Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammagiri-pAli-ganthamAlA [ devanAgarI] dIghanikAye lInatthappakAsanA tatiyo bhAgo pAthikavaggaTIkA ganthakAro bhadantAcariyo dhammapAlatthero vipazyanA vizodhana vinyAsa igatapurI 1998
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammagiri - pAli - ganthamAlA - 9 [ devanAgarI] dIghanikAya evaM tatsaMbaMdhita pAli sAhitya gyAraha graMthoM meM prakAzita kiyA gayA hai| prathama AvRtti : 1998 tAivAna meM mudrita, 1200 pratiyAM mUlya : anamola yaha graMtha niHzulka vitaraNa hetu hai, vikrayArtha nahIM / sarvAdhikAra mukta / punarmudraNa kA svAgata hai / isa graMtha ke kisI bhI aMza ke punarprakAzana ke lie likhita anumati Avazyaka nahIM / ISBN 81-7414-058-1 yaha graMtha chaTTa saMgAyana saMskaraNa ke pAli graMtha se lipyaMtarita hai| isa graMtha ko vipazyanA vizodhana vinyAsa ke bhArata evaM myaMmA sthita pAli vidvAnoM ne devanAgarI meM lipyaMtarita kara saMpAdita kiyA | kaMpyUTara meM nivezana aura peja- seTiMga kA kArya vipazyanA vizodhana vinyAsa, bhArata meM huA / prakAzaka : vipazyanA vizodhana vinyAsa dhammagiri, igatapurI, mahArASTra- 422403, bhArata phona : ( 91-2553) 84076, 84086 phaiksa: (91-2553) 84176 saha-prakAzaka, mudraka evaM dAyaka : di kAraporeTa baoNDI oNpha di buddha ejyukezanala phAuMDezana 11 vIM maMjila, 55 haMga cAu esa. roDa, sekTara 1, tAipe, tAivAna Ara. o. sI. phona : (886-2) 2395-1998, phaiksa : (886-2) 2391-3415 2
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala [Devanagari] Dighanikaye Linatthappakasana Tatiyo Bhago Pathikavagga-Tika Ganthakaro Bhadantacariyo Dhammapalatthero Devanagari edition of the Pali text of the Chattha Sangayana Published by Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri -422403, India Co-published, Printed and Donated by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala--9 [Devanagari ] The Digha Nikaya and related literature is being published together in eleven volumes. First Edition: 1998 Printed in Taiwan, 1200 copies Price: Priceless This set of books is for free distribution, not to be sold. No Copyright-Reproduction Welcome. All parts of this set of books may be freely reproduced without prior permission. ISBN 81-7414-058-1 This volume is prepared from the Pali text of the Chattha Sangayana edition. Typing and typesetting on computers have been done by Vipassana Research Institute, India. MS was transcribed into Devanagari and thoroughly examined by the scholars of Vipassana Research Institute in Myanmar and India. Publisher: Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri, Maharashtra - 422 403, India Tel: (91-2553) 84076, 84086, 84302 Fax: (91-2553) 84176 Co-publisher, Printer and Donor: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: 886-23913415
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ visaya-sUcI prastuta graMtha Present Text saMketa-sUcI Ww 2009 0 0G my m m MY MY 3 Vo m m cakkaratanapAtubhAvavaNNanA dutiyAdicakkavattikathAvaNNanA AyuvaNNAdiparihAnikathAvaNNanA dasavassAyukasamayavaNNanA AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA saGgharAjauppattivaNNanA metteyyabuddhappAdavaNNanA bhikkhuno AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA 4. aggajasuttavaNNanA vAseThThabhAradvAjavaNNanA catuvaNNasuddhivaNNanA rasapathavipAtubhAvavaNNanA candimasUriyAdipAtubhAvavaNNanA bhUmipappaTakapAtubhAvAdivaNNanA itthipurisaliGgAdipAtubhAvavaNNanA methunadhammasamAcAravaNNanA sAlivibhAgavaNNanA mahAsammatarAjavaNNanA brAhmaNamaNDalAdivaNNanA 44 duccaritAdikathAvaNNanA bodhipakkhiyabhAvanAvaNNanA 5. sampasAdanIyasuttavaNNanA 47 sAriputtasIhanAdavaNNanA 30%AMENMAGm < .0 1. pAthikasuttavaNNanA sunakkhattavatthuvaNNanA korakhattiyavatthuvaNNanA acelakaLAramaTTakavatthuvaNNanA acelapAthikaputtavatthuvaNNanA iddhipATihAriyakathAvaNNanA aggajapacattikathAvaNNanA 2. udumbarikasuttavaNNanA nigrodhaparibbAjakavatthuvaNNanA tapojigucchAvAdavaNNanA upakkilesavaNNanA parisuddhapapaTikappattakathAvaNNanA parisuddhatacappattAdikathAvaNNanA nigrodhassapajjhAyanavaNNanA brahmacariyapariyosAnAdivaNNanA 3. cakkavattisuttavaNNanA attadIpasaraNatAvaNNanA daLahanemicakkavattirAjakathAvaNNanA cakkavattiariyavattavaNNanA m ) r My my my w 24 47 25 /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 0 w 6 6 kusaladhammadesanAvaNNanA 58 | tAlakkhaNavaNNanA AyatanapaNNattidesanAvaNNanA pAdatalacakkalakkhaNavaNNanA gabbhAvakkantidesanAvaNNanA AyatapaNhitAditilakkhaNavaNNanA AdesanavidhAdesanAvaNNanA satussadatAlakkhaNavaNNanA dassanasamApattidesanAvaNNanA karacaraNAdilakkhaNavaNNanA puggalapaNNattidesanAvaNNanA ussaGkhapAdAdilakkhaNavaNNanA padhAnadesanAvaNNanA eNijaGghalakkhaNavaNNanA 101 paTipadAdesanAvaNNanA sukhumacchavilakkhaNavaNNanA 102 bhassasamAcArAdidesanAvaNNanA suvaNNavaNNalakkhaNavaNNanA 106 anusAsanavidhAdesanAdivaNNanA 69 kosohitavatthaguvhalakkhaNavaNNanA 106 aJathAsatthuguNadassanAdivaNNanA parimaNDalAdilakkhaNavaNNanA 107 anuyogadAnappakAravaNNanA sIhapubbaddhakAyAdilakkhaNavaNNanA 108 tipiTakaantaradhAnakathAvaNNanA rasaggasaggitAlakkhaNavaNNanA 108 sAsanaantarahitavaNNanA jaminAlagattAdilakkhaNavaNNanA 109 acchariyaabbhutavaNNanA uNhIsasIsalakkhaNavaNNanA 109 6. pAsAdikasuttavaNNanA ekekalomatAdilakkhaNavaNNanA 110 nigaNThanATaputtakAlaGkiriyavaNNanA 78 cattAlIsAdilakkhaNavaNNanA 110 dhammaratanapUjAvaNNanA pahUtajivhAdilakkhaNavaNNanA 111 asammAsambuddhappaveditadhammavinayavaNNanA 79 sIhahanulakkhaNavaNNanA 111 sammAsambuddhappaveditadhammavinayAdivaNNanA80 samadantAdilakkhaNavaNNanA saGgAyitabbadhammAdivaNNanA 8. siGgAlasuttavaNNanA 114 paccayAnuJAtakAraNAdivaNNanA 82 nidAnavaNNanA 114 sukhallikAnuyogAdivaNNanA 83 chadisAdivaNNanA 115 paJhabyAkaraNavaNNanA catuThAnAdivaNNanA 116 abyAkataTThAnAdivaNNanA chaapAyamukhAdivaNNanA 117 pubbantasahagatadiTThinissayavaNNanA surAmerayassa chaadiinvaadivnnnnnaa| 118 diTThinissayappahAnavaNNanA pApamittatAya chaadiinvaadivnnnnnaa| 120 7. lakkhaNasuttavaNNanA mittapatirUpakavaNNanA 121 dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA suhadamittavaNNanA 122 79 112
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 229 132 132 144 146 lh sh lh h or my w 90 mm h 146 h 149 h 149 153 h 164 193 197 210 chaddisApaTicchAdanakaNDavaNNanA 9. ATAnATiyasuttavaNNanA paThamabhANavAravaNNanA parittaparikammakathAvaNNanA 10. saGgItisuttavaNNanA ubbhatakanavasandhAgAravaNNanA bhinnanigaNThavatthuvaNNanA ekakavaNNanA dukavaNNanA tikavaNNanA catukkavaNNanA ariyavaMsacatukkavaNNanA sotApattiyaGgAdicatukkavaNNanA paJhabyAkaraNAdicatukkavaNNanA dakkhiNAvisuddhAdicatukkavaNNanA attantapAdicatukkavaNNanA paJcakavaNNanA abhabbaTThAnAdipaJcakavaNNanA padhAniyaGgapaJcakavaNNanA suddhAvAsAdipaJcakavaNNanA cetokhilapaJcakavaNNanA cetasovinibandhAdipaJcakavaNNanA nissaraNiyapaJcakavaNNanA patanapaJcakavaNNanA chakkavaNNanA vivAdamUlachakkavaNNanA nissaraNiyachakkavaNNanA anuttariyAdichakkavaNNanA satatavihArachakkavaNNanA abhijAtichakkavaNNanA nibbedhabhAgiyachakkavaNNanA sattakavaNNanA adhikaraNasamathasattakavaNNanA aTThakavaNNanA navakavaNNanA dasakavaNNanA akUsalakammapathadasakavaNNanA kusalakammapathadasakavaNNanA ariyavAsadasakavaNNanA asekkhadhammadasakavaNNanA paJhasamodhAnavaNNanA 11. dasuttarasuttavaNNanA ekadhammavaNNanA dvedhammavaNNanA tayodhammavaNNanA catudhammavaNNanA paJcadhammavaNNanA chadhammavaNNanA sattadhammavaNNanA aTThadhammavaNNanA navadhammavaNNanA dasadhammavaNNanA nigamanakathAvaNNanA saddAnukkamaNikA gAthAnukkamaNikA saMdarbha-sUcI 245 245 247 248 252 253 254 256 257 257 258 259 260 217 : 222 2fo 223 [37] 226 227 227 . we we
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ciraM titu saddhammo ! cirasthAyI ho saddharma ! me, bhikkhave, dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya saMvattanti / katame dve ? sunikkhittaJca padabyaJjanaM attho ca sunIto / sunikkhittassa, bhikkhave, padavyaJjanassa atthopi sunayo hoti / a0 ni0 1.2.21, adhikaraNavagga bhikSuo, do bAteM haiM jo ki saddharma kAyama rahane kA, usake vikRta na hone kA, usake aMtardhAna na hone kA kAraNa banatI haiN| kaunasI do bAteM ? dharma vANI suvyavasthita, surakSita rakhI jAya aura usake sahI, svAbhAvika, maulika artha kAyama rakhe jAMya / bhikSuo, suvyavasthita, surakSita vANI se artha bhI spaSTa, sahI kAyama rahate haiM / ... ye vo mayA dhammA abhijJA desitA, tattha sabbeheva saGgamma samAgamma atthena atthaM vyaJjanena byaJjanaM saGgAyitabbaM na vivaditabbaM, yathayidaM brahmacariyaM aniyaM assa ciraTTitikaM... / dI0 ni0 3.177, pAsAdikasutta ... jina dharmoM ko tumhAre lie maiMne svayaM abhijJAta karake upadezita kiyA hai, use artha aura byaMjana sahita saba mila-jula kara binA vivAda kiye saMgAyana karo, jisase ki yaha dharmAcaraNa cira sthAyI ho... / 9
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta graMtha dIghanikAya sAdhanA kI dRSTi se mahatvapUrNa graMtha hai| yaha bhagavAna buddha ke cauMtIsa dIrghAkAra upadezoM kA saMgraha hai jo ki tIna khaMDoM meM vibhakta hai - sIlakkhandhavagga, mahAvagga, paathikvgg| ina upadezoM meM zIla, samAdhi tathA prajJA para sarala DhaMga se pracura sAmagrI upalabdha hai| vyAvahArika jIvana meM Agata vastuoM evaM ghaTanAoM se jur3I huI upamAoM ke sahAre isameM sAdhanA ke vibhinna aMgoM para prakAza DAlA gayA hai| buddha kI dezanA sarala tathA hRdayasparzI huA karatI thii| unakI yaha zailI vyAkhyAtmikA thI para kabhI-kabhI dharma ko subodha banAne ke liye 'cULaniddesa' evaM 'mahAniddesa' jaisI aTThakathAoM kA unhoMne sRjana kiyA / prathama dharmasaMgIti meM buddhavacana ke saMgAyana ke sAtha inakA bhI saMgAyana huA / tadanaMtara unake anya vacanoM para bhI aTThakathAeM taiyAra huIM / jaba sthavira mahendra buddhavacana ko lekara zrIlaMkA gaye, to ve apane sAtha ina aTThakathAoM ko bhI le gaye / zrIlaMkAvAsiyoM ne ina aTThakathAoM ko siMhalI bhASA meM surakSita rakhA / pAMcavI sadI ke madhya meM buddhaghoSa ne unakA pAli meM punaH parivartana kiyA / dIghanikAya ke arthoM ko prakAza meM lAte hue buddhaghoSa ne 'sumaGgalavilAsinI' nAmaka dIghanikAya aTThakathA kA praNayana kiyA / yaha bhI tIna bhAgoM meM vibhakta hai| ina aTThakathAoM kI punaH vyAkhyA karate hue bhadaMta AcArya dhammapAla thera ne 'lInatthappakAsanA' nAmaka dIghanikAya aTThakathA-TIkA tIna bhAgoM meM likhI | isake tIsare bhAga pAthikavaggaTIkA kA mudrita saMskaraNa Apake sammukha prastuta hai| hameM pUrNa vizvAsa hai ki yaha prakAzana vipazyI sAdhakoM aura vizodhakoM ke lie atyadhika lAbhadAyaka siddha hogaa| nidezaka, vipazyanA vizodhana vinyAsa
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dighanikaye Linatthappakasana Tatiyo Bhago Pathikavagga-Tika
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ciram Titthatu Saddhammo! May the Truth-based Dhamma Endure for A Long Time ! "Doeme, Bhikkbaoe, Dhamma saddhammassa thitiya asammosaya anantaradhanaya samvattanti. Katame dve? Sunikkbittanca padabyanjanam attho ca sunito. Sunikkbittassa, Bbikebape, padabyanjanassa atthopi sunayo hoti." "There are two things, O monks, which A. N. 1. 2. 21, Adhikaranavagga make the Truth-based Dhamma endure for a long time, without any distortion and without (fear of) eclipse. Which two? Proper placement of words and their natural interpretation. Words properly placed help also in their natural interpretation." ...ye vo maya dhamma abhinna desita, tattha sabbebeva sangamma samagamma atthena attham byanjanena byanjanam sargayitabbam na vivaditabbam, yathayidam brahmacariyam addhaniyam assa ciratthitikam... ...the dhammas (truths) which I have D. N. 3.177, Pasadikasutta. ta' taught to you after realizing them with my super-knowledge, should be recited by all, in concert and without dissension, in a uniform version collating mcaning with meaning and wording with wording. In this way, this teaching with pure practice will last long and endure for a long time... 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Present Text The Digha Nikaya is an important collection from the perspective of meditation practice. It contains thirty-four important long discourses of the Buddha, divided into three sections-the Silakkhandhavagga, Mahavagga and Pathikavagga. In these discourses a lot of material related to sila, samadhi and panna is available. Various aspects of practice have been elucidated by means of similes drawn from familiar objects and the everyday life of the times. The Buddha's teachings were simple and endearing. His distinctive style was self-explanatory but, still, in order to make the Dhamma all the more lucid, he introduced the use of atthakatha (commentaries), such as the Culaniddesa and the Mahaniddesa. These were recited, along with the discourses of the Buddha, at the first Dhamma Council. In time the other atthakatha commenting on all his discourses came into being. When Ven. Mahinda conveyed the words of the Buddha to Sri Lanka he also took the atthakatha with him. The Sinhalese monks preserved these atthakatha in their own language. Later on, when they had been lost in India, Ven. Buddhaghosa was able to translate them back to Pali, during the middle of the fifth century A.D. He then compiled the commentary on the Digha Nikaya in three volumes to help clarify the meaning of the Digha Nikaya. To furthur explain and clarify some of the points, Ven. Dhammapala wrote a sub-commentary (tika) on Buddhaghosa's work known as Linatthappakasana in three volumes. We sincerely hope that this publication Linatthappakasana volume three: Pathikavagga-sika will provide immense benefit to practitioners of Vipassana as well as research scholars. Director, Vipassana Research Institute, Igatpuri, India.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Pali alphabets in Devanagari and Roman characters: Vowels: 34 a 347 a si si Ju 5 u pe 31770 Consonants with Vowel 37 (a): at ka akha Tga Tgha 3 na ca ca cha cha ja ja jha jha Ja ha & ta tha 3 da edha ona ata e tha da gdha na 1 pa pha aba 4 bha ma ya ya ra ra la la va va sa saa ha ha la One nasal sound (niggahita): 31 am Vowels in combination with consonants "k" and "kh": (exceptions: Fru, tru) ka ka kA ka ki ki kI ki ku ku kU ku ke ke ko ko kha kha khA kha khi khi khI khi khu khu khU kha khe khe kho kho 5 kya kya Conjunct-consonants: kka kka chekkha khva. gva senka khya gga gga gra gra gya gya nga nikha cca cha ccha 155 ay that way nca ja ija dda NTa nta nya tva dva tta addha En dhva ndha ppha ppha 57 bra Xi Lie B Ke Kou Ke kra kra kla kla kva kva ggha ggha nkhya ngha ijha 5 nna jha nha jjha njha TTa tta TU ttha NTha ntha NDa nda paNa nna stha ttha tya tya 7 tra dma dma a dya dra dra nta ntva ntha ntha nna nya nya na nva pya as pla abba 46 mpha mba mha yya yya vya lha ]ha vha vha sta sta ssa ssa sma sma sva sva conte lha & 6 6 7 18 8900 cha ncha ddha Nha nha dda 84 dhya ndra ndra ppa ppa bya bya mma mma lla lla sna hya hya 33 8 4 * Ill do tv w mpa nda nha bbha mbha yha stra hma 14 yaha stra hma % 1 mya lya lya sya sya a hva 4 5 32 19
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Notes on the pronunciation of Pali Pali was a dialect of northern India in the time of Gotama the Buddha. The earliest known script in which it was written was the Brahmi script of the third century B.C. After that it was preserved in the scripts of the various countries where Pali was maintained. In Roman script, the following set of diacritical marks has been established to indicate the proper pronunciation. The alphabet consists of forty-one characters: eight vowels, thirty-two consonants and one nasal sound (niggahita). Vowels (a line over a vowel indicates that it is a long vowel): as the "a" in father a as the "a" in about - as the "i" in mint - as the "u" in put 1 u - e is pronounced as the "ay" in day, except before double consonants when it is pronounced as the "e" in bed: deva, metta; o is pronounced as the "o" in no, except before double consonants when it is pronounced slightly shorter: loka, photthabba. Consonants are pronounced mostly as in English. g - as the "g" in get c soft like the "ch" in church V - a very soft -v- or -w All aspirated consonants are pronounced with an audible expulsion of breath following the normal unaspirated sound. a i as the "ee" in see as the "oo" in cool u - th - not as in 'three'; rather 't' followed by 'h' (outbreath) ph- not as in 'photo'; rather 'p' followed by 'h' (outbreath) - The retroflex consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tip of the tongueturned back; and I is pronounced with the tongue retroflexed, almost a combined 'rl' sound. The nasal sounds: The dental consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tongue touching the upper front teeth. n- guttural nasal, like -ng- as in singer n - as in Spanish senor n m- as in hung, ring - with tongue retroflexed Double consonants are very frequent in Pali and must be strictly pronounced as long consonants, thus -nn- is like the English 'nn' in "unnecessary". 20
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMketa-sUcI a0 ni0 = aGguttaranikAya aTTha0 = aTThakathA anu TI0 = anuTIkA apa0 = apadAna abhi0 TI0 = abhinavaTIkA itivu0 = itivRttaka udA0 = udAna kaGghA0 TI0 = kaGkhAvitaraNI TIkA kathAva0=kathAvatthu khu0 ni0 = khuddakanikAya khu0 pA0 = khuddakapATha cariyA0 pi0 = cariyApiTaka cULani0 = cULaniddesa cULava0 = cULavagga jA0 = jAtaka TI0 = TIkA theragA0 =theragAthA therIgA0 =therIgAthA dI0ni0 = dIghanikAya dha0 pa0 = dhammapada dha0 sa0 = dhammasaGgaNI dhAtu0 =dhAtukathA netti0 = nettipakaraNa paTi0 ma0 = paTisambhidAmagga paTThA0 = paTThAna pari0 = parivAra pAci0 = pAcittiya pArA0 = pArAjika pu0 TI0 = purANaTIkA pu0 pa0 = puggalapatti pe0 va0 = petavatthu peTako0 = peTakopadesa bu0 vaM0 = buddhavaMsa ma0 ni0 = majjhimanikAya mahAva0 = mahAvagga mahAni0 = mahAniddesa mi0 pa0 = milindapaha mUla TI0 = mUlaTIkA yama0 = yamaka vi0 va0 = vimAnavatthu vi0 vi0 TI0 = vimativinodanI TIkA vi0 saGga0 aTTha0 = vinayasaGgaha aTThakathA vinaya vi0 TI0 = vinayavinicchaya TIkA vibhaM0 = vibhaGga visuddhi0 = visuddhimagga saM0 ni0 = saMyuttanikAya sArattha0 TI0 = sAratthadIpanI TIkA su0 niH = suttanipAta
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye lInatthappakAsanA tatiyo bhAgo pAthikavaggaTIkA 23
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa / / dIghanikAye pAthikavaggaTIkA 1. pAthikasuttavaNNanA sunakkhattavatthuvaNNanA 1. apubbapadavaNNanAti atthasaMvaNNanAvasena heTThA aggahitatAya apubbassa abhinavassa padassa vaNNanA atthavibhAvanA | "hitvA punappunAgatamattha "nti (dI0 ni0 aTTha0 1. ganthArambhakathA ) hi vRttaM / mallesUti ettha yaM vattabbaM taM heTThA vuttanayameva / chAyUdakasampanne vanasaNDe viharatIti anupiyasAmantA katassa vihArassa abhAvato / yadi na tAva paviTTho, kasmA " pAvisIti vuttanti Aha "pavisissAmI' tiAdi, tena avassaM bhAvini bhUte viya upacArA hontIti dasseti / idAni tamatthaM upamAya vibhAvento " yathA ki "ntiAdimAha / etanti etaM " atippago kho"tiAdikaM cintanaM ahosi / ativiya 1
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (1.2-3) ca pago khoti ativiya pAtova / channakopInatAya, paribbAjakapabbajjupagamena channaparibbAjakaM, na naggaparibbAjakaM / 2. yasmA bhagavato uccAkulappasutataM, mahAbhinikkhamananikkhantataM, anaJasAdhAraNadukkaracaraNaM, vivekavAsaM, lokasambhAvitataM, ovAdAnusAsanIhi lokassa bahupakArataM, parappavAdamaddanaM, mahiddhikataM, mahAnubhAvatanti evamAdikaM taMtaMattapaccakkhaguNavisesaM nissAya yebhuyyena atitthiyApi bhagavantaM disvA AdaragAravabahumAnaM dassentiyeva, tasmA vuttaM "bhagavantaM disvA mAnathaddhataM akatvA"tiAdi | lokasamudAcAravasenAti lokopacAravasena / cirassanti cirakAlena / AdIni vadanti upcaarvsen| tassAti bhaggavagottassa paribbAjakassa / gihisahAyoti gihikAlato paTTAya shaayo| paccakkhAtoti yenAkArena paccakkhAnA, taM dassetuM "paccakkhAmI'tiAdi vuttaM / ___3. uddissAti satthukArabhAvena uddissAti ayamettha adhippAyoti taM dassento "bhagavA me"tiAdimAha / yadA sunakkhattassa "bhagavantaM paccakkhAmI'"ti cittaM uppanna, vAcA bhinnA, tadA evassa bhagavatA saddhiM koci sambandho natthi asakyaputtiyabhAvato sAsanato paribAhirattA / ayaM tAvettha sAsanayutti, sA panAyaM ThapetvA sAsanayuttikovide ajesaM na sammadeva visayoti bhagavA sabbasAdhAraNavasenassa attanA sambandhAbhAvaM dassetuM "api nU"ti AdiM vatvA sunakkhattaM "ko santo kaM paccAcikkhasI"ti Aha / yasmA mukhAgatoyaM sambandho, na pUjAgatAdiko, yo ca yAcakayAcitabbatAvasena hoti, tadubhayaJcettha natthIti dassento bhagavA sunakkhattaM "ko santo kaM paccAcikkhasI"ti avoca, tasmA tamatthaM dassetuM "yAcako vA"tiAdi vuttaM / yAcitako vA yAcakaM paccAcikkheyyAti sambandho / tvaM pana neva yAcako "ahaM bhante bhagavantaM uddissa viharissAmI''ti evaM mama santikaM anupgtttaa| na yAcitako "ehi tvaM sunakkhatta mamaM uddissa viharAhI''ti evaM mayA aptthitttaa| ko samAnoti yAcakayAcitakesu ko nAma honto / kanti yAcakayAcitakesu eva kaM nAma hontaM maM pccaacikkhsi| tucchapurisAti jhAnamaggAdiuttarimanussadhammesu kassacipi abhAvA rittapurisA / nanu cAyaM sunakkhatto lokiyajjhAnAni, ekaccAbhiJaJca uppAdesIti ? kiJcApi uppAdesi, tato pana bhagavati AghAtuppAdanena saheva parihIno ahosi / aparAdho nAma suppaTipattiyA virajjhanahetubhUto kilesuppAdoti Aha "yattako te
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.4-6) sunakkhattavatthuvaNNanA aparAdho, tattako doso"ti / yAvaJcAti avadhiparicchedabhAvadassanaM "yAvaJca tena bhagavatA''tiAdIsu (dI0 ni0 1.3) viya / teti tayA / idanti nipAtamattaM / aparaddhanti aparajjhitaM / idaM vuttaM hoti - "paccAcikkhAmidAnAhaM bhante bhagavanta"ntiAdIni vadantena tucchapurisa tayA yAvaJcidaM aparaddhaM, na tassa aparAdhassa pamANaM atthIti | 4. manussadhammAti bhAvanAnuyogena vinA manussehi anutttthaatbbdhmmaa| so hi manussAnaM cittAdhiTThAnamattena ijjhanato tesaM sambhAvitadhammo viya Thito tathA vutto, manussaggahaNaJcettha tesu bahulaM pvttnto| iddhibhUtaM pATihAriyaM, na AdesanAnusAsanIpATihAriyanti adhippaayo| kateti pavattite / niyyAtIti niggacchati, vaTTadukkhato niggamanavasena pavattatIti attho| dhamme hi niggacchante taMsamaGgipuggalo "niggacchatI''ti vuccati, aTThakathAyaM pana ni-saddo upasaggamattaM, yAti icceva atthoti dassetuM gacchatIti attho vutto| tatrAti padhAnabhAvena vuttassa atthassa bhummavasena paTiniddesoti tasmiM dhamme sammA dukkhakkhayAya niyyanteti ayamettha atthoti dassento Aha "tasmiM...pe0... saMvattamAne"ti / 5. agganti JAyatIti aggje| lokapattinti lokassa pApanaM / lokassa agganti lokuppattisamaye "idaM nAma lokassa agga"nti evaM jAnitabbaM bujjhitab / aggamariyAdanti AdimariyAdaM / 6. ettakaM vippalapitvAti "na dAnAhaM bhante bhagavantaM uddissa viharissAmI''ti, "na hi pana me bhante bhagavA uttarimanussadhammA iddhipATihAriyaM karotI'ti, "na hi pana me bhante bhagavA aggoM paJapetI''ti ca ettakaM vippalapitvA / idaM kira so bhagavA satthukiccaM iddhipATihAriyaM, aggaJapaJApanaJca kAtuM na sakkotIti pakAsento kathesi / tenAha "sunakkhatto kirA"tiAdi / uttaravacanavasena patiThThAbhAvato apptittttho| tato eva niravo nissaddo / AdInavadassanatthanti diTThadhammikassa AdInavassa dassanatthaM / tenAha "sayameva garahaM pApuNissasI"ti / samparAyikA pana AdInavA anekavidhA, te dassento sunakkhatto na saddaheyyAti diThThadhammikasseva gahaNaM / anekakAraNenAti "itipi so bhagavA araha"ntiAdinA (dI0 ni0 1.157, 255) anekavidhena vaNNakAraNena / evaM me
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (1.7-7) avaNNo na bhavissatIti ajjhAsayena attano bAlatAya vaNNArahAnaM avaNNaM kthetvaa| evaM bhagavA makkhibhAve AdInavaM dassetvA puna tassa kathane kAraNaM vibhAvetuM "iti kho te''tiAdimAhAti taM dassetuM "tato"tiAdi vuttaM / evahi sunakkhattassa appakopi vacanokAso na bhavissatIti / apakkamIti attanA yathAThitA vuTThAya apasakki / apakkanto sAsanato bhttttho| tenAha "cuto"ti / evamevAti apakkamanto ca na yathA tathA apakkami, yathA pana kAyassa bhedA apAye nibbatteyya, evameva apkkmi| korakhattiyavatthuvaNNanA 7. dvIhi padehIti dvIhi vAkyehi AraddhaM byatirekavasena tadubhayatthaniddesavasena uparidesanAya pavattattA / anusandhidassanavasenAti yathAnusandhisaGkhAtaanusandhidassanavasena / ekaM samayanti ca bhummatthe upayogavacananti Aha "ekasmiM samayeti ca / thUlU nAma janapadoti janapadInaM rAjakumArAnaM vasena tathAladdhanAmo / kukkuravataM samAdAnavasena etasmiM atthIti kukkuravatikoti Aha "samAdinnakukkuravato"ti / aJampIti "catukkoNDikasseva vicaraNaM, tathA katvAva khAdanaM, bhuJjanaM, vAmapAdaM uddharitvA muttassa vissajjana''nti evamAdikaM acampi sunakhehi kAtabbakiriyaM / catUhi sarIrAvayavehi kuNDanaM gamanaM catukkoNDo, so etasmiM atthIti ctukkonnddiko| so pana yasmA catUhi sarIrAvayavehi saGghaTTitagamano hoti, tasmA vuttaM "catusaGghaTTito"ti / tenevAha "Dhe jaNNUnI"tiAdi / bhakkhasanti vA bhakkhitab, asitabbaJca / tenevAha "yaM kiJci khAdanIyaM bhojanIya"nti / kAmaM khAdanaJca nAma mukhena kAtabbaM, hatthena pana tattha upanAmanaM nivAretuM avadhAraNaM katanti Aha "hatthena aparAmasitvA"ti, aggahetvAti attho / sundararUpoti sundarabhAvo / vatAti patthanatthe nipAto "aho vatAhaM lAbhI assa"ntiAdIsu viya / "samaNena nAma evarUpena bhavitabbaM aho vatAhaM ediso bhaveyya''nti evaM tassa patthanA ahosi / tenAha "evaM kirA"tiAdi / garahatthe api-kAro "api siJce palaNDaka''ntiAdIsu viya / arahante ca buddhe, buddhasAvake "arahanto khINAsavA na hontI''ti evaM tassa diTThi uppnnaa| yathAha mahAsIhanAdasutte "nasthi samaNassa gotamassa uttarimanussadhammA alamariyANadassanavisesA'ti
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.8-10) korakhattiyavatthuvaNNanA (ma0 ni0 1.146) / sattamaM divasanti bhummatthe upayogavacanaM / alasakenAti ajIraNena Amarogena / advitacamattatAya puraannpnnnnsdiso| bIraNathambakanti bIraNagacchA / mattA etassa atthIti mattaM, bhojanamattavantanti attho| tenAha "pamANayutta"nti / mantA mantAti mantAya mantAya / 8. ekatIhikAya gaNanAya / nirAhArova ahosi bhagavato vacanaM aJathA kAtukAmo, tathAbhUtopi sattame divase upaTTAkena upanItaM bhakkhasaM disvA "dhI''ti upaThThApetuM asakkonto bhojanataNhAya AkaDDiyamAnahadayo taM kucchipUraM bhujitvA bhagavatA vuttaniyAmeneva kAlamakAsi | tena vuttaM "athassA"tiAdi / sacepi...pe0... cinteyyAti yadi eso acelo "dhI"ti paccupaTTapetvA "ajjapi ahaM na bhujeyya"nti cinteyya, tathAcintane satipi devatAviggahena taM divasaM...pe0... kreyy| kasmA ? advejjhavacanA hi tathAgatA, na tesaM vacanaM vitathaM hoti / gatagatavAnaM aGgaNameva hotIti tehi taM kaDDitvA gacchantehi gatagatappadeso uttarakasAmantA vivaTaGgaNameva hutvA upaTThAti / teti titthiyA / susAnaMyeva gantvAti "bIraNathambakaM atikkamissAmA"ti gacchantApi anekavAraM taM anusaMyAyitvA punapi taMyeva susAnaM upgntvaa| 9. idanti idaM matasarIraM / "tameva vA sarIraM kathApesIti taM sarIraM adhiTThahitvA Thitapetena kathApesI"ti keci / korakhattiyaM vA asurayonito AnetvA kathApetu acaM vA petaM, ko ettha viseso| "acinteyyo hi buddhavisayo"ti pana vacanato tadeva sarIraM sunakkhattena pahatamattaM buddhAnubhAvena uTThAya tamatthaM ApesIti daTThabbaM / purimoyeva pana attho aTThakathAsu vinicchito / tathA hi vakkhati "nibbattaTThAnato''tiAdi (dI0 ni0 aTTha0 3.10) / 10. vipAkanti phalaM, atthanibbattIti attho / 5
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 ( 1.11-12) samAnetabbAnIti sammA AnetabbAni, sarUpato AnetvA dassetabbAnIti attho / pATihAriyAnaM paThamAditA bhagavatA vRttAnupubbiyA veditabbA / keci pattha "paracittavibhAvanaM, AyuparicchedavibhAvanaM, byAdhivibhAvanaM, gativibhAvanaM, sarIranikkhepavibhAvanaM, sunakkhattena saddhiM kathAvibhAvanaJcAti cha pATihAriyAnI" ti vadanti taM yadi sunakkhattassa cittavibhAvanaM sandhAya vRttaM evaM sati "sattA "ti vattabbaM tassa bhAviavaNNavibhAvanAya saddhiM / atha acelassa maraNacittavibhAvanaM taM "sattamaM divasaM kAlaM karissatI 'ti iminA saGgahitanti visuM na vattabbaM, tasmA aTThakathAyaM vuttanayeneva gahetabbaM / dIghanikAye pAthikavaggaTIkA acelakaLAramaTTakavatthuvaNNanA 11. nikkhantadantamaTTakoti nikkhantadanto maTTako / so kira acelakabhAvato pubbe maTTakito hutvA vicari vivaradanto ca tena naM " koramaTTako "ti saJjAnanti / yaM kiJci tassa dento " sAdhurUpo ayaM samaNo ti sambhAvento aggaM seTThayeva denti / tena vRttaM " lAbhaggaM patto, aggalAbhaM patto 'ti / bahU acelakA taM parivAretvA vicaranti, gahaTThA ca taM bahU aDDA vibhavasampannA kAlena kAlaM upasaGkamitvA payirupAsanti / tena vuttaM " yasaggaM aggaparivAraM patto 'ti / vatAniyeva pajjitabbato padAni / aJJamaJJa asaGkarato vatakoTThAsA vA / samattAnIti samaM attani gahitAni / puratthimenAti ena - saddasambandhena " vesAli "nti upayogavacanaM, avidUratthe ca ena- saddo paJcamyantoti Aha "vesAlito avidUre "ti / 12. sAsane paricayavasena tilakkhaNAhataM paJhaM pucchi / na sampAyAsIti nAvabujjhi na sampAdesi / tenAha " sammA ANagatiyA " tiAdi / sampAyanaM vA sampAdanaM / paJhaM puTThassa ca sampAdanaM nAma sammadeva kathananti tadabhAvaM dassento " atha vA 'tiAdimAha / kopavasena tassa akkhIni kampanabhAvaM ApajjiMsUti Aha " kampanakkhInipi parivattetvA "ti / kopanti kodhaM, so pana cittassa pakuppanavasena pavattatIti Aha " kuppanAkAra "nti / dosanti AghAtaM, so pana ArammaNe dussanavasena pavattIti Aha " dussanAkAra "nti / atuTThAkAranti tuTTiyA pItiyA paTipakkhabhUtappavattiAkAraM / kAyavacIvikArehi pAkaTamakAsi / mA vata noti ettha mAti pakkheipo, noti mayhanti atthoti Aha " aho vata me na bhaveyyA" ti / maM vata noti ettha pana noti saMsayeti Aha " ahosi vata nu mamA "ti / 6
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.14-17) acelapAthikaputtavatthuvaNNanA 14. paripubbo dahita-saddo vatthanivAsanaM vadatIti Aha "paridahito nivatthavattho"ti / yasanimittakatAya lAbhassa yasaparihAniyAva lAbhaparihAni vuttA hotIti pALiyaM "yasA nihIno"ti vuttaM / __ acelapAthikaputtavatthuvaNNanA 15. "ahaM sabaM jAnAmI"ti evaM sabba tANaM vadati paTijAnAtIti ANavAdo, tena mayA prANavAdena sddhiN| atikkamma gacchatoti upaDDabhAgena paricchinnaM padesaM atikkamitvA iddhipATihAriyaM kAtuM gcchto| kiM panAyaM acelo pAthikaputto attano pamANaM na jAnAtIti ? no na jAnAti / yadi evaM, kasmA sukkhagajjitaM gajjIti ? "evAhaM loke pAsaMso bhavissAmI''ti kohace katvA sukkhagajjitaM gajji / tena vuttaM "nagaravAsino''tiAdi / paTTapetvAti yugaggAhaM ArabhitvA / 16. hInajjhAsayattA...pe0... udpaadi| vuttajhetaM "hInAdhimuttikA sattA hInAdhimuttike eva satte sevanti bhajanti payirupAsantI"ti (saM0 ni0 1.2.98) / __ yasmA tathAvuttA vAcA tathArUpacittahetukA, taJca cittaM tathArUpadiTThicittahetukaM, tasmA "taM vAcaM appahAyA"ti vatvA yathA tassA appahAnaM hoti, taM dassento "taM cittaM appahAyA"ti Aha, tassa ca yathA appahAnaM hoti, taM dassetuM "taM diThiM appaTinissajjitvA"ti avoca / yasmA vA tathArUpA vAcA mahAsAvajjA, cittaM tato mahAsAvajjataraM taMsamuTThApakabhAvato, diTTi pana tato mahAsAvajjatamA tadubhayassa mUlabhAvato, tasmA tesaM mahAsAvajjatAya imaM vibhAgaM dassetvA ayaM anukkamo Thapitoti veditabbo / tesaM pana yathA pahAnaM hoti, taM dassetuM "aha"ntiAdi vuttaM / "nAhaM buddho"ti vadantoti sATheyyena vinA ujukameva "ahaM buddho na homI"ti vadanto / cittadiTippahAnepi eseva nyo| vipateyyAti ettha vi-saddo paThame vikappe upasaggamattaM, dutiye pana visaraNatyoti Aha "sattadhA vA pana phaleyyA"ti / 17. ekaMsenAti ekantena, ekantikaM pana vacanapariyAyavinimuttaM hotIti Aha "nippriyaayenaa"ti| odhAritAti avadhAritA niyametvA bhaasitaa| vigatarUpenAti
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA apagatasabhAvena / tenAha "vigacchitasabhAvenA "ti, iddhAnubhAvena apanItasakabhAvena / tena vRttaM " attano "tiAdi / 18. dvayaM gacchatIti dvayagAminI / kIdisaM dvayanti Aha " sarUpenA "tiAdi / ayaJhi so gaNDassupariphoTThabbAdosaM / ( 1.18-22) 19. ajitassa licchavisenApatissa mahAniraye nibbattitvA tato AgantvA acelassa pAthikaputtassa santike parodanaM / abhAvAti pubbe vuttappakArassa pATihAriyakaraNassa abhAvA / bhagavA pana sannipatitaparisAyaM pasAdajananatthaM tadanurUpaM pATihAriyamakAsiyeva / yathAha "tejodhAtuM samApajjitvA 'tiAdi / iddhipATihAriyakathAvaNNanA 20. nicayanaM dhanadhaJAnaM saJcayanaM nicayo, tattha niyuttAti necayikA, gahapati eva necayikA gahapatinecayikA / ettakAni jaGghasahassAnIti parimANAbhAvato sahassehipi aparimANagaNanA / tenevAti imassa vasena sannipatitAya evaM mahatiyA parisAya bandhanamokkhaM kAtuM labbhati, eteneva kAraNena / 1 21. cittutrAsabhayanti cittassa utrAsanAkArena pavattabhayaM na ANabhayaM nApi " bhAyati etasmA "ti evaM vRttaM ArammaNabhayaM / chambhitattanti teneva cittutrAsabhayena sakalasarIrassa chambhitabhAvo / lomahaMsoti teneva bhayena tena ca chambhitattena sakalasarIre lomAnaM haTTabhAvo, so pana tesaM bhittiyaM nAgadantAnaM viya uddhaMmukhatAti Aha " lomAnaM uddhaggabhAvo 'ti / antantena AvijjhitvAti attano nisIdanatthaM nigULahaTThAnaM upaparikkhanto paribbAjakArAmaM pariyantena anusaMyAyitvA, kassacideva sunakkhattassa vA sunakkhattasadi vA sabbaJjupaTi appahAya satthu sammukhIbhAve sattadhA tassa muddhAphalanaM dhammatA / tena vRttaM " mA nassatu bAlo " tiAdi / 22. saMsappatIti tattheva pAsANaphalake bAladArako viya uTThAtuM asakkonto avasIdanavasena ito cito ca saMsappati / tenAha "osIdatIti / tattheva saJcaratIti tasmiMyeva pAsANe AnisadupaTThino saJcalanaM nisajjavaseneva saJcarati, na uTThAya padasA | 8
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.23-28) iddhipATihAriyakathAvaNNanA 23. vinaharUpoti sambhAvanAya vinAsena, lAbhassa vinAsena ca vinaTThasabhAvo / paThamabhANavAravaNNanA nihitA / 25. goyuttehIti balavantabalIbaddayojitehi / 26. tassAti jaaliyss| ayahi maNDisena paribbAjakena saddhiM bhagavantaM upasaGkamitvA dhammaM suNi, tato puretaraM bhagavato guNAnaM ajAnanakAle ayaM pavatti / tenevAha "tidvatu tAva pATihAriyaM...pe0... parAjayo bhavissatI"ti / 27. tiNasIhoti tiNasadisaharitavaNNo sIho / kALasIhoti kALavaNNo sIho / paNDusIhoti paNDuvaNNo siiho| kesarasIhoti kesaravanto setavaNNo, lohitavaNNo vA siiho| migaroti ettha miga-saddo kiJcApi pasadakuruGgAdIsu kesucideva catuppadesu niruLaho, idha pana sabbasAdhAraNavasenAti dassento "migaraJoti sabbacatuSpadAnaM ro"ti vuttaM / AgantvA seti etthAti Asayo, nivAsanaTThAnaM / sIhanAdanti parissayAnaM sahanato, paTipakkhassa ca hananato "sIho"ti ddhanAmassa migAdhipassa ghosaM, so pana tena yasmA kutocipi abhItabhAvena pavattIyati, tasmA vuttaM "abhItanAda"nti / tattha tattha tAsu tAsu disAsu gantvA caritabbatAya bhakkhitabbatAya gocaro ghAsoti Aha "gocarAyAti AhAratthAyA"ti / varaM varanti migasaGghe migasamUhe mudumaMsatAya varaM varaM mahiMsavanavarAhAdiM vadhitvAti yojanA | tenAha "thUlaM thUla"nti / varavarabhAvena hi tassa varabhAvo icchito / sUrabhAvaM sannissitaM sUrabhAvasanissitaM, tena / sUrabhAvenApi hi "kiM ime pANake dubale hantvA''ti appathAmesu pANesu kArunaM upatiThThati / 28. vighAsoti parassa bhakkhitasesatAya virUpo ghAso vighAso, ucchiTuM / tenAha "bhakkhitAtirittamaMsa''nti, tasmiM vighAse, vighAsanimittanti attho / asmimAnadosenAti asmimAnadosahetu, ahaMkAranimittanti attho / so panassa asmimAno yathA uppajji, taM dassetuM "tatrAya"ntiAdi vuttaM / "segAlakaMyevA"tipi pATho, yathAvuttova attho| bheraNDakaMyevAti bheraNDasakuNaravasadisaMyeva, bheraNDo nAma eko pakkhI dvimukho, tassa kira saddo ativiya
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (1.29-34) virUpo amnaapo| tenAha "appiyaamanApasaddamevA"ti / sammApaTipattiyA visesato suTTa gatAti sugatA, smmaasmbuddhaa| te apadAyanti sodhenti sattasantAnaM etehIti sugatApadAnAni, tisso sikkhA / yasmA tAhi te "sugatA''ti lakkhIyanti, tA ca tesaM ovAdabhUtA, tasmA "sugatalakkhaNesU"tiAdi vuttaM / yadi tA sugatassa lakkhaNabhUtA, sAsanabhUtA ca, kathaM panesa pAthikaputto tattha tAsu sikkhAsu jIvati, ko tassa tAhi sambandhoti Aha "etassa hI"tiAdi / sambuddhAnaM demAti dentIti buddhasAya dentIti adhippaayo| tena esa...pe0... jIvati nAma na sugatanvayaajjhupagamanato | "tathAgate"tiAdi ekatte puthuvacananti Aha "tathAgata"ntiAdi / bahuvacanaM eva garusmiM ekasmimpi bahuvacanappayogato ekavacanaM viya vuttaM vacanavipallAsena / 29. samekkhitvAti samaM katvA micchAdassanena apekkhitvA, taM pana apekkhanaM tathA maJjanamevAti Aha "maJitvA'ti / pubbe vuttaM samekkhanampi maJjanaM evAti vuttaM "amaJIti puna amaJjitthA"ti, tena aparAparaM tassa maJanappavattiM dasseti / bheraNDakaravaM kosati vikkosatIti kotthu / 30. te te pANe byApAdento ghasatIti byagghoti iminA nibbacanena "byaggho"ti migarAjassapi siyA nAmanti Aha "byagyoti maJjatIti sIhohamasmIti maJjatI"ti / yadipi yathAvuttanibbacanavasena sIhopi "byagyo''ti vattabbataM arahati, byaggha-saddo pana migarAje eva niruLahoti dassento "sIhena vA"tiAdimAha / 31. sIhena vicaritavane saMvadvattA vuttaM "mahAvane sujhavane vivaDDo'ti / 34. kilesabandhanAti taNhAbandhanato / taNhAbandhanahi thiraM daLahabandhanaM dummocanIyaM / yathAha "sArattarattA maNikuNDalesu, / puttesu dAresu ca yA apekkhA / etaM daLhaM bandhanamAhu dhIrA, ohArinaM sithilaM duppamuJcanti / / (dha0 pa0 346; jA0 1.2.102) 10
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.36-41) aggajhapaJattikathAvaNNanA kilesabandhanAti vA dsvidhsNyojnto| mahAviduggaM nAma cattAro oghA mahantaM jalaviduggaM viya anupacitakusalasambhArehi duggamaDhena / aggajapattikathAvaNNanA 36. imassa padassa / idaM nAma lokassa agganti jAnitabbaM, taM aggalaM, so pana lokassa uppattikkamo pavatti paveNI cAti Aha "lokuppatticariyavaMsa"nti / sammAsambodhito uttaritaraM nAma kiJci natthi pajAnitabbesu, taM pana kori katvA dassento "yAva sabba taJANA pajAnAmI"ti Aha / "mama pajAnanA''ti assAdento taNhAvasena, "ahaM pajAnAmI''ti abhinivisanto diTThivasena, "suTTa pajAnAmi sammA pajAnAmIti paggaNhanto mAnavasena na parAmasAmIti yojanA | "paccattaovA''ti padaM "nibbuti viditA''ti padadvayenApi yojetabbaM "paccattaMyeva uppAditA nibbuti ca paccattaMyeva viditA''ti, sayambhuJANena nibbattitA nibbuti sayameva viditAti attho / aTThakathAyaM pana "paccatta''nti padaM vividhavibhattikaM hutvA Avuttinayena AvattatIti dassetuM "attanAyeva attanI"ti vuttaM / aviditanibbAnAti appaTiladdhanibbAnA micchApaTipannattA / pajAnanampi hi tadadhigamavaseneva veditabbaM / eti iTThabhAvena pavattatIti ayo, sukhaM / tappaTikkhepena anayo, dukkhaM / tadeva hitasukhassa byasanato bysnN| 37. taM dassentoti bhagavApi "aJatitthiyo tattha sArasaJI"ti taM dssento| AdhipaccabhAvenAti AdhipaccasabhAvena / yassa AcariyavAdassa vasena puriso "Acariyo''ti vuccati, so AcariyavAdo AcariyabhAvoti Aha "AcariyabhAvaM AcariyavAda"nti / etthAti AcariyavAde / iti katvAti iminA kAraNena / soti AcariyavAdo / "aggajaM" tveva vutto aggaJavisayattA / kena vihitanti kena pakArena vihitaM / tenAha "kena vihitaM kinti vihita"nti / brahmajAleti brahmajAlasaMvaNNanAyaM (dI0 ni0 aThTha0 1.28) / tattha hi vitthArato vuttavidhiM idha atidisati, pALi pana tattha ceva idha ca ekasadisA vAti / 41. khiDDA padosikA mUlabhUtA ettha santIti khiDDApadosikaM, AcariyakaM / tenevAha "khiDDApadosikamUlaka''nti / manopadosikanti etthApi eseva nayo / 11
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA 47. yena vacanena abbhAcikkhanti, tassa avijjamAnatA nAma atthavasenevAti Aha 'asaMvijjamAnaTThenA "ti / tucchA, musAti ca karaNatthe paccattavacananti Aha " tucchena, musAvAdenAti / vacanassa antosAraM nAma aviparIto atthoti tadabhAvenAha " antosAravirahitenA "ti / abhiAcikkhantIti abhibhavitvA ghaTTentA kathenti, akkosantIti attho / viparItasaJJati ayAthAvasaJJo / subhaM vimokkhanti "subha"nti vuttavimokkhaM / vaNNakasiNanti sunIlakasupItakAdivaNNakasiNaM / sabbanti yaM subhaM, asubhaJca vaNNakasiNaM, taJca sabbaM / na asubhanti asubhampi " asubha "nti tasmiM samaye na saJjAnAti, atha kho "subhaM" tveva saJjAnAtIti attho / viparItA ayAthAvagAhitAya, ayAthAvavAditAya ca / 48. yasmA so paribbAjako avissaTThamicchAgAhitAya sammA appaTipajjitukAmo sammApaTipannaM viya maM samaNo gotamo, bhikkhavo ca saJjAnantUti adhippAyena " tathA dhammaM desetu"ntiAdimAha, tasmA vuttaM " mayA etassa... pe0... vaTTatI 'ti / mammanti mammappadesaM pILAjananaTThAnaM / suti sakkaccaM / yathA na vinassati, evaM anurakkha / vAsanAyAti kilesakkhayAvahAya paTipattiyA vAsanAya / sesaM suvijJeyyamevAti / pAthikasuttavaNNanAya lInatthaSpakAsanA / ( 1.47-48) 121
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. udumbarikasuttavaNNanA nigrodhaparibbAjakavatthuvaNNanA 49. udumbarikAyAti sambandhe sAmivacananti Aha "udumbarikAya deviyA santake paribbAjakArAmeti / "udumbarikAya"nti vA pATho, tathA sati adhikaraNe etaM bhummaM / ayavhettha attho udumbarikAya raJjo deviyA nibbattito ArAmo udumbarikA, tassaM udumbarikAyaM / tenAha "udumbarikAya deviyA santake'ti / tAya hi nibbattito tassA santako | varaNAdipAThavasena cettha nibbattatthabodhakassa saddassa adassanaM / sandhAnoti bhinnAnampi tesaM sandhApanena "sandhAno"ti evaM lddhnaamo| saMvaNNitoti pasaMsito / iriyatIti pavattati / ariyena jANenAti kilesehi ArakattA ariyena lokuttarena ANena / ariyAya vimuttiyAti suvisuddhAya lokuttaraphalavimuttiyA / divA-saddo dina-saddo viya divasapariyAyo, tassa visesanabhAvena vuccamAno divA-saddo savisesaM divasabhAgaM dIpetIti Aha "divasassa divA"tiAdi / yasmA samApannassa cittaM nAnArammaNato paTisaMhataM hoti, jhAnasamaGgI ca pavivekUpagamanena saGgaNikAbhAvato ekAkiyAya nilIno viya hoti, tasmA vuttaM "tato tato...pe0... gato"ti / mano bhavanti manaso vivaTTanissitaM vaDiM AvahantIti manobhAvaniyAti Aha "manavaDkAna"ntiAdi | unnamati na saGkucati, alInaJca hotIti attho / 51. yAvatAti yAvantoti ayamettha atthoti Aha "yattakA''ti / tesanti niddhAraNe sAmivacanaM / niddhAraNaJca kenaci visesena icchitabbaM / yehi ca guNavisesehi samannAgatA bhagavato sAvakA upAsakA rAjagahe paTivasanti, ayaJca tehi samannAgatoti imaM visesaM dIpetuM "tesaM anbhantaro"ti vuttaM / tenAha "bhagavato kirA"tiAdi / 13
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA 52. tesanti paribbAjakAnaM / kathAyAti tiracchAnakathAya / dassanenAti diTThidassanena / AkappenAti vesena / kuttenAti kiriyAya / AcArenAti aJJamaJJasmiM AcaritabbaAcArena / vihArenAti rattindivaM viharitabbaviharaNena / iriyApathenAti ThAnAdiiriyApathena / aJJAkAratAya aJJatitthe niyuttAti aJJatitthiyA / saGgantvA samAgantvA rAsI hutvA parehi nisinnaTThAne / araJJAni ca tAni vanapatthAni cAti araJJavanapatthAni / tattha yaM araJJakaGganipphAdakaM AraJJakAnaM, taM "araJJa"nti veditabbaM / vanapatthanti gAmantaM atikkamitvA manussAnaM anupacAraTThAnaM, yattha na kasIyati na vappIyati / vRttahetaM "vanapatthanti dUrAnametaM senAsanAnaM adhivacana "nti "vanapatthanti vanasaNDAnametaM senAsanAnaM, vanapatthanti bhIsanakAnametaM, vanapatthanti salomahaMsAnametaM, vanapatthanti pariyantAnametaM vanapatthanti na manussUpacArAnametaM senAsanAnaM adhivacana 'nti ( vibhaM0 531) / tena vuttaM " gAmUpacArato muttAnI "tiAdi / pantAnIti pariyantAni atidUrAni / tenAha "dUratarAnI" tiAdi / vihArUpacArenAti vihArassa upacArappadesena | addhikajanassAti maggagAmino janassa / mandasaddAnIti uccAsaddamahAsaddAbhAvato tanusaddAni / manusse samAgamma ekajjhaM pavattitasaddo nigghoso, tassa yasmA attho dubbibhAvito hoti, tasmA vRttaM " avibhAvitatthena nigghosenA "ti / vigatavAtAnIti vigatasaddAni / " rahassa karaNassa yuttAnI" ti iminApi tesaM ThAnAnaM araJJalakkhaNayuttataM, janavivittataM vanavivittameva ca vibhAveti, tathA " ekIbhAvassa anurUpAnI "ti iminA / (2.52-53) 53. kenAti hetumhi, sahayoge ca karaNavacananti Aha "kena kAraNena kena puggalena saddhi "nti / ekopi hi vibhattiniddeso anekatthavibhAvano hoti, tathA taddhitatthapadasamAhAreti / saMsandananti AlApasallApavasena kathAsaMsandanaM / ANabyattabhAvanti byattatrANabhAvaM, so pana parassa vacane uttaradAnavasena, parena vA vuttauttare paccuttaradAnavasena siyAti Aha "uttarapaccuttaranayenA "ti / yo hi parassa vacanaM tipukkhalena nayena rUpeti, tathA parassa rUpanavacanaM jAtibhAvaM ApAdeti, tassa tAdisaM vacanasabhAvaM jANaveyyattiyaM vibhAveti pAkaTaM karotIti / suJagAresu naTThAti suJJAgAresu nivAsesu naTThA vinaTThA abhAvaM gatA / nAssa paJJA nasseyya tehi tehi katapucchanapaTipucchananimittaM nAnApaTibhAnuppattiyA visAramApannaM pucchitaM paJhaM vissajjetuM asamatthatAya / orodheyyAmAti nirutsAhaM viya karontA avarodheyyAma, taM parassa orodhanaM vAdajAlena vinandhanaM viya hotIti Aha 14
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.54-56) tapojigucchAvAdavaNNanA "vinandheyyAmA"ti / tadatthaM tena tucchakumbhinidassanaM kataM, taM byatirekamukhena dassetuM "pUritaghaTo hI"tiAdi vuttaM / balaM dIpentoti abhUtameva attano jANabalaM pkaasento| asambhinnanti jAtisambhedAbhAvena asambhinnaM / aJajAtisambhede sati assatarassa assassa jAtabhAvo viya sIhassapi sIhathAmAbhAvo siyAti Aha "asambhinnakesarasIha"nti / ThAnaso vAti taGkhaNe eva / 54. "sumAgadhA nAma nadI"ti keci, taM micchAti dassento "sumAgadhA nAma pokkharaNI"ti vatvA tassA pokkharaNibhAvassa suttantare AgatataM dassetuM "yassA tIre"tiAdi vuttaM / morAnaM nivApo etthAti mornivaapo| byadhikaraNAnampi hi padAnaM bAhiratthasamAso hotiyeva yathA "urasilomo''ti / atha vA nivutthaM etthAti nivApo, morAnaM nivApo moranivApo, morAnaM nivApadinnaTThAnaM / tenAha "yattha morAna"ntiAdi / yasmA nigrodho tapojigucchavAdo, sAsane ca bhikkhU attakilamathAnuyogaM vajjetvA bhAvanAnuyogena paramassAsappatte viharante passati, tasmA "kathaM nu kho samaNo gotamo kAyakilamathena vinAva sAvake vinetIti saJjAtasandeho "ko nAma so"tiAdinA bhagavantaM pucchi / assasati anusaGkitaparisaGkito hoti etenAti assAso, pItisomanassanti Aha "assAsappattAti tuTThippattA somanassappattA"ti / adhiko seTTho Asayo nissayo ajjhAsayoti Aha "uttamanissayabhUta"nti / AdibhUtaM purAtanaM seThThacariyaM AdibrahmacariyaM, lokuttaramagganti attho / tathA hesa sabbabuddhapaccekabuddhasAvakehi teneva AkArena adhigto| tenAha "purANa...pe0... ariyamagga"nti / tathA hi taM bhagavA "addasa purANaM maggaM purANamaJjasa"nti avoca / pUretvA bhAvanApAripUrivasena / "pUretvA''ti vA idaM "ajjhAsayaM Adibrahmacariya"nti ettha pAThasesoti vadanti / "ajjhAsayaM AdibrahmacariyaM paTijAnanti assAsappattA'"ti evaM vA ettha yojanA / tapojigucchAvAdavaNNanA 55. pakatA hutvA vicchinnA viSpakatAti Aha "anihitAva hutvA ThitA'ti / 56. vIriyena pApajigucchanavAdoti lakhapaTipattisAdhanena vIriyena 15
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (2.57-58) attataNhAvinodanavasena pApakassa jigucchnvaado| jigucchatIti jiguccho, tabbhAvo jegucchaM, adhikaM jegucchaM adhijegucchaM, ativiya pApajigucchanaM, tasmiM adhijegucche| kAyadaLahIbahulaM tapatIti tapo, attakilamathAnuyogavasena pavattaM vIriyaM, tena kAyadaLahIbahulatAnimittassa pApassa jigucchanaM, virajjanampi tapojigucchAti Aha "vIriyena pApajigucchA"ti / ghAsacchAdanasenAsanataNhAvinodanamukhena attasnehavirajjananti attho| upari vuccamAnesu nAnAkAresu acelakAdivatesu ekajhaM samAdinnAnaM parisodhanamevettha pAripUraNaM, na sabbesaM anavasesato samAdAnaM tassa asambhavatoti Aha "paripuNNAti parisuddhA"ti / parisodhanaJca nesaM sakasamayasiddhena nayena paTipajjanameva / vipariyAyena aparisuddhatA veditabbA / 57. "ekaM pahampi na kathetI"ti paThamaM attanA pucchitapaJhassa akathitattA vuttaM / tapanissitakoti attakilamathAnuyogasaGghAtaM tapaM nissAya samAdAya vattanako / sIhanAdeti sIhanAdasuttavaNNanAyaM / yasmA tattha vitthAritanayena veditabbAni, tasmA tassA atthappakAsanAya vuttanayenapi veditabbAni / upakkilesavaNNanA 58. "sammA AdiyatI"ti vatvA sammA AdiyanaJcassa daLahaggAho evAti Aha "daLhaM gnnhaatii"ti| "sAsanAvacarenApi dIpetabba''nti vatvA taM dassetuM "ekacco hI"tiAdi vuttaM, tena dhutaGgadharatAmattena attamanatA, paripuNNasaGkappatA sammApaTipattiyA upakkilesoti imamatthaM dasseti, na yathAvuttatapasamAdAnadhutaGgadharatAnaM satipi aniyyAnikatte sadisatanti daTThabbaM / "duvidhassApIti 'attamano hoti paripuNNasaGkappo'ti ca evaM upakkilesabhedena vuttassa duvidhassApi tapassino''ti keci / yasmA pana aTThakathAyaM sAsanikavasenApi attho dIpito, tasmA bAhirakassa, sAsanikassa cAti evaM duvidhassApi tapassinoti attho veditbbo| tathA ceva hi uparipi atthavaNNanaM vakkhatIti / ettAvatAti yadidaM "ko aJjo mayA sadiso''ti evaM atimAnassa, anihitakiccasseva ca "alamettAvatA''ti evaM atimAnassa ca uppAdanaM, ettAvatA / 16 .
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.59-62 ) upakkilesavaNNanA ukkaMsatIti ukkaTTaM karoti / ukkhipatIti asaM upari khipati, paggahAtI attho / paraM saMhAretIti paraM saMharaM nihInaM karoti / avakkhipatIti adho khipati, avamaJJatIti attho / mAnamadakaraNenAti mAnasaGghAtassa madarasa karaNena uppAdanena / mucchito hotI ti mucchApanno hoti sA pana mucchApatti abhijjhAsIlabbataparAmAsakAyaganthehi gadhitacittatA, tattha ca atilaggabhAvoti Aha "gadhito ajjhosanno 'ti / pamajjanaJcettha pamajjanamevAti Aha "pamAdamApajjatI"ti / kevalaM dhutaGgasuddhiko hutvA kammaTThAnaM ananuyuJjanto ya eva dhutaGgasuddhikatAya attukkaMsanAdivasena pavatteyyAti dassetuM "sAsane "tiAdi vRttaM / tenAha "dhutaGgameva... pe0... paccetI 'ti / 17 59. teyeva paccayA / suTTu katvA paTisaGgharitvA laddhAti AdaragAravayogena sakkaccaM abhisaGgharitvA dAnavasena upanayavasena laddhA / vaNNabhaNananti guNakittanaM / assAti tapassino / 60. vodAsanti byAsanaM, vibhajjananti attho / taM panettha vibhajjanaM dvidhA icchitanti Aha " dvebhAgaM ApajjatI 'ti / dve bhAge karoti ruccanAruccanavasena / gedhajAtoti saJjAtagedho / mucchanaM nAma sativippavAseneva hoti, na satiyA satIti Aha "samuTThassatI 'ti / AdInavamattampIti gadhitAdibhAvena paribhoge AdInavamattampi na passati / mattatAti paribhoge mattaJJatA / paccavekkhaNaparibhogamattampIti paccavekkhaNamattena paribhogampi ekavAraM paccavekkhitvApi paribhuJjanampi na karoti / 61. vicakkasaNThAnAti vipulatamacakkasaNThAnA / sabbassa bhuJjanato ayokUTasadisA dantA eva dantakUTaM / apasAdetIti pasAdeti / acelakAdivasenAti acelakavatAdivasena / lUkhAjIvinti sallekhapaTipattiyA lUkhajIvikaM / 62. tapaM karotIti bhAvanAmanasikAralakkhaNaM tapaM carati caranto viya hoti / caGkamaM otarati bhAvanaM anuyuJjanto viya / vihAraGgaNaM sammajjati vattapaTipattiM pUrento viya / " AdassayamAno "ti vA pATho / 17
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (2.63-64) kiJci vajjanti kiJci kAyikaM vA vAcasikaM vA dosN| didvigatanti viparItadassanaM / aruccamAnanti attano siddhante paTikkhittabhAvena aruccamAnaM / ruccati meti "kappati me"ti vdti| anujAnitabbanti tacchAviparItabhUtabhAvena "evameta"nti anujAnitabbaM / savanamanohAritAya "sAdhu suTU"ti anumoditabbaM / 63. kujjhanasIlatAya kodhno| vuttalakkhaNo upanAho etassa atthIti upnaahii| evaMbhUto ca taMsamaGgI hotIti "samanAgato hotI"ti vuttaM / esa nayo ito paresupi / ___ ayaM pana viseso - issati usUyatIti ussukii| saThanaM asantaguNasambhAvanaM saTho, so etassa atthIti sttho| santadosapaTicchAdanasabhAvA mAyA, mAyA etassa atthIti maayaavii| garuThThAniyAnampi paNipAtAkaraNalakkhaNaM thambhanaM thaddhaM, tamettha atthIti thddho| guNehi samAnaM, adhikaJca atikkamitvA nihInaM katvA maJanasIlatAya atimaanii| asantaguNasambhAvanatthikatAsaGghAtA pApA lAmakA icchA etassAti paapiccho| micchA viparItA diTThi etassAti micchaaditttthiko| "idameva saccaM, moghamaJjanti (ma0 ni0 187, 202, 427; 3.27, 29; udA0 55; mahAni0 20; netti0 58) evaM attanA attAbhiniviThThatAya satA diTTi sandihi, tameva parAmasatIti snditttthipraamaasii| aTThakathAyaM pana "sayaM diTThi sandiTThI''ti vatthuvasena attho vutto| A bALhaM viya dhIyatIti AdhAnanti Aha "daheM suTTa Thapita"nti / yathAgahitaM gAhaM paTinissajjanasIlo paTinissaggI, tappaTikkhepena duppttinissggii| paTisedhattho hi ayaM du-saddo yathA "duppaJo, (ma0 ni0 1.449) dussIlo"ti (a0 ni0 2.5.213; 3.10.75; pArA0 195; dha0 pa0 308) ca / parisuddhapapaTikappattakathAvaNNanA 64. idha nigrodha tapassIti yathAnukkantaM purimapALiM nigamanavasena ekadesena dasseti / tenAha "evaM bhagavA"tiAdi / gahitaladdhinti "acelakAdibhAvo seyyo, tena ca saMsArasuddhi hotI"ti evaM gahitaladdhiM / rakkhitaM tapanti tAya laddhiyA samAdiyitvA rakkhitaM acelkvtaaditpN| "sabbameva saMkiliTTha"nti iminA yaM vakkhati parisuddhapALivaNNanAyaM "lUkhatapassino ceva dhutaGgadharassa ca vasena yojanA veditabbA"ti (dI0 ni0 aTTha0 3.64), tassa parikappitarUpassa lUkhassa tapassinoti ayamettha 18
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ parisuddhatacappattAdikathAvaNNanA adhippAyoti dasseti / " parisuddhapALidassanattha "nti ca iminA titthiyAnaM vasena pALi yevettha labbhati, na pana tadatthoti dasseti / vRttavipakkhavasenAti vuttassa atthassa paripakkhavasena, paTikkhepavasenAti attho| tasmiM ThAneti hetuatthe bhummanti tassa hetu atthena karaNavacanena atthaM dassento "evaM so tenAti AdimAha / uttari vAyamamAnoti yathAsamAdinnahi dhutadhammehi aparituTTho, apariyositasaGkappo ca hutvA upari bhAvanAnuyogavasena sammAvAyAmaM karonto / (2.69-74) 69. ito paranti ito yathAvuttanayato paraM / aggabhAvaM vA sArabhAvaM vAti tapojigucchAya aggabhAvaM vA sArabhAvaM vA ajAnanto / " ayamevassa aggabhAvo sArabhAvo 'ti maJJamAno "aggappattA, sArappattA cA "ti Aha / parisuddhatacappattAdikathAvaNNanA 70. yamanaM saMyamanaM yAmo, hiMsAdInaM akaraNavasena catubbidho yAmova cAtuyAmo, so eva saMvaro, tena saMvuto guttasabbadvAro cAtuyAmasaMvarasaMvuto / tenAha "catubbidhena saMvarena pihito 'ti / atipAtanaM hiMsananti Aha "pANaM na hanatI 'ti / lobhacittena bhAvitaM sambhAvitanti katvA bhAvitaM nAma paJca kAmaguNA / ayaJca tesu tesaMyeva samudAcAro maggoTThApakaM viyAti Aha "tesaM saJJAyA" ti / etanti abhiharaNaM, nAya anAvattanaJca / tenAha " so abhiharatIti AdilakkhaNa "nti / abhiharatIti abhibuddhiM neti / tenAha " uparUpari vaDDhetI "ti / cakkavattinApi pabbajitassa abhivAdanAdi karIyatevAti pabbajjA seTThA guNavisesayogato, dosavirahitato ca yato sA paNDitapaJJattA vRttA / gihibhAvo pana nihIno tadubhayAbhAvatoti Aha " hInAya gihibhAvatthAyA ''ti / 71. tapttAti tacaM pattA, tacasadisA hotIti attho / titthiyAnaM vasenAti titthiyAnaM samayavasena / nesanti titthiyAnaM / tanti sIlasampadAti sabbAkArasampannaM catupArisuddhisIlaM / tacasArasampattitoti tacatapojigucchAyAsArasampattito / visesabhAvanti visesasabhAvaM / 74. dibbacakkhu / 19 19
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA acelakapALimattampIti acelakapALiAgatatthamattampi natthi, tasmA mayaM anassAma viTThAti attho / a-kAro vA nipAtamattaM, nassAmAti vinassAma / kuto parisuddhapALIti kuto eva amhesu parisuddhapALi AgatapaTipatti / esa nayo sesesupi / sutivasenApIti sotapathAgamanamattenApi na jAnAma / nigrodhassapajjhAyanavaNNanA 75. assAti sandhAnassa gahapatissa / kakkhaLanti pharusaM / durAsadavacananti avattabbavacanaM / yasmA pharusavacanaM yaM uddissa payuttaM tasmiM khamApite khamApakassa paTipAkatikaM hoti, tasmA " ayaM mayI "tiAdi vRttaM / (2.75-78) 76. bodhatthAya dhammaM deseti, na attano buddhabhAvaghosanatthAya / vAdatthAyAti paravAdabhaJjanavAdatthAya / rAgAdisamanatthAya dhammaM deseti, na antevAsikamyatAya / oghanittharaNatthAyAti caturoghanittharaNatthAya dhammaM deseti sabbaso orapArAtiNNamAvahattA sanAya / sabbakilesaparinibbAnatthAya dhammaM deseti kilesAnaM lesenapi desanAya aparAmaTTabhAvato / brahmacariyapariyosAnAdivaNNanA 77. idaM sabbampIti sattavassato paTThAya yAva " sattAha"nti padaM, idaM sabbampi vacanaM / asaTho pana amAyAvI ujujAtiko tikkhapaJJa ugghaTitadbhUti adhippAyo / so hi taMmuhutteneva arahattaM pattuM sakkhissatIti / vaGkavaGkoti kAyavaGkAdIhipi vaGkehi vaGko jimho kuTilo / "saTaM panAhaM anusAsituM na sakkomI " ti na idaM bhagavA kilAsubhAveneva vadati, atha kho tassa abhAjanabhAveneva / 78. pakatiyA Acariyoti yo eva tumhAkaM ito pubbe pakatiyA Acariyo ahosi, so eva idAnipi pubbAciNNavasena Acariyo hotu, na mayaM tumhe antevAsike kAtukAmAti adhippAyo / na mayaM tumhAkaM uddesena atthikA, dhammatanti meva pana tumhe ApetukAmamhAti adhippAyo / AjIvatoti jIvikAya vuttito / akusalAti koTThAsaM pattAti akusalAti taM taM koTThAsataMyeva upagatA / kilesadarathasampayuttAti kilesadarathasahitA 20
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.79-79) brahmacariyapariyosAnAdivaNNanA taMsambandhanato / jAtijarAmaraNAnaM hitAti jaatijraamrnniyaa| saMkileso ettha asthi, saMkilese vA niyuttAti sNkilesikaa| vodAnaM vuccati visuddhi, tassa paccayabhUtattA vodaaniyaa| tathAbhUtA cete vodApentIti Aha "satte vodaapentii"ti| sikhAppattA paJjAya pAripUrivepullatA maggaphalavaseneva icchitabbAti Aha "maggapaJjA...pe0... vepullata"nti / ubhopi vA etAni pAripUrivepullAni / yA hi tassa pAripUrI, sA eva vepullatAti / tatotisaMkilesadhammappahAnavodAnadhammAbhibuddhihetu / 79. "yathA mArenA"ti nayidaM nidassanavasena vuttaM, atha kho tathAbhAvakathanamevAti dassetuM "mAro kirA"tiAdi vuttaM / athAti mArena tesaM pariyuTThAnappattito pacchA aJAsIti yojnaa| kasmA pana bhagavA pageva na ajJAsIti ? anaavjjitttaa| mAraM paTibAhitvAti mArena tesu kataM pariyuTThAnaM vidhamatvA, na tesaM sati payojane buddhAnaM dukkaraM / soti maggaphaluppattihetu / tesaM paribbAjakAnaM / / phuTThAti pariyuTThAnavasena phuTThA / yatrAti niddhAraNe bhummanti Aha "yesU"ti / ajANatthanti AjAnanatthaM, upasaggamattaJcettha A-kAroti Aha "jAnanattha"nti, vImaMsanatthanti attho / cittaM nuppannanti "jAnAma tAvassa dhamma''nti AjAnanatthaM "brahmacariyaM carissAmA''ti ekasmiM divase ekavArampi tesaM cittaM nuppannaM / sattAho pana vuccamAno etesaM kiM karissatIti yojanA | sattAhaM pUretunti sattAhaM brahmacariyaM pUretuM, brahmacariyavasena vA sattAhaM pUretunti attho| paravAdabhindananti paravAdamaddanaM / sakavAdasamussApananti sakavAdapaggaNhanaM / vAsanAyAti saccasampaTivedhavAsanAya / nesanti ca pakaraNavasena vuttaM / tada sampi hi bhagavato sammukhA, paramparAya ca devamanussAnaM suNantAnaM vAsanAya paccayo evAti / yaM panettha atthato na vibhattaM, taM suvineyyamevAti / udumbarikasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. cakkavattisuttavaNNanA attadIpasaraNatAvaNNanA 80. uttAnaM vuccati pAkaTaM, tappaTikkhepena anuttAnaM apAkaTaM, paTicchannaM, apacuraM, duvineyyaJca / anuttAnAnaM padAnaM vaNNanA anuttaanpdvnnnnnaa| uttAnapadavaNNanAya payojanAbhAvato anuttAnaggahaNaM / "mAtulA"ti ithiliGgavasena laddhanAmo eko rukkho, tassA Asannappadese mApitattA nagarampi "mAtulA" tveva paJAyittha / tena vuttaM "mAtulAyanti evaM nAmake nagare"ti / avidUreti tassa nagarassa avidUre / kAmaJcettha sutte "bhUtapubbaM, bhikkhave, rAjA daLahanemi nAma ahosI"tiAdinA atItavaMsadIpikA kathA Adito paTThAya AgatA, "aDDateyyavassasatAyukAnaM manussAnaM vassasatAyukA puttA bhavissantI"tiAdinA pana savisesaM anAgatatthapaTisaMyuttA kathA AgatAti vuttaM "anAgatavaMsadIpikAya suttantakathAyA'ti / anAgatatthadIpanahi acchariyaM, tatthApi anAgatassa sammAsambuddhassa paTipattikittanaM acchariyatamaM / samAgamenAti sannipAtena / __ "bhattaggaM amanApa"ntiAdi kevalaM tesaM parivitakkamattaM / amanApanti amanucha / buddhesu kato appakopi aparAdho appako kAro viya garutaravipAkoti Aha "buddhehi saddhiM...pe0... sadisaM hotI"ti / tatrAti tasmiM mAtulanagarassa samIpe, tassaM vA parisAyaM / ___ attadIpAti ettha kAmaM yo paro na hoti, so attAti sasantAno "attAti vuccati, hitasukhesibhAvena pana attanibbisesattA dhammo idha "attA''ti adhippeto / tenAha "attA nAma lokiyalokuttaro dhammo"ti / dvidhA Apo gato etthAti dIpo, oghena 22
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.80-80) attadIpasaraNatAvaNNanA anajjhotthato bhuumibhaago| idha pana kAmoghAdIhi anajjhottharaNIyattA dIpo viyAti dIpo, attA dIpo patiThThA etesanti attdiipaa| tenAha "attAnaM dIpa"ntiAdi / dIpabhAvo cettha paTisaraNatAti Aha "idaM tasseva vevacana"nti / aJasaraNapaTikkhepavacananti aJasaraNabhAvapaTikkhepavacanaM / idahi na ajhaM saraNaM katvA viharaNasseva paTikhepavacanaM, atha kho aJassa saraNasabhAvasseva paTikkhepavacanaM tappaTikkhepe ca tena itarassApi paTikkhepasiddhito / tenAha "na hI"tiAdi / idAni tamevatthaM suttantarena sAdhetuM "vuttampi ceta"ntiAdi / yadi ettha pAkatiko attA icchito, kathaM tassa dIpasaraNabhAvo, tasmA adhippAyiko ettha attA bhaveyyAti pucchati "ko panettha attA nAmA"ti / itaro yathAdhippetaM attAnaM dassento "lokiyalokuttaro dhammo"ti / dutiyavAropi paThamavArasseva pariyAyabhAvena desitoti dassetuM "tenAhA"tiAdi vuttaM / ___ gocareti bhikkhUnaM gocaraTThAnabhUte / tenAha "carituM yuttaTThAne"ti / saketi kathaM panAyaM bhikkhUnaM sakoti Aha "pettike visaye"ti / pitito sammAsambuddhato AgatattA "ayaM tumhAkaM gocaro''ti tena uddiTTattA pettike visayeti / carantanti sAmiatthe upayogavacananti Aha "ayamevattho"ti, carantAnanti ca attho, tenAyaM vibhattivipallAsenapi vacanavipallAsenapIti dasseti / kilesamArassa otArAlAbheneva itaramArAnampi otArAlAbho veditabbo / ayaM panatthoti gocare caraNaM sandhAyAha, vatthu pana byatirekamukhena AgataM / __ sakuNe hantIti sakuNagdhi, mhaasenskunno| ajjhappattAti abhibhavanavasena pattA upgtaa| na myAyanti me ayaM sakuNagdhi nAlaM abhviss| naGgalakaTThakaraNanti naGgalena kasitappadeso / leDDuvAnanti laDDUnaM uTThapitavAnaM / sake baleti attano blhetu| apatthaddhAti avagALhatthambhA saJjAtatthambhA / assaramAnAti avhAyantI / mahantaM leDDunti naGgalena bhinnaTThAne sukkhatAya tikhiNasiGgaayodhanasadisaM mahantaM leDDu / abhiruhitvAti tassa adhobhAgena attanA pavisitvA nilInayoggappadesaM sallakkhetvA tassupari caGkamanto assaramAno atttthaasi| "ehi kho"tiAdi tassa assaramAnAkAradassanaM / sannayahAti vAtaggahaNavasena ubho pakkhe samaM ThapetvA / pacyupAdIti pAvisi / tatthevAti yattha pubbe lApo Thito, tattheva leDDumhi | uranti attano urappadesaM / paccatALesIti pati atALesi sArambhavasena vegena gantvA paharaNato vidhArentI patALesi / ArammaNanti paccayaM / "avasara"nti keci|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (3.81-81) "kusalAna''nti evaM pavattAya desanAya ko anusandhi ? yathAanusandhi eva / Adito hi "attadIpA, bhikkhave, viharathA''tiAdinA (dI0 ni0 3.80) yeva attadhammapariyAyena lokiyalokuttaradhammA gahitA, te yevettha kusalaggahaNena gahitAti / anavajjalakkhaNAnanti avajjapaTipakkhasabhAvAnaM / "avajjarahitasabhAvAna''nti keci / tattha purime atthavikappe vipAkadhammadhammA eva gahitA, dutiye pana vipAkadhammApi / yadi evaM, kathaM tesaM samAdAya vattananti ? na kho panetaM evaM daTThabbaM "vipAkadhammA sIlAdi viya samAdAya vattitabbA''ti / samAdAnanti pana attano santAne sammA AdAnaM paccayavasena pavatti yevAti daTThabbaM / vipAkadhammA hi paccayavisesehi sattasantAne sammadeva AhitA AyuAdisampattivisesabhUtA uparUparikusalavisesuppattiyA upanissayA hontIti vadanti / pulaM pavaDatIti ettha puJjanti uttarapadalopenAyaM niddesoti Aha "puJaphalaM vaDatI"ti / puJaphalanti ca ekadesasarUpekasesena vuttaM "puJaJca puJaphalaJca puJaphala''nti Aha "uparUpari pujampi pujJavipAkopi veditabbo'"ti / / "mAtApitUna"ntiAdi nidassanamattaM, tasmA ajhampi evarUpaM hetUpanissayaM kusalaM daTThabbaM / sinehavasenAti upanissayabhUtassa sinehassa vasena, na sampayuttassa / na hi sinehasampayuttaM nAma kusalaM asthi / mudumaddavacittanti mettAvasena ativiya maddavantaM cittaM / yathA matthakappattaM vaTTagAmikusalaM dassetuM "mAtApitUnaM ...pe0... mudumaddavacitta"nti vuttaM, evaM matthakappattameva vivaTTagAmikusalaM dassetuM "cattAro sati...pe0... bodhipakkhiyadhammA"ti vuttaM / tadopi pana dAnasIlAdidhammA vaTTassa upanissayabhUtA vaTTagAmikusalaM vivaTTassa upanissayabhUtA vivaTTagAmikusalanti veditabbA / pariyosAnanti phalavisesAvahatAya phaladAya koTi sikhAppatti, devaloke ca pavattisirivibhavoti pariyosAnaM "manussaloke"ti visesitaM, manussalokavaseneva cAyaM desanA aagtaati| maggaphalanibbAnasampatti pariyosAnanti yojnaa| vivaTTagAmikusalassa vipAkaM suttapariyosAne dassissati "atha kho, bhikkhave, saGgho nAma rAjA''tiAdinA (dI0 ni0 3.108) / daLhanemicakkavattirAjakathAvaNNanA 81. idhAti imasmiM "kusalAnaM, bhikkhave, dhammAna"ntiAdinA (dI0 ni0 3.110) suttadesanAya AraddhaTThAne vaTTavivaTTagAmibhAvena sAdhAraNe kuslgghnne| tattha vaTTagAmikusalAnusandhivasena "bhUtapubbaM bhikkhave"ti desanaM Arabhi, Arabhanto ca 24
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.82-84) desiyamAnamattaM / dhammapaTiggAhakAnaM bhikkhUnaM saGkSepato evaM dIpetvA ArabhIti dassetuM "bhikkhave 'tiAdi vRttaM paThamaM tathA adIpentopi bhagavA atthato dIpeti viyAti adhippAyo / cakkavattiariyavattavaNNanA 82. IsakampIti appamattakampi / avasakkitanti ogatabhaTTaM / nemiabhimukhanti nemippadesassa sammukhA / bandhiMsu cakkaratanassa osakkitAnosakkitabhAvaM jAnituM / tadetanti yathAvuttaTThAnA cavanaM / atibalavadoseti raJJo balavati anatthe upaTTite sati / appamattoti raJJo ANAya pamAdaM akaronto / ekasamuddapariyantamevAti jambudIpameva sandhAya vadati / so uttarato assakaNNapabbatena paricchinnaM hutvA attAnaM parikkhipitvA Thitaekasamuddapariyanto / puJJiddhivasenAti cakkavattibhAvAvahAya puJJiddhiyA vasena / 83. evaM katvAti kAsAyAni vatthAni acchAdetvA / sukataM kammanti dasakusalakammapathameva vadati / 25 " dasavidhaM dvAdasavidha"nti ca vRttavibhAgo parato Agamissati / pUrentenevAti pUretvA Thiteneva / niddoseti cakkavattivattassa paTipakkhabhUtAnaM dosAnaM apagamane niddose | cakkavattInaM vatteti cakkavattirAjUhi vattitabbavatte / bhAvini bhUte viya hi upacAro yathA 'agamA rAjagahaM buddho 'ti ( su0 ni0 410 ) / adhigatacakkavattibhAvApi hi te tattha vattantevAti tathA vRttaM / "" cakkavattiariyavattavaNNanA 84. aJJathA vattituM adento so dhammo adhiTThAnaM etassAti tadadhiTThAnaM, tena tadadhiTThAnena cetasA / sakkarontoti AdarakiriyAvasena karonto / tenAha "yathA "tiAdi | garuM karontoti pAsANacchattaM viya garukaraNavasena garuM karonto / tenevAha " tasmiM gAkhuppattiyA "ti / mAnentoti sambhAvanAvasena manena piyAyanto / tenAha " tamevA "tiAdi / evaM pUjayato apacAyato evaJca yathAvuttasakkArAdisambhavoti taM dassetuM "taM 25
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (3.84-84) apadisitvA"tiAdi vuttaM / "dhammAdhipatibhUto AgatabhAvenA"ti iminA yathAvuttadhammassa jeTakabhAvena purimapurimataraattabhAvesu sakkacca samupacitabhAvaM dasseti / "dhammavaseneva sabbakiriyAnaM karaNenA"ti etena ThAnanisajjAdIsu yathAvuttadhammaninnapoNapabbhArabhAvaM dasseti / assAti rakkhAvaraNaguttiyA / paraM rakkhanto ajhaM diThThadhammikAdianatthato rakkhanto teneva paratthasAdhanena khantiAdiguNena attAnaM tato eva rkkhti| mettacittatAti mettacittatAya | nivAsanapArupanagehAdInaM sItuNhAdipaTibAhanena aavrnnN| anto janasminti abbhantarabhUte puttdaaraadijne| "sIlasaMvare patidvApehI"ti iminA rakkhaM dasseti, "vatthagandhamAlAdIni dehI"ti iminA AvaraNaM, itarena guttiM / bhattavetanasampadAnenapIti pi-saddena sIlasaMvare patiTThApanAdIni sampiNDeti / eseva nayo ito paresupi pi-saddaggahaNesu / nigamo nivAso etesanti negamA, evaM jAnapadAti Aha "nigamavAsino"tiAdi / navavidhA mAnamadAti "seyyohamasmI"tiAdi (saM0 ni0 2.4.108; dha0 sa0 1121; vibhaM0 866; mahAni0 21, 178) nayappavattiyA navavidhA mAnasaGkhAtA madA / mAno eva hettha pamajjanAkArena pavattiyA mAnamado / sobhane kAyikavAcasikakamme ratoti sUrato u-kArassa dIghaM katvA, tassa bhAvo soraccaM, kAyikavAcasiko avItikkamo, sabbaM vA kAyavacIsucaritaM / suTTha oratoti sorato, tassa bhAvo soraccaM, yathAvuttameva sucaritaM / rAgAdInanti rAgadosamohamAnAdInaM / damanAdIhIti dmnsmnprinibbaapnehi| ekamattAnanti ekaM cittaM, ekaccaM attano cittanti attho / rAgAdInahi pubbabhAgiyaM damanAdipaccekaM icchitabbaM, na maggakkhaNe viya ekajjhaM paTisaGkhAnamukhena pjhnto| ekamattAnanti vA vivekavasena ekaM ekAkinaM attAnaM / kAle kAleti tesaM santikaM upasaGkamitabbe kAle kAle / idha ThatvAti "idaM kho, tAta, ta"nti evaM nigamanavasena vuttaTThAne ThatvA / vattanti ariyacakkavattivattaM / samAnetabbanti "dasavidhaM, dvAdasavidha"nti ca heTThA vuttagaNanAya ca samAnaM kAtabbaM anUnaM anadhikaM katvA dassetabbaM / adhammarAgassAti ayuttaTThAne rAgassa / visamalobhassAti yuttaTThAnepi ativiya balavabhAvena pavattalobhassa / 26
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.85-91) cakkaratanapAtubhAvavaNNanA 27 cakkaratanapAtubhAvavaNNanA 85. vattamAnassAti paripuNNe cakkavattivatte vattamAnassa, no aparipuNNeti Aha "pUretvA vattamAnassA'ti / kittAvatA panassa pAripUrI hotIti ? tattha "katAdhikArassa tAva heTThimaparicchedena dvAdasahipi saMvaccharehi pUrati, paJcavIsatiyA, paJjAsAya vA saMvaccharehi | ayaJca bhedo dhammacchandassapi tikhamajjhamudutAvasena, itarassa tato bhiyyopI''ti vadanti / dutiyAdicakkavattikathAvaNNanA 90. attano matiyAti paramparAgataM purANaM tantiM paveNiM laGghitvA attano icchitAkArena / tenAha "porANaka"ntiAdi / na pabbantIti samiddhiyA na pUrenti, phItA na hontIti attho / tenAha "na vaDDantI"ti / tathA cAha "katthaci suA hontI"ti / tattha tattha rAjakicce rA amA saha vattantIti amaccA, yehi vinA rAjakiccaM nappavattati / paramparAgatA hutvA ro parisAya bhavAti paarisjjaa| tenAha "parisAvacarA"ti / tasmiM ThAnantare ThapitA hutvA raJo AyaM, vayaJca yAthAvato gaNentIti gnnkaa| jAtikulasutAcArAdivasena puthuttaM gatattA mahatI mattA etesanti mahAmattA, te pana mahAnubhAvA amaccA evAti Aha "mahAamaccA'ti / ye raJo hatthAnIkAdIsu avaTThitA, te anIkaTThAti Aha "htthiaacriyaadyo"ti| mantaM paJcaM asitA hutvA jIvantIti mantassAjIvino, matisajIvAti attho, ye tattha tattha rAjakicce upadesadAyino | tenAha "mantA vuccati paJjA"tiAdi / AyuvaNNAdiparihAnikathAvaNNanA 91. balavalobhattAti "imasmiM loke idAni daliddamanussA nAma bahU, tesaM sabbesaM dhane anuppadiyamAne mayhaM kosassa parikkhayo hotI"ti evaM uppannabalavalobhattA / uparUparibhUmIsUti chakAmasaggasaGghAtAsu uparUparikAmabhUmIsu / kammassa phalaM aggaM nAma, taM panettha uddhagAmIti Aha "uddhaM aggaM assA"ti / sagge niyuttA, saggappayojanAti vA sovggikaa| dasannaM visesAnanti dibbaAyuvaNNayasasukhaAdhipateyyAnaJceva dibbarUpAdInaJca 27
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (3.92-103) phalavisesAnaM / vaNNaggahaNena cettha sako attabhAvavaNNo gahito, rUpaggahaNena bahiddhA rUpArammaNaM / 92. suTTa nisiddhanti yathAyaM iminA attabhAvena adinnaM AdAtuM na sakkoti, evaM sammadeva tato nisedhitaM katvA | mUlahatanti jIvitA voropanena mUle eva hataM / 96. rAgavasena caraNaM caritaM, carittameva cArittaM, methunanti adhippAyo, taM pana "paresaM dAresUti vuttattA "micchAcAra"nti Aha / 100. paccanIkadiTThIti "asthi dinna'ntiAdikAya (ma0 ni0 1.441, 2.94; vibhaM0 793) sammAdiTThiyA paTipakkhabhUtA diTTi / 101. mAtucchAdikA upari sayameva vakkhati / atibalavalobhoti ativiya balavA bahalakileso, yena akAle, adese ca pavattati / micchAdhammoti micchA viparIto avisabhAgavatthuko lobhadhammo / tenAha "purisAna"ntiAdi / tassa bhAvoti yena mettAkaruNApubbaGgamena cittena puggalo "matteyyo"ti vuccati, so tassa yathAvuttacittuppAdo, taMsamuTThAnA ca kiriyA mtteyytaa| tenAha "mAtari sammA paTipattiyA etaM nAma"nti / yA sammA pajjitabbe sammA appaTipatti, sopi doso agAravakiriyAdibhAvato / vippaTipattiyaM pana vattabbameva natthIti Aha "tassA abhAvo ceva tappaTipakkhatA ca amatteyyatA"ti / kule jeTTAnanti attano kule vuddhAnaM mahApitucULapitujeTThakabhAtikAdInaM / dasavassAyukasamayavaNNanA 103. "ya"nti iminA samayo AmaTTho, bhummatthe cetaM paccattavacananti Aha "yasmiM samaye"ti / alaM patinoti alNpteyyaa| tassA pariyattatA bhariyAbhAvenAti Aha "dAtuM yuttA'ti / aggarasAnIti madhurabhAvena, bhesajjabhAvena ca aggabhUtarasAni / dippissantIti paTipakkhabhAvena samujjalissanti / tenAha "kusalantipi na
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.104-105) AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA 29 bhavissatI''ti / aho purisoti mAtAdIsupi Idiso, aJjesaM kesaM kiM vissajjessati, aho tejavapurisoti / gehe mAtugAmaM viyAti attano gehe dAsibhariyAbhUtamAtugAmaM viy| missIbhAvanti mAtAdIsu bhariyAya viya cArittasaGkaraM | balavakopoti hantukAmatAvasena uppattiyA blvkopo| AghAtetIti Ahanati, attano kakkhaLapharusabhAvena cittaM vibAdhatIti attho| nissayadahanaraso hi doso| byApAdetIti vinAseti, manopadUsanato manassa pkopnto| tibbanti tikkhaM, sA panassa tikkhatA sarIre avahantepi sinehavatthu lacitvApi pavattiyA veditabbAti Aha "piyamAnassapI"tiAdi / 104. kappavinAso kappo uttarapadalopena, antarAva kappo antrkppo| taNhAdibhedo kappo etassa atthIti kappo, sattalokoti Aha "antarAva lokavinAso"ti / svAyaM antarakappo katividho, kathaJcassa sambhavo, kiM gatikoti antogadhaM codanaM sandhAyAha "antarakappo ca nAmA"tiAdi / lobhussadAyAti lobhAdhikAya pajAya vattamAnAya / evaM cintayiMsUti pubbe yathAnussavAnussaraNena, attano ca Ayuvisesassa lbhnto| gumbalatAdIhi gahanaM ThAnanti gumbalatAdIhi saJchannatAya gahanabhUtaM ThAnaM / rukkhehi gahananti rukkhehi nirantaranicitehi gahanabhUtaM / nadIvidugganti chinnataTAhi nadIhi orato, pArato ca viduggaM / tenAha "nadIna"ntiAdi / pabbatehi visamaM pabbatantaraM / pabbatesu vA chinnataTesu durArohaM vismtttthaanN| sabhAgeti jIvanavasena samAnabhAge sadise krissnti| AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA 105. Ayatanti vA dIghaM cirakAlikaM / maraNavasena hi Atikkhayo Ayato apunarAvattanato, na rAjabhayAdinA ukkamanavasena punarAvattiyApi tassa labbhanato / osakkeyyAmAti orameyyAma / viramaNampi atthato pajahanameva pariccajanabhAvatoti Aha "pajaheyyAmAti attho"ti / sIlagabbhe vaDDitattAti mAtu, pitu ca sIlavantatAya tadavayavabhUte gabbhe vaDDi "sIlagabbhe vaDDitA''ti vuttA, etena utuAhArassa viya tadaJassApi bAhirassa paccayassa vasena sattasantAnassa visesAdhAnaM hotIti dasseti / yaM panettha vattabda, taM 29
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAD dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (3.106-107) brahmajAlaTIkAyaM (dI0 ni0 TI0 1.7) vuttameva / khettavisuddhiyAti adhitttthaanbhuutvtthuvisuddhiyaa| nanu ca taM visesAdhAnaM jAyamAnaM rUpasantatiyA eva bhaveyyAti ? saccametaM, rUpasantatiyA pana tathA AhitavisesAya arUpasantatipi labhrUpakArA eva hoti tppttibddhvuttibhaavto| yathA kabaLIkArAhArena upatthambhite rUpakAye sabbopi attabhAvo anuggahito eva nAma hoti, yathA pana raJo cakkavattino puJjavisesaM upanissAya tassa itthiratanAdInaM anaJasAdhAraNA te te visesA sambhavanti tabbhAve bhAvato, tadabhAve ca abhAvato, evameva tasmiM kAle mAtApitUnaM yathAvuttapuJjavisesaM upanissAya tesaM puttAnaM jAyamAnAnaM dIghAyukatA khettavisuddhiyAva hotIti veditabbA saMvegadhammachandAdisamupabrUhitAya tadA tesaM kusalacetanAya tathA uLArabhAvena samuppajjanato / etthAti imasmiM manussaloke, tatthAti yathAvuttaM kusaladhamma samAdAya vattamAne sattanikAye | tatthevAti tasmiMyeva sattanikAye / "attanova sIlasampattiyA"ti vuttaM sasantatipariyApannassa dhammassa tattha visesappaccayabhAvato / khettavisuddhipi pana idhApi paTikkhipituM na sakkA / kohAsAti cattArIsavassAyukAtiAdayo asItivassasahassAyukapariyosAnA ekAdasa kotttthaasaa| adinAdAnAdIhIti Adi-saddena kule jeThApacAyikApariyosAnAnaM dasannaM pApakoTThAsAnaM gahaNaM / saGgharAjauppattivaNNanA 106. evaM uppajjanakataNhAti evaM vacIbhedaM pApanavasena pavattA bhujitukAmatA / anasananti kAyikakiriyAasamatthatAhetubhUto sriirsngkoco| tenAha "aviSphArikabhAvo"tiAdi / ghananivAsatanti gAmanigamarAjadhAnInaM ghananiviThThataM aJamaJassa nAtidUravattitaM / nirantarapUritoti nirantaraM viya puNNo tatrupagAnaM sattAnaM bahubhAvato / metteyyabuddhappAdavaNNanA 107. kiJcApi pubbe vaDDamAnakavasena desanA AgataM, idaM pana na vaDDamAnakavasena vuttaM / kasmAti ce Aha "na hI"tiAdi / sattAnaM vaDDamAnAyukakAle buddhA na nibbattanti saMsAre saMvegassa dubbibhAvanIyattA / tato vassasatasahassato orameva buddhappAdakAlo / 30
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.108-108) metteyyabuddhappAdavaNNanA 31 108. samussitaDhena yUpo viyAti yUpo, yUpanti ettha sattA anekabhUmi kUTAgArovarakAdivantatAyAti yUpo, paasaado| raJo hetubhUtenAti hetuatthe krnnvcnntidssetiussaahsmpttiaadinaa| mahatA rAjAnubhAvena, mahatA ca kittisaddena samannAgatattA catUhi saGgahavatthUhi mahAjanassa raJjanato mahApanAdo nAma rAjA jaato| jAtaketi mahApanAdajAtake (jA0 1.3.40 mahApanAdajAtake) / panAdo nAma so rAjAti "atIte panAdo nAma so rAjA assosI''ti attabhAvantaratAya attAnaM paraM viya niddisati / AyasmA hi bhaddajitthero attanA ajjhAvutthapubbaM suvaNNapAsAdaM dassetvA evamAha / yassa yUpo suvaNNayoti yassa ro ayaM yUpo pAsAdo suvaNNayo suvnnnnmyo| tiriyaM soLasubbedhoti vitthArato soLasasarapAtappamANo, so pana aDDhayojanappamANo hoti / unbhamAhu sahassadhAti ubbhaM uccabhAvaM assa pAsAdassa sahassadhA sahassakaNDappamANaM Ahu, so pana yojanato paJcavIsatiyojanappamANo hoti / keci panettha gAthAsukhatthaM "AhUti dIghaM kataM, ahu ahosIti atthaM vadanti / ___ sahassakaNDoti sahassabhUmiko, "sahassakhaNDo" tipi pATho, so eva attho / satageNDUti anekstniyuuhko| dhajAlUti tattha tattha niyUhasikharAdIsu patiThThapitehi sattidhajavIraGgadhajAdIhi dhajehi smpnno| haritAmayoti caamiikrsuvnnnnmyo| keci pana haritAmayoti "haritamaNiparikkhaTo''ti vadanti / gandhabbAti nttaa| chasahassAni sattadhAti chamattAni gandhabbasahassAni sattadhA tassa pAsAdassa sattasu ThAnesu raJo abhiramApanatthaM nacciMsUti attho / te evaM naccantApi kira rAjAnaM hAsetuM nAsakkhiMsu / atha sakko devarAjA devanaTaM pesetvA samajjaM kAresi, tadA rAjA hasIti / / koTigAmo nAma maapito| vatthUti bhaddajittherassa vatthu / taM theragAthAvaNNanAyaM (theragA0 aTTha0 bhaddajittheragAthAvaNNanAya) vitthArato Agatameva / itarassAti naLakAradevaputtassa | AnubhAvAti puJAnubhAvanimittaM / dAnavasena datvAti taM pAsAdaM attano pariggahabhAvaviyojanena dAnamukhe niyojatvA / vissajjetvAti citteneva pariccajanavasena datvA puna dakkhiNeyyAnaM santakabhAvakaraNena nirapekkhapariccAgavasena vissajjetvA / ettakenAti "bhUtapubbaM bhikkhave"ti Adi katvA yAva "pabbajissatI''ti padaM ettakena desanAmaggena / 31
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (3.110-110) bhikkhuno AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA 110. idaM bhikkhuno Ayusminti AyusmiM sAdhetabbe idaM bhikkhuno icchitabbaM cirajIvitAya hetubhAvatoti / tenAha "idaM AyukAraNa"nti | sampannasIlassa avippaTisArapAmojjapItipassaddhisukhasamAdhiyathAbhUtaJANAdisambhavato taMsamuTThAnapaNItarUpehi kAyassa phuTattA sarIre vaNNadhAtu vippasannA hoti, kalyANo ca kittisaddo abbhuggacchatIti Aha "sIlavato hI"tiAdi / vivekajaM pItisukhAdIti Adi-saddena samAdhijaM pItisukhaM, apItijaM kAyasukhaM, satipArisuddhijaM upekkhAsukhaJca saGgaNhAti / appaTikkUlatAvahoti appamANAnaM sattAnaM, attano ca tesu appaTikkUlabhAvato / hitUpasaMhArAdivasena pavattiyA sabbadisAsu pharaNaappamANavasena sabbadisAsu vipphArikatA / bala''nti vuttaM tassa akuppadhammatAya kenaci "arahattaphalasaGghAtaM anbhibhvniiybhaavto| "loke"ti idaM yathA "ekabalampI"ti iminA sambandhIyati, evaM "duppasahaM durabhisambhavanti imehipi sambandhitabbaM / lokapariyApanneheva hi dhammehi tesaM balassa duppasahatA, durabhisambhavatA, na lokuttarehIti / etthevAti etasmiM arahattaphale eva, tadatthanti attho / lokuttarapuJampIti lokuttarapuJjampi punyphlmpi| yAva AsavakkhayA pavaDati vivaTTagAmikusaladhammAnaM samAdAnahetUti yojanA / amatapAnaM piviMsu heTThimamaggaphalasamadhigamavasenAti adhippAyo / cakkavattisuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 32
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. aggasuttavaNNanA vAseTThabhAradvAjavaNNanA 111. etthAti "pubbArAme, migAramAtupAsAde"ti etasmiM pddvye| koyaM pubbArAmo, kathaJca pubbArAmo, kA ca migAramAtA, kathaJcassA pAsAdo ahosIti etasmiM antolIne anuyoge | ayaM idAni vuccamAnA anupubbikathA Adito paTThAya sopeneva anupubbikathA / padumuttaraM bhagavantaM ekaM upAsikaM aggupaTTAyikaTThAne ThapentiM disvAna tattha saJjAtagAravabahumAnA tamevatthaM purakkhatvA bhagavantaM nimntetvaa| meNDakaputtassAti meNDakaseTThiputtassa / sotApanA ahosi tathA katAdhikArattA / mAtuTThAne Thapesi attano sIlAcArasampattiyA gruttttaaniyttaa| upayoganti tattha tattha appetabbaTThAne appanAvasena viniyogaM agamaMsu / ajhehi ca vekuriyalohitaGkamasAragallAdIhi / bhassatIti otarati / suddhapAsAdova na sobhatIti kevalo ekapAsAdo eva vihAro na sobhati / niyUhAni bahUni nIharitvA kattabbasenAsanAni "duvaDDhagehAnI"ti vadanti / majjhe gabbho samantato anupariyAyatoti evaM dvikkhattuM vaDvetvA katasenAsanAni duvddddhgehaani| cULapAsAdAti khuddakapAsAdA / uttaradevIvihAro nAma nagarassa pAcInadvArasamIpe katavihAro / titthiyaliGgassa aggahitattA neva tithiyaparivAsaM vsnti| anupasampannabhAvato ApattiyA ApannAya abhAvato na ApattiparivAsaM vsnti| bhikkhubhAvanti upasampadaM / tevijjasuttanti imasmiM dIghanikAye tevijjasuttaM sutvA / 33
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (4.113-114) 113. anuvattamAnA caGkamiMsu ananucakamane yathAdhippetassa atthassa pucchanAdInaM askkunneyyttaa| tesanti tesaM dvinnaM / tenAha "paNDitataro'ti / atthAti bhavattha / kulasampanAti sampannakulA uditodite brAhmaNakule uppnnaa| brAhmaNakulAti kenaci pAriju na anupakutA eva braahmnnkulaa| tenAhaH "bhogAdisampanna"ntiAdi / ime brAhmaNA uccA hutvA "imaM vasalaM pabbajjaM pabbajiMsU'tiAdinA jAtiAdIni ghaTTentA akkosnti| paribhAsantIti paribhavitvA bhAsanti / attano anurUpAyAti attano ajjhAsayassa anurUpAya / antarantarA vicchijja pavattiyamAnA paribhAsA paripuNNA nAma na hoti khaNDabhAvato, tabbipariyAyato paripuNNA nAma hotIti Aha "antarA"tiAdi / appatidvatAyAti apssyrhitttaa| vibhinnoti vinaTTho / itare tayo vaNNAti khattiyAdayo vaNNA hiinaa| nanu khattiyAva seTThA vaNNA yathA buddhA etarahi khattiyakule eva uppannAti ? saccametaM, te pana attano micchAbhimAnena, micchAgAhena ca "brAhmaNova seTTho vaNNo 'ti vadanti, taM tesaM vacanamattaM / "sujjhantIti suddhA honti, na nindaM garahaM pApuNantIti vadanti / sujjhanti vA saMsArato sujjhanti, na sesA vaNNA asukkajAtikattA, mantajjhenAbhAvato cAti / brahmano mukhato jAtA vedavacanato jAtAti mukhato jAtA / tato eva brahmano mahAbrahmano vedavacanato vijAtAti brhmjaa| tena duvidhenApi nimmitAti brhmnimmitaa| vedavedaGgAdibrahmadAyajjaM arahantIti brhmdaayaadaa| muNDake samaNaketi ettha ka-kAro garahAyanti Aha "nindantA jigucchantA vadantI"ti / ibbheti sudde, te pana gharabandhanena baddhA nihInatarAti Aha "gahapatike"ti / kaNheti kaNhajAtike / bandhanadvena bandhu, kassa pana bandhUti Aha "mArassa bandhubhUte"ti / pAdApacceti pAdato jaataapcce| ayaM kira brAhmaNAnaM laddhi "brAhmaNA brahmano mukhato jAtA, khattiyA urato, UrUhi vessA, pAdato suddA''ti / 114. yasmA paThamakappikakAle catuvaNNavavatthAnaM natthi, sabbeva sattA ekasadisA, aparabhAge pana tesaM payogabhedavasena ahosi, tasmA vuttaM "porANaM...pe0... ajAnantA"ti / laddhibhindanatthAyAti "brAhmaNA brahmano puttA orasA mukhato jAtA''ti evaM pavattAya laddhiyA viniveThanatthaM / puttappaTilAbhatthAyAti "evaM mayaM pettikaM iNaM sodhessAmA''ti laddhiyaM ThatvA puttappaTilAbhAya / ayaJhettha dhammikAnaM brAhmaNAnaM ajjhaasyo| sajAtapupphAti rajassalA / itthInahi kumAribhAvappattito paTThAya pacchimavayato oraM asati vibandhe aTThame 34
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4.115-116) catuvaNasuddhA aTThame sattAhe gabbhAsayasaJjite tatiye Avatte katipayA lohitapILakA saNThahitvA aggahitapupphA eva bhijjanti, tato lohitaM paggharati, tattha utusamaJJA, pupphasamaJJA ca / nesanti brAhmaNAnaM / saccavacanaM siyAti "brahmano puttA'tiAdivacanaM saccaM yadi siyA, brAhmaNInaM... pe0... mukhaM bhaveyya, na cetaM atthi / catuvaNNasuddhivaNNanA 115. mukhacchedakavAdanti 'brAhmaNA mahAbrahmano mukhato jAtA" ti vAdassa chedakavAdaM / ariyabhAve asamatthAti anariyabhAvAvahA / pakatikALakAti sabhAveneva na suddhA | kaNhoti kiliTTho upatApako / tenAha " dukkhoti attho " ti / sukkabhAvo nAma parisuddhatAti Aha "nikkilesabhAvena paNDarA "ti / sukkoti na kiliTTho anupatApakoti vRttaM " sukhoti attho "ti / 35 116. ubhayavokiNNeti vacanavipallAsena vuttanti Aha "ubhayesu vokiNNesU 'ti / missIbhUtesUti "kadAci kaNhA dhammA, kadAci sukkA dhammA" ti evaM ekasmiM santAne, ekasmiMyeva ca attabhAve pavattiyA missIbhUtesu na pana ekajjhaM pavattiyA / etthAti anantaravuttadhammAva anvAdhiTThAti Aha " kaNhasukkadhammesU 'ti / yasmA ca te brAhmaNAna ceva te dhamme atikkantA, yAya ca paTipadAya atikkameyyuM, sApi tesaM paTipadA natthi, tasmA vuttaM " vattamAnApI' 'ti / nAnujAnanti ayathAbhuccavAdabhAvato / anujAnanaJca nAma abbhanumodananti tadabhAvaM dassentena " nAnumodanti, na pasaMsantIti vuttaM / catunnaM vaNNAnanti niddhAraNe sAmivacanaM / tesanti pana sambandhepi vA sAmivacanaM / te ca brAhmaNA na evarUpA na edisA, yAdiso arahA ekadesenApi tena tesaM sadisatAbhAvato, tasmA tena kAraNena nesaM brAhmaNAnaM " brAhmaNova seTTho vaNNo "ti vAdaM vijJU yathAbhUtavAdino buddhAdayo ariyA nAnujAnanti / ArakattAdIhIti ettha kilesAnaM ArakattA pahInabhAvato dUrattA arahaM, kilesArInaM hatattA ahaM, saMsAracakkassa arAnaM hatattA arahaM, paccayAdInaM arahattA arahaM, pApakaraNe rahAbhAvena arahanti evamattho veditabbo / ayamettha saGkSepo, vitthAro pana visuddhimagge, (visuddhi0 1.125 Adayo ) taM saMvaNNanAsu (visuddhi0 TI0 1.124) ca vRttanayena 35
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA veditabbo / AsavAnaM khINattAti catunnampi AsavAnaM anavasesato pahInattA / brahmacariyavAsanti maggabrahmacariyavAsaM / tassa vAsassa pariyositattA vutthavAso, dasannampi vA ariyavAsAnaM vutthattA vutthavAso / vRttahetaM - "dasayime, bhikkhave, ariyAvAsA, yadariyA AvasiMsu vA Avasanti vA Avasissanti vA / katame dasa ? idha bhikkhave, bhikkhu paJcaGgavippahIna hota chaLaGgasamannAgato ekArakkho caturApasseno panuNNapaccekasacco samavayasaThesano anAvilasaGkappo passaddhakAyasaGghAro suvimuttacitto suvimuttapaJJa / ime kho, bhikkhave, dasa ariyAvAsA "ti (a0 ni0 3.10.19) / (4.117-117) vussatIti vA vusitaM, ariyamaggo, ariyaphalaJca taM etassa atthIti atisayavacanicchAvasena arahA " vusitavA " ti to karaNIyaM nAma pariJApahAnasacchikiriyAbhAvanA dukkhassantaM kAtukAmehi ekantato kattabbattA, taM pana yasmA catUhi maggehi paccekaM catUsu saccesu kAtabbaM kataM, tasmA vuttaM " catUhi... pe0... katakaraNIyo 'ti / osIdApanaTTena bhArA viyAti bhArA, kilesA, khandhA ca / vRttahi "bhArA have paJcakkhandhA ti (saM0 ni0 2.3.22) ohAritoti apanIto / so sadatthoti ettha da-kAro padasandhikaro / kAmaM diTThiAdayopi saMyojanAni eva, tathApi taNhAya bhavasaMyojanaTTho sAtasayo / yathAha "avijjAnIvaraNAnaM sattAnaM taNhAsaMyojanAna "nti / (saM0 ni0 1.2.125, 126, 127, 132, 134, 136, 142; 3.5.520; kathAva0 75) tato sA eva sutte ( dI0 ni0 2.400; ma0 ni0 1.93, 133; 3.373; saM0 ni0 3.1081; paTi0 ma0 1.34 Adayo) samudayasaccabhAvena vuttA, tasmA vuttaM " bhavasaMyojanaM vuccati tavhA ''ti / sammadaJA vimuttoti sammA aJJAya jAnanabhUtAya aggamaggapaJJAya sammA yathAbhUtaM yaM yathA jAnitabbaM, taM tathA jAnitvA vimutto / imasmiM loketi imasmiM sattaloke / idhattabhAveti imasmiM attabhAve, parattabhAveti parasmiM attabhAve, idhaloke, paraloke cAti attho / 117. antaravirahitAti vibhAgavirahitA / tenAha " attano kulena sadisA "ti / anuyantIti anuyantA, anuyantA eva AnuyantA, anuvattakA / tenAha "basavattino"ti / 36
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.118-118) catuvaNNasuddhivaNNanA 37 118. nividvAti saddheyyavatthusmiM anupavisanavasena niviTThA / tato eva tasmiM adhikaM nivisanato abhinivitttthaa| acalaTThitAti acalabhAve ThitA / / yanti yaM kathetabbadhammaM anupadhAretvA, tadatthaJca appaccakkhaM katvA kathanaM, etaM aTThAnaM akAraNaM tassa bodhimUleyeva smucchinnttaa| vicchindajananatthanti ratanattayasaddhAya vicchindassa uppAdanatthaM, aJathattAyAti attho / soti mAro / musAvAdaM kAtuM nAsakkhIti Agataphalassa ariyasAvakassa purato musA vattuM na visahi, tasmA Ama mArosmIti pttijaani| silApathaviyanti ratanamayasilApathaviyaM / sineruM kira parivAretvA Thito bhUmippadeso sattaratanamayo, "suvaNNamayo'"ti keci, sA vitthArato, ubbedhato anekayojanasahassaparimANA ativiya niccalA / kiM tvaM etthAti kiM kAraNA tvaM ettha / "Thito''ti accharaM phri| ThAtuM asakkontoti ariyasAvakassa purato ThAtuM asakkonto / ayahi ariyadhammAdhigamassa AnubhAvo, yaM mAropi nAma mahAnubhAvo ujukaM paTipparituM na sakkoti / ___ maggo eva mUlaM maggamUlaM, tassa / saJjAtattA uppnnttaa| tena maggamUlena patidvitasantAne lddhptitttthaa| bhagavato desanAdhammaM nissAya ariyAya jAtiyA jAto "bhagavantaM nissAya ariyabhUmiyaM jAto"ti vutto / "ure vasitvA"ti idaM dhammaghosassa urato samuTThAnatAya vuttaM / ure vAyAmajanitAbhijAtitAya vA orso| mukhato jAtena jAto "mukhato jAto"ti vutto / kAraNakAraNepi hi kAraNe viya vohAro hoti "tiNehi bhattaM siddha''nti / keci pana "vimokkhamukhassa vasena jAtattA mukhato jAto''ti vadanti, tatthApi vuttanayeneva attho veditabbo / purimenatthena yonijo, sedajo, mukhajoti tIsu sambandhesu mukhajena sambandhena bhagavato puttabhAvo vibhAvito / atthadvayenApi dhammajabhAvoyeva diipito| ariyadhammappattito laddhaviseso hutvA pavatto taduttarakAliko khandhasantAno "ariyadhammato jAto"ti veditabbo, ariyadhammaM vA maggaphalaM nissAya, upanissAya ca jAto sabbopi dhammappabandho "ariyadhammato jAto"ti gahetabbo / tesaM pana ariyadhammAnaM apariyositakiccatAya ariyabhAvena abhinibbattimattaM upAdAya "ariyadhammato jAtattA"ti vuttaM / pariyositakiccatAya tathA nibbattipAripUri upAdAya "nimmitattA"ti vuttaM, yato "dhammajo dhammanimmito''ti vuttaM / "navalokuttaradhammadAyaM AdiyatIti dhammadAyAdo" tipi pATho / assAti "bhagavatomhiputto''tiAdinA vuttassa vAkyassa / atthaM dassentoti bhAvatthaM pakAsento / tathAgatassa anaJasAdhAraNasIlAdidhammakkhandhassa samUhanivesavasena dhammakAyatAya na kiJci vattabbaM atthi, satthuThThAniyassa pana dhammakAyataM dassetuM "kasmA tathAgato 37
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (4.119-120) dhammakAyoti vutto''ti sayameva pucchaM samuTThApetvA "tathAgato hI"tiAdinA tamatthaM vissajjeti / hadayena cintetvAti "imaM dhammaM imassa desessAmI''ti tassa upagatassa veneyyajanassa bodhanatthaM cittena cintetvA / vAcAya abhinIharIti saddhammadesanAvAcAya karavIkarutamaJjunA brahmassarena veneyyasantAnAbhimukhaM tadajjhAsayAnurUpaM hitamatthaM nIhari upanesi / tenAti tena kAraNena evaMsaddhammAdhimuttibhAvena / assAti tathAgatassa | dhammamayattAti dhmmbhuutttaa| idhAdhippetadhammo seTThadvena brahmabhUtoti Aha "dhammakAyattA eva brahmakAyo"ti / sabbaso adhammaM pajahitvA anavasesato dhammo eva bhUtoti dhmmbhuuto| tathArUpo ca yasmA sabhAvato dhammo evAti vattabbataM arahatIti Aha "dhammasabhAvo"ti / 119. seTucchedakavAdanti "brAhmaNova seTTho vaNNoti (dI0 ni0 3.116) evaM vuttsetttthbhaavcchedkvaadN| aparenapi nayenAti yathAvuttaseTThacchedakavAdato aparenapi porANakalokuppattidassananayena | seTThaccheda...pe0... dassetunti sopi hi "brAhmaNova seTTho vaNNo, hInA ajhe vaNNA''ti, "brAhmaNA brahmano puttA orasA mukhato jAtA brahmajA'ti (dI0 ni0 3.114) ca evaM pavattAya micchAdiTThiyA viniveThano jAtibrAhmaNAnaM seTThabhAvassa chedanato seTThacchedanavAdo nAma hotIti dassetunti attho / itthabhAvanti imaM pakArataM mnussbhaavN| sAmaJajotanA hi visese avatikRti, pakaraNavasena vA ayamattho avacchinno dttttbbo| maneneva nibbattAti bAhirapaccayena vinA kevalaM upacArajhAnamanasAva nibbttaa| yAya upacArajjhAnacetanAya te tattha nibbattA, nIvaraNavikkhambhanAdinA uLAro tassA pavattiviseso, tasmA jhAnaphalakappo tassA phalavisesoti Aha "brahmaloke viyaa"tiaadi| "sayaMpabhA"ti padAnaM tattha sUriyAlokAdIhi vinA andhakAraM vidhamantA sayameva pabhAsantIti sayaMpabhA, antalikkhe AkAse carantIti antalikkhacarA, tadaJakAmAvacarasattAnaM viya sarIrassa vicaraNaTThAnassa asubhatAbhAvato subhaM, subheva tiTThantIti subhaTThAyinoti attho veditabbo / rasapathavipAtubhAvavaNNanA 120. sabaM cakkavALanti anavasesaM koTisatasahassaM cakkavALaM / samatanIti saJchAdentI viSphari, sA pana tasmiM udake patiTThitA ahosIti Aha "patidvahI"ti / 38
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.121-121) candimasUriyAdipAtubhAvavaNNanA vaNNena sampannAti sampannavaNNA / makkhikaNDakarahitanti makkhikAhi ca tAsaM aNDakehi ca rhitN| atItAnantarepi kappe loloyev| kasmA ? evaM ciraparicitalolatAvasena sabbapaThamaM tathA akAsIti dasseti / kimevidanti "vaNNato, gandhato ca tAva jAtaM, rasato pana kimevidaM bhavissatI''ti saMsayajAto vadati / tidvatIti aTThAsi / candimasUriyAdipAtubhAvavaNNanA 121. AluppakArakanti ettha AlopapariyAyo Aluppa-saddoti Aha "AlopaM katvA"ti / paccakkhabhUtAnampi candimasUriyAnaM pavattiyaM lokiyAnaM sammoho hoti, taM vidhamituM "ko pana tesa"ntiAdinA aTTa pahAvissajjanAni ghitaani| tattha tesanti candimasUriyAnaM / kasminti kasmiM ThAne / "ko uparI"ti eteneva ko heTThAti ayamattho vuttoyeva / tathA "ko sIghaM gacchatI"ti iminA ko saNikaM gacchatIti ayampi attho vuttoyeva / vIthiyoti gamanavIthiyo / ekatoti ekasmiM khaNe paatubhvnti| sUriyamaNDale pana atthaGgate candamaNDalaM pAyittha / chandaM JatvA vAti ruciM atvA viya / ubhayanti anto, bahi ca / ujukanti AyAmato, vitthArato, ubbedhato ca / parimaNDalatoti parikkhepato / ujukaM saNikaM gacchati amAvAsiyaM sUriyena saddhiM gacchanto divase divase thokaM thokaM ohIyanto puNNamAsiyaM upaDDamaggameva ohiiynto| tiriyaM sIghaM gacchati ekasmimpi mAse kadAci dakkhiNato, kadAci uttarato dassanato / "dvIsu passesU"ti idaM yebhuyyavasena vuttaM / candassa purato, pacchato, samaJca tArakA gacchantiyeva / attano ThAnanti attano gamanaTThAnaM / na vijahanti attano vIthiyaNava gacchanato / sUriyassa ujukaM gamanassa sIghatA candassa gamanaM upAdAya veditabbA / tiriyaM gamanaM dakkhiNadisato uttaradisAya, uttaradisato ca dakkhiNadisAya gamanaM dandhaM chahi chahi mAsehi ijjhnto| soti sUriyo / kALapakkhauposathatoti kALapakkhe uposathe candena saheva gantvA tato paraM / pATipadadivaseti sukkapakkhapATipadadivase / ohAya gacchati attano sIghagAmitAya, tassa ca dandhagAmitAya / 39
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (4.121-121) lekhA viya paJjAyati pacchimadisAyaM | yAva uposathadivasAti yAva sukkapakkhauposathadivasA / "cando anukkamena vaDitvA"ti idaM uparibhAgato patitasUriyAlokatAya heTThato pavattAya sUriyassa dUrabhAvena divase divase anukkamena parihAyamAnAya attano chAyAya vasena anukkamena candamaNDalappadesassa vaDDamAnassa viya dissamAnatAya vuttaM, tasmA anukkamena vaDvitvA viya / uposathadivase puNNamAyaM paripuNNo hoti, paripuNNamaNDalo hutvA dissatIti attho / dhAvitvA gaNhAti candassa dandhagatitAya, attano ca sIghagatitAya / anukkamena hAyitvAti ettha "anukkamena vaDDitvA''ti ettha vuttanayena attho veditbbo| tattha pana chAyAya hAyamAnatAya maNDalaM vaDDamAnaM viya dissati, idha chAyAya vaDDamAnatAya maNDalaM hAyamAnaM viya dissati / __ yAya vIthiyA sUriye gacchante vassavalAhakA devaputtA sUriyAbhitApasantattA attano vimAnato na nikkhamanti, kILApasutA hutvA na vicaranti, tadA kira sUriyassa vimAnaM pakatimaggato adho otaritvA vicarati, tassa oruyha caraNeneva candavimAnampi adho oruyha carati taggatikattA, tasmA sA vIthi udakAbhAvena ajAnurUpatAya "ajavIthI"ti samanaM gtaa| yAya pana vIthiyA sUriye gacchante vassavalAhakA devaputtA sUriyAbhitApAbhAvato abhiNhaM attano vimAnato bahi nikkhamitvA kILApasutA ito cito ca vicaranti, tadA kira sUriyavimAnaM pakatimaggato uddhaM AruhitvA vicarati, tassa uddhaM Aruyha caraNeneva candavimAnampi uddhaM Aruyaha carati taggatikattA, taggatikatA ca samAnagatinA vAtamaNDalena vimAnassa phellitabbattA, tasmA sA vIthi udakabahubhAvena nAgAnurUpatAya "nAgavIthIti samakSaM gtaa| yadA sUriyo uddhamanAruhanto, adho ca anotaranto pakatimaggeneva gacchati, tadA vassavalAhakA yathAkAlaM, yathAruci ca vimAnato nikkhamitvA sukhena vicaranti, tena kAlena kAlaM vassanato loke utusamatA hoti, tAya utusamatAya hetubhUtAya sA candimasUriyAnaM gati gavAnurUpatAya "govIthI"ti samajhaM gatA / tena vuttaM "ajavIthI"tiAdi / evaM "kati nesaM vIthiyo''ti pa'haM vissajjetvA "kathaM vicarantI"ti pahaM vissajjetuM "candimasUriyA'tiAdi vuttaM / tattha sineruto bahi nikkhamantIti sinerusamIpena taM padakkhiNaM katvA gacchantA tato gamanavIthito bahi attano tiriyagamanena cakkavALAbhimukhA nikkhamanti / anto vicarantIti evaM cha mAse khaNe khaNe sineruto apasakkanavasena tato nikkhamitvA cakkavALasamIpaM pattA, tatopi cha mAse khaNe khaNe 40
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.122-123) bhUmipappaTakapAtubhAvAdivaNNanA apasakkanavasena nikkhamitvA sinerusamIpaM pApuNantA anto vicaranti / idAni tamevatthaM saGkepena vuttaM vivarituM "tehI"tiAdi vuttaM / sinerussa, cakkavALassa ca yaM ThAnaM vemajhaM, tassa, sinerussa ca yaM ThAnaM vemajjhaM, tena gacchantA "sinerusamIpena vicarantI"ti vuttA, na sinerussa aggALindaallInA / cakkavALasamIpena caritvAti etthApi eseva nayo / majjhenAti sinerussa, cakkavALassa ca ujukaM vemajjhena maggena / citramAse majjhenAti etthApi eseva nyo| ekappahArenAti ekavelAya, ekeneva vA attano ekpphaaren| majjhanhikoti Thitamajjhanhiko kAlo hoti| tadA hi sUriyamaNDalaM uggacchantaM hutvApi imasmiM dIpe Thitassa upaDvameva dissati, uttarakurUsu Thitassa ogacchantaM hutvA / evahi ekavelAyameva tIsu dIpesu AlokakaraNaM / yesu kattikAdinakkhattasamajhA, tAnipi tArakarUpAni yevAti vuttaM "sesatArakarUpAni cA"ti, nakkhattasaJjitatArakarUpato avasiThThatArakarUpAnIti attho / ubhayAnipi tAni devatAnaM vasanakavimAnAnIti veditabbAni / rA-saddo tiyati chijjati etthAti ratti, sattAnaM sadassa vUpasamanakAloti attho / dibbanti sattA kILanti jotanti etthAti divaa| sattAnaM AyuM minanto viya siyati antaM karotIti maaso| taM taM kiriyaM arati vattetIti utu / taM taM sattaM, dhammappavattiJca saGgamma vadanto viya sarati vattetIti sNvcchro| 122. vivajjanaM vivajjo, so eva vevajjaM, vaNNassa vevajja vaNNavevajaM, vaNNasampattiyA vigamo, tassa pana atthitA "vaNNavevajjatA"ti vuttaa| tenAha "vivajjabhAvo"ti / tesanti vaNNavantAnaM sattAnaM / atimAnappaccayAti dubbaNNavambhanavasena atikkamma attano vaNNaM paTicca mAnapaccayA, mAnasampaggaNhananimittanti attho / sAtisayo raso etissA atthIti rasAti laddhamAnAya, anubhAsiMsUti anurodhavasena bhAsiMsu / lokuppattivaMsakathanti lokuppattivaMsajaM paveNIkathaM, AdikAle uppannaM paveNIAgatakathanti attho / "anupatantI"tipi pATho, so evattho / bhUmipappaTakapAtubhAvAdivaNNanA 123. ediso hutvAti ahicchattakasadiso hutvA /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (4.124-126) 124. padAlatAti "padA"ti evaMnAmA ekA latA, sA pana yasmA sampannavaNNagandharasA, tasmA "bhaddalatA"ti vuttA / nALikAti nALivalli | ahAyIti nassi | 125. akaTThapAkoti akaDeyeva ThAne uppajjitvA paccanako, nIvAro viya saJjAto hutvA nippajjanakoti attho / kaNo "kuNDaka"nti ca vuccati / thusanti taNDulaM pariyonandhitvA Thitattaco, tadabhAvato "akaNo, athuso"ti sAli vutto / "paTivirULha"nti idaM pakkabhAvassa kAraNavacanaM / paTivirULahato hi taM pakkanti / yasmiM ThAne sAyaM pakko sAli gahito, tadeva ThAnaM dutiyadivase pAto pakkena sAlinA paripuNNaM hutvA tikRtIti Aha "sAyaM gahitadvAnaM pAto pakkaM hotii"tiaadi| alAyitanti lAyitavAnampi tesaM kammappaccayA alAyitameva hutvA anUnaM paripuNNameva paJjAyati, na kevalaM paJcAyanameva, atha kho tathAbhUtameva hutvA tiTThati / itthipurisaliGgAdipAtubhAvavaNNanA 126. "manussakAle"ti idaM pubbe manussabhUtAnaMyeva tattha idAni nikantivasena uppatti hotIti katvA vuttaM, devatAnampi purimajAtiyaM itthibhAve ThitAnaM tattha virAgAdipurisattappaccaye asati tadA ithiliGgameva pAtubhavati / purisattapaccayeti "attanopi anissaratA, sabbakAlaM parAyattavRttitA, rajassalatA vaJcatA, gabbhadhAraNaM, paThamAya pakatiyA nihInapakatitA, sUravIratAbhAvo, 'appakA janAti hILetabbatA'ti evamAdi AdInavapaccavekkhaNapubbakampi itthibhAve 'alaM ithibhAvena, na hi itthibhAve ThatvA cakkavattisiriM, na sakkamArabrahmasiriyo paccanubhavituM, na paccekabodhiM, na sammAsambodhiM adhigantuM sakkA'ti evaM itthibhAvavirajjanaM, 'yathAvuttaAdInavavirahato uttamapakatibhAvato sampadamidaM purisattaM nAma seDheM uttamaM, ettha ThatvA sakkA etA sampattiyo sampApuNitu'nti evaM purisattabhAve sambhAvanApubbakaM patthanAThapanaM, 'tattha ninnapoNapabbhAracittatA'ti" evamAdike purisabhAvassa paccayabhUte dhmme| pUretvA vaDDetvA / paccakkhaM bhUtaM, sadisaJca diTThadhammikaM, samparAyikaJca suvipulaM anatthaM acintetvA purisassa kAmesu micchAcaraNaM kevalaM itthiyaM AsApatti phalenevAti AsAApatti ithibhAvAvahApi hotiyeva / tanninnapoNapabbhArabhAvena tannikantiyA nimittabhAvApattitoti vuttaM "puriso itthattabhAvaM labhanto kAmesumicchAcAraM nissAya labhatI'ti / tadAti yathAvutte paThamakappikakAle / pakatiyAti sabhAvena / mAtugAmassAti purimattabhAve mAtugAmabhUtassa | purisassAti etthApi "pakatiyA'ti 42
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.127-131) methunadhammasamAcAravaNNanA padaM AnetvA sambandhitab / upanijjhAyatanti upecca nijjhAyantAnaM / yathA aJamaJjasmiM sArAgo uppajjati, evaM sApekkhabhAvena olokentaanN| rAgapariLAhoti rAgajo pariLAho / nibbuvhamAnAyAti pariNatA hutvA niyyamAnAya / methunadhammasamAcAravaNNanA 127. gomayapiNDamattampi nAlasthAti sammadeva vivAhakammaM nAlatthAti adhippAyena vdnti| pAtabyatanti tasmiM asaddhamme kilesakAmena pivitabbataM kiJci pivitabbavatthaM pivantA viya ativiya tosetvA paribhujitabbataM ApajiMsu, pAtavyatanti vA paribhuJjanakataM ApajiMsu upagacchiMsu / paribhogattho hi ayaM pA-saddo, kattusAdhano ca tabya-saddo, yathAruci paribhujiMsUti attho|| sanidhikArakanti sannidhikAraM, ka-kAro padavaDDanamattanti Aha "sannidhiM katvA"ti / apadAnanti avakhaNDanaM / ekakasmiM ThAneti yattha yattha vahitaM, tasmiM tasmiM ekekasmiM ThAne / gumbagumbAti punyjpunyjaa|| sAlivibhAgavaNNanA 128. sImaM ThapeyyAmAti "ayaM bhUmibhAgo asukassa, ayaM bhUmibhAgo asukassA''ti evaM paricchedaM kareyyAma / taM aggaM katvAti taM Adi katvA / mahAsammatarAjavaNNanA 130. pakAsetabbanti dosavasena pakAsetabbaM / khipitabbanti khepaM kAtabaM / tenAha "hAretabba"nti, sattanikAyato nIharitabbaM / nesanti niddhAraNe sAmivacanaM / 131. akkharanti niruttiM / sA hi mahAjanena sammatoti niddhAretvA vattabbato 43
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA nirutti, tasmiMyeva nirUhabhAvato, aJJattha asaJcaraNato akkharanti ca vuccati, tathA saGghAtabbato saGghA, samaJJayatIti samaJja, paJJApanato paJJatti, voharaNato vohAro / uppannoti pavatto / na kevalaM akkharamevAti na kevalaM samaJJAkaraNameva / khettasAminoti taM taM bhUmibhAgaM pariggahetvA ThitasattA / tIhi saGkhehIti tividhakiriyAbhisaGghatehi tIhi saGgrahi khattiyAdIhi tIhi vaNNehi pariggahitehi / "khattiyAnuyantabrAhmaNagahapatikanegamajAnapadehi tIhi gahapatIhi pariggahitehI "ti ca vadanti / agganti AtenAti aggaM kulanti jAtena / khattiyakulaJhi loke sabbaseTTaM / yathAha " khattiyo seTTho janetasmiM, ye gottapaTisArino 'ti, ( dI0 ni0 1.277; 3.140 ma0 ni0 2.30 saM0 ni0 1.1.182, 245) abhedopacArena pana akkharassa khattiyasaddassapi seTThatAti pALiyaM "aggaJjena akkharenA "ti vRttaM / idAni abhedopacArena vinA eva atthaM dassetuM " agge vA "tiAdi vRttaM / brAhmaNamaNDalAdivaNNanA 132. yena anArambhabhAvena bAhitAkusalA "brAhmaNA' 'ti vuttA, tameva tAva dassetuM pALiyaM '"vItaGgArA'"tiAdi vRttanti tadatthaM dassento "pacitvA "ti AdimAha / tamenanti vacanavipallAsena niddesoti Aha " te ete 'ti / abhisaGgharontAti cittamantabhAvena aJJamaJjaM abhivisiTTe karontA, brAhmaNAkappabhAvena saGgharontA ca / vAcentAti paresaM kathentA, ye tathA ganthe kAtuM na jAnanti / acchantIti Asanti, upavisantIti attho / tenAha "vasantI'ti / acchentIti kAlaM khepenti / hInasammataM jhAnabhAvanAnuyogaM chatvA ganthe pasutatAdIpanato / seTThasammataM jAtaM " vedadharA sottiyA subrAhmaNAti evaM seTThasammataM jAtaM / ( 4.132 - 135) 133. methunadhammaM samAdiyitvAti jAyApatikabhAvena dvayaM dvayaM nivAsaM ajjhupagantvA / vANijakammAdiketi Adi- saddena kasikammAdiM saGgahAti / 134. naLakAra luddAcArakammakhuddAcArakammunAti paraviheThanAdiluddAcArakammunA, dArukammAdikhuddAcArakammunA ca / suddanti ettha su-iti sIghatthe nipAto / dA-iti garahaNattheti Aha "sudda sudda lahuM lahuM kucchitaM gacchantI"ti / 135. ahUti kAlavipallAsavasena vuttanti dassento " hoti kho" ti Aha / 44
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.136-137) duccaritAdikathAvaNNanA iminAti "imehi kho, vAseTTa, catUhi maNDalehi samaNamaNDalassa abhinibbatti hotI"ti iminA vacanena / imaM dassetIti samaNamaNDalaM nAma...pe0... suddhiM pApuNantIti imaM atthajAtaM dasseti / yadi imehi...pe0... abhinibbatti hoti, evaM sante imAneva cattAri maNDalAni padhAnAni, samaNamaNDalaM appadhAnaM tato abhinibbattattAti ? nayidamevanti dassetuM "imAnI"tiAdi vuttaM / samaNamaNDalaM anuvattanti guNehi visiTThabhAvato / guNo hi viSenaM anuvattanahetu, na kolaputtiyaM, vaNNapokkharatA, vAkkaraNamattaM vaa| tenAha "dhammeneva anuvattanti, no adhammenA"ti / so dhammo ca lokuttarova adhippeto, yena saMsArato visujjhati, tasmA samaNamaNDalanti ca sAsanikameva samaNagaNaM vadatIti daTThabbaM / tenAha "samaNamaNDalahI"tiAdi / duccaritAdikathAvaNNanA 136. micchAdiTThivasena samAdinnakammaM nAma "ko anubandhitabbo / ajotaggisoDimiso''tiAdinA yaJavidhAnAdivasena pavattitaM hiMsAdipApakammaM / micchAdiTTikammassAti "esa saddhAdhigato devayAno, yena yanti puttino visokA''tiAdinA pavattitassa micchAdiTThisahagatakammassa / samAdAnaM tassa tathA pavattanaM, tassA vA diTThiyA upagamanaM / 137. dvayakArIti kusalAkusaladvayassa kttaa| tayidaM dvayaM yasmA ekajjhaM nappavattati, tasmA Aha "kAlenA"tiAdi / ekakkhaNe ubhayavipAkadAnavAnaM nAma natthi ekasmiM khaNe cittadvayUpasahitAya sattasantatiyA abhaavto| yathA pana dvayakArino sukhadukkhapaTisaMveditA sambhavati, taM dassetuM "yena panA"tiAdi vuttaM / evaMbhUtoti vikalAvayavo / dvepihi kusalAkusalakammAni katUpacitAni sabhAvato balavantAneva honti, tasmA maraNakAle upaTTahanti / tesu akusalaM balavataraM hoti pccylaabhto| nikantiAdayo hi paccayavisesA akusalasseva sabhAgA, na kusalassa, tasmA katUpacitabhAvena samAnabalesupi kusalAkusalesu paccayalAbhena vipaccituM laddhokAsatAya kusalato akusalaM balavataraM hotIti, tathAbhUtampi taM yathA vipAkadAne laddhokAsassa kusalassApi avasaro hoti, tathA laddhapaccayaM paTisandhidAnAbhimukhaM kusalaM paTibAhitvA paTisandhiM dentaM tiracchAnayoniyaM nibbattApetIti / "akusalaM balavataraM hotI"ti ettha "akusalaM ce balavataraM hoti, taM kusalaM paTibAhitvA''ti vuttanayeneva atthaM vatvA tesu kusalaM ce balavataraM hoti, 45
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (4.138-140) taJca akusalaM paTibAhitvA manussayoniyaM nibbattApeti, akusalaM pavattivedanIyaM hoti, atha naM taM kANampi karoti khujjampi pIThasappimpi kucchirogAdIhi vA upahRtaM / evaM so pavattiyaM nAnappakAraM dukkhaM paccanubhavatIti idaM sandhAya vuttaM "sukhadukkhappaTisaMvedI hotI'ti / tatrAyaM vinicchayo- vuttakAle vA kArena samAnabalesu kusalAkusalakammesu upaThThahantesu maraNassa AsannavelAyaM yadi balavatarAni kusalajavanAni javanti, yathAupaTTitaM akusalaM paTibAhitvA kusalaM vuttanayena paTisandhiM deti / atha balavatarAni akusalajavanAni javanti, yathAupaTTitaM kusalaM paTibAhitvA akusalaM vuttanayeneva paTisandhiM deti / taM kissa hetu ? ubhinnaM kammAnaM samAnabalavabhAvato, paccayantarasApekkhato cAti, sabbaM vImaMsitvA gahetabbaM / bodhipakkhiyabhAvanAvaNNanA 138. bodhi vuccati maggasammAdivi, cattAri ariyasaccAni bujjhatIti katvA, sabhAvato, taMsabhAvato ca tassA pakkhe bhavAti bodhipakkhiyA, sativIriyAdayo dhammA, tesaM bodhipkkhiyaanN| paTipATiyAti bodhipakkhiyadesanApaTipATiyA / bhAvanaM anugantvAti anukkamena pavattaM bhAvanaM patvA / tenAha "paTipajjitvA"ti / saupAdisesAya nibbAnadhAtuyA vasena khINAsavassa seTThabhAvaM lokassa pAkaTaM katvA dassetuM sakkA, na itarAya sabbaso apaJattibhAvUpagamane tassa adassanatoti vuttaM "parinibbAtIti kilesaparinibbAnena parinibbAyatI"ti / vinivattetvAti tato catuvaNNato nIharitvA / 140. tamevatthanti "khINAsavova devamanussesu seTTho''ti vuttamevatthaM / seTThacchedakavAdamevAti jAtibrAhmaNAnaM seTThabhAvasamucchedakameva kathaM / dassetvA bhAsitvA / suttantaM vinivattetvAti pubbe lokiyadhammasandassanavasena pavattaM aggajhasuttaM "sattannaM bodhipakkhiyAnaM dhammAnaM bhAvanamanvAyA''tiAdinA tato vinivattetvA nIharitvA tena asaMsarlDa katvA / AvajjantAti samannAharantA / anumajjantAti pubbenAparaM atthato vicarantAti / aggajhasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 46
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. sampasAdanIyasuttavaNNanA sAriputtasIhanAdavaNNanA 141. pAvArenti saJchAdenti sarIraM etenAti pAvAro, vatthaM / pAvaraNaM vA pAvAro, "vatthaM dussa"nti pariyAyasadA eteti dussameva pAvAro, so etassa bahuvidho anekakoTippabhedo bhaNDabhUto atthIti dusspaavaariko| so kira pubbe daharakAle dussapAvArabhaNDameva bahuM pariggahetvA vANijjaM akAsi, tena naM seTThiTTAne Thitampi "pAvAriko" tveva saJjAnanti / bhagavatIti iti-sado Adiattho, pakArattho vA, tena bhagavantaM upasaGkamitvA therena vuttavacanaM sabda saGgaNhAti / "kasmA evaM avocA'ti tathAvacane kAraNaM pucchitvA "somanassapavedanattha"nti kasmA payojanaM vissajjitaM, tayidaM ambaM puTThassa labujaM byAkaraNasadisanti ? nayidamevaM cintetabbaM / yA hissa therassa tadA bhagavati somanassuppatti, sA niddhAritarUpA kAraNabhAvena coditA, tasmA evaM avocAti, sA eva ca yasmA niddhAritarUpA pavedanavasena bhagavato sammukhA tathAvacanaM payojeti, tasmA "attano uppannasomanassapavedanattha''nti payojanabhAvena vissajjitaM / tatrAti tasmiM somanassapavedane / vihAre nivAsaparivattanavasena sunivtthnivaasno| AbhujitvAti AbandhitvA / samApattito vuTThAya "aho santo vatAyaM ariyavihAro''ti samApattisukhapaccavekSaNamukhena attano guNe anussarituM Araddho, ArabhitvA ca nesaM taM taM sAmaJavisesavibhAgavasena anussari / tathA hi "samAdhI''ti sAmaJato gahitasseva "paThamaM jhAna''ntiAdinA visesavibhAgo, "paJaA"ti sAmaJato ca gahitasseva "vipassanAANa"ntiAdinA visesavibhAgo uddhtto| "lokiyAbhiAsu dibbacakkhuJANasseva gahaNaM 47
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.141-141) therassa itarehi sAtisayanti dassetu'nti vadanti, pubbenivAsaJaANampi pana "kappasatasahassAdhikassA''tiAdinA kiccavasena dassitameva, lakkhaNahAravasena vA itaresaM pettha gahitatA veditbbaa| atthappabhedassa sallakkhaNavibhAvanavavatthAnakaraNasamatthaM atthe pabhedagataM jANaM atthpttismbhidaa| tathA dhammappabhedassa sallakkhaNavibhAvanavavatthAnakaraNasamatthaM dhamme pabhedagataM ANaM dhmmpttismbhidaa| niruttipabhedassa sallakkhaNavibhAvanavavatthAnakaraNasamatthaM niruttiyaM pabhedagataM ANaM niruttipttismbhidaa| paTibhAnappabhedassa sallakkhaNavibhAvanavavatthAna karaNasamatthaM paTibhAne pabhedagataM ANaM pttibhaanpttismbhidaa| ayametya saGgrepo, vitthAro pana visuddhimagge, (visuddhi0 2.428) taM saMvaNNanAsu (visuddhi0 TI0 2.428) vuttanayeneva veditabbo / sAvakavisaye paramukkaMsagataM ANaM sAvakapAramitrANaM sabbaJjataJANaM viya sabbajeyyadhammasu / tassApi hi visu parikammaM nAma natthi, sAvakapAramiyA pana sammadeva paripUritattA aggamaggasamadhigamenevassa samadhigamo hoti / sabbaJjataJANasseva sammAsambuddhAnaM yAva nisinnapallaGkA anussaratoti yojanA / bhagavato sIlaM nissAya guNe anussaritumAraddhoti yojanA / yasmA guNAnaM bahubhAvato nesaM ekajhaM ApAthAgamanaM natthi, sati ca tasmiM anirUpitarUpeneva anussaraNena bhavitabbaM, tasmA thero savisaye ThatvA te anupadaM sarUpato anussari, anussaranto ca sabbapaThamaM sIlaM anussari, taM dassento "bhagavato sIlaM nissAyA"ti Aha, sIlaM ArabbhAti attho / sesapadesupi eseva nayo / yasmA cettha thero ekekavasena bhagavato guNe anussaritvA tato paraM catukkapaJcakAdivasena anussari, tasmA "cattAro iddhipAde''ti vatvA tato paraM bojjhaGgabhAvanAsAmaJjana indriyesu vattabbesu tAni aggahetvA "cattAro magge"tiAdi vuttaM / catuyoniparicchedakANaM mahAsIhanAdasutte (ma0 ni0 1.152) Agatanayeneva veditab / cattAro ariyavaMsA ariyavaMsasutte (a0 ni0 1.4.28) Agatanayeneva veditabbA / padhAniyaGgAdayo saGgIti (dI0 ni0 3.317) dasuttarasuttesu (dI0 ni0 3.355) Agamissanti / cha sAraNIya dhammA parinibbAnasutte (dI0 ni0 2.141) AgatA eva / sukhaM supanAdayo (a0 ni0 3.11.15; paTi0 ma0 2.22) ekAdasa mettAnisaMsA | "idaM dukkhaM ariyasaccantiAdinA saM0 ni0 3.5.1081, mahAva0 15, paTi0 ma0 2.30) catUsu ariyasaccesu tiparivattavasena AgatA dvAdasa dhmmckkaakaaraa| maggaphalesu 48
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ .141-141) sAriputtasIhanAdavaNNanA 49 pattAni aTTha jANAni, cha asAdhAraNaJANAni cAti cuddasa buddhjnyaannaani| paJcadasa muttiparipAcaniyA dhammA meghiyasuttavaNNanAyaM (udA0 aTTha0 31) gahetabbA, soLasavidhA nApAnassati AnApAnassatisutte (ma0 ni0 3.148), aTThArasa buddhadhammA (mahAni0 1, 156; cULani0 85; paTi0 ma0 3.5; dI0 ni0 aTTha0 3.305) evaM detabbA -- atItaMse buddhassa bhagavato appaTihataM ANaM, anAgataMse, paccuppannaMse buddhassa bhagavato appaTihataM jANaM / imehi tIhi dhammehi samannAgatassa buddhassa bhagavato sabbaM kAyakammaM ANapubbaGgamaM ANAnuparivatti, sabbaM vacIkammaM, sabbaM manokamma ANapubbaGgamaM jANAnuparivatti / imehi chahi dhammehi samannAgatassa buddhassa bhagavato natthi chandassa hAni, natthi dhammadesanAya hAni, natthi vIriyassa hAni, nasthi samAdhissa hAni, natthi paJjAya hAni, natthi vimuttiyA hAni / imehi dvAdasahi dhammehi samannAgatassa buddhassa bhagavato natthi davA, natthi ravA, natthi apphuTuM, natthi vegAyitattaM, natthi abyAvaTamano, natthi appaTisaGkhAnupekkhAti / / tattha "nathi davAti khiDDAdhippAyena kiriyA natthi / natthi ravAti sahasA kiriyA thI''ti vadanti / sahasA pana kiriyA davA, "ajhaM karissAmI''ti aJassa karaNaM / / natthi apphuTanti ANena aphusitaM natthi / natthi vegAyitattanti turitakiriyA natthi / stha abyAvaTamanoti niratthakacittasamudAcAro ntthi| natthi appaTisaGkhAnupekkhAti ANupekkhA natthi / keci pana "natthi dhammadesanAya hAnI''ti apaThitvA "natthi chandassa ni, natthi vIriyassa hAni, natthi satiyA [sattiyA (vibhaM0 mUlaTI0 tantabhAjanIyavaNNanA)] hAnI''ti paThanti / jarAmaraNAdIsu ekAdasasu paTiccasamuppAdaGgesu paccekaM catusaccayojanAvasena pavattAni tucattAlIsa jANAniyeva (saM0 ni0 1.2.33) sukhavisesAnaM adhiTThAnabhAvato nnvtthuuni| vuttavhetaM - "yato kho bhikkhave ariyasAvako evaM jarAmaraNaM pajAnAti, evaM jarAmaraNasamudayaM pajAnAti, evaM jarAmaraNanirodhaM pajAnAti, evaM jarAmaraNanirodhagAminiM paTipadaM pajAnAtI"tiAdi (saM0 ni0 1.2.33) / 49
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.141-141) jarAmaraNasamudayoti cettha jAti adhippetaa| sesapadesu bhavAdayo veditabbA / kusalacittuppAdesu phassAdayo paropaNNAsa kusldhmmaa| "jAtipaccayA jarAmaraNa''nti jANaM, "asati jAtiyA natthi jarAmaraNa"nti jANaM, atItampi addhAnaM "jAtipaccayA jarAmaraNa''nti ANaM, "asati jAtiyA natthi jarAmaraNa"nti ANaM, anAgatampi addhAnaM "jAtipaccayA jarAmaraNa''nti ANaM, "asati jAtiyA natthi jarAmaraNa"nti ANaM / "yampi idaM dhammaTThitijANaM, tampi khayadhammavayadhamma virAgadhamma nirodhadhamma''nti ANanti evaM jarAmaraNAdIsu ekAdasasu paTiccasamuppAdaGgesu paccekaM satta satta katvA sattasattati ANavatthUni (saM0 ni0 1.2.34) veditabbAni / tattha yampIti chabbidhampi paccavekkhaNANaM vipassanArammaNabhAvena ekajhaM gahetvA vuttaM / dhammaTThititrANanti chapi jANAni sajipitvA vuttaM jANaM / "khayadhamma"ntiAdinA pana pakArena pavattaJANassa dassanaM, vipassanAdassanato vipassanA paTivipassanAdassanamattamevAti na taM "aGga''nti vadanti, pALiyaM (saM0 ni0 1.2.34) pana sabbattha ANavasena aGgAnaM vuttattA "nirodhadhammanti ANa"nti iti-saddena pakAsetvA vuttaM vipassanAJANaM sattama ANanti ayamattho dissati / na hi yampi idaM dhammaTTitiJANaM, tampi ANanti sambandho hoti jANaggahaNena etasmiM ANabhAvadassanassa anadhippetattA, "khayadhamma...pe0... nirodhadhamma''nti etesaM sambandhabhAvappasaGgo cAti / catuvIsati...pe0... vajirajANanti ettha keci tAva Ahu "bhagavA devasikaM dvAdasakoTisatasahassakkhattuM mahAkaruNAsamApattiM samApajjati, dvAdasakoTisatasahassakkhattumeva ca arahattaphalasamApattiM samApajjati, tAsaM purecaraM, sahavacaraJca ANaM paTipakkhehi abhejjataM, mahattaJca upAdAya mahAvajiraJANaM nAma | vuttajhetaM bhagavatA - 'tathAgataM, bhikkhave, arahantaM sammAsambuddhaM dve vitakkA bahulaM samudAcaranti - khemo ca vitakko, paviveko ca vitakko'ti (itivu0 38) / khemavitakko hi bhagavato mahAkaruNAsamApattiM pUretvA Thito, pavivekavitakko arahattaphalasamApattiM / buddhAnahi bhavaGgaparivAso lahuko, matthakappatto samApattIsu vasIbhAvo, tasmA samApajjanavuDhAnAni katipayacittakkhaNeheva ijjhanti / paJca rUpAvacarasamApattiyo catasso arUpasamApattiyo appamaJAsamApattiyA saddhiM dasa, nirodhasamApatti, 50
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-141) sAriputtasIhanAdavaNNanA phalasamApatti cAti dvAdasetA samApattiyo bhagavA paccekaM divase divase tasahassakkhattuM purebhattaM samApajjati, tathA pacchAbhatta"nti / "evaM jjatabbasamApattisaJcAritatrANaM mahAvajiratrANaM nAmA''ti keci / apare pana "yaM taM bhagavatA abhisambodhidivase pacchimayAme paTiccasamuppAdamukhena manayena jarAmaraNato paTThAya ANaM otAretvA anupadadhammavipassanaM Arabhantena yathA puriso suviduggaM mahAgahanaM mahAvanaM chindanto antarantarA nisAnasilAyaM pharasuM taM karoti, evameva nisAnasilAsadisiyo samApattiyo antarantarA samApajjitvA sa tikkhavisadasUrabhAvaM sampAdetuM anulomapaTilomato paccekaM paTiccasamuppAdaGgavasena nto divase divase lakkhakoTilakkhakoTiphalasamApattiyo samApajjati, taM sandhAya vuttaM sati...pe0... mahAvajiraJANaM nissAyA'ti' | nanu bhagavato samApattisamApajjane me payojanaM natthIti ? nayidaM ekantikaM / tathA hi vedanA TippaNAmanAdIsu savisesaM mapubbaGgamena samApattiyo smaapjji| apare pana "lokiyasamApattisamApajjane mmena payojanaM natthi / lokuttarasamApattisamApajjane tajjaM parikammaM icchitabbamevA''ti "aparamparA''ti padaM yesaM desanAya asthi, te aprmpriyaav| kusalapaJattiyanti dhammAnaM paJApane / anuttaroti uttmo| upanissaye ThatvAti ANUpanissaye ThatvA so pubbUpanissayo pubbayogo, tattha patiTTAya / mahantato saddahati paTipakkhavigamena sa viya saddhAyapi tikkhvisdbhaavaapttito| avasesaarahantehIti pakatisAvakehi / te mahAtherA paramatthadIpaniyaM theragAthAvaNNanAyaM nAmato uddhaTA / cattAro mahAtherAti ssapaanuruddhamahAkaccAnamahAkoTTikattherA | tesupi aggasAvakesu sAriputtatthero paJaAya bhaavto| sAriputtattheratopi eko paccekabuddho tikkhavisadajANo abhinIhAramahantatAya jANasambhArattA / satipi paccekabodhiyA avisesesu bahUsu ekajjhaM sannipatitesu gavasena lokiye visaye siyA kassaci ANassa visiTThatAti dassetuM "sace tiAdi vuttaM / "sabba buddhova buddhaguNe mahantato saddahatI"ti idaM heTThA desanAsotavasena vuttaM / buddhA hi buddhaguNe mahattaM paccakkhatova passanti, na vasena / idAni yathAvuttamatthaM upamAya vibhAvetuM "seyyathApi nAmA''tiAdi AraddhaM / gambhIro 51
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.141-14 uttAnoti gambhIro vA uttAno vAti jAnanatthaM / "evamevA"tiAdi yathAdassitAya upamA upameyyena saMsandanaM / buddhaguNesu appamattavisayampi lokiyamahAjanassa A apavattitarUpeneva pavattati anavattitasabhAvattAti vuttaM "ekavyAma...pe0... veditabbA"ti tattha JAtaudakaM viyAti pamANato AtaudakaM viya / ariyAnaM pana tattha attano visa pavattanakajANaM pavattitarUpeneva pavattati attano paTivedhAnurUpaM, abhinIhArAnurUpa avattitasabhAvattAti dassento "dasavyAmayottenA"tiAdimAha / tattha paTividdhasaccAna paTipakkhavidhamanapubbayogavisesavasena ANaM sAtisayaM, mahAnubhAvaJca hotIti imamatthaM dasse sotApannabhANassa dasabyAmaudakaM opammabhAvena dassetvA tato pare dasuttaradiguNadasaguNaasItiguNavisiTuM udakaM opammaM katvA dassitaM / nanu evaM san buddhaguNA parimitaparicchinnA, therena ca te paricchijja AtAti ApajjatIti ? nApajjatI dassento "tattha yathA so puriso"tiaadimaah| tattha so purisoti ra caturAsItibyAmasahassappamANena yottena caturAsItibyAmasahassaTTAne mahAsamudde udakaM miniTa Thito puriso| so hi therassa upamAbhAvena ghito| dhammanvayenAti anumAnaJANena / taji siddha dhamma anugantvA pavattanato "dhammanvayo"ti vuccati, tathA anvayavasena atthasa bujjhanato anvayabuddhi, anumeyyaM anuminotIti anumAnaM, nidassane diTThanayena anumeya gaNhAtIti "nayaggAho"ti ca vuccati / tenAha "dhammanvayenA''tiAdi / svAyaM dhammanvayo : yassa kassaci hoti, atha kho tathArUpassa aggasAvakassevAti Aha "sAvakapAramitrA ThatvA"ti / yadi thero buddhaguNe ekadesato paccakkhe katvA tadajhe nayaggAhena gahi, na evaM sante buddhaguNA parimitaparicchinnA ApannAti ? nayidaM evanti dassento "ananta aparimANA"ti / "saddahatI''ti vatvA puna tamevatthaM vibhAvento "therena hi...pe0... bahutarA"ti Aha kathaM panAyamattho evaM daTTabboti evaM adhippAyabhedakaM upamAya saJApetuM "yathA kA viyA"tiAdi vuttaM "upamAyamidhekacce vighu purisA bhAsitassa atthaM AjAnantI''ti (saM0 ni0 1.2.67) ito nava ito navAti ito majjhaTThAnato yAva dakkhiNatIrA nada ito majjhaTThAnato yAva uttaratIrA nava / idAni yathAvuttamatthaM suttena samatthetuM "buddhopI"ti gAthamAha / yamakayugaLamahAnadImahogho viyAti dvinnaM ekato samAgatattA yugaLabhUtAnaM mahAnadI mahogho viy| 52
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.142-142) sAriputtasIhanAdavaNNanA anucchavikaM katvAti yoyaM mama pasAdo buddhaguNe Arabbha ogALaho hutvA uppanno, taM anucchavikaM anurUpaM katvA / paTiggahetuM sampaTicchituM aJo koci na sakkhissati yAthAvato anvbujjhnto| paTiggahetuM sakkoti tassa hetuto, paccayato, sabhAvato, kiccato, phalato sammadeva pttivijjhnto| pUrattanti punnnnbhaavo| paggharaNakAleti vikiraNakAle, patanakAleti attho| "pasano"ti iminA pasAdassa vattamAnatA dIpitAti "uppanasaddhoti iminApi saddhAya paccuppannatA pakAsitAti Aha "evaM saddahAmIti attho"ti / abhijJAyatIti abhiJo, adhiko abhiJo bhiyyobhijJo, so eva atisayavacanicchAvasena "bhiyyobhijJataro"ti vuttoti Aha "bhiyyataro abhijJAto"ti / dutiyavikappe pana abhijAnAtIti abhiJA, abhivisiTThA paJjA, bhiyyo abhiJA etassAti bhiyyobhijJo, so eva atisayavacanicchAvasena bhiyyobhijJataro, svAyamassa atisayo abhijAya bhiyyobhAvakatoti Aha "bhiyyatarAbhio vA"ti / sambujjhati etAyAti sambodhi, sabbaJjataJANaM, aggamaggajANaJca / sabba taJANapadaTThAnahi aggamaggajANaM, aggamaggajANapaTThAnaJca sabba tANaM sambodhi nAma / tattha padhAnavasena tadatthadassane paThamavikappo, padaTTAnavasena dutiyavikappo / kasmA panettha arahattamaggajANasseva gahaNaM, nanu heTThimAnipi bhagavato maggajANAni savAsanameva yathAsakaM paTipakkhavidhamanavasena pavattAni / savAsanappahAnahi ayyAvaraNappahAnanti ? saccametaM, taM pana aparipuNNaM paTipakkhavidhamanassa vippakatabhAvatoti Aha "arahattamaggajANe vA"ti / aggamaggavasena cettha ariyAnaM bodhittayapAripUrIti dassetuM "arahattamaggeneva hI"tiAdi vuttaM / nippadesAti anvsesaa| gahitA hontIti arahattamaggena gahitena adhigatena gahitA adhigatA honti / sabbanti tehi adhigantabbaM / tenAti sambodhinA sabba tANapadaTThAnena arahattamaggANena / 142. khAdanIyAnaM uLAratA sAtarasAnubhAvenAti Aha "madhure AgacchatI"ti / pasaMsAya uLAratA visiTThabhAvenAti Aha "seTTe"ti, obhAsassa uLAratA mahantabhAvenAti vuttaM "vipule"ti / usabhassa ayanti AsabhI, idha pana AsabhI viyAti aasbhii| tenAha "usabhassa vAcAsadisI"ti / yena pana guNenassA taMsadisatA, taM dassetuM "acalA asampavedhI"ti vuttaM / yato kutoci anussavanaM anussvo| vijjAhAnesu kataparicayAnaM AcariyAnaM taM tamatthaM vijJApentI paveNI aacriyprmpraa| kevalaM attano matiyA "itikira evaMkirAti parikappanA itikir| piTakassa ganthassa sampadAnato sayaM sampadAnabhAvena gahaNaM pittksmpdaanN| yathAsutAnaM atthAnaM AkArassa parivitakkanaM aakaarprivitkko| tathaiva "evameta"nti diTThiyA nijjhAnakhamanaM diTThinijjhAnakkhanti / 53
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.142-142) AgamAdhigamehi vinA takkamaggaM nissAya takkanaM tkko| anumAnavidhiM nissAya nyggaaho| yasmA buddhavisaye ThatvA bhagavato ayaM therassa codanA, therassa ca so avisayo, tasmA "paccakkhato ANena paTivijjhitvA viyA"ti vuttaM / sIhanAdo viyAti sIhanAdo, taMsadisatA cassa seTThabhAvena, so cettha evaM veditabboti dassento "sIhanAdo"tiAdimAha / neva dandhAyantenAti na mandAyantena / na bhaggarAyantenAti aparisaGkantena / anuyogadApanatthanti anuyogaM sodhApetuM / vimaddakkhamajhi sIhanAdaM nadanto atthato tattha anuyogaM sodheti nAma | anuyuJjanto ca naM sodhApeti nAma / dAtunti sodhetuM / keci "dAnattha''nti atthaM vadanti, tadayuttaM / na hi yo sIhanAdaM nadati, so eva tattha anuyogaM detIti yujjati / nighaMsananti vimaddanaM / dhamamAnanti tApayamAnaM, tApanaJcettha gaggariyA dhamApanasIsena vadati / sabbe teti sabbe te atIte niruddhe sammAsambuddhe, tenetaM dasseti - ye te ahesuM atItaM addhAnaM tava abhinIhArato oraM sammAsambuddhA, tesaM tAva sAvakANagocare dhamme paricchindanto mArAdayo viya buddhAnaM lokiyacittacAraM tvaM jAneyyAsi / ye pana te abbhatItA tato parato chinnavaTumA chinnapapaJcA pariyAdiNNavaTTA sabbadukkhavItivattA sammAsambuddhA, tesaM sabbesampi sAvakaJANassa avisayabhUte dhamme kathaM jAnissasIti / anAgatabuddhAnaM panAti pana-saddo visesatthajotano, tena atItesu tAva khandhAnaM bhUtapubbattA tattha siyA ANassa savisaye gati, anAgatesu pana sabbaso asaJjAtesu kathanti imamatthaM joteti| tenAha "anAgatApI"tiAdi / "cittena paricchinditvA viditA''ti kasmA vuttaM, nanu atItAnAgate sattAhe eva pavattaM cittaM cetopariyaJANassa visayo, na tato paranti ? nayidaM cetopariyajANakiccavasena vuttaM, atha kho pubbenivAsaanAgataMsajANavasena vuttaM, tasmA nAyaM doso / viditavAne na karoti sikkhApadeneva tAdisassa paTikkhepassa paTikkhittattA, setughAtato ca / kathaM pana thero dvayasambhave paTikkhepameva akAsi, na vibhajja byAkAsIti Aha "thero kirA"tiAdi / pAraM pariyantaM minotIti pAramI, sA eva ANanti pAramiJANaM, sAvakAnaM pAramiJANaM sAvakapAramijANaM, tasmiM / sAvakAnaM ukkaMsapariyantagate jAnane nAyaM anuyogo, atha kho sabbaJjataJANe sabbaJjatAya jAnane / keci pana "sAvakapAramiJaANeti sAvakapAramiJANavisayeti atthaM vadanti / tathA sesapadesupi / 54
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.143-143) sAriputtasIhanAdavaNNanA sIla..pe0... samatthanti sIlasamAdhipAvimuttisaGghAtakAraNAnaM jAnanasamatthaM / buddhasIlAdayo hi buddhAnaM buddhakiccassa, parehi "buddhA"ti jAnanassa ca kAraNaM / 143. anumAnajANaM viya saMsayapiTTikaM ahutvA "idamidanti yathAsabhAvato jeyyaM dhAreti nicchinotIti dhammo, paccakkhaJANanti Aha "dhammassa paccakkhato ANassA"ti | anuetIti anvayoti Aha "anuyogaM anugantvA'ti / paccakkhasiddhahi atthaM anugantvA anumAnaJANassa pavatti divena adiTThassa anumAnanti veditabbo | vidite vedakampi ANaM atthato viditameva hotIti "anumAnajANaM nayaggAho vidito"ti vuttaM / viditoti viddho paTiladdho, adhigatoti attho / appamANoti aparimANo mhaavisyttaa| tenAha "apariyanto"ti / tenAti apariyantattA, tena vA apariyantena jANena, eteneva thero yaM yaM anumeyyamatthaM AtukAmo hoti, tattha tatthassa asaGgamappaTihaTaanumAnajANaM pavattatIti dasseti / tenAha "so iminA"tiAdi / tattha iminAti iminA kAraNena | pAkArassa thirabhAvaM udghamuddhaM ApetIti uddhApaM, pAkAramUlaM | Adi-saddena pAkAradvArabandhaparikhAdInaM saGgaho veditabbo / paccante bhavaM pccntimN| paNDitadovArikaTThAniyaM katvA thero attAnaM dassetIti dassento "ekaddhAranti kasmA AhA"ti codanaM samuTThApesi / yassA paJjAya vasena puriso "paNDito''ti vuccati, taM paNDiccanti Aha "paNDiccena samannAgato"ti / taMtaMitikattabbatAsu chekabhAvo byattabhAvo veyyttiyN| medhati sammosaM hiMsati vidhamatIti medhA, sA etassa atthIti medhaavii| ThAne ThAne uppatti etissA atthIti ThAnuppattikA, ThAnaso uppjjnkpnyjaa| anupariyAyanti etenAti anupariyAyo, so eva pathoti anupariyAyapatho, parito pAkArassa anusaMyAyanamaggo / pAkArabhAgA sandhAtabbA etthAti pAkArasandhi, pAkArassa phullitappadeso / so pana heTThimantena dvinnampi iTThakAnaM vigamena evaM vuccatIti Aha "dvinnaM iTThakAnaM apagatadvAna"nti / chinaTThAnanti chinnabhinnappadeso, chinnaTThAnaM vA / tahi "vivara''nti vuccati / kiliTThanti malInaM / upatApentIti kilesapariLAhena santApenti / vibAdhentIti pILenti / uppannAya paJjAya nIvaraNehi na kiJci kAtuM sakkAti Aha "anuppannAya paJjAya uppajjituM na dentI"ti / tasmAti paccayUpaghAtena uppajjituM appdaanto| catUsu satipaTTAnesu suTu ThapitacittAti catubbidhAyapi satipaTTAnabhAvanAya sammadeva ThapitacittA / yathAsabhAvena bhAvatvAti aviparItasabhAvena yathA paTipakkhA samucchijjanti, evaM bhAvetvA / 55
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.144-144) ___ purimanaye satipaTTAnAni, bojjhaGgA ca missakA adhippetAti tato ajathA vattuM "apicetthA"tiAdi vuttaM / missakAti samathavipassanAmaggavasena missakA / "catUsu satipaTThAnesu suppatihitacittA''tiAdito vuttattA satipaTThAne vipassanAti gahetvA "satta bojjhaGge yathAbhUtaM bhAvetvA''ti vuttattA, maggapariyApannAnaMyeva ca nesaM nippariyAyabojjhaGgabhAvato, tesu ca sabbaso adhigatesu lokanAthena sabbaJjatANampi adhigatameva hotIti "bojhaGge maggo, sabba tANaJcAti gahite sundaro pajho bhaveyyA"ti mahAsivatthero Aha, na panevaM gahitaM porANehIti adhippAyo / itIti vuttappakAraparAmasanaM / theroti saariputttthero| ___ tatthAti tesu paccantanagarAdIsu / nagaraM viya nibbAnaM tadatthikehi upagantabbato, upagatAnaJca prissyrhitsukhaadhigmntttthaanto| pAkAro viya sIlaM tadupagatAnaM parito aarkkhbhaavto| pariyAyapatho viya hirI sIlapAkArassa adhitttthaanbhaavto| vuttajhetaM "pariyAyapathoti kho bhikkhu hiriyA etaM adhivacana''nti / dvAraM viya ariyamaggo nibbaanngrppvesnanyjsbhaavto| paNDitadovAriko viya dhammasenApati nibbAnanagarapaviThThapavisanakAnaM sattAnaM sllkkhnnto| dinoti dApito, sodhitoti attho / 144. niSphattidassanatthanti siddhidassanatthaM, adhigamadassanatthanti attho / "paJcanaputipAsaNDe "ti idaM yasmA thero paribbAjako hutvA tato pubbeva nibbAnapariyesanaM caramAno te te pAsaNDino upasaGkamitvA nibbAnaM pucchi, te nAssa cittaM ArAdhesuM, taM sandhAya vuttaM / te pana pAsaNDA heTTA vuttA eva / tatthevAti tassayeva bhAgineyyassa desiyamAnAya desanAya / parassa vaDDitaM bhattaM bhuJjanto viya sAvakapAramiJANaM hatthagataM akAsi adhigcchi| uttaruttaranti heTThimassa heTThimassa uttaraNato atikkamanato uttaruttaraM, tato eva padhAnabhAvaM pApitatAya paNItapaNItaM / uttaruttaranti vA uparUpari / paNItapaNItanti paNItataraM, paNItatamaJcAti attho| kaNhanti kALakaM saMkilesadhammaM / sukkanti odAtaM vodAnadhammaM / savipakkhaM katvAti pahAtabbapahAyakabhAvadassanavasena yathAkkama ubhayaM savipakkhaM katvA / "ayaM kaNhadhammo, imassa ayaM pahAyako''ti evaM kaNhaM paTibAhitvA desanAvasena nIharitvA sukkaM, "ayaM sukkadhammo, iminA ayaM pahAtabbo"ti evaM sukkaM paTibAhitvA knnhN| saussAhanti phaluppAdanasamatthatAvasena sbyaapaarN| tenAha "savipAka"nti / vipaakdhmmntiattho| 56
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAriputtasIhanAdavaNNanA tasmiM desi dhammeti tasmiM vuttanayena bhagavA tumhehi desite dhamme ekaccaM dhammaM nAma sAvakapAramiJANaM jAnitvA paTivijjhitvA / taMjAnane hi vutte catusaccadhammajAnanaM avuttasiddhanti / "catusaccadhammesU " ti idaM porANaTThakathAyaM vRttAkAradassanaM / vipakkho pana parato Agamissati / etthAti "dhammesu niTTaM agama "nti etasmiM pade / therasallApati therAnaM sallApasadiso vinicchayavAdI / kALavallavAsIti kALavallavihAravAsI / idAnIti etarahi "idAhaM bhante'' tiAdivacanakAle / imasmiM pana TAneti "dhammesu niTTaM agama "nti imasmiM padese, imasmiM vA niTThAnakAraNabhUte yoniso pariviitakkane / "imasmiM pana ThAne buddhaguNesu niTThaGgato 'ti kasmA vuttaM, nanu sAvakapAramiJANasamadhigatakAle eva thero buddhaguNesu niTThaGgatoti ? saccametaM idAni pana taM pAkaTaM jAtanti evaM vRttaM / sabbanti "catusaccadhammesU "tiAdi sumattherena vuttaM sabbaM / arahatte niTTaGgatoti etthApi vRttanayeneva anuyogaparihArA veditabbA / yadipi dhammasenApati "sAvakapAramitrANaM mayA samadhigata "nti ito pubbepi jAnAtiyeva idAni pana asaGkhyeyyAparimeyyabhede buddhaguNe nayaggAhavasena pariggahetvA kiccasiddhiyA tasmiM JANe naGgo ahosIti dassento "mahAsivatthero... pe0... dhammesUti sAvakapAramitrANe niTTaGgato" ti avoca / (5.144-144) buddhaguNA pana nayato AgatA, te nayaggAhato yAthAvato jAnanto sAvakapAramiJANe tathAjAnanavasena niTTaGgatattA sAvakapAramiJANameva tassa aparAparuppattivasena, tena tena bhAvetabbakiccabahutAvasena ca "dhammesU "ti puthuvacanena vuttaM / anantAparimeyyAnaM anaJJavisayAnaM buddhaguNAnaM nayato pariggaNhanena therassa sAtisayo bhagavati pasAdo uppajjatIti Aha "bhiyyosomattAyA" ti Adi / " suTTu akkhAto "ti vatvA taM evassa su akkhAtataM dassetuM "niyyAniko maggo "ti vRttaM / svAkkhAtatA hi dhammassa yadatthaM desito, tadatthasAdhanena veditabbA | phalatthAya niyAtIta anantaravipAkattA, attano uppattisamanantarameva phalanipphAdanavasena pavattatIti attho / vaTTacArakato niyyAtIti vA niyyAniko, niyyAnasIloti vA / rAgadosamohanimmadanasamatthoti idhApi "pasannosmi bhagavatIti dassetI 'ti AnetvA sambandho / vaGkAdIti Adi-saddena jimhakuTile, aJJe ca paTipattidose snggnnhaati| bhagavA tumhAkaM buddhasubuddhatA viya dhammasudhammatA, saGghasuppaTipatti ca dhammesu niTTaGgamanena sAvakapAramiJANe niTThaGgatattA mayhaM suTTu vibhUtA supAkaTA jAtAti dassento thero "svAkkhAto bhagavatA dhammo, suppaTipanno saGghoti pasIdi "nti avoca / 57 57
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.145-145) kusaladhammadesanAvaNNanA 145. anuttarabhAvoti seTThabhAvo / anuttaro bhagavA yena guNena, so anuttarabhAvo, taM anuttariyaM / yasmA tassApi guNassa kiJci uttaritaraM natthi eva, tasmA vuttaM "sA tumhAkaM desanA anuttarAti vadatI''ti / kusalesu dhammesUti kusaladhammanimittaM / nimittatthe hi etaM bhumma, tasmA kusaladhammadesanAhetupi bhagavAva anuttaroti attho / bhUmi dassentoti visayaM dssento| kusaladhammadesanAya hi kusalA dhammA visayo / vuttapadeti "kusalesu dhammesU"ti evaM vuttavAkye, evaM vA vuttadhammakoTThAse / "paJcadhA"ti kasmA vuttaM, nanu chekaTenapi kusalaM icchitabaM "kusalo tvaM rathassa aGgapaccaGgAna"ntiAdIsUti (ma0 ni0 2.87) ? saccametaM, so pana chekaTTho kosallasambhUtadveneva saGgahitoti visuM na ghito| "kacci nu bhoto kusalaM, kacci bhoto anAmaya''nti . (jA0 1.15.146; 2.22.2008) jAtake AgatattA "jAtakapariyAyaM patvA ArogyaTena kusalaM vadRtI"ti vuttaM / "taM kiM maJatha, gahapatayo, ime dhammA kusalA vA akusalA vA sAvajjA vA anavajjA vA''tiAdIsu suttapadesesu "kusalA'ti vuttadhammA eva "anavajjA"ti vuttAti Aha "suttantapariyAyaM patvA anavajjaTena kusalaM vaTTatI"ti / abhidhamme "kosalla"nti paJjA AgatAti yonisomanasikArahetukassa kusalassa kosallasammUtaTTho, darathAbhAvadIpanato niddarathaTTho, "kusalassa katattA upacitattA'ti vatvA iTTavipAkaniddisanato sukhavipAkaTTho ca abhidhammanayasiddhoti Aha "abhidhamma...pe0... vipAkadvenA"ti | bAhitikasutte (ma0 ni0 2.358) bhagavato kAyasamAcArAdike vaNNentena dhammabhaNDAgArikena "yo kho mahArAja kAyasamAcAro anavajjo'ti kusalo kAyasamAcAro raJo pasenadissa vutto| na hi bhagavato sukhavipAkakammaM atthIti sabbasAvajjarahitA kAyasamAcArAdayo "kusalA''ti vRttA, idha pana "kUsalesU dhammesUti bodhipakkhiyadhammA "kasalA''ti vRttA, te ca samathavipassanA maggasampayuttA ekantena sukhavipAkA evAti avajjarahitatAmattaM upAdAya anavajjattho kusala-saddoti Aha "imasmiM pana...pe0... daTTabba"nti / evaJca katvA "phalasatipaTTAnaM pana idha anadhippeta''nti idaJca vacanaM samatthitaM hoti savipAkasseva gahaNanti katvA / "cuddasavidhenA''tiAdi satipaTTAne (dI0 ni0 2.376; ma0 ni0 1.109) vuttanayena veditabbaM / paggahadvenAti kusalapakkhassa paggaNhanasabhAvena / kiccavasenAti anuppannAkusalAnuppAdanAdikiccavasena / tato eva cassa catubbidhatA / ijjhanaTenAti 58
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.146-146) AyatanapaNNattidesanAvaNNanA nippajjanasabhAvena / chandAdayo eva iddhipAdesu visiTThasabhAvA, itare avisiTThA, tesampi viseso chandAdikatoti Aha "chandAdivasena nAnAsabhAvA''ti / adhimokkhAdisabhAvavasenAti psaadaadhimokkhaadislkkhnnvsen| upatthambhanadvenAti sampayuttadhammAnaM upatthambhanakabhAvena / akampiyadvenAti paTipakkhehi akampiyasabhAvena | salakkhaNenAti adhimokkhAdisabhAvena / niyyAnaTenAti saMkilesapakkhato, vaTTacArakato ca niggamanaDhena / upaTThAnAdinAti upaTThAnadhammavicayapaggahasampiyAyanapassambhanasamAdhAnaajjhupekkhanasaGkhAtena attano sabhAvena / hetuTenAti nibbAnassa sampApakahetubhAvena / dassanAdinAti dassanAbhiniropanapariggahasamuTThApanavodApanapaggahupaTThAnasamAdhAnasaGkhAtena attano sabhAvena / sAsanassa pariyosAnadassanatyanti sAsanaM nAma nippariyAyato sattatiMsa bodhipakkhiyadhammA / tattha ye samathavipassanAsahagatA, te sAsanassa Adi, maggapariyApannA majjhe, phalabhUtA pariyosAnaM, taMdassanatthaM / tenAha "sAsanassa hI"tiAdi / puna etadAnuttariyaM bhanteti yathAraddhAya desanAya nigamanaM / vuttasseva atthassa puna vacanahi nigamanaM vuttaM / taM desananti taM kusalesu dhammesu desanAppakAraM, desanAvidhiM, desetabbaJca, sakalaM vA sampuNNaM anavasesaM abhijAnAti abhivisiThUna ANena jAnAti, asesaM abhijAnanato eva uttari upari abhijJeyyaM ntthi| itoti bhagavatA abhijAtato / aJo paramatthavasena dhammo vA paJattivasena puggalo vA ayaM nAma yaM bhagavA na jAnAtIti idaM natthi na upalabbhati sabbasseva sammadeva tumhehi abhiaatttaa| kusalesu dhammesu abhijAnane, desanAyaJca bhagavato uttaritaro ntthi| AyatanapaNNattidesanAvaNNanA 146. AyatanapaJApanAsUti cakkhAdInaM, rUpAdInaJca AyatanAnaM sambodhanesu, tesaM ajjhattikabAhiravibhAgato, sabhAgavibhAgato, samudayato, atthaGgamato, AhArato, AdInavato, nissaraNato ca desanAyanti attho / 59
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.147-148) gabbhAvakkantidesanAvaNNanA 147. gabbhokkamanesUti gabbhabhAvena mAtukucchiyaM avakkamanesu anuppavesesu, gabbhe vA mAtukucchismiM avakkamanesu / pavisatIti paccayavasena tattha nibbattento pavisanto viya hotIti katvA vuttaM / ThAtIti santAnaTTitiyA pavattati, tathAbhUto ca tattha vasanto viya hotIti Aha "vasatI"ti / pakatilokiyamanussAnaM paThamA gambhAvakkantIti pacuramanussAnaM gabbhAvakkanti desanAvasena idha paThamA / "dutiyA gabbhAvakkantI"tiAdIsupi evaM yojanA veditbbaa| alamevAti yuttameva / khipituM na sakkontIti tathA vAtAnaM anuppajjanameva vadati / sesanti puna "etadAnuttariya''tiAdi pAThappadesaM vadati / AdesanavidhAdesanAvaNNanA 148. parassa cittaM Adisati etehIti AdesanAni, yathAupaTTitanimittAdIni, tAni eva aJamaJassa asaMkiNNarUpena ThitattA AdesanavidhA, AdesanAbhAgA, tAsu aadesnvidhaasu| tenAha "AdesanakoTThAsesU"ti / AgatanimittenAti yassa Adisati, tassa, attano ca upagatanimittena, nimittappattassa lAbhAlAbhAdiAdisanavidhidassanassa pavattattA "idaM nAma bhavissatI"ti vuttaM / pALiyaM pana "evampi te manotiAdinA parassa cittAdisanameva AgataM, taM nidassanamattaM katanti daTTabbaM / tathA hi "idaM nAma bhavissatI''ti vuttasseva atthassa vibhAvanavasena vatthu AgataM / gatanimittaM nAma gamananimittaM / ThitanimittaM nAma attano samIpe ThAnanimittaM, parassa gamanavasena, ThAnavasena ca gahetabbanimittaM / manussAnaM paracittavidUna, itaresampi vA savanavasena parassa cittaM JatvA kathentAnaM sadaM sutvaa| yakkhapisAcAdInanti hiGkArayakkhAnaJceva kaNNapisAcAdipisAcAnaM, kumbhaNDanAgAdInaJca / vitakkaviSphAravasenAti vipphArikabhAvena pavattavitakkassa vasena / uppannanti tato samuTThitaM / vippalapantAnanti kassaci atthassa abodhanato virUpaM, vividhaM vA palapantAnaM / 60
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.148 - 148) AdesanavidhAdesanAvaNNanA suttapamattAdInanti Adi-saddena vedanATTakhittacittAdInaM saGgaho / mahAaTThakathAyaM pana "idaM vakkhAmi, evaM vakkhAmIti vitakkayato vitakkavipphArasaddo nAma uppajjatI 'ti (abhi0 aTTha0 1. vacIkammadvArakathApi ) AgatattA jAgarantAnaM pakatiyaM ThitAnaM avippalapantAnaM vitakkaviSphArasaddo kadAci uppajjatIti viJJAyati, yo loke "mantajappo 'ti vuccati / yassa mahAaTThakathAyaM asotaviJJeyyatA vuttA / tAdisahi sandhAya viJJattisahajameva '"jivhAtAlucalanAdikaravitakkasamuTThitaM sukhumasaddaM dibbasotena sutvA AdisatIti sut vutta "nti (dha0 sa0 mUlaTI0 vacIkammadvArakathAvaNNanA) AnandAcariyo avoca / vuttalakkhaNo eva pana nAtisukhumo attano, accAsannappadese Thitassa ca maMsasotassApi ApAthaM gacchatIti sakkA viJJAtuM / tassAti tassa puggalassa / tassa basenAti tassa vitakkassa vasena / evaM ayampi AdesanavidhA cetopariyaJANavaseneva AgatAti veditabbA | keci pana " tassa vasenAti tassa saddassa vasenA" ti atthaM vadanti taM ayuttaM / na hi saddaggahaNena taMsamuTThApakacittaM gayhati saddaggahaNAnusArenapi tadatthasseva gahaNaM hoti, na cittassa / eteneva yadeke "yaM vitakkayatoti yamatthaM vitakkayato 'ti vatvA " tassa vasenAti tassa atthassa vasenA "ti vaNNenti, tampi parikkhittaM / manasA saGgharIyantIti manosaGghArA, vedanAsaJJa / paNihitAti purimaparibandhavinayena padhAnabhAvena nihitA ThapitA / tenAha " cittasaGghArA suTThapitA "ti / vitakkassa vitakkanaM nAma uppAdanamevAti Aha " pavattessatI 'ti / "pajAnAtIti pubbe vuttapadasambandhadassanavasena Aneti / AgamanenAti jhAnassa AgamanaTThAnavasena / pubbA maggassa sabbapubbabhAgena vipassanArambhena / ubhayaM petaM yo sayaM jhAnalAbhI, adhigatamaggo ca aJJa tadatthAya paTipajjantaM disvA " ayaM iminA nIhArena paTipajjanto addhA jhAnaM labhissati, maggaM adhigamissatI 'ti abhijJAya vinA anumAnavasena jAnAti, taM dassetuM vRttaM / tenAha " Agamanena jAnAti nAmA'' tiAdi / anantarAti vuTThitakAlaM sandhAyAha / tadA hi pavattavitakkapajAnaneneva jhAnassa hAnabhAgiyatAdivisesapajAnanaM / 61 kiM panidaM cetopariyANaM parassa cittaM paricchijja jAnantaM iddhicittabhAvato avisesato sabbesampi cittaM jAnAtIti ? noti dassento " tatthA "tiAdimAha / na ariyAnanti yena cittena te ariyA nAma jAtA, taM lokuttaracittaM na jAnAti appaTividdhabhAvato / yathA hi puthujjano sabbesampi ariyAnaM lokuttaracittaM na jAnAti appaTividdhattA, evaM ariyopi heTTimo uparimassa lokuttaracittaM na jAnAti appaTividvattA 61
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.149-149) eva / yathA pana uparimo heTThimaM phalasamApattiM na samApajjati, kiM evaM so tassa lokuttaracittaM na jAnAtIti codanaM sandhAyAha "uparimo pana heTThimassa jAnAtI"ti, paTividdhattAti adhippAyo / "uparimo heTThimaM na samApajjatI"ti vatvA tattha kAraNamAha "teshii"tiaadi| tesanti ariyAnaM / heTThimA heTThimA samApatti bhUmantarappattiyA paTippassaddhikappA / tenAha "tatrupapattiyeva hotI"ti, na uparibhUmipatti / nimittAdivasena Atassa kadAci byabhicAropi siyA, na pana abhiJAJaANena AtassAti Aha "ceto...pe0... natthI"ti / "taM bhagavA"tiAdi sesaM nAma / dassanasamApattidesanAvaNNanA 149. brahmajAleti brahmajAlasuttavaNNanAyaM / uttarapadalopena hesa niddeso / Atappanti vIriyaM Atappati kosajjaM sabbampi saMkilesapakkhanti / kusalavIriyasseva hettha gahaNaM appamAdAdipadantarasannidhAnato / padahitabbatoti padahanato, bhAvanaM uddissa vAyamanatoti attho / anuyuJjitabbatoti anuyunyjnto| IdisAnaM padAnaM bahulaMkattuvisayatAya icchitabbattA Atappapadassa viya itaresampi kattusAdhanatA dtttthbbaa| paTipattiyaM nappamajjati etenAti appamAdo, satiavippavAso / sammA manasi karoti etenAti sammAmanasikAro, tathApavatto kuslcittuppaado| bhAvanAnuyogameva tathA vadati / desanAkkamena paThamA, dassanasamApatti nAma karajakAye paTikkUlAkArassa sammadeva dassanavasena pvttsmaapttibhaavto| nippariyAyenevAti vuttalakkhaNadassanasamApattisannissayattA, dassanamaggaphalabhAvato ca paThamasAmaJaphalaM pariyAyena vinA dssnsmaaptti| atikkamma chavimaMsalohitaM ali paccavekkhatIti tAni apaccavekkhitvA aTThimeva paccavekkhati / adviArammaNA dibbacakkhupAdakajjhAnasamApattIti vuttanayena aTThiArammaNA dibbacakkhuadhiTThAnA paThamajjhAnasamApatti / yo hi bhikkhu AlokakasiNe catutthajjhAnaM nibbattetvA taM pAdakaM katvA adhigatadibbacakkhujANo hutvA saviANake kAye aLiM pariggahetvA tattha paTikkUlamanasikAravasena paThamaM jhAnaM nibbatteti, tassAyaM paThamajjhAnasamApatti dutiyA dassanasamApatti / tena vuttaM "aTThi aTThI''tiAdi / yo panettha pALiyaM dvattiMsAkAramanasikAro vutto, so maggasodhanavasena vutto / tattha vA kataparicayassa sukheneva vuttanayA aTThipaccavekkhaNA samijjhatIti / tenevettha "imaM cevA''ti "atikkamma cA"ti ca-saddo samuccayattho vutto| taM jhAnanti yathAvuttaM paThamajjhAnaM / ayanti ayaM 62
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.149-149) dassanasamApattidesanAvaNNanA sakadAgAmiphalasamApatti | sAtisayaM catusaccadassanAgamanato pariyAyena vinA mukhyA dutiyA dassanasamApatti / yAva tatiyamaggA vattatIti Aha " khINAsavassa vasena catutthA dassanasamApatti kathitA "ti / pAliyaM purisassa cAti ca saddo byatireke, tena yathAvuttasamApattidvayato vaccamAnaMyeva imassa visesaM joteti / avicchedena pavattiyA sotasadisatAya viJJANameva viJJANasotaM, tadetaM viJJANaM purimato anantarapaccayaM labhitvA pacchimassa anantarapaccayo hutvA pavattatIti ayaM assa sotAgatatAya sotasadisatA, tasmA pajAnitabbabhAvena vuttaM ekameva cettha viJJANaM, tasmA aTThakathAyaM " viJJANasotanti viJJANamevA" ti vRttaM / dvIhipi bhAgehIti orabhAgaparabhAgehi / idhaloko hissa orabhAgo, paraloko parabhAgo dvinnampi vasenetaM sambandhanti / tenAha " idhaloke patiTThita "ntiAdi / viJJANassa khaNe khaNe bhijjantassa kAmaM natthi kassaci patiTThitatA, taNhAvasena pana taM " patiTThita "nti vuccatIti Aha " chandarAgavasenA "ti / vRttahetaM 63 "kabaLIkAre ce bhikkhave AhAre atthi rAgo, atthi nandI, atthi taNhA, patiTThitaM tattha viJJANaM viruLhaM / yattha patiTThitaM viJJANaM viruLhaM...pe0... atthi tattha AyatiM punabbhavAbhinibbattI "tiAdi (saM0 ni0 1.2.64; kathAva0 296; mahAni0 7) / kampanti kusalAkusalakammaM upayogavacanametaM / kammato upagacchantanti kammabhAvena upagacchantaM, viJJaNanti adhippAyo / abhisaGghAraviJJANahi yena kammunA sahagataM, aJJadatthu tabbhAvameva upagataM hutvA pavattati / idhaloke patiTThitaM nAma idha katUpacitakammabhAvUpagamanato / kammabhavaM AkaGkSantanti kammaviJJaNaM attanA sampayuttakam javApetvA paTisandhinibbattanena tadabhimukhaM AkaDDhantaM / teneva paTisandhinibbattanasAmatthiyena paraloke patiTThitaM nAma attano phalassa tattha patiTThApanena / keci pana " abhisaGghAraviJJANaM parato vipAkaM dAtuM asamatthaM idhaloke patiTThitaM nAma, dAtuM samatthaM pana paraloke patiTThitaM nAmA'ti vadanti, taM tesaM matimattaM " ubhayato abbocchinna "nti vuttattA / yaJca tehi "paraloke patiTThita"nti vuttaM taM idhalokepi patiTThitameva / na hi tassa idhaloke patiTThitabhAvena vinA paraloke patiTThitabhAvo sambhavati / sekkhaputhujjanAnaM cetopariyatrANanti 63
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.150-150) sekkhAnaM, puthujjanAnaJca cetaso paricchindanakajANaM / kathitaM paricchinditabbassa cetaso chandarAgavasena patiTTitabhAvajotanato / catutthAya dassanasamApattiyA tatiyadassanasamApattiyaM vuttappaTikkhepena attho veditabbo / purimAnaM dvinnaM samApattInaM pubbe samathavasena asthassa vuttattA idAni vipassanAvasena dassetuM "apicA"tiAdi vuttaM / niccalameva pubbe vuttassa atthassa apnetbbto| atthantaratthatAya dassiyamAnAya padaM calitaM nAma hoti / aparo nayoti ettha paThamajjhAnassa paThamadassanasamApattibhAve apubbaM ntthi| dutiyajjhAnaM dutiyAti ettha pana "aTTikavaNNakasiNavasena paTiladdhadutiyajjhAnaM dutiyA dassanasamApattIti vadanti, tatiyajjhAnampi tathaiva paTiladdhaM / dassanasamApattibhAvo pana yo bhikkhu AlokakasiNe catutthajjhAnaM nibbattetvA taM pAdakaM katvA adhigatadibbacakkhuko hutvA savijJANake arTi pariggahetvA tattha vaNNakasiNavasena heTThimAni tINi jhAnAni nibbatteti, tassa / tatiyajjhAnaM tatiyA dassanasamApatti adhiTThAnabhUtassa dibbacakkhuJANassa vasena / catutthajjhAnaM catutthAti rUpAvacaracatutthajjhAnaM nibbattetvA taM pAdakaM katvA adhigatadibbacakkhuJANassa taM catutthajjhAnaM catutthA dssnsmaaptti| idhApi sekkhaputhujjanAnaM cetaso paricchindanena tatiyA dassanasamApatti, arahato cittassa paricchindanena catutthA dassanasamApatti veditabbA / evaJhesA atthavaNNanA pALiyA saMsandeyya / "paThamamaggo"tiAdIsu aTThiArammaNapaThamajjhAnapAdako paThamamaggo paThamA dassanasamApatti / aTThiArammaNadutiyajjhAnapAdako dutiyamaggo dutiyA dassanasamApatti / paracittaJANasahagatA catutthajjhAnapAdakA tatiyacatutthamaggA tatiyacatutthadassanasamApattiyoti / purisassa vicANapajAnanaM panettha asammohavasena daTThabbaM / / puggalapaNNattidesanAvaNNanA 150. puggalapaNNattIsUti puggalAnaM paJApanesu / guNavisesavasena acamanaM asaGkarato Thapanesu / lokavohAravasenAti lokasammutivasena / lokavohAro hesa, yadidaM "satto puggalo''tiAdi / rUpAdIsu sattavisattatAya stto| tassa tassa sattanikAyassa pUraNato galanato, maraNavasena patanato ca pugglo| santatiyA nayanato nro| attabhAvassa posanato poso| evaM paJApetabbAsu vohritbbaasu| "sabbametaM puggalo''ti imissA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.150-150) puggalapaNNattidesanAvaNNanA sAdhAraNapaJattiyA vibhAvanavasena vuttaM, na idhAdhippetaasAdhAraNapaJattiyA, tasmA lokapaJattIsUti sttlokgtpnyttiisu| anuttaro hoti anaJasAdhAraNattA tassa pnyaapnss| dIhi bhAgehIti kAraNe, nissakke cetaM puthuvacanaM, AvRttiAdivasena cAyamattho veditabboti Aha "arUpasamApattiyA"tiAdi, etena "samApattiyA vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhena vimuttattA ubhatobhAgavimutto''ti evaM pavatto tipiTakacULanAgattheravAdo, "nAmakAyato, rUpakAyato ca vimuttattA ubhatobhAgavimutto"ti evaM pavatto tipiTakamahAdhammarakkhitattheravAdo, "samApattiyA vikkhambhanavimokkhena ekavAraM vimuttova maggena samucchedavimokkhena ekavAraM vimuttattA ubhatobhAgavimutto''ti evaM pavatto tipiTakacULAbhayattheravAdo cAti imesaM tiNNampi theravAdAnaM ekajjhaM saGgaho katoti daTThabbaM / vimuttoti kilesehi vimutto, kilesavikkhambhanasamucchedanehi vA kAyadvayato vimuttoti attho / arUpasamApattInanti niddhAraNe sAmivacanaM / arahattappattaanAgAminoti bhUtapubbagatiyA vRttN| na hi arahattappatto anAgAmI nAma hoti / pALIti pugglpnyjttipaali| aTTha vimokkhe kAyena phusitvAti aTTha samApattiyo sahajAtanAmakAyena paTilabhitvA / paJjAya cassa disvA AsavA parikkhINA hontIti vipassanApajAya saGghAragataM, maggapaJAya cattAri saccAni passitvA cattAropi AsavA parikkhINA honti / disvAti dassanahetu / na hi Asave pAya passanti, dassanakAraNA pana parikkhINA "disvA parikkhINA''ti vuttA dassanAyattaparikkhINattA / evahi dassanaM AsavAnaM khayassa purimakiriyAbhAvena vuttaM / paJAya visesato muttoti paJjAvimutto anavasesato AsavAnaM prikkhiinnttaa| aTThavimokkhapaTikkhepavaseneva, na tdekdesbhuutruupjjhaanpttikkhepvsen| evahi arUpajjhAnekadesAbhAvepi aTThavimokkhapaTikkhepo na hotIti siddha hoti / arUpAvacarajjhAnesu hi ekasmimpi sati ubhatobhAgavimuttoyeva nAma hoti, na pAvimuttoti / phuTuntaM sacchikarotIti phuTThAnaM anto phuTThanto, phuTThAnaM arUpajjhAnAnaM anantaro kAloti adhippAyo, accantasaMyoge cetaM upayogavacanaM, phuTThAnantarakAlameva sacchikAtabbaM , sacchikato sacchikaraNUpAyenAti vuttaM hoti / tenAha "so jhAnaphassa"ntiAdi / ekacce AsavAti heTTimamaggattayavajjhA AsavA / yo hi arUpajjhAnena rUpakAyato, 65
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.150-150) nAmakAyekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasaGghAto vimokkho Alocito pakAsito viya hoti, na pana kAyena scchikto| nirodhaM pana ArammaNaM katvA ekaccesu Asavesu khepitesu tena sacchikato hoti, tasmA so sacchikAtabbaM nirodhaM yathAlocitaM nAmakAyena sacchikarotIti kAyasakkhIti vuccati, na tu vimuttoti ekaccAnaM AsavAnaM aparikkhINattA / didvantaM pattoti dassanasaGghAtassa sotApattimaggANassa anantaraM pattoti attho / "didvattA patto''tipi pATho, tena catusaccadassanasaGghAtAya diThThiyA nirodhassa pattataM dIpeti / tenAha "dukkhA saGghArA"tiAdi / paThamaphalato paTThAya yAva aggamaggA diTThippattoti Aha "esopi kAyasakkhI viya chabbidho hotI"ti | idaM dukkhanti "idaM dukkhaM, ettakaM dukkhaM, na ito uddhaM dukkha''nti yathAbhUtaM pjaanaati| yasmA idaM yAthAvasarasato pajAnAti, pajAnanto ca ThapetvA taNhaM paJcupAdAnakkhandhe "dukkhasacca"nti pajAnAti / taNhaM pana idaM dukkhaM ito samudeti, tasmA "ayaM dukkhasamudayo"ti yathAbhUtaM pajAnAti / yasmA idaM dukkhaJca samudayo ca nibbAnaM patvA nirujjhanti vUpasamanti appavattiM gacchanti, tasmA taM "ayaM dukkhanirodho"ti yathAbhUtaM pjaanaati| ariyo pana aTThaGgiko maggo taM dukkhanirodhaM gacchati, tena taM "ayaM dukkhanirodhagAminI paTipadA"ti yathAbhUtaM pjaanaati| ettAvatA nAnakkhaNe saccavavatthAnaM dassitaM / idAni taM ekakkhaNe dassetuM "tathAgatappaveditA"tiAdi vuttaM / tathAgatappaveditAti tathAgatena bodhimaNDe paTividdhA viditA pAkaTA katA / dhammAti catusaccadhammA / vodiTThA hontIti sudiTThA honti / vocaritAti sucaritA, tesu tena paJjA suTu carApitAti attho / ayanti ayaM evarUpo puggalo "diTippatto"ti buccati / __saddhAya vimuttoti saddahanavasena vimutto, etena sabbathA avimuttassapi saddhAmattena vimuttabhAvaM dasseti / saddhAvimuttoti vA saddhAya adhimuttoti attho / vuttanayenevAti kAyasakkhimhi vuttanayeneva / no ca kho yathA diTTippattassAti yathA diTippattassa AsavA parikkhINA, na evaM saddhAya vimuttassAti attho / kiM pana nesaM kilesappahAne nAnattaM atthIti ? nasthi / atha kasmA saddhAvimutto diTTippattaM na pApuNAtIti ? AgamanIyanAnattena / diTThippatto hi Agamanamhi kilese vikkhambhento appadukkhena, akilamanto ca sakkoti vikkhambhetuM, saddhAvimutto dukkhena kilamanto vikkhambheti, tasmA diTTippattaM na pApuNAti / tenAha "etesu hI"tiAdi / 66
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.151-153) padhAnadesanAvaNNanA 67 ArammaNaM yAthAvato dhAreti avadhAretIti dhammo, paJjA / paJjApubbaGgamanti paJApadhAnaM / paJja vAhetIti paJjAvAhI, pajhaM sAtisayaM pavattetIti attho / paJA vA imaM puggalaM vAheti, nibbAnAbhimukhaM gametIti attho / saddhAnusAriniddesepi eseva nayo / __ tasmAti visuddhimagge (visuddhi0 2.770, 776) vuttattA, tato eva visuddhimagge, taM saMvaNNanAsu (visuddhi0 TI0 2.776) vuttanayenettha attho veditabbo / padhAnadesanAvaNNanA 151. padahanavasenAti bhaavnaanuyogvsen| satta bojjhaGgA padhAnAti vuttA vivekanissitAdibhAvena padahitabbato bhAvetabbato / paTipadAdesanAvaNNanA 152. dukkhena kasirena samAdhiM uppAdentassAti pubbabhAge AgamanakAle kicchena dukkhena sasaGkhArena sappayogena kilamantassa kilese vikkhambhetvA lokuttarasamAdhi uppAdentassa / dandhaM taM ThAnaM abhijAnantassAti vikkhambhitesu kilesesu vipassanAparivAse ciraM vasitvA taM lokuttarasamAdhisaGghAtaM ThAnaM dandhaM saNikaM abhijAnantassa paTivijjhantassa, sacchikarontassa pApuNantassAti attho / ayaM vuccatIti yA esA evaM uppajjati, ayaM kilesavikkhambhanapaTipadAya dukkhattA, vipassanAparivAsapAya ca dandhattA maggakAle ekacittakkhaNe uppannApi paJjA Agamanavasena "dukkhapaTipadA dandhAbhiJA nAmA"ti vuccati / upari tIsu padesupi iminAva nayena attho veditabbo / bhassasamAcArAdidesanAvaNNanA 153. bhassasamAcAreti vacIsamAcAre / Thitoti yathAraddhaM taM avicchedavasena kathento / tenAha "kathAmaggaM anupacchinditvA kathento'ti / musAvAdUpasahitanti antarantarA pavattena musAvAdena upasaMhitaM / vibhUti vuccati visuMbhAvo, tattha niyuttanti vebhUtikaM, tadeva vebhUtiyaM, pesujhaM / tenAha "bhedakaravAca"nti / karaNuttariyalakkhaNato sArambhato jAtAti saarmbhjaa| tassA pavattiAkAradassanatthaM "tvaM dussIlo"tiAdi vuttaM / bahiddhAkathA 67
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.153-153) amanApA, manApApi parassa cittavighAtAvahattA karaNuttariyapakkhiyamevAti dassento "tumha"ntiAdimAha / vikkhepakathApavattanti vikkhepakathAvasena pavattaM | jayapurekkhAro hutvAti attano jayaM purakkhatvA / yaM kiJci na bhAsatIti yojanA / "mantA"ti vuccati paJjA, mantanaM jAnananti katvA / "mantA"ti idaM "mantetvA''ti iminA samAnatthaM nipAtapadanti Aha "upaparikkhitvA"ti / yuttakathamevAti attano, suNantassa ca yuttarUpameva kathaM / hadaye nidahitabbayuttanti atthasampattiyA, byaJjanasampattiyA atthavedAdipaTilAbhanimittattA citte ThapetabbaM, vimuttAyatanabhAvena manasi kAtabbanti attho| sabbaGgasampannApi vAcA akAle bhAsitA abhAjane bhAsitA viya na atthAvahAti Aha "yuttapattakAlenA"ti / ayaJca caturaGgasamannAgatA subhAsitavAcA saccasambodhAvahAditAya sattAnaM mahiddhikA mahAnisaMsAti dassetuM "evaM bhAsitA hI"tiAdi vuttaM / sIlAcAreti sIle ca AcAre ca parisuddhasIle ceva parisuddhamanosamAcAre ca / Thitoti patiThThahanto / saccaM etassa asthIti saccoti Aha "saccakatho"ti / esa nayo saddhoti etthApi / tenAha "saddhAsampano"ti / "nanu ca heTThA saccaM kathitamevA''ti kasmA vuttaM ? heTThA hi vacIsamAcAraM kathentena saccaM kathitaM, paTipakkhapaTikkhepavasena idha sIlaM kathentena taM paripuNNaM katvA dassetuM saccaM sarUpeneva kathitaM / "puggalAdhiTThAnAya kathAya ArabbhantaraJcetaM, tathApi saccaM vatvA anantarameva saccassa kathanaM punaruttaM hotIti parassa codanAvasaro mA hotU"ti tattha parihAraM dAtukAmo "idha kasmA puna vutta"nti Aha / heTThA vAcAsaccaM kathitaM caturaGgasamannAgataM subhAsitavAcaM dassentena / antamaso...pe0... dassetuM idha vuttaM "evaM sIlaM suparisuddhaM hotI''ti / imasmiM panatthe "evaM parittakaM kho, rAhula, tesaM sAmanaM, yesaM natthi sampajAnamusAvAde lajjA''tiAdi nayappavattaM rAhulovAdasuttaM dassetabbaM / guttA satikavATena pidahitA dvArA etenAti guttadvAroti Aha "chasu indriyesuu"tiaadi| pariyesanapaTiggaNhanaparibhogavissajjanavasena bhojane mattaM jAnAtIti bhojane mttnyjuu| samanti avismN| samacAritA hi kAyavisamAdIni pahAya kAyasamAdipUraNaM / nisajjAyAti ettha iti-saddo Adiattho, tena "AvaraNIyehi dhammehi cittaM parisodhetI"ti evamAdiM saGgaNhAti / bhAvanAya cittaparisodhanahi jAgariyAnuyogo, na niddAvinodanamattaM / nittandIti vigatathinamiddho / sA pana nittanditA kAyAlasiyavigamane pAkaTA hotIti vuttaM "kAyAlasiyavirahito"ti / "AraddhavIriyo"ti iminA duvidhopi vIriyArambho gahitoti taM vibhajitvA dassetuM "kAyikavIriyenApI"tiAdi vuttaM / saGgamma 68
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.154-156) anusAsanavidhAdesanAdivaNNanA 69 gaNavihAro sahavAso saGgaNikA, sA pana kilesehipi evaM hotIti tato visesetuM "gaNasaGgaNika"nti vuttaM / gaNena saGgaNikaM gaNasaGgaNikanti / ArambhavatthuvasenAti anadhigatavisesAdhigamakAraNavasena ekavihArI, na kevalaM ekIbhAvavasena / kilesasaGgaNikanti kilesshitcitttN| yathA tathAti vipassanAvasena, paTisaGghAnavasena vaa| samathavasena aarmmnnuupnijjhaanN| vipassanAvasena lakkhaNUpanijjhAnaM / kalyANapaTibhAnoti sundarapaTibhAno, sA panassa paTibhAnasampadA vacanacAturiyasahitAva icchitAti Aha "vAkkaraNa...pe0... sampano cA"ti / "paTibhAna''nti hi ANampi vuccati ANassa upaTTitavacanampi | tattha atthayuttaM kAraNayuttaM paTibhAnamassAti yuttpttibhaano| pucchitAnantarameva sIghaM byAkAtuM asamatthatAya no muttapaTibhAnaM assAti no muttpttibhaano| idha pana vikiNNavAco muttapaTibhAno adhippetoti adhippAyena "sIlasamAcArasmivhi Thitabhikkhu muttapaTibhAno na hotI"ti vuttaM / gamanasamatthAyAti assutaM dhammaM gametuM samatthAya / dhAraNasamatthAyAti sAtisayaM sativIriyasahitatAya yathAsutaM yathApariyattaM dhammaM dhAretuM samatthAya / munanato anuminanato mutIti anumAna paJAya naamN| tIhi padehIti "gatimA dhitimA mutimA''ti tIhi padehi / heTTAti heTThA "AraddhavIriyo''ti vuttaTThAne | idhAti "dhitimA''ti vutttttthaane| vIriyampi heTThA guNabhUtaM gahitanti vuttovaaymttho| heTThAti "jAgariyAnuyogamanuyutto, jhAyI''ti ettha vipassanApaJjA kthitaa| idhAti "dhitimA mutimA"ti ettha buddhavacanagaNhanapaJA kathitA krnnpubbaaprkosllpnyaadiipnto| kilesakAmopi vatthukAmo viya yathApavatto assAdIyatIti vuttaM "vatthukAmakilesakAmesu agiddho"ti / anusAsanavidhAdesanAdivaNNanA 154. attano upAyamanasikArenAti attani bhAvanAmanasikArena / paTipajjamAnoti visuddhiM pttipjjmaano| sambhUtena pathamanasikArena 155. kilesavimuttitrANeti kilesappahAnajAnane / 156. pariyAdiyamAnoti paricchijja gaNhantoti attho / suddhakkhandheyeva anussarati nAmagottaM pariyAdiyituM askkonto| vuttamevatthaM vivarituM "eko hI"tiAdi vuttaM / 69
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.157-159) sakkoti pariyAdiyituM / asakkontassa vasena gahitaM, "amutrAsiM evaMnAmo''tiAdi vuttanti attho / asakkontassAti ca Arohane asakkontassa, orohane pana ANassa thirbhuutttaa| tenAha "suddhakkhandheyeva anussaranto"tiAdi / etanti pubbAparavirodhaM / na sallakhesi diTThAbhinivesena kunntthnyaannttaa| tenAha "didvigatikattA"ti | ThAnanti ekasmiM pakkhe avaTThAnaM / niyamoti vAdaniyamo pttiniytvaadtaa| tenAha "imaM gahetvA"tiAdi / 157. piNDagaNanAyAti "ekaM dve"tiAdinA agaNetvA saGkalanapaduppAdanAdinA piNDanavasena gnnnaay| acchiddakavasenAti avicchindakagaNanAvasena gaNanA kamagaNanaM muJcitvA "imasmiM rukkhe ettakAni paNNAnI"ti vA "imasmiM jalAsaye ettakAni udakALahakAnI''ti vA evaM gaNetabbassa ekajjhampi piNDetvA gaNanA | kamagaNanA hi antarantarA vicchijja pavattiyA pacchindikA / sA panesA gaNanA savanantaraM anapekkhitvA manasAva gaNetabbato "manogaNanA"tipi vuccatIti Aha "manogaNanAyA'ti / piNDagaNanameva dasseti, na vibhAgagaNanaM / saGghAtuM na sakkA ajhehi asngkhyeyyaabhaavto| paJApAramiyA pUritabhAvaM dassento itarAsaM pUraNena vinA tassA pUraNaM natthIti "dasannaM pAramInaM pUritattA"ti Aha / tenAha "sabba tANassa suppaTividdhattA"ti / ettakanti dassethAti dIpeti thero| yaM pana pALiyaM "sAkAraM sauddesaM anussaratI''ti vuttaM, taM tassa anussaraNamattaM sandhAya vuttaM, na Ayuno vassAdigaNanAya paricchindanaM tassa avisybhaavto| 158. tumhAkaM sammAsambuddhAnaM yeva anuttarA annysaadhaarnnttaa| idAni tassA desanAya majjhe bhinnasuvaNNassa viya vibhAgAbhAvaM dassetuM "atItabuddhApI"tiAdi vuttaM / iminApi kAraNenAti anuttarabhAvena, ajhehi buddhehi ekasadisabhAvena ca / 159. AsavAnaM ArammaNabhAvUpagamanena saasvaa| upecca AdhIyantIti upAdhI, dosAropanAni, saha upAdhIhIti supaadhikaa| anariyiddhiyahi attano cittadosena ekacce upArambhaM dadanti, svAyamattho kevaTTasuttena diipetbbo| no "ariyA"ti vuccati saasvbhaavto| niddosehi khINAsavehi pavattetabbato nidosA dosehi saha appavattanato / tato eva anupaarmbhaa| ariyAnaM iddhIti ariyiddhIti buccti| appaTikkUlasaJjIti iTThasaJjI iTThAkArena pvttcitto| paTikkUleti amanuJje 70
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ aJJathAsatthuguNadassanAdivaNNanA aniTThe / dhAtusaJJanti " dhAtuyo" ti saJcaM / upasaMharatIti upaneti pavatteti / aniTThasmiM vatthusmiti ani sattasaJjite ArammaNe / mettAya vA pharatIti mettaM hitesitaM upasaMharanto sabbatthakameva taM tattha pharati / dhAtuto vA upasaMharatIti dhammasabhAvacintanena dhAtuso, paccavekkhaNAya dhAtumanasikAraM vA tattha pavatteti / appaTikkUle satte timittAdike yAthAvato dhammasabhAvacintanena aniccasaJJAya visabhAgabhUte "kesAdi asucikoTThAsamevAta asubha pharati asubhamanasikAraM pavatteti / chaLaGgapekkhAyAti iTThAniTTachaLArambhaNApAthe parisuddhapakatibhAvAvijahanalakkhaNAya chasu dvAresu pavattanato "chaLaGgupekkhAyA ti laddhanAmAya tatramajjhattupekkhAya / (5.160-160) taM sananti taM dvasu iddhividhAsu desanappakAraM desanAvidhiM / ase sakalanti ase saM niravasesaM sampuNNaM abhivisiTTena ANena jAnAti / asesaM abhijAnato tato uttari abhijJeyyaM natthi / itoti bhagavato abhijJAtato / aJJo paramatthavasena dhammo vA paJJattivasena puggalo vA ayaM nAma yaM bhagavA na jAnAtIti idaM natthi na upalabbhati sabbasseva sammadeva tumhehi abhijJAtattA / dvIsu iddhividhAsu abhijAnane, desanAyaJca bhagavato uttaritaro ntthi| iminApIti pi- saddo na kevalaM vuttatthasamuccayattho, atha kho avuttatthasamuccayatthopi daTThabbo / yaM taM bhantetiAdinApi hi bhagavato guNadassanaM tasseva pasAdassa kAraNavibhAvanaM / aJJathAsatthuguNadassanAdivaNNanA 160. pubbe " etadAnuttariyaM bhante" tiAdinA yathAvuttabuddhaguNA dassitA, tato aJJa evAyaM pakAro "yaM taM bhante " tiAdinA Araddhoti Aha " aparenApi AkArenA"ti | buddhAnaM sammAsambodhiyA saddahanato visesato saddhA kulaputtA nAma bodhisattA, mahAbodhisattAti adhippAyo / te hi mahAbhinIhArato paTThAya mahAbodhiyaM sattA AsattA laggA niyatabhAvUpagamanena kenaci asaMhAriyabhAvato / yato nesaM na kathaJci tattha saddhAya aJJathattaM hoti, eteneva tesaM kammaphalaM saddhAyapi aJJathattAbhAvo dIpito daTTabbo | tasmAti yasmA atisayavacanicchAvasena, "anuppattaM taM bhagavatA " ti saddantarasannidhAnena ca visiTThavisayaM '"saddhena kulaputtenAti idaM padaM, tasmA / lokuttaradhammasamadhigamamUlakattA sabbabuddhaguNasamadhigamassa "nava lokuttaradhammA "ti vRttaM / 'AraddhavIriyenA" tiAdIsu samAsapadesu "vIriyaM thAmo '' tiAdIni avayavapadAni | Adi - saddena parakkamapadaM saGgaNhAti, 71 71 ""
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.160-160) na dhoramhapadaM / na hi taM vIriyavevacanaM, atha kho vIriyavantavAcakaM / dhurAya niyuttoti hi dhoryho| tenAha "taM dhuraM vahanasamatthena mhaapurisenaa''ti| paggahitavIriyenAti asithilavIriyena / thiravIriyenAti ussoLhIbhAvUpagamanena thirabhAvappattavIriyena / asamadhurehIti anaJasAdhAraNadhurehi / paresaM asavhasahanA hi lokanAthA / taM sabaM acinteyyAparimeyyabhedaM buddhAnaM guNajAtaM / pAramitA, buddhaguNA, veneyyasattAti yasmA idaM tayaM sabbesampi buddhAnaM samAnameva, tasmA Aha "atItAnAgata...pe0... Uno natthI'ti / kAmasukhallikAnuyoganti kAmasukhe allInA hutvA anuyuJjanaM / ko jAnAti paralokaM "atthI''ti, ettha "ko ekavisayoyaM indriyagocaro''ti evaMdiThThi hutvAti adhippAyo / sukhoti iTTho sukhAvaho / paribbAjikAyAti tApasaparibbAjikAya trunniyaa| mudukAyAti sukhumAlAya | lomasAyAti taruNamudulomavatiyA | moLibandhAhIti moLiM katvA bandhakesAhi / paricArentIti attano pAricArikaM karonti, indriyAni vA tattha parito cArenti / lAmakanti paTikiliTuM / gAmavAsInaM bAlAnaM dhmm| puthujjanAnamidanti pothujjnikN| yathA pana taM "puthujjanAnamidanti vattabbataM labhati, taM dassetuM "puthujjanehi sevitabba"nti Aha / anariyehi sevitabbanti vA anariyaM / yasmA pana niddosattho ariyattho, tasmA "anariyanti na nidosa"nti vuttaM / anatthasaMyuttanti diThThadhammikasamparAyikAdivividhavipulAnatthasahitaM / attakilamathAnuyoganti attano kilamathassa khedanassa anuyuJjanaM / dukkhaM etassa atthIti dukkhN| dukkhamanaM etassAti dukkhamaM / AbhicetasikAnanti abhiceto vuccati abhikkantaM visuddhaM cittaM, adhicittaM vA, tasmiM abhicetasi jAtAnIti AbhicetasikAni, abhicetosannissitAni vA / diTThadhammasukhavihArAnanti diThThadhamme sukhavihArAnaM, diTThadhammo vuccati paccakkho attabhAvo, tattha sukhavihArabhUtAnanti attho, rUpAvacarajhAnAnametaM adhivacanaM / tAni hi appetvA nisinnA jhAyino imasmiMyeva attabhAve asaMkiliTuM nekkhammasukhaM vindanti, tasmA "diThThadhammasukhavihArAnI''ti vuccantIti / kathitA "diTThadhammasukhavihAro''ti sappItikattA, lokuttaravipAkasukhumasahitattA ca / saha maggena vipassanApAdakajjhAnaM kathitaM "cattArome cunda sukhallikAnuyogA ekantanibbidAyA'tiAdinA (dI0ni0 3.184) catutthajjhAnikaphalasamApattIti catutthajjhAnikA phalasamApatti diTThadhammasukhavihArabhAvena kathitA / cattAri rUpAvacarAni "diTThadhammasukhavihArajjhAnAnI"ti kathitAnIti attho / nikAmalAbhIti nikAmena lAbhI attano icchAvasena lAbhI / icchiAtecchitakkhaNe samApajjituM samatthoti 72
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.161-161) anuyogadAnappakAravaNNanA 73 attho / tenAha "yathAkAmalAbhI'ti / adukkhalAbhIti sukheneva paccanIkadhammAnaM samucchinnattA samApajjituM samattho / akasiralAbhIti akasirAnaM vipulAnaM lAbhI, yathAparicchedeneva vuDhAtuM samattho / ekacco hi lAbhIyeva hoti, na pana sakkoti icchiticchitakkhaNe samApajjituM / ekacco tathA samApajjituM sakkoti, pAribandhake pana kicchena vikkhambheti / ekacco tathA ca samApajjati, pAribandhake ca akiccheneva vikkhambheti, na sakkoti nALikayantaM viya yathAparicchede vuTThAtuM | bhagavA pana sabbaso samucchinnapAribandhakattA vasibhAvassa sammadeva samadhigatattA sabbametaM sammadeva sakkoti / anuyogadAnappakAravaNNanA 161. dasasahassilokadhAtuyAti imAya lokadhAtuyA saddhiM imaM lokadhAtuM parivAretvA ThitAya dsshssilokdhaatuyaa| jAtikhettabhAvena hi taM ekajjhaM gahetvA "ekissA lokadhAtuyA''ti vuttaM, tattakAya eva jAtikhettabhAvo dhammatAvasena veditabbo / "pariggahavasenA''ti keci / sabbesampi buddhAnaM tattakaM eva jAtikhettaM / "tannivAsInaMyeva ca devAnaM dhammAbhisamayoti vadanti / pakampanadevatUpasaGkamanAdinA jAtacakkavALena samAnayogakkhamaTThAnaM jaatikhettN| saraseneva ANApavattanaTThAnaM aannaakhettN| buddhANassa visayabhUtaM ThAnaM visykhettN| okkamanAdInaM channameva gahaNaM nidassanamattaM mahAbhinIhArAdikAlepi tassa pakampanalabbhanato / ANAkhettaM nAma, yaM ekaccaM saMvaTTati, vivati ca / ANA vattati tannivAsidevatAnaM sirasA sampaTicchanena, taJca kho kevalaM buddhAnaM AnubhAveneva, na adhippAyavasena | "yAvatA pana AkoyyA'ti (a0 ni0 1.3.81) vacanato tato parampi ANA pavatteyyeva / / nuSpajjantIti pana atthIti "na me Acariyo atthi, sadiso me na vijjatI"ti (ma0 ni0 1.285; 2.341; mahAva0 11; kathAva0 405) imissA lokadhAtuyA ThatvA vadantena bhagavatA, imasmiMyeva sutte "kiM panAvuso, sAriputta, atthetarahi aJo samaNo vA brAhmaNo vA bhagavatA samasamo sambodhiyanti (dI0 ni0 3.161) evaM puTTho "ahaM bhante noti vadeyya"nti (dI0 ni0 3.161) vatvA tassa kAraNaM dassetuM "aTThAnametaM anavakAso, yaM ekissA lokadhAtuyA dve arahanto sammAsambuddhA''ti (dI0ni0 3.161; ma0 ni0 3.129; a0 ni0 1.1.277; netti0 57; mi0 pa0 5.1.1) imaM suttaM 73
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.161-161) dassentena dhammasenApatinA ca buddhakhettabhUtaM imaM lokadhAtuM upetvA aJJattha anuSpatti vuttA hotIti adhippaayo| ekatoti saha, ekasmiM kAleti attho / so pana kAlo kathaM paricchinnoti ? carimabhave paTisandhiggahaNato paTThAya yAva dhAtuparinibbAnanti dassento "tattha bodhipllngke"tiaadimaah| nisinakAlato paTThAyAti paTilomakkamena vadati / khettapariggaho katova hoti "idaM buddhAnaM jAtikhetta''nti / kena pana pariggaho kato? uppajjamAnena bodhisattena / parinibbAnato paTThAyAti anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbAnato paTThAya / etthantareti carimabhave bodhisattassa paTisandhiggahaNaM, dhAtuparinibbAnanti imehi dvIhi paricchinne etasmiM antare / tipiTakaantaradhAnakathAvaNNanA "na nivAritA'ti vatvA tattha kAraNaM dassetuM "tINi hI"tiAdi vuttaM / paTipattiantaradhAnena sAsanassa osakkitattA aparassa uppatti laddhAvasarA hoti / paTipadAti paTivedhAvahA pubbbhaagpttipdaa| "pariyatti pamANa"nti vatvA tamatthaM bodhisattaM nidassanaM katvA dassetuM "yathA"tiAdi vuttaM / tayidaM hInaM nidassanaM katanti daTThab / niyyAnikadhammassa hi Thiti dassento aniyyAnikadhamma nidasseti / mAtikAya antarahitAyAti "yo pana bhikkhU''tiAdi (pArA0 39, 44; pAci0 45) nayappavattAya sikkhApadapALimAtikAya antarahitAya / nidAnuddesasaGkhAte pAtimokkhe, pabbajjAupasampadAkammesu ca sAsanaM titttthti| yathA vA pAtimokkhe dharante eva pabbajjA upasampadA ca, evaM sati eva tadubhaye pAtimokkhaM tadubhayAbhAve paatimokkhaabhaavto| tasmA tayidaM tayaM sAsanassa ThitihetUti Aha "pAtimokkhapabbajjAupasampadAsu ThitAsu sAsanaM tidvatI"ti / yasmA vA upasampadAdhInaM pAtimokkhaM anupasampannassa anicchitattA, upasampadA ca pabbajjAdhInA, tasmA pAtimokkhe, taM siddhiyA siddhAsu pabbajjupasampadAsu ca sAsanaM tiThThati / osakkitaM nAmAti pacchimakapaTivedhasIlabhedadvayaM ekato katvA tato 74
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.161-161) sAsanaantarahitavaNNanA paraM vinaTuM nAma hoti, pacchimakapaTivedhato paraM paTivedhasAsanaM, pacchimakasIlabhedato paraM paTipattisAsanaM vinaTuM nAma hotIti attho / sAsanaantarahitavaNNanA ___ etena kAmaM "sAsanaTThitiyA pariyatti pamANa''nti vuttaM, pariyatti pana paTipattihetukAti paTipattiyA asati sA appatiTThA hoti paTivedho viya, tasmA paTipattiantaradhAnaM sAsanosakkanassa visesakAraNanti dassetvA tayidaM sAsanosakkanaM dhAtuparinibbAnosAnanti dassetuM "tINi parinibbAnAnI"tiAdi vuttaM / dhAtUnaM sannipAtanAdi buddhAnaM adhiTTAnenevAti veditabaM / tAti rsmiyo| kAruJjanti pridevnkaarunN| jambudIpe, dIpantaresu, devanAgabrahmalokesu ca vippakiritvA ThitAnaM dhAtUnaM mahAbodhipallaGkaTThAne ekajhaM sannipAtanaM, rasmivissajjanaM, tattha tejodhAtuyA udyAnaM, ekajAlibhAvo cAti sabbametaM satthu adhiTThAnavasenevAti veditabbaM / anacchariyattAti dvIsupi uppajjamAnesu acchariyattAbhAvadosatoti attho / buddhA nAma majjhe bhinnasuvaNNaM viya ekasadisAti tesaM desanApi ekarasA evAti Aha "desanAya ca visesAbhAvato"ti, etena ca anacchariyattameva sAdheti / "vivAdabhAvato"ti etena vivAdAbhAvatthaM dve ekato na uppajjantIti dasseti / tatthAti milindapajhe (mi0 pa0 5.1.1) / ekuddesoti eko ekavidho abhinno uddeso / sesapadesupi eseva nayo / ekaM eva buddhaM dhAretIti ekabudbhadhAraNI, etena evaMsabhAvA ete buddhaguNA, yena dutiyaM buddhaguNaM dhAretuM asamatthA ayaM lokadhAtUti dasseti / paccayavisesanipphannAnahi dhammAnaM sabhAvaviseso na sakkA nivAretunti / "na dhAreyyA'ti vatvA tameva adhAraNaM pariyAyehi pakAsento "caleyyA"tiAdimAha / tattha caleyyAti paripphandeyya / kampeyyAti pavedheyya / nameyyAti ekapassena natA bhaveyya / oNameyyAti osIdeyya / vinameyyAti vividhA ito cito ca nameyya / vikireyyAti vAtena bhusamuTThi viya vippakireyya / 75
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (5.161-161) vidhameyyAti vinasseyya / viddhaMseyyAti sabbaso viddhastA bhaveyya / tathAbhUtA ca na katthaci tidvaiyyAti Aha "na ThAnaM upagaccheyyA"ti / idAni tattha nidassanaM dassento "yathA mahArAjA"tiAdimAha / tattha samupAdikAti samaM uddhaM pajjati pavattatIti samupAdikA, udakassa upari samaMgAminIti attho / vaNNenAti saNThAnena / pamANenAti Arohena | kisathUlenAti kisathUlabhAvena, pariNAhenAti attho / dvinnampIti dvepi, dvinnampi vA sarIrabhAraM / chAdentanti rocentaM ruciM uppAdentaM / tandIkatoti tena bhojanena tandIbhUto / anoNamitadaNDajAtoti yAvadatthabhojanena oNamitaM asamatthatAya anoNamitadaNDo viya jAto / sakiM bhuttovAti ekaM vaDDitakaM bhuttamattova mareyyAti / atidhammabhArenAti dhammena nAma pathavI tiDheyya, sakiM teneva calati vinassatIti adhippAyena pucchati / puna thero ratanaM nAma loke kuTumbaM sandhArentaM, abhimataJca lokena; taM attano garusabhAvatAya sakaTabhaGgassa kAraNaM atibhArabhUtaM diTThamevaM dhammo ca hitasukhavisesehi taMsamaGginaM dhArento, abhimato ca vijhUnaM gambhIrappameyyabhAvena garusabhAvattA atibhArabhUto pathavicalanassa kAraNaM hotIti dassento "idha mahArAja dve sakaTA"tiAdimAha, eteneva tathAgatassa mAtukucchiokkamanAdikAle pathavikampanakAraNaM saMvaNNitanti daTThab / ekassAti ekasmA, ekassa vA sakaTassa ratanaM taramA sakaTato gahetvAti attho / osAritanti uccAritaM, kathitanti attho / aggoti sabbasattehi aggo / sabhAvapakatikAti sabhAvabhUtA akittimA pktikaa| kAraNamahantattAti kAraNAnaM mahantatAya, mahantehi buddhakaradhammehi pAramisaGghAtehi kAraNehi buddhaguNAnaM nibbattitoti vuttaM hoti / pathaviAdIni mahantAni vatthUni, mahantA ca sakkabhAvAdayo attano attano visaye ekekAva, evaM sammAsambuddhopi mahanto attano visaye eko eva / ko ca tassa visayo ? buddhabhUmi, yAvatakaM vA jeyyamevaM "AkAso viya anantavisayo bhagavA eko eva hotI"ti vadanto "ekissA lokadhAtuyA''ti vuttalokadhAtuto a supi cakkavALesu aparassa buddhassa abhAvaM dasseti / 76
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.162-163) acchariyaabbhutavaNNanA | bhuut "sammukhA meta"ntiAdinA pavattitaM attano byAkaraNaM aviparItatthatAya satthari pasAduppAdanena sammApaTipajjamAnassa anukkamena lokuttaradhammAvahampi hotIti Aha "dhammassa...pe0... paTipada"nti / vAdassa anupatanaM anuppavatti vAdAnupAtoti Aha "vaadoyevaa"ti| acchariyaabbhutavaNNanA 162. udAyIti nAmaM, mahAsarIratAya pana thero mahAudAyIti paJAyittha, yassa vasena vinaye nisIdanassa dasA anuJAtA | paJcavaNNAti khuddikAdibhedato paJcappakArA / pItisamuTThAnehi paNItarUpehi atibyApitadeho "nirantaraM pItiyA phuTasarIro"ti vutto, tato evassA pariyAyato pharaNalakkhaNampi vuttaM / appa-saddo "appakasirenevA''tiAdIsu (saM0 ni0 2.1.101; 3.5.158; a0 ni0 2.7.71) viya idha abhAvatthoti Aha "appicchatAti nittaNhatA"ti | tIhAkArehItiyathAlAbhayathAbalayathAsAruppappakArehi / na na katheti kathetiyeva / cIvarAdihetunti cIvaruppAdAdihetubhUtaM payuttakathaM na katheti / veneyyavasenAti vinetabbapuggalavasena / katheti "evamayaM vinayaM upagacchatI''ti / "sabbAbhibhU sabbavidUhamasmI"tiAdikA (ma0 ni0 1.285; 2.341; mahAva0 11; kathAva0 405; dha0 pa0 353) gAthApi "dasabalasamannAgato, bhikkhave, tathAgato''tiAdikA (saM0 ni0 1.2.21, 22) suttntaapi| 163. abhikkhaNanti abhiNhaM / niggAthakattA, pucchanavissajjanavasena pavattitattA ca "veyyAkaraNa"nti vuttaM / sesaM sabbaM suvijJeyyaM evAti / sampasAdanIyasuttavaNNanAya lInatthappakAsanA / 77
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. pAsAdikasuttavaNNanA nigaNThanATaputtakAlaGkiriyavaNNanA 164. lakkhassa saravedhaM avirajjhitvAna vijjhanavidhiM jAnantIti vedhnyaa| tenAha "dhanumhi ktsikkhaa"ti| sippaM uggahaNatthAyAti dhanusippAdisippassa uggahaNatthAya / majjhimena pamANena sarapAtayogyatAvasena katattA diighpaasaado| sampati kAlaM katoti acirakAlaM kto| vedhikajAtAti jAtadvedhikA saJjAtabhedA | bejjhajAtAti duvidhabhAvappattA / bhaNDanti paribhAsanti etenAti bhaNDanaM, viruddhacittaM / tanti bhaNDanaM / "idaM nahAnAdi na kattabba''nti paJattavattaM pnnnntti| dhammavinayanti pAvacanaM siddhantaM / vijjhantA mukhasattIhi / sahitaM meti mayhaM vacanaM sahitaM siliTuM pubbAparasambandhaM atthayuttaM kAraNayuttaM / tenAha "atthasaMhita"nti / adhiciNNanti AciNNaM / viparAvattanti virodhadassanavasena parAvattitaM, parAvattaM dUsitanti attho / tenAha "cirakAlavasena paguNaM, taM mama vAdaM Agamma nivatta"nti / pariyesamAno vicara tattha gantvA sikkhAti attho / sace sakkosi, idAniyeva mayA veThitaM dosaM nibbeThehi / maraNamevAti aJamaJaghAtanavasena maraNameva / nATaputtassa imeti nATaputtiyA, te pana tassa sissAti Aha "antevAsikesU"ti / purimapaTipattito paTinivattanaM paTivAnaM, taM rUpaM sabhAvo etesanti pttivaanruupaa| tenAha "nivttnsbhaavaa"ti| kathanaM atthassa AcikkhanaM / pavedanaM hetudAharaNAni AharitvA bodhanaM / tenAha "duppavediteti duvijJApite"ti / na upasamAya saMvattatIti anupasamasaMvattanaM, tadeva anupasamasaMvattanikaM, tasmiM / samussitaM hutvA patiTThAhetubhAvato thUpaM, patiThThAti Aha "bhinathUpeti bhinnapatidve"ti, thUpoti vA dhammassa niyyAnabhAvo veditabbo aJce dhamme abhibhuyya samussitaDhena, so nigaNThassa samaye | kehici abhinnasammatopi bhinno vinaTTho eva sabbena sabbaM abhAvatoti so bhinnathUpo, so 78
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.165-166) dhammaratanapUjAvaNNanA eva niyyAnabhAvo vaTTadukkhato muccitukAmAnaM paTisaraNaM, tamettha natthIti appaTisaraNo, tasmiM bhinnathUpe appaTisaraNeti evamettha attho veditabbo / AcariyappamANanti Acariyamudvi hutvA pamANabhUtaM / nAnAnIhArenAti nAnAkArena / 165. tathaiva samudAcariMsu bhUtapubbagatiyA / sAmAkAnanti sAmAkadhaJAnaM / 'yenassa upajjhAyo"ti vatvA yathAssa Ayasmato cundassa dhammabhaNDAgAriko upajjhAyo ahosi, taM vitthArena dassetuM "buddhakAle kirA"tiAdi vuttaM / tattha buddhakAleti bhUtakathanametaM, na visesanaM / satthu parinibbAnato puretarameva hi dhammasenApati parinibbuto / dhammaratanapUjAvaNNanA saddhivihArikaM adAsIti saddhivihArikaM katvA adAsi | kathAya mUlanti bhagavato santikA labhitabbadhammakathAya kAraNaM / samuTThApetIti uTThApeti, dAliddiyapaGkato uddharatIti adhippAyo / sandhamanti sammadeva dhmnto| ekekasmiM pahAreyeva tayo tayo vAre katvA divA navavAre rattiM nvvaare| upaTThAnameva gacchati buddhapaTThAnavasena, pahApucchanAdivasena pana antarantarApi gacchateva, gacchanto ca divasassa...pe0... gacchati / AtuM icchitassa atthassa uddharaNabhAvato pahova pahuddhAro, taM gahetvAva gacchati attano mahApaJatAya, satthu ca dhammadesanAyaM akilaasubhaavto| asammAsambuddhappaveditadhammavinayavaNNanA 166. Arocitepi tasmiM atthe / sAmiko hoti, tassa sAmikabhAvaM dassetuM "sova tassA AdimajjhapariyosAnaM jAnAtI"ti Aha / evanti vacanasampaTicchanaM / cundattherena hi AnItaM kathApAbhataM bhagavA sampaTicchanto "eva"nti Aha / "eva"nti durakkhAte dhammavinaye sAvakAnaM dvedhikAdibhAvena viharaNakiriyAparAmasanavhetaM / yasmA...pe0... pAkaTaM hoti byatirekamukhena ca neyyassa atthassa vibhUtabhAvApattito / 79
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (6.167-170) atha vA yasmA...pe0... pAkaTaM hoti dosesu AdInavadassanena tappaTipakkhesu guNesu AnisaMsassa vibhuutbhaavaapttito| vokkammAti apasakketvA / AmeDitalopena cAyaM niddeso, vokkamma vokkammAti vuttaM hoti, tena tassa vokkamanassa antarantarAti ayamattho labbhatIti Aha "na nirantara"ntiAdi / dhammAnudhammapaTipattiAdayoti tena satthArA vuttamuttidhammassa anudhammaM appttipjjnaadyo| Adi-saddena pALiyaM AgatA asAmIcipaTipadAdayo ca saGgayhanti / manussattampIti pi-saddena "vicAraNapaJaAya asambhavo, dosesu anabhinivesitA, asandiTThiparAmAsitA"ti evamAdInaM saGgaho dttttbbo| "tathA eva"nti padehi yathAkkama pakArassa kAmaM tirokkhatA, paccakkhatA vuccati, tathApi yathA "tathA paTipajjatU'ti padena paTipajjanAkAro niyametvA vihito, tathA "evaM paTipajjatU"ti iminApIti idaM tassa atthadassanabhAvena vuttaM / samAdapitattA micchApaTipadAya apuJja psvti| 167. Ayati muttidhammo etenAti Ayo, tena satthArA vutto dhammAnudhammo, taM paTipannoti jAyappaTipatro, so pana yasmA tassa muttidhammassa adhigame kAraNasammato, tasmA vuttaM "kAraNappaTipanno"ti / nipphAdessatIti sAdhessati, siddhiM gamissatIti vuttaM hoti / dukkhanibbattakanti sampati, AyatiJca dukkhassa nibbttkN| vIriyaM karoti micchaapttipnnttaa| sammAsambuddhappaveditadhammavinayAdivaNNanA 168. niyyAtIti vattati, saMvattatIti vA attho / 170. idha sAvakassa sammApaTipattiyA ekantikaapassayadassanatthaM satthu sammAsambuddhatA, dhammassa ca svAkkhAtatA kittitAti "sammApaTipannassa kulaputtassa pasaMsaM dassetvA"ti vuttaM / evamhi imissA desanAya saMkilesabhAgiyabhAvena udvitAya vodAnabhAgiyabhAvena yathAnusandhinA pavatti dIpitA hoti / abodhitatthAti appaveditatthA, paramatthaM catutthasaccapaTivedhaM apApitAti attho / pALiyaM "assA"ti padaM "sAvakA saddhamme"ti dvIhi padehi yojetabbaM "assa sammAsambuddhassa sAvakA, assa saddhamme'ti / sabbasaGgahapadehi katanti sabbassa sAsanatthassa saGgaNhanapadehi ekajjhaM kataM / tenAha "sabbasaGgAhikaM kataM na hotIti attho"ti / pubbenAparaM sambandhatthabhAvena saGgahetabbatAya vA 80
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.172-177) saGgAyitabbadhammAdivaNNanA saGgahAni padAni katAni etassAti saGgahapadakataM, brahmacariyaM / tappaTikkhepena na ca saGgahapadakatanti yojnaa| rAgAdipaTipakkhaharaNaM, yathAnusiTuM vA paTipajjamAnAnaM vaTTadukkhato paTiharaNaM nibbAnapApanaM paTihAro, so eva A-kArassa i-kAraM katvA paTihiro, paTihiro eva pATihiro, saha pATihirenAti sappATihiraM, tathA suppaveditatAya sappATihiraM katanti sppaattihirktN| tAdisaM pana vaTTato niyyAne niyuttaM, niyyAnappayojanaJca hotIti Aha "niyyAnika''nti / devalokatoti devalokato paTTAya rUpIdevanikAyato pabhuti / suppakAsitanti suTTha pakAsitaM / yAva devamanussehIti vA yAva devamanussehi yattakA devA manussA ca, tAva te sabbe abhibyApetvA suppkaasitN| anutApAya hotIti anutappo, so pana anutApaM karonto viya hotIti vuttaM "anutApakaro hotI"ti / 172. thiroti Thitadhammo kenaci asaMhAriyo, asekkhA sIlakkhandhAdayo therakArakA dhammA / 173. yogehi khemattAti yogehi anupddtttaa| saddhammassAti assa saddhammassa / assAti ca assa stthuno| 174. upAsakA brahmacArino nAma visesato anAgAmino | sotApannasakadAgAminopi tAdisA tathA vuccantIti "brahmacariyavAsaM vasamAnA ariyasAvakA" icceva vuttaM / 176. sabbakAraNasampannanti yattakehi kAraNehi sampannaM nAma hoti, tehi sabbehi kAraNehi sampannaM sampattaM upagataM paripuNNaM, samannAgataM vaa| imameva dhammanti imameva sAsanadhamma / udakena padesa nA attano paJjAveyyattiyataM dassetuM aniyyAnike atthe payuttaM pahelikasadisaM vacanaM, bhagavatA attano sabbaJjatAya niyyAnike atthe yojetvA dassetuM "udako suda''ntiAdi vuttanti taM dassetuM "so kiraa"tiaadimaah| saGgAyitabbadhammAdivaNNanA 177. saGgamma samAgammAti tasmiMyeva ThAne labbhamAnAnaM gativasena saGgamma ThAnantarato 81
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ dara dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (6.178-182) pakkosanena samAgatAnaM vasena samAgamma / tenAha "saGgantvA samAgantvA"ti / atthena atthanti padantare Agataatthena saha tattha tattha AgatamatthaM / byaJjanena vyaJjananti etthApi eseva nayo / samAnentehIti samAnaM karontehi, opammaM vA Anentehi / saGgAyitabbanti sammadeva gAyitab kathetab, taM pana saGgAyanaM vAcanAmaggoti Aha "vAcetabba"nti / 178. tassa vA bhAsiteti tassa bhikkhuno bhAsite atthe ceva byaJjane ca / atthamicchAgahaNaropanAni yathA honti, taM dassetuM "cattAro satipaTThAnA"tiAdi vuttaM / ArammaNaM "satipaTThAna"nti gaNhAti, na satiyeva "satipaTThAna''nti / "satipaTThAnAnI"ti byaJjanaM ropeti tasmiM atthe, na "satipaTThAnA''ti / upapannatarAnIti yuttatarAni / allInatarAnIti siliTThatarAni / yA cevAti liGgavipallAsena vuttaM, vibhattilopena vA / puna yA cevAti liGgavipallAseneva niddeso / neva ussAdetabboti na ukkaMsetabbo virajjhitvA vuttttaa| na apasAdetabboti na santajjetabbo vivAdapariharaNatthaM / dhAraNatthanti upadhAraNatthaM sallakkhaNatthaM / 181. atthena upetanti aviparItena atthena upetaM taM "ayamettha attho"ti upecca paTijAnitvA ThitaM / tathArUpo ca tassa bujjhitA nAma hotIti Aha "atthassa vijJAtAra"nti / evametaM bhikkhuM pasaMsathAti vuttanayena dhammabhANakaM amuM bhikSu "evaM lAbhA no Avuso"tiAdiAkArena pasaMsatha / idAnissa pasaMsabhAvaM dassetuM "eso hI"tiAdi vuttaM / esAti pariyattidhammassa satthukiccakaraNato, tattha cassa sammadeva avaTTitabhAvato "buddho nAma esA"ti vutto| "lAbhA no"tiAdinA cassa bhikkhUnaM piyagarubhAvaM vibhAvento satthA taM attano ThAne ThapesIti vutto| paccayAnuJAtakAraNAdivaNNanA 182. tatopi uttaritaranti yA pubbe sammApaTipannassa bhikkhuno pasaMsanavasena 'idha pana cunda satthA ca hoti sammAsambuddho"tiAdinA (dI0 ni0 3.167, 169) pavattitadesanAya upari "idha cunda satthA ca loke udapAdI''tiAdinA (dI0 ni0 3.170, 171) desanA vaDDitA / tatopi uttaritaraM savisesaM desanaM vaDDento "paccayahetU"tiAdimAha / tattha paccayahetUti paccayasaMvattanahetu / uppajjanakA AsavAti paccayAnaM pariyesanahetu ceva paribhogahetu ca uppajjanakA kaamaasvaadyo| tesaM 82
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.183-186) sukhallikAnuyogAdivaNNanA 83 diTThadhammikAnaM AsavAnaM "idha, bhikkhave, ariyasAvako micchAAjIvaM pahAya sammAAjIvena jIvitaM kappetI"ti (saM0 ni0 3.5.8) "idha, bhikkhave, bhikkhu paTisaGkhA yoniso cIvaraM paTisevatI''tiAdinA (ma0 ni0 1.23; a0 ni0 2.6.58) ca sammApaTipattiM upadisanto bhagavA paTiyAtAya dhammaM deseti nAma | "yo tumhesu pALiyA atthabyaJjanAni micchA gaNhAti, so neva ussAdetabbo, na apasAdetabbo, sAdhukaM sApetabbo tasseva atthassa nisantiyA"ti evaM pariyattidhamme micchApaTipanne sammApaTipattiyaM bhikkhU niyojento bhagavA bhaNDanahetu uppajjanakAnaM samparAyikAnaM AsavAnaM paTighAtAya dhammaM deseti nAma / yathA te na pavisantIti te AsavA attano cittasantAnaM yathA na otaranti / mUlaghAtena paTihananAyAti yathA mUlaghAto hoti, evaM mUlaghAtavasena pajahanAya | tanti cIvaraM / yathA cIvaraM idamatthikatameva upAdAya anujJAtaM, evaM pinnddpaataadyopi| sukhallikAnuyogAdivaNNanA 183. sukhitanti saJjAtasukhaM / pINitanti dhAtaM suhitaM / tathAbhUto pana yasmA thUlasarIro hoti, tasmA "thUlaM karotI"ti vuttaM / 186. naThitasabhAvAti anavaTThitasabhAvA, evarUpAya kathAya anavaTThAnabhAvato sabhAvopi tesaM anavaTThitoti adhippAyo / tenAha "jivhA no atthI"tiAdi / kAmaM "paJcahi cakkhUhI''ti vuttaM, aggahitaggahaNena pana cattAri cakkhUni veditabbAni / sabba tANahi samantacakkhUti / tassa vA jeyyadhammesu jAnanavasena pavattiM upAdAya "jAnatA"ti vuttaM / hatthAmalakaM viya paccakkhato dassanavasena pavattiM upAdAya "passatA"ti vuttaM / nemaM vuccati thambhAdIhi anupaviTThabhUmippedesoti Aha "gambhIrabhUmi anupaviTTho"ti / suTTa nikhAtoti bhUmiM nikhanitvA sammadeva Thapito / tasminti khINAsave / anajjhAcAro acalo asampavedhI, yasmA ajjhAcAro setughAto khINAsavAnaM / sotApanAdayoti ettha Adi-saddena gahitesu anAgAmino tAva navasupi ThAnesu khINAsavA viya abhabbA, sotApannasakadAgAmino pana "tatiyapaJcamaTThAnesu abhabbA''ti na vattabbA, itaresu sattasu ThAnesu abhabbAva / 83
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (6.187-187) paJhabyAkaraNavaNNanA 187. gihibyaJjanenAti gihiliGgena / khINAsavo pana gihibyaJjanena arahattaM pattopi na tiTThati vivekaTThAnassa abhAvAti adhippaayo| tassa vasenAti bhummadevattabhAve ThatvA arahattappattassa vasena / ayaM paJhoti "abhabbo so nava ThAnAni ajjhAcaritu"nti ayaM paJho Agato itarassa pabbajjAya, parinibbAnena vA abhabbatAya avuttasiddhattA / yadi evaM kathaM bhikkhugahaNanti Aha "bhitrdosttaa'tiaadi| aparicchedanti apariyantaM, tayidaM suvipulanti Aha "mahanta"nti / ayyassa hi vipulatAya ANassa vipulatA veditabbA, etena "apariccheda'"nti vuccamAnampi jeyyaM satthu ANassa vasena paricchedamevAti dassitaM hoti / vutta hetaM "ANapariyantikaM neyya"nti (mahAni0 69, 156; cULani0 85; paTi0 ma0 3.5) anAgate apaJApananti anAgate visaye ANassa apaJaApanaM / "paccakkhaM viya katvAti kasmA viya-saddaggahaNaM kataM, nanu buddhAnaM sabbampi ANaM attano visayaM paccakkhameva katvA pavattati ekappamANabhAvatoti ? saccametaM, "akkha"nti pana cakkhAdiindriyaM vuccati, taM akkhaM pati vattatIti cakkhAdinissitaM vijJANaM, tassa ca ArammaNaM "paccakkha"nti loke niruLahametanti taM nidassanaM katvA dassento "paccakkhaM viya katvA"ti avoca, na pana bhagavato jANassa appaccakkhAkArena pavattanato / tathA hi vadanti - "AvibhUtaM pakAsanaM, anupakutacetasaM / / atItAnAgate ANaM, paccakkhAnaM vasissatI"ti / / aJjattha vihitakenAti aJjasmiM visaye pavattitena / saGgAhetabbanti samaM katvA kathayitabbaM, kathanaM pana paJApanaM nAma hotIti paJApetabbanti attho vutto / tAdisanti satataM samitaM pavattakaM / jANaM nAma natthIti Avajjanena vinA ANuppattiyA asambhavato / ekAkArena ca jANe pavattamAne nAnAkArassa visayassa avabodho na siyA / athApi siyA, anirupitarUpeneva avabodho siyA, tena ca ANaM jeyyaM ajJAtasadisameva siyA / na hi "idaM ta''nti vivekena anavabuddho attho jAto nAma hoti, tasmA "carato ca tiTThato cA''tiAdi bAlalApanamattaM / tenAha "yathariva bAlA avyattA, evaM maJjantI"ti / satiM anussaratIti satAnusAri, satiyAnuvattanavasena pvttaannN| tenAha 84
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.188-188) paJhabyAkaraNavaNNanA "pubbenivAsAnussatisampayuttaka "nti / traNaM presesIti ANaM pavattesi / sabbatthakameva JeyyAvaraNassa suppahInattA appaTihataM anivAritaM ANaM gacchati pavattaticceva attho / "bodhi vuccati catUsu maggesu JANanti ( cULani0 211) vacanato catumaggaJANaM bodhi, tato tassa adhigatattA uppajjanakaM paccavekkhaNaJANaM "bodhijaM ANaM uppajjatIti vuttaM / bodhijaM bodhile jAtaM catumaggajANaM, taJca kho anAgataM Arambha uddissa tassa appavattiatthaM tathAgatassa uppajjati tassa uppannattA AyatiM punabbhavAbhAvato / kathaM tathAgato anAgatamaddhAnaM Arabbha atIrakaM JANadassanaM paJJApetIti ? atItassa pana aduno mahantatAya atIrakaM ANadassanaM tattha paJJApetIti ko ettha virodho / titthiyA pana imamatthaM yAthAvato ajAnantA - "tayidaM kiM su, tayidaM kathaMsU " ti attano aJJANameva pAkaTaM karonti / tasmA bhagavatA sasantatipariyApannadhammappavattiM sandhAya 'aJJavihitakaM ANadassana "ntiAdi vRttaM / itaraM pana sandhAya vuccamAne sati tathArUpe payojane anAgatampi addhAnaM Arabbha atIrakameva JANadassanaM paJJApeyya bhagavAti anatthasaMhitanti ayamettha atthoti Aha " na idhalokatthaM vA paralokatthaM vA nissita "nti / yaM pana sattAnaM anatthAvahattA anatthasaMhitaM, tattha setughAto tathAgatassa / 'bhAratayuddhasItAharaNasadisanti iminA tassA kathAya yebhuyyena abhUtatthataM dIpeti / sahetukanti Apakena hetunA sahetukaM / so pana hetu yena nidassanena sAdhIyati, taM tassa kAraNanti tena sakAraNaM tvA / yathA hi paTiJatatthasAdhanato hetu, evaM sAdhakaM nidassananti / yuttapattakAleyevAti yuttAnaM pattakAle eva / ye hi veneyyA tassA kathAya yuttA anucchavikA, tesaMyeva yojane sandhAya vA kathAya patto upakArAvaho kAlo, tadA eva kathetIti attho / "" "" 188. " tathA tathaiva gadanato " ti iminA " tathAgato 'ti AmeDitalopenAyaM niddesoti dsseti| tathA tathevAti ca dhammaatthasabhAvAnurUpaM, veneyyajjhAsayAnurUpaJcAti adhippAyo / diTThanti rUpAyatanaM daTThabbato, tena yaM diTTaM, yaM dissati, yaM dakkhati yaM sati samavAye paraseyyaM, taM sabbaM "diTTha" tveva gahitaM kAlavisesassa anAmaTTabhAvato / "suta "ntiAdIsupi eseva nayo / sutanti sahAyatanaM sotabbato / mutanti sanissayena ghAnAdiindriyena sayaM patvA pApuNitvA gahetabbaM / tenAha "patvA gahetabbato "ti | vijJAtanti vijAnitabbaM, taM pana diTThAdivinimuttaM viJJeyyanti Aha "sukhadukkhAdidhammAyatana "nti / patanti yathA tathA pattaM, hatthagataM adhigatanti attho / tenAha " pariyesitvA vA apariyesitvA vAti / pariyesitanti pattiyAmatthaM pariyiTTaM, taM pana pattaM vA siyA appattaM vA ubhayathApi pariyesitamevAti Aha "pattaM vA appattaM vA "ti / padadvayenApi dvippakArampi pattaM, 85 85
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (6.189-189) dvippakArampi pariyesitaM, tena tena pakArena tathAgatena abhisambuddhanti dasseti / cittena anusaJcaritanti copanaM apApetvA citteneva anusaMcaritaM, parivitakkitanti attho / pItakanti AdIti Adi-saddena lohitakaodAtAdi sabbaM rUpArammaNavibhAgaM saGgaNhAti / sumanoti rAgavasena, lobhavasena, saddhAdivasena vA sumano | dummanoti byApAdavitakkavasena, vihiMsAvitakkavasena vA dummno| majjhattoti aJaANavasena vA ANavasena vA majjhatto / eseva nayo sabbattha / tattha tattha Adi-saddena saGghasaddo paNavasaddo, pattagandho puSphagandho, pattaraso phalaraso, upAdinnaM anupAdinnaM, majjhattavedanA kusalakammaM akusalakammanti evaM AdInaM saGgaho dttttbbo| appattanti jANena asampattaM, aviditanti attho| tenAha "ANena asacchikata"nti / tatheva gatattAti tatheva jJAtattA abhismbuddhttaa| gata-saddena ekatthaM buddhiatthanti attho / "gatiatthA hi dhAtavo buddhiatthA bhavantI"ti akkharacintakA / abyAkatAnAdivaNNanA 189. "asamataM kathetvA'"ti vatvA samopi nAma koci natthi, kuto uttaritaroti dassetuM "anuttarata"nti vuttaM / sA panAyaM asamatA, anuttaratA ca sabbaJjataM pUretvA ThitAti dassetuM "sabba ta"nti vuttaM / sA sabbaJjatA saddhammavaracakkavattibhAvena loke pAkaTA jAtAti dassetuM "dhammarAjabhAvaM kathetvA"ti vuttaM / tathA sabba bhAvena ca satthA imesu diThThigatavipallAsesu evaM paTipajjatIti dassento "idaanii"tiaadimaah| tattha sIhanAdanti abhItanAdaM seTThanAdaM / seTThanAdo hesa, yadidaM ThapanIyassa paJhassa ThapanIyabhAvadassanaM / ThapanIyatA cassa pALiAruhA eva "na het''ntiaadinaa| yathA upacitakammakilesena itthattaM Agantab, tathA naM Agatoti tathAgato, satto / tathA hi so rUpAdIsu satto visattoti katvA "satto"ti ca vuccati / itthattanti ca paTiladdhattA tathA paccakkhabhUto attabhAvoti veditabbo / "atthasaMhitaM na hotI"ti iminA ubhayattha vidhuratAdassanena niratthakavippalApataM tassa vAdassa vibhAveti, ubhayalokatthavidhurampi samAnaM "kiM nu kho vivaTTanissita"nti koci AsaGkeyyAti tadAsaGkAnivattanatthaM "na ca dhammasaMhita"nti vuttaM / tenAha "navalokuttaradhammanissitaM na hotI"ti | yadipi taM na vivaTTogataM hoti, vivaTTassa pana 86
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.190-192) pubbantasahagatadiTThinissayavaNNanA adhiTThAnabhUtaM nu khoti Adibrahmacariyaka"ntiAdi vuttaM / koci AsaGkeyyAti tadAsaGkAnivattanatthaM "na 190. kAmaM taNhApi dukkhasabhAvattA "dukkha''nti byAkAtabbA, pabhavabhAvena pana sA tato visu kAtabbAti "taNhaM ThapetvA"ti vuttaM / tenAha "tasseva dukkhassa pabhAvikA"tiAdi | nanu ca avijjAdayopi dukkhassa samudayoti ? saccaM samudayo, tassA pana kammassa vicittabhAvahetuto, dukkhuppAdane visesapaccayabhAvato ca sAtisayo samudayaTThoti sA eva suttesu tathA vuttaa| tenAha "taNhA dukkhasamudayoti byAkata"nti / ubhinnaM appavattIti dukkhasamudayAnaM appvttinimittN| "dukkhaparijAnano"tiAdi maggakiccadassanaM, tena maggassa bhAvanatthopi atthato dassitovAti daTTabbaM / na hi bhAvanAbhisamayena vinA paricAbhisamayAdayo sambhavantIti / saccavavatthApanaM appamAdapaTipattibhAvato asammohakalyANakittisaddAdinimittatAya yathA sAtisayaM idhalokatthAvahaM, evaM yAva ANassa tikkhavisadabhAvappattiyA abhAvena navalokuttaradhammasampApakaM na hoti, tAva tattha tattha sampattibhave abbhudayasampatti anugatameva siyAti vuttaM "etaM idhalokaparalokatthanissita"nti / navalokuttaradhammanissitanti navavidhampi lokuttaradhammaM nissAya pavattaM tadadhigamUpAyabhAvato / yasmA saccasambodhaM uddissa sAsanabrahmacariyaM vussati, na aJadatthaM, tasmA etaM saccavavatthApanaM "AdipadhAnanti vuttaM paThamataraM citte AdAtabbato / pubbantasahagatadiTThinissayavaNNanA 191. taM mayA byAkatamevAti taM mayA tathA byAkatameva, byAkAtabbaM nAma mayA abyAkataM natthIti byAkaraNAvekallena attano dhammasudhammatAya buddhasubuddhataM vibhAveti / tenAha "sIhanAdaM nadanto"ti | purimuppannA diTThiyo aparAparuppannAnaM diTThInaM avassayA hontIti "diviyova divinissayA"ti vuttaM / divigatikAti diTThigatiyo, diTThippavattiyoti attho / idameva dassanaM saccanti "sassato attA ca loko cA"ti idameva dassanaM saccaM amoghaM aviparItaM / aJjesaM vacanaM moghanti "asassato attA ca loko cA"ti evamAdikaM ajesaM samaNabrAhmaNAnaM vacanaM moghaM tucchaM, micchAti attho / na sayaM kAtabboti asayaMkAroti Aha "asayaMkato"ti, yAdicchikattAti adhippAyo / 192. atthi khoti ettha kho-saddo pucchAyaM, atthi nUti ayamettha atthoti Aha
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (6.196-196) "asthi kho idaM Avuso buccatI"tiAdi / Avuso yaM tumhehi "sassato attA ca loko cA"ti vuccati, idamatthi kho idaM vAcAmattaM, no natthi, tasmA vAcAvatthumattato tassa yaM kho te evamAhaMsu "idameva saccaM moghaM aca"nti, taM tesaM nAnujAnAmIti evamettha attho ca yojanA ca veditbbaa| yaM panettha vattab, taM brahmajAlaTIkAyaM (dI0 ni0 TI0 1.30) vuttameva / diTThipaJattiyAti diTThiyA paJaApane "evaM esA diTThi uppannA"ti tassA diTThiyA samudayato, atthaGgamato, assAdato, AdInavato, nissaraNato ca yAthAvato pApane / aviparItavuttiyA samana ANena samaM kaJci neva samanupassAmi / adhipaJattIti abhijJeyyadhammapaJApanA / yaM ajAnantA bAhirakA diTTipaJjattiyeva allInAti taJca paJattito ajAnantA thAmasA parAmAsA abhinivissa voharanti / ettha ca yAyaM "diTThipaJatti nAmA''ti vuttA diThThiyA diTThigatikehi evaM gahitatAya vibhAvanA, tattha ca bhagavato uttaritaro nAma koci natthi, svAyamattho brahmajAle (dI0 ni0 aTTha0 1.30) vibhAvito eva / "adhipaJattI''ti vuttA pana vibhAviyamAnA lokassa nibbidAhetubhAvena bahulIkArAti tassA vasena bhagavA anuttarabhAvaM pavedento 'neva attanA samasamaM samanupassAmI'ti sIhanAdaM nadI''ti keci / aTThakathAyaM (dI0 ni0 aTTha0 3.192) pana "yaJca vRttaM 'paJattiyA'ti yaJca 'adhipaJattI'ti, ubhayametaM atthato eka''nti "idha pana paJattiyAti etthApi pacatti ceva adhipatti ca adhippetA, adhipaJattIti etthApI''ti ca vuttA, ubhayassapi vasenettha bhagavA sIhanAdaM nadIti vijJAyati / ubhayaM petaM asthato ekanti ca paJattibhAvasAmaJja sandhAya vuttaM, na bhedaabhaavto| tenAha "bhedato hI"tiAdi ! khandhapaJattIti khandhAnaM "khandhA'ti paJApanA dassanA pakAsanA ThapanA nikkhipanA / "Acikkhati dasseti pApeti paTTapetI"ti (saM0 ni0 1.2.20, 97) AgataTThAne hi paJApanA dassanA pakAsanA patti nAma, "supacattaM maJcapITha''nti (pArA0 269) AgataTThAne ThapanA nikkhipanA paJatti nAma, idha ubhayampi yujjati / divinissayappahAnavaNNanA 196. pajahanatyanti accantAya paTinissajjanatthaM / yasmA tena pajahanena sabbe diTThinissayA sammadeva atikkantA honti vItikkantA, tasmA "samatikkamAyAti tasseva vevacana"nti avoca / na kevalaM satipaTTAnA kathitamattA, atha kho veneyyasantAne patiThThApitAti dassetuM "desitA''ti vatvA "pattA''ti vuttanti Aha "desitAti kthitaa| paJjattAti ThapitA"ti / idAni satipaTThAnadesanAya diTThinissayAnaM ekantikaM 88
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.196-196) diTThinissayappahAnavaNNanA pahAnAvahabhAvaM dassetuM "satipaTThAnabhAvanAya hI"tiAdi vuttaM / tattha satipaTTAnabhAvanAyAti iminA tesaM bhAvanAya eva nesaM pahAnaM, desanA pana tadupanissayabhAvato tathA vuttAti dasseti / sesaM sabaM suvidyeyyamevAti / pAsAdikasuttavaNNanAya lInatthappakAsanA /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. lakkhaNasuttavaNNanA dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA 199. abhinIhArAdiguNamahattena mahanto purisoti mahApuriso, so lakkhIyati etehIti mahApurisalakkhaNAni / taM mahApurisaM byaJjayanti pakAsentIti mahApurisabyaJjanAni / mahApuriso nimIyati anumIyati etehIti mhaapurisnimittaani| tenAha "ayaM...pe0... kAraNAnI"ti / 200. dhArentIti lakkhaNapAThaM dhArenti, tena lakkhaNAni te sarUpato jAnanti, na pana samuTThAnatoti dasseti / tenAha "no ca kho"tiAdi, tena anaJasAdhAraNametaM, yadidaM mahApurisalakkhaNAnaM kAraNavibhAvananti dasseti / kasmA AhAti yathAvuttassa suttassa samuTThAnakAraNaM pucchati, Acariyo "aTuppattiyA anurUpattA'ti vatvA tamevassa aTThappattiM vitthArato dassetuM "sA pnaa"tiaadimaah| sabbapAliphulloti sabbaso samantato vikasitapuppho / vikasanameva hi pupphassa nipphatti / pAricchattako viyAti anussavaladdhamattaM gahetvA vadanti | uppajjatIti labbhati, nibbattatIti attho / yena kammenAti yena kuslkmmunaa| yaM nibbattanti yaM yaM lakkhaNaM nibbattaM / dassanatthanti tassa tassa kusalakammassa sarUpato, kiccato, pavattiAkAravisesato, paccayato, phalavisesato ca dassanatthaM, eteneva paTipATiyA uddiTTAnaM lakkhaNAnaM asamuddesakAraNavibhAvanAya kAraNaM dIpitaM hoti samAnakAraNAnaM lakkhaNAnaM ekajjhaM kAraNadassanavasenassa pavattattA / evamAhAti "bAhirakApi isayo dhArentI''tiAdinA iminA iminA pakArena Aha / REE 90
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.201-201) suppatiTTitapAdatAlakkhaNavaNNanA suppatidvitapAdatAlakkhaNavaNNanA 201. "purimaM jAtinti purimAyaM jAtiyaM, bhummatthe etaM upayogavacana'nti vadanti / "pubbe nivutthakkhandhasantAne Thito''ti vacanato accantasaMyoge vA upayogavacanaM / yattha yattha hi jAtiyaM mahAsatto puJakammaM kAtuM Arabhati, Arabhato paTThAya accantameva tattha puJakammappasuto hoti / tenAha "daLhasamAdAno''tiAdi / sesapadadvayepi eseva nayo / nivutthakkhandhA "jAtI"ti vuttA khandhavinimuttAya jAtiyA abhAvato, nibbattilakkhaNassa ca vikArassa idha anupayujjanato | jAtavasenAti jAyanavasena / "tathA"ti iminA "pubbe nivutthakkhandhA''ti imaM padaM upasaMharati / bhavanavasenAti paccayato nibbattanavasena | nivutthavasenAti nivusitatAvasena / AlayadvenAti AvasitabhAvena / nivAsattho hi niketattho / ___ tatthAti devalokAdimhi / Adi-saddena ekaccaM tiracchAnayoniM saGgaNhAti / na sukaranti devagatiyA ekantasukhatAya, duggatiyA ekantadukkhatAya, dukkhabahulatAya ca puJjakiriyAya okAso na sulabharUpo paccayasamavAyassa dullabhabhAvato, uppajjamAnA ca sA uLArA, vipulA ca na hotIti gativasenApi khettavisesatA icchitabbA "tiracchAnagate dAnaM datvA sataguNA dakkhiNA pATikazitabbA, puthujjanadussIle dAnaM datvA sahassaguNA dakkhiNA pATikaGkitabbA''ti (ma0 ni0 3.379) vcnto| manussagatiyA pana sukhabahulatAya puJjakiriyAya okAso sulabharUpo paccayasamavAyassa ca yebhuyyena sulbhbhaavto| yaJca tattha dukkhaM uppajjati, tampi visesato puJjakiriyAya upanissayo hoti, dukkhUpanisA saddhAti / yathA hi ayoghanena satthake nipphAdiyamAne tassa ekantato aggimhi tApanaM, udakena vA temanaM chedanakiriyAsamatthatAya na visesapaccayo, tApetvA pana samAnayogato udakatemanaM tassA visesapaccayo, evameva sattasantAnassa ekantadukkhasamaGgitA dukkhabahulatA ekantasukhasamaGgitA sukhabahulatA ca puJjakiriyAsamatthatAya na visesapaccayo, sati pana samAnayogato dukkhasantApane, sukhumabrUhane ca la panissayA puJjakiriyA samatthatAya sambhavati, tathA sati uppajjamAnA puJjakiriyA mahAjutikA mahAviSphArA paTipakkhacchedanasamatthA hoti / tasmA manussabhAvo puJjakiriyAya visespccyo| tena vuttaM "tattha na sukaraM, manussabhUtasseva sukara"nti / / atha "manussabhUtassA''ti ettha ko vacanattho ? "manassa ussannatAya manussAti, 91
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (7.201-201) sUrabhAvasatimantatAbrahmacariyayogyatAdiguNavasena upacitamanakA ukkaTThaguNacittAti attho / ke pana te ? jambudIpavAsino sattavisesA / tenAha bhagavA - 'tIhi, bhikkhave, ThAnehi jambudIpakA manussA uttarakuruke ca manusse adhiggaNhanti deve ca tAvatiMse / katamehi tIhi ? sUrA satimanto idha brahmacariyavAsoti (a0 ni0 3.9.21; kathAva0 271) / tathA hi buddhA bhagavanto, paccekabuddhA, aggasAvakA, mahAsAvakA, cakkavattino, ajhe ca mahAnubhAvA sattA tattheva uppajjanti / te hi samAnarUpAditAya pana saddhiM parittadIpavAsIhi itaramahAdIpavAsinopi manussA tveva paJAyiMsUti keci / apare pana bhaNanti "lobhAdIhi, alobhAdIhi ca sahitassa manassa ussannatAya mnussaa| ye hi sattA manussajAtikA, tesu visesato lobhAdayo, alobhAdayo ca ussannA, te lobhAdiussannatAya apAyamaggaM, alobhAdiussannatAya sugatimaggaM, nibbAnagAmimaggaJca paripUrenti, tasmA lobhAdIhi, alobhAdIhi ca sahitassa manassa ussannatAya parittadIpavAsIhi saddhiM catudIpavAsino sattavisesA manussAti vuccantI''ti / lokiyA pana "manuno apaccabhAvena manussA"ti vadanti / manu nAma paThamakappiko lokamariyAdAya AdibhUto sattAnaM hitAhitavidhAyako kattabbAkattabbatAsu niyojanatAvasena pituTThAniyo, yo sAsane "mahAsammato''ti vuccati amhAkaM mahAbodhisatto, paccakkhato, paramparA ca tassa ovAdAnusAsaniyaM ThitA sattA puttasadisatAya "manussA, mAnusA''ti ca vuccanti / tato eva hi te "mAnavA, manujA"ti ca voharIyanti / manussabhUtassAti manussesu bhUtassa jAtassa, manussabhAvaM vA pattassAti attho / ayaJca nayo lokiyamahAjanassa vasena vutto | mahAbodhisattAnaM pana santAnassa mahAbhinIhArato paTThAya kusaladhammapaTipattiyaM sammadeva abhisaGkhatattA tesaM sugatiyaM, attano uppajjanaduggatiyaJca nibbattAnaM kusalakamma garutaramevAti dassetuM "akAraNaM vA eta"ntiAdi vuttaM / evarUpe attabhAveti hatthiAdiattabhAve / Thitena katakammaM na sakkA sukhena dIpetuM loke appnyjaatruupttaa| sukhena dIpetuM "asukasmiM dese asukasmiM nagare asuko nAma rAjA, brAhmaNo hutvA imaM kusalakammaM akAsI''ti evaM suviJApayabhAvato / thiraggahaNoti asithilaggAhI thaamppttgghnno| niccalaggahaNoti acaJcalaggAhI tattha kenacipi
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.201-201) tapAdatAlakkhaNavaNNanA asNhaariyo| paTikuTatIti saMkuTati, jigucchanavasena vivaTTati vaa| pasAriyatIti vitthataM hoti vepullaM pApuNAti / taveso mahAsamuddasadisoti eso udakogho teva mahAsamuddasadiso / dIyati etenAti dAnaM, pariccAgacetanA / diyyanavasenAti deyyadhammassa pariyattaM katvA pariccajanavasena daanN| saMvibhAgakaraNavasenAti tasseva attanA saddhiM parassa saMvibhajanavasena saMvibhAgo, tathApavattA cetanA | sIlasamAdAneti sIlassa sammadeva AdAne, gahaNe pavattaneti attho / taM pavattikAlena dassento "pUraNakAle"ti Aha / mAtu hito matteyyo, yassa pana dhammassa basena so "matteyyo''ti vuccati, so matteyyatAti Aha "mAtu kAtabbavatte"ti / eseva nayo "petteyyatAyA"tiAdIsu / aJataraJataresUti aJamaJavisiDhesu aosu, te pana kusalabhAvena vuttA kusalAti Aha "evarUpesU"ti / adhikusalesUti abhivisiTTesu kusalesu, sA pana abhivisiTThatA upAdAyupAdAya hoti / yaM panettha ukkaMsagataM adhikusalaM, tadukkaMsanayena idhAdhippetanti taM dassetuM "atthi kusalA, atthi adhikusalA"tiAdi vuttaM / nanu paJApAramisaGgahANasambhArabhUtA kusalA dhammA nippariyAyena sabba tANapaTilAbhapaccayA kusalA nAma, ime pana mahApurisalakkhaNanibbattakA puJjasambhArabhUtA kasmA tathA vuttAti ? sabbesampi mahAbodhisattasantAnagatAnaM pAramidhammAnaM sabba taannpttilaabhpccybhaavto| mahAbhinIhArato paTThAya hi mahApuriso yaM kiJci pujaM karoti, sabbaM taM sammAsambodhisamadhigamAyeva pariNAmeti / tathA hi sasambhArAbyAso, dIghakAlAbyAso, nirantarAjyAso, sakkaccAbyAsoti cattAro abyAsA caturadhiTThAnaparipUritasambandhA anupubbena mahAbodhiTThAnA sampajjanti | sakimpIti pi-saddena anekavArampi kataM vijAtiyena antaritaM saGgaNhAti / abhiNhakaraNenAti bahulIkArena / upacitanti uparUpari vaDDitaM / piNDIkatanti piNDaso kataM / rAsIkatanti rAsibhAvena kataM / anekakkhattumhi pavattiyamAnaM kusalakammaM santAne tathAladdhaparibhAvanaM piNDIbhUtaM viya, rAsIbhUtaM viya ca hoti| vipAkaM pati saMhaccakAribhAvattA cakkavALaM atisambAdhaM bhavaggaM atinIcaM, sace pane taM rUpaM siyAti adhippAyo / vipulattAti mhntttaa| yasmA pana taM kammaM mettAkaruNAsatisampajacAhi pariggahitatAya durasamussAritaM pamANakaraNadhammanti pamANarahitatAya "appamANa''nti vattabbataM arahati, tasmA "appamANattA"ti vuttaM / 93
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (7.202-202) adhibhavatIti phalassa uLArabhAvena abhibhuyya tiTThati / atthato paNItapaNItAnaM bhogAnaM paTilAbho evAti Aha "atirekaM labhatI"ti / adhigacchatIti vindati, nibbattamAnova tena samannAgato hotIti attho / ekadesena aphusitvA sabbappadesehi phusanato sabbappadesehi phusantiyo etesaM pAdatalAnaM santIti "sabbAvantehi pAdatalehI"ti vattaM / yathA nikkhipane sabbe pAdatalappadesA saMhaccakArino anintratAya samabhAvato. evaM ula vutta "sama phusati, sama uddharatIti / idAni imassa mahApurisalakkhaNassa samadhigamena laddhabbanissandaphalavibhAvanamukhena AnubhAvaM vibhAvetuM "sacepi hI"tiAdi vuttaM / tattha narakanti AvATaM / anto pavisati samabhAvApattiyA / "cakkalakkhaNena patiTThAtabbaTThAna"nti idaM yaM bhUmippadesaM pAdatalaM phusati, tattha cakkalakkhaNampi phusanavasena patiTThAtIti katvA vuttaM / tassa pana tathA patidvAnaM suppatiTTitapAdatAya evAti suppatiTTitapAdatAya AnubhAvakittane "lakkhaNantarAnayanaM kimatthiyanti na cintetabbaM / sIlatejenAti sIlappabhAvena / puJatejenAti kusalappabhAvena / dhammatejenAti ANappabhAvena / tIhipi padehi bhagavato buddhabhUtassa dhammA gahitA, "dasanaM pAramIna"nti iminA buddhakaradhammA gahitA / 202. mahAsamuddova sImA sbbbhuumissrbhaavto| "akhilamanimittamakaNTaka"nti tIhipi padehi theyyAbhAvova vuttoti Aha "niccora"ntiAdi / kharasamphassaTenAti ghaTTanena dukkhasamphassabhAvena khilAti / upaddavapaccayaTenAti anatthahetutAya nimittAti / "akhila"ntiAdinA ekacArIhi corAbhAvo vutto, "nirabbuda"nti iminA pana gaNabandhavasena vicaraNacorAbhAvo vuttoti dassetuM "gumbaM gumbaM hutvA"tiAdi vuttaM / avikkhambhanIyoti na vibandhanIyo kenaci appaTibAhanIyo ThAnato anikkaDDanIyo / paTipakkhaM aniTTha atthetIti paccatthiko, etena pAkaTabhAvena virodhaM akaronto veripuggalo vutto| paTiviruddho amitto paccAmitto, etena pAkaTabhAvena virodhaM karonto veripuggalo vutto / vikkhambhetuM nAsakkhiMsu, aJadatthu sayameva vighAtabyasanaM pApuNiMsu ceva sAvakattaJca pvedesuN| "kamma"ntiAdIsu kammaM nAma buddhabhAvaM uddissa katUpacito lakkhaNasaMvattaniyo punyjsmbhaaro| tenAha "satasahassakappAdhikAnI"tiAdi / kammasarikkhakaM nAma tasseva puJasambhArassa karaNakAle kenaci akampanIyassa daLahAvatthitabhAvassa anucchaviko suppatiTTitapAdatAsaGghAtassa lakkhaNassa parehi avikkhambhanIyatAya ApakanimittabhAvo, svAyaM nimittabhAvo tasseva lakkhaNassAti aTThakathAyaM "kammasarikkhakaM nAma...pe0... 94
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.203-203) suppatiTTitapAdatAlakkhaNavaNNanA 95 mahApurisalakkhaNanti vuttaM / ThAnagamanesu pAdAnaM daLahAvatthitabhAvo lakkhaNaM naam| pAdAnaM bhUmiyaM samaM nikkhipanaM, pAdatalAnaM sabbabhAgehi phusanaM, samameva uddharaNaM, tasmA suTu samaM sabbabhAgehi patihitA pAdA etassAti suppatidvitapAdo, tassa bhAvo suppatidvitapAdatAti vuccati lakkhaNaM / suTTha samaM bhUmiyA phusaneneva hi nesaM tattha daLahAvatthitabhAvo siddho, yaM "kammasarikkhaka"nti vuttaM / lakkhaNAnisaMsoti lakkhaNapaTilAbhassa udrayo, lakkhaNasaMvattaniyassa kammassa AnisaMsaphalanti attho / nissandaphalaM pana heTTA bhAvitameva / 203. kammAdibhedeti kammakammasarikkhakalakkhaNa lakkhaNAnisaMsavisaJite vibhAge / gAthAbandhaM sandhAya vuttaM, attho pana apubbaM natthIti adhippaayo| porANakattherAti aTThakathAcariyA / vaNNanAgAthAti thomanAgAthA vuttamevatthaM gahetvA thomanAvasena pavattattA / aparabhAge therA nAma pALiM, aTThakathaJca potthakAropanavasena samAgatA mahAtherA, ye sATThakathaM piTakattayaM potthakAruLhaM katvA saddhammaM addhaniyacirahitikaM akaMsu / ekapadikoti "daLhasamAdAno ahosI"tiAdipAThe ekekpdgaahii| atthuddhAroti tadatthassa sukhaggahaNatthaM gAthAbandhavasena uddharaNato atthuddhArabhUto, tayidaM pALiyaM AgatapadAni gahetvA gAthAbandhavasena tadatthavicAraNabhAvadassanaM, na pana dhammabhaNDAgArikena ThapitabhAvapaTikkhipananti daTThabbaM / kusaladhammAnaM vacIsaccassa bahukArataM, tappaTipakkhassa ca musAvAdassa mahAsAvajjataM dassetuM anantarameva kusalakammapathadhamme vadantopi tato vacIsaccaM nIharitvA katheti sacceti vA sannidhAneva "dhamme'ti vuccamAnA kusalakammapathadhammA eva yuttAti vuttaM "dhammeti dasakusalakammapathadhamme"ti / gobalIbaddAyena vA ettha attho veditbbo| indriyadamaneti indriyasaMvare / kusalakammapathaghaNenassa vArittasIlameva gahitanti itarampi saGgahetvA dassetuM saMyamasseva gahaNaM katanti "saMyameti sIlasaMyameti vuttaM / suci buccati puggalo yassa dhammassa vasena, taM soceyyaM, kAyasucaritAdi / etasseva hi vibhAgassa dassanatthaM vuttampi cetaM puna vuttaM, manosoceyyaggahaNena vA jhAnAdiuttarimanussadhammAnampi saGgaNhanatthaM soceyyaggahaNaM / AlayabhUtanti samathavipassanAnaM adhiTThAnabhUtaM / uposathakammanti uposathadivase samAdiyitvA samAcaritabbaM pukammaM uposatho sahacaraNaJAyena / "avihiMsAyAti sattAnaM aviheThanAyA'ti vadanti, taM pana sIlaggahaNeneva ghitN| tasmA avihiMsAyAti karuNAyAti attho / avihiMsAggahaNeneva cettha appamaJAsAmaJjena cattAropi brahmavihArA upacArAvatthA gahitA lakkhaNahAranayena / sakalanti anavasesaM paripuNNaM / evamettha kAmAvacarattabhAvapariyApannattA lakkhaNassa taMsaMvattanikakAmAvacarakusaladhammA eva 95
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (7.204-204) ev| gAthAyaM pAramitAsaGgahapuJasambhArabhUtakAyasucaritAdIhi dvAdasadhA vibhattA "sacce"tiAdinA dasadhA saGgayha dassitA / esa nayo sesalakkhaNepi / aMnubhIti gAthAsukhatthaM akAraM sAnunAsikaM katvA vuttaM / byaJjanAni lakkhaNAni AcikkhantIti veyjnikaa| vikkhambhetabbanti paTibAhitabbaM tassAti mahApurisassa, tassa vA mahApurisalakkhaNassa / lakkhaNasIsena cettha taMsaMvattanikapuJjasambhAro vuccati / pAdatalacakkalakkhaNavaNNanA 204. bhayaM nAma bhIti, taM pana ubbijjanAkArena, uttasanAkArena ca pavattiyA duvidhanti Aha "ubbegabhayaJceva uttAsabhayaJcA"ti / tadubhayampi bhayaM vibhAgena dassetuM "tatthA"tiAdi vuttaM / apanUditAti yathA corAdayo viluppanabandhanAdIni parassa na karonti, kataJca paccAharaNAdinA paTipAkatikaM hoti, evaM yathA ca caNDahatthiAdayo dUrato parivajjitA honti, aparivajjite tassa yathA ThAne Thitehi abhibhavo na hoti, evaM apanUditA / ativAhetIti atikkAmeti / taM ThAnanti taM sAsaGkaTThAnaM / asakkontAnanti upayogatthe sAmivacanaM, asakkonteti attho / asakkontAnanti vA anAdare sAmivacanaM / saha parivArenAti sprivaarN| tattha kiJci deyyadhammaM dento yadA tassa parivArabhAvena aJampi deyyadhamma deti, evaM tassa taM dAnamayaM puoM saparivAraM nAma hoti / tamatthaM vitthArena dassetuM "tattha ana"ntiAdi vuttaM / tattha yathA deyyadhammaM tassa annadAnassa parivAro, evaM tassa sakkaccakaraNaM pIti dassento "atha kho"tiAdimAha / yAgubhattaM datvAva adAsIti yojanA / esa nayo ito paratopi / suttaM vadetIti cIvarassa sibbanasuttakaM duvaTTativaTTAdivasena vaTTitaM akAsi / rajananti alliAdirajanavatthu / paNDupalAsanti rajanupagameva paNDuvaNNaM palAsaM / heTThimAnIti annAdIni cttaari| nisadaggahaNeneva nisadapotopi ghito| cInapiDhe sindhurakacuNNaM / kojavanti uddalomiekantalomiAdikojavattharaNa / suvibhattaantarAnIti suTu vibhattaantarAni, etena cakkAvayavaTThAnAnaM suparicchinnataM dasseti / laddhAbhisekA khattiyA attano vijite visavitAya brAhmaNAdike catUhi saGgahavatthUhi 96
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.205-205) pAdatalacakkalakkhaNavaNNanA 97 rajetuM sakkonti, na itarAti Aha "rAjAnoti abhisittA''ti / rAjato yathAladdhagAmanigamAdiM issaravatAya bhuJjantIti bhojakA, tAdiso bhogo etesaM atthi, tattha vA niyuttAti bhogikA, te eva "bhogiyA"ti vuttaa| saparivAraM dAnanti vuttanayena parivAradAnaM / jAnAtUti "sadevako loko jAnAtU''ti iminA viya adhippAyena nibbattaM cakalakkhaNanti lakkhaNasseva kammasarikkhatA dassitA / evaM sati tikameva siyA, na catukkaM, tasmA cakkalakkhaNassa mahAparivAratAya ApakanimittabhAvo kammasarikkhakaM nAma / tenevAha "saparivAraM...pe0... jAnAtUti nibbatta"nti / "dIghAyukatAya taM nimitta"nti (dI0 ni0 3.207) ca vakkhati, tathA "taM lakkhaNaM bhavati tadatthajotaka''nti (dI0 ni0 3.221) ca / nissandaphalaM pana paTipakkhAbhibhavo dtttthbbo| tenevAha gAthAyaM "sattumaddano''ti / 205. etanti etaM gAthAbandhabhUtaM vacanaM, taM panatthato gAthA evAti Aha "imA tadatthaparidIpanA gAthA buccantI"ti / puratthAti vA "pure"ti vuttatopi pubbe / yasmA mahApuriso na atItAya ekajAtiyaM, nApi katipayajAtIsu, atha kho purimapurimatarAsu tathAva paTipanno, tasmA tattha paTipattiM dassetuM "pure puratthA"ti vuttaM / imissApi jAtiyaM atItakAlavasena "purepuratthA''ti vattuM labbhAti tato visesanatthaM "parimAsu jAtIsUti vRttanti Aha "imissA"tiAdi / keci "imissA jAtiyA pubbe tusitadevaloke katakammapaTikhepavacana''nti vadanti, taM tesaM matimattaM tattha tAdisassa katakammassa abhaavto| apanUdanoti apanetA / adhimuttoti yuttpyutto| puJakammenAti dAnAdipuJakammena / evaM santeti satamattena puJakammena ekekaM lakkhaNaM nibbatteyya, evaM sati / na rocayiMsUti kevalaM satamattena puJakammena lakkhaNanibbattiM na rocayiMsu aTThakathAcariyA / kathaM pana rocayiMsUti Aha "anantesu panA"tiAdi / ekekaM kammanti ekekaM dAnAdipubbakammaM / ekekaM sataguNaM katvAti anantAsu lokadhAtUsu yattakA sattA, tehi sabbehi paccekaM satakkhattuM katAni dAnAdipuJakammAni yattakAni, tato ekekaM puJakammaM mahAsattena sataguNaM kataM "sata''nti adhippetaM, tasmA idha sata-saddo bahubhAvapariyAyo, na saGkhyAvacanoti dasseti "satagghi sataM devamanussA''tiAdIsu viya / tenAha "tasmA satapuJalakkhaNoti imamatthaM rocayiMsU"ti / 97
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA AyatapaNhitAditilakkhaNavaNNanA 206. sarasacuti nAma jAtassa sattassa yAvajIvaM jIvitvA pakatiyA maraNaM / AkaDDhajiyassa dhanudaNDassa viya pAdAnaM antomukhaM kuTilatAya antovaGkapAdatA / bahimukhaM kuTilatAya bahivaGkapAdatA / pAdatalassa majjhe UnatAya ukkuTikapAdatA / aggapAdena khaJjanakA aggakoNDA / pahippadesena khaJjanakA paNhikoNDA / unnatakAyenAti anonatabhAvena samussitasarIrena / muTThikatahatthAti AvudhAdInaM gahaNatthaM katamuTThihatthA / pha aJJamaJJa saMsadRGgulihatthA / idamettha kammasarikkhakanti idaM imesaM tiNNampi lakkhaNAnaM tathAgatassa dIghAyukatAya ApakanimittabhAvo ettha AyatapaNhitA, dIghaGgulitA brahmajugattatAti etasmiM lakkhaNattaye kammasarikkhakataM / nissandaphalaM pana anantarAyatAdi daTThabbaM / 207. bhAyitabbavatthunimittaM uppajjamAnampi bhayaM attasinehahetukaM pahInasinehassa tadabhAvatoti Aha "yathA mahaM maraNato bhayaM mama jIvitaM piyanti / suciNenAti su katUpacitena sucaritakammunA / ( 7.206 - 208 ) cavitvAti saggato cavitvA / "sujAtagatto subhujo "ti Adayo sarIrAvayavaguNA imehi lakkhaNehi avinAbhAvinoti dassetuM vuttA | cirayapanAyAti attabhAvassa cirakAlaM pavattanAya / tenAha "dIghAyukabhAvAyA "ti / tatoti cakkavattI hutvA yApanato / vasiSpattoti jhAnAdIsu vasIbhAvaJceva cetovasibhAvaJca patto hutvA, kathaM iddhibhAvanAya iddhipAdabhAvanAyAti attho / yApeti cirataranti yojanA / satturasadatAlakkhaNavaNNanA 208. raso jAto etesanti rasitAni, mahArasAni / tenAha " rasasampannAna "nti | piTThakhajjakAdInIti pUpasakkhalimodakAdIni / Adi-saddena pana kadaliphalAdiM saGgaNhAti / piTTaM pakkhipitvA pacitabbapAyasaM piTThapAyasaM / Adi- saddena tathArUpabhojjayAguAdi saGgahAti / 98
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.209-210) karacaraNAdilakkhaNavaNNanA ___ idha kammasarikkhakaM nAma sattussadatAlakkhaNassa paNItalAbhitAya ApakanimittabhAvo / iminA nayena tattha tattha lakkhaNe kammasarikkhakaM niddhAretvA yojetabbaM / 209. uttamo aggarasadAyakoti sabbasattAnaM uttamo lokanAtho aggAnaM paNItAnaM rasAnaM dAyako / uttamAnaM aggarasAnanti paNItesupi paNItarasAnaM / khajjabhojjAdijotakanti khjjbhojjaadilaabhjotkN| lAbhasaMvattanikassa kammassa phalaM "lAbhasaMvattanika"nti kAraNUpacArena vdti| tadatthajotakanti vA tassa paNItabhojanadAyakattasaGghAtassa atthassa jotakaM / tadAdhigacchatIti ettha A-kAro nipAtamattanti Aha "taM adhigacchatI'ti / lAbhiruttamanti ra kAro padasandhikaro / karacaraNAdilakkhaNavaNNanA 210. pabbajitaparikkhAraM pattacIvarAdiM gihiparikkhAraM vatthAvudhayAnasayanAdiM / sabbanti sabbaM upakAraM / makkhetvA nAseti makkhibhAve ThatvA / telena viya makkhetIti satadhotatelena makkheti viy| atthasaMvaDDanakathAyAti hitAvahakathAya / kathAgahaNaJcettha nidassanamattaM | paresaM hitAvaho kAyapayogopi atthcriyaa| aTThakathAyaM pana vacIpayogavaseneva atthacariyA vuttaa| samAnattatAyAti sadisabhAve samAnahAne Thapanena, taM panassa samAnahAne ThapanaM attasadisatAkaraNaM, sukhena ekasambhogatA, attano sukhuppattiyaM; tassa ca dukkhuppattiyaM tena attano ekasambhogatAti Aha "samAnasukhadukkhabhAvenA"ti / sA ca samAnasukhadukkhatA ekato nisajjAdinA pAkaTA hotIti taM dassento "ekAsane"tiAdimAha / na hi sakkA ekaparibhogo kAtuM jAtiyA hiinttaa| tathA akariyamAne ca so kujjhati bhogena adhikattA, tasmA dussnggho| na hi so ekaparibhogaM icchati jAtiyA hiinbhaavto| na akariyamAne ca kujjhati bhogena hInabhAvato / ubhohIti jAtibhogehi / sadisopi susaGgaho ekasadisabhAveneva itarena saha ekaparibhogassa paccAsIsAya, akaraNe ca tassa kujjhanassAbhAvato / adIyamAnepi kismiJci Amise akariyamAnepi sngghe| na pApakena cittena passati peslbhaavto| tato eva paribhogopi...pe0... hoti| evarUpanti gihI ce, ubhohi sadisaM; pabbajito ce, sIlavantanti adhippAyo / 99
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (7.211-213) susaGgahitAva hontIti suTTha saGgahitA eva honti dlhbhttibhaavto| tenAha "na bhijjantI"ti / dAnAdisaGgahakampanti dAnAdibhedaM parasaGgAhanavasena pavattaM kusalakammaM / 211. anavAtena aparibhUtena sambhAvitena / pamodo vuccati hAso, na appamodenAti ettha paTisedhadvayena so eva vutto| so ca odagyasabhAvattA na dIno dhammUpasahitattA na gabbhayuttoti Aha "na dInena na gabhitenAti attho"ti / sattAnaM agaNhanaguNenAti yojnaa| atiruciranti ativiya rucirakataM, taM pana passantAnaM pasAdAvahanti Aha "supAsAdika"nti / suTu chekanti ativiya sundaraM / vidhAtabboti vidhAtuM sandisituM sakkuNeyyo / piyaM vadatIti piyavadU yathA "sabbavidU''ti / sukhameva sukhatA, taM sukhataM / dhammaJca anudhammaJcAti lokuttaradhammaJceva tassa anurUpapubbabhAgadhammaJca | ussaGkhapAdAdilakkhaNavaNNanA 212. "atthUpasaMhita''nti iminA vaTTanissitA dhammakathA vuttAti Aha "idhalokaparalokatthanissita"nti / "dhammUpasaMhita"nti iminA vivaTTanissitA, tasmA dasakusalakammapathA vivaTTasannissayA veditabbA / nidaMsesIti sandassesi te dhamme paccakkhe katvA pakAsesi / nidaMsanakathanti pAkaTakaraNakathaM / jeTTaTena aggo, pAsaMsadvena seTo, pamukhaThUna pAmokkho, padhAnaTena uttamo, hitasukhatthikehi pakArato varaNIyato rajanIyato pavaroti evaM atthavisesavAcInampi "aggo"tiAdInaM padAnaM bhAvatthassa bhedAbhAvato "sabbAni aJamaJavevacanAnI"ti Aha / uddhaGgamanIyAti suNantAnaM uparUpari visesaM gamentIti uddhaGgamanIyA / savAya adho piTThipAdasamIpe eva patiTTitattA adhosaGghA pAdA etassAti adhosngghpaado| saGghAti ca gopphakAnamidaM nAmaM / 213. dhammadAnayajJanti dhammadAnasaGkhAtaM yanaM / 100
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.214-215) eNijaGghalakkhaNavaNNanA 101 suTu saNThitAti sammadeva snntthitaa| piTThipAdassa upari pakatiaGgulena caturaGgule jaGghApadese nigULhA apaJjAyamAnarUpA hutvA ThitAti attho / eNijaGghalakkhaNavaNNanA 214. sippanti sikkhitabbaDhena "sippa"nti laddhanAmaM sattAnaM jIvikAhetubhUtaM AjIvavidhiM / jIvikatthaM, sattAnaM upakAratthaJca veditabbaDhena vijjA, mantasatthAdi / caranti tena sugati, sukhaJca gacchantIti crnnN| kammassakatAjANaM uttarapadalopena "kamma"nti vuttanti Aha "kammanti kammassakatAjAnanapaJjA'ti / tAni cevAti pubbe vuttahatthiAdIni cev| satta ratanAnIti muttAdIni satta ratanAni / ca-saddena rajo upabhogabhUtAnaM vatthaseyyAdInaM saGgaho / raJo anucchavikAnIti ro paribhuJjanayogyAni / sabbesanti "rAjArahAnI''tiAdinA vuttAnaM sabbesaMyeva ekajjhaM ghnnN| buddhAnaM parisA nAma odhiso anodhiso ca samitapApA, tathatthAya paTipannA ca hotIti vuttaM "samaNAnaM koTThAsabhUtA catasso parisA"ti / sippAdivAcananti sippAnaM sikkhApanaM / pALiyampi hi "vAcetA''ti vAcanasIsena sikkhApanaM dassitaM / ukkuTikAsananti taMtaMveyyAvaccakaraNena ukkuTikassa nisajjA / payojanavasena gehato gehaM gAmato gAmaM jaGghAyo kilametvA pesanaM jpesnikaa| likhitvA pAtitaM viya hoti aparipuNNabhAvato / anupubbauggatavaTTitanti gopphakaTThAnato paTThAya yAva jANuppadesA maMsUpacayassa anukkamena samantato vaDDitattA anupubbena uggataM hutvA suvaTTitaM / eNijaGghalakkhaNanti saNThAnamattena eNimigajaGghAsadisajaGghalakkhaNaM / 215. "yatupaghAtAyA"ti ettha ta-kAro padasandhikaro, anunAsikalopena niddesoti Aha "ya"ntiAdi / "uddhaggalomA sukhumattacotthatA"ti vuttattA codakena "kiM pana aJjana kammena acaM lakkhaNaM nibbattatI"ti codito, Acariyo "na nibbattatI"ti vatvA "yadi evaM idha kasmA lakkhaNantaraM kathita"nti antolInameva codanaM pariharanto "yaM pana nibbattatIti...pe0... idha vutta"nti Aha / tattha yaM pana nibbattatIti yaM lakkhaNaM vuccamAnalakkhaNanibbattakena kammunA nibbattati / taM anuvyaJjanaM hotIti taM lakkhaNaM vuccamAnassa lakkhaNassa anukUlalakkhaNaM nAma hoti / tasmA tena kAraNena idha eNijaGghalakkhaNakathane "uddhaggalomA sukhumattacotyatA''ti lakkhaNantaraM vuttaM / 101
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (7.216-216) sukhumacchavilakkhaNavaNNanA 216. samitapApaTena samaNaM, na pabbajjAmattena / bAhitapApaTena brAhmaNaM, na jAtimattena / __mahantAnaM atthAnaM pariggaNhanato mahatI paJjA etassAti mhaapnyo| sesapadesupi eseva nayoti Aha "mahApajAdIhi samannAgatoti attho"ti / nAnattanti yAhi mahApaJjAdIhi samannAgatattA bhagavA "mahApo''tiAdinA kittIyati, tAsaM mahApaJjAdInaM idaM nAnattaM ayaM vemattatA / yassa kassaci visesato arUpadhammassa mahatta nAma kiccasiddhiyA veditabbanti tadassA kiccasiddhiyA dassento "mahante sIlakkhandhe pariggaNhAtIti mahApaJjA"tiAdimAha / tattha hetumahantatAya, paccayamahantatAya, nissayamahantatAya, pabhedamahantatAya, kiccamahantatAya, phalamahantatAya, AnisaMsamahantatAya ca sIlakkhandhassa mahantabhAvo veditabbo / tattha hetu alobhaadyo| paccayo hirottppsddhaastiviiriyaadyo| nissayo sAvakabodhipaccekabodhisammAsambodhiniyatatA, taMsamaGgino ca purisavisesA / pabhedo caarittvaarittaadivibhaago| kiccaM tadaGgAdivasena paTipakkhavidhamanaM / AnisaMso piyamanApatAdi / ayamettha sopo, vitthAro pana visuddhimagge, (visuddhi0 1.6) AkaceyyasuttAdIsu (ma0 ni0 1.65) ca Agatanayeneva veditbbo| iminA nayena samAdhikkhandhAdInampi mahantatA yathArahaM vitthAretvA veditabbA / ThAnAThAnAnaM pana mahAvisayatAya, sA bahudhAtukasutte Agatanayena veditabbA / vihArasamApattiyo samAdhikkhandhaniddhAraNanayena veditabbA / ariyasaccAnaM sakalasAsanasaGgahato, so saccavibhaGga(vibhaM0 189) -taMsaMvaNNanAsu (vibhaM0 aTTha0 189) Agatanayena, satipaTThAnA dInaM satipaTTAnavibhaGgAdIsu, (vibhaM0 355) taMsaMvaNNanAsu (vibhaM0 aTTha0 355) ca Agatanayena, sAmaJjaphalAnaM mahato hitassa, mahato sukhassa, mahato atthassa, mahato yogakkhemassa nibbattibhAvato, santapaNItanipuNaatakkAvacarapaNDitavedanIyabhAvato ca; abhiJAnaM mahAsambhArato, mahAvisayato, mahAkiccato, mahAnubhAvato, mahAnibbattito ca, nibbAnassa madanimmadanAdimahattasiddhito mahantatA veditabbA / puthupAti etthApi vuttanayAnusArena attho veditbbo| ayaM pana viseso - nAnAkhandhesu ANaM pavattatIti "ayaM rUpakkhandho nAma...pe0... ayaM vicANakkhandho 102
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.216-216) sukhumacchavilakkhaNavaNNanA 103 nAmA"ti evaM paJcannaM khandhAnaM nAnAkaraNaM paTicca ANaM pavattati / tesupi "ekavidhena rUpakkhandho, ekAdasavidhena rUpakkhandho / ekavidhena vedanAkkhandho, bahuvidhena vedanAkkhandho / ekavidhena saJaAkkhandho | ekavidhena saGkArakkhandho | ekavidhena vijJANakkhandho. bahavidhena vijJANakkhandho''ti evaM ekekassa khandhassa atItAdibhedavasenApi nAnAkaraNaM paTicca ANaM pavattati / tathA "idaM cakkhAyatanaM nAma...pe0..idaM dhammAyatanaM nAma / tattha dasAyatanA kAmAvacarA, dve catubhUmakA''ti evaM AyatanAnaM nAnattaM paTicca ANaM pavattati / nAnAdhAtUsUti "ayaM cakkhudhAtu nAma...pe0... ayaM manovijJANadhAtu nAma / tattha soLasa dhAtuyo kAmAvacarA, dve dhAtuyo catubhUmikA''ti evaM nAnAdhAtUsu ANaM pavattati, tayidaM upAdinnakadhAtuvasena vuttaM / paccekabuddhAnampi hi dvinnaJca aggasAvakAnaM upAdinnakadhAtUsu evaM nAnAkaraNaM paTicca ANaM pavattati, taJca kho ekadesatova, na nippadesato / anupAdinnakadhAtUnaM pana lakkhaNAdimattameva jAnanti, na naanaakrnnN| sabba buddhAnameva pana "imAya nAmadhAtuyA ussannattA imassa rukkhassa khandho seto, imassa kALo, imassa maTTho, imassa bahalattaco, imassa tnutco| imassa pattaM vaNNasaNThAnAdivasena evarUpaM / imassa puSpaM nIlaM, imassa pItakaM, lohitakaM, odAtaM, sugandhaM, duggandhaM / phalaM khuddakaM, mahantaM, dIghaM, vaTTa, susaNThAnaM, dussaNThAnaM, maTuM, pharusaM, sugandhaM, duggandhaM, madhuraM, tittakaM, ambilaM, kaTukaM, ksaavN| kaNTako tikhiNo, atikhiNo, ujuko, kuTilo, kaNho, nIlo, odAto hotI''ti dhAtunAnattaM paTicca ANaM pavattati / nAnApaTiccasamuppAdesUti ajjhattabahiddhAbhedato ca nAnApabhedesu paTiccasamuppAdaGgesu / avijjAdiaGgAni hi paccekaM paTiccasamuppAdasaJitAni / tenAha saGkhArapiTake "dvAdasa paccayA dvAdasa paTiccasamuppAdA''ti / nAnAsuJatamanupalabbhesUti nAnAsabhAvesu niccasArAdivirahitesu suJatabhAvesu tato eva itthipurisaattattaniyAdivasena anupalabbhanasabhAvesu pakAresu / ma-kAro hettha padasandhikaro / nAnAatthesUti atthapaTisambhidAya visayabhUtesu paccayuppannAdivasena nAnAvidhesu atthesu| dhammesUti dhammapaTisambhidAya visayabhUtesu paccayAdivasena nAnAvidhesu dhammasu / niruttIsUti tesaMyeva atthadhammAnaM niddhAraNavacanasaGkhAtesu naanaaniruttiisu| paTibhAnesUti atthapaTisambhidAdIsu visayabhUtesu "imAni ANAni idamatthajotakAnI''ti (vibhaM0 726, 729, 731, 732, 734, 736, 739) tathA tathA paTibhAnato upatiTThanato "paTibhAnAnI''ti laddhanAmesu nAnAjANesu / "puthunAnAsIlakkhandhesU"tiAdIsu sIlassa puthuttaM vuttameva, itaresaM pana vuttanayAnusArena suvijJeyyattA pAkaTameva / yaM pana abhinnaM ekameva nibbAnaM, tattha 103
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (7.216-216) upacAravasena puthuttaM gahetabbanti Aha "puthujjanasAdhAraNe dhamme samatikkammA"ti, tenassa madanimmadanAdipariyAyena puthuttaM paridIpitaM hoti / evaM visayavasena pAya mahattaM, puthuttaM dassetvA idAni sampayuttadhammavasena hAsabhAvaM, pavattiAkAravasena javanabhAvaM, kiccavasena tikkhAdibhAvaM dassetuM "katamA hAsapaJA"tiAdi vuttaM / tattha hAsabahuloti pItibahulo / sesapadAni tasseva vevacanAni / sIlaM paripUretIti haTThapahaTTho udaggudaggo hutvA ThapetvA indriyasaMvaraM tassa visuM vuttattA anavasesasIlaM paripUreti / pItisomanassasahagatA hi paJA abhirativasena ArammaNe phullitavikasitA viya pavattati, na evaM upekkhAsahagatA / puna sIlakkhandhanti ariyasIlakkhandhamAha / "samAdhikkhandha"ntiAdIsupi eseva nyo| sabbaM taM rUpaM aniccato khippaM javatIti yA rUpadhamme "aniccA''ti sIghavegena pavattati, paTipakkhadUrabhAvena pubbAbhisaGkhArassa sAtisayattA indena vissaTTavajiraM viya lakkhaNaM avirajjhantI adandhAyantI rUpakkhandhe aniccalakkhaNaM vegasA paTivijjhati, sA javanapaJA nAmAti attho / sesapadesupi eseva nayo / evaM lakkhaNArammaNikavipassanAvasena javanapadhe dassetvA balavavipassanAvasena dassetuM "rUpa"ntiAdi vuttaM / tattha khayaTenAti yastha yattha uppajjati, tattha tattheva bhijjanato khayasabhAvattA / bhayaTenAti bhayAnakabhAvato / asArakaDenAti asArakabhAvato attasAravirahato, niccasArAdivirahato c| tulayitvAti tulanabhUtAya vipassanApAya tuletvA / tIrayitvAti tAya eva tIraNabhUtAya tIrayitvA / vibhAvayitvAti yAthAvato pakAsetvA paccakkhaM katvA / vibhUtaM katvAti pAkaTaM katvA / rUpanirodheti rUpakkhandhanirodhahetubhUte nibbAne ninnapoNapabbhArabhAvena / idAni sikhAppattavipassanAvasena javanapajhaM dassetuM puna "rUpa''ntiAdi vuttaM / "vuTThAnagAminivipassanAvasenA"ti keci / jANassa tikkhabhAvo nAma savisesaM paTipakkhapahAnena veditabboti / "khippaM kilese chindatIti tikkhapaJjA'ti vatvA te pana kilese vibhAgena dassento "uppannaM kAmavitakka"ntiAdimAha / tikkhapaJo khippAbhiJo hoti, paTipadA cassa na calatIti Aha "ekasmiM Asane cattAro ariyamaggA...pe0... adhigatA hontI"tiAdi / "sabbe saGghArA aniccA dukkhA vipariNAmadhammA, saGghatA paTiccasamuppannA khayadhammA 104
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.217-217) sukhumacchavilakkhaNavaNNanA 105 vayadhammA virAgadhammA nirodhadhammA''ti yAthAvato dassanena saccappaTivedho ijjhati, na aJathAti kAraNamukhena nibbedhikapaJcaM dassetuM "sabbasaGkhAresu ubbegabahulo hotI"tiAdi vuttaM / tattha ubbegabahuloti vuttanayena sabbasaGkhAresu abhinnhpvttsNvego| uttAsabahuloti ANuttAsavasena sabbasaGkhAresu bahuso utrAsamAnaso, etena AdInavAnupassanamAha / "ukkaNThanabahulo"ti pana iminA nibbidAnupassanamAha, "aratibahulo"tiAdinA tassA eva aparAparuppattiM / bahimukhoti sabbasaGkhArato bahibhUtaM nibbAnaM uddissa pavattaJANamukho, tathA vA pvttitvimokkhmukho| nibijjhanaM nibbedho, so etissA asthi, nibbijjhatIti vA nibbedhikA, sA eva paJjA nibbedhikpnyjaa| yaM panettha atthato avibhattaM, taM heTThA vuttanayattA, uttAnatthattA ca suvidheyyameva / 217. pabbajitaM upAsitAti ettha yAdisaM pabbajitaM upAsato pApaTilAbho hoti, taM dassetuM "paNDitaM pabbajita"nti vuttaM / upAsanaJcettha upaTThAnavasena icchitaM, na upanisIdanamattenAti Aha "payirupAsitA"ti / atthanti hitaM / abbhantaraM karitvAti abbhantaragataM katvA / tenAha "atthayutta"nti / bhAvanapuMsakaniddeso cAyaM, hitUpasamhitaM katvAti attho / antara-saddo vA cittapariyAyo "yassantarato na santi kopA''tiAdIsu (udA0 28) viy| tasmA atthantaroti hitajjhAsayoti attho / __ paTilAbhatthAya gatenAti paTilAbhatthAya pavattena, paTilAbhasaMvattaniyenAti attho / uppAde ca nimitte ca chekAti uppAdavidhimhi ceva nimittavidhimhi ca kusalA / uppAdanimittakovidatAsIsena cettha lakkhaNakosallameva dasseti / atha vA sesalakkhaNAnaM nibbattiyA buddhAnaM, cakkavattInaJca uppAdo anumIyati, yAni tehi laddhabbaAnisaMsAni nimittAni, tasmiM uppAde ca nimitte ca anuminanAdivasena chekA nipuNAti attho / JatvA passissatIti ANena jAnitvA passissati, na cakkhuviANenAti adhippAyo / atthAnusAsanIsUti atthAnaM hitAnaM anusAsanIsu / yasmA anatthapaTivajjanapubbikA sattAnaM atthapaTipatti, tasmA anatthopi paricchijja gahetabbo, jAnitabbo cAti vuttaM "atthAnatthaM pariggAhakAni ANAnI"ti, yato "AyupAyakosallaM viya apAyakosallampi icchitabba"nti vuttaM / 105
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA suvaNNavaNNalakkhaNavaNNanA 218. paTisaGghAnabalena kodhavinayena akkodhano, na bhAvanAbalenAti dassetuM "na anAgAmimaggenA'' tiAdi vRttaM / evaM akkodhavasikattAti evaM maghamANavo viya na kodhavasaM gatattA / nAbhisajjIti kujjhanavaseneva na abhisajji / yahi kodhassa uppattiTThAnabhUte ArammaNe upanAhassa paccayabhUtaM kujjhanavasena abhisajjanaM taM idhAdhippetaM, na lubbhanavasena / tenAha "kuTilakaNTako viyA "tiAdi / so hi yattha laggati, taM khobhento eva laggati / tattha tatthAti tasmiM tasmiM mammaTThAne / mammanti phuTThamattepi rujjanaTThAnaM / pubbuppattikoti paThamuppanno / tato balavataro byApAdo ladvAsevanatAya cittassa byApajjanato / tato balavatarA patitthiyanAti sAtisayaM laddhAsevanatAya tato byApAdAvatthAyapi balavatarA patitthiyanA paccatthikabhAvena thAmappattito / sukhumattharaNAdIti Adi-saddena paNItabhojanIyAdInampi saGgaho daTThabbo bhojanadAnassapi vaNNasampadAnimittabhAvato / tenAha bhagavA "bhojanaM bhikkhave dadamAno dAyako paTiggAhakAnaM... pe0... AyuM deti, vaNNaM detI 'ti (a0 ni0 2.5.37) tathA ca vakkhati "AmisadAnena vA "ti / ( 7.218-220) 219. abhivissajjesIti adAsi / devoti megho, pajjunno eva vA / varata uttamataro / pabbajjAya visadisAvatthAdi bhAvato na pabbajjAti apabbajjA, gihibhAvo / acchAdenti kopInaM paTicchAdenti etehIti acchAdanAni nivAsanAni, tesaM acchAdanAnaJceva sesa vatthAnaJca kojavAdi uttamapAvuraNAnaJca / vinAsoti katassa kammassa avipaccitvA vinAso / kosohitavatthaguvhalakkhaNavaNNanA 220. samAnetAti sammadeva AnetA samAgametA / rajje patiTThitena sakkA kAtuM bahubhatikasseva ijjhanato / kattA nAma natthIti vajjaM paTicchAdentIti AnetvA sambandho, kati vajjaTicchAdanakammanti vA / nanu vajjapaTicchAdanakammaM nAma sAvajjanti ? saccaM sAvajjaM saMkiliTThacittena paTicchAdentassa, idaM pana asaMkilaTThacittena parassa 106
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.221-223) parimaNDalAdilakkhaNavaNNanA 107 uppajjanakaanatthaM pariharaNavasena pavattaM adhippetaM / "AtisaGgahaM karontenA"ti etena AtatthacariyAvasena taM kammaM pavattatIti dasseti / 221. amittatApanAti amittAnaM tapanasIlA, amittatApanaM hotu vA mA vA evaMsabhAvAti attho| na hi cakkavattino puttAnaM amittA nAma keci honti, ye te bhaveyyu, cakkAnubhAveneva sabbepi khattiyAdayo anuvattakA tesaM bhavanti / paThamabhANavAravaNNanA nihitA / parimaNDalAdilakkhaNavaNNanA 222. samanti samAnaM / tena tena loke vijJAtaguNena samaM samAnaM jAnAti, yato tattha paTipajjanavidhinAva itarasmiM paTipajjati / sayaM jAnAtIti aparaneyyo hutvA sayameva jAnAti / purisaM jAnAtIti vA "ayaM seTTho, ayaM majjhimo, ayaM nihIno"ti taM taM purisaM yAthAvato jAnAti / purisavisesaM jAnAtIti tasmiM tasmiM purise vijjamAnaM visesaM jAnAti, yato tattha tattha anurUpadAnapadAnAdipaTipattiyA yuttapattakArI hoti / tenAha "aymidmrhtii"tiaadi| sampattipaTilAbhaTenAti diTThadhammikAdisampattInaM paTilAbhApanadvena / samasaGgahakammanti samaM jAnitvA tadanurUpaM tassa tassa saGgaNhanakammaM / 223. tulayitvAti tIrayitvA / paTivicinitvAti vImaMsitvA / nipuNayogato nipuNA, ativiya nipuNA atinipuNA, sA pana tesaM nipuNatA saNhasukhumA paJAti Aha "sukhumpnyaa"ti| 107
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA sIhapubbaddhakAyAdilakkhaNavaNNanA 224. khemakAmoti anupaddavakAmo / kammassakatAJANaM sabbasampattividhAyakanti Aha " paJJAyAti kammassakatApaJjAyA'ti / rAmantaparipUrAnIti samantato sabbabhAgehi paripuNNAni / anUnAni / dhanAdIhIti dhanadhaJAdIhi / (7.224-227) 225. okappanasaddhA saddheyyavatyuM okkanditvA pakkhanditvA saddahanasaddhA / sA eva pasAdanIyavatthusmimpi abhippasIdanavasena pavattiyA pasAdasaddhA / pariyattisavanenAti sattAnaM hitasukhAvahAya pariyattiyA savanena / dhAraNaparicayAdInaM taMmUlakattA tathA vuttaM / etesanti saddhAdInaM / saha hAnadhammenAti sahAnadhammo, na sahAnadhammoti asahAnadhammo tassa bhAvo asahAnadhammatA, taM asahAnadhammataM, aparihAniyasabhAvanti attho / sattAnaM vaDDhiAvahaM rasaggasaggitAlakkhaNavaNNanA 226. tilaphalamattampi bhojanaM / sabbattha pharatIti sabbA rasAharaNiyo anusmarantaM sabhAvena sabbasmiM kAye pharati / samA hutvA vahantIti avisamA ujukA hutvA pavattanti / tato eva ahInAni ArogyakaraNakammanti arogabhAvakaraM sattAnaM aviheThanakammaM / madhurAdibhedaM rasaM gati harati etehi, sayameva vA taM santi gilanti anto pavesentIti rasaggasA, rasaggasAnaM aggA rasaggasaggA, te ettha santIti rasaggasaggI, tadeva lakkhaNaM / bhavati hi abhinnepi vatthusmiM taggatavisesAvabodhanatthaM bhinnaM viya katvA vohAro yathA "silAputtakassa sarIra "nti / rasaggasaggitAsaGghAtaM vA lakkhaNaM rasaggasaggilakkhaNaM / 108 " 227. vadha - saddo " attAnaM vadhitvA vadhitvA rodatI "tiAdIsu (pAci0 879) bAdhanatthopi hotIti tato visesanatthaM " mAraNavadhenA "ti vuttaM, mAraNasaGghAtena vadhenAti attho / bAdhanattho eva vA vadha - saddo, mAraNena, bAdhanena cAti attho / ubbAdhanAyAti bandhanAgAre pakkhipitvA uddhaM uddhaM bAdhanena / tenAha "bandhanAgArappavesanenA "ti /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.228-230) abhinIlanettAdilakkhaNavaNNanA abhinIlanettAdilakkhaNavaNNanA 228. visaTanti kujjhanavasena vinisaTaM katvA / tenAha "kakkaTako viyA"tiAdi / visAcIti virUpaM sAcitakaM, vijimhanti attho / tenAha "vakakkhikoTiyA"ti, kuTilaakkhikoTipAtenAti attho / vidheyya pekkhitAti ujukaM anoloketvA diTThipAtaM vicAretvA oloketvA / tenAha "yo kujjhitvA"tiAdi / paroti kujjhito / na oloketi taM sammukhA gacchantaM kujjhitvA na oloketi, prmmukhaa| viteyyAti virUpaM tiriyaM, viJjUnaM olokanakkamaM vItikkamitvAti attho / jimhaM anoloketvA ujukaM olokanaM nAma kuTilabhAvakarAnaM pApadhammAnaM abhAjanaujukatacittatasseva hotIti Aha "ujumano hutvA ujuM pekkhitA"ti / yathA ca ujuM pekkhitA hotIti AnetvA smbndho| pasaTanti ummIlanavasena sammadeva patthaTaM / vipulaM vitthatanti tasseva vevacanaM / piyaM piyAyitabbaM dassanaM olokanaM etassAti piydssno| kANoti akkhIni nimmIletvA pekkhanako / kAkakkhIti kekrkkho| vakkhIti jimhpekkhnko| AvilakkhIti aakuldittttipaato| nIlapItalohitasetakALavaNNAnaM vasena pnycvnnnno| tattha pItalohitavaNNA setamaNDalagatarAjivasena, nIlasetakALavaNNA pana taMtaMmaNDalavaseneva veditabbA / "pasAdoti pana tesaM vaNNAnaM pasannAkAraM sandhAya vutta''nti keci / paJcavaNNo pasAdoti pana yathAvRttapaJcavaNNaparivAro, tehi vA paTimaNDito pasAdoti attho| nettasampattikarAnIti "paJcavaNNapasAdatA tirohitavidUragatadassanasamatthatA"ti evamAdi cakkhusampadAya kAraNAni / lakkhaNasatthe yuttAti lakkhaNasatthe AyuttA sukusalA / uNhIsasIsalakkhaNavaNNanA __230. pubbaGgamoti ettha pubbaGgamatA nAma pamukhatA, jeTTaseTThakabhAvo bahujanassa anuvattanIyatAti Aha "gaNajeTThako 'tiAdi / pubbaGgamatAti pubbaGgamassa kammaM / yassa hi kAyasucaritAdikammassa vasena mahApuriso bahujanassa pubbaGgamo ahosi, tadassa kammaM "pubbaGgamatA"ti adhippetaM, na pubbaGgamabhAvo / tenAha "idha kammaM nAma pubbaGgamatA"ti / pItipAmojjena paripuNNasIsoti pItiyA, 109
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (7.231-234) pAmojjena ca sampuNNapaJjAsIso bahulaM somanassasahagatANasampayuttacittasamaGgI eva hutvA vicrti| mahApurisoti mahApurisajAtiko / 231. bahujananti sAmiatthe upayogavacananti Aha "bahujanassA"ti / paribhuJjanadvena paTibhogo, upayogavatthu paTibhogo, tassa hitAti pttibhogiyaa| desakAlaM JatvA tadupakaraNUpaTThAnAdi veyyAvaccakarA sttaa| abhiharantIti byAharanti / tassa tassa veyyAvaccassa paTiharaNato pavattanakaraNato paTihAro, veyyAvaccakaro, tassa bhAvo paTihArakanti Aha "veyyAvaccakarabhAva"nti / visavanaM visavo, kAmakAro vasitA, so etassa atthIti visavIti Aha "ciNNavasI"ti / ekekalomatAdilakkhaNavaNNanA 232. upavattatIti anukUlabhAvaM upecca vattati / tenAha "ajjhAsayaM anuvattatI"ti / ekekalomalakkhaNanti ekekasmiM lomakUpe ekekalomatAlakkhaNaM / ekekehi lomehIti achesaM sarIre ekekasmimpi lomakUpe anekAnipi lomAni uTThahanti, na tathAgatassa / tehi puna paccekaM lomakUpesu ekekeheva uppannehi kuNDalAvattehi padakkhiNAvattakajAtehi nicitaM viya sarIraM hotIti vuttaM "ekekalomUpacitaGgavA''ti / cattAlIsAdilakkhaNavaNNanA 234. abhinditabbaparisoti parehi kenaci saGgahena saGgahetvA, yuttikAraNaM dassetvA vA na bhinditbbpriso| apisuNavAcAyAti upayogatthe sAmivacanaM, pesuJassa paTipakkhabhUtaM kusalakammaM / pisuNA vAcA etassAti pisuNavAco, tassa pisuNavAcassa puggalassa / aparipuNNAti cattArIsato UnabhAvena na paripuNNA / viraLAti savivarA / 110
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7.236-238) pahUtajivhAdilakkhaNavaNNanA pahUtajivhAdilakkhaNavaNNanA 236. AdeyyavAcoti AdaragAravavasena tabbavacano sirasA sampaTicchitasAsano / baddhajihAti yathA sukhena parivattati, evaM sirAdIhi palibuddhajivhA / gULhajivhAti rasabahalatAya gULahagaNDasadisajivhA / dvijivhAti agge kappabhAvena dvidhAbhUtajivhA / mammanAti apparippuTatalApA / kharapharusakakkasAdivasena saddo bhijjati bhinnakAro hoti / vicchinditvA pavattassaratAya chinnassarA vA / anekAkAratAya bhinnassarA vA / kAkassa viya amanuJJassaratAya kAkassarA vA / madhuroti iTThe, kammaphalena vatthuno suvisuddhattA / pemanIyoti pItisaJjanano, piyAyitabbo vA / 111 AdAtabbavacano | " evameta"nti 237. akkosayuttattAti akkosupasahitattA akkosavatthusahitattA / AbAdhakarinti ghaTTanavasena paresaM pILAvahaM / bahuno janassa avamaddanato, pamaddAbhAvakaraNato vA bahujanappamaddanaM / abALhanti vA ettha a-kAro vuddhiattho " asekkhA dhammA' 'tiAdIsu (0 sa0 tikamAtikA 11 ) viya, tasmA ativiya bALhaM pharusaM giranti evamettha attho veditabbo / na bhaNIti cettha "na abhaNi na bhaNI' 'ti saralopena niddeso / susaMhitanti suTTu saMhitaM / kena pana suTTu saMhitaM ? " madhura "nti anantarameva vuttattA madhuratAyAti viJJAyati, kA panassa madhuratAti Aha "" suDDa pemasaMhita "nti / upayogaputhuttavisayo yaM vAcA-saddoti Aha "vAcAyo "ti, sA cassA upayogaputhuttavisayatA " hadayagAminiyo"ti padena samAnAdhikaraNatAya daTThabbA / " kaNNasukha "nti pAThe bhAvanapuMsakaniddesoyanti dassetuM "yathA"tiAdi vRttaM / vedayathAti kAlavipallAsenAyaM niddesoti Aha "vedayitthA'"ti / brahmassaratanti seTThassarataM, brahmano sarasadisassarataM vA / bahUnaM bahunti bahUnaM janAnaM bahuM subhaNitanti yojanA | sIhahanulakkhaNavaNNanA 238. appadhaMsikoti appadhaMsiyo / ya-kArassa hi ka-kAraM katvA ayaM niddeso yathA "niyyAnikA dhammA"ti (dha0 sa0 dukamAtikA 97) guNatoti attanA adhigataguNato / ThAtoti yathAThitaTThAnantarato / 111
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (7.239-241) palApakathAyAti smphpplaapkthaay| antopaviThThahanukA ekato, ubhato vA sNkucitvisukaa| vaGkahanukA ekapassena kuttilvisukaa| pabbhArahanukA purato olambamAnavisukA / 239. vikiNNavacanA nAma samphappalApino, tappaTikkhepena avikiNNavacanA mhaabodhisttaa| vAcA eva tadatthAdhigamupAyatAya "byAppatho"ti vuttAti Aha "avikiNNa...pe0... vacanapatho assaa"ti| "dvIhi dvIhI"ti nayidaM AmeDitavacanaM asamAnAdhikaraNato, atha kho dvIhi diguNatAdassananti Aha "dvIhi dvIhIti catUhI"ti / tasmA "dvidugamA'ti catugamA vuttAti Aha "catuppadAna"nti / tathAsabhAvoti yathAssa vuttanayena kenaci appadhaMsiyatA hoti guNehi, tathAsabhAvo / samadantAdilakkhaNavaNNanA 240. visuddhasIlAcAratAya parisuddhA samantato sabbathA vA suddhA puggalA parivArA etassAti prisuddhprivaaro| 241. pahAsIti tadaGgavasena, vikkhambhanavasena ca pariccaji / tidivaM tAvatisabhavanaM puraM nagaraM etesanti tidivapurA, tAvatiMsadevA, tesaM varo tidivapuravaro, indo / tena tidivpurvren| tenAha "sakkenA'ti / lapanti kathenti etenAti lapanaM, mukhanti Aha "lapanajanti mukhaja"nti / suTTha dhavalatAya sukkA, Isakampi asaMkiliTThatAya suci| sundarasaNThAnatAya suTTa bhAvanato, vipassanato ca sobhnaa| kAmaM janAnaM manussAnaM nivAsanaTThAnAdibhAvena patiTThAbhUto desaviseso "janapado''ti vuccati, idha pana saparivAracatumahAdIpasaJito sabbo padeso tathA vuttoti Aha "cakkavALaparicchino janapado"ti / nanu ca yathAvutto padeso samuddaparicchinno, na cakkavALapabbataparicchinnoti ? so padeso cakkavALaparicchinnopi hotIti tathA vuttaM / ye vA samuddanissitA, cakkavALapAdanissitA ca sattA, tesaM te te padesA patiThThAti tepi saGgaNhanto "cakkavALaparicchinno"ti avoc| cakkavALaparicchinnoti ca cakkavALena paricchinnoti evamettha attho dtttthbbo| tassAti tassa ckkvttino| puna tassAti tassa janapadassa / bahujana sukhanti ettha paccattabahuvacanalopena bahujanaggahaNanti Aha "bahujanA''ti / yathA pana te hitasukhaM caranti, taM vidhiM dassetuM "samAnasukhadukkhA hutvA"ti vuttaM / vigatapApoti 112
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.241-241) samadantAdilakkhaNavaNNanA 113 sabbaso samucchindanena vinidbhutpaapdhmmo| daratho vuccati kAyiko, cetasiko ca pariLAho / tattha cetasikapariLAho "vigatapApo"ti iminAva vuttoti Aha "vigatakAyikadarathakilamatho"ti / rAgAdayo yasmiM santAne uppannA, tassa malInabhAvakaraNena mlaa| kacavarabhAvena khilaa| sattAnaM mahAnatthakarattA visesato doso kalIti vuttaM "dosakalInaJcA"ti / panUdehIti samucchindanavasena sasantAnato nIhArakehi, pajahanakehIti attho / sesaM suvidyeyyameva / ettha ca yasmA sabbesampi lakkhaNAnaM mahApurisasantAnagatapuJjasambhArahetukabhAvena sabbayeva taM puJakammaM sabbassa lakkhaNassa kAraNaM visiTTharUpattA phalassa / na hi abhinnarUpakAraNaM bhinnasabhAvassa phalassa paccayo bhavituM sakkoti, tasmA yassa yassa lakkhaNassa yaM yaM puJakammaM visesakAraNaM, taM taM vibhAgena dassentI ayaM desanA pavattA / tattha yathA yAdisaM kAyasucaritAdipuJakammaM suppatiTThitapAdatAya kAraNaM vuttaM, tAdisameva "uNhIsasIsatAya' kAraNanti na sakkA vattuM daLhasamAdAnatAvisiTThassa tassa suppatiTTitapAdatAya kAraNabhAvena vuttattA, itarassa ca pubbaGgamatAvisiTThassa vuttattA, evaM yAdisaM AyatapaNhitAya kAraNaM, na tAdisameva dIghaGgulitAya, brahmajugattatAya ca kAraNaM visivarUpattA phalassa / na hi abhinnarUpakAraNaM bhinnasabhAvassa phalassa paccayo bhavituM skkoti| tattha yathA ekeneva kammunA cakkhAdinAnindriyuppattiyaM avatthAbhedato, sAmatthiyabhedato vA kammabhedo icchitabbo / na hi yadavatthaM kammaM cakkhussa kAraNaM, tadavatthameva sotAdInaM kAraNaM hoti abhinnasAmatthiyaM vA, tasmA paJcAyatanikattabhAvapatthanAbhUtA purimanipphannA kAmataNhA paccayavasena visiTTasabhAvA kammassa visiTThasabhAvaphalanibbattanasamatthatAsAdhanavasena paccayo hotIti ekampi anekavidhaphalanibbattanasamasthatAvasena anekarUpataM ApannaM viya hoti, evamidhApi "ekampi pANAtipAtA veramaNivasena pavattaM kusalakammaM AyatapaNhitAdInaM tiNNampi lakkhaNAnaM nibbattakaM hotI"ti vuccamAnepi na koci virodho / tena vuttaM "so tassa kammassa katattA...pe0... imAni tINi mahApurisalakkhaNAni paTilabhatI"ti nAnAkammunA pana tesaM nibbattiyaM vattabbameva natthi, pALiyaM pana "tassa kammassA''ti ekavacananiddeso sAmaJavasenAti daTThabbo / evaJca katvA satapuJalakkhaNavacanaM samatthitaM hoti / "imAni dve mahApurisalakkhaNAni paTilabhatI''tiAdIsupi eseva nayoti / lakkhaNasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 113
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. siGgAlasuttavaNNanA nidAnavaNNanA 242. pAkArena parikkhittanti padaM AnetvA smbndho| gopuraTTAlakayuttanti dvArapAsAdena ceva tattha tattha pAkAramatthake patiThThApitaaTTAlakehi ca yuttaM / veLUhi parikkhittattA, abbhantare pupphUpagaphalUpagarukkhasaJchannattA ca niilobhaasN| chAyUdakasampattiyA, bhUmibhAgasampattiyA ca manoramaM / kALakavesenAti kalandakarUpena / nivApanti bhojanaM / tanti uyyAnaM / "kho panA"ti vacanAlaGkAramattametanti tena samayenAti atthavacanaM yuttaM / gahapati mahAsAloti gahapatibhUto mahAsAro, ra-kArassa la-kAraM katvA ayaM niddeso / vibhavasampattiyA mahAsArappatto kuTumbiko / "putto panassa assaddho"tiAdi aTThappattiko yaM suttanivakhepoti taM aTThappattiM dassetuM AraddhaM / kammaphalasaddhAya abhAvena assddho| ratanattaye pasAdAbhAvena appstro| evamAhAti evaM idAni vuccamAnAkArena vadati / yAvajIvaM anussaraNIyA hoti hitesitAya vuttA pacchimA vAcAti adhippAyena | puthudisAti visuM visuM disA, tA pana anekAti Aha "bahudisA"ti / 243. "na tAva paviTTho"tiAdIsu vattab heTThA vuttameva / na idAnevAti na imAya eva velAya / kiM carahIti Aha "paccUsasamayepI"tiAdi / gihivinayanti gihInaM gahaTThAnaM vinayatantibhUtaM "gihinA evaM vattitabbanti gahaThThAcArassa gahaTThavattassa anavasesato 114
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8.244 - 244) chadisAdivaNNanA imasmiM sutte savisesaM katvA vRttattA / tathaivAti yathA buddhacakkhunA diTTha, tathaiva passi / namassati vattavasena kattabbanti gahetvA ThitattA / chadisAdivaNNanA 244. vacanaM sutvAva cintesi buddhAnubhAvena attasammApaNidhAnanimittena puJJabalena ca codiyamAno / na kira tA etAti tA cha disA etA idAni mayA namassiyamAnA purathimAdikA na honti kirAti / nipAtamattanti anatthakabhAvaM tassa vadati / pucchApadanti pucchAvacanaM / bhagavA gahapatiputtena namassitabbA cha disA pucchito desanAkusalatAya Adito eva tA akathetvA tassa tAva paTipattiyA naM bhAjanabhUtaM kAtuM vajjanIyavajjanatthaJceva sevitabbasevanatthaJca ovAdaM dento " yato kho gahapatiputtA" tiAdinA desanaM Arabhi / tattha kammakilesAti kammabhUtA saMkilesA / kilissantIti kiliTThA malInA viya ThitA, upatApitA ca hontIti attho / tasmAti kilissananimittattA / yadipi surApAnaM paJcaverabhAvena upAsakehi parivajjanIyaM, tassa pana apAyamukhabhAvena parato vattukAmatAya pANAtipAtAdike eva sandhAya " cattAro "ti vuttaM, na " paJcA "ti / "visuM akammapathabhAvato cA''ti apare / "surApAnampi 'surAmerayapAnaM, bhikkhave, AsevitaM bhAvitaM bahulIkataM nirayasaMvattanika 'ntiAdi (a0 ni0 3.8.40) vacanato visuM kammapathabhAvena AgataM / tathA hi taM duccaritakammaM hutvA duggatigAmipiTThivattakabhAvena niyata "nti keci tesaM matena ekAdasa kammapathA siyuM / tasmA yathAtveva kammapathe upakArakattasabhAgattavasena anuppaveso daTThabboti "visuM akammapathabhAvato cA" ti suvuttametaM / surApAnassa bhogApAyamukhabhAvena vattukAmatAya " cattAro" tveva avoca | tiTThati ettha phalaM tadAyattavRttitAyAti ThAnaM, hetUti Aha " ThAnehIti kAraNehI 'ti / apenti apagacchanti, apeti vA etehIti apAyA, apAyAnaM, apAyA eva vA mukhAni dvArA apAyamukhAni / vinAsamukhAnIti etthApi eseva nayo / 115 kiJcApi '"ariyasAvakassA "ti pubbe sAdhAraNato vuttaM, visesato pana paThamAya bhUmiyaM Thitasseva vakkhamAnanayo yujjatIti "soti so sotApanno "ti vRttaM / pApaka-saddo nihInapariyAyoti "lAmakehI "ti vRttaM / apAyadukkhaM vaTTadukkhaJca pApentIti vA pApakA, 115
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA tehi paapkehi| cha disA paTicchAdentoti tena tena bhAgena dissantIti " disA "ti saJJite cha bhAge satte yathA tehi saddhiM attano chiddaM na hoti, evaM paTicchAdento paTisandhArento / vijinanatthAyAti abhibhavanatthAya / yo hi diTThadhammikaM, samparAyikaJca anatthaM parivajjanavasena abhibhavati, tato eva tadubhayatthaM sampAdeti, so ubhayalokavijayA paTipanno nAma hoti paccatthikaniggaNhanato, sakatthasampAdanato ca / tenAha " ayaJceva loko"tiAdi / pANAtipAtAdIni paJca verAni verappasavanato / Araddho hotIti saMsAdhito hoti, tayidaM saMsAdhanaM kittisaddena idha sattAnaM cittatosanena, verAbhAvApAdanena ca hotIti Aha " paritosito ceva nipphAdito cA "ti / puna paJca verAnIti paJca veraphalAni uttarapadalopena / 1 katamassAti katame assa / kilesasampayuttattA kilesoti taMyogato taMsadisaM vadati yathA "pItisukhaM paThamaM jhAnaM (dI0 ni0 1.226; ma0 ni0 1.271, 287, 297; saM0 ni0 1.2.152; aM0 ni0 1.4.123; 2.5.28; pArA0 11; dha0 sa0 499; vibhaM0 508) nIlaM vattha "nti ca / sampayuttatA cettha tadekaTTatAya veditabbA, na ekuppAdAditAya / evaJca katvA pANAtipAtakammassa diTThimAnalobhAdIhipi kiliTThatA siddhA hoti, micchAcArassa dosAdIhi kiliTThatA / tenAha "saMkilesoyevA "tiAdi / pubbe vuttaatthavasena pana sammukhenapi nesaM kilesapariyAyo labbhateva / etadatthaparidIpakamevAti yo "pANAtipAto kho'tiAdinA vutto, etassa atthassa paridIpakameva / yadi evaM kasmA puna vuttanti Aha " gAthAbandha' "nti, tassa atthassa sukhaggahaNatthaM bhagavA gAthAbandhaM avocata adhippAyo / ( 8.246-246) catuThAnAdivaNNanA 246. "pApakammaM karotIti kasmA ayaM uddesaniddeso pavattoti antolInacodanaM sandhAya "idaM bhagavA"tiAdi vRttaM / sukkapakkhavasena hi uddeso kato, kaNhapakkhavasena ca niddeso Araddho / kAraketi pApakammassa kArake / akArako pAkaTo hoti yathA paTipajjanto pApaM karoti nAma, tathA appaTipajjanato / saMkilesa dhammavivajjanapubbakaM vodAnadhammapaTipattiAcikkhanaM idha desanAkosallaM / paThamataraM kArakaM dassento Aha yathA " vAmaM muJca dakkhiNaM gaNhA "ti (dha0 sa0 aTTha0 498) tathA hi bhagavA aTThatisa maGgalAni dassento "asevanA ca bAlAna "nti (khu0 pA0 5.3; su0 ni0 262) vatvA 116
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.247-247) chaapAyamukhAdivaNNanA 117 "paNDitAnaJca sevanA''ti (khu0 pA0 5.3; su0 ni0 262) avoca / chandAgatinti ettha sandhivasena saralopoti dassento Aha "chandena pemena agati"nti / chandAti hetumhi nissakkavacananti Aha "chandenA''ti / chanda-saddo cettha taNhApariyAyo, na kusalacchandAdipariyAyoti Aha "pemenA"ti / parapadesUti "dosAgatiM gacchanto''tiAdIsu vAkyesu / "eseva nayoti iminA "dosena kopenA''ti evamAdi atthavacanaM atidisati / mittoti daLahamitto, sambhattoti attho / sandiTThoti dimattasahAyo / pakativeravasenAti pakatiyA uppannaveravasena, cirakAlAnubandhavirodhavasenAti attho / tenevAha "tavaNuppatrakodhavasena vA"ti / yaM vA taM vA ayuttaM akAraNaM vtvaa| visame corAdike, visamAni vA kAyaduccaritAdIni samAdAya vattanena nissito vismnissito| chandAgatiAdIni na gacchati maggeneva catunnampi agatigamanAnaM pahInattA, agatigamanAnIti ca tathApavattA apAyagamanIyA akusalacittuppAdA veditabbA agati gacchati etehIti / yassati tena kittIyatIti yaso, thutighoso| yassati tena purecarAnucarabhAvena parivArIyatIti yaso, parivAroti Aha "kittiyasopi parivArayasopI''ti / parihAyatIti pubbe yo ca yAvatake labbhati, tato parito hAyati parikkhayaM gacchati / chaapAyamukhAdivaNNanA 247. pUve bhAjane pakkhipitvA tajjaM udakaM datvA mahitvA katA puuvsuraa| evaM sessuraapi| kiNNAti pana tassA surAya bIjaM vuccati, ye "surAmodakA" tipi vuccanti, te pakkhipitvA katA kinnnnpkkhittaa| harItakIsAsapAdinAnAsambhArehi saMyojitA smbhaarsNyuttaa| madhukatAlanALikerAdipuppharaso cirapArivAsiko pussphaasvo| panasAdiphalaraso phlaasvo| muddikAraso mdhvaasvo| ucchuraso gulaasvo| harItakAmalakakaTukabhaNDAdinAnAsambhArAnaM raso cirapArivAsiko smbhaarsNyutto| taM sabbampIti taM sabbaM dasavidhampi / madakaraNavasena majaM pivantaM madayatIti ktvaa| surAmerayamajje pamAdaTThAnaM suraamerymjjpmaadbaanN| anu anu yogoti punappunaM tNsmnggitaa| tenAha "punappunaM karaNa"nti, aparAparaM pavattananti attho / uppanA ceva bhogA parihAyanti pAnabyasanena bysnkrnnto| anuSpanA ca nuppajjanti pamattassa kammantesu AyakaraNAbhAvato / bhogAnanti 117
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (8.248-248) bhuJjitabbaDhena "bhogA''ti laddhanAmAnaM kAmaguNAnaM | apAyamukha-saddassa attho heTThA vutto eva / avelAyAti ayuttavelAya / yadA vicarato attharakkhAdayo na honti / visikhAsu cariyAti racchAsu vicaraNaM / samajjA vuccati maho, yattha naccAnipi payojIyanti, tesaM dassanAdiatthaM tattha abhirativasena caraNaM upagamanaM smjjaabhicrnnN| naccAdidassanavasenAti naccAdInaM dassanAdivasenAti Adisaddalopo daTThabbo, dassanena vA savanampi gahitaM virUpekasesanayena / AlocanasabhAvatAya vA paJcaviANAnaM savanakiriyAyapi dassanasopasambhavato "dassanavasena" icceva vuttaM / idha cittAlasiyatA akAraNanti "kAyAlasiyatA"ti vuttaM / yuttappayuttatAti tappasutatA atirekataratAya / surAmerayassa chaAdInavAdivaNNanA 248. sayaM daTThabbanti sanTuiM / sandiTThameva sandivikaM, dhanajAnisaddApekkhAya pana ithiliGgavasena niddeso, diTTadhammikAti ayamettha atthoti Aha "idhalokabhAvinI''ti / samaM, sammA passitabbAti vA sandiTThikA, pAnasamakAlabhAvinIti attho / kalahappabaDDanI mittassa kalahe anAdInavadassibhAvato / khettaM uppttitttthaanbhaavto| Ayatananti vA kAraNaM, Akaro vAti attho / paraloke akittiM pApuNanti akittisaMvattaniyassa kammassa pasavanato / kopInaM vA pAkaTabhAvena akattabbarahassakammaM / surAmadamattA ca pubbe attanA kataM tAdisaM kamma amattakAle chAdentA vicaritvA mattakAle paccatthikAnampi vivaranti pAkaTaM karonti, tena tesaM sA surA tassa kopInassa nidaMsanato "kopInanidaMsanI"ti vuccatIti evamettha attho dtttthbbo| kammassakatApaJjanti nidassanamattaM daTThab | "yaM kiJci lokiyaM palaM dubbalaM karotiyevA''ti hi sakkA vijJAtuM / tathA hi byatirekamukhena tamatthaM patiThThapetuM "maggapaJja panA"tiAdi vuttaM / "antomukhameva na pavisatI"ti iminA surAya maggapAdubbalakaraNassa durasamussAritabhAvamAha / nanu cevaM surAya tassA pAya dubbalIkaraNe sAmatthiyavighAto acodito hoti ariyAnaM anuppayogasseva coditattAti ? nayidaM evaM upayogopi nAma sadA tesaM natthi, kuto kiccakaraNanti imassa atthassa vuttattA / atha pana aTThAnaparikappavasenassA kadAci siyA upayogo, tathApi so tassA dubbaliyaM Isakampi kAtuM nAlameva sammadeva paTipakkhadUrIbhAvena supptitttthitbhaavto| tenAha "maggapaJja pana dubbalaM kAtuM na sakkotI''ti / maggasIsena cettha ariyAnaM sabbassApi 118
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ surAmerayassa chaAdInavAdivaNNanA lokiyokuttarAya paJJAya dubbalabhAvApAdAne asamatthatA dassitAti daTThabbaM / pajjati etena phalanti padaM, kAraNaM / (8.249-251) 249. attApissa akAlacArissa agutto sarasato arakkhito upakkamatopi parivajjanIyAnaM aparivajjanato / tenAha "avelAya caranto hI "tiAdi / kaNTakAdInipIti pi-sana sobhAdike saGgaNhAti / verinopIti pi-saddena corAdikA saGgayhanti / puttadArAti ettha puttaggahaNena puttIpi gahitAti Aha " puttadhItaroti / bahi patthananti kAmapatthanAvasena antogehassitato nibaddhavatthuto bahiddhA patthanaM katvA / aJJehi katapApakammesUti parehi katAsu pApakiriyAsu | saGkitabbo hoti akAle tattha tattha caraNato / ruhati yasmiM padese corikA pavattA, tattha parehi diTThattA / vattuM na sakkAti " ettakaM dukkhaM, ettakaM domanassa"nti paricchinditvA vattuM na sakkA / taM sabbampi vikAlacArimhi puggale AharitabbaM tassa upari pakkhipitabbaM hoti / kathaM ? aJJasmiM puggale tathArUpe AsaGkitabbe asati / itIti evaM / soti vikAlacArI / purakkhato purato attano upari AsaGkante katvA carati / 250. naTanATakAdinaccanti naTehi nATakehi naccitabbanATakAdinaccavidhi / Adi-saddena avasiddhaM sabbaM saGgaNhAti / "tattha gantabbaM hotI 'ti vatvA tatthassa gamanena yathA anuppannAnaM bhogAnaM anuppAdo, uppannAnaJca vinAso hoti, taM dassetuM " tassA" tiAdi vRttaM / gItanti saragataM, pakaraNagataM, tALagataM, apadhAnagatanti gandhabbasatthavihitaM aJJampi sabbaM gItaM veditabbaM / vAditanti vINAveNumudiGgAdivAdanaM / akkhAnanti bhAratayuddhasItAharaNAdiakkhAnaM / pANissaranti kaMsatALaM, " pANitALa "ntipi vadanti / kumbhathUnanti caturassa ambaNakatALaM / "kuTabherisaddo 'ti keci / " eseva nayo "ti iminA "kasmiM ThAne "tiAdinA nacce vuttamatthaM gItAdIsu atidisati / 119 251. jayanti jUtaM jinanto / veranti jitena kILakapurisena jayanimittaM attano upari veraM virodhaM pasavati uppAdeti / tahissa verapasavanaM dassetuM "jitaM mayA "tiAdi vuttaM / jinoti jUtaparAjayApannAya dhanajAniyA jino / tenAha "aJJena jito samAno" tiAdi / vittaM anusocatIti taM jinaM vittaM uddissa anutthunati / vinicchayaTThAneti yasmiM kismiJci aTTavinicchayaTThAne / sakkhipuTThassAti sakkhibhAvena puTThassa / akkhasoNDoti akkhadhutto / jUtakaroti jUtapamAdaTThAnAnuyutto / tvampa nAma kulaputtoti kulaputto nAma tvaM, 119
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 anicchitoti rittatucchabhAvato / na mayaM tayi kolaputtiyaM idAni passAmAti adhippAyo / chinnabhinnakoti chinnabhinnahirottappo, ahiriko anottappIti attho / tassa kAraNAti tassa atthAya / na icchito / positabbA bhavissati jUtaparAjayena sabbakAlaM dIghanikAye pAthikavaragaTIkA pApamittatAya chaAdInavAdivaNNanA 252. akkhadhuttAti akkhesu dhuttA, akkhanimittaM atthavinAsakA / itthasoNDA itthIsu soNDA, itthisambhoganimittaM AtappanakA / tathA bhattasoNDAdayo veditbbaa| pipAsAti uparUpari surApipAsA / tenAha "pAnasoNDA "ti / nekatikAdayo heTThA vuttA eva / mettiuppattiTThAnatAya mittA honti / tasmAti pApamittatAya / 253. kammantanti kammaM yathA suttaMyeva suttanto, evaM kammaMyeva kammanto, taM kAtuM gacchAmAti vRtto| kammaM vA anto niTTAnaM gacchati etthAti kammanto, kammakaraNaTThAnaM, taM gacchAmAti vRtto / 66 (8.252-253) pannasakhAti suraM pAtuM panne paTipajjante eva sakhAti pannasakhA / tenAha 'ayamevattho" ti / "sammiyasammiyo 'ti vacanamettha atthIti smmiysmmiyo| tenAha "sammasammAti vadanto 'ti / sahAyo hotIti sahAyo viya hoti / otArameva gavesatIti randhameva pariyesati anatthamassa kAtukAmo / verappasavoti parehi attani verassa pasavanaM anupavattanaM / tenAha "verabahulatA "ti / paresaM kariyamAno anattho ettha atthIti anattho, tabbhAvo anatthatAti Aha " anatthakAritA "ti / yo hi paresaM anatthaM karoti, so atthato attano anatthakAro nAma, tasmA anatthatAti ubhayAnatthakAritA / ariyo vuccati satto, kucchito ariyo kadariyo / yassa dhammassa vasena so " kadariyo "ti vuccati, soma kadariyatA, macchariyaM / taM pana dubbisajjanIyabhAve ThitaM sandhAyAha "suDDa kadariyatA thaddhamacchariyabhAvoti / avipaNNasabhAvato uTTAtuM asakkonto ca iNaM gahanto saMsIdantova iNaM vigAhati nAma / sUriye anuggate eva kampante anArabhanto rattiM anuTThAnasIlo / atthAti dhanAni / atikkamantIti apagacchanti / atha vA atthAti kiccAni / 120
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.254-257) mittapatirUpakavaNNanA 121 atikkamantIti atikkantakAlAni honti, tesaM atikkamopi atthato dhanAnameva atikkmo| iminA kathAmaggenAti iminA "yato kho gahapatiputtA'tiAdi (dI0 ni0 3.244) nayappavattena kathAsaGghAtena hitAdhigamUpAyena / ettakaM kammanti cattAro kammakilesA, cattAri agatigamanAni, cha bhogAnaM apAyamukhAnIti evaM vuttaM cuddasavidhaM pApakammaM / mittapatirUpakavaNNanA 254. anatthoti "bhogajAni, AyasakyaM, parisamajjhe manubhAvo, sammULhamaraNa'"nti evaM Adiko diTThadhammiko "duggatiparikileso, sugatiyaJca appAyukatA, bahvAbAdhatA, atidaliddatA, appannapAnatA''ti evaM Adiko ca anattho uppjjti| yAni kAnici bhayAnIti attAnuvAdabhayaparAnuvAdabhayadaNDabhayAdIni loke labbhamAnAni yAni kAnici bhayAni / upaddavAti antraayaa| upasaggAti sarIrena saMsaTThAni viya uparUpari uppajjanakAni byasanAni / aJadatthUti ekantenAti etasmiM atthe nipAto "aJadatthudaso"tiAdIsu (dI0 ni0 1.42) viyAti vuttaM "ekaMsenA"ti | yaM kiJci gahaNayogyaM haratiyeva gaNhAtiyeva / vAcA eva paramA etassa kammanti vciiprmo| tenAha "vacanamattenevA"tiAdi / anuppiyanti takkanaM, yaM vA "rucI''ti vuccati yehi surApAnAdIhi bhogA apenti vigacchanti, tesu tesaM apAyesu byasanahetUsu sahAyo hoti| 255. hArakoyeva hoti, na dAyako, tamassa ekaMsato hArakabhAvaM dassetuM "sahAyassA"tiAdi vuttaM / yaM kiJci appakanti pupphaphalAdi yaM kiJci parittaM vatthu datvA, bahaM pattheti bahaM mahagdhaM vatthayugAdiM pccaasiisti| dAso viya hatvA mittassa taM taM kiccaM karonto kathaM amitto nAma jAtoti Aha "ay"ntiaadi| yassa kiccaM karoti anatthaparihAratthaM, attano mittabhAvadassanatthaJca, taM sevti| atthakAraNAti vaDDinimittaM, ayametesaM bhedo / 256. pareti paradivase / na Agato sIti Agato nAhosi / khINanti tAdisassa, asukassa ca dinnattA / sassasaGgaheti sassato kAtabbadhasaGgahe kte| 257. "dAnAdIsu yaM kiJci karomA''ti vutte "sAdhu samma karomA''ti anujAnAtIti imamatthaM "kalyANepi eseva nayo"ti atidisati / nanu evaM anujAnanto 121
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (8.259-263) ayaM mitto eva, na amitto mittapatirUpakoti ? anuppiyabhANIdassanamattametaM / sahAyena vA desakAlaM, tasmiM vA kate uppajjanakavirodhAdiM asallakkhetvA "karomA''ti vutte yo taM jAnanto eva "sAdhu samma karomA'"ti anuppiyaM bhaNati, taM sandhAya vuttaM "kalyANaM pissa anujAnAtIti / tena vuttaM "kalyANepi eseva nayo''ti / 259. mittapatirUpakA ete mittAti evaM jAnitvA / suhadamittavaNNanA 260. sundarahadayAti pemassa asthivasena bhaddacittA / 261. pamattaM rakkhatIti ettha pamAdavasena kiJci ayutte kate tAdise kAle rakkhaNaM "bhItassa saraNaM hotI''ti iminAva taM gahitanti tato acameva pamattassa rakkhaNavidhiM dassetuM "majjaM pivitvA'tiAdi vuttaM / gehe ArakkhaM asaMvihitassa bahigamanampi pamAdapakkhikamevAti "sahAyo bahigato vA hotI"ti vuttaM / bhayaM harantoti bhayaM pttibaahnto| bhogahetutAya phalUpacArena dhanaM "bhoga"nti vadati / kiccakaraNIyeti khuddake, mahante ca kAtabbe uppnne| 262. niguhituM yuttakathanti nigUhituM chAdetuM yuttakathaM, niguhituM vA yuttA kathA etassAti niguhituM yuttakathaM, attano kammaM / rakkhatIti anAvikaronto chAdeti / jIvitampIti pi-saddena kimaGgaM pana ajhaM pariggahitavatthunti dasseti / 263. passantesu passantesUti AmeDitavacanena nivAriyamAnassa pApassa punappunaM karaNaM dIpeti / punappunaM karonto hi pApato visesena nivAretabbo hoti / saraNesUti saraNesu vattassu abhinnAni katvA paTipajja, saraNesu vA upAsakabhAvena vttssu| nipuNanti saNhaM / kAraNanti kammassakatAdibhedayuttaM / idaM kammanti imaM dAnAdibhedaM kusalakammaM / "kamma"nti sAdhAraNato vuttassApi tassa "sagge nibbattantI''ti padantarasannidhAnena saddhAhirottappAlobhAdiguNadhammasamaGgitA viya kusalabhAvo jotito hoti / saddhAdayo hi dhammA saggagAmimaggo / yathAha - 122
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.264-265) suhadamittavaNNanA 123 "saddhA hiriyaM kusalaJca dAnaM dhammA ete sappurisAnuyAtA / etahi maggaM diviyaM vadanti, ___ etena hi gacchati devaloka"nti / / (a0 ni0 3.8.32) 264. bhavanaM sampattivaDDhanaM bhavoti attho, tappaTikkhepena abhavoti Aha "abhavena abuDDiyA'ti / pArijuJjanti jaani| anattamano hotIti attamano na hoti anukampakabhAvato / aJadatthu taM abhavaM attani ApatitaM viya maJati / idAni taM bhavaM sarUpato dassetaM "tathArUpa"ntiAdi vRttaM / virUpoti biibhccho| na pAsAdikoti tasseva vevacanaM / sujAtoti sundarajAtiko jAtisampanno / 265. jalanti jlnto| aggIvAti aggikkhandho viya bhAsatIti virocati / yasmAssa bhagavatA savisesaM virocanaM loke pAkaTabhAvaJca dassetuM "jalaM aggIva bhAsatI'ti vuttaM, tasmA yadA aggi savisesaM virocati, yattha ca Thito dUre ThitAnampi paJjAyati, taM dassanAdivasena tamatthaM vibhAvetuM "ratti"ntiAdi vuttaM / "bhamarasseva irIyato"ti etenevassa bhogasaMharaNaM dhammikaM Ayopetanti dassento "attAnampI"tiAdimAha / rAsiM karontassAti yathAssa dhanadhAdibhogajAtaM sampiNDitaM rAsibhUtaM hutvA tiTThati, evaM irIyato AyUhantassa ca / cakkappamANanti rathacakkappamANaM / nicayanti vuddhiM parivuddhiM / "bhogA sannicayaM yantI"ti keci paThanti / samAhatvAti sNhritvaa| alaM-saddo "alameva sabbasaGghAresu nibbindituM, alaM virajjitu''ntiAdIsu (dI0 ni0 2.272; saM0 ni0 1.2.124, 129, 134, 143) yuttanti imamatthaM joteti, "alamariyANadassanavisesa''ntiAdIsu (ma0 ni0 1.328) pariyattanti / yo veThitattotiAdIsu (su0 ni0 217) viya atta-saddo sabhAvapariyAyoti taM sabbaM dassento "yuttasabhAvo"tiAdimAha / saNThapetunti sammA ThapetuM, sammadeva pavattetunti attho / evaM vibhajantoti evaM vuttanayena attano dhanaM catudhA vibhajanto vibhajanahetu mittAni ganthati soLasa kalyANamittAni mettAya ajIrApanena pabandhati / tenAha "abhejjamAnAni 123
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (8.266-266) ThapetI"ti / kathaM pana vuttanayena catudhA bhogAnaM vibhajanena mittAni ganthatIti Aha "yassa hI"tiAdi / tenAha bhagavA "dadaM mittAni ganthatI"ti (saM0 ni0 1.1.246) / bhujeyyAti upabhujeyya, upayuJjayya cAti attho| samaNabrAhmaNakapaNaddhikAdInaM dAnavasena ceva adhivatthadevatAdInaM petabalivasena, nhApitAdInaM vetanavasena ca viniyogopi upayogo eva / tathA hi vakkhati "imesu panA"tiAdi Ayo nAma heTThimantena vayato catugguNo icchitabbo, aJathA vayo avicchedavasena na santAneyya, nidheyya, bhAjeyya ca asambhateti vuttaM "dIhi kammaM payojaye"ti / nidhetvAti nidahitvA, bhUmigataM katvAti attho / rAjAdivasenAti Adi-saddena aggiudakacoradubbhikkhAdike saGgaNhAti | nhApitAdInanti Adi-saddena kulAlarajakAdInaM saGgaho / chadisApaTicchAdanakaNDavaNNanA 266. catUhi kAraNehIti na chandagamanAdIhi catUhi kAraNehi / akusalaM pahAyAti "cattAro kammakilesA''ti vuttaM akusalaJceva agatigamanAkusalaJca pajahitvA / chahi kAraNehIti surApAnAdIsu AdInavadassanasaGkhAtehi chahi kAraNehi / surApAnAnuyogAdibhedaM chabbidhaM bhogAnaM apAyamukhaM vinAsamukhaM vjjetvaa| soLasa mittAnIti upakArAdivasena cattAro, pamattarakkhaNAdikiccavisesavasena paccekaM cattAro cattAro katvA soLasavidhe kalyANamitte sevanto bhajanto / satthavANijjAdimicchAjIvaM pahAya jAyeneva vattanato dhammikena AjIvena jiivti| namassitabbAti upakAravasena, guNavasena ca namassitabbA sabbadA natena hutvA vattitabbA / disA-saddassa attho heTThA vutto eva / Agamanabhayanti tattha sammA appaTipattiyA, micchApaTipattiyA ca uppajjanakaanattho / so hi bhAyanti etasmAti "bhaya''nti vuccati | yena kAraNena mAtApituAdayo purathimAdibhAvena apadiTThA, taM dassetuM "pubbupakAritAyA''tiAdi vuttaM, tena atthasarikkhatAya nesaM purathimAdibhAvoti dasseti / tathA hi mAtApitaro puttAnaM purathimabhAvena tAva upakAribhAvena dissanato, apadissanato ca purasthimA disA / AcariyA antevAsikassa dakkhiNabhAvena, hitAhitaM patikasalabhAvena dakkhiNArahatAya ca vuttanayena dakkhiNA disA | iminA nayena "pacchimA disA"tiAdIsu yathArahaM attho veditbbo| gharAvAsassa dukkhabahulatAya te te ca kiccavisesA yathAuppatitadukkhanittharaNatthAti vuttaM "te te dukkhavisese uttaratI"ti | yasmA dAsakammakarA sAmikassa pAdAnaM payirupAsanavasena ceva tadanucchavikakiccasAdhanavasena ca yebhuyyena 124
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.267-267) chaddisApaTicchAdanakaNDavaNNanA 125 santikAvacarA, tasmA vuttaM "pAdamUle patidvAnavasenA'ti / guNehIti uparibhAvAvahehi guNehi / upari ThitabhAvenAti saggamagge mokkhamagge ca patiTTitabhAvena / 267. bhatoti posito, taM pana bharaNaM jAtakAlato paTThAya sukhapaccayUpaharaNena dukkhapaccayApaharaNena ca tehi pavattitanti dassetuM "thanaM pAyetvA"tiAdi vuttaM / jaggitoti pttijggito| teti maataapitro| mAtApitUnaM santakaM khettAdiM avinAsetvA rakkhitaM tesaM paramparAya ThitiyA kAraNaM hotIti "taM rakkhanto kulavaMsaM saNThapeti nAmA"ti vuttaM / adhammikavaMsatoti "kulappadesAdinA attanA sadisaM ekaM purisaM ghaTetvA vA gIvAyaM vA hatthe vA bandhamaNiyaM vA hAretabba"nti evaM AdinA pavattaadhammikapaveNito / hAretvAti apanetvA taM gAhaM vissajjApetvA | mAtApitaro tato gAhato vivecaneneva hi AyatiM tesaM paramparAhArikA siyaa| dhammikavaMseti hiMsAdiviratiyA dhammike vaMse dhammikAya paveNiyaM / Thapentoti ptitthtthpento| salAkabhattAdIni anupacchinditvAti salAkabhattadAnAdIni avicchinditvA / dAyajaM paTipajjAmIti ettha yasmA dAyapaTilAbhassa yogyabhAvena vattamAnoyeva dAyajjaM paTipajjati nAma, na itaro, tasmA tamatthaM dassetuM "mAtApitaro"tiAdi vuttaM / dAraketi putte / vinicchayaM patvAti "puttassa cajavissajjana'"nti evaM AgataM vinicchayaM Agamma / dAyajjaM paTipajjAmIti vuttanti "dAyajjaM paTipajjAmI' ti idaM catutthaM vattanaTThAnaM vuttaM / tesanti mAtApitUnaM / tatiyadivasato paTThAyAti matadivasato tatiyadivasato paTTAya / pApato nivAraNaM nAma anAgatavisayaM / sampattavatthutopi hi nivAraNaM vItikkame anAgate eva siyA, na vattamAne / nibbattitA pana pApakiriyA garahaNamattapaTikArAti Aha "katampi garahantI"ti / nivesentIti patiThThapenti / vuttappakArA mAtApitaro anavajjameva sippaM sikkhApentIti vuttaM "muddAgaNanAdisippa"nti / rUpAdIhIti Adi-saddena bhogaparivArAdiM saGgaNhAti / anurUpenAti anucchavikena / niccabhUto samayo abhinnhkrnnkaalo| abhiNhattho hi ayaM nicca-saddo "niccapahaMsito niccapahaTTho''tiAdIsu viya / yuttapattakAlo eva samayo kaalsmyo| 125
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (8.268-268) "uTThAya samuTThAyA"ti iminAssa niccameva dAne tesaM yuttapayuttataM dasseti / sikhAThapanaM dArakakAle | AvAhavivAhaM puttadhItUnaM yobbanappattakAle / taM bhayaM yathA nAgacchati, evaM pihitA hoti "puratthimA disA''ti vibhattiM pariNAmetvA yojanA / yathA pana taM bhayaM Agaccheyya, yathA ca nAgaccheyya, tadubhayaM dassetuM "sace hI"tiAdi vuttaM / vippaTipannAti "bhato ne bharissAmI''tiAdinA uttasammApaTipattiyA akAraNena ceva tappaTipakkhamicchApaTipattiyA akaraNena ca vippaTipannA puttA assu| etaM bhayanti etaM "mAtApitUna appatirUpAti vijhUnaM garahitabbatAbhayaM, paravAdabhaya''nti evamAdi Agaccheyya puttesu / puttAnaM nAnurUpAti ettha "puttAna''nti padaM etaM bhayaM puttAnaM AgaccheyyAti evaM idhApi AnetvA sambandhitab / tAdisAnahi mAtApitUnaM puttAnaM ovAdAnusAsaniyo dAtuM samatthakAlato paTThAya tA tesaM dAtabbA evAti katvA tathA vuttaM / puttAnahi vasenAyaM desanA anAgatA sammApaTipanesu ubhosu attano, mAtApitUnaJca vasena uppajjanakatAya sabaM bhayaM na hoti sammApaTipannattA / evaM paTipannattA eva paTicchannA hoti tattha kAtabbapaTisanthArassa sammadeva ktttaa| khemAti anupaddavA / yathAvuttasammApaTipattiyA akaraNena hi uppajjanakaupaddavA karaNena na hontIti / "na kho te"tiAdinA vutto saGgItianAruLaho bhagavatA tadA tassa vutto paramparAgato attho veditabbo / tenAha "bhagavA siGgAlakaM etadavocA"ti / ayajhIti ettha hi-saddo avadhAraNe / tathA hi "no aJjA"ti aJjadisaM nivatteti / ___268. AcariyaM dUratova disvA uTThAnavacaneneva tassa paccuggamanAdisAmIcikiriyA avuttasiddhAti taM dassento "paccuggamanaM katvA"tiAdimAha / upaTThAnenAti payirupAsanena | tikkhattuMupaTThAnagamanenAti pAto, majjhanhike, sAyanti tIsu kAlesu upaTThAnatthaM upagamanena / sippuggahaNatthaM pana upagamanaM upaTThAnantogadhaM payojanavasena gamanabhAvatoti Aha "sippuggahaNa...pe0... hotI"ti / sotuM icchA sussUsA, sA pana Acariye sikkhitabbasikkhe ca AdaragAravapubbikA icchitabbA "addhA iminA sippena sikkhitena evarUpaMguNaM paTilabhissAmIti / tathAbhUtaJca taM savanaM saddhApubbaGgamaM hotIti Aha "saddahitvA savanenA"ti / vuttamevatthaM byatirekavasena dassetuM "asaddahitvA...pe0... nAdhigacchatI"ti vuttaM / tasmA tassattho vuttapaTipakkhanayena veditbbo| yaM sandhAya "avasesakhuddakapAricariyAyA''ti vuttaM, taM vibhajanaM anavasesato dassetuM "antevAsikena 126
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.269-269) chaddisApaTicchAdanakaNDavaNNanA 127 hI"tiAdi vuttaM / paccupaTTAnAdInIti Adi-saddena AsanapaJApanaM bIjananti evamAdiM saGgaNhAti / antevAsikavattanti antevAsikena Acariyamhi sammAvattitabbavattaM / sippapaTiggahaNenAti sippaganthassa sakkaccaM uggahaNena / tassa hi suTTha uggahaNena tadanusArenassa payogopi sammadeva uggahito hotIti / tenAha "thokaM gahetvA''tiAdi / suvinItaM vinentIti idha AcAravinayo adhippeto| sippasmiM pana sikkhApanavinayo "suggahitaM gAhApentI''ti iminAva saGgahitoti vuttaM "evaM te nisIditabbantiAdi / AcariyA hi nAma antevAsike na diThThadhammike eva vinenti, atha kho samparAyikepIti Aha "pApamittA vajjetabbA"ti / sippaganthassa uggaNhanaM nAma yAvadeva payogasampAdanatthanti Aha "payogaM dassetvA gaNhApentIti / mittAmaccesUti attano mittAmaccesu / paTiyAdentIti pariggahetvA naM mamattavasena paTiyAdenti / "ayaM amhAkaM antevAsiko'tiAdinA hi attano pariggahitadassanamukhena ceva "bahussuto''tiAdinA tassa guNapariggaNhanamukhe ca taM tesaM pttiyaadenti| sabbadisAsu rakkhaM karonti cAtuddisabhAvasampAdanenassa sabbattha sukhajIvibhAvasAdhanato / tenAha "uggahitasippo hI"tiAdi / sattAnahi duvidhA sarIrarakkhA abbhantaraparissayapaTighAtena, bAhiraparissayapaTighAtena c| tattha anbhantaraparissayo khuppipAsAdibhedo, so lAbhasiddhiyA paTihaJjati tAya tajjAparihArasaMvidhAnato / bAhiraparissayo coraamanussAdihetuko, so vijjAsiddhiyA paTihaJjati tAya tajjAparihArasaMvidhAnato / tena vuttaM "yaM yaM disa"ntiAdi / pubbe "uggahitasippo hI"tiAdinA sippasikkhApaneneva lAbhuppattiyA disAsu parittANakaraNaM dassitaM, idAni "yaM vA so"tiAdinA tassa uggahitasippassa nipphattivasena guNakittanamukhena paggaNhanenapi lAbhuppattiyAti ayametesaM vikappAnaM bhedo / sesanti "paTicchannA hotI''tiAdikaM pALiAgataM, "evaJca pana vatvA''tiAdikaM aTThakathAgataJca / etthAti etasmiM dutiyadisAvAre / purimanayenevAti pubbe paThamadisAvAre vuttanayeneva / 269. sammAnanA nAma sambhAvanA, sA pana atthacariyAlakkhaNA ca dAnalakkhaNA ca catutthapaJcamaTThAneheva saGgahitAti piyavacanalakkhaNaM taM dassetuM "sambhAvitakathAkathanenA"ti vuttaM / vigatamAnanA vimAnanA, na vimAnanA avimAnanA, vimAnanAya akaraNaM / tenAha "yathA dAsakammakarAdayo''tiAdi / sAmikena hi vimAnitAnaM itthInaM sabbo parijano 127
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (8.270-270) vimAnetiyeva / paricarantoti indriyAni paricaranto / taM aticarati nAma taM attano gihini atimaJjitvA agaNetvA vttnto| issariyavossaggenAti ettha yAdiso issariyavossaggo gihiniyA anucchaviko, taM dassento "bhattagehe vissaTe"ti Aha / gehe eva ThatvA vicAretabbampi hi kasivANijjAdikammaM kulisthiyA bhAro na hoti, sAmikasseva bhAro, tato AgatasApateyyaM pana tAya suguttaM katvA ThapetabbaM hoti / "sabbaM issariyaM vissaTuM nAma hotI"ti etA maJjantIti adhippAyo / ithiyo nAma puttalAbhena viya mahagghavipulAlaGkAralAbhenapi na santussantevAti tAsaM tosanaM alaGkAradAnanti Aha "attano vibhavAnurUpenA"ti / kulisthiyA saMvihitabbakammantA nAma AhArasampAdanavicArappakArAti Aha "yAgubhattapacanakAlAdInI"tiAdi / sammAnanAdIhi yathArahaM piyavacanehi ceva bhojanadAnAdIhi ca paheNakapesanAdIhi aJato, tattheva vA uppannassa paNNAkArassa chaNadivasAdIsu pesetabbapiyabhaNDehi ca sngghitprijnaa| gehasAminiyA antogehajano niccaM saGgahito evAti vuttaM "idha parijano nAma...pe0... aatijno"ti| Abhatadhananti bAhirato antogehaM pavesitadhanaM / gihiniyA nAma paThamaM AhArasampAdane kosallaM icchitab, tattha ca yuttapayuttatA, tato sAmikassa ithijanAyattesu kiccAkiccesu, tato puttAnaM parijanassa kAtabbakiccesUti Aha "yAgubhattasampAdanAdIsU"tiAdi / "nikkosajjA''ti vatvA tameva nikkosajjataM byatirekato, anvayato ca vibhAvetuM "yathA"tiAdi vRttaM / idhAti imasmiM tatiyadisAvAre / purimanayenevAti paThamadisAvAre vuttanayeneva / iti bhagavA "pacchimA disA puttadArA''ti uddisitvApi dAravaseneva pacchimaM disaM vissajjesi, na puttavasena / kasmA ? puttA hi dArakakAle attano mAtu anuggaNhaneneva anuggahitA honti anukampitA, vizrutaM pattakAle pana yathA tepi tadA anuggahetabbA, svAyaM vidhi "pApA nivArentI"tiAdinA paThamadisAvAre dassito evAti kiM puna vissajjanenAti / dAnAdisaGgahavatthUsu yaM vattabbaM, taM heTThA vuttmevaati|| 270. cattAripi ThAnAni lakRitvA paJcamameva ThAnaM vivarituM "avisaMvAdanatAyA"tiAdi vuttaM / tattha yassa yassa nAmaM gaNhAtIti sahAyo atthikabhAvena yassa yassa vatthuno nAma katheti / avisaMvAdetvAti ettha duvidhaM avisaMvAdanaM vAcAya, payogena cAti taM duvidhampi dassetuM "idampI"tiAdi vuttaM / "dAnenA"ti ca idaM nidassanamattaM daTThab itarasaGgahavatthuvasenapi avisaMvAdetvA saGgaNhanassa labbhanato, 128
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8.271-272 ) chaddisApaTicchAdanakaNDavaNNanA icchitabbato ca / aparA pacchimA pajA aparapajA, aparAparaM uppannA vA pajA aparapajA / paTipUjanA nAma mamAyanA, sakkArakiriyA cAti tadubhayaM dassetuM " kelAyantI "tiAdi vRttaM / mamAyantIti mamattaM karonti / 271. yathAbalaM kammantasaMvidhAnenAti dAsakammakarAnaM yathAbalaM balAnurUpaM tesaM tesaM kammantAnaM saMvidahanena vicAraNena, kArApanenAti attho / tenAha "daharehI "tiAdi / bhattavetanAnuSpadAnenAti tassa tassa dAsakammakarassa anurUpaM bhattassa, vetanassa ca padAnena / tenevAha "ayaM khuddakaputto" tiAdi / bhesajjAdInIti Adi- saddena sappAyAhAravasanaTThAnAdiM saGgaNhAti / sAtabhAvo eva rasAnaM acchariyatAti Aha " acchariye madhurarase "ti / tesanti daaskmmkraanN| vossajjanenAti kammakaraNato vissajjanena / velaM JatvAti "pahArAvaseso, upaDDupahArAvaseso vA divaso "ti velaM jAnitvA / yo koci mahussavo chaNo nAma / kattikussavo, phagguNussavoti evaM nakkhattasallakkhito mahussavo nakkhattaM / pubbuTThAyitA, pacchAnipAtitA ca mahAsudassane vuttA evAti idha anAmaTThA / 129 dinnAdAyinoti pubbapadAvadhAraNavasena sAvadhAraNavacananti avadhAraNena nivattitaM dassetuM " corikAya kiJci aggahetvA" ti vRttaM / tenAha " sAmikehi dinasseva AdAyino 'ti / na mayaM kiJci labhAmAti anujjhAyitvAti paTisedhadvayena tehi laddhabbassa lAbhaM dasseti / " kiM etassa kammena katenAti anujjhAyitvA idaM tuTThahadayatAya kAraNadassanaM paripakkhadUrIbhAvato / tuTTahadayatAdassanampi kammassa sukatakAritAya kAraNadarasanaM / kitti eva vaNNo kittivaNNo, taM kittivaNNaM guNakathaM haranti taM taM disaM upAharantIti tvarA / tathA tathA kittetabbato hi kitti, guNo, tesaM vaNNanaM kathanaM vaNNo / tenAha " guNakathAhArakA "ti / 272. kAraNabhUtA mettA etesaM atthIti mettAni, kAyakammAdIni / yAni pana tAni yathA yathA ca sambhavanti, taM dassetuM " tatthA "tiAdi vRttaM / "vihAragamana "nti AdI su "mettacittaM paccupaTTApetvA "ti padaM AharitvA yIjetabbaM / anAvaTadvAratAyAti ettha dvAraM nAma alobhajjhAsayatA dAnassa mukhabhAvato / tassa sato deyyadhammassa dAtukAmA anAva evahi gharamAvasanto kulaputto gehadvAre pihitepi anAvaTadvAro eva, aJJathA apihitepa gharadvAre AvaTadvAro evAti / tena vuttaM " tatthA "tiAdi / vivaritvApi vasantoti vcnseso| pidahitvApIti etthApi eseva nayo / "sIlavantesU" ti idaM paTiggAhako 129
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (8.273-273) dakkhiNavisuddhidassanatthaM vuttaM / karuNAkhettepi dAnena anAvaTadvAratA eva / "santaJavA"ti iminA asantaM natthivacanaM pucchitapaTivacanaM viya icchitabbaM evAti dasseti vinaM athikAnaM cittamaddavakaraNato / "purebhattaM paribhuJjitabbaka"nti idaM yAvakAlike eva AmisabhAvassa niruLahatAya vuttaM / "sabbe sattA"ti idaM tesaM samaNabrAhmaNAnaM ajjhAsayasampattidassanaM pakkhapAtAbhAvadIpanato, odhiso pharaNAyapi mettAbhAvanAya lbbhnto| yAya kusalAbhivaDAikaGkhAya tesaM upaTThAkAnaM, tathA nesaM gehapavisanaM, taM sandhAyAha "pavisantApi kalyANena cetasA anukampanti nAmA"ti / sutassa pariyodApanaM nAma tassa yAthAvato atthaM vibhAvetvA vicikicchAtamavidhamanena visodhananti Aha "atthaM kathetvA kathaM vinodentI"ti / savanaM nAma dhammassa yAvadeva sammApaTipajjanAya asati tasmiM tassa niratthakabhAvato, tasmA sutassa pariyodApanaM nAma sammApaTipajjApananti Aha "tathattAya vA paTipajjApentIti / 273. alamattoti samatthasabhAvo, so ca atthato samattho evAti "agAraM ajjhAvasanasamattho"ti vuttaM / disAnamassanaTThAneti yathAvuttadisAnaM paccupaTTAnasaJjite namassanakAraNe / paNDito hutvA kusalo cheko labhate yasanti yojanA / sohaguNayogato saNho, saNhaguNoti panettha sukhumanipuNapaJA, muduvAcAti dassento "sukhuma...pe0... bhaNanena vA"ti vuttaM / disAnamassanaTThAnenAti yena jANena yathAvuttA cha disA vuttanayena paTipajjanto namassati nAma, taM ANaM disAnamassanaTThAnaM, tena pttibhaanvaa| tena hi taMtaMkiccayuttapattavasena paTipajjanto idha "paTibhAnavAti vutto| nivAtavuttIti paNipAtasIlo | atthaddhoti na thaddho thambharahitoti cittassa uddhumAtalakkhaNena thambhitabhAvena virhito| uTThAnavIriyasampannoti kAyikena vIriyena smnnaagto| nirantarakaraNavasenAti Araddhassa kammassa satatakAritAvasena / ThAnuppattiyA paJAyAti tasmiM tasmiM atthakicce upaTTite ThAnaso taGkhaNe eva uppajjanakapaJjAya / saGgahakaroti yathArahaM sattAnaM saGgaNhanako / mittakaroti mittabhAvakaro, so pana atthato mitte pariyesanako nAma hotIti vuttaM "mittagavesano"ti | yathAvuttaM vadaM vacanaM jAnAtIti vadati Aha "pubbakArinA vuttavacanaM jAnAtI"ti / idAni tamevatthaM sopena vuttaM vitthAravasena dassetuM "sahAyakassA"tiAdi vuttaM / pubbe yathApavattAya vAcAya jAnane vadataM dassetvA idAni AkArasallakkhaNena appavattAya vAcAya jAnanepi vadachutaM 130
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.274-274) chaddisApaTicchAdanakaNDavaNNanA dassetuM "apicA"tiAdi vuttaM / "yena yena vA panA''tiAdinA vacanIyatthataM vadaJjU-saddassa dasseti / netAti yathAdhippetamatthaM paccakkhato pApetA / tenAha "taM tamatthaM dassento pajJAya netA"ti / neti taM tamatthanti AnetvA sambandho / punappunaM netIti anu anu neti, taM tamatthanti AnetvA yojanA / tasmiM tasminti tasmiM tasmiM dAnAdIhi saGgahehi saGgahetabbe puggle| ANiyAti akkhasIsagatAya aanniyaa| yAyatoti gcchto| puttakAraNAti puttanimittaM / puttahetukahi puttena kattabdha mAnaM vA pUjaM vA / upayogavacaneti upayogatthe / vuccatIti vacanaM, attho| upayogavacane vA vattabbe / paccattanti paccattavacanaM / sammA pekkhantIti sammadeva kAtabbe pekkhanti / pasaMsanIyAti pasaMsitabbA | bhavanti ete saGgahetabbe tattha puggale yathArahaM pavattentAti adhippAyo / 274. "iti bhagavA"tiAdi nigamanaM / yA disAti yA mAtApituAdilakkhaNA purthimaadidisaa| namassAti namasseyyAsIti attho "yathA kathaM panA"tiAdikAya gahapatiputtassa pucchAya vasena desanAya AraddhattA "pucchAya ThatvA"ti vuttaM / akathitaM natthi gihIhi kattabbakamme appamAdapaTipattiyA anavasesato kathitattA / mAtApituAdIsu hi tehi ca paTipajjitabbapaTipattiyA niravasesato kathaneneva rAjAdIsupi paTipajjitabbavidhi atthato kathito eva hotIti / gihino vinIyanti, vinayaM upenti etenAti gihivinyo| yathAnusiTThanti yathA idha satthArA anusiTuM gihicAritaM, tathA tena pakArena taM avirAdhetvA / paTipajjamAnassa vuddhiyeva pATikaGghAti diThThadhammikasamparAyikaparamatthehi vuddhiyeva icchitabbA avassambhAvinIti / siGgAlasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 131
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. ATAnATiyasuttavaNNanA paThamabhANavAravaNNanA 275. "catuddisaM rakkhaM ThapetvA''ti idaM dvIsu ThAnesu catUsu disAsu ThapitaM rakkhaM sandhAya vuttanti tadubhayaM dassetuM "asurasenAyA"tiAdi vuttaM / attano hi adhikAre, attano rakkhAya ca appamajjanena tesaM idaM dvIsu ThAnesu catUsu disAsu ArakkhaTThapanaM / yahi taM asurasenAya paTisedhanatthaM devapure catUsu disAsu sakkassa devAnamindassa ArakkhaTThapanaM, taM attano adhikAre appmjjnN| yaM pana nesaM bhagavato santikaM upasaGkamane catUsu disAsu ArakkhaThThapanaM, taM attano katA rakkhAya appmjjnN| tena vuttaM "asurasenAya nivAraNattha"ntiAdi | pALiyaM catuddisanti bhummatthe upayogavacananti bhummavasena tadatthaM dassento "catUsu disAsU"ti Aha / ArakkhaM ThapetvAti vessavaNAdayo cattAro mahArAjAno attanA attanA rakkhitabbadisAsu ArakkhaM ThapetvA guttiM sammadeva vidahitvA / balagumbaM ThapetvAti yakkhasenAdisenAbalasamUhaM tthpetvaa| ovaraNaM ThapetvAti paTipakkhanisedhanasamatthaM AvaraNaM ThapetvA / iti tIhi padehi yathAkkama paccekaM devanagaradvArassa anto, dvArasamIpe, dvArato bahi, disArakkhAvasanoti tividhAya rakkhAya ThapitabhAvo vA diipito| tenAha "evaM sakkassa...pe0... katvA"ti / satta buddhe ArambhAti ettha satteva buddhe Arabbha paribandhanakAraNaM mahApadAnaTIkAyaM (dI0 ni0 TI0 2.12) vuttanayeneva veditabbaM / dhammaANanti dhammamayaM ANaM, satthu dhammacakkanti attho / "parisato bAhirabhAvo, asambhogo"ti evamAdi idaJcidaJca vivajjanakaraNaM karissAmAti / sAvananti catunnampi parisAnaM tikkhattuM parivArena anusAvanaM, yathA sakko devAnamindo asurasenAya nivAraNatthaM catUsu disAsu ArakkhaM ThapApeti, evaM mahArAjAnopi tAdise kiccavisese attano ArakkhaM Thapenti / imesampi hi tato sAsaGgha sappaTibhayanti / tena vuttaM "attanopI"tiAdi / 132
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.275-275) paThamabhANavAravaNNanA 133 abhikkantAti atikkantA, vigatAti atthoti Aha "khaye dissatI'ti / teneva hi "nikkhanto paThamo yAmo''ti anantaraM vuttaM / abhikkantataroti ativiya kantataro / tAdiso ca sundaro bhaddako nAma hotIti Aha "sundare dissatI"ti / koti devanAgayakkhagandhabbAdIsu ko ktmo| meti mama / pAdAnIti pAde / iddhiyAti imAya evarUpAya deviddhiyA / "yasasA"ti iminA edisena parivArena, paricchedena ca / jalanti vijjotmaano| abhikkantenAti ativiya kantena kamanIyena abhirUpena / vaNNenAti sarIravaNNanibhAya / sabbA obhAsayaM disAti dasapi disA pabhAsento cando viya, sUriyo viya ca ekobhAsaM ekAlokaM karontoti gAthAya attho / abhirUpeti uLArarUpe sampannarUpe / abbhanumodaneti sampahaMsane / idha panAti "abhikkantAya rattiyA''ti etasmiM pade / tenAti khypriyaayttaa| rUpAyatanAdIsUti Adi-saddena akkharAdInaM saGgaho dtttthbbo| suvaNNavaNNoti suvaNNacchavIti ayamettha atthoti Aha "chaviya"nti / tathA hi vuttaM "kaJcanasannibhattaco''ti' (dI0 ni0 2.35; 3.200, 218; ma0 ni0 2.386) saJjULhAti saGganthitA / vaNNAti guNavaNNanAti Aha "thutiya"nti, thomanAyanti attho / kulavaggeti khattiyAdikulakoTThAse / tattha "accho vippasanno''tiAdinA vaNNitabbatuna vaNNo, chvi| vaNNanaTena vaNNo, thuti / abhitthavanaTena vaNNo, thuti, aJamacaM asaGkarato vaNNitabbato Thapetabbato vaNNo, khttiyaadikulvggo| vaNNIyati ApIyati etenAti vaNNo, ApakaM kAraNaM / vaNNanato thUlarassAdibhAvena upaTThAnato vaNNo, saNThAnaM / "mahantaM khuddakaM, majjhima''nti vaNNetabbato pamANetabbato vaNNo, pamANaM | vaNNIyati cakkhunA vivarIyatIti vaNNo, rUpAyatananti evaM tasmiM tasmiM atthe vaNNa-saddassa pavatti veditabbA / soti vnnnnsddo| chaviyaM daTThabbo rUpAyatane gavhamAnassa chavimukheneva gahetabbato / "chavigatA pana vaNNadhAtu eva suvaNNavaNNoti ettha vaNNaggahaNena gahitA''ti apare | kevalaparipuNNanti ekadesampi asesetvA niravasesatova paripuNNanti ayamettha atthoti Aha "anavasesatA attho"ti / kevalakappAti kappa-saddo nipAto padapUraNamattaM, kevalaM icceva attho / kevala-saddo bahulavAcIti Aha "yebhuyyatA attho"ti / keci pana "IsakaM asamattA kevalakappA''ti vadanti / evaM sati anavasesattho eva kevala-saddattho siyA, anatthantarena pana kappa-saddena padavaDDanaM kataM kevalameva kevalakappanti / atha vA kappanIyatA, 133
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (9.276-276) pApetabbatA kevalakappA / abyAmissatA vijAtiyena asaGkarA suddhtaa| anatirekatA taMparamatA visesAbhAvo / kevalakappanti kevalaM daLhaM katvAti attho| kevalaM vuccati nibbAnaM sbbsngghtvivittttaa| taM etassa adhigataM asthIti kevalI, sacchikatanirodho khiinnaasvo| kappa-saddo panAyaM sa-upasaggo, anupasaggo cAti adhippAyena okappaniyapade labbhamAnaM kappaniyasaddamattaM nidasseti, aJathA kappa-saddassa atthuddhAre okappaniyapadaM anidassanameva siyaa| samaNakappehIti vinayakkamasiddhehi samaNavohArehi | niccakappanti niccakAlaM / paJattIti nAmajhetaM tassa Ayasmato, yadidaM kappoti / kappitakesamassUti kattariyA cheditakesamassu | daGgulakappoti majjhanhikavelAya vItikkantAya dvaGgulatAvikappo / lesoti apadeso / anavasesaM pharituM samatthassa obhAsassa kenaci kAraNena ekadesapharaNampi siyA, ayaM pana sabbasova pharIti dassetuM samantattho kappa-saddo gahitoti Aha "anavasesaM smntto"ti| yasmA devatAnaM sarIrappabhA dvAdasayojanamattaM ThAnaM, tato bhiyyopi pharitvA tiThThati, tathA vatthAbharaNAdIhi samuTThitA pabhA, tasmA vuttaM "candimA viya, sUriyo viya ca ekobhAsaM ekaM pajjotaM kritvaa"ti| kasmA ete mahArAjAno bhagavato santike nisIdiMsa? nana yebhuyyena devatA bhagavato santikaM upagatA ThatvAva kathetabbaM kathentA gacchantIti ? saccametaM, idha pana nisIdane kAraNaM asthi, taM dassetuM "devatAna"ntiAdi vuttaM / "idaM parittaM nAma sattabuddhapaTisaMyuttaM garu, tasmA na amhehi ThatvA gahetabba"nti cintetvA parittagAravavasena nisiidiNsu| 276. kasmA panettha vessavaNo eva kathesi, na itaresu yo kocIti ? tattha kAraNaM dassetuM "kiJcApI"tiAdi vuttaM / vissAsiko abhiNhaM upasaGkamanena / byattoti visArado, taJcassa veyyattiyaM suTTa sikkhitabhAvenAti Aha "susikkhito"ti| manussesu viya hi devesupi kocideva purimajAtiparicayena susikkhito hoti, tatrApi kocideva yathAdhippetamatthaM vattuM samattho paripuNNapadabyaJjanAya poriyA vAcAya samannAgato / "mahesakkhA"ti imassa atthavacanaM "AnubhAvasampannA''ti, mahesakkhAti vA mahAparivArAti attho / pANAtipAte AdInavadassaneneva taM vipariyAyato tato veramaNiyaM AnisaMso pAkaTo hotIti "AdInavaM dassetvA" icceva vuttaM / tesu senAsanesUti yAni "araJavanappatthAnI''tiAdinA (ma0 134
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9.277-277) paThamabhANavAravaNNanA ni0 1.34-45) vRttAni bhikkhUnaM vasanaTThAnabhUtAni araJJAyatanAni, tesu bhikkhUhi sayitabbato, Asitabbato ca senAsanasaJJitesu / nibaddhavAsinoti rukkhapabbatapaTibaddhesu vimAnesu niccavAsitAya nibaddhavAsino / baddhattAti gAthAbhAvena gandhitattA sambandhitattA / "uggaNhAtu bhante bhagavA ' ti attanA vuccamAnaM parittaM bhagavantaM uggaNhApetukAmo vesvaNo avocAti adhippAyena codako "kiM pana bhagavato appaccakkhadhammo nAma atthI'ti codesi / Acariyo sabbattha appaTihataJANacArassa bhagavato na kiJci appaccakkhanti dassento " natthI "ti vatvA "uggaNhAtu bhante bhagavA "ti vadato vessavaNassa adhippAyaM vivaranto "okAsakaraNattha "ntiAdimAha / yathA hi paJcasikho gandhabbadevaputto devAnaM tAvatiMsAnaM, brahma'no ca sanaGkumArassa sammukhA attano yathAsutaM dhammaM bhagavato santikaM upagantvA pavedeti, evamayampi mahArAjA itarehi saddhiM ATAnATanagare gAthAvasena bandhitaM parittaM bhagavato pavedetuM okAsaM kArento "uggaNhAtu bhante bhagavA "ti Aha, na naM tassa pariyApuNane niyojento / tasmA uggahAtUti yathidaM parittaM mayA paveditamattameva hutvA catunnaM parisAnaM cirakAlaM hitAvahaM hoti, evaM uddhaM ArakkhAya gaNhAtu, sampaTicchati attho / satthu kathiteti satthu Arocite, catunnaM parisAnaM satthu kathane vAti attho / sukhavihArAyAti yakkhAdIhi avihiMsAya laddhabbasukhavihArAya | 135 277. sattapi buddhA cakkhumanto paJcahi cakkhUhi cakkhumabhAve visesAbhAvato / tasmAti yasmA cakkhumabhAvo viya sabbabhUtAnukampitAdayo sabbepi visesA sattannampi buddhAnaM sAdhAraNA, tasmA, guNanemittakAneva vA yasmA buddhAnaM nAmAni nAma, na liGgikAvatthikayAdicchakAni, tasmA buddhAnaM guNavisesadIpanAni " cakkhumantassA 'tiAdinA ( dI0 ni0 3.277) vuttAni etAni ekekassa satta satta nAmAni honti / tesaM nAmAnaM sAdhAraNabhAvaM atthavasena yojetabbAti dassetuM "sabbepI ' ' tiAdi vRttaM / sabbabhUtAnukampinoti anaJJasAdhAraNamahAkaruNAya sabbasattAnaM anukampikA / nhAtakilesattAti aTThaGgikena ariyamaggajalena saparasantAnesu niravasesato dhotakilesamalattA / mArasenApamaddinoti saparivAre paJcapi mAre pamadditavanto / vusitavantoti maggabrahmacariyavAsaM, dasavidhaM ariyavAsaJca sitavanto / vusitavantatAya eva bAhitapApatA vuttA hotIti "brAhmaNassA'"ti padaM anAmaTTaM / vimuttAti anaJJasAdhAraNAnaM paJcannampi vimuttInaM vasena niravasesato muttA / aGgatoti sarIraGgato, JANaGgato ca, dvattiMsamahApurisalakkhaNa- ( dI0 ni0 2.33; 3.200; ni0 2.385) nikkhamanappabhA, - asIti anubyaJjanehi ma0 byAmappabhA, 135
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (9.277-277) ketumAlAuNhIsappabhA ca sarIraGgato nikkhamanakarasmiyo, yamakamahApATihAriyAdIsu uppajjanakappabhA JANaGgato nikkhmnkrsmiyo| na etAneva "cakkhumA"tiAdinA (dI0 ni0 3.277) vuttAni satta nAmAni, atha kho anipi bahUni aparimitAni nAmAni / kathanti Aha "asaGkhyeyyAni nAmAni saguNena mahesinoti vutta"nti (dha0 sa0 aTTha0 1313; udA0 aTTha0 53; paTi0 aTTha0 76) / kena vuttaM ? dhammasenApatinA / yadi evaM kasmA vessavaNo etAneva gaNhIti Aha "attano pAkaTanAmavasenA"ti / khINAsavA janAti adhippetaa| te hi kammakilesehi jAtApi evaM na puna jAyissantIti iminA asthena jnaa| yathAha "yo ca kAlaghaso bhUto"ti (jA0 1.2.190) desanAsIsamattanti nidassanamattanti attho, avayavena vA samudAyupalakkhaNametaM / sati ca pisuNavAcappahAne pharusavAcA pahInAva hoti, pageva ca musAvAdoti "apisuNA" icceva vuttaa| mahattAti mahA attA sabhAvo etesanti mhttaa| tenAha "mahantabhAvaM pattA"ti / mahantAti vA mahA antA, parinibbAnapariyosAnAti vuttaM hoti / mahantehi vA sIlAdIhi smnnaagtaa| ayaM tAva aTThakathAyaM Agatanayena attho| itaresaM pana matena buddhAdIhi ariyehi mahanIyato pUjanIyato mahaM nAma nibbAnaM, mahamanto etesanti mahantA, nibbAnadihAti attho / nissAradAti sArajjarahitA, nibbhayAti attho| tenAha "vigtlomhNsaa"ti| hitanti hitacittaM, sattAnaM hitesIti attho| yathAbhUtaM vipassisanti paJcupAdAnakkhandhesu samudayAdito yAthAvato vividhanAkArena passiMsu / "ye cApI''ti pubbe paccattabahuvacanena aniyamato vutte tesampIti atthaM sampadAnabahuvacanavasena niyametvA "namatthU'ti ca padaM AnetvA yojeti yaM taM-saddAnaM abyabhicAritasambandhabhAvato / vipassiMsu namassantIti vA yojanA / paThamagAthAyAti "ye cApi nibbutA loke"ti evaM vuttagAthAya / dutiyagAthAyAti tadantaragAthAya / tattha desanAmukhamattanti itaresampi buddhAnaM nAmaggahaNe patte imasseva bhagavato nAmaggahaNaM tathA desanAya mukhamattaM, tasmA tepi atthato gahitA evAti adhippaayo| tenAha "ayampi hI"tiAdi / tattha ayanti ayaM gAthA / purimayojanAyaM tassAti visesitabbatAya abhAvato "yanti nipAtamatta"nti vuttaM, idha pana "tassa namatthU''ti evaM sambandhassa ca icchitattA "ya"nti nAmapadaM upayogekavacananti dassento "yaM namassanti gotama"nti Aha / 136
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.278-278) paThamabhANavAravaNNanA 137 278. "yato uggacchati sUriyo''tiAdikaM kasmA AraddhaM ? yaM ye yakkhAdayo satthu dhammaANaM, attano ca rAjANaM nAdiyanti, tesaM "idaJcidaJca niggahaM karissAmA"ti sAvanaM kAtukAmA tattha tattha dvisahassaparittadIpaparivAresu catUsu mahAdIpesu attano ANAya vattAnaM attano puttAnaM, aTThavIsatiyA yakkhasenApatiAdInaJca satthari pasAdagAravabahumAnaJca pavedetvA niggahArahAnaM santajjanatthaM AraddhaM / tattha "yato uggacchatI''tiAdIsu "yato ThAnato udetI"ti vuccati, kuto pana ThAnato udetIti vaccati ? pubbavidehavAsInaM tAva majjhanhikaTThAne Thito jambudIpavAsInaM udetIti vuccati, uttarakurukAnaM pana oggacchatIti iminA nayena sesadIpesupi sUriyassa uggacchanoggacchanapariyAyo veditabbo / ayaJca attho heTThA aggajasuttavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 3.121) pakAsito eva / aditiyA puttoti lokasamudAcAravasena vuttaM / lokiyA hi deve aditiyA puttA, asure atithiyA puttAti vadanti / Adippanato pana Adicco, ekappahAreneva tIsu dIpesu AlokavidaMsanena samujjalanatoti attho / maNDalIti ettha I-kAro bhusatthoti Aha "mahantaM maNDalaM assAti mnnddlii"ti| mahantaM hissa vimAnamaNDalaM paJAsayojanAyAmavitthArato / "saMvarIpi nirujjhatI"ti iminAva divasopi jAyatIti ayampi attho vuttoti veditabbo / ratti antaradhAyatIti sinerupacchAyAlakkhaNassa andhakArassa vigcchnto|| udakarahadoti jaladhi / "tasmiM ThAne"ti idaM purasthimasamudassa uparibhAgena sUriyassa gamanaM sandhAya vuttaM / tathA hi jambudIpe ThitAnaM purathimasamuddato sUriyo uggacchanto viya upaTThAti / tenAha "yato uggacchati sUriyo"ti / samuddanaThUna attani patitassa sammadeva, sabbaso ca undanaTena kiledanaTena smuddo| samuddo hi kiledanaTTho rhdo| sAritodakoti anekAni yojanasahassAni visthiNNodako, saritA nadiyo udake etassAti vA sritodko| sinerupabbatarAjA cakkavALassa vemajjhe Thito, taM padhAnaM katvA vattabbanti adhippAyena "itoti sineruto''ti vatvA tathA pana disAvavatthAnaM anavaTTitanti "tesaM nisinnaTThAnato vA"ti vuttaM / tesanti catunnaM mahArAjAnaM / nisinavAnaM ATAnATanagaraM / tattha hi nisinnA te imaM parittaM bandhiMsu / tesaM nisinahAnatoti vA satthu santike tesaM nisinntttthaanto| ubhayathApi sUriyassa udayaTThAnA puratthimA disA nAma hoti / purimapakkhaMyevettha vaNNenti / tena vuttaM "ito sA purimA disA'ti / sUriyo, pana candanakkhattAdayo ca sineruM dakkhiNato, cakkavALapabbataJca vAmato katvA parivattenti / 137
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (9.279-281) yattha ca nesaM uggamanaM paJjAyati, sA puratthimA disA / yattha okkamanaM pAyati, sA pacchimA disaa| dakkhiNapasse uttarA disA, vAmapasse dakkhiNA disAti catumahAdIpavAsInaM paccekaM sineru uttarAdisAyameva, tasmA anavaTThitA disAvavatthAti Aha "iti naM Acikkhati jano"ti / yaM disanti yaM parasthimadisaM yasassIti mhaaprivaaro| koTisatasahassaparimANA hi devatA abhiNhaM parivArenti / candananAgarukkhAdIsu osadhitiNavanappatisugandhAna abbanato, tehi dittabhAvUpagamanato "gandhabbA'"ti laddhanAmAnaM cAtumahArAjikadevAnaM adhipati bhAvato / me sutanti ettha meti nipAtamattaM / sutanti vissutanti attho / ayavhettha yojanA - tassa dhatara?mahArAjassa puttApi bahavo / kittakA ? asIti, dasa eko ca / ekanAmA / kathaM ? indanAmA / "mahapphalA''ti ca sutaM vissutametaM loketi| Adicco gotamagotto, bhagavApi gotamagotto, Adiccena samAnagottatAya Adicco bandhu etassAtipi Adiccabandhu, Adiccassa vA bandhUti Adiccabandhu, taM AdiccabandhunaM / anavajjenAti avajjapaTipakkhena brahmavihArena / samakkhasi odhiso, anodhiso ca pharaNena olokesiAsayAnusayacariyAdhimuttiAdivibhAgAvabodhavasena / vatvA vandantIti "lokassa anukampako''ti kittetvA vandanti / sutaM netanti sutaM nanUti etasmiM atthe nu-saddo / aTThakathAyaM pana nokAroyanti adhippAyena amhehIti attho vutto| etanti etaM tathA parikittetvA amanussAnaM devatAnaM vandanaM / vadanti dhatara?mahArAjassa puttaa| ___279. yena petA pavuccantIti ettha vacanasesena attho veditabbo, na yathArutavasenevAti dassento "yena disAbhAgena nIharIyantUti vuccantI"ti Aha / Davhantu vAti pete sandhAya vadati / chijjantu vA hatthapAdAdike pisuNA pittttimNsikaa| haJantu pANAtipAtinotiAdikA / pavuccantIti vA samuccanti, "alaM tesa"nti samAcinIyantIti attho / evaJhi vacanasesena vinA eva attho siddho hoti / rahassaGganti bIjaM sandhAya vadati / 280. yasmiM disAbhAge sUriyo atthaM gacchatIti ettha "yato ThAnato udetI"ti ettha vuttanayAnusArena attho veditbbo| . 281. yena disAbhAgena uttarakuru rammo avaTThito, ito sA uttarA disAti 138
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.281-281) paThamabhANavAravaNNanA 139 yojanA / mahAnerUti mahanto, mahanIyo ca nerusaGghAto pbbto| tenAha "mahAsineru pabbatarAjA"ti | rjtmyN| tathA hi tassa pabhAya ajjhotthataM tassaM disAyaM samuddodakaM khIraM viya paJjAyati / maNimayanti indanIlamayaM / tathA hi dakkhiNadisAya samuddodakaM yebhuyyena nIlavaNNaM hutvA paJjAyati, tathA AkAsaM / manussA jAyanti / kathaM jAyanti ? amamA apariggahAti yojnaa| mamattavirahitAti "idaM mama idaM mamA''ti mamaGkAravirahitAti adhippAyo / yadi tesaM "ayaM mayhaM bhariyA'ti pariggaho natthi, "ayaM me mAtA, ayaM bhaginI''ti evarUpA idha viya mariyAdApi na siyA mAtuAdibhAvassa ajAnanatoti codanaM sandhAyAha "mAtaraM vA"tiAdi / chandarAgo nuppajjatIti ettha "dhammatAsiddhassa sIlassa AnubhAvena putte diTThamatte eva mAtu thanato thanaM paggharati, tena saJANena nesaM mAtari puttassa mAtusA , mAtu ca putte puttasaJA paccupaTTitA"ti keci | naGgalAti liGgavipallAsena vuttanti Aha "naGgalAnipI"ti / akaDeti akasite akatakasikamme / taNDulAva tassa phalanti sattAnaM puJAnubhAvahetukA thusAdiabhAvena taNDulA eva tassa sAlissa phalaM / tuNDikiranti pacanabhAjanassa nAmanti vuttaM "ukkhaliya''nti / AkiritvAti taNDulAni pakkhipitvA / nimagArenAti dhUmaGgArarahitena kevalena agginaa| jotikapAsANato aggimhi uTThahante kuto dhUmaGgArAnaM smbhvo| bhojananti odanamevAdhippetanti "bhojanamevA"ti avadhAraNaM katvA tena nivattetabbaM dassento "aJo sUpo vA byaJjanaM vA na hotI"ti Aha / yadi evaM rasavisesayutto tesaM AhAro na hotIti ? noti dassento "bhuJjantAnaM...pe0... raso hotI"ti Aha / macchariyacittaM nAma na hotIti dhammatAsiddhassa sIlassa AnubhAvena / tathA hi te katthacipi amamA pariggahAva hutvA vasanti / apica tattha uttarakurukAnaM puJAnubhAvasiddho ayampi viseso veditabbo - tattha kira tesu tesu padesesu ghanacitapattasaJchannasAkhApasAkhA kUTAgArUpamA manoramA rukkhA tesaM manussAnaM nivesanakiccaM sAdhenti, yattha sukhaM nivasanti, aJjapi tattha rukkhA sujAtA sabbadApi pupphitaggA tiThThanti, jalAsayApi vikasitakamalakuvalayapuNDarIkasogandhikAdipupphasaJchannA sabbakAlaM paramasugandhaM samantato pavAyantA tiThThanti / sarIrampi tesaM atidIghatAdidosarahitaM ArohapariNAhasampannaM jarAya anabhibhUtattA valipalitAdidosarahitaM yAvatAyukaM aparikkhINajavabalaparakkamasobhameva hutvA tiThThati / anuTThAnaphalUpajIvitAya na 139
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (9.281-281) ca nesaM kasivANijjAdivasena, AhArapariyeTivasena dukkhaM atthi, tato eva na dAsadAsikammakarAdipariggaho atthi, na ca tattha sItuNhaDaMsamakasavAtAtapasarIsapavALAdiparissayo asthi / yathA nAmettha gimhAnaM pacchime mAse paccUsavelAyaM samasItuNhautu hoti, evameva sabbakAlaM samasItuNhova utu hoti, na ca tesaM koci upaghAto, vihesA vA uppajjati / akaTThapAkimameva sAliM akaNaM athusaM sugandhaM taNDulaphalaM paribhuJjantAnaM nesaM kuTuM, gaNDo, kilAso, soso, kAso, sAso, apamAro, jaroti evamAdiko na koci rogo uppajjati / na te khujjA vA vAmanakA vA kANA vA kuNI vA khaJjA vA pakkhahatA vA vikalaGgA vA vikalindriyA vA honti / ithiyopi tattha nAtidIghA nAtirassA nAtikisA nAtithUlA nAtikALA nAccodAtA sobhaggappattarUpA honti / tathA hi dIghaGgulI tambanakhI lambatthanA tanumajjhA puNNacandamukhI visAlakkhI mudugattA saMhitUrU odAtadantA gambhIranAbhI tanujaGghA dIghanIlavellitakesI puthulasusoNI nAtilomAnAlomA subhagA utusukhasamphassA saNhA sakhilasambhAsA nAnAbharaNavibhUsitA vicaranti / sabbadA hi soLasavassuddesikA viya honti / purisA ca paJcavIsativassuddesikA viya, na puttadAresu rajjanti / ayaM tattha dhammatA / sattAhikameva ca tattha itthipurisA kAmaratiyA viharanti, tato vItarAgA yathAsakaM gacchanti / na tattha idha viya gabbhokkantimUlakaM, gabbhapariharaNamUlakaM, vijAyanamUlakaM vA dukkhaM hoti / rattakaJcukato kaJcanapaTimA viya dArakA mAtukucchito amakkhitA eva semhAdinA sukheneva nikkhamanti, ayaM tattha dhammatA / mAtA pana puttaM vA dhItaraM vA vijAyitvA tesaM vicaraNappadese ThapetvA anapekkhA yathAruci gacchati / tesaM tattha sayitAnaM ye passanti purisA, ithiyo vA, te attano aGguliyo upanAmenti, tesaM kammabalena tato khIraM pavattati, tena dArakA yApenti / evaM pana vaDvantA katipayadivaseheva laddhabalA hutvA dArikA itthiyo upagacchanti, dArakA purise / kapparukkhato eva ca tesaM tattha tattha vatthAbharaNAni nippajjanti / nAnAvirAgavaNNavicittAni hi sukhumAni mudusukhasamphassAni vatthAni tattha tattha kapparukkhesu olambantAni iTThanti / nAnAvidharaMsijAlasamujjalavividhavaNNaratanavinaddhAni anekavidhamAlAkammalatAkammabhittikammavicittAni sIsUpagagIvUpagahatthUpagakaTUpagapAdUpagAni sovaNNamayAni AbharaNAni ca kapparukkhato olambanti / tathA vINAmudiGgapaNavasammatALasaGkhavaMsavetALaparivAnivallakIpabhutikA tUriyabhaNDApi tato tato olambanti / tattha ca bahU phalarukkhA 140
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.281-281) paThamabhANavAravaNNanA 141 kumbhamattAni phalAni phalanti madhurarasAni, yAni paribhujitvA te sattAhampi khuppipAsAhi na bAdhIyanti / najjopi tattha suvisuddhajalA supatitthA ramaNIyA akaddamA vAlukatalA nAtisItA nAccuNhA surabhigandhIhi jalajapupphehi saJchannA sabbakAlaM surabhiM vAyantiyo sandanti / na tattha kaNTakatiNakakkhaLagacchalatA honti, akaNTakA pupphaphalasampannA eva honti / candananAgarukkhA sayameva rasaM paggharanti / nhAyitukAmA ca nadItitthe ekajjhaM vatthAbharaNAni ThapetvA nadiM otaritvA nhatvA uttiNNuttiNNA upariTThimaM vatthAbharaNaM gaNhanti, na tesaM evaM hoti "idaM mama, idaM parassA"ti, tato eva na tesaM koci viggaho vA vivAdo vaa| sattAhikA eva ca nesaM kAmaratikILA hoti, tato vItarAgA viya vicaranti / yattha ca rukkhe sayitukAmA honti, tattheva sayanaM upalabhanti / mate ca satte disvA na rodanti, na socanti, taJca maNDayitvA nikkhipanti / tAvadeva ca nesaM tathArUpA sakuNA upagantvA mataM dIpantaraM nenti / tasmA susAnaM vA asuciTTAnaM vA tattha natthi / na ca tato matA nirayaM vA tiracchAnayoni vA pettivisayaM vA upapajjanti / "dhammatAsiddhassa paJcasIlassa AnubhAvena te devaloke nibbattantIti vadanti / vassasahassameva ca nesaM sabbakAlaM aayuppmaannN| sabbametaM tesaM paJcasIlaM viya dhammatAsiddhaM evAti veditabbaM / tatthAti tasmiM uttarakurudIpe / __ekakhuraM katvAti anekasaphampi ekasarpha viya katvA, assaM viya katvAti attho / "gAvi"nti vatvA puna "pasu"nti vuttattA gAvito itaro sabbo catuSpado idha "pasU"ti adhippetoti Aha "ThapetvA gAvi"nti / tassAti gabbhinitthiyA / piTTi onamituM sahatIti kucchiyA garubhAratAya tesaM AruLahakAle piTTi onamati, tesaM nisajjaM sahati pallaGke nisinnA viya honti / sammAdiDhiketi kammapathasammAdiTThiyA smmaaditttthike| etthAti jmbudiipe| ettha hi janapadavohAro, na uttarakurumhi / tathA hi "paccantimamilakkhuvAsike"ti ca vuttaM / / tassa roti vessavaNamahArAjassa / iti so attAnameva paraM viya katvA vadati / eseva nayo paratopi / bahuvidhaM nAnAratanavicittaM nAnAsaNThAnaM rathAdi dibbayAnaM upadvitameva hoti sudantavAhanayuttaM, na nesaM yAnAnaM upaTTApane ussukkaM ApajjitabbaM asthi / etAnIti hatthiyAnAdIni / nesanti vessavaNaparicArikAnaM / kappitAni hutvA uhitAni AruhituM upakappanayAnAni / nipannApi nisinApi vicaranti candimasUriyA viya yathAsakaM vimAnesu | 141
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (9.281-281) nagarA ahUti liGgavipallAsena vuttanti Aha "nagarAni bhavisUti attho"ti / ATAnATA nAmAti ithiliGgavasena laddhanAmaM nagaraM aasi| tasmiM ThatvAti tasmiM padese parakusiTanATAnAmake nagare tthtvaa| tato uju uttrdisaayN| etassAti kasivantanagarassa / aparabhAge aparakoTThAse, parato icceva attho / kuveroti tassa purimajAtisamudAgataM nAmanti teneva pasaGgena yenAyaM sampatti adhigatA, tadassa pubbakammaM AcikkhituM "ayaM kirA"tiAdi vuttaM / ucchuvappanti ucchusassaM / avasesasAlAhIti avasesayantasAlAhi, nissakkavacanaJcetaM / tatthevAti puJjatthaM dinnasAlAyameva / ___ paTiesantoti pati pati atthe esanto viimNsnto| na kevalaM te vImaMsanti eva, atha kho tamatthaM patiTTApentIti Aha "visuM visuM atthe upaparikkhamAnA anusAsamAnA"ti / yakkharaTikAti yakkharaThThAdhipatino / yakkhA ca vessavaNassa raJo nivesanadvAre niyuttA cAti yakkhadovArikA, tesaM ykkhdovaarikaanN| yasmA dharaNIporakkhaNito purANodakaM bhassayantaM heTThA vuDhi hutvA nikkhamati, tasmA taM tato gahetvA meghehi pavuTuM viya hotIti vuttaM "yato pokkharaNito udakaM gahetvA meghA pavassantI"ti / yatoti yato dharaNIpokkharaNito / sabhAti yakkhAnaM upaTThAnasabhA / tasmiM ThAneti tassA pokkharaNiyA tIre yakkhAnaM vasanavane / sadA phalitAti niccakAlaM snyjaatphlaa| niccapuSphitAti niccaM saJjAtapupphA / nAnAdijagaNAyutAti nAnAvidhehi dijagaNehi yuttaa| tehi pana sakuNasaGkehi ito cito ca sampatantehi paribbhamantehi yasmA sA pokkharaNI AkulA viya hoti, tasmA vuttaM "vividhapakkhisaGghasamAkulA"ti / koJcasakuNehIti sArasasakuntehi / "evaM viravantAna"nti iminA tathA vassitavasena "jIvajIvakA''ti ayaM tesaM samaJAti dasseti / uTThavacittakAti etthApi eseva nyo| tenAha "evaM vassamAnA"ti / pokkharasAtakAti pokkharasaNThAnatAya "pokkharasAtakA''ti evaM laddhanAmA / 142
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.282-282) paThamabhANavAravaNNanA 143 sabbakAlaM sobhatIti sabbautUsu sobhati, na tassA hemantAdivasena sobhAvirato asthi / evaMbhUtA ca niccaM pupphitajalajathalajapupphatAya, phalabhArabharitarukkhaparivAritatAya, aTThaGgasamannAgatasalilatAya ca nirantaraM sobhati / 282. parikampanti pubbupacAraM / parisodhetvAti ekakkharassApi avirAdhanavasena Acariyasantike sab sodhetvA / suTTha uggahitAti parimaNDalapadabyaJjanAya poriyA vAcAya vissaThThAya anelagaLAya atthassa vijJApanIyA sammadeva ugghitaa| tathA hi "atthaJca vyaJjanaJca parisodhetvA"ti vuttaM / atthaM jAnato eva hi byaJjanaM parisujjhati, no ajaanto| padavyaJjanAnIti padaJceva byaJjanaJca ahaapetvaa| evahi paripuNNA nAma hotIti / visaMvAdetvAti aJathA ktvaa| tejavantaM na hoti virajjhanato ceva vimhayatthabhAvato c| sabbasoti anavasesato aadimjjhpriyosaanto| tejavantaM hotIti sabhAvaniruttiM avirAdhetvA suppavattibhAvena saadhnto| evaM payogavipattiM pahAya payogasampattiyA sati parittassa atthasAdhakataM dassetvA idAni ajjhAsayavipattiM pahAya ajjhAsayasampattiyA atthasAdhakataM dassetuM "lAbhahetU'tiAdi vuttaM / idaM parittabhaNanaM sattAnaM anatthapaTibAhanahetUti tassa jANakaruNApubbakatA nissrnnpkkho| mettaM purecArikaM katvAti mettAmanasikArena sattesu hitapharaNaM purakkhatvA / "vatthu vA"tiAdi pubbe catuparisamajjhe katAya sAdhanAya bhagavato pavedanaM / gharavatthunti vasanagehaM / nibaddhavAsanti paragehepi nevAsikabhAvena vAsaM na labheyya, yaM pana mahArAjAnaM, yakkhasenApatInaJca ajAnantAnaMyeva kadAci vasitvA gamanaM, taM appamANanti adhippAyo / samitinti yakkhAdisamAgamaM / kAmaM pALiyaM "na me so"ti AgataM, itaresampi pana mahArAjAnamattanA ekajjhAsayatAya tesampi ajjhAsayaM hadaye ThapetvA vessavaNo tathA avoca | kanaM anu anu vahituM ayutto anAvaraho, sabbakAlaM kanaM laddhaM ayuttoti attho, taM anAvarahaM / tenAha "na AvAhayutta"nti / na vivayhanti avivarahaM, kajaM gahetumayuttanti attho / tenAha "na vivAhayutta"nti / Ahito ahaMmAno etthAti attA, attabhAvo / attA visayabhUto etAsaM atthIti attA, paribhAsA, tAhi / pariyattaM katvA vacanena pripunnnnaahi| yathA yakkhA akkositabbA, evaM pavattA akkosA yakkhaakkosA nAma, tehi| te pana "kaLArakkhi kaLAradantA kALavaNNA"ti evaM Adayo / 143
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (9.282-282) viruddhAti virujjhanakA parehi virodhino| rabhasAti sArambhakAti adhippAyo / tenAha "karaNuttariyA'ti / rabhasAti vA sAhasikA / sAmino manaso assavAti manassA, kiGkarA / ye hi "kiM karomi bhaddante''ti sAmikassa vase vattanti, te evaM vuccanti / tena vuttaM "yakkhasenApatInaM ye manassA, tesa"nti / ANAya avarodhitupacArA avaruddhA, te pana ANAvato paccatthikA nAma hontIti "paccAmittA verino"ti vuttaM / ujjhApetabbanti heTThA katvA cintApetabbaM, taM pana ujjhApanaM tesaM nIcakiriyAya jAnApanaM hotIti Aha "jaanaapetbbaa"ti| parittaparikammakathAvaNNanA __parittassa parikammaM kathetabbanti ATAnATiyaparittassa parikammaM pubbupacAraTThAniyaM mettasuttAdi kathetabbaM / evahi taM laddhAsevanaM hutvA tejavantaM hoti / tenAha "paThamameva hI"tiAdi / piTuM vA maMsaM vAti vA-saddo aniyamattho, tena macchaghatasUpAdi saGgaNhAti | otAraM labhanti attanA piyAyitabbaAhAravasena piyAyitabbaTThAnavasena ca / "paritta...pe0... nisIditabbanti iminAva parittakArakassa bhikkhuno parisuddhipi icchitabbAti dsseti| "parittakArako...pe0... samparivAritenA"ti idaM parittakaraNe bAhirarakkhAsaMvidhAnaM / "mettacittaM ...pe0... kAtabba"nti idaM abbhantararakkhA ubhayato rakkhAsaMvidhAnaM / evahi amanussA parittakaraNassa antarAyaM kAtuM na visahanti / maGgalakathA vattabbA pubbupacAravasena / sabbasannipAtoti tasmiM vihAre, tasmiM vA gAmakhette sabbesaM bhikkhUnaM sannipAto / ghosetabbo, "cetiyaGgaNe sabbehi sannipatitabba"nti / anAgantuM nAma na labbhati amanussena buddhANAbhayena, rAjANAbhayena ca / gahitakApadesena amanussova pucchito hotIti Aha "amanussaggahitako 'tvaM ko nAmA'ti pucchitabbo"ti / mAlAgandhAdIsu pUjanatthaM viniyuJjiyamAnesu / pattIti tumhaM pattidAnaM / piNDapAte pattIti piNDapAte diyyamAne pattidAnaM / devatAnanti yakkhasenApatInaM / parittaM bhaNitabbanti etthApi "mettacittaM purecArikaM katvAti ca "maGgalakathA vattabbA''ti ca "vihArassa upavane''ti evamAdi ca sabbaM gihInaM parittakaraNe vuttaM parikamma kAtabbameva / sarIre adhimuccatIti sarIraM anupavisitvA viya Avisanto yathA gahitakassa vasena na vattati, attano eva vasena vattati, evaM adhimuccati adhiTThahitvA tiTThati / tenAha 144
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.283-283) parittaparikammakathAvaNNanA 145 "AvisatIti tasseva vevacana"nti / laggatIti tattheva laggo allIno hoti / tenAha "na apetI"ti / rogaM vaDDentoti dhAtUnaM samabhAvena vattituM appadAnavasena uppannaM rogaM vaDDento / dhAtUnaM visamabhAvApattiyA ca AhArassa ca aruccanena gahitakassa sarIre lohitaM sussati, maMsaM milAyati, taM panassa yakkho dhAtukkhobhanimittatAya karonto viya hotIti vuttaM "appamaMsalohitaM karonto"ti / 283. tesaM nAmAni indAdinAmabhAvena vohritbbto| tatoti tato Arocanato paraM / teti ykkhsenaaptyo| okAso na bhavissatIti bhikkhubhikkhuniyo, upAsakaupAsikAyo viheThetuM avasaro na bhavissati sammadeva ArakkhAya vihitattAti / ATAnATiyasuttavaNNanAya lInatthappakAsanA / 145
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. saGgItisuttavaNNanA 296. dasasahassacakkavALeti buddhakhettabhUte dasasahassaparimANe cakkavALe / tattha hi imasmiM cakkavALe devamanussAyeva katAdhikArA, itaresu devA visesabhAgino / tena vuttaM "dasasahassacakkavALe ANajAlaM pattharitvA"ti / ANajAlapattharaNanti ca tesaM tesaM sattAnaM AsayAdivibhAvanavasena ANassa pavattanameva / tenAha "lokaM volokayamAno"ti, sattalokaM byavalokayamAno AsayAnusayacaritAdhimuttiAdike visesato ogAhetvA passantoti attho / maGgalaM bhaNApessanti "taM tesaM AyatiM visesAdhigamassa vijjAvAnaM hutvA dIgharattaM hitAya sukhAya bhavissA''ti / tIhi piTakehi sammasitvAti tipiTakato ekakadukAdinA saGgahetabbassa saGgaNhanavasena sammasitvA vImaMsitvA / JAtuM icchitA atthA pahA, te pana imasmiM sutte ekakAdivasena AgatA sahassaM, cuddasa cAti Aha "cuddasapaJhAdhikena pajhasahassena paTimaNDetvA"ti / evamidha sampiNDetvA dassite paJhe parato suttapariyosAne "ekakavasena dve paJhA kathitA''tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 3.349) vibhAgena parigaNetvA sayameva dassessati / / unbhatakanavasandhAgAravaNNanA 297. uccAdhiTThAnatAya taM sandhAgAraM bhUmito ubbhataM viyAti "unbhataka"nti nAmaM lbhti| tenAha "uccattA vA evaM vutta"nti / sandhAgArasAlAti ekA mahAsAlA / uyyogakaraNAdIsu hi rAjAno tattha ThatvA "ettakA purato gacchantu, ettakA pacchA''tiAdinA tattha nisIditvA sandhaM karonti mariyAdaM bandhanti, tasmA taM ThAnaM "sandhAgAra'"nti vuccati / uyyogaTThAnato ca AgantvA yAva gehaM gomayaparibhaNDAdivasena paTijagganaM karonti, tAva ekaM dve divase te rAjAno tattha santhambhantItipi sandhAgAraM, tesaM rAjUnaM saha atthAnusAsanaagArantipi sandhAgAranti / yasmA vA te tattha sannipatitvA 146
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.298-299) ubbhatakanavasandhAgAravaNNanA 147 "imasmiM kAle kasituM vaTTati, imasmiM kAlevapitu"ntiAdinA gharAvAsakiccaM sandharanti, tasmA chiddAvachidaM gharAvAsaM tattha sandharantItipi sandhAgAraM, sA eva sAlAti sndhaagaarsaalaa| devatAti gharadevatA / nivAsavasena anajjhAvutthattA "kenaci vA manussabhUtenA"ti vuttaM / kammakaraNavasena pana manussA tattha nisajjAdIni kappesumeva | "sayameva pana satthu idhAgamanaM amhAkaM puJavaseneva, aho mayaM pucavanto''ti haTTatuTThA evaM sammA cintesunti dassento "amhehii"tiaadimaah| 298. aTTakAti cittakammakaraNatthaM baddhA maJcakA / muttamattAti tAvadeva sandhAgAre navakammassa niTThApitabhAvamAha, tena "acirakArita"ntiAdinA vuttamevatthaM vibhAveti / araJja ArAmo AramitabbaTTAnaM etesanti arnyaaraamaa| santharaNaM santhari, sabbo sakalo santhari etthAti sabbasanthari, bhAvanapuMsakaniddesoyaM / tenAha "yathA sabaM santhataM hoti, eva"nti / 299. samantapAsAdikoti samantato sabbabhAgena pasAdAvaho cAturiyaso / "asItihatthaM ThAnaM gaNhAtI"ti idaM buddhAnaM kAyappabhAya pakatiyA asItihatthe ThAne abhibyApanato vuttaM / iddhAnubhAvena pana anantaM aparimANaM ThAnaM vijjotateva / nIlapItalohitodAtamaJjaThThapabhassaravasena chbbnnnnaa| sabbe disAbhAgAti sarIrappabhAya bAhullato vuttaM / abbhamahikAdIhi upakkiliTuM sukhaM na sobhati, tArakAcitaM pana antalikkhaM tAsaM pabhAhi samantato vijjotamAnaM virocatIti Aha "samuggatatArakaM viya gaganatala"nti / sabbapAliphulloti mUlato paTThAya yAva sAkhaggA phullo / "paTipATiyAThapitAna"ntiAdi parikappUpamA / tathA hi viya-saddaggahaNaM kataM / siriyA siriM abhibhavamAnaM viyAti attano sobhAya tesaM sobhanti attho / "bhikkhUpi sabbevA"ti idaM nesaM "appicchA"tiAdinA vuttaguNesu lokiyaguNAnaM vasena yojetabbaM / na hi te sabbeva dasakathAvatthulAbhino / tena vuttaM "suttantaM AvajjetvA...pe0... arahattaM pApuNissantI"ti (dI0 ni0 aTTha0 3.296) / tasmA ye tattha ariyA, te sabbesampi padAnaM vasena bodhitA honti / ye pana puthujjanA, te lokiyaguNadIpakehi padehIti na tathA heTTA "asItimahAtherA''tiAdi vuttaM / pubbe arahattabhAgino gahitA / rUpakAyassa asItianubyaJjana-paTimaNDita-dvattiMsamahApurisalakkhaNa 147 .
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dIghanikAye pAdhikavaggaTIkA kAyappabhAbyAmappabhAketumAlAvicittatAva (dI0 ni0 2.33; 3.200; ma0 ni0 2.385) buddhaveso / chabbaNNA buddharasmiyo vissajjentassa bhagavato kAyassa AlokitavilokitAdIsu paramukkaMsagato buddhAveNiko accantupasamo buddhavilAso / assanti tassaM / sandhAgArAnumodanapaTisaMyuttAti "sItaM uNhaM paTihantI' 'tiAdinA (cULava0 295, 315) nayena sandhAgAraguNUpasaJhitA sandhAgArakaraNapuJJanisaMsabhAvinI / pakiNNakakathA saGgItianAruLahA suNantAnaM ajjhAsayAnurUpatAya vividhavipulahetUpamAsamAlaGkatA nAnAnayavicittA vitthArakathA / tenAha " tadA hI "tiAdi / AkAsaga otArento viya ( 10.300-300 ) nirupakkilesatAya suvisuddhena, vipulodAratAya aparimeyyena ca atthena suNantAnaM kAyacittapariLAhavUpasamanato / pathavojaM AkaDanto viya asaM sudukkaratAya, mahAsAratAya vA atthassa | mahAjambuM matthake gahetvA cAlento viya cAlanapaccayaTThAnavasena pubbenAparaM anusandhAnato / yojaniya... pe0... pAyamAno viya desanaM catusaccayante pakkhipitvA atthavedadhammavedasseva labhApanena sAtamadhuradhammAmatarasUpasaMharaNato / madhugaNDanti madhupaTalaM / 300. "tuNhIbhUtaM tuNhIbhUta "nti byApanicchAyaM idaM AmeDitavacananti dassetuM "yaM yandisanti Adi vRttaM / anuviloketvAti ettha anu-saddo "parI" ti iminA samAnattho, vilokanaJcettha satthu cakkhudvayenapi icchitabbanti "maMsacakkhunA... pe0... tato tato viloketvA"ti saGkSepato vatvA tamatthaM vitthArato dassetuM "maMsacakkhunA hI "tiAdi vRttaM / hatthena kucchitaM kataM hatthakukkuccaM kukatameva kukkuccanti katvA / evaM pAdakukkuccaM daTThabbaM / niccalA nisIdiMsu attano suvinItabhAvena, buddhagAravena ca / "AlokaM pana vaDDayitvA"tiAdi kadAci bhagavA evampi karotIti adhippAyena vuttaM / na hi satthu sAvakAnaM viya evaM payogasampAdanIyametaM trANaM / tirohitavidUravattanipi rUpagate maMsacakkhuno pavattiyA icchitattA vImaMsitabbaM / arahantupagaM arahattapadaTThAnaM / cakkhutalesu nimittaM ThapetvAti bhAvanAnuyogasampattiyA sabbesaM tesaM bhikkhUnaM cakkhutalesu labbhamAnaM santindriyavigatathinamiddhatAkArasaGghAtaM nimittaM attano hadaye ThapetvA sallakkhetvA / kasmA AgilAyati koTisatasahassahatthinAgAnaM balaM dhArentassAti codakassa adhippAyo / Acariyo esa saGghArAnaM sabhAvo, yadidaM aniccatA / ye pana aniccA, te ekanteneva udayavayapaTipILitatAya dukkhA eva, dukkhasabhAvesu tesu satthu kAye dukkhuppattiyA ayaM 148
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.301-303) bhinnanigaNThavatthuvaNNanA 149 paccayoti dassetuM "bhagavato hI"tiAdi vuttaM / piDhivAto uppajji, so ca kho pubbe katakammapaccayA / svAyamattho paramatthadIpaniyaM udAnaTThakathAyaM Agatanayeneva veditabbo / bhinnanigaNThavatthuvaNNanA 301. heTThA vuttameva pAsAdikasuttavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 3.164) / 302. svAkhyAtaM dhammaM desetukAmoti svAkhyAtaM katvA dharma kathetukAmo, satthArA vA svAkhyAtaM dhammaM sayaM bhikkhUna kathetukAmo | satthArA desitadhammameva hi tato tato gahetvA sAvakA sabrahmacArInaM kathenti / ekakavaNNanA 303. samaggehi bhAsitabbanti aJamadhe samaggehi hutvA bhAsitabbaM, sajjhAyitabbaJceva vaNNetabbaJcAti attho / yathA pana samaggehi saGgAyanaM hoti, tampi dassetuM "ekavacanehI"tiAdi vuttaM / ekavacanehIti virodhAbhAvena samAnavacanehi / tenAha "aviruddhavacanehI 'tiaadi| sAmaggirasaM dassetukAmoti yasmiM dhamme saGgAyane sAmaggirasAnubhavanaM icchitaM desanAkusalatAya, tattha ekakadukatikAdivasena bahudhA sAmaggirasaM dssetukaamo| sabbe sattAti anavasesA sattA, te pana bhavabhedato saGkepeneva bhinditvA dassento "kAmabhavAdIsU"tiAdimAha / byadhikaraNAnampi bAhiratthasamAso hoti yathA "urasilomo''ti Aha "AhArato Thiti etesanti AhAradvitikA"ti / tiThThati etenAti Thiti, AhAro Thiti etesanti AhAradvitikAti evaM vA ettha samAsaviggaho daTThabbo / AhArahitikAti paccayaTThitikA, paccayAyattavuttikAti attho / paccayattho hettha AhAra-saddo "ayaM AhAro anuppannassa vA kAmacchandassauppAdAyA''tiAdIsu (saM0 ni0 3.5.183, 232) viya / evahi "sabbe sattA"ti iminA asaJjasattApi pariggahitA honti / sA panAyaM AhAraTThitikatA nippariyAyato saGkhAradhammo, na sttdhmmo| tenevAhu aTThakathAcariyA "sabbe sattA AhArahitikAti AgataTThAne saGghAraloko veditabbo''ti (visuddhi0 1.136; pArA0 aTTha0 veraJjakaNDavaNNanA; udA0 aTTha0 30; cULani0 aTTha0 65; udAna0 aTTa0 186) yadi evaM "sabbe sattA''ti idaM kathanti ? puggalAdhiTTAnA desanAti nAyaM doso / yathAha bhagavA "ekadhamme bhikkhave bhikkhu sammA nibindamAno sammA virajjamAno 149
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 (10.303-303) sammA vimuccamAno sammA pariyantadassAvI sammattaM abhisamecca diTTheva dhamme dukkhassantakaro hoti, katamasmiM ekadhamme ? sabbe sattA AhAraTThitikA ti (a0 ni0 3.10.27) eko dhammoti "sabbe sattA AhAraTThatikA ti yvAyaM puggalAdhiTThAnAya kathAya sabbesaM saGghArAnaM paccayAyattavRttitAya AhArapariyAyena sAmaJJato paccayadhammo vutto, ayaM AhAro nAma eko dhammo / yAthAvato JatvAti yathAsabhAvato abhisambujjhitvA / sammadakkhAtoti teneva abhisambuddhAkArena sammadeva desito / dIghanikAye pAthikavaggaTIkA codako vuttampi atthaM yAthAvato appaTipajjamAno neyyatthaM suttapadaM nItatthato dahanto "sabbe sattA "ti vacanamatte ThatvA " nanu cA "tiAdinA codeti / Acariyo aviparItaM tattha yathAdhippetamatthaM pavedento "na virujjhatI "ti vatvA " tesahi jhAnaM AhAro hotI' 'ti Aha / jhAnanti ekavokArabhavAvahaM saJJAya virajjanavasena pavattaM rUpAvacaracatutthajjhAnaM / pALiyaM pana " anAhArA "ti vacanaM asaJJabhave catunnaM AhArAnaM abhAvaM sandhAya vuttaM, na paccayAhArassa abhAvato / " evaM santepI "ti idaM sAsane yesu dhammesu visesato AhAra -saddo niruLho, "AhAraTThitikA ti ettha yadi te eva gayhanti, abyApitadoso Apanno / atha sabbopi paccayadhammo AhAroti adhippeto, imAya AhArapALiyA virodho Apannoti dassetuM AraddhaM / "na virujjhatI 'ti yenAdhippAyena vuttaM taM vivaranto " etasmiJhi sutte" tiAdimAha / kabaLIkArAhArAdInaM ojaTThamakarUpAharaNAdi nippariyAyena AhArabhAvo / yathA hi kabaLIkArAhAro ojaTThamakarUpAharaNena rUpakAyaM upatthambheti, evaM phassAdayo ca vedanAdiAharaNena nAmakAyaM upatthambhenti, tasmA satipi janakabhAve upatthambhakabhAvo ojAdIsu sAtisayo labbhamAno mukhyo AhAraTThoti te eva nippariyAyena AhAralakkhaNA dhammAttA | idhAti imasmiM saGgItisutte / pariyAyena paccayo AhAroti vRtto sabbo paccayo dhammo attano phalaM AharatIti imaM pariyAyaM labhatIti / tenAha " sabbadhammAnahI "tiAdi / tattha sabbadhammAnanti sabbesaM saGkhatadhammAnaM / idAni yathAvuttamatthaM suttena (a0 ni0 3.10.61) samatthetuM " tenevAhA "tiAdi vRttaM / ayanti paccayAhAro / nippariyAyAhAropi gahitova hoti yAvatA sopi paccayabhAveneva janako, upatthambhako ca hutvA taM taM phalaM AharatIti vattabbataM labhatIti / tatthAti pariyAyAhAro, nippariyAyAhAroti dvIsu AhAresu / asaJJabhave yadipi nippariyAyAhAro na labbhati, paccayAhAro pana labbhati pariyAyAhAralakkhaNo / idAni imamevatthaM vitthArena dassetuM " anuppanne hi buddhe "tiAdi vRttaM / uppanne buddhe titthakaramatanissitAnaM jhAnabhAvanAya asijjhato 150
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.303-303) ekakavaNNanA 151 "anuppanne buddhe"ti vuttaM / sAsanikA tAdisaM jhAnaM na nibbattentIti "titthAyatane pabbajitA"ti vuttaM / titthiyA hi upattivisese vimuttisaJino, aJaAvirAgAvirAgesu AdInavAnisaMsadassino vA hutvA asaJasamApattiM nibbattetvA akkhaNabhUmiyaM uppajjanti, na saasnikaa| vAyokasiNe parikammaM katvAti vAyokasiNe paThamAdIni tINi jhAnAni nibbattetvA tatiyajjhAne ciNNavasI hutvA tato vuTThAya catutthajjhAnAdhigamAya parikamma katvA / tenAha "catutthajjhAnaM nibbttetvaa"ti| kasmA panettha vAyokasiNeyeva parikamma vuttanti ? yadettha vattabdha, taM brahmajAlaTIkAyaM (dI0 ni0 TI0 1.41) vitthAritameva / dhIti jigucchanatthe nipAto, tasmA dhI cittanti cittaM jigucchAmIti attho| dhibbatetaM cittanti etaM mama cittaM jigucchitaM vata hotu / vatAti sambhAvane, tena jigucchaM sambhAvento vadati / nAmAti ca sambhAvane eva, tena cittassa abhAvaM sambhAveti / cittassa bhAvAbhAvesu AdInavAnisaMse dassetuM "cittahI"tiAdi vuttaM / khantiM ruciM uppAdetvAti "cittassa abhAvo eva sAdhu sudR"ti imaM diTThinijjhAnakkhantiM, tattha ca abhiruciM uppAdetvA / tathA bhAvitassa jhAnassa ThitibhAgiyabhAvappattiyA aparihInajjhAnassa titthAyatane pabbajitasseva tathA jhAnabhAvanA hotIti Aha "manussaloke"ti / paNihito ahosIti maraNassa AsannakAle Thapito ahosi / yadi ThAnAdinA AkArena nibbatteyya, kammabalena yAva bhedA tenevAkArena tiTTeyya vAti Aha "so tena iriyApathenA"tiAdi / eva rUpAnampIti evaM acetanAnampi | pi-saddena pageva sacetanAnanti dasseti / kathaM pana acetanAnaM nesaM paccayAhArassa upakappananti codanaM sandhAya tattha nidassanaM dassento "yathA"tiAdimAha / ye uTThAnavIriyeneva divasaM vItinAmetvA tassa nissandaphalamattaM kiJcideva labhitvA jIvikaM kappenti, te udyaanphluupjiivino| ye pana attano puJaphalameva upajIventi, te punyphluupjiivino| nerayikAnaM pana neva uTThAnavIriyavasena jIvikAkappanaM, puJaphalassa pana lesopi natthIti vuttaM "ye pana te nerayikA...pe0... na puJaphalUpajIvIti vuttA"ti / paTisandhivijJANassa AharaNena manosaJcetanAhAroti vuttA, na yassa kassaci phalassAti adhippAyena "kiM paJca AhArA atthI"ti codeti / Acariyo nippariyAyAhAre adhippete siyA tava codanAyAvasaro, sA pana ettha anavasarAti dassetuM "paJca na paJcAti idaM na vattabbanti vatvA pariyAyAhArasseva panettha adhippetabhAvaM dassento "nanu paccayo 151
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.303-303) AhAroti vuttameta"nti Aha / tasmAti yassa kassaci paccayassa "AhAro''ti icchitattA / idAni vuttamevatthaM pALiyA samatthento "yaM sandhAyA"tiAdimAha | ___ mukhyAhAravasenapi nerayikAnaM AhArahitikataM dassetuM "kabaLIkAraM AhAraM...pe0... sAdhetI"ti vuttaM / yadi evaM nerayikA sukhapaTisaMvedinopi hontIti ? noti dassetuM "kheLopi hI"tiAdi vuttN| tayoti tayo arUpAhArA kabaLIkArAhArassa abhAvato / avasesAnanti asaJjasattehi avasesAnaM / kAmabhavAdIsu nibbattasattAnaM paccayAhAro hi sabbesaM sAdhAraNoti / etaM pahanti "katamo eko dhammoti evaM coditametaM paJhaM / kathetvAti vissajjetvA / "tattha tattha...pe0... dukkhaM hotI"ti etena yathA idha paThamassa pahassa niyyAtanaM, dutiyassa uddharaNaM na kataM, evaM iminA eva adhippAyena ito paresu dukatikAdipaJhesu tattha tattha AdipariyosAnesu eva uddharaNaniyyAtanAni katvA sesesu na katanti dasseti / paTicca etasmA phalaM etIti paccayo, kAraNaM, tadeva attano phalaM saGgharotIti saGghAroti Aha "imasmimpi...pe0... sakAroti vutto"ti / AhArapaccayoti AharaNaTThavisiTTho pccyo| AharaNaJcettha uppAdakattappadhAnaM, saGgharaNaM upatthambhakattappadhAnanti ayametesaM viseso| tenAha "ayamettha heTThimato viseso"ti / nippariyAyAhAre gahite "sabbe sattA"ti vuttepi asaJjasattA na gahitA eva bhavissantIti padesavisayo sabba-saddI hoti yathA "sabbe tasantidaNDassA"tiAdIsu (dha0 pa0 130) / na hettha khINAsavAdInaM gahaNaM hoti | pAkaTo bhaveyya visesasAmaJjassa visayattA paJhAnaM / no ca gahiMsu aTThakathAcariyA | dhammo nAma natthi saGghatoti adhippaayo| idha dutiyapajhe "saGghAro''ti paccayo eva kathitoti smbndho| yadA sammAsambodhisamadhigato, tadA eva sabbaJavyaM sacchikataM jAtanti Aha "mahAbodhimaNDe nisiiditvaa"ti| sayanti sAmaMyeva / addhaniyanti addhAnakkhamaM cirakAlAvaTThAyi paarmpriyvsen| tenAha "ekena hI"tiAdi / paramparakathAniyamenAti paramparakathAkathananiyamena, niyamitatthavyaJjanAnupubbiyA kathAyAti attho / ekakavasenAti ekaM ekaM parimANaM etassAti ekako, pho| tassa ekakassa vasena / ekakaM nidvitaM vissajjananti adhippaayoti| ekakavaNNanA nihitaa| 152
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10.304 - 304) dukavaNNanA dukavaNNanA 304. cattAro khandhAti tesaM tAva nAmanaTTena nAmabhAvaM paThamaM vatvA pacchA nibbAnassa vattukAmo Aha / tassApi hi tathA nAmabhAvaM parato vakkhati / "nAmaM karoti nAmayatIti ettha yaM nAmakaraNaM, taM nAmanti Aha "nAmanaTTenAti nAmakaraNaTTenA "ti, attanovAti adhippAyo / evahi sAtisayamidaM tesaM nAmakaraNaM hoti / tenAha "attano nAmaM karontAva uppajjantI "tiAdi / idAni tamatthaM vyatirekamukhena vibhAvetuM " yathA hI "tiAdi vRttaM / yassa nAmassa karaNeneva te " nAma "nti vuccanti taM sAmaJJanAmaM, kittimanAmaM, guNanAmaM vA na hoti, atha kho opapAtikanAmanti purimAni tINi nAmAni udAharaNavasena dassetvA "na evaM vedanAdIna "nti te paTikkhipitvA itaranAmameva nAmakaraNaTTena nAmanti dassento "vedanAdayo hI "tiAdimAha / " mahApathaviAdayo 'ti kasmA vuttaM, nanu pathaviApAdayo idha nAmanti anadhippetA, rUpanti pana adhippetAti ? saccametaM, phasavedanAdInaM viya pana pathaviAdInaM opapAtikanAmatAsAmaJjena "pathaviAdayo viyA "ti nidassanaM kataM, na arUpadhammA viya rUpadhammAnaM nAmasabhAvattA | pharasavedanAdInahi 'arUpadhammAnaM sabbadApi phassAdinAmakattA, pathaviAdInaM kesakumbhAdinAmantarApatti viya nAmantarAnApajjanato ca sadA attanAva catukkhandhanibbAnAni nAmakaraNaTTena nAmaM / atha vA adhivacanasamphasso viya adhivacananAmamantarena ye anupacitasambhArAnaM gahaNaM na gacchanti, te nAmAyattaggahaNA nAmaM / rUpaM pana vinApi nAmasAdhanaM attano ruppanasabhAvena gahaNaM upayAtIti rUpaM / tenAha "tesu uppannesU"tiAdi / idhApi " yathApathaviyA 'tiAdIsu vuttanayeneva attho veditabbo nidassanavasena AgatattA / "atItepI" tiAdinA vedanAdIsu nAmasaJJa niruLhA, anAdikAlikA cAti dasseti / katanAmatAya iti atItAdivibhAgavantAnampi vedanAdInaM nAmakaraNaTTena nAmabhAvo ekantiko, tabbibhAgarahite pana ekasabhAve nicce nibbAne vattabbameva natthIti dassento " nibbAnaM pana... pe0... nAmanaTTena nAma "nti Aha / nAmanadvenAti nAmakaraNaTThena / namantIti ekantato sArammaNattA tanninnA honti, tehi vinA nappavattantIti attho / sabbanti khandhacatukkaM, nibbAnaJca / yasmiM ArammaNeyeva vedanAkkhandho pavattati, taMsampayuttatAya saJakkhandhAdayopi tattha pavattantIti so ne tattha nAmento viya hoti vinA appavattanato / esa nayo saJJAkkhandhAdIsupIti vuttaM "Aramma aJJamaJJa nAmentIti / anavajjadhamme 153 153
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.304-304) mggphlaadike| kAmaM kesuci rUpadhammesupi ArammaNAdhipatibhAvo labbhateva, nibbAne panesa sAtisayo tassa accantasantapaNItatAkappabhAvatoti tadeva ArammaNAdhipatipaccayatAya "attani nAmetIti vuttaM / tathA hi ariyA sakalampi divasabhAgaM taM Arabbha vItinAmentApi tittiM na gacchanti / "ruppanaTenA"ti etena ruppatIti rUpanti dasseti / tattha sItAdivirodhipaccayasannipAte visadisuppatti ruppnN| nanu ca arUpadhammAnampi virodhipaccayasamAgame visadisuppatti labbhatIti ? saccaM labbhati, na pana vibhUtataraM / vibhUtataravhettha ruppanaM adhippetaM siitaadigghnnto| vuttajhetaM "ruppatIti kho bhikkhave tasmA 'rUpa'nti vuccati / kena ruppati ? sItenapi ruppati, uNhenapi ruppatI"tiAdi (saM0 ni0 2.3.79) / yadi evaM kathaM brahmaloke rUpasamajhAti ? tatthApi taMsabhAvAnativattanato . hotiyeva rUpasamA / anuggAhakapaccayavasena vA visadisapaccayasannipAteti evamattho veditabbo / "yo attano santAne vijjamAnassayeva visadisuppattihetubhAvo, taM ruppana"nti archa / imasmiM pakkhe rUpayati vikAramApAdetIti ruupN| "saGghaTTanena vikArApattiyaM ruppana-saddo niruLaho''ti keci / etasmiM pakkhe arUpadhammesu rUpasamajhAya pasaGgo eva natthi saGghaTanAbhAvato / "paTighato ruppana"nti apare / "tassAti rUpassA''ti vadanti, nAmarUpassAti pana yuttaM / yathA hi rUpassa, evaM nAmassApi vedanAkkhandhAdivasena, madanimmadanAdivasena ca vitthArakathA visuddhimagge (visuddhi0 2.456) vuttA evAti / iti ayaM duko kusalattikena saGgahite sabhAvadhamme pariggahetvA pavattoti / avijjAti avindiyaM "attA, jIvo, itthI, puriso"ti evamAdikaM vindatIti avijjaa| vindiyaM "dukkhaM, samudayo'"ti evamAdikaM na vindatIti avijjaa| sabbampi dhammajAtaM aviditakaraNadvaina avijjaa| antarahite saMsAre satte javApetIti avijjA / atthato pana sA dukkhAdInaM catunnaM saccAnaM sabhAvacchAdako sammoho hotIti Aha "dukkhAdIsu ajJANa"nti / bhavapatthanA nAma kAmabhavAdInaM patthanAvasena pavattataNhA / tenAha "yo bhavesu bhavacchando"tiAdi / iti "ayaM duko vaTTamUlasamudAcAradassanatthaM ghito|| bhavadiTThIti khandhapaJcakaM "attA ca loko cA"ti gAhetvA taM "bhavissatI"ti gaNhanavasena niviThThA sassatadiTThIti attho / tenAha "bhavo buccatI"tiAdi / bhavissatIti bhavo, tiTThati sabbakAlaM asthIti attho / sassatanti sassatabhAvo / vibhavadiTThIti 154
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.304-304) dukavaNNanA 155 khandhapaJcakameva "attA''ti ca "loko''ti ca gahetvA taM "na bhavissatI"ti gaNhanavasena niviThThA ucchedadiTThIti attho / tenAha "vibhavo buccatI"tiAdi / vibhavissati vinassati ucchijjatIti vibhavo, ucchedo / yaM na hirIyatIti yena dhammena taMsampayuttadhammasamUho, puggalo vA na hirIyati na lajjati, liGgavipallAsaM vA katvA yo dhammoti attho veditabbo / hirIyitabbenAti upayogatthe karaNavacanaM, hirIyitabbayuttakaM kAyaduccaritAdidhammaM na jigucchatIti attho / nillajjatAti pApassa ajigucchnaa| yaM na ottappatIti etthApi vuttanayeneva attho veditbbo| ottappitabbenAti pana hetuatthe karaNavacanaM, ottappitabbayuttakena ottappassa hetubhUtena kAyaduccaritAdinAti attho| hirIyitabbenAti etthApi vA evameva attho veditabbo / abhAyanakaAkAroti pApato anuttaasnaakaaro| "yaM hirIyatI"tiAdIsu anantaraduke vuttanayena attho veditbbo| niyakajjhattaM jAtiAdisamuTThAnaM etissAti ajjhttsmutttthaanaa| niyakajjhattato bahibhAvato bahiddhA parasantAne samuTThAnaM etissAti bahiddhA smutttthaanaa| attA eva adhipati attAdhipati, ajjhattasamuTThAnattA eva attAdhipatito Agamanato attaadhipteyyaa| lokAdhipateyyanti etthApi eseva nayo / lajjAsabhAvasaNThitAti pApato jigucchanarUpena avtttthitaa| bhayasabhAvasaNThitanti tato uttAsanarUpena avaTThitaM / ajjhattasamuTTAnAditA ca hirottappAnaM tattha tattha pAkaTabhAvena vuttA, na pana tesaM kadAcipi aJamaJavippayogato / na hi lajjanaM nibbhayaM, pApabhayaM vA alajjanaM atthIti / ___ dukkhanti kicchaM, aniTThanti vA attho / vippaTikUlagAhimhIti dhammAnudhammapaTipattiyA vilomagAhake / tassA eva vipaccanIkaM duppaTipatti sAtaM iSTuM etassAti vipaccanIkasAto, tasmiM vipccniiksaate| evaMbhUto ca ovAdabhUte sAsanakkame ovAdake ca AdarabhAvarahito hotIti Aha "anAdare"ti / tassa kammanti tassa dubbacassa puggalassa anAdariyavasena pavattacetanA dovcssN| tassa bhAvoti tassa yathAvuttassa dovacassassa asthibhAvo dovacassatA, asthato dovacassameva / tenevAha "sA atthato saGghArakkhandho hotI"ti | cetanAppadhAnatAya hi saGghArakkhandhassa evaM vuttaM / etenAkArenAti appadakkhiNaggAhitAkArena / assaddhiyadussIlyAdipApadhammayogato puggalA pApA nAma hontIti dassetuM "ye te puggalA assaddhA"tiAdi vuttaM / yAya cetanAya puggalo pApasampavako nAma hoti, sA cetanA 155
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.304-304) pApamittatA, cattAropi vA arUpino khandhA tadAkArappavattA pApamittatAti dassento "sApi atthato dovacassatA viya daTTabbA"ti Aha / "sukhaM vaco etasmiM padakkhiNaggAhimhi anulomasAte sAdare puggaleti subbacotiAdinA, "kalyANA saddhAdayo puggalA etassa mittAti kalyANamitto'tiAdinA ca anantaradukassa attho icchitoti Aha sovacassatA...pe0... vRttapaTipakkhanayena veditabbA"ti / ubhoti sovacassatA, kalyANamittatA ca / tesaM khandhAnaM pavattiAkAravisesA "sovacassatA, kalyANamittatA''ti ca vuccanti, te lokiyApi honti lokuttarApIti Aha "lokiyalokuttaramissakA kthitaa"ti|| vatthubhedAdinA anekabhedabhinnA taMtaMjAtivasena ekajjhaM katvA rAsito gavhamAnA Apattiyova aapttikkhndhaa| tA pana antarApattInaM aggahaNe paJcapi ApattikkhandhA Apattiyo, tAsaM pana gahaNe sattapi ApattikkhandhA aapttiyo| "imA Apattiyo, ettakA Apattiyo, evaJca tesaM ApajjanaM hotI"ti jAnanapaJA ApattikusalatAti Aha "yA tAsa"ntiAdi / tAsaM ApattInanti tAsu ApattIsu / tattha yaM sambhinnavatthukAsu viya ThitAsu, duvidyeyyavibhAgAsu ca ApattIsu asaGkarato vavatthAna, ayaM visesato ApattikusalatAti dassetuM dutiyaM ApattiggahaNaM kataM / saha kammavAcAyAti kammavAcAya saheva / Apattito vuDhApanapayogatAya kammabhUtA vAcA kammavAcA, tathAbhUtA anusAvanavAcA ceva "passissAmI"ti evaM pavattavAcA ca / tAya kammavAcAya saddhiM samakAlameva "imAya kammavAcAya ito Apattito vuTTAnaM hoti, hontaJca paThame vA tatiye vA anusAvaneyyakArappatte, 'saMvarissAmI'ti vA pade pariyosite hotI'ti evaM taM taM ApattIhi buDhAnaparicchedaparijAnanapaJjA ApattivuTThAnakusalatA / vuTAnanti ca yathApannAya ApattiyA yathA tathA anantarAyatApAdanaM, evaM vuDhAnaggahaNeneva desanAyapi saGgaho siddho hoti / "ito pubbe parikammaM pavattaM, ito paraM bhavaGga majjhe samApattI'ti evaM samApattInaM appanAparicchedajAnanapA samApattikusalatA / vuTTAne kusalabhAvo buTThAnakusalatA, pageva vuTThAna paricchedakaraM jANaM / tenAha "yathAparicchinnasamayavasenevA"tiAdi / vuTThAnasamatthAti vuTThApane samatthA / "dhAtukusalatA''ti ettha pathavIdhAtuAdayo, sukhadhAtuAdayo, kAmadhAtuAdayo ca dhAtuyo 156
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.304-304) dukavaNNanA 157 etAsveva antogadhAti etAsu kosalle dassite tAsupi kosallaM dassitameva hotIti "aTThArasa dhAtuyo cakkhudhAtu...pe0... manovijJANadhAtU'ti vatvA "aTThArasanaM dhAtUnaM sabhAvaparicchedakA"ti vuttaM / tattha sabhAvaparicchedakAti yathAbhUtasabhAvAvabodhinI / "savanapaJjA dhAraNapaJA''tiAdinA paccekaM paJjA-saddo yojetabbo / dhAtUnaM savanadhAraNapaJA sutamayA, itarA bhaavnaamyaa| tatthApi sammasanapaJjA lokiyaa| vipassanA paJjA hi sA, itarA lokuttarA | lakkhaNAdivasena, aniccAdivasena ca manasikaraNaM manasikAro, tattha kosallaM mnsikaarkusltaa| taM pana AdimajjhapariyosAnavasena tidhA bhinditvA dassento "sammasanapaTivedhapaccavekSaNapaJA"ti Aha / sammasanapA hi tassA Adi, paTivedhapaJjA majjhe, paccavekSaNapaJjA pariyosAnaM / AyatanAnaM ganthato ca atthato ca uggaNhanavasena tesaM dhAtulakkhaNAdivibhAgassa jAnanapaJjA ugghjaannpnyaa| sammasanapaTivedhapaccavekkhaNavidhino jAnanapaJjA mnsikaarjaannpnyjaa| yasmA AyatanAnipi atthato dhAtuyova manasikAro ca uggaNhanAdivasena tesameva manasikAravidhi, tasmA dhAtukusalatAdikA tissopi kusalatA ekadese katvA dassetuM "apicA"tiAdi vuttaM / savanaM viya uggaNhanapaccavekSaNAnipi parittANakattukAnIti Aha "savana uggahaNapaccavekSaNA lokiyA'ti / ariyamaggakkhaNe sammasanamanasikArAnaM nipphatti pariniTThAnanti tesaM lokuttaratApariyAyopi labbhatIti vuttaM "sammasanamanasikArA lokiyalokuttaramissakA"ti / paccayadhammAnaM hetuAdInaM attano paccayuppannAnaM hetupaccayAdibhAvena paccayabhAvo paccayAkAro, so pana avijjAdInaM dvAdasannaM paTiccasamuppAdaGgAnaM vasena dvAdasavidhoti Aha "dvAdasanaM paccayAkArAna"nti / uggahAdivasenAti uggahamanasikArasavanasammasanapaTivedhapaccavekkhaNavasena / ThAnaJceva tiTThati phalaM tadAyattavuttitAyAti kAraNaJca hetupaccayabhAvena karaNato nipphAdanato / tesaM sotavijJANAdInaM / etasmiM duke attho veditabboti sambandho / ye dhammA yassa dhammassa kAraNabhAvato ThAnaM, teva dhammA taMvidhurassa dhammassa akAraNabhAvato aTThAnanti paThamanaye phalabhedena taraseva dhammassa ThAnAhAnatA dIpitA; dutiyanaye pana abhinnepi phale paccayadhammabhedena tesaM ThAnAhAnatA dIpitAti ayametesaM viseso / na hi kadAci ariyA diTThisampadA niccaggAhassa kAraNaM hoti, akiriyatA pana siyA tassa kAraNanti / ujuno bhAvo ajjavaM, ajimhatA akuTilatA avaGkatAti atthoti tamatthaM 157
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.304-304) anajjavapaTikkhepamukhena dassetuM "gomuttavaGkatA"tiAdi vuttaM / svAyaM anajjavo bhikkhUnaM yebhuyyena anesanAya, agocaracAritAya ca hotIti Aha "ekacco hi...pe0... crtii"ti| ayaM gomuttavaGkattA nAma Adito paTThAya yAva pariyosAnA paTipattiyA vaGkabhAvato / purimasadisoti paThamaM vuttabhikkhusadiso / candavaGkatA nAma paTipattiyA majjhaTThAne vaGkabhAvApattito / naGgalakoTivatA nAma pariyosAne vngkbhaavaapttito| idaM ajjavaM nAma sabbatthakameva ujubhaavsiddhito| ajjavatAti AkAraniddeso, yenAkArenassa ajjavo pavattati, tadAkAraniddesoti attho / lajjatIti lajjI, hirimA, tassa bhAvo lajjavaM, hirIti attho / lajjA etassa atthIti lajjI yathA "mAlI, mAyI''ti ca, tassa bhAvo lajjIbhAvo, sA eva ljjaa| parAparAdhAdInaM adhivAsanakkhamaM adhivaasnkhnti| sucisIlatA sorccN| sA hi sobhanakammaratatA, suTTha vA pApato oratabhAvo viratatA sorccN| tenAha "suratabhAvo"ti | "nAmaJca rUpaJcA"tiAdIsu ayaM aparo nayo - nAmakaraNadvenAti adhe anapekkhitvA sayameva attano nAmakaraNasabhAvatoti attho / yahi parassa nAmaM karoti, tassa ca tadapekkhattA ajJApekkhaM nAmakaraNanti nAmakaraNasabhAvatA na hoti, tasmA mahAjanassa AtInaM, guNAnaJca sAmaJjanAmAdikArakAnaM nAmabhAvo nApajjati / yassa ca ajehi nAmaM karIyati, tassa ca nAmakaraNasabhAvatA natthIti, natthiyeva nAmabhAvo | vedanAdInaM pana sabhAvasiddhattA vedanAdinAmassa nAmakaraNasabhAvato nAmatA vuttA / pathavIAdi nidassanena nAmassa sabhAvasiddhataMyeva nidasseti, na nAmabhAvasAmaJja, niruLahattA pana nAma-saddo arUpadhammesu eva vattati, na pathavIAdIsUti na tesaM naambhaavo| na hi pathavIAdinAmaM vijahitvA kesAdinAmehi rUpadhammAnaM viya vedanAdinAmaM vijahitvA ajena nAmena arUpadhammAnaM voharitabbena piNDAkArena pavatti atthIti | atha vA rUpadhammA cakkhAdayo rUpAdayo ca, tesaM pakAsakapakAsitabbabhAvato vinApi nAmena pAkaTA honti, na evaM arUpadhammAti te adhivacanasamphasso viya nAmAyattaggahaNIyabhAvena "nAma"nti vuttaa| paTighasamphasso ca na cakkhAdIni viya nAmena vinA pAkaToti "nAma''nti vutto, arUpatAya vA aJjanAmasabhAgattA saGgahitoyaM, aJaphassasabhAgattA vaa| vacanatthopi hi rUpayatIti rUpaM, nAmayatIti nAmanti idha pacchimapurimAnaM sambhavati / rUpayatIti vinApi nAmena attAnaM pakAsetIti attho | 158
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10.304-304) dukavaNNanA nAmayatIti nAmena vinA apAkaTabhAvato attano pakAsakaM nAmaM karotIti attho / ArammaNAdhipatipaccayatAyAti satipi rUpassa ArammaNAdhipatipaccayabhAve na taM paramassAsabhUtaM nibbAnaM viya sAtisayaM nAmanabhAvena paccayoti nibbAnameva " nAma "nti vRttaM / " avijjA ca bhavataNhA cA "ti ayaM duko sattAnaM vaTTamUlasamudAcAradarasanattho / samudAcaratIti hi samudAcAro vaTTamUlameva samudAcAro vaTTamUlasamudAcAro vaTTamUladassanena vA vaTTamUlAnaM pavatti dassitA hotIti vaTTamUlAnaM samudAcAro vaTTamUlasamudAcAro taMdassanatthoti attho / 159 LL ekekasmiJca "attA "ti ca "loko" ti ca gahaNavisesaM upAdAya 'attA ca loko cA"ti vuttaM, ekaM vA khandhaM " attA" ti gahetvA aJJa attano upabhogabhUtaM "loko "ti gaNhantassa, attano attAnaM " attA "ti gahetvA parassa attAnaM "loko "ti gaNhantassa vA vasena " attA ca loko cA" ti vRttaM / saha sikkhitabbo dhammo sahadhammo, tattha bhavaM sahadhammikaM, tasmiM sahadhammike / dovacassa - saddato Aya - saddaM anaJJattaM katvA " dovacassAya' "nti vuttaM, dovacassassa vA ayanaM pavatti dovacassAyaM / AsevantassApi anusikkhanA ajjhAsayena bhajanAti Aha "sevanA... pe0... bhajanA "ti / sabbatobhAgena bhatti sambhatti / saha kammavAcAyAti abbhAnatiNavatthArakakammavAcAya, "ahaM bhante itthannAmaM ApattiM Apajji'ntiAdikAya ca saheva / saheva hi kammavAcAya ApattivuTThAnaJca paricchijjati, " paJJattilakkhaNAya ApattiyA vA kAraNaM vItikkamalakkhaNaM kAyakammaM vacIkammaM vA, vuTThAnassa kAraNaM kammavAcA "ti kAraNena saha phalassa jAnanavasena " saha kammavAcAyA "ti vRttaM / " saha kammavAcAyA " ti / iminA nayena saha parikammenAti etthApi attho veditabbo / dhAtuvisayA sabbApi paJJA dhAtukusalatA / tadekadesA manasikArakusalatAti adhippAyena purimapadepi sammasanapaTivedhapaJJA vRttA / yasmA pana nippariyAyato vipassanAdipaJJa eva manasikArakosallaM, tasmA "tAsaMyeva dhAtUnaM sammasanapaTivedhapaccavekkhaNapaJA " ti vRttaM / AyatanavisayA sabbApi paJJa AyatanakusalatAti dassento " dvAdasannaM AyatanAnaM 159
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA uggahamanasikArajAnanapaJJA' "ti vatvA puna "apicA "tiAdi vRttaM / dvIsupi vA padesu vAcuggatAya AyatanapALiyA, dhAtupALiyA ca manasikaraNaM manasikAro / tathA uggahantI, manasi karontI, tadatthaM suNantI, ganthato ca atthato ca dhArentI, "idaM cakkhAyatanaM nAma, ayaM cakkhudhAtu nAmA 'tiAdinA sabhAvato, gaNanato ca paricchedaM jAnantI ca paJJA uggahapaJJAdikA vRttA / manasikArapade pana catubbidhApi paJJa uggahoti tato pavatto aniccAdimanasikAro " uggahamanasikAro "ti vutto / tassa jAnanaM pavattanameva, "yathA pavattaM vA uggahaM, evameva pavatto uggaho "ti jAnanaM uggahajAnanaM / " manasikAro evaM pavattetabbo, evaJca pavattoti jAnanaM manasikArajAnanaM / tadubhayampi "manasikArakosalla"nti vRttaM / uggahopi hi manasikArasampayogato manasikAraniruttiM laddhuM arahati / yo ca manasikAtabbo, yo ca manasikaraNUpAyo, sabbo so " manasikAro "ti vattuM vaTTati, tattha kosallaM manasikArakusalatAti / sammasanaM paJJa, sA maggasampayuttA aniccAdisammasanakiccaM sAdheti niccasaJJadipajahanato / manasikAro sammasanasampattI, so tattheva aniccAdimanasikArakiccaM maggasampayutto sAdhetIti Aha " sammasanamanasikArA lokiyalokuttaramissakA ''ti / "iminA paccayenidaM hotI "ti evaM avijjAdInaM saGghArAdipaccayuppannassa paccayabhAvajAnanaM paTiccasamuppAdakusalatA / adhivAsanaM khamanaM / tahi paresaM dukkaTaM duruttaJca paTivirodhAkaraNena attano upari AropetvA vAsanaM " adhivAsananti vuccati / acaNDikkanti akujjhanaM / domanassavasena paresaM akkhIsu assUnaM anuppAdanA anassuropo / attamanatAti sakamanatA / cittassa abyApanno sako manobhAvo attamanatA / cittanti vA cittappabandhaM ekattena gahetvA tassa antarA uppannena pItisahagatamanena sakamanatA / attamano vA puggalo, tassa bhAvo attamanatA, sA na sattassAti puggaladiTThinivAraNatthaM "cittassA" ti vRttaM / adhivAsanalakkhaNA khanti adhivAsanakhanti / sucisIlatA soraccaM / sA hi sobhanakammaratatA / suTTu pApato oratabhAvo viratatA soraccaM ! tenAha " suratabhAvo "ti / ( 10.304-304) sakhilo vuccati saNhavAco, tassa bhAvo sAkhalyaM, saNhavAcatA / taM pana byatirekamukhena vibhAventI yA pALi pavattA, taM dassento " tattha katamaM sAkhalya" ntiAdimAha / tattha aNDaka sadasavaNe rukkhe niyyAsapiNDiyo, ahicchattakAdIni vA uTThitAni " aNDakAnI 'ti vadanti / pheggurukkhassa pana kuthitassa aNDAni viya uTThitA cuNNapiNDiyo, gaNThiyo vA aNDakA / idha pana 160
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.304-304) dukavaNNanA 161 byApajjanakakkasAdibhAvato aNDakapakatibhAvena vAcA "aNDakA''ti vuttaa| padumanALaM viya sotaM ghaMsayamAnA pavisantI kakkasA daTTabbA | kodhena nibbattattA tassa parivArabhUtA kodhsaamntaa| pure saMvaddhanArI porI, sA viya sukumArA mudukA vAcA porI viyAti porii| tatthAti "bhAsitA hotI"ti vuttAya kiriyAyAtipi yojanA sambhavati, tattha vAcAyAti vA / "saNhavAcatA"tiAdinA taM vAcaM pavattayamAnaM cetanaM dasseti / sammodakassa puggalassa mudukabhAvo maddavaM smmodkmudukbhaavo| Amisena alabbhamAnena, tathA dhammena cAti dvIhi chiddo| Amisassa, dhammassa ca alAbhena attano parassa ca antare sambhavantassa hi chiddassa vivarassa bhedassa paTisantharaNaM pidahanaM saGgaNhanaM pttisnthaaro| taM sarUpato, paTipattito ca pALidassanamukhena vibhAvetuM "abhidhammepI"tiAdimAha / aggaM aggahetvAti aggaM attano aggahetvA / uddesadAnanti pALiyA, aTThakathAya ca uddisanaM / pALivaNNanAti pALiyA atthavaNNanA | dhammakathAkathananti sarabhaJjasarabhaNanAdivasena dhammakathanaM / karuNAti karuNAbrahmavihAramAha / karuNApubbabhAgoti tassa pubbabhAgaupacArajjhAnaM vadati / pALipade pana yA kAci karuNA "karuNAti vuttA, karuNAcetovimuttIti pana appanAppattAva / mettAyapi eseva nyo| suci-saddato bhAve yya-kAraM, i-kArassa ca e-kArAdesaM katvA ayaM niddesoti Aha "soceyyanti sucibhAvo'ti / hotu tAva sucibhAvo soceyyaM, tassa pana mettApubbabhAgatA kathanti Aha "vuttampi ceta"ntiAdi / ___ muTThA sati etassAti muTThassati, tassa bhAvo muTThassaccaM, satipaTipakkho dhammo, na satiyA abhAvamattaM / yasmA paTipakkhe sati tassa vasena sativigatA vippavutthA nAma hoti, tasmA vuttaM "sativippavAso"ti / "assatI"tiAdIsu a-kAro paTipakkhe daTThabbo, na sattapaTisedhe / udake lAbu viya yena cittaM ArammaNe pilavantA viya tiThThati, na ogAhati, sA pilaapntaa| yena gahitampi ArammaNaM sammussati na sarati, sA smmussntaa| yathA vijjApaTipakkhA avijjA vijjAya pahAtabbato, evaM sampajaJapaTipakkhaM asampajoM, avijjAyeva / indriyasaMvarabhedoti indriyasaMvaravinAso / appaTisAti apaccavekkhitvA ayoniso ca AhAraparibhoge AdInavAnisaMse avImaMsitvA / appaTisaGkAyAti itikattabbatAsu appaccavekkhaNAya nAmaM / ajJANaM appaTisaGkhAta 161
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.304-304) nimittaM / akampanatrANanti tAya anabhibhavanIyaM ANaM, tattha tattha paccavekkhaNAjANaJceva paccavekkhaNAya muddhabhUtaM lokuttaraJANaJca / nippariyAyato maggabhAvanA bhAvanA nAma, yA ca tadatthA, tadubhayaJca bhAventasseva icchitab, na bhAvitabhAvanassAti vuttaM "bhAventassa uppanna bala"nti / tenAha "yA kusalAnaM dhammAnaM AsevanA bhAvanA bahulIkamma"nti / kAmaM sampayuttadhammesu thirabhAvopi balaTTho eva, paTipakkhehi pana akampanIyatA sAtisayaM balaTThoti vuttaM "assatiyA akampanavasenA'ti / paccanIkadhammasamanato samatho smaadhi| aniccAdinA vividhenAkArena dassanato vipassanA pnyjaa| taM AkAraM gahetvAti samAdhAnAkAraM gahetvA / yenAkArena pubbe alInaM anuddhataM majjhimaM bhAvanAvIthipaTipannaM hutvA cittaM samAhita hoti, taM AkAraM gahetvA sallakkhetvA | nimittavasenAti kAraNavasena / . "eseva nayo"ti iminA paggahova taM AkAraM gahetvA puna pavattetabbassa paggAhassa nimittavasena paggAhanimittanti imamatthaM atidisati, tassattho samathe vuttanayAnusArena veditbbo| paggAho vIriyaM kosajjapakkhato cittassa patituM adatvA paragaNhanato / avikkhepo ekaggatA vikkhepassa uddhaccassa paTipakkhabhAvato / paTisaGghAnakiccanibbattibhAvato lokuttaradhammAnaM paTisaGghAnabalabhAvo, tathA pubbe pavattAkArasallakkhaNavasena samathapaggAhAnaM upari pavattisabbhAvato samathanimittadukassapi missakatA vuttaa| yathAsamAdinnassa sIlassa bhedakaro viitikkmo| sIlavinAsako asNvro| sammAdivivinAsikAti "asthi dinna'ntiAdi (ma0 ni0 1.441; 2.94; vibhaM0 793) nayappavattAya sammAdiTThiyA duusikaa| __ sIlassa sampAdanaM nAma sabbabhAgato tassa anUnatApAdananti Aha "sampAdanato paripUraNato"ti / pAripUrattho hi sampadA-saddoti / mAnasikasIlaM nAma sIlavisodhanavasena abhijjhAdippahAnaM / diTThipAripUribhUtaM ANanti atthikadiTThiAdisammAdiTThiyA pAripUribhAvena pavattaM ANaM / visuddhiM pApetuM samatthanti cittavisuddhiAdiuparivisuddhiyA paccayo bhavituM samatthaM / suvisuddhameva hi sIlaM tassA padaTThAnaM hotIti / visuddhiM pApetuM samatthaM dassananti ANadassanavisuddhiM, paramatthavisuddhinibbAnaJca pApetuM upanetuM samatthaM 162
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.304-304) dukavaNNanA 163 kammassakatAANAdisammAdassanaM / tenAha "abhidhamme"tiAdi / ettha ca "idaM akusalaM kammaM no sakaM, idaM pana kammaM saka''nti evaM byatirekato anvayato ca kammassakatAjAnanANaM kmmssktaajaannN| tenAha "ettha cA"tiAdi / "parena katampI"ti idaM nidassanavasena vuttaM yathA parena kataM, evaM attanA katampi sakakammaM nAma na hotIti / attanA vA ussAhitena parena kataMpIti evaM vA attho daTTabbo / yahi taM parassa ussAhanavasena kataM, tampi sakakammaM nAma hotIti ayajhettha adhippAyo / atthabhaJjanatoti diThThadhammikAdisabbaatthavinAsanato / atthajananatoti idhalokatthaparalokatthaparamatthAnaM uppaadnto| ArabbhakAle "aniccaM dukkhaM anattA''ti pavattampi vacIsaccaJca lakkhaNAni paTivijjhantaM vipassanAjANaM anulometi tattheva pttivijjhnto| paramatthasaccaJca nibbAnaM na vilometi na virodheti ekanteneva sampApanato / ANadassananti ANabhUtaM dassanaM, tena maggaM vadati / taMsampayuttameva vIriyanti paThamamaggasampayuttaM viiriymaah| sabbApi bhaggapaJA diTThivisuddhiyevAti dassetuM "apicA"tiAdi vuttaM / ayameva ca nayo abhidhammapALiyA (dha0 sa0 550) sametIti dassento "abhidhamme panA"ti Adi avoca / yasmA saMvego nAma sahottappaJANaM, tasmA saMvegavatthu bhayato bhAyitabbato dassanavasena pavattaJaANaM / tenAha "jAtibhaya"ntiAdi / bhAyanti etasmAti bhayaM, jAti eva bhayaM jaatibhyN| saMvejanIyanti saMvijjitabbaM bhAyitabbaM uttAsitabbaM / ThAnanti kAraNaM, vatthUti attho / saMvegajAtassAti uppnnsNvegss| upAyapadhAnanti upAyena pavattetabbaM vIriyaM / kusalAnaM dhammAnanti sIlAdInaM anavajjadhammAnaM / bhAvanAyAti uppAdanena vaDDanena ca / asantuTThassAti "alaM ettAvatA, kathaM ettAvatA''ti saGkocApattivasena na santuTThassa | bhiyyokamyatAti bhiyyo bhiyyo uppAdanicchA / vosAnanti saGkocaM asamatthanti / tussanaM tuTThi santuTTi, natthi etassa santuTThIti asantuTTi, tassa bhAvo asntutttthitaa| vIriyappavAhe vattamAne antarA eva paTigamanaM nivattanaM paTivAnaM, taM tassa atthIti paTivAnI, na paTivAnI appaTivAnI, tassa bhAvo appttivaanitaa| sakkaccakiriyatAti kusalAnaM karaNe sakkaccakiriyatA AdarakiriyatA / sAtaccakiriyatAti satatameva karaNaM / ahitakiriyatAti antarA aThThapetvA khaNDaM akatvA karaNaM / anolInavuttitAti na lInappavattitA / anikkhittachandatAti kusalacchandassa anikkhipanaM / anikkhittadhuratAti kusalakaraNe 163
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) vIriyadhurassa anikkhipanaM / AsevanAti Adarena sevnaa| bhAvanAti vaDDanA brUhanA / bahulIkammanti punappunaM karaNaM / tisso vijjAti pubbenivAsAnussatitrANaM, dibbacakkhuJANaM AsavakkhayANanti imA tisso vijjA / paTipakkhavijjhanaTena pubbe nivutthakkhandhAdInaM viditakaraNadvena visiTThA muttIti vimutti| svAyaM viseso paTipakkhavigamanena, paTiyogivigamanena ca icchitabboti tadubhayaM dassetuM "ettha cA"tiAdi vuttaM / tattha yena visesena samApattiyo paccanIkadhammehi suTTha muttA, tato nirAsaGkatAya ArammaNe ca abhiratA, taM visesaM upAdAya tA adhikaM muccanato, ArammaNe adhimuccanato ca adhimuttiyo nAmAti vuttaM "cittassa ca adhimuttI"ti / muttattAti sabbasaGkhArehi visesena nissaTattA vimutti / khaye ANanti samucchedavasena kilese khepetIti khayo, ariyamaggo, tappariyApannaM ANaM khaye aannN| paTisandhivasenAti kilesAnaM taMtaMmaggavajjhAnaM uppannamagge khandhasantAne puna sandahanavasena | anuppAdabhUteti taMtaMphale / anuppAdapariyosAneti anuppAdakaro maggo anuppAdo, tassa pariyosAne, kilesAnaM vA anuppajjanasaGkhAte pariyosAne, bhaGgeti atthoti / dukavaNNanA nihitaa| tikavaNNanA 305. dhammato aJo kattA natthIti dassetuM kattusAdhanavasena "lutbhatIti lobho"ti vuttaM / lubbhati tena, lubbhanamattametanti karaNabhAvasAdhanavasenapi attho yujjateva / dussati muvhatIti etthApi eseva nyo| akusalaJca taM akosallasambhUtaTTena ekantAkusalabhAvato mUlaJca attanA sampayuttadhammAnaM suppatiTTitabhAvasAdhanato, na akuslbhaavsaadhnto| na hi mUlakato akusalAnaM akusalabhAvo, kusalAdInaJca kuslaadibhaavo| tathA sati momUhacittadvaye mohassa akusalabhAvo na siyaa| tesanti lobhAdInaM / "na lubbhatIti alobho'"tiAdinA paTipakkhanayena / 164
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA duTTha caritAnIti paccayato, sampayuttadhammato, pavattiAkArato ca na suTu asammA pavattitAni / virUpAnIti bIbhacchAni sampati, AyatiJca aniTTharUpattA / kAyenAti kAyadvArena karaNabhUtena / kAyatoti kAyadvArato / "suTu caritAnI"tiAdIsu vuttavipariyAyena attho veditabbo / yassa sikkhApadassa vItikkame kAyasamuTThAnA Apatti hoti, taM kAyadvAre pnyttsikkhaapdN| avItikkamo kAyasucaritanti vArittasIlassa vasena vadati, cArittasIlassapi vA, yassa akaraNe Apatti hoti / vacIduccaritasucaritaniddhAraNampi vuttanayAnusArena veditabbaM / ubhayattha paJattassAti kAyadvAre, vacIdvAre ca paJattassa | sikkhApadassa vItikkamova manoduccaritaM manodvAre paJattassa sikkhApadassa abhAvato, tayidaM dvAradvaye akiriyasamuTThAnAya ApattiyA vasena veditabbaM / avItikkamoti yathAvuttAya ApattiyA avItikkamo mnosucritN| "sabbassApi sikkhApadassa avItikkamo manosucarita"nti keci / tadubhayahi cArittasIlaM uddissapaJattaM sikkhApadaM, tassa avItikkamo siyA kAyasucaritaM, siyA vacIsucaritanti / pANo atipAtIyati etAyAti pANAtipAto, tathApavattA cetanA, evaM adinnAdAnAdayopIti Aha "pANAtipAtAdayo pana tisso cetanA"ti / vacIdvArepi uppannA kAyaduccaritaM dvArantare uppannassApi kammassa sanAmApariccAgato yebhuyyavuttiyA, tabbahulavuttiyA ca / tenAhu aTThakathAcariyA - "dvAre caranti kammAni, na dvArA dvaarcaarino|| tasmA dvArehi kammAni, aJamajaM vavatthitA''ti / / (dha0 sa0. aTTha0 kAmAvacarakusaladvArakathA) vacIduccaritaM kAyadvArepi vacIdvArepi uppannAti AnetvA sambandhitabbaM / cetanAsampayuttadhammAti manokammabhUtAya cetanAya sampayuttadhammA / kAyavacIkammabhUtAya pana cetanAya sampayuttA abhijjhAdayo taM taM pakkhikA vA honti abbohArikA vAti / cetanAsampayuttadhammA manosucaritanti etthApi eseva nayo / tividhassa duccaritassa akaraNavasena pavattA tisso cetanApi viratiyopi kAyasucaritaM kAyikassa vItikkamassa akaraNavasena pavattanato, kAyena pana sikkhApadAnaM samAdiyane sIlassa kAyasucaritabhAve vattabbameva ntthi| eseva nayo vciisucrite| 165
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) kAmapaTisaMyuttoti ettha dve kAmA vatthukAmo ca kilesakAmo ca / tattha vatthukAmapakkhe ArammaNakaraNavasena kAmehi paTisaMyutto vitakko kaamvitkko| kilesakAmapakkhe pana sampayogavasena kAmena paTisaMyuttoti yojetabbaM / "byApAdapaTisaMyutto"tiAdIsu sampayogavaseneva attho veditbbo| byApAdavatthupaTisaMyuttopi byApAdapaTisaMyuttoti gavhamAne ubhayathApi yojanA labbhateva / vihiMsApaTisaMyuttoti etthApi eseva nayo / vihiMsanti etAya satte, vihiMsanaM vA esA sattAnanti vihiMsA, tAya paTisaMyutto vihiMsApaTisaMyuttoti evaM saddattho veditabbo / appiye amanApe saGkhAre Arabbha byApAdavitakkappavatti aTThAnAghAtavasena dIpetabbA / byApAdavitakkassa avadhiM dassetuM "yAva vinAsanA'ti vuttaM / vinAsanaM pana pANAtipAto evAti / "saGkhAro' hi dukkhApetabbo nAma natthI''ti kasmA vuttaM, nanu ye "dukkhApetabbA''ti icchitA sattasaJitA, tepi atthato saGghArA evAti? saccametaM, ye pana indriyabaddhA saviANakatAya dukkhaM paTisaMvedenti, tasmA te vihiMsAvitakkassa visayA icchitA sttsnyitaa| ye pana na dukkhaM paTisaMvedenti vuttalakkhaNAyogato, te sandhAya "vihiMsAvitakko saGkhAresu nuppajjatIti vuttaM / yattha pana uppajjati, yathA ca uppajjati, taM dassetuM "ime sattA"tiAdi vuttaM / / nekkhammaM vuccati lobhato nikkhantattA alobho, nIvaraNehi nikkhantattApi paThamajjhAnaM, sabbAkusalehi nikkhantattA sabbo kusalo dhammo, sabbasaGghatehi pana nikkhantattA, nibbAnaM / upanissayato, sampayogato, ArammaNakaraNato ca nekkhammena paTisaMyuttoti nekkhmmpttisNyutto| nekkhammavitakko sammAsaGkappo / idAni taM bhUmivibhAgena dassetuM "so"tiAdi vuttaM / asubhapubbabhAgeti asubhajjhAnassa pubbabhAge | asubhaggahaNaJcettha kAmavitakkassa ujuvipaccanIkadassanatthaM ktN| kAmavitakkapaTipakkho hi nekkhammavitakkoti / evaJca katvA uparivitakkadvayassa bhUmiM dassentena sapubbabhAgAni mettAkaruNAjhAnAdIni uddhaTAni / asubhajjhAneti asubhArammaNe paThamajjhAne / avayave hi samudAyavohAraM katvA niddisati yathA "rukkhe sAkhA"ti | jhAnaM pAdakaM katvAti nidassanamattaM / taM jhAnaM sammasitvA uppannamaggaphalakAlepi hi so lokuttaroti / byApAdassa paTipakkho, kiJcipi na byApAdeti etenAti vA abyApAdo, mettA, tAya paTisaMyutto abyaapaadpttisNyutto| mettAjhAneti mettAbhAvanAvasena adhigate paThamajjhAne | karuNAjhAneti etthApi eseva nyo| vihiMsAya paTipakkho, na vihiMsanti vA etAya satteti avihiMsA, karuNA / 166
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 167 nanu ca alobhAdosAnaM aJamAvirahato tesaM vasena uppajjanakAnaM imesaM nekkhammavitakkAdInaM aJamadhe asaGkaraNato vavatthAnaM na hotIti ? noti dassetuM "yadA"tiAdi AraddhaM / alobho sIsaM hotIti alobho padhAno hoti / niyamitapariNatasamudAcArAdivasena yadA alobhappadhAno nekkhammagaruko cittuppAdo hoti, tadA laddhAvasaro nekkhammavitakko patiThThahati / taMsampayuttassa pana adosalakkhaNassa abyApAdassa vasena yo tasseva abyApAdavitakkabhAvo sambhaveyya, sati ca abyApAdavitakkabhAve kassacipi aviheThanajAtikatAya avihiMsAvitakkabhAvo ca sambhaveyya, te itare de| tadanvayikAti tasseva nekkhammavitakkassa anugAmino, sarUpato adissanato "tasmiM sati honti, asati na hontIti tadanumAnaneyyA bhavanti / sesadvayepi iminA nayena attho veditbbo| vuttanayenevAti "kAmapaTisaMyutto saGkappo kAmasaGkappo"tiAdinA vitakkattike vuttanayeneva (dI0 ni0 3.288) veditabbo asthato abhinnttaa| yadi evaM kasmA puna desanA katAti? tathA desanAya bujjhanakAnaM ajjhAsayavasena desanAmattamevetaM / / kAmavitakkAdInaM viya uppajjanAkAro veditabbo "tAsu dve sattesupi saGkhAresupi uppajjantI''tiAdinA / tattha kAraNamAha "taMsampayuttAyeva hi etA"ti / tathaivAti yathA nekkhammavitakkAdInaM "asubhapubbabhAge kAmAvacaro hotI"tiAdinA kAmAvacarAdibhAvo vutto, tatheva tAsampi nekkhammasAdInampi kAmAvacarAdibhAvo veditbbo| kAmapaTisaMyuttoti sampayogavasena kAmena pttisNyutto| takkanavasena tkko| visesato takkanavasena vitkko| saGkappanaparikappanavasena sngkppo| a supi kAmapaTisaMyuttesu dhammasu vijjamAnesu vitakke eva kAmopapado dhAtu-saddo niruLho veditabbo vitakkassa kAmasaGkappappavattiyA saatisyttaa| esa nayo byApAdadhAtuAdIsu / sabbepi akusalA dhammA kAmadhAtU hInajjhAsayehi kAmitabbadhAtubhAvato kilesakAmassa ArammaNasabhAvattAti attho / viheThetIti vibAdhati / tatthAti tasmiM yathAvutte kaamdhaatuttike| sabbAkusalasaGgAhikAya kAmadhAtuyA itarA dve saGgahetvA kathanaM sabbasaGgAhikA kthaa| tisso dhAtuyo aJamacaM asaGkarato kathA asmbhinnaa| itarA dve gahitAva hontIti itarA dve dhAtuyo gahitA eva honti sabbepi akusalA dhammA kAmadhAtU''ti vuttattA sAmaJjajotanAya savisayassa atibyApanena / tatoti itaradhAtudvayasaGgAhikAya kAmadhAtuyA / nIharitvAti niddhAretvA / dassetIti evaM bhagavA dassetIti vattuM vaTTati / byApAdadhAtuM...pe0... kthesi| kasmA ? 167
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) pageva apavAdA abhinivisanti, tato paraM ussaggo pavattati, ThapetvA vA apavAdavisayaM taM pariharantova ussaggo pavattatIti, Ayo hesa loke niruLhoti / / Dhe kathAti "sabbasaGgAhikA, asambhinnA cA"ti (dI0 ni0 aTTha0 3.305) anantarattike vuttA dve kathA / tattha vuttanayena AnetvA kathanavasena veditbbaa| tasmA tattha vuttaattho idhApi AharitvA veditabbo "nekkhammadhAtuyA gahitAya itarA dve gahitAva hontii"tiaadinaa| suJataTenAti attasuJatAya / kAmabhavo kAmo uttarapadalopena sujhataThUna dhAtu cAti kaamdhaatu| brahmalokanti paThamajjhAnabhUmisaJjitaM brahmalokaM / dhAtuyA AgatahAnamhIti "kAmadhAtu rUpadhAtU''tiAdinA dhAtuggahaNe kate / bhavena paricchinditabbAti "kAmabhavo rUpabhavo''tiAdinA bhavavasena tadattho paricchinditabbo, na yAya kAyaci dhAtuyA vasena | yadaggena ca dhAtuyA AgatachAne bhavena paricchedo kAtabbo, tadaggena bhavassa AgatahAne dhAtuyA paricchedo kAtabbo bhavavasena dhAtuyA parichijjanato / nirujjhati kilesavaTTametthAti nirodho, sA eva sujhataThUna dhAtUti nirodhadhAtu, nibbAnaM / niruddhe ca kilesavaDhe kammavipAkavaTTA niruddhA eva honti / hInadhAtuttiko abhidhamme (dha0 sa0 tikamAtikA 14) hInattikena paricchinditabboti vuttaM "hInA dhAtUti dvAdasa akusalacittuppAdA"ti / te hi lAmakaTTena hInadhAtu / hInapaNItAnaM majjhe bhavAti majjhimadhAtu, avasesA tebhUmakadhammA / uttamaDhena atappakaDhena ca paNItadhAtu, nvlokuttrdhmmaa| paJcakAmaguNA visayabhUtA etassa santIti paJcakAmaguNiko, kAmarAgo / rUpArUpabhavesUti rUpArUpUpapattibhavesu yathAdhigatesu / anadhigatesu pana so patthanA nAma na hotIti bhavavasena patthanAti iminAva ghito| jhAnanikantIti rUpArUpajjhAnesu nikanti / bhavavasena patthanAti bhavesu patthanAti / evaM catUhipi padehi yathAkkama mahaggatUpapattibhavavisayA, mahaggatakammabhavavisayA, bhavadiTThisahagatA, bhavapatthanAbhUtA ca taNhA "bhavataNhA"ti vuttaa| vibhavadiTTi vibhavo uttarapadalopena, vibhavasahagatA taNhA vibhvtnnhaa| rUpAdipaJcavatthu kAmavisayA balavarAgabhUtA taNhA kAmataNhAti paThamanayo, "sabbepi 168
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.315-305) tikavaNNanA 169 tebhUmakadhammA kAmanIyadvena kAmA"ti (mahAni0 1) vacanato te Arabbha pavattA diTThivippayuttA sabbApi taNhA kAmataNhAti dutiyanayoti ayametesaM viseso / abhidhamme panAti pana-saddo visesatthajotano, tena paJcakAmaguNikarAgato aopi kAmAvacaradhammavisayo lobho abhidhamme (vibhaM0 915) "kAmataNhA'"ti Agatoti imaM visesaM joteti / tikantarampi samAnaM taNhaMyeva nissAya pavattitadesanAnantaratAya taM "vAro'ti vattabbataM arahatIti "iminA vArenA"ti vuttaM / iminA vArenAti iminA pariyAyenAti attho / rajanIyadvenAti kAmanIyaTTena / pariyAdiyitvAti pariggahetvA / tatoti kAmataNhAya / nIharitvAti niddhAretvA / itarA dve taNhAti rUpataNhaM, arUpataNhaJca dasseti / etena "kAmataNhA"ti sAdhAraNavacanametaM sabbassapi lobhassa, tassa pana "rUpataNhA arUpataNhA''ti visesavacanaM yathA kAmaguNikarAgo rUparAgo arUparAgoti dasseti / nirodhataNhAti bhavanirodhe bhavasamucchede taNhA / yasmA hi ucchedadiTThi manussattabhAve, kAmAvacaradevattabhAve, rUpAvacaraarUpAvacarattabhAve Thitassa attano sammA samucchedo hotIti bhavanirodhaM Arabbha pavattati, tasmA taMsahagatApi taNhA tameva Arabbha pavattatIti / vaTTasminti tividhepi vaTTe / yathA te hi nissarituM appadAnavasena kammavipAkavaTTe taMsamaGgisattaM tesaM parAparuppattiyA paccayabhAvena saMyojenti, evaM kilesvttttepiiti| satIti paramatthato vijjamAne / rUpAdibhedeti rUpavedanAdivibhAge | kAyeti khandhasamUhe / vijjamAnAti satI paramatthato upalabbhamAnA / diTThiyA parikappito hi attAdi paramatthato natthi, diTThi pana ayaM atthevAti / vicinantoti dhammasabhAvaM viimNsnto| kicchatIti kilamati / parAmasatIti parato Amasati / "sIlena suddhi, vatena suddhI"ti gaNhanto hi visuddhimaggaM atikkamitvA tassa parato Amasati nAma / vIsativatthukA diTThIti rUpAdi-dhamme, paccekaM te vA nissitaM, tesaM vA nissayabhUtaM, sAmibhUtaM vA katvA parikappanavasena pavattiyA vIsativatthukA attadiTThi vIsati / vimatIti dhammasu sammA, micchA vA mananAbhAvato saMsayitaTena amati, appaTipajjananti attho| vipariyAsaggAhoti asuddhimagge "suddhimaggo''ti vipriitggaaho| cirapArivAsiyadvenAti ciraparivutthatAya purANabhAvena / AsavanadvenAti sandanaDhena, pavattanadvenAti attho| savatIti pavattati / avadhiattho A-kAro, avadhi ca mariyAdAbhividhibhedato duvidho / tattha mariyAdo kiriyaM bahi katvA pavattati yathA "A 169
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) pATaliputtA vuTTho devo''ti / abhividhi kiriyaM byApetvA pavattati yathA "A bhavaggA bhagavato yaso pavatto''ti / abhividhiattho ayaM A-kAro veditbbo| katthaci dve AsavA AgatAti vinayapALiM (pArA0 39) sandhAyAha / tattha hi "diThThadhammikAnaM AsavAnaM saMvarAya, samparAyikAnaM AsavAnaM paTighAtAyA''ti (pArA0 39) dvidhA AsavA AgatAti / katthacIti tikanipAte Asavasutte, (itivu0 56; saM0 ni0 3.5.163) a su ca saLAyatanasuttAdIsu (saM0 ni0 2.4.321) / saLAyatanasuttesupi hi "tayome Avuso AsavA kAmAsavo bhavAsavo avijjAsavo''ti tayo eva AgatAti / nirayaM gamentIti nirygaaminiiyaa| yasmA idha sAsavaM kusalAkusalaM kamma AsavapariyAyena desitaM, tasmA paJcagatisaMvattanIyabhAvena AsavA aagtaa| imasmiM saGgItisutte tayo AgatAti / ettha yasmA aJjasu ca A bhavaggaM A gotrabhuM pavattantesu mAnAdIsu vijjamAnesu attattaniyAdiggAhavasena, abhibyApanamadakaraNavasena AsavasadisatA ca etesaMyeva, na aJjasaM, tasmA etesveva Asava-saddo niruLho daTThabbo / na cettha "diTThAsavo nAgato''ti cintetabbaM bhavataNhAya, bhavadiTThiyApi bhavAsavaggahaNeneva gahitattA / kAmAsavo nAma kAmanaThUna, AsavanaTena ca / vuttAyeva atthato ninnaanaakrnnto| kAme esati gavasati etAyAti kAmesanA, kAmAnaM abhipatthanAvasena, pariyeTivasena, paribhuJjanavasena vA pavattarAgo / bhavesanA pana bhavapatthanA, bhavAbhiratibhavajjhosAnavasena pvttraago| didvigatikasammatassAti atithiyehi parikappitassa, sambhAvitassa ca / brahmacariyassAti tpopkkmss| tadekaTThanti tAhi rAgadiTThIhi sahajekaTTha / kammanti akusalakammaM / tampi hi kAmAdike nibbattanAdhiTThAnAdivasena pavattaM "esatI"ti vuccati / antaggAhikA diTThIti nidassanamattametaM | yA kAci pana micchAdiTThi tapopakkamahetukA brahmacariyesanA eva / AkArasaNThAnanti visiTThAkArAvaTTAnaM kathaMvidhanti hi kena pakArena saNThitaM, samavaTTitanti attho| saddatthato pana vidahanaM visiTThAkArena avaTThAnaM vidhA, vidhIyati visadisAkArena ThapIyatIti vidhA, kotttthaaso| vidahanato hInAdivasena vividhenAkArena dahanato upadhAraNato vidhA, mAnova / seyyasadisahInAnaM vasenAti seyyasadisahInabhAvAnaM yAthAvA' yAthAvabhUtAnaM vasena / tayo mAnA vuttA sevyasseva uppajjanakA / esa nayo sdishiinesupi| tenAha "ayahi mAno"tiAdi / idAni yathAuddiSTe navavidhepi mAne 170
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 171 vatthuvibhAgena dassetuM "tatthA"tiAdi vuttaM / rAjUnaJceva pabbajitAnaJca uppajjati kasmA ? te visesato attAnaM seyyato dahantIti / idAni tamatthaM vitthArato dassento "rAjA hI"tiAdimAha / ko mayA sadiso asthIti ko-saddo paTikkhepattho, aJjo sadiso natthIti adhippAyo / etesaMyevAti rAjUnaM, pabbajitAnaJca / uppajjati seTThavatthukattA tassa / "hInohamasmI"ti mAnepi eseva nayo / "ko mayA sadiso aJo rAjapuriso atthI"ti vA "mahaM ajehi saddhiM kiM nAnAkaraNa"nti vA "amacco ti nAmAmeva...pe0... nAmAha"nti vAti sadisassa sevyamAnAdInaM tiNNaM pavattiAkAradassanaM / dAsAdInanti Adi-saddena bhatika kammakarAdInaM parAdhInavuttikAnaM gahaNaM / Adi-saddena vA gahite eva "pukkusacaNDAlAdayopI"ti sayameva dasseti / nanu ca mAno nAmAyaM saMpaggaharaso, so kathaM omAne sambhavatIti ? sopi avakaraNamukhena vidhAnavatthunA paggaNhanavaseneva pavattatIti nAyaM virodho / tenevAha "kiM dAso nAma ahanti ete mAne karotI''ti / tathA hissa yAthAvamAnatA vuttaa| yAthAvamAnA bhavanikanti viya, attadiTThi viya ca na mahAsAvajjA, tasmA te na apAyagamanIyA / yathAbhUtavatthukatAya hi te yaathaavmaanaa| "arahattamaggavajjhA"ti ca tassa anavasesappahAyitAya vuttN| dutiyatatiyamaggehi ca te yathAkkamaM pahIyanti, ye oLArikatarA, oLArikatamA ca / mAno hi "ahaM asmI"ti pavattiyA uparimaggesu sammAdiTThiyA ujuvipaccanIko hutvA pahIyati / ayAthAvamAnA nAma ayathAbhUtavatthukatAya, teneva te mahAsAvajjabhAvena paThamamaggavajjhA vuttaa| ___ atati satataM gacchati pavattatIti addhA, kAloti Aha "tayo addhAti tayo kAlA"ti / suttantapariyAyenAti bhaddekarattasuttAdIsu (ma0 ni0 3.283) Agatanayena / tattha hi "yo cAvuso mano, ye ca dhammA, ubhayametaM paccuppannaM, tasmiM ce paccuppanne chandarAgapaTibaddhaM hoti vijJANaM, chandarAgapaTibaddhattA vijJANassa tadabhinandati, tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu saMhIratI"ti (ma0 ni0 3.284) addhApaccuppannaM sandhAya evaM vuttaM / tenAha "paTisandhito pubbe"tiAdi / tadantaranti tesaM cutipaTisandhInaM vemajjhaM paccuppano addhA, yo pubbantAparantAnaM vemajjhatAya "pubbantAparante kavati, (dha0 sa0 171
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) 1123) pubbantAparante aANa''nti (dha0 sa0 1067, 1106, 1128) evamAdIsu "pubbantAparanto''ti ca vuccati / bhaGgo dhammo atItaMsena saGgahitoti Aha "bhaGgato uddhaM atIto addhA nAmA"ti / tathA anuppanno dhammo anAgataMsena saGgahitoti Aha "uppAdato pubbe anAgato addhA nAmA"ti / khaNattayeti uppAdo, Thiti, bhaGgoti tIsu khaNesu / yadA hi dhammo hetupaccayassa samavAye uppajjati, yadA ca veti, iti dvIsupi khaNesu ThitikkhaNe viya paccuppannoti / dhammAnahi pAkabhAvUpAdhikaM pattab udayo, viddhasabhAvUpAdhikaM vayo, tadubhayavemajjhaM tthiti| yadi evaM addhA nAmAyaM dhammo eva Apannoti ? na dhammo, dhammassa pana avasthAbhedo, taJca upAdAya loke kAlasamajAti dassetuM "atItAdibhedo ca nAma aya"ntiAdi vuttaM / idhAti imasmiM loke / teneva vohArenAti taM taM avatthAvisesaM upAdAya dhammo "atIto anAgato paccuppanno''ti yena vohArena voharIyati, dhammappavattimattatAya hi paramatthato avijjamAnopi kAlo tasseva dhammassa pavattiavatthAvisesaM upAdAya teneva vohArena "atIto addhA"tiAdinA vutto| anta-saddo loke pariyosAne, koTiyaM niruLahoti tadatthaM dassento "antoyeva anto"ti Aha, koTi antoti attho| parabhAgoti paarimnto| amati gacchati bhavappabandho niTThAnaM etthAti anto, koTi | amanaM niTThAnagamananti anto, osAnaM / so pana "esevanto dukkhassA''ti (ma0 ni0 3.393; saM0 ni0 1.2.51) vuttattA dukkhaNNavassa pArimantoti Aha "parabhAgo"ti / ammati paribhuyyati hILIyatIti anto, lAmako / ammati bhAgaso AyatIti anto, aMsoti Aha "koTThAso anto'ti / santo paramatthato vijjamAno kAyo dhammasamUhoti sakkAyo, khandhA, te pana ariyasaccabhUtA idhAdhippetAti vuttaM "paJcupAdAnakkhandhA'ti / purimataNhAti yesaM nibbattikA, tannibbattito pageva siddhA taNhA / appavattibhUtanti nappavattati tadubhayaM etthAti tesaM appavattihAnabhUtaM / yadi "sakkAyo anto''tiAdinA aJamajaM vibhattitAya dukkhasaccAdayo gahitA, atha kasmA maggo na gahitoti Aha "maggo panA"tiAdi / tattha upAyattAti upAyabhAvato, sampApakahetubhAvatoti attho| yadi pana hetumantaggahaNeneva hetu gahito hoti, nanu evaM sakkAyaggahaNeneva tassa hetubhUto sakkAyasamudayo gahito hotIti ? tassa gahaNe saGghataduko viya, sappaccayaduko viya ca dukovAyaM Apajjati, na tiko / yathA pana sakkAyaM gahetvA sakkAyasamudayopi gahito, evaM sakkAyanirodhaM gahetvA sakkAyanirodhupAyo gavheyya, evaM sati catukko ayaM 172
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 173 Apajjeyya, na tiko, tasmA hetumantaggahaNena hetuggahaNaM na cintetabbaM / ayaM panettha adhippAyo yutto siyA - idha sakkAyasakkAyasamudayA anAdikAlikA, asati maggabhAvanAyaM paccayAnuparamena apariyantA ca, nibbAnaM pana appaccayattA attano niccatAya eva sabbadAbhAvIti anAdikAliko, apariyanto ca / iti imAni tINi saccAni mahAthero imAya sabhAgatAya "tayo antA"ti tikaM katvA dasseti / ariyamaggo pana kadAci karahaci labbhamAno na tathAti tassa ativiya dullabhapAtubhAvataM dIpetuM tikato bahikatoti ayamettha attanomati / dukkhatAti dukkhabhAvo, dukkhaMyeva vA yathA devo eva devtaa| dukkha-saddo cAyaM adukkhasabhAvesupi sukhupekkhAsu kaJci aniTThatAvisesaM upAdAya pavattatIti tato nivattento sabhAvadukkhavAcinA ekena dukkha-saddena visesetvA "dukkhadukkhatA"ti Aha / bhavati hi ekantato taMsabhAvepi atthe aJassa dhammassa yena kenaci sadisatAlesena byabhicArAsaGkAti visesitabbatA yathA "rUparUpaM tilatela''nti (vibhaM0 aTTha0 pakiNNakathA) ca / saGghArabhAvenAti saGkhatabhAvena / paccayehi saGgharIyantIti saGghArA, adukkhamasukhavedanA / saGkhariyamAnattA eva hi asArakatAya paridubbalabhAvena bhaGgabhaGgAbhimukhakkhaNesu viya attalAbhakkhaNepi vibAdhappattA eva hutvA saGghArA pavattantIti Aha "saGghatattA uppAdajarAbhaGgapILitA"ti / tasmAti ythaavuttkaarnnto| aJadukkhasabhAvavirahatoti dukkhadukkhatAvipariNAmadukkhatAsaGghAtassa aJassa dukkhasabhAvassa abhAvato / vipariNAmeti pariNAme, vigameti attho| tenAha papaJcasUdaniyaM "vipariNAmadukkhAti natthibhAvo dukkha''nti / apariJAtavatthukAnahi sukhavedanuparamo dukkhato upaTThAti, svAyamattho piyavippayogena diipetbbo| tenAha "sukhassa hI"tiAdi / pubbe vuttanayo padesanissito vedanAvisesamattavisayattAti anavasesato saGkhAradukkhataM dassetuM "apicA"ti dutiyanayo vutto / nanu ca "sabbe saGkhArA dukkhA''ti (dha0 pa0 278) vacanato sukhadukkhavedanAnampi saGkhAradukkhatA ApannAti ? saccametaM, sA pana sAmaJjajotanAapavAdabhUtena itaradukkhatAvacanena nivattIyatIti nAyaM virodho| tenevAha "ThapetvA dukkhavedanaM sukhavedanaJcA"ti / micchAsabhAvoti "hitasukhAvaho me bhavissatI"ti evaM AsIsitopi tathA abhAvato, asubhAdIsuyeva "subha'"ntiAdiviparItappavattito ca micchAsabhAvo, musAsabhAvoti attho / mAtughAtakAdIsu pavattamAnApi hi hitasukhaM icchantAva pavattantIti te dhammA "hitasukhAvahA 173
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) me bhavissantI"ti AsIsitA honti / tathA asubhAsukhAniccAnattesu subhAdivipariyAsadaLhatAya AnantariyakammaniyatamicchAdiTThIsu pavatti hotIti te dhammA asubhAdIsu subhAdiviparItappavattikA honti / vipAkadAne sati khandhabhedAnantarameva vipAkadAnato niyato, micchatto ca so niyato cAti micchttniyto| anekesu Anantariyesu katesu yaM tattha balavaM, taM vipaccati, na itarAnIti ekantavipAkajanakatAya niyatatA na sakkA vattunti "vipAkadAne satI"ti vuttaM / khandhabhedAnantaranti cutianantaranti attho / cuti hi maraNaniddese "khandhAnaM bhedo''ti (dI0 ni0 2.390; ma0 ni0 1.123; 3.373; vibhaM0 193) vuttA, etena vacanena sati phaladAne cutianantaro eva etesaM phalakAlo, na ajhoti phalakAlaniyamena niyatatA vuttA hoti, na phaladAnaniyamenAti niyataphalakAlAnaM aJasampi upapajjavedanIyAnaM, diTThadhammavedanIyAnampi niyatatA Apajjati, tasmA vipAkadhammadhammAnaM paccayantaravikalatAdIhi avipaccamAnAnampi attano sabhAvena vipAkadhammatA viya balavatA Anantariyena vipAke dinne avipaccamAnAnampi AnantariyAnaM phaladAne niyatasabhAvA, AnantariyasabhAvA ca pavattIti attano sabhAvena phaladAnaniyameneva niyatatA, AnantariyatA ca veditabbA / avassaJca niyatasabhAvA, AnantariyasabhAvA ca tesaM pavattIti sampaTicchitabbametaM aJassa balavato Anantariyassa abhAve cutianantaraM ekantena phldaanto|| nanu evaM aJasampi upapajjavedanIyAnaM aJasmiM vipAkadAyake asati cutianantarameva ekantena phaladAnato AnantariyasabhAvA, niyatasabhAvA ca pavatti ApajjatIti ? nApajjati asamAnajAtikena cetopaNidhivasena, upaghAtakena ca nivattetabbavipAkattA anantarekantaphaladAyakattAbhAvA. na pana AnantariyAnaM paThamajjhAnAdInaM dutiyajjhAnAdIni viya asamAnajAtikaM phalanivattakaM asthi sabbAnantariyAnaM avIciphalattA, na ca heTUpapattiM icchato sIlavato cetopaNidhi viya uparUpapattijanakakammabalaM AnantariyabalaM nivattetuM samattho cetopaNidhi asthi anicchantasseva avIcipAtanato, na ca AnantariyupaghAtakaM kiJci kammaM asthi / tasmA tesaMyeva anantarekantavipAkajanakasabhAvA pavattIti / anekAni ca AnantariyAni katAni ekante vipAke niyatattA uparatAvipaccanasabhAvAsattA nicchitAni sabhAvato niyatAneva / cutianantaraM pana phalaM anantaraM nAma, tasmiM anantare niyuttAni, tannibbattanena anantarakaraNasIlAni anantarapayojanAni cAti sabhAvato AnantariyAneva ca honti / tesu pana samAnasamAvesu ekena vipAke dinne itarAni attanA kAtabbakiccassa teneva katattA na dutiyaM tatiyaJca 174
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 175 paTisandhiM karonti, na samatthatAvighAtattAti natthi tesaM niyatAnantariyatAnivattIti / na hi samAnasabhAvaM samAnasabhAvassa samatthataM vihanatIti / ekassa pana aJjAnipi upatthambhakAni hontIti daTThabbAnIti / sammAsabhAveti saccasabhAve / niyato ekantiko anantarameva phaladAnenAti smmttniymto| na niyatoti ubhayathApi na niyato / avasesAnaM dhammAnanti kilesAnantariyakammaniyyAnikadhammehi aJcesaM dhammAnaM / tamandhakAroti tamo andhakAroti pdvibhaago| avijjA tamo nAma ArammaNassa chAdanaDhena / tenevAha "tamo vihato, Aloko uppanno (ma0 ni0 1.385; pArA0 12), tamokkhandho padAlito''ti (saM0 ni0 1.1.164) ca Adi / avijjAsIsena vicikicchA vuttA mahatA sammohena sabbakAlaM aviyujjanato | AgammAti patvA / kaGghatIti "ahosiM nu kho ahaM atItamaddhAna''ntiAdinA (ma0 ni0 1.18; saM0 ni0 1.2.20) kacaM uppAdeti saMsayaM Apajjati / adhimuccituM na sakkotIti pasAdAdhimokkhavasena adhimuccituM na sakkoti / tenAha "na sampasIdatIti / yAvattakahi yasmiM vatthusmiM vicikicchA na vigacchati, tAva tattha saddhAdhimokkho anavasarova / na kevalaM saddhAdhimokkho, nicchayAdhimokkhopi tattha na patiThThahati eva / / na rakkhitabbAnIti "imAni mayA rakkhitabbAnI''ti evaM katthaci rakkhAkiccaM nasthi parato rakkhitabbasseva abhAvato | satiyA eva rakkhitAnIti muTThassaccassa bodhimUle eva savAsanaM samucchinnattA satiyA rakkhitabbAni nAma sabbadApi rakkhitAni eva / natthi tathAgatassa kAyaduccaritanti tathAgatassa kAyaduccaritaM nAma nattheva, yato suparisuddho kAyasamAcAro bhgvto| no aparisuddhA, parisuddhA eva aparisuddhihetUnaM kilesAnaM pahInattA / tathApi vinaye apakataJjatAvasena siyA tesaM apArisuddhileso, na bhagavatoti dassetuM "na panA"tiAdi vuttaM / tattha vihArakAraM Apattinti ekavacanavasena "Apattiyo''ti ettha Apatti-sadaM AnetvA yojetab / abhidheyyAnurUpahi liGgavacanAni honti / esa nayo sesesupi / "manodvAre"ti idaM tassA ApattiyA akiriyasamuTThAnatAya vuttaM / na hi manodvAre paJattA Apatti atthIti / saupArambhavasenAti savattabbatAvasena, na pana duccaritalakkhaNApattivasena, yato naM bhagavA paTikkhipati / yathA Ayasmato mahAkappinassApi "gaccheyyaM vAhaM uposathaM, na vA gaccheyyaM / gaccheyyaM vAhaM saGghakamma, na vA gaccheyya"nti (mahAva0 137) parivitakkitaM | manoduccaritanti manodvArikaM appasatthaM caritaM / satthArA appasatthatAya hi taM duccaritaM nAma jAtaM, na sabhAvato / 175
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) yasmA mahAkAruNiko bhagavA sadevakassa lokassa hitasukhAya eva paTipajjamAno accantavivekajjhAsayatAya tabidhuraM dhammasenApatino cittuppAdaM paTikkhipanto "na kho te...pe0... uppAdetabba"nti avoca, tasmA so therassa cittuppAdo bhagavato na pAsaMsoti katvA manoduccaritaM nAma jAto, tassa ca paTikkhepo upArambhoti Aha "tasmiM manoduccarite upArambhaM Aropento''ti / bhagavato pana ettakampi natthi, yato pavAraNAsutte "handa dAni, bhikkhave, pavAremi vo, na ca me kiJci garahatha kAyikaM vA vAcasikaM vA"ti (saM0 ni0 1.1.215) vutto bhikkhusaGgho "na kho mayaM bhante bhagavato kiJci garahAma kAyikaM vA vAcasikaM vA"ti satthu parisuddhakAyasamAcArAdikaM sirasA sampaTicchi / ayahi lokanAthassa duccaritAbhAvo bodhisattabhUmiyampi cariyAcirAnugato ahosi, pageva buddhabhUmiyanti dassento "anacchariyaJceta"ntiAdimAha / buddhAnaMyeva dhammA guNA, na a santi buddhdhmmaa| tathA hi te buddhAnaM AveNikadhammAti vuccnti| tattha "nathi tathAgatassa kAyaduccarita"ntiAdinA kAyavacImanoduccaritAbhAvavacanaM yathAdhikAraM kAyakammAdInaM ANAnuparivattitAya laddhaguNakittanaM, na AveNikadhammantaradassanaM / sabbasmihi kAyakammAdike JANAnuparivattini kuto kAyaduccaritAdInaM smbhvo| "buddhassa appaTihatatrANa"ntiAdinA vuttAni sabba taJANato visuMyeva tINi jANAni catuyonipaJcagatiparicchedakajANAni viyA'"ti vadanti / ekaMyeva hutvA tIsu kAlesu appaTihataJANaM nAma sabba taJANameva / natthi chandassa hAnIti sattesu hitachandassa hAni ntthi| natthi vIriyassa hAnIti khemapavivekavitakkAnugatassa vIriyassa hAni natthi / "nathi davAti khiDDAdhippAyena kiriyA natthi / natthi ravAti sahasA kiriyA natthI'"ti vadanti, sahasA pana kiriyA davA "anaM karissAmI"ti aJakaraNaM rkhaa| khalitanti virajjhanaM ANena apphuTaM | sahasAti vegAyitattaM turitakiriyA / avyAvaTo manoti niratthako cittasamudAcAro / akusalacittanti ajJANupekkhamAha, ayaJca dIghabhANakAnaM pATho Akulo viy| ayaM pana pATho anAkulo atItaMse buddhassa bhagavato appaTihatatrANaM, anAgataMse, paccuppannaMse / imehi tIhi dhammehi samannAMgatassa buddhassa bhagavato sabaM kAyakammaM ANapubbaGgamaM ANAnuparivatti, sab vacIkammaM, sabbaM manokammaM / imehi chahi dhammehi samannAgatassa buddhassa bhagavato natthi chandassa hAni, natthi dhammadesanAya, natthi vIriyassa, natthi 176
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 177 samAdhissa, natthi paJjAya, natthi vimuttiyA / imehi dvAdasahi dhammehi samannAgatassa buddhassa bhagavato natthi davA, natthi ravA, natthi apphuTaM, natthi vegAyitattaM, natthi abyAvaTamano, natthi appaTisaGkhAnupekkhAti / tattha appaTisaGkhAnupekkhAti aJANupekkhA / sesaM vuttanayameva | ettha ca tathAgatassa AjIvapArisuddhiM kAyavacImanosamAcArapArisuddhiyAva saGgahetvA samAcArattayavasena mahAtherena tiko desito| kiJcanAti kinycikkhaa| ime pana rAgAdayo palibundhanadvena kiJcanA viyAti kinycnaa| tenAha "kiJcanAti palibodhA"ti | anudahanaTenAti anu anu dahanaTena / rAgAdayo arUpadhammA ittarakkhaNA kathaM anudahantIti AsavaM nivattetuM "tattha vatthUnI"ti vuttaM, daTTabbAnIti vacanaseso / tatthAti tasmiM rAgAdInaM anudahanaTe / vatthUnIti sAsane, loke ca pAkaTattA paccakkhabhUtAni kAraNAni / rAgo uppano tikhiNakaro hutvA / tasmA taMsamuTThAnA tejodhAtu ativiya tikhiNabhAvena saddhiM attanA sahajAtadhammehi hadayappadesaM jhApesi yathA taM bAhirA tejodhAtu sanissayaM / tena sA bhikkhunI supato viya byAdhi jhAyitvA matA| tenAha "teneva jhAyitvA kAlamakAsI"ti / dosassa nissayAnaM dahanatA pAkaTA evAti itaraM dassetuM "mohavasena hI"tiAdi vuttaM / ativattitvAti atikkamitvA / kAmaM AhuneyyaggiAdayo tayo aggI brAhmaNehi icchitA santi, te pana tehi icchitamattA, na sattAnaM tAdisA atthasAdhakA / ye pana sattAnaM atthasAdhakA, te dassetuM "AhunaM buccatI"tiAdi vuttaM / tattha Adarena hunanaM pUjanaM Ahunanti sakkAro "Ahunanti vuccati, taM AhunaM arhnti| tenAha bhagavA "AhuneyyAti bhikkhave mAtApitUnametaM adhivacana"nti (itivu0 106) / yadaggena ca te puttAnaM bahukAratAya AhuneyyAti tesu sammApaTipatti nesaM hitasukhAvahA, tadaggena tesu micchApaTipatti ahitadukkhAvahAti Aha "tesu...pe0... nibbattantI"ti / svAyamatthoti yo mAtApitUnaM attano upari vippaTipannAnaM puttAnaM anudahanassa paccayabhAvena anudahanaTTho, so ayamattho / mittavindakavatthunAti mittavindakassa nAma mAtari vippaTipannassa purisassa tAya eva vippaTipattiyA cirataraM kAlaM ApAyikadukkhAnubhavanadIpanena vatthunA veditbbo| 177
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA idAna tatthaM kassassa bhagavato kAle pavattaM vibhAvetuM "mittavindako hI "tiAdi vuttaM / dhanalobhena, na dhammacchandenAti adhippAyo / akutobhayaM kenaci anuTThApanIyatAya / nivAresi samuddapayAtA nAma bahvantarAyAti adhippAyena / antaraM katvAti atikkamanavasena dvinnaM pAdAnaM antare katvA / nAvA aTThAsa tassa pApakammabalena vAtassa avAyanato / ekadivasa rakkhitauposathakammAnubhAvena sampattiM anubhavanto / yathA purimAhi parato mA agamAsIti vRtto, evaM aparAparAhipIti Aha " tAhi 'parato parato mA agamAsIti vuccamAno" ti / khuracakkadharanti khuradhArUpamacakkadharaM ekaM purisaM / upaTTAsi pApakammassa balena / ( 10.305 - 305) catubbhIti catUhi accharAsadisIhi vimAnapetIhi, sampattiM anubhavitvAti vacanaseso / aTThajjhagamAti rUpAdikAmaguNehi tato visitarA aTTha vimAnapetiyo adhigacchi | atricchanti atricchAsaGghAtena atilobhena samannAgatattA atra atra kAmaguNe icchanto / cakkanti khuracakkaM / Asadoti anatthAvahabhAvena AsAdeti / soti gehasAmiko bhattA / purimanayenevAti anudahanassa paccayatAya / aticArinIti sAmikaM atikkamitvA cArinI micchAcArinI / rattiM dukkhanti attano pApakammAnubhAvasamupaTThitena sunakhena khAditabbatAdukkhaM / vaJcetvAti taM ajAnApetvAva kAraNaTThAnagamanaM sandhAya vuttaM / paTapaTantIti paTapaTA katvA / anuravadassanataM / muTThiyogo kirAyaM tassa sunakhantaradhAnassa, yadidaM kheLapiNDaM bhUmiyaM niTTubhitvA pAdena ghaMsanaM / tena vRttaM "so tathA akAsi / sunakhA antaradhAyisU'ti / dakkhiNAti cattAro paccayA diyyamAnA dakkhanti etehi hitasukhAnIti / taM dakkhiNaM arahatIti dakkhiNeyyo, bhikkhusaGgho / revatIvatthu vimAnavatthupetavatthUsu (vi0 va0 861 Adayo) tesaM aTThakathAyaJca (vi0 va0 977-980; pe0 va0 aTTha0 714-736) Agatanayena veditabbaM / "tividhena rUpasaGgaho"ti ettha nanu saGgaho ekavidhova, so kasmA "catubbidhoti vuttoti ? "saGgaho"ti atthaM avatvA aniddhAritatthassa saddasseva vRttattA / "vi 178
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10.305 - 305) tikavaNNanA rUpasaGgaho' 'tiAdIsu (dha0 sa0 rUpakaNDa - tike) padesu saGgraha - saddo tAva attano atthavasena catubbidhoti ayaJhettha attho / atthopi vA aniddhAritaviseso sAmaJJena gahetabbataM patto '"tividhena rUpasaGgaho'"tiAdIsu (dha0 sa0 rUpakaNDa - tike) "saGgaho" ti vRttoti na koci doso / niddhArite hi visese tassa ekavidhatA siyA, na tato pubbeti / " jAtisaGgaho "ti vuttepi jAti- saddassa sApekkhasaddattA attano jAtiyA saGgahoti ayamattho viJJAyateva sambandhArahassa aJJassa avuttattA yathA " mAtApitu upaTThAnanti (khu0 pA0 5.6; su0 ni0 265) / aTThakathAyaM pana yathAdhippetamatthaM aparipuNNaM kRtvA dassetuM " jAtisaGgaho" icceva vRttaM / samAnajAtikAnaM saGgaho, samAnajAtiyA vA saGgaho sajAtisaGgaho saJjayati etthAti saJjAti, saJjAtiyA saGgaho saJjAtisaGgaho, saJjAtidesena saGgahoti attho / kiriyAya evarUpAya saGgraho kiriyAsaGgaho / rUpakkhandhagaNananti " rUpakkhandho "ti gaNanaM saGkhyaM gacchati ruppanasabhAvattA / tIhi koTThAsehi rUpagaNanAti vakkhamAnehi tIhi bhAgehi rUpassa saGgraho, gaNetabbatAti attho / rUpAyatanaM nipassati paccakkhato vijAnAtIti nidassanaM cakkhuviJJANaM, nidassatIti vA nidassanaM, daTThabbabhAvo, cakkhuviJJANassa gocarabhAvo, tassa ca rUpAyatanato anaJJattepi ahi dhammehi rUpAyatanaM visesetuM ajaM viya katvA " saha nidassanenAti sanidassana"nti evamettha attho veditabbo / dhammasabhAvasAmaJJena hi ekIbhUtesu dhammesu yo nAnattakaro sabhAvo, so aJJo viya katvA upacarituM yutto / evahi atthavisesAvabodho hotIti / cakkhupaTihananasamatthatoti cakkhuno ghaTTanasamatthatAya / ghaTTanaM ca ghaTTanaM daTThabbaM / dutiyena atthavikappena daTTabbabhAvasaGghAtaM nAssa nidassananti anidassananti yojanA / ettha ca dasannaM AyatanAnaM yathArahaM sayaM, nissayavasena ca sampattAnaM, asampattAnaJca paTimukhabhAvo aJJamaJJapatanaM paTihananaM, yena byApArAdivikArapaccayantarasannidhAne cakkhAdInaM visayesu vikAruppatti / tattha byApAro cakkhAdInaM savisayesu AvicchannaM, rUpAdInaM iTThAniTThatA, tattha ca cittassa Abhujananti ime AdisaddasaGgahitA / tehi vikArappattiyA paccayantarabyApArato aJJanti katvA anuggahUpaghAto vikAro / upanissayo pana appadhAnassa paccayo idha gahito / kAraNakAraNampi kAraNamevAti garahamAne siyA tassApi saGgahoti / vuttappakAranti "cakkhuviJJANasaGghAta"nti vuttappakAraM / nAssa paTighoti etthApi " vuttappakAra "nti AnetvA sambandho | avasesaM soLasavidhaM sukhumarUpaM / 179 179
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA saGgharontIti sampiNDenti / cetanA hi AyUhanarasatAya yathA sampayuttadhamme yathAsakaM kiccesu saMvidahantI viya abhisandahantI vattamAnA teneva kiccavisesena te sampiNDentI viya hoti, evaM attano vipAkadhammepi paccayasamavAye saGgharontI sapiNDentI viya hoti / tenAha " sahajAta... pe0... rAsI karontI "ti / abhisaGgharotIti abhivisiddhaM katvA saGgharoti / puJJAbhisaGghAro hi attano phalaM itarassa phalato ativiya visiddhaM bhinnaM katvA saGkhati paccayato, sabhAvato, pavattiAkArato ca sayaM itarehi visiTThasabhAvattA / esa nayo itrehipi| pujjabhavaphalanibbattanato, attano santAnassa punanato ca puJJo / mahAcittacetanAnanti asaGkhyeyyAyunipphAdanAdimahAnubhAvatAya mahAcittesu pavattacetanAnaM / aTTheva cetanA honti, yA kAmAvacarA kusalA / "terasapI "ti kasmA vuttaM, nanu "navA 'ti vattabbaM / na hi bhAvanA ANarahitA yuttAti anuyogaM sandhAyAha " yathA hI "tiAdi / kasiNaparikammaM karontassAti kasiNesu jhAnaparikammaM karontassa / " pathavI pathavI 'tiAdi bhAvanA hi kasiNaparikammaM / tassa hi parikammassa supaguNabhAvato anuyuttassa tattha AdarAkaraNena siyA ANarahitacittaM / jhAnapaccavekkhaNAyapi eseva nayo / keci maNDalakaraNampi bhAvanaM bhajApenti / ( 10.305 - 305 ) dAnavasena pavattacittacetasikadhammA dAnaM, tattha byApArabhUtA AyUhanacetanA dAnaM Arambha, dAnaJca adhikicca uppajjatIti vRttA / evaM itaresupi / ayaM saGkSepadesanAti ayaM puJJAbhisaGghAre saGkSepato atthadesanA, atthavaNNanAti attho / somanassacittenAti anumodanApavattidassanamattametaM daTThabbaM / upekkhAsahagatenApi hi anusarati evAti / kAmaM niccasIlaM, uposathasIlaM, niyamasIlampi sIlameva, paripuNNaM pana sabbaGgasampannaM sIlaM dassetuM "sIlapUraNatthAyA "tiAdi vRttaM / nayadassanaM vA etaM, tasmA "niccasIlaM, uposathasIlaM, niyamasIlaM samAdiyissAmI 'ti vihAraM gacchantassa, samAdiyitvA samAdinnasIle ca tasmiM, "sAdhu suTTU" ti Avajjantassa, taM sIlaM sodhentassa ca pavattA cetanA sIlamayAti evamettha yojanA veditabbA / pubbe samathavasena bhAvanAnayo gahitoti idAni sammasananayena taM dassetuM " paTisambhidAyaM vuttenA "tiAdi vRttaM / tattha aniccatoti aniccabhAvato / dukkhato, anattatoti etthApi eseva nayo / 180
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 181 tattha ye paJcupAdAnakkhandhA nAmarUpabhAvena pariggahitA, te yasmA dvArArammaNehi saddhiM dvArappavattadhammavasena vibhAgaM labhanti, tasmA dvArachakkAdivasena cha chakkA gahitA / yasmA pana lakkhaNesu anattalakkhaNaM dubbibhAvaM, tasmA tassa vibhAvanAya cha dhAtuyo gahitA / tato yesu kasiNesu ito bAhirakAnaM attAbhiniveso, tAni imesaM jhAnAnaM ArammaNabhAvena upaTThAnAkAramattAni, imAni pana tAni jhAnAnIti dassanatthaM dasa kasiNAni gahitAni / tato dukkhAnupassanAya parivArabhAvena paTikkUlAkAravasena dvattiMsa koTThAsA ghitaa| pubbe khandhavasena saGkhapato ime dhammA gahitA, idAni nAtisa pavitthAranayena ca manasi kAtabbAti dassanatthaM dvAdasAyatanAni, aTThArasa dhAtuyo ca gahitA / tesu ime dhammA satipi suJAnirIhaabyApArabhAve dhammasabhAvato AdhipaccabhAvena pavattantIti anattabhAvavibhAvanatthaM indriyAni gahitAni / evaM anekabhedabhinnApi ime dhammA bhUmittayapariyApannatAya tividhAva hontIti dassanatthaM tisso dhAtuyo gahitA / etAvatA nimittaM dassetvA pavattaM dassetuM kAmabhavAdayo nava bhavA ghitaa| ettake abhijJeyyavisese pavattamanasikArakosallena saNhasukhumesu nibbattitamahaggatadhammesu manasikAro pavattetabboti dassanatthaM jhAnaappamaJArUpAni gahitAni / tattha jhAnAni nAma vuttAvasesArammaNAni rUpAvacarajjhAnAni / puna paccayapaccayuppannavibhAgato ime dhammA vibhajja manasikAtabbAti dassanatthaM paTiccasamuppAdaGgAni gahitAni / paccayAkAramanasikAro hi sukhena, suTTataraJca lakkhaNattayaM vibhAveti, tasmA so pacchato ghito| evaM ete sammasanIyabhAvena gahitA khandhAdivasena koTThAsato paJcavIsatividhA, pabhedato pana atItAdibhedaM anAmasitvA gavhamAnA dvIhi UnAni dvesatAni honti / idaM tAvettha pALivavatthAnaM, atthavicAraM pana icchantehi paramatthamaJjUsAyaM visuddhimaggasaMvaNNanAyaM vuttanayeneva veditabbaM / na puJoti apunyo| tassa puJa-sadde vuttavipariyAyena attho veditabbo / santAnassa ijanahetUnaM nIvaraNAdInaM suvikkhambhanato rUpataNhAsaGghAtassa iJjitassa abhAvato anijaM, aniJjameva "AneJja"nti vuttaM / tathA hi rUpArammaNaM rUpanimittArammaNaM sabbampi catutthajjhAnaM nippariyAyena "AneJja''nti vuccati / cattAro maggaTThA, heTThimA tayo phalaTThAti evaM sttvidho| tisso sikkhAti adhisIlAdikA tisso sikkhA / tAsu jAtoti vA sekkho, ariyapuggalo hi ariyAya jAtiyA jAyamAno sikkhAsu jAyati, na yoniyaM / sikkhanasIloti vA sekkho| puggalAdhiTThAnAya vA kathAya sekkhassa ayanti aJaAsAdhAraNamaggaphalattayadhammA 181
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) sekkhapariyAyena vuttaa| asekkhoti ca yattha sekkhabhAvAsakA atthi, tatthAyaM paTisedhoti lokiyanibbAnesu asekkhabhAvanApatti daTTabbA / sIlasamAdhipaJjAsaGkhAtA hi sikkhA attano paTipakkhakilesehivippamuttA parisuddhA upakkilesAnaM ArammaNabhAvampi anupagamanato etA "sikkhA''ti vattuM yuttA aTThasupi maggaphalesu vijjanti, tasmA catumaggaheTThimaphalattayasamaGgino viya arahattaphalasamaGgIpi tAsu sikkhAsu jAtoti ca taMsamaGgino arahato itaresaM viya sekkhatte sati sekkhassa ayanti ca sikkhA sIlaM etassAti ca "sekkho''ti vattabbo siyAti tannivattanatthaM asekkhoti yathAvuttasekkhabhAvapaTisedho kto| arahattaphale hipavattamAnA sikkhA parinihitasikkhAkiccattA na sikkhAkiccaM karonti, kevalaM sikkhAphalabhAveneva pavattanti, tasmA na tA sikkhAvacanaM arahanti, nApi taMsamaGgI sekkhavacanaM, na ca "sikkhanasIlo, sikkhAsu jAto"ti ca vattabbataM arhti| heTThimaphalesu pana sikkhA sakadAgAmimaggavipassanAdInaM upanissayabhAvato sikkhAkiccaM karontIti sikkhAvacanaM arahanti, taMsamaGgino ca sekkhavacanaM, "sikkhanasIlA, sikkhAsu jAtA''ti ca vattabbataM arahanti / "sikkhatIti sekkho''ti ca apariyositasikkho dassitoti / anantarameva "khINAsavo''ti AdiM vatvA "na sikkhatIti asekkho"ti vuttattA pariyositasikkho dassito, na sikkhArahito tassa tatiyapuggalabhAvena ghitttaa| buddhippattasikkho vA asekkhoti etasmiM atthe sekkhadhammesu eva Thitassa kassaci ariyassa asekkhabhAvApattIti arahattamaggadhammA vuddhippattA, yathAvuttehi ca atthehi sekkhoti katvA taMsamaGgino aggamaggaTThassa asekkhabhAvo Apannoti ? na taMsadisesu tabbohArato / arahattamaggato hi ninnAnAkaraNaM arahattaphalaM ThapetvA paricAdikiccakaraNaM, vipAkabhAvaJca, tasmA te eva sekkhadhammA "aggaphaladhammabhAvaM ApannA''ti sakkA vattuM, kusalasukhato ca vipAkasukhaM santataratAya paNItataranti, vuddhippattA ca te dhammA hontIti taMsamaGgI "asekkho'"ti vuccatIti / jAtimahallakoti jAtiyA vuDDataro addhagato vyoanupptto| so hi rattaJjatAya yebhuyyena jAtidhammakuladhammapadesu thAvariyappattiyA jAtithero naam| therakaraNA dhammAti sAsane thirabhAvakarA guNA paTipakkhanimmadanakA / theroti vakkhamAnesu dhammasu thirabhAvappatto / sIlavAti pAsaMsena sAtisayena sIlena samannAgato, sIlasampannoti attho, etena 182
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 183 dussIlyasaGghAtassa bAlyassa abhaavmaah| suttageyyAdi bahu sutaM etenAti bahussuto, etenAssa sutavirahasaGghAtassa bAlyassa abhAvaM, paTisaGkhAnabalena ca patidvitabhAvaM vadati / "catunnaM jhAnAnaM lAbhI"ti iminA nIvaraNAdisaGghAtassa bAlyassa abhAvaM, bhAvanAbalena ca patiTTitabhAvaM katheti | "AsavAnaM khayA"tiAdinA avijjAsaGghAtassa bAlyassa sabbaso abhAvaM, khINAsavattherabhAvena patiTTitabhAvaJcassa dsseti| na cettha samudAye vAkyaparisamApanaM, atha kho paccekaM vAkyaparisamApananti dassento "evaM vuttesu dhammesU"tiAdimAha / theranAmako vA "thero''ti evaM nAmako vA / anuggahavasena, pUjAvasena vA attano santakaM parassa dIyati etenAti dAnaM, pariccAgacetanA / dAnameva daanmyN| padapUraNamattaM maya-saddo / puJaJca taM yathAvuttenatthena kiriyA ca kammabhAvatoti punyjkiriyaa| paresaM piyamanApatAsevanIyatAdInaM AnisaMsAnaM / pubbe...pe0... vasenevAti saGkhArattike (dI0 ni0 3.305; dI0 ni0 aTTha0 3.305) vuttadAnamayasIlamayabhAvanAmayacetanAvaseneva / imAni veditabbAnIti sambandho / etthAti etesu puJjakiriyavatthUsu | kAyena karontassAti attano kAyena pariccAgapayogaM pavattentassa / tadatthanti dAnatthaM / "imaM devyadhammaM dehI''ti vAcaM nicchaarentss| dAnapAramiM AvajjetvA vAti yathA kevalaM "annadAnAdIni demI"ti dAnakAle taM dAnamayaM puJjakiriyavatthu hoti, evaM "imaM dAnamayaM sammAsambodhiyA paccayo hota"ti dAnapAramiM AvajjetvA dAnakAlepi dAnasIseneva pavattitattA / vattasIse ThatvAti "etaM dAnaM nAma mayhaM kulavaMso kulatanti kulapaveNI kulacAritta"nti cArittasIle ThatvA dadato caarittsiilmyN| yathA deyyadhammapariccAgavasena pavattamAnApi dAnacetanA vattasIse ThatvA dadato sIlamayaM puJjakiriyavatthu hoti pubbAbhisaGghArassa, aparabhAgacetanAya ca tathA pavattattA, evaM deyyadhamme khayato, vayato sammasanaM paTTapetvA dadato bhAvanAmayaM puJjakiriyavatthu hoti pubbabhAgacetanAya, deyyadhamme aparabhAgacetanAya ca tathA pavattattA / apacIticetanA apacitisahagataM apacIyati etAyAti yathA nandIrAgo eva nandIrAgasahagatA, yathAvuttAya vA apacitiyA sahagataM sahapavattanti apacitisahagataM / apacAyanavasena pavattaM puJjakiriyavatthu / vayasA guNehi ca vuDDatarAnaM vattapaTipattIsu byAvaTo hoti yAya cetanAya, sA veyyAvaccaM, veyyAvaccameva veyyaavccshgtN| veyyAvaccasaGghAtAya vA vattapaTipattiyA samuTThApanavaseneva sahagataM pavattanti veyyAvaccasahagataM, tathApavattaM puJjakiriyavatthu / attano santAne pattaM pujhaM anuppadIyati etenAti pttaanuppdaanN| tathA 183
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) parena anuppadinnatAya pattaM abbhanumodati etenAti pttbbhnumodnN| ananuppadinnaM pana kevalaM abbhanumodIyati etenAti abbhnumodnN| dhammaM deseti etAyAti desanA, desanAva desanAmayaM / suNAti etenAti savanaM, savanameva svnmyN| diTThiyA ANassa ujugamanaM diTThijugataM / sabbattha "puJjakiriyavatthU"ti padaM apekkhitvA napuMsakaliGgatA / / pUjAvasena sAmIcikiriyA apacAyanaM apciti| vayasA guNehi ca jeTTAnaM gilAnAnaJca taMtaMkiccakaraNaM veyyaavccN| ayametesaM visesoti Aha "tatthA"tiAdi / cattAro paccaye datvA sabbasattAnanti ca ekadesato ukkaTThaniddeso, yaM kiJci deyyadhamma datvA, pujaM vA katvA "katipayAnaM, ekasseva vA patti hotU"ti pariNAmanampi pattAnuppadAnameva / taM na mahapphalaM taNhAya praamtthtthttaa| paresaM deseti hitapharaNena muducittenAti AnetvA sambandhitabbaM / evanti evaM imaM dhamma sutvA bahussuto hutvA pare dhammadesanAya anuggaNhissAmIti hitapharaNena muducittena dhammaM sunnaati| evahissa savanaM attano, paresaJca sammApaTipattiyA paccayabhAvato mahapphalaM bhvisstiiti| sabbesanti sabbesampi dasannaM puJjakiriyavatthUnaM / niyamalakkhaNanti mahapphalabhAvassa niyAmakasabhAvaM / diTThiyA ujubhAvenevAti "atthi, natthIti antadvayassa durasamussAritatAya "atthi dinna'"ntiAdi (ma0 ni0 2.94; 3.136, vibhaM0 793) nayappavattAya sammAdiTThiyA ujukameva pavattiyA / dAnAdIsu hi yaM kiJci imAya eva sammAdiTThiyA parisodhitaM mahAjutikaM mahAvipphAraM bhavati / purimeheva tIhIti pALiyaM Agateheva tIhi / sIlamaye puJjakiriyavatthumhi saGgahaM gacchanti caarittsiilbhaavto| dAnamaye saGgahaM gacchanti dAnasabhAvattA, dAnavisayattA ca / kAmaM desanA dhammadAnasabhAvato dAnamaye saGgahaM gacchatIti vattuM yuttA, kusaladhammAsevanabhAvato pana vimuttAyatanasIse ThatvA pavattitA viya savanena saddhiM bhAvanAmaye saGgahaM gacchantIti vuttaM / "diTTijugataM bhAvanAmaye''ti keci / didvijugate eva ca attanA katassa puJassa anussaraNaM, tassa ca paresaM atthAya pariNAmanaM, guNapasaMsA, ajhehi kariyamAnAya puJjakiriyAya, sammApaTipattiyA ca anumodanaM saraNagamananti evaM Adayo puJavisesA saGgahaM gacchanti divijukammavaseneva tesaM ijjhnto| parassa paTipattiyA sodhanattho anuyogo codanA, sA yAni nissAya pavattati, tAni codanAvatthUni diTThasutaparisaGkitAni / tenAha "codanAkAraNAnI"ti / didvenAti ca hetumhi 184
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 185 karaNavacanaM, diTena hetunAti attho / kiM pana taM diTThanti Aha "vItikkama"nti / disvAti ca dassanahetUti ayamettha attho yathA "paJjAya cassa disvAti / "sutenA"tiAdIsupi iminA nayena attho veditabbo / parassAti parato, parassa vA vacanaM sutvA / diTThaparisaGkitenAti divAnugatena parisaGkitena, tathA parisaGkitena vA vItikkamena / sesapadadvayepi eseva nyo| codeti vatthusandassanena vA saMvAsappaTikkhepena vA sAmIcippaTikkhepena vA / imasmiM pana atthe vitthAriyamAne atippapaJco hotIti Aha "ayamettha sabaipo"ti / vitthAraM pana icchantAnaM tassa adhigamupAyaM dassento "vitthAro pana...pe0... veditabbo"ti Aha / kAmUpapattiyoti kAmehi upapannatA, samannAgatatAti attho / samannAgamo ca tesaM paTisevanaM, samadhigamo cAti Aha "kAmUpasevanA kAmapaTilAbhA vA'ti / paccupaDitakAmAti dutiyatatiyarAsInaM viya sayaM, parehi ca animmitaa| uTThAnakammaphalUpajIvibhAvato pana tadubhayavasena pacyupaTThitA kAmA etesanti pccupdvitkaamaa| te pana tesaM yebhuyyena nibaddhAni hontIti "nibaddhakAmA"ti vuttaM / catudevalokavAsinoti cAtumahArAjikato paTThAya yAva tusitA devA / vinipAtikAti ApAyikA / paranimmitA kAmA etesanti prnimmitkaamaa| pakatisevanavasenAti anumAnato jAnanaM vadati, na pcckkhto| vasaM vattentIti yathAruci pAtabyataM Apajjanti / "methunaM paTisevantI"ti idaM pana kecivAdapaTisedhanatthaM vuttaM / tenAha "keci panA"tiAdi / te "yAmAnaM aJamakaM AliGgitamattena, tusitAnaM hatthAmasanamattena, nimmAnaratInaM hasitamattena, paranimmitavasavattInaM olokitamattena kAmakiccaM ijjhatI"ti vdnti| "itaresaM dvinnaM dvayaMdvayasamApattiyA vA"ti vadanti tAdisassa kAmesu virajjanassa tesu abhAvato, kAmAnaJca uttaruttari paNItapaNItatarapaNItatamabhAvato / kevalaM pana nissandAbhAvo tesaM vttbbo| kAmakiccanti taGkhaNikapariLAhUpasamAvahaM phassasukhaM / kAmAti kaamuupbhogaa| pAkatikA evAti heDimehi ekasadisA eva / ekasaGghAtanti ekarUpaM samAnarUpanti, samaJAtaM samAnabhAvanti vA attho| sukhapaTilAbhAti sukhasamadhigamA / heTThAti paThamajjhAnabhUmito heTThA manussesu, devesu vaa| paThamajjhAnasukhanti kusalapaThamajjhAnaM / bhUmivasenapi heTuparibhAvo labbhateva brahmakAyikesu, brahmapurohitesu vA kusalajjhAnaM nibbattetvA brahmapurohitesu, mahAbrahmesu vA vipAkasukhAnubhavanassa lbbhnto| ettha ca dutiyatatiyajjhAnabhUmivasena 185
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) dutiyatatiyasukhUpapattInaM vuccamAnattA paThamajjhAnabhUmivaseneva paThamajjhAnasukhUpapatti vuttA / tintAti temitA, jhAnasukhena ceva jhAnasamuTThAnapaNItarUpaphuTTakAyena ca paNItA vittAti attho / tenevAha "samantato tintA'tiAdi / yasmA kusalasukhato vipAkasukhaM santataratAya paNItataraM bahulaJca pavattati, tasmA vuttaM "idampi vipAkajjhAnasukhaM eva sandhAya vutta"nti | tesanti AbhassarAnaM | sappItikassa sukhassa ativiya uLArabhAvato tena ajjhotthatacittAnaM bhavalobho mahA uppjjti| santamevAti vitakkavicArasaGkhobhapItiubbilAvivigamena ativiya upasantaMyeva / tathA santabhAveneva hi taM attano paccayehi padhAnabhAvaM nItatAya "paNIta''nti vuccati / tenAha "paNItamevA"ti / atappakena sukhapAramippattena sukhena saMyuttAya tusAya pItiyA itA pavattAti tusitaa| yasmA te tato uttari sukhassa abhAvato eva na patthenti, tasmA vuttaM "tato...pe0... santuTThA hutvA"ti / tatiyajjhAnasukhanti tatiyajjhAnavipAkasukhaM / satta ariyapAti aTThamakato paTThAya sattannaM ariyAnaM tesaM tesaM aavennikpnyjaa| ThapetvA lokuttaraM paje avasesA paJjA nAma / sabbApi tebhUmikA paJjA "sekkhA"tipi na vattabbA, "asekkhA''tipi na vattabbAti nevasekkhAnAsekkhA, puthujjanapaJA / yogavihitesUti pAvihitesu paJjApariNAmitesu upAyapaJjAya sampAditesu ! kammAyatanesUti ettha kammameva kammAyatanaM, kammaJca taM AyatanaJca AjIvAdInanti vA kmmaaytnN| esa nayo sippAyatanesupi / tattha ca duvidhaM kammaM hInaJca vaDDakikammAdi, ukkaTThaJca kasivANijjAdi / sippampi duvidhaM hInaJca naLakArasippAdi, ukkaThThaJca muddagaNanAdi / vijjAva vijjATAnaM, taM dhammikameva nAgamaNDalaparittaphudhamanakamantasadisaM veditabbaM / tAni panetAni ekacce paNDitA bodhisattasadisA manussAnaM phAsuvihAraM AkaGghantA neva ajehi kariyamAnAni passanti, na vA katAni uggaNhanti / na karontAnaM suNanti, atha kho attano dhammatAya cintAya karonti / paJjavantehi attano dhammatAya cintAya katAnipi aJahi uggaNhitvA karontehi katasadisAneva honti / kammassakatanti "idaM kammaM sattAnaM sakaM, idaM no saka''nti evaM jAnanANaM | saccAnulomikanti vipassanAjANaM / tahi saccapaTivedhassa anulomanato "saccAnulomika"nti vuccati / idAnissa pavattanAkAraM dassetuM "rUpaM aniccanti vA"tiAdi vuttaM / tattha vA-saddena aniyamatthena dukkhAnattalakkhaNAnipi gahitAnevAti daTTabbaM naanntriykbhaavto| yahi aniccaM, taM dukkhaM / yaM dukkhaM, tadanattAti [(sijjhanato) adhikapATho viya dissati] / yaM evarUpanti yaM evaM heTThA niddivsbhaavN| "anulomikaM khanti"ntiAdIni 186
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 187 paJjAvevacanAni / sA hi heTThA vuttAnaM kammAyatanAdInaM paJcannaM kAraNAnaM apaccanIkadassanena anulomanato, tathA sattAnaM hitacariyAya maggasaccassa, paramatthasaccassa ca nibbAnassa avilomanato anulometIti ca anulomikaa| sabbAnipi etAni kAraNAni khamati sahati daTuM sakkotIti khnti| passatIti ditttthi| rocetIti ruci| munAtIti muti| pekkhatIti pekkhaa| te ca kammAyatanAdayo dhammA nijjhAyamAnA etAya nijjhAnaM khamantIti dhmmnijjhaankkhnti| parato asutvA paTilabhatIti aJassa upadesavacanaM asutvA sayameva cintento paTilabhati / ayaM buccatIti ayaM cintAmayA paJA nAma vuccati / sA panesA abhiJAtAnaM bodhisattAnameva uppajjati / tatthApi saccAnulomikANaM dvinnameva bodhisattAnaM antimabhavikAnaM, sesapaJA sabbesampi pUritapAramInaM mahApaJAnaM uppajjati / parato sutvA paTilabhatIti kammAyatanAdIni parena kariyamAnAni, parena katAni vA disvApi parassa kathayamAnassa vacanaM sutvApi Acariyasantike uggahetvApi paTiladdhA sabbA parato sutvA paTiladdhanAmAti veditbbaa| samApanassAti samApattisamanissa, nidassanamattametaM / vipassanAmaggapaJA hi idha "bhAvanApaJjA''ti visesato icchitAti / AvudhaM nAma paTipakkhavimathanatthaM icchitabbaM, rAgAdisadiso ca paTipakkho natthi, tassa ca vimathanaM buddhavacanamevAti "sutameva Avudha"nti vatvA "taM atthato tepiTakaM buddhavacana"nti Aha / idAni tamatthaM vivaranto "taM hIti AdiM vatvA "sutAvudho"tiAdinA (a0 ni0 2.7.67) suttapadena samattheti / tattha akusalaM pajahatIti tadaGgAdivasena akusalaM pariccajati / kusalaM bhAvetIti samathavipassanAdikusalaM dhamma uppAdeti vaDDeti c| suddhaM attAnaM pariharatIti tena akusalappahAnena, tAya ca kusalabhAvanAya rAgAdisaMkilesato visuddhaM attabhAvaM pavatteti / vivekaTTakAyAnanti gaNasaGgaNikaM vajjetvA tato apakaDDitakAyAnaM / svAyaM kAyaviveko na kevalaM ekAkIbhAvo, atha kho paThamajjhAnAdi nekkhammayogatoti Aha "nekkhammAbhiratAna"nti / cittavivekoti kilesasaGgaNikaM pahAya tato cittassa vivitttaa| sA pana jhAnavimokkhAdInaM vasena hotIti Aha "parisuddhacittAnaM paramavodAnappattAna"nti / upadhivivekoti nibbAnaM / tadadhigamena hi puggalassa nirupdhitaa| tenAha "nirupadhInaM puggalAna"nti, visaGghAragatAnaM adhigatanibbAnAnaM, phalasamApattisamaGgInaJcAti attho / sutampi avassayaTeneva AvudhaM vuttanti Aha "ayampI"ti / tathA hi vuttaM "tahi nissAyA''ti / 187
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) kAmaJcettha sutapavivekApi pAvaseneva yathAdhippetaAvudhattasAdhakA, paJA pana sutena, ekaccapavivekena vA vinApi idhAdhippetaAvudhattasAdhanIti tato paJA sAmatthiyadassanatthaM visuM AvudhabhAvena vuttA / tenAha "yassa sA atthi, so na kutocI'tiAdi / nAjJAtaM aviditaM dhammanti anamatagge saMsAravaTe na ajJAtaM aviditaM amatadhamma, catusaccadhammameva vA jAnissAmIti paTipannassa iminA pubbAbhogena uppannaM indriyN| yaM pALiyaM saGgahavAre "nava indriyAni hontI"ti vuttaM, taM pubbAbhogasiddhaM pavattiAkAravisesaM dIpetuM vuttaM, atthato pana maggasammAdiTThi eva sAti Aha "sotApattimaggatrANassetaM adhivacana"nti / aJjindriyanti AjAnanakaindriyaM, paThamamaggena AtamariyAdaM anatikkamitvA tesaMyeva tena maggena tAnaM catusaccadhammAnaM jAnanakaindriyanti vuttaM hoti| tenAha "aJaAbhUtaM AjAnanabhUtaM indriya"nti / AjAnAtIti aJo, aJassa bhUtaM, AjAnanavasena vA bhUtanti anybhuutN| aJaAtAvIsUti jAnitabbaM catuariyasaccaM AjAnitvA tthitesu| tenAha "jAnanakiccapariyosAnappattesU'ti, pariJAdibhedassa jAnanakiccassa pariniTThAnappattesu / maMsacakkhu cakkhupasAdoti maMsacakkhu nAma catasso dhAtuyo, vaNNo, gandho, raso, ojA, sambhavo, saNThAnaM, jIvitaM, bhAvo, kAyappasAdo, cakkhupasAdoti evaM cuddasasambhAro mNspinnddo| kasiNAlokaM vaDDatvA tattha rUpadassanato "dibbacakkhu AlokanissitaM ANa"nti vuttaM / dibbacakkhupa vinimuttA eva lokiyapaJA paJAcakkhUti ayamattho avuttasiddho dibbacakkhussa visu gahitattAti vuttaM "paJAcakkhu lokiyalokuttarapaJjA'ti / adhikaM visiTuM sIlanti adhisiilN| sikkhitabbatoti Asevitabbato / adhisIlaM nAma anavasesakAyikavAcasikasaMvarabhAvato, maggasIlassa padaTThAnabhAvato c| adhicittaM maggasamAdhissa adhitttthaanbhaavto| adhipaJjA maggapaJaAya adhitttthaanbhaavto| idAni nesaM adhisIlAdibhAvaM kAraNena paTipAdetuM "anuppannepi hI"tiAdi vuttaM / tattha anuSpanneti appvtte| adhisIlameva nibbAnAdhigamassa pccybhaavto| samApanAti ettha "nibbAnaM patthayantenA''ti padaM AnetvA sambandhitabbaM / 188
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA 189 "kalyANakArI kalyANaM, pApakArI ca pApakaM / anubhoti dvayampetuM, anubandhahi kAraka"nti / (saM0 ni0 1.1.256) evaM atIte, anAgate ca vaTTamUlakadukkhasallakkhaNavasena saMvegavatthutAya vimuttiAkavAya paccayabhUtA kammassakatApaJjA adhipaJjA'ti vadanti / lokiyasIlAdInaM adhisIlAdibhAvo pariyAyenAti nippariyAyameva taM dassetuM "sabbaM vA"tiAdi vuttaM / / paJcadvArikakAyoti paJcadvAresu kAyo phassAdidhammasamUho / kAyo ca so bhAvitabhAvena bhAvanA cAti kAyabhAvanA naam| yasmA khINAsavAnaM aggamaggAdhigamanena sabbasaMkilesA pahInAti pahInakAlato paTThAya sabbaso AsevanAbhAvato natthi tesaM bhAviniyApi cakkhusotavidyeyyA dhammA, pageva kALakA, tasmA paJcadvArikakAyo subhAvito eva hoti / tena vuttaM "khINAsavassa hi...pe0... subhAvito hotI"ti / na akSesaM viya dubbalA dubbalabhAvakarAnaM kilesAnaM sabbaso pahInattA / vipassanA dassanAnuttariyaM aniccAnupassanAdivasena saGghArAnaM sammadeva dssnto| maggo paTipadAnuttariyaM taduttaripaTipadAya abhAvato / phalaM vimuttAnuttariyaM akuppabhAvato / phalaM vA dassanAnuttariyaM divasampi nibbAnaM paccakkhato disvA pvttnto| nibbAnaM vimuttAnuttariyaM sbbsngkhtvinissttttaa| dassana-saI kammasAdhanaM gahetvA nibbAnassa dassanAnuttariyatA vuttAti dassento "tato uttarahi daTThabbaM nAma natthI"ti Aha / natthi ito uttaranti anuttaraM, anuttarameva anuttariyanti Aha "uttamaM jeTTaka"nti / sesoti vuttAvaseso paJcakanayena, catukkanayena ca tividho samAdhi, iminA eva ca samAdhittayApadesena suttantesupi paJcakanayo Agato evAti veditabbaM / tattha yaM vattabda, taM paramatthamaJjUsAyaM visuddhimaggasaMvaNNanAyaM (visuddhi0 TI0 1.38) vuttameva, tasmA tattha vuttanayeneva veditabbaM / Agacchati nAmaM etasmAti AgamanaM, tato aagmnto| saguNatoti sarasato / ArammaNatoti ArammaNadhammato / anattato abhinivisitvAti "sabbe saGkhArA anattA''ti vipassanaM paTThapetvA / anattato disvAti paThamaM saGghArAnaM "anattA"ti anattalakkhaNaM pttivijjhitvaa| anattato vuDhAtIti vuDhAnagAminivipassanAya anattAkArato pavattAya 189
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) maggavuTTAnaM pApuNAti / asuJatattakArakAnaM kilesAnaM abhAvAti attAbhinivesapaccayAnaM divekaTThAnaM kilesAnaM vikkhambhanato vipassanA suJatA nAma attasuJatAya yAthAvato ghnnto| nanu evaM vipassanAya saguNato sujhatA, na Agamanatoti nippariyAyato natthIti ? saccametaM nAmalAbhe, na pana nAmadAneti nAyaM doso / atha vA suttantakathA nAma pariyAyakathA, na abhidhammakathA viya nippariyAyAti bhiyyopi na koci doso| yasmA saguNato, ArammaNato ca nAmalAbhe saGkaro hoti ekasseva naamntrlaabhsmbhvto| Agamanato pana nAmalAbhe saGkaro natthi nAmantaralAbhAbhAvato, asambhavato. ca, tasmA "aparo"tiAdi vuttN| nimittakArakakilesAbhAvAti niccanimittAdiggAhakapaccayAnaM kilesAnaM vikkhmbhnto| kAmaJcAyaM vipassanA niccanimittAdiM ugghATentI pavattati, saGghAranimittassa pana avissajjanato na nippariyAyato animittanAmaM labhatIti / pariyAyena panetaM vuttaM / tathA hi nippariyAyadesanattA abhidhamme maggassa animittanAmaM uddhaTaM / sutte ca - "animittaJca bhAvehi. mAnAnasayamajjaha / tato mAnAbhisamayA, upasanto carissasI''ti || (su0 ni0 344; saM0 ni0 1.1.212) animittapariyAyo Agato / paNidhikArakakilesAbhAvAti sukhapaNidhiAdipaccayAnaM kilesAnaM vikkhambhanato / rAgAdIhi suJattAti samucchedavasena pajahanato rAgAdIhi vivittattA | rAgAdayo eva raagnimittaadiini| purimuppannA hi rAgAdayo parato uppajjanakarAgAdInaM kAraNaM hoti / rAgAdayo eva tathA paNidhAnassa paccayabhAvato raagpnnidhiaadyo| nibbAnaM visaGghArabhAveneva sabbasaGkhAravinissaTattA rAgAdIhi sujhaM, rAgAdinimittapaNidhivirahitaJcAti daTTabbaM / ettha ca saGghArupekkhA sAnulomA vuTThAnagAminivipassanA, sA suJato vipassantI "suJatA"ti vuccati, dukkhato passantI taNhApaNidhisosanato "appaNihitA''ti / sA maggAdhigamAya AgamanapaTipadAThAne ThatvA maggassa "suJjataM animittaM appaNihita"nti nAmaM deti / Agamanato ca nAme laddhe saguNato ca ArammaNato ca nAmaM siddhameva hoti, na pana saguNArammaNehi nAmalAbhe sabbattha Agamanato nAmaM siddha hotIti paripuNNanAmasiddhihetuttA, 190
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.305-305) tikavaNNanA "saguNArammaNehi sabbesampi nAmattayayogo, na Agamanato"ti vavatthAnakarattA ca nippariyAyato Agamanatova nAmalAbho padhAnaM, na itarehi, pariyAyato pana tidhA nAmalAbho icchitabboti aTThakathAyaM "tividhA kathA"tiAdinA ayaM vicAro katoti daTThabbaM / sucibhAvoti kilesAsucivigamena suddhabhAvo asNkilitttthbhaavo| tenAha "tiNNaM sucaritAnaM vasena veditabbo"ti / munino etAnIti moneyyaani| yehi dhammehi ubhayahitamunanato muni nAma hoti, te evaM vuttAti Aha "munibhAvakarA moneyyapaTipadA dhammA'ti / tattha yasmA kAyena akattabbassa akaraNaM, kattabbassa ca karaNaM, "asthi imasmiM kAye kesA''tiAdinA (dI0 ni0 2.377; ma0 ni0 1.110; 3.153; a0 ni0 2.6.29; 3.10.60; vibhaM0 356; khu0 pA0 3.1; netti0 47) kAyasaGkhAtassa ArammaNassa jAnanaM, kAyassa ca samudayato atthaGgamato assAdato AdInavato nissaraNato ca yAthAvato parijAnanaM, tathA parijAnanavasena pavatto vipassanAmaggo, tena ca kAye chandarAgassa pajahanaM, kAyasaGkhAraM nirodhetvA pattabbasamApatti cAti sabbe ete kAyamukhena pavattA moneyyapaTipadA dhammA kAyamoneyyaM nAma / tasmA tamatthaM dassetuM "tividhakAyaduccaritassa pahAna"ntiAdinA pALi aagtaa| sesadvayepi eseva nayo / tattha copanavAcaJceva saddavAcaJca Arabbha pavattA paJjA vAcArammaNe jaannN| tassa vAcAya samudayAdito parijAnanaM vaacaapricaa| ekAsItividhaM lokiyacittaM Arabbha pavattaJANaM manArammaNe aannN| tassa samudayAdito parijAnanaM manopariJAti ayameva viseso / ayanti ito sampattiyoti Ayo, kusalAnaM dhammAnaM abhibuddhIti Aha "Ayoti vuDDI"ti / apenti sampattiyo etenAti apAyo, kusalAnaM dhammAnaM hAnIti Aha "apAyoti avuDDI"ti / tassa tassAti Ayassa ca apAyassa ca / kAraNaM upAyo upeti upagacchati etena Ayo, apAyo cAti / tattha duvidhA vuDDhi anatthahAnito, atthuppattito ca, tathA avuDDhi atthahAnito, anatthuppattito ca / tesaM pajAnanAti tesaM AyApAyasaJitAnaM yathAvuttappabhedAnaM vuDDiavuDDInaM yAthAvato pajAnanA / kosallaM kusalatA nipuNatA / tadubhayampi pALivaseneva dassetuM "vuttaheta"ntiAdi vuttaM / tattha idaM vuccatIti yA imesaM akusaladhammAnaM anuppattinirodhesu, kusaladhammAnaJca 191
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.305-305) uppattibhiyyobhAvesu paJA, idaM AyakosallaM nAma vuccati / idAni apAyakosallampi pALivaseneva dassetuM "tattha katama"ntiAdi vuttaM / tattha idaM buccatIti yA imesaM kusaladhammAnaM anuppajjananirujjhanesu, akusaladhammAnaJca uppattibhiyyobhAvesu paJA, idaM apAyakosallaM nAma vuccatIti / etthAhaAyakosallaM tAva paJjA hotu, apAyakosallaM kathaM paJA nAma jAtAti evaM maJjati "apAyuppAdanasamatthatA apAyakosallaM nAmA''ti, taM pana tassa matimattaM / paJavA eva hi "mahaM evaM manasi karoto anuppannA kusalA dhammA nuppajjanti, uppannA nirujjhanti / anuppannA akusalA dhammA uppajjanti, uppannA vaDDantI"ti pajAnAti, so evaM atvA anuppanne akusale dhamme na uppAdeti, uppanne pajahati / anuppanne kusale dhamme uppAdeti, uppanne bhAvanApAripUriM pApeti / evaM apAyakosallampi paJA evAti / sabbApIti AyakosallapakkhikApi apAyakosallapakkhikApi / tatrupAyAti tatra tatra karaNIye upAyabhUtA / tassa tikicchanatthanti accAyikassa kiccassa, bhayassa vA pariharaNatthaM ThAnuppattiyakAraNajAnanavasenevAti ThAne taGkhaNe eva uppatti etassa atthIti ThAnuppattikaM, ThAnaso uppajjanakakAraNaM, tassa jaannvsenev| majjanAkAravasena pavattamAnAti attano vatthuno madanIyatAya madassa ApajjanAkArena pavattamAnA unnnntiyo| nirogoti arogo / mAnakaraNanti mAnassa uppAdanaM / yobbane ThatvAti yobbane patiTThAya, yobbanaM apassAyAti attho / sabbesampi jIvitaM nAma maraNapabhaGguraM dukkhAnubandhaJca, tadubhayaM anoloketvA, pabandhaTThitipaccayA sulabhataJca nissAya uppajjanakamado jIvitamadoti dassetuM "ciraM jIvi"ntiAdi vuttaM / / ___ adhipati vuccati jeTThako, issaroti attho / tato adhipatito AgataM AdhipateyyaM / kiM taM ? pApassa akaraNaM / tenAha "ettakomhI"tiAdi / tattha sIlAdayo lokiyA eva daTTabbA, tasmA vimuttiyAti lokiyavimuttiyA / jeTTakanti issaraM, garunti attho / ettha ca attAnaM, dhammaJca adhipatiM katvA pApassa akaraNaM hiriyA vasena veditabbaM / lokaM adhipatiM katvA akaraNaM ottappassa vasena / kathAvatthUnIti kathAya pavattihAnAni / yasmA tehi vinA kathA nappavattati, tasmA "kathAkAraNAnI"ti vuttaM / addhAna-saddassa attho heTThA vutto eva, so panatthato 192
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.306-306) catukkavaNNanA 193 dhammappavattimattaM / dhammA cettha khandhA eva, tabbinimuttA ca tesaM gati natthIti Aha "atItaM dhammaM, atItakkhandheti attho"ti / ayaJca addhA nAma disAdi viya atthato dhammappavattiM upAdAya paJattimattaM, na upAdA na bhUtadhammoti tamatthaM dassetuM "apicA"tiAdi vuttaM / "tamavijjhanaTena viditakaraNadvenA"ti sopato vuttamatthaM vivarituM "pubbenivAsA"tiAdi vuttaM / pubbenivAsanti pubbe nivutthakkhanthe / tamanti mohatamaM / vijjhatIti vihanati, pajahatIti attho| teneva ca paTicchAdakatamavijjhanena pubbenivAsaJca viditaM pAkaTaM karotIti vijjAti / tanti cutUpapAtaM / .. upapattidevavisesabhAvAvaho vihAroti katvA dibbo vihaaro| nanu evaM aJjamajJAnampi dibbavihArabhAvo ApajjatIti ? na tAsaM sattesu hitUpasaMhArAdivasena pavattiyA savisesaM nidosaTena, seTTaTena ca brahmavihArasamaJAya niruLahabhAvato / suvisuddhito paTipakkhasamucchindanavasena araNIyato pattabbato, ariyabhAvappattiyA vA anantaraM ariyo| ariyAnaM ayanti vA ariyo vihAro / sesaM heTThA vuttanayameva / tikavaNNanA nihitaa| catukkavaNNanA 306. pubbeti heTThA mahAsatipaTThAnavaNNanAyaM / yo chandoti yo chandiyanavasena chando | chandikatAti chandabhAvo, chandikaraNAkAro vA / kattukamyatAti kattukAmatA / kusaloti cheko kosllsmbhuuto| dhammacchandoti sabhAvacchando / ayahi chando nAma taNhAchando, diTThichando, vIriyachando, dhammacchandoti bahuvidho / idha kattukamyatAkusaladhammacchando adhippeto / chandaM janetIti taM chandaM uppAdeti / taM pavattento hi janeti naam| vAyAmaM karotIti payogaM parakkamaM karoti / vIriyaM ArabhatIti 193
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.307-307) kAyikacetasikavIriyaM pvtteti| cittaM upatthambhetIti teneva sahajAtavIriyena cittaM ukkhipti| padahatIti padhAnaM vIriyaM kroti| paTipATiyA panetAni padAni uppAdanAsevanAbhAvanAbahulIkammasAtaccakiriyAhi yojetabbAni | vitthAraM pariharanto "ayamettha sngghpo"tiaadimaah| chandaM nissAyAti "chandavato cetosamAdhi hoti, mayhaM evaM hotI"ti evaM chandaM nissAya chandaM dhuraM jeTTakaM pubbaGgamaM katvA pavatto samAdhi chandasamAdhi / padhAnabhUtAti padhAnajAtA, padhAnabhAvaM vA pattA / saGghArAti catukiccasAdhakaM sammappadhAnavIriyaM vadati / tehi dhammehIti yathAvuttasamAdhivIriyehi upetaM smpyuttN| iddhiyA pAdanti nipphattipariyAyena ijjhanaTena, ijjhanti etAya sattA iddhA vuddhA ukkaMsagatA hontIti iminA vA pariyAyena "iddhI''ti saGkhyaM gatAnaM upacArajjhAnAdikusalacittasampayuttAnaM chandasamAdhipadhAnasaGkhArAnaM adhiTThAnaTena pAdabhUtaM / yasmA purimA iddhi pacchimAya iddhiyA pAdo pAdakaM padaTThAnaM hoti, tasmA "iddhibhUtaM vA pAda"nti ca vuttaM / sesesupIti dutiyaiddhipAdAdIsu | kAmajvettha janavasabhasuttepi iddhipAdavicAro Agato, sopi saGkhapato evAti Aha "vitthAro pana...pe0... dIpito"ti / 307. divadhammo vuccati paccakkhabhUto attabhAvoti Aha "imasmiMyeva attabhAve'ti / sukhavihAratthAyAti nikkilesatAya nirAmisena sukhena viharaNatthAya / phalasamApattijhAnAnIti cattAripi phalasamApattijhAnAni / aparabhAgeti AsavakkhayAdhigamato aprbhaage| nibbattitajjhAnAnIti adhigatarUpArUpajjhAnAni / sUriyacandapajjotamaNiAdInanti pajjotaggahaNena padIpaM vdti| Adi-saddena ukkAvijjulatAdInaM snggho| Alokoti manasi karotIti sUriyacandAlokAdiM divA, rattiJca upaladdhaM yathAladdhavaseneva manasi karoti citte Thapeti / tathAva naM manasi karoti, yathAssa subhAvitAlokakasiNassa viya kasiNAloko yadicchakaM yAvadicchakaM / so Aloko rattiyaM upatidvati, yena tattha divAsacaM Thapeti divA viya vigatathinamiddho hoti / tenAha "yathA divA tathA ratti"nti / yathA rattiM Aloko diTThoti yathA rattiyA candAlokAdiAloko diTTho upaladdho / evameva divA manasi karotIti rattiM diTThAkAreneva divA taM AlokaM manasi karoti citte Thapeti / apihitenAti thinamiddhapidhAnena na pihitena / anaddhenAti asnychaaditen| saobhAsanti sajANobhAsaM / 194
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.307-307) catukkavaNNanA 195 thinamiddhavinodanaAlokopi vA hotu kasiNAlokopi vA parikammAlokopi vA, upakkilesAloko viya sabbAyaM Aloko ANasamuTThAno vAti / jANadassanapaTilAbhatthAyAti dibbacakkhuJANapaTilAbhatthAya / dibbacakkhuJANahi rUpagatassa dibbassa, itarassa ca dassanaTena idha "JANadassana"nti adhippetaM / "AlokasajhaM manasi karotI"ti ettha vuttaAloko thinmiddhvinodnaaloko| parikammaAlokoti dibbacakkhujANAya parikammakaraNavasena pavattitaAloko / tattha purimassa vasena "khINAsavassA''ti visesetvA vuttaM / tassa hi thinamiddhaM suppahInaM hoti, na ajesaM / dutiyassa vasena "tasmiM vA AgatepI"tiAdi vuttaM / tattha tasminti dibbacakkhujANe / AgatepIti paTiladdhepi / anAgatepIti appaTiladdhepi / yasmA tathArUpassa pAdakajjhAnasseva vasena parikammaAlokassa sambhavo, yato taM parisuddhapariyodAtatAdiguNavisesupasaMhitaM, tasmA Aha "pAdaka...pe0... bhAvetIti vutta"nti / sattahAnikassAti "abhikkante paTikkante sampajAnakArI hotI"tiAdinA (dI0 ni0 1.214, 2.69; ma0 ni0 1.102) vuttassa sattaTThAnikassa / satipi sekkhAnaM pariJAtabhAve ekantato pariJAtavatthukA nAma arahanto evAti vuttaM "khINAsavassa vatthu viditaM hotI"tiAdi / vatthArammaNaviditatAyAti vatthuno, ArammaNassa ca yAthAvato viditabhAvena / yathA hi sappapariyesanaM carantena tassa Asaye vidite sopi vidito eva ca hoti mantAgadabalena tassa gahaNassa sukarattA, evaM vedanAya AsayabhUte vatthumhi, ArammaNe ca vidite Adikammikassapi vedanA viditA eva hoti salakkhaNato, sAmaJjalakkhaNato ca tassA gahaNassa sukarattA, pageva pariJAtavatthukassa khINAsavassa | tassa hi uppAdakkhaNepi ThitikkhaNepi bhaGgakkhaNepi vedanA viditA pAkaTA honti / tenAha "evaM vedanA uppjjntii"tiaadi| nidassanamattaJcetaM, yadidaM pALiyaM vedanAsAvitakkaggahaNanti dassento "na kevala"ntiAdimAha, tena avasesato sabbadhammAnampi uppAdAdito viditabhAvaM dasseti / idAni na kevalaM khaNato eva, atha kho paccayatopi aniccAditopi na kevalaM khINAsavAnaMyeva vasena, atha kho ekaccAnaM sekkhAnampi vasena vedanAdInaM viditabhAvaM dassetuM "apicA"tiAdi vuttaM / tattha avijjAsamudayAti avijjAya uppAdA, asthibhAvAti attho / nirodhavirodhI hi uppAdo asthibhAvavAcakopi hotIti tasmA purimabhavasiddhAya avijjAya sati imasmiM bhave vedanAya uppAdo hotIti attho| avijjAdIhi 195
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.308-308) atItakAlikAdIhi tesaM sahakAraNabhUtAni uppAdAdInipi gahitAnevAti veditabbaM / vedanAya pavattipaccayesu phassassa balavabhAvato so eva gahito "phassasamudayA'ti / tasmiM pana gahite pavattipaccayatAsAmaJjena vatthArammaNAdInipi gahitAneva hontIti sabbassApi vedanAya anavasesato paccayato udayadassanaM vibhAvitanti daTThabbaM / "nibbattilakkhaNa"ntiAdinA khaNavasena udayadassanamAha / uppajjati etasmAti uppAdo, uppajjanaM uppAdoti paccayalakkhaNaM, khaNalakkhaNaJca ubhayaM ekajhaM gahetvA Aha "evaM vedanAya uppAdo vidito hotii"ti| aniccato manasi karototi vedanA nAmAyaM anaccantikatAya AdiantavatI udayabbayaparicchinnA khaNabhaGgurA tAvakAlikA, tasmA "aniccA''ti aniccato manasi karoto / tassA khayato, vayato ca upaTTAnaM viditaM pAkaTaM hoti| dukkhato manasi karototi aniccattA eva vedanA udayabbayapaTipILitatAya, dukkhamatAya, dukkhavatthutAya ca "dukkhA''ti manasi karoto bhayato bhAyitabbato tassA upaTThAnaM viditaM pAkaTaM hotIti / tathA aniccattA, dukkhattA eva ca vedanA attarahitA asArA nissArA avasavattinI tucchAti vedanaM anattato manasi karoto suJato rittato asAmikato upaTThAnaM viditaM pAkaTaM hoti / "khayato"tiAdi vuttasseva atthassa nigamanaM / tasmA vedanaM khayato bhayato sujhato jAnAtIti atthavasena vibhattipariNAmo veditbbo| avijjAnirodhA vedanAnirodhoti aggamaggena avijjAya anuppAdanirodhato vedanAya anuppAdanirodho hoti paccayAbhAve abhAvato / sesaM samudayavAre vuttanayAnusArena veditabbaM | idha samAdhibhAvanAti sikhAppattA ariyAnaM vipassanAsamAdhibhAvanA / tassA pAdakabhUtA jhAnasamApatti veditabbA / vuttanayameva mahApadAne (dI0 ni0 2.62) / 308. pamANaM aggahetvAti asubhabhAvanA viya padesaM aggahetvA / ekasmimpi satte pamANAggahaNena anavasesapharaNena / natthi etAsaM gahetabbaM pamANanti hi appamANA, appamANA eva appmjhaa| apassayitabbaTena apassenAni, idha bhikkhu yAni apassAya tisso sikkhA sikkhituM samattho hoti, tesameva adhivacanaM / tAni panetAni paccayAnaM saGghAya sevitA adhivAsanakkhanti, vajjanIyavajjanaM, vinodetabbavinodanaJca / tenAha "saGkhAyekaM 196
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ ariyavaMsacatukkavaNNanA ( 10.309 - 309 ) adhivAsetI' tiAdi / tattha sammadeva khAyati upaTTAti paTibhAtIti saGghA, ANanti Aha " saGghAyAti ANenA" ti / saGghAya sevitA nAma yaM sevato akusalA dhammA parihAyanti, kusalA dhammA abhivaDhanti, tassa sevanAti Aha " sevitabbayuttakameva sevatI 'ti / adhivAsanAdIsupi eseva nayo / anto pavisitunti abbhantare attano citte pavattituM na deti / ariyavaMsacatukkavaNNanA 309. vaMsa - saddo "piTThivaMsaM atikkamitvA nisIdatItiAdIsu dvinnaM dvinnaM gopAnasInaM sandhAnaTThAne ThapetabbadaNDake Agato / "vaMso visAlova yathA visatto, puttesu dAresu ca yA apekkhA / vaMse kaLIrova asajjamAno, 197 eko care khaggavisANakappo 'tiAdIsu / / ( apa0 1.1.94 ) akaNDake / "bherisaddo mudiGgasaddo vaMsasaddo kaMsatALasaddo' tiAdIsu tUriyavisese, yo "veNU" tipi vuccati / "abhinnena piTThivaMsena mato hatthI "tiAdIsu hatthiAdInaM piTTivemajjhe padese / "kulavaMsaM ThapessAmI "tiAdIsu (dI0 ni0 3.267) kulavaMse / "vaMsAnurakkhako paveNIpAlako 'tiAdIsu (visuddhi0 1.42) guNAnupubbiyaM guNAnaM pabandhappavattiyaM | idha pana catupaccayasantosabhAvanArAmatAsaGghAtaguNAnaM pabandhe daTThabbo / tassa pana vaMsassa kulanvayaM, guNanvayaJca nidassanavasena dassetuM "yathA hI "tiAdi vRttaM / tatha khattiyavaMsoti khattiyakulanvayo / eseva nayo sesapadesupi / samaNavaMso pana samaNatanti samaNapaveNI / mUlagandhAdInanti Adi - saddena yathA sAragandhAdInaM saGgraho, evamettha gorasAdInampi saGgaho daTThabbo / dutiyena pana Adi - saddena kAsikavatthasappimaNDAdInaM / ariya-saddo amilakkhUsupi manussesu vattati, yesaM pana nivAsanaTThAnaM "ariyaM Ayatana "nti vuccati / yathAha "yAvatA, Ananda, ariyaM Ayatana "nti ( dI0 ni0 2.152; udA0 76) lokiyasAdhujanesupi "ye hi vo ariyA parisuddhakAyakammantA...pe0... tesaM ahaM aJJataro" tiAdIsu (ma0 ni0 1.35 ) / idha pana ye " ArakA kilesehI "tiAdinA 197
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.309-309) laddhanibbacanA paTividdhaariyasaccA, te eva adhippetAti dassetuM "ke pana te ariyA"ti pucchaM katvA "ariyA buccantI"tiAdi vuttaM / tattha ye mahApaNidhAnakappato paTThAya yAvAyaM kappo, etthantare uppannA sammAsambuddhA, te tAva sarUpato dassetvA tada pi sammAsambuddhe, paccekabuddhe, buddhasAvake ca saGgahetvA anavasesato ariye dassetuM "apicA"tiAdi vuttaM / tattha yAva sAsanaM na antaradhAyati, tAva satthA dharati eva nAmAti imameva bhagavantaM, ye cetarahi buddhasAvakA, te ca sandhAya paccuppannaggahaNaM / tasmiM tasmiM vA kAle te te paccuppannAti ce, atItAnAgataggahaNaM na kattabbaM siyaa| idAni yathA bhagavA "dhammaM vo, bhikkhave, desessAmi AdikalyANaM majjhekalyANaM pariyosAnakalyANaM sAtthaM sabyaJjanaM kevalaparipuNNaM parisuddhaM brahmacariyaM pakAsessAmi, yadidaM chachakkAnI''ti chakkadesanAya (ma0 ni0 3.420) aTTahi padehi vaNNaM abhAsi, evaM mahAariyavaMsadesanAya ariyAnaM vaMsAnaM "cattArome, bhikkhave, ariyavaMsA aggA rattacA vaMsajA porANA asaMkiNNA asaMkiNNapubbA na saGkIyanti na saGkIyissanti appaTikuThThA samaNehi brAhmaNehi viJjUhI''ti (a0 ni0 1.4.28) yehi navahi padehi vaNNaM abhAsi, tAni tAva AnetvA thomanAvaseneva vaNNento "te kho panete"tiAdimAha / aggAti jAnitabbA sabbavaMsehi seTThabhAvato, seTTabhAvasAdhanato ca | dIgharattaM pavattAti jAnitabbA rattacUhi, buddhAdIhi tehi ca tathA anutttthitttaa| vaMsAti jAnitabbA buddhAdInaM ariyAnaM vaMsAti jAnitabbA / porANAti purAtanA / na adhunuSpattikAti na adhunaatnaa| asaMkiNNAti na khittA na chdddditaa| tenAha "anapanItA"ti / na apanItapubbAti na chaDDitapubbA tissannaM sikkhAnaM paripUraNUpAyabhAvato na paricattapubbA / tato eva idAnipi na apanIyanti, anAgatepi na apniiyissnti| ye dhammasabhAvassa vijAnaneva vijU samitapApasamaNA ceva bAhitapApabrAhmaNA ca, tehi appaTikuTThA appttikkhittaa| ye hi na paTikkositabbA, te aninditabbA agarahitabbA | apariccajitabbatAya appaTikkhipitabbA hontIti / santuTThoti ettha yathAdhippetasantosameva dassento "paccayasantosavasena santuTTho"ti vuttaM / jhAnavipassanAdivasenapi idha bhikkhuno santuTThatA hotIti / itarItarenAti itarena itarena / itara-saddoyaM aniyamavacano, dvikkhattuM vuccamAno yaMkiJci-saddehi samAnattho hotIti vuttaM "yena kenacI"ti / svAyaM aniyamavAcitAya eva yathA thUlAdInaM aJataravacano, evaM yathAladdhAdInampi aJjataravacanoti tattha dutiyapakkhasseva idha icchitabhAvaM dassento "atha 198
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10.309 - 309 ) ariyavaMsacatukkavaNNanA kho"tiAdimAha / nanu ca yathAladdhAdayopi dhUlAdayo eva ? saccametaM, tathApi atha viseso / yo hi yathAladdhesu thUlAdIsu santoso, so yathAlAbhasantoso eva, na itaro / na hi so paccayamattasannissayo icchito, atha kho attano kAyabalasAruppabhAvasannissayopi / thUladukAdayo ca tayopi cIvare labbhanti / majjhimo catupaccayasAdhAraNo, pacchimo pana cIvare, senAsane ca labbhatIti daTThabbaM / " ime tayo santose "ti idaM sabbasaGgAhikavasena vRttaM / ye hi parato gilAnapaccayaM piNDapAte eva pakkhipitvA cIvare vIsati, piNDapAte senAsane pannarasAti samapaNNAsasantosA vuccanti te sabbepi yathArahaM imesu eva tIsu santosesu saGgrahaM samosaraNaM gacchantIti / pannarasa, cIvaraM jAnitabbanti "idaM nAma cIvaraM kappiyanti jAtito cIvaraM jAnitabbaM / cIvarakkhettanti cIvarassa uppattikkhettaM / paMsukUlanti paMsukUlacIvaraM, paMsukUlalakkhaNappattaM cIvaraM jAnitabbanti attho / cIvarasantosoti cIvare labbhamAno sabbo santoso jAnitabbo / cIvarapaTisaMyuttAni dhutaGgAni jAnitabbAni yAni tosanto cIvarasantosena sammadeva santuTTho hotiiti| khomakappAsikakoseyyakambalasANabhaGgAni khomAdIni / tattha khomaM nAma khomasutte hi vAyitaM khomapaTacIvaraM, tathA sesAnipi / sANanti sANavAkasuttehi katacIvaraM / bhaGganti pana khomasuttAdIni sabbAni ekaccAni vomissetvA katacIvaraM / "bhaGgampi vAkamayamevA' ti keci / chAti gaNanaparicchedo / yadi evaM ito aJJA vatthajAti natthIti ? no natthi, sA pana etesaM anulomAti dassetuM "dukUlAdInI "tiAdi vRttaM / Adi- saddena paTTaNaM, somArapaTTe, cInapaTTe, iddhijaM, devadinnanti etesaM saGgaho / tattha dukUlaM sANassa anulomaM vAkamayattA / paTTuNNadese saJjAtavatthaM paTTuNNaM / "paTTuNNaM koseyyaviseso 'ti hi amarakose vRttaM / somAradese, cInadese ca jAtavatthAni somAracInapaTTAni / paTTuNNA koseyyassa anulomAni pANakehi katasuttamayattA / iddhijaM ehibhikkhUnaM puJJiddhiyA nibbattaM cIvaraM, taM khomAdInaM aJJataraM hotIti tesameva anulomaJca / devatAhi dinaM cIvaraM devadinnaM, taM kapparukkhe nibbattaM jAliniyA devakaJJAya anuruddhattherassa dinnavatthasadisaM, tampi khomAdInaMyeva anulomaM hoti tesu aJJatarabhAvato / imAnIti antogadhAvadhAraNavacanaM, imAni evAti attho / buddhAdInaM paribhogayogyatAya kappiyacIvarAni / 199 idAni avadhAraNena nivattitAni ekadesena dassetuM "kusacIra "ntiAdi vRttaM / tatha kusatiNehi, aJJehi vA tAdisehi tiNehi katacIvaraM kusacIraM / potakIvAkAdIhi vAkehi katacIvaraM vAkacIraM / catukkoNehi, tikoNehi vA phalakehi katacIvaraM phalakacIraM / 199
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.309-309) manussAnaM kesehi katakambalaM keskmblN| cAmarIvAlaassavAlAdIhi kataM vAlakambalaM / makacitantUhi vAyito potthko| cammanti migacammAdi yaM kiJci cammaM / ulUkapakkhehi ganthetvA katacIvaraM ulUkapakkhaM / bhujatacAdimayaM rukkhadussaM, tirITakanti attho / sukhumatarAhi latAvAkehi vAyitaM ltaadussN| erakavAkehi kataM erkdussN| tathA kdlidussN| sukhumehi veLuvilIvehi kataM veludussN| Adi-saddena vakkalAdInaM snggho| akappiyacIvarAni tithiyddhjbhaavto| annaJca mAtikAnaM vasenAti "sImAya deti, katikAya detI''tiAdinA (mahAva0 379) AgatAnaM aTThannaM cIvaruppattimAtikAnaM vasena / cIvarAnaM paTilAbhakkhettadassanatthavhi bhagavatA "aTThimA, bhikkhave, mAtikA'"tiAdinA mAtikA ThapitA / mAtikAti hi mAtaro cIvaruppattijanikAti / sosAnikanti susAne patitakaM / pApaNikanti ApaNadvAre patitakaM / rathiyanti putthikehi vAtapAnantarena rathikAya chaDDitacoLakaM / saGkArakUTakanti saGkArahAne chaDDitacoLakaM / sinAnanti nhAnacoLaM, yaM bhUtavejjehi sIsaM nhApetvA "kALakaNNIcoLaka"nti chaDDetvA gacchanti / titthanti titthacoLakaM sinAnatitthe chdddditpilotikaa| aggidaDanti agginA daDDappadesaM / tahi manussA chaDDenti / gokhAyitakAdIni pAkaTAneva / tAnipi hi manussA chaDDenti / dhanaM ussApetvAti nAvaM Arohantehi vA yuddhaM pavisantehi vA dhajayadi ussApetvA tattha baddhaM pArutacIvaraM, tehi chaDDitanti adhippAyo / sAdakabhikkhunAti gahapaticIvarassa saadiynbhikkhunaa| ekamAsamattanti cIvaramAsasaJjitaM ekamAsamattaM / vitakketuM vaTTati, na tato paranti adhippAyo / sabbassApi hi taNhAniggahatthAya sAsane pttipttiiti| paMsukUliko adamAseneva karotIti aparapaTibaddhattA paTilAbhassa / itarassa pana parapaTibaddhattA mAsamattaM anujJAtaM / iti mAsaddha...pe0... vitakkasantoso vitakkanassa primitkaalikttaa| mahAtheraM tattha attano sahAyaM icchantopi garugAravena gAmadvAraM "bhante gamissAmi" iccevamAha / mahAtheropissa ajjhAsayaM JatvA "ahaM pAvuso gamissAmI"ti Aha / "imassa bhikkhuno vitakkassa avasaro mA hotU''ti pahaM pucchamAno gAmaM pAvisi / uccArapalibuddhoti uccArena piilito| tadA bhagavato dukkarakiriyAnussaraNamukhena tathAgate 200
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.309-309) ariyavaMsacatukkavaNNanA 201 uppannapItisomanassavegassa balavabhAvena kilesAnaM vikkhambhitattA tasmiMyeva...pe0... tINi phalAni ptto| "kattha labhissAmI"ti cintanApi lAbhAsApubbikAti tathA "acintetvA"ti vuttaM, "sundaraM labhissAmi, manApaM labhissAmI''ti evamAdicintanAya kA nAma kathA / kathaM pana vattabbanti Aha "kammaTThAnasIseneva gamana"nti, tena cIvaraM paTicca kiJcipi na cintetabbaM evAti dasseti / apesalo appatirUpAyapi pariyesanAya paccayo bhaveyyAti "pesalaM bhikkhuM gahetvA"ti vuttN| AhariyamAnanti susAnAdIsu patitakaM vatthaM "ime bhikkhU paMsukUlapariyesanaM carantIti jatvA kenaci purisena tato AnIyamAnaM / evaM laddhaM gaNhantassApIti evaM paTilAbhasantosaM akopetvAva laddhaM gaNhantassApi / attano pahonakamattenevAti yathAladdhAnaM paMsukUlavatthAnaM ekapaTTadupaTTAnaM atthAya attano pahonakapamANeneva, avadhAraNena uparipaccAsaM nivatteti / ___ gAme bhikkhAya AhiNDantena sapadAnacArinA viya dvArapaTipATiyA caraNaM loluppavivajjanaM nAma cIvaraloluppassa dUrasamussAritattA / yApetunti attabhAvaM pavattetuM / dhovanupagenAti dhovanayoggena / paNNAnIti ambajambAdipaNNAni / akopetvAti santosaM akopetvaa| pahonakanIhArenevAti antaravAsakAdIsu yaM kAtukAmo, tassa pahonakaniyAmeneva yathAladdhaM thUlasukhumAdiM gahetvA krnnN| 201
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.309-309) timaNDalapaTicchAdanamattassevAti "nivAsanaM ce nAbhimaNDalaM; jANumaNDalaM, itaraM ce galavATamaNDalaM, jANumaNDala'"nti evaM timaNDalapaTicchAdanamattasseva karaNaM; taM pana atthato tiNNaM cIvarAnaM heTThimantena vuttaparimANameva hoti / avicAretvAti na vicAretvA / kusibandhanakAleti maNDalAni yojatvA sibbanakAle / sattavAreti sattasibbanavAre / kappabinduapadesena kassaci vikArassa akaraNaM kppsntoso| sItapaTighAtAdi atthApattito sijjhatIti mukhyameva cIvaraparibhoge payojanaM dassetuM "hirikopInapaTicchAdanamattavasenA"ti vuttaM / tenAha bhagavA "yAvadeva hirikopInapaTicchAdanattha''nti (ma0 ni0 1.23; a0 ni0 2.6.68; mahAni0 162) / vaTTati, na tAvatA santoso kuppati sambhArAnaM, dakkhiNeyyAnaJca alAbhato / sAraNIyadhamme ThatvAti sIlavantehi bhikkhUhi sAdhAraNato paribhoge ThatvA / "itI"tiAdinA paThamassa ariyavaMsassa paMsukUlikaGgatecIvarikaGgAnaM, tesaJca tassa paccayataM dassento iti ime dhammA aJamaJassa samuTThApakA, upatthambhakA cAti dIpeti / esa nayo ito paratopi / "santuTTho hoti vaNNavAdI"ti ettha catukkoTikaM sambhavati, tattha catutthoyeva pakkho satthArA vaNNito thomitoti mahAtherena tathA desanA ktaa| eko santuTTho hoti, santosassa vaNNaM na katheti seyyathApi thero nAlako (suttanipAte nAlakasutte vitthAro) eko na santuTTho hoti, santosassa vaNNavAdI seyyathApi upanando sakyaputto (pArA0 515, 527, 532, 537 vAkyakhandhesu vitthaaro)| eko neva santuTTho hoti, na santosassa vaNNaM ktheti| seyyathApi thero lALudAyI (theragA0 aTTha0 2.udAyittheragAthAvaNNanA) eko santuTTho ceva hoti, santosassa ca vaNNavAdI seyyathApi thero mahAkassapo / 202
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.309-309) ariyavaMsacatukkavaNNanA 203 anesananti ayuttaM esanaM / tenAha "appatirUpa"nti, sAsane ThitAnaM na patirUpaM asAruppaM ayogyaM / kohanaM karontoti cIvaruppAdanimittaM paresaM kuhanaM vimhApanaM karonto / uttasatIti taNhAsantAsena uparUpari tasati / paritasatIti parito tasati / yathA sabbe kAyavacIpayogA tadatthA eva jAyanti, evaM sabbabhAgehi tasati / gadhitaM vuccati gaddho, so cettha abhijjhAlakkhaNo adhippeto| gadhitaM etassa natthIti agadhitoti Aha "agadhito...pe0... lobhagiddho"ti / mucchanti taNhAvasena mumhanaM, tassa vA samussayaM adhigataM / anApanno anupagato / anotthatoti anajjhotthato / apariyonaddhoti taNhAchadanena acchaadito| AdInavaM passamAnoti diThThadhammikaM, samparAyikaJca dosaM passanto / gadhitaparibhogato nissarati etenAti nissaraNaM, idamatthikatA, taM pajAnAtIti nissrnnpnyo| tenAha "yAvadeva...pe0... pajAnanto"ti / nevattAnukkaMsetIti attAnaM neva ukkaMseti na ukkhipati na ukkaTThato dahati / "aha"ntiAdi ukkaMsanAkAradassanaM / na vambhetIti na hILayati nihInato na dahati / tasmiM cIvarasantosetiH tasmiM yathAvutte vIsatividhe ciivrsntose| kAmaJcettha vuttappakArasantosaggahaNena cIvarahetu anesanApajjanAdipi gahitameva tasmiM sati tassa bhAvato, asati ca abhAvato, vaNNavAditAnattukkaMsanA paravambhanAni pana gahitAni na hontIti "vaNNavAditAdIsu vA"ti vikappo vutto| ettha ca "dakkho"tiAdi yesaM dhammAnaM vasenassa yathAvuttasantosAdi ijjhati, taM dassanaM / tattha "dakkho"ti iminA tesaM samuTThApanapanaM dasseti, "analaso"ti iminA paggaNhanavIriyaM, "sampajAno"ti iminA pATihAriyapanaM "paTissato"ti iminA tattha asammosavuttiM dasseti / piNDapAto jAnitabboti pabhedato piNDapAto jaanitbbo| piNDapAtakkhettanti piNDapAtassa uppattiTThAnaM / piNDapAtasantoso jAnitabboti piNDapAte santoso pabhedato jAnitabbo | idha bhesajjampi piNDapAtagatikameva / Aharitabbato hi sappiAdInampi gahaNaM kataM / piNDapAtakkhettaM piNDapAtassa uppttihaanN| khettaM viya khettN| uppajjati ettha, etenAti ca uppttihaanN| saGghato vA hi bhikkhuno piNDapAto uppajjati uddesAdivasena vaa| tattha sakalassa saGghassa dAtabbaM bhattaM sngghbhttN| katipaye bhikkhU uddisitvA uddesena dAtabbaM bhattaM uddesbhttN| nimantetvA dAtabbaM bhattaM nimntnN| salAkadAnavasena dAtab bhattaM 203
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.309-309) - slaakbhttN| ekasmiM pakkhe ekadivasaM dAtabbaM bhattaM pkkhikN| uposathe dAtabbaM bhattaM uposthikN| pATipadadivase dAtabbaM bhattaM paattipdikN| AgantukAnaM dAtabdha bhattaM AgantukabhattaM / dhuragehe eva ThapetvA dAtab bhattaM dhurbhttN| kuTiM uddissa dAtabbaM bhattaM kuttibhttN| gAmavAsIAdIhi vArena dAtabdha bhattaM vaarbhttN| vihAraM uddissa dAtabbaM bhattaM vihArabhattaM / sesAni pAkaTAneva / vitakketi "kattha nu kho ahaM ajja piNDAya carissAmI''ti / "kattha piNDAya carissAmA''ti therena vutte "asukagAme bhante"ti kAmametaM paTivacanadAnaM, yena pana cittena "cintetvA''ti vuttaM, taM sandhAyAha "ettakaM cintetvA"ti / tato paTThAyAti vitakkamALake ThatvA vitakkitakAlato paTThAya / "tato paraM vitakkento ariyavaMsA cuto hotI"ti idaM tiNNampi ariyavaMsikAnaM vasena gahetab, na ekacArikasseva / sabbopi hi ariyavaMsiko ekavArameva vitakketuM labhati, na tato paraM | paribAhiroti ariyavaMsikabhAvato bahibhUto / svAyaM vitakkasantoso kammaTThAnamanasikArena na kuppati, visujjhati c| ito paresupi eseva nayo / tenevAha "kammaTThAnasIsena gantabba"nti / gahetabbamevAti aTThAnappayutto eva-saddo / yApanamattameva gahetabbanti yojetab / etthAti etasmiM pinnddpaatpttigghnne| appanti attano yApanapamANatopi appaM / gahetabbaM dAyakassa cittArAdhanatthaM / pamANenevAti attano yApanappamANeneva appaM gahetabbaM / "pamANena gahetabba''nti ettha kAraNaM dassetuM "paTiggahaNasminhI"tiAdi vuttaM / makkhetIti viddhaMseti apaneti / vinipAtetIti vinAseti aTThAnaviniyogena / sAsananti satthu sAsanaM anusiTuiM / na karoti nappaTipajjati / sapadAnacArino viya dvArapaTipATiyA caraNaM loluppavivajjanasantosoti Aha "dvArapaTipATiyA gantabba"nti / harApetvAti adhikaM apanetvA / AhAragedhato nissarati etenAti nissrnnN| jighacchAya paTivinodanatthaM kathA, 204
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.309-309) ariyavaMsacatukkavaNNanA 205 kAyassaThitiAdipayojanaM pana atthApattito AgataM evAti Aha "jighacchAya...pe0... santoso nAmA"ti | nidahitvA na paribhujitabbaM tadahupIti adhippaayo| itaratthA pana sikkhApadeneva vAritaM / sAraNIyadhamme ThitenAti sIlavantehi bhikkhUhi sAdhAraNabhogibhAve Thitena / senAsanenAti sayanena, Asanena ca / yattha yattha hi maJcAdike, vihArAdike ca seti, taM senN| yattha yattha pIThAdike Asati, taM aasnN| tadubhayaM ekato katvA "senAsananti vuttaM / tenAha "maJco"tiAdi / tattha maJco masArakAdi, tathA pIThaM / maJcabhisi, pIThabhisIti duvidhA bhisi| vihAro pAkAraparicchinno sakalo AvAso / "dIghamukhapAsAdo''ti keci / aDDayogoti dIghapAsAdo / "ekapassacchadanakasenAsana"nti keci| pAsAdoti ctursspaasaado| "AyatacaturassapAsAdo''ti keci| hammiyaM muNDacchadanapAsAdo / guhAti kevalA pabbataguhA / leNaM dvArabandhaM / aTTo bahalabhittikaM gehaM, yassa gopAnasiyo aggahetvA iTThakAhi eva chadanaM hoti / "aTTAlakAkArena kariyatI"tipi vadanti / mALo ekakUTasaGgahito anekakoNo patissayaviseso "vaTTAkArena katasenAsananti keci| piNDapAte vuttanayenevAti "sAdako bhikkhu ajja kattha vasissAmI'ti vitakketI''tiAdinA yathArahaM piNDapAte vuttanayena veditabbA, "tato paraM vitakkento ariyavaMsA cuto hoti paribAhiro"ti, "senAsanaM gavesantenApi 'kuhiM labhissAmI'ti acintetvA kammaTThAnasIseneva gantabba"nti ca evamAdi sabbaM purimanayeneva / kasmA panettha paccayasantosaM dassentena mahAtherena gilAnapaccayasantoso na gahitoti ? na kho panetaM evaM daTThabbanti dassento "gilAnapaccayo pana piNDapAte eva paviTTho 'ti Aha, AharitabbatAsAma nAti adhippaayo| yadi evaM tattha piNDapAte viya vitakkasantosAdayopi pannarasa santosA icchitabbAti ? noti dassento Aha "tatthA"tiAdi / nanu cettha dvAdaseva dhutaGgAni viniyogaM gatAni, ekaM pana nesajjikaGgaM na katthaci viniyattanti Aha "nesajjikahaM bhAvanArAmaariyavaMsaM bhajatI"ti / ayaJca attho aTThakathAruLaho evAti dassento "vuttampi ceta"ntiAdimAha / 205
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.309-309) "pathaviM pattharamAno viyA"tiAdi ariyavaMsadesanAya sudukkarabhAvadassanaM mahAvisayatAya tassA desanAya / yasmA nayasahassapaTimaNDitA hoti ariyamaggAdhigamAya vitthArato pavattiyamAnA desanA yathA taM cittuppAdakaNDe, ayaJca bhAvanArAmaariyavaMsakathA ariyamaggAdhigamAya vitthArato pavattiyamAnA evaM hotIti vuttaM "sahassanayappaTimaNDitaM...pe0... desanaM ArabhI"ti / paTipakkhavidhamanato abhimukhabhAvena ramaNaM AramaNaM ArAmoti Aha "abhiratIti attho"ti / byadhikaraNAnampi padAnaM vasena bhavati bAhiratthasamAso yathA "urasilomo, kaNThekALoti Aha "pahAne ArAmo assAti pahAnArAmo"ti | AramitabbaDhena vA ArAmo, pahAnaM ArAmo assAti pahAnArAmoti evamettha samAsayojanA veditbbaa| "pajahanto ramatI"ti etena pahAnArAmasaddAnaM kattusAdhanataM, kammadhArayasamAsaJca dasseti / "bhAvento ramatI''ti vuttattA bhAvanArAmoti etthApi eseva nayo / kAmaM "nesajjikaGgaM bhAvanArAmaariyavaMsaM bhajatI"ti vuttaM bhAvanAnuyogassa anucchavikattA, nesajjikaGgavasena pana nesajjikassa bhikkhuno ekaccAhi ApattIhi anApattibhAvoti tampi saGgaNhanto "terasannaM dhutaGgAna"nti vatvA "vinayaM patvA garuke ThAtabba"nti icchitattA sallekhassa apariccajanavasena paTipatti nAma vinaye ThitassevAti Aha "terasatraM...pe0... kathitaM hotii"ti| kAmaM suttAbhidhammapiTakesupi (dI0 ni0 1.7.194; vibhaM0 508) tattha tattha sIlakathA AgatA eva, yehi pana guNehi sIlassa vodAnaM hoti, tesu kathitesu yathA sIlakathAbAhullaM vinayapiTakaM kathitaM hoti, evaM bhAvanAkathAbAhullaM suttantapiTakaM, abhidhammapiTakaJca catutthena ariyavaMsena kathitameva hotIti vuttaM "bhAvanArAmena avasesaM piTakadvayaM kathitaM hotii"ti| "so nekkhamma bhAvento ramatIti nekkhammapadaM Adi katvA tattha desanAya pavattattA, sabbesampi vA samathavipassanAmaggadhammAnaM yathAsakaMpaTipakkhato nikkhamanena nekkhammasaJitAnaM tattha AgatattA so pATho "nekkhammapALI"ti vuccatIti Aha "nekkhammapALiyA kathetabbo'ti / tenAha aTThakathAyaM "sabbepi kusalA dhammA nekkhammanti pavuccare'"ti (itivu0 aTTha0 109) / dasuttarasuttanta pariyAyenAti dasuttarasuttantadhammena, dasuttarasuttante (dI0 ni0 3.350) AgatanayenAti vA attho / sesadvayepi eseva nayo / soti jAgariyaM anuyutto bhikkhu / nekkhammanti kAmehi nikkhantabhAvato nekkhammasaJjitaM paThamajjhAnUpacAraM / "so abhijjhaM loke pahAyA"tiAdinA (vibhaM0 206
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.310-310) ariyavaMsacatukkavaNNanA 207 508, 538) AgatA paThamajjhAnassa pubbabhAgabhAvanAti idhAdhippetA, tasmA "avyApAda"ntiAdIsupi evameva attho veditbbo| yaM panettha vattabaM, taM brahmajAlaTIkArya vuttanayena veditab | saupAyAsAnahi aTThannaM samApattInaM, aTThArasannaM mahAvipassanAnaM, catunnaM ariyamaggAnaJca vasenettha desanA pavattAti / "ekaM dhammaM bhAvento ramati, ekaM dhammaM pajahanto ramatI"ti ca na idaM dasuttarasutte AgataniyAmena vuttaM, tattha pana "eko dhammo bhAvetabbo, eko dhammo pahAtabbo''ti (dI0 ni0 3.351) ca desanA aagtaa| evaM santepi yasmA atthato bhedo natthi, tasmA paTisambhidAmagge nekkhammapALiyaM (paTi0 ma0 1.24, 3.41) AgatanIhAreneva "ekaM dhammaM bhAvento ramati, ekaM dhamma pajahanto ramatI"ti vuttaM / esa nayo sesavAresupi / yasmA cAyaM ariyavaMsadesanA nAma satthu paJattAva satthArA hi desitaM desanaM AyasmA dhammasenApati sAriputtatthero saGgAyanavasena idhAnesi, tasmA mahAariyavaMsasutte satthudesanAnIhArena nigamanaM dassento "evaM kho, bhikkhave, bhikkhu bhAvanArAmo hotI"ti Aha / eseva nayo 'ito paresu stipttttaanpriyaayabhidhmmniddespriyaayesupi| kAmaJcettha kAyAnupassanAvaseneva saGkhipitvA yojanA katA, ekavIsatiyA pana ThAnAnaM vasena vitthArato yojanA veditabbA | "aniccato" (visuddhi0 TI0 2.698) tiAdIsu yaM vattabbaM, taM visuddhimaggasaMvaNNanAsu vuttanayena veditab / 310. saMvarAdInaM sAdhanavasena padahati ettha, etehIti ca padhAnAni / uttamavIriyAnIti seTThavIriyAni visiTThassa atthassa sAdhanato / saMvarantassa uppannavIriyanti yathA abhijjhAdayo na uppajjanti, evaM satiyA upaTThApane cakkhAdInaM pidahane analasassa uppannavIriyaM / pajahantassAti vinodentassa / uppannavIriyanti tasseva pajahanassa sAdhanavasena pavattavIriyaM / bhAventassa uppannavIriyanti etthApi eseva nyo| samAdhinimittanti samAdhi eva / purimuppannasamAdhi hi parato uppajjanakasamAdhipavivekassa kAraNaM hotIti "samAdhinimitta"nti vuttaM / upadhivivekattAti khandhUpadhiAdiupadhIhi vivittattA vinissaTattA / taM AgammAti taM nibbAnaM maggena adhigamahetu / rAgAdayo virajjanti ettha, etenAti vA viraago| evaM nirodhopi daTThabbo / yasmA idha bojjhaGgA missakavasena icchitA, tasmA "ArammaNavasena adhigantabbavasena vA"ti vuttaM / tattha adhigantabbavasenAti taMninnatAvasena / vossaggapariNAminti 207
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.310-310) vossajjanavasena pariNAmitaM pariccajanavasena ceva pakkhandanavasena ca pariNamanasIlaM / tenAha "Dhe vossggaa"tiaadi| khandhAnaM pariccajanaM nAma tappaTibaddhakilesappahAnavasenAti yenAkArena vipassanA kilese pajahati, tenevAkArena taMnimittake, khandhe ca "pajahatI"ti vattabbataM arahatIti Aha "vipassanA...pe0... pariccajatI"ti / yasmA vipassanA vuTTAnagAminibhAvaM pApuNantI ninnapoNapabbhArabhAvena ekaMsato nibbAnaM "pakkhandatI"ti vattabbataM labhati, maggo ca samucchedavasena kilese, khandhe ca pariccajati, tasmA yathAkkama vipassanAmaggAnaM vasena pakkhandanapariccAgavossaggApi veditbbaa| vossaggatthAyAti pariccAgavossaggatthAya ceva pakkhandanavossaggatthAya ca / pariNamatIti paripaccati / taM pariNamanaM vuTThAnagAminibhAvappattiyA ceva ariyamaggabhAvappattiyA ca icchitanti Aha "vipassanAbhAvaJceva maggabhAvaJca pApuNAtI"ti / sesapadesUti "dhammavicayasambojjhaGgaM bhAvetI"tiAdIsu sesasambojjhaGgakoTThAsesu / bhaddakanti abhaddakAnaM nIvaraNAdipApadhammAnaM vikkhambhanena rAgavidhamanena ekantahitattA, dullabhattA ca bhaddakaM sundaraM / na hi anaM samAdhinimittaM evaMdullabhaM, rAgassa ca ujuvipaccanIkabhUtaM asthi / anurakkhatIti ettha anurakkhanA nAma adhigatasamAdhito yathA na parihAni hoti, evaM paTipatti, sA pana tappaTipakkhavidhamanenAti Aha "samAdhI"tiAdi / aTThikasAdikAti aTTikajjhAnAdikA / sAsIsena hi jhAnaM vadati / ekapaTivedhavasena catusaccadhamme ANanti catUsu ariyasaccesu ekAbhisamayavasena pavattaJANaM, maggajANanti attho / catusaccantogadhattA catusaccanbhantare nirodhadhamme nibbAne ANaM, tena phalajANaM vadati / yasmA maggAnantarassa phalassa maggAnuguNA pavatti, yato taMsamudayapakkhiyesu dhammesu paTippassaddhippahAnavasena pavattati, tasmA nirodhasaccepi yo maggassa sacchikiriyAbhisamayo, tadanuguNA pavattIti phalaJANasseva dhamme jANatA vuttA, na yassa kassaci nibbAnArammaNassa ANassa | tena vuttaM "yathAhA"tiAdi / ettha ca maggapaJjA tAva catusaccadhammassa paTivijjhanato dhammeJANaM nAma hotu, phalapA pana kathanti codanA sodhitA hoti nirodhadhammaM Arabbha pvttnto| duvidhApi hi paJjA aparappaccayatAya attapaccakkhato ariyasaccadhamme kiccato ca ArammaNato ca pavattattA "dhammeJANa''nti veditabbA / ariyasaccesu hi ayaM dhamma-saddo tesaM aviparItasabhAvattA, saGghatappavaro vA ariyamaggo, tassa ca phaladhammo / tattha paJjA taMsahagatA dhammejANaM / 208
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10.310-310) ariyavaMsacatukkavaNNanA anvayeJANanti anugamanatrANaM / paccakkhato disvAti cattAri saccAni maggajANena paccakkhato paTivijjhitvA / yathA idAnIti yathA etarahi paJcupAdAnakkhandhA dukkhasaccaM, evaM atItepi anAgatepi paJcupAdAnakkhandhA dukkhasaccamevAti ca sarikkhaTThena vuttaM / esa nayo samudayasacce, maggasacce ca / ayamevAti avadhAraNe / nirodhasacce pana sarikkhaTTho natthi tassa niccattA, ekasabhAvattA ca / evaM tassa trANassa anugatiyaM trANanti tassa dhammeJANassa " evaM atItepI "tiAdinA anugatiyaM anugamane anvaye ANaM / idaM anvaye ANanti yojanA / " tenAhA ''tiAdinA yathAvuttamatthaM pALiyA vibhAveti / soti dhammANaM tvA Thito bhikkhu / iminA dhammenAti dhammagocarattA gocaravohArena " dhammo "ti vuttenamaggaJANena, upayogatthe vA karaNavacanaM, iminA dhammena jAtenAti imaM catusaccadhammaM ANena jAnitvA Thitena maggaJANenAti attho / diTThenAti dassanena saccadhammaM passitvA Thitena / pattenAti saccAnaM patvA Thitena / viditenAti saccAni viditvA Thitena / pariyogALhenAti catusaccadhammaM pariyogAhetvA ThitenAti evaM tAvettha abhidhammaTThakathAyaM (vibhaM0 aTTha0 796) atha to / duvidhampi pana maggaphalatrANaM dhammeJANaM / paccavekkhaNAya ca mUlaM, kAraNaJca nayanayanassAti duvidhenApi tena dhammenAti na na yujjati / tathA catusaccadhammassa jAtattA, maggaphalasaGghAtassa vA dhammassa saccapaTivedhasampayogaM gatattA nayanayanaM hotIti tena iminA dhammena ANavisayabhAvena, ANasampayogena vA jAtenAti ca attho na na yujjatIti / atItAnAgate nayaM netIti atIte, anAgate ca nayaM neti harati peseti / idaM pana na maggaJaNassa kiccaM, paccavekkhaNaJANakiccaM satthArA pana maggaJaNaM atItAnAgate nayanayanasadisaM kataM maggamUlakattA / bhAvitamaggassa hi paccavekkhaNA nAma hoti / nayidaM aJJaM JaNuppAdanaM nayanayanaM, ANasseva pana pavattivisesoti / paresaM cetaso parito ayanaM paricchindanaM pariyo, tasmiM pariye / tenAha "paresaM cittaparicchede 'ti / avasesaM sammutimhitrANaM nAma " ANa "nti sammatattA / vacanatthana sammutimhi ANanti sammutimhitrANaM / dhammeJANAdInaM viya hi sAtisayassa paTivedhakiccassa abhAvA visayobhAsanasaGghAtajAnanasAmaJjena " JANa "nti sammatesu antogadhanti attho / sammutivasena vA pavattaM sammutimhiJANaM sammutidvArena atthassa gahaNato / avasesaM vA itaratrANattayavisabhAgaM ANaM tabbisabhAgasAmaJJena sammutimhiJANamhi paviTThattA sammutimhitrANaM nAma hotIti / kAmaM sotApattimaggaJANAdIni dukkhaJANAdIniyeva ukkaTThaniddesena pavamAha 209 209
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.311-311) "arahattaM pApetvA"ti / vaTTato niggacchati etenAti niggamanaM, catusaccakammaTThAnaM | purimAni Dhe saccAni vaDhaM pvttipvttihetubhaavto| itarAni pana dve vivaDheM nivattinivattihetubhAvato / abhinivesoti vipassanAbhiniveso hoti lokiyassa ANassa visbhaaguupgmnto| no vivaTTeti vivaTTe abhiniveso no hoti avisybhaavto| pariyattIti kammaTThAnatanti / uggahetvAti vAcuggataM ktvaa| uggahetvAti vA pALito, atthato ca yathArahaM savanadhAraNaparipucchanamanasAnupekkhanAdivasena cittena uddhaM uddhaM gnnhitvaa| kammaM karotIti nAmarUpapariggahAdikkamena yogakammaM karoti / yadi purimesu dvIsu eva vipassanAbhiniveso, tesu eva uggahAdi, kathamidaM catusaccakammaTThAnaM jAtanti Aha "dIsU"tiAdi / kAmaM pacchimAnipi dve saccAni abhijJeyyAni, parijheyyatA pana tattha natthIti na vipssnaabyaapaaro| kevalaM pana anussavamatte ThatvA accantapaNItabhAvato iTuM, AtappakanirAmisapItisaJjananato kantaM, uparUpari abhirucijananena manassa vaDDanato manApanti manasikAraM pavatteti / tenAha "nirodhasaccaM nAmA"tiAdi / dvIsu saccesUti dvIsu saccesu visayabhUtesu, tAni ca uddissa asammohapaTivedhavasena pavattamAno hi maggo te uddissa pavatto nAma hotIti / tINi dukkhasamudayamaggasaccAni / kiccavasenAti asmmuvhnvsen| ekanti nirodhasaccaM / ArammaNavasenAti ArammaNakaraNavasenapi asammuvhanakiccavasenapi tattha paTivedho labbhateva / dve saccAnIti dukkhasamudayasaccAni / duddasattAti daTuM askkunneyyttaa| oLArikA hi dukkhasamudayA, tiracchAnagatAnampi dukkhaM, AhArAdIsu ca abhilAso paaktto| pILanAdiAyUhanAdivasenapi "idaM dukkhaM, idaM assa kAraNa"nti yAthAvato jANena ogAhituM asakkuNeyyattA tAni gmbhiiraani| veti nirodhamaggasaccAni / tAni saNhasukhumabhAvato sabhAveneva gambhIratAya yAthAvato ANena durogAhattA "duddasAnI"ti / sotApattiyaGgAdicatukkavaNNanA 311. soto nAma ariyasoto purimapadalopena, tassa Adito sabbapaThamaM pajjanaM sotApatti, ptthmmggpttilaabho| tassa aGgAni adhigamUpAyabhUtAni kAraNAni sotaapttiynggaani| tenAha "sotA...pe0... attho"ti| santakAyakammAditAya santadhammasamannAgamato, santadhammapavedanato ca santo purisAti sppurisaa| tattha yesaM vasena catusaccasampaTivedhAvahaM saddhammassavanaM labbhati, te eva dassento "buddhAdInaM sappurisAna"nti 210
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.311-311) sotApattiyaGgAdicatukkavaNNanA 211 Aha / santo sataM vA dhammoti sddhmmo| so hi yathAnusiTuM paTipajjamAne apAyadukkhe, saMsAradukkhe ca apatante dhAretIti evamAdi guNAtisayayogavasena santo saMvijjamAno, pasattho, sundaro vA dhammo, sataM vA ariyAnaM dhammo, tesaM vA tabbhAvasAdhako dhammoti saddhammo, "idha bhikkhu dhammaM pariyApuNAtI"tiAdinA (a0 ni0 2.5.73) vuttA pariyatti / sA pana mahAvisayatAya na sabbA sabbassa visesAvahAti tassa tassa anucchavikameva dassento Aha "sappAyassa tepiTakadhammassa savana"nti / yonisomanasikAro heTTA vutto eva / pubbabhAgapaTipattiyAti vipassanAnuyogassa / aveccappasAdenAti saccasampaTivedhavasena buddhAdInaM guNe JatvA uppannappasAdena, so pana pasAdo devAdIsu kenacipi akampiyatAya niccaloti Aha "acalappasAdenA"ti / etthAti etasmiM catukkattaye AhAracatukke / lUkhapaNItavatthuvasenAti odanakummAsAdikassa lUkhassa ceva paNItassa ca vatthuno vasena / sA panAyaM AhArassa oLArikasukhumatA "kumbhilAnaM AhAraM upAdAya morAnaM AhAro sukhumo''tiAdinA (saM0 ni0 aTTha0 2.2.11) aTThakathAyaM vitthArato AgatA eva / ArammaNaTThitivasenAti ArammaNasaGghAtassa pavattipaccayaTThAnassa vasena | tiTThati etthAti Thiti, ArammaNameva Thiti aarmmnndviti| tenevAha "rUpArammaNa''ntiAdi / ArammaNatyo cettha upatthambhanattho veditabbo, na visayalakkhaNova / upatthambhanabhUtaM rUpaM upetIti rUpUpAyaM / tenAha "rUpaM upagataM hutvA"tiAdi / rUpakkhandhaM nissAya tiTThati tena vinA appavattanato / tanti rUpakkhandhaM nissAya ThAnappavattanaM / etanti "rUpUpAya"nti etaM vacanaM / rUpakkhandho gocaro pavattiTThAnaM paccayo etassAti rUpakkhandhagocaraM rUpaM sahakArIkAraNabhAvena patiTThA etassAti ruuppptidvN| iti tIhi padehi abhisaGkAravijJANaM pati rUpakkhandhassa sahakArIkAraNabhAvoyevettha vutto| upasittaM viya upasittaM, yathA byaJjanehi upasittaM sinehitaM odanaM rucitaM, pariNAmayogyaJca, evaM nandiyA upasittaM sinehitaM kammavijJANaM abhirucitaM hutvA vipAkayogyaM hotIti / itaranti dosasahagatAdiakusalaM, kusalaJca upanissayakoTiyA upasittaM hutvAti yojnaa| evaM pavattamAnanti evaM rUpUpAyanti desanAbhAvena pavattamAnaM / vipAkadhammatAya buddhiM...pe0... aapjjti| tatthApi nippariyAyaphalanibbattanavasena vuddhiM, pariyAyaphalanibbattanavasena viruvhiM, nissandaphalanibbattanavasena vepullN| diThThadhammavedanIyaphalanibbattanena vA vuddhiM, upapajjavedanIyaphalanibbattanavasena viruvhiM, aparApariyAyaphalanibbattanavasena vepullaM 211
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.311-311) ApajjatIti yojanA | ekantato vedanupAyAdivasena patti nAma arUpabhave yevAti Aha "imehi panA"tiAdi / evaJca katvA pALiyaM kataM vA-saddaggahaNaJca samatthitaM hoti / "rUpUpAya"ntiAdinA yathA abhisaGkhAravijJANassa upanissayabhUtA rUpAdayo gamhanti, evaM tena nibbattetabbApi te gavhantIti adhippAyena "catukkavasena...pe0... na vutta'nti Aha / vipAkopi hi dhammo vipAkadhammavijJANaM upagataM nAma hoti tathA nandiyA upasittattA / tenAha "nandUpasecana''nti / vitthAritAneva siGgAlasutte / bhavati etena Arogyanti bhavo, gilAnapaccayo / parivuddho bhavo abhvo| vuddhiattho hi ayaM akAro yathA "saMvarAsaMvaro, (pArA0 paThamamahAsaGgItikathA; dI0 ni0 aTTha0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA; dha0 sa0 aTTha0 nidAnakathA) phalAphalaM'"ti ca / telamadhuphANitAdInIti Adi-saddena sappinavanItAnaM gahaNaM, telAdInaM gahaNaJcettha nidassanamattaM / sabbassApi gilAnapaccayassa saGgaho daTThabbo / atha vA bhavAbhavoti khuddako ceva mahanto ca upapattibhavo veditbbo| evaJca sati "imesaM panA"tiAdivacanaM samatthitaM hoti / bhavUpapattipahAnattho hi visesato ctutthariyvNso| taNhuppAdAnanti taNhuppattInaM, cIvarAdihetu uppajjanakataNhAnanti attho| padhAnakaraNakAleti bhaavnaanuyogkkhnne| sItAdIni na khamatIti bhAvanAya pubbabhAgakAlaM sandhAya vuttaM / khamatIti sahati abhibhavati / vitakkasamananti nidassanamattaM / sabbesampi kilesAnaM samanavasena pavattA paTipadA / samAdhijhAnAdibhedo dhammo pajjati paTipajjIyati etenAti dhmmpdN| anabhijjhAva dhammapadaM anabhijjhAdhammapadaM / ayaM tAva alobhapakkhe nayo, itarapakkhe pana anabhijjhApadhAno dhammakoTThAso anbhijjhaadhmmpdN| akopoti adoso, mettAti attho / suppadvitasatIti kAyAdIsu sammadeva upaTThitA sati / satisIsenAti satipadhAnamukhena / samAdhipadhAnattA jhAnAnaM "samApatti vA"ti vuttaM / kAmaM saviANakaasubhepi jhAnabhAvanA alobhappadhAnA hoti kAyassa jigucchanena, paTikkUlAkAraggahaNavasena ca pavattanato, sattavidhauggahakosallAdivasena panassA pavatti satipadhAnAti tatiyadhammapadeneva naM saGgaNhitukAmo "dasa asubhavasena vAti aah| hitUpasaMhArAdivasena pavattanato brahmavihArabhAvanA byApAdavirodhinI abyApAdappadhAnAti Aha "catubrahma...pe0... dhmmpd"nti| tattha adhigatAni jhAnAdInIti yojnaa| gamanAdito AhArassa paTikkUlabhAvasallakkhaNaM sAya thirabhAveneva hoti tassA thirasaJaApadaTThAnattAti AhAre 212
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ sotApattiyaGgAdicatukkavaNNanA paTikkUJApi tatiyadhammapade eva saGgrahaM gatA / AruppasamAdhiabhiJJAnaM adhiTThAnabhAvato kasiNabhAvanA, sattavidhabojjhaGgavijjAvimuttipAripUrihetuto AnApAnesu paThamaAnApAnabhAvanA visesato samAdhipadhAnAti sA catutthadhammapadena saGgahitA / catudhAtuvavatthAnavasena adhigatAnipi ettheva saGgatabbAni siyuM paJJApadhAnatAya pana na saGgahitAni / ( 10.311 - 311) dhammasamAdAnesu paThamaM acelakapaTipadA etarahi ca dukkhabhAvato, anAgatepi apAyadukkhavaTTadukkhAvahato / acelakapaTipadAti ca nidassanamattaM daTThabbaM channaparibbAjakAnampi ubhayadukkhAvahapaTipattidarasanato / dutiyaM...pe0... brahmacariyacaraNaM etarahi satipi dukkhe AyatiM sukhAvahattA / kAmesu pAtabyatA yathAkAmaM kAmaparibhogo / alabhamAnassApIti pi saddena ko pana vAdo labhamAnassAti dasseti / dussIlyAdipApadhammAnaM khambhanaM paTibandhanaM khandhaTTho, so pana sIlAdi evAti Aha " guNaTTo khandhaTTo "ti / guNavisayatAya khandha - saddassa guNatthatA veditabbA / vimuttikkhandhoti paripakkhato suTu vimuttA guNadhammA adhippetA, na avimuttA, nApi vimuccamAnAti hi saha desanaM AruLhA sIlakkhandhAdayopi tayoti Aha " phalasIlaM adhippetaM, catUsupi ThAnesu phalameva vuttanta ca / eteneva cettha vimuttikkhandho phalapariyApannA sammAsaGkappavAyAmasatiyo adhippetAti veditabbaM / 213 eteneva upatthambhanana sampayuttadhammAnaM tattha thirabhAvena pavattanato, ahirika anottappAnampi savisaye balaTTho siddho veditabbo / na hi tesaM paTipakkhehi akampiyaTTho ekantiko / hirottappAnaJhi akampiyaTTho sAtisayo kusaladhammAnaM mahAbalabhAvato, akusalAnaJca dubbalabhAvato / tenAha bhagavA " abalA naM balIyanti, maddante naM parissayA "ti (su0 ni0 776; mahAni0 5; netti0 paTiniddesavAre 5 ) bodhipakkhiyadhammavasenAyaM desanAti "samathavipassanAmaggavasenA' 'ti vRttaM / adhIti upasaggamattaM, na " adhicitta "ntiAdIsu (dha0 pa0 185) viya adhikArAditthaM / karaNAdhikaraNabhAvasAdhanavasena adhiTThAna - saddassa atthaM dassento " tena vA''tiAdimAha / tena adhiTThAnena tiTThanti attano sammApaTipattiyaM guNAdhikA purisA, te eva tattha adhiTThAne tiTThanti sammApattiyA, ThAnameva adhiTThAnameva sammApaTipattiyanti yojanA | paThamena adhiTThAnena | aggaphalapaJJati ukkaTThaniddesoyaM / kilesUpasamoti kilesAnaM 213
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA accantavUpasamo / paThamena nayena adhiTThAnAni ekadesatova gahitAni na nippadesatoti nippadesatova tAni dassetuM "paThamena cA "tiAdi vRttaM / " Adi katvAti etena jhAnAbhiJJApaJJaJceva maggapaJJaJca saGgaNhAti / vacIsaccaM Adi katvAti Adi - saddena virati sacca saGgaNhAti / tatiyena Adi-sana kilesAnaM vItikkamapariccAgaM, pariyuTThAnapariccAgaM, heTThimamaggehi anusayapariccAgaJca saGgaNhAti / " vikkhambhite kile se i etena samApattIhi kilesAnaM vikkhambhanavasena vUpasamaM vatvA Adi - saddena heTThimamaggehi kAtabbaM tesaM samucchedavasena vUpasamaM saGgaNhAti / arahattaphalapaJJa kathitA ukkaTThaniddesatova, aJJathA vacIsaccAdInampi gahaNaM siyA / nibbAnaJca asammosadhammatAya uttamaTThena saccaM, sabbasaMkilesapariccAganimittatAya cAgo, sabbasaGghArUpasamabhAvato upasamoti ca visesato vattabbataM arahatIti therassa adhippAyo / pakaTThajAnanaphalatAya paJJA, anavasesato kilesAnaJcajante ca vUpasante ca uppannattA cAgo, upasamoti ca visesato aggaphalaJANaM vuccatIti thero Aha "sesehi arahattaphalapaJJa kathitA " ti | paJhabyAkaraNAdicatukkavaNNanA 312. kALakanti malInaM, cittassa apabhassarabhAvakaraNanti attho / taM pattha kammapathappattameva adhippetanti Aha " dasaakusalakammapathakamma' "nti / kaNhAbhijAtihetuto vA kaNhaM / tenAha "kaNhavipAka "nti / apAyUpatti, manussesu ca dobhaggiyaM kaNhavipAko / ayaM tassa tamabhAvo vutto / nibbattanatoti nibbattApanato / paNDaranti odAtaM, cittassa pabhassarabhAvakaraNanti attho / sukkAbhijAtihetuto vA sukkaM / tenAha "sukkavipAka"nti / saggUpapatti, manussesu sobhaggiyaJca sukkavipAko / ayaM tassa jotibhAvo vutto / ukkaTThaniddesena pana "sagge nibbattanato " ti vRttaM nibbattApanatoti attho / missakakammanti kAlena kaNhaM, kAlena sukkanti evaM missakavasena katakammaM / "sukhadukkhavipAka "nti vatvA tattha sukhadukkhAnaM pavattiAkAraM dassetuM "missakakammahI' 'tiAdi vRttaM / kammassa kaNhasukkasamaJja kaNhasukkAbhijAtihetutAyAti apacayagAmitAya tadubhayaviddhaMsakassa kammakkhayakarakammassa idha sukkapariyAyopi na icchitoti Aha " ubhaya... pe0... ayamettha atthoti / tattha ubhayavipAkassAti yathAdhigatassa ubhayavipAkassa / sampattibhavapariyApanno hi vipAko idha "sukkavipAko ti adhippeto, na accantaparisuddho ariyaphalavipAko / pubbenivAso sattAnaM cutUpapAto ca paccakkhakaraNena sacchikAtabbA; itare pATilAbhena ( 10.312 - 312) 214
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.312-312) pahabyAkaraNAdicatukkavaNNanA 215 asammohapaTivedhavasena paccakkhakaraNena ca scchikaatbbaa| nanu ca paccavekSaNApettha paccakkhato pavattatIti ? saccaM paccakkhato pavattati sarUpadassanato, na pana paccakkhakaraNavasena pavattati paccakkhakArInaM pitttthivttnto| tenAha "kAyenA"tiAdi / ohanantIti heTThA katvA hananti gamenti / tathAbhUtA ca adho sIdenti nAmAti Aha "osIdApentI"ti / kAmanaThUna kAmo ca so yathAvuttenatthena ogho cAti, kAmesu oghoti vA kaamogho| bhavogho nAma bhavarAgoti dassetuM "rUpArUpabhavesU"tiAdi vuttaM / tattha paThamo upapattibhavesu rAgo, dutiyo kammabhavesu, tatiyo bhavadiTThisahaMgato / yathA raJjanaDhena rAgo, evaM ohanaTena "ogho''ti vutto / yojentIti kammaM vipAkena, bhavAdiM bhavantarAdIhi dukkhe satte yojenti ghaTTentIti yogaa| oghA viya veditabbA atthato kAmayogAdibhAvato / visaMyojentIti paTipannaM puggalaM kAmayogAdito viyojenti / saMkilesakaraNaM yojanaM yogo, ganthikaraNaM (ganthakaraNaM dha0 sa0 mUlaTI0 20-25), saGkhalikacakkalikAnaM viya paTibaddhatAkaraNaM vA ganthanaM gantho, ayaM etesaM viseso / palibundhatIti nissarituM appadAnavasena na muJceti vibandhati / idamevAti attano yathAupaTTitaM sassatavAdAdikaM vadati / saccanti bhUtaM / bhusaM, daLahaJca ArammaNaM AdIyati etehIti upAdAnAni / yaM pana tesaM tathAgahaNaM, tampi atthato AdAnamevAti Aha "upAdAnAnIti AdAnaggahaNAnI"ti / gahaNadvenAti kAmanavasena daLhaM gahaNaDhena / puna gahaNaTenAti micchAbhinivisanavasena daLhaM gahaNadvaina / iminAti iminA siilvtaadinaa| suddhIti saMsArasuddhi / etenAti etena diTThigAhena / "attA"ti pApento vadati ceva abhinivesanavasena upAdiyati c| yavanti tAhi sattA amissitApi samAnajAtitAya missitA viya hontIti yoniyo, tA pana atthato aNDAdiuppattihAnavisiTThA khandhAnaM bhAgaso pavattivisesAti Aha "yoniyoti kotttthaasaa"ti| sayanasminti pupphasantharAdisayanasmiM / tattha vA te sayitA jAyantIti sayanaggahaNaM / tayidaM manussAnaM, bhummadevAnaJca vasena gahetabbaM / pUtimacchAdIsu kimayo nibbattanti / upapatitA viyAti upapajjavasena patitA viya / 215
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.313-314) bAhirapaccayanirapekkhatAya vA upapatane sAdhukArino opapAtino, te eva idha "opapAtikA"ti vuttaa| devamanussesUti ettha ye deve sandhAya devaggahaNaM, te dassento "bhummadevesU"ti Aha / attano satisammosena AhArappayogena maraNato "paThamo khiDDApadosikavasenA"ti vuttaM / attano parassa ca manopadosavasena maraNato "tatiyo manopadosikavasenA"ti vuttaM / neva attasaJcetanAya maranti, na parasaJcetanAya kevalaM puJakkhayeneva maraNato, tasmA ctuttho...pe0...| veditbbo| dakkhiNAvisuddhAdicatukkavaNNanA 313. dAnasaGkhAtA dakkhiNA, na deyyadhammasaGghAtA / visujjhanA mahAjutikatA, sA pana mahAphalatAya veditabbAti Aha "mahapphalA hontI"ti / anariyAnanti asAdhUnaM / te pana nihInAcArA hontIti Aha "lAmakAna"nti | vohArAti sabbohArA abhilApA vA, atthato tathApavattA cetnaa| tenAha "ettha cA"tiAdi / attantapAdicatukkavaNNanA 314. tesu acelakoti nidassanamattaM channaparibbAjakAnampi attakilamathaM anuyuttAnaM lbbhnto| na sIlAdisampannoti sIlAdIhi guNehi aparipuNNo | tamoti appakAsabhAvena tmobhuuto| tenAha "andhakArabhUto"ti, andhakAraM viya bhUto jAto appakAsabhAvena, andhakArattaM vA pattoti attho / tamamevAti vuttalakkhaNaM tamameva / paraM parato ayanaM gati nihAti attho / "nIce...pe0... nibbattitvA"ti etena tassa tamabhAvaM dasseti, "tINi duccaritAni paripUretI"ti etena tamaparAyanabhAvaM appkaasbhaavaapttito| tathAvidho hutvAti nIce...pe0... nibbattetvA / "tINi sucaritAni 216
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.315-315) paJcakavaNNanA 217 paripUretI"ti etena tassa jotiparAyanabhAvaM dasseti pkaasbhaavaapttito| itaradvaye vuttanayAnusArena attho veditabbo / ma-kAro padasandhimattaM "ajhamacantiAdIsu (su0 ni0 605) viya / catUhi vAtehIti catUhi disAhi udvitavAtehi / parappavAdehIti paresaM dihrigatikAnaM vAdehi / "akampiyo"ti vatvA tattha kAraNamAha "acalasaddhAyA"ti, maggenAgatasaddhAya / patanubhUtattAti ettha dvIhi kAraNehi patanubhAvo veditabbo adhiccuppattiyA, pariyuTThAnamandatAya ca / sakadAgAmissa hi vaTTAnusArimahAjanassa viya kilesA abhiNhaM na uppajjanti, kadAci karahaci uppajjanti / uppajjamAnA ca vaTTAnusArimahAjanassa viya maddantA abhibhavantA na uppajjanti, dvIhi pana maggehi pahInattA mandA mandA tanukAkArA uppajjanti / iti kilesAnaM patanubhAvena guNasobhAya guNasoraccana sakadAgAmI samaNapadumo naam| rAgadosAnaM abhAvAti guNavikAsavibandhAnaM sabbaso rAgadosAnaM abhAvena | khippameva puphissatIti aggamaggavikasanena nacirasseva anavasesaguNasobhApAripUriyA puphphissati / tasmA anAgAmI samaNapuNDarIko naam| "puNDarIka"nti hi rattakamalaM vuccati / taM kira lahuM puSphissati / 'paduma'nti setakamalaM, taM cirena puphissatI''ti vadanti / ganthakArakilesAnanti cittassa baddhabhAvakarAnaM uddhambhAgiyakilesAnaM sabbaso abhAvA samaNasukhumAlo nAma samaNabhAvena paramasukhumAlabhAvappattito / catukkavaNNanA nihitaa| niTThitA ca paThamabhANavAravaNNanA / paJcakavaNNanA 315. saccesu viya ariyasaccAni khandhesu upAdAnakkhandhA antogadhAti khandhesu lokiyalokuttaravasena vibhAgaM dassetvA itaresu tadabhAvato "upAdAnakkhandhA lokiyA vA"ti Aha / 217
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.315-315) gantabbAti uppjjitbbaa| yathA hi kammabhavo paramatthato asatipi kArake paccayasAmaggiyA siddho "taMsamaGginA santAnalakkhaNena sattena kato''ti voharIyati, evaM upapattibhavalakkhaNA gatiyo paramatthato asatipi gamake taMtaMkammavasena yehi tAni kammAni "katAnI''ti vuccanti, tehi "gantabbA"ti voharIyanti / yassa uppajjati, taM brUhanto eva uppajjatIti ayo, sukhaM / natthi ettha ayoti niryo| tato eva assAdetabbamettha natthIti "nirassAdo"ti Aha / avIciAdiokAsepi nirayasaddo niruLahoti Aha "sahokAsena khandhA kathitA"ti / sUriyavimAnAdi okAsavisesepi loke deva-saddo niruLahoti Aha "catutthe okAsopI"ti / __ AvAseti visaye bhummaM / peto vA ajagaro vA hutvA nibbattati laggacittatAya, hInajjhAsayatAya ca / tehi tehi kAraNehi AdInavaM dassetvA yathA . atre na labhanti, evaM karoti attano visamanissitatAya, balavanissitatAya c| vaNNamacchariyena attano eva vaNNaM vaNNeti, paresaM vaNNo "kiM vaNNo eso"ti taM taM dosaM vadati / paTivedhadhammo ariyAnaMyeva hoti, te ca taM na maccharAyanti macchariyassa sabbaso pahInattAti tassa asambhavo evAti Aha "pariyattidhamme"tiAdi / "ayaM imaM dhamma uggahetvA aJathA atthaM viparivattetvA nassessatI"ti dhammAnuggahena na deti| "ayaM imaM dhammaM uggahetvA uddhato unnaLo avUpasantacitto apuoM pasavissatI"ti puggalAnuggahena na deti| na taM adAnaM macchariyaM macchariyalakkhaNasseva abhAvato / cittaM nivArentIti jhAnAdivasena uppajjanakaM kusalacittaM nisedhenti tathAssa uppajjituM na denti / nIvaraNappattoti nIvaraNAvattho / "arahattamaggavajjho"ti etena bhavarAgAnusayassapi nIvaraNabhAvaM anujAnAti, . taM vicAretabbaM / kimettha vicAretabbaM ? "Aruppe kAmacchandanIvaraNaM paTicca thinamiddhanIvaraNa"nti (paTThA0 3.nIvaraNagocchake 8) Adivacanato na yidaM "pariyAyena vutta"nti sakkA vattuM, sabbesampi tebhUmakadhammAnaM kAmanIyaDhena kAmabhAvato bhavarAgassapi kAmacchandabhAvassa icchitttaa| tasmA "kAmacchando nIvaraNappatto''ti bhavarAgAnusayamAha / so hi arahattamaggavajjho / "yA tasmiM samaye cittassa akalyatA"ti (dha0 sa0 1162) Adivacanato thinaM cittgelkhN| tathA "yA tasmiM samaye vedanAkkhandhassA''ti (dha0 sa0 44) Adivacanato middhaM khndhttygeljhN| ettha ca cittagela na cittasseva akalyatA, khandhattayagela na pana rUpakAyassapi thinamiddhassa niddAhetuttA / tathA uddhaccanti uddhaccassa arahattamaggavajjhataM upasaMharati 218
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.316-316) abhabbaTThAnAdipaJcakavaNNanA 219 tathA-saddena, na ubhayataM / na hi tassa tAdisI ubhayatA asthi / yaM pana keci vadanti "puthujjanasantAnavutti sekkhasantAnavuttI''ti, taM idha anupayogi sekkhasantAnavuttino eva cettha adhippetttaa| tehIti saMyojanehi / "orambhAgiyAni uddhambhAgiyAnI"ti visesaM anAmasitvA "saMyojanAnI''ti sAdhAraNato paduddhAro idAni vuccamAnacatukkAnucchavikatAvasena, kassacipi kilesassa avikkhambhitattA kathaJcipi avinipAteyyatAmutto kAmabhavo ajjhattaggahaNassa visesapaccayattA imesaM sattAnaM abbhantaratuna anto nAma | rUpArUpabhavo tabbipariyAyato bahi nAma / tathA hi yassa orambhAgiyAni saMyojanAni appahInAni, so ajjhattasaMyojano vutto, yassa tAni pahInAni, so bahiddhAsaMyojano, tasmA anto asamucchinnabandhanatAya, bahi ca pavattamAnabhavaGgasantAnatAya antobaddhA bahisayitA nAma / nirantarappavattabhavaGgasantAnavasena hi syitvohaaro| kAmaM nesaM bahibandhanampi asamucchinnaM, antobandhanassa pana thUlatAya evaM vuttaM / tenAha "tesahi kAmabhave bandhana"nti / iminA nayena sesadvayepi attho veNditbbo| asamucchinnesu ca orambhAgiyasaMyojaniyesu laddhappaccayesu uddhambhAgiyasaMyojanAni agaNanUpagAni hontIti / ariyAnaMyeva vasenettha catukkassa uddhaTattA labbhamAnApi puthujjanA na uddhaTA / / __ sikkhAkoTThAsoti sikkhitabbabhAgo / pajjati sikkhA etenAti sikkhApadaM, sikkhAya adhigamupAyoti / AgatAyeva, tasmA tattha Agatanayeneva veditabbAti adhippAyo / abhabbaTThAnAdipaJcakavaNNanA 316. desanAsIsamevAti desanApadeso eva, tasmA sotApannAdayopi abhbbaa| yadi evaM kasmA tathA desanAti Aha "puthujjanakhINAsavAna"ntiAdi / Atibyasane yesaM JAtInaM vinAso, tesaM hitasukhaM viddhaMseti, tasmA byasatIti vysnN| bhogabyasanepi eseva nayo / rogabyasanAdIsu pana "yassa rogo''tiAdinA yojetabbaM / neva akusalAni asNkilitttthsbhaavttaa| na tilakkhaNAhatAni abhAvadhammattA / itaraM pana vuttavipariyAyato akusalaM, tilakkhaNAhataJca / 219
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.317-317) guNehi samiddhabhAvA smpdaa| vatthusandassanAti yasmiM vatthusmiM tassa Apatti, tassa sarUpato dassanA / ApattisandassanAti yaM ApattiM so Apanno, tassA dssnaa| saMvAsapaTikkhepoti uposathapavAraNAdisaMvAsassa paTikkhipanaM akaraNaM / sAmIcipaTikkhepo abhivAdanAdisAmIcikiriyAya akaraNaM / codayamAnenAti codentena / cuditakassa kAloti cuditakassa puggalassa codetabbakAlo / puggalanti codetab puggalaM / upaparikkhitvAti "ayaM cuditakalakkhaNe tiTThati, na tidvatI''ti vImaMsitvA / ayasaM Aropeti "ime maM abhUtena abbhAcikkhantA anayabyasanaM ApAdentI"ti bhikkhUnaM ayasaM uppAdeti / padhAniyaGgapaJcakavaNNanA 317. padahatIti padahano; bhAvanaM anuyutto yogI, tassa bhAvo bhAvanAnuyogo pdhnbhaavo| padhAnaM assa atthIti padhAniko, ka-kArassa ya-kAraM katvA "padhAniyo"ti vuttaM / "abhinIhArato paTThAya AgatattA''ti vuttattA paccekabodhisattasAvakabodhisattAnampi paNidhAnato pabhuti AgatA saddhA AgamanasaddhA eva, ukkaTThaniddesena pana "sabba bodhisattAna"nti vuttN| adhigamato samudAgatattA aggamaggaphalasampayuttApi adhigamanasaddhA nAma, yA sotApannassa aGgabhAvena vuttaa| acalabhAvenAti paTipakkhena anabhibhavanIyattA niccalabhAvena / okappananti okkantitvA pakkhanditvA adhimuccanaM / pasAduppatti pasAdanIye vatthusmiM pasIdanameva | suppaTividdhanti suTTu paTividdhaM, yathA tena paTivedhena sabba taJANaM hatthagataM ahosi, tathA paTividdhaM / yassa buddhasubuddhatAya saddhA acalA asampavedhI, tassa dhammasudhammatAya, saGghasuppaTipannatAya ca saddhA na tathAti aTThAnametaM anavakAso / tenAha bhagavA "yo, bhikkhave, buddhe pasanno, dhamme so pasanno, saGgha so pasanno'"tiAdi / padhAnavIriyaM ijjhati "addhA imAya paTipadAya jarAmaraNato muccissAmI''ti sakkaccaM pdhnto| __ appa-saddo abhAvattho "appa-saddassa...pe0... kho panA''tiAdIsu viyAti Aha "arogo"ti / samavepAkiniyAti yathAbhuttaM AhAraM samAkAreneva paccanasIlAya / daLhaM katvA paccantI hi gahaNI ghorabhAvena pittavikArAdivasena rogaM janeti, sithilaM katvA paccantI mandabhAvena vAtavikArAdivasena / tenAha "nAtisItAya nAccuNhAyA"ti / gahaNItejassa 220
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.318-318) suddhAvAsAdipaJcakavaNNanA 221 mandatikkhatAvasena sattAnaM yathAkkama sItuNhasahagatAti Aha "atisItagahaNiko'tiAdi / yAthAvato accayadesanA attano AvikaraNaM nAmAti Aha "yathAbhUtaM attano aguNaM pakAsetA"ti | udayatthagAminiyAti saGghArAnaM udayaM, vayaJca paTivijjhantiyAti ayamettha atthoti Aha "udynycaa''tiaadi| parisuddhAyAti nirupkkilesaay| nibijjhituM samatthAyAti tadaGgavasena avasesaM pajahituM samatthAya / tassa tassa dukkhassa khayagAminiyAti yaM dukkhaM imasmiM ANe anadhigate pavattArahaM, adhigate na pavattati, taM sandhAya vadati / tathA hesa yogAvacaro "cULasotApanno''ti vuccati / suddhAvAsAdipaJcakavaNNanA 318. "suddhA AvasiMsU"tiAdinA addhattayepi tesaM suddhAvAsapariyAyo abyabhicArIti dsseti| kilesamalarahitAti nAmakAyaparisuddhiM vadanto eva rUpakAyaparisuddhimpi atthato dasseti / tenAha "anAgAmikhINAsavA''ti / Ayuno majjhanti avihAdIsu yattha yattha uppanno, tattha tattha Ayuno majjhaM anatikkamitvA / antarA vAti tassa antarAva orameva / majjhaM upahaccAti Ayuno majjhaM aticca / tenAha "atikkamitvA"ti | appayogenAti anussahanena / akilamantoti akilanto / sukhenAti akicchena / uddhaM vAhibhAvena uddhaM assa taNhAsotaM, vaTTasotaJcAti uddhaMsoto; uddhaM vA gantvA paTilabhitabbato uddhaM assa maggasotanti uddhNsoto| akaniTuM gacchatIti aknitttthgaamii| sodhetvAti tattha tattha uppajjanto te te devaloke sodhento viya hotIti vuttaM "cattAro devaloke sodhetvA'ti / tattha tattha vA uppajjitvA puna anuppajjanArahabhAveneva tatopi gacchanto devUpapattibhavasaJjite attano khandhaloke bhavarAgamalaM visodhetvA vikkhambhetvA / ayahi avihesu kappasahassaM vasanto arahattaM pattuM asakkuNitvA atappaM gacchati, tatthApi dve kappasahassAni vasanto arahattaM pattuM asakkuNitvA sudassaM gacchati, tatthApi cattArikappasahassAni vasanto arahattaM pattuM asakkuNitvA sudassiM gacchati, tatthApi aTThakappasahassAni vasanto arahattaM pattuM asakkuNitvA akaniTuM gacchati, tattha vasanto aggamaggaM adhigacchati / 221
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA cetokhilapaJcakavaNNanA 319. cetokhilA nAma atthato vicikicchA kodho ca te pana yasmiM santAne uppajjanti, tassa kharabhAvo kakkhaLabhAvo hutvA upatiTThanti, pageva attanA sampattacittassAti Aha "cittassa thaddhabhAvo 'ti / yathA lakkhaNapAripUriyA gahitAya sabbA satthurUpakAyasirI gahitAva nAma hoti, evaM sabbaJtAya sabbA dhammakAyasirI" gahitA eva nAma hotIti tadubhayavatthukameva kaGkhaM dassento " sarIre kaGkSamAno 'tiAdimAha / Atapati kileseti AtappaM, sammAvAyAmoti Aha " AtappAyAti vIriyakaraNatthAyA" ti / punapunaM yogAyAti bhAvanaM punappunaM yuJjanAya / satatakiriyAyAti bhAvanAya nirantarappayogAya / "paTivedhadhamme kaGkhamAno 'ti ettha kathaM lokuttaradhamme kaGkSA pavattatIti ? na ArammaNakaraNavasena, anutsavAkAraparivitakkaladdhe parikappitarUpe kaGkSA pavattatIti dassento Aha "vipassanA... pe0... vadanti, taM atthi nu kho natthIti kaGkSatI 'ti / sikkhAti cettha pubbabhAgasikkhA veditabbA / "kAmaJcettha visesuppattiyA mahAsAvajjatAya ceva saMvAsanimittaghaTTanAhetu abhiNhuppattikatAya ca 'sabrahmacArIsU' ti kopassa visayo visesetvA vutto, tato aJJatthApi pana kopo na cetokhilo 'ti na sakkA viJJAtu"nti keci / yadi evaM vicikicchAyapi ayaM nayo Apajjati, tasmA yathArutavaseneva gahetabbaM / cetasovinibandhAdipaJcakavaNNanA 320. pavattituM appadAnavasena kusalacittaM vinibandhantIti cetasovinibandhA / taM pana vinibandhantA muTThigAhaM gaNhantI viya hontIti Aha " cittaM bandhitvA "tiAdi / kAmagiddho puggalo vatthukAme viya kilesakAmepi assAdeti abhinandatIti vuttaM " vatthukAmepi kilesakAmepI'ti / attano kAyeti attano karajakAye, attabhAve vA / bahiddhArUpeti paresaM kAye, anindriyabaddharUpe ca / udaraM avadihati upacinoti paripUretIti udarAvadehakaM / seysukhanti seyyAya sayanavasena uppajjanakasukhaM / saMparivattakanti saMparivattetvA / paNidhAyAti taNhAvasena paNidahitvA / iti paJcavidhopi lobhaviseso eva cetovinibandho vRtti vedabbo | lokiyAneva kathitAni rUpindriyAnaMyeva kathitattA / paThamadutiyacatutthAni lokiyAni parittabhUmakattA / tatiyapaJcamAni kAmarUpaggabhUmikattA, kAmarUpArUpaggabhUmikattA ca / ( 10.319 - 320 ) 222
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.321-321) nissaraNiyapaJcakavaNNanA 223 lokiyalokuttarAni kathitAnIti AnetvA yojnaa| "samathavipassanAmaggaphalavasenA''ti vattabbaM / "samathavipassanAmaggavasenA"ti vuttaM / nissaraNiyapaJcakavaNNanA ___321. nissarantIti nissaraNIyAti vattabbe rassaM katvA niddeso| kattari hesa anIya-saddo yathA "niyyAnikA"ti / tenAha "nissaTA"ti / kuto pana nissaTAti ? yathAsakaM paTipakkhato / nijjIvadvena dhAtuyoti Aha "attasuJasabhAvA"ti / atthato pana dhammadhAtumanovijJANadhAtuvisesA | tAdisassa bhikkhuno kilesavasena kAmesu manasikAro nAma natthIti Aha "vImaMsanattha"nti / "nekkhammanissitaM idAni me cittaM, kiM nu kho kAmavitakkopi uppajjatI"ti vImaMsantassAti attho / pakkhandanaM nAma anuppaveso, so pana tattha natthIti Aha "na pavisatI"ti / pasAdaM nAma abhirucisantiTThAnaM, vimuccanaM adhimuccananti taM sabbaM pakkhipanto vadati "pasAdaM nApajjatI"tiAdi / evaMbhUtaM panassa cittaM tattha kathaM tidvatIti Aha "yathA panA"tiAdi / tanti paThamajjhAnaM / assAti bhikkhuno / cittaM pakkhandatIti parikammacittena saddhiM jhAnacittaM ekaTThavasena ekajjhaM gahetvA vdti| gocare gatattAti attano ArammaNe eva pvttttaa| ahAnabhAgiyattAti ThitibhAgiyattA, visesabhAgiyattA vaa| suDha vimuttanti vikkhambhanavimuttiyA sammadeva vimuttaM / cittassa kAyassa ca hananato vighAto, dukkhaM / paridahanato pariLAho, kAmadaratho / na vedayati anuppjjnto| nissaranti tatoti nissrnnN| ke nissaranti ? kaamaa| evaJca katvA kAmAnanti kattari sAmivacanaM suTTa yujjati / yadaggena kAmA tato "nissaTA'"ti vuccanti, tadaggena jhAnampi kAmato "nissaTa"nti vattabbataM labhatIti vuttaM "kAmehi nissaTattA'ti / evaM vikkhambhanavasena kAmanissaraNaM vatvA idAni samucchedavasena accantatova nissaraNaM dassetuM "yo panA"tiAdi vuttaM / sesapadesUti sesakoTThAsesu / ayaM pana visesoti visesaM vadantena "taM jhAnaM pAdakaM katvA''tiAdiko avisesoti vatvA dutiyatatiyavAresu sabbaso anAmaTTho, catutthavAre pana ayampi visesoti dassetuM "accantanissaraNe cettha arahattaphalaM yojetabba"nti vuttaM / yasmA arUpajjhAnaM pAdakaM katvA aggamaggaM adhigantvA arahatte Thitassa cittaM sabbaso rUpehi nissaTaM nAma hoti / tassa hi phalasamApattito vuTThAya vImaMsanatthaM 223
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.322-322) rUpAbhimukhaM cittaM pesentassa idamakkhAtanti samathayAnikAnaM vasena heTThA cattAro vArA kathitA, idaM pana sukkhavipassakassa vasenAti Aha "suddhasaGkhAre"tiAdi / puna sakkAyo natthIti uppannanti idAni me sakkAyappabandho natthIti vImaMsantassa uppannaM / vimuttAyatanapaJcakavaNNanA 322. vimuttiyA vaTTadukkhato vimuccanassa AyatanAni kAraNAni vimuttAyatanAnIti Aha "vimuccanakAraNAnI"ti / pALiatthaM jAnantassAti "idha sIlaM AgataM, idha samAdhi, idha pAtiAdinA taM taM pALiatthaM yAthAvato jAnantassa / pALiM jAnantassAti tadatthajotanaM pALiM yAthAvato upadhArentassa | taruNapItIti saJjAtamattA mudukA pIti jAyati / kathaM jAyati? yathAdesitadhamma upadhArentassa tadanucchavikameva attano kAyavacImanosamAcAraM pariggaNhantassa somanassappattassa pamodalakkhaNaM pAmojjaM jAyati / tuTThAkArabhUtA balavapItIti purimuppannAya pItiyA vasena laddhAsevanattA ativiya tuTThAkArabhUtA kAyacittadarathapassambhanasamatthAya passaddhiyA paccayo bhavituM samatthA balappattA pIti jAyati / yasmA nAmakAce passaddhe rUpakAyopi passaddho eva hoti, tasmA "nAmakAyo paTipassambhati" icceva vuttaM / sukhaM paTilabhatIti vakkhamAnassa cittasamAdhAnassa paccayo bhavituM samatthaM cetasikaM nirAmisaM sukhaM paTilabhati vindati | "samAdhiyatI"ti ettha na yo koci samAdhi adhippeto, atha kho anuttarasamAdhIti dassento "arahatta phalasamAdhinA samAdhiyatI"ti aah| "ayavhI"tiAdi tassA desanAya tAdisassa puggalassa yathAvuttasamAdhipaTilAbhassa kAraNabhAvavibhAvanaM / tassa vimuttaaytnbhaavo| osakkitunti nayituM / samAdhiyeva samAdhinimittanti kammaTThAnapALiAruLaho samAdhiyeva parato uppajjanakabhAvanAsamAdhissa kAraNabhAvato samAdhinimittaM / "Acariyasantike "tiAdi / tenAha vimutti vuccati arahattaM sabbaso kilesehi paTippassaddhivimuttIti katvA / paripAcentIti sAdhenti nipphAdenti / aniccAnupassanAjANe nissayapaccayabhUte uppannasaJjA, tena ANena sahagatAti attho| sesesupi eseva nyo| yaM panettha vattabbaM, taM visuddhimaggasaMvaNNanAyaM (visuddhi0 TI0 1.37, 306) vuttanayena veditabbaM / paJcakavaNNanA nidvitA / 224
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.323-323) chakkavaNNanA 225 chakkavaNNanA ____323. attAnaM adhi ajjhattA, adhi-saddo samAsavisaye adhikAratthaM, pavattiatthaJca gahetvA pavattatIti attAnaM adhikicca uddissa pavattA ajjhattA; ajjhattesu bhavAni ajjhattikAnIti niyakajjhattesupi abbhantarAni cakkhAdIni vuccanti, tAni pana yena ajjhattabhAvena "ajjhattikAnI''ti vuccanti, tamatthaM pAkaTaM katvA dassento "ajjhattikAnI"ti Aha / saddatthato pana ajjhattajjhattAniyeva ajjhattajjhattikAni yathA "venayiko''ti (ma0 ni0 1.246; a0 ni0 3.8.11; pArA0 8) daTThabbaM / tato ajjhattatoti tato ajjhattajjhattato, yAni ajjhattikAni vuttAni / ajjhattikAnahi paTiyogIni bAhirAni ajjhattadhammAnaM viya bahiddhAdhammA / "ajjhattikAnI''ti hi. saparasantAnikAni cakkhAdIni vuccanti, tathA rUpAdIni "bAhirAnI''ti / ajjhattAni pana sasantAnikA eva cakkhurUpAdayo, tato a va bahiddhAti / "vijJANasamUhA'"ti ettha yadipi tesaM vijJANAnaM samodhAnaM natthi bhinnakAlikattA, cittena pana ekajjhaM abhisaMyUhanavasena samUhatA vuttA yathA "vedanAkkhandho''ti / cakkhupasAdanissitanti cakkhupasAdaM nissAya paccayaM labhitvA uppannaM kusalAkusalavipAkaviJANaM cakkhuviJANatAsAmaona ekajjhaM katvA vuttaM / cakkhusanissito samphasso, na cakkhudvAriko / ime dasa samphasseti ime pasAdavatthuke dasa vipAkasamphasse tthpetvaa| eteneva nayenAti etena phasse vutteneva nayena / taNhAchakke taNhaM Arabbha pavattApi taNhA dhammataNhAti veditbbaa| appaTissayoti appaTissavo, va-kArassa ya-kAraM katvA niddeso / garunA kismiJci vutte gAravavasena paTissavanaM paTissavo, paTissavabhUtaM, taMsabhAgaJca yaM kiJci gAravaM, natthi etasmiM paTissavoti appaTissavo, gAravarahito / tenAha "anIcavuttIti / yathA cetiyaM uddissa kataM satthu katasadisaM, evaM cetiyassa purato kataM satthu purato katasadisaM evAti Aha "parinibbute panA"tiAdi / sakkaccaM na gacchatIti AdaraM gAravaM uppAdetvA na upasaGkamati / yathA sikkhAya ekadese kopite, agArave ca kate sabbA sikkhA kuppati, sabbattha ca agAravaM kataM nAma hoti samudAyato saMvarasamAdAnaM avayavato bhedoti / evaM ekabhikkhusmiMpi...pe0... agAravo katova hoti| anAdariyamattenapi sikkhAya aparipUriyevAti Aha "apUrayamAnova sikkhAya agAravo nAmA"ti / appamAdalakkhaNaM sammApaTipatti / duvidhanti dhammAmisavasena duvidhaM / 225
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.325-325) somanassUpavicArAti somanassasahagatA vicArA adhippetA, upasaddo ca nipAtamattanti Aha "somanassasampayuttA vicaaraa"ti| tathA hissa abhidhamme (dha0 sa0 8) "cAro vicAro...pe0... upavicAro"ti niddeso pvtto| somanassakAraNabhUtanti sabhAvato, saGkappatopi somanassassa uppattiyA paccayabhUtaM / kAmaM parittabhUmakA vitakkavicArA aJamaJamaviyogino, kiriyAbhedato pana paThamAbhinipAtatAya vitakkassa byApAro saatisyo| tato paraM vicArassAti taM sandhAya "vitakketvA''ti pubbakAlakiriyAvasena vatvA "vicArena paricchindatI"ti vuttaM / laddhapubbAsevanassa vicArassa byApAro paJA viya hoti| tathA hi "vicAro vicikicchAya paTipakkho''ti peTake vuttaM / "didvisAmaJagato"ti ettha yAya diTThiyA puggalo didvisAmajheM gato vutto, sA paThamamaggasammAdiTThi kosambakasutte adhippetoti Aha "kosambakasutte paThamamaggo kathito"ti / idhAti imasmiM sutte / catUsupi maggesu sammAdiTTi diTThiggahaNena gahitAti Aha "cattAropi maggA kathitA"ti / vivAdamUlachakkavaNNanA 325. kodhanoti kujjhanasIlo / yasmA so appahInakodhatAya vigatakodhano nAma na hoti, tasmA "kodhena samannAgato"ti Aha / upanAho etassa atthi, upanavhanasIloti vA upnaahii| vivAdo nAma uppajjamAno yebhuyyena paThamaM dvinnaM vasena uppajjatIti vuttaM "vinaM bhikkhUnaM vivAdo'ti / so pana yathA bahUnaM anatthAvaho hoti, taM nidassanamukhena dassento "katha"ntiAdimAha / abbhantaraparisAyAti parisabbhantare / paraguNamakkhanAya pavattopi attano kArakaM gUthena paharantaM gUtho viya paThamataraM makkhetIti makkho, so etassa atthIti mkkhii| palAsatIti palAso, parassa guNe iMsitvA viya apanetIti attho, so etassa atthIti plaasii| palAsI puggalo hi dutiyassa dhuraM na deti, samaM pasAretvA tiTThati / tenAha "yugaggAhalakkhaNena palAsena samanAgato"ti / "issukI"tiAdInaM padAnamattho heTThA vuttanayattA suvijnyyyov| kammapathappattAya micchAdiTThiyA vasenettha micchAdiTThi veditabbAti Aha "nathikavAdI ahetukavAdI akiriyvaadii"ti| 226
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.326-327) nissaraNiyachakkavaNNanA 227 nissaraNiyachakkavaNNanA 326. hApetvAti kusalacittaM parihApetvA pavattitumeva appadAnavasena / abhUtaM byAkaraNaM byAkaroti "mettA hi kho me cetovimutti bhAvitA''tiAdinA (a0 ni0 2.6.13) attani avijjamAnaM guNabyAhAraM byAharati / cetovimutti sadaM apekkhitvA "nissaTA"ti vuttaM / puna byApAdo natthIti idAni mama byApAdo nAma natthi sabbaso natthIti JatvA / ___ "animittA"ti vatvA yesaM nimittAnaM abhAvena arahattaphalasamApattiyA animittatA, taM dassetuM "sA hI"tiAdi vuttaM / tattha rAgassa nimittaM, rAgo eva vA nimittanti raagnimittN| Adi-saddena dosanimittAdInaM saGgaho dtttthbbo| rUpavedanAdisaGkhAranimittaM ruupnimittaadi| tesa va niccAdivasena upaTTAnaM niccnimittaadi| tayidaM nimittaM yasmA sabbena sabbaM arahattaphale natthi, tasmA vuttaM "sA hi...pe0... animittAti vuttA"ti / nimittaM anusaratIti taM nimittaM anugacchati Arabbha pavattati / asmimAnoti "asmI''ti pavatto attavisayo maano| ayaM nAma ahaM asmIti rUpalakkhaNo, vedanAdIsu vA aJataralakkhaNo ayaM nAma attA ahaM asmi / "asmIti mAno samugghATIyati etenAti asmimAnasamugghAto, arahattamaggo / puna asmimAno natthIti tassa anuppattidhammatApAdanaM kittento samugghAtattameva vibhAveti / anuttariyAdichakkavaNNanA 327. natthi etesaM uttarAni visivAnIti anuttarAni, anuttarAni eva anuttariyAni yathA anantameva Anantariyanti Aha "anuttariyAnIti anuttarAnI'ti / dassanAnuttariyaM nAma anuttaraphalavisesAvahattA / esa nayo sesesupi| sattavidhaariyadhanalAbhoti sattavidhasaddhAdilokuttaradhanalAbho / sikkhattayapUraNanti adhisIlasikkhAdInaM tissannaM sikkhAnaM paripUraNaM / tattha paripUraNaM nippariyAyato asekkhAnaM vasena veditab / kalyANaputhujjanato paTThAya hi satta sekkhA tisso sikkhA pUrenti nAma, arahA pana paripuNNasikkhoti / iti imAni anuttariyAni lokiyalokuttarAni kathitAni / 227
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10.328-328) anurasatiyo eva diTThadhammikasamparAyikAdihitasukhAnaM kAraNabhAvato ThAnAnIti anuspatiTThAnAni / evaM anussaratoti yathA buddhAnussati visesAdhigamassa ThAnaM hoti, evaM "itipi so bhagavA" tiAdinA (dI0 ni0 1.157, 255) buddhaguNe anustarantassa / upacArakammaTThAnanti paccakkhato upacArajjhAnAvahaM kammaTThAnaM, paramparAya pana yAva arahattA lokiyokuttaravisesAvahaM / 228 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA satatavihArachakkavaNNanA 328. niccavihArAti sabbadA pavattanakavihArA / ThapetvA hi samApattivelaM, bhavaGgavelaJca khINAsavA iminAva chaLaGgupekkhAvihArena sabbakAlaM viharanti / cakkhunA rUpaM disvAti nissayavohArena vRttaM / sasambhArakathA hesA yathA "dhanunA vijjhatI 'ti / tasmA nissayasIsena nissitassa gahaNaM daTTabbanti Aha " cakkhuvijJAna disvA" ti / iTTe arajjantoti iTTe ArammaNe rAgaM anuppAdento maggena samucchinnattA / neva sumano hoti gehasitapemavasenapi / na dummano pasAdaJJathattavasenapi / asamapekkhaneti iTThepi aniTThepi majjhattepi ArammaNe na samaM na sammA ayoniso gahaNe / yo akhINAsavAnaM moho uppajjati, taM anuppAdento maggeneva tassa samugghATitattA / JANupekkhAvaseneva upekkhako viharati majjhatto / ayaJcassa paTipattivepullappattiyA, paJJAvepullappattiyA vAti Aha "satiyA "tiAdi / chaLapekkhAti chasu dvAresu pavattA satisampaJjaJJassa vasena chAvayavA upekkhA / ANasampayuttacittAni labbhanti tehi vinA sampajAnatAya asambhavato / mahAcittAnIti aTThapi mahAkiriyacittAni labbhanti / satatavihArAta JaNuppattipaccayarahitakAlepi pavattibhedanato / dasa cittAnIti aTTha mahAkiriyacittAni hasituppAdavoTThabbanacittehi saddhiM dasa cittAni labbhanti / arajjanAdussanavasena pavatti tesampi sAdhAraNAti / " upekkhako viharatIti vacanato chaLaGgupekkhAvasena AgatAnaM imesaM satatavihArAnaM " somanassaM kathaM labbhatI "ti codetvA " Asevanato labbhatI" ti sayameva pariharatIti / kiJcApi khINAsavo iTThAniTThepi ArammaNe majjhatte viya bahulaM upekkhako viharati attano parisuddhapakatibhAvAvijahanato, kadAci pana tathA cetobhisaGghArAbhAve yaM taM sabhAvato iTTha ArammaNaM, tattha yAthAvasabhAvaggahaNavasenapi arahato cittaM somanassasahagataM hutvA pavattateva, taJca kho pubbAsevanavasena / tenAha " Asevanato labbhatI"ti / 228
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.329-330) abhijAtichakkavaNNanA 229 abhijAtichakkavaNNanA __329. "abhijAtiyo'ti ettha abhi-saddo upasaggamattaM, na atthavisesajotakoti Aha "jaatiyo"ti| abhijAyatIti etthApi eseva nyo| jAyatIti ca antogadhahetuatthapadaM, uppAdetIti attho| jAtiyA, taMnibbattakakammAnaJca kaNhasukkapariyAyatAya yaM vattabbaM, taM heTThA vuttameva / paTippassambhanavasena kilesAnaM nibbApanato nibbAnaM sace kaNhaM bhaveyya yathA taM dasavidhaM dussIlyakammaM / sace sukkaM bhaveyya yathA taM dAnasIlAdikusalakammaM / vinampi knnhsukkvipaakaanN| arahattaM adhippetaM "abhijAyatIti vcnto| taM kilesanibbAnante jAtattA nibbAnaM yathA rAgAdInaM khayante jAtattA rAgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti / nibbedhabhAgiyachakkavaNNanA nibbedho vuccati nibbAnaM maggajANena nibijjhitabbaDhena, paTivijjhitabbaDhenAti attho / nirodhAnupassanAjANeti nirodhAnupassanAjANe nissayapaccayabhUte uppannA saJjA, tena sahagatAti attho| chakkavaNNanA nihitaa| sattakavaNNanA 330. sampattipaTilAbhaTenAti sIlasampattiAdInaM sammAsambodhipariyosAnAnaM sampattInaM paTilAbhApanaDhena, sampattInaM vA paTilAbho sampattipaTilAbho, tassa kAraNaM sampattipaTilAbhaTTho, tena smpttipttilaabhtten| tenevAha "sampattInaM paTilAbhakAraNato''ti / sadbhAva ubhayahitatthikehi dhanAyitabbaDhena dhanaM sddhaadhnN| etthAti etesu dhanesu / sabbasedvaM sabbesaM paTilAbhakAraNabhAvato, tesaJca saMkilesavisodhanena mahAjutikamahAvipphArabhAvApAdanato | tenAha "paJjAya hI"tiAdi / tattha pacAya ThatvAti kammassakatApAya patiTThAya 229
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.331-331) sucaritAdIni pUretvA saggUpagA honti| tattha ceva pAramitA paJjAya ca ThatvA sAvakapAramitrANAdIni pttivijjhnti| samAdhiM parikkharonti abhisaGgharontIti samAdhiparikkhArA, samAdhissa sambhArabhUtA sammAdiTThiAdayo / idha pana sahakArIkAraNabhUtA adhippetAti Aha "smaadhiprivaaraa"ti| asataM asAdhUnaM dhammA tesaM asAdhubhAvasAdhanato | asantAti asundarA gAravhA / tenAha "lAmakA"ti / "vipassakasseva kathitA''ti vatvA tassa vipassanAnibbattiM dassetuM "tesupI"tiAdi vuttaM / catunnampi hi saccAnaM visesena dassanato maggapaJjA sAtisayaM "vipassanA''ti vattabbA, taMsamajhI ca ariyo vipassanakoti / sappurisAnaM dhammAti sappurisAnaMyeva dhammA, na asappurisAnaM / dhammAnudhammapaTipattiyA eva hi dhamma AdibhAvo, na pALidhammapaThanAdimattena | bhAsitassAti suttageyyAdibhAsitassa ceva tadaJassa ca attatthaparatthabodhakassa pdss| atthakusalatAvasena atthaM jAnAtIti atthnyjuu| attAnaM jAnAtIti yAthAvato attano pamANajAnanavasena attAnaM jAnAti / paTiggahaNaparibhogamatta tAhi eva pariyesanavissajjanamatta tApi bodhitA hontIti "paTiggahaNaparibhogesu" icceva vuttaM / evahi tA anavajjA hontIti / yogassa adhigamAyAti bhAvanAya anuyunyjnss| atisambAdhanti atikhuddakaM atikkhapaJassa tAvatA kAlena tIretuM askkunneyyttaa| aTThavidhaM parisanti khattiyaparisAdikaM aTThavidhaM parisaM / bhikkhuparisAdikaM catubbidhaM khattiyaparisAdikaM manussaparisaMyeva puna catubidhaM gahetvA aTThavidhaM vadanti apare / "imaM me sevantassa akusalA dhammA parihAyanti, kusalA dhammA abhivaDvanti, tasmA sevitabbo, vipariyAyato tado asevitabbo''ti evaM sevitabbAsevitabbaM puggalaM jAnAtIti pugglnyjuu| evaM tesaM puggalAnampi bodhanaM ukkaTTha, nihInaM vA jAnAti nAma / 331. "niddsvtthuunii"ti| "Adi-saddalopenAyaM niddeso"ti Aha "niddasAdivatthUnI"ti / natthi dAni imassa dasAti niddaso / paJhoti AtuM icchito attho / puna dasavasso na hotIti tesaM matimattanti dassetuM "so kirA"ti kirasaddaggahaNaM / "niddaso'"ti cetaM desanAmattaM, tassa nibbIsAdibhAvassa viya ninnavAdibhAvassa ca 230
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10.331 - 331) sattakavaNNanA icchitattAti dassetuM " na kevalaJcA "tiAdi vRttaM / gAme vicarantoti gAme piNDAya vicaranto / na idaM titthiyAnaM adhivacanaM tesu tannimittassa abhAvA / sAsanepi sekkhassApi na idaM adhivacanaM, kimaGgaM pana puthujjanassa / yassa panetaM adhivacanaM yena ca kAraNena, taM dassetuM "khINAsavasseta "ntiAdi vRttaM / appaTisandhikabhAvo hissa paccakkhato kAraNaM / paramparAya itarAni yAni pALiyaM AgatAni / 231 sikkhAya sampadeva AdAnaM sikkhAsamAdAnaM, taM panassA pAripUriyA veditabbanti Aha "sikkhattayapUraNe 'ti / sikkhAya vA sammadeva Adito paTThAya rakkhaNaM sikkhAsamAdAnaM, taJca atthato pUraNe paricchinnaM arakkhaNe sabbena sabbaM abhAvato, rakkhaNe ca paripUraNato / bahalacchandoti dahacchando | Ayatinti anantarAnAgatadivasAdikAlo adhippeto, na anAgatabhavoti Aha " anAgate punadivasAdIsupIti / sikkhaM paripUrentassa tattha niviTThaatthitA avigatapematA, tebhUmakadhammAnaM aniccAdivasena sammadeva nijjhAnaM dhammanisAnAti Aha "vipassanAyetaM adhivacananti / hAvinayaneti ekIbhAveti taNhAvikkhambhane / virAgAnupassanAdivipassanAJANAnubhAvasiddhe gaNasaGgaNikAkilesasaGgaNikAvigamasiddhe vivekabhAve / vIriyArambheti sammappadhAnavIriyassa paggaNhane, taM pana sabbaso vIriyassa paribrUhanaM hotIti Aha "kAyikacetasikassa vIriyassa pUraNeti / satiyaJceva nepakkabhAve cAti satokAritAya ceva sampajAnakAritAya c| satisampaJjaJjabaleneva vIriyArambho ijjhati / diTThipaTivedheti sammAdiTThiyA paTivijjhane / tenAha " maggadassane "ti / saccasampaTivedhe hi ijjhamAne maggasammAdiTThi siddhA eva hoti / asubhAnupassanAJANeti dasavidhassa, ekAdasavidhassApi vA asubhassa anupassanAvasena pavattatrANe / idahi dukkhAnupassanAya paricayatrANaM / AdInavAnupassanAtrANeti saGghArAnaM aniccadukkhavipariNAmatAsaMsUcitassa AdInavassa anupassanAvasena pavattatrANe / appahInaTThenAti maggena asamucchinnabhAvena / anusentIti santAne anu anusayanti / kAraNalAbhe hi sati uppannArahA kilesA santAne anu anu sayitA viya honti, tasmA te tadavatthA " anusayA "ti vuccanti / thAmagatoti thAmappatto / thAmagamanaJca ahi asAdhAraNo kAmarAgAdInameva AveNiko sabhAvo daTThabbo / tathA hi vRttaM abhidham "thAmagatAnusayaM pajahatI 'ti / kAmarAgo eva anusayo kAmarAgAnusayo / ye pana 231
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.331-331) "kAmarAgassa anusayo kAmarAgAnusayo"ti vadanti, taM tesaM matimattaM / na hi kAmarAgavinimutto kAmarAgAnusayo nAma koci asthi / yadi "tassa bIja"nti vadeyyu, tampi tabbinimuttaM paramatthato na upalabbhatevAti / eseva nayo sesesupi / adhikaraNasamathasattakavaNNanA adhikarIyanti etthAti adhikrnnaani| ke adhikarIyanti ? smthaa| kathaM adhikarIyantIti ? samanavasena, tasmA te tesaM samanavasena pavattantIti Aha "adhikaraNAni samentI"tiAdi / uppatrAnaM uppannAnanti uhitAnaM uhitAnaM / samathatthanti samanatthaM / "aTThArasahi vatthUhI"ti lakkhaNavacanametaM yathA "yadi me byAdhI dAheyyu dAtabbamidamosadha"nti, tasmA tesu aJataraJatarena vivadantA "aTThArasahi vatthUhi vivadantI''ti vuccanti / upavadanAti akkoso | codanAti anuyogo| adhikaraNassa sammukhAva vinayanato smmukhaavinyo| sannipatitaparisAya dhammavAdInaM yebhuyyatAya yebhuyyasikakammassa karaNaM yebhuyysikaa| ayanti ayaM yathAvuttA catubbidhA sammukhatA sammukhAvinayo naam| sanasAmaggivasena sammukhIbhAvo, na yathA tathA kArakapuggalAnaM sammukhAtA / bhUtatAti tcchtaa| saccapariyAyo hi idha dhamma-saddo "dhammavAdI"tiAdIsu (dI0 ni0 1.9, 194) viya / vineti etenAti vinayo, tassa tassa adhikaraNassa vUpasamanAya bhagavatA vuttavidhi, tassa vinayassa sammukhatA vinysmmukhtaa| tenAha "yathA taM...pe0... sammukhatA"ti / yenAti yena puggalena / vivAdavatthusaGghAte atthe paccatthikA atthpcctthikaa| saGghasammukhatA parihAyati sammatapuggaleheva vUpasamanato | nanti vivAdAdhikaraNaM / "na chandAgatiM gacchatI''tiAdinA vuttaM paJcaGgasamannAgataM / guLhakAdIsu alajjussannAya parisAya guLahako salAkaggAho kAtabbo lajjussannAya vivaTako, bAlussannAya sakaNNajappako / yastA kiriyAya dhammavAdino bahutarA, sA yebhuyyasikAti Aha "dhammavAdInaM yebhuyyatAyA"tiAdi / 232
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.333-333) aTThakavaNNanA 233 "catUhi samathehi sammatI"ti idaM sabbasaGgAhikavasena vuttaM / tattha pana dvIhi dvIhi eva vUpasamanaM daTTabbaM / evaM vinicchitanti sace Apatti natthi, ubho khamApetvA, atha atthi, ApattiM dassetvA ropanavasena vinicchitaM / paTikammaM pana ApattAdhikaraNasamathe parato Agamissati / na samaNasAruppaM assAmaNakaM, samaNehi akattabbaM, tasmiM / ajjhAcAre vItikkame sati / paTicaratoti paTicchAdentassa / pApussannatAya pApiyo, puggalo, tassa kattabbakammaM tassa paapiysikN| sammukhAvinayeneva vUpasamo natthi paTiJAya tathArUpAya, khantiyA vA vinA avuupsmnto| etthAti ApattidesanAya / paTiJAte ApannabhAvAdike karaNaM kiriyA "AyatiM saMvareyyAsI''ti, parivAsadAnAdivasena ca pavattaM vacIkammaM pttinyaatkrnnN| yathAnurUpanti "dvIhi samathehi catUhi tIhi ekenA"ti evaM vuttanayena yathAnurUpaM / etthAti imasmiM sutte, imasmiM vA samathavicAre / vinicchayanayoti vinicchaye nayamattaM / tenAha "vitthAro panA"tiAdi / samantapAsAdikAyaM vinayaTThakathAya (cULava0 aTTha0 184-187) vutto, tasmA vuttanayeneva veditabboti adhippAyo / sattakavaNNanA nihitaa| niTThitA ca dutiyabhANavAravaNNanA | aTThakavaNNanA 333. ayAthAvAti na yAthAvA / aniyyAnikatAya micchaasbhaavaa| viparItavuttikatAya yaathaavaa| niyyAnikatAya sammAsabhAvA aviparItavuttikA / 233
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.334-336) 334. kucchitaM sIdatIti kusIto da-kArassa ta-kAraM katvA / yassa dhammassa vasena puggalo "kusIto''ti vuccati, so kusItabhAvo idha kusIta-saddena vutto| vinApi hi bhAvajotanaM sadaM bhAvattho vijJAyati yathA "paTassa sukka"nti, tasmA kusItabhAvavatthUnIti attho / tenAha "kosajjakAraNAnIti attho"ti / kammaM nAma samaNasAruppaM Idisanti Aha "cIvaravicAraNAdI''ti / vIriyanti padhAnavIriyaM, taM pana caGkamanavasena karaNe "kAyikaM" tipi vattabbataM labhatIti Aha "duvidhampI"ti / pattiyAti pApuNanatthaM / osIdananti bhAvanAnuyoge saGkoco | mAsehi AcitaM nicitaM viyAti mAsAcitaM, taM ma / yasmA mAsA tintAvisesena garukA honti, tasmA "yathA tintamAso"tiAdi vuttaM / vudvito hoti gilAnabhAvAti adhippAyo / 335. tesanti ArambhavatthUnaM / iminAva nayenAti iminA kusItavatthUsu vutteneva nayena / "duvidhampi vIriyaM ArabhatI"tiAdinA, "idaM paThamanti idaM handAhaM vIriyaM ArabhAmIti evaM bhAvanAya abbhussahanaM paThamaM ArambhavatthU"tiAdinA ca attho veditbbo| yathA tathA paThamaM pavattaM abbhussahanahi upari vIriyArambhassa kAraNaM hoti / anurUpapaccavekSaNAsahitAni hi abbhussahanAni, tammUlakAni vA paccavekkhaNAni aTTha ArambhavatthUni veditabbAni / 336. AsajjAti yassa deti, tassa Amodanahetu tena samAgamanimittaM / tenAha "ettha AsAdanaM dAnakAraNaM nAmA"ti / bhayAti bhyhetu| nanu bhayaM nAma laDukAmatA rAgAdayo viya cetanAya avisuddhikaraM, taM kasmA idha gahitanti ? na idaM tAdisaM corabhayAdiM sandhAya vuttanti dassetuM "tatthA"tiAdi vuttaM / adAsi meti yaM pubbe kataM upakAraM cintetvA dIyati, taM sandhAya vuttaM / dassati meti paccupakArAsIsAya yaM dIyati, taM sandhAya vadati / sAhu dAnanti "dAnaM nAmetaM paNDitapaJatta'nti sAdhusamAcAre ThatvA deti / alaGkAratthanti upasobhanatthaM / parivAratthanti parikkhAratthaM / dAnahi datvA taM paccavekkhantassa pAmojjapItisomanassAdayo uppajjanti, lobhadosaissAmaccherAdayo vidUrI bhvnti| idAni dAnaM anukUladhammaparigrahanena, paccanIkadhammavidUrIbhAvakaraNena ca bhAvanAcittassa upasobhanAya ca parikkhArAya ca hotIti "alaGkAratthaM, parivAratthaJca detI"ti vuttaM / tenAha "dAnahi cittaM mudukaM karotI"tiAdi / muducitto hoti laddhA dAyake "iminA mavhaM saGgaho kato"ti, dAtApi laddhari / tena vuttaM "ubhinnampi cittaM mudukaM karotI"ti / 234
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.337-337) aTTakavaNNanA 235 adantadamananti adantA anassavApissa dAnena dantA assavA honti vase vattanti / adAnaM dantadUsakanti adAnaM pana pubbe dantAnaM assavAnampi vighAtuppAdanena cittaM dUseti / unnamanti dAyakA, piyaMvadA ca paresaM garucittIkAraTThAnatAya / namanti paTiggAhakA dAnena, piyavAcAya laddhasaGgahA saGgAhakAnaM / cittAlaGkAradAnameva uttamaM anupakkiliTThatAya, suparisuddhatAya, guNavisesapaccayatAya c| 337. dAnapaccayAti dAnakAraNA, dAnamayapuJassa katattA upacitattAti attho / upapattiyoti manussesu, devesu ca nibbattiyo / ThapetIti ekavArameva anuppajjitvA yathA uparUpari tenevAkArena pavattati, evaM Thapeti / tadeva casa adhiTTAnanti Aha "tasseva vevacana"nti / vaDDetIti brUheti, na hApeti / vimuttanti adhimuttaM, ninnaM poNaM pabbhAranti attho / vimuttanti vA visiTuM / nippariyAyato uttari nAma paNItaM majhepi hInamajjhimavibhAgassa labbhanatoti vuttaM "uttari abhAvitanti tato upari maggaphalatthAya abhAvita"nti / saMvattati tathA paNihitaM dAnamayacittaM / yaM pana pALiyaM "taJca kho''tiAdi vuttaM, taM tatrUpapattiyA vibandhakAradussIlyAbhAvadassanaparaM daTThabbaM, na dAnamayassa puJassa kevalassa taMsaMvattanatAdassanaparanti daTThabbaM / samucchinnarAgassAti samucchinnakAmarAgassa / tassa hi siyA brahmaloke upapatti, na smucchinnbhvraagss| vItarAgaggahaNena cettha kAmesu vItarAgatA adhippetA, yAya brahmalokUpapatti siyA / tenAha "dAnamattenevA"tiAdi / yadi evaM dAnaM tattha kiM atthiyanti Aha "dAnaM panA"tiAdi / dAnena muducittoti baddhAghAte verIpuggalepi attano dAnasampaTicchanena mudubhUtacitto / parisIdati parito ito cito ca samAgacchatIti parisA, samUho / lokassa dhammAti sattalokassa avassambhAvI dhmmaa| tenAha "etehi mutto nAma natthI"tiAdi / yasmA te lokadhammA aparAparaM kadAci lokaM anupatanti, kadAci te loko, tasmA taJcettha atthaM dassento "aTTime"ti suttapadaM (a0 ni0 3.8.6) Ahari / ghAsacchAdanAdInaM laddhi lAbho, tAni eva vA laddhabbato laabho| tadabhAvo alaabho| 235
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.340-341) lAbhaggahaNena cettha tabbisayo anurodho gahito, alAbhaggahaNena virodho / yasmA lohite sati tadupaghAtavasena pubbo viya anurodhe sati virodho laddhAvasaro eva hoti, tasmA vuttaM "lAbhe Agate alAbho Agato evA'ti / esa nayo yasAdIsupi / aTThakavaNNanA nihitaa| navakavaNNanA 340. vasati tattha phalaM tannimittakatAya pavattatIti vatthu, kAraNanti vuttovAyamattho / tenAha "AghAtavatthUnIti AghAtakAraNAnI"ti / kopo nAmAyaM yasmiM vatthusmiM uppajjati, na tattha ekavArameva uppajjati, atha kho punapi uppajjatevAti vuttaM "bandhatI"ti / atha vA yo paccayavisesena uppajjamAno AghAto savisaye baddho viya na vigacchati, punapi uppajjeyyeva, taM sandhAyAha "AghAtaM bandhatI"ti / taM panassa paccayavasena nibbattanaM uppAdanamevAti vuttaM "karoti uppAdetI"ti | taM kutettha labbhAti ettha tanti kiriyAparAmasanaM, padajjhAhArena ca attho veditabboti dassento "taM anatthacaraNaM mA ahosI"tiAdimAha / kena kAraNena laddhabbaM niratthakabhAvato / kammassakA hi sattA, te kassa ruciyA dukkhitA, sukhitA vA bhavanti, tasmA kevalaM tasmiM maha kujjhanamattaM evAti adhippaayo| atha vA taM kopakaraNamettha puggale kuto labbhA paramatthato kujjhitabbassa, kujjhanakassa ca abhAvato / saGghAramattavhetaM, yadidaM khandhapaJcakaM | yaM "satto''ti vuccati, te saGghArA ittarakAlA khaNikA, kassa ko kujjhatIti attho / lAbhA nAma ke siyuM aJatra anuppattito / 341. sattA Avasanti etesUti sttaavaasaa| nAnattakAyA nAnattasaJI AdibhedA sattanikAyA / yasmA te te sattanikAyA tappariyApannAnaM sattAnaM tAya eva tappariyApannatAya AdhAro viya vattabbataM arahanti samudAyAdhAratAya avayavassa yathA "rukkhe sAkhA''ti, tasmA "sattAnaM AvAsA, vasanaTThAnAnIti attho"ti vuttaM / suddhAvAsApi sattAvAsova "na so, bhikkhave, sattAvAso sulabharUpo, yo mayA anAvutthapubbo iminA dIghena adbhunA 236
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10.342-345) dasakavaNNanA aJJatra suddhAvAsehi devehI 'ti vacanato / yadi evaM kasmA idha na gahitAti tatha kAraNamAha '"asabbakAlikattA ''tiAdi / vehapphalo pana catutthaMyeva sattAvAsaM bhajatIti daTThabbaM / 342. opasamikoti vaTTadukkhassa upasamAvaho, taM pana vaTTadukkhaM kilesesu upasantesu upasamati, na aJJathA, tasmA " kilesUpasamakaro " ti vRttaM / takkaraM sambodhaM gametIti sambodhagAmI / yasmiM devanikAye dhammadesanA na viyujjati savanasseva abhAvato, so pALiyaM "dIghAyuko devanikAyo 'ti adhippetoti Aha " asaJJabhavaM vA arUpabhavaM vA ''ti / 343. anupubbato viharitabbAti anupubbavihArA / anupaTipATiyAti anukkamena / samApajjitabbavihArAti samApajjitvA samaGgino hutvA viharitabbavihArA / 344. anupubbanirodhAti anupubbena anukkamena pavattetabbanirodhA / tenAha " anupaTipATiyA nirodhA "ti / " navakavaNNanA niTThitA / 237 dasakavaNNanA 345. yehi sIlAdIhi samannAgato bhikkhu dhammasaraNatAya dhammeneva nAthati isati abhibhavatIti nAthoti vuccati, te tassa nAthabhAvakarA dhammA " nAthakaraNAta Aha "sanAthA...pe0... patiTThAkarA dhammA "ti / tattha attano patiTThAkarAti yassa nAthabhAvakarA, tassa attano patiTThAvidhAyino / appatiTTho anAtho, sappatiTTo sanAthoi patiTThattho nAthattho / kalyANaguNayogato kalyANa dassento 237 "sIlAdiguNasampannA "ti Aha /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.345-345) mijjanalakkhaNA mittA etassa atthIti mitto, so vuttanayena kalyANo assa atthIti tassa atthitAmattaM kalyANamittapadena vuttaM / assa tena sabbakAlaM avijahitavAsoti taM dassetuM "kalyANasahAyo''ti vuttanti Aha "tevassA"tiAdi / tevassAti te eva kalyANamittA assa bhikkhuno| saha ayanatoti saha vttnto| asamodhAne cittena, samodhAne pana cittena ceva kAyena ca smpvko| sukhaM vaco etasmiM anukUlagAhimhi AdaragAravavati puggaleti suvco| tenAha "sukhena vattabbo"tiAdi / khamoti khantA, tamevassa khamabhAvaM dassetuM "gALhenA"tiAdi vuttaM / vAmatoti micchA, ayoniso vA gnnhaati| paTippharatIti paTANikabhAvena tiTThati / padakkhiNaM gaNhAtIti sammA yoniso vA gaNhAti / uccAvacAnIti vipulakhuddakAni / tatrupagamanIyAti tatra tatra mahante, khuddake ca kamme sAdhanavasena upAyena upagacchantiyA, tassa tassa kammassa nipphAdanena samatthAyAti attho / tatrupAyAyAti vA tatra tatra kamme sAdhetabbe upAyabhUtAya / dhamme assa kAmoti dhammakAmoti byadhikaraNAnaMpi bAhirattho samAso hotIti katvA vRttaM / kAmetabbato vA piyAyitabbato kAmo, dhammodhammo kAmo assAti dhmmkaamo| dhammoti pariyattidhammo adhippetoti Aha "tepiTakaM buddhavacanaM piyAyatIti attho"ti / samudAharaNaM kathanaM samudAhAro, piyo samudAhAro etassAti piysmudaahaaro| sayaJcAti ettha ca-saddena "sakkacca"nti padaM anukaDDati, tena sayaJca sakkaccaM desetukAmo hotIti yojanA | abhidhammo sattappakaraNAni adhiko abhivisiTTho ca pariyattidhammoti katvA / vinayo ubhatovibhaGgA vinayanato kaayvaacaanN| abhivinayo khandhakaparivArA visesato aabhismaacaarikdhmmkittnto| AbhisamAcArikadhammapAripUrivaseneva hi AdibrahmacariyakadhammapAripUrI / dhammo eva piTakadvayassApi pariyattidhammabhAvato / maggaphalAni abhidhammo nibbAnadhammassa abhimukhoti katvA / kilesavUpasamakAraNaM pubbabhAgiyA tisso sikkhA saGkepato vivaTTanissito samatho vipassanA ca / bahulapAmojoti blvpaamojjo| kAraNattheti nimittatthe / kusaladhammanimittaM hissa viiriyaarmbho| tenAha "tesaM adhigamatthAyA"ti / kusalesu dhammesUti vA nipphAdetabbe bhummaM yathA "cetaso avUpasame ayonisomanasikArapadaTThAna''nti / 238
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.346-346) dasakavaNNanA 239 346. sakaladvenAti nissesaTena, anavasesapharaNavasena cettha sakalaTTho veditabbo, asubhanimittAdIsu viya ekadese aTThatvA anavasesato gahetabbaTenAti attho / tadArammaNAnaM dhammAnanti taM kasiNaM Arabbha pavattanakadhammAnaM / khettadvenAti uppattiTThAnaTena / adhiTTAnaTenAti pavattiTThAnabhAvena / yathA khettaM sassAnaM uppattiTTAnaM vaDDiTThAnaJca, evametaM jhAnaM taMsampayuttAnaM dhammAnanti, yogino vA sukhavisesAnaM kAraNabhAvena / "paricchinditvA" ti idaM uddhaM adhoti etthApi yojetabbaM / paricchinditvA eva hi sabbattha kasiNaM vaDvetabbaM / tena tena vA kAraNenAti tena tena upariAdIsu kasiNavaDDanakAraNena / yathA kinti Aha "Alokamiva rUpadassanakAmo"ti / yathA dibbacakkhunA uddhaM ce rUpaM daTThakAmo, uddhaM AlokaM pasAreti, adho ce adho, samantato ce rUpaM daTThakAmo samantato AlokaM pasAreti; evamayaM kasiNanti attho / ekassAti pathavIkasiNAdIsu ekekss| aJabhAvAnupagamanatyanti aJakasiNabhAvAnupagamanadIpanatthaM, aJassa vA kasiNabhAvAnupagamanadIpanatthaM, na hi aona pasAritakasiNaM tato aona pasAritakasiNabhAvaM upagacchati, evampi nesaM aJakasiNasambhedAbhAvo veditbbo| na ajhaM pathavIAdi / na hi udake ThitaTThAne sasambhArapathavI asthi / ajJo kasiNasambhedoti ApokasiNAdinA sngkro| sabbatthAti sabbesu sesakasiNesu / ekadese aTThatvA anavasesapharaNaM pamANassa aggahaNato appmaannN| teneva hi nesaM ksinnsmjhaa| tathA cAha "tahI"tiAdi / cetasA pharantoti bhAvanAcittena ArammaNaM kronto| bhAvanAcittahi kasiNaM paritaM vA vipulaM vA sakalameva manasi karoti, na ekdesN| kasiNugghATimAkAse pavattavijJANaM pharaNaappamANavasena "vijJANakasiNa"nti vuttaM / tathA hi taM " viNaJca''nti vuccati / kasiNavasenAti yathAugghATitakasiNavasena / kasiNugghATimAkAse uddhaMadhotiriyatA veditbbaa| yattakahi ThAnaM kasiNaM pasAritaM, tattakaM AkAsabhAvanAvasena AkAso hotIti; evaM yattakaM ThAnaM AkAsaM hutvA upaTTitaM, tattakaM sakalameva pharitvA vijJANassa pavattanato Agamanavasena vijJANakasiNepi uddhaMadhotiriyatA vuttAti Aha "kasiNugghATiM AkAsavasena tattha pavattavijJANe uddhaMadhotiriyatA veditabbA''ti / 239
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.347-347) akusalakammapathadasakavaNNanA 347. pathabhUtattAti tesaM pavattanupAyattA mggbhuutttaa| methunasamAcArasUti sadArasantosaparadAragamanavasena duvidhesu methunasamAcAresu / tepi hi kAmetabbato kAmA nAma / methunavatthUsUti methunassa vatthUsu tesu sattesu / micchAcAroti gaarvhaacaaro| gAravhatA cassa ekantanihInatAya evAti Aha "ekantanindito lAmakAcAro"ti / asaddhammAdhippAyenAti asaddhammasevanAdhippAyena / sagottehi rakkhitA gottrkkhitaa| sahadhammikehi rakkhitA dhmmrkkhitaa| sassAmikA saarkhaa| yassA gamane raJA daNDo Thapito, sA spridnnddaa| bhariyAbhAvatthaM dhanena kItA dhnkkiitaa| chandena vasantI chndvaasinii| bhogatthaM vasantI bhogvaasinii| paTatthaM vasantI pttvaasinii| udakapattaM AmasitvA gahitA odpttkinii| cumbaTaM apanetvA gahitA obhtcumbttaa| karamarAnItA dhjaahttaa| taGkhaNikA muhuttikaa| abhibhavitvA vItikkame micchAcArI mahAsAvajjo, na tathA dvinnaM samAnacchandatAya / "abhibhavitvA vItikkamane satipi maggenamaggapaTipattiadhivAsane purimuppannasevanAbhisandhipayogAbhAvato micchAcAro na hoti abhibhuyyamAnassA''ti vadanti / sevanacitte sati payogAbhAvo appamANaM yebhuyyena itthiyA sevanapayogassa abhAvato / tasmiM asati puretara sevanacittassa upaTTApanepi tassA micchAcAro na siyA, tathA purisassapi sevanapayogAbhAveti / tasmA attano ruciyA pavattitassa basena tayo balakkArena pavattitassa vasena tayoti sabbepi aggahitaggahaNena "cattAro sambhArA"ti vuttaM / upasaggavasena atthavisesavAcino dhAtusaddAti "abhijjhAyatI"ti padassa "parabhaNDAbhimukhI"tiAdinA attho vutto / tattha tanninnatAyAti tasmiM parabhaNDe lubbhanavasena ninnatAyAti ayamettha adhippAyo veditbbo| abhipubbo vA jhA-saddo lubbhane niruLaho dtttthbbo| upasaggavasena atthavisesavAcino eva dhaatusddaa| adinnAdAnassa appasAvajjamahAsAvajjatA brahmajAlavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 cULasIlavaNNanA) vuttAti Aha "adinAdAnaM viya appasAvajjA, mahAsAvajjA cA"ti / tasmA "yassa bhaNDaM abhijjhAyati, tassa appaguNatAya appasAvajjatA, mahAguNatAya mahAsAvajjatA"tiAdinA appasAvajjamahAsAvajjavibhAgo veditabbo / attano pariNAmanaM cittenevAti veditabbaM / 240
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.347-347) akusalakammapathadasakavaNNanA 241 hitasukhaM byApAdayatIti yo naM uppAdeti, tassa yaM pati cittaM uppAdeti, tassa tassa sati samavAye hitasukhaM vinAseti / pharusavAcAya appasAvajjamahAsAvajjatA brahmajAlavaNNanAyaM vibhAvitAti Aha "pharusavAcA viyA"tiAdi / tasmA "yaM pati cittaM byApAdeti, tassa appaguNatAya appasAvajjo, mahAguNatAya mahAsAvajjo'"tiAdinA tadubhayavibhAgo veditbbo| "aho vatA"ti iminA parassa accantAya vinAsacintanaM dIpeti / evahi ssa dAruNappavattiyA kammapathappavatti / yathAbhuccagahaNAbhAvenAti yAthAvagahaNassa abhAvena aniccAdisabhAvassa niccAdito gahaNena / micchA passatIti vitathaM passati / "samphappalApo viyA"ti iminA Asevanassa mandatAya appasAvajjataM, mahantatAya mahAsAvajjataM dasseti / gahitAkAraviparItatAti micchAdiTThiyA gahitAkAraviparItabhAvo / vatthunoti tassa ayathAbhUtasabhAvamAha / tathAbhAvenAti gahitAkAreneva viparItAkAreneva / tassa diTThigatikassa, tassa vA vatthuno upaTThAnaM, "evametaM na ito aJathA''ti / dhammatoti sbhaavto| koTThAsatoti phassapaJcamakAdIsu cittaGgakoTThAsesu ye koTThAsA honti, tatoti attho / cetanAdhammAti cetanAsabhAvA / "paTipATiyA sattA"ti ettha nanu cetanA abhidhamme kammapathesu na vuttAti paTipATiyA sattannaM kammapathabhAvo na yuttoti ? na, avacanassa aJahetukattA / na hi tattha cetanAya akammapathappattattA (dha0 sa0 mUla TI0 akusalakammapathakathAvaNNanA) kammapatharAsimhi avacanaM, kadAci pana kammapatho hoti, na sabbadAti kammapathabhAvassa aniyatattA avacanaM / yadA pana kammapatho hoti, tadA kammapatharAsisaGgaho na nivaarito| etthAha - yadi cetanAya sabbadA kammapathabhAvAbhAvato aniyato kammapathabhAvoti kammapatharAsimhi avacanaM, nanu abhijjhAdInampi kammapathabhAvaM appattAnaM atthitAya aniyato kammapathabhAvoti tesampi kammapatharAsimhi avacanaM ApajjatIti ? nApajjati kammapathatAtaMsabhAgatA hi tesaM tattha vuttttaa| yadi evaM cetanApi tattha vattabbA siyAti ? saccametaM, sA pana pANAtipAtAdikAvAti pAkaTo tassA kammapathabhAvoti na vuttaM siyA / 241
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.347-347) cetanAya hi "cetanAhaM, bhikkhave, kammaM vadAmi (a0 ni0 2.6.63; kathAva0 539), tividhA, bhikkhave, kAyasaJcetanA akusalaM kAyakamma'nti (kathAva0 539) vacanato kammabhAvo pAkaTo; kammaMyeva ca sugatiduggatInaM, taduppajjanasukhadukkhAnaJca pathabhAvena pavattaM "kammapatho''ti vuccatIti pAkaTo tassA kammapathabhAvo / abhijjhAdInaM pana cetanAsamIhanabhAvena sucaritaduccaritabhAvo, cetanAjanitabhAvena [cetanAjanitataMbandhatibhAvena (dha0 sa0 anu TI0 akusalakammapathAvaNNanA)] sugatiduggatitaduppajjanasukhadukkhAnaM pathabhAvo cAti na tathA pAkaTo kammapathabhAvoti te eva tena sabhAvena dassetuM abhidhamme cetanA kammapathabhAve na vuttA, atathAjAtiyattA vA cetanA tehi saddhiM na vuttAti daTThab / mUlaM patvAti mUladesanaM patvA, mUlasabhAvesu dhammesu desiyamAnesUti attho / "adinAdAnaM sattArammaNa"nti idaM "paJcasikkhApadA parittArammaNA evAti imAya paJhapucchakapALiyA (vibhaM0 715) virujjhati / yahi pANAtipAtAdidussIlyassa ArammaNaM, tadeva taMveramaNiyA aarmmnnN| vItikkamitabbavatthuto eva hi viratIti / sattArammaNanti vA sattasaGghAtasaGkhArArammaNaM, tameva upAdAya vuttanti na koci virodho / tathA hi vuttaM sammohavinodaniyaM "yAni sikkhApadAni ettha 'sattArammaNAnIti vuttAni, tAni yasmA sattoti saGkha gate saGghAreyeva ArammaNaM karontI"ti / (vibhaM0 aTTha0 714) esa nayo ito paresupi / visabhAgavatthuno "itthI puriso''ti gahetabbato "sattArammaNo"ti eke| "eko diTTho, dve sutA''tiAdinA samphappalApena divsutmutvinyaatvsen| tathA abhijjhAti ettha tathA-saddo "diTThasutamutavijJAtavasenA" tidampi upasaMharati, na sattasaGghArArammaNatameva dassanAdivasena abhijjhAyanato / "nathi sattA opapAtikA"ti (dI0 ni0 1.171) pavattamAnApi micchAdiTThi tebhUmakadhammavisayA evAti adhippAyenassA saGkhArArammaNatA vuttA / kathaM pana micchAdiTThiyA sabbe tebhUmakadhammA ArammaNaM hotIti ? sAdhAraNato / "natthi sukatadukkaTAnaM kammAnaM phalaM vipAko"ti (dI0 ni0 1.171; ma0 ni0 2.94) pavattamAnAya atthato rUpArUpAvacaradhammApi gahitA eva hontIti / sukhabahulatAya rAjAno hasamAnApi "ghAtethA"ti vadanti, hAso pana nesaM attavUpasamAdiaJavisayoti Aha "sanidvApaka...pe0... hotI"ti | majjhattavedano na hoti, sukhavedanova ettha sambhavatIti / musAvAdo lobhasamuTThAno sukhavedano vA siyA majjhattavedano vA, dosasamuTThAno dukkhavedano vAti musAvAdo tivedno| iminA nayena sesesupi yathArahaM vedanAbhedo veditbbo| 242
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.348-348) kusalakammapathadasakavaNNanA 243 dosamohavasena dvimUlakoti sampayuttamUlameva sandhAya vuttaM / tassa hi mUlaDhena upkaarkbhaavo| nidAnamUle pana gavhamAne "lobhamohavasenapIti vattabbaM siyA / AmisakiJjakkhahetupi pANaM hananti / tenevAha - "lobho nidAnaM kammAnaM samudayAyA"tiAdi (a0 ni0 1.3.34) / sesesupi eseva nyo| kusalakammapathadasakavaNNanA pANAtipAtA...pe0... veditabbAni lokiyalokuttaramissakavasenettha kusalakammapathAnaM desitttaa| verahetutAya verasaJitaM pANAtipAtAdipApadhammaM maNati "mayi idha ThitAya kathaM AgacchasI"ti tajjantI viya nIharatIti veramaNI, viramati etAyAti vA "viramaNI'"ti vattabbe niruttinayena "veramaNI"ti vuttaM / samAdAnavasena uppannA virati samAdAnavirati / asamAdinnasIlassa sampattato yathAupaTThitavItikkamitabbavatthuto virati sampattavirati / kilesAnaM samucchindanavasena pavattA maggasampayuttA virati samucchedavirati / kAmaJcettha pALiyaM viratiyeva AgatA, sikkhApadavibhaGge (vibhaM0 703) pana cetanApi AharitvA dassitAti tadubhayampi gaNhanto "cetanApi vattanti viratiyopI"ti Aha / anabhijjhA hi mUlaM patvAti kammapathakoTThAse "anabhijjhA''ti vuttadhammo mUlato alobho kusalamUlaM hotIti evamettha attho daTThabbo / sesapadadvayepi eseva nyo| dussIlyArammaNA tadArammaNajIvitindriyAdiArammaNA kathaM dussIlyAni pajahantIti taM dassetuM "yathA panA"tiAdi vuttaM / pajahantIti veditabbA pANAtipAtAdIhi viramaNavaseneva pvttnto| atha tadArammaNabhAve, na so tAni pajahati / na hi tadeva Arabbha taM pajahituM sakkA tato avinissaTabhAvato / anabhijjhA...pe0... viramantassAti abhijjhaM pajahantassAti attho| na hi manoduccaritato virati atthi anabhijjhAdIheva tpphaansiddhito|| ariyavAsadasakavaNNanA 348. ariyAnameva vAsAti ariyavAsA anariyAnaM tAdisAnaM asambhavato / ariyAti cettha ukkaTThaniddesena khINAsavA gahitA, te ca yasmA tehi sabbakAlaM 243
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.348-348) avirahitavAsA eva, tasmA vRttaM "ariyA eva vasiMsa vasanti vasissantI"ti / tattha vasiMsUti nissAya vasiMsu / paJcaGgavippahInattAdayo hi ariyAnaM apassayA / tesu paJcaGgavippahAnapaccekasaccapanodanaesanAsamavayavissajjanAni "saGkhAyekaM paTisevati, adhivAseti, parivajjeti, vinodetIti vuttesu apassenesu vinodanaJca maggakiccAneva, itare maggeneva samijjhanti / ANAdayoti ANaJceva taMsampayuttadhammA ca / tenAha "ANanti vutte"tiAdi / tattha vattabbaM heTThA vuttameva / ArakkhakiccaM sAdheti sativepullappattattA / "carato"tiAdinA niccasamAdAnaM dasseti, taM vikkhepAbhAvena daTThabbaM / pabbajjupagatAti yaM kiJci pabbajjaM upagatA, na smitpaapaa| bhovAdinoti jAtimattabrAhmaNe vadati / pATekkasaccAnIti tehi tehi diTThigatikehi pATiyekkaM gahitAni "idameva sacca"nti (ma0 ni0 2.187, 203, 427, 3.27; udA0 55; netti0 59) abhiniviThThAni diTThisaccAdIni / diTThigatAnipi hi "idameva sacca"nti (ma0 ni0 2.187, 202, 427; 3.27, 29; netti0 59) gahaNaM upAdAya "saccAnI''ti voharIyanti / tenAha "idmevaa"tiaadi| nIhaTAnIti attano santAnato nIharitAni apanItAni / gahitaggahaNassAti ariyamaggAdhigamato pubbe gahitassa diTThigAhassa / vissaTThabhAvavevacanAnIti ariyamaggena sabbaso pariccAgabhAvassa adhivacanAni / natthi etAsaM vayo vekalyanti avayAti Aha "anUnA"ti, anavasesAti attho / esanAti heTThA vuttakAmesanAdayo / maggassa kiccaniSphatti kathitA rAgAdInaM phiinbhaavdiipnto| paccavekSaNAya phalaM kathitanti paccavekkhaNamukhena ariyaphalaM kathitaM / adhigate hi aggaphale sabbaso rAgAdInaM anuppAdadhammataM pajAnAti, taJca pajAnanaM paccavekkhaNajANanti / 244
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.349-349) asekkhadhammadasakavaNNanA 245 asekkhadhammadasakavaNNanA phalaJca te sampayuttadhammA cAti phalasampayuttadhammA, ariyaphalasabhAvA sampayuttA dhammAti attho / phalasampayuttadhammAti phaladhammA ceva taMsampayuttadhammA cAti evamettha attho veditabbo / dvIsupi ThAnesu paJjAva kathitA sammA dassanaTena sammAdivi, sammA jAnanaTena sammAjANanti ca / atthi hi dassanajAnanAnaM savisaye pavattiAkAraviseso, svAyaM heTThA dassito eva / phalasamApattidhammAti phalasamApattiyaM dhammA, phalasamApattisahagatadhammAti attho / ariyaphalasampayuttadhammApi hi sabbaso paTipakkhato vimuttataM upAdAya "vimuttIti vattabbataM labhanti / kenaci pana yathA asekkhA phalapaJaA dassanakiccaM upAdAya "sammAdiTThI''ti vuttA, jAnanakiccaM upAdAya "sammAjANa''ntipi vuttA eva; evaM ariyaphalasamAdhi samAdAnaDheM upAdAya "sammAsamAdhI''ti vutto, vimuccana8 upAdAya "sammAvimuttI' tipi vutto| evaJca katvA "anAsavaM cetovimutti''nti dutiyavimuttiggahaNaJca samatthitaM hotIti / dasakavaNNanA nihitaa| paJhasamodhAnavaNNanA samodhAnetabbAti samAharitabbA / 349. okappanAti blvsddhaa| AyatiM bhikkhUnaM avivAdahetubhUtaM tattha tattha bhagavatA desitAnaM atthAnaM saGgAyanaM saGgIti, tassa ca kAraNaM ayaM suttadesanA tathA pavattattAti vuttaM "saGgItipariyAyanti sAmaggiyA kAraNa"nti / samanuJo satthA ahosi "paTibhAtu ta, sAriputta, bhikkhUna dhammiM kathA''ti ussAhetvA Adito paTThAya yAva pariyosAnA suNanto, sA panettha bhagavato samanuJatA "sAdhu, sAdhU''ti anumodanena pAkaTA jAtAti vuttaM "anumodanena samanujJo ahosI"ti / jinabhAsito nAma jAto, na saavkbhaasito| yathA hi rAjayuttehi likhitapaNNaM yAva rAjamuddikAya na lajjitaM hoti, na tAva "rAjapaNNa''nti saGkhyaM gacchati, laJjitamattaM pana rAjapaNNaM nAma hoti / evameva 245
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (10.349-349) "sAdhu, sAdhu sAriputtA"tiAdi anumodanavacanasaMsUcitAya samanuJAsaGghAtAya jinavacanamuddAya lajitattA ayaM suttanto jinabhAsito nAma jAto aahccvcno| yaM panettha atthato na vibhattaM, taM suvidheyyamevAti / saGgItisuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 246
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. dasuttarasuttavaNNanA 350. Adhuso bhikkhaveti sAvakAnaM Alapananti sAvakAnaM Amantanavasena AlapanasamudAcAro, na kevalaM "bhikkhave"ti, so pana buddhAnaM AlapanaM / tenAha "buddhA hI"tiAdi / satthusamudAcAravasena asamudAcAro evettha satthu uccaTThAne ThapanaM / sampati AgatattA katthaci na nibaddho vAso etesanti anibaddhavAsA, antevaasikaa| kammaTThAnaM gahetvA sappAyasenAsanaM gavesantA yaM kiJci disaM gacchantIti disaagmniiyaa| idAni tamatthaM vitthArato dassetuM "buddhakAle"tiAdi vuttaM / ___ asubhakammaTThAnanti ekAdasavidhaM asubhakammaTTAnaM / tatthApi puggalavemattataM JatvA tadanurUpaM tadanurUpameva deti / mohacaritassapi kAmaM AnApAnassatikammaTTAnaM sappAyaM, kammaTThAnabhAvanAya pana bhAjanabhUtaM kAtuM sammohavigamAya paThamaM uddesaparipucchAdhammassavanadhammasAkacchAsu niyojetabboti vuttaM "mohacaritassa...pe0... AcikkhatI"ti / saddhAcaritassa visesato purimA cha anussatiyo sappAyA, tAsaM pana anuyuJjane ayaM pubbabhAgapaTipattIti dassetuM "pasAdanIyasuttante"tiAdi vuttaM / ANacaritassAti buddhicaritassa, tassa pana maraNassati, upasamAnussati, catudhAtuvavatthAnaM, AhArepaTikUlasaJjA visesato sappAyA, tesaM pana upakAradhammadassanatthaM "aniccatAdi...pe0... kathetI"ti vuttaM / tatthevAti satthu santike eva / temAsikaM paTipadanti tIhi mAsehi sanniTThApetabbaM paTipadaM / ime bhikkhUti imissA dhammadesanAya bhAjanabhUtA bhikkhU / "evaM AgantvA gacchante pana bhikkhU"ti idaM "buddhakAle''tiAdinA taduddesikavasena vuttabhikkhU sandhAya vuttaM, na "ime bhikkhU"ti anantaraM vuttabhikkhU / tenAha "pesetI"ti / apalokethAti Apucchatha / "paNDitA''tiAdi sevanabhajanesu kaarnnvcnN| "sotApattiphale vinetI"tiAdi 247
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (11.351-351) yebhuyyavasena vuttaM / AyasmA hi dhammasenApati bhikkhU yebhuyyena sotApattiphalaM pApetvA vissajjeti "evamete niyatA sambodhiparAyaNA''ti / AyasmA pana mahAmoggallAno "sabbApi bhavUpapatti jigucchitabbAvA''ti bhikkhU yebhuyyena uttamatthaMyeva pApeti / sAvakehi vinetuM sakkuNeyyA sAvakaveneyyA nAma na sAvakeheva vinetabbAti dassento Aha "sAvakaveneyyA nAmA"tiAdi / dasadhA mAtikaM ThapetvAti ekakato paTTAya yAva dasakA dasadhA dasadhA mAtikaM ThapetvA vibhattoti dsuttro| dasuttaro gatotipi dasuttaroti ekakato paTThAya yAva dasakA dasahi uttaro adhiko hutvA gato pavattotipi dasuttaro / ekekasmiM pabbeti ekakato paTThAya yAva dasakA dasasu pabbesu ekekasmiM pabbe / dasa dasa pahAti "katamo dhammo bahukAro appamAdo kusalesu dhammesU"tiAdinA dasa dasa pahA / visesitAti vissjjitaa| dasuttaraM pavakkhAmIti desiyamAnaM desanaM nAmakittanamukhena paTijAnAti vaNNabhaNanatthaM / pavakkhAmIti pakArehi vakkhAmi / tathA hettha paJjAsAdhikAnaM paJcannaM paJhasatAnaM vasena desanA pavattA / dhammanti idha dhamma-saddo pariyattipariyAyo "idha bhikkhu dhammaM pariyApuNAtI''tiAdIsu (a0 ni0 2.5.73) viya | suttalakkhaNo cAyaM dhammoti Aha "dhammanti sutta"nti / svAyaM dhammo yathAnusiTuM paTipajjamAnassa nibbAnAvaho / tato eva vaTTadukkhasamucchedAya hoti, sa cAyamassa AnubhAvo sabbesaM khandhAnaM pamocanupAyabhAvatoti dassento "nibbaanppttiyaa''tiaadimaah| tena vuttaM "nibbAnappattiyA"tiAdi / uccaM karontoti udaggaM uLAraM paNItaM katvA dassento, paggaNhantoti attho| pemaM janentoti bhattiM uppaadento| idaJca desanAya paggaNhanaM buddhAnampi AciNNaM evAti dassento "ekAyano"tiAdimAha / ekadhammavaNNanA 351. (ka) kAra-saddo upa-saddena vinApi upakAratthaM vadati, "bahukArA, bhikkhave, mAtApitaro puttAna"ntiAdIsu (a0 ni0 1.2.34) viyAti Aha "bahukAroti bhuupkaaro"ti| (kha) vaDDane vutte nAnantariyatAya uppAdanaM vuttameva hotIti "bhAvetabboti 248
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.351-351) ekadhammavaNNanA 249 vaDDhetabbo"ti vutto| uppAdanapubbikA hi vaDDanAti / nanu ca "eko dhammo uppAdetabbo"ti uppAdanaM pettha visuM gahitaM evAti ? aJavisayattA tassa nAyaM virodho / tathA hi "eko dhammo parijeyyo"ti tIhipi paricAhi parijheyyataM vatvApi "eko dhammo pahAtabbo"ti pahAtabbatA vuttaa| (ga) tIhi pariJAhIti AtatIraNapahAnaparicAhi / (gha) pahAnAnupassanAyAti pajahanavasena pavattAya anupassanAya / missakavasena cetaM anupassanAgahaNaM daTThabbaM / (Ga) sIlasampadAdInaM parihAnAvaho parihAnAya sNvttnko| (ca) jhAnAdivisesaM gametIti visesgaamii| (cha) duSpaccakkhakaroti anupacitaJANasambhArehi paccakkhaM kAtuM asakkuNeyyo / (jha) abhijAnitabboti abhimukhaM ANena jAnitabbo / sabbattha mAtikAsUti dukAdivasena vuttAsu sabbAsu mAtikAsu / ettha ca AyasmA dhammasenApati te bhikkhU bhAvanAya niyojetvA uttamatthe patiTThApetukAmo paThamaM tAva bhAvanAya upakAradhammaM uddesavasena dassento "eko dhammo bahukAro'"ti vatvA tena upakArakena upakattabdha dassento "eko dhammo bhAvetabbo''ti Aha / ayaJca bhAvanA vipassanAvasena icchitAti Aha "eko dhammo parijheyyo''ti / pariJA ca nAma yAvadeva pahAtabbapajahanatthAti Aha "eko dhammo pahAtabbo''ti / pajahantena ca hAnabhAgiyaM nIharitvA visesabhAgiye avaTThAtabbanti Aha "eko dhammo hAnabhAgiyo, eko dhammo visesabhAgiyo'ti / visesabhAgiye avaTThAnaJca duppaTivijjhanena, duppaTivijjhapaTivijjhanaJce ijjhati, nipphAdetabbanipphAdanaM siddhameva hotIti Aha "eko dhammo duppaTivijjho, eko dhammo uppAdetabbo'ti / tayidaM dvayaM abhijJeyyAdijAnanena hotIti Aha "eko dhammo abhijJeyyoti / abhineyyaJce abhijJAtaM, sacchikAtaLa sacchikatameva hotIti / ettAvatA ca nihitakiccova hoti, nAssa uttari kiJci karaNIyanti evaM tAva mahAthero 249
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (11.351-351) ekakavasena tesaM bhikkhUnaM paTipattividhiM uddisanto imAni dasa padAni iminA anukkamena uddisi / (ka) evaM aniyamato uddiThThadhamme sarUpato niyametvA dassetuM "katamo eko dhammo''tiAdinA desanaM Arabhi / tena vuttaM "iti AyasmA sAriputto"tiAdi / esa nayo dukaadiisu| velukAroti veno / so hi veLuvikArehi kilaJjAdikaraNena "veLukAro"ti vutto| anto, bahi ca sabbagatagaNThiM nIharaNena niggaNThiM ktvaa| ekekakoTThAseti ekakAdIsu dasasu koTThAsesu ekekasmiM koTThAse / sabbatthakaM upakArakanti sabbatthakameva sammA paTipattiyA upakAravantaM / idAni tamatthaM vitthArato dassetuM "ayajhI"tiAdi vuttaM / vipassanAgabhaM gaNhApaneti yathA upari vipassanA paripaccati tikkhA visadA hutvA maggena ghaTeti, evaM pubbabhAgavipassanAvaDDane / atthapaTisambhidAdIsUti atthapaTisambhidAdIsu nipphAdetabbesu, tesaM sambhArasambharaNanti attho / esa nayo ito paresupi / ThAnAhAnesUti ThAne, aTThAne ca jAnitabbe / mahAvihArasamApattiyanti mahatiyaM jhAnAdivihArasamApattiyaM / vipassanAjANAdIsUti Adi-saddena manomayiddhi AdikAni saGgaNhAti / ahasu vijjAsUti ambaTThasutte (dI0 ni0 1.279) AgatanayAsu aTThasu vijjaasu| teneva bhagavA thometIti yojanA | nanti appamAdaM / thAmasampannenAti ANabalasamannAgatena | dIpetvAti "evampi appamAdo kusalAnaM dhammAnaM sampAdane bahupakAro''ti pakAsetvA / yaM kiJci anavajjapakkhikamatthaM appamAde pakkhipitvA kathetuM yuttanti dassetuM "yaM kiJcI"tiAdi vuttaM / / (kha) kAyagatAsatIti rassaM akatvA niddeso, niddesena vA etaM samAsapadaM daTTabbaM / "aTTikAni pujakitAni terovassikAni...pe0... pUtIni cuNNikajAtAnI''ti (dI0 ni0 2.379) evaM pavattamanasikAro "cuNNikamanasikAro"ti vadanti / apare pana bhaNanti "cuNNikairiyApathesu pavattamanasikAro''ti / ettha uppannasatiyAti etasmiM yathAvutte ekUnatiMsavidhe ThAne uppannAya stiyaa| sukhasampayuttAti nippariyAyato sukhasampayuttA, pariyAyato pana catutthajjhAne upekkhApi "sukha"nti vattabbataM labhati santasabhAvattA / 250
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.351-351) ekadhammavaNNanA 251 (ga) paccayabhUto ArammaNAdivisayopi ArammaNabhAvena vaNo viya Asave paggharati, so sampayogasambhavAbhAvepi saha AsavehIti saasvo| tathA upAdAnAnaM hitoti upaadaaniyo| itarathA pana paccayabhAvena vidhi paTikkhepo / (gha) asmIti mAnoti "asmIti pavatto mAno / (ca) vipariyAyenAti "anicce anicca"ntiAdinA nayena pavatto pthmnsikaaro| (cha) idha pana vipassanAnantaro maggo "Anantariko cetosamAdhI"ti adhippeto| kasmA ? vipassanAya anantarattA, attano vA pavattiyA anantaraM phldaaykttaa| saddatthato pana anantaraM phalaM anantaraM, tasmiM anantare niyuttA, taM vA arahati, anantarapayojanoti vA aanntriko| (ja) phalanti phalapaJA | paccavekSaNapaJA adhippetA akuppArammaNatAya / (jha) attano phalaM AharatIti AhAro, paccayoti Aha "AhArahitikAti paccayadvitikA"ti / ayaM eko dhammoti ayaM paccayasaGghAto eko dhammoti paccayatAsamaJcena ekaM katvA vadati / AtaparijJAya abhijJAyAti jJAtapariJAsaGghAtAya abhijJAya / (Ja) akuppA cetovimuttIti arahattaphalavimutti akuppabhAvena ukkaMsagatattA / aJathA sabbApi phalasamApattiyo akuppA eva paTipakkhehi akopniiyttaa| abhijJAyAti "abhineyyo"ti ettha laddhaabhijJAya / parijhAyAti etthApi eseva nyo| pahAtabbasacchikAtabbehIti phaatbbscchikaatbbpdehi| pahAnapariJAva kathitA pahAnasacchikiriyAnaM ekAvAratAya pariJAya saheva ijjhnto| sacchikAtabboti visesato phalaM kthitN| ekasmiMyeva sattame eva pade lbbhti| phalaM pana anekesupi padesu lanbhati paThamaTThamanavamadasamesu labbhanato / yasmA taM nippariyAyato dasame eva labbhati, itaresu pariyAyato tasmA "labbhati evA"ti sAsaGkaM vadati / sabhAvato vijjamAnAti yena bahukArAdisabhAvena desitA, tena sabhAvena paramatthato 251
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA upalabbhamAnA / yAthAvAti aviparItA / tathAsabhAvAti taMsabhAvA / na tathA na hontIti avitathattA tathAva honti / tato eva vRttappakArato aJJathA na hontIti paJcapi pahi tesaM dhammAnaM yathAbhUtameva vadati / sammAti JAyena / yaM pana jAtaM, taM hetuyuttaM kAraNayuttameva hotIti Aha " hetunA kAraNenA" ti / okappanaM janesIti jinavacanabhAvena abhippasAdaM uppAdesi | ekadhammavaNNanA niTTatA / dhammavaNNanA 352. (ka) "sabbatthA" ti idaM "sIlapUraNAdIsU" ti etena saddhiM sambandhitabbaM / " sIlapUraNAdIsu sabbattha appamAdo viya upakArakA "ti etena satisampajaJjanampi appamAdassa viya sabbattha upakArakatA pakAsitA hoti atthato nAtivilakkhaNattA tato tesaM / satiavippavAso hi appamAdo, so ca atthato sabbattha avijahitA sati eva, sA ca kho jaNasampayuttA eva daTThabbA, itarAya tathArUpasamatthatAbhAvato / (kha) tesaM paJcasatamattAnaM bhikkhUnaM pubbabhAgapaTipattivasena desitattA pubbabhAgA kathitA / (11.352-352) (cha) ayonisomanasikAro saMkilesassa mUlakAraNabhAvena pavatto hetu, paribrUhanabhAvena pavatto paccayo / yonisomanasikArepi eseva nayo / yathA ca sattAnaM saMkilesAya, visuddhiyA ca paccayabhUtA ayonisomanasikAro, yonisomanasikAroti "ime dve dhammA duppaTivijjhA "ti ettha nIharitvA vuttA, evaM imehi dhammA nIharitvA vattabbAti dassento " tathA "ti AdimAha / tattha bhajjhAnA cattAro visaMyogA nAma kAmayogAdipaTipakkhabhAvato / " evaM pabhedA" ti iminA 'avijjAbhAgino dhammA, vijjAbhAgino dhammA, kaNhA dhammA, sukkA dhammA ti ( dha0 sa0 101, 104) evamAdInaM saGgaho daTThabbo / 252 46
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.352-352) tayodhammavaNNanA 253 (jha) paccayehi samecca sambhuyya katattA paJcakkhandhA saGghatA dhaatu| kenaci anabhisaGkhatattA nibbAnaM asaGghatA dhAtu / (Ja) tisso vijjA vijjanaTena, viditakaraNadvena ca vijaa| vimuttIti arahattaphalaM paTipakkhato sabbaso vimuttattA / abhijJAdInIti abhijJApaJjAdIni / ekakasadisAneva purimavAre viya vibhajja kathetabbato / maggo kathitoti ettha "maggova kathito''ti evamatthaM aggahetvA "maggo kathitovA''ti evamattho gahetabbo "anuppAde ANanti iminA phalassa gahitattA / sacchikAtabbapade phalaM kathitanti etthApi "phalameva kathita"nti aggahetvA "phalaM kathitamevA"ti attho gahetabbo vijjAggahaNena tadaJassa sngghitttaa| esa nayo ito paresupi evarUpesu tthaanesu| dvedhammavaNNanA nihitaa| tayodhammavaNNanA 353. (cha) soti anaagaamimggo| sabbaso kAmAnaM nissaraNaM samucchedavasena pjhnto| Aruppe arahattamaggo nAma arUpajjhAnaM pAdakaM katvA uppanno aggmggo| puna uppattinivAraNatoti rUpAnaM uppattiyA sabbaso nivaarnnto| nirujjhanti saGghArA etenAti nirodho, aggamaggo / tena hi kilesavaTTe nirodhite itarampi vaTTadvayaM nirodhitameva hoti / tassa pana nirodhassa pariyosAnattA aggaphalaM "nirodho"ti vattabbataM labbhatIti Aha "arahattaphalaM nirodhoti adhippeta"nti / "arahattaphalena hi nibbAne diDe" ti idaM arahattamaggena nibbAnadassanassAyaM nibbattIti katvA vuttaM / evaJca katvA "arahattasaGghAtanirodhassa paccayattA" ti idampi vacanaM samatthitaM hoti / (ja) atItaM sArammaNanti atItakoTThAsArammaNaM ANaM, atItA khandhAyatanadhAtuyo 253
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (11.354-354) Arabbha pavattanakajANanti attho| "maggo kathitovA"ti avadhAraNaM daTThab, tathA "sacchikAtabbe phalaM kathitamevA''ti / (Ja) AsavAnaM khaye ANanti ca AsavAnaM khayante ANanti adhippAyo, aJcathA maggo kathito siyA / tayodhammavaNNanA nittttitaa| catudhammavaNNanA 354. (ka) dArumayaM cakkaM dArucakkaM, tathA rtnckkN| ANaThUna dhammo eva dhammacakkaM / iriyApathAnaM aparAparappavattito iriyApathacakkaM, tathA sampatticakkaM veditabbaM / anucchavike deseti puJjakiriyAya, sammApaTipattiyA anurUpadese | sevanaM kAlena kAlaM upasaGkamanaM / bhajanaM bhattivasena payirupAsanaM / attano sammA Thapananti attano cittasantAnassa yoniso ThapanaM saddhAdIsu nivesananti Aha "sace"tiAdi / idamevettha pamANanti idameva pubbekatapuJatAsaGghAtaM sampatticakkamettha etesu sampatticakkesu pamANabhUtaM itaresaM kAraNabhAvato / tenAha "yena hI"tiAdi / so eva ca katapuo puggalo attAnaM sammA Thapeti akatapuJjassa tadabhAvato / paThamo lokiyova, tatthApi kAmAvacarova / idhAti imasmiM dsuttrsutte| pubbabhAge lokiyAvAti maggassa pubbabhAge pavattanakA lokiyA eva / tattha kAraNa vuttameva / (ca) kAmayogavisaMyogo anAgAmimaggo, diTThiyogavisaMyogo sotApattimaggo, itare dve arahattamaggoti evaM anAgAmimaggAdivasena veditbbaa| (cha) paThamassa jhAnassa lAbhinti yvAyaM appaguNassa paThamassa jhAnassa lAbhI, taM | kAmasahagatA sAmanasikArA samudAcarantIti tato vuTTitaM ArammaNavasena kAmasahagatA hutvA sAmanasikArA samudAcaranti codenti tudenti| tassa kAmAnupakkhandAnaM 254
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.354-354) catudhammavaNNanA 255 sAmanasikArAnaM vasena so paThamajjhAnasamAdhi hAyati parihAyati, tasmA "hAnabhAgiyo samAdhI"ti vutto| tadanudhammatAti tadanurUpasabhAvo / "sati santidvatI"ti idaM micchAsatiM sandhAya vuttaM / yassa hi paThamajjhAnAnurUpasabhAvA paThamajjhAnaM santato paNItato disvA assAdayamAnA apekkhamAnA abhinandamAnA nikanti hoti, tassa nikantivasena so paThamajjhAnasamAdhi neva hAyati, na vaDDati, ThitikoTTAsiko hoti, tena vuttaM "ThitibhAgiyo smaadhii"ti| avitakkasahagatAti avitakkaM dutiyajjhAnaM santato paNItato manasi karoto ArammaNavasena avitakkasahagatA snyjaamnsikaaraa| samudAcarantIti paguNapaThamajjhAnato vudvitaM dutiyajjhAnAdhigamatthAya codenti tudenti, tassa upari dutiyajjhAnupakkhandAnaM saJjAmanasikArAnaM vasena so paThamajjhAnasamAdhi visesabhUtassa dutiyajjhAnassa uppattipadaTThAnatAya "visesabhAgiyo samAdhI"ti vutto| nibbidAsahagatAti tameva paThamajjhAnalAbhiM jhAnato vuTTitaM nibbidAsaGghAtena vipassanAjANena sahagatA / vipassanAprANahi jhAnaGgesu pabhedena upaTThahantesu nibindati ukkaNThati, tasmA "nidhibadA"ti vuccati / samudAcarantIti nibbAnasacchikaraNatthAya codenti tudenti / virAgUpasajhitoti virAgasaGghAtena nibbAnena upshito| vipassanAJANahi "sakkA iminA maggena virAgaM nibbAnaM sacchikAtu"nti pavattito "virAgUpasahita"nti vuccati, taMsampayuttA sAmanasikArApi virAgUpasajhitA eva nAma / tassa tesaM saJjAmanasikArAnaM vasena so paThamajjhAnasamAdhi ariyamaggapaTivedhassa padaTThAnatAya "nibbedhabhAgiyo samAdhI"ti vutto| sabbasamApattiyoti dutiyajjhAnAdikA sabbA smaapttiyo| attho veditabboti hAnabhAgiyAdiattho tAva vitthAretvA veditabbo / maggo kathito catunnaM ariyasaccAnaM udghaTattA / phalaM kathitaM sarUpeneva / catudhammavaNNanA nihitaa| 255
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (11.355-355) paJcadhammavaNNanA 355. (kha) "paJcaGgiko sammAsamAdhI"ti samAdhiaGgabhAvena paJjA uddiTTAti pItipharaNatAdivacanena hi tameva vibhajati / tenAha "pItiM pharamAnA uppajjatI"tiAdi / "so imameva kAyaM vivekajena pItisukhena abhisandetI"tiAdinA (ma0 ni0 1.427) nayena pItiyA, sukhassa ca pharaNaM veditabbaM / sarAgavirAgatAdivibhAgadassanavasena paresaM ceto phrmaanaa| AlokapharaNeti kasiNAlokassa pharaNe sati teneva Alokena pharitappadese / tassa samAdhissa rUpadassanapaccayattA paccavekkhaNANaM pccvekssnnnimittN| pItipharaNatA sukhapharaNatAti ArammaNe ThatvA catutthajjhAnassa uppAdanato tA "pAdA viyA"ti vuttaa| cetopharaNatA AlokapharaNatAti taMtaMkiccasAdhanato tA "hatthA viyA"ti vuttaa| abhijJApAdakajjhAnaM samAdhAnassa sarIrabhAvato "majjhimakAyo viyA"ti vuttaM / paccavekSaNanimittaM uttamaGgabhAvato "sIsaM viyA"ti vuttaM / (ja) sabbaso kilesadukkhadarathapariLAhAnaM vigatattA lokiyasamAdhissa sAtisayamettha sukhanti vuttaM "appitappitakkhaNe sukhattA paccuppannasukho"ti / purimassa purimassa vasena pacchimaM pacchimaM laddhAsevanatAya santatarapaNItatarabhAvappatti hotIti Aha "purimo purimo...pe0... sukhavipAko"ti / kilesapaTippassaddhiyAti kilesAnaM paTippassambhanena lddhttaa| kilesapaTippassaddhibhAvanti kilesAnaM paTippassambhanabhAvaM / laddhattA pattattA tabbhAvaM upgtttaa| lokiyasamAdhissa paccanIkAni nIvaraNapaThamajjhAnanikantiAdIni niggahetabbAni, ache kilesA vAretabbA, imassa pana arahattasamAdhissa paTippassaddhasabbakilesattA na niggahetabaM, vAretabbaJca atthIti maggAnantaraM samApattikkhaNe ca appayogena adhigatattA, ThapitattA ca aparihAnavasena vA ThapitattA nsngkhaarniggyhvaarivaavtto| "sativepullappattattA"ti etena appavattamAnAyapi satiyA satibahulatAya sato eva nAmAti dasseti, "yathAparicchinnakAlavasenA''ti etena paricchindanasatiyA satoti dasseti / sesesu ANaGgesu / paJcatrANikoti ettha vuttasamAdhimukhena paJca jANAneva uddiTTAni, niddiTThAni ca / 256
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.356-357) chadhammavaNNanA 257 maggo kathito indriyasIsena sammAvAyAmAdInaM kathitattA / phalaM kathitaM asekkhAnaM sIlakkhandhAdInaM kathitattA / paJcadhammavaNNanA nihitaa| chadhammavaNNanA 356. maggo kathitoti ettha vattabbaM heTThA vuttameva / sattadhammavaNNanA 357. (Ja) hetunAti Adiantavantato, anaccantikato, tAvakAlikato, niccapaTikkhepatoti evaM AdinA hetunaa| nayenAti "yathA ime saGghArA etarahi, evaM atIte, anAgate ca aniccA saGkhatA paTiccasamuppannA khayadhammA vayadhammA virAgadhammA nirodhadhammA''ti atItAnAgatesu nayananayena / kAmaM khINAsavassa sabbesaM saGkhArAnaM aniccatAdi sudiTThA suppaTividdhA, taM pana asammohanavasena kiccato, vipassanAya pana ArammaNakaraNavasenAti dassento Aha "vipassanAJANena sudiTThA hontI"ti / kilesavasena uppajjamAno pariLAho vatthukAmasannissayo, vatthukAmAvassayo cAti vuttaM "vepi sapariLAhadvena aGgArakAsu viyA"ti / ninassevAti [ninnassa (aTThakathAya)] ninnabhAvasseva / anto vuccati lAmakaTThena tnnhaa| byantaM vigatantaM bhUtanti byantIbhUtanti Aha "niratibhUtaM, [niyatibhUtaM (aTThakathAya) vigatantibhUtaM (?)] nittaNhanti attho"ti / idha sttke| bhAvetabbapade maggo kathito bojjhaGgAnaM vuttattA / paThamabhANavAravaNNanA niTThitA / 257
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (11.358-358) aTThadhammavaNNanA 358. (ka) AdibrahmacariyikAyAti AdibrahmacariyA eva AdibrahmacariyikA yathA "vinayo eva venayiko''ti, tassA AdibrahmacariyikAya / kA pana sAti Aha "paayaa"ti| sikkhattayasaGgahassAti adhisIlasikkhAdisikkhattayasaGgahassa / upacArajjhAnasahagatA taruNasamathapaJjAva udayabbayAnupassanAvasena pavattA taruNavipassanApA taruNasamathavipassanApaJjA (aTThakathAyaM)] / AdibhUtAyAti paThamAvayavabhUtAya, desanAvasena cetaM vuttaM / uppattikAle pana nattha maggadhammAnaM AdimajjhapariyosAnatA ekacittuppAdapariyApannattA ekajjhayeva uppajjanato / pemanti daLhabhatti, taM pana vallabhavasena pavattamAnaM gehasitasadisaM hotIti "gehasitapema"nti vuttaM / garukaraNavasena pavattiyA garu cittaM etassAti garucitto, tassa bhAvo garucittabhAvo, garumhi garukAro / "kilesA na uppajjantI"ti vatvA tattha kAraNamAha "ovAdAnusAsaniM labhatI"ti / garUnahi santike ovAdAnusAsaniM labhitvA yathAnusiTuM paTipajjantassa kilesA na uppajjanti / tenAha "tasmA"tiAdi / (cha) petAti petamahiddhikA | asurAnanti devAsurAnaM / petAsurA pana petA evAti tesaM petehi saGgaho avuttasiddhova / AvAhanaM gacchantIti sambhogasaMsaggamukhena peteheva asurAnaM saGgahaNe kAraNaM dasseti / (ja) appicchassAti niicchss| abhAvattho hettha appa-saddo "appaDaMsamakasavAtAtapA'tiAdIsu (a0 ni0 3.10.11) viya / paccayesu appiccho paccayaappiccho, cIvarAdipaccayesu icchaarhito| adhigamaappicchoti jhAnAdiadhigamavibhAvane icchaarhito| pariyattiappicchoti pariyattiyaM bAhusaccavibhAvane icchArahito / dhutaGgaappicchoti dhutaGgesu appiccho dhutaGgavibhAvena icchArahito / santaguNanigRhanenAti attani saMvijjamAnAnaM jhAnAdiguNAnaJceva bAhusaccaguNassa ca dhutaGgaguNassa ca nigRhanena chAdanena / sampajjatIti nippajjati sijjhati / no mahicchassAti mahatiyA icchAya samannAgatassa, icchaM vA mahantassa no sampajjati anudhammassApi anicchanato / pavivittassAti pakArehi vivittassa / tenAha "kAyacittaupadhivivekehi vivittassA"ti / 258
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.359-359) navadhammavaNNanA 259 "aTThaArambhavatthuvasenA"ti etena bhAvanAbhiyogavasena ekIbhAvova idha "kAyavivekoti adhippeto, na gaNasaGgaNikAbhAvamattanti dasseti | kammanti yogakammaM / / sattehi kilesehi ca saGgaNanaM samodhAnaM saGgaNikA, sA Aramitabbatuna ArAmo etassAti saGgaNikArAmo, tassa / tenAha "gaNasaGgaNikAya cevA"tiAdi / AraddhavIriyassAti paggahitavIriyassa, taJca kho upadhiviveke ninnatAvasena "ayaM dhammo'"ti vacanato / esa nayo ito presupi| vivaTTasannissitaMyeva hi samAdhAnaM idhAdhippetaM, tathA paJApi / kammassakatApaJjAya hi patiThThato kammavasena "bhavesu nAnappakAro anattho''ti jAnanto kammakkhayakarajANaM abhipattheti, tadatthaJca ussAhaM karoti / mAnAdayo sattasantAnaM saMsAre papaJcenti vitthArentIti papaJcAti Aha "nippapaJcassAti vigatamAnataNhAdiTThipapaJcassA"ti | maggo kathito sarUpeneva / navadhammavaNNanA 359. (kha) visuddhinti ANadassanavisuddhiM, accantavisuddhimeva vA / catupArisuddhisIlanti pAtimokkhasaMvarAdinirupakkiliThThatAya catubbidhaparisuddhivantaM sIlaM / pArisuddhipadhAniyaGganti puggalassa parisuddhiyA padhAnabhUtaM aGgaM / tenAha "parisuddhabhAvassa padhAnaGga"nti / samathassa visuddhibhAvo vodAnaM paguNabhAvena paricchinnanti Aha "aTTha paguNasamApattiyo"ti / vigatupakkilesahi "paguNa''nti vattabbataM labbhati, na saupakkilesaM haanbhaagiyaadibhaavppttito| sattadiTThimalavisuddhito nAmarUpaparicchedo divivisuddhi| paccayapariggaho addhattayakaGkhAmalavidhamanato kaavitrnnvisuddhi| yasmA nAmarUpaM nAma sappaccayameva, tasmA taM pariggaNhantena atthato tassa sappaccayatApi pariggahitA eva hotIti vuttaM "didvivisuddhIti sappaccayaM nAmarUpadassana"nti / yasmA pana nAmarUpassa paccayaM pariggaNhantena tIsu addhAsu kaGkhAmalavitaraNapaccayAkArAvabodhavaseneva hoti, tasmA "paccayAkArANa"ntiAdi vuttaM yathA kAvitaraNavisuddhi "dhammaTThitiJANa''nti vuccati / maggAmagge ANanti maggAmagge vavatthapetvA ThitajANaM / ANanti idha taruNavipassanA kathitA tesaM bhikkhUnaM ajjhAsayavasena "ANadassanavisuddhI''ti vuhAnagAminiyA vipassanAya vuccmaanttaa| yadi "JANadassanavisuddhI"ti vuTTAnagAminivipassanA adhippetA, "paJjA''ti 259
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA (11.360-360) ca arahattaphalapaJjA, maggo pana kathanti ? maggo bahukArapade virAgaggahaNena gahito / vakkhati hi "idha bahukArapade maggo kathito"ti (dI0 ni0 aTTha0 3.359) / (cha) cakkhAdidhAtunAnattanti cakkhAdirUpAdicakkhuvicANAdidhAtUnaM vemattataM nissAya / cakkhusamphassAdinAnattanti cakkhusamphassasotasamphassaghAnasamphassAdisamphassavibhAgaM / sajJAnAnattanti ettha rUpasadisanAnattampi labbhateva, taM pana kAmasAdiggahaNeneva gavhati / kAmasaJjAdIti Adi-saddena byApAdasaJAdInaM ghnnN| saJAnidAnattA papaJcasaGghAnaM "saJAnAnattaM paTicca saGkappanAnatta"nti vuttaM, "yaM saGkappeti, taM papaJcetIti vacanato "saGkappanAnattaM paTicca chandanAnatta"nti vuttaM / chandanAnattanti ca taNhAchandassa nAnattaM / rUpapariLAhoti rUpavisayo rUpAbhipatthanAvasena pavatto kilesapariLAho / saddapariLAhoti etthApi eseva nyo| kileso hi uppajjamAno appattepi ArammaNe patto viya pariLAhova uppajjati / tathAbhUtassa pana kilesachandassa basena rUpAdipariyesanA hotIti Aha "pariLAhanAnattatAya rUpapariyesanAdinAnattaM uppajjatI"ti / tathA pariyesantassa sace taM rUpAdi labbheyya, taM sandhAyAha "pariyesanAdinAnattatAya rUpapaTilAbhAdinAnattaM uppajjatI"ti / (ja) maraNAnupassanAjANeti maraNassa anupassanAvasena pavattatrANe, maraNAnussatisahagatapaJjAyAti attho| AhAraM pariggaNhantassAti gamanAdivasena AhAraM paTikkUlato pariggaNhantassa / ukkaNThantassAti nibindantassa katthacipi asajjantassa / dasadhammavaNNanA 360. (jha) nijjarakAraNAnIti pajahanakAraNAni / imasmiM abhijJApade maggo kathIyatIti katvA "ayaM heTA..pe0... puna gahitA"ti vuttaM / tathA hi vakkhati "idha abhijJApade maggo kathito" (dI0 ni0 aDha0 3.360) kiJcApi nijjiNNA micchAdiTThIti AnetvA sambandhitabbaM / yathA micchAdiTThi vipassanAya nijjiNNApi na samucchinnAti samucchedappahAnadassanatthaM puna gahitA, evaM micchAsaGkappAdayopi vipassanAya pahInApi asamucchinnatAya idha puna gahitAti ayamattho "micchAsaGkappo''tiAdIsu sabbapadesu vattabboti dasseti "evaM sabbapadesu nayo netabbo"ti iminA / 260
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.360-360) dasadhammavaNNanA ettha cAti " sammAvimuttipaccayA ca aneke kusalA dhammA bhAvanApAripUriM gacchantIti etasmiM pALipade / ettha ca samucchedavasena, paTippassaddhivasena ca paTipakkhadhammA sammadeva vimuccanaM sammAvimutti, tappaccayA ca maggaphalesu aTTha indriyAna bhAvanApAripUriM upagacchantIti maggasampayuttAnipi sadvAdIni indriyAni uddhaTAni / maggavasena hi phalesu bhAvanA pAripUrI nAmAti / abhinandanaTThenAti ativiya sinehanaTThenidahi | somanassindriyaM ukkaMsagatasAtasabhAvaM sampayuttadhamme sinehantaM tementaM viya pavattati / pavattasantatiAdhipateyyaTThenAti vipAkasantAnassa jIvane adhipatibhAvena / " eva "ntiAdi vuttasseva atthassa nigamanaM / addhena saha chaTTAni paJhasatAni paJJAsAdhikAni saha paJhasatAnIti attho / * ettha ca AyasmA dhammasenApati "dasasu nAthakaraNadhammesu patiTThAya dasakasiNAyatanAni bhAvento dasaAyatanamukhena pari paTThapetvA pariJeyyadhamme parijAnanto dasamicchatte, dasaakusalakammapathe ca pahAya dasakusalakammapathesu ca avaTThito dasasu ariyAvAsesu AvasitukAmo dasasaJJa uppAdento dasanijjaravatthUni abhijJAya dasa asekkhadhamme adhigacchatIti te bhikkhUnaM ovAdaM matthakaM pApento desanaM niTTapesi / pamodavasena paTiggaNhanaM abhinandananti Aha " sAdhu sAdhUti abhinandantA sirasA sampaTicchiM attamanatAyAti tAya yathAdesitadesanAgatAya pahaTThacittatAya, tattha yathAladdhaatthavedadhammavedehIti attho / imameva sutaM AvajjamAnAti imasmiM sutte tattha tattha Agate abhijJeyyAdibhede dhamme abhijAnanAdivasena samannAharantA / saha paTisambhidAhi... pe0... patiTThahiMsUti attano upanissayasampannatAya, therassa ca desanAnubhAvena yathAraddhaM ussuktvA paTisambhidAparivArAya abhijJAya saNThahiMsUti / vipassanaM sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya dasuttarasuttavaNNanAya lInatthappakAsanA / niTThitA ca pAthikavaggaTThakathAyalInatthappakAsanA / pAthikavaggaTIkA niTThitA / 261 261
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA nigamanakathAvaNNanA therAnaM mahAkassapAdInaM vaMso paveNI anvayo etassAti theravaMsanvayo, tena; catumahAnikAyesu theriyenAti attho / dasabalassa sammAsambuddhassa guNagaNAnaM paridIpanato dasabalaguNagaNaparidIpanassa / ayahi Agamo brahmajAlAdIsu, mahApadAnAdIsu, sampasAdanIyAdIsu ca tattha tattha visesato buddhaguNAnaM pakAsanavasena pavattoti / tathA hi vRttaM Adito "saddhAvahaguNassA " ti ( dI0 ni0 aTTha0 1 . ganthArambhakathA ) | mahAkathAya sAranti dIghanikAyamahAaTThakathAyaM atthasAraM / ekUnasaTThimattoti thokaM UnabhAvato matta - saddaggahaNaM / mUlakaTThakathAsAranti pubbe vuttaM dIghanikAyamahAaTThakathAsArameva puna nigamanavasena vadati / atha vA mUlakaTThakathAsAranti porANaTThakathAsu atthasAraM, tenetaM dasseti '"dIghanikAyamahAaTThakathAyaM atthasAraM AdAya imaM sumaGgalavilAsiniM karonto sesamahAnikAyAnampi mUlakaTThakathAsu idha viniyogakkhamaM atthasAraM AdAyayeva akAsi "nti / (11.360-360) " mahAvihAravAsIna "nti [mahAvihAre nivAsinaM (aTThakathAyaM) ] ca idaM purimapacchimapadehi saddhiM sambandhitabbaM "mahAvihAravAsInaM samayaM pakAsayantiM, mahAvihAravAsInaM mUlakaTThakathAsAraM AdAyA "ti ca / tena puJJena / hotu sabbo sukhI lokoti kAmAvacarAdivibhAgo sabbIpi sattaloko yathArahaM bodhittayAdhigamanavasena sampattena nibbAnasukhena sukhito hotUti sadevakassa lokassa accantasukhAdhigamAya attano puJ pariNAmeti / parimANato sAdhikaTThavIsasahassanavutibhANavArA niTThitAti / parimANatI sAdhikaTThavIsasahassamattaganthena dIghanikAyaTIkA racitAcariyadhammapAlena / 262
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.360-360) nigamanakathAvaNNanA 263 micchAdiTThAdicorehi, sIlAdidhanasaJcayaM / rakkhaNatthAya sakkaccaM, maJjUsaM viya kAritanti / / (etthantare pATho pacchA likhito) nivitA sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya lInatthappakAsanA / dIghanikAyaTIkA nivitaa| 263
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ saddAnukkamaNikA akaTThapAkoti-42 akaDeti-139 akaNTakA-141 akampanaJANanti-162 akampiyasabhAvena-59 akalyatA-218 akasiralAbhIti-73 a-kAro-20, 111, 161 akAsinti-262 akiriyavAdIti-226 akusalakammanti-86 akusalacittanti-176 akusalacittuppAdAti- 168 akusaladhammAnaM -191 akusalAti-20 akopoti-212 akkhadhuttAti- 120 akkhadhutto- 119 akkhanimittaM-120 akkhanti-84 akkharanti-43,44 akkhasoNDoti-119 akkhAtoti-57 akkhAnanti-119 akhINAsavAnaM-228 aggakoNDA- 98 aggaje-3,11 aggaparivAraM-6 aggaphalajANaM-214 aggaphaladhammabhAvaM-182 aggamaggANapadaTThAnaJca-53 aggamaggANaM-53 aggamaggaphalasampayuttApi - 220 aggarasadAyakoti-99 aggarasAnIti-28 aggahitapupphA-35 acaNDikkanti-160 acalaTThitAti-37 acelakapaTipadAti-213 acelakoti-216 accantapaNItabhAvato-210 accantaparisuddho-214 accantavUpasamo-214 accantasantapaNItatAkappabhAvatoti-154 acchantIti-44 acchAdanAnaJceva-106 acchentIti-44 ajjavaM - 157,158 ajjhattadhammAnaM-225 ajjhattasaMyojano-219 ajjhattikabAhiravibhAgato-59 ajjhattikAnIti-225 ajjhappattAti-23
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA [a-a] ajjhAvasanasamatthoti-130 ajjhAsayasampattidassanaM-130 ajjhAsayoti-15 ajjhotthatacittAnaM-186 atitthiyApi-2 aJatitthiyehi-170 ajJA-199 ajANanti - 154, 172 ajJAbhUtaM-188 acindriyanti-188 aTTakAti-147 aTTo-205 aTThaGgiko maggo-66 aTThavimokkhapaTikkhepo-65 / / aTThiArammaNapaThamajjhAnapAdako-64 aDDayogoti-205 aNDakAti-160, 161 atikkamantIti- 120,121 atikkamo- 121 aticArinIti-178 atidhammabhArenAti-76 atinipuNA-107 atimAnI-18 ativAhetIti-96 atisambAdhanti - 230 atuTThAkAranti-6 atthakAraNAti-121 atthacariyA-99 atthaddhoti-130 atthadhammAnaM-103 atyantaroti-105 atthapaccatthikA-232 atyapaTisambhidA-48 atthavedadhammavedasseva - 148 atthasampattiyA-68 atthAnusAsanIsUti-105 atthuddhArabhUto- 95 attakilamathAnuyoganti-72 attataNhAvinodanavasena-16 attadiTThi- 169, 171 attadIpAti-22 attabhAvoti-86, 194 attamanatAti-160 attasaJcetanAya-216 attasuJatAya-168, 190 attasuJasabhAvAti-223 attAti-22, 155, 159,215 attAdhipateyyA -155 atricchanti-178 adukkhamasukhavedanA - 173 adukkhalAbhIti-73 adoso-212 addhAti-171 addhikajanassAti-14 / adhammarAgassAti-26 adhikaraNAni-232 adhigatadibbacakkhuko-64 adhigatadibbacakkhujANo-62 adhigatasamAdhito-208 adhiciNNanti-78 adhicittaM-72,188 adhijegucche-16 adhipaJattIti-88 adhibhavatIti-94 adhimuttoti-66,97 adhivAsanakhanti-158,160 adhisIlasikkhAdInaM-227 adhisIlaM-188 adhunuppattikAti-198 adhoti-239 adhosaLapAdo-100 anacchariyattAti-75
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ [a-a] saddAnukkamaNikA ___ [3] anatthasaMyuttanti-72 anatyoti-121,259 anattalakkhaNaM-181, 189 anaddhenAti-194 anantarapayojanoti-251 anayo-11 anariyanti-72 anavajjalakkhaNAnanti-24 anavAtena-100 anavasesasIlaM-104 anasananti-30 anAgatabuddhAnaM-54 anAgAmikhINAsavAti-221 anAvahaM - 143 anAvilasaGkappo-36 anikkhittachandatAti-163 aniccalakkhaNaM-104 aniccasAya -71 aniccAti- 104, 196 aniccAdimanasikArakiccaM-160 aniccAnupassanAANe-224 anijaM-181 anibaddhavAsA-247 animittapariyAyo-190 animittAti-227 aniyyAnikadharma-74 anukUladhammaparibrahanena-234 anujAnAti-218 anuTThAtabbadhammA-3 anuTThAnasIlo- 120 anuttaratanti-86 anuttarabhAvoti - 58 anuttarasamAdhIti-224 anuttarAnIti-227 anuttariyanti-189 anuttaroti-51, 58 anudhamma-80 anupaTipATiyAti-237 anupadadhammavipassanaM -51 anupariyAyo - 55 anupasamasaMvattanaM -78 anupassanAgahaNaM-249 anupAdisesAya-74 anupubbauggatavaTTitanti-101 anuppanneti-188 anuppAdanirodho-196 anumajjantAti-46 anumAnANaM-55 anumAnanti -55 anuyujitabbatoti-62 anuyogo-54, 184, 232 anurakkhatIti-208 anulomikA - 187 anusentIti-231 anussavo-53 anesananti-203 anolInavuttitAti-163 antarakappo-29 antaravirahitAti-36 antalikkhacarA-38 antevAsikamyatAya-20 antoti-172 antovaGkapAdatA-98 andhakArabhUtoti - 216 anvayetrANanti-209 anvayoti-55 apakkamIti-4 apacitisahagataM-183 apajJApananti-84 apatthaddhAti-23 apadAnanti-43 apanUdanoti-97
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye pAthikavaggaTIkA [a-a]] apanUditAti-96 aparabhAgacetanAya-183 aparicchedanti-84 apariyositasaGkappo-19 aparihAniyasabhAvanti-108 apassenAni-196 apAyo-191 apihitenAti-194 apuJo-181 appaccakkhadhammo-135 appaTikkUlatAvahoti-32 appaTikkUlasaJjIti-70 appaTiladdhanibbAnA-11 appaTivAnitA -163 appaTisaraNo-79 appaTissayoti-225 appaTissavo-225 appaNihitanti-190 appatiThThatAyAti-34 appattanti-86 appanAparicchedajAnanapA -156 appamaJAsamApattiyA-50 appamattoti-25 appamANA-196 appamAdalakkhaNaM- 225 appamAdo-62, 248,250,252 appahInakodhatAya-226 apphuTanti-49 abodhitatthAti-80 abbhanumodanaM-184 abbhAcikkhanti-12 abyabhicAritasambandhabhAvato-136 abyApAdapaTisaMyutto-166 abyApAdo-166 abyAvaTamanoti-49 abhavo - 212 abhAvadhammattA-219 abhiAcikkhantIti-12 abhikkantenAti- 133 abhikkhaNanti-77 abhiceto-72 abhijAnAtIti-53 abhijAnitabboti -249 abhijjhAyatIti-240 abhijjhAsIlabbataparAmAsakAyaganthehi-17 abhijAtrANena-62 abhijJApajAdIni-253 abhineyyadhammapaJApanA-88 abhijJo-53 abhidhammakathA- 190 abhidhammanayasiddhoti-58 abhidhammepItiAdimAha -161 abhinandatIti- 222 abhiniviTThA-37 .. abhinivesoti-210 abhimukhoti-238 abhirUpeti-133 abhivissajjesIti-106 abhisaGgharotIti-180 abhisaGkAravijJANaM-63,211 abhisambuddhanti-86 abhisambodhidivase-51 abhiharatIti-19 abhItanAdanti-9 amaccA-27 amatadhamma-188 amittatApanAti-107 ambaTTasutte - 250 ayanatoti-238 ayoti- 218 ayonisomanasikArapadaTThAnanti-238 araJakaGganipphAdakaM- 14
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ a- a ] saddAnukkamaNikA araJJanti - 14 araJJavanapatthAni - 14 araJJArAmA 147 arahatIti - 38, 169, 178, 208, 214 arahattapadaTThAnaM - 148 arahattappattaanAgAminoti - 65 arahattaphalapaJjA-214, 260 arUparAgoti - 169 arUpasamApattiyo - 50 arogoti-220 alaGkAratthaM - 234 alaGkAradAnanti - 128 alamariyatrANadassanavisesAti - 4 alasakenAti - 5 alAyitanti - 42 alaMpateyyA - 28 allInatarAnIti - 82 allInAti - 88 avakkhipatIti - 17 avattitasabhAvattAti - 52 avadhAretIti - 67 H arahattaphalavimutti - 251 arahattaphalasamApatti - 51 arahattaphale - 32, 182, 227 arahattamaggaja - 53 arahattamaggadhammA - 182 arahattamaggoti- 254 arahaM - 35 ariyapaJJati - 186 ariyapuggalo- 181 ariyaphalavipAko - 214 ariyaphalasamAdhi - 245 ariyaphalasampayuttadhammApi - 245 ariyabhUmiyaM - 37 ariyamagganti - 15 ariyamaggo - 36, 56, 164, 173, 208 - 94 avaruddhA - 144 avasakkitanti - 25 avikkhambhanIyoti avigatapematA - 231 avijjAti - 154 avijjAnirodhA - 196 avijjAnIvaraNAnaM - 36 avijjAsamudayAti - 195 avijjAsavoti - 170 ariyavAsA- 243 ariyavihAroti - 47 ariyasaccadhamme- - 208 ariyasaccAni - 46, 217 avitakkasahagatAti - 255 aviditanibbAnAti - 11 avivahaM - 143 ariya saddo- 197 ariyasoto - 210 ariyAti - 70, 198, 243 avivAdahetubhUtaM - 245 avisayabhAvato - 70, 210 avihiMsA - 166 ariyAvAsAti - 36 ariyiddhIti - 70 ariyana - 13 ariyo - 66, 120, 193, 230 arUpajjhAnaM - 223, 253 arUpataNhAti - 169 arUpadhammAti - 158 aviheThanakammaM - 108 avUpasantacitto - 218 asaGgamappaTihaTaanumAnatrANaM - 55 asaJJasamApattiM - 151 asantuTThitA - 163 asandiTThiparAmAsitAti - 80 asamadhurehIti - 72 5 [4]
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA [A -A] asampajaLa-161 asampavedhIti-53 asamminnaM-15 asammuvhanakiccavasenapi-210 asammohapaTivedhavasena- 210,215 asahAnadhammataM-108 asahAnadhammo-108 asAdhAraNaJANAni -49 asuddhimagge-169 asubhakammaTThAnanti-247 asubhajjhAneti-166 asubhanti-12 asubhabhAvanA-196 asubhamanasikAra-71 asubhAnupassanAANeti - 231 asekkhabhAvApattIti- 182 asekkhAtipi- 186 asotavidheyyatA-61 asaMkiNNAti- 198 asaMkiliTThasabhAvattA-219 asmimAnadosenAti-9 assaramAnAti-23 assAso-15 ahAnabhAgiyattAti-223 ahAyIti-42 ahirikanottppaanmpi-213|| ahetukavAdI - 226 AcariyaparamparA-53 AcariyavAdo-11 Acariyoti-11,20 AjIvatoti-20 AjIvapArisuddhiM - 177 ATAnATanagaraM-137 ATAnATiyaparittassa-144 ANAkhettaM -73 Atappanti-62 AdarakiriyatA-163 AdiccabandhunaM-138 Adicco- 137, 138 AdibrahmacariyaM-15 AdeyyavAcoti-111 AdesanAni-60 AdesanAnusAsanIpATihAriyanti-3 AdhAnanti-18 AdhipateyyaM-192 Anantariko-251 AnandAcariyo-61 AnApAnassatikammaTThAnaM-247 AnuyantA-36 ApattikkhandhA-156 AbAdhakarinti-111 AbhujitvAti-47 AyatanakusalatAti-159 Ayatananti-118,197 Ayatanti-29 AyatapaNhitA-98 AyupAyakosallaM-105 AyUhanacetanA-180 Ayoti-191 ArakkhakiccaM-244 AraddhavIriyassAti-259 ArammaNaTThiti-211 ArammaNadhammato-189 A AkappenAti-14 A-kAroti-21 AkiritvAti-139 AgantukabhattaM-204 Agamanato-155, 189, 190 AgamanasaddhA-220
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ i u ] AruppasamAdhiabhijJAnaM - 213 ArogyakaraNakammanti - 108 Alapananti - 247 AlayabhUtanti - 95 Alokasa - 195 AvajjantAti - 46 AvAhavivAhaM - 126 AvijjhitvAti - 8 AvilakkhIti - 109 Adhanti - 187 AveNikadhammAti - 176 AveNikapaJjA - 186 Asadoti - 178 AsanapaJJApanaM - 127 AsabhI - 53 Asayo - 9, 15 AsavakkhayatrANanti - 164 AsavakkhayA- 32 Asava- saddo - 170 Asavasute - 170 AsavAti - 65, 83 AsevanAti - 164 AhAraTThatikAti - 149, 150, 251 AhArapaccayoti - 152 AhAra - saddo- 149, 150 AhAroti - 150, 152 Ahuti - 177 Da i-kAraM - 81 ijjhatIti - 185 iTThanti - 140 ityabhAvanti - 38 itthisambhoganimittaM - 120 itthisoNDAti - 120 saddAnukkamaNikA 7 -61 iddhicittabhAvato - iddhipATihAriyaM - 3, 7 iddhiyAti - 133 iddhIti - 70, 194 indriyagocaroti - 72 indriyanti - 188 indriyasaMvarabhedoti - 161 - 34 ibbhetiiriyatIti - 13 Isakampi - 112, 118 u ukkaNThantassAti - 260 ukkuTikapAdatA - 98 ukkuTikAsananti - 101 ukkaMsatIti - 17 ukkhipati - 194, 203 uggahAtu - 135 uggahajAnanapaJJa - 157 uggahajAnanaM - 160 uggahaNapaccavekkhaNA - 157 uccArapalibuddhoti - 200 ucchuvappanti - 142 ucchedadiTThIti - 155 ujukanti - 39 ujubhAvasiddhito - 158 ujuvipaccanIkadassanatthaM - 166 uTThAnakammaphalUpajIvibhAvato - 185 uTThAnavIriyasampannoti - 130 utusukhasamphassA - 140 uttamavIriyAnIti -207 uttarakurudIpe - 141 [7]
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA [U-U] uttaritaranti-82 uttarimanussadhammA-3,4 uttaruttaraM -56 uttAsabahuloti-105 udakarahadoti-137 udayadassanaM -196 udayabbayAnupassanAvasena-258 udayo-172 udarAvadehakaM-222 uddidhamme - 250 uddesabhattaM-203 uddhaGgamanIyA-100 uddhambhAgiyasaMyojanAni-219 uddhApaM-55 uddhaMsoto-221 unnatakAyenAti-98 unnamati-13 upakAradhamma-249 upakkilirTa- 147 upakkilesAloko- 195 upacArakammaTThAnanti-228 upacArajjhAnacetanAya-38 upacArajjhAnAdikusalacittasampayuttAnaM-194 upacitanti-93 upajjhAyoti-79 upaTTAnanti -179 upaTTAnenAti-126 upatApentIti-55 upatthambhakabhAvo-150 upatthambheti-150 upaddavAti-121 upadhivivekoti-187 upanarahanasIloti-226 upanAhI-18, 226 upanijjhAyatanti-43 upapattibhavalakkhaNA-218 upapannatarAnIti-82 upayogavacananti-4,23,91,110,132 upavattatIti-110 upavadanAti-232 upasaggAti-121 upasaMharatIti-71 upAdAnakkhandhA-217 upAdAnAnIti - 215 upAdAniyo-251 upAdhI-70 upAyattAti-172 upAyapadhAnanti-163 uposathakammanti- 95 uposathasIlaM-180 uposathika-204 uppajjanakataNhAti-30 uppajjanakapaJjA-55 uppajjanakasukhaM-222 . uppattiTThAnaM-203,239 uppannavIriyanti-207 uppannasA - 224 uppannasaddhoti-53 uppAdakkhaNepi-195 ubbAdhanAyAti-108 ubbegabahulo-105 ubbhatakanti-146 ubhatobhAgavimuttoti-65 ubhatovibhaGgA - 238 ubhayavipAkadAnaTThAnaM-45 uranti-23 ussukI-18 uLArabhAvato-186 UnabhAvato-262 8
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ [e-ka] saddAnukkamaNikA ekako-152 ekacittakhaNe-67 ekacittuppAdapariyApannattA-258 ekatoti-39,74 ekadhamme - 149,150 ekapaTivedhavasena -208 ekabuddhadhAraNI-75 ekIbhAveti-231 ekuddesoti -75 ekekalomalakkhaNanti-110 ekaMsenAti-7,121 eNijaGghalakkhaNanti-101 evaMsaddhammAdhimuttibhAvena -38 o| okappananti -220 okappanasaddhA-108 oghoti-215 oNameyyAti-75 odapattakinI-240 opapAtino-216 opasamikoti- 237 obhatacumbaTA-240 orambhAgiyAni-219 oraso-37 orodheyyAmAti-14 osakkeyyAmAti-29 osAritanti-76 osIdananti--234 ohanantIti-215 ohAritoti-36 kakkhaLanti-20 kakkhaLabhAvo-222 kaGghati-171 kaNNasukhanti-111 kaNhanti-56 . kaNhavipAko-214 kaNhoti-35 katakamma-92,214 katapuJo-254 kattikAdinakkhattasamajhA - 41 kattukamyatAkusaladhammacchando-193 kattukamyatAti-193 kadariyatA-120 kadariyo-120 kantaM-210 kappitakesamassUti-134 kampanabhAvaM-6 kampeyyAti-75 kammakaraNaTThAnaM -120 kammakilesAti-115,124 kammakilesehi-136 kammakkhayakarajANaM-259 kammaTThAnatanti-210 kammadhArayasamAsaJca-206 kammanti-25, 63,97,101,121,122, 155, 170,259 kammanto-120 kammapathabhAvoti-241,242 kammapathasammAdiTThiyA-141 kammapathoti-242 kammaphalaM-71 kammavAcAti-159 kammavijJANaM-63,211
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] kammassakatanti - 186 kammassakatAjAnanapaJJAti - 101 kammassakatAJANaM - 101, 108, 163 kammassakA - 236 kammAyatanaM - 186 kammaM - 93, 94, 107, 109, 113, 118, 120, 122, 124, 163, 170, 174, 186, 210, 215, 234, 242 karaNavacananti - 14 karuNAkhettepi - 130 karuNAceovimuttIti - 161 karuNAti - 161 karuNAbrahmavihAramAha - 161 kalIti - 113 kalyANakArI - 189 kalyANaputhujjanato - 227 kalyANamittatAti- - 156 kalyANamittotiAdinA - 156 kasiNasambhedoti - 239 kAkakkhIti - 109 kAkassarA - 111 kANoti - 109 kAtabbakiriyaM - 4 kAmakiccanti - 185 kAmacchandanIvaraNaM - 218 kAmataNhAti - 168, 169 kAmadhAtu - 168 kAmadhAtUti - 167 kAmapaTisaMyuttoti - 166, 167 kAmayogavisaMyogo - 254 kAmarAgavinimutto - 232 kAmarAgAnusayoti - 232 kAmavitakko - 166 kAmasaGkappoti AdinA - 167 kAmasukhallikAnuyoganti - 72 kAmAvacarakusaladhammA - 95 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA kAmAvacaradhammavisayo - 169 kAmAsavo - 170 kAmUpapattiyoti - 185 kAmesanA - 170 kAmesumicchAcAraM - 42 kAmogho - 215 kAmoti - 238 kAyakammanti - 242 kAyagatAsatIti- 250 kAyacittaupadhivivekehi - 258 kAyaduccaritanti - 175 kAyaduccaritAdidhammaM - 155 kAyamoneyyaM - 191 kAyavacIsucaritaM - 26 kAyavAcAnaM - 238 10 kAyasakhIti - 66 kAyasaJcetanA - 242 kAyasamuTThAnA- 165 kAyasukhaM - 32 kAyasucaritanti - 165 kAyasucaritAdipuJJakammaM - 113 kAyAnupassanAvaseneva - 207 kAyikacetasikavIriyaM - 194 kAyikavAcasikakamme - 26 kAraNamahantattAti - 76 kAruJJanti - 75 kAloti - 65, 171, 220 kALakaM - 56 kALasIhoti - 9 kiccasiddhiyA - 57, 102 kicchatIti - 169 kiJcanAti - 177 kittitAti - 80 kittivaNNaharA - 129 kiliTThanti - 55 kiliTThA -- 115 [ ka ka]
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kha ga ] kilissananimittattA - 115 kilissantIti - 115 kilesamalarahitAti- 221 kilesavimuttiJANeti - 69 kilesasaGgaNikanti - 69 kisathUlenAti - 76 kukkuccanti - 148 kukkuravatikoti - 4 kujjhanasIlo - 226 kubhittaM 204 kuNDakanti - 42 kuttenAti - 14 kuppanAkAranti - 6 kumbhananti - 119 kulasampannAti - 34 kusalakammapathadhammA - 95 kusalakammaM - 86, 92, 93, 100, 110, 113, 122 kulacittuppAdo - 62 kulacittaM - 218, 222, 227 kusalajjhAnaM - 185 kusaladhammA - 50 kusalapaJJattiyanti - 51 kusalapaThamajjhAnaM - 185 kusalamUlaM - 243 kusala - saddoti - 58 kusalAkusalakammAni - 45 kusalAkusalavipAkaviJJANaM - 225 kusaloti - 193 kusItoti - 234 kevalaparipuNNanti - 133 kevalI - 134 kesakambalaM - 200 kesarasIhoti - 9 kojavanti - 96 koJcasakuNehIti - 142 ko - 10 saddAnukkamaNikA kodhasAmantA - 161 - 6 kopanti koramaTTakoti - 6 kosallanti - 58 kha khaggavisANakappotiAdIsu - 197 khaNabhaGgurA - 196 khaNikA - 236 khattiyavaMsoti - 197 khanti - 160, 187 khandhapaJJattIti - 88 khamatIti - 212 khamoti - 238 khayagAminiyAti -221 khayadhammaM - 50 khaye trANanti - 164 khiDDApadosikaM - 11 khipitabbanti - 43 khilAti - 94 khINattAti -36 khINAsavoti - 182 khuracakkadharanti - 178 khettavisuddhiyAti - 30 khemattAti - 81 11 ga gaNakA - 27 gaNasaGgaNikanti - 69 gativibhAvanaM - 6 ganthakArakilesAnanti - 217 gandhabbAti - 31,138 gabbhadhAraNaM - 42 gaMbhokkamanesUti - 60 [11]
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] gamanavIthito - 40 gamanasamatthAyAti - 69 garucittabhAvo - 258 garucitto - 258 garutaravipAkoti - 22 gahaNaTTena - 215 gahapatinecayikA - 8 gilAnapaccayo - 205, 212 gihibyaJjanena - 84 gihivinayanti - 114 gihivinayo - 131 - 43 guNoti - 111 guttadvAroti - 68 gumbagumbAti - hAta - 205 gULhagaNDasadisajivhA gULhajivhAti - 111 gedhajAtoti - 17 gocaroti - 23 gotamagotto - 138 gotamanti - 136 gotamo - 12, 15 gottapaTisArinoti - 44 gottarakkhitA - 240 gotrabhuM - 170 gohIti - 9 govIthIti - 40 gha -- 111 ghananivAsatanti - 30 ghananividvataM -30 gharadevatA - 147 gharAvAsakiccaM - 147 ghAsacchAdanAdInaM - 235 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA ca 12 cakkanti - 178 cakkalakkhaNanti - 97 cakkavALanti - 38 cakkhAyatanaM - 103, 160 cakkhudvAriko - 225 cakkhudhAtu - 103,160 cakkhasotaviyyA - 189 catuariyasaccaM - 188 catukiccasAdhakaM - 194 catukkoNDiko - 4 catukkhandhanibbAnAni - 153 catucattAlIsatrANAniyeva - 49 catutthaariyavaMso - 212 catutthajjhAnikaphalasamApattIti - 72 catutthajjhAnaM - 62, 64, 151, 181 catutthasaccapaTivedhaM- - 80 catupArisuddhisIlanti- - 259 catubbidhaparisuddhivantaM - 259 catubhUmikAti - 103 catumaggaJANaM -- 85 catumahAnikAyesu - 262 catuyoniparicchedakatrANaM - 48 caturoghanittharaNatthAya - 20 catusaccakammaTThAnaM - 210 catusaccadhammaM - - 209 catusaccasampaTivedhAvahaM - 210 candananAgarukkhA - 141 caraNa - 23, 28, 101 118, 201, 204 caleyyAti - 75 cAgo - 214 cAtuyAmasaMvarasaMvuto - 19 cAyAma- 19 cArittasIlaM - 165 [gha-ca]
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ [cha - jha] saddAnukkamaNikA ___ [13] cArittaM-28 cittagelanaM-218 cittanti-26,151,160 cittavivekoti-187 cittasaGghArA-61 cittutrAsabhayanti-8 cittuppAdo-167,176 cutianantaranti - 174 cutoti-4 cundattherena-79 cULapAsAdAti-33 cetanAjanitabhAvena -242 cetanAti- 165 cetanAsampayuttadhammAti-165 cetasikapariLAho-113 cetasovinibandhA-222 cetiyaM-225 cetopariyANanti-63 cetopariyajANaM-61 cetovimuttIti-251 cetosamAdhIti-251 jaggitoti-125 jaGghapesanikA-101 janapadoti - 4, 112 jambudIpe-75, 137, 141 jayaM-68 jarAmaraNanirodhagAminiM-49 jalajapuphehi - 141 jalanti-123,133 javanapaJjA-104 jAgariyAnuyogamanuyutto-69 jAtikhettanti-74 jAtijarAmaraNiyA-21 jAtithero-182 jAtibhayaM-163 jAnanakaindriyanti-188 jAnanajANaM-186 jAyatIti -- 137, 229 jigucchanavAdo-16 jinanto-119 jinoti-119 jivhAtAlucalanAdikaravitakkasamuTThitaM-61 jUtakaroti - 119 jUtapamAdaTThAnAnuyutto-119 jUtaM-119 jegucchaM-16 chandarAgo-139 chandavAsinI-240 chandasamAdhi- 194 chandikatAti-193 chandoti-193 chAdentanti-76 chinnaTThAnanti -55 chinnabhinnakoti-120 chedakavAda -35 jhAnacittaM - 223 jhAnanikantIti- 168 jhAnanti-62,150 jhAnaparikamma-180 jhAnabhAvanA-151,212
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA [Ja-ta] jhAnavipassanAdivasenapi- 198 jhAnavimokkhAdInaM-187 jhAnasamApatti-196 jANajAlaM-146 ANadassananti-163, 195 jANadassanavisuddhIti - 259 ANabalaM-15 ANarahitacittaM-180 ANavAdo-7 jANasampayuttacittAni-228 AtatIraNapahAnaparicAhi-249 Atibyasane-219 jAyappaTipanno-80 Ayo-80,168 taNhAsaMyojanAnanti-36 tatiyajjhAnasukhanti-186 tatiyajjhAnaM-64 tathAgatappaveditAti-66 tathAgatoti-85 tathArUpacittahetukA-7 tandIkatoti-76 tapanissitakoti-16 tapassinoti-16, 18 tapassIti-18 tapojigucchAti-16 tapaM-16, 17 tamokkhandho-175 tamoti-216 taruNavipassanApaJjA-258 taruNasamathapaJAva-258 tikicchanatthanti-192 tikkhapaJAti-104 , tiNasIhoti-9 titthanti-200 titthiyaparivAsaM-33 tidivapuravarena- 112 tintAti-186 tipiTakacULanAgattheravAdo-65 tipiTakacULAbhayattheravAdo-65 tipiTakamahAdhammarakkhitattheravAdo-65 tivedano-242 tucchapurisAti-2 turitakiriyA-49,176 tusitA-185,186 tejodhAtu-177 taMsamuTThApakacittaM-61 taMsampayuttadhammA-244,245 ThapitacittAti-55 ThAtIti-60 ThAnATThAnatA-157 ThAnuppattikA-55 ThAnaM-29,41, 42, 67, 73, 76, 115, 128, 134,146, 147, 157, 228,239 ThitaJANaM-259 Thitadhammo - 81 Thiti-149, 172, 211 takko --54, 167 tacappattAti-19 taNhAchando- 193 taNhAti-36,169 14
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ [tha-da] tha thaddho - 18,130 thambharahitoti - 130 thambhitabhAvena - 130 thAmappattaggahaNo - 92 thinamiddhavinodana Aloko thiraggahaNoti - 92 thirabhAvaM - 55 thiravIriyenAti - 72 thiroti - 81 santi - 42 dhUpati 78 dhUpaM - 78 - thUlanti - 9 theravAdAnaM - 65 theroti - 56, 182, 183 thometIti - 250 da dakkhiNAti - 178 dakkhiyyo - 178 dantakUTaM - 17 - 195 damanAdIhIti - 26 daliddamanussA- 27 davAti - 49, 176 dasa asekkhadhamme - 261 dasuttarasuttantadhammena - 206 dasuttaroti - 248 dassananti - 162 dassana-sadda - 189 dassanasamApattIti - 64 dassanenAti - 14 dAnacetanA - 183 saddAnukkamaNikA dAnanti - 97, 234 dAnapaccayAti - 235 dAnapAramiM - 183 dAnamayacittaM - 235 dAnamayaM - 96, 183 dAnalakkhaNA - 127 dAnasIlAdikusalakammaM - 229 dAnAdipuJJakammAni - 97 dAnAdisaGgrahakammanti - 100 dArucakkaM - 254 didhammavedanIyAnampi - 174 diTThadhammasukhavihArajjhAnAnIti - diTThadhammasukhavihAroti - 72 diTThadhammikAdisampattInaM - 107 diTThadhammo - 72, 194 diTThamatte- 139 diTThasutamutaviJJAtavasena - diTThigatikAti - 87 diTThachando - 193 - 242 diTThajugataM - 184 diTThipaJJatti - 88 diTThipaTivedheti - 231 diTThiyogavisaMyogo - 254 diTThivisuddhIti - 259 diTThisampadA - 157 dinnoti - 56 dibbacakkhutrANaM - 164 dibbacakkhupaJJAvinimuttA - 188 dibbacakkhupAdakajjhAnasamApattIti - 62 diyyanavasenAti - 93 divA - 41, 79, 194 disAgamanIyA - 247 dissatIti - 40, 133 dIghanikAyamahAaTThakathAyaM - 262 dIghanikAye - 1, 33 dIpabhAvo - 23 15 - 72 [15]
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA [dha-dha] dvayagAminI-8 dvayaMdvayasamApattiyA-185 dvijivhAti-111 dvidhAbhUtajivhA-111 dvejjhajAtAti-78 dvedhikajAtAti-78 dIpitoti-194 dIpo-22, 23 dukkhatAti-173 dukkhanibbattakanti-80 dukkhanirodhagAminI-66 dukkhanirodhoti-66 dukkhanti-66,87, 155, 173, 178 dukkhapaTipadA-67 dukkhamaM-72 dukkhavedanaM-173 dukkhasaccanti - 66 dukkhasamudayoti-66,87 dukkhaM-11, 46, 48, 66, 72, 91,119, 140, 152, 154, 163, 166, 186, 210, 221, 223 dutiyajjhAnaM-64,255 dutiyavimuttiggahaNaJca-245 duddasattAti-210 duppaccakkhakaroti- 249 . duppaTipatti-155 dubbalabhAvato - 213 dummanoti -86 dussapAvAriko-47 dussIlyAdipApadhammAnaM-213 deyyadhamma-96,183,184 devatAti-147 devanikAyoti-237 devAnamindo-132 desanAmayaM-184 dovacassatA - 155,156 dovacassAyanti-159 dosakkhayo-229 dosanti-6 dvaGgalakappoti - 134 dvattiMsamahApurisalakkhaNa-135 dvayakArIti-45 dhajAlUti-31 dhajAhaTA-240 dhatara?mahArAjassa-138 dhanakkItA-240 dhamamAnanti-54 dhammaANanti-132 dhammakAmoti - 238 dhammakAyoti-38 dhammacakkanti -132 ... dhammacchandoti--193 dhammajANaM-209 dhammaTThitijANanti-50,259 dhammataNhAti-225 dhammadAnayajanti-100 dhammadAyAdo-37 dhammanijjhAnakkhanti-187 dhammanimmitoti-37 dhammanvayenAti-52 dhammapaTisambhidA-48 dhammapadanti-212 dhammabhaNDAgAriko-79 dhammabhUto-38 dhammamayattAti-38 dhammarakkhitA-240 dhamma-saddo-208,232,248 dhammasabhAvoti-38 dhammasaMhitanti-87 16
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ [na-na] saddAnukkamaNikA [17] dhammAti-35, 66, 111, 182, 191, 230, 235, | nAmayatIti-153, 158, 159 237,245,252 nALikAti-42 dhammAnudhammapaTipattiyA-155230 nikAmalAbhIti-72 dhammAyatanaM-103 niggamanaM-210 dhammikavaMseti-125 nigghoso-14 dhammikAya-125 nigrodho-15 dhammoti-22, 23,150,152,155, 209,211, nighaMsananti-54 238,248, 251, 259 nicayanti- 123 dhAtukusalatAti-156 nicayo-8 dhAtuparinibbAnanti -74 niccakappanti-134 dhAraNasthanti-82 niccapuSphitAti-142 dhAraNasamatthAyAti-69 niccalaggahaNoti-92 dhAretIti-75,211 niccaloti-211 dhitimAti-69 nicca-saddo-125 dhutaGgasuddhiko-17 niccasIlaM-180 dhutadhammehi-19 niTThAnagamananti-172 dhurabhattaM-204 nittandIti-68 dhoraraho-72 nidassanaM-74,76, 84,151,153, 179 dhovanupagenAti-201 nidaMsesIti-100 niddoseti-25 ninnapoNapabbhAracittatAti-42 ninnAnAkaraNato-170 natthikavAdI - 226 nipuNayogato-107 natthibhAvo-173 nipuNAti- 105 nadIvidugganti - 29 nippadesatoti-214 nandIrAgasahagatA-183 nipphAdessatIti-80 namassati-115,130 nibaddhavAsanti - 143 nameyya -75 nibaddhavAsinoti-135 navalokuttaradhammadAyaM-37 nibbattIti-253 navalokuttaradhammanissitanti-87 nibbAnadiTThAti-136 navalokuttaradhammA-168 nibbAnadhAtuyA-46,74 nATaputtiyA -78 nibidAsahagatAti-255 nAnattakAyAnAnattasaJI-236 nibburahamAnAyAti -43 nAnAdijagaNAyutAti-142 nibbedhikapA-105 nAbhimaNDalaM-202 nimantanaM-203 nAmakAyaparisuddhiM-221 nimittanti- 97,227 11
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ [18] niyamalakkhaNanti - 184 niyyAtIti - 3, 57, 80 niyyAnaTTenAti - 59 niyyAnasIloti - 57 niyyAniko - 57 niratthakacittasamudAcAro - 49 nirantarapUritoti - 30 nirayagAminIyA - 170 nirayo - 218 niruttipaTisambhidA - 48 nirogoti- 192 nirodhataNhAti - 169 nirodhadhammAti - 105,257 nirodhadhAtu - 168 nirodhasaccaM - 210 nirodhasamApatti - 50 nirodhAti - 237 nirodhAnupassanAJANeti - 229 nirodhoti - 253 nillajjatAti - 155 nivAtavRttIti - 130 nivApo - 15 niviTThAti - 37 nivutthavasenAti - 91 nivesentIti - 125 nissaraNapaJJa - 203 nissaraNIyAti - 223 nissaraNaM - 203, 204, 223, 253 nissAradAti - 136 nissitanti - 85 nIvaraNAdipApadhammAnaM - 208 nekkhammanti - 206 nekkhammavitakkoti - 166 nekkhammasukhaM - 72 netAti - 131 nemi abhimukhanti - 25 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA nhAtakilesattAti - 135 pakatiyAti - 42 pakatilokiyamanussAnaM - 60 pakkhikaM - 204 guNanti - 259 paguNasamApattiyoti - 259 paccakkhaJANanti - 55 paccatALesIti -23 paccatthiko - 94 paccanIkadiTThIti - 28 paccanIkadhammAnaM - 73 paccanubhavatIti - 46 paccantimaM - 55 paccayaappiccho- 258 18 paccayoti - 149, 159, 251 paccavekkhaNaJANanti - 244 paccavekkhaNanimittaM - 256 paccavekkhaNapaJJA - 157, 251 paccAmitto - 94 paccupaTThitakAmAti - 185 pacupAdIti - 23 paccekabuddho - 51 pacchAbhattanti - 51 pacchimakapaTivedhato - 75 pacchimakasIlabhedato - 75 pajahanatthanti - 88 pajahantassAti - 207, 243 paJcakAmaguNA - 168 paJcakAmaguNiko - 168 paJcakkhandhAti - 36 paJcaGgavippahIno- - 36 paJcaJANikoti - 256 paJcadvArikakAyoti - 189 [pa-pa]
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [19] paJcasikkhApadA-242 paJcasIlaM-141 paJcupAdAnakkhandhAti-172 paJattasikkhApadaM-165 paJatti-44,88 paJattIti-134 paJAcakkhUti-188 pajAti-47,107, 259 paJApAramiyA-70 paJjAvAhI-67 pAvimuttoti-65 paJjA-saddo-157 pahuddhAro-79 paTavAsinI-240 paTikuTatIti-93 paTikkUleti-70 paTikkhepasiddhito-23 paTighoti-179 paTicaratoti-233 paTiccasamuppAdAti-103 paTijAnAtIti-7 paTiJAtakaraNaM- 233 paTinissaggI-18 paTinissajjanasIlo-18 paTipakkhacchedanasamatthA-91 paTipakkhadhammA-261 paTipattIti-200 paTipadanti-77,247 paTipadAti-66,74 paTippassaddhivimuttIti-224 paTibhAnapaTisambhidA-48 paTibhAnasampadA-69 paTibhogiyA -110 paTiladdhadutiyajjhAnaM-64 paTivAnarUpA-78 paTivAnI-163 paTivAnaM-78,163 paTivicinitvAti-107 paTivedhadhammo-218 paTivedhapaJjA-157 paTisanthAro-161 paTisambhidAmagge-207 paTissatoti -203 paTihananaM-179 . paTihAro-81, 110 paThamajjhAnasamAdhi-255 paThamajjhAnasamApatti-62 paThamajjhAnasukhanti-185 paThamajjhAnAnurUpasabhAvA- 255 paThamajjhAnaM-62,166, 223,255 paNidhAyAti-222 paNipAtAkaraNalakkhaNaM-18 paNihitAti-61 paNItanti-186 paNItapaNItanti-56 paNDaranti - 214 paNDupalAsanti-96 paNDusIhoti-9 paNNAnIti-70,201 paNhikoNDA-98 pattAnuppadAnaM- 183 pathavikampanakAraNaM-76 pathavicalanassa-76 pathavIdhAtuAdayo-156 pathavojaM-148 padahatIti-194, 220 padahanabhAvo-220 padahitabbatoti-62 padhAnabhAvaM-56,186,194 padhAnavIriyaM-220,234 padhAnAni-45,207 pantAnIti-14
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA pannasakhAti-120 pabbantIti-27 pabhedAti-252 pamANena -78, 204 pamodalakkhaNaM-224 payogasampAdanatthanti-127 paracittaJANasahagatA-64 paracittavibhAvanaM-6 paranimmitakAmA - 185 paranimmitavasavattInaM-185 paramatthadIpaniyaM-51,149 paramatthamaJjUsAyaM-181,189 paramatthavisuddhinibbAnaJca -162 paramavodAnappattAnanti-187 paramasugandhaM-139 paravAdabhindananti-21 parasaJcetanAya-216 parAmasatIti- 18,169 parikammanti- 143 parikammenAti-159 paricArentIti-72 pariccAgacetanA-93,183 paricchindanakajANaM-64 pariJAdikiccakaraNaM-182 pariJAyAti - 251 pariNamatIti-208 pariNamanasIlaM-208 parinibbAnasutte - 48 paripAcentIti - 224 paripuNNanti -133 paripuNNamaNDalo-40 paribAhiroti - 204, 205 paribbAjikAyAti-72 paribhAsanti -78 pariyattiappicchoti-258 pariyattIti-210 pariyAdiyamAnoti-69 pariyuTThAnapariccAgaM - 214 pariyesitanti-86 pariyosAnakalyANaM-198 pariyosAnadassanatyanti-59 pariyositasikkho-182 parisuddhatAti-35 parisuddhaparivAro-112 parisuddhapALidassanatthanti-19 parisuddhasIle -68 parisuddhAti-16 parisodhetIti-68 palAsatIti- 226 palAsIpuggalo - 226 palibuddhajivhA-111 palibundhatIti-215 pavattacittacetasikadhammA-180 pavattatrANaM-85,163, 191, 208 pavattataNhA- 154 pavattanakANanti-254 pavivittassAti-258 pavisatIti-60,118,223 pavedanaM-78,143 pasaTanti-109 pasAdasaddhA-108 pasAriyatIti-93 pasaMsanIyAti-131 passaddhakAyasaGkhAro-36 pahAtabboti-56, 207, 249 pahAnaparicAva-251 pahAnAnupassanAyAti-249 pahAsIti-112 pahUtajivhAdilakkhaNavaNNanA-111 / / pAkArasandhi-55 pATipadadivaseti-39 pATipadikaM -204
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pha-pha] saddAnukkamaNikA [21] pATihAriyapajha-203 pATihiro-81 pANAtipAto-116, 165,166 pANissaranti-119 pAtabyatanti-43 pAtimokkhaM-74 pAthikavaggaTThakathAya - 261 pAdApacceti-34 pApakammAnubhAvasamupaTThitena-178 pApaNikanti-200 pApabhayaM-155 pApamittatAti-156 pApiccho-18 pAmokkho-100 pAramitrANaM-54 pAramitA-72,230 pAramI-54 pArijuJjanti - 123 pArisajjA - 27 pArisuddhipadhAniyaGganti-259 pAvAro-47 pAsAdoti-205 pALiatyaM-224 pALIti-65 piTakasampadAnaM-53 piTThapAyasaM-98 piNDIkatanti-93 pittavikArAdivasena-220 pipAsAti- 120 piyadassano-109 piyavadU-100 pisuNavAcassa-110 pINitanti-83 pItipAmojjena-109 pItisahagatamanena - 160 pItisukhaM -32, 116 pItisomanassanti -- 15 puggalAdhiTThAnA-149 puggaloti-64 puJakammaM -91,95, 97,113 puJjakiriyavatthUti -184 puJjakiriyA - 91, 183 puJatejenAti-94 puJaphalanti-24. puJAnubhAvanimittaM-31 puJoti-181 puNDarIkanti-217 puNNacandamukhI-140 puthujjanadussIle - 91 puthujjanapaJA-186 puthudisAti-114 puthupAti-102 punappunaM-117,122, 131,164,222 puSphaphalasampannA - 141 pubbaGgamatAti-109 purimuppannasamAdhi-207 pUrentenevAti-25 pUvasurA- 117 pekkhA-187 petAti-258 pemanIyoti-111 pemaM-248 pokkharasAtakAti-142 pothujjanikaM-72 porANaTThakathAyaM-57 porI-161 paMsukUlanti - 199 paMsukUlikaNatecIvarikaGgAnaM -202 Dh phaNahatthakAti-98 21
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] pharusavAcA - 136, 241 phalaJANaM - 208 phaladhammo - 208 phalanti - 119, 139, 141,251 phalapaJJA - 208, 245, 251 phalasatipaTThAnaM - 58 phalasamApattijhAnAnIti - 194 phalasamApattidhammAti - 245 phalasampayuttadhammAti - 245 phalasIlaM - 213 phassavedanAdInaM - 153 phassasamudayAti - 196 phassasukhaM - 185 phuTThanto - 65 phuTThAti - 21 ba baddhajivhAti - 111 balavalobhattAti - 27 balavavipassanAvasena - 104 bahiddhadhammA - 225 bahaddhA saMyojano - 219 bahamukhoti - 105 bahivaGkapAdatA - 98 bahukAroti - 248, 249 bahujanappamaddanaM - 111 bahudhAtukasute - 102 bahussuto - 183, 184 bAhiraparissayo - 127 bIraNatthambakanti - 5 bujjhatIti - 46 buddhakaradhammA - 94 buddhakiccassa - 55 -75 buddhadhammA - 49, 176 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA buddhabhAvaM - 94 1-76 buddhabhUmi - buddharasmiyo - 148 buddhavacananti - 187 buddhavisayoti - 5 22 - buddhAti 55 buddhoti-7, 25 bojjhaGgA - 56, 67, 207 bodhijaM - 85 bodhipakkhiyadesanApaTipATiyA - 46 bodhipakkhiyadhammAti - 24 bodhipakkhiyAnaM - 46 bodhamUle - 85, 175 byaJjanaM - 82, 139, 143 byantIbhUtanti - 257 byasanaM - 11, 219 byAkatanti - 87 byApAdayatIti - 241 brahmakAyoti - 38 brahmacariyavAsanti -36 brahmacariyassAti - 170 brahmajAti - 38 brahmadAyAdA - 34 brahmanimmitA - 34 brahmalokanti - 168 brahmavihArabhAvanA - 212 brAhmaNakulAti -- 34 brAhmaNAti - 44 bha bhakkhasaM - 5 bhagavatoti - 175 bhagavAti - 85, 135 bhaGgakkhaNepi - 195 bhaGgoti- 172 [ba-bha]
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ma-ma] bhaNDanaM - 78 bhato - 126 bhaddakanti - 208 bhaddajitthe - 31 bhanteti - 59, 204 bhayanti - 124, 126 bhayaM - 96, 98, 122, 126, 163, 234 bhavaGga - 156 bhavataNhAti - 168 bhavadiTThasahagato - 215 bhavadiTThIti - 154 bhavanirodhaM - 169 bhavarAgamalaM - 221 bhavarAgoti - 215 bhavasaMyojanaM - 36 bhavAsavo- - 170 bhavo - 154, 212 bhassatIti - 33 bhassasamAcAreti - 67 bhAratayuddhasItAharaNasadisanti - 85 bhArA - 36 bhAvanA - 162, 180, 189, 249, 261 bhAvanAcittena - 239 bhAvanAti - 164 bhAvanAnayo - 180 bhAvanAnuyogakkhaNe - 212 bhAvanAnuyogasampattiyA - 148 bhAvanAnuyogo - 220 bhAvanApaJJati - 187 bhAvanAbalenAti - 106 bhAvanAmanasikAralakkhaNaM - 17 bhAvanArAmaariyavaMsaM - 205, 206 bhAvanArAmoti - 206 bhAvanAvIthipaTipannaM - 162 bhAsatIti - 68, 123 bhikkhubhAvanti- 33 saddAnukkamaNikA bhikkhUti - bhinnapo - 78 bhiyyokamyatAti- 163 bhayyobhiJJo - 53 bhUtatAti - 232 - 247 bhUtadhammoti - 193 bhUtoti - 38, 136 bhedakaravAcanti - 67 bheraNDo - 9 bhogavAsinI - 240 bhogakA - 97 bhojakA - 97 bhojanataNhAya - 5 bhojananti - 139 bhojane mattaJjU - 68 bhovAdinoti - 244 makkhikaNDakarahitanti - 39 makkhetIti - 99,204, 226 makkhatvA - 99 maggakiccadassanaM - 87 maggagAmino - 14 maggaJANanti - 208 maggadhammAnaM - 258 maggapaJJA - 163, 208, 230 maggaphalatrANaM - 209 maggabrahmacariyavAsaM - 36, 135 maggabhAvanA - 162 maggamUlaM - 37 maggasamAdhissa - 188 maggasammAdiTThi - 46, 188, 231 maggAmagge - 259 maggoti- 57 maGgalakathA - 144 23 [23]
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA [ma-ma] macchariyacittaM-139 majjhattavedanA - 86 majjhattoti-86 majjhanhikoti-41 majjhimadhAtu-168 majjhekalyANaM-198 maJjatIti-10 maNimayanti - 139 matta tAti-17 matteyyatA-28 madhugaNDanti-148 madhupaTalaM-148 madhuratAti-111 madhuroti-111 manasikArakusalatAti - 159, 160 manasikArajAnanapaJjA-157 manasikAraniruttiM-160 manasikAroti-160 manApanti-210 manussadhammAti-3 manussA-81, 92, 139,147, 200 manokamma- 49,176 manoduccaritanti - 175 manopadosikanti-11 manoparijAti-191 manomayiddhi-250 manovijJANadhAtUti- 157 manosaGkhArA - 61 manosaJcetanAhAroti-151 mantajappoti-61 mantassAjIvino-27 mantAti-5, 68 mandasaddAnIti-14 mamaGkAravirahitAti-139 mamattavirahitAti-139 mammanAti-111 maraNacittavibhAvanaM-6 maraNAnupassanAjANeti-260 malA-113 mahattAti-136 mahantA-76,136 mahapphalAti-138 mahAkaruNAsamApattiM-50 mahAkassapo-202 mahAkAruNiko-176 mahAkiriyacittAni-228 mahAcittacetanAnanti-180 mahAcittAnIti--228 mahAtherAti-51 mahAnerUti-139 mahApaJo- 102 mahApadAnaTIkAyaM - 132 mahApurisanimittAni- 90 mahApurisabyaJjanAni-90 mahApurisalakkhaNanti - 95 mahApurisalakkhaNAni - 90,113 mahApurisoti-110 mahAmattA-27 mahAvajiraJANaM-50, 51 mahAvipassanAnaM-207 mahAvihAravAsInanti-262 mahicchassAti-258 mahiddhikA-68 mahogho-52 mAtikAti-200 mAnakaraNanti-192 mAnamadakaraNenAti-17 mAnasikasIlaM-162 mAnentoti-25 mAnoti-251 mAyAvI-18 mAsAcitaM-234
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ya-ya] saddAnukkamaNikA [25] mettAkaruNAjhAnAdIni-166 mettAkaruNAsatisampajAhi-93 mettAjhAneti-166 mettAti-212 mettAni - 129 mettAbhAvanAya-130 mettAmanasikArena-143 methunadhamma-44 methunanti-28 medhAvI-55 moghamanti -18 moneyyapaTipadA-191 moneyyAni-191 moranivApo-15 moho-228 moLibandhAhIti-72 maMsacakkhu-188 maMsasotassApi-61 mAso-41 migAramAtA-33 micchAcAroti-240 micchAdiTTikammassAti-45 micchAdiTThiko-18 micchAdiTThIti - 260 micchAdhammoti-28 micchApaTipatti-177 micchAsati-255 micchAsabhAvoti- 173 mittakaroti-130 mittAti- 122, 156 mitto-122, 238 milindapajhe-75 missakakammanti-214 missIbhAvanti-29 mucchanti - 203 muTThassaccaM-161 muTThassati-161 muTThikatahatthAti-98 muTThiyogo-178 . mutanti-85 muti-187 muttidhammo-80 mudukAyAti-72 muducittoti-235 muducittenAti-184 mudubhUtacitto-235 mudumaddavacittanti-24 musAvAdoti-136 muhuttikA-240 mUlakaTThakathAsAranti-262 mUlanti-79 mUlahatanti-28 megho-106 mettacittaM-129,144 yakkhadovArikAnaM-142 yakkhapisAcAdInanti-60 yakkharaTikAti-142 yathAkAmalAbhIti-73 yathAdesitadhamma- 224 yathAnurUpanti -233 yathAnusiTThanti-131 yathAbhUtasabhAvAvabodhinI-157 yathAruci-40,43, 140, 185 yathAladdhaatyavedadhammavedehIti-261 yathAvuttacittuppAdo-- 28 yathAvuttasamAdhipaTilAbhassa - 224 yathAvuttasammApaTipattiyA - 126 yamakamahApATihAriyAdIsu-136 yasassIti-138 25
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ [26] yaso - 117, 170 yAthAvA- 170, 233 yAtunti - 201 yAmoti -- 133 yuttakathanti - 122 yuttapaTibhAno - 69 yUpo - 31 yogakammaM - 210, 259 yogo - 215 yoniyoti - 215 yonisomanasikAroti - 252 rajananti - 96 rajanIyaTTenAti - 169 ratanamayasilApathaviyaM - 37 rattakamalaM - 217 ratti - 41, 137 rathiyanti - 200 rabhasAti - 144 ravA - 49, 176, 177 rasaggasaggA - 108 rasaggasaggilakkhaNaM - 108 rasaggasaggI - 108 rasitAni - 98 rasmivissajjanaM - 75 rahassaGganti - 138 rAganimittaM - 227 rAgAdisadiso - 187 rAsIkatanti - 93 ruci - 187 rUppatIti - 154 rUppananti - 154 rUpakAyaparisuddhimpi - 221 rUpakkhandhagaNananti - 179 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA 26 rUpakkhandhagocaraM - 211 rUpakkhandhoti - 179 rUpataNhA - 169 rUpadhammA - 158 rUpanirodheti - 104 rUpappatiTThe - 211 rUpayatIti - 158 rUparAgo - 169 rUpavedanAdisaGghAranimittaM - 227 rUpAvacaracatutthajjhAnaM - 64, 150 rUpAvacarasamApattiyo - 50 rogabyasanAdIsu - 219 rogo - 140 la lakkhaNAnisaMsoti - 95 lakkhaNArammaNikavipassanAvasena - 104 laggacittatAya - 218 lajjavaM - 158 lajjAsabhAvasaNThitAti - 155 lajjIbhAvo - 158 lAbhasiddhiyA - 127 lAbho - 235 lAmakanti - 72 lAmakAcAroti - 240 liGgavipallAsaM - 155 khAjIvinti - 17 DuTThAnanti - 23 leNaM - 205 lesoti - 134 lokadhammA- 235 lokadhAtUti - 75 lokanAtho - 99 lokapaJJattinti - 3 lokiyaguNAnaM - 147 [ra-la]
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ [va-va] saddAnukkamaNikA 27]] lokiyacittaM-191 lokiyapA -188 lokiyalokuttaradhammA- 24 lokiyalokuttarapati -188 lokiyasamAdhissa-256 lokuttaracittaM -61, 62 lokuttaradhammAti-71 / lokuttaradhamma-87 lokuttaraphalavimuttiyA -13 lokuttaramagganti-15 lokuttarasamAdhisaGghAtaM-67 lokuttarasamAdhi-67 lokuttaroti-166 lokoti-155, 159, 262 lobhacittena-19 lobhadhammo-28 lobhussadAyAti-29 lomasAyAti-72 lomahaMsoti-8 vaNNAti-34, 38, 133 vaNNoti-34, 35, 38 vadati-130 vayadhammA-105,257 varataroti-106 vAkyaparisamApananti-183 vAcApariJA-191 vAcAsaccaM-68 vAcentAti-44 vANijakammAdiketi-44 vAdAnupAtoti-77 vAditanti-119 vAmatoti-238 vArabhattaM-204 vAsanAyAti-12, 21 vikasitapuSpho -- 90 vikireyyAti -75 vikkhambhetabbanti-96 vigatathinamiddho-68,194 vigatapApoti- 112, 113 vigatarUpenAti-7 vighAto-223 vighAso-9 vicakkasaNThAnAti-17 vicikicchA-175, 222 vicinantoti -169 vicchindajananatthanti-37 vijjAsiddhiyA -127 vijjhatIti-193, 228 vijJANakasiNanti -239 vijJANakkhandhoti-103 vijAtanti-85 vitakkavicArA-226 vitakkasantoso-200,204 vitakkoti-50 viteyyAti-109 vaGkakkhIti- 109 vaGkavaGkoti-20 vacIkamma-49,159, 176, 233 vacIduccaritaM - 165 vacIsucaritanti - 165 vajiraANanti-50 vajjapaTicchAdanakammanti-106 vajja - 106 vaTTagAmikusalaM - 24 vaTTamUlasamudAcAro-159 vaDvetIti- 19, 235 vaNNakasiNaM-12 vaNNabhaNananti-17 vaNNavevajja-41
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ [28] viditenAti - 209 viditoti - 55 viddhaMseyyAti - 76 vidhameyyAti - 76 vidhAtabboti - 100 vinaTTharUpoti - 9 vinameyyAti - 75 vinayo - 232, 238, 258 vinipAtikAti - 185 vinivattetvA - 46 vipaccanIkasAte - 155 viparAvattanti - 78 vipariNAmadhammA - 104 viparItadassanaM - 18 viparItasaJJati - 12 vipassanakoti - 230 vipassanAgabbhaM - 250 vipassanAJANantiAdinA - 47 vipassanAJANena - 255, 257 vipassanAJANaM - 50, 163, 186 vipassanAti - 56, 230 vipassanAdassanato-50 vipassanAdipaJJa - 159 vipassanAnantaro - 251 vipassanAnibbattiM - 230 vipassanApaJJA - 69 vipassanAparivAsapaJJAya - 67 vipassanApAdakajjhAnaM - 72 vipassanAbhAvaJceva - 208 vipassanAbhiniveso - 210 vipassanAmaggapaJJA - 187 vipassanAmaggo - 191 vipassanArammaNabhAvena - 50 vipassanAsamAdhibhAvanA - 196 vipassanaM - 189, 261 vipassantI - 190 dIghanikAye pAthikavaggaTIkA 28 vipassisunti - 136 vipAkajjhAnasukhaM - 186 vipAkadhammadhammA - 24 vipAkadhammanti - 56 vipAkadhammaviJJANaM - 212 vipAkanti - 5 vipAkasukhaM - 182, 186 vipAkoti - 242 vippakatAti - 15 vippaTikUlagAhimhIti - 155 vippalapantAnanti - 60 vibAdhentIti - 55 vibhattiniddeso - 14 vibhattilopena - 82 vibhavataNhA - 168 vibhavadiTThIti - 154 vibhavo - 155, 168 vibhAvitAti - 241 vibhinnoti - 34 vimatIti - 169 vimathanaM - 187 vimAnapetiyo - 178 vimuttanti 223, 235 vimuttAti - 135 vimuttikkhandhoti - 213 vimutto-- 36, 65, 66 virAgadhammaM - 50 virAgAnupassanAdivipassanAJANAnubhAvasiddhe - 231 virAgUpasahitanti - 255 virAgo - 207 viruddhacittaM - 78 virUpAnIti - 165 virUpo - 9, 10 visaGghAragatAnaM - 187 visaTanti - 109 visamanissito - 117 [ va - va ]
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [29] veyyAvaccaM-183, 184 veranti-119 verappasavoti- 120 veramaNIti-243 veripuggalo-94 vevajjaM-41 veLukAroti - 250 vokkamma-80 . vodAnadhamma-56 vodAniyA-21 vodAsanti-17 vossaggapariNAminti-207 vohAro-37,44,108 visayakhettaM-73 visavIti-110 visavo-110 visAcIti - 109 visuddhasIlAcAratAya-112 visuddhinti-259 visesagAmI - 249 visaMyojentIti-215 vihArabhattaM-204 viheThetIti-167 vIthiyoti-39,40 vIriyachando-193 vIriyanti - 163,234 vuhAnakusalatA-156 vuTThAnagAminivipassanA-190,259 vuTThAnaparicchedaparijAnanapaJjA-156 vutthavAso -36 vuttadhammo - 243 vuddhippattasikkho - 182 vusitavanto- 135 vusitavAti-36 vusitaM-36 vUpasamanti-66 vekalyanti-244 vegAyitattanti-49 vedadharA-44 vedanAkkhandho-103,153,225 vedanAdRkhittacittAdInaM-61 vedanAdinAma-158 vedanAnirodhoti-196 vedanAbhedo-242 vedanAsaJjA-61 vedavedaGgAdibrahmadAyajja-34 vedhA -78 vebhUtiyaM-67 veyajanikA-96 sakkAyanirodhaM-172 saGgharontIti-180 saGkhArakkhandho-103,155 saGghAradhammo-149 saGghAraloko - 149 saGghArAti- 194 saGghAroti-152 saGgaNikArAmo-259 saGgaNhanakamma-107 saGgahakaroti-130 saGgahapadakataM-81 saGgAyitabbanti-82 saGgIti-48, 245 saGghakamma-175 saccanti- 87,215, 244 saccapariyAyo-232 saccappaTivedho-105 saccAnulomikanti-186 saccoti-68 sacchikarotIti-65,66
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ [30] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA [sa-sa] saJaAkkhandho-103 saJaAmanasikArA-254, 255 saTho-18 satageNDUti-31 satAnusAri-85 satipaTTAnanti -82 satipaTThAnavibhaGgAdIsu-102 satipadhAnAti-212 satipArisuddhijaM-32 satisampajaJabaleneva -231 satisampajassa - 228 satisampajaJAnampi-252 satisIsenAti - 212 satIti-17,169,174 satoti-256 sattadiTThimalavisuddhito-259 sattadhammo-149 sattabuddhapaTisaMyuttaM -- 134 sattalokoti-29 sattAvAsA-236 saddhammassavanaM-210 saddhammo-211 saddhAti-91 saddhAdhanaM - 229 saddhAdhimokkho-175 saddhAvimuttoti-66 saddhivihArikaM-79 saddhoti-68 sanAthoti-237 santakAyakammAditAya - 210 santadhammapavedanato-210 santuTThIti-163 sandiTTikaM- 118 sandiTThiparAmAsI-18 sandiTThoti --117 sandhamanti-79 sandhAgAranti-146 sandhAgArasAlAti- 146 sappATihirakataM-81 sappurisA-210 sabba bodhisattAnanti-220 sabbaJjabhAvena-86 sabbasanthari-147 sabhAvaniruttiM-143 sabhAvapakatikAti-76 samacAyatIti - 44 samaNapuNDarIko-217 samaNavaMso- 197 samaNasukhumAlo- 217 samaNoti-6 samatanIti-38 samattAnIti-6 samathavipassanAdikusalaM-187 samathavipassanAmaggadhammAnaM-206 samathavipassanAmaggaphalavasenAti - 223 samathavipassanAmaggavasenAti-213,223 samathavipassanAsahagatA-59 samadantAdilakkhaNavaNNanA-112 samantacakkhUti-83 samayanti-4 samAgamenAti-22 samAdhijaM-32 samAdhijhAnAdibhedo-212 samAdhinimittanti-207,224 samAdhiparikkhArA-230 samAdhibhAvanAti-196 samAdhiyatIti-224 samAdhIti - 47,255 samAnetAti-106 samApattIti-156 samAhatvAti-123 samuTThApanapanaM-203
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sa - sa] saddAnukkamaNikA _ [31] samuTThApetIti-79 samupAdikAti-76 samekkhasi-138 samekkhitvAti-10 sampajaJapaTipakkhaM-161 sampajAnakArI-195 sampajAnamusAvAde -68 sampajAnoti-203 sampajjatIti-258 sampaTicchatUti-135 sampatticakkaM-254 sampattipaTilAbhaTenAti-107,229 sampattiyoti-191 sampadA-saddoti-162 sampayuttacittassAti-222 sampayuttadhammato- 165 sampayuttadhammA-165,245 sambodhagAmI-237 sambodhi-53 sambhatti-159 sambhAvitadhammo-3 sammattaniyamato-175 sammadakkhAtoti- 150 sammappadhAnavIriyaM-194 sammasanapA -157 sammasanapaTivedhapaccavekSaNapaJAti-157,159 sammasanapaTivedhapaJA-159 sammAjANanti-245 sammAdiTThIti-245 sammApaTipajjApananti-130 sammApaTipattiyanti-213 sammAmanasikAro-62 sammAvAyAmoti - 222 sammAvimutti-261 sammAsaGkappo-166 sammAsamAdhIti-245,256 sammAsambuddhotiAdinA - 82 sammAsambuddhaM-50 sammAsambodhiM-42 sammukhIbhAvo - 232 sammohavinodaniyaM-242 sayanasminti-215 sayaMpabhAti-38 sarasacuti - 98 salAkabhattaM-204 savanadhAraNapaJA -157 savanapaJjA-157 savanamayaM-184 savAsanappahAnahi-53 savAsanaM-175 savipAkanti -56 sassatadiTThIti-154 sahajAtadhammehi - 177 sahadhammike-159 sahassakaNDoti-31 sahAnadhammoti-108 sAkhalyaM -160 sAdhAraNapaJattiyA-65 sAdhUti-245,261 sAmAkAnanti-79 sArakhA-240 sAraNIyadhamme-202,205 sArambhajA-67 sAriputtatthero-51,56,207 sAvakapAramiANaM-48,54,56,57 sAvananti-132 sAsananti-204 sAsanabrahmacariyaM-87 sAsavo-251 sikkhatIti- 182 sikkhAti-78,181, 182, 222 sikkhApadaM-165, 219
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ [32] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA [sa- sa] sikkhAsamAdAnaM - 231 sinAnanti-200 sinerutoti-137 sippAdivAcananti-101 sItuNhasahagatAti-221 sIlakkhandhanti-104 sIlatejenAti-94 sIlanti-188 sIlavAti-182 sIlasamAdAneti-93 sIlasampadAti-19 sIlAcAreti-68 sIlAdidhanasaJcayaM-263 sIhanAdanti-9,86 sIhanAdo-54 sukkadhammo-56 sukkanti -56, 214, 234 sukkavipAkoti-214 sukkhavipassakassa-224 sukhajIvibhAvasAdhanato-127 sukhadukkhappaTisaMvedI-46 sukhadukkhavedanAnampi-173 sukhadukkhAdidhammAyatananti-86 sukhanti-112, 250, 256 sukhapaTilAbhAti-185 sukhallikAnuyogA-72 sukhavipAkoti-256 sukhavihArAyAti - 135 sukhavedanaJcAti-173 sukhavedano-242 sukhasampayuttAti - 250 sukhitanti-83 sukhumanipuNapaJA-130 sukhumapAti-107 sukhumarUpaM-179 sukhoti-35, 72 sugatAti-10 sucibhAvoti-161, 191 sujAtoti-123 sujjhantIti-34 suJatAti- 190 suJAgAresu-14 sutanti-85,138 suttantapariyAyenAti-171 suttalakkhaNo - 248 sudantavAhanayuttaM - 141 suddanti-44 suddhi-169 sundarabhAvo-4 sundarahadayAti - 122 suparisuddho- 175 suparisuddhaM -68 suppakAsitanti-81 suppaTividdhanti-220 .. suppaTTitasatIti-212 suppatiTTitapAdatAti-95 subhaTThAyinoti-38 subhAsitavAcA-68 sumanoti-86 suvaco-238 suvaNNamayoti-37 suvipulanti-84 suvimuttacitto-36 suvimuttapo --36 susaMhitanti-111 sussUsA-126 sUriyavimAnaM-40 sUriyoti-137 sekkhadhammA-182 sekkhaputhujjanAnaM-63,64 sekkhavacanaM-182 sekkho-181 32
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ha-ha ] seTThacariyaM - 15 seTThoti - 46 setakamalaM - 217 senAsanenAti - 205 seyyathApi - 51, 202 sevanacitte - 240 sevanapayogAbhAveti - 240 sevanAti - 117, 197 sesapaJjA - 187 sotApattiphalaM - 248 sotApattimaggo - 254 sotApattiyaGgAni - 210 sotApannatrANassa - 52 sodhitoti - 56 sobhanA - 112 somanassacittenAti - 180 somanassasampayuttA - 226 somanassasahagataM - 228 somanassindriyaM - 261 soraccaM - 26, 158, 160 sorato - 26 sovaggikA - 27 sosAnikanti - 200 saMkilesadhammaM - 56 saMkilesikA - 21 svAkkhAto-57 ha hatthakukkuccaM - 148 hRdayagAminiyoti - 111 hRdayappadesaM - 177 harApetvAti - 204 haritAmayoti - 31 hAnadhammenAti - 108 hAna bhAgiyo - 249, 255 saddAnukkamaNikA 33 hitasukhaM - 112, 173, 219, 241 hitoti - 251 hitaM - 105 hirikopInapaTicchAdanatthanti - 202 hirIyatIti - 155 hirottappasaddhAsativIriyAdayo - 102 hirottappAnaM - 155 hiMsAdipApakammaM - 45 hotUti - 68, 183, 184, 200, 262 [33]
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukkamaNikA animittaJca bhAvehi - 190 AvibhUtaM pakAsanaM-84 kalyANakArI kalyANaM - 189 dvAre caranti kammAni-165 micchAdiTThAdicorehi - 263 vaMso visAlova yathA visatto-197 saddhA hiriyaM kusalaJca dAnaM- 123 sArattarattA maNikuNDalesu-10 35
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI pAli TeksTa sosAyaTI (laMdana) - 1970 pAli TeksTa sosAyaTI pRSTha saMkhyA pAli TeksTa sosAyaTI prathama vAkyAMza vi. vi. vi. vi. vi. vi. pRSTha saMkhyA paMkti saMkhyA army - Gm Fati om apubbapadavaNNanA mahiddhikataM mahAnubhAvatanti tucchapurisAti bhummavasena paTiniddeso apakkamIti attanA sundararUpo ti bhujitvA bhagavatA acelassa maraNacittavibhAvanaM kampakhurabhAvaM ApajjiMsUti yasmA tathAvuttA abhAvA ti pubbe ito cito saMsappati varaM varanti tathAgate ti Adi jaladuggaM viya brahmajAlasaMvaNNanAyaM udumbarikAyAti yAvatA ti yAvanto addhikajanassAti nAnApaTibhAnuppattiyA visAda pItisomanassanti pAripUri, na sabbesaM mucchito hotIti acelakAdivasenAti 5 ww 9 VVO 2028300MR MAXv_wewr veNLAL >> & 37
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ [38] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA evaM attanA sArabhAvo ti acelakapALimattaM na mayaM tumhAkaM upasaggamattaJcestha AkAro uttAnaM vuccati idha pana kAmoghAdIhi leDDunaM uTThapitatthAnaM AyuAdisampattivisesabhUtA bhikkhave ti desanaM sakkaronto ti AdinayappavattiyA na pabbantIti suTTa nisiddhanti dippissantIti rukkhehi gahaNanti evameva tasmiM kAle dubbibhAvanIyattA te evaM naccantA evaM duppasahaM etthAti pubbArAme anuvattamAnA tena duvidhenApi mukhacchedakavAdanti ArakattAdInIti avijjAnIvaraNAnaM pi nAma mahAnubhAvo na kiJci vattabdha maneneva nibbattA eteneva ko heTThA attho veditabbo attano tiriyagamanena vevajja vaNNavevajja alAyitanti kAmamicchAcAraM niruLahabhAvato 38
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [39] acchantIti sAsanikameva vatvA; tesu seTTacchedakavAdaM pAvArenti saJchAdenti paThamajjhAnanti ekekavasena bhagavato tattha natthi evaM jarAmaraNAdisu va samApattIsu aparampanAti padaM tattha AtaudakaM upamAya pidhekacce tadatthadassane buddhavisaye ThatvA pIti Adi AtukAmo hoti pi satipaTTAnabhAvanAya niSphattidassanatthanti vinicchayavAdo | kALhalavAsIti idhApi pasannosmi taM kiM macatha adhimokkhAdisabhAvavasenAti AyatanAnaM pabodhanesu ThitanimittaM nAma veditabbA / keci appaTividdhabhAvato dassanamaggaphalabhAvato vijJANaM, aTThakathAyaM sekhaputhujjanAnaM tatiyacatutthadassanasamApattiyo kilesavikkhambhanasamucchedanehi pakAsito viya hoti saddhAya vimmuto ciraM vasitvA taM byaJjanasampattiyA 20
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ [40] 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 indriyesUti Adi gamanasamatthAyAti diTThAbhinivesena kuNThaJANattA upecca adhiyantIti abhijJeyyaM natthi tenAha taM dhuraM dukkhaM tassa dIghanikAye pAthikavaggaTIkA vikkhambheti, na sakkoti imissA lokadhAtuyA AdinayappavattAya acchariyattAbhAvadosato sakiM bhutto vAti lokuttaradhammAvahaM pi lakkhassa saravedhaM maraNaM evAti saddhivihArikaM appaTipajjanAdayo / Adisaddena padaM sAvakA saddhammassAti satipaTThAnAnIti pariyesana hetu ceva pana cattAri anAgate apaJJApanaM ti satiM anusaratIti bhAratayuddhasItAharaNasadisaM ti pana pattaM vA diTThigatikavipallAsesu dukkhasamuda loko cAti adhipaJJattIti abhinIhArAdiguNamahattena lakkhaNAnaM vacanato aggasAvakA, mahAsAvakA thiragahaNo ti pAramIdhammAnaM 40 68 69 70 70 71 72 72 73 73 74 75 76 77 78 78 79 80 80 degdegdeg|| 33. 81 82 82 83 84 84 85 85 86 87 87 88 90 91 91 92 92 93 22 11 4 21 11 2 16 5 20 17 12 9 2 1 11 8 5. 22 12 7 25 16 9 25 14. 28 16 7 22 15 1 14 14 6 25 15
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [41] - 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 Moms M 100 101 144 M 101 145 146 147 148 102 103 103 104 105 149 150 151 sabbapadesehi avikkhambhanIyo vaNNagAthA ti thomanagAthA samathavipassanAnaM caNDahatthiAdayo dUrato brAhmaNAdike purimAsu jAtisU ti samussitasarIrena idha kammasarikkhakaM akayiramAne ca dhammaJca anudhammaJcAti kammassakatAANaM vatvA : yadi evaM AkaGghayyasuttAdisu catubhUmikA ti evaM dhammapaTisambhidAya adandhAyanti rUpakkhandhe utrasanamanaso nimittAni, tasmiM balavatarA patitthiyanA karontenAti etena khemakAmo ti sarIranti ujugatacittasseva hotIti somanassasahagatANasampayuttacittasamajhI aparipuNNA ti cattArIsato evaM ettha attho vikiNNavacanA vuttaM / ye vA kAraNabhAvena vuttattA, pAkArena parikkhittanti savisesaM katvA siyuM | tasmA cittatosanena virodhAbhAvApAdanena tathA hi bhagavA katA pUrvasurA 105 152 153 154 155 106 107 108 108 156 109 157 158 159 160 MA >> v on art 9 022 2029 161 112 112 113 162 163 114 164 115 165 115 116 166 167 116 168 117 41
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ [42] 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 idha cittAlasiyatA Aha / nanu purakhato purato sakkhipuTThA paresaM anatthakaro vAcA eva paramA kismiJci ayut bhavanaM sampattIhi yogo Thitatto kAraNehi | akusalaM upariTThitabhAvenAti pApato nivAraNaM mAtApitunnaJca vasena antevAsikavattanti dIghanikAye pAdhikavaggaTIkA guNakittanamukhena gehasAminiyA antogehajano dAsakammakarAnaM kitti, guNo, tesaM nAma sammApaTipajjApananti jAnanena vadadbhutaM gihicAritaM, tathA catuddisaM rakkhaM vivajjanakaraNaM asaGkarato vaNNetabbato kappasaddopanA pANAtipAte sukhavihArAyAti khINAsavA janAti ti evaM vRttagAthAya saMvarIpi nirujjhatIti dakkhiNapasse yena tA adhipAyo / t vAyantA tiTThanti gabbhapariharaNamUlakaM paggharanti 42 118 118 119 119 120 121 122 123 123 124 125 125 126 127 127 128 129 . 129 130 130 131 132 132 133 134 134 135 136 136 137 138 138 139 139 140 141 8 21 12 26 17 12 7 5 21 10 2 18 11 2 20 12 4 19 11 26 17 1 16 16 4 24 14 6 20 12 1 17 24 15 x
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [43] 205 bahuvidhaM 141 142 206 207 208 209 210 211 212 143 143 144 145 146 146 213 147 214 148 215 148 149 216 217 218 E : * * * aev - * * * * * * * * * * * * * 150 150 219 151 152 220 sabhA ti yakkhAnaM visiliTThabhAvato ca attA visayabhUto ubhayato rakkhAsaMvidhAnaM tato ti tato dasasahassacakkavALe mariyAdaM bandhanti pasAdAvaho caturassaTTho AdinA nayena vImaMsitab sopeneva abhisambujjhitvA yathAvuttaM atthaM maraNassa AsannakAle dhammo ti evaM niyatatthabyaJjanAnapubbiyA kathAyAti anupacitasambhArAnaM ruppatIti kho sassatadiTThIti dukkhanti ti Aha yA tAsanti dhAtUnaM savanadhAraNapaJA etasmiM duke attho mahAjanasampannassa sattAnaM dhAtuvisayA iminA paccayena aNDakapatikitibhAvena vAcA abhAvamattaM / yasmA pnyaa| taM AkAraM visuddhiM pApetuM pavattaM jANaM paccanIkadhammehi pavattiAkArato tividhassa 152 153 154 154 155 156 224 225 226 227 228 229 157 157 158 159 159 160 161 161 162 162 163 233 234 235 236 237 * * * * * * * aes * * 164 165 165 43
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ [44] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA 241 242 166 167 167 243 168 WWW 169 246 169 247 248 249 170 171 172 250 251 252 172 173 173 174 253 254 175 255 175 256 176 176 257 258 259 260 pana nikkhantattA avihiMsAvitakkabhAvo ca akusalA dhammA atappakadvena ca rUpataNhAti avadhi ca pavattarAgo gahaNaM Adisaddena evaM Adisu santo paramatthato pi sukhupekkhAsu ApannAti sabhAvena phalaniyameneva samAnasabhAvassa bodhimUle eva paTikkhipanto viriyassa hAnIti tasmA taM nadhammacchandenAti dakkhiNAti cattAro nidassanaM, cakkhuvijJANaM etthApi vuttappakAranti somanassacittenAti dhammasabhAvato sikkhanasIlo ti sekkhadhammasu vAkyaparisamApananti dassento apacitisahagataM mahapphalabhAvAya vItikkamanti / disvAti aJamaJaAliGganamattena uLArabhAvato dhammatAya cintAya pi paTiladdhA yathAdhippetaAvudhatthasAdhakA kasiNAlokaM 177 178 178 179 261 179 262 263 180 181 181 264 265 266 267 268 269 270 271 272 182 183 183 184 185 185 273 186 186 274 275 187 188 188 276 44
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [45] 189 190 190 277 278 279 280 281 282 192 192 283 193 284 285 286 194 195 195 196 287 288 197 197 198 198 291 292 293 294 295 296 nasthi tesaM kilesAnaM abhAvA saGkhArupekkhA kAyamukhena anuppannA kusalA yasmA tehi vinA kosallasambhUto kAmaJcettha janavasabhasutte jANadassananti adhippetaM AdimAha / tenassa evaJca vedanA antovasitunti khattiyakulavaMso chacakkadesanAya aniyamavAcitAya cInapaTTa iddhijaM latAvAkehi vAyitaM aparapaTibaddhattA akopetvA thero lALudAyI cIvarasantose asukagAme bhanteti yatya hi maJcAdike sudukkarabhAvadassanaM nekkhammasaJitAnaM idhAnesi, tasmA vattabbataM arahatIti tadanuguNapavattIti phalANasseva pattenAti saccAni itarajANattayavisabhAgajANaM daTuM asakkuNeyyattA aveccappasAdenAti evaM nandiyA ca / telamadhuphANitAdInIti paTikkUlabhAvasallakkhaNaM tesaM paTipakkhehi 200 200 201 202 297 203 204 298 299 300 205 206 301 302 303 206 207 304 305 208 208 209 306 209 210 307 308 309 310 311 312 211 212 212 213 45
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ [46] dIghanikAye pAthikavaggaTIkA 313 214 214 314 215 315 316 317 318 216 217 218 319 218 320 219 220 221 221 222 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 223 224 224 225 226 aJathA vacIsaccAdInampi sampattibhavapariyApanno bhusaM daLahaJca visujjhanA mahAjutikatA guNavikAsavibandhAnaM tehi kAraNehi ca cittagelaJcena desanAsIsaM evAti adhigamato samudAgatattA udayasthaGgAminiyAti kappasahassAni vasanto muTThigAhaM gaNhaM patiTThAnaM vimuccanaM uppannanti : idAni vimutti vuccati ime dasa samphasseti acamAviyogino micchAdiTTi veditabbA sikkhattaya pUraNanti paTipattivepullappattiyA rAgAdInaM khayante dhamma AdibhAvo dassetuM dukkhAnupassanAya sammukhAvinayo etthAti ApattidesanAya tesanti ArambhavatthUnaM adantadamananti Aha dAnaM panAti tasmiM mahaM yehi sIlAdIhi kAmo assAti ca, evametaM jhAnaM Agamanavasena abhijjhAyatIti kammapathesuna 226 227 228 229 230 334 335 336 231 337 231 232 233 338 339 234 340 341 342 343 344 345 235 235 236 237 238 239 239 240 241 346 347 348 46
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [47]] 242 242 243 sh lyh lyh 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 259 260 261 262 263 244 245 247 247 248 249 250 251 dhammesu desiyamAnesUti vadanti, hAso tadArammaNajIvitAdiArammaNA kathaM idameva saccanti sammAdiTThIti vuttA Avuso bhikkhave gacchante pana dhammanti abhijAnitabbo sammApaTipattiyA paccayabhUto ekasmiM yeva duppaTivijjhAti arahattaphalaM paThamassa jhAnassa ariyamaggapaTivedhassa paTippassambhanena vatthukAmasannissayo saGgaho avuttasiddho ti jAnanto kathanti ? maggo nijjarakAraNAnIti nAthakaraNadhammesu therAnaM mahAkassapAdInaM 251 252 253 254 255 264 265 256 257 258 259 266 267 268 269 270 271 260 260 261 272 262
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ DEDICATION OF MERIT A*****R$*M**$*>>-AING***** May the merit and virtue accrued from this work adorn the Buddha's Pure Land, repay the four great kindnesses above, and relieve the suffering of those on the three paths below. May those who see or hear of these efforts generate Bodhi-mind, spend their lives devoted to the Buddha Dharma, and finally be reborn together in the Land of Ultimate Bliss. Homage to Amita Buddha! NAMO AMITABHA Printed and Donated for free distribution by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow South Road Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: 886-2-23951198 , Fax: 886-2-23913415 Email: overseas@budaedu.org.tw Printed in Taiwan 1998, 1200 copies IN046-2009
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Printed boy 114. Fl.com, 55 Hang Chow South Feed Bee 1Telnet, Teen, ROC. This work is corseadistes , 323 not to be sa 1998, 1200 copies IN045-2009 ISBN 82-7414-03S