara dete haiN| yadi sAmanevAlA nyAyarahita tIvra kaSAyI ho to usake pAsa aparAdha mApha karAne nahIM jAye, kAlAntara meM usakA krodha upazAnta hone ke pazcAt kSamA maaNge| yadi Apane aparAdha kiyA nahIM ho, kintu IrSyAbhAva se va kevala duSTatA se Apako durvacana kahatA hai tathA aneka doSa lagAtA hai to jJAnI kucha bhI saMkleza nahIM kare, kintu isa prakAra vicAra kare - yadi maiMne isakA dhana haraNa kiyA ho, jamIna jagaha chInI ho, isakI jIvikA bigAr3I ho, cugalI khAI ho, isake doSa kahakara maiMne aparAdha kiyA ho to mujhe pazcAtApa karanA ucita hai; yadi maiMne isakA aparAdha nahIM kiyA hai to mujhe kucha bhI phikara nahIM krnaa| ye durvacana kahatA hai so nAma ko kahatA hai tathA kula ko kahatA hai, kintu nAma merA svarUpa nahIM hai, jAti kulAdi merA svarUpa nahIM hai, maiM to jJAyaka huuN| jisako ye kahatA hai, vaha maiM nahIM huuN| jo mai hU~ usa taka durvacana pahu~cate hI nahIM haiN| ataH mujhe kSamA karanA hI zreSTha hai| yaha jo durvacana kahatA hai so mukha isakA, abhiprAya usakA, jihvA-daMta-oSTha isakA, bhASArUpa pudgala zabda isake bhAvoM ke nimitta se utpanna hue, jinheM sunakara yadi maiM vikAra ko prApta hotA hU~ to yo merI bar3I ajJAnatA hai| jo IrSyAvAna duSTa puruSa mujhe gAlI detA hai, yadi svabhAva se dekho to gAlI koI vastu hI nahIM hai| mujhe kahIM para bhI lagI huI nahIM dikhAI detI hai| ataH avastu meM lene-dene kA vyavahAra jJAnI hokara kaise svIkAra kare ? __jo mujhe cora, anyAyI , kapaTI, adharmI ityAdi kahatA hai, taba jJAnI isa prakAra vicAra karatA hai - he Atman! tU aneka bAra cora huA , aneka janmoM meM vyabhicArI, juArI, abhakSyabhakSI, bhIla, cANDAla , camAra, golA , bAMDA, zUkara, gadhA ityAdi tiryaMca tathA adharmI, pApI, kRtaghnI ho-hokara AyA hai tathA saMsAra meM bhramaNa karate hue aneka bAra hogaa| aba yadi koI tujhe kUkara, zUkara, cora, cAMDAla Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [291 kahatA hai, use sunakara terA duHkhI honA bar3A anartha hai| ye duSTajana jo durvacana kahate haiM vaha inakA aparAdha nahI hai, hamAre dvArA pUrva janmoM meM bAMdhe gaye karmoM kA udaya hai; usake dvArA durvacana kahane se hamAre una karmoM kI nirjarA hotI hai; yaha hameM bar3A lAbha hai| inakA yaha bhI upakAra hai ki ye durvacana kahanevAle hamAre liye durvacana kahakara apane puNya ke samUha kA to nAza karate haiM tathA mere pApoM ko dUra karake unakI nirjarA karate haiN| aise upakArI para yadi maiM krodha karU~ to mere samAna adhama koI nahIM hai| - isane mujhe durvacana hI to kahe haiM, mArA pITA to nahIM hai| krodhI to mArane bhI laga jAtA hai, apane putra, putrI, strI, bAlaka ko bhI mAratA haiM, kintu isane mujhe mArA to nahIM hai, yahI lAbha hai| yadi duSTa Apako mAre to aisA vicAra karanA cAhiye - isane mujhe pITA hI to hai, prANarahita to nahIM kiyA hai| duSTa to apanA maraNa nahIM gina karake bhI anya ko mAra DAlatA hai, kintu isane mujhe prANa rahita to nahIM kiyA hai, yahI lAbha hai| yadi prANa rahita kara detA hai to aisA vicAra karanA cAhiye - eka bAra to maranA hI thA, acchA hI huA, karma kA RNa cukaa| hama yahA~ para hI karma ke RNa se rahita ho gaye, hamArA dharma to naSTa nahIM huA hai, yahI lAbha hai, prANa dhAraNa karanA to dharma se hI saphala hai| ye dravya prANa to pudgalamaya haiN| mere jJAna, darzana, kSamAdi dharma ye bhAvaprANa haiM, inakA ghAta maiMne krodha karake nahIM kiyA, isa samAna lAbha mujhe anya kucha bhI nahIM hai / jo kalyANarUpa kArya haiM unameM aneka vighna Ate hI haiN| mujhe bhI vighna AyA vaha ThIka hI hai| maiM to aba sAmyabhAva kI zaraNa letA hU~ / yadi upadrava Ane para maiM kSamA chor3akara krodha se vikAra rUpa ho jAU~gA to mujhe dekhakara anya mandajJAnI tathA kAyara tyAgI tapasvI dharma se zithila ho jAyeMge, taba merA janma kevala dUsaroM ko duHkhI karane ke liye hI huA khlaayaa| yadi maiM vItarAga dharma dhAraNa karake bhI krodhI, vikArI, durvacanI ho jAU~ to mujhe dekhakara anya bhI krodhI hone laga jAyeMge, taba dharma kI maryAdA bhaMga karake pApa kI paripATI calAnevAlA maiM hI pradhAna ho gyaa| ataH prANa jAne para bhI, dhana va abhimAna naSTa hone para bhI mujhe kSamAguNa chor3anA ucita nahIM hai 1 - pUrvabhaya meM maiMne azubha karma bAMdhe haiM unakA phala maiM hI bhoguugaaN| ye anya jana to nimitta mAtra haiN| yadi inake nimitta se pApa karma udaya meM nahIM AtA to kisI anya ke nimitta se aataa| udaya meM AyA huA karma to phala binA TalatA nahIM hai| ye laukika ajJAnI mere Upara krodhI hokara durvacana Adi ke dvArA upadravya karate haiM, yadi maiM bhI durvacanAri ke dvArA inako uttara dU~, to maiM tattvajJAnI aura ye ajJAnI, donoM hI samAna hue, merA tattvajJAnIpanA nirarthaka huaa| nyAyamArga se dekho, to udaya meM AyA merA pApa karma, usakI nirjarA hone para, kauna vivekI apane AtmA ko krodhAdi ke vazIbhUta karegA ? he Atman! pUrva bhavoM meM bAMdhe hue asAtA karmoM kA aba udaya AyA hai, use ilAja rahita, na rukanevAlA jAnakara samabhAvoM saho / yadi duHkhI hokara bhogoge to asAtA ko to bhogoge hI, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra kintu naye aura bahuta asAtA karmoM kA baMdha bhI kroge| ataH honevAle duHkha ko nizaMka hokara samabhAvoM se hI sho| ye duSTajana to bahuta haiM, ve apanI sAmarthya ke dvArA mujhameM krodharUpa agni ko prajvalita karAkara. merI samabhAvarUpa sampatti ko jalA denA cAhate haiN| aba yahA~ yadi maiM asAvadhAna hokara kSamA ko chor3akara krodhI ho jAU~gA to avazya hI apanA sAmyabhAva naSTa karake, apanA dharma va yaza kA nAza karanevAlA ho jaauuNgaa| isaliye duSToM kA saMsarga hone para sAvadhAna rahanA hI ucita hai| jJAnI manuSya to asahya duHkha utpanna hone para bhI apane pUrva karma kA nAza honA jAnakara harSita hI hote haiN| yadi durvacana rUpI kAMToM se pIr3ita kiyA gayA maiM kSamA chor3a dUMgA to krodhI aura maiM, donoM hI samAna hue| bairI yadi aneka prakAra ke durvacana, pIr3ana, mAraNa dvArA merA ilAja nahIM karatA to maiM apane purAne saMcita azubha karmoM se kaise chUTatA ? ataH bairI ne to mujha para upakAra hI kiyA hai jo mujhe azubha karmoM se chur3A diyA hai| ____ maiMne vivekI hokara jo jinAgama ke prasAda se sAmyabhAva kA abhyAsa kiyA hai, usakI parIkSA lene ko ye bairIrUpa parIkSA kA sthAna pragaTa huA haiM, yahA~ para mere bhAvoM kI parIkSA ho gii| parIkSA lene ko hI ye karma udaya meM Aye haiN| yadi maiM samabhAva kI maryAdA ko tor3akara bairiyoM para krodha karU~gA, to maiM jJAnanetra kA dhArI hokara ke bhI samabhAva ko nahIM prApta kara krodharUpa agni meM jalakara bhasma ho jaauuNgaa| maiM vItarAga ke mArga para calanevAlA, saMsAra kI sthiti chedane kA udyama karanevAlA, yadi merA hI citta krodharUpa ho jAyegA to saMsAra ke mArga meM pravartana karanevAle anya mithyAdRSTiyoM ke samAna hI maiM tthhraa| yadi duSTa ajJAniyoM ko nyAyarUpa dharma kA mArga batAyA, samajhAyA, kSamA grahaNa karAyA, ve nahIM samajheM. kSamA grahaNa nahIM kareM to jJAnIjana unase krodha nahIM krte| jaise - viSa dUra karanevAlA vaidya kisI kA viSa dUra karane ke liye aneka auSadhi Adi dekara viSa dUra karanA cAhatA hai, kintu yadi rogI kA jahara dUra nahIM ho, to vaidya svayaM jahara nahIM khA letA hai - ki isakA viSa dUra nahIM huA to maiM hI viSa khAkara mara jAU~, aisA nyAya bhI nahIM hai| usI prakAra jJAnIjana bhI pahale duSToM kI duSTatA kI jAti pahicAnate haiM ki - yaha duSTatA chor3egA yA nahIM chor3egA yA adhika duSTatA dhAraNa kregaa| aisA vicAra kara, jise viparIta pariNamatA dekhe use to upadeza hI nahIM denA, jo kucha-samajhane lAyaka yogyatAvAlA dikhe use nyAya ke vacana hitamita rUpa khnaa| yadi duSTatA nahIM chor3e to Apa krodhI nahIM honaa| yadi yaha mujhe durvacanAdi upadrava dvArA bhayabhIta nahIM karatA to maiM prazama bhAva dvArA dharma kI zaraNa kaise grahaNa karatA? jo mujhe pIr3A denevAlA hai, usane mujhe pApa se bhayabhIta karAkara dharma se saMbaMdha karAyA hai, isa prakAra pIr3A denevAle ne merA pramAdIpanA chur3Apara mujhe para bar3A upakAra hI kiyA hai| jagata meM kitane upakArI to aise haiM jo dUsaroM ko sukhI karane ke lie apanA zarIra chor3a dete haiM, dhana chor3a dete haiM, to durvacana bandhanAdi sahane meM merA kyA calA jAyegA ? mujhe durvacana kahane se Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [293 hI yadi dUsare ko sukha hotA hai to merI kyA hAni hai ? mujhe pIr3A denevAle para yadi maiM krodha nahIM karU~gA to bairI ke puNya kA nAza ho jAyegA, va mere AtmA ke hita kI siddhi hogii| yadi pIr3A le para maiM krodha karU~gA to mere puNya kA nAza ho jAyagA. hita kA nAza ho jAyagA va durgati milegI prANoM kA nAza hone para bhI duSToM ke prati kSamA karanA hI eka hita hai, aisA satpuruSa kahate haiN| ataH Atma kalyANa kI siddhi ke liye mujhe kSamA hI grahaNa karanA caahiye| duSToM dvArA durvacanAdi se pIr3A dene se mujhameM jo kSamA pragaTa huI hai, vaha mere puNya ke udaya se aisI parIkSA bhUmi prakaTa huI hai jahAM maiMne itane samaya se vItarAga kA dharma dhAraNa kiyA hai, so aba krodhAdi ke nimitta se sAmyabhAva huA ki nahIM huA hai - aisI parIkSA karanA caahiye| sAmyabhAva to vahI prazaMsA yogya hai, vahI kalyANa kA kAraNa hai jo mArane ke icchuka nirdayI dvArA malina nahIM kiyA jA ske| bahuta samaya se zAstra kA abhyAsa karake va sAmyabhAva karake kyA sAdhya hai, yadi prayojana ke samaya vaha vyartha ho jAya ? dhairya vahI prazaMsA yogya hai, jo duSToM ke kuvacanAdi hone para bhI nahIM chUTe, dRr3ha banA rhe| upadrava Aye binA to sabhI loga satya, zauca, kSamA ke dhAraka bane rahate haiN| jaise caMdana ke vRkSa ko kulhAr3I kATe to caMdana kA vRkSa kulhAr3I ke mukha ko sugaMdhita hI karatA hai, vaise hI jisakI jaisI pravRtti hotI hai usako vaisI hI siddhi kI prApti hotI hai| ___anya ke dvArA kiye upasarga se tathA svayameva Aye upasarga se jisakA citta kaluSita nahIM hotA hai vaha avinAzI saMpadA ko prApta hotA hai| ajJAnI apane bhAvoM dvArA pUrva meM kiye gaye pApa karmoM para to krodha nahIM karatA hai, kintu karma kA phala dene ke jo bAhya nimitta haiM unake Upara krodha karatA hai| jisa karma ke nAza hone se mere saMsAra kA saMtApa naSTa ho jAye yadi vaha karma svayameya bhogane meM A gayA aura naSTa ho gayA to mujhe vAMchita sakha kI siddhi ho gii| isa saMsArarUpa vana meM ananta saMkleza bhare haiN| isameM rahanevAloM ko aneka prakAra ke duHkha kyA sahane yogya nahIM haiM ? saMsAra meM to duHkha hI hai| yadi isa saMsAra meM samyagjJAna viveka se rahita, jinasiddhAntoM se dveSa karanevAle, mahAnirdayI, paraloka ke hita kA vicAra karane kI jinake pAsa buddhi nahIM hai, krodharUpa agni se prajvalita, duSTatA sahita, viSayoM kI lolupatA se aMdhe, haThagrAhI, mahAna abhimAnI, kRtaghnI aise bahuta duSTajana nahIM hote, to ujjvala buddhi ke dhAraka satpuruSa vrata-tapazcaraNa karake mokSa ke liye udyama kaise karate ? aise krodhI, durvacana bolanevAle, haThagrAhI, anyAyamArgiyoM kI adhikatA dekha karake hI satpuruSa vItarAgI hue haiN| maiM bar3e puNya ke prabhAva se paramAtmA ke svarUpa kA jJAtA huA tathA sarvajJa dvArA upadezita padArthoM kA bhI nirNayarUpa jJAna kiyA, saMsAra ke paribhramaNa ke duHkhoM se bhayabhIta hokara vItarAga ke mArga meM bhI pravartana kiyA; aba yadi maiM bhI krodha ke vaza meM hoU~gA to merA jJAnacAritra sabhI niSphala ho jAyegA, tathA dharma kA apayaza karAnevAlA hokara durgati kA pAtra ho jaauuNgaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 294] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra AcArya padmanaMdi ne to aura bhI kahA hai : mUrkhajanoM dvArA bAdhA, pIr3A, krodha ke vacana, hAsya, apamAnAdi hone para bhI jo uttamapuruSoM kA mana vikAra ko prApta nahIM hotA hai use uttama kSamA kahate haiN| vaha kSamA mokSamArga meM pravartate puruSa kI parama sahAyaka hotI hai| vivekI aisA citavana karate haiM - hama to rAgadveSAdi malarahita ujjvala mana se baiThe haiM, anya loga hameM khoTA kaho yA bhalA kaho, hameM usase kyA prayojana hai ? vItarAga dharma ke dhArako ko to apane AtmA kA zuddhapanA sAdhane yogya hai| yadi hamAre pariNAma doSa sahita haiM, tathA koI hitaiSI hameM bhalA kahatA hai, to hama bhale nahIM ho jaayeNge| yadi hamAre pariNAma doSa rahita haiM, tathA koI baira buddhi se hameM khoTA kahatA hai to hama khoTe nahIM ho jaayeNge| phala to jaisI hamArI ceSTA, pariNAma, AcaraNa hogA vaisA prApta hogaa| jaise kisI ne kA~ca ko ratna kaha diyA tathA ratna ko kA~ca kaha diyA, to bhI mUlya to ratna kA hI pAyegA, kA~ca ke Tukar3e kA bahuta dhana kauna degA? duSTajana kA svabhAva to para ke doSa kahane kA hai; para meM bilakula bhI doSa nahIM ho, to bhI para ke doSa kahe binA use sukha nahIM milatA hai| ataH duSTajanoM, mujhameM jo doSa haiM hI nahIM, ve logoM ke ghara-ghara meM jAkara sabhI manuSyoM ko kahakara sukhI hoo; jo dhana cAhatA ho vaha merA saba kucha grahaNa kara sukhI ho jAo; jo bairI mere prANa haraNa karanA cAhatA hai vaha zIghra hI prANa haraNa kara le; jo merA sthAna cAhatA hai vaha sthAna chIna le; maiM to madhyastha hU~, rAgadveSa rahita huuN| sabhI saMsAra ke prANI mere nimitta se to sukharUpa rho| mere nimitta se kisI prANI ko koI bhI prakAra kA duHkha nahIM ho| maiM yaha ghoSaNA karatA hU~ - merA jIvana to Ayukarma ke AdhIna hai, dhana tathA sthAna kA calA jAnA banA rahanA pApa-puNya ke AdhIna hai; hamArA kisI anya jIva se baira virodha nahIM hai, sabhI ke prati kSamA hai| __ he Atman! mithyAdRSTi, duSTatAsahita, hita-ahita ke vivekarahita, mUr3ha manuSyoM dvArA kiye gaye durvacanAdi upadravoM se asthira citta hokara, bAdhA mAnakara kyoM duHkhI ho rahe ho ? kyA tuma tIna loka ke cUDAmaNi bhagavAna vItarAga ko nahIM jAnate ho? kyA tamane vItarAga dharma kI upAsanA nahIM kI hai ? jagata ke loga to mUrkha haiM, kyA tuma aisA nahIM jAnate ho ? mohI, mithyAdRSTi, mUDhoM kA jJAna to viparIta hI hotA hai; ve saba to karmoM ke vaza haiM, isaliye unameM kSamA grahaNa karanA hI yogya hai| kSamA hI isaloka meM paramazaraNa hai, mAtA ke samAna rakSA karanevAlI hai| bahuta kyA kaheM ? jina dharma kA mUla kSamA hai, isI ke AdhAra se sakala guNa haiM, karmoM kI nirjarA kA kAraNa hai, hajAroM upadrava dUra karanevAlI hai| isaliye dhana va jIvana cale jAne para bhI kSamA ko chor3anA yogya nahIM hai| koI duSTatA se Apako prANarahita karatA ho usa samaya meM bhI kaTu vacana nahIM kho| mArane vAle se bhI aMtaraMga baira choDkara aisA kaho - Apa jo hamAre rakSaka hI haiM, parantu hamArI mRtyu hI A gaI hai, usameM Apa kyA kara sakate haiM ? hamAre pApa karma kA udaya A gayA hai, to bhI hamArA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [295 bar3A bhAgya hai jo Apa sarIkhe mahApuruSoM ke hAtha Adi se hamArA maraNa ho rahA hai| yadi hama sarIkhe aparAdhI ko Apa daNDa nahIM doge to nyAya kA mArga badanAma ho jaayegaa| hama apane aparAdha kA phala-naraka-tiya~cagati meM Age bhogate, kintu Apane hameM yahIM para karma ke RNa se rahita kara diyaa| maiM Apase mana-vacana-kAya se baira virodha chor3akara kSamA mA~gatA huuN| Apa bhI mujhe aparAdha kA daNDa dekara kSamA grahaNa karo - maiM kSamA karatA hU~ / maiM rogAdi kaSToM ko bhogakara atyaMta duHkha se maraNa karatA, kintu aba dharma kI zaraNa lekara, karma ke RNa se rahita hokara Apa jaise sajjana kI kRpA sahita maraNa kruuNgaa| isa prakAra mAranevAle se bhI baira choDakara samabhAva dhAraNa karanA vaha uttama kSamA hai| isa prakAra uttama kSamA uttama mArdava dharma | __aba uttama mArdava guNa kA svarUpa kahate haiN| mArdava kA svarUpa isa prakAra hai : mAna kaSAya se AtmA meM jo kaThoratA hotI hai, usa kaThoratA kA abhAva hone para jo komalatA hotI hai vaha mArdava nAma kA AtmA kA guNa hai| AtmA aura mAna kaSAya ke bheda ko anubhava karake mAna ko chor3anA usakA nAma mArdava guNa hai| mAna kaSAya to saMsAra kA bar3hAnevAlA hai, kintu mArdava saMsAra paribhramaNa kA nAza karanevAlA hai| yaha mArdavaguNa dayAdharma kA kAraNa hai| ___ abhimAnI ke dayAdharma kA mUla se hI abhAva hai, aisA jaannaa| kaThora pariNAmI to nirdayI hotA hai| mArdavaguNa sabhI kA hita karanevAlA hai| jinake mArdavaguNa hai unhIM kA vrata pAlanA, saMyama dhAraNa karanA, jJAna kA abhyAsa karanA saphala hai, abhimAnI kA saba niSphala hai| mArdava nAma kA guNa mAna kaSAya kA nAza karanevAlA hai tathA pA~ca iMdriyoM va mana ko daNDa denevAlA hai| mArdava dharma ke prasAda se cittarUpa bhUmi meM karuNArUpa navIna bela phailatI hai| mArdava dvArA hI hI jinendra bhagavAna meM tathA zAstroM meM bhakti kA prakAza hotA hai| mada sahita ke jinendra ke guNoM meM anurAga nahIM hotA hai| mArdava guNa se kumatijJAna ke prasAra kA nAza hotA hai, kumati nahIM phailatI hai| abhimAnI ke aneka prakAra kI kubuddhiyA~ utpanna hotI haiN| mArdavaguNa se bahuta vinaya pravartatI hai| mArdava se bahuta samaya kA purAnA bairI bhI baira chor3a detA hai| mAna ghaTane para pariNAmoM meM ujjvalatA hotI hai| komala pariNAmoM dvArA donoM kI siddhi hotI hai - komala pariNAmI kA isa loka meM suyaza hotA hai, paraloka meM devagati kI prApti hotI hai| komala pariNAmoM se hI aMtaraMgabahiraMga tapa zobhita hote haiN| abhimAnI kA tapa bhI niMdA yogya hai| komala pariNAmI se tInoM lokoM ke jIvoM kA mana prasanna rahatA hai| mArdava dvArA hI jinendra kA zAsana jAnA jAtA hai| mArdava dvArA hI apane tathA para ke svarUpa kA anubhava karate haiN| kaThora pariNAmI ke ApA-para viveka nahIM hotA hai| mArdava dvArA hI samasta doSoM kA nAza hotA hai| mArdava pariNAma saMsAra samudra se pAra kara detA hai| ata: mArdava pariNAma ko samyagdarzana kA aMga jAnakara nirmala mArdava dharma kA stavana kro| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 296] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra saMsArI jIvoM ke anAdikAla se mithyAdarzana kA udaya ho rahA hai| usake udaya se paryAyabuddhi huA jAti ko, kula ko, vidyA ko, aizvarya ko, tapa ko, rUpa ko, dhana ko zarIra ko, bala ko apanA svarUpa mAnakara inake garvarUpa ho rahA hai| use yaha jJAna nahIM hai ki ye jAti-kulAdi saba karma ke udaya ke AdhIna pudgala ke vikAra haiM, vinAzIka haiN| maiM avinAzI jJAna-svAbhAvI amUrtika huuN| ___maiMne anAdikAla se aneka jAti, kula, bala, aizvarya Adi prApta kara-karake chor3e haiN| maiM aba kisa meM apanApana karU~ ? samasta dhana, yauvana, iMdriya janita-jJAna Adi vinAzIka haiM, kSaNa bhaMgura hai| inakA garva karanA saMsAra meM paribhramaNa kA kAraNa hai| isa saMsAra meM svargaloka kA mahARddhidhArI deva marakara eka samaya meM ekendriya meM Akara utpanna ho jAtA hai, tathA kUkara, zUkara, cAMDAla Adi paryAya ko prApta ho jAtA hai| navanidhi - caudaha ratnoM kA dhAraka cakravartI eka samaya meM marakara sAtaveM naraka sAtaveM naraka kA nArakI ho jAtA hai| balabhadra, nArAyaNa kA aizvarya bhI naSTa ho gayA, anya kI kyA kaheM ? jinakI hajAroM deva sevA karate the unakA puNyakSaya hone para koI eka manuSya pAnI denevAlA bhI nahIM rahA, anya puNya rahita jIva kyoM madonmatta ho rahe haiM ? jo uttama jJAna se jagata meM pradhAna hai, uttama tapazcaraNa karane meM udyamI hai, uttama dAnI haiM ve bhI apane AtmA ko bahuta choTA mAnate haiM, unake mArdava dharma hotA hai| ye vinayavAnapanA madarahitapanA samasta dharma kA mUla hai, samasta samyagjJAnAdi guNoM kA AdhAra hai| yadi samyagdarzanAdi guNoM kA lAbha cAhate ho, apanA ujjvala yaza cAhate ho, baira kA abhAva cAhate ho to madoM ko tyAga kara komalapanA grahaNa kro| mada kaSTa hue binA vinaya Adi guNa, vacana meM miSTatA, pUjya puruSoM kA satkAra, dAna, sammAna eka bhI guNa prApta nahIM hogaa| abhimAnI ke binA aparAdha hI samasta loga bairI ho jAtI haiN| sabhI loga abhimAnI kI nindA karate haiM, sabhI loga abhimAnI kA patana dekhanA cAhate haiN| svAmI bhI abhimAnI sevaka ko chor3a detA hai| gurujana bhI abhimAnI ko vidyA dene meM utsAha rahita ho jAte haiN| abhimAnI kA apanA sevaka bhI parAGmukha ho jAtA he; mitra, bhAI, hitU, par3ausI bhI isakA patana cAhate haiN| pitA, guru, upAdhyAya ko, putra ko, ziSya ko vinayavanta dekhakara hI AnaMdita ho jAte haiN| avinayI-abhimAnI putra va ziSya bar3e puruSoM ke mana ko bhI duHkhI karate haiN| patra kA. ziSya kA. sevaka kA to ye dharma haiM ki nayA kArya karanA ho vaha pitA. guru, svAmI ko batalAkara kare, AjJA mA~gakara kare; yadi AjJA mAMgane kA samaya nahIM mile to avasara dekhakara zIghra hI batalA deve| ye hI vinaya hai, ye hI bhakti hai| jinake mastaka para guru virAjamAna haiM ve dhanya bhAgya haiN| vinayavanta madarahita jo puruSa haiM ve apane sabhI kArya guru ko batalA dete haiN| ve dhanya haiM jo isa kalikAla meM madarahita komala pariNAmoM dvArA samasta loka meM pravartate haiN| uttama puruSa bAlaka meM, vRddha meM, rogiyoM meM, buddhirahita Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [297 mUryoM meM tathA jAtikulAdi hInoM meM bhI yathA yogya priyavacana, Adara, satkAra, sthAna dAna Adi dene se kabhI nahIM cUkate haiM, priyavacana hI kahate haiN| uttamapuruSa uddhatatA ke vastra AbharaNa nahIM pahanate haiM; uddhatapane kA, para ke apamAna kA kAraNa lena-dena vivAhAdi vyavahAra kArya nahIM karate haiM; uddhata hokara abhimAna se calanA , baiThanA, jhAMkanA, bolanA dUra se hI chor3a dete haiM unako loka meM pUjya mArdavaguNa hotA hai| dhana pAnA, rUpa pAnA, jJAna pAnA, vidyA-kalA-caturAI pAnA, aizvarya pAnA, bala pAnA, jAtikulAdi uttama guNa, jagata mAnyatA ityAdi pAnA unakA hI saphala hai, jo uddhatatArahita, abhimAnarahita, namratA sahita, vinaya sahita pravartate haiN| jo apane mana meM apane ko sabase choTA mAnate hue karma ke paravaza jAnate haiM, ve kaise garva kara sakate haiM ? nahIM karate haiN| he bhavyajanoM! samyagdarzana kA aMga isa mArdava aMga ko jAnakara citta meM dhyAna karo, stavana kro| isa prakAra mArdavadharma kA varNana kiyA / 2 / / uttama Arjava dharma aba uttama Arjavadharma ke svarUpa kA varNana karate haiN| dharma kA zreSTha lakSaNa Arjava hai| Arjava kA artha saralatA hai| mana-vacana-kAya kI kuTilatA kA abhAva vaha Arjava hai| Arjava dharma pApa kA khaNDana karanevAlA hai tathA sukha utpanna karanevAlA hai| ataH kuTilatA chor3akara karma kA kSaya karanevAlA Arjava dharma dhAraNa kro| kuTilatA azubha karma kA baMdha karanevAlI hai, jagata meM atiniMdya hai| AtmA kA hita cAhanevAloM ko Arjavadharma kA avalaMbana lenA ucita hai| jaisA mana meM vicAra karate haiM, vaisA hI zabdoM dvArA anya ko kahanA tathA vaisA hI bAhya meM zarIra dvArA pravartana karanA, use sakha kA saMcaya karanevAlA Arjavadharma kahate haiN| mAyAcArarUpa zalya mana se nikAlakara ujjvala pavitra Arjavadharma kA vicAra kro| mAyAcArI kA vrata, tapa, saMyama sabhI nirarthaka hai| Arjavadharma nirvANa ke mArga kA sahAI hai| jahA~ kuTilavacana nahIM bole vahA~ Arjavadharma hotA hai| yaha Arjavadharma samyagdarzana-jJAna-cAritra kA akhaNDa svarUpa hai tathA atIMdriya sukha kA piTArA hai| Arjavadharma ke prabhAva se atIndriya avinAzI sukha prApta hotA hai| saMsArarUpa samudra se tirane ke liye jahAjarUpa Arjavadharma hI hai| jisa samaya mAyAcAra jAna liyA jAtA hai usI samaya prIti bhaMga ho jAtI hai, jaise kAMjI DAlane se dUdha phaTa jAtA hai| mAyAcArI apanA kapaTa bahuta chipAtA hai, kintu vaha prakaTa hue binA nahIM rahatA hai| dUsare jIvoM kI cugalI karanA va doSa batalAnA, ve svayaM hI prakaTa ho jAte haiN| mAyAcAra karanA to apanI pratIti kA bigADanA hai| mAyAcArI ke samasta hitaiSI binA kiye hI bairI ho jAte haiN| jo vratI ho, tyAgI ho, tapasvI ho kintu jisakI kapaTa eka bAra bhI prakaTa ho jAya to sabhI use adharmI mAnakara koI bhI usakI pratIti nahIM karatA hai| kapaTI kI to mAtA bhI pratIti nahIM karatI hai| kapaTI to mitra drohI, svAmI drohI, dharma drohI, kRtaghnI hai tathA yaha jinendra kA dharma to Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 298] chala, kapaTa rahita hai| jisa prakAra Ter3he myAna meM sIdhI talavAra praveza nahIM karatI hai, usI prakAra kapaTa se vakra pariNAmI ke hRdaya meM jinendra kA ArjavarUpa sarala dharma praveza nahIM karatA hai| kapaTI ke donoM loka naSTa ho jAte haiM / yadi yaza cAhate ho, dharma cAhate ho, pratIti cAhate ho to mAyAcAra kA tyAga karake Arjava dharma dhAraNa karo / kapaTa rahita kI bairI bhI prazaMsA karate hai| kapaTa rahita saralacita vAle ne yadi koI aparAdha bhI kiyA ho to bhI vaha daNDa dene yogya nahIM hai| Arjava dharma kA dhAraka to paramAtmA ke anubhava karane kA saMkalpa karatA hai, kaSAya jItane kA, saMtoSa dhArane kA saMkalpa karatA hai, jagata ke chaloM kA dUra se hI parihAra karatA hai, AtmA ko asahAya caitanyamAtra jAnatA hai| jo dhana, sampadA, kuTumba Adi ko apanAtA hai vahI kapaTa chala ThagAI karatA hai| jo AtmA ko saMsAra paribhramaNa se chur3Akara para dravyoM se apane ko bhinna asahAya jAnatA hai vaha dhana jIvana ke liye kapaTa nahIM karatA hai / ataH yadi apane AtmA ko saMsAra paribhramaNa se chur3AnA cAhate ho to mAyAcAra kA parihAra karake Arjava dharma dhAraNa kro| isa prakAra Arjava dharma kA varNana kiyA | 3 | 1 uttama satya dharma aba uttama satya dharma ke svarUpa kA varNana karate haiM / jo satya vacana hai vaha hI dharma hai| yaha satya vacana dayA, dharma kA mUla kAraNa hai, aneka doSoM kA nirAkaraNa karanevAlA hai, isa bhava meM tathA parabhava meM sukha kA karanevAlA hai, sabhI ke vizvAsa karane kA kAraNa hai / samasta dharmoM ke madhya meM satya vacana pradhAna hai| satya hai vaha saMsAra samudra se pAra utArane ko jahAja hai / samasta vidhAnoM meM satya bar3A vidhAna hai| samasta sukha kA kAraNa satya hI hai| satya se hI manuSya janma ko zobhA hai| satya se hI samasta puNya karma ujjvala hote haiN| jo puNya ke U~ce kArya karate haiM unakI ujjvalatA satya ke binA nahIM hotI hai| satya se hI sabhI guNoM kA samUha mahimA ko prApta hotA hai| satya prabhAva se deva bhI sevA karate haiM / satya sahita hI aNuvrata - mahAvrata hote haiM / satya ke binA samasta vrata, saMyama naSTa ho jAte haiN| satya se sabhI ApattiyoM kA nAza hotA hai| ataH jo bhI vacana bolo vaha apane aura para ke hitarUpa kaho, prAmANika kaho, kisI ko duHkha utpanna karanevAlA vacana nahIM kho| dUsare jIvoM ko bAdhA pahu~cAnevAlA satya bhI nahIM kho| garva rahita hokara kaho / paramAtmA kA astitva batAnevAlA vacana kaho / nAstikoM ke vacana, pApa-puNya kA abhAva, svarga - naraka kA abhAva batAnevAle vacana nahIM kho| yahA~ paramAgama kA aisA upadeza jAnanA : yaha jIva anantAnanta kAla to nigoda meM hI rahA hai| vahA~ para vacanarUpa vargaNA hI grahaNa nahIM kI / pRthvIkAya, jalakAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspatikAya inameM bhI anantakAla rahA, vahA~ to jihvA idriya hI nahIM pAI, bolane kI zakti hI nahIM paaii| jaba vikala catuSka meM utpanna huA, paMcendriya tiryaMca meM utpanna huA vahA~ jihvA indriya pAI to bhI akSara svarUpa zabdoM kA uccAraNa karane kI sAmarthya nahIM milii| 1 yahA~ para paM. jI ne satya ke varNana meM satyavacana kA varNana kiyA hai / - saMpAdaka Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [299 eka manuSyapane meM hI vacana bolane kI zakti prakaTa hotI hai| aisI durlabha vacana bolane kI sAmarthya ko pAkara use asatya vacana bolakara bigAr3a denA, yaha bar3A anartha hai| manuSya janma kI mahimA to eka vacana zakti se hI hai| netra, karNa, jihvA , nAsikA to Dhora tiryaMca ke bhI hote haiN| khAnA, pInA, kAma, bhogAdi puNyapApa ke anukUla jAnavaroM ko bhI prApta ho jAte haiN| AbharaNa, vastrAdi kUkara, vAnara, gadhA, ghor3A, U~Ta, baila ityAdi ko bhI mila jAte haiM; parantu vacana kahane kI zakti, sunane kI zakti, uttara dene kI zakti, par3hane-par3hAne kA kAraNa vacana zakti to manuSya janma meM hI prApta hotI hai| jisane manuSya janma pAkara vacana bigAr3a liyA, usane samasta janma bigAr3a diyaa| manuSya janma meM bhI lenA-denA, kahanAsunanA, dhIraja-pratIti, dharma-karma, prIti-baira ityAdi jitane bhI pravRttirUpa va nivRttirUpa kArya haiM ve sabhI vacana ke adhIna haiN| jisane vacana ko hI dUSita kara diyA usane samasta manuSya janma kA vyavahAra bigADa kara daSita kara diyaa| ataH prANa jAne para bhI apane vacana ko dUSita nahIM kro| paramAgama meM kahe hue cAra prakAra ke asatya vacana kA tyAga kro| karaNAnuyoga kA kathana (1) : vidyamAna artha kA niSedha karanA vaha prathama asatya vacana hai| jaise - karmabhUmi ke manuSya-tiya~ca kI akAla mRtyu nahIM hotI hai - aisA vacana asatya hai| deva, nArakI tathA bhogabhUmi ke manuSya va ticaMca kA to Ayukarma kI sthiti pUrNa ho jAne para hI maraNa hotA hai, bIca meM Ayu chedI nahIM jA sakatI hai, jitanI sthiti bAMdhI thI utanI bhoga karake hI maraNa karatA hai| ____bAhya nimitta kI mukhyatA se kathana : karmabhUmi ke manuSya-tiryaMcoM kI Ayu kA nAza viSa khAne se, pITane se, mArane se, chedane se, bandhanAdi kI vedanA se, roga kI tIvra vedanA se, zarIra se rakta nikala jAne se, tathA duSTa manuSya-duSTa tiryaMca bhayaMkara devoM dvArA utpanna kiye gaye bhaya se, vajrapAtAdi ke svacakra-paracakrAdi ke bhaya se, zastra ke ghAta se, parvata Adi se girane se, agni-pavana-jala-kalaha-visaMvAdAdi se utpanna kleza se, zvAsa-ucchavAsa ke ruka jAne se, AhAra-pAnAdi kA nirodha hone se Ayu kA nAza ho jAtA hai| Ayu kI lambI (dIrgha) dikhane vAlI sthiti bhI viSa bhakSaNa, raktakSaya, bhaya, zastraghAta, saMkleza, zvAsocchavAsa nirodha, anna pAna kA abhAva Adi se tatkAla hI nAza ko prApta ho jAtI hai| prazna : kitane hI loga kahate haiM ki Ayu pUrNa hue binA maraNa nahIM hotA hai ? uttara : yadi bAhya nimitta se Ayu nahIM chidatI hai to viSa bhakSaNa se kauna pIche haTatA ? viSa khAnevAle ko ukhAlI kyoM dete ? zastraghAta karanevAle se Darakara kyoM bhAgate ? sarpa, siMha, vyAghra , hAthI, duSTa manuSya, duSTa tiryaMcoM ko dUra se hI kyoM choDate ? nadI, samudra, kuA, bAvar3I meM, agni kI jvAlA meM girane se kauna bhaya khAtA ? roga kA ilAja kyoM karate ? adhika kahane se kyA ? yadi AyughAta hone kA bahiraMga kAraNa mila jAtA hai to jisakI Ayu kA ghAta honA hI hai, usakI Ayu kA ghAta ho hI jAtA hai, yaha nizcaya hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacana hai| Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 300] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra Ayu karma ke samAna hI anya karma bhI bahiraMga kAraNa milane para udaya meM A hI jAte haiN| sabhI jIvoM ke pApakarma-puNyakarma sattA meM vidyamAna hai, bAhya dravya , kSetra, kAla, bhAvAdi paripUrNa sAmagrI ke milane para apanA rasa dete hI haiM; yadi bAhya nimitta nahIM milatA hai to udaya meM nahIM Ate haiM, binA rasa diye hI nirjarita ho jAte haiN| karaNAnuyoga kA kathana (2) : asadbhUta ko ( avidyamAna artha ko) prakaTa karanA vaha dUsarA asatya vacana hai| jaise - devoM kI akAla mRtyu kahanA, devoM ko bhojana grAsAdi rUpa se karane vAlA kahanA, devoM ko mAMsa bhakSI kahanA, manuSyanI ko deva ke sAtha kAmasevana va devAMganA ko manaSya ke sAtha kAmasevana ityAdi kahanA, vaha dUsarA asatya vacana hai| dravyAnuyoga kA kathana (3) : vastu svarUpa ko anya viparIta svarUpa kahanA vaha tIsarA asatya vacana hai| caraNAnuyoga kA kathana (4) : garhita vacana kahanA vaha cauthA asatya vacana hai| garhita vacana ke tIna bheda haiM - garhita 1, sAvadya 2, apriya 3 / garhita vacana tyAga 1 : paizUnya, hAsya, karkaza, asamaMjasa , pralapita, ityAdi anya aura bhI Agama viruddha vacana kahanA vaha garhita vacana hai| dUsare ke vidyamAna va avidyamAna doSoM ko pITha pIche kahanA, jisa vacana se dUsare ke dhana kA vinAza , jIvikA kA vinAza, prANoM kA vinAza ho jAya, jagata meM niMdya ho jAya, apavAda ho jAya, aise vacana kahanA vaha paizUnya nAma kA garhita asatya vacana haiN| hAsya, lIlA, bhaNDa vacana, sunanevAloM ko azubharAga utpanna karanevAle vacana kahanA vaha hAsya nAma kA garhita vacana hai| anya ko kahanA ki tU DhAMr3hA hai, gadhA hai, mUrkha hai, ajJAnI hai, mUr3ha hai ityAdi vacana karkaza nAma kA garhita vacana hai| dezakAla ke ayogya vacana kahanA jisase svayaM ko tathA dUsare ko mahAsaMtApa utpanna ho jAye vaha asamaMjasa nAma kA garhita vacana hai| prayojana rahita DhIThapane se bakavAda karanA vaha pralapita nAma kA garhita vacana hai|1| sAvadha vacana tyAga 2 : jisa vacana ke dvArA prANiyoM kA ghAta ho jAya, deza meM upadrava ho jAya, deza luTa jAya, deza ke svAmiyoM meM mahAbaira ho jAya, gA~va meM agni laga jAya, ghara jala jAya. vana meM agni laga jAya. kalaha-visaMvAda-yaddha hone lage. daHkha se koI mara jAya, baira bA~dhale, chaha kAya ke jIvoM kA ghAta prAraMbha ho jAya, mahAhiMsA meM pravRtti hone lage vaha sAvadha vacana hai; para ko cora kahanA, vyabhicAra kahanA vaha saba sAvadha vacana durgati ke kAraNa haiM, ataH tyAgane yogya haiN|2| apriya vacana tyAga 3 : tyAgane yogya apriya vacana prANa jAte hue bhI nahIM kahanA caahiye| apriya bhASA ke daza bheda isa prakAra jAnanA - karkazA, kaTukA, paruSA, niSThurA, parakopanI, madhyakRSA, abhimAnanI, anayaMkArI, chedaMkarI, bhuutvdhkrii| ina mahApAparUpa mahAniMdya daza bhASA bolane kA satyavAdI tyAga karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [301 tU mUrkha hai, baila hai, Dhora hai, re murkha, tU kyA samajhegA ityAdi karkazA bhASA hai| tU kujAti hai| nIca jAti kA hai, adharmI hai, mahApApI hai, tU sparza karane yogya nahIM hai, terA mukha dekhane se bar3A anartha hotA hai, ityAdi udvega karane vAlI kaTukA bhASA hai| tU AcAra bhraSTa hai, bhraSTAcArI hai ityAdi marma chedanevAlI paruSA bhASA hai| maiM tujhe mAra DAlU~gA, terI nAka kADhU~gA, tujhe garma salAkha lagAU~gA, terA mastaka kATa DAlU~gA, tujhe khA jAU~gA ityAdi niSThurA bhASA hai| re nirlajja, varNa zaMkara, tere jAti-kula AcAra kA ThikAnA nahIM hai, terA kyA tapa hai, ta kazIlI hai, ta ha~sane yogya hai, ta mahAniMdya hai, ta abhakSya bhakSaNa karanevAlA hai| terA nAma lene se kula lajjita hotA hai ityAdi parakopanI bhASA hai| jisa vacana ko sunane se hI haDiDayoM kI tAkata naSTa ho jAtI hai. sAmarthya naSTa ho jAtI hai vaha madhyakRSA bhASA hai| logoM meM apane guNa prakaTa karanA, dUsaroM ke doSa kahanA, apanA kula-jAti-rUpa-bala-vijJAna Adi kA mada sahita vacana bolanA vaha abhimAnanI bhASA hai| zIla kA khaNDana karanevAlI tathA vidveSa karanevAlI anayaMkarI bhASA hai| vIrya, zIla, guNAdi ko nirmUla karanevAlI, asatya doSa prakaTa karanevAlI, jagata meM jhUThA kalaMka prakaTa karanevAlI chedaMkarI bhASA hai| jisa vacana se azubha vedanA prakaTa ho jAya, aisI prANoM kA ghAta karanevAlI bhUtavadhakarI bhASA hai| ye daza prakAra ke niMdya apriya vacana tyAgane yogya haiN| striyoM ke hAvabhAva, vilAsa, vibhrama, krIr3A, vyabhicArAdi kI kathA, kAma ko jagAnevAlI, brahmacarya kA nAza karanevAlI striyoM kI kathA; bhojanapAna meM rAga karAnevAlI bhojana kI kathA; raudrabhAva karAnevAlI rAjakathA; coroM kI kathA; mithyAddaSTi kuliMgiyoM kI kathA; dhana upArjana karane kI kathA; bairI duSToM kA tiraskAra karane kI kathA, tathA hiMsA ko puSTa karanevAlI veda, smRti, purANa Adi kuzAstroM kI kathA kahane yogya nahIM hai, sunane yogya nahIM hai| pApa ke Asrava kA kAraNa hone se vikathArUpa apriya bhASA tyAgane yogya hai|3|| he jJAnI janoM! cAra prakAra kI asatya vacanarUpa niMdya bhASA ha~sI meM , krodha meM, mada se, chala se , lobha se, bhaya se, dveSa se kabhI nahIM kho| apane tathA para ke hitarUpa hI vacana kholo| isa jIva ko jaisA sukha hitarUpa arthasahita miSThavacana karatA hai, nirAkula karatA hai, AtApa haratA hai, vaisA sukhakArI AtApa haranevAlA candramA, candrakAMtamaNi, jala, candana, motI Adi koI padArtha nahIM hai| jahA~ apane bolane se dharma kI rakSA hotI ho, prANiyoM kA upakAra hotA ho, vahA~ binA pUche hI bolanA, tathA jahA~ ApakA va anya kA hita nahIM ho vahA~ mauna sahita hI rahanA ucita hai| satya bolane se samasta vidyA siddha hotI hai, jahA~ vidyA dene vAlA satyavAdI ho tathA sIkhane vAlA bhI satyavAdI ho use samasta vidyA siddha hotI hai,karma kI nirjarA hotI hai| satya ke prabhAva se agni, jala, viSa, siMha, sarpa, duSTa deva, manuSyAdi bAdhA nahIM kara sakate haiN| satya ke prabhAva se devatA vaza meM ho jAte haiM, prIti-pratIti dRr3ha hotI hai| satyavAdI mAtA ke samAna vizvAsa yogya hai, guru ke samAna pUjya hotA hai, mitra ke samAna priya hotA hai, ujjvala yaza Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra hita, ko prApta hotA hai| tapa-saMyama Adi sabhI satya vacana se zobhita hote haiN| jaise viSa mila jAne se miSTha bhojana kA nAza ho jAtA hai, anyAya se dharma va yaza kA nAza ho jAtA hai, usI prakAra asatya vacana se ahiMsA Adi sabhI guNoM kA nAza ho jAtA hai| asatya vacana se apratIti, akIrti, apavAda, svayaM ko va anya ko saMkleza, arati, kalaha, baira, bhaya, zoka, badha, baMdhana, maraNa, jihvAcheda, sarvasva , haraNa, bandIgRha meM praveza, durdhyAna, apamRtyu, vrata-tapa-zIla-saMyama kA nAza , narakAdi durgati meM gamana, bhagavAna kI AjJA kA bhaMga, paramAgama se parAGmukhatA, ghora pApa kA Asrava ityAdi hajAroM doSa prakaTa hote haiN| isaliye he jJAnIjana ho! loka meM priya, hita, madhura vacana bahuta bharA hai, sundara zabdoM kI kamI nahIM hai, phira niMdya asatya vacana kyoM bolate ho ? re, tU ityAdi nIca puruSoM ke bolane ke vacana prANa jAne para bhI nahIM kho| adhamapanA aura uttamapanA to vacanoM se hI jAnA jAtA hai| nIcoM ke bolane ke niMdya vacana ko chor3akara priya, madhara. pathya. dharmasahita vacana kho| jo dasaroM ko daHkha dene vAle vacana kahate haiM tathA jhUThA kalaMka lagAte haiM unakI buddhi yahA~ para hI pApa se bhraSTa ho jAtI hai, jihvA gala jAtI hai, aMdhe ho jAte haiM, paira TUTa jAte haiM, durdhyAna se marakara naraka-ticaMca Adi kugati ke pAtra ho jAte haiN| satya ke prabhAva se yahA~ ujjvala yaza, vacana kI siddhi, dvAdazAMgAdi zruta kA jJAna pAkara, phira indrAdi maharddhikadeva hokara, tIrthaMkara Adi uttama pada pAkara nirvANa ko cale jAte haiN| isaliye uttama satyadharma hI ko dhAraNa kro| isa prakAra satya dharma kA varNana kiyaa| uttama zauca dharma aba uttama zaucadharma ke svarUpa kA varNana karate haiN| zauca kA artha pavitratA ujjvalatA hai| bahirAtmA to deha kI ujjvalatA, snAnAdi karane ko zauca kahate haiM, kintu deha to sapta dhAtumaya, malamUtra se bharI jala se dhone se zucipane ko prApta nahIM hotI hai| jaise mala se banA, mala se bharA ghar3A jala se dhone se zuddha nahIM hotA hai, usI prakAra zarIra bhI zuddha ujjvala jala se dhone se zuddha nahIM hotA hai| zarIra ko zuddha mAnanA vRthA hai| zaucadharma to AtmA ko ujjvala karane se hotA hai| AtmA lobha se, hiMsA se atyanta malina ho rahA hai, ataH AtmA ke lobhamala kA abhAva hone se zucitA hogii| jo apane AtmA ko deha se bhinna jJAnopayoga-darzanopayogamaya, akhaNDa, avinAzI, janma-jarA-maraNa rahita, tInalokavartI samasta padArthoM kA prakAzaka sadAkAla anubhava karatA hai, dhyAtA hai use zaucadharma hotA hai| mana ko mAyAcAra, lobhAdi se rahita ujjvala karane se zaucadharma hotA hai| jisakA mana kAma, lobhAdi se malina ho rahA hai use zaucadharma nahIM hotA hai| dhana kI gRddhatA va atilampaTatA kA tyAga karane se zaucadharma hotA hai| parigraha kI mamatA chor3akara, iMdriyoM ke viSayoM kA tyAgakara, tapazcaraNa ke mArga meM pravartana karanA vaha zaucadharma hai| brahmacarya dhAraNa karanA vaha zaucadharma hai| ATha madoM se rahita vinayavAnapanA bhI zaucadharma Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [303 hai| abhimAnI mada sahita hone se mahAmalina hai, usake zaucadharma kaise hogA ? vItarAga sarvajJa ke paramAgama kA anubhava karake aMtaraMga mithyAtva kaSAyAdi mala kA dhonA vaha zaucadharma hai| uttama guNoM kI anumodanA karane se zaucadharma hotA hai| pariNAmoM meM uttama puruSoM ke guNoM kA citavana karane se AtmA ujjvala hotA hai| kaSAya mala kA abhAva karane se uttama zaucadharma hotA hai| AtmA ko pApa se lipta nahIM hone denA, vaha zaucadharma hai|| jo samabhAva-saMtoSabhAvarUpa jala se tIvra lobharUpa mala ke puMja ko dhotA hai, bhojana meM atilampaTatA rahita hai| usake nirmala zaucadharma hotA hai| bhojana kA laMpaTI ati adhama hai, akhAdya vastu bhI khA letA hai, hInAcArI hotA hai, lajjA naSTa ho jAtI hai| saMsAra meM jihvA iMdriya va upastha iMdriya ke vazIbhUta hue jIva apanA svarUpa bhUlakara, naraka-tiya~cagati ke kAraNa mahAniMdya pariNAmoM ko prApta ho jAte haiN| saMsAra meM paradhana kI icchA, parastrI kI vAMchA, bhojana kI atilaMpaTatA hI pariNAmoM ko malina karanevAlI hai| inakI vAMchA se rahita hokara apane AtmA kI saMsAra meM patana se rakSA kro| AtmA kI malinatA to jIva hiMsA se tathA paradhana, parastrI kI vAMchA se hai| jo parastrI, paradhana ke icchuka tathA jIvaghAta karanevAle haiM ve karor3oM tIrthoM meM snAna karo, samasta tIrtho kI vaMdanA karo, karor3oM kA dAna karo, karor3oM varSoM taka tapa karo, samasta zAstroM kA paThana-pAThana karo to bhI unake zucitA kabhI nahIM hotI hai| anyAya, anIti tathA abhakSya-bhakSaNa kA phala : abhakSya-bhakSaNa karanevAloM ke va anyAya ke viSaya tathA dhana bhoganevAloM ke pariNAma itane malina hote haiM ki karor3oM bAra dharma kA upadeza va samasta siddhAnta zAstroM kI zikSA bahuta varSoM se sunate rahane para bhI vaha kabhI hRdaya meM praveza nahIM karatI hai| pratyakSa hI dekhate haiM - jinako pacAsa varSa zAstra sunate hue ho gaye hai kintu jinheM dharma ke svarUpa kA jJAna hI nahIM huA hai, vaha saba anyAya kA dhana tathA abhakSya-bhakSaNa kA phala hai| isaliye yadi apanI AtmA kI pavitratA cAhate ho to anyAya kA dhana mata grahaNa karo, abhakSya bhakSaNa nahIM karo, parastrI kI vAMchA nahIM kro| zaucadharma to paramAtmA ke dhyAna se hotA hai| ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya tathA parigraha ke tyAga te zaucadharma hotA hai| ___ jo pA~ca pApoM meM pravartanevAle haiM ve sadAkAla malina haiN| jo para ke upakAra ko lopa karate haiM ve kRtaghnI sadA hI malina haiN| jo gurudrohI, dharmadrohI, svAmIdrohI, mitradrohI upakAra ko lopane vAle haiM; unake pApa kA saMtAnakrama asaMkhyAta bhavoM taka karor3oM tIrthoM meM snAna karane se, dAna karane se dUra nahIM hotA hai| vizvAsaghAtI sadA hI malina hai| ataH bhagavAna ke paramAgama kI AjJA ke anusAra zuddha samyagdarzana, jJAna, cAritra ke dvArA AtmA ko pavitra bnaao| krodhAdi kaSAyoM kA nigraha karake uttama kSamAdi guNa dhAraNa kara AtmA ko ujjvala kro| samasta vyavahAra kapaTa rahita ujjvala kro| parakA vaibhava, aizvarya, ujjvala yaza, uttama vidyA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 304] prabhAva dekhakara adekhapanA bhAvarUpa malinatA chor3akara zaucadharma aMgIkAra kro| dUsaroM kA puNya kA udaya dekhakara duHkhI nahIM hoo| isa manuSya paryAya ko tathA iMdriya, jJAna, bala, Ayu, saMpadAdi ko anitya, kSaNabhaMgura jAnakara, ekAgracita se apane svarUpa meM ddaSTi rakhakara, azubha bhAvoM kA abhAva karake AtmA ko zuci kro| zauca hI mokSa kA mArga hai, zauca hI mokSa kA dAtA hai| isa prakAra zauca dharma kA varNana kiyaa| 5 / uttama saMyama dharma aba uttama saMyamadharma ke svarUpa kA varNana karate haiN| saMyama kA lakSaNa isa prakAra jAnanA - ahiMsA arthAt hiMsA ko tyAgakara dayArUpa rahanA, hita-mita-priya-satya vacana bolanA, para ke dhana meM vAMchA kA abhAva karanA, kazIla chor3anA, parigraha kA tyAga karanA, ye pA~ca vrata haiN| pA~ca pApoM kA ekadeza tyAga karanA vaha aNuvrata hai, sampUrNa tyAga karanA vaha mahAvrata hai| ina pA~ca vratoM ko dRr3ha dhAraNa karanA, pA~ca samiti paalnaa| unameM gamana kI zuddhatA IryA samiti hai, vacana kI zuddhatA bhASA samiti hai, nirdoSa zuddha bhojana karanA aiSaNA samiti hai, zarIra tathA upakaraNoM ko netroM se dekha-zodha kara uThAnA-dharanA vaha AdAna nikSepaNa samiti hai, malamUtra-kaphAdi maloM ko aise sthAna meM pheMkanA-tyAganA jahA~ anya jIvoM ko glAni, duHkha, bAdhAdi utpanna nahIM ho vaha pratiSThApana samiti hai| ina pA~ca samitiyoM kA pAlanA, krodha-mAna-mAyA-lobha-ina cAra kaSAyoM kA nigraha karanA, mana-vacana-kAya kI azubha pravRtti - ye tIna daNDa haiM, ina daNDoM kA tyAga karanA, tathA viSayoM meM daur3anevAlI pA~ca iMdriyoM ko vaza meM karanA-jItanA vaha saMyama hai| pA~ca mahAvratoM kA dhAraNa, pA~ca samitiyoM kA pAlana, cAra kaSAyoM kA nigraha, tIna daNDoM kA tyAga, pA~ca iMdriyoM kI vijaya ko jinendra ke paramAgama meM saMyama kahA hai| vaha saMyama prApta karanA bahuta durlabha hai| pUrva ke bA~dhe azubha karmoM kA atyaMta maMda udaya hone se manuSyajanma, uttama deza, uttama kula , uttama jAti, iMdriyoM kI paripUrNatA, nirogatA, kaSAyoM kI maMdatA, uttama saMgati, jinendra ke Agama kA sevana, sacce guruoM kA saMyoga, samyagdarzana Adi aneka durlabha sAmagrI kA saMyoga hone para saMsAra, deha, bhogoM se ati viraktatA ke dhAraka manuSyoM ko apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke kSayopazama se deza saMyama hotA hai; tathA apratyAkhyAna va pratyAkhyAna donoM kaSAyoM ke kSayopazama se sakala saMyama hotA hai| isaliye saMyama prApta karanA mahAdurlabha hai| narakagati meM, tiryaMcagati meM va devagati meM to saMyama hotA hI nahIM hai| kisI tiryaMca ke apanI paryAya kI yogyatA ke anusAra kabhI dezavrata hote haiM, manuSya paryAya meM bhI nIca kulAdi meM , adhama dezoM meM, iMdriyoM se pIr3ita, ajJAnI, rogI, daridrI, anyAyamArgI, viSayAnurAgI, tIvra kaSAyI, niMdyakarmI, mithyAdRSTiyoM ko saMyama kabhI nahIM hotA hai| isaliye saMyama prApta karanA ati durlabha hai| aise durlabha saMyama ko bhI pAkara koI mUr3habUddhi yadi viSayoM kA lolupI hokara chor3a detA hai, kisI prakAra se naSTa kara detA hai to vaha anantakAla taka janma-maraNa karatA huA saMsAra meM paribhramaNa karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [305 jo saMyama ko prApta karane ke bAda use chor3a detA hai, bigAr3a detA hai usako anantakAla taka nigoda meM paribhramaNa, trasa-sthAvaroM meM bhramaNa karanA par3atA hai, sugati nahIM milatI hai| saMyama prApta karake use bigAr3ane ke samAna bar3A anartha dUsarA nahIM hai| viSayoM kA lobhI hokara jo saMyama ko bigAr3atA hai vaha eka kaur3I meM cintAmaNi ratna beca denevAle va Idhana ke liye kalpavRkSa ko kATanevAle ke samAna hai| viSayoM kA sukha to sukha hI nahIM hai, vaha to sukhAbhAsa hai, kSaNa bhaMgura hai, narakoM ke ghora duHkhoM kI prApti kA kAraNa hai| kiMpAka phala ke samAna jihvA kA sparzamAtra hI mIThA lagatA hai pazcAt ghora duHkha, mahAdAha, saMtApa dekara maraNa ko prApta karAtA hai; usI prakAra bhoga bhI kiMcitkAla mAtra ko ajJAnI jIvoM ko bhrama se sukha jaisA lagatA hai, pazcAt to anantakAla taka ananta bhavoM meM ghora duHkha hI bhogane par3ate haiN| isaliye saMyama kI parama rakSA kro| pA~ca iMdriyoM ke viSayoM ke bhoga chor3ane se saMyama hotA hai. kaSAyoM kA nAza karane se saMyama hotA ra tapa ko dhAraNa karane se saMyama hotA hai. rasoM kA tyAga karane se saMyama hotA hai. mana ke vikalpa jAla kA prasAra rokane se saMyama hotA hai, mana meM parigraha kI lAlasA kA tyAga karane se saMyama hotA hai, mahAna kAyaklezoM ko sahane se saMyama hai| upavAsAdi anazana tapa karane se saMyama hotA hai| trasa-sthAvara jIvoM kI rakSA karanA hI saMyama hai| mana ke vikalpoM ko rokane se tathA pramAda se honevAlI vacanoM kI pravRtti ko rokane se saMyama hotA hai, zarIra ke aMga-upAMgoM ke pramAdI pravartana ko rokane se saMyama hotA hai, bahuta gamana ko rokane se saMyama hotA hai, dayArUpa pariNAmoM dvArA saMyama hotA hai, paramArtha kA vicAra karane se tathA paramAtmA kA dhyAna karane se saMyama hotA hai| saMyama se hI samyagdarzana puSTa hotA hai| saMyama hI mokSa kA mArga hai| saMyama binA manuSyabhava zUnya hai, guNa rahita hai| saMyama binA hI yaha jIva durgatiyoM meM gayA hai| saMyama binA deha kA dhAraNa karanA, buddhi kA pA lenA, jJAna kI ArAdhanA karanA, sabhI vyartha haiN| saMyama binA dIkSA dhAraNA, vrata dhAraNA, mUMDa muDAvanA, nagna rahanA , bheSa dhAraNA - ye sabhI vRthA hai| ___ saMyama do prakAra kA hai : iMdriya saMyama tathA prANI sNym| jisakI iMdriyA~ viSayoM se nahIM rukI, chaha: kAya ke jIvoM kI virAdhanA nahIM TalI usakA bAhya parISaha sahanA, tapazcaraNa karanA, dIkSA lenA vRthA hai| saMsAra meM duHkhI jIvoM kA saMyama binA koI anya zaraNa nahIM hai| jJAnIjana to aisI bhAvanA bhAte haiM - saMyama binA hamAre manuSya bhava kI eka ghar3I bhI nahIM vyatIta ho, saMyama binA Ayu niSphala hai| saMyama hI isa bhava meM tathA para bhava meM zaraNa haiM, durgatirUpa sarovara ko sokhane ke liye sUrya ke samAna hai| saMyama se hI saMsArarUpa viSama bairI kA nAza hotA hai| saMsAra paribhramaNa kA nAza saMyama ke binA nahIM hotA, aisA niyama hai| jo aMtaraMga meM kaSAyoM se AtmA ko malina nahIM hone detA tathA bAhya meM yatnAcArI hokara pramAda rahita pravartana karatA hai usake saMyama hotA hai| isa prakAra saMyama dharma kA varNana kiyaa|6| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 306] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra uttama tapa dharma aba uttama tapadharma ke svarUpa kA varNana karate haiN| icchA kA nirodha karanA vaha tapa hai| tapa cAra ArAdhanAoM meM pradhAna hai| jaise svarNa ko tapAne se - solaha bAra pUrNa uSNatA (tApa) dene para vaha samasta maila chor3akara zuddha ho jAtA hai, usI prakAra AtmA bhI bAraha prakAra ke tapoM ke prabhAva se karmamala rahita hokara zuddha ho jAtA hai| ajJAnI mithyAdRSTi to zarIra ko paMcAgni dvArA tapAne meM, tathA aneka prakAra ke kAyakleza sahane ko tapa kahatA hai kintu vaha tapa nahIM hai| zarIra ko jalA dene se, sukhAkara kRSa kara dene se kyA hotA hai ? mithyAdRSTi jJAna pUrvaka AtmA ko karmoM ke bandhana se chur3AnA nahIM jAnatA hai| AtmA karma-kalaMka rahita to bheda-vijJAna pUrvaka apane AtmA ke svabhAva ko tathA rAga-dveSa-mohAdi bhAvakarmarUpa maila ko bhinna-bhinna dekhakara jisa prakAra se rAga-dveSamoharUpa maila bhinna ho jAya tathA zuddha jJAna-darzanamaya AtmA bhinna ho jAya, vaha tapa hai| isIliye kahA hai : manuSya bhava pAkara yadi sva-para tattva kA jJAna kiyA hai to mana sahita pA~coM iMdriyoM ko rokakara, viSayoM se virakta hokara, sabhI parigrahoM ko chor3akara, baMdha karanevAlI rAga-dveSamayI pravRtti ko chor3akara, pApa ke Alambana se chUTane ke liye, mamatA naSTa karane ke liye vana meM jAkara tapa karanA caahiye| aisA tapa dhanya puruSoM ke dvArA hI hotA hai| saMsArI jIva ke mamatArUpa bar3I phAMsI hai| vaha mamatArUpa jAla meM phaMsA huA, ghora karma karatA huA, mahApApa kA baMdha karake, rogAdi kI tIvra vedanA se tathA strI-putrAdi samasta kuTumba va parigraha ke viyogAdi se utpanna tIvra ArtadhyAna se maraNa karake durgatiyoM ke ghora duHkhoM ko prApta karatA hai| tapovana ko prApta honA durlabha hai| tapa to koI mahA bhAgyavAna puruSa pApoM se virakta hokara, samasta strI-kuTumba-putra-dhanAdi parigraha se mamatva chor3akara, parama dharma ke dhAraka vItarAga nirgrantha guruoM ke caraNoM kI zaraNa meM pAtA hai| guruoM ko prApta karake jisake azubhakarma kA udaya ati maMda ho gayA ho, samyaktvarUpa sUrya kA udaya prakaTa huA ho, saMsAra-viSaya-bhogoM se viraktatA utpanna huI ho vahI tapa-saMyama grahaNa karatA hai| aisA durddhara tapa dhAraNa karake bhI yadi koI pApI viSayoM kI icchA se bigAr3atA hai,usako anantAnanta kAla taka phira tapa prApta nahIM hotA hai| ataH manuSya bhava pAkara, tattvoM kA svarUpa jAnakara, mana sahita pA~ca iMdriyoM ko rokakara, vairAgyarUpa hokara, samasta parigraha chor3akara, vana meM ekAkI dhyAna meM lIna hokara baiThanA vaha tapa hai| __ parigraha meM mamatA naSTa hokara vAMchA rahita ho jAnA, tathA pracaNDa kAma kA khaNDana karanA vaha bar3A tapa hai| nagna digambara rUpa dhAraNa karake zIta kI, Atapa kI, pavana kI, varSA kI, DAMsa, macchara, makSikA, madhumakSikA, sarpa, bicchU ityAdi se utpanna huI ghora vedanA ko korenagna zarIra para sahanA vaha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [307 tapa hai| nirjana parvatoM kI nirjana guphAoM meM, bhayaMkara parvatoM kI darAroM meM, tathA siMha, vyAghra, rIcha, siyAlI, cItA, hAthI se bhare ghora vana meM nivAsa karanA vaha tapa hai| duSTa, bairI, mleccha, cora, zikArI, manuSya tathA duSTa-vyaMtara Adi dvArA kiye gaye ghora upasargoM se kaMpAyamAna nahIM honA, dhIra-vIrapane se kAyaratA chor3akara baira-virodha chor3akara, samatAbhAva se paramAtmA ke dhyAna meM lIna hokara sahanA vaha tapa hai| samasta jIvoM ko ulajhAne vAle rAga-dveSa Adi ko jItanA, naSTa karanA vaha tapa hai| yAcanA rahita, bhojana ke avasara meM, zrAvaka ke ghara meM, navadhAbhaktipUrvaka , hAtha meM rakhA alonA, kaDuA, khaTTA, lUkhA, cikanA, rasa-nIrasa, nirdoSa , prAsuka AhAra lolupatA rahita, saMkleza rahita, ekabAra khAnA vaha tapa hai| pA~ca samitiyoM kA pAlanA, mana-vacanakAya ko calAyamAna nahIM karanA. rAgadveSa rahita apane AtmA kA anubhava karanA vaha tapa hai| sva-para tattva kI kathanI kA nirNaya karanA, cAroM anuyoga kA abhyAsa karate hue dharma sahita kAla vyatIta karanA vaha tapa hai| abhimAna chor3akara vinayarUpa pravartanA, kapaTa chor3akara sarala pariNAma rakhanA, krodha chor3akara kSamA grahaNa karanA, lobha tyAgakara nirvAMchaka honA vaha tapa hai| jisase karma ke samUha kA nAza karake AtmA svAdhIna ho jAya vaha tapa hai| zruta ke artha kA prakAza karanA, vyAkhyAna karanA, svayaM niraMtara abhyAsa karanA, dUsaroM ko abhyAsa karAnA vaha tapa hai| tapasviyoM kA stavana-bhakti devoM kA indra bhI karatA hai| tapa se kevalajJAna utpanna hotA hai| tapa kA acintya prabhAva hai| tapa karane ke pariNAma honA ati durlabha haiN| nArakI, tiryaMca, devoM meM tapa karane kI yogyatA hI nahIM hai; eka manuSya gati meM hI tapa hotA hai| manuSyoM meM bhI uttama kula, jAti, bala, buddhi, iMdriyoM kI pUrNatA, rAgAdi kI maMdatA jisake hotI hai, tathA viSayoM kI lAlasA jisake naSTa ho jAtI hai usI ke tapa hotA hai| tapa bAraha prakAra kA hai - jisakI jaisI zakti ho usake anusAra tapa dhAraNa karanA caahiye| bAlaka kare, vRddha kare, taruNa kare, dhanavAna kare, nirdhana kare, balavAna kare, nirbala kare, sahAya sahita ho vaha kare, sahAyarahita ho vaha kare, bhagavAna kA kahA huA tapa kisI ke bhI karane ko azakya nahIM hai| jisa prakAra se vAta-pitta-kaphAdi kA prakopa nahIM ho, roga kI vRddhi nahIM ho, zarIra ratnatraya kA sahakArI banA rahe, usa prakAra apanA saMhanana, bala, vIrya dekhakara tapa karanA caahiye| deza, kAla, AhAra kI yogyatA dekhakara tapa karanA caahiye| jaise tapa meM utsAha bar3hatA rahe, pariNAmoM meM ujjlatA bar3hatI jAye vaise tapa karanA caahiye| icchA kA nirodha karake viSayoM meM rAga ghaTAnA vaha tapa hai| tapa hI jIva kA kalyANa hai; tapa hI kAma ko, nidrA ko, pramAda ko naSTa karanevAlA hai| ataH mada chor3akara bAraha prakAra ke tapa meM jaisA tapa karane kI apane meM sAmarthya ho vaisA hI tapa karanA caahiye| bAraha prakAra ke tapa kA varNana Age tapa bhAvanA meM alaga se likheNne| isa prakAra uttama tapadharma kA varNana kiyaa|7| uttama tyAga dharma aba uttama tyAgadharma ke svarUpa kA varNana karate haiN| tyAga isa prakAra jAnanA : jinhoMne dhana, sampadA Adi parigraha ko karma ke udaya janita parAdhIna, vinAzIka, abhimAna ko utpanna karanevAlA, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 308] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra tRSNA ko bar3hAnevAlA, rAgadveSa kI tIvratA karanevAlA, AraMbha kI tIvratA karanevAlA, hiMsAdi pA~coM pApoM kA mUla jAnakara ise aMgIkAra hI nahIM kiyA ve uttama puruSa dhanya haiN| jinhoMne ise aMgIkAra karake phira ise halAhala viSa samAna jAnakara jIrNa tRNa kI taraha tyAga diyA unakI bhI acintya mahimA hai| kitane hI jIvoM kA tIvra rAga bhAva maMda nahIM huA isaliye samasta parigraha tyAgane ko samartha nahIM hai, ve sarAga dharma meM ruci rakhate haiM, pApoM se bhayabhIta haiN| ve isa dhana ko uttama pAtroM ke upakAra ke liye dAna meM lagAte haiN| jo dharma ke sevana karanevAle dhanavAna haiM ve anna vastrAdi dvArA nirdhana janoM kA upakAra karane meM dhana lagAte haiM; dharma ke Ayatana jinamaMdira Adi banavAne meM, jina siddhAnta (zAstra) likhavA dene meM, upakaraNa meM, pUjanAdi prabhAvanA meM dhana lagAte haiM; duHkhI-daridrI-rogiyoM ke upakAra meM tana-mana se karuNAvAna hokara dhana lagAte haiM, ve apanA dhana va jIvana saphala karate haiN| dAna hai vaha dharma kA aMga hai| apanI zakti pramANa, bhakti pUrvaka , guNoM ke dhArI ujjvala pAtroM ko jo dAna detA hai, vaha jIva kI mahAna sukha sAmagrI ko paraloka le jAnevAlA hai, tathA nirvighna svarga ko va bhogabhUmi ko prApta karAnevAlA hai, aisA jaano| dAna kI mahimA to ajJAnI vAla-gopAla bhI karate haiN| ve kahate haiM ki - jisane pUrva bhavoM meM dAna diyA hai, usI ne aneka prakAra kI sukha sAmagrI pAI hai, tathA jo abhI degA so Age paayegaa| ataH jo sukha sampadA kA icchuka ho use dAna dene meM hI anurAga karanA caahiye| jo dAna dene meM udyamI nahIM haiM, kevala maraNa paryanta ke liye dhana kA saMcaya karane meM hI udyamI haiM, ve yahA~ para hI tIvra Arta pariNAma se marakara sarpa Adi duSTa tiryaMca kI gati pAkara naraka-nigoda ko prApta karate haiN| dhana kyA sAtha jAyegA? dhana pAnA to dAna se hI saphala hai| dAna rahita kA dhana ghora duHkhoM kI paripATI kA kAraNa hai| yahA~ para hI kRpaNa kI ghora niMdA hotI hai, loga kRpaNa kA nAma bhI nahIM lenA cAhate haiN| kRpaNA-sUma kA nAma lene ko bhI loga amaMgala mAnate haiN| dAnI meM koI auguNa yA doSa ho to vaha doSa bhI dAna se Dhaka jAtA hai, dAnI ke doSa dara bhAga jAte haiN| jagata meM nirmala se hI phailatI hai| dAna dene se bairI bhI baira chor3a dete haiM, caraNoM meM jhuka jAte haiM, apanA ahita karanevAlA bhI mitra ho jAtA hai| jagata meM dAna bar3A hai| saccI bhakti se thor3A-sA bhI dAna denevAlA bhogabhUmi ke bhogoM ko tIna palya paryanta bhogakara devaloka meM calA jAtA hai| denA hI jagata meM U~cA hai| vinaya sahita va sneha ke vacana sahita hokara dAna denA cAhiye, dAnI ko aisA abhimAna nahIM karanA cAhiye ki hama isakA upakAra kara rahe haiN| dAnI to pAtra ko apanA mahAna upakAra karanevAlA mAnatA hai| lobharUpa aMdhakUpa meM par3e hue ko vahA~ se nikAlane kA upakAra pAtra binA kauna kare ? pAtra binA lobhiyoM kA lobha nahIM chUTatA, pAtra binA saMsAra se uddhAra karanevAlA dAna kaise banatA ? dharmAtmAjanoM ko to pAtra ke milane ke samAna tathA dAna dene ke samAna anya koI Ananda nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [309 bar3ApanA, dhanADhyapanA, jJAnIpanA pAyA hai to dAna meM hI udyama kro| chahakAya ke jIvoM ko abhayadAna devo, abhakSya kA tyAga karo, bahuta AraMbha ko ghaTAo, dekha-sodhakara uThAnAdharanA kro| yatnAcAra rahita nirdayI hokara pravartana nahIM kro| kisI prANImAtra ko manavacana-kAya se duHkhI nahIM kro| dukhiyoM para karuNA hI kro| ye hI gRhastha kA abhayadAna hai| isase saMsAra meM janma, maraNa, roga, zoka, dAridra , viyogAdi saMtApa ke pAtra nahIM bnoge| ___ saMsAra ke bar3hAnevAle, hiMsA ko puSTa karanevAle, mithyAdharma kI prarUpaNA karanevAle, yuddhazAstra , zrRMgArazAstra , mAyAcAra ke zAstra, vaidyaka zAstra, rasa-rasAyana, mantra-jantra, mAraNavazIkaraNa zAstra mahApApa ke prarUpaka haiM, inako ati dUra se hI tyAga denA caahiye| bhagavAna vItarAga sarvajJa ke kahe, dayAdharma kI prarUpaNA karanevAle, syAdvAda rUpa anekAnta kA prakAza karanevAle, naya-pramANa dvArA tattvArthoM kI prarUpaNA karanevAle zAstroM ko apane AtmA ko par3hane-par3hAne ke dvArA AtmA ke uddhAra ke liye anya ko va apane liye dAna kro| apanI saMtAna ko jJAna dAna karo tathA anya dharmabuddhivAle dharma ke rocaka icchuka hoM, unako zAstra dAna kro| jo jJAna ke icchaka haiM ve jJAnadAna ke liye pAThazAlA kI sthApanA karate haiM; kyoMki dharma kA stambha jJAna hI hai| jahA~ jJAnadAna hogA vahA~ dharma rhegaa| ataH jJAnadAna meM pravartana kro| jJAnadAna ke prabhAva se nirmala kevalajJAna prApta hotA hai| roga kA nAza karanevAlI prAsuka auSadhi kA dAna karanA caahiye| auSadhidAna bar3A upakAraka hai| rogI ko turaMta taiyAra auSadhi mila jAya usakA bar3A Ananda hai| kisI nirdhana ko jisakI sevA- Tahala karanevAlA koI nahIM ho, yadi use taiyAra banI huI auSadhi mila jAya to vaha use nidhiyoM ke lAbha ke samAna mAnatA hai| auSadhi lekara jo svastha ho jAtA hai vaha samasta vrata-tapa-saMyama pAlatA hai, jJAna kA abhyAsa karatA hai| auSadhidAna ke dvArA vAtsalya, sthitikaraNa, nirvicikitsA ityAdi aneka guNa puSTa hokara prakaTa hote haiN| auSadhidAna ke prabhAva se rogarahita devoM kI vaikriyika deha prApta hotI hai| AhAradAna samasta dAnoM meM pradhAna hai| prANI kA jIvana, zakti, bala, buddhi ye sabhI guNa AhAra binA naSTa ho jAte haiN| jisane AhAradAna diyA usane prANiyoM ko jIvana, zakti, baddhi sabhI kacha diyaa| AhAradAna se hI mani va zrAvaka kA samasta dharma calatA hai| AhAra binA ye mArga bhraSTa ho jaayeNge| AhAra hI sabhI rogoM kA nAza karanevAlA hai| jo AhAradAna detA hai vaha mithyAdaSTi bhI bhogabhami meM kalpavRkSoM ke dvArA pradatta daza prakAra ke bhogoM ko asaMkhyAta kAla taka bhogatA hai, tathA kSudhA-tRSAdi kI bAdhA rahita hokara A~vale ke barAbara tIna dina ke aMtara se bhojana karatA hai| sabhI prakAra ke duHkha, kleza Adi se rahita hokara asaMkhyAta varSa taka sukha bhogakara devaloka meM jAkara utpanna hotA hai| ataH dhana ko pAkara cAra prakAra ke dAna meM pravartana kro| jo nirdhana haiM ve bhI apane bhojana meM se jitanA bane utanA dAna kro| Apako AdhA bhojana mile to usameM se bhI grAsa do grAsa duHkhI, bhUkhe, dIna daridriyoM ko do| bala, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 310] miSTa vacana bolanA bhI bar3A dAna hai| Adara, satkAra, vinaya karanA, sthAna denA, kuzala pUchanA ye mahAdAna haiN| duSTa vikalpoM kA tyAga karo, pApoM meM pravRtti kA tyAga karo, cAra kaSAyoM kA tyAga karo, vikathA karane kA tyAga karo, dUsaroM ke satya va asatya doSa kabhI nahIM kho| anyAya kA dhana grahaNa karane kA dUra se hI tyAga kro| __ he jJAnI jano! yadi apanA hita cAhate ho to duHkhI jIvoM ko to dAna karo, tathA samyagdarzana samyagjJAna Adi guNoM ke dhArakoM kA mahAvinaya pUrvaka sammAna kro| samasta jIvoM ke prati karuNA kro| mithyAdarzana kA tyAga kro| rAga-dveSa-moha ke dhAraka kudeva, AraMbhaparigraha ke dhAraka bheSadhArI kuguru, hiMsA ke poSaka rAgadveSa ko puSTa karanevAle mithyAdRSTiyoM ke zAstra - inakI vaMdanA, stavana, prazaMsA karane kA tyAga kro| krodha, mAna, mAyA, lobha - inake nigraha karane meM bar3A prayatna kro| kleza dene ke kAraNa apriya vacana, gAlI ke vacana, apamAna ke vacana, mada sahita vacana kabhI nahIM kho| isa prakAra dUsaroM ko duHkha ke kAraNa, apane yaza ko naSTa karanevAle, dharma ko naSTa karanevAle mana-vacana-kAya ke pravartana kA tyAga kro| isa prakAra tyAga dharma kA saMkSepa meM varNana kiyA / 8 / uttama AkiMcanya dharma aba uttama AkiMcanya dharma ke svarUpa kA varNana karate haiN| apane jJAnadarzanamaya svarUpa ke binA anya kiMcinmAtra bhI merA nahIM hai, maiM kisI anya dravya kA nahIM hU~ - aise anubhava ko AkiMcanya dharma kahate haiN| he Atman ! apane AtmA ko deha se bhinna, jJAnamaya, anupama , sparza-rasa-gaMdha-varNa rahita, apane svAdhIna jJAnAnanda sukha se paripUrNa, parama atIndriya, bhayarahita anubhava kro| yaha deha hai, vaha maiM nahIM huuN| deha to rasa, rakta, haDDI , mAMsa, cAmamaya, jar3a, acetana hai| maiM isa deha se atyanta bhinna huuN| brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra, Adi jAti-kula deha ke haiM, ye mere nahIM hai| strI, puruSa, napuMsaka liMga deha ke haiM, mere nahIM hai| yaha gorApanA, sAvalApanA, rAjApanA, raMkapanA, svAmIpanA, sevakapanA, paNDitapanA, murkhapanA ityAdi samasta racanA karma ke udaya janita deha kI hai, maiM to jJAyaka haiN| ye deha kA saMbaMdha merA svarUpa nahIM hai| merA svarUpa to anya dravya kI upamA rahita anupama hai| tAtA (garma), ThaMDA, narama, kaThora, lUkhA, cikanA, halakA , bhArI - yaha ATha prakAra kA sparza hai, vaha hamArA rUpa nahIM haiM, pudgala kA rUpa hai| ye khaTTA, mIThA, kaDuA, kaSAyalA, ciraparA-pA~ca prakAra kA rasa, sugandha-durgandha ye do prakAra kI gandha , tathA kAlA, pIlA, harA, sapheda, lAla - ye pA~ca prakAra kA varNa merA svarUpa nahIM hai, pudgala kA svarUpa hai| __ merA svabhAva to sukha se paripUrNa hai, parantu yahA~ karma ke AdhIna duHkhoM se vyApta ho rahA huuN| merA svarUpa iMdriya rahita atIndriya hai| iMdriyA~ pudgalamaya karma dvArA kI huI haiN| maiM samasta bhaya rahita, anivAzI, akhaNDa, Adi-anta rahita, zuddha, jJAna svabhAva hU~; parantu anAdikAla se jaise svarNa tathA pASANa milA huA hai, usI taraha kSIra-nIra ke samAna karmoM se anAdikAla se milA huA calA A Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [319 rahA huuN| mithyAtva nAma ke karma ke udaya se apane svarupa ke jJAna se rahita hokara dehAdi paradravyoM ko apanA svarupa jAnakara anantakAla se maineM paribhramaNa kiyA hai| aba koI AvaraNAdi ke kiMcit dUra hone se zrIguruoM ke dvArA upadezita paramAgama ke prasAda se apanA tathA para meM svarupa kA jJAna huA hai| jaise ratnoM kA vyApArI jar3e hue pA~ca varNa ke ratnoM ke AbharaNoM meM guru kI kRpA se tathA nirantara abhyAsa se mile hue DAka ke raMga ko tathA maNi ke raMga ko, tola ko tathA mUlya ko alaga-alaga jAna letA hai; usI prakAra paramAgama ke nirantara abhyAsa se mere jJAna svabhAva meM mile hue rAga, dveSa, moha, kAmAdi, maila ko bhinna jAnA hai; tathA apane jJAyaka svabhAva ko bhinna jAnA hai| isaliye aba jisa prakAra se bhI rAga-dveSa - mohAdi bhAvakarmoM meM tathA karmoM ke udaya se utpanna hue vinAzIka zarIra, parivAra, dhana saMpadA Adi parigraha meM mujhe mamatAbuddhi phira anya janma meM bhI nahI utpanna hove, usa prakAra se AkiMcanya bhAvanA bhAtA huuN| yaha AkiMcanya bhAvanA mujhe anAdikAla se nahIM utpanna huii| sabhI paryAyoM ko apanA rupa mAnatA rahA, tathA rAga-dveSa - moha - krodha- kAmAdi bhAva jo karmakRta vikAra the, unako apane rupa anubhava karake viparIta bhAva karate hue unase ghora karma baMdha hI kiyaa| aba maiM AkiMcanya bhAvanA meM vighnoM kA nAza karanevAle pA~coM parama guruoM kI zaraNa se nirvidhna AkiMcanapanA hI cAhatA hU~, tInaloMka meM kisI anya vastu ko nahIM cAhatA huuN| yaha AkiMcanapanA hI saMsAra samudra se tArane kA jahAja ho jAye / parigraha ko mahAduHkharupa tathA baMdha kA kAraNa jAnakara chor3anA vaha AkiMcanya dharma hai| jise AkiMcanapanA hotA hai use parigraha meM vAMchA nahIM raha jAtI hai, AtmadhyAna meM lInatA hotI hai, dehAdi meM tathA bAhya veSa meM apanApana nahIM raha jAtA hai, tathA apanA svarupa jo ratnatraya hai usI meM pravRtti hotI hai / indriyoM ke viSayoM meM daur3atA mana ruka jAtA hai, deha se sneha chUTa jAtA hai| sAMsArika devoM kA sukha, indra ahamindra cakravartI kA sukha bhI duHkha dikhatA hai; inakI vAMchA kaise karegA ? parigraha, ratna, svarNa, rAjya, aizvarya, strI putrAdi ko usI prakAra chor3a detA hai, jisa prakAra mamatA rahita hokara jIrNa tRNa chor3ane meM vicAra nahIM karanA par3atA hai| AkiMcanya to parama vItarAgapanA hai, jinakA saMsAra kA kinArA A gayA hai, usakI hI yaha AkiMcanyadharma hotA hai / jinake AkiMcanapanA hotA hai unake paramArtha jo zuddha AtmA usakA vicAra karane kI zakti prakaTa hotI hI hai, paMca parameSThI meM bhakti hotI hI hai, duSTa vikalpoM kA nAza hotA hI hai, iSTa- aniSTa bhojana meM rAgadveSa naSTa ho hI jAtA hai, kevala peTarupa khAr3e ko bharanA hai, anya rasa- nIrasa bhojana kA vicAra calA jAtA hai / samasta dharmoM meM pradhAna dharma AkiMcanya hI mokSa kA nikaTa samAgama karAnevAlA hai| anAdikAla se jitane siddha huye haiM ve AkiMcanya dharma se hI hue haiM, tathA Age bhI jo tIrthaMkarAdi siddha hoMge ve AkiMcanya dharma hI se hoMge / yadyapi AkiMcanya dharma pradhAnarupa se sAdhuoM ke hI hotA hai, tathApi Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 312] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra ekadeza dharma kA dhAraka gRhastha bhI usa AkiMcanya dharma ko grahaNa karane kI icchA rakhatA hai| jo gRhAcAra meM maMdarAgI hokara ativirakta hotA hai, prAmANika parigraha rakhatA hai, AgAmI vAMchA rahita hai, anyAya kA dhana parigraha kabhI nahIM grahaNa karatA hai, alpa parigraha meM ati saMtoSI hokara rahatA hai. parigraha ko daHkha kA denevAlA tathA atyanta asthira mAnatA hai. usake hI AkiMcanya bhAvanA hotI hai| isa prakAra AkiMcanya dharma kA varNana kiyaa|9| uttama brahmacarya dharma aba uttama brahmacarya dharma ke svarupa kA varNana karate haiN| samasta viSayoM meM anurAga chor3akara brahma jo jJAyaka svabhAva AtmA usameM caryA arthAt pravRtti karanA vaha brahmacarya haiN| he jJAnIjano! yaha brahmacarya nAma kA vrata bar3A durddhara hai| sabhI becAre jo viSayoM ke vaza hone se AtmajJAna se rahita haiM, ve ise dhAraNa karane meM samartha nahIM haiN| jo manuSyoM meM deva ke samAna haiM ve ise dhAraNa karane meM samartha haiN| anya raMka, viSayoM kI lAlasA ke dhAraka brahmacarya dhAraNa karane meM samartha nahIM haiN| yaha brahmacaryavrata mahAdurddhara hai| jisake brahmacarya hotA hai use samasta indriyoM tathA kaSAyoM ko jItanA sulabha hai| he bhavya ho! striyoM ke sukha meM rAgI jo manarupa madonmatta hAthI hai unako vairAgyabhAvanA meM roka karake, tathA viSayoM kI icchA kA abhAva karake durddhara brahmacarya dhAraNa kro| yaha kAmabhAva cittarupa bhUmi meM utpanna hotA hai| kAma se satAye jAne para yaha jIva nahIM karaneyogya aise pApa bhI kara DAlatA hai, yaha kAma mana kA mathana karatA hai, mana ke jJAna ko naSTa kara detA hai, isI kAraNa ise manamatha kahate haiM, jJAna ke naSTa ho jAne para hI striyoM ke mahAdurgandhayukta niMdya zarIra ko rAgI hokara sevana karatA hai| kAmabhAva se aMdhA ho jAne para mahA anIti ko prApta hokara apanI tathA parakI nArI kA vicAra hI nahIM karatA hai| isa anyAya se maiM yahA~ para hI mArA jaauuNgaa| rAjA kA tIvra daNDa bhoganA par3egA, yaza malina ho jAyagA, dharma se bhraSTa ho jAU~gA, satyArtha buddhi naSTa ho jAyegI, maraNa karake narakoM meM ghora duHkha asaMkhyAtakAla paryanta bhoganA hoMge, phira asaMkhyAtakAla taka tiryaMcoM ke duHkharUpa aneka bhava dhAraNa karanA hoMge, phira kumanuSyoM meM, aMdhA, lUlA , kubar3A, daridrI, indriya vikala, baharA, gUMgA, cAMDAla, bhIla, camAroM ke nIca kuloM meM utpanna hokara ,phira trasa sthAvaroM meM anantakAla paribhramaNa karU~gA- aisA satya vicAra kAmI ke utpanna nahIM hotA hai| isa kAma ke nAma ke artha bhI jagata ke jIvoM ko spaSTa prakaTa karate haiN| kaM arthAt khoTA, darpa arthAt garva utpanna karatA hai, ataH ise kaMdarpa kahate haiN| ati kAmanA arthAt icchA ko utpanna karake duHkhI karatA hai, ataH ise kAma kahate haiN| isake kAraNa aneka jIva tiryaca tathA manuSyoM ke bhavoM meM lar3a-lar3akara mara jAte haiM, ataH ise mAra kahate haiN| yaha saMvara kA bairI hai, ataH ise saMvarAri kahate haiN| bahma jo tapa-saMyama usase yaha sU arthAt suvati calAyamAna karatA hai, ataH ise brahmasU Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [313 kahate haiN| isa prakAra aneka doSoM ke nAma bhI kahe haiN| aisA jAnakara mana-vacana-kAya se anurAga pUrvaka brahmacarya vrata paalo| brahmacarya sahita hone para hI saMsAra ke pAra jaaoge| brahmacarya binA vrata-tapa samasta nissAra hai| brahmacarya binA sakala kAyakleza niSphala hai| brAhya sparzana iMdriya ke sukha se virakta hokara, aMtaraMga apanA paramAtma svarupa jo AtmA hai usakI ujjvalatA dekho| jaise bhI apanA AtmA kAma ke rAga se malina nahIM ho, vaise hI yatna kro| brahmacarya se donoM loka bhUSita ho jAte haiN| yadi zIla kI rakSA cAhate ho, ujjvala yaza cAhate ho, dharma cAhate hai, apanI pratiSThA cAhate ho to citta meM paramAgama kI zikSA isa prakAra dhAraNa karo- striyoM kI kathA nahIM suno, nahIM kaho, striyoM ke rAgaraMga-kautUhala nATaka-dRzya nahIM dekho| ye melA, sinemA ma bigAr3ate haiN| vyabhicArI puruSoM kI saMgati kA tyAga karanA; bhAMga, tambAkhU, jaradA, mAdaka vastu bhakSaNa nahIM karanA; tAmbUla, puSpamAlA, itra, phulelAdi zIlabhaMga-vratabhaMga ke kAraNoM ko dUra se hI ttaalo| gIta-nRtyAdi kAmoddIpana ke kAraNoM kA parihAra karo, rAtri bhojana chor3o, vikAra karane ke kAraNa loka viruddha vastra- AbharaNa nahIM pahano, ekAnta meM kisI bhI strI mAtra kA saMsarga nahIM kro| rasanA iMndriya kI lampaTatA chor3o, jihmA iMndriya kI lampaTatA ke sAtha hajAroM doSa A jAte haiM, isI se samasta uccatA, yaza, dharma naSTa ho jAtA hai; samatA bhAva ko to vaha svapna meM bhI nahIM yAda karatA hai; loka vyavahAra bhraSTa ho jAtA hai; brahmacarya bhaMga ho jAtA hai| ataH jo AtmA ke hita kA icchuka ho vaha eka brahmacarya kI hI rakSA kre| isa prakAra brahmacarya dharma kA varNana kiyA / 10 / / isa prakAra ye dharma ke daza lakSaNa sarvajJa bhagavAna ne kahe haiN| jisake ye daza cihna prakaTa hote haiM, usake dharma hai aisA jaannaa| uttama kSamAdi dharmoM ke ghAtaka- bairI krodhAdi haiM, unase aneka doSa utpanna ho jAte hai, ataH unheM dUra karo tathA kSamAdi meM anekaguNa haiM, unakI bhAvanA bArambAra bhaavo| kSamAdharma : jo kSamA hai vaha apane hI prANoM kI rakSA hai, dhana kI rakSA hai, yaza kI rakSA hai, dharma sA hai| vrata zIla. saMyama satya kI rakSA eka kSamA se hI hotI hai| kalaha ke ghora da:khoM se apanI rakSA eka kSamA hI karatI hai| samasta upadrava tathA baira se kSamA hI rakSA karatI hai| krodha hai vaha dharma, artha, kAma, mokSa kA mUla se hI nAza karane vAlA hai| krodhI apane hI prANoM kA nAza karatA hai| krodha se pracaNDa raudradhyAna prakaTa hotA hai| krodhI eka kSaNa mAtra meM Atma-ghAta karake mara jAtA hai| kae meM. bAvaDI meM, tAlAba meM, nadI meM, samudra meM DUbakara mara jAtA hai| zastraghAta, viSabhakSaNa, jhaMpApAtAdi ( jhaMjhAvAtAdi) aneka kukarma karake AtmaghAta kara letA hai| krodhI meM anya ko mArane kI dayA nahIM hotI hai| vaha apane pitA ko, putra ko, bhAI ko, mitra ko, svAmI ko, sevaka ko, guru ko eka kSaNa mAtra meM mAra DAlatA hai| krodhI ghora naraka kA pAtra hai| krodhI mahAbhayaMkara hai, samasta dharma kA nAza karanevAlA hai| krodhI ke satya vacana nahIM hotA haiM; vaha to apane ko, para ko, samabhAva ko, dharma ko jalA denevAlA, kuvacanarupa agni ko hI ugalatA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 314] hai| krodhI hai vaha dharmAtmA, saMyamI, zIlavAna, muni tathA zrAvakoM ko corI va anyAya ke jhUThe doSa, kalaMka lagAkara dUSita karatA hai / krodha ke prabhAva se jJAna kujJAna ho jAtA hai, AcaraNa viparita ho jAtA hai, zraddhAna bhraSTa ho jAtA hai, anyAya meM pravRtti ho jAtI hai, nIti kA nAza ho jAtA hai, atyanta haThI hokara viparIta mArga kA pravartaka ho jAtA hai, dharma-adharma upakAra- apakAra ke vicAra rahita kRtaghnI ho jAtA hai / ataH yadi tuma vItarAga dharma ko cAhate ho to kabhI krodha bhAva ko prApta nahIM honA / mArdava dharma : mArdava arthAt kaThoratA rahita komala pariNAmI jIva meM guruoM kI bar3I kRpA rahatI hai| mArdava pariNAmI ko sAdhu puruSa bhI sAdhu mAnate haiM / kaThoratA rahita puruSa hI jJAna kA pAtra hotA hai| mAna rahita komala pariNamI ko jaisA guNa grahaNa karAnA cAhe tathA jaisI kalA sikhAnA cAheM vaha vaisI hI kalA va guNa sIkha letA hai / samasta dharma kA mUla samasta vidyAoM kA mUla vinaya hai / vinayavAna sabhI ko priya hotA hai| anya guNa jisameM nahIM hoM aisA puruSa bhI vinayaguNa se mAnya ho jAtA hai / vinaya parama AbhUSaNa hai| komala pariNAmI meM hI dayA bhAva rahatA hai| mArdava se svargaloga kI abhyudaya - sampadA tathA nirvANa kI avinAzI sampadA prApta ho jAtI hai| kaThora pariNAmI ko zikSA nahIM lagatI hai / sAdhu puruSa bhI avinayI kaThora pariNAmI ko dUra se hI tyAgane kA pariNAma karate haiN| jaise pASANa meM jala praveza nahIM karatA hai, usI prakAra sadguruoM kA upadeza kaThora puruSa ke hRdaya meM praveza nahIM karatA hai| jo pASANakASThAdi naramAI liye hote haiM unakA to bAla-bAla barAbara bhI jahA~ jaisA gar3hanA cAheM, chIlanA cAheM, vahA~ utanA bAla barAbara bhI utara jAtA hai, chila jAtA hai tathA jaisI sUrata kI mUrata gar3hanA cAheM, vaisI hI bana jAtI hai; kintu komalatA rahita meM jahA~ TAMkI - chainI lagAte haiM vahI cir3akakara - utarakara dUra jA par3atA hai, zilpI ke abhiprAya anusAra gar3hAI meM nahIM AtA hai, vaise hI kaThora pariNAmI ko yathAvat zikSA nahIM lagatI hai| abhimAnI kA samasta loka binA kiye hI bairI ho jAtA hai, paraloka meM tiryaca tathA nIca manuSyoM meM asaMkhyAtakAla taka aneka prakAra se tiraskAra kA pAtra hotA hai| abhimAnI kisI ko bhI priya nahIM lagatA haiM / ataH kaThoratA chor3akara mArdava bhAvanA hI nirantara dhAraNa karo / Arjava dharma : kapaTa sabhI anarthoM kI mUla hai, prIti tathA pratIti kA nAza karane vAlA hai| kapaTI meM asatya, chala, nirdayatA, vizvAsaghAta Adi sabhI doSa rahate haiN| kapaTI meM guNa nahIM kintu samasta doSa hI rahate haiM / mAyAcArI yahA~ apayaza ko pAkara phira naraka - tiryaMcAdi gatiyoM meM asaMkhyAtakAla taka paribhramaNa karatA hai / mAyAcAra rahita Arjavadharma ke dhAraka meM sabhI guNa rahate haiM, samasta loka kI prIti tathA pratIti kA pAtra hotA hai, paraloka meM devoM dvArA pUjya indra-pratIndra Adi hotA hai / ataH sarala pariNAma hI AtmA kA hita hai| satya dharma : satyavAdI meM sabhI guNa rahate haiM / satyavAdI sadAkAla kapaTAdi doSa rahita hokara jagata meM bhI mAnyatA ko prApta hotA hai, tathA paraloka meM aneka deva, manuSyAdi usakI AjJA apane Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra / [315 mastaka ke Upara dhAraNa karate haiN| asatyavAdI yahA~ bhI apavAda, niMdA karane yogya hotA hai, sabhI kI apratIti kA kAraNa hai, baMdhu-mitrAdi bhI avajJA karake chor3a jAte haiM, rAjA dvArA jihvAcheda-sarvasva haraNAdi daNDa pAtA hai| paraloka meM tiryacagati meM vacana rahita ekeMdriya vikalatrayAdi meM asaMkhyAta bhava dhAraNa karatA hai| ataH satyadharma kA dhAraNa karanA hI zreSTha hai| zauca dharma : jagata meM jisakA AcaraNa pavitra hotA hai, vahI pUjya hotA hai| zuci kA artha pavitratA-ujjavalatA hai| jisakI AhAra-vihAra adi samasta pravRtti hiMsA rahita ho, hiMsA ke bhaya se yatnAcAra sahita ho, anya ke dhana meM icchA rahita ho, anya kI strI meM vAMchA kabhI svapna meM bhI nahIM ho, vahIM ujjvala AcaraNa kA dhAraka hai, usako hI jagata pUjya mAnatA hai| nirlobhI kA sabhI loga vizvAsa karate haiM, vahI loka meM uttama hai, Urdhvaloka meM uttamagati kA pAtra hai, lobharahita kA bahuta ujjvala yaza pragaTa hotA hai| lobhI mahAmalina sabhI doSoM kA sthAna hai| lobhI ko niMdya karmoM se prIti hotI hai| lobhI ko grAhya-agrAhya , khAdya-akhAdya, kRtya-akRtya kA vicAra hI nahIM hotA hai| yahA~ loka meM bhI usakI nindA, dharma se parAGmukhatA, nirdayatA prakaTa dekhate hI haiN| lobhI dharma, artha, kAma ko naSTa karake kumaraNa karake durgati meM calA jAtA hai| lobhI ke hRdaya meM sadguNoM ko koI sthAna nahIM rahatA hai| lobhI ko isaloka meM tathA paraloka meM acintya kleza va duHkha prApta hotA hai| ataHzaucadharma kA dhAraNa karanA hI zreSTha hai| saMyama dharma : saMyama hI AtmA kA hita hai| isa loka meM saMyama kA dhAraka sabhI logoM dvArA vaMdane yogya hai, kisI bhI pApa se lipta nahIM hotA hai, isakI isa loka meM va paraloka meM acintya mahimA hai| asaMyamI prANoM kA ghAta karake tathA viSayoM meM anurAga karake azubha karmoM kA bandha karatA huA duHkha bhogatA hai| ata : saMyamadharma hI jIva kA hita hai| tapa dharma : karmoM kA saMvara tathA nirjarA karane kA pradhAna kAraNa tapa hai| tapa hI AtmA ko karma mala rahita karatA hai| tapa ke prabhAva se yahA~ hI aneka RddhiyA~ prakaTa ho jAtI haiM, tapa kA acintya prabhAva hai| tapa binA kAma ko, nidrA ko kauna mAre ? tapa binA icchAoM ko kauna mAre ? iMndriyoM ke viSayoM ko mArane meM tapa hI samartha hai, AzArupI pizAcinI tapa se hI mArI jAtI hai, kAma para vijaya tapa se hI hotI hai| tapa kI sAdhanA karanevAlA pariSahaupasarga Adi Ane para bhI ratnatraya dharma se cyata nahIM hotA hai| ataH tapadharma ko dhAraNa karanA hI ucita hai| tapa kiye binA saMsAra se chuTakArA nahIM hotA hai| cakravartI bhI rAjya ko chor3akara tapa dhAraNa karake tIna loka meM vaMdane yogya pUjya ho jAte haiN| jo tapa ko chor3akara rAjya grahaNa karatA hai vaha atiniMdya thU-thU-kAra karane yogya haiM, tinake se bhI choTA ho jAtA hai| ataH tInaloka meM tapa samAna mahAna anya kucha bhI nahIM hai| tyAga dharma : parigraha samAna bhAra anya nahIM hai| jitane bhI duHkha, durdhyAna, kleza, baira, viyoga, zoka. bhaya apamAna haiM ve sabhI parigraha ke icchaka ke hote haiN| jaise-jaise parigraha se pariNAma bhinna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 316] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra hone lagate haiM, parigraha meM Asakti kama hone lagatI hai, vaise-vaise hI duHkha kama hone lagatA hai| jaise bar3e bhAra se du:khI puruSa bhAra rahita hone para sukhI ho jAtA hai, usI prakAra parigraha kI vAsanA miTa jAne se sukhI ho jAtA hai| samasta daHkha tathA samasta pApoM kI utpatti kA sthAna yaha parigraha hai| ___ jaise nadiyoM se samudra tRpta nahIM hotA hai, IMdhana se agni tRpta nahIM hotI hai usI taraha parigraha se AzA kI pyAsa nahIM bujhatI hai| AzArupI gaDDhA agAdha gaharA hai, jisakA tala sparza nahIM hai| jyoM-jyoM isameM dhana dharo, tyoM-tyoM gaDDhA bar3hatA jAtA hai| jo AzArupI gaDDhA nidhiyoM se nahIM bharA jA sakatA vaha anya saMpadA se kaise bharA jA sakatA hai ? kintu jyoMjyoM parigraha kI AzA tyAga karo. tyoM-tyoM vaha bharatA calA jAtA hai| ataH samasta du:kha dUra karane meM eka tyAgadharma hI samartha hai| tyAga hI se aMtaraMga-bahiraMga baMdhana rahita ananta sukha ke dhAra bnoge| parigraha ke baMdhana meM baMdhe jIva parigraha ke tyAgane se hI chUTakara mukta hote haiN| ataH tyAgadharma dhAraNa karanA hI zreSTha hai| AkiMcanya dharma : he Atman! isa deha, strI, putra, dhana, dhAnya, rAjya, aizvarya Adi meM eka paramANumAtra bhI tumhArA nahIM hai| ve saba pudagala dravya kI avasthAyeM haiM, jar3a haiM. vinAzIka hai. acetana haiN| ina paradravyoM meM 'ahaM' aisA saMkalpa tIvra darzanamoha karma ke udaya binA kauna karA sakatA hai ? isa paradravya meM 'ahaM' aisI Atmapane kI mithyA mAnyatArupa saMkalpa mujhe kabhI nahIM ho, maiM to akiMcana huuN| isa prakAra kI AkiMcanya bhAvanA ke prabhAva se karma ke lepa rahita yahA~ hI samasta baMdharahita ho jAtA hai| ataH sAkSAt nirvANa kA kAraNa AkiMcanya dharma hI dhAraNa kro| brahmacarya dharma : kuzIla mahApApa hai, saMsAra paribhramaNa kA bIja hai| brahmacarya ke pAlanevAle se hiMsAdi pApoM kA pracAra dUra bhAgatA hai| isameM sabhI guNoM kI sampadA nivAsa karatI hai, isase jitendriyapanA prakaTa hotA hai| brahmacarya se kula-jAti Adi bhUSita hote haiM, paraloka meM aneka RddhiyoM kA dhAraka deva hotA hai| dharma kaise pragaTa hotA hai ? bhagavAna arahanta devAdhideva ke mukhAraviMda se prakaTa huA dazalakSaNa dharma AtmA kA svabhAva hai, paravastu nahIM hai| krodhAdi karmajanita upAdhi dUra hone vayameva AtmA kA svabhAva prakaTa ho jAtA hai| krodha ke abhAva se kSamAguNa prakaTa hotA hai, mAna ke abhAva se mArdava guNa prakaTa hai, mAyA ke abhAva se Arjava guNa prakaTa hotA hai, lobha ke abhAva se zauca guNa prakaTa hotA hai, asatya ke abhAva se satyaguNa prakaTa hotA hai, kaSAyoM ke abhAva se saMyama guNa prakaTa hotA hai, icchA ke abhAva se tapa guNa prakaTa hotA hai, para meM mamatA ke abhAva se tyAga guNa prakaTa hotA hai, paradravyoM se bhinna apane AtmA kA anubhava hone se AkiMcanya guNa prakaTa hotA hai, veda ke abhAva se Atma svarupa meM pravRtti karane se brahmacarya guNa prakaTa hotA hai| dharma kA svarupa : yaha daza prakAra kA dharma AtmA kA svabhAva hai| yaha dharma kisI chInane vAle dvArA chInA nahIM jA sakatA hai, lUTanevAle dvArA lUTA nahIM jA sakatA hai, cora dvArA curAyA nahIM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [317 jA sakatA hai, rAjA ke dvArA lUTA nahIM jA sakatA hai, svadeza-paradeza meM isakA svarupa kabhI bhI badalatA nahIM hai, kisI ke bigar3atA se bigAr3atA nahIM hai, dhana se kharIdA nahIM jA sakatA hai| AkAza meM, pAtAla meM, dizA meM, pahAr3a meM, jala meM, tIrtha meM, maMdira meM kahIM bhI dharma rakhA nahIM hai, dharma to AtmA kA nija svabhAva hai| dharma kA lAbha (prApti) samyagjJAnazraddhAna se hotA hai| dharma karanA itanA sugama hai ki bAlaka-bRddha-yuvA, dhanavAna-nirdhana, balavAna-nirbala , sahAyasahita- sahAyarahita, rogI-nirogI sabhI ke dvArA dhAraNa kiyA jA sakatA hai, svAdhIna hai| dharma ko dhAraNa karane meM kucha kheda, kleza, apamAna, bhaya, viSAda, kalaha, zoka, duHkha kabhI nahIM hotA hai| dharma dhAraNa karanA durlabha nahIM hai| isameM kucha bhI bojhA uThAnA nahIM hai, dUra deza meM jAnA nahIM hai, bhUkha-pyAsa-zIta-uSNatA kI vedanA sahanA nahIM hai| kisI se visaMvAda jhagar3A nahIM hai, atyanta sugama samasta kleza duHkha rahita svAdhIna AtmA kA hI saccA pariNamana hai| isaliye samasta saMsAra ke paribhramaNa se chUTakara ananta jJAna, darzana, sukha, vIrya, dhAraka siddhadazA isa dharma dhAraNa karane kA phala hai| isa prakAra daza lakSaNa dharma kA saMkSepa meM varNana kiyaa| vratI kA svarupa : jisake zalyoM kA abhAva ho jAtA hai vaha vratI hai| zalyasahita ke vrata kabhI nahIM hotA hai| ataH zrAvaka ko tIna zalyoM kA svarupa avazya jAnanA caahiye| nidAzalya, mAyAzalya, mithyAdarzanazalya- ye tInoM hI zalye vratoM kA ghAta karanevAlI haiN| nidAna zalya : nidAna zalya ke tIna bheda haiM-prazasta nidAna, aprazasta nidAna, bhogArtha nidAna-ye tInoM hI prakAra ke nidAna saMsAra ke kAraNa hai| yahA~ nidAna kA artha AgAmI kAla kI vAMchA se hai| saMyama dhAraNa karane ke liye uttama kula, uttama saMhanana, uttama balavIrya, zubha saMgati tathA baMdhujanoM kI dharma meM sahAyatA, ujjvala buddhi Adi kA cAhanA vaha prazasta nidAna hai| abhimAna ke liye apanI AjJA, Adara tathA uccatA dikhAne ke liye uttama kula, jAti, bhalI buddhi , prabala zakti , tathA AcAryapanA, gaNadharapanA, tIrthakarapanA ityAdi kI cAha karanA vaha aprazasta nidAna hai| krodhI hokara dUsaroM ko mArane kI icchA karanA, dUsaroM kI strI, putra, rAjya, aizvarya ke nAza kI icchA karanA vaha bhI aprazasta nidAna hai| __saMyama dhAraNa karake tathA ghora tapazcaraNa karake usake phala meM indriyoM ke viSaya, rAjya, aizvarya, devapanA, aneka apsarAoM kA svAmIpanA, jAtikula meM uccapanA, cakrIpanA Adi cAhanA vaha bhogArthanidAna hai| yaha nidAna dIrghakAla taka saMsAra meM paribhramaNa karAnevAle jaannaa| saMyama ke prabhAva se samasta karmoM kA nAza kara atIndriya avinAzI nirvANa kA anantasukha prApta hotA hai| usa saMyama kA pAlana karake bhogoM kI icchA karanA to usI prakAra kI mUrkhatA hai jaise koI cintAmaNi ratna ko eka kauMr3I meM beca detA hai, apanI ratnoM se bharI samudra meM daur3atI huI nAva ko IMdhana ke liye tor3atA hai, dhAge ke liye maNiyoM ke hAra ko tor3atA hai, rAkha ke liye gozIra caMdana ko jalA DAlatA hai| jo icchA karatA hai usakA puNya bhI naSTa ho jAtA hai, tathA pApa kA baMdha ho jAtA hai| puNya kA baMdha to nirvAMchaka bhAva se hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 318] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra samyagdRSTi to bhogoM kI vAMchA se rahita hotA hai| use to indra-ahamindra loka ke jo sukha haiM ve sukhAbhAsa, vinAzIka, parAdhIna, duHkharupa dikhAI dete haiN| samyagdRSTi ko to AtmIka, svAdhIna, atIndriya sukha kA anubhava huA hai, ataH vaha iMdriyajanita AtApa se mahAkleza se bhare, tRSNArupa AtApa ko bar3hAnevAle viSayoM ke AdhIna sukha ko kaise sukha mAnegA ? jisane amRta kA svAda cakhA hai vaha kaTuka mahAdurgandhita AtApa utpanna karanevAlI kaDuvI khalI kI icchA kaise karegA? samyagdRSTi kI to aisI icchA hotI hai: dukkhakkhaya kammakkhaya samAhimaraNaM ca vohilAho y| eyaM pattheyavvaM Na patthaNIyaM tao aNNaM / / 1219 / / bha. ArAdhanA __ artha :- hamAre zarIra dhAraNa Adi janma, maraNa kSudhA, tRSA Adi duHkhoM kA kSaya ho, hamArI AtmA ke guNoM ko naSTa karanevAle mohanIya, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya karmoM kA kSaya ho, isa paryAya meM cAra ArAdhanA dhAraNakara samAdhipUrvaka maraNa ho, bodhi jo ratnatraya usakI prApti ho- aisI yogya prArthanA samyagdRSTi karate haiN| isase bhinna anya prakAra kI prArthanA isa bhava ke liye yA parabhava ke liye karanA yogya nahIM hai| ___saMsAra meM paribhramaNa karate huye jIva ne uccakula-nIcakula, rAjya-aizvarya, dhanADhyatAnirdhanatA, dInatA, rogIpanA-nirogIpanA, rUpavAnapanA-virUpapanA, nirbalapanA - balavAnapanA, paNDitapanA-mUrkhapanA, svAmIpanA-sevakapanA, rAjApanA-raMkapanA, guNavAnapanA-nirguNapanA anantAnantabAra pAyA hai aura chor3A hai, isaliye isa klezarUpa saMyoga-viyogarUpa saMsAra kA samyagdRSTi nidAna kaise karegA ? isa saMsAra meM jaba ananta paryAyeM duHkha kI prApta hotI haiM, taba eka paryAya idriyajanita sukha kI prApta hotI hai, phira anantabAra duHkha kI paryAyeM milatI haiN| isa prakAra parivartana karate huye indriya janita sukha bhI anantabAra pAyA hai| aba samyagdRSTi hokara indriyoM ke sukha kI vAMchA kaise karegA? isa saMsAra meM svayaMbhU ramaNa samudra ke samasta jala ke barAbara to duHkha haiM, tathA eka bAla kI noMka para jitanA jala lagatA hai usake anantabhAga karane para usame se eka bhAga (anantaveM bhAga) ke barAbara indriyajanita sukha haiN| isase tRpti kaise hogI ? bhogoM ke saMyoga tathA iSTa sampadA ke saMyoga kA jitanA sukha hotA hai, usase asaMkhyAta guNA usake viyoga ke samaya duHkha hotA hai| jisakA saMyoga hotA hai, niyama se usakA viyoga hotA hI hai| jaise zahada se lipaTI talavAra kI dhAra ko jo jihvA se cA~TatA hai use jitanI dera kA sparza hai utanI dera miThAsa kA sukha hotA hai kintu jihA kaTakara gira jAne se usakA mahAduHkha bahuta samaya taka hotA hai; usI prakAra viSayoM ke saMyoga kA sukha jaannaa| jaise kiMpAka phala dekhane meM sundara hai, khAne meM mIThA hai, kintu pazcAt prANoM kA nAza kara detA haiM; jahara milA laDDU khAne meM to mIThA hai, kintu bAda meM pacane para mahAduHkha dekara prANoM kA nAza karatA hai; usI prakAra bhogajanita sukha jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [319 jaise kisI puruSa ke pAsa bahuta dhana hai| vaha usa adhika dhana ke badale meM thor3A dhana lenA cAhatA hai to thor3A dhana mila jAtA hai| kintu yadi usake pAsa thor3A dhana ho, usake badale meM vaha adhika dhana lenA cAhe to nahIM milatA hai| usI prakAra jisane svarga kI bahuta sampadA prApta karane yogya puNya baMdha kiyA ho, bAda meM nidAna kara le (thor3A dhana mAMga le) to use vahA~ para rAjya sampadA mila jAtI hai, vyantara Adi devoM meM utpanna ho jAtA hai| nidAna zalya : yadi apanA adhika puNya ho to nidAna karane se usakA ghAta hokara, tuccha sampadA prApta ho jAtI hai, pazcAt saMsAra meM paribhramaNa karanA hI nidAna kA phala hai| jaise sUta kI lambI DorI se baMdhA pakSI dUra taka ur3a gayA ho to bhI vApisa usI sthAna para A jAtA hai, usake dUra taka ur3a jAne se kyA lAbha huA ? paira to sUta kI DorI se baMdhA hai, anyatra jA nahIM skegaa| usI prakAra nidAna karanevAlA bahuta dUra svarga Adi meM maharddhika deva bhI ho gayA ho to bhI saMsAra meM hI paribhramaNa kregaa| devaloka meM jA karake bhI nidAna ke prabhAva se ekendriya tiryaMcoM meM, paMcendriya tiryaMcoM meM tathA manuSyoM meM Akara ke pApa ekatra karake ( saMcaya karake) bahata samaya taka paribhramaNa karatA hai| jaise RNavAna kaidI jailara se vAyadA karake kucha samaya taka ke liye jela se chUTakara apane ghara meM Akara sukha se rahatA hai, to bhI vAyadA kA samaya pUrA ho jAne para vApisa jela meM jAkara rahanA par3atA hai, usI prakAra nidAna sahita puruSa bhI tapa-saMyama se puNya bAMdhakara svargaloka meM calA jAtA hai, vahA~ kI Ayu pUrNa karake svarga se Akara saMsAra meM hI phira paribhramaNa karatA hai| yahA~ aisA jAnanA : jisane munipane meM-zrAvakapane meM maMdakaSAya ke prabhAva se va tapazcaraNa ke prabhAva se ahamindroM meM tathA svarga meM utpanna hone kA puNya saMcaya kiyA ho, yadi vaha bAda meM bhogoM kI vAMchArUpa nidAna karatA hai to bhavanatrika Adi azubha devoM meM utpanna ho jAtA hai| jisake adhika puNya ho, yadi vaha alpa puNya ke phala ke yogya nidAna karatA hai to alpa pUNya vAle deva-manuSyoM me utpanna ho jAtA hai. adhika paNyavAle deva-manaSyoM meM utpanna nahIM hotA hai| jo nirvANa sukha ko tathA svargAdi ke sukha ko denevAle muni-zrAvaka ke uttama dharma ko dhAraNa karake nidAna karake use bigAr3atA hai, vaha mAno IMdhana ke liye kalpavRkSa ko kATatA hai| isa prakAra nidAna zalya ke doSoM kA varNana kiyaa| ____ mAyA zalya : mAyAzalya ke doSoM kA varNana kauna kara sakatA hai ? pahile mAyAcAra ke doSa kaha hI Aye haiN| mAyAcArI ke vrata, zIla, saMyama sabhI bhraSTa haiN| yadi bhagavAna jinendra dvArA prarUpita dharma dhAraNa karake apane AtmA kI durgatiyoM ke duHkhoM se rakSA karanA cAhate ho to karor3o upadezoM kA sAra eka upadeza yaha hai ki mAyA zalya ko hRdaya meM se nikAla do; yaza aura dharma donoM kA nAza karanevAlA mAyAcAra tyAga kara saralatA aMgIkAra kro| mithyAdarzana zalya : mithyAtva kA pahile varNana kara Aye haiM, vahI samasta saMsAra kA bIja hai| mithyAtva ke prabhAva se anantAnanta parivartana kiye haiN| mithyAtva kA jahara ugale binA satya Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 320] dharma praveza hI nahIM karatA hai| ataH mithyAtva zalya ko zIghra hI tyaago| mAyA, mithyAtva, nidAna ina tInoM zalyoM kA abhAva hue binA muni - zrAvaka kA dharma kabhI nahIM ho sakatA hai, niHzalya hI vratI hotA hai| kusaMgati tyAga kI preraNA : duSTa manuSyoM kA sAtha nahIM kro| jinakI saMgati se pApa meM glAni lagatI, pApa meM pravRtti ho jAtI hai unakA saMga kabhI nahIM kro| juArI, cora, chalI, para strI laMpaTa, jihvA iMdriya ke lolupI, kula ke AcAra se bhraSTa, vizvAsaghAtI, mitradrohI, gurudrohI, dharmadrohI, apayaza ke bhaya se rahita, nirlajja, pApa kriyA meM nipuNa, vyasanI, asatyavAdI, asaMtoSI, atilobhI, atinirdayI, karkaza pariNAmI, kalahapriya, visaMvAdI, kucAlI, pracaNDa pariNAmI, atikrodhI, paraloka kA abhAva kahanevAlA nAstika, pApa kA bhaya rahita, tIvra mUrcchA kA dhAraka, abhakSya kA bhakSaka, vezyAsakta, madyapAyI, nIcakarmI ityAdi kI saMgati nahIM karo / yadi zrAvaka dharma kI rakSA karanA cAhate ho, apanA hita karanA cAhate ho to kusaMga ko agni ke samAna viSa ke samAna duHkhadAyI jAnakara dUra se hI chor3a do| jaise kA saMsarga karoge, usase hI prIti ho jAyagI; jisameM prIti ho jAyegI, usakA hI vizvAsa hogA; vizvAsa ho jAne se usa jaisA banane kA bhAva hotA hai / isaliye jaisI saMgati karoge vaise ho jaaoge| jaba acetana miTTI bhI saMsarga se sugandhamaya yA durgandhamaya ho jAtI hai taba cetana manuSya saMgati se dUsaroM ke guNarupa yA durguNarupa kaise nahIM pariNamegA ? jo jaise kI mitratA karatA hai vaha usa jaisA hI ho jAtA hai| durjana kI saMgati karane se sajjana bhI apanI sajjanatA chor3akara durjana ho jAte haiN| jaise zItala jala bhI agni kI saMgati karane se apanA zItala svabhAva chor3akara taptapane ko prApta ho jAtA hai| uttama puruSa bhI adhama puruSa kI saMgati pAkara adhamatA ko prApta ho jAtA hai| jaise devatA ke mastaka para caDhanevAlI suMgadhita phUloM kI mAlA bhI murdA ke zarIra kA saMsarga karake sparza karane yogya nahIM rahatI hai| duSToM kI saMgati se tyAgI - saMyamI puruSoM meM bhI doSa sahita hone kI zaMkA kI jAtI hai| jaise kalAla ( zarAba becane - banAnevAlA) ke hAtha meM dUdha kA ghar3A hone para bhI usameM madirA hone kI hI zaMkA utpanna hotI hai; tathA kalAla ke ghara meM dugdhapAna karatA huA brAhmaNa bhI logoM ko madirApAna kI zaMkA utpanna karAtA hai| loga to dUsaroM ke chidra dekhanevAle haiM, dUsaroM ke doSa kahane meM Asakta haiM / yadi tuma duSToM kI, durAcAriyoM kI saMgati karoge to logoM meM nidA ko prApta hokara dharma kA apavAda (nindA) karAvoge, isaliye kusaMgati nahIM karo / khoTe manuSyoM kI saMgati se nirdoSa manuSya bhI doSasahita mithyAmArgI zIghra ho jAte haiN| mithyAtva tathA kaSAyoM kA paricaya to anAdikAla kA hai; kintu vItarAgabhAva to abhI mahAkaSTa se utpanna huA hai, kusaMga pAkara to vaha kSaNa mAtra meM calA jaayegaa| anAdikAla kA moha karma bar3A prabala hai| isake udaya se jIva binA sikhAye svayameva viSaya kaSAyoM meM pravartatA hai, phira kusaMgati se to havA kI saMgati se agni ke samAna ati prajvalita ho Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [321 jAtA hai| ataH kusaMga chor3akara zubha saMgati karanA caahiye| sajjanoM kI saMgati se duSTa bhI apane doSoM ko chor3a dete haiN| satsaMgati karane kI preraNA : satsaMgati se nirguNa puruSa bhI jagata meM mAnya ho jAtA hai, jaise nirgandha puSpa ko bhI loga devatAoM kI saMgati hone se apane mastaka para car3hA lete haiN| yadyapi kisI eka puruSa ko bhI dharma meM prIti nahIM hai, parISaha sahane meM tathA iMdriyoM ke viSaya tyAgane meM ati parAGmukhapanA hai to bhI saMyamI-tyAgI-vratI puruSoM kI saMgati meM rahane ke prabhAva se , lajjA se, bhaya se , abhimAna se , anyAya ke viSaya-kaSAyoM se virakta ho hI jAtA hai| jo prakRti se hI maMda kaSAyI, dharmAnurAgI, pApa se bhayabhIta hotA hai, yadi saMgati mila jAya to use parama dharma kA grahaNa ho jAtA hai aura vaha saMsAra ke pAra ko bhI pA letA hai| jinase samyak dharma kA pravartana ho, jinakI saMgati se aneka loga viSaya-kaSAyoM se virakta ho jAyeM, tyAga-saMyama-tapa meM lIna ho jAyeM, aise nyAyamArgI dharmacaryA ke dhAraka dharmAtmA eka puruSa se hI jagata zobhita hotA hai, kRtArtha ho jAtA hai| dharma rahita viSaya-kaSAyI puruSa bahuta hone se kyA sAdhya hai ? kalpavRkSa to eka hI samasta vedanA rahita kara detA hai, vAMchita sukha de detA hai, kintu viSa ke bahuta vRkSa kevala mUrchA, saMtApa, maraNa ke kAraNa hone se kyA sAdhya haiM ? isa loka meM jitane bhI anartha paidA hote haiM, ve sabhI kusaMga se hote haiN| kusaMga binA koI juArI, cora, para-strI laMpaTa, vezyAsakta , abhakSya-bhakSaka, madyapAyI nahIM hotA hai| bar3e-bar3e anarthadoSa kusaMga se hI hote haiN| ataH yadi donoM lokoM meM apanA hita cAhate ho to kusaMga nahIM kro| pratyakSa dekhate haiM jinhoMne uttama kula-uttama ujjvala dharma pAyA hai, phira bhI kudeva-kudharmapAkhaNDiyoM kI upAsanA karate hai. bhAMga pIte haiM, jaradA khAte haiM. hakkA pIte haiM. rAtri bhakSaNa karate haiM, vezyA kI jUThana khAte haiM, juA khelate haiM, corI karate hai, cugalI karate haiM, paradhana-parastrI kI tarapha tRSNA se dekhate haiM, jihvA iMdriya ke lolupI haiM, nirdaya pariNAmI kuvacana bolane meM pravRtta, paravidhna santoSI - ye saba doSa satsaMgati ke binA kusaMga se hI hote haiN| vaha mahApuNyAdhikArI manuSya hai, jo isa viSama kalikAla meM kusaMga chor3akara zubha saMgati ko pA letA hai| svaprazaMsA tyAga - yadi jinendra kA dharma dhAraNa kiyA hai to apanI prazaMsA va para kI niMdA nahIM kro| jo apane mukha se apanI prazaMsA karatA hai vaha apane yaza kA nAza karatA hai| abhimAnI ke sivAya anya koI apanI prazaMsA karatA hai| apanI prazaMsA karanevAlA puruSa tRNa samAna choTA ho jAtA hai, avajJA yogya ho jAtA hai, guNa vidyamAna hone para bhI apane mukha se kahane para vaha guNa rahita hokara doSoM kA pAtra ho jAtA hai| jisameM anya kucha bhI doSa nahIM ho, kintu bar3A bhArI doSa to apanI prazaMsA karanA hai| apane mukha se apanI prazaMsA nahIM karanA vaha bar3A guNa hai| apane guNoM kI prazaMsA nahIM karanevAle puruSa ke vidyamAna guNa naSTa nahIM ho jAte haiM, jaise apane teja kI prazaMsA nahIM karanevAle sUrya kA teja jagata meM vikhyAta hotA hI hai| yadi svayaM meM guNa nahIM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 322] haiM to apanI prazaMsA karane se usameM guNavAnapanA prakaTa nahIM ho sakatA hai; jaise strI ke samAna hAva-bhAva, vilAsa, vibhrama zrRMgAra, aMjana, vastrAdi dhAraNa karake strI ke AcaraNa karanevAlA napuMsaka, strI nahIM ho jAyagA, napuMsaka hI rhegaa| Apa meM guNa vidyamAna bhI hoM tathA koI usakI kIrti vakhAna, prazaMsA karatA hai to uttama puruSa to apanI kIrti sunakara loka meM lajjA kA anubhava karate haiM, satpuruSoM ko apanI kIrti acchI nahIM lagatI hai / vaha to apanI kIrti sunakara atyanta lajjita hokara AtmaniMdA hI karatA hai ki meM saMsArI aneka doSoM se bharA hU~, loga merI prazaMsA kara mere Upara bar3A bhAra rakha rahe haiN| prazaMsA yogya to ve haiM jo AtmA kI parama vizuddhatA ke icchuka hokara moha, kAma, krodhAdi para vijaya prApta kara cuke haiN| hama saMsArI rAga-dveSa se vyApta, indriyaviSayoM ke dAsa, parigraha meM Asakta atiniMdane yogya haiN| jinakI eka ghar3I bhI pramAdIpane se dharma rahita vyatIta hotI hai ve jagata meM mahAmUr3ha haiM, niMdya haiN| yaha manuSya janma ati durlabha hai, phira isameM jinadharma kA prApta hotA ati durlabha hai| aise avasara meM bhI jo dharma chor3akara viSayoM meM lIna hote haiM, ve aise haiM jo apane ghara meM utpanna hue kalpavRkSa ko kATakara viSa kA vRkSa lagAte haiM, cintAmaNi ratna ko kauoM ko ur3Ane meM pheMka dete haiM, cintAmaNi ratna ko kAMca ke Tukar3e meM beca dete haiM / isa manuSya janma kI eka-eka ghar3I jo karor3oM ke dhana meM prApta honA durlabha hai, vaha vRthA jA rahI hai| maiM bhI anya logoM kI kathA meM tathA unakI rAgadveSarupa pariNati ko dekhakara kaSAya sahita hokara durdhyAna se manuSya janma vyatIta kara rahA hU~, ataH mujha jaisA niMdA ke yogya dUsarA nahIM hai isa prakAra apanI niMdA garhA karate hue uttama puruSa ko apanI prazaMsA kaise ruca sakatI hai ? nahIM rucatI hai, vaha to apane ko nIcA hI dekhatA hai| jo vacanoM se apanI prazaMsA karatA hai vaha nIca gotra karma kA bandha karatA hai, yahA~ para bhI logoM meM mahAniMdya hotA hai| satpuruSa apane guNa Apa prakaTa nahIM karate haiM, to bhI unake ujjvala AcaraNa se jagata meM unake guNa vikhyAta ho jAte haiM, jaise candramA kA prakAza tathA zItalatA va AhlAdakapanA binA kahe hI jagata meM phaila jAtA hai 1 paranindA tyAga : para kI niMdA kabhI nahIM kro| para kI niMdA karane samAna jagata meM doSa nahIM hai| para kI niMdA mahAbaira kA kAraNa hai, durdhyAna kA kAraNa hai, kalaha kA kAraNa hai, bhaya kA kAraNa hai, duHkha zoka pazcAtApa visaMvAda apratIti kA kAraNa hai, niMdA kA kAraNa hai| para kI niMdA karanevAlA apane dharma, yaza, bar3appana kA nAza karatA hai / jo para ke doSa prakaTa karake svayaM nirdoSa bananA cAhate haiM, ve dUsare ke dvArA auSadhi sevana kara lene se apanA nirogapanA cAhanevAloM ke samAna haiN| koTi doSoM kA ziromaNi eka anya kI nindA karanA hai / yadi jinendra kA dharma dhAraNa kiyA haiM to dUsaroM ke doSa nahIM kaho / satpuruSa to para ke doSa dekhakara svayaM lajjita hote haiM, tathA apanI sAmarthya pramANa para ke doSa DhAMkate haiM, ve to jisa prakAra apane apavAda se Darate haiM, usI prakAra dUsare kA apavAda hone kA bar3A bhaya rakhate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [323 saMsArI jIvoM ke jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa karma kA udaya prabala hai jisake kAraNa jIva ajJAna ko prApta ho rahe haiN| mohanIya karma ke udaya se rAgI, dveSI, kAmI, krodhI, lobhI, mAnI, kapaTI ho rahe haiM; bhayavAna, zokavAna, glAnivAna, rati ke vaza, arati ke vazIbhUta hokara aneka vikArarupa kuceSTA kara rahe haiN| ___ jaise koI madirA pIkara paravaza hokara apane ko bhUla jAtA hai; dhatUrA khAkara unmatta huA paravaza hokara apane ko bhUlakara niMdya ceSTA karane lagatA hai; usI prakAra saMsArI jIva viSaya-kaSAyoM ke vaza hokara niMdya ceSTA karatA hai| inapara to karuNA karanA cAhiye,doSoM se chur3AnA cAhiye; nindA apavAda kaise kare ? para kA apavAda karake aneka niMdya paryAyoM meM durgatiyoM meM tiraskAra hI pAyA hai| samyagdRSTi to nitya hI aisI prArthanA karatA hai: dUsaroM ke doSa kahane meM merA mauna banA rahe. sabhI jIvoM ke prati mere priya hitarupa vacana hI nikleN| jinadharmI to guNagrAhI hI hote haiM; ve mithyAdRSTiyoM ke, tIvra kaSAyI jIvoM ke mithyA AcaraNa dekhakara baira buddhi se niMdA nahIM karateM haiN| unake aisA abhiprAya nahIM rahatA haiM ki isakA apavAda ho jAya to acchA hai| ve to doSoM ko, mithyAtva ko anaMtakAla taka duHkho kA denevAlA jAnakara karuNAbuddhi se maMda kaSAyI jIvoM ko guNa-doSoM kI hAni-vRddhi kA svarupa dikhalAte haiN| nidrA tyAga : nidrA, Alasa, pramAda para vijaya prApta kro| nidrA samasta dharma kA abhAva karatI hai| jisane nidrA ko nahIM jItA, usake chaha Avazyaka, svAdhyAya, dhyAna, jApa sabhI uttama kArya naSTa ho jAte haiN| muniyoM ke to tapa hI nidrA ko jItane ke liye haiN| darzanAvaraNa karma ke udayajanita nidrA sarvadhAtI prakRtti hai, AtmA ko acetana jaisA kara detI hai| jisane nidrA ko nahIM jItA usake sabhI hitarupa kArya naSTa ho jaayeNge| zAstra par3hate samaya yA zAstra sunate samaya yadi nidrA A jAyagI, UMgha A jAyagI to zAstra par3hanA, sunanA nahIM hogA, kintu zAstra par3hane-sunane meM aruci ho jaaygii| dhyAna, sAmAyika karate samaya yadi nidrA A jAyagI to dhyAna, jApa, sAmAyika , AtmadhyAna, bhAvanA sabhI naSTa ho jaayeNge| nIMda meM jIva ekendriya ke samAna ho jAtA hai| nidrA samasta jJAna ko naSTa kara detI hai| nidrA ke samaya meM abuddhipUrvaka AtmA meM aneka vikalpa utpanna hote haiN| buddhipUrvaka AtmA kA hita karane kI bhAvanA kA abhAva ho jAtA hai| dina meM nidrA lene se darzanAvaraNa karma kA Astrava hotA hai| munirAja to eka prahara rAtri cale jAne ke bAda kheda pramAdAdi dUra karane ke liye rAtri ke madhyama do praharoM meM zayana karate haiM, thor3I sI nidrA lekara phira jAgRta hokara bAraha bhAvanAoM kA cintavana karate haiM, phira kSaNabhara ko nidrA A jAtI hai, phira jAgrata hokara dharmadhyAna meM lIna ho jAte haiN| isa prakAra bIca ke do praharoM meM bhI aneka bAra jAgRta hokara dharmadhyAna karate rahate haiN| yadi kabhI muhUrta bhara ko bhI nidrA meM aceta ho jAte haiM to nidrA ko jItane ke liye eka upavAsa, do upavAsa, tIna, cAra, pA~ca ityAdi upavAsa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 324] tathA rasa parityAga Adi mahAna anazana Adi tapoM dvArA nidrA kA abhAva karate haiN| nidrA ko jItane ke liye tathA kAma ko jItane kI sAvadhAnI ke liye anazanAdi tapa hamezA karate rahate haiN| nidrA meM to sabhI pariNAmoM kI sAvadhAnI kA tathA vacana, kAya kI sAvadhAnI kA abhAva ho jAtA hai| jise uttama manuSya janma tathA uttamadharma kA nAza karake ekendriya samAna hokara manuSya Ayu ko pUrNa karanA hotA hai, vaha bahuta nidrA letA hai| jo dina meM nidrA letA hai usakA to vrata-saMyama hI gala jAtA hai; kheda AlasyAdi ko dUra karane ke liye rAtri meM alpa nidrA lete haiN| nidrA-Alasa to jIva ke aMtaraMga mahAbairI haiN| nidrA meM heya-upAdeya, kArya-akArya, hita-ahita, yogya-ayogya kA vicAra rahita ho jAtA hai| nidrA ko jIte binA isa loka ke hI sabhI kArya naSTa ho jAte haiM taba paramArtharupa kArya kaise bneNge| ataH yadi vidyA, vinaya, tapa. saMyama. svAdhyAya, dhyAna. jApa kI siddhi cAhate ho to nidrA ko jItakara kheda glAni Alasa ko dUra karane ke liye alpanidrA lenA caahiye| ATha zuddhiyA~ : aba ATha prakAra kI zuddhi kA varNana karate haiN| yadyapi ye ATha zuddhiyA~ to munIzvara parama vItarAgI sAdhuoM ke hotI haiM tathApi jo sAdhupanA dhAraNa karane kA icchuka tathA sAdhu ke dharma kI bhAvanA bhAne kA icchuka gRhastha hai use ye ATha zuddhiyA~ jAnane yogya haiN| bhAva zuddhi , kAya zuddhi , vinaya zuddhi , IyApatha zuddhi , bhikSA zuddhi , pratiSThApana zuddhi zayanAsana zuddhi , vAk zuddhi ye ATha prakAra kI zuddhiyA~ haiN| bhAva zuddhi : mohanIya karma ke kSayopazama se utpanna jo mokSamArga meM ruci hai, usase pariNAmoM meM aisI ujjvalatA hotI hai ki ratnatraya hI eka mAtra mokSamArga hai, anya haiM so saMsAra meM ulajhAne vAle kumArga haiM -aisA dRr3ha zraddhAna utpanna ho jAtA hai| AtmA kA hita mokSa hai, vaha mokSa karmabaMdha rahita avasthA hai, tathA karmabaMdhanoM kA chUTanA ratnatraya se hI hotA hai| aise dRr3ha zraddhAna-jJAna se utpanna saMsAra-zarIra-bhogoM se virAgatArupa samasta rAgadveSAdi mala rahita ujjvalatA, vaha bhAva zuddhi hai| bhAvoM meM se viSayoM kI icchA, rAgadveSAdi upadrava, mithyAtvarupa mahAmala dUra huye binA muni kA AcAra tathA zrAvaka kA AcAra ujjvalatA ko prApta nahIM hotA hai| jaise bahuta sApha dIvAra ke Upara citra acche banate haiM; kIcar3a Adi se lipta jamIna para bahuta hoziyAra citrakAra bhI acchI raMgolI nahIM banA sakatA hai, usI prakAra mithyAtva tathA kaSAyAdi se lipta puruSa ko bhI samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra nahIM hote haiN| isa prakAra yaha bhAva zuddhi kahI / / kAya zuddhi : sAdhuoM ke kAyazuddhi kaisI hotI hai, vaha kahate haiN| jo AvaraNa rahita, AbharaNa rahita, saMskAra rahita, vikAra rahita tathA yatnAcAra sahita haiM unakI usa zuddhi kA nAma kAya zuddhi hai| jo sUta ke, rezama ke, sana ke, ghAsa ke, roma ke, camar3e ke, vRkSoM ke, chAloM ke, pattoM ke vastroM ke AcchAdana se rahita tathA bhasmAdi ke lagAne se rahita haiM vaha AvaraNa rahita haiN| unake kAyazuddhi hai| jo samasta AbharaNAdi rahita haiM, jo snAna,gaMdha, lepana Adi saMskAra se rahita haiM-jaise zarIra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [325 para reta, dhUla, tRNa, pasInA Adi cipaka jAya to use dUra nahIM karate ve saMskAra rahita haiN| nAsikA, netra, lalATa, oSTha, mukuTa, mastaka, skaMdha, hAta, aMguli ityAdi hilAkara izArA karanerupa vikAra rahita haiN| sarvatra kriyA meM yatnAcAra sahita prazama sukha kI mUrti ke samAna hI dikhAI dete haiN| aisA lagatA hai mAno zarIra ke hone para bhI Apako kisI anya se bhaya nahIM hai tathA kisI anya ko Apa se bhaya nahIM hai, aisI kAya kI vizuddhatA sAdhuoM ke hI hotI hai| zrAvaka bhI jo ekadeza zuddhi ke dhAraka haiM aise vastrAbharaNa pahinate haiM, jinase svayaM ko tathA dUsaroM ko kAmabhAva utpanna nahIM ho, abhimAna utpanna nahIM ho, bhaya utpanna nahIM ho| logoM meM mAnya apane pada ke anukUla , avasthA ke yogya vastra pahinanA tathA aMgo kI ceSTA, netroM se dekhanA, vacana bolanA, baiThanA, sonA, calanA, rAgAdi abhimAnAdi doSa rahita pravartana karanA vaha kAyazuddhi hai|2|| vinaya zuddhi : vinaya zuddhi isa prakAra hotI hai- arahaMtAdi paramaguruoM kI yathAyogya pUjA meM lInatA tathA samyagjJAnAdi meM yathAvidhi bhakti sahita rahanA vinaya zuddhi hai| sadAkAla guruoM ke anukUla pravartanA, prazna karane meM, svAdhyAya meM, vAMcana meM, kathanI meM, vinatI meM nipuNapanA tathA deza-kAla-bhAvoM ko jAnakara nipuNatApUrvaka AcAryAdike anakala pravartanAAcaraNa karanA vaha vinaya zuddhi hai| vinaya hI samasta cAritrasaMpadA kA mUla hai, vinaya hI puruSa kA AbhUSaNa haiM, vinaya hI saMsAra samudra se tirane ke liye nAva hai| ataH gahastha ko bhI mana se, vacana se, kAya se pratyakSa-parokSa vinaya ko dhAraNa karanA caahiye| isakA vizeSa varNana Age tapa ke prakaraNa meM kreNge|3| IryApatha zuddhi : sAdhuoM ke IryApatha zuddhi isa prakAra jAnanA- aneka prakAra ke jIvoM ke sthAna, jIvoM kI utpattirupa yoni tathA jIvoM ke rahane ke jo-jo Azraya sthala haiM, unheM jAnakara yatnAcAra pUrvaka una jIvoM ke kaSTa hone ko dUra se hI tyAgakara gamana karate haiN| apane jJAna se, sUrya ke prakAza meM, netrAdi iMndriyoM dvArA ujAle meM dekhate hue mArga meM calate haiN| mArga meM utAvalIpUrvaka zIghratA se gamana, vilaMba karate huye gamana, saMbhrama pUrvaka (bhUlakara) gamana, vismayarupa-Azcarya karate hue gamana, krIr3A karate hue gamana, zarIra ko vikArayukta karate huye gamana, dizAoM kI aura dekhate huye gamana-ye gamana ke doSa haiN| ina doSoM se rahita cAra hAtha jamIna ko Age kI ora dekhate huye, jisa mArga para aneka manuSya gAr3A-gAr3I, baila, gadhA, Adi cala cuke hoM, jisa mArga se prAtaH kAla kI vAyu kA sparza ho gayA ho, jisa mArga para sUrya kI kiraNoM kA saMcAra ho gayA ho, usa mArga para dina meM gamana karanevAle sAdhuoM ke IryA samiti hotI hai| IyA samiti ke hone para hI saMyama pratiSThita (Adara yogya) hotA hai, jaise sunIti hone para hI vaibhava pratiSThita hotA hai| isI kA ekadeza dharma aMgIkAra karanevAle gRhastha ko bhI IryApatha kI zuddhirupa, gamana karane kI bhAvanA rakhanA cAhiye, tathA apanI zakti pramANa mArga meM kIr3A-kIr3I, harita aMkura, ghAsa, dUba, kIcar3a, nIla ityAdi ko TAlakara dayA pariNAmoM se gamana karanA ucita hai| dekha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra zodhakara gamana karanevAle gRhastha ko isaloka meM bhI gaDDhe meM gira jAne kI, Thokara lagane kI, sarpa-bicchU Adi duSTa jIvoM kI bAdhA nahIM ho pAtI hai, jinendra kI AjJA kA pAlana ho jAtA hai|4| bhikSA zuddhi : AhAra kI zuddhiH aba munIzvaroM kI bhikSA zuddhi kA varNana karate haiN| sAdhu jaba vana se bhikSA ke liye nagara grAmAdi meM jAte haiM taba deza kI rIti ko, kAla ko jAnakara va nagara-grAmAdi ko upadrava rahita jAnakara jAte haiN| yadi agni kA upadrava, para ke cakra (anya dharma kA pracAra, utsava Adi) kA upadrava, rAjAdi mahanta puruSoM ke maraNa kA vidhna hove tathA apane dharma meM vidhna jAne to bhikSA ko nahIM jAte haiM, mahAna hiMsA kA honA jAne to bhI nahIM jAte haiN| jisakAla meM cakkiyoM ke, mUsaloM ke bahuta teja zabda hote-hote bilkula maMda raha jA~ya, tathA aneka bheSadhArI bhikSA lene A rahe hoM, usa kAla meM mala-mUtra kI bAdhA ho to usa bAdhA ko miTAkara pazcAt pIchI se apane zarIra kA agalA-pichalA bhAga zodhakara, kamaMDalu- pIchI lekara gamana karate haiN| mArga meM atizIghratA se gamana nahIM karate haiM, vilamba karate hue gamana nahIM karate haiM, mArga meM kisI se vacanAlApa nahIM karate haiM, mArga meM vana kI bhUmi kI, nagara kI, grAma kI zobhA nahIM dekhte| jahA~ kalaha, visaMvAda, kautuka, nRtya, gIta, Adi ho rahe hoM unheM dUra se hI chor3akara gamana karate haiN| mArga meM duSTa tiya~ca,duSTa manuSya, pAgala manuSya, strI tathA patte. phala. phUla, bIja, jala, kIcar3Adi jisa bhUmi para par3e hoM use dUra se hI chor3akara gamana karate haiN| __ AcArAMga zAstra meM kahe dezakAla ko jAnane meM nipuNa tathA mArga meM gamana karatA sAdhu dAtAra kA tathA bhojana kA isa prakAra cintavana nahIM karatA hai ki- Aja mujhe kauna dAtAra bhojana degA, mujhe bhojana zIghra hI mila jAya to acchA haiM; mIThA, namakIna, garama, ThaNDA, svAdiSTa yA besvAda bhojana mila jAya to acchA hai? vaha to antarAya karma ke kSayopazama ke anusAra lAbha-alAbha jAnakara bhojana ke lAbha-alAbha meM, mAna-apamAna meM, mana kI vRtti ko samAna rakhatA huA, dharmadhyAnarupa cintavana karatA huA, cAra ArAdhanAoM kI zaraNa sahita, kSudhAtRSAdi kI vedanA kA ciMtana nahIM karatA huA bhikSA ke liye gamana karatA hai| loka niMdya kula meM gamana nahIM karatA hai| uttamakula ke bhI aise gharoM meM praveza nahIM karatA hai jahA~ dAnazAlA ho, vivAhAdi ho rahA ho; mRtaka kA sataka ho. gAna gIta ho rahA ho: natya ke vAditra bajane kA utsava ho rahA ho. rudana ho rahA ho; bhikSA bhojana ke liye bahata loga ekatra ho rahe ho; kalaha, visaMvAda dyUta krIDAyeM ho rahe hoM; daravAje baMda hoM, jAnevAle ko koI manA kara rahA ho; ghor3A, hAthI, U~Ta, baila Adi rAste meM khar3e hoM yA baMdha rahe hoM; aneka manuSyoM kI bhIr3a ho rahI ho, saMkar3e rAste meM bahuta logoM kA saMkar3AI se AnA-jAnA ho rahA ho; nAbhi se adhika nIce daravAje meM se jAnA par3atA ho, pairoM se adhika U~cI bhUmi para car3hanA par3atA ho, aise gharoM meM to sAdhu bhojana ke liye praveza hI nahIM karatA hai| candramA kI cA~danI ke samAna dhanavAna-nirdhana sabhI ke gharoM meM jAtA hai| dIna, anAtha, niMdyakarma se jIvikA karane vAle, gIta-nRtya-vAditra se jIvikA karane vAle ityAdi ayogya gharoM meM bhikSA ke Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [327 liye nahIM jAtA hai| jaba bhikSA ke liye gharoM meM jAtA hai to jahA~ taka anya bhikSuoM ko tathA sabhI janoM ko Ane kI roka nahIM ho vahA~ taka hI jAtA hai| AzIrvAda, dharmalAbha Adi mukha se nahI kahatA hai, huMkArA yA bhauMhoM se izArA Adi nahIM karatA hai, peTa kA kRzapanA nahIM dikhalAtA hai, hAtha se mAMgane kA izArA nahIM karatA hai; dAtAra ko dekhane ke liye, bhojana ko dekhane ke liye Upara kI ora yA dizA-vidizA meM nahIM dekhatA hai, adhika dera taka khar3A nahIM rahatA, bijalI kI camaka ke samAna Adhe AMgana taka jAkara ruka jAtA hai; tiSTha, tiSTha, tiSTha -aise tIna bAra Adara pUrvaka bolakara khar3A rakhe to khar3A rahe, eka bAra nikala Ane ke pazcAt phira usI ghara meM nahIM jAtA hai, phira anya ghara meM praveza karatA hai| aMtarAya ho jAya to phira anya ghara meM bhI nahIM jAtA hai, vApisa sIdhA vana ko hI lauTa jAtA hai dInatA rahita, yAcanA rahita, prAsuka AhAra AcArAMga zAstra meM kahe anusAra chiyAlIsa doSa, caudaha mala, battIsa aMtarAya rahita bhojana prANoM kI rakSAmAtra kAraNa se aMgIkAra karatA hai| sundara rasa-nIrasa meM lAbha-alAbha meM saMtoSI rahanA vaha sAdhu kI bhikSA hai| isa bhikSA kI zuddhatA se cAritra kI ujjvala saMpadA usI prakAra prApta hotI hai, jisa prakAra sAdhu puruSoM kI sevA se guNoM kI saMpadA prApta ho jAtI hai| munIzvaroM kI bhikSA pA~ca prakAra se hotI hai- gocarI vRtti, akSamRkSaNa vRtti, udarAgni prazamana vRtti, bhrAmarI vRtti, gartapUraNa vRtti-aise pA~ca prakAra se sAdhuoM kI AhAra meM pravRtti jaannaa| gocarI vRtti bhikSAH jaise lIlA (nATakIya) vikAra, vastra, AbharaNa Adi sahita, rupa yauvana se yukta, sundara strI dvArA lAye ghAsa ko gAya caratI hai kintu usa strI ke aMgoM kA saundarya, AbharaNa, vastroM ko nahIM dekhatI hai, kevala ghAsa caranA hI usakA prayojana hai; usI prakAra sAdhu bhI dAtAra ke rupa, AbharaNa, saundarya ko nahIM dekhatA huA, navadhA bhakti se par3agAhe jAne para hAtha meM rakhA huA bhojana kA grAsa bhakSaNa karatA hai, vaha gocarI vRtti hai| jaise gAya vana meM aneka sthAnoM meM rukatI huI jaisA ghAsa mila jAya taisA bhakSaNa karatI hai, vana kI zobhA, vRkSoM kI zobhA dekhane meM pariNAma nahIM rakhatI hai, usI prakAra sAdhu bhI gRhasthoM ke ghara meM jAkara kevala apane hAtha meM rakhe huye bhojana ke grAsa ke khA lene meM dRSTi rakhatA hai| gRhastha ke bar3e mahala , makAna, zaiyA, Asana Adi dekhane meM; sone, cA~dI, kA~sA, pItala. miTaTI ke bartana Adi dekhane meM; aneka bhojana va parivArajanoM ke dekhane meM pariNAma nahIM lagAte haiM; parikara janoM ke komala. lalita rupa-veSa-vilAsoM ko dekhane meM vAMchA rahi lA AhAra nahIM dekhatA haA gAya ke samAna bhojana karatA hai, vaha gocarI vRtti yA gaveSaNA kahalAtI hai| ___akSamRkSaNa vRtti bhikSA : jaise vaNika ratnoM se bharI gAr3I ko ghRtAdi cikAne padArtha kA dhurA meM oMgana lagAkara apane icchita sthAna-dezAntara ko le jAtA hai, usI taraha sAdhu bhI guNarupa ratnoM se bharI apanI deharupa gAr3I ko nirdoSa bhikSA bhojanarupa oMgana dekara apane icchita samAdhirupa nagara ko le jAtA hai, use akSamRkSaNa vRtti kahate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra udarAgni prazamana vRtti bhikSA : jaise aneka vastra, AbharaNa Adi se bhare bhaNDAra-ghara meM lagI huI Aga ko gRhastha zuddha yA azuddha jala se bujhAkara apane sAmAna kI rakSA karatA hai, usI prakAra sAdhu bhI apane udararupa bhaNDAra meM utpanna kSudhA - tRSAdirupa agni ko sundaraasundara ( sarasa-nIrasa ) bhojana se bujhAtA hai, vaha udarAgniprazamana vRtti hai / bhramarAhAra vRtti bhikSA : jaise bhramara puSpa ko kucha bhI kaSTa bAdhA nahIM pa~hucAtA huA puSpa kI gaMdha le jAtA hai, usI prakAra sAdhu bhI dAtAra ko kucha bhI bAdhA nahIM ho isa taraha bhojana karatA hai, vaha bhramarAhAra vRtti hai| gartapUraNa vRtti bhikSA : jaise gRhastha ke ghara meM yadi koI gaDDhA ho gayA ho to vaha usa gaDDhe ko dhUla, patthara Adi se bhara detA hai, usI prakAra sAdhu bhI udararUpa gaDDhe ko rasanIrasa bhojana se bharatA hai, use gartapUraNa vRtti kahate haiM / isa prakAra pA~ca prakAra se bhojana karanevAle sAdhu ke bhikSA zuddhi hotI hai| zrAvaka bhI anyAya chor3akara, bahuta hiMsA ke kAraNa vyavahAra AraMbha chor3akara, karma ke udaya meM diye dhana meM saMtoSa dhAraNa karake, dUsaroM ko kaSTa diye binA, nyAya se kamAye dhana ko, mada viSAda dInatA rahita hokara, dAna kA vibhAga karake bhogatA hai / abhakSyAdi sadoSa bhojana kA tyAga karake, dina meM bhogAntarAya - lAbhAntarAya karma ke kSayopazama pramANa, rasanIrasa jo milA usameM kuTumba kA vibhAga va dAna kA vibhAga karake bhojanAdi karatA hai / gRhastha ke lAlasArahita gRddhatArahita hI bhojana kI zuddhatA hai / 5 / pratiSThApana zuddhi : saMyamI puruSa apane zarIra ke nakha, keza, kapha, nAka kA maila, mUtra mala, Adi ko deza-kAla jAnakara, virodha rahita, jahA~ jIvoM ko bAdhA nahIM ho, dUsaroM ke pariNAma malina nahIM hoM, aise kSetra meM kSepate haiM unake pratiSThApana zuddhi hotI hai| gRhastha bhI apane zarIra kA mala tathA jala, kajor3A, bhasma, miTTI, patthara yatna se pheMkatA hai| jisa taraha choTe-bar3e jIvoM kI virAdhanA nahIM ho, kisI ke sAtha kalaha - visaMvAda nahIM ho, apane zarIra ko bAdhA nahIM ho, dUsare logoM ko glAni utpanna nahIM ho usa prakAra kSepanA caahiye| 6 / zayanAsana zuddhi : zayanAsana zuddhi sAdhu kA pradhAna AcaraNa hai| jahA~ striyA~, napuMsaka cora, zarAbI, zikArI ityAdi pApIjanoM kA AnA-jAnA nahIM ho; jahA~ zrRMgAra, zarIra vikAra, ujjvala AbharaNa pahine striyA~ vicaraNa karatI hoM, vezyAoM kA krIr3Avana, bAga, gIta-nRtya-vAditra se vyApta sthAnoM ko to dUra se hI tyAgakara rahate haiM / akRtrima parvatoM kI guphA, vRkSoM ke koTara, zUnyagRha Adi Apake liye nahIM banavAye gaye, AraMbha rahita sthAnoM meM tathA zuddha bhUmi meM zayana Asana karate haiN| gRhastha bhI viSayoM ke vikAra rahita, strI napuMsaka, duSTa, kalaha, visaMvAda, vikathAdi rahita pariNAmoM kI ujjvalatA jahA~ nahIM bigar3e aise sthAnoM meM zayana Asana karatA haiM / sthAna ke doSa se pariNAmoM meM durdhyAna rahatA hai, duSTa cintavana hotA hai| ataH apanI jIvikAdi kA nyAyamArga se sAdhana karake nirAkula sthAna meM hI zayana Asana karanA caahiye|7| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [329 vAkya zuddhi : sAdhu pRthvIkAya Adi jIvoM kI virAdhanA kI preraNA rahita kaThora-kaTuka Adi para pIr3A ke kAraNa vacana rahita, vrata-zIla-saMyama ke upadezarupa vacana kahatA hai, hita-mitamadhura manohara vacana kahatA hai vaha vAkya zuddhi hai| gRhastha bhI jitane vacana kahatA hai, vaha viveka sahita kahatA hai| loka viruddha , dharma viruddha , hiMsA ke preraka, asatya, kaTuka, karkaza Adi vacana kabhI nahIM kahatA hai| aisI ATha prakAra kI saMyamiyoM kI zuddhi kA vicAra karatA hai, bhAvanA rakhatA hai to bahuta pApoM se lipta nahIM hotA hai, dharma bhAvanA kI vRddhi karatA hai|8| tapa bhAvanA tapa bhAvanA gRhastha ko bhI bhAne yogya hai| yadyapi tapa kI pradhAnatA to munIzvaroM ke hI hotI hai. tathApi gahastha bhI yadi tapa bhAvanA bhAtA rahe to rogAdi kaSTa Ane para calAyamAna nahIM hotA hai, indriyoM kI vikalatA ko jItatA hai, vRddha avasthA meM bur3hApe se buddhi calita nahIM hotI hai, khAna-pAna meM vikalatA kA abhAva hotA hai, saMtoSa vRtti prakaTa hotI hai, dInatA kA abhAva ho jAtA hai, loka meM yaza ujjvala hotA hai, paraloka meM svarga kI prApti hotI hai| ataH tapa karanA hI ucita hai| bAhya tapa : tapa do prakAra kA hai - eka bAhya, eka aabhyntr| bAhya tapa ke chaha bheda haiM- anazana, avamaudarya, vRtti parisaMkhyAna, rasa parityAga, vivikta zayanAsana, kaayklesh| aise ye chaha prakAra ke bAhya tapa varNana karate hai| __ anazana tapa : aba anazana tapa kA svarupa kahate haiM-anazana arthAt bhojana kA tyAga karanA yaha anazana tapa hai| iSTa phala kI apekSA rahita hokara bhojana kA tyAga karanA vaha anazana tapa hai| jo yahA~ yaza ke liye, khyAti ke liye, jagata ke logoM se pUjAnamaskArAdi karAne ke liye, maMtrasAdhanA ke liye, dhana ke liye, Rddhi saMpadA ke liye, bairiyoM ke ghAta ke liye, paraloka meM rAjya-saMpadA kI prApti ke liye, kaSAya se baira se duHkhI hokara apane prANa ghAta ke liye jo anazana karatA hai, vaha anazana samyaktapa nahI hai, kevala saMsAra paribhramaNa kA kAraNa hai| jo indriyoM ke viSayoM kI lAlasA ghaTAne ke liye, chaha kAya ke jIvoM kI dayA ke liye, rAgabhAva ghaTAne ke liye, nidrA ko jItane ke liye, karmo kI nirjarA ke liye dhyAna kI siddhi ke liye, deha kA sukhiyApanA miTAne ke liye, upavAsa Adi karatA hai vaha anazana tapa hai| anazana tapa do prakAra se kiyA jAtA hai - eka kAla kI maryAdA se hotA hai, dUsarA yAvajjIvana ke liye hotA hai| __sabhI manuSya eka dina meM do bAra bhojana karate haiM, usameM prAtaH kA eka bAra bhojana karanA, saMdhyA kA dUsarI bAra bhojana kA tyAga karanA vaha bhI anazana hai| pahile dina eka bAra bhojana karake dasarI bAra bhojana kA tyAga, dasare dina ke donoM bAra ke bhojana kA tyAga tathA agale pAraNA ke dina eka bhojana tyAgakara eka bAra jImanA, vaha cAra bhojana ke tyAgarupa caturtha hai, isI ko upakAra kahate haiN| chaha bhojana ke tyAga ko do upavAsa kahateM haiM, ATha bhojana ko tyAga ko telA kahate haiM, daza bhojana ke tyAga ko colA kahate haiN| isa prakAra kAla kI maryAdA rupa anazana tapa jaannaa| Ayu ke aMta meM yAvajjIvana bhojana tyAga vaha yAvajjIvana anazana hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra iMdriyoM ke upazamana ke liye bhagavAna ne upavAsa karanA kahA hai| isaliye indriyoM ko jItane vAlA muni bhojana karate hue bhI upavAsa karanevAlA jAnanA / jo upavAsa karate hue bhI iMndriyoM ko viSayoM se nahIM rokatA hai, AraMbha karatA hai, kaSAyarupa pravartatA hai, usakA anazana tapa niSphala hotA hai, karmo kI nirjarA nahIM karatA hai / isa prakAra anazana tapa kA svarupa kahA hai| jisa prakAra se vAta-pitta-kaphAdi vikAra ko prApta nahIM ho, roga zAMta ho, dharma meM utsAha bar3hatA rahe usa taraha apane pariNAmoM kI vizuddhi kI vRddhi cAhate huye deza ke anukUla, kAla ke anukUla, AhAra- pAnI kI yogyatA ke anukUla, kuTumba Adi kI sahAyatA ke anukUla, saMhanana ke anusAra jaise zarIra vikAra ko prApta nahIM ho vaise zrAvakoM ko bhI apane zakti ke anusAra anazana tapa aMgIkAra karanA zreSTha hai / 1 / avamaudarya tapa : avamaudarya tapa kA svarupa isa prakAra jAnanAH avam arthAt kucha kama, udara meM athAt jisameM pUrNa udara se kucha kama bhojana kiyA jAtA hai, use avamaudarya tapa kahate haiN| jitane bhojana se udara pUrNa bharatA utane se Una arthAt kucha kama bhojana karanA vaha Unodara yA avamaudarya tapa hai| avamaudarya tapa se iMndriyoM kA saMyama hotA hai, bhojana kI gRddhatA kA abhAva hotA hai| alpa AhAra karane se vAta-pitta-kaphAdi prakopa ko prApta nahIM hote haiM; roMgoM kA upazama hotA hai, nidrA - Alasa para vijaya hotI hai; svAdhyAya meM, sAmAyika meM, kAyotsarga meM, dhyAna meM kheda nahIM hotA hai, sukha se dhyAna, svAdhyAya Adi Avazyaka hote haiN| avamaudarya tapa karane se upavAsa kA kheda, garmI Adi nahIM vyApatI haiM, upavAsa sukha se ho jAtA hai| yadi bahuta bhojana kara letA hai to dhyAna, kAyotsarga Adi Avazyaka sukha se ho jAtA hai| yadi bahuta bhojana kara letA hai to dhyAna, kAyotsarga Adi Avazyaka sukha se nahIM hote haiM, Alasa-nidrA prabala ho jAte haiM, pyAsa bahuta lagatI hai, garmI kI pIr3A satAtI hai| isaliye indriyoM kI lAlasA Adi ghaTAne ke liye, mana ko rokane ke liye, jJAnI muni to AdhA bhojana, caturthabhAga bhojana, krama eka-eka do-do grAsa ghaTAte hue, eka grAsa mAtra paryanta avamaudaryatapa ke bheda karate haiM, kintu jo miSTha bhojana ke lAbha liye, kIrtiprazaMsA pAne ke liye alpa bhojana karate haiM, vaha avamaudarya tapa nahIM hai / avamaudarya tapa to bhojana meM lAlasA ghaTAne ke liye kiyA jAtA haiN| gRhastha zrAvaka ke liye bhI antarAya karma ke kSayopazama ke anusAra prApta hue bhojana meM saMtoSa karake, bhojana kI lAlasA chor3akara, icchA ke nirodha ke liye avamaudarya tapa karanA zreSTha hai / 2 / vRtti parisaMkhyAna tapa : vRtti parisaMkhyAna tapa munirAjoM ke hotA hai, usakA svarupa kahate haiM / munirAja bhojana ko jAte samaya pratijJA karate haiM ki Aja eka ghara meM hI jAU~gA, yA do, tIna, pAMca, sAta gharoM kA pramANa karake jAte haiM; Aja sIdhe mArga meM hI milegA to, vakra mArga meM milegA to, aisA dAtAra hogA to, aisA bhojana hogA to, aise pAtra meM hogA to, aisI vidhi se milegA to bhojana grahaNa karU~gA, anya prakAra se nahIM karU~gA / aisI kaThina - kaThina pratijJA lekara jo bhojana ke liye Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [331 gamana karate haiM, usake vRtti parisaMkhyAna tapa hotA hai| yaha durdara tapa munirAjoM se hI hotA hai, anya gRhastha ise dhAraNa karane meM samartha nahIM hote haiN| gRhastha bhI vItarAgI guruoM ke prasAda se isa prakAra kI pratijJAyeM karate haiM- maiMne jinendra dharma pAyA hai, isaliye ujjvala dharma kA ghAta jisameM nahIM ho aisI rIti se hI jIvikA karU~gA; jisameM zraddhAna, jJAna, vrata naSTa ho jAya vaha jIvikA nahIM kruuNgaa| bahuta hiMsA, jhUTha, mAyAcAra jisameM karanA par3e aisI naukarI nahIM karU~gA; khoTe pApa ke vaNija vyavahAra nahIM karU~gA; ujjvala vaNija, bahuta AraMbha rahita, kapaTa rahita, asatya rahita, jo jIvikA ho vaha hI mujhe karanA, anya nahIM karanA ityAdi AjIvikA kA niyama karatA hai| itanA parigraha, itanA dhana, itane vastra hI se bhoga upabhoga karanA, roga ho jAya to itanI hI auSadhi khAU~gA, ina auSadhiyoM ke sivA anya auSadhiyA~ nahIM khAU~gA; Aja mere ghara meM jo bhojana taiyAra ho jAyegA vahI khAU~gA, maiM mukha se kahakara banavAU~gA nahIM, mA~gakara khAU~gA nhiiN| Aja maiM apane ghara meM, apane hI ghara kA banA, thAlI meM prathama bAra ke parosane meM jitanA bhojana A - jAyegA utanA hI bhojana karU~gA, phira dubArA mAgUMgA nahIM ityAdi prakAra kI icchAoM ko rokane ke liye gRhastha bhI apane mana meM pratijJA karate haiN|3| rasa parityAga tapa : aba rasa parityAga tapa kA svarupa kahate haiN| dUdha, dahI, ghI, namaka, gur3a, tela- ye chaha prakAra ke rasa haiN| inameM se jihmA Adi iMdriyoM ke damana ke liye, mana kI lolupatA miTAne ke liye, kAma ko jItane ke liye, nidrA ko ghaTAne ke liye, saMyama kI sAdhanA ke liye rasoM kA tyAga karanA, kabhI eka rasa kA tyAga, kabhI do rasa kA tyAga, kabhI tIna rasa kA tyAga, kabhI chahoM rasoM kA tyAga karanA vaha rasa parityAga tapa haiN| saMsArI jIva mIThA rasa Adi khAne ke lolupI hokara abhakSya-bhakSaNa karateM haiM, lajjA chor3a dete haiM, vrata tapa bigAr3a dete haiM, bhojana kI lolupatA se zUdrAdi ke ayogya kula meM bhojana karate haiM, dIna hokara gir3agar3Ate haiM, rasAdi khAne ke liye lar3ate haiM, marate haiM, girate haiM, prAyaH rasoM ke lobhI hokara bhraSTa ho rahe haiN| koI anya puruSa ke rasarupa bhojana karane kI lAlasA nahIM rahatI hai| uttama gRhastha to pahile se hI aneka prakAra ke ghI, mIThA, rasAdi meM lAlasA ko chor3akara apane ghara meM hI khArA, ronA, rukhA, cikanA ityAdi jaisA karma sahaja vidhi milA de vaisA bhojana saMtoSapUrvaka khAtA hai| rasarupa bhojana kI carcA svapna meM bhI nahIM karatA hai| rasoM kI lampaTatA donoM lokoM meM bhraSTa karanevAlI hai| ataH lAlasA chor3ane ke liye, iMdriyoM ko vaza meM karane ke liye, parama saMvara aura nirjarA karane ke liye, dInatA kA abhAva karane ke liye, saMtoSa dhAraNa karane ke liye rasaparityAga tapa karanA hI zreSTha hai|4| vivikta zayanAsana tapa : aba vivikta zayanAsana tapa kA svarupa kahate haiN| zUnyagRha , ekAnta sthAna, vikalatraya jIvoM kI bAdhA rahita, strI-napuMsaka-asaMyamI puruSoM ke AvAgamana se rahita sthAna meM, parvatoM kI guphA , vanakhaNDa meM dhyAna-adhyayana karanA, zayana-Asana karanA vaha vivikta zayanAsana Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 332] tapa hai| usase ekAnta meM rahanevAle sAdhu ke hiMsA kA abhAva, mamatva kA abhAva, vikathA kA abhAva, kAma kA abhAva hotA hai tathA dhyAna-adhyayana kI siddhi hotI hai| dUsarA sAtha meM ho to bAtacIta hotI hai| usase dhyAna calAyamAna ho jAtA hai. rAgabhAva bar3ha jAtA hai| ataH saMyamI ekAnta meM hI zayana-Asana karate haiN| gRhastha dharmAtmA bhI pApa se bhayabhIta hokara, apane gRhAcAra ke AjIvikA Adi kArya nyAyamArga se, alpa AraMbhAdi rupa pApa kAryoM se bhI bhayabhIta hokara, zarIra ke snAna, bhojana Adi kArya karake ekAMta makAna meM, apane ghara meM, jinamaMdira meM, dharmazAlA meM, vana ke caityAlayAdi meM, sAdharmI logoM kI saMgati meM dharmacarcA karate huye, svAdhyAya, jinAgama kA paThana-pAThana . vyAkhyAna. jinAgama kA zravaNa. paMca namaskAra kA smaraNa karate hae dina-rAtri vyatIta karatA hai| strI kathA, rAjakathA, bhojanakathA, dezakathA kabhI bhI nahIM karatA huA kAla vyatIta karatA hai| kAma vikAra ko bar3hAnevAle, rAga utpanna karanevAle zayanAsana kA tyAga karatA hai| gRhastha kA bhI vivikta zayanAsana tapa nirjarA kA kAraNa hai|5| kAyakleza tapa : munirAjoM ke kAyakleza nAma kA bar3A tapa hotA hai| eka Asana se baiThanA, eka karavaTa se sonA, mauna rahanA; grISmaRtu meM parvata kI zikhara para, patthara kI zilA ke Upara, sUrya ke sAmane, kAyotsarga dhAraNa karake, teja dhUpa, garma havA Adi kI ghora vedanA hone para bhI dharmadhyAna meM, bAraha bhAvanA ke cintavana meM, pariNAmoM ko sthira karake kaSTarupa anubhava nahIM karanA vaha kAyakleza tapa hai| varSARtu meM vRkSa ke nIce yoga dhAraNa karate hue, ghora aMdhakAra se bharI rAtri meM akhaNDa dhArarupa barasate megha se dharatI AkAza jalamaya ho rahA ho, vRkSoM meM ekatra hokara jala kI moTI dhAra par3atI ho, bijalI camakatI ho, bAdala garajate hoM, gAja giratI ho usa samaya meM dhanya muni binA kisI vastu se Dhake hue nagna zarIra ke Upara ghora vedanA bhogate hue bhI saMkleza rahita dharmadhyAna- zukladhyAna se jur3e hue rahate haiN| yaha saba vItarAgatA kI mahimA hai| zItaRtu meM nadI ke kinAre, caurAhe para, nagna zarIra ke Upara barpha giratI ho, mahAna ghora zItala pavana calatI ho usa avasara meM duHkharahita dharmadhyAna se zItakAla kI rAtri vyatIta karanA tathA duSTa jIvoM dvArA kiye gaye ghora upadrava ko sahate hue samatA bhAva rakhanA vaha kAya kleza tapa hai| isa prakAra paravaza duHkha Ane para calAyamAna nahIM hone ke liye, deha janita sukha kI abhilASA kA abhAva karane ke liye, rogoM se calAyamAna nahIM hone ke liye, bhaya ko jItane ke liye, pariSaha sahane ke liye karmo kI nirjarA ke liye kAyakleza tapa dhAraNa karate haiN| gRhastha ke AtApanayogAdi nahIM hote haiN| ye tapa to digambara sAdhuoM se hI hote haiN| gRhastha to svayaM calakara kAya kleza tapa nahIM karatA hai| sAmAyika ke samaya meM hI koI kleza A jAya to calAyamAna nahIM hotA hai| karma ke udaya se apanI rakSA karate hue bhI zIta jvara, dAha jvara, vAtazUla Adi ho jAye va duSTa bairI, dharmadrohI, mlecchAdi Akara upadrava karane lageM, jaila meM DAla deM, mAra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [333 pITa karane lageM to gRhastha bhI muniyoM ke kAyakleza tapa kI bhAvanA karate hue samatA bhAva se sahatA hai, kAyaratA nahIM dikhAtA hai| nirdhanatA se utpanna bhUkha pyAsa, garmI, sardI Adi ke duHkha kI vedanA karma ke udaya se A jAye to vahA~ kAyara nahIM honA, dharma kI zaraNa se sahanA vahI kAyakleza tapa hai|| munIzvara to isa prakAra kA kAyakleza tapa utsAha pUrvaka dhAraNa karate haiN| hama gRhastha kAyakleza se bahuta dUra rahate haiM, to bhI yadi asAtA karma ke udaya se duHkha A gayA to bhayabhIta ho jAne para chor3egA nhiiN| yadi dhairya dhAraNa karake sahUgA~ to karma rasa dekara avazya nirjarita ho jAyegA; kintu yadi kAyaratA karU~gA-kleza karU~gA to bhI sahanA to par3egA, bhoganA to par3egA, karma ke udaya ke dayA nahIM hai| yadi kAyara hokara duHkhI hote huye, udaya meM AyA hai to bhI maiM hI bhogUMgA, aura isa prakAra bhogane se Age ke liye bahuta guNA baMdha kruuNgaa| isaliye jinendra ke vacanoM kI zaraNa grahaNa karake karma ke udaya meM dhairya dhAraNa karanA hI zreSTha hai| gRhastha ke jaba antarAya karma kA udaya AtA hai taba peTa bharane ke liye bhojana bhI pUrA nahIM milatA hai, ghI Adi rasa nahIM milate haiM yA thor3A milate haiM; usa samaya use thor3e meM hI saMtoSa rakhanA cAhiye, para kA vaibhava dekhakara vAMchA nahIM karanA cAhiye, samatA bhAvarupa rahe to sahaja hI kAya kleza tapa hotA hai, bahuta nirjarA karatA hai|6| ___ yaha chaha prakAra ke bAhya tapa kA varNana kiyaa| bAhya arthAt dUsare ko pratyakSa jAnane meM AtA hai, vaha bAhya bhojanAdi ke tyAga se hotA hai, va anya gRhastha anyamatI bhI dhAraNa kara letA hai isaliye inheM bAhya tapa kahA hai| jaise bahuta bar3e ghAsa ke Dhera ko agni jalA detI hai, vaise hI pUrva saMcita karma rAzi ko yaha jalA detA hai, isaliye tapa kahA hai| zarIra va iMdriyoM ko saMtApita karake viSayoM meM magna nahIM hone detA hai. ata: ise tapa kahate haiN| jaise tapAyA huA svarNayukta pASANa kITa chor3akara zuddha svarNa bana jAtA hai, usI prakAra AtmA bhI isake prabhAva se karmamala rahita ho jAtA hai, ataH bhagavAna ne ise tapa kahA hai| aMtaraMga tapa : aba chaha prakAra ke abhyantara tapa kA varNana karate haiN| prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga, dhyAna- ye chaha bheda haiN| prAyazcita tapa ke nau bheda, saMkhyAta va asaMkhyAta bheda haiN| yahA~ para AlocanA Adi kA kathana likhane se kathanI bahata ho jAyegI. ataH saMkSepa meM kahate haiN| prAyazcita tapa : jo dharmAtmA hai, vaha apane vrata-dharma meM kabhI doSarupa AcaraNa nahIM karatA hai, anya ko sadoSa AcaraNa karAtA nahIM hai, jo doSa sahita AcaraNa karatA hai use mana-vacana-kAya se bhalA nahIM kahatA hai| yadi kabhI pramAda se, bhUla se doSa laga jAya to nirdoSa sAdhu ke nikaTa jAkara, sarala pariNAmoM se, daza prakAra ke doSa rahita AlocanA karake, guruoM dvArA diye prAyazciya ko parama zraddhA se AdarapUrvaka grahaNa karatA hai| hRdaya meM aisI zaMkA nahIM karatA hai ki mujhe bahuta prAyazcita de diyA yA thor3A prAyazcita diyaa| pramAda se eka bAra doSa laga gayA ho, use prAyazcita lekara dUra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 334] kara liyA, phira aisI sAvadhAnI rakhanA ki apane sau-Tukar3e ho jA~ya to bhI phira doSa nahIM lagane de, usakA prAyazcita lenA saphala hai| aneka gaNoM ke dhArI. siddhAnta rahasya ke pAragAmI. prazAnta manavAle. aparistrAvI gaNa ke dhArI jaise tapAyA huA lohe kA golA pAnI ko pIkara use bAhara nahIM Ane detA, usI prakAra jo ziSya ke dvArA AlocanA kiye doSa ko kabhI prakaTa kara bAhara nahIM kahate, dezakAla ke jJAtA, ekAnta meM rahane vAle, AcAryoM ke pahile kahe gaye aneka guNoM ke dhArI unake pAsa prAyazcita lenevAlA hAtha jor3akara, bahuta vinayapUrvaka , bAlaka ke samAna saralacita hokara AtmanindA karatA huA AlocanA karatA hai| jaise rudhira se lipta vastra rudhira se nahIM dhulatA hai, kIcar3a se kIcar3a nahIM dhulatA hai, usI prakAra doSoM se yukta sAdhu bhI ziSya ko nirdoSa nahIM kara sakatA hai| jaise mUr3ha vaidya rogI kA viparIta ilAja karake use prANa rahita kara detA hai, usI prakAra ajJAnI guru bhI ziSya ko saMsAra samudra meM Dubo detA hai, nirdoSa guru hI prAyazcita dekara zuddha karatA hai| saMyamI puruSa to eka guru, eka ziSya-do hI ekAnta meM AlocanA karate haiN| AryikAdi prakaTa khulI jagaha meM eka guru, eka gaNinI AryikA , eka vaha jise doSa lagA ho- aise tIna hote haiN| jo lajjA se , tiraskAra ke bhaya se, prAyazcita ke bhaya se yA abhimAna se doSa ko zuddha nahIM karatA hai, vaha Aya-vyaya ke jJAnarahita vyApArI ke samAna karmarupa karjadAra hokara bhraSTa ho jAtA hai| AlocanA ke binA mahAna tapa dhAraNa karane se bhI vAMchita phala nahIM milatA hai| AlocanA karake bhI yadi guru ke dvArA diyA prAyazcita nahIM letA hai, to vaidya kI batAI davAI ko nahIM khAne vAle rogI ke samAna, zuddha nahIM hotA hai, va jaise halAdi se nahIM sudhAre gaye kheta meM anAja bone se adhika upaja nahIM hotI hai, athavA jaise binA sApha kiye darpaNa meM svaccha rupa dikhAI nahIM detA hai, usI taraha citta kI zuddhatA ke binA AtmA meM cAritra kI ujjvalatA nahIM dikhAI detI hai| aba isa kalikAla ke prabhAva se prAyazcita dene vAle nirdoSa guru bhI dikhAI nahIM dete haiN| jo svayaM hI aneka doSoM se lipta ho, vaha anya ko kaise zuddha kara sakatA hai ? rudhira se rudhira kaise dhoyA jAya ? AtmAnuzAsana jI meM kahA hai: kalau daNDo nItiH sa ca nRpatibhiste nRpatayo nayantyarthArtha taM na ca dhanamado'styAzramavatAm / natAnAmAcAryA na hi natiratAH sAdhucaritA stapastheSu zrImanmaNaya iva jAtAH praviralAH / / 149 / / artha :- kisI ziSya ne guNabhadra svAmI se pUchA- he svAmI ! isa kAla meM tapasvI muniyoM meM bhI sacce AcaraNa ke dhAraNa karanevAle atyaMta virale raha gaye haiM, isakA kyA kAraNa hai ? isakA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [335 uttara dene ke liye yaha kAvya likhA hai| isakA artha likhate haiM - isa kalikAla meM nIti para calAne kA upAya daNDa denA hai| daNDa ke bhaya binA koI bhI nyAya ke mArga para svayaM svecchA se nahIM calatA hai| daNDa rAjAoM dvArA hI diyA jAtA hai, kyoMki kalikAla meM balavAna ke binA anya sAdharmiyoM dvArA, vRddha puruSoM dvArA, samAja dvArA diyA gayA daNDa koI grahaNa nahIM karatA hai, koI inakA kahanA nahI mAnatA hai| balavAna rAjA dvArA diyA daNDa hI grahaNa karatA hai| isa kalikAla meM rAjA bhI aise hone lage haiM - jisase unheM dhana kI prApti hotI dikhAI detI hai, use daNDa dete haiN| yadi vaha rAjA ko dhana de deve to use daNDa nahIM dete haiM, nirdhana ko daNDa nahIM dete haiN| kucha zrama nahIM karanevAle AzramavAsI saMyamiyoM ke pAsa kucha bhI dhana nahIM hotA hai, ata: saMyama lekara bhI ve kumArga para calate haiM, kyoMki unheM rAjA ke daNDa kA bhaya to hai nahIM, jisase ve kumArga se ruka jaaveN| ___AcAryoM kA bhI daNDa honA cAhiye, kyoMki kalikAla meM AcAryoM kA ziSyoM meM anurAga hone lagA hai| jo Apa ko namaskAra kara letA hai use daNDa nahIM dete, apanA saMgha-saMpradAya bar3hAne ke liye jo Apako namostu-namaskAra karale use apanA jAnakara daNDa nahIM dete haiM, taba vaha daNDa ke bhaya se rahita hokara zAstra se viruddha AcaraNa karane laga jAtA hai| isIliye kalikAla meM tapasvIjanoM meM bhI satya AcAra ke dhArI ati virale hI dikhAI dete haiM, kevala bheSadhArI hI bahuta dikhAI par3ate haiN| ataH prAyazcita hI kalyANa kA kAraNa hai kintu gRhasthoM meM prAyazcita kI pravRtti kaise hove ? parameSThI ke pratibimba ke samakSa jAkara hI apane aparAdha kI AlocanA karake isa prakAra yatna karanA jisase punaH aparAdha svapna meM bhI nahIM bane / 1 / / vinayatapa : vinayatapa aMtaraMga tapoM kA dUsarA bheda hai| usake bhI pA~ca bheda haiM- 1 darzana vinaya, 2 jJAna vinaya, 3 cAritra vinaya, 4 tapa vinaya, 5 upacAra viny| darzana vinaya - padArthoM ke zraddhAna meM zaMkAdi doSarahita niHzaMka rahanA vaha darzana vinaya hai| samyagdarzana kA pariNAma hone meM harSa tathA samyaktva kI vizuddhatA meM udyamI rahanA, samyagdRSTiyoM kI saMgati cAhanA, samyaktva ke pariNAma kI bhAvanA bhAnA, mithyAdharma kI prazaMsA nahIM karanA. kyoMki mithyAdaSTi kA jitanA AcaraNa hai vaha isaloka- paraloka meM yaza, prasiddhi , viSaya sukha, dhana, saMpadA kI cAha pUrvaka AtmajJAna rahita hai, bandha kA kAraNa hai isaliye pramANa ( satya) nahIM hai| vItarAga sarvajJadeva ne jo padArthoM kA svarupa kahA hai vaha pramANa hai-yaha darzana vinaya hai| jJAna vinaya - jJAna vinaya isa prakAra hai - Alasa rahita, kheda rahita , viSaya-kaSAyamala- rahita, zuddha mana sahita, deza-kAla kI vizuddhi ke vidhAna meM hoziyAra puruSa, bahuta Adara pUrvaka, yathAzakti mokSa kA cAhanevAlA hokara, vItarAga sarvajJa dvArA kahA gayA paramAgama kA jJAna grahaNa karanA, abhyAsa karanA, smaraNa karanA vaha jJAna vinaya jaannaa| jJAna kA abhyAsa hI jIva kA hita hai, jJAna binA manuSya Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 336] pazu ke samAna hai, manuSyAcAra hI jJAna ke sevana se hotA hai| kAmasevana, bhojana, indriya-viSaya to tiryaca ke bhI hote haiM / jJAna vinaya kA dhArI nirantara samyagjJAna kI hI vAMchA karatA hai, jJAna ke lAbha hI ko parama nidhAna kA lAbha mAnatA hai| yaha jJAna vinaya mahAnirjarA kI kAraNa hai, jisake jJAna vinaya hotI hai use jJAna ke dhArakoM kI vinaya vizeSarupa se hotI hai| cAritra vinaya - cAritra vinaya isa prakAra hai jJAna-darzanavAle puruSa ke paMcAcAra kA zravaNa karane ke sAtha hI samasta zarIra meM romAMca prakaTa ho jAtA hai, aMtaraMga meM bhakti prakaTa ho jAtI hai, tathA viSaya - kaSAyoM ke nigraharUpa paramazAMta bhAva ke prasAda se mastaka ke Upara hAtha jor3akara bhAvoM meM cAritrarUpa svayaM ho jAtA hai, vaha cAritra vinaya hai / tapa vinaya tapa vinaya isa prakAra hai jisake bhAvoM meM saMsAra ke duHkhoM ko chedanevAlA, AtmA ko bAdhA rahita sukha ko prApta karAnevAlA, viSaya- kaSAya roga ke upadrava ko jItanevAlA, eka tapa hI jise parama zaraNa dikhAI detA hai usake tapa bhAvanA hotI hai, usI ke tapa kI vinaya hotI hai, usa hI ke vinaya tapa hotA hai| tapasviyoM ko ucca sarvotkRSTa samajhanA, tapasviyoM kI sevA, bhakti, vaiyAvRtya, stuti karanA vaha tapa vinaya hai| zakti pramANa indriyoM kA nigraha karake, dezakAla kI yogyatA ke anusAra anazanAdi tapa ko udyamI hokara dhAraNa karanA vaha saba tapa vinaya hai| - - - upacAra vinaya upacAra vinaya isa prakAra hai AcArya Adi pUjya puruSoM ko dekhate hI uThakara khar3e ho jAnA, sAta kadama Age jAnA, hAtha jor3akara mastaka se lagAnA, unheM Age karake Apa pIche pIche calanA, paThanA -pAThana, tapazcaraNa, AtApana yoga Adi, naye zAstra kA abhyAsa prArambha, vihAra, vaMdanA Adi sabhI kArya guru ko batalAkara karanA, guru ke rahate hue U~ce Asana para nahIM baiThanA, yaha saba upacAravinaya hai| yadi AcArya Adi parokSa hoM to mana-vacana-kAya kI zuddhi pUrvaka unheM namaskAra karanA, hAtha jor3akara guNoM kA smaraNa karanA, guNoM kI prazaMsA karanA, unase jo pratijJA lI ho use pAlana karate rahanA, yaha saba upacAra vinaya / vinaya ke prabhAva se samyagjJAna kI prApti hotI hai, aneka vidyAyeM siddha hotI haiM, mada kA abhAva hotA hai, AcAra kI ujjvalatA hotI hai, samyak ArAdhanA hotI hai, yaza kI ujjvalatA hotI hai| karma kI nirjarA hotI hai| - vyavahAra vinaya - anya sAdharmiyoM kI ziSyoM kI, maMdajJAnavAloM kI bhI yathAyogya vinaya karanA, mithyAdRSTiyoM kA bhI tiraskAra nahIM karanA, mIThe vacanoM se AdarapUrvaka bolanA, saMtoSa karanevAle duHkha dUra karanevAle vacana kahanA hI vinaya hai| uddhata ceSTA donoM lokoM ko naSTa kara detI hai| upacAra vinaya mana-vacana-kAya se aneka prakAra kI hotI hai / guruoM kA tathA samyagdarzana Adi guNoM ke dhArakoM kA sone kA sthAna- baiThaka kA sthAna sApha karanA, unake Asana se nIce baiThanA, nIce sthAna para sonA, yogyatAnusAra pAdasparza karanA, duHkha roga A jAya to zarIra kI Tahala karake apanA janma saphala mAnanA vahI vinaya hai| pUjya puruSoM ke nikaTa thUkanA nahIM, Alasa nahIM dikhAnA, ubAsI nahIM lenA, aMgulI Adi tor3anA-caTakAnA nahIM, haMsI nahIM karanA, paira nahIM pasAranA, hAtha se tAlI nahIM bajAnA, aMga vikAra, bhRkuTI vikAra, aMgoM kA saMskAra nahIM karanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [337 vinayavAna svayaM U~ce sthAna para sthita rahakara vaMdanA nahIM kare, jahA~-jahA~ para saMyamI baiThe hoM vahA~-vahA~ jAkara vaMdanA kre| jo saMyamiyoM ko Ate dekhakara khar3e ho jAte haiM, Asana chor3a dete hai, vaMdanA karate haiM unake hI vinaya hai| guruoM kI AjJA hamAre liye jaisI ho usI prakAra yadi prakAra yadi hama aMgIkAra kareM to hamAre samAna puNyavAna koI viralA hI hogaa| _ vinayarahita ke vrata, zIla, saMyama, vidyA sabhI niSphala haiN| vinaya ke prabhAva se krodha, mAna, vaira Adi sabhI doSoM kA abhAva ho jAtA hai| vinaya binA saMsAra sambandhI lakSmI, saubhAgya, yaza, mitratA, guNagrAhakatA, saralatA, mAnyatA, kRtajJatA sabhI naSTa ho jAte haiN| isali sAdhuoM ko tathA gRhasthoM ko sakala dharma kI mUla vinaya hI dhAraNa karanA zreSTha hai| 2 / / vaiyAvRtya tapa : jinameM guNoM meM prIti, dharma meM zraddhAna, dharmAtmA meM vAtsalya, nirvicikitsA Adi guNa hote haiM, unhIM ke vaiyAvRtya tapa bhI hotA hai| kRtaghna ke AcAryAdi kI vaiyAvRtya kA pariNAma nahIM hotA haiN| Agama meM daza prakAra ke sAdhuoM kI vaiyAvRtya kahI hai| AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSya, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu, manojJa-ina daza prakAra ke sAdhuoM kI vaiyAvRtya kahI hai| jo samyagjJAna Adi guNoM ko, tathA svarga-mokSa ke sukharupa amRta ke bIja vrata-saMyama ko apane hita ke liye AcaraNa karate haiM, ve sAdhu AcArya haiN| unakI apane zarIra se tathA anya kSetra, zaiyA, Asana, Adi dvArA sevA karanA vaha AcArya vaiyAvRtya hai| AcAryoM kI vaiyAvRtya hI samasta saMgha kI vaiyAvRtya hai, kyoMki samasta saMgha, samasta dharma AcAryoM ke prabhAva se hI pravartatA hai| ___ jina vrata-zIla ke dhAriyoM ko samIpatA prApta hone para jo paramAgama kA adhyayana-paThana karate haiM ve sAdhu upAdhyAya haiN| jo mahAna anazanAdi tapoM meM pravartana karate haiM ve sAdhu tapasvI haiN| zrutajJAna ke zikSaNa meM tathA vrata zIla kI bhAvanA meM jo nirantara tatpara rahate haiM ve sAdhu zaikSya haiN| rogAdi se jinakA zarIra klezita ho ve sAdhu glAna haiN| jo vRddha muniyoM kI paramparA ke sAdhu haiN| ve gaNa haiM, jo apane ko dIkSA denevAle AcArya ke ziSya sAdhu haiM, vaha kula hai| cAra prakAra ke muniyoM-RSi, muni, yati, anagAra kA samudAya vaha saMgha hai| jo bahuta kAla ke dIkSita haiM ve sAdhu haiN| loka meM paNDitapane se jo mAnya ho, vaktRtva guNa se mAnya ho, mahAkulInapane se logoM meM mAnya hoM ve manojJa haiN| inase pravacana kA , dharma kA , gauravapanA prakaTa hotA hai| ina daza prakAra ke muniyoM ko kabhI zarIra meM vyAdhi prakaTa ho jAya, pariSaha A jAya, bhAvoM meM mithyAtvAdi kA udaya ho jAya to prAsuka auSadhi, bhojana, pAnI, vasatikA, saMstaraNa Adi dvArA, dharmopadeza dvArA zraddhAna kI dRr3hatA karAkara, pustaka-pIchI-kamaMDalu Adi dharma ke upakaraNa dekara ilAja karAnA, dharma meM dRr3hatA karAnA, saMtoSa-dhairya Adi dhAraNa karAnA, vItarAgatA ko bar3hAnA vaha vaiyAvRtya hai| bAhya auSadhi, bhojana, pAnI Adi dravya kA denA asaMbhava hone para apane zarIra dvArA kapha, nAsikA, mala-mUtra, purISa Adi dUra karanA, rAtri jAgaraNa karanA , aisA vaiyAvRtya parama nirjarA kA kAraNa hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra usameM kitane hI upakAra to muniyoM ke muni hI karate haiM : uThAnA, baiThAnA, sulAnA, kaloTa livAnA, hAtha paira Adi pasAranA, sameTanA, upadeza denA, kapha malAdi dUra karanA, dhairya dhAraNa karAnA muniyoM kA muni hI karate haiN| kitane hI upakAra prAsuka auSadhi, AhAra pAnI, upakaraNa Adi gRhastha dharmAtmA zrAvaka se hI banate haiN| gRhastha sAdhuoM kI vaiyAvRtya karatA hai, tathA zrAvikA arjikA kI vaiyAvRtya karatI hai| karuNA buddhi se dukhita rogI, niHsaMtAna, bAla, vRddha, parAdhIna, jela meM par3e logoM kA upakAra karanA caahiye| mAtA-pitA, vidyAguru, svAmI, mitra, Adi kA upakAra smaraNa karake kRtaghnatA chor3akara sevA, sammAna, dAna, prazaMsA Adi dvArA Adara-sammAna karake, sukhI kare, duHkhI hoMya to unakA duHkha dUra kare apanI zakti anusAra dAna-sammAna karake, vaiyAvRtya kare, usake vaiyAvRtya tapa se bahuta nirjarA hotI hai| vaiyAvRtya se glAni kA abhAva ho jAtA hai, pravacana meM vAtsalyatA hotI hai| AcArya Adi aneka vAtsalya ke sthAna haiM unameM se kisI kI bhI vaiyAvRtya bana jAya usI kI vaiyAvRtya karake sabhI prakAra se kalyANa ko prApta ho jAtA hai / 3 / svAdhyAya tapa : aba svAdhyAya tapa kA varNana karate haiN| svAdhyAya ke pA~ca bheda haiMvAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AmnAya, dharmopadeza / vAcanA svAdhyAya : nirdoSa granthoM kA pATha, artha, tathA pATha aura artha donoM ko pAtra manuSyoM ko par3hAnA, batalAnA, samajhAnA vaha vAcanA svAdhyAya hai / paramAgama kA zabda par3hAne ke samAna, artha samajhAne ke samAna koI apanA tathA para kA upakAra nahIM hai| paramAgama ko par3hAkara yogya ziSya ko pravINa kara denA dharma kA staMbha khar3A kara dene ke samAna hai| jainadharma to zAstra jJAna se hI hai / pratimA tathA maMdira to mukha se bolate nahIM haiN| sAkSAt bolatA huA deva ke samAna hita meM preraNA karanevAlA tathA ahita se rakSA karanevAlA bhagavAna sarvajJa kA paramAgama hI hai| ataH zAstra par3hAne meM, par3hane meM parama udyamI rhnaa| pRcchanA svAdhyAya : apanA saMzaya dUra karane ke liye bahujJAnI se vinaya pUrvaka prazna karanA cAhiye kyoMki prazna se saMzaya dUra kiye binA jJAna samyak prakaTa nahIM hotA hai / athavA Apane Agama ke zabda kA jo artha samajha rakhA ho vaha bahujJAniyoM ke mukha se suna le to bahuta pakkA jJAna ho jAtA hai, jJAna kI zithilatA dUra ho jAtI hai| ataH bahujJAniyoM se prazna karanA caahiye| athavA Apane saMkSepa meM samajhA ho use vistAra se jAnane ke liye bar3I vinaya se samyagjJAniyoM se prazna karanA caahiye| apanI uccatA yA paNDitapanA dikhAne ke liye yA dUsare kA tiraskAra karane ke liye tathA ha~sI karane ke liye samyagdRSTi prazna nahIM karatA hai| artha ke sambandha meM prazna karatA hai, zabda va artha donoM ke sambandha meM prazna karatA hai phira nirNaya karatA hai, vaha pRcchanA svAdhyAya hai / anuprekSA svAdhyAya : paramAgama ke jAne huye zabda aura artha ko apane hRdaya meM dhAraNa karake bAMrabAra mana se abhyAsa karanA, cintavana karanA, Agama meM Aja maineM jo par3hA sunA hai usameM se ye Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [339 doSa mujhe tyAgane yogya haiM, ye guNa mujhe grahaNa karane yogya haiM; ye mere svarupa se bhinna dravya, loka, kSetra Adi jAnane yogya hI haiM- isa prakAra mana se bAraMbAra cintavana karanA vaha anuprekSA svAdhyAya hai| isase azubha bhAvoM kA nAza hotA hai, zubhadharma dhyAna prakaTa hotA hai| AmnAya svAdhyAya : atizIghratA se par3hanA, ativilaMba se par3hanA ityAdi vacana ke doSa TAlakara dhairya sahita eka-eka akSara kI spaSTatA sahita artha ke prakAza (bhAva bhAsana) sahita par3hanA, pATha karanA, mIThe svara se uccAraNa karanA, tathA siddhAnta kI paripATI se va Agama se virodha rahita, loka viruddhatA rahita par3hanA vaha AmnAya svAdhyAya hai| dharmopadeza svAdhyAya : laukika prayojana lAbha, pUjA, abhimAna, mada Adi ko chor3akara unmArga ko dUra karane ke liye, sanmArga ko dikhalAne ke liye, saMzaya miTAne ke liye, apUrva padArtha prakaTa karane ke liye, dharma kA prakAza phailAne ke liye, viSayAnurAga tathA kaSAya ghaTAne ke liye, ajJAna miTAne ke liye, bheda vijJAna prakaTa karane ke liye, pApa kriyA se bhayabhIta hone ke liye, bhavyoM ko dharma ke kathanoM kA upadeza karanA vaha dharmopadeza nAma kA svAdhyAya hai| jahA~ aneka bhavya jIvoM ko dharma kA upadeza diyA jAtA hai vahA~ mana-vacana-kAya sabhI dharma ke svarupa meM lIna ho jAte haiN| vaktA kA svarupa : upadezadAtA kA abhiprAya aisA hotA hai ki kisI bhI prakAra se anekAMta dharma kA yathAvat svarupa zrotAoM ke hRdaya meM praveza kara jAya, kisI bhI prakAra se saMsAra- zarIra-bhogoM meM rAga ghaTa jAya, kisI bhI prakAra se bheda vijJAna prakaTa ho jaay| jisa vaktA kA abhiprAya aisA hotA hai vahI satyArtha dharma kA upadeza karatA hai| jisakA meM raca jAyegA vahI anya zrotAoM ko dharma meM racA skegaa| dharmopadeza denevAle meM AtmAnuzAsana meM kahe itane guNa honA cAhiye; jisakI buddhi trikAlaviSayI ho arthAt jo pichalI aneka paramparAyeM paramAgama se nahIM jAnatA hai vaha yathAvat vastu kA svarupa nahIM kaha sakatA hai, jise vartamAna kA vastu ke svarupa kA jJAna nahIM hogA vaha viruddha kathana kara degA, jise bhaviSya ke paripAka kA jJAna nahIM hogA vaha ayogya kaha degaa| isaliye jo vaktA ho use apanI buddhi ke bala se, Agama ke bala se, laukika rIti ko pratyakSa dekhakara trikAla kI rIti kA jAnanevAlA honA cAhiye / 1 / / cAroM anuyogoM ke samasta zAstroM ke rahasya kA jAnanevAlA honA caahiye| jo cAroM anuyogoM ke rahasya ko nahIM jAnegA tathA vaktApanA karegA to zrotAoM ko yathAvat nahIM samajhA sakegA, kyoMki yadi pramANa kA kathana A gayA, nayoM kA kathana A gayA, nikSepoM kA kathana A gayA, guNasthAna-mArgaNAsthAna kA kathana A gayA, tIna lokoM kA kathana A gayA, karma prakRtioM kA kathana A gayA, AcAra kA kathana A gayA to jAne binA yathAvat niHzaMka-saMzaya rahita vyAkhyAna nahIM kara skegaa| isaliye vaktA ko sabhI anuyoMgoM ke sabhI zAstroM ke rahasya kA jJAtA honA caahiye|2|| lokarIti kA jAnakara (jJAtA) honA caahiye| yadi laukika racanA (banAva) meM mUr3ha hogA to vaha loka viruddha vyAkhyAna kregaa|3| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 340] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jisako bhojana, vastra, sthAna, dhana, yaza, abhimAna kI cAha hogI vaha vaktA yathArtha vyAkhyAna nahIM kara sakegA, logoM ko prasanna karanA caahegaa| lobhI ke yathArtha satyArtha vaktApanA nahIM hotA hai / 4 / vaktA kI buddhi tatkAla uttara denevAlI honA caahiye| yadi vaktA tatkAla uttara nahIM de tA hai to sabhA meM kSobha ho jAtA hai| sabhA meM upasthita zrotAoM ko vaktA kI dRr3ha pratIti nahIM raha jaaygii|5| vaktA ko maMdakaSAyI honA caahiye| maMda kaSAyI hue binA lobhI, kapaTI, krodhI, abhimAnI kA diyA upadeza koI aMgIkAra nahIM karatA hai|6| vaktA aisA honA cAhiye jo zrotAoM ke prazna karane se pahile hI uttara jAnatA ho - yadi Apa aisA kahate ho to aisA hai aura yadi aisA kahate ho to aisA hai| isa prakAra vyAkhyAna hI aisA karanA ki zrotAoM ko prazna hI utpanna nahIM ho ske| pahile se hI praznoM kA rAstA banda karatA huA vyAkhyAna karatA hai kyoMki yadi bahuta prazna hone lageM to sabhA meM kSobha maca jAyegA / __vaktA ko sahanazIla honA caahiye| yadi koI Akara prabala ( kaThina) prazna kara de to krodha nahIM karanA caahiye| yadi prazna sunakara vaktA krodhI ho jAya to koI prazna nahIM kara sakegA, zrotAoM kI zaMkA nahIM miTa paayegii| 8 / / vaktA meM prabhutva guNa honA caahiye| zrotA jisako apane se U~cA jAnate haiM, usI kI zikSA grahaNa karate haiN| dIna kI, nIca kI zikSA kauna grahaNa karatA hai ? ataH vaktA ko jagata meM mAnya, prabhu honA caahiye|| vaktA ko dUsaroM ke mana ko haranevAlA honA cAhiye, jo sabhI ko priya ho| jo zrotAoM ko apriya hogA usakI zikSA kauna grahaNa nahIM hotI hai| 10 / vaktA ne svayaM jisa viSaya ko acchI taraha se Agama se tathA guru paripATI se ThIka samajha liyA ho usI kA vyAkhyAna karanA caahiye| yadi svayaM ne hI acchI taraha se pUrA nahIM samajhA hogA to vaha dUsaroM ko kaise samajhA sakegA ? jo dIpaka svayaM prakAzarupa hai vahI ghaTa-paTAdi padArthoM ko prakAzita karatA hai|11|| jisakI pravRtti vyavahAra meM, paramArtha meM, dharma meM, lene meM, dene meM, vyApAra Adi AjIvikA meM, bhojana vastrAdi meM ujjvala yaza sahita ho vahI vaktA ho| jisakI pravRtti malina hogI usako vaktApanA zobhA nahIM detA hai| yadi pravRtti malina hogI to vaha jagata meM mAnya nahIM raha jaaygaa|2| jisakI anya logoM ko jJAna utpanna karAne kI bhAvanA ho vahI vaktApanA svIkAra kregaa| jise dUsaroM ko samajhAne kI bhAvanA nahIM hogI, vaha kyoM vyAkhyAna karegA ? 13 / ratnatrayamArga ko calAne meM tathA ratnatrayamArga para svayaM calane meM jisakA udyama hogA, vahI dharma kathA kahanevAlA vaktA hogaa| vaktA meM anya koI laukika prayojana honA hI nahIM caahiye|14| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [341 vaktA aisA honA cAhiye jisakI bar3e jJAnI loga prazaMsA karate hoM, kyoMki bar3e-bar3e jJAnI jisakI prazaMsA karate haiM, usake vacanoM para jagata dRr3ha zraddhAna karatA hai| 15 / vaktA ko uddhatatA se rahita honA caahiye| yadi vaktA uddhata hogA to vaha sabhI ko apriya ho jAyegA / 16 / / vaktA lokarIti, deza, kAla, zrotAoM kI sadbhAvanA-duSTatA, pravINatA, mUr3hatA, zaktatA-azaktatA Adi sabhI jAna kara aisA upadeza kare, jise sabhI loga bar3e Adara se grahaNa kreN| lokajJAtA hue binA yathA-yogya upadeza nahIM hotA hai / 17 / vaktA meM komalatA guNa honA caahiye| kaThora pariNAmI ke kaThora vacana Adarane yogya nahIM hote haiN| use zrotA sunanA nahIM cAhate haiN|18| vaktA ko vaktApane dvArA dhana, bhoga Adi kI icchA nahIM honI caahiye|19| vaktA ke mukha se akSaroM kA spaSTa uccAraNa honA caahiye| spaSTa akSaroM ko bole binA samajha meM nahIM AtA haiN|20| vaktA ke akSara aise mIThe hoM ki zrotA ko aisA lage jaise vaktA ne kAnoM ke dvAra se sabhI aMgoM ko amRta se sIMca diyA ho / 21 / vaktA aisA ho jisakA svAmitva zrotAjana samajhate hoM- apanA mAnate hoN|22| samyagdarzana, jJAna, cAritra, vAtsalya Adi aneka guNoM kA nidhAna ho / 23 / aise vaktApane ke aneka guNoM se yukta jo ho vahI dharma kathA kA vaktA hotA hai| aise guNoM ke dhAraka vaktA kA upadeza koI mahAbhAgyavAna puNyavAna logoM kA milatA hai| samyagdezanAlabdhi kA prApta honA anantakAla meM bhI durlabha hai| zrotA kA svarupa : dharmopadeza bhI mila jAya, kintu yogya zrotApanA binA dharma grahaNa nahIM hotA hai| jaisA yogya pAtra binA vastu ThaharatI nahIM hai, yogya pAtra meM rakhane se pAtra tathA vastu donoM kA nAza ho jAtA hai, usI prakAra yogya zrotApanA binA bhI dharma kA upadeza ThaharatA nahIM hai| ataH saMkSepa meM zrotA kA lakSaNa isa prakAra jAnanA: prathama to bhavya ho| jo upadeza dene para bhI samyaka zraddhAna Adi gaNa grahaNa karane yogya nahIM ho use upadeza denA vyartha hai| merA kalyANa kyA hai, merA hita kyA hai ? aisA jisako hamezA vicAra AtA ho, jise apane hita kI cAha nahIM hai, vaha binA prayojana dharma kathA kyoM sunegA ? vaha to viSaya kaSAya kA lAbha, dhana kA lAbha jisase sadhai usakI icchA karatA hai|| du:kha se atyanta bhayabhIta ho, aba mujhe naraka tiryaMcAdi paryAya kA duHkha nahIM ho| jise aisA bhaya nahIM hogA vaha pApa chor3ane ko, viSaya-kaSAya chor3ane ko zAstra zravaNa kyoM karegA ? ataH duHkha se bhayabhIta honA cAhiye / 2 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 342] sukha kA icchuka ho, jise sukha kI cAhanA nahIM hogI vaha dharma kA zravaNa nahIM kregaa| jisake karNa iMdriya nahIM ho yA kAna kharAba ho gaye hoM to vaha kisase sunegA ? 3 / jise dharma kathA zravaNa karane kI icchA ho, icchA binA paripUrNa zravaNa nahIM hotA hai| icchA bhI ho kintu pramAda, Alasa, kusaMgati se zravaNa nahIM kare to icchA bhI vyartha hai| jo zravaNa bhI karatA hai, kintu ye guru isa prakAra isa apekSA se kahate haiM, itanI sAvadhAnI rakhe binA zravaNa karanA vyartha hai| zravaNa karane se grahaNa bhI ho, kintu yadi dhAraNA nahIM ho, yAda nahIM rahe, zravaNa karate hI vismaraNa ho jAya to zravaNa karanA , grahaNa karanA bhI vyartha hai|4|| jo vicAra pUrvaka prazna-uttara dvArA nirNaya nahIM karatA hai to zravaNa meM saMzaya Adi hI rahegA, taba Atmarahita ke sanmukha kaise hogA ? 5 / ___ zrotA ko aisA dharma sunanA cAhiye jo dayAmaya ho, sukha denevAlA ho, yukti-pramANa-naya se jisameM bAdhA nahIM Aye, bhagavAna sarvajJa vItarAga ke Agama se nikalA ho, aise dharma ko zravaNa karake bAraMbAra vicAra karake grahaNa karanA caahiye| yadi vicAra rahita hokara mithyAtvarupa, hiMsA kA kAraNa dharma grahaNa kara legA to narakAdi ko prApta karake duHkhI hogA / 6 / jisameM yukti se tathA sarvajJa vItarAga ke Agama se bAdhA A jAya vaha dharma nahIM hai, adharma hai, ata: zravaNa karane yogya nahIM hai| 7 / haThAgraha Adi doSa rahita ho| haThagrAhI ko zikSA nahIM lagatI hai|8| isa prakAra aneka guNoM kA dhAraka zrotA ho vaha dharma kA upadeza sunakara Atma-kalyANa karatA hai| zrotA ke bheda : aba yahA~ prakaraNa pAkara zrotAoM ke kucha bheda dRSTAnta dvArA kahate haiN| kitane hI zrotA miTTI ke svabhAva ke samAna hote haiN| jaise miTTI para pAnI girajAya taba narama ho jAtI hai, pazcAt sUkha jAne para kaThora ho jAtI hai, usI taraha ye zrotA bhI dharma sunate samaya to bhAvoM meM bhIgakara komala ho jAte haiM, pazcAta kaThora ho jAte haiN|| kitane hI zrotA cAlanI ke samAna hote haiM, jo anAja ke dAne chor3akara kevala chilakA hI grahaNa karate haiM, usI prakAra ye bhI dharma kathA meM sAra guNa to chor3a dete haiM, kintu auguNa grahaNa kara lete haiN|| kitane hI zrotA bhaiMsA ke samAna hote haiN| jaise svaccha jala se bhare sarovara meM bhaiMsA praveza karake samasta sarovara ko kIcar3amaya kara detA hai, usI prakAra ye bhI sabhA ke logoM ke pariNAma malina kara dete haiN|3| kitane hI zrotA haMsa ke samAna hote haiN| jaise haMsa jala va dUdha kA bheda karake dUdha grahaNa kara letA hai, usI prakAra ye bhI ni: sAra chor3akara Atmahita kI bAta grahaNa kara lete hai|4| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [343 kitane hI zrotA totA ke samAna hote haiN| jinase rAma bulavAvo to rAma bolate haiM, rahIma bulavAvo to rahIma bolate haiM, kucha aura sikhAo to kucha aura bolate haiM; unheM rAma kA bhI jJAna nahIM hai, rahIma kA bhI jJAna nahIM hai| usI prakAra ye bhI pApa-puNya kA vicAra rahita jo par3hAo vahI par3ha lete haiM, grahaNa kara lete haiM, kintu vicAra rahita hote huye apanA svarupa va para ke svarupa ke jJAna se rahita hI rahate haiN|5| kitane hI zrotA billI ke samAna hote haiN| jisa prakAra billI sote hue bhI apane zikAra kI tarapha jAgRta hI rahatI hai, usI prakAra ye zrotA bhI vaktA kI vANI meM se viSaya, kaSAya chala hI grahaNa karate rahate haiN|6| kitane hI bagulA ke samAna zrotA hote haiN| jaise bagulA apanA zikAra pakar3ane ke liye dhyAnI-sA banA baiThA rahatA hai, usI prakAra ye bhI apane viSaya-kaSAya hI grahaNa karate haiN| 7 / kitane hI zrotA DAMsa ( macchara) ke samAna hote haiM, jo vaktA ko bArambAra bAdhA utpanna karate haiN|8| kitane hI zrotA bakarA ke samAna hote haiN| jaise bakare ko kitanA hI itra phulela lagAvo, sugaMdhita pAnI pilAo to bhI vaha durgandha hI prakaTa karatA hai, usI prakAra ye bhI ujjvala dharma sunate hue bhI pApa hI ugalate haiN|9| kitane hI jalaukA (jauka) ke samAna zrotA hote haiN| jaise jauMka ko stana ke Upara bhI lagAvo to vaha gandI vastu rudhira hI grahaNa karatI hai, usI prakAra ye bhI viSaya-kaSAya hI grahaNa karate haiN|10| kitane hI zrotA phUTe ghar3e ke samAna hote haiN| ve dharma sunane para bhI citta meM leza (aMza) mAtra bhI dhAraNa nahIM karate hai|11 kitane hI zrotA sarpa ke samAna svabhAva vAle hote haiN| ve dUdha-mizrI ko pIne para bhI prabala jahara hI bar3hAte haiN|12| kitane hI zrotA gAya ke samAna uttama svabhAva vAle hote haiN| ve tinakA-ghAsa khAkara bhI dUdha dete haiM / 13 / kitane hI zrotA pASANa kI zilA ke samAna hote haiN| unako bahuta bAra dharmopadeza dene para bhI hRdaya meM praveza nahIM karatA hai / 14 / / kitane hI zrotA kasauTI ke samAna parIkSA-pradhAnI hote haiN|15| kitane hI zrotA takar3I (tarAjU) kI DAMDI ke samAna hote haiM jo ghaTa-bar3ha , heyaupAdeya ko acchI taraha se jAnate haiN|16 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra isa prakAra zrotAoM ke uttama, madhyama, jaghanya aneka bheda haiN| jisakA jaisA svabhAva hotA hai use dharma kA upadeza vaisA hI pariNamatA hai| isa dharmopadeza nAma se svAdhyAya tapa ke prakaraNa meM vaktA - zrotA kA lakSaNa kahA hai| isa taraha pA~ca prakAra ke svAdhyAya kA varNana kiyaa| svAdhyAya karane se lAbha : svAdhyAya karane se buddhi atizayavaMta hotI hai, abhiprAya ujjvala hotA hai, jinadharma meM zraddhAna dRr3ha hotA hai, saMzaya kA abhAva hotA hai, paravAdI (anyamatI) kI zaMkA kA abhAva hotA hai, parama dharmAnurAga hotA hai, tapa kI vRddhi hotI hai, AcAra kI ujjvalatA hotI hai, aticAra ( doSa) kA abhAva hotA hai, pApa kriyA kA tyAga hotA hai, kudharma meM rAga kA abhAva hotA hai, heya-upAdeya kI pahicAna hotI hai, parameSThI meM atizayarupa bhakti hotI hai, samyagdarzana prakaTa hotA hai, saMsAra-zarIra-bhogoM se virAgatA hotI hai, kaSAyoM kI maMdatA hotI hai, dayA bhAva kI vRddhi hotI hai, zubhadhyAna hotA hai, Artaraudra dhyAna kA abhAva hotA hai, jagata meM mAnya hotA hai, ujjvala yaza prakaTa hotA hai, durgati kA abhAva hotA hai, svarga ke uttama sukha tathA nirvANa ke atIMdriya sukha kI prApti hotI hai ityAdi aneka guNoM ko utpanna karanevAlA jAnakara vItarAga sarvajJa dvArA kahe gaye Agama ke abhyAsa binA manuSya janma vyatIta nahIM kro| isa prakAra svAdhyAya nAma ke cauthe aMtaraMga tapa kA pA~ca prakAra kA svarupa khaa|4|| kAyotsarga tapa : aba kAyotsarga nAma ke tapa kA svarupa kahate haiN| bAhya tathA AbhyaMtara upAdhi kA tyAga karanA vaha kAyotsarga hai| bAhya jo zarIra, dhana, dhAnya Adi kA tyAga karanA hai vaha bAhya upAdhi tyAga hai| AbhyaMtara mithyAtva, krodha, mAyA, mAna, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, veda pariNAmoM kA abhAva karanA hai, vaha AbhyaMtara upAdhi tyAga hai| bAhya tyAga meM AhAra Adi kA bhI tyAga hotA hai| sanyAsa ke samaya meM Ayu kI pUrNatA hone para yAvajjIvana tyAga hotA hai usakA Age krama se sallekhanA ke prakaraNa meM varNana kareMge, isaliye yahA~ usake sambandha meM vizeSa nahIM likhA / 5 / dhyAna tapa : aba dhyAna nAma ke tapa kA varNana karate haiM usakA svarupa isa prakAra jAnanA-eka padArtha ko jAnate hae cintavana kA ruka jAnA dhyAna hai| vaha dhyAna uttama saMhanana vAle ke aMtarmaharta rahatA hai| ekAgra cintavana kA sakha aMtarmaharta se adhika kAla uttama saMhananavAle ke bhI nahIM rahatA hai| vajravRSabha nArAca saMhanana, vajranArAca saMhanana, nArAca saMhanana, ye tIna uttama saMhanana hai| uttama saMhananavAle ke hI manuSyapane meM citta kA rukanA hotA hai| saMsAra meM gamana, bhojana, zayana, adhyayana, Adi aneka kriyAyeM haiM unameM jo niyama rahita vartatA hai use dhyAna nahIM hotA hai| jahA~ eka (zuddhAtmA) ke sanmukha hokara citta ruka jAtA hai vahA~ dhyAna hai, tathA jahA~ ekAgratA nahIM vahA~ bhAvanA hai| prazasta bhAvoM se zubha dhyAna hotA hai, aprazasta bhAvoM se azubha dhyAna hotA hai| zubha dhyAna dA prakAra kA hai - eka dharmadhyAna, dUsarA shukldhyaan| azubha dhyAna bhI do prakAra kA hai-eka ArtadhyAna, dUsarA raudrdhyaan| isa prakAra dhyAna ke cAra bheda hue| unameM azubha dhyAna to binA yatna ke hI jIvoM ke hotA hai kyoMki azubha dhyAna kA saMskAra to jIvoM ke anAdikAla se calA A rahA hai| azubha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [345 dhyAna sikhAne kA koI zAstra bhI nahIM hai, yaha to binA zikSA diye hI jIvoM ke hotA hai| azubha dhyAna kA abhAva hone para zubha dhyAna hotA hai| ___ ArtadhyAna aura usake bheda : azubha dhyAna kA abhAva karane ke liye prathama cAra prakAra ke ArtadhyAna kA kathana karate haiM - aniSTa saMyogaja, iSTa viyogaja, roga janita, nidAna janita - ye cAra prakAra kA ArtadhyAna hai - Rta arthAt duH kha , usase utpanna honevAlA vaha ArtadhyAna hai| aniSTa saMyogaja ArtadhyAna (1) : aniSTa vastu ke saMyoga se jaba bahuta duHkha utpanna hotA hai, usa samaya to cintavana hotA hai vaha aniSTa saMyogaja ArtadhyAna hai| apane zarIra kA nAza karanevAle, dhana kA nAza karanevAle , AjIvikA ko bigAr3anevAle, apane svajanamitrAdi ke na nAza karanevAle aise duSTa bairI, duSTa rAjA, rAjA ke duSTa adhikArI, apane duSTa par3osI kA saMyoga milanA; rogI zarIra, ghora daridratA, nIca jAti-nIca kula meM janma, nirbalatA, asamarthatA , aMga hInatA ityAdi kA pAnA; siMha, vyAghra , sarpa, zvAna, cUhA, agni, jala, duSTa rAkSasa Adi kA saMyoga milanA; duSTa bAMdhava , duSTa kalatra, putrAdi kA saMyoga bar3A aniSTa hotA hai| inake saMyoga ke duHkha meM jo saMklezarupa pariNAma hote haiM, ina saMyogoM kA viyoga cAhane ke liye jo citavana hotA hai vaha aniSTa saMyogaja ArtadhyAna hai| ati zIta, ati uSNatA, ati varSA, DAMsa, macchara, cIMTI, khaTamala ( uTakaNa) Adi tathA duSToM ke durvacana sunakara, ciMtavana kara, smaraNa kara pariNAmoM meM bahuta kaSTa utpanna hotA hai| aniSTa ke saMyoga se dina meM, rAta meM, ghara, bAhara, kisI bhI sthAna meM, kisI bhI samaya meM kleza nahIM miTatA hai| aise Arta pariNAmoM se ghora karma kA baMdha hotA hai| yaha saba aniSTa saMyogaja ArtadhyAna kA prathama bheda hai| jo ise pariNAmoM meM nahIM hone dete haiM una samyagdRSTiyoM ke karma kI bahuta nirjarA hotI hai| jo jJAnI mahAna satpuruSa hai ve aniSTa ke saMyoga meM ArtadhyAna nahIM karate hai| ve to isa prakAra vicAra karate hai - he Atman! yaha tumheM jo aniSTa duHkha denevAlI sAmagrI prApta huI haiM, vaha sabhI tumhAre kamAye hue pApa karma kA phala hai, kisI anya kA doSa nahIM hai, anya ko apanA ghAta karanevAlA nahIM jaano| pUrva meM jo tumane dusaroM kA dhana curAyA hai, anyAya kiyA hai, anya nirbaloM ko saMtApa utpanna kiyA hai, anya ko kalaMka lagAyA hai, mithyAdharma kI zikSA dI hai, zIlavanta tyAgI tapasviyoM ko doSa lagAyA hai, khoTA mArga calAyA hai, vikathA meM lIna rahe ho, anyAya ke viSayoM kA sevana kiyA hai, nirmAlya deva dravya khAyA hai, unase bAMdhe hue karma aba avasara pAkara udaya meM Aye haiN| aba ina karmoM ke udaya meM duHkhI hokara kleza bhogoge to navIna to navIna adhika pApa kA baMdha aura karogeM; duHkhI hone se karma chor3a nahIM degA, kintu duHkha adhika bar3ha jAyegA, buddhi naSTa ho jAyegI, dharma kA leza bhI nahIM raha jAyegA, pApa kA baMdhana dRr3ha ho jaayegaa| ataH aba dhairya dhAraNa karake sama bhAvoM se sho| yadi saMkleza rahita sama bhAvoM se sahoge to zIghra hI pApa karma kA nAza ho jaayegaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra pariNAmoM meM aisA vicAra karo yaha mujhe bar3A lAbha hai ki karma isa samaya meM udaya meM Akara rasa dekara nirjarita ho rahA hai| mujhe yaha bar3A lAbha hai ki jaba jinadharma dhAraNa ho rahA hai, usa samaya meM bar3I samatA se karma ke prahAra ko sahakara karma ke RNa se rahita ho jAU~gA / yadi yahI karma kisI anya samaya udaya meM AtA to isase adhika baMdha karake asaMkhyAta bhavoM meM isakI ulajhana se nahIM chUTa pAtA / aisA bhI vicAra karo - ye aniSTa ke saMyoga jaise mujhe aniSTa lagate haiM, usI prakAra anya jIvoM ko bhI kaSTa denevAle haiN| ataH aba maiM kisI anya jIva ko ayogya vacanoM dvArA, kAya se ayatnAcArarupa va mana se anya jIvoM ke duHkha hAni kA cintavana dvArA kabhI bhI duHkhI karane kI icchA nahIM karU~gA / isa samaya meM ye jo mujhe aniSTa saMyoga mile haiN| unase aMsakhyAta guNe adhika aniSTa saMyoga naraka - tiryaMca paryAya meM tathA manuSya paryAya aneka bAra bhoge haiM, aneka durvacana sahe haiM, aneka prakAra kI mAra ke nitya duHkha bhoge haiM, aneka janmoM meM dAridra bhogA hai| bojha lAdane kA duHkha, marma sthAna meM mArane kA duHkha, hAtha-paira - nAsikA chedane kA duHkha, A~kheM nikAlane kA duHkha, bhUkha kA, pyAsa kA, zIta kA, uSNatA kA, tapana meM par3e rahane kA, pavana kA, duSTa jIvoM dvArA khAye jAne kA bahuta samaya taka jaila meM parAdhIna rahane kA va bandhana ke aneka duHkha bhoge haiN| aneka bAra agni meM jalA hU~, aneka bAra marA hU~, aneka bAra jala meM DUbA hU~, kIcar3a meM phaMsakara marA huuN| isa prakAra tiryaMcoM meM manuSyoM meM utpanna hokara aniSTa kA saMyoga anaMta bAra bhogA hai| narakagati ke duHkha to pratyakSajJAnI hI jAnane meM samartha haiM, anya nhiiN| isa saMsAra meM jaba taka rahU~gA, taba taka aniSTa saMyoga to rahegA hI / maiM pApa karma karake paMcamakAla kA manuSya huA hU~, isameM aniSTa ke saMyoga hone kA kyA bhaya karanA hai? isameM to jo anantakAla meM bhI prApta honA durlabha thA aisA jinadharmarupa parama nidhAna mila gayA hai| isake lAbha se Ananda pUrvaka mujhe aniSTa saMyoga janita duHkhoM ko bhUlakara parama samatA bhAva se karma ke udaya ko jItanA yogya hai| isa prakAra aniSTa saMyogajanita ArtadhyAna kA abhAva karanA / 9 / iSTa viyogaja ArtadhyAna (2) : ArtadhyAna kA dUsarA bheda iSTa viyojaja hai| iSTa ke viyoga se bahuta duHkha utpanna hotA / apane citta ko Ananda denevAle - sukhoM ko utpanna karane vAle aise putra kA maraNa ho jAya, AjJAkAriNI strI kA viyoga ho jAya, prANoM ke samAna mitra kA viyoga ho jAya, bahuta saMpadA - rAjya - aizvarya-bhogoM ko denevAle svAmI kA viyoga ho jAya, sukha pUrvaka jIvana yApana karanevAlI AjIvikA naSTa ho jAya, rAjya bhaMga ho jAya, padavI bhaMga ho jAya, saMpadA bhaMga ho jAya, sukha se rahane kA sthAna jamIna makAna naSTa ho jAya, saubhAgya- yaza naSTa ho jAya, prIti karanevAle bhoga naSTa ho jAya, vaha samasta iSTa kA viyoga hai| aise iSTa ke viyoga hone para zoka, bhrama, bhaya, mUrcchA Adi honA, unakA bArambAra saMyoga ho jAne ke liye cintavana karanA, rudana karanA, duHkha meM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [347 aceta hokara vilApa karanA, bArambAra duHkhI honA, hAhAkAra karanA, vaha tiryaMcagati meM gamana kA kAraNa iSTa viyogaja ArtadhyAna hai| iSTa ke viyoga se bar3e-bar3e zUravIroM kA dhairya chUTa jAtA hai, mahAna puruSa bhI dIna ke samAna ho jAte haiM, hRdaya phaTa jAtA hai, maraNa ho jAtA hai, unmatta-bAvalA ho jAtA hai, kuA-bAvar3I meM girakara mara jAtA hai, U~ce makAna-parvata se girakara mara jAtA hai, viSa - bhakSaNa kara letA hai, zastrAdi se AtmaghAta kara letA hai| iSTa ke viyoga ke duHkha samAna koI duHkha nahIM hai| iSTa viyoga ke duHkha se donoM loka naSTa ho jAte haiN| ___koI uttama puruSa, saMsAra-zarIra-bhogoM se virakta, samyak zraddhAnI, samyag jJAnI, vItarAga sarvajJa ke vacanoM kA avalambana lenevAlA, vastu ke satyArtha svarupa ko jAnanevAlA puruSa hI iSTa ke viyoga janita duHkha ko jItatA hai| ve jIva aisI bhAvanA bhAte haiM-he Atman ! saMsAra meM jitanA bhI tujhe saMyoga milA hai, usakA niyama se viyoga hogaa| viyoga ko rokane ko koI bhI devatA, indra, mantra, yantra, auSadhi, senA, bala, kuTumba , buddhi , mitra, dhana saMpadA samartha nahIM hai| jaba isa apane zarIra kA hI viyoga avazya hogA, taba isa zarIra ke sambandhiyoM kI kyA kathA karanA? ye jo strI, putra, putrI, mAtA, pitA, Adi ko apanA mAnakara prIti karatA hai, so terA sambandha inake AtmA se nahIM hai, inake zarIra se sambandha hai| yaha mukha kA camar3A, durgandhita nAsikA, camar3e ke netra inameM moha buddhi se paraspara apane samAna rAga karatA rahatA hai, kintu inheM to eka dina agni meM jalakara bhasma ho jAnA hai| tumhAre camar3e kA aura inake camar3e kA anantakAla meM bhI kaise sambandha milegA? jinakA saMyoga huA hai, unakA niyama se viyoga hogaa| mAtA kA. pitA kA. pyArI strI kA. sapata patra kA. bhrAtA kA. rAjya kA. aizvarya kA. dhanasampadA kA, mahala-makAna kA, deza-nagara-grAma kA, mitroM kA, svAmI kA, sevaka kA, avazya viyoga hogaa| isaliye iSTa ke viyoga kA duHkha karake azubha bandha nahIM kro| yadi ye tumhAre iSTa haiM to tumhAre liye duHkha utpanna karAne kA prayatna kaise kareMge? ataH samyagjJAnI ho to parama dharmarupa bhAva ko iSTa mAno, jisa ke dvArA saMsAra ke duHkhoM se chUTA jA sakatA hai| ye strI, putra, kuTumba, dhana, parigraha Adi iSTa nahIM haiN| jo mamatA utpanna karAkara pApa karma meM, indriyoM ke viSayoM meM pravRtti karAveM, anIti meM lagAkara durgati meM pahu~cAve ve kisake iSTa ? iSTa to parama hitarupa dharma meM pravartana karAnevAle dharmAtmA gurujana hai, sAdharmI haiM, anya nhiiN| ye kuTumba ke loga to tumhAre pAsa puNya ke udaya se jaba taka dhana-saMpadA hai taba taka saba apane iSTa dikhate haiM, binA dhana ke koI apanA iSTa nahIM mAnatA hai| dhana to puNya ke AdhIna hai, ataH puNya ke bhAva ko hI iSTa maano| jaba puNya kA udaya AtA hai to svargaloka kI mahAna iSTa sAmragI, asaMkhyAta devoM dvArA vaMdanIya indrapanA, bahuta prema se bharI huI hajAroM devAMganAye, adbhuta bhoga sAmragI mila jAtI hai| jaba pApa kA udaya ho taba apanA bahuta priya putra , yatna se pAlA huA zarIra hI ghora duHkha ke dene vAle bairI ho jAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 348] saMsAra meM ajJAnabhAva se strI, putrAdi ko iSTa mAnate ho, to saMsAra meM anaMta jIvoM se aneka nAte rizte huye haiN| itanI mAtAoM kA dUdha piyA hai ki yadi pratyeka kI eka-eka bUMda ikaTThI kareM to ananta samudra bhara jaayeN| itane zarIra dhAraNa karake chor3e hai ki yadi eka zarIra kA eka roma ikaTThA kareM to sumeru samAna ananta Dhera ikaTThe ho jaayeN| itane kuTumba ke loga tere liye roye haiM va kuTumbiyoM ke liye tU royA hai ki yadi una azrupAtoM ko eka jagaha ikaTThA kareM to ananta samudra bhara jaayeNge| satyArtha vicAra karo - kauna-kauna se iSTa ke viyoga ko ginoge ? aneka iSTa grahaNa karake chor3e haiN| jo iSTa abhI vidyamAna hai unako chor3ane kA bhI avasara sAmane jarura aayegaa| avasara kA koI ThikAnA (nizcata sthAna va samaya) nahIM hai ki mRtyu kisa sthAna para kisa samaya para A jAyegI ? mRtyu ko prApta hue binA koI nahIM rahatA haiN| sabhI iSTa sAmagrI jo Apako dikhAI detI hai, jisameM tuma rAga karate ho usake viyoga hone kA samaya acAnaka AyA hI smjho| jinameM mamatA karake phaMsa rahe ho, jinake liye pA~coM prakAra kA pApa karate ho, ve bhI avazya bichur3eMge samasta sAmagrI ke viyoga ke dina koI kucha bhI karane meM samartha nahIM hotA hai| ataH tiryaMcagati kA kAraNa iSTa viyoga meM kleza nahIM kro| - aisI bhAvanA karo - yaha jo zarIra hai, vaha jala ke bulabule ke samAna hai, kSaNabhara meM naSTa ho jAtA hai| yaha lakSmI. indrajAla kI racanA ke samAna hai, dekhate-dekhate hI bilA jAtI hai| ye strI-putra-kuTumba Adi haiM, ve pracaNDa pavana ke vega se prerita samudra kI laharoM ke samAna calAyamAna haiN| viSayoM kA sukha saMdhyAkAla ke bAdaloM kI lAlimA ke samAna vinAzIka hai| ataH inake viyoga meM zoka karanA vyartha hai| jisane zarIra dhAraNa kiyA hai use duHkha aura maraNa to avazya prApta hogA hii| ataH dukha kA tathA maraNa kA bhaya chor3akara aise upAya kA vicAra karo jisase zarIra ke dhAraNa karane kA hI abhAva ho jaay| he Atman ! jo karma kisI deva, dAnava, maMtra, taMtra, yaMtra, auSadhi Adi ke dvArA nahI rokA jA sakatA hai, usake kAraNa apane iSTa kA maraNa hone para zoka se durdhyAna karanA, pAgala ke samAna AcaraNa karane jaisA hai| kyA zoka karane se, rudana-vilApa karane se koI dayA karake mRtaka ko jIvita kara degA ? zoka karane se kucha bhI siddhi nahIM hai; dharma, artha, kAma, mokSa saba naSTa ho jaayegaa| jo bhI utpanna huA hai vaha marane ke liye hI utpanna huA hai| jyoM-jyoM samaya vyatIta hotA jAtA hai tyoM-tyoM maraNa kA dina najadIka AtA jAtA hai| jaise vRkSa meM phala, phUla, patte utpanna hote haiM, ve sabhI TUTakara girate hI haiM; usI prakAra kularUpa vRkSa meM mAtA-pitA, putra, pautra jo bhI utpanna huye haiM, ve eka dina naSTa hogeM hii| isameM zoka karanA vyartha hai| jo bhavitavyatA hai vaha durladhya hai, pUrva meM bAMdhe hue karmoM ke adhIna hai| karmoM kA udaya Ane para usakA phala AtA hI hai, rokA nahIM jA sakatA hai| jo udaya ke AdhIna iSTa vastu kA nAza Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [349 ho gayA, usakA vilApa karake zoka karanA aisA hai jaise andhakAra meM nAcanA, kauna dekhegA? pUrva meM bAMdhe huye karmoM ke udaya ke samaya meM jisakI Ayu kA anta AyegA, viyoga kA samaya AyegA usa samaya use kauna roka sakegA? isaliye duHkha chor3akara parama dharma meM yatna karanA caahiye| jo dhanopArjana ke liye, parigraha bar3hAne ke liye, bahuta samaya taka jIvita rahane ke liye mahAsaMkleza pUrvaka durdhyAna karate haiM ve mahAmUr3ha haiM / icchA karane se, duHkhI hokara, puNya ke udaya ke binA gaI vastu kaise prApta hogI ? jo ApakA iSTa mara gayA, use jalA diyA, eka bAra paramANu dhUmra , bhasma Adi hokara ur3a gaye, unheM prApta karane ke liye jo zoka karatA hai, usake samAna mUrkha aura kauna dikhAI detA haiM ? isa jagata ko pratyakSa indrajAla ke samAna dekhate hue bhI zoka kaise kara sakate haiM ? yadi maraNa kA, viyoga, kA, hAni kA dina A jAya to use eka kSaNa bhI TAlane ko koI indra, jinendra, narendra samartha nahIM hai, isa prakAra jAnatA huA bhI jo rUdana-vilApa karatA hai, vaha nirjana vana meM bahuta pukArakara ronevAle ke samAna hai, kauna dayA karegA ? pUrvopArjita karma to acetana hai, usameM to dayA hai hI nhiiN| yadi apanI iSTa vastu kA nAza ho jAya to usakA zoka karanA vahA~ to ucita hai, jahA~ zoka karane se vastu kI prApti ho jAya, apane ko sukha ho jAya, jagata meM yaza (kIrti) ho jAya, dharma kI prApti ho jAya, vahA~ to iSTa ke viyoga kA zoka bhI karanA ThIka hai| zoka karane se kucha bhI prApta nahIM hotaa| dharma kA nAza, buddhi kA nAza, zarIra kA nAza, indriyoM kA nAza, netroM kI jyoti kA nAza ho jAtA hai| prakaTa ghora duHkha, paraloka meM durgati, anya sunanevAloM meM kleza, Apake roga kI utpatti, bala-vIrya kA nAza, vyavahAraparamArtha donoM kA nAza, dhIratA, jJAna naSTa honA ityAdi aneka duHkhoM kA kAraNa zoka haiM, aisA zoka nahIM karanA caahiye| ata: yaha tiryacagati meM aneka janma upArjana karanevAlA iSTa viyogaja nAma kA ArtadhyAna kabhI nahIM karanA caahiye| iSTa kA viyoga to pApa kA phala hai, isakA zoka karane se kyA hogA ? yadi pApakarma ke nAza karane kA yatna karoge to phira iSTha-viyoga Adi duHkha ke pAtra nahIM hovoge| jo iSTa ke viyoga se duHkha rupa klezita ho rahe haiM, ve aise asAtA karma kA baMdha karate haiM jo Age asaMkhyAta bhavoM taka duHkho kI paripATI se nahIM chUTate haiN| jo yaha kSaNa-kSaNa meM Ayu naSTa ho rahI hai vaha kAla ke mukha meM praveza hai| koI aisA anantakAla meM nA huA, nA hogA jo deha dhAraNa karake maraNa ko prApta nahIM huA ho| sUrya, candramA Adi devatA tathA pakSI - ye to AkAza meM hI vicaraNa karate haiM; manuSya tiryaca Adi pRthvI para hI vicaraNa karate haiM; machalI, kachuA Adi jala meM hI vicaraNa karate haiM, kintu kAla (mRtyu) to svarga meM, naraka meM, AkAza meM, pAtAla meM, jala meM, thala meM, sarvatra hI vicaraNa karatA hai| isase kauna bacA sakatA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jo dina nirantara vyatIta ho rahe haiM, ve Ayu ke bar3e-bar3e khaNDa pratyakSa TUTate cale jA rahe haiN| sAgaroM kI jinakI Ayu, aNimA Adi hajAroM RddhiyoM ke dhAraka, jinakI asaMkhyAta deva sevA karate haiM unakA bhI vinAza ho jAtA hai to kITa samAna manuSya kaise sthira rahegA ? jisa havA se pahAr3a ur3a gaye usameM tinakoM kA samUha kaise Thahara sakegA? aisA cintavana karake iSTa kA viyoga hone para ArtadhyAna kabhI nahIM karanA caahiye| isa prakAra iSTa viyogaja ArtadhyAna kA aura isake jItane kI bhAvanA kA varNana kiyA / 2 / rogajanita ArtadhyAna ( 3 ) : aba rogajanita tIsare ArtadhyAna kA svarupa kahate haiM / isa zarIra meM roga utpanna hote haiM taba roga ke nAza hone ke liye bArambAra saMklezarUpa pariNAma honA vaha rogajanita ArtadhyAna hai| khAMsI, zvAsa, jvara, vAta, pitta, kapha, peTadarda, siradarda, netradarda, kAnadarda, dA~tadarda, jalodara, kaThodara, saphodara, kor3ha, khAja, dAda, saMgrahiNI, atisAra ityAdi prANoM kA nAza karanevAle, ghora vedanA denevAle rogoM ke hone para ghora duHkha utpanna hotA hai| rogoM kI takalIpha se eka zvAsa lenA bhI bar3e kaSTa se hotA hai, baiThekhar3e-sote hue kahIM bhI pariNAmoM meM thiratA nahIM hone detA hai| aise samaya meM pariNAmoM meM bar3e duHkha se utpanna huA pIr3A cintavana nAma kA ArtadhyAna hotA hai| yaha rogajanita vedanA aisI hai jisase bar3e-bar3e koTibhaTa, mahAzUravIra, aneka zastroM ke sAmane bhI mukAbale meM DaTe rahanevAle zUravIroM kA bhI dhairya calAyamAna ho jAtA hai, bar3e-bar3e tyAgI-tapasviyoM-parISaha sahanevAloM kA bhI dhairya calAyamAna ho jAtA hai| aise roga kI vedanA janita ArtadhyAna ko jItane kI sAmarthya bar3I durddhara hai| rogajanita vedanA meM Arta pariNAmoM kA jItanA bhagavAna jinendra kI zaraNa se hI hotA jaano| bar3e kI zaraNa binA aisI durddhara vedanA meM dhairya nahIM rahatA hai| isaliye jJAnI puruSa sarvajJa kI zaraNa grahaNa karake vicAra karate haiM- he Atman ! yaha jo bhayAnaka ghora asAtAkarma kA udaya AyA hai usameM yadi vilApa karoge to duHkha kauna dUra kara degA ? tar3aphar3AhaTa karoge to bhI yaha vedanA chor3anevAlI nahIM hai| dhIra hokara bhogoge to bhoganI hogI, hokara bhogoge to bhoganI hogI / roga to deha meM AyA hai so vaha deha ko mAra sakegA, tumhAre AtmA ko nahIM mAra skegaa| tumhArA AtmA to jJAyaka svabhAva avinAzI hai, parantu isa deha ke phande meM Akara phaMsa gayA hai, ataH aba dhairya dhAraNa karake kAyaratA chodd'o| kAyara isa saMsAra meM karor3oM rogoM kA udaya tathA tAr3ana - mAraNa Adi aneka trAsa naraka meM bhoge haiM, tiryacagati meM pratyakSa rogoM se utpanna hue ghora duHkha dekhate hI ho| aura se to chUTakara bhAga bhI jAo, parantu karma se nahIM bhAga skoge| isa karmamaya zarIra ne tumhAre ekaeka pradeza ko ananta karma paramANuoM se bAMdhakara apane AdhIna kara rakhA hai, vaha kaise bhAgane degA ? yaha jo karma hai, vaha to maraNa hone para bhI nahIM chor3egA / maraNa hone para zarIra chUTegA, jahA~ para bhI anya zarIra dhAraNa karoge vahA~ para bhI to karma to sAtha hI rhegaa| roga kI vedanA meM jo dhairya dhAraNa karate haiM, unake karmoM kI bahuta nirjarA hotI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [351 aisA bhI vicAra karo - munirAja to grISma meM AtApa kI vedanA tathA zItaRtu meM zIta kI vedanA karmoM ko jItane ke liye bar3e utsAha se sahate haiM; tumhAre yahA~ to karma svayaM hI udaya meM A gayA hai to ise zUrapanA dvArA jiito| yaha bhI dekho ki - kitane hI manuSya nirdhana haiM, akele haiM, rahane kA sthAna nahIM hai, khAna-pAna nahIM milatA hai, koI pUchanevAlA nahIM hai, koI sahAyatA karanevAlA nahIM hai, zarIra meM eka ke bAda eka roga kA kleza AtA rahatA hai; koI pAnI pilAne vAlA bhI nahIM hai| unakA vilApa kauna sunatA hai ? aisA duHkhI ajJAnI bhI apane ko asahAya, akelA, nirdhana samajhakara Apa hI Apa bhogatA hai| tumhAre pAsa to zayana karane ko sthAna hai, khAne ko bhojana hai, roga kI davA hai, ThaMDI garma saba sAmagrI hai, sevA karanevAlA sevaka hai, strI hai, putra hai, mitra hai, mala-mUtrAdi saphAI karane vAlA hai; aba tumheM samatA bhAva se vedanA sahanA cAhiye, kAyaratA chor3akara, dhairya dhAraNa karake rogajanita ArtadhyAna chor3anA hI yogya hai| dharma dhAraNa karane kA ye hI phala hai| jinakA koI sahAyatA karanevAlA nahIM, ve bhI dhairya dhAraNa karate haiN| he Atman ! yaha jinadharma dhAraNa karake bhI tathA karma ke udaya ko kisI se bhI nahIM rokA jA sakanevAlA ( aroka) samajhakara bhI kyoM kAyaratA dhAraNa karate ho? jela meM bhI bahuta roga kI vedanA bhogate haye kitane hI mara jAte haiN| tiryaMcoM meM ghora roga kI vedanA. rogI hokara nirjana vana meM gira par3anA, kicar3a meM phaMsa jAnA, garmI meM, ThaMDa meM par3e rahanA, par3e huye ko aneka jIvoM dvArA kATa-kATakara khAyA jAnA ityAdi ghora vedanA saMsAra meM bhogate haiM saMsAra to duHkhoM se hI bharA hai| aisA kauna sA roga hai jo saMsAra meM tumane aneka bAra nahIM bhogA hai| isaliye roga meM jinadharma hI zaraNa hai, jinendra ke vacana ko hI janma-maraNa jarA roga kA nAza karanevAlA jaano| anya auSadhi, ilAja to sAtAkarma kI sahAyatA se asAtAkarma ke manda udaya hone para upakAra karate haiN| asAtA ke prabala udaya meM samasta upAyoM ko niSphala jAnakara, azubha karma ke nAza kA kAraNa parama samatAbhAva hI dhAraNa karanA zreSTha hai| isa prakAra rogajanita ArtadhyAna ko jItane kI bhAvanA kahI / 3 / nidAna janita ArtadhyAna (4) : aba nidAna janita cauthe ArtadhyAna ke svarupa kA varNana karate haiN| devoM ke bhogoM kI vAMchA karanA, apsarAoM ke nRtya Adi dekhane kI vAMchA karanA , apanA saubhAgya cAhanA, adbhuta suMdara rupa cAhanA, akhaNDa aizvarya sahita rAja-vibhUti kI vAMchA karanA, suMdara mahala-makAna rahane ko cAhanA, rupavatI strI ke komala sukumAra aMgoM kA sparza cAhanA, zaiyA Asana AbharaNa vastra, sugandha miSTha vAMchita bhojana cAhanA, aneka rasa sahita krIr3A vihAra caahnaa| bairiyoM kA tiraskAra maraNa cAhanA, apane pAsa vAMchita vibhati cAhanA, samasta jagata ke bIca apanI uccatA cAhanA, apanI AjJA jo mAne usakI vijaya cAhanA, anya kA tiraskAra cAhanA, mada ko puSTa karanevAlI samasta paMDitoM kA tiraskAra karanevAlI vidyA cAhanA rAjanIti ko apane AdhIna cAhanA. AjIvikA kI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 352] vRddhi cAhanA, parake kuTumba kA - saMpadA kA nAza cAhanA, apane kuTumba kI vRddhi cAhanA, dhana kA lAbha cAhanA, apanA dIrghakAla taka jIvita rahanA cAhanA, apane vacana kI siddhi cAhanA, apane kapaTa - jhUTha kI gopyatA cAhanA, anya jIvoM kI apane se nyUnatA cAhanA, apanI sabhI ke bIca meM uccatA cAhanA, samasta bhogoM kI vAMchA cAhanA, apanA nirogapanA cAhanA, apanA adbhuta rupa, saMpadA, AjJAkArI putra, catura sevaka ityAdi kI jo AgAmI kAla meM vAchAM karanA hai, vaha nidAna ArtadhyAna hai| saMsAra paribhramaNa kA kAraNa, puNya kA nAza karanevAlA jAnakara kabhI nidAna nahIM karo / icchA se to pApa kA baMdha hotA hai / bhogoM kI abhilASA tathA apane abhimAna kI puSTi cAhanA to apane ekatra kiye puNya kA nAza karanA hai| nirvAchaka pariNAma se hI puNya baMdha hotA hai apanI uccatA kI vAMchA tathA viSayoM kA lobha tIvrakaSAyI paryAya - buddhivAle ke binA kauna karatA hai ? viSaya aura yaha abhimAna kitane dina rahegA ? 1 anantAnanta puruSa isa pRthvI para saMpadAvAna, balavAna, rupavAna, vidyAvAna hokara mRtyu ko prApta ho cuke haiM, yahA~ para kAla acAnaka Akara grasa legaa| itane samaya taka bhogoM ne kyA kara diyA? ye bhoga atRpti ke karanevAle haiM, durgati ko le jAnevAle haiM, cAhane se kabhI prApta bhI nahIM hote haiN| asaMkhyAta jIva cAha kI dAha ke mAre jalate rahate haiM / maraNa nikaTa A jAtA hai taba bhI cAha hI karate rahate haiM / cAha se sArA jagata jala rahA hai / jagata ke jIvoM keM aisI tRSNA hai ki jo tInaloka ke rAjya se bhI tRpta nahIM hotI hai, phira kisakisa ko samasta loka kA rAjya milegA ? yaha dhUla samAna acetana saMpadA hai, isase AtmA ko kyA sAdhya hai, kyA lAbha honevAlA hai ? loka meM saMpadA, parigraha, abhimAna mahAduHkhadAyI hai| apanI avinAzI jJAna kI saMpadA, sukha saMpadA, svAdhInatA ko pAkara sukhI hone kA yatna kro| saMtoSa samAna sukha nahIM hai, saMtoSa samAna tapa nahIM hai| prApta hue viSayoM meM saMtoSa rakhakara vAMchArahita hokara jo rahate haiM unake bar3A tapa hai, karma kI nirjarA karate haiN| jo vAMchA karate rahate haiM unheM kyA milatA hai ? anantAnanta jIva viSaya-kaSAyoM kI prApti ke liye tarasate - tarasate marakara durgati ko cale jAte haiN| ataH yadi tumhAre hRdaya meM jinendra ke dharma kI satyArtha ruci huI hai to gaI vastu kA cintavana nahIM karo, AgAmI kI vAMchA nahIM karo, tathA vartamAna kAla meM jo karma kA zubhaazubha rasa udaya meM AyA hai use rAgadveSa rahita hokara bhogo / yaha jo zubha - azubha kA saMyoga hai vaha hamArA svabhAva nahIM hai, karma kA udaya hai / isa prakAra nizcaya karake AgAmI vAMchA kA abhAva karake nidAna - nAma ke ArtadhyAna ko jItanA caahiye|4| isa prakAra ArtadhyAna kA cAra prakAra kA svarupa kahA hai| yaha chaThave guNasthAna taka utpanna hotA hai| nidAna ArtadhyAna pA~caveM guNasthAna taka hI hotA hai, chaThaveM guNasthAna meM nidAna nahIM hotA hai| yaha ArtadhyAna kRSNa, nIla, kApota ina tIna azubha lezyAoM ke bala se utpanna hotA hai, pAparUpa agni ko bar3hAne ke liye IMdhana ke samAna hai| yaha ArtadhyAna anAdikAla ke azubha saMskAra se binA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [353 yatna kiye hI utpanna ho jAtA hai| isakA phala ananta duHkhoM se vyApta tiryaMcagati meM paribhramaNa karanA hai| yaha kSAyopazAmika bhAva hai, isakA kAla antarmuhUrta hI hai| jisake hRdaya meM ArtadhyAna hotA hai usake bAha zarIra para aise cinha hote haiM : zoka, zaMkA, bhaya, pramAda, kalaha, cintA, bhrama, bhrAnti, unmAda, bAraMbAra nidrA, aMga meM jar3atA, zrama mUrchA ityAdi cihna prakaTa hote hai| isa prakAra ArtadhyAna kA svarupa kahA hai| raudradhyAna aura usake bhedaH aba Age cAra prakAra kA raudradhyAna tyAgane yogya hai, unakA svarupa kahate haiN| hiMsAnaMda , mRSAnanda, steyAnaMda, parigrahAnanda-ye cAra prakAra ke raudradhyAna haiM hiMsAnaMda raudradhyAna (1): prathama hiMsAnanda raudradhyAna kA aisA svarupa jaannaa| apane dvArA prANiyoM ke samUha kI hiMsA hone para jo Ananda utpanna hotA hai vaha hiMsAnaMda raudradhyAna hai| hiMsA ke kAraNa jo viSaya haiM unameM anurAga honA; jalayaMtra (bAMdha ) baMdhAne meM, tAlAba, bAvaDI, kuA, nahara, nadI, nAlA khudavAne meM anurAga honA; vana kaTavAne meM, bAga-bagIcA lagAne meM, sar3aka khudavAne meM anurAga honA; grAma jalAne meM, makAna jalAne meM, parvata kATane meM anurAga honA; yuddha hone meM, paradhana vidhvaMsa hone meM, bAruda ke phaTAke-AtizabAjI chUTane meM, DAkA DAlane meM, lUTane meM anurAga honA; jalacara thalacara nabhacara jIvoM kI zikAra karane meM, jIvoM ke mArane meM, pakar3ane meM, bandIgRha meM rokane meM anurAga honA; vaha samasta hiMsAnanda raudradhyAna haiN| raudradhyAnI kA nirantara nirdaya svabhAva hotA hai, svabhAva se krodha prajvalita rahatA hai, mada se uddhata pApabuddhirupa rahatA hai, pApa meM pravINatAyukta hai; paraloka kI nAsti, dharma-adharma kI nAsti mAnanevAlA hai| raudradhyAnI ke pApakarma meM mahAnipuNatA se aneka kubuddhiyA~ pahale se hI taiyAra khar3I rahatI haiN| pApa ke upadeza dene meM bar3I nipuNatA hai, nAstikamata ke sthApana meM bar3I nipuNatA hai, hiMsA ke kAryo meM rAga kI adhikatA hai, nirdayiyoM kI saMgati meM nirantara rahanA - vaha samasta hiMsAnanda raudradhyAna hai| __jinase apane viSaya kaSAya puSTa nahIM hote unake sambandha meM aisA vicAra karatA haiinakA ghAta kisa upAya se hogA, inake mArane meM kise ruci hai, inakA mUla se hI vidhvaMsa kara dene meM kauna nipuNa hai, ye kitane dinoM meM kaise mAre jAyeMge ? jaba ye mAre jAyeMge taba brAhmaNoM ko manovAMchita bhojana karAU~gA, devatAoM kI pUjana ArAdhanA karU~gA; bairiyoM ke nAza ke liye dhana dekara jApa karAnA, durgApATha karAnA, apane sira DAr3hI ke bAla nahIM banavAnA, keza bar3hAnA, ityAdi dvArA pariNAmoM meM saMkleza rakhanA vaha samasta hiMsAnanda hai| jala ke, sthala ke vikalatraya, AkAzacArI jIvoM ke mArane meM, bali dene meM, bAMdhane meM, chedane meM jise bar3A yatna tathA jIvoM ke nakha, netra, cAma ukhAr3ane meM, jIvoM ke lar3Ane meM jise bar3A anurAga ho use hiMsAnanda hai| isakI jIta, isakI hAra, isakA tiraskAra, isakA maraNa, isake dhana kA nAza, isake strI-putra kA maraNa-viyoga ho jAye- isa prakAra cintavana va isa prakAra ke sunane meM, dekhane meM smaraNa karane meM anurAga honA vaha hiMsAnanda hai Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 354] isa prakAra vikalpa karatA hai - kyA karU~, merI zakti nahIM, koI tAkatavara merI madada karanevAlA nahIM hai, vaha bhAgyazAlI dina kaba AyegA jaba maiM apane purAne zatruoM kA aneka kaSTa dekara mArU~gA? yadi mujhameM yahA~ sAmarthya nahIM hogI to paraloka meM mArU~gA, isa prakAra dUsaroM kA nirantara upakAra hI cAhatA hai| para ke vidhna A jAya, hAni-viyoga-apamAna ho jAya taba bahuta harSa mAnatA-vaha samasta hiMsAnaMda raudradhyAna hai| isa prakAra ke aneka hiMsA ke vikalpa karanA vaha hiMsAnaMda hai| hiMsAnanda ke ye bAhya cihna haiM - hiMsA ke upakaraNa, talavAra, churI, kaTArI, ityAdi zastra grahaNa karanA, zastroM se mArane ke, vidArane ke dAva-ghAta cintavana karanA ; mArane kI kalA meM nipuNatA rakhanA, hiMsaka jIvoM ko pAlanA; hiMsaka cItA, kuttA, zikarA (bAja) ityAdi jIvoM ko nikaTa rakhanA-ye saba hiMsAnanda ke bAhya cihna haiN|1| mRSAnanda raudradhyAna (2) : mRSAnanda raudradhyAna ke dUsare bheda kA svarupa aisA jaannaa| jinakA mana asatya kI kalpanA karane meM nipuNa hai ve aisA vicAra karate hai, aisA koI jAla khar3A karU~ jisase logoM ko vaza meM kara ke dhana grahaNa karU~, aisI rasAyana vidyA kA lobha dikhAU~, mantra kA, vyantaroM kA, indrajAla kI vidyA kA aisA camatkAra dikhAU~, jisase ye loga hamAre AdhIna ho jAyeM, merI vacana kalA bhI tabhI saphala hai jaba ye svayaM ko bhUlakara mere adhIna ho jaayeN| pApI paraloka ke bhayarahita hokara, apane paNDitapane ke bala se kalpita zAstra banAkara jagata ko viparIta dharma batalAnA; hiMsAdi AraMbha meM yajJAdi se dharma batalAnA, devatAoM ko bakarA, bhaiMsA Adi jIva mArakara car3hAne se vAMchita kArya kI siddhi hotI hai, bairiyoM kA vidhvaMsa hotA hai, rAjya Adi kI lakSmI dRr3ha hotI hai ityAdi khoTe vacana zAstra meM likha denA; parigrahI-AraMbhI ko pApa meM pravartana karAnA; devatAoM ko prasanna karanevAloM ko mokSamArgI batalAnA, ityAdi bahuta khoTe dharma zAstra banAnA, rAga bar3hAnevAlI, kAma ko puSTa karanevAlI rAjakathA, bhojana kathA, strIkathA kahane sunane meM Ananda mAnanA; para ke jhUThesA~ce doSa kahane meM, apanI bar3AI karane meM Ananda mAnanA, vaha mRSAnanda hai| asatya ke bala se jhUThoM ko sacce dikhalAnA, saccoM ko jhUThe dikhalAnA, doSayukta ko nirdoSa kahanA, nirdoSa ko doSa rahita kahanA, tathA aisA vicArakara ki ye loga to mUrkha haiM, jJAna vicAra rahita haiM, inheM apane vacanoM kI pravINatA se anartha kAryoM meM pravartana karAkara bhraSTa karake unakI dhana-saMpadA chIna lU~gA, isameM koI zaka nahIM hai ityAdi aneka asatya saMkalpavikalpa karate rahanA vaha narakagati kA kAraNa mRSAnanda nAma kA dUsarA raudradhyAna hai|| cauryAnanda raudradhyAna (3) : aba tIsare cauryAnanda nAma kA raudradhyAna kA svarupa aisA jAnanA-corI ke upadeza meM hoziyArI dikhAnA, corI karane kI kalA meM nipuNapanA vaha cauryAnanda hai| dUsare kA dhana harane ke liye rAtri-dina cintavana karanA, corI karake dhana lAne meM bar3A harSa mAnanA cauryAnanda hai| anya koI ne corI se dhana upArjana kiyA ho use dekhakara aisA vicAra karanA ki- dekho, isako kitanA dhana hAtha laga gayA hai, mujhe dUsare kA dhana kaise hAtha Ave, kauna upAya karU~, kisakI madada Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] lU~ kaise chIna lU~ ? mere aisA puNya kA udaya kaba AyegA jaba kisI kA girA, par3A, bhUlA huA dhana hamAre hAtha laga jAyegA ? anya koI curAkara mujhe sauMpa jAye, cora kA mAla hamAre pAsa alpa malya meM A jAye tathA bahata malya ke ratnasvarNa Adi mujhe koI bhUlakara-cUkakara thor3e dAmoM meM beca jAye to bahuta lAbha ho jaaye| yaha saba cauryAnanda hai| koI ajJAnI yA bAlaka mujhe bahuta mUlya kI vastu thor3e mUlya meM de jAya, aisA cintavana karanA cauryAnanda hai| ye rakSaka mara jAyeM, dhana kA mAlika-dhanI mara jAya to dhana hamAre pAsa hI raha jAya aisA cintavana karanA cauryAnanda hai| kisI balavAna kI, senA kI madada lekara va bahuta prakAra se upAya karake yahA~ jo bahuta samaya kA ekatra kiyA huA dhana rakhA hai vaha grahaNa kara lU~; kisI chala se, vacana kalA se, puruSArtha se prANoM kI bAjI lagAkara yA inhe mArakara inake dhana ko grahaNa kara la~, tabhI merA paruSArtha saphala hai. ityAdi saba cauryAnanda raudradhyAna haiM jo narakagati ke kAraNa haiN|| parigrahAnanda raudradhyAna (4) : aba cauthe parigrahAnanda raudradhyAna kA svarupa kahate haiN| bahuta parigraha bar3hAne ke liye, bahuta AMrabha karane ke liye cintavana karanA vaha parigrahAnanda raudradhyAna hai| jo viSayoM meM rAga tathA abhimAna ke vaza huA hai vaha vicAratA hai- aisA mahala-makAna hamAre rahane kA bana jAya, koI hamArA bhAgya phala jAya to aneka citrazAlAyeM, sone ke khaMbhe, sone kI sAMkaloM se jhUlanevAle jhUle , aneka RtuoM ke kaI mahala, koTa, kaMgUre, gar3ha, topa, bar3e daravAje aise sundara banavAU~ ki mere AMgana kI vibhUti dekhakara logoM ko Azcarya utpanna ho| aneka bAga lagavAU~ , bAgoM meM aneka mahala, jala ke yantra, phuhAre, cAdara, nadiyoM ke dhaurA, kuNDa, bAvar3I, kUpa, draha, aneka jala krIr3A ke sthAna, kAmakrIr3A ke, bhojana karane ke, nATakagRhoM ke sthAna bana jAyeM taba mujhe manavAMchita saphalatA ho| aneka RtuoM ke phala-phUla hamAre sAmane rakhe jAyeM tathA mere mahala-makAna meM svarNamaya , rupamaya, vastramaya aisI sAmagrI jo dUsare logoM ke yahA~ nahIM ho vaha prApta ho to maiM dhanya ho jAU~ , vaha parigrahAnanda hai| mere zarIra kA adbhUta rupa dekhane ko hajAroM strI-puruSa bahuta adhika abhilASA kareM; aisI cAha hai ki nakha se lekara zikha taka hIroM ke AbharaNoM ke jor3e hoM; pannA ke mANika ke indranIla maNi ke motiyoM ke bahumUlya AbharaNa hoM; isa saMpadA kI bar3hAnevAle bahuta komala bahumUlya vastra hoM; aneka prakAra ke svarNamaya, ratnamaya, cAMdImaya upakaraNa hoM; komala sukamAra aMgoMvAlI, apane lAvaNya se devAMganAoM ko jItanevAlI, zIlavatI, priya, hita, vacana sahita prema kI bharI striyA~ sAtha meM hoM; AjJAkArI, zUravIra, dhairyavAna, vidyavAna, vinayavAna, yazasvI putra hoM; apane mana ke anusAra icchita kArya ke karanevAle mahAcaturatAyukta pravINa svAmIbhakta sevaka hoM; sabhI loMgoM se adhika aizvarya parivAra vibhUti hone kA cintavana karake Ananda mAnanA tathA jaise- jaise apanI dhana-saMpadA bar3hatI jAya usakA Ananda mAnanA vaha parigrahAnanda hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra patthara apane gRha meM svarNa kA, cA~dI kA, kAMse kA, pItala kA, lohe kA, tAmbe kA, kA, lakar3I kA, cInI kA, kA~ca kA miTTI kA, kAgaja kA, kapar3e kA, jo bhI parigraha bar3he, koI de jAye, kisI kA raha jAye, dhana se kharIda kara A jAye usa parigraha ko dekhakara harSa kA bar3hAnA, AnaMda mAnanA, parigraha bar3hane se apane se apane ko U~cA mAnanA vaha samasta parigrahAnanda raudradhyAna hai| aisA bhI cintavana karatA hai - kisI kI jamIna - jagaha mujhe mila jAye, isakI jIvikA mere pAsa A jAye, tathA amuka ke Age ( bhaviSya meM ) koI kArya karane lAyaka nahIM hai yadi vaha mara jAye to usakI jIvikA meM saMpadA meM merA adhikAra ho jaaye| isake bAlaka putra, asamartha striyoM kA tiraskAra karake ( dUra haTAkara ) maiM akelA niSkaMTaka saMpadA bhogU~ aisI abhilASA karanA parigrahAnanda hai / para kI rAjya, saMpadA, dhana jamIna, jagaha, AjIvikA, sundara strI, AbharaNa, hAthI, ghor3e Adi jabaradastI chIna lene kI buddhi kA, zarIra kA, sahAyakoM kA, kapaTarupa jhUThA upAya, puruSArtha ityAdi bala pAne kA apane ko bar3A Ananda mAnanA vaha samasta parigrahAnanda raudradhyAna hai| / / 4 / - 1 yaha raudradhyAna anekabAra naraka prApta karAnevAlA; anantabAra tiryacoM ke ghora duHkhoM kA, aneka bhavoM meM kumAnuSa, ghora dAridra, ghora rogoM ko utpanna karAnevAlA jAnakara isakA dUra se hI tyAga kro| yaha raudradhyAna kRSNa lezyA ke bala sahita hai, paMcama guNasthAna taka hotA hai, parantu samyagdRSTi-avratI gRhastha ke tathA vratadhArI - zrAvaka ke narakAdi kA kAraNa raudradhyAna nahIM hotA hai| kisI kAla meM aisA hotA hai ki apane putra putrI kA vivAha karane meM, apane rahane ke liye makAna banavAne meM, nyAyamArga se jIvikA meM lAbha hone ke kAryoM ke cinvatana meM bhI hiMsA hotI hai| inako pApa kA kAraNa khoTA kArya jAnakara AtmaniMdA bhI karatA hai, to bhI apane AraMbha ke kAryoM meM kucha harSa hotA hI hai / apanA nyAyamArga se prAmANika parigraha prApta hone para harSa hotA hI hai| apane dhana ko cora Adi nahIM haraNa kara sakeM isaliye apanI saMpadA kI rakSA ke liye jhUThakapaTa karate huye bhI anya jIvoM ke prANa, dhana Adi haraNa karane kI pravRtti nahIM karatA hai / apanI rakSA ke liye kapaTa kI Ar3I DhAla karatA hai, kintu anya ke ghAta ke liye kapaTa - jhUTha kI DhAla-talavAra nahIM karatA hai / isaliye zrAvaka ko jo naraka Adi kugati kA kAraNa hai aisA raudradhyAna kA bhAva nahIM hotA hai| raudradhyAnI ke ye bAhya lakSaNa hai svabhAva se hI krUratA, para ko kaThora daNDa denA, nirdayIpanA, ati kapaTIpanA, sabhI ke doSa grahaNa karanA ityAdi bhAva hote hai| bAhya meM netra lAla karanA, bhRkuTI car3hA lenA, bhayAnaka AkRti, vacana meM duSTatA, ityAdi bAhya cihna haiM / kSayopazama bhAva haiM, aMtarmuhUrta kAla hai bAda meM anya - anya ho jAte hai / 4 / - isa taraha se cAra prakAra kA ArtadhyAna tathA cAra prakAra kA raudradhyAna kA tyAga karane para dharmadhyAna hotA hai, inheM tyAge binA dharmadhyAna kI vAsanA anAdi se nahIM huii| ataH dharma ke icchuka ko donoM durdhyAna kA svarupa samajhakara apane AtmA meM aise ArtadhyAna - raudradhyAna ke bhAva kabhI nahIM hone denA cAhiye / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [357 dharmadhyAna aura usake bheda - aba dharmadhyAna ke svarupa kA varNana karate haiN| yaha dharmadhyAna kisI samyagdRSTi ke hI hotA hai| koI biralA mahAna puruSa rAga-dveSa-moha rupa baMdhana ko chedakara parama udyamI hokara bar3e puruSArtha se kabhI dharmadhyAna ko prApta hotA hai| jaise sote, baiThate, calate, khAnapAna karate viSayoM ko bhogate hue, kaSAyoM meM pravartanevAle ke bhI binA yatna hI Arta-raudradhyAna ho jAtA hai, usI taraha dharmadhyAna nahIM ho jAtA hai| sthAna ke nimitta se pariNAma bhI zubha-azubha hote haiM, ata: dharmadhyAna kA icchuka kitane hI pariNAmoM ko bigAr3anevAle sthAnoM kA dUra se hI tyAga karatA hai| khoTe sthAna meM pariNAma khoTe hI ho jAte haiN| duSTa, hiMsaka, pApa-karma karanevAle, pApa karma se jIvikA karanevAle , tIvra kaSAyI, nAstikamatI, dharma ke drohI jahA~ rahate hoM vahA~ para pariNAma klezita ho jAte haiN| duSTa rAjA ho, rAjA kA duSTa maMtrI ho, pAkhaNDI-mithyAdRSTi bheSadhAriyoM kA jahA~ adhikAra ho vahA~ dharmadhyAna meM pariNAma nahIM lagate haiN| __ jahA~ paracakra Adi kA prajA ke Upara upadrava ho rahA ho; durbhikSa-mahAmArI Adi kA upadrava sahita prajA ho; vezyAoM kA saMcAra ho; vyabhicAriyoM kA saMketa sthAna ho; AcaraNabhraSTa bheSadhAriyoM kA sthAna ho; jahA~ rasa karma-rasAyana ke karma hote hoM; mAraNa uccATana vidyA ke sAdhaka hoM; jahA~ hiMsAdi pApakarma ke upadezaka kAma-zAstra-yuddhazAstra kapaTI-dhUtoM ke banAye khoTI kathA ke zAstroM kI prarupaNA karate hoM; jahA~ juA khelanevAle madyapAna karanevAle hoM; vyabhicArI bhAMDa DoMma cAraNa bhAToM se yukta hoM; jahA~ cANDAla, dhIvara, zikArI, kaSAyI Adi duSToM kA saMcAra ho; duSTa tapasviyoM, striyoM kA paricAra ho; napuMsako kA samAgama ho; jahA~ dIna, yAcaka, rogI, vikalAMga, aMdhe, lUle , bahare, pIr3A ke zabda karanevAle jahA~ hoM; jahA~ zikAra karanevAle hiMsaka jIva, kalaha kAma ke dhAraka pazu-manuSya Adi rahate hoM; jahA~ jIvoM ke bila, bAMbI , kaNTaka, tRNa, viSama, pASANa, ThIkare, hAr3a, mAMsa , rudhira, mala, mUtra, paMcendriya jIva ke kalevara, kardama Adi se dUSita sthAna ho; jahA~ durgandha AtI ho; kuttA, billI, syAra, kAgalA, ghUghU ityAdi duSTa jIva hoM; tathA zubha pariNAmoM ko bigAr3anevAle, dhyAna ko naSTa karanevAle sthAna dUra se hI tyAgane yogya haiM, kyoMki khoTe sthAna ke yoga se avazya hI pariNAma bigar3ate haiN| ataH jo zubha dhyAna ke icchuka hoM ve khoTe sthAnoM meM svapna meM bhI nivAsa nahIM kreN| dharmadhyAna ke liye sundara, mana ko priya, zIta, uSNa, AtApa, varSA , atipavana kI bAdhA rahita, DAMsa macchara anya vikalatraya jIvoM kI bAdhA rahita, zuddha bhUmi, zilAtala, kASThaphala ho unake Upara baiThakara, zUnya gRha, purAtana bAga, vana ke jinamaMdira, ghara meM nirAkula ekAMta sthAna bAdhA rahita ho, rAgadveSa ko utpanna nahIM karatA hai, kolAhala rahita ho, nRtya, gIta, vAditrAdi rahita ho, kalaha visaMvAdAdi rahita ho, hiMsA rahita sthAna ho vahA~ para dharmadhyAna ke icchuka hokara nizcala baiThanA caahiye| dharmadhyAna meM sthAna kI zuddhatA, Asana kI dRr3hatA pradhAna kAraNa hai| jisakA Asana do prahara taka bhI dRr3ha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 358] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra nahIM rahatA usakI sevA-kRSi-vANijya Adi hI bigar3a jAyagI, taba dharmadhyAna Asana kI dRr3hatA ke binA kaise banegA? tIna prakAra ke uttama saMhanana ke dhArakoM se hI dhyAna meM dRr3hatA hotI hai| jinakA vajramaya saMhanana hai, mahAna bala-parAkrama ke dhAraka haiM, deva-manuSyoM ke ghora upadrava se-upasarga se calAyamAna nahIM hote haiM, jinakA Asana tathA mana dRr3ha hotA hai ve to jaisA bhI sthAna va baiThane kA Asana ho usa para se hI dhyAna kara lete haiN| jo hIna saMhanana ke dhAraka haiM, unako to sthAna kI zuddhatA va Asana kI zuddhatA avazya dekhakara dharma dhyAna meM pravartana karanA zreSTha hai| jinakA citta saMsAra-zarIra-bhogoM se virakta ho gayA ho, citta meM vikSiptatA nahIM ho, saMzaya rahita AtmajJAnI adhyAtma rasa meM bhIge nizcala hoM unako sthAna kA va Asana kA bhI niyama nahIM hai| jo darzana, jJAna, cAritra sahita haiM, jitendriya haiM, ve aneka avasthAoM se dhyAna kI siddhi prApta kara lete haiN| dharmadhyAnI isa prakAra kA cintavana karatA hai - aho! bar3A anartha hai jo maiM anantaguNoM kA dhAraka hokara ke bhI saMsArarupa vana meM anAdikAla ke karmarupI bairI se pUrNarupa se ThagA gayA huuN| aho! maiMne ajJAna bhAva se karma ke udaya se hue rAga-dveSa-moha ko 3 apanA svarupa jAnakara ghora duHkharupa saMsAra meM paribhramaNa kiyA hai| aba merA kisI karma ke upazama se, parama upakArI jinendra ke paramAgama ke upadeza kI prApti hone se rAgarupa jvara naSTa ho gayA hai, tathA moha nidrA ke dUra hone se svabhAva aura prabhAva kA jJAna prApta huA hai| aba isakAla meM zuddha dhyAnarupa talavAra se karmoM kA nAza kara lU~ to svAdhInatA ko prApta karake phira kabhI duHkhoM kA pAtra nahIM houuNgaa| yadi maiM ajJAnarupa andhakAra ko AtmajJAnarupa sUrya ke prakAza ke dvArA aba bhI dUra nahIM karugA to anya kisa paryAya meM dUra karU~gA ? samasta jagata ko dekhane kA eka advitIya netra merA AtmA hai| use abhI avidyArupa pizAca se prerita viSaya-kaSAya DhAMke hue haiM / ye indriya viSaya aura kaSAya mujhe-ahita ke jJAna se rahita kiye hue haiN| maiM ina ThagoM ke vazIbhUta hokara apanA hita-ahita bhUla gayA hU~ / aho! ye prApta hote samaya to ramaNIka lagate haiM, kintu aMta meM nIrasa lagate haiM- aise pA~coM indriyoM ke viSayoM se parama jyoti svarupa jagata meM mahAna paramAtma svarupa apanA AtmA hI ThagAyA gayA hai| maiM aura paramAtmA donoM hI jJAna rupa netravAle haiN| paramAtma svarupa kI prApti ke liye maiM apane svarupa ko jAnane kI icchA karatA huuN| paramAtmA ke to Atma guNa prakaTa haiM, kintu mere guNa karmoM se Dhaka rahe haiN| mujhameM aura paramAtmA meM guNoM kI apekSA koI bheda nahIM hai, zakti-vyakti kA hI bheda hai| ye karmajanita duHkha haiM ve jaba taka maiM jJAna samudra meM DubA nahIM hU~ tabhI taka mujhe duHkhI kreNge| ___nAraka, tiryaMca, manuSya, deva kI karma ke udayajanita paryAya, merA svarupa nahIM hai| maiM siddha samAna, nirvikAra, svAdhIna, sukhasvarupa hU~; maiM anantajJAna , anantadarzana, anantavIrya, anantasukha svarupa hU~; kyA aba moharupa viSa ke vRkSa ko nahIM ukhADUM ? aba maiM apanI sAmarthya ko jAnakara, apane Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [359 svarupa meM acala hokara, samasta icchA rahita hokara, moharUpa viSa ke vRkSa ko ukhaadduuNgaa| aba mujhe apanA svarupa hI nizcaya karanA hai jisase anAdi se mujhameM phaMsI huI jo moha kI pAzI ( baMdhana ) hai use tor3ane kA upAya karatA hU~ / jo apane svarupa ko hI nahIM jAnatA hai, vaha paramAtmA ke svarupa ko kaise jAnegA ? isaliye jJAniyoM ko prathama apane svarupa kA hI nizcaya (jJAna) karanA yogya hai| jo apane svarupa ko hI nahIM jAnegA usakI apane svarupa meM sthiti kaise hogI ? anAdi se pudgala se milakara eka ho rahe AtmA ko bhinna kaise karU~gA ? deha se AtmA kA bhedavijJAna huye binA AtmA kI prApti kaise hogI ? AtmA kI prApti hue binA ananta jJAnAdi AtmaguNoM kA jJAna na huA hai, na hotA hai, taba Atma kalyANa kI kyA kathana kahanA ? isaliye mokSa ke abhilASiyoM ko samasta pudgala kI paryAyoM (zarIra ) se bhinna eka Atma svarupa kA hI nizcaya karanA zreSTha hai / AtmA tIna prakAra kA hotA hai - bahirAtmA, antarAtmA, prmaatmaa| bahirAtmA kA svarupa : jisakI bAhya zarIrAdi pudgala kI paryAyoM meM Atmabuddhi hai vaha bahirAtmA hai / jisakI cetanA mohanidrA se asta ho gaI hai, paryAya hI ko apanA svarupa jAnatA hai,nirantara indriyoM dvArA hI pravartana karatA hai, apane svarupa kI saccI pahicAna jise nahIM hai, deha ko hI AtmA mAnatA hai, deva paryAya meM apane liye deva, nAraka paryAya meM apane liye nArakI, tiryaMca paryAya meM apane liye tiryaMca, manuSya paryAya meM apane liye manuSya jAnakara paryAya ke vyavahAra meM tanmaya ho rahA hai / paryAya to karmakRta pudgalamaya pratyakSa jJAnarupa AtmA se bhinna hI dikhAI detI hai, to bhI karmajanita paryAya meM apanatva mAnakara paryAya meM tanmaya ho rahA hai| maiM gorA hU~, maiM sAMvalA hU~ ,maiM anya varNa hU~, maiM rAjA hU~, maiM raMka hU~, maiM svAmI hU~, mai sevaka hU~, mai balavAna hU~, mai nirbala hU~, maiM brAhmaNa hU~, mai kSatriya hU~, mai vaizya hU~, mai zUdra hU~, maiM hiMsaka hU~, maiM rakSaka hU~, maiM dhanADhya hU~, maiM dAtAra hU~, maiM tyAgI hU~, maiM gRhastha hU~, maiM muni hU~, maiM tapasvI hU~, maiM dIna hU~, maiM anAtha hU~, mai samartha hU~, mai asamartha hU~, maiM kartA hU~, maiM akartA hU~, maiM rupavAna hU~, mai kurupa hU~, mai paNDita hU~, mai mUrkha hU~, maiM strI hU~, mai puruSa hU~, mai napuMsaka hU~ ityAdi karma ke udayajanita para pudgaloM kI vinAzIka paryAyoM meM jisakI Atmabuddhi hotI hai, vaha bahirAtmA mithyAdRSTi hai| jo yaha zarIra meM Atmabuddhi hai vaha yahI para zarIra ke jo strI, putra, mitra, zatru ityAdi saMbaMdhI haiM unameM rAgadveSa moha klezAdi utpanna karAkara, Arta - raudra pariNAmoM se maraNa karAkara, saMsAra meM anantakAla taka janma-maraNa karAtI hai| pudgala kI paryAya meM jo Atmabuddhi hai vaha pudgalamaya jar3arUpa ekendriyoM meM anantakAla taka bhramaNa karAtI hai| isaliye aba bahirAtmabuddhi ko chor3akara antarAtmA kA avalaMbana lekara paramAtmapanA pAne kA yatna karanA caahiye| antarAtmA kA svarupa : isa jagata meM jo-jo rupa dekhane meM Ate haiM ve sabhI apane AtmA ke svabhAva se bhinna hai, para dravya haiM, jar3a haiM, acetana haiN| maiM jJAna svarupa hU~, indriyoM ke dvArA jAnane Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM nahIM AtA hU~, apane anubhava se sAkSAt pratyakSa hU~, aba kinase vacanAlApa karU~? maiM anya logoM ke dvArA samajhAne ke yogya hU~, anya janoM ko maiM saMbodhana karU~ aisA vikalpa bhI bhrama hai, kyoMki apane, aura para ke AtmA ko jAne binA kisa ko samajhAU~ aura kauna samajhe ? maiM to samasta vikalpa rahita jJAtA hU~ jo apane svarupa ko hI Aparupa jAnatA hai, apane se bhinna anya ko AtmArupa nahIM jAnatA hai, aisA nirvikalpa vijJAnamaya kevala svasaMvedana gocara huuN| antarAtmA vicAra karatA hai - jaise sAMkala meM sarpabuddhi ho jAya taba bhayabhIta hokara ke bhaya se bhAganA, giranA, ityAdi kriyA se bhI bhraSTa ho jAtA hai ( bhAga nahIM pAtA hai), usI prakAra pUrva kAla meM maine zarIrAdi meM Atmabuddhi karake zarIrAdi ke nAza meM apanA nAza jAnakara bahuta viparIta kriyAoM meM pravartana kiyA hai; jaise sAMkala meM sarpa kA bhrama naSTa ho jAne para sAMkala ko sAMkala jAnatA hai taba bhramarupa kriyA kA abhAva ho jAtA hai, usI prakAra merA zarIra meM AtmA kA bhrama (Atmabuddhi) naSTa ho jAne para aba AcaraNa meM bhI bhrama kA abhAva ho gayA hai| jisakA jJAna kiye binA maiM sote haye ke samAna thA, usakA jJAna kara lene para maiM jAgRta hU~, aisA caitanyamaya maiM hU~ / isa jJAna jyotimaya apane svarupa ko dekhane se merA rAga-dveSa naSTa ho gayA hai, ataH aba merA koI bairI nahIM hai, koI priya nahIM hai| bairI -mitra to jJAnI meM rAgadveSa vikAra se dikhAI dete haiN| jo mere jJAyaka Atma svarupa ko nahIM jAnatA hai, vaha merA bairI yA mitra nahIM ho sakatA hai, tathA jisane mere svarupa ko sAkSAt dekha liyA hai vaha bhI merA bairI yA mitra nahIM ho sakatA hai, aba maiM apane svarupa kA jJAtA hU~, mujhe pichalA apanA sabhI AcaraNa svapnavat indrajAla ke samAna dikhAI detA hai| aho! jJAnI puruSoM ke alaukika vRtAnta kA kauna varNana kara sakatA hai ? jahA~ para ajJAnI apane pravartana dvArA karma kA baMdha kara letA hai, vahIM para jJAnI apane pravartana dvArA karmabaMdhana se chUTa jAtA hai| jagata ke padArtha to sabhI jaise haiM vaise hI rahate haiM, dUsarI prakAra ke nahIM ho jAte haiM; parantu ajJAnI apane viparIta saMkalpoM dvArA rAgI-dveSI-mohI hokara ghora baMdha ko jJAnI padArthoM kA satya svarupa jAnakara parama saumya vItarAgI hokara pravartatA huA nirjarA karatA hai| ____ maiM pUrvakAla meM duHkhoM se vyApta saMsAra vana meM cirakAla se duHkhI hI huA hU~, vaha kevala apane aura para ke bhedavijJAna ke binA hI huA huuN| samasta padArtho ko prakAzita karane vAle bhedavijJAna rupa dIpaka ke prajvalita hote hue bhI yaha mUrkhaloka saMsAra rupa kIcar3a meM kyoM DUba rahA hai ? yaha apanA svarupa apane bhItara hI apane dvArA apane liye prakaTa anubhava meM A rahA hai| ise chor3akara yaha anya meM apane ko jAnane kA vyartha kheda karatA hai| ajJAnI ke jo-jo para vastu ke prati rAga hai vaha rAga samasta ApadA kA kAraNa hai, jo Ananda kA sthAna hai ajJAnI usase bhaya karatA hai, ajJAnabhAva kA koI aisA hI prabhAva hai| baMdha kA kAraNa to padArtha ke viSaya meM jJAna meM bhrama hai| bhrama rahita bhAva mokSa kA kAraNa hai| jitanA baMdha hai vaha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [361 para ke saMbadha se hai, tathA para dravya se bheda kA abhyAsa karane se mokSa hai| jo indriyoM ko viSayoM se rokakara kSaNamAtra bhI apane AtmA meM ThaharatA hai vaha parameSThI ke svarupa kA smaraNa karatA hai| jo siddhAtmA hai so maiM hU~, jo maiM hU~ so paramezvara hai| isaliye mere svarupa se anya mujhe upAsanA karane yogya dUsarA nahIM hai, tathA maiM kisI anya ke dvArA upAsanA karane yogya nahIM huuN| jo bhrama rahita hokara deha se bhinna AtmA ko nahIM jAnatA hai, vaha tIvra tapa karatA huA bhI karma ke baMdhana se nahIM chUTatA hai| jo bhedavijJAnarupa amRta se AnaMdita hai vaha bahuta tapa karatA huA bhI zarIra se utpanna kleza se kheda ko prApta nahIM hotA hai| jisakA citta rAgadveSa Adi mala se rahita nirmala hai vahI apane svarupa ko samyakrupa se jAnatA hai, anya kisI hetu se nahIM jAna sakatA hai| apane citta ko vikalpa rahita karanA hI parama tattva hai, tathA aneka vikalpoM se upadravita karanA hI anartha hai| ataH samyak tattva hI siddhi ke liye citta ko vikalpa rahita kro| jo ajJAna se upadravita citta hai vaha apane svarupa se chUTA huA hai, jisake citta meM bheda-vijJAna basA huA hai vaha paramAtmatattva ko sAkSAt dekhatA hai| yadi uttama puruSoM kA mana mohakarma ke vaza se kabhI rAgAdi se tiraskRta ho jAye to unheM apane citta ko Atmatattva ke cintavana meM lagAkara rAgAdi kA tiraskAra kara denA caahiye| ajJAnI AtmA jisa zarIra meM rAgI ho rahA hai, usa zarIra se apanI buddhi ko bala pUrvaka vApisa lauTAkara cidAnandamaya nija svarupa meM yukta kara dene se zarIra se prIti chUTa jAtI hai| apane AtmajJAna ke bhrama se utpanna duHkha , AtmA kA jJAna karane se hI naSTa hotA hai, AtmajJAna hita jIva kA saMsAra paribhramaNa bahuta tapa se bhI chedA nahIM jA sakatA hai| ___bahirAtmA tathA antarAtmA meM antara : bahirAtmA apane liye rupa, Ayu, bala, dhanAdi saMpadA cAhatA hai; antarAtmA Ayu, bala, dhanAdi se apane ko chur3AnA cAhatA hai| __ ajJAnI dhana, zarIrAdi pudgala meM Atmabuddhi karake apane ko bAMdhatA hai, antarAtmA apane svarupa meM Atmabuddhi karake baMdhana se chUTa jAtA hai| __ ajJAnI tIna liMga-strI, puruSa, napuMsaka rupa zarIra ko AtmA jAnatA hai; samyagjJAnI apane ko tIna liMga ke saMga se rahita jAnatA hai| ___bahuta kAla taka abhyAsa karane para tathA acchI taraha se nirNaya karane para bhI bhedavijJAna anAdikAla ke vibhrama se zIghra hI chUTa jAtA hai; yaha rupa jo mujhe dikhAI detA hai vaha acetana hai, kintu jo cetana hai vaha mujhe dikhAI nahIM detA hai| ataH acetana padArthoM meM rAga bhAva karanA vyartha hai| mujhe to svAnubhava pratyakSa AtmA hI kA Azraya karanA hai| ajJAnI bAhya padArthoM meM hI tyAga grahaNa karatA hai, jJAnI aMtaraMga ke rAgAdi parabhAvoM ko tyAgakara AtmabhAva ko grahaNa karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 1 jJAnI vacana se tathA kAya se bhinna karake, AtmA kA abhyAsa mana ke dvArA karatA anya viSaya-bhogoM ke kArya koI vacana se karatA hai, koI kArya kAya se karatA hai, kintu sAMsArika kAryoM meM mana nahIM lagAtA hai / ajJAnI kA to vizvAsa kA aura Ananda kA sthAna yaha jagata hai, jJAnI ko isa jagata meM kahA~ vizvAsa, kahA~ Ananda hai ? use to apane svabhAva meM hI Ananda tathA vizvAsa hai| jJAnI AtmajJAna ke sivAya anya kArya ko apane hRdaya meM sthAna nahIM detA hai / laukika kAryo ke vaza hokara jo kucha karatA hai so anAdararupa huA vacana se tathA kAya se karatA hai, mana nahIM lagAtA hai| yaha indriya viSayoM kA jo rUpa hai, vaha mere rUpa se vilakSaNa ( bhinna jAti kA ) hai| merA rupa to AnaMda se paripUrNa jJAna jyotimaya hai| jJAnI ko to jisase bhrAnti dUra hokara apane Atmarupa meM apanI sthiti ho jAya vahI jAnane yogya hai, vahI kahane yogya hai, vahI sunane yogya hai, vahI cintavana karane yogya hai| ina indriyoM ke viSayoM meM isa AtmA kA hita kisI prakAra se bhI nahIM hai, phira bhI bahirAtmA ajJAnI ina viSayoM meM hI prIti karatA hai / jo kahe huye Atmatattva ko nahIM kahe ke samAna aMgIkAra karatA hai, usa ajJAnI ke prati kahane kA udyama vyartha hai| ajJAnI ko AtmA kA prakAza (jJAna) nahIM haiM isaliye para dravyoM meM hI saMtuSTa ho rahA hai, jJAnI bAhara kI vastuoM meM bhramarahita hokara apane svarupa meM hI saMtuSTa hai| jaba taka mana-vacana-kAya ko apanA svarupa mAnatA hai taba taka saMsAra paribhramaNa hI hai| dehAdi se bhedavijJAna hone para saMsAra kA abhAva hai / vastra jIrNa ho yA dRr3ha ho, lAla ho yA zveta ho, zarIra jIrNa- lAlAdi rupa nahIM ho jAtA hai; usI prakAra zarIra jIrNAdi hone para AtmA jIrNAdi rupa nahIM ho jAtA hai| ajJAnI pratyakSa isa zarIra ko bichur3ate-milate paramANuoM kI samUharUpa racanA dekhatA hai to bhI isI ko AtmA jAnatA hai, anAdi kA aisA hI bhrama hai| ye dRr3ha-sthUla, sthiraasthira, laghu-dIrgha, zIrNa-jIrNa, halakA - bhArI, rukhA - cikanA, kar3A-narama, ThaMDA-garma Adi pudgala ke dharma (guNa) haiN| ina pudgala ke dharmo se AtmA kA koI saMbaMdha nahIM hai, AtmA to kevala jJAna svarupa hai / yahA~ saMsAra meM manuSyoM kA saMsarga hotA hai to vacanoM kI pravRti hotI hai, vacana pravRtti hotI hai to mana calAyamAna hotA hai, mana calAyamAna hotA hai to bhrama hotA hai- ye kramazaH uttarottara kAraNa hai, ataH jJAnIjana logoM kA saMsarga hI chor3a dete I ajJAnI bahirAtmA apanA nivAsa nagara meM, grAma meM, parvata meM, vanAdi meM jAnatA hai; kintu jJAnI antarAtmA to apanA nivAsa apane antara meM hI bhrama rahita mAnatA hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [363 zarIra ko AtmA jAnanA vaha deha dhAraNa karane kI paripATI kA kAraNa hai, tathA apane svarupa ko AtmA jAnanA vaha anya zarIra dhAraNa karane se chUTane kA kAraNa hai| yaha AtmA svayaM hI apanA mokSa karatA hai, tathA svayaM hI viparIta calakara apanA saMsAra bar3hAtA hai| ataH apanA guru bhI Apa svayaM hI hai tathA bairI bhI Apa svayaM hI hai, anya to bAhya nimitta mAtra haiN| antarAtmA AtmA ko zarIra se bhinna jAnatA hai, zarIra ko AtmA se bhinna jAnatA hai, AtmA se samasta para dravyoM ko bhinna jAnatA hai| isa zarIra ko malina vastra ke samAna ni:zaMka tyAga detA hai| zarIra se bhinna AtmA ko jAnatA hai, zravaNa karatA hai, mukha se bolatA hai to bhI jaba taka bheda-vijJAna ke abhyAsa se AtmA meM lIna nahIM hotA hai, taba taka vaha zarIra kI mamatA se nahIM chUTatA hai| apane AtmA ko zarIra se bhinna isa prakAra bhAvo jisase punaH zarIra kA sAtha svapna meM bhI nahIM ho, svapna meM bhI deha se bhinna hI AtmA kA anubhava ho| manuSyoM meM jo vrata kA tathA avrata kA vyavahAra hai vaha zubha-azubha baMdha kA kAraNa hai| jo mokSa hai vaha baMdha ke abhAvarupa hai| isaliye jo vratAdi kriyAyeM haiM ve bhI pUrva avasthA meM haiN| prathama asaMyamabhAva ko chor3akara saMyamabhAva grahaNa karanA; jaba zuddhAtmabhAva parama vItarAgarupa meM avasthita ho jAyegA taba saMyamabhAva bhI kahA~ rahegA ? ye jAti tathA muni-zrAvaka ke liMga (bheSa)- ye donoM zarIra ke Azraya se vartate haiM, tathA zarIrAtmaka hI saMsAra hai, ata: jJAnI jIva jAti aura liMga meM bhI apanApana tyAga dete haiN| jisakI deha meM AtmA meM Atmabuddhi hai vaha puruSa jAgatA huA aura par3hatA huA bhI saMsAra se tA hai| jisakA apane AtmA meM apanApana kA nizcaya hai vaha zayana karatA huA aura asAvadhAna rahatA huA bhI saMsAra se chUTa jAtA hai| jJAnI apane siddha samAna zuddha svarupa kI ArAdhanA karake siddhapane ko prApta ho jAte haiN| jaise vAtI dIpaka se yukta hokara svayaM dIpaka ho jAtI hai vaise hI yaha AtmA bhI apane AtmA kI ArAdhanA karake paramAtmA ho jAtA hai| jaise vRkSa Apa hI ghisakara agni ho jAtA hai, vaise hI AtmA bhI paramAtmabhAva se jur3akara svayaM siddha bana jAtA hai| jaise kisI ne svapna meM apanA nAza dekhA, to jAgane para usakA nAza to nahIM huA, usI prakAra jAgate hue bhI jo bhrama se apanA nAza mAnatA hai usakA vAstava meM to nAza nahIM hotA hai, kintu jo paryAya utpanna huI hai, vaha naSTa huye binA nahIM rahatI hai| Atma svarupa kA anubhava kiye binA, zarIra ko hI AtmArupa anubhava karanevAlA aneka zAstra par3hatA huA bhI saMsAra se nahIM chUTegA; kintu apane svarupa meM apanA anubhava karanevAlA zAstra abhyAsa rahita bhI saMsAra se chUTa jaaygaa| he jJAnI! yaha jo sukha avasthA meM huA jJAna hai, vaha duHkha avasthA Ane para chUTa jAyegA isaliye duHkha avasthA meM, roga pariSahAdi avasthA meM bhI AtmajJAna kA dRr3ha abhyAsa kro| isa prakAra Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 364] citavana ke prabhAva se bAhya zarIrAdi meM Atmabuddhi rupa jo bahirAtmabuddhi hai use chor3akara apane aMtara ke Atmarupa meM Aparupa aMtarAtmA hokara paramAtmArupa hone kA yatna kro| paramAtmA kA svarupa : paramAtmA ke do bheda haiM- sakala paramAtmA aura nikala prmaatmaa| jo ghAtiyA karmoM kA nAza karake anantajJAna, anantadarzana, anantavIrya, anantasukharupa svAdhIna, aThAraha doSoM se rahita, indra, narendra, dharaNendra dvArA vaMdanIya, aneka atizayoM sahita, sabhI jIvoM ke hitakAraka, divyadhvani sahita, devAdhideva , parama audArika deha meM virAjamAna arahaMtadeva haiM, ve sakala paramAtmA haiN| kala arthAt zarIra jo deha sahita Ayu ke aMta taka paramopadeza denevAle arahaMtadeva haiM, ve sakala paramAtmA haiN| jo AThakarma rahita hokara siddha parameSThI ho gaye haiM, unakA kala arthAt zarIra naSTa ho gayA hai isaliye siddha bhagavAna nikala paramAtmA haiN| yaha paramAtmapada isa manuSya paryAya meM kisI ratnatraya kI ArAdhanA karanevAle ko hI prApta hotA hai| isakA bIja bahirAtmapanA chor3akara aMtarAtmapane meM lIna honA hai| bahirAtmA ke mithyAtva guNasthAna hI hotA hai| caturtha guNasthAna se lekara bArahaveM guNasthAna taka aMtarAtmA haiM / deha sahita terahaveM- caudahaveM guNasthAna meM jo haiM unheM paramAtmA jAnanA; deha rahita guNasthAna rahita jo siddha bhagavAna haiM ve bhI paramAtmA haiN| guNasthAna to moha aura yoga kI apekSA se hotA hai| bhagavAna siddhoM ke mohakarma bhI nahIM hai tathA mana-vacana-kAya ke yogoM kA bhI abhAva ho gayA hai, ataH guNasthAna saMjJA rahita haiN| dharmadhyAna kA aura bhI varNana karate haiM : yaha dharmadhyAna samyagdRSTi ke hI hotA hai, mithyAdRSTi ke nahIM hotA hai, aisA niyama hai| caturtha guNasthAna se prAraMbha karake saptama guNasthAna taka dharmadhyAna hotA hai| paramAgama meM dharmadhyAna cAra prakAra kA kahA hai- AjJA vicaya , apAya vicaya, vipAka vicaya, saMsthAna vicy| AjJA vicaya dharmadhyAna (1) AjJA vicaya dharmadhyAna kA saMkSepa meM svarupa kahate hai / bhagavAna sarvajJa vItarAga ke kahe Agama kI pramANatA se padArtho kA nizcaya karanA vaha AjJA dharmadhyAna hai| jahA~ upadeza dAtA kA abhAva ho, karma ke udaya se apanI buddhi maMda ho, padArthoM se sUkSmapanA ho, hetu dRSTAMta kA abhAva ho vahA~ sarvajJa dvArA kahe Agama ko pramANa mAnakara isa prakAra vicAra karanA cAhiye - yaha hI tattva hai, isa prakAra hI yaha tattva hai, aura nahIM, anya prakAra nahIM, sarvajJa vItarAga jina anyathA kahanevAle nahIM hai| aise gahana padArthoM ke zraddhAna meM artha kA nizcaya karanA vaha AjJA vicaya hai| samyagdarzana se pariNAmoM kI vizuddhatA kA dhAraka, apane aura paramata ke padArthoM ke nirNaya ko jAnanevAle aisA samyagjJAnI sarvajJa dvArA kathita sUkSma padArthoM ko jAnakara, pA~ca astikAya Adi padArthoM kA nizcaya karake anya bhavya jIvoM ko sikhalAtA hai; kathana ke vyAkhyAna ke mArga meM zrutajJAna kI sAmarthya se jaise apane siddhAntoM meM virodha nahIM Ave usa prakAra, tathA anya ekAntiyoM dvArA kahe mithyA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [365 pramANa, hetu, naya kA khaNDana karane meM samartha aise anekAnta ko grahaNa karane meM samartha hokara , zrotAoM kA padArthoM kA svarupa grahaNa karAne meM hokara, zruta kA vyAkhyAna karatA hai| unake na ke liye tarka. naya, pramANa ko yakta karane meM tatpara. isa prakAra cintavana karane meM ekAgratA, vaha sarvajJa kI AjJA ko batalAne ke prayojana se AjJA vicaya dharmadhyAna haiN| jina siddhAnta meM prasiddha sarvajJa kI AjJA ke anusAra vastu svarupa kA cintavana karanA vaha AjJA vicaya hai| jagata meM jo bhI vastu hai vaha ananta guNa-ananta paryAya svarupa hai isaliye utpAda-vyaya-dhauvya svarupa haiM; trikAlavartI hai isaliye nitya hai| aisI vastu kA kahanevAlA koI Agama kA sUkSma vacana apanI sthUla buddhi se samajha meM nahIM AtA ho tathA jo hetu se bAdhA ko bhI prApta nahIM hotA ho vahA~ 'sarvajJa kI AjJA aisI hai', 'sarvajJa vItarAga jina anyathA nahI kahate' isa prakAra pramANarupa cintavana vaha AjJA vicaya dharmadhyAna hai| jinendra ke paramAgama kA paThana, zravaNa, cintavana, anubhavana vaha samasta AjJA vicaya hai| jo zruta sarvajJa vItarAga dvArA kahA huA hai, jisako sunane se rAgI, dveSI, zastradhArI devoM kI upAsanA se parAGmukhatA ho jAye, parigrahadhArI viSaya-kaSAyoM ke dhArI aneka bheSadhAriyoM meM gurubuddhi-pUjyapane kI buddhi nahIM utpanna nahI ho, hiMsA kI pravRtti kabhI dharma rupa nahIM dikhAI de, jisake zravaNa, paThana, cintavana se viSaya, kaSAya, deha, parigraha Adi se parAGmukhatA utpanna ho jAye, dayAdharma kI vRddhi ho jAye usa Agama ke zabda va artha kA cintavana karanA vaha AjJA vicaya dharmadhyAna hai, _ kaisA hai Agama ? zrI sarvajJa vItarAga kA upadezita hai, ratnatraya svarupa ko puSTa karanevAlA hai, anAdi nidhana hai, samasta jIvoM ko parama zaraNa hai, ananta dharma ke dhAraka padArthoM kA prakAza karanevAlA haiM, pramANa-naya-nikSepoM dvArA padArthoM kA spaSTa udyoga karanevAlA hai, syAdvAda rupa isakA bIja hai| isa kI zaraNa nahIM pAkara ke hI jIva ne anAdikAla se caturgati meM paribhramaNa kiyA hai| sapta tattva, nava padArtha, SaT dravya, pA~ca astikAya kA svarupa prakAzana karanevAlA hai, dravya-guNa-paryAyoM kA svarupa dikhalAne vAlA hai; guNasthAna mArgaNAsthAna yoni kulakoDi dvArA jIva kA prarUpaNa karanevAlA hai; samasta loka aloka kA prakAzaka hai; aneka zabdoM kI racanArUpa , aMga, pUrva, prakIrNaka Adi ratnoM se bharA huA gambhIra ratnAkara ke samAna Agama hai| ekAnta vidyA ke mada se unmatta mithyAdRSTiyoM kA mada naSTa karanevAlA hai, mithyAtvarUpa aMdhakAra ko dUra karane ko sUrya hai, rAgarupa sarpa kA viSa utArane ke liye gArur3I vidyA hai, samasta aMtaraMga pApamala dhone ke liye pavitra tIrtha hai, samasta vastuoM kI parIkSA karane meM samartha hai, yogIzvaroM kA tIsarA netra hai, saMtAparupa jvara kA ghAtaka hai, indra-ahamindragaNadhara munIndroM dvArA sevita, jJAnI ko parama akSaya nidhAna, AzA-vAMchA-bhaya kA nAza karanevAlA Agama hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 366] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra AtmIka sukharupa amRta ko prakaTa karane ke liye caMdramA kA udaya hai, akSaya avinAzI jIvoM kA nija dhana hai| mukti kI ora prayANa karanevAle jIvoM kA pradhAna mitra hai, gamana kA Dhola hai, vinaya-nyAya-iMdriyadamana-zIla-saMyama-santoSAdi guNoM ko utpanna karanevAlA hai| aise paramAgama kA cintavana dhyAna anubhava vaha AjJA vicaya dharmadhyAna hai| isa prakAra AjJA vicaya dharmadhyAna kA varNana kiyaa|1| apAya vicaya dharmadhyAna (2) : apAya vicaya dharmadhyAna kA svarupa isa prakAra jaannaa| mithyAtva ke saMyoga se sanmArga kA apAya ( nAza) kA jJAna karanA, sanmArga arthAt mokSamArga kA abhAva karane vAlA mithyAtva hI hai, aisA cintavana karanA vaha apAya vicaya hai| mithyAdarzana se jinake jJAna netra DhaMka rahe haiM, unake AcAra-vinayAdi sabhI kArya saMsAra ke bar3hAne ke liye haiM kyoMki mithyAdRSTi ke aMdhe ke samAna viparIta jJAna kI bahulatA hai| jaise koI janma kA aMdhA balavAna puruSa bhI bhale mArga se dUra chUTA huA, binA satya mArga kA upadeza dene vAle dvArA calAye, nIce-U~ce parvata para, viSama pASANa, kaThora DhU~Tha, jhAr3a, khAI, nAle, kA~ToM se bharI, viSama jamIna para par3A huA, halana-calana kriyA karatA huA bhI upadeza dAtA ke binA mArga meM gamana karane meM samartha nahIM hotA hai; usI prakAra sarvajJa ke kahe mArga se parAGmukha jIva mokSa kA icchuka hone para bhI sanmArga ke jJAna binA saMsAra meM bahuta dUra hI paribhramaNa karatA hai| isa prakAza sanmArga kA prakAza kA abhAva huA hai, aisA cintavana karanA apAya vicaya dharmadhyAna hai| kumArga ke pravartana kA abhAva va nAza kA cintavana karanA bhI apAya vicaya hai| aho! viparIta jJAna-zraddhAna ke dhAraka mithyAdRSTi kuvAdiyoM ke dvArA upadezita kumArga se ye prANI kaise baceM ? ye prANI kudeva, kudharma, kuguruoM ke sevana se kaise dUra hoM ? aisA vicAra karanA vaha apAya vicaya hai| pApa ke kAraNoM meM kAyA meM pravartana kA abhAva , vacana ke pravartana kA abhAva, mana meM pApa kI bhAvanA kA abhAva kA cintavana karanA vaha apAya vicaya dharmadhyAna hai| jisameM upAya sahita karmoM ke nAza kA cintavana kiyA jAtA hai use jJAnIjana apAya vicaya kahate haiN| zrI sarvajJa bhagavAna dvArA kahA jo ratnatraya rupa mokSamArga hai use nahIM prApta karake, prANI saMsArarupa vana meM cirakAla se naSTa ho rahe haiM, jinezvara kA upadezarupa jahAja prApta nahIM karake becAre prANI saMsAra samudra meM nirantara DAvaka-DUbA hokara duHkhoM ko bhoga rahe haiN| mahAna kaSTarupa agni se jalate hue saMsArarupa vana meM bhramaNa karate huye bhI maiMne samyagjJAnarupa samudra kA taTa prApta kara liyA hai| yadi aba samyagjJAna ke zikhara ko prApta hokara usase dUra hoU~gA to saMsArarupa aMdhakUpa meM girane se mujhe kauna roka sakegA ? anAdi ke bhrama se utpanna hue mithyAtva, avirati, kaSAyAdi karmabandha ke kAraNa mere durnivAra haiN| yadyapi maiM to zuddha hU~, darzana- jJAnamaya nirmala netra kA dhAraka siddha svarupa hU~, to bhI una karmoM ke dvArA khaMDita kiyA gayA maiM cirakAla se saMsArarupa kIcar3a meM khedakhinna hI hotA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [367 AyA huuN| eka tarapha to aneka prakAra ke karmoM kI senA hai, aura eka tarapha maiM akelA AtmA huuN| aise bairiyoM ke saMkaTa meM mujhe sAvadhAna hokara pramAda rahita rahanA hI ucita hai| yadi aba pramAdI hokara rahU~gA to karma mere jJAnadarzana svarupa kA ghAta karake ekendriyAdirupa paryAya meM jar3a acetana jaisA kara degaa| prabala dhyAnarupa agni dvArA maiM apane AtmA ko, karmamala naSTa karake pASANa meM se svarNa ke samAna zuddha kaba karU~gA? mujhe prApta karane yogya samyagdarzana-jJAna-cAritra rupa merA svabhAva hI hai, anya saba parabhAva to para hI haiM, ve svayaM hI mujha se bhinna haiN| merA svarupa kyA hai ? mujhe kisa kAraNa se karmoM kA Astrava hotA hai ? karma kaise baMdhate hai ? karma kaise nirjareMge ? mukti kyA hai ? mukti kA svarupa kyA hai ? mukti kA bAdhA rahita nirAkulatA lakSaNa aisA svabhAva se utpanna sukha mujhe kisa upAya se prApta hogA? apane svarupa kA jJAna hone para sakala tInaloka kA jJAna ho jAtA hai / karmamala dUra ho jAne para merA sarvajJa- sarvadarzI svabhAva mujhameM se hI prakaTa hogaa| jitane samaya taka merA bAhya padArtho ke sAtha saMbaMdha hai utane samaya taka merI sthiratA apane svabhAva meM svapna meM bhI honA durghaTa (kaThina ) hai| isaliye mujhe bhedavijJAna se bAhya padArtho se bhinna hone kA hI upAya karanA caahiye| isa prakAra apAya vicaya nAma ke dharmadhyAna ke dUsare bheda kA varNana kiyA / 2 / / vipAka vicaya dharmadhyAna (3) : aba vipAka vicaya dharmadhyAna ke svarupa kA varNana karate haiN| jJAnAvaraNAdi karmoM ke udaya ko apane AtmA se bhinna cintavana karanA vaha vipAka vicaya hai| anAdikAla se narakAdi gatiyoM meM utpanna hokara nArakI, tiryaMca, deva, manuSyAdi paryAya dhAraNa karanA, iMdriyoM kA pAnA, zarIrAdi dhAraNa karanA, rupa rasa gaMdha sparza Adi pAnA, saMhanana, bala, parAkrama, rAjyasaMpadA, vaibhava, parivAra Adi sabhI karma ke udaya janita haiM , mere svarupa se bhinna haiN| merA svarupa jJAtA dRSTA, avinAzI, akhaNDa hai, karma kI udayajanita pariNati se bhinna hai| jitane saMyoga haiM ve saba karmajanita haiN| ataH karma ke udayajanita pariNati se apane ko bhinna avalokana karake karma ke udayajanita rAga-dveSa , jIvana-maraNa Adi se bhI apane ko bhinna hI avalokana karanA, vaha vipAka vicaya dharmadhyAna hai| pUrva kAla meM bAMdhe hue karma dravya, kSetra, kAla, bhAva kA saMyoga pAkara aneka prakAra kA rasa dete haiN| karma kI mUla prakRti ATha haiM, ATha ke hI eka sau ar3atAlIsa bheda hai, tathA eka-eka ke asaMkhyAta lokamAtra bheda haiN| ve samasta ekendriyAdi jIvoM ke bhinna-bhinna udaya dekhane se jJAta ho jAte haiN| sAmAnya se jIva jJAna svabhAvI hai, svapara ko jAnanevAlA hai, asaMkhyAta pradezI hai, karmajanita deha pramANa hai, sukha-duHkha kA bhoktA hai; tathApi jIva ne apane bhinna-bhinna pariNAmoM dvArA aneka prakAra ke karmoM kA baMdha kiyA hai, una karmoM kA rasa bhI udayakAla meM bhinna-bhinna dikhAI detA hai| samasta jIvoM ke prakRtirupa lAbha-alAbha, sukha-duHkha , rAgadveSa , puNya-pApa, saMyoga-viyoga, Ayu, kAya , Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 368] buddhi, bala, parAkrama, icchA ityAdi eka-eka jIva ke karma ke udaya ke anusAra bhinna-bhinna dikhAI dete haiM, kisI ke anya kisI se nahIM milate hai| isaliye aneka jIvoM ke aneka prakAra ke udaya kI jAti dekhakara rAga-dveSa ke vaza nahIM hoo| jaise vana meM bihAra karatA huA puruSa vana meM lAkhoM-karor3oM vRkSa, latA, choTe, baDe, aneka prakAra ke dekhatA hai, kisa-kisa meM rAgadveSa kare ? koI vRkSa U~cA hai, koI nIcA hai, koI bahuta chAyAdAra hai, koI thor3A chAyAdAra hai, koI phUla-phala sahita hai, koI niSphala hai, koI kaDuvA hai, koI mIThA hai, koI ciraparA hai, koI jahara se bharA hai, koI amRta se bharA hai, koI kA~ToM sahita hai, koI kA~ToM rahita hai, koI vakra hai, koI sarala hai, koI jIrNa hai, koI navIna hai, koI sugandhavAlA hai, koI durgandhavAlA hai ityAdi samasta racanA pUrva karma ke saMskAra se ekendriya jIvoM ke bhI dikhAI detI hai| koI ko kATate haiM, phAr3ate haiM, katarate haiM, chIlate haiM, rAMdhate haiM, chauMkate haiM, jalAte haiM, cabAte haiM, ragar3ate haiM, ghasITate haiM, cIthate haiM, galAte haiM, sukhAte haiM, pIsate haiM, bAMdhate haiM, mor3ate haiM, ityAdi ekendriya vanaspati meM bhI karma ke udaya kI aneka jAtiyA~ dekhakara apane vA anya ke puNya-pApa ke udaya kI aneka taraMgeM dekhakara sAmyabhAva dhAraNa karo, harSa viSAda nahIM kro| karma ke udaya kI lahara samaya-samaya meM bhinna-bhinna hai| bhagavAna sarvajJa vItarAga ne jisa kSetra meM, jisa kAla meM, jisa prakAra honA dekhA hai, vahI pramANa hai, usI prakAra hogaa| karma ke udaya ko apane svabhAva se bhinna jaano| aneka jIva-pudgaloM kI racanA tathA saMyoga-viyoga Adi dekhakara rAga-dveSa rahita hokara parama sAmyabhAva ko dhAraNa karo, jisase pUrva ke bAMdhe hue karma kI nirjarA ho jAye tathA navIna bandha nahIM ho| isa prakAra tapa ke prakaraNa meM vipAka vicaya nAma ke dharmadhyAna kA varNana kiyA / 3 / / __Izvara kartRtva niSedha saMsthAnavicaya dharmadhyAna (4) : aba saMsthAnavicaya nAma ke cauthe dharmadhyAna ke svarupa kA varNana karate haiN| yaha jo sabhI tarapha anantAnanta AkAza hai vaha svayaM apane AdhAra se hai| usake bilakula bIca meM jIva, pudgala, dharma, adharma, kAla jitane AkAza ke kSetra meM hai vaha loka hai| vaha loka kisI kA banAyA huA nahIM hai, anAdi nidhana hai| ___ yahA~ koI anya vAdI kahatA hai - isa jagata kA karttA koI Izvara hai, kyoMki kartA ke kiye binA koI bhI sapa vastu nahIM hotI hai ? usase pUchate haiM- 1 yadi kiye binA koI bhI sapa vastu nahIM hotI hai, to Izvara ko kisane kiyA hai ? Izvara bhI sat vastu hai, Izvara ko karanevAle ke nAma ko batAnA caahiye| yadi kahoge - isa Izvara kA kartA bhI koI dUsarA hai| to usa dUsare ko kisane kiyA hai ? yadi usa dUsare kA karttA kisI anya ko kahoge - to usa anya ko kisane kiyA hai ? isI prakAra secate rahane meM anavasthA nAma kA doSa aavegaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [369 phira aura pUchate haiM - 2. yadi pahale sRSTi kI racanA nahIM thI, to sRSTi ke bAhara Izvara kahA~ thA ? tathA kisa sthAna meM baiThakara Izvara ne jagata ko banAyA hai ? Izvara Apa jagata binA nirAdhAra bahata kAla se vidyamAna thA, to Apa kahA~ rahatA thA? isa jagata ko banA kara kahA~ para sthApita kiyA ? isa jagata ko kisI ke AdhAra se kahoge, to vaha kisake AdhAra se hai ? yadi kahoge - usakA anya AdhAra hai| usakA anya AdhAra kahoge-to usa anya AdhAra kA kauna AdhAra hai ? isa prakAra bhI anavasthA doSa A jaavegaa| yadi yaha kahoge - nirAdhAra meM anAdi nidhana meM tarka nahIM calatA hai| to sRSTi kA karttA kahanA bhI nahIM bana sakatA hai, kyoMki sRSTi bhI nirAdhAra, anAdi nidhana hai| jainI to samasta padArthoM ko hI anAdi nidhana kahate haiN| jinake mata meM sRSTi kA karttA mAnate haiM unako hI doSa aavegaa| aura pUchate haiM - 3. jagata to aneka rupa hai, use ekarupa Izvara karane meM-banAne meM kaise samartha ho gayA ? Izvara to zarIra rahita amUrtika hai, amUrtika dvArA zarIrAdi mUrtika padArtha kaise utpanna kiye jA sakate haiM, amUrtika dvArA mUrtika kaise banAye jA sakate haiM ? upakaraNa evaM sAmagrI binA loka ko kisa sAdhana se banAyA hai ? kyoMki upAdAna kAraNa ke binA kisI bhI vastu kI racanA banatI nahIM dikhAI par3atI hai| jaise miTTI ke binA samartha kumbhakAra bhI ghaTa kI racanA karane meM samartha nahIM hotA haiN| yadi yaha kahoge - Izvara ne pahale sAmagrI banAI, phira bAda meM jagata ko banAyA hai| to phira hama pUchate haiM - 4. usa sAmagrI ko kisane banAyA ? isa prakAra bhI anavasthA doSa A jaavegaa| yadi yaha kahoge - jagata ke banAne yogya sAmagrI to svabhAva se hI binA banAye hI siddha ( maujUda rahatI) hai| to loka ko bhI siddha mAnane kA prasaMga A jaavegaa| jaise loka ke kartA ko svataH siddha mAnanA usI taraha loka ko bhI svataHsiddha mAnane kA prasaMga aavegaa| yadi yaha kahoge - Izvara samartha hai| usane binA sAmagrI ke hI icchA mAtra se loka ko banA diyA hai| to aisA 'icchAmAtra' yukti se rahita tumhArA kathana kisake zraddhAna karane yogya hogA ? icchAmAtra se karane kI aura bhI aneka kalpanAeM karo to tumheM kauna rokatA hai ? jahA~ 'icchAmAtra' kahA, vahA~ vicAra (viveka, tarka, nyAya ) kisakA, kahA~ rahA ? hama pUchate haiM - 5. Izvara kRtArtha hai yA akRtArtha hai ? kRtakRtya hai yA akRtakRtya hai ? yadi kRtArtha hai-jise karane ko kucha bhI bAkI kArya nahIM rahA to jagata ke racane kI icchA usa Izvara ke kaise utpanna huI ? yadi akRtArtha kahoge - to jo akRtArtha hogA vaha samasta jagata ko racane ke liye kumbhakAra ke samAna samartha nahIM hogaa| akRtArtha kumbhakAra bhI eka ghar3e ko banAkara apane ko kRtArtha mAnatA hai, samasta jagata kI racanA karanA to akRtArtha se banegI nhiiN| usI prakAra agara Izvara ko akRtArtha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 370] mAnate ho to vaha eka-eka vastu ko banAkara khedita klezita hotA huA ananta padArthoM ko kaise banAkara pUrNa karegA ? isaliye isa prakAra se bhI jagata kA karttApanA Izvara ko sambhava nahIM hai| __Izvara ko amUrtika, niSkriya, sarvavyApI, nirvikAra kahate haiM - 6. to aise Izvara ne jagata ko kaise aura kyoM banAyA hai ? amUrtika se to mUrtika vyApI samasta jagata meM utpanna hote nahIM haiN| jo niSkriya arthAt ( kriyA karane meM asamartha) kriyA rahita ho usase racane kI kriyA kaise bana sakatI hai ? jo vyApaka hokara samasta jagata meM vyApa rahA ho usase loka kI racanA kaise bana sakatI hai? vaha to anAdi se hI samasta loka meM vyApta ho rahA hai| Izvara ko vikriyA rahita nirvikAra kahate hai, usakA racanA karane ke liye vikArI ho jAnA saMbhava nahIM hai| Izvara ne sRSTi banAI hai, so kyA phala cAhane ke liye banAI hai ? 7. Izvara to kRtArtha hai, kRtakRtya hai| use dharma, artha, kAma, mokSa, ina cAroM puruSArthoM meM kucha karanA bAkI nahIM rahA hai, taba sRSTi kI racanA karake kyA phala cAhatA hai ? prayojana binA to mUrkha bhI koI kArya nahI karatA hai| ___ yadi yaha kahoge - Izvara ko sRSTi racane meM usakA koI prayojana nahIM thA, binA prayojana hI banAI hai| to yaha anartharupa kArya karane kA prasaMga AyA / yadi kahoge - Izvara kI yaha krIr3A hai| to vaha moha kA bar3A saMtAna-krama aayaa| krir3A to ajJAnI mohI bAlaka karatA hai, yA jo pahale duHkhI ho vaha krIr3A karake dina vyatIta karatA hai, apanA duHkha bhulAne ke liye krIr3A karatA hai| yadi Izvara ne jagata ko banAyA hai to samasta padArthoM ko ujjvala , sukhakArI, manohara, rupavAna hI kyoM nahIM banAyA ? 8. jagata meM kitane hI daridrI, kitane hI rogI, kitane hI kurupa, kitane hI kubuddhi, kitane hI nIca jAti ke -aise kyoM banAye haiM ? viSa , kAMTe, mala, mUtra, durgandha Adi kyoM banAye haiM ? duSTa, mleccha, bhIla, sarpa, cANDAlAdi kyoM banAye haiM ? jagata meM bhI dekhate haiM - jo bahuta buddhimAna, catura hotA hai vaha apane kArya bahuta sundara hI banAnA cAhatA hai, apane kiye huai kArya ko koI bhI bigAr3anA nahIM cAhatA hai| hama pUchate haiM - 9. Izvara ne buddhimAna, samarthana aura svAdhIna hokara glAnirupa, bhayAnaka, duHkhadAyaka , viDrapa (bhaddI ) racanA kyoM kI ? yadi yaha kahoge - jIva ne jaise karmoM kA upArjana kiyA usI prakAra unake zarIrAdi samasta sAmagrI banA dI / to usake IzvarapanA kahA~ rahA ? 10. jaise julAhe ko (kolI) mahIna sUta diyA to usane mahIna vastra buna diyA, moTA sUta diyA to moTA vastra buna diyA, Izvara ke IzvarapanA nahIM rhaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [371 aura bhI pUchate haiM - 11. saMsAra meM prANI bhale va khoTe karma karate haiM, to ve Izvara ke abhiprAya se Izvara ke karAye karate haiM, yA Izvara ke abhiprAya binA apanI jabaradastI se karate haiM ? yadi kahoge - Izvara kI icchA se karate haiM ? to vaha Izvara hokara ke apanI prajA se khoTe kRtya kyoM karAtA hai ? apanI saMtAna ko durAcArI to koI nahIM banAnA cAhatA hai| yadi kahoge - Izvara kI icchA ke binA hI karate haiM ? to Izvara ke IzvarapanA va kartApanA kahA~ rahA? jagata ke prANI svayaM hI apane karmAdi kAryo ke kartA hue| yadi yaha kahoge - kArya to hotA hai so jaisA karma kiyA vaisA hI hotA hai, parantu Izvara ke nimitta se hotA hai| to aisI svayaMsiddha vastu (jagata) ko binA kAraNa hI Izvara kA kiyA huA vyartha kyo kahate ho ? asatya ko puSTa karanA bar3A anartha kA kArya hai aura pUchate haiM - 12. Izvara samasta prANiyoM se vAtsalya rakhatA hai tathA jagata para anugraha dikhAne ke liye jagata kI racanA kI hai| to samasta sRSTi ko sukhamayI upadrava rahita banAnA cAhiye thI; duHkhamaya, viyogamaya, dAridramaya, raMkamaya kyoM banAI ? isa prakAra to IzvarapanA nahIM rahA ? yadi kahoge - jo Izvara ke bhakta the unako sukhI kiyA, duSToM ko duHkhI kiyA / to pUchate haiM - 13. Izvara hokara Apane duSTa kyoM banAye ? sabhI apane bhakta hI banAnA the mlecchAdi apane drohiyoM ko kyoM banAyA ? yadi kahoge - Izvara ko pahale ThIka-ThIka jJAna nahIM thA, bAda meM jo duSTa dekhe to unheM daNDa diyaa| isase to Izvara kA ajJAnIpanA prakaTa huA ? yaha sRSTi kisI ajJAnI kI banAI huI ThaharI / aura pUchate haiM - 14. Izvara ne jagata ko banAyA haiM, to jagata pahale se hI vidyamAna thA use banAyA hai yA atyanta asat ( pahale kucha bhI nahIM thA ) ko banAyA hai ? yadi vidyamAna ko hI banAyA hai to jo pahale se hI satpa vidyamAna thA use koI kyA banAvegA ? yadi atyanta asat ko banAyA hai, to vaha to AkAza ke phUla ke banAne ke samAna avastu tthhraa| Izvara ko mukta kahate haiM ? 15. to mukta to kabhI bhI kArya ke karane-karAne meM udAsIna rahatA hai, use sRSTi ko racane kI icchA kaise hogI ? karane - karAne kI cintA mukta ke honA saMbhava nahIM hai| yadi Izvara mukta nahIM saMsArI hai, to vaha hama sabake samAna hI hai, usakA kiyA samasta jagata kaise utpanna hogA ? isaliye tumhArA yaha sRSTi ko IzvarakRta kahanA kucha bhI sArthaka nahIM rhaa| pahale to jagata ko Apane banAyA, pazcAt Apane hI usakA saMhAra kiyA, to yaha usakA mahAna adharma huA ? yadi Apa kahoge - daityAdi duSTa bahuta ikaTThe ho jAne para unako mArane ke liye pralayakAla meM saMhAra karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 372] to daityAdi duSTa pahale banAye hI kyoM ? 16. yadi Izvara ko pahale se jJAna nahIM thA ki ye duSTa ho jAyeMge, to Izvara ke bar3A ajJAnIpanA ThaharA jisane apane kiye kA phala pahale se hI nahIM jAna pAyA ? to Izvara ke mahAdukhitapanA bhI ThaharA ? jo naI-naI racanA karatA rahatA hai, kintu yadi usameM kahIM bhUla ho jAtI hai to mAratA phiratA haiM, DhUMr3hatA phiratA hai, duHkha kA mArA svayaM chipatA phiratA hai, duSToM ko mArane ke liye hajAroM upAya, sahAya, bheSa zastrAdi sAmragI kA cintavana karatA huA mahAkleza se janma pUrA karatA hai| ___ isa prakAra Izvara ke to ajJAna, rAga, dveSa, mohAdi (mUrtika, sakriya, avyApI, vikArI, niSprayojana, krIr3A, duSTatA, saMsArI, adharmI, duHkhI, bhayabhIta, alpazaktivAna alpajJa, ciMtita, akartA Adi ) aneka doSa dikhAI dete haiM ( vaha Izvara pUrNa, sukhI, sarvajJa, sarvazaktimAna , mukta, vItarAgI nahIM siddha hotA hai| isaliye mithyAdRSTiyoM ke dvArA banAye gaye asatya zAstroM se utpanna kleza ko chor3akara, vItarAga sarvajJa kA kahA anAdinidhana svata: siddha loka kA svarupa jAnakara zraddhAna kro| yeM chaha dravya jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla anAdi nidhana haiN| asat ko koI sat karane meM samartha nahIM hai| jo sat vastu hai usakA kabhI nAza nahIM hotA hai, tathA asat kA kabhI utpAda nahIM hotA hai| ye utpAdana-vinAza to paryAyArthika naya se kahe jAte haiN| ___jitane bhI cetana-acetana padArtha haiM ve dravyapane se kabhI utpanna hI nahIM hote haiM, naSTa bhI nahIM hote haiN| samaya-samaya pUrvaparyAya kA nAza tathA uttaraparyAya kA utpAda ho rahA hai| dravya dhrauvya hai, utpanna nahIM hotA, naSTa nahIM hotaa| upajanA, vinazanA paryAya kA hotA hai, paryAya ekarupa rahatI nahIM hai| dravyoM kA kabhI nAza nahIM hotA hai| chaha dravyoM kA samudAya hI loka hai, anya vasturupa loka nahIM hai| bAraha bhAvanA : isa saMsthAnavicaya dharmadhyAna meM bAraha bhAvanAyeM nirantara cintavana karane yogya haiN| anitya , azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva , azuci, Astrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhidurlabha , dharma - ye bAraha bhAvanAoM ke nAma kahe haiN| bhagavAna tIrthaMkara bhI inakA svabhAva vicArakara saMsAra zarIra-bhogoM se virakta hue haiN| isaliye ye bhAvanAye vairAgya kI mAtA haiM, samasta jIvoM kA hita karanevAlI haiM, aneka duHkhoM se vyApta saMsArI jIvoM ko ye bhAvanAyeM hI bhalI tathA uttama zaraNarupa haiN| duHkharupa agni se jalate hue jIvoM ko zItala kamalavana ke bIca meM nivAsa ke samAna hai, paramArtha mArga ko dikhalAnevAlI hai, tattva kA nirNaya karAnevAlI hai, samyaktva ko utpanna karAne vAlI hai, azubha dhyAna ko naSTa karanevAlI hai| ina bAraha bhAvanAoM ke samAna isa jIva kA anya hita nahIM hai, dvAdazAMga kA sAra hai| ataH bAraha bhAvanAoM kA bhAva sahita isa saMsthAna vicaya dharmadhyAna meM cintavana kro| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [373 anitya bhAvanA (1) : anityabhAvanA kA svarupa isa prakAra vicAranA caahiye| deva, manuSya, tiryaMca ye samasta hI jala ke budabude ke samAna, jhAga ke puMja ke samAna vinAzIka haiM, dekhatedekhate hI vilayamAna hote cale jAte haiN| ye samasta Rddhi, saMpadA, parikara svapna ke samAna haiM, isa prakAra vinazate haiM jaise svapna meM dekhI huI vastu phira nahIM dikhAI detI hai| isa jagata meM dhana, yauvana, jIvana, parivAra samasta kSaNa bhaMgura haiN| saMsArI mithyAdRSTi jIva inako hI apanA svarupa apanA hita jAna rahe haiN| apane svarupa kI pahicAna hotI, to para ko apanA kaise mAnate ? samasta indriyajanita sukha jo ye dRSTigocara haiM ve indradhanuSa ke raMga ke samAna dekhate-dekhate vilIna ho jAte haiM, yauvana kA joza saMdhyAkAla kI lAlI ke samAna kSaNa-kSaNa meM naSTa hotA jAtA hai| ataH ye merA grAma, merA rAjya, merA ghara, merA dhana, merA kuTumba- aisA vikalpa karanA mahAmoha kA prabhAva hai| jo-jo padArtha netroM se dikhAI dete haiM ve sabhI vilA jAyeMge, inako dekhane-jAnane vAlI indriyA~ haiM, ve bhI avazya hI naSTa hoyegii| ataH zIghra hI AtmA ke hita meM udyama kro| jaise eka nAva meM aneka dezoM ke aneka jAti ke manuSya eka sAtha baiTha jAte haiM, bAda meM kinAre para Akara aneka dezoM ko cale jAte haiM; vaise hI kularupa nAva meM aneka gatiyoM se Aye prANI eka sAtha milakara rahane lage haiM, bAda meM Ayu pUrNa hone para apane-apane karma ke anusAra cAroM gatiyoM meM cale jAte haiN| jisa deha ke saMbaMdha se strI, putra, mitra, baMdhu Adi ko apane mAnakara rAgI ho rahe ho, vaha deha agni meM bhasma hogI, mATI meM milegI tathA koI jIva khAyegA to viSTA kami kalevararUpa hokara eka-eka paramANa jamIna AkAza meM ananta vibhAgarupa hokara bikhara jAyeMge, phira kahAM mileMge ? inakA saMbaMdha phira nahIM prApta hogA, aisA nizcaya jAnakara strI, putra, mitra, kuTumba Adi meM mamatA karake dharma ko bigAr3anA bar3A anartha hai| jisa putra, strI, bhrAtA, mitra, svAmI, sevaka Adi ke sAtha milakara rahakara sukha se jInA cAhate ho, ve sabhI kuTumba Adi ke loga zaradakAla ke bAdaloM ke samAna bikhara jaayeNge| yaha saMbaMdha jo Aja dikhAI detA hai vaha banA nahIM rahegA, zIghra hI bikhara jAyegA, aisA niyama jaano| __ jisa rAjya ke liye, jamIna ke liye; hATa, havelI, makAna, AjIvikA ke liye; hiMsA, asatya, chala, kapaTa kI pravRtti karate ho; bhole-bhAle logoM ko Thagate ho; balavAna hokara nirbaloM kA dhana chIna lete ho; usa sabhI parigraha kA saMbaMdha tumase zIghra hI naSTa ho jaayegaa| alpa jIvana ke liye naraka-tiryaMcagati kI anantakAla paryaMta ke liye ananta duHkho kI paraMparA mata grahaNa kro| inake svAmIpane kA abhimAna karake aneka jIva naSTa ho gaye haiM, tathA aneka pratyakSa naSTa hote dekhate ho| isaliye aba to mamatA chor3akara anyAya kA parihAra karake apanI AtmA kA kalyANa hone ke kArya meM pravartana kro| ___bandhu, mitra, putra, kuTumba Adi sahita rahanA to aisA hai jaise grISma Rtu meM cAra mArgoM ke bIca eka vRkSa kI chAyA meM aneka dezoM ke pathika vizrAma karake apane-apane sthAna ko cale jAte haiM, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra vaise hI ye bhI kularupa vRkSa kI chAyA meM Thaharakara karma ke anukUla aneka gatiyoM meM cale jAte haiN| jinase apanI prIti mAnate ho unameM se eka bhI hamAre hita kA nahIM hai, saba apaneapane matalaba ( svArtha ) ke haiM, A~khoM ke sukha ke samAna ( dekhane mAtra kA sukha ) kSaNabhara meM prIti kA rAga naSTa ho jAtA hai| jaise pakSI eka vRkSa para binA koI pUrva saMketa kiye hI rAtri meM Akara basa jAte haiM, prAtaH kAla hone para ur3akara cale jAte haiM, vaise hI kuTumba ke loga binA kisI saMketa ke hI karma ke vaza hokara ekatra hote haiM aura phira bikhara jAte haiN| ye samasta dhana, saMpadA, AjJA aizvarya, rAjya, indriyoM ke viSayoM kI sAmragI dekhatedekhate avazya viyoga ko prApta ho jAyegI / yauvana to dopahara kI chAyA ke samAna Dhala jAyegA, sthira nahIM rhegaa| candramA, sUrya, graha, nakSatrAdi to asta hokara phira udaya ho jAte haiM, hima - vasantAdi RtueM bhI jA-jAkara phira-phira A jAtI haiM, parantu naSTa indriya, yauvana, Ayu, kAyAdi phira vApisa lauTakara nahIM Ate haiN| jaise parvata se giratI nadI kI taraMga binA ruke hI calI jAtI hai, vaise hI Ayu bhI kSaNa-kSaNa meM binA ruke hI calI jAtI hai| jisa deha ke AdhIna jIvana hai usa deha ko jarajara karatI huI jarA samaya-samaya calI A rahI hai| kaisI hI jarA ? yauvanarupa vRkSa ko jalAne ke liye dAvAgni ke samAna hai, saubhAgyarupa phUloM ko oloM kI varSA ke samAna hai, striyoM kI prItirupa hiraNI ko vyAghra ke samAna hai, jJAnanetra ko mUMdane ko dhUla kI varSA ke samAna hai, taparupa kamala ke vana ko himAnI (barphIlI havA) ke samAna hai, dInatA utpanna karane kI mAtA hai, tiraskAra bar3hAne ko dhAya ke samAna hai, utsAha ghaTAne ko tiraskAra hai, rupa dhana ko curAnevAlI hai, bala ko naSTa karanevAlI hai, jaMghAvala ko bigAr3anevAlI hai, Alasa ko bar3hAnevAlI hai, smaraNa zakti ko naSTa karanevAlI yaha jarA - vRddhAvasthA hI hai| mauta se milAnevAlI dUtI ke samAna jarA ke Ane para bhI apane Atmahita ko vismaraNa karake niDara ho, yaha bar3A anartha hai| bArambAra manuSya janmAdi sAmagrI nahIM milegii| jitanA netrAdi iMdriyoM kA teja hai vaha kSaNa - pratikSaNa naSTa ho rahA hai| sabhI saMyogoM ko viyogarupa jaano| ina indriyoM ke viSayoM meM rAga karake kauna-kauna naSTa nahIM ho gaye haiM? ye sabhI viSaya bhI vilA jAMyegeM tathA indriyA~ bhI naSTa ho jAyeMgI / kisake liye Atmahita chor3akara ghora pAparUpa durdhyAna kara rahe ho ? jina viSayoM meM rAga karake adhika adhika lIna rahe ho, ve sabhI viSaya tumhAre hRdaya meM tIvra dAha utpanna karAkara vinaza jaayeNge| zarIra ko niraMtara rogoM se vyApta jAno, sabhI jIvoM ko maraNa se vyApta jAno, aizvarya ko vinAza ke sanmukha jaane| ye jitane bhI saMyoga haiM unakA niyama se viyoga hogA / ye sabhI viSaya AtmA ke svarupa ko bhulAnevAle haiN| inameM lIna hokara tIna loka naSTa ho gayA hai| viSayoM ke sevana se sukha cAhanA to aisA hai jaise jIvana ke liye jahara pInA, zItalatA pAne Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [375 ke liye agni meM praveza karanA, mIThe bhojana ke liye viSa ke vRkSa ko sIMcanA hai| ye viSaya mahAmoha mada ko utpanna karanevAle haiN| inakA rAga chor3akara AtmA kA kalyANa karane kA prayatna kro| maraNa acAnaka aavegaa| yaha manuSya janma, yaha jinendra kA dharma chUTa jAne ke bAda milanA anantakAla meM durlabha hai| jaise nadI kI taraMga niraMtara aroka calatI hI jAtI hai, ulaTakara kabhI vApisa nahIM AtI haiM, usI prakAra Ayu,kAya,rUpa,bala ,lAvaNya ,indriyoM kI zakti cale jAne para vApisa nahIM Ate haiN| jo ye pyAre strI, putrAdi sAmane dikhAI de rahe haiM unakA saMyoga sadA nahIM banA rahegA, svapna ke saMyoga samAna jaano| inake liye anIti-pApa karanA chor3akara zIghra vrata-saMyama Adi dhAraNa kro| yaha jagata logoM ko indrajAla ke samAna bhrama utpanna karAnevAlA hai| isa saMsAra meM dhana, yauvana, jIvana, svajana, parajana ke samAgama meM jIva andhA ho rahA hai| dhanasaMpadA to cakravartiyoM kI bhI sthAyI nahIM rahI to anya puNyahInoM kI kaise sthira rahegI ? yauvana to jara ke dvArA naSTa hogA hii| jIvana to maraNa sahita hI hai| svajana-parajana viyoga ke sanmukha hI haiN| kisameM sthirabuddhi karate ho ? isa deha ko nitya snAna karAte ho, sugandha lagAte ho, AbharaNa-vastrAdi se sajAte ho, aneka prakAra ke bhojana-pAna karAte ho, bArambAra isI ke dAsapane meM samaya vyatIta karate ho; zaiyA, Asana, kAma, bhoga, nidrA, zIta, uSNa aneka prakAra se sukha dekara ise puSTa karate ho; isake rAga meM aise andhe ho rahe ho ki bhakSya-abhakSya, yogya-ayogya, nyAyaanyAya ke vicAra rahita hokara apanA dharma bigAr3anA, yaza vinAzanA, maraNa honA, naraka jAnA, nigoda meM nivAsa karanA Adi sabhI ko nahIM gina rahe ho| yaha zarIra to jala se bhare hue miTTI ke kacce ghar3e ke samAna zIghra hI naSTa ho jAnevAlA hai| isa deha kA upakAra kRtaghna ke upakAra ke samAna viparIta phalegA, sarpa ko dugdha-mizrI pilAne ke samAna apane liye mahAduHkha, roga, kleza, durdhyAna, asaMyama, kumaraNa, nizcaya se naraka meM patana kA kAraNa jaano| isa zarIra ko jyoM-jyoM viSaya Adi se puSTa karoge tyoMtyoM yaha AtmA kA ahita karane meM adhika samartha hogaa| eka dina bhI bhojana nahIM doge to bar3A duHkha degaa| jo-jo isa zarIra meM rAgI hue haiM ve sabhI saMsAra meM naSTa hokara AtmakArya bigAr3akara anantAnanta kAla naraka-nigoda meM bhaTake haiN| jinhoMne isa zarIra ko tapa-saMyama meM lagAkara kRza kiyA haiM unhoMne hI apanA hita kiyA hai| ye indriyA~ jyoM-jyoM viSayoM ko bhogatI haiM tyoM-tyoM tRSNA bar3hAtI hai| jaise agni IMdhana se tRpta nahIM hotI hai vaise hI indriyA~ bhI viSayoM se tRpta nahIM hotI haiN| eka-eka indriya ke viSaya kI cAha se bar3e-bar3e cakravartI rAjA bhraSTa hokara naraka meM jA pahu~ce, anya kI kyA kaheM ? ina indriyoM ko duHkhadAI, parAdhIna karanevAlI, naraka pahu~cAne vAlI jAnakara, indriyoM kA rAga chor3akara inako vaza meM kro| saMsAra meM loga jitane niMdyakarma karate haiM ve samasta indriyoM ke adhIna hokara hI karate haiN| isaliye indriyoMrupa sarpo ke viSa se AtmA kI rakSA kro| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 376] yaha lakSmI kSaNabhaMgura hai| yaha lakSmI kulInoM meM nahIM ramatI hai| dhIra meM, zUra meM paNDita meM, mUrkha meM, rUpavAna meM, kurupa meM, parAkramI meM, kAyara meM, dharmAtmA meM, adharmI meM, pApI meM, dAnI meM, kRpaNa meM, kahIM bhI nahIM ramatI hai| yaha to jisane pUrva janma meM puNya kiyA hai usakI dAsI hai| kupAtra dAnAdi se, kutapAdi se utpanna hokara prANiyoM ko khoTe kubhogoM meM , kumArga meM lagAkara durgati meM pahu~cAnevAlI hai| isa paMcamakAla meM to kupAtradAna karane se, kutapasyA karane se hI lakSmI utpanna hotI hai| yaha lakSmI buddhi ko bigAr3akara, mahAduHkha se utpanna hokara, mahAduHkha se bhogakara, pApoM meM lagAkara, dAna-bhoga binA hI chor3akara, ArtadhyAna pUrvaka maraNa karAkara tiryaMcagati meM utpanna karA detI hai| isaliye isa lakSmI ko tRSNA bar3hAnevAlI, mada utpanna karanevAlI jAnakara duHkhIdaridriyoM ke upakAra meM, dharma ke bar3hAne meM, dharma ke AyatanoM meM, vidyA par3hAne meM, vItarAga siddhAnta likhavAne meM, zAstra chapavAne meM lagAkara saphala kro| nyAya ke prAmANika bhogoM meM jisa prakAra dharma nahIM bigar3e usa prakAra lgaao| yaha lakSmI jala kI taraMga ke samAna asthira hai, ataH avasara meM dAna upakAra kara lo, paraloka sAtha nahIM jAyegI, acAnaka hI chor3akara mara jaavoge| jo nirantara isa lakSmI kA saMcaya hI karate rahate haiM, dAna-bhoga meM nahIM lagAte haiM, ve apane Apa ko hI Thagate haiN| ___ jinhoMne pApa ke AraMbha karake lakSmI ko ikaTThA kiyA hai, mahAmUrchA karake kamAyA hai aura unhone usako dasare ke hAtha meM de dI hai. anya deza meM vyApArAdi dvArA baDhAne ke liye rakha dI hai, jamIna meM bahuta dUra gAr3akara rakha dI hai ve rAta-dina usI kA cintavana karate hue durdhyAna se marakara durgati meM jA pahuMce haiN| kRpaNa ko lakSmI kA rakhavAlA va dAsa hI jaannaa| dUra jamIna meM gAr3akara rakhanevAle ne to lakSmI ko pASaNa ke samAna kara diyA, jaise bhUmi meM anya pASANa gar3e haiM vaise hI yaha lakSmI bhI jaano| usane rAjAoM kA, hissedAroM kA , kuTumbiyoM kA kArya saadhaa| apanA zarIra to rAkha banakara ur3a jAyegA-aisA pratyakSa nahIM dekhate haiM kyA ? isa lakSmI ke samAna AtmA ko Thagane vAlA dUsarA nahIM hai| lakSmI ke lobha kA mArA apanA saba paramArtha bhUlakara rAta-dina ghora AraMbha karatA hai, samaya para bhojana nahIM karatA hai, zIta-USNa kI vedanA sahatA hai, rogAdi ke kaSTa ko nahIM ginatA hai, citiMta hokara rAtri meM nidrA bhI nahIM letA hai| lakSmI kA lobhI apanA maraNa hone ko bhI nahIM ginatA hai, yuddha ke ghora saMkaTa meM bhI calA jAtA hai, samudra meM bhI calA jAtA hai, ghora bhayAnaka vana-parvatoM meM calA jAtA hai, dharma rahita dezoM meM bhI calA jAtA hai, jahA~ apane kula kA , jAti kA , ghara kA koI bhI nahIM dikhAI detA hai aise sthAnoM meM (videzoM meM) bhI kevala lakSmI ke lobha meM bhramaNa karatA-karatA maraNa karake durgati meM jA pahu~catA hai| lobhI nahIM karane yogya, tathA nIca-bhIla-cAMDAloM ke karane yogya kAryo ko bhI karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [377 isaliye aba jinendra ke dharma ko prApta hokara, santoSa dhAraNa kara, apane puNya ke anukUla nyAyamArga se prApta hue dhana ko saMtoSI hokara, tIvra rAga chor3akara nyAya ke viSaya bhogo| duHkhita, bhUkha , dIna, anAthoM, ke upakAra ke liye dAna-sanmAna meM dhana lgaao| isa lakSmI ne aneka ko Thagakara durgati meM pahu~cAyA hai| lakSmI kA sAtha karake jagata ke jIva aceta ho rahe haiN| puNya ke asta hote hI yaha lakSmI asta ho jaayegii| lakSmI ko kevala jor3akara saMgraha karake mara jAnA, yaha lakSmI pAne kA phala nahIM hai| isakA phala to kevala upakAra karanA, dharma kA mArga calAnA hai| isa pAparupa lakSmI ko jinhoMne grahaNa nahIM kiyA hai, yA grahaNa karake bhI mamatA chor3akara kSaNamAtra meM hI tyAga diyA hai ve hI dhanya hai, isa taraha bahuta kyA likheM ? yaha dhana, yauvana, jIvana, kuTumba kA sAtha saba ko jala ke budabude ke samAna anitya jAnakara AtmA ke hitarupa kArya meM pravartana kro| saMsAra meM jitane saMyoga hai ve saba vinAzIka haiM - isa prakAra anitya bhAvanA bhaavo| jo putra, pautra, strI, kuTumba Adi haiM ve kisI ke sAtha paraloka gaye nahIM va jAyeMge nahIM, apane dvArA kamAyA haA puNya-pApAdi karma hI sAtha rhegaa| ye jAti, kula, rupAdi va deza, nagarAdi kA samAgama deha ke sAtha hI vinshaigaa| ataH anitya bhAvanA kSaNamAtra bhI vismaraNa nahIM karo, jisase para se mamatva chUTakara Atma kArya meM pravRtti ho| isa prakAra anitya bhAvanA kA varNana kiyA hai| __ azaraNa bhAvanA (2) : aba azaraNa bhAvanA kA svarupa isa prakAra bhaavo| isa saMsAra meM aisA koI deva, dAnava, indra, manuSya nahIM hai jisake Upara yamarAja kI phAMsI nahIM par3I ho| kAla ke A jAne para koI zaraNa denevAlA nahIM hai| Ayu pUrNa hone para indra kA bhI patana kSaNa mAtra meM ho jAtA hai| jisake asaMkhyAta deva AjJAkArI sevaka, hajAroM Rddhi sahita, svarga meM asaMkhyAta kAla kA nivAsa, rogAdi-kSudhA-tRSAdi upadrava rahita zarIra, asaMkhyAta bala parAkrama ke dhArI indra hI kA jaba patana ho jAtA hai to anya koI bhI zaraNa nahIM hai| jaise nirjana vana meM vyAghra ke dvArA pakar3e gaye hiraNa ke bacce ko bacAne meM koI bhI samartha nahIM hai, usI prakAra mRtyu ke dvArA grahaNa kiye gaye prANI kI rakSA karane meM koI samartha nahIM hai| isa saMsAra meM pUrva kAla meM anantAnanta puruSa nAza ko prApta ho gaye haiM, yahA~ kauna zaraNa hai ? koI aisI auSadhi, maMtra, yaMtra, taMtra, kriyA, deva, dAnava Adi nahIM hai jo eka kSaNamAtra ke liye bhI kAla se rakSA kara le| yadi koI deva, devI, vaidya, maMtra, taMtrAdi eka manuSya kI hI maraNa se rakSA kara letA to manuSya akSaya ho jaate| isaliye mithyAbuddhi ko chor3akara azaraNa bhAvanA bhaavo| mUr3ha loga isa prakAra vicAra karate haiM - mere hitaiSI kA ilAja ThIka nahIM huA, auSadhi nahIM dI, kisI devatA kI zaraNa nahIM lI, bacAne kA upAya kiye binA mara gayA, isa prakAra apane svajana kA zoca karate hai| apanA zoca nahIM karate haiM ki- maiM bhI yamarAja kI DAr3ha ke bIca meM baiThA huuN| jo kAla karor3oM upAya karane se indra ke dvArA bhI nahIM rokA jA sakA hai usako manuSyarupa kIr3A Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 378] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra kaise roka sakatA hai ? jaise dUsare jIvoM ko marate hue dekhate haiM usI prakAra maiM bhI maraNa ko prApta hoU~gA, jaise anya jIvoM ke strI, putrAdi kA viyoga dekhate haiM usI prakAra mere bhI viyoga hogA, koI zaraNa nahIM hai| azubha karma kI udIraNA hone para buddhi naSTa ho jAtI hai| prabala karma kA udaya hone para eka bhI upAya nahIM calatA hai, amRta viSa ho jAtA hai, tinakA bhI zastra bana jAtA hai, apane khAsa mitra bhI zatru ho jAte haiN| azubha karma ke prabala udaya ke vaza buddhi viparIta ho jAne se svayaM hI apanA ghAta kara letA hai| jaba zubha karma kA udaya hotA hai taba mUrkha ko bhI prabala buddhi prakaTa ho jAtI hai, binA kiye hI apane Apa aneka sukha ke upAya prakaTa ho jAte haiM, bairI bhI mitra bana jAtA hai, viSa bhI amRtamaya pariNama jAtA hai| ___ jaba puNya kA udaya hotA hai taba samasta upadravakArI vastue~ bhI aneka prakAra ke sukha dene vAlI ho jAtI haiN| ataH saMsAra meM puNya karma hI zaraNa hai| pApa ke udaya se hAtha meM rakhA huA dhana bhI kSaNa bhara meM naSTa ho jAtA hai, puNya ke udaya se bahuta dUra rakhI huI vastu bhI prApta ho jAtI hai| lAbhAMtarAya kA kSayopazama ho to binA prayatna kiye hI nidhi ratna prakaTa ho jAte haiN| ____ jaba pApa kA udaya hotA hai taba sundara AcaraNa karate hue bhI use doSa-kalaMka laga jAtA hai, apavAda apayaza ho jAtA hai| yaza nAmakarma ke udaya se samasta apavAda dUra hokara doSa bhI guNarupa pariNama jAte hai, saMsAra to puNya-pApa ke udayarupa hai| paramArtha se to donoM ke udaya ko para kA (karma kA) kiyA apane AtmA se bhinna jAnakara jJAyaka hI raho, harSa viSAda nahIM kro| pUrva meM jo karma kA baMdha kiyA thA vaha aba udaya meM AyA hai, vaha apane dvArA dUra karane se dUra nahIM hogA, udaya A jAne ke bAda koI upAya nahIM hai| karma kA phala janma, jarA, maraNa, roga, cintA, bhaya, vedanA, duHkha Adi ke A jAne para koI rakSA karanevAlA maMtra, taMtra, deva, dAnava, auSadhi Adi samartha nahIM haiN| karma kA udaya AkAza pAtAla meM kahIM bhI nahIM chor3atA hai| auSadhi Adi bAhya nimitta bhI azubha karma kA udaya maMda hone para upakAra karate haiN| duSTa, cora, bhIla, bairI, siMha, vyAghra , sarpa Adi to grAma meM, vana meM mArate haiM; jalacara Adi jala meM mArate haiM; kintu azubha karma kA udaya jala meM, thala meM, nabha meM, vana meM, samudra meM, pahAr3a meM, gar3ha meM, ghara meM, zaiyA meM, kuTumba meM, rAjAdi sAmantoM ke bIca meM, zastrAdi se rakSA karate hue bhI kahIM para bhI nahIM chor3atA hai| isa loka meM aise bhI sthAna haiM jinameM sUrya caMdramA kA prakAza, pavana tathA vaikriyika RddhidhArI bhI gamana nahIM kara sakate haiM, parantu karma kA udaya to sarvatra gamana karatA hai| prabala karma kA udaya hone para vidyA, maMtra, bala, auSadhi, parAkrama, mitra, sAmanta, hAthI, ghor3I, ratha, pyAdA, gar3ha, koTa, zastra, upAya, zAma, dAma, daNDa, bheda, Adi samasta upAya koI zaraNa nahIM haiN| jaise udaya hote hue sUrya ko koI nahIM roka sakatA hai, vaise hI karma ke udaya ko bhI aroka jAnakara sAmyabhAva Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [379 kI zaraNa grahaNa karo, to azubha karma kI nirjarA hokara, Age navIna baMdha nahIM hogaa| roga, viyoga, dAridra, maraNa Adi se bhaya chor3akara parama dhairya grahaNa kro| apanA parama vItarAga santoSabhAva, samatAbhAva - ye hI zaraNa hai, anya nhiiN| isa jIva ke uttama kSamAdi bhAva hI svayaM ke liye zaraNa haiN| krodhAdi bhAva isa jIva ko isaloka tathA paraloka meM ghAtaka haiN| isa jIva ko kaSAyoM kI maMdatA isaloka meM hajAroM vighnoM kA nAza karanevAlI parama zaraNa hai tathA paraloka meM naraka tiryaMcagati se rakSA karanevAlI hai| maMdakaSAyI kA devaloka meM tathA uttama manuSyoM meM janma hotA hai| yadi pUrva karma ke udaya meM Arta-raudra pariNAma karoge to udIraNA ko prApta hue karma ko rokane meM to koI samartha hai nahIM; kevala durgati kA kAraNa navIna karma aura baMdha jaayegaa| karma ke udaya Ane ke bAhya sahakArI dravya, kSetra, kAla, bhAva milane ke pazcAt karma ke udaya ko indra, jinendra, maNi, maMtra, auSadhi Adi koI rokane ko samartha nahI hotA hai| rogoM kA ilAja to jagata meM auSadhi Adi dekhA jAtA hai, parantu prabala karma ke udaya ko rokane ko auSadhi Adi samartha nahIM hote haiM, viparIta pariNama jAte haiN| isa jIva ke asAtA vedanIya karma kA yadi prabala udaya ho to auSadhi Adi viparIta hokara pariNama jAte haiN| asAtA kA maMda udaya ho yA upazama ho to auSadhi Adi upakAra karate haiM, kyoMki maMda udaya ko rokane ko to alpazakti kA dhAraka bhI samartha hotA hai| prabala bala ke dhAraka ko rokane ko alpazakti kA dhAraka samartha nahIM hotA hai| isa paMcamakAla meM alpa hI to bAhya dravya-kSetrAdi sAmagrI hai, alpa hI jJAnAdi hai, alpa hI purUSArtha hai, kintu azubha ke udaya ke Ane kI to bAhya sAmagrI kI sahAyatA prabala hai; ataH alpa sAmagrI alpa puruSArtha se prabala asAtA ke udaya ko kaise jIte ? jaise prabala nadI kA pravAha kinAroM kI miTTI ko ukhAr3atA huA calA AtA ho, usako tairane kI vidyA meM samartha kuzala puruSa bhI tairakara pAra nahIM ho sakatA hai| nadI ke pravAha kA vega maMda bahatA ho to tairane kI kalA jAnanevAlA tairakara pAra ho jAtA hai| ataH prabala karma ke udaya meM apane ko azaraNa bhAvanA kA cintavana karanA caahiye| yahA~ para pRthvI tathA samudra do cIjeM bar3I haiN| pRthvI ko pAra karane ko tathA samudra ko tairane ko samartha bhI aneka dikhAI dete haiM, parantu karma ke udaya ko rokane meM samartha koI nahIM dikhAI detA hai| isa saMsAra meM samyagdarzana zaraNa hai, samyagjJAna zaraNa hai, samyagcAritra zaraNa hai, samyak tapa saMyama zaraNa hai| ina cAra ArAdhanA ke sivA anantAnanta kAla meM koI zaraNa nahIM hai| uttamakSamAdi dazadharma pratyakSa isa loka meM samasta kleza. daHkha, maraNa, apamAna. hAni Adi se rakSA karanevAle haiN| isa maMdakaSAya janita dharma kI ArAdhanA kA phala to svAdhIna sukha, AtmarakSA, ujjvala yaza, klezarahitapanA, uccatA isa loka meM pratyakSa dekhakara isakI zaraNa grahaNa kro| paraloka meM isakA phala svargaloka Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 380] prApta honA hai| vyavahAra meM bhI cAra zaraNa hai - arahanta, siddha, sAdhu va kevalI dvArA prakAzita kiyA dhrm| ye hI zaraNa jAnanA kyoMki inakI zaraNa binA AtmA ujjvalatA ko prApta nahIM hotA hai| isa prakAra azaraNa bhAvanA kA varNana kiyA / 2 / / __ saMsAra bhAvanA (3) : aba saMsAra bhAvanA ke svarupa kA varNana karate haiN| isa saMsAra meM anAdikAla se mithyAtva se udaya se aceta huA jIva jinendra sarvajJa vItarAga ke kahe satyArtha dharma ko prApta nahIM karake cAroM gatiyoM meM bhramaNa karatA hai, saMsAra meM karmarupa dRr3ha baMdhana se baMdhA, parAdhIna huA, trasa sthAvaroM meM nirantara ghora duHkha bhogatA huA bArambAra janma-maraNa karatA hai| jo-jo karma ke udaya Akara rasa dete haiM unake udaya meM prApta sAmagrI meM apanatva dhAraNa karake ajJAnI jIva apane svarupa ko nahIM jAnate hue naye-naye karmoM kA baMdha karatA hai, tathA karmoM ke baMdha ke adhIna hue prANI ko aisI koI duHkha kI jAti bAkI nahIM rahI jo pahale nahIM bhogI ho| samasta duHkhoM ko ananta-anantabAra bhogate hue anantAnanta kAla vyatIta ho gayA / paMca parAvartana kA svarupa : isa prakAra saMsAra meM isa jIva ke ananta parivartana vyatIta ho gaye haiN| saMsAra meM aisA koI pudgala bAkI nahIM rahA, jisako isa jIva ne zarIrAdirupa tathA AhArarupa se grahaNa nahIM kiyA ho| ananta jAti ke ananta pudgaloM ko zarIrarupa dhAraNa kiyA hai, AhArarupa bhojanapAnarupa bhI grahaNa kiyA hai| ____ tIna sau tetAlIsa dhana rAjU pramANa isaloka meM AkAza ke kSetra meM aisA koI eka bhI pradeza bAkI nahIM rahA, jahA~ saMsArI jIva ne anantAnanta janma-maraNa nahIM kiye hoN| utsarpiNI-avasarpiNI kAla kA aisA koI eka bhI samaya bAkI nahIM rahA, jisa samaya meM yaha jIva anantabAra janmA aura anantabAra marA nahIM ho| naraka ,tiryaMca ,manuSya,deva-ina cAroM paryAyoM meM yaha jIva jaghanya Ayu se lagAkara utkRSTa Ayu taka ke sabhI samayoM kI Ayu ke barAbara Ayu dhAraNa karake anantabAra janma dhAraNa kiyA hai| sirpha nau anudiza va pA~ca anuttara vimAnoM meM utpanna nahIM huA; kyoMki una caudaha ( nau tathA pA~ca ) vimAnoM meM samyagdRSTi ke binA anya kA utpAda nahIM hotA, samyagdRSTi kA Age saMsAra bhramaNa nahIM hotA hai| ___ karma kI sthiti baMdha ke sthAna, sthiti baMdha ke kAraNa asaMkhyAta loka pramANa kaSAya adhyavasAya sthAna, unako kAraNa asaMkhyAta loka pramANa anubhAga baMdha adhyavasAya sthAna, va jagata zreNI ke saMkhyAtaveM bhAga yoga sthAnoM meM aisA koI bhAva karanA bAkI nahIM rahA jo isa saMsArI ne nahIM kiyA ho| eka samyagdarzana-jJAna cAritra ke yogya bhAva to nahIM kiye, anya samasta bhAva saMsAra meM anaMtabAra kiye haiN| nigoda avasthA kA du:kha : jinendra ke vacanoM ke Alambana se rahita puruSoM kI, mithyAjJAna ke prabhAva se, anAdi se hI viparIta buddhi ho rahI hai, isaliye samyag mArga ko grahaNa nahIM karate hue, saMsArarupa vana meM bhaTakate hue nigoda meM pahuMca jAte haiN| kaisA hai nigoda ? jahA~ se nikalanA anantAnanta Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [381 kAla meM bhI kaThina hai / kabhI pRthvIkAya meM, jalakAya meM, agnikAya meM, pavanakAya meM, pratyeka-sAdhAraNa vanaspatikAya meM samasta jJAna kI vyaktatA ke abhAva se, jar3a jaisA hokara, ka sparzana indriya ke dvArA. karma ke udaya ke AdhIna hokara. Atma zakti rahita jihA. ghrANa, netra, karNAdi indriya rahita hokara duHkhamaya dIrghakAla vyatIta karatA hai| ___ do iMdriya, tIna iMdriya,cAra iMdriya rupa vikalatraya jIva AtmajJAna rahita kevala rasanAdi indriyoM ke viSayoM kI atitRSNA ke mAre uchala-uchalakara viSayoM ke liye gira-girakara marate haiN| asaMkhyAta kAla vikalatraya meM, phira ekendriyoM meM, phira-phira bArambAra arahaTa kI ghar3I ke samAna naI-naI deha dhAraNa karatA huA cAroM gatiyoM meM nirantara janma-maraNa, kSudhAtRSA, roga-viyoga kA saMtApa bhogatA huA anantakAla se paribhramaNa kara rahA hai| isI kA nAma saMsAra hai| jaise garama adhana meM cAvala ke dAne cAroM tarapha daur3ate hue pakate haiM, usI prakAra saMsArI jIva karmoM se tapAyA huA cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karatA hai| AkAza meM ur3ate hue pakSiyoM ko anya balavAna pakSI mAra DAlate haiM; jala meM vicaraNa karanevAlI machalI Adi ko anya bar3e magaramacchAdi mAra DAlate haiM; jamIna para calate huye manuSya, pazu Adi ko siMha, vyAghra, sarpa Adi duSTa tiryaca tathA bhIla, mleccha, cora ,lUTere, mahAnirdayI manuSya mAra DAlate haiN| isa prakAra isa saMsAra meM samasta sthAnoM meM nirantara bhayabhIta hokara nirantara duHkhamaya paribhramaNa karatA hai| jaise zikArI ke upadrava se bhayabhIta bhAgatA huA kharagoza, ajagara ke khule phaile huye muMha ko bila samajhakara praveza kara jAtA hai; usI prakAra ajJAnI jIva kSudhA, tRSA, kAma, krodhAdi, tathA indriyoM ke viSayoM kI tRSA ke AtApa se saMtApita hokara viSayarupa ajagara ke mukha meM praveza karatA hai| viSaya-kaSAyoM meM praveza karanA vahI saMsArarupa ajagara kA mukha hai| isameM praveza kara apane jJAna, darzana,sukha,sattAdi bhAva prANoM kA nAza kara nigoda meM acetana jaisA hokara anantabAra janma-maraNa karatA huA anantAnanta kAla vyatIta karatA hai, vahAM AtmA abhAva tulya hI hai| jJAnAdi kA abhAva hone para to samajhanA cAhiye ki jaise naSTa hI ho gayA ho| nigoda meM akSara ke anantaveM bhAga jJAna rahatA hai jo sarvajJa ne dekhA hai| trasa paryAya meM bhI jitane duHkha ke prakAra haiM, ve saba duHkha anantabAra bhoge haiN| duHkha kI aisI koI jAti bAkI nahIM rahI hai jo isa jIva ne saMsAra meM nahIM pAI ho| isa saMsAra meM yaha jIva saba anantabAra duHkhamaya paryAya pAtA hai taba koI ekabAra iMdriyajanita sukha kI paryAya pAtA hai; vaha bhI viSayoM kI AtApa sahita, bhaya zaMkA sahita alpa kAla ke liye hI pAtA hai| phira ananta paryAya duHkha ko pAtA hai taba phira eka paryAya iMdriyajanita sukha kI kabhI prapti ho pAtI hai| narakagati ke du:kha : aba cAroM gatiyoM ke svarupa kA paramAgama ke anusAra kucha vicAra karate haiM:- naraka kI sAta pRthvI haiM, unake unacAsa paTala haiN| una paTaloM meM caurAsI lAkha bila haiN| una biloM ko hI naraka kahate hai| unakI bhUmi, dIvAleM, chata vajramayI haiN| koI bila saMkhyAta Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 382] yojana lambe caur3e haiM koI asaMkhyAta yojana lambe caur3e haiN| una sabhI biloM kI chatoM meM nArakiyoM ke utpatti sthAna haiN| ve choTe muMha ke U~Ta ke mukha ke AkAra Adi liye auMdhe mukha haiM / unameM nArakI jIva utpanna hote haiM jo nIce kI ora sira tathA Upara kI ora paira kiye huye Akara vajrAgnimaya pRthvI para girakara aise uchalate haiM jaise jora se paTakane se geMda jhaMpA khAkara uchalatI hai, phira pRthvI para girakara bAra-bAra uchalate phirate haiN| naraka kI bhUmi kaisI hai? asaMkhyAta bicchuoM ke kATane se honevAle duHkha se asaMkhyAta guNA duHkha karanevAlI hai| una narakoM ke biloM meM Upara kI cAra pRthvI meM tathA pA~cavI pRthvI ke do lAkha bila, isa prakAra viyAsI lAkha biloM meM to kevala Atapa kI vedanA hai| usa naraka kI uSNatA ko batalAne ke liye yahA~ koI bhI padArtha dekhane-jAnane meM nahIM AtA hai, jisase sadRzyatA kahI jAya? to bhI bhagavAna ke kahe Agama meM uSNatA kA aisA anumAna karAyA gayA hai eka lAkha yojana moTA lohe kA golA yadi yahA~ se chor3e to naraka kI bhUmi ko chUne ke pahale hI naraka ke kSetra ke vAtAvaraNa kI uSNatA se vaha golA pighalakara rasarupa hokara baha jAtA hai| pA~cavI pRthvI ke tihAI va chaThIM -sAtavIM pRthvI ke zIta biloM meM zIta kI aisI tIvra vedanA hai ki yadi eka lAkha yojana moTA lohe kA golA rakha deM to eka kSaNa bhara meM zIta se khaNDa-khaNDa hokara bikhara jAtA hai| aisI uSNa vedanA aura zIta vedanA se bhare narakoM meM karma ke vaza huye jIva asaMkhyAta kAla taka ghora duHkha bhogate haiM, Ayu pUrNa huye binA maraNa ko prApta nahIM hote haiN| aisI to naraka meM ghora zIta-uSNatA kI vedanA hai / naraka meM kSudhA vedanA aisI hai ki yadi jagata ke patthara, miTTI Adi sabhI khA le to bhI kSudhA vedanA nahIM miTe, parantu khAne ke liye eka kaNa bhI nahIM milatA hai / vahA~ para tRSA vedanA aisI hai ki yadi samasta samudroM kA jala pI le to bhI tRSA kI vedanA dUra nahIM ho, ke liye eka bUMda bhI jala nahIM milatA hai| parantu pIne karoMr3oM rogoM kI ghora vedanA jahA~ para eka hI kAla meM utpanna hotI hai| jahA~ para naye nArakI ko dekhakara hajAroM nArakI mahAbhaMyakara rupa tathA aneka zastroM ke sAtha mAra DAlo, cIra do, phAr3a do, Tukar3e kara do Adi bhaMyakara zabda karate huye cAroM tarapha se mArane ko A jAte haiN| nArakI kaise haiM? nagna rupa, atyaMta rukhA bhaMyakara kAlA rupa, lAla pIle kuTila netroM se krUra dekhate hue, mu~ha phAr3e, lapalapAtI huI vikarAla jihA sahita, jinake dA~ta karoMta ke samAna tIkSNa haiM va Ter3he haiM, Upara ko uThe hue lAla pIle paine kar3e bAloM vAle haiM, bhayAnaka tIkSNa nAkhUna haiM, mahAnirdayI, huMDaka saMsthAna vAle, A-Akara ke koI mudgara musaNDo se mastaka cUrNa kara dete hai / nArakiyoM kA zarIra, jaise jala se bhare sarovara meM jala ko mUsaloM se kUTane para jala uchalakara usI sarovara meM girakara mila jAtA hai, usI prakAra nArakiyoM kA zarIra bhI khaNDa-khaNDarupa hokara uchalakara vApisa usI zarIra meM Akara mila jAtA 1 Ayu pUrNa hue binA maraNa nahIM hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [383 nArakI paraspara meM talavAroM se khaNDa-khaNDa karate haiM, karoMtoM se cIrate haiM, kulhAr3oM se phAr3ate haiM, vasUloM se chIlate haiM, bhAloM se bedhate haiM, zUlI para chedate haiM, peTa Adi marma sthAnoM meM chedate haiM, phAr3ate haiM, netra ukhAr3ate haiM, bhAr3a meM seka te haiM. kaDhAhe meM carote haiM. dhAnI meM pelate haiN| isa prakAra nArakI paraspara meM mAraNa, tAr3ana, trAsana dvArA jo duHkha naraka meM bhogate haiM, vaha koTi jihvAoM dvArA koTi varSoM taka eka kSaNa ke duHkha ko kahane meM koI samartha nahIM hai| naraka meM jo du:khakArI sAmragI hai usake eka kaNa ke barAbara bhI isa loka meM nahIM hai| yadi naraka kI bhUmi kI sAmagrI tathA nArakiyoM ke vikArAlarupa jaisA kisI ko eka kSaNa ko svapna meM bhI dikha jAye to Dara se turanta hI mara jaaye| nArakoM kI rasa sAmagrI aisI hai jaisI yahA~ kAMjIra ,viSa ,hAlAhala bhI nahIM hai| nArakiyoM ke zarIrAdi kA eka kaNa bhI yadi yahA~ A jAye to usakI kaDuvI gaMdha se yahA~ ke pA~ca iMdriyoM vAle jIva maraNa kara jaay| naraka kI miTTI kI durgandha aisI hai ki yadi sAtaveM naraka kI miTTI kA eka kaNa bhI yahA~ A jAye to sAr3he caubIsa kosa ke cAroM tarapha paMcendriya jIva durgandha se maraNa kara jaayeN| pahale naraka ke pahale paTala kI miTTI kI gaMdha se Adhe koza ke jIva mara jAte haiM itanI durgandhita hai| Age krama se eka-eka naraka paTala kI miTTI kI durgandha meM AdhA-AdhA koza ke adhika-adhika jIvoM ko mArane kI zakti hai| isa prakAra unacAsaveM paTala kI miTTI kI durgandha meM sAr3he caubIsa kosa taka ke jIvoM ko mArane kI zakti kahI hai| naraka meM vaitaraNI nadI kA jala kaisA hai ? jisake sparza mAtra se nArakiyoM ke zarIra phaTa jAte haiM, usa jala kA kSAra viSa to agni se tapAye gaye garma tela ke sIMcane se bhI adhika aparimita duHkha ko utpanna karanevAlA hai| vahA~ kI havA aisI hai ki yahA~ ke parvata usake sparza hone mAtra se bhasma hokara ur3akara jagata meM bikhara jaaveN| naraka kI vajrAgni ko dhAraNa karane ko yahA~ ke pRthvI, parvata, samudra koI samartha nahIM haiN| svarupa kA kyA varNana kareM ? nArakiyoM ke zabda aise bhayaMkara va kaThora haiM ki yahA~ hAthI va zera suna leM to unake hRdaya phaTa jaaveN|| vahA~ karmarupa rakhavAle nArakiyoM ko sAgaroM taka nikalane nahIM dete haiN| jahA~ para nirantara mAra-mAra hI sunAI par3atI hai, ve rote haiM, pakar3ate haiM, bhAgate haiM, ghasITate haiM, cUrNarupa kara dete haiM tathA unake aMga phira pAre ke samAna mila jAte haiN| vahA~ koI rakSaka nahI haiM, koI dayAvAna nahIM hai, koI rAjA nahIM, mitra nahIM, mAtA nahIM, pitA nahIM, putra nahIM, strI nahIM, kuTumbAdi nahIM, kevala pApa kA bhoga hai| koI chipane kA sthAna nahIM hai, kisI se apanA duHkha darda kaha sakeM aisA koI nahIM hai, kevala krUra pariNAmI mahA bhaMyakara pApI haiN| jaise yahA~ duSTa zvAnAdi tiryaMcoM meM dekhate sAtha hI baira ho jAtA hai, usI prakAra nArakiyoM meM binA kAraNa hI paraspara meM baira hai| duHkha se bhAgakara vana meM jAte haiM to vahAM zAlmali vRkSAdi ke patte zarIra ko vasUle-kulhAr3e kI taraha kATanevAle Akara girate haiM, jinase aMga chida jAte haiM, kaTa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 384] jAte haiN| vana meM hI, guphAoM meM se siMha-vyAghrAdi nikalakara aMga phAr3a DAlate haiN| vahIM para vajramayI coMcoM vAle gRddha , kAka Adi pakSI una nArakiyoM ke aMgoM ko phAr3ate haiM, netrAdi nikAla lete haiM ,peTa phAr3akara AMte nikAla lete haiN| yadyapi naraka meM tiryaMca nahIM haiM tathApi nArakI vikriyA dvArA apanA tiryaMcarUpa banA lete haiN| nArakiyoM meM pRthak-judA zarIra banAne kI vikriyA nahIM hai| eka zarIra hI siMha, vyAghra , zvAna, ghUghU, kAka Adi deha dhAraNa kara letA hai| nArakI zubha karanA cAhe to bhI zubha nahIM hotA hai| apane ko tathA anya ko duHkhadAyI hI pariNAma , deha, vedanA, vikriyA karane meM samartha haiM, sukha karanevAlI vikriyA nahIM hotI, pariNAma nahIM hote, deha nahIM hotI, vedanA nahIM hotii| jIvoM ke aisA kSetrajanita pApa karma kA udaya hai| naraka meM nArakiyoM ko mArane ke liye aneka Ayudha, zUlI, ghAnI, yantra, lohe ke oMTAne ke, talane ke, rAMdhane ke aneka duHkhadAyI pAtra kSetra ke svabhAva se hI haiN| vahA~ para sukhadAyI sAmragI to svapna meM bhI nahIM milatI hai| vahA~ lohamaya putalI jvAlA ko ugalatI huI, jisakA zarIra mahAvedanA saMtApa karanevAlA hai, ve uchalakara nArakiyoM ko pakar3atI haiM, sparza karatI haiN| unake sparza se karor3oM bicchuoM ke kATane ke samAna, vajAgni ke samAna , tathA viSamaya tIkSNa zastroM ke AdhAta se bhI anantagunI vedanA hotI hai| narako meM jo duHkhadAyI sAmagrI hai usakA svabhAva Adi dikhalAne ke liye anubhava karAne ke liye samasta madhyaloka meM koI vastu dikhAI nahIM detI hai, tathApi unakI adhika duHkhadAyakatA dikhalAne ke liye kitanI hI vastuoM kA varNana kiyA hai| nArakiyoM kA du:kha to sAkSAt bhagavAna kA kevalajJAna jAnatA hai tathA jo nArakI hokara bhogatA hai vahI jIva jAnatA hai| nArakiyoM kA zarIra, rudhira, mAMsa, hAr3a, cAma Adi sapta dhAtumaya nahIM hai, parantu unake zarIra ke pudgala U~Ta, zvAna, mArjAra, Adi ke sar3e hue kalevara se bhI sa asaMkhyAtagune durgandha yukta haiM aura asaMkhyAtagune durnirIkSya ghRNA karAnevAle haiM, jinakA svarupa nA dekhA jA sakatA hai, nA sunA jA sakatA hai, nA gandha grahaNa kI jA sakatI hai| manuSyAdi to unheM dekhate hI, durgandha ke grahaNa karate kI prANa rahita ho jAte haiN| naraka gati meM kauna utpanna hote haiM ? pUrva janma meM khoTe pariNAmoM se jo naraka kI Ayu bA~dhakara naraka meM utpanna hote haiM ve vahA~ para asaMkhyAtakAla taka duHkha bhogate haiN| bahata AraMbha karanevAle, bahuta parigraha meM Asakta , ghora hiMsaka pariNAmI naraka kI Ayu bAMdhate haiN| __vizvAsaghAtI, dharmadrohI, gurudrohI, svAmIdrohI, kRdhnI, paradhana-parastrI ke lolupI, anyAyamArgI, dharmAtmA-tyAgiyoM ko kalaMka lagAnevAle, yatiyoM kA ghAta karanevAle, grAmoM meM ghAsa tRNAdi vRkSoM meM Aga lagAnevAle, devadravya curAnevAle , tIvra kaSAyI, anantAnubaMdhI kaSAya ke dhAraka, kRSNa lezyA ke dhAraka, suMdara AhArAdi milane para bhI jihvA iMdriya kI lolupatA se mAMsa ke bhakSaka, madyapAyI, vezyAnurAgI, paravidhna saMtoSI, lampaTI, tIvralobhI, durAcAra ke dhArI, mithyAtva , anyAya va abhakSya kI prazaMsA karanevAloM kA naraka meM gamana hotA hai| viSAdi milAvaTa kA kArya karanevAle , viSAdi utpanna karanevAle , Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [385 vanakaTI karAnevAle, vana meM dAvAgni lagAnevAle, jIvoM ko bAr3e meM bAMdhakara jalA denevAle, hiMsA ke tIvrakarma kI paripATI calAnevAloM kA naraka meM gamana hotA hai| naraka meM amba ambarISAdi duSTa asurakumAra deva tIsarI pRthvI taka jAkara nArakiyoM ko lar3Ate haiN| kinhIM nArakiyoM ko tIsarI pRthvI taka pUrva janma ke saMbaMdhI deva Akara dharma kA upadeza bhI dete haiN| koI-koI apane pUrva bhava ke pApoM kI niMdA bhI karatA haiM, bahuta pazcAtApa karatA hai ki-mujhako pUrva meM satpuruSoM ne bahuta zikSA dI- are! anIti ke mArga para mata calo, bahuta upadeza bhI diyA- parantu maiM pApI ne viSayoM meM kaSAyoM ke mada se andhA hokara unakI zikSA grahaNa nahIM kii| aba maiM daiva (bhAgya) bala , pauruSabala se rahita kyA karU~ ? jina pApI, durAcArI, pApa meM preraNA karanevAle, vyasanI, anIti kA poSaNa karanevAloM ne hameM naraka prApta karAyA hai, ve pApI kyA mAlUma zarIra chor3akara kahA~ jAMyage ? hamAre sAtha to koI dikhAI nahIM detA hai| hamAre dhana bhogane meM, viSaya sevana meM sahAyaka, pApa ke preraka mitra putra bAMdhava strI Adi sahAyaka the, unheM aba kahA~ dekhU ? isa prakAra avadhijJAna se pUrva janma meM jo durAcAra kiye unakA pazcAtApa karate hue ghora mAnasika duHkha prApta karate haiN| kisI mahAbhAgyavAna ke samyagdarzana bhI utpanna ho jAtA hai| parantu paryAya saMbaMdhI duHkha kaSAya svayameva utpanna hote haiM, Apa svaMya kisI ko nahIM mAranA cAhatA hai, to bhI kaSAyoM kI prabalatA karma udaya se rukatI nahIM hai. svayameva hastAdi zastrarupa pariNamate haiN| nArakiyoM ko kSaNamAtra bhI vizrAma nahIM, nidrA nhiiN| bhUmi ke sparza kA duHkha hI kevalIgamya hai| atitIvra karma ke udaya meM koI zaraNa nahIM hai, zaraNa kI icchA se vahAM dekhatA hai, kintu koI dayAvAna nahIM, sabhI krUra, nirdayI, bhayAnaka, ugra deha ke dhAraka, aMgAra samAna prajvalita netroM sahita, pracaNDa azubha dhyAna ke karAnevAle, krodha ko utpanna karAnevAle ghora nArakI haiN| una nArakiyoM ke mahAna vilApa tathA rudana, mAraNa, trAsana ke ghora zabda sunAI dete haiM, aho! jaba maiM manuSya paryAya meM thA taba svAdhIna hokara Atmahita nahIM kiyA, aba deva va puruSArtha donoM ke bala se rahita hokara kyA karU~ ? pUrva meM jo-jo niMdya karma maiMne kiye haiM aba mujhe yAda Ate hI marama ko cheda dete haiN| jo duHkha eka kSaNa bhara ko bhI nahIM sahA jAtA hai vaha duHkha yahA~ sahate hue sAgaroM taka kA samaya kaise pUrA karU~gA? / jinake liye pApa karma kiye ve sevaka, strI, putra, bAMdhavoM ko yahA~ kahA~ dekhU ? ve to dhana ke viSayoM ke bhogane meM zAmila the, aba ina duHkhoM meM kahA~ dekhU ? ___ aise duHkhoM se rakSA karanevAlA eka dayAdharma hI hai, vaha dharma mujha pApI ne upArjana hI nahIM kiyaa| parigraha rupa mahApizAca se acetana huA yaha nahIM jAnA ki yamarAja rupa siMha kI capeTa se eka kSaNa meM marakara naraka ke nArakI ke rupa meM janma ho jAyegA, ityAdi mana ke saMtApa janita ghora duHkha prApta karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra pUrva janma meM maiMne anya prANiyoM kA mAMsa kATa-kATakara khAyA hai, isIliye yahA~ mere mAMsa ko kATa-kATakara mujhe khilAte haiM; pUrva meM maiMne bahuta madya pAna kiyA, abhakSya khAyA hai, isIliye aneka nArakI yahA~ para pighale huye tAmralohamaya rasa ko saMDAsI se merA mukha kholakara pilAte haiN| jo pUrva meM parastrI lampaTI the unako yahA~ para vajrAgnimaya putaliyA~ jabaradastI pakar3akara bahuta dera taka AliMgana karatI haiN| naraka meM cakSu kI TimakAra mAtra samaya ko bhI sukha nahIM hai| yadi kabhI koI kSaNa bhara ko bhUla jAtA hai to duSTa adhama asurakumAra preraNA karate haiM va nArakI paraspara meM bhI preraNA karake lar3Ate haiM / bahuta kyA kaheM asaMkhyAta prakAra ke duHkha asaMkhyAta kAla taka naraka meM nArakI bhogate haiN| saMsAra meM eka dharma hI isa jIva kA uddhAra karanevAlA hai| vaha dharma kamAyA nahIM hai taba naraka meM kauna rakSA karegA? koI dhana - kuTumba Adi jIva ke sAtha nahIM jAtA hai, apane bhAvoM se kamAyA pApa-puNya karma hI sAtha jAtA hai / ye saMsArI upastha (kAma) iMdriya ke viSayoM ke lolupI hokara narakAdi meM duHkha ke pAtra bana jAte haiN| isa prakAra anekabAra naraka meM jAkara ghora duHkha bhogatA hai| tiryaMca gati ke duHkha tiryaMca gati meM jAne ke bAda bhramaNa kA kucha ThikAnA nahIM hai, duHkha kA pAra nahIM hai, duHkha hI duHkha hai| pRsthI kAya meM khodanA, jalAnA, kUTanA, ragar3anA, phAr3anA, chedanA Adi kriyAoM se kauna rakSA karatA hai ? jala kAya meM oMTAyA gayA, jalAyA gayA, malA gayA, masalA gayA, piyA gayA; viSa meM, kSAra meM, kaDuve padArthoM meM milAyA gayA; garama lohA Adi dhAtuoM me pattharoM meM bujhAyA gayA; ghora zabda karatA huA ubalatA hai - jalatA hai; parvatoM se girakara zilAoM ke Upara ghora zabda karatA huA pachAr3A khAtA hai; vastroM meM bhara-bhara kara zilAoM para pachAr3A jAtA hai, DaNDoM se kUTA jAtA hai, jalakAya ke jIvoM kI kauna dayA kare ? agni ke Upara paTaka dete haiM, grISmaRtu meM garama jamIna para dhUla para sIMcate haiM, koI dayA nahIM karatA hai; kyoMki pUrva janma meM hamane dayAdharma aMgIkAra nahIM kiyA, aba apanI dayA kauna karegA ? agni kAya meM dabAnA, bujhAnA, kUTanA, chedanA ityAdi ghora duHkha bhogatA hai, kauna rakSA karegA ? pavana kAya meM nirantara parvatoM kI kaThora bhItoM kI coTa - pachAr3e sahatA hai; camar3e meM bharakara agni meM pheMkA jAtA hai; dhauMkA jAtA hai; bIjanA - paMkhA - vastra Adi se phaTakAreM khAtA hai, vRkSoM ke pachAr3e Adi se pavanakAya meM ghora duHkha bhogatA hai| vanaspati kAya meM sAdhAraNa vanaspati meM to eka ke ghAta meM anantoM kA ghAta kA duHkha to kevalajJAnI hI jAnate haiM; parantu pratyeka vanaspati kA duHkha kATanA, chedanA, chIlanA, banAnA, rA~dhanA, cabAnA, talanA, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [387 ghI-telAdi meM choMkanA, bA~TanA, garmarAkha meM jhulasanA , ghasITanA, cIranA, ragar3anA, masalanA, dabAnA, dhAnI meM pelanA, kUTanA, Adi ghora duHkha vanaspatikAya meM yaha jIva pAtA hai| ___ ekendriya paryAya meM bolane ko jihvA nahIM, dekhane ko netra nahIM, sunane ko kAna nahIM hAtha-paira Adi aMga-upAMga nahIM, koI rakSaka nahIM, asaMkhyAta anantakAla taka ghora duHkhamaya ekendriya paryAya se nikalanA nahIM hotA hai| mithyAtva, anyAya, abhakSyAdi ke prabhAva se jIva ke samasta jJAnAdi guNa naSTa ho jAte haiN| ekendriya meM kiMcinmAtra paryAyajJAna rahatA hai| AtmA kA samasta prabhAva, zakti, sukha naSTa ho jAtA hai; jar3a-acetana ke samAna ho jAtA hai| kiMcinmAtra jJAna kI sattA eka sparzana indriya ke dvArA jJAniyoM ko jAnane meM AtI hai| samasta zakti rahita kevala duHkhamaya ekendriya paryAya meM janma-maraNa vedanA kA duHkha bhogatA hai| vikalatraya jIvoM ke du:kha : kadAcit koI trasaparyAya pAtA hai vikala catuSka meM ghora duHkha bhogatA hai| lapalapAtI jihvA iMndriya kA satAyA tIvra kSudhA-tRSAmaya vedanA kA mArA nirantara AhAra ko DhUMDhatA phiratA hai| laTa, kIr3A, apane mukhaphAr3a karake AhAra ke liye capala hue phirate haiN| makkhI, makar3I, macchara, DAMsa, bhUkha ke mAre nirantara AhAra DhUMDhate phirate haiM, rasoM meM gira jAte haiM, jala meM-agni meM gira jAte haiM, havA ke-vastroM ke pachauTe se mara jAte haiM; pazuoM kI pUchoM se-khuroM se mara jAte haiM; manuSyoM ke nakhoM se, hAtha-paira Adi ke AghAta se ciMtha jAte haiM, daba jAte haiM, mala kaphAdi meM phaMsakara mara jAte haiN| vikalatraya jIvoM kI koI dayA nahIM karatA hai| ciDiyA. kauvA cagakara khA jAte haiM. chipakalI, bisamarA, sarpa ityAdi ko DhUMDha-DhUMr3ha kara mArate haiM; pakSI bar3I majabUta vajra jaisI coMcoM se cuga lete haiN| koI cIra DAlatA hai, koI Aga meM jalA detA hai| illI, ghuna, laTa ityAdi kIr3oM se bhare hue anAja ko dalate haiM, pIsate haiM, pelate hai, ukhalI meM kUTakara Tukar3e-Tukar3e kara dete haiM, bhAr3a meM bhUna dete haiM, rA~dhate haiN| bera Adi phaloM meM, zAka-pattoM meM vidArate haiM; chIlate haiM, kUTate haiM, choMkate haiM, cabA jAte haiM, koI dayA nahIM karatA hai| mevoM meM, phaloM meM, davAiyoM meM puSpa-pallava-DAlI-jar3a-valkaloM meM; maryAdA se adhika kAla ke sabhI bhojana, dUdha, dahI, rasoM meM bahuta vikalatraya va paMcendriya jIva utpanna ho jAte haiM; ve saba khA liye jAte haiM. jIva-janta caga jAte haiM, agni meM jala jAte haiM, kauna dayA karatA hai ? __vikalatraya jIvoM kI utpatti se varSA Rtu meM sarva bhUmi DhaMka jAtI hai, aura ve pazuoM ke pairoM se, manuSyoM ke pairoM se, ghor3oM ke khuroM se, ratha, bailagAr3I Adi se ciMtha jAte haiM, kaTa jAte haiM; paira TUTa jAte haiM, mAthA kaTa jAtA hai, peTa cira jAtA hai, kauna dayA karatA hai ? koI unakI tarapha dekhatA hI nahIM haiN| isa prakAra vikalatraya rupa tiryaMcoM kA aneka duHkhoM sahita maraNa hotA hai| vikalatraya jIva kSudhA-tRSA se, zIta-USNa kI vedanA se; varSA kI, pavana kI, gAr3iyoM kI bAdhA se mara jAte haiN| bhATA, ThIkarA, mATI kA DhigalA, lakar3I, mala, mUtra, garma pAnI, agni ityAdi ke Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 388] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra girane se dabakara mara jAte haiM, vikalatraya jIvoM kI ora nahIM dekhatA, koI-koI to inheM jIva mAnate hI nahIM haiM, inakI koI dayA nahI karatA haiN| ghI meM tela meM girakara, dIpaka meM-agni meM girakara marakara ghora duHkha bhogate haiM; phira utpanna hote haiM phira marate haiM; isI prakAra asaMkhyAtakAla taka duHkha bhogate rahate haiN| jalacara tiryacoM ke du:kha : kabhI paMcendriya jalacara tiryaMca hotA hai, unameM nirbala ko sabala khA jAte haiN| dhIvaroM ke jAla meM kAMToM meM phaMsakara mara jAte haiM va jIvitoM ko bhI bhulasakara khA jAte haiN| jaMgalI thalacara tiryacoM ke duHkha : vana ke jIva sadAkAla Dare hue, kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, varSA, pavana, kardama Adi kI ghora vedanA sahate haiN| prAtaHkAla meM bhUkha bahuta lagatI hai, kintu bhojana kahA~ ? kabhI AhAra mila jAtA hai to pAnI nahIM milatA hai, tIvra tRSA vedanA bhogate haiN| zikArI, pAradhI jAkara mAra lAte haiN| sabala hoM to ve nirbaloM ko mAra kara khA lete haiN| pAradhI jAkara bilo meM se khojakara nikAlakara mAra DAlate haiN| balavAna tiryaMca nirbaloM ko guphAoM meM, parvatoM meM, vRkSoM meM, khaDDoM meM chipe huoM ko bar3e chala se pakar3akara mAra DAlate haiN| siMha, vyAghra , Adi bhI sadA bhayavAna rahate haiM, AhAra milane kA niyama nahIM hai, bahuta bhUkhe-pyAse par3e rahate haiN| kabhI kucha thor3A sA AhAra mila jAtA hai; kabhI do dina meM, kabhI tIna dina meM mile; kabhI nahIM mile to ghora vedanA bhogate hue mara jAte haiN| kaSAyI manuSya yaMtroM se, jAloM ke upAya se pakar3akara mAra-mAra kara becate haiM; khA jAte haiM; jIvita ke paira kATakara beca dete haiM, jIbha kATakara beca dete haiM, indriyA~ kATakara beca dete haiM, pU~cha kATakara beca dete haiM; marama sthAnoM ko kATa dete haiM; cheda dete haiM, tala dete haiM, rA~dhate haiM, chIlate haiM usa tiryaMcagati meM koI zaraNa nahIM hai, koI rakSaka nahIM hai, koI upAya nahIM hai| tiryacoM meM to mAtA hI putra kA bhakSaNa kara letI hai, taba anya vahA~ kauna rakSA kare ? nabhacara tiryacoM ke du:kha : nabhacara pakSiyoM ko bhI duHkhoM kA nirantara samAgama hai| nirbala pakSiyoM ko sabala pakSI pakar3akara mAra DAlate haiN| bAja, zikarA, AkAza meM hI mArakara khA jAte haiN| bAgalI, ullU ityAdi rAtri meM vicaranevAle duSTa pakSI jAkara gardana maror3akara mAra DAlate haiN| billI, kutte bhI pakSiyoM ko bar3e chala se pakar3akara mArate haiN| pakSI bhayabhIta hue vRkSoM kI choTI DAlI pakar3akara baiThate haiM, unheM sonA, bichAnA, baiThanA nahIM milatA; havA kI, varSA kI , jala kI, garmI kI, ThaNDa kI, ghora vedanA bhoga-bhogakara mara jAte haiN| duSTa manuSya pakar3akara paMkha ukhAr3a dete haiM, cIra dete haiM, garma tela meM jIvita ko hI talakara banAkara khA jAte haiN| jahA~ dekho vahA~ para tiryacoM ko ghora duHkha hai jo saba hiMsA kA phala hai| ___ pAlatU thalacara tiryacoM ke duHkha : hAthI, ghor3A, U~Ta, baila, gadhA, bhaiMsA-inakI parAdhInatA kA duHkha kauna kaha sakatA hai ? nAka phor3akara sAMkala-rassI kI nAtha DAlanA, parAdhIna ba~dhe rahanA; Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [389 jinheM svacchanda phiranA khAnA nahIM; garamI meM baMdhe haiM, varSA meM baMdhe haiM, zIta meM baMdhe hai, parAdhIna kyA kareM ? una para bahuta bojhA lAdate haiM, mAra mArate haiM, tIkSNa lohA aura kA~TA cubhAte haiM, camar3e ke cAbuka se rAste meM bAraMbAra mArate haiM, lAThI lakar3I kI coTa se marama sthAnoM meM mArate haiN| pITha gala jAtI hai, mAMsa kaTa jAne se gaDhDhA par3a jAtA hai, kaMdhe gala jAte haiM, nAka gala jAtI hai; kIr3e par3a jAte haiM to bhI patthara, lakar3I, dhAtuoM kA kaThora bhAra lAdate haiM jisase hAr3oM kA cUrA bana jAtA hai; paira TUTa jAte haiM, bahuta rogI ho jAtA hai, uThA nahIM jAtA hai, jarA se jarajara ho jAtA hai; pITha gala jAtI hai to bhI bahuta bhAra lAdate haiM, bahuta dUra le jAte haiM, bhUkha-pyAsa-roga-garamI kI vedanA nahIM ginate haiN| AdhI rAta ho jAne para bhI bahuta bhAra lAda dete haiM aura dUsare dina ke tIna prahara vyatIta ho jAne para bhAra utArate haiN| kucha ghAsa, kA~TA, tusa, bhusa, kaNarahita, nIrasa, thor3A-sA AhAra milatA hai| vaha bhI peTabhara nahIM milatA hai| parAdhInatA kA du:kha tiryaMcagati samAna aura nahIM hai| nirantara baMdhana meM piMjare meM ghora duHkha bhogate haiM, cAMDAla ke daravAje para baMdhA rahe .camAra kaSAyiyoM ke daravAje para baMdhA rahai, khAne ko nahIM milatA hai| anya puNyavAnoM ke daravAje para baMdhe tiryaMcoM ko khAte dekhakara mAnasika duHkha hotA hai| dUsaroM ke AhAra-ghAsa meM mukha calAte haiM to pasaliyoM meM bar3I lAThiyoM se mArate haiN| bahuta ghora kSudhA kA duHkha bhogate haiN| rAstA calane kA , bojhA Dhone kA, rogoM kA ghora duHkha bhogate haiN| tiryaMca baila, kutte Adi ke netroM meM, kAnoM meM, indriyoM meM, potoM meM ghora vedanA dene vAlI gUMgA-cIcar3A paidA ho jAte haiM jo sabhI marama sthAnoM meM tIkSNa mukhoM se lahu ko khIMcate haiM, jisakI ghora vedanA bhogate haiN| kitanoM hI ko khAne ko ghAsa tathA pIne ko pAnI nahIM milatA hai to bhI ghora vedanA bhogate hue grISma Rtu ko pUrA karate haiN| zrAvaNa mAha A jAne para ghAsa bahuta paidA ho jAtI hai vahA~ bhI pApa ke udaya se karor3oM DAMsa macchara paidA ho jAte hai to jahA~ carane ko jAte haiM vahIM para DAMsa-maccharoM ke paine DaMka cubhane se uchalatA phiratA hai; ghAsa kI tarapha mukha nahIM kara sakatA hai; baiThe yA so jAya to vahA~ para juoM kI ghora vedanA bhogatA hai| U~Ta, baila, ghor3A ityAdi rAste meM bojhA ke duHkha se , vRddha avasthA se , roga se, jaba thaka jAte haiM, calate nahIM banatA hai, paira TUTa jAtA hai, mArate-mArate bhI nahIM cala pAtA hai taba vahI vana meM, pAnI meM , parvata meM hI chor3akara mAlika calA jAtA hai| vahA~ nirjana sthAna meM , kIcar3a meM akelA par3A huA raha jAtA hai; koI zaraNa nhiiN| kisase kahe, kauna pAnI pilAve, ghAsa kahA~ se Ave ? kIcar3a meM garmI meM, zIta meM, varSA meM par3A huA ghora bhUkhapyAsa kI vedanA bhogatA hai| asamartha jAnakara duSTa pakSI apanI lohe jaisI coMcoM dvArA A~khe nikAla lete haiM, marama sthAnoM meM se aneka jIva mAMsa kATa-kATakara khAte haiM , naraka ke samAna ghora vedanA bhogatA hai, kaI dina taka tar3aphar3AtA huA ati kaThinatA se duHkha bhogatA huA maratA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra , ye sabhI duHkha dUsaroM kA anyAya se dhana chInane kA, kapaTI -chalI hokara dAna lene kA, vizvAsa ghAta karane kA, abhakSya bhakSaNa karane kA, rAtri meM bhojana karane kA nirmAlya deva dravyabhakSaNa karane kA, jala tiryaca gati meM bhogate haiN| dUsaroM ko kalaMka lagAne kA, apanI prazaMsA karane kA, dUsaroM kI niMdA karane kA, dUsaroM ke chala DhU~r3hane kA, dUsaroM ke mIThe bhojana kI lAlasA kA, ati mAyAcAra karane kA phala tiryaMca gati meM bhogate haiM / yahA~ asaMkhyAta anantabhava tiryaMcagati meM bAraMbAra dhAraNa karatA huA, mAyAcArAdi va tIvrarAga ke pariNAmoM se tiryaMcagati ke kAraNa-narakagati ke kAraNa naye karmoM kA baMdha karatA huA anantakAla vyatIta karatA hai / ye saba mithyA zraddhAna, mithyA jJAna, mithyA AcaraNa kA phala hai| manuSyagati ke duHkha yahA~ manuSyagati meM kaI to tiryaMcoM ke samAna jJAna rahita haiN| kitane hI ke garbha meM Ate hI pitA mara jAtA hai taba dUsaroM kI jUThana khAkara, bhUkha-pyAsa ko sahatA huA, dUsaroM dvArA tiraskAra karanA sahatA huA bar3hatA hai| dUsaroM kA dAsapanA karatA hai; bacapana se hI tiryaMcoM ke samAna bhAra DhotA hai; eka sera anAja se peTa bharane ke liye, eka bojhA sira para, eka bojhI pITha para, eka bojhA hAthoM meM lekara bArA kosa taka pAMvo se calA jAtA hai; anna kA, ghI kA tela kA, namaka kA dhAtu kA kaThora bhAra DhotA hai / 9 koI dinabhara hI pAnI kA bojhA Dhote rahate haiM; koI videzoM meM rAta-dina gamana karate haiM; gamana samAna duHkha dUsarA nahIM hai / bIsa-tIsa kosa peTa bharane ke liye pratidina daur3anA par3atA hai| koI patthara miTTI Adi kA bojhA nirantara Dhote rahate haiM; koI dUsaroM kI sevA karate hue parAdhInatA se manuSya janma vyatIta karate haiN| koI luhAra hokara lohA gar3hakara peTa bharate haiM, koI lakar3I cIrate haiM, kATate- phAr3ate haiM, banAte haiM taba bhojana milatA hai| koI maile kapar3e dhote haiM, koI kapar3A raMgate haiM, koI chApate haiM, koI silate haiM, koI tAgate haiM, koI bunate haiM, koI tiryaMcoM kI sevA karate haiM to bhI peTa nahIM bharatA hai| koI pIsate haiM; koI ghAsa kA bojhA Dhote haiM; lakar3I kA bojhA Dhote haiM; koI camar3e kA chIlanA banAnA Adi kArya karate haiM; koI dalate haiM, koI khodate haiM, koI rasoI banAte haiM; koI agni jalAne ke (saMskAra) kArya karate haiM, koI bhaTTI calAte haiM, koI ghI, tela, kSAra, namaka Adi se AjIvikA karate haiN| koI dInapanA dikhAkara ghara-ghara se mAMgate haiM, koI raMka hokara phirate haiM, koI rote haiM, koI karma ke AdhIna hokara apane ko bhUlakara vyartha manuSya janma vyatIta karate haiM / koI corI karate haiM, chala karate haiM, asatya bolate haiM, vyabhicAra karate haiN| koI cugalI karate haiM, koI galI meM lUTa lete haiM, koI sar3akoM para lUTate haiM, koI yuddha meM cala jAte haiM, koI samudra meMviSama vanoM meM praveza karate haiM koI nadI meM utarate haiM, kuA jotate haiM, khetI karate haiM, nAva calAte haiM, bote haiM, nunAI karate haiN| koI miTTI ke bartana banAte haiM, koI AbhUSaNa Adi banAte haiN| koI mala-mUtra ko jhAr3ate haiM, koI mala-mUtra kA bhAra Dhote haiM, koI bhAr3a bhU~jate haiM aura janma pUrA karate haiM / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [391 koI hiMsA ke aneka Arambha, hiMsA ke vyApAra bahuta abhimAna lobhI hokara karate haiN| koI Amada-kharaca likhane ke kAma karate haiM; koI aneka citra banAte haiM; koI patthara, IMTa pakAte haiM, koI makAna banAte haiN| koI juA khelate haiM, koI vezyAvRtti karAte haiM; koI zarAba pIne-pilAne kA kArya karate haiM; koI rAjya kI naukarI karate haiM; koI nIcoM kI naukarI karate haiM; koI gAyana vidyA se jIvikA karate haiM; koI bAje bajAte haiM, koI nRtya karate haiM, karma ke vaza meM par3e hue aneka prakAra ke kaSToM meM manuSya paryAya ko vyatIta karate haiN| puNyapApa ke AdhIna hokara aneka manuSya aneka prakAra ke karma karate hue pratyakSa hI aneka prakAra kA phala bhogate huye dikhAI dete haiN| koI anAja Adi becakara jIvikA karate haiM, koI gur3a, zakkara, ghI, tela, Adi kI AjIvikA karate haiM; koI kapar3e kA , koI sone-cA~dI kA, koI hIrA-motI, maNi-mANika Adi ke vyApAra se AjIvikA karate haiN| koI lohA-pItala ityAdi dhAtu kI, koI lakar3I-patthara kI, koI mevA-miThAI, puA-ghevara-modaka Adi kI, koI aneka vyajaMnaaneka auSadhiyA~ ityAdi karma ke adhIna aneka prakAra kI jIvikA karate haiN| ___ koI vyApArI haiM, koI naukara haiM, koI dalAla hai, koI udyamI haiM, koI nirudyamI haiM, koI AlasI haiM; koI manamAne kapar3e AbhUSaNa pahinate haiM; koI bahuta kaSTa se peTa bharate haiM; koI kaSTa rahita sukhiyA hue bhojana karate haiM; koI dUsaroM ke ghara jAkara yAcaka banakara bhojana karate haiM; koI pujya guru banakara bhojana karate haiM, koI raMka dIna hokara bhojana karate hai, koI aneka rasa sahita bhojana karate haiM; koI nIrasa bhojana karate haiM, koI peTa bhara anekabAra bhojana karate haiM; koI sAdhAraNa nIrasa bhojana se AdhA peTa hI bhara pAte haiM kisI ko eka dina ke antara se milatA hai, kisI ko do dina ke antara se milatA hai, kisI ko tIna dina ke antara se bar3I muzkila se milatA hai, kisI ko bhojana nahIM milane se bhUkha pyAsa kI vedanA se maraNa ho jAtA koI baMdIghara meM parAdhIna par3e ghora vedanA sahate haiM, koI apane hitaiSI ke viyoga se duHkhI haiM, koI pUrI jindagI bhara roga janita ghora vedanA bhogate hue bahuta duHkhI hokara mara jAte haiN| koI bukhAra, khAMsI, zvAsa, atisAra kI vedanA bhogate haiN| koI aneka prakAra kI vAyu kI, pitta kI, udara vikAra kI, jalodara-kaThodara Adi kI vedanA bhogate haiN| koI karNazUla, dantazUla, netrazUla, mastakazUla , udarazUla kI ghora vedanA bhogate hue mara jAte hai| koI janma se andhe, bahare, gUMge hote haiM tathA koI hAtha-paira Adi aMgoM se vikala hokara janma pUrA karate haiN| koI kitanI hI Ayu bIta jAne para aMdhe hokara, bahare hokara, lUle hokara, laMgar3e hokara, pAgala hokara, parAdhIna hokara mAnasika va zArIrika ghora duHkha bhogate haiN| kitane hI kI rudhiravikAra se kor3ha , khAja, paira meM dAda Adi se aMguliyA~ gala jAtI haiM, hAtha gala jAte haiM, nAka paira Adi gala jAte haiM aura duHkha bhogate rahate haiN| karma ke udaya kI gahana gati hai| koI antarAya ke udaya se nirdhana hokara aneka duHkha bhogate hai; kabhI peTa bharatA hai kabhI nahIM bharatA hai, kabhI nIrasa bhojana galA huA-sar3A huA bahuta kaSTa se Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 392] milatA hai; aneka tiraskAra bhogate haiN| rahane ko bahuta hI jIrNaghara jisake Upara ghAsaphUsa pattoM kI chAyA hI pUrI nahIM; bahuta sakar3A hotA hai| usameM bhI cUhe, sAMpa, bicchU Adi ke cAroM tarapha bila; bahuta durgaMdha va cAMDAla Adi kukarmiyoM ke gharoM ke pAsa rahanA hotA hai| khAne ko pAva bhara dhAna nahIM milatI hai| kalahakAriNI, kAlI, kaTukavacana yukta, mahAbhayaMkara, vipa, DarAvanI, pApinI strI kA samAgama; aneka rogI, bhUkhe, vilApa karate kurupa putraputriyoM kA samAgama pApa ke udaya se pAtA hai| ___vyasanI duSTa mahApApI putra kA sAtha; bairiyoM se bhI mahAbairI jabara duSTa bhAI kA sAtha; duSTa anyAyamArgI, balavAna, pApI, durAcArI par3osiyoM kA sAtha; lobhI duSTa, avaguNagrAhI, kRpaNa, krodhI, mUrkha svAmI kI mahAkleza kArI sevA pApa ke udaya se milatI hai| kRtaghnI ,duSTa ,chidra heranevAlA, jabara sevaka kA milanA-ye saba saMsAra meM pApa ke udaya se dekhe jAte haiN| dharmarahita, anyAyamArgI, krUra rAjA ke rAja meM rahanA; duSTa maMtrI, pradhAna, kotavAla kA sAtha milanA; kalaMka laganA, apayaza ho jAnA, dhana kA naSTa ho jAnA - ye saba paMcamakAla ke manuSyoM ke bahuta prakAra se pAye jAte haiN| ___ isa duHkhamAkAla meM jitane manuSya utpanna hote hai ve pUrva janma meM vrata-saMyama rahita mithyAdRSTi hote haiM ve hI bharatakSetra meM paMcamakAla ke manuSya hote haiN| koI mithyAdharmI kudAna, kutapa, mandakaSAya ke prabhAva se yahA~ manuSyoM meM utpanna hote haiM; ve rAjya aizvarya dhana bhoga sampadA nirogatA pAkara, alpa Ayu meM hI ye saba bhogakara, pApa upArjana karanevAle anyAyaabhakSya ke mithyAmArga meM pravartana karake saMsAra meM paribhramaNa karate haiN| koI virale puruSa yahA~ para samyagdarzana sahita hokara vrata-saMyama bhI dhAraNa karate haiN| maMdakaSAyI Atma nindA-garhAyukta manuSya apane manuSyajanma ko saphala karake svarga meM maharddhika deva hote haiN| yahA~ para koI pUrva janma meM mandakaSAyI ujjvala dAnAdi karanevAlA puNya saMyukta bhI A jAye, to usako bhI iSTa kA viyoga va aniSTa kA saMyoga hotA hI hai| saMsAra ke duHkha kA svabhAva dekho : bharata cakravartI ke hI choTe bhAI ne mahAna aniSTa hokara bala ke mada se cakravartI kA mAna bhaMga (apamAna) kiyaa| nyAyamArga se dekhiye: to bharata bar3A bhAI, pada meM pitA ke barAbara rahanevAlA, namana karane yogya thaa| phira vaha cakravartI aura kula meM bhI bar3A thaa| usakI uccatA laghubhrAtA hokara dekha nahIM ske| bharata bar3A saccA, mamatva se zAmila hokara rAjya ko bhogane ke liye bulaayaa| parantu bar3e bhAI se IrSyA kI, apayaza kiyA, to anya kI kathA kyA kaheM ? kisI ke strI nahIM hai to usakI tRSNA se strI ke binA apanA jIvana vyartha mAnakara duHkhI ho rahA hai| kisI kI strI hai jo duSTanI hai, vyabhicAriNI hai, kalahakAriNI, marma ko vidAranevAlI va roga se niraMtara santApa karanevAlI hai, jisase bahuta duHkhI hotA hai| kisI kI AjJAkAriNI pati Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [393 kI icchAnusAra calanevAlI strI mara jAtI hai to usake viyoga se mahAduHkhI hotA hai| kisI kI vRddha avasthA meM nirdhanatA meM strI kA maraNa ho jAye taba choTe bacce mAtA ke viyoga se nirIha raha jAte haiM. unheM dekhakara daHkhI hotA hai| kitane hI vRddha avasthA meM apane vivAha kI icchA karate haiM kintu vivAha hotA nahIM hai jisase duHkhI rahate haiN| koI putra rahita ho to vaha duHkhI hai, koI kapUta putroM se duHkhI hai, kisI ke yazavAna suputra kA maraNa ho jAye to vaha usake viyoga se duHkhI hotA hai| kisI ko bairI ke samAna mAranevAle kuvacana bolanevAle bhAI ke samAgama ke samAna duHkha nahIM hai| koI mahAroga va nirdhanatA ke duHkha se du:khI hote haiM; kisI ke putriyA~ bahuta hoM unake vivAha Adi ke liye Avazyaka dhana nahIM hone se duHkhI rahate haiM; kisI kI putrI vivAha ke yogya ho gaI hai, kintu vara kA saMyoga nahIM milatA to bahuta duHkhI hote haiN| kisI kI kanyA aMdhI, lUlI, gUMgI, bAvalI, aMgahIna, viDpa ho to usakA mahAduHkha hai| kisI kI putrI ko kubuddhi , vyasanI, nirdhana, rogI, pApI vara kA saMyoga ho jAtA hai to ghora duHkha hotA hai| kisI kI putrI choTI avasthA meM vidhavA ho jAye to usakA mahAduHkha, putrI ko nirdhana dekhe to mahAduHkha; putrI vyabhicAriNI ho to maraNa se bhI adhika duHkha hotA hai; tathA vivAhI putrI kA maraNa ho jAtA hai to duHkhI hotA hai| __mAtA-pitA ke viyoga kA duHkha hotA hai| yadi pitA kisI balavAna nirdayI kA karja chor3a jAtA hai to usakA duHkha hotA hai; kyoMki RNa samAna duHkha nahIM hai| mAtA-bahina vyabhicAriNI ho, duSTa ho to mahAduHkha; koI inheM jabaradastI se haraNa kara le jAya, mAra de usakA ghora duHkha hotA hai| duSToM ke samAgama kA duHkha; duSTa-adharmI-anyAyamArgI ke sAtha zAmila AjIvikA ho to mahAduHkha duSTa anyAyI ke adhInapanA ho to duHkha hotA hai| manuSya janma meM dhanavAna hokara phira nirdhana ho jAne kA du:kha , tathA mAnabhaMga hone kA duHkha hotA hai| koI apanA mitra hokara phira doSa dekhanevAlA, chidra prakaTa karanevAlA , asatya bolanevAlA , aparAdha lagAne vAlA zatru ho jAya to usakA bahuta duHkha hotA hai| yaha saMsAra sarva prakAra du:kharupa hI hai| yahA~ para rAjA hokara raMka ho jAtA hai, raMka se rAjA ho jAtA hai; ityAdi manuSya paryAya meM ghora duHkha hI hai| devagati ke duHkha yadi kabhI deva paryAya pAtA hai to vahA~ bhI mAnasika duHkha hotA hai| yadyapi devoM ke nirdhanatA nahIM, bur3hApA nahIM, roga nahIM; kSudhA-tRSA-mAraNa-tAr3ana-vedanA nahIM; tathApi mahAna Rddhi ke dhArakoM ko dekhakara apane ko nIcA mAnakara mAnasika duHkha ko prApta hotA hai| koI iSTa devAMganA ke viyoga hone ke duHkha ko prApta hotA hai; yadyapi jaba koI devAMganA maratI hai taba usake sthAna para zarIra, rupa Rddhi Adi sahita vaisI kI vaisI hI dUsarI utpanna ho jAtI hai, to bhI usa jIva ke viyoga kA duHkha to utpanna hotA hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 394] jo puNyahIna deva haiM ve iMdrAdi maharddhika devoM kI sabhA meM praveza nahIM kara sakate hai, usakA bahuta mAnasika duHkha hotA hai| Ayu pUrNa hone para devaloka meM apanA patana dekhane para unakA duHkha ve hI jAnate hai yA unakA duHkha bhagavAna kevalI hI jAnate haiN| isa saMsAra meM svarga kA maharddhika deva marakara eka iMdriya meM Akara paidA ho jAtA hai| mala-mUtra se bhare rudhira-mAMsa ke garbha meM Akara janma letA hai| isa saMsAra meM paribhramaNa karate huye puNya-pApa ke prabhAva se zvAnAdi tiryaMca to devoM meM utpanna hokara deva bana jAte haiM, tathA deva marakara brAhmaNa, cANDAla, tiryaMca bana jAtA hai| karmo ke adhIna huA jIva cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karatA hai| saMsAra meM rAjA hokara raMka ho jAtA hai, svAmI se sevaka ho jAtA hai, sevaka se svAmI ho jAtA hai, pitA ho vahI putra ho jAtA hai, putra ho vaha pitA ho jAtA hai, pitA putra hI mAtA ho jAte haiM, patnI ho vaha bahina, dAsI, dAsa ho jAtI hai, dAsI dAsa ho vaha pitA ho jAye, mAtA ho jAye, Apa hI ApakA putra ho jAye, devatA ho jAye, tiryaMca ho jAye, dhanavAna se nirdhana aura nirdhana se dhanavAna ho jAtA hai, rogI daridrI se divya rupavAna ho jAye, divya rupavAna kA mahAvipa dekhane yogya nahIM rahatA hai| ___zarIra dhAraNa karanA bhI bar3A bhAra hai| anya bhAra ko DhotA huA puruSa to kisI sthAna meM bhAra ko utAra kara vizrAma kara letA hai, kintu deha ke bhAra ko DhonevAle puruSa ko kahIM para bhI vizrAma prApta nahIM hotA hai| jahA~ para audArika-vaikriyika deha kA bhAra kSaNa mAtra ko utAratA hai, vahIM para AtmA inase anaMtagunA taijasa-kArmANa zarIra kA bhAra dhAraNa kiye rahatA hai| taijasa-kArmANa zarIra kaise haiM ? inhoMne AtmA ke ananta jJAna, darzana, vIrya, sukha ko dabAkara nake kAraNa kevalajJAna tathA ananta sakhazakti abhAva ke samAna ho rahI hai| jaise vana meM aMdhA manuSya ghUmatA hai, usI prakAra moha se aMdhA hokara jIva cAroM gatiyoM meM bhramaNa karatA hai| saMsArI jIva roga, dAridra, viyoga Adi ke du:kha se dukhI hokara dhana kamAkara du:kha dUra karane ke liye moha se aMdhA hokara viparIta ilAja karatA hai| sukhI hone ko abhakSya-bhakSaNa karatA hai, chala lapaTa karatA hai, hiMsA karatA hai, dhana ke liye corI karatA hai, mArga meM lUTatA hai, parantu dhana bhI puNyahIna ke hAtha nahIM AtA hai| sukha to pA~ca pApoM ke tyAga se hotA hai| mithyAdRSTi pA~coM pApa karake apane dhana kI vRddhi kuTumba kI vRddhi, sukha kI vRddhi cAhatA hai| iMdriyoM ke viSayoM kI prApti hone se sukha jAnatA hai, yahI moha se aMdhApanA hai| jina saMsArI jIvoM ko hama yahA~ para bhI duHkhI dekhate haiM ve dUsare jIvoM ko mArane se, asatya se, corI se, kuzIla se, parigraha kI lAlasA se, krodha se, abhimAna se, chala se, lobha se , anyAya se hI duHkhI dikhate haiN| anya koI duHkhI hone kA mArga nahIM hai| aisA pratyakSa dekhate hue bhI pApoM meM hI lipta hotA hai| yaha viparIta mArga hI saMsAra ke ananta du:khoM kA kAraNa hai| duHkhoM se duHkha hI utpanna hotA hai, jaise agni se agni hI utpanna hotI hai| rakhA hai| dara Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [395 jo isa prakAra kA satyArtha svarupa kA bArambAra cintavana, anubhavana karatA hai use saMsAra se vairAgya hotA hai; jo virakta hotA hai vaha saMsAra paribhramaNa dUra karane ke udyama meM sAvadhAna hotA hai| isa prakAra tIsarI saMsAra bhAvanA kA varNana kiyaa|3| ekatva bhAvanA (4) aba ekatva ke svarupa kA varNana karate haiM, jisakA apane svarupa kI prApti ke liye cintavana karanA caahiye| yaha jIva kuTumba, strI, putrAdi ke liye tathA apanA zarIra pAlane ke liye bahuta AraMbha, bahuta parigraha, anyAya, abhakSya Adi karatA hai jisakA phala ghora duHkha, naraka Adi paryAyoM meM akelA svayaM bhogatA hai| jisa kuTumba ke liye va deha ke liye pApa karatA hai, so deha to agni meM bhasma hokara ur3a jAyegI, kuTumba bhI kahA~ mila pAyegA? apane hI dvArA bAMdhe gaye karmoM ke udaya se hue roga, duHkha, viyogAdi ko bhogate hue jIva ke sabhI mitra, kuTumba Adi pratyakSa dekhate hue bhI thor3A sA bhI duHkha dUra nahIM kara sakate haiM ? taba naraka Adi gati meM kauna sahAyI hogA ? akele hI bhogegaa| Ayu kA anta hone para akelA hI maratA hai| maraNa se bacAne meM koI dUsarA sahAyI nahIM hai| azubha kA phala bhogane meM koI apanA sahAyI nahIM hai| paraloka kI ora gamana karanevAle AtmA ke strI, putra, mitra, dhana, deha, parigraha Adi sahAyI nahIM hote haiN| karma akele jIva ko hI le jAtA hai, le jaaygaa| isa loka meM jo baMdhu-mitrAdi haiM ve paraloka meM baMdhu-mitrAdi nahIM hoNge| jo dhana, zarIra, parigraha, rAjya, nagara, mahala, AbhUSaNa, sevaka Adi parikara yahA~ haiM ve paraloka meM sAtha nahIM jaayeNge| isa deha ke saMbaMdhI isa deha kA nAza hote hI saMbaMdha chor3a deMge; ve apane karmoM ke AdhIna apanA sukha-duHkha svayaM hI bhogeMge, jIva akelA jaayegaa| isaliye saMbaMdhiyoM meM mamatA karake paraloka bigAr3anA mahA anartha hai| yahA~ jo samyaktva, vrata, saMyama, dAna, bhAvanA, Adi karake dharma kI kamAI kI hai, vaha isa jIva kI sahAyaka hotI hai| eka dharma ke binA koI sahAyaka nahIM, akelA hI hai| dharma ke prasAda se svargaloka meM indrapanA, maharddhika devapanA pAkara tIrthakara, cakravartI, manDalezvarapanA, uttamarupa, bala. vidyA. saMhanana. uttama jAti. kala. jagatapajyapanA pAkara nirvANa prApta hotA hai| ___ jaise baMdIgRha meM baMdhana se baMdhe huye puruSa ko bandIgRha se rAga nahIM hai, vaise hI samyagjJAnI puruSa ko deharupa baMdIgRha se rAga nahIM hai; kyoMki dhana-kuTumba Adi kA abhimAnI ghora baMdhana meM parAdhIna hokara duHkha bhogatA hai; aisA vaha jAnatA hai| akelA hI apane svarupa ko nahIM jAnakara; paradravya, deha, parigraha Adi ko apanA jAnakara anaMtakAla se bhramaNa karatA rahA hai; akelA hI anya gati se Akara janma dhAraNa kara letA hai| karma ke sivAya anya kucha bhI sAtha nahIM AyA hai| puNya-pApa karma hI rAjA, raMka, nIca, U~ca ke garbhAdi yonisthAna meM le jAkara paidA kara detA hai| akelA hI AyupUrNa hone para samasta kuTumba Adi ko chor3akara paraloka ko calA jAtA hai, phira lauTakara vApisa nahIM AtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 396] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra garbha meM basane kA duHkha, yoni saMkaTa kA duHkha, roga sahita zarIra kA duHkha, dAridra kA ghora duHkha viyoga kA mahAduHkha, kSudhA-tRSAdi vedanA kA duHkha, aniSTa duSToM ke saMyoga kA duHkha yaha jIva akelA hI bhogatA hai| svargo ke asaMkhyAtakAla taka mahAna sukha , apsarAoM kA sAtha, asaMkhyAta devoM kA svAmIpanA, hajAroM Rddhi Adi kI sAmarthya puNya ke udaya se jIva akelA hI bhogatA hai| pApa ke udaya se naraka meM tAr3ana, mAraNa, chedana, zUlI ArohaNa, kumbhIpAcana, vaitaraNI majuna Adi kSetra janita, zarIra janita, tathA parasparakRta ghora akelA hI bhogatA hai| tiryacoM kA parAdhIna bandhanA, bojhA lAdanA, kuvacana sunanA, marama sthAnoM meM aneka prakAra se ghAta sahanA; dIrghakAla taka bahuta bhAra lekara bahuta dUra taka calanA; kSudhA-tRSA sahanA; rogoM kI aneka vedanA bhoganA; zIta, uSNa, pavana, tAvar3A, varSA, gar3A ityAdi kI ghora vedanA bhoganA; nAsikA Adi meM rassI DAlakara dRr3ha bA~dhanA, ghasITanA, savArI karanA, samasta duHkha pApa ke udaya se jIva akelA hI bhogatA hai| koI mitra-putrAdi sahAyaka sAtha meM nahIM rahate haiM, eka dharma hI sahAyaka hai| isa prakAra ekatva bhAvanA bhAne se svajanoM meM prIti nahIM bar3hatI hai, anya parijanoM meM dveSa kA abhAva hotA hai; taba apane AtmA kI zuddhatA meM hI prayatna karatA hai| isa prakAra ekatva bhAvanA kA varNana kiyA (4) / anyatva bhAvanA (5) aba anyatva bhAvanA kA svarupa cintavana karane yogya hai| he Atman! isa saMsAra meM jo strI, putra, dhana, zarIra, rAjya, bhoga Adi kA tumase saMbaMdha hai ve saba tumhAre svarupa se anya haiM, bhinna haiM, tuma kisa ke soca-vicAra meM laga rahe ho ? anantAnanta jIvoM kA tathA ananta pudgaloM kA saMbadha tumase anantabAra hokara chUTa cukA hai| ajJAnI saMsArI apane se anya jo strI, putra, mitra, zatru, dhana kuTumba Adi kA saMyoga, viyoga, sukha-duHkha Adi hai unakA cintavana karake samaya vyatIta karatA hai; kintu apane najadIka AyA maraNa va naraka-tiryaMca Adi gati meM jAnA, usakA cintavana vicAra nahIM karatA hai| ____ samaya-samaya yaha manuSyaAyu calI jA rahI hai; yadi isameM hI apanA hita nahIM kiyA, pApa se parAGmukha nahIM huA, kugati ke kAraNa rAga, dveSa, moha, krodha, lobhAdi mahAbalI se AtmA ko nahIM chur3AyA to tiryaMcagati-narakagati meM ajJAnI, parAdhIna, azakta rahatA huA kyA karU~gA ? ___ isa paMca parivartanarupa saMsAra meM anantAnanta kAla se paribhramaNa karate hue jIva kA apanA koI svajana nahIM hai| ye svAmI, sevaka , putra, mitra, bAMdhavoM ko jo apanA mAnate ho, vaha mithyA moha kI mahimA hai, isI ko mithyAtva kahate haiN| ye to sabhI saMbaMdha karmajanita alpakAla ke haiM, acAnaka viyoga ho jaaygaa| ye sabhI saMbaMdha viSaya-kaSAya puSTa karane ko tathA apanA svarupa bhulAne ke liye haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [397 saMsAra meM sabhI jIvoM se apanA zatrumitrapanA anekabAra huA hai; Age bhI ina paradravyoM meM Atmabuddhi karake anantakAla taka bhramaNa kroge| ina paradravyoM ke saMbaMdha meM rAga-dveSa buddhi karake zatru-mitra buddhi hI se eka iMdriyapanA tathA jJAna pahicAna ke vicAra rahita ajJAnI hokara anantakAla taka bhramaNa kroge| jaise aneka dezoM se Aye bhinna-bhinna aneka pathika rAtri meM eka sthAna meM Thahara jAte haiM athavA eka vRkSa para anekadizAoM se Aye aneka pakSI rAtri meM Akara basa jAte haiM; prAtaH kAla hone para ve saba aneka mArgoM se aneka dezoM ko cale jAte haiM; usI prakAra strI, putra, mitra, baMdhu Adi aneka gatiyoM se pApa-puNya bAMdhakara kalarupa sthAna meM Akara zAmila ho jAte haiM; apanI-apanI Aya pUrNa ho jAne para pApa-puNya ke anusAra naraka, tiryaMca , manuSya Adi aneka bhedarupa gatiyoM ko cale jaayeNge| koI bhI kisI kA nahIM hai| puNya-pApa ke anusAra do dina ApakA upakAra-apakAra karake saMsAra meM Akara rulate rahate haiN| isa saMsAra meM sabhI jIvoM kI bhinna-bhinna prakRti hai, kisI kA svabhAva kisI dUsare se milatA nahIM hai| svabhAva mile binA kaisI prIti hai ? paraspara meM kisI kA apanA-apanA viSaya-kaSAyarUpa prayojana sadhatA dikhAI detA hai to unameM prIti ho jAtI hai, prayojana binA prIti nahIM hotI haiN| isa samasta loka meM bAlU reta ke kaNa ke samAna kisI kA kisI se saMbaMdha nahIM hai| jaise bAlU ke bhinna-bhinna kaNa kisI jala Adi cikane padArtha kA sAtha ho jAne se muTThI meM baMdha jAte haiM, cipaka jAte haiM, caiMpa dUra hone para kaNa-kaNa bhinna-bhinna bikhara jAtA hai; usI prakAra samasta putra, strI, mitra, baMdhu, svAmI, sevakoM kA saMbaMdha hai| jaba taka apanA koI bhI viSaya. abhimAna lobhAdi kaSAya sadhatA dikhAI detA hai tabhI taka prIti jaano| jinase apane indriyoM ke viSaya nahIM sadhate, abhimAna Adi kaSAya puSTa nahIM hote unake rukhe pariNAmoM se prIti nahIM hotI hai| binA prayojana bhI jagata meM kahIM prIti dekhI jAtI hai, vaha loka lAja ke abhimAna se, AgAmI kucha prayojana kI AzA se, tathA pUrvakAla ke upakAra ko lopU~gA to loka meM merA kRtaghnIpanA dikhAI degA-isa bhaya se mIThe vacanAdirupa prIti karatA hai| kaSAya-viSayoM ke saMbaMdha ke binA prIti hotI hI nahIM hai| vahI dekhate bhI haiM -jisase apanA abhimAna sadhatA dikhatA hai, dhana kA lAbha, viSaya-bhogoM kA lAbha, Adara, bar3AI apanA pUjyapanA hone kA lAbha, va yaza ke liye yA kisI prakAra kI Apatti ke bhaya se prIti karatA hai| viSaya-kaSAyoM ke caiMpa ke binA prIti hotI hI nahIM hai| sabhI anya hai, koI apanA nahIM hai| mAtA bhI putra kA poSaNa karatI hai so vaha bhI duHkha meM-vRddhapane meM apanA AdhAra jAnakara poSaNa karatI hai| putra bhI mAtA kA poSaNa karatA hai so vaha aisA vicArakara karatA hai- yadi maiM mAtA kI sevA nahIM karU~gA to jagata meM mere kRtaghnIpane kA apavAda hogA tathA pA~ca AdamiyoM meM merI uccatA nahIM rahegI, aise abhimAna se prIti karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 398] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bairI bhI upakAra, dAna, sanmAna Adi karane se apane mitra ho jAte haiM, tathA apane ati pyAre putra bhI viSayoM ko rokane se apamAna-tiraskAra Adi karane se kSaNa mAtra meM apane zatru ho jAte haiN| ata: kisI kA koI mitra bhI nahIM hai, zatru bhI nahIM haiN| upakAra-apakAra kI apekSA hI mitrapanA-zatrupanA hai| saMsAriyoM kA jo apanA viSaya- abhimAna puSTa kare vaha mitra hai, jo viSaya-abhimAna roke vaha zatru hai| jagata kA aisA svabhAva jAnakara anya meM rAga-dveSa kA tyAga kro| yahA~ jo bahuta pyAre strI, putra, mitra, bAMdhava tumhAre haiM ve sabhI svarga mokSa kA kAraNa jo dharma, saMyama, vItarAgatA hai, unameM atyanta vidhna karanevAle haiM; ve hiMsA, asatya, corI, kuzIla, parigraha Adi mahAna anItirupa pariNAma karAkara naraka Adi kugati pAne kA baMdha karAte haiM, ve hI bar3e bairI haiN| isa jIva ko jo mithyAtva, viSaya-kaSAya Adi se roka kara saMyama meM , dazalakSaNa dharma meM pravRtti karAte haiM ve mitra haiM, ve nirgrantha guru hI haiN| yaha AtmA svabhAva se hI zarIra Adi se bhinna lakSaNavAlA cetanAmaya hai; deha pudgalamaya acetana jar3a hai| jaba deha hI bhinna hai, anya hai, vinAzIka hai to isake saMbaMdhI strI, putra, mitra, kuTumba, dhana, dhAnya, sthAna Adi bhinna kaise nahIM hogeM ? yaha zarIra to aneka pudgala paramANuoM ke samUha se milakara banA hai; ve zarIra ke paramANu bhinna-bhinna hokara bikhara jAyeMge aura AtmA caitanya svabhAva akhaNDa, avinAzI banA rhegaa| ataH sabhI saMbaMdhoM meM anyapane kA dRr3ha nirNaya kro| karma ke udaya janita rAga, dveSa, moha, kAma, krodhAdi bhI bhinna haiM, vinAzIka hai, to anya zarIrAdi ke saMbaMdhI anya kaise nahIM hoMge? isaliye apanA jJAna-darzana svabhAva ke sivAya anya jo jJAnAvaraNAdi dravyakarma, rAga-dveSAdi bhAvakarma, zarIra parigraha Adi nokarmaye sabhI AtmA se bhinna haiN| ye jo putrAdi haiM, ve to anya gati se Aye pApa, puNya, svabhAva, kaSAya, Ayu, kAyAdi se saMbaMdharupa dikhAI dete hI haiN| tumhArA svabhAva pApa-puNya aura ina sabase anya hai| ataH anyatva bhAvanA bhAvo, jisase inakI mamatAjanita ghorabaMdha kA abhAva ho jaaye| isa prakAra anyatva bhAvanA kA varNana kiyaa|5|| azuci bhAvanA (6) aba azuci bhAvanA ke svarupa kA varNana karate haiN| he Atman ! isa deha ke svarupa kA citavana kro| mAtA ke mahAmalina rudhira-pitA ke vIrya se utpanna huA hai; mahAdurgandhita malina garbha meM rudhira-mAMsa se bhare jarAyupaTala meM nava mAha pUrNa karake mahAdurgandhita malina yoni meM se nikalane kA ghora saMkaTa sahatA hai| sapta dhAtumaya-rudhira, mAMsa, hAr3a, rasa, medhA, majjA, vIrya, cAma va nasoM ke jAlamaya deha dhAraNa kI hai jo mala, mUtra, laTa, kIr3oM se bharI mahA azuci hai| nava dvAroM se nirantara durgandhita mala ko bahAtI rahatI hai| jaise mala kA banAyA huA ghar3A, mala se hI bharA, phUTA huA cAroM tarapha mala ko hI bahAtA rahatA hai; vaha jala se dhone para kaise pavitra ho sakatA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [399 jagata meM kapUra, candana, puSpa, tIrtho ke jalAdi jisa zarIra ke sparza mAtra se malinadurgandhita ho jAte haiM vaha zarIra kaise pavitra ho sakatA hai ? jagata meM jitanI apavitra vastue~ haiM ve deha ke eka-eka avayava ke sparza se apavitra hotI haiN| mala ke, mUtra ke, hAr3a ke, cAma ke, rasa ke,rudhira ke ,mAMsa ke ,vIrya ke,nasoM ke ,keza ke,kapha ke nakha ke,lAra ke,nAkamala ke, dantamala ke ,netramala ke,karNamala ke sparza mAtra se apavitra ho jAtI haiN| do indriya Adi prANiyoM kI deha ke sivAya koI apavitra vastu hI loka meM nahIM hai| deha ke saMbaMdha binA loka meM apavitratA kahA~ se hogI? deha ko pavitra karane ke liye tInaloka meM koI padArtha nahIM hai| jalAdi se to karor3oMbAra dhone para bhI jala hI apavitra ho jAtA hai, deha pavitra nahIM hotI hai| jaise koyale ko jyoMjyoM dhovoM tyoM-tyoM usameM se kAlimA hI nikalatI hai, ujjvala nahIM hotA hai, usI prakAra deha kA svabhAva jaano| deha ko pavitra mAnanA mithyAdarzana hai| yaha deha to eka ratnatraya, uttamakSamAdi dharma ko dhAraNa karane para AtmA ke saMbaMdha se devoM dvArA vaMdane yogya pavitra ho jAtA hai| dhanAdi parigraha, pA~ca indriyoM ke viSaya, mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobha ye amUrtika AtmA ke svabhAva (paryAya) ko mahAmalina karate haiM, adhama karate haiM, niMdya karate haiM, durgati ko prApta karAte haiN| isaliye kAma, krodha, rAgAdi chor3akara AtmA ko pavitra karo, deha pavitra nahIM hogaa| isa prakAra deha kA svarupa jAnakara deha se rAga chor3akara jo AtmA se anAdi se saMbaMdharupa haiM (laga rahe haiM) una rAgAdi karma maloM ko ( doSoM ko) dUra karane kA prayatna kro| dhana saMpadAdi parigraha, pA~ca indriyoM ke bhoga , deha meM sneha - ye AtmA ko malina karanevAle haiM, isaliye inakA abhAva karane meM udyama kro| dhana to AtmA meM kAma, krodha, lobha, mada, kapaTa , mamatA, baira, kalaha, mahAna Arambha , mUrchA, IrSyA, atRpti Adi hajAroM doSa utpanna karanevAlA hai| isa loka saMbaMdhI samasta doSa aticintA, durdhyAna, mahAbhaya utpanna karanevAlA eka dhana kA nirNaya karake vicAra kro| __pAca~ indriyoM ke viSaya AtmA ko apanA svarupa bhulAkara mahAniMdya kArya karAte haiN| jo niMdya kArya jagata meM nahIM karane yogya haiM unako indriyoM ke viSayoM kI icchA karAtI hai| deha meM sneha karanA to mAMsa, majjA , hAr3amaya, mahAdurgandhita, sar3e hue kalovara se rAga karanA hai| jo mahAmalina bhAva kA kAraNa hai| aise zarIra kI zucitA karanevAlA dazalakSaNa dharma hI hai| zucipanA do prakAra kA hai - eka lokottara dUsarA laukik| karma ko dhokara zuddha Atma svarupa meM sthira honA vaha lokottara zauca hai, isakA kAraNa ratnatrayabhAva hai| ratnatraya ke dhAraka parama sAmyabhAva se rahanevAle sAdhu bhI lokottara zucitA ke kAraNa haiM, jinakA samAgama karake zuddhAtmA ko prApta karanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 400] laukika zauca ATha prakAra kI hai - koI kAlazauca jo prAmANika kAla bIta jAne para loka meM zuci mAnate haiM; koI agni saMskAra- agni meM tapAne se zucitA mAnate haiM; koI ko pavana se, koI bhasma se mAMjane se, koI miTTI se, koI jala se, koI gobara se lIpane se, koI jJAna se glAni miTa jAne se, laukikajana mana meM zucipanA mAna lete haiM; parantu zarIra ko pavitra karane meM koI samartha nahIM hai, zarIra ke saMsarga se to jala, bhasma Adi hI azuci ho jAte haiN| yaha zarIra Adi meM, madhya meM, anta meM, kahIM bhI zuci nahIM hai| isakA upAdAna kAraNa rudhiravIrya vaha zuci nahIM; yaha zarIra svayaM zuci nahIM; isake bhItara durgandhita mala-mUtrAdi, bAhara cAma-hAr3a-rudhira Adi koI zuci nahIM hai| ise samasta tIrthoM ke, samasta samudroM ke jala se dhoIye to bhI yaha samasta jala ko hI azucirupa kara detA hai, yaha zuddha nahIM hotA hai| yaha zarIra sarvakAla rogoM se bharA hai, sarvakAla azuci hai, sarvathA vinAzIka hai; duHkha utpanna karanevAlA hai| isakI zucitA kA upAya tathA azucitA kA pratikAra , dhUpa, gaMdha, vilepana, puSpa, snAna, jala, caMdana, kapUra Adi koI nahIM hai| jaise aMgAre kA sparza karane se anya padArtha bhI aMgArA bana jAtA hai, vaise hI zarIra ke sparza karane mAtra se pavitra vastue~ bhI apavitra ho jAtI haiN| isa prakAra zarIra kI azucitA kA cintavana karane se, zarIra ke saMvArane meM rupAdi meM anurAga kA abhAva hone se vItarAgatA meM yatna hone lagatA hai| isa prakAra azucibhAvanA kA varNana kiyA / 6 / Astrava bhAvanA (7) aba Astrava bhAvanA ke svarupa kA varNana karate haiN| karmoM ke Ane ke jo kAraNa haiM ve Astrava haiN| jaise samudra ke bIca jahAja meM chidroM se jala praveza karatA hai, usI prakAra pAMca mithyAtva bhAva, pAMca iMndriyAM tathA chaThe mana ke viSayoM meM pravartana karane ke bhAva, chaha kAya ke jIvoM kI hiMsA kA tyAga nahIM karane ke bhAva , anantAnubaMdhI se lekara paccIsa kaSAyoM ke bhAva tathA mana vacana kAya ke bheda se paMdraha prakAra kA yoga-isa prakAra karmoM ke Ane ke ye sattAvana dvAra haiN| inameM se mithyAtva, kaSAya, avirati Adi ke anusAra mana-vacana-kAya se zubha-azubha karmoM kA Astrava hotA hai| vahA~ puNya-pApa ke saMyoga se mile viSayoM meM saMtoSa karanA, viSayoM se virakta honA, paropakAra ke pariNAma, duHkhiyoM kI dayA, tatvoM kA cintavana, sabhI jIvoM meM maitrIbhAva ityAdi bhAvanA, parameSThI meM bhakti, dharmAtmA meM anurAga, tapa-vrata-zIlasaMyama ke pariNAma ityAdi rupa mana kI pravRtti se puNya kA zubha Astrava hotA hai| parigraha meM abhilASA, indriyoM ke viSayoM meM ati lolupatA, para kA dhana harane ke pariNAma , anyAyarupa pravartana meM, abhakSya-bhakSaNa meM, sapta vyasana ke sevana meM, para kA apavAda hone meM anurAga rakhanA, para ke strI putra dhana AjIvikA kA nAza cAhanA, para kA apamAna cAhanA, apanI uccatA cAhanA ityAdi mana ke bhAvoM dvArA pApa kA azubha Astrava hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [401 satya, hita, mita, madhura vacanoM dvArA, paramAgama ke anukUla vacanoM dvArA, parameSThI ke stavana se, siddhAntoM ko vAMcane se tathA vyAkhyAna kara nyAyarupa vacanoM dvArA puNya kA Astrava hotA hai| para kI nindA, apanI prazaMsA, anyAya kA pravartana karAnevAle vacana, hiMsA kA AraMbha karAne vAle, viSayAnurAga bar3hAnevAle, kaSAyarupa agni ko prajvalita karanevAle, kalaha visaMvAda zoka bhaya baDhAnevAle. dharma viruddha. mithyAtva-asaMyama ko paSTa karanevAle. anya jIvoM ko daHkha-apamAnadhana-AjIvikA kI hAni karanevAle vacanoM se pApa kA Astrava hotA hai| parameSThI kI pUjana, praNAma, jinAyatana kI sevA, dharmAtmA puruSoM kI vaiyAvRtya, yatnAcAra pUrvaka jIvoM para dayArupa hokara sonA, baiThanA, palaTanA, rakhanA, dharanA, sauMpanA, khAnA, pInA, bichAnA, calanA, hilanA ityAdi kAya kA yoga zubha Astrava kA kAraNa hai| yatnAcAra rahita-karuNArahita svacchanda deha kA pravartanA, mahA Arambha meM pravartanA, deha ko sajAne-saMvArane meM hI lage rahanA - ina saba kAryoM ke dvArA azubha Astrava hotA hai| yaha mana, vacana, kAya kI zubha-azubha pravRtti tIvra-manda kaSAya ke yoga se tIvra manda aneka prakAra ke karmo ke bandha kA nimitta hotI hai| inakA vicAra karane para AtmA azubha pravRtti se rukakara zubha pravRtti meM sAvadhAna hokara pravartana karatA hai| ___ kaSAyeM AtmA ke sabhI guNoM kA ghAta karanevAlI haiN| krodha dUsare jIvoM ko mArane meM ghAta karane meM, baMdhanAdi karane meM citta ko daur3AtA hai| mAna isa jIva ko abhimAna se aisA uddhata kara detA hai ki vaha pitA, guru, svAmI kA bhI tiraskAra karanA cAhatA hai, vinaya ko naSTa kara detA hai| mAyA kaSAya aneka chala, aneka dhUrtatA, para ko bhulA denA ityAdi aneka kapaTa hI ke vicAra karAtI hai, pariNAmoM kI saralatA kA abhAva kara detI hai| lobha kaSAya sukha kA kAraNa jo santoSa hai, usakA nAza kara detI hai, yogya-ayogya ke vicAra kA nAza kara detI hai| kAma maryAdA ko bhaMga kara detA hai, lajjA ko bhaMga kara detA hai, hita-ahita kA nIcakarma-uccakarma ke vicAra rahita kara detA hai| moha madirA ke samAna svarupa ko bhulA detA hai| zoka atyanta duHkha pUrvaka hAhAkAra karAtA hai| rudana AtmaghAta Adi meM pravRtti karAtA hai| hAsya dUsaroM kI ha~sI karAtA hai, ajJAnatA prakaTa karanA cAhatA hai| sneha madya piye binA hI aceta kara detA hai, mahA baMdhanarupa hai, AtmA ko hitarupa pravatti se rokanevAlA hai. anartha kA sthAna hai| nidrA AtmA ke caitanya kA ghAta karake jar3a jaisA kara detI hai| tRSA nahIM pIne yogya jala ko bhI pilAnA cAhatI hai| kSudhA cANDAla ke bhI ghara meM praveza karAke yAcanA karavAtI hai, kula maryAdA ko naSTa karake ghora kaSTa detI hai| netra sundararupAdi dekhane ko utsukatA dikhAte haiN| jihvA iMdriya mIThe bhojana karane ko ati-caMcala hokara lajjA, uccapanA, saMyamAdi naSTa karake nIca pravRtti karAtI hai| ghrANa indriya sugaMdhita padArthoM para aceta hokara TUTa par3atI hai| sparzana indriya striyoM ke komala aMgoM, narma zayyA Adi kI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 402] tRSNA bar3hAtI hai| karNa indriya aneka madhura rAgoM meM khuza hokara ApA bhulAkara parAdhIna kara detI hai| mana caMcala baMdara ke samAna svacchaMda aneka vikalpoM dvArA zubhadhyAna- zubhapravRtti meM bhI nahIM rukatA hai, viSaya-kaSAyoM meM hI ghUmatA hai| asatya vANI mukha meM se atiprema pUrvaka nikalakara apanI caturatA prakaTa karatI hai| hAtha to hiMsA kA Arambha karane ke mukhya upakaraNa haiN| paira bhI pApa karane ke mArga meM bahuta tejI se daur3ate haiN| kavipanA bahuta rAga bar3hAnevAlI racanA cAhatA hai| paNDitapanA kutarka aura asatya pralApIpane dvArA apanI vikhyAtatA cAhatA hai| subhaTapanA ghora hiMsA cAhatA hai| bAlyapanA ajJAnarupa hai| yauvana vAMchita viSayoM ke liye viSama sthAnoM meM bhI daur3atA hai| vRddhapanA vikarAla kAla ke nikaTa rahatA hai| UzvAsa-nizvAsa nirantara zarIra se nikalakara bhAga jAne kA abhyAsa kara rahe haiN| jarA kAma, bhoga, teja, rupa, sauMdarya, udyama, bala, buddhi Adi kA haraNa karanevAlA taskara hai| roga yamarAja ke prabala subhaTa dUta haiN| isa prakAra kI sAmagrI isa AtmA ko apanA svarupa bhulAnevAlI hai, usase bahuta azubha karmoM kA Astrava hotA hai| isa prakAra Astrava bhAvanA kA varNana kiyA 7 / saMvara bhAvanA (8) : aba saMvara bhAvanA ke svarupa kA varNana karate haiN| jaise samudra ke bIca meM nAva meM jala Ane kA chidra baMda kara deM to nAva meM jala nahIM bhara pAye aura nAva nahIM DUbegI; usI prakAra jo karmoM ke Ane ke dvAra baMda kara detA hai usake parama samyagdarzana se to mithyAtva nAma ke Astrava kA dvAra ruka jAtA hai| iMndriyoM tathA mana ko saMyamarupa pravartana karAne se iMdriyoM se honevAlA Astrava rukakara saMvara ho jAtA hai| chaha kAya ke jIvoM kA ghAta karanevAlA Arambha tyAga dene se prANIsaMyama hone se avirati dvArA honevAlA Astrava ruka jAne se saMvara hotA hai| kaSAyoM ko jItakara dazalakSaNarupa dharma ko dhAraNa karane se , cAritra prakaTa hone se, kaSAyoM ke abhAva se saMvara hotA hai| dhyAnAdi tapa se, svAdhyAya tapa se, yogoM ke dvArA AnevAle karmoM ke rukane se saMvara hotA hai| tIna gupti, pA~ca samiti, dazalakSaNa dharma, bAraha bhAvanA, bAIsa parISahoM ko sahanA, pA~ca prakAra kA cAritra pAlanA, inase naye karma nahIM Ate haiN| ___mana, vacana, kAya ke yogoM ko rokanA gupti hai| pramAda chor3akara yatna se pravartanA samiti hai| jisameM dayA pradhAna hotI hai vaha dharma hai| svatatva kA ciMtavana karanA bhAvanA hai| karma ke udaya se Aye hue kSudhA-tRSAdi parISahoM kA kAyaratA rahita samabhAvoM se sahanA parISaha jaya hai| rAgAdi doSa rahita apane jJAna svabhAvI AtmA meM pravRtti karanA vaha cAritra hai| isa prakAra jo viSayoM se parAGmukha hokara sarvakSetra sarvakAla meM pravartatA hai, usake gupti, samiti, dharma, anuprekSA, pariSahajaya, cAritra-inase naye karmoM kA AnA ruka jAtA hai, naye karma Ate nahIM haiM, vahI saMvara hai| jo ina saMvara ke kAraNoM kA cintavana karatA hai usake nayA-nayA Astrava baMdha nahIM hotA hai| isa prakAra saMvara bhAvanA kA varNana kiyaa|8| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [403 nirjarA bhAvanA (9) : aba nirjarA bhAvanA ke svarupa kA varNana karate haiN| jo jJAnI vItarAgI hokara mada rahita-nidAna rahita hokara bAraha prakAra kA tapa karatA hai usake bahuta nirjarA hotI hai| samasta karmoM kA udayarupa rasa ko prakaTa karake jhar3a jAnA vaha nirjarA hai| nirjarA ke do bheda haiM - savipAka nirjarA, avipAka nirjraa| apane udaya kAla meM karmoM kA rasa dekara jhar3a jAnA vaha savipAka nirjarA hai| cAroM gatiyoM meM jo karma apanA rasarupa phala dekara nirjarita ho jAtA hai vaha savipAka nirjarA hai| vrata, saMyama, tapa dhAraNa karake udayakAla ke Aye binA hI karmoM kA nirjarita ho jAnA vaha ka nirjarA hai| maMda kaSAya ke bhAva sahita jaise-jaise tapa bar3hatA hai vaise-vaise nirjarA kI vRddhi hotI hai| jo puruSa kaSAya vairI ko jItakara duSTajanoM ke durvacana, upadrava, upasarga, anAdara Adi ko kaluSitabhAva rahita hokara sahatA hai usake mahAnirjarA hotI hai| duSToM dvArA upadrava kiye jAne para, karmakRta parISaha, dAridra, roga, duSToM kA samAgama Adi hone para isa prakAra vicAra karatA hai - maiMne pUrvakAla meM jo pApa bAMdhA thA ye usa phala hai, aba samabhAvoM se bhogo| karmarUpa RNa chUTegA nahIM, viSAda karoge to karma chor3egA nahIM; saMkleza pariNAma karane se to saMkhyAta-asaMkhyAtaguNA navIna karma aura baaNdhoge| jo uttama puruSa zarIra ko kevala mamatva ko utpanna karanevAlA, vinAzIka , azuci, duHkha denevAlA jAnate haiM; samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra ko sukha utpanna karanevAlA , nirmala, nitya, avinAzI jAnate haiM; apanI nindA karate haiM; guNavantoM kA bar3A satkAra kara unheM ucca mAnate haiM; mana aura indriyoM ko jItakara apane jJAna svabhAva meM lIna hote haiM, unakA manuSya janma prApta karanA saphala hotA hai; pApa karmoM kI bahuta nirjarA hotI hai, saMsAra ko chedanevAlA sAtizaya puNya kA bandha hotA hai, tathA unhIM ko parama atIndriya, avinAzI, ananta sukha hotA hai| ___ jo samabhAvarupa sukha meM lIna hokara bArambAra apane svarupa kI ujjvalatA kA smaraNa karatA hai, indriyoM tathA kaSAyoM ko mahAduHkharupa jAnakara jItatA hai usa puruSa ke bahuta nirjarA hotI hai| isa prakAra nirjarA bhAvanA kA varNana kiyA / / loka bhAvanA (10) : aba loka bhAvanA ke svarupa kA varNana karate haiN| sarva tarapha anantAnanta AkAza hai, usake bilakula bIca meM loka hai| jIva, pudgala, dharma, adharma, kAlainakA samudAya jitane AkAza meM raha rahA hai, dikhAI detA hai, vaha loka hai| vaha tIna sau tetAlIsa dhana rAjU pramANa kSetra hai| usake bAhara anantAnanta AkAza hai, usako aloka kahate haiN| isa loka meM anantAnanta jIva haiM, jIvoM se anantagune pudgala haiM, eka dharma nAma kA dravya hai, eka adharma nAma kA dravya hai, eka AkAza dravya hai, kAla dravya asaMkhyAta haiN| yadi ina dravyoM kA svarupa, loka kA saMsthAna Adi kA svarupa, avagAhana Adi kA varNana kiyA jAya to varNana bahuta ho jaayegaa| grantha kA vistAra thor3A-thor3A karate hue bhI bahuta hotA jA rahA hai; tathA aba merI Ayu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 404] kA bhI roga adhikatA se zarIra kA bala ghaTa jAne se thor3A samaya hI bAkI rahA dikhAI detA hai, isaliye grantha saMgraha kiyA hai to usakI pUrNatArupa phala kI AvazyakatA hai| ataH ina chaha dravyoM kA vistAra se varNana anya granthoM se jAna lenaa|10|| bodhi durlabha bhAvanA (11): aba bodhi durlabha bhAvanA kA svarupa saMkSepa meM kahate haiN| yaha jIva anAdikAla se nigoda meM rahA hai| eka nigoda ke zarIra meM atItakAla meM hue siddhoM se anantaguNe jIva haiM, sabhI apane-apane kArmANa zarIra sahita eka nigoda ke zarIra kI avagAhanA meM rahate haiN| isa prakAra ke vAdara-sUkSma nigodiyA jIvoM ke zarIroM se sampUrNa loka Upara-nIce bhItara-bAhara antara-rahita ( ThasAThasa) bharA hai| pRthvIkAya Adi anya pA~ca sthAvaroM se bhI yaha loka nirantara bharA hai| isameM trasapanA prApta karanA bAlU ke samudra meM girI hIrA kI kaNikA ke prApta karane ke samAna durlabha he| yadi kadAcit trasapanA bhI prApta ho jAye to basoM meM vikalendriyoM kI pracuratA hai; unameM paMcendriyapanA asaMkhyAtakAla taka paribhramaNa karate hue bhI prApta nahIM hotA hai| phira vikalatraya meM marakara nigoda meM anaMtakAla bItatA hai| phira pA~ca sthAvaroM meM asaMkhyAtakAla bItatA hai, phira nigoda meM calA jAtA hai| isa prakAra paribhramaNa karate hue anaMta parivartana pUrNa ho jAte haiM, kintu paMcendriyapanA prApta honA durlabha hai| paMcendriyoM meM bhI manasahita honA aura durlabha hai| asaMjJI rahate hue hita-ahita ke jJAna rahita ,zikSA-kriyA-upadeza-AlApa Adi rahita, ajJAnabhAva se naraka nigoda Adi tiryaMcagati meM dIrghakAla taka paribhramaNa karatA hai| ___kabhI mana sahita bhI hotA hai to krUra tiryaMcoM me raudra pariNAmI, tIvra azubha lezyA kA dhAraka ghora naraka meM asaMkhyAtakAla taka aneka prakAra ke duHkha bhogatA hai| asaMkhyAtakAla naraka ke duHkha bhogakara phira pApI tiryaMca hotA hai; phira naraka meM tathA tiryaMcoM meM aneka prakAra ke ghora duHkha bhogatA huA asaMkhyAta paryAyeM tiryaMca kI va naraka kI bhogatA huA phira sthAvaroM meM paribhramaNa karatA huA ananta janma, maraNa, kSudhA, tRSA, zIta, uSNatA, mArana, tAr3ana sahatA huA anantakAla vyatIta karatA hai| __jaise kabhI caurAhe para ratnarAzi mila jAtI hai, usI prakAra durlabha manuSyapanA prApta karake bhI yadi mleccha manuSya huA to vahA~ bhI ghora pApa saMcaya karake, narakAdi caturgati meM paribhramaNa karanevAle ko phira manuSya janma pAnA ati hI durlabha hai| vahA~ bhI AryakhaNDa meM janma lenA ati-durlabha hai| AryakhaNDa meM bhI uttama jAti, uttama kula prApta honA atidurlabha hai| bhIla, cAMDAla , kolI, camAra, kalAra, dhobI, nAI , khAtI, luhAra ityAdi nIca kula bahuta haiM, ucca kula prApta honA durlabha hai| yadi kabhI uccakula bhI pAyA, kintu dhana rahita huA to tiryaMcoM ke samAna bhAra DhonA, nIcakula ke dhArakoM kI sevA karane meM tatpara rahanA, AThoM prahara adharma karma karake parAdhIna vRtti dvArA peTa bharanA kiyA, usakA uccakula pAnA vRthA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [405 yadi dhana sahita bhI huA, kintu kAna, A~kha Adi indriyoM se vikala huA to usakA dhana prApta karanA vyartha hai| indriyA~ paripUrNa hone para bhI rogarahita zarIra prApta honA durlabha hai| rogarahita hone para bhI dIrgha Ayu kA prApta honA durlabha hai| dIrgha Ayu prApta hone para bhI zIlarupa arthAt samyak mana-vacana-kAya kA nyAyarupa pravartana durlabha hai| nyAyarupa pravartana hone bhara bhI satpuruSoM kI saMgati prApta honA durlabha hai| ___ satsaMgati milane para bhI samyagdarzana prApta honA durlabha hai| samyagdarzana prApta hone para bhI samyak cAritra prApta honA durlabha hai| samyak cAritra prApta hone para bhI Ayu kI pUrNatA taka isakA nirvAha karate hue samAdhimaraNa taka nirvAha honA durlabha hai| ratnatraya prApta karake bhI yadi tIvra kaSAyAdi ko prApta ho jAya to saMsAra samudra meM hI naSTa ho jAtA hai tathA samudra meM gire ratna ke samAna phira ratnatraya kA prApta karanA durlabha ho jAtA hai| ratnatraya kI prApti manuSyagati meM hI ho sakatI hai| manuSyagati meM hI vrata, tapa, saMyama se nirvANa kI prApti hotI hai| aisA durlabha manuSya janma prApta karake bhI jo viSayoM meM ramaNa karate haiM ve bhasma ke liye divyaratna ko jalA dete haiN| isa prakAra bodhidurlabha bhAvanA kA varNana kiyA / 11 / dharma bhAvanA (12): aba dharma bhAvanA kA svarupa saMkSepa meM kahate haiN| dharma kA svarupa dazalakSaNa bhAvanA meM kahA hI hai| dharma to AtmA kA svabhAva hai| vaha dharma bhagavAna sarvajJa vItarAga dvArA prakAzita dazalakSaNa, ratnatraya tathA jIvadayArupa hai| usakA varNana yathA avasara saMkSepa meM isa grantha meM likhA hI hai| isa saMsAra meM dharma ke jAnane kI sAmragI hI atidurlabha hai| dharmazravaNa karanA durlabha hai, dharmAtmA kI saMgati durlabha hai| dharma meM zraddhA, jJAna, AcaraNa, kisI virale puruSa kA moha kI maMdatA se, karmoM kI upazamatA se hotA hai| yadi yaha saMsArI jIva jisa prakAra indriyoM ke viSayoM meM; strI, putra, dhanAdi meM prIti karatA hai usa prakAra eka janma meM bhI dharma se prIti kare to saMsAra ke duHkhoM kA abhAva ho jaaye| yaha saMsArI apane liye nirantara sukha ko cAhatA hai, kintu sukha kA kAraNa jo dharma hai usameM Adara nahIM karatA hai, use sukha kaise prApta hogA? bIja binA boye dhAnya kI prApti kaise hogI? isa saMsAra meM bhI jo indrapanA, ahamindrapanA, tIrthakarapanA, cakravartIpanA, balabhadrapanA, nArAyaNapanA hotA hai vaha dharma ke prabhAva se hI hotA hai| yahA~ bhI uttama kula, rupa, bala, aizvarya, rAjya, sampadA, AjJA, sapUta putra, saubhAgyavatI strI, hitakArI mitra, vAMchita kArya sAdhanevAlA sevaka, nirogatA, uttama bhoga-upabhoga , rahane kA deva vimAna samAna mahala, sundara saMgati meM pravRtti, kSamA, vinaya, maMdakaSAyapanA, paNDitapanA, kavipanA, caturatA, hastakalA, pUjyapanA, lokamAnyatA, vikhyAtatA, dAtArapanA, bhogIpanA, udArapanA, zUrapanA ityAdi uttamaguNa, uttamasaMgati, uttama buddhi, uttamapravRtti jo kucha dekhane-sunane meM AtI hai, vaha saba dharma kA hI prabhAva hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 406] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra dharma ke prasAda se viSama bhI sugama ho jAtA hai, mahAna upadrava bhI dUra bhAga jAte haiM, udyama rahita ke bhI lakSmI kA samAgama ho jAtA hai| dharma ke prabhAva se agni kA, jala kA, pavana kA, varSA kA, roga kA, mahAmArI kA, siMha-sarpa-gajAdi krUra jIvoM kA , nadI kA, samudra kA, viSa kA, para cakra kA, duSTa rAjA kA, duSTa bairiyoM kA, coroM kA, samasta upadrava dUra hokara AtmA ko aneka sukharupa vaibhava kI prApti hotI hai, isaliye yadi sarvajJa ke paramAgama ke zraddhAnI-jJAnI ho to kevala dharma kI hI zaraNa grahaNa kro| isa prakAra saMsthAna vicaya dharmadhyAna meM bAraha bhAvanAoM kA saMkSepa meM varNana kiyA / 12 / dharmadhyAna ke anya prakAra cAra bheda : dharmadhyAna ke kathana kA dhyAna nAmaka tapa meM varNana kiyaa| aba dharmadhyAna ke varNana meM jJAnArNava Adi granthoM meM piNDastha, padastha, rupastha, rupAtIta dhyAna-aise cAra prakAra ke kahe haiN| unakA saMkSepa isa grantha meM bhI batalAte haiN| piNDastha dharmadhyAna (1) : piNDastha dhyAna meM bhagavAna ne pA~ca dhAraNAoM kA varNana kiyA hai, unako samyak jAnanevAlA saMyamI saMsArarupa baMdhana kA cheda karatA hai| pArthivI dhAraNA, AgneyI dhAraNA, pavana dhAraNA, vAruNI dhAraNA, tatva rupavatI dhAraNA-ye pA~ca dhAraNAyeM jAnane yogya haiN| pArthivI dhAraNA (1) : pRthvI saMbaMdhI pArthivIdhAraNA kA svarupa varNana karate haiN| isa madhyaloka samAna gola eka rAjU ke vistAravAlA kSIra samudra kA vicAra krnaa| kSIra samudra kA kisa prakAra kA vicAra karanA ? zabda rahita, laharoM rahita (pUrNazAnta nizabda ) sapheda pAlA yA barapha ke samAna ujjvala kSIra samudra kA vicAra krnaa| usa kSIra samudra ke bica meM tapAye hue svarNa ke samAna aparimita prabhA kA dhAraka, eka hajAra patra pAMkhur3I yukta, padmarAga maNimaya udayarupa kezarAvali yukta eka kamala kA vicAra krnaa| kamala kisa prakAra kA hai ? jambUdvIpa samAna eka lAkha yojana ke vistAra kA kAmala kA vicAra krnaa| usake bIca meM cittarupa bhauMre ko prasanna karanevAlI, meru ke samAna karNikA apanI kAnti se dazoM dizAoM ko pIlA karatI huI zobhAyamAna hai| usa karNikA ke bIca meM zaradaRtu ke candramA kI kAMti ke samAna ujjvala ucca eka siMhAsana para Apa sukharupa, rAgadveSarahita, saMsAra meM utpanna karma samUha ko naSTa karane meM udyamI baiThA huA hai, aisA vicAra krnaa| vahA~ aisA vicAra karanA : eka ujjvala kSobharahita. zabdarahita. madhya loka ke barAbara vistAravAle kSIra samudra ke bIca meM jambUdvIpa ke barAbara tapAye hue svarNa ke samAna kAnti kA puMja, padmarAga maNimaya kezariyA, eka hajAra pAMkhur3I kA eka kamala hai| usa kamala ke bIca meM meru samAna mahAkAnti kI puMja karNikA hai| usa karNikA ke bIca meM zarada ke candramA ke samAna kAnti kA puMja unnata eka siMhAsana usake upara bIca meM kSobharahita, rAga-dveSarahita, karma ke nAza karane meM udyamI nizcala baiThA huA apane AtmA kA vicAra karanA vaha pArthivI dhAraNA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra [407 AgneyI dhAraNA (2): pArthivI dhAraNA kA jaba dRr3ha abhyAsa ho jAye taba usa sphaTikamaNimaya siMhAsana meM baiThe hue apane nAbhimaNDala meM manohara solaha unnata pattevAlA eka kamala kA vicAra krnaa| usa kamala ke eka-eka patte ke Upara baiThI solaha svaroM kI paMkti- a A i I u U R R la la e ai o au aM aH isa krama se sthApita kara vicAra krnaa| usa kamala kI karNikA meM baiThA eka zUnya akSara repha bindu ardhacandrAkAra kalA yukta, bindu meM se koTi kAMtiyukta daza dizAoM ko vyApta karatA huA hai| aise mantra kA vicAra krnaa| phira usa mantra ke repha se maMdamaMda nikalatA huA dhUma vicAra krnaa| pazcAt agni ke sphuliMga kI paMkti kA vicAra krnaa| usake bAda mahAmantra ke dhyAna se utpanna agni kI jvAlA kA samUha U~cA uThatA huA jAnakara apane hRdaya sthAna meM baiThA adhomukha ATha karmamaya ATha paMkhur3iyoM ke kamala ko jalA de| usake bAda bAhara Akara trikoNa agni maNDala agni ke bIjAkSara rakAra (ra) sahita svastika cihnasahita jvAlA ke samUha se - agni se zarIra ko jalA de| usake bAda nirdhUma agni svarNa samAna prabhA kI dhAraka dhagadhagAtI huI - bhItara to mantra kI agni se karmoM ko jalA diyA tathA bAhara zarIra ko agnimaya karake jalA diyA, phira jalAne yogya kucha nahIM rahA, taba agni dhIredhIre svayameva zAnta hokara zItala ho jAtI hai| yahA~ taka yaha agnidhAraNA kA varNana kiyaa| ___pavana dhAraNA (3) : aba pavana dhAraNA kA varNana karate haiN| kaisA hai pavana ? mahAvega yukta tathA mahAbalavAna, devoM ke samUha ko bhI calAyamAna karatA huA, meru ko kaMpAyamAna karatA huA, meghoM ke samUha ko vidIratA huA, mahAsamudra ko kSobharupa karatA huA, bar3e bhavanoM ke bhItara se gamana karatA huA dizAoM ke mukha meM calatA huA, jagata ke bIca phailatA huA, pRthvItala meM praveza karatA huA-aisA pavana sampUrNa AkAzabhara meM vicaraNa karatA huA smaraNa krnaa| usa prabala pavana se vaha jalI haI karma raja aura zarIra kI raja uDa jAtI hai tathA dhIre-dhIre pavana zAnta ho jAtA hai| isa prakAra pavana dhAraNA kA varNana kiyaa| vAruNI dhAraNA (4) : vAruNI dhAraNA meM megha ke samUha se vyApta AkAza kA vicAra krnaa| kaisA hai megha ? indra dhanuSa aura bijalI kI camaka va mahAgarjanA sahita smaraNa krnaa| amRta se utpanna saghana motI ke samAna ujjvala moTI dhAra se nirantara barasatA huA smaraNa krnaa| usake bAda varuNa bIjAkSara se cihnita tathA amatamaya jala se bhare hae AkAza meM vyApta hote arddhacandra ke AkAra ke varuNApura kA vicAra krnaa| usa acintya prabhAvarupa divya dhvanirupa jala ke dvArA, zarIra va karmoM ko jalAne se utpanna huI, pavana ke ur3Ane se zeSa rahI, samasta raja ko prakSAlita karatA huA smaraNa krnaa| isa prakAra vAruNI dhAraNA kA varNana kiyaa| tattvarupavatI dhAraNA (5) : usake pazcAt siMhAsana ke Upara baiThA huA, divya, atizayoM se yukta, kalyANakoM kI mahimAyukta, cAra prakAra ke devoM se pUjita, samasta karma rahita, atyanta nirmala , prakaTa, puruSAkAra apane zarIra ke bhItara saptadhAtu rahita, pUrNa candramA ke samAna kAnti kA puMja, sarvajJa samAna apane AtmA kA smaraNa-vicAra krnaa| yaha tattvarupavatI dhAraNA kA varNana kiyaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 408] isa prakAra pA~ca dhAraNArupa piNDastha dharmadhyAna ke cintavana meM nizcala abhyAsa karatA yogI alpakAla meM saMsAra kA abhAva kara detA hai| aise isa piNDastha dharmadhyAna meM mahAkAnti yukta jagata ko AhlAdita karatA huA sarvajJa ke samAna meru ke zikhara ke Upara siMhAsana para virAjamAna samasta devoM dvArA vaMdanIya AtmA kA nizcala cintavana karatA huA jinAgamarupa mahAsamudra kA pAragAmI ho jAtA hai| isa dhyAna ke hI prabhAva se duSToM dvArA kI gaI vidyA, maNDala, maMtra, yaMtrAdi krUra kriyA kA nAza ho jAtA hai; siMha, sarpa, zArdUla , vyAghra , geMDA, hAthI ityAdi krUrajIva zAMta hokara niHsAra ho jAte haiM; bhUta, rAkSasa, pizAca, graha, zAkinI Adi duSTa devoM kI krUra vAsanA kA abhAva ho jAtA hai| isa prakAra piNDastha dharmadhyAna ke svarupa kA varNana kiyA hai| padastha dharmadhyAna (2) : aba padastha dharmadhyAna ke svarupa kA varNana karate haiN| jo purAne AcAryoM dvArA prasiddha siddhAMta me mantrapada haiM, unakA dhyAna karanA vaha padasthadhyAna hai| anAdi siddhAnta meM prasiddha samasta zabda racanA kI janmabhUmi, jagata ke vaMdane yogya varNamAtRkA kA dhyAna krnaa| nAbhi meM eka solaha pAMkhur3iyoMvAle kamala kA vicAra kro| usake pratyeka patte para solaha svaroM kI paMkti bhramaNa karatI huI vicAra karo - a A i I u U R R lu lu e ai o au aM aH- ina solaha svaroM kI paMkti kA vicAra krnaa| ___ apane hRdaya sthAna meM caubIsa pAMkhur3iyoM vAle kamala kA vicAra krnaa| usakI karNikA sahita paccIsa sthAnoM meM pA~ca varga ke paccIsa akSara - ka kha ga gha Ga ca cha ja jha Ja, Ta Tha Da Dha Na, ta tha da dha na, pa pha ba bha ma - inakA vicAra krnaa| mukha meM ATha pAMkhur3IvAleM kamala kA vicAra krnaa| usameM ya ra la va, za Sa sa ha - ye ATha akSara pradakSiNArupa paribhramaNa karate hue vicAra krnaa| isa prakAra anAdi prasiddha varNamAtRkA kA smaraNa karatA huA jJAnI zrutajJAna samudra kA pAragAmI ho jAtA hai| isa varNamAtRkA ke dhyAna se naSTa huI vastu kA jJAna ho jAtA hai; kSaya roga, arUci roga, maMdAgni, kor3ha, udara roga, kAsazvAsa, Adi rogoM ko jIta letA hai; tathA asadRza vacanakalA va mahantapuruSoM se pUjyatA pAkara uttamagati ko prApta hotA hai| paramAgama meM kahe gaye paiMtIsa akSaroM kA mantra japanA Namo arahantANaM, Namo siddhANaM, Namo AiriyANaM, Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savva sAhUNaM: " arhatsiddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhubhyo namaH" isa prakAra solaha akSaroMvAle mantrapada kA dhyAna karanA; " Namo arahantANaM" aise sAta akSaroM ke maMtra kA jApa karanA; "arahaMtasiddha" aise chaha akSaroM ke mantra kA; "asiAusA" aise pA~ca akSaroM ke maMtra kA " Namo siddhANaM" aise pA~ca akSaroM ke maMtra kA, "namaH siddhebhyaH" aise pA~ca akSaroM ke maMtra kA; "arahaMta" aise cAra akSaroM ke maMtra kA; "siddha" ina do akSaroM ke maMtra kA; "U~" isa eka akSara ke maMtra kA; 'aM' isa eka akSara ke maMtra kA dhyAna karanA, parameSThI ke vAcaka aneka maMtroM kA parama guruoM ke upadeza se dhyAna krnaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [409 cattAri maMgalaM, arihaMtA maMgala, siddhA maMgalaM, sAhU maMgalaM, kevali paNNatto dhammo maMgalaMye cAra maMgala pada; cattAri loguttamA, arihantA loguttamA, siddhA loguttamA, sAhU loguttamA, kevali paNNatto dhammo loguttamo- ye cAra uttama pada; tathA cattAri zaraNaM pavvajjAmi, arihaMte zaraNa pavvajjAmi, siddhe zaraNaM pavvajjAmi, sAhU zaraNaM pavvajjAmi, kevala paNNataM dhammaM zaraNaM pavvajjAmi ye cAra zaraNa pada haiN| inakA karmapaTala nAza karane ke liye nitya hI dhyAna krnaa| tInaloka meM ye cAra hI maMgala hai, cAra hI uttama haiM, cAra hI zaraNa haiN| dhyAna meM nirantara inakA smaraNa krnaa| inake sivAya aura bhI aneka mantra isa jIva ke rAga-dveSa-mohamUrchA-kA nAza karane ke liye; baira virodha dUra karane ke liye; durdhyAna kA nAza karane ke liye; paramazAMta bhAva utpanna karane ke liye; viSayoM meM rAga naSTa karane ke liye; pA~ca iMdriyoM ko jItane ke liye; vItarAgatA bar3hAne ke liye; sabhI para vastu meM vAMchA-mamatA rahita hokara guruoM ke upadeza se dhyAna karane yogya haiM; jApa karane yogya haiM; unase karmoM kI bahuta nirjarA hotI hai, krama se saMsAra paribhramaNa kA abhAva ho jAtA hai| durdhyAna, durdhyAnI aura durdhyAna kA phala : jo rAgI-dveSa-mohI hokara dUsare kA mAraNa, uccATana, vazIkaraNa ityAdi ke liye; viSaya bhogoM ke liye; bairiyoM ke nAza ke liye; rAjya sampadA grahaNa karane ke liye; mantra kA jApa karate haiM, dhyAna-mudrA-tapa ityAdi dRr3ha hokara karate haiM ve ghora saMsAra paribhramaNa kA kAraNa mithyAdarzana Adi azubha karmoM kA baMdha karate haiN| khoTI vAsanA, khoTI vAsanA, khoTA dhyAna, tathA vyantara deva, devI, yakSaNI ityAdi kudevoM kA, dhyAna karane se apane pariNAmoM kA zraddhAna-jJAna se bhraSTa karake ghora saMsAra paribhramaNa karate hai| yadi kadAcit kisI ke cita kI ekAgratArupa tapa ke prabhAva se , maMda kaSAya ke prabhAva se va zubha karma ke udaya se khoTI vidyA siddha ho jAtI hai to vaha viSaya, kaSAya, abhimAna ko bar3hAkara, samyak zraddhAna-jJAna-AcaraNa kA ghAta karake, pApa meM pravartana karake durgati kA pAtra ho jAtA hai| isa prakAra jAnakara vItarAgatA ho naSTa karanevAle khoTe maMtra, yantra, mudrA maNDalAdi kA tyAga kro| dhyAna ke liye gRhasthAzrama kI ayogyatA:- mahAmoharupa agni se jalate hue isa jagata meM kaSAyoM ko chor3akara koI parama yogI hI pAra ho pAte haiN| yahA~ hajAroM kaSTa, Adhi, vyAdhi se vyApta saMsAra meM mahAparAdhIna rAga-dveSa-moharupa viSa se vyApta atiniMdya gRhavAsa meM bar3e-bar3e buddhimAna bhI pramAda Adi ko jItakara caMcalamana ko vaza meM karane meM samartha nahIM ho pAte haiN| isa gRhasthAzrama meM aneka dhana-parigraha Adi ke saMyoga meM eka-eka vastu kI mamatArupa jAla tathA AzArupa pizAcinI se pakar3e gaye tathA striyoM ke rAga meM andhe hue ye jIva AtmA ke hita ko jAnane meM asamartha haiN| isa gRhasthAzrama meM nirantara ArtadhyAnarupa agni meM jalate hue, khoTI vAsanArupa dhUmra se jJAnarupa netra jinake baMda ho gaye haiM, tathA aneka cintArupa jvara se jinakA AtmA aceta ho rahA hai unako Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 410] svapna meM bhI dhyAna kI siddhi nahIM hotI hai| ApadArupa mahAkIcar3a meM phaMse hue, prabalarAgarUpa piMjar3e meM pIr3ita ho rahe, tathA parigraharUpa viSa se mUrcchita gRhastha AtmA kA hitarupa dhyAna karane meM asamartha haiN| apane hI Arambha - parigraha meM mamatArUpa buddhi se svayaM hI apane ko bAMdhakara parAdhIna ho rahe haiN| rAgAdirupa bairiyoM ko gRha kA tyAgI -saMyamI hue binA nahIM jItA jAtA hai| mithyAdRSTi bheSI ke bhI dhyAna kI ayogyatA : gRha ke tyAgI hokara bhI viparIta tattva ko grahaNa karane vAle mithyAdRSTiyoM ko svapna meM bhI dhyAna kI siddhi nahIM hotI hai| yatipane meM bhI pUrvApara viruddha artha kI sattA kA Azraya karanevAle pAkhaMDiyoM ko bhI dhyAna honA sambhava nahIM hai| sarvathA ekAnta grahaNa karanevAle pAkhaMDI anekAnta svarupa vastu ko jAnane meM hI samartha nahIM hai, unake dhyAna kI siddhi kaise hogI ? jinendra kI AjJA ke pratikUla calanevAle, muniliMga dhAraNa karane para bhI mana-vacana-kAya kI kuTIlatAvAle, ziSyAdi parigraha se apanI uccatA mAnanevAle, apanI kIrti abhimAna pUjA satkAra vandanA ke icchuka, logoM ko raMjAyamAna ( prasanna ) karane meM catura, jJAnanetra se aMdhe, mada se uddhata, miSTha bhojana ke lolupI, pakSapAtI, tucchazIlI unake munibheSa dhAraNa kara lene para bhI kabhI dharmadhyAna nahIM hotA hai| aise pAkhaNDI, bheSI anya bholeM logoM se kahate haiM / 1 - yaha duHkhamA kAla hai (paMcama kAla ), isameM dhyAna kI siddhi nahIM hotI haiN| yaha kahakara ve apanA tathA anya ke dhyAna hone kA niSedha karate haiN| kAma, bhoga, dhana ke lolupI, mithyAzAstroM ke sevaka unake dhyAna kaise hogA ? rAgabhAva sahita, iMdriyoM ke viSayoM meM lIna, karuNA rahita, hAsya, kautuka, mAyAcAra, yuddha, kAmazAstra Adi kA vyAkhyAna karanevAloM ko svapna meM bhI dhyAna nahIM hotA hai| jo jinezvara kI dIkSA dhAraNa karake bhI apane gaurava ke liye vazIkaraNa, AkarSaNa, mAraNa, uccATana, jala staMbhana, agni staMbhana, rasakarma, rasAyana, pAdukA vidyA, aMjana vidyA, viSa staMbhana, purakSobha, indrajAla, bala staMbhana, jItahAra, vidyA cheda, vidyA bheda, vaidyaka vidyA, jyotiSa vidyA, yakSiNI siddhi, pAtAlasiddhi, kAla vaMcanA, jAMguli, sarpa mantra, bhUta pizAca kSetrapAlAdi sAdhana, cala maMtrana, sUtrabaMdhana ityAdi kAryoM ke liye dhyAna karate haiM, mantrasAdhanA karate haiM ghora tapa karate haiM unake tIvra mithyAtva va kaSAya ke vaza se ghora pApa karma ke bandha kA kAraNa durdhyAna kA honA jaannaa| usake prabhAva se naraka-tiryaMcAdi kugati meM anantakAla taka paribhramaNa hotA hai| aise pAMkhar3iyoM kI upAsanA karanevAle, anumodanA karanevAle bhI durgati meM paribhramaNa karate hai; aisA dRr3ha zraddhAna karake khoTe mantra-yantroM kA dUra se hI tyAga kro| yahA~ koI prazna karatA hai - khoTe mAraNa, uccATanAdi aneka vidyA, mantra, tantrAdi dvAdazAMga meM kahe haiM ki nahIM ? usake uttara meM kahate haiM :- dvAdazAMga meM to samasta tIna lokoM meM vartate dravya, kSetra, kAla, bhAva, viSa, amRta sabhI kahe haiM; parantu viSAdi ko tyAgane yogya kahA hai, amRta ko grahaNa karane yogya kahA hai| usI prakAra khoTe mantra, khoTI vidyA tyAgane yogya kahI hai| isaliye ayogya vidyA kA, Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [411 durdhyAna Adi kA tyAga karake karma kI nirjarA karanevAlI vItarAgatA ko kAraNa paMca parameSThI ke vAcaka mantra padoM kA hI dhyAna kro| isa prakAra dharmadhyAna ke bhedoM meM padasthadhyAna kA varNana kiyaa|| rupastha dharmadhyAna (3) : aba rupastha dharmadhyAna meM- bhagavAna arhanta parameSThI samozaraNa meM virAjamAna asaMkhyAta indrAdi devoM dvArA vaMdanIya dvAdaza sabhAoM ke jIvoM ko parama dharma kA upadeza dete hue kA- dhyAna karane kA upadeza dete haiM samozaraNa varNana bhagavAna arhanta ke dharmopadeza dene kA jo sabhAsthAna hai, vaha samozaraNa hai| vaha bhUmi se pA~ca hajAra dhanuSa U~cA AkAza meM bIsa hajAra sIr3hiyoM sahita hotA hai| harita-nIla maNimaya jisakI bhUmi samavRtta jhAlara ke AkAra kA gola hotA hai| aisA dikhatA hai mAno tInaloka kI lakSmI kA mukha avalokana karane kA darpaNa hI hai| isa sabhA sthAna kA varNana karane ko kauna samartha hai ? isakA sUtradhAra saudharma indra hai, jo aneka prakAra kI racanA karane meM samartha hai,usakA varNana hama sarIkhe maMdabuddhi kaise kara sakate haiM ? to bhI zubha dhyAna hone ke liye, tathA zravaNa-cintavana kara bhavya jIvoM ko ati Ananda hone ke liye kucha varNana karate haiN| bAraha yojana pramANa indranIlamaNimaya samavRtta bhUmikA taka aneka raMgoM ke ratnoM kI dhUla se banA dhUlizAla koTa hai| kahIM para to harita maNiyoM kI kAnti se AkAza harita kiraNamaya zobhita ho rahA haiM; kahIM para padmarAga maNiyoM kI prabhA se vyApta hai; kahIM mecaka maNiyoM kI prabhA se vyApta hai; kahIM candrakAnta maNiyoM se vyApta candramA kI jyotsnA cAMdanI ko dhAraNa kiye haiM; kahIM para svarNamaya dhUla kI kAnti se daidIpyamAna haiN| aneka kAntiyukta- ratnoM kI mahAprabhA se yaha dhUlizAla koTa AkAza meM balayAkAra indradhanuSa ke samAna zobhAyamAna ho rahA hai| aneka ratnoM kI prabhA ke puJja dhUlizAla koTa kI cAra dizAoM meM svarNamaya do-do staMbha haiN| una staMbhoM ke agrabhAga meM bate hue makarAkRta toraNa hai jinameM ratnoM kI mAlAyeM suzobhita haiN| usa dhUlizAla koTa ke cAroM tarapha bhItara praveza karane ke liye eka kosa caur3I mahAvIthI (sar3aka) hai| usa mahAvIthI meM kitanI hI dUra jAne para vIthI ke bIca meM bahuta U~ce svarNa ke mAnastaMbha haiN| una mAnastaMbho ke cAroM tarapha cAra-cAra dvAroM sahita tIna koTa haiN| una tInoM koToM ke bIca meM solaha sopAna yukta pITha haiN| una pIThoM ke bIca meM bar3e U~ce mAna staMbha haiN| ve pITha sabhI sura, asura, manuSyoM dvArA pUjya haiN| una mAnastaMbho ko dUra se dekhate hI mithyAdRSTiyoM kA mAna calA jAtA hai| una mAnastaMbhoM ke mUla meM pITha ke Upara svarNamaya jinendra kI pratimAye virAjamAna haiM; unakA indrAdi deva kSIra samudra ke jala se abhiSaka karate haiN| usa jala se vaha pITha pavitra hotI rahatI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra hai| vahA~ hamezA hI deva manuSyoM dvArA kiye nRtya, vAditra, jinendra ke maMgalarupa gAna hote rahate haiN| pRthvI para bIca meM pITha hai, usa ke Upara pIThoM kI tIna kaTanI, una tIna pIThoM ke Upara svarNamaya mAnastaMbha , unake mastaka ke Upara tIna chatra haiN| mithyAdRSTiyoM ke mAna kA staMbhana karane se tathA trilokavartI sura, asura, manuSyoM dvArA mAnane se pUjane se inakA mAnastaMbha nAma sArthaka hai| ina mAnastaMbhoM ke cAroM tarapha cAra-cAra bAvar3I haiN| una bAvar3IyoM meM nirmala jala bharA hai, aneka prakAra ke kamala khila rahe haiM sphaTika maNimaya unake taTa haiN| una taToM para aneka prakAra ke pakSiyoM ke zabda ho rahe haiN| una pakSiyoM ke zabdoM se tathA bhramaroM ke guMjana se aisA lagatA hai jaise mAnoM ve jinendra ke guNoM kA stavana hI kara rahe haiN| pUrva dizA ke mAnastaMbha ke cAroM tarapha kI cAra bAvar3iyoM ke nAma nandA, nandottarA, nandavatI, nandaghoSA haiN| dakSiNa dizA ke mAnastaMbha kI cAroM tarapha kI cAra bAvar3iyoM ke nAma vijayA, vaijayantI, jayantI, aparAjitA hai| pazcima dizA ke mAnastaMbha kI cAroM tarapha kI cAra bAvar3iyoM ke nAma azokA, suprasiddhA, kumudA puNDarIkA haiN| uttara dizA ke mAnastaMbha ke cAroM tarapha kI cAra bAvar3iyoM ke nAma nandA, mahAnandA, suprabuddhA, prabhaMkArI haiN| ye sabhI nAma pradakSiNArupa krama se jaannaa| isa prakAra cAra dizAoM ke cAra mAnastaMbhoM ke cAroM tarapha solaha bAvar3I hai| eka-eka bAvar3I ke donoM taToM ke pAsa paira dhone ke liye do-do kuNDa haiN| kuNDoM ke jalase paira dhokara mAnastaMbhoM kI pUjA ke liye manuSya Adi jAte haiN| yahA~ se kucha Age jAne para mahAvIthI ke mArga ko chor3a dene ke bAda cAroM tarapha se ghere hue jala se bharI kamaloM se vyApta khAI hai jo aisI lagatI hai mAnoM prabhu kI sevA ke liye gaMgA nadI hI cAroM ora se A gaI hai| usa khAIrupa AkAza meM tArA-nekSatroM ke pratibimba samAna puSpa zobhita ho rahe haiN| usa khAI ke ratnamaya kinAroM para aneka prakAra ke pakSiyoM ke samUha aneka prakAra ke zabdoccAra kara rahe haiM, khAI meM adbhuta taraMgeM uTha rahI haiN| usa khAI taka eka yojana cauDA gola vistAra hai| usa khAI kI bhami ke bhItarI bhAga meM cAroM tarapha (ghere meM ) latAoM kA vana hai| usa latA vana meM aneka prakAra kI latAyeM, choTe gulma vRkSa samasta RtuoM ke phUloM se vyApta haiM, jinameM aneka prakAra ke puSpoM kI latAyeM ujujvala puSpoM se aisI lagatI haiM mAnoM devAMganAoM ke manda hAsya kI lIlA ko dhAraNa kiye haiN| unake Upara bhramara guMjAra kara rahe haiM tathA maMda sugaMdha pavana se beleM, vRkSa jhUma rahe haiN| usa beloM ke vana meM bahuta se krIr3A karane ke choTe-choTe parvata haiM, ramaNIka zaiyyAoM sahita sthAna-sthAna para latAoM ke maMDapa bane hue haiM, jinameM aneka deva-devAMganAye jinendra kA yazogAna karate haiN| aneka latA-bhavanoM meM himAlaya ke samAna zItala candrakAntamaNi maya zilAyeM devoM ke vizrAma ke liye rakhI haiN| dhUlizAla koTa se lagAkara puSpavAr3I taka do yojana kA gola vistAra hai| (dhUlizAla koTa se mAnastaMbha taka eka yojana tathA Age khAI kA vistAra eka yojana) donoM tarapha kA cAra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [413 yojana kSetra huA / yahA~ se mahAvIthI ke bIca meM jitanI dUra jAo vahA~ cAroM tarapha tapAye hue svarNa ke samAna svarNamaya prathama koTa usa bhUmi ko ghere hue hai| yaha svarNamaya prathama koTa aneka citra-vicitra ratnoM sahita hai| kahIM hAthiyoM ke jor3e, kahI siMha- vyAghroM ke, kahIM manuSyoM ke, kahIM manuSyoM ke, kahIM haMsa - mayUra - suA ityAdi ke yugaloM ke rupa aneka prakAra ke ratnoM ke jar3Ava se vyApta haiN| kaI ratnamayI beloM - puSpa-pallava-vRkSoM ke sundararupa bane hue haiM, tathA Upara nIce kaMgUroM meM motiyoM kI tathA paMcavarNamaya ratnoM kI mAlAoM va jhAlaroM kA jAla vyApta hai| usa koTa kI apramANa kAnti se AkAza indradhanuSI ho rahA hai| usa svarNamaya prathama koTa ke cAroM dizAoM meM bahuta U~ce rupAmaya ujjvala cAra gopura arthAt daravAje haiN| ve gopura vijayArddha parvata ke zikhara ke samAna U~ce tIna-tIna khaNDa ke jyoti ke puMja mAnoM tInaloka kI lakSmI para haMsa rahe hoN| una rupAmayI tIna khaNDa ke gopuroM ke Upara padmarAgamaNimaya kAnti se dizAoM ko tathA AkAza ko chUte hue U~ce zikhara AkAza meM phaila rahe haiN| una gopuroM meM gAna karanevAle kaI deva jagata ke guru jo jinendradeva unake guNa gA rahe haiM, kaI jinendra ke guNa zravaNa kara rahe haiM, kaI jinendra ke guNoM se bhare nRtya kara rahe haiN| eka-eka daravAje para eka sau ATha - eka sau ATha jhArI, kalaza, darpaNa, ThonA, camara, chatra, dhvajA, vIjanA--- ye ratnamaya aSTamaMgala dravya zobhita ho rahe haiN| eka - eka gopura para ratnoM ke AbharaNa kI kAnti se jinhoMne AkAza vyApta kara diyA hai, aise sau-sau toraNa saje haiN| aisA lagatA hai jaise svabhAva se hI atikAnti ke dhAraka jinendra kI deha meM apanA sthAna nahIM jAnakara ve AbharaNa gopuroM ke toraNa - toraNa para laTaka rahe haiN| eka - eka dvAra ke bAhara bhUmi meM nava-nava nidhiyA~ tIna bhuvana kA ullaMghana karanevAle jinendra prabhAva kI prazaMsA kara rahI haiM jaise mAnoM vItarAga bhagavAna se tiraskAra pAkara ve nava nidhiyA~ dvAra se bAhara par3I haiN| dvAra ke bhItara jo eka kosa caur3I mahAvIthI hai usake donoM ora nATyazAlAyeM haiN| isa prakAra cAroM dizAoM ke daravAjoM para pratyeka para do-do nATyazAlAyeM haiN| ve nATzAlA tIna-tIna khaNDa kI aisI zobhita ho rahI haiM mAnoM jIvoM ko ratnatrayAtmaka mokSamArga batalAne ke liye taiyAra haiN| una nATyazAlAoM kI ujjvala sphaTikamaNimaya dIvAleM hai, svarNamaya staMbha haiM, sphaTikamaya bhUmi (pharza ) haiM tathA aneka ratnamaya zikharoM se AkAza ko rokatI huI zobhita ho rahI haiN| una nATyazAlAoM meM bijalI kI camaka ke samAna nRtyagAna karatI jinhoMne mohakarma ko jItakara 'jina' nAma sArthaka pAyA hai, aise bhagavAna jinendra kA yazogAna karatI kitanI hI devAMganAye aMjuli se puSpa bikhera rahI haiM; kitanI hI devAMganAye bIna bajA rahI haiM, tathA mRdaMga Adi aneka vAditroM kI dhvani ke sAtha aneka prakAra se jinendra kA stavana bakhAna karatI huI nATyarasa meM jinendra ke guNoM meM tanmaya hokara nRtya kara rahI haiN| vINA ke nAda ke samAna sundara zabdoM se gAte hue jo kinnara deva haiM ve Ane-jAnevAle devoM Adi ke mana ko prasanna kara rahe haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 414] nATyazAlAoM se Age mahAvIthI ke donoM tarapha do-do dhUpa ghar3e rakhe haiM; unase nikalatA huA dhUpa kA dhuMA AkAza ke AMgana meM phailatA huA dizAoM ko sugaMdhita kara rahA haiM; jo AkAza se utarate hue devoM ko megha kI zaMkA utpanna kara detA haiN| usa mahAvIthI ke donoM bAjuoM ke antarAla meM cAro tarapha vana vIthI hai usakA eka yojana caur3A gola vistAra hai| usameM eka paMkti ( zreNI) azoka vRkSoM kI, dUsarI paMkti saptaparNa vana kI, tIsarI paMkti caMpakavana kI, cauthI paMkti Amravana kI hai| ve vana patra-puSpa-phaloM se zobhita mAnoM jinendra ko argha hI de rahe haiN| yaha vana paMktiyA~ donoM tarapha do yojana meM haiN| usameM ratnamaya aneka pakSI zabda kara rahe haiM, bhramaroM ke nAda ho rahe haiM, nandanavana ke samAna karoMr3oM deva-devAMganAyeM aneka AbharaNa pahine prakAza ke puMja ke samAna vicaraNa kara rahe haiN| una vanoM meM kahIM to koyaloM ke zabda aise sunAI de rahe haiM mAno jinendra kI sevA karane ke liye devendroM ko bulA rahI hoM, tathA vahA~ para zItala maMda sugaMdha pavana dvArA vRkSoM kI zAkhAyeM nRtya kara rahI haiN| usa vana kI bhUmi svarNamaya raja se vyApta hai| isa vana meM ratnamaya vRkSoM kI jyoti se rAtri dina kA bheda nahIM haiM, nirantara udyotarUpa hai| vRkSoM kI zItalatA ke prabhAva se sUrya kI kiraNeM AtApa utpanna nahIM kara pAtI haiN| una vanoM meM kahIM trikoNa, kahIM catuSkoNa nirmala nirjantu jala se bharI vApikAyeM haiN| una vApikAoM kI ratnoM kI sIDhIyA~ va svarNamaya taTa haiN| kahI ratnamaya aneka krIr3A parva haiM, kahIM ramaNIka aneka ratnamaya mahala haiM, kahIM aneka prakAra ke krIr3A maNDapa haiM, kahIM prekSAgRha haiM; kahIM eka maMjile, kahIM do maMjile, kahIM tIna maMjile aneka mahaloM kI racanA hai| kahIM haritabhUmi iMdragopa ratnoM se vyApta hai| kahIM mahAnirmala sarovara hai, kahIM manojJa nadI hai| prANiyoM kA zoka dUra karanevAlA azoka vRkSoM kA vana aisA lagatA hai mAnoM jinendra kI sevA se apane lAla phUla, phala aura pattoM dvArA rAga kA hI vamana kara rahA hai| saptacchada nAma kA vana mAnoM apane saptapatroM dvArA bhagavAna ke sapta paramasthAnoM ko hI dikhA rahA hai| campaka vana apane dIpaka samAna puSpoM dvArA mAnoM dIpAMga jAti ke kalpavRkSoM kA vana hI prabhu kI sevA kara rahA hai| sundara Amravana koyaloM kI kUkoM dvArA jinendra kA stavana kara rahA hai| azoka vana ke bIca meM eka azoka nAma kA caityavRkSa hai jo tIna svarNamaya pIThoM ke Upara hai| una pIThoM ke cAroM ora tIna koTa haiM, eka-eka koTa ke cAra-cAra dvAra haiN| ve dvAra chatra, camara, jhArI, kalaza, darpaNa, vIjanA, ThonA, dhvajA-isa prakAra aSTa maMgala dravya, makarAkRta toraNa, motiyoM kI mAlA Adi se zobhAyamAna haiN| jaise jambUdvipa ke sthala ke bIca meM jambU vRkSa suzobhita hai, vaise hI azokavana sthala ke bIca meM tIna pIThoM ke Upara azoka nAma kA caityavRkSa suzobhita hai| azoka caityavRkSa kI zAkhAoM ke agrabhAga dazoM dizAoM meM phaile hue haiM jinheM dekhate hI zoka naSTa ho jAtA hai, apane phUloM kI sugaMdha se samasta AkAza ko vyApta kara rahA hai, apane vistAra se AkAza ko roka rahA hai, marakata maNimaya harita kAti saMyukta patroM se bharA huA hai, padmarAgamaNi Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [495 maya puSpoM ke gucchoM se veSTita hai, svarNamaya U~cI zAkhAyeM haiN| vajra arthAt hIroM se banAyA gayA per3a hai vaha apane prabhAmaNDala se samasta dizAoM ko prakAzita kara rahA hai| raNatkAra karate hue ghaNToM ke nAda se bhagavAna kI vijaya kI ghoSaNA tInaloka meM vyApta ho rahI hai| dhvajAoM ke ur3ate hue vastra ke darzana karane se logoM ke aparAdhoM kI pAparupa raja dUra ho rahI hai| motiyoM kI jAliyoM sahita mastaka ke upara ghUmate hue tIna chatra jinendra ko tInaloka kA IzvarapanA vacana binA hI kaha rahe haiM, usa azoka caityavRkSa kA mUla bhAga cAra dizAoM meM cAra jinendra kI pratimAoM se yukta hai| una jinendra ke pratibimboM kA iMdrAdi deva abhiSeka karate haiM, tathA gaMdha, mAlA, dhUpa, dIpa, naivedya, phala, akSata Adi se deva pUjana karate haiN| ve arahanta kI pratimAyeM kSIra samudra ke jala se prakSAlita haiM, svarNamaya haiM, nitya suraasura deva loka ke uttama dravyoM se indrAdi deva pUjate haiM, vaMdanA - namaskAra karate haiN| kitane hI deva arahanta ke guNoM kA smaraNakara nizcaya pUrvaka AMnada se gAna karate haiN| jaise azoka vana meM eka azoka nAma kA caityavRkSa hai vaise hI saptacchada, caMpaka aura, Amra nAma ke vanoM meM eka-eka caMpaka Adi nAma vAlA caitya vRkSa jAnanA / caitya arthAt jinendra kI pratimA sahita ina vRkSoM kA mUla bhAga hai, isIliye inakA caitya vRkSa nAma dhAranA sArthaka hI hai| una vanoM ke aMtima bhAga ke cAroM ora vedI hai| jo kaMgUro sahita hotA hai, use koTa kahate haiN| jo kaMgUroM rahita cAroM ora dIvalA hotI hai, use vedI kahate haiN| una vana ke aMta meM svarNa vedI hai| usake bahuta U~ce cAroM tarapha rupAmaya cAra dvAra haiN| vaha vedI tathA daravAje aneka ratnoM se vyApta haiM / una daravAjoM para ghaNTAoM ke samUha laTaka rahe haiM, motiyoM kI mAlAyeM, jhAlara, puSpamAlAyeM, laMbI laTaka rahI haiN| ve daravAje eka sau ATha aSTa-maMgala dravya tathA ratnoM ke AbharaNa sahita ratnamaya toraNoM se zobhita ho rahe haiN| una tIna khaNDoM ke dvAroM meM aneka deva gIta, vAditra, nRtya se jinendra ke yaza meM lIna ho rahe haiN| una dvAroM ke Age vedI ke najadIka hI ratnamaya pIThoM ke Upara svarNamaya staMbhoM ke agrabhAga meM aneka prakAra kI dhvajAoM kI paMktiyA~ haiM / ve stambha maNimaya pIThoM ke Upara svarNamaya anupama kAMti dhAraka hai; aTThAsI aMgula moTe haiM- sthUla haiM, paccIsa - paccIsa dhanuSa ke antarAla se khar3e haiN| inakI U~cAI kA pramANa isa prakAra jAnanA :- samozaraNa meM sthita siddhArtha vRkSa, caityavRkSa, koTa, vana, vedI, stUpa, toraNa, mAnastaMbha, dhvajA, vana ke vRkSa, prAsAda (mahala), parvata Adi kI U~cAI tIrthakara kI deha kI U~cAI se bAhara gunI jAnanI / parvatoM kI U~cAI se unakI caur3AI ATha gunI hai; stUpoM kI caur3AI U~cAI se kucha adhika hai| koTa, vedI Adi kI caur3AI unakI U~cAI se cauthAI bhAga jAnanI / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 416] dhvajA daza prakAra kI haiM : mAlA, vastra, mayUra, kamala, haMsa, garur3a, siMha, baila, hAthI, cakra ke cihna kI dhvajA daza prakAra kI haiN| ve dhvajA pratyeka eka-eka prakAra kI eka sau ATha eka dizA meM haiN| sabhI daza prakAra kI dhvajA eka hajAra assI eka dizA meM haI, cAroM tarapha kI cAra dizAoM meM cAra hajAra tIna sau bIsa haiN| samudra kI laharoM ke samAna havA se unake vastra laharA rahe haiN| __mAlA kI dhvajA meM mAlA AkAra ke vastra lUmate hila rahe haiN| aisI hI vastra kI dhvajA, mayUrAkAra mayUra dhvajA, sahastra pAMkhur3I ke kamala ke AkAra kamala dhvajA, haMsa dhvajA, garur3a dhvajA, siMha dhvajA, vRSabha dhvajA, gaja dhvajA, cakra dhvajA-ye daza prakAra pratyeka dizA meM eka sau ATha-eka sau ATha haiN| isa taraha cAroM dizAoM meM cAra hajAra tIna sau bIsa haiN| aisA lagatA hai jaise ye dhvajAyeM moha karma ko vijaya karake jinendra ne jo tribhuvenazapanA prApta kiyA hai, usakI prazaMsA kara rahI haiN| isa dhvajA bhUmi kA gherA kA vistAra eka yojana cauDA hai- donoM tarapha kA do yojana caur3A hai| usake Age jAne para dUsarA svarNa kA arthAt arjuna kA koTa hai| isa dUsare koTa ke bhI prathama koTa ke samAna rupAmaya cAroM tarapha cAra mahA dvAra haiN| ye dvAra bhI prathama koTa ke dvAroM ke samAna maMgala dravya, toraNa, ratnoM ke AbharaNoM kI sampadA ko dhAraNa kiye haiN| ye dvAra bhI tIna-tIna khaNDa ke haiM tathA bhItara donoM ora nATyazAlAye, dhUpaghaTa yugma, mahAvIthI ke donoM bAjuoM meM sthita haiN| Age mahAvIthI ke donoM ora eka yojana caur3A gola gherAkAra vistAra meM aneka ratnamaya cAroM ora kalpavRkSoM kA vana hai| ve sabhI kalpavRkSa U~ce, chAyAdAra, phaloM aura phUloM se yukta haiN| daza prakAra ke kalpa vRkSoM ke vana kA rupa dhAraNa karake jaise devakuru-Uttarakuru kI bhoga bhUmi hI jinendra kI sevA karane AyI hai| una kalpavRkSoM ke AbharaNa, vastra, phala, puSpa Adi kI mahAna mahimA hai| vRkSoM ke nIce baiThe hue deva apane svargoM ke sthAna ko bhalakara cirakAla taka vahIM para rahanA cAhate hai| jyotirAMga jAti ke kalpavRkSoM meM jyotiSI deva, dIpAMga jAti ke kalpavRkSoM meM kalpavAsI deva, gRhAMga jAti ke kalpa vRkSoM me bhavanendra (bhavanavAsI) yathAyogya sukhapUrvaka baiThate haiM / __isa vana meM cAroM dizAoM meM eka-eka siddhArtha vRkSa bIca meM hai, jisake mUla meM siddha pratimA virAjamAna hai| jaisA pahile caityavRkSoM kA varNana kiyA hai usI prakAra inakA varNana jaannaa| itanA vizeSa hai: ye kalpavRkSa icchA kiye anusAra phala ko denevAle haiN| kalpavRkSoM ke vana meM bhI kahIM bAvar3I, kahIM nadI, kahIM bAlU ke Dhera ke samAna ratnamaya dhUla ke puMja haiM, kahIM sabhAgRha, prAsAda ityAdi aneka sukharupa sthAnoM ko dhAraNa kiye haiN| isa vana vIthI ke bhItara rupAmaI vanavedI hai| vaha tIna- tIna khaNDa ke U~ce cAra dvAroM sahita hai tathA pUrva meM varNita vedI ke samAna toraNa AbharaNa maMgala dravyoM se yukta hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikaar| [417 una dvAroM ke bhItara jAne para cAro tarapha prAsAdoM (mahala) kI paMkti hai| ye mahala devoM ke zilpiyoM dvArA banAye gaye cAroM tarapha aneka prakAra ke haiN| una mahaloM ke svarNamaya stambha haiM, vajramaNi arthAt hIrA, usase banI bhUmi kA baMdhana (nIMva, vIma) haiM, candrakAnta maNimaya dIvAleM hai, aneka prakAra ke ratnoM se citra bane hue haiN| kitane hI do khaNDa ke, kitane hI tIna khaNDa ke. kitane hI cAra khaNDa ke haiN| kaI prAsAda caMdrazAlAyakta haiN| Upara ke U~ce khule chata ko candrazAlA kahate haiN| kitane hI valabhIchada yukta haiN| arthAt Upara kI khulI chata para cAroM ora U~cI dIvAleM hai| ve prAsAda apanI ujjvala prabhA meM DUba rahe haiN| kitane kI apanI ujjvala zikharoM se caMdramA kI cA~danI se hI mAnoM bane hue haiM aise dikhAI dete haiN| kahIM bahuta zikharavAle mahala haiM, kahIM sabhAgRha hai, kahIM nATyazAlAe~ haiM, kahIM zayyAgRha haiM jinakI caMdrakAMta maNimaya U~cI sIr3hiyA~ haiN| unameM deva, vidyAdhara jAti ke deva, siddha jAti ke deva, gaMdharva deva , pannaga deva, kinnara deva bahuta Adara sahita jinendra ke guNa gAte hai; koI bajAte haiM; aneka jAti ke vAditroM se zabda karate haiM, koI saMgIta nRtya karate hai; koI jaya-jayakAra zabda karate haiM; koI jinendra ke guNoM kA stavana karate haiN| usa ramaNIka bhUmi ke madhya bhAga meM nau stUpa haiN| ve stUpa padmarAga maNimaya puMja ke AkAra uttuMga AkAza ke agrabhAga ko lAMghate hue aise haiM mAno samasta deva-manuSyoM ke citta kA anurAga hI stUpa ke AkAra ko prApta ho gayA hai| kaise haiM stUpa ? siddhoM ke tathA arhantoM ke pratibimboM ke samUha se sabhI tarapha vyApta ho rahe haiM, apanI U~cAI se jaise AkAza ko roke haiN| ve stUpa deva-vidyAdharoM dvArA sumeru ke samAna pUjya haiM, ucca devoM dvArA tathA cAraNa Rddhi dhAriyoM dvArA ArAdhya haiN| ye nava stUpa, jinendra kI nava kevala labdhi hI mAno stUpoM ke AkAra ho gaI haiN| una stUpoM ke antarAla meM ratnoM ke toraNoM kI paMktiyA~ isa prakAra zobhita ho rahI haiM mAnoM iMdra dhanuSamaya hI haiM, tathA apanI jyoti se AkAzarupa AMgana ko citrarupa kara rahI haiN| ve stUpa chatroM sahita haiM; patAkA jA sahita haiM. samasta maMgala dravyoM se bhare haiN| una stapoM meM jinendra kI pratimAoM kA abhiSeka karake, tathA pUjana- stavana karake pazcAt pradakSiNA karake bhavya jIva harSa ko prApta hote haiN| isa prakAra AdhA yojana caur3I gola vistArarupa prAsAda aura stUpoM kI bhUmi ke Age jAkara AkAza ke samAna sphaTika maNimaya tIsarA koTa hai| vaha AkAza sphaTika maNimaya koTa AkAza ke samAna nirmala hai, tathA jinendra kI samIpatA ke sevana se nikaTa bhavya kI AtmA ke samAna ujjvala uttuMga sadvRtti va samRddhi se yukta hai| usa sphaTika maNimaya koTa ke cAroM dizAoM meM padmarAga maNimaya cAra mahA uttuMga dvAra aise haiM jaise bhavya jIvoM kA rAga puMja nikalakara ina daravAjoM kI lAlimArupa pariNita ho gayA hai| ina dvAroM para bhI pUrva ke samAna maMgaladravya, toraNa, mAlAyeM Adi sabhI sampadA haiM tathA dvAroM ke samIpa hI daidIpyamAna gaMbhIra nava nidhiyA~ haiN| ___ tInoM koToM ke sabhI cAra-cAra dvAroM me hAthoM meM gadA Adi dhAraNa kiye deva khar3e haiN| prathama koTa ke dvArapAla vyantaradeva haiM, dUsare koTa ke dvAra pAla bhavanavAsI deva haiM, tIsare sphaTika maNimaya koTa ke dvArapAla kalpavAsI deva haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 418] usa sphaTika maNimaya koTa se gandha kuTI kI nicalI prathama pITha taka lambI solaha dIvAreM AkAza sphaTika maNi kI banI huI haiM jinakI kAnti bahuta nirmala hai| prathama pIThatala se lagAkara sphaTika koTa taka banI solaha dIvAreM haiM jo apanI svacchatA ke kAraNa netroM se dikhAI nahIM detI haiM, kevala AkAza hI dikhAI detA hai; hAtha Adi zarIra ke sparza se hI dIvAra jJAta hotI hai, apanI svacchatA ke prabhAva se dikhAI nahIM detI hai| nirmala aura samasta vastuoM ke bimba dikhAnevAlI vahA~ kI bhUmi jinendra kI jJAnavidyA ke samAna zobhAyamAna ho rahI hai| ina solaha dIvAloM ke bIca meM solaha hI dara haiM, jinameM cAra mahAvIthI haiM tathA mahAvIthiyoM ke bIca bAraha sabhAsthAna haiM, jo dIvAroM kI AkAza samAna svacchatA ke kAraNa alaga-alaga nahIM dikhAI dete haiM, sabhI eka hI dikhate haiN| una solaha dIvAroM ke Upara ratnamaya solaha khaMbhoM dvArA dhAraNa kiyA AkAza sphaTika maNimaya bahuta U~cA zrI maMDapa hai, jo eka yojana caur3A laMbA gola hai, mahAna zobhAyukta hai| usameM samasta sura asuroM se vaMdyamAna bhagavAna syAdvAda vidyA ke paramezvara virAjamAna haiN| isIliye yaha saccA hI zrI maNDapa hai| yaha zrI maNDapa AkAza sphaTika maNimaya hai, jisameM se AkAza dikhAI detA hai| tIna loka ke jana samUha ko nirbAdha sthAna dene se bar3e vaibhava ko prApta hai| usa zrI maNDapa ke Upara guhyaka devoM dvArA chor3e gaye puSpoM ke samUha haiM jo zrI maNDapa ke nIce baiThe deva manuSyoM ko tArAgaNoM kI zaMkA utpanna karAte haiN| eka yojana vistAra vAle isa zrI maNDapa meM sabhI deva manuSya paraspara bAdhA rahita sukharupa baiThate haiM, vaha jinendra kA mAhAtmya hai| usake madhya bhAga meM prathama pITha sthita hai, vaha vaiDUryamaNi kA mayUra ke kaNTha ke samAna harita varNa kA ATha dhanuSa U~cA hai| usa pITha ke solaha aMtara haiN| una solaha aMtara ke solaha-solaha paga car3hane-utarane ke liye sIr3hiyA~ haiN| prathama pITha ke cAra tarapha to cAra mahAvIthI haiM jo eka kosa caur3I tathA dhUlizAla koTa se prathama pITha taka lambI sIdhI haiN| usa pITha ko solaha-solaha sIr3hiyA~ car3hakara prathama pITha ke Upara jAkara apanI - apanI sabhA ke sthAna para deva manuSya Adi jAkara apanI-apanI sabhA meM baiTha jAte haiN| usa prathama pITha ko cAroM tarapha se aSTa maMgaladravya sajAye haiM tathA cAroM tarapha hI usake Upara U~ce yakSoM ke mastaka para dharma cakra sthita haiN| ve dharma cakra eka hajAra ratnamaya kiraNoM ke samaha se zobhita aise dikha rahe haiM mAno prathama pITha kA rupa udayAcala parvata ke Upara sarya kA vimba hI udaya hotA dikhAI de rahA hai| usa prathama pITha ke Upara svarNamaya dvitIya pITha hai| dvitIya pITha svarNamaya hai jo prathama pITha ke Upara cAra dhanuSa U~cI hai| vaha pITha sUrya kI kiraNoM ke samAna apanI kAMti se AkAza ko udyotarupa kara rahI hai| usa dUsarI pITha ke Upara ATha prakAra kI dhvajA haiN| ve dhvajA - 1 cakra, 2 hAthI,3 vRSabha, 4 kamala, 5 vastra.6 siMha, 7 garur3a, 8, mAlA dhvajA haiN| kyA ye havA se hilate hue vastroM se jaise pApa rupa dhUla ko hI ur3A rahI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha- samyagdarzana adhikAra [419 haiM ? usa dvitIya pITha ke Upara apane aneka ratnoM kI kAMti se aMdhakAra ko dUra karatA huA sarva ratnamaya cAra dhanuSa U~cA tRtIya pITha hai| isa prakAra trimekhalAmaya pITha aisA dikhAI detA hai mAno bhagavAna kI upAsanA ke liye samasta ratnamaya sumeru parvata hI A gayA hai| samozaraNa kA vistAra isa prakAra jAnanA dhUlizAla koTa se khAI taka gola gherA kA vyAsa (caur3AI) eka yojana hai; khAI se puSpavAr3I kI vedI taka valaya vyAsa (caur3AI) eka yojana hai; usake Age azokAdi vanabhUmi | valaya vyAsa eka yojana hai; usake Age dhvajAbhUmi kA valaya vyAsa eka yojana hai; usake Age kalpavRkSoM ke vana kA valaya vyAsa eka yojana haiM; usake Age prAsAda paMkti kA valaya AdhA yojana hai| isa prakAra eka dizA kA valaya vyAsa sAr3he pA~ca yojana huA, donoM (Amane sAmane kI) dizAoM kA valaya vyAsa kula gyAraha yojana huaa| madhya meM tathA AkAza sphaTika koTa ke nIce zrImaNDapa kA vistAra eka yojana kA hai| isa prakAra kula bAraha yojana kA vistAra samozaraNa kI bhUmi kA hai| zrImaNDapa meM sphaTikamaya koTa se gaMdhakuTI kI nicalI pITha taka sabhA kI bhUmi eka tarapha kI eka kosa, donoM tarapha kI do kosa hai| madhya meM tInoM kaTanI kI pITha donoM tarapha do kosa caur3I hai| usameM UparI tIsarI pITha (madhya) kI caur3AI 1000 dhanuSa hai, dUsarI pITha kI caur3AI eka tarapha 750 dhanuSa donoM tarapha 1500 dhanuSa hai, tIsarI nicalI (prathama) pITha kI caugirada kaTanI caur3AI 750 dhanuSa donoM tarapha kI 1500 dhanuSa hai| isa prakAra tInoM pIThoM kI caur3AI 4000 dhanuSa arthAta do kosa hai| isa prakAra madhya kA vistAra cAra kosa yA eka yojana jaannaa| prathama pITha bhUmi se ATha dhanuSa U~cI haiM; usake Upara cAra dhanuSa U~cI dUsarI pITha hai| usake Upara cAra dhanaSa U~cI tIsarI pITha hai| eka kosa caur3I cAroM tarapha kI cAra mahAvIthI hai, unake donoM bAju kI ATha dIvAreM prathama pITha kI U~cAI ke barAbara ATha-ATha dhanuSa U~cI haiM, tathA dIvAroM kI moTAI U~cAI kA AThavA~ bhAga yAne eka dhanuSa kI hai| bAraha sabhAoM kI zeSa ATha dIvAroM kI U~cAI bhI ATha dhanuSa va caur3AI eka dhanuSa kI hai| tIsarI aMtima pITha ke Upara samozaraNa ke madhya meM aneka ratnoM ke samUhoM se iMdradhanuSa bana rahe haiN| vahA~ iMdra ke hAtha se kSepe gaye aneka prakAra ke puSpa zobhita ho rahe haiN| usa eka hajAra dhanuSa caur3I gola tIsarI pITha ke bIca meM chaha sau dhanuSa lambI caur3I caukora aneka ratnamaya gaMdhakuTI kI racanA kubera ne kI hai| caur3AI se U~cAI adhika hai - mAna unamAna pramANa sahita hai, U~ce koTa se bhUSita hai, aneka ratnoM kI prabhAyukta kUTa zikhara sahita AkAza meM vyApta haiM, tathA U~ce zikharoM se baMdhI jo vijayarupa dhvajAyeM haiM ve aisI lagatI haiM mAno devoM ko bulA rahI haiN| ___ bar3e-bar3e motiyoM ke jAla cAroM tarapha laTaka rahe haiM; kahIM sone ke, kahIM ratnoM ke jAla zobhita haiM; cAroM tarapha aneka ratnamaya AbharaNa tathA bahuta suMgadhita kalpavRkSoM ke phUloM kI mAlAyeM zobhita Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 420] haiM; aneka sugaMdhita puSpa va mahAsugaMdha yukta dhUpa kI gaMdha phaila rahI hai; parantu una sabase adhika jinendra ke zarIra kI sugaMdha se sabhI dizAye sugaMdhita ho rahI hai, isIliye ise gaMdhakuTI kahate haiN| sugaMdha kI , kAMti kI aura zobhA kI yaha tIna loka meM parama hadda hai| chaha sau dhanuSa kI caukora gaMdhakuTI ke bIca meM eka yojana U~cA siMhAsana hai| usa siMhAsana kI kAMti, kiraNa samUha va saudarya kA varNana karane meM koI samartha nahIM hai| usa siMhAsana ke Upara cAra aMgula kA aMtara chor3akara, apanI mahimA ke anusAra hI siMhAsana ko sparza kiye binA hI jinendra virAjamAna hai| vahA~ para virAjamAna jinendra kI indrAdi deva atyanta bhakti pUrvaka pUjana, stavana, vandanA karate haiN| devarupa meghoM ke dvArA kalpavRkSoM ke atyanta sugandhita puSpoM kI vRSTi bAraha yojana ke sampUrNa samozaraNa meM ho rahI hai| eka yojana ke zrImaNDapa ke Upara ratnamaya azokavRkSa sabhI o rahe haiM: unake marakatamaNimaya harita patra hai. aneka prakAra ke maNimaya puSpoM se bhUSita haiM, pavana se manda-manda hilatI zAkhAyeM mAno nRtya kara rahI haiM, madonmatta kokila aura bhramara apane zabdoM dvArA jinendra ke guNoM kA stavana kara rahe haiN| eka yojana lambI apanI zAkhAoM dvArA sabhI jIvoM kA zoka dUra kara rahe haiM, sabhI dizAoM ko apanI DAliyoM se DhAMka rahe haiN| hIrAmaya per3a haiM unase japApuSpa samAna ratnoM ke puSpa barasa rahe haiN| tIna chatra apanI kAMti kI ujjvalatA se sUrya candramA donoM kI prabhA kA tiraskAra karate huye, adbhUta trailokya ke padArthoM kI prabhA ko jItate huye, motiyoM kI jhAlara yukta haiN| tIna loka kI lakSmI ke hAsya kA puMja hai, yA dharmarupa rAjA ko tInaloka ko AnaMdita karane kA harSa hai yA moha ko jItane se utpanna prabhu ke yaza kA yaha puMja hai| isa prakAra tarkaNA utpanna karate tIna chatra zobhAyamAna haiN| jaba taka jinendradeva virAjamAna raheMge taba taka sevA karanevAle yakSa devoM ke hAthoM ke samUha se calAyamAna cauMsaTha camara prakaTa zobhAyamAna haiN| ve camara aise dikhate haiM mAno kSIra samudra kI laharoM kI paMkti hI hai, amRta ke khaNDoM se hI bane haiM, candramA kI kiraNoM kA samUha hI hai, jinendra kI sevA ke liye camaroM ke rupa meM gaMgA hI AI hai, jinendra ke aMga kI dyuti hI hai, kSIra samudra ke jhAgoM kI paMkti hI havA se hila rahI hai, AkAza se giratI huI haMsoM kI paMkti hI hai, tathA bhagavAna kA ujjvala yaza hI cAroM tarapha phaila rahA hai| aise zobhanIya cauMsaTha camara dura rahe haiN| vahA~ para devadundabhi AkAza meM meghoM ke Agamana kI zaMkA utpanna karatI huI kAnoM ko amRta kI taraha sIMcatI huI mIThe zabda kara rahI hai| devaloka ke aneka jAti ke vAditra aneka prakAra kI dhvaniyoM dvArA samasta dizAoM ko pUrNa karate hue megha kI garjanA ke samAna samasta loka meM vyApta hote hue bhagavAna ne moha ko jIta liyA hai, ataH usake AnaMda ke zabda logoM ke hRdaya meM prakaTa ho rahe haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [421 jinendra kI deha kI adbhuta prabhA samasta samozaraNa meM phaila rahI hai| usa prabhA se sabhI sura, asura, manuSyoM ko mahA Azcarya ho rahA hai| vaha prabhA sUrya ke teja ko DhaMka rahI hai, karoDoM kalpavAsI devoM kI dyati ko AcchAdita karatI haI jagata meM eka adabhUta mahAna udaya ko prakaTa karatI huI phaila rahI hai| jinendra ke deharupa amRta ke samudra meM deva, dAnava, manuSya apane-apane sAta bhava dekha rahe hai| candramA kI kAnti to jar3atA karatI hai, sUrya kI prabhA Atapa karatI hai, kintu jinendra ke deha kI prabhA jar3atA ko dUra karatI hai, jJAna kA prakAza karatI hai tathA samasta saMtApa ko dUra karake sukhI karatI hai| jinendra ke mukha kamala se megha kI garjanA ke samAna divya dhvani prakaTa hotI hai, jo bhavya jIvoM ke mana se moha aMdhakAra ko dUra karatI huI sUrya ke samAna anekAnta svarupa vastu kA udyota karatI hai| jinendra kI dhvani ekarupa hokara bhI samasta manuSyoM kI bhASArupa hokara kAnoM ke bhItara praveza kara jAtI hai| tiryacoM ke bhI hRdaya meM praveza kara jAtI hai, aura viparIta jJAna ko dUra karake samyakrupa tattvoM ke jJAna ko prakaTa karatI hai| jaise ekarupa jala kA samUha bhI aneka prakAra ke vRkSoM meM aneka rupa pariNama jAtA hai, usI prakAra sarvajJa kI eka prakAra kI dhvani bhI aneka prakAra ke zrotArupa pAtroM kI vizeSatA se aneka rupa meM prApta ho jAtI hai| jaise eka rupa sphaTika maNi bhI aneka prakAra ke DAka ke saMyoga se aneka rupa pariNamatI hai, usI prakAra sarvajJa kI eka prakAra kI dhvani bhI svacchatA ke prabhAva se pAtra ke prabhAva se aneka rupa pariNamatI hai| koI divyadhvani kA aneka bhASA svabhAvarupa pariNamana ko devakRta vizeSatA (guNa) kahate haiM kintu isameM devakRtapanA sambhava nahIM hai| divyadhvani akSara sahita hI hai, akSara samUha kase binA artha kA jJAna kaise hogA? isa prakAra aSTa prAtihAryoM kI vibhUti sahita gandhakuTI meM anantajJAna, anantadarzana, anantavIrya, anantasukha ke dhAraka jinendra gandhakuTI meM pUrva dizA ke sanmukha yA uttara dizA ke sanmukha hokara virAjamAna rahate haiN| gandhakuTI kI pradakSiNArupa (cAroM ora) sAmane kI ora dekhate hue pahalI sabhA meM gaNadharAdi munirAja baiThate haiM, dUsarI sabhA meM kalpavAsI devoM kI striyA~, tIsarI sabhA meM gaNanI sahita arjikA va manuSyanI striyA~, cauthI sabhA meM cakravartI Adi sahita manuSya, pA~cavI sabhA meM jyotiSI devoM kI striyA~, chaTavIM sabhA meM vyantara devoM kI striyA~, sAtavIM sabhA meM bhavanavAsI devoM kI striyA~, AThavIM sabhA meM bhavanavAsI deva, navamI sabhA meM vyantara deva, dazamI sabhA meM jyotiSI deva, gyArahavIM sabhA meM kalpavAsI deva tathA bArahavIM sabhA meM sabhI tiryaca baiThate haiN| isa prakAra bAraha sabhAoM ke jIva jinendra ke caraNoM kI bhakti karake namrIbhUta hokara bhagavAna jinendra ke dvArA upadezita dharmarupa amRta kA pAna karate haiN| __ghAtiyA karmoM kA nAza hone se bhagavAna ke aThAraha doSoM kA abhAva ho gayA hai| kSudhA, tRSA, janma, maraNa, jarA, roga, zoka, bhaya, vismaya, arati, cintA, sveda , kheda, mada, moha, nidrA, rAga aura dveSa-ye aThAraha doSa sabhI saMsArI (mithyAdRSTi) jIvoM meM vyApta ho rahe hai| bhagavAna arahanta ke Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 422] ghAtiyA karmoM ke abhAva se ye samasta doSa naSTa ho gaye haiN| ataH ananta sukharupa paramAtmA paramapUjya paramezvara anantaguNoM se bhUSita, koTi sUrya samAna udyota ke dhAraka, aneka atizayoM se yukta, ananta jJAna, anantadarzana, anantavIrya, anantasukharupa se virAjamAna haiN| isa prakAra arhata ke svarupa kA dhyAna karanA vaha rupastha dharmadhyAna hai| jo puruSa vItarAga hokara (4 the guNasthAna se chaTaveM guNasthAna taka) vItarAga ko ( terahaveM guNasthAna vAloM ko) smaraNa karatA hai vaha karmabandhana se chUTatA hai| jo svayaM rAgI (prathama guNasthAna vAlA) hote hue sarAgI (prathama guNasthAna vAle gRhIta mithyAdRSTi) kA avalambana karatA hai vaha duSTa karmoM kA baMdha karatA hai; krodhI hokara dhyAna karanevAlA bhI aneka prakAra ke vikArIbhAva karatA huA asAra dhyAna ke mArga kA avalambana karatA hai| jo maMtra, maMDala, mudrAdi aneka upAyoM se dhyAna karane meM udyamI haiM unako AtmA meM ekAgra hokara jur3ane se aisI sAmarthya prakaTa ho jAtI hai ki kSaNa bhara meM sura, asura, manuSyoM ke samUha ko kSobha ko prApta karA dete haiN| vidyAnuvAda pUrva meM aneka vidyA, maMDala, maMtra, akSaroM Adi kI sAmarthya AtmA ke bhAva jur3ane se prakaTa hone kA varNana kiyA hai kyoMki anAdi nidhana vastuoM kA svabhAva kisI ke dvArA dUra karane se dUra nahIM hotA hai| jaise-kitane hI pudgaloM kA saMyoga hone se viSa ho jAtA hai, kitane hI amRta ho jAte haiM, kitanoM ko zarIra meM lagAne se vikAra dUra ho jAte haiM, kitane hI khAne se mara jAte haiN| vacana ke pudgaloM meM bhI acintya sAmarthya hai, jinase AtmA meM krodhAdi vikAra prakaTa ho jAte haiM, Ajanma ke kaSAya dUra ho jAte haiM, maMtrAdi se jahara utara jAtA hai, jahara phaila jAtA hai| isI prakAra mana ke ekAgra hokara jur3ane meM dhyAna kI aciMtya sAmarthya hai| naraka svarga mokSa hone kA kAraNa dhyAna hI hai| kitane hI asaMkhyAta dhyAna to kautUhAla ke liye kumArga meM prarvatAnevAle kugati ke kAraNa kudhyAna hai| AtmA meM ananta sAmarthya svabhAva se hI hai| jaisA bAhya nimitta mila jAtA hai vaisA pariNamana ho jAtA hai; isaliye jo jinendra dharma ke dhAraka haiM ve khoTe dhyAna, kumaMtra, maMDalAdi sAdhana kautuka dvArA svapna meM bhI kabhI sevana nahIM kro| kudhyAna Adi ke prabhAva se samyaGmArga se bhraSTa ho jAte haiM, saccI ujjvala buddhi naSTa ho jAtI hai, phira aneka bhavoM meM buddhi meM zuddhatA nahIM AtI hai, mithyAmArga nahIM chUTatA hai| sanmArga chUTane para asaMkhyAta bhavoM taka samyaga buddhi prakaTa nahIM hotI hai, jina siddhAnta ke satya upadeza hRdaya meM praveza nahIM karate haiM, buddhi viparIta ho jAtI haiN| ataH asad dhyAna, khoTe maMtrAdi kevala AtmA ke nAza ke liye haiM , rAgAdi bar3hAnevAle haiM; gRhIta mithyAtva haiN| jo puruSa nimna koTi ke dhyAna, khoTe maMtra, mudrA, maMDala, yaMtra prayoga Adi dvArA rAgI, dveSI, kAmI, krodhI, nIca vyaMtara deva, bhavanavAsI deva, jyotiSI deva , deviyoM , yakSa yakSiNI kI ArAdhanA karate haiM, ve saMsAra ke viSaya, dhana, tathA kaSAyoM kI, khoTI AzA ke cAhanevAle hokara bhogoM ke duHkha bhogakara apane pUrva puNya kA ghAta karake naraka ko prApta ho jAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [423 jaba yaha viSaya kaSAyoM kI icchA hI durgati kara detI hai, to phira inake liye khoTI vidyA, khoTe maMtrAdi dvArA dhyAna karanA AtmA meM mithyAtva va kaSAyoM kA dRr3ha AropaNa karanA hai; jo nigodAdi meM anaMtakAla taka paribhramaNa karAtA hI hai| ___ buddhimAna ko to aisA dhyAna karanA, aisA cintavana karanA, tathA aisA AcaraNa karanA cAhiye jisase jIva ke karmabaMdha kA vidhvaMsa ho jaay| jo zAMtacitta haiM, maMda kaSAyI haiM, nirvAMchaka haiM, saMtoSI haiM, mokSamArga ke avalaMbI haiM unako vidyA kI sAdhanA tathA deva kI ArAdhanA ke binA hI svayameva aneka siddhiyA~, aneka RddhiyA~ prApta ho jAtI haiN| jo nIca vAMchA ke dhAraka, hIna puNya ke dhAraka haiM, unake icchAnusAra kucha bhI nahIM hotA, kintu aneka maMtrAdi kI sAdhanA karate hue bhI aneka vipattiyA~ hI prApta hotI haiN| isaliye vItarAga dharma ke zraddhAnI ko svapna meM bhI nIca dhyAna, maMtrAdi kI prazaMsA nahIM karanA cAhiye / / rupAtIta dharmadhyAna (4) : jo zarIrAdi nokarma va jJAnAvaraNAdi dravyakarma rahita, caitanya svarupa nijAnaMdamaya, zuddha , amUrta, avinAzI, ajanmA, sparza-rasa-gaMdha-varNAdi pudgala vikAra rahita, anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtazakti, anaMtasukha svabhAvI, svAdhIna, nirAkula , atIndriya, siddha, kRtakRtya aisA zuddha AtmA ke svabhAva kA ciMtavana karanA hai vaha rupAtIta dhyAna hai| yadyapi citta kA ekAgrapanA dhyAna hai tathApi siddha parameSThI ke guNa samUha va unake svarupa kA dhyAna meM avalokana kara anya sabhI kI zaraNa chor3akara nija svarupa meM lIna ho jAnA vahI dharmadhyAna hai| siddha parameSThI ke guNa samUha ke svabhAva rupa apane svarupa kA anubhava karanA vahI paramAtmA meM yukta honA hai| paramAtmA meM aura hamameM guNoM kI ora se to samAnatA hai; parantu hamAre guNa karmoM se AcchAdita haiM, siddha parameSThi ke samasta guNa karmoM kA abhAva ho jAne se prakaTa ho gaye haiN| isa prakAra kA nirantara abhyAsa karane se AtmA ko aisA dRr3ha zraddhAna ho jAtA hai ki svapna meM bhI siddhoM kA svabhAva pratyakSa dikhAI detA hai use rupAtIta dhyAna hotA hai| isa prakAra rupAtIta dhyAna kA varNana karake dharmadhyAna kA varNana samApta huA / 4 / zukladhyAna : aba zukladhyAna kA varNana karane kA avasara A gayA hai| yadyapi zukladhyAna ke pariNAma eka deza mAtra bhI mere liye sAkSAt nahIM hue haiM tathApi Agama kI AjJA ke anusAra kucha likhate haiN| zukladhyAna ke cAra bheda haiM - pRthaktva vitarka vicAra 1, ekatva vitarka avicAra 2, sUkSma kriyA pratipAti 3, vyuparata kriyA nivarti 4 / inameM prathama do zukladhyAna to pUrvo ke jJAtA dvAdazAMga ke dhArI muniyoM ke hote haiM, tathA zeSa do zukladhyAna kevalI bhagavAna ke hote haiN| inameM prathama zukla dhyAna to mana-vacana-kAya ke tInoM yogoM meM hotA hai| dUsarA zukladhyAna kisI bhI eka yoga meM hI hotA hai| tIsarA zukladhyAna kevala eka kAya yoga meM hI hotA hai| cauthA zukladhyAna ayogI ke hI hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 424] pRthaktva vitarka vicAra zukladhyAna (1) : prathama zukladhyAna to savitarka, savicAra hotA hai| savitarka zabda kA artha hai zrutajJAna ke zabda va artha kA avalaMbana sahita hai| savicAra zabda kA artha hai plttnaa| artha kA palaTanA. zabda kA palaTanA. yoga kA palaTanA sa hai vaha pRthaktva vitarka vicAra dhyAna hai| aneka zabda , padArtha va yogoM kA palaTanA isa dhyAna meM hotA hai ( kintu yaha dhyAna nirvikalpa dazA meM hone se usa dhyAna kartA ko yaha khabara nahIM hotI hai ki mere artha, zabda, yoga palaTa rahe haiM, isakA jJAna to kevalajJAnI ko hotA hai| dusarA zukladhyAna zruta kA eka zabda , eka artha ( padArtha) eka yoga ke avalaMbana se hotA hai| jisakA avalaMbana kiyA usase pariNAma palaTate nahIM haiM isaliye yaha ekatva vitarka avicAra nAma kA dUsarA zukladhyAna hai| yaha zrutajJAna kA nAma vitarka hai, tathA artha (padArtha) vyaMja va yoga kI saMkrAMti arthAt palaTa jAne kA nAma vicAra hai| artha nAma to dhyAna karane yogya dhyeya kA hai; vaha dhyeya dravya va paryAya hotI hai| vyaMjana nAma vacana kA hai| yoga nAma mana, vacana, kAya kI halana-calanarUpa kriyA kA hai| saMkrAnti nAma parivartana kA hai| dravya ko chor3akara paryAya ko prApta ho jAnA, paryAya ko chor3akara dravya ko prApta honA vaha artha saMkrAnti nAma parivartana kA hai| dravya ko prApta honA vaha artha saMkrAnti hai| eka zruta ke zabda ko grahaNa kara anya zruta ke vacana ko grahaNa karanA, usake vacana ko chor3akara anya zruta ke vacanoM kA avalaMbana karanA , vaha vyaMjana saMkrAnti hai| kAyayoga ko chor3akara anya yoga ko grahaNa karanA, yaha yoga saMkrAnti hai| aise parivartana ko vicAra kahate haiN| isa prakAra sAmAnya aura vizeSa se jo cAra dharmadhyAna aura cAra zukladhyAna kahe tathA pahile aneka prakAra se gupti Adi saMsAra ke abhAva karane ke upAya kahe hai; ve sabhI mahAmaniyoM ke dhAraNa karane yogya kaheM haiN| dhyAna kI sAmagrI va dhyAna kI vidhi : yahA~ dhyAna ke AraMbha karane ke samaya itanA parikara ( sAmagrI) avazya hotA hai: jisa kAla meM zarIra ke tIna uttama saMhanana sahita pariSahoM kI bAdhA sahana karane kI zakti AtmA ko prApta hotI hai, usa kAla meM dhyAna ke saMyoga kA paricaya karane ke liye prAraMbha kre| kaise kare ? so kahate haiM : parvata, guphA, kaMdarA, nadI ke taTa, darI, vRkSoM ke koTara, zmazAna, jIrNa udyAna, zUnya gRhAdi meM koI eka avakAza (khAlI) sthAna ho| vaha sthAna kaisA ho ? sarpa, mRga, pazu, pakSI, manuSyoM ke AvAgamana se rahita ho; Agantuka kIr3e, kIr3I, bicchu, DAMsa , macchara, madhumakkhI Adi jIvoM se rahita ho| jahA~ para bahuta garmI, ThaNDa, havA, pAnI, varSA, lU kI bAdhA nahIM ho; bhItara saba prakAra ke mana ko tathA bAhara zarIra ko bAdhA pahu~cAnevAle kAraNoM kA abhAva ho| aisI pavitra, anukUla sparza yogya jamIna para sukha se baiThakara, padmAsana lagAkara sama sarala, kaThoratA rahita zarIra ko nizcala karake; apanI godI meM bAMyI hathelI para dAMyI hathelI sIdhI rakhakara; netroM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra ] [425 ko na to baMda karake na hI adhika kholakara dA~toM se dAtoM ko sparza nahIM karAte hue; thor3A-sA mukha ko Upara rakhe / madhya hRdaya, udarAdi sarala rkhe| zarIra ko akar3AnA chor3akara, pariNAmoM meM mastaka, oMThoM ko gaMbhIratA saralatA dhAraNa karake prasanna mukha rhe| nimeSa rahita sthira saumya dRSTi sahita hokara, nidrA, Alasya, kAma, rAga, rati, arati, zoka, hAsya, bhaya, dveSa, glAni ko naSTa karake; jisakA maMda-maMda zvAsocchvAsa raha jAye; itanI sAmragI sahita sAdhu nAbhi ke Upara yA hRdaya meM yA mastaka meM yA isI ke bIca anya kisI sthAna meM mana kI pravRtti ko ( rokakara ) jaise bane vaise nizcala karake mokSa arthAt karmabandhana se chUTane kA abhilASI hokara prazasta dhyAna kare / usa dhyAna meM ekAgramana hokara, rAga-dveSa-moha kI upazamatA ko prApta hokara, sAvadhAnI pUrvaka zarIra kI halana calana kriyA ko rokate hue, maMda-maMda uzvAsa - nizvAsarupa samyak nizcala abhiprAya karake, kSamAvAna hokara, bAhya Abhyantara dravya - paryAyoM meM vyApate hue; zruta kI sAmarthya ko aMgIkAra karanevAlA sAdhu artha, vyaMjana, kAya, vacana se bhinnatA karatA huA, upayoga ko parivartita karate huye mana se jaise koI puruSa paripUrNa bala ke utsAha se rahita, nizcalatA rahita hokara, painApanArahita moMthare zastra se bahuta samaya majabUta cikanI lakar3I kATa pAtA hai; usI prakAra AThaveM, navameM, dasaveM guNasthAnoM ke bhAvavAlA sAdhu bhI saMjvalana kaSAya ke udaya se paripUrNa, pariNAmoM ke bala ke utsAha ko prApta nahIM hokara, bhAvoM meM kaSAya ke udaya ke dhakkA se dRr3ha nizcalatA ko prApta nahIM hone se, mohanIya karma ke samasta udaya kA nAza nahIM hone se, dhIre-dhIre karaNarupa pariNAmoM kI sAmarthya se mohanIya karma kI prakRtiyoM kA upazama va kSaya karatA huA pRthaktva vitarka vicAra dhyAna kA dhArI hotA hai / phira vIryAntarAya vizeSa kI hAni hone se yoga se yogAntara kA zabda se zabdAntara, artha se arthAntara kA Azraya karatA huA dhyAna ke prabhAva se samasta mohakarma kI raja kA abhAva karake yoga meM lIna hotA hai| isa prakAra pRthaktavitarka nAma kA dhyAna kA svarupa kahA / ekatvavitarka avicAra zukladhyAna (2) : uparokta vidhi ke anusAra hI samasta mohanIya karma ko jalAkara nAza karane kA icchuka anaMtaguNI vizuddhatA sahita yoga vizeSa kA Azraya karake, tathA jJAnAvaraNa kI sahAyaka prakRtiyoM ke bandha ko rokatA huA va unhI kI sthiti ko ghaTAte-ghaTAte va kSaya karate hue zrutajJAna kA upayoga karate hue, artha - vyaMjana- yoga kA palaTanA dUra hokara, mana ko avicalita karake, kaSAya ko kSINa karake, vaiDUryamaNi ke samAna nirupalepa hokara dhyAna se phira bAhara nahIM AtA hai| isa prakAra ekatvavitarka dhyAna kA svarupa khaa| sUkSma kriyA pratipAti zukladhyAna ( 3 ) : isa prakAra ekatvavitarka dhyAnarupa agni dvArA jinhoMne ghAtiyA karmarupa IMdhana jalA DAlA hai, tathA kevalajJAna rupa sUrya-caMdra maMDala pUrNa prakAzita ho gaye haiM, megha samUha ke dUra hone para nikale sUrya ke samAna kAMti se daidIpyamAna bhagavAna tIrthakara va anya kevalI tInaloka ke Izvara, iMdra-dharaNendrAdi dvArA vaMdanIya - pUjanIya hokara utkRSTatA se dezona koTipUrva varSoM taka vihAra karate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra jaba Ayu antarmuhUrta bAkI raha jAtI hai taba kevalI bhagavAna vedanIya, nAma, gotra karma kI sthiti ko bhI, yadi Ayu karma kI sthiti ke barAbara hI hai taba to samasta manoyoga - vacanayoga ko chor3akara bAdara kAyayoga ko bhI chor3akara, sUkSma kAyayoga kA avalaMbana karake sUkSma kriyA pratipAtI dhyAna ko prApta karane yogya ho jAte / kintu yadi Ayu aMtarmuhUrta zeSa raha gayI ho tathA vedanIya, nAma, gotra, karma kI sthiti adhika ho to sayogI kevalI samasta karmoM kI raja ko nAza karane kI zakti vAle svabhAva ke hone se daNDa, kapATa, pratara, lokapUraNa samudraghAta dvArA apane Atma pradezoM ko cAra samayoM meM prasAra karake tathA cAra samayoM meM Atma pradezo ko prasAra se saMkoca karake samasta karmoM kI sthiti ko samAna karake pUrva zarIra pramANa hokara sUkSma kAyayoga karake sUkSma kriyA pratipAti dhyAna ko prApta ho jAte haiN| samucchinna ( vyuparata ) kriyA nivRtti zukla dhyAna ( 4 ) : usake pazcAt samucchinna kriyA nivRtti dhyAna prAraMbha karate haiM / samucchinna arthAt naSTa ho gayA hai zvAsocchavAsa kA AnAjAnA tathA samasta kAya - vacana -mana kA yogarupa samasta pradezoM kA halana calanarupa kriyA kA vyApAra jisameM, isaliye use samucchinna kriyA nivRtti dhyAna kahate haiM / usa samucchinna kriyA nivRtti dhyAna ke hone para samasta baMdha kA kAraNa samasta Astrava kA nirodha ho jAtA hai; tathA samasta karmoM ke nAza karane kI sAmarthya utpanna ho jAne se ayoga kevalI bhagavAna ke sampUrNa saMsAra ke duHkhoM kA sAtha naSTa karane kA sAdhana sampUrNa yathAkhyAta cAritra, jJAna, darzana, sAkSAt mokSa kA kAraNa utpanna ho jAtA hai| jinhoMne dhyAnarupa agni se karma mala kalaMka baMdha ko jalA diyA hai tathA jisa svarNa se kITa dhAtu pASANa dUra ho gayA hai, usa svarNa ke samAna ve ayoga kevalI bhagavAna apanI AtmA kI zuddhatA prApta karake nirvANa ko prApta ho jAte haiN| isa prakAra saMkSepa meM zukladhyAna kA varNana karake dhyAna nAma ke tapa kA varNana samApta kiyaa| isa prakAra yaha tapa bhAvanA kA varNana huaa| aba yahA~ para anekAnta bhAvanA tathA samayasArAdi bhAvanA kA varNana karanA cAhate haiM, parantu Ayu-kAya kA aba yahA~ para zithilapanA hone se koI ThikAnA nahIM hai| ataH mUlalekhaka ke kahe kathana ko sameTa lenA ucita samajhakara mUla grantha kA kathana likhate haiN| yahAM taka zrAvaka bAraha vratoM kA varNana to kara cuke / antima samaya meM sallekhanA ke binA vrata saphala nahIM hote| bAraha vratarupa svarNa kA maMdira to khar3A kiyA, aba usake Upara sallekhanA rupa ratnamaya kalaza car3hAnA hai, isaliye sallekhanA kA svarupa kheNge| SaSTha bhAvanA adhikAra samApta Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [427 pariziSTa-6 zuddhanaya kA upadeza isa jIva ko jaba taka paryAyabaddhi rahatA hai taba taka saMsAra rahatA hai| yabuddhi rahatA hai taba taka saMsAra rahatA hai| jaba ise zuddhanaya kA upadeza pAkara dravyabuddhi hotI hai, tathA apane AtmA ko anAdi-ananta, eka, sarva paradravyoM va parabhAvoM ke nimitta se utpanna hue apane bhAvoM se bhinna jAnatA hai aura apane zuddha-svarupa kA anubhava karake zuddhopayoga meM lIna hotA hai, taba yaha jIva karmoM kA abhAva karake nirvANa (mokSa) ko prApta karatA hai| - samayasAra prastAvanA : paMDita jayacaMdajI chAbar3A zuddhanaya ke viSayarupa AtmA (paryAya rahita trikAlI dhruva) kA anubhava kro| jagata ke prANiyoM ! isa samyak svabhAva kA anubhava karo ki jahA~ baddhaspRSTAdi bhAva spaSTatayA usa svabhAva ke Upara tairate haiM tathApi ve usa svabhAva meM pratiSThA nahIM pAte, kyoMki dravya svabhAva to nitya hai eka rUpa hai aura yaha bhAva anitya hai aneka rupa haiM; paryAyeM dravya svabhAva meM praveza nahIM karatI, Upara hI rahatI haiN| yaha zuddha svabhAva sarva avasthAoM meM prakAzamAna hai| aise zuddha svabhAva kA, moha rahita hokara jagata anubhava kare, kyoMki mohakarma ke udaya se utpanna mithyAtvarupI ajJAna jahA~ taka rahatI hai, vahA~ taka yaha anubhava yathArtha nahIM hotaa| zuddhanaya kI dRSTi se dekhA jAye to sarva karmoM se rahita caitanya mAtra deva avinAzI AtmA aMtaraMga meM svayaM virAjamAna hai| yaha prANI paryAyabuddhi bahirAtmA use bAhara DhU~DhatA hai, yaha mahA ajJAna hai| __- samayasAra kalaza 11 tathA 12 : AcArya amRtacaMdradeva sAdhya AtmA kI siddhi darzana jJAna cAritra se hI hai, anya prakAra se nhiiN| kyoMki pahale to AtmA ko jAne ki yaha jo jAnane vAlA anubhava meM AtA hai so maiM hU~ / isake bAda usakI pratItirupa zraddhAna hotA hai; kyoMki jAne binA kisakA zraddhAna karegA? tatpazcAt samasta anya bhAvoM se bheda karake apane meM sthira ho| - samayasAra gAthA 17-18 bhAvArtha ajJAnadazA meM AtmA svarupa ko bhUlakara rAgadveSa meM pravRtta hotA thA, paradravya kI kriyA kA kartA banatA thA, kriyA ke phala kA bhoktA hotA thA ityAdika bhAva karatA thA; kintu aba jJAna dazA meM ve bhAva kucha bhI nahIM hai, aisA anubhava kiyA jAtA hai| - samayasAra kalaza 277: AcArya amRtacaMdradeva jinake citta kA caritra udAtta hai aise mokSArthI isa siddhAnta kA sevana kareM ki maiM to sadAzuddha caitanyamaya eka parama jyoti hI hU~; aura jo yaha bhinna lakSaNavAle vidhi prakAra ke bhAva pragaTa hote haiM ve maiM nahIM hUM, kyoMki ve sabhI mere liye paradravya hai| -samayasAra kalaza 185: AcArya amRtacaMdradeva sakala karmoM ke phala kA tyAga karake jJAnacetanA kI bhAvanA karane vAlA jJAnI bhAvanA bhAtA hai ki maiM caitanya lakSaNa Atmatattva ko atizayapanA bhogatA huuN| aisI bhAvanA karane vAlA jJAnI aisA tRpta huA hai ki mAno bhAvanA karatA huA sAkSAt kevalI ho gayA ho| isI bhAvanA se kevalI huA jAtA hai| kevala jJAna utpanna karane kA paramArtha upAya yahI hai| bAhya vyavahAra cAritra isIkA sAdhanarupa hai; aisI bhAvanA ke binA vyavahAra cAritra zubhakarma ko bAMdhatA hai, va mokSa kA upAya nahIM hai| -samayasAra kalaza 231 : AcArya amRtacaMdradeva jo vidyA ke mada se garviSTa hokara apane ko paNDita mAnatA hai aura prazaMsA, pUjA, dhana, bhojana, auSadhi vagairaha ke lAbha kI bhAvanA se jaina zAstroM ko par3hatA hai tathA par3hAtA hai aura sAdharmIjanoM ke pratikUla rahatA hai; Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 428] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra samyagdRSTi, zrAvaka tathA muniyoM kA virodhI rahatA hai usakA zAstrajJAna bhI viSa ke tulya hai, saMsAra ke duHkhoM kI prApti kA hI kAraNa hai| ___ - svAmI kArtikeya anuprekSA vyavahAra yathA padavI jAnane meM AtA ( jJAtA hotA) huA usa kAla prayojanavAna hai he bhavya jIvo! yadi tuma jinamata kA pravartana karanA cAhate ho to vyavahAra aura nizcaya donoM nayoM ko mata chor3o; kyoMki vyavahAranaya ke binA to tIrtha-vyavahAra mArga kA nAza ho jAyegA aura nizcayanaya ke binA tattva ( vastu) kA nAza ho jaayegaa| yaha jIva nAmaka padArtha hai, jo ki pudgala ke saMyoga se azuddha- aneka rupa ho rahA hai| usakA samasta paradravyoM se bhinna, eka jJAyakatvamAtra kA jJAna, zraddhAna tathA AcaraNarUpa prApti yaha tInoM jise ho gaye haiM use pudagala saMyogajanita aneka rUpatA ko kahanevAlA azuddhanaya kucha bhI prayojanavAna (kisI matalaba kA) nahIM hai, kintu jahA~ taka zuddhabhAva kI prApti nahIM huI, vahA~ taka jitanA azuddhanaya kA kathana hai utanA yathA padavI prayojanavAna hai| jahA~ taka yathArtha jJAna-zraddhAna kI prApti rupa samyagdarzana kI prApti nahIM huI ho, vahA~ taka jo jinase yathArtha upadeza milatA hai aise jina vacanoM ko sunanA, dhAraNa karanA, tathA jina vacanoM ko kahanevAle zrIjina guru kI bhakti, jinabimba ke darzana ityAdi vyavahAramArga meM pravRtta honA prayojanavAna hai; aura jinheM zraddhAna-jJAna to huA haiM, kintu sAkSAt prApti nahIM huI haiM; unheM pUrva kathita kArya, paradravya kA avalambana chor3anerupa aNuvrata mahAvrata kA grahaNa, samiti, gupti, aura paMcaparameSThI kA dhyAnarupa pravartana tathA usI prakAra pravartana karanevAloM kI saMgati evaM vizeSa jAnane ke liye zAstroM kA abhyAsa karanA ityAdi vyavahAramArga meM svayaM pravartana karanA aura dUsaroM ko pravartana karAnA aise vyavahAranaya kA upadeza aMgIkAra karanA prayojanavAna hai| vyavahAranaya ko kathaMcit asatyArtha kahA gayA hai; kintu yadi koI use sarvathA asatyArtha jAnakara chor3a de to vaha zubhopayogarupa vyavahAra ko hI chor3a degA aura use zuddhopayoga kI sAkSAt prApti to nahIM huI hai, isaliye ulTA azubhopayoga meM hI Akara bhraSTa hokara, cAhe jaisI svecchArupa pravRtti karegA to vaha narakAdi gati tathA paramparA se nigoda ko prApta hokara saMsAra meM hI bhramaNa kregaa| isaliye zuddhanaya kA viSaya jo sAkSAt AtmA hai usakI prApti jaba taka na ho taba taka vyavahAra bhI prayojanavAna hai-aisA syAdvAda meM zrIguruoM kA upadeza hai| - samayasAra gAthA 12 TIkA tathA bhAvArtha parama upekSArupa vairAgya aura svayaM svAnubhavarupa jJAna ye do hI jJAnI ke lakSaNa haiN| jisake ye lakSaNa pAye jAte haiM, vahI jIva mukta hai| - paMcAdhyAyI AtmA avyakta hai 1. SaDdravyAtmaka loka jJeya hai, ata: vyakta hai aura jIva usase bhinna hai, ataH avyakta hai| 2. kaSAyacakurupa bhAvakabhAva vyakta hai aura jIva usase bhinna hai, ataH avyakta hai| 3. citsAmAnya meM caitanya kI samasta vyaktiyA~ nimagna hone se jIva avyakta hai| 4. kSaNika vyaktimAtra nahIM hone se jIva avyakta hai| 5. vyaktatA aura avyaktatA ekameva mizritarupa se pratibhAsita hone para bhI vaha kevala vyaktatA ko sparza nahIM karatA, ata: jIva avyakta hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [429 6. svayaM apane se hI bAhyAbhyantara spaSTa anubhava meM Ane para bhI vyaktatA ke prati udAsIna rupa se prakAzamAna hai, ata: jIva avyakta hai| - samayasAra TIkA : gAthA 49 jinamata kI paramparAyeM jinadharma meM yaha to AmnAya hai ki pahile bar3A pApa chur3Akara phira choTA pApa chur3AyA haiN| isaliye isa mithyAtva ko sapta vyasanAdika se bhI bar3A pApa jAnakara pahale chur3AyA hai| - mokSamArga prakAzaka 192 ___ jainadharma meM pratijJA na lene kA daNDa to hai hI nhiiN| jainadharma meM to aisA upadeza hai ki pahale to tattvajJAnI ho; jisakA tyAga kare usakA doSa pahicAne; tyAga karane meM jo guNa ho use jAne; phira apane pariNAmoM ko ThIka kare; vartamAna pariNAmoM ke hI bharose pratijJA na kara baiThe; bhaviSya meM nirvAha hotA jAne to pratijJA kre| tathA zarIra kI zakti va dravya, kSetra, kAla, bhAvAdika kA vicAra kre| isa prakAra vicAra karake phira pratijJA krnii| vaha bhI aisI karanI jisase pratijJA ke prati anAdara bhAva na ho, pariNAma car3hate hI rheN| aisI jainadharma kI AmnAya hai| - mo. mA. pra. 239 sacce dharma kI to yaha AmnAya hai ki jitane apane rAgAdi dUra hue hoM usake anusAra jisa pada meM jo dharma kriyA sambhava ho vaha saba aMgIkAra kre| yadi alpa rAgAdika miTe hoM to nicale pada meM hI pravartana kare; parantu uccapada dhAraNa karake nIcI kriyA na kre| - mo. mA.pra. 240 dekho tattvavicAra kI mahimA! tattva vicAra rahita devAdika kI pratIti kare, bahuta zAstroM kA abhyAsa kare, vratAdika pAle, tapazcaraNAdi kare, usako to samyaktva hone kA adhikAra nahIM; aura tattvavicAravAlA inake binA bhI samyaktva kA adhikArI hotA hai| - mo. mA. pra. 260 jahA~ zuddhopayoga na ho sake vahA~ azubhopayoga ko chor3akara zubha meM hI pravartana karanA, kyoMki zubhopayoga kI apekSA azubhapayoga meM azuddhatA kI adhikatA hai| tathA pahale azubhopayoga chUTakara zubhopayoga ho, phira zubhopayoga chUTakara zuddhopayoga ho - aisI krama paripATI hai| ___- mo. mA. pra. 255 tattva nirNaya na karane meM kisI karma kA doSa hai nahIM, terA hI doSa hai; parantu tU svayaM to mahanta rahanA cAhatA hai aura apanA doSa karmAdika ko lagAtA hai, so jina AjJA mAne to aisI anIti sambhava nahIM hai| - mo. mA. pra. 311 syAdvAda dRSTi sahita (nayoM aura anuyogoM ke jJAna sahita ) jaina zAstroM kA abhyAsa karane se apanA kalyANa hotA hai| - mo. mA. pra. 301 jinamata meM to eka rAgAdi miTAne kA prayojana hai; isaliye kahIM bahuta rAgAdi chur3Akara thor3e rAgAdi karAne ke prayojana kA poSaNa kiyA hai, kahIM sarva rAgAdi miTAne ke prayojana kA poSaNa kiyA hai; parantu rAgAdi bar3hAne kA prayojana kahIM nahIM hai, isaliye jinamata kA sarva kathana nirdoSa hai| -mo. mA. pra.303 syAtpada kI sApekSatA sahita samyagjJAna dvArA jo jIva jinavacanoM meM ramate haiM, ve jIva zIghra hI zuddhAtma svarupa ko prApta hote haiN| - mo. mA. pra.304 jinamata meM yaha paripATI hai ki pahale samyaktva hotA hai| phira vrata hote haiM; vaha samyaktva sva-para kA zraddhAna hone para hotA hai aura vaha zraddhAna dravyAnuyoga kA abhyAsa karane para hotA hai| isaliye prathama dravyAnuyoga ke anusAra zraddhAna karake samyagdRSTi ho, pazcAt caraNAnuyoga ke anusAra vratAdika dhAraNa karake vratI ho| - mo. mA. pra. 293 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 830] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra Version 002? 430] g v zrImad uvAca: 1. sva dravya anya dravya ko bhinna-bhinna dekho| 2. sva dravya ke rakSaka zIghratA se bano / 3. sva dravya ke vyApaka zIghratA se bano / 4. sva dravya ke dhAraka zIghratA se bno| 5. sva dravya ke ramaka zIghratA se bno| 6. sva dravya ke grAhaka zIghratA se bno| para dravya kI rakSakatA zIghratA se chodd'o| 8. para dravya kI dhArakatA zIghratA se chodd'o| 9. para dravya kI ramaNatA zIghratA se chor3o / 10. para dravya kI grAhakatA zIghratA se chor3o / zAstrAbhyAsa, vrata aura dhana kI yathArthatA he sthUlabuddhi ! tUne vratAdika zubha kArya kahe vaha karane yogya hI haiM; kintu ve sarva samyaktva binA aise haiM jaise aMka binA bindii| aura jIvAdika kA svarupa jAne binA samyaktva kA honA aisA, jaise bAMjha kA putr| - samyagjJAna candrikA pIThikA pR.6 artha kA (dhana kA) pakSapAtI kahatA hai ki - isa zAstra ke abhyAsa karane se kyA hai ? sarva kArya dhana se banate haiN| dhana se hI prabhAvanA Adi dharma hotA haiM, dhanavAna ke nikaTa aneka paMDita Akara rahate haiN| anya bhI sarva kAryoM kI siddhi hotI hai, ataH dhana paidA karane kA udyama krnaa| usako kahate haiM : re pApI! dhana kucha apanA utpanna kiyA to nahIM hotA, bhAgya se hotA hai| granthAbhyAsa Adi dharmasAdhana se jo puNya kI utpatti hotI hai usI kA nAma bhAgya hai| yadi dhana honA hai to zAstrAbhyAsa karane se kaise nahIM hogA ? agara nahIM honA hai to zAstrAbhyAsa nahIM karane se kaise hogA? isaliye dhana kA honA na honA to udayAdhIna hai, zAstrAbhyAsa meM kyoM zithila hotA hai ? suna! dhana hai vaha vinAzIka hai, bhayasaMyukta hai, pApa se utpanna hotA hai, narakAdika kA kAraNa hai| aura jo yaha zAstrAbhyAsarupa jJAnadhana hai vaha avinAzI hai, bhayarahita hai, dharmarupa hai, svarga-mokSa kA kAraNa hai| ata: mahaMta puruSa to dhanAdika ko chor3akara zAstrAbhyAsa meM hI lagate haiM, aura tU pApI! zAstrAbhyAsa ko chur3Akara dhana paidA karane kI bar3AI karatA hai, to tU anantasaMsArI hai| - vahIM pR. 12 tUne kahA ki - dhanavAna ke nikaTa paMDita bhI Akara ke rahate haiN| so lobhI paMDita ho aura avivekI dhanavAna vahA~ aisA hotA hai| aura zAstrAbhyAsavAloM kI to indrAdika bhI sevA karate haiM, yahAM bhI bar3e-bar3e mahaMta pUruSa dAsa hote dekhe jAte haiM, isaliye zAstrAbhyAsa vAloM se dhanavAnoM ko mahanta na jaan| tUne kahA ki - dhana se sarva kArya kI siddhi hotI hai; kintu aisA nahIM hai| usa dhana se to isa loka saMbaMdhI kucha viSayAdika kArya isa prakAra ke siddha hote haiM jisase bahuta kAla taka narakAdika duHkha sahane par3ate haiN| aura zAstrAbhyAsa aise kArya siddha hote haiM ki jisase isa loka paraloka meM aneka sukho kI paraMparA prApta hotI hai| isaliye dhana paidA karane ke vikalpa ko chor3akara zAstrAbhyAsa krnaa| - vahIM pR. 13 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaSTha - samyagdarzana adhikAra] [431 dekho zAstrAbhyAsa kI mahimA! jisake hone para paraMparA AtmAnubhava dazA ko prApta hotA hai, mokSamArgarupa phala ko prApta hotA hai| yaha to dUra hI raho,tatkAla hI itane guNa prakaTa hote haiM, - 1 krodhAdi kaSAyoM kI to maMdatA hotI hai, 2 paMcendriyoM ke viSayoM meM pravRtti rukatI hai, 3 ati caMcala mana bhI ekAgra hotA hai, 4 hiMsAdi pA~ca pApa nahIM hote, 5 stoka (alpa) jJAna hone para bhI triloka ke tIna kAla saMbaMdhI carAcara padArthoM kA jAnanA hotA hai, 6 heya-upAdeya kI pahicAna hotI hai, 7 AtmajJAna sanmukha hotA hai, 8 adhika-adhika jJAna hone para Ananda utpanna hotA hai 9 / loka meM mahimA-yaza vizeSa hotA hai, 10 atizaya puNya kA baMdha hotA hai, ityAdika guNa zAstrAbhyAsa karane se tatkAla hI utpanna hote haiM, isaliye zAstrAbhyAsa avazya krnaa| - vahI pR. 15 tumane bhAgya se avasara pAyA hai, isaliye tumako haTha se bhI tumhAre hita ke liye preraNA karate haiN| jaise ho sake vaise isa zAstra kA abhyAsa kro| anya jIvoM ko jaise bane vaise zastrAbhyAsa kraao| jo jIva zAstrAbhyAsa karate haiM unakI anumodanA kro| pustaka likhavAnA va par3hane-par3hAne vAloM kI sthiratA karanI ityAdi zAstrAbhyAsa ke bAhya kAraNa unakA sAdhana karanA; kyoMki unake dvArA bhI paraMparA kArya siddhi hotI hai va mahat puNya utpanna hotA hai| - vahIM pR. 16 isa samyagdarzana bhUmikA binA he jIva! vrata rupI vRkSa nahIM hote| - sAvayadhamma : AcArya yogIndudeva Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 432] saptama - sallekhanA adhikAra prathama sallekhanA ke samaya kA varNana karanevAlA zloka kahate hai : upasarge dubhikSe jarasi rujAyAM ca niHpratikAre / dharmAya tanuvimocanamAhu : sallekhanAmAryA : / / 122 / / artha :- jisakA ilAja nahIM dikhatA ho, miTane kA upAya nahIM dikhatA ho, aisA upasarga hone para, durbhikSa A jAne para, vRddha avasthA A jAne para, roga ho jAne para, dharma kI rakSA ke liye jo zarIra kA tyAga kiyA jAtA hai, use gaNadharadeva sallekhanA kahate haiM / bhAvArtha :- deha meM rahanA tathA deha kI rakSA karanA to dharma ko dhAraNa karane ke liye hai; manuSyapanA iMdriyA~ aura mana ityAdi kA prApta karanA vaha saba to dharma kA pAlana karane se hI saphala haiN| jahA~ dharma hI kA nAza hotA dikhAI de, aisA nizcaya ho jAya ki aba dharma nahIM rahegA, zraddhAna-jJAna-cAritra naSTa ho jAyegA, vahA~ dharma kI rakSA ke liye deha kA tyAga karanA sallekhanA hai| koI pUrva janma kA bairI, asura, pizAca Adi deva Akara upasarga kare; duSTa bairI, bhIla, mlecchAdi, siMha, vyAghra , gaja, sarpAdi duSTa tiryaMcakRta upasarga A gayA ho; prANoM kA nAza karanevAlA pavana, varSA, gar3A (bhUkampa), zIta, uSNatA, dhUpa, agni, pASANa, jalAdi kRta upasarga A gayA ho; duSTa kuTumba ke bAMdhaba Adi sneha se yA mithyAtva kI prabalatA se, apane bharaNa poSaNa ke lobha se cAritra (dharma) ke nAza karane ko udyamI ho gaye ho; tathA duSTa rAjA, rAjA kA maMtrI ityAdi kRta upasarga A jAya to vahA~ sallekhanA karanA cahiye / nirjana vana meM dizA bhUla ho jAya, mArga nahIM mile; jisameM annapAna milanA baMda ho jAya aisA durbhikSa A jAya; samasta deha ko jIrNa kara denevAlI, netra karNa Adi iMdriyoM kA kArya naSTa karane vAlI. jaMghA bala naSTa karanevAlI, hAtha pairoM ko zithila kara asamartha kara denevAlI jarA ( vRddhAvasthA) A jAya usa samaya sallekhanA karanA ucita hai / asAdhya roga A jAya, prabala jvara, atisAra, zvAsa, kAsa, kapha kA bar3ha jAnA, vAtapittAdi kI prabalatA honA, agni kI maMdatA se kSudhA kA ghaTa jAnA, zarIra meM rakta kA abhAva ho jAnA, kaThodara, sojA ityAdi vikAra kI prabalatA ho jAnA, tathA roMgoM kI dina- pratidina vRddhi hote jAnA, aise samaya meM zIghra hI dhairya dhAraNa karake utsAha sahita sallekhanA karanA hI ucita hai / ye avazya maraNa ke kAraNa Akara jahA~ prApta ho jAyeM vahA~ cAra ArAdhanAoM kI zaraNa grahaNa karake samasta deha, gRha, kuTumba Adi se mamatva chor3akara anukrama se AhAra Adi kA tyAga kara deha ko tyAga denA caahiye| deha naSTa ho jAya, kintu AtmA kA svabhAva jo darzana-jJAna-cAritra haiM ve jaise naSTa nahIM hoM vaisA prayatna karanA cAhiye / yaha deha to vinAzIka hai, avazya hI naSTa hogI; karor3oM upAyoM se, deva, dAnava, maMtra, taMtra, maNi, auSadhi Adi koI rakSA karanevAlA nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama - samyagdarzana adhikAra ] [433 deha to anantabhava dhAraNa karake chor3I hai, kintu yaha ratnatraya dharma anantabhavoM meM prApta nahIM huA, isaliye durlabha hai, saMsAra paribhramaNa se rakSA karanevAlA hai, aisA dharma merA paraloka taka malina nahIM ho - aisA nizcaya karake deha se mamatA chor3akara paMDitamaraNa ke liye udyama karanA cAhiye / aba samAdhimaraNa kI mahimA kahanevAlA zloka kahate haiM : aMtaH kriyAdhikaraNaM tapaH phalaM sakaladarzinaH stuvate / tasmAdyAvadvibhavaM samAdhimaraNe prayatitavyam / / 123 / / artha :- aMta kriyA arthAt sanyAsamaraNa, vahI jisa tapa kA AdhAra ho, usa tapa ke phala kI sakaladarzI sarvajJadeva bhagavAna stuvate arthAt prazaMsA karate haiM / jisa tapa ke karanevAle ko tapa ke phala se anta meM sanyAsa maraNa nahIM huA vaha tapa niSphala hai| isaliye jitanI apanI sAmarthya ho utanA samAdhimaraNa karane meM prakRSTa yatna karanA yogya hai / bhAvArtha :- tapa, vrata, saMyama karane ke loka meM aneka phala haiN| tapa karane kA phala devaloka hai| mithyAdRSTi tapa ke prabhAva se navameM graiveyika taka meM ahamindra ho jAtA hai, mahAna Rddhi-saMpadA prApta ho jAtI hai| tapa kA phala cakravartIpanA, nArAyaNapanA, balabhadrapanA, rAjendrapanA, vibhava, saMpadA, rupa, nirogapanA, balavAnapanA Adi aneka prakAra kA hai| akhaNDa AjJA, aizvarya, Rddhi, vibhava parivAra ye samasta tapa kA phala hai| aMta meM samAdhimaraNa kiye binA samasta devAdi kI saMpadA anekabAra bhoga bhogakara saMsAra meM hI paribhramaNa kiyA; parantu tapa karake aMta meM jisane samAdhimaraNa kI vidhi se ArAdhanAoM kI zaraNa sahita, bhaya rahita maraNa kiyA, usake tapa ke phala kI sarvadarzI bhagavAna prazaMsA karate haiN| jisane koTipUrva varSa paryanta tapa kiyA ho; kintu anta samaya meM yadi usakA maraNa bigar3a gayA ho to usakA tapa prazaMsA yogya nahIM hai / tapa karane se devaloka-manuSyaloka kI saMpadA pA jAya; parantu maraNa samaya meM ArAdhanA ke naSTa ho jAne se saMsAra paribhramaNa hI karegA / jaise koI aneka dUra dezoM meM bhramaNa karake bahuta dhana upArjana karake A rahA ho; kintu apane nagara ke samIpa Akara samasta dhana luTavAkara daridrI ho jAtA hai, usI prakAra sampUrNa jIvana bhara paryAya meM tapa, vrata, dhAraNa kiye rahA; kintu aMta samaya meM ArAdhanA naSTa kara dI, to vaha aneka bhavoM meM janma-maraNa karane kA hI pAtra hogaa| aba sallekhanA grahaNa karane ke prAraMbha meM kyA karanA cAhiye, yaha kahanevAlA zloka kahate hai:snehaM vairaM saGgaM parigrahaM cApahAya zuddhamanAH / svajanaM parijanamapi ca kSAntvA kSamayet priyairvacanaiH / / 124 / / artha :- sneha, baira, saMga, parigraha inakA tyAga karake zuddha manavAlA hokara, svajana tathA parijana ke janoM ke prati kSamA grahaNa karake, tathA Apa bhI samasta parijanoM se priya hitarupa vacanoM dvArA kSamA mAMgakara kSamA grahaNa karAve / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 434] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bhAvArtha :- samyagdRSTi ke sneha tathA baira donoM kA abhAva hotA hai| samyagjJAnI aisA vicAra karatA hai - maiM to karma ke vaza hokara isa paryAya meM yahA~ Akara utpanna huA hU~ / paNya-pApa karma ke udaya ke AdhIna jo bAhya strI-patrAdi isa paryAya ke upakAraka tathA apakAraka dravya prApta hue the, unameM se jina ko isa paryAya ke upakAraka jAnA unase dAnasanmAna Adi dvArA sneha kiyA tathA jo isa paryAya ke upakAraka dravyoM ko naSTa karanevAle the, unako cAritramoha ke udaya se bairI mAnakara unase parAGmukha rhaa| aba isa paryAya ke vinAza hone kA samaya A gayA hai, aba maiM kisase sneha karU~ kisase baira karU~ ? merA ina sabhI ke AtmA ke sAtha saMbaMdha to haiM hI nhiiN| maiM inake AtmA ko jAnatA nahIM hU~, ye loga hamAre AtmA ko jAnate nahIM haiN| kevala hamArA aura inake zarIra kA camar3A dikhAI detA hai| isa dikhanevAle camar3e se hI mitra-zatru kA saMbaMdha hai, kintu ye camar3e to agni meM bhasma ho jAyeMgeM tathA eka-eka paramANu ur3a jaayegaa| aba kisase sneha-baira kA bhAva rakheM ? jo koI Apase binA kAraNa abhimAnavaza hI baira karanevAle hoM, unase namra hokara kSamA mAMgeyadi merI bhUlacUka ho gaI hai, yadi maiM Apa sarIkhe logoM se aparicita rahA hU~ to maiM aba Apase prArthanA karatA hU~; merA aparAdha kSamA kara deM, Apa sarIkhe sajjanoM ke binA kSamA kauna karegA? yadi Apane kisI kI dhana-dharatI chIna lI ho to vaha unheM vApisa dekara prasanna kara kahe-maiMne duSTatA se ApakA dhana rakha liyA thA, jamIna-jAyagA chIna lI thI vaha aba Apa yaha vApisa lIjiye; maiM pApI hU~, duSTatA se , chalakapaTa se, lobha se aMdhA hokara maiMne durAcAra kiyA haiM; aba maiM aMtaraMga meM pazcAtApa karatA hU~; maiMne Apako bahuta duHkha diyA hai, maiMne jo aparAdha kara diyA hai vaha to aba kisI prakAra se vApisa hotA nahIM hai, aba maiM kyA karU~, Apa mujhe kSamA kareM / ityAdi sarala bhAvoM se kSamA mAMge tathA kSamA kare / jo apane kuTumbI, snehI, mitrAdi hoM unase isa prakAra kahanA cAhiye - tuma hamAre snehI-saMbaMdhI ho, parantu hamArA tumhArA to isI paryAya kA saMbaMdha hai; tuma isa deha ke utpanna karanevAle mAtA-pitA ho, isa deha se utpanna putra-putrI ho; isa deha ko ramaNa karAnevAlI strI ho, isa deha se kula ke saMbaMdhI baMdhujana ho; hamArA tumhArA isa vinAzIka paryAya kA saMbaMdha itane samaya taka rahA haiM; yaha paryAya to Ayukarma ke AdhIna hai, aba avazya naSTa hogI, isa vinAzIka se sneha karanA vyartha hai; isa deha se sneha karoge to bhI yaha rahanevAlA nahIM hai; yaha to agni se bhasma hokara bikhara jaayegaa| merA AtmA jJAna svarupa hai, avinAzI hai, akhaNDa hai, merA nijarupa hai, jina svabhAva kA vinAza nahIM hotA hai| jisakA saMyoga huA hai usakA avazya viyoga hogaa| jo aneka pudgala paramANuoM se milakara banA hai usakA avazya vinAza hI hogaa| isaliye isa vinAzIka ajJAna, jar3a svarupa mere pudgala deha se sneha chor3akara, apane avinAzI jJAyaka AtmA ke upakAra karane meM udyamI honA yogya hai| jisa prakAra se mere jJAnadarzana svabhAvI AtmA kA rAga-dveSa-mohAdi se ghAta nahIM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [435 ho, tathA jJAnAdi kI ujjvalatA prakaTa ho, vItarAga nija svabhAva kI prApti ho jAye vaisA prayatna karanA caahiye| yaha paryAya (zarIra) to anaMtAnaMtabAra dhAraNa karake chor3I hai| maiMne darzana-jJAna-cAritra kI viparItatA se viSayoM ke AdhIna hokara viparIta zraddhAna, viparIta jJAna, viparIta AcaraNa karake cAroM gatiyoM meM paribhamaNa kiyA hai| kahA~ to merA samasta kA jJAtA sarvajJa svarupa, aura kahA~ ekendriya paryAya meM akSara ke anaMtaveM bhAga jJAna kA rahanA ? ananta zakti antarAya karma ke udaya se naSTa hokara pRthvI-pASANa, jala, agni, pavana, vanaspati rupa pA~ca sthAvaroM meM janma lenA, vikalatraya honA - yaha saba mithyA zraddhAna, mithyA jJAna, mithyA AcaraNa kA prabhAva hai| aba anantAnanta kAla meM karma ke bahuta kSayopazama se vItarAgI ke syAdvAdarupa upadeza se mujhe kucha sva-rupa para-rupa kA jJAna huA hai| ataH he sajjana ! aba aisA yatna karo jisase merA AtmA rAga, dveSa, moha rahita hokara nirbhaya hokara ArAdhanAoM kI zaraNa sahita isa deha kA tyAga kare / anAdikAla se mithyAtva sahita anantAnantabAra bAla maraNa kiye / yadi eka bAra bhI paNDitamaraNa karatA to phira maraNa kA pAtra nahIM hotaa| isaliye aba deha se snehAdi chor3akara jaise merA AtmA rAgAdi ke vaza hokara saMsAra samudra meM nahIM DUbe vaisA yatna karanA ucita hai| isa prakAra sneha-baira Adi chor3akara tathA deha, parigraha Adi kA rAga choDakara mana ko zaddha karanA caahiye| samAdhimaraNa ke icchuka ko kyA karanA cAhiye ? yaha zloka kahate haiM : AlocyasarvamenaH kRtakAritamanumataM ca nirvyAjam / AropayenmahAvratamAmaraNasthAyi niHzeSam / / 125 / / artha :- yadi Apane koI pApa aparAdha kiyA ho, anya se karAyA ho, karanevAloM ko acchA jAnA ho, to usa aparAdha ko ekAnta meM kapaTa rahita hokara nirdoSa vItarAgI jJAnI guru se AlocanA kare, tathA maraNaparyanta pUrNa mahAvratoM kA AropaNa kare, grahaNa kre| bhAvArtha :- vItarAgI nirdoSa guruoM kA saMyoga prApta ho jAye , apane rAgAdi kaSAyeM ghaTa jAyeM, parISaha Adi sahane meM apane zarIra va mana samartha ho, dhairyAdi guNoM kA dhAraka ho, nirgrantha vItarAgI guru nirvAha karane ko samartha (taiyAra) hoM deza kAla sahAyaka kA zudva saMyoga prApta ho jAye to mahAvrata aMgIkAra kare / yadi ukta bAhya-aMtaraMga sAmagrI prApta nahIM ho to apane pariNAmoM meM hI bhagavAna paMca parameSThI kA dhyAna karake arahaMta Adi se hI AlocanA kre| apanI yogyatA samasta pA~ca pApoM kA tyAga karake , gRha meM rahatA huA hI, mahAvratI ke samAna hokara, rogAdi kI vedanA ko kAyaratA rahita bar3e dhairya pUrvaka sahatA huA, duHkharupa vedanA ko bAhara prakaTa kiye binA hI she| karma ke udaya ko apane svabhAva se bhinna jAnakara samasta zatru-mitra saMyoga-viyoga meM sAmyabhAva dhAraNa karate hue parigraha Adi kI upAdhi ko tyAga kara vikalpa rahita ho jaaye| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 436] yahA~ aisA jAnanA : sanyAsa ke samaya ko jAnakara parigraha kA tyAga kara denA caahiye| prathama to kisI kA RNa denA ho to vaha dekara RNa rahita ho jaay| kisI kI dhana, jamIna-jAyadAda Apane anIti se lI ho vaha use vApisa dekara, use saMtuSTa karake, apane aparAdha kI kSamA mAMgakara, apanI niMdA-gardA kre| jo dhana-parigraha zeSa rahe usakA baMTavArA karake, dekara nirAkula ho jaaye| strI kA hissA strI ko deve, putroM kA hissA putroM ko deve, putrI kA hissA putrI ko deve| duHkhI, dIna, anAtha, vidhavA aisA koI Apake Azrita bahina, bhuA, bandhu ityAdi ho to unakA dhana bhI dekara samasta parigraha tyAga kara mamatA rahita hokara zarIra ko saMvAranA Adi kA tyAga kre| strI, putra, gRha Adi samasta kuTumba meM, zaiyyA, Asana, vastrAdi meM mamatA chor3a de| aba inakA aura hamArA kitane samaya kA saMbaMdha hai ? jisa deha ke saMbaMdha se ina sabase saMbaMdha thA, usa deha ko hI jaba hama chor3a rahe haiM taba deha ke saMbaMdhiyoM se hameM kaisI mamatA ? aba hamAre AtmA kA saMbaMdha to apane svabhAvarupa samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra se hai jo hamArA nija svabhAva hai| deha to cAma, hAr3a, mAMsa, rudhiramaya, kRtaghna haiM, jar3a hai; ye hamArI nahIM, hama isake nahIM, deha vinAzIka hai, hamArA rupa avinAzI hai| hame to ajJAna bhAva ke kAraNa isa deha se mamatA rahI, jisase azubha karmo kA hI baMdha kiyaa| aba isa deha ke saMbaMdha ke nAza kI icchA karatA hU~ / deha ke mamatva se hI ananta janma - maraNa hue haiM, tathA saMsAra meM jitane du:khoM ke prakAra haiM ve saba mujhe deha ke saMyoga se hI hue haiN| rAga, dveSa, moha, kAma, krodha Adi kI utpatti kA kAraNa bhI eka isa deha kA saMbaMdha hI hai / isa prakAra deha se virAgatA ko prApta hokara dRr3hatA pUrvaka samasta vratoM ko dhAraNa kare / aba Age kyA karanA cAhiye, vaha zloMka dvArA kahate haiM : zokaM bhayamavasAdaM kledaM kAluSyamaratimapi hitvA / satvotsAhamurdIya ca manaH prasAdyaM zrutairamRtaiH / / 126 / / artha :- sanyAsa ke samaya meM zoka, bhaya, viSAda, kleSa, kaluSatA, arati Adi bhAvoM ko chor3akara kAyarapanA kA abhAva karanA cAhiye; apane Atma satva kA prakAza ( anubhava, jJAna) karake zAstrajJAnarupa amRta ke dvArA mana ko prasanna rakhanA cAhiye / bhAvArtha :- anAdikAla se hI isa saMsArI kI paryAya meM Atmabuddhi ho rahI hai| tathA paryAya ke nAza ko hI apanA nAza mAna rahA hai| jaba paryAya kA nAza honA, tathA dhana, parigraha, strI, putra, mitra, bAMdhava Adi samasta saMyoga kA viyoga hotA dikhAI detA hai taba mithyAdRSTi ko bar3A zoka utpanna hotA hai| samyagdRSTi ko zoka utpanna nahIM hotA hai| vaha to aisA vicAra karatA hai - he Atman! paryAyeM to anantAnanta prApta ho-hokara chUTa gaI hai| yaha zarIra to rogoM kI utpatti kA sthAna hai; nitya Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [437 hI kSudhA, zIta, uSNa, bhaya Adi utpanna karanevAlA hai; mahA kRtaghna hai, avazya vinAzIka hai; AtmA ko samasta prakAra kA duHkha klezAdi utpanna karanevAlA hai; duSTa kI saMgati kI taraha tyAgane yogya hai; samasta duHkhoM kA bIja hai; mahAsaMtApa udvega ko utpanna karanevAlA hai; sadAkAla bhaya utpanna karanevAlA hai; baMdIgRha ke samAna parAdhIna karanevAlA hai, duHkhoM kI jitanI bhI jAtiyA~ haiM ve saba isakA sAtha hone se bhoganA par3atI haiM / AtmA ke svarupa ko bhulAnevAlA, cAha kI dAha ko utpanna karanevAlA, mahAmalina, kRmi ke samUhoM se bharA huA mahAdurgandhamaya; duSTa bhrAtA ke samAna nitya klezoM ko utpanna karane meM samartha; anamAraNa zatru - jaise deha kA viyoga hone kA kyA zoka karanA ? isaliye jJAnI zoka ko chor3a dete haiM; maraNa kA bhaya nahIM karate haiM; viSAda, sneha, kaluSapanA tathA aratibhAva ko chor3akara utsAha va dhairya prakaTa karake zrutajJAnarupa amRta ko pIkara mana ko tRpta karate haiN| __ aba isI zloka ke artha kI puSTi karane ke liye mRtyu mahotsava kA pATha yahA~ aThAraha zlokoM meM upakArI jAnakara artha sahita likhate haiM / mRtyu mahotsava pATha mRtyumArge pravRtasya vItarAgo dadAtu me / samAdhibodhau pAtheyaM yAvanmuktipurau puraH / / 1 / / artha :- he vItarAga bhagavan ! maiM mRtyu ke mArga para hU~ / mujhe Apa samAdhi athAt svarupa kI sAvadhAnI, tathA bodhi arthAt ratnatrayarupa pAtheya arthAt paraloka ke mArga meM upakAraka - bhojanarupa vastu pradAna kareM; jisase maiM muktipurI taka pahu~ca jAUM, aisI prArthanA karatA huuN| bhAvArtha :- maiMne anAdikAla se ananta kumaraNa kiye haiM, jinheM sarvajJa vItarAga deva hI jAnate haiN| maiMne ekabAra bhI samyaGmaraNa nahIM kiyA, yadi samyakmaraNa kiyA hotA to phira saMsAra meM maraNa kA pAtra nahIM hotaa| jahA~ deha to mara jAya; kintu AtmA kA samyagdarzana-jJAna-cAritra svabhAva viSayakaSAyoM dvArA nahIM pAtA jA sake vaha samyaGmaraNa haiN| jahA~ mithyA zraddhAnI hokara deha ke nAza ko hI apanI AtmA kA nAza jAnakara saMkleza pUrvaka maraNa karanA hai, vaha kumaraNa hai / mithyAdarzana ke prabhAva se maiMne deha ko hI AtmA mAnakara apane jJAna-darzana svarupa kA ghAta karake ananta parivartana kiye haiN| aba Apa vItarAga bhagavAna se aisI prArthanA karatA hU~ ki merA maraNa ke samaya vedanA maraNa va AtmajJAna rahita kumaraNa nahIM hove| sarvajJa vItarAga kI zaraNasahita saMklezarahita dharmadhyAna pUrvaka samyaGmaraNa cAhatA hU~, isaliye vItarAgI kI hI zaraNa grahaNa karatA huuN| aba maiM apane AtmA ko samajhAtA ha~- AtmA jJAna zarIrI hai: kRmijAlazatAkIrNe jarjare dehapiJjare / bhajyamAne na bhetavyaM yatastvaM jJAnavigrahaH / / 2 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 438] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra artha :- he Atman ! kRmi samUha ke saiMkar3oM jAloM se bhare, nitya jarjara hote jA rahe isa deharupa piMjare ke naSTa hone kA tuma bhaya nahIM karo, kyoMki tuma to jJAna zarIrI ho| bhAvArtha :- tumhArA rupa to jJAna hai jisameM ye sakala padArtha prakAzita ho rahe hai; tathA amUrtika, jJAna jyoti svarupa, akhaNDa avinAzI, jJAtA, dRSTA hai| jo yaha hAMDa, mAMsa, camar3Amaya, mahAdurgandhita vinAzIka deha hai, vaha tumhAre rupa se atyanta bhinna hai; karma ke vaza se eka kSetra meM avagAhana karake eka se hokara ( milakara) raha rahe ho, to bhI tumameM - isameM atyanta bheda hai| yaha deha to pRthvI, jala, agni, pavana ke paramANuoM kA piNDa hai jo samaya Ane para bikhara jAyegA, kintu tuma avinAzI akhaNDa jJAyakarupa ho| isa deha ke nAza hone se bhaya kyoM karate ho? aba aura bhI kahate haiN| dehAntara meM gamana karane se bhaya nahIM karo : jJAnin bhayaM bhavet kasmAt prApte mRtyumahotsave / svarupasthaH puraM yAti dehI dehAntara sthitiH / / 3 / / artha :- he jJAnI ! tumako vItarAgI samyagjJAnI upadeza karate haiM- mRtyarupa mahAna utsava prApta hone para kyoM bhaya karate ho ? isa deha meM rahane vAlA AtmA apane svarupa meM rahatA huA anya deha rupa nagara ko calA jAtA hai, isameM bhaya karane kA kyA kAraNa haiM ? bhAvArtha :- jaise koI manuSya eka jIrNa kuTiyA meM se nikalakara anya naye mahala meM jAkara rahane lagatA hai, to vaha bar3e utsava kA avasara hai| usI prakAra yadi yaha AtmA apane svarupa meM rahatA huA hI isa jIrNa deharupa kuTiyA ko chor3akara naye deharupa mahala ko prApta kara le to yaha mahAna utsava kA avasara hai, isameM kucha hAni nahIM hai jo bhaya kiyA jAye / yadi apane jJAyaka svabhAva meM rahate hue, para ko apanA mAnanA chor3akara, paraloka jAoge to bahuta Adara sahita divya, dhAtu-upadhAtu rahita, vaikriyika deha meM deva hokara aneka maharddhika devoM meM pajya mahAna deva hovoge; aura yadi yahA~ bhaya karake apane jJAyaka svabhAva ko bigAr3akara para meM mamatA dhAraNa karate hue maroge to ekendriyAdi kI deha meM apane jJAna kA nAza karake jar3a jaise ho jaaoge| isaliye malina klezavAna deha ko chor3akara kleza rahita ujjvala deha meM jAnA to bar3e utsava kA kAraNa hai| samAdhi maraNa upakAraka hai : sudattaM prApyate yasmAt dRzyate pUrvasattamaiH / bhujyate svarbhuvaM saukhyaM , mRtyubhItiH kutaH satAm / / 4 / / artha :- pUrvakAla meM hue gaNadhara Adi satpuruSa aisA batalAte haiM ki jisa mRtyu ke dvArA acchI taraha se diyA gayA phala prApta hotA hai, svargaloka kA sukha bhogA jAtA hai, satpuruSoM ko usa mRtyu se kaise bhaya hogA ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [439 bhAvArtha :- apane karttavya kA phala to mRtyu hone ke bAda hI milatA hai| Apane jo chahakAya ke jIvoM ko abhayadAna diyA, tathA rAga dveSa kAma krodha Adi kA nAza karake, asatya anyAya kuzIla paradhana haraNa kA tyAga karake, parama santoSa dhAraNa karake apane AtmA ko abhayadAna diyA usakA phala svargaloka ke sivA kahA~ bhogA jAtA hai ? vaha svargaloka kA sukha to mRtyu nAma ke mitra kI kRpA se hI prApta hotA hai| ataH mRtyu ke samAna isa jIva kA koI anya upakAraka nahIM hai| __ yahA~ isa manuSya paryAya meM jIrNa zarIra meM kauna-kauna se duHkha bhoganA par3ate, kitane samaya taka aura rahanA par3atA ? ArtadhyAna-raudradhyAna karake tiryaMca-narakagati meM jA par3ate; isaliye aba maraNa kA bhaya karake, tathA deha kuTumba parigraha kI mamatA karake cintAmaNikalpavRkSa ke samAna samAdhimaraNa ko bigAr3a karake bhaya sahita va mamatAvAna hokara kumaraNa karake durgati meM jAnA ucita nahIM hai| samAdhirAjA bandIgRha se mukta karAtA hai : AgarbhAd duHkhasantaptaH prakSipto deha pijare / nAtmA vimucyate'nyena mRtyubhUmipatiM vinA / / 5 / / artha :- isa karma nAmake mere bairI ne mere AtmA ko jisa kSaNa se yaha garbha meM AyA tabhI se deharupa piMjare meM DAla rakhA hai va sadA se hI kSudhA, tRSA, roga, viyoga, Adi aneka duHkhoM se santapta hokara par3A huuN| aba aise aneka duHkhoM se vyApta isa deharupa piMjare se mRtyu nAma ke rAjA ke binA mujhe kauna chur3AvegA ? __ bhAvArtha :- maiM isa deharupa piMjare meM karmarupa zatru dvArA paTakA gayA indriyoM ke AdhIna huA aneka kaSTa saha rahA huuN| nitya hI kSudhA-tRSA kI vedanA kaSTa detI hai, nirantara zvAsaucchavAsa dvArA pavana ko kheMcanA aura nikAlanA, aneka prakAra ke rogoM kA duHkha bhoganA, peTa bharane ke liye aneka prakAra kI parAdhInatA; sevA, kRSi, vANijya Adi dvArA mahAduHkhI hote rahanA; zIta-uSNatA sahanA; duSToM dvArA tAr3ana-mArana, kuvacana, apamAna, Adi sahanA, kuTumba ke AdhIna rahanA; dhanavAna ke, rAjA ke ,strI-putrAdi ke AdhIna rahanA aise mahAna baMdIgRha samAna deha meM se mRtyu nAma ke balavAna rAjA ke binA kauna nikAle ? isa deha ko kahA~ taka DhotA ? use nitya uThAnA, pAnI pilAnA, snAna karAnA, nidrA livAnA, kAmAdi viSaya sAdhana karAnA, aneka vastra-AbhUSaNoM se sajAnA, rAtri-dina isa deha kA hI dAsapanA karate hue bhI yaha zarIra AtmA ko aneka kaSTa detA hai, bhayabhIta karatA hai, AtmA kA svarupa bhulAye rakhatA hai / aise kRtaghna deha se bAhara nikalanA mRtyu nAma ke rAjA ke binA nahIM hotaa| yadi jJAna sahita, deha se mamatA chor3akara, sAvadhAnI pUrvaka , dharmadhyAna sahita, saMkleza rahita , vItarAgatA pUrvaka maiM samAdhimaraNa nAmaka rAjA kI sahAyatA le lU~ to phira merA AtmA deha dhAraNa hI nahIM karegA, duHkhoM kA pAtra nahIM hogaa| samAdhimaraNa nAma kA rAjA bar3A nyAyamArgI hai, mujhe isI kI zaraNa prApta hove| merA kumaraNa nahIM ho| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 440] aura bhI kahate hai :- sukha dene vAlA mitra samAdhimaraNa hai : sarvaduHkhapradaM piNDaM dUrIkRtyAtmadarzibhiH / / mRtyumitraprasAdena prApyante saukhyasampadaH / / 6 / / artha :- jo AtmAdarzI AtmajJAnI haiM ve mRtyu nAmaka mitra kI kRpA se sarva duHkhoM ko denevAle deha piNDa ko dUra chor3akara sukha kI sampadA ko prApta karate haiM / / bhAvArtha :- jo isa saptadhAtumaya mahA azuci vinAzIka deha ko chor3akara divya vaikriyika deha meM prApta honevAlA aneka sukhoM kI saMpatti prApti karate haiM, vaha saba AtmajJAniyoM ke samAdhimaraNa kA prabhAva hai / samAdhimaraNa samAna isa jIva kA upakAra karanevAlA koI nahIM hai| isa deha meM aneka prakAra ke duHkha bhoganA, mahAna rogAdi duHkha bhoga-bhoga kara maranA phira tiryaMca deha meM narka meM va narka meM asaMkhyAta kAla taka asaMkhya prakAra ke duHkha bhoganA, janma-maraNarupa ananta parivartana karanA, jahA~ koI zaraNa nahIM aise isa saMsAra meM paribhramaNa se rakSA karane meM koI samartha nahIM hai / azubha karma ke kucha maMda udaya se manuSyagati, uccakula, iMndriyoM kI pUrNatA, satpuruSoM kI saMgati va bhagavAna jinendra kA paramAgama kA upadeza prApta huA hai| aba yadi samyak zraddhAna-jJAna-tyAga-saMyamasahita, samasta kuTumba parigraha meM mamatva rahita hokara , deha se bhinna jJAna svabhAvarupa AtmA kA anubhava karake, bhaya rahita, cAra ArAdhanA kI zaraNasahita maraNa ho jAye to isa samAna tInaloka meM tInakAla meM isa jIva kA hita anya nahIM hai| saMsAra paribhramaNa se chUTa jAnA hI isa samAdhimaraNa nAma ke mitra kI kRpA kA phala hai| samAdhimaraNa kalpavRkSa haiM : mRtyukalpadrume prApte yena AtmArtho na sAdhitaH / nimagno janmajambAle sa pazcAt ka kariSyati / / 7 / / artha :- jo jIva mRtyu nAmaka kalpavRkSa ke prApta hone para bhI apanA kalyANa siddha nahIM kara sakA, vaha jIva saMsArarupa kIcar3a meM DUbA huA phira bAda meM kyA karegA? ___bhAvArtha :- isa manuSya janma meM maraNa kA saMyoga hai vaha sAkSAt kalpavRkSa haiM, jo vAMchita lenA hai vaha le lo| yadi jJAna sahita apane nija svabhAva ko grahaNa kara ArAdhanA sahita maraNa karoge to svarga kA maharddhikadevapanA, indrapanA, ahamindrapanA pAkara pazcAt cakrIpanA, tIrthakarapanA pAkara nirvANa ko prApta ho jaaoge| maraNa samAna tInaloka meM dAtA dUsarA nahIM hai| aise dAtA ko pAkara bhI yadi viSaya kaSAyoM kI vAMchA sahita hI rahoge to viSaya vAMchA kA phala to naraka nigoda hai| maraNa nAma ke kalpavRkSa ko bigAr3oge to jJAnAdi akSayanidhAna rahita hokara saMsArarupa kIcar3a meM DUba jaaoge| he bhavya ! yadi tuma vAMchA ke mAre hue khoTe nIca puruSoM kA sevana karate ho, atilobhI hokara viSayoM ko bhogane ke liye dhana kI prApti hetu hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla, parigraha meM Asakta hokara Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra [441 niMdya karma karate ho to bhI vAMchA pUrNa nahIM hotI hai; kintu duHkha ke mAre maraNa hI karate ho, kuTumbAdi ko chor3akara videzoM meM paribhramaNa karate ho, niMdya AcaraNa karate ho tathA niMdya karma karate ho to bhI maraNa to avazya hI karoge / yadi ekabAra bhI samatA dhAraNa karake tyAgavata sahita maraNa karoge to phira saMsAra paribhramaNa kA abhAva karake avinAzI sukha ko prApta ho jAoge / isaliye jJAnasahita paNDitamaraNa karanA hI ucita hai| samAdhimaraNa uttama dAtAra hai: jIrNa dehAdikaM sarva nUtanaM jAyate ytH| sa mRtyaH kiM na modAya satAM sAtotthitiryathA / / 8 / / artha :- jisa mRtyu se jIrNa dehAdi saba chUTakara naye mila jAte hai vaha mRtyu satpuruSoM ke liye sAtA ke udaya ke samAna kyA harSa kA kAraNa nahIM hai ? jJAniyoM kI mRtyu to unheM harSa kA hI kAraNa hotI hai| bhAvArtha :- yaha manuSyoM kA zarIra bhojana karAte hue bhI nitya hI samaya-samaya jIrNa hotA jAtA hai; devoM ke zarIra ke samAna vRddhAvasthA rahita nahIM hai / dina-dina bala ghaTatA jAtA hai; kAnti va rupa malina hotA jAtA hai; komala se kaThora hotA jAtA haiM; sabhI nasoM ke-haDDiyoM ke jor3a-baMdhana DhIle hote jAte hai; camar3A DhIlA hotA jAtA hai; mAMsAdi ko chor3akara jhurriyoM yukta hotA jAtA hai; netroM kI sundaratA bigar3a jAtI hai; kAnoM kI zravaNa karane kI zakti ghaTatI jAtI hai; hAthoM-pairoM meM dina-dina kamajorI bar3hatI jAtA haiM calane kI zakti dhImI hotI jAtI hai; calate, baiThate, uThate, zvAsa bar3hane lagatI hai; kapha bar3hane laga jAtA hai, aneka roga bar3hate jAte haiM; aisI jIrNa deha kA duHkha kahA~ taka bhogatA va aise deha kA ghIMsanA (ghasITanA) kahA~ taka hotA ? maraNa nAmaka dAtAra ke binA aise niMdya deha se chur3Akara navIna deha meM nivAsa kauna karAtA ? jIrNa zarIra meM asAtA kA bar3A udaya bhoganA par3atA hai| maraNa nAmaka upakArI dAtA ke binA aisI asAtA kauna dUra kara sakatA hai ? jo samyagjJAnI haiM ve to mRtyu ke Ane para bar3A harSa mAnate haiM, tathA vrata, saMyama, tyAga, zIla meM sAvadhAna hokara aisA prayatna karate haiM, jisase phira aisI duHkha kI bharI deha ko dhAraNa hI nahIM karanA par3e / samyagjJAnI to isI ko mahAsAtA kA udaya mAnate haiN| jJAnI bhaya rahita hotA hai : sukhaM duHkhaM sadA vetti dehasthazca svayaM vrajet / mRtyubhItistadA kasya jAyate paramArthataH / / 9 / / ___ artha :- yaha AtmA deha meM rahatA huA bhI sadAkAla sukha ko va duHkha ko jAnatA hI hai / paraloka kI ora gamana svayaM karatA hai to paramArtha se mRtyu kA bhaya kisako hogA ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bhAvArtha :- ajJAnI bahirAtmA hai isaliye vaha deha meM rahatA huA bhI maiM sukhI, maiM duHkhI, maiM maratA hU~, maiM bhUkhA maiM pyAsA, merA nAza huA - aisA mAnatA hai / antarAtmA samyagdRSTi aisA mAnatA hai- jo utpanna huA hai vaha mregaa| pRthvI, jala, agni, pavanamaya, paramANuoM ke piNDarupa yaha deha utpanna huI hai vaha vinazegI / maiM jJAnamaya amUrtika AtmA, merA nAza kabhI nahIM hotA hai / ye bhUkha pyAsa, vAta, pitta, kapha, roga, bhaya, vedanA pudgala ke haiM, maiM inakA jJAtA huuN| maiM vyartha hI inameM ahaMkAra karatA hU~ / isa zarIra kA aura merA eka kSetra meM rahane rupa avagAha ( saMbaMdha ) hai tathApi merA rupa jJAtA hai, zarIra jar3a hai: maiM amUrtika hU~ deha mUrtika hai; maiM akhaNDa eka hU~, zarIra aneka paramANuoM kA piNDa haiM, maiM avinAzI hU~, deha vinAzIka hai / aba isa deha meM jo roga, kSudhA, tRSAdi utpanna hoMge maiM unakA jJAtA hI rahU~gA, kyoMki merA to jJAyaka svabhAva hai| para meM mamatva karanA vahI ajJAna hai vahI mithyAtva hai / jaise eka makAna ko chor3akara dUsare makAna meM rahane lagate haiM, usI prakAra mere zubha-azubha bhAvoM se bAMdhe karmoM se bane dUsare zarIra meM mujhe jAnA hai / isameM mere svarupa kA nAza nahIM hotA hai / aba nizcaya se vicAra karane para maraNa kA bhaya kisako hogA ? samAdhimaraNa Ananda dene vAlA hai : saMsArAsaktacittAnAM mRtyurbhItyaiH bhavennRNAm / modAyate punaH so'pi jJAnavairAgyavAsinAm / / 10 / / artha :- saMsAra meM jinakA citta Asakta hai, apane svarupa ko jo nahIM jAnate haiM, mRtyu unake liye bhaya karanevAlI hai; kintu jo nija svarupa ke jJAtA haiM, saMsAra se vairAgI haiM unake liye to mRtyu Ananda hI dene vAlI hai / bhAvArtha :- mithyAdarzana ke udaya se jo AtmajJAna rahita haiM, deha hI ko AtmA mAnate haiM, khAnA-pInA kAma - bhoga Adi iMndriyoM ke viSayoM ko hI sukha mAnate haiM aise bahirAtmAoM ko to unakA maraNa bar3A bhaya utpanna karane vAlA hai| ve to hAya merA nAza ho gayA, phira khAnAnA-pinA kahIM nahIM milegA, nahIM mAlUma mere pazcAt kyA hogA, kaise marU~gA, aba yaha dekhanA-milanA kuTumba kA samAgama saba merA gayA, aba kisakI zaraNa meM jAU~, kaise jIvita rahU~? isa prakAra mahAsaMkleza karate hue marate haiM / " jo AtmajJAnI haiM unako mRtyu ke Ane para aisA vicAra AtA hai: maiMne to deharUpa bandIgRha meM parAdhIna rahate hue indriyoM ke viSayoM kI cAha kI dAha se mile hue viSayoM kI atRpti se, nitya kSudhA - tRSA zIta-uSNa rogoM se utpanna mahAvedanA se eka kSaNa ko bhI sukha nahIM pAyA hai| mahAna duHkha, parAdhInatA, apamAna, ghora vedanA, aniSTa saMyoga, iSTa viyoga bhogate hue mahA saMkleza se hI kAla vyatIta kiyA hai| aba aise kaSToM se chur3Akara, parAdhInatA rahita, mujhe ananta sukha svarUpa, janma Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama - samyagdarzana adhikAra] [443 maraNa rahita, avinAzI sthAna ko prApta karAnevAlA yaha maraNa kA avasara prApta huA hai| yaha maraNa mahAsukha denevAlA hai atyanta upakAraka hai| yaha saMsAravAsa kevala duHkharupa hai| isameM eka samAdhimaraNa hI zaraNa hai, anya koI ThikAnA nahIM hai; isake binA cAroM gatiyoM meM mahAna kaSTa hI bhogA hai| aba saMsAravAsa se atyanta virakta maiM samAdhimaraNa kI zaraNa grahaNa karatA AtmA ko paraloka jAne se koI nahIM roka sakatA hai : purAdhIzo yadA yAti svakRtasya bubhutsayA / ___ tadAsau vAryate kena prapaJcaiH paJcabhautikai : / / 11 / / artha :- jisa samaya yaha AtmA apane kiye hue karmoM kA phala bhogane kI icchA se paraloka ko jAtA hai, usa samaya ise paMcabhUta ( pRthvI, jala, agni, vAyu, AkAza) saMbaMdhI zarIra Adi ke prapaMcoM dvArA kauna roka sakatA hai ? bhAvArtha :- jaba isa jIva kI vartamAna Ayu pUrNa ho jAtI hai, tathA anya paraloka saMbaMdhI Ayu, kAya Adi kA udaya A jAtA haiM taba paraloka ko gamana karanevAle AtmA ko zarIrAdi paMcabhUta koI bhI rokane meM samartha nahIM hotA hai / ataH cAra ArAdhanoM kI bahuta utsAha sahita zaraNa grahaNa kara maraNa karanA zreSTha hai ? samAdhimaraNa nirvANa denevAlA hai: mRtyukAle satAM duHkhaM yad bhavedvyAdhi saMbhavam / dehamohavinAzAya manye zivasukhAya ca / / 12 / / artha :- mRtyu ke samaya pUrva karma ke udaya se rogAdi vyAdhiyoM dvArA jo duHkha utpanna hotA hai vaha satpuruSoM ko deha kI mamatA chur3Ane ke liye tathA nirvANa kA sukha prApta karAne ke liye hotA hai| bhAvArtha :- jisa dina se isa jIva ne janma liyA hai usI dina se deha meM tanmaya hokara isI meM rahane ko hI bar3A sukha mAnatA hai / isa deha ko apanA nivAsa sthAna jAnatA hai, isI se mamatA kara rahA hai, isameM rahane ke sivAya anya kahIM apanA ThikAnA nahIM dikhAI detA hai| jaba isa deha meM rogAdi ke dvArA duHkha utpanna hotA hai taba satpuruSoM kA isase moha naSTa ho jAtA hai, tathA yaha sAkSAt duHkhadAI , asthira, vinAzIka dikhAI detA hai| deha kA kRtaghnapanA jaba prakaTa dikhAI detA hai taba yaha AtmA avinAzI pada kI prApti ke liye udyamI hotA hai, vItarAgatA prakaTa ho jAtI hai| aisA vicAra utpanna hotA hai ki roga upakArI hai| isa deha se mamatA karake maiMne anantakAla janma-maraNa, aneka viyoga, roga, santApa Adi narakAdi gatiyoM meM bahuta du:kha bhoge haiN| aise du:khadAyI deha meM hI phira se mamatva karake, kyA aba bhI apane ko bhUla karake ekendriya Adi aneka kuyoniyoM meM bhramaNa kA kAraNa kA karma baMdha karane ke liye mamatA karU~ ? zarIra meM abhI jo jvara, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 444] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra kAza, zvAsa, zUla, vAta, pitta, atisAra, maMdAgni ityAdi roga utpanna hote haiM, ve isa deha se mamatva ghaTAne ke liye mujhe bar3A upakAra karate haiM, dharma meM sAvadhAnI karAte haiN| yadi rogAdi nahIM utpanna hote to deha se merI mamatA bhI nahIM ghaTatI tathA abhimAna bhI nahIM ghtttaa| maiM to moha kI aMdherI se aMdhA hokara deha ko ajara-amara mAna rahA thaa| aba ina rogoM kI utpatti ne mujhe saceta karAyA hai| aba isa deha ko anitya-azaraNa jAnakara, jJAna-darzana-cAritra-tapa ko hI eka nizcaya zaraNa mAnakara, ArAdhanAoM ke dhAraka bhagavAna paMca parameSThI ko citta meM dhAraNa karatA huuN| aba isa samaya meM hamAre liye eka jinendra kA vacanarUpa amRta hI parama auSadhi hai| jinendra ke vacanAmRta binA viSaya-kaSAyarupa roga janita dAha ko miTAne meM koI samartha nahIM hai| bAhya auSadhi Adi to asAtA karma kA maMda udaya hone para kucha dera ke liye, kisI eka roga ko zAnta kara detI hai; kintu yaha deha to aneka rogoM se bharI huI hai, yadi eka roga miTa gayA, to anya roga se honevAlI vedanA bhogakara phira bhI maraNa to karanA hI paDegA / isaliye janmajarA-maraNarupa roga ko dUra karane vAle bhagavAna ke upadezarupa amRta kA hI pAna karatA huuN| auSadhi Adi hajAra upAya karane para bhI vinAzIka deha ke roga nahIM miTeMge / isaliye roga se duHkhI hokara kugati kA kAraNa durdhyAna ucita nahIM hai| roga Ane para bhI use bar3A bhalA hI mAno ki isa roga ke prabhAva se hI aise jIrNa gale hue zarIra se maiM chUTa jAU~gA / yadi roga nahIM AtA to mere pUrvakRta karma nirjarita nahIM hote, tathA deharupa mahA durgandhita duHkhadAyI bandIgRha se merA zIghra chUTanA bhI nahIM hotaa| isa rogarupa mitra kI sahAyatA jaise-jaise deha meM bar3hatI jAtI hai, vaise-vaise hI mujhe rAgabaMdhana se, karmabaMdhana se, zarIra baMdhana se chUTane meM zIghratA ho rahI hai| yaha roga to deha meM haiM, deha ko hI naSTa kregaa| maiM AtmA to amUrtika caitanya svabhAvI avinAzI hU~, jJAtA huuN| yaha roga janita du:kha mere jAnane meM AtA hai, maiM to mAtra jAnanevAlA hI hU~, isake sAtha merA nAza nahIM hogaa| jaise lohe kI saMgati meM agni bhI ghanoM kA ghAta sahatI hai vaise hI zarIra kI saMgati se vedanA kA jAnanA mujhe bhI hotA hai| jaise agni se jhopar3I jalatI hai, jhopar3I ke bhItara kA AkAza nahIM jalatA hai; vaise hI avinAzI, amUrtika , caitanyadhAtumaya AtmA kA rogarupa agni se nAza nahIM hotA hai| apane dvArA bAMdhA gayA karma udaya meM Ane para apane ko bhoganA hI pdd'egaa| kAyara hokara bhogUMgA to karma nahIM chor3egA, tathA dhairya dhAraNa kara bhogUMgA to bhI karma nahIM chodd'egaa| isaliye donoM lokoM ko bigAr3anevAle kAyarapane ko dhikkAra ho| karma kA nAza karanevAlA dhairya dhAraNa karanA hI zreSTha hai| he Atman! tuma roga ke Ane para itane kAyara hote ho so vicAra karo :- narakoM meM isa jIva ne kauna-kauna sA kaSTa nahIM bhogA? vahA~ para asaMkhyAtabAra anantabAra mAre, vidAre, cIre, phAr3e Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [445 gaye ho; yahA~ para tumhAre liye kitanA sA duHkha hai ? tiryaMcagati ke ghora duHkha bhagavAna kevalajJAnI bhI vacanadvAra se kahane meM samartha nahIM haiN| maiM tiryaMcaparyAya meM pUrvakAla meM anantabAra agni meM jala-jala kara marA ha~: anantabAra pAnI meM DUbakara marA ha~; anantabAra viSa-bhakSaNa kara marA hU~; anantabAra siMha, vyAghra ,sarpAdi dvArA vidArA gayA hU~; zastroM se chedA gayA huuN| anantabAra zIta-vedanA se ,uSNatA kI vedanA se, tRSA kI vedanA se marA hU~, abhI yaha rogajanita vedanA kitanI sI hai ? roga to merA upakAra hI kara rahA hai| yadi roga utpanna nahIM hotA to merA deha se sneha nahIM ghaTatA; sabhI se chUTakara paramAtmA kI zaraNa grahaNa nahIM karatA / isaliye isa samaya meM jo roga huA hai vaha bhI merA ArAdhanA maraNa meM preraNA karanevAlA mitra hI hai| isa prakAra vicAra karanevAlA jJAnI roga ke Ane para bhI kleza nahIM karatA hai, vaha to moha kA nAza kara dene kA utsava hI manAtA hai| samAdhimaraNa to amRta denevAlA hai: jJAnino'mRtasasaGgAya mRtyastApakaro'pi san / Amakumbhasya loke'smin bhavet pAkavidhiryathA / / 13 / / artha :- isa loka meM mRtyu to samasta jagata ke jIvoM ko AtApa karane vAlI hai, kintu samyagjJAnI jIvoM ke liye to vaha amRta kA sAtha arthAt mokSa prApta karAnevAlI hai / jaise miTTI ke kacce ghar3e ko amRtarupa jala bharane ke liye agni meM pakAyA jAtA hai, yadi kacce ghar3e ko agni meM vidhipUrvaka nahIM pakAyA jAye to ghar3e meM jala nahIM rakhA jA sakatA hai; agni meM ekabAra paka jAne para usa ghar3e meM bahuta samaya taka jala bharakara rakhA jA sakatA hai; usI prakAra mRtyu ke samaya yadi ekabAra samabhAvoM se AtApa sahana kara liyA jAye to yaha jIva nirvANa kA pAtra ho jaaye| bhAvArtha :- ajJAnI ke to mRtyu ke nAma se hI pariNAmoM meM kaSTa hone lagatA hai ki aba maiM calA, aba kaise jIU~, kyA karU~, kauna rakSA kare ? isa prakAra duHkhI hone lagatA hai kyoMki vaha to bahirAtmA hai, dehAdi bAhya vastu ko hI AtmA mAnatA hai| jo jJAnI samyagdRSTi hai vaha aisA mAnatA hai: Ayukarma Adi ke nimitta se hI deha kA dhAraNa hai, yaha apanI sthiti pUrNa hone para avazya hI vinshegaa| maiM AtmA avinAzI jJAna svarupa hU~, jIrNa deha ko chor3akara navIna zarIra meM praveza karane meM merI kucha bhI hAni nahIM hai| samAdhimaraNa mahAna tapa- mukti kA sarala upAya: yatphalaM prApyate sadAbhi batAyAH saviDambanAta / tatphalaM sukhasAdhyaM syAnmutyukAle samAdhinA / / 14 / / artha :- satpuruSa jisa phala ko bar3e khedapUrvaka vratoM ko pAlana karane se prApta kara pAte haiM vaha phala mRtyu ke avasara meM thor3e samaya ko zubhadhyAnarupa samAdhimaraNa kA sukhapUrvaka sAdhana karane se prApta ho jAtA hai / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bhAvArtha :- svarga meM jo iMdrAdi pada va paMraparA se nirvANa pada pA~ca mahAvratoM ko dhAraNa ko karane se tathA tapazvacaraNa karane se prApta hotA hai, vaha pada mRtyu ke samaya meM deha kuTumbAdi se mamatA chor3akara, bhaya rahita hokara, vItarAgatA sahita cAra ArAdhanAoM kI zaraNa grahaNa karake, kAyaratA chor3akara, apane jJAyaka svabhAva kA avalaMbana lekara maraNa karane para sahaja siddha ho jAtA hai, tathA svargaloka meM maharddhika deva ho jAtA hai / vahA~ se Akara bar3e kula meM utpanna hokara, uttama saMhanana Adi sAmagrI pAkara, dIkSA dhAraNa kara, ratnatraya kI pUrNatA ko prApta hokara, nirvANa ko calA jAtA hai| 1 samAdhidhAraka uttama gati meM hI jAtA hai : anArtaH zAntimAnmartyo na tiryak nApi nAraka: / dharmadhyAnI paromartyo'nazanItvamarezvaraH / / 15 / / artha :- jo maraNa ke samaya meM Arta arthAt duHkharupa pariNAma nahIM karatA hai, tathA zAntimAna arthAt rAgadveSa rahita hokara samabhAva rupa pariNAma rakhatA hai, vaha puruSa tiryaMca va nArakI nahIM hotA hai / jo dharmadhyAna sahita anazana vrata dhAraNa karake maratA hai vaha svargaloga meM indra hotA hai va maharddhika deva hotA hai, anya hInaparyAya nahIM pAtA hai - aisA niyama hai| bhAvArtha :- yaha uttama maraNa kA avasara prApta karake ArAdhanA sahita maraNa karane kA yatna karanA caahiye| maraNa Ane para bhayabhIta hokara parigraha meM mamatva karake Arta pariNAmoM se marakara kugati meM nahIM jaao| aisA avasara ananta bhavoM meM nahIM milegA, aura maraNa chor3egA nahIM / isaliye sAvadhAna hokara dharmadhyAna sahita dhairya dhAraNa karake deha kA tyAga karanA cAhiye / samasta tapa samAdhi ke liye haiM: taptasya tapasazcApi pAlitasya vratasya ca / paThitasya zrutasyApi phalaM mRtyu samAdhinA / / 16 / / artha :- tapoM ke dvArA tapane kA, vratoM ke pAlane kA tathA zruta ke par3hane kA phala to samAdhi arthAt apane AtmA kI sAvadhAnI sahita maraNa karanA hI hai| bhAvArtha :- he Atman ! tumane jIvana meM bahuta samaya taka indriyoM ke viSayoM kI vAMchA rahita hokara anazanAdi tapa kiyA hai, vaha anta samaya meM AhArAdi ke tyAga pUrvaka, saMyama sahita, deha se mamatA rahita hokara samAdhi maraNa karane ke liye kiyA hai| ahiMsA, satya acaurya, bahmacarya, parigraha tyAga Adi vrata dhAraNa kiye haiM, ve sabhI dehAdi parigraha meM mamatA tyAgakara samasta mana-vacana-kAya se AraMbhAdi kA tyAgakara, samasta zatru-mitroM meM baira - rAga chor3akara, upasarga meM dhIraja dhAraNa kara, apane eka jJAyaka svabhAva kA avalaMbana lekara samAdhikaraNa karane ke liye kiye haiM / tathA jo samasta zrutajJAna kA paThana kiyA hai vaha bhI saMkleza rahita dharmadhyAna sahita hokara, dehAdi se bhinna apane svarupa ko jAnakara, bhayarahita, samAdhimaraNa ke liye hI vidyA hI arAdhanA meM kAla vyatIta kiyA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikArI [447 yadi maraNa ke avasara meM bhI mamatA, bhaya, dveSa, kAyaratA, dInatA nahIM chor3oge to jo itane samaya taka tapa kiye, vrata pAle , zruta kA adhyayana kiyA ve sabhI nirarthaka ho jAyeMge / isaliye isa maraNa ke avasara meM sAvadhAnI nahIM chodd'o| jIrNa zarIra se prIti karanA acchA nahIM haiM : atipariciteSvavajJA nave bhavetprItiriti hi janavAdaH / ciratarazarIranAze navataralAbhe ca kiM bhIru: / / 17 / / artha :- logoM kA aisA kahanA hai ki jisa vastu kA atisevana-atiparicaya ho jAtA hai usameM avajJA-anAdara hone lagatA hai, ruci ghaTa jAtI hai; jisakA nayA sAtha hotA hai usameM adhika prIti hotI hai, yaha bAta prasiddha hai; kintu he jIva! tumane isa zarIra kA bahuta samaya se sevana kiyA hai, aba isakA nAza hone para tathA naye zarIra kI prApti hone se kyoM Dara rahe ho ? bhaya karanA ucita nahIM hai| bhAvArtha :- jisa zarIra ko bahuta kAla taka bhogakara jIrNa kara diyA, sArarahitabalarahita kara diyA, tathA navIna ujjvala deha dhAraNa karane kA avasara AyA hai to aba bhaya kyoM karate ho? yaha jIrNa to naSTa hI hogaa| isameM mamatA dhAraNa karake maraNa bigAr3akara durgati kA kAraNa karmabandha nahIM karanA caahiye| samAdhimaraNa se uttamagati kI prApti hotI hai: svargAdityapavitranirmalakule saMsmaryamANA janaiH / datvA bhaktividhAyinAM bahuvidhaM vAJchAnurupaM dhanam / bhuktvA bhogamaharnizaM parakRtaM sthitvA kSaNaM maNDale / pAtrAvezavisarjanAmiva matiM santo labhante svataH / / 18 / / artha :- isa prakAra jo bhaya rahita hokara samAdhimaraNa meM utsAha sahita cAra ArAdhanAoM kA ArAdhana kara maraNa karatA hai use svargaloka ke binA anya gati kI prApti nahIM hotI hai, svargoM meM maharddhika deva hI hotA hai, aisA nizcaya hai, svarga meM Ayu ke aMta taka mahAsukha bhogakara isa manuSya loka meM puNyavAna nirmala kula meM aneka logoM dvArA intajAra karate-karate janma lekara, apane sevakajanoM tathA kuTumba-parivAra-putra-mitrAdi janoM ko aneka prakAra ke icchita dhana bhogAdirupa phala dekara, puNya se prApta bhogoM ko nirantara bhogakara, Ayu pUrNa hone taka thor3e samaya ko pRthvImaMDala para saMyamAdi sahita vItarAgarupa hokara vihAra karake, jaise nRtya ke akhAr3e meM nRtya karanevAlA puruSa logoM ko AnaMda utpanna karake calA jAtA hai, usI prakAra vaha satpuruSa bhI sabhI logoM ko AnaMda utpanna karake svayaM hI deha tyAga karake nirvANa ko prApta ho jAtA hai / 18 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 448] dohA mRtyu mahotsava vacanikA, likhI sadAsukha kAma / zubha ArAdhana maraNakari, pAU~ nijasukha dhAma / / 1 / / ugaNIsai ThArA zukala, paMcami mAsa asAr3ha / pUrana likhi vAMco sadA, mana dhari samyaggAr3ha / / 2 / / isa prakAra sallekhanA ke varNana meM upakArI jAnakara isameM mRtyu mahotsava likhA hai| yadyapi isakI vacanikA saMvat unnIsa sau aThAraha (1918) meM likha dI thI, vahI aba yahA~ sallekhanA ke kathana meM zAmila kara dI,tathA vizeSa aura likhe binA viSaya hai hI isaliye taiyAra kathanI likha dI hai| aba yahA~ sallekhanA ke do bheda haiM: eka kAya sallekhanA, dUsarI kaSAya sllekhnaa| yahA~ sallekhanA kA artha samyak prakAra se kRza karane kA hai| deha kA kRza karanA vaha kAya sallekhanA hai| isa kAya ko jitanA puSTa karo, sukhI rakho, utanA hI indriyoM ke viSayoM kI tIvra lAlasA utpanna karAtI hai, AtmavizaddhatA ko naSTa karatI hai. kAma-lobha Adi kI vaddhi karatI hai, nidrA-pramAda-Alasa Adi ko bar3hAtI hai, parISaha sahane meM asamartha hotI jAtI hai, tyAga saMyama ke sanmukha nahIM hotI hai, AtmA ko durgati meM gamana karAtI hai, vAta-pittakaphAdi aneka rogoM ko utpanna karAkara mahAdurdhyAna karAkara saMsAra paribhramaNa karavAtI hai| isaliye anazanAdi tapazcaraNa karake isa zarIra ko kRza karanA caahiye| rogAdi vedanA utpanna nahIM ho, pariNAma aceta nahIM ho, ataH prathama kAya sallekhanA kA varNana karanevAlA zloka kahate haiM : kAya sallekhanA AhAraMparihAya kramazaH snigdhaM vivarddhayetpAnam / snigdhaM ca hApayitvA kharapAnaM pUrayetkramazaH / / 127 / / kharapAnahApanAmapi kRtvA kRtvopavAsamapi shktyaa| paJcanamaskAramanAstanuM tyajet sarvayatnena / / 128 / / artha :- kAya sallekhanA anukrama se karanA caahiye| kramazaH AhAra ko chor3akara snigdha dUdha Adi ko bar3hAkara grahaNa kare, phira dUdha Adi chor3akara chAcha ko bar3hAve, phira chAcha ko chor3akara garmajala bar3hAve, phira garma jala ko bhI chor3akara zakti anusAra eka do upavAsa karate hue sarva prayatna se mana meM paMca namaskAra maMtra kA smaraNa karate hue zarIra kA tyAga kre| bhAvArtha :- apanI Ayu kA zeSa samaya dekhakara usI ke anusAra deha se iMdriyoM se mamatva rahita hokara AhAra ke svAda se virakta hokara: kramazaH kAya sallekhanA karatA huA vicAra kare: Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama - samyagdarzana adhikAra] [449 he Atman ! saMsAra paribhramaNa karate hue tUne itanA AhAra kiyA hai ki yadi eka-eka janma kA eka-eka kaNa ekatra kareM to ananta sumerU ke barAbara ho jAyeM; tathA ananta janmoM meM itanA jala piyA hai ki yadi eka-eka janma kI eka-eka bUMda ikaTThA kareM to ananta samudra bhara jaayeN| itane AhAra aura jala se bhI tU tRpta nahIM huA hai to aba roga-jarAdi se pratyakSa maraNa nikaTa A gayA hai, aba isa samaya meM kiMcit AhAra-jala se kaise tRpti hogI? isa paryAya meM bhI jaba se janma liyA hai taba se pratidina hI AhAra grahaNa karatA AyA haiN| AhAra kA lobhI hokara ke hI ghora AraMbha kiye haiM, AhAra ke lobha se hI hiMsA, asatya, paradhanalAlasA, abrahma va parigraha kA bahuta saMgraha tathA durdhyAna Adi dvArA aneka kukarma upArjana kiye haiN| AhAra kI zuddhatA se hI dInavRtti se parAdhIna huaa| AhAra kA lobhI hokara bhakSyaabhakSya kA vicAra nahIM kiyA, rAtri-dina kA vicAra nahIM kiyA, yogya-ayogya kA vicAra nahIM kiyA / AhAra kA lobhI hokara krodha, abhimAna, mAyAcAra, lobha, yAcanA bhI kii| AhAra kI icchA karake apanA bar3ApanA-svAbhimAna naSTa kiyaa| AhAra kA lobhI hokara ke aneka rogoM kA ghora duHkha sahA, nIcajAti-nIcakula vAloM kI sevA kI / AhAra kA lobhI hokara strI ke AdhIna rahA, putra ke AdhIna rhaa| AhAra kA laMpaTI nirlajja hotA hai, AcAra-vicAra rahita hotA hai, Apasa meM kaTa-kaTa kara mara jAtA hai, durvacana sahatA hai| AhAra ke liye hI tiryaMcagati meM paraspara mAra DAlate haiM, bhakSaNa kara lete haiN| bahuta kahane se kyA ? aba isa paryAya meM mujhe alpa samaya hI rahanA hai, Ayu samApta hone ko hai, isaliye rasoM meM gRddhatA chor3akara,rasanA iMdriya kI lAlasA chor3akara yadi AhAra kA tyAga karane meM udyamI nahIM hoU~gA to vrata , saMyama, dharma, yaza, paraloka - inako bigAr3akara kumaraNa karake saMsAra meM hI paribhramaNa kruuNgaa| aisA nizcaya karake hI atRpti karanevAlA AhAra kA tyAga karane ke liye kisI samaya upavAsa, kabhI belA, kabhI telA, kabhI eka bAra AhAra karanA, kabhI nIrasa AhAra, kabhI alpa AhAra ityAdi krama se apanI zakti anusAra tathA Ayu kI zeSa rahI sthiti pramANa AhAra ko ghaTAkara dugdha Adi hI piye| phira krama se dugdha Adi snigdha padArthoM kA bhI tyAga karake chAMcha va garma jala Adi hI grahaNa kre| phira krama se jalAdi samasta AhAra kA tyAga karake apanI zakti pramANa upavAsa karate hue paMca parameSThI meM mana ko lIna karate hue dharmadhyAna rupa hokara bar3e yatna se deha ko tyAganA use sallekhanA jAnanA caahie| isa prakAra kAya sallekhanA kA varNana kiyaa| samAdhimaraNa meM AtmaghAta kA abhAva hai: aba yahA~ koI prazna karatA hai : yahA AhArAdi tyAga karake maraNa karanA to AtmaghAta hai, tathA AtmaghAta karanA anucita batAyA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 450] use uttara dete haiM - jisake dvArA bahuta samaya taka acchI taraha se munipanA, zrAvakapanA va mahAvrata aNuvrata palate dikhAI deM; svAdhyAya, dhyAna, dAna, zIla, tapa, vrata, upavAsa Adi palatA ho; jina pajana. svAdhyAya. dharmopadeza. dharmazravaNa. cAroM ArAdhanAoM kA sevana acchI taraha nirvighna sadhatA ho; durbhikSa Adi kA bhaya nahIM AyA ho; zarIra meM asAdhya roga nahIM AyA ho; smaraNa zakti va jJAna ko naSTa karanevAlA bur3hApA bhI nahIM prApta huA ho; dazalakSaNa dharma tathA ratnatrayadharma deha se palatA ho use AhAra tyAgakara samAdhimaraNa karanA yogya nahIM hai| jisase dharma sadhatA hone para bhI yadi vaha AhAra tyAgakara maraNa karatA hai; to vaha dharma se parAGmukha hokara tyAga, vrata, zIla, saMyama Adi dvArA mokSa kI sAdhaka uttama manuSya paryAya se virakta huA apanI dIrgha Ayu hone para bhI va dharma sevana karate banane para bhI AhArAdi kA tyAga karanevAlA AtmaghAtI hotA hai / bhagavAna kI aisI AjJA hai ki dharma saMyukta zarIra kI bar3e yatna se rakSA karanA caahiye| yadi dharma sevana kI sahakArI isa deha ko AhAra tyAga karake chor3a degA to kyA nArakItiryacoM kI saMyama rahita deha se vrata-tapa-saMyama sadhegA? ratnatraya kI sAdhaka to yaha manuSya deha hI hai| jo dharma kI sAdhaka manuSya deha ko AhArAdi tyAgakara chor3a detA hai usakA kyA kArya siddha hotA hai ? isa deha ko tyAgane se hamArA kyA prayojana sadhegA ? vrata-dharma rahita aura dUsarA nayA zarIra dhAraNa kara legaa| anantAnanta deha dhAraNa karavAne kA bIja to karmamaya kArmANa deha hai, usako mithyAtva, asaMyama, kaSAyAdi kA tyAga karake naSTa kro| AhArAdi kA tyAga karane se to audArika hAr3a-mAMsamaya zarIra maregA, jo turanta nayA dUsarA prApta ho jaayegaa| jaba aSTa karmamaya kArmANa deha maregA taba janmamaraNa se chuuttoge| ataH karmamaya deha ko mArane ke liye isa manuSya zarIra dvArA tyAga-vrata-saMyama meM dRr3hatA dhAraNa karake AtmA kA kalyANa kro| jaba dharma sadhatA nahIM dikhAI de taba mamatva chor3akara avazya hI vinAzIka deha ko tyAga dene meM mamatA nahIM krnaa| kaSAya sallekhanA : jaise tapazcaraNa se kAyA ko kRza kiyA jAtA hai vaise hI rAgadveSa-mohAdi kaSAyoM ko bhI sAtha-sAtha hI kRza karanA vaha kaSAya sallekhanA hai| binA kaSAyoM kI sallekhanA kiye kAya sallekhanA vyartha hai| kAya kA kRzapanA to rogI, daridrI, parAdhInatA se mithyAddaSTi ke bhI ho jAtA hai| deha ko kRza karane ke sAtha hI sAtha rAgadveSa-mohAdi ko kRza karake, isaloka-paraloka saMbaMdhI samasta vAMchA kA abhAva karake, deha ke maraNa meM kuTumba-parigrahAdi samasta para dravyoM se mamatA chor3akara, parama vItarAgatA se saMyama sahita maraNa karanA vaha kaSAya sallekhanA hai| yahA~ aisA vizeSa jAnanAH jo viSaya-kaSAyoM ko jItanevAlA hogA usI meM samAdhimaraNa karane kI yogyatA hai| viSayoM ke AdhIna tathA kaSAya yukta ke samAdhimaraNa nahIM hotA hai| saMsArI jIvoM ke ye viSaya-kaSAya bar3e prabala haiM, bar3e-bar3e sAmarthyadhAriyoM dvArA nahIM jIte jA pAte haiN| inhoMne Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [451 bar3e prabala bala ke dhAraka cakravartI,nArAyaNa , balabhadra Adi ko bhraSTa karake apane Adhina kiyA hai, ataH atyanta prabala haiN| saMsAra meM jitane bhI duHkha hai ve sabhI viSayoM ke lampaTI, abhimAnI tathA lobhI ko hote haiN| kitane hI jIva jinadIkSA dhAraNa karake bhI viSayoM kI AtApa se bhraSTa ho jAte haiM, abhimAna va lobha nahIM chor3a sakate haiN| anAdikAla se viSayoM kI lAlasA se lipta va kaSAyoM se prajjvalita saMsArI jIva apane ko bhUlakara svarupa se bhraSTa ho rahe haiN| viSaya-kaSAyoM se chUTakara vItarAgatA karAne ke liye zrI bhagavatI ArAdhanA jI zAstra meM viSaya-kaSAyoM kA svarupa vistAra se parama nirgrantha zrI zivAyana nAma ke ArcArya ne prakaTa dikhAyA hai| vItarAgatA ke icchuka puruSoM ko aisA parama upakAra karanevAle grantha kA nirantara abhyAsa karanA caahiye| samAdhimaraNa ke samaya meM jIva kA kalyANa karanevAlA upadezarupa amRta kI sahastradhArA rupa hokara varSA karatA huA bhagavatI ArAdhanA nAma kA grantha hai, usakI zaraNa avazya grahaNa karane yogya hai| isaliye yahA~ para ArAdhanAmaraNa ( samAdhimaraNa) ke kathana karane kA avasara pAkara bhagavatI ArAdhanA ke artha kA aMza lekara likha rahe haiN| yahA~ aisA vizeSa jAnanA : sAdhu ( muniyoM) puruSoM ko to ratnatraya dharma kI rakSA karane meM sahAyaka AcArya Adi kA saMgha tathA vaiyAvRtya karanevAle dharma kA upadeza denevAle niryApakoM kI bar3I sahAyatA prApta ho jAtI hai / isaliye gRhasthoM ko bhI dharmavRddha-zraddhAnI-jJAnI sAdharmiyoM kA samAgama avazya banAye rakhanA caahiye| parantu yaha paMcamakAla ati viSama hai| isameM to viSayAnurAgiyoM tathA kaSAyI jIvoM kA sAtha milanA sulabha hai; rAga-dveSa-zoka-bhaya utpanna karAnevAle , ArtadhyAna bar3hAnevAle, asaMyama meM pravRtti karAnevAloM kA hI sAtha bana raha hai| strI, putra, mitra, bAMdhava Adi sabhI apane rAga-dveSa viSayakaSAyoM meM lagAkara AtmA ko bhulA denevAle haiN| sabhI apane viSaya-kaSAya puSTa karane ke hI icchuka haiN| dharmAnurAgI, dharmAtmA, paropakArI, vAtsalyatA ke dhArI, karuNA rasa se bhIge puruSoM kA saMgama mahA ujjvala puNya ke udaya se milatA hai; tathApi apane puruSArtha se uttama puruSoM ke upadeza kA saMgama milAnA caahiye| sneha aura moha ke jAla meM ulajhAnevAle dharma rahita strIpuruSoM kA sAtha dUra se hI chor3a denA caahiye| paravazatA se koI kusaMgI A jAya to usase bAta karanA chor3a kara mauna hokara rhnaa| apane karmodaya ke AdhIna deza-kAla ke yogya jo sthAna prApta huA ho usI meM rahakara zayana, Asana, azana krnaa| jinazAstroM kI paramazaraNa grahaNa karanA, jinasiddhAntoM kA upadeza dharmAtmAoM se sunnaa| tyAga, saMyama, zubhadhyAna, bhAvanAoM ko vismaraNa nahIM karanA; kyoMki dharmAtmA-sAdharmI bhI apane tathA dUsaroM ke dharma kI puSTatA cAhate hai; dharma kI prabhAvanA cAhate hue dharmopadezAdi rupa vaiyAvRtya meM AlasI nahIM honA; tyAga ,vrata, saMyama, zubhadhyAna, zubhabhAvanA meM hI ArAdhaka sAdharmI ko lIna karanA caahiye| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 452] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra yadi koI ArAdhaka jJAna sahita hokara bhI karma ke tIvra udaya se tIvra roga, kSudhA tRSAdi parISaha sahana karane meM asamartha hokara vratoM kI pratijJA tor3ane lage, ayogya vacana bhI kahane lage, rudanAdi rupa vilAparupa Arta pariNAma ho jAyeM to sAdharmI buddhimAna puruSa usakA tiraskAra nahIM kare, kaTuvacana nahIM kahe, kaThora vacana nahIM kahe; kyoMki vaha vedanA se to duHkhI hai hI, bAda meM tiraskAra ke va avajJA ke vacana sunakara mAnasika duHkha pAkara durdhyAna karake dharma se vicalita ho jAye, viparIta AcaraNa karane lage, AtmAghAta kara le ? isaliye ArAdhaka kA tiraskAra karanA yogya nahIM hai| upadezadAtA ko bahuta dhIratA dhAraNa karake ArAdhaka ko sneha bhare vacana kahanA, mIThe vacana kahanA, jo hRdaya meM praveza kara jAyeM, jinheM sunate hI samasta duHkha bhUla jaaye| karuNArasa se bhare upakArabuddhi se bhare vacana kahanA caahiye| samAdhi dhAraka ko saMbodhana he dharma ke icchuka! aba sAvadhAna ho jaao| pUrva karma ke udaya se roga , vedanA, mahAvyAdhi utpanna huI hai, parISahoM kA kaSTa paidA huA hai, zarIra nirbala ho gayA hai| Ayu pUrNa hone kA avasara AyA hai| ataH aba dIna nahIM hoo, kAyaratA chor3akara zUrapanA grahaNa kro| kAyara va dIna hone para bhI asAtAkarma kA udaya nahIM chodd'egaa| duHkha ko haraNa karane meM koI bhI samartha nahIM hai| asAtA ko dUra karake sAtAkarma dene meM koI indra, dharaNendra, jinendra samartha nahIM hai| kAyaratA donoM lokoM ko naSTa karanevAlI hai, dharma se parAGmukhatA karAnevAlI hai| ataH dhairya dhAraNa karake klezarahita hokara bhogoge to pUrvakarma kI nirjarA hogI tathA navIna karma ke baMdha kA abhAva ho jaayegaa| tuma jinadharma ke dhAraka dharmAtmA kahalAte ho, sabhI loga tumheM jJAnavAna samajhate haiN| dharma ke dhArakoM meM vikhyAta ho, vratI ho, vrata-saMyama kI yathAzakti pratijJA grahaNa kI hai, yadi tuma aba tyAga-saMyama meM zithilatA dikhalAoge to tumhArA yaza tathA paraloka to bigar3egA hI; kintu anya dharmAtmAoM kI va dharma kI bhI bahuta nindA hogI, aneka bhole jIva dharma ke mArga meM zithila ho jaayeNge| jaise koI kulavAna mAnI subhaTa logoM ke bIca bahAdurI se bhujAoM ko dikhalAkara phar3akAtA thA, bAda meM zatru ko sAmane AtA dekhate hI bhayabhIta hokara bhAga jAya to anya choTe kiMkara kaise thiratA dhAraNa kareMge? tathA do-dina aura jI gayA to bhI usakA jIvana hI dhikkArane yogya hotA hai| usI prakAra tuma bhI tyAga, vrata, saMyama kI pratijJA lekara yadi aba zithila hovoge to niMdA ke pAtra ho jAoge; azubha karma bhI nahIM chor3egA va Age ke liye bahuta du:kha dene ke kAraNarupa navIna karmo kA aisA tIvra-dRr3ha bandha karoge jo asaMkhyAta varSoM taka tIvra phala (rasa) detA rhegaa| ___tumheM pahale aisA abhimAna thA - ki maiM to jinendra kA bhakta jainI hU~, AjJA pratipAlaka hU~, jinendra ke kahe vrata, zIla, saMyama dhAraNa karanevAlA hU~, jo zraddhAna jJAna AcaraNa ananta bhavoM meM durlabha hai vaha vItarAga guruoM kI kRpA se prApta huA hai-aisA nizcaya karake bhI aba karma ke udaya se kucha rogajanita vedanA va pariSaha ke Ane se kAyara hokara vicalita honA ati lajjA kA kAraNa Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra hai| vedanA se itanA bhaya kyoM karate ho? vedanA se maraNa hI to hogaa| maraNa to eka bAra avazya honA hI hai, jisane bhI deha dhAraNa kI hai, vaha avazya maraNa karegA hii| vItara rAga garuoM dvArA upadezita vrata-saMyama sahita. kAyaratA rahita. utsAha se. cAra ArAdhanAoM kI zaraNa sahita yadi maraNa ho jAya to isake samAna tInaloka meM lAbha nahIM hai| tInaloka kI rAjya saMpadA to vinAzIka hai, parAdhIna hai; kintu ArAdhanA kI saMpadA ananta sukha denevAlI hai, avinAzI hai| jisa bhayarahita-dhIratAsahita maraNa ko munIzvara-AcArya-upAdhyAya cAhate haiM, sabhI vratI, saMyamI, samyagdaSTi cAhate haiM tathA tuma bhI nirantara cAhate rahate the, vaha manovAMchita samAdhimaraNa nikaTa A gayA hai, isake samAna Ananda denevAlA koI dUsarA hai hI nhiiN| jo yaha vedanA bar3hatI hai vaha tumhArA bar3A upakAra hI karatI hai| vedanA se deha meM rAga naSTa ho jAyegA; pUrva meM jo asAtA Adi karma bAMdhe the unakI alpakAla meM hI nirjarA ho jAyegI, duHkha-rogoM se bhare deharupa bandIgRha se avazya chuTakArA ho jAyegA, viSaya bhogoM se virakti ho jAyegI, para dravyoM se mamatA ghaTa jAyegI, maraNa kA bhaya nahIM rahegA; mitra, putra, strI bAMdhava Adi se mamatA naSTa ho jAyagI ityAdi aneka-aneka upakAra vedanA se hote jaane| yadi kAyara ho gaye to vedanA bar3hegI, saMkleza bar3hegA, karma kA udaya AyA hai vaha aba TalegA nhiiN| isaliye aba dRr3hatA hI dhAraNa karane kA samaya hai| zUrapanA dhAraNa karake hI karma ko jIta paavoge| yadi kAyara hokara rovoge, ghabarAoge to karma tumheM mArakara tiryacAdi kugati prApta karA degA jahA~ para aneka duHkha prApta kroge| jisa prakAra kula kA, sAdharmiyoM kA, dharma kA yaza bar3he tathA tuma duHkha ke pAtra nahIM hoo vaise prayatna kro| jaise jo kSatriya kula meM utpanna hue zUravIra haiM ve saMgrAma meM zastroM dvArA bahuta naSTa pahu~cAye jAne para bhI Ter3hI bhauMhoM sahita hI maraNa karate haiM; parantu zatruoM kI ora se mukha ulaTA nahIM pherate haiN| usI prakAra parama vItarAgI puruSoM kI zaraNa grahaNa karanevAle puruSa bhI azubha karmo ke ati prahAra se deha kA tyAga kara dete hai; parantu dInatA kAyaratA nahIM dikhAte haiN| kinate hI jinaliMga ke dhArI uttama puruSoM ko duSTa bairiyoM ne cAroM tarapha se agni lagA dI, usakI ghora vedanA jo vacana ke agocara hai, usa agni meM saba tarapha se jalate hue bhI apanA RNa cukane ke samAna jAnakara, paMca parama guruoM kI zaraNa sahita, dhIratA dhAraNa karate hue jala gaye haiM; parantu kAyaratA nahIM dikhaaii| AtmajJAna kI aisI prabhAvanA hai| jisane isa zarIra se bhinna avinAzI, akhaNDa, jJAna svabhAva kA anubhava kiyA hai, usa anubhava karane kA phala akaMpanA bhayarahitapanA hI hai| ___ jaba mithyAdRSTi ajJAnI bhI paraloka ke sukha kA cAhanevAlA hokara dhairya dhAraNa kara letA hai, vedanA meM kAyara nahIM hotA hai, taba saMsAra ke samasta duHkhoM kA nAza karane ke icchuka jinadharma ke dhAraka tuma kyoM kAyara hokara AtmA ke hita ko bigAr3a rahe ho tathA ujjvala yaza ko malina karake durgati ke pAtra kyoM bana rahe ho ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra ataH aba sAvadhAna hokara dharma kI zaraNa grahaNa karake karmajanita vedanA ke Upara vijaya prApta kro| aisA avasara ananta bhavoM meM bhI nahIM milA hai| yaha kinAre para pahu~cI nAva hai, yadi aba pramAdI rahoge to DUba jaayegii| samasta paryAya meM (jIvana bhara ) jo jJAna kA abhyAsa kiyA, zraddhAna kI ujjvalatA kI, tapa-tyAga - niyama dhAraNa kiye, ve saba isI avasara ke liye dhAraNa kiye the| aba yadi avasara A jAne para bhI zithila hokara bhraSTa ho jAvoge to bhraSTa ho gye| samatAbhAva chor3a dene se roga, vedanA, tathA maraNa to TalegA nahIM, apanI AtmA ko kevala durgatirupa andha kIca meM Dubo doge| jaise loka meM marI roga A jAya, durbhikSa A jAya, bhayAnaka gahana vana meM praveza ho jAya, dRr3ha bhaya A jAya, tIvra roga vedanA A jAya, to uttama kula utpanna puruSa sanyAsa maraNa aMgIkAra kara lete hai, parantu nIca puruSoM ke samAna niMdya AcaraNa kabhI nahIM karate haiN| marI ke bhaya se madirA nahIM pIte hai; durbhikSa A jAya to mAMsa bhakSaNa nahIM karate haiM, kAMdA (kaMda, AlU Adi) nahIM khAte haiM; nIca, cAMDAla Adi kI jUThana nahIM khAte hai / bhaya A jAya to mleccha-bhIla nahIM ho jAte haiM, hiMsAdi kukarma nahIM karane lagate haiM / usI prakAra rogAdi kA prabala kaSTa hone para bhI zrAvaka dharma kA dhAraka jinadharmI kabhI apane bhAvoM ko vikArarupa nahIM karatA hai| dharma kI, tyAga kI, vrata kI, sAdharmI kI prabhAvanA kA icchuka hokara jo anta samaya meM apane zraddhAna, jJAna AcaraNa kI ujjvalatA rakhate haiM unakA hI janma saphala hotA hai, vrata, tapa, dharma saphala hotA hai, jagata meM prazaMsA prApta hotI hai, maraNa karake uttama devoM meM utpanna hote haiM / - manuSya paryAya meM uttamapanA bhI ye hI hai ki ghora ApadA vedanA Ane para bhI sumeru parvata ke samAna acala rahate haiM, samudra ke samAna kSobharahita rahate haiM / he dharma ke ArAdhaka ! tuma ati ghora vedanA ke Ane para bhI Akulita nahIM honA / isa kalevara (zarIra ) se bhinna apane jJAyaka bhAva kA anubhava krnaa| tIvra vedanA Ane para bhI pUrva meM vedanA ko jItanevAle ho gaye uttama puruSoM kA dhyAna kro| he Atman! pUrva meM jo sAdhu puruSa siMha - vyAghra Adi duSTa jIveM kI dAr3o dvArA cabA liye jAne para bhI ArAdhanA meM lIna hI hue, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? muniyoM para Aye upasarga ke udAharaNa sukumAla svAmI atyanta komala zarIra ke dhArI va tatkAla ke dIkSita aise muni ko syAlanI ne apane do baccoM ke sAtha tIna rAtri - tIna dina taka pairoM se bhakSaNa karanA prAraMbha kiyA, jaba peTa phAr3A taba maraNa huaa| aise ghora upasarga ko parama dhairya dhAraNa kara sahakara uttama prayojana ( samAdhimaraNa ) siddha kiyA, tumhAre liye kitanI-sI vedanA hai| sukauzala svAmI kI mAtA ke jIva ne vyAghrI hokara unheM khA DAlA, to bhI ve uttamArtha (samAdhimaraNa) se nahIM cige, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikArI [455 bhagavAna gajakumAra svAmI ke samasta aMgoM meM duSTa bairI ne kIle Thoka diye the. to bhI uttamArtha sAdhA, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? sanatakumAra nAma ke mahAmuni ke zarIra meM kuSTa, khAja, jvara, kAsa, zotha, tIvrakSudhA, vamana, netrazUla , udarazUla Adi aneka roga utpanna hue unakI ghora vedanA ko sau varSa taka sAmyabhAva se bhogI, dhIraja nahIM chor3A tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? / zreNikaputra gaMgA nadI meM nAva meM DUba gaye; parantu ArAdhanA se nahIM cige, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? bhadrabAhu nAma ke muni ko tIvra kSudhA vedanA kA roga utpanna huA, to bhI avamaudarya (Unodara) nAmaka tapa kI pratijJA kI ArAdhanA se nahIM cige, tumhAre liye kitanI-sI vedanA hai ? lalitaghaTa Adi nAma ke prasiddha battIsa muni kausAMbI nadI ke pravAha meM bahate gaye, to bhI ArAdhana maraNa hI kiyA cige nahIM, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? dharmaghoSa nAma ke muni ne campA nagarI ke bAhara gaMgA nadI ke kinAre para eka mahinA ke upavAsa kI pratijJA karake tIvra tRSA kI vedanA se prANa tyAga diye, parantu ArAdhanA se nahIM cige, tumahAre liye kitanI sI vedanA hai ? zrIdatta nAma ke muni ko pUrva janma ke bairI deva ne apanI vikriyA se ghora zIta kI vedanA pahu~cAI, to bhI unane kleza rahita hokara uttamArtha ko siddha kiyA, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai? vRSabhasena nAma ke mani uSNa zilAtala para uSNa pavana tathA uSNa sarya kI ghora AtApa vedanA sahate hue bhI ArAdhanA ko dhAraNa kiye rahe, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? agni nAmake rAjaputra rohoDa nagara meM muni dazA meM kroMca nAma ke vairI dvArA zakti nAmaka Ayudha se hatyA kiye jAne para bhI ArAdhanA dhAraNa kiye rahe, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? abhayaghoSa nAma ke muni ko samasta aMgoM ko kAkaMdI nagarI meM caNDavega nAma ke bairI ne cheda DAlA, to bhI ghora vedanA sahate huye uttamArtha sAdhA, tumhAre liye kitana sI vedanA hai ? vidhuccara nAmA ke muni ne aneka DAMsa maccharoM dvArA khAye jAne para bhI saMkleza rahita maraNa karake uttamArtha sAdhA, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai? cilAtIputra nAma ke muni ko pUrva bhava ke vairI ne zastroM se ghAtA, phira ghAvoM meM bar3e-bar3e kIr3e par3a gaye, jinhoMne pUre zarIra meM calanI kI taraha cheda kara diye, to bhI samatA bhAvoM se pracura vedanA sahate hue uttamArtha sAdhA, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? daNDaka nAma ke muni ko pUrvabhava ke vairI yamunAvakra ne bANoM se vedha diyA, usakI ghora vedanA hone para bhI samatA bhAvoM se ArAdhanA ko prApta kiyA, tumhAre liye kitanI-sI vedanA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 456] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra abhinandana Adi pA~ca sau muni kumbhakArakaTa nagara meM pAnI meM pela diye gaye to bhI ve muni sAmyabhAvoM se nahIM cige, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? cANakya nAma ke muni ko gAyoM ke rahane ke ghara meM subandha nAma ke vairI ne agni lagAkara jalA diyA, parantu ve muni prAyopagamana sanyAsa se nahIM cige, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? vRSabhasena nAma ke muni ko saMgha sahita kulAla grAma ke bAtaha riSTAbha nAma ke vairI ne agni lagAkara jalA diye, ve sabhI parama vItarAgatA pUrvaka ArAdhanA ko prApta hue, tumhAre liye kitanI sI vedanA hai ? he ArAdhanA ke ArAdhaka! hRdaya meM vicAra karo-itane muniyoM ne asahAya, ekAkI, ilAja, pratikAra rahita, vaiyAvRtya rahita hote hue bhI, parama dhairya dhAraNa karake, kAyaratA rahita, samabhAvoM se , ghora upasarga sahita ArAdhanA saadhii| yahA~ tumhAre Upara kyA upasarga haiM ? samasta sAdharmI jana vaiyAvRtya meM tatpara haiM, to bhI tuma kyoM duHkhI ho rahe ho ? ye saba bar3ebar3e puruSa hue haiM unakA koI sahAyI nahIM thA, koI vaiyAvRtya karanevAlA nahIM thA, sabhI asahAya the| unake Upara duSTa vairiyoM ne ghora upasarga kiye, agni meM jalA diye, parvata se paTakakara zastroM se vidAre gaye, tiryaMcoM dvArA vidAreM gaye, khAye gaye, jala meM Duboye gaye, kuvacanoM ke ghora upadrava hue to bhI sAmyabhAva nahIM chodd'aa| tumhAre Upara to koI upasarga nahIM AyA hai, dharma ke dhAraka , karuNAvAna, dhairya ke dhAraka, parama hitopadeza meM udyamI, vaiyAvRtya meM udyamI samasta parikara upasthita hai| aba AkulatA kA koI kAraNa nahIM haiM, tathA zIta-uSNa-pavana-varSA kA upadrava bhI nahIM haiM, aise avasara meM bhI kyoM zithila ho raho ho ? tumhAre liye jo roga-janita, azaktatA - janita, kSudhA-tRSAdi kI vedanA huI hai usameM pariNAma nahIM lgaao| sAdharmIjanoM ke mukha se uccAraNa kiye gaye jinendra ke vacanarupa amRta kA pAna kro| isase samasta vedanArupa viSa kA abhAva hotA hai, pariNAma ujjvala ho jAte haiM, parama dharma meM utsAha hotA hai, pApa kI nirjarA hotI hai, kAyaratA kA abhAva ho jAtA hai| cAra gatiyoM ke du:khoM kA varNana : aba vedanA Ane para cAroM gatiyoM meM jo duHkha bhoge haiM, unakA vicAra kro| isa saMsAra meM paribhramaNa karate hue isa jIva ne kauna-kauna sI vedanA nahIM bhogI ? aneka bAra kSudhA vedanA se-tRSA vedanA se merA hai, anekabAra agni meM jalakara marA hai, anekabAra jala meM DUbakara marA hai, viSa bhakSaNakara marA hai, anekabAra siMha zvAnAdi dvArA mArA gayA hai, pahAr3a kI coTI se girakara mArA hai, zastroM ke ghAta se mArA hai, abhI isa jIva ko ( tumheM) kitanA sA duHkha hai ? jo duHkha naraka va tiryaMcagati meM dIrgha kAla taka bhogA hai usako to kevalajJAnI bhagavAna hI jAnate haiN| yahA~ yaha vedanA kucha thor3e se samaya ke liye AI hai, ataH dhairya nahIM chodd'o| jo ghora vedanA karmo ke vaza hokara cAroM gatiyoM meM bhoga cuke ho, usako karor3oM jihyAoM dvAra asaMkhyAta varSoM taka kahane meM bhI koI samartha nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [457 naraka gati ke duHkha naraka meM jo duHkha kI sAmagrI hai usakI jAti kI isa loka meM hai hI nahI, kaise dikhAI jAye ? bhagavAna kevalajJAnI hI jAnate haiN| vahA~ pA~caveM naraka taka ke uSNa biloM meM uSNatA to aisI hai ki yadi sumeru parvata ke barAbara lohe kA golA chor3o to jamIna taka pahu~cate-pahu~cate pAnI hokara baha jaay| yahA~ tumhAre liye rogajanita kitanI sI garmI hai ? pA~caveM naraka ke tIsare bhAga meM tathA chaThaveM-sAtaveM naraka ke biloM meM aisI zIta hai ki sumeru parvata ke barAbara lohe kA golA zIta se chAra-chAra hokara bikhara jaaye| aisI vedanA isa jIva ne cirakAla paryanta bhogI hai| yahA~ manuSya janma meM jvara Adi rogajanita, tRSA se utpanna, grISma kala se utpanna uSNa vedanA, tathA zIta jvarAdi se utpanna, zItakAla se utpanna zIta vedanA kitanI sI hai ? thor3e hI samaya taka rhegii| ataH dharma ke dhAraka, mamatva ke tyAgiyoM ko kyA yaha vedanA samabhAvoM se nahIM bhoga lenI cAhiye ? yaha avasara to samabhAvoM se pariSaha sahane kA hI hai| yadi klezabhAva karoge to karma kA udaya chor3anevAlA nahIM hai, bhAgakara kahA~ jAoge ? yadi apaghAta Adi se maroge to narakoM meM anantaguNI vedanA asaMkhyAta kAla taka bhogoge| vahA~ to pApa ke udaya se nArakiyoM ke svabhAva se hI zarIra meM karor3o roga hamezA hI rahate haiN| naraka kI bhUmi kA sparza hI karor3oM bicchuoM ke DaMka se adhika vedanA utpanna karane vAlA hai| nArakiyoM ko kSudhA vedanA itanI hai kI sampUrNa pRthvI kA annAdi khA lene para bhI zAnta nahIM ho, kintu khAne ke liye eka dAnA bhI nahIM milatA hai| tRSA vedanA itanI adhika hai ki sabhI samudroM kA jala pI lene para bhI nahIM bujhe , kintu pIne ke liye pAnI kI eka bUMda bhI nahIM milatI hai| naraka kI pRthvI ke pahale paTala kI miTTI itanI mahA kar3avI durgaMdhamaya hai ki yadi usakA eka kaNa isa manuSyaloka meM A jAya to AdhA kosa taka ke paMcendriya manuSya-tiryaMca durgaMdha se mara jaayeNge| isI prakAra eka-eka paTala se AdhA-AdhA kosa bar3hate hue, sAtavIM pRthvI ke unacAsarve paTala kI miTTI meM itanI durgadha hai ki yadi usakA eka kaNa yahA~ A jAye to sAr3he caubIsa kosa taka ke paMcendriya manuSya tiryaca durgaMdha se prANarahita ho jaayeNge| isI prakAra kA varupa zabda (AvAja) ke anabhava kA daHkha bhI vacanoM ke agocara hai, kevalI hI jAnate haiN| bahuta Arambha-bahuta parigraha ke bhAva se , sapta vyasana ke sevana se , abhakSyoM ke bhakSaNa se, hiMsAdi pA~ca pApoM meM tIvra rAga se, nirmAlya bhakSaNa se, aise ghora duHkho ko bhogane kA pAtra nArakI hotA hai| nArakiyoM ko apAra mAnasika duHkha hotA hai| nArakiyoM kA zArIrika duHkha, kSetra janita duHkha, paraspara kiyA huA duHkha asurakumAroM dvArA utpanna karAyA duHkha vacane ke kahane ke gocara nahIM hai usakA vicAra kro| naraka meM AyupUrNa hue binA maraNa nahIM hotA hai| tiryacagati ke duHkha tiryaMcoM ke pApa ke udaya se jo tIvra duHkha hote haiM, ve pratyakSa dekhate hI haiM, varNana kitanA kareM ? tiryaMcagati meM parAdhInatA kA duHkha, vacanarahitapanA, kSudhA-tRSA-zIta-uSNatA kA duHkha tAr3anA kA , Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 458] [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra atibhAra lAdane kA, nAsikA chedane kA, rassiyoM se bAMdhane kA ghora duHkha hai| jinakA svAdhIna khAna-pAna calanA-baiThanA-uThanA nahIM hai, jo kisI ko apanA sukha-duHkharupa abhiprAya batalAkara kucha upAya udyama nahIM kara sakate hai, kisake ghara para nahIM rahanA hai - vaha inake AdhIna nahIM hai| cAMDAla mleccha nirdayI ke yahA~ para bhI rahanA hai, brAhmaNAdi ke AdhIna bhI rahanA hai| koI aneka prakAra se pITatA hai, trAsa detA hai, koI AhAra pAnI nahIM detA hai, thor3A detA hai aura bhAra bahuta lAdatA hai to kisI rAjAdi ke pAsa jAkara pukAra (zikAyata) karane kI sAmarthya nahIM hai; koI dayA karake rakSA nahIM kara sakatA hai| nAka gala jAtI hai, kaMdhA chila-gala jAtA hai, pITha kaTa jAtI hai, hajAroM kIr3e par3a jAte haiM to bhI pattharoM Adi kA kaThora bhAra lAdanA; tathA aisI dazA meM jaba nahIM calA jA sakatA hai, bojhA nahIM DhoyA jA sakatA hai taba marma sthAnoM meM camar3e tathA lohe kI tIkSNa AriyoM se lAThiyoM se ghAta kiyA jAnA va gAliyA~ dekara duHkhI karake jabaradastI se calAnA; nAsikA Adi marma sthAnoM meM rassI, sAMkala , camar3e ke nAr3e Adi se isa taraha bAMdhanA jisase halana-calana nahIM kara sakeM - aise tiryaMcoM ke duHkha pratyakSa dekhate hI ho, tumhAre liye kitanA sA duHkha hai ? jalacara, nabhacara, vanacara jIva paraspara bhakSaNa kara lete haiM, chipe huoM ko DhUMDha-DhU~Dha kara mArate haiM nirbala ko sabala bhakSaNa kara lete haiN| zikArI, bhIla, dhIvara, baheliyA - ye to jAnavaroM ko dekhate - hI sAtha jahA~ bhAgakara jAtA hai, vahIM se pakar3akara le Ate haiM, mAra DAlate haiM, cIra dete haiM, Tukar3oM meM banAkara rAMdha dete haiM, bhartta dete haiM, inakI kauna dayA kare ? jinhoMne pUrva janma meM dayA dharma nahIM dhAraNa kiyA, dhana ke lobhI hokara aneka jhUTha-kapaTachala kiye usakA phala tiryaMcagati meM udaya meM AtA hai, vaha saba aba vicAra kro| manuSyagati ke du:kha manuSyoM meM iSTa ke viyoga kA ghora duHkha hai, duSTa-aniSTa ke saMyoga hone kA duHkha, nirdhana hone kA, paradhIna hone kA, bandIgRha meM par3ane kA, apamAna hone kA, mArapITa-trAsa hone kA, aMdhA baharA gUMgA lUlA laMgar3A hone kA, bhUkha-pyAsa bhogane kA, zIta-uSNa-AtApa Adi bhogane kA , nIcakula nIca kSetra Adi meM utpanna hone kA , aMga-upAMga gala jAne kA sar3a jAne kA, vAMchita AhAra nahIM milane kA ityAdi aneka ghora duHkha bhoge haiM unakA vicAra kro| yahA~ abhI tumhAre liye kitanA sA duHkha hai ? naraka-tiryaMcoM ke duHkha to apAra haiM hI, parantu pApa ke udaya se ajJAnI bhAva se kaSAya ke vaza meM par3e jIva ke manuSya gati meM bhI mAnasika duHkha bhI apAra haiN| karmabar3A balavAna hai| jina ke vacana hI mastaka meM tIkSNa zUla (bhayaMkara darda ) ke samAna kaSTa dete haiM aise mahAduSTa, nirdayI, mahAvakra anyAyamArgI ke sAtha zAmila rahane ko karma ne utpanna karA diyA unakA trAsa rAta-dina bhoganA par3atA hai, hamezA bhayavAna banA rahanA par3atA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [459 jo upakArI hai, prANoM ke samAna priya haiM, jinake sAtha rahane se apanA jIvana saphala mAnate the aise strI, putra, mitra, svAmI, sevaka Adi ke viyoga ho jAne kA duHkha; vAlya avasthA meM putrI ke vidhavA ho jAne kA duHkha; AjIvikA bhraSTa ho jAne kA, dhana corI cale jAne kA, atinirdhana hone kA, peTa bhara bhojana nahIM milane kA, duSTa strI-kapUta putra milane kA. bAMdhavoM meM apamAna hone kA. gaNavAna svAmI ke viyoga ho jAne kA, tathA apanA apavAda hone kA kalaMka lagane kA bar3A duHkha bhogatA hai| isaliye he dhIra! yahA~ samAdhimaraNa ke avasara meM thor3I sI vedanA kyA hai ? kucha bhI nahI hai| karma ke udaya kI balabattAH karma ke udaya se manuSya janma meM agni meM jala jAtA hai; siMha, vyAghra ,sarpa,dRSTa hAthI Adi dvArA khA liyA jAtA hai; hAtha, paira, kAna nAka cheda (kATa) diye jAte haiM, zUlI car3hAye jAte haiM, netra nikAla lie jAte haiM, jihvA nikAla dI jAtI haiN| pApa karma ke udaya se manuSya janma meM bhI ghora duHkha bhogatA hai; duSTa bairiyoM dvArA DaMDoM se, veMto se, mudgaroM se, musaMDoM se, camIToM se, zAMkaloM se pITe jAte haiM mAre jAte haiM zastroM se cIra diye hai; lAta, ghamUkA, ThokaroM kI mAra, pairoM kI mAra, kucalA jAnA diyA jAnA Adi saba parAdhIna hokara bhogatA hai| yadi svAdhIna hokara karma ke udayajanita zatru ko eka bAra sAmyabhAvoM se bhoga le to duHkhoM kA pAtra nahIM hogaa| samasta roga va kaSTa anekabAra bhoge haiN| aba tumhArA yaha roga zIghra hI nirjarita jaayegaa| roga hue binA aise duSTa jIrNa zarIra se chUTanA nahIM hotA, deha se mamatA nahIM ghaTatI, dharma meM parIti nahIM bar3hatI; ataH roga janita vedanA ko upakAra karanevAlI jAnakara harSa hI kro| he dhIra! tumane saMsAra meM jitane duHkha bhoge haiM, usakA anantavA bhAga bhI tumhArA yaha duHkha nahIM hai| aba isa avasara meM tuma kAyara hokara dharma ko malina kyoM karate ho ? jaba tumane karma ke vaza hokara cAroM gatiyoM meM ghora vedanA bhoga lI hai, taba yahA~ dharmarupa tapavrata-saMyama dhAraNa karane para vedanA bhogane kA bhaya kyoM karate ho ? karma ke vaza hokara jaisI vedanA anantabAra bhogI hai vaisI vedanA dharma kI rakSA ke liye yadi ekabAra samabhAvoM se sahana kara lo to bahuta bar3I nirjarA ho jaaygii| he dhIra! tuma bhaya karo yA bhaya nahIM karo, ilAja karo yA nahIM karo, prabala karma kA udaya Ane se to nahIM rukegaa| ilAja bhI karma kA maMda udaya hone para hI kArya karatA hai| pApa kA prabala udaya hone para atyaMta zaktivAna auSadhi bhI bahuta sAvadhAnI se prayoga meM lAne para bhI vedanA kA nAza nahIM kara sakatI hai| jo asaMyamI yogya-ayogya saba kucha khAnevAle hai, tyAga-vrata rahita haiM, rAta-dina jaba sabhI prakAra se roga ko dUra karane kA ilAja karate haiM to bhI ve karma kA prabala udaya hone para roga rahita nahIM ho pAte hai; taba tuma saMyama-vrata sahita, ayogya bhakSaNa ke tyAgI, Akulita hokara kaise roga rahita hone kI kalpanA karate ho? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 460] yahA~ para rAjA ke samAna sabhI sAmagrI anya kisake pAsa hotI hai ? jinako bhakSyaabhakSya kA, yogya-ayogya kA vicAra nahIM hai; hiMsA ke kAraNa mahAna AraMbha karane kA jinheM koI bhaya nahIM hai, dayA nahIM haiM; bar3e-bar3e dhanvantarI sarIkhe aneka vaidya va aneka davAIyA~ hoM to bhI ve karma ke udaya janita vedanA ko zAMta nahIM kara sakate haiM; taba tuma tyAgI-vratI tathA tumhArI vaiyAvRtya karane vAle bhI dayAvAna vratI haiM, ve kaise tumhArA roga haraNa kara leMge ? samasta vedanA ko zAnta karanevAlI jinendra ke vacanarupa auSadhi ko grahaNa karake parama sAmyabhAvarupa abhedya cakra ko dhAraNa kro| pUrva karma ke udaya rupa rasa ko samabhAvoM se bhogoM, jisase azubha karma kI nirjarA ho jAyegI evaM navIna karma kA bandha bhI nahIM hogaa| maraNa to eka paryAya meM eka bAra honA hI hai. paranta saMyama sahita maraNa kA avasara to yahA~ prApta huA haiM; ata: bar3e harSa sahita maraNa karo, jisase aneka janma dhAraNa karake aneka maraNa nahIM karanA pdd'eN| isa bahuta hI choTe se jIvana meM dharma chor3akara Arta pariNAma nahIM kro| azubha karma ke jisa udaya ko rokane ko indrAdi sahita samasta deva samartha nahIM hai, use alpazaktidhArI kaise roka sakeMge? jisa vRkSa ko bhaMga karane ke liye gajendra samartha nahIM haiM, usa vRkSa ko dIna nirbala kharagoza kaise bhaMga kara sakegA ? jisa nadI ke prabala pravAha meM mahAna deha kA dhAraka mahAbalavAna hAthI bahatA calA jAtA hai, usa pravAha meM kharagoza ke baha jAne kA kyA Azcarya karanA? jisa karma ke udaya ko tIrthakara, cakravartI, nArAyaNa, balabhadra tathA samasta devoM ke sAtha indra bhI rokane ko samartha nahIM hai, usa karma ko anya koI rokane meM samartha hai kyA ? ___karma ke udaya ko aroka ( rokA nahIM jA sakane vAlA) jAnakara asAtA ke udaya meM duHkhI nahIM hoo, zUrapanA dikhAo , sAmyabhAvoM se karma kI nirjarA kro| yadi karma ke udaya meM duHkhI hovoge dInatA dikhAvoge, rooge, vilApa karoge to vedanA nahIM ghaTegI, vedanA to bar3hegI hI; kintu dharma, vrata, saMyama, yaza, naSTa ho jAyeMge tathA tuma ArtadhyAna se maraNa karake ghora duHkha ke bhoganevAle tiryaMcoM meM utpanna ho jAoge; isameM koI saMzaya nahIM hai| asAtA ke udaya meM sukha ke liye jo ronA hai, vilApa karanA hai, dinatA ke vacana bolanA hai vaha tela ke liye bAlU-reta kA pelanA hai; ghI ke liye jala kA vilonA hai; cA~valoM ke liye bhUsI ko phaTakanA hai; vaha kevala kheda ke liye hai, Age ke liye tIvra bandha kA kAraNa hai| jaise kisI puruSa ne ajJAnabhAva ke kAraNa pahile kisI se dhana kA karja lekara kharca kara DAlA; aba avadhi pUrI hone para vaha vApisa karja kA dhana mAMgatA haiM; nyAyamArgI to harSa mAnakara RNa cukAkara , apanA bhAra utArakara jaise sukhI ho jAtA hai; usI prakAra dharma kA dhAraka puruSa to karma ke udaya meM Aye roga, dAridra , upasarga, parISahoM ke bhogane ko RNa cukAne-dUra hone ke samAna mAnakara sukhI hotA hai| vaha to vicAra karatA hai- yaha jo Aja hamArA pUrvakRta karma kA udaya AyA hai, vaha acche samaya para AyA hai| abhI hamAre pAsa pracura jJAnarupa dhana hai, bhagavAna paMca parameSThI kI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [461 zaraNa hai, sAdharmiyoM kI bar3I sahAyatA hai, ataH sahaja hI RNa kA bhAra utAra kara nirAkula sukha ko prApta kruuNgaa| apane kaSAyAdi bhAvoM se utpanna kiyA karma aisA balavAna hai ki vaha Rddhi ke, vidyA ke bandhujanoM ke, dhanasampadA ke, zarIra ke, mitroM ke, deva-dAnavoM kI sahAyatA ke bala ko Adhe kSaNa meM hI naSTa kara detA hai| karmarupa RNa binA cukAye chUTatA nahI haiN| roga, zoka, jIvana, maraNa anya kisI ke bhI udaya meM nahIM Aye hoM, kevala tumhAre hI udaya meM Aye haiM taba to duHkha karanA ucita hai; kSudhA, tRSA, roga, viyoga, janma, jarA, maraNa udaya ke avasara meM kise duHkha nahIM dete haiM ? samasta saMsArI jIvoM ke karma kA udaya AtA hai, sabhI maraNa ko prApta hote haiN| cAroM gatiyoM meM karma kA udaya AtA hai| ataH pUrva avasthA meM jo karma kA bandha kiyA thA usakA udaya Ane para, AkulatA chor3akara, parama dhairya dhAraNa kara, samabhAvoM se karma para vijaya prApta kro| samasta duHkho ko jItane ke avasara para aba kisakA viSAda karate ho ? samyagdRSTi to janma se hI samAdhimaraNa kI icchA karatA hai| yaha avasara bar3I kaThinAI se prApta huA hai| samasta duHkhoM ke nAza kA avasara kaThinAI se prApta huA hai| isa utsAha ke avasara para viSAda karanA ucita nahIM hai| yadi yaha avasara cUka gaye to phira anantakAla meM aisA avasara nahIM milegaa| saMyama bhaMga karanA mahA aparAdha hai; arahanta, siddha , AcArya Adi bhagavAna parameSThI va samasta sAdharmiyoM kI sAkSI meM jo tyAga, vrata, saMyama grahaNa kiyA thA, usa tyAga ko bhaMga kara dene meM paMca parameSThI kI viruddhatA (anAdara) huI; samasta dharma kA lopa huA , dharma ko dUSaNa lagAyA, dharma ke mArga kI virAdhanA kI, apane donoM loka naSTa kiye| maraNa to avazya hI hogaa| maraNa aura du:kha to vrata-saMyama ko bhaMga kara dene para bhI dUra nahIM ho sakate haiN| jo kArya rAjA aura paMcoM ko sAkSI banAkara kiye jAte haiM, yadi una kAryoM ko phira bigAr3a de to vaha mahAparAdha ke tIvra daNDa ko prApta karane yogya hai,samasta loka meM dhikkAra va tiraskAra ko prApta hotA hai; paraloka meM anantakAla taka ananta janma, maraNa, roga, viyoga hone kA pAtra hotA hai| jo tyAga Adi nahIM karatA hai vaha to anAdi kA saMsArI hai hI; usane to tyAga, saMyama, vrata pAye hI nahIM haiM kintu jo tyAga, vrata saMyama, samAdhimaraNa, sanyAsa lekara phira bigAr3a detA hai| use dharma kI gaMdha prApta honA anantAnanta kAla meM durlabha hai| vrata bhaMga karanA mahA aparAdha hai| AhAra kI gRddhatAH AhAra kI gRddhatA atyanta niMdanIya hai| jo uttama puruSa haiM ve to kSudhA vedanA ko prANoM kA apaharaNa karanevAlI jAnakara usake ilAja mAtra ke lie AhAra karate haiN| usakI bhI unheM bar3I lajjA hai| AhAra kI kathA ko bhI durdhyAna ko karanevAlI jAnakara tyAgate haiN| yaha hAr3a-mAMsamaya deha AhAra ke binA nahIM raha sakatI hai tathA deha ke binA tapa, vrata, saMyamarupa, ratnatrayadharma nahIM pala sakatA hai; isaliye ratnatraya dharma ko pAlane ke liye rasanIrasa jaise bhojana kI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 462] vidhi karma milA de vaise nirdoSa ujjvala bhojana se udara bharatA hai| rasanA iMdriya kI laMpaTatA ko kabhI prApta nahIM hotA hai| manuSya janma kI saphalatA to AhAra kI laMpaTatA ko jItane se hI hai| tiryaMcagati meM to AhAra kI laMpaTatA se balavAna hokara ke ve nirbala kA tathA paraspara meM bhakSaNa kara lete haiM, AhAra kI gRddhatA se mAtA ( sarpa) putra kA bhI bhakSaNa kara letI hai| manuSya gati meM bhI nIca ucca-jAti kA bheda, samasta AcAra kA bheda bhojana ke nimitta se hI hai| isa loka meM jitanA niMdya AcaraNa hai vaha saba bhojana kA vicAra rahita ke hI hotA hai| bhojana meM jinakI laMpaTatA nahIM hai ve ujjvala haiM (zuddha), ve vAMchA rahita haiM, ve uttama hai; nIca-ucca jAti-kula kA bheda bhI bhojana ke nimitta se hI hai| AhAra kA lampaTI ghora AraMbha karatA hai| bAga-bagIcoM meM eka apane bhojana jImane ke svAda ke liye karor3oM trasa jIvoM ko mAratA hai, mahApApa kI anumodanA karatA hai, abhakSya bhakSaNa karatA hai| asatya vacana, hiMsAdi mahApApa ke vacana AhAra kA laMpaTI bolatA hai| miSTa, sundara bhojana ke liye krodha karatA hai, mAna karatA hai, chala-kapaTa karatA hai, corI karatA hai, kula kI maryAdA tor3atA hai, kuzIla sevana karatA hai, dhana parigraha meM mUrchAvAna ho jAtA hai, anya logoM ko mAra detA hai, jhUTha bolatA hai, corI karake bhI miSTha bhojana ke liye dhana saMgraha karatA hai| bhojana kA laMpaTI nirlajja ho jAtA hai: nIca jAtivAloM ke sAtha zAmila hokara khA letA hai, nIca kula ke madya-mAMsa khAnevAloM kI sevA-naukarI bhI karane lagatA hai, apane pada ke yogya uccatA jAti-kula kA AcAra nahIM dekhatA hai, svAdiSTa bhojana dekhakara mana bigAr3a letA hai| bahuta dhana kA dhanI tathA apane dhana para sundara bhojana nitya milatA hone para bhI nIcoM ke, daridriyoM, zUdroM ke, mleccha-musalamAnoM ke ghara para jAkara bhI bhojana kara letA hai| bhojana kA lolupI grAma-nagara meM bikanevAlA, nIce AcaraNa karanevAloM ke dvArA banAyA gayA, tathA sabhI musalamAna Adi jise chUte jAte haiM, becate haiM aise adhama bhojana ko bhI kharIda lAtA hai aura khA letA hai| ____ bhojana kA lampaTI tapazcaraNa, jJAnabhyAsa, zraddhAna, AcaraNa, samasta zIla-saMyama ko dUra se hI chor3atA hai; apanA apamAna honA nahIM dekhatA hai, abhakSya meM, gUMThI vastu meM, mAMsAdika meM Asakta ho jAtA hai| ayogya saMgati, ayogya AcaraNa dvArA apane kulakrama ko naSTa kara detA hai, malina kara detA hai| jilA indriya kI laMpaTatA kyA-kyA anartha nahIM karAtI hai ? zodhanA, dekhanA to AhAra ke laMpaTI ke hai hI nhiiN| ye AhAra kaisA hai, kahA~ se AyA hai ? aisA vicAra to AhAra ke laMpaTI ke rahatA hI nahIM hai| ____ AhAra ke lampaTI kI tIkSNabuddhi bhI manda ho jAtI hai, buddhi viparIta ho jAtI hai, sumArga chor3akara kumArga meM pravINa ho jAtI hai, dharma se parAGmukha ho jAtI hai| vahI dekhate bhI haiM - kitane Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra [463 hI puruSoM ne aneka zAstra par3he haiM, vacanoM se aneka jIvoM ko zubha mArga kA upadeza dete haiM, bahuta samaya se siddhAnta grantha sunate Aye haiM to bhI unake satyArtha zraddhAna-jJAna AcaraNa nahIM hotA hai, viparIta mArga se nahIM chUTate, haiM - vaha saba anyAya kA va abhakSya bhojana karane kA phala hai| munIzvaroM ke to AhAra kI zuddhatA hI pradhAna hai, tathA zrAvaka ke bhI samasta buddhi kI zuddhatA kA kAraNa eka bhojana kI zuddhatA ko hI jaano| AhAra ke laMpaTI ke yogya-ayogya kA, zodhane kA, netroM se dekhane kA sthirapanA nahIM hotA hai| dhairya rahita hokara zIghratA se hI bhojana karatA hai| jihvA kA laMpaTI mAna, sammAna, satkAra, apane pada kI yogyatA, uccatA Adi nahIM dekhatA hai; mIThA bhojana mila jAne ko hI parama nidhiyoM kA lAbha honA ginatA hai| bhojana kA laMpaTI miSTa bhojana denevAle ke AdhIna hokara mAtA-pitA, svAmI , guru, kA upakAra bhUla jAtA hai tathA unakA apakAra karane lagatA hai| bhojana ke laMpaTI kI vinaya usake apane strI-putra bhI nahIM karate haiN| bhojana ke laMpaTI ko dharma kA zraddhAna bhI nahIM hotA hai| samyagdRSTi to AtmIka sukha ko hI sukha jAnatA hai, usako to iMdriyoM ke viSayajanita sukha meM atyaMta aruci hotI hai| jise suMdara bhojana meM hI sukha dikhatA hai vaha to viparIta jJAnI mithyAdRSTi hI hai| jihvA kA laMpaTI mahAbhimAnI uccakulI bhI nIcoM kI cATukAratA- prazaMsA karatA hai| bhojana kA laMpaTI dIna hokara auroM kA mukha dekhatA phiratA hai, yAcanA karatA hai, nahIM karane yogya kArya bhI karatA hai| eka bhojana kI cAha kara-kara ke zAlimaccha (tandulamaccha) sAtaveM naraka meM jAtA hai, tathA aneka prANiyoM kA bhakSaNa karake mahAmaccha bhI sAtaveM naraka meM jAtA hai| dekho-subhauma nAma kA cakravartI bhI devopanIta dazAMga bhogoM se tRpta nahIM huA, kisI videzI ke lAye phala ke rasa kI gRddhatA se kuTumba sahita samudra meM DUbakara saptama naraka meM gayA, auroM kI kyA kathA kaheM ? __ aise jinendra ke vacanarupa amRta kA pAna karane se bhI yadi tumhArI AhAra meM-rasavAna bhojana meM gRddhatA naSTa nahIM huI hai, to jAnate hai ki abhI tumheM asaMkhyAta kAla anantakAla saMsAra meM hI paribhramaNa karanA hai; tathA kSudhA, tRSA, roga, viyoga, janma, maraNa anantabAra bhoganA hai| yadi tuma isa prakAra vicArate ho-maiM to bhojana-pAna karake kSudhA-tRSA ko miTAkara tRpta ho jAU~gA, kintu AhAra se kabhI tRpti nahIM hotii| kSudhA tRSA kI vedanA to asAtA karma ke nAza hone para miTegI, AhAra karane se nahIM ghaTegI, AhAra karane se to adhika gRddhatA bddh'egii| jaise agni Idhana se tRpta nahIM hotI, samudra nadiyoM se tRpta nahIM hotA, usI prakAra AhAra se bhI tRpti nahIM hotI, lAlasA adhika bar3hatI haiN| lAbhAntarAya ke atyaMta kSayopazama se utpanna atyaMta bala-vIrya-teja-kAnti karanevAlA mAnasika AhAra asaMkhyAtakAla taka svarga meM indra-ahamiMdra kA sukha bhogA to bhI kSudhA vedanA kI abhAvarupa tRpti nahIM huii| cakravartI, nArAyaNa, balabhadra pratinArAyaNa, bhogabhUmi ke manuSyAdi ko lAbhAntarAya-bhogAntarAya Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 464] ke atyaMta kSayopazama se prApta hue divya AhAra ko bahuta samaya taka bhoga karake bhI kSudhA vedanA dUra nahIM huI to tumhAre dvArA kucha thor3A sA annAdi khA lene se kaise tRpti hogI ? ataH dhairya dhAraNa karake AhAra kI icchA jItane kA prayatna kro| AhAra kitanA bhakSaNa karoge, va isakA svAda kitanI dera taka hai ? jihA ke sparza mAtra taka svAda hai, nigalane ke bAda svAda nahIM, pahale svAda nahIM, kevala adhika tRSNA bar3hAtA hai ? samasta prakAra ke AhAra kA bhakSaNa tumane anAdi se kiyA hai, taba bhI tRpti nahIM huI, to aba anta samaya meM jaba kaNTha meM prANa A gaye haiM, taba thor3e se AhAra se kaise tRpti hogI ? ataH dRr3hatA dhAraNa karake apanAAtmA kA hita kro| ____ loka meM aisA koI bhI apUrva AhAra nahIM hai jise tumane nahIM bhogA ho| jaba samasta samudra kA jala pIkara bhI tRpta nahIM hue to osa kI bUMda ko cAMTakara kaise tRpta hovoge ? pUrva samaya meM bhI rAtri dina AhAra ke liye hI duHkhI hokara jIvana vyatIta kiyA hai| dekho-bahuta samaya taka to AhAra ke svAda lene kI icchA rahatI hai vaha duHkha; phira AhAra kI vidhi milAne ko sevA, vyApAra Adi karake dhana kamAne meM duHkha dInatA karate huye parAdhIna rahane meM bhI duHkha; dhana kharca karane meM duHkha; strI-putra Adi jo AhAra kI vidhi milAte haiM, unake AdhIna hone kA duHkha / bahuta samaya taka Apa bhojana banAne kA AraMbha karate ho, kintu jaba taka bhojana taiyAra nahIM ho jAtA taba taka usakI icchA karate rahate ho vaha duHkha; koI rasa Adi sAmagrI nahIM lAtA hai to use lAne ko jAne kA duHkha; apanI icchA ke anusAra nahIM mile to duHkha; mIThA bhojana khAte samaya khaTTe kI icchA, phira carapare kI icchA, phira mIThe kI icchA, ityAdi bAra-bAra aneka icchAyeM jahA~ taka nahIM miTI vahA~ sukha kahA~ hai ? duHkha hI hai| jihvA kA sparza huA aura nigala letA hai| zreSTha manovAMchita AhAra bhI eka kSaNa meM jihvA ke mUla ke nIca utara jAtA hai| bhojana kA svAda to jihvA kA agrabhAga hI jAnatA haiN| jaba taka jihvA ne sparza nahIM kiyA taba taka svAda nahIM AtA hai; jaba jihvA ke nIca utara gayA to svAda nhiiN| eka kSaNa mAtra ko AhAra ke sparza kA svAda hai jisako pAne ke liye ghora durdhyAna karatA hai, mahAsaMkaTa bhogatA hai, kintu bhojana karake bhI icchA rahita nahIM hotA hai| isaliye aise du:kha denevAle AhAra ke tyAga kA samaya AyA hai, isa samaya ko mhaadurlbh| akSaya nidhAna ke lAbha ke samAna jaano| AhAra ke svAda se ati virakta hoo| yadi yahA~ dRr3ha pariNAmoM se AhAra se virakta hooge to svargaloga meM jAkara utpanna ho jAoge jahA~ hajAroM varSa taka kSudhA vedanA utpanna nahIM hogii| vahA~ jitane sAgara kI Ayu hai utane hajAra varSa taka to bhojana kI icchA hI utpanna nahIM hotI hai| bAda meM jaba kucha icchA utpanna hotI hai taba kaMTha meM se amRta ke paramANu aise baha jAte haiM, jinase eka kSaNa mAtra meM icchA kA abhAva ho jAtA hai| yaha samasta prabhAva asaMkhyAta varSa taka kSudhA vedanA nahIM hone kA, pUrva janma meM AhAra kI lAlasA chor3akara anazana, avamaudarya, rasa parityAga tapa karane kA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra [465 ye tiryaMcagati-manuSyagati meM jo kSudhA-tRSA rogAdi ke ghora duHkha anantakAla se bhoga rahe ho, vaha saba AhAra kI laMpaTatA kA prabhAva hai| jisa-jisane AhAra kI laMpaTatA chor3I hai ve kSudhAdi vedanA rahita-kavalAhAra rahita divya deva hue haiN| yadi abhI isa vedanA se duHkhI ho rahe ho to AhAra ke tyAga karane meM hI dRr3hatA dhAraNa karo, kucha thor3e samaya meM hI vedanA rahita hokara kalpavAsI devoM meM jAkara utpanna ho jAoge; kintu AhAra bhakSaNa karake to vedanA rahita nahIM hovoge| samasta duHkho kA mUla kAraNa isa jIva ko eka zarIra kA mamatva hai| isakI mamatA se inakI rakSA ke kAraNa se hI anantAnanta kAla taka duHkha bhoge haiN| jitane kSudhA-tRSA- rogAdi pariSahoM ke duHkha haiM, ve samasta eka deha kI mamatA ke kAraNa se haiN| jo mahApuruSa deha meM mamatA ke tyAgI hue haiM unheM hAr3a-mAMsa-cAmamaya mahAdurgandhita rogoM kI bharI deha dhAraNa nahIM karanA pdd'tii| jaba taka saMsAra kA abhAva nahIM hotA taba taka indrAdi devoM kI divya deha prApta hotI hai, usake bAda zIla-saMyama Adi sAmagrI pAkara nirvANa ko prApta ho jAte haiN| deha kI vedanA se da:kha ho rahe ho to zIghra hI deha kI mamatA-lAlasA choDa do. jisase deha nahIM dhAraNa karanA pdd'e| yadi AhAra kI cAha se duHkhI ho rahe ho, to AhAra kA tyAga kara do; jisase phira kSudhA-tRSAdi vedanA se AhAra grahaNa nahIM karanA pdd'e| krama se deha ko isa taraha kRza karo, jisase vAta-pitta-kapha kA vikAra maMda hotA jAya, pariNAmoM kI vizuddhatA bar3hatI jaay| isa prakAra AhAra ke tyAga kA krama pahale kahA hI hai| bAda meM anta samaya meM jitanI zakti ho usake anusAra jala kA bhI tyAga krnaa| ___ aMtima samaya meM jaba taka zakti rahe taba taka paMca namaskAra maMtra kA tathA bAraha bhAvanAoM kA smaraNa krnaa| jaba zakti ghaTane laga jAye to arahanta nAma kA hI, siddha nAma mAtra kA hI dhyAna krnaa| jaba zakti nahIM rahe taba dharmAtmA, vAtsalya aMga ke dhAraka, sthitikaraNa karAne meM hoziyAra aise sAdharmI nirantara cAra ArAdhanA va paMca namaskAra kA madhura svaroM se bar3I dhIratA se zravaNa karAveM, jaise ArAdhaka ke nirbala zarIra meM va mastaka meM vacanoM se kheda yA duHkha utpanna na ho tathA sunane meM citta laga jAya usa prakAra zravaNa kraaveN| bahuta AdamI milakara kolAhala nahIM kareM eka-eka sAdharmI anukrama se dharma zravaNa va jinendranAma smaraNa kraave| ArAdhaka ke nikaTa bahuta janoM kA va sAMsArika mamatva-moha kI kathA-vArtA karanevAloM kA Agamana roka deve| paMca namaskAra yA cAra zaraNa ityAdi vItarAga kathA sivAya najadika meM anya koI carcA nahI kre| do cAra dharma ke dhAraka sivAya anya kA samAgama nahI rhe| ArAdhaka bhI sallekhanA ke pA~ca aticAra dUra se hI tyAga de| una pA~ca aticAroM ko kahanevAlA zloka kahate hai: jIvitamaraNAzaMse bhayamitrasmRtinidAnanAmAmaH / sallekhanAticArAH paJca jinendraiH samAdiSTa: / / 129 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 466] artha :- sallekhanA dhAraNa karake jo jIne kI icchA karatA hai ki-do dina aura jI jAU~ to ThIka hai, vaha jIvitAzaMsA nAma kA aticAra hai 1; maraNa kI icchA karanA ki-aba maraNa ho jAya to ThIka hai, vaha maraNAzaMsA nAma kA aticAra hai 2; bhaya karanA ki-dekho maraNa meM kaisA duHkha hogA, kaise sahU~gA, vaha bhaya nAma kA aticAra hai 3; apane svajana putraputrI-mitra Adi kI yAda karanA, vaha mitrasmRti nAma kA aticAra hai 4; AgAmI paryAya meM viSaya-bhoga-svargAdikI cAha karanA, vaha nidAna nAma kA aticAra hai 5 / isa prakAra jinendradeva ne sallekhanA ke pA~ca aticAra kahe haiN| bhAvArtha :- sallekhanA maraNa meM samasta prakAra kA tyAga karake, kevala apane zuddha jJAyaka bhAva kA avalambana lekara, samasta dehAdi se mamatva chor3akara sanyAsa grahaNa kiyA, phira bhI jIne kI icchA karanA, maraNa kI icchA karanA, bhaya karanA, mitroM meM anurAga kara yAda karanA, Age sukha kI icchA karanA - ve saba pariNAmoM kI ujjvalatA naSTa karake rAga-dveSa-moha bar3hAnevAle pariNAma haiM; ataeva ve sabhI sallekhanA ko malina karanevAle aticAra kahe gaye haiN| nirvidhna ArAdhanA ko dhAraNa karane se gRhastha ko svargaloga meM maharddhika deva honA to pahale varNana kiyA hai; pazcAt saMyama dhAraNa karake niHzreyasa arthAt nirvANa ko prApta hotA haiN| niHzreyasa ke svarupa kahanevAlA zloka kahate haiM: niHzreyasamabhyudayaM nistIraM dustaraM sukhAmbunidhim / niHpibati pItadharmA sarvai rduHkhairanAlIDhaH / / 130 / / artha :- isa prakAra samAdhimaraNa dhAraNa karanevAlA samyagdRSTi aMta samaya meM sallekhanA sahita bAraha vratoM ko dhAraNa kara letA hai; vaha jinendra ke dharmarupa amRta kA pAnakara tRpta ho jAtA hai| pItadharmA arthAt jisane dharma kA AcaraNa piyA hai aisA dharmAtmA zrAvaka abhyudaya arthAt svarga kA mahaddhika devapanA asaMkhyAta kAla taka bhogakara, phira manuSyoM meM uttama rAjyAdi vaibhava pAkara, phira saMsAra-zarIra-bhogoM se viraktahokara, zuddha saMyama aMgIkAra karake niHzreyasa jo nirvANa hai, use niHpibati arthAt AsvAdana karatA hai, anubhava karatA hai| kaisA hai niHzreyasa ? nistIra arthAt jisake kinAre kA koI aMta nahI hai tathA dustara hai arthAt jisakA pAra nahIM hai, tathA sukha jala kA samudra hai aise nirvANa ko samasta duHkhoM se aspRSTa rahatA huA bhogatA hai| Age aura bhI niHzreyasa kA svarupa kahate hai:___ janmajarAmayamaraNaiH zokaiH dukhaiH bhayaizca parimuktam / nirvANaM zuddha sukhaM niHzreyasamiSyate nityam / / 131 / / artha :- janma, jarA, roga, maraNa se rahita; zoka, duHkha, bhaya se rahita; nitya, avinAzI, samasta para kA saMyoga rahita; kevala zuddha , sukha svarupa jo nirvANa hai, use niHzreyasa kahate haiN| vidyAdarzanazaktisvAsthyaprahlAdatRptizuddhiyujaH / niratizayA niravadhayo niHzreyasamAvasanti sukham / / 132 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikArI [467 artha :- vidyA arthAt kevalajJAna, anantadarzana tathA anantavIrya, svAsthya arthAt paramavItarAgatA, pralhAda arthAt ananta sukha, tRpti arthAt viSayoM kI nirvAchakatA, zuddhi arthAt dravyakarma-bhAva karma kI rahitatA se Atma svarupa ko prApta hue, niratizayA arthAt pUrvokta jJAnAdiguNoM kI hInatA-adhikatA se rahita, niravadhayaH arthAt kAla kI maryAdA rahita hote hue aisA jo nirvANa usameM nizreyasa arthAt sukharupa jaise hote haiM, vaise rahate haiN| bhAvArtha :- dharma ke prabhAva se AtmA niHzreyasa meM rahatA hai| kevalajJAna, kevaladarzana, anantazakti, paramavItarAgatArupa nirAkulatA, anantasukha, viSayoM kI nirvAMchakatA, karmamala rahitatA ityAdi guNarUpa hokara guNoM kI hInAdhikatA rahita, kAla kI maryAdA rahita, sukharupa anantAnanta kAla taka rahate haiN| kAle kalpazate'pi ca gate zivAnAM na vikriyA lakSyA / utpAto'pi yadi syAt trilokasambhrAntikaraNapaTu : / / 133 / / artha :- anantAnanta kalpakAla vyatIta ho jAne para bhI mukta jIvoM ko vikAra arthAt svarupa ke saMbaMdha meM anyathAbhAva nahIM dekhA jAtA hai, na hI pramANa se jAnane meM AtA hai| tInoM lokoM ko saMbhramana (ulaTa-pulaTa) karane meM samartha aisA koI utpAta ho jAne para bhI siddhoM ko vikAra nahI hotA hai| niHzreyasamadhipannAstrailokyazikhAmaNizriyaM dadhate / niHkiTTikAlimAcchavicAmIkarabhAsurAtmAnaH // 134 / / artha :- jo nirvANa ko prApta hue mukta jIva haiM ve kiTTa kAlimA rahita, kAMtimAna chavi ko dhAraNa karanevAle svarNa ke samAna, dravyakarma-bhAvakarma-nokarma rupa malarahita-daidIpyamAna hote hue tIna loka kI zikhAmaNirupa lakSmI (zobhA) ko dhAraNa karate haiN| samAdhi dhAraka puruSa svarga meM jAte haiM, aisA zloka dvArA kahate haiM : pUjArthAjJaizvaryairbalaparijanakAmabhogabhUyiSTha: atizayitabhuvanadbhuvanamadbhutamabhyudayaM phalati saddharmaH / / 135 / / artha :- samAdhi se upArjita samyag dharma abhyudaya arthAt indrAdi padavI ke rupa meM phalatA hai| kaisA abhyudaya phalatA hai ? pUjA ( pratiSThA), dhana, AjJA , aizvarya dvArA tathA bala, parikara ke loga, kAmabhoga kI sAmagrI kI pracuratA tInaloka meM nahIM samAtI hai; tInaloka meM Azcaryarupa abhyudaya isa samyak dharma kA hI phala hai| bhAvArtha :- tIna loka meM jo dekhane meM, sunane meM, vicArane meM nahIM AtA aisA adbhuta abhyudaya isa samyagdharma hI kA phala hai| dharma ke prabhAva se hI indrapanA ahamindrapanA prApta hotA hai| saptama-sallekhanA adhikAra samApta Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 468] pariziSTa-7 dharma kA svarupa nizcaya se jo moha ke nimitta se utpanna honevAle mAnasika vikalpa samUha se tathA vacana evaM zarIra ke saMsarga se bhI rahita jo zuddha Anandarupa AtmA kI pariNati hotI hai, use hI dharma isa nAma se kahA jAtA hai| loka meM saba hI prANiyoM ne cirakAla se janma-maraNarupa saMsAra kI kAraNIbhUta vastuoM ke viSaya meM sunA hai, paricaya kiyA hai, tathA anubhava bhI kiyA hai; kintu mukti kI kAraNIbhUta jo zuddha Atmajyoti hai usakI upalabdhi unheM sulabha nahIM haiN| jisa prakAra abheda svarupa se agni meM uSNatA rahatI hai, usI prakAra AtmA meM jJAna hai; isa prakAra kI pratIti kA nAma zuddha samyagdarzana, aura usI prakAra se jAnane kA nAma samyagjJAna haiM; aura ina donoM ke sAtha ukta AtmA ke svarupa meM sthita hone kA nAma samyakcaritra hai| jo bhavyajIva bhrama se rahita hokara apane ko karma se aspRSTa, bandha se rahita, eka, parake saMyoga se rahita tathA paryAya ke sambandha se rahita zuddha dravyasvarupa dekhatA hai use nizcaya zuddhanaya para niSThA rakhanevAlA samajhanA caahiye| samyagjJAnarUpa agni ke nimitta se zarIrarupa sAMce meM se karmarupa mainamaya zarIra ke gala jAne para AkAza ke samAna zuddha apane caitanya svarupa ko dekhanevAlA yogI siddha ho jAtA hai| nizcaya se dekhA jAye to jIva karmabandhana se rahita zuddha jJAtA draSTA hai, usakA kisI bhI bAhya para padArtha se prayojana nahIM hai| kesI bhI bAhya para padArtha se prayojana nahIM hai| - padmanaMdi paMcaviMzatikA samAdhimaraNa kA svarupa samyagjJAnI puruSa kA yaha sahaja svabhAva hI hai ki vaha samAdhimaraNa kI hI icchA karatA hai, usakI hamezA yahI bhAvanA rahatI hai| anta meM maraNa samaya nikaTa Ane para vaha isa prakAra sAvadhAna hotA hai jisa prakAra vaha soyA huA siMha sAvadhAna hotA hai- jisako koI puruSa lalakAre ki he siMha! tumhAre Upara vairiyoM kI phauja AkramaNa kara rahI hai, tuma puruSArtha karo aura guphA se bAhara niklo| jaba taka vairiyoM kA samUha dUra hai taba taka tuma taiyAra ho jAo aura vairiyoM kI phauja jIta lo| mahAna puruSoM kI yahI rIti hai ki ve zatru ke jAgRta hone se pahale taiyAra hote haiN| usa puruSa ke aise vacana sunakara zArdUla tatkSaNa hI uThA aura usane aisI garjanA kI ki mAnoM ASADha mAsa meM indra ne hI garjanA kI ho| mRtyu ko nikaTa jAnakara samyagjJAnI puruSa siMha kI taraha sAvadhAna hotA hai aura kAyarapane ko dUra se hI chor3a detA hai| saMsAra meM aba taka kAla ne kisako chor3A hai aura aba kisako chor3egA? hAya! haay!| dekho, Azcarya kI bAta ki Apa nirbhaya hokara baiThe ho, yaha ApakI ajJAnatA hI hai| ApakI kyA honahAra hai ? yaha maiM jAnatA huuN| isalie Apase pUchatA hU~ kI Apako apanA aura para kA kucha jJAna bhI hai ? hama kauna haiM ? kahA~ se Aye haiM ? yaha paryAya pUrNa kara kahA~ jAyeMge? putrAdi se prema karate haiM so ve bhI kauna haiM ? hamArA putra itane dina taka (janma lene se pahile) kahA~ thA, jo isake prati hamArI mamatvabuddhi huI aura hameM isake viyoga kA zoka huA? ina saba praznoM para sAvadhAnI pUrvaka vicAra karo aura bhramarupa mata rho| - paM. gamAnIrAma jI sura asura khagAdhipa jete, mRga jyoM hari kAla dale te / maNi mantra tantra bahu hoI, marateM na bacAvai koI / / - chahaDhAlA : paM. daulatarAma jI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [469 aSTama - pratimA adhikAra aba zrAvaka dharma ke gyAraha pada haiM, jisakI jaisI sAmarthya ho vaisA hI pada grahaNa karo, aisA kahate haiM : zrAvakapadAni devairekAdaza dezitAni yeSu khalu / svaguNAH pUrvaguNaiH saha saMtiSThante kramavivRddhAH / / 136 / / artha :- bhagavAna sarvajJadeva ne zrAvaka dharma ke gyAraha sthAna kahe haiN| ve sthAna pUrva ke sthAnoM ke guNoM sahita krama se bar3hate hue rahate haiN| zrAvaka ke gyAraha pada ye haiM: darzana 1, vrata 2, sAmAyika 3, proSadhopavAsa 4, sacitta tyAga 5, rAtribhojana tyAga 6, brahmacarya 7, Arambha tyAga 8, parigraha tyAga 9, anumati tyAga 10, uddiSTa tyAga 11- aise ye gyAraha pada haiN| jo Upara ke pada kA AcaraNa karegA, usake pichale pada kA samasta vrata niyama Adi kA AcaraNa dhAraNa rhegaa| aisA nahIM hotA ki Upara ke pada ke vrata-niyama to dhAraNa kara lie, nIce ke pada ke haiM hI nahIM, chor3a diye| isa prakAra jo brahmacarya pada dhAraNa karegA usake darzana Adi chaha sthAnoM kA AcaraNa niyama se hotA hai, AThave pada meM nIce ke sAtoM sthAnoM kA AcaraNa hotA hI hai| aba prathama darzana pada ke dhAraka kA lakSaNa kahate haiM : samyagdarzanazuddhaH sNsaarshriirbhognirvinnnnH| paMcagurucaraNazaraNo dArzanikastattvapathagRhyaH / / 137 / / artha :- jo samyagdarzana ke paccIsa mala doSoM se rahita ho; nirantara saMsAra-vAsa se, zarIra ke sAtha se, indriyoM ke bhogoM se virakta ho; paMca parameSThI hI jisako zaraNabhUta hoM; sarvajJabhASita jIvAdi tattvoM kA zraddhAna karanevAlA ho; vaha satyArtha mArga meM grahaNa karane yogya dArzanika zrAvaka prathama pada kA dhAraka hotA hai| bhAvArtha :- jo syAdvAdarupa paramAgama ke prasAda se nizcaya-vyavahAra rupa donoM nayoM se nirNayapUrvaka svatattva-paratattva ko jAnakara dRr3ha zraddhAnI ho; jAti-kulAdi aSTa mada rahita ho; abhimAna kI maMdatA se svayaM hI samasta guNIjanoM ke guNa vicArakara apane ko tRNa samAna laghu mAnatA ho| yadyapi apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke udaya ke jora se viSayoM meM rAga nahIM ghaTA hai, gRhasthI ke sabhI AraMbhoM meM pravartatA hai, to bhI aisA jAnatA hai-ye hamAre samasta moha ke prabhAva se ajJAnabhAva haiM, jo tyAgane yogya haiM, kaba inase chUDhU~ ? abhI merA rAgabhAva pariNAmoM ko calAyamAna karatA hai| dharmAtmAjanoM ke uttama guNa grahaNa karane meM jise anurAga ho, ratnatraya ke dhArakoM meM bar3I vinaya ho, dharma ke dhArakoM se bar3A anurAga rakhatA ho vahI samyagdRSTi hotA hai| jo dehAdi se tathA rAga-dveSa-mohAdi se anAdi kA milA huA hai; to bhI apane jJAyaka svabhAva ko bhedavijJAna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 470] zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra ke bala se bhinna anubhava karatA hai; jIva se milI huI deha ko bhI vastra ke samAna alaga (nyArA) jAnatA hai| aThAraha doSa rahita sarvajJa vItarAga meM hI devabuddhi se unakI ArAdhanA karatA hai, doSa sahita meM devabuddhi nahIM karatA hai| dharma dayArupa hI mAnatA hai, hiMsA meM kabhI tInakAla meM dharma nahIM maantaa| AraMbha-parigraha rahita hI guru hai, anya guru nahIM-aisA dRr3ha zraddhAna hotA hai / koI jIva kisI jIva ko mAratA nahIM hai, jilAtA nahIM hai, duHkhI nahIM karatA hai, sukhI nahIM karatA hai, upakAra-apakAra nahIM karatA hai, daridrI-dhanADhya nahIM karatA hai, kevala apane bhAvoM se bAMdhe gaye karmoM ke udaya se jItA hai, maratA hai, sukhI-duHkhI hotA hai, daridrI-dhanADhya hotA hai apane karmoM ke udaya se prApta saMsAra ke bhoga bhogatA hai| bhakti se pUje vyaMtara Adi deva, mantra, yantrAdi samasta hI puNyahIna kA kucha bhI upakAra karane meM samartha nahIM haiN| puNya naSTa ho jAne para sabhI mitrAdi bhI zatru ho jAte haiN| puNya-pApa ke prabala udaya se mATI, dhUla, bhasma, patthara Adi devatA ke rupa meM hokara upakAra-apakAra karate haiN| samyagdRSTi ke to aisA nizcaya hai: jisa jIva ke, jisa deza meM , jisa kAla meM , jisa prakAra se janma-maraNa, lAbha-alAbha, sukha-duHkha honA jinendra bhagavAna ne divyajJAna se jAnA hai usa jIva ke , usa deza meM , usa kAla meM, usI prakAra se janma-maraNa, lAbha-alAbha, sukha-du:kha niyama se hote haiM, use dUra karane ko koI indra, ahamindra , jinendra samartha nahI haiN| jo aisA samasta dravyoM kI samasta paryAyoM ko jAnatA hai, zraddhAna karatA hai vaha samyagdRSTi prathama pada kA dhAraka dArzanika zrAvaka jAnanA caahiye|1| aba dUsare vrata pada kA lakSaNa kahate haiM: niratikramaNamaNuvratapaMcakamapi zIlasaptakaM cApi / ___ dhArayate niHzalyo yo'sau vatinoM mato vratikaH / / 138 / / artha :- jo aticAra rahita pA~ca aNuvrata aura sAta zIla (tIna guNavrata ,cAra zikSAvrata) ina bAraha vratoM ko mAyA-mithyA nidAna zalyoM se rahita hokara dhAraNa karatA hai, vaha vratiyoM ke bIca vratI zrAvaka mAnA jAtA hai|2| aba tIsare sAmAyika pada kA lakSaNa kahate haiM:__ caturAvartatritayazcatuHpraNAmaH sthito yathAjAtaH / sAmayiko dviniSadyastriyoga zuddhastrisandhyamabhivandI / / 139 / / artha :- sAmAyika meM paMca namaskAra ke pahale va anta meM tathA thossAmi ke pahile cAroM dizAoM meM eka-eka praNAma, tIna-tIna Avarta karatA hai; kAyotsarga meM sthita, bAhya Abhyantara parigraha se rahita, do Asana meM se kisI eka Asana meM, devavaMdana ke pahale va pazcAt do bAra jhukakara, dina meM tIna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama - samyagdarzana adhikAra] [471 bAra vandanA sahita sAmAyika karanevAle ko sAmAyika nAma ke tIsare pada meM jaannaa| isakI vizeSa vidhi bahujJAnI guruoM kI paripATI se kahe anusAra pramANa hai|3| aba cothe proSadha pada kA lakSaNa kahate haiM: parvadineSu caturkhapi mAse-mAse svshktimniguhy| - proSadhaniyamavidhAyI praNadhipara: prossdhaanshnH||140|| artha :- eka-eka mAha meM do aSTamI, do caturdazI isa prakAra cAra parva ke dinoM meM apanI zakti ko nahIM chipAkara, AhAra-pAnI Adi kA tyAgakara yA nIrasa AhAra yA alpa AhAra yA chAcha Adi mAtra hI lekara, zubha dhyAna meM lIna hokara proSadha pUrvaka niyama se upavAsa karanevAle ko, jo cAroM paryoM meM isI prakAra rahatA hai, usa proSadha nAma ke cauthe pada meM jaannaa||| aba sacitta tyAga nAmaka paMcamapada kA lakSaNa kahate haiM: mUlaphalazAkazAkhAkarIrakandaprasUnabIjAni / ___ nAmAni yo'tti so'yaM sacittavirato dayAmUrtiH / / 141 / / artha :- jo zrAvaka mUla, phala, patra, DAlI, karIra ( koMpala, vaMzakiraNa), kaMda, phala aura bIja binA agni se pakAye, kacce ho; unheM nirargala hokara bhakSaNa nahIM karatA hai, vaha dayA kI mUrti hI sacittavirata nAma ke pAMcaveM pada meM sthita jaannaa|5| aba rAtribhukti virata nAmaka chaThe pada kA lakSaNa kahate haiM: annaM pAnaM khAdyaM leAM nAznAti yo vibhAvaryAm / sa ca rAtribhuktivirataH satveSvanukampamAnamanAH / / 142 / / artha :- jo prANiyoM para anukampA (dayA) rupa pariNAmoM ko mana meM dhAraNa karanevAlA puruSa rAtri meM anna se banA huA bhojana; pAna arthAt jala, dUdha, zarabata ityAdi pIne yogya; khAdya arthAt per3A, laDDU, pAka Adi; lehya arthAt svAda lene yogya mAtra ilAyacI, supArI, lauga, auSadhi Adi-isa prakAra cAra taraha se kahane se samasta khAne yogya-pIne yogya sAmagrI ko rAtri meM nahIM khAtA hai, vaha rAtri bhuktivirata nAmaka chaThe pada kA dhArI zrAvaka hai|6| aba bahmacarya nAmaka saptama pada kA lakSaNa kahate haiM: malabIjaM malayoniM galanmalaM pUtagandhi bIbhatsaM / pazyannaGgamanaGgAd viramati yo brahmacArI saH / / 143 / / artha :- yaha zarIra mAtA ke rudhira va pitA ke vIryarupa mala se utpanna huA hai, isaliye isakA bIja mala hI hai| yaha zarIra mala ko hI utpanna karatA hai, ata: yaha mala kI yoni hai| yaha sadA hI nava dvAroM se mala ko hI bahAtA rahatA hai, ata: galanmala hai| mahAdurgandhayukta tathA ghRNA kA sthAna hai| aise zarIra ko dekhate hue jo kAmabhAva se virakta ho jAtA hai, vaha brahmacArI saptama pada vAlA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 472] yaha brahmacArI apanI vivAhita strI ke sAtha, nikaTa eka sthAna meM zayana nahIM karatA hai; pUrva meM bhoge hue bhogoM kI kathA-vArtAlApa-vicAra nahIM karatA hai; kAmoddIpana karane vAle puSTa AhAra kA tyAga karatA hai; rAga utpanna karanevAle vastra-AbharaNa nahIM pahinatA hai; gIta. vAditra, nRtya Adi kA sunanA-dekhanA tyAga detA hai; phUloM kI mAlA, sugandha, vilepana, itra, phulela Adi tyAga detA hai; zRMgAra kathA, hAsya kathArupa kAvya, nATaka Adi kA par3hanAsunanA tyAga detA hai; tAMbUla Adi rAga bar3hAnevAlI vastuoM kA dUra se hI tyAga karatA hai; usake hI brahmacarya nAma kA sAtavA~ zrAvaka kA pada hotA hai|7|| aba pariNAma bar3hane para AThaveM AraMbha tyAga pada kA lakSaNa kahate haiM: sevAkRSivANijyapramukhAdArambhato vyupAramati / prANAtipAtahetoryo'sAvArambhavinivRttaH // 144 / / artha :- jo jIva hiMsA ke kAraNa haiM aise naukarI (sevA), kRSi, vyApAra Adi se mukhyatA se, tathA asikarma , lekhanakarma, zilpakarma se bhI jinameM hiMsA hotI hai, aise AraMbhoM se virakta hotA hai, vaha AraMbhanivRta nAmaka AThaveM pada kA dhArI zrAvaka hai| bhAvArtha :- vaha dhana utpanna karane ke kAraNa samasta vyApArAdi pApa ke AraMbha tyAga detA hai| strI-putrAdi ko samasta parigraha kA baMTavArA karake thor3A-sA dhana apane pAsa rakha letA hai, nayA dhana nahIM kamAtA hai| apane pAsa jo thor3A dhana rakha liyA thA usameM se duHkhI-bhUkhoM kA upakAra karanA , apane zarIra ke sAdhana auSadhi-bhojana-vastrAdi meM lagAnA, tathA apanA hita cAhanevAloM, apane se mamatva rakhanevAloM ke sAdharmiyoM ke duHkha nivAraNa ke liye detA hai, anya pApa ke AraMbha meM nahIM lagatA hai| jo maryAdArupa thor3A dhana apane pAsa rakha liyA thA, use koI cora, hissedAra, duSTa, rAjAdi chIna le to kleza nahIM karatA hai; punaH kamAne kA yatna nahIM karatA hai; tyAga karake Upara hI car3hatA hai| vahA~ vicAratA hai-aho ! maiMne rAgI-mohI hokara itanA parigraha rakha liyA thA jo calA gayA, karmodaya ne merA bar3A upakAra kiyaa| mamatA, AraMbha , rakSA, bhayAdi samasta kleza se chUTa gayA, isakA bar3A durdhyAna thA, vaha sahaja hI chUTa gayA; aisA bhAva jisake hotA hai, usake AraMbhanivRta nAma kA AThavA pada hai|8| aba navameM parigrahatyAga nAmaka pada kA lakSaNa kahate hai: bAhyeSu dazasu vastuSu mamatvamutsRjya nirmamatvarataH / svastha: saMtoSapara: paricitaparigrahAdvirataH / / 145 / / artha :- daza prakAra ke bAhya parigraha meM mamatva chor3akara ke, hamArA kiMcit bhI kucha bhI nahIM hai aisA nirmamatvapaneM meM lIna rahanA hai; dehAdi, rAgAdi, samasta paradravya-para paryAyo meM Atmabuddhi rahita hokara, apane avinAzI jJAyaka bhAva meM sthira rahatA hai; jo bhojana,sthAna, vastrAdi karmodaya se milA hai usase adhika nahIM cAhatA huA, saMtoSarupa hokara, samasta vAMchA-dInatA rahita ho jAtA hai; sAtha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra [473 meM jo paricita parigraha hai usase bhI atyanta virakta rahatA hai; vaha parigrahatyAgI zrAvaka navameM padavAlA hotA hai| bhAvArtha :- navameM padavAle zrAvaka ke rupayA, mohara, svarNa, cA~dI, gahanA AbharaNa Adi sakala parigraha kA tyAga hai| jisake pAsa zIta-uSNatA kI vedanA dUra karane mAtra ke liye koI alpamola kA Avazyaka prAmANika vastra hotA hai; tathA hAtha-paira dhone ke liye, pAnI pIne ke pAtra mAtra parigraha hotA hai, vaha navameM parigrahatyAga pada vAlA hai| jo gRha meM yA anya ekAnta sthAna meM zayana-Asana Adi karatA hai; bhojana-vastrAdi jo ghara ke loga de dete haiM so vaha le letA hai; auSadhi-AhAra-pAna-vastrAdi kI, tathA zarIra kI Tahala karAne kI icchA ho to strI-putrAdi ko kahatA hai; ghara ke strI-putrAdi karA deM to karA le; nahIM kareM to unase kucha ujara nahIM karatA ki hamArA makAna hai, dhana hai, AjIvikA hai, hamArA kahanA kyoM nahIM karate ho ? aisI ujara ( zikAyata) yA pariNAma meM saMklezAdi vicAra nahIM karatA hai, vaha parigrahatyAga nAma kA navamA~ pada hai|9| aba daza anumatityAga nAmaka pada kA lakSaNa kahate haiM anumatirArambhe vA parigrahe aihikeSu karmasu vaa| nAsti khalu yasya samadhIranumativirata: sa mantavya : / / 146 / / artha :- jo AraMbha meM, parigraha meM, isaloka saMbaMdhI kArya jo vivAha Adi, gRha banavAnA, vaNija, sevA ityAdi kriyA meM, kuTumba ke loga pUche to bhI anumati nahIM detA hai; tumane acchA kiyA-aisA mana-vacana-kAya se nahIM prakaTa karatA; rAgAdi rahita samabuddhi vAlA hai, vaha zrAvaka anumativirata hai| bhAvArtha :- jo khAre, kaDuve , mIThe, svAdiSTa, vesvAda bhojana meM rAga-dveSa rahita hokara sundara-aMsudara nahIM kahatA; tathA beTA-beTI ke, lAbha-alAbha ke, hAni-vRddhi ke, duHkha-sukha ke sabhI kAryoM meM harSa-viSAda rahita hokara anumodanA nahIM karatA hai; usake anumativirata nAma kA dazavA~ pada hotA hai|10| aba gyArahaveM uddiSTa tyAga pada kA lakSaNa kahate hai: gRhato munivanamitvA gurUpakaNThe vratAni parigRhya / bhaikSyAzanastapasyannutkaSTazcelakhaNDadharaH // 147 / / artha :- jo samasta parigraha kA tyAga karake, apane ghara se muniyoM ke rahane ke vana me jAkara, guruoM ke samIpa vratoM kA grahaNa karake , khaNDa-vastra dhAraNa karake bhikSA dvArA bhojana karatA huA tapazcaraNa karatA hai, vaha utkRSTa zrAvaka hai| bhAvArtha :- jo samasta gRha, kuTumba se virakta hokara, vana meM jAkara, muniyoM ke nikaTa dIkSA lekara, eka kopIna (laMgoTI) mAtra yA kopIna tathA khaNDa vastra jisase pUrA zarIra nahIM DhakatA-sira Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 474] DhAMke to paira nahIM DhaMke, paira DhAMke to mastaka nahIM DhaMke, kevala kucha DAMsa, macchara, zIta, AtApa, varSA, pavana ke pariSaha meM sahArA rahe - tathA bhikSA - bhojana ayAcIka vRtti pUrvaka mauna sahita grahaNa karatA hai / apane liye banAyA gayA bhojana grahaNa nahIM karatA hai; nimantraNa karane para bulAne para nahIM jAtA hai; apane liye kucha bhI AraMbha kiyA jAna le to bhojana kA tyAga kara detA hai; vana meM yA grAma ke bAhara vastikA meM rahatA hai; upasarga parISaha A jAya to nirbhaya hokara sahatA hai; kAyaratA yA dInatA nahIM dikhAtA hai; dhyAna - svAdhyAya meM sadAkAla lIna rahatA hai| gRhastha ke ghara binA bulAye jAtA hai, gRhastha ne svayaM ke liye jo bhojana banAyA ho usameM se, bhakti pUvarka diyA huA, grahaNa karatA hai| rasa sahita ho yA rasa rahita ho, kaDuA-khArA-mIThA jo gRhastha de, vaha samabhAvoM se AhAra grahaNa karatA hai; dina meM ekabAra AhAra-pAna grahaNa karatA haiM; aMtarAya ho jAya to upavAsa karatA hai| anazanAdi tapa meM zakti anusAra udyamI rahatA hai| aisA uddiSTa AhAra tyAga nAma kA gyArahavA utkRSTa zrAvaka kA sthAna hai| isa prakAra zrAvaka dharma ke gyAraha pada kahe haiM, unako apanI zakti pramANa aMgIkAra karanA cAhiye / 11 / aba zreSTha jJAtA kA svarupa kahate haiM: pApamarAtirdharmo bandhurjIvasya ceti nizcinvan / samayaM yadi jAnIte zreyo jJAtA dhruvaM bhavati / / 148 / / artha :- pApa isa jIva kA vairI hai, dharma vaha bandhu hai - aisA dRr3ha nizcaya karatA huA jo apane ko samaya arthAt zuddha Atma svarupa ko jAnatA hai, vahI apane kalyANa ke jAnanevAlA hotA hai| bhAvArtha :- isa jIva kA saMsAra meM duHkha denevAlA koI vairI hI nahIM hai, eka apane viSayakaSAyoM ke mithyA (viparIta) anurAga se utpanna kiyA pApa karma vahI vairI haiM, anya to bAhya nimitta mAtra haiN| anya jo durvacana bolanevAle, doSoM ko kahanevAle, dhana-AjIvikA-sthAna ko jabaradastI se chInanevAle, tAr3ana - mArana baMdhana - chedana karanevAle haiM, ve mere utpanna kiye pApakarma ke udaya se saMbadhita haiN| jo apane pApakarma ke sivAya anya puruSa ko vairI mAnatA hai vaha mithyAjJAnI haiM; usane jinendra ke Agama ko jAnA hI nahIM hai / isI prakAra isa jIva kA upakAraka baMdhu yadi koI hai to vaha puNya karma hI hai| jo apane puNya karma ke udaya ke sivAya anya ko upakAraka jAnatA hai, vaha bhagavAna ke Agama kA jJAnI nahIM, mithyAjJAnI hai| aba zrAvakAcAra ke upadeza ko samApta karate hue zrI samantabhadra svAmI phala pratipAdana karane vAlA zloka kahate haiM: Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saptama- samyagdarzana adhikAra] [475 yena svayaM vItakalaMkavidyAdRSTikriyAratnakaraNDabhAvam / nItastamAyAti patIcchayeva sarvArthasiddhistriSu viSTapeSu / / 149 / / artha :- jo puruSa apane AtmA ko kalaMka va aticAroM se rahita nirdoSa jJAna-darzanacAritrarupa ratnoM kA karaNDa arthAt piTArA kI pAtratA ko prApta kara letA hai, usa puruSa ko tInaloka meM sarva vAMchita artha kI siddhi usI prakAra ho jAtI hai jisa prakAra apane pati ko prApta strI kI sarva-artha siddhi ho jAtI hai| bhAvArtha :- jisa puruSa ne apane AtmA ko samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritrarupa ratnoM kA pAtra banAyA use tIna bhuvana kI sarvotkRSTa artha kI siddhi svayameva hI prApta ho jAtI hai, aisA niyama hai| aMtima prArthanA (maMgala) sukhayatu sukhabhUmiH kAminaM kAminIva sutamiva jananI mAM zuddhazIlA bhunaktu / kulamiva guNabhUSA kanyakA saMpunItAjjinapatipada padmaprekSiNI dRSTilakSmI : / / 150 / / artha :- jinendra bhagavAna ke caraNa kamaloM kA avalokana karanevAlI samyagdarzanarupa lakSmI mujhe usI prakAra sukhI kara de, jisa prakAra kAminI (strI) kAmI puruSa ko sukhI kara detI hai; jaise zuddhazIlA arthAt zuddha svabhAva kI dhAraka mAtA apane putra kA pAlana karatI hai, vaisA hI merA pAlana karo; tathA jaise zIlAdi guNa hI haiM AbhUSaNa jisake aisI kanyA kula ko pavitra karatI hai, usI prakAra he samyagdarzana ! mujhe bhI pavitra karo, ujjvala kro| bhAvArtha :- jaise kAma ke AtApa se duHkhI puruSa ko kAminI sukhI kara detI hai, jaise zuddhi svabhAva kI dhAraka mAtA apane putra kA pAlana karatI hai, tathA jaise guNavAna kanyA kula ko pavitra karatI hai, usI prakAra jinapati athAt zuddhAtmA ko bhAvoM me sAkSAt avalokana karAnevAlI samyagdarzanarupa lakSmI mere mithyAjJAna janita AtApa ko dUra karake mujhe nitya ananta jJAnAdi rupa AtmIka sukha ko prApta karAo; saMsAra ke janma-jarA maraNAdi duHkha nivAraNa karake mere ananta catuSTayAdi svarupa ko puSTa karo, tathA rAga-dveSa-moha rupa mala ko dUra karake mere Atma svarupa ko ujjvala kro| aSTama sallekhanA adhikAra samApta mUla grantha kartAH AcArya saMmatabhadra svAmI DhuMDhArI bhASA-TIkA kartAH paM. sadAsukhadAsajI kAsalIvAla hindI bhASA parivartana kartAH mannUlAla jaina vakIla, sAgara Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 476] vacanikAkAra prazasti dohA- magaMla zrI araMhatajina, maMgala zrI jinavAni / siddha sAdhu jina dharma nIti, karai vidhna kI hAni // 1 caupAI - deza dharmadhara kU AdhAra, ratnakaraNDa zrAvakAcAra / svAmi samaMtabhadra racisAra, kInoM bhavyani ko upakAra // 2 yAkI mahimA kahata na banai, suni dhArai karmanikoM hanai 3 yAkI deza vanikA ho, to yAkU samajhai saba koya / / 4 yA vicAri udyama maiM kiyA, tuccha buddhi mAphika likhi diyA / 5 cUka bhUli lakhi hAsya na karo, doSa TAli guNa saMgraha karo / / 6 rAga dveSa mada vazi hama parai, cUka rahita guNa kaise dharai / / 7 jJAnI aisA kari niradhAra, dayA sahita tiSTho avikAra / / 8 saMvat ugaNIsai ugaNIsa, magasara badi aSTami dinaIsa / 9 likhane kA AraMbha ju kiyA, zubha upayoga mAhiM cita diyA / / 10 saMvat ugaNIsai aru bIsa, caita kRSNa caudasi nija zIsa 11 pUraNa kari sthApana jaba kiyA, zubha udyama kA nija phala liyA / / 12 jayapura nagara manojJa ati,dhana mati dharma vicaar| varNAzrama AcAra ko , ati ujjvala AdhAra / / 13 yAmai rAjakarai nipuNa , rAmasiMha jana paal| krodha lobha mada TArika, vidhna haraNa ko DhAla / / 14 jainIjana ihAM bahu basaiM , dayA dharma nija dhaar| syAdvAda jJAyaka prabala, mata ekAMta nivAra / / 15 gotra kAzalIvAla hai, nAma sadAsukha jaas| sahalI terApaMtha meM kareM ju jJAna abhyAsa / / 16 jina siddhAnta prasAda se, likhI vacanikA saar| par3hi suni zraddhA bhaktiteM, karo dharma niradhAra / / 17 mere zubha upayoga taiM, bar3hayo ju ati utsaah| tAtai udyama kari likhI, anya nahIM kachu cAha / / 18 samayasAra guna kahana kU, zakta na suraguru hoy| tAko zaraNa sadA raho, rAgAdika maladhoya / / 19 he! jinavAnI bhagavatI, bhukti mukti daataar| tere sevana se rahai , sukha maya nita avikAra / / 20 duHkha daridra jANyo nahIM, cAha na rahI lgaar| ujjvala yazamaya visatarayoM ,yo tero upakAra / / 21 ar3asaThi varasaju Ayu ke, bIte tujha aadhaar| zeSa Ayu taba zaraNa teM, jAhu yahI mama saar||22 jitanai bhava titanai rahoM, jaina dharma amlaan| jinavara dharma binA ju mama, anya nahIM kalyAna / / 23 jinavANI sUM vInatI, maraNa vedanA rok| ArAdhana ke zaraNatai, deha mujhe paraloka / / 24 bAla maraNa ajJAnatai, kare ju aprNpaar| aba ArAdhana zaraNatai, maraNa hohu avikAra / / 25 hari anIti kumaraNa haro, karo ju jJAna akhnndd| mokU nita bhUSita karo, zAstra ju khaNDa / / 26 saMvat 1920 caitra kRSNA caturdazI maMgalavAra ke dina mUlagrantha samApta bhyo| mUlagrantha samApta Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 1 jainatatva jJAna saMbaMdhI vAkyAMza dharma to AtmA kA svabhAva hai| paradravyoM meM Atmabuddhi chor3akara apane jJAtAdRSTArupa svabhAva kA zraddhAna, anubhava aura jJAyaka svabhAva meM hI pravartanarUpa jo AcaraNa hai vaha dharma hai| pR. 2 isa deha meM paira ke nakha se lagAkara mastaka taka jo jJAna hai, caitanya hai vaha hamArA dhana hai| isa jJAnabhAva se bhinna eka paramANu mAtra bhI hamArA nahIM hai| 3. pR. 22 maiM jJAna svarupa AtmA utpanna nahIM huA, ataH vinAza ko bhI prApta nahIM houuNgaa| hamArA loka to hamArA jJAna-darzana svabhAva hai, jisameM sabhI padArtha pratibiMbita ho rahe haiM jisameM samasta padArtha jhalakate haiM aise apane jJAnasvabhAva kA avalokana karatA huuN| 1. 2. 4 5 6. 7. 8. AtmA ke jJAna, darzana, sukha, sattArupa bhAva prANa haiM, unakA kisI bhI kAla meM nAza nahIM hotA hai| vastu kA jo nijarUpa hai, vaha apane svarUpa ke bhItara hI hai| isameM para kA praveza hI saMbhava nahIM hai| samyagdRSTi ahiMsA ko hI nizcayarUpa dharma jAnatA hai| jo samyagddaSTi hai use AtmA kA anubhava to hotA hI hai| 9. jo samyagdRSTi hai, vaha vastu kA saccA svarupa jAnatA hI hai| 10. yahAM saMsArI jIva midhyAtva ke prabhAva se rAgadveSI devoM kI pUjana prabhAvanA dekhakara prazaMsA karate haiN| 11. jo kisI kA aparAdha nahIM karatA, vaira nahIM karatA usakI virAdhanA deva bhI nahIM kara sakate / 12. 15. [477 pR. 25 jo samyaktva hotA hai vaha mithyAtva tathA anantAnubaMdhI kaSAya ke abhAva hone para hotA hai| avrata samyagdRSTi gRhastha ke mithyAtva tathA anantAnubaMdhI kaSAya kA abhAva huA hai| mithyAtva ke abhAva se to saccA Atmatattva kA tathA paratattva kA zraddhAna prakaTa hotA hai| anantAnubaMdhI kaSAya ke abhAva se viparIta rAga bhAva kA abhAva hotA hai| pR. 26 pR. 28 pR 29 pR 29 vaha saba 29 yakSa, kSetrapAla, padmAvatI, cakrezvarI ityAdi ko jinazAsana kI rakSaka mAnakara pUjate haiM, tIva mithyAtva kA prabhAva hai| pR. 31 14. 13. kSetra, kAlAdi ke nimitta se jo bhAvI honahAra hai, use TAlane meM koI bhI samartha nahIM hai| pravacanasAra siddhAntagrantha meM aisA kahA hai rAga, dveSa, moha ye baMdha ke hI kAraNa haiN| pApa karma kA baMdha karate haiN| 19. pR. 22 pR. 23 pR. 23 pR. 24 pR. 33 ajJAnarUpa aMdhakAra ko syAdvAdarUpa paramAgama ke prakAra se dUrakara, svarupa aura pararUpa kA prakAzajJAna karanA vaha prabhAvanA nAma kA aMga hai| pR. 35 16. jisakA ATha aMgoM meM se yadi eka bhI aMga kama hai prakaTa nahIM ho pAyA hai usake saMsAra kA abhAva nahIM hotA hai| 17. AtmA to apane svabhAva se hI atyanta pavitra hai| -- pR. 36 pR. 39 18. jagata ke pApI midhyAdRSTi logoM ne nizcayarUpa nirmala tattvoM kA sarovara dekhA hI nahIM hai, aura kabhI jJAnarupa ratnAkara samudra bhI nahIM dekhA hai| samatA nAma kI atyanta zuddha nadI bhI nahIM dekhI hai| pR. 40 yaha bhagavAna jinendra kA dharma anekAntarUpa hai nizcaya vyavahAra kA virodha rahita hI dharma hai, sarvathA ekAntarupa jinendra kA dharma nahIM hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com pR. 42 20. Agama kI AjJA mAnane meM hI hita hai| pR. 42 29. jo jainI hai aura apane ko avratI jAnatA hai, vaha samyagdRSTi se apanI vaMdanA pUjA kaise karAyegA ? pR. 45 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra bi bu 22. koI devAdi pUjA karane se dhana, AjIvikA , strI, putrAdi dene meM samartha nahIM haiN| pR. 47 23. jisake eka bhI mada ho, vaha samyagdRSTi kaise ho sakatA hai| pR. 49 24. he Atman ! terA svabhAva to sakala lokAloka ko jAnanevAlA kevalajJAnarupa haiN| pR. 50 25. mithyAdarzana janita mithyAbhAva jIva ko apanA svarupa bhulAkara aizvarya meM ulajhAkara naraka meM pahu~cA detA hai| 26. tapa to vaha hai jisase karmazatruoM ke udaya ko jItakara zuddhAtmadazA meM lIna ho jaaye| pR. 27. jisake paccIsa doSa rahita AtmA kA zraddhAnabhAva hai usI ke nizcaya samyagdarzana hone kA niyama hai| pR. 58 28. merA svarupa to jJAtAdraSTA hai| munipanA-kSullakapanA bhI pudgala kA bheSa hai| 29. pAMca pApo kA abhAva honA hI cAritra hai| 30. apane jJAyaka bhAvarupa svabhAva meM caryA hai usI kA nAma svarupAcaraNa cAritra hai| pR. 88 31. merA upArjana kiyA-huA merA karma hI vairI hai| pR. 158 32. mithyAdarzana ke udaya ke jora se bar3A bhrama hai tathA anaMtAnubaMdhI kaSAya ke udaya se abhimAna hai, vaha thor3e dinoM meM hI naraka kA nArakI banA degaa| pR. 182 33. anAkulatA lakSaNa hai jisakA aisA svAdhIna anantajJAna, vaha hI sukha hai| pR. 223 34. jagata kA svabhAva cintavana karane se saMsAra paribhramaNa se bhaya lagane lagatA hai, tathA zarIra kA svabhAva cintavana karane se zarIra se rAgabhAva kA abhAva hotA hai| pR. 224 isa jIva ne anAdikAla se mithyAtva nAma ke karma ke vaza meM hokara apane svarupa kI aura para dravyoM ke svarupa kI pahicAna nahIM kii| jo paryAya karma ke udaya se prApta kI usI paryAya ko apanA svarupa jAna liyaa| pR. 229 36. maiM eka jAnanevAlA, jJAyakarupa, avinAzI, akhaNDa, cetanAlakSaNa, dehAdi samasta para dravyoM se bhinna AtmA hU~ / rAgadveSa, kAma, krodha, mada, lobhAdi karma ke udaya se utpanna hue mere jJAyaka svabhAva meM vikAra haiN| ve merA rupa nahIM hai, para haiM pR. 229 37. aba bhagavAna paMca parameSThI kI zaraNa grahaNa karake apane ajara, amara, akhaNDa, jJAtA dRSTA svabhAva ko grahaNa kro| aisA avasara punaH prApta honA durlabha hai| pR. 232 38. jAtikala meM ahaMkAra karanA mithyAdarzana hai| he Atmana! tumhArA jAti-kala to siddhoM ke samAna pR. 234 39. bhagavAna ke paramAgama ke sevana ke prabhAva se merA AtmA rAgadveSa Adi se bhinna apane jJAyaka svabhAva meM hI Thahara jAya, rAgAdi ke vazIbhUta nahIM ho, vahI mere AtmA kA hita hai| pR. 243 goM meM milA huA hone para bhI eka AtmA kA bhinna anubhava honA, vahI jJAnopayoga hai| pR. 243 41. samasta parigraha meM Atmabuddhi kA mUla mithyAtva nAma kA parigraha hI hai| pR. 247 samyaktva binA jo mithyAdRSTi hai vaha jinarAja kI pUjana kare, nirgrantha guru kI vaMdanA kare, samozaraNa meM jAye, jinAgama kA abhyAsa kare utkRSTa tapa kare to bhI anantakAla taka saMsAra meM hI nivAsa karatA rhegaa| pR. 253 43. apane caitanyasvarupa AtmA ko rAga-dveSa Adi doSoM se lipta nahIM hone denA vaha apane AtmA kA vaiyAvRtya hai| pR. 255 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra] [479 pR. 289 44. samyagdarzana meM tathA arhantabhakti meM nAma bheda hai, artha bheda nahIM hai| pR. 260 45. nAma, jAti, kulAdi terA svarupa nahIM hai, maiM to jJAyaka huuN| 46. vItarAga dharma ke dhArakoM ko to apane AtmA kA zuddhapanA sAdhane yogya hai| pR. 292 47. jo apane AtmA ko deha se bhinna jJAnopayoga darzanopayogamaya, akhaNDa, avinAzI,janma-jarAmaraNa rahita anubhava karatA hai dhyAtA hai , use zaucadharma hotA hai| pR. 301 48. apane jJAna-darzanamaya svarupa ke binA anya kiMcinmAtra bhI merA nahIM hai, maiM kisI anya dravya kA nahIM hU~, aise anubhava ko AkiMcanya dharma kahate haiN| pR. 301 49. samasta viSayoM meM anurAga chor3akara brahma jo jJAyaka svabhAva AtmA usameM caryA arthAt pravRtti karanA vaha brahmacarya hai| pR. 311 50. jo icchA karatA hai usakA puNya bhI naSTa ho jAtA hai, tathA pApa kA baMdha ho jAtA hai| pR. 317 51. mithyAtva kA jahara ugale binA satyadharma praveza hI nahIM karatA hai| pR. 319 52. jo bhavitavyatA hai vaha durladhya hai| yadi maraNa kA, hAni kA, viyoga kA dina A jAya to use eka kSaNa bhI TAlane meM koI indra jinendra, narendra samartha nahIM hai| pR. 348 53. mujhameM aura paramAtmA meM guNoM kI apekSA koI bheda nahIM hai, zakti-vyakti kA hI bheda hai| maiM siddha samAna, nirvikAra, svAdhIna, sukhasvarupa huuN| pR. 348 54. karma ke udaya janita para pudgaloM kI vinAzaka paryAyoM meM jisakI Atmabuddhi hotI hai vaha bahirAtmA mithyAdRSTi hai| pR. 359 55. jo siddhAtmA hai so maiM hU~, jo maiM hU~ so paramezvara hai| isaliye mere svarupa se anya mujhe upAsanA karane yogya dUsarA nahIM hai tathA maiM kisI anya ke dvArA upAsanA karane yogya nahIM huuN| pR. 361 56. apane citta ko vikalparahita karanA hI paramatattva hai, tathA aneka vikalpoM se upadravita karanA hI anartha hai| pR. 361 57. apane AtmajJAna ke bhrama se utpanna duHkha AtmA kA jJAna karane se hI naSTa hotA hai| pR. 361 58. zarIra ko AtmA jAnanA vaha deha dhAraNa karane kI paripATI kA kAraNa hai, tathA apane svarupa ko AtmA jAnanA, vaha anya zarIra dhAraNa karane se chUTane kA kAraNa hai| pR. 362 59. jJAnI apane siddha samAna zuddha svarupa kI ArAdhanA karake siddhapane ko prApta ho jAte haiN| yaha AtmA bhI apane AtmA kI ArAdhanA karake paramAtmA ho jAtA hai| pR. 363 60. paramAtmapada kA bIja bahirAtmatpanA chor3akara aMtarAtmapane meM lIna honA hai| 61. anAdi ke bhrama se utpanna hue mithyAtva, avirati, kaSAyAdi karmabaMdha ke kAraNa mere durnivAra haiN| yadyapi maiM to zuddha hU~, darzana jJAnamaya nirmala netra kA dhAraka siddha svarupa huuN| pR. 366 62. merA svarupa jJAtAdRSTA, avinAzI, akhaNDa hai, karma kI udayajanita pariNati se bhinna hai| pR. 367 63. mithyAtva, anyAya, abhakSyAdi ke prabhAva se jIva ke samasta jJAnAdi guNa naSTa ho jAte haiN| pR. 386 64. sukha to pAMcoM pApoM ke tyAga se hotA hai| mithyAdRSTi pAMcoM pApa karake apane dhana kI vRddhi, kuTumba kI vRddhi, sukha kI vRddhi cAhatA hai| indriyoM ke viSayoM kI prApti hone meM sukha jAnatA hai, yahI moha se aMdhApanA hai| pR. 394 65. ye svAmI, sevaka, putra, strI, mitra, bAMdhavoM ko jo apanA mAnate ho vaha mithyAmoha kI mahimA hai, / isI ko mithyAtva kahate haiN| pR. 396 pR. 364 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 480] pR. 461 66. isa samasta loka meM bAlU reta ke kaNa ke samAna kisI kA kisI se saMbaMdha nahIM hai| pR. 396 67. karmamala ko dhokara zuddha Atma svarupa meM sthira honA vaha lokottara zauca hai| pR. 399 68. rAgAdi doSa rahita apane jJAna svabhAvI AtmA meM paravRtti karanA vaha cAritra hai| pR. 401 69. sanmArga chUTane para asaMkhyAta bhavoM taka samyakabuddhi prakaTa nahIM hotI hai, jinasiddhAnta ke satya upadeza hRdaya meM praveza nahIM karate haiN| pR. 421 70. siddha parameSThI ke guNa samUha ke svabhAvarupa apane svarupa kA anubhava karanA vahI paramAtmA meM yukta honA hai| pR. 422 71. anAdikAla se hI isa saMsArI kI paryAya meM Atmabuddhi ho rahI hai| pR. 433 72. mithyAdarzana ke prabhAva se maiMne isa deha ko hI AtmA mAnakara apane jJAnadarzana svarupa kA ghAta karake ananta parivartana kiye haiN| pR. 434 73. jaise agni se jhopar3I jalatI hai, jhopar3I ke bhItara kA AkAza nahIM jalatA hai, vaise hI avinAzI, amUrtika, caitanya dhAtumaya AtmA kA rogarupa agni se nAza nahIM hotA hai| pR. 441 74. samastaduHkhoM kA mUla kAraNa isa jIva ko eka zarIra kA mamatva hai| 75. jo apane ko samaya arthAt zuddha Atma svarupa ko jAnatA hai, vahI apane kalyAna ko jAnane vAlA hotA hai| pR. 470 zuddha jainAcAra saMbaMdhI vAkyAMza yadi ujjvala hiMsArahita karma se apanI AjIvikA hotI ho to niMdyakarma dvArA, saMkleza bhAva dvArA lobhAdi ke vazIbhUta hokara, pArarupa AjIvikA nahIM krnaa| pR. 91 uttama kulavAlA to khetI karatA hI nahIM haiN| pR. 92 kaThinAI se kisI pUrva puNya ke udaya se manuSya janma pAyA hai, to isameM vacana bolane meM bahuta sAvadhAnI rkho| vacanakRta upakAra ke prabhAva se prathama arahantoM ko hI namaskAra kiyA hai| samasta pApoM kA mUla kAraNa parigraha hai| pR. 103 AjIvikA kA upAya nyAyamArga se hI karanA caahiye| pR. 106 jinhoMne pUrvajanma meM kupAtra dAna diyA haiM, kutapa karake khoTA puNya bA~dhA hai unake pAsa kumArga se dhana AtA hai| pUrva puNya binA pApa se hI to dhana nahIM AtA hai| pR. 110 yadi gRhastha ke pAMca pApa aura tIna makAra ke tyAga meM dRr3hatA A jAye to samasta guNarupa mahala kI nIMva laga gii| anAdikAla ke saMsAra meM paribhramaNa kA kAraNa mithyAtva, anyAya, abhakSya the| pR. 112 anna-jala Adi kA asaMkhyAta varSa taka bhakSaNa karane para usameM jo ekendriya jIvoM kI hiMsA hotI hai usase anantaguNe jIvoM kI hiMsA eka suI kI aNimAtra mAMsa ke khAne meM hotI hai| pR. 116 10. manuSya janma kI eka ghar3I bhI karor3o ke dhana meM nahIM milatI hai| pR. 134 11. jainazAstroM ko sunatA-par3hatA huA bhI jo dUsaroM ke dhana para apanI niyata calAtA hai vaha Thaga hai| pR. 136 12. nagara-zahara meM basane kA phAyadA to yaha hai ki jisa samaya cAho jitanA Avazyaka ho acchA nirdoSa samAna dekhakara kharIda sakate haiN| pR. 140 13. jaradA khAnevAloM kI buddhi AtmA ke hita meM nahIM pravartatI hai, unheM saccA dharma nahI ho sakatA hai| pR. 143 14. eka karor3a kasAIyoM kI hiMsA ke barAbara eka atAra kI davAiyoM meM hiMsA hai| pR. 146 pR. 98 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra] [481 15. abhakSya-bhakSaNa karane se hI logoM kI vRddhi satyArtha dharma se rahita ho gaI hai| pR. 146 16. upavAsa iMdriyoM ko jItane ke liye kiyA jAtA hai| pR. 165 17. isa paMcamakAla meM vItarAgI bhAvaliMgI sAdhu koI viralA hI dezAntara meM rahatA hai| pR. 181 18. zAstra par3hAne ke samAna dUsarA dAna nahIM hai| pR. 185 19. isa duHkhamakAla meM yahA~ samyagdRSTi kI utpatti hotI hI nahIM hai| pR. 188 20. dAna ke uttama pAtra to nirgrantha vItarAgI samasta mUlaguNa uttaraguNa ke dhAraka, daza lakSaNa dharma dhAraka, bAIsa parISaha sahanevAle sAdhu hai| pR. 191 21. aneka ekAMtI paramAgama kI zaraNa rahita AtmajJAna rahita mithyAdRSTi kupAtra hai| pR. 192 22. isa kalikAla meM loga bhagavAna kA kahA naya-vibhAga to samajhate nahIM hai, tathA zAstroM meM likhA hai, usa kathanI ko naya vibhAga se jAnate nahIM haiM tathA apanI kalpanA se hI pakSa grahaNa karake cAhe jaise icchAnusAra pravartate haiN| pR. 202 23. munirAja to samasta strI mAtra kA sAtha hI nahIM karate haiM, striyoM meM upadeza nahIM karate haiN| pR. 241 24. pAtradAna honA mahAbhAgya se jinakA bhalA honA hotA hai unhIM ke dvArA hotA hai| pR.248 25. karor3oM upakAra karane para bhI jaise kRtaghna apanA nahIM hotA hai usI prakAra zarIra bhI aneka prakAra se sevA karane para apanA nahIM hotA hai| pR. 262 26. paMcamakAla ke dhanADhya puruSa to pUrva bhava se hI mithyAdharma, kupAtra, dAna, kudAna Adi meM lipta hokara aise karma bAMdhakara Aye haiM ki unakI naraka tiryaMcagati kI paripATI asaMkhyAta kAla anantakAla taka nahIM chuuttegii| pR. 286 27. jise arhantadeva, nirgranthaguru, syAdvAdarupa paramAgama, dayArupa dharma meM vAtsalya hai vahI saMsAra paribhramaNa kA nAza karake nirvANa ko prApta karatA hai| pR. 287 28. yadi rogI kA jahara dUra nahIM ho, to vaidya svayaM jahara nahIM khA letA hai| 29. phala to jaisI hamArI ceSTA, pariNAma, AcaraNa hogA vaisA prApta hogaa| pR. 293 30. jaise Ter3e myAna meM sIdhI talavAra praveza nahIM karatI hai usI prakAra kapaTa se vakra pariNAmI ke hRdaya meM jinendra kA Arjava rupa sarala dharma praveza nahIM karatA hai| pR. 296 31. abhakSya-bhakSaNa karanevAloM ke va anyAya ke viSaya tathA dhana bhoganevAloM ke pariNAma itane malina hote haiM ki karor3oMbAra dharma kA upadeza va samasta siddhAnta zAstroM kI zikSA bahuta varSoM se sunate rahane para bhI vaha kabhI hRdaya meM praveza nahIM karatI hai| pR. 302 32. jinako pacAsa varSa zAstra sunate huye ho gaye haiM, kintu jinheM dharma ke svarupa jJAna hI nahIM huA hai, vaha saba anyAya kA dhana tathA abhakSya kA phala hai| pR. 302 33. jo kRtaghnI, upakAra ko lopanevAle haiM unake pApa kA santAna krama asaMkhyAta bhavoM taka karoMr3oM tIrtho meM sthAna karane se dAna karane se dUra nahIM hotA hai| vizvAsaghAtI sadA hI malina hai| pR. 302 34. pAMcavratoM kA dhAraNa, pAMca samitiyoM kA pAlana, cAra kaSAyoM kA nigraha, tIna daNDoM kA tyAga, pAMca iMdriyoM kI vijaya ko jinendra ke paramAgama meM saMyama kahA hai| pR. 303 35. saMyama pAkara use bigAr3ane ke samAna bar3A anartha dUsarA nahIM hai| pR. 304 36. jaise pASANa meM jala praveza nahIM karatA hai usI prakAra sadaguruoM kA upadeza kaThora puruSa ke hRdaya meM praveza nahIM karatA hai| pR. 291 pR. 313 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 482] 37. saMyama kA pAlana karake bhogoM kI icchA karanA to usI prakAra kI mUrkhatA hai jaise koI cintAmaNi ratna ko eka kauMDI meM beca detA hai, apanI ratnoM se bharI samudra meM daur3atI huI nAva ko IMdhana ke liye tor3a detA hai, dhAge ke liye maNiyoM ke hAra ko tor3atA hai, rAkha ke liye gozIra candana ko jalA DAlatA hai| pR. 317 38. isa saMsAra meM jaba ananta paryAyeM duHkha kI prApta hotI hai, taba eka paryAya iMdriyajanita sukha kI prApta hotI hai| pR. 317 39. isa saMsAra meM svayaMbhUramaNa samudra ke samasta jala ke barAbara to duHkha haiM, tathA eka bAla kI noMka para jitanA jala lagatA hai usake anaMtabhAga karane para usameM se eka bhAga ke barAbara iMdriyajanita sukha hai| pR. 317 40. jo vacanoM se apanI prazaMsA karatA hai vaha nIcagotra karma kA baMdha karatA hai| pR. 321 41. bhAvoM meM se viSayoM kI icchA, rAgadveSAdi upadrava, mithyAtvarupa mahAmala dUra hue binA muni kA AcAra tathA ujjvalatA ko prApta nahIM hotA hai| pR. 324 42. avamaudaryatapa bhojana meM lAlasA ghaTAne ke liye kiyA jAtA hai| pR. 330 43. jaise mUr3ha vaidya rogI kA viparIta ilAja karake use prANa rahita kara detA hai, usI prakAra ajJAnI guru bhI ziSya ko saMsAra samudra meM Dubo detA hai| pR. 333 44. isa kalikAla meM tapasvIjanoM meM bhI satya AcAra ke dhArI ati virale hI dikhAI dete hai, kevala bheSadhArI hI bahuta dikhAI par3ate haiN| pR. 334 samyaka dezanAlabdhi kA prApta honA anantakAla meM bhI durlabha hai| dharmopadeza bhI mila jAya; kintu yogya zrotApanA binA dharma grahaNa nahIM hotA hai| - pR. 341 46. mithyAdarzana se jinake jJAna netra DhaMka rahe hai unakA AcAra vinayAdi sabhI saMsAra bar3hAne ke liye haiN| pR. 366 47. isa lakSmI ke samAna AtmA ko Thagane vAlA dUsarA nahIM hai| pR. 376 48. karma kA udaya AkAza pAtAla meM kahIM bhI nahIM chor3atA hai| pR. 378 49. jaise garama adhana meM cAvala ke dAne cAroM tarapha daur3ate hue pakate hai, usI prakAra saMsArI jIva karmoM se tapAyA huA cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karatA hai| pR. 381 50. bahuta Arambha karanevAle bahuta parigraha meM Asakta, ghora hiMsaka pariNAmI, svAmI drohI, vizvAsaghAtI, kRtaghnI, anyAyamArgI, dharmadrohI bhI naraka kI Ayu bAMdhate hai| pR. 384 koI dhana, kuTumba Adi jIva ke sAtha nahIM jAtA hai, apane bhAvoM se kamAyA huA puNya-pApa karma hI sAtha jAtA hai| pR. 386 52. jaise mala kA banAyA huA ghar3A, mala se hI bharA, phUTA huA cAroM tarapha mala ko hI bahAtA hai, vaha jala se dhone para kaise pavitra ho sakatA hai ? pR. 398 53. jagata meM jitanI apavitra vastueM haiM, ve deha ke eka-eka avayava ke sparza se hotI hai, deha ke saMbaMdha binA loka meM apavitratA kahA~ se hogI ? pR. 398 54. dharma kI rakSA ke liye deha kA tyAga karanA sallekhanA hai| pR. 429 55. anAdikAla se mithyAtva sahita anantAnantabAra vAla maraNa kiye| yadi eka bAra bhI paMDita maraNa karatA to phira maraNa kA pAtra nahIM hotaa| pR. 423 56. samAdhimaraNa samAna isa jIva kA upakAra karanevAlA koI nahIM hai| pR. 437 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra] [483 57. AhAra kA laMpaTI nirlajja hotA hai, AcAra vicAra rahita hotA hai| pR. 446 58. saMsAra meM jitane bhI duHkha haiM ve sabhI viSayoM ke lampaTI, abhimAnI tathA lobhI ko hote haiM pR. 477 59. yaha kinAre para pahu~cI nAva hai, yadi aba pramAdI rahoge to DUba jaayegii| pR. 450 60. bhagavAna sarvajJadeva ne zrAvaka ke gyAraha sthAna (pratimAyeM ) kahe haiN| ve sthAna pUrva ke sthAnoM ke guNoM sahita krama se bar3hate hue rahate haiN| pR. 465 61. jo apane pApa karma ke sivAya anya puruSa ko vairI mAnatA hai, vaha mithyAjJAnI hai; usane jinendra ke Agama ko jAnA hI nahIM hai| ___ pR. 470 jIva-janmAdi rahita nitya hI hai tathApi mohI jIva ko atIta-anAgata kA vicAra nahIM hai, isalie prApta paryAya mAtra hI ApakI sthiti mAnakara paryAya sambandhI kAryoM meM hI tatpara ho rahA hai| - paM. ToDaramala jI: mokSamArga prakAzaka kIca sau kanaka jAkai, nIca sau nareza pada, mIta sI mitAI , garuvAI jAkai gAra sii| jahara sI joga jAti, kahara sI karAmAti, hahara sI hausa, pudgala chavi chAra sI / / jAla so jaga vilAsa, bhAla sau bhuvana vAsa, kAla sau kuTumba kAja, loka lAja lAra sii| sITa sau sujasu jAnai, vIThasau vakhata mAne, aisI jAkI rIti, tAhi bandata banArasI / / - pa. banArasIdAsa jI: nATaka samayasAra cAhata hai dhana hoya kisI vidhi, to saba kAja sarai jiyarA jI / geha cinAya karUM gahanA kachu, byAha sutAsuta bAMTiye bhAjI / / ciMtata yoM dina jAMhi cale, jama Ana acAnaka deta dagA hI / khelata khela khilAri gaye, rahi jAya rupI zataraMja kI bAjI / / - paMr3ita bhUdharadAsajI: jaina zataka dayA dAna pUjA zIla pUMjI soM ajAnapane, jitanoM haMsa tU anAdikAla meM kmaaygo| tere bina viveka kI kamAI na rahe hAtha, bhedajJAna binA eka samaya meM gmaaygo|| amala akhaMDita svarupa zuddha cidAnaMda, yAke vaNija mAMhi eka samaya jo rmaaygo| merI samajha mAna jIva apane pratApa Apa, eka samaya kI kamAI tU anaMtakAla khAyago / / - paM. banArasIdAsa jI bhajana aho! yaha upadeza mAhiM, khUba cittaM lagAvanA / hoyagA kalyANa terA, sukha ananta bar3hAvanA / rahita dUSana vizva bhUSana, deva jinapati dhyAvanA / gaganavat nirmala acala muni, tinahiM zIza namAvanA / dharma anukampA pradhAna, na jIva koI satAvanA / sapta tattva parIkSA kari, hRdaya zraddhA laavnaa| pudgalAdika teM pRthaka, caitanya bahma lakhAvanA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra 484] yA vidhi vimala samyaktva dhari, zaMkAdi paMka vahAvanA / ruceM bhavyani kauM vacana ye, zani ko na suhAvanA / candra lakhi jimi kumuda vikasaiM , upala nahiM viksaavnaa| "bhAgacandra" vibhAva taji, anubhava svabhAvita bhAvanA / yA zaraNa na anya jagatAraNya meM kahuM pAvanA / - paM. bhAgacandra jI aba hama Atama ko pahicAnA jI jaisA siddhakSetra meM rAjata taisA ghaTa meM jAnA jii| dehAdika paradravya na mere, merA cetanavAnA jii| dyAnata jo jAne so syAnA, nahiM jAne so diivaanaajii| - paM.dyAnatarAya jI samApta / / iti zubham / / 555 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com