Paribhashik Shabdakosh Puravani

Author(s): Vishvanath Maganlal Bhatt
Publisher: Gujarat Varnacular Society
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020542/1

Page #1

। कोबातीर्थमंडन श्री महावीरस्वामिने नमः ।।
।। अनंतलब्धिनिधान श्री गौतमस्वामिने नमः ।।
।। गणधर भगवंत श्री सुधर्मास्वामिने नमः ।।
।। योगनिष्ठ आचार्य श्रीमद् बुद्धिसागरसूरीश्वरेभ्यो नमः ।।
। चारित्रचूडामणि आचार्य श्रीमद् कैलाससागरसूरीश्वरेभ्यो नमः ।।
आचार्य श्री कैलाससागरसूरिज्ञानमंदिर
पुनितप्रेरणा व आशीर्वाद राष्ट्रसंत श्रुतोद्धारक आचार्यदेव श्रीमत् पद्मसागरसूरीश्वरजी म. सा.
जैन मुद्रित ग्रंथ स्केनिंग प्रकल्प
ग्रंथांक :१
जैन आराधना
न
कन्द्र
महावीर
कोबा.
॥
अमर्त
तु विद्या
श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र
शहर शाखा
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर-श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर-३८२००७ (गुजरात) (079) 23276252, 23276204 फेक्स : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर शहर शाखा आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर त्रण बंगला, टोलकनगर परिवार डाइनिंग हॉल की गली में पालडी, अहमदाबाद - ३८०००७ (079)26582355
-
-
-

Page #2

પારિભાષિક-શ૦દુકોશ,
પુરવણી.
કતો,
વિશ્વનાથ મગનલાલ ભટ્ટ
The success and enduring influence of any systematic construction of truth, be it secular or sacred depend as much upon an exact terminology, as upon close and deep thinking itself. Indeed, unless the results to which the human mind arrives are plainly stated, and firmly fixed in an exact phraseology, its thinking is to very little purpose in the end.
- Trench: On the Study of Words.
ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટી તરફથી
- છપાવી પ્રસિદ્ધ કરનાર, હીરાલાલ ત્રિભુવન દાસ પારેખ બી. એ.,
આસિ. સેક્રેટરી, અમદાવાદ,
કિંમત પાંચ આના

Page #3

પારિભાષિક શબ્દકોશ
પુરવણું
ખંડ
Abandon, આત્મવિસર્જન [ન.ભો.] ! Accessory, ઉપસામગ્રી નિ.ભો.] અ. ક. ૨૫૪: મહારા કંઠમાંથી ગીત-
અ. ક. ૨૧૯: હુન્નરથી ટેવાયેલા અને પંક્તિઓને પ્રવાહ હેવો તે ચાલ્યા કે જાણે હન્નરથી સહેજમાં બગડેલા જમાનામાં કલ્પનાએ પ્રયોગની સાથે મહારે કશો સંબધે જ શક્તિ ભભકાદાર શોભા શણગાર અને ઉપના હોય અને કલામાં મત્ત, આનંદમય, સામગ્રીથી મળતાં સર્વ ઉદ્દીપની માગણી આત્મવિસર્જન તથા પરિણામ તરફ નિતાન્ત
કરે છે: (મૂળ અંગ્રેજી:–In a generation ઉપેક્ષા એ સિવાય મહે બીજું કશું સંવેદન accustomed to art and soon corઅનુભવ્યું નહિ. (મૂળ અંગ્રેજી:–The
rupted by art, the imagination "Ah fors' e lui aria" and the
quickly demands all the stimulants "Semper Libera" poured from my offered by magnificent decorations throat almost as though I had and accessories.) nothing whatever to do with the Accoustics, Galati (ul...] performance, and the only sonsation
વિ. વિ. ૧૦૩ 1 esperionced was one of almost
Adhesion, સંલગ્નતા [કિ.ઘ.] delirious artistic abandon and
જી. શો. ૧, ૧૪૫: સંલગ્નતા અથવા કોઈ recklessness.)
પદાર્થને વળગવાની શક્તિ (a.) Absentee landlordism, ગેર
Administration, તત્ર [બ.ક.] હાજર ઝમીનદારી [બ.ક.]
અં. ૬૫: જુઓ Constitution (પૃ.૪૩) પ્ર. ૧૦, ૧૨૨: મતલબ કે યુરોપીય ચિંતકે જેને “ગેરહાજર ઝમીનદારી” (એબ્સન્ટી | Affirmation, અસ્તિપક્ષ [ન.ભો.] લેન્ડલેડિઝમ a. J.) નો મહાગ કહે છે, અ. ક. ૨૭૩: પદ્ય અને સંગીત અભિતેની આ સ્થિતિ છે.
નયમાં રસપષક બને છે કે અન્યથા થાય Absolutism, એકાન્તવાદ પ્રિા. વિ. છે ? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર અસ્તિપક્ષમાં અને ખાનગી કાગળ, તા. ૧૯-૬-૩૧].
નાસ્તિપક્ષમાં, અને બન્નેના મિશ્રણમાં
આપવાથી સંપૂર્ણતા આવશે એમ લાગે છે, Abstract, ભાવાત્મક (પ.ગો]
| વિ. વિ. ૮૯ વિજ્ઞાનના ભાવાત્મક અને Agenda paper, નિશપત્ર [પૂ.વિ.]. વર્ણનાત્મક એ બે મુખ્ય વિભાગમાં ભાવાત્મક સાર્થ ગુજરાતી જોડણીકોશ, ૯૩૨ 4. અને વર્ણનાત્મક Concrete એ Agriculture, કૃષિવિદ્યા [પ.ગો.] શબ્દનો અર્થ સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર છે.
વિ. વિ. ૧૦૩

Page #4

Amateur
À priori
Amateur, કલાપ્રેમી કલાપ્રિય નિ..] | ચોપડીઓ અનેક પ્રાંતમાં ફેલાય છે તથા આંગ્લ
અક. (૧) ૯૬: નટીને ધંધે આબરૂને દેષના (A.) ઘાતક વિષને ગરદમ ફેલાવી ગણાતો નથી, પરંતુ કેટલીક વાર કુટુમ્બ
રહી છે, એ આ આપણી નવી જન્મેલી અસ્મિમંડળમાં ખાનગી ખેલો થાય છે હારે કેળ- તામાં મિથ્યાભિમાન આદિ કીચડ કેટલા વાયેલાં કુટુમ્બોમાંથી પુરુષ તેમ જ સ્ત્રીઓ પ્રમાણમાં છે, તેના પ્રકટ દાખલા છે. (જેણે “પડદાનો ત્યાગ કરેલો હોય છે તે) | Animation, ઓજસ [૨.મ.] કલાપ્રેમી ખેલ કરે છે. (૨) ૧૧૨: કલાપ્રેમી
બુ. પ્ર. ૫૮, ર૭૨: જુઓ Elegance નાટક ખેલ તામિલ ભાષામાં કેલેજના વિદ્યા
(પૂર્વાધ પૃ. ૬૦) થીઓ કરે છે. (૩) ૧૧૨: કલાપ્રિય નાટક ખેલ"
Animism, ઝવવાદ [વિક] પંજાબમાં આજથી ૨૦ વર્ષ ઉપર બહુ જેસમાં
કૌ. ૧૯૩૧, એપ્રિલ, ૨૬૧: પાષાણયુગના હતા. (૪) ર૭૦: કલાસિદ્ધિ માટે અભ્યાસ
અન્ય અને ઉપાસ્ય ભાગે દરમીઆન સપ્ત અને ઈશ્વરદત્ત શક્તિ બંને આવશ્યક છે જ;
સિંધુમાં જીવવાદ “એનિમિઝમ” પ્રવર્તતો એમ એ કલા સ્વયંભૂ છે તેમ જ અભ્યાસ સાધ્ય છે,
કહી શકાય. તો વધારે ચઢતે અભિનય ધંધાદારી ન કરી સકે કે કલાપ્રેમી નટે એ સિદ્ધિ મેળવી સકે? Apparatus, ઉમકરણ [..] એ પ્રશ્ન જરાક જોવાલાયક છે.
વિ. વિ. ૩૭૨ Amoeba, જીવાણું [કિ.ઘ.]
Apperception' mass (જ્ઞાન)
સંરકારપિંડ (પ્રા.વિ. ખાનગી કાગળ જી. . ૧; ૧૭૫: પણ શરૂઆતમાં આપણે શેધ માટે સ્વીકારેલાં ધોરણ મુજબ ચિત્તનું
તા. ૧૯-૬-૩૧] બીજરૂપ ચિહન આપણે પૂર્ણ મનુષ્યમાં જેવાને Applied, બદલે ઝીણામાં ઝીણું જીવાણુ (amoeba) માં Applied music, અજિત શોધવું જોઈએ, અને તે પછી મનુષ્યનિ | સંગીત નિ..]. સુધીમાં તેને ક્રમશઃ કેવી રીતે વિકાસ થયો અ. ક. ૧૪: આ વ્યાપારની દૃષ્ટિએ જોતાં, તે તપાસવું જોઈએ.
સંગીતકાવ્યના ઉપર જે પ્રભાવ પ્રજિત Anatomy, શરીરરચનાશાસ્ત્ર [...]
સંગીત (a m.)ને પ્રવર્તે છે; હે જ પ્રભાવ વિ. વિ. ૧૦૩
કવિકૃત નાટક ઉપર નટની અભિનયકલાનો
પ્રવર્તે છે. Anglo-phobia, ગ્લશ [બ.ક] ઇતિહાસ દિગ્દર્શન, ૧૨ઃ “હિંદુ સુપીરિ
Apprentice, શીખાઉ [બ ક] વેરિટિ (Hindu Superiority)” જેવી
અં. ૭૬ યુનિવર્સિટીમાં ગુજરાતી નિબન્ય કેવળ અશાસ્ત્રીય ચેપડીએ અતિ લોકપ્રિય થાય
લેખનને સારે મહાવરે પડી જતાં હોય તે છે. ઐતિહાસિક નવલકથાને નામે છત્રસાલ
લેખકની શીખાઉ (8. એપ્રેન્ટિસ) દશાની જેવા અધમને પણ વીર પુરુષ જેવો ચિતર્યો
આડંબરી (pedantic પડેસ્ટિક) કમબદ્ધ હોય એવી ચોપડીઓના આપણી અનેક
(strained ટ્રેન્ડ) ઑડી ખાતી (hopping ભાષામાં તરજુમાં થાય છે; શિવાજી અને ટીપુ હપગ) વાક્યાવલિઓ ઘણી ખરી' ત્યજી સુલતાન જેવાની જીવનચર્યાના લગભગ દરેક સુધરી જય, અને બહુ ઓછી છપાય, મોટા બનાવને માટે પૂરતા અને વિશ્વસનીય Apriori; અનુભવ પર નિહાદ] સાધનો છે, છતાં તેમના વિશે અભિપ્રાય
કેટલાંક કાવ્યો, ૧, ટીકા, ૧૧૫: જ્ઞાનના બાંધવામાં હજી હઠીલા મતભેદ પ્રવર્તે છે; અને
અનુભવપર અંશ (A priori elements “આટલું તો જાણ” “આટલું વિશેષ જાણ”
of knowledge) શુદ્ધ નિર્મળ ભાવનાઓ જેવી દષ્ટ અને નાસાબીત તેહમતથી નીગળતી
(Ideals, ideas of Kant); કવચિત કવચિત

Page #5

Aristocratic
૨૨૩
Average
થઈ આવતી અવર્ણનીય (શબ્દોચ્ચારમાં પણ ! ગ્રંથમાંથી થાય અને તેની રજુઆત પણ ન મૂકી શકાય એવી) આત્માની સ્થિતિઓ, ભલે આપણે “અર્વાચીન' કહેવાતા દૃષ્ટિબિંદુથી સ્વર્ગ પત્યે વિચારવાની મનુષ્યઆત્મામાં કરીએ –છતાં વિષયની રજુઆત કરવામાં જે રહેલી સ્વાભાવિક પ્રેરણા સૌ પૂર્વ જીવનનું “રેવરંટ ફિલપસી” વાળી (અનાદરી વાભાન કરાવે છે.
ચાપત્રય ભરી) શેલી લેખકો આવી રચનામાં aristocratic, શિષ્ટશાસિત [બ.ક.]
વાપર્યા વિના રહી શકતા નછી, જે શૈલીયુ. સ્ટે. ૮૭-૮, જે વર્ષોમાં યુરેપની
પ્રકારને વ્યાપાર વળી પાછો તેમનું તાટસ્થ અંદર ફ્રાન્સના રાજ્યવિપ્લવથી બધાં રાજ્ય
ખેવરાવી, ઉલ્લાસ એમનાં અંતરમાં પ્રક્રાવતે બન્ધારણે શિથિલ થઈ ગયેલાં, તે જ સમયે
લાગે છે, એ શલી વિષયના સમગ્ર અર્થ જન્મ પામવા છતાં યુનાઈટેડ સ્ટેટસનું રાજ્ય
સંસ્કાર (“એસેસિએશન્સ') ને અનુરૂપ બન્ધારણ અદ્યાપિ પિતાનું પૂર્વ રૂ૫ રાખી હેતી નથી. રહ્યું છે, અને એથી કરીને ચંચળ અમેરિકન | Atomic substance, અદ્રવ્ય માનસમાં યે રક્ષક નીતિની આવશ્યક્તા વિશે [ ન. દે. ] એવી મુદ્રા પડી છે, કે તેની પુરેપના સૌથી સુ. શા. પઃ અસ્તિત્વ અર્થાત્ સવિશેષ વધારે શિષ્ટશાસિત (. એરિસ્ટેટિક) દેશને ગુણધર્મવાળા અશુદ્રવ્યનો સદ્દભાવ: (૨) કોષ પણ ઈર્ષ્યા થાય.
૧; અદ્રવ્ય (A. ઇ.) શરીરની ઘટના કરAsexual, અલિંગી, અમૈથુની નિદે] નાર ઝીણું પરમાણુરૂપ દ્રવ્ય અથવા ધાતુ.
સુ. શા. (૧) ૭: આ દેહની ઉત્પત્તિ | Attitude, વૃત્તિસ્થિતિ [ન. જે. ] અથવા પિંડને આવિષ્કાર થવાના બે મુખ્ય વ. ર૭, ૧૩: પરંતુ આથી પણ વિશેષ પ્રકાર હોય છે –
ભેદ બંને કવિના પરમતત્ત્વ પ્રત્યેની કવિત્વ(૧) અલિંગી (એસેફ્યુઅલ); (૨) લિંગી દર્શનની વૃત્તિસ્થિતિમાં (a.) છે, તે હેવો (સેફ્યુઅલ) (૨) અમથુની ( Asexual) સૂક્ષ્મ છે કે અત્યારે હુારી પાસે તે પ્રત્યક્ષ કરાસૃષ્ટિ–સ્ત્રીપુરુષના જાતિભેદવાળી વ્યકિતઓના વનારે સૂક્ષ્મદર્શક યત્ર નથી. સંબંધવડે ઉત્પન્ન થાય નહિ તેવી સૃષ્ટિ. | Authority, પ્રમાણુપુરુષ [ વિ. ક. ] Associated, અનુષંગી [ કિ. ઘ. ] ક. ૧૯૩૧, માર્ચ ૨૫૬: મુંબઈમાં એપે
છે. શે. ૧, ૨૩૪: પરંતુ સામાન્ય રીતે ? રેન્ટોના પ્રમાણપુરૂષ (“ઓર્થોરિટી) ડે. જોસફ બુદ્ધિને વ્યાપાર આટલે જ નિશ્ચય કરીને ] શેરની એ ભાષા વિશેની ભાષણમાળા અટકતો નથી. એ ગાય કેની છે, કેવી છે, તે શરૂ થઈ. ક્યાં છે, શું કરે છે વગેરે નિશ્ચય પણ ઉપજાવે | Auto-erotism, આત્મતિ [દ.બી.] છે. “આ ગાય છે એ સંપ્રજ્ઞાન સામાન્ય છે, પ્ર. ૧૧, ૨૯૦: Self love માટે ગુજરાતી કોની છે, કેવી છે, શું કરે છે વગેરે વિશ્વમાં શબ્દ કો? પહેલે વિચારે શબ્દ સૂઝે છે, રહેલું સંપ્રજ્ઞાન ચોક્કસ પદાર્થને અનુષંગી આત્મતિ': પણ એ પવિત્ર શબ્દનો પવિત્ર ભાવ
મારીને એને આવા અપવિત્ર ભાવ માટે વાપAssociation, ૧ભણકારસંગ [વિ.૨.] રે એ બરાબર નથી. અને એ શબ્દને સ્પ
વ. ૨૮, ૨૯૯ઃ જે શબ્દ ભણકારસંગ (A ગ કરવો જ હોય તો એને પોતાને કરવા a)થી જીવનવ્યવહારનાં અતિપરિચિત, ન માટે અંગ્રેજી શબ્દ A. . ઉમેદવાર સુન્દર કે ન ઉચ્ચ, આલેખન વિષયે ન અનુ- બેઠે જ છે. ૩૫, ૬ ખડાં કરે તેને ગ્રામ્ય ગણા. Average, સર્વસાધારણ [બ. ક.]
૨. અર્થસંસ્કાર [ વિ. ક. ] . આ. ક. સ. પ્રવેશક, ૨૭: અને રેજિદા ક. ૧૯૩૧, માર્ચ, ૧૯૧: પણું સાહિત્ય ઉપગની વસ્તુઓનું મૂલ્ય આપણે તે ચીજના રચનાની, કલાની દષ્ટિએ એમ લાગ્યા વિના સર્વસાધારણ (અવરેજ a ) નમૂના ઉપરથી રહેતું નથી કે વિષયપસંદગી ભલે ધર્મ. | આંકિયે છિયે, તે છેટું નથી.
Aver

Page #6

Bacteriology
૨૨૪
Blank verse
Bacteriology, જંતુવિદ્યા પિ. ગ] ! કૌ. ૧૯૩૦, માર્ચ ૧૬૯: દ્વિમાર્ગીકરણની વિ. વિ. ૧૨૬: પ્રાચીન હિન્દી પ્રજામાં
217411 Bifurcation of studies - વિજ્ઞાનનો પ્રચાર સાર હતો અને બીજી પ્રાચીન
બીજો પ્રશ્ન અભ્યાસક્રમોના દ્વિમાર્ગીકરણને પ્રજાઓ કરતાં તેમની સૃષ્ટિજ્ઞાનની સમૃદ્ધિ
હતો. તે પર વિશેષ ચર્ચા ન ચાલતાં એ ઉંચા પ્રકારની હતી, એટલું સ્વીકાર્યા પછી,
કરાવ થયો હતો કે (૧) મૅટ્રિમાં બધા વિષયો વેદમાં બધું અર્વાચીન વિજ્ઞાન છે, વેદમાં જતુ
આવશ્યક રહેશે, દ્વિમાર્ગીકરણ ત્યાંથી શરૂ વિદ્યા (B) હાલના જેવા જ સ્વરૂપમાં વર્ણવેલી
નહિ થાય. છે...વગેરે અત્યુક્તિઓથી દૂર રહેવું એ ઈષ્ટ છે. Biophor, જીવાણુ, સચેતન પરમાણુ Balance,
નિ. દે.] Balance of power, gultagai . શા. ૬: વિજ્ઞાનની ભાષામાં જીવાણુ [બ. ક.]
( બાયોફોર)ના નામથી ઓળખાતા આ દ્રવ્યના યુ. સ્ટે. ૪૮: એ વિગ્રહો માટે ધર્મવિધ,
સનાતન પરમાણુઓ સૃષ્ટિક્રમમાં આરંભ વારસાના અને બીજા હક્કો વિષે કલહ, રાષ્ટ્ર- પામ્યા કરશે તે પણ તેઓ અવિનાશી (આપે. મંડલમાં શક્તિતુલા (b. o p બેલેંન્સ ઓફ સિક રીતે) સમજાયા છે. : પાવર) કેઈ એક પણ રાષ્ટ્ર મુકાબલે બળવત્તર
(૨) જુએ પૂર્તિમાં Germplasm. બની જતાં વિષમ થાય તેમ થતું અટકાવવાની
Biweekly, અર્ધસાપ્તાહિક [વિ. ક.] અગત્ય, વગેરે અનેક કારણો હતાં.
કૌ. ૫, ૩, ૮૩૦, અર્ધ સાપ્તાહિક કેસરીBand, છત્રીવાજુ, છંદ, કુતપ [ગ.ગો.] ]
મહારાષ્ટ્રનું આ આગ્રણી વૃત્તપત્ર ત્રીજી ગા.વા. પા. ૧, ૨૯૬: અંગ્રેજી રાજ્યના
ઓગસ્ટથી, મંગળ ઉપરાંત શનિવારે પણ સહવાસ પછી આપણે બેંડ એ શું છે તે સમ
પ્રસિદ્ધ થવા માંડયું છે. જવા લાગ્યા; તેને આપણી જુની ભાષામાં “છત્રીવાસ્તુ” કહેતા. એ શબ્દ અને કલ્પના Biology, ૧. જીવનશાસ્ત્ર [અજ્ઞાત] કંઈ નવીન નથી. ગાનાર વગાડનારને જે સમૂહ - ૨. જીવવિઘા [ પિ. ગે. વિ. વિ. જશે કે ટેળું તેને પૂર્વે છંદ (બેંડ) કહેતા અને ૧૦૩ ] તેના ઉત્તમ, મધયમ ને કનિષ્ઠ ભેદે રત્નાકરમાં
૩. જૈવશાસ્ત્ર [ વિ. ક. ] ગણાવેલા છે. (૨) જુઓ નીચે String band. કૌ. પ. ૧, ૩૦૪: પુના આનંદાશ્રમમાં String band, તતકુતપ [.ગે.] જેવશાસ્ત્ર (“બાયોલોજી”) ની પરિભાષા
ગા. વા. પા, ૧, ૨૯૬: આ ઉપરાંત ભારત વિશે ચર્ચા. મુનિએ કુતપ એવા નામથી ૩ વૃદે કહ્યાં છે;
Blank verse, પ્રવાહી પદ્ય [બ ક.] તેને અનુક્રમે તતકુતપ અવનદ્ધ કુતપ અને
આ ક. સ. શુદ્ધિઓ અને વધારા, ૬૪: નાટય કુતપ એ નામ આપેલાં છે. તતકુતપ
વળી અંગ્રેજી બ્લેન્ક વર્સ અને પ્રવાહી એટલે સર્વે તંતુવાદ્યો વગાડનારાઓનું ટોળું;
પૃથ્વીના ઉત્તમ નમૂનામાં તે અર્થાનુસારી કે જેને હાલ સ્ટ્રગ બેંડ કહે છે તે; અને તે
અર્થષિક અર્થરાર્જ, લયલહરીઓ જ સાથે વાંસળી, શરણાઈ, શંખ, મુહુરી, રણ
મુખ્ય લય બની રહી, અંગ્રેજી પંક્તિના શીંગડું, મોટો તાલ આપનાર, રહેલા હોય તો
આયખ–લય–જાને કે ગુજરાતી પંક્તિના તે સર્વેના છંદને (કતપને) તતકુતપ કર્યું છે.
“પૃથ”—લય–મોજાને પિતાનું વાહન જ બનાવી Barometer, વાયુ ભારમાપક પિ.ગ.]
લે છે માટે જ પ્રવાહી પદ્યનો લય કલામય Bifurcation, દ્વિભાકરણ, દ્વિ- ગધનો જે છાંટ રૂપ લય, અને તાલપ્રધાન ભાગીકરણ [. ક.]
કવિતાને અગર તાલ વિના પણ પંક્તિને

Page #7

Boarding
૨૨૫
Capitalist
છેડે અને કડી છેડે દ્રઢ વિરામવાળી કવિતાને Bolshevism બહુ જનતાવાદ [આ.બી.] જે અનિયંત્રિત (વિચાર છન્દને બન્ધનરૂપ) વ. ૨૯, ૬૬ મિ. બન્ડ રસેલે પૂર્વે લય-એ બેચ છેડાના લો વચ્ચેનું સોનેરી એક ઠેકાણે બાલશિવિઝમ (બહુજનતાવાદ) મધ્યબિન્દુ (ગોલ્ડન મીન) છે; જેના પ્રવાહ- સામે બે વાંધા બતાવ્યા હતા: “કમ્યુનિઝમ માં જ કલાન્વિત લયમાધુર્યનાં ઉત્તત્તમ ચાને સમષ્ઠિરાજ્યતન્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે રૂપે ખીલી શકે છે, અને કવિતાસામર્થ્ય
મનુષ્યજાતિએ જે કિંમત આપવી પડે એમ ગદ્ય કે સંગીત મુકાબલો જ કયાંથી કરી શકે
છે એ ભયંકર છે; બીજું એ કિંમત આપતાં એટલું વધી જાય છે. બ્લેન્ક વર્સ પ્રવાહી
છતાં પણ માગેલી વસ્તુ મળે કે કેમ એ પદ્યઃ નિશ્ચિત વિરામબન્ધ વિનાનું પદ્ય.
શંકા છે. Boarding, વિદ્યાવાસ [આ.બી.]
| Botany, ૧. ઉભિજવિદ્યા [ સયાજી વ. ૨૬, ૩૦૧: પચીસ વર્ષ ઉપર કોણે
સાહિત્યમાળા કચ્યું હોત કે સ્ત્રીઓને તરવાની કળા શીખ
૨. વનસ્પતિવિદ્યા પિ.ગો.] વવી જોઈએ અને તે માટે swimming
વિ વિ. ૧૦૩ bath યાને તરણકુંડ જોઇએ, અને છતાં | Breve, (Music) મહાહંસપદ [...] આજ બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટિમાં સ્ત્રી
ગા. વા. પા. ૧, ૫૦. ઓના વિદ્યાવાસમાં એ બાંધવાનું વિચાર Semi breve, હંસપદ [ગોગો.] ચાલે છે !
ગા. વા. પા. ૧, ૫૦.
Cacophonous, કર્ણક, કર્કશ અ | મધુર [બ.ક.]
આ. ક. સ. ૮૩: આપણી ગુજરાતી ઉચ્ચારણઢબમાં ઉછરેલાઓને આવી પંક્તિ કર્ણકટ અથવા કર્કશ અથવા અમધુર (૯. કેફેનસ) લાગે જ.
Gaeophony, કર્કશતા [બ. ક.]
ખાનગી કાગળ, તા. ૨૩-૧૦-૩૦. Calculus, કલનવિદ્યા પિ.ગ.]
| વિ. વિ. ૧૦૩ Calyx, બાહ્યકેશ [...]
વિ. વિ. ૨૪૬: Capillary, કેશીય પિ.ગો.]
વિ. વિ૧૪૧: જુઓ Cohesiveness. capitalist, મૂડીપક્ષી, મૂડીદાર [બ.ક.]
અં. પર: અંક (અંબાલાલભાઈ) વાણિજ્ય શબ્દ industries યાંત્રિક ઉદ્યોગના અર્થમાં વાપરતા; વ્યાપાર વાણિજ્ય trade and industry. પણ વાણિજ્ય શબ્દનો અર્થ |
વહેપાર જ થઈ શકે. (ન્હાના મોટા વહેપારમાં આપ લે થતી જણસે તે વણજ, વાણિજ્યને માલ, અર્થાત્ વાણિજ્ય એટલે વહેપાર.) સંખ્યાબંધ મજૂરે, સાંચાઓના કારખાના, અને લાખ કરોડની મૂડી વડે ચાલતા foszl.-Capitalised factory industries with powerdriven machinery and labour congregated in numbers એને માટે વાણિજ્ય શબ્દ ખૂટે છે ઉદ્યોગ શબ્દ અપૂરતો છે, કારખાનાં ગિરણીઓ આદિ શબ્દ પણ ઠીક નથી. એક જ શબ્દ બધા યે અન્વયમાં વાપરી શકાય એવો મળશે પણ નહીં. સાંચાકામ ઉપર ભાર દેવો હોય ત્યારે સમુહોદ્યોગ, મૂડી ઉપર ભાર દેવો હોય ત્યારે મૂડીધદ્યોગ, એવા એવા પારિભાષિક શબ્દ વગર ચાલવાનું નથી. તેમ C. મૂડીપક્ષી, મૂડીદાર; મજૂરે કે કામગોરેન પક્ષનાને માટે કામગારપક્ષી, ટ્રેડ યૂનિયન માટે કામગારસંધ, એવા એવા શબ્દો પણ જોઈશે જ. વળી કામ વગર રખ

Page #8

Cardinal
Chard
ડત unemployed તે બેકાર તે કામે | વગર પચ્ચે મળ વાટે બહાર પડી જાય છે, લાગેલા મજૂરને કામગારને બદલે કામકાર પણ પણ આ કાષ્ટકંતુ મળને સહેલાઈથી બહાર શાને ન કહેવા ? કામકાર, કામકા મંડળ, કાઢી નાંખવામાં બહુજ ઉપયોગી છે. વનસ્પતિ કામકારપક્ષ, વગેરે.
આહારમાં આ જાતનું “સેલ્યુલોઝ” ખૂબ cardinal, (Grammar) સંખ્યામ
મળી આવે છે.
Censor, મુદ્રણનિયંતા [વિ.મ.] વાચક કિ.ગ્રા.] મ. વ્યા. ૭૨: નિશ્ચિત સંખ્યાવાચક વિશે
પ્રેમને દંભ, નિવેદન, ૭: આ ઉંભય
ભાષાન્તરે ટેસ્ટેયના મૂળ પુસ્તકની જે પણ બે પ્રકારનાં છે –સંખ્યાક્રમવાચક અને
બે જુદી જુદી આવૃત્તિઓ પ્રકટ થએલી તેને સંખ્યાક્રમપૂરક. સંખ્યાક્રમવાચક સંખ્યાને ક્રમ બતાવે છે, દાખલા –એક, બે, ત્રણ,
અનુસરતાં જણાય છે. મિડનું ભાષાન્તર
રશિયન મુદ્રણનિયંતા (c.) એ કાપકપ તથા ચાર, ઈત્યાદિ.
ફેરફાર કરીને પ્રસિદ્ધ થવા દીધેલ આવૃત્તિ Casting vote, તુલસીપત્ર દિ. બા.]
મુજબનું છે, ત્યારે ટકરનું ઢાયના અસલ નવજીવન, શિક્ષણ અને સાહિત્ય, તા. ૬- | હસ્તલેખની જે લી આવૃત્તિ નીકળેલી તે ૧૨-૩૧, ૪૭–૪: જ્યારે બન્ને પક્ષ તરફ પ્રમાણેનું લાગે છે. સરખા મત થાય ત્યારે પ્રમુખને વિશેષ મત | Champion, ૧જમદેકમલ [સાબરમતી] આપી કોઈ એક પક્ષનું પલ્લું ભારે કરવાનો ૨. સંસારવિજયી [હિન્દી-માધુરી) અધિકાર હોય છે. આને અંગ્રેજીમાં
૩. ચક્રવતી [કુમાર-સૌરાષ્ટ્ર કાસ્ટિંગવાટ' કહે છે. રુકમિણુએ શ્રીકૃષ્ણને
વિ. ક. ક. ૪, ૩, ૯: તાજેતરમાં વાંચેલા ખતાં તુલસીપત્ર નાખી બીજું પલ્લું ભારે
કેટલાક વધુ ઓછા ઉપયોગી પારિભાષિક કર્યું હતું, એ પૌરાણિક પ્રસંગને જીવતા
શબ્દઃ ચેમ્પીઅન જગદેકમલ ગામ રાખવા માટે આપણે કાસ્ટિંગટને “તુલસી
(“સાબરમતી”) સંસારવિજયી ગામા (“માધુરી”). પત્ર” કેમ ન કહીએ ? પ્રમુખે તુલસીપત્ર
પણ એને માટે “સૌરાષ્ટ્ર વત્તા “કુમાર” ને નાંખી ઠરાવ પાસ કરી દીધો, એમ આપણે
ચક્રવતી' ઉત્તમ લાગે છે. કહી શકીએ.
Characteristic, (noun), લક્ષણરેખા, cell, પિંડ નિદે.]
સ્વભાવલક્ષણ [..] સુ. શા. કેષ ૬: પિંડ-સ્વતંત્ર જીવનવાળો
અ.ક. (૧) ૨૦: જુઓ Piancy (ઉત્તરાર્ધ, અણુ પછી તે ઇતર શરીરના અંશરૂપ પણ હોય.
પૃ. ૧૫૮) (૨) ૭૦: હેની પ્રતિભાનું મહટામાં Egg cell, ગર્ભબિન્દુ નિ દે.].
મહેટું લક્ષણ એક એ હતું કે અવલોકનની શક્તિ સુ. શા. કષ, ૪: ગર્ભબિંદુ (e.c.) શુક્ર
હેની તીવ્ર હતી, માનવસમૂહનાં સૂક્ષ્મમાં તથા શેણિતના યોગથી, પુરુષના વીર્યના
સૂક્ષ્મ અને સત્વર સરકી જાય તેવાં સ્વભાવઅણુ વડે યુક્ત થયેલું સ્ત્રીનું બીજ.
લક્ષણો જેવાને હમેશ એ શક્તિ જાગૃત રહેતી somatic cell, ધટક અણુ નિ દે.] અને એ સ્વભાવલક્ષણોથી અતિ સુક્ષ્મ રીતે
સુ. શા. ૪૦-૧: મનુષ્યજાતિમાં અસાધા- આકર્ષાતી (મૂળ અંગ્રેજી:–His fine રણ ટુંકા આંગળાંવાળા મનુષ્યને દેહધર્મ- power of perception, alive and ઘણે ભાગે દેહના ધટક અણુઓમાં જ રહેલે susceptible to the most delicate and હોય છે એમ નથી.
ovanescent characteristics of humaCellulose, કાષ્ટતંતુ બાપાલાલ ગરબડ
nity, was one of the greatest feaદાસ શાહ].
tures of his genius.) પ્ર. ૧૩, ૩૭ : શાકાહારમાં કાષ્ટકંતુ | Chord, ( Mathematics ) ચાપકર્ણ (c.) હોય છે તે પચી શક્તા નથી; એટલે તે પિ.ગો]

Page #9

Ghorus
૨૨૭
Collected works
વિ. વિ૧૩૮: હિઓએ યુનાની પ્રજા છે પણ વિટંબના નડે તે આખો સમાજ પાસેથી જે કાંઈ લીધું હશે તેમાં હિન્દુ એક વ્યક્તિ તરીકે એકે પ્રયને તેનો રસ્તો શિષ્ટતાનાં ત દાખલ થયા વિના રહ્યાં નથી. લેવા મંડી જાય. આપણે હાલ ચાલતી લઢાઈ દાખલા તરીકે c. ચાપકર્ણને બદલે દરેક માં જોયું કે અંગ્રેજી પ્રજા ગમે તેટલા જુદા મતઠેકાણે sines' જેવાને ઉપયોગ જોવામાં મતાંતરથી આમતેમ તણાતી હતી પણ જ્યાં આવે છે.
સ્વદેશને ડરવાનું કારણ મળ્યું કે બીજી પળે Chorus 1. ગાયકમંડળ [ન.ભો.]
વિરોધનો નાશ થયે, મતમતાંતરો અદશ્ય
થયા અને આખી અંગ્રેજી પ્રજા એક અ. ક. ૩૮: ગ્રીક નાટકમાંનું c. (ગાયક
વ્યક્તિની સુદઢતાથી જમની સામે થઈ. આ મંડળ) સંસ્કૃત નાટકમાં જણાતું જ નથી.
જુસ્સાનું નામ “હીરન્સ” અથવા “સુદઢ ૨. ઝીલ, યુવાન હા.દ.]
. એક—એકતાનતા. કેટલાંક કાવ્યો, ૧, (૧) ટીકા, ૧૧૭ ને !
cohesiveness, સંસક્તિ પિ.ગો.] (૨) ૩૩:
વિ. વિ. ૧૪૧: કણાદના વૈશેષિક સિદ્ધાંતમીઠા પછી પ્રેમગીતો તણી ઝીલ .
માં, તેમ જ જૈન અને બૌદ્ધ મતમાં, તેમ જ ઢળી ઉછળી છવાઈ જતે.
બીજા તવવેત્તાઓના મતમાં પણ દ્રવ્યના hyme આખરસબાપાલાલ ગરબડદાસ
સાધારણ ગુણ વિષે વર્ણન જોવામાં આવે શાહી
છે. સ્થિતિસ્થાપક્તા સ્વૈર્ય, સંસક્તિ-સંઘાત પ્ર. ૧૩, ૩૯ : હાજરીમાંના આમરસ (૯), અભેદ્યતા, સાંદ્રતા (impenetrability) (c.) ને અમ્ય સ્વભાવ (acid character) ચિકટતા, સ્નિગ્ધતા (viscosity) પ્રવા ગ્રહણીમાં “સિક્રેટિન” (secretin) નામના
હિતા દ્રવતા (fluidity), છિદ્રમયતાઅન્ય પદાર્થને જન્મ આપવામાં થાય છે સૌષિર્ય (porosity) વગેરે દ્રવ્યના ગુણોનું Classical; શિષ્ટપદારૂઢ વિક]
પૃથક્કરણ કરવામાં આવ્યું હતું. વનસ્પતિમાં કૌ. ૫, ૧૦૬૯: શિષ્ટ પદારૂઢ (ક્લાસિકલ),
મૂળથી શાખા સુધી જીવનરસ sap નો ઉદ્વાડુમયસેવકના નામ પાછળ ખરી રીતે ?
ગમનથી, તેમ જ છિદ્રમય વાસણોમાંથી પ્રવાઔપચારિક ‘ભાઈ’ કે એ કઈક શબ્દ
હીઓના થતા વ્યાપન (diffusion) અને * બિનજરૂરી છે, એ રિવાજને અનુસરી આખા
અભિસર્ષણથી કેશીય ગતિની (capillary લેખમાં “અંબાલાલ એવો પ્રયોગ કર્યો છે.
motion) સમજુતી આપવામાં આવતી હતી. Coherence, સુદઢ ઐકય એકતાનતા | Collected works; ૧. કૃતિસંગ્રહ કિ.મી.]
[ભંડળ કમિટી).
રણજીતકૃતિસંગ્રહ. કે. લે. ૪૦: બે અંકમાં સામાજિક તંદરસ્તીનાં બે મૂળ તો શક્તિ અને સ્વાતંત્ર્ય ૨. સંહિતા [વિક] પર કૈક વિવેચન કર્યું હવે ત્રીજું લક્ષમાં
ક. ૫. ૧૧૨૪: એ વિવેચનની પૂર્તિરૂપે, લઈશું. તેને “સુદ્રઢ કચ”—એકતાનતા કહીશું બ્રાહ્મસમાજ કેવા સંજોગોમાં અને કઈ રીતે તે ચાલશે. અંગ્રેજીમાં એને “હીર” ! સ્થપાઈ તેના પ્રારંભના દિવસોમાં તે કયા (C) કહે છે, સશક્ત શરીરમાં અવયવોનો પ્રકારનું કાર્ય કરતી, તેને લગતો એક ફકરે એકમેક પર એ આશ્રય હોય છે, બધી નીચે ઉતારીએ છીએ, જે રસપ્રદ થઈ પડશે નસેનસ એવા ઐકચથી પ્રેરિત હોય છે કે એવી આશા છે. ફકરો મેકસમ્યુલરસંહિતા શરીરમાં ગમે ત્યાં મેં પણ થાય તે આખું ? (સંહિતા કલેકટેડ વર્કસ)ના છઠ્ઠા મંડલ નામે શરીર એકે અવાજે પોકારે છે. તેવી જ રીતે ‘ચિંસ ફોમ એ જર્મન વર્કશોપ, બાયો, જીવંત સમાજમાં એવું લક્ષણ હોય છે કે ગ્રાફિકલ એસેઝ' માંના ‘રાજા રામમોહનરાય” તેમાંના ગમે તેના પર કે દુ:ખ આવે, કોઈને શીર્ષકવાળા પહેલા નિબંધમાંથી લીધે છે.

Page #10

Comedy
૨૨૮
Conservative
Comedy, ૧. ઉપહાસિકા [રા.વિ.] | માર્ગ મેળવવા માટેની વ્યવહારૂ બાંધછોડ
ઢીંગલી, ઉપોદઘાત, ૯: ૧૮૯૨ માં લખેલી ( માઈઝ c.) ની પદ્ધતિ શકય જ પ્રેમની ઉપહાસિકા' (Love's Comedy) નથી. માં તેની શક્તિ પ્રથમ દૃષ્ટિએ પડે છે. Conceit, દુરાકૃષ્ટવિચારણું [બ.ક.] ૨. સુખપ્રધાન નાટક [..]
આ. ક. સ. ૧૧૩: પ્રેમેથ આનંદ કે અ. ક. ૫૮: ગ્રીક નાટકમાં (કરુણરસ
શેકના અતિશયમાં થોડી ઘણી તાણીને ઘટાનાટકમાં) નટનું કદ ઊંચુ કરવાને એક જાત્યના
વેલી ઘટના અથવા દુરાકૃષ્ટ વિચારણા (ce. જાડા તળિયાના જોડા પહેરાવતા હતા. તેનું
કસીટસ) આવી જ જાય. નામ cathrous હતું. C. (સુખપ્રધાને | conception, સ્વરૂપકલના નિ.ભા.) નાટક) માં નટ પાતળા તળિયાના જેડા
અ.ક. ૧૩: અમુક પાત્રતાની સ્વરૂપકલના પહેરતા.
નટની કૃતિથી સ્વતંત્ર રહેલી પૂર્વ સામગ્રીથી Comedian, હાસ્યરસનાટકકાર
નિશ્ચિત થાય છે; અને એ કલનાને અપૂર્વતાનું [ન. જે. ]
નામ માત્ર બીજા વ્યાપારની સાથે સરખાઅ.ક. ૧૨૫ઃ કાંઈક આ પ્રકારને જ વ્યાપાર
મણીમાં જ આપી સકાય. (મૂળ અંગ્રેજી:નાટકને વિશે એક ચીક C. હાસ્યરસનાટક- The conception of a character is કારે બતાવ્યું છે...........
determined by antecedents not of Commonsense, 49
actor's own making and the term વ. ૨૭, ૯૩: વકીલ તરીકે રમણભાઈની
originality can be applied to it તીક્ષ્ણ બુદ્ધિ હેમના ધંધામાં જેટલી કામ
only in, a relative sense.) આવી હતી તેટલી જ હેમની વ્યવહારદષ્ટિ
ના વ્યવહારદષ્ટિ | Concrete, વર્ણનાત્મક [..] (c. s.) પણ ઉપયોગી થઈ હતી.
વિ. વિ. ૮૯: જુઓ પૂર્તિમાં Abstract. Communism, ૧. સમષ્ટિ રાજ્યત | Conscience, અંતરાત્મા [મ.ક.] આ.બી.]
Conscious, સભાન [વિ.ક.] વ.૨૯, ૬૬: જૂઓ પૂર્તિમાં Bolsberism
કો. ૫, ૩, ૭૭૦: અત્યારે પહેલાં ગ્રંથસ્થા Communist, સમષ્ટિ સ્વામિત્વવાદી
થએલા એ સાહિત્યમાં બહુધા ભાવનાત્મક કે [ આ. બી.]
ક્રિયાત્મક, ઉત્કટ માનવતા પ્રધાનપદે હતી, વ. ૩૦, ૨૪૩ : જર્મનીમાં છેલ્લી ચૂંટણી
ત્યારે આ ગીતમાં ચઢઉતર શક્તિઓના થઈ તેમાં કમ્યુનિટ” યાને સમષ્ટિ
કવિઓની ઋતુવર્ણન નિમિત્તે આવિર્ભાવ સ્વામિત્વવાહીઓની સંખ્યા વધારે આવી.
પામતી સભાન” (“
કેશ્યસ”) કલા આગળ Companion, શિક્ષકમિત્ર (રમણલાલ !
તરી આવે છે. વસંતલાલ દેસાઈ
consciousness, ચેતનાનું ક્ષેત્ર [પ્રા. કૌ. ૧૯૩૦, સ બર, ૧૬૦; તેમના
વિ. ખાનગી કાગળ, તા. ૧૯-૬-૩૧] પિતાની એવી માન્યતા હતી કે શિક્ષણની ! કલા યુરેપિચને જેવી જાણે છે તેવી હિંદ- Conservative, ૧. પ્રાચીનતાપ્રેમી વાસીઓ જાણતા નથી. એટલે હાનપણથી જ મિ.ક.] તેમણે પોતાનાં બને બાળકો માટે આયા
આ. ક. ૧, ૧૩૦: આ જૂના રિવાજને નર્સ તેમ જ શિક્ષકમિત્ર C. તરીકે યુરોપિ- પાછળથી કશે અર્થ ન રહ્યો છતાં તે પ્રાચીન યુનેને જ રાખ્યા હતા.
તાપ્રેમી-ધીમા-ઇંગ્લંડમાં રહી ગયા. Compromise, બાંધછોડ [બ ક.]
૨. સંરક્ષણવાદી [આ બી.] આ. ક. સ. ૧૯: કલાને ગૌરવથી જ અજ્ઞ | છે. ૩૦, ૩૮: આ કારણથી રા. દૂરકાળને અને સૌન્દર્ય પ્રેમી, એ બે પક્ષો વચ્ચે મધ્યમ પ્રયત્ન અમે પિષ્ટપેષણ રૂપ માનતા નથી,

Page #11

www. kchatirth.org
Constructive
૨૨૯
અને એને ચાગ્ય ન્યાય કરવા સારૂ અમે વાચકને સ્મરણ આપીએ છીએ કે પશ્ચિમની ક્રુની બધી Radicals યાને ઉચ્છેદવાદીઆથી જ સી નથી; . ચાને સરક્ષણવાદીઓનું પણ ત્યાં હેાટું બળ છે, અને એમની ‘ટગ ઓફ વેાર' ચાને સ્હામસ્તાની ખે ચાખે ચીમાં ઉચ્છેદક જીતતા જોવામાં આવે છે, તે પણ સંરક્ષકા દેરડું છેાડી દે તેા ઉચ્છેદક એકદમ જમીનમાં પછડાય એ સ્થિતિ સ્પષ્ટ છે.
પુરાણપ્રિયતા,
Conservatism, ક્ષેમવૃત્તિ [ ૬. ખા. ]
સાર્થ ગુજરાતી જોડણીકાશ, નિવેદન, ૮: પેાતાની હસ્તી જોખમમાં હેાય ત્યારે પારકાના હુમલાથી બચી જવા માટે, અમુક જાતની પુરાણપ્રિયતા કહેા અથવા ક્ષેમવૃત્તિ (e.) કહે। તે આવશ્યક છે. Constructive, મંડનપ્રિય [ન.દે.]
સુ. શા. ૮૭: માત્ર તેએ હાલના સુધારકા જેવા આવેશવાળા ન હતા, તથા ખંડનપ્રિય ન હતા, પણ મ`ડનપ્રિય હતા, અને તેથી ધાર્યા સુધારા સમાજમાં પ્રવેશ કરાવી
શકતા હતા.
Contradiction in terms, અન્ત વિરોધ [ન.ભો.]
અ. ક. ૨૭૪: ‘ગદ્યકાવ્ય’એ શબ્દમાં અન્તવિરાધ સમાયેા છે.
Contrary, અત્યન્ત વિસમ્વાદી [બ.ક.]
આ. કે. સ. ૧૮૪: હુ=અહુ વૈયક્તિક મનુજત્વ. હું=આત્મા=સામષ્ટિક ચૈતન્યત્વ, એ વેદાન્તી અની નીતિને પણ તેનાથી અત્યન્ત વિસમ્વાદી (કેાન્ટ્રરી .) અર્થાં તે આ કાવ્યને વિષય છે. (આપણા તર્કશાસ્ત્રની પરિભાષામાં કન્ટ્રી અને કોન્ટ્રાડિકટરી (contradictory) ને ભેદ મને જડતા નથી. આપણું આખું ન્યાયદર્શન પદાવિષચક છે; પદાર્થી જેને કથે છે. તે ખાદ્ય વસ્તુ-સૃષ્ટિને એ શાસ્ત્ર અને એ દર્શીન સ્પર્શે છે પણ ખરું કે ? ન જાને ! પણ હું તે પૂછીશ : પૂછું મ્હને કટેવ. એટલે અહીં કાંટ્રરી માટે તેની જાતિનુ અત્યન્ત વિસમ્વાદી એમ લખવું પડયું છે. હિન્દી ઉની જેમ આવા અંગ્રેજી
મ
Cosmic substance
શબ્દોને જ અપનાવી લેવાથી પ્રજાને વિચારવિકાસ ત્વરાથી અને કુદરતી રીતે થાય; કે વિદ્વાને! માથું ખજવાળી ખજવાળી ચાગ્ય રિભાષા ઘડે અને દરેક શબ્દનું ઘડતર (કુદરતી રીતે જ) તે શબ્દ સાથે જાહેર કરે, તેમાંથી પ્રશ્ન કેટલાક રાખ્ત સ્વીકારે કેટલાકને અવગણે, એ રીતે જ થવા સમ્ભવે વારુ એ માટો પ્રશ્ન પછાત હિન્દની દરેક પ્રશ્નના વિદ્વાનેાએ ઉકેલવાના છે. આ વિષયમાં મ્હારુ વલણ જાણીતું છે; હું બીજી રીતિને જ વ છું. તથાપિ અંગ્રેજી શબ્દોથી અભડાતા પણ નથી. પ્રશ્ન નતે ચલણી બનાવી લે છે તેવા સ` પરદેશી શબ્દોને ગુજરાતી જ ગણવા રાજી છું. )
Control Experimeut, નિર્ણાયક પ્રયાગ [પા. ગો.]
વિ. વિ. ૨૬: અમુક અનાવનું કારણ અમુક પરિસ્થિતિ છે, અથવા તે અમુક રાગ અમુક જંતુથી થાય છે એ નિયમે તથ્ય ઉપરથી ફલિત થતાં હાય, તે છતાં પણ વધુ પ્રયાગથી આ અનુમાનને સાખીત કરવાની જરૂર રહે છે. આ છેલ્લી કસોટી નિર્ણાયક
પ્રયાગ C. E. થી થાય છે.
Convention,
Poetical conventio, કવિતારૂઢિ [બ. ક.]
આ. કે. સ. ૧૧૪: પણ એ વિષયને સામાન્ય વિચાર કરતાં સાગર–શશી, શશીકુમુદ, રવિ-કમલ, ચાતક–મેધ, આદિ યુગલેાને ઉપયાગ કરવાની કવિતારૂઢિ સંસ્કૃત કવિતામાંથી ગુજરાતીમાં આવી છે એવી કવિતારૂઢિઓ ( poetical conventions) ને! જે ઝમાને અતિ ઉપયોગ જોવામાં આવે તે ઝમાને કવિતાની સજીવનતા પૂરતી નથી, ઘટી ગઈ છે, એમ જાણવું. Cordon, ચક્રવ્યૂહુ [ગૂ. વિ.]
સા ગુજરાતી જોડણીકાશ, ૮૨૫. Cosmic substance, પ્રકૃતિદ્રવ્ય, જગાતુ [ન. દે.]
સુ. શા. ૪: અર્વાચીન વિજ્ઞાનપદ્ધતિ પણ એટલું સ્વીકારે છે કે, પ્રકૃતિદ્રવ્ય કે (કેાસ્મિક સબસ્ટન્સ) જગદ્ધાતુ એક છે, અને

Page #12

Cross-breed
૨૩૦
Degree
તે ક્રમશઃ અનેક તો, અણુઓ, અને ગોલકરૂપે પરિણામ પામે છે. Cross-breed, સંકરમાણી [કિ. ઘ.] | - પ્ર. ૧૩, ૫ : એ જ પ્રમાણે ડાવિને વિકાસવાદ સમજાવ્યો તે પહેલાં મેં એના નિયમોનો અમલ દુનિયામાં હતો જ; લોકોને ઘેડેઘણે અંશે એનું, સ્પષ્ટ ન હોય તે યે અસ્પષ્ટ ભાન હતું, અને પિતાની આવશ્યકતાનુસાર તેના લાભ ઉઠાવતા હતા. ઈરાનીઓનાં લાંબાં નાક, અંગ્રેજ સ્ત્રીઓની પાતળી કમર,ચીની સ્ત્રીઓના નાના પગ, ખચ્ચર જેવાં સંકર પ્રાણીઓ (c.-b.)ની ઉત્પત્તિ વગેરેમાં એનું ઓછુંવત્ત
જ્ઞાન રહેલું હતું. Crustacean, કવચી [ન. દે].
સુ. શા. ૨૩: કવચીની જાતિ (કસ્ટેશીઅન) સખત પીઠવાળાં, અને બાજુએ હવા લેવાની પડીવાળા, દરીઆના પાણીથી ! કિનારે ઘણાં ઘસડાઈ આવેલા જોવાય છે. cynic, cynical, વક્રદર્શી, વાંકદેખું,
વાંકદેખું [વિ. ક.] - કૌ. (૧) ૪, ૨, ૯૬: “સીનિકલ’ માટે વક્રભાવી ને વક્રદશી સૂચવાયા છે. લખાણમાં એટલે પણ બોલાણમાં નહીં. વાતચીતમાં તે જે ધોરણે ‘વાંકાબલી' ને “અદેખ” વાપરીએ છીએ, તેની સેવા સ્વીકારીને '
વાંકદેખ” “વાંકદેખે” એ કઈક બેલ ઘડ જોઈએ. (૨) જાન્યુઆરી, ૧૯૩૦, ૫૭: વચ્ચે એવી મતલબનું પણ કહી નાખ્યું કે
ઘડાયેલો ઇતિહાસ પ્રેરા) આજને માટે, ન આપી શકે, ને તમે બધા ઇતિહાસના શિષ્યો છે તેથી હું કહું છું તે માનવાન નથી તેની મને ખબર છે.” આ સાંભળી કઈ વાંકદેખ (સિનિક) મનમાં એમ બોલ્યો હોય કે, “તે પછી આટલી બધી, કેસરિયાં કર્યા જેટલી, તસદી શીદ લે છો ?” તે નવાઈ નહીં.
cynicism, ૧. વકભાવ [વિ. ક.] કો. ૪, ૨, ૧૦૩: તેઓ આટલી વયે પણ ભાવનાદનને આટલું નિર્મળ રાખી શકયા છે એ એમનો મોટામાં મોટો ગુણ નહીં ? બીજા ભાવનાશાળીઓ તો વીસી ઉતરતા કે ત્રીસી બેસે ન બેસે ત્યાં કેવા કર વક્રભાવી બની ગયા હોય છે ? પણ આ સ્થિતિનું કારણ કદાચ એ હોય કે ઈશ્વરકૃપાથી જીવનમાં એક વાર અમુક પ્રકારની અનુકુળતાએ ને સદ્ભાગ્ય સાંપડે, એટલે પછી વક્રિભાવને ખીલવા અવકાશ રહેતો નથી.
૨. છિદ્રષ્ટિ [બ. ક.] ક. ૧૯૩૦, એપ્રિલ ૨૫૬; ભાવનામયતાથી ઉલટુ જે ‘સિનિસિઝમ' તેને માટે “છિદ્ધદષ્ટિ' નો શબ્દ પણ અપાએલ.
D
Debating society, ચર્ચાસમાજ ભૌમિતિક રચનાવાળી આકૃતિ વેલ વગેરે મિ. ક.].
મનકલ્પિત ધોરણથી બનાવવાં. આ. ક. ૧, ૨૩૫ઃ આ સંસ્થા ચર્ચા-| Deduction, નિગમન [પ. ગે.] સમાજ જેવી હતી. તેની નિયમસર સભા વિ. વિ. ૨૩-૪, ન્યાયશાસ્ત્રના નિયમ થાય, તેમાં તેઓ જુદા જુદા વિષય ઉપર પ્રમાણે જોતાં વિજ્ઞાનની પદ્ધતિ મિશ્રિત ભાષણે કરે, નિબંધ વાંચે.
ગણાય. કારણ કે Induction આગમન અને Decoration, ચિત્રાભરણ, સુશોભન D. નિગમને બંનેનું તેમાં મિશ્રણ છે. [ગુ. વિ.]
Degree, (Grammar) સં. ૧૯૮૨ ની પહેલી નિયામક સભાને Comparative Degree, bure અહેવાલ, પૃ. ૩૯: ચિત્રાભરણુ (સુશોભન ! કતાવાચકરૂપ કિ, પ્રા.] D.) આપેલી જગ્યા ઉપર કલ્પિત ચિત્રો મ. વ્યા. ૭૫: સંસકૃતમાં સામાન્ય અંગ કરી શોભિત કરી આપવી, અક્ષરો લખવા, ! ઉપરથી તુલનાવાચક અંગ બને છે. એમ

Page #13

Denoument
૨૩૧
Disciplinarianism
અધિકતા અને શ્રેષ્ઠતાને અર્થ રહેલો છે.] પ્રજા, એ પ્રજાના “D' યાને આદેણ નથી, પણ તેર” કે “ઈચસૂ” પ્રત્યય લગાડવાથી અધિક પ્રજાને આત્મા “Soul’–છે. તાવાચક બને છે અને તમ” કે “ઈષ્ટ’ | Diction, ભાષાશૈલી નિ .] પ્રત્યય લગાડવાથી શ્રેષતાવાચકરૂપ બને છે. અ. ક. ૩૨: એ નાટકમાં વસ્તુસંકલનાનું
Positive degree, સામાન્ય અંગ ચાતુર્ય, વૃત્તાંતાની ગૂંથણની બુદ્ધિમત્તા, [ક. પ્રા. સદર]
પાત્રોની સ્વભાવરેખાનાં આલેખન, તથા superlative degree, શ્રેષતા
પરસ્પર વિલક્ષણતાના પ્રદર્શનનું કૌશલ, અને વાચકરૂપ કિ. પ્રા. સદર] *
ભાષાશૈલીની પ્રગલ્કતા તથા સુભગતા, આ . Denoument, નિર્વહણ આિ. બી.].
સર્વ ગુણો આપણું પોતાના મહાન નાટકવા. ૨૯, ૪૩: મહાભારતના નિર્વહણ કારેની યોગ્યતાને પહોંચાડે તેવા જણાય છે. (D.) સધિનું આ સ્વરૂપ ગાંધીજીએ યથાર્થ (મૂળ અંગ્રેજી:-The dexterity with પકડી લીધું છે.
which the plot is arranged, the ingeDensity, ઘનતા, ગુરુત્વ [પ. ગે.]
nuity with which the incidents વિ. વિ. (૧) ૨૧૦: પૃથ્વીની સરેરાશ
are connected, the skill with which ઘનતા (mean density) માપવાનું કામ તેણે
the characters are delineated and કર્યું હતું. (૨) ૩૭૩.
contrasted, the boldness and faciDeorganization, ( Phonetics ), lity of the diction are scarcely unસ્થાનાંતવિધાન [કે. હ. ]
worthy of our own great drama.
tists.) કા. પૂ. ૨૩: સં. મર્દ ના અંત્યવ્યંજનને |
Dietics, ભક્ષ્યાભઠ્યપ્રકરણ ન. દે.] બચાવવા દ્વિર્ભાવથી સ યુક્ત જ નીપજાવી સ્થાનાંતરવિધાનથી દંત્યનો મૂર્ધન્ય કરવાથી
સુ. શા. કેષ, ૮: ભક્ષ્યાભઠ્ય-પ્રકરણ પ્રા. મર્દ થાય છે.
(વૈદકનું) D.-ખાવા યોગ્ય અને ન ખાવા
યોગ્યને વિવેક કરનાર વૈદ્યકશાસ્ત્ર ખંડ. Dependency, ઉપરાજ્ય નિ. લા.]
Differential calculus, actrlધ. વિ. ૨૨૮: ઇંગ્લંડનું રાજ્ય પોતાના આ દેશનાં ઉપરાજ્યને પોતાનાથી છુટું પાડવા
કલનવિદ્યા (પ. ગે.]. ને ઈચ્છતું નથી.
વિ. વિ. ૧૯૪: કલનવિદ્યા calculus Destructive, ખંડનપ્રિય [ન. દે.]
અને ચલન-કલન-વિદ્યા . c. તેમ જ તેનો
ખગોળશાસ્ત્ર અને જ્યોતિ-વિદ્યામાં ઉપયોગ સુ.શા.૮૭, જુઓ પૂર્તિ માં Constructive. Dialect, ૧. બેલી [અજ્ઞાત)
કરવામાં ન્યુટન (૧૬૪૨-૧૭૨૭) કરતાં ભાસ્ક
રાચાર્ય (૧૧૧૪)ની શોધ લગભગ પાંચસે વર્ષ ૨. ઉપભાષા [૨. મ.]
જેટલી પ્રાચીન હતી. ક. સા. ૩, ૧૩૬: મિ. બિમ્સ એમ ધારે | Diffusion, વ્યાપન [ પિ. ગો. ] છે કે હિંદી ભાષા અપભ્રંશમાંથી થઈ છે.
વિ. વિ. ૧૫૧: જુઓ પૂર્તિ માં Cohesiઅને ગુજરાતી તે હિંદીમાંથી થયેલી ઉપભાષા veness. (d.) છે.
Dipthong, સંધ્યક્ષર,સંધિસ્વર[ક.પ્રા.] Dialogue, ઉભયાલાપ [ન. ભો.]
મ. વ્યા. ૬: એ, ઐ, ઓ, અને ઔ એને અ. ક. ૨૪, જેબનું પુસ્તક તે કાંઈક સંધ્યક્ષર કે સંધિસ્વર કહે છે; કેમકે તે બે નાટકરૂપ ઉભયાલાપ છે. (મૂળ અંગ્રેજી:- સ્વરના બનેલા છે. The book of Job is a kind of dra. Disciplinarianism, વિનયનmatic dialogue.)
શીલતા [વ. ક.] pictator, આદેષ્ટા [આ. બી.]
ક. ૧૯૩૦, માર્ચ ૧૯૯: જવાહરલાલની વ. ૩૦, ૧૨૨: ગાંધીજી એટલે હિન્દની | વિનયનશીલતા (ડિસિપ્લિનેરિયનિઝમ) હવે

Page #14

Dispersion
૨૩૨
Egois m
તે સુજ્ઞાત છે લેખક કહે છે કે એમણે મહા વ. ૨૮, ૩૬૨: લાહોર Bચૅસે ઠરાવ કર્યો સમિતિના કાર્યાલયને કેઈ સરકારી ખાતા કે- કચેસના દિચના મંત્રમાં “સ્વરાજ્ય ”
કરતાં પણ વધુ વ્યવસ્થિત કરી દીધું છે. શબ્દ છે એનો અર્થ “T સ્વરાજ્ય ” Dispersion, વિભાજન પિ. ગે.] સમઝવું. અત્યાર સુધી એ શબ્દના અર્થમાં
વિ. વિ. ૧૯૪: પ્રકાશનું છે. વિભાજન d, s. “મિનિયન સ્ટેટસ”—અર્થાત સાંસ્થાનિક થવાથી સૂર્યના શ્વેત પ્રકાશમાંથી સસરંગપટ પદ-બ્રિટિશ સામ્રાજ્યનાં સંસ્થાને જે પદ દેખાય છે તે બતાવીને અને એક ગોળ પાના ભોગવે છે તે પદ-એનો પણ સમાવેશ થતો ઉપર સાત રંગ સાથે સાથે લગાડીને તે ફેર- તેને બદલે હવેથી એને અર્થ પૂર્ણ સ્વરાજ્ય' વવાથી તેમાંથી શ્રેત રંગ પાછો ઉત્પન્ન થાય કરવામાં આવશે. છે, તે દેખાડીને તેણે પ્રકાશના સ્વરૂપ સંબંધી ૨ વસાહતી સ્વરાજ્ય [ રા. વિ. ] સંશોધનની શરૂઆત કરી હતી.
પ્ર. ૧૧, ૨૦૬: મદ્રાસના ઠરાવમાં હિંદી Dissipation, શક્તિક્ષય [ન. ભો.] પ્રજાનું ધ્યેય સંપૂર્ણ રાષ્ટ્રીય સ્વતંતત્રા મેળવવાવ. ૨૭, ૯૬: મહારા બધુ, કૃષ્ણરાવ,
નું હોવા છતાં આ ખરડો વસાહતી આ વાત સાંભળ્યા પછી હમને હસવા લાગ્યા
સ્વરાજ (d. s.)થી સંતોષ માનતો હતો. અને વ્યસની લોકોના ખાનપાન, ગાનતા, Drawing, રેખાકલા [આ. બી.] જેવું આ પણ છે. (શક્તિક્ષય) નું જ ઉદાહરણ વ. ૨૮, ૪૮: ૯: રેખાકલા (ડેઈંગ) ગણુને કાંઈક હમારો દેષ જ હેમણે માને. Drawing and painting, Distortion, વિપથગમન પિ. ગે.] | રેખાંકન અને રંગપૂરણી [વિ. ક.] વિ. વિ. ૨૩૦: આ વિપથગમન માપવાથી
ક. ૧૯૩૧, જાન્યુઆરી, ૩૦: એ ચિત્રકારોતેમની ગતિ અને ઘનતાનું માપ લઈ શકાય છે.
નાં રેખાંકન અને રંગપૂરણી આજનાં ચિત્રDogmatism, આગ્રહશીલતા [વિ.ક.]
વિદ્યા શીખતાં ચાલાક હોંશીલાં બાળકોના
ચિત્રોમાં હોય છે, તેનાથી બહુ ચઢીઆનાં કૌ, ૫. ૧૧૪૬: વિવેચના એ કે શાસ્ત્ર |
નહીં હોય. નથી હોય તો યુવાને તે શીખી લેતઃ એ |
Dynamics, માનસિક વલણ પણ નથી–જે તેમ હોત, તો
Astro-dynamics, ખમંડળગતિ• વૃદ્ધો તે કેળવવામાં સંપૂર્ણતા સાધત; વિ
વિદ્યા [ પિો. ગે. ] વેચના તે છે એવું એક સાહસ, જેમાં ઉદાર
વિ. વિ. ૧૦૩. શૌર્ય અને ક્ષમાની, તર્કવિદ્યાના નરમાશભર્યા Electro-dynamics, la pollaઉપગની, કલ્પનાને સ્વૈરવિહારની અને
વિદ્યા [પો. ગો. સદર) માત્ર આછીપાતળી જ આગ્રહશીલતા Hydr—dynamics, જગતિ- (ડોમેટિઝમ)ની જરૂર પડે છે.
વિદ્યા (પ. ગે. સદર]. Dominion status, vizua's 4a Thermo-dynamics, 9021ra[ આ. બા. ]
વિદ્યા [ પિો. ગો. સદર ]
Ego, અભિમાની ન દે. ]
Egoism, અહંભાવ [બ. ક.] સુ. શા. ૬૫પરંતુ આ અધિષ્ઠાન તત્વ આ. ક. સ. ૯૦-૧: કવિ અહં પ્રધાન આત્મઅથવા બ્રહ્મ કંઈ પૂર્ણ સત્ પદાર્થ છે એટલું લીન પ્રાણી છે, એ હકીકત આ ચિત્રની જ નહિ, પણ પૂર્ણ ચિત દરેક અભિમાનીમાં | રેખાઓમાં પણ સ્પષ્ટ છે, તથાપિ અહીં કવિ પ્રેરક આત્મા રૂપે રહે છે, અને દેખાતા જડ એટલે સૌન્દર્યનો પૂજારી, “માં” પાછળ વિશ્વના ભીતર પ્રદેશમાં અંતર્યામી ઈશ્વર પ્રાણ પાથરનારે, દિવ્ય અનુગ્રહ વડે જ સમણું રૂપ રહે છે,
પમાય તે પમાય એ અનુભવે વિનમ્ર, એ

Page #15

Elasticity
૨૩૩
Epic
એનું લક્ષણ મુખ્ય વક્તવ્ય બને છે, અને th opens his heart to every elevaકવિને અહંભાવ ( ઈગેઈઝમ્ ) એટલો | ting feeling.) ખેંચ નથી.
Emanation, નિ:સરણ પિ.ગ.] Bgoist, અહંભાવી [બ. ક]
વિ. વિ. ૨૩૨: આ સંબંધમાં રેડીઅમ ની - આ. ક. સ. ૨૪: અને યુવાને પણ ખુરસી
શોધ અને તેમાંથી નીકળતા નિસરણ (એમેઓ ખેંચી કુંડાળું વળી બેઠા, એટલે તે
નેશન) વગેરેનો અભ્યાસ ઘણો જ રસમય અને આ ઉપચીતારા, અપચીતારા, લેભાગુ, અને
ઉપયોગી છે.–રેડીએમમાંથી ઉત્પન્ન થતા અહંભાવી (ઇગોઈસ્ટ .) ઘુસણીયાને ગાળ
પદાર્થોમાં વાયુમય નિસરણ ઘણું જ અગત્યઉપર ગાળ દેવા લાગ્યો.
નાં છે. Elasticity, સ્વરૂપવૃતિ [ક. ઘ.]
Embriology, ૧ ગર્ભવિકાસ પ્રકરણ છે. શે. ૧, ૧૪–૮: સર્વ ચીજોમાં રહેલા [ન. દે.] અહંકારમાં બે સામાન્ય ધર્મો પરખાઈ આવે સુ. શા. કષ, ૪: ગર્ભવિકાસ પ્રકરણ (૨) છે: (૧) આઘાત સામે પોતાનું સ્વરૂપ કાયમ –ગર્ભબિંદુ શી રીતે વિકાસ પામી દેહાકાર 2104911 Rultet (elasticity, ability ) બને છે તે જણાવનાર વૈદ્યકશાસ્ત્રને ખંડ. અને (૨) સામે આઘાત (પ્રત્યાઘાત) કરવાની ૨. ગર્ભ વિદ્યા [પ. ગે.] શક્તિ (resistance). મનુષ્ય કે પ્રાણીને યે વિ. વિ. ૯૯: એક જ પ્રાણી ગર્ભાઅહંકાર આથી કશું વિશેષ કરતો નથી. એ વસ્થામાંથી પૂર્ણાવસ્થામાં કેવી રીતે આવે છે જેમાં પોતાની અસ્મિતા માને છે તેમાં ફરક તે વિષય ગર્ભવિદ્યા (e.) કહેવાય છે. ન પડવા દેવા, અને કોઈ તેમાં ફરક પાડવા
| Emphasis, ૧ ભાર [અજ્ઞાત] આવે તો પ્રત્યાઘાત આપવા જે બળ ખર્ચે છે તે જ એનો અહંકાર છે. પછી એ અસ્મિતા
૨. દઢીકરણ [ન. ભ.] શરીરને લગતી હોય, કે કુંટુંબ, સમાજ કે
અ. ક. ૨૩૭: હવે વાણીને ગૌરવ, સૌન્દર્યા
દિ અપિત ગુણો આપનારાં અંગ છે.એ. દેશને લગતી હોય, કે વાણી કે વિચારને
એ અંગઃ (૫) દઢીકરણ અથવા ભાર (e.).... લગતી હોય, અને નાના મોટા જડ પદાર્થો
પ્રથમ દઢીકરણ લઈએ—ોર્જ હેનરી ટ્યૂસ પણ આવી સ્વરૂપધૃતિ અને પ્રત્યાઘાતની
કહે છે:-દઢીકરણ અને વિરામ એ ભાષણુકલામાં શક્તિઓ ધરાવે છે.
કઠણમાં કઠણ વિષય છે. Electrone, ૧ વિઘુદષ્ણુ પિ. ગે.]
Epic, . બહલ્કાવ્ય [ મરાઠી–રસિકલાલ વિ. વિ. ૨૩૬: આ પરમાણુની મધ્યમાં ધનવિધતવાળા જડ ભાગ હોય છે તેની ચારે
છોટાલાલ પરીખ ] . બાજુ ઋણ વિધુતવાળા વિદ્યુત્ અણુઓ ફરતાં
વસંત રજત મહોત્સવ સ્મારક ગ્રંથ, ૨૮૮: હોય છે.
હવે આ કળાઓના પ્રકાર માટે જે શબ્દ
વપરાયા છે તેના ગૃજરાતી પર્યાયોનો વિચાર ૨ અણુકિરણ [ ન્હા. દ. ]
કરીએ. Epic poetry ને માટે આપણે મહા પાંખડીઓ, પ્રસ્તાવના, ૬: યજ્ઞકુંડની યજ્ઞશિખાઓ ઉછળે છે ત્યારે મંહીથી કઈ કઈ
કાવ્ય અથવા બ્રહલ્કાવ્ય શબ્દ વાપરીએ. આ
શબ્દમાં eos નો અર્થ નથી આવતો પણ લિંગ ઉડે છે: એથીએ ઝીણેરા આ અણુ
સાધારણ રીતે Epies માં જે જાતનું વરંતુ અને કિરણો eo, છે.
શિલી હોય છે તે પ્રકારનું વસ્તુ અને વર્ણનElevating, ઉન્નતાકર્ષી [ ન. ભ. ] શેલી મહાભારતાદિ કે રઘુવંશાદિ મહાકાવ્યોમાં
અ.ક. ૧૭: ભાવગ્રાહી યુવક પ્રત્યેક ઉન્નતા- હોય છે. મહાકાવ્ય આપણાં પરિચિત કાવ્ય કષી ભાવને પ્રવેશ આપવાને પોતાનું હૃદય માટે રાખી મરાઠીમાં જાતે “બહત્કાગ્ય ” ઉધાડે છે (મૂળ અંગ્રેજી:-susceptible you- { શબ્દ epic ના અનુવાદ તરીકે વાપરી શકીએ.

Page #16

Epilogue
૨૩૪ .
Expression notation
Epilogue, ઇતિલેખ [બ ક.]
tional evolution ) ના યુગમાં લુપ્ત થએલા જુઓ Prologue. (ઉત્તરાર્ધ ૧૬૫)
કે વિકૃત થએલા વાકુપ્રચાર વર્તમાન ભાષામાં Equilibrium, થે [કિ. ધ.].
અનુકળતાથી ગોઠવી છે તેવા હોય છે તે નવજીવન, શિક્ષણ અને સાહિત્ય : E. માટે | - સજીવન કરવામાં આવે એ શક્ય છે. માટે “” શબ્દ સૂચવું છું. જ્યારે બેઉ બાજૂના | Expert, વિશિષ્ટ વિદ્વાન [ આ. બા. ] દવા સરખા હોય ત્યારે “” થાય એટલે ગતિ વ. ૩૦, ૨૭૬; સર દોરાજશાહ મહેતા અટકી જાય. કેટલીક રમતમાં “ઘ' શબ્દ રમત યુનિવર્સિટી સેનેટમાં પ્રોફેસરે ઉપરાંત બહારના બંધ કરવાના હુકમ તરીકે વપરાય છે એવું કેળવાએલા અને વ્યવહારદક્ષ પુરુષોની અપેક્ષા કાંઇક સ્મરણમાં છે.
રાખતા એટલું જ નહિ પણ “વિશિષ્ટ વિદ્વાનErotosis, અતિકામવર [વિ. ક.] - ના જુલમ ” (“tyranny of experts') ક. ૧૯૩૧ માર્ચ ૧૫:
થી કેળવણીને બચાવવા માટે એવા પુરુષની જુઓ Puritanisis (પૃ. ૧૬૯).
સેનેટમાં જરૂર છે એમ કહેતા. Ethnography, માનવજાતિશાસ્ત્ર | Expletive, અર્થભારપૂરક [૨. મ]. [ કા. છ. ]
ક. સા. ૩ ૧૬૫: “આવતા બેશ તલે” એ વ. ૨૭, ૧૦૩: પ્રથમ અધિવેશનમાં પાંચ ઈગ્રેજી માની વાક્ય ગુજરાતીમાં “આવતા પાંચ વિભાગ હતા, રસાયન, ભૌતિકશાસ્ત્ર, બેશ તળે એવા રૂપમાં મુકાય. એ બે વાનું પ્રાણિશાસ્ત્ર, વનસ્પતિશાસ્ત્ર, અને (e.) માનવ- સરખાપણું સ્પષ્ટ છે....ઉપર ઉતારેલા વાક્યમાં જાતિશાસ્ત્ર,
‘તા” એ માત્ર અર્થભારપૂરક (e.) છે અને તે Evolution, ઉદ્દભવ [ ૨. મ. ] | માટે ગુજરાતીમાં “તો' વપરાય.
ક. સા. ૩, ૧૩૪: “ઈ લ્યુશન'ને કમ Expression notation,વિશેષક્રિયામનુષ્યજાતિ સુધી લાવ્યા પછી કુદરત દૂર ખસી લેખન [ગ. ગ.]
છે અને કુદરતની ધુરા મનુષ્યને ખભે આવી ગા. વા. પા. ૧, ૧૨૯: સ્વર અને કાળ છે. ઇવોલ્યુશનનું કાર્ય કુદરતને બદલે મનુષ્ય સિવાય જે કેટલીક ખાસ ક્રિયાઓ સ્વરને આગળ ચલાવવાનું પ્રાપ્ત થયું છે. કુદરત જે ઉચ્ચારવા કે વાદ્યમાંથી શબ્દ અથવા સ્વર ઉદ્દભવ શારીરિક ફેરફારથી ઉપજાવતી તે ઉદુ- પ્રકટ કરવા માટે કરવામાં આવે છે તેને વિશેષ ભવ બુદ્ધિવ્યાપારથી ઉપજાવવાનું મનુષ્યને કિયાલેખન કહીશું. અંગ્રેજીમાં એને માટે માથે આવ્યું છે. એ લક્ષ્ય માટે ઉપાય એકસ્પેશન (e, ) નોટેશન કહે છે. “એક
જતાં મનુષ્યો ઇતિહાસની પણ મદદ લે છે સ્ટેશન” એ શબ્દમાં અમુક સ્વર કે તેના અને ભૂતકાળમાં સફળ થયેલા કેઈ અંશે સમૂહને મંદ, મહટે અથવા બહુ જ મંદ વર્તમાનમાં ગોઠવાય તેવા હોય તો તેને પણ કરવો પડે કે કેમ એટલી જ બાબતમાં ચિહઉપયોગ કરે છે. આવો ઈરાદાવાળો ઉદ્દભવ નોનો સમાવેશ કરવામાં આવે છે. પણ (intentional evolution) 14104147HI આપણે તેને બદલે જે “વિશેષ ક્રિયા” એ જે પણ પ્રવતે એ સ્વાભાવિક છે અને તેથી, શબ્દ વાપર્યો છે તેમાં તે સ્વરના મંદપણાને ભાષાના ભૂતકાળમાં એક વાર સફળ થએલા સ્પષ્ટ કે પ્રકાશિત પણાનો અને તે ઉપરાંત પણ ઈરાદા વગરના ઉદ્દભવ (uninten- આપણે બીજી અનેક બાબતોનો સમાવેશ કરીશું.

Page #17

Fact
www. kchatirth.org
૨૩પ
Fact, ભાવ [બ. ક.] લિ. ૧૬૯: એવા મહત્ત્વના વિચાર (iden) વા ભાવ (k.) ને માટે શબ્દો તે ગમે તેટલા યાાય, તે સર્વમાંથી જે એક રૂઢ થવા પામે, ભાષાની ટંકશાળમાં પાસ પડે, તે એક શબ્દના પ્રથમ ઘડનારને (જડે તે) સમ્ભારવા, અને બીજા કાંકરાઓને તેમ કાંકરાઓના ઊછાળનારાઓને વિસારી દેવા એ જ વિશ્વક્રમને લાયકની ચિર જીવતા (survival of the fittest) ના કાયદે છે. ૧. ૨૮, ૩૩ પણ જુએ. Factitive verb, અપૂર્ણક્રિયાવાચક સમક ક્રિયાપદ [ક. પ્રા.]
મ. ન્યા. ૮૦: કેટલાંક સકર્મક ક્રિયાપદ એવાં છે કે તેની પછી ક ઉપરાંત કેટલાક શબ્દો વાપરીએ ત્યારે જ તેને અપૂર થાય. દાખલા: આવી વર્તણુકથી પુત્રે પિતાને ઘણા ગુસ્સે કર્યા-ક્રોધી બનાવ્યેા. Fairy tale, યક્ષિણી વાર્તા [મરાઠી—
શ્રીકંઠ નીલકંઠ ચાપેકર]
કૌ. ૧૯૩૦, મૈ,૩૦ : ટૂંકમાં કહીએ તા, કે. આર્ટએ પેાતાની સામાજિક નવલકથાએથી, કલ્પિત વાડ્મયના ક્ષેત્રમાં મ્હાલું પરિવર્તન કર્યું; એમની પહેલાં જેને “અદ્ભુત રમ્ય” (Romance) અને ‘“કલ્પિત અથવા યક્ષિણી વાર્તાઓ'' (Fairy tales) એવાં નામે સાધારણ રીતે આપી શકાય, એવી વાર્તાએ અને કથાનકાની પ્રથા વિશેષ રૂઢ હતી.
Federal, ૧. સમવાયાધીન, સમવાચી [તંત્રીઓ, પ્રસ્થાન]
પ્ર. ૧૧, ૧૮૯: ગેાળમેજી પરિષદ્મવાળાઓએ હિંદુસ્તાનના ભાવી રાજ્યમ ધારણ માટે ‘ફેડરેશન' અથવા આખા શબ્દ ફેડરેશન એફ સ્ટેટસ' નું રૂપ પસંદ કર્યું છે; યુનિટરી' રૂપ પસ ંદ નથી કર્યું. આપણે ગુજરાતીમાં આને માટે કયા શબ્દો વાપરીશું ?
આ જ અંકમાં એક લેખકે 'યુનિટરી' માટે ‘એકમુખી’ સત્તા અને ‘ફેડરલ' માટે ‘બહુમુખી' સત્તા એવા શબ્દો વાપર્યા છે.
F
Federal
‘યુનિટરી’ બંધારણમાં રાજ્યની કુલ સત્તા અવિભક્ત રીતે એકતન્ત્ર' ને અધીન હેાચ છે, એટલે તેને એકતન્ત્રાધીન બંધારણ અથવા ‘એકતન્ત્ર’ બંધારણ એવું નામ આપી શકીએ.
‘ફેડરેશન’ માં સ્વાધીન સત્તાવાળાં સંસ્થાને સંધિ અથવા કરારથી એક બની સત્તાની વહેંચણી કરે છે. આમાં અમુક સત્તાએ— મેાટા ભાગે . આખાને લગતી સત્તાઓ-મધ્યવર્તી તન્ત્રને સાંપવામાં આવે છે, અને અમુક સત્તાએ પ્રત્યેક સંસ્થાન અથવા અવયવના હાથમા રહે છે. શેષ સત્તા વિશે એક સરખું ધેારણ નથી. આવા રાજ્યમાં તેનાં ભિન્ન ભિન્ન સંસ્થાને અમુક ખાખતામાં સ્વાધીન અને ખીજી ખાખામાં મધ્ય મંડળને અધીન હાય છે. આવા સંચાગને માટે સમવાય' રાખ્ત વાપરી શકાય. ‘સમવા’ મા ‘સવા’ શબ્દ ગુજરાતમાં નાતેાના પેટા વિભાગેાના એકીકરણ માટે વપરાય છે; જેમકે ‘બાવીસ ગામાને! સમવા' ‘ઔદિચ્યાને! ખરેડી સવા ઈત્યાદિ. આ રીતે ફેડરેશન ઓફ સ્ટેટ્સ’ ને ‘સસ્થાનસમવાય' એવું નામ અપાય. સાધારણ વ્યવહારમાં એકલા ‘સમવાય’ શબ્દ વાપરીએ તે પણ ચાલે; એવા ખધારણને ‘સમવાયાધીન’બંધારણ અથવા ‘સમવાયી’ બંધારણ એવું નામ અપાય. સંસ્થાનની સત્તાને ‘સ’સ્થાની-સત્તા’ અને સમવાયની સત્તાને સમવાયી' સત્તાએ કહેવાય.
‘યુનિટરી’ અને ફેડરલ પ્રકારનાં અધારણા માટે ‘એકતન્ત્ર’ બંધારણ, અને ‘સમવાય’ બંધારણ એવાં નામેા અનુક્રમે વાપરી શકાય.
૨. સયાજક [ખુશાલ તલકશી શાહ] પ્ર. ૧૧, ૪૦૭: હિંદનું ભાવિ રાજખ ધારણ સયેાજક (F) તાનુસાર ચેાારો; અને તેની મધ્યસ્થ રાજસસ્થા-મચસ્થ પ્રધાન મંડળ (Federal exeutive)—સંચાજિત પ્રજાપ્રતિનિધિત્વવાળી ધારાસભાને જવાબદાર થશે.

Page #18

Federation
૨૩૬
Function
Foot,
Federation, ૧. સમવાય [તંત્રીઓ, ! ખવરાવી, ઉલ્લાસ એમનાં અંતરમાં પ્રકટાપ્રસ્થાન
વતો લાગે છે, એ શૈલી વિષયના સમગ્ર પ્ર. ૧૧, ૧૮૯: જુઓ ઉપર Federal.
અર્થસંસ્કારો (‘એસોસિએશન્સ”) ને અનુરૂપ
હોતી નથી. ૨. સં જન [ખુશાલ તલકશી શાહ]. પ્ર. ૧૧, ૪૦૭: મધ્યસ્થ–એટલે કે અખિલ
Football, પવનદડે દ. બી.] . ભારતીય રાજસંસ્થા, અને પ્રાંતિક એટલે કે સ્થાનિક અને રજવાડી સરકારની પરસ્પર
કુમાર, ૧૯૮૭, કાર્તિક, ૪૮૦: એક દિવસ સત્તા, મર્યાદા, કાર્યક્ષેત્ર, કેમ રચાયાં છે, અને
હું ગોલકીપર હતે. ઉંચેથી પવનદડે ( ફૂટ સંયોજન (F.) થયા પછી કેમ રચાશે, તેને
બાલ) આવ્યો. લક્ષ્યવેધ (ગોલ) થવાની વિચાર અહીં કરવાની આવશ્યક્તા નથી.
સૌની ખાતરી હતી. ૩. સમવાયી તંત્ર, સમવાયતંત્ર
Foot-path, પગથી મિ. ક.] [શ. વિ.]
આ.ક.૧, ૨૦૨: તે મુજબ હિંદીઓ પગથી પ્ર. ૧૧, ૨૦૮: બધી ચર્ચાનું બાધારભૂત ,
(ફૂટપાથ) ઉપર હકપૂર્વક ન ચાલી શકે,
રાતના નવ વાગ્યા પછી પરવાના વગર બહાર ધોરણ એ હતું કે મધ્યવર્તી સરકાર બ્રિટિશ |
ન નીકળી શકે. હિંદ તેમજ દેશી રાજના સમવાયી તંત્ર Fountain-pen, ઝરી, શાહીસરી (f.) નું બને. આ તંત્રનું સ્વરૂપ કેવું ઘડવું એ હવે પછી નક્કી થશે, આ તંત્રના અગ
કિ. ઘ. ખાનગી કાગળ, તા. ૬-૭–૩૧] ભૂત અત અને દેશી રાજ્યો, જે વિષયો Frequency, આવૃત્તિ સંખ્યા [વીરમિત્ર સમત્રને સુપરત કરશે તેટલા ઉપર જ ભીમરાવ દિવેટિયા]. તેની રો રહેશે.
પ્ર. ૧૧, ૩૩૬: પ્રકાશની અંદર રહેલો Finance, અર્થપ્રકરણ,મહેસૂલ [રા.વિ.] શક્તિપુંજ' પ્રકાશતરંગની આવૃત્તિ સંખ્યા
પ્ર. ૧૧, ૨૦૯, રાજ્યનું અર્થપ્રકરણ અથવા (f.) ના પ્રમાણમાં હોય છે. લાલ તરંગની મહેસૂલ (f.) સપતા પહેલાં ઉપર જણાવેલા આવૃત્તિ સંખ્યા નાની હોય છે એટલે એમાં હંદના રક્ષણ વગેરેના ખરચના અપવાદે રહેલે “શક્તિપુંજ' પણ ઓછો એટલે થોડા કરવા જોઈએ. તેમજ સેક્રેટરી ઓફ સ્ટેટ પ્રમાણમાં હોવો જોઈએ; જ્યારે ભૂરા રંગના તરફથી જે જે જવાબદારીઓ લેવાઈ હોય
તરંગની આવૃત્તિ સંખ્યા મોટી હોય છે એટલે તના પાલન માટે પણ અપવાદ કરવા જોઇએ.
શક્તિપુ જ’ પણ તેટલો જ વધારે અને મોટા -આટલા અપવાદે સાથે અર્થપ્રકરણ હિંદની
પ્રમાણમાં હોય છે. જવાબદારીને સુપરત થશે. આને અર્થ
Fulcrum, ૧. આધાર [અજ્ઞાત] એ થયે કે અર્થપ્રકરણમાં દ્વિસત્તાક
૨. ખાંધ, ખભે [કિ. ઘ.] વ્યવસ્થા ચાલશે.
નવજીવન, શિક્ષણ અને સાહિત્ય, “કેટલાક Flippancy, વાચાપલ્ય [વિ. ક.]
પારિભાષિક શબ્દ”; F. માટે ‘આધાર’ કરતાં ક. ૧૯૩૧, માર્ચ, ૧૯૬: પણ સાહિત્ય
ખાંધ' કે “ખ” એ શબ્દો વધારે યોગ્ય રચનાની, કલાની દષ્ટિએ એમ લાગ્યા વિના
થાય એમ મને લાગે છે. રહેતું નથી કે વિષયપસંદગી ભલે ધર્મ- Function, કિયા [આ. બી.] ગ્રંથોમાં થાય અને તેની રજુઆત પણ ભલે
વ. ૨૯, ૧૩૫: અર્થાત સમાનતાનું પદ આપણે અર્વાચીન” કહેવાતા દૃષ્ટિબિંદુથી
ખરું, પણું એ પદને લગતી સઘળી જ ક્રિયામાં કરીએ–છતાં વિષયની રજુઆત કરવામાં જે
સમાનતા નહિ ! આવી સાંકડા અને અપ્રમારેવરેટ ફિલપસી” વાળી (અનાદરી વાકચા
ણિક મનની દલીલ સામે વિચાર કરવા એક પલ્યભરી) શૈલી લેખકે આવી રચનામાં
કેન્ફરન્સ મળ્યું, જેનું કામ “status” (પદ) વાપર્યા વિના રહી શકતા નથી, જે શૈલી
અને “functions” (ક્રિયા) નો અવિધિ પ્રકારનો વાપર વળી પાછો તેમનું તાટસ્થ સાધવાનું હતું.

Page #19

Germ
૨૩૭
Humorous
Germ,
છે અને કોષેશકને બદલે (G. S.) બીજબિન્દુ
કહેવાય છે. Germ-p sm, બીજરસ નિ. દે.]
Germinal vesicle, allorable સુ. શા. ૬: આ પ્રકારના સચેતન આર.
[સયાજી સાહિત્યમાળા] ભક પરમાણુઓ, તેમની અમુક પ્રકારની
ગર્ભની કથા, ૯: જુઓ ઉપર Germinal રચનાવાળા અણુઓ, તે અણુની ઘટનાવાળા
Spot. પિંડ અને તેની આગળ પાછળ રહેલું દ્રવ્ય
desticulation, અંગવિક્ષેપ ન. .] રૂપ મંડળ મળીને જે પ્રાણુરસ બને છે તેને !
- અ. ક. ૬૫: અભિનયનાં મુખ્ય અંગમાંનાં બીજ રસ (જર્મ-પ્લેઝમ) કહે છે.
બે અંગ-અંગવિક્ષેપ (g) અને વદનાભિનય Germinal,
-હેની પ્રાચીન કાળમાં શી સ્થિતિ હતી તે Germinal spot, બીજબિન્દુ | જરાક જોઇએ. સિયાજી સાહિત્યમાળા]
Graph, આલેખ [અજ્ઞાત ગર્ભની કથા, ૯૬ ષકવચને બદલે કૌ. ૧૯૩૦, ઑગસ્ટ, ૮૫ વિદ્યાર્થીઓ (Toma Pellucida) “અંડકવચ' કહેવાય છે, રોજ કેટલું કામ કરે છે તેની નોંધ ત્યાર કોષરસને બદલે (York) “અંડરસ” “અંડ- સુધી નોંધપોથીમાં રહેતી તેને બદલે એક પીલ” “દાલ” કહેવાય છે, કેશને બદલે ખાસ પ્રગતિપત્રક તૈયાર કરી તેમાં આલેખ (Germinal vesicle) બીજફોટ કહેવાય (“ગ્રાફ') દોરીને કાર્યમાપ થવા લાગ્યું.
o]
Haloતેજમંડલ વ્હિા. દ.]
Heretic, પાખંડી [વિ. ક.] કેટલાંક કાવ્યો, ૧, ૪૩:
ક. ૧૯૩૦, મે, ૩૧૬ઃ રેન્સ રીયલ કે તેજમંડલ અનુપમ ને સુહાગી
સ્વતંત્રમિજાજ હતો કે આલ્ડિગન તો તેને માંગલ્યકારી પ્રિયને મુખડે વિરાજે; એક પ્રકારને પાખંડી (હરેટિક) જ કહે છે. (૨) ૧૧૮: તેજમંડલ H., દેવાંશીઓના Hospital, આતુરશાળા [ન. દે.. મુખ ફરતું તેજનું કુરણ હોય છે તે પ્રભા. Hedonist, સુખવાદી [બ. ક.]
સુ. શા. ૨૯: પરંતુ સોળમા વર્ષથી તેમણે
પિોતાનો અભિરુચિને વિષય વૈદ્યકશાસ્ત્ર હાથ કૌ. ૧૯૩૦, સપ્ટેમ્બર, ૧૪૮: રાવજીના ૧
ઉપર લીધે. આ વિદ્યાને અનુભવ તેમણે પિતા ગિરિધરરાવ હેડમાસ્તર સ્પેન્સરભક્ત
બર્મિંગહામ આતુરશાળા (હોસ્પીટલ) માં હતા, ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં કે
મેળવ્યો હતો. ત્રીજી પચ્ચીશીમાં મદ્રાસ, મુંબઈ, અજમેર,
Humorous, માર્મિક [બ. ક.] પંજાબના સુશિક્ષિતામાં મિલ અને પેન્સર
લિ. ૬૫: માણસ છેલ્લી ઘડીએ પોતાનું ના ભક્ત ઘણું મોટા પ્રમાણમાં પાકેલા એ
આખું જીવન એક દષ્ટિપાતે જોઈ લે છે અને એતિહાસિક હકીકત છે,–તેમના શિક્ષણથી એ , છેક સુખવાદી (હાડનિસ્ટ h.) બને છે.
આખે જન્મારો પોતે પૌરુષનું હીર શેમાં Heredity, અનુવૃત્તિ નિ. દે]
ગયું તે વિનમ્રભાવે પણ દૃઢતાથી– છેલ્લા સુ. શા. ૮: આ મતમાં વ્યક્તિના દેહના દાખલાની જેમ માર્મિક (h)ની રીતે અથવા જીવનસમયમાં થયેલા વ્યાપાર અને કર્મો
વાવૈભવ અને દલીલસમૃદ્ધિ વડે અથવા વડે પ્રજામાં ગુણધર્મની અનુવૃત્તિ થાય છે
નરી પ્રૌઢતાથી અથવા તો પ્રોત્સાહક સંગીતએવું માનવામાં આવે છે.
માં કહે છે. પૃ. ૪૭ પણ જુએ.

Page #20

Iceberg
ર૩૮
Image
Iceberg, બરફમેરુ [બ. ક.] Ikon, મુખરેખા બિચુભાઈ રાવત] પ્ર. ૮, ૨૫૦: બરફ (i.) ને સાત- | કૌ. ૧૯૩૧, માર્ચ, ૧૬ ગુજરાત અને
કાઠિયાવાડના તળપદા વાસીઓની લાક્ષણિક ડુબેલો રહે છે, એક-અષ્ટમાંશ જ સપાટી ઉપર મુખરેખાઓ (ii.) તથા વિવિધ સ્વભાવદર્શન અને સૂર્યના પ્રકાશમાં ફુટ દેખાય છે તેમ આલેખતું સબળ પાત્રનિર્માણ, જાણે સાચું માનવ જીવન અને પ્રકૃતિની અસ્કુટતાઓ જ ગુજરાત આંખ સામે ખડું થયું હોય એવા
સંગીત કળાનું પ્રધાન અને વિશિષ્ય એમ છે. ગુજરાતનાં શહેર-શેરી, ગ્રામ-વાડી, અને Idealist, વિષયાભાવવાદી [ન દ્વા.) પાદર–સીમાડાઓનાં દૃશ્યનિરૂપણ, અને
ત્યારે કરીશું શું ? ઉત્તરાર્ધ, ૧૦૩: તે જેમાંથી ગુજરાતની લોકોત્તર સંસ્કારિતાનો વિષયાભાવવાદી ફિલસુફી (Idealist philo- સાચો પ્રાણ બેલત હોય એવું ભાવાલેખન sophy) એટલે કે જે પદાર્થો ઇન્દ્રિયગોચર અનેક વર્ષો પછી, પહેલવહેલાં પ્રકટયાં. થાય છે તેની સત્તા નહિ સ્વીકારતાં તે પદાર્થ Illustration કથાચિત્ર, કથનચિત્ર વિષેની કલ્પના સત્ય છે એવું પ્રતિપાદન કર
[બચુભાઈ રાવત] નારે મત–તેમાં માનનારે હતે.
કૌ. ૧૯૩૧, માર્ચ, (૧) ૧૬૯: અને એ Idealistic, ભાવનાત્મક નિ. ભો.] ! શ્રીમાને વિશુદ્ધ કલાપ્રેમથી લોકોની વૃત્તિ
અ. ક. ૭ઃ સૌન્દર્યના સ્વરૂપ વિશે એક કેળવવા માટે “સુવર્ણમાલા” નું પ્રકાશન કરવા મત હે છે કે પદાર્થના અંશની સપ્રમા
માંડયું તેને માટે આખા મુંબાઈ ઇલાકામાં થતા તે જ સૌન્દર્યનું તત્વ; આ એરિસ્ટે
અગ્રણું મનાતા અને મુંબાઈ કલાશાળામાં ટલનું materialistic (જડવાદી) લક્ષણ છે. ઊંચું સ્થાન ભોગવતા શ્રી. ધુરંધર જેવા બીજે મત Neo-Platonist તત્ત્વવેત્તાઓને
ચિત્રકાર પણ, શ્રીમાન પુરુષોત્તમના પ્રાચીન છે જે સૌન્દર્યનું I. (ભાવનાત્મક) લક્ષણ
કલાના વિપુલ સંગ્રહમાંથી કશી જ પ્રેરણું આપે છે; એ લક્ષણમાં સૌન્દર્યનું બીજ પદાર્થ
ઝીલવાને અસમર્થ નીવડયા અને “સુવર્ણ ની સપ્રમાણ ઘટનાથી પર રહેલા કોઈ
માલા માત્ર પશ્ચિમી ચોપાનિયામાં આવતાં ભાવનામય તાવમાં રહેલું મનાય છે.
કથાચિત્રો (Ii.) નાં ખોખાં જેવાં નાટકી Idealistic monism, 2483 48
ઢબનાં હિંદી પાત્ર વડે જ ચિતરાઈને બહાર
પડતી. (૨) ૧૭૨: અને ગુજરાતના આજના સુ. શા. (૧) ૧૧ઃ જડ અદ્વૈત માને કે
લગભગ કેઈ પણ સચિત્ર–સાપ્તાહિકનાં પાનાં અજડ અદ્વૈત માન-ગમે તે ભાવના તત્વ
જેમનાં સામયિક કથનચિત્રો (li.) થી વંચિત દર્શનની સ્વીકારો, તો પણ વિશ્વના જાતિ
નથી તે “ક્લામ્બિર–શ્રી. દુર્ગાશંકર પંડ્યામાં અને વ્યક્તિના ભેદનો ખુલાસે કેવળ તટસ્થ
મૂળથી જ નૈસગિક પ્રતિભાની એવી ચમક છે ઈશ્વરથી કરવામાં સપ્રમાણતા નથી. (૨) ૧૯: કે તે ધારે તે જોતજોતામાં આગલી હરોળમાં અજડ (અદ્વૈત) (I. m.)–ચેતન દ્રવ્ય વડે આવી શકે.
વિશ્વવ્યવસ્થા કરનારે તત્ત્વવિદ્યાનો સિદ્ધાન્ત. | Identity, તાદામ્ય [હા. દ.].
કૌ. ૫, (૧) ૭૨પ નૈતિક ચાબખા, અને કેટલાંક કાવ્યો, ૧, ૬૩, ને ૧૨૦:
દલીલબાજ કે કેવળ ગુણગાન કરતાં ભજનને તાદાભ્યસમરૂપતા. I.
કેવળ પઘના ખાડામાંથી ઉગારનાર Idiom, ઉક્તિરૂઢિ [૨. મ]
પ્રતિરૂપો (ii) હોય છે. (૨) ૭ર૬: જૂના ક. સા. ૩, ૧૬૫: ગુજરાતીમાં પણ તળે
ભજનસાહિત્યને કવિતા બનાવનારું આ ના અર્થમાં ‘હેઠળ” શબ્દ ઉક્તિરૂઢિ (i.)
સર્વમાન્ય, સામાન્ય ચલણી, પ્રતિરૂપ કે પ્રમાણે વપરાય.
પ્રતીક (I.).

Page #21

Immanental
'૨૩૦
Inference
Immanental, વિધાન્તર્યામી [..] જી જે કર્યું અને સુલભ આલસ્ય આદિ
લિ. ૧૦૬: બીજી રીતે જીવો. પ્રેમ એટલે દોષો પણ એવા જ ભયંકર દેખાય છે. માણસ જેવા શુદ્ધ જતુની નજરે અદેખે .Individualist, વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્યવાદી પણ. God is love ઈશ્વર પ્રેમ છે તે God is a jealous lover; 24 God is અં. ૪૫. Righteousness ઈશ્વર સદાચારમૂર્તિ છે. Individuality, સ્વવિલક્ષણતાઆત્મ(ઇશ્વર ધર્મ છે) તે God is Wrath વિલક્ષણતા [ન. .] ઈશ્વર રુદ્ર છે—એ બે જોડકાં માણસની
અ. ક. ૧૧, ૧૦: આ ઉચ્ચ કર્તવ્ય પાર ઉપાધિબદ્ધ દષ્ટિને તો અન્યોન્યપૂરક જ લાગે.
પાડવા માટે નટનામાં પરલક્ષી કલ્પનાશક્તિની આ અન્યોન્યપૂરકો પરસ્પર વિરોધી જ લાગ્યા
જરૂર છે; પણ તે સાથે જ યોગ્ય પ્રમાણમાં કરે. એવાં એવાં દ્રોનું સમાધાન, ઈશ્વર
આત્મલક્ષી કલાની પણ તેને આવશ્યક્તા છે. વિશ્વાન્તર્યામી પરમાત્મા છે (Immanental
તેમ ના હોત તે નાટકકારે રચેલાં પાત્રોનો Pantheism) ઈશ્વર વિશ્વોત્તર પરમાત્મા છે
વેશ ભજવતાં ભિન્ન ભિન્ન નટે એક સરખી (Transcendental Pantheism ) 241 રીતે જ ભજે, અને પ્રત્યેક નટની સ્વવિલક્ષણવેદાન્તી પર્યેષણ વડે જ થઈ શકે.
તાને પ્રસંગ જ ના મળે એમ બનત. (૨) Impersonation, અન્યરૂપપ્રવેશ ૧૨: આ તે નટની અવિનાશ, અદમ્ય આત્મનિ. ભો.]
વિલક્ષણતા; કલાના પ્રદેશની બહાર રહેનારી - અ. ક. નિવેદન, ક: જુઓ Personation અને પ્રકૃતિમાંથી સાક્ષાત આવનારી એ (ઉત્તરાર્ધ, પૃ. ૧૫૧)
આત્મવિલક્ષણતા છે. (મૂળ અંગ્રેજી:-This Incisor, છેદકદાંત [બાપાલાલ ગરબડ- is the actor's indestructible, insupદાસ શાહ]
portable, individuality making itપ્ર. ૧૩, ૩૨: દરેક જડબામાંના આગળના
self felt by means which lie out. દાંતને છેદક” દાંત (Ii.) કહે છે એટલે
side of art and come direct from આઠ છેદક દાંત છે.
nature.) Inconsistency, વિસંગતિ [બ. ક.) | Inferiority complex, નિકૃષ્ટતાની
આ. ક. સ. ૩૦: અને આ સવાલ પ્રન્થિ આ. બા.] અંગત વિસંગતિ (ઈન્કસિસ્ટન્સી i.) ચીંધ વ. ૩૦, ૧૨૨: જેના મગજમાંથી “I. e.” વાને, અગર તો આ સંગ્રહમાં ગેય કવિતાના ચાને નિકૃષ્ટતાની ગ્રન્થિ નાશ પામી છે એને મોટા પ્રમાણને ચીંધવા કાજે ઉઠાવવામાં
સરકાર સાથે સહકાર કરતાં પણ આત્મામાનની આવશે જ, એમ સમઝી લઈને તેનો આગળ
હાનિનો ભય નથી. થી જવાબ આપી લઉં.
Inhibition, ક્રિયાશોધ [ગિરજાશંકર Individualism, વ્યષ્ટિવાદ [આ. બા.] ભગવાનજી બધેકા
વ. ૩૦, ૩૪: બંને પક્ષને નિપક્ષપાત મોંટસેરી પદ્ધતિ, ૪૬: ક્રિયા કે ક્રિયાશોધ રીતે અવલેતાં જણાય છે કે આત્યંતિક કરવો પડે તેવી જાતજાતની પ્રવૃત્તિઓ કરવા
વ્યષ્ટિવાદ (I.) અને આત્યંતિક સમષ્ટિવાદ માંથી જ ક્રિયાશક્તિને બળ અને વિકાસ મળે છે. (socialism) અને ખેટા છે, અને સત્ય જેમ Inference, હમેશાં બને છે તેમ મધ્ય બિન્દુમાં જ વિરાજે Immediate inference by છે. વ્યષ્ટિવાદમાંથી ઊપજતા અન્યાય, શૌર્ય, complex conception, વાકયાથ. દારિદ્રય આદિ દોષોથી ખળભળી મનુષ્યહૃદયે સમન્વયવ્યાપાર (રા. વિ.] અને મનુષ્યબુદ્ધિએ સમષ્ટિવાદનો આશ્રય વસંત રજત મહોત્સવ સ્મારક ગ્રંથ, ૧૧૩: લીધે, પણ સમષ્ટિવાદના બીજા અન્યાય, આ જગાએ કેટલાક પ્રમાણુશાસ્ત્રીઓ જેને

Page #22

www. kchatirth.org
Inorganic
'immediate inference by complex conception' કહે છે તેને સ્વીકારવું ઘટે છે. આને આપણે એક રીતે વાકયા સમન્વયવ્યાપાર' કહીએ જેમકે:
૨૪૦
ધાડુ' પ્રાણી છે
માટે ઘેાડાનું માથું તે પ્રાણીનું માથુ છે. અથવા કાળુ ઘેાડુ તે કાળુ પ્રાણી છે. ખરી રીતે આ વ્યાપાર, વાક્ય પર વાક્ય ખેલાતું જાય તેમ તેમ ચાલતા જ જાય છે. એક ઊંદર હતેા. તેને સાત પૂછડી હતી. તે નિશાળે ગયા.'=‘એક સાત પૂછડીવાળે ઊંદર નિશાળે ગયા.' આ ભિન્ન ભિન્ન વાચાના અર્થાના સમન્વય છે. Inorganic, અકરણ [ન. દે.]
સુ. શા. ૪: સારાંશ કે, પ્રકૃતિદ્રવ્ય કે જગદ્ધાતુ (મેટર) અને તેની અ ંતર્યંત શક્તિ | (ફા) અનંત વ્યક્તિઓને વિકાસ પમાડે છે; અને તેના વિકાસક્રમમાં અરણ્ દ્ર, અને સકરણ દ્રવ્ય કાળે કરીને પ્રકટે છે. Insect, ષટપદી [ન. દે.]
સુ. શાઃ ૨૩: ષટ્સદી તિ (ઇન્સેટસ)– રૂપાંતર પામવાના સ્વભાવવાળાં ષસ્પદ. એ આંખ, કઈ સખત ચામડીવાળાં. Instinct, ૧. adj. અનુપ્રાણિત [ન.ભો.]
અ. ક. ૨૪૭ઃ છેકરાનું ટાળુ રમતું હાય તે ધારીને જોઈશું તેા જણાશે કે જહાં સૂધી ~હમને કાઈ જીવે છે' એમ હેમને ખબર નથી હેાતી, ત્યાં સુધી હેમની બધી અંગચેષ્ટાએ સ્વાભાવિક, ડાળ વિનાની, અને લાલિત્યથી અનુપ્રાણિત હોય છે. ( મૂળ અંગ્રેજી:-Watch a group of children at play; all their gestures are natural, unaffected, instinet with grace so long as they do not think they are being observed. )
૨. noun, In a bad sense) અભિનિવેશ [પ્રા. વિ. ખાનગી કાગળ] Integral calculus, ચલરાશિલન [પે. ગા.]
વિ. વિ. ૯૧: તેવી જ રીતે ચલિત પરિમાણેામાં પણ સ્થાન અને કાલના અન્તર અને
Intuition
ચલનને લીધે તેના પરસ્પર સબંધમાં થતા ભેદ (Variation) ના વિવેચન ઉપરથી ફલ (Funetion) ના સિદ્ધાન્ત અને લનવિદ્યા caleulus અને તેના બે વિભાગ ચલન ક્લન ~Differential અને ચલરાશિલન I,~ વગેરે પ્રાપ્ત થાય છે. Intermittent, પ્રવ્રુત્ત-નિરુદ્ધ [કિ.ધ.]
જી. શા. ૧, ૨૪૩: ઘડિયાળનું લેાલક એક બાજૂએ ચડી ચૂક્યું છે, પણ પાછું વળવાની શરૂઆત થઇ નથી—એ સ્થિતિની, અથવા વિદ્યુત્પ્રવાહે। ઝપાટાબંધ સવ્યાપસવ્ય (alternate) થતા હાય, અથવા વેગથી સૂનાં કિરણા કે પાણીને કુવારા પ્રવૃત્ત-નિરુદ્ધ (i.) થતાં હાય, ત્યારે એ સ્થિતિ વચ્ચેના સયેાગની પણ ઉપમા આપી શકાય. Introspection, અન્ત શન [ન.ભા.]
અ. ક. ૧૬૧: આપણે સર્વે આપણી જાત્યના પ્રેક્ષકા છિયે, પરંતુ કલાનિષ્ઠ સ્વભાવનું વિશેષ લક્ષણ એ છે કે હૃદયને અત્યન્ત સુખલડખલ કરી નાંખે હેવા ભાવેદ્વેગ ખાદ કરતાં ખીન્ન સ` ભાવેદ્વેગની ક્ષણેામાં પણ હેનું પેાતાના હૃદયમાં અન્તર્દન વારવાર કરવામાં, તથા હેમાંથી કલાસામગ્રી ખેંચી કાઢવામાં, આનન્દ માને છે (મૂળ અ'ગ્રેજી: We are all spectators of ourselves; but it is the peculiarity of the artistic nature to indulge in such introspection even in moments of all but the most disturbing passion, and to draw thence materials for art.)
Intuition, ૧. પ્રતિભા [ન. દે.]
સુ, શા. (૧) ૧૯: અત્ર એટલું જ જણાવવું ખસ થશે કે, ઉપનિષદોમાં જેમ એક સુવર્ણીની માળા લઇ સેાની અનંત નવા ઘાટ ઘડયાં કરે છે, તેમ એક જ આત્મા નવા નવા વ્યક્તિશરીરાને પ્રકટાવી પુન: બીજરસમાં લય કરી નવા શેાલન, અશેાલન, દેહરૂપ ઘાટને ઘડે છે અને તે અંતર્યામી ચેતન ત્વષ્ટા કહેવાય છે. એવું વર્ણન છે, તેમાં વિજ્ઞાનના આ કાળના પ્રયાગ અને નિરીક્ષણના ફ્લે રૂપ અનુભવનું પ્રાચીન પ્રતિભામાં સ્ફુરેલું સાક્ષાત્

Page #23

www. kcbatirth.org
Invertebrate
દર્શીન છે. (૨) કાષ, ૭ઃ પ્રતિભા (I.)-વિચારના પરિણામરૂપે ઉત્પન્ન થતા બુદ્ધિજ્ઞાન કરતાં જૂદા પ્રકારનું, પદાર્થોના સારાને અથવા અમુક ભાગને એકદમ સ્પર્શ કરતું સ્વયંભૂ જ્ઞાન, જેવું કે કવિએનું, તત્ત્વજ્ઞાનું.
Jolly-boat, વહુારતરી [બ. ક.]
૨. સાક્ષાત્ ઉપલબ્ધિ [ન. ભા.] અ. ક્ર. ૧૩: અભ્યાસ અને મનનને મદદ
આપીને અનુભવ, અને પ્રતિભાદત્ત તેમજ અનુભવથી ઘણે દરજ્જે પૂરી પડાતી સાક્ષાત્ ઉપલબ્ધિ,—એ સાધનાને ખળે પૂર્વથી તૈયાર કરી રાખેલી સામગ્રીનું અ`દર્શીન, સંમેલન અને અપૂર્ણ પૂર્તિ કરવાની શક્તિ નટને પ્રાપ્ત થાય છે. (મૂળ અંગ્રેજી:—Study
૨૪૧
J
ગા. વા. પા. ૧, ૨૩૭: આવા ક્રમથી સ થી નિ સુધીમાં આવતા બધા ખારે સ્વામાંથી ગમે તેને કીનેટ તરીકે (આરંભક સ્વર) ગણીને ત્યાંથી સ્વરમાળા (સ્કેલ) બનાવવામાં આવે છે.
Knight,
Knight
and reflection enable him, with the aid of experience and of the intuition which genins bestows, but which experience may in a high degree supply, to interpret, to combine, and to supplement given materials.)
Invertebrate, અપૃષ્ઠવ‘શી, અસ્થિ [ન. દે ]
K
Key-note, (Music) આરંભક સ્વર [ગ. ગે.]
સુ.શા. ૨૧: લેમા પ્રાણીવ`ને એ મુખ્ય વિભાગમાં ગેાઠવે છે:—(૧) અપૃષ્ઠવ'શી કે અનસ્થિ (ઈન્વર્ટિબ્રેટ) (૨) પૃષ્ઠવ’શી કે સાસ્થિ (વર્ટિબ્રેટ).
આ. કે. સ. ૧૦૦.
Knight errantry, વીરચર્યાં [ન. ભેા.]
વ. ૨૭, ૮૭: સવૅઈંન્ટિસે ડાકિવઝ્ઝાટ અને સાંકા પાન્ઝા જેવા હાસ્ય રસનાં પાત્રા સર્જાવીને અસાધારણ ગુણવાળી કથા ઘડીને મધ્યકાળમાં યૂરોપમાં પ્રવતે લી “ નાઈટ એર'ટ્રી ” (K. C.)--વીરચર્યા–નાં ખામીવાળાં સ્વરૂપાને મીઠા સમભાવયુક્ત ઉપહાસને વિષચ બનાવ્યેા.
""

Page #24

Landscape
Masque
Landscape,
રહિત પણ છે. હિંદીમાં તે એક લીટરરી' ના Landscape painting, EP3 પર્યાય તરીકે ચાલુ છે જ. આપણે પણ એ આલેખન [બચુભાઈ રાવત]
અર્થમાં તેને અપનાવ ઘટે, કેમકે મજકુર કૌ. ૧૯૩૧, માર્ચ, ૧૭૧: છેક બાળવર્ગમાં અંગ્રેજી શબ્દનું સારું ગુજરાતી તે વિનાનું અભ્યાસ કરતા ત્યારથી રેખા ઉપર એમનો કઈ જડતું નથી. “લીટરરી જર્નાલીસ્ટ માટે અજબ કાબુ છે અને પ્રાણીચિત્રણ તથા મેં એક વાર “સાક્ષરી પત્રકાર” કહેલું. પણ દશ્યઆલેખન ([. p.) ની એમની એ એ પુરતો સંતોષકારક નથી. સમયની ખાસ શક્તિઓ આજે તે સરસ | Local sign, સ્થાનલક્ષણ (પ્રા. વિ. પરિપાક પામી છે.
ખાનગી કાગળ, તા. ૧૯-૬-૩૧] Lever, ૧. ઉચ્ચાલનયંત્ર [અજ્ઞાત).
| Logical, ૨. કાંટે, કાવડ [કિ. ઘ]
Logical necessity, પ્રમાણુગત નવજીવન, શિક્ષણ અને સાહિત્ય, “કેટલાક
આવશ્યક્તા [પ્રા. વિ.] પારિભાષિક શબ્દ”. Lever માટે ઉચ્ચાલન
કૌ, ૫, ૧, ૨૬૧: આવી પ્રમાણુગત આવયંત્ર શબ્દ કરતાં કાંટે અથવા કાવડ એ
શ્યક્તા (1. ઘ.) ને લઈને જ કાટે પોતાનો શબ્દ વધારે યોગ્ય થાય એમ મને લાગે છે.
Categorical Imperative il PEREIRA Life-size, કદે આદમ ગૂિ. વિ.]
બાંધ્યો હતો. ૧૯૮૨ ની નિયામક સભાની પહેલી બેઠકને અહેવાલ, ૪૦; સાદશ્ય ચિત્રકાર તરીકે
Loud speaker, ઇવનિપ્રવર્ધક [ગણેશ કદે આદમ (1. s.) ચિત્ર કરવું.
વાસુદેવ માવલંકર]. Literary, સાહિત્યિક [હિંદી ઉપરથી
પ્ર. ૯, ૧૯૬: તેમાં બેલનારને અવાજ
બધા સાંભળી શકે તે માટે વિનિપ્રવર્ધક કૌ. ૪, ૨, ૯૬: “મારું મન અ–સાહિત્યિક
(L. S.) યંત્ર મૂકે લાં હતાં. થયું છે- ” આ વચન એક મિત્રના તાજેતરના | Lunatic asylum, પાગલખાનું પત્રમાંનું છે. અસાહિત્યિક એટલે “અનલીટ- [રા. વિ.] રરી’. પેલા અળખામણા ને એબલગામણ ઢીંગલી, પ્રસ્તાવના, ૩૧: આદરીન પાગલખટ્ટા શબ્દ “સાહિત્યક’ થી આ સાહિત્યિક ખાનામાંથી નીકળી હવાફેર કરવા જાય છે ત્યાં જુદે છે, ને હું માનું છું તે પ્રમાણે દેષ- આ રૂબેક દંપતી જઈ ચડે છે.
M Malice, અસૂયા વિ. ક.]
Masque, સંગીત નાટક [ન. ભો.] કૌ. ૧૯૩૦, જાન્યુ. ૭ઃ જે લલિત અ. ક. ૨૧૬: શસ્પીઅરના સમયમાં અસૂયા (ફાઇન મેલિસ) આવાં કાવ્યોમાં | પણ બેન જોનસને દશ્યસામગ્રી હામે જોઈએ તે પૂરતા પ્રમાણમાં નથી.
અરુચિને ઘોષ કર્યો જણાય છે. તેણે રચેલા Martyr, હુતાત્મા [મરાઠી ઉપરથી-વિ.ક.] Masque (સંગીતનાટક) માટે જેન્સ નામના
કૌ. ૧૯૩૧, જુલાઈ, ૮૪: હુતાત્મા જન કારીગરે દૃશ્યરચના ઘણી કીમતી અને ઓફ આર્કના આત્મબલિદાનની ૫૦૦ મી અટપટી અને ભભકદાર રચી હતી. અને પુણ્યતિથિ.
સાહિત્યમય અંશ અને દૃશ્યરચનાના અંશ

Page #25

www. kchatirth.org
Masterpiece
૨૪૩
અનેને સરખે દરજ્જે ગણવામાં આવ્યા તેથી એન જોનસન નારાજ થયા અને જોન્સન
|
વિશે સખતઆક્ષેપ કાવ્યા હેણે રમ્યાં હતાં. બેન જોન્સનના એક હસ્તલેખમાં આ કટાક્ષવચનની પ ંક્તિ છે : “ Painting and Carpentry are the soul of mas' ચિત્રકામ અને સુતારકામ તે que. સંગીત-નાટકના જીવનરૂપ તત્ત્વ છે. '
Masterpiece, ૧. (Literary) ગ્રંથ
તી [ચં. ન.]
શારદા, ૧૯૩૧, જાન્યુ. ૯૪૨: એમના જેવા પંડિત સંસ્કૃત અને અંગ્રેજી સાહિત્ય ના ગ્રંથતીર્થા (masterpieces) ના ચાત્રિક બનવામાં કૃતકૃત્યતા માની વિરામ પામે તે કાંઈ ના પડાય ?
૨. (Painting) ચિત્રમણિ [વિ.ક.] કૌ. ૧૯૩૧, જુલાઈ, ૮૪: મ્યુનિકમાં, કલાસ્વામીએ એલચેકા, એખિનિ, ટ્રાએન્જેલિકા અને રશિયનના ચિત્રમણિ (‘માસ્ટરપીસીસ') Îાં. ૫૦૦,૦૦૦ ની કીમતે વેચાયા. Materialism, પ્રકૃતિકારણવાદ [ન.દે.]
સુ. શા. ૧૧: વળી આસ્તિક મતિના મનુષ્યને કેવળ પ્રકૃતિકારવાદ ઇષ્ટ અને સત્ય ન લાગે તે અંતર્યામી ઇશ્વરવાદ કે જેમાં પ્રકૃતિદ્રવ્યમાં ઈશ્વરસત્તા ફેલાયેલી છે, અને તે કાલ ક પ્રમાણે તે દ્રવ્યનેા નામરૂપાત્મક પરિપાક કરી ભિન્ન ભિન્ન જાતિ તથા વ્યક્તિઆને પ્રેરે છે એવું મનાયું છે, તે વાદ વિજ્ઞાન પદ્ધતિથી અવિરાધી રહેશે. Materialist, જડપૂજક [રા. વિ.]
પ્ર. ૧૧,૨૦૩: એક અંગ્રેજ પેાતાને બધા સારા ચાલે અને તેને માટે નફો મળે તેટલા માટે જાહેરખબર આપે, આંકડા ભેગા કરે, ધંધાના શાસ્ત્રીય અભ્યાસ કરે, વિજ્ઞાનની મદદ લે, તેને આપણે જડપૂજક (m.) કહીએ છીએ, અને એવા જ નફા માટે કોઇ હિન્દુ પાઠ કરાવે, મંત્રા કરાવે, જાપ કરાવે, માળાએ ફેરવે, તિલક કરે, દર્શીને જાય, તેને આધ્યાત્મિક કહીએ છીએ.
Matter, જગદ્ધાતુ [ન. દે.]
સુ. શા. ૪: સારાંશ કે પ્રકૃતિદ્રવ્ય કે જગદ્· |
Moment
ધાતુ (મેટર) અને તેની અંતર્ગત શક્તિ (ફેસ') અનંત વ્યક્તિઓને વિકાસ પમાડે છે. Mechanics, યંત્રવિદ્યા [પા. ગો.]
વિ. વિ. ૧૦૩.
૧. અધ્યાત્મવિદ્યા
Metaphysics, [ન. દે ]
સુ. શા. ૪: ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞના વિભાગ અધ્યાત્મવિદ્યાના વિષય છે.
૨. અભિધમ્સ [પ્રા. વિ.]
ખાનગી કાગળ, તા. ૧૯-૬-૩૧: Greek, Meta=beyond=મિ, physics= ધર્મ. Meter area, ચેષ્ટાપ્રદેશ [માલકૃષ્ણ અમરજી પાઠક]
પ્ર. ૧૧, ૪૨: જીએ Sensory area. Modelling, આકૃતિઘટના [ન. ભે.]
અ. ક. ૨૩૮: પાઠ ખેાલી જવા હેનેા અથ એ છે કે સપાટ ભાગે! અને ઉચ્ચ ભાગેાની, પ્રકાશ અને છાચાની, ચેાગ્ય ગેાઠવણી કરવી. ખીજા રૂપમાં કહેતાં, પાઠ બેલવે! તે આકૃતિઘટના છે. (મૂળ અંગ્રેજી:-To recite means to distribute the plane surfaces and the reliefs, the light and the shade. In other words reciting is modelling.) Molecule, અણુ [પ, ગેા.]
વિ. વિ. ૨૧૪: અણુ એ એક ભૌતિક કલ્પના ગણાય અને દ્રવ્યની ન્હાનામાં ન્હાની સ્વત ંત્ર રીતે રહી શકે તેવી રજકણ તે અણુM કહેવાય; પરમાણુ atom એટલે રાસાયનિક સચેાજનમાં ભાગ લઈ શકે તેવું તત્ત્વનું ખારીક અણુકણ. Mollusk, મૃદુકાય [ન. દે.]
સુ. શા. ૨૪: મૃદુકાય (માલસ્ક) ઉપરથી સખત પીવાળાં, પણ અંદર કમળ અવચવવાળા અને વિશિષ્ટ રચનાવાળા પૃષ્ટવંશી વથી નિકટ સગાઈવાળાં, Moment, . [કિ. ધ.]
નવજીવન, શિક્ષણ અને સાહિત્ય, “કેટલાક પારિભાષિક શબ્દો.”...આ દૃષ્ટિએ કેટલાક પારિભાષિક શબ્દો સૂચવું છું. Moment = ( distance x weight) ને માટે

Page #26

Momentum
Motor nerve
દૂવો (પૂરતા ૪ વજન). [વાને સામાન્ય (તત્ + 2 + તાં) આવ્યા કરે, તેથી ન અર્થ—કેઈક વસ્તુમાં રહેલે કસ અથવા કંટાળનાર છેડા. મસાલો થાય છે. ઉચ્ચાલનયંત્રમાં વજન| Mood, (Logic) આકૃતિ [રા. વિ.] અને અંતરના ગુણાકારમાં એની કાર્યશક્તિનો વસંત રજત મહોત્સવ સ્મારક ગ્રંથ, ૧૦૩: દો રહેલો છે. એમાંને “' અક્ષર દૂરતા
પશ્ચિમમાં એરિસ્ટોટલે અનુમાનના જે ગણે સૂચક છે, અને ‘વ’ વજનસૂચક છે. સાંકળની અને આકૃતિઓ ( figures and moods) એકે એક છુટી કરીને પણ દૂ કહે છે. દરેક બતાવેલાં છે, અને તેની ચર્ચામાં જે નિયમો દવાની શક્તિમાં સાંકળની શક્તિનું માપ
નક્કી કરેલા છે, તે દૃષ્ટિએ પરાર્થાનુમાનના રહેલું છે.
નિયમો કયા કયા છે અને તેને ઉપકારક Momentum, વગ, ગ, ઘકિ.ઘ.].
વ્યાપાર કયા કયા સ્વીકારવા એ આ નિબંધનવજીવન, શિક્ષણ અને સાહિત્ય, “કેટ
નો વિષય છે. લાક પારિભાષિક શબદો”. Momentum | Morbid, રોગાવિષ્ટ નિ. ભે.] (Force or weight x velocity ) HÈ
વ. ૨૯, ૧૪૫: હું ધારું છું આ વાર્તા વગ, વોગ અથવા એધ શબ્દ જવા સારા
લેખકના આ વિધાનનું લક્ષ્ય સૂક્ષ્મ પ્રેમ ના થશે. એ શબ્દની રચના, અહિં તો વજન કે
હોઈ માત્ર morbid sentimentality રેગાબળવાચક “વ” અથવા “વો” અને ગતિ
વિષ્ટ, નિર્બળ, લાગણીની પરવશતા જ હશે. વાચક “ગ” માંથી થાય. એ રીતે વગ કે વોગ શબ્દ બને; અને ઊલટી વરાડી પદ્ધતિએ
Mother tongue, ૧. માતૃભાષા “વોગ” ને “ ધ” પણ થાય. ( વરાડમાં [અજ્ઞાત
ઉ” નો “વ” અને “એ” નો “વ” ૨. માદરીજબાં [બ. ક.] બોલાય છે. દા. ત. –ાટે, એલં–વાલે
ક. શિ. ૧: જે પ્રજાઓમાં કેળવણી ઊંચામાં ઇત્યાદિ ) “વગ” તથા “ ઘ” ભાષાના
ઊંચા પગથિયા સુધી માદરીજબાંમાં અપાય પ્રચલિત શબ્દ પણ છે, અને એમાં રહેલો
છે, ત્યાં નિબંધલેખન, પદ્યરચના, અલંકાર, ભાવ Momentum શબ્દમાં પણ રહ્યો છે.
ટૂંકી વાર્તા નવલ નાટક કાવ્યાદિમાં વસ્તુMomentum of vibration,
સંક્લના, શૈલી અને વિષયના સંવાદ, વિ. ક૫સંતાનસંસ્કાર [પ. ગો.]
સંવાદ, પાત્ર વસ્તુ અને વાતાવરણના સંબંધ, વિ. વિ. ૧૪૫: શબ્દસંતાન–Sound
સાહિત્યનાં વિશિષ્ટ સ્વરૂપનાં લક્ષણ, એ દરેક waves ની કલ્પના અને વિચિત રંગ-પાણીનાં
રૂપના ઐતિહાસિક ઉદયાસ્ત, વગેરે ઘણું ઘણું મા સાથેનું સામ્ય અને શબ્દના તારન્દાદિ
સ્વભાષાની ઉત્તમ મધ્યમ કૃતિઓને પદાર્થ ભેદ (Pitch) તીવ્રન્દાદિ ભેદ (intensity) પાઠની જગાએ રાખીને, શાસ્ત્રીય પૃથક્કરણના અને સાધારણ ધર્મ (quality) એ સંબંધી વિષય બનાવીને, તેમ સાથે સાથે શિષ્યને નિરૂપણ, અને કમ્પસંતાનસંસ્કાર m. ૦. v. પિતાને મનેયત્નો આપી આપીને, અને દરેક ની નિર્બળતાની સાથે ઇવનિની થતી નિર્બળ- ન્હાના મોટા નિર્ણયનાં કારણે તેની બુદ્ધિ તા અને લયની સમજુતી, સારંગદેવનાં આગળ અનેકાનેક ધરીને, શીખવવામાં આવે છે. સંગીતરત્નાકર અને દાદરનાં સંગીત દર્પણ ૩. માઈભાષા [બ. ક.] જેવાં પુસ્તકો ઉપરથી, પ્રાચીન હિન્દુઓની અં. ૭૯: માઈભાષાને મારી નાખીને તેની આ વિષયના જ્ઞાનની સમૃદ્ધિનો ખ્યાલ જગા લે એમ નહીં; તેની સંપૂર્તિ લેખે આવે છે.
આન્તરરાષ્ટ્રીય (international ઈન્ટનેશનલ) Monotony, દેવતા [બ. ક.]
જેવા વ્યવહાર માટે પ્રવતે તે “સમાનભાષા'. આ. ક. સ. ૮૬: તેમ પંક્તિના ચાર ગણા Motor nerve, પ્રેરક તંતુ પિ. ગ.] ગાગા, એવી વધારે પંક્તિઓ આવે તો મઝા | વિ. વિ. ૨૬૩: જુઓ પૂર્તિમાં Senઘટે. તદેવતા (માટેની ઓ.) એટલે એને એ !
sory nerve.

Page #27

Multiple
Multiple
Multiple, ગુણુક પિ. ગે. વિ. વિ. ૧૯૯] ]
Lowest common multiple, ૧. લધુતમ સાધારણ ભાજ્ય [અજ્ઞાત)
વ. ૨૮, ૪૩૮, જુઓ નીચે અંક ૫ નું
અવતરણું.
૨. નિઃશેષ લઘુતમ સાધારણ ભાજ્ય [અજ્ઞાત વ. ૨૮, ૪૩૮.
૩. લધુતમ સાધારણ અવયવી ) [અજ્ઞાત]. વ. ૨૮, ૪૩૮,
૪. લધુતમ (અજ્ઞાત વ. ૨૮, ૪૩૯.
૫. દહભાજ્ય (ચુનીલાલ બેચરલાલ ભી.
વ. ૨૮,૪૩૯: ગુજરાતમાં સરકારે શાળાઓ ઉધાડી તે પહેલાંની પંડયાની શાળાઓમાં લીલાવતી ગ્રંથ અંકગણિતના શિક્ષણું માટે ચાલતું હતું. આ ગ્રંથમાં દઢભાજક છે, પરંતુ આજે જે લધુતમ સાધારણ ભાન્ય કે લધુતમ સાધારણ અવયવી કહેવાય છે તે નથી. એટલે પંડયાની નિશાળના વિદ્યાથીઓ તે ભણતા નહિ. પરંતુ સરકારી ઉઘડેલી શાળાઓ માટે અંકગણિત અંગ્રેજી ઉપરથી તૈયાર થયું. તેથી તેમાં ત્રીજા ધોરણના વિદ્યા
! HIE Greatest Common Measure 248 Lowest Common Multiple માટે અનુક્રમે દઢભાજક અને લધુતમ સાધારણું ભાન્ય શબ્દ આવ્યા. પાછળથી જણાયું કે હરકેાઈ સંખ્યા–જે નિઃશેષ ન ભાગી શકાય તે પણ ભાન્ય હોઈ શકે, પરંતુ multiple તો હંમેશાં નિઃશેષ ભાગી શકાય તેવી સંખ્યા છે. એટલે કેટલાંક નવાં થતાં અંકગણિતમાં લધુતમ સાધારણું ભાન્યને બદલે નિઃશેષ લધુતમ સાધારણ ભાજ્ય અથવા લધુતમ સાધારણ અવયવી શબ્દ દાખલ થયો. વિશેષમાં નાના છોકરાને સહેલાઈથી બન્ને રીતને ભેદ સ્પષ્ટ કરાવી શકાય તે માટે દઢભાજકને બદલે ગુતમ સાધારણ અવયવ પણ આભે.
આ બને નવા દાખલ થતા પારિભાષિક શબ્દમાં દોષ એ છે કે તે બહુ લાંબા હોવાથી બોલતી વખતે પ્રચારમાં લઘુતમ અને ગુરુતમ એમ વપરાય છે. આ વાપરવું ખોટું છે. પરંતુ કાળે કરીને તે ખેટે રૂઢ થઈ જાય જ. આથી કરીને શિક્ષણશાસ્ત્રીઓ અને ભાષાશાસ્ત્રીઓ પારિભાષિક શબ્દ જેમ બને તેમ ટૂંકા અને અર્થસૂચક રાખવા આગ્રહ કરે છે. અંગ્રેજીમાં તો ટુંકા રૂ૫ G. C. M. અને L. C. M. પ્રચલિત છે. પરંતુ ગુજરાતી ભાષામાં તેવાં ટુંકા રૂપે પ્રચલિત આજ સુધીમાં થયાં નથી અને જે તેવાં ટુંકા રૂ૫ બનાવી પ્રચલિત કરવા જઈએ તો તે નિ. લ. સા. ભા. અથવા લ. સા. અ. અને ગુ. સા. અ. થાય. આ બંને ટુંકા રૂપમાં અ. અવયવી તેમ અવયવ એમ બન્નેને માટે ચલાવવો પડે. આ કરતાં જે શબ્દ જ ટુંકા અને પૂર્ણ અર્થસૂચક હોય તે વધારે સારું એમ વિચારી હું દૃઢભાજક અને દઢભાજપે શબ્દો સૂચવું છું. બન્ને ટુંકા છે અને અર્થસૂચક છે. दृढभाजकः = दृढप्रापकः भाजकः
= દઢ સંખ્યા પ્રાપ્ત કરાવનાર ભાજક, દૃઢમાજ: = પ્રાપ: માથઃ
= દઢ સંખ્યા પ્રાપ્ત કરાવનાર ભાન્ય. લીલાવતીમાં કુટ્ટક પ્રકરણમાં ભાસ્કરાચાર્યું જણાવેલું છે કે “જે સંખ્યાઓ વચ્ચે સાધારણ અવયવ ન હોય તે દઢ સંખ્યા છે.” તેથી શોધી કાઢેલ દઢભાજક કે દઢભાજ્ય એવો છે કે તેને આપેલી સંખ્યા સાથે સંબંધ સ્પષ્ટ કરતાં આપણને દઢ સંખ્યા પ્રાપ્ત થાય છે. જેમકે ૧૪, ૧૮ અને ૭૦ નો દઢભાજક અને દઢભાજ્ય અનુક્રમે ૨ અને ૬૩૦ છે. દઢભાજ્યનો આપેલી મૂળ સંખ્યાઓ સાથેનો સંબંધ સ્પષ્ટ કરતાં ૪૫, ૩૫ અને ૯ દઢ સંખ્યાઓ પ્રાપ્ત થઈ છે, તે ત્રણે સંખ્યામાં પણ કઈ સાધારણ અવયવ નથી. આમ આ બન્ને શબ્દ પૂરેપૂરા અર્થસૂચક અને ટુંકા છે. વળી વિદ્યાથીઓ ભાગાકાર શીખતી વખતે ભાજ્ય અને ભાજક શબ્દ શીખેલા હોવાથી દઢભાજ્ય અને દઢભાજકનો આપેલી સંખ્યાઓ સાથે ભાન્ય

Page #28

Mysticism
૨૪૬
Nervous
અને ભાજકનો સંબંધ છે એ સહેલાઈથી | સમજી શકે તેમ છે. વળી દઢભાજક શબ્દ | નવો નથી પરંતુ ફક્ત દઢભાજ્ય જ નો પ્રચલિત કરવાનું છે. વિશેષમાં આ શબ્દો એવા છે કે એને ઉપયોગ બીજગણિતમાં પણ થઈ શકશે.
આ કારણે ઉપરથી દરેક શિક્ષક અને અંકગણિતના લેખકને સ્પષ્ટ થશે કે નિઃશેષ લધુતમ સાધારણ ભાજ્ય કે લધુતમ સાધારણ અવયવીને બદલે દઢભાજ્ય અને ગુરુતમ
સાધારણ અવયવને બદલે દકભાજક શબ્દો પારિભાષિક શબ્દ તરીકે સ્વીકારવા વધુ ચોગ્ય છે. Mysticism, યોગદર્શન [ વિ. ક.]
કૌ. ૧૯૩૨, એપ્રિલ, ૩૩૯ દરમિયાન “લીગસી ઓફ ઈસ્લામમાંથી આ નાની હકીક્ત ટપકાવી રાખવા જેવી છે, કે મરે માત સુરીવાદે યુપી યોગદર્શન (‘મિસ્ટિસિઝમ) પર મધ્યકાલમાં પડેલ પ્રભાવ ત્યાં હજીય મેજૂદ છે.
N
National,
રીતે The positive and the negative National consciousness, momentums are equal તે માટે “સભ્ય પ્રાસ્મિતા [બ. ક.].
અને અપસવ્ય દવા સરખા હોવા જોઈએ.” અં. ૫૧. જાઓ Nationalism. (કાશ એમ બેલાય. તે જ રીતે ડાબીથી જમણી પૃ. ૧૨૯)
તરફ સન્ચ, નીચેથી ઉપર સવ્ય, એથી ઊલટું Naturalism, ૧. પ્રકૃતિકારણવાદ
અપસવ્ય, નિ. દે.]
Negative form, નબાકૃતિ [બ.ક.] સુ. શા. ૧૧ઃ જુઓ Materialism આ. ક. સ. ૨૨: મંત્રછા કહે છે-સ્વ(પૂર્તિમાં ).
દેશી. સેનાપતિ આની નળાકૃતિ (નેગેટીવ
ફેમ n. 1) પકડીને વટહુકમ છેડે -- ૨. વિશ્વપૂજનવાદ [વિ. ક.]
બહિષ્કાર, કૌ. ૧૯૩૧, એપ્રિલ, ૨૬૧: આ મનોદશા-| માંથી, કદના પ્ર–યુગ તથા મધ્યયુગમાં
Neophyte, નવધર્મી (મે. ક] તેણે વિશ્વ પૂજનવાદ (નેચરલીઝમ”) અને
આ. ક. ૧, ૯૭: જે નવ ધર્મ સ્વીકારે પછી બહુદેવવાદ (“પિલીથીઝમ”) ખીલવ્યા
છે તેની તે ધર્મના પ્રચારને લગતી ધગશ તે હોવાનું અનુમાન કરી શકાય છે.
ધર્મમાં જન્મેલાના કરતાં વધારે જોવામાં
આવે છે. અન્નાહાર એ વિલાયતમાં તે ન Negation, નાસ્તિપક્ષ નિ ભો.]
જ ધર્મ હતો અને મારે સારુ પણ એમ જ અ.ક. ૨૭૩: જુઓ પૂર્તિમાં Afirmation.
ગણાય. કેમકે બુદ્ધિથી તો હું માંસાહારને Negative, ૧. ગઢણ [અજ્ઞાત)
હિમાયતી થયા પછી વિલાયત ગયે હતે. ૨. અપસવ્ય (કિ. ઘ].
અન્નાહારની નીતિને જ્ઞાનપૂર્વક સ્વીકાર તો નવજીવન, શિક્ષણ અને સાહિત્ય, “કેટ
મેં વિલાયતમાં જ કર્યો, એટલે મારે સારુ લાક પારિભાષિક શબ્દ”: આ જ સંબંધમાં
નવા ધર્મમાં પ્રવેશ કર્યા જેવું થયું હતું. નવતેમ જ બીજી અનેક જગ્યાએ Positive, ધમની ધગશ મારામાં આવી હતી. negative શબ્દ વાપરવા પડે છે. એને Nervous આશુક્ષોભ વિ. મ.] માટે અનુક્રમે “ સવ્ય ” “ અપસવ્ય ’ શબ્દો | પ્રેમને દંભ, ૩: ત્રીજે બેસાર કોઈની સૂચવું છું. સવ્ય-ઘડીયાળની દિશા માટે, સાથે ન ભળતાં એક કોર સાવ એકલો બેઠો અપસવ્ય-ઘડીયાળથી ઊલટી દિશા માટે. આ| હતો. તે બાંધી દડીને હતો, અતીવ આશુ

Page #29

Newspaper
२४७
Notation
(n.) સંગીતલિપિ આપણા સંગીતને અનુ
કૂળ નથી.
કુંભ (n..બહુ આવેશમય-જણ હતા, ને | તેની ઉંમર કળાતી ન હતી.
Nervous system, ૧. જ્ઞાનતંતુસંસ્થાન પો. ગે.] વિ. વિ. ૩૭૫. ૨. જ્ઞાનતંતુવ્યવસ્થા [કિ. ઘ.] છે. શે. ૧, ૧૪૩: તે જ પ્રમાણે મન એટલે મગજ નહિ, અથવા જ્ઞાનતંતુવ્યવસ્થા (n. s.) પણ નહિ, પણ એ સાધન મારફત વ્યક્ત થતી કેટલીક વિશેષ શક્તિઓ કે ધર્મો છે. Newspaper, ૧. વર્તમાનપત્ર [મ.રૂ.]
ચે. કા. ચ. ૬૪: ક્રાંકિલનને ચાકરી કરતાં આશરે ત્રણ વર્ષ થયાં, ત્યારે એટલે સત્ર ૧૭૨૧ માં એના ભાઈએ ન્યુ ઈંગ્લેંડ કૌરેટ નામે વર્તમાનપત્ર છાપવાનું શરૂ કર્યું.
૨. વૃત્તપત્ર [અજ્ઞાત), Non-resistance, અપ્રતિરોધ [બ.ક.]
યુ. સ્ટે. ૪૩: કકરા વહેપારમાં પડયા અને તેમાં ફાવતા ગયા તેમ સમાજ રાજ્યનાં બંધનો અનાદર કરવાનું ભૂલી ગયા. વળી તેમના અપ્રતિરોધ (n. ". નેન–રિઝિસ્ટન્સ) અર્થાત હિંદી વિચારણાની પરિભાષામાં અહિંસાના સત્યાગ્રહ વા મતનું શાસ્ત આજ્ઞાધીનતા (passive obedience પેસીવ એબીડિયન્સ)માં રૂપાન્તર થઈ ગયું, એટલે તે તેઓ રાજ્યકર્તાઓને ઉલટા પ્રિય થઈ પડયા. Normative, વ્યવસ્થાપક [બ. ક]
વ. ૨૮, ૩૬ઃ જાણીતા દાખલાઓ સાથે નવાને મુકી સરખામણી કરવી ભેË જોવા અને તારતમ્ય વિચારવાં, એ વિવેચનાની પ્રિય પદ્ધતિ છે, આમ કરતાં કરતાં કલામીમાંસા, રસશાસ્ત્ર અને વાડમયને લગતાં વર્ણનપ્રધાન
અને વ્યવસ્થાપક (n.) વિજ્ઞાને બંધાય છે. Notation; ૧. સંગીતલેખન ગિ. ગે.]
ગા. વિ. પા. ૧, ૧૨૧ (૨) ૩૦૮: જુઓ ha Staff notation.
૨. સ્વરલિપિ [અજ્ઞાત ૩. સંગીતલિપિ નિ. ભો.] રાસકુંજની સરિગમ, પ્રસ્તાવના: પાશ્ચાત્ય |
૪. અંકન, સ્વરાંકન નારાયણ મેરેશ્વર ખરે.
પ્ર. ૮, ૩૭૪ (૧): અત્યાર સુધી આવા ગીતોનું અંકન કરવાના પ્રયત્નો બે ચાર વ્યક્તિઓએ કર્યા છે. “અંકન” એટલે N. ગીતોની લયબદ્ધ સારેગમ તે. (૨) આજકાલ જૂની પરંપરાના ઘણું સંગીતકુશળ વિદ્વાન માની બેઠા છે કે ગીતનું યથાતથ N. (સ્વરાંકન) થતું નથી, થવાનું નથી.
Expression notation, age કિયાલેખન [ગ. ગે.]
ગા. વા. પા. ૧, ૧૨૯ સ્વર અને કાળ સિવાય જે કેટલીક ખાસ ક્રિયાઓ સ્વરને ઉચ્ચારવા કે વાઘમાંથી શબ્દ અથવા સ્વર પ્રકટ કરવા માટે કરવામાં આવે છે તેને વિશેષ ક્રિયાલેખને કહીશું. અંગ્રેજીમાં એને માટે એકસ્ટ્રેશન (D.) નોટેશન કહે છે. “એસ્ટેશન ” એ શબ્દમાં અમુક સ્વર કે તેના સમૂહને મંદ, મહોટે અથવા બહુ જ મંદ કરે કે કેમ એટલી જ બાબતનાં ચિહનોનો સમાવેશ કરવામાં આવે છે. પણ આપણે તેને બદલે જે “વિશેષ ક્રિયા” એવો જે શબ્દ વાપર્યો છે તેમાં તો સ્વરના મંદપણાનો, સ્પષ્ટ કે પ્રકાશિતપણાને અને તે ઉપરાંત આપણે બીજી અનેક બાબતોનો સમાવેશ કરીશું.
Staff-stave-notation, Bule બિદુલિપિ [ગ. ગ.]
ગા. વા. પા. ૧, ૩૯૮: અંગ્રેજીમાં ટે. શનની બે પદ્ધતિઓ ચાલુ છે. તેમાંની એકને સ્ટાફ (Staff) નોટેશન પદ્ધતિ કહે છે અને બીજીને ટેનિક સોલ્ફા (Tonic solfa) નટેશન પદ્ધતિ કહે છે. સ્ટાફ નોટેશનને આપણે રેષાબિંદુલિપિ કહીશું અને ટેનિક સોલ્ફાને
સ્વરાક્ષરલિપિ કહીશું. સ્ટાફ નોટેશનને સ્ટેવ (Stave) નોટેશન પણું કહે છે. આ પદ્ધતિ ઘણું જૂની છે. એમાં અમુક લીટી કે ખાનામાં મીંડું મુકીએ તો અમુક સ્વર ગણાય છે, અને તે મીંડાને કાળના ચિહનથી અંક્તિ કરી સ્વર

Page #30

Notochord
૨૪૮
Orchestra
વ્યક્તિઓને એ શબ્દ લાગુ પડતો નથી એટલે જાતિવાચક નામ અને સમૂહવાચક નામમાં
અને કાળનું બંધારણ નક્કી કરી સંગીત- | લેખન કેવી રીતે કરવું તે વિષે સમજાવવામાં | આવેલું છે.
Tonic solfa notation, PARIક્ષરલિપિ [ગ, ગો.]
ગાં. વા. પા. ૩૦૮: જુઓ ઉપર Staff notation. Notochord, આદિપૃષ્ઠવંશ સિયાજી
સાહિત્યમાળા)
ગર્ભની કથા, ૧૪: આ “મજજાનળી માંથી મગજ અને જ્ઞાનતંતુ બનવાના છે, એમાં એવી એક નળી અને (N. C.) “આદિ પૃષ્ટવંશ’ એટલે જેમાંથી હાડપિંજર બનવાનું
છે એવી એક નળી આવી જાય છે. Noun,
Collective noun, ૧. જસ્થાવાચક નામ [અજ્ઞાત].
૨. સમૂહવાચક નામ [ક. પ્રા.]
મ. વ્યા. ૨૬: કેટલાંક નામ આખા સમૂહને જ લાગુ પડે છે.–લશ્કર, કાફલા, વણજાર, ફેજ, સેના, ટેળું, મેદની, પ્રજા, સમૂહ વગેરે એવાં નામ છે.--સમૂહની છૂટી ટી
Common noun, ૧. સામાન્ય નામ [અજ્ઞાત]
૨. જાતિવાચક નામ [ક. પ્રા.] મ. વ્યા. ર૬: જાતિવાચક નામ એટલે જે નામ આખા વર્ગને તેમજ તે વર્ગની દરેક વ્યક્તિને-દરેક છૂટા પદાર્થને લાગુ પડે છે તે.
Material noun, ૧, પદાથવાચક નામ [અજ્ઞાત
૨. દ્રવ્યવાચક નામ [ક. પ્રા.] મ. વ્યા. ર૭: ઘાતુનાં નામ, અનાજનાં નામ, અને ઘી, ગોળ જેવા પદાર્થનાં નામ આ વર્ગમાં આવે છે.–-દ્રવ્યવાચક નામ નતિવાચક નામના વર્ગમાં આવે છે.
Proper noun, ૧. વિશેષ નામ [અજ્ઞાત]
૨. સંજ્ઞાવાચક નામ કિ. પ્રા.] મ. વ્યા. ૨૫: એકજ પદાર્થને કે વ્યક્તિને આપણી ઇચ્છાનુસારે પેલાં આવાં નામ સંજ્ઞાવાચક નામ કહેવાય છે. સંજ્ઞા એટલે આપણી ઈચ્છા પ્રમાણે આપેલું નામ
obsession, પ્રહ [ રા. વિ. ]
કૌ. ૫, ૩, ૬૬૨ઃ તેમણે મને અને એને પ્ર. ૧૨, ૨૧૧: પણ ઘણીવાર લેખકના
તેમ જ પ્રોફેસર-જેઓ મદ્રાસની પ્રેસીડન્સી સ્પષ્ટ ઉદેશ વિના લેખકનાં મંતવ્યો નહિ કેલેજમાં અને અન્ને સમુદ્રશાસ્ત્ર (0.) ને પણ તેના ગ્રહો (oo.) કલામાં ધૂસી જઈ
અભ્યાસ કરે છે, તેઓને તેમને ઘેર નાતાલના કલાને બગાડે છે અને કલાના ઔર ઉસનને દિવસ ગુજારવા નોતર્યા હતા. અટકાવે છે એમ પણ બને છે.
| Olpainting, તૈલચિત્ર [અજ્ઞાત Obsolete, કાલગ્રસ્ત [ બ. ક. ]
Orchestra, વાઘમંડળ [ન. .] પુસ્તકાલય, ૧૯૩૧, જૂન, ૨૫૫: કેશ
અ. ક. ૫૧: ઉપરની સરખામણીમાંથી કેટરૂઢ” શબ્દનો જ સંગ્રહ, એ વ્યાખ્યા
લીક આધુનિક રંગભૂમિની સંસ્થા વિષે સહજ પર્યાપ્ત હોય, તે કેશોમાં કાલગ્રસ્ત (6)
વિચાર આવશે. પ્રાચીન Chorus ની જગા શબ્દોનો આખો વર્ગ અસ્થાને છે.
લુપ્ત થઈ છે; અને પાશ્ચાત્ય નાટકમાં (Opera Oceanography, સમુદ્રશાસ [ ‘ડે. બાદ કરતાં) સંગીત નાટકથી તદ્દન જુદું જ શિવસુત”]
પડી માત્ર એક અંક પૂરો થઈ બીજે શા

Page #31

Ordinal
Paramount
થતાં પહેલા વચમાં વાઘમંડળ (0.)નું સંગીત | Orthodox, પુરાણમતવાદી મિરાઠી દાખલ થયું છે.
ઉપરથી—વિ. ક.] Ordinal, સંખ્યાકમપૂરક [ક. પ્રા.] |
કો. ૪, ૩, ૯૯: તાજેતરમાં વાંચેલા કેટલાક મ. વ્યા. ૭૨: સંખ્યાક્રમપૂરક સંખ્યાને | વધુ ઓછા ઉપયોગી પારિભાષિક શબ્દો:ક્રમ પૂરનારા છે. દાખલા--પહેલું, બીજું, -ઓર્થોડાકસ” ને “રીફેર્મર” માટે રા. ત્રીજું, ચોથે, ઈત્યાદિ.
કેળકર એક લેખમાં “પુરાણમતવાદી ” ને
સુધારણુમતવાદી” વાપરે છે. આમાંને Organism, પિંડ, ક્ષેત્ર [ન. દ.]. ખાસ કરીને પહેલો, “જુના વિચારવાળા ” સુ. શા. (૧) ૬ (૨) ૩: મનુષ્ય પ્રાણી
આપણુ લુખાસુકા શબ્દો કરતાં વધુ સસ્કારતેના મિશ્ર સ્વરૂપમાં આપણું જોવામાં આવે
યુક્ત છે, સરળ પણ છે; તેને અપનાવો જોઈએ. છે. અને તેમાં ત્રણ મુખ્ય અંશે રહેલા | overlined, ઉપરિરેખાંકિત [ કિ. છે. ] છે:--(૧) સ્થૂલ દેહ, (૨) સૂમ દેહ અથવા
પ્ર. ૧૨, ૨પર: જે શબદો રેખાંકિત કરવાના જ્ઞાન ક્રિયાનું સાધન અને (૩) ક્ષેત્રજ્ઞ અથવા
હોય, તેને અધોરેખાંકિત (underlind) અધ્યક્ષ ચેતન. પહેલા બે અંશાને આપણા
કરવાને બદલે ઉપરિરેખાંકિત (.) કર્યા હોય પ્રાચીન “ક્ષેત્ર” નામ આપે છે. (૩) કે.
તોયે એ જ હેતુ સરે. ૧૧: ક્ષેત્ર (0.)––શરીર, જેમાં સ્કૂલ, સૂક્ષ્મ
Ovum, માતૃબીજ [ન. દે]. અને કારણ દેહને સમાસ થાય છે.
સુ. શા. ૭ઃ જ્યાં સુધી પૌરુષ તસથી
| Originality, અપૂર્વતા નિ ભો.]
અથવા બિંદુથી માતૃબીજ સગર્ભ બનતું નથી અ. ક. ૧૩-: જુઓ પૂર્તિમાં Con
ત્યાં સુધી પૃથક્ષણે કંઇ પણ સર્જનકાર્ય ception.
થઈ શકતું નથી.
P Palaeontology, પ્રાચીનકાણુવિદ્યા | પ્ર. ૧૩, ૩૬: આ રસ સ્વાદુરસ (p. 3) પિ. ગ.].
સાથે મિશ્રિત થઈને નત્રિલ, સ્નેહ, શર્કરા વિ. વિ. ૨૯: વ્યક્તિની વૃદ્ધિ ઉપરાંત
વગેરે સર્વ જાતના ખોરાકના પરિપાક-કાર્યમાં જાતિની વૃદ્ધિ અને વિકાસના અભ્યાસને માટે
સહાયતા કરે છે. પ્રાણી માત્રને પ્રાચીન ઇતિહાસ શિલાઓમાં | Paramount, સાવ ભૌમ [“ઋષિબાળ] રહેલા તેમના અવશેષો –fossils-ઉપરથી ઉપ- ક્ષત્રિય, “ રાજાઓ અને નવું બંધારણ”, જાવી કાઢવામાં આવ્યો છે. આ વિદ્યાને હ: રાજાઓ અને રાજકુલોના હક જાળવવા પ્રાચીન પ્રાણુવિધા (P.) કહે છે.
પૂરતી સાર્વભૌમ (પેરેમાઉન્ટ p. ) સત્તા Pancreas, અયાશય, સ્વાદુપિંડ બ્રિટિશ ક્રાઉનને હસ્તક જ ચાલ્યા કરશે, અને [ બાપાલાલ ગરબડદાસ શાહ ]
કાહન વતી વાઈસરોય અને ગવન રે પોતાની પ્ર. ૧૩, (૧) ૩૬: ઉદરમાં જમણી બાજૂએ જાતમુનસરી (ડિસ્કશન discretion) એ આવેલા ચકૃતમાંથી અને ડાબી બાજૂ ઉપર ભગવશે; પણ આ એક જ અપવાદ શિવાયની આવેલા અભ્યાશય (પૅક્રિયાસ)માંથી અનુક્રમે સર્વોપરિ સત્તા (સેદ્રન્ટિ sovereignty ) જે રસ ઝરે છે તે આ ભાગમાં (ગ્રહણીમાં) કુલકુલ ફેડરેશનના બે પ્રતિનિધિમંડળેઠલવાય છે. (૨) ૩૮૮ સ્વાદુપિંડ (P)
એસેલ્ફી અને સેનેટના હાથમાં આવી Pancreatic juice, 291572 જશે, અને તેને વહીવટ તેમને જવાબદાર [બાપાલાલ ગરબડદાસ શાહ].
( રિસ્પોન્સિબલ responsible ) પ્રધાન

Page #32

Parole
૨૫૦
Political Economy
Parole.
સમિતિ (કેબિનેટ cabinet ) સમિતિ | Perceptual time, કાળ [પ્રા.વિ.] લેખે કરશે.
ખાનગી કાગળ, તા. ૧૯-૬-૩૧. Parole, વાસંમતિ, મકબુલી [મરાઠી | Phonetic, વાબિબેક [બ. ક.] ઉપરથી-વિ. ક. ]
પુસ્તકાલય, ઓકટોબર, ૧૯૩૧, ૫૪૭૩ ક. ૧૯૩૨, માર્ચ ૨૫૫ઃ “પેરેલનું અંગ્રેજી જેવી મહાસમર્થ સૈકાઓથી ખેડાતી ગુજરાતી શું ? આ બાબતમાં ગુજરાતીઓ તે અતિ સુસંપન્ન દુનિયાના ખડેખંડમાં ફેલાયેલી અંગ્રેજોના ચેલા જ લાગે છે ને ઘણાખરા ભાષાની લિપિ છેક અપૂર્ણ અને સદેષ છે બીજામાં પણ તેવા જ; એટલે અંગ્રેજી શબ્દને એવી લિપિમાં વાલ્બિમ્બક (h.) લખાણ અપૂર્વ આંતરરાષ્ટ્રીય ભાવનાવડે પિતાને
અશકય છે. માની લે છે. પણ આ વખતના ‘કેસરી ”માં એક ચર્ચાકારે ઝીણવટભરી ચર્ચા પછી
Piano, (Music) મંદ [ગ. ગો.] સૂચવ્યું છે કે “પેરેલ વાકસંમતિ, માંકબુલી,
ગા. વિ. પા. ૧, ૧૩૩ જુઓ Mozao ને “ઓનપેરેલ =વિનાલેખ (લખાણ વિના
(કેશ, ઉત્તરાર્ધ, ૧૧૯) માંની કબુલી પર છોડી દે તે.)
Pianissimi, અતિમંદ ગિ. ગો] On Parole, વિનાલેખ [ વિ, ક.]
ગા. વા. પા. ૧, ૧૩૪. કૌ. ૧૯૩૨, માર્ચ, ૨૫૫ઃ જુઓ ઉપર | Poetic,
Poetic diction, maaarid Party,
પદાવલી [બ. ક] Party factiousness, vilket આ. ક. સ. ૧૫-૬: જુઓ Rhetoric, અરિસ્મતા [બ. ક.]
૨. (In a bad sense) કવિતાઅં. ૮૩: પાક્ષિક અસ્મિતા (p. f.) અને ભાસી-કવિત્વાભાસી – પદાવલી કામી અમિતા (communalism કમ્યુના- [બ. ક.] લિઝમ) એ વધારે પાશવબલની ધક્કામુક્કીમાં |
આ. ક. સ. (૧) ૧૫-૬: જુઓ Rheto, પ્રાતિક અસ્મિતા બીચારીનું શું થવા બેઠું છે
ric. (૨) ૨૦: અર્થગ નહીં એવી કવિતે હાલ તો સમઝાય એમ પણ નથી.
વાભાસી પદાવલી (પોટિક ડિકશન), વગPassive,
ડમ્બર, (ઉતરતી પ્રતિનું હેતારક rhetoric) Passive agent, નિષ્ક્રિય વિધેય અનુચિત અલંકરણે, પ્રકાશ બલ અને પ્રસાદ [દ, બા]
છુટા છુટા શબ્દ કે શબ્દજૂથ કે લયખંડ કે દ. મૂ. ૧૯૩૧, ફેબ્રુ. ૩૪૨: અને વિદ્યાથી !
બે ચાર પંક્તિમાં જરા ચમકે પણ કૃતિને એ p. a. (નિચિ વિધેય) કાઈ કાળે
સમગ્રે લેતાં તેનો અભાવ અથવા બાધક દોષ હોતો જ નથી કે આપેલું પોતાની ઢબે
-દોની પ્રધાનતા, વગેરે બાબતોને આ ગળી જ જાય:
“ભાષાબલિહારી” ટીકા સ્પર્શે છે. Penal Code, અપરાધશાસનશાસ્ત્ર [ન. ભ.]
* | Policy, જીવનનીતિ નિહા. દ.] અ. ક. ૮૪: રાજ્યના પીનલ કોડ (અપરાધ
ઉધન, ૧૦૩: પણ એ દ્વિમુખી P. શાસનશાસ્ત્ર) ની એક કલમ પ્રમાણે ચીનના
જીવનનીતિથી આત્માની કેર અખંડ પ્રત્યેક નાટકકાર ઉપર સદાચાર પર ઉદેશ
રહેતી નથી. રાખવાની ફરજ રખાય છે.
Political economy, અર્થનીતિ Perceptual,
દિ. બી.] Perceptual space, દિ પ્રિા વિ.] નવજીવન, શિક્ષણ અને સાહિત્ય તા ૩૦-૮-૩૧ ખાનગી કાગળ, તા. ૧૯-૬-૩૧,
૨૦: “પોલિટિકલ ઇકોનોમી” એ શાસ્ત્ર જ નવું છે,

Page #33

Porosity
૨૫.
Puritan
ટિ
ભેદ
છે '
અન્ય
એટલે એ નવી ઢબે આપણું શીખવા લાગ્યા | પરિગ્રહવૃત્તિ (p) વધે એ બનવાજોગ છે. છીએ. એને માટે આપણે “અર્થશાસ્ત્ર' શબ્દ બાળકોને આપણે કંઈ ભવિષ્યમાં બાવા બનાવાપરતા હતા, પણ ચાણક્યનું “અર્થશાસ્ત્ર” વવા નથી એ ખરું, પણ તેથી ઉલટું આપણે હાથ આવ્યું અને એ શબ્દ “ઇકે નોમિકસના તેમની જરૂરીઆતો વધારી માત્ર દુનિયાની અર્થમાં વાપરો એ અનર્થ છે એ આપણે ચીજોમાં જ તેમનું મન રચ્યું પામ્યું રહે તેવા જોયું. ચાણક્યના એ જ ગ્રંથમાંથી આપણને કરવાની પણ જરૂર નથી. સુરેપમાં possesશબ્દ જ વાર્તા. વાર્તા એટલે વૃત્તિનું sive instinct પરિગ્રહવૃત્તિ બહુ છે, તેથી જ શાસ્ત્ર, આજીવિકાનું શાસ્ત્ર, વેપારીઓ અને તેણે આખી દુનિયા ઉપર કોઈને કોઈ રીતે ધંધાદારી કઈ રીતે કમાણી કરે એ બતાવનારું આક્રમણ કર્યું છે. શાસ્ત્ર. એટલે એ શબ્દ પણ બંધબેસતો | Primordial, અશ્લસૂલ બિ. ક.] નથી જ, આખરે આપણે “સંપત્તિશાસ્ત્ર
આ.ક. સ. (૧) ૨૩ (૨) ૧૪૮: નર્મદ પર આવ્યા.
અવતર્યો અસ્વસૂલ (p. પ્રાઈમેડિયલ) સુધાપણ કેટલાક શબ્દોની આપણે નવેસર | રક, સાહસની જ મૂતિ, પોતે ઉઠયા ત્યાંથી યોજના કરી શકીએ એમ છીએ. સમાજવિદ્યાની સવાર એ મનેદશાવાળો. દષ્ટિએ મનુષ્ય જીવન કેવું હોવું જોઈએ એ | Problem, પ્રમેય [ન. દે.]. બતાવનાર શાસ્ત્ર તે ધર્મનીતિ; પ્રજાને અંકુશ- સુ. શા. ૨૧: એક જ શાસ્ત્રના દષ્ટિબિંદુથી માં કેમ રખાય, રાજ્ય કેમ ચલાવાય એનું
અભ્યાસ કરી નિષ્ણાત થનાર વિદ્વાન અને વિજ્ઞાન ને દંડનીતિ; રાજ્યમાં સામાજિક
અનેક શાસ્ત્રના સંબંધનું ભાન રાખી તવહિતને અર્થે ધન સંચય કેમ કરો અને ચિંતન કરનાર વિચારમાં મોટે ભેદ એ છે તે કેમ વાપરવું એનું રહસ્ય બતાવનાર વિદ્યા કે, તત્ત્વચિંતક અન્ય શાસ્ત્રના પ્રમેય ઉપર તે અર્થનીતિ; એવી રીતે આપણું શબ્દની ઘણો પ્રકાશ નાખે છે અને જ્ઞાનગિરિનાં શિખરેયોજના કરીએ તે “પોલિટિકલ ઈનૉમી'ના ને નવરંગી બનાવે છે; ત્યારે એક શાસ્ત્રઅર્થમાં અર્થનીતિ શબ્દ જરૂર વાપરી શકાય. નિપુણ વિદ્વાનના પાવડા અને કોદાળી તે અર્થ એટલે સમાજપુરુષની સંપત્તિ; એ / તે ગિરિની ગુફાઓમાં નિવાસ કરવા યોગ્ય વિશેની જે સામાજિક કે રાજકીય નીતિ તે | ઉપયોગી કામ કરે છે. અર્થનીતિ; એ ભાવ સહેજે ગ્રહણ થાય છે
Protoplasm, પ્રાણરસ, સચેતનદ્રવ્ય એ છે.
[ન. દે.] Porosity, છિદ્રમયતા, સૌષિય પિ.ગો.],
સુ. શા. ૬: પશ્ચિમમાં પ્રવર્તતા ઉત્ક્રાન્તિવિ. વિ. ૧૪૧ઃ જુઓ પૂર્તિમાં Viscosity.
વાદ પ્રમાણે ઘડાયેલા છવવિદ્યાના સિદ્ધાન્ત Possessiveness, પરિગ્રહવૃત્તિ
જોતાં જણાય છે કે, દેહનું આરંભક દ્રવ્ય [પ્રા. વિ.]
સકરણ અને મૃદુ ભાવવાળું હોય છે. તેવા કૌ. ૫, ૩, ૮૪૦: પ્રદર્શનમાં બાળકની
દ્રવ્યને આપણે “પ્રાણુર” કે “સચેતન દ્રવ્ય દષ્ટિએ એક ઓરડામાં ગોઠવણી કરવામાં
(પ્રોટેપ્લેઝમ) એવું નામ આપીશું. આવી હતી. બાળકને ઘરમાં અમુક સગવડ મળે એ કિક વાત છે, પરંતુ તેને માટે
Psychology, મને ધર્મવિદ્યા નિ. દે.] બધી જ ચીજો નાના માપની કરી જુદી
સુ. શા. ૬૦: મને ધર્મવિદ્યા અને તેના રખાય તેથી કંઈ બાળકના મનને વિકાસ
ભાવનામય પ્રદેશને લગતું પ્રકરણ સુપ્રજનશાસ્ત્ર તુરત થઈ જાય એ સંભવિત નથી. ઉલટું
ઉપર માટે પ્રકાશ નાખે છે. તેમની માલીકીની ચીજો વધારે સંખ્યામાં | Puritan, ૧. નીતિરત [બ. ક.] આપવાથી બાળકોમાં કદાચ ખોટી અહંતા અં. ૭૨: અગર જો કે જવાનીનાં ભાવનાઆવે, અને પરિણામે ચીજ તરફની લાલચ કે પ્રધાન વર્ષો દરમિયાન પણ આ વ્યવહારે
ઘણો પ્રકાર

Page #34

Quarantine
૨પર
Realistic
ક્રિયાપ્યાસી નીતિરત (પૂરિટન) જીવને શુદ્ધ સંગીત કે શુદ્ધ સાહિત્યની લગની કેટલી હશે તે કંઇ કહેવાય નહીં. ૨. શુદ્ધાત્મવાદી વિ. ક
કો. ૧૯૩૧, ઑગસ્ટ, ૧૫૫: કેટલાક કલા- | કારેનાં જીવન તેમની કલા જેટલાં ઉન્નત નથી હતાં, તેઓ “કેવળ કળાકાર' બનવા ભણું વધુ દેરાય છે, એ દુર્ભાગ્યની શુદ્ધાત્મવાદી]
(આ શબ્દ આપ્ટેને આધારે (પરમાઈન્ડેડ શુદ્ધાત્મા) “યુરિટન” માટે ઘડયો છે. “ચખલિયા” આપણે ત્યાં પ્રચલિત થવા માંડયો છે તે સહેલ ને વધુ અસરકારક પણું ઓછો સંસ્કારી છે) દષ્ટિએ તેમાં મીમાંસા
૨. (In a bad sense) ચેખલિયું હિા. દ.]
Quarantine, સૂતક મિ. ક.].
આ. ક. ૧, ૨૯૧: જે રસ્તામાં કોઈને ચેપી રોગ લાગુ પડયો હોય તો સ્ટીમરને સૂતકમાં–કરંટીનમાં-રાખે છે. અમે મુંબઈ છોડયું ત્યારે ત્યાં મરકી તો ચાલતી જ હતી. તેથી અમને કંઈક સૂતક નડવાને તે ભય |
હતે જ. Quorum, અવરસંખ્યા [દ. બા.].
નવજીવન, શિક્ષણને સાહિત્ય, ૬-૧૬-૩૧, ૪૭: સભાનિયંત્રણમાં કેટલાક અંગ્રેજી શબ્દો આપણને નડે છે. સભાસમિતિઓમાં ઓછામાં એાછા અમુક સભ્ય હાજર હોય તો જ કામ ચાલી શકે એ નિયમ હોય છે, એ કાર્યસાધક સંખ્યાને અંગ્રેજીમાં કરમ કહે છે.
આપણે ત્યાં એ “કોરમ”ની કલ્પના હતી, ધર્મનિર્ણય માટે પરિષદ બોલાવે ત્યારે ઓછામાં ઓછા દસ સભ્યો તે જોઈએ જ એ નિયમ હતો. એને દશાવરા પરિષદ્ કહેતા. એટલા ન મળે, અને અમુક યોગ્યતાવાળા ખાસ ત્રણ વિદ્રાને મળે તો યે કામ ચલાવી શકાય એવી પણ વ્યવસ્થા હતી, એને “ચવા પરિષદ' કહેતા. એણે આપેલા ચુકાદા પરિષદને માન્ય ચુકાદે ગણાતા. दशावरावा परिषदं ये धर्म परिकल्पयेत् । त्र्यवरावापि वृत्तस्था तं धर्मन विचालयेत् ॥
–મનુસ્મૃતિ અધ્યાય ૧૨, લોક ૧૫૧ એટલે આપણે કરમને માટે “અવરસંખ્યા એ જૂનો શબ્દ જરૂર વાપરીએ
Radical, ઉચ્છેદવાદી [આ. બા. . અને ક્રિયાઓ ભ્રમણ માત્રઃ આ જ્ઞાન, દર્શન,
, ૩૦, ૩૮, જુઓ પૂર્તિમાં Conser- પ્રત્યક્ષીકરણ (realization), તે જ અભય vative.
અઘરા શાતિને નિર્વિકલ્પ અનુભવ; અને Realisation-Realization, 9. સહજ ઉલ્લાસ, આનંદ, તે પણ એની સાથે
સાથે લાભે. સાક્ષાત્કાર [અજ્ઞાત]
Realistic, છબીરાગી [બ. ક.] ૨. પ્રત્યક્ષીકરણ બિ. ક]
આ. ક. સ. ૨૦: નવજુવાનીમાં, અમુક લિ. ૧૧૩: પરમાત્મા તે જીવન, તે અમૃત || સંજોગોમાં, કે દેખાદેખી થોડી કવિતા તો તત્વ, તે સર્વસ્વ; ઉત્પત્તિ સ્થિતિ લચની ઘણુય સાહિત્યથી ટેવાયેલા માણસ લખી તમામ સ્કૂલ લીલા કે માયા કે નામરૂપ શકે; અને ક્ષણિક કલ્પના વ્યાપારપ્રેરિત વિભૂતિઓ એ અનન્ય તત્વની; તેમ મૃત્યુ નિખાલસ વિનમ્ર માણસની કવિતા છબીરાગી વિનાશ આદિ નામે ઓળખાતી સ્થિતિઓ (રયલિસિસ્ટક ઇ.) અને સારી પણ હોય.

Page #35

Reality
૨૫૩
Religion
Reality, વાસ્તવ [બ. ક.]
તે પછી સ્વાભાવિક રીતે પ્રસંગે ઉપસ્થિત આ. ક. સ. ૧૩૯: પરન્તુ સારી બેડ
થાય, તેમ જ અભિનયને અંગે જ શગાર બાહ્ય વાસ્તવ ( જેકિટવ રીયાલિટી Ob- | રસના પ્રયોગની અસર હૃદયવૃત્તિ ઉપર થયા jective reality) માં રાચતા કલ્પનાબલે વિના ન રહે. જ રચાય.
Relativity, સાપેક્ષતા પિ. ગો.] Reference book, ૧. સંદર્ભગ્રંથ વિ. વિ. ૨૦૧: ગતિ, દિ અને કાળ એ [વિ. ક.
બંનેથી સાપેક્ષ હોય છે-ટેનની ગતિ પાટા કૌ. ૧૯૩૨, એપ્રિલ ૩૪૧૪
નીચેની જમીન સ્થિર હોય તો જ દેખાય છે?
.... આ સર્વના ગ્રંથકાર પણ “ગુજરાતના સર્વ વિદ્યમાન
આ સાપેક્ષતાનો સિદ્ધાન્ત પ્રાચીન સમયના લેખકે'માંના જ કેટલાક બંધુઓ હોવાથી,
તત્વવેત્તાઓને અજ્ઞાત નહે. મજકુર સંદર્ભગ્રંથનો ભાગ ત્રીજે આ વર્ષે
Relativity theory ઉપાધિવાદ, તૈયાર કરતી વેળા હીરાલાલભાઈએ એ લોકેાનાં
સાપેક્ષતાવાદ [વ. એ.] પણ માબાપ ને બૈરીઓનાં નામથી માંડીને
વ.૩૦, ૬૯: માનસ દષ્ટિએ દેશ અને કાળ
વચ્ચે ઘણો ભેદ છે. પણ ભૌતિક સાયન્સની તેમની અમરકૃતિઓની યાદી સુધીની બધી
દષ્ટિએ એ બે વચ્ચે તત્ત્વતઃ કાંઈ ભેદ નથી, ચરિત્રસામગ્રી પોતાની હમેશની ધીરજ અને
બેમાંથી એકેનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ નથી. એક જ ખંતથી મેળવવી તથા બેલાશક છાપી દેવી.
નિરુપાધિક સ્વત– સતના બે સ્વરૂપ (as| (જુઓ Bibliography)
pects) છે. એક સ્વતંત્ર મૂળભૂત સત્ છે. ૨. કોશગ્રંથ [વિ. મ.]
જેને “Space-Time” એટલે કે દેશ અને Reflection, પરાવર્તન [૫. ગો.] .
કાળનું અવિષ્ય યુગલ (અર્થાત દૈતાદ્વૈત, વિ. વિ. ૧૭૦: પ્રકાશવિદ્યા, પ્રકાશના
દૈતમાં રહેલું અદ્વૈત) કહેવામાં આવે છે; એ, પરાવર્તન અને વક્રીભવન (refraction) ના
ચતુર્માન (લીટી, ચોરસ અને ઘન એમ દેશમાં નિયમેને તેણે અભ્યાસ કર્યો હતો.
ત્રણ માન અને તે ઉપરાંત ચોથું કાલનું માન Reflector, પ્રતિફલક [બ. ક.]
એમ ચાર માનવાળું four-dimensional) આ. ક. સ. ૧૬૪: હરિલાલ ધ્રુવ અને અખંડ સત તે હાલમાં જગજાહેર થએલા મણિલાલ ત્રિવેદીની આસપાસ પ્રકટેલા ઉપ- આઈન્સ્ટાઈનને ઉપાધિવાદ યાને સાપેક્ષતાગ્રહો (સેટલાઇટસ Satelites) અને માત્ર વાદ (R. t.) ની મૂળ શિલા છે. પ્રતિફલકે (રિફલેકટર્સ rr.) ના સમૂહમાં
Religion, ૧.” નર્મદ-દલપત પેઢીમાં પેઠેલી તે કરતાં અંગ્રેજી
૨. અનુગમ [કિ. ઘ.] અસર વિશેષ આવી......
છે. શો. ૧, ૬૧: અંગ્રેજી શબ્દ “રિલિRefraction, વકીભવન (પ. ગો.]
જ્યન” ને માટે આપણે સામાન્ય રીતે વિ. વિ. ૧૭૦: જુઓ પૂર્તિમાં Reflection,
ધર્મ ” શબ્દ વાપરીએ છીએ; અને તે રીતે Rehearsal, પૂર્વાભ્યાસ, પૂર્વ પ્રયોગ
હિંદુ ધર્મ, ખ્રિસ્તી ધર્મ, મુસલમાન ધર્મ [ન. ભો.]
એમ બેલીએ છીએ. પણ “ધર્મ' શબ્દ અ. ક. (૧) ૧૯૪: વિગન કેટલાક શિ
રિલિજ્યન” શબ્દ કરતાં વધારે વ્યાપક જેડે એક નાટકના પ્રવેશને પૂર્વાભ્યાસ () અર્થવાળે છે; અને એ શબ્દની વ્યાપક્તા કરતો હતે. (૨) ૨૬૨: આ ખરું છે; પરંતુ આપણું ખ્યાલ બહાર જતી નથી. ઉદાહરણાર્થે, તે છતાં પણ, રંગભૂમિની સાથે જોડાયેલાં જીવનમાં જે જે કર્મો અવશ્ય કરવાં બીજાં જોખમો છે:--નાટકના ખેલ વખતે જોઇએ, જેમાંથી મુક્ત રહેવું જોઈએ, જે પડદા પાછળ વ્યવહારનો પ્રસંગ નથી મળતો ! સદાચાર પાળવો જોઈ બે––એ બધાને આપણે તે ઠીક, પરંતુ r. (પૂર્વપ્રયાગ) વખત તથા ધર્મ સમજીએ છીએ, અને વેદ, કુરાન કે

Page #36

Renaissance-renaiscence
248
Revision
બાઈબલના સ્વીકાર–અસ્વીકારથી એ તેને પ્રબોધકાળ (Renaissance રી-નેસન્સ) ને આપણે વધારે મહત્વ આપીએ છીએ. આથી નામે ઓળખાતા મહાન વિચારપરિવર્તન અમુક શાસ્ત્ર કે અમુક પુરુષે પ્રવર્તાવેલા અંગે લક્ષમાં આવ્યો. આચાર, વિચાર અને શ્રદ્ધાની પ્રણાલિકા માટે “ધર્મ ” શબ્દ વાપરવાથી વારંવાર
Repulsion, ૧. અપાકર્ષણ [પે. ગે.] વિચારમાં ઘોટાળો થાય છે. “ રિલિજ્યન”
| વિ. વિ. ૨૮૮: આ અણુઓ સ્થિર નથી
હતા પણ અંદરના આકર્ષણ અને અપાશબ્દ પાછલા અર્થમાં જ વપરાય છે. આથી “ રિલિજ્યન’ માટે મેં “અનુગમ” શબ્દ
કર્ષણને લીધે એક પ્રકારની ગતિમય સ્થિરતા વાપર્યો છે. શ્રુતિ સ્મૃતિને આધારે રચાયેલી
dynamic equilibrium ના રૂપમાં હોય છે. પ્રણાલિકા તે વેદાનુગમ, મહાવીરની પાછળ
૨. અપકર્ષણ [કિ. ઘ] આવેલી પ્રણાલિકા તે જૈનાનુગમ, બુદ્ધ
છે. શો. ૧, ૧૪૫: અપકર્ષણ અથવા દૂર પાછળની બુદ્ધિાનુગમ, ખ્રિસ્ત પાછળની ખ્રિસ્તા
હઠવાની શક્તિ (1) નગમ, મહંમદ પાછળની મહંમદાનુગમ, ઈત્યાદિ. એને માનનારા લોકો તે તેના અનુ- | Rest, (Music) માત્રાલેપ [ગ. ગે.] ગામીઓ. એવા કેઈ “અનુગમ' ને સ્વીકારી- ગા. વા. પા. ૧, ૧૩૦. ને પડેલી શાખાઓને તે તે અનુગામના સંપ્રદાય કહી શકાય. આ રીતે વૈષ્ણવ,
| Restoration, પુન:સ્થાપના [બ. ક.] સ્માર્ત, દિગંબર, શ્વેતાંબર, મહાયાન, હીન- યુ. સ્ટે. ૨૯: ઇ. સ. ૧૬૬૦ માં ઈંગ્લાંડમાં ચાન, સુન્ની, શિહ, પ્રોટેસ્ટંટ, રેમન કેથલિક રાજગાદી અને ધર્મબન્ધારણની પુન:સ્થાપના વગેરે જુદા જુદા અનુગાના જુદા જુદા (R.) થતાં, મેરીલાન્ટ પાછું લોર્ડ બૅલિટરના સંપ્રદાય છે.
વંશજના હાથમાં આવ્યું. તેણે જૂના કાયદા
પાછા દાખલ કર્યા. રાજકારણને ‘રિલિજ્યન” થી જુદું પાડવું જોઈએ એમ જ્યારે કહેવામાં આવે છે ત્યારે | Revision, પુનરીક્ષણ વિ. મ] એને અર્થ આવા અનુગમોથી તેને પર કરવું કૌ. ૩, ૩૮: આ પ્રમાણે સમકાલીન વિજોઈએ એમ યુરેપમાં થાય છે. પણ રિલિ- વેચન અન્યાયી જ હોય એ વાદ ખૂટે છે. એ
જ્યન” ને ધર્મ શબ્દના અર્થમાં સમજી, વાદમાં જે કંઈ તથ્ય હોય તો તે એટલું જ આપણે કેટલાક નેતાઓ એમ માનતા થઈ છે કે હાં સુધી કોઈ પણ સાહિત્યકારનું ગયા છે કે રાજકારણ નીતિ-અનીતિ, સદા- લેખનકાર્ય સમાપ્ત થયું ન હોય, એ લેખનચાર-દુરાચાર, વગેરેને લગતા ખ્યાલોથી પર કાર્ય કેવી પરિસ્થિતિ વચ્ચે શાની પ્રેરતાથી થવું જોઈએ. (શબ્દથી વિચારમાં ઉત્પન્ન થતા થયું તેની સંપૂર્ણ વિગતો જણાઈ ન હોય, ગોટાળાનું આ ઉદાહરણ છે.)
એનું સમગ્ર જીવન જે વિવિધ દશાઓમાં Renaissance-renaiscence, you:
સંક્રમણ કરીને જુદી જુદી અસરે નીચે
ઘડાયું હોય તે પૂરેપૂરી માલમ પડી ન હોય, પ્રબોધકાળ [બ. ક.].
અને એ બધાનું અન્વેષણ કરી એના યુગમાં યુ. સ્ટે. પ: ઉપર સૂચવેલી રાષ્ટ્રભાવનાને
એનું સ્થાન નિર્ણત કરી શકાય–સ્થાનજન્મ પ્રાચીન ગ્રીસમાં ઈસવીસન પૂર્વે થયેલો.
નિર્ણય માટે જોઇતું યથાર્થદર્શન શક્ય બને યુરેપના મધ્યકાળને નામે જાણીતા યુગ
–તેટલે ગાળો પસાર થયો ન હોય ત્યાં (Middle Ages મિડલ એજિસ) માં એ
સુધી જે જે અભિપ્રાય આપવામાં આવે વિચાર આત્મા–પરમાત્મા, સ્વર્ગ-નરક આદિ
હેમાં પુનરીક્ષણ (1) અને પરિવર્તનને માટે વિચારે તળે દટાઈ ગયેલો, તે પાછા ઈ. સ. હંમેશાં અવકાશ રહે છે, એટલે એવો અભિના તેરમા-ચૌદમા સૈકામાં શરૂ થયેલા પુનઃ પ્રાય કદી અંતિમતાનો દાવો ન કરી શકે.

Page #37

www. kchatirth.org
૨૫૫
Rotation
Rotation, ભ્રમગતિ, પરિવૃત્તિ [પા. ગો.]
વિ. વિ. (૧) ૨૦૧: પૃથ્વીની ભ્રમણ ગતિ રાનિ કે ગુરુ કરતાં અડધી જ છે અને તેથી શનિ કે ગુરુના ગ્રહ ઉપર છેવટને દિવસ પૃથ્વીના દિવસ કરતાં અડધા જ છે. (૨) ૩૭૬, Ruling, રેખાલેખન [ક. ધ.]
પ્ર. ૧૨, ૨૪૯; મને લાગે છે કે દેવનગરી
Sensory,
|
Sensory nerve, જ્ઞાનત ંતુ[પે.ગે.] વિ. વિ. ૨૪૩: મન શરીરને કેવી રીતે કાબુમાં રાખે છે અને મનના સ ંદેશા શરીરના જુદા જીંદા વિભાગાને કેવી રીતે પહોંચે છે તેની તપાસ કરતાં મજ્જાત ંતુ બે જાતના છે એ શેાધ સ. ૧૮૧૧ માં સર ચાર્લ્સ એલના હાથે થઈ; એક તેા બહારના જગતમાંથી ઈંદ્રિય દ્વારા થતા જ્ઞાનસવેદનને મગજને પહાંચાડનારા જ્ઞાનતંતુએ અને ખાન મગજ તરફથી શરીરના જૂદા જૂદા વિભાગાને કામ કરવા માટે પ્રેરણા આપનાર
પ્રેરક તતંતુઓ. Sexual, મૈથુની, લિંગી [ન. દે.]
S
Solvent, દ્રાવક [ા. પો. વિ. વિ. ૩૭૬] Spectroscope, રંગપરદૅ ક [પા.ગો.]
વિ. વિ. ૨૯૮: દૂરબીન, ફૉટાગ્રાફ, અને રંગપટદક (S.) ની મદદથી એમ સિદ્ધ થતું જાય છે કે પૃથ્વી ઉપરનાં જાણીતાં તત્ત્વામાંથી જ ખીજા ગ્રહેા અને તારકા બનેલાં છે. Spectroscopy, ર્ગપવિદ્યા [પા. ગો.]
વિ. વિ. ૪૦: આ શેાધમાં રંગપટવિદ્યા (s.) ઘણી ઉપયાગી થઈ પડી હતી; તેમાં પણ ચાકસાઈ અને ઝીણવટથી કામ કરનારને આરગન, હીલીઅમ, નીન વગેરે નવા તત્ત્વાની શેાધ કરવાના લાભ મળ્યા હતા. Spectrum, રંગપટ [ા. ગે.] વિ. વિ.
સુ. શા. (૧) ૯૫: ખાલકો તથા ખાલિકાઆને તેમના યૌવનના આર્ભ પહેલાં મૈથુની સૃષ્ટિમાં પ્રવર્તતા નિયમેાનું અપરોક્ષ રીતે નહિ પણ પક્ષ રીતે ભાન કરાવવું ોઇએ. (૨) ૭: જીએ Asexual.
Shorthand, સંક્ષિપ્ત-ચિહ્ન–ભાષા [ન. ભા.]
અ. ક. ૧૮૮: Art of acting ના લખનાર મુખચર્ચાને સંભાષણની સક્ષિપ્ત-ચિહ્ન -ભાષા (short-hand of talk) એમ ખg
અગર્ભ નામ આપે છે.
Slur, (Music) ૧. તિ [માલાબક્ષ]
ગા. વા. પા. ૧, ૧૩૦.
૨. સ્વરસંચાચિહ્ન [ગ. ગે.]
ગા. વા. પા. ૧, ૧૩૦,
Sponsor
તથા બંગાળીના પહેલા ટાઈપ પાડનારને પણ જો એમ સૂઝી ગયું હેાત કે માથાની લીટી એ અક્ષરનું અનિવા` અંગ નથી, પણ લેખનની વ્યવસ્થા સાચવવા કરેલું રેખાલેખન (r.) જ છે, અને તૈયાર રેખાંક્તિ કાગળ પર અથવા છાપવામાં એની જરૂર નથી...તો નાંગરી કે બંગાળીનું સ્વરૂપ સુધાતીય ક બહુ ભિન્ન પ્રકારનું ન
બકતાં
Sperm, નરાધેશ [સયાજી સાહિત્ય, ગર્ભની કથા, ૯]
Source, book મૂળગ્રંથો[ ચંદ્રશંકર શુકલ ]
નવજીવન, શિક્ષણ ને સાહિત્ય, ૬-૧૨-૩૧, ૪૬ ઃ આવા મૂલગ'થે! (Sourcebooks) ઈતિહાસ સમજવામાં તેમજ લખવામાં મેાટામાં મેાટી મદદ કરે છે.
Sponsor, પ્રણેતા [વિ. ક.]
કૌ. ૧૯૩૨, માર્ચ, ૨૪૩; આ પ્રકારના ગ્રંથસમર્પણની મૂળ સૂચના કરનાર રામેરાલાં હતા. જેના પ્રણેતાએ ( સ્પેાનસસ ) તરીકે તેમના તથા ગાંધીજી, મેા. આઇસ્ટાઈન, શ્રીક સાહિત્યકાર ફાસ્ટેસ પાલામાસ અને ડૉ,
¬

Page #38

Status
૨૫૬
Syndicalist
જગદીશચંદ્ર બોસની લઘુકૃતિ કે સંદેશ | submarine, જળાત્યંતરગામિની ગ્રંથારંભે શોભે છે.
જળનૌકા [હા. દ.] status, પદ [આ. બા.]
ઉ ધન, ૧૦: હાં હાં વિજ્ઞાને વ. ૨૯, ૧૨૫: આવી સાંકડી અને અને !
(Science) મનુષ્ય સુખને સહાળ્યું છે, પ્રમાણિક મનની દલીલ સામે વિચાર કરવા
હાં હાં, આપણે વિસરિયે છીએ, હેયે
-સંસારકવિતા પાંગરી છે. આપણી રાત્રિએ એક કોન્ફરન્સ મળ્યું, જેનું કામ “ status” (પદ) અને “functions” (ક્રિયા) નો
વીજળીએ અજવાળી છે, દૂર દૂરનાં છેટાં ઉછે. અવિધ સાધવાનું હતું.
દાયાં છે, ટેલીફેન, સીનેમા, ગ્રામેફેન,
રેડીઓ; મોટરમાં કાશ્મીરયાત્રા, સાઈકલ stereochemistry, ઘનરસાયન પિ.
ઉપર જુવાનની જગયાત્રા; જલનૌકાઓ, ગે. વિ. વિ. ૧૦૩]
જલાભ્યન્તરગામિની જલનૌકાઓ, ગગનવિહાર
વિમાનયાત્રાઓ;...... stereoscope, ઘનચિત્રદર્શક [ પિ. |
suggestive, ઇવનિપ્રધાન [વિ. ક] ગે. વિ. વિ. ૩૭૬ ]
કૌ. ૧૯૩૧, ઓગસ્ટ, ૧૨૯; ..... એ strained, શ્રમબદ્ધ [બ. ક.].
વગેરે મુદ્દાઓને આપણને તૃપ્તિ થાય તેવો અં. ૭૬: જુઓ પૂર્તિમાં Apprentice.
સ્ફોટ, વનિપ્રધાન (“સજેસ્ટિવ) પદ્ધતિથી પણ
લેખક કરી શક્યા નથી.' subconscious, noun, સૂક્ષ્મ મન,
Survival of the fittest, 2015 ઉપમન પિ. ગે.]
તિક નિર્વહન [ન. દે.] | વિ. વિ. ૨૬૮: આ પ્રમાણે મગજની કેવળ
સુ. શા. ૧૪–૫: જીવનને આ અખંડ ભૌતિક શક્તિઓ બધી માનસિક ક્રિયાઓનું
કલહ અબુદ્ધિપૂર્વક પ્રાણીવર્ગમાં પ્રવર્તી રહ્યો નિરૂપણ કરવાને સમર્થ નથી; મજજાતંતુ
છે. વ્યક્તિઓ પરસ્પર, જાતિઓ પરસ્પર, અને મગજ ઉપરાંત કાંઇક વધારે સૂમ, તે
જનસમાજ પરસ્પર આત્મરક્ષણમાં એટલી છતાં વધારે ઉપયોગી અને વિલક્ષણ વિભાગ
બધી હરીફાઈ કરે છે કે, સતત જીવનકલહમાં વિશે ખાત્રી થતી જાય છે. આને સૂમ મન
જેઓ પરિસ્થિતિના ફેરફારમાં ટકી શકે (ઉપમન) Subconscious mind અથવા
તેવા બળવાળા હોય છે તે જ આત્મરક્ષણ સબલિમિનલ સેલ્ફ Subliminal self એ
ઉપરાંત પ્રજોત્પત્તિના વિશેષ કાર્યમાં જોડાય નામથી ઓળખાય છે.
છે. આ જીવનકલહના પરિણામમાં સર્વોત્તમ ૨. આંતરમન [વિ. ક.]
વ્યક્તિઓ ટકી શકે છે, અને તેથી ડાર્વિન કૌ. ૧૯૩૧, ઓકટોબર, ૪ર૬; સાહિત્ય
પ્રકૃતિના આ તારતમ્ય કરવાના ક્રમને “પ્રાકૃસર્જનમાં આંતરમન (સબકેશ્યસ માઈન્ડ)
તિક નિવહન” (સર્વાઈવલ ઓફ ધ ફિટેસ્ટ) પણ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.
કરવાનું સમર્થ સાધન માને છે.
syndicalist, મહાજનસત્તાવાદી ad). ઉપમાનસિક પિ. ગ.]
કેશવલાલ હિંમતલાલ કામદાર] વિ. વિ. ૩૭૬: માનસિક પ્રવૃત્તિમાં પણ
ક. ૫, ૧૧૨૬: પ્રો. કાળે અમુક વિચારસૂક્ષ્મ અને સ્થૂલ એમ બે પ્રકાર છે. સાધા
કેટિ ધરાવતા નથી. તેઓ સમાજસત્તાવાદી, રણ ચેતનમય ઈચ્છાથી જ્ઞાનતંતુઓની માર
કે વ્યક્તિ સત્તાવાદી, કે મહાજનસત્તા (s) ફિત થતા માનસિક વ્યાપાર ઉપરાંત પણ
વાદી, નથી–તેમને વાદ માત્ર એક જ છે – કેટલાક ઉપમાનસિક ( S.) વિચાર પણ
ને તે હિંદનું કેમ ભલું થાય, તેની આર્થિક જેવામાં આવે છે.
પ્રગતિ કેમ સધાય, તે જ,

Page #39

Taste
૨૫૭
Transcendental
Taste, રસજ્ઞાન [ન. લા.]
૨. મહાનિબંધ વિ. ક.] જૂનું નર્મગદ્ય, ૩૨૮, નાટક અને ગાથા એ કૌ. ૧૯૩૨, ફેબ્રુઆરી, ૧૭૮; “ગુજરાતને બે માણસના રસજ્ઞાનને (t.) સુધારવાને ઘણાં સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસ એ પ્રબંધ ઉર્ફે મહાજ જરૂરનાં સાધન છે.
નિબંધ (“થીસિસ”) છપાવવા માટે રા. મંજુ Technique, આયેાજન [વિ. ક.]
લાલ ર. મજમુદારને વડેદરા રાયે રૂ. કૌ. ૧૯૩૧, એકબર, ૪૦૩; પરિણામે,
૧૦૦૦ બક્ષ્યા. સ્વપ્નસિદ્ધિની શોધમાંને ખંડ ચોથે, જેમાં Thyroid, કંઠગ્રંથિ (સયાજીસાહિત્યમાળા] ગાંધીજીને વ્યાસ ભગવાનના વંશજ તથા ગર્ભની કથા, ૧૪. ચન્નપુરૂષ તરીકે ઓળખાવતી ભવ્ય અને
Title page, અપૃષ્ઠ [બચુભાઈ રાવત અપૂર્વ કલ્પના રજી થઈ છે કે જેમાં લેખક
ગ્રંથ અને ગ્રંથકાર, ૨૧૯ઃ પછીના મોટા ની લાક્ષણિક શક્તિઓને પૂર બહારમાં ખીલ
ટાઈપ તે વર્તમાનપત્રોનાં મથાળાં અને વાને સૌથી વધારે અવકાશ હતો તે ખંડ–
જાહેરખબરે ગોઠવવા માટે જ ઘણું ખરા આયોજન (“ટેકનિક”) શૈલીની દૃષ્ટિએ
ખપના છે. પુસ્તકમાં તે માત્ર શરૂઆતના નબળા એવા વ્યાખ્યાનને કૈક સારે કહેવા
અગ્રપૃષ્ઠ (ટાઇટલ પેજ) માટે કે પૂઠા માટે જેવો ભાગ–વિષયની મહત્તાને ન્યાય આપે
વાપરી શકાય, અને પ્રકરણની શરૂઆતમાં તે કે ઉંચી પંકિતના લેખક તરીકેની રા.
પ્રથમાક્ષર તરીકે ખપમાં આવે. મુનશીના પ્રતિષ્ઠાને જોબ આપે તેવો ; લખાય નથી.
Toleration, મતાંતરતિતિક્ષા [બ. ક.] Telepathy, ૧. દૂરસંવહન પિ. ગે.] આ. ક. સ. ૧૯૫: મતાંતરતિતિક્ષા (ટાલવિ. વિ. ૨૬૯: દૂરસંવહન (ટેલીપથી)
રેશન t.) સુધરેલા (ખ્રિસ્તી) દેશમાં બહુ
ધીરે ધીરે કેળવાઈ છે, તેટલી આપણે ત્યાં અને (કલેરાયન્સ) દૂરદષ્ટિની ઘટનાની સમ
પણ કેળવાતાં, ધર્મવિષયક શાસ્ત્રીય તટસ્થ જૂતી માટે આ સૂક્ષ્મ મનની કલ્પનાને વધારે
તાને જમાવવા ચાહતા વિચારકે આપણને દઢતા પ્રાપ્ત થઈ છે.
પણ ઓછા વિચિત્ર લાગશે. ૨. વિચારવિનિમય [એ. બા. પ્ર. ૪, ૨૫૫ઃ હીપ્નોટીઝમ–સંમોહન,
Tournament, અખાડાયુદ્ધ નિ. ભો.] વિચારવિનિમય (T.)- Premonition
વ. ૨૯, ૧૪૫: યુરોપના મધ્ય યુગમાં
અનેક “નાઈટ-એરટે” (ભ્રમણ કરતા વીર) ભાવીનું પુરોગામી સૂચન, વગેરે ઘણી બાબતો
અથવા તે સમયનાં tournaments (અખાડાન્ય વ્યવહારમાં પણ જોવામાં આવે છે.
યુદ્ધ) માં ઝઝનારા વીરાનાં પરાક્રમની પાછળ Tensibility, ધારણું [કિ. ઘ.]
પ્રેરક બળ સુન્દરીઓનાં નયનની દીપ્તિ, છે. શ. ૧, ૧૪૫: ધારણા, અથવા તાણ. અલૌકિક પ્રેમના લલનાભક્તિના રૂપમાં પરિસહન કરી પરિસ્થિતિને અનુકુળ થઈ જવાની
વતન પામેલી વૃત્તિ હતી, તે પણ ઉદાર ઓછી કે વરી શક્તિ (t.).
વીરતાના જ પ્રકાર ગણશું. Theoretical, સિદ્વાન્તિક પિ. ગો.]
Transcendental, વિત્તર [બ. ક.] વિ. વિ. ૧૪રઃ ગતિવિદ્યાના સૈદ્ધાન્તિક
| કિ. ૧૦૬: આ અન્યોન્યપૂરક પરસ્પર જ્ઞાનમાં પ્રાચીન હિન્દુઓ પ્રવીણ હતા.
વિધ લાગ્યા જ કરે એવાં એવા કોનું Thesis, ૧. પ્રબંધ [ગુજરાત વર્નાક્યુલર | સમાધાન, ઈશ્વર વિશ્વાન્તર્યામી પરમાત્મા છે સોસાઈટી]
(Immanental Pantheism) 47 .

Page #40

Acharya Shil kailassagarsuri Gyanmandir
Trigonometry
૨૫૮
Uniformity
સ્તર પરમાત્મા છે (Transcendental Pan-1 theism) એવી વેદાંતી પર્યેષણ વડે જ
થઈ શકે. Trigonometry, ત્રિકોણમિતિ જૂનો]
Plane trigonometry, તલરિકાણુમિતિ [પ. ગો.]
વિ. વિ. ૧૩પ: હિંદુ તિષીઓના કોષ્ટક
ઉપરથી એમ પણ સિદ્ધ થાય છે કે પ્રાચીન હિંદુઓને (plane) તલત્રિકોણમિતિ ઉપરાંત ગેલીય ( Spherical ) ત્રિકોણમિતિનું જ્ઞાન હતું.
Spherical trigonometry, ગેલીય ત્રિકોણમિતિ [પ. ગો. વિ. વિ. ૧૩૫]
Ultra-violet, જાબુલાતીત પિ.ગો.] | વિચારના લેખોમાં પદેને સામાન્ય ક્રમ એણે
વિ. વિ. ૨૯૦: આ ઋણ વિદણુઓ લગ- ઘણે ઠેકાણે ઉલટાવી નાખેલો. ભગ દરેક પદાર્થમાંથી અમુક સંયોગોમાં
૨. અબોધપણે વિ. ક.]. છુટા પાડી શકાય છે, જેમકે પદાર્થોને તેમાંથી સફેદ પ્રકાશ નીકળે ત્યાં સુધી તપાવવાથી,
કૌ. ૧૯૩૦, જાન્યુ), ૭૪: બીજે વખતે ન અથવા તે ultra-violet જાંબુલાતીત પ્રકાશ
નભાવી લેવાય તેવા વિચારોને પોતાને નાં કિરણોમાં રાખવાથી.
પિતાના દુશ્મન બનાવતા, આ પરસ્પર
વિરોધો અત્યારના ઊકળી ઊકળીને પુષ્કળ જ Unconscious, નિન વિ. ક.]
ડહોળાયેલા વાતાવરણમાં કુદરતી, સમજી શકાય ક. ૧૯૩૦, ઓગસ્ટ, ૧૨૧: અવલોકન | તેવા હેઈ અધપણે (અર્કેશ્યસ્લી) નિર્દોષ માટે પહેલાં સાત ભાષણ તેમાંથી વાંચેલાં,
રમુજના અચ્છા પીરસનાર બને છે. તેનો સંસ્કાર મન પર એવો રહ્યો છે કે તેઓ ઘણા સ્વચ્છ મગજે વિચાર કરે છે ને | Underlined, ૧. અધોરેખિત [અજ્ઞાત તેને, સીધી સોસરવટ નીકળતી–વાણીમાં | ૨. અરેખાંકિત [કિ. ઘ] મૂકી દે છે. મૂકવાની રીતમાં નિર્ણાન (અર્કે- પ. ૧૨, ૨૫૨. જુઓ પૂર્તિમાં Overlined
શ્યસ”) કલા પણ છે, જેનો અનુભવ આપણુને ઘણી વાર કંડિકાતે આવતા સારગર્ભ
| Uniformity, ૧. એકરૂપતા પિ. ગો] સૂત્રમાં, એમનાં ઘણું સાદાં, ઘણાં ઘરગતુ
વિ. વિ. ૬૪: સૃષ્ટિમાં વ્યવસ્થા અને પણ ઘણાં અસરકારક દાખલા દૃષ્ટાંત ને
નિયમ છે, સૃષ્ટિક્રિયામાં એકરૂપતા (L.) રૂપકોમાં તથા એમના કેઈ વાર આત્માને અને એક્તા છે; સક્લ સૃષ્ટિ સમન્વિત છે, એ માત્ર દઝાડતા તે કઈ વાર બાળીને ભસ્મ સાદાં લાગતાં વાકયમાં સમાયેલું ગૂઢ રહસ્ય કરતા કટાક્ષામાં થાય છે.
જરા વિગતવાર તપાસીએ. Unconsciously, ૧. અબોધપૂર્વક ૨. નિયમિતતા [બ. ક.] [કાલિદાસ ઉપરથી–વિ. મ.]
વ. ૨૮, ૨૮૭: વળી ઈ. સ. ૧૮૮૦-૯૦ કૌ. ૧૯૩૦, જાન્યુ), ૩૩: આ વ્યુત્ક્રમ
માં ગુજરાતી લેખન–સણોમાં જે રાણી પદ્ધતિ રા. ઠાકર પૂવે નમદે પણ યોજેલી.
ચાલતી હતી, તેને આજની જોડણી સાથે આખું જીવન ગદ્યલેખનમાં ગાળી તેના શાંત અને શાસ્ત્રીય મુકાબલો કરવામાં આવશે, બલાબલથી પરિચિત બનેલા આપણે એ તો આ ચાળીશ પચાસ વર્ષમાં આપણું આદિ ગદ્યકારને પણ ગુજરાતી વાકયરચનાની જોડણીમાં નિયમિતતા (u. યુનિફામિટી) કેટલી એકવિધતાનું કદાચ અબધપૂર્વક (L.) ભાન બધી વધી છે, તે ચકખે ચોખું પુરવાર થયેલું, અને તેથી ઉત્તરાવસ્થાના એના ધર્મ | થઈ જશે.

Page #41

Unit
૨૫૯
Vegetarian
Unit, ૧. એકમ [અજ્ઞાન]
શાસ્ત્રમાં વર્ણવાય છે. એક “U. G. '૨. એકાંક દિ. બા.]
કેન્દ્રિત રાજ્યચક્ર–એવું કે જેમાં અનેક નવજીવન, શિક્ષણને સાહિત્ય, તા. ૬-૧૨
હાનાં હાનાં રાજ્યચક્ર હોય પરંતુ તે સર્વ ૩૧, ૪૬ઃ મુંબઈથી ન્યુયેનું અંતર જેમ |
એક જ મધ્યવતી શક્તિથી નિમાય, જેમકે આપણે ઈંચ, આંગળ કે દોરાથી પામતા નથી,
વર્તમાન હિન્દનું રાજ્યતત્ર જે દિલ્હી અને માઇલથી માપીએ છીએ તેમ પ્રકાશની ગતિને |
સિમલાથી સર્વ પ્રાંતોનાં ચક્ર ફેરવે છે. વિચાર કરતી વખતે નાનામાં નાનો એકાંક ! Unofficial, લોકમાન્ય [ક. મા.. ( યુનિટ) માઈલને ન ગણતાં ઉપર બતાવેલી કે. લે. હ૭: આ મંડળે સામાન્ય લેકગતિએ પ્રકાશ એક વરસ સુધી એટલે કે ત્રણ માન્ય (ઈ.) પંચાયત, કે જે વડે દરેક ન્યાત કરોડ અગિયારલાખ, ચારહજાર સેકંડ સુધી
અને ધંધે હિંદમાં પરાપૂર્વથી પોતાની દેડીને જેટલું અંતર કાપે તેટલા માઈલને આંતર વ્યવસ્થા કર્યા જાય છે, તેનાં રાજે ગણાય છે.
સ્વીકારેલાં સ્વરૂપ ગણાય. Unitary, એકતવ્યાધીન, એકતત્વ, | Urban, નાગરિક [વિ. ક.] એકત~ી [તંત્રીઓ–પ્રસ્થાન]
કૌ. ૫, ૮૮૦ઃ આ વખતે જે. બુકેનને પ્ર. ૧૧, ૧૮૯: “યુનિટરી” બંધારણમાં
અભિપ્રાય છે કે રોબરીમાં રાજ્યતંત્રી કરતાં રાજ્યની કુલ સત્તા અવિભક્ત રીતે “એક !
કલાકારનાં તો વધારે હતાં. શૈલી પણ તત્ર”ને અધીન હોય છે, એટલે તેને એક
તેની બે પ્રકારની: ૧૯મી સદીની અસરવાળી તત્રાધીન બંધારણ અથવા “એક્તસ્ત્ર’ બંધા
તે નાગરિક (“અબેન”); ૧૭ મીની અસરવાળી, રણુ એવું નામ આપી શકીએ......
પયગંબર જેવી. યુનિટરી” અને ફેડરલ પ્રકારનાં બંધા- |
Utilitarianism, ઉપયોગિતાવાદ રણો માટે “એક્તત્રી” બંધારણ, અને
મિ. ક] સમવાય બંધારણ એવાં નામે અનુક્રમે આ. ક. ૧, ૭૭: એક દિવસ મિત્રે મારી વાપરી શકાય.
પાસે બેંથમનો ગ્રંથ વાંચવાનું શરૂ કર્યું. Unitary government, કેન્દ્રિત
ઉપગિતાવાદ વિષે વાંચ્યું. રાજ્યચક્ર [આ. બા]
| Utopia, ધવનગર [કિ. ઘ]. વ. ૩૦, ૩૫: આ “ એક-અનેક' ના છે. શ. ૧, ૩૭: એટલે આ કોઈ ગંધર્વસંબન્ધનાં ત્રણ સ્વરૂપે અત્યારના રાજ્ય-| નગર (ઈ.) ને શોધનારા પ્રયત્ન નથી.
-~आ श्रीकैलाससागररारि जानमन्दिर
श्रीमहावीर जैन आराधना केन्द्र
તલ (ાંધનાર) જિ ૨૮૦૧ Vaccum, શન્ય અવકાશ પિ. ગો.] | 'દશ્ય હાસ્યજનક છે એમ કહેનારા કેટલાક છે.
વિ. વિ. ૧૧૭: અણુની કલ્પનાની સાથે તે લોકે તેમાં રહેલી જીવનમાં માનવીની - શૂન્ય અવકાશ (ઈ.) ની કલ્પના પણ એરિ- મેહવૃત્તિ (V.) ઉપર કટાક્ષદૃષ્ટિ, તેમ જ
સ્ટેટલની સમજમાં આવી શકી નહિ અને પર્વત રાજાના ઉપર હેમાં સમાયેલી ટીકા તેથી ખાલી અવકાશમાં બધા પદાર્થોની ગતિ સમજી શકતા નહિ હોય. સરખી હોય એ ડેમોક્રીટસના સિદ્ધાન્તને પણ Vegetarian, અન્નાહારી [મો. ક.] તેણે કબુલ કર્યો નહિ.
આ. ક. ૧, ૮૦: આમ ભટક્તાં એક Vanity, મેહવૃત્તિ નિ. ભો.]
દિવસ હું ફેરિંગ્ડન ટ્રીટ પહોંચ્યો ને “વેજીવ. ૨૭, ૯૨: એ નાટકમાં કેટલાક લોકે ટેરિયન રેસ્ટરાં' (અન્નાહારી વીશી) એવું દૂષણ બતાવે છે. એક તો દર્પણપંથીઓવાળું ' નામ વાંચ્યું. બાળકને મનગમતી વસ્તુ મળવા

Page #42

www. kchatirth.org
Verbosity
૨૬૦
|
થી જે આનંદ થાય તે મને થયા. હર્ષોંધેલે. હું અંદર દાખલ થાઉં તેના પહેલાં તે મેં દરવાન પાસેની કાચની બારીમાં વેચવાનાં પુસ્તકો જોયાં. તેમાં મે'સાલ્ટનું ‘અન્નાહારની હિમાયત' નામનું પુસ્તક જોયું. Vegetarianism, અન્નાહાર [મેા. ક.]
આ. ક, ૧, ૮૦, જીએ ઉપર Vegetarian. Verbosity, શબ્દબાહુલ્ય, શબ્દાલુતા [બ. ક.]
આ. ક. સ, (૧) ૧૦૯: ઇંદ્રધનુષ્ય શી અજબ સુન્દર ચીજ છે તે કહેવાને અજખ વિચિત્ર શબ્દબાહુલ્ય (વસિટી v.) વાપરવું એ વનછટામાં કોઈક વાર ઉચિતે ગણાય, એમ ઉમેરવું પણ જોઇએ. (૨) ૧૦૫: અને આવી કવિતાભાસી પદાવલિ (પાયેટિક ડિકશન) ની શબ્દાલુતા (વસિટીv.) રા. ન્હાનાલાલની રચનાઓમાં એછી નથી. Verse, પથ્ય, પદ્યમધ [બ. ક.]
આ. કે. સ. ૧૯૩: આ સ'ગીત તા છે. અગદ્ય એટલે પદખ'ધ વા પદ્યબંધ (v. વ`) પણ છે, આને કવિતા કહેવાય ખરી ?
Waterspout, બ્યામજલધાધ [ન.ભો.]
વ. ર૭, ૧૧: હું એમ બતાવવાને ઈચ્છું હું કે અર્વાચીન કવિતા-સાહિત્ય કાઈ water -spout (જ્યેામજલધેાધ) નથી, આકાશમાંથી એકાએક ચક્રભ્રમણલીલા કરીને સમુદ્ર ઉપર પડતા જલને! આધ નથી, પરંતુ દૂરના
Yeoman
Vertebrate, પૃષ્ઠવંશી, સાસ્થિ [ન.દે.] સુ. શા. ૨૧: જીએ Invertebrate. Vicious circle, અન પર પરા ચા
W
f(છાંત]
પ્ર. ૯, ૪૦૦: જ્યારે ક્યાંય પણ અનપરંપરા (V. C.) નિર્માણ થાય ત્યારે તેને ઉકેલ એક સ્થાને નસ્તર મૂકીને જ થઈ શકે. Viscosity,ચિઢતા, સ્નિગ્ધતા [પા.ગો.]
વિ. વિ. ૧૪૧: કણાદના વૈરોષિક સિદ્ધાન્તમાં, તેમજ જૈન અને બૌદ્ધ મતમાં, તેમજ બીજા તત્ત્વવેત્તાના મતમાં પણ દ્રવ્યના સાધારણ ગુણા વિષે વન જોવામાં આવે છે. સ્થિતિસ્થાપકતા, ચૈ', સસક્તિ -સુંધાત ( cohesiveness), અભેદ્યતા, સાંદ્રતા ( inpanetrability ), ચિકટતા, સ્નિગ્ધતા v., પ્રવાહિતા-દ્રવતા (fluidity), છિદ્રમયતા-સૌષિય ( porosity ) વગેરે દ્રવ્યના ગુણાનું પૃથક્કરણ કરવામાં આવ્યું હતું. Vision, પ્રતિભાદન [ન. ભા.]
Y
શબ્દ
Yearbook, અબ્દકોષ [મરાઠી–વિ. ક.] કૌ. ૫, ૧૧૪૭: ગઈ કાલના ‘ કેસરી ′ માં સાલિઝમ માટે સમાજસત્તાવાદ જોયા એ વધારે શાસ્ત્રશુદ્ધ હેાવા છતાં, પ્રચલિત થવે લાંબે। પડે તેવા છે; સામા પાના પર ‘ ઇચર બૂક ’ માટે ‘અબ્દકોષ’ ચેન્નયલા ોયા. એ ઉંચકીને ગુજરાતીમાં લેવા જેવા છે.
લઈ
Yeoman ખેતરધણી, [બ. ક.]
૧. ૩૦, ૨૮૬: આ અસાધારણ ગુણવાળા કાવ્યનું સ્વરૂપદર્શન કરિયે: તેમાં પ્રગટ થતું ગમ્ભીર દર્શન કવિના પ્રતિભાદન (v.) ની સાક્ષી પૂરે છે.
પ્રાચીન સમયમાં ઉદ્ગમ પામીને, પેાતાની પ્રવાહગતિ વિવિધ પ્રદેશ ભૂમિમાં થઈને સચરતા, કોઈ વાર ભૂમિની નીચે લુપ્ત થતા, પાહે પ્રગટ થતા અને નવીન પરિસ્થિતિયામાંથી નવીન ર્ગ લેતા, સ્થિર ગતિએ જતા નપ્રવાહ છે.
યુ. સ્ટે. ૫: મધ્યકાલીન યુરોપમાં દેશે પ્રમાણે પ્રજાવિભાગ હેાતા; દરેક દેશમાં ધર્માં દીક્ષિત પાદરી (Clerk ક્લાર્ક), ક્ષાત્ર ગુણાવાળા લાકરક્ષક નાઈટ (Knight) વૈશ્ય ખેતરધણી (Y. ચેામેન), અન્તિમ પદવીને ‘સર્ફ ( sork )' વગેરે થર તળે થર એમ ગેાઠવાયેલા વવભાગ જ હતા, અને બધા દેશોના વર્ગ–વિભાગ ઘણે અંશે એક સરખા હતા.
*

Page #43

રૂઢક૯૫ અંગ્રેજી શબ્દોના પર્યાય
દેશવત્સલ” સં. ૧૯૩૬ માં આવેલું હેમાં છે” Appeal, ૧. શુદ્ધતરન્યાય [ ગો. મા. ] | -ન. જે.
સ. ચં. ૩, ૨૫૪: રાજાઓના પંચ ૨. પક્ષમત્રી [ ગો. મા. ] નીમાયેલા અધિકારીને માથે ઉપરી સરકારે સર
સ. ચં. ૧, ૨૨૨૩ તે ધારાશાસ્ત્રની પરીક્ષાપંચનું કામ કરવા માંડયું અને સાધારણ પ્રજા
માં સફળ થઈ મુંબાઈના વરિષ્ઠધર્માસન વર્ગનાં માણસ એક ન્યાયાધિકારીની પાસેથી
(‘હાઈકોર્ટ”) નો પક્ષવાદી (વકીલ) બન્યો સંતોષ ન મળતાં ઉપરી ન્યાયાધિકારી પાસે હતો અને પક્ષામંત્રી ( “કાઉંસીલશુદ્ધતર ન્યાય (અપીલ) માગવા જાય તેમ બારિસ્ટર”) થવા અભ્યાસ કરતા હતા. રાજાઓ એટ પાસેથી સરકાર પાસે જવા
૩. ન્યાયનિપુણ [ દ. બા. ] લાગ્યા.
૨. હૃદયસ્પર્શ [દ. બા. ] [ Bicycle, દ્વિચક્રી [મ સૂ. ] Auditor, ૧. અષક [ ગુ. વિ. ] - અ. ૨૩ઃ એક દ્વિચક્રી (a bicycle )નાં
વિ. ૯. નિયામકસભા એક અથવા વધારે બે ચક્રોને તેને પ્રતિકારકત્રી પૃથિવી ઉપર ન યોગ્ય પુરુષને વિદ્યાપીઠના હિસાબે તપાસ. | સ્પર્શવા દઈ વાયુમાં ફેરવીએ તો તે ચક્રો બહ વાને અષકે નીમશે.
વેગથી ફરશે. B.
Birthcontrol, ૧. ગર્ભનિરોધ [વિ. મ.] Baloon, વાયુવિમાન [ગે. મા. ]
સ્ત્રી અને પુરુષ, ૧૪૮: ગર્ભનિરોધની સ્તે. મુ. ૧૭૨: ખરરર પછી ઉચે ઉડવા
હિમાયત કરતું પુસ્તક હું જોઈ ગયો. લાગ્યું જ્યોતિ, અધર લટકયું જાણે કોય વાયુ
૨. જન્મનિરોધ [ વિ. ક. ] વિમાન ( “બલુન' )
ક. ૧૯૩૧, અંક-નવેમ્બર, ૪ર૯ઃ ૨. વિમાન [ દ. બા. ]
કેમ્પીડેગ્લિઓ ( ઈટલીમાં )માં અંતરરાષ્ટ્રિ Band, વાઘસમૂહ [ ન. . ]
જન્મનિષેધ (‘બર્થ કન્ટ્રોલ” ) પરિષદ ભરાઈ. હ. વી. રઃ ઉદ્યાનમાં મધુર વાદ્યસમૂહ | Boarding-house,વસતિગ્રહવાસગ્રહ વાજે.
[ મ. ૨. ] Baptism ૧. જીસંસ્કાર [ ન. લા. ]
શિ. ઈ. ૧૭૯ ઃ પહેલા પ્રકારના વિદ્યાથીઓ સ. ન. ગ. ૫૧૨: જિસસ બાપટિઝમ માટે નિશ્ચિત કરેલાં બીજાં વાસગૃહો હતાં. (જળસંસ્કાર) પામ્યો ત્યારે આકાશવાણી થઈ ૨. છાત્રાલય [ અ. ક. નિ. વિ. ]
Book-seller) ગ્રંથાવકેતા [ અજ્ઞાત ] ૨. જળદીક્ષા [ ન. લ. ] ઈ. ઈ. ૧૧૦: આ સમે જળસંપ્રદાયક જૈન
Brake: સંયમકળ [ હ. દ. ] નામનો એક માટે સાધુ મળે તેણે જોર્ડન વસન્તોત્સવમાં ભાષણ, ૧૯૮૨, ૧૪, બ્રેકનદીમાં જળદીક્ષા આપી; અને તે વખતથી સંયમકળ વિનાની મોટર દીઠી છે? ઈસુ ભક્તિમાર્ગની સ્થાપના કરવા નિડરપણે| Broad-cast, દવનિપ[મરાઠી ઉપરથી,
બહાર પડયે Barrister, ૧. રાજ્યનિયમ [મ. સૂ] | ક. ૧૯૩૨, મે, ૪૧૯: જુઓ રૂઢકલ્પ
(જયામાં)-મેઘદૂતનું અવલોકન “સ્વ | શબ્દોના પર્યામાં Talkie.
હતી.
વિ. ક.]
૬

Page #44

Casual leave
Degree ૨. મદ્રેસા [મ. રૂ.]
ઈ. મુ. ૮૮: માનચેસ્ટરથી હું લીવરપુલ Casual leave, પરચૂરણ-છૂટક-રા,
ગયો; શેઠ દાદાભાઈ નવરોજજી આગળ આવશ્યક રજા [ ગુ. વિ. ]
મુંબઈની એલફિસ્ટન મદ્રેસામાં મારા ગણિતવિ. ૧૪: એકી સાથે સામાન્ય રીતે એક
ગુરૂ હતા. અહીં પેઢી કહાડી રહેતા હતા. અઠવાડિયા કરતાં વધારે આવશ્યક રજા કોઈને
૩. મહાવિદ્યાલય [ ન. લ. ] આપવામાં નહિ આવે.
ન. ગ્રં. ૧, ૨૬૫: રજા ખુલતાં નર્મદાCatalogue, ૧. યાદી.
શંકરે આપણે દેશના મહાવિદ્યાલયમાં પ્રવેશ ૨ ટિપણ ન. દે. ]
કર્યો. ' હિં. ત. ઈ. પૂ. ૧૬૧: ચાઈનીઝ ભાષામાં
૪. મહાપાઠશાળા [ હ. ઠા. ] બુદ્ધધર્મના ગ્રંથના ટિપ્પણ (c)નો ઉલ્લેખ
-- કે. શા. ક. ૧, ૨૮૭: પુર્ણ અવસ્થામાં દરેક Nanjio Catalogue વડે કર્યો છે.
વિધા તત્ત્વજ્ઞાન (ફિલસુફી)નું સ્વરૂપ ધારણ ૩. સૂચિપત્ર [ દ. બા. ]
કરે છે, તેથી કારણસિદ્ધિ ને અધિકદનChancellor, કુલપતિ [ ગુ. વિ. ] રીતિ એ મહાપાઠશાળાને ખાસ અનુકુળ થાય છે.
વિ. ૨ કુલપતિ એ વિદ્યાપીઠના પ્રમુખ. | ૫. મહાશાળા [ મ. સૂ. ]. Vice-chancellor, કુલનાયક [ગુ.વિ.]
ભરતખંડમાં અદ્ય ૫ યુનિવર્સિટીઓ(સમસ્તકુલનાયક એટલે વિદ્યાપીઠના ઉપપ્રમુખ.
શાળાઓ) છે, ૧૯૧ કલેજે (મહાશાળાઓ) છે. Circular, ૧. વટહુકમ
Compass, પરિકાર [ગૂ વિ . ૨, ચક્ષત્ર [૨. વા. ].
વિ. ૪૬: બુ. ૬૯, ૧૮૨: લેખકોની સંખ્યા એવી
Congress (Indian National-) કરી નાખ્યા પછી છાપેલો ચક્રપત્ર (c.) મોકલવાની જરૂર રહેતી નથી. (આ શબ્દ
મહાસભા [અજ્ઞાત વિશે ટીકા કરતાં પૂર્વે એટલું લક્ષમાં રાખવાનું કે જ મિત્ર પરના પાછળથી પ્રકટ થએલા! Debating Society, વાદસંસદુ પણ મૂળ ખાનગી પત્ર તે માટે વાપરેલો.). ૩, પરિપત્ર [ ગૂ. વિ. ]
[ મ. ન. ]
સ. ૧૯, ૧૦૫: એક બીજે પણ આવાં વિ. ૧૭ઃ જે વિષય માટે મહામાત્રને એમ લાગશે કે પત્રથી અભિપ્રાય માગી શકાય, તે
મનેયત્નને પ્રકાર છે-વાદસંસ ( ડીબેટીંગ માટે સમિતિને બોલાવવાને બદલે અઠવાડિયા
સાઈટી) જેના વિષે પણ વિચાર કરવાની ની મુદત ઠરાવી પરિપત્ર (સરકયુલર ) થી સભ્યોના અભિપ્રાય માગી લે.
Degree, ૧ તારતમ્ય [કે, હ.] club, મંડળ [દ. બા.]
અ. ન. Collector, દેશાધ્યક્ષ [ ઉ. કે. ]
છે. ૧. ખિતાબ, [ગુ. શા.] બ્રિ. આ. ઈ. ૧, ૮૧: દેશાધ્યક્ષ (કલેકટર)થી ૪, ૧૧૧: છેલી સભા મુંબઈ યુનિવસીટીની વધારે દરજજાના અમલદારને વ્યવહાર- થઈ હતી તે વેળા પસંદ પડેલા વિદ્યાથીઓને
ન્યાયાધીશ અને દરેક વિભાગના સાહાસા- 1 આબરૂપત્ર તથા ખિતાબે મોટા ઠાઠમાઠથી ધિકારી તરીકે નીમ્યા.
અપાયા. College, ૧. પાઠશાળા [મ, રૂ.]
૨. ઉપાધિ [ મ. ૨.] દ્રાચ. ૧૨: મોટા રેવોલ્યુશનના શિ. ઈ. ૧૬: ઈગ્લિશ પાઠશાળપ્રખ્યાત વર્ષમાં તેને પાઠશાળા તરફથી એમાં શીખેલા બી. એ. એમ. એ. પામેંટમાં મોકલ્યો.
વગેરે ઉપાધિધારીએાની તેમની ઉપાધિઓ
D

Page #45

www. kchatirth.org
Demonstrator
ઉપરથી જ શિક્ષણયેાગ્યતા સ્વીકારી લેવામાં આવે છે.
Foot
સવાની ન હોય. સાથે સાથે બાળકાને શાખ -સૌન્દર્યંતરસ કેમ કેળવાય અને છાપાવાચ એ પણ જોવું પડે.
ર. વધારાનું વાચન, મદદગાર વાંચન [૬. બા. ]
૪. પદવી [અજ્ઞાત]
૩. ઈતરવાચન [અજ્ઞાત F
Demonstrator (of a college); Farce, પ્રતુસન [ન. લ]
પ્રયાગવિદ્ર, તંત્રવિદ દ. બા.] Dictation, ૧. અનુલેખન [ન. લ.]
૨૬૩
૩. પ્રતિષ્ઠાપદ્રવો [ક. પ્રા.] ગુ.શા.૪૩, ૩૨૭: તેણે યુનિવર્સીટી ( વિશ્વ વિદ્યાલય) ની “ડીગ્રી” (પ્રતિષ્ટાપદવી) પ્રાપ્ત કરી નથી.
ન. ગ્રં. ૩, ૧૭૦: બાળકા મનેાયત્નના
જવાબ લખતા હોય, નિબંધ લખતા હોય, ડિકટેશન (અનુલેખન) લખતા હેાય તે વેળા તે અક્ષર ઉપર ખેપરવાહી રાખે નહિ એવી મૂળથી જ ટેવ પાડવી.
૨. શ્રુતલેખન [મ. ૨.]
શિ. ઇ. પ૩૭: એક વ નું વાંચન લેતી વખતે ખીજાને શ્રતલેખન અથવા દાખલા આપવા પડે. Diploma, ૧. પ્રતિષ્ટાલેખ [ક. પ્રા.]
ગુ. શા. ૪૩, ૨૧૨; એડિમ્બરેાની યુનિવર્સિટિમાં શિક્ષકની ચાગ્યતાના ડિપ્લેામા (પ્રતિષ્ટાલેખ) માટે નીચે પ્રમાણે નિયમે છે.
૨.સમતિપત્ર [મરાઠી ઉપરથી-વિ.ક.] ક. ૧૯૩૨, જીન, ૫૦૬: તાજેતરના‘કેસરી’વાચનને પરિણામે: મેજિક મેન્ટ^=ચિત્રદીપ; મેન્ડેટ=આજ્ઞાપત્ર; ડિપ્લામા=સંમતિપત્ર; જ્યાલોજિક્લ જ્ઞામિક. Direct method, પ્રત્યક્ષ પદ્ધતિ [ ક. પ્રા. ]
ગુ. શા. ૪૬, ૯૮: આ પ્રમાણે પરભાષા ખેલવાના માવરાથી શીખવી—એ પદ્ધતિને પ્રત્યક્ષપદ્ધતિ (ડિરેકટ મેથડ) કહે છે. Divider, પરકાર [ગૂ. વિ.]
E
Extra reading, ૧. ફાલતુ વાંચન [સાહિત્ય]
૧૯૨૬ ૯૫,૯:પાઠયપુસ્તક ઉપરાંતનું જે ફાલતુ વાંચન ખાળકોના હાથમાં મૂકવાનું હોય તેમાં વિષયની ગંભીરતા કે સરસાઈ એકલી તપા
ગ્રં. ૨, ૧૯૫: આ કારણથી તે। એક કરૂણપરિણામક ગ’ભીર નાટક પ્રહસનરૂપ (ફા` જેવું) થઇ પડયું છે.
Fee, ૧. (school fee) ભણામણી [ જૂને ]
૨. લવાજમ [અજ્ઞાત] Film, ૧. ફૂલક [ બ. ક. ]
સા. જી. પ્રવેશક, ૩૭: વળી પુસ્તકા છખીએ, નકશા, ચિત્રા, ખંગડીએ (dises) લકા (ff. ) આદિના કાશે, સૂચિ, અનુક્રમણિએ ઘણાં થયાં છે.
૨. ચિત્રપટ [ રામચંદ્ર શુકલ, સ. ૧૯૨૭, ૪૨.]
Firstaid, પ્રથમ પચાર [ મરાઠી–શ કર રામચંદ્ર ભાગવત ]
૧. ૩૦, ૩૦૯: પ્રથમેાપચારની વ્યવસ્થા
Foot,
Football, પાદકન્તુક [ચ'. ન.] સ. ગેાવનસ્મારક, ૮૬: પ્રત્યેક લત્તાપ્રહારે આમથી તેમ પ્રેરાનારા પાદકઃક (k, b.) જેવા જેને પેાતાના અભિપ્રાયે। જ નથી તેવા પુરુષમાંથી, સત્ય હિતની સિદ્ધિને અર્થે વિલક્ષણ ધ યુક્તિથી અવ્યવસ્થાનું સમાધાન કરનાર મહાશયાને વિવેક. કરવે એ અત્યન્ત આવશ્યક છે.
Footnote, ૧. ટીપ [. ઉ.] ના.પ્ર. ૨૪૩ વળી નીચે ટીપમાં આપેલે એક અંગ્રેજને અભિપ્રાય કેજે! ભૂલ ભરેલા છે તે જીવે.
૨. પઈિપણ [ ગા, મા.]
સા જી.૨૩૪: સરસ્વતીચદ્ર ભા. ૩,પૃ. ૧૨૫ અને પક્ષ ટિપ્પણ.

Page #46

Governor
૨૬૪
Homeopathist
૩. પૃષ્ઠટિપણુ [ ક. પ્રા.] | Graduate, ૧. પદવાન [બુદ્ધિવર્ધકગ્રંથ) શંકરજયન્તી વ્યાખ્યાનમાળા; પ્રસ્તાવના, ૧૧, ૨૫૮: ત્યાં કેમ્બ્રીજની મહાશાળામાં શ્રી કચ્છ કરજયંતીના માંગલિક પ્રસંગે જુદે જુદે (university સન ૧૮૪૮ માં પદવાન (G) સ્થળે કરેલાં વ્યાખ્યાનોને પુસ્તકાકારમાં છપા- થયો. ત્યાં થીક અને લાતી ભાષામાં બહુ વવાની માગણી કેટલાક મિત્રો તરફથી થવાથી આ કુશળ ગણુતો તથા ગણિતમાં એણે પ્રતિષ્ઠા સંગ્રહ પ્રકટ કર્યો છે. એમાં ભાષા જેમ બને ([Honours) મેળવી હતી. તેમ સરલ કરી છે, તેમજ પૃષ્ઠટિપ્પણની જરૂર ૨. ઉપાધિધારી [મ. ૨.] લાગી ત્યાં તે પણ આપ્યું છે.
શિ. ઈ. ૧૬ઃ જુઓ Degree. ૩. રણટિપ્પણું, [૨. વા.]
૩. પદવીધર [અજ્ઞાત બુ. પ્ર ૬૯, ૧૮૨ઃ અવતરણ હોય તે
૪. સ્નાતક [ગુ. વિ.]. ચરણટિપણમાં આપવાં અને લેખમાં તેનાં
--- વિ. ૨. સ્નાતક એટલે વિદ્યાપીઠ તરફથી સરળ ભાષાંતર આપવાં.
કઈ પદવી મેળવનાર. ૪. પટિપની, નિ. .]
dramophone, ૧. નાદયંત્ર નિ, ભ.]
* ખૂ. . 3: સ્મ.મુ૮૭ઃકાંઈક તે રીતે જ પણ સ્વરૂપભેદથી
એહ નપૂરનાદનાં સ્વ.સત્યેન્દ્રનાથ ટાગોરના અમદાવાદ પ્રાર્થના
કંઈ પડયાં પ્રતિબિમ્બ જે સમાજના વ્યોમપ્રદેશમાંના ચંક્રમણને વિશે
નાદયંગે ઉર તણું ઉપમા આપી શકાય એમ લાગ્યાથી ગયા
અર્પે જગાડી આજ તે. સ્મરણમુકુરના પ્રતિબિમ્બમાં સત્યેન્દ્રનાથને
૨. બેલતી ઘંટી [. બા.] કુંડળીમાં કેતુસ્થાને મૂક્યા હતા અને પૃષ્ઠની પદટિપનીમાં એ ઉપમાને સહજ ઇસારે કર્યો હતો.
Handbill, હસ્તપત્રિકા મિ. ક] Footpath, પગમાગ [મ. રૂ.] | ગાં. વિ. ૧૭૬ઃ આપણે આગળ હસ્તપત્રિકા
ઇં. મુ. ૧૩: રસ્તા ઘણું પહોળા ને એમાં જોઈ ગયા છીએ. પથ્થરથી બાંધેલા હોય છે. તેમાં વચમાં ગાડી | High ઘોડાને જવાનો માર્ગ અને આસપાસ પગે [Highcourt.૧ વરિષ્ઠ ન્યાયાસનગો.મા.] ચાલવાનો માર્ગ હોય છે. એ પગમાર્ગ ઉપર
સ. ચં. ૧ જુઓ Barrister. પથ્થરનાં ચપટાં લંબચોરસ ચોસલાં જડેલાં
૨. વરિષ્ઠ ન્યાયસભા મિ. સ.] હોય છે.
ગો. ઝા. ૧૭૮. G
૩. ન્યાયમંદિર [દ. બા. Governor, ૧. સૂબો જૂનો].
Highjump, અંગદ કૂદકે ગુ. વિ.] ૨. પ્રાન્તપતિ મિ. સૂ]
વિ. ૩૯ઃ ગે. ઝા. ૩૦૧: સંવત ૧૯૩૯ ના આરંભ
Highschool, ૧. માધ્યમિક શાળા માં મુંબઇના પ્રવાસી પ્રાન્તપતિ (ગવર્નર)
[અજ્ઞાત] સર રિચર્ડ ટેમ્પલ વેરાવળ માર્ગે જૂનાગઢ ૨. પાઠશાળા [હ દ્વા.) કે.શા.ક.૧ ૩૨૮. જવાના હતા.
૩. વિનયમંદિર, ગિ. વિ] વિ. રઃ ૩ હાકેમ હિ. ઠા.].
ilomeopathist, સમાપચારવેત્તા છઠ્ઠી પરિષદ્, ભાષણ, ૫૧: સુધરેલા દેશમાં | [ જ. પુ. ] પ્રખ્યાત પત્રના તંત્રીને એક હાકેમ (ગવર્નર) | મ. કિ. ૩૬: સ્વ. મથુરાદાસ અમૃતલાલ જેટલો કે વધારે પગાર મળે છે. આ વસાવડા ઉફે “માસ્તર” નામથી જાણીતા

Page #47

K
Honours
૨૬૫
Lible થયેલા પરદુઃખભંજક સમાપચારવેત્તા (હોમી- | Inspector, નિરીક્ષક [મ. સૂ]. ઓપેથીસ્ટ) તરફથી “દાર્થપ્રકાશ' નામક ગો. ઝા. ૭૮: રા. રા. પ્રાણલાલ છે તેવામાં માસિક જૂનાગઢમાં શરૂ થએલું.
સુરાષ્ટ્ર દેશના (કાઠિયાવાડના) શિક્ષણશાખાના Honours ( Academic Distinc- ઉપનિરીક્ષક-ડેપ્યુટી એજયુકેશનલ ઈન્સપેકટર
tion ), પ્રતિષ્ઠા [ બુદ્ધિવર્ધક ગ્રંથ | થયા હતા. જુઓ Graduate.] .
Italics, (Printing) વક્રાક્ષર હિ. પ્રા.] Horse power, ૧. પશુબલ [બ, ક]
સુ. પુ. ૧, અંક ૧, પૃ. ૯૯૯ સુધરેલી દુનિયાને ચેરે કામદારવર્ગની પદ્ધતિસર
Kindergarten, ૧. બાલવાટિકા ફરિયાદ ઉપરથી ઘણા સુધરેલા દેશો વચનથી બંધાયા, કે અમે અમારા મજૂરોને માણસ
[ મ. ૨. ]. ગણીશું; પશુબળ (h. p.) કે સ્નાયુબળ
શિ. ઈ. ૩૬: એરિસ્ટોટલના આ શબ્દમાં (muscalar power) માત્ર નહીં ગણીએ. બાલવાટિકા (કિન્ડરગાર્ટન) જેવી યોજના
૨. અશ્વબળ [5. વિ.] વિ. ૫૫. ને પરિહાર થાય છે એમ સમજવાનું નથી. Hospital, ૧. આતુરાલય દુ. કે.]. ૨. બાલાઘાન [અજ્ઞાત
યુ. ૧૯૮૦ અષાડ, ૨પરઃ આ આતુરાલયનું kinematography – Cinematoનામ વીરલેશ્વર આતુરાલય છે. આમાં
graph, ગતિચિત્રક સેિહેની] ૧. કાયચિકિત્સક (Physician), ૧. શયચિકિત્સક (Surgeon), ૨. પુરૂષપરિચારકો
સુદર્શન ૧૬, ૩૧૨ઃ જોડાગાડી, આગગાડી, ૨. સ્ત્રી પરિચારિકાઓ, ૧ સેવક, ૧ ધોબી,
વિજગાડી, સંદેશ,કાગળ, તાર, છબી, સ્વરલેખક ૧ દ્વારપાલ અને ૧ કુંભાર એટલાં માણસો
(Photograph) ગતિચિત્રક (k.) ઈત્યાદિ તેનાં તેનાં કામ માટે રાખવાં.
યોજનાઓથી સ્થળો વચ્ચેનું ગમે તેટલું અંતર ૩. સણાલય [દ. બા.]
નહીં જેવું બને છે. Hostel, ૧. શાળાનિકેતન હિ. મા.]. હિં, રા. ૧૮૦.
Lecturer, ૧. ઉપ-અધ્યાપક [અ. ક] ૨. વસતિગૃહ હિ. કા.]
યુ. ૧૯૮૦, માહ, ૩૪૩: આવી રીતના સા.૫, ૭૨૭;દરેક તાલુકામાં એક પાઠશાળા
૧૬ પ્રોફેસરે (અધ્યાપકે) ઉપરાંત એ યુનિઅને દરેક જીલ્લામાં એક મહાપાઠશાળા વર્સિટીને અમે ૫૦ ઉપ-અધ્યાપકો (લેકચરર) વસતિગૃહ [વશી-h.) સાથે ઉઘાડવી જોઇએ. ને સોળ શિક્ષકો છે. ૩. શિષ્યાવાસ બિ. ક]
૨. અશ્વેિતા, ઉપાધ્યાય (દ.ભા.) સ.૧૯૮૨,આષાઢ, ૧૧૨: ઉત્તર અને મધ્ય | Lible, અિધ્યાપ [ન. વ.] હિંદૈની કોલેજોમાં શિષ્યાવાસ (hh.) ની
ન. ગ્રં. ૧, ૩૦૦: અમે તો આ અપવાદને વ્યવસ્થા આપણા ઈલાકામાંથી એવી સારામાં
આપણું દેશી ભણેલાઓ ઉપર દુષ્ટ મિથ્યાસારી સંસ્થાને ટક્કર મારે એવી છે.
રેપ (લાઇબલ) ગણીએ છીએ.
૨. ચારિત્રદૂષણ [ગે. મા.] Icecream ૧. મલાઈ બરફ [અજ્ઞાત].
સ. ચં.૪, ૪૬: ચારિત્રય દૂષિત (ચારિત્રય૨. દૂધમાર [બ. ક.]
દૂષણ-લાઈબલ=પારકાની આબરૂ હલકી કરવી) ઉ. . ૪૦: ઓહો, તે મુંબઈ-પૂનામાં
કર્યાના આરોપકાળે એકલું સત્યવચન બોલ્યા ઈરાનીની ચાહ કે મોનિજની-કોનલિયાનો | છીયે કલાથી આપી નિર્દોષી નથી કરતો. દૂધઠાર (i. c.) પણ હમે લેતા નથી? ૩. બદનક્ષી [અજ્ઞાત
૩. કુલફેલાઈ દિ. બી.] . ૪. આબરૂ-નુકશાની મિ. ક.]

Page #48

M
Librarian
Municipality સ.ઈ. ૨,૧૭૯: જો કમિશન આગળ જુબાની ૩. દંડધર, માજીસ્ટ્રેટ દ. બા] ન દઈ શકાય તે જેઓને કેમ ગુન્હેગાર ગણતી | Mark (In an examination), ગુણ હતી તેઓની સામે ફરિયાદો એવા રૂપમાં
[ગુ. વિ. ] બહાર પાડવી કે જેથી તહોમતદારની અરજી
Martial law, લશ્કરી કેયડે [બ. ક.] હોય તે લાઈબલ–આબરૂનુકશાનીનો દાવો માંડી શકે.
વ. ૮, ૪૭: પ્રાચીન અંધાધુંધીને વખતLibrarian, ગ્રંથપાલ [દ. બી.]
માં લશ્કરી કેયડે (M. L) ચાલતે.
Matriculate, વિનીત [ગુ. વિ.] Life member, આજીવન સભ્ય
વિ. ૨: વિનીત એટલે વિનયમંદિરની [ સુમનસ્ હરિલાલ ધ્રુવ ]
કેળવણી પૂરી કરી, મહાવિદ્યાલયની કેળવણી વ. ૭, ૩૯૫: તે સમિતિમાં ત્રણ પ્રકાર
લેવા યોગ્ય છે એવી જાતનું વિદ્યાપીઠ તરફથી ના સભાસદો છે. ૧ આજીવન સભ્ય
પ્રમાણપત્ર મેળવનાર, (L. M.) સાધારણ સભ્ય (Fellows), ૩.
અow) • Medal, પદક, ચંદ્રક, ચાંદ [ અજ્ઞાત ] સભાવક સભ્ય (Patrons).
Member, ૧, અંગભૂત [ગે. મા ] Long jump, હનુમાન કૂદકે [. વિ.]
સ. ચં. ૧, ૨૨૨: આ સમયમાં ઘણાક વિ. ૩૯:
વિદ્વાન ગૃહસ્થ સાથે તેને પ્રસંગ પડયો
હતે. ઘણીક સભાઓમાં અંગભૂત (“મેમ્બર”) Magistrate, ૧. સાહસન્યાયાધીશ, | હોવાથી આ પ્રસંગનાં સ્થાન અનેક થયાં હતાં. સાહસાધિકારી [ઉ. કે. ]
૨. સભ્ય, સભાસદ [અજ્ઞાત.] બ્રિ. આ. ઈ. ૧, (૧) ૮૧ઃ યુરોપિઅન | Mill, (Cotton mill) સૂત્રયંત્ર દીવાની અધિકારીઓને કલેકટર (દેશાધ્યક્ષ) [ ગો. મા. ] જજ ( વ્યવહારન્યાયાધીશ) અને મેજીસ્ટ્રેટ સ. ચં. ૧, ૨૩૩ શેઠ એક સૂત્રયંત્ર ( સાહસન્યાયાધીશ ) ના સંયુક્ત અધિકાર ( સૂતરની ‘મિલ')ના મૂળ વ્યવસ્થાપક હતા. આપવામાં આવ્યા. (૨) ૮૨૯ ૧૭૯૩ માં Municipality, ૧. શહેરસુધરાઈખાતું. દીવાની અને જદારી ઈન્સાફની રીતિમાં
શહેરસુધરાઈ, સુધરાઈ [અજ્ઞાત ] બીજા સુધારા થયા. ન્યાય અને કાર્યભાર
૨. નગરસભા વિ. એ.]. | ખાતાં જુદાં પડયાં. દેશાધ્યક્ષ (કલેકટર) કરતાં
વ.૫,૧૬૪:સ્થાનિક રાજ્યકોશને જેમ સ્વતંત્રતા વધારે દરજજાના અમલદારને વ્યવહારન્યાયા
આપવામાં આવી તેમ સ્વરાજ્યના સંબંધમાં ધીશ અને દરેક વિભાગમાં સાહસાધિકારી
નગરસભાઓ અને જનપદસભાઓ (Local તરીકે નીમ્યા.
Boards) ને વધારે છૂટ આપવામાં આવી. ૨. શાસક [બ.ક.]
૩. ગ્રામસભા [૨. વા.] દર્શનીઉં ૯૩:એમને વિચાર એ છે કે આપણે ચાર મળીને આ ગામ માટે કાયમના પંચ થઈકે, '
સ.૧૯,૩૬૬:દર વર્ષે વર્ષના પ્રારંભમાં દરેક સ્થળસરકારમાં આપણું ચારનું બનેલું મંડળ ગામના
ની નગર કે ગ્રામસભા (m.) પોતાની મર્યાદામાં કાયમના લવાદ ( arbitrator આર્બિટ્રેટર )
વસતા લોકોની ગણત્રીના કોઠા તૈયાર કરે છે. અને શાસક (જ. મેજીસ્ટ્રેટ) તરીકે નોંધાય,
૪. સુધરાઈસમિતિ [બ. ક.] અને પછી ગામલોકના જે કંઇ વાંધા ઉઠે, સુ.૧૯૨૦ આશ્વિન,૧૨૭: રખડતાં કુતરાંનો ઉપદ્રવ અગર જે કંઈ સાધારણ ગુનાહ બને તે - અંકુશમાં રાખવાને માટે પોલીસ અને શહેરસૌની રાજીખુશીથી આપણું આગળ આવે, સુધરાઈના સહકારથી જે પ્રણાલિકા વર્ષો થયાં અને આપણે તેને જાહેર અને રીતસર નિકાલ | ચાલતી હતી, તે અમદાવાદની શહેરસુધરાઈકરીયે.
સમિતિ (ટ્યુનિસિપાલીટી) એ અટકાવી પાડી.

Page #49

Museum
Plague
P
છે
“સ ઓળખકક્ષા ના
૫. નગરવ્યવસ્થામંડળ [દબા.3 Tuseum, સંગ્રહસ્થાન [અજ્ઞાત ] Pension, ૧. વિશ્રામવૃત્તિ [મ. મૂ.] ૨. અજાયબઘર [દ. બા.
ગૌ. એ. ઉદ્દઘાટન, ૧૫૦ જે સ્વાશ્રયી કાલે ૨,૧૯૦:હિંદી કોમ જેવી સંસ્કારી જાતિ
પુરૂષે રૂ. ૫) ના વાર્ષિક વેતનથી રાજ્યહજારે વરસ સુધી દૂર દૂર દેશના લોકોના
સેવામાં પ્રવેશ કરેલો તેનું, સદ્દબુદ્ધિ તથા પગ તળે કચરાઈ જતી છતી ભૂગોળનું મહત્ત્વ
સદ્દવર્તનથી રાજ્ય સેવામાંથી મોક્ષણ સમયે જાણતી નથી એ વસ્તુ દૈવના અજાયબ ઘરમાં | વાર્ષિક સદુપાજન રૂ.૨૦૦૦૦)ના વંશપરંપરાના (મ્યુઝિયમ) પણ એક અને નમૂન છે.
ગ્રાસરૂપ ગ્રામ અને ૨૦,૦૦૦) વિશ્રામવૃત્તિ 0
(પેન્શન) કુલ રૂ. ૪૦,૦૦૦ નું વર્ષાશન. office, કચેરી ૧. [ જૂને ]
૨. નિવૃત્તવેતન [દ. બા] ૨. કક્ષા [ગો. મા.]
Photograph, વરલેખક [સેહેની] સ. ચં. ૪, ૮૪૫: એ આપીનું નામ
જુઓ Kinematograph. કક્ષાઓ” પાડયું હતું, અને સૂત્રચંત્ર કક્ષા,
૨. સ્વરપ્રત્યુત્પાદક યંત્ર [વિ. . ] વ્યાપારકક્ષા અને સમાજકક્ષા નામેથી એ
શાળાપત્ર જયુબિલિ અંક, ૧૩૯, એ આસીસે ઓળખાતી હતી.
એટલે જ બલકે એથી પણ વધારે દરજે ૩. કાર્યાલય [અજ્ઞાત
ફેનેગ્રાફની (સ્વરપ્રત્યુત્પાદક યંત્રની) કળા આ
જમાનામાં પારચિત થતી જાય છે. Oil painting, તૈલચિત્ર [અજ્ઞાત)
Phonography, પ્રતિસ્વરેસ્પાદન જુઓ કેશમાં Bookillustration.
[બ. ક.] Oral, મિખિક ૧. [. વિ. ]
સા. જી. પ્રવેશક, ૩૭: હાલ લેખનકળા વિ. ૭૩: ઔદ્યોગિક પરીક્ષાઓ લેખિત
ઉપરાંત મુદ્રણ, પ્રતિસ્વરેસ્પાદન (reproduઅને પ્રત્યક્ષ લેવાશે, કદાચ મૌખિક પણ
ction of the sound-phonography ) લેવાય.
નૃત્ય અભિનય આદિ ગતિ અને ચેષ્ટાઓનું ૨. મુખગત નિ..]
બિસ્મીકરણ યથેષ્ટ વધ્યાં છે. સ્મ. મુ.૧૭પ આ વખતે સંસ્કૃતમાં વિદ્યાથીઓ | 1
LPhotography, 0. ની(મુખગત) પરીક્ષા લેવાતી હતી.
[મ, સે. ] Order,
વિચારસાગર, પ્રસ્તાવના, ૧૩: જેમ કિરણout of order,.નિયમબાહ્ય [આ.બા.] |
લેખ્યક્ષામાં (ફેટોગ્રાફીમાં) સૂર્યનાં કિરણ વ. ૨૩, ૧૯૮: આ શર્ત નિયમબાહ્ય
શદ્ધ થઈ સંસ્કાર પામેલા નિશ્ચળ કાચ ઉપર (out of order ) છે એમ પ્રેસિડન્ટ સર
ક્ષણવારમાં યથાર્થ પરિપૂર્ણ ચિત્ર પાડે છે, ચિમનલાલે જણાવ્યું.
તેમ બ્રહ્મનિષ્ઠ શ્રોત્રિય ઉત્તમ ગુરુ શુદ્ધ થઈ ૨. તંત્રબાહ્ય, તંત્રવિરુદ્ધ દિ. બા. ].
સંસ્કાર પામેલા નિશ્ચળ અંતઃકરણ ઉપર orderly, સંદેશવાહક, પ્રતિહારી (P) | યથાર્થ જ્ઞાનની પ્રતિમા પાડે છે. [ દ. બા. ]
૨. પ્રકાશલેખન દિ. બી.] oxygen, ૧. પ્રાણવાયુ [અજ્ઞાત] | Plague,૧. મરકી, ગાંડિયે તાવ [અજ્ઞાત] ૨. પિષકવાયુ ગેિ.મા.)
૨. ગ્રન્થિવર મિ. સ. સા. ૩, ૩૭૦ પિષકવાય--જેવા પદાર્થ એ.પ૯૪ એ રૂદ્રવીશીના દશકમાં પગ સર્વને ગ્રાહ્ય થવા દેવા માટે મનથી ઉત્પન્ન (ગ્રન્થિવર) તથા દુષ્કાળ હોવાથી પ્રજા બહ થતા સર્વ અન્તરાય દૂર રાખીશું.
સંકટમાં છે.
ગ્રકલા

Page #50

Platform
Programme
૩. મહામારી [અજ્ઞાત-દામોદર ખુ- | Private secretary, અમાત્ય શાલદાસ બોટાદકર:] નિઝરણ. |
[ મ. સૂ. ] Platform,
ગો. ઝા. ૨૨૮: ગવર્નર જનરલ સાહેબના ૨. વ્યાસપીઠ [અજ્ઞાત]
અમાત્ય (પ્રાઇવેટ સેક્રેટરી) ગવર્નરના જ ૩. સભાપીઠ [આ. બી.]
પુત્ર હતા. વ. ૨૪. ૪૩૮: સનાતનધર્મી પંડિત ૨. રહસ્યમંત્રો [અજ્ઞાત મદનમોહન માલવીય અને પંડિત ૩. ખાનગી કારભારી [અજ્ઞાત]. દીનદયાલ શર્મા અને આર્યસમાજ લાલા Privy Council, વિશિષ્ટ મંત્રીમંડળ લજપતરાય અને સ્વામી શ્રદ્ધાનંદ એક જ [ઉ. કે. ] સભાપીઠ ઉપર મન્યા,
વ. ૧૭, ૩૦૨: હિંદી સરકારના બન્ધારણું ૪. ઓટે બ. ક.].
સંબંધમાં એક અગત્યને વંધો એ છે કે સુ. ૧૯૮૩, કાર્તિક, ૧૦૮: સ્ટેશનના લાંબા
હિંદમાં એક વિશિષ્ટ મંત્રીમંડળ (P. C.) એટા (D.) પ્લેટફોર્મ ઉપર પોતાની બંધ
સ્થાપવું. બારીની આગળ જ આ બે વચ્ચે થયેલી
Professor, ૧. શિક્ષાગુરુ [ મ. રૂ.]. નીચેની વાતચિત લોર્ડ કર્ઝને બારી પાછળથી " કાનોકાન સાંભળી.
૨. દ ચ. પઃ ગણિતવિદ્યામાં તે ઘણો
પ્રખ્યાત થયું હતું તેથી તેને તે વિદ્યાલયમાં Police, ૧. ચિકીદાર [ જૂને ]
ગણિતને શિક્ષાગુરૂ કર્યો. ૨. પ્રાન્તરક્ષક, દેશપાલક [ગે.મા.]
૨. વિદ્યાગુરુ [મ. રૂ.] સ. ચં. ૪, (૧) ૨૨૧: રાજા છે તેના
છે. મુ. ૬૪૯ વિદ્યાગુરૂઓના પગાર રાજ્યત્વને અંગે જ હાની સરખી સેના
ભારે છે. એ કોલેજ સરસ ગણાય છે. અથવા “ સશસ્ત્ર પ્રાંતરક્ષકો ”-armed
૩. આચાર્ય [ક. પ્રા.] police- અમે રાખીએ છીયે; (૨) ૩૦૩:
ગુ. શા. ૪૩, ૩૦૧: કૉલેજ જેવી ઈગ્રેજી રાજ્યમાં શંકિત કારાગૃહ દેશપાલક
મોટી સંસ્થાઓ, જેમાં વિદ્યાથીઓ -પોલીસ-અધિકારીઓના હાથમાં હોય છે.
એ વિષયમાં કેટલોક પ્રવેશ કરી ચૂક્યા ૩. નગરરક્ષક [ હ. ઠા. ]
હોય છે, તેમાં પણ જ્યારે વિદ્યાર્થીસા.૫, ૬૪૯ઃ જાનમાલના રક્ષણ માટે નગર
પુસ્તકો વાંચી શીખે તેના કરતાં આચાર્યો રક્ષક (પોલીસ)નાં થાણાં ઠેકઠેકાણે બેસાડવામાં
(પ્રોફેસર) વ્યાખ્યાન કરે તેની છાપ ઘણી આવ્યાં હતાં.
ઉંડી પડે છે ત્યારે પ્રાથમિક શાળામાં પડે Practising school, શિક્ષણનુભવ
તેમાં તે નવાઈ જ શી ? શાળા [ મ. ૨. ]
૪. અધ્યાપક [અજ્ઞાત] શિ. ઇ. પ૨; શિક્ષણનુભવશાળા કે જે | Prળramme, ૧. પરિપાટી, કાર્યક્રમ દરેક શિક્ષણપદ્ધતિશાળામાં આવશ્યક અંગ ગણાય છે, તે શિક્ષણુકલાની અધોગતિની.
[ ગો. મા. ]
સ. ચં. ૪, ૩૪૨: ત્યાં રચવા ધારેલી રાસપૂર્ણતા કરે છે.
લીલા વગેરેની પરિપાટી (કાર્યક્રમ, P.) ત્યાંના Principal, ૧. મુખ્ય અધ્યાપક
મંડળ પાસેથી જાણું લેવા લાગી અને [ ચં. ન. ]
કુમુદને સમજાવવા લાગી. સ. ૧૯૧૯, માર્ચ ફર્ગ્યુસન કોલેજના * ૨. કાર્યવાહિ [હ. ઠા.] મુખ્ય અધ્યાપક પ્રિન્સિપાલ પરાંજપે સાથે સા. ૮, ૪૫: હવે પછીને માટે હેમને માફ સંબન્ધ હતો.
તમે તમારી કાર્યવાહી (પ્રોગ્રામ) તૈયાર ૨. આચાર્ય [ગૂ. વિ.]
કરી કે ની ?

Page #51

Proof
Senate
૩. કાર્યાવલિ [હિંહિ વિ.]
ભા. લે. “પ્રાય ૫૬સ્વાસ્થાલય (s.) ૪. કમનિવેદન (ક. છ. સ.૩૦,૪૮૩.
યોગ્ય સ્થળમાં હેટી સંખ્યામાં અને
પૂરતી સગવડવાળાં રચાવાં જોઈએ. Proof
scout. ૧. ચાર [ ને. ભો. ] Proofsheet પૂર્વમુદ્રાપર [મસૂ.]
સ્મ. મુ. ૨૦૮: કેશવલાલલને બદલે તેમનો હ. બા. ૭ઃ તેવામાં “વિચારસાગર”
હા ભાઈ, દસ વરસને બાળક, આગળથી નામે તત્વજ્ઞાનના ગ્રંથનું ગૂજરાતીમાં પ્રત્યયાં
જતો હતો. (s, ચાર રૂપે મોકલ્યા હશે ) તર મુદ્રાંતિ થતું હતું. તેનાં પૂર્વ મુદ્રાપત્રો
પાછળ ગુપ્ત રહેલું દળ હતું તે હમને ખબર (પ્રફશીટે) શોધવામાં તેઓ સહાયભૂત થયા હતા.
૨. બાલવીર રા. વિ.] ૨. છાપાખરડો [ અ. ફ.] સાતમી પરિષદ
પ્ર.૨, ૩૨૬:ગૂજરાતમાં સ્કાઉટ, બાલવીરની Prospectus, ૧. બેધપત્રક [અજ્ઞાત |
ચળવળ કિશોરેમાં થવા લાગી છે. ૨. રૂપનિર્દેશ, રૂપરેખા [ દ. બા] Boyscout, બાલનિક [ઉ.કે. Pump, શેષક [ દ. બા. ]
વ. ૧૫, ૯૧: શાળાઓમાં જ બાળસૈનિકો R
(B. S9.) તરીકેની તાલીમ આપી અમુક
વયે લશ્કરી જીવનનો ખ્યાલ આપવાની સગRailway, લેહમાગ [મ. સૂ. ]
વડ કરવી જોઈએ. અ. ૧૭૮: “બૅકબે ” આગળ જ્યાં જળ !
Second language,
આ ભાષા હતું ત્યાં સ્થળ અને વળી તે ઉપર લોહમાર્ગ (રેલ્વે ) અને અગ્નિરથ !
[અજ્ઞાત ] Reminder, યાદપત્રવિક]ખાનગી કાગળ.
૨. સહભાષા [વિ. ક.]
- કૌ, ૧, ૨, ૯૭: કમનસીબે તમે સહભાષા Reporter, ૧. ખબરપત્રી [ અજ્ઞાત ]
ફારસી પસંદ કરેલી. ૨. વૃતાંત્તકાર [વિ. ક.]
૩. દુચમ ભાષા, સંસ્કારભાષા કૌ. ૨, ૧ ૨૫૫ઃ ‘મદ્રાસંમેલ' ના માજી [દ. બા. ] વૃત્તાંતકાર (રીપોર્ટર ) ર. સી. એમ.
Secretary, ૧. મુનશી [ અજ્ઞાત ] મનુસ્વામી આયંગરનું અવસાન. ૩, વૃતાંત્તનિવેદક [આ. બી.]
નર્મદયુગ, જેમકે બુદ્ધિવર્ધક સભાને
મુનશી, જ્ઞાનપ્રચારક સભાને મુનશી (જુઓ વ. ૩૧, ૨૯: અને અમને યાદ આવે છે
દલપતરામકૃત પુનર્વિવાહ પ્રબન્ધ.) તે પહેલાં અમેરિકન વર્તમાનપત્રની વૃતાન્તનિવેદિકા (રિપોર્ટર”) બાઇએ કહ્યું હતું કે
૨. મંત્રી [મ. સૂ. ] ઈગ્લેંડના સોશ્યલિસ્ટમંડળમાં મિ. બેઈડ !
ગે. ઝા. ૧૮૦: સરકારના મંત્રી (સેક્રેટરી) જેટલે “brainy”—-યાને દિમાકવાળે માણસ
મિ. સી. ગાન નામે એક સારા ગૃહસ્થ હતા. બીજે નથી.
senate, ૧. વૃદ્ધસભા કિ. પ્રા! Roller વર્તાનયંત્ર [ ક. પ્રા. ]
ગુ. શા. ૪૭, ૬૬: એ રાજાઓને સેનેટ કર્તવ્ય, ૩૨૧: ખાંડના સાંચા માટે જોઈતાં
(વૃદ્ધસભા) અને લોકસભાની સંમતિ લેવી વર્તનચંદ્ર (રેલર) વિલિસે હાથે બનાવેલા પડતી હતી. સંઘાડામાં બનાવ્યાં.
૨ ૧. નિયામકસભા [. વિ.] વિ. ૨: નિયામક સભા એટલે વિદ્યાપીઠની
કઈ પણ બાબત ઉપર વિચાર. તથા નિર્ણય Safety lamp, ઑાજ્ય [દ. બા. ] | કરી તે પ્રમાણે અમલ કરવાની આજ્ઞા કરવાની Sanitarium, સ્વાધ્યાલય [બ. ક.] સત્તા ધરાવનારૂં મંડળ.
S

Page #52

Senior wrangler
ર૭૦
Submarine ૨. વિદ્વભંડળ (અ. ક].
લંડન યુનિવર્સિટીવાળા ડે. જે.પી. વજેલયુ. ૧૯૮૦, માહ, ૩૪૩, આ યુનિવર્સિટીની નું સરકતી (‘સ્લાઈડ') સાથેનું ભાષણ. સેનેટ-આ શારદાપીઠનું મમસ્ત વિદભંડળ- | Sonnet, ૧. વનિત [અ, ફ, વિલાસિકા] માસ્તર કે ડોકટરની ડિગ્રીવાળા અને ત્રણ | Soviet, પ્રજાસમષ્ટિરૂપ રાજ્યતંત્ર વર્ષના તમામ ગ્રેજ્યુએટેનું બનેલું હોય છે.
[આ. બા.] ૩. વિદ્ધસભા [આ. બા.
વ. ૩૧, ૮૪; ૨: રૂશિયા જે વીસ વર્ષ ઉપર વ. ૨૫, ૧૪૦: સેનેટ યાને વઢતસભા કેવળ ઉદ્યોગહીન દેશ હતે-એવો જડ કે એનું સ્વરૂપ તે જાણવું જ છે.
“જેને એક ઊંદરીયું” (mousetrap) બનાવવા ૪. વિદ્યાપીઠસમિતિ બિ. ક.] જેટલી પણ બુદ્ધિ ન હતી” એ રશિયામાં
સુ.૧૯૮૨, આષાઢ ૧૦૯: વિદ્યાપીઠસમિતિ સોવિયેટ રાયે ( પ્રજા સમષ્ટિરૂપ રાજ્યતંત્ર) | (s.) આ પ્રથા જાણે છે...
ચેતી પાંચ વર્ષની ઔદ્યોગિક યોજના વડે Senator, નિયામક (ગુ. વિ.] બીજા ઔદ્યોગિક દેશોને ખળભળાવી મૂક્યા છે. senior wrangler, ગણિતકેશરી | steamer, બાષ્પનૈકા, [મ. સૂ.] નિીલકંઠરાય ડાહ્યાભાઈ.]
ગે. ઝા. ૧૯૩: જૂનાગઢના નવાબ સાહેબ બ. ક. ૪૭ ૮૮; કેમ્બ્રીજ યુનિવર્સિટીમાં |
પણ તે પ્રસંગ સારૂ વેરાવળથી જલમાર્ગે ગણિતશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરી સિનિયર રેંગ્લર
સ્ટીમરમાં ( બાષ્પનૌકામાં ) મુંબઈ આવવા અથવા ગણિતકેશરીનું પદ તેને મેળવ્યું.
નિકળ્યા. ૨. ગણિતપારંગત [દ. બા].
| | stereoscope, મૂર્ત પ્રત્યાયંત્ર [કે. shareholder, ભાગાસ્વામી [ગે.મા.]
હ. અ. ને.]' સ ચં.૧, ૨૩૩: સૂત્રયંત્રના ભાગસ્વામીએ store, વરતુવિદયાલય [આ. બી.] (શેરહોલ્ડરો) ને હાનિ ન થવી જોઈએ.
વ. ૩૧, ૫ અને હાની હાની દુકાને ને shorthand, ટૂંકાક્ષરી [૨. વા.]
ઠેકાણે મોટા સ્ટેસ યાને વસ્તુવિક્રયાલય
સ્થાપવાં છે. ૨. કૃ. ૨૬૪: નાતમાં પ્રેસ એકટ કે ડિફેન્સ છે ઓફ ઇન્ડિયા એકટ નહોતા. સી. આઈ. ડી | submarine. Adj. ૧. જલભીતર પણ નહતા. ટૂંકાક્ષરી રીપોર્ટર પણ નહોતા [ મ. ૨. ] પણ સ્ત્રીઓ વાણુનું સ્વાતંત્ર્ય પૂરેપૂરું વાપરે બ્રિ. હિં. વિ. ૧, ૧૫૬ઃ એ વિગ્રહમાં એમાં એમને શેષ,
બી પણ ઘણું વહાણે જલભીતર (સબમરીન) ૨. હસ્વાક્ષરી, હિં. હિ. વ.] સુરંગોને લીધે નાશ પામેલાં. ૩. લઘુલિપિ [વિ. ક.]
૨. આર્ણવ, જલચર[દ. બી.] કૌ.૧, ૩, ૧૨૩: તે લઘુલિપિથી (શોર્ટહેન્ડ) ૩. જળમગ્ન નૌકા [આ.બી.] લખે છે.
વ. ૨૬, ૧૩૪: દરિયા ઉપર જર્મનીનું ૪. શીઘ્રલિપિ [દ. બા.]
મોટામાં મહેતું પરાક્રમ તે “સબમરીન” યાને Shorthand writer,aylarusia જળમગ્ન નૌકા વડે કરવા માંડેલી ચાંચીઆ[વ. આ].
ગીરી છે. વ. ૧. ૩૧૩: તેઓ પાર્લામેન્ટની હકીક્ત ૨. જલાન:સંચારિણીનૈકાક. પ્રા.] મેળવવા માટે શોર્ટહેન્ડ રાઈટર યાને લઘુ- ૩. જલાનરનૈકા [મ. ૨.] લિપિકાને રોકે છે.
બ્રિ હિં. વિ. ૧. ૧૭૮ ગમે તે દરિયામાં slide, સરકચકતી [વિ. ક.]
અને ગમે તેટલે દૂર જઈ શકે તેટલી જલભીતર ક. ૨, ૧, ૨૫૬: મદ્રાસ યુનિવર્સિટીમાં / નૌકા મોટી થઈ છે કે કેમ, એ સવાલન

Page #53

Summons
૨૭૧
Trustee
જવાબ ઉપર ભવિષ્યના નૌકાયુદ્ધને આધાર છે. Thermometer, ૧. ઉષ્ણતામાપક
૪. યાદોનૈકા, જ ચરનકા [દ.બી.] યંત્ર [ ન. લા. ] Summons, આમંત્રણ આજ્ઞાપત્ર ન. ક. ૬૭૫: જેમ થરમામીટર–ણતાગિ. મા. .
માપકયંત્રમાંના પારાને ગરમી ઓછી લાગતી સ. ચં. ૪, ૭૭૯: અમાર ન્યાયાધીશે જાય છે તેમ તે નીચે બેસે છે. મઠલેલું આ આજ્ઞાપત્ર લ્યો.
૨. ઉષ્મામાપક યંત્ર નિહા. દ.] ૨. આહવાન [વડોદરા રાજ્ય, જુઓ ઉષા, ૬ઃ છાંયડામાં પણ ૧૧૮ અંશ કિ. મા. સાતમી પરિષદ્દ].
તાપ ઉષ્મામાપક્યત્વ માપતું. ૩. દૈષ [દ. બા..
૩. પારાશીશી મિ. ક.] Superintendent, ૧. ગૃહપતિ ૪. તાપની [અજ્ઞાત] નિ. કા.].
Timetable, સમયપત્રક [ન. લ. ] બુ. પ્ર. ૬૮, ૨૨૯૩ બેડિંગને ગૃહપતિ
ન. ગ્રં. ૩, ૪૬ઃ (સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ) કેવો હોવો જોઈએ, એ આ
Townhall, ૧. પુરાલય [ મ. સૂ. ] લધુ લેખમાં હું વિચારીશ.
ફા. ય. ૧૩: તે હાલ મુંબઈમાં “કાર્બસ ૨. નિરીક્ષક [દ. બી.]
ગૂજરાતી સભા” ના સ્વાધીન પુસ્તક સંગ્રહ
માં મુંબઈના પુરાલય (ટાઉન હોલ)માં છે. T
૨. નગરમન્દિર [વ. આ.]. Tableau, મૂકાભિનય [ ચંદુલાલ
વ, ૫, ૩૧૩; કલકત્તાના ‘ટાઉન હૈ” જટાશંકર ભટ્ટ]
(નગરમન્દિર)માં કલકત્તાની યુરોપિયન વસ્તીસુ, ૧૯૩, કાર્તિક, ૮૬.
ની જાહેર સભા થઈ. Team, ચમ્ [બ. ક.]
Training College-school, જુઓ Bowler,
૧. શિક્ષણ પદ્ધતિશાળા [ મ. ૨. ] Telephone, દુરાકણુંક નિ. લ]
શિ. ઈ. ૧૮૭: જુઓ Microphone.
૨. શિક્ષકાલય, કિ. પ્રા.]. Talkie, બેલપટ [મરાઠી-વિ. ક.]
ગુ. શા. ૪૬, ૭૧: નીચેના કઠા હૈ. ૧૯૩૨, મે. ૪૧૯ પરમ દિવસના ઉપરથી શિક્ષકશિક્ષણમહાલયને લગતી ‘કેસરી’માંના પાંચેક પારિભાષિક શબ્દ ગુજ
હકીકત સમજાશે. રાતીમાં પણ ચાલુ ઉદ્યોગને અંગે વિચારવા
૩. અધ્યાપન મંદિર [ગુ. વિ.] જેગ હેઈ, એ વિષયના જિજ્ઞાસુઓની જાણું વિ. ૧૫૫: શિક્ષક તૈયાર કરવા માટે એક માટે વગર ટીકાએ જ ઉતારું છું (પહેલા ચાર
અધ્યાપન મંદિર સ્થાપવામાં આવ્યું હતું. રા. વિ. દા. સાવરકરતા સૂચવેલા છે; છેલો |
Trustee, ૧.કાર્યકર્તા વિધાસ્યમિ. સ.] એક નનામા લેખમાં): “ટકી”=ાલપટ; રેલ”
હ. બા. ૮૨ એ પ્રમાણે ઇચ્છાપત્રમાં =વચન; સ’=ઉ૫સંધિ; “બ્રોડકાસ્ટ’=દર્વાનિત
વ્યવસ્થા કરી છે. તેનાં માતાજી તથા સ્ત્રીને ક્ષેપ “ટ્રસ્ટી વિશ્વસ્ત.
તથા મુરારજી ગોકુલદાસ, શેઠ ગંગાદાસ એઓTerm, સત્ર (મ. ૨.]
ને ઈચ્છાપત્રના કાર્યકર્તા વિશ્વાસ્ય “ ટ્રસ્ટી ” શિ. ઈ. ૪૯૦: સમને અંતે અપાતી થવાની વિજ્ઞપ્તિ એ લેખમાં કરવામાં આવી છે. સૂચનાઓમાં પ્રદર્શિત થતા તેને સંપૂર્ણ ૨. અમાનતદાર [ મ. ૨. ] વિશ્વાસ.
શિ. ઈ. ૪૮૦: શાળાના અમાનતદારોના Terminal examination,
સંબંધમાં તેણે પહેલેથી જ કહેલું કે મને ન્ત પરીક્ષા [અજ્ઞાત ગુ. વિ.]
કશા પ્રતિરોધ વગર સ્વતંત્રતા મળવી જોઈએ.

Page #54

-
-
-
--
--
Viceroy
૨૭ર
X-ray ૨. સંરક્ષક ચિં. ન.]
કા. લે. ૧, ૧પ૨: લશ્કરી છાવણીઓ તથા
વેતાળગૃહો (W.) ર૭: તેઓ સમાજને સોંપાયેલાં ફડના એક સંરક્ષક હતા.
Wireless, ૩. નિધિ ગૂિ વિ.]
Telegraph, વેતાળયંત્ર દિ. બા.] વિ. ૩: નિધિપ એટલે જે શમ્સ કે સંસ્થાને
કા. લે. ૧૭; આ જમાનામાં આગગાડી, નામે વિદ્યાપીઠની કોઈ પણ જાતની સ્થાવર
તાર, આગબોટ, વેતાળયંત્ર (T. ટેલિગ્રાફ ), કે જગમ મિલકત મૂકવામાં આવી હોય તે. છાપાઓ અને છાપખાનાંઓ વધી ગયાં ૪. વિધસ્ત [વિ. ક.].
દુનિયાની ગમે તે વસ્તુ ગમે ત્યાં પહોંચી જીઓ રૂઢકાય શબ્દોમાં Talkic:
શકે છે.
viceroy, ૧. રાજપ્રતિપુરુષ [મ. સૂ] | X-ray, ખંતદર્શક કિરણ [ગે. મા.]
ફા. જી. ૩૧: સર્વ આર્યપ્રિય કાર્નિંગ સા. જી. ૮૩: નિસર્ગશકિતની પ્રેરક કોઈક જેવા નિષ્કલંક, ઉદાર, વિદ્વાન વિરલ જ
મનોવાળા થાય છે તેમ સાક્ષરજીવનની રાજપ્રતિપુરૂષો (V.) થયા હશે.
પ્રેરક વાસનાજવાળા થાય છે. ઉભય વાળાઓ ૨. ઉપરાજ [મ સૂ.]
સામાન્ય લેકવર્ગમાં અપરિચિત હોય છે, ઉભયની ગો. ૩. ૩: દીલ્લીથી મહારાજ અભય
ક્રિયાઓ લોકને પ્રશસ્ય લાગે તો પણ સિંહજી ગુજરાતના ઉપરાજ (V.) રૂપે અનકરણીય લાગે છે, ઉભય જવાળા આવ્યા હતા.
ઓની વચ્ચે ઉભેલાં જીવન કુરૂક્ષેત્રમાં નારાVoucher, અદાચિઠ્ઠી [ દ. બા. ] ચણાની વચ્ચે ઉભેલાં ભીમસેન પેઠે “વાલાWorant, પકડહુકમ [ વડોદરા રાજ્ય, માલી ” થઈ જાય છે, અને ઉભય જીવનના ક. પ્રા. સાહિત્ય પરિષદ્ ]
અંતર્ભાગમાં એવી તે નવી સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન W
થાય છે કે નવા શોધેલાં સંતદર્શક કિરણWireless,
-ray જેવી સૃષ્ટિનાં સોના અંતર્ભાગોને Wireless instalment, ani. જેવા અપૂર્વ પ્રયત્ન આ જીવનમાં વલિત ગૃહ [ દ.બી.]
થાય છે.

Page #55
For Private And Personal Use Only આવૃત્તિ પહેલી સંવત 1988 પ્રત 20 00 સને 1932 नम्र सूचन इस ग्रन्थ के अभ्यास का कार्य पूर्ण होते ही नियत समयावधि में शीघ्र वापस करने की कृपा करें. जिससे अन्य वाचकगण इसका उपयोग कर सकें. શ્રી જન ધમ વિજય પુસ્તકાલય. નામ L' વિભાગ . નખર ન'બર ને ? "Hellcheche] ધી " સૂર્યપ્રકાશ ? પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં પટેલ મૂળચંદભાઈ ત્રીકમલાલે છાપ્યો. છે. પાનકાર નાકા-અમદાવાદ