Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्री
प्रश्नोत्तररत्नचिंतामणि..
रची तैयार करनार
श्री भरुचवंदर निवासी शेठ अनुपचंद मलुकचंद.
आत्मार्थी भाईओना हितने अर्थे
छपावी प्रसिद्धकर्ता श्री जैनज्ञानप्रसारक मंडळ.
मुंबाई.
(आवृत्ति ३ जी.)
(सर्व हक्क स्वाधीन.).19892
जामीन.)
अमदावाद. . . . , "प्रजायंधु प्रिन्टिंग वर्कस' २०५१
en ANU-P वीरसंवत २४३२. सने १९०६.
किम्मत 3 अना:
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुस्तक.
श्री जैनज्ञानप्रसारक मंडळ. . . जैनधर्मनां सस्तां पुस्तको छपावी जैनधर्मनुं ज्ञान वधारवामां मददगार थवा श्रा खातुं आज बे वर्ष थयां उघाडवामां आव्युं छे, अने ते खाताए थोडा वखतमा कोइ पण म्होटुं खातुं काम करवा शक्तिमान थयु नथी तेवू कार्य करवा पुस्तक प्रसिद्धिना संबंधमां भाग्यवंत नीवड्युं छे. वळी ते खातामाथी उपयोगी पुस्तको छपाय छे एटलुज नहीं पण केटलांकउपयोगी अप्रसिद्ध पुस्तको पण हालमां छपावामां आव्यां छे.
जेओ ज्ञानखाताने मदद करवा मागता होय तेमणे श्रा खाताने बने तो मदद करवी एटलुंज नहीं पण पोताने कोइपण पुस्तक जोइए तो आ खातानी मुंबाइ अने अमदावादनी जग्याएथी मंगावq.
तैयार पुस्तको.
किम्मत. पुस्तक, किम्मत. श्री पंचप्रतिक्रमण सूत्र. ०-१२-० तत्त्वविचार . .-४-० श्री देवसी राइ प्रतिक्रमण, ०-२-० पृथ्विस्थिरप्रकाश. . 9-८-. जैनस्तोत्रसंग्रह. .-३-० शीलवतीनो रास. १-४-० श्रावकप्रज्ञप्ती. ०-१०-० पंचप्रतिक्रमणअर्थसाथै मोटुं'०-८-० समरादित्यसंक्षिप्त. २-८- जैनलग्नविधि,
-०-६ बीजा छपाता ग्रंथो. . जैन तत्वादर्श ग्रंथ-हिंदी. २-०-० पंचप्रतिक्रमण, मूळ-गूजराती. ०८-० सझाय संग्रह ७०० पानां. ०-१२-० नव पदनी ओळी. ०४-० पूजासंग्रह तमाम.पृ.८०० १-०-.
उपलां तमाम पुस्तको माटे निचेना स्थळे पत्रव्यहवार करवो:जैनज्ञानप्रसारक मंडळ.
जैनपत्रनी ओफीस. नं. ४२६ शराफ बजार, मुंबाइ.
. अमदावाद.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
am
रिमाचार
IMINAIL.सावना.
(त्रीजी आवृत्ती.) आ पुस्तक जैनभाइनो जेओ जैनमार्गमा प्रवेश करवा इच्छे छे तेना माटे पारसमणिरुप छे. आ पुस्तक वांच्याथी आपणा धर्मनुं सुलम ज्ञान मळे छे अने काइक जाणवा पछी आपणा मार्गमां वधु दोरावा मन लोभाय छे अने तेटला माटे ते दर्पण समान छे. आ पुस्तक एटलु वधु जाणीतुं छे के तेनी हजारो प्रतो अत्यार लगीमा खपी गइ छे. ' वळी तेनी वखतो वखत मागणी थती होवाथी ते फरी छपाववा माटे आ मंडळ तर्फथी तेना एक आगला सेक्रटरी मी. भगुभाइ फतेचंद कोरमारीए तेना लखनार शेठ अनुपचंद मलुकचंदनी रजा मेळवी हती अने आजे मोडु मोडुं पण पुस्तक बहार पडे छे. आ मंडळ तर्फथी जलदी बहार पाडवामां कांइ अडचण नहोती; पण . छापखानावालाना प्रमादयी ते मोडं थयुं छे. हवे मंडळ तर्फथी अमुक छापखाना साथे पोतानांज पुस्तको छपाय तेवो बंदोबस्त थयो के अने तेथी मंडळनां पुस्तको वगर विलंबे बहार पाडवामां कांइ अडचण आववानी नथी.
आ पुस्तकनी त्रण हजार नकलो छापवामां आवी छे अने तेनी अगाउथी पुष्कल मागणी होवाथी ते पुस्तक जल्दी खपवा संभव होवाथी तेनी चोथी आवृत्ती जल्दी थवा संभव छे.
अगाउ श्रा पुस्तक उघराणु करी रकम मेळवी छपाववा छतां से छ आने वेचातुं अने पाजे वगर उघराणे ते मात्र आठ श्रानानी किंमते वेचवानुं ठराव्यु छ जे पडतर कीमतज छे. __भूलचूक प्रुफ सुधारवामां रही होय ते माटे क्षमा चाहीए छीए.
सुरत. । मास्तर जीवणचंद उत्तमचंद. श्रावण सुद १०, अमरचंद कल्याणचंद झवेरी.. वीरसंवत २४३२० ओनररी सेक्रटरी जैनज्ञानप्रसारक मंडळ.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनुक्रमणिका.
,
૧ ની કહેવાય છે તે શાથી? " " " "" " ૨ જિન તે કોણ? -
. ૩ પૂવક્ત રાગ દેવદિ કા જયા છે? - , ૪ તીર્થંકર તે કોણ?. ... ... ... એ જ ૫ તાર તથા સામાન્યવળજ્ઞાનીમાં શું ફેર છે
. ૬ સિદ્ધ થયેલા સામાન્ય કેવળ તથા તીર્થંકરમાં શું ફેર છે? ૭ વર્તમાનકાળમાં કોઈ તીર્થંકર છે , , , ૮ તીર્થરક્ષક દેવતાની સહાયતાથી ત્યાં જઈ શકાય કે કેમ કે પૂર્વે જઈ આવ્યું હોય તે તેનું નામ આપે •
• • • • છે તાર્યકરને દેવ શા શારૂ માનવા? . . ૧૦ અન્યમતાવલંબીઓ જેને દેવ માને છે તેને આપણે પણ દેવ માનવા કે નહીં ૧૧ અન્ય દેવે દૂષણ યુક્ત છે એમ કેમ કહેવાય
" " ૧૨ તીર્થંકર દેવે આગ લખ્યાં કે કોણે લખ્યો ? , ૧૩ આગલા આચાર્ય મહારાજે કેમ નહીં લખાવ્યાં છે. ૧૪ દેવહિંગણુ ક્ષમાશ્રમણ આરંભથી કેમ બન્યા નહીં ? . . ૧૫ એ આગમો કેની પાસે સાંભળવાં - • • • ૧૬ ગુરૂ મહારાજ કોને માનવા! ૧૭ પૂર્વોક્ત સર્વ ગુણ ન હોય પણ શાપદેશ કરી જાણતા હોય તે તેમની પાસે ધર્મ
સાંભળવામાં શું હરકત છે? - ૧૮ યત્ કિંચિત સારભૂત ધમતત્વ છે તે કહે ૧. ધર્મની ચોગ્યતા શી રીતે થાય ? • • • ૨૦ ભાગવસારીના ગુણનું વિવેચન કરે છે • ૨૧ સમકિત એ શું છે?
•
૧૪ રર નિશ્ચય સમકિતદષ્ટિને વ્યવહારસમક્તિ હોય કે નહિ - . ૧૫ ૨૩ વ્યવહાર સમકિતવાળીને મિચ્છામતિ હોય કે નહીં ? " " ૨૪ એધા વ્યવહારસમકિતથી શું લાભ થાય .
" ૨૫ દેવની ભક્તિ શી રીતે કરે? •
• ૨૯ પ્રતિમાને પૂજવાથી શું લાભ થાય? પ્રતિમા કાંઇ ભગવાન નથી તે તેને કેવા
ભાવથી પૂરવી? ૨૭ સામાન્ય પ્રકારે જિનભક્તિની રીત તથા લબ તમે બતાવ્યા પર
રાજ કેવી રીતે ભક્તિ કરવી? તે કહે. • • ૨૮ પુષ્પપૂજા કરતાં પુષ્પના જીવને બાધા થાય તેનું કેમ? ૨૯ નવેવ રાંધેલું ધણું કયા શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે? ... ૩૦ દીપપૂજા કયા શાસ્ત્રમાં કહી છે? • • • ૩૧ ગુરૂભક્તિ શી રીતે કરવી એ છે કે
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭
૩૨ સુર લોભી હોય તો કમ કરવું? . . ૩ કોઈક એમ કહે છે કે શાને કરીને જ ધર્મ થાય છે. ક્રિયા એ તે કર્યું છે તેથી * કિયા કરતાં ધર્મ ન હાય માટે કદી કિયારૂચિ ન હોય તે પણ જ્ઞાન ભણેલ હોય
તે તેને ગુરૂ માનવામાં શું અડચણ છે? • • • ૪ ગુરુ મહારાજ ન હોય તે ધર્મકરણી કોની પાસે કરવી?
. ૨૨ ૩૫ થી તે શું ? • • • • • • • ૨૭ ૬ આત્મીક ધમ તે શુંt
• • • • કહ અને શાન તે શું? .
. . • ૮ આત્માની એવી શક્તિ છે તે તે જણાતી કેમ નથી ...
આત્મા કમૅ કરીને ક્યારથી અવરા છે? . ... ૪૦ કર્મ તે શું અને તે જીવની સાથે કેવી રીતે એકમેક થયેલાં છે ? વળી આદિના કમ છે તેજ ચાલ્યાં આવે છે કે ફેરફાર થાય છે?
• • ૪૧ જીવ તથા પુગળને કા કઈ છે?. ... ... ... ... ૨૮ ૪૨ આત્માના ચેતન ગુણને કર્મ જડ હોવાથી શી રીતે આવી શકે. . ૨૮ ૪૦ આત્મા નિરંતર કર્મ કરીને અવરાયજ રહે છે કે તેમાં ફેરફાર થાય છે અને તે કાઈ
વખત પણ શુદ્ધ થશે કે નહીં? • • જ કમથી રહિત થાય છે તેમને પાછાં કર્મ કેમ લાગતી નથી? . . ૩૧ ૫ કર્મ આવે છે તે દેખાતો નથી માટે આવે છે તે શા અનુમાનથી સિદ્ધ થાય? ૩૨ ૪૬ કર્મના સાગથી પરિણામ બગડે છે અને નવાં કર્મ બંધાય છે. એવી રીતે પરંપરા
ચાલી જાય છે ત્યારે કર્મથી મુક્ત શી રીતે થવાય ? . . ૩૭ ૭ શુભ કર્મ પુષ્ટ થવાથી તે પણ મુક્તિને અટકાવે છે માટે પુણ્ય તથા પાપ બને
છોડવા યોગ્ય કહ્યાં છે તેનું કેમ? • • • • • ૩૪ ૪૮ આત્મા નિત્ય છે કે અનિત્ય છે? - -
- - ૩૬ ૪. જીવ મરે છે એમ બધું જગત કહે છે તે કેમ? . . ૩૬ ૫. કેટલાક ધર્મવાળા ચાર ગતિ માનતા નથી ફક્ત એટલું જ માને છે કે જીવ, ઇશ્વર
અથવા ખુદા અથવા દેવને ત્યાંથી આવે છે અને પાછો ત્યાંજ જાય છે તેનું કેમ? ૩૮ પ૧ જૈનશાસ્ત્રમાં શું શું વિશેષ છે? • • • • • રક પર જૈનશાસ્ત્રમાં કેટલા પ્રકારનાં કર્મ કહી છે અને તે કર્મ ખપી જવાથી શશશુતા થાય છે ૪૧
સાનાવરણ કર્મનું સ્વરૂપ દમનાવરણ કમનું સ્વરૂ૫ • • • મેહની કમનું સ્વરૂપ, • • વેદની કમનું સ્વરૂપ. * નામ કર્મનું સ્વરૂપ. • • • ગાત્ર કમનું સ્વરૂપ. • • • અતરાય કર્મનું સ્વરૂપ. • • આ કર્મનું સ્વરૂપ. . ”
", "" ૫૭ એિ આ કર્મ જીવા શું કરવાથી બાંધે છે
""
છે અને ૭૭ ૫૪ નાચનમાં કમ બાંધતાં રાકવાને તથા જતાં પૂરના બાંધેલાં કર્મ નાશ કરવાને
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧e
૧૧૧
શું ઉપાય બતાવ્યા છે . એ જ
૧ મિથ્યાત ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ ૨ સાસ્વાદન ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ ૩ મિશ્ર ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ - - જ અવિરતિસમકિત ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ ૫ દેશવિરતિ ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ ૬ સર્વવતી ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ
૧૨ ૭ અપ્રમાદ ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ ૮ અપૂર્વ ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ, ...
૧૦૮ અનિવૃત્તિનાદર ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ ૧૦ સમસપરાય ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ છે ૧૧ ઉપરાંત ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ " "
૧e
" ૧૨ ક્ષીણમેહ ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ છે. • • ૧ સંચાગ ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ • • •
૧૪ અયોગી ગુણસ્થાનનું સ્વરૂપ • • • • ૧૧૧ ૫૫ આ મુજબનો ધમ જિનવાણાજ કરી શકે કે બીજા કોઈ કરી શકે છે ૫૬ આ જાણીને નધર્મ ઉપરાગરાખેને અન્ય ધર્મઉપરદેપ રાખે તે યુક્ત છે કે કેમ? ૧૧૨ ૫૭ અધમી જીવ ઉપર દેય કરે કે નહી ? - - - ૫૮ અન્ય ધર્મવાળા ધમાં કરણી કરે છે તે ગઢ જાય છે કે કેમ? .... • ૧૧૩ પઢજનમાં ઘણું ગ૭ છે, તે સર્વ શુદ્ધ છે કે કેમ ? , , , ૧૧૩ ૬૦ આ કાળમાં દેવતા આવે કે નહીં? નહીં આવવાનાં કારણ પરદેશીરાજાના વિવાદમાં આગળ કહ્યાં છે વાતે નહીં જ આવે કે કેમ ?
, ૧૧૫ ૬૧ પાંચ અંગ જે સત નિર્યુક્તિ ભાષ્ય ચૂણ ટીકા એ સર્વે તુ માનવામાં આવે છે ને કેટલાએક નથી માનતા માટે વ્યાજબીશું ?
- ૧૨૭ ૬૨ ઓગણસામા પક્ષમાં કહ્યું જે શપૂર્વધરનાં વચન પ્રમાણ કરવાં શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે ને
દેવર્કિંગ ક્ષમાશ્રમણ મહારાજને તો દર પૂર્વ નથી. ત્યારે તે શી રીતે પમાણ કરવું પણ ૬૩ બાહ્ય અથવા અત્યંતર તપશ્ચર્યા કરવાથી નિ થાય કે પુણ્ય બંધાયા ૧૧૦ ૬૪ આમતત્વનું જ્ઞાન ન હોય તેને તપશ્ચર્યા કરતાં શું લાભ થાય તથા ચાસ્ત્રિથી લાભ ૧૨૦ ૬૫ ગીતાની નિશા નથી ને સ્વાદપણે કરે તેને કઈ લાભ થાય કે નહિ? ૧૨૫ ૬૬ આલોક પરલોકની વાંછા રહી છે ને તપ પ્રમુખ કરે તેને લાભ શી રીતે થાય,વળી
ઉપદેશમાળામાં ગાથા ૨૫ મીમાં કહ્યું છે જે અજ્ઞાની તપકરૉનિષ્ફળ થાય વારતમઃ ૧૨૧ ૧૭ યાત્રા કરવા તીથીએ જવું, તેમાં શું લાભ છે ! પ્રભુ તે રહેતા હોય તો હોય અને જ્યાં જઈએ ત્યાં હોય તે શું વિશેષ? - -
૧૨૪ ૬૮ સામાયિક પૈપધ પકિમણામાં આભૂષણ રાખે કે નહિ , ૬૮ કોઈક મુનિ સંયમથી ચૂકયા છે તે પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી, પણ શુદ્ધપ્રરૂપણા કરી શકે છે તો તેમની પાસે ધમ સાંભળવો કે નહીં?
, " ૧૨૬ ૭૦ સાધુજી મહારાજ પાસે દિક્ષા લેવા આવે તે તેના માતા પિતાની આજ્ઞા લઈ દિક્ષા
..
-
૧૨૫
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૮ )
પ્ર.
૭૬ શ્રાવક પ્રતિક્રમણુ કરે છે તે દરેક વસ્તુના હેતુ શું છે? છ૨ પ્રતિક્રમણુ કઈ વખતે કરવું ?
...
૭૩ પરિક્રમણામાં છ આવશ્યક્રમાં કયા કયા આચારની શુદ્ધિ થાય છે? છ૪ જ્ઞાન ભણવાથી વા સૌભળ્યાથી વા વાંચવાથી શું લાભ થાય? ૭૫ કાઈ ગ૰વાળા કહે છે જે છએ પર્વ તથા કલ્યાણક દિવસ શિવાય વૈષધ કરવા
..
નહિ તે મ
...
...
...
૮૨ વાસુદેવ નરકે જાય તેનુ શું કારણ ?. ૮૩ પિંડસ્થ ધ્યાન શી રીતે કરવું ? ૮૪ પદસ્થ ધ્યાન શી રીતે કરવું ?
ત
...
0.0
...
૭૬ પર્યુષણુમાં કલ્પસૂત્રંજ વાંચવું એવી પરંપરા ચાલી છે તેનું શુ કારણુ ? ૭૭ અંજનશલાકા કાણુ કરે ? ... ૭૮ આ કાળમાં ધર્મસાધન કરનારમાં કેટલાએક દુઃખી દેખાય છે ને અધર્મી સુખી દેખાય છે તેનુ શું કારણ?...
08.
800
...
...
...
...
...
...
૭૯ શ્રાવક આરાધક થાય તેા કેટલે ભવે સિદ્ધિ વo ૮૦ ભગવંત વિચરે ત્યારે રસ્તામાં સાથે શું શું વસ્તુ હોય ? ૮૧ ગર્ભમાં જીવ ઉપરે છે તે શીરીતે ઉપજે ? તે વધે છે તે અનુક્રમે શી રીતે વધે છે? - ૧૪૬
૧૪
200
૧૪૮
૧૪૮
૧૫૧
૧૫૩
૧૫૪
૧૫૪
...
---
છે. તેના શા હતુ ? ૯૧ સુનિ દુખામાહની કર્મ બાંધે એ અધિકાર કયાં છે ?
840
***
...
008
'
...
...
www
000
600
૮૫ શ્વસ્ય ધ્યાન શી રીતે કરવું ? L' રૂપાતીત ધ્યાન શી રીતે કહ્યું છે? ૮૭ જનમાં સમાધી ચડાવવાના મારગ છે કે નહિ ? ૮૫ કંઈક જૈનધર્મ નામધારી તેરાપંથી, શ્વેતાંખરી કહે છે જે ભગવતીજીમાં પાને ૬૧૩ મે અસયમીને દાન આપવાથી કેવળ પાપ કર્યું છે માટે દાન દેવું નહીં, તે વ્યાજી છે કેમ કે
930
...
...
...
---
...
...
: :
www
200
...
...
...
...
...
-
...
૮૯ આવા જૈનમાં અહુ મત છે તે લેાકને શું આત્માની ખીઢ નહી હોય ?
૯૦ આત્મપ્રદેશ હાલી રહ્યાના અધિકાર આચારાંગળમાં છાપેલી દીકામાં પાને ૧૦૩ મે
...
...
128
: : :
૧૬૦
૧૬૦
...
600
હર જીવનપતિ પ્રમુખ નીચેના દેવતા ઉપરના દેવલામાં જાય કે નહિ ?
૧૬૧
...
૧૬૧
૧૧
...
...
...
૯૭ તામથી તાપસે સાઠ હજાર વરસ સુધી તપસ્યા કરી ફાગઢ ગઇ કહે છે તે કેસ ૧૬૧ ૯૪ ડુંગી નગરીના શ્રાવકના અધિકાર ક્યાં છે ?... ૯૫ અભવી ક્યાં સુધી ભગે ૯૬ શ્રાવકનાં વ્રત લીધા શિવાય ખીજા પરચુરણ નિયમ કરવાની મરજાદ છે કે નહી ! ૧૬૧ ૯૭ છઠ્ઠા આરામાં જે છા થશે તેનું કેટલું આઉપ્પુ તથા સમકિતી કે મિથ્યાતી ! *૯૮ પાંચ ઈંદ્રીયમાં કામિ ઇંદ્રિ થઇ ને ભાગી કઈ ?
૧૬૨
૧૬૨
Bow
( 120
૧૬૨
1
૧૨
...
..
દષ્ટ શ્રાવક સચારા કરે ત્યારે સર્વથા પાંચે વ્રત આદરે ? ૧૦૦ શ્રાવક રાતપાસા કરે તા દીવા રાખે કે નહીં ? ૧૦૧ શ્રાવક દેરાસરનું દ્રવ્ય વ્યાજે રાખતા કેમ ? તથા પૂજાના કામમાં વાપરે તે ક્રમ ૩′ ૧૬૩ ૧૦૨ વદેશસરમાં નૈવેધ પળ અક્ષત . વગેરે મૂકે તેનું શી રીતે કરવું ?... ૧૦૩ : સચિત્ત, અચિત્ત,, મિશ્ર છું શું સમજવુ` ?
૧૦૧
૧૭૫
......
+
...
..
...
ય
Re
૧૩૫
૧૩૫
૧૩
...
૧૪૨
૧૪૪
૧૪૪
...
૧૪૫
૧૪
૧૫૫
૧૬૦
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
t
૧૭૭
૧૮૧
-
૧૮૧,
૧૦૪ બકુશ કુશળ બે નિયંકા આ કાળમાં કહ્યા છે તેમાં કુશળ તે ભગવતીના પચી
શમા શતકમાં મૂળ ગુણ પ્રતિસવી કહ્યા છે જ્યારે મૂળ ગુણમાં દૂષણ લાગે ત્યારે - સંયમ ગુણઠાણું કેમ રહે?” • • ૧૦૫ અઢાર ભાવદિશા કેવી રીતે?
૧૭૭ ૧૦૬ નવ પ્રકારે પણ બોલે તે શેમાં છે .
•
૧૭૭ ૧૭ વ્યાખ્યાન કરવાને ચગ્ય કાણ? - - - -
૧૭૮ ૧૦૮ સિદ્ધ ભગવાન કર્યું અને તે છે? . - - - - ૧૭e ૧૦૮ પૈષધ ક્યારે લેવો અને તેને કાળ શી રીતે ?
૧૭e ૧૧૦ પૈષધમાં ચામાસામાં શ્રાવક ભૂમી ઉપર સંથારો કરે કે પાટ ઉપર
૧૮૦ ૧૧૧ સાધુજી પુસ્તક રાખે કે નહીં? • • • •
૧૮૦ ૧૧૨ દેવતાને દેવી સાથે કામગ કેવી રીતે હોય?....
૧૮૧ ૧૧૩ દેવતા મનુષ્ય સાથે ભાગ કરે તથા મૂળ શરીર આવે... • ૧૧૪ ચંદ્રમા પુનમ પછી થોડો હકાતો જાય છે ને શુદથી ઉધાડે તે જણાય છે તેનું
શું કારણ? ... , ૧૧૫ આચાર્ય પંચ મહાવત રહિત હેય તે તે આચાર્ય ગણાય કે નહિ? ... ૧૮૨ ૧૧૬ એવા ગુણવંત આચાર્ય ન હોય તે કેમ કરે? - - - ૧૮૩ ૧૧૭ એક પરમાણુમાં કેટલા વણ હોય ૧૧૮ ગોતમપ તપ કરે છે તેથી ચંદનબાળાના અમ કરે છે ને ગોરજી આપે
છેતે કેમ ? • • • • • • - ૧૮૪ ૧૧એક સ્થિતિ સ્થાનકમા અધ્યવસાય સ્થાનક કેટલાં હેય? - - ૧૮૪ ૧૨૦ જે ગતિનું આયુષ્ય બાંધ્યું હોય તે કાયમ રહે કે ફેરફાર થાય? ... ૧૮૪ ૧૨૧ વર્તમાનકાળે આયુષ્ય કેટલું હોય? ... ... ... ... ... ૧૮૪ ૧રર શુદ્ધ અશુદ્ધ ક્ષાયકસમકિતના ભેદ કોઈ ઠેકાણે છે? - -
૧૮૫ ૧૨૩ ચાર અનુગ છે તેમાં નિશ્ચય ક્યા ને વ્યવહાર કયા?
• ૧૮૫ ૧૨૪ નવકારશીને કાળ સૂર્ય ઉદયથી બે ઘડી કે હથેળીની રેખા સૂઝવાથી બે ઘડી? ૧૨૫ પ્રભુને વસ્ત્ર પહેરાવવાનો અધિકાર શાસ્ત્રમાં આવે છે ને પહેરાવતા નથી તેનું શું કારણ ? ... ..
- - ૧૮૭ ૧૨૬ દેવતાને અવધિજ્ઞાન ક્યાં સુધીનું હોય ? .
" " ૧૭ ૧ર૭ તીર્થંકર કયા આરામાં થાય છે જ્યા આરામાં શિ િવ
૧૮૮ ૧૨૮ મનુષ્ય ભંજની સંખ્યા કેટલી કહી છે તે સામાન્ય મનુષ્યની કેટલી ? .. ૧૮૮ ૧૨૮ અહીદીપ શી રીતે કહ્યા છે? ...
૧૮૮ ૧૩૦ દેરાસરમાં દીવા ઉધાડા મૂકાય છે તે ચગ્ય છે કે કેમ. ૧૩૧ દેરાસરના ખાત મુહૂર્ત કરવાની જગ્યા જોવાની રીત જનની ને અન્યદર્શનની સર
૧૮
૧૦
૧૩ર સામાયકમાં ઘડી રાખે છે તે આજ્ઞા છે? . * - - - ૧૮૦ ૧૩૩ શ્રાવકને ચરવળે સુહપતી રાખવાની મર્યાદા શામાં છે ?
• ૧૦૦ ૧૩૪ શ્રાવકને સત્ર વાંચવાની આજ્ઞા છે કે નહિ? . . . . ૧૩૫ જૈનમાં લાખો રૂપીઆ બીજ શુભ માર્ગે વપરાય છે તેવા જ્ઞાનમાં નથી વપરાતા.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
•
•
૨૩
, ૨૦૭
(૧) પ્ર . તેનું શું કારણ ?... ..
. • • • ૧૮ર ૧૩૬ નાત્રા કરવાનો રિવાજ હિંદુમાં નથી અને સ્ત્રીઓ બાળહત્યા કરે છે તે નાત્રાને
ધારે હોય તો સારો કે નહિ? , • • • • • ૧૮૬ ૧૩૭ આત્મા નિર્વિકલ્પ છે કે સવિકલ્પ છે? ... ... . . . ૧૯૮ ૧૩૮ બાર ભાવના તથા ચાર ભાવના ભાવવી એમાં પણ વિકલ્પ કરવામાં આવે છે?...૧૮ ૧૩૮ કેવળજ્ઞાન તે નિર્વિકલ્પ દશાથી પ્રગટે છે ત્યારે વિકલ્પ રૂપ ભાવના તથા પૂજા પ્ર
તિક્રમણ કરવું એ તે વધારે વિકલ્પ સહિત રહ્યું તે કરવાથી શું લાભ - ૧૮૮ ૧૪૦ આત્મા પરભાવને અકર્તા કહે છે કે આ પ્રવૃત્તિ તે કાપણે થાય છે તે ,
કેમ ? " " - - - - - - ૨૦૦ ૧૪૧ આત્મા નિર્વિકલ્પ તથા અકર્તા છતાં કપણે વ્રત પચ્ચખાણ પ્રતિક્રમણ કરે શાસ્ત્ર
વાંચે ને તેથી અકર્તા નિર્વિકલ્પતા થાય એ કેમ ઘટે? . .. . ૨૨ ૧૪૨ જ્ઞાનીએ તે પુણ્ય પાપ બને ત્યાગ કરવા ગ્ય કહ્યાં છે કે તમે તો એકને છોડી
એકને આદરવાનું કહે છે તે કેમ? ૧૪૩ તમે જે જે ભાવના કરવાની કહે છે તે આત્મધરની છે કે પરધરની ? ૨૦૪ ૧૪૪ આત્માની શુદ્ધ પ્રવૃત્તિ શી રીતે થાય ? . . ૧૪૫ નિર્જરા તત્વના ભેદ અરૂપીમાં ગણ્યા છે અને કર્મ છે તે તે રૂપી છે તેના નિરા
થાય તે અરૂપી કેમ થાય? . . . . . ૨૨ ૧૪૬ છવ અરૂપી છે ને નવ તત્વમાં છવના ભેદ રૂપીમાં ગયા છે તેનો હેતુ શું? ૨૨૮ ૧૪૭ સવારના સત્તાવન ભેદ અરૂપી કહ્યા છે ને સવરની પ્રવૃત્તિ બાહ્યથી જ દેખાય છે તે [, તે શરીરથી છે તો અરૂપી કેમ? • • • ••• ••• ૨૩૦ ૧૪૮ સંવર નિર્જરા મિઠાવી કરે કે નહી ? .. . ૧૪. દેરાસરમા પ્રભુજીનાં મંગલુહણું મેલાં વા ફાટેલાં વાપરે તેને દેશ કારભારીને કે
બધા શ્રાવકને ? • • ૧૫૦ દેરાસરમાં વાસણ અજવાળ્યા વિના વાપરે તે કેમ? . . .. ૨૩૧ ૧૫૧ દેરાસરમાં જાળા વિગેરેની આશાતના હોય તે ન ટાળે ને પૂજા કરે છે કેમ ? ૨૩૨ ૧૫ર પ્રભુને પૂજા કરવાની જગેએ ચાંદીનાં વા સેનાનાં ચકતાં ચડે છે તે વ્યાજબી છે
- - - - ૨૩૨ ૧૫૩ ફૂલની જગાએ કેસરવાળા ખા કરી ચડાવીએ તે કેમ? .. ૧૫૪ જે જીવે મરણ વખતે શરીર સિરાવ્યું નથી તે શરીરવડે શુભાશુભ જે ક્રીયા થાય તેનું શુભાશુભ બને ફળ થાય કે કેમ? . .
૨૩૩ ૧૫૫ જે જે વસ્તુ સિરાવવામાં આવે છે તે આ ભવના અંત સુધી સિરાવવામાં આવે
છે તે આ ભવે તેનું પાપ આવે કે કેમ? . ૧૫૬ વિવેક તે શું? • • •
૨૩૪ ૧૫૭ શાંતપણું તે શું ?• • •
૨૩૫ ૧૫૮ દાંત તે શું? • • • • • • •
૨૩૫ ૧૫૯ કામનો જન્મ તે શું ? .. ૧૬૦ મુક્તિમાં શું સુખ છે કે મુક્તિને પ્રયાસ કરશે
૨૩૬
•
•
૨૩૦
•••
•
૨૩૩
૨૩૩
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૮
૨૪૪
૨૫૦ ૨૫૧
૧૬૧ મનુષ્ય મરણ અવસરે સવારે કરે તે શી રીતે અને તેમાં શું ભાવે અને શું લાભ થાય?
'
" " . ૧૦૦ - ૧૬ર આત્મારામજી મહારાજ–વિજયાનંદસરિ મહારાજ હતા તેમને પ્રશ્ન લખાવ્યાં હતાં
તેને જવાબ શું છે? - - - • ર૪૬ ૧૬૩ મરણ અવસરે સમાધિમાં ચિત્ત રહે તે સારૂ કંઇ જપ કરવાના કહ્યા છે. ૨૪૮ ૧૬૪ સાધારણ દ્રવ્યથી ધર્મશાળા વિગેરે બાંધી છે, તે તથા સંધ વિગેરે જમાડે તે શ્રાવક
વાપરે તે કેમ? .. •• • • • ૧૬૫ પુતળ કેટલા પ્રકારનાં કણાં છે. •
૨૪૮ ૧૬૬ પરિહારવિશુદ્ધિ ચારિત્ર કેટલા પૂર્વ ભણેલા અંગીકાર કરે? ... . ૧૬૭ સિદ્ધ મહારાજને ચારિત્ર કહિય કે નહીં? • • • •
૨૫૦ ૧૬૮ વિલંગ જ્ઞાનવાળાને દર્શન હેાય કે નહીં ? . ....
૨૫૦ ૧૬૪ મુનિને અશુદ્ધમાન આહાર પાછું આપવાથી શું ફળ થાય ? "
૨૫૦ ૧૭ પ્રાયશ્ચિત લેવાના ભાવ છે ને એટલામાં કાળ કરે તો આરાધક કે કેમ ? ૧૭૧ મોટામાં મોટે દિવસ કેટલું હોય ? ને રાત્રી કેટલી છે? • ૧૭૨ શ્રાવકે પૈપધ લઈ ધમકથા કરે તે અધિકાર શી રીતે છે? • •
૨૫૧ ૧૭૩ ભવ્યજીવ છે તે સર્વે સિદ્ધિ વરે ત્યારે બધા અભવી રહે કે કેમ ? :
૨૫૧ ૧૭૪ સમકિત સહિત કઈ નરક સુધી જાય ? . .. • • ૨૫૧ ૧૫ પુસ્તક તથા પ્રતિમાજી હોય ત્યાં હાસ્યવિનોદ કરતાં આશાતના લાગે કે નહિ ? ૨૫૧ ૧૭૬ શપશમ ભાવના સમકિત ને ઉપશમ ભાવના સમકિતમાં શું ફેર છે .. રપર ૧૭૭ શ્રાવક ઉઘાડે મુખે બેલે તે ઉચિત છે કે નહી ... ... ... ર૫ર ૧૭૮ પૂર્વનું જ્ઞાન કયાં સુધી રહેશે?
• • • ૧૭૮ પ્રભુનું શાસન ક્યાં સુધી રહેશે . ૧૮૦ વિદ્યાચારણ અંધાચારણ મુનિ નંદીશ્વર દીપે જિનપ્રતિમાને વાંદવા જાય છે અને ધિકાર શેમાં છે... ...
• • • ૨૫૩ ૧૮૧ શ્રાવક શ્રાવકને તથા શ્રાવિકાને વત ઉચ્ચરાવે કે કેમ?.. .. ... ૨૫૩ ૧૨ શ્રાવકને કાસુક પાણી પીવાથી શું ફાયદા છે? કારણ જે આરંભ તે કરે કરા
વ રહ્યો છે તે સચિનુ અચિત્ત કરીને પીવું તેથી શું ફળ? . . ૨૫૩ ૧૮૩ શ્રાવક દેરાસરમાં જાય ત્યાં સારી આંગી રચેલી હોય તથા ગાયન થતુ હોય તે ત્યાં તેણે શું ભાવવું?
. ૨૫૪ ૧૮૪ પાછલે ભવે આયુષ્ય બાળ્યું હોય તે જ પ્રમાણે પુરે થાય કે કઈ રીતે તુટે? ૨૫૫ ૧૮૫ સાધુજી ગામમાં પ્રવેશ કરે તે તેને વાજતે ગાજતે સારું કરી તેડી લાવવાનું
શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે.. . . • • ૧૮૬ માસામાં ખાંડ વિગેરેને ત્યાગ કરવાનું કયા શાસ્ત્રમાં છે?
૨૫%
. . ર૫૬ • ૧૮૭ ગુરૂદ્રવ્ય કેને કહિએ?
,
, , ૨પાક ૧૮૮ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠામાં તથા દિક્ષામાં મુહર્ત શી રીતે જવાનાં છે? ૧૮ શ્રાવક રાત્રે સુએ ત્યારે શું કરશું કરે? • • • •
૨૮૪
૨પ૭
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुचना. पृष्ठ २५९ गुरु तथा शुक्र बाळ तथा वृद्धना दिवस लग्नशुद्धि प्र. माणे लख्या छे, पण आरंभसिद्धिमां गुरु आश्री बाळ तथा वृद्ध बनेना पंदर दिवस सांग करवा लख्या छे, तथा अन्यदर्शनमा गुरु तथा शुक्रना सरखा दिवस कह्या छे १०-७-३ दिवस ए रीते मुहूर्त. "संधुमां कयुं छे. __पृष्ठ १५१ नी नवमी श्रोळमां कणिकामां "म" थापवो एटले "म" वधारीने वांचq.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीजैनधर्मोजयति.
श्री
प्रश्नोत्तररत्नचिंतामणि.
१ प्रश्नः-जैनी कहेवाय छे ते शाथी ?
उत्तर:-जिनना सेवक अर्थात् जिन महाराजना वचन रूपी अमृतनुं पान करनार छे तेथी.
२ प्रश्नः-जिन ते कोण ?
उत्तर:-राग, द्वेष, क्रोध, मान, माया, लोभ, काम, अज्ञान, रति, परति, शोक, हास्य, जुगुप्सा इत्यादि भावशत्रुओने जीतनार ते जिन, ३ प्रश्नः-पूर्वोक्त राग द्वेषादि कोणे जीत्या छे ? उत्तर-तीर्थकर तथा सामान्यकेवलीओए. ४ प्रश्न:-तीर्थकर ते कोण ?
उत्तरः-साधु, साध्वी, श्रावक, श्राविका रूप चतुर्विध संघनी स्थापना करी, धर्मतीर्थ प्रवर्चावी अनेक भव्य जीवोने संसार समुद्रथी तारे ते तीर्थकर, ५ प्रश्न:-तीर्थंकर तथा सामान्यकेवलज्ञानीमां शो फेर ? उत्तरः-स्वयमेव बोध पामी सर्व जीवोने धर्मोपदेश दइने तारे ते तीर्थकर ने पूर्वोक्त तीर्थकरनो धर्मोपदेश अंगीकार करी केवलज्ञान पामे ते सामान्यकेवली.
६ प्रश्नः-सिद्ध थयेला सामान्यकेवली तथा तीर्थकरमा शो फेर ? . उत्तर:-सिद्धमां तो बन्ने सरखा छे, कंइ फेरफार नथी. तेमने कोइ दि. वस फरी संसारमा आववानुनथी. वली ते शरीरथी रहित छे. ७ प्रश्न:-वर्तमानकालमा कोइ तीर्थकर छे ?
पवला.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २ )
उत्तरः- वर्त्तमानकाले आ क्षेत्रमां कोइ तीर्थकर नथी. महाविदेह क्षेत्र - मां छे; पण त्यां जवानी आपणी शक्ति नथी.
८ प्रश्न - तीर्थरक्षक देवतानी सहाय्यताथी त्यां जइ शकाय के केम ? कोइ पूर्वे जइ आव्युं होय तो तेनुं नाम श्रापो.
उत्तर:- स्थूलभद्रनी बहेन बक्षाए पोताना भाई श्रीयकने पर्युषण पर्वमां शक्ति रहित छतां पोरषी, साढपोरषी श्रादि पञ्चख्खाण करावी श्राखो दिवस उपवास कराव्यो, श्रीयक क्षुधानी पीडा भोगवी तेज दिवसे मृत्यु पाम्यो यक्षा खेद पामी रुषिघात कस्यानुं प्रायश्चित लेवा संघ पासे गइ. शुद्ध भावथी प्रेरणा करेली होवाथी संघे प्रायश्चितनी ना कही. यक्षा संतुष्ट न थह अने श्री सीमंधरस्वामी पासे पूछी आववा आग्रह कर्यो, शासन देवीनी सहाय्यताथी यक्षा सीमंधरस्वामी पासे गई. भगवान् सीमंधरस्वामी प्रायश्चित न श्राप्युं, पण चार चूलिकाओ संभलावी. यक्षाए ए चार चूलिकाओ संघ पासे कही बतावी. संघे आचारांग अने दशवैकालिक सूत्रमां तेनी योजना करी. जे चार चूलिकाओ सांप्रत काले पण भावना, विमुक्ति, रतिकल्प अने विचित्रचर्या नामथी पूर्वोक्त बन्ने सूत्रोमां विद्यमान छे.
वली कलिकालसर्वज्ञ श्री हेमचंद्र आचार्ये, पोते केटला भव- पछी मोक्षे जशे ? ते जाणवा सारु शासनदेवीने भगवान् सीमंधरस्वामी पासे मोकली हती. आ विगेरे अनेक दृष्टांतो विद्यमान छे.
९ प्रश्नः - तीर्थंकरन देव शा सारू मानवा ?
उत्तरः- दानांतराय, लाभांतराय, भोगांतराय, उपभोगांतराय, वीर्योतराय, हास्य, रति, रति, भय, शोक, दुगंछा, काम, मिथ्यात्व, अज्ञान, निद्रा, अव्रत, राग अने द्वेष; आ अढार प्रकारनां दूषणो मनुष्य, तिर्येच, नारकी ने देवताओने रह्यां छे. तीर्थंकर देवमां एमांनुं एक पण दूषण नथी. जन्म मरण फरी करवानुं नथी. सर्वज्ञ छे, धर्मनो उपदेश करे छे. अनेक भव्य जीवोने तारे छे. वली तेमनां कहेलां आगम श्रवण करीए
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
तो आपणा आत्मानुं कल्याण थवा रूप उपकार पण तेमनोज छे. माटे तेमने देव मानवा.
१० प्रश्नः-अन्यमतावलंबीओ जेने देव माने छे, तेने आपणे पण देव मानवा के नहीं? .
उन्तरः-पूर्वोक्त अढार दूषणोथी रहित होय तो, तेमने देव मानवामां किंचित् दूषण नथी. ११ प्रश्नः-अन्य देवो दूषणो युक्त छ, एम केम कहेवाय ? उन्तरः-तेमनां चरित्र, मूर्तिओ तथा तेमनांज शास्त्रथी दूषणो सिद्ध थाय छे एटले देव केम मनाय ? १२ प्रश्न:-तीर्थंकर देवे आगमो लख्या, के कोणे लख्यां ?
उत्तरः-तीर्थंकर देवें शिष्योने संभलाव्यां, शिष्यो संपूर्ण ज्ञानवान् थया. यादशक्ति तीव्र होवाथी महावीरस्वामीना निर्वाण पछी ९८० वर्ष सूधी तेस्रोए मोढे राख्यां अने भणाव्यां. दिन प्रतिदिन स्मरणशक्ति घटती होवाथी देवाईगणि क्षमाश्रमणे लखवानो आरंभ कों.
१३ प्रश्न:-श्रागला आचार्य महाराजे केम नहीं लखाव्या ? उत्तरः-मुनि महाराज आरंभना त्यागी छे. लखवानो आरंभ थाय ते दोषथी व्हीने लखाव्यां नहीं. १४ प्रश्न:-देवाईगणि क्षमाश्रमण प्रारंभथी केम व्हीना नहीं ? . उन्तरः-पोते ज्ञानचक्षुथी जोयुं के, हवे पुस्तक नहि लखावीए तो म. वनी स्मरणशक्ति हीन थइ गयेली होवाथी सर्व शास्त्रनो लोप थइ जशे अने होटुं दूषण प्राप्त थशे. माटे अपबाद सेवीने पुस्तक लखाववानो प्रारंभ कर्यो. श्रा अधिकार वृहत्कल्पनी भाष्यमा स्फुटपणे छे. १५ प्रश्नः-ए आगमो कोनी पासे सांभलवां ? उत्तरः-गुरु महाराज पासे. १६ प्रश्नः-गुरु महाराज कोने मानवा ? उत्तरः-जे गुरु पापथी बीहे, सत्योपदेश आणे; हिंसा, असत्य, चोरी,
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
(8)
स्त्रीगमन ने धन विगेरे परिग्रहना त्यागी होय, निरंतर शास्त्राध्ययन करता होय तेमने गुरु मानवा, तेमनी पासे धर्मोपदेश सांभलवो.
१७ प्रश्न:- पूर्वोक्त सर्व गुण न होय, पण शास्त्रोपदेश करी जाणता होय तो तेमनी पासे धर्म सांभलवामां शुं हरकत छे ?
उत्तरः-उपदेश करनार मनुष्य उत्तम गुणवालो होय, तोज श्रोताओना मन उपर सारी असर करी शके छे अने पोताना उत्तम गुणोनी छाप सामा घणीना हृदय उपर पार्डी शके छे; परंतु जो उपदेशक गुण विहीन होय तो "परोपदेशे पांडित्यम्" जेवुं थाय छे, पोते मिथ्याडोल धारण करी भवभ्रमण वधारता जाय छे श्रने श्रोताओ पोतानो आत्मा सुधारी शकता नथी; कारण के, गुरु कहे छे पण तेमनाथी पाली शकातुं नथी, तो आपणे धर्म शी रीते पालीए ? एम मनमां श्राववाथी लाभ थाय नहीं.
१८ प्रश्नः - यत् किंचित् सारभूत धर्मतत्व शुं छे ? ते कहो. उत्तर:- प्रथम तो धर्मनी योग्यता करवी.
१९ प्रश्नः - घर्मनी योग्यता शी रीते थाय ?
उत्तरः- मार्गानुसारीना गुण उत्पन्न करवाथी धर्मनी योग्यता थाय. २० प्रश्नः - मार्गानुसारीना गुणनुं विवेचन करो.
उत्तरः- प्रथम न्यायविभव - सर्व प्रकारना व्यापारमां न्याय पूर्वक ववुं श्रन्यायथी चालवु नहीं, नोकरी करतां धणीना सोपेला कार्यमांथी पैसा खाइ जवा नहीं, लांच खावी नहीं, ओछी समजवाला मनुष्यने छेतरवा प्रयत्न करवो नहीं, व्याज वटंतर करनारे सामा धणीने छेतरी व्याजना पैसा वधारे लेवा नहीं, माल भेलसेल करीने बेचवो नहीं, सरकारी नोकरी करनार मनुष्ये धगीने व्हाला थवा सारू लोको उपर काय - दा विरुद्ध जुलम गुजारवो नहीं, मजूरी वा कारीगिरीनो धंघो करता रोज लइ काम बराबर करवुं, खोटं दिल करवुं नहीं, नात अथवा मानमां शेठाइ करतो होय तो, पोताथी विरुद्ध मतवालाने द्वेष बुद्धिथी
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
गेरव्याजबी गुनेगार ठराववो नहीं, कोइ माणसे आपणुं वगाडयु होय ते द्वेषथी तेना उपर खोटो आरोप मूकवो नहीं; अथवा तेने नुकशान करवू नहीं. कोइने खोटुं कलंक देवू नहीं. धर्मगुरुने न्हाने पैसा लेवा सारू धर्ममां न होय, ते वात समजाववी नहिं; अथवा सेवकनी स्त्री साथे. अयोग्य कर्ममा प्रवq नहि. धर्म निमित्ते पैसा कढावी पोताना कार्यमां वापरवा नहीं. धर्म संबंधी कार्यमां वापरवा माटे पण खोटी साक्षी पूरी पैसा लेवा नहीं. धर्मकार्यमां कांइ फायदो थतो होय ते बदल मनमा विचारवं जे, आपणे धर्मने वारते जूठु बोलीए छीए, आपणा काम सारु बोलता नथी माटे तेमां दोष नथी एम समजी उधुं चतुं करवू ते पण अन्याय छे. देरासर अथवा उपाश्रयमा प्रभावना थती होय, ते एकथी वधारे वार लेवी ते पण अन्याय छे. देरासर अथवा उपाश्रयना कार्यभार करनाराओए ते खातानां मकानो पोताना खानगी कार्यमां वापरवां नही. अथवा ते खाताना माणसो पासे खानगी कार्य करावq नहीं. कोइ माणस नात जमाडतो होय अने तेनी साथे कंइ बिगाड होय, तेथी तेनो वरो बगाडवा कंइ लडाइ उभी करबी, पकवान विगेरे जोइए तेथी विशेष लइ बगाड करखो, संप करी वधारे खाइ नवं अने तेने तूट पडे तेवी युक्तिओ करवी; ते पण अन्याय ज छे. परस्त्रीगमन करवू नहीं. स्त्री अथवा पुरुष कांइ सलाह पूछे तो जाण्या छतां खोटी सलाह आपवी नही. पोताना धणीना हुकम शिवाय तेना पैसा लेवा नहीं. एक बीजाने लडाइ थाय एवी समज आपवी नहीं. पोतानुं मान प्रतिष्ठा वधारवा सारं असत्य धर्मोपदेश देवो नहीं. अन्यमतावलंबी, धर्म संबंधी खरी वाचर्चा कहेतो होय एम छतां 'ए धर्म वधी जशे' एम जाणी ते वार्ता जठी पाडवानी कुयुक्ति करवी ते पण अन्याय छे. पोते अविधिए प्रवर्चतो होय अने अन्य पुरुषने विधिथी वर्ततो जोइ तेना उपर द्वेष धारण करवो ते अन्याय छे.जे पुरुष विधिथी वर्चे छे तेने धन्यवाद प्रापवो अने पोताथी ते प्रमाणे वातुं नथी तेने माटे पस्तावों तेच ..
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
सरकारनी अथवा म्युनिसिपालीटीनी दाणचोरी करवी, स्टांपनी चोरी करवी, तेम ज खरी पेदाश छुपावी थोडी पेदाश उपर सरकारने कर आपवो ते पण अन्याय छे. खातर पाडवू, कुंची लागु करवी, अथवा लूंट पाडवी ते पण अन्याय कहेवाय छे. गुणवंत साधु मुनिराज, भगवंत अने गुरु महाराजना अवर्णवाद बोलवा नहीं. तेम ज शुद्ध धर्मना अवर्णवाद बोलवा नहीं. अने कन्याना पैसा लइ पोते विवाह करवो नहीं. आशिवाय बहु प्रकारे अन्याय थइ शके छे. ते सर्व त्याग करीने व्यापार कर. वो, ते मार्गानुसारीनुं प्रथम लक्षण छे.
२ शिष्टाचार-ज्ञान अने क्रियाए करी उत्तम आचरणवाला मनुष्योना आचार शिष्टाचार कहेवाय छे. तेमां लोक निंदा करे तेवू कार्य करवू नही. राजा दंड करे तेवू काम करवू नहीं. वेश्या तथा परस्त्रीगमन त्यजq. जूगटे रमवू नहीं. शिकार करवा जवू नहीं, चोरी करवी नहीं. घणी जीवहिंसा थाय तेवो व्यापार करवो नहीं. जेथी कोइ माणसने नुकशान थाय, कोइनो जीव जाय, एवं जूलु बोलवू नहीं; बनी शके तो सर्व प्र. कारे जूलु बोलवू नहीं अने मांस, मदिरा, ताडी, मध, माखण, कंदमूल विगेरे अभक्ष्य पदार्थों खावा नहीं.
३ सरखा धर्म आचारवाला साथे विवाह करवो, पण एक गोत्री माथे करवो नहीं, हेमचंद्राचार्ये योगशास्त्रमा एक गोत्रवाला साथे विवाह करवानो निषेध कस्यो छे. स्त्री भरिनो धर्म एक ज होय तो धर्म संबंधी तकरार उठवानो संभव रहे नहीं अने धर्मकार्य करवामां परस्पर साधनभूत थइ पडे.
४ सर्व प्रकारना पापथी डर. कारण के, पाप करवाथी आ लोकमां निदा थाय अने बीजा भवमां नरकादि दुःख भोगववां पडे. -
५ देशाचार प्रमाणे वर्तवू, जे देशमा वसता होइए, ते देशमा जे जे काम करवाथी निंदापात्र न थवाय, तेवी रीते वर्तवू. वस्त्र, आभूषण, अशन पानादि देशनी रीति प्रमाणे करवू. जे देशमा जे वस्त्र पहेरातां हो
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
य ते छोडी अन्यदेशनी रीतनां पहेरवां नहीं.
६ साधु, साध्वी, श्रावक, श्राविका तेम ज राजा, प्रधान, भंडारी, कोटवाल विगेरे कोइ पण मनुष्यना अवर्णवाद बोलवा नहीं.
७ जे घरमां बारी बारणां विगेरे पेसवा नीकलवाना अनेक रस्ता होय, तेवा घरमा रहेवू नहीं. रहेबाथी चोर प्रमुखने आववान तथा स्त्रीने गेरवर्तणुक चलाववानुं सुगम पडे.
८ अशुद्ध स्थानकवाला घरमां वसवू नहीं. जे घरनी जमीनमां उधेइ लागेली होय, जे घरनी नीचे हाडकां तथा मुडदां दाटेलां होय, अथवा मुडदां वालेला होय, अथवा आसपास वेश्या, जुगारी, चोर, कसाइ विगेरे रहेता होय, तेवां घर वरजीने सारा पाडोशमा रहे. पाडोशी धर्मबंधु होय तो सर्वोत्तम समजवू. अन्यमतावलंबीना पाडोशथी तेमना श्राचार विचार आपणामां प्रवेश करी जाय छे ते, जे घणो श्रम वेठतां पण पालथी दूर थइ शकता नथी अने प्राये अनेक पापबंधनमां पड़बुं पडे छे.
९ अति गुप्त स्थानमा रहेवू नहीं. रहेबाथी गुणी पुरुषने दान देवानो अवकाश मलतो नथी. वळी आग प्रमुखना भय वखते जानमाल बचाववा मुश्केल थइ पडे छे.
१० अति प्रगट स्थानमा रहेवू नहीं. रहेवाथी स्त्री वर्ग संपूर्ण लज्जा साचवी शक्ती मथी, वली द्वार भागल घोंघाट चालतो होय तेथी स्थिर चिते काइ कार्य थतुं नथी.
११ सत्संग-गुणी पुरुषनो संग करवो. मुनि महाराज, देव. गुरु भक्तिकारक श्रावक अने प्रमाणिक गृहस्थोनी साथे ज विशेष परिचय राखवो- मिथ्यावीनो संग करवो नहीं; करवाथी आपणी धर्मबुद्धि नष्ट थइ जाय छे. सुसंगथी सारी बुद्धि थाय छे. तेनां सदाचरण जोइ आपणन पण सदाचरण ग्रहण करवा अवकाश मले छे. जुगारी, लुच्चा, चोर, विश्वासघाति, ठग विगैरेनी सोबत करवाथी तेवां नीच कृत्यो करवान
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
वलण सहज थइ जाय छे. माटे तेवा अधर्मीओनो त्याग करवो.
१२ माता पितानी आज्ञामा रहेg, तेमने पूजनारा थवं, नित्य प्रातःकाले तेमने वंदन करवू. परदेश जती वखते अने आवीने पण विनय पूर्वक पादपूजन करवू. जो वृद्ध थया होय तो तेमने खावा पीवानी तेम ज पहेरवा ओढवानी शक्ति मुजब तजवीज राखवी. कोइ वखत क्रोध करवो नहीं. कटु वचन वापरवां नहीं. तेमना आदेशनुं उल्लंघन कर, नहीं. कदापि गेरव्याजबी, नहीं करवा योग्य काम बतावे तो मौनवृति धरवी. अयोग्य कर्म करवाथी थता गेरफायदा विनय पूर्वक समजाववा प्रयत्न करवो. तेमनो आपणा उपर अवर्णनीय उपकार छे. माताए नव मास सूधी उदरमा राखी, भार वहन करी अनेक वेदनानो आपणे माटे सहन करी छे, विष्टा मूत्रादि मलीन तलोथी आपणुं वारंवार प्रक्षालन कयु छे. वली आपणे व्याधि भोगवता होइए ते वखते क्षुधा, तृषा वेठी अनेक उपचारो करी आपणुं शुद्ध बुद्धिथी पालन करे छे. श्रा शिवाय परोक्ष रीते तेमना उपकारनो झरो निरंतर वह्या ज करे छे. माता पिता तो जगत्मां कल्पवृक्ष समान छे. अंतिम तीर्थंकर महावीरस्वामी त्रिशलादेवीना उदरमा आव्या पछी माता दुःखी थशे, एम धारी किंचित् वखत अचलायमान रह्या; तेटलामां तो माताए अनेक कल्पांत करवा मांड्या, मूर्छा खाइ धरती उपर ढली पड्यां ! ते ज वखते भगवंते अभिग्रह कस्यो के “ माता पिता स्वर्गे गया पछी ज दीक्षा ग्रहण करीश." अहो! पुत्रनी पूजनीक बुद्धि तरफ दृष्टि करो. राम अने लक्ष्मण तेम ज पांडवोए माता पितानी जे सेवा करी , तेनुं वर्णन सहस्र जि. व्हाथी पण करवू मुश्केल छे. तेमना करेला उपकारनो बदलो आपणे वाली शकवाना नथी, तो पण निरंतर तेमने धर्म रस्ते योजवा प्रयत्न करी भक्ति करवी.
१३ ज्या स्वराजानो अथवा परराजानो भय होय, तेवा स्थानमा रहे, नहीं. रहेवाथी धर्मनी, धननी तेम ज शरीरनी हानि थाय छे.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
___१४ पेदाशना प्रमाणमा खरच कर. पेदाशना चार विभाग करवा. एक भाग घरमा राखवो, वीजो भाग व्यापारमा रोकवो, त्रीजो भाग पोताना तया कुटुंबना खावा पीवामां अने वस्त्रादिकमां वापरयो, चोयो भाग धर्मकार्यमां वापरबो. ए प्रमाणे पेदाशनो व्यय करतो. जो पेदाश ओछी होय तो दशमो भाग अथवा शक्ति मुजब द्रव्य धर्म निमित्ते अवश्य वापर, महा महेनते उदरपोषण यतुं होय तो मन कोमल राखी धर्मकार्यमां द्रव्य वापरनारनी अनुमोदना करवी..
१५ धनने अनुसारे वस्त्राभूषण पहेरवां. थोडं द्रव्य होय अने धनवा. न जेवां वस्त्र पहेरवाथी तेम ज बधारे द्रव्य होयं अने गरीबना जेवां पहेरवाथी लघुता थाय छे.
१६ शास्त्र श्रवण करवामां चित्त परोववं. बुद्धिना आठ प्रकारना गग उपार्जन करवा. १ शास्त्र सांभलवानी इच्छा करवी. २ शास्त्र सांभलवू. ३ तेनो अर्थ समजतो. ४ ते याद राखतो. ५ उह-तेमां तर्क करवो ते सामान्य ज्ञान. ६ अपोह-विशेष ज्ञान मेलववं. ७ उहापोहथी संदेह न राखतो. ८ तत्वज्ञान एटले अमुक वस्तु आनज छे, एवो निश्चय करवो. पूर्वोक्त रीते शास्त्र श्रवण करी पोताना अवगुण सजवा उद्यमवंत थ. .
१७ अजीर्ण छतां आहार करवो नहीं. खाधेली वस्त पनी न होय त्यां सुत्री बीजो श्राहार करयो नहीं. रोग उत्पन्न धाय तेत्री वस्तु खावी नहीं. स्वादिष्ट वस्तु देखी गजा उपरांत खावू नहीं. .
१४ अकाले भोजन करवू नहीं. भोजन करतानो जे वखत निमार्ण करेलो होय ते बखत चक्रवो नहीं..
१९ धर्म, अर्थ अने काम ए जग वर्ग साया. गृहस्थावस्थामा जे समय धर्भ साधननो होय, ने रखो धर्म माधवो. पैमा उपार्जन करवाना समये ते काम क. भोग-उपभोग भोगववाने समये तनां तत्पर रहे. धर्म-साधन करवाने समये द्रव्य उपार्जन करवान तुझे तो घ.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १० ) मेथी चूकाय छे. सर्व वस्तुनी प्राप्ति धर्मथी ज थाय छे. धर्म चुक्या तो त्रणे वर्ग हाथमांथी गया समजत्रा, माटे दिवसमां त्रणे वर्ग साधवानो बखत बांधी राखत्रो; जेथी द्रव्य पेदा करवामां तेम ज संसारोचित कार्य करवामां त्रिन न आवे, जगत्मा निंदा न थाय अने धर्मसाधन रूडी रीते थाय एम ववु.
२० मुनिराज महाराजनुं दान देवा रूप श्रातिथ्य विनय पूर्वक करमुं; दुःखी जनने अनुकंपादान देवं; मुनिनी सेवा भक्ति करवामां कुशल रहेतुं अने अहंकार रहितपणे दान देवु.
२१ जिनमतने विषे सन्मान पूर्वक राग धरवो. खोटो हठ - कदाग्रह करवो नहीं.
२२ गुणीजननो पक्ष करवो. तेमनी साथै सौजन्यता अने दाक्षिण्यता वापरवी. जे जे सुकार्य करवाना होय, ते ते वानरनी पेठे चपलताथी नहीं पण स्थिरताथी करवां निरंतर नियभाषित थं. कोइने दुःख लागे तेवुं बोलवु नहीं. पोताना तेमज पारकाना आत्माने उपकार करवानी बुद्धि राखवी; गुणी पुरुषनी, अनुयाइए वर्त्त.
1
२३ जे देशमां जवानी शास्त्रकार श्राज्ञा न श्रापता होय, अथवा राजानी मना. होय, ते देशमा उद्धताइ करी जवुं नहीं; तेम ज जे काले जे कार्य..करवानी आज्ञा न होय, ते काले ते कार्य कर नहीं. जेम के उष्णकालमा खेती करे तो थाय नहीं. चोमासामां शीत पदार्थ खावाथी पत्रे नहीं अने समुद्र पर्यटन करवाथी नुकशान थाय. यवनना मुलक - मां जवाथी अभक्ष्य वस्तु जबराइथी खवरावे अने जबराइथी धर्म
1
भ्रष्ट करे, तेवा देशमा जनुं नहीं. वली पोतानुं बल तपासी काम करवु; कारण के शक्ति उपरांत कार्य करवाथी धननी तेम ज तननी हानी थवानो संभव छे.
A.
२४ व्रत विषे स्थिर चित्तवाला अने ज्ञाने करी सावधान एवा पुरुबनी पूजा करवी. आत्महितार्थे तेमनी पासेश्री ज्ञान संपादन करबुं अने
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
(995
सेमनी प्रवृत्ति प्रमाणे वर्तj.
२५ पोषण करवा योग्य स्वकुटुंबनुं आहार वस्त्रादिकथी पोषण कर - २६ दरेक कार्यारंभ कर्याी पहेलां शुभ अशुभ परिणाम दीर्घदृष्टिथी वि. चार अने पछी कार्यारंभ करवो.
२७ विशेषज्ञ एटले सामान्य अने विशेषने ओलखतां शीखवुं अथवा तेना जाणकार थj.
२८ लोकवल्लभ एटले सर्व लोकने वल्लभ लागे तेवुं काम करखु. कोइमे दूभव नहीं. अनीतिथी तेम ज धर्मविरुद्ध आचरणयी लोकमां व्हाला थवानी इच्छा राखवी नहीं.
२९ लज्जावान् थवुं. निर्लज कार्य कर नहीं.
३० विनयवंत थवं. देव, गुरु, सुश्रावक, कुटुंबी, महेताजी, कला शीखवनार तथा राजा प्रधानादिक शेठ, शाहुकार जे कोइ गुणे करी, धने करी, पीए करी अने वये करी अधिक होय ते सर्वेनो यथोचित विनय करवो.
३१ दुःखी मनुष्य उपर दया करवामां कुशल रहेवुं. जैम बने तेम हि - सानु काम कर नहीं.
३२ सौम्यदृष्टि राखवी. कोइ वखत कषायवाली प्रकृति धारण करवी नहीं के, जेथी श्रम्यने आपणा उपर द्वेष जागे.
३३ छ वैरीने जीतवा. १ काम एटले स्त्री सेवा. परस्त्रीनो सर्वथा त्याग करवो. पोतानी स्त्रीनुं पण जेम रोगार्च पुरुष औषध खावानी जरूर पडे, ने खाय तेम ऋतुस्नानने अवसरे केवल चित्तनी उपाधि टालवा निभिचे सेवन करे; भावना तो छोडवानी ज राखत्री, श्वाननी पेठे ; निरंतर अथवा एक रात्रिमां प्रणी वखत स्त्रीसंग करवो ए उत्तम पुरुषोनुं लक्षण नथी. नित्य सेववाथी पोतानुं तथा स्त्रीनुं शरीर निर्बल थतुं
1 जाय छे. वली एवी कुटेबने लीधे स्त्रीना विरह समये परस्त्री सेववानी
"
बुद्धि इ. आवे छे; प्राये दुनियामां लघुता प्राप्त थाय छे, कोइ विश्वास
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१२) करतुं नथी, राजा जाणे तो दंड करे छे अने आवता भवमा नरकनां दुःख भोगवा पडे छे; माटे जेम बने तेम कामने वश करवो. २ क्रोध-कोइना उपर क्रोध करवो नहि; सर्व प्राणी उपर समभाव धारण करवा; एक क्रोडपूर्व सुधी संयम पाली उपार्जन करेलु फल क्रोध करवाथी क्षण वारमा नष्ट थइ जाय छे अने कुगतिना भाजन थर्बु पडे छे, हालाहल विष खाधू होय तेथी एक वखत ज मरण थाय छे, पण क्रोध रूपी हलाहलने वश थएला प्राणी- अनंतीवार मृत्यु थाय छे; माटे निरंतर क्षमागुण धारण करतां शीखवू. ३ लोभ-लोभी मनुष्यनुं चित्त सदाकाल फिकरमा भम्या करे छे. तेने कोइ पण प्रकारे संतोष उत्पन्न थतो नथी. वली लोभने वश थवाथी प्राणी नहि करवा योग्य कर्म क. रवा तत्पर थाय छे तेथी आ दुनियामां हीलना थाय छे अने परभवा पण दुःख भोगवां पडे छे. माटे जे अवसरे जे मले तेथी संतोषवृत्ति राखवी अने नीतिथी उद्यम करवो. पूर्वे जेवू पुन्य उपार्जन कर्यु होय तेवू आ भवमा मले छे, लोभ करवाथी विशेष मलतुं नथी. एवो विचार करी संतोष पकडवो. संतोषथी ज लोभ जीताय छे. ४ मान-मानदशा धरवाथी जगत्मा लघुता प्राप्त थाय छे, लोको अहंकारीनु उपनाम आपे छे, गुरुनो भने बढीलनो बिलय थतो नथी, विद्या कला आवडती नथी. अने मनुष्य भव पाम्या छत्तां पण धर्म साधी शकातो नथी; माटे मान तजी दइ गंभीरता धारण करवी. ५ हर्ष कोइ पण कार्यमा अत्यंत हर्ष धारण करवो नहीं. हर्ष करवाथी गर्बने पगथीए. चढतां वार लागती नथी. आ संसारमा सर्व वस्तुओं क्षणिक छे. शरीर आजे सुखी देखाय छे अने काल अनेक व्याधियी वीटाइ जाय छे. लक्ष्मी चपल छे, आजे जे घरमा लक्ष्मी शोमी रही छे ते घरमां बीजे दिवसे भूत वासो करी रहे छ ! माटे आवा अस्थिर पदार्थों पूर्वकृत पुन्यने लीधे प्राप्त
थयो होय तो तेनो सदुपयोग करवो; पण अत्यंत हर्षित थइ गर्व करवो • नहीं. ६ मद-मद आठ प्रकारना छे. जातिमद्र, कुलमद, , बलमद,
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१३) रूपमद, ऋद्धिमद, लोभमद, तपश्चर्यानो मद अने विद्यानो मद, जातिनो मद करवाथी नीच जातिमा उत्पन्न थाय छे, कुलमद करवाथी नीचगोत्र बंधाय छे. बलनो मद करवाथी आवते भवे निर्बलपणुं प्राप्त थाय छे. रूपनो मद करवाथी कुरूपपणुं प्राप्त थाय छे. धननो तथा ठ. कुराइनो मद् करवाथी परभो दरिनि थाय छे. जेम जेम मलतुं जाय, तेम तेम वधारे लोभ करे अने मनमा धारे के हुं तो खोबानो ज नहीं, जे जे व्यापार करीश तेमां पेड़ा ज करीश ! एवा श्राजीविका मद ध. रनार मनुष्यने कोइ वखत एवो धक्को लागे छे के, सर्व दिवसनुं पेदा करेलु एक दिवसमा चाल्छु जान छ ! अने निर्धनावस्था प्राप्त थाय छे. माटे लोभनो मद करवो नहीं. तपश्चर्यानो मद करवाथी तप निष्फल थाय छे. विद्यानो मद करवो नहीं. विद्यानो मद करनार मनुष्य पोताथी अधिक विद्वानने मान आपी शकतो नथी, पण तेनी अवगणना करे छे अने पोते वधारे ज्ञान संपादन करी शकतो नथी. गर्विष्ट होवाथी शंका पडे ते पण बीजाने पूछी शकतो नथी. एम धीरे धीरे पोतानी विद्या खुए छे अने आवता भवमा अज्ञानी थाय छे. माटे विवेकी माणसे आ पाठ प्रकारना मद त्यजवा.
३४ कृतज्ञता-पोताने कोहए करेला उपकारने भूलवो नहीं. समय श्राव्ये करेला उपकारनो बदलो वालवो.
३५ पांच इंद्रिने वश करवामां तत्पर रहे. इंद्रिों मोकली भूकवाथी आ लोकमां पण बहु नुकशान थाय छे. जेम के स्पर्शेद्रिनुं सुख भोगवा सारू हस्ति बंधनमां पडे छे. रसेंद्रिना विषयथी माछलांओ प्राण विमुक्त थाय छे. घ्राणेंद्रिना विषयथी भ्रमर कमल उपर बेसे छे. अने सूर्य अस्त थए कमल मींचाद जवाथी अंदर गोंधाइ रहे छे. चक्षु इंद्रिने वश थवाथी पतंगीना दीवामां पड़ी जीव खुए छे. श्रोतइंद्रिना विषयथी हरण पारधीने वश थइ जाय छे. एवी रीते एक एक इंद्रिने छूटी मूकवाथी प्राण जाय ले, त्यारे पांच इंद्रिओना विषयमा लुब्ध थ
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
बाथी परभवां केवां दुःख भोगवा पडे १ तेनु वर्णन तो ज्ञानीमहा
राज न करी शके. माटे यथाशक्ति विषयनो संकोच करवो. आ प्रमाणे 'मार्गानुसारीना पांत्रीश गुण जे पुरुषमा होय, ते पुरुष धर्मने योग्य जाणवो. अावा गुणथी मनुष्य ममकितवंत थाय छे, श्राद्धधर्म अने मुनिधर्भने पामे छे अने अंते मुक्तिसुखने मेलवे छे. . . २१ प्रश्नः-समकित ए शुं छे ? उत्तरः-समकितना घणा प्रकार छ, पण अल्पमात्र कहं छ. समकितना मुख्य प्रकार छे. १ व्यवहार समकित ने २ निश्चय समकित. तेमा व्यवहार समकित ते पागल कहेला अढार दूषण रहित ऋषभादि चोवीश तीर्थकरने शुद्ध देव तथा तरण तारण जहाज रूप मानवा. जे देव संसार थकी तस्या नथी, तेवाने देवबुद्धिए मानवा नहीं; प्रभुए मुनिनो जे मार्ग बतान्यो छे, ते मार्गे चालनारने गुरुबुद्धिए गुरु मानवा; साधु अने श्रावकनो धर्म प्रभुए जे प्रमाणे बताव्यो छे, ते धर्मने जख. रो मानवो. श्रावण तत्व उपर अडा राखवी ते व्यवहार ममकित. २ निश्चय समकित, ते प्रथम पोताना आत्मानुं स्वरूप अने पुद्गलनु स्वरू. प जाणवू. आत्मामां चेतन गुण छे अने पुद्गलमां जड गुण छे. तेथी
आत्मामां सर्व पदार्थ जाणवानी शक्ति छे, पण कर्मे करीने आत्मा अवरायो छे तथा हाल संपूर्ण भाव आणी शकतो नथी. एवो निर्धार थवाथी जे जे बाह्य पदार्थों छे, तेना उपरथी मोहनो नाश करे छे. फक्त आत्मगुगमा आनंद माने छे. जे संसारी पानंद , ते सर्वे अस्थिर आनंद छे, अने तेने खरो आनंद मानवाथी कर्मबंध थाय छे ने दुर्गतिमां तेनां दुःख भोगवा पडे छे. आत्मानुं ज्ञान जेम जेम निर्मल थतुं जाय छे तेम तेम सांसारिक कार्यमा ममता घटती जाय छे. कर्मना योगे जे सु. ख दुःख प्राप्त थाय छे, तेने कर्मनां फल जाणीने राग द्वेष करता नथी. पुद्गलने संयोगे कर्म बांध्यां छे ते भोगवाय छे, एम विचारे छे. आ प्रमाणे-चित्तनी सुंदरता 'थाय छे, परंतु विशेष विशुद्धि नथी. थइ तेथी
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१५) संसारने छोडी शकतो नथी. श्रावकनां व्रत पण लइ शकतो नथी, पण लेवानी भावना रात दिवस बनी रहेली छे, अनंतानुबंधी कषावनी चोकडी तथा समकितमोहनी, मिश्रमोहनी अने मिथ्यात्वमोहनी ए सात प्रकृति क्षय थइ छे. एवा जीवोने समकितनी प्राप्ति थाय, ते निश्चय समकित कहीए.
२२ प्रश्नः-निश्चय समकितदृष्टिने व्यवहार समकित होय के नहीं ? उत्तरः-धणं करीने होय. २३ प्रश्नः-व्यवहार समकितवालाने निश्चय समकित होय के नहीं ? उत्तरः-होय पण खरूं अने न पण होय. २४ प्रश्नः-एकला व्यवहार समकितथी शुं लाभ थाय ? उत्तर:-व्यवहार समकित निश्चय समकितनुं कारण छे. देव गुरुनी श्रद्धा थइ एटले गुरु महाराजनी सेवा करे. गुरु महाराज धर्म संभलावे एटले पोताना आत्मानु तथा पुद्गलनु स्वरूप जाणे. एम करता करतां अनुक्रमे निश्चय समकित थाय. २५ प्रश्नः-देवनी भक्ति शी रीते करे ? उत्तर:-देव हाल विचरता नथी, परंतु तेमनी मनि छे ते आपणने आधारभूत छे. तेथी पापाणनी, धातुनी, रत्ननी, काटनी अने दांतनी; जेवी पोतानी शक्ति होय तेवी भगवंतना आकारवाली मूर्ति करावे. यथाशक्ति सुंदर चैत्य बंधावे अने आचार्य महाराज पासे ते प्रतिमानी प्रतिष्ठा करावीने तेनी भक्ति करे. अथवा पूर्व पुरुषोए एवां जिनविंव पधरावेलां होय छे, तेमनी अष्ट द्रव्ये करीने पूजा करें तथा. तेमनी समीपे भले प्रकारे गुणग्राम करे.
. . २६ प्रश्नः-प्रतिमाने पुजवाथी शुं लाभ थाय ? प्रतिमा काइ भगवान् नयी तो तेने केवा भावथी पूजवी ?
उत्तरः-भगवंत धर्म प्रकाशी गया छे. तेंने आधारे धर्मनुं स्वरूपआत्मानु स्वरूप जाण्यं छे तेथी तेओ उपगारी पुरुष छे. ते उपगारी पु:
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
रुष तो निर्वाण पास्या छे, त्यारे प्रतिमाजीमां तेमना नामनो आरोप करीने भक्ति करवी. जेम आपणा घडीलनी अथवा मान्य पुरुषनी छबी होय छे अन तेना कोइ गुणग्राम करे छे, तो आपणे खुशी थइए छीए अने तेनी कोइ लघुता करे छे तो आपणे दिलगीर थइए छीए. वली हालमा राज्यकर्ता एडवर्ड तथा बीजा गवर्नर जनरल, गवर्नर अने प्रतिष्ठित अधिकारीओनी छत्री तथा बावलांओ स्थानके स्थानके बेसारेलां दृष्टिए पडे छे अने तेम करेलु जोइने ते अधिकारी तथा तेनना उपर प्रीतिभाव धरावनारा लोको राजी थाय छे अने ते अधिकारी पोताने नान मल्यु समजे छे. तेम आपणे पण भगवंतनी मूर्ति बेसारवाथी तेमने मान आपीए छीए. तेमने मान आपबार्नु मन थयुं ते शुम अध्यवसायनुं लक्षण छे अने तेथी जीव म्होर्ट पुन्य उपार्जन करे छे. जेओ जैन नाम धरावीने दुढीआ कहेवाय छे, तेओ प्रतिमाने पुजता नथी. ते तेमनी अज्ञानता छे. तेत्रो जैनशास्त्रने मानवान कहे छे. पण तेओ शास्त्रमा कडु छे तेम करता नथी. आ बाबतना दाखला श्री प्रतिमाशतक ग्रंथां उपाध्याय श्री यशो विजययजीए घणा आपेला छे. तथा समकितशल्योहार नामे ग्रंथ छपायेल छे, तेमां पण घणा दाखलाओ छे. तेथी आर्हि विस्तारथी लखतो नथी. भगवंत विचरता हता ते वखतनी प्रतिष्ठित करेली प्रतिमाजी हालमा विद्यमान छ 'अने ढुंढक मत तो आधुनिक नीकलेलो. छे स्यारे जो प्रतिमा पूजवान अयोग्य होय तो भगवंत थतां केम बने ? त्यार पछी पण घणा आचार्यों थया छे. जेमना उपदेशथी घणा श्रावकोए प्रतिमाजी कराव्यां तया अनेक प्रकारे पूजा करी. गृहस्थावासमा रहेला श्रावकभाइओने भगवंसना गुणग्राम करवा शारू अनुकूलता भरेली जग्या जोइए ते देरासरजी छे अने तेनी अंदर भगवतना गुणर्नु स्मरण थवा सारू जिनबिंबनी स्थापना करेली छे. तेमनी आकृति एवी सौम्य छ के, तेने जोवाथी भगवंतना गुण सांभरे छे. पोताना
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
('90)
7
वडीलनी अथवा माननीय पुरुषनी 'छबी अथवा तेनी कोई वस्तु पंडी होय े तो तेने जोइने ते पुरुष अने तेना गुणो जैम स्मरणमां आवे छे; तेम भगवंतनी मूर्ति जोइने पण थाय छे. प्रतिमाजीनुं मुख जोइने विचारे के के, या मुख के छे १ जे मुखे कोइना श्रवर्णवाद, मृषावाद के, हिंसाकारी वचन बोलाएलां नथी. तेमां रहेली जिव्हावडे रसेंद्रिना विषयोनुं सेवन करेल नथी, पण आ मुखवडे धर्मोपदेश देइने अनेक भव्य प्राणीओने संसारसमुद्रमांची ताया छे; माटे श्रा मुखने धन्य छे. श्रा नासिकावडे सुरभिगंध दुरभिगंध रूप घ्राणेंद्रिना विषयोनुं सेवन कर्यु नथी. श्रा चक्षुइंद्रिवडे पांच वर्ण रूप विषयोने सेव्या नथी, कोई स्त्रीना उपर कामविकारनी नजरे जोयुं नथी तेम कोइनी सामे द्वेषनी नजरे पण जोयुं नथी • मात्र वस्तुस्वभाव ने कर्मनी विचित्रता विचारीने समभावे रहेला छे. तेथी एवा नेत्रने धन्य छे. आ कर्णे करीने विचित्र प्रकारना राग रागणी सांभलवा रूप तेना विषयनुं सेवन करेलं नथी, परंतु प्रिय प्रिय जेवा शब्दो का पड्या तेवा समभावे सांभल्या छे. श्रा शरीरवडे कोइ जीवनी हिंसा के अदत्तग्रहण विगेरे कर्यु नथी. मात्र जीवरक्षा 'करी छे अने कोइ जीव दुःख पाने नहीं तेम वर्त्या छे. ग्रामानुग्राम विहार करी भव्यजीवोने संसारना दुःखमांथी उद्धर्या के अने पोते कर्मोंनो क्षय करी केवलज्ञान केवलदर्शन प्रगट कर्यु छे. माटे श्रा प्रभुने धन्य छे. एओ परम उपगारी छे. तेथी तेमनी जेटली भक्ति करी शकुं तेटली क. रवी योग्य छे. श्रावी सुंदर भावना भगवंतनी मुंद्रां देखवाथी उत्पन्न थाय छे. उत्तम प्राणीओ एवा प्रभुनी जल, चंदन, केसर, बरास, पुष्प, धूप, दीप, फल, नैवेद्यवडे पूजा करे छें. तथा आभूषणो चडावे छे. ए प्रमाणे पूजा करवामां यथाशक्ति द्रव्यनो व्यय करतां चितवे के के, हुँ जे द्रव्य पेदा करूं कुं, ते पेदा करतां अनेक प्रकारनां पाप लागे छे. वली ते धन संसारी कार्यमा वापरूं कुं तेथी पण उलटी पापनी वृद्धि करूं कुं.
| म्हारे ए धनमांथी म्हारा प्रणाम पहोचे तेटलुं धन जो हुं प्रभुभक्तिमां
·
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१८) वापरूं तो तेनाथी पापं बंधातुं अटके अने पुन्यबंधन थाय. वली ए धन प्राते म्हारूं नथी. म्हारी साथे आवबार्नु नथी. म्हारो ने एनो स्वभाव भिन्न छ. हुं चेतन डूं. ए जड छे. माटे म्हारे एना उपरथी मूर्छा उना. खीते योग्य छे. वली विचारे के, हु प्रभुनी भक्ति करीश तो, ते जोइने बीजा जीवो तेनी अनुमोदना करशै. वली केटलाएक भाग्यशाली जीवों भक्ति करवाने तत्पर थशे तो तेनो कारणीक हुँ' थइश. एटले प्रभुभक्ति करतां अनेक प्रकारना लाभ थशे. उत्तम जीवो प्रथम द्रव्यपूजा करीने पछी भावपूजा करे छे एटले ते अवसरे भगवंतना गुण विचारे छे अमे प्रभुना गुणने विचारीने तेनुं पोताना प्रात्मानी साथे मिलान करे छे के, अहो ? प्रभ अरागी ने हुं रागी, प्रभ अद्वेपी ने हुँ द्वेषी, प्रभु अक्रोधी ने हुँ क्रोधी, प्रभु अमानी ने हुं मानी, प्रभु अमायी ने हुं मायी, प्रभु अलोभी ने हुँ लोभी, प्रभु अकामी ने हुं कामी, प्रभु निर्विषयी ने हुं विप यी, प्रभु आत्मानंदी ने हुँ संसारानंदी, प्रभु अतिंद्रिय सुखना भोगी ने हुँ पुद्गलनो भोगी, प्रभु स्वस्वभावी ने हुं विभावी, प्रभु अजर में हुं स- . जर, प्रभु अक्षय ने हुँ क्षय स्वभाववालो, प्रभु अशरीरी ने हुं शररिवालो, प्रभु अनिंदक ने हुं निंदक, प्रभु अचल ने हुं सचल, प्रभु अमर ने हुं भरणे सहित. प्रभु निद्रा रहित ने हुँ निद्रा सहित, प्रभु निर्मोही ने हुं. समोही, प्रभु हास्य रहित ने हुँ 'हास्ययुक्त, प्रभु रतिए रहित ने हुँ रतिए सहित, प्रभु अरति रहित ने हुं अरति सहित, प्रभु शोक रहित ने हुँ शोक सहित, प्रभु भय रहित ने हुँ भय सहित, प्रभु दुगंछा रहित ने हुँ दुगंछा युक्त, प्रभु निर्वेदी ने हुं सवेदी, प्रभु अक्लेशी ने हुं सक्लेशी, प्रभु हिंसाए रहित ने हुं हिंसानो करवावालो, प्रभु वचने रहित ने हुँ मृषावादी, प्रभु इच्छारहित ने हुं अनेक प्रकारनी इच्छावालो, प्रभु अप्रमादी 'ने हुं सप्रमादी, प्रभु श्राशा रहित ने हुँआंशानो भरेलो, प्रभु सर्व जीवने सुखना दाता ने हुं अनेक जीवोने दुःखनो देनार, प्र. नु अपंचक ने हुं सवंचक-बीजाओने ठगनारो, प्रभु सर्वना विश्वास:
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१९) पात्र नेहुं अविश्वासनु पात्र,-प्रभु आश्रव रहित: ने हुँ आश्रयनो, भरेलो, प्रसु निःपाप ने हुँ.सपाप, प्रभु परमात्मपदने पामेला ने ई बहिरामापणे वर्तमो, प्रभु कर्म रहित ने हुं कर्म सहित. ,आ प्रमाणे भगवंत अनेक प्रकारना गुणे करीने संयुक्त छे भने हुं सर्व प्रकारना दुर्गुणोए
भरेलो ढु. तेथी आ संसारमा परिभ्रमण करूं छु: आजे भाग्यना उ। दयथी आ प्रभुनी मूर्ति में जोइ अने तेना आलंबनवडे मने प्रभुना
गुण- स्मरण थयुं तथा म्हारा अवगुण समजवानां आव्या, तो हदे । हुं म्हारा अवगुण टालवानो उद्यम ललं, प्रभु जे रम्ने चाल्या ते रस्ते
९.चालं अने प्रभु जेम वा तैम वर्त. आ प्रमागेनी भावना भाव। तां-भावपूजा करतां प्राणी पोताना कर्मनो क्षय करे छे, शुद्ध समकित। ने प्राप्त करे छे अने यावत् मोक्षसुखने पण पामे छे. माटे जिनप्रतिमा । नी पूजा करवाथी उपर प्रमाणे लाभ जाणीने सर्व भव्य जीवोए यथाi शक्ति जिनेश्वरनी भक्ति करवी.
२७ प्रश्नः-सामान्य प्रकारे जिनभक्तिनी रीत तथा लाभ तमे वताच्या, परंतु अनुक्रमे दररोज केवी रीते भक्ति करवी ते कहो ?
उत्तरः-दिवसमां त्रण वार जिनमंदिरे जयं. तेमां प्रातःकाले वास क्षेपवडे पूजा करवी, मध्यान्हे जल चंदनादिक अष्टद्रव्यथी, सत्तर प्र. * कारथी अथवा जेवी शक्ति होय ते प्रमाणे विशेप द्रव्यश्री पूजा करवी र अने संध्याये धूपपूजा तथा दीपपूजा करवी. या प्रमाणे त्रणकाल जि
नपूजा करवी. तेमा मध्यान्हनी पूजा. प्रभुने अंगे फरसीने करवानी छे तथा न्हावं जोइए, न्हाइने शुद्ध थया शिवाय प्रभुनो स्पर्श करवो घटित नथी. आपणुं शरीर मलीन होय छे ते न्हात्राथी शुद्ध थाय छे. माटे निर्जीव जग्या जोइने शरीरनी शुद्धि थइ शके तेटला जलबडे न्हावू. वधारे पाणी ढोलवू नहीं. वधारे पाणी ढोलाथी असंख्य अपकाय जीवोनी विना कारणे विरावना थाय छे. न्हाया पछी शुद्ध वस्त्रवडे शरीर साफ करवं. पछी सुंदर, शोभीता, सांसारिक कार्यमां नहीं बापरे
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२०) लो अने धोयेलो. वस्त्र धारण करवा. वगर धोयेला वस्त्र पहेरीने पूजा । करवाथी नीवीन प्रायश्चित्त कहेलुं छे. पछी पोतानी शक्तिना प्रमाणमा योग्य आभरणो धारण करवां अने जिनपूजाने माटे जल, चंदन, पुष्पादिक शुद्ध शुद्ध द्रव्यो लइने जिनमंदिरे जवं. जिनमंदिरना प्रथम द्वारमा पेसतां 'निसिहि' कहेवी. त्यारथी, संसारी व्यापारनो निषेध कर्यानुं समजवू. एटले देरासरनी अंदर व्यापार रोजगार संबंधी वातचीत पण करवी नहीं. फक्त जिनमंदिर संबंधी कार्यमा ज चित्त परोवq. दे. रातरमा कांइ काम चालतुं होय तो तेनो तपास करवो, काइ आशातना थएली होय तो ते टालवी अने देरासरना नोकर चाकरना कामकाज तरफ नजर करवी. पछी ज्यारे भगवंतनी मूर्ति दृष्टिए पडे, सारे वे हाथ जोडी नमस्कार करवो अने रंगभंडपमा पेसतां बीजीवार 'नि.. सिहि ' कहेवी. अहिंथी जिनमंदिर संबंधी व्यापारनो पण त्याग क
र्यानुं समजवू अने जिनपूजा संबंधी कार्यमा प्रवर्ग. प्रथम पोताना : हाथ धोइने सुवर्णना, रूपाना, अन्य धातुना अथवा मृतिकाना पोतानी शक्ति अनुसारे जेवा कलश होय तेवा कलशमां निर्मल जल भरवू. . प्रभुना शरीर उपरथी आभरणादि उतारवा. ते अवसरे चिंतवq के, भगवंत आ प्रमाणे आभूपणो उतारीने संयम ग्रहण कर्यु हतुं. पछी : मोरपीछी वडे प्रभुना शरीरनी प्रमार्जना दृष्टिपूर्वक करवी. कीडी विगेरे जंतुओनो प्रचार थयो होय तो ते दूर करीने कलशवडे अभिषेक करवो. पछी वस्त्रना पोतावडे केसर उतारयु. तेनाथी न नीकली , शके तेवू केसर वालाकुंचीवडे दूर करवू. पछी पंचामृतनो अभिषेक . करीने सुकमाल, सुंदर अने धोएला उज्वल वस्त्र वडे प्रभुनु शरीर जल रहित करवं. पछी उत्तम चंदन, केसर, बरासादिवडे नव अंगे पूजा करवी अने जीवजंतु रहित, सज्या विनानां, भूमिने नहीं फरसेला, अशुचिना संसर्ग विनानां अने सुगंधीवालां मोगरा विगेरेना.पुष्पो चडा: '. वत्रां. पछी मुगट कुंडलादि आवरणो पहेरावा. त्यार पछी अगर, सेला-,
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
रस विगेरे सुगंधी वस्तुओथी बनावेलो दशांगधूप करवो: फानसमा दी. पक राखीने दीपपूजा करवी. भगवंतना शरीर उपर सोना रूपाना वरक यथाशक्ति चडाववा अने प्रांगी रचवी अथवा रचावी. पछी भगवंतना समीप भागे सुंदर उज्वल अक्षतवडे नंदावर्त अथवा स्वस्तिक करवो. तेभां प्रथम त्रण ढगली करतां पहेली ढगलीए ज्ञान प्राप्ति, बीजी ढगलीए दर्शन एटले समकितनी प्राति तथा त्रीजी ढगलीए चारित्रनी प्राप्ति थाय तेत्री रीते भावना भावली. त्यार पछी स्वस्तिक रचवो. ते वखते चार गतिनो नाश थाय तेवी भावना भाववी. वली त्रण ढगलीनी उपर अक्षतवडे सिद्धशिलानो अर्धचंद्र जेबो आकार करतो अने विचारवू जे आ सिद्धशिला उपर म्हारो वास थाओ. एवी रीते अक्षतपूजा करीने पछी सुंदर फल मेवा प्रमुख धरवा. अपक्क, मडेला, खराब वासवाला अथवा अभक्ष फल धरवानो पूजाप्रकरणमा निषेध कस्यो छे. माटे.तेवां फल चहावा नहीं. पछी नैवेद्य घर. तेमां भक्ष पदार्थ जे जे खाता होइए ते ते जेश के लाडु, दूधपाक, शाक, दाल, भात, चूरमा प्रमुख अनेक आतनी रसवती-प्रभु आगल.धरत्री. पूर्वोक्त फल, नैवेद्य प्रभु आगल धरी भावना भाववी, जे आ आहार अनेक पाप प्रारंभ करी निपज्यो छे अने श्रा- आहार हुं:खाइश तेथी पण एना आस्वादनथी मने राग द्वेषनी परिणती जागशे; माटे जेटलो आहार प्र. भुने चावीश ते आहार संबंधी राग देषनी परिणती थवी बंध रहेशे अने वली उपकारीनी-भक्ति थशे तेथी परंपराए मुक्तिफलनी प्राप्ति-थशे. भावी सुंदर भावना भाववी. ए-प्रमाणे - द्रव्यपूजा करवी. एथी वधारे द्रव्य होय तो वधारे चडाववा. त्यार पछी त्रीजी 'निसिहि' कहेवी अने विचारवू जे द्रव्यपूजानें काम निषेधी हवे भावपूजा करीश.. प्रथम त्रण प्रदक्षिणा देवा. त्यार बाद त्रण खमाममणां देवां. त्रण दिशा तरफ जो. , बुं वर्जवं. पछी वीर आसने बेप्ती वे हाथ जोडी चैत्यवंदन, नमुथ्थणं, : जावंति बे, स्तवन, जयवीयराय विगेरे कहेवू. पी काउस्सग्गं करवो.. ।
-
-
-
-
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
( : २२३)
काउसमा पारी एक थुइए, अथवा, चार थुइए. अथवा आठ थुइए जेवी -शक्ति-वकाश होय ते प्रमाणे चैत्यवंदन करखं. आ सामान्य विधिए प्रभु भक्ति- कही. पछी प्रभु सम्मुख उभा रही आागल कही छे तेवी रीते भावना भाववी. घणा गुणी आचार्य महाराज श्लोकबद्ध काव्यवृद्ध रचना भगवंतना गुण रूप करी गया छे ते वडे स्तुति करवी.. एवी सुंदर भावना भाववाथी नागकेतु विगेरे केवलज्ञान पाम्या छे. तेनी, कथा कल्पसूत्रमां विद्यमान छे.
२८ प्रश्नः - पुष्पपूजा करतां पुष्पना जीवने बाधा थाय तेनुं केम ?: उत्तर:- पुष्पना औवने बाधा थती नथी, पण उलटी रक्षा थाय छे. म के पुष्प कोई गृहस्थ लक्ष जाय तो मनुष्यना स्पर्शथी तेना जीवने किलामना थाय. केदलाएक गृहस्थो सय्यामां बिछावी सुत्रे छे तेथी पण किलामना थाय छे, परंतु जे पुष्प प्रभुने चडे छे तेने तो पोताना आयुष्य सुधी अवावा रहे छे. वली तमे कहेशो के पुष्पने सोय भोकी गूंथवाथी किलामना थया वगर रहे नहीं, तो ते विषे जाणवुं जे जे पुष्पनी दांडी पोली होय तेमां दोरो परोववो शास्त्रमां -कलो छे माटे तेवी जीते विधि युक्त काम करवाथी बाधा थशे. नही.
पुत्रप शीवीने चडाववानी तथा काची कलीचो चडाववानी रीत प्राचीन जणाती नयी, पण आधुनिक छे. एवी रीत पडवाथी केटलीक वखत गूंथेला. पुष्प मलतां नथी त्यारे विधिपूर्वक पूजा क्रवाना रसिक पुरुषने पण शीवेलां चडावai पडे छे, ते अपवाद समजीने चडावे छे. कारण के जो ते न चडाये तो समूलगो फूलनो हार चडी शके नहीं माटे जोग बने त्यां सुनी गुंलां पुप्प चडावां एज श्रेय छे. प्रभु भक्ति विधिपूर्वक करतां कदापि अल्पाहंता थाय ते उपर आवश्यक कूत्रा - नुं दृष्टांत श्रच्युं छे. कृबो खोदतां कष्ट पडे पण प्रांते मुक्तिसुखनी प्राप्ति थाय. माटे श्रायकने अष्टधकारी पूजा करवानुं महानिशिथ्य सूत्र - मां पण कयुं छे..
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
(.२३) २९ प्रश्नः-नैवेद्य-राधेलं धर कया शास्त्रमा कर्तुं छे ?. .. - -
उत्तरः-श्राद्धविधिमां कह्यं छे. वली श्राद्धविधिमां निशिथचूर्णी प्र. मुखना दाखला प्राण्या छे. आचारोपदेश, अष्टप्रकारी पूजानो रास तथा । सकलचंद उपाध्याय प्रमुख विरचित पूजाओमां पण कथु छे. ते शास्त्रो , जोवाथी विस्तार सहित मालम पडशे. सामान्य प्रकारे नैवेद्य चडावंवार न तो महानिशिथ्थ, पंचाशकजी, प्रवचनसारोद्धार, योगशास्त्र विगेरे घणा शास्त्रोमां कयुं छे. ३० प्रश्नः-दीपकपूजा कया शास्त्रमा कही छे ?
उत्तरः-महानिशिथ्थ सूत्रमा अष्टप्रकारी पूजानो अधिकार चाल्यो छे. त्यां कही छे. प्रभुना जन्म वखत दिग्कुमारीकाओए दीपक कस्या छे, . विगरे वर्णन जंबूहीपपन्नत्तिमां छे. अावश्यकसूत्रमा पण कर्तुं छे.
३१ प्रश्नः-गुरुभक्ति शी रीते करवी ? उत्तरः-गुरुने देखतां बे हाथ जोडी नमस्कार करतो. गुरु कंइ काममां न होय तो खमासमण देइ वांदवा. इच्छकार पूछी अभडियो अभ्यंतरथी खमाववा. गुरु उभा होय तो उभा रहेQ. गुरुना वचननी । अवगणना करवी नहीं. वस्त्र, पात्र, औषध, पाट, पाटला, रहेबाने म-' कान विगेरे जे कांइ जोइए ते हाजर करवू. आपणी पासे न होय तो जेनी पासे होय तेनी पासे गुरुने तेडी जइ अपाव. कोइ प्रकारे तेमनुं वचन लोपवू नहीं. गुरु महा उपकारी छे. ए उपकारीना उपकारनो. बदलो कोइ दिवस वलवानो नथी माटे यथाशक्ति गुरुभक्ति करवी. तन, मन अने धन अर्पण करवू. कदापि गुरु महाराजना काममा सर्व दोलंत वपराइ जाय तो पण वापरवामां जराए अंदेसो लावबो नहीं. आवा भाव जेने थइ जाय रे तेने अवश्य-निश्चय समकित होय छे. तेमा जेटली कसर होय तेटली समकितमा पण कसर जाणवी. माटे देव गुरुनी भक्तिमा कोइ पण रीते कसर राखत्री नहीं. गुरु महाराज एक कोडि पण पोते लेता नथी. कोइक बखत अकस्मात् धर्मसंबंधी
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २४ ) हरकत आधी पडी होय 'अने ते काममां पैसा खरचया पडे तेम होय, औषध वापरावा होय, पुस्तक लखाववां होय विगेरे धर्मना कामां पैसानी आवश्यकता होय त्यारे गुरु महाराज चापरवानो उपदेश करे छे; ते वखत मन जरा पण पार्छु फेरववुं नहीं, पण प्रसन्न थइ द्रव्यनो सदुपयोग करवो. -
-
३२ प्रश्नः - गुरु लोभी होय तो केम करतुं ? - उत्तरः- गुरु महाराज लोभी होय नहीं. जे पोताना शरीरनी, शि. यनी अथवा श्रावकनी श्राशा राखता नथी ते धननी आशा केम राखे ? माटे तेओनी लोभी होवापणानी शंका करवी ज नहीं, तेओ फक्त शरीरना रक्षणने माटे प्रमाणोपेत वजनुं ग्रहण करे छे अने आ शरीरवडे ज्ञान दर्शन चारित्रनुं आराधन करी शकाय छे तेथी तेने शुद्धमान आहार आपे छे. इंद्रिओनी पुष्टिने अर्थे तो श्राहार पण लेता - तेमां पण जे आहार गृहस्थे पोताने अर्थे करेलो होय छे ते ज लं छे, तेमाथी पण तेने फरीने करवो न पडे तेटलो ज ग्रहण करे' छे, फरीने करवो पडशे एम लागे तो बिलकूल लेता नथी. आहारना संबंधां एवा निरिच्छावान होय छे तो पछी बीजो लोभ तो करे ज के. म १ तेश्रोने एक कोडि सरखी पण पासे राखवी नथी अने जेश्रो राखे छे तेश्रोने शास्त्रमां गुरुबुद्धिए मानवा कह्या नथी. जिनाज्ञा विरुद्ध एवा वेष घारी, द्रव्यलिंगी, पासथ्यादिक द्रव्यना राखनारने जे गुरुबुद्धिए माने छेतेने मिथ्यात्व लागे छे.
"
„
३३ प्रश्नः - कोइक एम कहे छे के ज्ञाने करीने ज धर्म थाय छे, क्रियाए तो कर्म छे, तेथी क्रिया करतां धर्म न होय. माटे कदी क्रियारुचि न होय तो पण ज्ञान भणेल होय तो तेने गुरु मानवामां सुं अडचण छे ? -
उत्तर :- शास्त्रमा समकित करीने सहित होय तेने ज ज्ञान कहे छे अने जेने समकित होय तेतो भगवंतनी अज्ञाना आराधक होय,
L
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
जेश्रो आज्ञाना आराधक होय तेओ क्रियाथी 'विमुख होय नहीं; कारण के ज्ञाने करीने पोताना आत्मानुं स्वरूप तथा पुद्गलनुं स्वरूप जाण्युं छे तेथी ते जाणे छे के "अहो! आ पुद्गल तो जड पदार्थ छे. पुद्गलने वशे करीने विपरीत बुद्धि थइ तेथी परवस्तु.जे धन धान्यादिक तथा स्त्री कुटुंबादिक तेने आ जीवे पोतानां करीने मान्यां अने तेथी कर्मबंध करीने चारे गतिमा रोलायो, अनेक प्रकारनां दुःख भोगव्यां. आ भवमा भाग्यना उदयथी श्री जिनराजनो मार्ग प्राप्त थयो भने कर्मे विवर आ. प्यु तेथी मने संयमनी प्राप्ति थइ छ तो हवे म्हारे आत्मतत्वमा रमण करवू ज घटे छे. अनादिकालनो जीवने परभायमां रमवानो अभ्यास छे . तेथी म्हारी दशा वारंवार पुद्गलभावनी थाय छे ते पलटावा माटे अशुभ क्रिया छोडीने शुभ क्रियामा प्रवq योग्य छे." या प्रमाणेनी भावनाथी संयमनी क्रिया करे छे अने ते क्रिया, कर्म निर्जरानी हेतुभूत थाय छे. वली योगादिकनी जे शुभ प्रवृत्ति थाय छे तेथी जो के शुभकर्म वंधाय छे परंतु ते कर्म मुक्ति प्राप्त करवामां सहाय्यकारी थाय छे, विनकारी थतां नथी. एवा शुभ कर्मना योगथी भार्यक्षेत्रमा जन्म, पांच इं. द्रिो संपूर्ण, धर्मिष्ट कुल, स्वजनादिक धर्मकार्यमां. अनुकूल, निरोगी शरीर, देव गुरुनी जोगवाइ विगेरे साधनोनी प्राप्ति थाय छे. ए साधनो मल्या विना जीवथी मुक्तिमार्ग- आराधन थइ शकतुं नथी. जेओ ज्ञानवंत छे तेओ सहजे क्रियामा प्रवर्ने छे. ज्ञानगुण.वडे वस्तुस्वरूपने जाणवाथी संसारनी अनित्यता समजीने जेमणे चारित्र अंगीकार कर्यु के एवा मुनि महाराज निरंतर विचारे-छे के सर्वे जीवो सचाए तुल्य छे, पण कर्मे करीने जूदी जूदी गतिने पाम्या छे. ते सर्वे सुखना अभिलाषी छे. दुःखने इच्छता नथी. जेम म्हारा शरीरने कोइ कांइ पीडा उपजावे छे तो मने दुःख थाय छे तेम सर्व जीवने पण दुःख थाय छे. माटे म्हारे कोइ पण जीवने दुःख उपजाव घटतुं नथी. आवा विचारथी तेओ ज्यारे ज्यारे उठे छे, बेने छे, सुए छे, चाले छे सारे पलापूर्वक प्रवर्षे
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
छे.. वली पडिलेहण पण ते ज माटे करे छे के वस्त्रमा कोइ जीव होय तो शरीरे लागवाथी तेने पीडा उत्पन्न थाय. वली प्रतिक्रमणनी क्रिया करे छे तेनुं कारण पण एम के के पोते आत्मस्वभावमा स्मणता करवाने इच्छे छे; परंतु जीवमे अनादिकालनो मोहप्रवृत्तिनो अभ्यास बनेलो छ तेना जोरथी जे न करवा योग्य प्रवृत्ति थइ जाय छे ते पोताना मनमा अनिष्ट लागे छे अने तेनी निंदा गर्दा तो कायम थया करे के परंतु प्रतिक्रमणमा विशेष प्रकारे करवान बने माटे प्रतिकमण करे छे. यथाश. क्ति तपस्या करे छे. तेमां पण भाव एवो वर्ते छे के आहार करवो ते म्हारो स्वभाविक धर्म नथी, पण हजु सुधी पुद्गलमा रह्यो ढुं एटले ज्ञान ध्यान सारी रीते थवा माटे आ शरीरने निरवद्य आहार आपुं छु. तो पण थोडी थोडी तपस्या करूं तो तेथी कांइ ज्ञान ध्यानमा हरकत थवानी नथी. उलटी शुभभावने योगे ज्ञान ध्याननी वृद्धि थशे माटे यथाशक्ति तपस्या करूं. आवी भावना होवाथी ज्ञानीने सहजे तप पण बनी श्रावे छे. माटे ज्ञानवंतने क्रियानी रुचि न थाय ए वात संभवती ज. नथी; पण जेओ मात्र लोकरंजनार्थे ज्ञान भणेला होय छे तेओने क्रियारुचि होती नथी, तो तेओ काइ जैनमार्गमां नथी. श्री विशेषावश्यकमा क्रियारुचि रहित जीवने अज्ञानी कह्या छे. तो तेवा अज्ञानी गुरु करवा योग्य होय नहीं. तेमनी संगत करवाथी तेमना जेवी विपरीत बुद्धि थाय अने मिथ्यात्व पमाय माटे भगवंतनी आज्ञा प्रमाणे चालनारने जे गुरु मानवा.
३४ प्रश्नः-गुरु महाराज न होय तो धर्मकरणी कोनी पासे करवी?
उत्तरः-जेम देवने अभावे देवनी मूर्ति, तेम गुरुने अभावे गुरुनी स्थापना जाणवी. तेमां मुख्य अक्ष, ते गोल आकारना कोडा समजवा. ते त्रण, पांच, सात के नव आवर्त्तवाला होय तो श्रेष्ठ गणाय छे. तेनुं फल श्री भद्रबाहुस्वामकृित स्थापनाकुलकमा विशेष प्रकारे वर्णवेलुं छे. श्री यशोविजयजी उपाध्याये स्थापनानी सज्झाय बनावी छे तेमां पण तेनुं
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २७ ) फल तथा विधि बतायी छे. एवा श्रक्षना स्थापनाचार्य स्थापीने तेनी सन्मुख किया करवी. तेनो योग न बने तो ज्ञान दर्शन अने चारित्रनां उपकरण - मुख्यत्वे पुस्तक नवकारवाली प्रमुखनी स्थापना करवी. श्री ठाणांंग सूत्रमां दश प्रकारनी स्थापना कही छे, ते स्थापीने पंचिदिय वडे, तेमां गुरु महाराजना गुणनुं श्रारोपण करवुं अने पछी तेनी समीपे विft करवो.
३५ प्रश्नः - धर्म ते शुं ?
उत्तरः- धर्म बे प्रकारना छे. १ श्रात्मिकधर्म श्रने २ व्यवहारधर्म. ३६ प्रश्नः - श्रात्मिकधर्म ते शुं १
उत्तरः- आत्मिकधर्म ते आत्मानुं लक्षण- अनंत ज्ञान, अनंत दर्शन, अनंत चारित्र, अनंत वीर्यादि तेमां रमण करवुं ते आत्मिकधर्मनुं आराधन समजवु.
- ३७ प्रश्न:- अनंतज्ञान ते शुं ?
उत्तर:- अनंता पदार्थोनुं त्रणे कालनुं स्वरूप जाणवानी आत्मानी शक्ति छे ते.
३८ प्रश्नः - आत्मानी एवी शक्ति छे तो ते जणाती केम नथी ? उत्तरः- आत्मा कर्मे करीने श्रवरायलो छे तेथी तेनी शक्ति चाली शकती नथी.
३९ प्रश्नः - आत्मा कर्मे करीने क्यारथी अवरायो छे ?
उत्तरः- श्रात्मा अनादिकालथी कर्मे करीने अत्ररायलो छे. कोइ काले पण निर्मल हतो ज नहीं. जेम सोनुं खाणनी अंदर मूलथी ज माटी साथै मलेलं छे, तेम जीवने माटे पण समजवु.
४० प्रश्नः - कर्म ते शुं ? अने ते जीवनी साये केवी रीते एकमेक थयेलां छे ? वली अनादिनां कर्म छे ते ज चाल्यां आवे छे के फेरफार थाय छे ?
उत्तर:- कर्म ते जड पदार्थ छे. जे चर्मचक्षु वडे देखाय छे ते सर्व जड
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २८ ) पदार्थ ज छे. जीव देखी शकाता नथी. जड पदार्थो विचित्र प्रकारना रूप धारण करे छे. मनुष्यना शरीर रूप मलेला छे ते ज वखिरीने पाछा राखोडी रूपे थाय छे. वखते श्रभि रूपे थाय छे अने ते ज पाछा पृथ्वी पाणी, वायु, वनस्पति तथा जनावरोना रूपने धारण करे छे. जीवनाशरीरमांथी छूटेला पुद्गलोना विचित्र घाट बने छे. जीव ग्रहण करबो न होय तेवा छूटा पुत्रलोनां पण स्वभाविक अनेक रूप बने छे. श्राकाशमां लीला पीला रंग देखाय छे ते स्वभाविक ज बने छे. एवा पुद्गल परंमाणुओ मलीने कर्म योग्य पदार्थ थाय छे. तेवो कर्म पदार्थ आत्मानी साथे अनादिकालथी मलेलो छे. ते जेम जेम भोगवाय छे, तेम तेम छूटा श्रता जाय छे अने पाछा नवा बंधाय छे. एकवारनं बाधेलुं 'कर्म कांइ सदा काल पहोंच्या करतुं नथी. पूर्वकर्मना योगे जीवना जैवा जेवा प्रणांम थाय छे, तेवां तेवां कर्म वधाय छे. एम श्रेणि प्रश्रेणि चाल्या ज करे छे. जेम चिकाशवाला पदार्थने रज लागे छे, तेम जीवने राग द्वेषनी परिण• ती रूप चिकाशने योगे कर्मना पुनलो आवीने वलगे छे.
"
४१ प्रश्नः - जीव तथा पुहलनो कर्त्ता कोइ छे ?
उत्तरः- ए कोइना बनावेला नथी एटले तेनो कर्त्ता कोइ के ज नहीं. वली न्यायथी विचारतां. एनो कर्त्ता होइ शके पण नहीं. जो तेनो कोई बनानार होय तो ते शरीरधारी होवो. जोइए एटले तेने बनावनारनो पण कोइ बनावनार जोइए. वली ज्यारे जगत्मां कोइ पदार्थ ज न होय त्यारे जीव अने पुल शुं पदार्थ न बनावे ? वली जो जीवनो कर्त्ता होय तो. ते पाप कार्य करनाराओंने बनावे ज नहीं श्रने जगत्मां तो तेवा म नुच्यो ज बधारे देखाय छे. कदी कोइ कहेशे के बनाव्या त्यारे तो सारा हता, पण पाळली. बगडी गया तो बनावनारा ज्ञानीने एवं पण ज्ञान हो - जोइए के, आ पाछलथी बगडी जशे माटे एने न बनावु. - साधारण मनुष्य पण जो कोइ कार्यनुं परिणाम खराब आववानुं जाणे तो ते कार्य काता - नयी सारे, जे सर्वज्ञ छे. ते तो त्रणे कालनुं स्वरूप. नाणी शके एटले
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २९ ). पालथी बगडे तेवा प्राणीओनें शा माटे बनवि ? वली ईश्वर समदृष्टिवान ला होवाथी एकने मनुष्य बनावे, एकने जनावर बनावे, एकने सुखी करे; एकने दुःखी करे एम होय ज नहीं. तेनो विचार तो सर्वने सुखी बनाववानो ज होवो जोइए अने तेवू तो कांइ नगत्मा देखातुं नथी. तेथी ज. गत्का ईश्वर मानवो ए वास्तविक नथी. वली केटलाएक कहे छे के ए तो बधु ईश्वरनी इच्छावडे ज.बने थे, आ कहे पण असत्य छे. केम के जे जे धर्मवाला मुक्तिने माने छे अने मुक्ति भेलववा उद्यम करे छे तेना शास्त्रमा प्रांते क्रोध, मान, माया, लोभ ए चारथी मूकावू अने समभाव: मां रहे एनुं नाम ज- मुक्ति कहेल छे. त्यारे विचारो के बीजाप्रोने तो इच्छाथी मुक्त थवा कहे छे अने पोते.या जगत् उपजाववानी इच्छा करे छे ए बात केम समबे ? जेम हालना केटलाएक.धर्मगुरु नाम धरावनाराओ पोते द्रव्य राखे छे, स्त्री भोगवे छे अने बीजा तेना.सेवको: ने उपदेश करे छे के 'द्रव्य अस्थिर छे, अर्थ अनर्थवें मूल छे, स्त्रीना संगथी अनेक प्रकारनां कर्म बंधाय छे, माटे तमे द्रव्य तथा स्त्री बन्नेनो त्याग करो. एटले तमने घणो लाम थशे पा दृष्टांत प्रमाणे जगतना का ईश्वर पोते तो राग द्वेषयी मुक्त थया नथी अने बीजाने मुक्त थवा कहे थे, माटे एवं कथन ईश्वर होब ज नहीं. एवी वातो करनारा ईश्वरना स्वरूपने समजता नथी अने फोगटना ईश्वरने दूषण आपे छे.ई. श्वर तो सर्व प्रकारनी राग द्वेषनी परिणतीनो त्याग करनारा होय छे. कोइ प्रकारनी उपाधि तेमने होती नथी; संसारी काइ पण काम तेमने करवू नथी. संसारी काम तो देहधारी प्राणी करे छे. ईश्वर देह रहित थयेला छे. पोताना आत्मस्वभाव वडे सर्व पदार्थोने जाणे देखे छे, पण तेमां प्रणमता नथी. ईश्वग्नुं खरं स्वरूप या प्रमाणे होवाथी तेस्रो जी वनों के पुद्गलंना कत्ती नथी, जीव अने पुद्गल पदार्थ अनादिकालथी स्वभाविकपणे जंछे एम समजवू.
२ प्रश्नः-आत्माना चेतनगुणने कर्म जड होवांथी शी रीते पांवी शके ... . .. . . . .
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तर:-आपणी दृष्टिए प्रत्यक्ष देखीए छीए के बुद्धि अरुपी छतो मदिरापान करनारनी बुद्धि भष्ट थइ जाय छे अने तेनो केफ चडे छे त्यारे जेमतेम बके छे, तो मदिरा जड उतां बुद्धिने केम आवरे छे ? वली केफ उतरे छे त्यारे पाछी बुद्धि ठेकाणे आवे छे तेम कर्म पण एवो ज पदार्थ छे. तेना संयोगथी आत्मानो ज्ञान गुण अवराइ जाय छे अने पडदामां रहेली अथवा मेलनो समूह लागेली वस्तुओनुं पोतानु खरं स्वरुप जेम देखातुं नथी तेम कर्मरुप मेल लाग्याथी आत्मानी शक्ति अने स्वरुप देखी शकातुं नथी.
४३ प्रश्न:-आत्मा निरंतर केम करीने अवरायलो ज रहे छे के तेमां फेरफार थाय छ १ अने ते कोइ वखत पण शुद्ध थशे के नहीं ?
उत्तरः-प्रात्माना ज्ञानने कर्मनो केफ लागेलो छे. केफ करनार मनुप्यने जो कोइ जबरी फिकरनी बात करे अथवा खटाइ विगेरे केफना उ. तारनी चीज खबरावे तो तेनो केफ उतरी जाय छे, तेमप्राणीने पण गुरु महाराजना योगथी अथवा पूर्वना क्षयोपशमबडे ज्यारे पोताना आत्मानुं खरुं स्वरुप समजाय छे अने पुद्गलना संगथी अनादिकाल संसारमा परिभ्रमण करयान समजाव छे त्यारे तेनाथी भय पामे छे एटले कर्मनो केफ उतरी जइने ज्ञानदशा जागृत थाय छे. ते वखते विचार छे के, 'हुँ जे सुख मार्नु छु ते तो जड पदार्थवडे मात्र मानी लीधेनुं सुख छे. तेनाथी म्हारा प्रात्माने तो सुख मथी पण उलटुं कर्मबंधनरुप दुःख छे. वली ए सुख जेम फांसी उपर चडनार मनुष्यने सारी सारी वस्तु खावा आपे छे पण पछी तुरत फांसीए चडावे छे तेना जेवं छे. संसार सुखनी लीनता पण एवी ज छ कारण के हालना समयमां म्होटामा म्हाडें आयुष्य प्राये सो वर्षनुं होय छे तो एटलो काल सुख भोगवईं अने पछी तेनाथी थयेला कर्मबंध बड़े नरके जq त्यां सागरोपमनां आयुष होवाथी असंख्य , वर्ष पर्यंत दुःख भोगवq तेना प्रमाणमा मनुष्यना भवनुं सुख काइ लेखामां नथी. कदी मरण पाम्या पछी नरकमां न जतां मनुष्य गतिमा जर्बु
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३१) थाय तो त्या स्त्रीनी योनिमा अत्यंत अशुचीवाला स्थानकमां वेसुमार दु. ॐधीनो अनुभव करतां उपजq अने त्यां उधे मस्तके नव मास पर्यंत रहे, एवां गर्भावासनां दुःख भोगवां, तिर्यंच गतिमां जq तो त्यां पण क्षुधा, तृषा सहन करवी अने बीजां पण अनेक प्रकारनां दुःख भोगवां. माटे एवा पुद्गलीक सुखने हुं सुख मानीश नहीं.' आवी भावना श्राववाथी सांसारिक सुखने सुख मानवारुप केफ उतरी जाय छे. एम करता कदापि बधो केफ न उतरे तो तेना निवारणने माटे तप संयमरुप औषध वापरीने मोहजन्य केफ उतारे छ. तप संयमादि वडे जेम जेम कर्मों नाश पामतां जाय छे तेम तेम आत्मा शुद्ध थतो जाय छे. एटले पछी जे सुख दुःख प्राप्त थाय छे, तेमा समभाव राखे छे अने विचार के के 'देहनी साथे रहीने मे जे जे कर्म बांध्यां छे ते ते देहने संबंधे उदयमां श्राववाथी भोगवाय छे एमां म्हारे ज्ञातापणे न्यारा रहेवू योग्य छे. परंतु मने दुःख थाय छे, मने सुख थाय छे, एम चितवq योग्य नधी. ' आत्री विचारणाथी केफ उतरतो जाय छे अने सावधानता वधती जाय छे. तेमा पण जेम फरीने केफ करे छे तो पाछी बुद्धि अवराइ जाय छे तेम गुरु महाराजना उपदेशथी शुद्ध भाव आव्या छतां पाछा संसारना मोहमा पडी जाय छे तो पार्छ ज्ञान अवराइ जाय छे. केटलाएक मनुष्य एवा दृढ होय छे के एक वार केफ उतरया पछी तेनो गेरफायदो समजीने फरीने कदापि पण केफनो प्रसंग करता नथी. तेम केटलाएक अल्पसंसारी जीवो तो धर्म सांभल्या पछी दिन परदिन आत्मानी शुद्धता करता जाय छे अने छेवट सर्वज्ञपणुं संपादन करे छे, तेमनुं ज्ञान पछी अवरातुं ज नथी, सदाकाल एक सर ज रहे छे अने तेने फरीने संसारमा भाववं पण पडतुं नथी. ४४ प्रश्नः कर्मथी रहित थाय छे तेने पाछां कर्म केम लागतां नथी ?
उत्तर:-रागद्वेषरुप चिकाशना योगथी ज कर्म लागे छे अने राग । द्वेष छे ते कर्मने योगे थाय छे ते कर्म नीकली गयां एटले तेनो योग
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३२ ) रहेतो नथी अने रागद्वेषमय परिणति रहेती नयी एटले कर्म लागतां नथी. जेम के दूध मध्ये घृत रहेलुं छे ते काढवा सारु प्रथम दहिं बनाववं, पछी तेने वलोवीने माखण काढं, माखणने तपावीने धी कखुं. ते काढला घृतनुं फरीथी दूध थइ शकतं नथी. घृत ज कायम रहे छे तेवी ज रीते आत्माना अनुक्रमे प्रगट थयेला गुण अवराता नथी. ४५ प्रश्नः - कर्म आवे छे ते देखातां नथी, माटे आवे छे ते शा अनु-मानथी सिद्ध थाय ?
तेम कर्म
उत्तरः- कर्म पुतलिक पदार्थ छे. टाढना थंडा पुद्गल ज्यारे आपणने स्पर्श करे छे त्यारे जाणीएं छीए के टाढ वावा लागी, परंतु आपणे थंडना पुद्गल जोइ शकता नथी. छतां निश्चय करीए छीए के थंडा पुद्गल स्पर्श करवा लाग्या. सुगंधी पुद्गल देखी शकता नथी, पण नाकमां खुशबो जणावाथी जणाय छे के अहियां सुगंधी पदार्थ छे. गरमी लागे छे पण तेना पुगलने आवता देखता नथी. पवन आवे छे तेने देखता नथी पण शरीरमां स्पर्श थवाथी जणाय छे के पवन आवे छे आवे छे ते आपणे देखता नथी परंतु ज्यारे कर्म उदय आवे छे अने ते नां फल जोवामां आवे छे त्यारे सिद्ध थाय छे. पूर्वे कर्म बांघेलां होय छे तेने योगे सुख दुःख प्राप्त थाय छे. कोइ सुखी, कोइ दुःखी एम सर्वत्र जणाय छे. कोइ माणस वर्त्तमान कालमां सारां कृत्य करे छे, वली अकलमां पण खामी नथी, दुःख थाय तेवुं कार्य पण हाल करतो नथी, ते छतां ते दुःखी होय छे ए सर्व पूर्व कर्मना योगथी समजबुं. वली केटला 'एक माणस लुच्चाइ, ठगाइ, चोरी विगेरे करे छे, जतुं बोले छे, सारा मा
स उपर कलंक मूके छे, हिंसा करवामां तत्पर होय छे एवा अधर्मना करनारा सुखी देखाय छे तेनुं कारण एटलुं ज छे के श्रा भवमां जे सुख भोगवे छे ते पूर्व भवमां करेला सुकृत्यने लीधे छे परंतु आभवमां करेला कृत्यनां फल आवता भवमां भोगवत्रां पडशे. क्वचित् आ भवमां करेलां कर्म आ भवमा पण उदय आवे छे. केटलाएक राजाओं परस्त्रीना लंपट :
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
पणाथी आ भवमा ज राज्य खोइ केद पकडाया छे. चोरी करनार पण आ भवमां केदमा जाय छे. आ सर्व कर्मनी विचित्रता ज छे. जुलाबनी एक दवा एवी होय छे के तेनी असर तत्काल थाय छे, वली बीनी दवा एवी होय छे के तेनी असर बे चार कलाक पछी थाय छे. मनुष्य झेर खाय छे तेमां कोइ झेर एवं होय छे के खाधुं अथवा सूंघ्यु के तुरत मृत्यु थाय छे. कोइ झेर एवं होय छे के माणसने कालांतरे रीबावी रीबावीने मारे छे; तेम कर्म पण विचित्र प्रकारनां छे, ते कोइने तत्काल अने कोइने भवांतर प्राप्त थाय छे. कर्मने अनुसारे मनुष्यने जूदी जूदी योनि प्राप्त थाय छे. कोइ कहेशे जे तेनी खात्री शुं ? तो जाणवू जे माणस म. रीने केटलाएक व्यंतर थाय छे ते आवीने तेना कुटुंबना पूछेला सघला जवाब आपे छे अने तेओने खात्री करी आपें छे. ते उपरथी बीजो भव सिद्ध थाय छे. पोतानी करणी माफक जीव बीजी गतिमां जाय छे. सघली वात कर्मने संबंधे ज बने छ, वली मंत्रवादीओ सर्पना मंत्र भणे छे ते वखते मंत्रना अधिष्ठायक देवता सर्पना विषने शरीरमांथी हरण करी ले छे ते उपरथी देवनी जाति सिद्ध थाय छे. ज्यारे बीजी गति छे सारे कर्म विना बीजी गतिमां कोण लइ जाय ? ए अनुमानथी पण कर्म सिद्ध थाय छे.
४६ प्रश्न:-कर्मना संयोगथी प्रणाम बगडे छे अने नवां कर्म बंधाय छे. एवी रीते परंपरा चाली जाय छे त्यारे कर्मथी मुक्त शी रीते थाय ?
उत्तरः-कर्मना बे प्रकार छे. (१) उपक्रमी (२) निरुपक्रमी. तेमां निरुपक्रमी कर्म बांधेलां होय छे ते तो भोगव्या विना छूटको थतो ज नथी. उपक्रमी कर्म आत्मानी विशुद्धताथी खरी जाय छे अने अधिक विशुद्धता प्राप्त थाय छे. जेम के केटलाएक रोग एवा होय छे के जन्म पर्यंत भोगव्या विना छूटको थतो नथी अने केटलाएक रोगने औषधनो प्रयोग लागे छे के शांति थाय छे. जेम जे गुरुना संयोगथी ज्ञान थाय छे, ते ज्ञानवंत जीव पापनो उदय थाय त्यारे विचारे जे में पूर्व अज्ञानपणे कर्म बांध्यां छे ते भोगव्या विना छूटको ज मथी. वास्ते म्हारे विक
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३४) ल्प करवो उचित नथी, खोटा काम करयां तेनी शिक्षा भोगववी ज जोइए. एवी सुंदर भावना लावीने ज्यारे जीव समभावमा रहे छे त्यारे ते उपक्रमी क्रर्मने उपक्रम लागे छे अने तेथी जलदी ते कर्मनो नाश थइ जाय छे, अहिं आत्मानी पुद्गल संजोगे राग द्वेष रूप परिणती न थइ ए ज चिकाश ओछी थइ तेथी पूर्वनां जे कर्म हतां ते खरी गया. वली शुभ कर्मने पण उपक्रम लागे छे ते एवी रीते के-ज्यारे जीवने पुन्यना उदयथी धन, दोलत, पुत्र, घर, हाट विगेरे बधी वस्तु सुंदर मलेछे त्यारे जीव अहंकारमा लीन थइ जाय छे. आवी रीते अहंकार करवाथी शुभ कर्मने उपक्रम लागे छे. कारण जे शुभकर्म बंधाय छे ते मंद राग द्वेषथी बंधाय छे अने ज्यारे अहंकारादि जोर करे छे त्यारे तिव्र राग द्वेष थाय छ ते अशुभ छे ने अशुभ तेथी शुभना पुगल भोगवाय त्यारे शुभ ओछु थयु ए ज उपक्रम लाग्यु. माटे उत्तम पुरुष गमे तेटली ऋद्धि मले तो पण अहंकार करता नथी पण उलटा भावना भावे छे के-" पूर्व धर्मकरणी करी तेना प्रभावे शुभकर्म उपार्जन थयुं छे तो हवे मोहने वश पड़ी हुं अहंकार करी कर्म वांधीश तो वली दुर्गतिमां जवू पडशे, आ पुद्गलिक सुख तो अस्थिर छे, संसारी वस्तुनो संयोग ते वियोग संयुक्त छे माटे तेमां मद करवो ते योग्य नथी. वली तेवा सुखमां मम थर्बु ते पण योग्य नथी. म्हारे तो आत्मस्वभावमां स्थिर रहे, ए ज योग्य छे." आवी भावना भाववावाला उत्तम जीवना शुभ कर्मने उपक्रम लागतां नथी पण उलटां शुभं, कर्म पुष्ट थाय छे.
४७ प्रश्न:-शुभकर्म पुष्ठ थवाथी ते पण मुक्तिने अटकावे छे माटे पुन्य तथा पाप बन्ने छोडवां योग्य कह्यां छे तेनु केम ? , उत्तरः-शुभकर्म बांधती वखत राजा, चक्रवर्ति, देवता, शाहुकार इत्यादि थइने पुद्गलिक सुख भोगबवानी इच्छाओ राखवाथी जे पुन्य वंधायः छे, तेवा पुन्यनी इच्छा राखवानो तो निषेध ज छे. एवी इच्छा तो राखवी ज नहीं. कारण के एवी इच्छाए करी जे पुन्य बंधाय छे ते पापानुबंधी पुंन्य बंधाय छे. एटले ते पुन्य भोगवतां पाछु पाप बंधाय छे, तेथी
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३५ ) आत्मा मलीन छे, दुर्गतिनां दुःख भोगववां पडे के अने आत्मानी शुद्धि थती नथी. परंतु जे पुरुषोने पुद्गलिक सुखनी इच्छा नथी अने आत्मिकधर्म प्रगट करवाने उद्यम करे छे तेमां शुभ जोगनी प्रवृत्ति थवाथी जे शुभ कर्म बंघाय तेनाथी आत्मधर्मने विन थतुं नथी. कारण जे जेम जेम गुणस्थान चडता जाय, तेम तेम पुन्यराशि वधती जाय छे, पण उपरना गुणस्थानमां तेनी स्थिति वधती नथी. कारण के, जे जे पुरुषोए श्रेणि मांडी छे तेने मुक्ति नजिक छे. वली पुन्यराशि वधारे अने स्थिति थोडी छे तेथी थोडा कालमां घणुं सुख भोगवी तेओ मुक्ति जाय छे. मुक्तिनी अटकायत थती नथी. जेम खेतरमां जुवार वावे छे तेने जुवारनो खप छे, कडबनो खप नथी, पण कडब सहजे उत्पन्न थाय छे. तेमां वली प्रथम तो कडब देखवामां आवे छे तेथी 'आ तो कडब ले' एम विचारी कडव काढी नांखे तो जुवार देखे ज नहि. तेम शुभजोगनी प्रवृत्ति करतां एम विचारे जे आ तो पुन्य करणी छे, एथी आत्माने गुण थशे नहीं एम समजी जे शुभ करणीनो त्याग करे, तेने आत्मिक धर्म प्राप्त थवानो नथी. तेम जोगप्रवृत्ति बंध थवानी नथी. तेथी अशुभ जोगनी प्रवृत्तिथी अशुभ कर्म बंधाशे अने आत्मा मलीन थशे. माटे संसार सुखने अर्थे शुभ अथवा अशुभ किया छांडवा योग्य छे. ए करणी आत्माने गुण कर्त्ता नथी. वली गुणस्थाननी हढ़ प्रमाणे शुभ क्रिया पण छंडाती जाय छे. जेम के श्रावक पौषध करे छे त्यारे द्रव्यपूजा प्रमुख करता नथी. अने मुनि महाराज पण द्रव्यपूजा करता नथी. वली मुनि महाराज ध्यान रूप थाय छे ते अवसरे आवश्यकादिक क्रियानो पण अभिलाष करता नथी, पोताना स्वभावमां ज लीन थइ जाय छे, परभावनो विचार करता नथी, आत्माना गुणपर्यायनी रमणता करे छे, चिदानंद सुखमां सदा मग्न रहे
पण ते ध्याननो काल अंतर्मुहूर्त्तनो छे. एक ध्यान वधारे वखत रहेतुं नथी माटे जे अवसरे ध्यान करे छे ते श्रवसरे शुभ क्रियामां चित्त नथी राखता ने ध्यानथी रहित थाय ते अवसरे जे जे गुणस्थाने जे जे क्रिया
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३६ ) करवी योग्य होय ते करे छे. एवा मुनि कोइ प्रकारे स्वप्नमां पण विषयनी वांछा राखता नथी अने जे विषयनी वांछाए मोहने वश पडी संयमप्रवृत्ति ने श्रावकपणानी प्रवृत्ति छोडे छे अने माने छे के श्रमे आत्मज्ञान साधीए छीए. ते कांइ जैनमार्गनी रीति नथी. जैनमार्गना जाणनार गणधर महाराज तथा आचार्य पण पोताना गुणस्थान प्रमाणे किया करे छे. जेम के स्थावर मुनिए आत्मस्वरूपनां ज प्रश्न कस्यां छे अने गौतमस्वामीए तेना उत्तर आत्मस्वरूपना ज सर्व प्रकारे बताव्या छे. पण त्यार - पछी " चार महाव्रत रूप संयम हतुं ते पंच महाव्रत रूप संयम प्रतिक्रमण सहित आदरुं " ए अधिकार श्री भगवतिसूत्रमां पहला शतकने नवमे उद्देशे छापेली प्रतमां पाने ( १३१ ) थी छे. माटे गुणठाणानी वचना प्रमाणे क्रिया श्रात्मधर्ममां अटकाव करती नथी. तेम छतां जे प्रभुनी श्राज्ञाथी विपरीत विचार स्थापे छे, ते सर्वज्ञना मार्गनी रीति नथी. सर्वज्ञ महाराजे जेम सिद्धांतमां कह्युं छे तेम वर्त्तवामां ज कल्याण के. ४८ प्रश्नः - आत्मा नित्य छे के अनित्य छे ?
उत्तरः- श्रात्मा सदाकाल नित्य छे.
४९ प्रश्नः - जीव मरे छे एम बधुं जगत् कहे छे ते केम ?
उत्तर:- जीव मरतो नथी पण कर्मना संयोगे करी मनुष्य, तिर्यंच, नारकी, देवतापणुं पामे छे. तेनां शरीर संबंधि पंचेंद्रि विगेरे दश प्राण बांधे छे. स्पर्शेद्र ते शरीर, रसेंद्रि ते जीभ, घ्राणेंद्रि ते नाक, चक्षुइंद्रि ते आंख, श्रोतेंद्र ते कान, ए पांच इंद्रि तथा मनबल ते मननी शक्ति, वचनबल ते बोलवानी शक्ति, कायबल ते शरीरनी शक्ति, श्वासोच्छ्रास अने आयु ए दश प्राण पूर्वना कर्मथी प्राप्त थाय छे अने तेनी स्थिति पूरी थाय एटले तेनो विनाश थाय छे. तेने जीव मरे छे एम लोको कहे छे. कारण जे जीवनुं स्वरूप अरूपी छे तेने कोइ देखतुं नथी ने आ दश प्राणने जोइने जीव छे एम कहे छे. ज्यारे ए प्राण गया त्यारे देह जीव सहित थाय छे तेनुं कारण जे आ शरीरमां जीव रहेतो नथी. पछी
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
जे स्थानके जवानु कर्म बांध्यु छे ते स्थानके पाछा एवा प्राण मले छे ने सां उपजे छे. वस्तुपणे पण आत्मानो विनाश थतो नथी. जेम सुवर्णना अनेक घाट बने छे. सुवर्णनी माला बनावी ते भागीने कंदोरो बनान्यो, वली कंदोरो भागी कडां बनान्यां पण बर्धे स्थानके सुवर्ण कायम रहे छे. तेम जे जीव पंचेंद्रि मनुष्य होय छे ते एकेंद्रि, बेरोंद्रिय तेरोदि, चतुरेंद्रिय, नारकी, देवता विगेरेमां जेवू जेवू कर्म बांधे छे ते प्रमाणे जाय छे. त्यां
आत्मप्रदेशनो घाट फेरफार थाय छे. जेम के हाथीना शरीरमां आत्मप्रदेश सर्वत्र व्यापी रहे छे अने कुंथुनाना शरीरमा कुंथुआ जेटलामा व्यापी रहे छे. जे प्रमाणे शरीर होय ते प्रमाणे न्हानी म्होटी अवगाहना बने छे. दीवो करी तेना उपर टोपलो ढांकीए तो तेटलामा ज प्रकाश पडे छे अने ते टोपलो उपाडी लइ दीवो घरमां मूकीए तो बधा घरमां अजवालु करे छे तेम ज आत्मानी अवगाहना एटले फेलावो ओछो वधतो थाय छे. तेनुं नाम जैनशासनमा पर्याय कहेवाय छे. तेथी आत्मा द्रव्यथी नित्य छे अने उपर मुजब पर्याय पलटाय छे ते पक्षथी अनित्य कहेवाय छे. हवे आत्मा नित्य छे ते पण प्रत्यक्षपणे समजाय छे. जीव पोते आ भवमां मरण पाम्यो नथी पण गए भव मरण पाम्यो छे तेथी बालक, युवान अने वृद्ध सर्वने मरणनो भय छे. "रखे मरी जइश" ए पूर्वे मरण पाम्यो छे तेनी ज संज्ञा चाली आवे छे. जेम के-माणस उंधी जाय छे त्यारे बेभान अवस्था थाय छे तो पण दिवसे कापडनो धंधो करता होय छे तो केटलाक उंघमां पोतीयु अथवा हरकोई वस्त्र हाथमां आवे ते फाडी नाखे छे ते शुं छे ? दिवसे काम कर्यु होय तेना उपयोगनी ज संज्ञा छे. जेम वली उंघमां विचारो पण थया करे छे, जागतापणे जेने नरघां वगाडवानी टेव छे तेनुं चित्त अन्यकार्यमां होय छे तो पण आंगलीयो हाल्या ज करे छे. तेम पाछला भवनी संज्ञाए आ भवमां कार्य थाय छे. पाछला भवनुं तो भान नथी पण पाछले भवे टेव पडी छे, तेम थयां करे छे. जेम के बालक जन्मे छे अने तुरत ज ते पोतानी माताने धाववा
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३८) वलगे छे. एने धाववा- कोणे शीखव्युं छे ? पूर्वनी संज्ञाए जधावे छे कदापि कोइ एम कहे जे माता तेने वलगाडे छे तो ते वात खरी छे, पण मुख हलावq ए तो बालक, ज काम छे, ते काम माताथी बनी शकतुं नथी. वास्ते पाछला भवनी वासनाथी बने छे. गाय, भैशनां बच्चा पण एम ज करे छे. ते सर्व पाछला भवनी संज्ञाथी ज बने छे. न्हानां बच्चांने पैसा बतावीए तो झट लइ ले छे. स्त्रीने जोइ विषय विकार थाय छे. स्त्रीभोग कोइए शीखव्या नथी पण पूर्वना अभ्यासथी वांछना । थाय छे. वली पूर्वभवमा धर्म करयो होये तेवा बालकनी आगल धर्मनी वार्ता करीए तो खुशी थाय छे अने ते संज्ञा नथी होती तो ते राजी थतो नथी एथी पण सिद्ध थाय छे के आत्मा नित्य छे.
५० प्रश्नः-केटलाक धर्मवाला चार गति मानता नथी. फक्त एटलुंज माने छे के जीव, ईश्वर अथवा खुदा अथवा देवने त्यांथी आवे छे भने पाछो त्यां ज जाय छे तेनु केम?
उत्तर:-आ जगत्मां जीव जे धर्ममा उत्पन्न थयो होय ते धर्ममा जे कडं होय ते प्रमाणे ज माने छे. कोइक जीवे नीचजातिनुं कर्म बांध्यु होय अने ते सर्वज्ञना धर्मथी विरुद्ध धर्म पालता होय; परंतु जो निकटभवि होय छे तो चित्तमां न्यायनी बुद्धि प्राप्त थाय छे अने सर्वज्ञनां लक्षण तपासे छे. तेमां जेनां लक्षण न्याय युक्त लागे तेने सर्वज्ञ माने छे. जेने आ भवमां आत्मानुं कार्य थवानुं नथी ते माणस बीजी वातमां कदापि हुंशीयार होय पण सर्वज्ञना लक्षण तपासवानी बुद्धिवालो होय नहीं तेथी ते सर्वज्ञने ओलखतो नथी एटले जे धर्ममा उत्पन्न थयो होय ते प्रमाणे ज वर्ते छे. जुओ के- पाप पुन्यने ते माने छे, त्यारे पाप पु. न्यनां फल भोगवां ज जोइए. पापना योगे नरके जाय छे त्यां दुःख भोगवे छे. बली जेम आहियां गुन्हो करनारने केद करे छे; पाछो ते के दमांथी छूटे छे तेम नरकमाथी पण पाछो नीकले छे. सारां कृत्य करनारने म्होटा ओद्धा मले छे. तेम आ संसारमा पुन्य कर्यु होय तो देवनी
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३९) गति मले छे. तेथी ओछु पुन्य बांध्यु होय तो मनुष्य गति मले छे. पाप बांध्यु होय तो एकेंद्रि, बेरेंद्रि, तेरेंद्रि, चौरेंद्रि, तिर्यंचपंचेंद्रि प्रमुख थाय छे. बली वधारे पाप बांध्यु होय तो नरके जाय छे. एवी रीते जे गतिमा रहिने जेवां कृत्य कयी होय तेवां बीजी गतिमां फल मले छे. ईश्वर कमना संयोग विना एकने माणस अने एकने जनावर केम बनावे ? बधा सरखा बनाववा जोइए. ते तो देखातुं नथी, वास्ते आवं मानवू अमारा विचार प्रमाणे तो व्याजबी लागतुं नथी. जे सर्वज्ञ चार गतिनुं रूप बतावे छे ते ज व्याजबी लागे छे. सर्वज्ञना कहेवामां कांइ फेरफार होय नहीं, पण जेने सर्वज्ञपणुं प्राप्त थयुं न होय तेने सर्वज्ञ मानवाथी फारफेर आवे छे. तेनो काइ उपाय नथी. परंतु अर्थि जीवे तो सर्वज्ञनी ओ. लखाण करवानो उद्यम जरूर करवो जोइए. कारणके बधी वात प्रत्यक्ष नथी. जे जे अरूपी पदार्थ छे तेनुं तथा गये काले थइ गयेली बाबतर्नु अने आवते काले थवानी बाबतनुं अनुमान थोड़े थइ शके. विशेष तो तेमना कहेवा प्रमाणे मानवु पडे. ते सारु सर्वज्ञनी वर्तणुक, तेमनो उपदेश, ज्ञान तथा तेमनां शास्त्र ए चारे वस्तुनी तपास करवी. पछी जे शास्त्रमा उत्तम ज्ञान होय तेने प्रमाण करवू. उंचा ज्ञानवालानी प्रवृत्ति पण सारी होय ज अने ते प्रमाणे चालवाथी आपणुं पण कार्य सरी शके. ५१ प्रश्नः-जैनशास्त्रमा शुं शुं विशेष छे ?
उत्तरः जैनधर्मना सर्वज्ञे स्वर्गना स्वरूपनुं वर्णन जेटलुं बताव्युं छे तेटलु कोइ अन्यशास्त्रमा बतान्यु नथी. नरकना भेद, त्यांनी वर्चनानुं स्वरूप, तिर्यंचनुं स्वरूप तथा मनुष्यनुं स्वरूप पण जे जे रीते वर्णव्यु छ तेवी सूक्ष्म रीते कोइ शास्त्रमा वर्णव्यु नथी. ए स्वरूप आ ठेकाणे लखतां विस्तार थइ जाय. जीवाभिगम, पन्नवणा, समवायांग, सूयगडांग विगेरे सूत्रोमा घणा विस्तार सहित तेनुं स्वरूप आप्युं छे. तिर्योलोक जेमा आपणे रहीए छीए तेमां समुद्रनी हद कोइ देखे तेटली कहे छे. आगल शंहशे? ते विचारी शकता नथी. कंइ पण होवू तो जोइए ज, पण ते चर्मचक्षुथी देखी
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
शकावानुनथी. कारण के समुद्रमा विशेष आगल जइ शकातुं नथी. कोलंबसे अमेरिका शोधी काढ्या अगाउ ते देश प्रख्यातिमा नहोतो. हजु पण के. टलीक नवी जग्याओ इंग्रेज साहसीको शोधी काढे छे तेम वली आगल पण जेनाथी महेनत बनी शके ते नवी शोध करे. वास्ते नजरे दीर्छ तेटटुंज बस केम कहेवाय ? सर्व जमीननुं ज्ञान तो जेने अंतरंगथी कर्म क्षय थइ गयां होय तेने ज होय छे. ज्यारे मंत्र साधन करीए छीए त्यारे ते मंत्रना अधिष्ठायक देवता काइ आपणा शब्द सांभलता नथी पण तेने
आपणा करतां विशेष ज्ञान छे, ते ज्ञानथी ते जाणी शके छ के " म्हारु कोइए स्मरण कर्यु छे" तेथी आवीने आपणुं कार्य करे छे. तेम देवताथी पण अधिक ज्ञान सर्वज्ञने छे तेथी तेमणे असंख्याता द्वीप समुद्रनुं स्वरूप बतान्युं छे, गया कालनु पण खरूप बताव्युं छे. वली कर्मनु स्वरूप, कमनी वर्गणानुं स्वरूप, धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, आकाशास्तिकायर्नु स्वरूप, कालनु स्वरूप तथा आत्मानुं स्वरूप घणा विस्तार पूर्वक बताव्यु छे. ते बीजा शास्त्रमा जणातुं नथी. ए अधिकार कर्मग्रंथ, कम्मपयडी, पंचसंग्रह, तत्वार्थ, सम्मतितर्क, विशेषावश्यक विगेरे शास्त्रमा छे. ते जोशो तो जणाशे के जैनशास्त्रमा केटलुं सूक्ष्म ज्ञान बताव्यु छ ? वणुक विषे जाणवू जे पूर्व अढार दूषण बताव्यां छे ते जोशो तो जणाशे के आवा दूषण रहितनी केवी प्रवृत्ति होय १ वधारे तो सिद्धांतमा चरित्रो छे तेजोशो तो मालम पडशे के जेने कोइ पण प्रकारनी वांछा नथी, मात्र उपकारी बुद्धि ज छे, स्त्री धन विगैरेनी इच्छा तेम ज संगत नथी, वली पोताने म्होटाइ पण नथी. एवा देवने देव कहेवा योग्य छ वली जे जीव पोताना आत्मानुं ज्ञान मेलवी राग द्वेषनो त्याग करें ते कर्मथी मूकाय, अहियां एम नथी कडं के मने मानशो तो ज काम थशे; जे आत्मानी शुद्ध परिणती प्रमाणे वर्चशे तेनुं काम थशे. भावी रीतनों जेमनो शुद्ध उपदेश छ तेमनी बतावेली बाबतो घणी ज वल्लभ लागे छे.'अमारा कहेवाथी काइ विशेष नथी. न्याय बुद्धि धारण करी निर्पक्षपातपणे जैनशास्त्र तथा
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
अन्यमंतनां शास्त्र जोशो तो तमने ज जणाशे. माटे अवकाश मेलवी निरंतर ज्ञानाभ्यास करवो. ज्ञानाभ्यासथी जीवने कर्मनां आवरण खसतां जाय छे अने बुद्धि निर्मल थती जाय छे.
५२ प्रश्नः-जैनशास्त्रमा केटला प्रकारनां कर्म कह्यां छे अने ते कर्म खपी जवाथी शुं शुं शुद्धता थाय छे ? ।
उत्तरः-जैनशास्त्रमा आठ प्रकारनां कर्म कह्यां छे. (१) ज्ञानावरणीय कर्म, तेनी पांच प्रकृति छे. (२) दर्शनावरणीय कर्म, तेनी नव प्रकृति छे. (३) मोहनीय कर्म, तेनी अहावीश प्रकृति छे. (४) वेदनीय कर्म, तेनी बे प्रकृति छे. (५) नाम कर्म, तेनी एकसो त्रण प्रकृति छे. (६) गोत्रकर्म, तेनी बे प्रकृति छे. (७) आयुकर्म, तेनी चार प्रकृति छे. (८) अंतराय कर्म, तेनी पांच प्रकृति छ. ए रीते आठ कर्म छे. तेनी उत्तर प्रकृति एकसो अठावन कही छे. वली अकेक प्रकृति पण घणा प्रकारनी छे.
प्रथम ज्ञानावरणीय कर्मनुं स्वरूप आ प्रमाणे-ज्ञान पांच प्रकारनां छे. तेमा प्रथम मतिज्ञान. मतिए करी जाणवू ते आत्मानो उपयोग, पांच इंद्रियो अने मन एना संयोगे ज्ञान थाय ते मतिज्ञान. मतिज्ञानथी पाछला भवनुं पण ज्ञान थाय छे, परंतु आवरण लागवाथी बधा जीवने थतुं नथी. मतिज्ञाननी जेटली शक्ति उघाडी छे तेटलुं ज्ञान थइ शके छे; केम के केटलाएक माणस घणा लांबा विचार करी शके छे. केटलाएक अनुमानथी पण विशेष विचार करी शके छे, केटलाएक ते करी शकता नथी. तेनुं कारण एटलुं ज छे के जेने कर्म थोडां छे तेने बुद्धि विशेष छे. जेने कर्म वधारे छे तेनी बुद्धी ओछी चाले छे. वली बीजी रीतना पण आव. रण होय छे. जेम के केटलाएक अनेक जातनी लीपीओ भण्या होय छे, तर्क, वितर्क पण घणा करी शके छे, याददास्त पण धणी होय छे तेथी जे काइ वांचे छे ते याद रहे छ; भणq होय ते थोडा वखतमां भणी जाय छे. परंतु ते बुद्धि फक्त संसारना काममां वापरे छ; धर्ममार्गमां वापरवानां
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४१ )
आवरण खुल्या नथी तेथी, धर्मनो खरो अभ्यास करता नथी अने निर्पेक्षपात संबंधथी जोइ शकता नथी. केटलाएकने एवां आवरण होय छे के धर्मनुं ज्ञान मेलववामां सारी बुद्धि छे तेथी शास्त्र जोइ शास्त्रनी सुंदर वातनो न्यायबुद्धिर्थी निश्चय करे छे, पछी सार रूप शास्त्रनी वात ग्रहण करे छे अने तत्व विचारणा करे छे. केटलाएकने एवां आवरण होय छे के संसारमा बुद्धि नथी चालती तेम धर्ममां पण नथी चालती. बन्ने रीते बुद्धिनी खामी होय छे. केटलाएकने सर्व प्रकारे बुद्धि खुले छे अने बधा कमिमां 'न्यायनीज बुद्धि प्राप्त थाय छे. खरी वातने ज खरी जाणे छे. घणा प्रकारे मतिज्ञाननां आवरण नाश थयां होय त्यारे ज एवी बुद्धि प्राप्त थाय छे. केटलाएकने बुद्धि थोडी होय पण सत्यवादी पुरुषनो संग करवानी बुद्धि जागी छे तेथी थोडी बुद्धिथी पण तेमना कह्या प्रमाणे चाली पोताना आत्मानुं काम करी शके छे, कोइक जीव कर्मना आवरण नाजोगे मूगा, कोइकांधला अने कोइक व्हेरा पण थाय छे एटले ज्ञान वधारी शकता नथी. वली कोई भूगा होय, कोइ बोबडा होय पण काननां आवरण खुल्लां छे तेथी धर्म सांभली पोताना आत्मानुं काम करे छे पण परने उपकार करी शकता नथी. व्हेरा होय छे पण आंखोना जोरथी पोतानुं केटलुंएक काम करी शके छे. आंधला होय छे पण कानना जोरथी सांभली तेनो विचार करी पोतानुं काम करी शके छे. एवी रीते मतिज्ञानावरणी कर्मे करीने श्रात्मानुं ज्ञान श्रावरचं होय छे तेने मतिज्ञानावरणी कर्म कहीए.
श्रुतज्ञान तो शास्त्र तथा अक्षरनुं नाम छे. श्री ज्ञान मतिज्ञाननी साथे ज रहे छे. ज्यां मेतिज्ञान त्यां श्रुतज्ञान अने ज्यां श्रुतज्ञान त्यां मतिज्ञान समजवु. बन्ने ज्ञान साथै ज रहे छे. बन्ने कर्मनां आवरण पण साथे ज 'रहे छे; खुलें छे ते पण साधे ज खुले छे. मतिथी अंतरंगमां विचार थाय मां जे अक्षर के ते श्रुतज्ञान छे. वर्त्तमान कालमां विशेष रीते तो मति तथा श्रुतज्ञान छे. तेमां जे जीवने समकित थयुं छे तेने मति श्रुत
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
अज्ञान कहेवाय छे. हवे कोइने शंका थाय के, संसारमा घणा बुद्धिवाला होय छे तेने अज्ञानी केम कहेवाय ? ते विषे जाणवू जे संसारमा बुद्धि वापरवाथी पाछां नवां कर्म बांध्यां अने पोतानो आत्मधर्म जेवो छे तेवो जाणीने प्रगट करवानो उद्यम करवो ते उद्यम तो थयो नहीं अने. उलटो आत्माने मलीन करयो सारे ए ज्ञान ते अज्ञान ज कहेवाय. हवे जे पुरुष ज्ञानवंत पुरुषनी अने ज्ञान जे शास्त्र तेनी निंदा करे छे, कोइने भणतां अंतराय करे छे, पुस्तक उपर बेसे छे, पुस्तक उपर मस्तका मूक छे, थूक लगाडे छे, पुस्तक आगल छतां आहार-निहार करे छे, ज्ञान भणवानी इच्छा न होवाथी उलटो द्वेष धरे छे. विगेरे ज्ञाननी आशातना करे छे ते पुरुष ज्ञानावरणी कर्म बांधी आत्माने आवरे छे अने जे पुरुष ज्ञानवंत पुरुषनी तथा ज्ञान जे शास्त्र तेनी बहुमान पूर्वक धमा प्रकारे भक्ति करे छे, ज्ञान भणवानो रात्रि-दिवस अभ्यास करेःछे, बीजाने भणवामां जोडे छे, शक्ति होय तो पोते धन- खरच करी बीजाने भणावे छ, शास्त्रना भंडार करावे छे, वली जे जे लीपीओ संसारी विघानी छे ते भणीने पण कोइ माणस हुंशीआर थया होय तो धर्म समजवो सुलभ थाय, म्होटा ओद्धाओ मेलवे अने सुखी थाय तो सुखे घभंसाधन करे. वली शासन दीपावे; वास्ते सर्व प्रकारे ज्ञान भणाववामां म्होटो लाम छ एम समजीने तेमां द्रव्य वापरे छे. एवी रीते ज्ञान आराधन करवाथी कर्मनां प्रावरण ओछां थाय छे. विशेष प्रकारे तत्व वि. चारणा करवाथी घणां आवरण खपे छे अने आत्मा शुद्ध थाय छे, ए मति श्रतज्ञानना आवरणर्नु तथा ते कर्म खप्यान स्वरूप जाणवू. ..'.
अवधिज्ञानावरणीनी प्रकृति अवधिज्ञानने आवरे छे. जेने अवधिज्ञान थयु होय तेने पोतानी आत्मशक्तिथी रूपी पदार्थनुं ज्ञान थाय छे. तेने चक्षु प्रमुख इंद्रिओनी जरूर पडती नथी. आत्माथी ज जणाय छे. जेने सो कोषनुं ज्ञान थयु होय ते सो कोप उपर जे थतुं होय ते पोताना स्थानके रह्या जाणे छे, गया कालनु पण.जाणी शके छे.जेने लोकात्र
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
विज्ञान थयु होय तेने आखा लोकमां जे जे पुलिक पदार्थ के तेनुं ज्ञान थाय छे, गया काल विषे पण असंख्याता कालनुं ज्ञान थाय छे अने जेने ए कर्मे करी आवरण लाग्यां होय छे तेने ते ज्ञान बिलकूल होतुं नथी पण पाछी जेम जेम आत्मानी विशुद्धि थती जाय छे अने राग द्वेष रूप उपाधि ओछी थती जाय छे तेम तेम अवधिज्ञान प्रगट थाय छे. कोइने थोडां आवरण खश्यां होय तो थोडा क्षेत्रमा जे अदृश पदार्थ होय छे ते आत्माथी जाणी शके छे. पछी ते करतां वधारे आवरण खसे तो वधारे क्षेत्र तथा वधारे काल, ज्ञान थाय छे. जेम आपणे कोइ गामना पदार्थ जोया होय छे पछी बीजे गाम जइए छीए, त्यारे आंखे करी तो ते ग्राम देखी शकता नथी पण अंतरंगमां विचारीए छीए तो जाणे नजरे देखता होइए तेम थाय छे. तेम अवधिज्ञानथी पण वगर जोयेला पदार्थ अंतरंगमा देखाय छे. एना छ भेद छे. तेनो विस्तार नंदीसूत्र तथा आवश्यक सूत्र विगेरेमा विशेष प्रकारे छे ते जोइ लेवो. श्रा ज्ञानने
आवरे तेने अवधिज्ञानावरणी कर्म कहीए. वली देवताओने आ ज्ञान होय छे तेथी मंत्रनुं स्मरण करतां ज तेने खबर पडे छे अने ते आवे छे. तेमां पण जेवां जे देवताने आवरण खुल्यां होय छे ते प्रमाणे तेने ज्ञान प्रगट थाय छे. ए गतिमां विशुद्ध प्रणामवाला जाय छे. तेथी थोडं वधतुं पण दरेकने ए ज्ञान होय छे. समूलगुं न होय तेम होतुं नथी. त्यां पण मिथ्यादृष्टि देवता छ तेने विभंगज्ञान होय छे. तेनुं कारण जे तेने आत्मतत्वनुं ज्ञान होतुं नथी, पण परोक्ष पदार्थने जाणवानी शक्ति होय छे. सम्यकदृष्टि छे तेने तो अवधिज्ञान कहेवाय छे. तेश्रोने तत्वज्ञान छे. ते पुरुषो तो देवताना सुखने पण तृण समान. गणे छे अने मनमां भावना भावे छे के " पूर्वे एटले पाछले भवे कर्मथी मूकावा सारू तप संजम विगेरे.साधन कस्यां पण ते साधन पूर्ण रीते कस्यां नहीं तेथी आ देव गतिमां संसार वर्चना करवानुं थयु अने जन्म मरणनां दुःख टल्यां नही. आ देवतानां सुख अस्थिर छे अने कर्मबंधननां कारण छे. वास्ते
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
आ देवतानुं आयुष्य पूरुं थयेथी मनुष्य जन्म पामुं तो हवे पूर्ण रीते प्र. मुनी आज्ञा प्रमाणे धर्म आराधन करुं के जेथी फरीने भवचक्रमा भ्रमण करवू पडे नही.” एवी भावना भावे छे. वली रत्नमय पुस्तक वांचे छ शाश्वता चैस मध्ये जिनबिंब छे तेनी विस्तारे भाव सहित द्रव्य तथा भाव पूजा करे छे. तीर्थकर भगवान विचरता होय त्यां जइ तेमनी भक्ति करे छे. धर्म उपदेश सांभले छे अने आत्मस्वभावमा रहेवामां सुख-मानी विचरे छे. देवता संबंधी आवा ज्ञानने अवधिज्ञान कहे छे. परंतु तेमने अवधिज्ञाननां पूर्ण आवरण खप्यां नथी, पूर्ण आवरण तो मनुष्य गतिमा ज खपे छे. जेमने केवलज्ञान थाय छे तेमने ज संपूर्ण आवरण नाश पामे छे.
मनःपर्यव ज्ञानावरणीय कर्म ते मनपर्यवज्ञानने पावरे छे. मनपर्यवंज्ञानना आवरण जेनां खसे छे, ते मनना भाव एटले मनमां चिंतवेली वात जाणे छे. ते पण पोताना आत्माथी ज जाणे छे. तेने ईद्रिओनी जरूर पडती नथी. ए ज्ञान संसारना त्यागी, संजमी मुनि छठे सातमे गुणठाणे वर्तनारने ज थाय छे. तेमां पण थोडां आवरण खश्यां होय तो ते ऋजुमति मनपर्यवज्ञानी कहेवाय छे. ते पुरुष मनमा चितवेला पदार्थ जाणे छे, ते करतां विपुलमति मन पर्यवज्ञानी घj विशुद्ध जाणे छे. ते ज्ञाननी विशुद्धि घणी छे. कारण के विपुलमति मनपर्यवज्ञानवाला ते ज भवे केवलज्ञान पामे छे. तेथी मनना विचार । विशुद्धपणे जाणे छे. अहिआं कोइ कहेशे जे अवधिजानी रूपी पदार्थने जाणे छे, तेमां मनना विचार पण रूपी होवाथी तेने पण जाणी शके छे. वास्ते आ जान जूहूँ कहेवार्नु कारण शुं ? ते विषे जाणवू केअवधिज्ञानवालो मनपर्यवज्ञानवाला जेवू संपूर्ण जाणी शके नही. अवधिज्ञानवालाने ते ज भवे केवलज्ञान प्राप्त थाय तेवो पण निश्चय नथी. वली मनःपर्यवज्ञानवालो मनना भाव शिवाय बीजा पदार्थ जाणी शकतो नथी. एवो एक बीजामा फेरफार छे तेनुं कारण जे कर्मनां आवरण को
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
इने अवधिज्ञाननां खसी जाय छे तेने अवधिज्ञान थाय छे; जेने मनः पर्यवज्ञानना आवरण खश्यां होय तेने ते ज्ञान थाय छे. कोईने पहेलु मनःपर्यव ज्ञान थाय छे, तो कोइने पहेलु अवधिज्ञान थाय छे ए प्रमाणे कर्मनां आवरण जेंवी रीते खपे छे ते प्रमाणे ज्ञान प्रगटे छे. ज्ञाननां नाम पण ते प्रमाणे जूदां जूदां छे. केवलज्ञानावरणी पांचमी प्रकृति ते केवलज्ञानने आवरे छे. केवलज्ञानना आवरण जेने नाश पामे छे, तेने इंद्रिओ ने मननी जरूर पडनी नथी. पोतानी आत्मशक्तिथी ज रूपी अरूपी सर्व पदार्थ- अतीत, अनागत, तथा वर्तमानकालनुं ज्ञान थाय छे. ते ज्ञान केवु छ के-जेम आरीसामां सर्वे पदार्थनो भास पडे छे तेम आत्मामां सर्वे पदार्थ जणाय छे. जाणवामां कोइ पण प्रकारे खामी रहेती नथी. एक एक पदार्थे अतीत कालमां अनंतां स्वरूप धारण करयां छे तेमां अनंता पदार्थ छे ते सर्वेनां स्वरूप एकी वखते जाणवामां आवे छे. एवी अद्भत ते ज्ञाननी शक्ति छे. एवं ज्ञान प्रगट थया पछी संसारमां तेमने फरवू पडतुं नथी, तेमने मुक्ति मले छे. एवा ज्ञानवाला पुरुष 'संपूर्ण रीते धर्म दर्शावी शके छे. तेमने जन्म मरण करवू पडतुं नथी.
ए पांच प्रकारना ज्ञानने आवरे तेनुं नाम ज्ञानावरणी कर्म कहीए.. बीजु दर्शनावरणीय कर्म एटले आत्मानो दर्शन गुण जे देखq तेने रोकनारं जे कर्म ते. ते विषे समजवू जे-ज्ञान अने दर्शन साथे वर्ते छे. प्रथम सामान्य उपयोग ते दर्शन अनें विशेष उपयोग ते ज्ञान. जेम के एक माणसने दीठो ते वखते मनमां आव्यु जे आ कोइक माणस छे त्यां सुधी सामान्य उपयोग अने ज्यारे एम समजायु के आ तो जिनदास छे, जिनधर्मी छे, शाहुकार छे, सारा माणस छे, एवं विशेष प्रकारे समजायुं त्यारे विशेष उपयोग जाणवो. विशेष उपयोग ते ज्ञाननो छे. एवी रीते दरेक पदार्थमा प्रथम सामान्य उपयोग अने पछी विशेष उपयोग थाय छे. हवे सामान्य उपयोग चार प्रकारना छे. (१) चक्षुदर्शन. चक्षुए करी देखq तेमां आवरण होय तो अंध होय वली थोडां श्रा
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
वरण होये तो रात्रे देखें नहीं, दिवसे देखे. कोइ दिवसे अने रोत्रे झांसुं देखे, कोइ नजीकना पदार्थ देखे, दूरना न देखे पण आवरणने लीधे संपूर्ण देखी शके नहीं ते चक्षुदर्शनावरणी कर्म कहीए. (२) अचक्षुदर्शन. आंखो शिवायनी इंद्रिोए सामान्य बोध थाय ते अचक्षुदर्शन. शरीरे काइ स्पर्श थाय अने स्पर्श थयो एम समजाय पण शेनो स्पर्श थयो ? ते नक्की कही शकाय नहीं यां सुधी सामान्य उपयोग.. नाकने खुशबो आवी पण शानी खुशबो आवी ? ते कही शकाय नहीं त्यां सुधी सामान्य उपयोग. मोमां मूकेला पदार्थना स्वादनो निश्चय न थाय त्यां सुधी सामान्य उपयोग. कानमा शब्द पड्यो पण शुं शब्द छे? ते नक्की न थाय त्यां सुधी सामान्य उपयोग, श्रा उपयोग अचक्षुदर्शनना छे. तेनां आवरण आ प्रमाणे कोइ माणसने स्पर्श थाय पण तेने जाणी शकता नथी, केटलाक नाकथी खुशबो जाणी शकता नथी, मोढेथी स्वाद समजता नथी, काने सांभली शकता नथी, ए दर्शनावरणी कर्मनो प्रभाव छे. वली जेटली इंद्रिओनी शक्ति छे तेटली परिपूर्ण चालती नथी ते पण आवरणथी ज चालती नथी. अचक्षु-चक्षुदर्शननुं संपूर्ण आवरण केवलदर्शन पामती वखत नाश पामे छे, (३) अवधिदर्शन. रूपी पदार्थ- आत्माथी सामान्यपणे जाणवू ते अवधिदर्शन. तेनुं आवरण ज्यां सुधी छे त्यां सुधी अवधिदर्शन थतुं नथी. (४) केवलदर्शन. केवलद. र्शननु आवरण ज्यां सुधी होय त्यां सुधी केवलदर्शन प्राप्त थतुं नथी, पण एटलो फेर छे के केवलदर्शननो उपयोग पछी थाय छे अने केवलज्ञाननो उपयोग पहेलो थाय छे. तेनुं कारण जे जेने केवलज्ञान थाय छे तेने एकदम बोध थाय छे, तेने कांइ अनुक्रमे बोध थतो नथी. पहेलुं विशेष ज्ञान थाय छे पछी सामान्य थाय छे. ते एवी रीते के जेम कोइ माणसनां सर्व प्रकारे लक्षण जाण्या पछी तेनी बधी हकीकत पूछवी पडती नथी कारण के ते सामान्य थइ जाय छे, तेम एक वखत पूरो बोध थया पछी. सामान्य थाय छे. ए अधिकार नंदीसूत्रमा विस्तारे छे.
जना छे त्या सुधी अवान्यपणे जाणवू ते अर) अवधिदर्शन.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
(४८) पांच निद्रा छे ते पण दर्शननु आवरण छे. ज्यां सुधी माणस निद्रावशे होय त्यां सुधी काइ जाणी देखी शकतो नथी. तेमां पण आवरणनो तारतम्यताए फारफेर छे ते निद्रानुं जू, जूदं स्वरूप जाणवाथी जणाशे. जीवने उंघमां कांइ सहज स्पर्श थाय अथवा शब्द संभलाय के तुरत जागे अने जागवाथी जरा पण दिलगीरी थाय नही ते "निद्रा". कोइ माणसने उठाडे तो घणी बूमो पाडे, अतिशे सोरबकोर थाय त्यारे जागे. ते मनमां दुःख धरे, उठाडनार उपर गुस्सो करे. एवी सखत निद्रा ते "निद्रा निद्रा.” बेठां बेठा उंधी जाय ते “प्रचला.” चालता चालतां उंधे ते “प्रचला प्रचला.” पांचमी "स्थिईि" निद्रा छ मासे आवे छे. ए निद्रा एवी सखत आवे छे के ते माणस उंघमां जइने हाथीना दंतूशल काढी नांखे तेटलु ए उंघमां बल होय छे. ए निद्रानुं आवरण बहुज सखत छे. तेने उंघमां अर्धवासुदेव जेटलुं बल होय छे पण उंघ उडी जाय त्यार पछी बल होतुं नथी. आ कालमां तो ए निद्रावालाने पोताना बलथी बमणुं तमणुं बल होय एम कर्मग्रंथना बालावबोधमां कयुं छे. एवी निद्रा नरकगामी जीवने होय छे. आ पांच निद्रामा सामान्य उपयोग अवराइ जाय छे तेथी दर्शनावरणीनी आ पांच प्रकृति तथा चार आगल कही ते सर्वे मली नव प्रकारे दर्खनावरणी कर्म कहीए. ए कर्मनो क्षय थवाथी सामान्य उपयोगने आवरण होय ते नाश पामे छे तेथी केवलदर्शन प्राप्त थाय छे अने संपूर्ण आवरण केवलदर्शन प्राप्त थती वखत नाश पामे छे; त्यारे केवलज्ञान अने केवलदर्शन साथे ज प्राप्त थाय छे.
त्रीजु मोहनीकर्म. आ कर्म आत्माने मूझावे छे. जेम दारु पीधो होय तेने करवा योग्य, नही करवा योग्यनो विचार रहेतो नथी, तेम मोहनीकर्मना जोरथी जीवने पोताना आत्मानो शुं गुण छ ? ने शुं प्रवृत्ति करधानी छ ? तेनो उपयोग नष्ट थइ जाय छे अने शरीर, धन, कुटुंब, पुत्र, परिवार, स्त्री विगेरे पदार्थमा मग्न थइ ए संबंधी अनेक काममां आसक्त थह जाय छे, पोताना प्राणथी पण ए वस्तुओ वल्लभ माने छे, जे जे अ.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्थिर पदार्थ छे तेने स्थिर रूप मानी व छे. कोइ आत्मतत्वनी वीत करे छे तो ते सांभलवानी पण इच्छा करतो नथी, वली कदापि कोइनी सोबते सांभलवा जाय तो पण सांभलवा-लक्ष नहीं; ते छतां कानमां शब्द पडे तो तेनो पण विचार करे नहीं; कदापी करे तो एवो करे जे शास्त्रमा कडं छे ते प्रमाणे कोण चाले छे? शास्त्र सांभली उलटा उंधा चाले छे, एवां पारकां दूषण काढे छे. कोइ गुणवंत श्रावक होय, सम्यक्दृष्टि होये अने संसारमा रहेलो होय तो तेने कहे जे शास्त्रमा संसार असार कह्यो छे अने आवा जाणकार थइ संसारमा केम रहो छो ? वली मुनि महाराज कोइ कारणे करी अपवाद सेवता होय तो तेनी निंदा करे. एर्नु कारण जे शास्त्र सांभलीने जो मोहनीकर्म थोडं पण खस्युं होत तो आत्मा साथे विचार करत अने पोतानां दूषण जोत, पण मोहनीकर्मनुं जोर घणुं छे तेथी शास्त्र सांभलीने पण उलटा विचार करी मोहनीकर्म वधारे बांधे छे अने
आत्माने वधारे मलीन करता जाय छे. वली अन्याय, लुच्चाइ, ठगाइ • ने चोरी करवी, पारकाने कलंक देवं, पारकी निंदा करवी, परने संकट
मां नाखवा, जीवहिंसा करवी, अहंकार ममकार करवा, मदे करी मदोन्मत्त रहे, जूलु बोलवा बोलाववामां सावधान थर्बु, स्वदारा परदारानो विचार नहीं धराववो ए मोहनीकर्मनां लक्षण छे. वली केटलाक तो विषयमां एवा लुब्ध थइ नाय छे के पोतानी माता, व्हेन, के पुत्रीनी साथे पण भोग करतां शंकाता नथी. ए सर्वे जोर मोहनीकर्मर्नु छे. ते अनादिकाल- जीवने लागेलुं छे. तेना प्रभावथी आत्माना गुण जे चारित्र तथा समकित ते ढंकाइ जाय छे. ते मोहनीकर्म बे प्रकारनुं छे. (१) चारित्रमोहनी, (२) दर्शनमोहनी, ए बे प्रकारना मोहनीकर्मनी अट्ठावीस प्रकृति छे. तेमां प्रथम चारित्रमोहनीनी पचीस प्रकृति नीचे प्रमाणे छे. अनंतानुबंधी-क्रोध, मान, माया अने लोभ. अप्रत्याख्यानी ' क्रोध, मान, माया अन लोभ. प्रत्याख्यानी क्रोध, मान, माया अने लोभ, • संजलनो क्रोध, मान, माया अने लोम. हास्य, रति अरति, भय, शोक,
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ५० ) दुगंछा, स्त्रीवेद, पुरुषवेद, नपुंसकवेद ए पर्चास कषाय छे. तेनी विरतारे ओलखाण नीचे मुजब .
अनंतानुबंधी क्रोध, जेने होय तेना मनमां अतिशे द्वेष होय, जे बखते ए क्रोधनुं जोर होय ते वखते शरीर पण लाल लाल थइ जाय, जेना - उपर द्वेष होय तेनुं मरतां सुधी पण वैर मूके नहीं, मरती वखत पण कहे जे आ भवमां वैर लेवायुं नथी तो श्रावता भवमां पण लइश, वली पोताना पुत्र प्रमुखने पण कहे जे में तेनी साथे वैर राखेलुं छे माटे तमे पण वैर छोडता नही. वखत आवे त्यारे तेनुं बगाडवामां भूल खाता नहीं, सामो माणस शांत होय अने खमाचवा आवे तो तेनी साथे उलटो लडे, वली तेनुं सहज काम पोताना हाथमां आव्युं होय तो तेने 'म्होढुं नुकशान करे. नुकशान करवानी तुरत शक्ति वाले नही तो लाग श्रावे त्यारे नुकशान करवामां जरा पण कसर राखे नही. एवी जे कषायनी परिणती छे तेनुं नाम शास्त्रमां अनंतानुबंधी क्रोध कह्यो छे. जेम पथ्थरनी अंदर फाट पडी होय ते फाट पाछी मले नही, तेम अनंतानुबंधी क्रोधवालानो क्रोध मरतां सुधी शमे नही. ए क्रोधना प्रभावे जीव नरके जाय छे अने महा तित्र दुःख भोगवे छे. वली ए क्रोधना प्रभाव - थी जीव समकित पामतो नथी. ए क्रोध जाय त्यारे ज जीव समकित पामे छे.
अनंतानुबंधी मान पथ्थरना थांभला समान होय छे. जेम पथ्थरनो थांभलो नमावतां नमे नही तेम अनंतानुबंधी मानवालो पोतानी म्होटाइमां एटलो मच्यो रहे छे के, महा गुणवंत मुनि महाराज होय तेमने पण नमस्कार करतो नथी अने करवाना भाव पण थता नथी. वली पोते 'धर्मगुरु थइने धन, स्त्री विगेरे भोगवे बीजा गुणवंत पुरुषोए धन, स्त्रीनो "त्याग करयो होय, समताभाव आदरी संसारथी विमुख थया होय तेवा - पुरुषोने पोते नमवा योग्य छे तेम छतां पोते नमे नही अने उलटो तेमनी पासे नमस्कार करावे, ते नः करे तो. कराववानी इच्छा धरावे. वली
1
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
पोते धनवान होय पण धन नाश पामवाथी पोतानी आजीविका पूरी थती नथी तेम छतां कोईनी नोकरी करें नही. पोताना मनमा अहंकार लावे जे अमे म्होटा थइने कोइनी नोकरी करीए ? वली वखते कोइए खोटो शब्द कह्यो होय तो ते अमने कहेनार कोण ? एम मद करी सामाना प्राण लेतां पण डरे नही. वली वखते मान मूकतां पोताना.प्राण बचता होय तो पण मान मूके नही. एवा अहंकारीनो आकरो अहंकार ते अनंतानुबंधी मान कहीए. एवं मान जीवित पर्यंत रहे छे.
अनंतानुबंधी मायावालो पुरुष अतिशे कपटी होय छे. म्होडेथी अति शे व्हालपण बतावे छे परंतु विश्वास करनारना प्राण लेतां पण व्हीतो नथी; पोताने अल्प फायदो होय तो पण आकरुं कपट करे छे. जेम वांसनी गांठ वांकी होय ते कोइ पण रीते मटाडी शकाय नही, तेम अनंतानुबंधी मायावालानुं कपट मूकावी शकाय नही. ए कपटी जीवनो जगत्मा कोइ विश्वास करतुं नथी.
अनंतानुबंधी लोभ अतिशे तीव्र होय छे. गमे तेटली दोलत मले, यावत् चक्रवत्तिनी रुद्धि मले तोपण तृष्णा शांत न थाय, खावा सारु गमे तेटला पदार्थ मले तो पण मन धराय नही, खावाना अति लोभने लीघे भक्ष अभक्षनो पण विचार करे नही, पोतानो धर्म पण विचारे नही. पोतानी कुल मर्यादामां न खावानी चीज होय ते खावानी इच्छा थाय, याचना करतां पण बीहे नही, कारण जे पैसानो लोम तेथी पैसा खरची शके नही अने खावानी इच्छा थया करे, तेथी नहीं मागवा योग्य स्थानके पण याचना करे, चोरी करतां पण डरे नही, अन्याय करतां पण डरे नही, एवी रीते पांचे इंद्रिओना विषयमां लुब्ध होय छे. दरेक विषयने सारु नही करवा योग्य काम करे छे, लोभी माणसने फक्त एक पैसो मलतो होय अने तेथी सामा माणसना प्राण जता होय तो तेनी पण तेने चिंता रहेती नथी, हरेक प्रकारे पोतानी मतलब साधे छे, राजाना गुन्हामां श्रावतां पण व्हीए नही, आवो लोम मरवानो वखत आवे
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
तो पण छोडे नही, केटलाएक एशी वरसना वृद्ध थाय तो पण कुंचीओ छोकराने श्रापता नथी, आभूषण प्रमुख होय ते मरवानो वखत आवे सां सुधी अंग उपरथी उतारता नथी, मरणांत रोग आवे तो पण औषधना पैसा खरचे नहीं, अनेक प्रकारनां दुःख सहन करे, कोइ दश गाल दे, मार मारे तो पण काइ लालच होय तो ते सहन करे छ, केटलाक अनाजना वेपारी अतिशे लोभीआ होय छे तेओ चोमासा सारु माल, संघरी राख्यो होय छे तो एवीज भावना भावे छे के दुकाल पड़े तो सारु, दुकाल पडवाथी द्रव्यनी वधारे प्राप्ति थाय, दुकालथी दुनीआने केटलु दुःख थशे ? तेनी जरा पण फिकर करे नहीं, एम करतां सारी वृष्टि थाय तो मनमा अतिशे दुःखी थाय अने दिलगीरीमा रहे. ए अनंतानुबंधी लोभनो स्वभाव किरमजना रंग जेवो छे. किरमजनो रंग गमे तेटलो धुए तो पण जाय नही. बाले तो राख पण किरमजना रंग जेवीज रहे. तेम अनंतानुबंधी लोभ मरतां सुधी छूटे नही. ए अनंतानुबंधी क्रोध, मान, माया अने लोभ चारे नरक गतिना आपनार छे. ए चारे होय त्यां सुधी समकितनी प्राप्ति थाय नही.
२. अप्रत्याख्यानी क्रोध, मान, माया अने लोभ ए चार अनंतानुबंधी क्रोध, मान, माया अने लोभना करतां नरम होय छे. सूका तलावमां फाटो पडी होय ते उत्कृष्टि वरस दिवस सुधी रहे छे, पाछो वरसाद श्रावे एटले फाटो मली जाय छे. तेम कोइ जीव उपर क्रोध थयो होय, सामा माणसे गमे तेटलुं वगाडयु होय पण संवत्सरी प्रतिक्रमण करती वखत सर्व जीवने खमावी सर्वने मित्र तुल्य गणे; पण कोइना उपर गुस्सो राखे नही. तेणे कांइ काम करवाने आप्यु होय तो तेना उपर द्वेष बुद्धि न लावतां खुशीथी करी आपे तेनुं नाम अप्रत्याख्यानी क्रोध समजवो. अप्रत्याख्यानी मान दांतना थांभला जेवू होय छे. पथ्थरनो थांभलो तो नमेज नही पण दांतनो थांभलो पाणी प्रमुख उपचार करवाथी नमे छे, तेम अप्रत्याख्यानी मनवालो पुरुष सद्गुरुना उपदेशथी अथवा
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ५३ )
डाह्या पुरुषना समजाववाथी पोतानो अहंकार छोडे छे. गमे तेवुं मान राखतो होय पण ते मान एक वरसथी वधारे काल रहेतुं नथी. अप्रत्याख्यानी मायावालो अनंतानुबंधी मायावालाथी ओछी मायावालो होय . पोतानी सहज मतलब सारु सामाने म्होढुं नुकशान थाय एवं कपट करे नही. अप्रत्याख्यानी मायाने मेंढाना शींगडा जेवी कही छे ते वांकाश जेम उपचार करवाथी मटी जाय छे, तेम आ मायावालो पुरुष कपट श्रीलुं करे छे. केटांक काम निष्कपटपणे पण करे छे. प्रत्याख्यानी लोभ नगरनी खालना कादवना रंग सरखो होय छे. ए रंग एकदम तो न जाय पण खार आदिवडे श्रतिशे महेनत करतां जाय छे. तेम आ लोभ पण अनंतानुबंधी लोभ करतां थोडो होय छे. लोभने अर्थे कोइने म्होढुं नुकशान करे नही. ए अप्रत्याख्यानी क्रोध, मान, माया अने लोभथी जीव तिर्यचनी गतिमां जाय छे; श्रावकपणुं पामी शकतो नथी. ए चारे कषाय जाय त्यारे जीव श्रावकपणं एटले पांच गुणस्थान पामे के.
अप्रत्याख्यानी क्रोधथी प्रत्याख्यानी क्रोध नरम होय छे. एने कोइ जीव उपर द्वेष थयो होय तो पण चोमासी प्रतिक्रमण करती वखत सर्व जीवने खमावे छे; एटले पछी कोइ जीव उपर द्वेष रहेतो नथी. रेतीमां लीटी करी होय ते जेम थोडा कालमां मली जाय तेम ए क्रोध थोडा कालमां शांत थाय छे. प्रत्याख्यानी मान लाकडाना थांभला जेवुं होय छे. लाकडानो स्तंभ दांतना स्तंभ करतां थोडी महेनते नमी जाय छे, तेम ए मान पण थोडा वखतमां शांत थइ जाय छे. प्रत्याख्यानी माया गायना मूत्रना वांक जेवी होय छे. चालतां चालतां मूतरती गायथी जे वांक पड्यो होय ते थोडा वखतमां मटी जाय छे; तेम श्रा मायावालो पुरुष थोडा वखतमां सरलता पकडे छे. आकरुं कपट तेनाथी यतुं नथी. अप्रत्याख्यानी करतां सरल होय छे. प्रत्याख्यानी लोभ गाडाना कीलना डाघ सरखो छे. नगरनी खालना कादव करतां आ कीलनो डाघ थोडी महेनते नाश पामे छे. कारण के खालनो कादव घणा दिवस कोही जवाथी वधारे चीकाश
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
वालो होय छे, गाडाना कीलना डाघनी माफक आ लोभ सहजमां शांत थाय छे, प्रत्याख्यानी क्रोध, मान, माया अने लोम ज्यां सुधी होय त्यां सुधी साधुपणुं प्राप्त थतुं नथी. आ कषायना प्रणामथी जीव मनुष्य गतिमां जाय छे. केम के ए कषाय पातलो छे.
संजलनो क्रोध, मान, माया अने लोभ ए चारे प्रत्याख्यानी क्रोध, मान, माया अने लोभ करतां घणा हलका होय छे. संजलनो क्रोध पाणीनी लीटी समान कह्यो छे. पाणीमां लीटी करतांज जेम तुरत मली जाय छे, तेम कोइक कारणे क्रोध थाय; परंतु तुरत ज शांत थइ जाय. कोइ आकरं कारण मल्यु होय तो पण पख्खी प्रतिक्रमण कस्या पछी तो जरा पण द्वेष रहे ज नही. ए क्रोधनी उत्कृष्ट स्थिति पंदर दिवसनी छे. तेथी वधारे काल ए क्रोध रहे ज नही. ए क्रोधवालाने अंतरंगमां वधारे क्रूरता होय नही. संजलनुं मान नेतरना स्तंभ सरखं होय छे. नेतरना स्तंभने नमावतां वार लागे नही, तेम ए मानदशा वधारे वखत रहे नही. संजलनी माया पण घणी ज थोडी होय. सहजमां निष्कपटी थइ जाय; वांसनी छोल-जेम जरा वारमां सीधी थइ जाय, तेम ए कपट पण नहीं जेवू ज होय, जरा वारमा नाश पामे. संजलनो लोभ हलदरना रंग स. मान होय छे. हलदरनो रंग उडी जतां वार लागे नही, तेम ए लोभ मटी जतां वार लागे नही. संजलना क्रोध, मान, माया अने लोभ होय त्यां सुधी मुक्ति मले नही. ए संजलना कषाय जाय त्यारे मुक्तिनी प्राप्ति थाय,
पूर्वोक्त चार प्रकारना क्रोध, मान, माया अने लोभ नाश पामे त्यारे मुक्ति मले छे. माटे भव्य जीवे ए टालवानो उद्यम करवो. ए जेम जेम
ओछा थता जाय तेम तेम आत्मा शुद्ध थतो जाय छे. अहिंआं कोई प्रश्न करे जे संजलनो कषाय तो पंदर दिवस रहे छे, त्यारे बाहुबलजी महाराजने संजलनु मान वरस दिवस केम रह्यं १ ए विषे श्री हेमचंद्राचाये योगशास्त्रमा तथा यशसोमसूरीए कर्मग्रंथना बालावबोधमां खुलासों क.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्यो छे के, बालजीवने पोतानो कषाय केवो छे? ते समजबुं सुगम पडे, वास्ते ए स्थिति कही छे. वस्तुतः तो एम समजवू जे अति तीव्र कषाय ते अनंतानुबंधी; तेथी मंद ते अप्रत्याख्यानी; तेथी मंद ते प्रत्याख्यानी अन तेथी मंद ते संजलनो कषाय समजवो. प्रसन्नचंद्रराजर्षि काउसग्ग ध्यानमा हता ते वखते प्रणाम एवा बगड्या हता के भगवाने कयुं के जो ते आ वखते मृत्यु पामे तो नरके जाय. कारण के ते वखते तेने अनंनानुबंधी कषाय हतो. पाछा थोडा वखतमा ज केवलज्ञान पाम्या एटले अनंतानुबंधी क्रोध छतां अंतर्मुहूर्त ज रह्यो. जो काल उपर एकांत लक्ष दइए तो ए अनंतानुबंधी कहेवाय नही. वली कोइक पुरुष समकित वमी जाय छे, ते वखत अनंतानुबंधीनो उदय थाय छे, पाछो अंतर्मुहूर्त्तमा समाकेत पामे छे त्यारे ते उदय टली जाय छे. एटले अनंतानुबंधी अंतमुहूर्त ज रह्यो. आ कषायने बीजो कषाय कहेवाय नहीं. तात्पर्य के आकरो कषाय होय अने थोडो वखत रहे तो पण ते अनंतानुबंधी ज समजत्रो. तेथी मंद ते अप्रत्याख्यानी, तेथी मंद प्रत्याख्यानी अने तेथी मंद संजलनो समजवो. केटलीक वखत स्थितिथी पण समजाय छे. एकांत नियम नथी. बाहुबलजीने वरस दिवस कषाय रह्यो पण ते मंद कषाय हतो तेथी संजलनो जाणवो. आ सोल कपाय थया.
हवे नव नोकषाय कहे छे. नोकषाय शब्द, देशनिषेध वाची छे नोकषाय एटले नहीं कषाय देशथी नही. कारण के कषाय नथी; पण कषाय उत्पन्न थवानां कारण छे. ए सेववाथी कषाय उत्पन्न थाय छे. कोइ माणसनी हांसी करवाथी सामा माणसने द्वेष उत्पन्न थाय अने ते माणस आपणा उपर द्वेष उत्पन्न करे एटले आपणने कपाय उत्पन्न थाय. वास्ते ते कषायनुं कारण कहेवाय छे. वली हांसी करी खुशी थइए अने राग उत्पन्न थाय तो ते पण कर्मबंधनुं ज कारण थाय. जीवने ज्यां सुधी हास्य मोहनीकर्म छे त्यां सुधी आत्मानुं शुद्ध स्वरूप प्रगट थाय नही; दुनियामां - पण मश्करीखोर कहेवाय. माटे जेम बने तेम हास्य करवानो त्याग क
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
• रखो. सर्वथा त्याग तो ज्यारे जीव केवलज्ञान पामवा क्षपकश्रेणी मांडे त्यारे ज थाय. रति मोहनी ते पुद्गलिक पदार्थथी जे जे अनुकूलता मले तेनाथी राजी थq. अरति ते प्रतिकूल पदार्थथी दिलगीर थq. भयमोहनी ते भयथी वारंवार बीना करवू. म्हाराथी उपवास थशे के नहीं थाय ? वली म्हाराथी श्रावकपणु, मुनिपणुं केम बने ? एम बीहे अने धर्मना कार्यमां वीर्य फोरवे नहीं; जे जे चीज नहीं करेली होय ते अभ्यासथी बने छ पण बीहे अने भयथी अभ्यास करे नही तो कोइ दिवस बने नही. तेम ज संसारी कार्यमां पण जेने मोहनीनो भय उदय छे ते दरेक काममा बीना करे.
अहिंआं कोई प्रश्न करे के पापथी बीहे तेनुं केम ? ते विष समजवू के पापथी अवश्य व्हीवू जोइए. धर्मयी व्हीवू नही. हिम्मत राखी उद्यम करवो. शरीरादिकें रोग प्रमुख होय तो विचारीने काम कर. छती शक्तिए व्हीने बेसी रहे, तेनाथी कोइ काले धर्म सधाय नही. वास्ते भयमोहनीनो जेम बने तेम त्याग करवो. शोकमोहनी ते कोइ पोताना कु. टुंबी अथवा मित्र मांदा थाय अथवा मृत्यु पामे त्यारे शोकातुर थाय, रडे, कूटे, अनेक प्रकारना विकल्प करे तेथी घणां कर्म बंधाय छे. वली वेपारमां नुकशान थाय, अथवा कोइ देवालु काढे अने पोतार्नु द्रव्य जाय त्यारे शोक करे छे. पोताने अनुकूल घर, मकान, नोकर, वाहन नहीं मलवाथी अथवा प्रतिकूल मलवाथी पण शोक थाय. आमां जेने मोहनीकमनुं जेवू जोर ते प्रमाणे शोक थाय छे. केटलाक उत्तम पुरुषोने शोकमोहनी ओछी थाय तो विचारे छे जे “ आ कुटुंब, देह, घर, प्रमुख जे जे संसारी पदार्थ छे, ते सर्वे अस्थिर छ; अस्थिर पदार्थनो विनाश तो थवानो छे तो म्हारे शा सारू विकल्प करवा जोइए ? ज्यां सुधी पुन्योदय हतो यां सुधी सर्व पदार्थ स्थिर रह्या, पापनो उदय थयो त्यारे नाश थया, माटे शा सारू शोक करीने कर्म बांधवां ? आत्मधर्म ज म्हारो छे. बीजी कोई वस्तु म्हारी नर्थी, मात्र संसार म्हाराथी छोडातो नथी तेथी हुंम्हाएं म्हारं कहुं ईं अने व्यवहारोचित वर्तना करंडूं. वस्तुधर्मे वस्तुमात्र जड
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
(५७) छे अने हुं चैतन छु” आवी रीतनो विचार करी पोते शोकथी मुक्त रहें छे. तेने कर्मबंध पण थतो नथी ने संपूर्ण शोकनो नाश तो क्षपकश्रेणिमा थाय छे. दुगंछा ते दुर्गंध वस्तु देखी मुख बगाडवू. तथा जे जे वस्तु पो. ताने न गमे तेथी मुख बगाडवू ए दुगंछा छे. हवे जे पुरुषोए पोतानो आत्मधर्म जाण्यो छे ते पुरुष तो दुर्गंध जोइने कहे छे के ए पुद्गल एवा धर्मना छे. एमां हुं शा वास्ते मुख बगाडु ? वा जड पदार्थ उपर शा वास्ते द्वेष करुं? इहां कोइ कहेशे जे त्यारे शुं गंदकीमां ज बेसी रहेवू १ तेनो जवाब के गंदकीना पुद्गल शरीरमा प्रवेश करवाथी रोगनी उत्पत्ति .थाय छे. वास्ते प्रथम तो पोताना घरमा खालकूवा संडास विगैरे गंदकीवाली चीजो राखे ज नही. वली मोरीओ पण साफ राखे..पाणी विगेरे वापरे ते .पाणी सूकी निर्जीव जग्याए छूटुं छूटुं नांखे के तुरत सुकाइ जाय अने गंदकीमा जीवनी उत्पत्ति थाय छे ने तेना उपर पाणी विगेरे पडवाथी ते जीवनो विनाश थाय छे, तो आत्मार्थी पुरुषे तो कोई जीवने दुःख थाय एवं काम कर ज नहि. माटे एवी गंदकी घरमा राखे ज नहि. ने ज्यां एवी जग्या होय त्यां रहे नहि; पण दुनियामां बधी जग्या कांइ स्वच्छ होती नथी, सारे तेवी दीठामां आवे तो द्वेष करे नहि, तेमने तो अनुकमे सर्वथा दुगंछा मोहनीनो नाश थाय छे ने जीवो अनेक प्रकारे एवी दुगंछा कख्या करे छे तेथी कर्म बांधीने आगल एवाज कर्म भोगवां पडशे; माटे जेम बने तेम दुगंछानो त्याग करवो. स्त्रीवेद ते स्त्रीए पुरुषनो अभिलाष करवो, पुरुषवेद ते पुरुषे स्त्रीनो अभिलाष करवो, नपुंसक वेद से स्त्री तथा पुरुष बन्नेनो अभिलाष करवो ए त्रण वेद छे, ते ज संसारर्नु बीज छे. तेमां सर्वथा आकरा वेदनो उदय नपुंसक वेदवालाने छे ए रात्रि दिवस विकारमा ज चित्त राखे छे एने शांत थवानुं कारण ज नथी तेथी इच्छाओ थया ज करे छे. ते करतां स्त्रीने ओछो विकार छ,ने ते करतां .पुरुषने ओछो विकार छे. हवे कोइने शंका थाय जे पुरुषो प्रार्थना करता जोइए छोए पण तेटली स्त्री प्रार्थना करती जोता नथी. ते विषे जाणवूजे
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
(५८)
स्त्री'देखीती प्रार्थना नथी करती, पण आंखोना कटाक्ष विगेरे अनेक चाला करे छे ने ते करवाथी पुरुषनुं चित्त विकारवंत न होय तो पण थइ जाय छे. तेम ते मनमां खुशी होय तो पण पुरुष पासे कालावाला करावे छे छतां चित्तमां बहु ज मलीनता रहे छे माटे एनो विकार सर्वज्ञे वधारे कह्यो छे. तेमां पण जे सती स्त्रीओ छे, जेने स्वप्नमां पण पर पुरुषनी इच्छा थती नथी ते स्त्रीओ तो नमस्कार करवा योग्य छे. कारण के जगत् ए विषयमां पडयुं छे ने गुणी पुरुषो पण पडी जाय छे वास्ते उत्तम स्त्री ज श्रावुं दृढ शील पाले अने एवा गुणवंत पुरुष पोतानी स्त्री साथे तथा स्त्री पोताना पति साधे पण नित्य भोगनी क्रीडा कूतरानी माफक करता नथी. फक्त ऋतुने अवसरे ज पोतानी इच्छा टालवा सारु नाखुशीथी काम करे छे. ए कामसेवा करतां विचारे छे के, स्त्रीनी योनिमां घणा जीवनी उत्पत्ति ज्ञानीए कही छे. जेम एक मूंगलीमां रु घाल्युं होय अने तेमां लोढानी शीक उनी करीने घाले तो जेम सर्व रु बली जाय, तेम भोगथी स्त्रीनी योनिमां जे जीव रह्या छे तेनो विनाश थाय छे. तो ए म्होटी हिंसानुं कारण छे. वली 'ए स्थानमां मूत्रादि दुर्गंध छे तेनो एक छांटो लाग्यो होय तो माणस धोइ नांखे छे एवं खराब दुर्गंधी छे ते स्थानके क्रीडा करवी ए अज्ञानतानुं जजोर छे. वली भोगथी शरीरनी स्थिति केटली नरम पडे छे ? ते जाणे छे ते छतां मां सुख मानवु ए पण अज्ञानतानुं ज जोर छे. अहिं कोई क
शे के ए सर्व कारणो पोतानी स्त्रीमां ने पारकी स्त्रीमां सरखां छे, तो पोतानी अने पारकीमां पापनो शुं फेरफार छे के परस्त्री त्याग करवा बधा धर्मवाला कहे छे १ ते विषे जाणवुं के पारकी स्त्रीनो धणी छे, तेनी परवा. नगी तेनो धणी आपतो नथी तेम छतां चोरीथी काम करे तो तेनो धणी जाणे अने स्त्री उपर जोर चाले तो स्त्रीनो विनाश करें. पुरुष पकडाय तो पुरुषतो नाश करे. एम करतां ए वे उपर जोर न चाले तो पोताना प्राण' कादे. वेखते नरम स्वभावनो होय तो प्राण न काढे; पण तेनुं मनमां अत्यंत दुःख धारण करे. रात्री दिवस ए ज दुःखमां काल काढे. एवी
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
म्होटी हिंसानु कारण परस्त्री छे. वली तेवी स्त्रीने पोतानो धणी पर साये रमवा न दे तो ते स्त्री पोताना पतिनो विनाश करे. श्रावी म्होटी हिंसाओ पण थाय छे ते घणी सांभलीए छीए. वली परस्त्रीने सेवीने 'हुँ सेवं छु' एवं पण कहेवाय नहि अने जूलु बोलवू ज पडे तो तेथी मृषावाद लागे. वली परस्त्री उपर इच्छा थाय ते अत्यंत विषयनी इच्छा थाय त्यारे तो तेथी पण कर्मबंध वधारे थाय. वली पोतानी स्त्री तो सदाकाल छ वा. स्ते भोगनुं चितवन सर्वदा यतुं नथी अने परस्त्रीने सारु रात्री दिवस चितवन थयां करे छ, काम धंधो पण पोताने सूझतो नथी, तेथी ते विकल्प ज कस्या करे छे अने विकल्प छे ते कर्मबंधना हेतु छे. विकल्पनुं पाप माणस सामान्य समजे छे पण विकल्प जेवू बीजुं पाप नथी. ए पाप केटलुं बंधाय छे ? ते ज्ञानी महाराज जाणे छे तेथी ज तेमणे ए समान बीजं पाप कर्तुं नथी. एने ज आकरुं पाप कर्यु छ अने जेटला धर्मवाला छे ते बधा परस्त्रीनुं पाप दर्शावे छे. संसारमा रोलाववानुं बीज स्त्रीभोग छे. भोगनी इच्छाने वास्ते स्त्रीओ पुरुषनी दासी थइने जन्म काढे छे. इंग्रेज लोकमां पुरुष स्त्रीना दास थाय छे. वली अति कामी तथा परस्त्री लंपट पुरुष पण स्त्रीओना दास थाय छे. कामने वास्ते आभूषण धारण करवां, वली ते सारु धन पेदा करवानी उपाधि करवी. एवां अनेक रीतना काम सारु संसारमा जीव विटंबना भोगवे छे. वास्ते जेम बने तेम कामनो अभिलाष त्याग करवो. संपूर्ण तो क्षपकोणमा अभिलाष टलशे त्यारेज पूर्ण तव पामशे. ए नव नोकषाय ने सोल कषाय बधा मली पञ्चीश थया, ते मात्र मोहनीकर्म छे. एटले एकषाय होय त्यां सुधी पूर्ण चारित्र केवलज्ञानीनु यथाख्यात ते आवे नहि वास्ते एने त्याग करवानो अतिशय उद्यम करवो. ए प्रकृति जेटली जेटली ओछी थशे, तेटलो तेटलो आत्मा विशुद्ध थशे ते ज धर्म के अने जेम जेम ए कषायनी वृद्धि थती जशे, तेम तेम कर्मबंध वधतो जशे अने दुर्गतिनां दुःख तथा जन्म मरणनां दुःख भोगवां पडशे. कोइ कहेशे के ते दुःख जोयां नथी, पण म
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
नुष्यनों दुःख तो जुत्रोछो के घेडाओने रात्री दिवस नरक उपाडवू. पडे छ ने तेने एवं खावानुं मले छ, वली केटलाकने पहेवा वस्त्रं पण मलतां नथी. टांढ-तापनां दुःख भोगवां पडे छे. केटलाएकने कोढरोग, जलों. दर, विस्फोटक, दम विगेरे रोग थाय छे. केटलाएकनुं शरीर वाए फूली जाय छे हरातुं.फरातुं नथी. एवी अनेक रोगनी वेदनाओनुं दुःख रात्री 'दिवस सहन-थतुं नथी तेनी बूमो माल्या करे के रडे छे; तो आवा सख्त
दुःख पापना योगथी पाम्या छे. तेम ज वधारे पापथी नरकनां दुःख ना'स्तिक शिवायना सर्वे धर्मवाला माने छे. माटे. ए शंका करवा जेवू नथी. पापना फल तो अवश्यं भोगववां ज पडशे. माटे जेम बने तेम राग द्वेषनी परिणति ओछी करवी के जेथी पाप अोढुं बंधाय अने अनुक्रमे सर्व प्रकारे राग द्वेषथी मुक्त थवाय. • इहां कोई प्रश्न करे जे देवनी गति संजलना कषायथी बंधाय तो सव्यष्ठिने अप्रत्याख्यानादिकनो उदय तथा श्रावकने प्रत्याख्यानादिकनो उदय कह्यो छे, तो शी रीते देवगति बांधे ? ने विषे समजवू जे, जे वखते देवगतिनुं आयुष्य बांधे त्यारे संजलना कषायनो उदय होय, बीजा कपायोंर्नु गौणपणुं होय. एम ज मिथ्यादृष्टिने पण समजबु. दर्शनमोहनी त्रणे प्रकारे. सम्यक्तमोहनी, मिश्रमोहनी, मिथ्यात्वमोहनी, पहेलां मिथ्यात्वमोहनी- स्वरूप लखीए छीये. जे जीवे मिथ्यात्वमोहनी कर्म बांधेलु छ, तैना प्रभाव अढार दोष रहित एवा जे वीतरागदेव तेना उपर द्वेष वर्ने छे अने ए अढार दूषण सातमा प्रश्नमां लख्यां छे तेवा दूषणवाला देवने देव माने छे. वली गुरु जे हिंसामा तत्पर, मृषावाद बोले, चोरीनो पण नियम नथी, मैथुनमा अत्यासक्त, परिग्रह जे धन अने स्त्री राखे छे वली जेन तृष्णा पण रात्री दिवस बनी रही छे, सेवकने उपदेश दे छे ते पणे 'धनादिकना लाभने अर्थे; एवा निर्गुणीने गुरु तरीके स्थापे तेने तरण तारणं माने छे, नै जे पुरुषोंए ए पांचे अव्रतनो त्याग करयो छे अने पंच 'महाबत. अंगीकार करत्यां छे, पांच इंद्रियोना तेवीश. विषय छांड्या छे,
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
मात्र वापरवा जेटलां वस्त्र राखे छे, आहार पर्ण पोताने अर्थे करता करावता नथी ने सारा आहारनी अनुमोदना पण करता नथी. फक्त गृहस्थने घेर गृहस्थे पोताने अर्थे जे वस्तु करी छे, तेमाथी थोडी वस्तु ले छे अने स्वादनी पण वांछा करता नथी. आत्माने भावता विचरे छे, रात्री दिवस शास्त्राभ्यास करी रह्या छे. विकथा तो जेने करवी ज नथी. एवा महानुभाव महात्मा पुरुषने गुरु मानतो नथी अने आकरा मिथ्यात्वना जोरथी श्रावा पुरुषमा नहि दूषण छतां दूषण आरोपे छे, रात्री दिवस एवा गुणवंतनी निंदा करे छे. वली एवा पुरुषोए प्ररूपेलो जे धर्म, तेने अधर्म माने छे, जेमां हिंसाओ, अविनय, अज्ञानता, विषय तथा पुगलनु पोषण छे तेने धर्म माने छे, ने जे दयामूल, विनयमूल, हिंसानो त्याग, असत्यनो त्याग, चोरीनो खाग, स्त्रीसेवानो त्याग, पैसानो सागए रूप व्यवहार.धर्म तथा पोताना आत्मस्वरूपमा रही राग द्वेषनी परिणतीथी मुक्त थइ सर्व प्रकारे मोहनों नाश करवाने उद्यम रूप जे निश्चयधर्म, तेने अधर्म माने छे. ए मिथ्यात्वमोहनी कर्मना जोरथी बने छे. वली ए मोहनीना जोरथी धन, स्त्री, पुत्र, परिवार, घर, हाट, वस्त्र, पात्र ए पदार्थने जीव म्हारा माने छे ने ते संबंधी जीव अहंकार ममकार विचित्र प्रकारना करे छे ने पाछां नवां कर्म उपार्जन करे छे. ए मिथ्यात्वमोहनी जेने जाय छे, तेने संसार तो दावानल सरखो लागे छे. जेम कोइ माणस वनमा गयो होय ने त्यां चारे पासे आग लागी होय तो तेमांथी नीकलवाना अनेक उद्यम, करे, तेम आ जीव संसारमा रह्यो विचारे छे जे, 'आ धन कुटुंब सर्वे पदार्थ विनाशी छे, संयोगे मल्या छे ने वियोगे जशे. पूर्वकृत कर्म संयोगे जाय छे पूर्वकृत कर्म संयोगे प्राप्त थाय छे. एमां हुँ जे राग धरूंछु तेथी समय समय नवां कर्म बंधाय छे ने म्हारो आत्मा मलीन थतो जाय छे. अनादि कालनो संसारमा रोलाउं छु. ते ए जड पदार्थमा राग धस्यो तेथी, पण आ भवमां तो भवितव्यताना योगे ए सर्वे पर वस्तु ओलखी ए सर्व पदार्थमां निरिच्छकता. करीने ए वस्तुनो संयोग त्याग करवा · योग्य छे. क्यारे ए
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
(६२) सर्व वस्तुनो त्याग करी हुँ म्हारा आत्मधर्ममा वर्तुं ने कंइक पोताना आत्मानुं साक्षात ज्ञान प्रगट करुं, एवी दशा मिथ्यात्वमोहनी जवाथी थाय छे. हवे मिश्रमोहनी ते कंइक शुद्ध देव गुरु धर्म उपरथी द्वेष खशेलो अने अशुद्ध देव गुरु धर्म उपरथी राग घटेलो. वली पुद्गलभावने विषे संपूर्ण आसक्त हतो, तेमांथी मिथ्यात्वना पुद्गल जवाथी आसक्तभाव प्रोछो थाय, तेथी पोतानो आत्मधर्म प्रगट करवानी काइक इच्छा थाय. मि. थ्यात्वपणे तो कुलधर्म करतो हतो, पण ते मिथ्यात्वमोहनी गइ ने मिश्रमोहनी थइ, तेना प्रभावे पोतानो धर्म प्रगट करवा सारु उद्यम करे. वली ए मिश्रमोहनीनो काल अंतर्मुहूर्त्तनो छे. ते अंतर्मुहूर्त पण बे श्वासोश्वासथी ते नव श्वासोश्वास सुधीनुं छे. एटले एवा सुंदर भाव आत्म हितकारी थाय पण ते भाव आवेलो पोताने जाणवो दुष्कर पडे छे, ए मिश्रमोहनी. ना पुद्गल पण मलीन छे. तेथी खरूं तत्व ओलखी शकाय नहि तेथी ए पण टालवानो उद्यम करवानो छे. एटले त्यारे सम्यक्तमोहनी थाय. ते सम्यक्तमोहनीनुं स्वरूप कहीए छीये. शुद्ध देव गुरु धर्म उपर राग प्रकट थाय, खोटा देव गुरु धर्म उपर राग रहे नही. आत्मतत्व प्रकट करवानो कामी थाय. गुरुमहाराजनी तथा उत्तम श्रावकोनी संगत सारी पेठे करे, तेमनी पासे धर्मोपदेश सांभले, देव गुरुनी सारी पेठे भक्ति करवाने तत्पर थाय. जीवादिक नवतत्त्व जे जीवतत्व, अजीवतत्व, पुण्यतत्व, पापतत्व, आश्रवतत्व, संवरतत्व, निर्जरातत्व, बंधतत्व अने मोक्षतत्व, ए नव तत्व जाणे, तेनी श्रद्धा जेम आगममां कही छे तेम जाणी यथार्थ करे. एर्नु ज्ञान मेलववानी वृत्ति सारी पेठे राखे. केवल धर्ममय चित्त बनी जाय, संसारमा पड्यो छतो पण संसारी सुख ते दुःख रूप जाणे. इहां कोई कहेशे जे सम्यक्तमोहनी तो मोहनी कर्मनो प्रभाव कह्यो छे, ने छोडवा योग्य कही छे, ने इहा तो तमे गुणवंतपणुं वर्णव्यु ते केम १ ते विष जाणवू जे-ए सम्यक्तमोहनीना प्रभा जीवादिक पदार्थनी यथार्थ श्रद्धा थाय, अण-ए.नवतत्व विस्तारे सूक्ष्म ज्ञान तेमां बुद्धि मूंझाइ जाय, यथार्थ अ
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
नुभवगम्य आत्मतत्व करी शके नहि. ए कारणथी अात्मस्वरूप {झवे छे. तेथी ए त्याग करवा योग्य कही छे. पण मिथ्यात्वमोहनी ने मिश्रमोहनी करता एमां धर्मनी रुचि वधे छे; तेथी आ गुणनो दर्शाव कर्यों छे. आं. खोए झांख वले छे, सारे चस्मा पहेरवाथी पदार्थ अोलखी शकाय छे तेथी चस्मा सारां कहीए छीए, पण जेने झांख नथी ने पोतानी आंखे जोइ शके छे तेवू चस्मावालो जोइ शके नहि तेथी वस्तुपणे तो एवी इच्छा रहे छ जे आंखेथी झांख मटी जाय ने चस्मानो त्याग थाय तो सारं, तेम ज्यां सुधी मिथ्यात्वमोहनी छे तेनी अपेक्षाए सम्यक्त मोहनी सारी छे, परंतु सम्यक्तमोहनी ते पण मिथ्यात्वमोहनीना पुद्गल छे वास्ते ए सम्यक्तमोहनीना पुद्गल याग थाय त्यारे जीवने क्षायकसम्यक्त थाय छे अने त्यारे यथार्थ पूर्ण स्वरूप समजाय छे. कंइ पण शंका रहेती नथी अने सर्वज्ञे सूक्ष्म ज्ञान शास्त्रमा दर्शाव्यु छे ते सर्वे ज्ञानी महाराजना कह्या प्रमाणे शेहेलाइथी समजी जाय छे, ने जेने सम्यक्तमोहनीन जोर छे तेनाथी बधु बराबर समजी शकाय नहि, कांइक शंका पडे, सम्यक्तमोहनीवाला करतां मिश्रमोहनीवालाने वधारे शंकाओ पडे. ते करतां मिथ्यात्वमोह. नीवालाने तो घणी ज शंका पडे.बधी वस्तु अवली ज समजाय. जे शुद्ध मार्ग ते अवलो ज भासन थाय. कंइक कंइक मिथ्या पुद्गल खसे, तेटलु तेटलुं सहज कंइ खलं भासे. माटे हरेक प्रकारे मिथ्यात्वमोहनी, मिश्रमोहनी, सम्यक्तमोहनी नाश करवानो उद्यम करवो. ए त्रणे मोहनी सचा, बंध ने उदयथी संपूर्ण रीते नाश थाय छे त्यारे क्षायकसमकित थाय छ. वली ए त्रण मोहनी नाश थाय छे, तेनी साथे अनंतानुबंधी क्रोध, मान, माया, लोभ पण नाश थाय छे. एटले क्षायकसमाकित प्रगट थाय छे, ते माणस तद्भवे मुक्ति जाय छे; पण कदापि सम्यक्त पामतां पहेलां जो बीजी गतिनु-नारकी, देवतार्नु आयुष्य बांध्यु होय तो बीजी गतिमां जाय, त्यांथी मनुष्यमां आवीने मुक्ति जाय, कदापि युगलियामां जाय तो युगलियामांथी देवतामा जइ त्यांथी.मनुष्यमां आवी मुक्ति जाय एथी ब
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
धारे भव थाय नही. ए क्षायकसम्यक्तनी खुबी छ. वली जेने सम्यक्तमोहनी गइ नथी, तेने क्षयोपशम सम्यक्त थाय छे. तेना उदयथी अनंतानुबंधी क्रोध, मान, माया, लोभ जाय छे. सत्तामा मिथ्यात्व रहे छे. उदयमा रहेतुं नथी. ए समकितवालाने पण मुक्किनो निश्चय थाय छे. पण क्षायकवालानी पेठे तहवे मुक्ति जवानो निर्धार नहि, ज्यारे वधारे विशुद्धता थाय अने क्षायकसम्यक्त पामे त्यारे मुक्ति जाय; पण क्षायकसम्यक्त पाम्या विना मुक्ति पामे नहि. क्षयोपसम सम्यक्त रहे तो छासठ सागरोपम सुधी रहे, वली सम्यक्त सहित आयुष्य पण देवलोकन बांधे अने देवता नारकी होय तो मनुष्यनु ज बांधे, एवो ए सम्यक्तनो प्रभाव छे. दर्शनमोहनी टालवानां फल जाणीने जेम बने तेम एनो त्याग करवो अने ए त्रण दर्शनमोहनी ने पच्चीश चारित्रमोहनी ए सर्वे मलीने अठावीश मोहनी कर्मनी प्रकृति जाणवी. एनो सर्वथा त्याग थवाथी केवलज्ञान पामे. ज्या सुधी ए मोहनीकर्म छे त्यां सुधी पूर्ण गुण प्रगटे नही अने ए प्रकृतिओमां वर्त्तवाथी ज पाछां आकरां कर्म बंधाइने संसारमा जीव रोलाय छे. वास्ते एनो त्याग करवो, एने आधारे ज जीवने संसारमां भ्रमण छे. जीवने राग द्वेषनी प्रकृतिथी या लोकने विषे अपयश थाय छे. जे जे वस्तु धर्मपदमा निषेध करी छे, ते ते वस्तु आदरवाथी आ भवमा पण दुःख छे ने आवते भवे पण तेथी दुःख छ माटे समभावे मोहनीकर्म क्षय करवानो उद्यम करवाने तत्पर थq.
वेदनीकर्ममा सुखनुं वेदq ते शातावेदनी कर्म, दुःखनु वेवू ते अशा. तावेदनी कर्म. जे जीव पूर्वे नीतिमार्गे चाल्या छ, सत्य वचन बोल्या छ, अने जेमणे दया पाली छे, चोरीनो त्याग कस्यो छे, परस्त्रीनो त्याग वा स्वस्त्रीनो पण त्याग कस्यो छे. कोइ जीवन दुख न थाय एवी वर्तणुक क
छै, धननी तृष्णानो त्याग करी परोपकारमा तथा साचा देव गुरुनी भक्तिमां द्रव्यं वापरयु छे एवी पुण्य करणी करवाथी शातावेदनी कर्म बाध्यु छे तेनाप्रभावे पोताने अनुकूल सुखना पदार्थ मले छे, एथी विप
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
रीतं करणीओ करी छे. जेम के जीवहिंसा करवी, जुलु बोलवू, पारकी वस्तु ग्रहण करवानो डर ज जेने नथी, कामभोगमा अति आसक्तिपणुं बनी रह्यं छे, तेना प्रभावे परस्त्री या पोतानी स्त्रीनो पण विचार नथी, वली तेथी अति कामांध थाय छे. पोतानी बहेन छोकरीनो पण विचार करता नथी, जे स्त्रीना उपर नजर पडी तेनी साथे भोगनी इच्छा करी रह्या छे. बली बधी स्त्रीयोनो योग तो बनतो नथी, पण मनथी इच्छाश्रो करीने कर्म बांधे छे. वली केटलीएकनो योग बने छे तेमां पण अतिशय लुब्धपणे काम सेवे छे. नहि सेववा योग्य स्थानके चुंबन प्रमुख करे . वली पारकाने छेतरवा, विश्वासघात करवो, जेथी परने दुःख थाय एवा कृत्य करवामां तत्पर, शुद्ध देव गुरु धर्मनी हेलना निंदा, खोटा माणसनी प्रशंसा, बुरां काम करवाने तत्पर, अहंकारी, कषायवान, अति क्रोधी, महां आरंभ करी रहेला एवां दुराचरण सेववाथी अशातावेदनीकर्म बांधे छे. हवे तेमां पण एक बीजानी प्रकृतिमा फेरफार रहे छे. बुरुं काम बे माणस स. रखं करे छे. जेम के एक माणसने मारी नाखवो, तेमां एक तो फक्त प्राण ज ले छे ने एक तेना प्राण लइने पण पाछा तेना शरीरना ककडा करी नांखे छे तेने पाछा तेलमां तली नांखे छे, एवीरीते वधारे माठी प्रकृतिथी थाय छे. तेना कर्म बांधवामां पण फेर पडे छे. माटे जे आकरी प्रकृतिथी माठां कृत्य करे छे तेने आकरुं अशातावेदनीकर्म बंधाय छे ने तेथी मंद प्रकृतिए जो बुरुं काम करे छे तो मंद वेदनीकर्म बंधाय छे.तेम भोगवती वखत आकरां वेदनीकर्म कोइ भोगवे छे, कोइ मंद भोगवे छे. ए कमनो नाश भोगव्याथी थाय छे पण भोगवती वखते अज्ञानी जीवो दुःख भोगवतां केटलाएक तो भगवानने कहे छे जे हे भगवान् ! में हारुं बगाडयु हतुं के आq दुःख मने दे छे ? वली कोइ कहे छे के अरे! आ दुःख माराथी वेठातुं नथी, क्यारे मटशे १ वली डाक्टरोना उपर द्वेष करे छे. वली घरना माणस उपर गुस्से थाय छे. रोगना चितवनना माठां ध्यान थाय छे. एवा अनेक प्रकारना जीव गेरव्याजबी. विकल्पो करे छे.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
तेथी जीव पाछां एथी वधारे आकरां कर्म बांधे छे अने जे धार्मिष्ट जीव छे ते तो दुःख आवे छे त्यारे पोताना कर्मनो दोष काढे छे के, पाछले भवे में अज्ञानपणे दुष्ट आचरण कस्यां हशे नेथी ते कर्म म्हारे भोगवQज जोइये. जेम सरकारनो गुन्हो कस्यो होय अने तेनी शिक्षा करी होय तो ते सरकारना हुकम प्रमाणे जो ते शिक्षा न भोगवीये, तो सरकार वधारे शिक्षा करे; तेम जो हुँ विकल्प करीश ने समभावे एवं दुःख महि भोगq तो पाछां नवां कर्म बंधाशे तो म्हारो आत्मा वधारे मलीन थशे. माटे म्हारे तो जे जे दुःख आव्यां छे ते ते समताभावे भोगवां के जेथी हवे एवां कर्म बंधाय नहि. एवी वर्तना करवी. वली भावना भावे जे हुं तो चेतन छु, अनंतज्ञान दर्शन चारित्रवंत म्हारो आत्मा छ ते जडनी संगते में नहि करवा योग्य काम की पण ते दिवसें मने म्हारा आत्मानुं ज्ञान हतुं नहि, हवे तो हुं जाणुंछं के म्हारो जाणवानो धर्म छे ते सुख दुःख जे आवे ते जाणवू, पण मने दुःख थाय छे, पीडा थाय छे, एवा विकल्प करवा ए म्हारो धर्म नथी. एवा विचारो करी समभावमा रहे छे तेने तो पूर्वनां बांधेलां कर्म पण नष्ट थइ जाय छे ने नवां कर्म तेने बंधाता नथी. वली जे महा मुनिराज छे, ते तो पोताना ज्ञान ध्यानमा तत्पर रहे छे तेथी पोतानो स्वभाव छोडी दुःख तरफ तेमनुं ध्यान जतुं ज नथी एटले सहजे तेमने विचार करवो पडतो ज नथी.जेम के कोइ माणस भवाइ, नाटक जोवा जाय छे त्यां उभा उभा पोताना पग दुःखे छे पण तमासो जोवामां ध्यान छे त्यां सुधी पोताना पग दुःखता उपर लक्ष जतुं नयी, तेम ज मुनिमहाराज पण पोताना आत्मतत्वना ध्यानमां लीन थइ गया छे तेथी दुःख वेदनामां उपयोग जतो ज नथी, एवा पुरुषो तो ध्यान प्रभावी पोतानां बांधेलां निकाचित कर्मने शिथिल करी नांखे छे ने पछी जलदी ते कर्मनो नाश करी मुक्ति पामे छे. तेम आत्मार्थिए तो जेम वधे तेम समभाव वधारवो. तेथी कर्म नाश थइने आत्मानी मुक्ति थशे, त्यारे अव्याबाध सुखनी प्राप्ति थशे. ए रीते वेदनीकर्मनुं स्वरूप जाणवू.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
हवे नामकर्म ते नामकर्मनी एकसो त्रण प्रकृति छे, तेना भेद नीचे मुजब-गति नामकर्म. जे पूर्व बांध्यु होय ते. मनुष्य, तिर्यंच, नारकी अनेः देवता ए चार गतिमांजे गतिमा जवानुं कर्म बांध्यु होय ते गतिमांजाय. जाति नामकर्म. एकेंद्रि, बेरेंद्रि, तेरेंद्रि, चौद्रि, पंचेंद्रि आ पांच जातिनां इंद्रि नामकर्म तेमांथी जेटली इंद्रि पामवानी बांधी होय तेटली ते गतिमां बांधे. तनु कहेतां शरीर ते पांच प्रकारनां छे. उदारिक शरीर जे आपणां छे ते तथा तिर्यंच पण उदारिक शरीरवाला छे. तथा वैक्रिय शरीर ते देवता नारकी, ए शरीर पारा जेतुं छे. जेम पारो विखराइ जाय ने, पाछो मली जाय तेम ए शरीरना नरकमां उपजती वखते ककडे ककडा करे छे ने पाछा सर्वे ककडा एकठा थइ पाखं शरीर थाय छे त्यार पछी पण परमाधामी दुःख देती वखते कापे छे, व्हेरे छे, तो पण पार्छ शरीर तैयार थाय छे विनाश पामतुं नथी. वली देवताओ खुशीथी न्हानु शरीर करे छे, म्होटुं शरीर को छे, नवां नवां रूप बनावे छे एवो वैक्रिय शरीरनो स्वभाव छे. त्रीजु आहारक शरीर ते अतिशय ज्ञानी जे चौद पू. वंधर तेमने ए शरीर करवानी लब्धि होय छे. ते कोइक वखते कंइ शंकापडे छे तो मुठी वालेला हाथ जेटलुं शरीर बनावी. तेने भगवान पासे प्रश्न पूछवा मोकले छे, ते घणा ज अल्पकालमा जइने पाडु आवे छे, ते एवा मुनि महाराज शिवाय बीजाने थतुं नथी. चोथु तैजस शरीर ते शरीरमा आहारने पचावे छे. कार्मण शरीर ते अति सूक्ष्म शरीरनी माहि रहे छे, ज्यारे जीव आ गतिमांथी मरण पामी बीजे स्थानके जाय छे त्यारे ए तैजस ने कार्मण शरीर साथे जाय छे. कर्म पण कार्मण शरीरमांजरहे छे. उदारिक वैक्रिय शरीरनी साथे ए तैजस, कार्मण शरीर हम्मेशां रहे. छे. ए शरीर नामकर्म जेवी रीते बांध्यु होय तेवू पामे छे.
उपांग नामकर्म. ते उदारिक आंगोपांग, वैक्रिय अंगोपांग, आहारक अंगोपांग ए त्रण शरीरने अंगोपांग छे ते जेवू बांध्यु होय तेवां अंगो पांग थाय.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
(६८) .पंदर बंधन छे. ते-डदारिक उदारिक बंधन, उदारिक तैजस बंधन. उ. दारिक कार्मण बंधन, उदारिक तैजस कार्मण बंधन, वैक्रिय वैक्रिय बंधन. वैक्रिय तैजस बंधन, वैक्रिय कार्मण बंधन, वैक्रिय तैजस कार्मण बंधन, आहारक आहारक बंधन, आहारक तैजस बंधन, आहारक कार्मण बंधन, आहारक तैजस कार्मण बंधन, तैजस तैजस बंधन, कार्मण कार्मण बंधन अने तैजस कार्मण बंधन ए रीते पंदर बंधन छे, ते पूर्वना बांधेला कर्म साथे नवां कर्मन एकमेकपणुं करी आपे छे. जेम माटीनुं वासण भाग्यु होय तो लाख चोड्याथी संधाय छे, तेम पूर्वना कर्म साथे नवां कर्म जोडी आपे छे.
पांच संघातन ते पांचे शरीरने नामे छे ते प्रकृति कर्मनां दलीयांने खेंचीन कर्मनी नजीक करे छे. पछी बंधन नामकर्मनी प्रकृति लखी छे ते एकमेक करी आपे छे. "हवे छ संघयण ते-वज्ररुषभनाराच संघयण. ते शरीरना हाडकांना सांधा एवा होय के एक बीजा हाथ साथे बन्ने कांडां पकड्यां होय तेम हाडकांना बंधारणना सांधा आगल होय, तेने मर्कटबंध कहे छे. वली बेसांधा तेना उपर पाटो होय, वचमां वज्रमय खीली होय एवा मजबूत सांधा होय तेने वज्ररुषभनाराच संधयण कहीये. ए संघयणवाळु शरीर अ. तिशय बलवान् होय. तद्भव मुक्तिगामी जीवने ए संघयण अवश्य होय; केम'कै ए संघयण विना क्षपकोण करी शके नहि ने क्षपकश्रोणि विना केवलज्ञान. पामे नहि. इहां कोई प्रश्न करशे जे ए संघयणवालो अवश्य मुक्ति जाय ? ते विषे समजवू के, ए संघयणवालो मुक्ति जाय ज एवो नियम नथी. ए संघयण पामीने प्रभुनी आज्ञा प्रमाणे सारां काम करे तो मुक्ति जाय ने प्रभुनी आज्ञा विरुद्ध दुष्ट कृत्य करे तो यावत् सातमी नरके जाय. सातमी नरके पण ए संघयण विना जता नथी. केम के सं. घयण बलवान् होय ते ज अतिशय बुरां काम करी शके छे, तेम सारां काम पण ते ज करी शके छे. हवे बीजं रुषभनाराच संघयण, वनमय
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
(६९) खोली न होय. बीजं उपर मुजब होय. हवे त्रीजुं नाराच संघयण. तेने पाटो न होय, बे पासे मर्कटबंध होय. चोथु अर्धनाराच संघयण. तेमां एक पासे मर्कटबंध होय. पांचमुं कीलिका संघयण. ते वे सांधानी वचमां खीली होय. छठु छेवटु संघयण. ते हाडकाना छेडा एक एकने अडकीने रहे, हालमा ए ज संघयण छे, ने ज्यारे तीर्थकर महाराज विचरता हता ते वखतमा ए छए संघयणवाला माणसो हता. जेणे जेवू पुण्य बांध्यु होय, तेवू संघयण पामे छे. हालमां पण महाविदेह क्षेत्रमा ए छए संघयणवाला मनुष्य छे.
हवे छ संस्थान. तेमा प्रथम समचौरस संस्थान ते शरीरमां नाभीएथी बन्ने खमा सुधी दोरी भरवी अने ते ज दोरी पद्मासने बेठेला धुंटणनी चूंटी सुधी भरवी. ते सरखी थाय तेने समचौरस संस्थान कहेवू. ए शरीर सारं शोभीतुं होय. बीजूं न्यग्रोध संस्थान ते उपरनो भाग सारो होय ने नीचेनो भाग नबलो होय, तेथी उतरतुं त्रीजुं सादि संस्थान होय. तेथी उतरतुं चोथु वामन संस्थान. तेथी उतरतुं पांचमुं कुब्ज संस्थान. ते घणु बेडोल होय. छठं हुंडक संस्थान ते सर्व प्रकारे विपरीत लक्षणवालुं होय, ए शरीर आश्री संस्थान छे. पूर्वे जेवु कर्म वाध्यु होय तेवां तेवां शरीरनां संस्थान थाय छे. · हवे पांच वर्ण ते लीलो, रातो, पीलो, श्याम अने उज्वल ए वर्णनामकर्म जेवू बांध्यु होय तेवो शरीरनो वर्ण होय. गंध बे. ते सुरभिगंध तथा दुरमिगंध. जेणे जेवू शुभाशुभ कर्म बांध्यु होय तेवो शरीरनो गंध होय. हवे रस पांच ते-तीखो, कडवो, खाटो, कषायलो एटले तूरो अने मधुरो, ए पांच रसमाथी जेणे जेवू रस नामकर्म बांध्यु होय तेवा रसवालुं शरीर होय. स्पर्श आठ ते-हलवो, भारे, लूखो, चोपडो, टाढो, उनो, सुंवालो, बरसट ए आठ स्पर्श छे. तेमांथी जे जे नामकर्म वांध्यु होय ते प्रमाणे शरीरना स्पर्शी होय. आनुपूर्वी चार ते मनुष्यानुपूर्वी, देवानुपूर्वी, तिर्यचानुपूर्वी, नरकानुपूर्वी, जे गतिमां जीवने जq छे ते गतिमां ते गतिना
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
आनुपूर्वीना पुद्गल जीवने लइ जाय छे. ए आनुपूर्वीनो उदय ज्यारे मरण थाय छ त्यारे थाय छे.
हवे चालवानी गति बे प्रकारनी. ते चालवानी रीत हाथी, वृषभ जेवी होय तेने शुभ विहायोगति कहीये. ने जेनी चालवानी रीत ऊंट, गधेडा जेवी होय तेने अशुभ विहायोगति कहीये. जेणे जेवं कर्म बांध्यु होय तेवी चालवानी रीत होय छे.
हवे त्रस नामकर्म बांध्यु छ तेथी हालवा चालवानी शक्ति थाय छे. बादर नामकर्मथी शरीरने माणसो देखी शके एवं बादर शरीर पामे छे. पर्याप्त नामकर्मथी जीव पूरी पर्याप्ति बांधी शके छे. प्रत्येक नामकर्मथी एक शरीर एक जीव होय. स्थिर नामकर्मथी शरीरनां हाडकां स्थिर होय. शुभ नामकर्मथी नाभी उपरनुं अंग जगतमा पूजनीक कहेवाय छे. सौभाग्य नामकर्मथी सर्व जीवने वल्लभ लागे. सुस्वर नामकर्मथी कंठनो स्वर सारो होय. आदेय नामकर्मथी जेने वचन कहे ते माननीक होय, एना वचननु कोइ अपमान करे नही. जश नामकर्मथी जगतमा जशवाद पामे, कोइ अपजश बोले नही.
स्थावर नामकर्मथी जीव-स्थावरपणुं बांधे, तेथी स्थावर जे पृथ्वि, अप, तेउ, वाउ, वनस्पतिपणुं पामे. सूक्ष्म नामकर्मथी जीव एवं शरीर बांधे के कोइ देखी शके नही. अपर्याप्त नामकर्मथी जीव पर्याप्ति पूरी कस्या शिवाय मरण पामे. साधारण नामकर्मथी एक शरीरमां अनंत जीवोने रहेवार्नु होय, अस्थिर नामकर्मथी केश, कान, रुधिर अस्थिर होय. अशुभ नामकर्मथी नाभी नीचेनुं अंग अपूजनीक होय. दुर्भाग्य नामकर्मथी सर्व जीवने अनिष्ट लागे. दुस्वर नामकर्मथी कंठनो स्वर सारो न होय, गाय ते कोइने पसंद न आवे. अनादेय नामकर्मना प्रभावथी कोइने साची वात कहे, तो पण सामाना मानवामां आवे नही. कंइ पण बोले ते लोकने पसंद पडे नही. अपजश नामकर्मथी जीव कोइ पण काम करी जश पामे नही. ज्यां जाय त्यां जे करे तेमां अपजश पामे.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ७१ )
पराधात नामकर्म बांध होय तेथी पर जीव बलवान् होय तो पण आ जीवनुं मुख जुए के बीहे.
उच्छास नामकर्मथी श्वासोच्छवास बराबर लइ शके ने तेमां कसर होय तेटली अडचण थाय. आताप नामकर्म ते सूर्यना विमानमां छे. जेनुं तेज खमी शकाय नहि तेनुं छे. उद्योत नामकर्म चंद्रमा तारा प्रमुखना विमानने होय. तेथी शीतलता तथा अजवालुं होय.
अगुरुलघु नामकर्मथी जेनुं शरीर जोइए एवं होय. बहु भारे पण न होय तेम बहु हलकुं पण न होय. जेवुं जोइए तेतुं होय. निर्माण नामकर्मथी शरीरना श्रवयव ज्यां जोइए त्यां स्थपाय.
उपघात नामकर्मथी शरीरमां रसोली, पडजीभी, चोरदांत, खीली प्रमुख उपद्रव थाय ने शरीरने पीडा थाय.
तीर्थकर नामकर्मथी तीर्थंकरनी पदवी पामे. असंख्याता देवता जेनी हाजरीमा रहे. समवसरण प्रमुखनी रचना थाय. एनुं मुख जोइ आनंद पामे, ने प्रभु धर्मोपदेश पे ते ग्रहण करे. बाल जीवने धर्म पामवानुं मुख्य कारण छे. कारण जे माणसो चमत्कारना रसिया छे, ते रत्नमय समवसरणमां प्रभुने बेठा जोइ पहेला तो जोवानी इच्छा थाय पछी देवता प्रमुख देशना सांभलता होय ते जोइने भगवानूनी विशेष प्रतीति आवे. तेथी ज भगवान्नी अमृतमय देशना सांभले के नजीक भवि जीव जलदी प्रतिबोध पामी जाय.
ए रीते नामकर्मनी १०३ प्रकृति छे. ते केटलीएक पुण्य उदयथी ने केटलीएक पाप उदयथी, जेवी जेवी बांधी होय ते प्रमाणे जीव पामे छे. एमां पण अशुभ नामकर्मनी प्रकृति उदय थाय छे, त्यारे अज्ञानी जीव दिलगीर थाय छे. शुभनी उदय थाय छे त्यारे खुशी थाय छे. ए खुशीने दिलगीरी बन्ने अशुभ कर्म बांधवानुं स्थान छे. ने ज्ञानवान् पुरुष अशुभ शुभ गमे ते उदय थाय छे, त्यारे तेमां राजी के दिलगीर थता नथी. तेओ एम जाणे छे के जेवां पूर्वे बांध्यां छे, तेवां उदय आव्यां छे. एमां म्हारे राजा
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
(७२) थवानुं के दिलगीरी करवानुं कांइ कारण नथी. एम विचारी पोते समभावमा रहे छे. तेथी अनुक्रमे विशुद्ध थइने कर्मथी मुक्त थाय छे ने अरुपी गुण प्रगट करे छे एटले सिद्धिने पामे छे.
गोत्रकर्म ते बे प्रकारचें उच्चगोत्र तथा नीचगोत्र. उंचगोत्र पण आठ प्रकारे श्री पन्नवणा सूत्रमा कयुं छे. ते प्रमाणे लखुं छु.
१ उंची जाति पामे, २ उंचं कुल पामे, ३ सुंदर रूप पामे, ४ सारु बल पामे, ५ धनवान्पगुं, ६ ठकुराइपणुं ते राज ओद्धा शेठाइपणुं प्रमुख, ७ विद्वानपणुं, ८ तपश्चर्या करी शके. आ आठ वस्तु उच्चगोत्रना प्रभावथी मले छे. ने ए ज आठ वस्तु जीव नीचगोत्री विपरीतपणे पामे छे. अर्थात् नीच जाति प्रमुख पामे छे. ए कर्म पण समभावे ज्ञानी पुरुष भोगवे छे ने एने खपावी अगुरुलघु गुण उत्पन्न करी सिद्धमां रहे छे. __ अंतरायकर्म तेनी पांच प्रकृति छे. तेमां दानांतराय कर्मथी छती वस्तु छे, लेनार पात्र छे, तो पण दान देइ शके नहि.
लाभांतरायथी लाम मली शके नहि. भोगांतराय ते भोगववा योग्य वस्तु होय पण भोगांतराय कर्मना प्रभावथी भोग भोगवी शके नहि. उपभोगांतराय ते उपभोग वस्तु जे वारंवार भोगववामां आवे ते. मल्या छतां पण शोक प्रमुख आवी पडे तेथी उपभोग करी शके नहि. वीर्यातराय ते बल वीर्य पामे नहि. कदापि पामे तो धर्मना काममां वीर्य फोरवी शके नहि. ए पांच प्रकृतिनो अंत केवलज्ञान पामती वखत थाय छे ने थोडो थोडो नाश तो आगल पण थाय छे. तेथी तेटलुं काम थइ शके छे.
आठमुं आयुकर्म ते-चार प्रकारे मुख्यपणे मनुष्य, देवता, तिर्यच ने नारकी ए चार प्रकारना आउखामांथी जे गतिनुं आयुष बांध्यु होय, ते गतिमा जीव जाय छे. ए रीतनां आठे कर्म करे छे. तेणे करी जीव संसा. रमां रोलाय छे. ए आठ कर्मनो नाश थाय छे, त्यारे सिद्ध भगवान् थाय छे. तेने फरी संसारमा आवq पडतुं नथी, ने जन्म मरण पण करवां प. डतां नथी.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
(७३) ५३ प्रश्न:-ए पाठे कर्म जीव शुं करवाथी बांधे छ ! उत्तरः-ए आठे कर्म बांधवानां घणां कारण छे, पण मुख्यपणे सत्तावान हेतु छे. ते आ प्रमाणे:-मिथ्यात्व पांच ते अभिग्रह मिथ्यात्व. तेथी कुगुरु, कुदेव, कुधर्मनो खोटो हठ पकडेलो छे ते भूके नहि. म्हारा बाप दादा करता आव्या ते करवू, बीजी रीते जे पुगलिक वस्तुने म्हारापणे अति आग्रहथी मानी रह्यो छे, ते पण मिथ्यात्व छे. अनभिग्रह मिथ्यात्व ते सुदेव अने कुदेव ए बन्नेने सरखापणे माने; पण गुणीने गुणीपणे मानवा, अगुणीने छोडवा ते करी शके नहि. त्रीजु अभिनिवेशीक मिथ्यात्व ते-साचा देव गुरु धर्मने ओलखे, पण ममत्वने वश आदरे नहि ने तेनी हीलना करे. संशयीक मिथ्यात्व ते सर्वज्ञना वचनमा संशय करवो. अनाभोग मिथ्यात्व ते धर्म कर्मनी कंइ पण खबर नहि. जड जेवो माणस होय, धर्मनी बिलकुल रुचि होय नहि. ए पांच मिथ्यात्व अने बार अ. व्रत, ते पांचे इंद्रि ने छटुं मन तेना विषयमां लुब्धपणे वर्षे, ते छ तथा छकाय जेमां पृथ्विकाय ते माटी, मीठं, धातु विगेरे, अप्काय ते पाणी, तेउकाय ते अग्नि, वाउकाय ते पवन, वनस्पतिकाय ते लीलोत्री, ने त्रसकाय ते बेरेंद्रि, तेरोंद्र, चौरेंद्रि, पंचेंद्रि एमां पांच इंद्रिवाला मनुष्य अने तिर्यंच ते पंखी, ढोर ते-गाय, भेंस, घोडा, बकरा, शियाल, हरण विगेरे तथा समुद्रनां न्हानां म्होटां माछलां, मगरमच्छ प्रमुख ए आदि घणी जातना सर्प प्रमुख छे ते, तथा देवता ने नारकी ए चार जातनां पंचेंद्रि जीवो छे. ए छकायना जीवनी हिंसा करवी. ते छ, एम बार अवतथी जीव कर्म बांधे छे.
पच्चीश कषाय ते पचासमा प्रश्नना उत्तरमा मोहनीकर्मना स्वरूपमा चारित्रमोहनीनी पच्चीस प्रकृति कही छे, ते जाणवी. ते सेव्याथी जेवी जेवी कषायनी प्रकृति थाय छे, तेवू तेवु कर्म बांधे छे. कर्म बांधवानुं बीज जए छे. तीव्र मंद कषायने ज संबंधे कर्म बंधाय छे. योग ते मन वचन कायाना योग. तेमां मनयोग चार प्रकारे. सत्य
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
(७४) मनयोग ते साचा विचार करवा, असत्य मनयोग ते खोटा विचार करवा. सत्यासत्य मनयोग ते साचुं छे पण असत्य छे, ते कोइ अांखे काणो । छे तेने काणो कहेवाथी ते माणसने बहु दुःख थाय छे. बीजुं पण जे जे छिद होय ते प्रगट करवाथी ते जीवने दुःख थाय छे माटे ए साचुं छे पण तेथी असत्यनुं कर्म बंधाय छे. चोथो असत्य सत्य मनयोग. ते कोइ स्त्री कंइ कारणशर पुरुषनो वेश पहेरीने आवी छे, ते जोइने ओलखी पण मनमा विचार आव्यो जे एने स्त्री कहीश तो एनुं गोपवेलुं खुल्लु थशे ने एने नुकशान थशे. ए वातना रक्षणार्थे तेने पुरुपनो वेप जोइ पुरुष कही बोलावे छे ते पोताना जाणवामां छतां बोलावq ते असत्य छे; पण तेनु मान जालववा कहे छ, वास्ते असत्य नथी. एम हरकोइने नुकशाननो बचाव करवा कहेवू थाय ते असत्य छे पण मृषा नथी, आ प्रमाणे मनमां चिंतवq ते मनयोग, ने बोलवू ते एज प्रमाणे वचनना पण चार योग जाणवा. हवे सात कायाना योग ते उदारिक काययोग, वैक्रिय काययोग, आहारक काययोग, उदारिक मिश्र काययोग, वैक्रियमिश्र काययोग, आहारकमिश्र काययोग, ए मिश्र काययोग जे वखत उदारिकादि शरीर तैयार नथी थयां, तेनी अगाउ होय छे, छेल्लो काभण काययोग एक भवमाथी बीजा भवमां जतां रस्तामां उदय थाय छे. त्यार बाद जीव आवीने पोताना पितानुं वीर्य ने माताना रुधिरनो पहेलो श्राहार. ग्रहण करे छे. त्यार पछी ज्यां सुधी शरीरनी शक्ति बांधी नथी, त्यां सुधी उदारिक मिश्रयोग छे. त्यार बाद उदारिक काययोग थाय छे. ए साते योगमाथी जे जे योग प्रवर्ने, ते प्रमाणे कर्म बंधाय छे, ए प्रमाणे पांच मिथ्यात्व, बार अव्रत, पच्चीश कषाय ने पंदर योग, कुल ५७ कर्म बांधवानां कारण छे, तेमां जेटला जेटलां प्रवर्ते, ते माफक जीव कर्म बांधे छे. वास्ते ए सत्तावन हेतुमांथी जेटलां टले तेटलां टालवानो खप करवो ने बघां खपी जशे त्यारे तो सिद्धि पामशे.
.९४ प्रश्नः-जैनदर्शनमा कर्म बांधतां रोकवानो तथा जूनां पूर्वनां बां. ..
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
(७५) धेलां कर्म नाश करवानो अ॒ उपाय बताव्यो छे ?
उत्तरः-चौद गुणस्थान कह्यां छे. तेमां अनुक्रमे गुण वृद्धि करीने चौ. मुं गुणस्थान पामीने जीव सिद्धिने पामे छे. ते गुणस्थान नीचे मुजब. मिथ्यात्व गुणस्थानमां जीवो रहेला छे, तेना प्रभावे विपरीत बुद्धि थइ छ. परवस्तु जे पुगलिक पदार्थने शरीर, धन, कुटुंबादिकने म्हारं मानी तेमां लुब्ध थइ रह्यो छे त्यां सुधी तो संसार छे.
बीजं सास्वादन गुणस्थानक ते जीव उपशम समकित पामीने पडे के ने मिथ्यात्वे पहोच्या नथी, त्यां सुधी वचमांनो काल छ आवलिका उस्कृष्टो तेटली वार रहे छे. जेम कोइ माणसे खीर खांडगें भोजन कर्यु होय ने पछी वमन करे छे ते वखत पण मुखमा मीठाश लागे छे; तेम समकितथी पडे छे तो पण समकित संबंधिना कंइक सारा अध्यवसाय रहे छे, तेनुं नाम सास्वादन गुण स्थान छे. इहां कोइने शंका थाय.जे पहेले बीजे विशुद्ध अध्यवसाये चडे तेनुं स्वरूप जोइने तेने बदले इही पडता भावनुं बीजं स्थान कडं ते शुं ? ते विषे जाणवू जे ज्ञानी महाराज ज्ञानमां घडता पडताना अध्यवसायनां स्थानक जोयां, तेमां एक एक थकी चड़ता अध्यवसाय जोया, तेमां बीजी पायरीना अध्यवसाय कोइना चढता जोया नहि, पडताना ज बीजी पायरीना अध्यवसाय थतां जोया, तेथी पडताना अध्यवसायनुं स्वरूप कहूं. चढता तो पहेला, गुण स्थानकना भावथी विशुद्ध भावे त्रीजा गुणस्थानना भाव थता जोया. तेथी पहेलेथी त्रीजे गुणस्थानके जाय.
त्रीजा गुणस्थाननुं नाम मिश्रगुणस्थानक छे. ए गुणस्थाने मिथ्यात्वभावनो नाश थाय छे, पण समकित योग्य थता नथी. वचमानां अध्यवसाय थाय छे ते मिश्रभाव कहीए. ए गुणस्थाने शुद्ध देव गुरु धर्म उपर द्वेष हतो तेनो नाश थइ जाय छे. वधारे स्वरूप मिश्रमोहनीनो दर्शाव आगल करी गया छीए तेथी जाणवू, ए मिश्रमोहनीनो नाश थाय छे त्यारे जीव समकित पामे छे अने चोथु गुणस्थान पामे छे. इहां कोइने शंका
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ७६ ) थशे के, जैने धर्मने विषे राग पण नथी ने द्वेष पण नथी, एवी प्रकृतिवाला त्रीजं गुणस्थान पामे छे तेम छतां ए गुणस्थानवालाने तो मुक्तिनी नियमा कही छे; त्यारे जेटला जैनी छे तेनी तो बधानी मुक्तिनी नियमा थइ १ ए विषे जाणवुं जे मुक्तिनी नियमा तो मिध्यात्वभाव ज शरीर, धन पुत्र ते उपर म्हारापणुं वर्त्ते छे ते भाव ज्यारे टले, ने अंतरंगमां शुद्ध भाव थाय छे त्यारे थाय छे. वली आगल प्रश्न १८ मामां विशुद्ध मार्गानुसारीना गुण कह्या छे ते गुणो प्रगट थाय छे त्यारे भवनी नियमा थाय छे. ते मार्गानुसारीना गुण प्रगट थया नथी ने तेथी अन्याय प्रवृत्तिमां तो कुशल रह्या छे.ने नाम जैनी घरावे, तेथी भवनी नियमा तो न थाय; पण श्रावक नाम धरावी अन्यायनी प्रवृति करे, तेथी जैनधर्मनी लघुता थाय. तो जेनाथी लघुता थाय तेने मुक्तिनी नियमा केम थाय ? इहां कोइने शंका थशे के, जैनकुलमां उत्पन्न थयुं तो पुण्य प्रभावे कयुं छे, तेम छतां मुक्तिनी नियमा न थइ ते शुं ? ते विषे जाणवुं जे जैनकुलमां उत्पन्न थवाथी तो म्होटो फायदो छे, कारण जे उद्यम करे तो यथार्थ आमधर्म प्रगट करवानुं साधन के ने उद्यम करीने मेलवे तो आत्मानी श्र ज्ञानता टली जाय ने मुक्तिए जाय अथवा मुक्तिनी नियमा पण थाय परंतु ते जैनकुलमां जे रीते प्रभुजीए धर्मप्रवर्त्तना करवानी कही छे, ते प्रकारे करे नहि. जे अन्यायादिक निषेध करवाना कह्या छे ते छोडे नहि ने नाम मात्र श्रावकपणुं धारण करे; तो तेथी मुक्तिनी नियमा केम थाय ? ए तो पूर्वे पुण्य बांध्युं हतुं ते नकामुं गुमायुं वास्ते प्रभुनी आज्ञाए व.
वाथी गुण थशे ने जेनामां मार्गानुसारीना गुणो आव्या छे ते तो त्रीजुं गुणस्थान स्पर्श करीने चोथुं गुणस्थानक पामशे ते कहीए छीए. केटला - एक जीव श्राज्ञा पाली शकता नथी; पण मनमां धर्म साचो छे एम जाण छे, जैनधर्म उपर राग वर्चे छे. ए पण परंपराए मुक्ति पामवानुं कारंग छे.
वो अविरतिसमकित गुणस्थान. ते क्षायक भावे पामे तो अनंतानुबंधी
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
>
( ७७ क्रोध, मान, माया, लोभ, समकितमोहनी मिश्रमोहनी ने मिथ्यात्वमहनी ए सात प्रकृति, सत्ता, बंध, उदय ए त्रणे प्रकारे नाश थइ जाय छे, तेने क्षायक समकित थाय छे. ने जेने क्षयोपशम समकित थाय तेने तो ए साते प्रकृति सत्ताए तो रहे छे पण बंघमांथी टली जाय छे. ते विषे जाणवुं जे त्रण मोहनी छे तेमां बंध तो मिध्यात्वमोहनीनो छे. मिश्र, समतिमोहनीनो बंध नथी, कारण जे ए त्रण नाम मिध्यात्वमोहनीना विभाग पडवाथी थाय छे. जेम के चोखा उपर छोडां छे ते चोखानुं ढांकण छे पण छोडां निकली जाय छे तो पण छोडांनो अंश रहे छे. ते नीकले छे त्यारे तेनुं नाम कुशकी कहेवाय छे. वली कुशकी निकली गया पछी पण चोखा पाणीथी धुए छे त्यारे तेनुं नाम चोखानुं धोवण कहेवाय छे, एम जूदां जूदां थाय छे ने तेना स्वभावमां पण फरक रहे छे, तेम मिथ्यात्वना पुद्गल खसे छे त्यार पछी कुशकी रूप पुद्गल रहे छे तेनुं नाम मिश्रमोहनी कहेवाय छे, वली ते जाय छे त्यारे सहज अंश रहे छे तेनुं नाम समकित मोहनी छे, ए त्रणे प्रकृति मिध्यात्वनी छे. तेथी मिथ्यात्वनो बंध छे. ते क्षयोपशम समकितवालाने टली जाय छे. ह उदयथी अनंतानुबंधी क्रोध, मान, माया, लोभ तथा मिथ्यात्वमोहनी, मिश्रमोहनीनो नाश थाय छे ने समकित मोहनीनो उदय रहे छे तो पण ए समकितवालाने मुक्तिनी नियमा छे एक वखत समकित फरशीने कदापि वमी गयो तो पण फरी पामशे ने अंते मुक्ति जशे वली उपशम भावनुं उपशम समकित थाय छे. ते उपशम भावनुं चोथुं गुणस्थान पामे छे, ते उपशम समकितवालाने साते प्रकृति सत्तामां रही छे पण उदय तथा बंधमां नथी, ए चोथा गुणस्थानवालाने सडसठ बोल प्राप्त थाय छे. उपाध्याय श्री जशविजयजी महाराज समकितनी सझाय करी छे, तेमां तेनो विस्तार छे, त्यांथी जाणवुं. पण तेनां पांच लक्षण इहां कहीए छीए.
पहेलुं उपशम लक्षण ते - अपराधी साधे पण रोषभाव राखे नहि. कोइ माणसे गमे तेवो अपराध करचो होय ने तेनुं कंइ काम पोताना हाथमां आ
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ७८)
च्युं होय तो पण तेनुं काम बगाडे नहि.
बीजं संवेग लक्षण ते देवता मनुष्यना सुखने सुख जाणे नाहि. संसारने उपाधि जाणे, आत्मा जेटलो कषाय प्रकृतिथी मुक्त थाय ने आत्मानो गुण प्रगट थाय तेलुं सुख माने अने केवल मुक्तिनी अभिलाषा रहे ते संवेग लक्षण.
निर्वेद ते- संसारमां रह्यो छे, पण संसारमाथी निकलवाने अतिशय चित्त थयुं छे, संसार वंधीखाना सरखो लागे छे - क्यारे श्रा संसार उपाधि जड भावनी ते छोडुं ने म्हारा सहज स्वभावमां रहुं ? एबी भावना रात्री दिबस बनी रही छे. कोइ कहेशे जे एवा भाव छे ते छतां संसारमां केम पडी रह्यो छे ? ते विषे ज्ञाणवुं जे पूर्वनां भोगकर्म तीव्र बांधेला होय ते बंधनने लीधे जीव मूकी शकतो नथी. मूके तो पण निकाचित कर्म पाछां उदय आवे छे, कर्मनी गति विचित्र छे पण ते विचित्र कर्म मटाड - वानो उपाय तत्वरमण छे. ते जेम जेम विशुद्धि थाय तेम तेम जडता नाश पामे छे.
"
चोथुं अनुकंपा लक्षण ते दुःखीया जीवने दुःख टालवा शक्ति माफक उद्यम करे. छती शक्ति दया करवाने गोपवे नहि. ए द्रव्य अनुकंपा अने भाव अनुकंपा ते धर्म रहित जीवने पोतानी ज्ञान शक्तिश्री धर्मोपदेश करीने धर्म पमाडवो. इहां कोइने शंका थशे जे प्रश्न १३ मामां तो गुरु पासे धर्म सांभलवो कह्यो छे त्यारे शं श्रावक पासे धर्मोपदेश सांभलवो ? ते विषे जाणवुं जे श्रावकने भावदया लक्षण एज छे जे धर्म पमाडवो. वास्ते मुनिमहाराजनो योग होय त्यां सुधी सुनिमहाराज पासे सांभलवो ने मुनिमहाराजनो योग न होय तो वडील श्रावक धर्म संभलावे ने श्रावक श्राविका सांभले. श्रावकने धर्म संभलाववानो अधिकार श्री भगवतीजीमां तथा धर्मरत्न प्रकरणमां छे तथा उपदेशमालामां छे तथा श्राव
कनी चूर्णीमां छे तथा वंदित्तानी गाथा " पडिसिद्धाणं करणे, किञ्चाण मकरणे पडिकमणं || असद्दहणे त्र तहा, विवरीय परूवणाए य.
" आ
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
(७९) गाथाना अर्थमा अर्थदीपिकाना क ए विस्तारे वर्णन कर्यु छे. वली शांतिनाथजी महाराजना आगला भवोमां पोसह लइ शास्त्र संभलावे छे एम अधिकार छे. वली एवी रीते घणे ठेकाणे धर्मोपदेश देवानों अधिकार छ, वास्ते शक्ति प्रमाणे धर्मोपदेश करे ने जीवने हरेक प्रकारे धर्ममां जोडे ते भावदया लक्षण.
पांचमुं आस्तिक्यता लक्षण ते-जिनराजे प्ररूपेला आगम उपर, पंचांगी उपर प्रास्ता होय, पण मांहि शंका न होय. कारण जे जिनेश्वर के ते राग द्वेष रहित छे तेथी तेमने वधतुं ओछु कहेवानी जरूर नथी एवो निर्धार कर्यों छे. वली जे आगम छे ते न्याय युक्त छे. आगमना वचनमां कोइ जग्या उपर शंका थाय एवं नथी. जे जे वातो छे ते न्यायथी सिद्ध थाय छे. वली जे जे वस्तु आगममां कही छे ते करतां अधिक दुशीवेली बीजा शास्त्रोमां देखाती नथी. आत्माने राग द्वेषथी मुक्त करवो ते जैनशासनमा कयुं छे. ते ज वेदांत, न्याय, सांख्य, बौध ए सर्वे दर्शनवाला कहे छे, पण जैन करतां अधिक मोक्षनां साधन वीजा दर्शनोमां देखातां नथी. वली सूक्ष्म आत्म स्वरूपनी वातो जेटली जैनदर्शनमां बतावेली छे, एटली बीजा कोइ पण दर्शनमां देखाती नथी. वली निजं स्वरूपमा जोडनारां व्यवहारिक साधन जैनमा बताव्यां छे, तेथी अधिक साधन बीजा दर्शनोमां देखातां नथी अने जैननां साधनोथी जलदी राग द्वेषनी प्रकृति शांत थाय छे. वली पुण्य पापना माननारा नास्तिक शिवायना यवन लोक प्रमुख छे पण जैनथी अधिक माननारा कोइ नथी. जैनमां पुण्य पापनां स्वरूप सारी रीते दर्शाच्यां छे अने मोक्ष साधनना उपायो जे जे वताच्या छे ते ते सर्व दर्शन करतां अधिक देखाड्या छे. तेथी चित्तमां जैनदर्शन उपर अतिशय आस्ता थइ छे. वली नास्तिकतानो मत न्यारो पडे छे. ते मत कंइ व्याजबी नथी. नेनुं स्वरूप थोडं ल
. रायपसेणी सूत्रमा केशी गणधर महाराजे परदेशी राजाने समजाव्या छे, तेमां नीचे मुजव सारांश छे.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
परदेशी राजाए प्रश्न कयु जे आप कहोछो के जीव ने शरीर जूदा छ अने जेवू कयु होय एवं भोगवे; तो म्हारो वाप नास्तिक मति हतो, धणी हिंसा प्रमुख करतो, ते मरण पाम्यो छे. ते नरके गयो जोइए ने तेम थयु होय तो नरकनां दुःख जोइने ते मने पाछा आवीने कहेत जे में पाप कस्यां छे तेथी नरकनां हुं दुःख भोगवू वास्ते तुं पाप न कर ने धर्म करे के दुःख न भोगवां पडे. एवी रीते आवीने कहे तो हुँ जीव ने शरीर जूदां मान, उत्तरकेशी महाराज कहे छे जे-हे परदेशी ! हारी सूर्यकांता नामे स्त्री छे ते सर्व प्रकारे आभूषण शृंगार पहेरीने वेठी छे एवामां कोइ उल्लंठ पुरुप तेनी साथे खोटी वर्तणूक करे ने तेने तुं देखे तो तेने, तेने घेर जवा दे ? परदेशी कहे छे-तेने तो शूलीए चडा. अनेक विटंबना करुं. तेने घेर जवा देउं नहि. त्यारे केशी महाराज कहे छे. जेम तुं तेनो विनाश करे ने जवा दे नहि, तेम नरकमांथी परमाधामी पण आववा दे नहि. एटले ते शी रीते अहि आवे! त्यां दुःख ज भोगव्या करे.
परदेशी राजाए प्रश्न कथु जे-म्हारा वापनी माता घणी धर्मिष्ट हती ते नित्य पौषध प्रतिक्रमण करती हती. दान देती हती. ते तमारा कहेवा प्रमाणे देवलोके जबी जाइये, तो ते देवता- सुख भोगवे छे ते आवीने मने कहे जे तुं धर्म कर. जेथी देवलोकमां हुं घj सुख भोगवू कुं. ते तुं भोगवे. एवं आवीने कहे तो हुँ जीव जूदो मा.
केशी गणधर महाराज कहे छे जे-तुं नाही धोइ सुंदर धोयेला वस्त्र आ. भूषण पहेरी सुंदर पूजानां उपकरण लइ देव पूजवा जतो होय, एटलामां कोइ माणस कहे जे आ विष्टाना ओरडामा श्रावो, विश्राम ल्यो, उभा र हो, बेसो, सूत्रो. एम कहे तो तुं त्यां जाय ? त्यारे परदेशी राजा कहे छे के, ते वचन मात्र पण सांभखें नहि ने जउं पण नाहि. एवं परदेशी राजाए क[. त्यारे केशीस्वामी कहे जे–ए दृष्टांते देवलोकने विषे देवता उत्पन्न थाय छे, त्यां दिव्यसुख दिव्यभोग अतिशय सुंदर महा सुगंधमय छे, तेमां
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
लौन थाय छ तेनी साथे स्नेह बंधाय छे. वली अत्रेना सगानो स्नेह बेटे छे ते छतां आववानो विचार करे जे बे घडी पछी जउं , तो त्यांना म्होटां आयुष्य तेथी बे हजार वर्ष वही जाय छे एटले तो इहांना सगानुं आयुष्य ट्रॅकुं छे माटे भव बदलाइ जाय छे तेथी तथा मनुष्यक्षेत्रमा उदारिक शरीरने लीधे निहारादिकनी दुर्गंध चारसे पांचसे योजन सुधी उछले छे, ते दुर्गधने लीधे तेओ आवी शकता नथी. तेथी तने आवीने हारा बापनी माता क्याथी कहे ? अहिं आवq ज दुर्धर छे.
परदेशी राजाए प्रश्न कर्यु जे-में एक दिवस एक चोरने लोहमय कोठीमां घाल्यो, तेनां सर्व छिद्र बंध कस्यां, कंइ पण तेमांथी नीकलवानी जगो राखी नहि, तेम छतां केटलाए दिवसे ते कोठी उघाडी तो तेमां जीव हतो नहि. तेम जो शरीरथी जीव जूदो होय तो कये रस्ते ते कोठीमांथी नीकल्यो ? माटे जीव जूदो नथी.
केशी गणधर महाराजे उत्तर कस्यो जे-एक म्होटा मकानमा भोयरुं छे, ते भोयरामा जइ तेमां रहीने ढोल वगाडे. वली ते भोयरानां सर्वे बा. रणां बंध कस्यां होय, कंइ पण छिद्र राख्युं न होय, ते छतां ते अवाज बहार आवे के नहि ? परदेशी राजा कहे के आवे, वली केशी महाराज कहे छे के जेम छिद्र विना ढोलनो अवाज बहार निकले छे, तेम जीव पण बहार नीकली गयो.
फरी परदेशी राजाए प्रश्न कर्यु जे-मे एक कोठीमां चोरने घाल्यो हतो, तेनां छिद्र बंध कस्यां हतां ते छतां ते कलेवरमां कीडा उत्पन्न थया हता ते क्याथी श्राव्या ?
केशी महाराज उत्तर करे छे के लोढाने अग्निथी तपावीए छीए. ते लोढाने कंइ छिद्र नथी तेम छतां तेमां अग्नि जेम प्रवेश करे छे तेम जीव प्रवेश करे छे. जीवनुं रूप देखवामां आवतुं नथी. ...
परदेशी राजए प्रश्न कयु जे-कोई जवान, बुद्धिवान् तेम ज निरोगी | माणस बाण नांखे, तेवू ज बाण कोइ रोगी पुरुष बाल अवस्थाषालो नां
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
खी शकशे ? अर्थात् नहि नांखी शके. तमारा कहेवा प्रमाणे जीव तो तेमां पण छे पण शरीरना बलनी खामीथी नांखी शकतो नथी. वास्ते शरीरं छे ते ज छे. बीजं कंइ नथी.
केशी महाराजे उत्तर कस्यो जे–कोइ जवान पुरुष छे, वली बलवान् छे पण तेनी पासे जूनी कावड छे तो ते कावडमां भार उठावी शकशे ? अर्थात् नहि उठावी शके. कारण जे कावड भागी जाय तेम जीवनी साथे शरीरनो संबंध छे ते शरीर निर्बल छे, बाल अवस्था छ, तेथी बाण मारी शकतो नथी.
परदेशी राजए प्रश्न कर्यु जे-एक चोरने में जीवतां तोल्यो, ने ते ज माणसने शस्त्र विना मारी नांख्यो, ने में फरी तोल्यो तो तेनुं वजन ओडु वधतुं थयु नहि. तेथी जीव जूदो होय तो तोल ओर्छ थात ते थयु नहि. तेथी जीव जूदो संभवतो नथी.
केशी महाराजे उत्तर कस्यो जे-चामडानी धमण खाली होय तेने तो. लीए ने तेनी मांहि पवन भरीने तोलीए तो तेमां कंइ फेर पडतो नथी, तेम जीब छे तेनुं वजन नथी. कारण जे अरुपी छे माटे घट वध जणाइ नहि.
परदेशी राजाए प्रश्न कयु के-मे एक पुरुषना शरीरमा बधे जीव जोयो ते न जणायो. पछी ककडा करीने जोयो. पछी घणा ज न्हाना ककडा करीने जोयो, पण जीव जणायो नहि. वास्ते जीव जूदो नथी..
केशी महाराजे उत्तर कयों जे–कोइ पुरुषो वनमा गया. त्यां रसोइ करवाने अनि जोइए छीए, ते सारु काष्टना घणा ककडा करीने जोया, पण अग्नि दीठो नाह; त्यारे विलखा थइने बेठा छे. एटलामा तेमांथी एक बुद्धिवंत पुरुष हतो ते बोली उठ्यो जे तमे नाहि धोइ देवनी पूजा करो एटले हुं अग्नि उत्पन्न करी रसोइ तैयार करूं छु. पछी ते पुरुषे वनमा जइ अरणीनुं काष्ट लीधुं. तेना बे ककडा करी एक बीजा साथे घस्या के तुरत अग्नि प्रगट थयो ने रसोइ करीने जम्या. तेम शरीरना ककडा करवाथी
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
जीव जणाय नहि. जेम बुद्धिथी अग्नि उत्पन्न कर्यो; पण ककडा करवाची अग्नि देखायो नहि. तेम जीव ककडा करवाथी देखाय नाह. ज्ञानवान् पुरुषना ज्ञानथी जीव जणाय.
परदेशी राजाए प्रश्न कयु जे-आ दृष्टांत बताव्यां पण प्रत्यक्ष हाथमां झालीने जीव बतावो तो हुं मानु.
केशी महाराजे उत्तर आप्यो जे आ झाडना पानडां शाथी हाले छे ? कोइ देवता प्रमुख हलावे छ ? परदेशी राजाए कहुं जे वायुथी हाले छे. त्यारे केशी महाराजे कडं जे-पवनने तुं देखे छे ? राजाए कयुं जे हुं नथी देखतो. सारे गुरुए कह्यं जे-जेम पवन नथी देखतो; पण माने छे, तेम जीव देखातो नथी; पण लक्षणथी जणाय छे ने केवलज्ञानी महाराज प्रत्यक्ष देखी शके छे, बीजा देखी शकता नथी. एवी युक्तिथी केशी महारा. जना धर्मोपदेशथी परदेशी राजाए नास्तिक मत छोडी दीधो ने जीव अ. जीवादि नव तत्वनी श्रद्धा करी श्रावकनां व्रत लीघां.
आ मुजबना घणी एक रीते नास्तिकवाद शास्त्रमा निराकरण करेला जोया छे, सांभल्या छे, तेथी प्रभुना मार्ग तथा आगम उपर पूर्ण आस्ता थइ छे. स्वप्नामां पण संशय नथी, ते आस्तिक्यता लक्षण जाणवू.
ए पांचे लक्षण सम्यदृष्टिने होय. ते विचारवां अने न होय ते प्रगट करवानो उद्यम करवो. मुख्य उद्यम ए छे के हरेक धर्मनी वातो सांभलीने आत्मामां विचार करवो के म्हारामां आ गुण नथी माटे प्रगट क. रवानो उद्यम करूं. पण सम्यकदृष्टिनी धर्म सांभली पर उपर नजर न जाय के अमुक निर्गुणी, ए तो जे जे पुरुषमा गुण छे ते ग्रहण करे. अन्यदर्शननी पण सारी रीत होय ते निंदे नहि. ते उपर उपाध्यायजीए कह्यु जे ' दर्शन सकलना नय आहे' एटले जे जे दर्शनवाला जे जे नये धर्म करता होय, ते नय विचारथी ते जाणी ले ने पोते पोताना साते नयना विचारमा रहे. वली जैनदर्शनमां पण पंचमकालना प्रभाव कदापि क्रिया फेरफार देखाय; तो पण मध्यस्थदृष्टि राखवी पण एकांत
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
खेचताणमां न पडवू. योग्य जीव होय ने कदापि क्रिया तेना गच्छना आचार प्रमाणे करता होय, पण बीजा आप आपणा गच्छनी रीते प्रमाण करता होय, तेनी निंदा करता न होय तो आपणे पण तेनी साथे मध्यस्थ रहे, पण खेचाताण करवी नहि. खेंचाताणथी घणा विकल्पमा पडी जq थाय छे ने धर्म छे ते निर्विकल्पदशामां छे. वास्ते जे जे काम करवू तेमां निर्विकल्प दशा थाय एवी क्रिया करवी. सोबत करवी तेमां पण स्वगच्छी होय ने तेनी सोबत करवाथी विकल्प थतो होय ने परगच्छी होय ने तेनी सोबतथी निर्विकल्पदशा थती होय तो तेनी सोबत करवी. हरेक प्रकारे राग द्वेषनी प्रकृति ओछी थाय तेम करवं. वादविवाद करवाथी सामाने गुण थाय अथवा जैनशासननो जय थाय एबुं होय तो करवो पण फोगट कंठशोष थाय एवो वाद करवो नहि. हरिभद्रसूरि म. हाराजे अष्टकजीमां एवो वाद निषेध्यो छे. वास्ते जेमा सामा जीवने अथवा आपणा आत्माने गुण थाय एवं होय ते वाद, चर्चा के धर्मकथा करवी ने आ गुणस्थानवाला एम ज करे. आत्मधर्मनो लाभ थाय तेमां ज काल काढे. संसारमा रह्यो छे, पण संसारी सुखने वेठ रूप जाणे छे परंतु तेमां प्रसन्न थतो नथी. जे जे संसारी काम करे छे तेमां भावे छेजे आ कृत्य म्हारे करवा योग्य नथी. पण पूर्वे कर्म बांध्यां छे तेथी एमा हुँ बंधाइ रह्यो छु. ए उपाधिथी निकली शकातुं नथी; पण ज्यारे राग द्वेषनी प्रकृतिथी मूकाइ आ संसार जालथी निकलीश ने म्हारा जाणवा देखवाना स्वभावमा वर्तीश तेज म्हारुं काम छे. हाल पण जे जे शुभ अशुभ कर्मना उदय थाय तेमां म्हारे लीन थर्बु ए म्हारो स्वभाव नथी. हुँ ज्यां सुधी संसारमा रह्यो छु. त्यां सुधी म्हारे म्हारा खभावमा रही उ. दय आवेली किया करवी छे. एमां कंइ म्हारे म्हारं मानवानुं नथी. आवो विचार पण करवो पडतो नथी. सहजे समकितना प्रभावथी ज पोते लीन थता नथी. पुदलनो तमासो जुए छे ने पोते पोताना ज्ञान, दर्शन चारित्रमा ज, मन थइ रह्या.छ. ए गुणमां ज आनंद माने छे. संसारी आ
।
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
(८५) नंद तो अस्थिर छे. वास्ते ते आनंदनी तो स्वप्नमां पण इच्छा करता नथी. एवो समकितनो प्रभाव छे. इहां कोइने संदेह थशे जे श्रेणिक राजाए क्षायक समकिती छतां केम कंइ पण व्रत कस्यां नथी ? तेम ज संसारथी आवी उदासीनता छतां केम व्रत ग्रहण कस्यां नहि ? ते विषे जाणवू जे श्रेणिक राजाए समकित पामतां पहेलां नरकनुं आयुष्य बांध्यु छे तेथी नरके जवाना छे तेथी त्यागभाव थयो नहि. पण तेमना हृदयमां तो त्यागभाव बनी रह्यो छे ने विरती तो पांचमे गुणठाणे थाय छे. वास्ते कंइ व्रत नहि करवाथी समकितमा दूषण नथी; पण एम बधा जीवने होय नहि. कारण जे मार्गानुसारीपणुं आवे छे, त्यांथी विरतीना भाव थाय छे. योगदृष्टिनुं स्वरूप कडुं छे, त्यां पांचमी दृष्टि पामे छे, त्यारे समकित पामे छे ने पहेलीथी ते चोथी दृष्टि सुधी मार्गानुसारीपणुं कर्तुं छे, तेमां पहेली दृष्टिमां ज व्रत प्राप्त थाय एम कहेलुं छे. वास्ते घणा जीवने नो यथाशक्ति विरतीना भाव थाय ज. कोइ जीवने अंतरायनो उदय होय तो व्रतने विषे वीर्य फोरवी शके नहि ने जेने वीर्यातरायनो क्षयोपशम थयो छे ते तो वीर्य फोरवी जे जे पर वस्तुनो त्याग बने ते करे ने श्रावकना गुणस्थान रूप व्रत तो पांचमे गुणस्थाने करे.
पांच, देशविरती गुणस्थान ज्यारे प्रगट थाय त्यारे अप्रत्याख्यानी क्रोध, मान, माया, लोभनो नाश थाय छे. तेनी साथे बीजी पण प्रकृति उदय बंधथी नाश थाय छे. ते कर्मग्रंथ जोवाथी जणाशे. ए गुणस्थाने देशथी अवतनो नाश थाय छे. तेथी समकित गुणस्थान करतां परमावनी इच्छा विशेष टले छे. संसारथी पण वधारे उदास थाय छे. खावा पीवा पहेरवा ओढवा धन धान्यनी इच्छा घटी जाय छे. मनमां तो संयमना भाव वर्षे छे पण पूर्वकर्मना जोरथी प्रत्याख्यानी क्रोध, मान, माया, लोभनो उदय रह्यो छे तेथी संयम लइ शकता नथी, पण हृदयमांथी संयमनी भावना गइ नथी. संसारी काम करे छे ते वेठरूप करे छे. तेम विरतीमां पण आनंदादिक श्रावके बहु ज सख्ताइ करी छे.ते वात उपासक
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
(८६) दशा सूत्र जोशो तो जणाशे.
हवे श्रावक केवी विरती पाले ते नीचे मुजव. पहेलु स्थूल पाणातिपात व्रत ले. कारण जे गृहस्थावासमां आरंभादि कार्य कस्या विना निर्वाह थतो नथी. तेथी सर्व प्रकारे दया पालवी ए बनी शकतुं नथी. त्यां श्रावकने सवा वसानी दया मुनिनी अपेक्षाये कही छे. संपूर्ण दया पालवी ते वीश वसानी दया छे. ते त्रस जे हालता चालता जीव, स्थावर जे पृथ्विकाय, अपकाय, तेउकाय, वाउकाय, वनस्पतिकाय; ए त्रस अने स्थावर वे प्रकारना जीव छे ते बधानी दया पाले, त्यारे वीश वसानी दया पले. पण स्थावर तो खावा पीवादि काममां आवे छे तेथी तेनी दया पलती नथी. माटे दश वसा गया, त्यारे दश वसा
सनी दयाना रह्या. तेमां पण अग्नि प्रमुखना आरंभादि करतां त्रस जीव हणाय छे तेथी ते न पले. तेथी ते पांच वसा गया. पछी पण आरंभना काम शिवाय कोइ राजा प्रमुख छे तेनो अपराध कर्यो छे तो अपराधीनी दया पण संसारमा रह्यां पले नहि, सारे अढी वसा ते गया, तेमां पण साक्षेप हिंसानो त्याग थतो नथी. जेम के शरीरमां जीव पड्या छे वा पोताना स्वजनादिकना शरीरमां जीव पड्या छे, हवे ते टालवानो उद्यम करतां ते जीवनो विनाश थइ जाय, तेथी ते दया पण पलती नथी त्यारे सवा वसो रह्यो. एटले अनारंभ अनापराधी निरपेक्ष त्रस जीव हणवानो त्याग करे छे. तेवी रीते पहेलुं व्रत धारण करे छे.
बीजं मृषावाद व्रत ते कोइक उत्तम पुरुषथी सर्वथा मृषावादनो त्याग थाय तो तेम करे ने तेम न बने तो पांच मोटका जूठनो त्याग करे. कन्यालीक ते कन्याना विवाह जोडवामां जूटुं न बोलवू. कारण जे उधुं चतुं करी संयोग जोडे ते तेने जन्म पर्यंत दुःख थाय. वास्ते ए काममा जूठं बोलवानो त्याग करे, गोवालीक ते गाय, भैस, बलदना काममा जूठं बोले, कोइ बलदनी पांच गाउ जवानी शक्ति होय ने दश गाउनी कहीने वेचे, तो-लेनार माणस दश गाउनी महेनत करावे ज. ते जनाव
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
रने म्हो? दुःख थाय. वास्ते ए संबंधमा जुलु बोले नहि. भोमालीक ते जमीनना काममा जुलु बोलवानो त्याग. तेनुं कारण जे बे तसु जान्नी लडाइ थाय तो तेमां हजारो रुपीया लोक खरच करी नाखे छे ने ते सं. बंधी नित्य म्होटा विकल्प थाय छे; वास्ते मृषा बोलवू नहि. थापणमोसो ते कोइनी थापण ओलववी नहि. कारण जे थापण मूकनार माणस वि. श्वासे मूकी जाय ने तेनुं नहि आफ्वाथी ते माणसने ते वखत ते ज द्रव्यथी आजीविका करवानी होय तेथी तेने घणुं दुःख थाय. वास्ते थापण ओलववी नहि. कूडीसाख ते राजा दंडे, लोक भंडे एवी खोटी साक्षी पूरवी नहि. एथी आ लोकमां धर्मिष्ट माणसनी घणी लघुता थाय छे ने आवते भवे म्होटां दुःख भोगववां पडे. ए रीते बीजुं व्रत ले. हवे त्रीजें अदत्तादान ते पारकी वस्तु कंइ पण लेवी नहि. ते पण सर्वथा पालवू जोइए, पण ते न पले तो रस्तामां माणसने लूंटी लेवा, कोइने त्यां खातर पाडवू, वा बीजी कुंची लगाडी माल लइ लेवो, वा कोइना गजवामाथी काइ काढी लेवू एवी चोरी तथा सरकारनी दाणचोरीनो त्याग करे. चोथु मैथुनव्रत ते बने तो सर्वथा स्वस्त्री परस्त्रीनो त्याग करे ने ते न बने तो पोतानी स्त्रीथी संतोष राखी, बाकीनी बीजी स्त्रीश्रो साथे मैथुन सेववानो त्याग करवो. पांचमुं परिग्रह व्रत ते जेटलुं धन, धान्य, घर, हाट, आभूषण, स्त्री प्रमुख होय तेटलेथी संतोष राखे ने एथी अधिक मेलववानो त्याग-करे. अथवा पोताने इच्छा होय एटली छूट राखी ते उपरांत परिग्रह राखवो नहि एवो नियम करे. ए करवाथी तृष्णा शांत थाय छे. तृष्णा शांत थाय तो खोटां काम करवा सहजे टली जाय, वली धर्मसाधन करवानो पण वधारे वखत मले. तेथी आनंदजी प्रमुख श्रावके पोतानी पासे जेटलुं द्रव्य हतुं तेटलेथी संतोष को हतो. छ8 दिशिव्रत ते चारे दिशाए तथा ऊर्ध्व अघो ते नीचे उपर जवानी मर्यादा करे के अमुक यो. जन सुधी जq. ए पण क्यारे थाय छे के अतिशय धन मेलववानी, नाना प्रकारना पदार्थ जोवानी, भोगववानी तृष्णा ओछी थाय छे त्यारे बने छे.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
()
वली जेटला जोजननो नियम कर्यों छे तेनी बहार जइ हिंसा करवी, जर्छ बोलवू, चोरी करवी, मैथुन सेववू, वेपार करवो ए सर्वे काम करवां सर्वथा बंध थइ जाय छे. तेथी ए व्रत बहु लाभकारी छे. सातमुं भोगोपभोग व्रत ते एकवार भोगवीए ते भोग कहीए ते खावानी वस्तु, ने वारंवार भोगवीए ते उपभोग ते आभूपण स्त्री प्रमुख. ए वस्तुओ जगतमा छे एटला बधानी जरूर नथी. कारण जे जेटली वस्तुथी निर्वाह करे एटलाथी थाय छे. केम जे एन चित्त तो आत्मभावथी थयुं छे. मात्र संसारमा कारणथी रह्यो छे पण तेमां लीनता नथी. माटे पोतानी खावानी पीवानी पहेरवानी श्रोढवानी वस्तुओ जेटली जरूरनी होय, तेटली राखी बीजी वस्तुनो त्याग करे . ते चौद नियममां आवे छे, तेनी मर्यादा करे. वली वेपार करवामां पण बहु सावध वेपार जे पंदर कर्मादान एटले घणुं पाप कर पडे तेथी कर्मर्नु आवq थाय ते कर्मादान कहीए. तेनो बने तो सर्वथा त्याग करे ने तेम पोतानो निर्वाह न थाय एवं होय तो निर्वाह करवा जेवा रोजगार शिवायना रोजगारनो त्याग करे. ते पंदर कर्मदान क. हीये छीये.
इंगालीकर्म ते-अग्निनी आरंभथी जे वेपार थाय ते. कुंभारना नीमाह, चूनानी भठीयो, कंदोइनो, लुहारनो, रंगारानो, वा सांचाश्रो अग्निथी चाले छे ते तथा कोयला करीने वेचवा. विगैरे वेपारनो त्याग करे.
वनकर्म, झाड कपाववानो धंधो. एमां खेतीनो, बगीचानो पण वेपा भावी जाय छे. - साडीकर्म ते-गाडां वहेल बनावीने वेचवानो वेपार.
भाडीकर्म ते-गाडा उंट घर प्रमुख राखीने भाडे फेरववा. एमां प जीवहिंसा विशेषे थाय छे. । फोडी कर्म ते-जमीन फोडाववी तेमां स जीवनो विनाश थाय है दांतनो वेपार करे नहि. कारण जे हस्तीना दांत काढवाथी हस्ती जीवने बहु पीडा थाय छे. वली ए दांतने वहेरवा सारू पाणीमां नांखा
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
( 2 )
पडे छे. तेमां पण जीवनी घणी हिंसा थाय छे तेथी त्याग करे छे. लाखनो वेपार, तेर्मा पण घणा जीवनी उत्पत्ति थाय छे तेथी त्याग करे छे.
रस ते घी, तेल, गोल, खांड, साकर, मीठा विगेरे नरम पदार्थना वेपारमां पण जीवहिंसा थाय छे.
केश ते- उननो तथा माणस वेचवा लेवानो वेपार करे नहि.
-
विष ते अफीण, वछनाग, सोमल विगेरे झेरी चीजनो तथा शस्त्र ते तरवार, भाला विगेरे. जेथी सामा माणसना प्राण जाय ते वेपार करे नहि. जंत्र ते - घंटी प्रमुख यंत्रो राखी ते वडे काम करी आपवां.
पीलनकर्म, ते-घाणी, तेल दिवेलनी, शेरडीना कोल तथा रू पील'वाना, गांसडी बांधवाना सकंजा विगेरे. जेथी सांचामां घणा जीवनी हिंसा थाय छे तेथी त्याग करे छे.
निछनकर्म ते-छोकराना नाक कान विधवा तथा बलदनां वृषण छेदवां तथा जानवरने डामवा. ते वेपारथी पण जीवने बहु पीडा थाय छे तेथी त्याग करे छे.
अग्निवडे दव देवा, ते खेतरो, जंगलो बाली मूकवां. तेमां पण घेणा जीवनी हिंसा थाय छे.
सर कहेतां सरोवर, तलाव, कूवा, टांकानां पाणी खाली करवानो धंघो करे नहि. कारण जे पाणीना जीवोने बहु पीडा थाय छे.
ए पेंदर कर्मादाननो त्याग करे छे.
ए व्रत वालो बावीश अभक्षनो त्याग करे छे ते बावीश अभक्ष नीचे लखीए छीए.
१ पीपलीना टेटा, २ पीपलाना टेंटा, ३ उंबरडाना टेटा, ४ वडना टेटा, ५ कथुंबराना टेटा, ६ मांस, ७ मदिरा, ८ माखण, ९ मघ, १० रा. त्रिभोजन, ११ विदलते - काचुं दहिं तथा दूध साधे कठोल ते, मग प्रमुख जेनी बे फाड करीए ते द्विदल कठोल कहेवाय छे. तेनी साथे छाश,
--
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
दूध, दहि खा. उन करवु तो उभरा आवे एवं करवं. तेनी साथै खावाथी अभक्ष थतुं नथी. वगर उना करेला दहिं प्रमुख साथे कठोलनो संयोग थाय छे तेथी त्रस जीवनी उत्पत्ति थाय छे. तेथी तेनो त्याग क. रखो. सरवे जातनी माटी. १२ मीठं सचित्त होय ते, १३ हीम तें हिमालय प्रमुखमां पाणी जमी जाय छे ते, १४ करा ते वरसादमां पडे छे. १५ विष ते अफीण सोमल प्रमुख, १६ वेंगण जेमा घणां बीज छे एनी टोपीमां घणा त्रस जीव रहे छे तेनो विनाश थाय छे. १७ बहुबीज जे फलमां बहु बीज होय एटले एक एक बीज बच्चे आंतरो होय, दाडम प्रमुखमां ते बहु बीज नथी. जेमां आंतरो नथी-खशखश प्रमुखमां ते बहु बीज छे. १८ तुच्छफल ते बोर प्रमुख. जेमां अल्प खावू ने बहु काढवू ते. १९ बोलअथाj-वगर सूकवेलुं ते केरी प्रमुखनु. २० चलितरस ते वाशी रांधेली वस्तु रोटला रोटली दाल शाक शीरो दूधपाक बासुदी विमेरे वासी वस्तु अभक्ष थाय. २१ अजाण्यां फल ते जे फलनुं नाम तथा स्वाद विगेरे न जाणीए ते वापवु नहि. २२ अनंतकाय ते जे वस्तु भांगीए ने बे भाग सरखा थाय, वा कंदमूल प्रमुख. ए बावीश अभक्षनो 'श्रावक त्याग करे, आ मुजब भोगोपभोग व्रतनी मर्यादा करे. कारण जे पुद्गलभावनी कंइ पण वांछा नथी. आत्मभावनी ज वांछा छे. तेथी जे नभी शके ते शिवायनी वस्तुनो त्याग करे छे. निर्वाह करवानी वस्तु मात्र मोकली राखे.
आठमुं अनर्थदंड व्रत ते-जे पोताने अर्थे अथवा स्वजन कुटुंबने अर्थे जे करवू ते अर्थ. ते शिवाय वगर कारणे जे सेवq ते अनर्थदंड. ___ अपध्यान ते आर्त्त. रौद्रध्यान करवू. आर्त ते इष्ट वस्तुना संयोगर्नु चितवन करवू. तथा अनिष्ट वस्तुना वियोगनुं चिंतवq. अग्रशोच ते आवता कालर्नु चितवन करवू. रोगना वियोगर्नु चिंतव, 'आवा रोग न
आवशो' एवी रीते चिंतववं, भावq ते आतध्यान. बीजं रौद्रध्यान ते चार प्रकारे, हिंसानुबंधी ते-हिंसा करवानुं चिंतववू. मृषानुबंधी ते मृषा
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
वाद बोलवानुं चितवचौर्यानुबंधी ते-चोरी करवान चितव. परिग्रह रक्षणनुबंधी ते–परिग्रहना रक्षण, चितवq. ए चार प्रकारचं ध्यान करवू ते रौद्रध्यान कहीए. ए बन्ने ध्यान वर्जे. हिंसप्रदान ते हिंसाना उपकरण तैयार करी राखवां ने मागे तेने आपवां.
पापोपदेश ते-पापना उपदेश वगर कारणे देवा. जेम के कोइने कहे, जे घर केम बांधता नथी ? घरने केम रंगावता नथी ? चूलो केम सलगावता नथी ? लूगडां केम धोवरावता नथी ? आवी रीते पोताना स्वजन कुटुंबना माणस शिवायनाने कहेवू ते. जे कहेवाथी जीवहिंसा, जूठ, चोरी विगेरे काम करे, तेवू कहेवानुं वर्ज.
प्रमादाचरित-दहाडे सूइ रहे. दश शेर पाणीए न्हवाय ए, होय में वधारे पाणी ढोलवू. छती नवराशे ज्ञानाभ्यासमां आलस करवी, राजकथा ते-राजानी कथा करवी, देशकथा-देशावरोनी वातो करवी. भक्तकथा ते-भोजनना पदार्थनी वातो करवी. स्त्रीकथा ते स्त्रीओनी वातो करवी. आ स्त्री सारी, आ स्त्री नबली आदि, आ कथाओ करवाथी कोइ वखत म्होटुं नुकशान थाय छे. राजा प्रमुखनी वात करता होय ने ते वात रा. जाने काने जाय तो राजा दंड प्रमुख करे. वास्ते श्रावक एवी विकथा करे नहि. कारण जे पोते आत्मभावी छे. पोताना आत्मभावमा रहेQ छे. मात्र न चाले संसारमा रह्यो छे. तेथी फुरसद मले तो पोतार्नु आत्मध्यान करे छे. वा शास्त्राभ्यास करे छे एटले विकथादिक कांइ करता ज नथी. .
नवमुं सामायिक व्रत, ते सामायिक बे घडिनु करे. तेमा समता प्रमाणे रहे. शास्त्राभ्यास करे. वा बे टंक पडिक्कमणुं करे. तेमां जे जे पाप व्रतमां लाग्यु छे ते बालोवे.
दशमुं दिशावगाशिक व्रत ते-चारे दिशानी मर्यादा छठा व्रतमा करी छे, तेमांथी संकोच करे. वारे व्रतनो पण संकोच करे. चौद नियमनो संकोच करे. ए संकोच करवाथी दिशावगाशिक व्रत जूदं करे छे ते बे घ. डिथी मांडी चार घडी, पहोर, दिवस, मास सुधीन करे तेथी वाह्यना आ
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ९२ )
रंभादिकनो यांग थइ जाय छे.
अगियारमुं पौषध उपवास व्रत ते-हम्मेश बनी न शके तो पर्वने दिसे पौषध करवो. जेथी श्राखो दिवस रात्री संयम जेवी प्रवृत्ति याय. आत्मा समभावमां रहे, रात्रे भय संथारे सूइ रहेवुं थाय तो अवसरे संयम लेवानो भाव थाय. त्यारे ए ढाल सुगम पडे. वली पोतानी परीक्षा पण थाय के म्हाराथी पली शकशे के नहि ? वास्ते मासमां बे अष्टमी, बे चौदश तथा पूनम अमावास्या अथवा पांच परव के बे आठम, बे चौदश तथा पांचम ए तिथिओमां अवश्य चार पहोरनो अथवा आठ पहोरनो पौषध करे ते. आहारनो पौषध ते सर्वथा करे तो असणं ते रांधेलीवस्तु, पाणं ते पाणी, खाइमं ते मिठाइ मेवा, साइमं ते तंबोल, तथा औषध गोली चूर्णादिक ए चारे आहारनो त्याग करे. अथवा देशथी पौषध करे तो पाणी फासक शिवाय त्रण आहारनो त्याग करे अथवा आंबिल करे अथवा निवी अथवा एकासणं करे. ए रीते देशथी आहारपौषध करे, खरतर गच्छवाला आहारनो पौषध सर्वथा ज करवो जोइए एम कहे छे, पण तत्वार्थनी टीकामां तथा श्रावकपन्नत्ती सूत्रमां सामायिक संयुक्त देशथी आहारपौषध करवो कह्यो छे. तथा पंचाशकजीमां पाना १० २० . मामां आहारपौषध देशथी कह्यो छे, बीजो शरीरसत्कार पौषध तो सर्वथा ज करवो. एटले श्राभूषण घरेण प्रमुखनी शोभा कंइ पण शरीरे करवी नहि. मुनि सदृश थवं. श्रावकपन्नत्तिमां तथा तत्त्वार्थ विगेरे घणा शास्त्रोमां आभूषण उतारीने पौषध करवो कह्यो छे. इहां शंका थशे जे स्त्रीओ चूडो पण उतारे के केम ? ते विषे जाणयुं जे स्त्रीओने जे सौभाग्यनी चीज छे, ते तो विधवा थाय त्यां सुधी उतरती नथी. वास्ते ते चीज कंइ उतारवानी जरूर संभवती नथी. तेथी अधिक पहेरी पौषध लेवाय एम पण संभवतुं नथी ने पुरुषने तो कंइ पण आभूषण सामायिक पौषधमां पहेर निषेध छे. केटलाएक ऋद्धिवान् गृहस्थ सामायिक लेवाने गुरु पासे जाय, त्यारे बडा आडंबरथी जाय, पण गुरु पासे जाय ने सामायिक ले,
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ९३ ) ते वखत आभूषण उतारी पोताना खीजमतदारने श्रापे. पाछां सामायिक करी रह्या पछी धारण करे. एवी रीते शरीरसत्कार पौषध करे. ब्रह्मचर्य पौषध ते पण सर्वथा मैथुननो त्याग. यावत स्त्री ते मनुष्य, देवता, तिथंच कोइ पण जातनी स्त्रीनो स्पर्श मात्र करवो नहि. एवी रीते त्रीजो पौषधं करे, चोथो अव्यवहारपौषध ते सर्वथा प्रकारे सावध प्रवृत्तिनो त्याग करे ते हिंसा, जूठ, चोरी, मैथुन, परिग्रह ए पांचे संबंधीनी प्रवृत्ति सर्वथा प्रकारे त्याग करे. हास्यादिकनो पण त्याग करे, कंइ पण पाप न लागे एवी रीते चारे प्रकारनो त्याग करी पौषध करे. ते करीने बे वखत वस्त्रनुं पडिलेहण करे तथा त्रिकाल आठ थुइए देववंदन करे, बाकीनो काल सझ्झाय ध्यानमां वा काउस्सग्ग, वा, धर्मध्यानादिकमां काढे. जरा पण प्रमाद विकथामां काल जवा दे नहि. हरेक प्रकारे राग द्वेषनी प्रकृति घटे एवी भावना भावे. संसारी भावनानो त्याग करे. इहां कोई कहेशे जे भावना केवी रीते भाववी ? तेनो उत्तर नीचे प्रमाणे जाणवो.
श्रावक चार भावनाए वासित सदाकाल रहे. तेनां नाम मैत्रि भावना, प्रमोद भावना, मध्यस्थ भावना ने करुणा भावना. मैत्रि भावना ते-एकेंद्रिथी ते पंचेंद्रि सुधीना सर्वे जीव उपर मैत्रिभावना राखे, कारण जे सर्वे जीव सत्ताए सरखा छे, पण कर्मना योगथी जूदी जूदी जातिनाथया छे. माटे कोइ जीव उपर द्वेषभाव नथी. सर्वे जीव सुखना अभिलाषी छे, तेथी सर्वने सुखी करवानी भावना रात्री दिवस बनी रही छे. पोतानी शक्ति प्रमाणे सुख आपे, कोइ पण साथे वैर विरोध राखे नहि. एक पक्षी. वैरथी पण जीवने घणा भव सुधी दुःख भोगववां पडे छे. माटे कोइनी साथे वैर राखे नहि. चित्तमा एवी ज भावना भाव्या करे. प्रमोदभावना ते-मुनिमहाराज, साधवी तथा श्रावक श्राविकाने देखे के हर्षित चित्त थइ जाय. एवा पुरुषना संयोगनी सदा इच्छा करे. कोइ पण वखत वियोग न थाय एवी भावना भाव्या करे. करुणा भावना ते सर्व जीव उपर दयाभाव राखे. कोइ पण दुःखी जुए के तेने सुखी करवानी भावना
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
राखे ने सुखी करे. पण छति शक्तिए निध्वंस प्रणाम न राखे. दया करवी तेमां पोताना धर्मवालानो ने पर धर्मवालानो विचार राखे नहि. कोइ पण दुःखी होय तेने सुखी करवानी बुद्धि राखे. चोथी मध्यस्थभावना ते-पापिष्ट जीव उपर पण राग द्वेष करे नाह. राग करवाथी आवता भवे पापिष्टनो संयोग मले ने धर्ममां विघ्न करे. द्वेष करे तो वैरभावथी संयोग मले ने दुःख थाय; वास्ते पापिष्ट जीवने समजावी शकाय एवी शक्ति होय तो समजावे ने न समजे तो पण तेना उपर द्वेषभाव लाववो नहि. . राग द्वेष कइ पण करवो नहि. एवी भावना ते मध्यस्थ भावना.
वली बार भावना भावे. तेमां पहेली अनित्यभावना ते शरीर, धन, कुटुंब ए सर्वे पदार्थ अनित्य छे. ज्यां सुधी ए वस्तुनो संयोग रहेवानो बांधेलो छे, यां सुधी ते रहे. ए वरतु स्थित रहेवानी नथी तो एवा अ. स्थिर पदार्थ उपर राग करवो ते कर्मबंधन- कारण छ, पूर्व काले ए अनित्य पदार्थ उपर राग धस्या तेथी अनेक जन्म मरण कस्यां. वास्ते हे चेतन ! तुं सदा नित्य छ, त्हारा स्वभाविक गुण पण नित्य छे. आत्मानु सुख पण नित्य छे, ते नित्य सुख छोडीने आ अनित्य पुद्गलिकथी ज तेमां शुं मग्न थाय छे ? जेटलां संसारी सुख छे तेमां तेनी साथे ज दुःख रह्यां छे. वली कालांतरे नरकादिक दुःख रह्यां के वास्ते पुगलिक जड प. दार्थना संयोग वियोगमां तुं त्हारो स्वभाव छोडी राग द्वेष करे छे, ते योग्य नथी. ज्यां सुधी अनित्य पदार्थने विषे राग द्वेष गया नथी, त्यां सु. धी नित्य सुख प्राप्त थवानुं नथी. वास्ते हे चेतन ! नित्य सुख प्राप्त थाय तेवो उद्यम कर. एवी रीते अनित्य भावना भावे. बीजी अशरण भावना भावे ते-संसारमा कोइ शरणभूत नथी. जे जे कुटुंबने सारु हुं पाप करूं छु, ते म्हारे एकलाने भोगवq पडशे. दुःख भोगवती वखत कोइ पण दुःखथी छोडावनार नथी. आ भवमा रोगादिक उत्पन्न थाय छे ते हुं एकलो ज भोगवू डुं. ते वखत कोइ दुःख लेवा समर्थ नथी. तेम ज परभवने विषे पण दुःख पडशे ते वखत कोइ शरणभूत नथी. माटे हे चे
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
तन ! तु अज्ञानपणे कुटुंबने सार अनेक पापारंभ करे के ते योग्य नथी.. तुं त्हारा आत्मभावनो विचार कर. जेम बने तेम जडभावनो त्याग कर. म्होटा राजा सरखाने पण कोइ दुःखथी छोडावनार नथी. नरकने विषे विचित्र दुःख भोगयq पडशे. एम विचारीने सर्व पदार्थ अनित्य छ, पण कोइ शरणभूत नथी. एम धारी मोहमा मूझावु नहि.
त्रीजी संसार भावना ते-संसारमा सगां व्हाला जे मल्यां छे, ते स्वाथि मल्यां छे. जेने तुं म्हारा कहे छे, ते तेनो स्वार्थ पूरो थशे त्यां सुधी राग धरशे ने तेनो स्वार्थ नहि सरे त्यारे कोइ पण त्हारं थवानुं नथी. तुं म्हारा म्हारां करी फोकट कर्मबंध करे छे, पण ते दुःख त्हारे ज भोगवां पडशे, संसारी सुख छे ते भ्रमावेलां सुख छे. वस्तुपणे कंइ पण सुख नथी. सुख तो समभावमा ज छे, वास्ते हे आत्मा ! मोह करवो ते युक्त नथी.
एकत्व भावना ते-आत्मा एकलो आव्यो छे. वली जशे त्यां पण एकलो ज. पण कुटुंबादिक कोइ साथे आववाना नथी. जड पदार्थ उपर मोह करे छे ते सर्वे दुःखना साधन छे. जे जे दुःख पडे छे ते ए पर प. दार्थने विषे ते म्हारापणुं मान्यु तेनां फल छे. माटे हे चेतन ! एक आत्मस्वरूपना समभावमा रहेवू ते ज म्हारं काम छे. एवी भावना भावी परवस्तु उपरथी म्हारापणानो राग टाले. .
अन्यत्त्व भावना ते-छए द्रव्य ते धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय, श्राकाशास्तिकाय, पुद्गलास्तिकाय, काल, जीवास्तिकाय, ए छए द्रव्यमां जीवद्रव्य जे म्हारो आत्मा तेनो स्वभाव चैतन लक्षण छै. ते लक्षण आ बीजा पांचे द्रव्यमा नथी. माटे म्हाराथी ए न्यारा छे. ए आकाशास्तिकाय द्रव्य छे ते सर्व द्रव्य, भाजन छे. तेमां हुँ वसुंछु, पण एनो स्वभाव अवकाश प्रापवानो छे. ते आपे छे, पण हुँ एनाथी न्यारो कुं. वली धर्मास्तिकाय छे, तेनो जीव पुद्गल पदार्थ चाले तेने सहाय्य करवानो धर्म के ते करे छे. जेम माछलांने तरवानी शक्ति छे पण पाणी विना तरी शके
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१६) नहि, तेम जीव पुगलने चालवानी शक्ति छे पण एनी सहाय्य विना चाली शके नाहि. माटे एनो सहाय्य करवानो धर्म छे ते करे छे, पण हुं ए धर्मास्तिकायथी न्यारो कुं. अधर्मास्तिकायनो स्थिर रहेनारने सहाय्य करवानो धर्म छे ते करे छे. तेमां पण म्हारो स्वभाव नथी. कालनो नवी वस्तु जूनी करवानो स्वभाव छे, तेमां पण म्हारो स्वभाव नथी. पुद्गलनो जड स्वभाव छे. सडण, पडण, विध्वंसन स्वभाव छे माटे ए पण म्हाराथी न्यारो छे. माटे हुं ए पांचे द्रव्यथी न्यारो स्वभाव छतां अनादिकाल में अज्ञानपणे म्हारापणुं मान्युं तेणे करी अनेक जन्म मरणनां दुःख लह्यां ने. म्हारो स्वभाव भूली गयो. आ भवमां भाग्योदये जैन धर्म मल्यो तेथी में वस्तुधर्म जाण्यो, माटे हे चेतन ! हवे त्हारे ए द्रव्य अन्य जाणीने तेमां लीन थवं नहि ए रीते भावे.
अशुचि भावना ते - आ शरीर मल मूत्रे भरेलुं छे. जो उपरथी चामडुं मढे न होत तो महा बीहामणुं लागत, वली शरीरमांथी मल मूत्र नीकले छेते तो तुं हमेशां नजरे जुए छे. वली आ शरीरना नव द्वार खुल्ला छे, तेमांथी दुर्गंध नीकल्या करे छे. वली स्त्रीना शरीरना बार द्वार खुल्ला छे. - तेमांथी पण रात्री दिवस अशुचि नीकली रही छे. एवा अशुचिमय श रीरमां राग करवो ते केवल कर्मबंधनं कारण छे, ने ते कर्मबंधथी एवा अशुचिमय स्थानमां उपज थाय छे एवी अशुचि जे पितानुं वीर्य ने मातानुं रुधिर ते प्रथम शरीर थवानुं बीज छे पछी पण माताना शरीरमां · दुर्गंधमय पुद्गल रह्या छे, तेमांथी ग्रहण करी शरीर वृद्धि थाय. माटे हे चेतन ! एवा अशुचि शरीरने सारु शुं मोह करे छे ! तुं त्हारा आत्मिक सुखम श्रानंद कर के जेथी फरी एवं अशुचि शरीर पामवुं पडे नहि. एवी . रीते अशुचिभावना भावे.
''
आश्रव भावना भावे जे म्हारो आत्मा चिदानंदमय छे, पण मिथ्यात्व अव्रत कषायना योगे करी प्रवर्त्ते छे, तेथी समये समये नवां कर्म वे छे. तेथी म्हारो आत्मा मलीन थतो जाय छे. जेटला जेटला संसारी
1
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
संबंध छे, ते आश्रव श्राववानां कारण छ. समये समये पुगलिक पदार्थ उपर राग करे छे तेथी कर्म बांध्या करे छे. कर्म बांधवानां बीजभूत राग द्वेषनी प्रकृति छे ते प्रकृति थवाना कारणभूत शरीर, पुत्र, स्त्री, धन, मंकान, अहंकार ममकार ए पदार्थ छे. माटे हे चेतन ! ए हारे करवा योग्य नथी. फरी फरीने आ मनुष्यं जन्म मंलवानो नथी. भाग्योदये आ मनुष्य जन्म मल्यो छे, माटे जेम बने तेम आश्रवनी प्रवृत्तिं बंध कर. जेथी कर्मबंध थाय नहि. ए मिथ्यात्वादिकनो विचार प्रश्न ५१ ना ज. वाबमां छे त्यांथी जोइने भावq.
संवरभावना भावें जे समये समये कर्म आवे छे ते समभावे रोकाय मार्ट हे चेतन ! तुं समभावमा रहे. समभावना श्राववानां कारण सत्तावन छे. ते सत्तावन सेव्याथी संवरभाव थशे. पाच समिति, त्रणं गुप्ति, बावीश परीसह, दशविध यतिधर्म, बार भावना, पांच चारित्र ए सत्तावन सेव्या थी श्रावतां कर्म रोकाय छे. माटे हे चेतन ! तुं संवरनां कारण अंगीकार कर के, जेथी आवतां कर्म रोकायं, ज्यां सुधी संवरभावना नहिं करे यां सुधी आत्मा कार्य थवानुं नथी, ने भव फेरो पण मटवानो नथी. माटे हरेक प्रकारे संवर भाव कर. एवी रीते संवरभावना भावे. '
निर्जराभावना ते-पूर्वना कर्मोनी निर्जरा करवा भावे, अकामनिर्जरा तो समये समये जे जे कर्म भोगवाय छे, ते ते समय बने छे, पण तेमां
आत्मा निरावरण थतो नथी. कारण जे निरावरण आत्मा करवानी इच्छा 'नथी. स्वपर उपयोग नथी. परभावमा आसक्तता छे तेथी पाछा नवा कर्म बंधाय छे.. माटे हे चेतन ! तुं कर्मक्षय करवा उजमाल थइ, जें जे कर्म उदय थाय ते समभावे भोगवे तो, सकाम निर्जरा थाय. बली उदय न. थी थयां तेनें क्षय करवाने सारु बार प्रकारे इच्छारोध रूप समभावे तप कर के, तेथी कर्मक्षय थाय. अनशनं ते नवकारशी, पोरंसी, साढपोरसी, पुरीम8, अवठ्ठ, एकासगुं, बेसj, नीवी, आयंबिल, उपवास, छठ, अठमादि तपश्चर्या करुं के तेथी म्हारां कर्म निर्जरे ने आत्मा निर्मल थाये,
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
( ९८ ) उनोदरी तंप ते - खावाने खोराक जोइए ते करतां कंइक श्रोतुं खावं. वस्त्र आभूषण ओछां वापरवां ते. वृत्तिसंक्षेप ते मुनि श्रभिग्रह धारण करे छे तेवा श्रावक चौद नियम घारे छे ते करवुं. रसत्याग ते छए विगयनो त्याग करवो. कायक्लेश ते शरीरने कष्ट आप-मुनि लोचादिक करे, सूर्यनी आंतापना प्रमुख लेवानुं भावे. संलीनता ते अंगोपांग संकोचीने सुए. इंद्रियो कषायने वश राखवा. ए छ प्रकारे बाह्यतप कहे छे, ने छ प्रकारे आभ्यंतर तप ते प्रायश्चित ते-जे जे दूषण लाग्या छे तेनुं गुरु पासे प्रायश्चित्त लेवुं विनय ते देव गुरु ज्ञाननो विनय करवो. वली एमनी वैयावच्च करवी. सझाय ते वाचना पृच्छना परावर्त्तना अनुपेक्षा धर्मकथा ए पांच प्रकारे सझाय ध्यान करवानुं भावे, काउस्सग्ग ते कायाने एक ठेकाणे राखी हाथ पग फेरववादिकनुं बंध करी स्थिर उपयोग करी जिनगुणग्राम अंतरंगमां करवा ते, ने ध्यान ते धर्मध्यान शुक्लध्यान ध्यावानुं भावj. ए छ प्रकारनो आभ्यंतर तप ते ए तप करताने जोइ कोइना देखवामां ' तपस्वी छे,' एम आवे नाह. तेथी एनुं नाम आभ्यंतर तप क ह्यो छे. ए बारे प्रकारे तप समभावे करीश तो म्हारां पूर्वे करेलां कर्म निजैरे, एवी रीते भावना भावे, ए नवमी निर्जराभावना. दशमी लोकस्वरूप भावना ते चौदराज लोक छे. तेमां उर्ध्व ते उंचुं, श्रघो ते नीचुं, तिच् ते आपणे रहीए छीए ते. ए त्रण लोक रह्या छे. तेमां नीचे सात राज छे.
मां नारकीना जीवने रहेवानां स्थानक छे. तथा केटलीएक जग्याए भवनपति, व्यंतरना देव रह्या छे. तिर्छालोकमां मनुष्य छे, तथा तिर्यच तथा व्यंतरनां स्थानक छे. उपरना सात राजमां ज्योतिषी तथा वैमानीक, देवता रहे छे. तेना उपर सिद्ध महाराज छे. तेंना उपर अलोक छे. ए चौदराज लोक जेम कोइ माणस जामो पहेरीने बे हाथ बे पासे कम्मरे राखी ऊभो होय, तेवी रीतनो पहोलाइ लंबाइथी रह्यो छे. ने तेमां म्हारो जीव • अज्ञानपणे भ्रमण करपा करे छे. ते अज्ञानतानां फल छे. माटे हे चेतन ! . हवे. कंइ ज्ञानदशा प्रगट करी परवस्तु उपरंथी मोह छोड, के व्हारो स्व
1
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
भाविक गुण प्रगट थाय, ने सिद्धिमां वास थाय. ए आदि घणुं स्वरूप शास्त्रमा छे ने भावे.
अगीयारमी बोधिबीज-समकित भावना. ते-जीव समकित नहि पाम्यो तेथी अनेक जन्म मरण करयां, वस्तुने अवस्तुपणे मानी, हवे हालमा म. नुष्य जन्म पाम्यो छे. वीतराग भाषित शास्त्रनो योग पण मल्यो छे; माटे ते गुरु महाराज पासे श्रवण करी यथार्थ वस्तुधर्म समजी तत्वातत्वनो विचार करी जेम जे पदार्थ छे तेनी श्रद्धा कर के सहजे जड पदार्थ उपर हारो राग बंधाइ रह्यो छे, ते उतरी जाय ने सहजे हारा आत्मस्वभाव. मां प्रीती थाय. आत्माने आत्मा रीते जाण्या विना एकली व्यवहार किया जीवे धणी वार करी, तेथी पुगलिक सुख मल्या, पण श्रामिक सुख मल्यु नहि. वास्ते हे चेतन ! हवे अवसर मल्यो छे, माटे बोधिबीज-समकित प्राप्त कर के जेथी सर्व करणी लेखे थाय अने भवचक्रनु भ्रमण मटी जाय. गट थाय, एवो यत्न कर. प्रथम जेम बने तेम धननी उपाधि छोड, एवी रीते बोधिबीज भावना भावे. .
बारमी धर्मभावना ते वीतराग कथित धर्म मलवो दुर्लभ छे. रागी द्वेषीना कहेला धर्मथी आत्मकार्य थयुं नथी ने थवानुं पण नथी ने तीथैकरदेव छे ते राग द्वेष रहित छे. तेमना भाषेला धर्मथी पण वीतरागता भासन थाय छे. माटे एवा वीतरागना धर्मनी जोगवाइ मलवी मुं. श्केल छे, ते भाग्योदयथी मली छे तो हवे प्रमाद छोडी जेम जेम राग देषनी प्रकृति घटे, ने आत्मानुं शुद्ध स्वरुप प्रगट थाय एवो यत्न कर. प्रथम जेम बने तेम उपाधि छोड. धननी विषयनी वांछना छोडीने निवाह जेटली प्रवृत्ति कर के, तने अवकाशनो वखत मले. अवकाश मले ते वखते एकांते बेसीने सर्व उपाधिमांथी चित्त खशेडी त्हारा आत्मानो विचार कर के हे चेतन ! त्हारो शुं स्वभाव छ ? ने रात्री दिवस शुंप्र. वृत्ति करी रह्यो छे ? तुं जड प्रवृत्ति करे छे, वास्ते समये समये नवां-कर्म आवे छे, ने जे जे जड प्रवृत्ति ते म्हारी नहि. म्हारो तो जाण्यानो
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १०० ) स्वभाव छे, तो जे जे क्रिया पुद्गल संगे थाय छे, तेमां मने दुःख थयुं, सुख थयुं, एवा विचारो शुं करवा करे छे ? त्हारुं सुख तो सहज स्वभात्रिक छे. कृत्रिम सुख छे ते जतुं रहे छे ने स्वभाविक सुख प्रगट थयुं ते तो जवानुं नथी. इत्यादि आत्माना तथा जड स्वरूपना विचार करीश ने तेमां स्थिर थइश तो आत्मामां अपूर्व ज्ञान प्रगट थशे, ने ते ज्ञानना प्रभावे श्रात्माना सुखनो अनुभव थशे. तो पछी जड प्रवृत्ति उपर हे चेतन !, त्हारो राग छे ते रहेवानो नथी. वास्ते हरेक प्रकारे निरुपाधि थवाय एवो उद्यम कर. फरीथी आ जोगवाइ मलवानी नथी. एवी रीते जीव धर्मभावना भावे.
आ बार भावनानुं स्वरूप नाम मात्र में म्हारी बालबुद्धि प्रमाणे लख्युं छे. विस्तारे पूर्वाचार्योंये बहु प्रकारे लख्युं छे. तथा वर्त्तमान कालमा पण श्रात्मारामजी महाराज - विजयानंदसूरी महाराज तेमणे घणा ग्रंथो तथा भावनाओ रची छे, ते शास्त्रमां जोइ अथवा सांभलीने भावनानुं मन थाय सारु में लखी छे.
श्रावक पौषधमां एवी भावना भावे. एवी भावना भावतां धर्मध्यान पण आवी जाय. माटे पौषध करीने बने तो धर्मध्यान करे. ते शक्ति श्रावकने श्राववी मुश्केल छे. कारण जे हरिभद्रसूरि महाराजे श्रावकने धर्मध्याननी भजना कही छे. तेनो परमार्थ एम जणाय छे के, बार भावना विगेरे भावतां तेमां ध्यान अवसरे आवी जाय, पण घणो काल तो भावनामां ज जाय. वास्ते पौषधमां भावना भाववी, ते न बने तो सझाय ध्यान करवुं. ते पोते नवं भणे वा पूर्वनुं भणेलुं संभारे, वा ज्ञाननो बोध वधारवा प्रश्नोत्तर करे. वा वडिल श्रावक शास्त्र वांचे ने बीजा सांभले. एवी रीते पौषधमां काल काढे, पण पौषध लइने सझाय ध्यानादिकमां तो कंइ पण उद्यम करे नहि. त्यां निद्रा करे, वा विकथा करे तो पौषधमां म्होटुं दूषण लागे. माटे गुणस्थाननी प्रवृत्तिवाला जीव तो प्रसाद विकथा त्याग क़री पोताना आत्मतत्व प्रगट करवानो प्रयत्न करे.- एवी रीते पौषध व्रत
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१०१) ते.आत्माने आत्मस्वभावनी पुष्टि करवी. माटे आत्मानी पुष्टि थाय तेम पौषध व्रतमा वर्षे.
बारमुं अतिथी संविभाग व्रत ते-पौपधने पारणे एकास" करे. पछी पोताने त्यां जे रसवती निपजी- होय, ते मुनिने प्रतिलाभवाने. सारु श्रा. वक मुनि महाराजनी खोजना करे. भाग्योदयथी मुनिनी. जोगवाइ मलें तो मुनि महाराजने तेडी लावी जे जे वस्तुनो मुनिने खप होय, ते ते मु. निने आपे. पछी जे वस्तु मुनि लइ जाय, तेसांथी जे शेष रह्यु होय ते पोते एक आसने बेसी वारे. अथवा एवो अभिग्रह होय के जे का वस्तु मुनि ले, ते ज वस्तुनो म्हारे आहार करवो. तो मुनि लइ जाय ते वस्तु पोतानो निर्वाह करवा वापरे. एवी रीते पौषधने पारणे अतिथीसंवि. भाग करे अथवा अतिथि जे मुनि महाराज तेमने नित्य प्रतिलाभवानी सदा भावना राखे ने ज्यारे योग बने ते वखत जे जे वस्तु मुनि महाराज मागे, ने ते वस्तु घरेमां होय तो अति भावे करीने आपे. मुनि महाराजने प्रतिलाभवाथी घणा जीवो संसारनो छेडो लावेला छे. सुबाहुकुमार प्रमुखनो अधिकार विपाकसूत्रमा छे ते सांभलशो तो मुनिने प्रतिलाभवानो लाभ जाणवामां विशे. एवी रीते अतिथी संविभाग व्रत पालवं.
आ मुजब श्रावकनां बारे व्रत व्यवहार निश्चयथी छे अने. पोताना स्वभावमा रहेवानी भावना वर्ते छे, पण पूर्व कर्मना जोरथी संयम लइ शकातुं नथी तेथी संसारमा रह्या छे. पण सर्व जीवने मित्र समान जाणे छे. पोतानो निर्वाह करवामां कंइक हिंसा थाय छे ते संबंधी पण रात्री दिवस बहु ज दिलगिरी बनी रही छे, पण एम नथी विचरता के श्रापणे कंइ साधु नथी. आपणे श्रावक छीए तेथी बधा दरवाजा मोकलां छे वास्ते आपणे तो हिंसा थाय ज. आवो विचार करवाथी निध्वंस प्रणाम थाय छे ते करे नहि. जे जे काम करे ते लाचारीथी करे, जेम माणसने कंइ रोग थयो होय, तो ते औषध खाय छे, ते सारं लागतुं नथी पण रोग छे त्या सुधी खुशीथी औषध खाय छे पण भावना शुं छे के क्यारे
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१०२) म्हारो रोग जाय, ने औषध खावु पडे नहि. तेम आ भावे छे के क्यारे हुँ संसार छोडूं के आ संसारी भोगादिक छूटी जाय ! एवी भावनाए श्रावक वर्ने छे. ए बारे व्रतमा कोइ अतिचार एटले दूषण लाग्यु होय ते पाप निंदवा. नित्य बे टंक एटले सवारे तथा संध्याये प्रतिक्रमण करे, तेनो अधिकार सर्वे आवश्यकना अर्थथी अतिचार तथा विधि जाणी ते मुजब कर.
छटुं सर्वविरति. वा प्रमाद गुणस्थानक. ए गुणस्थाने मुनि महाराज वर्ने छे, तेमने प्रत्याख्यानी क्रोध, मान, माया, लोभ ा चारे प्रकृति उ. दयथी नाश पामे छे. तेथी एमना राग द्वेषनी परिणती ओछी थाय छे, ने आत्मा शुद्ध थाय छे तेथी संसार उपरथी राग छूटी जाय छे. शरीरनी ममता पण छूटे छे. तेथी व्यवहारथी पांच महा व्रत श्रादरे छे ते नीचे मुजब.
प्राणातिपात विरमण व्रत एटले त्रस तथा स्थावर जीवनी हिंसानो त्याग करे छे. सर्व जीवने मित्र जेवा जाणी कोइ पण जीवने दुःख थाय तेम करता नथी.
मृषावाद विरमण व्रत ते सर्वथा जळु बोलवानो त्याग करे छे ने पोते जूलु बोलता नथी, बीजानी पासे बोलावता नथी, तेम जूलु बोलनारनी अनुमोदना पण करता नथी.
अदचादान विरमण व्रत ते कोइनी कइ पण चीज आप्या विना लेता नथी. रस्तामां पडेली धूल पण लेता नथी. ए अदत्तादान चार प्रकारे छे.
जीवअदत्त ते कोइ जीवे कर्वा नथी जे मने मारो, तेथी कोइ पण जीवने मारता नथी, ने जे मारे छे, तेने जीवअदत्तनु पाप लागे छे.
हवे स्वामिअदत्त ते जे वस्तुनो जे मालीक छे, ते मालीके आप्या शिवायनी वस्तु कंइ पण लेता नथी. ले ते खामिअदत्त कहीए.
गुरुप्रदत्त ते गुरु महाराजे आहार विगेरे जे जे वस्तु करवानी आज्ञा आपी नथी, ते वस्तु खाय वा वापरे. वा वर्तनी करे ते गुरुअदत्त कहीये.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
तेथी गुरु महाराजनी आज्ञा शिवायनी कंइ पण वर्तना करता नथी.
तीर्थकरअदत्त ते प्रभुजीए जे जे आज्ञा आपी छे, ते आज्ञाथी विरुद्ध आचरणा करवी ते तीर्थकरअदत्त छे. माटे धर्मने सहाय्यकारी आहार वस्त्र पात्र रहेवानुमकान जे जे वस्तु निर्दोष एटले पोते करी करावी तथा गृहस्थे पण मुंनिने सारु बनावी नथी, पोताने ज सारु बनावी छ ने ते वस्तु वर्चमानमा अभक्ष नथी तेथी प्रभुए लेवानी आज्ञा करी छे ते वस्तु ले. श्रा मुजब चारे रीते अदत्तादान विरमण व्रत मुनि पाले. चोथु मैथुन विरमण व्रत ते देवतानी स्त्री, मनुष्यनी स्त्री, तियेचनी स्त्री कोइ पण साथे मैथुन सेववानो त्याग. तथा स्त्रीने अडकवानो पण त्याग करे.
पांचमुं परिग्रह विरमण व्रत ते धन, धान्य, जमीन, घरवाखरो, रूप, सोनु, कुप्यधातु, माणस, जनावर ए नवे प्रकारना परिग्रहनो जेणे त्याग कस्यो छे, कोडी मात्र पण जेने राखवी नथी. एवी रीते सर्व प्रकारे परिग्रहनो त्याग करे. मात्र शरीर ढांकवा सारु वस्त्र पात्र शिवाय कंइ . पण आहार श्रावती काले खावा राखी मूकवो नथी. एवी रीते कोइ पण व. स्तुनी इच्छा नथी तेथी परिग्रहनो त्याग करे छे. पापर्नु बीज ज परिग्रह जाणे छे.
ए मुजब पांचे अवत, मन वचन कायाए करी सेवे नहि, सेवरावे नहि सेवताने अनुमोदे नहि. एवी रीते पांच अवतनो त्याग करी पांच महाव्रत आदरे छ, ने सदाकाल ज्ञाननो अभ्यास करी रह्या छे. जरा पण विकथा आलस निद्रामां काल काढता नथी. ज्ञाननो अभ्यास करे छे, ते पण मान महत्त्वताने सारु नहि पण केवल पोतार्नु आत्मस्वरूप प्रकट करवा सारु ज उद्यम करे छे. सदाय भावना तो संभावनी ज बनी रही छे. कोइ पण पुगलिक भावमा मग्नता नथी. सदा आत्मभावना भावी रह्या छे; पण पांच प्रमाद.गया नयी, तेथी प्रमाद, गुणठाणुं कहेवाय छे.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १०४ )
सात अप्रमाद गुणठाणं. ए गुणठाणे पांच प्रमादनो नाश थयो छे. ते प्रमादनां नाम - मद ते मदिरा, तथा आठ मद जे जातिमद, कुलमद, बलमद, रूपमद, ऋद्धिमद, ठकुराइमद, तपमद, ज्ञानमदं ए आठ मद. विषयं ते पांच इंद्रिओना तेवीश विषय. स्पर्शेद्रि जे शरीर तेना श्राठ विषय ते हलको ते हलवुं वस्त्र प्रमुख मले ने ते पसंद होय तो खुशी थवं वा हलकुं ना पसंद होय तो दिलगीर थवं ते, २ भारे ते भारे वस्तु मलवाथी राजी दिलगीर थवं ते, ३ लूखी वस्तु मलवार्थी पसंद होय तो राजी थवं, ना पसंद होय तो दिलगीर थवुं, ४ चोपडा पदार्थमां पण एम ज राजी दिलगीर थवुं, ५ सुंआलुं ने, ६ वरसट, ७ टाढो, ८ नो ए पदार्थ अनुकूल मलथी राजी थबुं, ने प्रतिकूल मलेथी दिलगीर थर्बु. रस इंद्रिना पांच ते-तीखो, कडवो, कषायलो, खाटो, मधुरो ए पांचे रस छेने खारो रस ते सर्वे वस्तुमां मले छे, तेथी जूदो गण्यो नथी. ए पांच रसमां जे जे रस मल्यो, तेमां मुनिराज दिलगीर थता नथी जे वखत जे रस मल्यो, ते समभावे खाय छे ने ए पांचे रसना स्वादमां अनुकूलने विषे राग ने प्रतिकूलमां द्वेष ते विषय कह्या छे. एम. घ्राणेंद्रि जे नाक तेने सुरभिगंध - सारो गंध, दुरभिगंध ते माठो गंध ते मलवाथी राग द्वेष करवो ते विषय. चक्षुइंद्रिना पांच विषयं ते पांचे वरण रातो, धोलो, पीलो, लीलने कालो ए पांचे रंगमां अनुकूल मल्याथी राग करवो, प्रतिकूल - मल्याथी द्वेष करवो ते विषय श्रोत्रइंद्रिना त्रण विषय ते सचित शब्द स्त्री पुरुषनो, अचित्त शब्द ते नगारा विगेरेंनो, मिश्र शब्द ते नरघां विंगेरेनो ए त्रणे जातना शब्दमां राग द्वेष करवो ते. ए त्रेवीश' जातना विषयना पदार्थ छे तेमांथी अनुकूल मल्युं वा प्रतिकूल मल्युं तेमां मुनि ते वस्तुनो वस्तुधर्म जाणे छे ने जे वखते जे मत्युं तेथी पोताना शरीरने आधार ओपे छे, पण तेमां आ सारुं, आ नवलुं एंम मानी राजी खुशी थता नथी. मुनि महाराज तो पोते कर्म खपाववा उजमाल थया छे. पो- "
1
तानी पासे पैसा तो राखता नथी तेथी खरीद करंबुं नथी, तेम. पोताने हाथे
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
आहारादिक बनाववा पण नथी. गृहस्थने त्यांथी जे वखत जे चीज मली, सेथी संतोष करी राजी दिलगीर थता नथी. एवी रीते त्रेवीश विषय त्याग थया छे. कवाय ते बार तो गया छे अने चार जे संज्वलना रह्या छे ते पातला थया छे. विकथा ते राजकथा ते राजा संबंधी वात करवी. देशकथा ते देशोनी वातो करवी. भक्तकथा ते भोजननी कथा करवी. स्त्रीकथा ते स्त्री संबंधी वातो करवी. ए चार विकथानो त्याग थइ जाय छे. निद्राजेनुं रूप मोहनीकर्ममा कयुं छे ते निद्रा त्रण-निद्रानिद्रा, प्रचला प्रचंला, थीणहि ए त्रणे जाय छे. ए रीते पांचे प्रमादनो नाश थवाथी अप्रमाद गुणठाणुं कहेवाय छे. ए गुणस्थानमां श्रात्मविशुद्धि वधारे थाय छे. पण छठा तथा सातमा गुणस्थाननो काल अंतरमुहूर्त्तनो छे ते वली पडीने छठे जाय छे. वली सातमे आवे छे अध्यवसायनो फेरफार थया करे छे तेम गुणस्थान फरे छे. तेमां पण सातमा गुणस्थान- अंतर्मुहूर्त लघु छ ने छठा गुणस्थान- अंतर्मुहूर्त म्होटुं तेमां एटलो अंतर पडे छे के, आखा आउखा सुधीमां सातमे रह्यानो काल एकठो करीए तो उण बे घडी करतां वधे नहि. ने छठा गुणस्थाननो बाकी सर्व काल थाय. ए अधिकार भगवती सूत्रनी टीकामां छापेली प्रतमा पाने २७२ में छे. अप्रमाद गुणस्थाननो विशेष अधिकार कर्मग्रंथथी जाणवो. ए विशुद्धभावन स्थानक छे. ए गुणस्थानमा धर्मध्यानमां वधारे काल जाय छे. ते धर्मध्यान चार प्रकारे छे.
पहेलो पायो आज्ञाविचय ते-परमात्मानी आज्ञानुं ध्यान करे. परमात्मानी आज्ञा केवी छे १ अविच्छिन्न छे. वली परमात्मानां वचन छे ते निराबाध छ; कोइ प्रकारनो दोष नथी. आत्मानी सत्ता अनंत ज्ञानमय, अनंत दर्शनमय, अनंत चारित्रमय, अनंत तपमय, अनंत उपयोगमय छ. ए आत्मानी सचा छे ते स्वरूपमा रहेवू, ए आज्ञा छे. एवी रीते पहेला पायामां ध्यान करे. बीजो पायो अपायविचय तेमां ध्यान करे जे अनंत ज्ञानमय आत्मा
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
ते मिथ्यात्वं, अवत, कषाय, योग. ए चार कारणे करी अवराई गयो छे, ते आ जडमां जड जेवी प्रकृत्ति करी रह्यो छे. पण चेतन! त्हारो स्वभाव नथी. धन स्त्री पुत्र परिवारने जोइने म्हारां म्हारां करे छे. एना संयोगे राजी थाय छे. वियोगे दिलगीर थाय छे. बुद्धि अनादिनो पुद्गलनो सं. योग बन्यो छे तेना प्रभाव थया करे छे; पण चेतन ए हारे करवा योग्य नथी. आज सुधी तो अज्ञानता हती तेथी म्हारुं शुं छे ? ने पारकुं शुं छे? ते ज्ञान नहोतुं. हवे हे चेतन ! भाग्योदये जैनशासन मल्युं, जेमां प्रा. त्मानुं स्वरूप अनंतज्ञान, अनंतदर्शन, अनंतचारित्र, अनंतवीर्य, अजर, अमर, अलक्ष्य, आविनाशी, अशरीरी, अगम, अक्रोधी, अमानी, अलोभी, अमायी, अवेदी, अभेदी, अछेदी, अइंद्री, अनाहारी, अकामी, अविषयी, अगंधी, अवर्णी, अरसी, अस्पर्शी, अगोचर, अनुपम, न संज्ञी, न असंज्ञी, न अपर्याप्तो, न पर्याप्तो, न रागी, न द्वेषी, न बाल, न युवान, न वृद्ध, न स्त्री, न पुरुष, न नपुंसक, सच्चिदानंदमय, सहज सुखमय एवं प्रात्मानुं स्वरूप छे. पण पर संगे कुबुद्धि प्राप्त थवाथी जड वस्तुनो रागी थइ हे चेतन ! ते अनेक दुःख सह्यां. वर्तमान कालमां पण चेतन जे जे सुख माने छे, ते मात्र कहेवा रूप छे. चेतन, तुं जे जे वस्तुना संसारी सुखने सुख माने छे, पण ते काम तपाशी जोइश तो दुःख शुं शुं छे १ ते जाणवामां आवशे. वली भवांतरे नरकादिकनां दुःख भोगववां एवां दुःख
आ शरीरनी संगते घणां वेठ्या. माटे हवे हे चेतन ! तुं हार स्वरूप विचारी त्हारा आत्मिकसुखमां मग्न रहे. वली ए पर संगे कर्म बंधाय छे ते विचार, 'त्रीजो विपाकविचय धर्मध्यान. तेमां विचार करे जे जीवे पर संगे आठ कर्म बांध्यां तेनी १५८ प्रकृति छे. तेनुं स्वरूप आठकर्मनां स्वरूप लख्यां छे, त्यांथी जोइ लेवं. तेनो बंध जे समये जेवा जेवा अध्यवसाय थाय, तेवा कर्मर्नु बांधवू. तेनो उदय थयो नथी त्यां सुधी रहेवू ते सत्ता. पछी उदय थाय त्यारे सुख दुःख भोगवाय ते उदय कहीए. ए बंध चार
सुख माने छे, पण ती भवांतरे नरकादि
चेतन ! तुं हा बंधाय
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१०७) प्रकारनो छे. प्रकृतिबंध ते–कर्मनो शुभाशुभ स्वभाव, स्थितिबंध ते-कर्म केटला काल सुधी भोगवq पडशे ? तेनुं मान ते स्थितिबंध, रसबंध ते कर्म तीव्र मंद जेवू भोगववानुं होय एवो रस होय ते रसबंध, प्रदेशबंध ते-कर्मना दलीयानुं मलवं, ए ज्यारे जीव कर्म बांधे छे, ते जे वखत जे अध्यवसाय वर्ने छे तेवू कर्म बांधे छे. तेनो उदय काल प्राप्त थाय छे, त्यारे दुःख भोगवां पडे छे. आत्मानी ज्ञानशक्ति अनंती छे, पण ए कर्मयोग अवराइ गइ छे. माटे हे चेतन ! जे जे सुख दुःख आवे छे तेमां तुं राग द्वेष मा कर, राग द्वेष कस्या छे तेथी पा कर्म बांध्यां छे ने अ जन्म मरण रोगादिकनां विचित्र दुःख भोगवां पडे छे. माटे चेतन!जेने कर्मविपाक उदय आव्या छे. ते ते कर्मना स्वभाव छे तेवू बने छे, हारे स्वभाव तो जाणवा देखवानो छे ते जाणी ले, पण अज्ञानताथी अनादिका. लनो अभ्यास पड्यो छे तेथी मने दुःख थाय छ, पीडा थाय छे, एम करे छे ते हवे न कर. हवे तो तुं हारा स्वरूपनो विचार कर ने समभावे रहे. ए ज त्हारो धर्म छे. तु समभावे रहीश एटले राग द्वेषमय प्रकृति बनशे नहि. एटले सहजे ए कर्म क्षय थशे. आज सुधी तुं हारा स्वभावने जाणतो नहोतो. हवे त्हारो स्वभाव ते जाण्यो ते छतां आ जड प्रवृतिम शा सारु लेवाय छे ? एवी रीते त्रीजा पायामां ध्यान करे.
चोथो संस्थानविचय धर्मध्यान. तेमां चौदराज लोकनुं स्वरूप विचा चौदराज लोकमां जे जे पदार्थ जेवी रीते रह्या छे, ते विचारे. छए द्रव्य रह्या छे ते विचारे. छए द्रव्यनुं स्वरूप विचारे. पछी तेमां आत्माना द्रव्य साथे बीजा द्रव्यनुं स्वरूप विचारे के, जे जे गुण आत्मामा छे, ते बीज द्रव्यमां नथी. ते हे चेतन ! शा कारणसर ए द्रव्यमां म्हारापणुं माने छ ? एम विचारी पोताना.स्वरूपमां लीन थाय छे. मन वचन काया पा. ते ज स्वरूपमा स्थिर थइ जाय छे. अनुभव ज्ञान स्वभाविक प्रगट थाय छे. ए ज्ञान प्रगट थाय ते अनुभव ज्ञान- सुख जाणे. ए सुख कोइर्थ कडं जतुं नथी. पोताना श्रात्मतत्त्वमा एकाग्रता थवाथी आनंद थाय.हे
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१०८) ते आनंदनुं सुख ध्यानथी चलायमान थाय छे, तो पण केटलोएक वखत रहे छे. माटे हे चेतन! तुं त्हारा स्वभाविक सुखमां मग्न रहे तो हारु रहेवानुं स्थान लोकाग्रे सिद्धिस्थान छे त्यां थशे, ए आदि चोथा पायामां ध्यान करे
ए चारे पायामां स्वरूप विचार लख्यो छे, ते चितवन रूप छे ने ध्यान तो मन वचननी एकाग्रताए अपूर्वज्ञान स्वभाविक थाय ते कहेवाय. एम कहे तेनुं समजवू जे ध्यानमां श्रुतज्ञानने बले प्रथम तो चितवन करे, पछी स्वभाविक थाय. वास्ते चितवन करता ज ध्यान थाय. ए रीते सातमा गुणस्थानमां ध्यानादिकमां व..
आठमुं अपूर्व गुणस्थान. ए गुणस्थानमा पूर्वे नहि आवेला भाव प्राप्त थाय छे. ए गुणस्थान उपशमभावथी थाय छे. तेनी प्रकृति उपशम पामे छे, ने क्षायकभावे ए गुणस्थान थाय छे. ते सत्ता बंध उदयथी क्षय करता जाय छे. क्षायकभाववाला नो चढीने केवलज्ञान ज पामे छे ने उपशमवाला तो अगीयारमा गुणस्थान सुधी चढीने पाछा पडी जाय छे. पछी पा. छा क्षायकभाव प्रगटे ने चढे ते पडे नहि. ए आठमे गुणस्थाने समकित मोहनीनो उदय न होय. कारण जे सातमा गुणस्थानना अंत सुधीमां एनो नाश थाय छे, त्यारे ए गुणस्थान प्रगटे छे. ए गुणस्थानमां शुक्लध्यान प्रगट थाय छे. प्रथम तो श्रुतज्ञानने बले विचार करे छे, पण पछी स्वभाविक ज्ञान प्रगट थाय छे. तेणे करी ध्यान करे. भेदज्ञान प्रगट करे छे. ए गुणस्थानमा अनुभव ज्ञान थाय छे ते जेवू सूर्य उदय थता अगाडी जेम अरुणोदय थाय छे, ने उद्योत थाय छे तेम केवलज्ञान रूप उद्योत थवानो छ, तेनो पहेलो प्रकाश थाय छे. आ गुणस्थानमां केवल सहज ध्यान छे. कृत्रिम हठादिक ध्यान नथी. ए गुणस्थान, सुख तथा ज्ञान जेने थाय ते जाणे. महा अद्भुत विशुद्धि छे. ज्ञानावर्णी, दर्शनावर्णी, मोहनी, अंतराय ए कर्म उदय रह्यां छे, पण तेना रस नाश थता जाय के. मोहनीकर्मनी १३ प्रकृति रही छे, पण ते बहु ज रस रहित थइ.गइ
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १०९ )
छे. अति विशुद्ध अध्यवसाय थया छे. जड चेतननो केवल विभाग करता जाय छे. शुक्लध्याननो पहेलो पायो पृथक्त्ववितर्क सप्रविचार नामे ध्यानमां ध्याय छे.
नवमं अनुवृतिबादर गुणस्थान, ए गुणस्थानमां अतिशय विशुद्ध - ध्यवसाय थाय छे. आठमाना अंतमां हास्य, रति, अरति, भय, शोक, दुगंछा छ प्रकृतिनो अंत थाय छे. आ गुणस्थानमां ए छए प्रकृतिनो उदय नथी. इहां शंका थशे के आठमुं गुणस्थान पाम्या त्यां एनी प्रवृत्ति हती ? ते विषे समजवुं के लोकनी रीतना तो छठ्ठा गुणस्थानथी नीकली गया छे, पण आत्माना गुण स्वभाविक प्रगट थाय छे ते जोड़ने हरख थाय छे. ते रूप हास्य तथा रति छे, तथा अरति परभाव उपर छे. भय पण पोताना भाव चलायमान थाय तेनो छे. शोक पण कर्मथी आत्मा मलीन थयो तेनो छे. दुगंछा पण स्वभाविक पर परिणतीनी छे. आ ए स्वभाविक छे. एनं विस्तारे स्वरूप विचारसारनी टीकामां करेलुं छे. ए नवमा गुणरथानना अंतमां संज्वलना क्रोध, मान, माया, तथा स्त्री वेद, पुरुष वेद, नपुंसक वेद, एनोअंत थाय छे त्यारे दशमुं गुणस्थान पामे छे.
दशसुं सूक्ष्मसंपराय गुणस्थान. ए गुणस्थानमां सूक्ष्म लोभनो उदय रह्यो छे. ते अति विशुद्ध भावे दशमाना अंतमां ए लोभनो क्षय थाय छे. हवे जे उपशमभावे श्रेणि मांडी होय, ते अगीयारमे गुणस्थाने जाय. कारण जे गुणस्थान उपशमभावनुं छे. क्षायकभावनुं गुणस्थान नथी. तेथी क्षायकभाववाला बारमे गुणस्थाने जाय छे,
अगीयारमुं उपशांतमोह गुणस्थान. ए गुणस्थानमां मोहनी कर्मनो उदय तो नथी होतो, पण सत्ताए रहे छे. तेना जोरथी परिणाम पाछा पडी जाय छे. तेथी ए गुणस्थानकथी चढता नथी पण पडे छे. कदापि आयुष्य आवीर होय ने मरण करे छे, तो सर्वार्थसिद्धि विमानमां जाय छे. त्यांथी मनुष्यमां आवीने मुक्ति जाय छे.
बारमुं क्षीणमोह गुणस्थान. ए गुणस्थानमां वीतरागपद् थाय छे. ए
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
गुणस्थानमा अभेद ज्ञान छे. एकत्त्ववितर्क अप्रविचार नामा ध्यान अभेद ज्ञान छे, तेनो बीजो पायो वर्ते छे. तेथी अति विशुद्ध भाव थाय छे. तेथी ए गुणस्थानना अंतमा ज्ञानावणि कर्मनी पांचे प्रकृति, दर्शनावर्णि कर्मनी छ प्रकृति रही हती ते, तथा अंतरायकर्मनी पांचे प्रकृतिनो उदय बंध सत्ता सर्व प्रकारे नाश थइ जाय ने तेरमुं गुणस्थान पामे छे.
तेरमुं सयोगी गुणस्थान. ए गुणस्थानमां; केवलज्ञान केवलदर्शन प्रगट थाय छे. लोकालोकना जाण थाय छे. गयो अनंतकाल, ने प्रावतो अनंतकाल छे, तेमां जे जे पदार्थ थइ गया, तथा थवाना छे ते सर्वेनुं ज्ञान छे. कंइ पण वस्तु जाणवाने अजाण नथी. एवं संपूर्ण ज्ञान प्रगट थाय छे, त्यारे तीर्थंकर महाराजनी वैमानिक, ज्योतिषी, भवनपति, व्यंतर ए चारे जातना देवताना इंद्रो भक्ति करवा आवे छे, ने समवसरणनी रचना करे छे. तेमां पहेलो कोट रुपानो, बीजो कोट सोनानो, त्रीजो कोट रबनो. रत्नना कोटनी मांहि प्रभुने बेसवांने रत्नमय सिंहासन छे, ते उपर प्रभु बेसे छे. ते प्रभुनो प्रभाव एवो छे के, चारे दिशाए लोक प्रभुने जुए छे. तेनुं कारण के प्रभुनुं प्रतिबिंब त्रणे दिशाए होय. प्रभुना मस्तक उपर त्रण छत्र अद्धर रहे, वली देवता चामर वीजे. प्रभुनी पूंठे तेजना पुंज रूप भामंडल शोभे. जेनुं तेज सूर्य करतां बारगणुं होय. वली उपर अ. शोकवृक्ष होय, तेनी एवी शीतलता होय के सर्व जीवना शोक संताप नाश पामे. वली आकाशे दुंदुभी वागे. तेमां एवो शब्द थाय जे ए देवने भजो, ए देवने भजो. वली देवता फूलनी वृष्टि करे ते चारे पासे ढींचण प्रमाण फूल होय. एवी रीते देवता रचना करे. त्यां प्रभु बेसीने धर्मदेशना आपे, तेथी घणा जीव प्रतिबोध पामे छे. कारण के केवलज्ञाने करी सर्व वस्तु जाणे छे, तेथी कोइना मनमा शंका थाय तो पण पोते जाणे. तेथी तेने पूछवानी पण जरूर न पडे. भगवान जाणीने सर्वे उत्तर
आपे. तेथी कोइने शंका रहे नहि. एवी रीते ज्यां सुधी आयुष्य पहोचे, 'त्यां सुधी पृथ्वि उपर फरी भव्य जीवोने प्रतिबोध करे. ए रीते तेरमे गु
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्थाने वत.
जे आत्माना
अघाति कम
(१७) णस्थाने वर्ते. ए गुणस्थाननां चार अघाति कर्म रह्यां छे. अधाति कहे वानी मतलब ए छे जे आत्माना गुणने ए कर्म घात करतां नथी, तेम गुण प्रगट करवामां अटकावतां नथी तेथी अघाति कर्म कहीए.
चौदमुं अयोगी गुणस्थान. ए गुणस्थान आयुष्यनो अ-इ-उ-रु-लए पांच अक्षर बोलीए एटलो काल बाकी होय त्यारे पामे छे. ए गुणस्थानमां योग जे मन वचन कायाना तेनो रोध थाय छे, ने चारे कर्म नाश थइ जाय छे, ने सर्व कर्मथी रहिन थाय छे. आ शरीरनो साग थाय छे. एक समये सिद्धमा बिराजमान थाय छे. त्यां सदाकाल अवस्थित रहे छे. फरी संसारमा आवq नथी. कारण जे संसारमा रोलावानां कारण कर्म छे, ते नाश पामे छे. एटले शाथी संसारमा रोलाय ? संपूर्ण आत्मिकसुख प्रगट थयुं छे. एवा पूर्ण सुखने पामे छे. इहां कोइ कहेशे जे लोकने अंते जाय छे, ते अलोकमां केम जता नथी ? तेनुं कारण जे धर्मास्तिकाय अलोकमां नथी. लोकना अंत सुधी धर्मास्तिकाय छे. जीव अने पुद्गल धर्मास्तिकायनी सहाय्य विना चाली शकता नथी, तेथी आगल जता नथी. आत्माने इहाथी त्यां सुधी जवानुं शुं कारण ? तेनुं जाणवू जे उं. चो जवानो ज स्वभाव छे तेथी जाय छे.
श्रा मुजबनो चौद गुणस्थान रूप धर्म छे. तेमांथी जैटलो जेटलो जीव धर्म करे ते प्रमाणे शुद्ध थाय.
५५ प्रश्नः-आ भुजबनो धर्म जैनवाला ज करी शके के बीजा कोइ करी शके ?
उत्तरः-विशेषे करीने जैनवाला ज करी शके. कारण जे जेने वस्तु धर्मनुं ज्ञान नथी, त्यां सुधी वस्तुने वस्तुपणे मानवू बने नहि. तेथी स्वभाव विभाव जाणे नहि, ने विपरीत जाणवाथी शी रीते मुक्ति थाय ? ने कोइ जीवने स्वभाविक सहजे वस्तुधर्मनुं ज्ञान थाय, तेथी पोताना स्व. भावमा रही परभावनो त्याग करे तो गुणस्थानमय धर्म पामे. जेम कोइ माणसने रस्तामा जतां जमीनमां पग गरकी जाय छ, ने द्रव्य मले छे
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
(११२) ने धनाढ्य थाय छे तेम स्वभाविक बोध थइ जाय. पण ए थोडा जीवने एम बने. घणा माणसने एम बनवं मुश्केल पडे छे. ने वराबर उद्यमी तो घणा माणस धन पेदा करे छे; तेम जैनमार्गथी निकट मुक्ति छे. अन्य पण भावथी जैनधर्मनी मर्यादाए आत्मिकधर्म आवे तोज मुक्ति पामे.
५६ प्रश्नः-आयु जाणीने जैनधर्म उपर राग राखे ने अन्यधर्म उपर द्वेष राखे ते युक्त छे के केम ?
उत्तरः-जे जैनधर्म पास्यो होय तेणे कोइ धर्म उपर अथवा कोइ माणस उपर द्वेष राखबो नहि. कारण के जैनना आचार्य तो कही गया छे जे दर्शन सकलना नय आहे, आप रहे निज भावे रे.-एनो परमार्थ ए छे जे. जे धर्मवालाये मार्ग दर्शाव्यो छे तेमां सारभूत शुं छे १ ते सारभूत जे पक्षथी होय ते पक्ष जाणी ले. ने सारा पक्षनी व्याख्या करे. विरुद्ध पक्ष उपर लक्ष न दे. आप रहे निज भावे कहेतां जैनशासनमा सात नये मार्गनो निर्णय छे ते भावे रहे; पण कोइ जीव उपर द्वेष करे नहि. तथा निंदा करे नहि. निंदा करवी ए संसारमा ज उचित नथी, वली वाद विवादमां पण सामा जीवने अथवा पोताने लाभ थाय ए, होय तो वाद कर, पण पोताना अहंकार ममकार सारु न करे. अष्टकजीमा पाने ५२, बारमा अष्टकमां हरिभद्रसूरि महाराजे धर्मवाद करवो कह्यो छे, पण शुष्कवाद एटले गहुँ शोषाय, कंइ फायदो थाय नहि, ते वाद निषेध्यो छे. वली जेने आत्मधर्म प्रगट करवो छे, ते जेम बने तेम पुद्गलमावनी प्रवृत्तिथी छूटवानो उद्यम करी रह्या छे. ते माणस पारकी पंचातमां केम पडे ? जेने व्यवहार करणी करवी छे ते एवी करे के जेमां प्रात्माविशुद्धि थाय. राग द्वेषनी परिणती ओछी थाय ए उद्यम करे. ते धणी कोइ उपर द्वेष राखे नाह. ते तो सदा भावदया करी रह्या छे. माटे पोताने फुरसद पडे धर्मोपदेश दे. तेमां पण कोइD छिद्र खुले एबुं न करतां सांभलनारने जेम समता वधे तेम करे, . ५७ प्रश्न:-अधर्मी जीव उपर द्वेष करे के नहि ?
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
(११३) उत्तर:-अधर्मी जीव उपर मध्यस्थ रहे. एटले राग पण न करे ने द्वेष. पण न करे. राग करवाथी अधर्मनी प्रशंसा थाय तो तेथी पोताने कर्मबंध, थाय, ने पोतानी प्रशंसा जोइ बीजो जीव अधर्म सेवे तो तेनो कारणीक, थाय. ने द्वेषथी ते जीव.साथे वैर बंधाय तो ते कर्म भोगवq पड़े. माटे ज समभावे रहे. अधर्मनी प्रशंसा करवाथी श्रावकने भवभ्रमण भमबुं. पडयु छे, ते कथा अर्थदीपिकामां छापेली चोपडीमां पाने ७७ मे छे. माटे अघमिर्नु बहुमानपणुं न करवू.
५८ प्रश्न:-अन्यधर्मवाला धर्मकरणी करे छे' ते फोगद जाय छे के केम १ ,
उत्तर:-अन्यदर्शनीमां पण केटलाएक जीवो केवल पोताना आत्माने कर्मथी मुक्त करवा सारु जीवदया पाले छे, जठं बोलता नथी, चोरी क. रता नथी. मैथुन सेवता नथी. परिग्रह राखता नथी, क्रोध, मान, माया, लोभ पातला पड्या छे. ने ते पातला पाडवानो उद्यम करी रह्या छे. कोइ धर्म उपर द्वेष नथी ते पण अनुक्रमे चढवानुं कारण छे, जेथी हरिभद्रः सूरि महाराजे योगदृष्टिसमुच्चयमां पातंजलीने मार्गानुसारीमां गवेष्या छे ने केटलाएक जीवो खरा जैनधर्मना उपर द्वेष करी रह्या छ ने अहंकार ममकार करी रह्या छे. हिंसा करीने धर्म माने छे. एवा जे अन्यधर्मवाला: तेनुं काम शी रीते थाय १.राग द्वेष छे ते ज संसारनुं बीज छे. ते तो रात्री दिवस करी रह्या छे लारे तेनो लाम तो सर्वे धर्मवाला संसार फल-ज कही गया छे. तेनुं बीजुं फल क्याथी थाय ? . . , , , . ५९ प्रश्नः-जैनमा घणा गच्छ छे, ते सर्वे शुद्ध छे के केम ? . . . .
उत्तरः-जैनमा शुद्ध प्राचार्य महाराजनो गच्छ तो एक आचार्यनो परिवार ते गच्छ कही गया छे. तेम जूदा जूदा आचार्यनो परिवार. दो जूदो गच्छ,कहीए तेमां कंइ एक बीजाने हठवाद नथी. एबो जेजे गच्छ
छे तेमां धर्मसाधन सरखं छे. सर्व मुक्तिना कामी छे. कदापि कंइ समज . फेरथी कोइ कोइ वातमा एक बीजा आचार्यना विचार फेरफार आवे छे,
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१४) तो पण एक बीजा उपर द्वेष नथी. बन्ने मुक्तिना कामी छे, तेथी तेना पछीना पण आचार्यों एम कहे छे के जिनभद्र क्षमाश्रमणजी आम कहे छे ने सिद्धसेनदिवाकरजी श्राम कहे छे. एम मध्यस्थ रहे थे, पण कोइने वधता ओछा कहेता नथी. तेम आपणे पण मध्यस्थ रहे. जेम के खरतर गच्छवाला सामायिक लेतां करेमिभंते पहेली कहे छे, ने पछी इरियावही पडिकमे छे. ए रीते श्रावश्यकनी टीकामां हरिभद्रसूरि महाराज कही गया छे. वली तपगच्छमां पहेली इरियावही पडिकमी पछी करेमिभते क. हीए छीए. ए विषे श्री महानिशीथ सूत्रमा कयुं छे के इरियावही पडि. कम्या विना का काम कर नहि. ए आधारे तपगच्छवाला करे छे तो बे शास्त्र बन्ने गच्छवाला कबूल करे छे तो बन्ने गच्छवालाने मध्यस्थ रहेवू जोइए. जेम पूर्वाचार्य बे आचार्यना बे मत दर्शावे छे, पण कोइने उवेखता नथी तेम आपणे पण वर्तवू जे आ गच्छवाला आ ग्रंथने प्रा. . धारे आ क्रिया करे छे, आ गच्छवाला आ ग्रंथने आधारे करे छे. एम. करी मध्यस्थ रहे; पण एक शास्त्रने खरुं करवू, एकने खोटुं करवू, ने राग द्वेषमां पडq ते आत्माने दुःखदायक छ. ने जे प्रवृत्ति पूर्वाचार्यनी नथी ने पोतानी मतिकल्पनाथी ज छ, वली शास्त्रथी पण विरुद्ध छे तेमा पण ते शांतपणे समजे तो समजाववो, पण राग द्वेष करवो नहि. आप. णा आत्माने गुण थाय तेम प्रवृत्ति करवी. कारण जे ठाणांगजीमां चौ. भंगी छे के, परगच्छी छे ने योग्य जीव छ तेने पोताना गच्छना हठयी ज्ञान नथी आपता ते प्रभुनी आज्ञा लोपे छे. एथी समजबुजे गुणवंत होय ने परगच्छी होय तो पण तेने उवेखवो नहि. कारण जे गुणवंत होय ते समपरिणतीवालो होय, तेनी साथे परिचय करतां गच्छनी तकरार आवे नहि. एक बीजानी भूल होय तो सुधरे. माटे गच्छनो हठ करी तकरा. रमा पडवू नाहि. शास्त्र उपर दृष्टि दइ विचार. बे शास्त्रमा बे वात होय ते बे कंइ ग्रहण थती नथी. वली बेमा एके वात खोटी तो होय ज नाहि. पण बन्नेना जूदा जूदा हेतु होय, ते गीतार्थ जाणे. हालमा एवा गीतार्थ
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
नो विरह रह्यो. भगवतिजींनी टीकामां अभयदेवसूरि महाराजजी पण गीतार्थनी विरह कहे छे. वास्ते आपणी अल्पबुद्धिथी नक्की थइ शके नहि, माटे मध्यस्थ रहि प्रवृत्ति करवी ने जेम हठ कदाग्रह न थाय, एम वर्तवू के आत्मानी परिणती बगडे नहि. ठाणांगसूत्रना चोथा ठाणामां छापेली प्रतमां पाना २८२ नी बीजी पुंठीमां नीचे मुजब अधिकार छे.
चार प्रकारना पुरुष कह्या छे. १ एक साधुधर्म ते जिनाज्ञा ते प्रते छांडे छे, ने गण गच्छनी स्थिति ते गच्छनी मर्यादा नथी मूकतो, कोइ आचार्य एवी मर्यादा कीधी छे जे बीजा गच्छना यतिने सिद्धांत न देवं. हवे ते बीजा गच्छना यतिने श्रुत न आपे, न भणावे, ते धर्म जिनाज्ञा छांडे छे, पण गच्छनी स्थिति नथी मूकता. जिनाज्ञा एवी छे के योग्य होय ते सर्वेने श्रुत देवं ते माटे.
२बीजो पुरुष प्राज्ञा गच्छनी मूकी जे अन्यगच्छना यतिने योग्यने श्रुत आपे छे, ते जिनाज्ञा रूप धर्म नथी मूकतो. गच्छनी स्थिति मूके के.
३ जे अयोग्य अन्यगच्छनाने श्रुत आपे छे ते धर्म ने गच्छ ए बेने मूके छे.
जे श्रुत राखवाने कोइक योग्य परना शिष्यने पोताना करी श्रुत आपे छे, ते धर्म अने स्थिति बे नथी मूकतो.
श्रा मुजब ठाणांग सूत्रमा अधिकार छे. ते उपर लक्ष दइ कदाग्रहमा न पडतां सामाने तथा आपणा आत्माने लाभ थाय ते प्रवृत्ति करवी. ए चौभंगीमा एवी शंका थशे जे आचार्य गच्छनी स्थिति केवी बांधी ? ते सारु एज टीकामां कडं छे जे प्रभुना उपदेश रहित आज्ञा बांधी. कारण जे प्रभुनो उपदेश सर्व योग्यने ज्ञान आप, एवो छे. आ मुजब टीकामां छे. वली चोथा मांगावालाने सारु गाथा मूकी छे जे ए पूजनीक के तेथी जणाय छ जे ए गच्छनी खोटी रीत उपरथी चित्त उतरेलु ज. गाय छे. तत्व केवलीगम्य. .६९ प्रक्ष:-आ कालमां देवता आवे के नहि नहि आववानां कारण
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
(११६ ) 'परदेशी राजाना विवादमा पागल कह्यां छे वास्ते नहि ज आवे के केम? '' उत्तरः-चार कारणे देवता आवे. ए अधिकार ठाणांग सूत्रमा चोथे ठाणे छापेली प्रतमां पाना २८६ मे पहेली पुंठीथी संबंध चाल्यो छे. चार स्थानके हमणांनो उपन्यो देवता देवलोकमा रह्यो वांछे, ते मनुष्य लोकमा आववानें समर्थ थाय ते कहे छे.
तुरतनो उपन्यो देवता देवलोकमां दिव्य काम भोगववाने विषे मूच्छित न थयो. अनित्य जाणी यावत् अत्यंत आसक्त मन नथी तेने एवं मनमा आवे जे म्हारे मनुष्यभव संबंधी आचार्य प्रतिबोधक. अथवा उपाध्याय सूत्रदाता, प्रवर्तक जे साधु जनने' आचारमा प्रवावे, अथवा स्थविर अथवा गणी गच्छना स्वामी, गणधर गच्छना धरनार अथवा गणावच्छेदक गच्छनी सार करे ते जेना प्रभावथी आ प्रत्यक्ष देवसंपत्ति देवतार्नु शरीर तथा कांति पामी. जन्मांतरमा उपार्जि ते भोग सन्मुख आवी. ते माटे हुं जउं. ते भगवानने वांदुं यावत् तेनी सेवा करूं. ए प्रथम कारण, * २ हर्मणां तुरत उपन्यो देवलोकने विषे देवता. यावत् मूञ्छित विषयमां अत्यंत आसक्त नथी तेने मनमां एवं आवे जे मनुष्यना भवमां ज्ञानी श्रुतज्ञानादिकं साहित छे अथवा म्होटा तपस्वी छे अथवा अति दुष्कर करणीना करनार छे, परिसहादि सहनार छे. ते माटे हुँ जलं. ते भगवंत ज्ञानी अथवा तपस्वी अंथवा दुष्कर करणीना करनार छे. तेने वांदुं यावत् तेनी सेवाभक्ति करूं. ए आववानुं बीजं कारण... '३ हमणों तुरत देवलोकमां उपन्यो देवता विषय सुखने विषे अत्यंत आसक्त नथी. ते देवताना मनमां एवं आवे जे म्हारे मनुष्य भव संबंधी माता पिता यावत् भार्या भाई. बहेन पुत्र पुत्री छे. ते माटे हुं जउं, तेनी पासें जइने प्रगट थउं. ते सर्व देखे. म्हारी दिव्य देवंतानी विमानादिकनी संपत्ति रत्न प्रमुखनी दिव्य देवतानी कांति शरीरनी जे पामी छे, भोगावस्थाये सन्मुख थइ छ, ए आववानुं त्रीजुं कारण. . • “६ वली 'नयो उपन्यो देवतो तेना मनसा एवं आवे जे म्हारे मनुष्य
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ११७ )
भव संबंधि मित्र स्नेही अथवा सहचारी अथवा संगतिक जेनाथी घणो परिचय छे, ते संगाथे मनुप्यना भवमां हतां तेवारे मांहो मांहे एवो संकेत कीधो हतो, या देवतामां संकेत कीघो हतो जे देवता मांहेथी प्रथम यवी मनुष्यमां जाय त्यारे तेने प्रतिबोधवों ए कारणथी आवे.
1
आ मुजब ठाणांगजीमां अधिकार छे, वास्ते देवता न आवे एम ए एकांत समजवुं नहि. वली वीरस्वामीना निर्वाण थया पछी घणा आचार्य महाराजनी सेवामां देवता श्राव्या छे. देवतानी सहाय्यथी सीमंधरस्वामी पासे पूछावी मंगाव्युं छे, पण अत्यंत गुणवाननी सेवामां आवे छेल्ला हीरविजय सूरि महाराज सुधीना आचार्योंए देवनी सहाय्यताथी शासननी घणी प्रभावना करी छे. वली आनंदविमलसूरीना वखतमां श्रावके श्राराधन करयुं छे नेते देवताने पूछधुं छे जे हाल जुगप्रधान कोण छे ? त्यारे युगप्रधान ओलखवानां लक्षण कह्यां छे. तेथी श्रावके तजवीजं करी आनंदविमलसूरिने जुगप्रधान निर्धार करया छे, ए अधिकार हीरविजयसूरीना रासमां छे. माटे न आवे ते कंइ निर्धार नहि, मने पण मुनिसुंत्रतस्वामीना प्रभावथी कंइक अनुभव थयो छे. यली व्यवहार सूत्रनी भाध्यमां कह्युं छे जे, कोइक मुनिने गुरु महारांजनो योग न होय ने प्रायचित्त लेवुं होय तो अट्टम करी भरुचमां मुनिसुव्रत स्वामीनुं आराधन करवुं. तथा मुनीसुव्रतस्वामीना अधिष्ठायक आवीने प्रायश्चित्त आपशे. कारण जे मुनिसुव्रतस्वार्माए तथा गणधरे बहु प्रायश्चित्तं आप्यां छे. ते तेणे सांभल्यां छे. ने तेथी ते श्रापशे. कदापि ते देवता च्यवी गया हशे तो बीजा अधिष्ठायक सीमंधरस्वामीने पूछीने कहेशे. एथी पण समजाय छे के देवता आवे D. ए अधिकार व्यवहार सूत्रनी भाप्यनी टीकानी प्रत म्हारी पासे छे तेमां पाने २०६ मे बीजी पूंठीमा पहेला उद्देशानी समाप्तिना भागमां. छे.
६१ प्रश्नः - पांच अंग जे सूत्र, निर्युक्ति, भाष्य, चूर्णी, टीका ए सर्वे तुल्य मानद्वामां आवे छे ने केटलाएक नथी मानता. माटे व्याजबी शुं ? उत्तरः- आ पांचे अंग तुल्य मानवां. कारण जे सूत्रमां दश पूर्वधरनां
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
(११८) वचन तो सूत्र तुल्य कयां छे. हवे भद्रबाहुस्खामी चौदपूर्वधर थया, तेमणे नियुक्ति रची . तो एमां फेरफार भाववो ते अज्ञानता छे. वली समवायांग सूत्रमा एवो पाठ पाने २२८ मे छापेली प्रतमा छे जे-कप्पस्स समोसरणं णेयं एनो अर्थ एवो करेलो छ जे कल्पनी भाष्यथी समवसर. णनो अधिकार जाणवो. तथा छापेली भगवतीजीमां पाने ९१८ मां कडूं छे, ते सिद्धगंडिआथी जाणवू. इहां एवी शंका थशे जे समवायांगजी तो गणधर महाराजे गुंध्यु, ने भाष्य तो पछी रच्यु. तथा सिद्भगंडिया पछी रचाइ तो एमां अधिकार क्याथी आव्यो ? ते विषे समजवु जे, जे वखत देवगिणीक्षमाश्रमणजीए शास्त्र लख्यां, ते वखते वधारे लखाण न वधी जाय ते सारु एक बीजा शास्त्रनी भलामण करी. जेमके भगवतीजीमां पन्नधणाजीनी तथा जीवाभिगमजी विगैरेनी भलामण छे. हवे पन्नवणाजी शामाचार्य महाराजे रव्युं छे तो ए भलामण भगवतीजीमां क्याथी आवे? पण लखती वखत एक वात बहु ठेकाणे लखवी न पडे तेथी उपांग पयन्ना भाष्यनी ए भलामणो करी संकोच करयो. ए उपरथी विचारवान छे, जे देवगिणीक्षमाश्रमणजी महाराजने जे ज्ञान हतुं तेमां सूत्र नियुः क्ति भाग्य विगेरे यादिमां हतुं ते लल्यु. त्यारे जो सूत्रमा ने नियुक्ति भाष्यमां शंका होत तो केम लखत ? तेमणे तो आपणा उपर परम उपकारबुद्धि लावी सूत्र विगेरे लखाव्या. माटे एमां कंइ पण फेरफार मानवो 'योग्य नथी. वली प्रार्यरक्षितसूरी महाराजे सूत्रनो संक्षेप करयो. ते अधिकार हरिभद्रसूरि महाराजनी रचेली आवश्यकनी टीकामां छे. ते पण माणसने शंका थशे के फेरफार करा, पण आर्यरक्षितसूरीना पाटे दुर्बली. पुष्प थया. तेमना वखते गोष्ठामाहिल थया. ते वखते देवता पासे पूछाव्यु जे आर्यदुर्बलीपुष्प कहे छे ते खरं के गोष्ठामाहिल कहे छे ते खरं ? सीमंधरस्वामी महाराजे देवताने कह्यं जे आर्यदुर्बलीपुष्प कहे छे ते खरं छे, ने गोष्ठामाहिल निन्वह छे. ए अधिकार उत्तराध्ययननी दीकामा छे. एपी सिद थाय छे के आर्यरक्षितसूरिनी पाटे श्वार्यदुर्बलीपुष्प थ्या के.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
(११९) तो एओ आर्यरक्षितसूरी महाराजनां वचन मानता हता. ते वचननी खात्री सीमंधरस्वामी महाराजे आपी. तो ए वात पण सिद्ध थइ. त्यार बाद जिनभद्रगणी क्षमाश्रमणजी महाराज थया. तेमणे भाष्य रव्यु तथा चूर्णी आद्याचार्ये रची. तेमाथी केटलीएक टीका हरिभद्रसूरि महाराजे रची. तथा बीजा आचार्यनी रचेली पण पोते प्रमाण करता हता, ते हरिभद्रसूरि महाराजने शासनदेवताए १४४४ ग्रंथ करवाने कह्या. हवे विचारो जे पांच अंगमा विरुद्ध होत तो हरिभद्रसूरि महाराजनी श्रद्धा पण विरुद्ध ठरे. तो शासनदेवता केम कहे ? पण शासनदेवे शुद्ध पुरुष जाणी हरिभद्रसूरि महाराजनुं मान्य करेलु साचं जाण्यु तो १४४४ ग्रंथ करवाने कां. तो ए पांच अंग शासनदेवताए योग्य जाण्यां. माटे एमां कंइ पण विषमवाद गणवो नहि, ने गणे ते भगवाननी आज्ञानो लोपनार ठरे. वली अभयदेवसरि महाराजे टीकात्रो करी तो तेमणे पण शासनदेवताए आवीने टीका करवानुं कर्तुं छे. एवी रीते घणा प्रकारनी ए पांचे अंगने छाप छे. वली बीजी रीते विचारो के सूत्र तो सूचकमात्र छ ने सर्वे खुलासो तो पांचे अंगथी थाय छे. जे लोक नथी मानता ते पण खानगी. तो टीकाओ विगैरे जुए छे सारे ज अर्थ मले छे. माटे पांच अंग प्रमाण करवाथी यथार्थ बोध थाय छे.
६२ प्रश्न:-श्रोगणसाठमा प्रश्नमां कडूं जे दश पूर्वधरना वचन प्रमाण करवां शास्त्रमा कयुं छे, ने देवर्धिगणी क्षमाश्रमण महाराजने तो दश पूर्व नथी सारे ते शी रीते प्रमाण करवू?
उत्तरः-देवर्धिगणी क्षमाश्रमणजीए कंइ नवी रचना करी नथी, पोताने गणधर महाराजनी पाट परंपरामा जे पुरुष चाल्या आव्या तेमनी पासे पोते धारणा करी हती ते मुजब लख्या, एटले एमां केंद्र पूर्व ओछानी शंका करवानुं कारण नथी.
६३ प्रश्रः-बाह्य अथवा आभ्यंतर तपश्चर्या करवाथी निर्जरा थाय के पुण्य बंधाय?
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२० ) उत्तरः-जे पुरुष स्वसत्ता परसत्तार्नु ज्ञान पाम्या छे ते पुरुष शरीरने जड करी जाणे छे. वली जाणे छ जे जे कर्म उदीरणा करी पण उदय थाय छे ने समभावथी भोगवतां नवां कर्म बंधातां नथी. पूर्वनां बांधेलां छे ते पण, एक कर्मनी साथे बीजां शिथिल कर्म.रह्यां छे, त्यारे समभाव आववाथी शिथिल कर्म तो प्रदेशथी भोगवइ जाय छे, त्यारे जे पुरुष कर्म खपाववा उदीरणा करे तेने तो अवश्य समभाव ज होय. माटे ते प्रदेश उदयना कमनी निर्जरा थाय छे. बीजां कर्म जे निकाचित होय तो ते पण. शिथिल थाय. मात्र एक उत्कृष्ठ स्थानवत्ति निकाचित्त कर्म छे ते भोगव्या विना छूटतां नथी ने मध्यम स्थानवचि तो ज्ञान सहित तपथी नाश थाय छे. ए अधिकार विशेषावश्यकमां छे. तप करतां अशाता पण थाय तो तेनी पंण निर्जरा थाय छे. वली शुभयोग रह्या छे. तेथी पुण्य पण बंधाय, परंतु पुद्रलिक सुखनी इच्छा नथी तेथी ते पुण्य पण मुक्तिने सहाय्यकारी थाय, पण मुक्तिने रोकनार नथी. माटे तपश्चर्या करवायी मुख्यपणे निर्जरा थाय छे. तथा निर्जराना बार भेद तपश्चर्या ज कही छे. वली तीर्थकर महाराज तथा बीजा मुनि महाराजो पण घणी तपश्चर्या करी कर्म खपावी. तद्भव मुक्ति गया छे. वास्ते जो तपश्चर्याथी पुण्यबंध थइ रोकत तो.ए पुरुषोने पण रोकत ते रोक्या नथी, तेथी पण समजाय छे के. निर्जराज मुख्यपणे थाय छे.
६४ प्रश्न:-आत्मतत्त्व- ज्ञान न होय तेने तपश्चर्या करतां गुंलाभ थाय? तथा चारित्रथी शुं लाभ? ।
उत्तरः-आत्मज्ञान नथी होतुं पण अात्मज्ञानी पुरुषनी निश्राए रही वः छे, ते. पुरुष पण कर्म खपावी शके छे. जेम के मासतुस मुनिने एक पद . पण मोढे चढतुं नहोतुं, पण गुरुंनी आज्ञामा रही एक पदनो, अभ्यास
आरी राख्यो तो केवलज्ञान पाम्या. कारण जे गुरु महाराज निश्चय-व्यव
हार, उत्सर्ग-अपवाद, द्रव्य-भाव ए सर्वेना जाण छे. माटे शिष्यने थोडो , बोध होय तोपण मुख्य मुख्य बाबत गुरु समजावी.दे.. एटले. तेना आ
त्मानुं काम सहज थइ जाय छे. बीजा माणस साथे वादविवाद.करीन
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१२१) शके, पण पोताना आत्मानुं काम करी शके छे. माटे एवा पुरुषनो तप संयम सफल छे. गीतार्थ अने गीतार्थनो निश्राए बे प्रकारनो मार्गज कह्यों छे.
६५ प्रश्नः-गीतार्थनी निश्रा नथी, ने स्वछंदपणे करे तेने कइ लाम थाय के नहि ?
उत्तरः-भगवतीजीनी छापेली प्रतमा पाना ६९८ मे चौभंगी छे. तेमां का छे जे, जे श्रुते करी रहित अज्ञानी बालतपस्वी गीतार्थ अनिश्रित देश. आराधके कह्यो छे. वली ज्ञाताजीनी छापेली प्रतमां पाना ३४६ मे मेघकुमारनो अधिकार छे. मेघकुमारे पाछला हाथीना भवमां ससलानी दया करी तेथी ते ठेकाणे कडुं छे जे संसारनो छेडो आण्यो. विपाकसूत्रमा सुख विपाकमां पाना २६२ थी बाहु तथा सुबाहु कुमारनो पाछला भवनो अधिकार छे. तेमणे मुनिने प्रतिलान्या ते वखत कंइ समकित हतुं नहि. तेम छतां त्यां कडं छे के संसार परित करयों एटले छेडो श्राज्यो. माटे गीतार्थनी अनिश्राये मोक्षनी कामनाए धर्मकरणी करे छे ते पण सफल थाय छे. परंपराए लाभ मले छे, पण पोताना अहंकारने लीधे गीतार्थनी निश्रा छोडे छे ने मनमा उन्माद करे छे ने गुरु शंकरवाना छ? गुरु जे करवायूँ कहेशे ते तो करूं छु. एवा अभिप्रायथी करनारने तो लाभ थाय एम संभवतुं नथी. गुरुनी जोगवइ नथी मलती तो पण चित्तनी भावना वर्ते छे के, क्यारे मने गुरुनो योग मलशे ? वली मल्येथी तेमनी आज्ञा प्रमाणे वर्तीश. एवा जीवने लाभ थाय छे. ते शिवायना अहंकारी प्रमुखने लाभ तो न थाय पण नुकशान थाय.
६६ प्रश्न:-आ लोक उपर लोकनी वांछा रही छे ने तप प्रमुख करे ते ने लाभ शी रीते थाय ? वली उपदेशमालानी गाथा ३२५ मीमां कां के जे अज्ञानी तप करे ते निष्फल थाय. वास्ते केम ?
उत्तरः- मुख्य वृत्तिए आ लोक परलोकनी वांछाए तपश्चर्या विगेरे क. रवाथी संसार-वधारे, पण प्रथम तो आ लोकनी वांछाए करे पण उत्तम पुरुषनी संगत होय तो तेथी कोइने लाभ पण थाय छे. जेम के संप्रति
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१२२) राजाना जीवे पाछले भवे आजीविकाने सारु संयम लीधुं हतुं तो पण ते काल करीने राजा थयो. त्या पण आर्यसुहस्तिसूरी महाराजने जोइ ने जातिस्मरण ज्ञान थयु ने समाकित पाम्या. ए आदि घणा गुण थया.ए अधिकार परिशिष्टपर्वणिमां पाने २७७ मे छापेली चोपडीमां छे. माटे एकांत ए पण नियम नथी. पण पोताने तो जेम बने तेम आ लोकनी वा. छा, परलोकनी वांछा घटे ए ज उद्यम करवो. पण केटलाएक जीव लालचे करता होय तेनो तपश्चर्यादिकनो उद्यम छोडाववो नहि. तेने उपदेश दइ पा लोक परलोकनी वांछा छोडाववी. जेम के उपासरे पतासां श्री. फलनी प्रभावना थाय छे हवे ते लेवा आव्यो पण वहेंचवानी वार के ने धर्म श्रवण कयु, ते सारं लाग्यु ने रुचि थइ. तो पछी आत्मानुं हित पण थाय. वास्ते धर्मकरणी करता कोइने उवेखवा नहि, ने बनी शके तो जे परभावनी वांछना छे ते छोडाववी ए सारु, हरिभद्रसूरी महाराज अष्टकजीमा ८ मा अष्टकमां म्हारा पासे प्रत छे तेने पाने ४१ मे लाव्या छ जे पा लोक परलोकनी वांछनाए तप करे छे, पण अरिहंतना भतिफलथी मने लाभ मलशे एवी भावना छे. तेमां अरिहंत उपर राग छ, ते परंपराए जोडनार छे. एवी रीते लाव्या छे. वली पंचाशकजीमां पण ए जरीते पाने १९४ में तपनो अधिकार छ; तेमां पण ए वात परंपराएलाभकारी दावी छे. वली नंदीजीनी टीकामां छापेली प्रतमा पाने २४१ मे सउथी थोडा गृहस्थलिंगे सिद्ध. तथा अन्यलिंगे असंख्यातगुणा सिद्ध थाय. तेथी साधुलिंगे जैनना ते असंख्यातगुणा सिद्ध थाय. वली सिद्धपंचाशिकामां एक समये गृहस्थलिंगे चार सिद्धि वरवाना कह्या छे. ने
अन्य तापस लिंग दश सिद्धि वरवाना कह्या छे. हवे विचारो जे गृहस्थलिंगमां श्रावक सम्यक्दृष्टि सर्व आव्या ते छतां चार सिद्ध वरे, ने तापसादिकने कंइ समकित मूलथी नथी ते छतां दश वरे तेनुं कारण ए‘टलुंज छे जे सम्यक्दृष्टि श्रावके आत्मानुं स्वरूप तथा परस्वरूप जाण्यु 'छ तथा संसार अस्थिर जाण्यो छे पण पूर्वकर्मना योगे संसारमाथी नीक
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२३ ) ली शकतो नथी. तेथी वधारे विशुद्ध थतो नथी तेथी थोडा सिद्धिने पामे छे. तापस प्रमुखे अज्ञानपणे पण वैराग्य श्राव्याथी संसार छोड्यो छे पण यथार्थ बोध थयो नथी तेथी अन्य दर्शनमां पडी रह्या छे, पण भवितव्यताने बले सहजे खोटा दर्शननो मार्ग जोवाथी ते खोटो मालम पड्यो. ने जे वस्तु सर्वज्ञे जेम बतावी छे तेवी मनमां साची लागी तेथी खोटी वस्तु उपरथी चित्त खशी गयुं. साचा पदार्थ जे नवतत्व ते जेम
म उपयोगमां आया, देवनुं स्वरुप उपयोगमां आव्युं ते प्रमाणे ध्यानादिकमां कुशल थया. द्रव्यथी संसार खोटो जाणी छोड्यो हतो ते हवे भावी खोटो समजायो. पोताना आत्मिक सहज भावमां रहेवुं ते ज प्रिय थयुं. एवी रीते ध्यान करवुं सुगम पडयुं तेथी गृहस्थ करतां अन्य लिंगे सिद्ध वधारे थाय. तापसोए अज्ञानपणे जो संसार छोड्यो न होय तो गृहस्थनी पेठे तेने पण मुश्केल पडत. ए उपरथी विचारवानुं छे जे अन्यलिंगे पण त्यागथी गुण थाय छे, तो जैननी तपश्चर्यानो अभ्यासछे ते अनुक्रमे केम गुणने न जोडे ? माटे धर्मनो अभिलाष छे, ते गुणदायक छे, पण केटलाएक एवी क्रिया करी अहंकार करे जे आपणे तो बराबर ज करीए छीए, बहु भणीने शुं काम छे? श्रापणे थोडा ज्ञानथी बस छे. वली कोइ समजावे हे जे ज्ञानाभ्यासनो उद्यम करवा कहे छे छतां पण ज्ञानाभ्यास करता नथी. प्रभुनी आज्ञा अराधवानी बुद्धि नथी जे जे वस्तुनो बोध नथी ते मेलववानी इच्छा नथी, केवल लोकरंजननें अर्थेज करे छे तेने तो उपदेशमालामां कहां छे, तेम ज तप निष्फल था य. या लोकनी वांछावाला प्राये देवलोकादिक मल्याथी देवताना सुखनो अभिलाष छे तेमां लुब्ध थइ जाय एटले धर्म करवुं दुर्लभ पडे. वास्ते जेम बने तेम वांछा तो घटाडवी पण त्यागभावथी विमुख करवा न हि. निकट साधन तो प्रभु श्राज्ञाए वर्त्तनुं ते ज्ञान सहित करवुं. कदापी नथी बनतुं तो ज्ञान सहित, आज्ञा सहित करवानो अभिलाष राखवो. एज उत्तम पुरुषनुं काम छे. जैननी जे जे क्रिया छे तेनो अभ्यास कर
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२ ) वाथी शुद्ध थाय छे ते सारु पंचाशकमां पाने ८ मे समायिक विषे तेना अतिचारमा पण एम कहुं छे जे मन अस्थिर छे, ते अभ्यास करवाथी स्थिर थाय छे. माटे रुडो अभ्यास करवो, ने आज्ञा आराघवा लक्ष रा. ख. जे जे प्रभु आज्ञा बहार थाय छे, ते सारु भावना राखवी. जे प्रभुनी आज्ञा प्रमाणे क्यारे करीश ? एवा भाववालाने सुधारो थवो निकटछे.
६७ प्रश्रः-यात्रा करवा तीर्थोए जवू तेमां शुं लाभ छे ? प्रभु तो रहेता होइये त्यां पण होय छे तो त्यां जवाथी शुं विशेष १ ।
उत्तरः-यात्रा जवानो लाभ समकित निर्मल थाय छे एम आवश्यक नियूंक्तिमा भद्रबाहुस्वामी चौद पूर्वधरे कयुं छे, ते प्रत हाजर नथी तेथी पार्नु लख्यु नथी. वली उपदेशमालामां धर्मदासगणि महाराजे गाथा ३३६ मां कह्यु छ जे श्रावक भगवानना पांचे कल्याणके यात्रा करवा जाय. हवे जवाथी फायदो थाय ते समजो के घर आगल वेपारनी, संसारनी, कुटुंबनी अनेक पीडा उपाधी होय तेना विकल्पथी धर्मसाधन बरोबर थाय नहि. ने ते विकल्पो घरमाथी बहार नीकल्या के टली जाय छे ? सोबतमां धर्मीष्ट भाइओ होय तो तेनी सोबते पण पोतानी बुद्धि शुद्ध थाय तथा शास्त्रनुं ज्ञान थाय. वली रस्तामां गामो आवे त्यां पण केटलाएक उत्तम मुनी महाराज तथा श्रावकनो योग मले. तेमनी पासेथी पण नवं ज्ञान मले. वली तीर्थे जइए त्यां पण एवा उत्तम पु. रुपनो योग बने. तेमनी पासे रहेवाथी ज्ञाननो बोध थाय तथा वैराग्य थाय ए लाभ थाय. इहां कोइ कहेशे जे एवा पुरुष पासे जइए ? ते विथे जाणवू जे त्यां तो एक ज गुणी पुरुष मले ने तीर्थे तो घणा गुणी पुरुषो मले. वास्ते वधारे लाभ थाय. तथा तीर्थे तीर्थंकर महाराजो तथा गणधर महाराजो तथा मुनि महाराजो ज्या ज्यां निर्वाण पद पाम्या छे, ते जग्यो जोइए के ते पुरुषो याद आवे, ने तेमना गुणनुं वर्णन थाय; नेथी बुद्धि शुद्ध थाय, वली ते पुरुषो जेवी रीते गुण पाम्या, ते रस्तो पकडवानी बुद्धि थाय, ने संसारथी उदासीनता थाय. ने आत्मतत्व खो
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
बानी बुद्धि थायः
जेवी जेवी विशुभएकांत बेसी पोत
(१२५) लवानी बुद्धि थाय. परभाव रमण दूर थाय. पोताना आत्मानो गुण प्रगट करवानो उद्यम थाय. जेवी जेवी विशुध्धि थाय तेवो तेवो उद्यम करे, अतिशय विशुध्धिवाला डुंगरनां गुफाओ छे त्यां एकांते बेसी पोताना आ. मानी जडनी वहेचण करे, भेदज्ञान करे. धर्मध्यान शुक्लध्यानादिक ध्याय, ने म्होटो लाभ उपार्जे. बीजं पण बुधि शुध्ध थवानुं कारण छे जे उत्तम पुरुषना शरीरमा जे पुद्गल मल्या छे ते घणा उत्तम मल्या छे. जे. मके क्षपकश्रेणि मांडवी होय तो वज्र ऋषभनाराच संघयण जोइए.ए संघयण विना उत्तम ध्यान करी शके नहि. त्यारे पुद्गलनी पण सहाय्यता जोइए छे. तथा उत्तम पुरुष जेनी मुक्ति थवानी छे, एवा पुरुपना शरी: रमा जे ध्यानमा वृध्धि थाय, एवा पुद्गल मल्या छे ते पुरुष तीर्थ स्नानमा निर्वाण पाम्या छे तेथी त्यां ते पुदगल विखस्या छे तेथी त्यां सारा पुद्गलनो भाग घणो छे. त्यार पछी वली घणो काल थइ गयो छे, तोप. ण बधा पुद्गल कंइ जता रहेता नथी. तेथी तीर्य स्थान उपर भाग्यशाली जीवने सार पुद्गलनो स्पर्श थाय छे, तो तेनी बुध्धि शुध्ध थाय छे ते मां जे पुरुषने वधारे सारा पुद्गलनो स्पर्श थाय छे, तो वधारे बुधि शुध्ध थाय छे. कोइक भाष्यहीनने सारानी रपर्शना ज नथी थती, ने नबला स्पर्शे छे तो तेना कर्मनी गति छे; पण मुख्यपणु सारा पुद्गलनु छ, तेथी अनुक्रमे वधारे लाभ थवान कारण ज यात्रा छे.. पोताना गाममा जिनबींब होय पण आ कारणो बघां नाहि मले, भाटे शास्त्रकारे यात्रा जवानो लाभ दर्शाव्यो छे, माटे यात्रा जइ आवां साधनो करवां तेथी म्हो. टो लाम थाय.
६८ प्रश्नः-समायिक, पौषध, पडिकमणामां आभूषण राखे के नहि ? - उत्तरः-पंचाशकजीमां समायिक व्रतनो अधिकार पाने १८ मे छे. त्यां आभूषण उतारवां कह्यां तेम पौषधनो अधिकार पाने १९-२० मे छे त्यां पण आभूपण उतारवां कयां छे. क्ली भगवतीजीमां छापेल प्रतमा पाना ९७७ मे शंखजीनो अधिकार छे, त्यां पण आभूषण उतारी पौषध लीधा
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
छे, वली बीजी रीते पण समजवानुं छे के, समायिक संयुक्त जे पौषधक रे छे, तेमा आहारनो पौषध देशथी तथा सर्वथी छे. ने शरीरसत्कारादिक पौषध सर्वथा करवानो कह्यो छे. एटले आभूषण केम करीने राखे वली तत्वार्थमां पण पाने २४३ मे आभूषण पहेरी समायिक पौषध करवो योग्य नथी. स्त्रीओ जे स्वामीनो शृंगार पहेरे छे, जे कोइ पण वखत उतारती नथी; ते शिवायनो राखे नहि एम संभव थाय छे.
६९ प्रश्न:-कोइक मुनी संयमथी चूक्या छे ते प्रवृत्ति करी शकतानथी, पण शुद्ध परुपणा करे छे; तो तेमनी पासे धर्म सांभलवो के नहि
उत्तर:-शुद्ध प्ररुपक गुण उपदेशमालामां बहु वखाण्यो छे, एवा पुरुपने शास्त्रमा संवेगपक्षी कह्या छे. शुद्ध प्ररुपकपणुं श्रावq दुर्लभ छे. ने जेने ते गुण होय तो तेमनी पासे सांभलq. तेनो विनय पण करवो. केटलाएक कहे छ जे जेवा तेवा पासे जइए पण तेने वंदना करीये नाहि. ए कहेवु योग्य नथी. कारण जे जेनी पासे सांभळq छे ने ज्ञान लेवू छे, तो अवश्य तेने वंदन करवू जोइए. ने वंदन करवा योग्य नहि तो सांभलवू पण योग्य नथी. पण संवेगपक्षीनी मुख्य परीक्षा एटली ज छे के बीजा त्यागी पुरुष छे, रूडी रीते संयम पाले छे ते पुरुषनी निंदा नहि करे, ने उलटा तेमनुं बहुमान करशे, तेमनी सेवा भक्ति करशे. ते मनी सेवा भक्तिनी प्रेरणा करशे, कारण जे पोताथी संयम पलतुं नथी, पण, पोतामा समकित गुण रह्यो छे, तेथी ते पोताना दूषणनी निंदा करशे. ने पोताथी अधिक संयम पाले छे तेनुं अवश्य बहु मान करशे. ए. वा गुणवंतनो स्वभाविक धर्म छे. ने एवा पुरुष छे ते श्रावकने सेववा योग्य छ, हालना कालमा बकुशकुशिल संयम पण छे माटे अल्प दूषण जोइ मुनिपणुं निषेधवाथी म्होटुं दूषण थाय, माटे शुद्ध प्ररूपक उ पर बहु लक्ष राखवो. गुणीनी निंदा थाय तो फरी गुणीनो योग मलवो दुर्लभ थाय. निर्गुणीनी साथे राग थाय तो गुणी उपर द्वेष थाय, तो फरी धर्म मेलवा दुर्लभ थाय. वास्ते पोताना आत्मानी संभाल राखी शुद्ध प्र
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१२७) रुपक ज छे तो ते जरुर सेववा योग्य छे.
४. प्रश्न:-साधुजी महाराज पासे दीक्षा लेवा श्रावे तो तेना माता पितानी आज्ञा लइ दीक्षा आपे के केम ?
उत्तरः-माता पितानी श्राज्ञाथी दीक्षा लेवानी मर्यादा छे, पण ते म. यादा अष्ठकजीमा हरिभद्रसूरि महाराजे दर्शावी छे तेनो सार नाचे मुजब छे-दीक्षा लेनार पोताना माता पीताने समजावीने आज्ञा मागे, ने माता पिता आज्ञा आपे तो ते उत्तम छे; पण मातादिक आज्ञा न आपे तो पोते साधुनो वेष पहेरी घरमा रहे ने आज्ञा मागे, एम केटलाएक दिवस घरमां रहे. तो पण आज्ञा न आपे त्यार पछी घरमाथी चाली नीकले. गुरु पासे जइ संयम ले. ए विषे त्यां एवो पण तर्क करयो छे जे एवी रीते चाल्यो जाय त्यारे पाछल माता पिता दुःखी थाय तेनो दोष दीक्षा लेनारने लागे. ए तर्कनो जवाब एवो पाप्यो छे जे कोइना मात पिता रोगी छे ने साथे पुत्र पण छे ने कइ गाम जता होय एवामा घणी मांदगी थइ जवाथी पुत्र औषध लेवा जाय ने कदापि माता पितादिक. मांथी कोइनु मरण थाय तो तेनो दोष पुत्रने लागतो नथी. तेम माता पिताने समजाव्या छतां आज्ञा आपता नथी, तो ते दीक्षा लेनारने दोष नथी. पुत्र जेम औषध लेवा गयो ने पिता मरण पान्या तो दोष नथी, तेम ए पुत्र जाणे छे के दीक्षा लइ ज्ञान भणीने आवीने माता पिताने समजावीश. एवी भावनाथी जाय छे तेने दोष नथी. एवी रीतनो भधिकार अष्टकजीमा पाने ९२ मे पचीशमा अष्टकजीमा छे. तथा पंच वस्तुमा पण दीक्षानो अधिकार घणो चाल्यो छे लो घणा तर्क करया छे, यो पण एमज कहलुं छे. एक प्रश्न एवं छे जे माता पिता वृद्धछे ने पुत्र दीक्षा ले तो एना दयाना प्रणाम शी रीते रह्या ? ते विशे यां जवाब
आप्यो छे के दीक्षा लेनारने जगतमा जेटला जीव छे ते बधा साथे अ. नंतोकाल गयो. तेथी माता पितानो संबंध बन्यो छे. सारे एक माता पितानी दया पाले के भवोभवना माता पितानी दया पाले १ एना चित्तमां
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२८ ) तो चौदराजलोकना जीवनी दया छे. तेमां माता पितानी पण दया करवा तैयार छे, पण एना कह्या प्रमाणे माता पिता करता नथी एटले दया शी रीते पाले ? बाकी एना भाव तो दयानाज छे. ए रीते केटलांएक प्रश्नो चाल्यां छे ते पहेला भागमां ज पंच वस्तुमां छे. हाल प्रत हाजर नथी तेथी पानुं लख्युं नथी. आ अधिकार जोतां गुरुने माता पिता विगेरे दीक्षा लेनारने रजा आपे त्यारे ज दीक्षा आपे एम संभवतुं नथी. प ण दीक्षा लेनारनी परीक्षा तो करे. ते सारु पंचाशकजीमां पाने ३ मे दीक्षा लेनार समवसरणनी रचना करे. त्यां पहेली जग्या शुद्ध करवा काजो ले. पछी गंधोदकथी इंटकाव करे. पछी समवसरणमां प्रभु पधरावे. तथा पर्षदानी पण समवसरणमां रचना करे. पछी दीक्षा लेनारनी आंखे पाटो बांधी हाथमां फूल आपे ते त्रण वखते समवसरणमां नांखे. तेमांथी एक फेरो पण पडे तो दीक्षा आपे, ने त्रण्ये वखत बहार पडे तो दीक्षा न आपे. ए अधिकार पंचाशकजीमां पाने ३४ मे छे. तथा पाने ११७ मे बीजो अधिकार छे. तेमां दीक्षा लेनार श्रावकनी पडिमा वहन - करे. कारण के पडिमा वहन करी होय तेने दीक्षा पालवी कंइ मुश्केल पडे नहि. वली तेमां काल विलंब थाय ते सारु गुरुनी नजरमां आवे तो छ महिना साथे फेरवे. पछी योग्य लागे तो दीक्षा आपे. वली' जीव विशेष योग्य होय तो तुरत शिष्यने दीक्षा थापे एवी पण रीत छे. वास्ते दीक्षा आपवानुं काम गुरुनी आधीनतामां छे. गुरु महाराजने जेम योग्य लागे एम करी ले. पण श्रावक वगर विचारथी दीक्षा आपनारनी निंदा छे. करे तो ते तेथी महा दूषण उपार्जन करे. गुरुनी निंदानुं महा दूषण गुरुनी भक्ति करतां सहज' गुरुना शरीरनी मलीनता लागवाथी अंग र हित जीव थया छे. ए अधिकार वासुपूज्यस्वामीना चरित्रमां छे, माटे जेम बने तेम गुरु महाराजनो अवर्णवाद बोलवो नहि. गुरु लाभालाभ जोइ काम करी ले, ते आपणा समजवामां श्रावे नहि.
४१ प्रश्नः - श्रावक प्रतिक्रमण करे छे; ते दरेक वस्तुना हेतु शुं छे ?
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तरः-प्रतिक्रमण हेतुगर्मित ग्रंथ जयचंद्रसूरिजी कृत छे, तेना औधारे तथा क्षमाकल्याण मुनिए हेतु दर्शाच्या छे तेने आधारे लखु छु.
गुरु महाराज होय तो गुरु समीपे प्रतिक्रमण करवू, ने ते न होय तो स्थापनाचार्य पासे क. ते स्थापना दश प्रकारे कही छे तेमांथी जेनो योग बने ते स्थापवाने प्रथम नवकार मंत्र भणवो. कारण जे नवकार छ ते मंगलिक छे. सर्व मंगलमा मुख्य मंगल कयु छे. वास्ते नवकार मं. व भणवो. पछी पंचिदिय भणवी. तेनुं कारण जे पंचिदियमा आचार्य म' हाराजना गुणनुं वर्णन छे तेवा आचार्यने स्थाप्या छे, ए हेतुए भणवी. पछी इरियावहि पडिक्कमवी. तेनुं कारण जे हरेक धर्मकरणी शुद्ध थइने करवी. ते इरियावहीमा पापर्नु आलोवq थाय तेथी शुद्ध थाय, वली जे पाप आलोवतां न शुद्ध थाय ते काउस्सग्गे शुद्ध थाय ते सारु काउस्सग्ग करवो छे, पण ते काउस्सग्गना आगार राखवा जोइये. ते सारु तस्सउत्तरी अन्नत्थउससीएण भण. पछी एक लोगस्सनो काउस्सग्ग करवो. तेनुं कारण जे एक लोगस्समां चंदेसुनिम्मलयरा सुधी पच्चीश श्वासोश्वास थाय छे ते गणी शकाय नहि. तेथी लोगस्स गणवाथी प्रभुनु ध्याथाय नेते काल पण पूरो थाय. काउसग्ग पारी पूरो लोगस कहेवो. ते नु कारण जे समायिक लेवु तेमां पहेली देवनी वंदना करवी जोइए ते लोगसमां थइ जाय. पछी मुहपत्ति पडिलेहवानो आदेश गुरु पासे मागे. पछी मुहपत्ति पडिलेहवी. तेनुं कारण जे गुरुने वंदन करतां पांचे अंग एकठां थाय, तेमां कोइ जीव होय तेनी विराधना थाय माटे मुहपत्ति प. डिलेहवाथी ते जीव होय तो दूर थाय. ते सारु मुहपत्ति पडिलेहवी. पछी सामायिक संदिसाहु ! एटले सामायिकनो आदेश आपो. पछी गुरु आदेश आपे. पछी बीजी वखत गुरु महाराजने कहे जे सामायिक ठाउं ? गुरु आदेश आपे. पछी मंगल अर्थे नवकार भणीने इच्छकारी भगवान् पसाय करी समायिक दंडक उच्चारवोजी, पछी गुरु उच्चरावे. गुरु पासे व्रतनो उच्चार करवो तेथी गुरुनो विनय थाय छ, पछी गुरु
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१३) न होय तो श्रावकमां वडेरा होय ते करेमिभंतेनो पाठ' उच्चरावे. हवे सामायिक लेवानी तथा प्रतिक्रमण करवानी रीत उभा उभां छे, बेठाबेठा प्रतिक्रमण करवानुं प्रायश्चित्त एक आंबीलनुं श्राद्धजितकल्पमां का छे,वा स्ते छती शक्तिवालाने बेठां बेठां करवू ए योग्य नथी. सवारनुं पण प्रतिक्रमण करवानी रीत उभा उमा छे. पडिक्कमणा हेतुगर्भित जोशो तो जणाशे. समायिक लीधा पछी खमासमण देइ बेसणेसंदिसाहु १ एटले बेसुं ? त्यारे गुरु आदेश आपे छे. पाछो फरी खमासमण देइ, बेसणे ठाउं? कहे छे एटले बेसु छु. एथी पण जणाय छे के बेठां बेठां समायिक ले. वानी आज्ञा होय त्यारे आ आदेश लेवानी जरुर नथी, पण उभो छे ते थी बेसवानी आज्ञा मागे छे. हवे बेसीने सझाय ध्यान करवू. ते सारु सझाय संदिसाहु एटले सझाय करूं ? गुरु कहे छ जे कर. त्यारे पाछो वि. शेष विनय जणाववा कहे छे जे करुं छु. त्यारे गुरु कहे जे कर. त्यारबाद त्रण नवकार गणवा. तेनुं कारण एटलुं ज छ जे दरेक काम मंगलिक क रीने करवं, ते मंगल करवाने त्रण नवकार गणे. पछी सझाय ध्यान करे. हवे जेने पडिक्कमणुं करवू होय तो ते पडिक्कमणामां छठो पच्चख्खाणनो आवश्यक छेल्लो आवे ते वखते पञ्चख्खाणनो काल होय नहि ते सारु मु हपत्तिनो आदेश मागी मुहपत्ति पडिलेहे एटले शरीरनी शुध्धि थाय ए मुहपत्ति पलेवती वखते खमासमणुं देइ. आदेश मागी मुहपत्ति पडिलेह वी, एवि रीते सेनप्रश्नमां का छे, पछी द्वादश वंदन करे, केम के पञ्चख्खाण गुरु पासे करवूछे. त्यारे तेमनो विनय करवो जोइए, ते विन करी गुरु पासे पच्चख्खाण करे. पछे चार थुइए देववंदन करे, कारण जे हरकोइ कार्यमा प्रथम देववंदन करवू जोइए. देववंदनमा पहेली थुइ अ. रिहंतनी भक्तिनी कहे, बीजी थुइमां सर्व अरिहंतनी भक्ति थाय छे, त्रीजी थुइमां ज्ञाननी स्तुति थाय, चोथी थुइ समकितदृष्टि देव शासनरखोपुं करे छे तेमने संभारवा सारु कहेवी, एवी रीते हेतु छे. नमुथ्थुणं कही चार खमासण देइ चार पुरुषने वंदन करे छे. पहेला भगवान् हुए
हतनी भक्ति थाय
त थाय, चोथी
खो' करे ? म
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१३) भगवंत तथा कोइ ठेकाणे धर्माचार्य जेनाथी धर्म पाम्या छे, तेने पण भ गवान् वंदनमा वंदन करवं. माटे भगवानने वांदती तखते भगवान् तथा धर्माचार्यने उपयोगमा लेवा, प्राचार्य तथा उपाध्याय साधु ए चारेने वंदन करवू. पछी इच्छाकरी भगवान् पसाय करी समस्त श्रावकने वांद? श्रावकने वांदवा सारु पडिक्कमणा हेतुमितमा तथा धर्मसंग्रहमा तथा ज्ञानविमलसरिनी करेली पडिक्कमणानी विधिनी सझायमां पण छे. ते सझायमालानी चोपडीमा पाने २०४ मे छे. वली प्रवृत्ति पण केटलएक ठेकाणे छे. ए रीते वंदन करी रह्या पछी देवसि पडिक्कमणे ठाउं ? एटले हवे देवसि प्रतिक्रमण शरु करुं छु. दिवसना पापर्नु सामान्यपणे, मिच्छा मिदुक्कडं देवा देवसिप्रदुचितिअ कह्या पछी करेमिभंते कही एटले पहेलो आवश्यक शरु थयो. ते पहेलो सामायिक आवश्यक छे ते वारंवार कहेवानी मतलब एटली छ जे पडिक्कमणुं करवु छे ते समता परिणाम रही ने करवु छे. वारंवार करेमिभंते कहेवाथी समतानी वृद्धि थाय छे. पछी देवसि अइयारोकओ कही तस्सउत्तरी कही आठ गाथानो काउसग्ग करखो, तेनु कारण जे आगल पाप आलोवq छे. ते काउस्सग्गमा रही संभारी काढवू. ते सारु काउसग्ग करवो. पछी लोगस कहेवो. ए बीजो आवश्यक छ, चोवीसच्छा नामे एटले चोवीश प्रभुना गुणग्राम करवा छे, पछी मुहपत्ति पडिलेहवी. पछी गुरु आगल पाप आलोवq छे ते गुरुने वंदन करवू जोइए. ते सारु द्वादशावत वंदन करवू, ए त्रीजो आवश्यक. पछी देवसी आलोवq कहि, सामान्य रीते आलोववा रूप दे. वसि अइआरोको कहे, ते पछी गमणागमण अढार पाप स्थानक आलोवे. पछी वंदितु कहेवामां मंगल अर्थे पहेलो नवकार भणवो, समभाव वधारवाने करेमिभंते कहेवी. सामान्य आलोववा रूप देवसि अड्यारोक
ओ कहेवो, पछी विस्तारे पाप आलोववा वंदितु कहे. ते चोथो श्रावश्य क. समता परिणामथी स्थिरताए कहे, जे जे अतिचार आवे तेमां दूपण लाग्यु होय तो तेनी निंदा करवी, महा वैराज्यभाव लावीने पापन, आ
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३२ )
लोववुं, ते वंदितु कही रह्या पछी जेम राजाने अरज करी जाय, त्यारे सलाम करी जाय, तेम गुरु चागल पाप आलोववु माटे वंदन करवुं जो इथी वंदन करी अभुठ्ठीओ अभ्यंतर खमाववो. तेमां गुरुने खमाव्या पछी जे पाप आलोववाथी शुद्ध न थाय ते काउस्सग्गथी शुद्ध थाय. ते काउस्सग्ग करवो. ते गुरुने वांदीने करवो जोइए. ते सारु गुरुने वंदन करवुं. पछी सर्वने खमाववा. आयरिय उवझ्झाय कही समभावनी वृद्धि करवां, करेमिभंते कहि, जो मे देवसी इयारोकओ कहेवो. पाप निं या पछी काउस्सग्गना श्रगारादिक सारु तरसउत्तरी कहीने चारित्राचार नी विशुद्धि सारु बे लोगस्सनो काउस्सग्ग करवो, ए पांचमो आवश्यक, ते काउस्सग्ग पारी प्रभु स्तवना करवा सारु एक लोगस्स प्रगट कहेवो. सव्वलोए कही समकितनी शुद्धिने अर्थे एक लोगस्सनो काउस्सग्ग क वो. तथा पुखखरवरदी कही एक लोगस्सनो काउस्सग्ग ज्ञाननी विशुद्धि सारु करवो. इहां शंका थशे जे चारित्रनी शुद्धिनो बे लोगस्सनो केम? ते सारु त्यां कहेवुं छे जे चारित्राचारमां वधारे दूषण लागे तेथी बे लोगस्सनो काउसग्ग ज्ञानीए कह्यो छे. पछी सिद्धाणं बुद्धाणं कहि, श्रुतदेवता आराधवा एक नवकारनो काउस्सग करवो. तेनुं कारण जे श्रुतज्ञानथी सर्व धर्म जणाय छे तथा वर्त्तीय छे; तो श्रुतदेवतानी सहाय्यताथी श्रुतधर्मनी वृद्धि थाय. मल्लवादिजीने कोइ गुरुनो योग नहि हतो पण श्रुतदे - वतानुं आराधन करयुं तेथी श्रुतदेवता प्रसन्न थया तो बोधनी साथे जय मेलव्यो. बौधलोकोने देश बहार काढ्या. वास्ते श्रुतदेवतानो काउस्सग्ग करी थोय कवी. पछी पाछा क्षेत्रदेवता आराधवा एक नवकारनो का - उसग्ग करवो. तेनुं कारण जे जेना क्षेत्रमां रहेवं ते क्षेत्रदेवता प्रतिकूल होय तो धर्म आराधनमां विन थाय. वास्ते निर्विघ्नपणे धर्म आराधन करवा सारु एक काउसग्ग तथा थोय कहेवी. ए अधिकार आवश्यक सूत्रमां काउसग्गनिर्युक्तिमां कह्यो छे. वली भत्तपञ्चकाण पयन्नामांक ले जे मुनि संथारो करे ते वखते आखो संघ क्षेत्रदेवतानो काउसग्ग करे.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१३३ ) कारण जे अनशन करनार मुनिने कोइ देवता उपसर्ग करे नहि. तेमज इहां पण ज्ञान दर्शन चारित्रे करी मोक्षमार्गना साधक पुरुषनां दुरित हरवाने कहेवू छे. ते आवा मुनिनी भक्ति छ, वास्ते करवा योग्य छे. पछी मंगलार्थे नवकार भणी मुहपचि पडिलेहवी. ने छठा आवश्यकमा पञ्चख्खाण करवू छे ते सारु गुरुने वंदन करवू. हवे अवसर थइ जवा सारु पख्खाण पहेलु करयुं छे, एटले फरी करवू नथी. ए छ आवश्वक थइ रह्या तेनी प्रसन्नता थइ तेथी देवनी स्तुति रूप नमोस्तुवईमानाय, नमुथ्थुणं स्तवन कहे. पछी १७० जिनने वांदवा रूप वरकनक कहेवा. स्त्रीयोने पूर्वनु भणवानी मना छे. तेथी स्त्रीओ संसारदावा कहे. पछी भगवान् प्रमुख वांदे. पछी अढीद्दीपना सर्व मुनिने नमस्कार करवा अडाइजेसु कहेवा, पछी कंइ दिवस संबंधी पाप रघु होय ते सारु देवसि प्रायश्चित्तनो चार लोगस्सनो काउसग्ग करवो. काउसग्ग करी लोगस्स कही सझ्झायनो आदेश लइ सझ्झाय ध्यान करवू. इहां सुधीना हेतु त्यां दर्शाव्या छे ते लख्या छे. राइपडिक्कमणामां पहेलो कुसुमिण दुसुमिण उड्डावणियं राइय पाअच्छित्तविसोहणत्थंनो चार लोगस्सनो काउसग्ग क. रखो शरु थाय छे. तेनो हेतु एवो छे जे स्वप्नना दोष निवारण करवाने. वली जो निद्रामां, स्वप्नमां चोथावतादिकमां दूषण लाग्यु होय तो १०८ श्वासोश्वासनो काउसग्ग करवो कह्यो छे. माटे सागर वर गंभीरा सुधी लोगस्स गणवो. पछी भरहेसरनी सझाय कहेवामां आवे छे, ते उत्तम पुरुषना नाम स्मरण करवा माटे छे. तथा काउसग्ग एक लोगस्सनो चा. रित्र विशुद्धि अर्थे रात्रिए दूषण थोडा लाग्यां होय तेथी करवो. पछी दर्शननी विशुद्धि सारु एक लोगस्सनो काउसग्ग तथा ज्ञाननी विशुद्धि सारु आठ गाथानो काउसग्ग करवो ने तेमां जे व्रतमां दूषण लाग्यां होय, ते संभारी काढवां. आ काउसग्गो वंदितु कहेता पहेलां करवाना आवे छे तेनुं कारण एटलुंज छे जे पहेली ए क्रिया थाय तो निद्रा वधारे मुक्त थाय, तो पाप बरा बर झालोववामां आवे, माटे राइ पडिकमणामां पहेलो आवे
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३४ ) छे. वंदित्तु पछी काउसग्ग करवो छे. तेमां तपनी भावना भाववी छे ते भावे जे हे चेतन ! तुं तपश्चर्या कर. भगवंते छमासी तप करी घणां कर्म नाश करयां छे, तेम तुं पण चेतन! छमासी तप कर. ते न बनी शके तो एक उपवास श्रोछो कर, तेम नहि बने तो बे उपवास ओछा कर, तेम न बने तो त्रण उपवास ओछा कर, एम ओगणत्रीश उपवास
ओछा करतां सुधी अनुक्रमे भावq. पछी पांच मास कर. ते न बने तो पार्छ एक उपवासथी ओगणत्रीश उपवास सुधी, ओछा करता जवा. पछी चार मास कर. ते न बने तो एक उपवासथी ओगणत्रीश उपवास सुधी ओछा करवा. पछी त्रण मास कर कहे. पार्छ एकथी ओगत्रीश सुधी भोछा करवा. पछी बे मास पछी पाछा एकथी ओगणत्रीश उपवास सुधी ओछा करवा. पछी एक मासना उपवास कर, पछी ते न बने तो एक उपवास ओछो कर. ते न बने तो बे उपवास ओछा कर. एम तेर उपवास ओछा करवाना भाववा. पछी हे चेतन ! चोत्रीश भक्तनो त्याग कर. ते न बने तो वत्रीश भक्तनो त्याग कर. ते न बने तो अहावीश भक्तनो त्याग कर, ते न बने तो छध्वीश भक्तनो त्याग कर. ते न बने तो चोवीश भक्तनो त्याग कर. एम बे बे भक्त ओछा करतां जवा. छेवट चोथ भक्तना त्याग सुधी आवq, पछी ते न बने तो आंबिल कर, ते न बने तो नीवी कर, ते न बने तो एकासणुं कर. ते न बने तो बेसणुं कर. ते न बने तो पुरिमढ्ढ कर. ते न बने तो साठ्ठपोरशी कर. ते न बने तो पोरशी कर. ते न बने तो नवकारशी कर. एवी रीते चिंतवq. जे तप करवो होय त्यां अटकवू. एवी रीते काउसग्ग करचा पछी पारी लोगस्स कही, मुहपत्ति पडिलेहवी. वंदन करी तीर्थवंदन करी, पचख्खाण करी, विशाललोचन प्रमोद अर्थे कहेवू. पछी चार थुइए देव वंदन करवू. पछी भगवान् प्रमुख वांदीने अट्ठाइजेसु खामी जो पौषध पहेलो लोघो होय तो बहुवेल प्रमुखना आदेश ले. आ मुजबना हेतु म्हारा समजवामां आव्या ते लख्या छे. खामती वखते हाथ नीचे मूकवो
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१३५) छे, ते गुरुना चरण उपर मूकीए छीए एम भाववं. स्थापना करती वखते हाथ स्थापना तरफ राखीए छे तेनो हेतु जे आ स्थापनाचार्य स्थापुं छु, वंदन करती वखते मुहपत्तिए बे हाथनां दश आंगलां अडाडी मस्तके अडाडवां. तेनो हेतु जे गुरुना पगनी रज माथे चढावं . ए सर्व विनय छे. ने वीतरागनो धर्म विनयमय छे, वास्ते जेम बने तेम म्होटानो विनय करवो. विनयथी ज्ञान दर्शन चारित्रनी वृद्धि थाय छे.
प्रश्नः-४२ प्रतिक्रमण कइ वखते कर ?
उत्तरः-बे संध्याये प्रतिक्रमण करवू. सांज- प्रतिक्रमण करतां अर्थों सूर्य बहार होय ते वखते वंदितु कहेवू ए रीत छे, ने ते करतां मोड़ें वहेलु करवानुं प्रायश्चित्त ज्ञानविमलसूरिनी करेली सझ्झायमां कहुं छे, वली कोइ कारणसर अपवादे तो, देवसी पडिकमणुं वहेलु करे तो बपोरना बार वाग्या पछी, ने मोडुं करे तो रात्रीना बार वाग्या सुधी. राइ पडिक्कमणुं वहेलु करे तो रात्रीना बार वाग्या पछी, ने मोडु करे तो बपोरना बार वाग्या सुधी. ए रीते पडिक्कमणाहतुगार्भतमां कडं छे. तेनुं कारण ए छे जे कंइ काममा धुंचवायो तो ए बदले पडिकमणुं रहे नहि, ने जीवनो स्वभाव एवो छ जे एक दिवस त्रूटक पडयुं तो पछी घणा दिवस पडिक्कमणुं जाय ने प्रमाद वधी जाय. माटे अपवादे श्रा काल बतान्यो, पण बनतां सुधी काले ज करवु ए मर्यादा छे. हरिभद्रसूरि महाराजे पंचाशकमां कयुं छे जे-काले खेती करे तो सफल थाय, पण अकाले खेती करे ते सफल थाय नहि. तेम अकाले क्रिया करवी ते तेवी छे. वास्ते बनतां सुधी जे जे धर्मकरणी प्रभुए कही छे, ते ते : अवसरे करवी.
प्रश्नः-७३ पडिक्कमणामां छ आवश्यकमां कया कया आचारनी शुद्धि थाय छे. ?
उत्तरः-सामायिक आवश्यके तथा प्रतिक्रमण आवश्यक तथा काउसग्ग आवश्यके चारित्राचारनी विशुद्धि थाय. केम के सामायिक लेवाथी
।
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३६ ) सावध जे पाप तेनो त्याग थाय छे, तेथी चारित्रनी विशुद्धि थाय छे. पडिक्कमणामां पापनी निंदा गर्दा करवाथी अतिचारनी विशुध्धि थाय छे. तेथी चारित्रनी विशुध्धि थाय छे. काउसग्ग करवाथी कायानुं वोसिरावq थाय छे. एक आत्माने विशे उपयोग स्थपाय छे, तेथी समभाव वृध्धि पामे छे. प्रभुना गुणमा एकाग्रता थाय छे, ते ज चारित्र छ, वास्ते चारित्राचारनी शुद्धि थाय छे. चउवीसथ्थो एटले लोगस्सथी दर्शनाचारनी विशुध्धि थाय छे. पञ्चख्खाण आवश्यकथी तपाचारनी विशुध्धि थाय छे, ने वंदन आवश्यकथी ज्ञानाचारनी विशुध्धि थाय छे. कारण जे गुरुनो विनय करवो ए ज्ञाननो आचार छ ने छए आवश्यकमां वीर्य फोरवQ छ, वास्ते वीर्याचारनी शुध्धि थाय छे, सदाकाल संसारमा वीर्य फोरवी रह्यो छे, ते बलवीर्य छे. धर्ममां वीर्य श्रावकने फोरववं, ते श्रावकने बालपंडित वीर्य कर्तुं छे ने मुनि आराधकपणे वर्ते छे, ते पंडितवीर्य छे. ए रीते छए आवश्यके पांचे आचारनी विशुध्धि थाय छे.
प्रश्नः-७४ ज्ञान भणवाथी वा, सांभल्याथी वा, वांचवाथी शुं लाभ थाय ?
उत्तरः-ज्ञान बे प्रकारचं छे, एक बाह्य ने एक आभ्यंतर. तेमां जे बाह्यज्ञान ते संसारना वेपार रोजगार धन पेदा करवू. कला कुशलपणुं, विषय सेववा ए बाबतनुं जे ज्ञान ते आत्माने हित करता नथी. संसार वधारवान कारण छे. अने स्वर्गनुं स्वरूप नरकनुं स्वरूप जाणवू. तेथी वस्तुबोध थाय छे. तथा उत्तम पुरुषनां चरित्रो सांभलवां तथा श्रावकना मुनिना बाह्यना व्रत अधिकार जाणवा, ते पण बाह्यज्ञान छे, पण अंतरमां गुण थवानुं कारण छे. केमके उत्तम पुरुषोए जे जे मार्गे अंतरंगज्ञान मेलवी आत्मा निर्मल करयो तेम करवाने अवलंबन छे. वली अंतरंग विशुध्धिनां कारण छे. बाह्यथी त्याग थएली वस्तुनो अभ्यास पडवाथी तेना उपर इच्छा जती नथी. ए डाह्या माणसना अनुभव गम्य छे. एम थवाथी ते चीजो संबंधी विकल्प टली जाय छे. तो आत्मानी निर्विकल्प
तथा उत्तम पुरुषवा, ते पण बाबा मार्गे अंतरण
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१३७) दशा जागे छे. वली व्रतोथी संसार संबंध छूटी जाय छ. तो ते संबंधी कारणो नाश पामे छे. तेथी तेना विकल्पो पण नाश पामे छे. वली हिंसा असत्य भाषण प्रमुखनो त्याग थाय छे. त्यारे कोइ जीव साथे क्लेश विकल्प पण थाय नहि, वास्ते ए बाह्यज्ञानी व्रतादिक रूडी रीते पाले तो . आवा अंतरंग गुणर्नु कारण थाय. हवे बीजुं अंतरज्ञान ते आत्मा शं पदार्थ छे! आ शरीर देखाय छे ते शुं पदार्थ छे ! ए शरीरादिकनी प्राप्ति शाथी थाय छे ? आ वर्तना थाय छे ते स्वभाविक छ के विमाविक छे ? आत्मा नित्य छे के अनित्य छ ? के ए द्रव्यना शुं धर्म रह्या छे! छए द्रव्यना शुं शुं गुण पर्याय छे ? निश्चय स्वरूप शुं छे? व्यवहार स्वरूप शुं छे ? आत्माने करवा योग्य तथा न करवा योग्य शुं छे ? चेतनधर्म तथा जडधर्म ते शुं ? कृत्रिम स्वरूप ते शुं ? स्वभाविक श्रानंद ते शुं विभाविक आनंद ते शुं? आदि स्वपर स्वरूपनो बोध ए बोध थवाथी थाय. पछी एकांते बेसी पोताना आत्माना स्वरूपमा स्थिर चित्त करी बाह्यप्रवृत्ति उद्योग खशेडी एक आत्मज्ञानमां लीनता करे. प्रथम श्रुतज्ञानना बले पोताना आत्माना द्रव्य, क्षेत्र, काल, भाव विचारे जे द्रव्यथी आत्मा द्रव्य एक पदार्थ छे. द्रव्य कोने कहिये ? जेनो त्रण कालमा विनाश नथी. जे विनाशी द्रव्य छ, ते उपचरित द्रव्य छे. वली द्रव्य कोने कहिये ? गुण पर्याए युक्त ते द्रव्य कहिये. ते आत्मद्रव्य जाणे ते क्षेत्रथी असंख्यात प्रदेशमय छे. कुथुवामां कुंथुवा जेटला क्षेत्रमा रहे छे ते जुगलिआनां त्रण गाउनां शरीर छे, तेमां ते प्रमाणे -विस्तारे रहे छे, वली केवलज्ञानी महाराज केवल समुद्घात करे छे त्यारे आखा चौदराज लोकमां आत्मप्रदेश विस्तारे छे. त्यारे आखा लोक प्रमाणे क्षेत्र छे, कालथी अनादिकालनी छे ते कोइ दिवस अंत थवानो नथी, तेथी अनंत कहिए. भावी अनंत ज्ञान, अनंत दर्शन, अनंत चारित्र, अनंत वीर्य, श्रव्याबाध सुखमय, अगम, अगोचर, अलक्ष्य ए आदि अनंत गुण, ते आत्मानो भाव छे. श्रावो भाव जाणीने आत्मा परभावमाथी चित्त ख
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१८) शेडवो भावे जे, धन कुटुंबादिक जे पदार्थ छे ते म्हारा नथी. आ शरीर छे ते म्हारं नथी कारण जे म्हारी वस्तु छे ते विनाश पामती नथी. म्हाराथी जूदी थाय नहि. ने श्रा शरीर तो विनाश पामे छे. म्हारो ने एनो स्वभाव जूदो छे. ए शरीर ते पुल पदार्थ छे. पुद्गलना द्रव्य, क्षेत्र, काल, भाव न्यारा छे. पुद्गल द्रव्य ते परमाणुं छे, ने तेवा अनंता परमाणु मलीने जे पदार्थ थयो छे. तेने स्कंध कहेवाय छे. तेनुं आ शरीर बन्यु छे. एवा ज कंध छे, ते विखरीने पाछा परमाणुं थइ जाय छे.वली एमां जडता स्वभाव छे तेथी म्हारा द्रव्य ने शरीरना द्रव्य न्यारा छे. वली क्षेत्र जेटलुं म्हॉटुं शरीर छ वा स्कंध छे, तेटलुं क्षेत्र अवकाशी रहे
छे. परमाणुं छे ते एक आकाश प्रदेश अवगाहीने रहे छे माटे आत्मानु 'ने पुद्गलनुं क्षेत्र न्यारं छे. कालथी परमाणु अनादि अनंत छे शरीरादि स्कंध सादिसांत छे. एटले आदि पण छे ने अंत पण ले. भावथी अचेतन एटले जडभाव वर्ण गंध रस स्पर्शमय छे तो भावथी पण आत्माना गुणथी शरीर जे पुद्गल द्रव्य तेनो भाव न्यारो छे. एवी रीने. पुद्गल द्रव्यर्नु स्वरूप जाणे छे, पोते जडभावी न्यारो थाय छे. एम ज चारे निक्षेपाए विचारे. नामथी जीव वा आत्मा एवं नाम छे. जीव ने स्थापना निक्षेपो ते जीव एवा अक्षर लखवा वा, मूर्ति बनाववी ते. द्रव्य नि क्षेपो ते असंख्यात प्रदेशमय--ए त्रण निक्षेपा तो व्यवहार छे. भाव निक्षेपे आत्मानुं अरूपि स्वरूप, अव्याबाध स्वरूप, अक्षय स्वरूप, सर्व वस्तु जा. श्रवा देखवानो स्वभाव एवो आत्मानो स्वभाव जाणे छे. जे जे पुद्गलदशानी प्रवृत्ति मननु चितवन बनी रयुं छे, ते म्हारा स्वभाव नथी. एवं निर्धार थवाथी जे जे जड प्रवृत्ति तेना उपर उदासीन वृत्ति थाथ, इहां शंका थशे के उदासीनवृत्तिने वैराग्य ते जूदो छ ? ते विषे समजq के शास्त्रमा वैराग्य कोने कहे छे ? जे परवस्तु उपर भाव जाय छे तेने पाछा वाली पोतानु मन खशेडे छे तेने उदासिन वृत्ति थाय तो काइ चितवन करवू पडतुं नथी. केमके जे जे वस्तुथी उदासवृत्ति थइछे
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
तेना उपर मन जतुं नथी माटे न्यारुं छे.आवा विचार करी आत्मस्वरूप अनुभव गम्य छे. एटले सहजे तेनी बाह्यदशा उपर चित्त प्रवृत्ति जती नथी, मात्र पोताना स्वरूपमा मन थाय छे. सुख दुःख समान माने छे. एनी ए वस्तु मानतो ज नथी. सुख दुःख भोगववानी तो चित्तवृत्ति होय ज. केम के पोताना स्वभामा ज मग्न थइ रह्या छे. विषयनी तो स्वप्नमा पण इच्छा नथी. ए कर्म संयोग आ शरीरमा रह्यो छे तेने आधारे -जोइये त निरवद्य वस्तु अवसरे मली तो पण आनंद छे. ते नहि मली तो पण आनंद छे. जेमके ऋषभदेवस्वामीने वर्ष दिवस सुधी शुद्धमान श्राहार न मल्यो तो पण पोताने विकल्प नथी ने समभावमा वा तेथी ते पण गणायो, तेम ज उदासीन वृत्तिवाला थाय छे ते तो पोताना स्वरूपने पोतानी वस्तु माने . तेमां जेटली. कसर छे तेटली तेटली पुद्गलभावनी प्रवृत्ति करे छे, पण तेमां कोइ पण परभावनी इच्छा नथी, ने जो इच्छा थाय छे, त्यांथी वैराग्य करी पाछु मन वाले छे एम करतां वधारे विशुद्ध थाय छे त्यारे ते वस्तु उपरथी उदासिनता भाव थाय छे. वली पोताने केटली हद प्राप्त थइ छे ते जोवा सारु प्रभुजीए साते नये स्वरुप बताव्यु छ, ने - सात नयना ज्ञानथी बाह्यप्रवृत्तिनुं अंतरंग वृत्तिनुं ज्ञान थाय छे, तेथी पोतार्नु स्वरूप विचारे छे, तेमां पण पोतानुं स्वरूप भासन थाय छे.ते अनुजोगद्वार सूत्रनी छापेली प्रतमां पाने ६२८-५२८-४१ मे छे त्यांथी जोइ लेवु. इहां सहज तेनां नाम लखु छु. सात नय ते नैगमनय, संग्रहनय, व्यवहारनय, ऋजुसूत्रनय, शब्दनय, समभिरूढनय, एवंभूतनय, ए.सात नय छे. तेमां एक एक नयनो विषय विशुद्ध छे. नैगमथी संग्रह, संग्रहथी व्यवहार, व्यवहारथी रुजुसूत्र, रुजुसूत्रथी शब्द, शब्दथी समभीरूढ तेथी एवंभूतनय छे ते पूर्ण वरतुने माननार छे. तेम आत्मानी प्रवृत्ति सं. . पूर्ण गुण प्रगट थाय त्यारे एवंभूतनय धर्म माने, त्यां सुधी जे जे पोतानी कसर छे तेथी मुक्त थइ आत्मानुं शुद्ध स्वरूप प्राप्त करवानुं भावे. जेम जेम अंतरंगमा स्थिरता करवा अभ्यास करे. तेम तेम क्षयोपशमभाव वृ.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४० ) द्धि पा तेम ज्ञान विशुद्व थाय. नवतत्वनुं स्वरूप विचारे तेमां छांडवा आदरवा योग्य पदार्थनुं स्वरूप विचारे, श्राठकर्मनो विचार करे. तेना सत्ता बंध उदय उदिरणानुं स्वरूप विचारे. नव अनुजोगथी आत्मानुं स्वरूप विचारे. संतपय ते आत्म पद छे ते छतुं छे. ए कृत्रिम वस्तु नथी. द्रव्य प्रमाणमां विचारे जे जीव अनंता छे ते सत्ताए तुल्य छे. पोत पोताना स्वभावे न्यारा छे. क्षेत्र विचारमां ज्यां सुधी शरीरमां रह्यो छे, त्यां सुधी शरीर प्रमाणे छे. ज्यारे शरीरथी न्यारो थाय छे, त्यारे जे अवगाहन होय ते प्रमाणे तेनो त्रीजो भाग संकोची सिद्धमां रहे छे. ते प्रमाणे श्राकाश प्रदेशनी स्पर्शना कंइक अधिक छे. कालथी श्रनादि कालनो छे ने जे जे सिद्ध पामे छे त्यारे संसारनो अंत थाय छे ने सदा सिद्धमां रहे छे. अभवि जीव अनादि अनंत संसारमां ज रहे छे. अंतरंग विचारतां जीवनो जीव थवानो नथी, ने पुदल संगमां रह्यो छे त्यां सुधी पुद्गलनां रूप अनेक बने छे, पण वस्तुपणे रूप पलटातुं नथी. भाग विचारतां सर्वे जीव अनंता छे, तेने अनंतमे भागे हुं हूं. भाव विचारतां पांच भाव छे, तेमां उदयिकभाव तेना एकवीश भेद छे ते कर्म संयोगे के तेनां नाम. अज्ञानपणुं जेथी पोताना आत्म स्वरूपथी भूली पर जे पुद्गलिक पदार्थ उपर म्हारापणानो ममत्वभाव बनी गयो छे, ए पहेलो भेद. बीजो भेद असिद्धता ते आत्मा सत्ताए सिद्ध स्वभाव छे. ते श्रवराइ जवाथी असिद्धता थइ छे त्रीजो भेद जे असयमपणुं आत्मस्वभावमां समभावमय रहेवुं ते छोडी विषयादिकमां राग द्वेषनी परिणती बनी तेथी धन शरीरमां कुटुंबादिकमां मूर्च्छितपणुं बन्युं छे, ते छये लेश्याना छ भेद तेमां प -हेली कृष्णलेश्या ते कर्म संयोगे माठा प्रणामनुं धनुं. जेम के छए लेश्यावाला जांबु खावा गया छे, तेमां कृष्णलेश्यावालाए कह्युं जे आझा ड़ कापी नांखो, जे पछी जांबु खाइए, एवा दुष्ट प्रणाम ते कृष्णलेशा. नीललेशावाला कहे जे ए वृक्षनी डालो कापो. एवा प्रणाम ते नीललेशा. कापोतलेशावालो कहे जे जे डाले जांबु छे ते कापो ए कापोतलेशा ने ते
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४१) जुलेशावालो कहे छ जे डालो कापवानुं शुं काम छे? फक्त जावुवाली डालीओ कापो, एवा प्रणाम ते तेजुलेशा. पद्मलेशावालो कहे जे फक्त जांबु तोडो एवा प्रणाम ते पद्मलेशा. शुक्ललेशावाला कहे जे नीचे पडेला जांबु खाओ, झाडने शुं करवा अडकवू पडे ? एवा प्रणाम ते शुक्ललेशा. एवी रीते छ जातना प्रणाम कर्म संजोगे थाय छे ते छए भेद, कषाय ते क्रोध-मान-माया-लोम, चार गति ते मनुष्य, देवता, तिर्यच, नारकी. त्रण वेद ते स्त्रीवेद, पुरुषवेद, नपुंसकवेद, ए त्रण वेद अने मिथ्यात्व ते विपरीत बुद्धि, स्वरूपने भूली विपरीत परसुखमा लीनता. आ एकवीस भेद कर्म उदयथी बने छे, एम मानी जे जे वस्तु पोतानी मानी तेथी चित्त पलटावे छे ने ए स्वरूपने पर स्वरूप जाणे एवी रीते ए भाव विचारे. बीजो प्रणामिक भाव तेना त्रण मेद, भव्यपणु, अभव्यपणुं जीवितव्यपणुं छे. त्रण भेदमा जीवितव्यपणुं छे, तथा भव्यपणुं अभव्यपणाना प्रणाम विचारे जे लामे ते भावे. त्रीजा उपशम भावना बे भेद छ. उपशम चारित्र ते उपशम श्रेणिमां प्राप्त थाय तथा उपशमभावनुं समकित ते श्रेणिमा पण होय ते विना पण होय ते छे के नहि ? ते विचारे. क्षायकभाव, तेना नव भेद ते, क्षायक समकित, यथाख्यात चारित्र. केवलज्ञान, केवलदर्शन, अनंत दान, अनंत लाभ, अनंत भोग, अनंत उप भोग, अनंत वीर्य ए नव भेद क्षायकभावना छे ते प्राप्त करवानें भावे. क्षयोपशम भावना अढार भेद छे. ते चार ज्ञान, त्रण अज्ञान, त्रण दर्शन, दान, लाभ, भोग, उपभोग, वीर्य, क्षयोपशम समकित,देशविरती, सर्वविरती आ अढार भेदमांथी जे जे भाव क्षयोपशमभावे प्राप्त थाय छे, ते क्षायकभावे करवानु भावे. ए भाव विचारी अल्पबहुत्व विचारे जे आत्मा पंदर भेदे सिद्धि वरे छे, तेमां कया भेदे घणा जीव सिद्धि वरे छे १ ते आगमथी जाणे जे मुनिपणे एक समए १०८ सिध्धि वरे छे. बीजा सर्वे लिंगे श्रोछा सिध्धि वरे छे माटे मुनिपणामां वर्त्तवानुं भावे, मुनिमावमा जे जे कसर छे ते प्राप्त करवाने भावे. समभावनी वृध्धि करे,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४२ ) वली छ स्थान विचारे जे पहेलुं स्थानक चेतन लक्षण ते विचारे जे श्रात्मानुं ज्ञान दर्शन चारित्र वीर्य तप उपयोग ए छए लक्षणमय छे. बीजुं आत्मा नित्य छे, अविनाशी छे, जन्म मरण पुद्गल संयोगे बने छे, ते म्हारो स्वभाव नथी. त्रीजुं स्थानक विचारे जे आत्मा पोताना स्वभावनो कर्त्ता छे. ने कर्म संयोगे पुद्गलिक भावनो कर्त्ता बनी गयो छे. त्यांथी उपयोग पलटावे. चोथुं भोक्तापणुं विचारे जे निश्चेनये पोताना स्वभावनो भोगी छे, परभावनुं भोगीपणुं परसंयोगे छे. पंचम स्थान ते परमपदनो विचार करे जे आत्मानुं पद ने सिधनुं परम पद तुल्य छे, कर्म संयोग भेद पड्यो छे. ते भेदधी रहित पोतानुं परम पद छे. ते प्रमाणे रहेवानुं भावे, छ स्थानक ते ए परम पद पामवानां कारण संयम अने ज्ञान ए बे छे, माटे बंधे वस्तुमां वर्चना करे. एवी रीते भावनाओ भाववानुं ज्ञान ते ज्ञान सांभल्याथी थाय ने एम भावतां स्वभाविक अनुभव ज्ञान प्रगट थया पछी जेम जेम स्वभावमां स्थिर थाय, तेम तेम आत्मानी निर्मलता थाय ने अनुभवज्ञाननी बुध्धि थाय ने तेम तेम निज तत्व प्रगट थाय. माटे हम्मेश सुंदर भावनानो उद्यम करवो. वली हेमाचार्यजी महाराजे ध्याननी घणी रीतो योगशास्त्रमां बतावी छे त्यांथी जोइने ए उद्यम विशेष रीते करवो. छेलो उद्यम ए छे माटे श्रात्मार्थी पुरुषो जे जे निवृत्तिनो वखत मले ते ते अवसरे ध्याननो अभ्यास करे ए श्रेय छे.
प्रश्नः - ७५ कोइ गच्छवाला कहे छे जे छए पर्व तथा कल्याणक दिवस शिवाय पोपध करवो नहि ते केम ?
उत्तरः- आ बात न्यायथी तथा शास्त्रयी विरुद्ध जणाय छे. कारण के प्रभुजीनो तो एज उपदेश छे जे समय मात्र प्रमाद करवो नहि. ते उपदेश आत्मार्थीना मनमां वस्यो छे. सदा भावना तो अप्रमादभावनी बर्से छे, पण पूर्वकर्मना जोरथी ते प्रकारनी विशुद्धि थती नथी तेथी संजम लेता नथी तो पण पर्वने दिवसे पौषध अवश्य करे छे. ने पर्वना दिवस शिवायना दिवसे वखत मले तो ते काल प्रमादमां के म काढे ? ते दिव
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४३ ) स पण पौषध अवश्य ले. ने शास्त्रमां तो ज्यां ज्यां अधिकार होय त्यां त्यां पर्वना ज दिवसनो. होय. कारण जे गृहस्थ संसारमां रोकाइ गयो छे ने न रोकायो होय तो संयम लेत, पण रोकाणथी संयम लेतो नथी. त्यारे पर्वने दिवसे अवश्य पौषध करे. वास्ते तिथिनो दर्शाव कस्यो छे. आवो आशय तत्त्वार्थमां पाने २४३ मे छे. ते आ प्रमाणे :- सपौषधोपवासको त्रयपक्षयोरष्टम्यादि तिथि मभिगृह्य निश्चित्य वृध्यान्यतमांचेति प्रतिपदादि तिथि मनेनवान्वासु तिथिषु अनियमं दर्शयति " नावश्यतयान्यासु कर्त्तव्यः " आ मुजब तत्वार्थनी टीकामां छे. एमां कहेतुं छे जे अष्टमी प्रभुखने दिवसे अवश्य करवो ते सारु अष्टमी दर्शावी छे. बीजी प्रतिपदादि तिथिने दिवसे अवश्य कर्त्तव्य नथी, तो कंइ निषेध करयो कहेवाय नहि. ते छतां जे निषेध करे तेनो इलाज नथी. बुद्धि विचित्र प्रकारनी छे. आंत्मार्थीने तो जे अवसर मल्यो ते वखत धर्मप्रवृत्ति करवी ते ज श्रेय छे. वली पडिक्कमणामां पण तप चितवननो काउस्सग्ग आवे छे. तेमां छ मासी तपथी उतरतुं तपनुं चितवन थाय छे. ते पण तिथि विनाना दिवसे चिंतवन करवुं नहि जोइए. कारण जे उपवास आहार पौषध छे ने पर्वतिथि विनाना दिवसे करवो नथी, त्यारे चितवन शुं करवा कर ? पण ज्ञानीनो मार्ग तो सदाकाल धर्मकरणीनो छे. ज्ञानीए शास्त्रमां तप चितवन करवा कह्युं छे. तप चितवन करवानो अधिकार योगशास्त्रमां तथा प्रवचनसारोद्धारनी छापेली चोपडीमां पाने ३७ मे छे. ए विना घणा शास्त्रमां छे माटे अवसर मले ते वखते पौषव करवो ए ज उचित छे. वली ए ज प्रवचनसारोवारमां पाने ४० मे अनागत तप पञ्चख्खाणनं स्वरूप कं छे, तेमां कहेतुं छे जे श्रावता पर्युषणादिक पर्वने दिवसे कांइ कारणशर तप थाय तेम नथी तो तेथी पछी तप करी ले. अथवा अतित तप पहेलो एवा कारणशर करी ले. आ अधिकारथी समजाय छे के पर्वनी गाउ पण करे ने पछी पण करे, ने तप छे ते आहारपौषध छे माटे पर्वना दि• वस शिवाय पण पौषध करवाने हरकत नथी पण लाभ छे, वली एप
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१४४) क्षवाला एम पण कहें छे जे रोज उपवासर्नु पञ्चख्खाण करवं, पण वधारे सामटुं पच्चख्खाण करवू नहि. ए वात पण शास्त्र साथे मलती नथी. का रण जे ए ज तप चितवनमा जेटला भक्तनुं सामटुं हाल पच्चख्खाण थाय छे तेटला भक्तनुं चितवन छे. बीजु चितवन बीजी रीते छे. वली पञ्चख्खाणभाष्यमी पण छे. वली प्रवचनसारोऽधार विगेरे घणी जग्याए पचख्खाणना अधिकार छे त्यां चोथभक्तादि पच्चख्खाण करवां कह्यां छे.ए आदि शब्दथी उपवासथी अधिक पञ्चख्खाण सिध्ध थाय छे. माटे अधिक पच्चख्खाण चोत्रीश भक्त सुधी करवाने हरकत नथी ने जो अडचण होय तो ए चितवन खोटु पडे. कारण जे जे बनी शके त्यां अटकवा कह्यं छे ने त्यां सुधी चितवन करवू का छे. पछी काउसग्ग पारी पञ्चख्खाण करवानुं छे माटे बनी शके तेटलु पञ्चख्खाण करवू ते रीत सारी छे.
प्रश्नः-७६ पजुसणमां कल्पसूत्र ज वांचवें, एवी परंपरा चाली छे तेनुं शुं कारण ?
उत्तरः-कल्पसूत्रमा मुख्यत्वे साधुनो आचार छे ते वर्ष वर्ष दिवसे सां भले तो सर्व मुनि महाराजने उपयोग जागृत रहे. वली ज्यारथी सभामां वंचाय छे, तेथी श्रावक प्रमुखने प्रभुनां अद्भुत चरित्र जे आकरी तपश्वर्या, आकरो आचर, आकरा दुःखमां पूर्ण, पण पोताना उपशांतपणामां रह्या, आकरां दुःख देनारा उपर पण समताभाव, जरा पण द्वेष नहि, अतिशय ज्ञानशक्ति एवी दशा सांभल्याथी प्रभुना उपर आस्तिकता वृ. द्वि पामे. केम के जे पुरुषने देव मानीये तेनां आश्चर्यकारी चरित्र सांभल्याथी जरूर रागनी वृध्धि थाय ने भगवान् गणधर मुनि महाराजादि उपर राग वधे अने आज्ञा आराधे, ते ज सम्यक्त निर्मल थवानुं कारण छे. आवा कारणशर उपकारी पुरुषोए हम्मेश वांचवानो वहिवट राखेलो समजाय छे. प्रश्न:-७७ अंजनशलाका कोण करे ? उत्तरः-अंजनशलाका प्रभुने आचार्य महाराज़ करे. एवी रीते षोडश
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१४५) जीमां हरिभद्रसूरी महाराजे कडुं छे. तथा बीजा पण प्रतिष्ठाकल्पोमा मुख्यपणे आचार्य महाराज करे. वली कुलप्रभसूरी महाराजना शिष्य नरेश्वरसूरीए सामाचारी रची छे, तेमां आचार्य करे ते सूरीमंत्रथी करे, ने आचार्यना अभावे उपाध्यायादिक वर्धमानविद्याथी करे, एवी रीत छे. एक प्रतिष्ठाकल्पनी जूनी प्रत में दीठी हती तेमां श्रावक करे, एम पण कयुं छे. ते मंत्र पण जूदो बताव्यो छे. आचार्य सूरीमंत्रथी, उपाध्याय वर्धमानविद्याथी ने श्रावकनो जूदो मंत्र छे. हवे इहां शंका थशे जे हीर- , विजयसूरी महाराजे हरिप्रश्नमां श्रावक प्रतिष्ठित प्रतिमाजी अपूजनीक कही छे, ते केम ? ते विषे जाणवू जे त्यां जे कयुं छे जे एवी प्रतिष्ठेली मुनिना वासक्षेपे पूजनीक थाय, तेथी जाणीए छीए जे प्रतिष्ठाकल्पमा श्रावकनो मंत्र बताव्यो छे. तेनुं कारण एq जणाय छे के आचार्य उपाध्यायनो योग न बने ने प्रभुभक्ति करवी छे, त्यारे पोते प्रतिष्ठा करी ले. ने ज्यारे आचार्यादिकनो योग बने त्यारे तेमनी पासे वासक्षेप करावी ले. आवी रीते बे वात युक्त थाय छे. वली कोइक कहे छे जे आचार्य वा. सक्षेप करे ज नहि. श्रावक करे. ते पण अयोग्य छे. कारण जे त्रेसठ शलाका पुरुषना चरित्रमा कपिल केवलीये प्रतिष्ठा करी छे. त्यार पछी पण घणा प्राचार्ये करी छे ते वात प्रसिद्ध छे. वास्ते मुख्यवृत्तिए तो छत्रीश गुणे बिराजमान आचार्य महाराज योग्य छे.
प्रश्नः-७८ श्रा कालमां धर्मसाधन करनारमा केटलाएक दुःखी देखाथ छे ने अधर्मी सुखी देखाय छे तेनुं शुं कारण ?
उत्तरः-अधर्मी जीव छे तेने पाछला भवनी प्रायःअधर्मनी संज्ञा चाली आवे छे, तेथी अधर्मनी बुद्धि थाय छे, तो पाछले भवे अधर्म सेव्यो छे, ते कंइ मनुष्यमांथी घणुं करीने मनुष्य थाय नहि. अधर्मी तो प्रायः नरक तिर्यंचमां जाय, त्यारे ते भवनां पाप नरक तिर्यंचमां भोगवी मनुज्य थाय त्यारे तेने केटलांएक दुःख ओछां होय; पण ते सुख पामवाथी पाछां पापना काम करे, तेथी नरक तिर्यचनी दुर्गति पामे, त्यां दुःख
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१४६ ) भोगवे. एवा जीवने मनुष्यमां सुख छे, ते पण आवते काले दुःखना हेतु छे. माटे अधर्मीने सुखी जोइ मनमा सुख विचारवानी जरूर नथी, ने धर्मिष्ट जीव तो मनुष्य अथवा देवतामांथी आवे त्यां धर्म तो करेलो; पण केटलांएक हिंसादिक पाप करयां होय, ते इहां भोगवे. तेथी दुःखी देखाय पण ते जीवने धर्मना परिणामो छ, तेथी ते समभावे भोगवे छे. तेथी ते निर्जरा करी घणा विशुद्ध थइ मुक्ति वा, सद्गतीने पामे छे, माटे देखीतुं गुणीने दुःख छे ते सुखनुं हेतु छे, ने निर्गुणीने सुख छे ते तेने दुः खनुं हेतु छे. आq जाणी धर्ममा प्रवर्तवू तथा दुःख आवे समभाव राखवो ए ज आत्माने हितकारी छे.
प्रश्नः-७९ श्रावक आराधक थाय तो केटले भवे सिद्धि वरे ? उत्तरः-आयुरपन्चख्खाण पयन्नामां का छे के संथारो करी सर्व वस्तु वो. सरावी सर्व जीव साथे खमतखामणां करी, आराधना करी काल करे तो उत्कृष्टा सात भव थाय. एथी अधिक भव थाय नहीं. वास्ते जरूर प्रा. राधक थवानी भावना हमेश करवी,ने आराधना करवानो छेली व. खते उद्यम करवो. प्रश्नः-८० भगवंत विचरे त्यारे रस्तामा साथे शुं शुं वस्तु होय ? उत्तर:-उवाइजीनी छापेली प्रतमा पाने ५९ मे नीचे लखेली वस्तु आकाशमां साथे चाले छे. । धर्मचक आगल चाले, मस्तक उपर त्रण छत्र साथे चाले, बन्ने बा ।
जुए चामरो धरी रह्यां होय छे, सिंहासन पादपीठ सहित साथे चाले, तथा धर्मध्वज आगळ चाले.
आ वस्तुओ साथे चाले; तथा चोत्रीश अतिशय तथा पांत्रीश वाणी गुणे विराजमान होय. वली देवता पण घणा होय. एवी रीते विचरे छे.
प्रश्नः-८१ गर्भमां जीव उपजे छे ते शी रीते उपजे छे ? ने वधे छे ते अनुक्रमे शी रीते वधे छे ? उत्तर:-आ बाबतनो अधिकार तंदुलविआली पयन्नामां छे. ते प्रथम
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४७ ) थी ज चाल्यो छे. स्त्रीनी नाभी नीचे बे नाडीओ छे तेनो आकार नाडी सहित कमलना फूल जेवो छे. तेनी नीचे खीनी योनी छे. जीव उपज - वानुं स्थानक ते अधोमुख कमलने आकारे छे. हेठे आंबानी मांजर जेवी जेवी मांसनी मांजर छे, ते ऋतुकाले फूटे छे त्यारे रक्त स्रवे छे. तेनुं ना म ऋतु कहेवाय छे. ते ऋतु आव्याप छे. पुरुषना जोगथी वीर्य स्रवे छे. ते वीर्य तथा मातानुं रुधीर ए बेनो अधोमुख कमलमां संयोग मले हैं, त्यारे तेमां जीव उत्पन्न थाय छे ते प्रथम समये वीर्य तथा रुधीरनो आहार करे छे. पछी काले काले वृद्धि पाने छे. ते सात दिवस सुधी चोखाना पाणी जेवो थाय छे. त्यार पछी सात दिवसमां पाणीना परपोटा जेवो थाय छे, पछी सात दिवसमां मांसनी पेशी आंबानी गोटली जेवो एक मासे थाय छे. बीजे मासे विशेष वृद्धि पामी मजबूत पेशी थाय छे, श्रीजे मासे तेथी वृद्धि पामे छे, ने माताने दोहला--मनोरथ उपजावे छे, पुन्यवंत गर्भ होय तो सारां धर्मनां काम करवानी, सारं खावानी इच्छां थाय छे. पापिष्ट गर्म होय तो श्रधर्मनी इच्छा तथा माठी वस्तु खावानी इच्छा करावे छे. चोथे मासे गर्भ वधवाथी मातानां अंगोपांग पण वृद्धिने पामे छे. पांचमे मासे गर्भना पिंडमांथी पांच अंकुरा नीकले छे. बे हाथ, बे पग ने एक मस्तक, ए पांच वस्तु थाय छे. ए जोइने केटलाएक अज्ञानी जीव कहे छे जे पांचमे मासे जीव उपजे छे; पण तेणे एटलं ज विचार जे ए जीव पांच महिना सुधी क्यां रह्यो हतो ? ने आजीव विना का शा कारणे थयो ? माटे जीव तो प्रथमथी ज उत्पन्न थाय छे. पछी उपर मुजब वृद्धि पामे छे. छठे मासे पित्त तथा रुधीर उपजावे छे. सात मे मासे सातसो नाडीयो, पांचसो मांसनां स्थान, नव म्होटी नाडीओ ए रीते सर्वे तैयार थाय छे. आठमे मासे सर्वे अंगोपांगनी पूर्णता करे छे. ए अधिकार भगवंत कही रह्या, पछी गौतमस्वामीए पूछयुं जे भगवत! गर्भमा रह्यो निहार करे ? ते ना कही. त्यार बाद कवल आहारनुं प्रश्न करयुं, ते पण ना कही. रोम आहार विगेरे करे ते मातानी रसहर
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१४८) नी नाडी एटले रस लेवानी नाडी नाभी आगल रहे थे, ने पूत्रनी रस हरनी नाडी पुत्रनी नामी आगल रहे छे. ते पुत्रनी नाडीनो संबंध मातानी रसहरनी नाडी साथे रहे छे. तेथी मातानी रसहरनी नाडीथा पुत्र
आहार ले, ने सघला शरीरमां प्रणमे, ए रीते आहार ले. माताना रुधीरनो भाग उत्पत्ति अवसरे वधारे होय तो पुत्री थाय. पिताना वीर्यनो भा ग वधारे होय तो पुत्र थाय. बे सरखा होय तो नपुंसक थाय. ए पण दर्शाव्यु छे. वली मांस, लोही, माथा मांहिनु भेजें ए माताना रक्तथी थाय छे. तेथी मातानां अंग कह्यां छे. वली हाडकां, हाडकां माहेली मिज तथा रोम ए पिताना वीर्यथी थाय छे माटे ए पीतानां अंग कह्यां छे. आ रीते घणुं स्वरूप एमां दर्शाव्युं छे. तथा जोगशास्त्रमा हेमाचार्यजी महाराज तथा भवभावना ग्रंथ मल्लधारी हेमचंद्र आचार्यनो करेलो छे, तेमां पण दर्शावेल छे, त्यांथी विस्तारे जोइ लेवू. प्रश्नः-८२ वासुदेव नरके जाय तेनुं शुं कारण ?
उत्तरः-वासुदेव पुद्गलीक सुखनुं नियाj करे छे, तेथी संजम धर्म श्राराधन थाय नहीं. कृष्णवासुदेवे भगवंत नेमनाथजी महाराजने पुच्यु जे मने दीक्षा लेवानुं मन केम थतुं नथी ? त्यां भगवते कह्यं जे पाछले भवे तें नियाj करयुं छे, तेथी आ भवमां संजम उदय आवशे नहीं, पण तुं नरकथी नीकली तीर्थकर थइ मुगतें जइश. एवी रीते अंतगड दशांगनी लखेली प्रतमां पाने २३ मे अधिकार छे. वसुदेवहिंडमां पांच भव कह्या छे. तत्व केवलीगम्य छे. प्रश्नः-८३ पिंडस्थ ध्यान शी रीते करवू ?
उत्तरः-जोगशास्त्रमा हेमाचार्यजी महाराजे घणा प्रकारे बताव्यु छे, तेमाथी बे रीतो लखु छ, अरिहंतनो अ नाभीने विषे थापबो, सिद्ध म. हाराजनी सि मस्तकने विषे स्थापवी, प्राचार्य महाराजनो आ मुख उ पर स्थापवो. उपाध्यायजीनु उ हृदये थापवू अने साधुजी महाराजनो सा कंठे स्थापवो. ए रीते पांचे अक्षर स्थापी तेर्नु एकाग्रपणे ध्यान करखं. ए
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४९ ) एकसोने आठ बार ध्यान कर. ए एकसोने आठवार ध्यान करवाथी एक चोथभक्तनुं फल कह्युं छे. बीजी रीते पाने १८८ मे चितव ते पिंडरथ ध्यान कह्युं छे. ते पिंडस्थ ध्याननी पांच प्रकारे धारणा कही छे. पृथ्वी, अग्नि, वायु, वारुणी, तत्वभु ए पांच धारणा करवी, ते कहे छे. प्रथम जेवडो तीर्लोलोक छे, तेत्रो क्षीर समुद्र ध्यावो. एटले चारे बाजुए जल छे एवं ध्या ने ते जल मध्ये जंबूद्वीप छे. तेवडुं सुवर्णनुं सहस्रदलमय कमल चिंतत्रवुं. ते कमलनी वचमां सुवर्णमय मेरुपर्वत कर्णिकारूप चितवीए. ते कर्णिका उपर श्वेत, सिंहासन उपर अष्टकर्म छेदन करवा उद्यमवंत एवो हुं त्या बेठो छं एम चितवनुं. आवी रीते एकाग्रताए चिंतबवुं, ते पृथ्वीवारणा कहीए. पछी आपणी नाभीकमलमां सोल पांखडीनुं कमल चिनवीए. ए सोल पांखडीना कमलनी मध्ये कर्णिकाना मध्य मागे महामंत्र, सिद्धचक्र बीज है, एवो मंत्र समरीए पछी कमलनी सोले पांखडीए अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, रु, ऋ, लृ, लृ, ए, ऐ, ओ, औ, अं, अः एक एक स्वर थापीए. तेने समरवा पछी अँह, एवो महामंत्र बिंदुकला सहित रेक एत्रो अक्षर छे. ते रेफ अक्षरमांथी थोडी थोडो नीसरतो, घुम्रशीखा घुमाडो चितववो ने समरवो. पछी धुमाडा नीसरता अग्निना तणखाना समूह नीसरता घ्यावा. पछी अद्मिनी ज्वाला दिशी विदिशी, आकाश व्यापित महाज्वाला ममरीए ने ज्वालाना. समूहे अष्टकर्म रूप अधोमुख कमल आठ पांखडीनुं दरेक पांखडीए एक एक कर्म थापीए. तेने रहेवानुं स्थान जे हृदयकमल तेने बालीए एटले आ मंत्रना ध्यान करवाथी ध्यान रूप सबल अग्नि प्राप्त थइ छे. ते - ग्नि दहे छे-बाले छे. तेथी ते कर्म बले छे एम ध्यावुं. त्यार पछी देहथी बहार अलगुं, जलहलतुं, अनि त्रीकोण ध्याइए, ते त्रीकोणना त्रणे खूणे एक एक साथी समरीए ते त्रीकोण अग्नि रेफ समरीए अंत शरीरमां रहामंत्र थकी उपन्यो जे अग्नि ते श्रग्निनी ज्वाला जलहलती छे तेथी देह ने अष्टदल कर्म, थापेला कर्मने बालीने भस्म करीए तेथी श्रात्मा
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१५.) शांत. थाय एम ध्याइए. ते अग्निधारणा कहीए. हवे वायु समरीए ते वा यु केवो के के त्रण भुवन--स्वर्ग मृत्यु पाताल तेने पूरी रह्यो छे. वली परवतने पण वायु उन्मूलन करे छे. वली समुद्रने पण वायु क्षोभ पमाडे छे. मर्यादा मूकावे छे एवा अति प्रचंड वायुए करी अंगनी धारणाए देह तथा अष्टकर्म रूप कमलने बालीने भस्म करेलुं छे. ते भस्मने ध्यान रूप वायुए उडाडीए, पछी वायु समरवू शांत करीए. ए वायुधारणा. पछी जलधारणाने अमृत रूपणी अति बहूल वेगवती वृष्टी करता मेघमाला परीपूर्ण आकाशमां समरवू. ते कलाबिंदु सहित वरुणांकित मंडल वारुण बीज वइशं समर. तेवार पछी वरुण बीजे उपन्या अमृत रूपी ए जलना प्रवाहे आकाश भरवू अगनी धारणाथी अगनी पूरथी देह तथा कर्म बल्यां छे तेनी राख छे ते ध्यान रूप जलनी वृष्टिथी पखालq ते वारुणी थी समर. ए वारुणीधारणा कहीए. जे हवे पांचमी तत्वधारणा ते स. प्त धातुए रहित निष्कंलक, निर्मल, चंद्रबिंब सरखो उज्वल एवी सर्वज्ञ सर्व वस्तुना जाण ते सरखं आपणा आत्मापणुं भावq. बहु तेजमय अज्ञान रूप तिमिरे रहित मणीमय सिंहासणे बेठा देव दाणव गंधर्व सिद्ध चारणादिके सेवित अनेक अतिशये करी शोमित, सघला कर्मे करी रहित, सहज सरूपी, पर स्वरूपथी रहित, स्वभाव महिमा निधान एवो श्रात्मा आपणा शरीर मध्ये पुरुषाकारे समरीए ते तत्वभू धारणा कहीए. ए डिस्थध्यान जोगीश्वर ध्याय छे. तेमां पोताना स्वरूपमां लीन थवाथी मु. गतीनां सुख अनुभवे छे. वली ए ध्यान प्रभावे जोगीश्वरने दुष्टविद्या उ. चाहण मारण स्थंभन वीगेरेथी पीडा थाय नहीं. शाकीनी डाकीनी लाकीनी काकीनी क्षुद्रयोगीनी भूत प्रेत पिशाचादिक. जोगीस्वरनुं तेज अणसहतां ततक्षण नासी जाय. वली मदोन्मत्त गजेंद्र व्याघ्र सीह शरभ, अष्टापद जीव विशेष दृष्टिविष सर्प अति बीहामणा ते जोगीश्वरने उपद्रव करवा आवतां जोगीश्वरने देखतांज स्थंभी जाय वा दूर जाय. जो गीश्वरनुं तेज सहन करी शके नहीं, एवो महिमा पिंडस्थ ध्याननो छे ने
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१५१) छेवट निज सुखनी प्राप्ती थाय.. प्रश्नः-८४ पदस्थ ध्यान शी रीते करQ ?
उत्तरः-जोगशास्त्रना आठमा प्रकाशमा पाने १९२ मे छे ते नीचे प्रमाणे ध्यान करवू. नाभीकंदे सोल पांखडी, कमल छे, ते सोल पांखडी उपर एक एक पांखडीए अ, आ, आदे एक एक स्वर थापीए, एम सोल पांखडीए सोल स्वर अक्षर स्थापवा. ने ए सोल स्वर चिंतववाने चित्तनी एकाग्रता करवी. पछी हृदयकमलमां एक कमल चोवीश पांखडीनुं चिंतवीए, तेमां कर्णिका चिंतवीए, पछी चोवीशे पांखडी एकथी भ सुधीनां चोवीश व्यंजन थापीए. ने कणिकामा थापीए. पछी तेनुं ध्यान करीए.पछी मुखे आठ पांखडी, कमल चिंतवीए ते एक एक पांखडीए य, र, ल, व, श, ष, स, ह, आठ व्यंजन थापी चिंतवीए. एवी रौते त्रणे कमलना ध्यानमा एकाग्रता करवी. ए ध्यानमय रहेबाथी सर्व शास्त्रना पारगामी थाय-त्रिकालज्ञानी थाय. ए आदि घणां फल दाव्यां छे. बीजी रीते नवकारमंत्रनुं ध्यान करवू ते पण पदस्थ ध्यान कयुं छे. एना ध्यानथी पण खांस्यादि १६ म्होटा रोग नाश पामे. वचनसिद्धि प्रमुख होय.वली हलुकरमीनी गतिने पामे. परमानंद सुख प्राप्त थाय. वली प्रकारांतरे कधु जे आठ पांखडी- उज्वल कमल चिंतवीए तेनी कर्णिकामध्य प्रदेशे महा पवित्र मुक्ति सुखना देनार आद्यपद सत्याक्षर मंत्र नमो अरिहंताणं चिंतववं. पूर्व दिशाए नमो सिद्धाणं चिंतववं, दक्षिणे नमो आयरिआणं चिंतवq. पश्चिमे नमो उवझ्झायाणं चिंतवq. उत्तरे नमोलोए सव्वसाहूणं चिंतवq. एसो पंच नमुक्कारो अग्निकोपामां, सव्वपावप्पणासणो नैरुत कोणे, मंगलाणं च सेव्वसिं वाव्य कोणे. पढमहवइमंगलं इशान कोणमां. एवी रीते नवपद ध्यान करवू. मन वचन कायानी एकाग्रता करवी तेथी महा फलनी प्राप्ति करे. वली प्रकारांतरे आठ पांखडीनुं उज्वल कमल मु. ख मांहे थापवू. ते एक एक पांखडीए अ, क, च, ८, त, प, य, श, ए एक एक अक्षर थापवा ने समरवा. पछी ॐ नमो अरिहंताणं ए आठे
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
अक्षर अनुक्रमे समरवा, पछी ए कमलनी केशरामां सोले स्वर अ, आ विगेरे समरवा. पछी सुखे करी संचरतुं कांतिमंडल माहे रहेतुं निर्कलंक उज्वल चंद्रवंब सरखं मायाबीज होकार मंत्र समरीए. तेवार पछी ते पांखडीसोने विषे भमतुं आकाशमंडलमां संचरतुं, मनोमल विनासतुं, अमृतरस स्रवतुं, तालु मार्गे जतुं भममाही उलासतुं, जलहलाट करतुं त्रिलोक्य विभुत्वेन रहे, अचित्य महिमानो देनार अद्भूत आश्चर्यकारीओ चंद्र सूर्यना तेजने जीपतुं ज्योतीमय साक्षात् तेज रूप अति पवित्र निःपा प ए मंत्र एकचित्ते मन वचन कायानी एकाग्रताए ध्यातां जे पाप कर्म कीधां छे, तेनो विनाश थाय अने श्रुतज्ञान सकल वचनमय शब्दब्रह्म प्रगट थाय. एवी रीते निश्चल मन करी छ महीना अभ्यास करवाथी मुखमांथी धुम्रशिखा नीसरती देखे. एक वरस अभ्यास करवाथी मुखमांथी अग्निज्वाला नीसरती देखे. पछी विशेष अभ्यासे सर्वज्ञर्नु मुखकमल देखे. पछी विशेष अभ्यास करवाथी अष्टकर्म रहित कल्याण माहात्म्य आनंद रूप समग्र आतिशय संयुक्त प्रभामंडलमा रहे. साक्षात प्रगट स. वई वीतरागने देखे. पछी निश्चय मन थाय. मननो वेपार जीतीने ते पर मेश्वरना स्वरूपने विषे एकाग्र मन करी संसार रूपी भयंकर वनने परिहरी पछी सिद्धिमंदिर मुक्तिमंदिर आश्रये एटले पामे. वली प्रकारांतरे जो गीश्वरे मंत्राधिराज हकारने उपर अने हेठल रेफ संयुक्त कलाबिंदु सहित अनाहत नाद संयुक्त अर्ह कनक सुवर्णन कमलते मांही रह्यो निःकलंक चंद्रबिंब सरखो निर्मल, अति उचल, चपल आकाशे फरतो, दश दिशाए व्यापतो, मुखकमले प्रवेश करतो, ने माहोमांहे भमतो, नेत्र प्रसे स्फुरतो ललाट मध्ये रहेतो, तालु मार्गे निसरतो, अति बहुल शरीरने आनंद परम निर्भर सुख उपजावतो, अमृतरस स्रवतो, अति उज्वलपणे चंद्रमंडल साथे स्पर्धा करतो, ज्योति शरीरमा स्फुरती आकाश मंडलमा संचरता शिव श्री मोक्षलक्ष्मीषु एक भावनाश्रीने सर्व अवयव संपूर्ण कुं. • भक.करी एटले स्वासोवास स्थिर करी एकाग्रताए । रीते ध्यावं. तेथी
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१५३ ) साक्षात् तत्वने पामे. बीजां पण बहु प्रकारे ध्यान पाठमा प्रकाशमां छे ते जोइने ध्यावां. प्रश्नः-८५ रूपस्थ ध्यान शी रीते करवू ? उत्तरः-जोगशास्त्रमा नवमा प्रकाशमा छै. तेमाथी अल्प लखु .प्र. थम भगवंत समोसरणमा विराजमान छे ते घ्यावा. ते केवा छ ? मोक्षलक्ष्मीने सन्मुख छे. आठे कर्मना विनासना कर्चा, अन्य जीवने अभयदानना दातार छे. निःकलंक, अति उज्वल चंद्रबिंब सरखा त्रण छत्र मस्तक उपर घरयां छे, उलसतुं जलहलतुं छे भोमंडल तेणे करी सूर्यतेज विडंब्यु छे. देवदुंदुभी भेरी मृदंग आदे अनेक वाजीनना शब्दे करी किन्नर गंधर्वादिकनां गीत देवांगना अप्सरादिकनां नृत्य, देवेंद्रादिकनी सेवा इत्यादिक ऋद्धिए युक्त अशोक वृक्ष शोभित छे सिंहासन, ते सिंहासने प्रभु बेठा छे, चामर विजाइ रह्यां छे, देव दानव दैत्य गंधर्वादिक नमी रह्या छे. मंदार पारिजातक हरीचंदन कल्पवृक्षादिक दिव्य वृक्ष तेनां पुष्पोए करी सुगंधित छ समोसरण. ते समोसरणना कोटमां मृग वाघ, सिंह, सर्प, हस्ती, अश्व आदि तीर्थच शांतपणे रहां छे. एक बी जानो वैरभाव प्रभु पसाए शांत थयो छे. एम अनेक अतिशय संजुक्त वी तराग भगवानने केवलज्ञानी महाराज पण वांदी रह्या छे. सर्वने पूजनीक परमेष्टी भगवंते अरीहंत श्रीवीतरागर्नु स्वरूप जोइने मनमां आणीने ध्यान कीजे. ते प्रभुना गुणमां एकाग्रता करीए ते रूपस्थ ध्यान कहीए. वली बीजी रीते आ प्रमाणे-राग द्वेष, मद, मच्छर, क्रोध, मान, माया, लोभ, अहंकारादिक महा मोहने विकारे अलंकित छे शांत छे कांत तेजे करी जलहलतुं छे. मनोहर महा सौभाग्ये करी संजुक्त छ सरख लक्षण १०८ तेणे संजुक्त छे. अनेरे दरशने अणजाणीतुं जोगमुद्रा महात्म्य छे. आंखने अमंद घणुं आश्चर्यकारी आणंद परम आनंदनो हेतु छे. इंद्रीयो जिती मन वश करी निर्मल चित्त हुँतो अनिमेष दृष्टीने भेषोन्मष निवा रीने एणी रीते श्री वीतरागनी प्रतिमानुरूपध्याय तेने रूपस्थ ध्यान कहीए.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१५४ ) 'एम अतिशे अभ्यासथी जोगीश्वर तनमयपणुं वीतराग प्रतिमापणुं पामे, आपणुं सर्वज्ञपणुं देखे निश्चे जे भगवत सर्वज्ञ वीतराग ते हुंज एम एक मना तनमयता वीतरागपणुं पाम्यो. तु सर्व वेदी सर्वज्ञ मानीए. वीतरागर्नु ध्यान करतां वीतराग थइने मुक्ति जाय अने रागी देवतुं ध्यान करतो क्षोभण उच्चाटनादिक कर्मनो करनार थाय. अज्ञानपणे एटले वस्तु धर्म जथार्थ भण्या विना जे ध्यान करे ते असत ध्यान ते फोगट प्रयास थाय. माटे जथार्थ वस्तुना कहेनार वीतराग तेनी आज्ञाए ध्यान कर. आ विगेरे घणां स्वरूप जोगशास्त्रमा छे ते जोवां. प्रश्नः-८५ रूपातीत ध्यान शी रीते कहे छे ? उत्तरः-जोगशास्त्रमा पाने २०४ मे ते अमार्त चिदानंद स्वरूप निस अव्यय निरंजन निराकार शुद्ध परमात्मानुं ध्यान ते रूपातीत ध्यान कहीए. ए रीते जोगीश्वर निराकार रवरूप अवलंबतो निराकार ध्यान करतो ग्राह ग्राहक वर्जित निराकारपणुं पामे. जे कंइक पुद्गलीक इच्छाए जप ध्याने करीए ते ग्राह ग्राहक कहीए. मन वश करी जप ध्याने कांइक दैवत आराधे ते ग्राहक कहीए. तेथी रहित जे जोगीश्वर परस्त्ररूप थी रहित अने निराकार परमात्म स्वरूप चिंतवतो एक्य निराकारपणुं पामे, मनने परमात्माने जे समरस भावने एकी करण कहीए तेज आत्मा परमात्माने विषे एक करीने लय पमाडे. ए एवी रीते जोगीश्वर इंद्री ओ जिती मन वश करी तत्व अव्यय स्वरूप निरंजन निराकार चिंतवतो निरंजनपणुं पामे. आ ध्यान अनुभव ज्ञानने बले थाय छे. जेम जेम आत्मा स्वरूपमा लीन थतो जाय तेम तेम विशेष विशुद्धिथी अपूर्व ज्ञा न प्राप्त थाय तेम तेम विशेष अनुभव थाय. आ ध्यान कृर्तृम नथी तेथी एनो विस्तार अल्प दर्शाव्यो छे. प्रश्नः-८७ जैनमा समाधी चडाववानो मारग छे के नहि १ तर:-जोगशास्त्रमा बहु विस्तारे छे तथा कपुरचंदजी महाराजे स्वरो;
गो ग्रंथ रच्यो छे. तेमां घणी रचना छे, बीजे पण धणे, ठेकाणे
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१५५) छे. आज पण तेना अभ्यासी छे.
प्रश्नः-८८ कइक जैनधर्म नामधारी तेरापंथी खेतांबरी कहे छे जे भगवतीजीमां पाने १६३ मे असंजमीने दान आपवाथी केवल पाप का छे. माटे दान देवू नहीं ते व्याजबी छे के केम ?
उत्तर:-जैनमार्गनी शैली स्याहाद छे. ते शैलीना ज्ञान विना जीव एकांत मार्ग ग्रहण करे तेना हाथमां सूत्रनो परमार्थ आवतो नथी. जेटलां सूत्रनां वचन छे ते अपेक्षित छे ते अपेक्षा गुरु पासे ज्ञान लेवाथी थाय छे ते गुरु विना पोताना स्वच्छंदपणे अर्थ करे तेना हाथमां परमार्थ केम आवे ? सूत्रना अर्थ नियंगतीकारे भाष्यकारे टीकाकारे का छे ते उपरथी तथा ते अर्थ गुरु महाराज पासे धारे सारे प्रभुना अभिप्रायनुं ज्ञान थाय, पण पुर्वधर पुरुष अर्थ करी गया छे तेथी विपरीत बीजो अ थं करी अल्पबुद्धिवाला पंथ चलावे ने ते पंथने प्रमाण करे सारे तेनी अज्ञानता आगल उपाय नथी, प्रभुजीए वरसीदान दीधां छे ते दानना लेनार असंजमीछे तो जो दानमार्गनो निषेध होय तो प्रभु केम दान दे! प्रभु सम्यकदृष्टी छे त्रण ज्ञानना जाण तेमणे गुण जाणीने कयु, ते सर्व गृहस्थने करवू जोग्य के ज्ञातासूत्र छापेलु छ पाने ८५४ मे मल्लिनाथ महाराजे दान दीधु ते अधिकार छ तेम कुंभराजा एमना पिताए पण न्वारे प्रकारना आहारनुं दान दीधुं छे ते पण पाने ८५५ मे छे. जो केवल हानीज होत तो मल्लिनाय महाराज निषेध करत तेम निषेध कर्यु नथी. वली कृश्न वासुदेवे थावच्चाकुमार दीक्षा लेवा तैयार थया त्यारे पोते श्रा खी द्वारिका नगरीमा उधोषणा करावी के जे कोइ दीक्षा लेशे तेना पाछलना कुटुंबनी प्रतिपालना हुं करीश. आवा आशयनो अधिकार ज्ञाता सूत्रमा पाने ५४६ मे छे. तेथी विचार करो जे पाछलना कंइ संजमी नथी तो असंजमीज छे तेनुं रक्षण करवामां लाम जाणी आ काम करयुं तो तेम बीजाने पण हितकारी छे. वली तीर्थंकर महारज ज्यां पारणुं करे छे त्यां सोनइयानी वृष्टी थाय छे जेमके पुरण शेठने यां वीरस्वामीए पारj
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
कडं ते सम्यकदृष्टी पण नथी ने त्यां सोनइआनी वृष्टि थइ छे. ए लेनार असंजमी ज छे अने एम मुनीयोनो पण महिमा करवा सम्यकद्रष्टी देवता एवी भक्ति करे छे तो जे जे कृत्य सम्यक्दृष्टिए करेलां प्रभुए निषेध्यां नथी तो ते आचरवा जोग्य गृहस्थने छे. वली रायपसेणी सूत्रमा प्रदेशि राजानो अधिकार छ तिहां पण प्रदेशिराजाने केशि गणधर महाराजे धर्म पाम्या पछी कडं जे-हे प्रदेशि! तुं रमणिक थइने पछी अ रमणिक न थतो. ते वखते प्रदेशि राजाए कहुं छे जे हुं म्हारी ऋद्धिना चार भाग करीश तेमांथी एक भाग दानशालामां आपीश. आ अधिकार रायपसेणी सूत्रमा पाने २४० मे छापेली प्रतमा मूलपाठमां छे. आथी विचारो जे दाननो निषेध छे, ते मात्र कुपात्र ने सुपात्र बुद्धिए आपq ते छे पण अनुकंपाए दुःखी जाणीने आपq तथा शासन प्रभावनाए आपq तेमां कोइ ठेकाणे निषेध नथी. आगमनी प्ररुपणा गुरुमुखे धारीने करे तोज बराबर समजाय. वली आत्मानो दानगुण तो स्वभाविक छे. पण ज्यां सुधी दान अंतराय होय त्यां सुधी वस्तु बराबर समजाय नही.दान देवू नहीं एवुज मनमा आवे. वली ज्या ज्या तीर्थकर महाराज वा, आचारज महाराज समोसरया छे ते वधामणी लावनारने प्रीतिदान बहु प्र. कारे आप्यां छे. तेमांथी एक अधिकार लखुं छु. चित्रसारथीए केशि महाराज समोसस्या सारे खबर लावनार वनपालकने दान आप्युं छे. ते अधिकार रायपसेणीजीनी छापेली प्रतमां पाले २३२ मे छे त्यांथी जोइ लेवू.
ए दानमा लाभ न होत तो सभ्यदृष्टी केम दे ? ते पण इहां प्रभुनी भक्तिभावनो उत्साह छे ते मोटो लाभ छे तेथी दान दीघां छे. ए दानमां धर्म नथी एम कहे तेणे विचार जोइए जे भगवंतने वांदवा जवाना रथनुं नाम, धर्मरथ मूलपाठमां बहु ठेकाणे कडुं छे. तेमांथी ज्ञाता सू त्र छापेलामा पाने १४९ मे छे. माटे हरेक वस्तु बधा शास्त्रनो विचार करीने ग्रहण करवी. दान विषे एवं कहे छे के असंजमीने दान दइए तेथी ते पुष्ट थाय ने आरंभ करे तेनी हिंसा लागे वारते देवू नहीं. तेने
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१५७ ) समजवु जोइए के तेरापंथी पोताना गुरुने दान आपे छे. ते चालीने जशे तेमां नीचे केटलाएक त्रसजीव तथा पेटमा आहारना जोगी करमीआ सरीया निपजशे ते निहार करशे सारे हणाइ जशे. तथा वडीनीत क रशे ते विष्टामां जीव उपजशे ते हणाशे, ते ए सर्वे हिंसा लागशे, माटे तमारा गुरुने पण आहार आपवो जोइए नहीं. पण एम विचारो जे शुद्ध संजमी मुनी महाराज पोतार्नु आत्मसाधन करे छे, तेनो विचार करवानो छे, बीजो विचार आपणे लेवानो नथी मात्र आहार पाणीना आधारथी सुखे धर्मसाधन थशे. तेम दुखी जीवने आपवाथी आहार संबंधीना सं कल्प विकल्प रूप तेनु दुःख टलशे. ने तेने संतोष वलशे तेज लाभ वि चारी दान आपबुं छे. आपणे कंइ दुष्ट काम करवा आहार आपता नथी, तेथी आपणने ते दूषण लागतुं नथी. वली तेरापंथी लोकने धर्म उपदेश करे छे. ते उपदेश सांभली अज्ञानपणे तपस्या करे छे ते तपस्याथी देवलोकमां वा, मनुष्यमा पुद्गलीक सुख भोगवशे ते पाप पण धर्म उपदेश देनारने लागवू जोइए. ते एम कहे जे एमने तो धर्म उपदेश देवो छे तेथी ते पाप लागतुं नथी तेम दान देनारने तेनी भूखनुं दुःख भागवू छे बीजो भाव नथी. जीव छोडावनारने जीव मरतो बचाववो छे ते अभय दा न करवू ते भाव छे; बीजो भाव नथी. वास्ते करुणाभावनो लाभ छे,ते पछी शुं करशे ते दोष अभयदान देनारने लागतो नथी हरेक वस्तुमां भाव बलवान छे. गुरुवंदन करीए छीए वांदवा जइए छीए तेमां रस्तामां जतां तथा उठ बेस करवामां हिंसा थाय छे. पण वंदनना लाभार्थे करीए छीए तेम दान देवानो भाव पण वलवान छे. वली भगवंते सर्व दानमा अभयदान बलवंत कह्यु ए अधिकार सुयगडांग सूत्रमा पाने३१८ में मूलपाठमां छे तथा तेनो अर्थ टीकाकारे पाने ३२० मां विस्तारे करयो छे. तेमां कथा पण वसंतपुरना राजानी छे तेमा सार ए छे जे रा. जानी राणीए चोरने गरदन मारतां मूकाव्यो छे ने ते चौर बच्यो छे तेने अभयदान कडं छे. ए उपरथी विचार करो जे जीव बचे ने पछी हिंसा करे
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १५८ ) तेनुं पाप जो आवतुं होय तो अभयदानने भगवंत वखाणत नहीं माटे जीवने कोइ मारतुं होय. तो बचाववो. तेमज भूखे मरताने खवरावीने बचाववो ए अभयदानज छे. माटे विचार करवो जोइए. कारण जे स्याद्वाद मार्ग समजवो. सुयगडांगजीना बीजा श्रुतस्कंधमां पांचमा अध्यन मां (छापेली प्रतमां) पाने ८७२ मे आलावामां कह्युं छे जे कोइक खुदग एवं कहे जे एकेंद्रीथी ते पंचेद्री सूघीना जीवना विनाशनुं सरखुं पाप वा, एकांत सरखुं पाप नहीं. एम कहे तो अनाचार ए बंधे बोल एकांते बो
वामां अनाचार को हवे एना शब्दनो अर्थ कंइ बीजो नीकलवानो नथी पण प्रभु गणधर महाराजने परमार्थ दर्शाव्यो ते पाठ परंपराए चाल्यो श्राव्य ते आधारे पुर्व पुरुषो अर्थ भरचा होय तेथी अर्थ पामीए एनो खुलासों टीकाकारे करयो छे. त्यां जोशो तो जणाशे, वली पाने८७३ मे श्रालावो छे तेमां कह्युं छे के
आधाकर्मी आहार करवाथी कर्मे करी लेपाय एम एकांत न कहेवुं तेमज आधाकर्मी आहार करवाथी न लेपाय एम पण कहेवुं न जोइए. ए वात एकांत बोलवाथी अनाचार ए उपरथी विचार करवो जे भगवतीजी ना पाठने आधारे दाननो निषेध छे पण पाठनो अर्थ टीकाकारे करथो छे त्यां चोखुं दर्शाव्युं छे ने बीजा स्थाननी गाथा मूकी छे जे अनुकंपा दान जिनेस्वरे निषेध्युं नथी एम अर्थ छे ते प्रमाणे पूर्व पुरुषना अभिप्रा यथी तो दाननो निषेध कोइ ठेकाणे नथी. सुयगडांगजीना उपला पानानो अर्थ पण टीकाकारना खुलासाथी आवशे. तेम आपणे लेवो जोइए ने सुयगडांगजीना पाठनो अर्थ मुखेथी कहे ते खरो मानवानो आधार शुं ? ने जीवने मिथ्यात खस्युं नहीं होय ते कल्पित अर्थ माने पण थोडो थोडो क्षय उपशम थयो हशे, ते तो महापुरुषना अर्थ प्रमाण करशे. माटे आत्मार्थिने रीतसर कहेतुं ते न समजे तो कंठशोष करवो नहीं एज श्रेष्ठ छे, वली ए लोको आचारांगजीमां हिंसाना निषेधना पाठ बतावे छे, पण ते पाठ सर्वे मुनी महाराज सर्वथा हिंसाना त्यागीनो छे.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
आचारांगजीमां पण पाने २२४ मे छापेली प्रतमा जे आश्रवनां कारण ते संवर थाय छे. ने संवरनां कारण ते आश्रवनां थाय छे. एमां परिणाम विशेषनी मुख्यता दर्शावी छे. तेम हरकोइमां परिणाम विशेष विचारवा. वली ठाणांग सूत्रमा पाने ५६३ मे छापेलामां दशमा स्थानांगमा दश प्र. कारनां दान दर्शाव्यां छे तेमां अनुकंपादान अभयदान कयुं छ, ने अ. धर्मदान जुदुं कर्तुं छे.
वली केवल अधर्ममां तमारा विचार प्रमाणे अनुकंपादान होत तो अधर्मदानमांज समास थात, जुदो दर्शाव शुं करवा करत ? पण ए अनुकंपादान तथा अभयदान अधर्ममां नही तेथी जुदो दर्शाव करयो छे, माटे जेम प्रभु पोतेज दान दे छे तेम श्रावकना अभंग दुवार कह्या छे. जे श्रावक शक्ति माफक दान दे, सम्यक्दृष्टीना सडशठ बोल कह्या, तेमां समकितनां पांच लक्षण कयां छे. तेमां चोथु अनुकंपा लक्षण कछु छे. द्रव्यथी दुःखीने दान दइ सुखी करे, भावथी धर्म पमाडी धर्मे करी सुखी करे. आ लक्षण छतां केम दान आपे नहीं ? अवश्य सम्यद्रष्टी दान देज. सुपात्रने कुपात्रबुद्धिए आपq ते महा दोष. तेमज कुपात्रने सुपात्रबुद्धिए आपq ते महा दोष छे, जे कारणे आपq ते ते भावे विचारी आपवामां दोष नथी. उपासकदशांगमां सगदाल पुत्रे गोशालाने श्राप्यु छे तीहां कयुं जे तारा तप संजमथी नथी आपतो. महावीरस्वामीना गुणग्राम करे छे तेथी आपुं कुं. हवे ए गोशाळो छे तो मिथ्याद्रष्टी तो पण प्रभुना गुणग्रामनो पक्ष धारीने आप्युं तो लाभज छे, वली वंदीता सूत्रनी गाथा २३ मीमां छेलु पद छे जे असइपोसं च वजि पापिष्टने पोष्याना अतिचार छ पण एनो अर्थ कस्यो छे जे वेपार अर्थे एवा जीवने पोषिने वेचवाने पइसा पेदा करवा ते बाबत अतिचार छे. अनुकंपाए पोषवानो अतिचार नथी. हेमाचार्य महाराजे पण ए प्रमाणे अर्थ करयो छे. आ सर्वे वातनो सार एटलो छ जे घणा शास्त्रमा आ वात छे. माटे आवा माणसनी वात थोडी शक्तिवालाए सांमलवी नहि. महा. पुरुषो
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६० )
आचारजो थइ गया. ते पुरुषनां वचन उपर लक्ष देवो जेथी आत्मानुं हित थशे. ने शक्ति प्रमाणे दान आपवुं एज मार्ग छे.
प्रश्नः - ८९ श्रावा जैनमां बहु मत छे, ते लोकने शुं श्रात्मानी बीक नहीं होय ?
उत्तर:- केटलाएक जीव बीकवाला होय पण पूर्वकर्मनी प्रेरणाथी अ वलो अर्थज खरो लागे एटले बापडा शुं करे ? वली केटलाकनी बुद्धि मंद होय तेथी जे मतमां पड्या तेज प्रमाणे वाती करे. ए सर्व कर्मनी गति के श्रापणे जैनधर्म नाम धरावी जैन मार्गमां शुं छे ? तेनुं पूर ज्ञान मेलवता नथी, वली संसार असार जाणीए छीए तेम छतां छोडता नथी. ते आपणा कर्मनी गति छे तेमज सर्व जीव कर्मने अधीन माटे जीव उपरे द्वेष न धरतां केवल श्रापणा आत्मानी परिणती सुधरे ते वो उद्यम करवो. जेम बने तेम संसारनी उपाधी ओछी करवी, पोतानी जीविका थोडा विकल्पे चालती होय ते छतां वधारे धन मेलवी खरचवानी लालचे उपाधी करवी ते योग्य नथी. उपाधी जेम बने तेम छोडी रात्री दिवस ज्ञान अभ्यास करवो ने ते ज्ञानथी आत्मानुं स्वरूप जोवुं बे घडी एकांत बेसी आत्मानो विचार करवो ए श्रेयकारी छे, आ. त्मानी परिणती बगडे एवा वाद विवादमां काल गुमाववो नहीं. एज शीखामण छे.
प्रश्नः ९० आत्मप्रदेश हाली रह्यानो अधिकार आचारांगजीनी छापेली टीकामां पाने १०३ मे छे तेनुं शुं हेतु ?
उत्तरः- आचारांगजीमां उष्ण उदकवत् उदवर्तना करी रह्या छे ए वात सत्य प्रत्यक्ष समजाय छे के शरीरना सर्वे भागोमा नसो हाली रही छे ते पाछी जीव रहित शरीर थाय छे त्यारे कंइ पण हालतुं नथी तेथी समजाय छे के श्रात्मप्रदेशना चलायमानपणाथीज हाले छे. ए प्रमाणे लोकप्रकाशमां पण अधिकार छे,
प्रश्नः ९१ मुनी कंखामोहनी कर्म बाधे ए अधिकार क्यां छे ?
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तर:-श्रीभगवतजीनी छापेली टीकामां तथा बालाबोधमा पाने ७० मे छे. तेर प्रकारनां अंतर कह्यां छे. ते कारणे मुनी शंका करे तो कंखामोहिनी बांधे, वास्ते जिन वचनमा शंका करवी नहीं. कंखा शब्दे मिथ्यातमोहिनी कही छे. माटे जेम बने तेम परमात्माना वचन उपर दृढ रहे. प्रश्नः-९२ भुवनपति प्रमुख नीचेना देवता देवलोकमा जाय के नहीं ? उत्तरः-भगवतीजीनी छापेली प्रतमां पाने २५६ मे चमरेंद्र गयानो अधिकार छे, पण तेमां एटलुं विशेष छे के अरिहंतनुं, अरिहंतना चैत्यर्नु एटले प्रतिमाजी, वा, साधुनुं शरणुं करी जाय तो जवाय ते शिवाय जवाय नहि.
प्रश्नः-९३ तामली तपासे साठ हजार वरस सुधी तपश्या करी फोगट गइ कहे छे ते केम ?
उत्तरः-भगवतीजीमा पाने २३२ मे तामली तापसनो अधिकार छ त्यां अल्प फल कयुं छे. पण कंइ पाम्या नहि एम तो नथी. वली इशान इंद्र थया ने अल्प फल ते मुक्तिनी अपेक्षाए कडुं छे, कारण ने एवी तपश्या समकित सहित करी हती तो घणी निर्जरा थात; पण तेन थइ ते अपेक्षाए अल्प छे. ऋद्धि तो घणी पाम्या छे. वली थानक पण एवं पाम्या के समकित पाम्या. प्रश्न: ९४ तुंगीआ नगरीना श्रावकनो अधिकार क्या है ?
उत्तरः-भगवतीजीनी प्रतमा पाने १९१ मे अधिकार श्रवण प्रमुखना फलनो अधिकार छे त्यां तुंगीयानगरीना श्रावक- स्वरूप छे. प्रश्रः-९५ अभवी क्यां सुधी भणे ?
उत्तरः-नंदीसूत्रनी छापेली प्रतमा पाने ३९९ मे साडानव पूर्व सुधी भणे एम कयुं छे; पण श्रद्धा नहीं तेथी आत्मानुं काम थाय नहीं.
प्रश्नः-९६ श्रावकनां व्रत लीघा शिवाय वीजा परचूरण नियम कर. वानी मरजादा छे के नहि
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१६२) उत्तरः-भगवतीजीमां पाने ४६१ मे अधिकार छे. त्यां कहूं के जे मूल गुण पच्चल्खाणी करतां उत्तर गुण पच्चख्खाणी असंख्याता छे; पण तीर्यच पण श्रावकनां व्रत ले छे, तेथी असंख्यात गुण कह्या छे. टीकाकारे वि. शेषपणे कयुं छे जे मध, माखण, मांस, मदिराना नियम करे ते पण उ. त्तर गुण पञ्चख्खाणी कहीए, एवी रीते त्या अधिकार छे.
प्रश्नः-९७ छठा आरामा जे जीवो थशे तेनु केटलु आउखु तथा ते समकिती के मिथ्याती ?
उत्तरः-छठा आराना जीवनुं आउखु १६ थी २० वरस सुधी- कां छे. प्राये समकित रहित त्यां वसशे ए विगेरे सर्वे अधिकार भगवतीजी छापेली प्रतमा पाने ४७९ मे छे त्यांथी जोइ लेवु.. प्रश्नः ९८ पांच इंद्रीमां कामी इंद्री कइ ने भोगी कइ ?
उत्तरः-श्रोत इंद्री, चक्षु इंद्री कामी, तथा फरस इंद्री, रसइंद्री, प्राणेद्री ए भोगी, कारण जे ए इंद्रीए भोगववाथी सुख छे. एनो विस्तारे अधिकार भगवतीजीमां पाने ४८७ मे छे.
प्रश्नः-९९ श्रावक संथारो करे त्यारे सर्वथा पांचे व्रत आदरे? उत्तरः-वरुननाग नटुआए सर्वथा प्राणातीपात प्रमुखनो त्याग कयों छे. ए अधिकार भगवतीजीमां पाने ५६० मे छे वास्ते करी शके एम समजाय छे. प्रश्नः-१०० श्रावक रात पोसो करे तो दीवो राखे के नहि ?
उत्तरः-श्रावक पौषधमां दीवो राखे नहि, कारण जे श्रावक पडीकमणुं करे छे त्यारे बे घडीनुं समायक छे. तेमां काउसग करे चे, त्या रे पण आगार राखे छे जे दीवो विजलीनी उजेइ आवे तो वस्त्र ओढवू तो काउसग भागे नहि, ए सारु आगार राखे छे. हवे विचारो जे ओचिंतो कोइ लावे तो वस्त्र ओढवू, तो रखाय तो केम? इहां शंका थशे जे उजेइ ते अजवालुं तेमां शा वास्ते वस्त्र श्रोढवू ? तेनुं समजवू जे उजेइछे ते अनिकायना जीव छे. तेने आपणो फरस थवाथी ते जीव विनाश पा
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६३ ) मे छे. ए अधिकार समयसुंदरना प्रश्नमा छे. वली महानिसिथ सूत्रमा चोथा अध्ययनमा पाने ५ मे सुमतिनागलिनो आधिकार चाल्यो छे. तेमां पण एक मुनीराजे विजलीनो चमकारो थयो त्यारे वस्त्र श्रोढ्यु नहि.
तेथी त्यां कह्यु छ जे अग्निकायना जीवनी विराधना थइ एथी पण अग्निकाय सिद्ध थाय छे, वली भगवतीजीनी छापेली प्रतमा ५१८ मे पाने अग्नि सलगावनार महा आरंभी के होलवनार महा आरंभी ? त्यां अग्नि सलगावनार महा आरंभी कह्या छे. विगैरे अधिकार चाल्यो छे. त्यार पछी प्रश्न थयुं छे जे, जेम सचेतन अग्निकाय प्रकाश करे छे. तेम अचिच पुद्गलनी एवी प्रभा होय के नहीं! त्यारे भगवंते कडुं छे जे ज्यारे मुनी तेजुलेश्या मूके छे त्यारे ते अचित्त पुद्गलनो प्रकाश थाय छे एथी पण समजाय छे के अग्निनी प्रभा सचित्त कही. वली मुनि पाखी अतिचारमा तथा श्रावक पाखी अतिचारमा पण उजेइ आलोवे छे. वली श्राद्धजितकल्पमा उजेइनु प्रायश्चित कयुं छे. बृहतकल्पमां पण ज्यां दीवानो उद्योत होय त्यां कारणे एक वे दिवस रहे ने वधारे रहे तो प्रायश्चित कह्यु. वली टीकामां विस्तारे अधिकार छे के अणसण कयु होय तो दीवो राखे. आवा कारणे राखवानी तो मरजादा छे. पण ते शिवाय तो निषेध छे; तो पछी पौषधमां श्रावक भणवा सारु राखे ए तो संभवतुं नथी. कारण जे 'समणोइव सावओ' एवो पाठ छे माटे जेम साधु रात्रे दीवो राखता नथी, तेम श्रावक पण राखे नहीं. एम अमारं समज छे. उजेइ सारु वस्त्र ओढवानो अधिकार वृंदारवृत्तिमां पाने २८ मे छ। वली सेनप्रश्नमा प्रश्न १८ मे पाने ६४ मे दीवानी उजेइन प्रश्न छ तेमा पण काउसगनियूक्तिनी साख आपी छे. ए सर्वे अधिकार जोतां दीवो राखवो जोग्य लागतो नथी.
प्रश्नः-१०१ श्रावक देरासरनुं द्रव्य व्याजे राखे तो केम ? तथा पूजाना काममा वापरे तो केम ? उत्तरः-हालना वखतमां श्रावकोने देराना कारभारी जबराइथी व्याजे
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१६४) आपे छे. पण श्राद्धविधिमां पाने १०१ मे श्रावकने घरेणुं राखी पण धीरवानी मनाइ करी छे. कारण जे श्रावक ओछे व्याजे ले ने वारे व्याज उपजावे ते फायदो देवद्रव्यमांथी काढ्यो. हवे श्राद्धविधिमा सागरशेठनी कथा छे. ते कथामां फक्त देरासरना माणसने पइसा बदले अनाज आप्यु हतुं. तेमा मात्र रु. १) नी ८० कांगणी थाय तेमाथी मात्र १०००) कांगणीनो लाभ थयो हतो तेथी केटलो संसार रोलावा. ते कथा जो वांचशो तो हृदय भेदाइ जाय एटलां कष्ट भोगवां पड्यां छे. माटे श्रावकने संकटमा पाडनार आपनार ज छे. वली जे वखत श्रावक पैसा ले छे, ते वखत तो सारी हालतज होय, पण माणसनी सदा काल स्थिति सरखी रहेती नथी. त्यारे ज्यारे नबली स्थिति श्रावे ते वखत जो शेठीआनुं लेहेणुं तेना उपर होय तो पहेलुं लहेणुं पोता वसूल करे तो शेठीया पण दूषणमा आवे, कदापी पोतानु लहेणुं न होय , पण पोते एकधर्मी छे, तेथी शरम राखी ताकीद थाय नहीं; तेथी ते धणी बीजा देवावालाने आपे ने देरावालाने आपे नहीं, तो देरानुं द्रव्य जाय ने लेनारने तो घणाज भव भमवू पडे. देवद्रव्य भक्षणनां फल घणा शास्त्रमा लख्यां छे उपदेशपदमां हरिभद्रसूरी महाराजे देवद्रव्य कोइ खातो होय तेनी संभाल न राखे तो ते श्रावकने केटलां कडवां फल बताव्यां छे. ने खानारने तो भवनो पार नथी. वली श्रावकने धीरवानो धारो होय तो शेठीआ पोते पण उपाडी ले अने हालमां तो ठेर ठेर एवा बनाव बन्या छे ने ए रीयाजथी घणाज देवद्रव्यनो विनाश थयो छे ए सर्वे भाइओना जाणवामां छे. वली षष्टीशतकनी टीकामां एटला सुधी कयुं छे जे देवद्रव्य वधारवा सारु घणुं मूल आपीने देरानी वस्तु ले छे ने पोते वापरे छे तो नरकगामी जीव कह्या छे. माटे देवद्रव्यथी तो जेम बने तेम अलगा रहे.
वली जिनपूजा करवामां पण सर्वे उपगरण शक्तिवालाने तो पोताना घरनांज राखवा. ओरशिया प्रमुख पदार्थ छे ते पण श्रावको पोताना पै.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६५ ) साथी ज बनावे. जे वधारे धनवान छे ते एवी वस्तु बनावी राखे, सामान्य धनवालाथी एवी चीजो नहीं बने; पण केसर चंदन फूल वीगेरे तो पोतानुज वापरे, पण देरासरनुं वापरवाथी लाभ थाय नहीं. आत्मप्रबोधमां कथा छे. तेने पाछला भवमा देवद्रव्यथी नुकशान थयु छे तेथी आ भवमां एवो नियम कर्यों छे जे देरासरना जले हाथ पण घोउं नहीं. वली श्राद्धविधिमां कथा छे. तेमां ज एक लक्ष्मीबाइए देवद्रव्य वधारवाने सारु घणा ओच्छव कराव्या छे, तेमां देरानां उपगरण वापरयां छे तेनो नकरो पण आप्यो छे; पण नकरों ओछो पडवाथी भोग अंतराय बांध्यो जेथी बीजा भवमा जनमी सारथी पीयरमां शोग पडवा लाग्यो ने पाणीग्रहण करया पछी सासरे शोग पडवा लाग्यो. पछी मुनि मल्या सारे पूछ्यु जे माहाराज ! म्हारे जन्मथी शोग पडे छे तेनु शुं कारण ? पछी गुरुए कह्यु जे देरानां उपगरण वापस्यां तेनो नकरो ओछो आप्यो तेनां फल थयां. आ उपरथी विचार करो जे नकरो आप्यो; पण ओछो पडवाथी नुकशान थयुं तो मफत देरानी चीज वापरीए तो वधारे नुकशान ज थाय, देरानी चीज पोताना घरना काम सारु वापरीए तेनुं तो कहेवू ज शुं ? माटे देरासनी तथा साधारणनी तथा ज्ञानदव्यनी चीजोथी घणाज अलगा रहे_ने कोइ पण अंशे आपणा घरना काममा म आवे एम करवू. ए द्रव्यनी न्यायथी वृद्धि करवामां तत्पर रहेवू.ने पूजा सेवामां तो पोताना द्रव्य विना चित्त प्रफुलित ज नहीं थाय, वास्ते शुद्ध सुंदर द्रव्यो पोताना ज वापरवा.
साकेतपुर नगरे सागरशेठ नामे परम श्रावक वसतो हतो. तेने धर्मी जाणी बीजा श्रावकोए देरासरनुं द्रव्य सोप्यु ने कहयुं जेआ द्रव्यमांथी देरासरना काम करनार सूत्रधार, सलाट, मजूरने तेनी महेनतना पइ. सा तमे आपजो. 'श्रा द्रव्य सागरशेठना हाथमा आपवाथी सागरशेठ लोभमां पड्यो तेथी सुथार प्रमुखने रोकडु द्रव्य आपे नहीं. तेने बदले 'अनाज गोल वस्त्र प्रमुख पे तेमाथी रु) नी कांगणी ८०) थायछे.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१६६ ) एवी रीते एक हजार कांगणी पेदा करी नेते पेदाश पोताना घरमा राखी. तेथी महा पाप उपार्जन कर्यु ते आलोव्या विना मरण पाम्यो. तेथी ते समुद्रमा जलमाणस थयो. ते जलमाणसने इंदगोली थाय छे. ते इंदगोली जे माणस पासे राखी समुद्रमा रत्न काढवा जाय तो डूबे नहि तेथी समुद्रना उपकंठवासी वाणीयाए सागरशेठना जीव जलमाणसने पकडीने घटी नीचे थाल्यो ने छमास सुधी घंटी नीचे पीलाइ मरण पा. मीने त्यांथी त्रीजी नरके गयो. तिहां नरकनां दुःख भोगवी आयुष पुरुं करी मरण पामीने पांचसे धनुषना शरीरनो मच्छ थयो. त्यां मलेच्छोए पकडी अंगोपांग काप्यां तेथी मरण पामी चोथी नरके गयो. त्यांथी नीकली एक एक भवने प्रांतरे पांचमी छठी सातमी नरके बबे वार जइ श्राव्यो. एम नरकना परमाधामीनी वेदना खेत्रवेदना सहन करी पाछा तीर्यचना भव करी एक हजार भव कूतराना करया. तथा बीजा पण एक एक हजार नीचे मुजबना करया.
सूवरना, बोकडाना, गाडरना, ससलाना, हरणना, साबरना, सीयालना, बीलाडीना, उंदरना, कोलना, गीरोलीना, पाटलागोहना, सापना वीछीना, वीष्टाना कीडाना, शंखपणे, छीपपणे, जलोपणे, कीडीपणे, कीडामां, पतंगीयामां, मच्छरमां, काचबामां, गद्दामां, भेंशमां, बलदमा, उंटमा, खच्चरमां, घोडामां, हाथीमां.
ए सर्वे जातीमां हजार हजार भव कर्या. तथा पृथ्विकायमां, अपकायमां, तेउकायमां, वायुकायमां; वनस्पतीकायमां, ए सर्वे जातीमां लाखो भव भमीने ए सर्वे भवमा प्राए हथीयार प्रमुख शस्त्रना घाए क. रीने मोटी पीडा भोगवी मरण पामी, देवद्रव्य भक्षणर्नु पाप घणु क्षय थवाथी वसंतपुर नगरे कोटी द्रव्यनो स्वामी वसुदत्त शेठनी वसुमती राणीनी कुखे पुत्रपणे उपन्यो. ए सागरशेठनो जीव गरभमां आव्यो त्यारथीज वसुदेवशेठनु द्रव्य नाश पामवा लाग्यु. जे दिवशे जन्म थयो ते दिवशे पिता मरण पाम्यो. पांचमे वरशे माता मरण पामी. लोके नि
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुन्निओ नाम दीवू. दलद्री रांकनीपरे वध्यो. ते एकदा मामाए दीठो ते पोताने घेर तेडी गयो. तेज राते मामार्नु घर चोरोए लूटयु. त्यांथी बीजे ठेकाणे गयो, ते ज्यां जाय तेने त्यां चोर लुटे अथवा अग्नी लागे, ने आपदा पामे. हरकोइ विपत्ति तेने आवी पडे. आवी स्थितिजोइ कोइ उभो राखे नहीं ने लोक निंदे के आ तो बलती उपाधी छे, एवी अनेक प्रकारे लोक निंदा करे. ते सांभली मन उद्वेगता पाम्यु. तेथी परदेश गयो, ते तामलीप्त नगरमा रह्यो. त्यां विनयधरशेठ वसतो हतो, तेने त्यां सेवंकपणे रह्यो तेज दिवशे विनयधर शेठने त्यां आग लागी. तेथी घरमांथी हडकाया कूतरानी पेठे काढ्यो. तेवारे पश्चाताप करवा लाग्यो. पू. वन करेलु कर्म निंदतो हवो. जे जे कर्म स्ववशपणे करे छे. ते कर्म उदे श्रावे सारे परवशपणे भोगवां पडे छे एवी निंदा करता त्यांथी बीजे ठेकाणे जाय छे. एम करतो समुद्रने काठे गयो ते दिवशे धनवान नामे शेठ वहाणे चडे छे. तेनो सेवक थइने वहाणे चड्यो, ते वहाण कुशले करी परहीपे पहोच्यु त्यारे निपुनिओ विचारवा लाग्यो के आ अचरीज जेवु लागे छे. जे हुँ चड्यो छतां वहाण भाग्यु नहि, एवों विचार करे छे एटलामां दुष्ट देवे दंडे करीने वाहाणने भाग्यु. निपुणीओ समुद्रमां डुब्यो त्यां पाटीयु जड्युं तेने आधारे समुद्रने कांठे आव्यो त्यां गाम छे ते गामना ठाकोर पासे चाकरपणे रह्यो. त्यां धाड पडी, ते धाडीए ठाकोरनो छोकरो जाणी मारी पीटी धाडमा पकडी लइ गया. ने पोतानी पल्लीमा राख्यो. त्यां बीजा पल्लीपतीए श्रावी पल्लीनो विनाश पमाड्यो तेथी पल्लीपतीए काढी मूक्यो. ते विलीना वृक्ष नीचे जइने बेठो तो उपरथी बिलुं पडयु तेथी माथु फूटयुं त्यौथी बीजे ठेकाणे गयो एम एक हजार ठेकाणे भन्यो. ज्या ज्या जाय त्यां चोरनी, पाणींनो, अग्निनो परसैन्यनो, मरणनो एवा उपद्रव थाय. तेथी ज्यां जाय त्यांथी काढी मूके एम दुःख भोगवतो अटवीने विषे गयो. त्यां सेलक नामें जक्ष छे. ते महा प्रभविक छे ते जक्षने माटे एक चिचे करी आराधन करतो हवो.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१६८) पोतार्नु सर्व दुःख कहीने एकवीश उपवास कर्या तेथी जक्ष प्रसन्न थइ कहेवा लाग्या के हे भोला! सांजे सांजे म्हारी आगल सोनाना चांदला सहस्रे शोभतो मोटो मोर नाटक करशे ते मोरनां पिछां निरंतर पड़शे ते तुं लेजे. ते सांभली निपुन्नीनो हरख पाम्यो. ने नित्य सुवर्णनां पिछां खरे ते लेतो. एम हमेश लेतां नव सो पिछां एकठां थयां.
एक सो लेवानां बाकी रह्यां त्यारे निपुन्नीयाने दुष्ट करें परयो तेथी विचारे छे के आ उजड भूमीमां क्या सुधी बेशी रहीश १ एम विचारी ने मोरनां पिछां मुंठीवडे लेवा गयो. एटले ते मुंइ उपरथी उडी गयो, ने पिछां भेगां करेलां जता रह्यां. देवनी आज्ञा ओलंगी कार्य करे ते केम सफल थाय ? निपुन्नीओ पोताना आत्माने धिःकारतो में क्या मूर्खता थी उतावल कीधी ? जेथी पामेली वस्तु गइ. एम दुःखी थतां अटवीमां भमता एक मुनी महाराजने दीठा, ते मुनी महाराजने नमस्कार करी पो. ताना पाछला कर्मनुं स्वरूप पूछतो हवो. मुनी महाराजे कह्यु के, देवद्रव्य भक्षण एक हज़ार कांकणीनु की . तेथी आ भवमा.तथा पाछला भवोमा जे जे दुःख भोगव्यां हतां ते स्वरूप कीg. पछी मुनीराजे देवद्रव्य भक्षणना पापथी मुक्त थवानो उपाय कहे छे. हजार कांकणी खाधी छे तेथी अधिक द्रव्य आप, तथा देवद्रव्यनुं रक्षण कर तथा देवद्रव्यनी वृद्धि करवी. तेथी दुष्ट कर्म दूर थशे. सर्व जीवोने भोग ल. क्ष्मी सुखनो लाम थाय. एवी रीतें गुरु मुखे सांभलवाथी एवो नियम कों के एथी हजारगणुं द्रव्य देवद्रव्यमा आप. म्हारे पहेरवानां वस्त्र तथा आहारादिकमां वापरता जे द्रव्य वधे ते देवद्रव्यमा आपq. थोडो पण.द्रव्यनो संग्रह करूं नहीं. 'एम मुनी पासे नियम लीधो. तथा विशुद्ध .श्रावकनो धर्म आदर्यो. त्यार बाद जे जे वेपार कर्यो ते तेमां द्रव्य पेदा कयु. तेथी पाछ्ले भवे. हजार कांकणी खाधी हती तेने बदले दश , लाख कांकणी देवद्रव्यमा आपी, तेवारे देवद्रव्यना अऋणवालो थ्यो.ते. ..यी अनुक्रमे घणुं धन उपार्जन कयु. पछे.पोतानुं व्याज,उपजावे एम करी
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१६९) ने घणीज देवदव्यनी वृद्धि करी. ते वृद्धि करवाना पुन्ये करी तीर्थकर नाम कर्म उपार्जन कर्यु- अवसरे दिक्षा आदरी गीतारथ थया. धर्मदेशनादिके करी देवभक्तिना अतिशये करी जिनभक्तिनुं पहेलू स्थानक आराधी तिर्थकर नामकर्म निकाचित करी काल करी सर्वार्थसिद्धे पहोत्या. त्यांथी चवी महाविदेह क्षेत्रमा तीर्थंकरपदवी भोगवीने सिद्धिने वरशे. आ मुजबनी कथा श्राद्धविधि पाने १०१ थी ते पाने १०३सुधी छे.
. साधारण द्रव्य तथा ज्ञान द्रव्य ऊपर कथा. भोगपुर नामे नगरने विष धनवान नाम शेठ वशे छे. ते चोवीश कोडी सोनइआनो धणी छे, तेने धनवती नाम स्त्री छे. ते स्त्रीने जोडले बे पुत्र थया. एक पुत्रनुं नाम कर्मसार ने एक पुत्रनुं नाम पुन्यसार छे. एकदा पिताए निमित्तिआने पुछ्यु जे ए पुत्रो केवा थशे ? निमित्तिओ कहे छे के, कर्मसार जड प्रकृतिनो घणो निर्बुद्धि थशे अने विपरित बुद्धिए करी घरनु सर्व धन गुमावशे. नवु धन उपार्जन करशे नहि. घणो का ल घणा दरिद्रपणे चाकरीए करी दुःखवंत थशे. पुण्यसार पण पाछलु सारं धन तथा नवु उपायुं धन वारंवार हानी करशे, तेम तेम दुःखी थशे. पण वेपारादिकनी कलाए डाह्यो थशे. बने.जणने वृद्धपणे धननुं सुखपुत्रादिकन सुख थशे. एवी रीते निमित्तिआए कमु. पछी पिताए बन्ने पुत्रोने चतुर उपाध्यायनी पासे भणवा मूक्या. पुण्णसार तो सुखे करी सर्व विद्या भण्यो. कर्मसार घणा उपाय करे तो पण अक्षर मात्र नहि आवडे. शब्द लखवादिक करवाने पण समर्थ नहि. सर्वथा पशु जेवो रह्यो. तथा उपाध्याए भणाववो मूक्यो. बन्ने भाइओनी जवान अवस्था जाणी पिताए धनवंतनी कन्याओ परणावी. पछी पिताए बन्ने भाइओने बार बार कोड सोनइया आपी जूदा राख्या. पछे मात पिता दिक्षा लइ दे. वलोके गया. . -हवे कर्मसार सज्जनादिक वारता थकां पण पोतानी बुद्धिथी वेपार करें. त्या त्यां धननी हानी होय. एम थोडा दिवशमां पिताना दीघेला
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
(..) बार कोडी सोनइआ गुमाव्या. अने पुण्यसारना बार कोडी सोनआ खातर देइ चोर लइ गया, बन्ने जण दलदी रह्या, स्वजनादिके पण छांड्या, स्त्रीओ पण भूखे पिडाइने पोते पोताने घेर गइओ. धन विना-गुणी पण निर्गुणी होय, स्वजन चाकरादिकनी पेरे निर्धनने जाणे नहि. धनवंतमां थोडी पण चतुराइ होय तेने चतुर कहे, तेवारे निर्बुद्धि निर्भागी एम लोके अपमान दी . ते अपमानथी लाजता बन्ने भाइ देशांतरे जइ जुदा जुदा रहा. करमसार कोइ धनवंतने घेर अवर उपायना अभावथी चाकरपणे रह्यो. ते शेठ जूठाबोलो अदत्तनो लेनारो छे. तेनी पासे चाकरी मागे पण आपे नहि. एम विटंबणा भोगवी पुण्यसारे केटलुक द्रव्य उपार्जन कर्यु. तेने प्रयत्ने गोपव्यु पण धूर्त छेतरी लीधो. एम अनेक ठेकाणे चाकरीनी वृत्तिथी धातुर्वादिथी खाण खोदी सिद्ध रसायण कया. रोहणाचल रत्न लेवाना ने मंत्र साधना करी रुद्रवती प्रमुख जडी लेवादिक महा प्राक्रम ११-१२ वार कर्यु, पण धन प्राप्त थयुं ते रघु नहि. कर्मसारने पण विपरित थवे करीने धन उपार्जना थइ नहि. पुण्य. सारे पण उपार्जी अगीआर वार गुमाव्यु. पछी बन्ने भाइओ उदास थइ झाझे चडी रत्नद्वीपे गया. बन्ने जण सांप्रत्य रत्नद्वीपनी देवी जाणीने मरण श्रादरी देवी आगल बेठा. आठमे उपवासे देवी प्रगट थइने कर्मसारने कहे छे तारा भाग्यमां धन नथी. त्यारे कर्मसार उव्यो. पुण्यसार एकवीश दिवस उपवास करी बेठो तथा देवीए प्रसन्न थइने चिंतामणी आप्यु. ते जोइने कर्मसार पश्चाताप करवा लाग्यो. तेवारे पुण्यसारे कर्यु के विखवाद मा कर. आ चिंतामणीरत्नथी तारुं पण कार्य थशे. हवे बन्ने जण प्रितीथी पाछा झाझे चड्या. हवे रात्रीए पुर्णिमानो चंद्रमा उग्यो तेवारे कर्मसार कहे हे भाइ ! तारी पासे चिंतामणीरत्न छे. तेनुं तेज छे के चंद्रमान तेज वधारे छे ते आपणे जोइए, पछे. पुण्यसारने पण पूर्व कर्मनी प्रेरणा थकी रत्न लइने झाझने छेडे बेठा हाथमा रत्न स्थापी द्रष्टीए जुए छे एटले हाथमांथी रत्न समुद्रमा पडयुं. मनोरथ नि
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१७१) फल थया, बने.जणा दुःखी थता पोताने नगरे आव्या. पछी ज्ञानी गुरु मल्या तेमने वंदन नमस्कार करी पोताना पूर्वला भव पूछे छे. ते ज्ञानी महाराज कहे छे, चंद्रपुर नगरने विष जिनदत्त अने जिनदास नामे शेठ परम अरिहंतना भक्त छे. एकदा सर्वे श्रावक मली घणुं ज्ञान द्रव्य तथा घj साधारणद्रव्य बन्ने जणने एकेक द्रव्य रखवाल करवाने आप्यु. बन्ने जण भली रीते रक्षा करे छे. हवे जिनदासे पोताने सारु.पोथी पुस्तक लखाव्यु ने पोतानी पासे बीजा द्रव्यनो अभाव छे तेथी विचार्य जे मारी पोथी लखावी छे -ते पण ज्ञान- ठेकाणुं छे. एम चिंतवी ज्ञानद्रव्यमाथी बार दाम लेखने आप्या. हवे जिनदासे साधारण द्रव्यमाथी पोताने घेर घणा प्रयोजनना कार्यने वास्ते अवर द्रव्यना अभावथी पोताना काममां वापर्या.. तेवार बन्ने जण मरीने पहेली नरके गया. नरकमाथी नीकली सर्प थया, साथी मरी बीजी नरके गया. सां नीकली प्रपंखी थया. त्यांथी मरी त्रीनी नरके गया.. एम एक बे भवने आंतरे साते नरके गया. एकेंद्री, बेरेंद्री, तेरेंद्री, चौरेंद्री, पंचेंद्री, तिर्यंचना बार बार हजार भव करी वारंवार दुःख भोगवी घणां कर्म क्षीण थये ते दुष्ट कर्मथी ऊपरना बन्ने जणने बार हजार भव, बार दामना भोगववाथी दुःख भोगव्यां, वली आ भवमां बारकोड सोनैआ गुमाव्या. वारेवारे घणा उपायथी धन उपायु ते पण नाश पाम्यु. पराया घरनी चाकरी करी दुःख भोगव्यां. कर्मसारना जीवे ज्ञानद्रव्यनुं भक्षण कर्यु तेथी घणो निबुद्धि थयो. बुद्धिभ्रष्ट थयो. एम घणां दुःख पाम्यो. पुण्यसारे साधारण द्रव्यना भक्षणथी वारंवार धन गुमाव्यु. श्रा रीतनुं मुनी महाराज पासे पाछला भवनुं चरित्र सांभली बन्ने भाइओए श्रावक धर्म अंगीकार कर्यो. ने प्रायश्चितना बदलामां बार हजार दाम ज्ञानद्रव्यमां तथा साधारणद्रव्यमा आपवा एम नियम लीघो. तेवार पछी वन्ने जणाए पूर्व कर्म क्षय थवाथी घणुं धन उपार्जन कयु, ज्ञान द्रव्य तथा साधारण द्रव्य हजा गुणा पाप्या ने बार बार करोड सौनआना धणी थया ने भला श्रावक
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७२) थया. भली ज्ञानद्रव्यनी तथा साधारण द्रव्यनी रक्षा कीधी. तथा इच्छाएकरी ज्ञानद्रव्य तथा साधारण द्रव्यनी वृद्धि करी श्रावकनो धर्म रूडी रीते आराधी दीक्षा लेइ मुक्तिए पहोच्या. आ कथा सांभली ज्ञानद्रव्य दवद्रव्यनी पेरे श्रावकने नहीं कल्पे. साधारण द्रव्य पण संघर्नु दीधैं कल्पे, पोताने हाथे लेवु नहि. संघने पण सातक्षेत्रना कार्यमा वारपवू कल्पे, पण मागण लोकोने देवू कल्पे नहि, ज्ञान संबंधी द्रव्य तथा कागल प्रमुख साधुने आपेला श्रावके पोताना कार्यमां वापरवा नहि. पोतार्नु पुस्तक पण लखवू नहि. गुरुनी आज्ञा विना गुरुना लहीया पासे लखावq कल्पे नहि. थोडा जीववा भणी प्रमाणथी अधिक कठोर पाप जाणी विवेकीए थोडं पण देवद्रव्य वापरतुं नहि. ए ज्ञानद्रव्य तथा साधारण द्रव्य तथा देवद्रव्य आपQ कयु होय, ते आपवामां ढील करवी नहि, तरत आपवाथी अधिक लाभ थाय अने ढील करवाथी कदापि दुष्ट भाग्योदयथी सर्व द्रव्यनो नाश थाय वा, मरण थाय ने देवु रही जाय तो भलो श्रावक पण दुर्गतिने पामे. ते कथा कहीए छीए. महापुरनामे न. गरने विषे धनवंत एवो ऋषभदत्त नामे शेठ वसतो हतो. ते अरिहंतनो परम भक्त छे. ते पर्वने दिवसे देहेरे गयो. त्यां पोतानी पासे ते वखते द्रव्य नथी, तेथी उधारे द्रव्य लेइ चडाव्यु. ते द्रव्य तत्काल आप्यु नहि. बीजा कार्यमा व्यन चित्ते करी अपायुं नहि. केटलाएक दिवस व्यतीत थया. एवा अवसरमां धाड पडी ने सर्व धन लूंटाइ गयुं ने शेठने पण ते लूटाराओए शस्त्रे करी हण्यो. तेथी मरण पामीने तेज नगरे निर्दय द. रिद्री भैसावाला पखालीने त्यां पाडो थयो. ते हमेश पाणीनी पखालो उठावे छे ते नगरने कांठे नदी नीची छे ने नगर उचुं छे. ते टेकरा हमेश चढवा पडे छे रात्री दिवस भार वहेवरावे छे. निर्दय थको नाडीना मार मारे छे. भूख तरस सहन करे छे. एम अहर्निश दुःख भोगवे छे. एक दिवसे देरासरनो नवो कोट बने छे. तेने सारु पाणी वहन करे छे. ते देरासरनी श्रावको पूजा करे छे ते जोइने भंसाने जातीस्मरण थयु
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१७३ ) तेवारे पाछला भवनुं स्वरूप जाणवामां श्राव्यु तथा देहरा श्रागलथी खसतो नथी. एवा अवसरमां ज्ञानी गुरु पधार्या तेमणे भंसानुं पाछलाभवनुं स्वरूप प्रकाश्यु. तेथी शेठना पुत्रे एक हजारगणुं द्रव्य देवद्रव्यना देवामां प्राप्यु. मेंसाना धणीने पैसा आपीने भंसाने छोडाव्यो. पछी ते असाए अनशन कीधुं ते अनशन आराधीने देवलोके गयो. अनुक्रमे मो क्षे जशे. आ कथा सांभलीने देरानुं साधारणतुं जे जे आप, कयु होय ते तत्काल आप, देरानां उपगरणो उजमणा ओच्छवादिक कारणमा वापरी तेनुं भाडु वरावर नहि आपवाथी लक्ष्मीवतीने जे हानी थइ ते कथा.
लक्ष्मीवती नामे एक बाइ महा ऋद्धीवंत हती ने धर्मवंती हती. ते बाइ देवद्रव्य वापरवाने उजमणादिक पुण्यकार्य घणा आडंबर निरंतर करे; पण देहेराना उपगरणतुं भाडं थोडं मूक्यु, श्रावक धर्म उत्साहवंतपणे आराधी मरीने देवलोके गइ, पण हीन बुद्धिए करी भाडु ओडु आप्यु एथी रीन जातीनी देवांगनापणे उपनी. अनुक्रमे त्यांथी'चवी धनवंत अपुत्रीआ शेठने त्यां पुत्रीपणे उपनी. तेनो गर्भ रह्यो तेथी माताना श्रीमंत उत्सवमां परचक्रनो भय उत्पन्न थयो. तेथी प्रोत्सव बराबर थयो नहि. वली जन्म ओत्सवादिकने विषे राजाने घेर शोकनी उत्पती थइ. पिताए घणा घणा आडंबरे काम आरंभ्यां ने निष्फल गया. वली मणीरत्ने सुवर्णनां घरेणां कराव्यां. पण पहेरवाने समर्थ थइ नहि. कारण के, चोरादिकनो भय उत्पन्न थयो. वली भोजन वस्त्रादिक पण भोगववानो वखत श्राव्यो नहि; कारण जे पूर्वला कर्मना योगे शोक आवीने पड्या. एवी रीते कोई पण काममा उत्साह पूरो थयो नहि. सारे पिताए पुत्रीना विवाह महोत्सवमां मोटा आडंबरे लग्न करवा आरंभ कर्यो तो लमना निकट दिवसे माता मुइ. तथा लग्न पण उत्साह रहित थयां. पछी सासरे गइ, त्यां पण गइ सारथी पूर्वली पेरे नवा नवा भय, शोक उत्पन्न थया, तथा सासरे पण मनोवांछित भोग सुख भोगवायां नहि. तेथी बाइ घणी उदास थइने संवेग पामी तेणे केवलज्ञानी महाराजने पूछ्यु. केवल.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१७४) ज्ञानी महाराजे कह्यु जे पूर्वले भवे उजमणादिकने विषे देहेराना उपगरगर्नु भाडु ओछु आप्यु ने घणो आडंबर देखाइयो तेथी ए दुष्टकर्म भोग अंतराय उपायु. एवो केवलज्ञानी भगवाननो उपदेश सांभली दीक्षा लिधी. अनुक्रमे मुक्तिए पहोती. श्रा मुजबनी कथा श्राद्धविधिमां पाने ११० मे छे. माटे हरेक उपगरण पोताना घरनां राखवां ने कदापि देरानां वापरवां तो तेनो नकरो पूरो आपवो.
देहेरे दीवो करी ते दीवो घेर लावी घरनां काममा वापरवो नहि. तथा देहेराने दीवे कागल वांचवो नहि. तथा नाणु परखवु नहि. तथा देहेरे धूप. करे ते अंगारा घेर लावी वापरवा नहि. तेना उपर श्राद्धविधिमां कथा कहि छे.
इंद्रपुर नगरे देवसेन नामे वेपारी छे. तेने त्यां धनसेन नामे उंटवालो चाकर छे. तेना घरनी एक उंटणी हमेश देवसेनने त्यां आवे छे, ते. उं. टणीने मारी कुटिने धनसेन घेर लइ गयो तो पण पाछी देवसेनने घेर जाय छे. पछी देवसेने धनसेनने मूल आपी उंटणी राखी ते उंटणी उ.. पर देवसेननो स्नेह वर्षे छे. ने देवसेन उपर उंटणीनो स्नेह-वर्ने छे. ए. वामां ज्ञानी मुनी समोसर्या. ते ज्ञानीने देवसेने स्नेहनुं कारण पूछ्यु. ज्ञानी कहे छे जे आ उंटणी पूर्वे तारी माता हती. तेणे प्रभु आगल दी. वो करी ते दीवो घर कार्यमा वापर्यो. ने प्रभु आगल धूप कर्यो ते धूपना अंगारावडे घरनो चूलो सलगाव्यो ते कर्मे करी उंटणी थइ. ते पूर्वना स्नेहथी तेने स्नेह उपज्यो. ए मुजब वृत्तांत कहीने कयु जे देराना चंदने करी तिलक करीए नहि. तथा देराने जले हाथ पण पखालीए नहि. देव संबंधी शेष पण लइए नहि. देव संबंधी झालर प्रमुख गुरु आगल पण वगाडीए नहि. आ मुजब श्राद्धविधिमां पाने १०८ मेथी छे. तथा पाने ८० मे काची कली छेदवी नहि. वली माली पण काची कली तोडता . नथी. तो आपणे चडाववी ते केम जोग्य होय ? माटे काची कली चडाववी उचित नथी.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१७५) प्रश्नः-१०२ घरदेरासरमा नैवेद्य फल अक्षत विगेरे मूके तेनुं शी रीते करवू ? ___ उत्तरः-घरदेरासरमा जे चीज चडावे ते म्होटा देरासरे मोकली आपे, वली नैवेद्य माली प्रमुखने आपे तेने बदले माली फूल आपे तो बीजाने कहि मोटे देरे चडावे जे आ हमारा पैसानां फूल नथी. नैवेद्य बदले श्राव्यां छे ते छे. घरदेरासरमा पोताना द्रव्यथी भक्ति करवी. ए अधिकार श्राद्धविधिमा पाने ११२ मे छे. ते त्यां विस्तारे व्याख्या करी छे. प्रश्नः--१.३ सचित्त, अचित्त, मिश्र शं शं समजवू? . .
उत्तरः-श्राविधिमां पाने ५२ मे नीचे मुजब छे. सचित्त ते सर्व जातिनां धान, जीर, अजमो, वरियाली, सूवा, राइ, खसखस, सर्व जातिनां .फल, पानडा, लूण, खारी, खारो रातो, सिंधव, खाणमांथी निकलेलो सं. • चल, बनावेली संचित्त नहि, खारी माटी, हिरमजी, दातणं लीटुं. हवे मिश्र कह्या छे ते नीचे प्रमाणे. पाणीए पलालेला चणा, घउं प्रमुख धान्य तथा चणा तथा तुवेर विगरेनी दाल पलालेली होय तेमां पण कोइ नहियु रहि जाय तथा मिश्र कहिए. शेकेलुं धान्य ते रेतीमां शेकेलुं तो अचित्त थाय तथा खार दइ शेकेलं अचित्त थाय, , पण रेती विना शेकेला चणा प्रमुख मिश्र कहिए. लोलेल (शेकेला) तल, ओला, पोंक, शेकेली फली, पापडीनुं उंधीयुं, ए मिश्र तथा चीभडा प्रमुख काचा ने हींग प्रमुखनो वधार मात्र रांधेला ते मिश्र. केरी काचीमा मीठु दीधेलु पण नरमाश थइ नथी त्यां सुधी मिश्र, बीज सहित पाकेलां फल मिश्र ने बीज गोटला जुदा पड्या पछी बे घडि पछी अचित्त थाय. तीलवटी ते दिवसे मिश्र, मालवा देशे दक्षिण-देशे गोल बहु नाखे छे तेथी ते ज दिवसे अचित्त थाय छे. झाडथी तत्काल उखाडेलो गुंदर तथा नालिएरनुं पाणी, आंबानो रस, शेलडी प्रमुख वनस्पतिनो रस तथा तत्काल घाणीथी काढेलु सेल, तथा अलशीनुं तथा एरंडीनुं तेल तथा बीज काढी नांख्या एवां नालिएर, सिंघोडां, सोपारी, फल प्रमुख तथा पाका
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
(.१७६ ) , घणु मरदन करेला कणिआ काढेला एवा जीरं अजमा प्रमुख एक मुहूर्त सुधी मिश्र जाणवा ने मुहूर्च पछी अचित्त थाय. पाणी तेमज काचा फल, काचां धान्य आकरं लूण प्रमुख ते अमि पाणीना श्राकरां शस्त्र लाग्या विना अचित्त थाय नहि, कारण जे भगवतीमां कडं छे के व. ज्रमय पाषाणना खरलमा वज्रना दस्ता वडे मीठा प्रमुखने एकवीश वार वाटे, तोपण केटलाएक जीवने शस्त्र पण फरशतुं नथी, वास्ते अग्नि पाः णीना फरस विना अचित्त थाय नहि. हवे अचित्त नीचे मुजब.
सो जोजन जलवाटे वहाणमां आवेली वस्तु अचित्त थाय. करीयातुं, हरडे, खारेक; नानी द्राक्ष, मोटी द्राक्ष, खजूर, मरी, पीपर, जायफल, बदाम, अखोड, नीमजां, जरगो, पस्तां, कबाबचीनी ए अचित्त छ ने फ. टक सरीखो उजलो सिंधव, साजी भट्ठीमा पाकेलं लूण प्रमुख, करेलो खार, शोघेली माटी प्रमुख, एलची, लविंग, जावंत्री, सूकी मोथ, कोंकण प्रमुखना पाकेला केलां, उकालेलां शीघोडा, सोपारी प्रमुख ए अचित्त होय. 'वली आदि शब्दथी हरताल, मनसिल, पीपर, खजूर, द्राक्ष, हरडे: ए पण सो सो जोजन आववाथी अचिच थाय, पण आचरवा जोग्य नथी. आ मुजब श्राद्धविधिमां छे. वली बीजो काल पाने ५५ मे छे 'ते नीचे मुजब. आटो वगर चालेलो मिश्र.
श्राणमासे तथा भादरवा मासे चार दिवस मिश्र. । कारतक, भागशर, पोसमां त्रण दिवस मिश्र..
माहा तथा फागण मासे चार पहोरे मिश्र. . - चैतर, वैशाख, जेठ मासे.त्रण पहोरे मिश्र.
। आटलो काल वित्या पछी अचित्त थाय, चालेलो आटो.मुहूर्त ए. टले बे. वडी पछी आचित्त थाय. चालेलो आटो पण वर्ण, गंध रस. पलंटायः एटले' अभक्ष थाय. चोमासामां पंदर दिवश, शियालामा 'एक मास एरीतनी मरजादा छे.. त्यार बाद ग्रहण करवा जोग्या, नथी. पक, पानादिकनो काल चोमासामां पंदर दिवश, उनालामां वीश दिवस,
...1
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१७७ ) शीआले एक मास, ए उपरांत ग्रहण करवू नहीं. पण एनी अगाउ वर्ण, गंध, रस, फरस बदलाय तो ग्रहण करवा जोग्य नथी. दहीं बे दिवस उपरांतनुं कल्पे नहीं. काचुं दुध तथा दहीं तथा छाश साथे कठोल खावाथी बेइंद्री जीव उपजे, वास्ते ए वर्जq. वाशी नस्म पूरी प्रमुख बीजे दिवस कल्पे नहीं. उकालेलुं त्रण उभरानुं पाणी चोमासामा त्रण पहोर अचिच रहे पछी कल्पे नहीं. उनाले पांच पहोर सुधी कल्पे, पछी सचित्त थाय. आ मुजब श्राद्धविधिमां छे.
प्रश्नः-१०४ बकुश कुश्शील चे नियंठा पा कालमां कह्या छे, तेमां कुशील तो, भगवतीना पचीशमा शतकमा मूलगुणमा प्रतिसेवी कह्या छे. ज्यारे मूलगुणमां दूषण लागे सारे संयम गुणठाणुं केम रहे ?
उत्तरः-हरीभद्रसूरी महाराजे आवश्यकनी टीका करी छे. तेमां का छे जे, मूलगुण प्रतिसेवीने संजलना कषायथी होय ने ते अतिक्रम व्यतिक्रम ने अतिचार ए त्रण भांगा सुधी होय, अनाचार होय नहीं. तेथी समजाय छे जे आलोवी पडीकमी शुद्ध थाय, अनाचार सेवीने संजलना कषाय विना बीजा कषाय वर्ते त्यारे गुणस्थान जाय. प्रश्नः-१०५ अढार भाव दिशा केवी रीते। उत्तर:-आचारांगजीमां पाने ९ मे छापेली प्रतमां छे. १ समूीम मनुष्य, २ कर्मभूमीना मनुष्य, ३ अकर्मभूमीना मनुष्य, ४ अंतरद्दीपना मनुष्य, ५ बेइंद्री, ६ तेरेंद्री. ७ चौरेंद्री, ८ पंचेंद्री, ९ पृथ्वीकाय, १० अपकाय; ११ तेउकाय, १२ वायुकाय, १३ वनस्पति ते मूल बीज, १४ स्कंध बीज, १५ पर्वबीज, १६ अग्रबीज, १७ देवता, १८ नारकी ए अढार भाव दिशा कही तेनुं कारण जे जीव एटली जग्याए, संसारमा रोलाय छे माटे पोते विचारे जे हुँ कइ दिशाएथी आन्यो ? एटले कइ गतिथी आन्यो ? आदि विचारै नै संसारथी विमुख थाय. प्रश्न:-१०६ नव प्रकारे पुण्य बांधे ते शेमा छे ? उत्तर:-ठाणांगजी छापेलामां पाने ५१४ मे नव प्रकारे पुण्य ‘बांध
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१७८) वानां कह्यां छे.
अन्न पुण्य, ते अन्न आपवाथी थाय छे. पाण पुण्य, ते पाणी आपवाथी थाय. वस्त्र पुण्य, ते वस्त्र आपवाथी थाय. शयन पुण्य, ते मुनिने संथारो आपवाथी थाय. लेण पुण्य, ते मुनिने जग्या विगेरे उतरवा आपवी ते. मन पुण्य, ते मन शुभ प्रवर्गवाथी लागे ते. वचन पुण्य, ते गुणी पुरुषना गुण गावाथी थाय. काय पुण्य, ते कायाए देव गुरुनी भक्ति करवाथी पुण्य बंधाय ते. नमस्कार पुण्य ते देव गुरु स्वामी भाइने नमस्कार करवाथी बंधाय ते. 'श्रा मुजब नव प्रकार छे. इहां कोइने शंका थशे के आ जिनप्रतिमानी पूजा शेमां श्रावी ? ते विषे जाणवू जे मन वचन कायाए करी भक्ति करवी तेमा जे समास थाय. तथा जीवदया पण मन वचन कायाना पुण्यमा श्रावी जाय. कारण जे कोइ जीवने दुःख न देवं ने सर्व जीवने सुख करवु तथा देव गुरु उपकारीनी भक्ति करवी एमां शुभ मन वचन कायाथी पुण्य बंधाय छे, तेथी एमां सर्वे समास थाय छे. प्रश्नः-१०७ व्याख्यान करवाने योग्य कोण ?
उत्तरः-आचारांगजीमां छापेली प्रतमा पाने १९५ मे सोल वचन जा. णे ते उपदेश देवाने योग्य होय. ते सोल वचन नीचे मुजब.
१ एक वचनना शब्दो:-वृक्ष, घट, पट, नर, सुर,ए संस्कृत. रुखो, घडा, पडा, नरा, सुरा ए प्राकृत भाषा. जे जे एक वचन होय ते एक वचन जाणे. · २ द्विवचन जाणे, वृक्षौ, घटौ, पटौ, सुरौ, ए संस्कृत भाषामां. रुख्खा, घडा, पडा, नरा सुरा, ए प्राकृत भाषा.
३ बहु वचन जाणे, वृक्षा, घटा, पटा, नरा, सुरा,ए संस्कृत, रुख्खा, घडा, पडा, नरा, सुरा ए प्राकृत भाषामां बहु वचन. ए द्विवचन साथे
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७९)
लता, प्राकृतमां बहुवचनना शब्द जूदा आवता नथी.
४ स्त्री लिंग शब्द.
५ पुरुष लिंग शब्द.
६ नपुंसक लिंगना शब्द. ७ अध्यात्मवचन ते अंतरंगनुं वचन.
८ उपनीतवचन ते प्रशंसाकारी वचन.
९ अपनीतवचन ते परनी निंदानुं वचन.
१० उपनीत अपनीत वचन ते पहेलां प्रशंसी पछी निंदीए.
११ अपनीत उपनीत ते पहेलां निंदि पछी प्रशंसा करवी.
१२ अतितवचन ते गया कालनुं वचन जेम गये काल अनंता तीर्थंकर थया.
१३ वर्त्तमानवचन ते वर्त्तता कालनी व्याख्या.
१४ अनागतवचन ते आवता कालनुं वचन, जेम आवते काल तीर्थकर थशे.
१५ प्रत्यक्षवचन ते एणे मने कहुं छे.
१६ परोक्षवचन ते भगवान् कही गया छे.
ए रुपनां सोले वचन जाणे ते उपदेश शुद्ध दइ शके, ए ज्ञान विना शुद्ध परूपणा बने नहि.
प्रश्नः - १०८ सिद्ध भगवान् कये अनंते छे ?
उत्तरः- समकित विचार गर्भित महावीरस्वामीना स्तवन छापेला भाग बीजामां पाने ७४९ में बीजा शास्त्रनी गाथा मूकी छे, तेमां अभवी चोथे अनंते तथा पडवाइ पांचमे अनंते तथा सिद्धादिक आठमें अनंते कह्या छे. तथा मतांतरे सिद्ध पांचमे अनंते कह्या छे. पण विजयानंदसूरि महाराजना कहेवामां एम हतुं जे आठमे अनंते समजवुं सुगम पडे छे. दिगंबरना शास्त्रमां पण आठमे अनंते सिद्ध कह्या छे. प्रश्नः - १०९ पौषध क्यारे, लेवा ? अने तेनो काल शी रीते ?
"
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१०) उत्तर:-श्राद्धविधिमा एकला दिवसना चार प्रहरनो काल कह्यो तथा अहो रात्रीना पौषधनो आठ प्रहरनो काल कह्यो छे. पौषध लेवानो.विघि पाने २४५ मे बताव्यो छे. ते प्रथम पौषध लेइ, पछी राइ पडिकमj पडिलेहण करे ए रीते छे. ने ए रीते करे तो जे पौषधनो चार प्रहरनो काल परो थाय. ने मोडो ले ने मोडो पारे ते वात पाठमां नथी. वास्ते सूर्य उदय अगाउ पौषध लेवो तेज योग्य छे, ने पंचाशकमां पौषध पाली पूजा करी पछी पौषध लेवानी मर्याद बतावी छे, पण ते पडिमाधर श्रावकना संबंधमां छे, कारण जे पडिमाधरने पाछली पडिमा सहित छे, वास्ते ते पडिमा साचवी तेथी तेम विधि दर्शाव्यो छे. पडिमाधर शिवायना श्रावकने सारु तो श्राइविधिमां कडं छे ए ज रीते छे.
प्रश्नः-११० पौषधमा चोमासामा श्रावक भूमि उपर संथारो करे के पाट उपर ? . उत्तरः-चोमासामा तो पाट उपरज संथारो करवो कह्यो छे, विचार रत्नाकर ग्रंथ कीर्तिविजयजी महाराजनो करलो छे, तेमां आवश्यकनी चूर्णिनो पाठ लख्यो छे. तेमां काट आसनना आदेश लेवाना कह्या छे. तेम श्राद्धविधिमां पण कर्तुं छे. वली श्रावकने सारु पाट पाटला करावी ने उपाशरे श्रावके मूकवा एम पण अधिकार श्राद्धविधिमां छे. वली हुंडी पत्र करीने प्रश्नरूप ग्रंथ छे तेमां चोमासामा पाट पाटला न वापरे तेने पासत्थो कह्यो छे.
प्रश्नः-१११ साधुजी पुस्तक राखे के नहि ? उत्तरः-आ कालमा साधुजी पुस्तक राखे ए अधिकार तत्वार्थमा पाने २८५ मे छे. तेमां जणाव्यु छे जे दुषम काले धारणानी खामी तेथी आज्ञा करी छे; वास्ते पुरतक राखवाने हरकत नथी, पण पोताना शिष्य सारा न होय ते छतां ते पुस्तक शिष्यने आपी जवं, ने ते वेची खाय ए योग्य नथी. ए पुस्तक संघना रुपियाथी लीधुं छे तेथी पुस्तक उपर मालकी संघनी राखवी के जेथी बगाड थाय नहि. शिष्यने भणवा जोइए
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८१ )
तो श्रावक आपे, पण बेची खाय एवा शिष्य होय तो श्रावक तेने पण पुस्तक आपे नहीं. आवी रीति साधुजीए राखवी जोइए.
- प्रश्नः -- ११२ देवताने देवी साथे कामभोग केवी रीते होय ? उत्तरः---भवनपति व्यंतर ज्योतिषि तथा सुधर्मदेवलोक तथा इशान देवलोक सुधीना देवताने तो मनुष्यनी पेठे भोग छे, ने सनत्कुमार माहेंद्र देवलोकवालाने मात्र स्पर्श करवानो छे. तथा ब्रह्मदेवलोक तथा लांतक देवलोकवालाने रूप जुए एटलोज काम छे, शुक्र तथा सहस्रारदेवलो. कना देवताने शब्द सांभलवानो विषय के आनत, प्राणत, आरण, अच्युत ए चार देवलोकवालाने एक बीजानुं मन मलवानो विषय छे. बीजा देवलोक उपर स्त्री नथी तेथी त्यांथी पोतानुं मन करे तेम स्त्री पण मन करे एटले संतोष थाय छे, कारण जे जेम जेम बीजा लोकथी उपर चडता जाय, तेम तेम विषय कामना ओछी थाय छे. ने चारमा देवलोक पछी नव ग्रैवेयक तथा पांच अनुत्तर विमानना देवताने तो समूलगी कामनी इच्छा ज नथी. श्रा अधिकार पन्नबणा सूत्रनी. छापेली प्रतमां पाने ७७८ मे छे.
प्रश्नः - ११३ देवता मनुष्य साथै भोग करे ? तथा मूल शरीरे श्रावे ? उत्तरः --- पन्नवणाजीमां छापेली प्रतमां पाने ६२५ मे तेजस शरीरनी श्रवगाहना अंगुलना श्रसंख्यातमा भागनी कही छे. तेनुं कारण ए जाणवु जे पूर्वभव संबंधी मनुष्यनी स्त्री उपर गाढ अनुराग होय तो देवता देवलोकथी आवीने ते स्त्री साथे भोग करे, ने भोग करतां काल करीने तेज स्त्रीने पेटे तरत उत्पन्न थाय. आ रीतनो अधिकार छे. तेथी समजाय छे के मूल शरीरे आवे तो तेजस शरीरनी अवगाहना अंगुलना श्रसंख्यातमा भागनी होय ने भोगनी वात पण एमांज छे.
ने
प्रश्नः - ११४ चंद्रमा पूनम पछी थोडो ढंकातो जाय छे, उघाडो थतो जणाय छे तेनुं शुं कारण ?
उत्तर:- जीवाभिगम सूत्रमां छापेली प्रतमां पाने ७८५ मे ए अधिकार
शुद्ध १ थी
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८२) छे त्यां एवं कर्तुं छे जे नित्यराहु ने पर्वराहु ए बे प्रकारनां राहुनां विमान छे, तेमां नित्यराहु छे ते चंद्रमाना विमानथी नीचो छ ने एनी चालवानी गति एवी छे जे वद १ थी चंद्रमाना विमाननी नीचे थोडो थोडो आवतो जाय तेम चंद्रमा ढंकातो जाय. अमावासने दिवसे सर्व प्रकारे नीचो आवे छे तेथी बिलकुल चंद्र देखातो नथी. शुद १ थी. नित्य दूर खसतो जाय छे ते शुद १५ मे सर्वथा चंद्र नीचेथी खशी जा. य के तेथी सर्वथा चंद्रमा देखाय छे. ने पर्वराह छे ते कोइ वखत नीचे श्रावी जाय छे त्यारे ग्रहण थयुं कहेवाय छे. ए ग्रहण थयु होय ते वखत जमवू नहि. एवी रीते श्राद्धविधिमां कडं छे. ए निमित सारं नथी, ए कारणे मना करी छे.
प्रश्न-११५ आचार्य पंच महाव्रत रहित होय तो ते आचार्य गणाय के नहि ?
उत्तर:-पंच महाव्रत रहित आचार्य होय ज नहि. पंच महाव्रत र. हितने आचार्य पदवी आपवानी आज्ञा कोइ ठेकाणे नथी. व्यवहार सू. त्रमा मूलमा पाने २७ मे एवं कहेलूछे जे बहुश्रुत होय ने मायामृषा बोले, उत्सूत्र बोले, पापकर्म करी आजीविका करे एवाने आचार्य पदवी, उपाध्याय पदवी; प्रवर्तकपणुं-स्थविरपणुं-गणीपणुं कोइ पण पदवी आपवी नहि. ते जावज्जीव सुधी आपवी नहि. आ रीतनी मर्यादा छे. वली पंच महाव्रत रहितने साधु गणाय नहि तो आचार्य तो केम ज गणाय ? प्रश्नः-११६ एवा गुणवंत आचार्य न होय तो केम करे ? उत्तरः-घणा गुणीपुरुषो क्रियाउद्धार करी शुद्ध रीते पोते प्रवर्ते छे. जेम के सर्वदेवसूरि महाराज चैत्यवासी हता. तेमणे पोते क्रियाउद्धार करी शुद्ध मार्ग प्रवर्त्तव्यो. वली आनंदविमलसूरि महाराजना वखतमा पण शिथिलमार्ग थयो हतो, तेमणे पोते क्रियाउद्धार करी शुद्ध मार्ग प्र. वतव्यो. - वली व्यवहारसूत्रमा एम पण कहेळु छ जे आचार्य पदाने
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८३ ) योग्य पुरुष न होय, तो जे गच्छमां साधु होय तेमांथी बीजा योग्य आचार्य नहि मले त्यां सुधी तेमने आचार्य स्थापीने मार्ग चलावे. पछी योग्य मले ते वखते योग्य पुरुषने श्राचार्य स्थापे ने ते वखते पेला न ऊठे तो तेने गच्छ वहार करे, ए अधिकार पण व्यवहारसूत्रमां पाने ३१ मे छे. वास्ते गुणवानने श्राचार्य पदवी आपवी. हालमां पण सं० १९४२ ना कारता वद ५ मे मुनि महाराज श्रीआत्मारामजी महाराजने श्रीसि द्धाचलजी उपर घणा देशना श्रावको तथा साधुजीए मली गुणवान् जाणी आचार्य पदवी आपी हती. ते वखते हुं पण हाजर हतो. पचीशहजार माणस सिद्धाचलजी उपर हता, तेमां मुख्य मुख्य शहेरना विद्वान् श्रावको पण हता. कोइ पण मुख्य शेहेरना माणस नहि हता एम नहोतुं . ते वखते विजयानंदसूरी महाराज ए नाम संघे आपी स्थाप्या हता. एम योग्य पुरुषने आचार्य स्थाप्या विना साधु विहार करी शके नहि. ए अधिकार पण व्यवहारसूत्रमां के वास्ते सर्व साधुना समुदायमांथी जे पुरुष उत्तम होय, त्यागी, वैरागी, ज्ञानवान होय तेमने आचार्य स्थापी तेमनी आज्ञाए मार्ग चाले. आ पंचमकालमा शुद्धपरंपरा चालवी तो दुष्कर छे. श्रीमहानिशीथजी सूत्रमां युगप्रधान स्वामी थवानो अधिकार चाल्यो छे, त्यां पण एम कहेलुं छे जे युगप्रधान स्वामी शुद्ध मार्ग चलावशे ने म्हा. री श्राज्ञानुं हायमानपणुं टालशे वली युगप्रधान स्वामि निर्वाण पाम्या पछी म्हारी आज्ञानुं हायमानपणे थशे. एवी रीते कहेलं छे. माटे जे बखत जे उत्तम पुरुष होय तेने आचार्य स्थापी मार्ग चाले. कारण जे शासन एकवीरा हजार वर्ष सुधी जयवंतु रहेशे एवी रीते श्रमारुं समजवुं छे.
प्रश्नः - ११७ एक परमाणुमां केटला वर्ण होय ?
उत्तरः- एक परमाणुमा एक वर्ण, एक गंध, एक रस, बे स्पर्श. होय. ए अधिकार अनुयोगद्वार सूत्रमां छापेली प्रतमां पाने २७० मे छे. पर्यायना पलटणपणे पांच वरणनो थाय. कारण जे सत्ताने विषे पांच वर्ण,
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१८४) बेगंध, पांच रस, ने आठ स्पर्श रह्या छे. ए द्वादशसारनयचक्रमां का छ माटे सत्तामा होय तेथी पुनरावृत्तिमां पांचे वर्णमांथी एक वर्ण, एक गंध, एक रस, बे स्पर्श होय ते पर्यायना पलटपणे होय.
प्रश्नः-११८ गौतमपडयो तप करे छे तथा चंदनबालाना अहम करे छ ने गोरजीने आपे छे ते केम ?
उत्तरः-गच्छाचारपयन्नाना बालावबोधमां कुगच्छना लक्षणमां क. ह्यं छे ने विप्र तारवाने लोक पासे एवी रीतना तप करावी पैसा ले छ ते कुगच्छ छे.
प्रश्नः-११९ एक स्थिति स्थानकमां अध्यवसाय स्थानक केटला होय?
उत्तरः-कम्मपयडीमां ५२ गाथानी टीकामां अध्यवसाय असंख्याता कह्या छे. तीव्र. तीव्रतर मंद, मंदतर आदि होय.
प्रश्नः-१२० जे गतिनुं आयुष् बांध्यु होय ते कायम रहे के फेरफार थाय ?
उत्तरः-भगवतीजीनी टीकामां अपवर्तननो अधिकार चाल्यो छे तेमां कहेलुं छे जे सातमी नरकनुं आयुप्य बांध्यु छे पण अध्यवसायना फेरफारथी नरक ओछी वधारे थाय छे. जेम कृष्ण वासुदेव सातमी नरकनुं आयुष्य बांध्यु हतुं, ते अढार हजार मुनिने वंदन करवाथी त्रीजी क. यु, तेम चारे गतिमा फेरफार थाय; पण एटलो विशेष जे देवलोकनुं रीने मनुष्यनुं न थाय. तथा नरक फीटीने बीजी ऋण गतिर्नु न थाय. जे गति होय तेनो फेरफार थाय. . प्रश्नः-१२१ वर्तमानकाले आयुष्य केटलं होय ? '
उत्तरः-जंबुद्वीपपन्नत्तिमां तो मुख्यवृत्तिये उत्कृष्ट एकसो वीश वर्षर्नु कडं छे. तेम घणा जीवने तो तेमज आयुष्य होय, ने ते प्रमाणे जणाय छे. ने कोइक जीवन वधारे पण सांभलवामां आवे छे. तेवीश उदयना यंत्रमा पहेला उदयमा छेल्ला युगप्रधान स्वामीनुं आयुष्य एकसो अठा. वीश वर्षनुं कर्तुं छे. तेथी एम जणाय छे के, कोइक पुरुष एकसो वी.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१८५) श वर्ष करतां अधिक वर्षनुं पण होय. ते वात शतावधानी शा. रायचंद रवजीभाइए भद्रबाहुसंहिता जोइ हती. तेमां तेमना कहेवामा एबुंहतुं के जेनो धन लग्नमां जन्म होय तेनी कुंडलीमा चोथे मीननो गुरु. होय ने अग्यारमे तुलानो शनी तथा शुक्र होय. एवी रीतना ग्रह होय ने ते अंशे करी बलवान् होय, वली आठमे कोइ ग्रह आवे नहि ने शनीनी के शुक्रनी दशामां जन्म थाय एवी रीतनो योग श्रावे.तो बसेने दश वर्षनुं तेनुं आयुष्य थाय. माटे कोइक जीवनुं विशेष थाय ते पण शास्त्रमा अधिकार छे. वली आवश्यकनी बावीश हजारी टीकामां आर्यरक्षितसूरी महाराजे इंद्रनो हाथ जोयो तेमां बसे त्रणसे वर्ष सुधी जोइ पछी कडं जे आ तो इंद्र के माटे विशेष पण थइ जाय तो कंइ विरुद्ध नथी. परमामानां वचन केटलाएक बहु जीव आश्रित छे. केटलाएक जीव अपेक्षित छे ते गुरु परंपरागत ज्ञानवाला पुरुष जाणे, ते वर्तमानकालमां परंपरानु यथार्थपणुं रडुं नथी. आत्मार्थी पुरुषने परंपरागत ज्ञान जाणनार गुरुनो योग मलतो नथी. शास्त्रमा जे टीकाकारोए दर्शात्र कर्यो होय ते जाणी शके छे. बीजो इलाज नथी. ए पंचम कालनो प्रभाव छे. वास्ते बे शास्त्रमा जूदो जूदो अधिकार जोइ श्रद्धाभ्रष्ट थर्बु नहि. ते बन्नेना आशय खोलवानी महेनत करवी. तेम करवाथी कोइ शास्त्रमाथी अथवा कोइक पंडितथी खुलासो मली जशे. प्रश्नः-१२२ शुद्ध अशुद्ध क्षायक समकितना भेद कोइ ठेकाणे छ? उत्तरः-तत्वार्थनी टीकामां पाने २८ मे तथा नवपद प्रकरणनी टीकामां केवलज्ञानी महाराजनुं शुद्ध क्षायक समकित कयुं छे, ने छद्मस्थ श्रेणिकादिकनु अशुद्ध कर्तुं छे. प्रश्नः-१२३ चार अनुयोग छे तेमां निश्चय कया ? ने व्यवहार कया?
उत्तरः-आगमसार तथा नयचक्रमां तथा द्रव्यगुणपर्यायना रासमां चरणकरणअनुयोग, गणितानुयोग, धर्मकथाअनुयोग ए त्रण व्यवहारमा करा . ने एकद्रव्यानुयोग ते निश्चयमा कह्या छे अने
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
आचारांगजीनी शिलांगाचार्यकृत टीकामां तो चरणकरणअनुयोगने निश्चयमां कह्यो छे ने बीजा त्रण अनुयोग व्यवहारमा गण्या छे. हवे ए बन्नेनी मतलब अपेक्षित समजाय छे. आचारांगजीनु कहेQ छे जे द्रव्य अनुयोगथी स्वपरनुं ज्ञान थयु, पण परनुं छोडवू ते चरणकरणअनुया गथी छे. ते पर प्रवृत्ति छोडे तो ज आत्मवृत्ति थाय. ने ते ज आत्म धर्म छे वास्ते ए निश्चय छे. वली भागममार प्रमुखनु कहेवू छे जे द्रव्यानुयोगनुं जाणपणुं कर्य नथी ने द्रव्यचारित्र पाले छे, तो ते स्वपरनुं ज्ञान नथी तेथी आत्मा निर्मल शी रीते थशे ? माटे द्रव्यानुयोगर्नु ज्ञान थयाथी स्वधर्म परधर्म जाणे छे. तेथी ते निश्चय छे. एम अपेक्षाये छे. बाकी वस्तुपणे तो आंधलो तथा पांगलो बे जूदां जूदां काम करवानी इच्छा करे ते सफल थाय नहि. जेम के पांगलो आंख्ये जुए छे ने आग लागे छे पण पग नथी तेथी ते चाली शकतो नथी. तेथी ते पण आगमी बली मरे. वली आंधलो छे ते आग जोइ शकतो नथी, तेथी तेने पग छे पण चाली शकवानुं तेना मननां आवे नहि तेथी ते पण बली मरे. तेम एकला ज्ञानवालो पांगला जेवो छे. जेम पांगलो आंधलाने कहे जे आग लागे छे माटे तुं मने उपाडी ले तो हुँ रस्तो बतावं, ने आपणे बन्ने बचीये, तेम करे तो बन्ने बचे. एवी रीते द्रव्यानुयोग तथा चरणकरण अनुयोग ए बन्नेनो योग मलवाथी शीघ्र मुक्तिफल मले.
प्रश्नः-११४ नवकारशीनो काल सूर्य उदयथी बे घडी ? के हथेलीनी रेखा सूझवाथी बे घडी ?
उत्तरः-धर्मसंग्रह ग्रंथ मानविजयजी महाराजनो करेलो छे. ने ते उ. पाध्यायजी श्रीयशविजयजी महाराजे शोध्यो छे तेमां कयुं छे जे चौ• विहारवालो सांजनो बे घडी दिवस होय त्यारथी चौविहार करे ने सचारे नवकारशी सूर्योदयथी बे घडी पछी करे ने कदापि तेम न बने ते नवकारशी न करे तो पण सूर्यनो तडको दीठा विना दातण करे तो रात्रिभोजनना नियमना मंगनो दोष लागे. ए उपरथी समजवानुं छे जे
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
.सूर्यनो तडको देखाय त्यां सुधीमां तो नोकारशीनो काल थतोज नथी, त्यारे सूर्य उदयथी ज बे घडी रही, वली शेनप्रश्नमा पाने ५६ मे प्रश्न ९१ .मुं छे त्यां पण सूर्योदयथी बे घडी कही छे. ते उपर शेनप्रश्नमा योग शास्त्रनी साक्षी आपी छे. वली तेज प्रमाणे प्रवचनसारोद्धारनी टीकामां तथा पंचाशकनी टीकामां तथा श्राइविधिमां पण सूर्योदयथी बे घडीए नवकारसी थाय एम अर्थ जणाय छे. माटे नवकारशी करीने वहेलं. दातण करवू ते योग्य नथी.
प्रश्नः-१२५ प्रभुने वस्त्र पहेराववानो अधिकार शास्त्रमा आवे छे ते. पहेरावता नथी तेनुं शुं कारण ?
उत्तरः-शेनप्रश्नमा ए बाबतनुं प्रश्न २४ पाने १७ मे छे तेमां कडं के जे जिनबिंबने वस्त्र पहेरावां कह्यां छे. परंतु प्रधान वस्त्र ांगी प्रमुखमां आभरणनी पेठे उचित कवू योग्य छे, पण मस्तक उपर मूकवू ते योग्य नथी. ा मुजब खुलासो छे. एथी समजाय छे के केटलाएक वर्ष थयां प्रवृत्ति बंध थइ गइ छे; पण आंगी प्रमुख नां वपराय छे. वली शा.. स्त्रमा कोइ आचार्य बंध कर्यों एवो अधिकार जणातो नथी. प्रश्न:-१२६ देवताने अवधिज्ञान क्यां सुधीन होय ?
उत्तरः-सुधर्म देवलोक तथा इशान देवलोकना देवताने नीचुं पहेली रत्नप्रभा नरक सुधी होय. सनत्कुमार ने माहेंद्रना देवताने बीजी शक प्रभा नरक सुधी होय. ब्रह्म ने लांतकना देवताने नीचुं त्रीजी वालुप्रभा नरक सुधी होय. शुक्र ने सहस्रार देवलोकने नीचुं चोथी पंकप्रभा नरक सुधी होय. आणत ने प्राणत ए बेना देवताने पांचमी धूमप्रभा सुधीन ज्ञान होय. आरण ने अच्युत देवलोकना देवताने छठी तमप्रभा नरक सुत्री होय, तथा पहेलेथी छठा अवेयकना देवता पण धूमप्रभा सुधी देखे, पण ते बारमा देवलोकना देवता करतां विशुद्ध विशुद्ध देखे. सातमा आठमा ने नवमा अवेयकना देवता सातमी तमतमा नरक सुधी देखे. अनुत्तर विमानना देवता भिन्न चौदराजलोक देखे. एटले चौदराज लो--
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१८) कमां कंइक ओछु देखे. ए देवताओ तिर्छ असंख्यात द्वीप समुद्र सुधी . देखे. उचुं पोताना विमाननी ध्वजा सुधी देखे. भुवनपति व्यंतर देवताओमां अर्धा सागरोपममां कंइ ओछा आयुष्यवालाने तिचे संख्याता योजन- ज्ञान होय. अर्धा सागरोपम उपरनुं आयुष्य होय तेने तिई असंख्याता योजन- ज्ञान होय. जेनु दश हजार वर्षनुं आयुष्य छे तेने पचीस जोजन- ज्ञान छे. असंख्याता वर्षनुं आयुष्य छे तेने असंख्याता योजन- ति? ज्ञान होय. आ मुजब नंदीसूत्रनी टीकामां पाने १७८ मे छापेली प्रतमां तथा आवश्यकजीमां कहेलुं छे.
प्रश्नः-१२७ तीर्थंकर कया आरामां थाय ? ने कया आरामा सिडिवरे ?
उत्तर:-नंदीसूत्रनी छापेली प्रतमां पाने २०० मे कह्यु छे के ऋषभ देव अवसर्पिणी कालना त्रीजा आरानां त्रण वर्ष साडा आठ महिना बाकी हता, ते वखते मोक्षे गया. सार पछी बीजा सर्वे तीर्थकर चोथा आरामां थया. छेल्ला महावीरस्वामी चोथा आराना त्रण वर्ष साडा आठ महिना बाकी हता त्यारे निर्वाण पाम्या. तेमज श्रावती चोवीशीमा त्रीजा आराना त्रण वर्ष साडा पाठ मास गये थके तीर्थकरनो जन्म थशे ने आखा त्रीजा आरामा त्रेवीश तीर्थंकर थशे. ने चोथा आरामां चोवी. - शमा तीर्थकरनो जन्म थशे तथा निर्वाण पामशे. ने बीजा सामान्य के. __ • बीजा आराना जन्मेला त्रीजा आरामां केवलज्ञान पामे, ते वर्गमानकाले चोथा आराना जन्मेला पांचमा आरामां केवलज्ञान पाम्या, आ मर्यादा छे.
प्रश्नः-१२८ मनुष्य गर्भजनी संख्या केटली कही छ ? ने सामान्य म. नुष्यनी केटली ?
उत्तरः-अनुयोगद्दार सत्रनी टीकामां पाने ४८८ मे मनुष्य गर्भजनी संख्या छ वर्ग करता जे रकम थाय तेटली कहाँ छे. ते वर्गनुं समजवू जे एकनो वर्ग तो थाय नहि तेथी बेनो वर्ग ते चार थाय ए पहेलो वर्ग,
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८९ ) चोरनो वर्ग ते सोल थाय ए बीजो वर्ग. सोलनो वर्ग ते बसे छप्पन थाय ए त्रीजो वर्ग बसे छप्पननो वर्ग ६५५३६ थाय ए चोथो वर्ग. एनो पांचमो वर्ग करतां ४२९४९६७२९६ थाय. ए पांचमानो वर्ग करतां १८४४६७४४०७३७०९५५१६१६ थाय ए छट्टो वर्ग. एनी साधे पांचमा वर्ग करतां आंक थाय ते ( ७९२२८१६२५१४२६४३३७५९३५४३९५• ३३६ ) आ संख्याए उत्कृष्ट पदे गर्भज मनुष्य कह्या छे ने उत्कृष्ट पदे समूर्छिम गर्भज एकठा गणतां असंख्याता कह्या छे. आ मनुष्य अढी द्वीपमा मलीने थाय.
प्रश्नः -- १२९ अढीद्वीप शी रीते कह्या छे !
उत्तरः- श्रा आपणे रहीये छीये ते जंबूद्वीप छे. ते वचमांथी भरो तो लाख जोजननो थाय. ए गोल आकारे छे. एनी पाछल फरतो लवण समुद्र छे ते बे लाख योजननो छे. तेनी पाछल घातकीखंड नामे द्वीप के ते चार लाख योजन पहोलो छे. तेमां मनुष्य छे. तेनी पाछल कालोद समुद्र छे ते आठ लाख योजननो छे. तेनी पाछल पुष्करावर्त्त द्वीप के ते सोल लाख योजननो छे. तेमां श्रडधा द्वीपमां मनुष्यनी वस्ती छे. अडधामां मनुष्यनी वस्ती नथी. तेथी अढीडीपने शास्त्रमां मनुष्यक्षेत्र कहां छे. तेनी आगलना द्वीप समुद्र तो असंख्याता छे पण त्यां मनुष्य नथी.
•
प्रश्नः - १३० देरासरमां दीवा उघाडा मूकाय छे ते योग्य छे के कैम ? उत्तरः- एकवीश प्रकारी पूजामां सकलचंद उपाध्यायजीए कहुं छे जे फानसमां दीवा मूकवा. वली पूजाप्रकरण भद्रबाहु स्वामिनुं करेलुं छे तेमां कहेलुं छे जे दीवा मूकवा ते प्रभुने ताप न लागे एवी रीते मूकवा.. जेम पोताने ताप लागे छे तेमज गणी प्रभुने ताप न लागे एम मूकवा. एवी रीते दीपक पूजा करवी, उघाडा दीवा गृहस्थ पोताने घेर मूकता नथी, ने जिनमंदिरमां मूके तो अन्यदर्शनी पण कहे जे श्रावकलोक, देव आगल दीवा उघाडा मूके छे ने घर आगल ढांके छे ! ए शुं ? ए पण लघुतानुं कारण छे. वली पंचाशकजीमां कह्युं छे जे जिनपूजामां जे
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१९.) टली यतना थाय तेटली करवी. तेमां प्रमाद करे तो अयोग्य छे. ए उ.परथी कोइना मनमा एम आवशे जे समूलगा दीवा करवा नहि, पाणी फूल चडाववां नहि ए समजवू भूल भरेलुं छे. कारण जे स्थावरनी हिसानो कंइ श्रावकने त्याग नथी. सनी हिंसानो त्याग छे. वली प्रमाद करे तो सनी हिंसा थाय ने ते प्रमाद छोडे तो प्रभुभक्तिमां त्रस जीवनी हिंसा थाय नहिं ने स्थावर विना तो भक्ति बनती नथी. वली श्रावकने अष्ट द्रव्ये भक्ति करवी महानिशीथजीमां तथा आवश्यकसूत्र विगेरेमा योग्य कहि छे. वास्ते विस्तारे भक्ति करे ते घणो लाभ उपार्जन करे; माटे प्रमाद छोडीने जिन भक्ति करवी.
प्रश्नः-१३१ देरासरनां खातमुहूर्त करवानी जग्या जोवानी रीत जैननी ने अन्यदर्शननी सरखी छे के केम ? ‘उत्तरः-कालीदास पंडित विक्रमराजाना अवसरमां थया छे. तेमणे ज्योतिर्विदाभरण नामनो ज्योतीष शास्त्रनो ग्रंथ कर्यों छे तेनी टीका जैनी आचार्यनी करेली छे. तेमां जैननी रीती जूदी बतावी छे तेमज आरंभसिद्धि नामे जैनग्रंथमां पण छे. वली ज्योतिर्विद्याभरण ग्रंथमा प्रतिष्ठाना नक्षत्रमा पण जैनना नक्षत्र जूदा कह्यां छे. तेथी ढुंढीयाने पण समजवू जोइए छीए के अन्यदर्शनी पण बे हजार वर्षना आसरा उपर जिनचै. त्य सिद्ध करे छे. 'प्रश्नः-१३२ सामायकमां घडी राखे छे ते आज्ञा छ ?
उत्तरः-वृंदारवृत्तिमा घडी राखवानी कही छे ने तेमां निशीथीनी चूर्णिनी साक्षी आपी छे. प्रश्नः-१३३ श्रावकने चरवलो मुहपचि राखवानी मर्यादा शास्त्रमा छ?
उत्तरः-श्रावश्यकनो बालवबोध यशविजयजी क्रत छे तेमां तथा अ. नुयोगद्दारनी छापेली टीकामां पाने ७८ मे छे. वली श्राद्धविधि निश्चय ग्रंथमां अचलगच्छनी चर्चामां पण सारी पेठे स्थापना करी छे. 1. प्रश्नः-१३४ श्रावकने सूत्र वांचवानी आज्ञा छे के नहि ?
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तर:-श्रावक अथवा साधुए दरेक चीज गुरु पासे भणवी पण पोतानी मेले भणवी नहि. ते सारु विशेषावश्यकमां कयुं छे जे सामायक अध्ययन भणq ते गुरु पासे, पण पुस्तक चोरीने नहि. माटे पोतानी मेले तो चाय नहि, ने सूत्र वांचे तेनो आशय बराबर बेसे नहि तो उत्सू. त्रनो दोष लागे ने वली श्रावकने आवश्यकसूत्र तथा दशवकालीकनां चार अध्ययन सुधी तथा आवश्यकसूत्र भणवानी आज्ञा प्रभुए करी छे, वली श्रावकने अर्थना ग्रहण करनार कह्या छ, एटले गुरु अर्थ संभलावे ते सांभले एटले श्रावकने सूत्र वांचवानी आज्ञा संभवती नथी, प्रकरण ग्रंथ घणा छे तेमा पूर्वाचार्य सर्व रचना लावी मूकी छे ते भणे पण छे. इहां कोइने शंका थशे जे आनंदादिक श्रावक शुं भणता हशे? ते विषे विशेषावश्यकमां श्रुतज्ञानना भेद चाल्या छे, तेमा उपांगसूत्रनो अधिकार पाने १७१ मे छे तेमां प्रश्न थयु छ जे उपांगादिकनी रचना शुं करवा करी ? तेना उत्तरमा कह्यु छ जे साध्वीने दृष्टिवाद भणावq नहि ने ते दृष्टिवादना भाव जाण्या विना बोध केम थाय ? ते सारु साध्वी श्रावकने अर्थे उपांगादिकनी रचना करी छे. आ जग्या उपर श्रावकने। शब्द छे पण उपांग छेद सूत्र विगेरे भणववा सारु व्यवहार सूत्रमा मु. निने केटला केटला वर्षनी दीक्षापर्याय थाय सारे भणाववां कह्यां छे तेथी उपांगनी पण श्रावकने आज्ञा नथी; पण श्रावक पयन्ना भणता हशे एम जणाय छे. हालमां पण चउसरण पयन्नादिक श्रावक भणे छे. तेम ते पुरुषो भणता हशे एम लागे छे. इहां कोइ एम कहेशे जे तमोए सूत्रनी साख्यो नांखी छे ते केम जाणी १ ते विशे जाणवू जे म्हारी बालबुदिना वखतमां मारा मनमा एम आव्युं हतुं जे अर्थना ग्रहण करनार कह्या छे, माटे आपणे मूलसूत्र न वांचवां. अर्थ जोवाने शुं हरकत छ? एम जाणी सूत्रो वांच्या हता. पण सूत्रना गहन अर्थ जोइ हवे म्हारा मनमा आवे छे के वीतरागना आगमनी गहन शैली मलीन आरंभी संसार मूञ्छित श्रावक शी रीते जाणे १ तो कंइन कंइ धारण करे तो श्र
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १९९)
द्वाभ्रष्ट थाय; माटे प्रभुजीए निषेध कर्यो छे ते ज योग्य छे. एक भावश्यक भणे तो तेमां बहु प्रकारचें ज्ञान थइ जाय वास्ते प्रभुनी आज्ञा बहार काम करवू नहि, तेम सभा समक्ष तो में सूत्र वांची संभलाव्यु नथी. ते तो ग्रंथोज वांचं छु. ने ते तो आज्ञा शास्त्रमा छे; पण तेमा आज्ञा विरुद्धपणुं एटलुं छे जे गुरु पासे भणेला वांचवां जोइए. पण पंचम कालना प्रभावे गुरुनी जोगवाइनी खामीने लीधे वाचवू थाय छे ते प्रभु स्वीकारे तो सत्य छे. कारण जे उद्यम छोडवाथी अज्ञानता टलती नथी तेथी न चाल्ये करवू पडे छे ने जे पुरुष गुरु पासे धारीने उपदेश विगेरे दे छे तेमने धन्य छे. म्हारो एवो भाग्योदय थशे ते दिवस धन्य मानीश. हाल पण कोइ कोइ उत्तम पुरुष मले छे तेमनी समीपमा जे जे धारणा थाय छे ते कल्याणकारी मानुं ने ते शिवाय पोतानी मेले जे वांचु छु तेमां प्रभु आज्ञा विरुद्ध थत होय ते त्रिविध त्रिविध मिच्छामि दु. कडं देउं छु. वली योगशास्त्रनी टीकामां पाने १०७ मे सामायकना अतिचारमा कयुं छे ने शास्त्रनी गाथा मूकी छे ते गाथामां कहयुं छे जे न करवू ते करतां अविधिये करवू श्रेष्ठ छे, ए आधारे गुरु पासे वांच्या विना बेसी रहेQ प्रमाद करवो ते करतां गुरु महाराजनी पासे वाचवानी इच्छा राखी योग म मले त्यां सुधी प्रमादमां काल न जाय ते सार वांचं छु ने ते हितकारी मानुं छु.
प्रश्नः-१३५ जैनमा लाखो रुपीया बीजा शुभ मार्गे वपराय छे तेवा ज्ञानमा नथी वपराता तेनुं शुं कारण ? . उत्तरः-जैनधर्मनु मूल स्वरूप जाण्युं नथी ते पुरुषे एम समजवू. जैनमार्ग जाण्यो होय वा जैनधर्मनुं जाणपणुं थवानुं नजीकमां होय, वा थोडा भवमा पार पामवानो होय तेने तो अवश्य ज्ञान उपरज लक्ष थाय. कारण जे आत्मानुं केवलज्ञान अवरायुं छे ते प्रगट कर, तेनुं मुख्य साधन श्रुतज्ञान छे. केमके केवलज्ञान पामतां पहेला क्षपकश्रेणी मांडे के ते क्षपकश्रेणीमा प्रथम श्रुतज्ञानथी चितवन करे छे पछी अपूर्व भाव प्र.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१९३) गट थाय छे ने स्वाभाविक ध्यान थाय छे माटे ए सर्व थवा, कारण श्रुतज्ञान छे ने ते श्रुतज्ञान ज्ञानावर्णी कर्मना क्षयोपशमथी थाय छे, ज्ञानावर्णी कर्मनो क्षयोपशम ज्ञान भणवाथी, ज्ञान भणाववाथी, ज्ञाननो पाठ करवाथी, ज्ञानवाननो तथा ज्ञान जे पुस्तको, वा ज्ञाननां उपगरणो तेनो विनय करवाथी, वा पुस्तको लखाववाथी तथा विद्याशाळाओ काढवी ने श्रावकोने भणाववा, तन मन अने धन ए त्रण प्रकारे शक्ति होय ते प्रमाणे ज्ञाननी पोताने तथा परने वृद्धि थाय एवी प्रवर्चना करवी. तेथी ज्ञानावर्णी कर्मनो क्षयोपशम थाय ने ज्ञान प्रगट थाय, जेने धननी शक्ति होय ते धन ज्ञानना काममां वापरे. जेने शरीरनी शक्ति होय ते शरीरथी ज्ञाननी संभाल राखे. जेटली जेटली बने एटली शरीरथी सेवा भक्ति करे. जे जे ज्ञान संबंधीना कामनी महेनत करवानी होय ते करे, वली मननी शक्तिवाला एटले भणेला होय ते बीजाओने भणावे, दृष्टांत युक्तिये करी जेम समजे तेम समजाववानो उद्यम करे. पोतानुं काम छोडीने पण परने ज्ञाननो लाभ थतो होय ते उद्यम करे. पण स्वार्थज कया करे नहि. आ लक्षणो ज्ञान निकट थवानां छे. माटे नजीकमां ज्ञान थवावाला तो आ रीते वर्ते एटले ज्ञानना काममां जरूर पैसा वापरे; पण जेने ज्ञान प्रगट थर्बु दूर छे ते जीवो तो विचित्र काम करे छे. केटलाएकने में समजाव्या छे तेमणे मने जवाब दीघो के शास्त्र तो पणांज के तेने आ दुनियामां वांचनार कोण छे १ घणांए पुस्तको सडी जाय छे, वली कोइ कहे छे जे श्रमने कंइ भणतां श्रावडतुं नथी एटले पुस्तकने शुं करीए ? आवा अनेक प्रकारना जवाब अज्ञानपणे आपे छे. वली शासनमा केटाएक कारभारी होय छे तेमना ताबामां पैसा होय छे ते पैसा एकठा करी वधायें जाय छे, पण ते पैसामांथी ज्ञानना काममा खरचता नथी. व्याज उपजावी पुंजी वधायें जाय छे. कोइ ज्ञानमां खरचवानी प्रेरणा करे थे, तो पण पोताने ज्ञानवर्णी कर्मनो उदय छे तेना प्रभावे उसाहे पारका पैसा पण ज्ञानमा खरचता नथी ने वगर कारणे जीब ज्ञा
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
नावर्णी कर्म बांधे छे. ए जीव उपर पण ज्ञानवाने तो करुणा लाववी, पण द्वेष लाववो नहि. कारण जे ए जीव शुं करे ! कर्मराजा मार्ग आपे नहि ने आ भवमां तो समकित विना बुद्धिवान गणाया छे, पण एनी भवितव्यता एवीज छ के आवते भवे ज्ञान विशेष अवराइ जवान छ तेथी ए बिचारानी बुद्धि एवी थाय छे. वली ज्ञानवंतोए एवाने समजावंवा जोइए. पण प्रायः केटलाएक कारभारीओ धनवान होय तेथी तेमने क. हेवा जइए तो उलटो वधारे द्वेष प्राप्त थाय एटले ज्ञानवानने पण मुंगा बेसवू पडे छे, हवे पैसाना आपनार माणस तो ज्ञानमा खरचवा आपे छे ते छतां ते पैसा न खरचवाथी तेमनो विश्वास उठी जाय छे. वली एवी खबरो पडवाथी जे पैसाना खरचनार होय छे ते पण ज्ञानना काममा खरचता नथी ने कहे छे जे ज्ञानना पैसा अमे श्रापीए ते खोरंजे पडे छे. आम विचार लइ ज्ञानना काममा पैसा खरचता बंध थइ जाय छे. आ. वां अनेक कारणो मलबाथी ज्ञानमा पैसा खरचवा बंध थइ गया छे पण एमां इलाज नथी, पण आत्मार्थीने तो सात क्षेत्र छे तेमां छए क्षेत्रने
ओलखावनार ज्ञान छे माटे ज्ञान जेवू कोइ पण क्षेत्र नथी. मरण वखते पण जीवो लाखो रुपीमा मान प्रतिष्ठाने अर्थे शुभ काममां वापरे छे पण ज्ञानमां वापरता नथी. आत्मार्थीए तेम करवूनहि. आत्मार्थीए तो वधारे भाग एमां वापरवो. कारण जे बीजा क्षेत्रमा केटलाएक श्रात्मार्थे केटलाएक मान सारु पण खरचनार छे. तेथी ते कामो तो चाल्या करे के तैमां अडचण नथी. ने आ ज्ञानक्षेत्रमा तो मोटी अडचण छे के ज्ञानना जूना भंडारो छे तेमां केटलाएक भंडारो एवा शेठीया तथा साधुओ पासे छे के कोइ वांचवा मागे तो एक पार्नु पण आपता नथी ने पुस्तक खवाइ जाय छे. हवे ए पुस्तकथी तो कंइ उपकार 'थनार नहि. वली केटलाएक भाग्यशालीना हाथमा छे ते पुस्तक आत्मार्थिना उपयोगमा आवे छे. पण सर्व वस्तुनी कालस्थिति छ माटे एने पण वधारे काल थवाथी नाश थवानो संभव छे. त्यारे जो नवा नवां लखातां जता होय
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १९५ ) तोज आगल पाछल एमने एम चाल्या करे, पण तेम न थाय तो हालमां पण केटलांएक शास्त्रानां नाम छे पण ते पुस्तक मलतां नथी. केटलांएक अधूरां पुस्तको छे, केटलांएक पुस्तकोने उधेइ खाइ गइ छे ने जीर्ण थया छेएम बन्युं छे. वली एवं कोइ पण स्थानक नथी के सर्व पुस्तको एक जग्याथी मली शके. आ दशा पुस्तकोनी थइ छे. माटे आत्मार्थिए तो जेम बने तेम ज्ञानमां खरच करी सर्व पुस्तको एक ठेकाणेथी नीकले एम करवुं जोइए. आ काम मोटा घनवाननुं के अगर तो घणा माणस मली करे, अगर तो ज्ञानना पैसा होय तेमांथी करे, पण आ विचारे जे ने ज्ञान थवानुं निकट हशे तेने सूझशे. बीजाने सूझशे नहि. कारण जे मने तो म्हारा भाग्योदयथी हुं दश वर्षनो थयो त्यारथी ज्ञानमां पैसा खरचवानी बुद्धि एवी थइ जे जेटला पैसा ज्ञानमां खरचं एटला बीजा काममां खरचवानुं चित्त न हतुं, पण एवी बुद्धि थवाथी म्हारा गाममां कोइ भगावनारनो योग नहि. मुनि महाराजनुं आवागमन नहि तेम श्रावक भणेला प्रेरणा करनार मलेला नही, तेम छतां पण नाम मात्र कंइक जैनधर्मनुं ज्ञान मल्युं. ते सर्व फल ज्ञान उपर प्रेम थवानुं छे.
वली इंग्रेज लोक परदेशी छे, धर्म पण जूदो छे, तो पण आ देशना माणसाने कलाओ प्रमुख भणाववा सारु हजारो रुपीया खरचे छे तो तेथी ते लोकने केटलो क्षयोपशम थयो छे के अनेक प्रकारनी वगर जोएली कलानो खोली काढे छे ने अनेक वस्तु नवी उत्पन्न करे छे के जेनुं कृत्य समजी शकातुं नथी. एटली बधी तेमने बुद्धि मलवानुं कारण एटलं छे के ज्ञाननुं उत्तेजन करवामां अत्युत्साह छे. ए उपरथी विचारवानुं छे जे संसारी ज्ञानना उत्साहथी एटलो लाभ मले छे तो वीतरागना ज्ञाननी वृद्धि करवायी केटलो लाभ थाय? माटे आत्मानुं हित करवा पोनाना छोकराने तथा परने हित थाय ते सारु जैनशास्त्र भणाववां, जैन शास्त्र भणवाथी बुद्धि सर्वे काममां वृद्धि पामशे अने भणावनारने लाभ थशे. वली पुस्तक बगडतां होय तो तेनी संभाळ करवी. जैननां सर्व
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१९६) शास्त्र अमरपद पामे एम करवू जोइए. पंजावदेशथी आत्मारामजी म. हाराजजी साहेब गुजरातमां आव्या ने शास्त्र हतां तो जोयां. तेथी ज्ञान मेलवी सर्व देशमां उपकार कर्यो, वली यवनना मुलकमां पण एत्रों साहेबे जैनधर्म प्रसिद्ध कर्यो ने जैननुं बहुमान कराव्युं तेमां निमित्त कारण शास्त्र हतां तो बन्यु. नहि तो बनत नहि. माटे आपणने वांचतां न आवतुं होय तो ते लक्ष लेबो नहि. पुरतक हशे तो वाचवाथी घणा पुरुषने लाभ थशे.
प्रश्नः-१३६ नानां करवानो रीवाज हिंदुमां नथी ने स्त्रीयो बालहत्या करे छे, तो नात्रानो धारो होय तो सारो के नहि ?
उत्तरः-नात्रां करवानी रीत धर्मथी घणीज विरुद्ध छे. वली तमे बालहत्या थाय छे तेथी नानां थवाथी घटवानुं समजो छो, पण म्हारे एक शेसन जडज साहेब साथे वातचित थइ हती. तेमने में पूछ्यु हतुं के आपनी आगल खूननां काम आवे छे तेमां स्त्रीयोनी खटपटनां खून नां काम वधारे आवे छे के ते शिवायनां खूननां काम वधारे आवे छे? तेमणे तेनो जवाब आप्यो के स्त्रीओनी खटपटनां खून वधारे थाय छे. बीजो सवाल पूछयो जे जेनी नातमा नात्रां थाय छे तेनां खून स्त्रीयोथी वधारे थाय छे के नात्रां नहि करनारी नातमां वधारे थाय छे ? तेना जवाबमां जडज साहेबे फरगाव्युं जे नात्रावालानी स्त्रीयोना संबंधनां खून वधारे आवे छे. हवे आ उपरथी विचारवान जे स्त्रीयो जेवी निर्दय जात बीजी नथी. एक शास्त्रमा कथा वांची छे तेमां--एक राजा दशराने दिवसे माताने नमवाने गयो, माताए आशिष आपी जे स्त्री जेवी छाती थजो. ते राजाने नहि पसंद पडवाथी मताने पूछयु जे आ आशिष के. म आपी ? माताए कडं जे स्त्री जेवी छाती पुरुषनी नथी तेथी आशिष आपी ते तने बतावं. तुं हुकम फेरव के पोतानी स्त्री- माथु लावे तेने अडधु राज्य आपुं. ते प्रमाणे राजाए कयुः पण कोइ पुरुष माथु लान्यो नहि. बीजे दिवसे दंदेरो फेरव्यो जे जे स्त्री पोताना धणीनुं माथु लावे
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१९७ ) तेने अर्द्ध राज्य आपुं. ते सांभली घणी स्त्रीश्रो धणीनां माथां लावी. राजाना मनमां आव्यु जे स्त्री जेवू क्रूर कोइ नहि. आ कथा उपरथी समजवू के स्त्रीने नात्रांनी छूट मले तो आवी क्रूरता वापरे ने पुरुषने परणवानी छूट छे तोपण क्रूरता वापरे नहि ने स्त्री निर्दयता वापरे. माटे नातरांनी छूट नथी. तेथी पोताना धणीनुं खून करतां करावतां पोतानो लाभ तपासे छे के जन्म पर्यंत पहेरवा ओढवा, खावानुं सुख जतुं रहेशे ने रंडापो भोगववो पडशे. तेथी बनता सुधी खून करे नहि. ने नात्रांनी छूट होय तो ए धणी मरी जशे तो हुं नातरे जइश ने बीजो धणी करीश एटले पोताना सौभाग्यपणाना सुखमां खामी पडवानी नथी तथा धणीने मारी नांखतां बिहे नहि तो म्होटा माणसनां भरण करे. वली बालहत्या तो घटेज नहि कारण जे हालमा नात्रां नथी करता तो पण वर नहि मलवाथी केटलीएक न्यातमां कन्याओ म्होटी करवी पडे छे. ने ज्यारे नानां थाय त्यारे तेने बदले वली तेटली कन्यानो वधारो थाय ते मोटीओ थाय तो ते सारी चालनी न रहे. तेथी ते गर्भपात करे. हालमां म्हारा सांभलवामां आव्यु छे के इंग्लांडमां कुंवारीओ घणी छे ते बालहत्याओ करे छे. तेमज अहीं उंची न्यातमा नात्रा नथी थतां, ते थाय तो बालहत्या ने म्होटानी हत्या बन्ने जारी थाय. माटे पूर्वना पुरुषोए ए रीवाज राखेलो छे तेज सारो छे. कोइ एम सवाल करो जे ब्राह्मणमा असल नावां थतां हतां ते विषे जाणवू जे हाल जेम केटलाएक माणस नात्रामां फायदो माने छे तेम ते वखतमां पण माननारा हशे. तेमणे तेम कर्यु हशे. तेमज बालहत्या तथा जुवानहत्या बे विचारनार डाह्या पुरुपे ए वात अंगीकार न करी ते वहिवट चालु रह्यो ते आज चाले छे. ते फेरववामां कंइ फायदो नथी पण नुकशान छे. वली आपणे जैनधर्मीने तो जेम विषय घटे कामथी मुक्त थवाय एम करवु छ ने ते प्रत्यक्ष जोइए छीए के जेटली विधवा बाइओ धर्म सा. घन करे छे ने जेटली संसार छोडी संयम ले छे तेटली सौभाग्यवती
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१९४) स्त्रीयों करी शकती नथी. जबराइथी के कुलनी मर्यादथी, शील पालवाथी पण महानिशीथजीमां धन्य कृतार्थ कहेल छे माटे शील पालवानो म्होटो फायदो छे ते अटकी जाय. ने धणीएक विधवाओ तो भावे के म्हारे ज्यां सुधी स्वामीनो योग हतो त्या सुधी तो म्हारं चित्त विषय त्याग करवानुं थतुं न हतुं. पण हवे सहजे स्वामीन कारण छूटी गयु एटले सहज म्हाराथी शील पलशे एवी सुंदर भावनाओ भावे छे. आ. माने निर्मल करे छे ते नजरे जोइए छीए. वली जेनी नात्यमा नात्रां थाय छे तेने आ दशा बनवानी नथी तेमां पण कुलवान होय छे ते नानां करता नथी ते पण जोइए छीए तेथी एमां लाभ दीवे छे ते योग्य नथी. प्रश्न:-१३७ आत्मा निर्विकल्प छे के सविकल्प छे ? उत्तरः आत्मा निर्विकल्प छे. विकल्प करवा ते जडनी संगते आमानो उपयोग बगडवाथी थाय छे.
प्रश्न:-१३८ बार भावना तथा चार भावना भाववी एमां पण विकल्प करवामां आवे छे १
उत्तरः-ए विकल्प छे ते निर्विकल्पदशाने लावनार छे. ए प्रथम अवस्थाए आदरवा योग्य छे. ज्यारे शुक्ल ध्याननो बीजो पायो ध्याय के, ते वखत अभेद ज्ञान थाय छे. त्यारे विकल्प टली जाय छे. पण शुक्ल 4. पहेलो पायो ध्यातां पहेलां श्रुतज्ञान- चितवन थाय छे, तेनाथी असंग अनुष्ठानरूप एटले कुंभार जेम चक्र हलावे पछी एनी मेले चक्र फर्या करे, तेम श्रुतज्ञानथी विचार्या पछी सहजदशा प्रगट थाय छे तेथी खभाविक ध्यान थाय त्यारे अभेद ज्ञान प्रगट थाय छे. सांथी निर्विकल्प दशाना अंश प्रगट थता जाय छे पण ज्यारे बीजो पायो ध्याय छे त्यारे विशेष निर्विकल्पता प्रगटे छे अने ज्यारे केवलज्ञान प्रगटे छे त्यारे पूर्ण निर्विकल्प दशा प्रगटे छे.
प्रश्नः-१३९ केवलज्ञान तो निविकल्पदशाथी प्रगटे छे त्यारे विकल्प
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १९९) रूप भावना तथा पूजा प्रतिक्रमण करवू ए तो बधारे विकल्प सहित रञ्जु, ते करवाथी शुं लाभ ?
उत्तरः-भावना विगरे जे जे करणी छे एमां पण अंशे अंशे निर्विकल्पदशा थाय छे. पूजानी वस्तु लाववा द्रव्य वपराय. ए द्रव्य उपरथी मूळ उतरे छे ते निर्विकल्पदशाना अंश प्रगटे छे. वली संसारनो राग छूटे सारे प्रभु उपर राग थाय छे त्यारे संसार उपरथी जेटलो जेंटलो राग छूटे ए निर्विकल्प अंशे छे. वली देव पूजामां वपराय छे ते वखत विषयमां वपरातो नथी ते विषयमा वापरवानी इच्छा छूटी ए निर्विकल्प अंश छे तेमज पडिक्कमणामां पण संसार उपरथी चित्त खसेडे छे, ने पुद्गलद्शाथीभाव उतारी व्रतो अंगीकार कयों छे तेम छतां पण कंइक चित्त लपटाइ जवाथी परभावनी प्रवृत्ति करवाथी दूषण लागे छे ते चित्त खात्मदशानुं थवाथी रुचता नथी तेथी परभाव वृचिनी निंदा करे के सारे ते निंदा करतां पुद्गल दशानुं अरुचकपणुं जे बने छे ने निज स्वभाव सन्मुख थाय छे ते पण निर्विकल्पदशाना अंश छे. तेमज पौषधमा अने भावना भावे छे ते भावनामां भाववानुं कारण एटलुज छ के पुद्गलदशा जे विभावदिशा विकल्पमय तेमां अनादिना अभ्यासथी म्हारापणुं मान्यु छ ते खशी जाय त्यारे विभाव वस्तु आत्माने सारी न लागे, ने अनादिनी सारी लागती हती ते कंइक मिथ्यात्व पुद्गल खसवाथी थाय छे. जेटला मिथ्यात्वना पुद्गल खश्या ते स्वात्मभावमा वर्त्तवाना भाव छे तेटला निविकल्प अंश प्राप्त थाय छे. माटे जे जे जीव धर्मसाधन आत्म सन्मुख थइने करे छे तेमा अंशे अंशे निर्विकल्पदशा प्राप्त थाय छे. तेमज ज्ञान जे शास्त्र वांचवां ए पण आत्मांनी स्वदशानो विचार करीए तो निश्चय नये आत्मा केवलज्ञानमय छे तेने भणवू शुं ? पण आत्मा केवलज्ञान'मय छे ते शास्त्र सांभलवाथी ने वांचवाथी जाणे छे. हवें इहां पंण अनादिकालनो जीवनो उपयोग शास्त्र सांभलवा वांचवानो आत्मा जाणवा अर्थे हतो नहि, पण ज्यारे आत्मानी सांथे आवरण करनार मिथ्यात्वना
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुद्गल हतां ते खश्यां त्यारे आत्मधर्म जाणवाने माटे शास्त्र सांभलवानी रुचि थइ त्यारे इहां पण आत्मा निर्विकल्पमय हतो तेना अंश खुल्ला थया पछी अनुक्रमे जेम जेम शास्त्र सांमलवा मनन करवानुं विशेष थयु, तेमतेम आत्मानां आवरण खसतां गयां तेम तेम जीव निर्विकल्प थयो पण जीवने प्रथमथी ज निर्विकल्पदशा थती नथी. माटे निर्विकल्पी पुरुषोए जेम अनुक्रमे गुणस्थानको बताव्यां छे ते प्रमाणे अनुक्रमे गुणस्थान चढी निर्विकल्पी पुरुष जे भगवान् तेमणे व्यवहार रूप चडवानी रीति दर्शावी छे, तेना अर्थि जीव वर्ने छ तेने तेमां जेटली जेटली निर्विकल्प अंशनी दशा प्रगटे छे तेथी ते आनंदित थाय छे अने देवपूजा श्रावकनां व्रत मुनिनां व्रत प्रतिक्रमण भावना ध्यानादिक सर्वे करणी पोतानी निर्विकल्पदशाने सारं करे के एम करता करतां अनुक्रमे निर्विकल्पदशा पूर्ण थाय छे.
प्रश्न:-१४० आत्मा परभावनो अकर्चा कह्यो छे ने आ प्रवृत्ति तो कतपणे थाय छे ते केम ?
उत्तरः-तमारी वात सत्य छे, निश्चय नये आत्मा परभावनो अकर्चा के. तेमज व्यवहार नये कर्ता पण कह्यो छे. ने व्यवहार नये कर्चा न मानीये तो आत्माने आवरण पण न लागे, ने आवरण न लागे तो तेने मुक्त थवानुं पण नथी. ज्यारे मुक्त थवानुं बाकी रह्यं नहि त्यारे तो सर्व जीव सर्वज्ञ जेवा होवा जोइए. ते तो जाणता नथी, त्यारे प्रभुजी ए व्यवहार नये का कह्यो छे ते सिद्ध थाय छे, आत्मा व्यवहार नये कर्मने योगे कर्ममय परिणत थइ विभावमय पुद्गलनी करणी विषय कषायनी करी रह्यो छे. हवे व्यवहार नये कर्मबंधनां कारण सेवेछे पण तेमांथी भवितव्यताना योगे कंडक स्वाभाविक कर्मथी हलको थयों ने जेम कोठीमांदाणा थोडा नांखे ने घणा काढे तो सहजे दाणा कोठीमांथी ओछा थाय. तेमज जीव वधारे कर्म भोगवे ने अकाम निर्जरा करे ने नवां थोडां बांधे तेथी हलको पाय, तेथी वितराग सर्वज्ञ पुरुष उपर
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२.१) प्रीति जागे अने सत्संग करे. सत्संगथी पोतार्नु स्वरूप सांभले जे निध य नये तो म्हारो आत्मा सर्वज्ञ तुल्य छ जो एवो आत्मा न रह्यो होय तो कोइ दिवस आत्मा शुद्ध न थाय. आत्मा अवराय छे ते जेम फ. टिकने डाक मुकीए छीए तेथी स्फटिक डाक जेवा रंगनुं देखाय छे पण ते डाक निकली जाय तो जेवो निर्मल छे तेवो देखाय छे पण एवो डाक परणमी गयो नथी के फरी स्फटिकनुं रूप प्रगटज न थाय. तेम आत्माने एवां कर्म लाग्यां नथी के कोइ काले विशुद्ध थाय नहि. कर्मना आवरण जेम जेम खसतां जाय तेम तेम विशुद्ध थाय ने ते प्रत्यक्ष अ. नुमान थाय छे. जेम के कोइक जीव ज्ञाननो अभ्यास वधारे करे छे तो वधारे विद्वान थाय छे तो जो आवरण अभ्यासथी खसता न होय तो बुद्धिवान केम याय ? पण एवां आवरण छ के आत्मतत्त्व प्रगट कर. वानो अभ्यास करे तो आवरण नाश पामे. माटे आत्मानी खभाविक दशा कायम छे गइ नथी, ते प्रगट करवाने व्यवहार नये गुणस्थाननो व्यवहार प्रभुजीए बताव्यो छे तेम करवो, ने तेम अभ्यास करवाथी आ. स्मा शुद्ध थशे. ने निश्चय नये अकर्ता कह्यो छे ते पण छे. जो अकतपणानुं निज स्वरूप न जाणे, तो शुद्ध करवानी बुद्धि थाय नहि, मे जे विभावीक करणी छे ते महारे कापणे करवा योग्य नथी एम जाणे. माटे निश्चय नयनो पक्ष हृदयमां अच्छीतरे राखे; पण निश्चय नये आमा विभावना का छे एम ज्यां सुधी जीव जाणे त्यां सुधी आत्मा शुद्ध करवानी बुद्धि थाय नहि. ज्यां सुधी आत्मा पुद्गलभावनो कर्ता जाणे, सां सुधी शरीरे दुःख थाय तो मने दुःख थयु, धन गयुं तो महारं धन जतुं रह्यु. स्वजननो वियोग थयो तो महारां सां मरी गयां हवे केम करीश ? महारं घर जतुं रद्यु. महारु वस्त्र बगडी गयु. मने मार्यो, मने गालो दे छे एम पर वस्तुमा महारापणुं जे जीव मानी रह्यो छे, ते जड पदार्थमां महारापणुं माने छे तेनुं क पणुं माने छे. में सुखी कर्या, में दुःखी कर्या एम माने छे तेनो त्याग करी निज स्वभावमा रहे. निचे
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२०२) नये स्वभावनो कर्ता जाणी विभावर्नु कापणुं छोडवू. . . : प्रश्नः-१४१ आत्मा निर्विकल्प तथा अकर्ता छतां कर्त्तापणे व्रत, प...चख्खाण, प्रतिक्रमण करे, शास्त्र वांचे ने तेथी अको निर्विकल्पता था
य ए केम घटे ? ' उत्तरः-कर्म छे ते पर वस्तु छे जेम कोइ माणसने कांटो वाग्यो छे, ते कांटो पर वस्तु छे. वली नरेणीवडे कांटो काढे छे ते नरेणी पर वस्तु छे, तो पर वस्तुए पर वस्तु निकले छे तेम आत्माने जे कर्म लाग्यां छ ते पर वस्तु पर वस्तुना योगे निकले अने हरेक वस्तु अनुक्रमे शुद्ध थाय छे. वस्त्रने मेल लाग्यो छे, ते पर वस्तु छे तेने खारादिक पर वस्तु नो योग बने छ तेथी ते वस्त्र शुद्ध थाथ छे. हीरा प्रमुख रत्न पदार्थ 'छे ते खाणमाथी काढे छे त्यारे मेलवालो होय छे तेने घसवानां शस्त्र लागे छे त्यारे मेल नीकली जड़ शुद्ध रत्न प्रगट थाय छे. तेमां पण प्रथम सर्वे मेल जतो नथी. प्रथम तो अल्प अंश जाय छे पण घसवानी 'अभ्यास करवाथी अनुक्रमे सर्वे मेल जतो रहे छे, पण मेल काढबामां . पर वस्तुनो योग जोइए छे, तेम आत्मा कर्म थकी अवरायो छे, तेथी
आत्मानी निर्विकल्पदशा पण जणाती नथी. अकापणुं पण जणातुं नथी ते आवरणनो प्रभाव छे. ते आवरण खशेडवाने माटे जेम वस्त्र धो‘वाने पहेलो तो खार चढावे छे, देखातो तत्काल मेल चडेलो जणाय छ, पण वस्तुपणे ते खार मेलनो काढनार छे तेम व्यवहार करणी देखीती
तो परमावनी देखाय छे, पण वस्तुपणे अंशे अंशे आत्माने शुद्ध करेछे, -.जेम जेम अंशे शुद्ध थता जाय छे, तेम तेम व्यवहारनी करणीओ छूटती . 'जाय छे. जेम के श्रावक पौषध करे छे, त्यारे पौषधमां पूजा प्रमुख क
रता नथी. मुनिने पूजा, गृहस्थनी स्वामिभक्ति ए सर्वे करवा छूटी जाय 'छे. एम अनुक्रमे सर्वे करणीओ छूटी जाय अने अकर्ता गुण निर्विक• ल्प. गुण आत्मानो प्रगट थाय छे. माटे सर्वे करणी निर्विकल्पदशा ला. बचाने करवा योग्य छे. प्रथम अशुभ क्रियानो त्याग करी शुभ क्रिया
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२०३ ) करवी छ. -पछी जेम शुद्धदशा प्रगट थती जाय तेम शुद्ध क्रियानो त्याग करी अक्रिय पद प्रगट यतुं जाय.
प्रश्नः-१४२ ज्ञानीए तो पुण्य पाप बन्ने त्याग करवा योग्य कयां छ; . ने तमे तो एकने छोडी एकने आदरवाजें कहो छो ते केम?
उत्तरः-ज्ञानीए कहुं छे ते सत्य छे. जेम कोलीनी जात चोरी करवानो घंधो करे छे तेथी सामान्य वचने कोलीनी सोबत करवानो त्याग कहेवाय, पण चोरना भयथी रक्षण करवा सारु जो कोलीने वलावो राखीए तो आपणुं रक्षण थाय, ने वलावाए ज्यारे चोरने मारी काल्यो,सारे' निर्भय थया. पछी वलावानो खप नथी त्यारे चोर तथा वलावा बन्नेनो' त्याग थाय. तेम अशुभ प्रवृत्तिने टालवा सारु शुभ करणी रूप वलावो छे ते सर्वे अशुभ प्रवृति टली गया पछी शुभ करणीनो पण त्याग थायः माटे ज्ञानीए बन्ने त्याग करवा कह्या छेते सत्य छे. सर्व काममा आ.. मा अज्ञानपणे अनादि कालनो कापणुं मानी रह्यो छे, ने तेथीज आ- ' माना ज्ञानने आवरण थतां जाय छे ने ज्यारे जीव प्रभुना आगम सांभले छे ने स्पर्श ज्ञान रूप ज्ञान जीवने परिणमे छे, त्यारे आत्माने आत्मा स्वरूप अनुभव गम्य थाय छे त्यारे जाणे छे जे, अहो! म्हारो आत्मा अरूपी, अनंत ज्ञानमय, सर्व भावनो जाणनार, निर्विकल्पज्ञानी, जडभावनुं जे जे कर्चव्य करेलुं छे ते म्हारो स्वभाव नथी. ज्यारे म्हार कर्तव्य नथी सारे तेनो हु को थर्ड ईं ते पण अज्ञानता छे. ए वस्तु अनुकूल प्रतिकूल जेने मले तेमां हु सुख दुःख मानुं हुं ते पण अज्ञानता छे. म्हारो स्वभाव तो जाणवा देखवानो छे ते स्वभावनो हुँ कर्ता र छु ने ते करवा योग्य छे आQ ज्ञान थाय छे. माटे निश्चय नये आ-' त्मा स्वभावनो का छे. व्यवहारे विभावनो कर्त्ता छे. जेम जेम निश्चय गुण प्रगट थाय छे, तेम तेम अशुद्ध व्यवहार त्याग यतो जाय छे ने पर भाव, कर्त्तापणुं टली जाय के अने जेवु आत्मान स्वरूप के तेवू प्रगट 'थाय छे. .
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०४ )
-
प्रश्नः - १४३ तमे जे जे भावना करवानी कहो छो, ते आत्मघरनी है के परघरनी १
उत्तर:- जेटलो व्यवहार व छे, पुद्गले करी वर्त्तना करवी छे अने ते सारु भावना भाववी छे, ते सर्व व्यवहार पर धरनो छे. एटले पुद्ग. ल मिश्रित छे. कारण जे आत्माना स्वभाविक गुण तो जाणत्रा देखवा ना छे, पण विचार करवो ते आत्मानो धर्म नथी, ज्यां सुधी संपूर्ण केवज्ञान प्रगट नथी थयुं, त्यां- सुधी पुद्गले करी सहित विचार छे. कारण जे मति श्रुतज्ञान छे ते इंद्रियजनित ज्ञान छे, इंद्रियोनुं बल छे. अवबोध थाय ते पांच इंद्रि ने छहुँ मन एना संयोगथी ज्ञान थाय छे. ए ज्ञान आत्मा अने परने संजोगे थाय छे, ते पण जीवनो आत्मा अवराइ जवाथी मति श्रुतज्ञाननो जेटलो बोध छे तेटलो थतो नथी. ज्ञाननी भक्ति, ज्ञानवाननी भक्ति, ज्ञान प्रगट करवानी अतिशय उत्कंठा, तेमज भगवाना वांचवाना काममां अतिशय अभ्यास, जे ठेकाणे ज्ञान मलवानुं होय वा दूर होय, वा नजीक होय ने तेनो वखत साचववो पडतो होय ते सहन कर पडतुं होय, ने जे हुकम फरमावे ते करवो पडतो होय, ते सर्वे हुकम तथा सर्व दुःख सहन करी, ज्ञान मेलववाने श्रालस छोडी, रात्री दिवस उद्यम करे छे, त्यारे ज्ञानावर्णी कर्म थोडा थोडा जेम जेम क्षय थतां जाय, तेम तेम मति श्रुतज्ञाननो बोध वधतो जाय छे. त्यारे जीव म्हारुं स्वरूप अने पारकुं एटले जडनुं स्वरूप ओलखे छे त्यारे शास्त्रमां जडनी संगत छोडवाना जे जे उपाय बताव्या छे ते जाणे हे तेथी तेनी विचारणा करे छे. ए विचारणा एवी छे के जेथी आत्मा पोताना स्वरूपनी सन्मुख थतो जाय छे ने परभावधी चित्त खशेडतो जा - य छे. जेटलं परभावथी चित्त खश्युं तेटलो आत्मा शुद्ध थतो जायछे, जैम के आपणा कुटुंबना माणस शिवायना माणसने घरमा मुनम करीने राखीए छीए तो तेने द्रव्य श्रापवुं पडे छे एटलुं द्रव्य व्यवहारथी तो ओकुंथयुं लागे छे पण बीजी तरफ विचार करीए तो आपणुं जे धन के
•
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२०५) तेनुं रक्षण करे छे ने नवं व्याज विगेरे उत्पन्न करी धन वधारी आपे छे. तेम ज्ञान तथा भावनाओ जे पुद्गलमा मलीने करवी ते आत्मरूपथी पररूप देखातुं बहारथी छे, पण वस्तुपणे आत्माने आत्म स्वरूपे जाणे. अडने जड स्वरूपे जाणे. आत्माने निरावरण करवानो उद्यम करी रह्यो छे. विषय कपायनां काम ओछां थता जाय छे अने पूर्वनां कर्म क्षय थतां जाय छे. ए बधुं काम पर वस्तुथी थाय छे. माटे ज्यां सुधी केवलज्ञान नथी प्रगट थयुं त्यां सुधी भावनानो विगरे बहुज उपकार करें छे. पण जेम दीकराने तथा मुनमने वस्तुपणे बाप जूदा जाणे छे, तेम वस्तुधर्म ओलखवापणे जे ज्ञान आत्म उपयोगनां, ते अवधि मनप. यंव केवलज्ञान तथा मति श्रुतज्ञान इंद्रियजनित छे. तेने ते रूपै जा. णवां, पण आत्मजनित ज्ञान प्रगट नथी थयु. त्या सुधी आ ज्ञाननो अ. भ्यास छोडी दे तो एनां आवरण शी रीते नाश पामे १ एम जे जे रीले सर्वज्ञ महाराजे बताव्यु छे तेम सेवीने आत्मानो आत्मभाव प्रगट कर. वो. जेम जेम आत्मा विशुद्ध थाय, तेम तेम नीचली प्रवृत्ति छोडता जा वी छे अने समभाव वधारतां जवो छे. जे जे परभावना संयोगथी सुख दुःख अनुकूल शरीरे बने छे, तेमां पोतानो समभाव छोडतो नथी. कोइ मारी जाय छे. कोइ पूजी जाय छे, कोइ गालो दे छे. कोइ गुणग्राम करे छे ते सर्वमां समवृत्ति छे. एवा गुण जेम जेम वधे, तेम तेम जाणवू जे, हुं चढते पगथीए छु. तेथी गुणस्थाने चढ्यो पण समजाय, ने जेम जेम गुणस्थाने चढे, तेम ज्ञानीए निचली प्रवृत्ति छोडवानी बतावी छे ते. मज छोडवी. एवा पुरुषो तो मर्यादा प्रमाणे जे वर्तशे, ने वीतरागता. ज्ञानथी वचेतनने चेतन रूपे जाणशे. पर पुद्गलने पुद्गल रूपे जा. णशे. आत्मा अक्रियपणे जाणशे. क्रिया पुद्गलने संगे थाय छे ते पण जाणशे. ज्यां सुधी आत्मानो अक्रिय गुण प्रगट नथी थयो, खां सुधी नीचेथी जेम जेम उंचो चढे छे, ने जेटलं जेटलुं शुद्ध स्वरूप प्रगट थाय. छे, तेटली तेटली क्रिया छोडतो जाय छे. दशा तो अक्रिय पदनी भावे
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०६ ) छे. स्वधर्म तो जेटलो आत्मधर्म प्रगट थाय छे, तेमां स्थाप्यो छे. साधर्म रूप धर्मने साधन रूप माने छे. जेम कोइ माणसना घरमा लक्ष रूपायानी दोलत छे पण ते जीव जाणतो नथी. एने कोइ पुरुष ते दोलतना गुणनो जाणकार मल्यो, तेणे समजाव्यो के तहारा घरमा आ म्हो - टी दोलत छे तेना उपर बधो कचरो मेल पथ्थरनो थर चढी जवाथी ते देखाती नथी माटे उद्यम कर, उद्यम करवाथी तारी सर्वे दोलत हाथ श्रावशे. हवे जे पुरुषने ए कहेनार पुरुषनी प्रतीति छे तेणे ए दोलत तो जमीनमा रही छे तेथी ने द्रव्य विना कंइ काम थइ शकतुं नथी अने पोतानी पासे द्रव्य हतुं नहि तेथी पारकाना पैसा देवा करी व्यय करी मजूरो बोलावी मजूरथी तथा पोतानी महेनतथी महेनत करी द्रव्य काढयुं. तेमज सर्वज्ञ महाराजे श्रात्मद्रव्यनुं स्वरुप दर्शायुं, तेथी श्रात्मानुं स्वरूप जाण्युं; पण हाल तो जडनी संगतमां छे तेथी ते स्वरूप जणातुं नथी. ते प्रगट करवाने जेम घन काढवा पारकुं धन लइने काम कर्य तो धन मल्युं, तेम आत्माने अज्ञान संगतमांथी छोडावाना ज्ञानीए जे उपाय बताव्या छे, ते करे तो आत्मधर्मरूपे धन प्रगट थाय. वली एक पुरुषने दोलतना जाणकारे दोलत बतावी. पण ते पुरुषना वचननी प्रतीति करी नहि तेथी तेने दोलत मली नहि. एक पुरुषे कधुं जे, दोलत छे तो पण हुं पारकानी सहायता नहि लउं. पारकुं देवं कोण करे ? एनी मेले नीकलशे तो लइश. ए बन्ने पुरुषने द्रव्यनी प्राप्ति थती नथी, तेम सर्वज्ञना वचनथी श्रद्धा करता नथी तेने श्रात्मधर्मनुं ज्ञान थतुं नथी, तेमज श्रात्मधर्म छे एम नाममात्र जाण्युं, पण तेना साधननी श्र
सर्वज्ञना वचनथी विपरीत करी अने निरुद्यमी थया. आत्मानी वातो करवी, पण काम क्रोध, विषय कषाय छांडता नथी उलटा विषय कषायनी वृद्धि करता जाय छे. ए जीवने पण धर्म क्यांथी थशे ? वली केटलाएक जीव एकला व्यवहार मार्गने सत्य माने छे, केटलाएक जीव एकला निश्चय मार्गने सत्य जाणे छे, प्रभुनो मार्ग तो निश्चय व्यवहार
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२०७ ) सहित छे. तेथी स्याहाद मार्ग कहेवाय छे बीजा धर्ममां एवो स्याहाद धर्म नथी तेथी ज मिथ्यात्व कयुं छे, ते छतां जैनधर्ममा रहि स्याद्वाद मार्गनुं ज्ञान थयु नहि तो आत्मानुं कार्य केम थाय? माटे जेम. सर्वज्ञे निश्चय व्यवहार बन्ने मार्ग कह्या छे तेज रीते प्रवृत्ति करवाथी निकटमा आत्मानी शुद्ध प्रवृत्ति थाय. माटे प्रथम अशुभ प्रवृचि छोडी शुभ, प्र. वृत्ति करवी. पछी जेम जेम आत्मा शुद्ध थाय, तेम तेम शुभ क्रिया छूटे. प्रश्नः-२४४ आत्मानी शुद्ध प्रवृत्ति शी रीते थाय ?
उत्तर:-सर्वज्ञे प्रात्मानुं स्वरूप बताव्यु छे ते जाणे पण आत्माना अनंत गुण छे ते सर्वे छद्मस्थपणे जाणी शकतो नथी. पण केटलाएक सवैज्ञना मुख्य गुण सिध्धांतथी जाणे के आत्मा अरूपी, अनंत ज्ञान, अ. नंत दर्शन, अनंत चारित्र, अनंत वीर्य, अव्याबाध, अगुरु, अलघु, अक्ष. य, आ गुण आत्माना छे. आथी विपरीत ते जडना गुण छे, रूप, गंध, रस, स्पर्शवालो ए चार मुख्य गुण जडना छे.. तीक्ष्ण बुध्धिवालाए आ बे स्वरूप चेतन तथा जडनां जाण्यां, तेथी ज विचार करे जे वर्ण, गंध, रस, स्पर्श रहित ते चेतन छे. ज्ञान शक्तिवान छे तेथी जाणे छे ते चेतन के सारे हवे हुँ महारा गुणमा वर्तु छ ? तेनो विचार करे, प्रथम श्रा महारुं शरीर देखाय छे, तेथी रूपी छे, श्वासोश्वास लेउं कुं तेनो स्प.
र्श, उष्ण अथवा शीतल थाय छे तो ते पण रूपी छे. शब्द बोलु छु ते . पण कानमां शब्दना पुद्गल अथडाय छे ते पण रूपी छे. आ शरीरनी अंदर रुधिर मांस छे, ते पण रुपी छे. वास्ते ए सर्व शरीर जड छे माटे ते महारु नहि. त्यारे छोकरानु स्वरुप देखाय छे, तेथी ते पण महारो न हि. त्यारे स्त्री पण महारी नहि. आ घर छे ते महारु नहि. बेसुं हुं ते हुँ नहि. चालु छुते हुँ नहि. वली आहारना पुद्गल तो रूपी छे ने महारो गुण अरूपी छे; तो महारे ग्रहण करवा योग्य केम होय १ .त्यारे भूख लागी कहुं छुते हुँ नहि, मने खाटुं लाग्यु, मने कषायुं लाग्युं, मने खाएं . तीखु लाग्यु. ए पण महारे करवा योग्य नथी. • एमां जे मुझाउंछु ते
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२०८) अज्ञानता छ तेमज मने सुरमिगंध लागे छे, मने दुर्गधता लागे छे, मने राग सारो लागे छे, मने आ राग नबलो लागे छे, मने आ स्पर्श सुं. वालो लागे छे, मने आ स्पर्श बरसट लागे छे, आ बधू ए पुद्गलने थीय छे; ते छतां मने थाय छे एम मार्नु छु ए महारी अज्ञानता छे. महारं स्वरूप में न जाण्यु, तेथी हुँ मानुं छु. मने मारे छे ते हुँ नहि, मने गालो देछे एम मार्नु ते अज्ञानता छे. मारुं धन जतुं रघु, हुं धन पेदा करूं छु; में लूगडां पहेयों छे, में ओढयां छे, में पाथर्थी छे, हुँ सूतो छु, बेठो छु, आ हुं कहुं छु ते अज्ञानता छे. हुं सुखी करुं छु, हुँ दुःखी करूं छु, हुं धनवानु छु, हुँ ऋध्धिवान छु, हुं परिवारवालो छु,
महारुं सर्वे माने छे, हुं सर्वने शिक्षा करूं छु. हुं सर्व उपर हुकम चला•q छु, हुं प्रधान छु, हुं राजा छु. आवा जे जे गर्व करुं छु, ते महारी
अज्ञानदशाना प्रभावथी करुं छु, में घरो बांध्यां, मारूं घर पडी गयु, पण वस्तुपणे ए वस्तुज महारी नहि ते छतां महारी मानी बेठो, ते अज्ञानता छे. में धन आप्युं, में धन ली , मारुं धन जतुं रघु, ए विकल्पो अज्ञानपणे हुँ करुं छु. में शास्त्र वांच्या. हुं भयो, में भणाव्या, में चेला क. यो, में व्रत प्राप्यां लीधां, में गृहस्थ कर्या, में समजाव्या ए कांइ पण विकल्प करवा योग्य नथी. मात्र अज्ञानताना योगे अहंकार दशा प्रगट थवाथी थाय छे परवस्तु महारी नहि. पर जे पुद्गल तेने हुं करुं ने ते अहंकारना मदे करी जड कर्त्तव्यने महारी वा, में वा, हुं शब्दथी बोटु 'छु, पण बोलवू ए ज महारो धर्म नथी. रोग श्राव्येथी मने रोगथयो कहुं हुं पण अरूपी आत्माने रोग थाय छे ? ना ना थाय ज नहि. जे रोग थाय छे ते तो पा उदारिक शरीरने थाय, ते उदारिक शरीर म
हारं नहि ने महारं मान्यु तेथी मने रोग थयो. एम मार्नु छु ते अज्ञान- ताछे. मने जगत् नमे छे, पूजे छे, महारी महत्वता करे के पण जे म.
हारे नाम छे ते तो पुद्गलनुं छे ते हु पुद्गल ते हु नहि, तो नमे छ 'मानुं हुं ते अज्ञानता छे. अनेक प्रकारनां आभूषण धारण करी मनमा
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०९) मार्नु छ जे में घरेणां पहेयों छे, ते पहेरे छे, ते तो शरीर छे, हुं तो अ-. , रूपी कुं. ए ज्ञान नथी थयुं तेथी हुं मानी रह्यो छु. स्त्रीओनां मुख जोड़ मनमा मार्नु छु के अहो! शुं सुंदर रूप छे ? एनी साथे क्यारे भोग करुं ? केटलीएक वखत योग बने छे तो तेमां आनंदित थउं कुं. आ महारी केवी मूढता ? जे शरीर जड पदार्थ ते हुँ नहि. वली स्त्रीओन शरीर ते पण जड पदार्थ, ए बन्ने जड पदार्थना संयोगमा महारे | आनंद करवो? ते कंइ विचार न करता महारी मूढता वर्ती रही छे. ते केवी धिक्कारवा योग्य छ ? कोइ पण परसुखमां लीन थएँ, ते महारो धर्म.केम होय ? अहो! आq स्वरूप आणुं छु, तो पण अनादिना अ. भ्यासथी ए विषयादिकमांथी मूर्छितपणुं जतुं नथी, पूर्वे अनेक महा पुरुषो थया तेमणे पोताना श्रात्माने जडथी मुक्त करी निज स्वरूपमांजा नंदितपणुं श्रादयें. अहो ! तारामां कर्मनां आवरण केवू जोर करे के के जेथी.वीतरागनी वाणी स्वपरस्वरूपनी सांभली तो पण तेनी असर थती ज नथी! ने हज पण आत्मा अवराय एवी प्रवृत्ति कर्या करूं छु, पण हवे तो महारा अरूपी स्वरूपमा रहेq एज उत्तम छे. जेम कोइ गांडी माणस. जेम तेम बोले, जेम तेम चाले, कूदे, दोडे; पण खरं पोताने शं करवा योग्य छ १ ते जाणतो नथी, तेम हुं कर्मना संयोगथी मूढ थइ महारा भात्माना स्वरूपने भूली जइ जड जे पुद्गल तेनी प्रवृत्ति रात्री दिवस गांडानी माफक करी रह्यों छु. संसारमा अनेक प्रकारनां कर्चव्य बने छे, ते बघा महारां जाणीने कर्या करुं कुं. वली जडनां कर्त्तव्य करी अहंकारमा महालुं छु. अहो ! शुं अज्ञानता १ अनेक जीवाने अनेक प्रकारनां दुख देउं छु. धिक् धिक् अज्ञानदशाने! आ हुँ जड संगते शुं कृत्य करूं छु ? स्त्रीओनां महा दुर्गंधमय स्थानक जेनी विभाविक जीवो पण दुगंछा करे छे, एवा स्थानकोने जीव चुंबनादिक अनेक कृत्यो करे छे ! आ सर्वे कृत्यो आत्माना स्वरूपथी भिन्न छे. व्यापारादिकमा लुच्चाइ ठगाइ चोरी आदि अनेक प्रकारना जडनी सोबते
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
हुं कृत्य करूं छु. आवी जड प्रवृत्ति आनादिकालनी पडी रही छे, ते महारा स्वरूपथी भिन्नपणुं छे, ने आ नजरे मोटी मोटी हवेलीओ देखें छु, तेमां नवी नवी रचनाओ कोरणी काम जोइने आनंदित थउं छु, ते महारे करवा योग्य छे १ ना, ना, ए सर्वे जडनी संगतनो प्रभाव छे. अमारा मकानमां केवो सारो रंग को छे ? केवी हांडीओ तकता टांगेला छ ? केवां रमकडां गोठवेला छे १ केवी सुंदर तलाइओ बिछावी छे १ आवी वस्तु जोइ मने आनंद थाय छे ते केवु आश्चर्य जेवू छे १ जे वस्तु जड ते महारो पदार्थ नथी. वली जडनी संगतमां पण ए चीज स्थिर रहेवानी नथी विनाशी छे. ते पण विचारतो नथी. तुं एने मूकीने जइश, अगर ए तने मूकीने जशे. तेनुं पण ज्ञान थतुं नथी, अने आसक्तता थाय छे अने निज स्वरूपथी भूलो पडे छे, हवे में महारा आत्मानुं स्वरूप जाण्यु माटे हवे तो एथी हुँ न्यारो छु. एम चोकस थाय छे तो पण हजु ज्ञानीना कहेवा प्रमाणे स्पर्शज्ञान थयुं नथी, तेथी हजु एना उपरथी विचार जतो नथी. माटे हवे महारे शुं करवू ? ते चेतन! विचार कर. वीतराग देवनो उपदेश सांभल्यो, महारा अात्मानुं रूप जाण्यु, जडनु रूप जाण्युं, तो पण जडथी चित्त उतरतुं नथी. तेने सारु प्रभुजीए उपाय बताव्या छे, ते महारे करवा थोग्य छे. जेम आ सघला विचार छे, तेम ए पण आत्माना स्वसाविक धर्ममा निश्चय नयथी स्वरूप प्रगट थयं नथी त्यां सुधी अनु. भवथी विचार करवा योग्य लागे छे. तेमज रोज आत्मानो विचार करवो ने गेज शास्त्रनो अभ्यास करवो, ते जेम कूवा उपर पथ्थर अ. थवा लाकडां दाटेलां होय छे, तेनी साथे दोरडं राखी पाणी काढे छे तो ते रोजना घसाराथी पथ्थर या लाकडामां मोटा खाडा पडी जाय छे, तेमज रोज अभ्यास करखाथी कर्मने घसारो लागशे तो आत्मा निर्मल यशे. माटे अहर्निश सर्व बीजी उपाधि छोडी शास्त्रनो अभ्यस करूं. पण ज्यां सुधी संसारनी उपाधि छे, त्यां सुधी एक चित्ते शास्त्राभ्यास
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २११ )
थाय नहि. माटे संसार छोडी संयम लउं तो संसारी कुटुंचनी उपाधी व्यापारनी उपाधी छूटी जाय तो पछी निर्विघ्नपणे ज्ञानाभ्यास थाय पण एटली बधी महारी विभावदशा छूटी नथी तेथी साधुपणुं तो म हाराथी पली शके नहि, त्यारे महारो श्रावकनो धर्म जे रीते बारव्रत रूप कह्यो छे ते मुजब अंगीकार करूं. तेथी जेटली श्रावकनी मर्याद करीश, तेटलं तेटलं निरुपाधिकपणुं थशे. जेम के सामायिक करीश एट ली वार शास्त्राध्ययन करवामां महारं संसारी काम हरकत करशे नहि आखा दिवसनो अथवा अहोरात्रिनो पौषध करीश, त्यारे बघो वखत ज्ञाननो अभ्यास बनी शकशे. वली जेटली जेटली वस्तुओ व्रत लइने त्याग करीश, ते संबंधीनी उपाधीयो महारी टली जशे, ने जेटली जे टली अडनी प्रवृत्ति ओछी थशे एटलुं निरुपाधिक सुख थशे. अनेक प्र arrat विषयनी इच्छाओं थाय छे ते बधी इच्छा तो रोकाती नथी पण् जेटली जेटली रोकाय एटली रोकी स्त्रीना विषय, खावाना विषय, पहे रवाना विषय, संघवाना विषय रात्री दिवस मने थइ रह्या छे, ते बध छोडुं एवी विशुद्धि नथी जणाती; तो जेटला जेटला छूटे ते छोडीने व्रत धारण करूं, एम विचारी श्रावकनां व्रत ले, प्रभु भक्ति करे, प्रभु भक्ति करवा जाय, एटली वार संसारनां कार्य छूटी जाय. वली प्रभु साम बेसी भावना भावे ते भावनानुं स्वरूप ( श्रा चोपडीमा आगल छे ते प्र प्रमाणे ) करी ले. ते भावनाथी घणी विशुद्धि धशे एम धारीने भावे. इहां केटलाएक माणसना मनयां श्रावे छे जे संसारथी राग उतार्यों ने प्रभु उपर राग कर्यो, विषयनो राग छोडी व्रत उपर राग कर्यो तो ए. तो श्रात्माने बंधन छे. पाछो उपाधिमां पडे छे. वली व्रतनो अहंकार थाय बीजा नथी करता तेनी निंदा थाय, विगेरे आवा घणा कारणोथी आ. त्मानी मलीनता थाय छे. ते विषे समजवुं जे संसार उपरथी राग उ तारी प्रभु उपर राग करे छे, ते राग प्रभु उपर न करे तो संसारनो राग कायम रहे तेथी कंइ आत्माने बंधन छूटवानुं नथी. पण घरमा बैठे.
•
י
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२१२) जेटली विभाविक वर्तणुक करशे तेटली वर्त्तना कंइ जिनमंदिरमा जइ करवानो नथी. प्रभुना गुण विगेरे गाशे तो तेथी विभावमांथी चित्त खसवान साधन छे ने ज्यां सुधी पूर्ण विशुद्धि थइ नथी, त्यां सुधी जी. वने चढवानो रस्तो एज छे. तेथी वीतरागे बताव्यो छे ते छतां आवी पोतानी कल्पनाथी एम कल्पे जे आ पण राग बंधन छे ते कहेवा रूप छे. वस्तुपणे तो विभाव उपरथी राग खस्यो नथी तेथी आम बतावी प्रभुना गुण गावा नथी, जेने आत्मानुं कार्य करवू छे, तेने तो जेटली विशुद्धि थाय, ते प्रमाणे करवा प्रभुजीए बताव्युं छे तेमज करशे.
आगल घणां दृष्टांतो आप्यां छे जेम के कोइ माणसे विष खाधुं छे. हवे ते माणसने खबर पडी जे सहारा खावामां विष आव्यु छे ते टालवा सारु कंइक औषध खाउं, पछी विष टालवानां औषधो खावाथी निर्विष थयो. एक माणस कहे छे जे औषध तो कडवू लागे छे ए कंइ खावानो पदार्थ नथी तेथी खाउं नहि. तो ते माणसने विष उतरे नहि. तेमज प्रभुभक्ति विगरे छे ते विप उतारवानां औषध रूप छे. विष उतर्या पछी औषधनुं काम नथी तेमज राग द्वेष रहित थाय तेने शुभ रामनी जरूर नथी, पण संसारना राग उतर्या नथी ने शुभ रागने बंधन जाणे ए तो प्रेम विषवालो कडवू जाणी औषध खातो ननी तेथी ते जेम निर्विष थतो नथी, ते जे अशुभ राग छोडी शुभ राग आदरतो नथी, तेचे आत्मानी विशुद्धि थवानी नथी. वली अहंकारादिक विषे कहे, छे ते अहंकार कंइ शुभ करणीथी आवता नथी. पण एनी परिणती हजु जडभावमाथी खशी नथी ते करावे छे, हजु ज्ञान थयुं नथी तेथी ते पोते अहंकार करे छे के असे प्रभुनी भक्ति करीए छीए, व्रत करीए छीए, हजारो रुपैया खरच करीए छीए, असे मोटा मोटां शासननां काम करीए छीए. अमारा जेवा कोण छे ? आ दशाओ थाय छे ते महा अज्ञानदशानुं जोर छे तेथी ते विषे तो जेमना समजवामां आव्यु छ जे अहो! महारा आत्मानी स्वभावदशा तो जाणवू देखq छे' जड
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१३ ) प्रवृत्ति कंइ पण करवी ते महारो आत्मधर्म नथी, वली आ शुभ करणी पण मात्र हजु जडभाव उपरथी चित्त खसतुं नथी ते खशेडवाने सारु करवी छे. वस्तुपणे महारो धर्म नथी, जेने प्रावी बुद्धि प्राप्त थइ छ तेने केम अहंकार आवशे ? ने एम करतां थोडी विशुद्धि हशे तेथी मनमा आवशे तो तेने पण प्रवृत्ति जाणी ते अहंकारनी निंदा करशे. तेथी पाछा ओसरवानी भावना भावशे. अहो! आ महारी शुं दशा जडनी संगते थाय छे ? जगत्मा आ जड शरीर तेने मान मले छे तो ते शरीर ते हुं नहि, तो ए मानथी महारे शुं ? एवी भावना आत्मार्थी भावे छे. रात्री दिवस कषायथी पाछा फरवानी ज दशा जेनी बनी छे ने जेटलुं जेटलुं पार्छ नथी फरातुं ते पण आत्माने प्रतिकूल छे एम भावि रह्या छे. वली जडनी दशा टालवाने व्रत नियम धारण करे छे. एकस्तुओ खावा पीवानीनो ज्यां सुधी महावरो छे त्या सुधी ए वस्तु खावा. नी नहि मले, वा प्रतिकूल मलशे तो मने विकल्प पावशे. वास्ते जे जे वस्तु त्याग करीश तेनो महावरो छूटी जवाथी ते वस्तु उपर चित्त जशे नहि. तो तेनो विकल्प पण थशे नहि. एम जाणी आहार पाणी वस्त्र आभूषण प्रमुखना नियम करी बाकीना वापरवाना त्याग करे छे. व्यापार पण बहु पापना जे पदर कर्मादान विगेरेना तेनो त्याग करे छे. बीजा पण व्यापार विल्पना कारण छे माटे पोतानो निर्वाह थाय एटलो व्यापार राखी बीजा व्यापारनो त्याग करे छे. स्त्री आदिकना विषयनी पण मर्यादा करी बाकी त्याग करे के महारे पा प्रवृत्ति जड भावनी ओछी थशे तोज आत्मा स्थिर थशे. ज्यां सुधी संसारनां काम करवा नां छे त्यां सुधी ते ते काम धर्मध्यान करती वखत याद आवशे ने आस्मानी परिणती बगाडशे, माटे जे जे कारणे संसारनां प्रोछां थशे, ते. टला तेटला विकल्पो श्रोछा यशे. ध्यानमां पण समाधि रहशे. जेम के जे माणस राजा नथी तो तेने लश्कर विगैरेनो विचार चित्तमां आवशे नहि; कारण जे ए काममा एनी प्रवृत्ति नथी. माटे जेटली जेटली प्र.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२१४) वृत्ति जारी छे, तेटला विकल्प आवशे. एम जाणी खावाना, पीवाना, बेसवाना, सूवाना, फरवाना, तमासा जोवाना, व्यापारना, स्त्रीोना विषयना जेटलां जेटलां कारणो छूटे ते छोड के जेथी तारो आत्मा समाधीमा रहे. ने छूटे तेमां पोतानी अज्ञानता विचारे छे के हजु महारुं मन जडथी खसतुं नथी, माटे सत्पुरुपनी सेवा करुं तथा जेथी संसारथी मन खसे एवा शास्त्रनो अभ्यास सांभलवा पांचवानो करूं के कोइ वखत ए उपदेशरूप अमृते करी मारुं चित्त सुंदर थइ जाय, ने विभावथी चित्त खशी जाय. ने स्वभाव सन्मुख थाय, एम भावी तन मन अने धनथी ज्ञानादिकनो अभ्यास करे छे, ते ज्ञान साधनमां कंइ विन्न न आवे ते सारु सामायक पौषध देशावगाशिक करे. वली विशेष सामर्थ्य जागे तो ध्यान करूं एम विचारी आध्यान रौद्रध्याननो त्याग करी धर्मध्यान करे के जेथी आत्मा -निर्मल थाय अने निज स्वरूप सन्मुख थउं. एम भावी ध्यानादिकनो उद्यम परवस्तुथी खसवा माटे करे. एम अनेक प्रकारना उद्यम आत्मार्थी करी रह्या छे. 'हरेक प्रकारे श्रात्मानी प्रवृत्ति विभावथी छूटे ए सामी दृष्टि बनी रही छे. संसारनुं स्वरूप विचारतां जेम कोइ पुरुष घरमां होय अने चारे पासे आग लागे तो ते घरमाथी निकलवाने जेवो उद्यमवान थाय, तेम आत्मार्थीने संसार दावानल जेवो लागे छे. जे जडनी प्रवृत्ति करे छे तेमां आनंदितपणुं यतुं नथी. एक विटंबना जाणी करे छे. ए दशा पण आत्मा निर्मल थवानी छे. आ संसारमा सर्व चीज छे तेमां स्त्री आदिकनां काम सर्वथी वघारे दुःखदायक छे. कारण जे काम जेने वश थयो तेने पछी बीजी उपाधि छोडवी दुर्लभ पडती नथी ने जेने काम न छूटे तो तेने उपाधि केम छूटे ? कामने सारु स्त्री जोइए. स्त्रीने सारु आभूषण जोइए, तेने सारु द्रव्य जोइए. द्रव्य सारु व्यापार करवो जोइए. व्यापार सारं उधू चतुं करे, ठगाइ करे, अन्याय करे, अनेक आरंभ करे. वली स्त्री होय तो छोकरां थाय, छोकरां थाय तो परणाववां जोइए. वली ते सारु न्यात
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२१५) जातमा तेमनी साथे मलीने चालवू जोइए, तेमनी दाक्षिणता राखवी पडे. एम सघली काम वश न थाय त्यां सुधी अनेक प्रकारनी उपाधि रहे छे अने आत्मा शुद्ध थवामां विकल्पो ए संबंधी आवी पडे छे. माटे अनेक प्रकारनां पुर्वे महा पुरुषोए शास्त्र रच्यां छे तेनो अभ्यास करी काम जीताय एम करवं. कामने जीतवाथी घणाज विकल्पनां का. रण छूटी जशे ते सारु पूर्वे, पुरुषोए काम प्रथम जीयो छे, अहो ! अहो ! स्त्री- दुर्गंधमय शरीर. ए जग्या पण महा दुर्गंधमय तेमां शुं मग्न थq ? केटलाएक जीव चोथुव्रत धारण करे छे पण धननी तृष्णा छूटती नथी ए लोभनु माहात्म्य छे, पण जीव विचार करे के अनेक प्रकारनां पाप करी द्रव्य मेलव्यु ते तुं शुं साथे लइ जइश १ ना, ना ते तो कइ बनवानुं नथी. फक्त जगत्मा कहेवाशे जे हुं करोडपति ल: क्षपति ए शिवाय धणा द्रव्यथी बीजो लाभ नथी. तो ए द्रव्य परवस्तु तेमां शुं मूर्छित बनी जाय छे ? ए योगे जे जे कर्म बांधीश तेनां दुःख तहारे भोगववां पडशे. धननुं सुख छोकरां विगेरेने आपी जइश तेधन ते भोगवशे. वली छोकरां विगेरे मल्यां छे ते शुं संबधे मल्यां छे १ ते तु विचार कर, केटलीएक वखत स्नेहथी मले छे, केटलीएक वखत वैरभावथी मले छे, केटली वखत पाउला भवनुं मागतुं लेवा आवे छे एम अनेक संबंधथी मले छे ते तुं जाणतो नथी. फक्त महारां छोकरां जाणी मूर्छित थइ कर्म बांधे छे ने आत्माने मलीन करे छे माटे आत्मा शुद्ध करवो होय तो छोकरांनी धननी ममता ओछी कर. जे जे बने छे ते पूर्वे कर्म बांध्यां छे तेने अनुसारे बने छे. एमां राजी पण शुं थर्बु ? ने दिलगीर पण शुं थर्बु ? फक्त जे जे बने तेमां जाणवानो आत्मानो स्वभाव छे ते जाणी लेवू. पण तेमां खुशी दिलगीर थर्बु ते आत्माना धर्मथी बहार छे. माटे आत्मानो धर्म जाणवो. हवे शुं जडना काममा राजी दिलगीर थर्बु ? तेनो विकल्प करवो ए कंइ करवू नहि. पोताना सहज सुखमा मग्न थq एम भावतां विशुद्धि वधारे थाय छे तो संसार
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२१६ ) छोडी संयम लइ आत्माने भावता विचरे छे. शरीर छे ते आहारने आधारे रहे छे तेम छतां आहार न मले ने क्षुधा लागी तो विचारे छे जे अहो आत्मा ! तारो अणाहारी धर्म छे, आहार करबो ए जडनो धर्म छे माटे एमां तारे विकल्प करवो ते केवल कर्मबंधनु कारण छे. एथी आत्मा मलीन थाय छे. एम विचारी पोते समभावमा रहे. एम करतां आहार मल्यो ते अनुकूल एटले स्वादिष्ट वा, प्रतिकूल ते बेस्वाद मल्यो तो पण विचार छे के जे जे पुनल मल्यो छे, तेमा तेवो स्वाद छे पण ए पुद्गल ग्रहण करवा एज तारो धर्म नथी, तो सारा छे वा, नबला छे ए विचार करवो योग्यज नथी, शरीरमा रह्यो छे ने हजु एटली विशुद्धि नथी के आहार न करूं ने शरीरे पीडा थाय अने महारो आत्मा समभावमा रही शके नहीं तेथी आहार ग्रहण करवो छे, पण विकल्प कस्वो ए मारो धर्म नथी. एम विचारी पोतानी समभावदशामा रहे छे. एज प्रमाणे तृषा लागे त्यारे पण एमज विचारी तृषानो विकल्प करता नथी. शियालानी ऋतुमा टाढ बहु पडवायी शरीरे ताढनी वेदना थाय छे ते वेदनामां विचारे छे जे टाढ पुद्गलने लागे छे ते मारो जाणवानो स्वभाव छे, ते में जाणी एमां मने टाढ लागे छे एम विचार्य के ते अज्ञानता छे. वली एमज उनालानी ऋतुमा तापना पुद्गल आववानो स्वभाव छे ते प्रमाणे पुद्गलने स्पर्श छे तेमां मारे शुं ? हुं तो अरूपी छु. तेने कोइ पुद्गल स्पर्शता नथी ने ताप लागतो नथी. वली बफारो थ. वाथी पवननी इच्छा थाय छे ते मारी अज्ञानता छे. जडमांथी ममता नथी नीकली तेथी पवन खावानो भाव थाय छे. तेथी नवां कर्म बंधाइ मारो आत्मा मलीन थशे. एम भावी पवन खावानी इच्छा रोकी बाफनो विकल्प मूकी पोताना आत्माना आनंदमां आनंदितपणे रहे छे, पण चित्तमां उपाधि चिंतवता नथी. वली डांस, मच्छर करडे छे ते वखत पण पोतानो समभाव छोडता नथी, ने तेने उडाडवानो विचार करता नथी. ए करडे छे ते मने करडता नथी पुद्गलने करडे छे. · तेमां
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१७ ) मारे शुं १ कोइ पण माणस पारकुं घर बलतुं होय तेमां पोते फिकर करतो नथी, तेम आ जड शरीरने करडे छे तेमां पोताने विकल्प करवानुं कंइ कारण नथी. तुं तारा आनंदमां रहे एम भावे छे. वली वस्त्र फा. टेलां होय वा न मले, जाडां जोइतां होय अने पातलां होय, पातला जोइता होय ने जाडो होय एवं वस्त्र संबंधी कारण मलेथी पोताना सम भावथी खसता नथी ने विचारे छे जे वस्त्र पुद्गलने पहेरवां छे आत्माने वस्त्र पहेरवानां नथी तो एमां हुं शी बाबत राग द्वेष करुं ? जेवू पूर्वे कर्म बांध्यु छे तेना उदय माफक मले छे. एमां सारं शुं ? ने नबलु शुं ? आत्माने पहेरवानांज नथी तो आत्मा शी बाबत विकल्प करे ? एवा भावथी समभावमां वर्ने छे. वली शरीरे पीडा थवाथी कंइ पण प्रकारनी अरति उत्पन्न थवानां कारण मले, पण जेणे स्वपरनुं स्वरूप जा.ण्युं छे ते पुरुष अरति चिंतवता नथी. कारण जे स्वभाव बहारनां काम बने तेमां आत्माने अरति करवानें कंइ कारण नथी. तेथी अरति करता नथी. स्त्री परिषह ते स्त्रीओ रूपवाली आभूषणवाली कदापि इंद्रनी इंद्राणी आवीने मुनि आगल हाव भाव करे छे, विषयना चाला करे छ, आंखोनां कटाक्ष मारे छ, हास्य विनोदना शब्द बोले छे, ते सांभली मुनि विचारे छे जे अहो ! आ जीव पुद्गलना रंगमा शुं रंगाइ गया छे ! पुद्गलने शोभावाने आनंदित थाय छे ! पुद्गलना चाला करी खुशी थाय छे ! शुं जीवने अज्ञान पीडे छे ! मारे तो एनी सामुं जोवानी जरूर नथी. कारण जे अनादिकालनो हुँ पण पुद्गलनो रंगी हतो तेथी स्त्रीओनो रागी हतो हुँ पण अज्ञानपणे आ श्रीनी पेठे चाला करतो हतो ते चाला रखे याद आवे ! ने पाछी एना जेवी प्र. वृत्ति थाय ? माटे मारे तो कामिनीनी साथे बोलवू नहि. एना अंगो. पांग जोवाए नहि. हुं एने जोउं तो मारा आत्मानु/आत्मतत्त्व भूली जउं माटे मारे जोवू ज नहि. ए सारु ज्ञानीए पण जेम सूर्य सामीदृष्टी पडी होय ते तरत जेम खेची लइए छीए, तेम खेंची लेवा कयुं छे.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२१८) 'ते पण संत्य छे. ए स्त्रीनी संगते में पण पूर्वे बहु अज्ञानता करी छे. माटे एना कर्मनी विचित्रता प्रमाणे करे छे, आवा स्त्रीयादिकना राग बंधन थाय ते सारु मुनि विहार करे छे. एक ठेकाणे रहेता नथी. विहार करवामां चालवू पडे तेनो थाक रस्तामा लागे, पग दुःखे, तो ते वखत पण मुनि भावे छे जे अहो आत्मा ! थाक तो पुद्गलने लागे छे. दुखे छे ते पण पुद्गलने दुःखे छे. तुं शी बाबत विकल्प करे छे ? एम वि. चारी पोताना आत्मस्वभावमांज मग्न रहे छे, पण पोताना आत्मभावथी चित्त चलायमान करता नथी. ने ए संबंधी कंइ पण विकल्प करता नथी. ए प्रभुना वचनथी तथा पोताना अनुभवथी पोताना श्रात्मधर्मनी श्रद्धा करी छे, तेनां फल छे. हरकोइ मुकाम निरवद्य मले छे. ते मकानमा रहे छे. ते मकान प्रतिकूल होय वा, बहु सुंदर होय तेथी अ.. नुकूल होय तो पण ते संबंधी राग द्वेष धरता नथी. प्रतिकूल करता अनुकूल परिसह जीतवो कठण छे, पण आत्मज्ञानी पुरुषो तो गमे ते होय पण पोताना निज स्वरुपथी आघा जता नथी एटले विकल्प पावतो ज नथी. पाथरवानो संथारो अनुकूल वा, प्रतिकूल मले; तेमां पण कंड चितवता नथी. ने आत्मानो उदासीभाव थइ गयो छे, ते प्रतिकूल अनुकूलमां चित्त जतुंज नथी. एटले कंइ . पण विचार करवो पडतो नथी. गमे तेम थाय पण पोते पोताना ज स्वरुपमा रहे छे. ने जड कृति सामुं लक्ष देता नथी. जाणवानो धर्म छे, तेथी तेनुं स्वरूप जाणी ले छे. आक्रोष परिसह उपजे ते कोइ आवीने कडवां मर्मनां द्वेपमय वचन कहे यद्वा तद्वा बोले, वा मकार चकार बोले तो पण जराय निज स्वरूपथी चलायमान थता नथी. पोते जे आनंदमां वर्तता होय, तेज आनंदमां वर्ने, कोइ आवीने वध करे तो पण समभाव छोडता नथी. जेम के मेतार्यमुनिने वाधर बांधी जेथी माथु फाटी गयु, प्राण गया, गनसुकुमालजीने सोमील ससराए अग्निना अंगारा माथे माटीनी पाल बांधीने सिंच्या तो पण जराय पोताना आत्मभावथी चलायमान न थया अने
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१९ )
ध्यानधारा वधारी केवलज्ञान पामी सिद्धिने वर्या. पांचशे मुनिने पाल के. घाणीमां पील्या, तो पण समभावमा रह्या. तेथी केवलज्ञान पाया. एवी रीत जे जे मारकूट करे छे तेनी दया भावे छे के, आ विचारो अज्ञानप• णे कर्मबंध करे छे, पण पोताने दुःख थाय छे ते सामुं लक्ष आपतो नथी. एवी रीते मुनि महाराज समभावमां रहे छे. मारनार उपर द्वेषभाव जरा पण करता नथी. भगवानने संगमा देवे अतिशय आकरा घ णा उपसर्ग कर्या. तो पण भगवान् चलायमान थया नहि. तेमज श्रात्मज्ञानीने अध्यात्म ज्ञान प्रगट थयुं छे. तेना प्रभावे गमे ते उपसर्ग आवे छे, ते समभावे सहन करे छे, पण तेने दुःख देवानुं स्वप्नमां पण विचारता नथी. श्राहार विना रहेवातुं नथी. तेथी शरीरने आधार आधार श्रापवा आहार पाणी लेवा जाय छे तेमां मनमां एम विचारता नथी जे, हुं गृहस्थपणे चक्रवर्त्ति वा, वासुदेव वा, मंडलिक राजा वा, शाहुकार हतो ते हुं याचना करवा केम जउं ? फक्त एमज विचारे छे जे आ शरीर आहारने आधारे चाले छे, तेथी एने आहार नहि आपुं ने शरीर मंद पडशे तो महारो समभाव कायम रहेवानो नथी. माटे एशरीरने आहार आपको छे, ते सारु तीर्थकर महाराजे याचना करवानी म र्यादा बतावी छे. ते करवी एमां हुं महोटो राजा कुं. ए विचार केंद्र करवानो नथी. कारण के राजाने रंकपणुं तो पुद्गलने छे श्रात्मा तो राजा' ए नथी ने रंक पण नथी. पोताना आनंदमय छे. पुद्गलने आहार प्रेषवा पुद्गल फरे छे. याचना करे छे एमां महारे कंइ विकल्प करवाना नथी. जे जे पूर्व कर्मने योगे क्रिया करवानी छे, ते थाय छे, एम / याचना करवा जतां आहार मल्यो नहि ते अलाभ परिसह उत्पन्न थय तो पण अलाभथी राग द्वेष करता नथी, ने विचारे छे जे आहार / संबंधी अंतराय कर्म पूत्र बांधेलुं छे ते उदय आव्युं छे तेथी आहार मलतो नथी, माटे एमां कंइ त्रिकल्प करवानुं कारण नथी. एम विचारी पोताना समभावमा रहे छे. वली पूर्वकर्मना प्रभावथी शरीरे रोग उत्पन्न थाय तो
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२२. ) ते पण पोतानी आत्मदशामां रहीने भोगवे छे, पण रोग संबंधी कई पण चितवन करता नथी. जाणे छे जे रोगनी पीडा उत्पन्न थइ ले तेमां हुँ विकल्प करीश तो पाछां एवां कर्म बंधाशे, तो आत्माने कर्म थकी मू. काववाने प्रवर्तुं छं तेने बदले कर्मना बंधनमां पडीश. एम उपयोग बनी गयो छे. तेथीज पोतानी समभावनी धारा वा करे छे ने जे थाय छे ते जाणी ले छे, पण तेमां लीन थता नथी. कदापि पगमां घास प्रमुखना तृण कांकरा खुचे छे, कारण जे मुनिने जोडा पहेरवा नथी तेथी पगमा खूचे, वली पोते भाग्यशाली सुकोमल होय तो पण जरा तेमां खेद धरता नथी. मात्र कर्म स्वरूप जाण्युं छे तेथी ते संबंधीनो विचार ज चित्तमा आवतो नथी. कदापि थोडि विशुद्धिवालाने विचार आवे तो पाछो विचार करे छे के पगने खूचे छे, आत्मा अरुपीने कंइ खूचतुं न थी. माटे शा बदले हुँ विकल्प करूं ? एम करी समभावमा रहे छे. शरीरे मेल प्रमुख थाय छे. कारण जे शरीरनी विभूषा तथा शुश्रुषा कंद पण करवी नथी. तेथी शरीरे मेल थाय तो पण शरीरे ते हुं नहि. ए भाव बन्यो छे तेथी विकल्प थतो नथी. सत्कार परिषह ते मोटा मो. टा राजा आवीने बहुमान करे छे. अहो महात्मा! तमारा जेवा सत्पुरुष आ दुनियामां नथी. पांचे इंद्रियो वश करी छे जरा पण शरीरनी ममता नथी. केवल आत्मभाव तमे खरो जाण्यौ छे कोइ पण वखत त मे आत्मभावथी चूकता नथी. तमारा जेवा ज्ञानी आ जगतमां ना. तमारा जेवा उपकारी कोइ नथी. मने जे धर्म बतान्यो छे तेनो जे उपकार कर्यो छे ते पण महारा माथा उपर छे, आप साहेबजीनी जेटली भक्ति करूं ते ओछी छे. एवी अनेक प्रकारनी स्तुति प्रावीने करे पण जराए अहंकार करता नथी. मनमां विचारे छे जे हजु हुं पुद्गलदशामांथी तो खस्यो नथी. आ पुरुषो तो आवी महोटाइ आपे छे तो म
हारे पण जे जे पुद्गलदशामा उपयोग जाय छे ते पाछो वालवो जोइए - ज्ञानशानां बहु मान करे छे तेवी ज्ञान दशा हजु थइ नथी. माटे
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२२१) जे जे ज्ञानमां खामी छे. ते प्रगट करवाना उद्यमी थर्बु जोइए. अहो ! सर्वज्ञना ज्ञान प्रमाणे हजु तो मने ज्ञाननी बहु खामी छे. आवा वि. चारथी अहंकार आवतो नथी ने पोताना समभावमा कायम रहे छे. ज्ञान परिसह उपजे जे बीजाओ करतां पोताने बहु बोध थयो होय तेथी मनमां श्रावे जे, हुं ज्ञानी छु तेवो जगत्मा कोइ ज्ञानवान नथी. प्रा. वा विचार करीने कर्म बांधी आत्माने मलीन करे छे, पण ए कोण क. रे छे ? जेणे पोतानो आत्मधर्म जाण्यो नथी. ने बहारथी ज्ञान मेलव्यु छे तेवा जीवने ज्ञानीपणानो अहंकार आवे छे ने ते जीव आवते भवे अज्ञानी थशे. पण ज्ञानी जीव तो एम विचारे छे जे, मारा आत्मानो स्वभाव तो केवल ज्ञानमय छे. तेमांथी तो हजु सुधी कांइ पण ज्ञान प्रगट थयु नथी, वली श्रुत ज्ञानी पण पूर्वे चौद पूर्वना धणी दशपूर्वना धणी थया छे. तेनी अपेक्षाए मने शुं ज्ञान थयु छ ? के हुँ अहंकार करूं ? एम पोतानी अपूर्णता भावी ज्ञाननो अहंकार करता नथी पोते पोतानी दशामां रहे छे.
हवे अज्ञान परिषह ते पोते पोताना आत्मभावने गुरु मुखे जाण्यो छे पुद्गलभावने जाणे छे तेथी स्वपर भेदनुं ज्ञान थयु छे.ने जेम गुरु महाराज कहे छे, तेम आत्मतत्वनी श्रद्धा करी पोतानी आत्म दशामां वर्षे छे, पण तर्क वितर्कनो बोध नथी, षटशास्त्रनुं ज्ञान नथी तेथी कोइनी' साथे वाद करवानी शक्ति नथी. परने बोध करवानी शक्ति नथी तेथी बीजा जीवो नींदा करे छे अहो मूढ ! अहो अज्ञानी ! माथु मुंडाव्यु पण कंइ ज्ञानतो छ नहि. एवां आकरां वचन कहे छे त्यारे समभावी भुनी थोडु भण्या छ, पण पोते पोतानो विचार करू शके छे. एवा नु नि भावे छे के, ए जे कहे छे ते सत्य छे. मारामां ज्ञान नथी अने पा. छला भवनां आवरण छे तेथी मने बोध नथी सारे ए कहे छे. ए तो महारो सद्गुरु छे माटे एमां शी बाबतनो खेद करूं ? वली बीजी रीते शास्त्र भणे छे पण आवरणने लीधे आवडतुं नथी त्यारे जेने आत्मार्थि
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२२) पणुं प्रगट थयु नथी, ते शुं विचारे छे के, मने आवडतुं नथी एटले भणवानो वखत काढीने शुं करूं ? एम विचारी ज्ञानाभ्यास बंध करे छ तेने ज्ञानावरणी कर्म बंधातां जाय छे. मासतुस मुनि सरखा आत्माथि छे ते तो नथी अावडतुं तो पण उद्यम छोडता नथी ने उद्यम नहि छो. डवाथी कदापि ज्ञान आवडतुं नथी पण समये समये ज्ञानावर्णी कर्म क्षय थतां जाय छे माटे आत्मार्थी पुरुपो तो ज्ञान नथी आवडतुं तो पण ज्ञाननो अभ्यास छोडता नथी ने सदा ज्ञानना उद्यममा प्रवर्ने छे. एवा. पुरुषो अज्ञान परिषह जीते छे.
सम्यक्त्व परिषह ते आ चौदराज लोकने विषे छ द्रव्य रह्या छे, तेमां' पांच द्रव्य अरूपी रह्या छे ने एक पुद्गलद्रव्य रूपी छे तो पण पुदूगल परमाणुं तो अतिशय नहानो छ, दृष्टिए आवतो नथी. एवा घणा परमाणु एकठा थइ बादर स्कंध थाय छे. ते देखवामां आवे छे, पण सू. मस्कंध देखवामां आवता नथी. अरूपी पदार्थ पण देखवामां आवता नथी. ए पदार्थनुं वर्णन सर्वज्ञ करी गया छे. ते सर्वज्ञ तो रूपी अरूपी सर्व पदार्थ जाणे छे तेमने जाणवू मुश्केल नथी. सहज जाणी लीधां छे ने ते प्ररूप्यां छे. हवें एवा षटद्रव्यना भावनां वर्णन शासमा छे, ते जोइने अनेक प्रकारनी अज्ञानपणे शंका थाय छे ने सर्वज्ञना वचन उपरथी आस्ता उठी जाय छे. पण जे पुरुषने सम्यक्ज्ञान थयु छे, ते पुरुषे अनुमानथी केटलीएक वस्तुनो निर्णय कयों के तेथी ते जाणे छे जे आ सर्वज्ञ निष्पक्षपाती छे जेनी धणी वातो साची समजाय छे, ने कोइ कोइ सुक्ष्म वातो नथी समजाती तो पण प्रभुना वचन उपर श्रद्धा राखवी ए योग्य छे. महावीर स्वामी महाराजे जे मार्ग प्रात्मधर्म प्रगट करवानो बताव्यो छे, तेथी अधिक कोइ धर्मवालाने देखता नथी. तो . हुँ शा वास्ते अश्नद्धा करुं ? केटलीएक वात तो प्रत्यक्ष सिद्ध थाय छे. तो जेम पाखा तपेलामा चोखा चडाववा मूक्या होय, तेमांनो एक द णो सिझेलो जोइ बधा दाणा शीझी गया मानीए छीए, तेम आ पुर
कोइ कोइ सुक्ष्म व
स्वामी महाराज
ना नथी.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२३ ) नां घणां वचन न्यायथी सिद्ध थाय छे ने बीजां कंइक नथी समजातां तेनं कारण महारं अज्ञान छे. कारण जे अज्ञानना जोरथी यथार्थ न्याय जोडी शकाय नहि, तेमां कंइ सर्वज्ञनी भूल नथी. एम विचार करी सूक्ष्म वातनी नहा करे छे, ते पुरुष सम्यक्त परिषह जीयो कहीए. ने केटलाएक अज्ञानी जीव बीजा जीवोनी बाह्यनी बाबतोनी तकरारो सांभली तेमां मूझाइ जाय छे, जेम के हालमा इंग्रेज लोक पृथ्वि फरे छे अने सूर्य स्थिर छे एयूँ कहे छे ने ते उपर अनेक दुर्बिनो वडे जोइने माणसने समजावे छे. ते समजीने माणसो कहे छे जे शास्त्रमा तो सूर्य फरतो कह्यो छे, ते वात मलती नथी. माटे जैनशास्त्र उपर शुं श्रद्धा करीए ? आवी दशा थाय छे, पण ए विषे विचारवानुं छे के जेम लाखो रुपीआ इंग्रेज लोको एवा काममा खर्चे छ ने तेनी महेनत करे छ महेनत करनारने पण हजारो रुपीआना पगार तथा इनामो मले छे तेवी रीते हालमां जैनमा कोइ राजा नथी अने एवा पइसा खरचवा ते रा. जाओनुं काम छे अने पइसा खरच्या विना पृथ्वि उपर फरी शकाय नहि अने तेनो निर्धार थइ शके नहि अने ज्यां सुवी निर्धार करवानी शक्ति नहि, त्या सुधी प्रभुना वचन उपर प्रतीत राखवी जोइए. आपणी शक्तिनी कसूर बदले शास्त्र उपरथी आस्ता उतारवी योग्य नथी. वली इंग्रेजो कहे छे ते वात न्यायथी पण बेसती नथी, ते छतां तेनां वचनोनी माणसो श्रद्धा करे छे ते करतां प्रभुना वचननी श्रद्धा करे छे, तेज बहु सारी छे.
हवे इंग्रेजो कहे छ जे सूर्य इहांथी त्रण करोड माइल दूर छे ने आ पृथ्विनो फेरावो २४ हजार माइलनो छे, ते करतां सूर्य चौद लाख गणों मोटो छे. आ रीते माने छे. हवे विचार करो जे पृथ्वि करतां चौद द लाख गणो सूर्य मोटो छे, तो पृथ्विमा रात्री पडवी न जोइए. कारण जे पासा उपरथी अजवालुं बधे जq जोइए. जेम एक इंचनी सोंपारी एक बाजु उपर होय ने एक वाजु उपर चौद लाख इंच- श्र
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२४ ) जवालुं होय तो सोपारीनी कोइ पण वाजु उपर प्रकाश विनानुं रहे ? अर्थात् नहिज रहे- तेमज पृथ्विनो गोलो माने छे ते गोला उपर बघे प्रकाश होवो जोइए रात्री पडवी जोइए नहि. ए बाबतमां केटलाएक एवं कहे छे जे त्रण करोड माइल आधुं छे, तेथी गोलानी एक बाजु उपर अजवालु आवे नहि. ए कहेवू अक्कलथी विरुद्ध छे. ए चोवीश हजार माइल तो गोल चक्र भरतां छे, पण एक जाडाइने लंबाइ गणीए तो आठ हजार माइल थाय. हवे त्रण करोड माइल सुधी जे प्रकाश आवी शके छे, तेने आठ हजार माइल आववामां कांइ हरकत होय ए वात संभवती नथी. वली एम कहे जे पृथ्वि काली छे, तेनुं ओछु पडे छे. ए वात पण संभवती नथी. गोल वस्तुनी चारे पासे प्रकाश प्राप्त थाय तेमां कंइ हरकत थाय ए वात पण अकलथी दूर छे. तेम छतां केटलाएक माणसो इंग्रेजोनो कला कौशल्यता जोइने श्रद्धा करी धर्मनी श्रद्धा उपाडे छे, ते अज्ञानता छे. एम समजवू जोइए. संसारनी कलाओ करवानो जीवने अनादिनो अभ्यास छे ते कला.
ओ आवी तेमां कंइ नवाइ नथी, पण धर्मनी कला आववी ए बहु दुएकर छ. हजारो माणसमांथी धर्मना प्रवर्त्तनारा बहुज थोडा होय. धर्मनुं जाणवू ते मुश्केल छे. इंग्रेज लोक दूर देश रह्या, ने सर्वज्ञ आ देशमा थया, तेथी आ देशना माणसोने तो कंइ कंइ वासना पण सर्वज्ञनी आची, पण दूर देशवालाने कंइ पण वासना आवेली नहि. तेथी धर्मनी बोबतमा ए लोक कंइ पण समजता नथी. व्यवहारीक कलाओ तो पो. ताने हाथे शीखवाथी आवे छे, पण अरूपी पदार्थनुं ज्ञान सर्वज्ञना वच. नथी थाय छे. माटे सर्वज्ञना वचन उपर जेनी श्रद्धा कायम रहे छे, तेने सम्यक्त परिषहनो जय कर्यों कहीए इहां कोइने शंका थशे जे भ. गवाने कयुं तेज हा कहेवी, ने कंइ विचार करवो नहि. ते विषे जाणवू
जे सर्वज्ञनी पोलखाण प्रथम करवी. तेमां सर्व प्रकारे शुद्धता जोवानी -के, ते जोइ लीधी अने तेमां पण कोइ ठेकाणे विरोधता देखाय नहि,
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२५ ) सारे तेमना उपर आस्ता राखवी एज योग्य छे. माणसो सूर्य पृश्विनी वा त प्रत्यक्ष गणे छे, पण ए प्रत्यक्ष नथी. कारण जे ए लोक त्रण करोड माइल दूर सूर्य कहे छे तेनुं मुकरर करे छे ते अनुमानथी. करे छे.' दूर कहे छे ते अनुमानथी कहे छे. तेम पृथ्विनुं मान कहे छे ते पण अनुमानथी करे छे माटे अनुमानमा घणो फेर पडी जाय छे. जेम के डुंगरो छे ते उंचा छे. पण दूरथी जोइए तो नीचा देखाय छे, एक माणस नीचे उभो छ ने तेने सात मालनी हवेली मांथी जोइशं, तो ते माणस नहानो सरखो देखाशे. वली कंइक चित्र चितरेला छे ते बे आंखो उघाडी राखी जोइशं तो चित्र ज देखाशे, बधुं अंग देखाशे नहि. तेज चित्र जो एक आंख मीचीने एक आंखे धारी धारीने जोइशुं तो चित्रमा चितरेलुं माणस साक्षात् जेवू माणस होय एवं देखाशे. खरी रीते जोइए तो चित्र छे ते कइ वस्तुपणे माणस नथी. ते छतां माणस देखाय छे. एम ज दूरबीनथी पण विचित्र प्रकारनां दे. खाय तेमां केटलाएक भ्रम रहि जाय. माटे ज्यां ज्यां जे वस्तु-छे, ते वस्तु ते ठेकाणे जइने जोइ नथी त्यां सुधी ते वात मानवी ते व्याजबी नथी. कोइना कहेवाथी सर्वज्ञना वचननी प्रास्ता छोडवी नहीं. बधे ठेकाणे फरी निर्धार करवो जोइए. ते बनी शकतुं नथी, त्यारे इंग्रेजोन कहेवू अनुमाननु मानवं, ते करतां सर्वज्ञनुं कडं मानवू तेज सारुं छे. आवा विचार करी आत्मार्थिने तो काइ पण व्यामोह थतो नथी..बीजी रीते आत्माने तो संसारथी मुक्त शवू , ते मुक्त थवाना उपाय जे सर्व जे-बताच्या छे, तेनो अभ्यास करतां सर्वज्ञता प्रगट थशे, त्यारे बधुं देखाइ जशे. हाल ए तकरारमा महारी शक्ति विना क्यां पहुं ? ए तकरारमां पडुं तो तेमां बधी तपास करतां महारी उम्मर वहि जाय तो पछीमहारे आत्मसाधन करवू तेनो वखत मले नहि. माटे हाल तो आत्मसाधन करी जडभावमा जे महारी प्रवृत्ति छे, तेथी मुक्त थउं. अने स्व. भावमा रहेवाने उद्यम करूं. आम विचार करी दश प्रकारनो यतिधर्म.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२६ ) छे.ते पाले छे, तेमा प्रथम क्षमा ते क्रोधनो जय. कोइ अनेक प्रकारे तिरस्कार करे, आकरां वचन कहे, कंइ चीज लइ जाय, नुकशान करे, पण क्षमा गुण आव्यो छे तेथी तेना उपर द्वेष थतोज नथी. कारण जे ते वस्तु बहार बने छ, तिरस्कार महारा नामने करे छे. वा, आ शरीर छ तेने करे छे. तो शरीर ते हु नहि. एम जाणी लीधुं छे. कइ चीज लइ जाय छे ते चीज महारी नथी, ते तो जड पदार्थ छे तेथी तेमां पण महारं कंइ नथी एम जाणवू ने जे जे बने छे ते ते कर्मना योगथी बने छ ते जोq छे. एमां कंइ राग द्वेष करवानुं कारण नथी. आ दशा थइ जवाथी क्षमा गुण आवे छे तेथी क्रोध थतो नथी. तेमज माननो जय करे छे. मान शी बाबतनुं करवू ? आ शरीर, धन, स्त्री इत्यादि पदार्थ कंइ महारा नथी एम निर्धार कर्यों के एटले शी बावतनुं मान थाय ? वली पोते ज्ञानवान छे ते विषे पोताना मनमा छ के महारा श्रा मानी शक्ति तो केवलज्ञाननी छे, ते हज प्रगट न थयु ने अबराइ गर्म्यु छे, ते छती वस्तु महारी प्रगट नथी थइ तो महारी लघुतानुं स्थानक छे. तो हवे हुं शी बाबतनुं मान करु ? आवी दशाओ बनी छे. तेथी मार्दव गुण आव्या छे. तेथी मानदशा सहज छूटी जाय छे. मान मू. कवानो विचार पण अधूराने करवानो छे. पूरा पुरुषने तो विचार करतो पडतो नथी कारण जे मान आवे तो मूकवानो विचार करे, पण श्रा. वी दशाथी मान आवतुंज नथी. हवे आर्जव ते मायानो त्याग ते माया जे कपटनी रचनापणुं सहज छूटी गयुं छे, मुनिए आत्मापणुं जाण्यु छे, तेमां सर्वे जड पदार्थ पर जाण्या छे तेमां केटलीएक प्रवृत्ति करे छे, ते मात्र निज स्वरूप अवरायलुं प्रगट करवा करे छे. तो हवे कपट शुं करवा करवु पडे १ चेलानी इच्छा नथी, श्रावकनी इच्छा नथी. धननी इच्छा नथी, आ महारा ने आ महारा नहि ! ए पण करवू नथी. फक्त पूर्ण ज्ञान नथी उत्पन्न थयुं त्यां सुधी पूर्ण ज्ञान उत्पन्न करवानो उद्यम करवो छे. तेमा निर्वाह करवो जोइए ते वस्तु मली तो ठीक, अने
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
(. २२७ ) न मली तो पण ठीक. आ दशाना वर्तनारने कपट करवानी जरूर शी पड़े के करे ? माटे निष्कपट आर्जव गुण प्रगट थवाथी सहजे व छे. निर्लोभता गुण ते पोताना शरीरने महारं जाण्यु नथी, तो लोभ शी बाबतनो रहे ? शरीर महारं नहि ने शरीर रक्षणना पदार्थ महारा नहि. ए सर्वे जड पदार्थ उपरथी राग उतरी गयो छे, एटले लोम शी बाबतनो करे ? माटे निर्लोभता उत्पन्न थइ छे. कंइ वस्तु शरीरनो निर्वाह करवा जोइए छे, ते वस्तु मली तो ले, न मली तो ते बाबतनो विकल्प नथी करता. एम विचार छ जे पुद्गलने वस्तु जोइए छे ने पुद्ग. लने मलती नथी. एम विचारी पुद्गलीक वस्तुनो लोभ करता नथी. त्यारे इहां कोई प्रश्न करशे के ज्ञान भणवानो लोभ होय के नहि ? ते विषे जाणवू जे ज्ञान भणवा वाचवानो लोभ पण निश्चे दशामां जाय छे, ने ज्यारे ध्यानी पुरुषो थाय छे. ने आठमे गुणस्थाने क्षपकश्रेणी मांडे छे, त्यारे ज्ञाननो लोभ पण रहेतो नथी. महारा आत्मामां अनंत ज्ञानशक्ति छे, तेमां महारे पामबुं शुं छे १ जेनी पासे न होय ते वस्तु पामवानो लोभ करे छ, पण होय ते शानो लोभ करे १ तेम आ पुरुष पोतानो सत्ताधर्म जाण्यो, ने तेमां सहज सुखनो अनुभव थयोछे अने अ. पूर्व ज्ञान पण प्रगट थयु छे एटले ज्ञान पामवानी इच्छा त्यां रोकाइ जाय छे, पण ए दशा केवलज्ञान पामवाने अंतरमुहूर्त्तकाल बाकी रहे छे, त्यारे थाय छे तेनी अगाउ बनती नथी. तो पण ए लोम करे छे ते निर्लोभता करवा सारु छे. माटे निचली हदमा त्यागवा योग्य नथी पण ज्ञानना लोमे नीति मूकीने वर्ते नहि. न्यायथी चाले. एक ज्ञान मेलववानी इच्छा वर्ने छे, ते रूप लोभ छे पण ते इच्छा सारु संसारी जीव अन्यायनी प्रवृत्ति करे छे तेम करता नथी. मात्र सर्वे काम छोडी मुख्य पणे ज्ञाननो उद्यम करी रह्या छे. बाकी सर्वे पुद्गलीक चीज उपरथी लोभ खशी गयो छे, वली तप ते बार प्रकारनो करे छे ते सहज भावे थाय छे. आत्मानो अणाहारी गुण जाण्यो छे. आहार करवो ते महारो
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२८ ) धर्म नथी. एम जाणी आहारनी इच्छा उठी छे, तेथी सहजे तप करे छे. संयम ते स्वगुणमा रहेQ ने पुद्गल प्रवृत्ति रोकवी, ते संयम गुण प्र. गट थयो छे तेथी इंद्रिओना विषयनी इच्छा वर्तनी नथी. अव्रतनी प्र. वृत्ति करता नथी. कषायथी रहित वर्त छे, मन, वचन अने कायानी माठी प्रवृत्ति रोकाइ गइ छे तेने पण आत्मा निर्मल थाय एवी प्रवृत्तिमां वगवे छे. ए रूप सत्तर प्रकारे संयम धरे छे. बाह्यसंयम सत्तर प्रकारे पालवाथी अंतरंग निज स्वभावमा स्थिर थाय छे. ए रूप संयम गुण व.
ते छे. सत्य ते साचुं वचन बोले छे जेने आत्मज्ञान नथी, ते शरीरने महारं कहें छे. आत्मज्ञानी मुनि तेम कहेता नथी. व्यवहारथी तो जेम बोलातुं होय तेम बोले, पण वस्तुधर्मे पारकुं जाण्यु छे तेथी बोले छे. पण अंतरंग उपयोग महारु नथी ए वर्ति रह्यो छे. जे पुरुष पुद्गलनेज म. हारं मानता नथी ते पुरुष बीजी वाबतमा असत्य बोले ज शाना ? प्र. रूपणा पण सहजे यथार्थज थाय, ए सत्य गुण प्रगव्योछे तेनां फल छे. हवे शौच गुण ते निरतिचार व छे. अतिचारादिक दूषण लागे नहि. एटले पवित्रपणुं वर्ने छे. अर्थात् निज आत्मतत्वमा वृत्ति रही छे, ए रूप पवित्रता थइ रही छे, तेथी पुद्गल प्रवृत्तिनां दूषण लागतां नथी एटले सहजे निरतिचार वर्षे छे. कंइ पण पुद्गलीक काममां राग द्वेष करता नथी. जे थाय तेमा कर्म उदय जाणी वर्ते छे. अकिंचन गुण ते बाह्य परिग्रह त्याग धन धान्यादि नव प्रकारे अने आभ्यंतर परिग्रह जे शरीरादिक उपर महारापणानो ममत्व भाव ते सर्व प्रकारे त्याग कयों छे तेथी बाह्य परिग्रह उपरथी सहजे मूछी उतरी गइ छे, वस्त्र प्रमुख रा. खे छे, ते निर्मूपिणे जगतनो व्यवहार साचववा राखे छे, पण ते सारां नबलां मल्या, तेनो कंइ पण विकल्प नथी. मूर्छा गइ छे तेनां फल छे. ए रूप मुनि आकिंचन गुण प्रगट करे छे. ब्रह्मचर्य ते बाह्य थकी स्त्रीनो सर्व प्रकारे त्याग कर्यों छे. अंतरंगथी पांचे इंद्रियोना विषयनी तृष्णा
मामी गइ छे. स्वात्म ज्ञानमांज आनंदपणे वर्ते छे. ज्ञानाचारमा
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२९ ) ज उपयोग वर्चि रह्यो छे. स्वप्नमां पण कामनी वांछा नथी. अंतरंगना सुख आगल तुच्छ स्त्रीमोनां विषयसुख दुःख रूप जाण्यां छे तेमने कामनी इच्छा केम थाय ? तेथी सहजे ब्रह्मचर्य गुण प्रगट थयो छे. ए रीते दशे प्रकारे यतिधर्म प्रगव्यो छे. ते अनुक्रमे पूर्ण गुण प्रगट करशे, ने आत्मार्थि एवी रीतना उद्यम करी पुद्गलभावथी मुक्त थाय छे. प्र. थम थोडी शुद्धता थाय छे, त्यारे मार्गानुसारी थाय छे. तेथी विशेष विशुद्धिए सम्यक्तदृष्टि थाय छे. तेथी विशेष विशुद्धिए श्रावकपणुं प्रगटे छे. तेथी विशुद्धि थाय छे, त्यारे मुनिपणुं प्रगटे छे. तेमां पण जेम जेम विशुद्धि वधती जाय छे, तेम तेम गुणस्थान चडी जाय छे, ने केवलज्ञान प्रगट करे छे. एम अनुक्रमे शुद्ध थाय छे.
प्रश्नः-१४५ निर्जरातत्वना भेद अरूपीमां गण्या छ, अने कर्म छेते तो रूपी छे तेनी निर्जरा थाय ते अरूपी केम थाय ?
उत्तरः-कर्म छे ते बे प्रकारनां छे. एक द्रव्यकर्म ते आठ कर्म रूपी छे, अने बीजां भावकर्म ते अरूपी छे. हवे भावकर्म ते शुं पदार्थ छ ? द्रव्य कर्मने योगे आत्मानी अशुद्ध परिणती थाय छे राग द्वेषमय तेज भावकर्म कहीए. ते भावकर्मनी निर्जरा थाय छे, तेज निर्जरातत्वमा गणी छे. ते निर्जरा सम्यकदृष्टि आदि पुरुषो करे छे. सम्यक्ज्ञान विना सकामनिर्जरा थती नथी, चोथा गुणस्थानथी ते चौदमा गुणस्थान सुधी
थाय छे ते निर्जरातत्वमा छे. ते शिवायना जीवो अज्ञानपणे द्रव्यकर्म• नी निर्जरा करे, पण भावकर्मनी निर्जरा करी शकता नथी. माटे द्रव्यकर्मनी निर्जरा .रूपी कहीए अने भावकर्मनी अरूपी कहीए.
प्रश्नः-१४६-जीव अरूपी छे अने नवतत्वमा जीवना भेद रूपीमा गण्या छे तेनो हेतु |
उत्तरः-जीव तो अरूपी छे पण शरीर बहार देखाय छे ते शरीर ई. द्रियो पुन्य जोगे मली छे. ते शरीर इंद्रियोथी जीव ओलखाय छे के, आ एकेंद्रि, आ पंचेंद्रि. माटे कर्मना संजोगथी जैवी जेवी कर्मनी मैली.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३० )
नता, तेवा तेवा शरीरादिक जूदा जूदा भेद पड्या छे. तेथी शरीर इंद्रि अपेक्षित रूपी भेद गण्या छे.
प्रश्नः - १४७ संवरना सत्तावन भेद अरूपी कह्या, ने संवरनी प्रवृत्ति बाह्यथी देखाय छे ते तो शरीरथी छे. तो अरूपी केम ?
उत्तर:- बाह्यश्री पुद्गल उपरथी मोह उतरे, त्यारे बराबर बाह्य वर्त्त - ना थाय छे. ने जेम जेम संवरनी बाह्यवर्त्तना थाय छे, तेम तेम पुद्गलदशामांथी प्रवृत्ति रोकाती जाय छे अने निज आत्म स्वरूपमा लीनता थाय छे, जेम जेम निज ज्ञानमां लीन थाय छे. एटले आतां कर्म रोकाय छे, आत्म स्वरूपमा रहेवाथी द्रव्यकर्म, भावकर्म बन्ने रोकाय छे, ते जे भावकर्म रोकायां ते अरूपी छे. माटे संवर पण अरूपी छे तेथी संवरना भेद श्ररूपीमां गण्या छे.
प्रश्नः - १४८ संवर निर्जरा मिध्यात्वी करे के नहि ?
उत्तरः- मार्गानुसारी मिध्यात गुणस्थाने अंशे संवर, अंशे निर्जरा करे, एम हेमाचार्य महाराज जोगशास्त्रमां कहे छे. तेम विचारबिंदुमां उपाध्याय महाराज श्रीजशोविजयजी महाराज पण कहे छे.
प्रश्नः - १४९ देरासरमां प्रभुजीनां अंगलुहणां मेलां वा फाटेला वापरे तेनो दोष कारभारीने के बधा श्रावकोने १
उत्तरः- प्रभुने तो सर्वे उत्तम उत्तम वस्तु चडाववीज जोइए. आपण शरीर लुहवाने फाटेलुं वस्त्र कोइए लोहवा सारु आप्युं होय तो ते अ• नुकूल आवतुं नथी ने आपनार उपर द्वेश आवे छे. वली आपणे घेर कोइ परदेशी परोणा आव्या होय, तेने फाटेलो वा, मेलो रुमाल श्रापता नयी तो प्रभुनां अंगणां फाटेलां वा मेलां वापरीये तो आपणा क रतां ने परोणा करतां प्रभु मनमां अधिक न आव्या श्रने ज्यारे प्रभुनी अधिकता मनमां न श्रावी, त्यारे आत्माने लाभ शी रीते थशे ? अने मु.
प्रभु मोटा के एम कहीए छीए पण चित्तमां मोटाइ नहि आवे, म तो नहि थाय, पण अवश्य मिध्यात्व लागशे, वली बीजी.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३१) रीते विचारता प्रभुनु महत्वपणुं मनमां न आव्युं, तो मिथ्यात्व गयुज नथी. ज्यारे मिथ्यात्व गयुं नथी. त्यारे दूषणनें तो कहेवू ज शु.? पण ए म विचारी थाकीने बेसवु नहि, पण प्रभुना देरासरमां गया ने एवां मेला अंगलुहणां जोयां के तुरत धोवानी तजवीज करवी, साधारण पुन्यवालो होय तो पोते धुए, अने पुन्यवंत होय तो पोताना माणस पासे धोवरावे, देरासरना कारभारीनी नजरे पडे तो तेमणे तरत धोवानी तजवीज क. रवी. फाटेलु होय तो तरते कारभारी नवां आपे, अगर बीजाना जोवा मां आव्यु तो ते पण नवां लावी आपे, पण एवू न थर्बु जोइए के का. रभारी जाणे के बीजा भाइअो करशे, बीजा भाइओ जाणे के कारभारी करशे ! एम थवाथी ते काम थतुं नथी अने आशातना जारी रहे छे. माटे जेनी नजरे पडे तेने करवु उचित छे. ए कंइ मोटा खरचर्नु काम नथी. हवे कोइ कहेशे जे जेने नजरे जोवूज नहि, अने नजरे पडयुंज नथी, तेने दूषण नहि. जे आq कहे ते निध्वंस परिणामना लक्षण छे. जेने जोवू नहि तेने पण प्रभु उपर प्रीति होत तो केम न जुमत ? वां पूजानी प्रवृत्ति केम न करत ? पण प्रमादी छे एटले एने जोवामां आवतुं नथी. एने कइ ओछु दूषण छे एम समजवू नहि. जेटलो प्रमाद छे एटलुं दूषण अधिक छे. माटे जे संसारथी तरवानी इच्छा करे छे, ए सर्वने ए काम करवा योग्य छे. अंगलुहणां बराबर धोयेलां न होय तो बरसट थइ जाय छे. तो ते अंगलुहणांथी प्रभुने घसारो लागे तेनुं दूषणं लागे, माटे सुंबाला कोमल सारां धोयलां अंगलूहणां वापरवा. तेथीभक्ति सुंदर थशे, माटे पुन्यवंते जरूर विवेक करवो ने पुण्यवंत न करे तो पांच भाइअो एकठा थइ सामान्य पुण्यवालाए करवू जोइए. हरेक प्रकारे सारा द्रव्य चढे एम करवू. एम न करे तो बधाने अशुद्ध वापरवानी आशातना लागे. '
प्रश्नः-१५० देरासरमां वासण अजवाल्या विना वापरे तो केम ? , उत्तरः-देरासरमां वासण संसारी काममा वापरेला शिवायनां सारी
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
अजवालेला वापरबां. सारा द्रव्य होय तो मन प्रसन्न थाय, ने लाभ पण थाय अने तेम न होय त्यारे दूषण पण लागे. ए अधिकार श्री. द्धविधिमां छे.
प्रश्नः-१५१ देरासरमा जालां विगैरेनी आशातना होय ते न टाले ने पूजा करे तो ते केम ?
उत्तर:-देरासरमां गया के प्रथम आशातना टालवी जोइए. पहेली निसीही कह्या पछी एज काम करवानुं छे, माटे जालां विगरे जे जे
आशातना होय, ते पहेली वर्जवी जोइए. देरानी आशातना टालवामां एम विचारे जे आ काम तो नोकरोतुं छे. ए नबला परिणाममुं कारण छे. पोताने त्यां नोकरो होय तो ते नोकरो पासे एवां काम करावे, ने ते न होय तो पोते आशातना दूर करे. आपणा घरमां कंइक अनिष्ट वस्तु पडी होय तो ते तरत काढी नांखीए छीए. तेमज देरासरमा नहि के. रीए तो प्रभु उपर प्रेम, घर जेबो नहि रह्यो, एज मोटुं दूपण छे माटे पहेली आशातना टाली पूजा करत्री. आशातना टाल्या विना पूजा क. रवी ते पूजा नहीं कर्या जेवी जाणवी.
प्रश्नः-१५२ प्रभुने पूजा करवानी जगोए चांदीनां वा सोनानां चकतां चोडे छे ते व्याजबी छ के केम ?
उत्तरः-प्रभुजीने सोना रुपानां चकतां चोडवानी तथा आंगला उपर पंजा चोडवानी रीत बहु सारी छे. कारण जे भाविक श्रावको केसर सा. री पेठे चडावे छे तेथी ज्यां चोडेलां नथी होता, ते बिंबना अंगमां खा. डां पडी गयेला नजरे जोइए छीए, अने जो ए चकतां चोडेलां होय तो केसर.अंगने लागतुं नथी, तेथी प्रभुन अंग खवातुं नथी ते मोटो लाभ छे अने जो न चोड्यां होय तो अंग खवाइ जाय तो ते आशातना लागे. ए मोटुं दूषण छे. वली थोडी समजवाला पूजा करनारने अंगोनी खबर नथी, तेने पण पूजा करवानां नव अंग सहजे समजाइ जाय ए पण फायदो छे. मुख्यपणे तो अंगमा खाडा न पड़े एज लाभ विचारी च
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३३) कतांश्रो चौडनु पूतुं लक्ष राख जे.इए. तेमां भूलनायकजीने चोडवां एम नहि, सर्व प्रतिमाजी महाराजने चोइवान ला राखg जोइए. केटलाएक खाडा पज्या पछी चोडवानो विचार करे छे तेम न थq जोइए, पहेलेथी चोडवा जोइर के खाडा पडवानी आशातना थाय ज नहि.
प्रश्नः-१५३ फूलनी जग्याए केसरवाला चोखा परी चडावीए तो केम ?
उत्तरः-स्नात्र भणावती वखत बीजां फूल न मले तो चडावे छे, तेमां हरकत जणाती नथी. कारण जे पोतानी पुप्पपूजानी भावना के ने फूल मलतां नथी तो पोतानी भावना पूरी करवा फूलने वदले केसरवाला चोखा करीने चडावे तो कंइ हरकत नथी.
प्रश्नः-१५४ जे जीवे मरण वखते शरीर वोशिराव्यु नथी, ते शरीर वडे शुभाशुभ जे किया थाय, तेनुं शुभाशुभ बन्ने फल थाय के केम ?
उत्तरः-शरीर वोशिराव्या विना ने मरे छे, अने तेना शरीरवडे जे जे दुष्ट क्रिया थाय छे, तेनां कर्म ते शरीरना धणीने आवे छे. एम भगवतीमां पांच क्रियाना अधिकारमा कयं छे. माटे हरेक प्रकारे आयुष्य ज्ञान मेलवी भरती वखन संथारो करी सर्वे वस्तु वोशिराबवी अने वोशिरावीने मरण करवायी आरावक थाय तेथी त्रीजे भवे मुनि अने सातमे भवे श्रावक मोक्षे जाय, वली ए शरीरे शुभकर्म थाय ते विषे पण वासुपूज्य स्वामीना चरित्रमा जे जे एकेंद्रिपणे शरीर भगवंतनी भक्तिना काममा आव्यां छे, तेनी अनुमोदना करी छे ते जोता अनुमोदना करवाथी शुभ कर्मनो पण लाभ थाय छे.
प्रश्नः-१५५ जे जे वस्तु वोशिराववामां आवे छे, ते श्रा भत्रना अंत सुधी वोशिरावधामां आवे छे तो प्रावने भवे तेनु पाप आवे के केम ?
उत्तरः-श्रा भवमा जे जे बोशिरात्रे छे ते तेना उपरथी रागदशां टु
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३४ ) टी जाय छे अने रागदशा दूवाधी ते वस्तु उपर महारापणानी संज्ञा रहेती नथी, तेथी ते वस्तुनी क्रिया तेने जती नथी. अने जेणे एम वोशिराव्यं नथी, तेने तो राग द्वेषनी संज्ञा कायम रहे छे. ने ते संज्ञा का यम रहेवाथी राग द्वेषनां कर्म बंधाय, ने जेणे वोशिराभ्युं छे तेने बीजा भवमां अव्रत प्राप्त थाय छे. अव्रतानी क्रिया अव्रत होय त्यां सुत्री आवे, पण संज्ञा संबंधी नहिं आवे, संज्ञा उदासीन भावथी वोशिराववाथी उठी जाय छे. माटे वोशिरावनारने पाप आवतुं नथी.
प्रश्नः - १५६ विवेक ते शुं १
उत्तरः- देवने जाणे, देवने जाणें, मुक्तिने जाणे, संसारने जाणे, जडने जाणे, चेतनने जाणे, आत्मानो शुं स्वभाव के ? जडनो शुं स्व. भाव के ? आत्माने ग्रहण करवा योग्य शुं छे ? अग्रहण करवा योग्य शुं छे ? एवी रीते जे जे द्रव्य छे, तेना धर्म जाणी पोताना श्रात्माथी जे जे पर वस्तु जाणे तेने ग्रहण न करे. तेमां मग्न न थाय. जड व तुनुं कर्त्तापणं न करे. आत्माना धर्ममांज श्रानंदित थाय. जडधर्ममां जगए राग करे ते जडनी संगत छूटी नथी तेम कंइ पण प्रकारे परने ग्रहण न करूं एवी विशुद्धि नथी बनी, तेथी जे जे क्रिया करे छे ते जडनी : वृत्ति खशेडवाने, पण जडनी क्रियामां मन नथी थता. आहार विना चिच शांत नथी रेहतुं ते सारु आहार करे छे, पण तेमां प्रसन्नता नथी. तथा बनता सुधी तपस्या करे छे. आत्मानो अणइच्छा धर्म छे ते भावे छे; जे जे पुरुष आत्मधर्म बतायी गया छे तेने आधारे वर्त्तमानमां आत्मधर्म जे बतावे छे, तेनो उपगार भावे छे, पोतानी आत्मदशा प्र. गट थती नथी तेथी लघुता भावे छे. एवा तत्वज्ञानी पुरुषोनी सदा सं. गत करे छे. जे जे आत्मधर्म निर्मल थतो जाय छे तेमज मात्र खु. शबखती छे. उद्यम निमितो पण जे जे सेव्याथी आत्मधर्म प्रगट थाय तेवाज़ सेवी रह्या छे. विषयादिकनां निमित्त अत्माने घातकर्त्ता जाण्यां छे, तेथी ते निमित्तोथी हमेशा दूर रहे छे. " अने जेटलं दूर नथी रहे.
•
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
तुं, ते दूर थयानी मनोवृत्ति रहे छे. जे जे काम करे छे, तेमां अड कामने जडपणे जाणे , अने आत्माना कामने आत्मापणे जाणे छे. प्रश्नः-१५७ शांतपणुं ते शुं ?
उत्तरः--कोइ शांत पुरुषने उपद्रव करे वा, मारे कूटे, अजोग्य वचन कहे, जे भूल होय ते कहे, कोइ पण अजोग्य काम कयु होय ते कहीने निहे, वा वगर कारणे निदे, तो पण तेना उपर द्वेषभाव न उठे. तेने माग्वाना वा कूड़ां वचन कहेवानो भाव न उठे, तेम तेनुं बूरे करवाना भाव न थाय. कारण के शांत पुरुषे कर्मनुं स्वरूप जाण्यु छे के आ शगरे मार खावा- कर्म बांध्यु छे तो मारे छे. गालो खावानुं कर्म बांध्यु छे, तो गालो दे छे. निंदनिकपणानुं कर्म बांध्यु छ तो निंदे छे. ए जीवो तो निमित्त मात्र छे. एमां ए जीवनो शो दोष छे! एम आत्मामा भावी रह्यो छे. तेथी कोइ एवा जीव उपर खेद आवतो नथी. ने भावे छे के, खेद करीश तो पाछां कर्म बंधाशे. तो पाछां आगल एवां कर्म उदय आवशे, अने समभावे भोगवीश तो ए कर्मनी निर्जरा थशे. वली स्वभाविक तडको लागे छे, टाढ वाय छे, पवन आवे छे, नथी आवतो तो ते सर्वे ऋतुनो स्वभाव जाणी ले, पण तेमां विकल्प न करे. आहार पाणी वस्त्र विगरे जे कंइ खपनि वस्तु नहि मले, तेनो पण जराए विकल्प नथी. मात्र अंतराय कर्मनो उदय विचारी ले. अने पोताना आत्मस्वरूपमांज आनंदित रहे. अनुकूलमा प्रसन्नता नथी, ने प्रतिकूलमा अरति नथी. जडभाव जाणी ले ए पुरुषने शांतपणुं कहीए; माटे उत्तम पुरुषे ए दशा लाववी. प्रश्नः-१५८ दांत ते शुं?
उत्तरः-पंच इंद्रि वश करी छे. कोइ पण इंद्रि मोकली नथी. आ. हार पाणी मात्र शरीरने आधार प्रापत्रा आपे छे. ते जेटलो आधार जोइए, एटलो हरकोइ पुदाल मल्या ते आपे छे. तेमां सारा नबला जोवा नथी. मात्र शरीरने व्याधि उपद्रव न थाय, एवा पुद्गल ग्रहण
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
करे छे. एवी रीते फरस इंगिए वस्त्र मले छे ते. सूबाला के कर्कश मले छे ते बन्नेमा समभाव छे, जाणे छे के आ शरीर महारुं नहि. तो सूं. वालां बरसट वस्त्रनो पण म्हारे विकला करवो नहि. एम पांचे इंद्रि
ओना विषयमा भावी रह्या छे. कोइ पण इंद्रिने पोपवानो भावज नथी. कोइ पण विषय जोर करतो नथी. विषय उपर उदासिन भाव थयो छे. तेथी मनने खेंचीने राखg पडतुं नथी. अात्मानी दशा सहज प्रगट थइ छे, तेथी इंद्रिओना विपयनुं मन यतुं ज नथी. ते पुरुषने दांत कहीए. प्रश्नः-१५९ कामनो जय ते शुं ?
उत्तरः-स्त्रीने पुरुषनो अमिलाप, पुरुपने स्त्रीनो अभिलाष, नपुंसकने स्त्री पुरुष बेनो अभिलाप, एवी रीतनी कामनी इच्छाओ छे ते पोताना अात्मस्वरूपन जाणपणुं थयु छे तेथी पर स्वरूपमा वर्तवू नथी. माटे सहजे बंध थइ छे. थतीज नथी. स्वप्नामां पण स्त्री याद आवती नथी. स्त्री सामी दृष्टि पडे छे तेज वखन पोतानी दृष्टि खेंची ले छे, पण नि. रखीने जोता नथी. जेम सूर्य सामी दृष्टि पडे छे ते वखते ताप नहि सहवाथी जीव खेंची ले छे, तेम निष्कामी पुरुपे स्त्री- रूप जोवु दुःख कारी भावेलुं छे, तेथी सहजे दृष्टि पाछी खेंचाइ आवे छे. वली स्त्रीओनो संग पण करता नथी. अने कदापि कोइ स्त्री चलावा आवे छे तो पण चलावी शक्ती नथी. कदापि फरस करे तो पण पुरुषचिन्ह जागृत थतुं नशी, ने तेनी दशा पलटाती नथी. जेम सूदर्शन शेठने अभया राणीए घणाए उपसर्ग कर्या, पुरुषचिन्हने घगी विटंबना करी तो पण नपुंसक जेवू कायम रह्यं, एवा पुरुषे काम जीयो कहीए. माटे काम जीतीने एवी दशा बनाववी. • प्रश्नः-१६० मुक्तिमां शुं सुख छे के मुक्तिनो प्रयास करवो ? - उत्तरः-मुक्त जेवां सुख आ दुनियामा नी. अने ते विचार करशो तो तमने संसारमा खात्री थशे. सतारनां रहेलो जीव अज्ञानपणे संसार
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२३७) मां सुख माने छे. जे सुख संमारमा थाय छे ते तासीने जुओ, आखो दिवस संसारी मोज शोख वेगर करे छ. ए वेपारमाथी फुरसद मले छे अने ज्यारे कइ पण काम न होय, सारे सूत्रानो वखत मले छे. ने ज्यारे सूर छे त्यारे प्रसन्न थइ हाश करे छे एटले मने निवृत्ति . मली पण छोकरा विगेरे कंइ गरवड करे तो सूनार कहेशे जे, हुं निरांते सू. तो कुं माटे हमणां मने पीडा क्या आवो छो १ ए छोकरा जाय ए. वामा कंइ उपाधिना काम याद आवे, तो उंघ आवे नहि. कंइ पण वात याद आवे नहि तो उंच आवे.
हवे वाचनार विचार करो जे जेटली वार कामनी निवृत्ति मली, ए. टलो बखत सुखनो मल्यो. कामना वखतना अज्ञानपणे सुख मानतो हतो ते सुख खोटुं मानेलं हतुं. कारण जे ते वखने सुख होत तो नि. रांते सूतो त्यारे सुन्न मानत नहि. ने हाश करत नहि ने आनंदित थात नहि, पण जीव कामथी निरांते बेसे छे त्यारेज आ 'हाश' शब्द बोले छे. माटे आ संसारमा पण संसारना कामोथी अने विकल्पोथी रहित थाय छे, त्यारे जे सुख थाय छे. तो मुक्तिमां तो कंइ काम करवान नथी. अने कंइ विकल्प चिंतवानो नथी. तेथी वधो वखत सुखमांज जशे. माटे एना बरोबर सुख आ दुनियामा नथी. बीजी रीते आ दु. नियामां अज्ञानपणे पदार्थ देखीने तथा जाणीने सुख थाय छे, सारां म. कान जोइ, मारां आभूषण जे इ, सारा बाग जोइ माणस खुशी थाय छे. पण तेनी साये कोइ आंबलो होय तेना जोवामा ए पदार्थ आवता नथी तेथी ते आघलो खुशी थनो नधी. पण ते हकीकत आंधलाने देखतो संभलावे, त्यारे तेना जाणवामां आवे छे तेथी ते खुशी थाय छे. सवानी तलाइ सूंघाली होय तेने ते आंधलो हाथ फेरवी जुए, त्यारे ते सुंवाली लागे छे, तेथी ते आंधलो खुशी थाय छे. हवे विचार करो के जेटला पार्थ देखवामां आवे छे वा, जाणनामां आवे छे तेनुं जे सुख थाय छे, पण जे चीज़ जाणी नथी, दीठी नथी, तेनुं सुख थवानुं नथी- पण हि
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२३८) र महाराज तो जगतमा जेटला पदार्थ छे, ते सर्व रूपी तथा अरूपाने जाणी देखी रह्या छे. आपणे तो सिद्ध महाराजना अनंतमे भागे पण जाणता नथी. ते आपणाथी अनंता पदार्थ जाणी देखी रह्या छे. तो अनंत सुख पण सिद्ध महाराजने छे. ते सिद्ध थाय छे.
इहां कोइने शंका थशे जे नजरे लाडुवा जोया, पण खाधा विना शुं सुख ? ते विष जाणवू जे लाडुवा खावामां पण रसइदिने विषय ग्रहण करवानी शक्ति न होय, तो स्वादनु सुख नथी. जेम के कंइक रोग थयो होय छे त्यारे खारी वस्तु ने मोटी कहे छे, मोलीने खारी कहेछ, एवा विषय लेवानी शक्ति बगडी जाय छे त्यारे लाडुवा केवा छे ? ते विषय लेवानी शक्ति न होय तेने लाडुवा सारा नबलानुं सुख थतुं नथी. जेने लाडुवा सारा नबलाना विषय लेवानी शक्ति होय छे, तेज लाडुवान सुख जाणी शकशे. माटे खावाथी सुख नथी. लाडुवानो स्वाद जाणवाथी सुख छे. उंघमां कोइ माणसना मुखमां साकर मूके, पण तेने कइ साकर, सुख नथी. रोगी बेभान होय तेना मुखमा अमृत मूके ते खपी जशे, पण ते जाण्या विना अमृतनुं सुख नथी. माटे जे जे वरतु जाणवामां आवे छे तेनुं ज जगत्मा सुख छ, माटे मुक्तिमां तमाम वस्तु जाणवामां आवे छे तेथी तमाम सुख छ. वली भूख्या माणस खावामां सुख माने छे, जमेला माणसने जबराइथी कंइ खवरावे छे तो ते नाखुश थाय छे, पण ते सुख मानता नथी तेमज मुक्त आत्माने भूख लागती नथी, एटले जमवानी इच्छा थनी नथी. धराएलो माणस खावानी इच्छा करतो मथी, तेम सिद्ध महाराजने इच्छा थती नथी. सदा धरायला छे. कोइ दिवसे भूख लागती नथी, ने खावानी इच्छा थती 'नथी. इच्छानो जडनी संगते थाय छे. ते जइनी मंगत छूटी गइ छे अने स्वआत्मानी दशा छ तेवी प्रगट थइ छे. स्वदशामां कोइ प्रकारनी जडनी इच्छा छेज नहि. विकल्प पण ज्यां सुधी जडनी संगत होय सां सुधी चाय के सिद्ध महाराजने ते जेड संबंध नथी तेथी कोइ पण
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रकारनो विकला नथी. आ जगत्नां संसारी जीवने संसारमा छे त्यां सुवी विकल्प छे ने सर्वथी संसार छूटी गयो ने सिद्ध महाराज थया एटले विकल्पनुं नान नथी. त्या निर्विकल्प दशानुं पूर्ण सुख छे ते एवं छ जे मुखे कही शकाय नहि. पाखा जगतर्नु सुख एकठं करीए ते करतां अनंतगणुं सुख छे ते सुखनु वर्णन केवलज्ञानी मुखे करीने आ उखा पर्यंत कही शके नहि एरलु छे. माटे सिद्धना सुखनो पार नथी, पण जीव आत्मसुखना अंशने सम्यक्त पामशे त्यारे तेने अनुभव थशे अने सारे सिद्धने केटलुं सुख छ ? ते प्रत्यक्ष समजाशे.
प्रश्नः-१६१ मनुष्य मरण वखने संथारो करे ते शी रीते १ तथा तेमां शुं भावे ? अने तेथी झुं लाम थाय ?
उत्तरः-हालना कालमा आउखानी चोकम खबर पडती नथी. तेथी जावजीवनो संथारो बनी शके नहि. केम के भत्तपञ्चख्खाणपयन्नामां कह्यु छ के, केवलज्ञानी, मनवज्ञानी, अवधिज्ञानी, पूर्ववर एवा मु. नि महाराजना कहेबाथी वा, निमित्तशालयी वा, देवताना कहेबाथी आयुष्यनी खबर पडे ने खात्री थाय तो जावजीवनुं अनशन करे अने एवा महा पुरुषोनो हाल कालमां विरह छे, तेयी आयुष्यनी चौकस खबर पडे नहि, तो सागारी अनशन को. सागारी अनशन एटले एक दिवस वा, बे दिवस वा, एक पहोर वा, वे पहोर जावत् बे घडी, चार घडी वा अभिग्रह राखे जे मूठी वाली नवकार गणु त्या सुधी सर्व आहारनो त्याग तथा संसारी सर्वे काम करवानो त्याग, कंइ पण पाए आरंभनां काम करवा नहि. एवी रीते संयारो करवाना विधि सर्वे करवो. ते अवसर न मले तो द्रव्य, क्षेत्र, काल, भाव जोइने उच्चरावीए. ते आलावानो विधि.
अहन्नं भंते तुम्हाणं समीये, भवं चरिमं सागारियं पचल्खामि. जद में हुज्ज पमाओ, इमस्स देहस्त इमाइ रयणीए ॥ अथवा । इमाइ वला ए। आहार मुवहि देह, सम्वं तिविहेण वोसरियं ॥ ३॥ अरिहंत सखियं;
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२४०.) सिद्ध सख्खीय, साहू सखिग्वयं, देव सख्खियं, अन्य सख्खियं, उवनंपज्जामि, अन्नन्छणा भोगेणं, सहसागारेणं, महत्तरागारेणं, सबसमाहिवत्तियागारेणं, वोतिरानि, नवकार ३ पूर्वक त्रण बार उच्चराविये. विशेष सागारिक-अहन्नं भंते तुम्हाणं सनीवे सागारियं अणमण उवसंपज्जामि, द. घओ, खेतओ, कालो, भाव ओ, दबओणं इमं सागारियं, अणसणं. खितओणं, इच्छंवा, अनिच्छंवा कालोगं, अहोरत्तंबा, बीयदिन्नंवा, तइयनिंवा पासखमणवा, मासखमणवा, भावओणं जाव गहणं न गहिन्जामि, जाव छलेगं न छलिज्जामि, जाव सन्निवाएणं, अन्नेणयकेणइ रोगायकेणं एसपरिगामो न परिवडइ तावमेयं इमं सागारियं अगसणं उवसंपज्जामि, तिविहंपि आहारं असणं खाइमं साइमं अन्नत्थ. सहसा० महत्त० सबसमाहिवत्तियागारेणं वे सिगमि ॥ पाणहार गंठ सहियं पच्चख्खानि, अन्नत्थ० सहसा० महत्त० सम्व. बोसिरामि. अरिहंत सख्खियं, सिद्ध स० साहू स० देव स. अप्प स. उसंपज्जामि, नित्थारपारगहोहं ॥ जं जं मणेण बड, जं जं वारण भासियं पावं ॥ जं जं कारण कयं, मिच्छामिदुक्कडं तस्स ॥१॥ आरिहंतो महदेवो, जावजीवं सुसाहुणो गुरुणो ॥ जिणपन्नत्तं तत्तं, इय समत्तं मए गहियं ॥ २॥ ए सर्व श्रालावो नवकार पूर्वक त्रण वार उच्चराववो. __ आ आलावामा प्रथम पाठ ते जावजीवनी संथारो करवानो छे, अने थोडा कालनो करवानो पाठ विशेष सागारीक कह्यो छे, त्यांची छे. हा लना कालना जीवने उच्चरवू जेम अनुकूल होय, ते प्रमाणे उच्चरे. अ. नशन विधिना पानामां जैम हतुं तेम लख्यं छे. महानीशित्थजी सूत्रमा कह्यु छ जे जे करवू ते इर्यावहि पडिकमीने करवं, माटे वखत मले तो इरियावहि पडिकमी जघन्य मध्यम उत्कृष्ट एत्रणमाथी जे बने ते, देववं. दन करी गुरुवंदन करीने आ पाठ उच्चरे, तो वधारे श्रेष्ठ छे. पण जे. वो अवसर होय तेम करी ले. अवसर मले तो सर्व जीव साथे खमत खामणां करी ले. वली मुनि होय तो मुनिना, श्रावक होय तो श्रावक
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२४१ ) नां बार व्रत उच्चरी ले, अने चउसरणपयन्नो तथा पाउरपञ्चल्खाण, भत्तपञ्चल्खाण, संथारापयन्नो आराधना प्रकिर्णक, आराधनापताका विगेरेनुं अध्ययन करे वा, सांभले. तथा अध्यवसाय बहुज सुंदर थशे. च. उसरण, आउरपञ्चख्खाण पयन्नादिक सांभलवाथी समाधीमरण थाय छे, तेनो मने अनुभव छे. आयुष्य श्रावी रह्य होय तो मरणथी तो वचता नथी, पण रोग शांत पडे छे अने धर्म श्रवण करवामां चित्त परोवाइ शके छे ते में जोयुं छे; माटे ए पयन्नानो अभ्यास मरण अवसरे जरुर करवो. ए पयनामां भावार्थ एवो छे के जरूर धर्ममा जीव दृढ थाय अने आत्माने सारी भावना थाय. ते भावना आ प्रमाणे के, अहो ! में पूर्वे आ भवे पाछला भवे पाप कयों छे वा, जेथी पाप थाय एवां घर हाट, खेतर विगेरे मकानो, कोदाली, पावडा, वासण, शस्त्र, तरवार प्रमुख हरकोइ पापनां उपगरण-जे वस्तुथी पाप थाय एवा जे पदार्थ बनान्या छे ते सर्वने वोशीरावं कुं. कोइ पण पुद्गलीक वस्तु साथे मारापणानो संबंध मान्यो छे, ते सर्वने वोशीरावू छु. जे कोइ वस्तु उपर महारो के. इ पण राग रहेतो अने ते रागवाली वस्तुथी पाप याय तो ते पापनी क्रिया मने श्रावे माटे सर्व जड पदार्थ उपरथी महारा ममत्वभावने त्याग करुं ई. कंह पण वस्तु महारी छेज नहि. मारी बस्तु तो मारो आत्मधमें छे, अने जे जे पुद्गलीक पदार्थ छे, तेने अज्ञानपणे में महारा मान्या हता, तेथी अज्ञानपणे अनेक पाप उपार्जन कयौं. हवे पुन्य उदय पूर्ण जाग्यो, तेथी में कंडक वीतरागनो मार्ग जाण्यो. तेथी ए सर्वे वस्तु जड पदार्थ साथे महारो धर्म तपासतां-कोइ पण रीते संबंध राखवो जोग्य नथी. माटे महारा अज्ञानपणाना जे जे भावे महारापणुं मान्यु हतुं, ते त्याग करुं कुं. ने ते पापने हुँ निहुँ छु. में अज्ञानपणे अनादि काल थयों, ए शरीर धनने महारां मान्यां, तेथी में चार गतिमां भ्रमण क{ अने अनेक दुःख भोगव्यां; माटे हवे महारा आत्मा शिवाय स्त्री, पुत्र पुत्रियो, जे जे महारां मान्यां छे, ते सर्व अज्ञानता अने अज्ञानभाव
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २४२ ) ने वोशीरावुं छु अने एक आत्मानुं आलंबन ग्रहण करी मरणनी बीक ने छोडीने अदीनपणे महारो आत्मा अविनाशी छे, तेनुं आलंबन लडं छं. ते शिवाय महारो कंइ पदार्थ नथी. आत्माना पोताना श्राचारनां रहीने पण मरयुं, ने अज्ञानपणे पण मरयुं, मरण कंइ कोइने छोडना - नुं नथी, तो अज्ञानपणे मरण करवाथी आत्मा कर्मे करी लेपाय अने भव भवने विषे अनेक प्रकारनां दुःख भोगवत्रां पडे; माटे महारा आमानो आचार जे जे शरीरने थाय ते जाणवुं, पण ते मने सुख दुःख याय छे एम मानवुं जोग्य नथी. माटे हुं महारा आत्मस्वभावने जाणवा रूप रहीने मरण करुं के जेथी महारो आत्मा निर्मल रहे ने भलीनता थाय नाही.
इहां कोइने शंका थाय जे प्रत्यक्ष दुःख थाय ने शरीरने थाय छे एम केम मनाय ? ते विषे जाणवुं जे ज्यां सुधी पोतानुं आत्मस्वरूप नथी जाण्युं, ने तेनुं फरसज्ञान नथी थयुं, त्यां सुधी तमारा मनमां मने दुःख थाय के एम लागशे, पण तेमने तमारा श्रात्मस्वरूपनुं ज्ञान अनुभवगम्य थशे, जेम प्रभुजीए कह्युं छे एवुंज मारुं श्रात्मस्वरूप छे. ते न्याय जुक्तिए करी चित्तमां शुद्ध थशे एटले तमारा भाव एवा थशे जे, हवे महारा आत्मधर्मथी बीजी रीते नहि वर्तु. आ शरीर प्रमुख जड पदार्थ छेनी साथे कंइ पण महारो संबंध नथी एवं थशे. पछी शरीरने कोइ कापी नांखशे, वा रोगनी वेदना थशे तेमां तमारुं चित्त जशे नहि तमारा मनमां मने दुःख थाय छे एम आवशे नहि. जेम के कोइ माणस भवाइ जोवा जाय छे, या नाटक जोवा जाय छे ते आखी रात उजागरो करे छे, ते उजागरानो खेद मनमां आवतो भां उभां पग दुःखे छे, ते दुःख मनमां श्रवतुं नथी; केमके जोवामां चित्त व छे. वली लग्न - विवाहना काममां अनेक प्रकारनी महेनत करे छे, पग दुःखे छे; पण लग्नना हर्षमां ते दुःख मनमां श्रावतुं नथी. 'आभूषण पहेरे छे तेनो भार पहेरवाना सुख आगल मनमा लागतो नयी.
नथी, उ
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२४३ ) वेपारमा पेदाश थाय छे तेनी पाछल महेनत करवी पडे छे, तेनुं दुःख मनमा आवतुं नथी. तेमज तमारा आत्माना सुखना रागी थशो, आम्सुखमां मम शो तो शरीर वेदना थशे ते वेदना मने थाय छे एम मनमा आवशे नहि. ज्यां सुधी शरीरना दुःखमा मन परोवाय छे, त्यां सुत्री तमारो भाव तमारा आत्मभाव उपर तमारी दशा थइ नथी तेथी प्रश्न थाय छे के, ज्यारे तमारी दशानी सन्मुख थशो त्यारे तो. तमारा मनमा आवशे जे में अज्ञानपणे जे जे कर्म बांध्यां छे, ते ते कर्म शरीरमां रहीने बांध्यां छे. ते शरीरे भोगव्या विना आत्मा निर्मल थवानो नथी, वली ए दुःखने दुःख मानीश तो पाछां नवां कर्म बंधाशे अने आत्मा मलीन थशे. शरीरना सुख दुखने मने सुख दुःख थाय छे एम मानवू ए महारा आत्मानो धर्म नथी. हुं सच्चिदानंद छु. अनंत सुखनो धणी छु, अरागी छ, अद्वेषो छु, अछेदी छु, अभेदी छु, अगम छु, अलख छु, अगोचर छु, पूर्णानंद छु, सहजानंदी छु, अचल छु, अमर छु, श्रमल छु, अति इंद्रिय छु, अशरीरी छु, अविनाशी छु-आ महारं स्वरूप छे तो महारो आ आत्मा विनाश थवानो नथी. मरणथी शरीरनो विनाश थशे तेथी महारे शुं करवा भय करवो ? शरीर तो सडण पडण विध्वंसण धर्मवालु छे ते विनाश थाय तेमां महारे शी चिंता करवी ? महारो आत्मा अमर छे, तेथी मरवानो नथी. माटे महारे भरणनो भय नथी. जेटलो जेटलो भय आवे, ते तो अज्ञानदशा छे ते महारे हवे अज्ञानदशाना विचार शुं करवा करवा ? महारे महारा आत्मधर्ममां रहे, तेज उत्तम छे. पूर्वभवोमां अज्ञानताए मरणनो भय कयों. अ ज्ञानताए मरण को अने जीव भवचक्रमां भम्यो, अनेक प्रकारनी नरकादिकनी वेदना भोगवी. उंधे मस्तके गर्भावासनी वेदना भोगवी. आ भवमा भाग्योदये वीतरागनो धर्म मल्यो जेथी में महारा आत्मानुं स्वरूप जाण्यु. हवे रोगादिकनी वेदनाथी हुँ बीतो नथी. रोगनां औषध अनेक प्रकारे करीश; पण जो कर्मनी स्थिति पाकी नथी, तो त्यां
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२४४) सुधी रोग मटवानो नथी. रोगर्नु खरं औषध तो समभाव के जो समभावमा रहीश अने जे जे वेदना थाय छे, ते तो पूर्वनां कर्म भोगवाय छे. तेथी आत्मा निर्मल थाय छे. तो रोगनी वेदना मने थाय एवो विकल्प शा सारु करुं ? आम विचारी हुँ रोगनो विकल्प बिलकुल नहि करूं तो वेदनी कर्मनी स्थिति तथा रस घटशे. निकाचित्त मध्यम स्थानवृत्ति हशे, ते शिथिल थशे. शिथिल कर्म हशे ते नाश थशे; माटे महारा आत्मस्वभावमा रहेq एज औषध छे. बीजा
औषधनी अभिलाषा शा सारु करूं ? महारा कुटंबादिकनी फिकर करवी ते पण व्यर्थ छे; कारण जे सर्व जीवो पोताना पुन्यने अनुसारे सुख भोगवे छे. कोइने कोइ सुख दुःख करवाने समर्थ नथी; तो हुं शुं कर. वानो छु ? वली अनादि काल गयो ते मात्र भवोभवने विषे कुटुंब मल्या. तो हुँ केटला कुटुंबनी चिंता करीश? अने पूर्वे तो अज्ञानपणुं हतुं. कर्मनुं स्वरूप नहि जाणवाथी चिंता करतो हतो; पण श्रा भवमां कर्मनुं स्वरूप जाण्यु तेथी जाणुं छु जे, सर्वे सुख दुःख कर्मने अनुसारे थाय छे. माटे महारे महारी तथा पारकी चिंताओ करवी ते फोगट छे. हुं महारा आत्मानंदमां वर्तीश, महारी कुटुंब चाकरी करे छे, ते पण पूर्वे पून्य उपार्जन कर्यु छे, तेनां फल छे. में तेनी चाकरी करी छे, अने ते जीव चाकरी नथी करता, ते महारा पापना उदय, फल छे. तेमां ते जीव उपर द्वेष करवो जोग्य नथी. मरण अवसरे कोइ पण जीव उपर द्वेष करवाथी ते नीव साथे वैरभाव थाय छे. 'माटे हवे महारे जे जे सुख दुःख उत्पन्न थाय ते समभावे भोगवq. पूर्वे मुनिश्रोने माथा उपर अंगारा भर्या, तो पण वेदना सामी दृष्टि करी नथी. मेतारज मुनिना शरनी खाल उतारी, तो पण समभावमा रह्या; माटे श्रा मरणनी वेदना ण ते मुनि महाराजनी पेठे समभावे भोगववी. जरा कंइ पण परभाव। महारे पेसवु नहि. ने महारं चित्त परभावमा जशे तो आत्मा अ. राशे, वली में शरीर, धन, कुटुंब सर्वने बोशिराव्यु छे तेमां कंइ पण
।
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२४५) चीजमां मारुं चित्त जशे तो महारी आराधना निष्फल जशे. माटे जेम राधावेध साधनार राधावेध साधवामां तत्पर रहे छे, तेम महारे पण म. हारा आत्मस्वभावमा रहेQ ने तेनो विचार करवो. तथा तेमां ज स्थिर रहेg. एम आराधकपणे मरण करवाथी निश्चे वीजे भवे वा सातमे भवे जीव सिद्धिने वरे छे. एम प्रभुजीए आगममा कयुं छे; माटे प्रमाद छोडीने केवल महारा आत्ममां वर्तु. अहो! प्रभुजीए आज मार्ग कह्यो छे, आ मार्ग ग्रहण करवाथी आत्माने आनंद थाय छे के, हवे हमारो भव फेरो टलशे. जरा पण पुद्गलभावमा राग धरीश वा, धननी ममता करीश वा कुटुंब उपर राग करीश तो महारी आत्मदशा टली जशे श्रने भवभ्रमण वधशे. अने हुं महारी आत्मदशामां रहीश तो थोडा कालमां महारी कार्यसिद्धि थशे, केसरी चोर जेवा महा माठा चोरी विगेरे अकार्यना करनारे पण समभाव आदर्यों तो ते तत्काल केवलज्ञान पाम्यो. तो हवे हुँ पण महारा आत्माना उपयोगमा रहुं हुं महारा आमाना गुण पर्याय विचारं. जेम जेम हुं स्वगुणमां लीन थइश, तेम तेम कर्म नाश थशे, ने महारो आत्मा निर्मल थशे अने महारा आत्माना अपुर्वभाव प्रगट थशे. महारा आत्माना सहज सुखनो अनुभव थशे. तेम तेम पुगल सुखनी वल्लभता नाश पामशे. परसुखनी इच्छा नाश थशे, तेम तेम कर्म खसतां जशे. तेथी वधारे विशुद्धि थती जशे. पछी गमे ते वेदना थशे, कोइ कापशे, मारशे, तो पण कंइ विकल्प आवशे नहि, ज्यां सुधी आत्मानी मलीनता छे, यां सुधी शरीरादिकना विक. ल्पो आवशे; माटे हवे तो महारा अविनाशी सुखने भावू. आ मरण अवसरे साधवा तत्पर थउं. परभाव उपर उदासिन दशा महारी प्रगट थाय के, जेथी कुटुंबादिक उपर चित्त जाय नहि. पूर्वे मुनियोए पोतानी आत्मदशा भावी केवलज्ञान निपजाव्युं छे, तेवी दशा हजु महारी थइ नथी; तो पण श्रावकदशा प्रमाणे विशुद्धि थशे; तो पण सातमे भवे मुक्ति जइश. माटे म्हारो आत्म आनंद शिवाय बीजो कोइ आनंद ज
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
4
( २४६ ) गत्मां नथी. जे जे बने ते जाणवुं एज महारो धर्म छे, शरीरादिके जे उपाधि थाय छे, तेंथी म्हारां कर्म भोगवाय छे. तेथी पण म्हारो आत्मा निर्मल थाय छे, एटले ए पण आनंद थवानुं कारण छे. हुं शा कारण दिलगीर थउं ? के विकल्प करूं? भगवान् श्रीमत् महावीरस्वामी महाराजने संगम देवताए अत्यंत उपसर्ग कर्य; तो पण समभाव छोड्यो नहि, तेम हुं पण समभावमांज रहूं. कंइ पण चीज म्हारी नथी तो हुं शी बाबतनो विकल्प करूं ? आ रीते निर्विकल्पपणे सर्वथा रहेशे तो केवलज्ञान पामी सिद्धिने वरशे अने तेथी उतरती विशुद्धिवाला पण गुणस्थाननी हदमा रहेशे तो सातमे भत्रे सिद्धिने वरशे. माटे संथारो करवो ने समभावे रहेवानो उद्यम करवो. सर्व मंगल मांगल्यं, सर्व कल्याण कारणं ॥ प्रधानं सर्व धर्माणां; जैन जयति शासनं ॥ १ ॥ वली भत्तपच्चख्खाण पयन्नामां मंथारो करनारने गाथा ४१ मीमां शीतल समाधी सारु नागकेसर, तज, तमालपत्र, एलची, साकर ए वरतु दूधमां नांखी दूध उकाली दूध टाटुं करीने अनशन करनारने पावु एथी अन शन करनारने शीतलता रहे ए मुजब कह्युं छे. श्रावक धनवान होय तो साते क्षेत्रे धन वापरीने देव गुरुने वादीने अनशन करे. अनशन नो लाभ ए पयन्नामां बहु कह्यो छे. आ मुजब अनशन विधि सामान्य छे. प्रश्नः-१६२ आत्मारामजी महाराज विजयानंदसूरि महाराजने प्रश्न लख्यां हतां तेनो जवाब शुं छे ?
उत्तरः- आत्मारामजी महाराजजी साहेबनो कागल नीचे मुजब आव्यो हतो.
शहेर अंबाला संवत् १९५१ ना भादरवा वद ११ खेउ. पूज्यपाद श्री श्री श्री १०८ श्रीमद्विजयानंदसूरीश्वरजी आत्मारामजी महाराजजी आदि साधु १० ना तरफथी धर्मलाभ वांचजो.
भरुच बंदरे श्रावक, पुण्य प्रभावक, देव गुरु भक्तिकारक, शेठ श्रनोपचंद मलुकचंद विगेरे. अत्रे सुखशाता छे धर्मध्यान करवामां उद्यम
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४७ ) राखजो. तमारी चोपड़ी तपासीने पाछी मोकली आपी छे, ते पोहोच्येथी पोहोच लखजो. तमारा लखेला प्रश्नोनो उत्तर नीचे मुजब जाणजो.
१ केवलज्ञानीमां पांच इंद्रिप्राण वर्जी बाकीना पांच प्राण जाणवा. कारण जे केवलज्ञानी महाराज केवलज्ञाने सर्व पदार्थ जाणे छे, जेटली इंद्रियोनुं काम नथी तेथी ए प्राण प्रवृत्ते नहि.
२ केवलज्ञानीमा उदारीक, तेजस, कार्मण ए त्रणे शरीर तथा मन वचन काया ए त्रणे जोग एक समयमा लाभे, परंतु मन जोगमां द्रव्य मन समजवू.
३ चय उपचयने प्राप्त थाय अने औदारिकादि वर्गणानुं बनेल होय ते शरीर, अने शरीरना ब्यापार ते कायजोग जाणवो. ४ त्रण जोगनी स्थिति अंतर्मुहूर्त अने अवगाहना शरीर प्रमाण,
५ ज्यां शरीर होय, त्यां कायजोगनी भजना शैलेशी अवस्थामां का. यानो वेपार न होय तेथी.
६ शरीर बंधक पण छे, ने अबंधक पण छे. ते प्रबंधक शैलेसी अवस्थामां. ७ तेग्मे गुणस्याने नोसन्नि नोअसन्नि.
८ केवलज्ञानी महाराजने, आहारादिक चार संज्ञामांथी कोइ संज्ञा होय नहि.
९ कायबल नाम शरीरनुं सामर्थ्य छ, अने स्पर्श इंद्री शीत उनादिनी परिक्षा करनार छे. .१० ज्ञाननी अवगाहना आत्म प्रमाण. .११ तीर्थंकरनां वचन, केवलज्ञानीने कोइ पण ज्ञानपणे न प्रणमे. क्षायकभावनुं ज्ञान छे, तेथी प्रणमq ए क्षयोपशमनो धर्म छे.' . १२ देवताने आहार करतां कोइ देखे अने कोइ न देखे. . १३ जीव आहार ले, ते शरीर ले अने इंद्रिओ तो फक्त रसादिकन ज्ञान करनार छे..
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
। २४८) आ मुजबनो महाराज साहेबनो कागल छे. आ उत्तरो विजयानं दसूरि महाराज साहेबजी शिवाय बीजाथी लखावा बहु कठण छे. वांचीने अमे बहु खुशी थया तथा आ चोपडीमा दाखल कर्या छे.
प्रश्नः-१६३ मरण अवसरे समाधीमां चित्त रहे, ते सार कंइ जाप करवाना कह्या छ ?
उत्तरः-लोगस्सना कल्पमा आँ आँ अंबराय कित्तिय वंदिय महीया, जे ए लोगस्स उत्तमा सिद्धा ॥ आरुग्ग बोहिलाभ, समाहिवर मुत्तम दितु ॥ १॥ आ मंत्रना ( १५००० ) जाप करवा, धूप दीप करीने व. ली गणती वखत स्थिर आसने बेसवू. आसन चलायमान करवू नहि. खरज श्रावे मच्छर करडे तो पण हाथ उंचो नीचो करवो नहि. माला उपर दृष्टि थापवी ते फेरववी नहि. जीभ होठ गणतां हलाववा नहि. एक ध्याने गणी राखवाथी मरण अवसरे समाधि रहेशे एम लोगस्सना कल्पमा कयुं छे. मांदगी अवसरे ए गाथानुं ध्यान जरूर राख, आउरपञ्चख्खाण पयन्नामां कहुं छे के बार अंगना जाण पण मरण अवसरे वधारे ध्यान करी शकता नथी, तेथी एक गाथानुं ध्यान पण भवसमुद्रथी तारनार छे; माटे वीतरागना धर्मनी हरकोइ गाथार्नु ध्यान करवू. समाधीमा रहेवानी भावना पण जीवने तारनार छे, माटे आ जाप करी मूकवा बहु श्रेष्ठ छे.
प्रश्न:-१६४ साधारण द्रव्यथी धर्मशाला विगैरे बांधी छे, ते तथा संघ विगेरे जमाडे ते श्रावक वापरे तो केम !
उत्तर:-धर्मशाला बांधी छे, ते श्रावकने उतरवा सारु छे. तेमां उतरवाने हरकत नथी, पण पोतपोतानी शक्ति प्रमाणे साधारणमां कंह श्रापवू जोइए. श्राद्धविधिमां पाने ११० में छे. तेमां साफ कह्यु के के,
ओछु भाडं आपे तो प्रगट दोष छे. कारण जे धर्मशाला करावी जनार कंइ दीर्घकाल एक स्थितिवाला रहेता नथी, तो ते धर्मशालानी मरामत चलाववी विगेरे क्याथी काढवी ? माटे श्रावको आपी जाय तो तेमकान
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
सारी स्थितिमा रहे. वली स्वामिभक्ति करवा पैसा मूकी गया छे तेनुं ज भवाने कंइ पण हरकत नथी, पण खामिनो माल तृष्णापणे इंद्रियोना विषयने सारु अतिशय आ कंठ सुधी खावो नहि. फक्त स्वामीभाइन मन साचववा जमवा जq छे तेथी जमाडनारना बहुमान करतो योग्य रीते जे वस्तु हाजर होय, ते निर्वाह रीते वापरे, तो कंइ हरकत नथी. पण तेना कारभारी थइ तेमांथी कंइ वस्तु घेर लइ जवी, वा पोताना लागता बलगताने आपी देवी, वा, हरकोइ प्रकारे पोताना संसारी काममा साधारणनी चीज वापरवी वा, पैसा बगाडवा तेथी तो श्राद्धविधिमां नुकशान कयुं छे. माटे साधारण द्रव्य पण विणसाडवू नहि. साधा रण गव्य उपर आगल कथा आवी गइ छे, ते पानी साथे जोडवी.
आ कथाओ सांभली तुच्छ श्रद्धावालाने व्यामोह थशे के आटलु दे. वद्रव्य वा, साधारण द्रव्य, ज्ञान द्रव्य खाधुं तेनां आटलां कर्म बंधाय? तेने विचार करवानो के जेम के दुनियामां कोइ छोकरीना पैसा खाय के तेनी केटली निंदा थाय छे १ तेनु कारण जे तेने आपवा योग्य छे ते न आपतां तेनुं खाय.तेम मा द्रव्यमा पोतानुं द्रव्य वापरवा योग्य छ, तेने बदले खाय तो वधारे पाप थाय ज. वास्ते ज्ञानीये ज्ञानमां वधारे पाप जोयुं ते बताव्यु. प्रश्नः-१६५ पुद्गल केटला प्रकारना कह्यां छ १ .
उत्तरः-पुद्गल त्रण प्रकारनां कयां छे. जीवे जे ग्रहण करेला के तेमां जीव के ला सुधी प्रयोगशा कहीये. ते शरीरमांथी जीव नीकली गया पछी जे पुद्गल रह्यां छे ते मिश्रशा कहीये. त्रीजा विश्रशा ते स्वभाविक पुद्गलना स्कंध थाय छे. जेम के आकाशमां लीला पीला रंग देखाय छे, ते तथा अंधाराना पुद्गल तथा वादलाना पुद्गल ए जीव ग्रहण कर्या विना थाय के ते विश्रशा कहीये. ए रीते, त्रण जातना पुद्गलनो अधिकार भगवतीजीमां पाने ५२१ मे छे. प्रमः-६६ परिहारविशुद्धि चारित्र केटला पूर्व भणेला अंगी.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५०)
कार करे ?
उत्तरः- नव पूर्वनी त्रीजी वस्तु सुधी भण्या होय, तेओ परिहारविशु द्धि संयम आदरे, नव जण गच्छमांथी नीकले, तेमां चार जण छ मास सूधी तपश्चर्या करे ने चार जणा तेमनी वैयावच्च करे, ने एक गुरु स्थापे तपश्चर्या करनार छ मास सूधी करी रहे, त्यारे वैयावच्चवाला छ महिना सूघी तपश्चर्या करे. पछी छ महिना गुरु तपश्चर्या करे ने बीजा आठमां श्री एकने गुरु स्थापे, ने सात जण वैयावच्च करे. एवी रीते श्रढार मास सूधी तपश्चर्या करे. तेनुं नाम परिहार विशुद्धिचारित्र कहे के. ए अधिकार भगवतीजीमां पाने ५७१ मे छे..
प्रश्नः -- १६७ सिद्ध महाराजने चारित्र कहीये के नहि १
उत्तर:- सिद्ध महाराजने व्यवहार रूप चारित्र नथी, तेथी भगवतीजीमां पाने ५७६ मे नोचारित्र नोअचारित्र कह्युं छे.
प्रश्न: - १६८ विभंग ज्ञानवालाने दर्शन होय के नहि ? उत्तरः---कर्मग्रंथमां तो ना कही छे, पण भगवतीजीमां पाने ५८८ मे विभंगज्ञानवालाने अवधिदर्शन कहुं छे. पन्नवणाजीमां पण अवधि द र्शन कहां छे. हवे ए वे मतांतर जणाय छे तत्व केवलीगम्य.
प्रश्नः - १६९ मुनिने अशुद्धमान आहार पाणी आपवाथी शुं फल थाय? उत्तरः- मुनिने मुख्यपणे तो शुद्धमान आहार पाणी श्रापवाना जभाव होय, पण केटलाएक कारणे अशुद्धमान पण आपे. वली गुरु उपर राग के तेथी कंड़ कंइ चित्तमां पण श्रावी जाय. पण मुनिने प्रतिलाभवाना अतिशय भाव छे, तेथी अल्प दोष ने घणी निर्जरा भगवतीजीमां पाने ६१० मे कही छे.
1
प्रश्नः - १७० प्रायश्चित लेबाना भाव छे, ने एटलामां काल करे, तो आराधक के केम ?
उत्तरः -- भगवतीजीमां पाने ६१५ मे मुनि गोचरी गया छे ने त्यां कंद दोष लाग्यो छे, ते गुरु पासे जड़ आलोववांना भाव छे, ने वचमां का '
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५१ )
ल करे तो तेने आराधक कह्या छे.
प्रश्नः - १७१ मोटामां मोटो दिवस केटलो होय ? ने रात्री केटली होय !
उत्तरः- भगवतीजीमां पाने ९३८ मे ओछामां ओलो दिवस बार मुह एटले चोवीश घडी तथा ओछामां ओठी रात्री पण एज प्रमाणे, तेम बधारमा वधारे दिवस १८ मुहूर्चनो एटले छत्रीश घडीनो तथा रात्री पण वधारेमां वधारे एटली घाय.
प्रश्नः - १७२ श्रावका पौषध लइ धर्मकथा करे ते अधिकार शी रीते छे! उत्तर:- भगवतीजीमां पाने ९७० मे रुपिभद्रपुत्रनो अधिकार छे. त्यां श्रावको आसन लइ बैठा है, ने ऋषिभद्र धर्म प्ररूपे छे. तेमांथी श्रावकने शंका यह छे तेथी भगवंतने पूछयुं के जे ऋपिभद्र आ प्रमाणे प्ररूपे छे. भगवंत कथं के ऋषिभद्र प्ररूपे हे ते सत्य छे. एवी रीते अधिकार के तथा उपदेशमालामां गाथा २३३ मीमां श्रावक बीजाने धर्मोपदेश करे एम कयुं छे.
प्रश्नः - १७३ भव्य जीव छे ते सर्वे सिद्धि वरे, त्यारे बधा श्रभवि रहे के केम १
उत्तर:- जयंती श्राविकाए भगवतीजीमां प्रश्न पूछयां छे तेमां ए प्रश्न छेतेनो जवाब पाने ९९१ मे ले के, गयो काल अनंतो गयो तेनो छेढो नथी, तोपण एक निगोदने अनंतमे भागे सिद्धि वर्या छे तेमज आवता कालनो छेडो नथी, माटे नन्ने तुल्य छे. तेथी श्रावते काले पण बीजा एक निगोदने अनंते भागे सिद्धि वरशे. तेथी कोइ दिवस भवि खाली थवाना नथी,
प्रश्नः - १७४ समकित सहित कइ नरक सूधी जाय ?
उत्तर:-- समकित सहित छट्टी नरक सूधी जाय अने सातमी नरके समक्ति वमीने जाय. ए अधिकार भगवतीजीमां पाने १०८७ मे छे.
प्रश्नः - १७५ पुस्तक तथा प्रतिमाजी होय त्यां हास्य विनोद करतां
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
माशातना लागे के नहि १
उत्तर:-ज्यां ज्ञान अने जिनप्रतिमाजी होय त्यां आहारनिहार स्त्री साथे भोग तथा हास्यादिक क्रीडा करवाथी आशातना थाय छे. ए अधिकार भगवतीजीमां पाने ११७७ मे छे. सुधर्म सभामां थंभा छ, तेमां पुस्तक तथा प्रभुनी दाढाना दाबडा छ तेथी इंद्राणी साथे हास्या- . दि विनोद सुधर्म इंद्र त्यां करता नथी, तेम मनुष्ये पण करवो नहि.
प्रश्नः-१७६ क्षयोपशम भावना समकितमां ने उपशम भावना समकितमां शुं फेर छे ?
उत्तर:-क्षयोपशम भावनुं समकित के तेने समकितमोहनी विपाक उदये छे, ने मिथ्यात्वमोहनी प्रदेश उदये छ ने उपशम समकितवाळाने मिथ्यात, मिश्र तथा समकित्तमोहनी विपाक उदय तथा प्रदेश उदयी टली जाय छे. ए अधिकार भगवतीजीमां पाने ११८३ मे छे. प्रस्नः-१७७ श्रावक उघाडे मुखे बोले तो उचित छ के नहि ?
उत्तरः-श्रावके अवश्य मुखे वस्त्र अथवा हाथ अथवा मुहपत्ति राखीने बोलवं. उघाडे मुखे बोलवू नहि जोइए.'ए संबंधी भगवतीजीमां गौतमस्वामी महाराजे प्रस्न पूछयु छ जे इंद्र सावध भाषा बोले के के निरवद्य भाषा बोले छे १ तेनो उत्तर भगवते कह्यो छे जे, इंद्र जे वखत मुखे वस्त्र अथवा हाथ राखीने बोले छे ते वखत निरवद्य भाषा बोले छे अनेजे वखत उघाडे मुखे बोले छे ते वखत सावध भाषा बोले छे. एवी रीते पाने १३०२ मे अधिकार छे.
प्रस्नः १७८ पूर्वनुं ज्ञान क्यां सूधी रहयुं ? ' उत्तरः-पूर्व- ज्ञान भगवानना निर्वाण पछी एक हजार वर्ष सूधी रहयु. ए अधिकार भगवतीजीमां पाने १५.३ मे छे.
प्रश्नः-१७९ प्रभुनु शासन क्यां सूधी रहेशे ? उत्तर-एकवीश हजार वर्ष सूधी रहेशे. ए अधिकार भगवतीजीमां पाने ५.४ मे छे.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
. (२५३) प्रश्न-१८० विद्याचारण जंघाचारण मुनि नंदीश्वर द्वीपे जिनप्रतिमा ने वांदवा जाय ए अधिकार शेमा छे ?
उत्तरः भगवतीजीमा पाने १५०६ मे छे. प्रस्नः-१८१ श्रावक श्रावकने, तथा श्राविकाने व्रत उच्चरावे के केम? . उत्तरः-श्रावक-श्रावक श्राविकाने व्रत उच्चरावे छे. ज्ञाताजीमां छापेली प्रतने पाने १०१६ मे जितशत्रु राजाए सुबुद्धि प्रधान पासे धर्म सांभलीने प्रतिबोध पामी श्रावकनां बार व्रत सुबुद्धि प्रधान पासे लीघां के. वली पञ्चल्खाणना करावनार जाण अजाणना चार भांगा कह्या के. ते आ प्रमाणे-करावनार जाण ने करनार जाण ए पञ्चख्खाण शुद्ध, करावनार जाण ने करनार अजाण पण करावनार जाणे छे तेथी व्रतनी विधि बतावे, वास्ते ए पण शुद्ध' कह्या छे. पण या दाव्यु छे जे तथाविध गुरुने अभावे पिता, दादा, मामा, भाई, वा कोइनी पण साक्षी राखीए. तेश्रो अजाण छे, पण पोते जाणे छे तेथी शुद्ध छे. चोथो भांगो करावनार अजाण ने करनार पण अजाण अशुद्ध पञ्चरूखाण कई छे. आवी रीते प्रवचनसारोदारनी टीकामां ३९ मे पाने कहयुं छे. ए उ. परथी त्रीजा भांगाथी सिद्ध थाय छे जे पिता विगेरे अजाण छे, तेमनी समक्ष पच्चख्खाण लेवु तो जाणकार श्रावक पासे लेवू ए तो वधारे यो. ग्य छे. श्रावी चौमंगी योगशास्त्रमा तथा पंचाशकमां पण छे. वास्ते मुनि महाराजना अभावे श्रावक पासे पच्चख्खाण लेवू योग्य छे.
प्रश्नः-१८२ श्रावकने फासुक पाणी पीवाथी शुं फायदो के ? कारण जे आरंभ तो करवो कराववो रह्यो छे, तो सचित्तनुं अचित्त करीने पीयूँ तेथी शुं फल ? ___उत्तरः-श्रावकने सचित्त वस्तुनी मूर्छा उतरी ए मोटो लाम छे. कर्मबंधन छे ते इच्छाए करीने छे, ते सचित्त वस्तुनी इच्छा बंध थइ गइ, ए मोटो लाभ छे. वली सचित्त जल जगतमा छे ते बधा उपर चित्त मोकलुं छे, ते फासुक जल पीनारने बंध थइ जाय छे, फासुक
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
पाणी ज्यां जाय, त्यां मलतुं नथी. तो ते परिसह पण वखते खमवो, पढे छे. वली सचित्त जलमां समये समये जीव उपजे छे ने विणसे छे तेनो पण आरंभ टली जाय छे. तेथी श्रावकने सचिचनो त्याग थाय छे. तेना अतिचार पण कह्या छे. वली महंत श्रावक आनंदजी प्रमुखे सचित्तनो त्याग कयों के ने आरंभ मोकलो छे. आ सचित्त त्याग ७ मी पडिमामा कयों छे अने आरंभनो त्याग ८ मी पडिमामां छे. ए अभिकार उपासकदशांगनी छापेली प्रतमा पाने ६६ मे छे. वली आठमी पडिमामां पोताने आरंभ करवानो त्याग छे, पण कराववानो त्याग नथी. प्रारंभ कराववानो नवमी पडिमामां त्याग छे. वास्ते आरंभ मोकलो के तो पण आनंदादिक श्रावके सचिचनो त्याग कयों तेम ज हालना श्रावकने पण करवा योग्य छे.
प्रश्नः-१८३ श्रावक देरासरमा जाय, त्यां सारी आंगी रचेली होय तथा गायन थतुं होय तो त्यां तेणे शुंभावq ?
उत्तर:-जे जे पुरुषोए आंगीना काममा पैसा खर्ध्या छे ते ते पुरुषो नी अनुमोदना करवी जे धन्य छे! संसारना काममा पैसा वापरवा बंध करी प्रभुभक्तिमा पैसा वापरे छे ! मारं चित्त क्यारे एवं थशे जे हुँ एवी प्रभुभक्ति करीश, वली प्रांगीना बनावनार पुरुषनी अनुमोदना करे में पोतार्नु काम छोडी आंगी करवामां पोतानो काल गुमावे छे. महारा भाव एवा क्यारे थशे ? वली गायन थतुं होय तो जे जे प्रभुना गुण गाय के तेमां लीन थर्बु, पण गायनना विषयमा लीन थर्बु नहि. वली दृष्टी पण प्रभु सामी स्थापवी, पण गानारना सामी स्थापवी नहि. कारण के प्रभु शिवायनी त्रण दिशा जोवानुं दशत्रीकमां वर्जवू कयुं छे. माटे प्रभु सामी दृष्टि स्थापवी, वली राग सारो गाय छे तेने सारु भावq जे मने एवं गातां आवडतुं होत तो प्रभुना गुण गायनमा हुँ पण गात. एम भाववू पण रागमां लीन न थq. बाल जीवने तो प्रभुनु जे जे प्र. शंसे छे ते ते परंपराये गुणदायक छ, पण विवेकीने तो प्रभुना गुण' :
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२५५) गावा तेज गुणकारी छे. यशविजय महाराजे सवासो गाथाना स्तवनमा कञ्यु छ जे " जिनपूजामां शुभ भावथी, विषय आरंभतणो भय नयी" माटे जिनमंदिरमा जइ विषयनी दृष्टि न राखवी तेज गुणकारी छे. जिन मंदिरमा परभाव छोडवा सारु जर्बु छ, ने त्यां विषनी दृष्टि-थाय सारे विषय क्यां छूटे ? माटे पुगलिक पदार्थमां दृष्टि न राखतां प्रभुना गुण संभारी प्रभुनी आज्ञा संभारी शुभ भावनी वृद्धि करवी ने पुद्गल राग घटाडवो तेज धर्म छे.
प्रश्नः-१८४ पाङले भवे आयुष्य बांध्यु होय, तेज प्रमाणे पुरु थाय के कोइ रीते तूटे !
उत्तरः-शास्त्रमा आयुष्य बे प्रकारनां कह्यां छे. एक उपक्रमी अने बीजुं निरुपक्रमी. हवे उपक्रमी आयुष्य छे तेने उपक्रम जे विष शस्त्र प्र. - मुख लागवाथी आयुष्य ओर्छ थाय छे. जेम के अकाल मृत्यु कहेवाय
छे. ए उपक्रमी आयुष्यवालाए जे आयुष्य बांधेटुं छे, ते शिथिल के तेथी तेने उपक्रम लागे छे. ए अधिकार तत्वार्थमा बीजो अध्याय पूरो यतां पाने १.५ मेथी चाले छे. ते बीजो अध्याय पूरो थतां सूधी के. वली विशेषावश्यकमां पण अधिकार छे. तथा आचारांगजीनी शिलांगाचार्य कृत टीका-छापेलीमा पाने १११ मे छे. बाकी पण धणी जग्याए छे. माटे उपक्रमनी सारी संभाल राखवी. कारण जे प्रायः आ कालमा. घणा माणसनां उपक्रमी आयुष्य होय, वास्ते उपक्रम लाग्युं होय तो ते. टालवानो उद्यम करवो ते सारं. मुनि महाराज पण औषधादिक करे छे.
पण आखो भव ब्रत पालवां ने छेल्ली वखते व्रत दूषण लागे वा भागे । एवी दवा वापरवी ते ठीक नहि. जेम बने तेम व्रत राखवां ने रोगनो
विकल्प न करवो. रोगनो विकल्प न करवाथी रोग जलदी दूर थाय के, । वास्ते पोतानो प्रात्मधर्म न बगडे एम उद्यम करवो. । इहां कोइने शंका थशे जे हरेक व्रतमां चार श्रागार छे, तेमा सव्व। समाहिवत्तियागारेणं आ आगार के वास्ते कदापी अयोग्य वस्तु त्याग
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
करेली वापरे तेथी शुं व्रत भंग थाय छे ? ते विषे जाणवू जे आगार राख्या छे पण ते विषे शास्त्रमा कहेलुं छे जे दृढ प्रतिज्ञावान आगार सेवता नथी, पण जेनुं मन ढीलुं छे एटले रोगादिक सहन थता नयी परिणाम बगडी जाय छे एवं लागे तोव्रत उपर परिणाम राखवाने प्रायश्चित च लेवानी भावना सहित वापर. ते आगारवाली वस्तु सेव्यानुं पण प्रायश्चित्त कर्तुं छे. तो ए अपवाद मार्ग छे, पण जे आगार नथी सेवतो ने शुद्ध स्वरूप उपर नजर राखे छे तेनी अपेक्षाए तो ए उतरतो २. वली केटलाएक जीव पैसाना लोभथी एटले निर्दोष दवा- खरच वघारे लागे छे तेना कृपणपणाथी दूषित दवाओ वापरे छे ए तो बहुज दूषण छे. एवा माणसो पैसानी कसस्थी अमक्ष दवाश्री वापरे छे ने पार्छ शुभ खाते द्रव्य वापरे छे, ते करतां शुभ खाते कमी वापरी भक्ष दवामां पैसा वापरे तो ए वधारे उत्तम नीति छे. वास्ते व्रत रहे एम करवू एज कल्याणकारी छे. तेम जेना परिणाम बगडता होय तेमने आगार से.. ववानी मना करवी ते पण योग्य नथी.
प्रश्नः-१८५ साधुजी गाममा प्रवेश करे तो तेमने वाजते गाजते सा. मैयुं करी तेडी लाववानुं शास्त्रमा कां छ ?
उत्तर:-श्राविधिमां पाने २६८ मे एवो अधिकार के के, श्रीधर्मघोषसूरीना नगरप्रवेशना ओच्छवमां बहोतेर हजार टका श्रावके ख.. रच कर्या छे. वली व्यवहार सूत्रनी भाष्यमा पाने १८२ मे छे तेनुलां प्रमाण आप्यु छ जे प्रतिमाधर मुनि प्रतिमा पूरी थाय त्यारे नगर बहार रही गुरुने खबर आपे के, हुं श्राव्यो ढुं. पछी गुरु, राजा प्रमुख जे श्रावक होय तेने जणावे. पछी श्रावक बडा आडंबरथी प्रवेश करावे. तेथी शासननी प्रभावना थाय. षणा जीव धर्मना रागी थाय. एकि
गैरे घणो दर्शाव श्रादविधिमां छे. भाटे वडा आडंबरथी गुरु महाराजने • नगरप्रवेश कराववो.
'प्रश्न:-१८६ चोमासामा खांड विगेरेनो त्याग करवान कया शालमा ? .
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२५७ ) उत्तरः-श्राद्धविधिमां पाने २५४ मे चोमासामा खांड, खजूर, द्राक्ष, मेवा, सूकवणी शाक, भाजी विगेरे अभक्ष कह्यां छे त्यां जोशो तो ज. णाशे. कारण के चोमासामा ए चीजोमां त्रस जीवनी उत्पचि थाय छे माटे त्याग करवी जोइए. प्रश्नः-१८७ गुरुद्रव्य कोने कहीए ?
उत्तरः---श्राद्धविधिमां पाने १०० मे टबावाली प्रतमां वस्त्र पात्र प्रमुख उपगरणने गुरुद्रव्य कयुं छे.
प्रश्नः-१८८ जिनबिंबनी प्रतिष्ठामा तथा दीक्षामां मुहूर्त शी री ते जोवानां छे ? - उत्तर:-में लमशुद्धि विगरे जैनना मुहर्त्तना ग्रंथो जोया छे, तेमाथी सामान्य रीते आ नीचे जणाव्यु छे.विशेष तो ते शास्त्र जोवाथी जणाशे.
प्रथम मास जोवा. ते मार्गशीर्ष, माघ, फागण, वैशाख, ज्येष्ठ, अषाढं ए मासमा प्रतिष्ठा करवी लग्नशुद्धिमां कही छे. तथा ज्योतिर्विदाभरण नामनो कालीदास पंडिते ज्योतिषनो ग्रंथ कर्यो छे, तेमां जैनप्रतिष्टानी संक्रांति कही छे, ते वृश्चिक, मकर, कुंभ, मेष, वृषभ, मिथुन, ए छ संक्रांतिओ कही छे. ए ग्रंथनी टीका जैनाचार्यनी करेली छे. वली प्रतिछानी विधीना टीपणामां श्रावण मास पण लखेलो छ अने श्रावण मासमां प्रतिष्ठा थयेली पण देरासरमां जोवामां आवे छे. तत्वकेवलीगम्य. आपणा सिध्धांतमा पूनमीआ मास कह्या छे तेथी मुहूर्तमां पण तेज माफक मास लेवा.
तिथियो सामान्य रीते शुक्ल पक्षनी शुदि १० थी ते कृष्णपक्षनी वदि ५ सुधी उत्तम कही छे. तथा तिथियो प्रत्येक पण कही छे ते १-२-५. १०-१३-१५ ए शुक्लपक्षनी अने कृष्णपक्षनी १-२-५-सुंदर कही छे.. ___ वार सोम, बुध, गुरु, शुक्र ए सुंदर कह्या छे. तथापि ए शिवायनी ति. थि तथा वार सिध्धियोग युक्त होय तो लग्नशुध्धिमा सुखना आ. पनार कह्या छे.
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
. ( २५८ ) वली प्रारंभसिध्धिनी मोटी टीकामां एक मंगलवार वर्जी सर्वे वार प्रतिष्ठामां लीधा छे. माटे बलवान योग होय तो तिथि वारनी नियम नहि.
प्रतिष्ठामां मघा, मृगशीर्ष, हस्त, उत्तराफाल्गुणी, उत्तराषाढा, उत्तराः, . भाद्रपद, अनुराधा, रेवती, श्रवण, मूल, पुप्य, पुनरवसु, रोहिणी, 'स्वाति, धनिष्ठा ए नक्षत्र लेबां. कुंभस्थापनमा, रबि नक्षत्रयी प्रयमनां पांच नक्षत्र मूकीने पछीनां आठ न. क्षत्र, तथा पंछीनां आठ वर्जी ते पछीनां छ नक्षत्र ए चौद नक्षत्र कुंभचक्रना छ तेमां मुहूर्त कुंमस्थापननु करवं. पहेला पांच तथाआठ पछीनां आठ वर्जवां.
उपर प्रतिष्ठा नक्षत्र कह्यां, तेमांनुं नक्षत्र प्रतिष्ठा करावनारना ज. न्म नक्षत्रथी १०-१६-१७-१८-२३-२५ होय तो वर्जवं.
आडल योग ते रवि नक्षत्रथी २-७-९-१६-२१-२३-२८ ए नक्षत्र होय तो आडल योग थाय, ते परदेश जतां वर्जे छे ने बीजा काममां पण वर्जाय तो सारां. वार तिथि नक्षत्रयी कुयोग वर्जवा. । रवि. | सोम. । मंगल. वुध. | गुरु. शुक. | शनि. | कूयोग ।
१ कुलिकयोग घ. | उपकुलिक व. कंटक योग घ. अर्धप्रहरवर्जयो. कालवेला व कर्कयोगवर्जवो.
ई 9 mx v
Ww.GS
A
नक्षत्र मघा. विशाखा. आदी ।.मूल. कृतिका रोही.
यमघंट वर्जची. विशाखा पूर्वाषाढा धनिष्ठा रेवती. रोहिणी. पुप्य. उत्पातयोग क. अनुराधा उपाशतभिषा अश्विनी. मृग.] अश्ल.
मृत्युयोग घ. | ज्येष्टा अभिजित, पु०भा० भरणी. आद्रा. मघा
काणयोग .
संवृत योग व भ चि. उपाधनिष्टा.. उ.फा. पुण्य
वारनां जन्म न
क्षत्र वर्जवां. शत. पु. भा. रो. मृ रो. मृ.उ फा.
| हचि | कुयोगवर्जवा | उषा० धनिष्टा. भरणी शत.
NRNATra
. तिथि ५ हम
अश्विनी. अनुराधा पुष्य. वति. | रोहि. | महामृत्युयोग
.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५९ ) कुलिकयोग थाय छे ते चार घडी थाय छे. ते पडवाने दिवसे पेहेले चोघडीये, बीजे बीजे चोघडीए एम सातमने दिवसे सातमे चोघडीए थाय. तेम उपकलिक, कंटक, अर्धप्रहर, कालवेला एवा २ कोठामांतिथि छे. ते जे तिथि होय तेटलामुं चोघडीयु ए योग रहे छे. ते वखत शिवायनो वखत सारो.
आनंदादिकमा कुयोग कह्या छे, ते वर्जवा.
सोम.
| शुक्र.
मंगल. बुध. गुरु. मधा. | चित्रा. ज्येष्टा.
ज्येष्ठा. अभि.
अमि .
पु. भा.कालदंड
राणी. ध्वाक्ष.
HEDAR
FEEL FREE
अभि. पु. भा. भर, श्रवण. उ.भा. क्रांत.
.का.
आद्रा
पुषा. अनु.
अभी.. पु.पा धनी अभी. पु. भा शत. अश्वी . पुभा. भर.
कप. लुपक.
प्रवास. हस्त. मरण. भघा.
व्याध. उ.फा. विशा. चित्रा. ज्येष्ठा. मूशल. अनु.
क्षय. ज्येष्ठा. अभि. | क्षिप्र.
चित्रा.
'यमल योग वर्जवो ते गुरुवार, मंगलवार, शनिवार एमांनो वार तिथि २-७-१२ एमांनी तिथी, मृग, विशाखा, धनिष्ठा एमांनुं नक्षत्र ए त्रणने योगे वर्जq.
त्रिपुष्कर योग ते २-७-१२ तिथि, गुरु, मंगल, शनि एमांनो वार ने कृत्तिका, पुनर्वसु, उत्तराफाल्गुनी, विशाखा. 'उत्तराषाढा, पूर्वाभाद्रपद, एमांनुं नक्षत्र ए त्रणे योगे थाय ते वर्जवं.
गुरु शुक्रना अस्तमा प्रतिष्ठा, उजमणुं करवानो निषेध कर्यों छे, तथा . दीक्षा शुक्रना अस्तमां आपवी संभवे छे; केम के लग्मशुध्धिमां शुक निर्बल लेवो कह्यो छे तो अनिर्बल छे तथा प्रतिष्ठादिकमां गुरु, शुक्र बाल होय, बूढो होय ते दिवस पण वर्जया,
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२६.) गुरु शुक्रनो उदय पूर्व दिशाये थाय तो त्रण दिवस बाल जाणवो अने पश्चिम दिशाए उदय थाय तो दश दिवस बाल जाणवो.
गुरु शुक्रनो पूर्व दिशाए अस्त थाय तो ते पहेला पंदर दिवस वृध्ध जाणवो अने पश्चिम दिशाए अस्त थाय तो ते पहेला पांच दिवस वृध्ध जाणवो. ए दिवसामां मुहूर्त आपq नहि. . .
शुक्र देरासरमां पेसतां जे दिशाए उदय होय, ते सन्मुख भावे तथा जमणो अवश्य वर्जवो, पण कदापि अंध शुक्र होय तो हरकत नहि. एम आरंभसिध्धिनी नानी टीकामां का छे. बीजा बे प्रकारना शुक्र पण तजाय तो तजवा कह्या छे. संक्रांतीए वर्ततो जे संक्रांती होय ते संक्रांतीमां जुओ ने सन्मुख आवे तो वों.
नक्षत्रे वर्ततो ते कृतिका, रोहिणी, मृगशीर्ष, आद्रा, पुर्नवसु, पुप्य, अ.. श्लेषा ए नक्षत्रने दिवसे पूर्वे शुक्र होय, मघा, पूर्वाफालगुनी, उत्तराफाल्गुनी, हस्त, चित्रा, स्वाति, विशाखा ए नक्षत्रे दक्षिण दिशाए होय. अनुराधा, ज्येष्टा, मूल, पूर्वाषाढा, उत्तराषाढा, आभिजीत, अंवण ए नक्षत्रे पश्चिम दिशाए होय. धनिष्ठा, शतभिषा, पूर्वाभाद्रपद, रेवती, अश्विनी, भरणी ए नक्षत्रने दिवसे उत्तर दिशाए शुक्र होय. मुहूर्त नक्षत्र जे होय ते जोतां सन्मुख शुक्र आवे ते वर्जवो.
रवि नक्षत्र चालतुं होय, तेथी सातमुं नक्षत्र होय, ते भस्मयोग कहेवाय छे. माटे ते नक्षत्र न लेवू. रजे करी आकाश न देखातुं होय तो ते दिवसे मुहूर्त करवू नहि. संक्रांती बेसे तेनो आगलो दिवस तथा पाछलो दिवस तथा ते दिवस वर्जवो.
वादल गाजवाथी बीजलीना कडाका थाय, आकाशमां धनुष खेचे, सूर्य चंद्रनी पाछल कुंडालुं थाय ने रक्तवर्ण आकाश थाय ते रक्तवर्ण आकाश थाय ते दिवस वा, अकाल वृष्टि थाय ते सर्व दिवस वर्जवा.
ग्रहण थया पछी सात दिवस तथा पहेला सात दिवस ग्रहण दग्ध। तिथि कहिए, तेमां पण मुहूर्त करीए नहि, पण श्राखो घेरायो होय
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२६१ ) तो अथवा अर्धे घेराओ होय तो त्रण दिवस गोचरशुद्धि जोवी ते . नीचे प्रमाणे.
जे राशीए गुरु होय ते प्रतिष्ठा करावनारनी जन्मराशिथी २-५-७९-११ मो होय तो श्रेष्ठ जाणवो.
चंद्रमा जे राशीनो होय ते जन्मराशीथी १-३-६-७-१०-११-२-५-९ मो होय तो ते सारो जाणवो. प्रभुनी राशीथी प्रभुनो पण जोवो.
जे राशीनो रवि होय ते जन्मराशीथी ३-६-१०-११ मो होय तो .. सारो जाणवो.
आ मुजब प्रतिष्ठा करनारने गुरु, चंद्र, रवि त्रणे जोवा. प्रतिमाजी महाराजने चंद्रबल जोवं, पण कृष्ण पक्ष होय तो ताराबल जोवू ते नीचे मुनब.
जन्मनक्षत्रधी गणवं, ते जन्मनक्षत्र अश्विनी छे तो दशमुं नक्षत्र भघा आव्यु एम गणवं. तारा. नक्षत्र, नक्षत्र, नक्षत्र, सारी नवली तारा.
| १९ शुभ तारा नक्षत्रमा मुहूर्त आप.
२० शुभ.
२१ । अशुभ. १३ | २२ | शुभ.
अशुभ. शुभ. अशुभ शुभ, शुभ तारा कही ते नक्षत्रमा मुहूर्त
करवू. एटले जन्म नक्षत्रथी 9-१०-१९ मुं नक्षत्र होय तो १ तारा एमज २-३ प्रमुख जाणवी.
.rrorror
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
हवे जन्म जेनुं नक्षत्र न होय तो तेनुं जे नाम होय ते उपरथी अ. भरो अवकहोडा चक्रथी जोइने नक्षत्र काढवू ते नीचे प्रमाणे.
चु. चे. चै. चो. चौ. अश्विनी. ली. लु. ले. लो. लौ. लै. भरणी अ. अ. ई. ऊ. ए. ऐ. कृतिका. ओ. वा. वी. वु. रोहिणी. वे. वो. का.की. मृगशीर्ष. कु. घ. ड. छ, आH. के. को. ह. ही पुनर्वसु. हु. हे. हो. हा पुष्य, डे, डी. डु. डो. अश्लेषा. म. मी. मु. मे.मघा. मा ट. टी. टु, पू. वाफाल्गुनी. पु. ष, ण, ठ. हस्त. पे. पो. र. री. चित्रा. रु. रे. रो. ता. स्वाति. ती. तु. ते. तो. विशाखा. न, नी, नु, ने, अनुराधा. नो, य, यी,यु, ज्येष्टा. ये, यो, भ, भी, मूल. भु, ध, फ, ढ, पूर्वापाढा. भे, भो, ज, जी, उत्तराषाढा. जु, जे, जो, षा, अभिजीत. पी, पु, ष, षो, श्रवणग, गी, गु, ग, धनिष्टा. गो, स, सी, सु. शतभिषा. से, सो, द,दी, पूर्वाभाद्रपद, दु, श, ञ, थ, उत्तराभाद्रपद. द, दो, दी, रेवती. आ प्रमाणे नामना अक्षर होय ते उपरथी अामा जोइ नक्षत्र काढq.
मुहूर्त्तने दिवसे विष्टि होय तेनुं जोवू; ते संक्रातिमा जोवू, तेमां स्वर्गे भद्रा होय. तो, जे काम करे ते सिद्ध थाय; तथा पातालभद्रामां काम करे तो कार्यनी सिद्धि थाय; पण मनुष्य लोकनी भद्रामां काम कर नहि, करे तो हानी थाय. योगिनी जोवी ते सन्मुख अवश्य वर्जवी; जमणी पण बने तो वर्जवी, ने पूंठनी तथा डाबी लेवी.
काल तथा पाश सन्मुख वर्जवो. ते तिथिओमां बताव्यो छे त्यां जुओ. ए वास्तुकशास्त्रमा जोQ कह्यु छे. विशेष जैनमां जोवू कडं नथी. एम प्रतिष्ठा टीपणामां कर्तुं छे. घात चंद्र, नक्षत्र, तिथि, मास वर्जवा.
राहु सूर्य उदयथी चारं घडी पूर्वे रहे, सार पछी चार घड़ी वायुकोण. त्यार पछी चार घडी दक्षिणे, पछी चार घडी इशाने, पछी ४ घडी
पश्चिमे, पछी ४ घडी अग्निकोण, पछी ४ घडी उत्तरे, पछी चार घडी नै' ते ए रीते दिवसे तेमज रात्रीए फरे छे,
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
संक्रांतिमा जे जे जोवानुं छे, ते संक्रांतिमा जोवू ते लखीये छीये. तेमां राहु सन्मुख वर्जवो. तथा–वच्छ सन्मुख तथा पूंठे देरासरमां पेसता वर्जवो.
१ मेष संक्रांतिए राहू दक्षिणे, वच्छ पश्चिमे, शुक्र पश्चिमे, विष्टि स्व. गें छठ रवि दग्ध.
२ वृष संक्रांतिये राहू दक्षिणे, वच्छ पश्चिमे, शुक्र उचरे, विष्टि स्व. गें, चोथ रवि दग्ध.
३ मिथुन संक्रांतिये राह पश्चिमे, वच्छ उत्तरे, शुक्र उत्तरे, विष्टि पाताले, आठम रवि दग्ध.
४ कर्क संक्रांतिए राह पश्चिमे, वच्छ उत्तरे, शुक्र उत्तरे, विष्टि पाताले, छठे रवि दग्ध. .५ सिंह संक्रांतिए राहू पश्चिमे, वच्छ उत्तरे, शुक्र पूर्वे, विष्टि मनुष्य लोके ते तजवी. दशम रवि दग्य.
६ कन्या संक्रांतिए राहू उत्तरे, वच्छ पूर्वे, शुक्र पूर्वे, विष्टि पाताले आठम रवि दुग्ध.
७ तोला संक्रांतिए राहू उत्तरे, वच्छ पूर्वे, शुक्र पूर्वे, विष्टि पाताले, बा. रश रवि दग्ध.
८ वृश्चिक संक्रांतिए राहू उत्तरे, वच्छ पूर्वे, शुक्र दक्षिणे, विष्टि मनुष्य लोके ते वर्जवी. दशम रवि दुग्ध.
९ धन संक्रांतिए राहू पूर्वे, वच्छ दक्षिणे, शुक्र दक्षिणे, विष्टि पाताले, बीज रवि दग्ध.
१० मकर संक्रांतिए राहू पूर्वे, वच्छ दक्षिणे, शुक्र दक्षिणे, विष्टि स्वर्गे, बारस रवि दग्ध., ..११ कुंभ संक्रांतिए राहू पूर्वे, वच्छ दक्षिणे, शुक्र पश्चिमे, विष्टि मनुष्य लोके ते वर्जवी. चोथ रवि दग्ध. १२ मीन संक्रांतिए राहू दक्षिणे, वच्छ पश्चिमे, शुक्र पश्चिमे, विष्टि मनु
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६४ ) 'प्यं लोके ते वर्जवी. बीज रवि दग्ध.
तिथियो साथे कुयोग वर्जवा ते.' तिथि.
तिथिमा जोवानु. १ मूल नक्षत्रे ज्वालामुखी ते वर्जवो. योगिनी पूर्वे, पाश शुदिमा पूर्वे वदिमा वायुमां. काल शुदिमा पश्चिमे वदिमां अमीकोण. .
२ अनुराधाए वज्रपात वर्जवो. धन तथा मीनना चंद्रे, चंद्रदग्ध बीज योगिनी उत्तर पाश शुदिमा अमिकोण वदिमां उत्तरे, काल शुदि मां तथा वदिमां वायुकोण,
३ त्रणे उत्तरा साथे वज्रपात वर्जवो. अनुराधा साथे कालमुखी वर्जवो. योगिनी इशाने पाश वदिमा इशाने शुदिमां दक्षिणे, काल शुदिमां उत्तरे वदिमां नैरुते.
४ त्रणे उत्तरा साथे कालमुखीने वर्जवो. वृषभ कुंभना चंद्रथी चंद्रदग्ध तिथि योगिनी नैरुते पाश शुदिमां नैरुते वदिमां अधोलोक, काल वदिमां उर्ध्व शुदिमा इशाने.
भरणी साथे ज्वालामुखी वर्जवो. मघाए कालमुखी वर्जवो. योगिणी दक्षिणे, पाश शुदिमा पश्चिमे वदिमां अधोलोके, काल शुदिमां पूर्वे व दिमां उर्ध्वलोके.
६ रोहिणीए वज्रपात वर्जवी. कर्कने मेषना चंद्र साथे चंद्रदग्ध ति; थि योगिणी पश्चिमे, पाश शुदिमां वायु वदिमां पूर्वे, काल शुदिमां अग्निकोण वदि पक्षमा
७ हस्त तथा मूल साथे वज्रपात वर्जवो. योगिनी वायव्ये, पाश शु. दिमां दक्षिण वदिमां अग्निकोण, काल शुदिमां दक्षिणे वदिमां वायुकोण.
८ कृत्तिकाए ज्वालामुखी रोहिणीए कालमुखी ए वर्जवा. मिथुन कन्याना चंद्र साथे चंद्रदग्ध तिथि, योगीनी इशाने, पाश शुदिमा इशाने
वदिमां दक्षिणे, काल शुदिमां नैरुत वदिमां उत्तरे. .. रोहिणीए ज्वालामुखी वर्जवो. कृतिका साथे कालमुखी वर्जवो.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
योगिनी पूर्वे, पाश शुदिमां उर्ध्वलोक वदिमां नैरूते, काल शुदिमां अधोलोके वदिमां इशाने. . १. अश्लेषाये ज्वालामुखी तजवो. वृश्चिक सिंहना चंद्र चंद्रदग्ध योगिनी उत्तरे, पाश शुदिमां अधोलोके, वदिमा पश्चिमे; काल शुदिमां उर्वलोके वदिमां इशाने.
११ योगिनी अग्निकोण पाश शुदीमा पूर्वे, वदिमां वायु कोण; काल - शुदिमां पश्चिमे, वदिमां अग्निकोण.
२ तोला ने मकरना चंद्र चंद्रग्ध तिथि योगिनी नैरुते पाश शुदिमां अग्निकोण वदिमा उत्तरे काल शुदिमां वायुकोण वदिमां दक्षिणे. १३ चित्रा साथे यमकृति वर्जवो. योगिणी दक्षिणे पास शुदिमा दक्षिणे वदिमां इशाने, काल शुदिमां उत्तरे, वदिमां नैरुते.
१३ चित्रा साथे यमकृति वर्जवो. योगिणी दक्षिणे पाश शुदिमा दक्षिणे वदिमा इशाने, काल शुदिमा उत्तरे वदिमां नैरते. .. • १४ योगिनी पश्चिमे पाश शुदिमां नैरुते वदिमां उर्ध्वलोके काल शुदिमां इशाने अधोलोके.
१५ योगिनी वायव्ये पाश शुदिमां पश्चिमे वदिमां अधोलोके काल शु. दिमा पूर्व वदिमां उर्ध्वलोके.
आ १ थी १५ सुधी आंक मुक्या छे, ते तिथि जाणवी. तेमां जो. वानुं जो. चंद्रगदग्ध तिथि लमशुद्धि प्रकरण प्रमाणे लखी छे. बीजा ग्रंथमा बीजी रीते पण छे. . .
चंद्रमा जोवा ते प्रभुना देरासरमा प्रवेश करतां सन्मुख तथा जमणो लेवो. ते मेष, सिंह, धनना पूर्वे वृषभ, कन्या, मकर, दक्षिणे मिथुन, कुंभ, तोला पश्चिमे कर्क, वृश्चिक, मीन उत्तरे.
सचावीश योगमांथी अशुभयोगनी घडि तजवी, ते विष्कुंभनी तथा शूल गंड योगनी पांच घडी तजवी. अतिगंडनी छ घडी तजवी, व्याघात
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६६ ) तथा वज्रयोगनी नव घडी तजवी, परिधनी त्रीश घडी तजवी. वैधृत तथा व्यतिपात सर्वथा तजवो.
शुभयोग ते श्रानंदादि शुभ योग.
शुभयोगनांनाम.
7
आनंद योग.
जापति.
शभ.
उ.फा हस्त
स्वा . |विता
ध्वजयोग. श्रीवत्स. छत्रयोग.
हस्त.
BUSESE ELE E FEBRERO
मित्रयोग. सिद्धियोग.
मनोयोग. अमृतयोग. गजयोग. स्थिरयोग.
वर्धमानयोग. उ.फा. विद्या. पू.षा. मातंगयोग.
उ.पा. भवण उ.भा.
खति
-
आरंभसिद्धिने अनुसारे अमृतसिद्धि योग तथा सिद्धियोग थाय छे ते निचेना कोठा मुजब. तिथि. नक्षत्र.
नक्षत्र.
पु. रे. रो. मृग. उत्तरा ३. पुष्य. सू. अश्विनी.ध. २-१
मृग. रो. अनु.उफा. हस्त. श्र.विशा. पुष्य, शतमि.
अश्विनी. रो.उ.मा मू.उ.फा. कृत्ति. मृग.पुष्य.अनु. अन्लेषा. २७-१२-६
श्र.ज्ये. पुष्य हस्त उ.फा. कृत्ति मृरो पूफा-ड.भा, ५-२०-२५-११
पुण्य.
अश्वी. पुन.पू. ३ अग्ले. ध.रे स्वा-विशा. अनु. १-६-१९-९
रेवती. | अश्वि पु. पा. उ. पा. अनु. श्र.घ.पु. फा हस्त. रोहि. श्र. ध. अश्वि. 'स्वाती पुण्य. अनु. मघा. शतभी. धारनक्ष
पार नक्षत्रे सिद्धि योग. तिथि वारें सिद्धि अमृत
योगः । सिद्धि
अनु.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२६७ ) लग्नशुद्धि प्रमाणे सिद्धियोग निचे प्रमाणे. .
, तिथि.
वार. ।
नक्षत्र रवी. | हस्त. उत्तरा. ३ मू. सोम... मृग. पुष्य. अनु. श्रवण.
मंगल. उभा. अश्विनी. रेवती. ७-१-१२ बुध.
| कृति. रोही. मृग. पुण्य. अनुः गुरु.
| अश्विः पुण्य. पुन. अनुरा. रेवति. ७-६-११-१३-१ शुक्र. | रे. अनु. श्रवण.
शनि. रोहिणी. श्रवण स्वाति. तिथि वारे सिद्धि योग. | वार नक्षत्रे सिद्धियोग.
आरंभसिडिमां ने लमशुद्धिमां सिद्धियोगनो मेलाप मलतो नथी, ते तत्व केवलीगम्य छे.
रवियोगनी, कुमारयोगनी, राजयोगनी महत्त्वता आपणा ज्योतिषना मंथोमां घणी करी छे. ए योगमां काम करवाथी अतिशय उत्तम फल कयुं छे. ए योग होय ने बीजा कुयोग होय तो ते कुयोग हरकत कर री शके नहि.
रवियोग ते चालता सूर्य नक्षत्रथी ४-६-९.१०-१३-२० एमांनु नक्षत्र होय ते रवियोग जाणवो. .
कुमारयोग ते मंगलवार, बुध, सोम, शुक तिथि १-६-१०-११-५ न. क्षत्र अश्विनी, रोहिणी, पुनर्वसु, मघा, हस्त, विशाखा, मूळ, श्रवण, पूर्वाभाद्रपद आ वारमांनो वार, तिथिमांनी तिथि, नक्षत्रमानुं नक्षत्र आवे तो कुमारयोग थाय.
राजयोग ते रवि, मंगल, बुध, शुक्र, ३-७-१२-३-१५ ए तिथिए भरणी, मृगशीर्ष, पुण्य, पूर्वाफाल्गुनी, चित्रा, अनुराधा, पूर्वाषाढा, धनिष्टा, उत्तराभाद्रपद ए नक्षत्र मांहेलुं नक्षत्र, तिथिनोमांनी तिथि, आ वारमानो वार होय तो राजयोग थाय. ते पण घणो उत्तम छे.
स्थिविरयोग ते अनशन करवामां, रोगर्नु औषध करवामां उत्तम कयो छे. गुरुवार, शनिवार ए वार १३-८-७९-११ तिथियो, कृतिका,
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१८ ),
5
श्राद्रों, अश्लेषा, उत्तराफाल्गुनी, स्वाति, ज्येष्टा, उत्तराषाढा, शतभिषा, रेवती नक्षत्रमानुं नक्षत्र, तिथिमांनी तिथि, वारमांनो वार श्रावे तो स्थिविर योग थाय.
मुहूर्त्तना नक्षत्रमां दुषित नक्षत्र लग्मशुद्धि प्रकरणमां कलां के ते कहीए छीए.
१ संजागत ते जे नक्षत्र सूर्य अस्त थती वखते उदय थाय ते संजागत नक्षत्र कहीये, ते वर्जवृं.
२ आदित्यगत ते जे नक्षत्रनो सूर्य होय ते नक्षत्रमां मुहूर्च करे तो निवृत्ति पामे नहीं, माटे वर्जवुं.
३ वडे २ ते अभिजीत नक्षत्रथी सात नक्षत्र पूर्व दिशानां, त्यार पछीनां सात दक्षिण दिशानां ते पछीनां सात पश्चिम दिशानां, ते पछीनां सात उत्तर दिशानां, ए रीते स्थापान जोवुं. जे प्रभु बेसे तेना -सन्मुख नक्षत्र आवे ते नक्षत्रमां मुहूर्त्त करवुं ते सुंदर छे. सन्मुख शिवायना ते वडे २ ते नक्षत्रमां कार्य करे तो शत्रुनो जय ने पोतानी हानी थाय.
8 संग्रह ते क्रूरग्रहे सहित जे नक्षत्र ते वर्जवुं. ते नक्षत्रमां काम करे तो विघ्न थाय.
५ विलंबीए ते सूर्य नक्षत्रना पंठेना नक्षत्रमां काम करे तो विवाद थाय. ६ राहुहत ते जे नक्षत्र उपर ग्रह न होय, ते नक्षत्रमां काम करे तो
भरण थाय.
७ ग्रहभिन्न ते जे नक्षत्रना वचमां थहने ग्रह जाय ते नक्षत्रमां मुहूर्त करे तो लोही वमे.
-----
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
रोहिणीवेध ते. मृ आ पु पुष्य अ
कृ
रो
भ
म
अ
रे
पु, उ
पु उ ह चि स्वा वि
श
घ
.KRE
A
he
उपरनी रेखामां नक्षत्र लख्यां छे ते नक्षत्र उपर मुहर्त्तना दिवसे जे 'जे नक्षत्र उपर ग्रह होय, ते ग्रहो नक्षत्र उपर लखवां अने पछी तपासवं के, जे नक्षत्र उपर चंद्रमा होय ते लीटीनी सामेना नक्षत्र उपर कोइ पण ग्रह होय तो ते वेध समजवो अने चंद्रवाला नक्षत्रमा मुहूर्त करवु नहि. ए नक्षत्र तजवं, अभिजित नक्षत्र उपर कोई पण ग्रह नहि होय पण उत्तराषाढाना चोथा पायामां जे ग्रह होय ते अथवा श्रवण नक्षत्र बेसतां चार घडी सुधी जे ग्रह होय, ते ग्रह श्रमिजित उपर जाणवो. केम के उत्तराषाढाना चोथा पायाने श्रवण बेसतां चार घडी सुधीनेज अभिजीत नक्षत्र कहेलुं छे. आ मुजब रोहिणीवेधनुं नक्षत्र तजवं. .
उपग्रह ते सूर्य नक्षत्र जे वर्ततुं होय ते नक्षत्रथी ५:१४-१८-१९:२२ २३-२४ एमांनुं नक्षत्र होय तो ते उपग्रह वेध कहीए माटे ए तजवं. लग ते लता पोताना एटले प्रतिष्ठा करावनारना तथा दीक्षा लेनार
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२७०) ना जन्म नक्षत्र थकी बारमा नक्षत्र उपर रवि होय अने त्रीजा नक्षत्र उपर गंगल तथा छठा नक्षत्र उपर गुरु होय अने आठमा नक्षत्र उपर चंद्रमा होय, ए नक्षत्रमा मुहूर्त करवू नहीं. तेमज बुध जन्म नक्षत्रथी सातमा नक्षत्र उपर तथा शुक्र पांचमा नक्षत्र उपर, राहु नवमा नक्षत्र उपर, पूनमनो चंद्रमा बावीशमा उपर होय तो ते नक्षत्र वर्जवं. एल तादोष बंगाल देशे वर्जवो.
पातदोष ते सूर्य नक्षत्रथी अश्लेषा, मघा, चित्रा, अनुराधा, श्रवण खती ए नक्षत्र जेटलामुं होय तेटला, नक्षत्र अश्विनीथी गणवं, ते जे नक्षत्र आवे तेने पातदोष कहिए. जेमके हालमा पुनर्वसुनो सूर्य छे तो एथी गणतां अश्लेषा त्रीजं आव्युं तो अश्विनीथी त्रीजुं नक्षत्र कृतिकाने पात कहिए. माटे ते वर्जवं. ए कौशलदेशे वर्ज.
इकारगल दोष ते सत्तावीश योगमाथी पहेलो, छठो, नवमो, दशमो' तेरमो, पदरमो, सचरमो, श्रीगणीशंमो, सचावीशमो ए योगमांनो जे योग होय ते योग जेटलामांनो होय तेटलामांनो होय तेटलामा नक्षत्रनो श्रांक सम होय, तो तेनुं अरधुं करवू अने . विषम होय तो एक आंक उमेरीने अरथू करवं. ते जे आंक आवे तेटला, नक्षत्र यंत्रने मस्तके स्थापq. पछी बधां नक्षत्र स्थापना. पछी जे नक्षत्र उपर सूर्य होय ते ते नक्षत्र उपर लखवू. अने चंद्रमा जे नक्षत्र उपर होय ते त्यां लखवो. ए बे साम सामु आवे ते इकारगल दोष कहिए. माटे ते तजवो. यंत्र शुक्लमां योग होय तो मृगशर. ए गौडदेशे वर्जवो.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२७१ )
+-
आ यंत्रमा जे शूलयोगे मृगशीर्ष नक्षत्र मूक्यु के तेमज परिघयोगे मघा, वैधृते चित्रा, व्याघाते पुनर्वसु, वने पुष्य, विषकुंभे अश्विनी, अतिगंडे अनुराधा, गंजे मूल, व्यतिपाते अश्लेषा ए प्रमाणे जेटलामो योग होय तेटलामुं नक्षत्र मूकवू.
आ मुजबना दोष तजीने प्रतिष्टा दीक्षानां मुहूर्त्तनां नक्षत्र लेवां. दीक्षानां नक्षत्र लमशुद्धि प्रमाणे लेवां.
उत्तराफाल्गुनी, उत्तराषाढा, उत्तराभाद्रपद, रोहिणी, हस्त, अनुराधा, शतभिषा, पूर्वाभाद्रपद, पुष्य, पुनर्वसु, रेवती, मूल, अश्विनी, श्रवण, स्वाती ए नक्षत्रोए दीक्षा आपवी. गुरुने चंद्र बल जोवू. ने शिष्यने चंद्रबल गुरुबल रविबल जे प्रतिष्ठा करावनारने जोवाने कयु छे तेम
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
' ( २७२) जोवं. बीजं सर्वे प्रतिष्ठा प्रमाणे जोवू.
नारचंद्रना टीपणमां यात्राये प्रयाण विषे उत्तम नक्षत्र कह्यां छे, ते अश्विनी, पुष्य, रेवती, मृगशीर्ष, पुनर्वसु, हस्त, ज्येष्ठा, अनुराधा, मूल . तथा मध्यम कह्यां ते चित्रा, रोहिणी, स्वाती, श्रवण, धनिष्टा, शतभिषा, पूर्वी त्रणे, दीक्षाना वार रवि, बुध, गुरु, शनि, ए वार दीक्षामा उत्तम कह्या छे. ए शिवायना वारे सिद्धियोग प्रमुख शुभयोग होय तो लग्न शुद्धिमा उत्तम कह्या छे.
आ मुजबनी दिवसशुद्धि जोइने लमशुद्धि जोवी. तेमा छ वर्ग सुधी जोवी. तथा ग्रहनो उदय अस्त जोवो तथा ग्रहनुं बल जोवू, हवे छ वर्ग कहीये छोए, _ग्रह होरा, देशकान नवमांश बारांश त्रीशांश ए'छए ठेकाणे सौम्य • ग्रह आवे तो उत्तम छे. कदापि पांच वर्ग शुभ होय तो पण मुहूर्त लइए. हवे लग्नर्नु प्रमाण
२१९ मेष मीनपल. ३४७ वृश्चिक सिंहपल. २५१ कुंभने वरखपल. ३२७ कन्या तोला. ३०३ मकर मिथुन, ३४३ धन कर्क. ए मुजब लग्ननो काल छे. हवे लग्न काढq होय तो छापेला टीपणामां रवी केटले अंशे छे? ते जोवो ने पछी टीपणामां लग्नपत्रोना कोठामा रवी केटले अंशे छे? ते जोवो ने पछी टीपणामां लग्नपत्रोना कोठामा जेटले अंशे रवि जे संक्रांतिनो होय, तेना कोठामा जे आंक
होय ते ते लग्न सवारमा सूर्य उदय जाणवू. पछीनुं जे सारं लग्न . होय ते कोठामा जे आंक होय ते जोवो. तेमां जेटलो घडीनो वधा
रो श्रावे तेटलो दिवस चढतां ते प्रांक आवशे एम जाणवू. पछी कुंडली काढीने अह जे जे राशिना होय ते मूकवा. ते ग्रह सारा नरसा जोवानी लमशुद्धि प्रमाणे कुंडली करी छे, ते मुजब जोवा.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२७३ ) . प्रतिष्ठामा ग्रह नीचे मुजब. उत्तम.
मध्यम. गचं
-
-
HAAR
44
kop
4.
सुश
1/4 गुशु
श्रा मुजबना ग्रहो होय तो प्रतिष्ठा करवामां श्रेष्ठ छे. ए शिवायना स्थानके ग्रह होय तो कार्यनी हानी कर्चा कह्या छे. श्रा कुंडली आचार्य स्थापवा, राज्याभिषेक, विवाह, अने अन्य पण शुभकार्यमा सुखना आपनार छे. हवे निचे
दीक्षानी उत्तम.
रचंश
रगुश
रचमं बुश
आ उत्तम कुंडलीमा ग्रह मूक्या छे, ते मुजबना ग्रहमां दीक्षा आप
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २७४ )
वी, ते बहु श्रेष्ठ छे; पण ते प्रमाणे ग्रह न होय तो तथा दीक्षा कुंडलीमां शनि मध्यमबली होय, गुरु बलवान होय अने शुक्र निर्बल होय तेमां दीक्षा श्रापवी तेनुं स्वरूप नीचे मुजब .
शनि. २-५-६-८-११ ए स्थानकें मध्यम बलवान.
गुरु, १-४-७- १० ए स्थानकें बलवान जाणवो.
शुक्र. ६- १२ श्रबल जाणवो ते दीक्षामां सारो. बुध. २-३-५-६-११ सुखनो आपनार.
मंगल दीक्षामां ३ - ६-१०-११ दीक्षाकुंडलीमां होय तो बहु सारो ज्ञान तप युक्त थाय.
शुक्र मंगल शनि ए त्रणमांथी कोइथी पण चंद्रमा सातमे होय तो अयोग्य छे. दीक्षा लेनार अवश्य कुशीलियो थाय तप ज्ञान रहित थाय. नारचंद्रमां दीक्षा कुंडलीयो कही छे. ते कहुं हुं. एक उत्तम तो जैम लग्नशुडिमां कही छे, तेम कही छे. ते शिवायनी नीचे प्रमाणे
ग्रंथांतरथी कही छे.
465)
रचं शु
श
८५
6 श्र
दीक्षानी उत्तम.
62
रा
र के शुचं मं बु
८५
.I
गु
69
5
4.4.A.
८८५
ब
शुचं
109159.jp
दीक्षानी मध्यम.
बु गु शु
E
बुगु
बुगु
बुगु
चबुगु
हि
गल
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२७५) प्रतिष्ठामा नारचंद्र ग्रंथ मुजव नीचे. जघन्य.
मध्यम.
में शरा
।
4.HI
6444
ब
मंयुश राके
।
बुगुमें
उत्तम.
का गुचं
ORd./
16464
FOR
H
4164
cles
रा मंकरश
आ लग्नकुंडलीमा उत्तम ग्रह श्रावे ते ग्रहशुद्धि.
होरा ते लग्न लीधुं होय तेमां बे भाग करवा. तेमां-३-५७-९-११ एटला, लग्न होय तो पहेली होरा रविनी अने बीजी होरा चंद्रनी अने २-४-६-८-१०-१२ एमांनुं लग्न होय तो पहे. ली होरा चंद्रनी अने बीजी होरा सूर्यनी प्रतिष्ठा दीक्षादिक चंद्रमानी होरामा कर.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२७६ ), देशकाण ते लग्नना त्रण भाग करवा. तेमां जो मेष लग्न लीधु होय तो पहेलो देशकाण मेषनो. तेमज जे लग्न लीधुं होय तेनो पहेलो देशकाण जाणवो. बीजो देशकाण सिंहनो, त्रीजो देशकाण धननो, . वर्ष लग्नमां पहेलो वर्षनो, बीजो कन्यानो, त्रीजो मकरनो ए प्रमाणे जे लग्न लीधुं होय तेनाथी जोइ लेवो. पछी जे देशकाण आवे तेनो स्वामी लग्नकुंडलीमां जोवो ने स्वामी सारा स्थानमां होय ते देशकाणमां मुहूर्त करवू. नवमांश जोवो ते जे लग्न होय तेनो पहेलो जे होय तेना नव भाग करवा. तेमा पहेला भागनो नवमांश जो मेष लग्न होय तो पहेलो मेषनो. १-२-३-४-५-६-७-८-९, जो वरख लग्न होय तो १०-११-१२-१-२-३-४-५-६. जो मिथुन लग्न होय तो पहेलो ७-८-९-१०-११-१२-१-२-३. जो कर्क लग्न होय तो पहेलो ४-५-६-७-८-९१०-११-१२. जो सिंह लग्न होय तो पहेलो १-२-३-४-५-६-७-८-९, कन्या लग्न होय तो पहेलो १०-११-१२-१-२-३-४-५-६. जो तोला लग्न होय तो पहेलो ७-८-९-१०-११-१२-१-२-३. जो वृश्चिक लग्न होय तो पहेलो ४-५-६-७-८-९-१०-११-१२. जो धन लग्न होय तो पहेलो १-२-३-४-५-६-७-८-९.. मकर लग्न होय तो पहेलो १०-११-१२-१-२-३-४-५-६. जो कुंभ लग्न होय तो पहेलो ७-८-९१०-११-१-२-३. जो मीन लग्न होय तो पहेलो ४-५-६-७-८-९-१० ११-१२ ए मुजब नवे नवमांश जे नवमांशनो स्वामी बलवान होय ते लेवो ने सौम्य ग्रहनो लेवो. सौम्य ग्रह ने चंद्र, बुध, गुरु, शुक्र.
बार अंश ते लग्नना बार भाग करवा. अने जे लग्न होय ते पहेला भागनो स्वामी तेमज तेनाथी अनुक्रमे बारे भागना स्वामी जोवा. तेमां जे मागमा मुहर्च होय ते भागनो स्वामी लग्नमां ते. शुभ ग्रह होय । तो श्रेष्ठ जाणवू.
त्रीशांश ते लग्नना त्रीश भाग करवा. तेमा मेष लग्न होय तो पहेला पांच भागनो स्वामी मंगल, सार पछीना पांच भागनो स्वामी
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२७७) शनी, त्यार पछीना आठ भागनो स्वामी गुरु, सार पंछीना सात भागनो स्वामी बुध, त्यार पछीना पांच भागनो स्वामी शुक्र ए रीते मिथुन सिंह, तुला, धन, कुंभना भागोना स्वामी एन जाणवा. अने समराशि जे वर्ष, कर्क, कन्या, वृश्चिक, मकर, भीम ए छए सम लग्नमां पहेला पांच भागनो स्वामी शुक्र, ते पछीना पांच भागनो स्वामी बुध, ते पछी आठ भागनो स्वामी गुरु, ते पछीना सात भागनो स्वामी शनी, ते प. छीना पांच भागनो स्वामी मंगल ए प्रमाणे अंशना स्वामी जोवा.तेमां सौम्य ग्रहना अंशमां मुहूर्त करवू श्रेष्ठ छे. वली बीजी रीते त्रीश अंशमांथी अंश कह्या छे, ते नीचे मुजब. त्रीश अंशमांना अंश.
वर्ष तथा मकर लग्ननो वीशमो अंश. मीन, कर्क, कन्यानो ४ तथा ८ अंश. वृश्चिकनो
१२ अंश. कुंभनो
२६ अंश. तोला लग्ननो
२४ अंश. मेषनो
२७ अंश. सिंहनो धन तथा मिथुन लग्ननो
१७ अंश. ए रीते जे लग्न होय, तेना उपर कहेला अंशमा मुहूर्च करवं. ते पण उत्तम कयुं छे. बारे लग्नना स्वामी जोवा ते भेषनो मंगल, वर्षो शुक्र, मिथुननो बुध, कर्कनो चंद्रमा, सिंहनो रवि, कन्यानो बुध, तोलानो शुक्र, वृश्चिकनो मंगल, धननो गुरु, मकर तथा कुंभनो शनि, मीननो गुरु ए मुजबना लग्नना स्वामी जाणवा. ते स्वामी बलवान् जोवा तथा उच्च स्वग्रही होय तो.बहु सारो, पण नीचनो वा शत्रुना घरमा बेठेलो वा हस्तनो वक्रीनो होय ते वर्जवो. आ रीते छ वर्ग शुद्धि जोवी. वली एक प्राचार्य महाराज एम कहे छे जे नवमांश शुद्ध जोइ प्रतिष्ठा करवी. एम-लग्नशुद्धिमां कहे छे. चंद्रमा क्रूर ग्रहे युक्त होय तो
. १८ अंश.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२७८) ते क्षीणचंद्र कह्यो छे, ते निर्बल जाणवी.
उदयशुद्धि ते नवमांशनो स्वामी लग्नकुंडलीमां लग्नना स्वामीने जोतो होय तो ते उदयशुद्धि कहीये. ते प्रतिष्ठा दीक्षामा जोवं.
अस्तशुद्धि ते नवमांशनो स्वामी लग्नना सातमा स्थानकने जोतो होय ते अस्तशुद्धि कहीये.
लग्नशुद्धिमां एम पण कहे छे जे अस्तशुधि उदयशुध्धि प्रतिष्ठा दीक्षामा जोवानी जरुर नथी. .एम केटलाएक आचार्य कहे छे. बार राशिमां चर स्थिर ने द्विस्वभाव,
चरराशी. मेष, कर्क. तुला. मकर. . स्थिरराशी. वर्ष. सिंह. वृश्चिक, कुंभ..
द्विस्वभाव. मिथुन, कन्या. धन. मीन. एमाथी प्रतिष्ठामा स्थिरलग्न लेवू. ते नहि तो द्विस्वभाव लेवू, अने श्रारंभसिद्धिमां बने त्यां सुधी द्विस्वभाव लेवं, ने ते न आवे तो स्थिर लेवं, ने ग्रहो घणा ज उत्तम आवता होय तो क्वचित् चर पण लेवु.
नारचंद्रमां लग्नकुंडलीमां ग्रहो पज्या होय तेना योगायोग तथा फल कह्यां छे ते
चंद्र साथे रवि मंगल होय तो अग्निभय थाय. चंद्र साथे शनि होय तो मरण भय. चंद्र साथे बुध होय तो समृधि करे. चंद्र साथे गुरु होय तो महिमा प्रभाव करे, चंद्र साथे शुक्र होय तो सर्व सौख्य.
प्रतिष्ठाकुंडलीमा वि अबल होय तो घरना धणीनी हानी. चंद्र विबले स्त्री मरण, शुक्र विबले धन नाश, गुरु विबले सुख प्रतिष्टा कुंडलीमां नीचग्रह क्रूर ग्रहे युक्त होय वा, अस्तनो वा,शत्रुक्षेत्रनो ग्रह वा वक्री ते विबल जाणवो, शनि रवि वक्री होय तो प्रासादनो नाश करे.
मंगल, शनि, राहु, रवि, केतु, शुक्र पण श्रा ग्रह सहित ए ग्रहमांथी सातमो होय तो सूत्रधार, श्राचार्य, श्रावक ए सर्वेनुं मृत्यु करे. मंगल,
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
यमः
।
शुभ शुभ
ཡ གླུ
(२७९ ) शनि, सूर्य, १-३०-४-७-८-९, एटला स्थाने होय तो प्रासादनो भंग करे. मंगल बारमे सुखभंजक,
शुक्रवार शुक्रनो नवमांश. शुक्र लनाधिपति. शुक्रना उदये शुक्र सातमेथी लग्नने जोतो होय, तेमां दीक्षा आपवी नहि.
सोमवारे लग्ननो स्वामी चंद्र नवमांशनो स्वामी चंद्र चंद्रना उदये ते शुक्ल पक्षे एक एकत्र योगे दीक्षा आपवी नहि. ___ कुंडलीमा शुभयोग कुयोग थाय छे, ते आरंभसिद्धिने अनुसारे. १२३४५६७८९,१०/११/१२] सारा योग,
श्रीवत्सयोग सारो. अर्धयोग सारो. शंखयोग सारो. ध्वजयोग सारो.
गजयोग थाय ते सारो. च शुभ अनेकन्या लग्न होय तो हर्पयोग सारो.
आनंद योग सारो. जीवयोग सारो. नंदनयोग सारो. स्थिरयोग सारो. जीमीतयोग सारो. जययोग सारो. | अमृतयोग सारे. पाप धनुर्योग तजवो.
शकुठारयोग तजवी. कुंडलीना ग्रह.
१२ शमुशलयोग तजवो.
कर्मयोग तजवी. चापीयोग तजवो. शल्ययोग तजवो. पाणीयोग तजत्रो. मर्मयोग तजवी.' वक्रयोग तजयो. संकटयोग तजवी.
ཡྻཨ ཨཱ ཡྻཱཡཱམཱ ཝ
202
--
पाप
-
पाप
पाप
EHINDE
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
. (२८०) आ उपर ज्यां पाप तथा क्रूर शब्द लख्या ते रवि,मंगल, शनि, राहु एमांना ग्रह समजवा. ज्यां शुभ ग्रह लख्या छे ते चंद्र, गुरु, शुक्र बुध जाणी लेवा ने कुयोग वर्जी शुभयोगमा मुहूर्त आप.
मुहर्च करवानी उतावल होय, ने शुभ मुहूर्त वा, लग्नशुद्धि सारी नहि मलती होय तो लग्नशुद्धि प्रकरणमा तथा नारचंद्र टीपणमा छायालमनो विधि कहेल छे. तेथी मुहूर्त करवामां श्लोक कह्यो छे ते.
न तिथि नै च नक्षत्र, न वारो न च चंद्रमाः॥
न ग्रहोपग्रहाश्चैव, छायालग्नं प्रशस्यते ॥ १॥ ए रीते कडुं छे, माटे छाया लगथी काम करवं ते, पुरुष जे 'उभो रहे, सूर्य जे दिशाए होय त्यां पूंठ करीने उभो रहे. तेणे पोताना पगनां पगला भरवां. ते पगली वार प्रमाणे जोवां, अथवा सात बांगलनो शंकु मूके तेनी छायाथी छाया जुत्रो. ते आंगल. भरवां, पुरुष उभो रही जुए तो पगलां भरवा.
रखीवारे ११, सोमवारे ८॥ मंगलवारे ९, बुधवार, गुरुवारे ७, शुकवार ८॥ शनीवारे ८. __ आ मुजब आंगला जोवा. ते शंकु बार आगलना पाटीआ उपर मूकवो. ते पाटीयु वांकुचुकुं न रहे, सरखी रीते रहे एम मूक. पछी जे वारे मुहूर्त करवू ते विवसना कह्या प्रमाणे छाया आवे के मुहूर्त करq, ते कल्याणकारक छे. ए छायालमथी यात्रा ज, होय अथवा हरकोइ कामनो आरंभ करे तो कल्याणकारक छे.
यात्रा वा, परदेश जq होय तो सन्मुख वा, जमणो चंद्र लेवो. यो. गिनी पूठे राखवी, सामोकाल वर्जवो. नक्षत्र प्रयाणना पाने ३२६ मां कयां छे त्यां जोवं. शुभ लग्नमां वा छायालग्नमां प्रयाण करवं. नार. चंद्रमां चंद्र जोवानी रीत कही छे ते. .. 'जन्मनो ते पहेलो बीजो पांचमो ए चंद्र जेने होय ते माथे चंद्र कहीये. तेमा जाय तो धननी प्राप्ति करे. ६-९-८.१२ मो चंद्रमा होय
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २८१ )
तो छातीये चंद्र कहीये, जो तेमां जाय तो धननो लाभ करे. २- ४ थो चंद्रमा होय तो ते हाथे चंद्र कहीये तेमां जाय तो लाभ करे.
सात वारनां फल नारचंद्र प्रमाणे - गुरु पाणीग्रहणमां सारो, परदेश जवामां शुक्र सारो, भणवामां बुध सारो, दक्षिणा आपवामां शनि सारो, 'लडाइमां मंगल सारो, राजाने मलवामां मंगल सारो, सोमवारे सघला काममां सारो, परदेश जवामां सारो, मंगल तथा रविवार विशेष करी वर्ज्या छे, ते बने तो वर्जवा. शुभयोग लइ काम करें तो जय थाय. कुयोगोना यंत्रमां तथा तिथिना यंत्र जोई वर्जवा योग्यं वर्जवु. हरकोइ सारा काममां कुयोग शिवायनी शुभ योगवाली तिथि लेइ काम कर.
जे वार होय ते दिवसे ग्रह वलवान् होय. कृष्णपक्षे रवि, राहु, शनि, मंगल, बलवान् शुकलपक्षे सोम, बुध, गुरु, शुक्र ए बलवान्. नव ग्रहनी दृष्टि तथा शत्रुभित्र जोवानो यंत्र तथा उंच नीच स्वगृही बल.
शु
रवी. सोम.
७
७
-
=
३-१० चं-मं
४-८
៥៖១
ធំ១
४८
५-९ ३-१०
र. वु.र.गु.र. रा. चं. शु. मं. शु.] शु.श. मं. श. गु. रा. शु. बु. रा.
श.
મુન્દ્ર
रचं.
सं.
श. रा.
श-रा.
रा. मेष.
घृप.
मकर. कन्या. तोला. वृश्चि. कर्क सिंह. कर्क. मे. तु.
दिवसे. रात्रे. रात्रे
रा. क
०
० संपूर्ण दृष्टि. ०) त्रिपाद दृष्टि. ० द्विपाद दृष्टि. ० एकपाद दृष्टि. वृ. रा. बृ.श. वृ. श. वृ. मित्र ग्रह.
३-१०
शु.
० समग्रह.
र. चं. र. चं. १० शत्रुग्रह.
० उंचग्रह.
धन. ० नीचग्रह. क. ० स्वगृही.
० ० चलवात्.
४-८
/ श.
श.
३-१०
-
०००
मं. गु.
हि. शु.
र-चं.
कर्क. मीन, तुला. मीन. मकर. | कन्या.
मे... म. कुं.
दिवसे. रात्रे.
कन्या. वृप. मीन. ध. मी. तोला. निशि. |दिवस. दिवसे. कुंडलीमां ग्रह जे स्थाने बेठा होय, तेनाथी २-३–४–१२–१० आटलामे स्थाने बीजो ग्रह होय, तेनी साथे तात्कालिक मित्रता कहिये तथा ५–६–७~~८–९ ए स्थाने बेठेला ग्रह तात्कालिक शत्रु कहिये. कुंडलीम मित्र होय अने अहर्निश मित्र होय तो श्रधिमित्र थाय. तेम
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२८२) । शत्रु पण बधे ठेकाणे होय तो अधिशत्रु जाणवो.
प्रतिष्ठा दीक्षा कुंडलीमा त्रण शुभ ग्रह बलवान होय अने बीजा हीन बली होय तो पण मुहूर्त करवू. एम आरंभसिद्धिनी टीकामां कयुं छे.
लग्नकुंडलीमां बुध रविये रहित. १-४-७-१० पा चार स्थानके हो य तो लग्नना सो दोषने हणे. शुक्र केंद्रस्थाने १-४-७-१० होय. क्रूरग्रहे रहित होय तो हजार दोष हणे. गुरु पण १-४-७-१० ए स्थानक बलवान होय तो लग्नना लक्ष दोष हणे. आ रीते आरंभसिद्धिनी नहानी टीकामां का छे. तेम मोटा प्रतिष्ठाकल्पमा ५.९ गुरु, शुक्रर्नु एबुंज फल कहुं छे. वली प्रतिष्ठाकल्पमा मेष तथा वरखनो चंद्र अथवा सूर्य होय अने शनि बलवान होय अने मंगल बुध हीनबली होय तोपण प्रतिष्ठा करवी. वार तिथि नक्षत्र चंद्रबल जोवू नहीं. लग्न बलवान लेवु. ३-६-११ सूर्य होय. १-४-९-१०-५ गुरु अथवा शुक्र होय तो बीजा दोष जेटला होय तेने टाले ने शुभ फल आपे. ए ग्रंथमां लग्नकुंडलीमां राहु अथवा केतु १-४ होय ते उत्तम कहो; पण बीजा ग्रंथोमां तो उत्तम जोवामां आवतो नथी.
सर्वे ग्रह शत्रुना घरमां होय तो प्रतिष्ठा नेष्ट जाणवी. लग्न वा सातमे चंद्रमा, राहु वा, केतु युक्त होय तो ते अधम फलने आपे.लग्ने वा, चंद्र युक्त, गुरु होय तो निर्विघ्नपणे प्रतिष्ठा थाय, चंद्र शुक्र युक्त अ थवा शुक्रनी चंद्र उपर दृष्टि होय ते सारा फलने आपे.
चोवीश प्रभुजी राशी नक्षत्र. लांछन. रुषभदेवजी. धनराशी. उत्तराषाढा. वृषभ. अजितनाथजी. वृषभराशी, रोहिणी. हरितनुं. संभवनाथजी. मिथुन. मृगशीर्ष. . अश्वनु. अभिनंदनजी. मिथुन. पुनर्वसु. वांदरानु. सुमतिनाथजी. सिंहराशी. मघा.
क्रौंचपक्षि. पद्मप्रभुजी.
चित्रा. कमलनुं.
कन्या .
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२८३ ) सुपार्श्वप्रभुजी. तुला. विशाखा.
साथीयो. चंद्रप्रभुजी. वृश्चिक, अनुराधा. चंद्रनुं. सुविधिनाथजी. धनराशी.
मच्छ. शीतलनाथजी. धनराशी.
पूर्वाषाढा.
श्रीवत्स. श्रेयांशनाथजी, मकर. श्रवण.. गेंडानु. वासुपूज्यजी. कुंभ. शतभिषा- पाडा. विमलनाथजी. मीन. उत्तराभाद्र. वराहनु अनंतनाथजी. मीनराशी खती. सिंचाणा. धर्मनाथजी. कर्कराशी. पुष्य. वज्र. शांतिनाथजी. मेष..
अश्विनी.
हरण-. कुंथुनाथजी, वृषभ. कृतिका.
__बकरान. अरनाथजी, मीनराशी.
नंदावृतनु. मल्लिनाथजी. मेषराशी. आश्विनी. कलशन. मुनीसुव्रतजी. मकर, श्रवण, काचवा, नमिनाथजी. मेषराशी. अश्विनी, कमलनु, नेमिनाथजी, भेषराशी,
शंखनु, पार्श्वनाथजी, तुलाराशी, विशाखा, सर्पनुं महावीरस्वामी, कन्याराशी, उत्तराफाल्गुनी, सिंहनु,
चोवीशे प्रभुनी राशी मलती एक पार्नु विजयानंदसूरिमहाज पासे जोयु हतुं, तेमां नीचे प्रमाणे राशीवालाने भगवान् अनुकूल कह्या के. मेषराशीने १-३-४-५-७-९-१०-११-१२-१६-१९-२०-२१-२३ वृषभराशीने २-९-६-७-८-११-१२-१३-१४-१७-१८-२००२२-२४ मिथुनराशीनेश्-३-४-५-६-७-९-१०-१२-१३-१४-१६-१८-१९-२०,२१,२२,२३
ivriliittimet
रेवती.
विशाखा,
कर्कराशीने१-२-६-७-८-९-१०-११-१२-१३-१४-१५.१६-१७-१८-१९.२१-२३
२०-२२ २४
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२८४) सिंहने१-२-३-४-५-७-८-९-१०.११-१२-१३-१४-१६-१७.१८-१९-२१-२३ • कन्याने १-२-३-४-६-८-९-१०.११-१२-१३-१४-१५-१७-१८.२०-२२-२४ तोलाने १-२-३-४-५-७-९-१०-११-१२-१५-१६-१७-१९.२०-२१-२३ वृश्चिकने २.५.६.८.१११२.१३,१४.१५.१६,१७.१८.१९.२०-२१.२२-२४ धनने १.३.५.६.७.८.९.१०.१२.१३.१४.१५.१६.१८.१९.२१-२२-२३.२४ मकरने२-३-४-५-६-८-११-१३-१४-१५-१६-१७-१८-१९-२०-२१-२२-२३-२४ कुंभने १-२-३-४-५-६-७-८-९-१०-१२-१५-१६-१७-१९-२३-२४ ' मीनने १-२-३-४-५-६-७-८-९-१०-११-१३-१४-१७-१८-२०-२१-२२-२३-२४
आ मुजब पानामां जोयुं तेम लख्यं छे. वली बीजी रीते पण छे, ते बीजा शास्त्रंथी जोइ लेवु. __ आ मुजब प्रतिष्ठा दीक्षानां मुहूर्त जोइ काम करवाथी कल्याण थाय छे. मारा जोवामां आव्यु तेम लख्य छे. विशेष जोवु होय तो जैनना ज्योतिपना ग्रंथ घणा छ तेमां जोवं.
प्रश्न:-१८८ श्रावक रात्रे सूए त्यारे शुं करणी करे ?
उत्तरः-श्रावक रात्रे सूती वखते नीचे प्रमाणे करणी करीने सूए ए विधि धर्मसंग्रह ग्रंथमां नीचे मुजब छे.
प्रथम देवर्नु स्मरण करवू ते आ प्रमाणे.
नमो वीयरायाणं, सव्वन्नूणं;
तेलुकाइयाणं, जहटिअ वत्थुवाईणं. अर्थः-सर्व वस्तुना जाण, त्रण लोकने पूजनिक अने यथास्थित वस्तुना प्ररूपक एवा वीतराग देवने नमस्कार थाओ..
गुरुनु रमरण आ प्रमाणेधन्यास्ते ग्राम नगर जनपदादयो येपु सदीय धर्माचार्या विहरतीत्या. दि चैत्यवंदनादिना वा नमस्करणं स्मृतिः · अर्थ:--धन्य ते ग्राम, नगर, जनपदादिक के, जेने विषे म्हारा धर्माचार्य विचरे छे, इत्यादि कहाँ चैत्यवंदन करे अथवा नवकार वडे स्मरण करे.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
। २८५) चार शरण करवा ते आ प्रमाणेक्षीणरागादि दोषौघाः, सर्वज्ञा विश्वपूजिता ॥
यथार्थवादिनार्हतः, शरण्या शरणं मम ॥१॥ अर्थ-क्षीण कर्या छे रागादि दोषना समूहो जेमणे, सर्व वस्तुना जाण, विश्वे पूजेला, यथार्थवादी अने शरण करवाने योग्य एवा अरिहंत भगवान, मने शरण थारो ॥ १ ॥
ध्यानामिदग्धकर्माणि, सर्वज्ञा सर्वदर्शिनः ॥ अनंतसुख वीर्येघाः, सिद्धाश्च शरणं मम ॥२॥
अर्थः-ध्यान रूपी अमिये करी बाली नाख्या छे कर्म जेमणे,सर्व वस्तुना जाणनार तथा देखनार, अनंत सुख अनंत वीर्य युक्त एवा सिद्ध भगवान, मंने शरण थाओ ॥२॥
साधुजीनुं शरण आ प्रमाणेज्ञानदर्शनचारित्र, युता स्वपर तारकाः ॥ जगत्पूज्याः साधवश्व, भवंतु शरणं ममः ॥ ३ ॥
अर्थः-ज्ञान, दर्शन, चरित्र करी युक्त, परने अने पोताने तारनार अनेत्रण जगत्ने पूजनिक एवा साधुनुं मने शरण थाओ. ॥३॥
धर्मनु शरण आ प्रमाणेसंसार दुःखसंहर्ता, कर्चा मोक्षसुखस्य च ॥ जिनप्रणीतधर्मश्च, सदैव शरणं मम ॥ ४ ॥
अर्थः-संसार रूपी दुःखनो नाश करनारा अने मोक्षसुखने करनारा ( आपनारा) एवा जिनप्रणीत धर्मनुं मने सदाय शरण थाओ,
ए रीते चार शरण करीने पछी आ प्रमाणे भावना भावेचउरंगो जिणधम्मो, न कओ चउरंगसरणमाव न कयं ॥
चउरंग भवच्छेओ, न कत्रो हा हारिओ धम्मोति ॥५॥ अर्थः-दान, शील, तप अने भाव रूप चार अंगवालो धर्म में न कों! चार शरण पण न कयौं ! अने चार गति रूप भवनो छेद
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २८६ ),
पण न कर्यो, हा इति खेदे ! हुं धर्म हारी गयो ! ! ! ॥५॥ हवे दुष्कृत्यनी गर्दा ते आ प्रमाणेजं मण वय काएहिं, कयकारी अणुमईहिं आयरियं ॥ धम्मविरुद्धमसुद्धं, सव्वं गरिहामि तं पाव ॥ ६ ॥ • अर्थः- मन वचन कायाना योगथी जे कोइ धर्म विरुद्ध अर्थात् प्रभुनी श्राज्ञा बहारनुं कृत्य कर्तुं होय, कराव्युं होय तेमज अनुमोचं होय ते सर्व पापनी हुं गर्दा करुं हुं ॥ ६ ॥
.
सुकृत्यनुं अनुमोदन करवुं ते श्रा प्रमाणे
श्रहवा सव्वंचि य वीयरायवयणाणुसारी जं सुकयं ॥ कालतएव तिविहं, श्रणुमोए सो तयं सव्वं
॥७॥
अर्थः अथवा वीतरागना वचनने अनुसारे त्रण कालमा जे सर्व कृत्य कयुँ, ते सर्व मन वचन काया करी अनुमोदुं कुं. ॥ ७ ॥ हवे सर्व जीवो खमाववा ते आ प्रमाणेखामेमि सव्व जीवा, सव्वे जीवा खमंतु मे ॥ मित्ति मे सव्व भूएसु, वेरं मझं न केजइ ॥ ८ ॥ अर्थ:- सर्व जीवोने हुं खमावुं हुं. सर्व जीवो म्हारा उपर क्षमा क रजो. म्हारे सर्व जीवोनी साथे मित्रता हे पण कोइनी साथे वैरभाव नथी. ॥ ८ ॥
श्री प्रमाणे कर्या पछी चार आहारनो त्याग न होय तो, गंठसी सहित पञ्चखाण करे, तथा सर्व व्रत संक्षेप रूप बारेबत अंगीकार करी देशावका शिकनुं पञ्चख्खाण करे. ते पण गंठसी सूधीनी मयार्दा राखे. तथा शेष पापस्थान वर्जवा माटे आ प्रमाणेतहा कोहं च माणं च, माया लोहं तहेव य ॥ पिज्जं दोसं च वज्जेमि, श्रम्भख्खाणं तहेव य
॥९॥
अरई र पेसून्नुं, परपरिवार्य तहेव य ॥ मायामोसं च मिच्छन्तं, पावठाणाणि वज्जिमोति ॥ १० ॥
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२८७ ) अर्थ:-तेम ज क्रोध, मान, माया, लोभ, राग, द्वेष, ( करह), अभ्याख्यान, पैशुन्य, रति, अरति, पर परिवाद, माया मृषावाद अने मिथ्यात्वशल्य ए पापस्थानकने हुं वर्जु छु.॥ ९॥ १० ॥ आ प्रमाणे पापस्थानने वर्जिने पछी वोशिराववा माटे श्रा
प्रमाणे गाथा कहेजइ मे हुज पमानो, इमस्स देहस्स इमाइ रयणीए ॥
आहार-मुवहि देह, सव्वं तिविहेणं वोसरियं ॥ ११ ॥ अर्थः-जो आ रात्रीने विषे म्हारं मरण थाय तो चार प्रकारनो आहार, उपधि ते धन, धान्य, घर, राच रचीलां अने कुटुंब तेमज आ देह ए सर्वने मन वचन कायाए करी वोशिरावं छु. ॥११॥ आ प्रमाणे करी नवकार पूर्वक त्रण गाथाओ कही छे, तेनुं
नाम नथी, पण अनुमानथी नीचेनी संभवे छेएगोहं नत्यि मे कोइ, नाहमन्नस्स कस्सइ । एवं अदीण मणसो, अप्पाण मणुसासइ ॥ १२ ॥ एगो मे सासओ अप्पा, नाण देसण संजुश्रो॥ सेसा मे बाहिरा भावा, सव्व संजोग लख्खणा ॥ १३ ॥ संजोग मूला जीवेण, पत्ता दुख्ख परंपरा तम्हा संजोग संबंधं, सब्वे तिविहेण वोसरियं ॥ १४ ॥
अर्थ:-हुँ एक छु, म्हारु कोइ नथी, तेम हुँ पण कोइनो नथी, ए प्रकारे अदीन मनथी आत्माने शीखामण आपे. ॥१२॥ ज्ञान दर्शन युक्त एवो एक म्हारो आत्मा शाश्वत छे, बाकीना (तन धन अने कुं. टुंबादिक ) सर्व बाह्यभावो संयोग रूप लक्षणवाला छे ॥ १३ ॥ संयोग रूप मूलथी जीव दुःखनी परंपराने पाम्यो छे. ते कारण माटे सर्व संयोग संबंधने मन वचन कायाना योगथी वोशिरावं कुं॥ १४ ॥ ___ आ प्रमाणे भावीने जे पुरुष अथवा जे स्त्रीए शील पाल्यां छे.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 258) तेमनां चरित्र भावी कामने शांत करे, पछी नवकार मंत्र समरतो सुए, ते पण स्त्रीनी जोडे नहीं. आ नियम गंठसी अथवा मुट्ठसी करीए छीए तेम एक नवकार गणी न पाले, त्यां सूधी अभिग्रह छे. आ विधि बहु सारी लागे छे. मरण थाय तो आराधक थइ जाय. माटे रोज करवा योग्य छे, मांदगाने अवसरे तो विशेष करवा योग्य छे. ॥दोहा॥ परम देव परमातमा, बुद्धि आत्मगुरु राय // एह परमपद सेवतां, अनुपानंद थवाय // 1 // इति श्रीभरुच नगर निवासी शेठ अनुपचंद मलुकचंद संग्रहित श्री प्रश्नोत्तर रत्नचिंतामणि समाप्त. दर रविवारे प्रसिद्ध थतुं एकलुं अठवाडिक पत्र-वार्षिक लवाजम टपाल साथै रुपिया त्रण, पत्र व्यहवार-मालीक-जैन. 1. 11 अमदावाद