Book Title: Prayaschitta Samucchaya
Author(s): Pannalal Soni
Publisher: Bharatiya Jain Siddhant Prakashini Sanstha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010760/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -K. :4 AD - sanAtanajainagraMthamAlA 22 / ---- RSSPAatmya zrImadAcArya gurudAsavirAcata prAyazcitta-samuccaya cUlikA sahita --- --- anuvAdakapaM0 pannAlAlajI sonI, murainA prakAzikA zrIbhAratIyajainasiddhAMtaprakAzinIsaMsthA) 6 vizvakoSa lena, vAghavAjAra, kalakattA . . bhAdrapada vIra saM0 2453 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvItarAgAya nmH| sanAtana jainagraMthamAlA 22 zrImad-gurudAsAcAryaviracita prAyazcitta-samuccaya . (hiMdITIkA saha) - saMyamAmalasadranagabhIrodarasAgarAn / . zrIgurUnAdarAdvande ratnatrayavizuddhaye // 1 // artha-jo saMyamarUpa nirmala aura samIcIna ratnoMke agAdha aura udAra samudra haiM una zrImahantAdi paMca gurupoMko ratnatrayako vivadike lie bhakti-bhAvase namaskAra karatA huuN| bhAvArtha-jo jisa guNakA icchuka hotA hai vaha usI guNa. vAlekI sevA zuzrUSA karatA hai / jaise dhanuSa calAnekI vidyA. sIkhanevAlA puruSa usa dhanuSavidyAko jAnane aura calAnevAle Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . : ..... kha ... kucha saMbhava hai / ataH jina mahAzayoMko zabda vA aryakI azuddhi jJAta ho sake ve avazya sUcita karanekI kRpA kreN| Ajase lagabhaga do sAla pahile hama zrImaddevAdhideva gommaTezvarake abhiSeka jalase pavitra honeke, liye zravaNavela golA (jainavadI) gaye the usa samaya zolApura vAsI zreSTivarya rAvajI sakhArAma dozIkI anumatise AlaMda (zolApura ) vAsI zrISThivarya mANikacaMda motIcandajIne isa graMthake prakAzanArtha pAMcasau rupaye isa zartapara denA svIkAra kiyA thA ki-graMtha - prakAzita hokara nyochAvara AnevAda saMsthA unheM rupaye vApisa bhejade tadanusAra ApakI sahAyatA prAptakara yaha graMtha prakAzita kiyA jAtA hai| ukta donoM seTha sAhaboMko koTizaH dhanyavAda hai jisase muni aura gRhastha donoMko apanI apanI zuddhi honekA Agamokta mArga mAlUma ho jAyagA aura ve zuddha ho skeNge| : ... ... ... . pito bhAdrapada zukla pAMcamI / nivedakavRhaspativAra vIra saM0 2453. ), zrIlAla jaina kAvyatIrtha maMtro-bhA0 jainasiddhAMtaprakAzinI saMsthA ... vizvakoSalenA bAghabAjAra, kalakattA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya / kI upAsanA karatA hai| granthakartA bhagavAn garudAsa AcArya bhI ratnatrayakI vizuddhike icchuka haiN| ataH ve ratnatrayasa vizuddha paMca parameSThIko namaskAra karate haiN| zrIguru nAya paMca parameSThokA hai| yaha nAma isa vyutpattise labdha hotA hai / zrInAma sampUrNa vastuoMkI sthiti jaisI haiM vaisIko vaisI jAnanemeM samartha aisI pariparNa aura nirmala kevalajJAnAdi lakSmIkA hai usa lakSyo kara jo saMyukta haiM ve zrIguru haiN| aise zrIguru tInakAlake viSayabhUta paMca parameSThI hI hote haiN| tathA ve zrIguru ratnatraya kara vizuddha haiN| yadi ve svayaM ralAyase vizuddha na hoM to auroMkelie ratnatrayako vizuddhike kAraNa nahIM ho sakate / samyagdarzana, samyarajJAna aura samyakcAritrakA nAma ratnatraya hai / saMyama nAma samyakcAritrakA hai vaha pacipakArakA hai| sAmAyika, chedopasthApanA, parihAra vizuddhiH sUkSmasAparAya aura yathAkhyAta / yaha pAMcoM prakArakA cAritra samyagjJAnapUrvaka hotA hai ora samyagjJAna samyagdarzanapUrvaka hotA hai| ataH saMyama vizeSaNakI sAmarthyase ve ratnatrayake gaMbhIra aura udAra samudra haiM yaha artha labdha hotA hai||1||. ... Age zAstra-samudrako stuti karate haiM- . bhAvA yatrAbhidhIyate heyaadeyviklptH|.. . apyatIcArasaMzuddhistaM zrutAbdhimabhiSTuve // 2 // .1 / vikaliAnaH ityapi vaa| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saMjJAdhikAra: artha-heya aura Adeya bhAvoMkA tathA pratIcAroMkI zuddhi kA jisameM varNana pAyA jAtA hai usa zruta-samudrakoM namaskAra karatA huuN| * bhAvArtha-bhAva zabdakA artha padArtha aura pariNAma donoM haiN| pratyekake do do bheda haiN| heya aura Adeya / yahAM para vratoMke atIcAra iya bhAva haiM ora mUtanA, TaTTI karanA Adi avazya karane yogya Adeya bhAva haiN| tathA kavATodghATana Adi aMtI para haiM ina sabakA varNana zruta samudrameM pAyA jAtA hai| usI zruta samudrakI yahAM stuti kI gaI hai // 2 // __ Age granthakA nAma nirdeza karate haiM:-. pAraMparyakramAyAtaM ratnatrayavizodhanaM / . saMkSepAt saMpravakSyAmi prAyazcittasamuccayaM // 3 // - artha-jo paraMparA ke kramase calA ArahA haiM, jisameM ralatrayakI vizuddhi pAI jAtI hai usa prAyazcitta-samuccaya nAmake granthako saMkSepase kahatA hUM.. : . .. .. .. prAyazcittaM tapaH prAjyaM yena pApaM puraatnN| ..... kSipraM saMkSIyate tasmAttatra yatno vidhIyatAM // 4 // artha-yaha prAyazcitta bar3A bhArI tapazcaraNa hai jisase pahale kiye hue pApa zIghra naSTa ho jAte haiN| isalie prAyazcittake karanameM avazya yatna karanA cAhie // 4 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praayshcitt-smushcy| .. Age prAyazcitke vinA vratoMkI vyarthatA batAte haiMprAyazcitte'sati sthAna cAritraM tadvinA punH| na tIrthana vinA tIrthAnnirvRttistad vRthA vrataM // 5 // artha-Apazcittake prabhAvameM cAritra nahIM hai| cAritrake abhAvameM dharma nahIM hai aura dharmake prabhAvameM mokSakI prApti nahIM haiM isalie vrata aryAda dIkSA dhAraNa karanA nyarSa hai| bhAvArtha-prAyazcit grahaNa karanese hI vratoMkI saphalatA hai. anyathA nahIM // 5 // Age prAyazcitta ke nAma batAte haiM:rahassaM chaidanaM daMDo malApanayanaM nyH| prAyazcittAbhidhAnAni vyavahAro vizodhanaM // 6 // artha-rahasya, chedana, daMDa, palApanayana, naya-nIti-paryAdAvyavasthA-krama, vyavahAra aura vizodhana ye saba prAyazcitke nAma haiN| Age prAyazcittavidhi na jAnanemeM hAni batAte haiM:prAyazcittavidhi sUrirajAnAnaH kalaMkayet / AtmAnamatha ziSyaM ca doSajAtAna zodhayet // 7 // __ artha-pAyazcita vidhiko na jAnanevAlA AcArya prathama apaneko anantara ziSyako bhI kalaMkita-malina kara detA hai| ataH vaha apaneko aura ziSyoM ko doSoMse nahIM bacA sktaa| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sNjnyaadhikaar| bhAvArtha-pAyazcita denekI vidhi bhI avazya jAnanA caahie||7|| prAge paMcakalyANake nAma ginAte haiM:khasthAnaM mAsikaM mUlaguNo mUlamamI iti / paMcakalyANaparyAyA gurumAso'tha pNcmH||8|| artha-svasthAna, mAsika, mUlaguNa, mUla aura pAMcavAM gurumAsa ye pAMca paMcakalyANake vizeSa nAma haiN| bhAvArtha-paMca AcAmla, paMca nirvikRti, paMcagurumaMDala, paMca ekasthAna aura paMca upavAsa inake niraMtara arthAda vyavadhAnarahita karaneko paMcakalyANa kahate haiN| kalyANakA lakSaNa Age kheNge| pAMca kalyANa jahAM para hoM vaha paMcakalyANa hai| jisake ye Upara kahe gaye pAMca paryAya nAma haiM // 8 // __Age laghupAsakA kharUpa batAte haiM:nIrase'pyathavAcAmle kSamaNe vA vishodhite| jJAtvA puruSasatvAdi laghurvA sAntaro guruH // 9 // __ artha-puruSa, usakA satva-dhairya, Adi zabdase bala, pariNAma Adi jAnakara pUrvokta paMcakalyANameMse nIrasa arthAta nirvikRti, athavA bhAcAmla yA upavAsako kama kara denA laghupAsa hai| athavA pUrvokta pAMcoMko niraMtara karanA gurupAsa hai usI guru-mAsako vyavadhAnasahita karanA laghupAsa hai| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya / bhAvArtha-rasarahita. AhArako nirvikRti kahate haiM aura kAMjika-sovorase rahita bhojanako AcAmla kahate haiN| pAMca prAcAmla, pAMca nirvikRti, pAMca gurumaMDala, pAMca ekasthAna aura pAMca upavAsa inameM se pAMca nirvikRti athavA pAMca AcAmla yA. pAMca upavAsa kama kara denA arthAta ina tInameMse kisI eka kara rahita avaziSTa dhArakI laghumAsa saMjJA hai| taduktaMubavAsapaMcae vA AyaMvilapaMcae va gurumaasaado| niviyaDipaMcae vA avaNIde hodi lahumAMsaM / / ___ arthAta-gurumAsa arthAt paMcakalyANamase pAMca upavAsA athavA pAMca prAcAmla athavA pAMca nirvikRti kama kara dene para laghumAsa hotA hai| chedazAstrakI apekSA AcAmla, nirvikRti, gurumaMDala aura ekasthAna inameMse kisI ekako kama kara dene para ladhumAsaH hotA hai / yathAAdIdo caumajhe ekadaravaNiyammi lhmaasN| arthAt-cheda zAstrake pAThAnusAra kSamaNa-upavAsakA pATha sabake antameM hai unameM se upavAsako chor3akara avaziSTa cArameMse kiso ekako ghaTA denA ladhumAsa hai| sabakA sArAMza, yaha nikalA ki ina pAMcoMmeMse kisI eka kara rahita avaziSTaM cArakI laghumAsa saMjJA hai| athavA paMcakalyANakako vyavadhAnasahita 'ranA bhI laghumAsa hai||6||. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . :'.. . . saMjJAMdhikAra / . . 7 * 'Age bhinnamAsakA lakSaNa batAte haiM:paMcakhathApanIteSu bhinnamAsaH sa eva vaa| upavAsaistribhiH SaSThamapi kalyANakaM bhavet // 10 // ___ artha-eka AcAmla, eka nirvikRti, eka purumaMDala; eka ekasthAna ora eka upavAsa ye pAMca kama kara dene para vahI Upara kahA huA gurumAsa bhinnapAsa ho jAtA hai| tathA tIna upavAsoMkA eka SaSTha hotA hai aura kalyANaka bhI hotA hai| bhAvArtha-nirvikRti, purumaMDala, AcAmla, ekasthAna aura kSamaNa inako eka kalyANa kahate haiM aise pAMca kalyANoMkA eka paMcakalyANa hotA hai| yathA- . . . NibiyaDI purimaMDalamAyAma eyaThANa khmnnmidi| kallANamegabhedehi paMcahiM paMcakallANaM // - isa gAthAkA artha Upara A gayA hai| inhIM paMcakalyANoMmeMse eka kalyANa kama kara dene para bhinnamAsa ho jAtA hai arthAta cAra kalyANakakA eka bhinnamAsa hotA hai athavA cAra prAcAmla, cAra nirvikRti, cAra purumaMDala, cAra ekasthAna aura cAra kSamaNa inako minnamAsa kahate haiN| chaThI bhojanako velAmeM pAraNA karanA paSTha hai| arthAt eka dinameM do bhojanakI velA hotI haiN| -gAUNa purisasatta cittaM cayadhigAtharattaca ! ekaniya kalANaM zravaNoda bhiNNamAlA se Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 . praassit-smuccy| ekakA dhAraNeke dina tyAga karanA. do dinoMmeM cArakA tyAga karanA aura ekakA pAraNeke dina tyAga karanA isa tarahake tIna upavAsa karanA yA chaha bhojanakI velAkA tyAga karanA SaSTha hai| tayA niraMtara, eka prAcAmla, eka nirvikRti, eka purumaMDala, . eka ekasthAna, aura eka upavAsa karanA kalyANaka hai // 10 // Age kAyotsarga aura upavAsakA pramANa batAte haiM:kAyotsarmapramANAya namaskArA nvoditaaH| upavAsastanUtsargarbhaved dvaadshkaistkaiH||11|| artha-nau paMca napaskAroMkA eka kAyotsarga hotA hai aura bAraha kAyotsagoMkA eka upavAsa hotA hai| bhAvArtha-po arahatANaM, Namo siddhAra, Namo AiriyANaM, Namo uvamAyANaM, gAyoloye savasAhUpaM yaha eka paMcanamaskAra hai aise no paMcanapaskAra eka kAyotsargameM hote haiM aura eka upavAsameM aise ho bAraha kAyotsarga hote haiN| yathANavapaMcaNamokkArA kAusaggammi hA~ti egmmi| edehi vArasehiM upavAso jAyade eko // -chedpiNdd| . tathA ekammi viussaMge Nava NavakArA havaMti bArasahi / sayamahottarIde havaMti uvavAsA jassa phalaM // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sNjnyaadhikaar| arthAt-eka vyutsargameM nau paMcanamaskAra hote haiN| cAraha vyutsargoMmeM eka sau ATha paMca namaskAra hote haiN| ina eka sau ATha paMca namaskAroMke japanekA phala eka upavAsa hai| tathA kAyotsargake aura bhI aneka bheda haiN| taduktaMyadevasiyaM aTai sayaM pakkhiyaM ca tiNNi syaa| cAummAse cauro sayANi saMvatsare ya paMcasayA // bhAvArtha-eka sau ATha paMcanamaskAroMkA devasika kAyotsarga hotA hai yA devasika kAyotsargameM eka sau ATha paMca napaskAra hote haiN| tathA pAtikameM tIna sau, cAturmAsikameM cAra sau aura sAMvatsarikameM pAMca sau paMca namaskAra hote haiM // 11 // AcAmlena sapAdonastatpAdaH purumaMDalAt / ekasthAnAttadardhaM syAdevaM nirvikRterapi // 12 // ___ artha-AcAmla arthAt kaMjita bhojana karanese vaha upavAsa caturthAza hIna ho jAtA hai arthAt cAra hissoMmeMse eka hissA pramANa kama hojAtA hai-tIna hissAmAtra hI avaziSTa raha jAtA hai| anagArakI bhojana velAko purumaMDala kahate haiN| isa purumaMDalase vaha upavAsa caturthAza-cauthe hisse barAbara raha jAtA hai| tathA tIna muhUrta takake bhojanake kAlameM eka hI sthAnameM pairoMkA saMcAra na kara bhojana karanA ekasthAna hai| isa ekasthAnake karanese vaha upavAsa prAdhA hI raha jAtA hai| aura Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / nirvikRti AhArake karanese bhI upavAsa prAdhA ho raha jAtA hai| chedapiMDa aura chedazAstra meM bhI aisA ho kahA hai| yathAAyaMbilamhi pAdUNa khamaNa purimaMDale tahA pAdo! eyahANe addhaM ninniyaMDIo ya emeva // . . ___ isakA artha Upara A gayA hai // 12 // aSTottarazataM pUrNa yo japedaparAjitaM / manovAkAyaguptaH san proSadhaphalamaznute // 13 // ___ artha-jo puruSa manogapti, vacanapti aura kAyaguptiko dhAraNa kara aparAjita pavanamaskAra maMtrako paripUrNa eka sau ATha vAra japatA hai vaha eka upavAsake phalako pAtA hai / / 13 / / SoDazAkSaravidyAyAM syAttadeva shtdvye|| trizayAM SaDvarNeSu catasRdhvapi catuHzate // 14 // .. artha-solaha attara vAle mantrako do sau jApa dene para bhI eka upavAsakA phala hotA hai| tathA chaha akSaravAle maMtrako tIna sau aura cAra akSara vAle maMtrakI cAra sau jApa dena para bho 1 / AcAmsa pAdAnaM samAM. purumaMDala tathA pAna:: . ekasyAne dha nirvikRtoca ekameva // .. 2 // proDazAtaravidyAyAH phalaM te zatadvaye! : . . , paDvarNavizate kSAntezcaturvarNacatu:zate // 1 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJAdhikAra / eka eka upavAsakA phala hotA hai / 'arahaMta. siddha, Ayariya, uvamAyA sAhu' yaha solaha akSaroMkA 'arahaMta si sA' yaha chaha akSaroMkA aura arahata' yaha cAra akSaroMkA mantra hai // 14 // akAraM paramaM vIjaM japeyaH zatapaMcakaM / proSadhaM prApnuyAt samyak zuddhabuddhirataMdritaH // 15 // artha-jo nirmalabuddhivArI puruSa prAlasarahita hotA huA paramotkRSTa akAra vIjAkSarako pAMca sau vAra acchI taraha. japatA hai yaha eka upavAsakA phala pAtA hai| taduktaMpaNatIsaM solasayaM chacca upayaM ca vnnnnviiyaaii| euttaramaTThasayaM sAhie paM (paM)ca khamaNaTuM / artha-eka sau ATha vAra japA huA paiMtIsa akSaroMkA jApa, dosau bAra japA huA solaha akSaroMkA jApa, tIna sau bAra japA huA chaha akSaroM kA jApa, cAra so vAra japA hA cAra vIjA-- saroMkA jApa aura pAMca sau bAra japA huA pada-eka prakAra yA oMkAra vIjAkSarakA jApa eka upavAsake lie hetA. iti saMjhAdhikAraH prathamaH // 1 // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaar| prathama granthake adhikAroMkA kathana karate haiM:pratisevA, tataH kAlaH kSetrAhAropalabdhayaH / pumAMzchedo vipazcidbhirvidhiH SoDhAtra kiirtyte||16|| ___ artha-vidvAn puruSa isa prAyazcitta-samuccaya nAmaka anAdinidhana zAstrameM chaha adhikAroMkA varNana karate haiM / pahalA pratisevA nAyakA adhikAra hai jisameM sacitta, acica aura mizradravyake Azrayase doSoMke sevana karanekA kathana hai / usake bAda dUsarA kAlAdhikAra hai jisameM zItakAla, uSNakAla aura varSAkAlake Azrayase prAyazcitta denekA kathana hai| usake vAda kSetrAdhikAra hai jisameM snigdha, rUta, mizra Adi kSetroMke anusAra prAyazcitta denekA varNana hai| cauthA AhAropalabdhi nAmakA adhikAra hai jisameM utkRSTa, madhyama aura jayanya AhAra bhAptike anusAra prAyazcitta denekA vidhAna hai / usake bAda pAMcavAM puruSAdhikAra hai jisameM vaha puruSa dharmameM sthira hai yA asthira hai, AgamajJa hai yA anAgamajJa hai zraddhAlu hai yA azraddhAlu hai ityAdi puruSAzrita prAyazcittakA kathana hai / usake bAda chaThA prAyazcitvAdhikAra hai jisameM dazaprakArake prAyazcittoMkA varNana hai / / 16 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaar| . uddezAnusAra pahile pratisevAkA kathana karate haiM,-- nimittAdanimittAca pratisevA dvidhA mtaa| kAraNAt SoDazoddiSTA aSTabhaMgAstathetare // 17 // artha-nimittase aura aniyittase pratisevA do tarahakI mAnI gaI hai| unameM bho kAraNase solaha tarahako kahI gaI hai| isI taraha akArasameM pATha bhaMga hote ha / bhAvArtha-upasarga vyAdhi Adi nimicoMko pAkara doSoMkA sevana karanA aura ina nimicoMke vinA dopoMkA sevana karanA isa taraha pratisevAke / do bheda haiN| unameM bhI pratyekake arthAt nimitta pratisevAke solaha aura anipica pratisevAke pATha bheda hote haiN| ___ sArAMza kAraNakRta pratisevAke solaha bhaMga aura prakAraNakRta pratisevAke pATha maMga hote haiM // 17 // sahetukaH sakRtkArI sAnuvIcI prayatnavAn / tadvipakSAdvikAH saMti ssoddshaa'nyo'nytaadditaaH|| __ artha-sahetuka-upasargAdi nipicoMko pA kara doSoMko sevana karane vAlA 1sakRtArI-jisakA eka vAra doSa sevana karanekA khabhAva hai| sAnuvIcI-anuvIcI nApa anukUlatA kA hai jo anukUlatAkara sahita hai vaha sAnuvIcI hai arthAta vicArapUrvaka AgayAnusAra bolane vAlA 3 aura prayatnavAna1. ciH ityapi pAThaH - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 prAyazcitta-samuccaya / 'bhayatnapUrvaka doSa sevana karanevAlA 4 ina cAroMko eka eka viralanakara.Upara sthApana krnaa| inhIM sahetukAdikoMke vipato ahetuka, asakRtkArI, asAnuvIcI aura abhayatnavAn ye saMkhyAmeM do do haiM inako do dokA piMDa banAkara noce sthApana karanA pazcAta inakA parasparameM guNAkAra karanA isa taraha karane para solaha saMkhyA nikala AtI hai| ___ saMdRSTi-3 3 3 3 - 16 ina bhaMgoMko nikAlanekI tarakIva batAne vAlo do gAthAeM mUlAcArameM haiM ve yahAM dI jAtI haiN| doSagaNANaM saMkhA patthAro akkhasakamo caiv| . : NaTuM taha udidaM paMcavi vatthUNi NeyANi // 1 // . . .. dopoMko saMkhyA, prastAra,, akSasaMkrama, naSTa aura uddiSTa ye 'pAMca vastuke varNanameM jAnanA / doSoMke bhedoMko ginanA saMkhyAH hai| inakA sthApana karanA prastAra haiM / bhedoMkA parivartana anasaMkrama hai| saMkhyA rakhakara bheda nikAlanA. naSTa hai aura bheda rakhakara saMkhyA nikAlanA uddiSTa hai| . . . . savveM vi putrabhaMgA uvarimabhaMgesu ekmekksu| / meMlaMti tti yaM kamaso guNie upajjaye saMkhA // 2 // . . sabhI pahale pahale ke bhaMga Upara Uparake sabhI eka eka bhaMgameM. 1. / dopagaNAnAM saMkhyA prastAraH ajhasaMkramazcaidha / naSTaM tathA uddiSTa paMcApi vastuni jJeyAni ! : . Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 prAtasevAdhikAra pAye jAte haiM ataH una sabako kramaseMcAra jagaha-2-2-2-2 rakhakara paraspara guNA karane para dopoMkI solaha saMkhyA nikala Ato isIko batalAte haiM-pUrva bhaMga AgADhakAraNakRta ora anAgADhakAraNakRta ye donoM Uparake sakRtkArI aura asatkArImeM pAye jAte haiM. ataH donoMko parasparameM guNane para cAra bheda ho jAte haiN| ye cAroM apane Uparake sAnuvAcI meM pAye jAte haiM ataH cArase do ko guNane para pATha hote haiM / tathA ye ATha apanese Uparaka prayatnamatisevI ora abhayatnamatisevImeM pAye jAte haiM isalie ATha ko dosa guNA karanese dopoMko solaha saMkhyA nikala AtI hai // 18 // bhaMgAyAmapramANena laghurgururiti kramAMt / prastAre'trAkSanikSepo dviguNo dvigunnsttH||19|| artha- mastAraracanAmeM bhaMgoMke AyAma pramANake anusAra laghu aura guru ye kramase sthApita kiye jAte haiN| tathA dvitoyAdi. paMktiyoM meM ve dUne dune sthApita kiye jAte haiM / bhAvArtha-laghu nAma ekakA aura guru nAma dokA hai| bhaMgoMkA pramANa solaha aura paMkti cAra haiN| prathama paMktimeM solaha jagaha eka laghu aura eka guru ekAntarita sthApita kare 12.12, 12 12 12 12,1212 / dUsarI paMktima do laghu aura do guru evaM dvayantarita 1122, 1.1.22, 1122,1122, tIsarI paMktimeM cAra laghu pAra cAra guru evaM caturaMtarita 1111,22 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praayshi-smucy| 22,1111,2222, aura cauthI paMktimeM ATha laghu aura pATha guru evaM aSTAntarita sthApita kare 1111, 1111, 2222, 2222 / isI kramako lAneke lie nIce eka karaNa gAthA dI jAtI haipaDhamaM dosapamANaM kameNa Nikkhiviya uparimANaM c| piMDaM paDi ekekkaM nikkhitte hoi patthAro // ___ artha-prathama doSake pramANako viralana kara kramase rakha kara aura una viralana kiye huye eka ekake Upara, UparakA eka eka piMDa rakhakara jor3a denepara prastAra hotA hai| so ho kahate haiMAgAdakAraNa aura bhanAgAikAraNakA pramANa do inako viralana kara kramase likhe 1 1, inake Upara dUsarA sakRtkArI aura asatkArI doSake piMDa dodo ko rakkhe , ina do do ko jor3ane se cAra hue / phira ina cAroMko kapase cAra jagaha viralana kara rakkhe 1111 inake Upara sAnuvIcI aura asAnavIcIkA eka eka piMDa rakha kara FIFF jor3a denese ATha hue punaH ina AoM ko ATha jagaha viralana kara rakkhe 11111111 inake Upara prayatnamatisevI aura aprayatnapatisevIkA eka eka piMDa sthApita kara jor3a denese solaha hue / isa taraha prastArarUpa sthApana kiye solaha bhaMgoMke kahanekA vidhAna kahate haiM-AgADhakAraNakRta sakRtkArI sAnuvIcI prayatnavAna 1111 yaha ina solaha doSoMkI prathamo. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisevAdhikAra / / 17 cAraNA. hai / anAgADhakAraNakRta, sakRtkArI, sAnuvIcI, prayatnasevo 2111 yaha dUsarI uccAraNA, gAu~kAraNakRta asakRtkArI sAnuvocI prayatnasevI 1211 yaha tIsarI uccaarnnaa| anAgADhakAraNakata asatkArI, sAnuvIcI prayatnasevo 2211 yaha cauthI uccaarnnaa| AgADhakAraNakRta sakRtkArI asAnuvIcI prayatnamatisevI 1121 yaha pAMcavIM uccaarnnaa| anAgADhakAraNakRta, sakRtkArI, asAnuvocI, prayatnapatisevo 2121 yaha chaThI uccAraNA / AgADhakAraNakRta, asakRtkArI asAnuvIcI, prayatnapatisevI 1221 yaha sAtavI uccaarnnaa| anAgADhakAraNakRta. asatkArI, asAnuvoco prayatnAtisetrI 2221 yaha AThavI uccAraNA / AgADha kAraNakRta, sakRtkArI, sAnavIcI bhaprayatnapratisevI 1112 yaha nauvoM uccaarnnaa| anAgAhakAraNakRta satkArI, sAnuvoco, aprayatnapratisevo 2112 yaha dazavI uccaarnnaa| AgADhakAraNakRta, asakakArI, sAnavIcI aprayatnapratisevI 1212 yaha gyArahavoM uccAraNA / anAgADhakAraNakRta asahakArI, sAnuvoco, aprayatnapratisevI 2212 yaha vArahavIM uccaarnnaa| AgADha kAraNakRta, sakRtkAro, asAnuvoco, abhayatnapatisevI 11 22 yaha terahavA uccaarnnaa| anAgADhakAraNakRta, satkAro, asAnuvIcI, aprayatnapratisevI 2122 yaha cAdahavA uccA. rnnaa| AgADhakAraNakRta asakRtkArI asAnuvIcI aprayatnapratisevI 1222 yaha pandrahavIM uccaarnnaa| anAgADha kAraNakRta . Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya / asakRtkAro, asAnuvIcI aprayatnapratisevI 222.2 yaha solahavIM uccAraNA / ye saba milakara solaha uccAraNAeM. hotI haiN| inakI prastAra saMdRSTi isa prakAra hai| 12.12, 1122,1122, 1111,2222, 11111111,22222222, aba akSasaMkrapaNArtha gAthA kahate haiMpaDhamakkhe aMtagae Aigae saMkamei vdiakkho| doNi vigatuM gataM Aigae saMkamei tiakkho|| __ artha-AgADhakAraNakRta aura anAgADhakAraNakRta yaha prathamAta, sarakArI aura asatkArI yaha dvitIya ana, sAnuvIcI aura asAnuvIcI yaha tRtIya akSa aura prayatnapratisevI aura aprayatnapratisevo yaha caturtha ata hai| inameM se prathamAkSa saMcaraNa karatA hai anya ana usI taraha rahate haiN| isa taraha saMcaraNa karatA huA prathamAta aMtake anAgAdakAraNakRta doSako prApta hokara punaH lauTakara pahale AgADhakAraNakRtadoSa para jaba mAtA hai taba dvitIyAta sakRtkArIko choDakara asatkArImeM saMcaraNa karatA hai| phira usa atake vahIM para sthita rahate hue prathamAta saMcaraNa karatA huA aMtako pahuMca jAtA hai taba donoM hI prathamAna aura dvitoyAna aMtako pahuMcakara ora lauTakara jaba Adiko Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaar| Ate haiM tava tRtIyAkSa sAnuvIcIko choDakara asAnuvIcImeM saMkramaNa karatA hai| phira isa anake yahIM sthita rahate hue prathamAkSa bhaura dvitIyAta donoM saMcaraNa karate hue aMtako pahuMca jAte haiM tava tInoMhI akSa aMtako pahuMcakara aura lauTakara jaba AdisthAnako Ate haiM tava caturtha akSa prayatnamatisevoko choDakara ayatnamatisevImeM saMkramaNa karatA hai| bhAvArtha-bhedoMke 'parivartanako atasaMcAra kahate haiM, ye AgADhakAraNAdi bheda palaTate rahate haiM unhoMkA parivartanakA krama isa gAthA dvArA batAyA gayA hai| jinakI ki uccAraNA Upara batAI jA cuko hai| phira bhI spaSTArtha likhate haiM1 AgADha-kAraNakRta, sakRt sAnuvIcI, yatnasevI 2anAgADhakAraNakRta " " 3AgADhakAraNakRta asakRt " 4 anAgADhakAraNakRta . " " 5AgADhakAraNakRta sakRt asAnuvIcI 1121 '6 anAgADhakAraNakRta " " 2121 '7 AgADhakAraNakRta asakRt / 1221 8anAgADhakAraNakRta asakRta" 2221 "6 AgADhakAraNa kRta sakRta sAnuvIcI ayatnasevI 1112 '10 anAgADhakAraNakRta sakRta " " . 2112 '11 AgADhakAraNakRta asakRta " 1212 12 anAgADhakAraNakRta " " 2212 2111 1211 2211 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / 1122 13 AgADhakAraNakRta sakRt asAnuvocI 14 anAgADhakAraNakRta, " 2122. 15 AgADhakAraNakRta asakRt / 1222 16 anAgADhakAraNakRta , " 2222. Age naSTa vidhi kahate haiMsagamANehi vihatte sesaM lakkhittu saMkhivaM rUvaM / lakkhijate suddhe evaM savvattha kAyavvaM / / artha-pRSTa dopako saMkhyA rakhakara apane apane pramANakAH bhAga deve / bhAgadene para jo saMkhyA vaca rahe usako akSasthAna. smjhe| labyameM eka joDa kara phira svapramANakA bhAga de jo. cAkI vaca rahe usako akSasthAna samajhe / agara vAko kucha bhI na bace to labdha saMkhyAmeM eka na joDe aura antakA anna grahaNaH 'kre| isa taraha saba jagaha kreN| bhAvArtha-kisone solaha ucAraNAoMmeMse koI sI uccAraNA pUchI usa uccAraNAmeM doSoMkA konasA bheda hai yaha mAlUma na ho to isa gAthA dvArA mAlUma. karaliyA jAtA hai| jaise kisone pUchA ki nauvIM uccAraNAma kaunasA akSa hai taba 6 saMkhyA sthApanakara usameM AgAhaH aura anAgAhakA bhAga diyA cAra laMbdha hue aura eka bAkI vacA / 'zeSaM akSapadaM jAnIhi' isake anusAra prAgADha samajhanA cAhiye, kyoMki AgAha aura anAgADhameM pahalA AgAha hai| phira jo cAra labdha pAye haiM usameM. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pratisevAdhikAra / 'labdhe rUpaM prakSipa' isake anusAra eka joDe, pAMca hue, inameM sakRtkArI aura asatkArokA bhAga diyA, do labdha prAyaH aura eka vcaa| pUrvokta niyamake anusAra pahalA sakRtkArI samajhanA cAhie / phira labdha domeM eka rUpa joDanese, tIna. hue inameM sAnuvIcI aura asAnuvIcIkA bhAga diyA eka labdha AyA aura eka ho vAkI bacA punaH pUrvokta niyamake anusAra pahalA sAnuvIcI samajhanA cAhie, phira labdha ekameM 'eka rUpa joDanese do hue, inameM yatnasevI aura ayanasevIkA bhAga diyA labdha eka AyA aura vAkI kucha nahIM vacA zuddha sati ato'nte tiSThati' isa niyamake anusAra antakA ayatnasevI grahaNa kiyaa| isa taraha navapI uccAraNAmeM AgADhakAraNakRta, sakRtkArI, sAnuvIcI ayanasevI nAmakA ana aayaa| isI taraha anya uccAraNAoMke akSa bho nikAla lene caahie| Age uddiSTa vidhi kahI jAtI haisaThAviUNa rUvaM uvario saMguNintu sayamANe / avaNijja aNaMkidayaM kujjA paDhamatimaM caiva // ___ artha-eka rUpa rakhakara usako apane Uparake pramANase guNA kare aura anaMkitako ghaTAve isa taraha prathapa paryanta kre| bhAvArtha-yahAM jo bheda grahaNa ho usake prAgeke sthAnoMkI jo saMkhyA ho vaha anaMkita hai / jaise AgADha aura anAgADhameM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. prAyazcitta-samuJcaya / se yadi AgADhakA grahaNa ho to usake AgevAle anAgADhako anaMkita samajhanA / isItaraha sakRtkArI-asakRtkArI. sAnuvIcI asAnuvIcI aura yatnasevI ayatnasevImeM bhI samajhanA / kisIne pUchA ki AgADhakAraNakRta sakakArI, sAnuvIcI ayatnasavI yaha kaunasI uccAraNA hai taba prathama eka rUpa rakhiye usako aparake yatnasevI aura prayatnasevIkA pramANa dose guNiye, do hue, anaM-- kitako ghaTAiye, yahAM anaMkita koI nahIM donoM ho aMkita haiM ataH do hI rhe| phira ina do ko sAnuvIcI aura asAnuvIcI kA pramANa do sa guNiye, cAra hue, yahAM asAnuvIcI anaMkitaH hai ataH cArameMse eka ghaTAiye tava tIna rahe / ina tInako sakRtkArI aura asakakArIkA pramANa dose guNiye, chaha hue; anaMkita asalkArIko ghaTAiye pAMca rahe, punaH pAMcako AgAr3ha anAgAr3hakI saMkhyA dose guNiye, daza hue anaMkitako ghaTAH dAjiye, nau rhe| isa taraha AgADhakAraNakRta sakRtkAro sAna-. . vIcI ayatnasevI nAmakI nauvI uccAraNA siddha hotI hai| yahI vidhi anya uccAraNAoMke nikAlanemeM karanI caahie||16|| vizuddhaH prathamo'nyo'pi sarvathA shuddhivrjitH| bhaMgAzcaturdazAnyetu sarve bhAjyA bhvntymii||20|| __artha-ina solaha bhaMgoMmeMse pahalA bhaMga vizuddha hai-- laghu. prAyazcicake yogya hai| antakA solahavAM bhaMga vilakula azuddha, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praatsevaadhikaar| hai-guru mAyazcitake yogya hai| vAkIke caudaha bhaga bhAjya haiMlaghu-guru donoM tarahake haiM ataH choTe bar3e prAyazcitake yogya haiN| AgADhakAraNe kazciccheSAzuddho'pi zuddhayati / vizuddho'pi padaiH zeSairanAgADhe na zuddhayati // 21 // ___ artha-deva, manuSya, tiyaJca yA acetanakRta upasarga vaza yA vyAdhivaza dopa sevana kara lene para, zepa asatkArI, asAnuvIcI ora ayanasevI padoM kara azuddha hote hue bhI, koI puruSa zuddha ho jAtA hai arthAt vaha usa doSayogya laghu prAyazcitakA pAtra hai| tathA koI puruSa vinA kAraNa doSa sevana kara lene para zeSa satkArI, sAnuvocI aura prayatnasevI padoMse zuddha hote hue bhI zuddha nahIM hotA-laghu prAyazcittakA pAtra nahIM hotA // 21 // ava ATha animitta bhaMgoMko kahate haiMakAraNe sakRtkArI sAnuvIciH prayatnavAn / tadvipakSA dvikA ete'pyssttaavnyonysNgunnaaH||22|| artha-akAraNabhaMgoMmeM sakRtkArI, sAnuvIci aura prayatnavAna ina tInoMko laghu saMjJA hai aura inake vipakSI asatkArI, asAnavIcI aura aprayatnamatisevIkI dvika arthAta guru saMjJA hai| ye bhI paraspara guNA karane para ATha. hote haiN| saMdRSTi Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / __ bhAvArtha-jisa taraha solaha nimittabhaMga saMkhyA, prastAra, akSarakrapa, naSTa aura uddiSTa aise pAMca tarahase varNana kiye gaye haiM usI taraha ina ATha bhaGgoMko bho samajhanA caahie| prathama saMkhyA nikAlate haiN| pahale pahaleke bhaMga Upara Uparake saba bhaMgoMmeM pAye jAte haiM ataH unako paraspara guNA karane para I 3 3-pATha saMkhyA nikala bhAtI hai| iti sNkhyaa| ava prastAra vatalAte haiM-prathama paMktimeM ATha jagaha ekAntarita laghu ora guru sthApana kare 12121212 / dvitIya paMktimeM dvayantarita laghuguru sthApana kare 1122 1122 / tRtIya paMktimeM caturaMtarita laghu-guru sthApana kare 1111.2222 / inakI uccAraNA batAte haiMsakRtkArI, sAnuvIcI yatnasevI yaha prathama uccAraNA 111 asakRkArosAnuvIcI, yallasevI yaha dvitIya uccAraNA211 sakRtkArI asAnavIcI yatnasevI yaha tRtIya uccAraNA 121 asakRtkArIasAnuvIcI yatnasevo yaha caturtha uccAraNA 221 sakRtkArI sAnuvIcI ayatnasevI yaha paMcama uccAraNA 112 asakRtkArI sAnuvIco ayatnasevI yaha chaTho uccAraNA 212 sakRtkArI masAnavIcI ayatnasevI yaha saptama uccAraNA 122 asatkArI asAnuvIcI ayatnasevI yaha aSTama uccAraNA 222 saMdRSTi 12 12 12 12 11 22.11 22 11 11 22 22 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 prtisevaadhikaar| ____ akSasaMkrama, naSTa aura uddiSTa bhI pahalekI taraha nikAla lenA caahie| isa taraha ina ATha bhAgoMko saMkhyA, prastAra, akSapari-vartana, naSTa aura uddiSTa jaannaa| pUrvokta nimitta dopa solaha aura ATha ye anipitta doSa kula milAkara cauvosa doSa hote haiN||22|| aSTApyate na saMzuddhA AdhaH shuddhtrsttH| avizuddhatarAstvanye bhaMgAH saptApi sarvadA // 23 // artha-ye Upara batAye hue AThoM bhaMga saMzuddha nahIM haiM azuddha haiM-bahuta prAyazcitake yogya haiM inameMkA pahalA bhaMga dvitIya bhaMgakI apekSA zuddha hai-laghu prAyazcitake yogya hai / isake alAvA vAkIke sAtoM bhaMga niraMtara avizuddhatara haiM-bahuta prAyazcitake yogya hai // 23 // pratisevAvikalpAnAM trayoviMzatimAmRSan / guruM lAghavamAlocya cchedaM dadyAdyathAyathaM // 24 // ___ artha-atisevAke kula vikalpa cauvIsa hue / unameM se (AgADhakAraNakRta satkAro, sAnuvocI, prayatnapratisevI) 'pahale vikalpako chor3akara avaziSTa teIsa vikalpoMmeM choTe aura baDekA vicAra kara yathAyogya prAyazcita denA cAhie // 24 // dravye kSetra'tha kAle vA bhAve vijJAya sevnaaN| kramazaH samyagAlocya yathAprAptaM pryojyet||25|| . artha-dravya, kSetra, kAla aura bhAvako jAnakara aura Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / sevanA-sacitta, acitta ora mizra dravyake upabhogakA kramase acchI taraha vicAra kara yathAyogya prAyazcita denA caahie| bhAvArtha-jisako prAyazcita diyA jAya usake utkRSTa, madhyama jaghanya saMhananayukta zarIrako aura maMdajJAnAdiko, magadha, karujAMgala Adi nivAsa sthAnako. zItakAla uSNakAla varSAkAla zrAdi kAlako, bhora totra maMda Adi bhAvoMko jAnalenA cAhie aura usakI sacitta, acitta aura mizra padArthakI sevanA para bhI acchI taraha vicAra karalenA cAhie vAda yathAyogya prAyazcitta denA cAhie anyathA lAbhake badale hAni honeko saMbhAvanA hai / / 25 // nIrasaH purumaMDazcApyAcAmlaM caiksNsthitiH| kSamaNaM ca tapo deyamekaikaM vyAdimizrakaM // 26 // artha-nirvikRti, purumaMDala, AcAmla, ekasaMsthAna ora upavAsa ina pAMcoMke pratyeka bhaMga dvisaMyogo, trisaMyogo, catuH saMyogI aura paMcasaMyogo bhaMga nikAla kara prAyazcitta denA cAhie / maMgoMke nikAlanekI vidhi isa prakAra hai| nirvikRti, purumaMDala, AcAmla, ekasthAna, aura upavAsa ye pAMca pratyeka. bhaMga haiN| dvisaMyogo bhaMga batAte haiM-nirvikRti ora purumaMDala yaha prathama bhaga 1nirvikRti aura AcAmla yaha dvitIya 2 / nirvikRti aura ekasthAna yaha tRtIya bhaMga 3 / nirvikRti aura kSamaNa yaha caturtha bhaMga 4. / purumaMDala AcAmla. yaha paMcama bhaMgaH Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisavAdhikAra / 27. 5 / purumaMDala aura ekasthAna yaha chaThA bhaMga6 / purumaMDala aura kSamaNa yaha sAtavAM bhaga 7 / AcAmla aura ekasthAna yaha pAThavAM bhaMga 8 / AcAmla aura tamaNa yaha nauvAM bhaMga 6|ek sthAna aura kSamaNa yaha dazavAM bhaMga 10 / ye daza dvisaMyogI bhaMga hue| aba trisaMyogo bhaMga batAte haiM -nirvikRti purumaMDala aura AcAmla yaha prathama bhaMga 1 / nirvikRti, puru-. maMDala ora ekasthAna yaha dvitIya bhaMga 2 / nirvikRti, purumaMDala aura tamaNa yaha tRtIya bhaMga 3 / nirvikRti, AcAmla aura eka sthAna yaha caturtha bhaMga 4 / nivikRti, AcAmla aura kSamaNa yaha paMcama bhaMga 5 / nirvikRti ekasthAna aura kSamaNa yaha chaThA bhaMga / purumaMDala, AcAmla aura ekasthAna yaha sasama bhaMga 7 / purumaMDala, prAcAmla aura kSamaNa yaha AThavAM bhg| parumaMDala ekasthAna aura kSamaNa yaha nauvA bhNgii| AcAmla, ekasthAna ora kSamaNa yaha daza bhaMga 10 / ye daza trisaMyogI bhaMga hae / ava catuHsaMgego bhaMga vatAte haiM-nirvikRti, purumaMDala, AcAmla aura ekasthAna yaha prathamabhaga nirvikRti, purumaMDala, AcAmla aura kSamaNa yaha dvitIya bhaga2 / nirvikRti. purumaMDala, ekasthAna aura kSamaNa yaha tRtIya bhaMga 3 / nirvikRti, AcAmla, ekasthAna aura tamaNa yaha caturtha bhaga 4 / purumaMDala, AcAmla, eka-. sthAna aura tamaNa yaha paMcama bhaMga 5 / ye pAMca catuHsaMyogo bhaMga hue| aba paMcasaMyogI bhaMga batAte haiM-nirvikRti puru- . Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya maMDala, AcAmla. ekasthAna aura kSamaNa yaha pAMcoMkA milakara eka bhaMga / pAMca pratyeka maMga, daza dvisaMyogI bhaMga, daza nisaMyogI bhaMga, pAMca catuHsaMyogI bhaMga aura eka paMca saMyogI bhaMga, kula milakara 5+10+10+5+1-31 ikattIsa bhaMga hue| inako zalAkA bhI kahate haiN| pahale jo solaha doSa kaha Aye haiM unameM ina ikattIsa zalAkAoMkA vibhAga kara prAyazcitta denA caahie| prathama dopakA pahalo salAkAkA bhAyazcitta aura zeSapaMdraha doSoMkA pratyeka aura mizra aiso do do zalAkAoMkA prAyazcitta denA caahie| ina nirvikRti Adi ikatIsa zalAkA rUpa prAyazcittoMkI yaha prastAra saMdRSTi hai| 1222222222222222 1 225444466666666 isa saMdRSTimeM Upara zalAkAoMkI saMkhyA hai aura noce una zalAkAoMke antargata prAyazcittoMkI saMkhyA hai| yadyapi prathama doSako choDakara zeSa paMdraha doSoMkI salAkAeM samAna do do haiM tathApi unake prAyazcittoMko saMkhyA samAna nahIM hai dUsare tosare doSako zalAkAeM do do haiM aura prAyazcitta bhI do do haiN| cauthese AThavAM taka zalAkAeM do do aura pAyazcitta cAra cAra, nauMvese terahaveM taka zalAkAeM do do aura prAyazcitta chaha chaha, caudaha- padhameM zalAkAe, do do aura prAyazcitta ATha ATha tathA solahavemeM zalAkA do aura Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HWANA-.. pratisevAdhikAra / prAyazcitta nau haiM / zalAkAoMkA vimAga karanevAlA yahAM. eka saMgraha zloka hai use kahate haiN| AdyamAye tapo'nyeSu pratyekaM tavayaM ttH| Aye tattrayamaSTAnAM tctussttymnytH|| artha-solaha dopoMmeMse prathama dopakA prAyazcitta Adya tapa arthAda prathama zalAkA hai| zepa paMdraha dopoMkA mAyazcitta do do tapado do zalAkAeM haiN| tathA ATha dopoMmeMse prathama dopakA prAyazcitta tIna tapa-tIna zalAkAeM aura zeSa sAta dopoMkA, mAyazcita cAra cAra tapa-cAra cAra zalAkAeM haiN| AgAhAdi solaha dopoMkA prAyazcitta sAmAnyase kahA gayA aba laghu dopa aura guru dopakA vicAra kara prAcAryoMke upadezake anusAra uttara sUtrake abhiprAyase ukta zalAkAoMmeM. kisako kaunasA mAyazcitta diyA jAtA hai yaha nizcaya karate. haiN| AgADhakAraNakRta, satkArI, sAnucIcI, prayatnasaMsevI. prathama dopakA prAyazcitta mAlocanAmAtra hai| anAgADhakAraNakRta, sakRtkArI, sAnuvIcI, prayatlasaMsevI dvitIya dopakA bar3A pAyazcitta-chaha zuddhivAlI do zalAkAe haiM jinameM eka zalAkA to nirvikRti aura kSamaNa nAmakI nauvIM dvisaMyogakI aura dUsarI nirvikRti, purumaMDala, AcAmla aura ekasthAna nAmakI. chanvIsI catuHsaMyogakI hai| isa taraha donoM zalAkAoMke. chaha prAyazcitta dvitIya dopake haiN| AgADhakAraNakRta, asaka Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyAzcatta-samuccaya / kAroM, sAnuvIcI prayatnapratisevI tRtIya dopakA pahalI nirvikRti zalAkA aura dUsaro purumaMDala zalAkArUpa choTA prAyazcitta hai| anAgADhakAraNakRta, asakRtkAro, sAnuvIcI prayatnamatisevI cauthe doSakA paMdrahavIM aura tIsavoM zalAkArUpa guru prAya. zcitta hai| paMdrahavIM zalAkA ekasthAna ora kSamaNa isa taraha :dvisaMyogakI aura tosavIM zalAkA purumaMDala, AcAmla, ekasthAna aura kSamaNa isa taraha catuHsaMyogakI hai| AgADhakAraNakRta, sakkArI, asAnuvIcI, prayatnasaMsevI, paMcama doSakA prAyazcitta chaTho aura terahavIM zalAkA hai| donoM hI zalAkAeM "dvisaMyogavAlI haiN| chImeM nivikRti aura purumaMDala aura terahavImeM AcAmla aura eka sthAna hai / anAgADhakAraNakRta, sakakArI, asAnuvIcI prayatnasa sevI chaThe doSakA prAyazcitta caudahavIM aura satAIsavIM zalAkA hai| caudahavIM zalAkA AcAmla aura kSamaNa aise dvisaM yAMgako aura sattAIsavIM zalAkA nirvikRti, puruNDala, AcAmla aura kSamaNa aise catuHsaMyogakI hai| AgADhakAraNakRta, asakRtkArI asAnuvIcI prayatlasa sevI sAtaveM doSakA prAyazcitta solahavIM aura vAIsavIM trisa yogI do zalAkAeM haiN| solahavIM zalAkA nirvikRti, purumaMDala aura AcAmlakI aura bAIsavIM zalAkA, purumaMDala prAcAmla aura ekasthAnakI hai| anAgADhakAraNakRta, asakRtkArI, asA1-NavI vIdimA paDhama duijAya papaNAsa tiitaa| chaTTI terasamI viya cohasI sattavIladinA // - - - - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaar| nuvIcI prayatlasa sevI pAThaveM dopakA prAyazcitta vArahavIM aura aThAIsavIM zalAkA hai| pArahavIM zalAkA purumaMDala aura kSamaNa aise dvisa yogA bhaMgako aura bhaThAIsavIM zalAkA nirvikRti, purumaMDala ekasthAna aura tamaNa aise catuHsaMyogI bhaMgakI hai| bhAgAkAraNakRta, satkAro, sAnuvoco, ayatlasa sevI nauveM dopakA prAyazcitta tIsarI aura cauthI zalAkA hai| ye donoM zalAkAe AcAmla aura ekasthAna aise eka eka saMyogI bhaMgakI haiN| anAgAhakAraNakRta, sakRtkArI, sAnuvIcI, ayalasaMsevI dazaveM dopakA prAyazcica tevIsavIM aura ikosavIM trisaMyogo zalAkAe haiN| tevosI zalAkA puru-maMDala AcAmla aura kSamaNakI aura ikosoM zalAkA nirvikRti ekasthAna aura kSamaNako hai bhAgADhakAraNakRta, asakRtkArI, sAnuvAcI, amayalasa sevo gyArahaveM dopakA prAyazcitta AThavIM aura gyArahavIM dvisaMyogo zalAkAeM haiN| bhAThavIM zalAkA nirvikRti aura ekasthAna aura gyArahavIM zalAkA purumaDala aura eka sthAnakA hai| anAgADhakAraNakRta asakRrakAro, sAnavIco, bhayalasevo bArahaveM dApakA prAyazcitta aThArahavoM aura vIsavoM 1-solasa vAvAsAdamA, pArasa aDacIsimA, tiy'cutthii| cavIsimA paNavIsasA, aTThami payArasI ceva // . yahAM thor3A AcAryasaMpradAyakA bheda hai| vaha yaha ki dazaveM dopake Upara kI saMvI aura teIsavI zalAkA batAI gaI hai aura isa gAthAmeM cauvIsavIM aura pciisviiN| - - - Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 prAyazcitta-samuccaya / trisaMyogI zalAkAe haiN| aThArahavIM zalAkA nirvikRti purumaMDala aura kSamaNakI ora bIsavIM zalAkA nirvikRti AcAmla aura kSamaNakI hai| AgADhakAraNakRta, sakRtkArI, asAnuvIcI, ayatnasa sevI terahaveM doSakA prAyazcitta sAtavIM aura dazarvI dvisaMyogIdo zalAkAeM haiN| sAtavI zalAkA nirvikRti aura AcarAmlako ora dazavI zalAkA purumaMDala aura bhAcAmlakI hai| anAgADhakAraNakRta, sakRtkArI, asAnuvIcI. ayatnasevI caudahaveM doSakA prAyazcitta cauvIsoM aura paccIsavIM trisaMyogI. do zalAkAeM haiN| cauvIsavIM zalAkA purumaMDala ekasthAna ora kSamaNakI aura paccIsavIM AcAmla ekasthAna aura kSamaNakI hai| AgADhakAraNakRta, asakRtkArI, asAnuvIcI ayatnasevI paMdrahaveM doSakA prAyazcitta satarahavoM aura unnIsavIM trisaMyogI zalAkAeM haiN| satarahavIM zalAkA nirvikRti, paru. maMDala aura ekasthAnakI aura unIsavIM zalAkA nirvikRti , 1- aTThArasa vIsadimA, sattama dasamIya, ekviisdimaa| tevIsadimA, sattArasI ya eUma vIsadimA / caudahave doSameM Upara cauvIsavIM aura baccIsI zalAkA batAI hai aura isa gAthA ikkIsavIM aura teiisviiN| yaha . AcArya sampradAyakA bheda mAlUma par3atA hai| antara donoM meM itanA hI hai ki dazaveM doSakA prAyazcitta caudahave meM aura caudahaveMkA dazave meM paraspara vatAyA gayA hai| maMga donoM hI sthaloM meM trisaM. yogI haiN| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisevAdhikAra / 33 jJAcAmna aura ekasthAnako hai| anAgADhakAraNakRta, asakRkatkArI, asAnavIcI ora ayatnasevo solahaveM doSakA prAyazcitta pAMcavoM, unatIsavIM aura ikatIsavIM ye tIna zalAkAe haiN| pAMcavIM zalAkA ekasaMyogI bhagakI hai jisameM samaNa hai| unatIsavIM nirSikRti, AcAmla, ekasthAna aura kSamaNa evaM catuHsaMyogo maMgakI hai aura ikatIsavIM zalAkA nirvikRti, erumaMDala, prAcAmla, ekasthAna aura kSamaNa evaM paMcasaMyogI bhagakI hai| isa taraha solaha doSoMmeM choTe vaDe dopakA vicAra kara prAyazcitta btaayaa| pahalA, tIsarA, pAMcavAM, sAtavAM, nauvAM, gyArahavAM, terahavAM aura pandrahavAM ye ATha dopa to laghu prAyazcittake yogya haiM aura zeSa dUsarA, cauthA, chaThA, AThavAM, dazavA bArahavAM, caudahavAM aura solahavAM ye ATa guru prAyazcita ke yogya haiN| saMdRSTi 12222222222 2 2 2 2 3 .626 46662646 466 10 isa saMdRSTimeM Upara pratyeka dopakI zalAkAeM haiM aura nIce : prAyazcittoMkI saMkhyA hai| yaha isa viSayako spaSTa karanevAlA saMgraha zloka hai 2-paMcama ugatIsadimA igatrIsadimA ya hoti sojasame / missasalAgA geyaha igiticupNcsNjoge| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / Aye vAlocanAnyeSu dve dve syAtAM shlaakike| AcaM muktvA yathAyogyaM prAgyaduddiSTamaSTasu / / __ artha-prathamadopameM AlocanA prAyazcitta hai anya doSoMmeM do do zalAkAeM haiM vizeSa itanA hai ki solahaveM doSameM tIna zalAkAeM haiN| tathA ATha doSoMmeM pahale doSako chor3akara zeSa doSoMmeM pUrvavat prAyazcitta samajhanA / bhAvArtha-pahale dopoM meM tIna zalAkAeM aura zeSa sAta dopoMmeM cAra cAra zalAkAeM rUpa prAyazcitta hai| __ jo niSkAraNa ATha bhaMga haiM ve sarvathA hI azuddha haiM to bhI. unameMkA pahalA bhaMga anya bhaMgoMkI apekSA vizuddhatama hai| anta.. kA avizuddhatama arthAta sabase adhika avizuddha hai| saMkRtkArI sAnunIcI, yalasevI prathama bhaMgakA prAyazcitta eka saMyogavAlI nirvikRti, purumaMDala aura AcAmsa aiso pahalI dUsarI tIsarI tIna zalAkAeM haiN| asakRtkArI, sAnuvIcI, prayatnasevI dusare doSakA prAyazcitta cAra zalAkAeM haiN| do zalAkAeM ekasthAna aura kSamaNa aise ekasaMyogakI aura do zalAkAeM nirvikRti purumaMDala aura AcAmla ekasthAna aise dvisNyogkii| ye zazAkAeM cauthI, pAMcavI, chaThI aura terahavI haiN| sakRtkArI 1-ahaNhaM AdipaNe missa salAgAu tiriNa dAyavvA / selANa cattAriya pudha pudha tANaM suNa tthaann| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 pratisevAdhikAra / / asAnuvIcI yatnapatisevI tRtIyaM doSakA prAyazcitta dvisaMyogako cAra zalAkAeM arthAta ATha zuddhiyAM haiM / nirvikRti-AcAmsa nirvikRti ekasthAna, AcAmla tamaNa aura ekasthAna kSamaNa / ye zalAkAeM kramase sAtavIM, AThavIM, caudahavIM aura paMdrahavIM haiN| asakRtkArI, asAnuvIcI prayatnasaMsevI cauthe dopaMkA prAyazcitta, dvisaMyogavAlI cAra zalAkAeM arthAt ATha zuddhiyAM haiM nirvikRti kSamaNa, purumaMDala AcAmla, purumaDala ekasthAna aura purumaDala kSapaNa / ye zalAkAe krapase nauvoM, dazavI, gyAraha: aura vArahavI haiM / sakRlkAro, sAnuvIcI, aprayatnasevI pAMcaveM doSakA prAyazcit tIna saMyogavAlI cAra zalAkAeM arthAta vAraha zuddhiyAM hai| nirvikRti parumaMDala AcAmla, nirvikRti purumaDala kSamaNa, purumaMDala AcAmla tamaNa aura AcAmsa ekasthAna kssmnn| ye zalAkAeM kramase solahavIM aThArahavoM, teisavIM aura paccIsavIM haiN| asakakArI, sAnuvIcI, ayatnasevo chaThe doSakA prAyazcitta tIna saMyogavAlI cAra zalAkAeM arthAt vAraha zuddhiyAM haiM / nirvikRti purumaMDala ekasthAna, 1 paDhama duraja tAjA, caDa paMcamiyA ya chaha serasamI / sattama abha cauhasamI vi ya paraNArasIceva // 2 zavadasa ekkArasamI ya vArasamI, taha ya ceva, sojsmii| aTThArasamI vAvIsimA ya paNavIsimA, ceva // pAMcaveM doSameM Upara teIsavIM zajAkA batAI gaI hai aura isa gAthAmeM vAIsIM / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prAyazcitta-samuccaya / nivikRti AcAmla ekasthAna, nirvikRti AcAmla kSamaNa, aura pukhya Dala ekasthAna kSamaNa / ye zalAkAeM kramase satarahIM, unnIsavIM vIsavIM aura covIsavIM haiN| sarakArI asAnuvIcI apanapratisevI sAtaveM dopakA prAyazcita: trisaMyogavAlI do aura catuHsaMyogavAlI do arthAt caudaha zuddhiyoM evaM cAra zalAkAeM haiM / nirvikRti-ekasthAna-kSamaNa aura purumaMDala AcAmla ekasthAna, tathA nirvikRti purumaDala AcAmla ekasthAna aura purumaMDala prAcAmla ekasthAna kSamaNa / ye zalAkAeM kramase ikkIsavIM, vAIsavoM, chabbIsavIM aura tIsavIM haiN| asakRtkAro, asAnuvIcI aprayatnapratisevI AThaveM doSakA prAyazcitta catuHsaMyogavAlI zalAkAe' tIna aura pAMcasaMyogavAlI zalAkA eka evaM cAra zalAkAeM arthAda sataraha zuddhiyAM haiM, nirvikRti purumaMDala AcAmla kSamaNa, nirvikRti purumaMDala ekasthAna kSamaNa, aura nirvikRti AcAmla ekasthAna kSamaNa tathA nirvikRti purumaMDala AcAmla ekasthAna cpnn| ye zalAkAeM kramase sattAisavI, aThAIsavIM, unatI1 sattArasamI egUNavIsamA vIsamA ya cavIlamA ! . igivIsadimA tevIsadimA ya chancIla tIsadimA sAtaveM doSameM Upara vAisarvI zalAkA batAI gaI hai aura isa gAthAmeM teiisviiN| 2 sattAvIsadimAvi ya aTThAvIsAya uunntiisdimaa|.. igatIsadimA ya imA missasalAyA aTaNhaM // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisevAdhikAra / 37 savIM aura ikatIsauM haiN| isa taraha AudoSoMkI kula zalAkAeM ikatIsa aura zuddhiyAM assI hotI haiN| saMdRSTi 3 4 4 4 4 4 4 4 368812 12 14 17 yahAM bhI Upara zalAkAoMko saMkhyA aura nIce zuddhiyoM kI saMkhyA hai // 26 // AlocanAdikaM yogye kAyotsargo'tha sarvakaM / tapaH Adi kaciddeyaM yathA vakSye vidhi tthaa|| __artha-yogya vyaktika dopoMko jAnakara AlocanA, Adi zabdase pratikramaNa, tadubhaya, viveka inameMse eka yA do yA tIna athavA cAroM prAyazcitta dekheM aura kAyotsarga bhI deve| athavA sabhI AlocanAdi daza tarahake prAyazcitta deve / tathA kisI vyakti vizeSako tapa, Adi zabdase cheda mUla, parihAra aura zraddhA ye pAMca prAyazcitta deve / / 27 // ye saba prAyazcitta jisa vidhise dene cAhie, usavidhiko Age kahate yadabhIkSNaM niSevyeta parihartuM na yAti yat / / yadIpaJca bhavettatra kAyotsagoM vizodhanaM // 28 // __ artha-jo niraMtara sevana karanemeM Ate haiM, jo tyAgane meM nahIM Ate haiM aura jo stoka haiM aise doSoMkA prAyazcitta kAyotsarga hai| bhAvArtha-calanA-phiranA Adi bhI dopa hai jo nira Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 prAyazcitta-samuccaya / tara karane par3ate haiN| bhojana pAna karanA bhI dopa hI hai| ye dopa dustyAjya haiN| sArAMza-ina kartavyoMke karane para kAyotsarga nAmakA prAyazcitta lenA cAhie // 27 // apamRSTaparAmarza kaMDUtyAkuMcanAdiSu / jalakhelAdikotsarge kAyotsargaH prkiirtitH|| __ artha-apratilekhita zarIrAdi vastuoMse sparza ho jAnepara, khAja khujAne hAtha paira prAdike phailAne sikor3ane Adi kriyAke karane para, aura mala, thUka, Adi zabdase khakAra Adi . zArIrika mala Adike tyAgane para kAyotsarga prAyazcitta kahA . gayA hai // 26 // taMtucchedAdika stoke saMkliSTe hstkrmnni| manomAsikasevAyAM kAyotsargaH prkiirtitH|| __ artha-taMtu (dhAgA) tor3anekA, Adizabdase tRNa vagairahake toDanekA, alpa saMklaza utpanna karanekA, pustaka Adike saMcaya karanerUpa hastakarmakA aura isa upakaraNako itane dinoMmeM banAkara tayAra karUMgA isa prakAra manase citavana karanekA prAyazcitta kAyotsarga hai // 30 // mRdAthavA sthirairvIjaiharidbhistrasakAyakaiH / saMghaTTane vipazciddhiH kAyotsargaH prkiirtitH|| artha-miTTose, sthiracIjoMse aura hare tRmA Adise tatha Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisevAdhikAra trasa kAyake sAtha hAtha pairoMkA saMgharpaNa ho jAya to vidvAnoMne usakA prAyazcitta kAyotsarga karanA batAyA hai| jo gehUM Adi ko vIja kahate haiN| mardana karane (masalane-kucalane) para bhI jo boja naSTa na hoM unheM sthira vona kahate haiM / / 31 // pAMzvAliptapadatoye vized vA vipriitkH| . purumaMDalamApnoti kalyANaM kardamApAt // 32 // artha-jisake pairoMpara dhUla lipaTa rahI hai vaha yadi pAnImeM dhusa jAya athavA jisake paira gole haiM vaha yadi apane paira dhUlameM rakha de to usakA prAyazcitta purumaMDala hai| tathA kIcaDa lipaTe pairoMse pAnImeM calA jAya to usakA prAyazcitta ekakalyANaka (paMcaka) hai // 32 // haritRNe sakRcchinne chinne vAnantake trase / purumaMDalamAcAmlamekasthAnamanukramAt // 33 // artha- hare tRNoke eka vAra chedana-bhedanakA prAyazcitta purumaMDala hai / sUraNa gaDUco, snUhI, mUla, AdA, Adi anantakAyika cIjoMke chinna bhinna karanekA prAyazcitta AcAmla hai (jisa vanaspanike mUlameM zAkhAoMmeM, pattoMmeM asaMkhyAte zarIra hoM, eka eka zarIrameM ananta 2 jIva nivAsa karate hoM. eka jIvake marane para anantoMkA maraNa hotA ho aura ekake utpanna : hone para ananta utpanna hote hoM ve jIva ananta kAyika haiM) tathA do iMdriya tIna indriya mAdi trasa jIvoMke chadana-bhedana karanekA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya ! prAyazcitta ekasthAna hai| chedanakA artha jAnase mAra denekA nahIM hai kintu una cIjoM ke eka dezake khaMDana karanekA hai| jAnase mAra denekA mAyazcitta judA hai| yaha prAyazcitta unake eka deza khaMDanameM hai // 33 // pratyeke'nantakAye vA trase vAtha prmaadtH| AcAmlaM caikasaMsthAnaM kSamaNaM ca yathAkrama // 34 // ___ artha-jo chinna-bhinna karane para na uge aura jisake eka zarIrakA svAmo eka hI jIva ho aise supArI nAriyala Adi pratyeka kAyika haiN| ina pratyekajJAyika vastuoMko pramAda-pUrvaka chinna bhinna karanekA prAyazcitta AcAmla-kAMjikAhAra hai / pratyekakAyikase viparIta anantakAyika hote haiM jinakA svarUpa Uparake zlokameM batA cuke haiM una anantakAyika vastuoM ko pramAda-pUrvaka chinna-bhinna karanekA prAyazcitta ekasaMsthAna hai| tathA pramAdase do indriya Adi trasa jIvoMke chedana-bhedanakA. mAyazcica upavAsa hai // 34 // vyApanne sannidhau deyA nissprmaadprmaadinoH| paMca syunarisAhArAzcaika kalyANakaM base // 35 // AbhIkSNye paMcakalyANaM paMcAkSe cApi drptH| pramAdenaikakalyANaM sakRdapyupayogataH // 36 // . .artha-kamaMDalu bheSaja Adi bhAjanoMko sannidhi kahate haiM Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisevAdhikAra / jisameM rakkhA jAya vaha sannidhi hai| usameM yadi pramAda yA apra-- mAdase koI jova mara jAya to apramattako pAMca nirvikRti pAyazcitta aura pramAdIko eka kalyANaka prAyazcitta denA caahie| yadi vAra vAra trasa jIva mare to paMcakalyANaka prAyazcitta denaa| 'cAhie aura darpase athavA sAvadhAnI rakhate hue eka vAra paMcendriya jIva paraNako prApta ho jAya to eka kalyANaka. prAyazcitta denA caahie||35-36 // saMstare yadi paMcAkSo vyApayetApramAdataH / paMca nirvikRtAnyekakalyANaM sapramAdataH // 37 // __ artha-sAvadhAnI rakhate hue bhI saMstara-soneke Athare para yadi pacandriya jIva mara jAya to usakA prAyazcitta pAMca nirvikRtiyAM haiM aura yadi asAvadhAnIle mare to eka kalyANaka mAyazcitta hai / / 37 // AvAsadvAramUle cetpaMcAkSo vigatAsukaH / tanniSkrAntapraviSTAnAmekakalyANakaM bhavet // 38 // ___ artha-vasatikA (rahanekA sthAna ) ke daravAjeke adhaHH pradeza (nIceke hisse) meM yadi paMcendriya jIva mara jAya to jitane bAhara nikale hoM aura bhItara gaye hoM una sabake lie eka eka kalyANaka prAyazcitta hai|||36|| 1-basahiyaduvAramUne rAdo paMcediyo made diho| 'jAvadiyA NIsaridA pavisaMvA eka kalANaM // - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 prAyazcitta-muccaya / MMC viratebhyo gRhasthebhyo na yatnakathite hte| vRzcikAdau gRhasthena kSamaNaM paMcakaMkramAt // 39 // artha-saMyatoM aura asaMyatoMke nimitta yalapUrvaka vA ayatnapUrvaka kahane para koI asaMyatta gRhastha vicchu, villo Adi jantuoMko mAra de to usakA prAyazcitta kramase kSamaNa aura paMcaka hai| bhAvArtha-yatnapUrvaka kahane para mAre usakA prAyazcitta kSamaNa aura ayatnapUrvaka kahane para mAre usakA eka kalyANaka hai| paMcaka yaha kalyANakakI saMjJA hai| vaha isalie hai ki yaha kalyANaka pAMca dinameM samApta kiyA jAtA hai // 36 // viratebhyo gRhasthebhyo na yatnAbhihite hte| sapAdautu gRhasthena kalyANaMmAsikaM pRthak // 40 // . artha-viratoM yA gRhasthoMke nimitta yatna athavA prayatna'pUrvaka kahanepara koI gRhastha sarpa gonasa (gopa) Adi prANiyoMko mAra de to usakA prAyazcitta kramase ekakalyANaka aura paMcakalyANaka hai / bhAvArtha-yatnapUrvaka kahane para mAranekA eka kalyANaka prayatnapUrvaka kahane para mAranekA paMcakalyANaka hai| saMyatebhyaH prayatnena viSIti kathite hte|| gRhasthenApi saMzuddho vAksamityA yuto thtH||41|| artha-saMyatoMke nimitta prayatnapUrvaka-RpibhApAmeM vipI (sarpa) hai yaha kahane para koI gRhastha use mAra de to vaha nirdoSa hai kyoMki vaha bhASAsamitise yukta hai| 51 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisenaadhikaar| aagaaddhkaarnnaadvnhirnivaatyaaniiymaankH| paMca syu rasAhArAH kalyANaM vA prmaadini||42|| ___ artha-RpiyoMko yadi upasarga ho yA roga Adi ho isa hetuse lAI huI agni bujhA de to usakA prAyazcitta pAMca nIrasa AhAra (nirvikRtiyAM) athavA pramAdavAna puruSake lie eka . kalyANaka prAyazcitta hai // 42 // glAnAtha tApayan dravyaM vanhijvAlA yadi spRzet / paMca syU rUkSabhaktAni kalyANaMca muhurmuhuH||43|| artha-bImAra puruSake nimitta usakA zarIra yA aura koI upakaraNa tapAte hue yadi eka vAra agniko jvAlA (lo)-kA sparzana kare to usakI zuddhi paMca nirvikRti AhAra hai aura yadi bAra vAra sarzana kara to usakA prAyazcitta ekakalyANaka hai| vibhAvasoH samAraMbha vaidyAdezAdyadi svayaM / anApRcchayAturaM kuryAt pNcklyaannmshnute||44|| artha-yadi bImArako na pUchakara kevala vaidyake kahanese svayaM apane Apa agni jalAnekA Arambha kare to vaha paMcakalyANakako prApta hotA hai| bhAvArtha-isa tarahake ArambhakA prAyazcitta paMcakalyANa hai||44|| . . . . . Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / vidadhyAd glAnamApRcchaya vaiyaavRtykro'thvaa| tasya syAdekakalyANaM paMcakalyANamAture // 45 // __ artha-athavA vaha vaiyAkRtya karanevAlA rogoko pUchakara agni jalAde to usake lie ekakalyANaka aura usa rogIke lie paMcakalyANaka prAyazcitta hai // 45 // kAraNAdAmalAdIni sevamAno na duSyati / vilapezyAdicAnAtizuddhaH kalyANabhAgatha // 46 // artha-vyAdhike nimitta Apale, harar3A, baherar3A, Adi cojoMkA sevana karanevAlA dopo nahIM hai-nirdoSa hai aura vilvakhaMDa, Aya, karauMde, vIjapara (vijaurA) Adi prAsuka cIjoMko jo khAtA hai vaha bhI nirdopa hai parantu jo vyAdhirahita hote hue yadi sevana karatA hai to kalyANakaprAyazcittakA mAgI rasadhAnyapulAkaM vA palAMDUsaraNAdikaM / kalyANamaznute'nanvA mAsaM kolkaadikN||47|| __ atha-jo puruSa cyAdhisahita hotA huA yathAlAma (lAbhAnusAra) bana karate hue bhI tikta, kaTuka, kapAya, Amla, madhu lavaNa ina chaha rasoMka aura zAlo, vrIhI arthAda bhAta AdikA parimANase adhika sevana karatA hai athavA, lasuna sUraNa, kaMda, giloya Adi anaMtakAya cIjoM kA sevana karatA hai Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisevAdhikAra / vaha kalyANakako prAta hotA hai| tathA vyAdhirahita noroga hokara ilAyacI, lauMga, jAtiphala, jAtopatra, supAro AdikA sevana karatA hai vaha paMcakalyANakako prApta hotA hai| bhAvArtharugNa avasthA atyanta lolupatAke sAtha chahoM tarahake rasa aura AhAra tathA lasuna Adi anaMtakAya cojoMke sevana karanekA prAyazcitta eka kalyANaka hai| tathA noroga hAlatameM ilAyacI, supArI Adi cIjoMke khAlenekA prAyazcitta paMcakalyANaka hai| kAndarye yanmRSAvAde mithyAkAreNa zuddhayati / ananujJAtasaMzUnyakhalAdikamalojjhane // 49 // ___ artha-kAmakI unmattatAke kAraNa thor3A asatya bolane para merA duSkRtya mithyA ho' isa tarahake vacanamAnase zuddha nirdoSa ho jAtA hai| tathA Agamase niSiddha aura nirjana aise khaliyAna, kheta, tAlAba, vRkSoMkI jar3a Adi sthAna jahAM malotsarga karanese loka nArAja hote hoM vahAM malotsarga karane para bhI mithyAkA vacanase zuddha ho jAtA hai // 46 // jaghanyaM tulyamUlyena gRhvAno'pi vishuddhyti,| utkRSTaM madhyamaM vAtha gRlato mAsikaM bhavet // 50 // ___ atha-jaghanya, athavA madhyama, athavA utkRSTa cIjoMko jo samAna mUlyameM kharIdatA hai vaha vinA prAyazcittake zuddhiko prApta hotA hai| aura yadi caura DAkU Adise letA hai to usakA . prAyazcitta paMcakalyANaka hai| bhAvArtha-yaha muniyoMke prAya Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / zcittakA grantha hai ataH yahAM unhoM conoMkA saMbaMdha lagAnA cAhiye jinakA muni dharmase kucha saMvandha hai| yahAM davAta, kalama, netRlatA Adi likhaneko cojeM jaghanya haiN| patrajAti, paTTI, kamaMDalu Adi madhyama cIjeM haiN| siddhAnta-pustaka Adi. utkRSTa cIjeM haiN| aisI jaghanya cIjeM jaghanyamUlyameM, madhyama madhyama mUlyameM aura utkRSTa utkRSTa mUlyameM athavA utkRSTa aura madhyama cIjeM jaghanyamUlyameM aura jaghanya cIjeM kama mUlyameM kharIda kare vahAM taka vizuddha hai| hAM! yadi caura DAkU Adise ye cIjeM le to vaha avazya doSI hai ataH isa doSase unmukta honekA prAyazcica paMcakalyANaka hai // 50 // tRNapaMcakasevAyAM sthAnirvikRtipaMcakaM / dUSyAjinAsanAnAM ca kalyANaM paMcakaM sakRt / 51 / __artha-zAlo, brohI. kodrava, kagu aura ravaka inako tRNapaMcaka kahate haiM inake sevana karanekA prAyazcitta pAMca nirvikrati AhAra hai| tathA vastra paMcaka, carmapaMcaka aura Asana paMcakake ekavAra upabhoga karanekA prAyazcitta eka kalyANaka hai / dRSya, pravAra gharapaTa, tauma aura vastra ye pAMca athavA aNDaja, voDajA vAlaja, valkalaja, ora zRGgaja ye pAMca paMcaka hote haiN| vyAghracarma, bhallukacarma, hariNacarma, meSacarma aura anAcarma ye pAMca ajina yA carma paMcaka haiN| tathA lohAsana, daMDAsana, mAsaMdaka; AyAehaka, aura potika ye pAMca prAsanapaMcaka haiM // 51 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaar| 47 paMcake'pratilekhyasya mAsaH syAt sevane sakRt / saMdaMzacchedasUcyAdidhAraNe zuddha eva hi // 52 // ___ artha-pAMca prakArake apratilekhyoMke eka vAra sevana karanekA prAyazcitta cakalyANaka hai| jo zodhanemeM na Ave use apratilekhya kahate haiN| usakI saMkhyA pAMca hai| tathA saMdeza (saMDasI) nakhalu, sUI, Adi zabdase patravedhanI salAI Adi cIjeM pAsa rakhane para zuddha hI hai arthAta inake grahaNa karanekA. koI prAyazcitta nahIM // 52 // saMstarasya niSadyAyAstadikAyA upAsane / ghaTIsaMpuTapaTTasya phalakasya na dUSikA // 53 // artha-sAtharA, baiThanekI caTAI, kamaMDalU, saMpuTa (kaTore yA doneke AkArakI vastu) Asana aura phalaka (lakar3IkI phar3a yA. takhata) ina cIjoMko kAmameM lenemeM koI doSa nahIM hai // 53 // upadhau vismRte'pyuccairmadhyame'tha jghnyke| 'kSamaNaM kaMjikAhAraM purumaMDalameva ca // 54 // artha-utkRSTa, madhyama aura jaghanya saMyamopakaraNake vismRta kara denekA prAyazcitta kramase upavAsaprAcAmla aura purumaMDala hai| duHsthApitopadhenAze srvtrotkRssttmdhyme| . jaghanye mAsikaM SaSThaM caturtha kaMjikAzanaM // 55 // artha-acchI taraha nahIM rakkhA gayA ataeva naSTa ho gayA. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 praayshcitt-smuccy| mimmin aise saba tarahake saMyapopakaraNa (ke nAza ) kA mAyazcitta paMcakalyANaka hai| tathA acchI taraha nahIM rakkhe hue utkRSTa saMyamo'pakaraNake nAzakA prAyazcitta eka paSTha (ghelA) madhyamakA eka upavAsa aura jaghanyakA AcAmla prAyazcitta hai| siddhAnta pustakAdi utkRSTa saMyamopakaraNa picchI Adi madhyama saMyamopakaraNa aura kamaMDalu Adi jaghanya saMyamopakaraNa hote haiN| puruSAnna tadarthaM vA svalpAnnaM vA samutsRjan / abhojanamathAcAmlaM purumaMDalamaznute // 56 // artha-jitanese eka puruSakA peTa bhara sakatA hai utanA AhAra chor3a denevAlA eka upavAsa prAyazcittako bhApta hotA hai| usase AdhA yA tihAI chor3a denevAlA AcAmla prAyazcittako prApta hotA hai| tathA svalpa thoDAsA AhAra chor3a denevAlA purumaMDala mAyazcittako prApta hotA hai / 56 // AgaMtukagRhe suptaH saasodkvnhike| .. sAgArairapyavelAyAM zuddha eva sa cetsakRt // 5 // ___ artha-jo sthAna gIlA hai, jisake nikaTa pAnI hai aura agni jala rahI hai aise; AnejAnevAle rAstAgiroMke lie vanavAye hue dharmazAlAdi sthAnoMma; gRhasthoMke sAtha, soneke asamayameM yadi eka bAra koI sAdhu so jAya to vaha zuddha hI hai-usakA koI prAyazcitta nahIM hai / / 57 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaar| varSAsvatucchakAryeNa hime grISme ladhIyasi / yojanAni daza dve ca kArye gacchanna doSabhAk // artha-varSA RtumeM deva ora ArSasaMgha saMbandhI koI bar3A kArya tathA zItakAla aura grISmakAlameM choTA kArya A upasthita huA to usa kAryake nimitta bAraha yojana taka koI sAdhu calA jAya to vaha doSI nahIM hai, vAraha yojanase Upara gamana karanevAlA prAyazcittako prApta hotA hai // 55 // RtubaMdhamatikAmenmAsenAkAraNAdyadi / laghumAsoguruH sa syAt srvvrssaavibhedini||59|| artha-kisI kAryake artha kahIM anyatra jAnA paDe, vahAM kArya eka mahonekA hI hai usase adhika samaya binA hI kAraNa vyatIta kara de to usakA prAyazcitta laghumAsa haiN| yadi sArA varSAkAla vitA de to usakA prAyazcitta gurumAsa hai // 56 // darpataHpaMcakalyANaM sArInAbyAdikeliSu / hetuvAde tu kalyANaM zuddho vA vijaye sati // 6 // artha-ahaMkAravaza sArI nAr3I Adi krIr3A karanekA prAyazcitta paMcakalyANa hai| sArA nAma juA khelaneke upakaraNakA caupar3akA hai| cAra hAthakI polI nAlIko nAr3A kahate haiM yaha eka prakArakA maMtrakA upakaraNa hai| athavA rAjAne kahA ki . zramaNa caupar3a Adi jueke khela nahIM jAnate usake isa kahane / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-muccaya / para ahaMkArapUrvaka una kheloMke bAdameM laga gaye to usakA pAyazcitta eka kalyANaka hai| tathA hetuvAda arthAt nyAya prAdike vAda vivAdameM laga jAye aura parAjaya ho jAya to usakA mAyazcitta kalyANaka hai| agara vijaya ho jAya to kucha bhI prAyazcitta nahIM hai // 6 // dhUliprahelikAgAthAcakkUlAntAkSaroktiSu / . . tRNapAsavipAze'pipurumaMDalamIritaM // 61 // artha-pAMzukrIr3A (dhUlike khela) paraspara paheliyA bolanA gAthAcatuSTaya bolanA, anta attarakA bolakara usakA matalaka pUchanA, pada cakra, vacana-prati vacana kahanA, tRNavaMdha chaDAnA ityAdi aneka bAteM haiM unameM laga jAnekA prAyazcitta purumaMDala. kahA gayA hai / / 61 // dhAtuvAde'tha yogAdidarzane drvynaashne| ... svapakSIkSite deyaM kalyANaM mAsikaM praiH||2|| artha-dhAtuvAda, yogAdidarzana aura dravyanAzana ina viSayoMko yadi apane pakSake loga dekha leM to usakA prAyazcitta kalyANaka denA cAhie aura yadi parapakSavAle mithyAdRSTi loga dekha leM to paMcakalyANa prAyazcitta denA caahie| sonA cAMdI Adi dhAtuoMmeM kriyAoM dvArA varNakI utkarSatA Adi dikhAnA dhAtuvAda hai| kapUra, kasturI, kezara, kuMkumaH Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - pratisevAdhikAra / / Adi sugaMdhiyukta kRtripAdravya banA denA yogAdidarzana kriyA hai| dahA ddha Adi nAnA prakArakI cIjoMko naSTa kara denA dravyanAza hai| isa tarahako kriyAeM vizeSa prayogoM tathA mantra Adika jariye kI jAtI haiM // 6 // smaasaadyNgsNghrsssuutrkNdukkelissu| paNane nkhpicchaaNhijNghaaviinnaadivaadne||63 // svapIkSite deyAdbhUtakrIDApradarzane / purumaMDalamuddiSTaM kalyANaMca prekssite||64|| yugma __artha-eka padha, Adi zandase kAnya, padyakA AdhAbhAga cauthAI bhAga Adi samAsAdi haiM inako racanA na jAnate hue bhI. spardhA karanA ki maiMne yaha eka zravya (sunane yogya) kAvya: banAyA hai aisA Apa bhI banAiye, maiMne yaha zlokakA pUrvAdha banAyA hai Apa isakA uttarArdha banAiye, maiMne yaha zlokakA pAdaH ( cauthA hissA ) banAyA hai Apa bhI isase milatA julatA. dUsarA pAda banAiye ityAdi samAsAdi kroDA hai| parasparameM eka dUsareke zarIrakA prapIDana karanA aGgasaMgharSa kor3A hai, sUtrakrIr3A rassA khecanA, geMda Adike khela kaMdukakrIr3A hai| ityAdi kror3AoMmeM hor3ha karanA (sariyada lagAnA) tathA nakha, picchI para aura jaMghA dvArA vINA Adi bAje bajAnA tathA kiso: cIjako bhUtoM dvArA grANa karA kara prakAzana karAnA isa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya / tarahakI bhUtakor3A dikhaanaa| ina saba krIDAbhoMko karate hue yadi svapakSa apane dharmAvalaMbI dekhaleM to purumaMDala prAyazcitta denA cAhie aura yadi vidharmI loga dekha leM to kalyANaka prAyazcitta denA cAhie // 13-14 // manasA kAmamApanne niMdAtIvAbhilASiNi / mAso maithunamApanne caturmAsA guruukRtaaH||65|| artha-kAma sevana karUM' isa prakAra prathama manameM kAmarUpa pariNata honeke pazcAda hAya ! mujha pApabuddhi maMdabhAgyane burA citavana kiyA isa prakAra AtmAmeM nindA kara anantara usase tIna abhilASI hone para arthAta manase citavana karaneke anantara kAmodraka honese tIvra abhilASA yukta hone para paMcakalyANa prAyazcitta denA caahie| tathA maithuna sevana kara lene para gurukRta arthAta ekAntaropavAsapUrvaka cAra mAsa prAyazcitta denA cAhie // 65 // mAsaH sauMdaryavIryArtha rasAyananiSevaNe / vizuddho dvividhai hAse kalyANaM tu skutkuce||66|| artha-zarIrameM sundaratA lAne aura bala baDhAneke liye. auSadhi sevana karanekA paMcakalyANa prAyazcitta hai| do tarahakI ha~sI (sanekA koI prAyazcitta nahIM hai| eka-hAthoMse mukha ba~ka kara haMsanA, dUsarI-ogeko thor3A khola kara haMsanA, yaha Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaareN| M saMyatoMko do tarahako haMsI hai| tathA jisa sIke ha~sanemeM sArA zarIra ilane laga jAya to usakA prAyazcitta eka kalyANaka hai // 66 // mRddharitrasagAmbu parihartuM vilNghne| mArge satyapi kalyANaM vizuddhaH pthivrjitH||6|| ___ athe---miTTokA dera, harI ghAsa, doindriya teiMdriya cauiMdriya paMcendriya trasa jIva, khaDDA, aura jala ina cIjoMko rAstA hote hue bhI unase vacaneke lie unheM lAMgha kara jAya to kalyANaka prAyazcitta hai| tathA mArga na honeke kAraNa inheM lAMghanA par3e to koI prAyazcitta nahIM haiN||6|| modyAyanAMgulisphoTe purumrdo'pviikssnne| kalyANaM paMcakalyANaM kaTAkSe'saMjJivIkSate // 6 // artha-mukhase 'Taca' karane aura aMgulI caTakAnekA pAyazcitta purumaMDala hai| Ter3hI najarase dekhanekA prAyazcitta eka kalyANaka haiN| tathA kaTAkSabharI dRSTise dekhanekA jisako ki mithyAdRSTi dekha leM to paMcakalyANaka prAyazcitta hai // 6 // jJAnagarvAdibhirmatto ralino yo'pmnyte| . tadarpadoSaghAtAya paMcakalyANamaznute // 69 // artha-jo jJAnamada, nAtipada, * kulamada, Adi padoMse unmatta hokara ranatrayadhArI sAdhunoMkA apamAna karatA hai vaha Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAvadhita sahAthaya / apane usa darpananya doSake ghAta-vinAza karaneke lie paMcakalyANako prApta hotA hai / / 66 // . . samutpannakSaNoddhvaste mithyAkAraH kaSAyake / syAtkalyANamahorAtre mAsikaM ca tataH paraM // 7 // . artha-kapAya utpanna hokara anantara kSaNameM naSTa ho jAya to 'michA me dukAI' merA duSkRta mithyA ho isa prakArakA pAyazcitta hai| yadi anantara kSaNameM mithyAkAra na kare aura eka dina-rAta bota jAya to usakA prAyazcitta eka kalyANaka hai| isase Upara paMcakalyANaka prAyazcitta hai / / 70 // vikathAsu purumardaH syAdAbhIkSaNye ca paMcakaM / tAtparye dRkchto gardA kalyANaM nigate vhiH||7|| * artha-eka vAra strIkathA Adi vikathAoMke karanekA pAyacitta purumaMDala hai| bAra bAra kara kA paMcaka hai| lalita, lAsya, tAMdava Adi nRtya vizeSoMko upayoga lagA kara dekhanekA aura paDhana, RSabha, gAMdhAra, paMcaya, dhaivata aura niSAda ina chaha kharoMko mana lagA kara sunanekA prAyazcitta gardAAtma-niMdA hai| tathA vasatikAse bAhara nikalakara inake dekhane sunanekA prAyazcitta kalyANaka hai // 7 // . 1 ubhaNepi kAya micchAkAraM na tapasaNe kujA / * paramahorasaga teNa paraM mAsiyaM vedo.||1|| - - Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaar| ...55. rUsaMbhaktaM vijIve'pi sajIve purumNddlN| AbhIkSNye ca nivRtte ca ghrAte pNckmucyte||72|| ___ artha-nirjIva vastuko sUghanekA prAyazcitta nirvikRti, sacittako sUghanekA purumaMDala, aura vAra vAra sUMghanekA aura tyAga kI huI vastuko sUghanekA prAyazcitta kalyANaka hai||72|| sevamAne rasAn gRddhayA paMcakra vA na dosstaa| zItavAtAtapAnevaM sevamAno vizuddhayati // 73 // ___ artha-dUdha, dahi, gur3a Adi chaha tarahake rasoMko lolupatA pUrvaka sevana karanekA prAyazcitta. kalyANaka hai| yadi ye rasa yathAlAma prApta hoM to unake sevanameM koI doSa nahIM hai arthAt usakA kucha bhI prAyazcitta nahIM hai| tathA anAsaktipUrvaka havA, garmI ora zItako sevana karane vAlA bho zuddha hai-prAyazcitakA bhAgI nahIM hai // 73 // prAvArasaMstarAseve saMvAhe primrdne| sarvAMgamardane caivAhetoH paMcakamaMcati // 74 // artha-vyAdhi Adi kAraNoMke. vinA, saMyamI janake ayogya aura gRhasthoMke yogya vastra or3hane, zayyA. para sone, thapathapI lagavAne hAtha paira davavAne aura taila mAlisa.karAne para kalyANaka prAyazcittako prApta hotA hai / 74 // :: Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praayshcitt-smuccy| ucchIrSasya vidhAne'pi pratilekhasya hRcchde| mastakAvaraNAMheyaM kalyANaM vA na duSyati // 7 // . artha-takiyA lagAne, picchose hadaya hakane aura sira DhakanekA prAyazcitta kalyANakaM denA caahie| yadi vyAdhivaza aisA kara le to usakA kucha bhI prAyazcitta nahIM hai / 75 // chatropAnahasaMsevI shriiraavaarkaarkH| mArgadharmAddhi kalyANaM labhate zuddha eva vA // 76 / / __artha-ste calate samaya naMge paira calanemeM asamartha honeke kAraNa pairoMmeM jUte pahana lene aura dhUpake kAraNa pattoMkA chattA banAkara zira para tAna lene athavA pattoMse zarIrako Dhaka lene vAlA kalyANaka prAyazcittako prApta hotA hai| yadi vyAdhi vaza ukta kartavya kare to zuddha ho hai, usakA koI prAyazcitta, nahIM hai / / 76 // zayAnaH prathame yAme kAle zuddhe'pi pNckaat| : zuddhavadatha visaMzuddhau labhate purumaMDalaM // 77 // . . artha-kAlazuddhi hone para bhI yadi zAstra par3he vinA rAtrike prathama paharameM so jAya to kalyANaka prAyazcittAse zuddha hotA hai. aura yadi kAlazuddhi rahita samayameM so jAya to purumaMDala prAyazcittako prApta hotA hai||7||. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pratisevAdhikAra / zayAlardivase zete cetkalyANa samaznute / ato'nyasya bhaveddeyo bhinnamAso vishuddhye|783 ___ artha-jisakA sonekA svabhAva par3A huA hai vaha yadi dinameM so jAya to kalyANako prApta hotA hai arthAt use kalyANaka prAyazcitta denA caahie| aura jisakA svabhAva sonekA nahIM hai vaha yadi dinameM so jAya to usako usakI zuddhike lie bhinnamAsa prAyazcitta denA cAhie // 8 // hastakamaNi mAsArhe gurau laghuni paMcakaM / zuddhazca paMcakaM mAsazcaturmAsyAM laghau gurau // 79 // artha-eka mahIne bhara meM banAkara tayAra karanayogya pustaka. kamaMDalu Adi cIjoMko niraMtara banAtA rahe athavA amAsuka. dravyase vanAMva to kalyANaka prAyazcitta hai aura yadi laghu. arthAt khAdhyAya-vyAkhyAnakA na chor3a kara avakAzake samayameM mAsuka vastusa tayAra kare to koI prAyazcitta nahIM hai / tathA yadi cAra mahIne meM hastakarma arthAt pustaka kamaMDalu Adi yathAvasara prAmuka dravyase taiyAra kare to kalyANaka prAyazcitta hai aura yadi guru arthAta svAdhyAya chor3akara niraMtara pramAsuka dravyase taiyAra kare to paMcakalyANaka prAyazcitta hai // 7 // . pArzvasthAnucare vAhyazrutizikSaNakAraNAt / .. karaNIkAvyazikSAyai mithyAkAre'tha paMcakaM // 8 // artha-nyAya, vyAkaraNa, chaMda, alaMkAra, koSa Adi vAha. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / zAstroMkA tathA jyotiSa gaNita Adi karaNazAstra aura yoga Adi saMvanyo kAvyoMkI zikSA nimitta yadi samyagdazana, samyagjJAna, samyakvAritra aura samyaktapase vahibhUta (rahita) pArzvasthakI koI muni sevA yA upakAra kare to usa munike lie mithyAkAra prAyazcitta hai| aura yadi ina kAraNoM ke vinA pArzvasthakA upakAra kare to paMcakalyANaka prAyazcitta hai|| 80 // vyAdhau sudassahe yatnAddheSaje prAsuke kRte| mithyAkAro'tha kalyANamayatnAnmAsapaMcake // 1 // ___ artha-asahya vyAdhika hone para yatnapUrvaka prAsuka auSadhi karanemeM mithyAkAra mAyazcitta aura sahya (sahana karane yogya ) vyAdhika hone para yatnapUrvaka prAsuka auSadhi karanemeM kalyANaka prAyazcitta hai| tathA prayatnapUrvaka acchI taraha sahana karaneyogya nyAdhike hone para auSadhopacAra karanakA prAyazcitta paMcakalyAeka aura duHsaha vyAdhika hAne para auSadhopacAra karanekA kalyANaka prAyazcitta hai / / 81 // samityAsAdane zoke mithyAkArazciraM dhRte / azrupAte ca kalyANaM rasagRddhe dvilApini // 82 // ' artha-IryApatha Adi pAMca samitiyoMkA AsAdAna arthAt vismaraNa ho jAne aura cAturvaNryakA viyoga ho mAne yA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaar| AmA. nummmmmmmmmmm pustaka Adike phaTa jAne para thoDA zoka karanekA prAyazcitta midhyAkAra vacana hai| tathA isa zokako bahuta kAla taka karate rahane, AMsu DAla DAlakara rone aura dadhi dugdha Adi rasoMmeM pratyAzakti hone para dUsareko kahanekA kalyANaka prAyazcitta hai||2|| . sacittAzaMkite bhagne syAdakesthitidaMDanaM / bahvajIve bhavenindA sajIve bhaktavarjanaM // 3 // __ artha-kyA yaha sacitta hai. yA sacitta nahIM hai isa taraha AzaMkA ho jAne para usa vastuke mardana kara denekA ekasthAna daMDa hai| bahutasI mAsuka cIjoMko mardana karanekA prAyazcita Atma-niMdA karanA hai tathA sajIva cojoMko mardana karanekA upavAsa prAyazcitta hai // 3 // zayyAyAmupadhau piMDe zaMkAyAmudgamaite / utpAdaizcaturmAsyAM mAso mAse'pi paMcakaM // 84 // ___ artha-zavyA, upakaraNa aura AhArameM zaMkA ho gaI ho ki kyA yaha AhAra sadoSa hai yA nidoss| tathA uddezikAdi solaha udgamadopa aura dhAtrIdata Adi solaha utpAda doSa saMyukta AhAra grahaNa kara liyA ho aura cAra mAha bIta gaye hoM to usakA paMcakalyANaka prAyazcitta hai aura. eka mahInA vyatIta huA ho to eka kalyANaka prAyazcitta hai||4|| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prAyazcitta-samuccaya / kalyANameSaNAdoSe dAyake purumNddlN| ... mizre'pariNate mAso bhinnaH samanuvarNitaH // 85 // artha-zaMkitAdi daza epaNAdoSoMkA prAyazcitta kalyANaka, prasUti Adi aneka prakArake dAyakadoSakA prAyazcitta purumaMDala tathA prAdhe raMdhe hue, jala cAMvala chor3a denArUpa mizradoSa aura prAdhAsojhA huA AhArarUpa apariNata doSakA prAyazcitta bhinnamAsa kahA gayA he||8|| nirdoSo'tyaMtatAtparyAdalpAnalpe pralepane / stoke'yatnAtpurumadaH kalyANaM bahulepane // 86 // __ artha-jisa zUnyasthAnameM varSAkAlameM gaDr3he par3a gaye hoM usako yatnapUrvaka prAsukaM gomaya, jala Adise zalpa yA bahuta lIpane para nirdoSa hai| aura ayatnapUrvaka thoDA lopanekA purumaMDala prAyazcitta aura bahuta lopanakA kalyANaka prAyazcitta hai| alpalepe ca yatnena pazcAtkarmaNi shuddhyti| alpalepe'pyayatnena daMDanaM purumaMDalaM // 87 // . __artha-rahaneke sthAnako paMzcAtkarma (avazya karane yogya kama)meM yatnapUrvaka thor3A lIpe tA zuddha hai-koI prAyazcitta nhiiN| tathA prayatnAcArapUrvaka thor3A bhI lIpe to usakA prAyazcitta * purumaMDala hai // 8 // . . Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisevAdhikAra / bahulepe'pyayatnena paMcakaM vA na doSayuk / ayatnenobhayaM (me) vApi svasthAnena vizuddhyati // __artha-prasAvadhAnIse bahutasA lopanekA prAyazcitta eka kalyANaka hai aura sAvadhAnIse vahutasA lIpanekA koI prAyazcitta nahIM hai| tathA purAkarma aura pazcAtkarmameM prayatnapUrvaka lIpane para paMcakalyANakase zuddha hotA hai arthAta isakA paMcakalyANaka prAyazcitta hai // 8 // dadatyAH saMpramAnne pratyekAnantako trsN| purumaMDalamAcAmlamekasthAnaM niSevate // 89 // artha-pratyekakAya, anantakAya aura trasakAyakA mardana kara pariveSikA-AhAra denevAlIsa AhAra grahayA kare to kramase purumaDala, AcAmla aura ekasthAna prAyazcitta hai| bhAvArthapratyeka vanaspatike mardanakA purumaMDala, sAdhAraNa vanaspatike mardanakA AcAmla aura dvauddhiyAdi trasa jIvoMke mardanakA ekasthAna prAyazcitta hai // 8 // bhItvonmArga prapadyeta tarumArohati kSipet / kASThAdikaM viladvArapidhAne paMcakaM na vaa|| 90 // artha-Dara kara unmArga-Ujar3a mArga hokara calane laga jAya, vRttapara car3ha jAya yA lakar3o patthara ITa Adi pheMkane laga jAya to usakA kalyANaka prAyazcitta hai| tathA vila mUMdanekA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya / prAyazcitta bhI kalyANaka hai athavA rAtrike samaya viloMvAle sthAnameM sarpa, cUhe Adika trAsase vilako patthara Adise mUMda kara so gaye aura prAtaHkAla use ughAr3a kara cale gaye to koI prAyazcitta nahIM hai| purumardo yato'yatnAdviDAlAdipravezane / kSamaNaM laghumAso'tha stenasya vRSasUdane // 91 // artha-jo asAvadhAnose nivAsasthAnakA daravAjA kholakara calA jAya use purumaMDala prAyazcitta denA caahie| yadi usameM billo naulA sAMpa Adi ghusa jAya tA upavAsa prAyazcitta tathA cora ghusa jAya aura cUhoMkA maraNa ho jAya to laghupAsa pAyazcita denA cAhiye // 1 // mAryamANAna vilokyAnaMzcaurAdIneti paMcakaM / bhinnamAsamatho nindAM paMcakaM mriymaannkaan|| ___ artha-yadi koI vyAdhise grasita sAdhu dUsaroM kara pArate hue cauroMko dekhakara AhAra grahaNa kara le to vaha kalyANaka prAyazcittako prApta hotA hai aura yadi vyAdhigrasita nahIM hai| nIroga hai to bhinna mAsa prAyazcittako prApta hotA hai| tathA mare hue cauroMko dekhakara bImArIvaza AhAra grahaNa kare to AtmaniMdAko prApta hotA hai arthAda apane Apa apanI niMdA karanA ki hAya maiM ne burA kiyA ityAdi yahI isa doSako zuddhikA mAyazcitta hai aura yadi vImAra na hokara mare hue coroM ko dekha Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisevAdhikAra 63 Manuntukaram. . . . .. kara AhAra grahaNa kare to ekakalyANaka mAyazrittakA bhAgI. hotA hai||2|| zabdAdbhayAnakAdrUpAduttrasyedaMgamAkSipet / mithyAkAraH svaniMdA vApaMcakaMvA plaayne||9|| ___ artha-bhayAnaka zabda sunakara yA AkRti dekhakara kaMpane laga jAya aura zarIra gira par3e to usakA kramase mithyAkAra aura AtmaniMdA prAyazcitta haiN| tathA Daraka pAre bhaga jAya to kalyANaka hai| bhAvArtha-bhayAnaka zabda sunakara aura AkRti dekha kara zarIra kapakapAne laga jAya to yadhyA me duSkRta merA duSkRta mithyA ho yaha yithyAkAra vacana usa dopakI zuddhikA prAyazcitta hai| aura yadi ukta kAraNavaza zarIra gira par3e to usakI zuddhikA upAya apanI niMdA kara lenA hai| tathA ukta kAraNoMko pAkara bhaga jAya to usakA eka kalyANaka pAyazcitta haiN| yahAM para donoM vA zabda vikalpArthaka haiM jo kacita avasthAvizeSama vyabhicArako sUcana karate haiM arthAt vyAdhi Adike vaza ukta dopa laga jAya to prAyazcitta nahIM bhI haiM ||shaa karAdhAkuMcane spardhAdAyAme purumNddlN|| utkSepe paMcakaM mAsaH pASANasya laghoguroH // 14 // __ artha-saMgharpaNavaza hAtha paira Adiko sikor3a lene aura pasAra denekA prAyazcitta puruSaMTala hai| tathA choTe patthara pheMkane Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 prAyazcima-samuccaya / kA eka ba.lyANaka aura bar3e patthara pheMkanekA paMcakalyANaka prAyazcitta haiM // 4 // pradhAvayati dhAvedvA vssaadvnherbhitrsn| svaniMdA vAtha kalyANaM maasolaaghvdaarshni||15|| . artha-jo varSAse athavA agnise Dara kara auroMko bhagAtA hai athavA svayaM bhagatA hai vaha yadi vyAdhiyukta hai to AtmaniMdA prAyazcittako aura vyAdhirahita hai to kalyANaka mAyazcittako mApta hotA hai| tathA zIghratA dikhAnevAleke lie paMcakalyANaka prAyazcitta hai||5|| pipIlikAdibhImAMsAdhAraNe syaatprtikrmH| ciraM krIDayato deyaM kalyANaM malazodhanaM // 16 // artha-cIMTI, ja, khaTamala, DAMsa, sarpa, manuSya prAdikI maMtra taMtra Adi zakti dvArA cAla roka denekA prAyazcitta pratikramaNa hai| tathA bahuta kAla taka krIDA karate hueko kalyANaka prAyazcitta denA cAhie // 6 // vidyAmImAMsane yogaprayoge prAsukaiH kRte / zuddhayedavadyasaMyuktairla ghumAsaM samaznute // 97 // artha-rohiNo, prajJapti, vajrazaGkhala Adi vidyAeM siddha huI yA nahIM isa viSayakI parIkSA karaneke lie gaMdha, akSata, dhUpa Adi prAsuka pUjA dravyoM dvArA aupadhiprayoga karanekA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 ANA pratisevAdhikAra / koI prAyazcitta nahIM hai aura yadi aprAsuka dravyoM dvArA prauSadhiprayoga kare to usakA laghumAsa prAyazcitta hai||17|| yujAnaH saMyate zuddho didRkSurvIyamoSadheH / gRhasthe mAsamApnoti cAryAyAMpaMcakaM nvaa||9|| artha-auSadhikA sAparthya dekhaneke lie yadi sAdhumeM usakA prayoga kare to zuddha hai-koI prAyazcitta nahIM / gRhasthameM yadi prayoga kare to paMcakalyANaka prAyazcittakA bhAgI hotA. hai| tathA AryikAmeM prayoga kare to kalyANakako prApta hotA hai| athavA dharma-puSpA arthAta puSpavatI AryikA prayoga kare to bhAyazcittako nahIM bhI prApta hotA hai // 8 // jijJAsurbheSajaM vIrya sAdInAM prdrshyet| . mithyAkAro vipanne syucaturmAsA gurukRtaaH|| __artha-auSadhikI zakti jAnanekA icchuka yadi sarpa, gonasa, cahe AdimeM usa bhoSadhikA prayoga kare to mithyAkAra prAyazcitta hai aura yadi ve sarpAdi isa auSadhimayogase para jAMya to usakA prAyazcitta nirantara cAra mAsa hai athavA nirantara cAra paMcakalyANaka hai| vyavadhAnarahita eka dinake antarase cAra mAha taka upavAsa karanA caturmAsa hai // 6 // sAbhoge pAdasaMzuddhA udvartAdAvabhojanaM / paMcakaM ca yathAsaMkhyaM zrRMgAre mAsika viduH||100|| artha-strIjana athavA pithyASTiyoMke dekhate due yadi para Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmm.in. prAyazcitta-samucaya / prakSAlana kare to upavAsa aura uvaTana, tailase mAlisa Adi kare to kalyANaka prAyazcitta denA cAhie / yahA~para 'ca' zabda naH kahI huI vAtakA samuccaya karatA hai| isase yaha samajhanA ki agara bImAra ho to koI prAyazcitta nahIM hai tathA zRGgAra kare to usakA prAyazcitta AcAryagaNa paMcakalyANaka batAte haiM / / 100 // sarvabhUriSu bhAMDeSu madhyameSvamadhyameSu ca / SaSThaM caturthamevaikasthitiHsauvIrabhojanaM // 101 // ___ artha-vaiyAratya karaneke lie jitane bhara pAtra lAye jApa una sabake prakSAlana karanekA prAyazcitta eka SaSTha hai| unameMse thoDe pAtroMke prakSAlanakA upavAsa prAyazcitta hai| usase bhI. ghoDe arthAt madhya darje ke pAtroMke. prakSAlanakA ekasthAna pAyazcitta hai aura sabase thoDe pAtroMke prakSAlanakA prAyazcitta AcAmla hai / / 101 // zuddheSvapi ca saMzuddhau kAtsnyanAtha pRthakpRthak / zobhAyai mAsikaM caivamApanneSvapyazuddheSu // 102 // ___ artha-zuddha hote hue bhI vartanoMko eka yA jude jude. zobhAke liye prakSAlana karanekA paMcakalyANa prAyazcitta denA cAhie aura prakSAlana karane yogya azuddha vartanoMko prakSAlana. karanekA bhI paMcakalyANaka prAyazcitta denA caahie| bhAvArtha-- nimitta jAnakara prAyazcitta denA cAhie kyoMki isake ati Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rawwwimmirm 'pratisevAdhikAra / 67 rikta yaha bhI prAyazcitta saMbhava hai ki prakSAlana, karaneyogya pAtroMke prakSAlana karanekA upavAsa aura isameM bhI yadi adhika sAvadyakI apekSA ho to paMcakalyANaka prAyazcitta denA cAhie // 102 / / annapAnaviliptaM vA yAvattAvadvizodhayan / vizuddhaH kRtsnasaMzuddhau mAsikaM samudAhRtaM / 103 / artha athavA jitane vartanoM para dAla bhAta Adi anna-pAna cipaTA huA hai utane vartanoMko prakSAlana karanevAlA vizuddha haiM prAyazcittakA bhAgo nahIM hai| aura jinapara anna pAna cipaTA huA hai aura nahIM bhI cipaTA huA hai una sabake prakSAlana karanekA paMcakalyANaka prAyazcitta kahA gayA hai / athavA yaha prAyazcitta vaiyAvatyake nimitta pAtroMko dhone aura apane vatA, bhinAke pAtra Adi upakaraNoMke dhonemeM AryikAke lie samajhanA cAhie / / 103 // vRpAdivAraNe zuddhaH syAdvarSAsutu paMcakaM / ., ... sAgAravasatau stenapraveze joSamAsthitaH // 104 // vIkSyamANahRtau mAsaH klyaannmhRtaavRtoH| vasatAvanale stenapraviSTe zabdakRcchaciH // 105 // artha-baila, ghor3e, gadhe, Adiko roka dene-bhItara na.pAne denekA prAyazcitta kucha nahIM hai| varSAkAlameM roka denekA kalyA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya Naka prAyazcitta hai| kisI gRhasthake caiyAlayameM sote hue bhItara caura ghusa Ave, Apa cupacApa baiThA rahe, usake dekhate dekhate caura caurIkara mAla le jAya to paMcakalyANaka prAyazcitta hai| mAla curAkara na le jAya to kalyANaka prAyazcitta hai| tathA do mAsase Upara vahIM ThaharA rahe-arthAt varSAkAla bIta jAne para bhI gRhasthake makAna para nivAsa kara rahA ho usa samaya makAnameM agni laga jAya yA caura ghusa Ave to makAnameM Aga laga gaI, caura ghusa Aye? isa prakAra zabda kare to zuci-nirdoSa haiusakA koI prAyazcitta nahIM // 104-105 // pazcAtkamabhayAt samyagbhagnamutpatitaM svayaM / / saMskurvan prAsukaiH zuddho varSAbhyaH paMcakaM vrajet // artha-yaha avazya karanA cAhie isako pazcAtkarma kahate haiN| isa pazcAtkarmake bhayase gira par3anese utpanna hue ghAvakA svayaM prAsukadranyoMse saMskAra (ilAja) karanevAlA zuddha haiprAyazcittakA bhAgI nahIM hai| tathA varSAkAlake anantara saMskAra karanevAlA kalyANaka prAyazcittakA bhAgI hotA hai / 106 // samyagdRSTiriti sneha vaatslyaadviddhcchuciH| . zayyAgArAdikasyApi vaiyAvRttye vijntukaiH|| . artha-"yaha samyagdRSTi hai" isa kAraNa vAtsalyadharmake anurAgavaza usa para sneha karanevAlA sAdhu pavitra hai, prAyazcittakA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratisevAdhikAra / ' adhikArI nahIM hai| tathA gRha-pati, Adi zabdase dAnapatikA prAsukadravyase vaiyAtya karanevAlA bho nirdoSa hai -ataH prAyazcittakA bhAgI nahIM hai| zayyAgAra zabdakA artha gRhapati hai| gRhapati zabdase vaha gRhapati samajhanA cAhie jisake ki makAnameM Thahare hue haiM / / 107 // anyatIrthigRhastheSu zrAvakajJAtikAdiSu / vaiyAvRttye kRte zuddhoyadi saMyamasanmukhaH // 10 // artha-kApAlika Adi gRhasthoMkA, samyagdRSTi zrAvakoMkA; apane khajanoMkA, bhAdi zabdase auroMkA bhI vaiyAvatya karane para yadi vaha vaiyAratya karanevAlA saMyama pAlanemeM tatpara hai to zuddha hai-mAyazcittakA bhAgI nahIM hai // 108 // abhyutthAsyatyayaM hIti jJAtvA paarshvsthkaadikaiH| samAcaran zuciH stokaM sarvasaMbhogabhAgapi // . artha-yaha Asanase uThakara khaDA hogA aisA samajha kara pArzvastha, kuzIla, avasana, mRgacArI aura saMsakta ina pAMcoMke sAtha ucita vyavahAra yA samAna bhAcaraNa karanevAlA sAdhu pavitra hai, nirdoSa hai-pAyazcittakA bhAgI nahIM hai tathA khalpakAla paryaMta vinaya vaMdanA khAdhyAya Adi karatA huA bhI. pavitra hai| anantara yadi ve pArva sthAdi abhyutthAna arthAt uTha kara khar3e na hoM to sarvasaMmoga vinayavaMdanA khAdhyAya Adina kreN| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praaptri-smucNd| zuddho'bhivaMdamAno'pi pArzvasthagaNinaM gnnii| zeSAnapi ca zeSAzca saMghe zrutpatha mAsikaM // 110 // arya-sadAcArI prAcArya pArzvastha prAcAryako namaskAra karatA huA bhI zuddha-nirdoSa hai aura prAcAryako chor3akara anya muni bhI pArzvastha muniyoMko vaMdanA karate hue pavitra haiM / athavA bhArI janasamudAyake jur3ane para zAstra grahaNa kare yA zAstra-zravaNako chor3akara yadi saba muni pArzvastha muniko namaskAra kare to usa sanmuniko mAsika prAyazcitta denA cAhie // 110 // snehamutpAdayan kuryAt suvAgbhidharmabhASaNaM / rAjarakSikatatsAye saMzuddhogaNarakSaNAt // 111 // ___ artha-saMghako rakSAke nimitta, sneha utpanna karAte hue, rAjA, koTTapAla, tatmAya zabdase tatsadRza senApati, purohitA maMtrI Adiko narma-supadhura bhASaNoM dvArA yadi dharmopadeza de to nirdoSa hai / / 111 // abhyutthAne bhigaMyAdau saagaaressvnyaaliNgissu| dIkSAdikAraNAcchuddho gaurvaanmaasmRcchti|| .. artha-Asanase uTha kara khar3A honA, sAmane AnA, baiThaneko Asana denA, sanmAna karanA, apanA "mukha praphulita banAnA, mukhako musakarAhaTa dvArA apanA bhAntaraMgika bhAva vyakta karanA madhura vacana bolanA ityAdi upacAra vinaya Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtisevaadhikaar| gRhasthoM aura anya liMgiyoMke karane para yaha saMyama samyaktva Adi dhAraNa karegA isa abhipAyase unake sAtha ucita pratyu'pacAra kare to nirdoSa hai-usakA koI prAyazcitta nhiiN| yadi apanI mAna var3AI-nimitta pratyupacAra kare to paMcakalyANaka prAyazcittako prApta hotA hai // 112 // abhyutthAne' tha vaidyasya glAnakAraNasaMzrayAt / rAjAsannAsanArohe sUrisUryo na duSyati // 113 // artha-rogIke nimittako pAkara vaidyake artha Asanase uThane aura rAjAke samIpa siMhAsana para baiThane para prAcArya doSa yukta nahIM hotaa| bhAvArtha-saMghakA koI muni bImAra ho jAya usake ilAjake lie vaidya Ave taba use dekha kara AcArya apane Asanase uTha kara khar3A ho jAya tathA rAjasabhAmeM rAjAke pAsa siMhAsana para baiTha jAya to isakA koI prAyazcitta nahIM haiM / / 113 // bhUpAlezvaramukhyAdyAH pUjayanyabhigamya cet / zuddhabhAvo vizuddhaH syAt gaurave mAsikaM bhavet // artha-rAjA va anya pradhAna puruSa, seTha, senApati, purohita mantrI zrAdi sApaMta Akara yadi pUjA kareM usa samaya vaha sAdhu madarahita zuddhamAva yukta rahe to. vizuddha hai isakA koI prAyazcitta nhiiN| kintu yadi vaha isa sanmAnako pAkara mere isa tarahakI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 prAyazcitta-samuccaya / vibhUti hai" isa prakAra akharva garvake parvata para ArUr3ha ho jAya to use paMcakalyANaka prAyazcitta denA cAhie / / 114 // rasasAtamade vRssyrsspaarthsevne| cyute'nAtmavazasyApi paMcakalyANamucyate / 115 // __ artha-mujhe aise aise bar3hiyA gho, zakkara, dUdha Adi rasa prApta hote haiM, mujhe isa prakArakA uttama sukha hai isa prakAra rasoM aura sukha ke viSayameM garva karanekA tathA indriyarUpa hAthIko yadonmatta karanevAle pauSTika rasoM aura sparzana indriyake viSaya. kaThora, na4, bhArI, laghu Adi padArthoMke sevana karanekA tathA kAmako paravaza tAke kAraNa vIryapAta ho jAnekA paMcakalyANaka prAyazcitta kahA gayA hai / / 115 // upasarge sgNdhaadervsvtaaNvuullepne| pratyAkhyAnasya bhuktau ca gurumAso'tha paMcakaM // . artha-sagaMdha nAma khajanoMkA hai| Adi zabdase rAjA, zatru prabhRtikA grahaNa hai| inake upasargavaza vastra pahanane par3eM, tAmbUla bhakSaNa karanA par3e, caMdana, kezara, kapUra AdikA zarIrameM lepana karanA par3e tathA sAga ko huI bhikSAkAH bhojana karanA par3e to paMcakalyANaka aura kalyANaka prAyazcitta hai| bhAvArtha:-rAjA, za, svajana Adike upasargavaza tAmbUla bhannakA karane vilepana karane AdikA kalyANaka prAyazcita hai aura nA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 prtisevaavikaar|. paridhAraNa karane AdikA paMcakalyANaka prAyazcitta hai // 116 // . maithune rAtribhuktau ca svasthAnaM parikIrtitaM / striyoH saMdhI prasuptasya manorodhAna dUSaNaM / 117 // athe--upasargavaza maithuna sevana karane Ara rAnimeM bhojana karanekA mAyazcitta paMcakalyANaka kahA gayA hai| yaha prAyazcitta usake pariNAmoMkI jAtikA vicAra kara denA caahie| tathA. do striyoMka vIcameM soye hae sAdhuka lie manako rokaneke. kAraNa koI dUpaNa nahIM hai| bhAvArtha-aisA mAkA pAjAya ki donoM taraphase do striyAM soI huI haiM aura vIcamaM Apa soyA huA ho, para panameM koI tarahakA vikAra bhAva utpanna nahIM humA ho to usa sAdhuke lie koI prAyazcitta nahIM hai // 12 // AvazyakamakurvANaH svAdhyAyAn laghumAsikaM / ekaikaM vApralekhAyAM kalyANaM daMDamaznute // 11 // __artha-jo sAdhu sAmAyika, caturviMzatistava, vaMdanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura kAyotsarga ina chaha Avazyaka kriyAmoMko aura do svAdhyAya dinake aura do rAtake evaM cAra tarahake svAdhyAoMko na kare to vaha laghumAsa prAyazcittako prApta hotA hai tathA ina chaha Avazyaka kriyAoMmeMse eka ekakona kare bhora.saMstara upakarabAdikA pratilekhana na kare to kalyA eka prAyazcittako mAta hotA hai.||, 11 / / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 . prAyazcita samuccaya / baMdanAyAstanUtsarge'pyekAdau vismRte triSu / . purumaMDalamAcAmlaM kSamaNaM ca ythaakrm.|| 119 // artha-vaMdanA ora kAyotsargake eka vAra, dovAra aura tona cAra bhUla jAnekA kramase purumaMDala, AcAmla aura upavAsa pAyazcita hai| - bhAvArtha-eka vAra bhUlanekA purumaMDala; do vAra bhUlanekA AcAmla aura tIna bAra bhUlanekA upavAsa prAyazcitta hai||16|| ekAdike gurorAdau kAyotsargasya paarnne| .. purumaMDalamAcAmlaM kSamaNaM ca yathAkramaM // 120 // artha-yadi eka bAra yA do bAra yA tIna vAra AcAryake pahale kAyotsarga samApta kare to usakA krayase purumaMDala, AcAmla aura kSamaNa prAyazcitta hai // 120 // kAraNAdA guroH pazcAt kAyotsarga samApayet / sakRdvistriH purumardo'pyAcAmlaM caiksNsthitiH|| __ artha-yadi kisI kAraNavaza eka bAra, do bAra yA tIna cAra prAcAryake pazcAta kAyotsarga samApta kare to usakA kramase purumaMDala prAcAmla aura ekasthAna prAyazcitta hai // 121 / / . AsedhikAM niSadyAM vA na kuryAtyAdike nishi| bhanAhAro'mlabhuktizca purumaMDalameva ca // 122 // artha-rAtrike samaya tIna bAra dobAra thA eka bAra mAse: Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 " pratisevAdhikAra / dhikA aura niSedhikAna kare to usakA kramase upavAsa, AcAmla aura purumaMDala prAyazcitta hai| bhAvArtha-kaMdarA parvatakI guphA, gavhara, maTha, jaisAlaya Adise nikalate samaya vahAM rahanevAle nAga yakSa prAdiko 'asahi asahi asahi' ina vacanoM dvArA pUcha kara nikalanA AsedhikA kriyA hai| tathA praveza karate samaya 'nisahi nisahi nisahi' ina bacanoMdvArA pUchanAniSedhikA kriyA hai| ina kriyAmAko rAtrike samaya ukta sthAnoMmeM praveza karate samaya aura nikalate samaya tona vAra na kare to upavAsa, do vAra na kare to AcAmla aura eka vAra na kare to purumaMDala prAyazcittakA bhAgI hotA hai / / 122 // AsedhikAM niSadyAM ca mithyAkAraM nimaMtraNaM / icchAkAraM na yaH kuryAttadaMDaH purumaMDalaM // 123 // artha-jo sAdhu AsedhikA, nipedhikA, mithyAkAra, niyaMtraNa aura icchAkAra na kare to usakA (na karanekA) purumaMDala prAyazcitta hai| prAsepikA aura niSedhikAkA svarUpa Upara kaha cuke haiN| aparAdha vana jAne para merA aparAdha mithyA ho' ise mithyAkAra kahate haiN| sAdharmI ghargase pustaka kamaMDalu Adi upakaraNoMko vinayapUrvaka pAMganA nimaMtraNA hai| tathA AcArya aura unake upadezAdikoMmeM anukUlatA rakhanA icchAkAra hai // 13 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 praayshcit-smunyH| utkRSTaM madhyamaM nIcamadattaM svIkaroti yH| upadhi laghumAso'sya paMcakaM purumaMDalaM // 124 // ___ artha-jo yati vinA diye hue pustaka Adi utkRSTa upakaraNa, picchi Adi madhyama upakaraNa aura kamaMDalu Adi jaghanya upakaraNa grahaNa karatA hai usake lie kramase laghumAsa, kalyANaka aura purumaMDala prAyazcitta hai| bhAvArtha - utkRSTakA ladhumAsa) madhyapakA kalyANaka aura jaghanyakA purumaMDala prAyazcitta hai // . saMjJAvihArabhikSAsu purumddNlmiiddit| koshaadigraamgtaavpynaapRcchyguruNgte||125|| artha-prAcAryako puche binA saMjJA-palatyAga karane, dUsarI basatIko jAne, bhitAke lie jAne, tathA eka koza, do koza, tIna koza Adi dUravartI anya grAmako jAnekA mAyazcitta purumaMDala kahA gayA hai // 125 // sAdhAraNAzanAseve sthApanAvazmavezane / jJAtvA saMjJikulAdIni pUrvavezini paMcakaM // 126 / / artha-aparimita AhAra grahaNa karanekA, cAra yA pAMca AdamI jisameM nivAsa karate hoM aise makAnameM praveza karanekA aura zrAvakoMke ghara Adi samajha kara pahale praveza karanekA paMcaka-kalyANaka prAyazcitta hai| 126 // anyadattopadheH sthAnamanyo gatvA tamAdadat / 'labhate mUlaM rUpavyatyayakAriNaH / / 127 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 pratisevAdhikAra / artha-anyake lie diye huye upakaraNake sthAna para jAkara yadi usa upakaraNako dUsarA dIkSita muni grahaNa kare to vaha paMcakalyANaka prAyazcittako prApta hotA hai tathA liMgako viparIta karanevAle-veSa vadalanevAle yatiko madhya dinase le kara mUla arthAva punardIkSA nAmakA prAyazcitta denA cAhiye // 127 // . atibAlamalaMvRddhaM dIkSayan mAsamaznute / vasatiM ca vyavacchidan chede mUle gaNI tpH|| ___ artha ativAlako aura atidako dotA denevAlA tathA vasati-dI huI zayyAmeM vighna pAinevAlA AcArya paMcakalyANaka mAyazcittako mApta hotA hai| tathA cheda ora mUla ina do pAyazcittoMke prApta honepara vaha AcArya upavAsAdi tapa prAyazcittako hI prApta hotA hai / / 128 // evamAdi tapo deyaM zeSaM cApi ythocitN| pratisevAsu sarvAsu samyagAlocya suurinnaa|129|| -isa prakAra tapa prAyazcitta denA cAhiye tathA sargaprakArakI pratisevAoM-doSAcaraNoMke hone para unakA acchI taraha vicAra kara prAcArya yathocita zeSa prAyazcitta bhI deve|| iti pratisevAdhikAro dvitIyaH // 2 // 1-evaM bhAvopayukteSu mAsikaM smudaaht| chede mUle ca saMprApte tapa eva gaNezinaH / yaha.zloka mUla pratimeM hai| - Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3-kaalaadhikaar| .. aba kAlakA varNana karate haiM, zItaH sAdhAraNo dharmastredhA kAlaH prkiirtitH| utkRSTaM madhyamaM nIcaM tatra bhAjyaM tapo bhavet / 130 // artha-kAla tIna prakArakA kahA gayA hai| zItakAla, varSA-, kAla aura grISmakAla / ina tInoM kAloMmeM utkRSTa, madhyama aura jaghanya upavAsAdi tapa denA cAhiye // 130 // kaunase kAlameM kaunasA utkaTa tapa denA cAhiye yaha batAte haiMvarSAsu dvAdazaM deyaM dazamaM ca himaagm| aSTamaM grISmakAle syAdetadutkarSatastapaH / 131 // ___ artha-varSAkAlameM dvAdaza-pAMca upavAsa, zItakAlameM dazama'cAra upavAsa aura grISmakAlameM aSTama-tIna upavAsa vyavadhAnarahita dene caahiye| yaha utkarSa tapa hai // 131 // . * Age madhyama tapa kitanA denA cAhie yaha batAte haiM. varSAsu dazamaM deya aSTamaM hiMmAgame / SaSThaM syAd grISmakAle'pi tapa etaddhi madhyamaM // artha-varSAkA meM dazama-cAra upavAsa zItakAlameM aSTama Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '19 kAlAdhikAra / tIna upavAsa aura grISmakAlameM SaSTha-do upavAsa niraMtara dene caahie| yaha tInoM kAloMmeM deneyogya madhyama tapa hai // 132 // ___ aba jaghanya tapa kitanA denA cAhiye yaha batAyA jAtA haivarSAkAle'STamaM deyaM SaSThameva himAgame / caturtha grISmakAle syAttapa eva jaghanyakaM / 133 // __ artha-varSAkAlameM aSTama-tIna upavAsa, zItakAlameM SaSTha-do upavAsa aura grISmakAlameM caturtha-eka upavAsa vyavadhAnarahita. dene caahie| yaha tInoM kAloMmeM dene yogya jaghanya tapa hai| . . Age dUsarI taraha kAlakA aura tapakA vibhAga karate haiMathavA dvividhaH kAlo gururlaghuriti kramAt / zaradvasantatApAH syurmuravo laghavaH pre||134 / / arya-athavA gurukAla aura laghukAla isa kramase kAla do prakArakA hai| zarada, vasaMta aura grISma ye tIna gurukAla haiN| avaziSTa varSA zizira aura hemantaM ye tIna laghukAla haiM / bhAvArthaeka varSameM chaha RtueM hotI haiM aura bAraha mahInekA eka varSa hotA hai tathA do do mahInekI eka eka Rtu hotI hai unake nAmaH zarada, vasaMta, grISma, varSA, zizara orahemanta haiN| Asoja bhora kArtika ye do mahoMne zarad Rtuke, caitra aura vaizAkha ye do vasaMta Rtuke, jyeSTha aura ASAr3ha ye do grISma Rtuke, zrAvaNa aura bhAdrapada ye do varSARtuke, magasira aura pUpa ye do hemanta. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta samudhava / Rtuke tathA mAgha aura phAlguna ye do zizira Rtuke haiN| ukta chaha RtuoMmeM pahalekI tIna Rtue to gurukAla haiM aura Ageko tIna RtueM laghukAla haiM // 134 // laghudvaMdvo gurudvaMdvo gurukAlastapo guruH / gururanyataraHpaMca bhaMgAH kAlatapodayAt // 135 // * artha-laghudadva-kAlalaghu aura tapa bhI laghu, gurudvaMdvakAla guru aura tapa bhI guru, gurukAla-kAlaguru, tapo guruguru tapa aura anyatara guru-donoMmeMse eka guru isa taraha kAla aura tapa donoMke pAMca bhaMga hote haiN| bhAvArtha-kAla aura tapa donoMko lekara bhaMga nikAlanA caahiye| laghukI saMdRSTi 1 haiM aura gurukI 2 hai| laghu kAla aura laghu tapa ina donoMko eka aMkake AkArameM Upara sthApana karanA cAhiye tathA guru kAla aura guru tapa ina donoMko do aMkake AkArameM nIce sthApana .karanA caahiye| inakI isa taraha 3 saMdRSTi sthApana kara bhaMga lAnA cAhiye / zizira, varSA aura hemanta ye tIna kAla laghu haiM inameM tapa bhI laghu kahA gayA hai evaM laghu kAla aura laghu tapa nAmakA pahalA bhaMga hotA hai / kAla guru aura tapa laghu, tapaguru aura kAla.laghu evaM kAla aura tapameMse eka guru laghukA dUsarA 1maMga hotA hai| kAla guru aura tapa laghu athavA guru yaha tosarA bhaMga hotA hai| tapa guru aura kAla guru athavA laghu yaha Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetrAdhikAra / cauthA bhaMga hotA hai| tathA kAla guru aura tapa bhI guru yaha 'pAMcavAM bhaMga hotA hai| inako pUrNa prastAra saMdRSTi 1, 1-20. 3, 2, 2, yaha hai // 135 / / iti zrImaMdiguruviracite prAyazcittasAmukhaye kAlAdhikArastRtIya: // 3 // -kssetraadhikaar| ... aba kSetra adhikArakA kathana karate haiM - kSetraM nAnAvidha jJeyaM gaNendreNATatA bhuvaM / athavA dazadhA kSetra vijJeyaM hi smaastH||136|| __ artha-pRthvItala para vihAra karanevAle prAcAryako kSetrale aneka bheda jAnane caahiye| athavA saMkSepase kSetra daza prakArakA samajhanA caahiye| bhAvArtha-kSetra nAma dezakA hai| koI deza ' . pAsuka-jIvoMke adhika saMcArase rahita hote haiM, koI amAsuka-. jIvoMke adhika saMcArase pUrNa hote haiN| kahIM saMyamI hote haiM, kahIM nahIM hote| kahIM bhinA milanA sulabha hotA hai, kahIM durlabha hotA hai| kahIMke loga bhadrapariNAmI hote haiM, kahoMke raudrapari-NAmI hote haiM ityAdi dezake aneka bheda haiM ayaza saMkSepataH dezake daza bheda haiM / 136 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 R praayshcitt-smuccy| 'Age daza prakArake kSetrake nAma batAte haiManUpaM jAMgalaM kSetraM bhaktakalmASazaktuyuk / / rasadhAnyapulAkaM ca yavAgUkaMdamUladaM // 137 // artha-anUpa, jAMgala; bhaktayuk, kalmASayuk, zaktuyuka, rasapulAka, dhAnyapulAka, yavAgU, kaMda aura mUla aise kSetrake daza bheda haiN| jahAM para pAno adhika ho vaha anUpa deza hai jaise-magadha; malaya, vAnavAsa, koMkaNa, siMdhu aadi| jahAM do iMdriya Adi usa jIvoMkI utpatti to adhika ho para pAnI kama ho vaha jAMgala. deza hai| jahAM tuSa dhAnya pracuratAse paidA hotA ho, hamezaha odana (bhAta) khAyA jAtA ho vaha bhakta-kSetra hai| jahAM para kulayA mUga, ur3ada Adi kozadhAnya (phalImeM utpanna honevAle dhAnya) adhika utpanna hote hoM vaha kalmASa kSetra hai| jahAM jo khUba paidA hotA ho, sattU khUba khAyA jAtA ho vaha zaktu kSetra hai| jahAM dUdha, dahI ghI Adi vala bar3hAnevAle rasa adhika hote hoM vaha rasapulAka kSetra hai| jahAM kaTubhAMDa ( )jau, gehUM, zAlo. . vIhI Adi tRNadhAnya utpanna hote hoM vaha dhAnyapalAka kSetra hai| jahAM yavAgU (lapasI) vilepikA ( ) Adi khUba khAye jAte hoM vaha yavAgU kSetra hai| jahAM sUraNa, raktAla, piMDAlu Adi kaMda bahuta hote hoM vaha kaMda-kSetra hai aura jahA~ nAnA prakArake mUla-haldI, adarakha Adi utpanna hote hoM vaha mUla kSetra hai // 137 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aahaarlaabhaadhikaar| __kisa kSetrameM kitanA prAyazcitta denA cAhiye yaha batAte haiMzItalaM yadbhavedyatra rasasaMsRSTabhojanaM / tatrotkRSTaM tapo deyamuSNe rUkSe tu hInakaM // 130 // artha-jo kSetra ThaMDA ho jahAM para ki dUdha, dahI Adi rasoMke sAtha pracuratAse bhojana khAyA jAtA ho aise magadha Adi dezoMmeM utkRSTa tapa prAyazcitta denA caahiye| tathA mAravAr3a, viSaya, prAnaka, pAripAtra, mAlava Adi uSNa kSetroMmeM jahAM para ki rUta AhAra adhika milatA ho vahAM bahuta thor3A prAyazcitta denA cAhiye // 136 // iti zrInaMdiguruviracite prAyazcittasamuzcaye . kSetrAdhikArazcaturthaH // 4 // 5-aahaarlaabhaadhikaar| yatrotkRSTo bhavellAbhaH tatrotkRSTaM tapo bhavet / madhyame'pISadUnaM ca rUkSe kSamaNavarjitaM // 139 // __ artha-jisa kSetrameM utkRSTa AhAralAbha ho jahA~ke saMjJI athavA mithyAdRSTi loga zraddhA Adi guNAMse yukta hoM, snigdha, madhura nAnA tarahake acche acche AhAra dete hoM vahA~ utkRSTa prAyazcitta denA cAhiye aura jahAM madhyama darjekA lAbha hotA ho Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / vahAM pUrvokta prAyazcittase honaM prAyazcitta denA cAhiye tathA jisa dezameM kAMjika, kaMgu, kodrava Adi rUkhA bhojana milatA ho vahAM upavAsake vinA AcAmla, nirvikRti, purumaMDala, ekabhakta Adi prAyazcitta dene cAhiye // 136 // iti zrInaMdiguruviracite prAyazcittasamuccaye AhAralAbhAdhikAraH paJcamaH // 5 // 6-puruSAdhikAra / iti sevAM ca kAlaM ca kssetrmaussdhilNbhnN|| anusRjya tapo deyaM pumAMsaM ca gaNezinA // 140 // artha-pUrvokta prakArase pratisevA, kAla, kSetra, AhAralAbha : tathA puruSakA vicAra kara.AcArya prAyazcitta deveM / bhAvArtha-pratisevA nAma doSAcaraNakA hai vaha doSAcaraNa AgAdakAraNakRta sakRtkArI sAnuvIco prayatnapratisevI Adi aneka prakAra haiN| usapara vicAra kara prAyazcitta denA cAhie / isI tarahaM zItakAla uSNakAla aura varSAkAlakA bhI vicAra karanA caahie| aprAsuka kSetra jo samudrake najadIka ho athavA aura koI dUsarA kSetra jisameM trasa-sthAvara jIva adhika hoM, jahAM para nivAsa karane se bahuta doSa utpanna hote hoM usakA bhI vicAra karanA caahie| AhArake lAbha-alAbhako bhI vicAranA cAhie / evaM Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAdhikAra / *puruSa aura usako zakti dhairya Adi para bhI vicAra karanA cAhie ina savakA acchI taraha vicAra kara prAyazcitta denA cAhie / / 140 // __ Age puruSako batAte haiMazrAddho'tha mRdurga: gItArthazvetaro'lpavit / durbalo nIcasaMghAtaH sarvapUrNastathAryikA // 14 // artha-zraddhA nAma abhilASa-rucikA hai, vaha jisake ho vaha zrAda arthAt zraddhAvAn hai / jo zrAddha nahIM zraddhArahita hai vaha azrAddha hai| mRdu nAma namrakA hai| garvI mAnIko kahate haiN| jisane jIvAdi padArtha jAne haiM vaha gItArtha hai| itara nAga agItArthakA hai, jisako jIvAdi padArthoMkA jJAna nahIM hai jo alpa zAstra jAnatA hai vaha alpavita hai| durbala nAma valarahita nirbalakA hai| jisake jaghanya saMhanana hai vaha nocasaMghAtavAlA kahA jAtA hai| jo sava guNoMmeM samAna hai vaha sarvapUrNa hai| tathA AryikA arthAt saMyatikA ye daza purupa haiM inakA vicAra kara prAyazcitta denA cAhie // 141 // garvito dvividho jJeyo dIkSayA tapasA blii| chedena chedyamAno'pi paryAyI garvito bhavet // 142 // __artha-abhimAnI do tarahakA jaannaa| eka dIkSAbhimAnI aura dUsarA tpobhimaanii| jo cheda prAyazcitta dvArA dIkSA cheda Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya / dene yogya hote hue bhI cheda prAyazcittako nahIM cAhatA hai ora. kahatA hai ki maiM to bahuta kAlakA dIkSita hai mujhe cheda prAyazcitta kyoM diyA jAtA hai yA merI dIkSA kyoM chedI jAtI hai| isa taraha ciradIkSita honekA abhimAna karatA hai vaha dIkSAbhimAnI he // 142 // tathAtapobalI tapodAne samartho' hamiti smyii| tasmAttadoSamoSArthaM viparItaM tapo bhavet // 143 // artha-maiM upavAsAdi prAyazcittake yogya hUM anya prAyazcitta ke nahIM, isa taraha jo garva karatA hai vaha tapovalo arthAta tapobhimAnI hai| isalie cheda prAyazcitta na cAhane aura tapa cAhane rUpa doSoMkI zuddhike artha viparIta prAyazcitta denA caahie| bhAvArtha-cheda prAyazcitta cAhanevAleko upavAsAdi aura upabAsAdi cAhane vAleko cheda prAyazcita denA cAhie / / 143 / / mRduzcchede ca mUle ca dIyamAne prahRSyati / baMdyo hi sarvathA sAdhustattasmai dIyate tapaH // 144 // artha-jo cheda aura mUla prAyazcitta dene para bhI saMtoSa dhAraNa karatA hai vaha mRdu puruSa hai| vaha kahatA hai ki sAdhu sarvathA vaMdanA karane yogya haiM agara maine sAdhuoMko pahale namaskAra kiyA to ...ra kiyA yadi vAdameM namaskAra kiyA tau namaskAra kiyaa| -chedAdi prAyazcittake pahale, saMghake pazcAvadIkSita sAdhu Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAdhikAra / pUrvadIkSitako pahale namaskAra karate haiM aura vaha pUrvadIkSita una pazcAvadIkSitoMko vAdameM namaskAra karatA hai / cheda Adi prAyazcittake dene para vaha pUrvadIkSita una pazcAtadIkSitoMko 'pahale namaskAra karatA hai aura pazcAvadIkSita pUrvadIkSitako pIche namaskAra karate haiN| aisI dazAmeM vaha mRdu pariNAmI vicAra karatA hai ki pazcAvadIkSita sAdhuoMne Akara mujhe pahale namaskAra kiyA aura maiMne vAdameM kiyA to kiyA aura yadi unako maiMne pahale namaskAra kiyA to kiyA isameM mero kyA. hAni hai ? isa taraha jo apane mRdu pariNAmoM dvArA cheda prAyazcittase anicchA prakaTa nahIM karatA hai usako upavAsAdi mAyazcitrA denA caahie| cheda aura mUla prAyazcitta nahIM denA cAhie // 144 // prAjyaM tapo na kurvANaH kiM shuddhyecchedmuultH| guvoMjJAmAtrato'zraddadhAne deyaM tapastataH // 145 // artha-jo baDe baDe upavAsAdi tapazcaraNa nahIM karatA hai vaha guruko AjJAse prApta kevala cheda aura mUlase kyA nirdoSa hogA? isa taraha zraddhAna na karanevAleko upavAsAdi prAyazcitta denA cahie // 145 // gItArthe syAttapaH sarvaM sthApanArahito'paraH / chedo mUlaM parIhAremAsazcAlpazrute'pi ca // 14 // artha-gItArtha do tarahakA hai| eka sApekSa aura dUsarA nira Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 prAyazcitta-samuccaya / pekSa / unameM se sApekSa guruke nikaTa jAkara apano nindA aura gardA karatA huA AlocanA, pratikramaNa, ubhaya, viveka, vyutsarga aura tapa ina chaha mAyazcittoM dvArA apanI zuddhi karatA hai / cheda,.. mUla, anupasthApana aura pAraMcika ye cAra prAyazcitta usake nahIM hote / nirapekSa daza prakArake AlocanAdi prAyazcittoMko gurusAkSI pUrvaka athavA Atma-sAtI pUrvaka karake vizuddha hotA hai| agotArtha, sthApanA prAyazcittarahita he arthAt usa sthApanA-: cheda, mUla: parihAra ye prAyazcitta nahIM dene cAhie athavA sthA. panA nAma parihArakA hai vaha use nahIM denA cAhie, avaziSTa nava prakArakA prAyazcitta denA caahie| tathA alpazrutako. mAsa (paMca kalyANaka) prAyazcitta denA cAhie aura parihAra prAyazcittake yogya ho jAne para usIko cheda aura mUla prAyazcitta denA cAhie // 146 // dehabalyavalo dhRtyA dhRtivalyaMgadurvalaH / / dvAbhyAmapi valI kazcit kazcid dvitayadurbalaH // ___ artha-koI sAdhu dehameM to valI hote haiM paraMtu dhairyahIna hote . haiM, koI zarIrameM durbala hote haiM paraMtu dhairyavAle hote haiM, koI deha .. aura dhairya donoM meM baliSTha hote haiM aura koI deha aura dhairya donoMmeM valarahita hote haiM // 147 // isaliye. 1 yaha zloka TIkA pustakameM lekhakake pramAdase chUTa gayA hai| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -N A h - A . . . . purussaadhikaar| sarvaM tapo balopete dhRtyA hIne dhRtipradaM / dehadurvalamAzritya laghu deyaM dvivarjite // 148 // __ artha-zarIra balase paripUrNa vyaktiko AlocanA Adi dazAM prAyazcitta dene caahie| dhRtirahitako dhairya pradAna karane vAlA tapa denA cAhie arthAta jisa kisI prAyazcittake denese usako dheya ho vahAM prAyazcitta se denA caahie| zarIrabala rahita puruSako jisa prAyazcittake denase usakA zarIra bala tadavastha rahe vahI prAyazcitta use denA cAhie / tathA dhRtirahita aura zarIra bala rahita phaktako pahalese bhI laghu prAyazcita denA cAhie // 148 // antyasaMhananopeto vlvaanaagmaantgH| tasya deyaM tapaH sarva parihAre'pi mUlagaH // 149 // ___ artha-jo ardhanArAca saMhanana, kIlikasaMhanana aura asaMprApta supATikAsaMhanana ina tIna antya saMhananoMmeM se kisI eka saMhananasa yukta hai balavAna hai aura paramAgamarUpa mahA samudrakA pAragAmI haiM usako upavAsAdi paramAsa paryaMtakaM sabhI mAyavitta dene caahie| tathA vaha antya saMhananavAlA parihAra prAyazcittaka prApta hone para bhI mUla prAyazcittako prApta hotA hai| AdisaMhananaH sarvaguNo yo'jitnidrkH| deyaM sarva tapastasya paarNce'pynupsthitiH||15|| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 prAyazcitta-samuccaya / artha-jo vajraSabhanArAca saMhanana, vajranArAca saMhanana aura nArAcasaMhanana ina Adike tIna saMhananoMmeMse kisI eka saMhananavAlA hai, sarvaguNasaMpanna hai kevala nidrAvijayo nahIM hai usa sAdhuko saba prAyazcitta dene caahie| tathA pAraMcika prAyazcittake prApta hone para usako anupasthAna prAyazcitta denA cAhie pAcika nho| vaha anupasthAna prAyazcitta apane gaNama hI karatA hai prAyazcitta karalene para use phira ciraMtana tapameM sthApana karanA cAhie // 150 / / navapUrvadharo zrAddho vairaagydhRtimaanjit| . pariNAmasamayo'pi yo'nupasthAnabhAgasau 151 // artha-jo yatipati navapUrvakA jJAtA hai, zraddhAvAn hai, saMsAra zarIra aura bhogoMmeM rAgabhAva rahita hai, saMtopo hai, akRtakRtya hai arthAt sarvazAstrakA jJAtA hai kintu vyAkhyAtA nahIM hai aura vizuddha pariNAmavAlA hai vaha anupasthAna prAyazcittakA bhAgI hai / ApraznAlocane tasya sadaiva gurusNnidhau| . baMdanAdiprakurvANaH prtibNdnvrjitH||150 // artha-usa anupasthAna prAyazcittavAleke, AcAryake nikaTa ApRcchA-apane kAryake lie pUchanA aura AlocanA ye do hote haiN| vaha anya RSiyoMko vaMdanA Adi karatA hai para ve 'anya RSi use prativaMdanA nahIM karate // .150 // . . . . . Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purussaadhikaar| guNairetaiH samagro'sau jaghanyotkRSTamadhyamAM / paurANikI guNoNaM niHzeSAmabhipUrayet // artha-ina pUrvokta guNoM se paripUrNa yaha anupasthAna prAyazcitta vAlA jaghanya edhyama aura utkRSTa ciraMtana guNoMkI saba saMtatiko pUrNa kare // 151 // zraddhAdyA ye guNAH puurvmnupsthaanvrnnitaaH| pAraMcike'pi te kintu kRtkRtyo'dhisNhtiH|| ___ artha-zraddhA, dhRti, vairAgya, pariNAmavizuddhi Adi guNa jo pahale anupasthApanA prAyazcittameM kaI gaye haiM ve saba pAraMcika prAyazcittameM bhI hote haiM kintu itanA vizepa hai ki yaha pAraMcika prAyazcittavAlA. kRtakRtya arthAt sampUrNa zAstroMkA jJAtA aura vyAkhyAtA hotA hai, nidrAvijayI hotA hai aura anaMta valasaMyukta hotA hai // 152 // sarvaguNasamagrasya deyaM pAraMcikaM bhavet / vyutsRSTasyApi yenAsyAzuddhabhAvo na jaayte|| __ artha-sava guNoMse paripUrNa purupako pAraMcika prAyazcitta denA caahiye| jisase ki saMghase bAhara kara dene para bhI jisake azuddha bhAva na ho // 15 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praayshcit-smuccy| -~ paMcadoSopasRSTasya pAraMcikamanUditaM / ... vyutsRSTo viharedeSa sadharmarahitakSitau // 15 // artha-tIrthaMkarAsAdanAdi pAMca dopAM kara saMyukta purupake lie pAraMcika prAyazcitta kahA gayA hai| tathA saMghase bAhara kiyA gayA yaha pApaMcika prAyazcittavAlA puruSa jisa dezameM. sAdharmI nahIM haiM usa dezameM vihAra kare // 154 // AdisaMhanano dhIro dshpuurvkRtshrmH| jitanidro guNAdhArastasya pAraMcikaM viduH|155| artha-jisake vajrapabhanArAca nAmakA pahalA saMhanana hai jo dhairyavAn hai, dazapUrvakA jJAtA aura vyAkhyAtA hai, nidrAvijayI hai aura sampUrNa guNoMkA AdhAra hai usake pAraMcika prAyazcitta kahA gayA hai // 155 // AyAyAH syAttapaH sarvaM sthaapnaaprivrjit| saptamAsamapi prAjyaM na pichacchedamUlagaM // 156 // __artha-AryikAko sthApanArahita sabhI prAyazcitta diye jAte haiN| tathA saptamAsa prAyazcitta bhI AryikAko deve / yadyapi vardha:mAna svAmIke tIrthAmeM chaha mAsase Upara upavAsAdi prAyazcitta / nahIM haiM to bhI saptamAsase adhika prAyazcitta AryikAko deve , tathA picha cheda aura mUla ye tIna prAyazcitta usako nahIM denA caahie| bhAvArtha-piMcha nAma parihAra prAyazcittakA hai kyoMkiH Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purussaadhikaar| 13 parihAra mAyazcitta karanevAlA meM parihAra prAyazcitta karanevAlA hUM yaha jatAneke lie Age picchikA dikhAtA hai isalie parihAra prAyazcittako piMcha prAyazcitta kahate haiN| cheda nAma dIkSA chedanekA hai aura mUla nAma punaH dokSA dhAraNa karanekA hai / / 156 // priyadharmA bahujJAnaH kaarnnaavRtysevkH| RjubhAvo vipkssstkirdvaatriNshdaahtaaH||15|| artha-priyadharma-dharmameM prema rakhane vAlA, bahujJAna-zAstroMkA jJAtA, bahuzruta, kAraNI-vyAdhi upasarga Adi kAraNoMvaza doSoMkA sevana karanevAlA-sahetuka, Atyasevaka- eka vAra doSa sevana karanevAlA arthAt sakRtkArI, RjubhAva-- sarala svabhAvI ina pAMcoMko pAMca sthAnoM meM eka eka aGkake AkArameM sthApanA kreN| tathA inake vipakSI apriyadharma, abahuzruta, ahetuka, asakRtkArI aura anujubhAva ina pAMcoMko do do aGkake AkArameM unake nIce sthApana kreN| isa taraha sthApana kara paraspara guNanesa 32 mana ho jAte haiN| yahAM para bhI 'pahalekI taraha saMkhyA, mastAra, akSasaMkramaNa, naSTa aura uddiSTa ye pAMca makAra samajhAne caahiye| prathama saMkhyAvidhi batAte haiN| savvepi punvabhaMgA uvarimabhaMgasu ekkamakke / melaMtittiya kamaso guNiye uppajjaye saMkhA // arthAda pahale pahaleke bhaMga Upara Uparake eka eka bhaMgameM pAye Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwmmenmmmmmarwarmmmmm... mmm ____prAyazcita-samuccaya / jAte haiM isalie kramase guNA karane para saMkhyA nikalatI hai| so ho vatAte haiM-dharmapriya aura adharmapriya ye Uparake bahuzruta aura abahuzrutameM pAye jAte haiM ataH donAMko parasparameM guNanese cAra bhaMga hojAte haiN| ye cAroM Uparake sahetuka ora ahetukameM pAye jAte haiM isalie cArako dosa guNana para ATha bhaMga ho jAte haiN| ye pATha Uparake sakRtkAroM aura asakRtkArImeM pAye jAte haiM isalie AThako dose guNane para solaha bhaMga ho jAte haiN| tathA ye solaha Uparake RjubhAva aura anujubhAvameM pAye jAte haiM isalie solahako dose guNane para dopAMkI battIsa saMkhyA nikala AtI hai| aba prastAravidhi batAte haiMpaDhamaM doSapamANaM kameNa Nikkhiviya uvarimANaM ca / piMDaM paDi ekkakaM Nikkhitte hoI ptthaaro|| __ arthAda pahale dokke pramANako kramase eka eka viralana kara aura aviralana kiye hue eka ekake Upara UparakA eka eka piMDa rakha kara jor3a dene para prastAra hotA hai| so hI kahate haiN| * dharmapriya aura adharmapriyakA pramANa doko viralana kara kramase likhe 11 / inake Upara dUsarA bahuzruta aura abahuzrutakA piMDa do doko rakkhe 21 / inako jor3anese cAra hote haiN| phira ina cAroMko viralana kara cAra jagaha rakkhe 1111 / inake Upara sahetuka aura ahetukakA piMDa do do rakkhe 1333 / inako jor3anese ATha hote haiM / phira ina AThoMko viralana kara Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAdhikAra | 99 222 zrATha jagaha rakkhe 1 1 1 11111 / inake Upara sakRtkArI aura asakRtkArIkA piMDa do do rakkhe 11111111 / inako jor3anese solaha hote haiM / punaH ina solahako eka eka. viralana kara rakkhe 111111111111111 / inake Upara RjubhAva aura anRjubhAvakA piMDa do do rakkhe 33333333333 | inako jor3anese battIsa 1111 hote haiM / isa taraha prastAra rUpa sthApana kiye battIsa bhaGgoMke uccAraNa karanekI vidhi kahate haiM / priyadharma, bahuzruta, sahetuka sakRtkArI, RjubhAva yaha pahalI uccAraNA 11111 / apriyadharma, bahuzruta, sahetuka, sakRtkArI, RjubhAva 21111 yaha dUsarI uccAraNA isI taraha AgekI sava uccAraNA nikAla lenA cAhie jinakA pUrNa koSTaka Age diyA gayA hai / mastAra saMdRSTi isa prakAra hai 12121212121212121212121212121212 11221122112211221122112211221122 111122221111222211112 222211112222 1222222 2222222222222 1111111122 1111111 yahAM bhedoMkA pramANa 32 hai aura paMkti pAMca haiN| "bhaMgAyAmapramANena" isa pUrvokta zloka ke anusAra pahalI paMkti meM ekAntarita, dUsarI paMkti meM dvaya tarita, tIsarI paMkti meM caturaMtarita, cauthI paktimeM aSTAntarita aura pAMcamI paMktimeM SoDazAntarita laghu Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / aura guru battIsa jagaha likhe gaye haiN| aba atasaMkramaNa vidhi batAte haiM'paDhamakkhe aMtagae Adigae saMkamaii vidiykkho| doNi pi gatUrNataM Aigae saMkasaii taiyakkho // arthAt priyadharma aura apriyadharma yaha prathamAna, bahuzruta ora abahuzruta yaha dvitIyAkSa, sahetuka aura ahetuka yaha tRtIya akSa: sakRtkArI aura asakRtkAro yaha caturtha akSa tathA RjubhAva aura anujubhAva yaha paMcamAkSa hai| inameMsa prathamAkSa saMcaraNa karatA huA apane antake bheda apriyadharmako prApta hokara aura vApisa lauTa kara jaba pahale priyadharma para AtA hai taba dvitIya akSa bahuzrutako. chor3akara abahuzrutameM saMcaraNa karatA hai phira usa dvitIyake vahIM para sthita rahate hue jaba prathamAta aMtakA pahu~ca jAtA hai taba prathamAkSa aura dvitIyAna aMtako pahu~ca kara aura lauTa kara java Adiko Ate haiM taba tRtIyAkSa sahetukako choDakara ahetukameM saMcaraNa karatA hai phira isa anake yahI sthita rahate hue prathamAta aura dvitIyAkSa donoM saMcaraNa karate hue aMtako pahuMca jAte haiM tava tInoM akSa antako pahuMcakara aura lauTakara jaba Adi sthAnako Ate haiM tava caturyAta sakRkArIko chor3akara asaka kArImeM saMkramaNa karatA hai phira usa atake yahI sthita rahate due prathamAta dvitIyAkSa ora tRtIyAkSa tonoM saMcaraNa karate hue aMtako pahuMca jAte haiM taba cAroM akSa antako pahuMca kara aura Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAdhikAra / lauTakara jaba Adi sthAnako pAte haiM tava paMcamAkSa RjabhAvako chor3akara anujubhAvameM saMcAra karatA hai / so isa prakAra hai1 priyadharma, bahuzruta, sahetuka, saRkArI, RjubhAva ? 1111 2 apriyadhama, " " " " 21111 3 miyadharma abahuzruta " " " 12111 4 apriyadharma " " " " 22111 5 priyadharma bahuzruta ahetuka , , ?1.211 6 apriyadharma " , " " 21211 7 priyadharma abahuzruta .. . " 12211 8 apriyadhama" " " " 22211 priyadhama bahuzruta mahetuka asakRtkArI , 11121 10 apriyadharma, " 21121 11 priyadharya abahuzruta " " " 12121 12.abhiyadharma , " " " 22121 13 miyadharma bahuzruta ahetuka " " 11221 14 apriyadharma , " 21221 15 priyadharma abahuzruta , , 12221 '16 apriyadharma , " " 22221 17 priyadharma bahuzru ta sahetuka sakRtkArI anujubhAva 11112 18 apriyadharma " " " " 21112 :16 priyadharma abahuzrata , 12112 20 abhiyadharma . " 22112 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyAzcatta-samukhaya / 21 miyadharma bahuzruta ahetuka sakRtkAro anujubhAva 11212 22 apriyadharma " " " . "' 2.1212 23 priyadharma abahuzruta " .. 12212 24 apriyadharma , , , , 2221. 25 priyadharma bahuzruta sahetuka asakRlkArI, 11122 26 apriyadharma bahuzruta , " " 21122 27 privadharma abahuzruta " " // 12122 28 apriyadharma , " " " 22122. 26 priyadharma bahuzruta ahetuka , , .1122 . . 30 apriyadharma " " " " 2122 31 priyadharma avahuzru ta , " " 12222 32 apriyadharma , " 2222.2. aba naSTa vidhi kahate haiMsagamANehiM vihatte sesaM lakkhitu saMkhivaM rUvaM / lakkhijjate suddhe evaM savvattha kAyavvaM // .... arthAt pRSTa doSakI saMkhyA rakhakara apane apane pramANakA bhAga de jo saMkhyA vaca rahe use akSasthAna samajhe, labdhameM, eka jor3akara phira khapamANakA bhAga de jo bAkI baca rahe usako akSasthAna samajhe aMgara bAkI kucha bhI na bace to labdha saMkhyA meM eka na joDe aura aMtakA anta grahaNa kare isatarahakA kramaH saba sthaloMmeM kre| arthAda kisIne vacIsa uccAraNAoMmese Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . purussaadhikaar| koI bhI uccAraNA pUchI usameM doSoMkA kaunasA bheda hai yaha mAlUma na ho to isa gAthA dvArA mAlUma kara liyA jAtA hai| jaise kisone pUchA-paccIsavIM uccAraNAmeM kaunasA akSa hai taba paccIsa saMkhyA 25 sthApanakara priyadharma aura abhiyadharma 2 kA bhAga diyA bAraha labdha hue aura eka vAko bcaa| "zeSaM akSapadaM jAnIhi" isake anusAra priyadharma samajhanA cAhie kyoMki piyadhama aura apriyabharmameM pahalA priyadharma hai / bAraha jo labdha Aye haiM usameM "labdhe rUpaM pratipa" isake anusAra eka milAyA teraha hue inameM bahuzruta aura abahuzrutake pramANa dokA bhAga diyA chaha labdha Aye aura eka vAkI vacA pUrvokta niyayake anusAra pahalA bahuzruta grahaNa kiyA / phira labdha chahameM eka milAyA sAta hue inameM sahetuka aura ahetukakA bhAga diyA tIna lapa pAye aura eka vAko bacA parvokta niyamake anusAra pahalA sahetuka grahaNa kiyaa| phira landha tInameM eka milAyA cAra hae inameM sakRtkAro ora asatkArIke pramANa dokA bhAga diyA do labdha AyevAko kucha nahIM bacA "zuddha sati prakSo'nte tiSThati" isake anusAra aMtakA asakakArI grahaNa kiyA / "zuddha sati rUpamatepo'pi na kartavyaH" isake anusAra labdha domeM eka bhI nahIM milAyA aura RjubhAva aura anajubhAvakA pramANa dokA bhAga diyA labdha eka AyA vAko kucha nahIM bacA pUrvokta niyamake anusAra aMtakA anujubhAva grahaNa kiyaa| isa taraha paccIsavIM uccAraNAmeM priyadharma, bahuzrutA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAnazcita-samucanA sahetuka, asakRtkArI aura anujubhAva nAmakA akSa paayaa| isa taraha anya uccAraNAoMke akSa bhI nikAla lene caahie| / Age uddiSTa vidhi kahate haiMsaMThAviUNa rUvaM urvario saguNintu sayamANe / avaNijja aNaMkidayaM kujjA paDhamaMtiyaM ceva // / arthAt eka rUpa rakhakara apane Uparake pramANase guNA kare aura anaMkitako ghaTAve isa taraha prathamaparyaMta kre| bhAvArthayahAM jo bheda grahaNa ho usake AgekI saMkhyA anaMkita kahI jAtI hai jaise priyadharma aura amiyadharmameMse yadi priyadharmakA grahaNa ho to usake AgevAle apriyadharyako anaMkita samajhanA cAhie / isI taraha bahuzruta aura abahuzruta, sahetuka aura ahetuka, sakRtkArI aura asatkArI tathA RjubhAva aura anajubhAvameM bhI samajhanA caahie| jaise kisIne pUchA priyadharma, bahuzruta, ahetuka, asakRtkArI, RjubhAva yaha kaunasI uccAraNA hai tava prathama ekarUpa rakkhA usako Uparake RjubhAva aura anUjubhAvakA pramANa dose guNA kiyA do hue anaMkita anajubhAvako ghaTAyAM eka rahA isako sakRlkArI aura asakRlkArIkA pramANa dose guNA kiyA do hue, yahAM anaMkita koI nahIM do hI rahe, inako sahetuka aura ahetukakA pramANa dose guNA kiyA cAra hue anaMkita koI nahIM, cAra hI rahe inako bahuta aura abahuzra takA pramANa do se guNA kiyA ATha hue anaMkita Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAdhikAra / abahuzrutako ghaTAyA sAta rahe inako bhiyadharma ora abhiyadharmakA pramANa dose guNA kiyA caudaha hue anaMkita abhiyadharmako ghaTAyA teraha rhe| isa taraha piyadharma, bahuzra ta, ahetuka, asakRrakArI, RjubhASa nAmakI terahavIM uccAraNA siddha hotI hai| yahI vidhi anya uccAraNAoMke nikAlanemeM bho karanI caahie| akSa rakhakara saMkhyA nikAlaneko uddiSTa kahate haiN| pahale nirvikRti, purumaMDala, AcAmla, ekasthAna aura tamaNa ina pAMcoMkI pratyeka zalAkA 5, disaMyogI 10,trisaMyogI 10, catuHsaMyogo5, aura paMcasaMyogI 1 evaM 31 zalAkAoMkA varNana kara Aye haiN| ikatIsa zuddhiyAM to ye aura eka AlocanA zuddhi evaM battIsa zuddhiyAM ukta pattosa doSoM yA puruSoMkA kramase prAyazcitta hai| prathama puruSako AlocanA, dvitIyakI nirvikRti, tRtIyakI purumaMDala, caturthakI AcAmla, paMcamakI ekasthAna, chaThekI upavAsa, sAtaveMkI nirvikRti aura purumaMDala nAmako do saMyogavAlI chaThI zalAkA shuddhi| isa taraha prati purupako guru aura laghu doSakA vicAra kara eka eka zalAkA prAyazcittaM denA caahie| dvAtriMzatpriyadharmAcA aSTAcAryAdikAH punH| garvitAdyA dazoddiSTAstebhyo deyaM yathocitaM // . artha-priyadharmAdi vacIsa puruSa Upara batA cuke haiN| prAcArya Adi pATha puruSoMko Age batAyeMge tathA gavita mRddha :.Adi daza puruSoMko bhI Upara batA pAye haiN| evaM pattIsa pATha Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / aura daza kula milAkara pacAsa puruSa hote haiN| ina pacAsa puruSoMko yathAyogya prAyazcitta vitaraNa karanA cAhie / / 156 // te'thavA paMcadhoddiSTA sthAneSveteSvanukramAt / AtmobhayatarAvanyatarazaktazca nobhayaH // 160 // parataro'pi nirdiSTasta evaM paMca puurussaaH| yathAnyAyaM tathaite'pi sapta bhAjyA gnneshinaa|| __ artha-Upara batAye hue pacAsa puruSa athavA anya sthAnoM meM kramase Atmasamartha, ubhayatarasamartha, anyatara samartha, anubhaya aura paratara ye paMcamakArake puruSa kahe gaye haiN| ye saba prAcArya dvArA yathAyogya prAyazcittase zuddha kiye jAne yogya haiM // 160-16 // prAyazcittaM gurUddiSTamaglAnaH san karoti yaH / vaiyAvRtyaM na rocata sa Atmatara iritaH // 162 // artha-jo AcArya dvArA diye gaye prAyazcittako antaHkaraNameM khedakhinna na hotA huA karatA hai aura yAsatya nahIM cAhatA hai vaha Atmatara kahA gayA hai // 162 // prAyazcittaM gurUddiSTaM subahvapiM karoti yH| vaiyAvRtyaM ca zuddhAtmA dvitaro'sau prakIrtitaH / / artha-jo puruSa guru dvArA diye gaye bhArIse bhArI prAyazcitrako karatA hai aura vaiyAhatva bhI cAhatA hai| vaha zuddhabhAradhArI ubhayaMtara kahA gayA hai / / .163 / / . . Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAdhikAra / 103 sarvAMgajAtaromAMco vaiyAvRtyaM tapo mahat / lAbhadvayaM sumanvAnaH zreSThitve putrlaabhvt||164|| __ artha-tathA jisake sAre zarIrameM romAMca utpanna ho gaye haiM, aura jo vaiyAtya aura guru tapa donoM kI prAsiko dhanavAnake putra lAbhakI taraha acchA mAnatA hai vaha ubhayatara hai|. bhAvArtha-dhanavAnake dhana lAbha to hai ho, putra utpatti ho jAnesa use vizeSa hapaM hotA hai usI taraha jo vaiyAsatya aura tapa donoMkI prAptise mahA harpita hotA hai vaha ubhayata ra hai // 164 // vaiyAvRtyaM samAdhatsva tapo veti gnniiritH| tata ekataraM dhatte khecchayAnyataraH smRtaH // 15 // ___ artha-baiMyATasa karo athavA tapa karo isa prakAra prAcAryane khaa| anantara jo puruSa ekako to dhAraNa karatA hai aura dUsareko apanI icchAnusAra dhAraNa karatA hai vaha anyatara mAnA gayA hai // 165 // vaiyAvRtyaM na yo voDhuM prAyazcittamapi kssmH| durvalo dhRtidehAbhyAmalabdhinoMbhayaH stu||166|| artha-jo puruSa vaiyArasa aura upavAsAdi prAyazcitta dhAraNa karanemeM samartha nahIM hai aura dhairyavaMla tathA dehavala se durbala hai aura lAbhavarjita hai vaha anubhaya hai| bhAvArtha- jo yArasa aura Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / upavAsAdi donoM tarahake prAyazcittako karanemeM asamartha hai vaha anubhaya hai isaliye use AcAmla, nirvikRti, ekasthAna, puru.. maMDala Adi denA cAhie // 166 // . dIyamAnaM tapaH zrutvA bhayAdudvijate muhuH| provRttapAMDurakSaH san mlAgnimeti prakaMpate // vaimanasyaM samAdhatte rogamApnoti durbalaH / prANatyAgaM vidhatte vA zrAmaNyAdvA palAyate // 168 prAyazcittaM na zaknoti kuryAcca vyAvRtibahu / durbalastanudhairyAbhyAM labdhimAn parazaktikaH // __ artha-jo diye hue prAyazcittako sunakara bhayase vAravAra udvegako prApta ho jAtA hai, jisake netra sapheda par3a jAteM haiM ataeva malInamukha ho jAtA hai jisakA zarIra thara thara kAMpane. lagatA hai, jo vaimanasya dhAraNa kara letA hai; vyAdhiyukta ho jAtA hai, zarIrameM kRza hokara prANatyAga karatA hai, cAritrase bhraSTa ho jAtA hai, zarIra aura dhairyase durvala hai, AhAra auSadha Adike lAmase saMpanna hai aura upavAsAdi prAyazcitta dhAraNa karanemeM samartha nahIM hai kintu mujhe vaiyAkRtya prAyazcitta dekara anugRhIta karo upavAsAdi karaneko asamartha hUM isa taraha kahatA DuA vaiyAvatya aMgIkAra karatA hai vaha paratara puruSa hai ||1676vaaH Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAdhikAra / dviprakArAH pumAMso'tha sApekSA nirapekSakAH / niyaMpekSAH samarthAH syuraacaaryaacaastthetre|| __ artha-puruSa do tarahake hote haiM eka sApekSA mo prAcAryoMke anugrahako AkAMkSA rakhate haiM ki AcArya hama para anugraha kreN| dUsare nirapekSa, jo AcAryoMke anugrahakI AkAMkSA nahIM rkhte| inameM nirapekSa jo AcArya Adi haiM ve purupa haiM jo samarthamahAzaktizAlI hote haiN| tathA inake alAvA dUsare sApekSa hote. haiN|| 170 / / gItArthAH kRtakRtyAzca niyaMpekSA bhvntymii| AlocanAdikA, teSAmaSTadhA zuddhiriSyate // 171 ___ artha-ye nirapekSa puruSa gotArtha aura kRtakRtya hote haiN| jo nau aura daza pUrva dhAro haiM unheM gItArtha kahate haiM aura jinhoM-- ne naupUrva aura dazapUrvako grantha aura rUpa jAnakara aneka bAra unakA vyAkhyAna kiyA hai ve kRtakRtya kahe jAte haiN| ataH unake lie AlocanApUrvaka ATha prakArakI zuddhi kahI gaI hai| te'pramattAH sadA saMto doSaM jAtaM. kathaMcana / tatkSaNAdapakurvati niyamenAtmasAkSikaM // 172 / / artha-ve niransapeta puruSa sadAkAla pramAdarahita hote haiN| yadi kisI kArasaraza koI dopa utpanna ho jAtA hai-unase Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 106 - prAyazcita smuccy| koI aparAdha ho jAtA hai to ve uso samaya AtmasAkSo pUrvaka usa dopakA niyayase pratIkAra kara lete haiM // 172 // dhairyasaMhananopetAH svAtaMtryAyogadhAriNaH / tadvapi samutpannaM vahati niranugrahaM / / 173 // ___ artha-parama dhairya aura uttamasaMhananakara sahita ve parama yogI- . zvara khAdhIna rahane ke kAraNa bhArose bhAro bhI utpanna hue dopako auroMke anugrahakI apekSA kiye vinA ho svayaM dUra kara lete haiM / / 173 // AlocanopayuktA ycchubhyntyaalocnaatttH| kRtvAzeSaM ca mUlAntaMzudhyanti svayameva te||174 artha-jo AlocanA-doSa dUra karanemeM upayukta rahate haiM ve nirapekSa puruSa AlocanA mAtrase zuddha ho jAte haiN| to bho ce dusare bhI pratikramaNako Adi lekara mUlaparyaMtake prAyazcitta apane Apa grahaNa kara zuddha ho lete haiM / / 174 // yahAM taka nirapekSa puruSoMkA varNana kiyA Age sApekSoMkA karate haiMAcAryo vRSabho bhikSuriti sApekSAstridhA / gItArthoM vRSabhaH sUriH kRtyakRtyetaraupunaH // 175 artha- sApekSa puruSa tIna prakArake hote haiN| prAcArya, dRpabha Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purumaadhikaar| 107 pradhAna, aura mitusAmAnya sAdhu / inameMse AcArya aura pradhAna purupa gotArtha arthAt sakala zAstroMka vettA hote haiM tathA kRtakRtya-sampUrNa zAstroMke vyAkhyAtA bhI hote haiM aura akRtakRtya bhI hote haiM arthAt sampUrNa zAstroMke jJAtA to hote haiM parantu vyAkhyAtA nahIM hote / bhAvArtha-gItArtha. kRtakRtya aura akRtakRtya esa tIna tIna prakArake AcArya aura Tapabha puruSa hote haiN| gItArthazcataro bhikSuH kRtakRtyetarastayoH / AdhaH syAdaparo vedhAdhigatazcetaro'pi ca // ___ artha-bhintu do tarahakA hotA hai-gotArtha ora agItArtha / unase pahalA gItArtha dA tarahakA hai kRtakRtya aura akRtakRtya agotArtha bhI do tarahakA hai-adhigata Ara anadhigata / jo zAstrajJAnase tozUnya hai parantu svayaM vicAraka hai use adhigatArtha kahate haiM aura jo kevala guruke upadeza para hI nirbhara rahatA hai use agItArtha kahate haiM / 176 // dvidhAnadhigatAbhikhyaH syaatsthiraasthirbhedtH| atrApTAsvanadhigate vAMchaivA'sthiranAmani // ___ artha-sthira aura asthirake bhedase anadhigata paramArtha do tarahakA hai| jo dharmameM nizcala hai vaha sthira kahA jAtA hai aura jo cAritrameM calAyamAna hai vaha asthira kahA jAtA hai| sApetake ina ATha bhedoMmeM asthira nAmaka anadhigata paramArthameM vAMjA hI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aruna... wwwww 108 prAyazcitta-samuccaya / prAyazcitta hai-arthAt usa samaya raha jo cAI baho prAyazcitta use denA cAhie // 177 // kalpyAkalpyaM na jAnAti nAniSevitasevitaM / alpAnalpaM na budhyeta tenecchA'vodhane'sthire // artha-yahAnagata asthira puruSa yogya aura ayogyako. sevya aura asevyako tathA alpa doSAcaraNako aura bahuta doSAcaraNako nahIM jAnatA isalie usake lie icchA ho prAyazcitta hai // 178 // karmodayavazAdoSo'dhigateSu bhavedyadi / teSAM syaahshdhaashuddhiraagmaabhynuraagtH||179|| __ artha-yadi adhigata paramArtha puruSoMko karmake udayavaza koI doSa laga jAya to unako zuddhi AgamameM anurAga honeke kAraNa AlocanAko Adi lekara zraddhAna paryaMta daza tarahakI hai // 176 // iti zrInandiruguvaracite prAyazcittasamuccaye puruSAdhikAraH SaSThaH // 6 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cheda-adhikAra // 7 // ava daza prakArakA prAyazcitta kahA jAtA hai| prathama prAyazcittakA lakSaNa aura nirukti kahate haiM- . prAyazcittaM tapaH zlAghyaM yena pApaM vizuddhayati / prAyazcittaM samApnoti tenoktaM dazadheha tat // ___ atha-prAyazcitta nAmakA tapazvaraNa atyaMta hI zlAghya tapazvaraNa hai jisake ki anuSThAnase isa janmameM aura pUrvajanmameM upAjana kiye hue pApa naSTa ho jAte haiM tathA prAyaH-loka arthAda sAdhIvargakA citta-mana prasanna hotA hai| isa kAraNa vaha prAyazcitta yahAM dazaprakArakA kahA gayA hai| taduktaMprAya ityucyate lokastasya cittaM mano bhavet / taJcitagrAhakaM karma prAyazcittamiti smRtaM // prAyonAma loka arthAt sAdharmIvargakA hai aura citta nAma manakA hai| sAdhamiyA~ka manako grahaNa karanevAle arthAt unake manako prasanna karanevAle kriyA-karmako pAzcitta kahate haiN| prAyo nAma tapaH proktaM cittaM nizcayanaM yutaM / taponizcayasaMyogAt prAyazcittaM nigadyate // pAyo nAma tapakA hai aura citta nAma nizcayayuktakA hai| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmmmm ommar mmmmmmmmmm prAyazcitta-samuccaya ! nizcayayukta tapako prAyazcitta kahate haiN| athavA prAya nAma sAdhulokakA hai unakA citta jisa karmake karane meM hai vaha prAyazcitta hai. athavA prAya nAma aparAdhakA hai aura citta nAma vizuddhikA hai. aparAdhakI vizuddhiko prAryA ___ yaha prAyazcitta pramAdajanita doSoMko dUra karaneke lie, bhAvoMkI arthAt saMkliSTa pariNAmoMkI nirmalatA ke lie, antaraMga pariNAmoMko vicalita karanevAle doSoMko dUra karaneke lie, anavasthA arthAt aparAdhoMkI paraMparAkA vinAza karaneke lie, pratijJAta vratoMkA ullaMghana na ho isalie aura saMyamako dRr3hatAke lie kiyA jAtA hai // 180 // . . prAyazcitta kauna hai ? yaha batAte haiM - prAyazcittavidhAvatra ythaanisspnnmaaditH| . dAtavyaM buddhiyuktena tadetadazadhocyate // 181 // artha-prAyazcitta denA sAdhAraNa manuSyoMkA kArya nahIM hai| usako denemeM buddhimAna puruSa ho niyukta haiM ataHve pUrvokta vidhika anusAra Age kahA jAnevAlA daza prakArakA prAyazcitta deN| __ Age dazaprakArake prAyazcitta ke nAma batAte haiMAlocanA pratikrAntiyaM tyAgo visrjn| . tapaH chedo'pi mUlaM ca parihAro'bhirocanaM / / : artha-AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya, tyAga, vyutsaga, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chedAdhikAra : tapa, cheda, mUla, parihAra aura zraddhAna ye daza prAyazcitta ke bheda haiN| 1-guruke samakSa dazadoSa rahita apane doSa nivedana karanA AlocanA hai| ve daza doSa ye haiMAkapia aNumANia jaM diTuM vAdaraM ca suhama ca / channaM sahAuliyaM bahujaNamavvatta tassevI // __ prAkaMpita, anumApita, yadRSTa, vAdara, sUkSpa, chana, zabdAkulita, bahujana; avyakta aura tatsevI ye daza AlocanA dopa haiN| (1) mahAmAyazcittake bhayase, alpaprAyazcittake nimitta upakaraNa Adi dekara prAcAryako apane anukUla karanA AkaMpita nAmakA pahalA pAlocanA doSa hai| __ (2) isa samaya prArthanA kI jAyagI to gurumahArAja muka para anugraha kara bor3A mAyazcitta deMge aisA anumAnase bhAMpakara, ve dhanya haiM jo vIra puruSoM dvArA AcaraNa kiye gaye utkRSTa tapako karate haiN| isa prakAra mahAtapakhiyoMko stuti karate hue tapameM apanI kamajorI prakAzita karanA anupApita nAmakA dasarA AlocanA doSa hai| (3) jo doSa dUsaroMne na dekhA ho use chipAkara jo dusaroMne dekhA hai use kahanA tosarA yadRSTa nAmakA pAlocanAH dopa hai| . Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 praayshcitt-smuccy| (4) Alasya yA pramAdakza apane saba dopoMko na jAnate hue sirpha sthUla doSa kahanA, athavA sthUla doSa kahanA aura sUkSma dopa chipA lenA cauthA vAda nAmakA pAlocanA doSa hai| (5) mahAduzvara prAyazcittake bhayase sthUla dopako chipAkara mUkSma doSa kahanA sUkSma nAmakA pAMcavAM AlocanA doSa hai| (6) vratoMmeM isa prakArakA pratIcara laga jAya to usakA prAyazcitta kyA honA cAhie isa daMgase guruse pUchakara usake batAye hue prAyazcittako karanA chaTA channa nAmakA AlocanA doSa hai| (7) pAkSika, cAturmAsika aura sAMvatsarika atIcAroMkI zuddhike samaya java bhArI munisamudAya ekatrita ho aura usa samaya unake dvArA nivedita AlocanAoMke kathanakA pracura kolAhala ho rahA ho taba apane pUrvadoSa kahanA sAtavAM zabdAkula nAmakA AlocanA doSa hai| (8) gurune jo prAyazcitta batAyA hai vaha AgamAnukUla hai yA nahIM isa taraha sazaMkita hokara anya sAdhuoMse pUchanA athavA apane gurune pahale kisIko prAyazcitta diyA ho pazcAta unhoMne usa prAyazcittako kiyA ho usIko apana bhI kara lenA bahujana nAmakA aThavAM AlocanA doSa hai| (6) kucha bho prayojana rakhakara, apanese jJAna athavA saMyama nIca sAdhuko "vaDese baDA bhI liyA huA pAzcitta vizeSa 'phala denevAlA nahIM hotA" isa prakAra apane doSa nivedana kara Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chedaadhikaar| 113 usase prAyazcitta lenA avyakta nAmakA nauvAM AlocanA doSa hai| (10) isake aparAdhake varAvara hI merA aparAdha hai isakA prAyazcitta to yahI jAnatA hai ataH isako jo prAyazcitta diyA gayA hai vahI mere lie bhI yukta hai isa taraha usa apanI barAbarI vAlese hI mAyazcitta le lenA dazava tatsevI nAmakA AlocanA doSa hai| 2-karmavaza pramAdake udayase jo aparAdha mujhase huA hai vaha merA aparAdha zAnta ho isa tarahake zabdoccAraNoM dvArA apane aparAdhakA vyakta pratIkAra karanA pratikramaNa nAmakA: dUsarA prAyazcitta hai| 3-koI doSa AlocanAmAtrase hI zuddha ho jAte haiM aura koI pratikramaNase zuddha hote haiM parantu koI doSa aise haiM jo AlocanA aura pratikramaNa ina donoMke milane para zuddha hote haiM isIko tadubhaya kahate haiN| 4-saMsakta (mile hue) anna, pAna, upakaraNa bhAdiko chor3a denA viveka pAyazcitta hai| athavA zuddha AhArameM bhI azuddhapanekA saMdeha aura viparyaya ho jAya, athavA azuddha zuddhakA nizcaya ho jAya, athavA tyAga ko huI vastu pAtra yA mukhameM AjAya, athavA jisa vastuke grahaNa karanemeM kapAya Adi bhAva utpanna hoM una sabako tyAga denA viveka prAyazcitta hai| 5-antarmuhUrta, divasa, pakSa, mAsa Adi kAlakA niyama kara kAyolsarga Adi karanA byutsarga prAyazcitta hai|. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya / 6-anazana, avamodarya, vRttiparisaMkhyAna, Adi tapa karanA athavA upavAsa. AcAmla; ekamukti Adi tapa karanA tapa prAyazcitta hai| ___7-cira dIkSata sAparAdha sAdhukI divasa, pakSa mAsa Adi ke vibhAgase dIkSAcheda denA cheda prAyazcitta hai| 8-aparimita aparAdha vana jAne para usa dinase lekara / sampUrNa dIkSAko naSTa kara phira dIkSA denA mUla prAyazcitta hai| -pakSa, mAsa Adiko avadhi taka saMghase bAhara kara denA parihAra prAyazcitta hai| 10-saugata Adi mithyAmatoMko prApta hokara sthita hue. sAdhuko punaH navIna taurase dIkSA denA zraddhAna-upasthApanA pAyazcitta hai / / 182 // / karaNIyeSu yogeSu chamasthatvena snmuneH| upayuktasya doSeSu zuddhirAlocanA bhavet // 18 // ___ atha avazya karane yogya tapovizeSameM athavA mana, vacana ora kAyakI pravRttiyoMke viSayameM sAvadhAna hote hue bhI chadmasthatAke kAraNa doSa lagane para AlocanA prAyazcitta hotA hai / / .. sNjnyodbhraantvihaaraadaaviiryaasmitisNytH| yo guptiSvapramattazca nirdoSo'pi ca saMyame // 184 // AlocanAparINAmo yAvadAyAti no guruN| .. tAvadeva sa no zuddhaH samAlocya vizuddhayati // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daadhikaar| 115 artha-saMjJA kAyamalake tyAganemeM, udabhrAnta-dUsare grAmako sirpha jAnema, Adi zabdase aura bhI gamana-Agamana (idhara-udhara jAne Ane) Adi kriyAoMke karanemeM IryAsamitise yukta hote hue, tInoM guptiyoM ke pAlanameM koI tarahakA pramAda na karate hue, prANisaMyama aura iMdriyasaMyamake pAlana karanemeM bhI dopa na lagAte hue tathA doSoMke nivedana karanemeM bhAva hote hue bhI jaba taka vaha sAdhu saMjJA, udghAnta, vihAra Adi kriyAoM ko karake guruke pAsa na Ave taba taka zuddha nahIM hai-azuddha hai sadoSa hai| bAda guruke pAsa Akara AlocanA karake zuddhanirdoSa hotA hai / / 184-185 // ye vihA~ viniSkrAntA gnnaacrnnsNytaaH| AgatAnAM punasteSAM zuddhirAlocanA bhavet // ___ artha-jo koI muni kisI prayojana vaza apane gaNase nikalakara yuktAcArapUrvaka vihAra karaneke lie cale jAya ve java lauTakara vApisa pAveM taba unake lie usakA AlocanA prAyazcitta hai / / 186 // anyasaMghagatAnAM ca vizuddhAcAradhAriNAM / upsaMpatsametAnAM zuddhirAlocanA bhavet // 187 // artha-jo koI muni apane AcaraNameM koI tarahakA doSa na lagAte hue dUsare saMghako jAkara apane saMghameM vApisa A to unake lie usakA.mAlocanA prAyazcitta hai // 187 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya / Age pratikrayaNa-mAyazcitta kaba denA cAhie yaha batAte haiMmanasAvadyamApanno vAcA''sAya gurunth| upayukto vadhe cApi dvAgbhavettanivartanaM / / 188 / / ___ artha-jo manake dvArA duzcitavanarUpa doSako prApta huA ho jisane vacanoMse AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira, gaNadhara Adiko avajJA kI ho aura jo kAyadvArA lAta thappar3a Adi mAranemeM pravRtta huA ho usake lie isa aparAdhakA prAyazcica zIghra pratikramaNa kara lenA hai // 188 // tatkSaNodvegayuktasya pshcaattaapsupeyussH| svayamevAtmasAkSi syAtprAyazcittaM vizodhanaM // artha-jisa kSaNameM doSarUpa pariNata ho usake anantara ho udvega arthAda caturgati saMsArarUpa aMdhakUpameM patanake bhayase yukta hote hue tathA pazcAttApa karate hue usa sAdhuke lie svayaM hI AtmasAkSIpUrvaka pratikramaNa prAyazcitta hai arthAta vaha svayaM isa prakAra pratikramaNa kare ki hA ! mujhe dhikkAra hai, maiM ne bar3A burA kiyA, merA duSkRta mithyA ho // 18 // vaiyAvRtyakriyAghraze chedadhovAtajUMbhaNe / duHsvapne vismRte vApi prAyazcittaM prtikrmH|| artha-3yAsatya karanA bhUlajAne para, chIMka, adhovAyu, (pAda) aura jaMbhAI lene para, duHsvapna hone para tathA sAdhuoMko Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daadhikaar| 117 pratidina auSadha prAdi denA bhUla jAne para bhI atikramaNa prAyaH zcitta hotA hai // 10 // Abhoge vApyanAbhoge bhikSAcAMdike kacit / kathaMcidutthite daMDe prAyazcittaM prtikrmH||19|| ___artha-bhikSArtha jAnA Adi koI eka kriyAvizeSake samaya logoMne dekhA ho yA na dekhA ho kadAcita kisI kAraNavaza daMDotthAna (liMgake khaDe) ho jAne para pratikramaNa prAyazcita hotA hai| taduktagoyaragayasa liMguSThANe aNNassa saMkilese ya / NiMdaNagarahaNajutto Niyamo vi ya hodi paDikamaNaM // __ arthAt mikSAke lie pravRtta hue sAdhukA liMgotthAna hojAne 'ghara aura apane dvArA anyako saMkleza hone para apanI niMdA aura gardAse yukta niyaNa nAmakA pratikramaNa hotA hai // 161 // sUkSme doSe na vijJAte chadmasthatvena caagsaaN| anAbhogakRtAnAM ca vizuddhistavayaM bhavet // artha-atyanta sUkSma doSa jo ki chyasthatAke kAraNa jAnane na pAyA ki yaha doSa hai, aise doSakI tathA anAbhoga 1 govaragatasya liMgotthAne'nyasva saMkze ca / / nindanagaINayuko niyamo'pi ca bhavati pratikramaH / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccayaM / kRta arthAt doSa to lage para jAne nahIM gaye aise dopoMkI vizuddhi AlocanA aura pratikramaNa donoM haiM / / 162 // . divase nizi pakSe'bde cturmaasottmaarthke| zainyAnAbhogakAryeSu padaM yo yuktayoginaH / / Alocanopayuktopi vipramAdo na vettyghN| anigUhitabhAvazca vizuddhistasya tavayaM // 194 // __ artha--jo sAdhu apanA AcaraNa ucita rItise pAlana kara rahA hai, AlocanA karanemeM tatpara hai, sampUrNa kriyAoMmeM sAvadhAna hai kintu apane dopoMko nahIM jAnatA hai tathA apane bhAvoMko bhI nahIM chipAtA hai usake-devasika, rAtrika, pAkSika, cAturyAsika, sAMvatsarika aura uttamArthaka pratikramaNoMko sahasA karanekA aura doSa to lagA para usakA jJAna na huA aise adRSTa doSa vizeSake karanekA AlocanA aura pratikramaNa prAyazcitta hai // 163-164 // zayyAmathopadhiM piMDamAdAyaiSaNadUSaNaM / prAgavijJAya vijJAte prAyazcittaM vivecanaM // 195 // __ artha-vasatikA, upakaraNa aura AhAra, pahale grahaNa karate samaya zaMkita prAdi eSaNAke daza doSoMse dUSita na jAna kara grahaNa kiye gaye hoM pazcAta unakA jJAna hone para unako chor3a / denA hI bhAryAzcatta hai / / 165 // . Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chdaadhikaar| - ~ ~ - ~ bhaktapAnaM vizuddhaM ca smaadaayaissnnaahtN| . tanmAnaM vAtha sarva vA vizuddhaH saMparityajan / ___ atha-eSaNAdoSoMse duSita prAsuka bhI AhAra pAnako grahaNa kara, jitanA daSita hai utaneko yA sabake saba sadoSa aura nirdoSa AhAra-pAnako chor3a dene vAlA vizuddha haiprAyazcittarahita hai| bhAvArtha-AhAra to prAsuka-zuddha banA huA ho para vaha epaNA dopoMse duSita ho gayA ho aise AhAra pAnake grahaNa karanekA prAyazcitta usako chor3a denA hI hai aura koI judA prAyazcitta nahIM // 16 // . bhaktapAnaM vizuddhaM ca koTijuSTamazuddhiyuk / tanmAtraM vAtha sarva vA vizuddhaH saMparityajan // artha-pAsuka bhI anna pAna, kyA yaha anna, pAna mere grahaNa karane yogya hai yA nahIM ? aisI AzaMkA se yukta ho gayA ho to vaha azuddha hai ataH utane hI-jitanemeM ki AzaMkA utpanna huI hai athavA sabake sava sadoSa aura nirdoSa AhArako bhI sAga denevAlA vizuddha hai mAyazcittarahita hai| bhAvArthaprAsuka bhI AhArameM yaha yogya hai yA ayogya aiso AzaMkA hone para usa AhArako chor3a denA ho usakA prAyazcitta hai anya nahIM // 17 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 praayshcitt-smuccy| bhaktapAnaM vizuddhaM ca bhAvaduSTamazuddhimat / / sarvamevAtha tajjuSTaM vizuddhaH sNprityjn|| artha-zuda bhI anna-pAna yadi pariNAmoMse dUSita ho .jAya arthAt usameM bure pariNAma ho jAya to vaha zuddha bhI bhojana azuddha ho jAtA hai| ataH usa sAre hI sadoSa aura adoSa bhojanakoyA jitanA pariNAmoMse dUSita huA hai utaneko chor3a dene vAlA zuddha hai-usa bhojanako chor3a denA hI usake lie viveka nAmakA prAyazcitta hai aura koI judA prAyazcitta nahIM // 18 // bhaktapAne vizuddhe'pi kSetrakAlasamAzrayAt / dravyataH svIkRte rAtrau vizuddhastatparityajan / / artha-deza aura kAlake Azrayase ki isa dezameM durbhikSa. hai yA yaha samaya durbhikSakA hai na jAne phira AhAra milegA yA nahIM isa prakAra durmikSa Adi kisI bhI kAraNakA manameM saMkalpa kara athavA zarIrameM koI roga nagairaha honeke kAraNa nirdoSa rItise taiyAra kiye gaye zuddha bhI anna-pAnako rAtrimeM lenA svIkAra karane para viveka (usa bhojanako sAga denA ho) prAyazcitta hotA hai // 16 // pratyAkhyAtaM niSiddhaM yadbhaktapAnAdikaM bhavet / tatpANipAtrAsyasaMsthaM vizuddhaH parivarjayet // artha-jo anna, pAna, svAya, lekha Adi bhojana tyAgaH Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padAdhikAra / kiyA huA hai athavA piMDazudimeM deza kAlako apekSA jisakA lenA nipiddha hai vaha bhojana yadi hAthameM rakkhA gayA ho, yA pAtrameM parosA gayA ho yA mukhameM liyA gayA ho to usakA viveka prAyazcitta hai // 20 // utpathena prayAtasya sarvatrAmAvataH pathaH / snigdhena ca nizIthA vavadyasvapnadarzane // 20 // ___ artha-cAroM dizAoMmeM mArga na milane para unmArga hokara calanekA, gIle zramAsuka mArga hokara calanekA yA haro ghAsa vagairaha para hokara gamana karanekA ora AdhIrAta bIta jAneke. vAda bure sapane dekhanekA prAyazcitta eka kAyotsarga hai // 201 // srastarasya vahidaze' cakSuSo viSaye sRte| rAtrau pramRSTazayyAyAM yatnasuptopavezale // 202 // artha-ujelemeM zayana sthAnakA pratilekhana kara rAtrimeM. yatnapUrvaka soye ora baiTa hoM, pazcAta sUryodaya hone para saMthAreke idhara udhara jahA~ najara nahIM pahucato aise pAsa hI ke calane. phiraneke sthAnameM koI jova marA huA dekhane meM Ave to usakA prAyazcitta kAyotsarga hai / 202 // vyApanne ca se dRSTe nadyAthAgADhakAraNAt / nAvA nidoSayottAre kAyotsargo vizodhanaM / / : artha-mare huye trasa jIvoMke dekhanekA aura dUsaroMke lie Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 praayshcitt-smuccy| tayAra kI gaI nAva Adike dvArA vinA mUlya nadI, samudra tAlAba Adi pAra karanekA kAyotsarga prAyazcitta hai / / 203 // kramyAdau nirgate dehAdehAsaktamRte trse| mahikAyAM mahAvAte trasotthAne gatAvapi // locAnadhyAsane rAtrAvadRSTe mlvrjne| jIrNopadhiparityAge kAyotsargo vizodhanaM // . ___ artha-zarIrase kRmi (laTa) Adike nikalane para, apane zarIrakA sparza pAkara apane hI Apa do iMdriya Adi trasa jIvoMke prANa de dene para, jinameM cIMTI, DAMsa macchara Adi trasa jIvoMkA adhika saMcAra ho aisI pRthivI aura pracaMDavAyumeM ho kara gamana karane para, kezalocako vAdhA na saha sakane para; rAtrimeM aura dinameM azodhita sthAnameM mala-mUtra karane para, aura purAne tRNa, caTAI Adi upakaraNoM ke chor3ane para, kAyotsaga prAyazcitta hotA hai / 204-205 // zrutaskaMdhaparIvartasvAdhyAyasya visrjne|' kAlAdyullaMghanaM syAcatkAyotsargo vizodhanaM // __artha-pUrNa zrutaskaMdhakA yA usake kisI bhAgakA pATha aura maMtrapadakA jApa athavA dvAdazAMgakA vyAkhyAna aura khAdhyAyake 'pUrNa hone para aura vAcanA, vaMdanA, svAdhyAya Adike samayakA . hone para kAyotsarga prAyazcitta hotA hai| bhAvArtha-pUNa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chedaadhikaar| dvAdazAMga zAstrakA yA usake kisI eka bhAgakA pAra karate samaya, tathA maMtrapadakA jApa karate samaya athavA dvAdazAMga zAstrakA vyAkhyAna aura svAdhyAya karate samaya kevala prathama kevala vyaMjanameM ora artha-vyaMjana donoMmeM atyaMta jaldI * bolanA, dhIre dhIre bolanA, atara, padArtha, hIna yA adhika bolanA ityAdi doSa lagA karate haiN| ataH una dopoMkI zuddhike nimitta ina siddhAnta zAstroMkA vyAkhyAna aura khAdhyAya pUrA hone para kAyotsarga prAyazcitta hotA hai| tathA inakA samaya cakane para bhI yahI prAyazcitta hotA hai / / 206 // divase nizi pakSe'nde cturmaasottmaarthke| mAse ca drAganAbhoge kAyotsargoM vizodhanaM // artha-devasika, rAtrika, pAkSika, mAsika, cAturmAsika, sAMvatsarika aura uttamArthaka (aMtya ) atikramaNakriyAoMko jaldI jaldI karane para, tathA aparijJAta doSa vizepake lagane para kAyotsarga prAyazcitta hotA hai / / 207 // evamAditanUtsargavidhimullaMghate ydaa| aprAptazchedabhUmi ca tapobhUmi tadA zrayet // artha-jisa samaya jo muni Upara batAI huI kAyotsargavidhikA ullaMghana karatA hai vaha usa samaya cheda prAyazcittako bhAta na hotA huA upavAsAdi tapa mAyazcittako prApta hotA hai / . Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 prAyazcitta-samuccaya / nIrasaH purumaMDazcApyAcAmla caikasaMsthitiH / kSamaNaM ca tapo deyamekaika dvayAdimizrakaM // 209 / / artha-nirvikRti; :purumaMDala, AcAmla, ekasthAna, aura upavAsa yaha pAMca prakArakA tapa eka eka, do do, tIna tona, cAra cAra aura pAMca pAMca bhaMgoMmeM vibhakta kara AlocanA kAyotsaga Adi ora aura prAyazcittoMke sAtha sAtha denA caahie| bhArAya-niskriti, purumaMDala, AcAmla, ekAsana aura upavAsa inake pratyeka bhaMga; dvisaMyogo bhaMga, trisaMyogo bhaMga: catuH. saMyogo bhaMga aura paMcasaMyogo bhaMga pahale paricchedameM kaha Aye. haiM ye saba bhaMga tapa prAyazcittake bheda haiM ataH kahIM eka eka, kahIM do do, kahIM tIna tona, kahA~ cAra cAra aura kahIM pAMca pAMca bhaMgayukta tapa prAyazcitta bAlocanA Adi prAyazcittoM ke sAtha sAthaH denA caahie||| 20 // ASaNmAsamidaM sarva sAntaraM ca nirantaram / antyatIrthe na vidyata tata UrdhvaM tapo'dhikam // artha-yaha Upara kahA huA sarva prakArakA tapa prAyazcittaH sAntara aura nirantara chaha mahIne taka karanA cAhiye, adhika nhiiN| kyoMki vardhamAna khApIke tortha meM chaha mAsasa Upara adhika tapa nahIM hai| bhAvArtha-aMtima tIrthaMkara zrIvardhamAna svAmIke tIrthameM manuSyoMkI Ayu, kAla aura zakti bahuta nyUnatAko lie. 3. hai ataH unakI zakti ke anusAra ho tapa prAyazcitta donA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chedaadhikaar| . 125 caahie| yadyapi prAyazcitta pApoMkI zuddhi karanevAlA hai para to bhI zaktike anusAra kiyA huA ho pApoMkA nAza karatA hai| zaktike bAhara karanese ArtadhyAna Adi azubha pariNAma utpanna ho pAte hai jinakA phala azubha ho batAyA gayA hai| upayukta sAntara tathA nirantara tapa karanekA vidhAna isa prakAra hai| prathama pratyeka bhaMgakI apakSAse batAte haiN| eka dina cher3a kara nirvikRti Adi karanako sAntara kahate haiM tathA eka dina na choDakara do do dina tona tIna dina AdidinoM taka lagAtAra karanako niraMtara kahate haiN| sohI karate haiN| eka dina nirvikRti dUsare dina sAmAnya AhAra, phira nirvikRti phira dUsare dina sAmAnya AhAra isa taraha ekAntarase pUrNa chaha mahIne taka nirvikRti kI jAtI hai| do do nirvikRti eka sAmAnya AhAra phira do do nirvikRti eka sAmAnya AhAra isa taraha nirantara chaha mahIne taka nivikRti samabhAnA caahie| isI taraha tIna tIna nirvikRti eka sAmAnya prAhAra tathA cAra cAra nirvikRti eka sAmAnya AhAra, tathA pAMca pAMca nivikRti eka sAmAnya prAhAra ityAdi vidhike anusAra nirantara chaha mahIne taka nirvikRtikA krama samajhanA caahie| jisa taraha sAntara aura nirantara nirvikRtika karanekA krama hai usI taraha puru 'Dala, AcAmla, ekasthAna aura upavAsakA samajhanA cAhie yaha huA eka eka bhaMgakI apekssaa| dvisaMyogI bhaMgoMkI apekSA nivikRti aura puru maMDala meM do karake sAmAnya prAhAra karanA isa taraha chaha mahIne Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmminen. taka krnaa| isI taraha nirvikRti aura AcAmla, nirvikRti aura ekasthAna, nirvikRti Ara upavAsa Adi dvisaMyogI. zalAkAroMkA sAntara aura nirantara krama samajhanA caahie| do do, tona tIna, cAra cAra, pAMca pAMca, chaha chaha Adi dvisaMyogI. zalAkAoMko karake sAmAnya AhAra karanA nirantara disaMyogI zalAkAoMke karanekA krama hai| iso taraha trisaMyogI, catuHsaMyogI, paMcasaMyogo zalAkAoMko sAntara aura nirantara chaha mahIne taka karanA caahie| evaM SaSThopavAsa, (bailA) aSTamopavAsa (telA) dazamopavAsa (caulA) dvAdazopavAsa (pacaulA) pakSopavAsa, mAsopavAsa Adi tathA ekakalyANa paMcakalyANaka Adi vizeSa tapoMkA saMgraha bhI yahAM para samajhanA caahie| isa taraha yaha kalpavyavahAra prAyazcittakA abhiprAya hai / / 210 // apamRSTe parAmarza kaMDUtyAkuMcanAdiSu / jallakhalAdikotsarge paMcakaM parikIrtitam / / .. __ artha-vinA pratilekhana kI huI vastuoMko sparza karanekA khAja sujAnekA hAtha paira Adike saMkocane, pasArane, Adi zabdase udvartana parAvartana Adi kriyAvizeSakeM karanekA, tathA apratilekhita sthAnameM mala-mUtra karane kapha DAlane AdikA. kalyANaka prAyazcitta kahA gayA hai // 211 // daMDasya ca karodvarte aNdhaasNputtveshne| - 6 tamaMgAdAne ca paMcakaM // 212 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chedaadhikaar| 127 __ artha-liMgakA hAthase parimardana karane para, use donoM jaMghAoMke madhyameM rakhane para tathA kAMTe, ITa, kASTha, khapare, bhasma gomaya Adi vinA dI huI cIjoMko tor3ane-phor3ane aura grahaNa karane para, kalyANaka prAyazcitta hotA hai // 212 // taMtucchedadike stoke dntaanggulyaadibhistthaa| ityAdikaM divA'NIyo guruH syAdrAtrisevane // ___ artha-mUkSya taMtu, tRNa, kASTha Adi vastuoMko dAnta, uMgalo Adisa tor3ane-phor3anekA paMcaka prAyazcitta hai| ina taMtu. cchedana Adi kRtyoMko dinameM kare to laghutara prAyazcitta aura rAtrimeM kare to gurutara prAyazcitta hotA hai // 213 // prAyazcittaM caran glAno rogAdAtaMkato bhavet / nIrogasya punastasya dAtavyaM paMcakaM bhavet // __ artha-diye hue prAyazcittakA AcaraNa karatA huA muni yadi kisI rogase yA jaTharazUla ziraH zUla Adike nimittase pIr3ita ho jAya to usako nIroga hone para kalyANaka pAya-- zcitta denA cAhie // 214 // prAyazcittaM vahan sUreH kArya saMsAdhayet sudhiiH| paradeze svadeze vA dAtavyaM tasya paMcakaM // 215 // artha-upavAsa Adi prAyazcitta karatA huA buddhimAna muni dezAntaroMko nAkara yA svadezameM hI nAkara AcArya (guru:) Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AP 128 prAyazcita-samuccaya / kA koI kArya sAdhana kare to usako kAryasAdhana kara vApisa Ane para kalyANaka prAyazcitta denA cAhie // 215 // .. sAlaMbo yatnato'dhvAnaM yo'bhinnajati sNytH| nistIrNasya satastasya dAtavyaM paMcakaM bhavet // artha-jo koI saMyata, kisI deva RSike kAryake nimitta yatnapUrvaka mArga gamana kare-kahIM jAya to usako lauTakara vApisa Ane para kalyANaka mAyazcitta denA cAhie / / 216 // nakhacchedAdizastrAdi vaasyaadaiddkaadike| laghugurvekacatvAraH parazvAyaizca kartane // 217 // ___ atha-nakhacchedAdi nahIM, churA, kaeNcI zrAdise lakar3I . vagairaha ko chalane para laghumAsa, zastrAdi churI khurapA Adi se chIlane para gurumAsa, vAsyAdi vasUlA Adise chIlane para laghucaturmAsa aura parazcAdi kulhAr3I Adise TukaDe karane para . gurucaturmAsa prAyazcitta hotA hai / / 217 // ekahastopalAbhyAM ca doyA maudrmaaslaat| . laghugurvekacatvAraH prbhedaadissttkaaditH||21|| artha-sirpha hAthase IMTa lakar3I Adi cIjoMko tor3anephor3ane para eka laghumAsa, eka hAtha aura patthara donoMse arvAda * hAthameM patthara lekara tor3ane-phor3ane para eka gurumAla, donoM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chedaadhikaar| hAthoMmeM muddara pakar3a kara tor3ane-phoDane para laghuraturmAsa ora donoM hAthoMmeM mUsala pakar3akara tor3ane-phor3ane para gurucaturmAsa prAyazcitta hotA hai // 218 // laghu guruM tanutsAstrInU mAsato'znute / AvazyakamakuvANazcaturmAsAMstathAvidhAn // ___ artha-roga Adise pIr3ita hokara eka mAha taka vaMdanA atikramaNa aura kAyotsarga ina tAna AvazyakoMko na kare to isa aparAdhakA prAyazcitta eka laghupAsa hai| aura yadi darpa (ahaMkAra) se na kare to usa aparAdhakA prAyazcitta eka gurumAsa hai| tathA yadi vyAdhivaza sabhI AvazyakoMko na kare to laghucaturyAsa prAyazcitta hai Ara noroga hAkara bho paravazatAke kAraNa yAda ina sabhI Avazyaka kriyAko na kare to gurucatumasi prAyazcitta hai / / 216 // AdhAkarmaNi rAjAndhasyAryAbhyutthAnatastathA / asaMyAtabhivAde ca mAsasyAdhazcaturguruH // 220 // __artha-chahoM jIvanikAyoMko vAdhA pahuMcAnevAlo nikRSTa kriyAoM dvArA utpanna huA AhAra lene para, rAjarpiDa grahaNa karane para, AryikAko AtI dekhakara usakA vinaya karaneke' . nimitta sanmukha jAne para aura asaMyatajanoMko vaMdanA kara lene para eka mAha pUrNa na hone taka cAra gahamAsa prAyazcitta denA cAhie // 22 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 prAyazcitta-samuccaya / napuMsakasye kutsyasya klIvAdyasya ca diikssnn| varNAparasya dIkSAyAM SaNmAsAguravaH smRtaaH|| ___ artha-napuMsakako, kuSTha (kor3ha) brahmahatyA Adi doSoMse dUSita puruSako, klIva-dInako Adi zabdase atyanta bAlaka aura atyanta vRddhako tathA varNApara-dAsIputrako dIkSA dene para dIkSAdAtAko chaha gurumAsa prAyazcitta dene cAhie so hI chedapiMDameM kahA haiaibAlavuDDhadAseragabbhiNIsaMDhakArugAdINaM / pavajA ditassa hu chaggurumAsA havadi chedo // 1 // ativAlavRddhadAseragarbhiNISaMDhakArukAdInAM / pravajyAM dadataH hi SaDgurumAsAH bhavati cchedaH // ___ arthAt atyanta bAlaka, atyantaddha, dAsIputra, garbhiNI strI, napuMsaka, zudra Adiko dIkSA denevAleke lie chaha gurumAsa mAyazcitta hai // 221 // tapobhUmimatikrAnto na prApto muulbhuumikaaN| chedAhA~ tapaso bhUmi saMprapadyeta bhaavtH||222|| __ artha-jo tapakI yogyatAko ullaMghana kara cukA ho aura mUlabhUpiko prApta na huA ho vaha paramArthase cheda yogya tapo bhUmiko prApta hotA hai| bhAvArtha-jo tapa prAyazcittakI yogyatA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chedaadhikaar| se to bAhara nikala gayA ho aura mUlapAyazcittake yogya na ho to use de prAyazcitta denA caahie| tadaktatevabhUmimAdikaMto mUlaDhANaM jo na saMpatto / se pariyAyacchedo pAyacchittaM samuddiDha // 1 // yo'ticAro na zodhyeta tapasA bhUriNApi ca / paryAyazcchidyate tena klinnatAMbUlapatravat // 223 // __ artha-jo koI muni pracura upavAsa Adike dvArA bhI apane dopoMko dUra na kara sakatA ho to sar3e hue tAmbUlapatrake aMzacchedako taraha usako dIkSAkA aMza cheda denA caahie| bhAvArtha-jaise tAvUlapatrakA jitanA bhAga pAnIse sar3a gala jAtA hai utanA kaicI vagairahase katara kara phaMka diyA jAtA hai aura zeSa bhAga rakha liyA jAtA hai usI taraha bahutase upavAsa Adi karane para bhI jisake aparAdhoMkI zuddhi na ho sakatI ho usakI donAmese divasa, pata, mAsa Adiko avadhi takako dIkSA cheda denA cAhie / / 223 // pravrajyAkAlataH kAlacchedena nyuuntaavhH| mAnApahArakazchade ekarAtrAdikaH sa tu // 224 // artha-jisa samayase vaha sAdhu dIkSA letA hai usa samayase 1 tapobhUmimatikAnto mUlasthAna cayana sNpraaptH| tasya paryAyacchedaH prAyazcitta smuddisstt| - Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praayshcitt-smuccy| lekara jitanA samaya dIkSAkA ho cukatA hai usameMse kAlake vibhAgase jitanI dIkSA cheda dI jAtI hai utanI kama ho jAtI hai ataH usa chedase usakA utanA dokSAbhiyAna naSTa ho jAnA hai| vaha cheda eka dina do dina, tIna dina, pata, mAsa Adiko avadhi paryaMta hotA hai / / 224 // sAdhusaMgha samutsRjya yo bhramatyeka eva hi|' tAvatkAlo'sya payoyazcchidyate smupeyussH|| artha-jA kAI sAdhu munisaMghako chor3akara akelA paribhramaNa karatA rahe to lauTakara vApisa Ane para usakI utanI dIkSA-jitane kAla taka ki vaha akelA ghUmatA rahA hai cheda denA cAhie / / 225 // san yathoktavidhiH pUrvamavasannaH kushiilvaan|' pArzvastho vAtha saMsakto bhUtvA yo virhtybhiiH|| yAvatkAlaM bhramatyeSa muktamArgoM nirutsukaH / tAvatkAlo'sya paryAyacchidyate smupeyussH||. __ artha-jo pahale zAstrokta AcaraNako pAlatA huA bAda avasanna, kuzIla, pArzvastha aura saMsakta hokara yatheSTa nirbhIkatAse paryaTana karatA rhe| paryaTana karate karate jaba vaha lauTakara vApisa Ave. tava jitane kAla taka vaha ratnatrayase rahita aura dharmameM nirutsuka hotA huA bhramaNa karatA rahA hai utane kAlataka : kI usakI dIkSA cheda dI jAtI hai // 226-227 // . . . Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daadhikaar| - - - - - pAvasthai viharan sAdhu skRdossnissevkH| ASaNmAsaM tapastasya bhavecchedastataH prN|| ___ artha-eka vAra dopa sevana karanevAlA jo koI sAdhu chaha mahIne taka pArzvastha sAdhuoMke sAtha paryaTana karatA huA jaba lauTa kara saMghameM vApisa Aye taba use tapa prAyazcitta aura chaha mahIne bAda Anese cheda prAyazcitta denA cAhie / / 228 // kRtAdhikaraNo gaccha' nupazAntaH prayAti yH| tasya cchedo bhavedeSa khagaNe'nyagaNe'pi ca // __artha-jo koI muni saMghameM kalaha karake kSamA mAMge vinA calA jAya yAsaMghahImeM nivAsa karatA rahe to usake lie vasaMghameM aura parasaMghameM nIce likhA cheda prAyazcitta hai // 26 // pratyahaM chedanaM bhikSoH paMcahAni khake gnne| vRSabhasya dazoktAni gaNino dazapaMca ca // 230 // __artha-sAmAnya sAdhuke lie sva.gaNameM pratidina pAMcadinakA, pradhAnamunike lie pratidina daza dinakA aura AcAryake lie pratidina paMdraha dinakA dotAccheda hai| bhAvArtha-sAmAnya muni yA pradhAna muni yA prAcArya kalaha karake saMvameM bane raheM aura eka dina kSamA na mAMge to sAmAnya muniko pAMcadinakI, pradhAnamuniko daza dinakI aura AcAryako paMdraha dinakI dIkSA chada denI caahie| isa hisAvase. jitane dinoM taka ve kSamA na Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praayshcit-smuccy| mAMge utane dinoM taka pratidina pAMca pAMca, daza daza aura paMdraha paMdraha guNI dIkSA cheda denI cAhie / / 230 // pratyahaM chedana bhikSordazAhAni pare gnne| dazapaMca vRSasyApi viMzatirgaNinaH punH|| __ artha-paragaNameM sAmAnya sAdhuke lie pratidina dazadinakA pradhAnamunike lie paMdraha dinakA aura AcAryake lie vIsa dina kA dIkSA cheda mAyazcitta hai / bhAvArtha-koI sAmAnya sAdhu kalaha karake vinA kSamA karAye paragaNameM calA jAya vaha yadi eka dina kSamA na mAMge to daza dina, do dina na mAMge to vIsa dina evaM pratidina daza daza dinake hisAvase usakI dItAkA cheda kara denA caahie| tathA pradhAna muni kalaha karake vinA kSamA karAye paragaNameM calA jAya vaha yadi eka dina tamA na mAMge to paMdraha dina, do dina na mAMge to tIsa dina, evaM pratidina paMdraha paMdraha dinake hisAvase usakI dIkSAkA cheda kara denA cAhie aura AcArya kalaha karake vinA kSamA mAMge paragaNameM calA jAya vaha yadi eka dina kSamA na mAMge to vIsa dina, do dina kSamA na mAMge to cAlIsa dina evaM pratidina tIsa tIsa dinake hisAbase usakI dIkSA cheda denI cAhie / / 231 // . ityAdipratisevAsu cchedaH syaadevmaadikH| chedenApi ca saMchiMdyAdyAvanmUlaM nirantaram // . . . artha-isAdi doSoMke sevana karane para isa tarahakA cheda Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chedaadhikaar| prAyazcitta hota hai cheda karake bhI phira cheda kare, phira cheda kare, phira keTa kare, so nirantara kedate chedate taba taka keTa kare jaba taka ki mUla prAyazcitta prApta na ho| bhAvArtha-kauna kaunase doSoMke lagane para kitane kitane dinakI dIkSA cheda denA cAhie yaha Upara varNana kara Aye haiN| yaha dokSA doSoMke anusAra eka dinako Adi lekara eka dina, do dina, tIna dina, cAradina, pAMca dina, daza dina, pata, mAsa. caturmAsa, chahamAsa, varSa, dIkSAkA AdhA bhAga, ponA bhAgako isa taraha chedate chedate taba taka chedo jAya jaba taka ki mUla prAyazcitta prApta nahIM hotA // 232 // . chedabhUmimatikrAntaH parihAramanApivAn / prAyazcittaM tadA mUlaM saMprapadyeta bhAvataH // 233 // artha-jo cheda prAyazcittako yogyatAko to ullaMghana kara cukA ho aura parihAra prAyazcica diye jAne kI yogyatAko na pahuMcA ho usa samaya vaha paramArthase mUla-punaH dIkSA denA rUpa prAyazcittako prApta hotA hai| bhAvArtha-aisA aparAdha jo cheda prAyazcittase zuddha na ho sakatA ho aura parihAra prAyazcittake yogya na ho aiso dazAmeM mUla prAyazcitta denA cAhie // 233 // zrAmaNyaikaguNA yasmAdoSAnazyanti kAtya'taH / bhraSTavratasya tattasya mUlaM syAd vrataropaNaM // 234 // ' artha-jisa doSake sevanase mahAvrata bilakula naSTa ho gaye hoM Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita-samuccaya / aisI avasthAmeM mahAvratoMse bhraSTa usa muniko punaH mahAvratoMko dIkSA denA yaha mUla prAyazcitta denA cAhie // 234 // . . dRkcAritravratabhraSTe tyaktAvazyakakarmaNi / antarvatnIbhukuMsopadIkSaNe mUlamucyate // 235 // ___ artha-darzana, cAritra aura mahAvatoMse bhraSTa ho jAne para, chaha Avazyaka kriyAeM chor3a dene para tathA garbhiNI aura napu. sakako dIkSA denepara mUla prAyazcitta denA cAhie // 235 // utsUtraM varNayet kAmaM jinendroktamiti bruvan / yathAcchaMdo bhavatyeSa tasya mUlaM vitIryate // 236 // __ artha-jo Agama viruddha bolatA ho use mUla mAyazcitta denA caahie| tathA jo sarvajJa praNIta vacanoMko apanI icchAnusAra logoMko kahatA phiratA ho vaha svecchAcArI hai ataH usa svecchAcArIko bhI mUla prAyazcitta denA caahie| bhAvArthabhAgamA viruddha bolanevAle aura sarvajJa praNIta vacanoMkA manamAnA artha karanevAle puruSoMke ina aparAdhoMkI zuddhi mUla prAyazcittase hotI hai / / 236 // pArzvasthAdicaturNAM ca teSu prabajitAzca ye| . teSAM mUlaM pradAtavyaM yadbratAdi na tiSThati // . artha-pArzvastha, kuzIla, avasanna aura mRgacAro ina pArzvasthAdi cAroMko aura jo inake pAsa dIkSita hue haiM umako mUla pAyazcitta denA cAhie kyoMki ye sava mahAvana Adise bhraSTa haiM / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chedaadhikaar| anyatIrthagRhasthAnAM kaaNdpoliNgkaarinnH|| mUlameva prdaatvymprmaannaapraadhinH||238 / artha-anyaliMgiyoMko, gRhasthoMko, upahAsa pUrvaka liMgadhAraNa karanevAloMko aura aparimita aparAdhiyoMko mUla prAyazcitta ho denA caahie| bhAvArtha-jo anya liMgI ho gaye hoM ora gRhastha ho gaye hoM ve lauTakara punaH saMghameM AyeM to unheM mUla prAyazcitta hI denA caahie| tathA jinhoMne paramArthase muniveSa dhAraNa na kara upahAsase dhAraNa kiyA ho aura jinakA aparAdha aparimita ho unako bhI mUla prAyazcitta hI denA cAhie / / 238 // ityAdipratisevAsu mUlanirghAtinISvapi / harivaMzyAdidIkSAyAM mUlaM mUlAdhirohaNAt / / ___ artha-mUlaguNoMko ghAta karanevAle uparyukta doSoMke sevana karane para tathA cAMDAla Adiko dIkSA dene para mUla pAyazcittakI yogyatA prA upasthita hotI hai ataH mUla prAyazcitta denA cAhie / bhAvArtha-mahAvata Adi aTThAisa mUlaguNoMke ghAtaka doSoMke sevana karane para mUla prAyazcitta denA cAhie aura cAMDAloMko munidIkSA denevAle AcAryako bhI mUlamAyazcitta denA cAhie aura jisako dIkSA dI jAya usako saMghase nikAla denA cAhie // 236 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VANIMALVurNan . nwww Amran. 138 prAyazcitta-muccaya / mUlabhUmimatikAntaH saMprAptaH parihArakaM / parihAravidhi prAjJaH saMprapadyeta bhAvataH // 240 // ___ artha-mUlamAyazcittako yogyatAko ullaMghana kara cukA ho arthAva aisA aparAdha jo mUla prAyazcittase zuddha na ho sakatA ho / to vaha parihAra prAyazcittake yogya hotA hai ataH vaha buddhimAna 'paramArthase parihAra prAyazcittako prApta hotA hai / / 240 // parihAryaH sa saMghasya sa vA saMgha parityajan / parihAro dvidhA so'pi paarNcypynupsthiti|| artha-vaha prAyazcittabhAgI puruSa saMghakA parihArya hotA hai athavA vaha saMghakA parihAra karatA hai| parihAra prAyazcittake do bheda haiM eka anupasthAna aura dUsarA pAra cik| bhAvArthakisI niyata avadhiko lie hue vaha prAyazcittabhAgI puruSa saMghase bAhara kara diyA jAtA hai athavA vaha saMghase vAhara rahatA hai isokA nAma parihAra prAyazcita hai| anupasthAna aura pAra cika ye do usake bheda haiM // 24 // zikSakairapi no yasya suzrUSAvaMdanAdikam / . abhyutthAnaM vidhIyeta kurvataH so'nupsthitiH|| artha-vaha sAdhu jo anupasthAna-prAyazcittake yogya hotA hai / pazcAt dokSita hue sAdhuoMkI sevA-suzrUSA karatA hai, unheM vaMdanA karatA hai aura unheM Ate dekhakara vinayake artha Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 chedaadhikaar| sanmukha jAtA hai parantu ve pazcAta dIkSita sAdhu usakI sevA suzrUSA nahIM karate, use namaskAra nahIM karate aura na use Ate dekhakara vinayake nimitta sanmukha hI jAte haiN| bhAvArtha-jisa sAdhuko anupasthAna-prAyazcitta diyA jAtA hai vaha muni-pariSadase battIsa dhanuSa-pramANa dUra baiThakara gurudvArA diye hue prAyazcittakA anuSThAna karatA hai| pazcAta dIkSita sAdhuoMko bhI svayaM vandanA Adi karatA hai para ve pazcAta dIkSita sAdhu use vaMdanA Adi nahIM krte| isa anupasthAna-prAyazcittake do bheda haiN| eka khagaNa-anupasthAna dUsarA prgnn-anupsthaan| khagaNAnupasthAna prAyazcittame vaha sAparAdha sAdhU apane doSoMkI Alo. canA apane saMghake AcAryake samIpa hI karatA hai| aura paragaNAnupasthAna-pAyazcittameM parasaMghake AcAryoMke samIpa jA jA kara karatA hai| vaha isa taraha ki-jisa gaNameM jisa sAdhuko darpa Adi hetuoMse doSa lagate haiM usa gaNake AcArya usa sAparAdha sAdhako kisI dUsare saMghake AcAryake samIpa bhejate haiN| vahAM jAkara vaha usa saMghake prAcArya ke samakSa apane doSoMkI AlocanA karatA hai| ve AcArya bhI usake doSa sunakara aura pAyazcitta na dekara kisI anya saMghake AcAryake samIpabheja dete haiN| vahAM bhI vaha apane doSoMko AlocanA karatA hai| pazcAva vahAMse bhI vaha usI taraha aura aura prAcAryoMke pAsa bheja diyA jAtA hai| isa taraha tIna, cAra, pAMca, chaha, sAta saMghake AcAryoMke. pAsa taka aparAdhake anusAra bhejA jAtA hai| Akhira, aMtima Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 prAyazcitta-samuccaya / / gaNake AcArya usakI AlocanA sunakara aura prAyazcitta na dekara jisa AcAryane use apane pAsa bhejA hai unhIMke pAsa use vApisa bheja dete haiN| ve apane pAsa bhejanevAleke pAsa bheja dete haiM evaM jisa krapase jAtA hai usI kramase lauTakara apane saMghake prAcArya ke sapopa AtA hai| vahAM Akara vaha guru dvArA diye gaye prAyazcitrako pAlatA hai // 24 // anyatIrthyaM gRhasthaM strI sacitaM vA skrmnnH| corayana bAlakaM bhikSu taaddynnnupsthitiH|| __ artha-anya liMgIko, gRhasthIko, strIko aura cAlakako curAnevAlA tathA apane sAdharmo RSike chAtroMko bhI curAne vAlA aura sAdhuko daMDa Adise mAranevAlA anupasthAna mAyazcittakA bhAgI hotA hai| bhAvArtha-isa tarahake kartavya karane vAleko anupasthAna prAyazcitta denA cAhie / / 243 // dvAdazena jaghanyena SaNmAsyA va prkrsstH| cared dvAdaza varSANi gaNa evaanupsthitiH|| artha-vaha anupasthAna prAyazcittavAlA muni apane saMghameM hI jaghanyase pAMca pAMca upavAsa aura utkRSTapanese chaha chaha mahIne ke upavAsa bAraha varSaparyaMta kre| bhAvArtha-kamase kama niraMtara pAMca upavAsa karake pAraNA kare phira pAMca upavAsa karake phira pAraNA kare evaM bAraha varSa taka kare tathA adhikase adhika chaha. mahIneke upavAsa karake.pAraNA kare phira chaha mahIneke upavAsa Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - chedAdhikAra / 141 karake pAraNA kare evaM bAraha varSa taka kre| aura madhyama chaha chaha upavAsa kara pAraNA karate hue sAta sAta upavAsa kara pAraNA karate hue bAraha varSa taka kare // 244 // evmaadynupsthaanprtisevaavilNdhitH| prAyazcittaM tu pAraMcaM pratipadyeta bhAvataH // 24 // ___ artha-isAdi anupasthAna parihArake yogya dopAcaraNoMkA jo ullaMghana kara cukA hai vaha paramArthase pAcaka mAyazcittako prAsa hotA hai| bhAvAra-aisA doSAcaraNa jo anupasthAna-paridvAra nAmake prAyazcittase dUra na ho sakatA ho aisI dazAmeM isase UMcA pAra cika mAyazcitta diyA jAtA hai||| 24 // . apUjyazcApyasaMbhogo doSAnuddeSya gcchtH| bahiSkRto'pi taddezAt pAraMco tena sa smRtH|| artha-yaha apUjya hai aura avaMdanIya hai isa taraha dApoMkI uDhopaNA pUrvaka vaha dezase bhI nikAla diyA jAtA hai isalie vaha sAdhu pAra cika kahalAtA hai| bhAvArtha-Rpi, yati, muni aura anagAra isa cAturvaNya saMghako bulAkara ki yaha apUjya hai avaMdanIya hai, bhApaNa karane yogya nahIM hai, mahA pAtakI hai, ima logoMse bahirbhUta hai isa taraha usake tayAya dopoMko kahakara vaha gaNase aura usa dezase bhI nikAla diyA jAtA hai aura jahAM para ki loga dharma-karmako nahIM pahacAnate vahAM jAkara pAya Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 prAyazcitta-samuccaya / zcittakA AcaraNa karatA hai isalie use pAraMcika kahate haiN| pAraMcI zabdakI vyuttaci bho aisA hai ki "dharmasya pAraM tIraM aMcati gacchatIti pAraMcI" arthAda jo dharmako pAra-torako pahuMca gayA hai vaha pAraMcI hai| athavA pAra acati paradezaM eti gacchatIti pAracI' arthAt jo gurudvArA diye gaye prAyazcittakA AcaraNa karaneke lie paradezako jAtA hai vaha pAraMcI hai // 24 // AsAdanaM vitanvAnastIrthakRtprabhRteriha / sevamAno'pi duSTAdIna pAraMcikamupAMcati // __ artha-toyakara AdikI prAsAdanA karanevAlA tathA rAjAke pratikUla duSTa puruSoMkA Azraya lenevAlA sAdhu pAraMcika prAyaH zcittako prApta hotA haiN| bhAvArtha-jo sAdhu tArthaGkaroMkI avajJA kare aura rAjAse viruddha usake zaghuoMkA Azraya lekara rahe use pAra cika prAyazcitta denA cAhie / / 247 // AcAyazci mahaddhIMzca tIrthakRdgaNanAyakAn / zrutaM jaina mataM bhUyaH pAraM vyAsAdayan bhavet // athe-prAcArya, mahaddhika-prAcArya, tIrthaDura, gaNavaradeva janAgama aura jana-mata ina sabako avajJA karanevAlA sAdhu paar| cika prAyazcittako prApta hotA hai // 248 // dvAdazena jaghanyena SaNmAsyA ca prkrsstH| cared dvAdazavarSANi pAraMcI gaNavarjitaH // 24 // artha-vaha pAra cika prAyazcittavAlA muni saMghase bAhira Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daadhikaar| rahakara kamase kama pAMca pAMca upavAsa aura adhikase adhika chaha chaha mahIne ke upavAsa vAraha varSa taka kre| bhAvArtha-jaghanya madhyama aura utkRSTa aise tIna bheda pAra cika prAyazcittake haiN| tInoM hI prakArakA prAyazcitta bAraha varSa taka karanA par3atA hai| kamase kama pAMca upavAsa kara pAraNA kare phira pAMca upavAsa kara pAraNA kare evaM bAraha varSa taka kare aura adhikase adhika chaha mahIne upavAsa kara pAraNA kare phira chaha mahIne upavAsa. kara pAraNA kare evaM bAraha varSa taka kre| tathA madhyama bhI chaha chaha sAta sAta bhAdi upavAsa kara pAraNA karate hue bAraha vapa taka kre|| 246 // rAjApakArako raajnyaamupkaarkdiikssnnH| rAjApramahiSI sevI pAraMcI sNprkiirtitH|| artha-rAjAkA ahita citavana karanevAlA, rAjAke upakAraka maMtrI purohita Adiko dIkSA denevAlA aura paTarAnokA sevana karanevAlA sAdhu bhI pAra cika prAyazcittake yogya kahA. gayA hai|||25|| anAbhogena mithyAtvaM saMkrAntaH punraagtH| tadevacchedanaM tasya yatsamyagabhirocate // 251 // artha-mithyAvarUpa pariNAmoMko prApta hokara punaH apanI nindA aura gardA karatA humA samyaktva-pariNAmoMko prApta ho tathA usake ina pariNAmoMko koI jAna na sake to usake lie. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta-samuccaya / jo use ruce vahIM prAyazcitta hai| bhAvArtha-kAraNavaza samyaktva pariNAmoMse cyuta hokara mithyAtva pariNAmoM ko prApta ho jAya anantara vaha apane ina pariNAmoMkI nindA aura gardA karatA . huA punaH samyaktvako prApta ho aura usakI isa pariNatiko koI na jAna sake to usake lie vahI prAyazcitta hai jo ki use ruce, anya nahIM // 25 // yaH sAmogena mithyAtvaM saMkrAntaH punarAgataH / jinAcAryAjJayA tasya mUlameva vidhIyate // 252 // ___ artha- jo mithyAtvako prApta hokara punaH samyaktvako prApta ho tathA usako isa pariNatiko koI jAna le to sarvatradeva aura prAcAryoM ke upadezAnusAra use mUla prAyazcitta hI denA cAhie // 252 // prAyazcittaM jinendroktaM ratnatrayavizodhanaM / proktaM saMkSepataH kiMcicchodhayantu vipazcitaH // artha-jinendradeva dvArA kahA gayA, ratnatrayakI zuddhi karane vAlA yaha choTAsA prAyazcitta-saMgraha nAmakA zAstra saMvepase maiMne (gurudAsa-prAcAryane) banAyA hai usako prAyazcittAdi nAnA zAstroMke jJAtA vidvAn zuddha kareM // 253 // .. // iti prAyazcittAdhikAraH sakSamaH // . . Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rasin praayshcitt-cuulikaa| granyake AraMbhameM grandhakartA nirvighna zAstra samAptike lie aura ziSTAcArake paripAlanake lie prathama iSTa devatAko namaskAra karate haiM:yogibhiyogagamyAya kevlaayaavinaashine| jJAnadarzanarUpAya namo'stu paramAtmane // 1 // . / athe jo yogiyoM dvArA dhyAnase jAne jAte haiM, kevalazuddha haiM, avinAzI haiM, kevalajJAna ora kevaladarzana tathA inake avinAmAvI anantavIrya aura anantasukha-svarUpa haiM aise paramAtmA ko namaskAra ho||1|| isataraha atIta anAgata aura vartamAnake viSaya, sAmAnyakI apekSAse eka siddha parameSThIko prathama namaskAra kara usake anantara prAyazcitta cUlikAkA prAraMbha kiyA jAnA haimuulottrgunnessviissdvishessvyvhaartH| sAdhUpAsakasaMzuddhiM vakSye saMkSipya tadyathA // 2 // artha-mUlaguNa aura uttaraguNoMke viSayameM vizeSa prAyazcitta zAstrake anusAra yati aura zrAvakoMko zuddhi saMkSepase kahI jAtI hai, vaha isa prakAra hai| bhAvArtha-mUlagaNa aura uttara Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcittaguNa do do tarahake haiM-yatiyoMke ora zrAvakoMke / yatiyoMke mUlaguNa ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, parigrahatyAga ityAdi. aThAIsa haiN| zrAvakoMke mUlaguNa madyatyAga, mAMsalyAga, madhutyAga paMca uduvaraphaloMkA tyAga aise aneka prakArake ATha haiN| tathA yatiyoMke uttaraguNa-AtApana, toraNa, sthAna, mauna Adi. aneka haiM aura zrAvakoM ke uttara gaNa sAmAyika, proSadhopavAsa Adi haiN| inameM lage hue doSoMkI zuddhi saMkSepase kahI jAtI hai| ekendriyAdijantUnAM hRSIkagaNanAdvadhe / caturindriyakuddhAnAM pratyekaM tanusajanaM // 3 // __ artha-ekendriya jIva pAMcamakArake haiM, pRthivIkAyika, apkAyika, tejakAyika, vAyukAyika aura vanaspati kaayik| vanaspati kAyikake do bheda haiM-pratyeka vanaspati aura anantakAya vanaspati / eka jIvake eka zarIra ho vaha pratyekakAyika jIva haiM jaise supArI nAriyala aadi| ananta jIvoMke eka zarIra ho ve anantakAyika jIva hai jaise guDUcI, sUraNa Adi / Adi zabdase dvIndriyAdi jIvoMkA grahaNa hai| zaMkha, sIpa Adi do iMdriya jIva, kuMthu, cIMTI Adi teiMdriya jIva, bhauMrA makkhAM Adi caui driya jIva, aura manuSya, matsya, makara Adi. paMceMdriyajIva hote haiN| inameM se ekendriya jIvoMko Adi lekara cauindriya paryaMtake jIvoMkA vadha ho jAne para una pratyekako - indriyasaMkhyAke anusAra kAyotsarga prAyazcitta hotA hai| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ culikaa| bhAvArya-praudArika, vaikriyaka, pAhAraka, taijasa aura kAmaNa ina pAMca zarIroM mamatva-bhAvake sAgako kAyotsarga kahate haiN| , ekendriyake ghAtakA eka kAyotsarga, do indriyake ghAtakA do kAyotsarga, teindriyake ghAtakA tIna kAyotsarga pAra cauindriyake ghAtakA cAra kAyotsarga prAyazcitta hai| paMcendriyajIvake ghAtakA prAyazcitta Age kheNge||3|| uttaramUlasaMstheSvapramAdAdarpatazchidA / kAyotsagoMpavAsAH syuriMdriyamANasaMkhyayA // 4 // aya-uttaraguNadhAro mAra mUlaguNadhAro sAdhujhe apavAdabana aura pramAdayaza jAvavadha ho jAne para iMdriyasaMkhyA aura prANa saMkhyAke anusAra kAyotsarga Ara upapAsa prAyazcita hone haiN| bhAvArtha-pUrvokta pAMcoM prakArake pratyeka ekendriyajIvoMka eka eka sparzana iMdriya hotA hai| do iMdriya jIvoMke sparzana ora rasanA ye dA. teI diya jIvoMke. sparzana, rasanA aura ghANa ye tIna, cauindriya jIvoMke sparzana, rasanA, prANa aura catu ye cAra, ora paMcendriya jIvoMke sparzana, rasanA, ghANa, catu aura zrotra ye pAMca driyAM hoto haiN| sparzana, rasanA, prANa, catu bhora zrAna ye pAMca to indriyAM, manovala, vacanavala ora kAyavala ye tInavala, ucchavAsa nizvAsa aura Ayu ye daza prANa haiM / taduktaM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta - paMcandriyANi trividhaM balaM ca - socchvaasnishvaasyutaastthaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiruktA steSAM viyogakiraNaM tu hiMsA // 1 // ina daza prANoMmeMse ekendriya jIvake sparzana iMdriya, kAyavala, uchvAsa nizvAsa aura Ayu ye cAra prANa hote haiN| do iMdriya jIvake sparzana aura rasanA ye do to iMdriyAM kAyavala aura bacanavala ye do vala, ucchvAsanizvAsa aura Ayu ye chaha.. prANa hote haiN| teiMdriyajIvake sparzana, rasanA aura ghrANa ye tIna. to iMdriyAM, kAyavala aura vacanavala yedo vala, ucchvAsa.. nizvAsa aura Ayu ye sAta prANa hote haiN| cauiMdriyajIvake sparzana, rasanA, ghANa, catu, kAyavala, vacanavala, uvAsanizvAsa aura Ayu ye ATha prANa hote haiN| asaMjJipaMceMdriyake pAMcoM iMdriyAM, kAyavala, vacanavala, uchvAsa nizvAsa aura Ayu ye no prANa hote haiN| tathA saMjJipaMcendriyake pUrvoktaH dazoM prANa. hote haiN| ina iMdriya aura prANoMkI gaNanAke anusAra uttara guNadhArI prayatnavAn sthira asthira, uttara guNadhArI aprayatna bAna sthira asthira, mUlaguNadhArI prayatnavAn sthira asthira aura mUlaguNadhArI aprayatnavAn sthira asthira sAdhuke kAyosarga.aura upavAsa prAryAzcattoMkI yojanA kara lenA caahie| sohI kahate haiN| uttaraguNadhArI prayatnavAn sthirake . Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUlikA / gaNanAke anusAra kAyotsarga prAyazcitta hote haiM-eka iMdriyakA vadha hone para eka kAyotsarga, do iMdriyakA vadha hone para do kAyotsarga, tIna iMdriyakA vadha hone para tIna kAyotsarga, cau iMdriyakA vadha hone para cAra kAyotsarga ora paMcendriyakA vadha hone para pAMca kAyotsarga hote haiN| uttara guNavArI prayatnavAn asthirake mANa gaNanAke anusAra kAyotsarga hAte haiN| ekendriyakA vadha hone para cAra kAyotsarga, doiMdriyakA vadha hone para chaha kAyotsarga, teiMdriyakA vadha hone para sAta kAyotsarga, cauiMdriyakA vadha hone para ATha kAyotsarga, asaMjJi paMcendriyakA vadha hone para nau kAyotsarga aura saMjJipaMcendriyakA vadha hone para daza kAyotsarga hote haiN| uttaragaNadhArI aprayatnavAn sthirake iMdriyagaNanA anusAra kAyotsarga aura upavAsa hote hai ora uttaragaNadhAro apapalavAn asthirake prANa gaNanAke anusAra kAyotsarga zora upavAsa hote haiM / ye hue prayatnavAn sthira, asthira aura apayatnavAn sthira asthira evaM cAra prakArake uttaragaNadhArIke aba cAra prakArake mUlaguNadhArIke batAte haiM-mUnagaNadhArI prayatnacAro sthirake iMdriya gaNanAke anusAra kAyotsarga hote haiN| mUlaguNadhArI prayatnacArI asthirake mANagaNanAke anusAra kAyotsarga hote haiN| mUlagaNadhArI aprayatnacArI sthirake iMdriyagaNanAka anusAra kAyotsarga aura upavAsa hote haiN| tathA mUlaguNadhArI aprayatnacArI asthira ke prANagaNanAke anusAra kAyotsarga aura upavAsa hote haiM // 4 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta .... ..... . athavA yatnyayatneSu hRssiikpaannsNkhyyaa| kAyotsargA bhavantIha kSamaNaM dvaadshaadibhiH||5|| ' artha-athavA isa zAstrameM yatnacAroM aura ayalacArI ina donoM puruSAMke iMndriyasaMkhyA aura prANasaMkhyAke anusAra kAyotsarga hote haiM aura bAraha Ada ekendriyAdi jIvoMke ghAtase upanAsa prAyazcitta hotA hai| bhAvArtha-prayatnacArIke iMdriya gaNanAke anusAra aura aprayatnacArIke prANagaNanAke anusAra kAyotsarga hote haiN| aura bAraha ekendriya, chaha do iMdriya, cAra tei driya aura tona cauiMdriyake ghAta karanekA prAyazcitta eka eka upavAsa hotA hai // 5 // .... SatriMzanmizrabhAvArkagrahaikeSu prtikrmH| .. ekadvitricatuHpaMcahRSIkeSu saSaSThabhuk // 6 // artha-chattosa ekeMdriyajIva, aThAraha doiMdriya jIva, vAraha teiMdriyajIva, nau cauiMdriya jova, aura eka paMcendriyajIvake yAranekA prAyazcitta do nirantara upavAsa aura pratikramaNa hai| bhAvArtha-chattIsa ekendriya jIvoMke mAranekA prAyazcitta do upavAsa aura eka pratikramaNa hai| isI taraha aThAraha doiMdriya vAraha teiMdriya, nau cauiMdriya aura eka paMcendriyake mAranekA prAyazcitta samajhanA caahie| yahAM mizrabhAva zabdase aThAraha saMkhyAkA grahaNa hai kyoMki mizrabhAva jJAna darzana Adi aThAraha Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| haiN| tathA arkazabdase bAraha aura graha zabdase nau saMkhyAkA grahaNa hai kyoMki sUrya bAraha aura graha nau hote haiN||6|| niSpramAdaH pramAdI ca pratyekaM ssthiro'sthirH| mUladhAryuttarAdhArastasyAsaMjJivighAtinaH // 7 // artha-saMjvalanakapAyake tInodayako pramAda kahate haiM isa bhamAdase rahitakA nAma nipamAda hai| aura jisake pramAda vidyamAna hai vaha pramAdI hai| niSpamAda aura pramAdI donoMke sthira aura asthira aise do do bheda haiN| isamakAra mUlaguNadhArIke niSpamAda pramAdI, sthira, aura asthira aise cAra bheda haiN| uttaraguNadhArIke bhI isI taraha cAra bheda haiN| ina cAra cAra bhedoMse yukta mUlaguNadhArI aura uttaraguNadhArIke prasaMjJo nIvake vadhakA prAyazcitta nIceke zloka dvArA batAte haiM // 7 // upavAsAstrayaH SaSThaM SaSThaM mAsolaghuH sakRt / kalyANaM tricaturthAni kalyANaM SaSThakaMkramAt // artha-uparyukta pATha purupoMke ekavAra asaMkSi ghAtakA prAyazcitta kramase tIna upavAsa, do upavAsa, punaH do upavAsa, laghumAsa, kalyANa, tIna upavAsa, kalyANa aura paSTa hai| bhAvArtha-mUlaguNadhArI sthira prayalacArIko ekavAra asaMbIke ghAtakA tIna upavAsa, sthira aprayatnacArIko do upavAsa, asthira bhayatnacArIko do upavAsa, asthira aprayatnacArIko laghumAsa-kalyANa prAyazcitta aura uttaraguNadhArI sthira Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita prayatnacArIko kalyANa, sthira aprayalacArIko tIna upavAsa, asthira prayatnacArIko kalyANa aura asthira aprayatnacArIko do upavAsa mAyazcitta denA cAhie // 8 // .... SaSThaM mAso ladhurmUlaM muulcchedo'skRtpunH| upavAsAstrayaH SaSThaM laghumAso'tha mAsikaM // 9 // .. __ artha-inhIM uparyukta ATha puruSoMke vAravAra asaMjJI jIvake. ghAtakA prAyazcitta do upavAsa, laghumAsa, mAsika, mUlaccheda, tIna upavAsa, do upavAsa, laghumAsa aura mAsika hai| bhAvArthamUlaguNadhAro prayatnacAro sthirako vAravAra asaMjJIjIvake mArane . kA prAyazcitta do upavAsa, aprayatnacArI sthirako kalyANa, prayatnacArI asthirako paMcakalyANa, abhayalacArI asthirako mUlaccheda denA cAhie / tathA untaraguNadhArI prayatnacArI sthirako tIna upavAsa, aprayatnacArI sthirako paTa-do upavAsa, prayatnacArI asthirako kalyANa, aura ayalacArI asthirako mAsika-paMcakalyANa prAyazcitta denA cAhie // 6 // etatsAntaramAmnAtaM saMjJini syAniraMtaraM / tIvramaMdAdikAt bhAvAnavagamya prayojayet // 10 // __ artha yaha Upara kahA huA prAyazcitta ekavAra aura vAravAra asaMjJIjIvako mAranevAle sAdhuke lie sAMtara mAnA gayA hai| ghi Adi kAraNoMkA samAgama mila jAne para jo AcAryako .. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 mAyAzcattaprayatnacArIko kalyANa, sthira amayalacArIko tIna upavAsa, asthira prayatnacArIko kalyANa aura asthira amayalacArIko do upavAsa pAyazcitta denA cAhie // 8 // mAso laghurmUlaM muulcchedo'skRtpunH| sAstrayaH SaSThaM laghumAso'tha mAsikaM // 9 // hI uparyukta ATha puruSoMke vAravAra asaMjJI jIvake do upavAsa, laghumAsa, mAsika, mUlaccheda, upavAsa, laghumAsa aura mAsika hai| bhAvArthadhAro prayatnacAro sthirako vAravAra asaMjJIjIvake pArane kA prAyazcitta do upavAsa, aprayatnacArI sthirako kalyANa, prayatnacArI asthirako paMcakalyANa, aprayatnacArI asthirako mUlaccheda denA caahie| tathA uttaraguNadhArI prayatnacArI sthira upavAsa, aprayatnacArI sthirako SaSTha-do upavAsa, asthirako kalyANa, aura ayatnacArI asthirako -paMcakalyANa prAyazcitta denA cAhie // 6 // etatsAntaramAmnAtaM saMjJini syAnniraMtaraM / tIvramaMdAdikAt bhAvAnavagamya prayojayet // 10 // artha-yaha Upara kahA huA pAyazcitta ekavAra aura vAravAra asaMjJIjIvako mAranevAle sAdhuke lie sAMtara mAnA gayA hai| vyAdhi Adi kAraNoMkA samAgama mila jAne para jo prAcAryako Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta asaMkhyAta pradezI asaMkhyAta loka haiM ina sava bhAvoMko jAnakara prAyazcitta denA cAhie // 10 // sAdhUpAsakabAlastrIdhenUnAM ghAtane kramAt / yAvavAdazamAsAH syAt SaSThamardhihAniyuk // . __ artha-sAdhU. upAsaka, bAlaka, strI aura gau inake vadhakA prAyazcitta kramase AdhI AdhI hAnikara sahita bAraha mAsa takake SaSThopavAsa (velA) haiN| bhAvArtha-ratnatrayadhArI sAdhukI hatyA karane para eka velA kara pAraNA kare phira velA kara pAraNA kare evaM vAraha mAsa taka SaSThopavAsa kre| zrAvakakI hasA karane para chaha mAsa paryaMta, bAlakako hatyA karane para tIna mAsa paryaMta, strIko hatyA karane para Der3ha mAsa paryaMta aura gAyakI hatyA karane para teisa dina paryaMta SaSThopavAsa kare // 15 // pApaMDinoM ca tadbhaktatadhonInAM vidhaatne| ASaNmAse bhavet SaSThaM tadardhAdhaM tataH paraM // 12 // artha-pAkhaMDo, unake bhakta aura bhaktoMke kuTumbIvargakI "hatyA karane para kramase chaha mahone paryaMta, usase Adhe, usase Adhe SaSThopavAsa prAyazcitta haiN| bhAvArtha-bhautika, mitu, pAribAnaka, kApAlika Adi anyaliMgiyoMko pArakhaMDI kahate haiM unake mArane- . kA prAyazcitta chaha mAsa paryaMta pUrvokta taraha SaSThopavAsa karanA hai mAhezvara Adi una pAkhaMDiyoMke bhakta haiM unake vighAtakA pAya . . Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| zcitta pahale AdhA arthAt tInamAsa paryaMta paSThopavAsa kara karake pAraNA karanA hai| tathA una mAhezvarAdikake AtmAya baMdhuoMke vighAtakA prAyazcitta usase AdhA arthAt Der3ha mAsa takake SaSThopavAsa haiM // 12 // braahmnnksstrvidcchuudrctusspdvighaatinH| ekAntaraSTamAsAH syuHSaSThAyantAzca puurvvt|| artha-laukika brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra ora copAye inakA ghAta karanevAle sAdhuke lie pahalekI taraha Adhe Adhe dIna Adi aura antameM SaSThopavAsapUrvaka AThamAsa paryanta ke ekAntaropavAsa haiN| bhAvArtha-lokika brAhmaNake ghAtakA prAyazcitta ATha mAsa paryanta ekAntaropavAsa karanA hai| prathama velA kara pAraNA kare usake bAda upavAsa kara phira pAraNA kara upavAsa kare evaM ATha mahIne taka kare aura antameM bhI velA kre| sArAMza Adi aura antameM velA kare aura madhyameM eka eka dina chor3akara upavAsa kre| isI taraha kSatriyake ghAtakA pAyazcita cAra mahIne takake ekAntaropavAsa vaizyake ghAtakA do mAsaparyantake ekAntaropavAsa, sutAra (khAtI) AbhIra (gopAla ) kumhAra Adi zUdroMke vighAtakA eka mAha takake ekAntaropavAsa, aura caupAyoMke ghAtakA prAyazcitta paMdraha dina takake ekAntaropavAsa haiN| tathA Adi aura antameM sarvatra velA karanA bhI hai // 13 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 praayshcittRnnmaaNsaatpttsrpprisrpjlauksaaN| caturdazanavAdyantakSamaNAni vadhe chidA // 14 // __ artha-mRga, kharagoza, rojha Adi tRNacara jIvoMke vighAtakA mAyazcita caudaha upavAsa hai| siMha, vyAgha, cItA prAdi mAMsa. bhato jIvoMke mAranekA teraha upavAsa, tItara, mayUra, murgA, kavUna tara Adi pakSiyoMke vadhakA bAraha upavAsa, sarpa gonasa Adi sarpa jAtike mAranekA gyAraha upavAsa, godhA, saraTa Adi parisa soM ke vinAzakA daza upavAsa aura makara, zizumAra, matsya, . kacchapa Adi jalapara jIvoMke mAranekA prAyazcitta no upavAsa hai // 14 // isa taraha prathama ahiMsAvatasaMvandho prAyazcitta kathana kiyA Age satyavratasaMvandhI prAyazcitta batAte haiMpratyakSe ca parokSe ca dvaye'pi ca tridhaanRte|| kAyotsargopavAsAH syuH sakRdekaikavardhanAt // artha-pratyakSaparokSa aura ubhaya (pratyakSa-parokSa donoM . avasthAoMmeM) eka bAra jhUTha bolane tathA manase, vacanale ora kAyase jhUTha bolane para eka eka bar3hate hue kAyotsarga, upavAsa aura cakArase pratikramaNa prAyazcitta haiN| bhAvArtha-pratyakSa jhUTha bolanekA eka kAyotsarga, eka upavAsa aura eka pratikramaNa 4 hai| parota jhUTha bolanekA do kAyotsarga, do upa Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| vAsa aura pratikramaNa prAyazcitta hai| pratyakSa-parokSa donoM hAlatoMmeM jhUTha bolanekA tIna kAyotsarga tIna upavAsa ora atikramaNa hai aura mana, vacana, kAyase jhUTha bolanekA cAra kAyotsarga, cAra upavAsa aura atikramaNa mAyazcitta hai // 15 // asakRnmAsikaM saadhorsdossaabhilaassinnH|| kaSAyAdabhiyuktasya paraivA dviguNAdi tat // 16 // __ artha-kapAyavaza bAra bAra jhUTha bolanevAle sAdhuko paMcakalyANaka prAyazcitta denA caahie| tathA dUsarese morita hokara jhUTha bolanevAleko pUrvokta kAyotsargako Adi lekara mAsika paryanta jo prAyazcita kahA gayA hai vaha dUnA tigunA cAgunA athavA isase bhI adhika gunA denA cAhie // 16 // nIcaH paizUnyapuSTasya gcchaaddeshaadvhisskRtiH| tacchrutvA manyamAno'pi doSapAdAMzamaznute // artha-paizUnya bhAvayukta nikRSTa sAdhuko to gacchase aura dezase vAhara nikAla denA caahie| jo sAdhu isa nikRSTa sAdhuke una vacanoMko mAna detA hai vaha bhI usake usa doSake caturthAzakA mAgo hotA hai||| 17 // ___ isa taraha satyavratake prAyazcittoMkA kathana kiyA ava acauryavratake prAyazcittoMkA kathana karate haiMsakRcchnye samakSaM caanaabhoge'dttsNgrhe| kAyotsagopavAsAH syuHprAgvenmUlaguNo'sakRt // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcita ___ artha-zUnya sthAnameM aura pratyakSameM binA diye hue padArthake ekavAra grahaNa karanekA prAyazcitta pUrvavada eka bar3hate hue kAyotsarga aura upavAsa haiN| cakArase pratikramaNa bhI hai| vAra vAra vinA diye hue padArthake grahaNa karanekA prAyazcitta paMcakalyANaka hai| bhAvArtha-nirjana sthAnameM binA diye hue padArthaka ekavAra grahaNa karanekA patikramaNa sahita eka kAyotsarga aura eka upavAsa hai| mithyASTiyoMke na dekhate hue apane sAthiyAMke sAmane ekavAra adatta grahaNa karanekA prAyazcitta pratikramaNa pUrvaka do kAyotsarga aura do upavAsa hai| agara mithyAdRSTiyoMke dekhate hue ekavAra adatta grahaNa kare to pratikramaNa sahita tIna kAyotsarga aura tIna upavAsa prAyazcitta hai tathA sonA cAMdI Adi adattapadAyoM ke grahaNa karanekA prAyazcitta paMcakalyANaka hai itanA vizeSa samajhanA caahie| vAravAra adatta grahaNa karane kA paMcakalyANaka mAyazcitta hai // 18 // AcAryasyopadherahIM vineyAstAn vinA punH| sadharmANo'tha gacchazca zeSasaMgho'pi va kramAt // . __ artha---AcArya ke pustaka Adi upakaraNoMko grahaNa karaneke yogya unake ziSya haiN| ziSya na hoM to unake gurubhAI haiN| gurubhAI bhI na hoM to gaccha hai| tIna puruSoM ke anvayako gaccha kahate haiN| gaccha mo na ho to zeSa saMgha yogya hai| sapta puruSoMke antrayako saMgha kahate haiM / / 16 // . .. .. . .. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 clikaa| sarve khAmivitIrNasya yogyo jJAnopadherapi / svAminA vA vitIryate yasmai so'pi tamarhati // artha-jisa upakaraNakA jo svAmI hai usake dvArA vitINa kiye gaye usa upakaraNako grahaNa karaneko sabhI sAdhu yogya haiM cAhe ve anya AcAgekaM bhI ziSya kyoM na hoN| parantu jJAnopadhi-pustakake yogya to vahI hai jo jJAno hai| athavA pustakakA svAmI sAdhu jisa sAdhuko vaha apano pustaka de vahI usake yogya hai / / 20 // evaM vidhiM samulaMdhya yaH pravarteta mUDhadhIH / balavantaM samAsRtya yo vAdatte prdosstH||21|| sarvasvaharaNaM tasya SaNmAsaH kSamaNaM bhavet / yo'nyathApi tamAdatte tasya tanyaunasaMyutaM // 22 // artha-isa uparyukta vyavasthAkA ullaMghanakara jo mUrkha-buddhi sAdhu manamAnI prati karatA hai athavA jo balavAn rAjA Adike pAsa jAkara kaipa kA upakaraNako grahaNa karatA hai usake lie usakA sarvasvaharaNa -- sampUrNa pustaka Adi chIna lenA aura chaha mAsa paryanta ekAntaropavAsa karanA prAyazcitta hai| tathA jo koI sAdhu aura bhI kinhIM upAyoMse usa upakaraNako grahaNa karatA hai usake lie bhI bahI-monayukta chaha mAsa taka ekAntaropavAsa daMDa hai / / 21-22 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . prAyazcittaaba caturtha brahmacarya vratake viSayameM kahate haiM- .. kriyAtraye kRte dRSTe duHsvapne rajanImukhe / sopasthAnaM caturthaM niyamAbhuktiH prtikrmH|| ___ artha-svAdhyAya, niyama aura vaMdanA ina tIna kriyA- . ko karaneke anantara rAtrike prathama paharameM duHkhapna dekhane para kramase sapatikramaNa upavAsa, niyamopavAsa aura pratikramaNa prAyazcitta hai| bhAvArtha-jo koI sAdhu rAtrike prathama paharameM khAdhyAya, niyama pratikrayaNa, devavaMdanA ina tInoM se koI sI eka kriyA kara so jAya pazcAta duHsvapna dekhe arthAta vIryapAta ho jAya to usake lie samatikramaNa upavAsa prAyazcitta hai| ukta tInoM kriyAoMmeM koI sI do kriyAeM karake sone para duHkhapna dekhe to laghu pratikramaNa aura upavAsa prAyazcitta hai| yadi tInoM kriyAeM karake sonepara duHsvapna dekhe to kevara pratikramaNa prAyazcitta hai // 23 // niyamakSamaNe syAtAmupavAsapratikramau / rajanyA virahe tu staH kramAt sssstthprtikrmau|| artha-trike pazcima paharameM eka kriyA karake sonevAle sAdhuko duHsvapna dekhane para niyama aura upavAsa prAyazcitta denA caahie| do kriyAeM karake soye hueko duHkhapna dekhane para upavAsa aura pratikramaNa prAyazcitta denA cAhie / tathA tInoM kriyAeM karake soye hueko duHkhapna dekhane para pratikramaNa aura SaSThopavAsa prAyazcitta denA cAhie // 24 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| . NAA madyamAMsamadhu svapne maithunaM vA niSevate / upavAso'sya dAtavyaH sopasthAnazca cedvahu // artha-yadi svapnemeM madya, mAMsa, madhu aura maithuna sevana kare to usako u:vAsa prAyazcitta denA caahie| yadi bAra bAra sevana kare to patikramaNa aura upavAsa prAyazcitta denA cAhie / taruNyA taruNaH kuryAt kathAlApaM sakRyadi / upavAso'sya dAtavyo'sakRt SaNmAsapazcimaH / / artha-taruNa muni taruNa stroke sAtha yadi ekabAra vArtAlApa kare to usako upacAsa prAyazcitta danA caahie| tathA vAravAra vArtAlApa kare to chaha mahIne takakA ekAntaropavAsa prAyazcitta denA cAhie / / 26 // strIjanena kathAlApaM gurUnulaMdhya kurvtH| syAdekAdi pradAtavyaM SaSThaM SaNmAsapazcimaM // 27 // artha-prAcArya, upAdhyAya Adi guruoMke manA karanepara bhI yadi strI-samUhake sAtha gupta bAta kare to usako eka 'paSThopavAsako Adi lekara chaha mAsa takake SaSThopavAsa dene cAhie // 27 // strIjanena kathAlApaM gurunulaMdhya kurvtH| tyAga evAsya kartavyo jinshaasnduussinnH|| .. artha-(athavA ) guruoMkI AjJA na mAna kara strIsamUhake 11 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitasAtha gupta bAteM karane vAle sAdhuko siMghase nikAla ho denA cAhie, kyoMki vaha sarvajJa devakI AjJAko kalaMkita karane : cAlA hai / / 28 // sthAtukAma saH cedbhUyastiSThet kssmnnmauntH| ... ASaNmAsamayaH kAlo gurUddiSTAvadhirbhavet // ___ artha-yadi vaha sAdhu saMghameM rahanekA icchuka ho to chaha mahIne taka athavA guru jitanA kAla cAhe utane kAla tk| pratikramaNa karatA huA maunapUrvaka rahe // 26 // dRSTA yoSAmukhAdyagaM yasyaH kAmaH prkupyti| .. AlocanA tanUtsargastasya cchedo bhavedayam // . artha-striyoMke sukha Adi aMgoMko dekhakara jisa maMdabhAgya sAdhukI kAmAgni pracaMDa ho jAya usake lie AlocanAH / aura kAyotsarga yaha prAyazcitta hai||30|| strIguhyAlokino vRSyarasasaMsevino bhavet / rasAnAM hi parityAgaH svaadhyaayocittrodhinH|| . artha-jisakA svabhAva striyoMke yoni Adi gupta aMgoMke . dekhanekA bhaura kAmavardhaka pauSTika rasoMke sevana karanekA hai. usako dahI, dUdha, zAlyodana, apUpA Adi valavardhaka rasoMkA lAga rUpa prAyazcitta denA caahie| tathA jisakA mana kAbUmeM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| nahIM rahatA usako svAdhyAya arthAta aparAjita parama maMtrakA jApa aura paramAtmAkA adhyayanarUpa prAyazcitta denA cAhie / ' aba pacapa parigraha sAga vratake viSayameM kahate haiM upadheH sthaapnaalobhaadainyaadaanprruuddhitH| saMgrahAt kSamaNaM paSThamaSTamaM mAsamUlake // 32 // __ pradha-jA muni gRhasthoMke upakaraNa apane pAsa rakkhe to upavAsa prAyazcitta hai| sonA, cAMdo Adi parigrahameM lobha kare to paSThopavAsa prAyazcitta hai / mAMga kara sonA, cAMdI Adi parigraha grahagA kare to ahama-tIna upavAsa prAyazcitta hai| prasiddha grahaNa saMkrAnti AdimeM sonA, cAMdo AdikA saMgraha kare to mAsika prAyazcitta hai aura apanI icchAnukUla sonA cAMdo, maNi, muktAphala Adi parigrahakA saMcaya kare to mUla-punItA prAyazcitta hai // 2 // aba rAtribhuktivirati nAyake aNuvratake viSayameM kahA jAtA hai:-- rAtrau glAnena bhukte syAdekasiMzca caturvidhe / upavAsaH pradAtavyaH SaSThameva yathAkramaM // 33 // artha-vyAdhi vizepa, parizrama, nAnAmakArake mahopavAsa pAdisa pIDita hunA sAdhu kodaya-vaza prANa vacanA kaThina mAlUma par3ane para rAtrimeM koIsA eka AhAra aura cAroM prakAra Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 prAyazcittake AhAra grahaNa kare to kramase upavAsa aura SaSTha mAyazcitta hai| bhAvArtha-rAtrimeM ukta kAraNa vaza eka prakArakA AhAra grahaNa kare to upavAsa aura cAroM prakArakA AhAra grahaNa kare to SaSTha prAyazcitta hai // 33 // vyaayaamgmne'maargepaasuke'praasukemteH| .. kAyotsargopavAsau sto'pUrNakroze yathAkramam // artha-vyAyAmanimitta janturahita-pAsuka unmArga (pagaDaMDI)hokara aura jantusahita aprAsuka unmArga ho kara jo yati adhUre kozataka gamana kare to usake lie kramase kAyotsarga aura upavAsa prAyazcitta hai| bhAvArtha-pAsaka unmArga ho kara gamana karanekA kAyotsarga aura amAsuka unmArga hokara gamana karanekA upavAsa prAyazcitta hai // 34 // ghananIhAratApeSu krozairvanhi svrgrhai| kSamaNaM prAsuke mArge dvicatuHSaDbhiranyathA // 35 // __ atha-varSAkAla, zItakAla, aura uSNakAlameM prAsuka mArga hokara kramase tIna koza, chaMha koza aura nau koza gamana kare aura amAsuka mArga hokara kramase do, cAra, chaha koza gamana kare to eka upavAsa prAyazcitta hai| bhAvArtha-varasAtameM mAsuka mArga hokara tIna koza, aura mAsuka mArga hokara do koza, zImeM prAsuka mArga, hokara chaha koza aura aura aprAmuka mArga Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ clikaa| ho kara cArakoza, garmImeM mAsuka mArga ho kara no koza aura amAsuka mArga hokara chaha koza gamana kare to sabakA prAyazcitta eka eka upavAsa hai| yaha prAyazcitta dinameM gamana karanekA hai rAtameM gapana karanekA Ageke zlokoMse batAte haiN| yahAM vanhi se tIna, svarase chaha aura grahase nau saMkhyAkA grahaNa hai // 35 // dazamAdaSTamAcchuddhorAtrigAmI sajantuke / vijaMtau ca tribhiH krozairmArge prAvRSi sNytH|| artha-varasAtameM amAsuka aura prAsuka yAge hokara tIna koza rAtrimeM gamana karanevAlA saMyata kramase dazama-lagAtAra cAra upavAsa aura aSTama-lagAtAra tIna upavAsa karanese zuddha hotA hai| bhAvArtha-barasAtake dinoMmeM apAsuka mArga hokara tIna koza rAtameM gamana karanekA cAra niraMtara upavAsa aura pAsuka mArga hokara gamana karanekA tIna nirantara upavAsa prAyazcitta hai // 36 // hime kozacatuSkeNApyaSTamaM SaSThamIyate / grISme kozeSu SaTsu syAt SaSThamanyatra ca kssmaa||' . artha-zItakAlameM aprAsuka mArga hokara ora pAsuka mArga ho kara rAtameM cAra koza gamana karanekA prAyazcitta kramase nirantara tIna upavAsa aura nirantara do upavAsa hai| tathA garmIkI mausimameM amAsuka mArga hokara aura prAsuka mArga hokara chaha, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 prAyazcittakoza rAtameM gamana karanekA prAyazcitta kramase SaSTha aura upavAsa prAyazcitta hai / / 37 // sapratikramaNaM mUlaM tAvaMti kSamaNAni ca / syAllaghuH prathame pakSemadhye'ntye yogabhaMjane // 38 // ___ artha-dezabhaMga, mahAmArI Adi kAraNoM vaza pakSaka zurUmeM yogabhaMga ho to pratikramaNasahita paMcakalyANa prAyazcitta hai| pakSake madhya bhAgameM yogabhaMga ho to patake jitane dina vAkI raheM utane upavAsa prAyazcitta haiM aura pakSake antameM yogabhaMga ho to laghumAsa prAyazcitta hai // 38 // jAnudanne tanUtsargaH kSamaNaM caturaMgule / dviguNA diguNAstasmAdupavAsAH syuraMbhasi // ___ artha-ghuTaneparyaMta pAnImeM hokara jAve to eka kAyotsarga prAyazcitta hai / ghuTanese cAra aMgula Upara pAnImeM hokara jAnekA kA eka upavAsa prAyazcitta hai| isase cAra cAra aMgula apara pAnoMmeM hokara jAnekA dUne dune upavAsa mAyazcitta haiM // 36 // daMDaiH SoDazabhirmeye bhavantyete jleNjsaa| kAyotsagopavAsAstu jantukIrNe tto'dhikaaH|| artha-ye jo kAyotsarga aura upavAsa kaDe gaye haiM ve solaha dhanuSa (causaTha bAtha) paryaMta laMbe phaile hue jala-jantanoMse rahita | jalameM hokara jAneke haiN| nyUnake nhiiN| tathA jalajantuse bhare Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 * cUliMkA / hue pAnI meM hokara jAnekA mAyazcitta pahale kahe hue kAyotsarga aura upavAsase adhika kAyotsarga aura upavAsa haiM / / 40 // svaparArthaprayuktaizca nAvAcaistaraNe sati / svalpaM vA vaha vA dadyAjjJAtakAlAMdiko gnnii|| artha-apane nimitta yA parake nimitta prayukta nAva Adike dvArA nadI Adi pAra karane para kAla Adiko jAnanevAlA AcArya thor3A yA bahuta (kAlako jAnakara) prAyazcitta de| ___ isa viSayameM chedapiMDameM yaha likhA haikAussaggo AloyaNA ya nnaavaadinnaanndiitrnne| NAvAe jalahitaraNe mohI khavaNAdipaNayaMtA // 1 // saparaNimincapauMjida doNINAvAdiNA nndiitrnne| aNNe bhaNati ego upavAso taha viussaggo // 2 // arthAt-nAva Adike dvArA nadI pAra karanekA prAyazcitta kAyotsarga aura mAlocanA hai| aura samudra pAra karanekA upavAsako Adi lekara kalyANaparyaMta haiN| tathA koI koI AcAya kahate haiM ki apane nimitta yA parake nimitta prayukta droNo (DoMgI) nAva Adike dvArA nadI pAra kare to eka upavAsa aura kAyotsarga prAyazcitta hai||41|| dakSeNa gaNinA deyaM jalayAne vizodhanaM / sAdhUnAmapi.cAryANAM jlkelimhaasRnniH|| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta' artha-prAyazcitta denameM kuzala AcArya, sAdhuoMko aura AryikAoMko jalameM ho kara gamana karanekA jalakeli mahAsRNi* nAmakA prAyazcitta de||42|| yugyAdigamane zuddhiM dviguNAM pathi zuddhitaH / jJAtvA nRjAtaM vAcAryoM ddyaattdossghaatinii|| ___ artha-prAcArya Dolo AdimeM baiThakara gamana karane para maMda, rogI Adi puruSako jAnakara usake doSakA dUra karanevAlI mAgazuddhise dUnI zuddhi deN| bhAvArtha-pahale jo mAna gamanakA prAyazcitta kaha pAye haiM usase dUnA prAyazcitta DolI AdimeM baiThakara gamana karanevAle sAdhuko deveM / / 43 / .. saptapAdeSu niSpichaH kAyotsargAdvizuddhayati / gavyUtigamane zuddhimupavAsaM samaznute // 44 // - artha-koI sAdhu vinA picchIke sAta paMDa gamana kare to baha eka kAyotsargase zuddha hotA hai| aura eka koza vinA picchIke gamana kare to eka upavAsako prApta hotA hai| bhAvArthapiccho hAthameM liye vinA sAta gamana karanekA eka kAyotsarga prAyazcitta hai aura eka koza gamana kare to eka upavAsa prAyazcitta hai| Uparake sUtrameM dviguNa pada hai usakA adhikAra isa zlokameM bhI hai ataH aisA samajhanA ki kozase Upara prati koza dunA dUnA upavAsa prAyazcitta hai // 44 // .. mahAmRNikA artha samajhameM nahIM paayaa| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 M - culikA / clikaa| 169 bhASAsamitimunmucya maunaM kalahakAriNaH / kSamaNaM ca gurUddiSTamapi SaTkarmadezinaH // 45 // ___ artha-jo muni bhASA samitiko chor3akara kalaha-lar3AI kare usako mauna prAyazcitta denA cAhie aura gRhasthoMke jisase chaha nikAyake jIvoMko vAdhA pahuce aise vANijya Adi chaha karmoMkA upadeza karanevAleke lie upavAsa prAyazcitta hai bAjo kucha guru batAve vaha mAyazcitta bho usake lie hai||44|| asaMyamajanajJAtaM kalahaM vidadhAti yH| bahUpavAsasaMyuktaM maunaM tasya vitIryate // 46 // artha-jo sAdhu, jise mithyAdRSTi loga jAna jAya-aisI kalaha kare to usako bahutase upavAsa aura zaina mAyazcitta denA cAhie / / 46 // kalahena parItApakAriNaH maunsNyutaaH| upavAsA muneH paMca bhavaMti nRvishesstH||47|| artha-jo lar3AI-jhagar3A karake saMtApa utpanna karatA ho usa muniko maMdaglAna (rogI) Adi jAnakara mauna saMyukta pAMca upavAsa dene cAhie // 47 // janajJAtasya locazca bahubhiH kSamaNaiH saha / . ASaNmAsaM jaghanyena guruddiSTaM prakarSataH // 48 // artha-jisa kalahako sava loga jAne usakA prAyazcitta Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 prAyazcitta - - loca hai aura kaI upavAsoMke sAtha sAtha kamase kama ekopavAsa ko Adi lekara chaha mAsa paryaMtake upavAsa aura adhikase 'adhika AcAryopadiSTa prAyazcitta hai // 48 // . hastena haMti pAdena daMDenAtha pratADayet / ekAdhanekadhA deyaM kSamaNaM nRvizeSataH // 49 // ___ artha-jo sAdhu hAthase, pairase athavA daMDese mAratA-poTatA hai usako manuSya vizeSake anusAra ekako Adi lekara aneka prakArake upavAsa dene cAhie // 46 // yazca protsAhyahastena kalahayet prsprN| asaMbhASyo'sya SaSThaM syAdASaNmAsaM supAyinaH / / ___ artha-jo muni hAthoMke isArese utsAha dilAkara paraspara meM kalaha karAtA hai vaha bhASaNa karane yogya nahIM hai aura usa pApIko chaha mahIne takakA SaSTha prAyazcitta denA cAhie // 50 // chinnAparAdhabhASAyAyApyaMsayatabodhane / nRtyagAyeti cAlApe'pyaSTamaM daMDanaM mataM // 51 // artha-jisa doSakA pahale prAyazcitta kiyA gayA hai usoko phira karane para, soye hue aviratako jagAne para aura nAcI gAo isAdi kahane para tIna niraMtara upavAsa prAyazcitta mAne gaye haiN||51|| . . . Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUlikA / 171 caturvarNAparAdhAbhibhASiNaH syaadbndnH| asaMbhASyazca kartavyaH sa gANaM gaNiko'pi ca // artha-RSi, muni, yati, anagAra athavA sAdhu, AryA, zrAvaka, zrAvikA inako caturvarNa kahate haiN| isa. caturvarNake aparAdhako kahanevAlA sAdhu avaMdanIya aura asaMbhASya hai arthAt usako na to vandanA karanA cAhie aura na usake sAtha bhASaNa karanA caahie| tathA gaNase nikAla denA caahie| phira yadi vaha khedakhinna hokara isa taraha kaI ki he bhagavan ! mujhe ucita mAyazcitta- dIjiye taba caturvarNa zramaNa ke bIca usakI zuddhi karanA cAhie / / 52 // aba eSaNAsamitike doSoMko zuddhi batAte haiM, ajJAnAdvyAdhito dAt sakRtkaMdAzane'sakRt / kAyotsargaH kSamA zAntiH paMcakaM maasmuulke|| __ artha-ajJAnavaza, vyAdhivaza aura ahaMkAravaza eka bAra aura aneka bAra kaMdAdike khAnekA kramasa, kAyotsarga, upavAsa, upavAsa, kalyANaka, paMcakalyANa aura mUla prAyazcitta hai| bhAvArtha- yahAM para kaMda zabda upalakSaNArtha hai athavA Adi zabda lupta hai isa lie kanda, phala, vIja, mUla Adi aprAsuka cIjoMkA saMgraha hai| sUraNa, piMDAlu, ratAlu Adi cIja kaMda kaha'lAtI haiN| prAma, vijaurA prAdi cIjoMko phala kahate haiN| geha, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rani.raniwaravarmermainmmmmmmmm.arma 172 prAyazcittamUga, ur3ada, rAjamApa Adi cIjeM voja kahI jAtI haiM soMbhAjana ( ), kaireMDa ( ), mUlA Adiko mUla kahate haiN| ajJAnavaza arthAt Agamako na jAnatA huA athavA ye cIjeM aprAsuka haiM aisA na jAnatA huA yadi ina kanda mUla, phala vIja, Adiko eka bAra khAya to kAyotsarga aura vAra vAra khAya to upavAsa prAyazcitta hai| Agama athavA aprAsuka jAnatA huA bhI vyAdhivizeSa pIr3ita hokara eka bAra khAya to upavAsa aura bAra bAra khAya to kalyANa prAyazcitta hai| aura ahaMkAra vaza-niHzaMka hokara cholakara rasAyana Adike nimitta eka vAra khAya tA paMcakalyANa aura bAra bAra khAya to mUla-punadIkSA prAyacitta hai||53|| kuDyAdyAlaMvya niSThUya caturaMgulasaMsthitim / tyaktvoktvA kSamaNaM glAne mukte SaSThaM tathA pare / artha-dovAla, staMbha AdikA sahArA lekara, khakAra thUka kara, cAra aMgula pramANa pairoMke aMtarako sAgakara aura kucha kaha kara yadi upavAsa Adise pIDita huA koI muni bhojana kare to upavAsa prAyazcitta hai| aura yadi upavAsAdise pIDita na hokara sAdhAraNa avasthAmeM ukta prakArase bhojana kare to SaSTha mAyazcitta hai||54|| kAkAdikAntarAye'pi bhagne kssmnnmucyte| .. gRhItAvagrahe tyAgaH sarvaM bhuktavataH kSamA // 55 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ culikaa| 173 artha-kAka, amedhya, vamana, rodha, rudhira dekhanA, azrupAta Adi jo jo muni bhojanake aMtarAya haiM unako na TAlakara athavA ina aMtarAyoMke jAne para bhI bhojana kare to upavAsa prAyazcitta hai| sAga kI huI vastuko bhakSaNa karate hue phira usakA smaraNa ho jAya to smaraNa AtehI usako sAga denA phira na khAnA hI prAyazcitta hai aura yadi vaha sAgakI huI vastu sabakI saba khAnI gaI ho to upavAsa prAyazcitta hai / / 55 // mahAntarAyasaMbhUtau kSamaNena prtikrmH| bhujyamAne kSate zalye SaSThenASTamato mukhe // 56 // artha-bhArI aMtarAyakA saMbhava hone para upavAsa aura pratikramaNa prAyazcitta hai| bhojana karate hue haDDI vagairaha dIkha paDe to paSTha aura pratikramaNa prAyazcitta hai aura mukhameM haDDo vagairaha mAlUma paDe to tIna upavAsa aura pratikramaNa prAyazcitta hai| bhAvArtha-bhojana karate samaya haDDI Adise milA huA bhojana rUpa bhArI aMtarAya AgayA ho aura bhojana karaleneke anantara sunanemeM AyA ho to usa aparAdhakA upavAsa aura pratikramaNa prAyazcitta hai| bhojana karate hue khuda apane hAthameM haDDI vagairaha dekha le to paSTha aura pratikramaNa prAyazcitta hai tathA bhojana karate karate apane mukhamai haDDI vagairaha samupalabdha ho to. niraMtara tIna upavAsa aura pratikramaNa prAyazcitta hai| yahAM para zalya grahaNa upalakSaNArtha hai isalie golA carma, rudhira Adi grahaNakA bhI yahI prAyazcitta hai / / 56 // .. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 prAyazcitta AdhAkarmaNi savyAdhenidheiH skRdnytH| . upavAso'tha SaSThaM ca mAsikaM mUlameva ca // 57 // __ artha-koI rogo muni, AdhAkarmadvArA utpanna huA bhojana eka vAra khAya to upavAsa aura bAra bAra khAya to paSTha prAyazcitta hai| tathA nIroga muni AdhAka dvArA utpanna bhojanako. ekavAra khAya to paMcakalyANa aura vAravAra khAya to mUla: prAyazcitta hai| jo bhojana chaha nikAyake jIvoMkI bAdhA-hiMsAse. . utpanna huA ho vaha AdhAkarma dvArA utpanna huA bhojana kahaH .. lAtA hai // 57 // svAdhyAyasiddhaye sAdhuryAddezAdi sevte| prAyazcittaM tadA tasya sarvadeva prtikrmH||58|| __ artha-khAdhyAyasiddhike nimitta yadi sAdhu uddezaka Adi / doSoMse utpanna huA bhojana sevana kare to usake lie sarva kAla . pratikrama prAyazcitta hai| yahAM para bhI pratikrama zabdakA artha niyama hai||58|| ekaM grAma caredbhikSurgantumanyona klpte| dvitIyaM carato grAmaM sopasthAnaM bhavetkSamA // 59 // artha-eka grAmameM caryAke lie paryaTana kara usI dina bhitAke lie dUsare grAmako jAnA ucita nahIM hai| yadi koI muni eka gAMvameM bhojana ke lie paryaTana kara usI dina dUsare . Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUlikA / 175 grAmameM jAkara bhikSAke liye paryaTana kare to usake lie pratikramaNa sahita upavAsa prAyazcitta hai // 56 // khAdhyAyarahite kAle graamgocrgaaminH| kAyotsargopavAsau hi yathAkramamanUditau // 6 // artha-jo sAdhu svAdhyAyake samayameM svAdhyAya kriyA athavA bhAgamAdhyayana na kara nAmAntarako calA jAya yA bhikSAke lie calA jAya to usako kramasa arthAt grAmAntara gaye hueko kAyotsarga aura bhikSAke lie gaye hueko upavAsa mAyazcitta denA cAhie // 6 // ___ Age AdAnanikSepaNa samitike viSayameM kahA jAtA haikASThAdi calayet sthAnAta kSipedvApi tto'nytH| kAyotsargamavApnoti vicakSuviSaye kSamA // 61 // __ artha-jo muni kASTha, patthara, tRNa, khapare Adi vastuoMko unake sthAnase hRdAve-hilAve athavA eka sthAnase uThAkara dUsare sthAnameM le jAya to vaha eka kAyotsargako prApta hotA hai| aura yadi aMdheremeM aisA kare to upavAsa prAyazcittako prAsa hotA hai // 6 // ... aba paMcama pratiSThApanA samiti saMbaMdhI prAyazcitta kahate haiM:UrdhvaM hrittRnnaadiinaamuccaaraadivisrjne| kAyotsargoM bhavetstoke kSamaNaM bahuzo'pi ca // . artha-sacitta ghAsa Adi zabdase bIja, akura, zilA-- Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 prAyazcittavizeSa, pRthvIvizeSake Upara ekavAra mala-mUtra visarjana kare to. kAyotsarga aura bAra bAra kare to upavAsa prAyazcitta haiM // 12 // ___ Age paMcendriyanirodhake doSoMkA prAyazcitta batAte haiMsparzAdInAmatIcAre niHpramAdapramAdinAm / / kAyotsargopavAsAH syurekaikaparivardhitAH // 63 // ___ a-sparzana Adi pAMcoM iMdriyoMko apane apane viSayoMse na rokanekA apramatta aura pramatta puruSake lie eka eka vaDhate hue kAyotsarga aura upavAsa prAyazcitta haiN| bhAvArtha-kaThora, narma, bhArI, halakA, ThaMDA, garma, cikanA aura rUkhAke bhedase ATha prakArakA sparza haiM jo sparzana indriyakA viSaya hai| cirparA, kaDuA, kaSAyalA, khaTTA, mIThA aura khArA ye chaha rasa haiM jo rasanA indriyake viSaya haiN| gandha do prakArakA hai sugandha aura durgandha, jo prANaindriyakA viSaya hai| kAlA, nIlA, pIlA, sapheda aura lAla isa taraha chaha prakArakA rUpa hai jo netra indriyakA viSaya hai| tathA SaDja, RSabha, gAMdhAra, madhyama, paMcama, dhaivata aura niSAda yaha chaha prakArakA zabda hai jo zrotrendriyakA viSaya hai| ina viSayoMse pAMcoM iMdriyoMko na rokanekA isa prakAra ' prAyazcitta hai| apramatta ke lie to eka eka bar3hate hue kAyotsarga hai jase-sparzana iMdriyakA eka kAyotsarga, rasanAke doprANake tIna, catuke cAra aura zrotrake pAMca kaayotsrg| prapattake lie eka eka vaDhate. hue upavAsa haiM jaise-sparzana iMdriyako Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUlikAM / 177 apane viSayase na rokanekA eka upavAsa, rasanAke do upAsa, ghrANake tIna upavAsa, catuke cAra upavAsa aura zrotrake pAMca upavAsa haiM // 3 // Age SaDAvazyakake saMbaMdhameM kahA jAtA haivaMdanAniyamadhvaMse kAlacchede vizoSaNaM / khAdhyAyasya catuSke'pi kAyotsargo vikaaltH| __athe-vaMdanA Avazyaka aura niyama Avazyakako na karane aura unake kAlako atikramaNa karanekA upavApa prAyazcitta hai tathA cAra prakArake khAdhyAyako na karane aura unake kAlako atikramaNa karanekA kAyotsarga prAyazcitta hai| bhAvArtha-ahaMta pratimA, siddhamatimA, tapoguru, zrutaguru aura dIkSAgurukI stuti praNAma karanA baMdanA kriyA hai aura devasika rAtrika AdimeM vratoMmeM lage hue doSoMkA nirAkaraNa karanA niyama kriyA hai| tathA baMdanAkA kAla saMdhyAkAla hai aura sUryavivake Adhe chipa jAnese pUrva devasika niyamakA prArambha hai tathA prabhAsphoTa-bhAga'phATanese pahale rAtri niyamakI samApti hai| ukta vaMdanA kriyA aura niyapakriyAke na karanekA tathA unake ukta kAlake ullaM. ghana karanekA upavAsa prAyazcitta hai| tathA khAdhyAyakA kAla bhI dinake samaya pUrvAhnameM tIna ghar3I dina car3ha jAne para hai| aparAhameM tIna ghar3I dina avaziSTa raha jAnese pUrva hai| rAtrike samaya prathapabhAgameM hai jo tIna ghar3I rAta bIta jAne para hai aura 12 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 prAyazcittadasarI rAtrike caramabhAgameM hai jo tona ghar3I rAta bAkI raha jAne se pahale pahale hai| isa prakAra svAdhyAyakA kAla hai isa kAlake bhedase svAdhyAya bhI cAra prakArakA hai| isa cAra prakAra ke svAdhyAyako na karane aura usake kAlakA atikramaNa karanekA. prAyazcitta kAyotsarga hai // 6 // pratimAsamupoSaH syAcaturmAsyAM payodhayaH / .: aSTamAseSvathASTau cdvaadshaavdeprkiirtitaaH||65|| __ artha-pratimAsa-pahIne mahIne meM eka upavAsa, cAra mahIne bItane para cAra upavAsa, ATha mahIne bItane para ATha upavAsa vAraha yahone bItane para bAraha upavAsa avazya karane cAhie // . pakSe mAse kRteH SaSThaM laMghane sprtikrmH| .. anyasyA dviguNaM deyaM prAguktaM nirjarArthinaH // 66 // artha-pAkSika kriyA aura mAsika kriyAke ullaMghana karane para koMkI nirjarAke abhilASI sAdhuko pratikramaNa sahita do upavAsa dene caahie| aura cAturmAsika kriyA tathA sAMvatsarika kriyAke atikramaNakA prAyazcitta pUrvotase danA denA cAhie arthAt cAturmAsika kriyAke ullaMghanakA ATha upavAsa aura sAMvatsarika kriyAke ullaMghanakA cauvosa upavAsa patipaNa sahita prAyazcitta denA cAhie // 66 // . . . . .. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VALA cuulikaa| 179 Age kezalocake viSayameM kahate haiMcaturmAsAnatho varSa yugaM locaM vilaMghayet / kSamA SaSThaM ca mAso'pi glAne'nyatra nirNtrH|| artha-loca kiye cAra mAhase Upara vitA de to upavAsa prAyazcitta, varSa vitA de to SaSThopavAsa prAyazcitta aura yuga-pAMca varSa vitAde to paMcakalyANa prAyazcita hai| yaha vidhAna rogaprasita munike lie hai ora jo noroga hai usake lie nirantara paMcakalyANa prAyazcitta hai|67 // . __ Age acelavratameM lage hue aparAdhoMkA prAyazcitta batAte haiM:upasAMdujo hetoHnnaacelbhNjne| kSamaNaM SaSThamAsau sto mUlameva tataH paraM // 68 // ___ artha--upasargavaza, vyAdhivaza aura ahaMkAravaza yadi acelavatakA bhaMga kare to kramase upavAsa, SaSThopavAsa, aura paMcakalyANa prAyazcitta hai| isase Upara mUla prAyazcitta hai| bhAvArtha-khajana, rAjA Adi dvArA satAye jAne para atyaMta saMkaTAvasthAko prApta hokara yadi koI muni acelavratakA bhaMga kare-vastra pahana le to eka upavAsa, vyAdhivizeSake kAraNa pahana le to do upavAsa, ahaMkAravaza pahana le to paMcakalyANa prAyazcitta hai| isake anantara mUla-punardIcA nAmakA prAyazcitta hai aura prAyazcitta nahIM // 6 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 prAyazcitta___ aba, asnAna, kSitizayana aura adaMtadhAvana mUlaguNoMmeM lage aparAdhoMkA mAyazcitta kahate haiN| daMtakASThe gRhasthAhaMzayyAsaMsnAnasevane / kalyANa sakRdAkhyAtaM paMcakalyANamanyathA // 6 // __ artha-ekavAra, daMtadhAvana karane, gRhasthoMke yogya zayyAH para sone aura snAna karanekA kalyANa prAyazcitta hai aura vAra bAra inhI kAmoMke karanekA paMca kalyANa prAyazcitta hai // 66 // . aba sthiti bhojana aura eka bhakta ke viSayameM kahA jAtA haiasthityaneva saMrate'da da skRnmuhuH| .. kalyANa mAsikaM chedaH RmAnmUlaM prkaashtH|| artha-vyAdhiza, eka bAra baiThakara bhojana karane aura aneka bAra bhojana karaneza kalyANa prAyazcitta aura bAra bAra . baiThakara bhojana karane, aneka bAra bhojana karanekA paMcakalyANa prAyazcitta hai tathA logoMki dekhate hue ahaMkArameM cara hokara eka vAra baiThakara bhojana karane aura aneka bAra bhojana karanekA pravrajyAccheda prAyazcitta aura bAra bAra aisA karanekA mUla-punIkSA prAyazcittA hai| bhAvArtha-rogavaza aura ahaMkAravaza eka : bAra aura aneka vAra, sthiti bhojana vrata aura eka bhakta vratakA bhaMga karane para ukta prAyazcitta hai // 70 // . samitIndriyalokeSu bhuushye'dNtghrssnne| kAyotsargaH satyaHkSamaNaM muulmnytH|| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 cUlikA / artha-pAMca samiti, iMdriyanirodha, kezaloca, bhUzayana, adaMtadhAvana ina mUlaguNoMke eka bAra bhaMga honepara kAyotsarga . aura vAra bAra bhaMga honepara upavAsa prAyazcitta hai tathA paMca mahAvrata, chaha Avazyaka, acelakatva, asnAna, sthiti bhojana aura eka bhakta ina mUlaguNoMke eka vAra bhaMga honepara patikrayaNa sahita upavAsa ora vAra vAra bhaMga honepara punaHkSA prAyazcitta hai| bhAvArtha-vratoMkA bhaMga jaghanya dajaise lekara utkRSTa darjataka aneka prakArakA hai-jaise jaise adhika doSa saMbhava ho vaisa vaise bar3hatA huA prAyazcitta hai| jaise samiti Adi pratyeka vratoMkA ati-stoka bhaMga honera mithyAkAra, usase adhika bhaMga honepara AtmanindA, usase bhI adhika bhaMga honepara gardA basase bhI adhika bhaMga hone para AlocanA, usase bhI adhika bhaMga honepara laghukAyotsarga, usase bho adhika bhaMga honepara madhyama kAyotsarga usase bhI adhika bhaMga hone para bar3hate bar3hate eka sau ATha uchvAsa pramANa mahAkAyotsarga paryaMta prAyazcitta hai| yaha eka bAra bhaMga honekA prAyazcitta hai| cAra vAra maMgavizepa honekA purumaMDala, nirvikRti, ekasthAna aura prAcAmla mAyazcitta vahAM taka hai jahAM sarvotkRSTa bhaMga hAne para pratikramaNaM sahita upavAsa prAyazcitta hai| tathA ahiMsAdi vratoMke eka pAra bhaMga honepara pratikramaNa sahita upavAsa prAyazcitta hai aura vAra vAra bhaMga honepara vaho prAyazcitta ahaMkAra yukta, abhayanacArI, asthira bhAdi puruSaSizepake apekSAse bar3hatA huA SaSThopavAsa. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta aSTama (tIna upavAsa ) dazama (cAra upavAsa ). dvAdaza (pAMca upavAsa) ardhamAsopavAsa, mAsopavAsa: paramAsopavAsa, saMvatsaropavAsa Adi hai usake anantara divasAdiko kramase dIkSAccheda haiM usake anantara sarvotkRSTa mUlaprAyazcitta haiM / / 71 // isa prakAra mUlaguNoMmeM saMbhava dopoMkA prAyazcitta kahA gayA aba uttara guNoMmeM saMbhava dopoMkA prAyazcitta batAte haiM - drumUlAtoraNau sthAsnU AtApastadvayAtmakaH / calayogA bhavaMtyanye yogAH sarve'thavA sthiraaH|| artha-vRkSamUla aura atoraNa ye do yoga sthira yoga haiN| AtApana yoga cala aura sthira donoM tarahakA hai| aura zeSa abhrAvakAza, sthAna, mona aura vIrAsana ye cAra yoga cala yoga haiN| athavA sabhI yoga sthira yoga haiM / / 72 // bhaMjane sthirayogAnAmapaskArAdikAraNAta (?) / dinamAnopavAsAH syuranyeSAmupavAsanA // 73 // _ artha-netra darda, peTa darda, ziraH zUla, vizcikA, sarvopasaga DaoNsa: macchara Adi kAraNoMse sthira yogoMkA bhaMga ho jAya to yoga dhRtika jitane dina avaziSTa raha gaye hoM utane upavAsa prAyazcittaM haiN| tathA anya sthAna, mauna avagraha Adi yogoMkA bhaMga honepara AlocanAko Adi lekara pratikramaNa sahita upavAsa paryaMta prAyazcitta hai / / 73 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 N clikaa| tatpratiSThA ca kartavyAghrAvakAze punarbhavet / caturvidhaM tapazcApi paMcakalyANamantimaM // 74 // artha-una sthAna, mona avagraha Adi yogAMkI punarvyavasthApanA bhI karanI cAhie arthAt mAyazcitta dekara phira bhI unhI yogoMmeM sthApita karanA cAhie / tathA prabhAvakAza yoga ke bhaMga honepara AlocanA, pratikramaNa, ubhaya ora sthAnaviveka aura gaNaviveka evaM donoM tarahakA viveka prAyazcitta hai / aura purumaMDala, nirvikRti: ekasthAna, AcAmla, upavAsa, kalyANa, velA, telA, caulA, pacaulAko Adi lekara aMtima paMca kalyANa paryaMtakA tapa mAyazcitta bhI hai / / 74 / / skRdpraasukaaseve'skRnmohaadhNkRteH| kSamaNaM paMcakaM mAsaH sopasthAnaM ca mUlakaM // artha-prajJAnavaza trasa sthAvara Adi jovoMse vyApta vasatikA Adi pradezoMmeM eka bAra nivAsa karane para upavAsa aura pAra vAra nivAsa karane para kalyANa prAyazcitta hai| tathA ahaMkAra vaza eka vAra nivAsa karanepara pratikramaNa aura paMcakalyANa prAyazcitta aura bAra vAra nivAsa karane para mUlaprAyazcitta hai / / grAmAdInAmajAnAno yaH kuryAdupadezanaM / / jAnana dharmAya kalyANaM mAsikaM mUlagaH smye|| artha-jo muni, grAma, pura, ghara, vasati Adike vanavAnemeM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 prAyazcitadoSoMko na jAnatA huA unake banAnekA upadeza karatA hai vaha kalyANa prAyazcittako prApta hotA hai / doSoMko jAnatA huA unake prAraMbhakA upadeza karatA hai vaha paMcakalyANa prAyazcittakA bhAgI hai tathA garva-ahaMkArameM ra hokara jo grAma AdikA upadeza karatA hai vaha mUla prAyazcittako prApta hotA hai // 6 // AlocanA tanUtsargaH puujoddeshe'prbodhne| sopasthAnA sakRddeyA kSamA kalyANakaM muhH|| __ artha-pUjA saMbaMdhI prAraMbhake doSoMko na jAnanevAle muniko ekabAra pUjAkA upadeza dene para AraMbhakA parimANa jAna kara AlocanA athavA kAyotsargaprAyazcitta pratikrapaNa sahita upavAsa paryaMta de tathA bAra bAra pUjopadeza de to kalyANaka pAyazcitta de| bhAvArtha-jo muni pUjAke AraMbhase utpanna honevAle doSoMko nahIM jAnatA hai vaha yadi ekavAra gRhasthoMse pUjAkA AraMbha karAve to use prAraMbhake anusAra AlocanA athavA kAyotsarga prAyazcittako Adi lekara upavAsa paryaMta prAyazcica de aura vAravAra prAraMbha karAve to kalyANaka prAyazcitta de|| jAnanasyApi saMzuddhiH sakRcAsakRdeva c|| pasthAnaM hi kalyANaM mAsikaM muulmaavdhe|| artha-jo muni pUjArambhase janya dopoMko jAnatA ho vaha pUjAke prArambhakA eka bAra upadeza de to usake usa apa- . Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| 185 rAdhakI zuddhi bhatikramaNa sahita kalyANa hai aura bArabAra upadeza de to usakI mAsika-paMcakalyANa zuddhi hai tathA jisa pUjopadezake denese chaha nikAyake jIvoMkA vadha hotA ho to usakA prAyazcitta punardIkSA hai // 7 // sallekhanetare glAne sopasthAnA vishossnnaa| anAbhoge'tha sAbhoge prabhukte mAsikaM smRtaM // artha-tudhA aura tRSA parISahase pIDita huA sallekhanA karanevAlA muni tathA aSTopavAsa, pattopavAsa, mAsopavAsa Adi upavAsoM dvArA por3ita huA sallekhanAna karanevAlA ani yadi logoMke nahIM dekhate hue bhojana kara le to una donoMke lie usa doSakA prAyazcitta pratikramaNasahita upavAsa kahA gayA hai aura jo ukta donoM prakArake glAna muni logoMke dekhate hue bhojana kara leM to unake lie paMcakalyANa prAyazcitta kahA gayA hai| syAtsamyaktvavratabhraSTairvihAre mAsikaM kssmaa| jinAdInAmavarNAdau sopsthaanaaNgsNskRtiH)| __ artha-samyaktvase bhraSTa arthAt mithyAdRSTi puruSoMke sAtha. aura vratoMse bhraSTa arthAta duHzIlatA, krodha, mAna, mAyA, lobha avinaya, saMghakI niMdA karanA Adi doSoMse dRSita avatI purupoMke sAtha vihAra karane para arthAt mithyAdRSTi aura avato. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAANNAARAA mmenoranwr 186 prAyazcittapuruSoMkI saMgati karane para paMcakalyANaka prAyazcitta de aura ahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sarvasAdhumeM avarNavAda lagAne para pratikramaNa aura kAyotsarga sahita upavAsa prAyazcitta de||20|| nimittAdikasevAyAM sopasthAnopavAsanaM / ... sUtrArthAvinayAdyeSvaMgotsargAlocane smRte // 81 // __ artha-vyaMjana, aGga, svara, chinna, bhauma, aMtarikSa, lakSaNa, svapna ina ATha nimittoM dvArA Adi zabdase, vaidyakavidyA aura maMtroM dvArA AjIvikA karane para pratikramaNa aura upavAsa pAyazcitta hai / tathA sUtra (zAstra) aura arthakA avinaya, ninhava . Adi karane para kAyotsarga aura AlocanA ye do prAyazcitta mAne gaye haiM // 8 // sUtrArthadarzane zaikSye'samAdhAnaM vitnvtH| caturthaM ninhave'pyevamAcAryasyAgamasya ca // 82 // __ artha-sUtra aura arthakA upadeza karate samaya zrotAoMkA samAdhAna na kara sake to usako upavAsa prAyazcitta denA cAhie tathA AcArya aura AgamakA ninhava karane para bhI upavAsa pAyazcitta denA cAhie // 2 // saMstarAzodhane deye kaayotsrgvishossnne| zuddhe'zuddhe kSamA pNcaaho'prmaadprmaadinoH||. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 AAA culikA / .................... ...... atha-jIva-jantu rahita pradezameM saMthAreko na zodhakara soye hae aprapA muniko kAyotsarga prAyazcitta ora pramatta muniko upavAsa prAyazcitta denA cAhie tathA jIva-jantuoMse yukta pradezamaM saMthAreko na zodhakara soye hue apramatta muniko upavAsa aura pramattako kalyANa prAyazcitta denA cAhie // 3 // lohopakaraNe naSTe syAt kssmaaNgulmaantH| keciddhanAMgulairUcuH kAyotsargaH paropadhau // 8 // __ artha-mUI, nahanI, churA prAdi lohakI cIjeM naSTa kara dene para jitanI aMgulako va cojeM hoM utane upavAsa prAyazcittameM ina caahie| koI koI prAcArya ghanAMgulake hisAvase ukta cInAMka nAzakA mAyazcitta batAte haiM arthAta ve kahate haiM ki usa nAza kiye gaye lohAMpakaraNake jitane ghanAMgula hoM utana upavAsa prAyazcitta dene cAhie / tathA saMthArA, picchI, kamaMDalu Adi dasarakI cIja nAza kara dene para kAyotsarga prAyazcitta denA cAhie // 4 // rUpAbhighAtane cittadUpaNe tnusrjnN| khAdhyAyasya kriyAhAnAvevameva nirucyate // 8 // artha-miti kAgaja Adi para likhita manuSya Adike matithiyoMkA nAza karane para, vipayAbhilApa Adi duSTa parigAmoMka karane para, aura khAdhyAya kriyAkI hAni karane para kAyotsarga mAyazcitta kahA gayA hai||5|| / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta yo'priyakaraNaM kuryAdanumodeta caathvaa| .. dUrastho'sau jinAjJAyAH SaSThaM sopasthitiM brajet // artha-jo sAdhu apriyakaraNa --svAdhyAya, niyama, bandanA / Adi kriyA meM kamI karatA hai athavA usakI anumodanA karatA hai vaha jina bhagavAnako AjJAse vahirbhUta hai aura pratikramaNa sahita SaSTha prAyazcittako prApta hotA hai // 86 // tRNakASThakavATAnAmudghATanavighaTTane / cAturmAsyAzcaturthaM syAt sopasthAnamavasthitaM // . * artha-tRNa aura kASThake bane hue kapATa Adi cIjoMke : kholane aura baMda karanekA cAra mAsake anantara atikramaNa sahita upavAsa prAyazcitta nizcita hai||87|| . zazvadvizodhayet sAdhuH pakSe pakSe kmNddlu|| tadazodhayato deyaM sopasthAnopavAsanaM / / 88 // __ artha-sAdhu paMdraha paMdraha dinake bAda saMmUrchana jovoMke nirAkaraNake artha kamaMDaluko bhItarase dhove-sApha kre| jo sAdhu usa 'kamaMDaluko paMdraha paMdraha dina vAda na dhove to usako pratikramaNa ora upavAsa prAyazcitta denA cAhie // 8 // mukhaM kSAlayato bhikssorudviNdurvishenmukhe| AlocanA tanUtsargaH sopasthAnopavAsanaM / / . Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ORA clikaa| __ artha-mukha dhote hue sAdhuke mukhameM yadi jalakI cUda calI nAya to usako pAlocanA, kAyotsarga, aura pratikramaNa sahita upavAsa prAyazcitta denA cAhie // 8 // AgaMtukAca vAstavyA bhikSAzayyauSadhAdibhiH / anyonyAgamanAdyaizva pravartate khazaktitaH // 10 // artha-mAgaMtuka paragaNasaM Aye hue muni, aura vAstavyaapane gaNameM rahanevAla muni, donoM parasparameM caryA, zayana, opadha, prAchA, mAlocanA, vyAkhyAna, vAtsalya, saMbhASaNa iyAdi dvArA tathA paraspara eka dUsareko dekhakara jAnA-AnA, vinaya karanA, khar3e honA ityAdi dvArA apanI apanI zaktike anusAra prati kareM // 10 // vidhimevamatikramya pramAdAdyaH pravartate / tasmAt kSetrAdasau varSamapaneyaH praduSTadhIH // 91 // artha-jo muni pramAdake vazIbhUta hokara ukta vidhAnakA unnar3ana kara apanI pravRtti kare usa duSTabuddhi muniko usa kSetrase varSa bharakaM lie nikAla denA cAhie // 1 // zilodarAdike sUtramadhIte pravilikhya yH| caturthAlocane tasya pratyekaM daMDanaM mataM // 92 // artha-patyarakI zilA, udara, Adi zabdase bhUmi, bhujA, jaMghA bhAdika Upara zAstra likhakara jo koI muni abhyAsa kare to Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 prAyazcita usake lie kramale upavAsa aura AlocanA ye do prAyazcittA mAne gaye haiN| bhAvArtha-zilA pRthivI Adi para likhakara zAstra paDhe to upavAsa prAyazcitta aura udara, jAMgha, ghuTanA, bhujA Adi para likhakara bhAgamakA adhyayana kare to AlocanA mAyazcitta mAnA gayA hai / / 62 // jAtivarNakuloneSu bhukte'jAnan pramAdataH / sopasthAnaM caturthaM syAnmAso'nAbhogato muhuH|| ___ artha-pAtAkI vaMza paramparAko jAti aura pitAkI vaMza paramparAko kula kahate haiN| brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra ye cAra varNa haiN| vezyA Adi jAti aura kulasa rahita haiM kyoMki unake mAtA-pitAkI vaMza paramparAkA koI nizcaya nahIM hai| brAhmaNo kSatriyase paikSA huA mUta, brAhmaNImeM vaizyase utpanna huAvaidehika Adi varNarahita haiN| yadi koI muni svayaM na jAnatA huA ina jAti, varNa aura kulase rahita puruSoMke gharapara auroMke na dekhate hue evabAra bhojana kare to usake lie prati- : kramaNa-pUrvaka upavAsa aura vAravAra bhojana kare to paMcakalyANaka prAyazcitta hai / / 63 // jAtivarNakuloneSu bhuMjAno'pi muhurmuhuH|| sAbhogena muninUnaM mUlabhUmi samaznute // 94 // artha-jinako jAti; varNa aura kula ukta prakArase niMdya haiM Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| 191 unake ghara para auroMke dekhate hue vAravAra bhojana karanevAlA muni nizcayase punardItA pAyazcittako prApta hotA hai / / 64 // caturvidhamathAhAraM deyaM yaH pratiSedhayet / pramAdAdRSTabhAvAca kSamopasthAnamAsike // 15 // artha-jo muni, deneyogya, azana, pAna, khAdya, khAdyake bhedase cAra prakArake AhArakA bhUlase nipeya kare to usake lie upavAsa prAyazcitta aura dve pavaza niSedha gare to pratikramaNapUrvaka paMcakalyANa prAyazcitta hai||65|| jJAnopadhyaupadhaM vAtha deyaM yaH pratiSedhayet / pramAdenApi mAsaH syAt sAdhyAvAsamatho bahuH / / artha-jo koI muni, jJAnopakaraNa pustaka athavA auSadha jo ki deneyogya haiM unakA eka bAra bhI niSedha kare to usake lie paMcakalyANa prAyazcitta hai aura yadi sAdhuoMko dene yogya vasati AdikA bhI niSedha kare to yahI prAyazcitta hai| caturvidhaM kadAhAraM tailAmlAdi na valbhate / AlocanA tanUtsageM upavAso'sya daMDanaM / / 97 // artha-jo vyAdhi Adi kAraNoM ke vinA bhI deneyogya cAra prakAraka kutsita AhArako athavA tela kAMjika Adiko nahIM khAtA hai usake lie AlocanA kAyotsarga aura upavAsa ve prAyazcitta haiM // 17 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 prAyazcittavaiyAvRtyAnumode'pi tdvysthaapnaadike| pathyasyAnayane samyak sptaahaadupsNsthitiH|| artha zarIrakA AhAra auSadha Adike dvArA upakAra karanArUpa vaiyATasakI maMda glAna Adi kAraNoMko lekara anumodana karane para, vaiyATasa saMvandhI bhAjanoMko rakhanA, dhonA, bAMdhanA Adi kriyA karane para tathA rogI munike lie prayatnapUrvaka yogya AhAravizeSa lAne para sapta dinake anantara pratikramaNapUrvaka upavAsa prAyazcitta hai| upavAsa yadyapi zlokameM nahIM kahA gayA hai to bhI usakA grahaNa hai kyoMki pratikramaNa upavAsake vinA nahIM hotA // 8 // svacchaMdazayanAhAraH prasAdhana karaNe vrte| dvayorapyavizuddhitvAdvAraNIyastrirAtrataH // 99 // __ artha-apanI icchAnusAra sonevAlA aura AhAra karane bAlA, tathA pAMca namaskAra kriyA chaha Avazyaka kriyA, AseMdhikA aura niSedhikA evaM teraha kriyA aura pAMcamahAvratoMmeM anAdara karanevAlA ye donoM-icchAnukUla karanevAle auraH / anAdara karanevAle doSI haiM isakAraNa tIna dina dekhakara gAda niSedha kara deneke yogya hai / / 6 // . bhUrimRjalataH zAcaM yo vA sAdhuH samAcaret / . sopasthApanopavAso'sya vastivaNyAdikeSvapi // . artha-jo sAdhu pracura miTTI aura jalase zauca karatA ho. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| - usake lie pratikrapaNasahita upavAsa prAyazcitta hai aura vamana virecana Adi cikitsA karane para bhI yahI prAyazcitta hai // 10 // ' caMDAlasaMkare spRSTe pRSTe dehe'pi mAsikaM / tadeva dviguNaM bhukte sopasthAnaM nigadyate // 10 // artha-cAMdAla Adise milane para tathA unase paraspara deha bhir3ane para bhI paMcakalyANa prAyazcitta hai| tathA vinA jAne cAMDAla Adike hAthase diyA huA bhojana lene para athavA cAMDAloMko dekha lene para bhI bhojana karane para vahI pUrvokta mAyazcitta pratikramaNasahita danA kahA gayA hai arthAt patikramaNa sahita do paMca kalyANaka prAyazcitta haiM / / 101 // asaMtaM vAtha saMtaM vA chAyAghAtamavApnuyAt / yatra deze sa moktavyaH prAyazcittaM bhavedapi // artha-jisa deza meM avAstavika athavA vAstavika apamAnako prApta ho vaha deza chor3a denA cAhie, yahI prAyazcitta hai| bhAvArtha-jisa dezameM apamAna ho vaha apamAna cAhe to gairaThIka ho yA ThIka ho ataH usa dezako chor3a denA hI usakA prAyazcitta hai||102|| doSAnAlocitAna pApo yaH sAdhuH saMprakAzayet / mAsikaM tasya dAtavyaM nizcayoiMDadaMDanaM // 103 // artha-jo pApAtmA sAdhu guruse nivedana kiye doSoMko 13 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 prAyazcitta-: anyake prati prakaTa karatA hai use mAsika-paMcakalyANa prAyabhitta denA cAhie // 103 // khakaM gacchaM vinirmucya paraM gacchamupAdadat / ardhanAsau samAchedyaH pravrajyAyA vizaMsayaM // 10 // __ artha-jo sAdhu jisa gacchameM ki usane dIkSA lI hai vaha yadi apane usa gacchako chor3a kara dUsare gachameM calA jAya to usakI niHsaMdeha AdhI dIkSA cheda denI cAhie // 104 // yaH pareSAM samAdatte ziSyaM samyakpratiSThitaM / mAsikaM tasya dAtavyaM mArgamUDhasya daMDanaM // 10 // artha-jo prAcArya, acchI tarahase ratnatrayameM vyavasthita . kiye gaye anya AcAryake ziSyako svIkAra karatA hai usa mArgamUr3ha (byavasthA na jAnane vAle) raziSyagrAhIko mAsika paMcakalyANa prAyazcitta denA cAhie // 10 // brAhmaNaH kSatriyAH vaizyA yogyAH sarvajJadIkSaNe / kulahIne na dIkSA'sti jinendroddiSTazAsane // artha-brAhmaNa, kSatriya aura vaizya ye tona hI sarvajJa dIkSA arthAt nimrantha liMgako dhAraNa karaneke yogya haiN| ina tInoMse bhinna zuddha Adi kulahIna haiM ataH unake lie jinazAsanameM nirgandha (nama) liMga nahIM hai-ve nimrantha liMgako pAraNa. karaneke yogya nahIM haiN| taduktaM .. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| triSu varNeSvekatamaH kalyANAMgaH tapaHsaho vysaa| sumukhaH kutsArahitaH dIkSAgrahaNe pumAn yogyH|| arthAt brAhmaNa, kSatriya, vaizya ina tInoMmeMse koIsA bhI eka motakA adhikArI hai, vahI vayake anusAra tapazcaraNa karane vAlA sundara aura glAnirahita dIkSA grahaNake yogya hai // 106 // nyakkulAnAmacelaikadIkSAdAyI digmbrH| jinAjJAkopano'nantasaMsAraH samudAhRtaH / 107 // artha-brAhmaNa, kSatriya, aura vaizya ina tInoM vaNoMse bahirbhUta nIca kulo-zUdra bhAdiko sampUrNa jagatameM pradhAnabhUta nirgrantha-dIkSA denevAlA digambara sAdhu sarvajJake vacanoMke patikUla hai aura anantasaMsArI hai // 107 // dIkSAM nIcakulaM jAnan gauravAcchidhyamohataH / yo dadAtyatha gRhNAti dharmoddAho dvayorapi // ___ artha-jo prAcArya, nocakula vAlA jAnakara bhI usa nIca kulIko Rddhike garvase athavA-ziSya banAnekI abhilASAse dIkSA detA haiM aura jo nIcakulI nina tha dIkSA letA hai una donoMhIkA dharma dUSita hai // 108 // az2AnAne na doSo'sti jJAte sati vivarjayet / AcAryo'pi sa moktavyaHsAdhuvagairato'nyathA // artha-jo koI prAcArya nIca kulIko nIca kulo na jAna Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcittakara dIkSA dede to doSa nahIM paraMtu jAna lene para use chor3a denA cAhie yadi vaha AcArya usa nIca kulIko na chor3e to anya sAdhuoMko cAhie ki ve usa nIca kulIko dIvA denevAle prAcAryako bhI chor3a deN||106|| . ziSye tasmin parityakte deyomAso'sya dNddnN| cAMDAlAbhojyakArUNAM dIkSaNe dviguNaM ca tat / / __ artha-usa akulIna ziSyake chor3a dene para isa bhAcArya- . ko paMcakalyANa prAyazcitta denA cAhie tathA bhaMgI camAra Adiko aura abhojya kAroM-dhobI, bahanA, kalAla mAdi ko dIkSA dene para vaha pUrvokta paMcakalyANa prAyazcitta danA denA . cAhie // 11 // anAbhogena cetsaridoMpamApnoti kutrcit|| anAbhogena tacchedo vaipriityaadvipryyH||111|| __ artha-yadi AcArya kahIM bhI aprakAza rUpase doSako prApta . ho to usako aprakAzarUpase hI prAyazcitta denA cahie aura badi prakAzarUpase doSako prApta ho to usako prakAzarUpase ho prAyazrita denA cAhie // 11 // kSullakAnAM ca zeSANAM liMgaprabhaMzane sNti| . . tatsakAze punadIkSA mUlAtpASaMDicelinAm // . artha-budhaka-sarvotkRSTa AvakoMko bhI kisI kAraNavaza unakI dIkSAkA bhaMga ho jAne para jisako pAsa pahale,dIvAlI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ calikA 197 do usIke pAsa phira bhI dIkSA lenA cAhie, anya AcAryake pAsa nhiiN| niyanya liMgase rahita anyaliMgI, pithyASTi gRhastha aura zrAvaka inako mUla (mAraMbha) se ho dIkSA hai ataH ye cAhe jahAM dIkSA le sakate haiN| 113 // kulInakSullakeSveva sadA deyaM mahAvrataM / sallekhanoparUTeSu gaNeMdreNa gaNecchunA // 113 // __ artha-sajjAti vivAhitA brAhmaNImeM brAhmaNase, kSatriyANImeM kSatriyasa ora vaizya vImeM vaizyase utpanna hue puruSake hI mAtRpakSa aura pitRpakSa ye donoMkula vizuddha haiM ataH ina vizuddha ubhaya kuloMmeM utpanna huA tullaka jisane ki vyaMga Adi kAraNoM ke vaza tullaka vrata dhAraNa kara rakkhA ho vaha samAdhimaraNa karane meM tatpara ho taba use nigraMtha dokSA denA caahie| paraMtu jo brAhmaNa, kSatriya aura vaizyake vizuddha ubhayakulameM utpanna nahIM huA hai usa tullakako kabhI bhI ninya dokSA nahIM denA cAhie // 11 // ___ isa taraha RSi prAyazcitta pUrNa huA aba ArthikAoMkA prAyazcitta batAte haiMsAdhUnAM yadvaduddiSTamevamAryAgaNasya ca / dinasthAnatrikAlonaM prAyazcittaM samucyate // artha-jaisA prAyazcitta sAdhuoMke lie kahA gayA hai vaisA ho AryikAmoMke lie kahA gayA hai, vizeSa itanA hai ki dina Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta pratimA, trikAlayoga cakArase athavA granthAntaroMke anusAra paryAyaccheda, mUlasthAna, tathA parihAra ye prAyazcitta bhI Aryi-: kAmoMke lie nahIM haiM // 114 // samAcArasamuddiSTavizeSabhraMzane punH| . sthaiyosthairyapramAdeSu darpataH sakRnmuhuH / / 115 // artha-vinA prayojana para ghara jAnA, apane sthAnameM yA para sthAnameM ronA, vAlakoMko snAna karAnA, unheM bhojana-pAna karAnA, bhojana banAnA, chaha prakArakA AraMbha karanA Adi jo vizeSa kathana samAcAra kriyA meM AryikAoMke lie kiyA gayA hai usakA sthira, asthira, pramAda aura ahaMkAravaza eka bAra aura bahu vAra bhaMga karane para nIce likhA prAyazcitta hai| bhAvArtha-sthira aura asthira AryikAoM ke pramAdakza aura ahaMkAravaza eka bAra aura vAra bAra samAcAra kriyA doSa lagane para kramase nIce likhA prAyazcitta hai / / 115 // . kAyotsargaH kSamA kSAMtiH paMcakaM paMcakaM kramAt / SaSThaM SaSThaM tato mUlaM deyaM dakSagaNezinA // 116 // ___ artha prAyazcitta denemeM catura AcArya, sthira AryikAko mayAdavaza eka vAra samAcAra kriyAmeM doSa lagAne para kAyosarga aura vAra vAra doSa lagAne para upavAsa prAyazcitta de, dargavaza eka bAra doSa lagAne para upavAsa aura bAra bAra doSa lagAne para kalyANa prAyazcitta de, aura asthira AryikAko Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| pramAdavaza samAcAra kriyAmeM eka vAra doSa lagAne para SaSTha aura bAra bAra doSa lagAne para kalyANa de, tathA dargavaza eka bAra doSa lagAne para SaSTha aura bAra bAra doSa lagAne para paMcakalyANa prAyazcitta de // 116 // mRjalAdipramAM jJAtvA kuDyAdInAM pralepane / kAyotsargAdimUlAntamAryANAM pravitIryate // artha-AryikAoMko dovAla lIpanA, bhUmi lIpanA, auSadhipAtroMko dhonA, agnijalAnA Adi kAryoM ke karane para miTTI, jala, Adi zabdase agni, vAyu, vanaspati AdikA pramANa jAnakara usake anusAra kAyotsargako Adi lekara paMcakalyANa payata prAyazcitta denA caahie| bhAvArtha-miTTo jala, Adike parimANake anusAra jaghanya prAyazcitta kAyotsarga hai, utkRSTa paMca kalyANa hai aura madhyama prAyazcittake aneka vikalpa haiN| so isa parimANake anusAra samajhanA cAhie ki billIke para jitanI miTTI khodanekA, aMjali pramANa jala kharca karanekAM dIpakakI lau pramANa agnike bujhAnekA hAthase eka bAra, do vAra athavA tIna bAra havA karanekA eka eka kAyotsarga prAyazcitta hai| isa pramANase jyoM bar3hatA bar3hatA miTTI jala AdikA pramANa ho yoM tyoM bar3hatA bar3hatA prAyazcitta samajhanA cAhie // 157 // - Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta 200 memornimawwwimirm Aasam vastrasya kSAlane ghAte vishossstnusrjnN| prAsukatoyena pAtrasya dhAvane praNigadyate // 11 // ___ artha-vastrake dhone meM jalakAyake jIvoMkI virAdhanA hone. para eka upavAsa aura mAsuka jalase bhikSAke pAtroM ko dhonekA : eka kAyotsarga prAyazcitta hai // 11 // vastrayugmaM suvIbhatsaliMgapracchAdanAya ca / AryANAM saMkalpena tRtIye mUlamiSyate // 119 // .. artha-AyikAoMko gupta aMgako Dhakaneke lie do vastra. rakhanA caahie| ina do vastroM ke alAvA tIsarA vastra dhAraNa... karane para usake lie paMcakalyANa prAyazcitta kahA gayA hai / .. yAcitAyAcitaM vastraM bhakSyaM ca na nissiddhyte| doSAkIrNatayANAmaprAsukavivarjitaM // 120 // __ artha-AryikAeM hamezA aneka doSAMse lipta rahatI hI haiM isa kAraNa mAMganese prApta huA kiMvA vinA hI mAMge svayameva prApta hue nirdoSa vastroMko aura bhikSA-pAtroM ko pAsa rakhanekA athavA svasthAna para bhikSA lAnekA unake lie niSedha nahIM hai / taruNI taruNenAmA zayanaM gamanaM sthiti / .. vidadhAti dhruvaM tasyAH kSamANAM triMzadudAhRtA // artha-jo taruNa AryikA taruNa munike sAtha zayana karatI ho, gamana karatI aura sAthahI rahatI ho yA kAyotsarga karatI ho .lie tIsa upavAsa prAyazcitta kahe gaye haiM // 121 // :: Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ clikaa| tAruNyaM ca punaH strINAM SaSTivarSANyanUditaM / tAvaMtamapi tAH kAlaM rakSaNIyAH prytntH|| __ artha-striyoMkI yauvanAvasthA sATha varSa taka kI kaho gaI hai isalie sATha varSa taka prayatnapUrvaka AryikAnoMko rakSA karanA caahie| 122 // darpaNa saMyutAthAryA vidhatte daMtadhAvanaM / rasAnAM syAt parityAgazcaturmAsAnasaMzayaM // __ artha-yadi jo koI bhI AryikA ahaMkArake vazIbhUta hokara daMtadhAvana kare to usake lie cAra mahIne taka rasoMkA parityAga prAyazcitta hai // 12 // abrahmasaMyutA kSipramapaneyApi deshtH| sA vizuddhirvahirbhUtA kuladharmavinAzikA // artha-yunAcaraNa kara saMyukta AryikAko zIghraho dezake. bAhara nikAla denA caahie| aisI mAryikA prAyazcittase rahita hai arthAda usake lie koI bhI zuddhikA upAya nahIM hai aura vaha gurukula tathA jinazAsanakA vinAza karanevAlo hai // 124 // tadoSabhedavAdo'pi paMDitAnAM na kalpate / anyoktaM lakSaNIyaM na tatpraheyaM prytntH||125|| artha-samyagjJAnI puruSoMko cAhie ki ve pUrvokta saMyamasaMbaMdhI doSoMko kisIke sAmane na kaheM aura dUsare loga kaha rahe Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 prAmazcittahoM to usapara lakSya na deN| tathA aise dopoMke kahanekA prayatnapUrvaka lAga kareM // 125 // yatirUpeNa vAcyAptA cedaanaamdhaarikaa| hA! hA! kaSTaM mahApApaM na zrotumapi yujyate // __ artha-AryA nAmadharAnevAlI strI yadi yati nApa dharAnevAle puruSake sAtha vadanAmako prApta ho jAya to una donoMko dhikkAra hai, unakA yaha kartavya atyaMta nikRSTa hai aura mahApApa hai isalie isa pApako auroMse kahanA aura pUchanA to dUra raho kAnoMse -sunanA bhI nahIM cAhie // 126 // ubhayorapi no nAma grAhya dhimiickrmnnoH| anyazcetko'pi tadbrUyAt pidhAtavye ttHshrutii|| ___ artha-nikRSTa nocakarma karanevAle una donoM liMgadhAriyoMkA nAma bhI nahIM lenA caahie| yadi koI dUsarA una donoM ke ukta dUSaNako kaha rahA ho to apane kAna mUMda lenA caahie| sa nIco'pyaznute zuddhiM zuddhabuddhiH prytntH| dezakAlAntarAttatra lokabhAvamavetya ca // 128 // __ artha-vaha nocakarma karanevAlA sAdhu bhI virakta pariNAma dhAraNa kara lene para dezAntarameM ora kAlAntarameM samyagvidhAna"garvaka zuddhiko mApta ho sakatA hai| zuddhikA vidhAna yaha hai ki prAyazcitta pradAna karanevAlA gaNadhara, prathama, jisa dezameM use prAyazcitta de vahAM ke logoMke pariNAmoMko ki isa dezameM Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUlikA / bhI isake doSa nahIM grahaNa karatA hai isa prakAra acchI taraha jAna le // 18 // zapathaM kArayitvAtha kriyAmapi vizeSataH / bahUni kSamaNAnyasya deyAni gaNadhAriNA // 129 // artha-bhanantara usase zapatha karAkara aura vizeSa vizeSa matikramaNa karAkara usako bahutase upavAsa prAyazcitta de|| dravyaM ceddhastagaM kiMcidvaMdhubhyo vinivedayet / tadAsyAH SaSThamuddiSTaM sopasthAnaM vizodhanaM // artha-yadi pAryikAke pAsa sonA, cAMdI Adi kucha bhI dravya ho aura vaha usa dravyako apane baMdhuoMko deve to usa vakta usake lie pratikramaNa sahita paThopavAsa prAyazcitta hai| yena kenApi tallabdhaM punadravyaM ca kiNcn| vaiyAvRtyaM prakartavyaM bhavettena prayatnataH // 131 // . artha-jisa kisI bhI upAyase kucha bhI dravya AryikAko mile to usa dravyase dharmaprANiyoMkA prayatnapUrvaka upakAra karanA caahie| yaho usake lie prAyazcitta hai // 131 // bhrAtaraM pitaraM muktvA cAnyenApi sadharmaNA / sthAnagatyAdikaM kuryAt sadharmA chedabhAgapi // artha-pitA aura bhAIko chor3akara) yadi AryikA anya purupako jAne dIjiye sAdharmI gurubhAIke sAtha bhI kAyotsarga, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 prAyazcittamArgagamanAgamana, sahavAsa Adi kare to vaha sAdharmI bhI prAyazritakA bhAgI hotA hai| vaha AryikA prAyazcittabhAginI ho / isakA to kahanA ho kyA hai| bhAvArtha-pitA aura bhAIke sAtha yadi AryikA kAyotsargAdi kriyA kare to unameMse koI bhI prAyazcittake bhAgI nahIM hai| isake alAvA kisIke sAtha bhI mAryikA kAyotsargAdi kriyA kare to jisake sAtha kare vaha bho.. aura no kare vaha bho sabhI prAyazcitta ke bhAgI hote haiM // 132 / / bahUn pakSAMzca mAsAMzca tasyA deyA kSamA bhavet / balaM bhAvaM vayo jJAtvA tathA sApi smaacret|| - artha-usa prAyikAkI zakti, usakA bhAva bhaura avasthA jAnakara use bahutale pakSopavAsa aura mAsopavAsa prAyazcitta dene caahie| usI taraha vaha AryA bho usa diye hue prAyazcittaH . ko Adara buddhike sAtha kare // 133 // kSAMtyA puSpaM pravazyaMtyA tadinAt syAcaturdinaM / AcAmlaM nIrasAhAraH katavyA cAthavA kSamA // . __ artha-prAyikA jaba rajaHsvalA ho jAya tava usa dinase lekara cAra dina taka yA to kAMjika bhojana kare yA norasa bhojana kare yA upavAsa kare // 134 // . tadA tasyAH samuddiSTA maunenaavshykkriyaa| vratAropaH prakartavyaH pazcAca gurusannidhau // 135 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuulikaa| artha-rajasvalAke samaya AryikA samatA, stava, vandanA, bhatikramaNa, prasAkhyAna aura kAyotsaga ina chaha Avazyaka kriyAnoko maunapUrvaka kare aura zuddha ho jAneke pazcAta guruke samIpa jAkara vrata grahaNa kare // 135 // snAnaM hi trividhaM proktaM toyato vratamaMtrataH / toyena syAd gRhasthAnAM sAdhUnAM vrtmNtrtH|| artha-snAna tIna prakArakA kahA gayA hai-jalasnAna, vratasnAna aura mantrasnAna / jalasnAna gRhastha karate haiM tathA vratasnAna aura maMtrasnAna sAdhu karate haiN| vratasnAna aura maMtrasnAna yaha sAdhuoMkI paramArtha zuddhi hai / parantu cAMDAla AdikA sparza ho jAne para vratapAlate hue unako jalase bhI vyavahAra zuddhi karanA cAhie // 16 // __ isa prakAra AryAbhoMkA prAyazcitta kahakara zrAvakoMkA prAyaH / zcitta kahate haiMzramaNacchedanaM yacca zrAvakANAM tadeva hi| dvayorapi trayANAM ca ssnnnnaamaahaanitH||137|| ___ artha-jo mAyazcitta sAdhuoMke lie kaha Aye haiM vahI kramase do, tIna aura chaha zrAvakoMke lie AdhA AdhA hai| bhAvArtha-zrAvaka gyAraha tarahake hote haiN| unameMse uddiSTa sAgI / aura anutisAgI ina do utkRSTa zrAvakoMke liye munimAyazcittase AdhA prAyazcitta hai| parigrahatyAgI, AraMbhayAgI aura brahmacArI ina tIna madhyama zrAvakoMke lie utkRSTa zrAvakake Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta 206 prAyazcittasa AdhA prAyazcitta hai aura divAmaithunatyAgo, sacitta khAgI, moSadhopavAsa karanevAlA, sAmAyika karanevAlA, pratika aura dArzanika ina chaha jaghanya zrAvakoMke lie una madhyama tIna zrAvakoMke prAyazcittase AdhA prAyazcitta hai // 137 // kecidAharvizeSeNa triSvapyateSu shodhnN| dvibhAgo'pi tribhAgazca caturbhAgo yathAkrama // artha-koI AcArya ina tInoM tarahake zrAvakoMkA prAyazcitta dUsarIhI tarahase kahate haiN| ve kahate haiM ki sAdhu prAyazcittase AdhA prAyazcitta to utkRSTa zrAvakoMke lie hai| sAdhuke prAyazcittakA hI tIsarA hissA prAyazcitta madhyama zrAvakoM ke lie haiM aura sAdhuke prAyazcittakA hI cauthA hissA prAyazcitta jaghanya zrAvakoMke lie hai // 19 // SaNNAM syAcsavakANAM tu pNcpaatksNnidhau| . mahAmaho jinendrANAM vizeSeNa vizodhanam // ___ artha-yadyapi sabhI zrAvakoMkA prAyazcitta Upara kaha cuke haiM. to bhI chaha jaghanya zrAvakoMkA prAyazcitta aura bhI vizeSa hai sohI kahate haiM / gobaMdha, strIhasA, bAlaghAta, zrAvakavinAza aura RSivighAta aise pAMca pApoMke bana jAne para jaghanya zrAvakoMke lie jina bhagavAnkA mahAmaha karanA yaha vizeSa prAyazcitta hai // 138 AdAvaMte ca SaSThaM syAt kssmnnaanyekviNshtiH| 3. pramAdAgovadhe zuddhiH kartavyA shlyvrjitaiH|| .. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - cuulikaa| 207. artha-mAyA, mithyA aura nidAna ina tInoM zalyoMse rahita. ukta chaha zrAvakoMko kisI bhI taraha gaukA vadha honAne para AdimeM aura aMtameM eka eka SaSThopavAsa aura madhyameM ikkIsa. upavAsa karanA cAhie / / 140 // sauvIraM pAnamAmnAtaM pANipAtreca paarnne| pratyAkhyAnaM samAdAya kartavyo niyamaH punH|| artha aura pAraNeke dina pANipAtrameM kAMjika-pAna karanA cAhie tathA cAra prakArake AhArakA sAgakara phira zrAvaka pratikramaNa karanA cAhie / / 141 // trisaMdhyaM niyamasyAMte kuryAt prANazatatrayaM / rAtrau ca pratimAM tiSThannijiteMdriyasaMhatiH // 142 artha-pUrvANDa, madhyAnha aura aparAeha ina tInoM saMdhyA samayoMmeM niyama (pratikramaNa) kre| niyamake aMtameM tIna sau ucchvAsa pramANa kAyotsarga kare aura iMdriyasamUhako vazameM karatA huA rAtrimeM bhI kAyotsarga kre| 142 // dviguNaM dviguNaM tasmAt strIvAlapuruSe htau| saddRSTizrAvakaSINAM dviguNaM dviguNaM ttH||143: artha-strI, bAlaka aura manuSya ke mArane para govadha prAyazcitse dUnA dUnA prAyazcitta hai aura samyagdRSTi zrAvaka aura RSighAtakA prAyazcitta usase bhI danA danA hai| bhAvArtha-jo prAyazcitta govadhakA kaha pAye haiM usase dUnA mAyazcica strIvadha Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyazcita kA hai| strIvadhase dUnA vAlakake vadhakA hai| bAlakake vadhase dunA sAmAnya manuSyake vadhakA hai| evaM usase dunA pAkhaMDoke vadhakA, usase dUnA laukika brAhmaNake vadhakA, usase dUnA saMyatAsaMyatake vadhakA aura usase dUnA nirganya sAdhuke vadhakA hai||143 // kRtvA pUjAM jinendrANAM snapanaM tena ca svayaM / snAtvopadhyaMvarAdyaM ca dAnaM deyaM caturvidhaM // 144 // __ artha-ukta prAyazcitta kara lene anantara ahaMtoMkI pUjA aura abhiSeka kare aura usa abhiSeka jalase svayaM-Apa snAna * kare tathA pustaka, kamaMDalu, picchI, vastra, pAtra AdikA yathA yogya dAna de aura abhayadAna, AhAradAna, zAstradAna aussdh| dAna yaha cAra prakArakA dAna bhI de / / 144 // . . suvarNAdyapi dAtavyaM tadicchUnAM yathocitaM / ziraH kSoraM ca kartavyaM lokcittjighRkssyaa||. ... .. artha-tathA sonA, cAMdI, vastra Adi cAhanevAloMko : yathocita sonA, cAMdI, vastra Adi de aura sampUrNa manuSyoMkA * mana usakI ora anurakta ho isa icchAse zirake bAla bhI . . muNddaave| itanA prAyazcitta kara anantara gharameM praveza kare // 15 // kSudrajaMtuvadhe kSAMtiH SaSThamanyavratacyutau / ..... ..guNazikSAkSatau kSAntiIgjJAne jinapUjanaM // 146 . artha-do iMdriya, teiMdriya, aura cauiMdriya ina kSudra jaMtuoM Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUlikA. 206 kA vighAta karane para upavAsa, satya acorya, svadArasaMtopa aura parigraha parimANavatakA bhaMga hone para paSTha prAyazcitta, guNavata aura zikSAtratameM kSati pahuMcane para upavAsa prAyazcitta tathA samyagdarzana aura samyagjJAnameM doSa lagane para jinapUjana pAyazcitta hotA hai| bhAvArtha-saba bA~ke saba dApa paiMsaTha haiM so ho kahate haiN| atikrama, vyatikama asocAra, anAcAra bhora abhoga . ye pAMca mUladoSa haiM inakA artha jaradvanyAyase kahate haiN| jaradava nAma baDhe gelakA hai| jaise koI eka vaDhA gela acchA harAbharA dhAnyakA kheta dekha kara usa khetako ti (vAr3a) ke pAsa khar3A huA usa dhAnyake khAneko icchA karatA hai so atikrama hai| phira vAr3ake chedameM mukha DAlakara eka grAsa lU yaha jo usakI icchA hai so vyaktikrama hai phira kheko bAr3a ko ullaMgha jAnA atIcAra hai phira khetameM jAkara eka grAsa lekara punaH vApisa nikala pAnA anAcAra hai tayA phira bhI kheta meM ghusa kara niHzaMka yatheSTa bhakSaNa karanA, khetake mAlika dvArA daMDase piTanA mAdi abhoga hai| isI prakAra vratAdikoMmeM samajhanA caahie| pratyeka vratameM ye pAMca pAMca dopa pAye jA sakate haiN| Upara vArahavata pora nIce bhatikrapa, vyatikrama, atocAra, anAcAra aura prabhoga ina pAMca dopoMko rakhanA caahie| inakI. saMdRSTi yaha hai-. . 111111111111 . 555555555555 syUna vRtta prANAtipAtake atikrama, vyatikrama, atIcAra, anAcAra aura prabhoga isa taraha prathama aNuvratakI paMca uccAraNA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 'praayshcitthaiN| isI taraha bAkIke gyAraha vratoMkI pAMca pAMca ucAraNA hotI haiN| sava vratoM saMbandhI sampUrNa uccAraNA milakara sATha hotI haiN| pAMca mUla uccAraNAoMko pilA dene para saba uccAraNA peMsaTha ho jAtI haiM so ye paiMsaTha ina bAraha vratoMke doSa haiN| ina doSoMke lagane para ukta prAyazcitta yathAyogya samajhanA cAhie // 14 // ' retomUtrapurISANi madyamAMsamadhUni c|| abhakSyaM bhakSayet SaSThaM darpatazced dvissdkssmaa||147 artha-vIrya, mUtra, purISa (hI) madya, mAMsa, madhu aura abhakSya-rudhira, carma, haDDI Adi yadi jaghanya zrAvaka pramAda vaza khAya to SaSThapAyazcitta hai| yadi ahaMkArameM tanmagna hokara ukta cIjoMko khAya to bAraha upavAsa prAyazcitta hai // 147 // . . paMcoduMbarasevAyAM pramAdena vizoSaNaM / cAMDAlakArakANAM SaDannapAnaniSevaNe // 14 // .. artha-ahaMkAra vaMza pAMca udumbara phaloMke khAnekA prAyazcitta bAraha upavAsa hai aura prayAdavaza khAya to upavAsa prAyazcitta hai tathA cAMDAla Adike yahAM aura dhovI Adi kArU zadroMke yahAM anna-pAna sevana kare to chaha upavAsa prAyazcitta hai| sadyolaMghi (vi)tagodhAta bandIgRhasamAhatAn / kRmidaSTaM ca saMspRzya kSamaNAni SaDaznute // 14 // artha-ramsI Adise baMdhakara mare hue, gAyake sIMgoMke kArAgraha (jelakhAne ) meM banda kara denese Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUlikA! 211 pare eeko tathA jisameM kRSi-jaMtu par3a gaye hoM, popa baha rahI ho aise zarIrake pAnako padi chave to vaha jaghanya zrAvaka chaha upa. bAsoMko prApta hotA hai| bhAvArtha-ukta prakArase pare hueko aura kRmikSatako chanekA chaha upavAsa prAyazcitla hai // 146 // sutAmAtRbhaginyAdicAMDAlIrabhigamya ca / aznuvItopavAsAnAM dvAtriMzatamasaMzayaM // 180 // artha-apanI putrI, mAtA, vahana, Adi zabdase mAso, sAsa, putrabhAryA Adiko aura cAMDAla bhaGgo AdikI striyoMko sevana karanevAlA saMdeharahita battIsa upavAsoMko prApta hotA hai bhAvArtha-putrI Adike sAtha vyabhicAra sevanakA battIsa upavAsa mAyazcitta haiN| kArUNAM bhAjane bhukte pIte'tha mlshodhnN| . vizoSA paMca nirdiSTA cheddkssairgnnaadhipaiH|| . __ artha-prAyazcitta zAstroMke vettA prAcAryoM ne abhojyakArubhoMke vartanoM meM khAne aura pInekA prAyazcitta pAMca upavAsa kahA hai| bhAvArtha-abhoja kAroMkA artha Age 154 3 zlokameM kahA jaaygaa| unake vartanoMmeM khAne-pInekA pAMca upacAsa prAyazcitta ha // 15 // jalAnalapravezena bhRgupaataacchishaavpi| bAlasaMnyAsataH prete sadyaHzAcaM gRhivate // . artha-jalameM ivakara, agnimeM jalakara kahIMse bhI girakara Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 prAyazcittamarane para, bAlakake marane para, aura midhyAdRSTi saMnyAsase marane para gRhastha vratameM tatkAla zuddhi hai| bhAvArtha--ukta prakArase yadi koI vajana mara jAya to gRhasthoMko usakA sUtaka nahIM hai||152|| brAhmaNa kSatravidachadrA dinaiH zuddhayaMti pNcbhiH| dazadvAdazabhiH pakSAyathAsaMkhyaprayogataH // 153 / / artha-brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zuddha ye apane kisI khajanake mara jAne para kramase pAMca dina, daza dina, vAraha dina aura paMdraha dina bIta jAnese zuddha hote haiN| bhAvArtha-brAhmaNa pAMcadinase, kSatriya daza dinase, vaizya bAraha dinase aura zUdra paMdraha dinase zuddha sUtakarahita hote haiN| yahAM prAcArya saMpradAyakA.. ' bheda mAlUpa paDatA hai-anya zAstroMmeM brAhmaNake lie dazadina : aura kSatriyoM ke lie pAMca dinakA sUtaka batAyA gayA hai| athavA ukta pAThake sthAnameM brAhmaNavidachadrAH" aisA pATha ho to Thoka samAnatA paiTha jAtI hai| astu, kaI vi AcAryoMkA matabheda pAyA jAtA ha saMbhava hai yahAM bhI vaha ho // . kAriNo dividhA siddhA bhojyaabhojyprbhedtH| bhojyeSveva pradAtavyaM sarvadA kSullakavrataM // 154 // .. artha-zUdra bhojya aura abhoNyake bhedase do tarahake ha / - jinake yahAMkA AhAra-pAno brAhmaNa, kSatriya vaizya aura zUdra , hai ve bhojya kAru hote haiM inase viparIta arthAt jinakA : AhArapAnI brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zada nahIM khAte pIte the. kaDe viSayoMmeM / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUlikA / 213 abhojya kAru haiN| inameM se bhojya kAruoM ( bhojya zUdroM) ko hI tunaka dIkSA denI cAhie, abhojya zUdroMko nahIM // 25 // kSullakeSvekakaM vastraM nAnyanna sthitibhojanaM / AtApanAdiyogo'pi teSAM shshvnissidhyte|| ___ artha-tullakoMke eka hI vastra hotA hai, dUsarA nhiiN| khaDe -rahakara bhojana lenA bhI unake nahIM hai / tathA AtApana, uttamUla pAra abhAvakAza ina yogoMkA bhI tullakoMke lie niSedha haiM / / kSauraM kuryAca locaM vA pANau bhuMkte'tha bhaajne| kaupInamAtrataMtro'sau kSullakaH prikiirtitH|| ___ artha-tullaka churese muMDana kare athavA hAthoMse vAla upADa, vaha hAthamaiM bhojana kare, athavA pAtrameM, aisA kaupInapAtrake adhIna tullaka kahA gayA hai| bhAvArtha-tullakake do bheda haiN| ' unameM pahalA tulaka churesa yA kaicIse zirakA muDana vAratA hai| baiThakara pAtrameM bhojana karatA hai, kamarameM kaupina pahanatA hai| dUsarA tullaka hAthAsa sirake bAla upAr3atA hai, hAthameM hI baiTha kara bhojana karatA hai, zAstrAntaroMke anusAra vaha khar3A rahakara bhI bhojana kara sakatA hai aura kamarameM sirpha kopIna pahanatA hai| isakA dUsarA nAma Aye hai jisako bolacAlameM ailaka kahate haiN| donoM hI tarahakI tullaka dIkSA bhojya zUdroMko do jAtI hai|| 156 // sadudRSTipuruSAH zakhaddhA~dAhAddhi bibhyti| lobhamohAdibhirdharmadUSaNaM ciMtayaMti na // 15 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcitta artha-samyagdRSTi puruSa hamezaha dharmake udAha-vinAzase Darate rahate haiM isalie ve lobha, moha, dveSa Adike vaza hokara kabhI bhI dharmameM kalaMka laganeko vAMchA nahIM karate haiM / / 157 // prAyazcittaM na yatroktaM bhaavkaalkriyaadikN| . . . guruddiSTaM vijAnIyAt tatpranAlikapAnayA // . artha-bhAva-pariNAma, kAla-zItakAla, uSNakAla aura sAdhAraNakAla, kriyA-sacilta, acitta aura mizradravyakA. pratisevana ityAdi prAyazcitta jo yahAM nahIM kahA gayA hai usako guru upadezake anusAra isI paddhatise samajha lenA cAhie // 158 upayogAvatAropAt pazcAttApAt prakAzanAt / pAdAMzArdhatayA sarvaM pApaM nazyadvirAgataH // 159 // artha-kisI aparAdhake vana jAnepara upayoga (sAvadhAno) rakhanese, koI na koI vrata lelenese, pazcAttApa karaneseM tathA. apanA doSa dUsareko kahanese vaha aparAva cauthe hisse pramANaM aura AdhA naSTa ho jAtA hai| aura virakta pariNAmoMse noM sabakA saba naSTa ho jAtA hai| bhAvArya kiyA huA aparAdhaM ukta kAraNoMse caturtha hisse pramANa, AdhA athavA savakA saba naSTa ho jAtA hai // 156 // avadyayogaviratipariNAmo vinizcayAt / ... prAyazcittaM samuddiSTametattu vyavahArataH // 160 / / artha-nizcayanayakI apekSAse. saMpUrNa sAvadhayogaH-pApa Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ An. calikA 215 koM ke saMbaMdhase virakta pariNAma ho prAyazcitta hai aura yaha jo bhAyazcitta kahA gayA hai vaha saba vyavahAranayakI apekSAse hai| bhAvArya-nizcayanaya aura vyavahAranaya ye donoM napa anAdisaMbaddha haiM aura donoM hI eka dUsarekI apekSA rakhate haiM tabhI sunaya kahalAte haiM anyathA ve kunaya haiN| isI taraha nizcaya prAyacitta aura vyavahAra prAyazcitta ye donoM bhI anAdisaMbaddha haiM aura eka dUsarekI apekSA rakhate haiM tabhI mAgiyoMke aparAdhoMko zuddha kara sakate haiM bhanyathA nhiiN| ataH vyavahAramAyazcittake samaya nizcayamAyazcitta aura nizcayaprAyazcittake samaya vyavahAramAyazcitta avazya honA caahie| pApakarmA se virakta pariNAmoMkA honA nizcayamAyazcita haiM aura nivikRti AcAmla Adi vyavahAramAyazcitta haiM evaM prAyazcitta do prakArakA haiM // 160 prAyazcittaM pramAde'daH pradAtavyaM muniishvraiH| api mUlaM prakartavyaM bahuzobahuzo bhvet||161|| artha-prAyazcitta denevAle prAcAya, kA~cat-ekavAra dopa lagane para prAgamokta prAyazcitta dekheM aura vAravAra dopoMkA pAcaraNa karanevAla sAdhuke lie mUla-punardIkSA prAyazcittakA vidhAna bhI kareM // 161 // . . gRhItavyaM trayANAM na hita svasma smiipsubhiH| narendrasyApi vaidyasya gurohita vidhaayinH|| - artha-apanA hita cAhanevAle :puruSoMko hitakArI rAjA, vaidya aura guru ina tInoMko kabhI nahIM chipAnA cAhie // 16 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 prAyazcitta-cUlikA / yAvaMtaH syuH parINAmAstAvaMticchedanAnyapi / prAyazcitaM samarthaH ko dAtuM krtumhomte||1631 artha-jitane pariNAma meM utane hI prAyazcitta haiN| isamakAra utanA prAyazcitta na to koI denako samartha hai aura na kAI karane. kA samartha haiM // 13 // prAyazcittamidaM samyagyujAnAH puruSAH prN| labhaMte nirmalAM kIrtiM saukhyaM svargApavargajaM // .. ___ artha-isa prAyazcittako acchI taraha karanevAle puruSa agragaNya hote haiM, nirmala kIrtiko prApta karate haiM aura svarga aura mottasaMbandhI sukha bhogate ha // 16 // cUlikAsahito lezAt praayshcittsmuccyH| nAnAcAyamatAnakaiyAdvodbhukAyena vrnnitH|| artha-yaha calikA sahita prAyazcitta-samuccaya nAmakA graMtha aneka AcAryoM ke aneka matoMko eka rUpase jAnanekI icchAse maiMne saMkSepase kahA hai // 16 // ajJAnAdyanmayA baddhamAgamasya virodhikRt / tatsarvamAgamAbhijJA zodhayaMtu vimtsraaH||166| artha-ajJAnavaza jo maiMne paramAgama, zandAgama aura:: gapase viruddha kahA ho usa sabako Agamake vettA AcArya ma. dava matsarabhAvoMse rahita hote hue zuddha kreN| isa taraha gurudAsa AcAryakRta prAyazcitta-samuccaya aura usakI cUlikAkA navIna hindI-anuvAMda pUrNa huaa| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- _