Paksara

Catalog link: https://jainqq.org/explore/020524/1

Page #1
. / / कोबातीर्थमंडन श्री महावीरस्वामिने नमः / / / / अनंतलब्धिनिधान श्री गौतमस्वामिने नमः / / / / गणधर भगवंत श्री सुधर्मास्वामिने नमः / / / / योगनिष्ठ आचार्य श्रीमद् बुद्धिसागरसूरीश्वरेभ्यो नमः / / / / चारित्रचूडामणि आचार्य श्रीमद् कैलाससागरसूरीश्वरेभ्यो नमः / / आचार्य श्री कैलाससागरसूरिज्ञानमंदिर पुनितप्रेरणा व आशीर्वाद राष्ट्रसंत श्रुतोद्धारक आचार्यदेव श्रीमत् पद्मसागरसूरीश्वरजी म. सा. जैन मुद्रित ग्रंथ स्केनिंग प्रकल्प ग्रंथांक :1 जी जैन आराधना महावीर कोबा. 2 अमृतं तु विद्या तु श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र शहर शाखा आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर-श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर कोबा, गांधीनगर-३८२००७ (गुजरात) (079) 23276252, 23276204 फेक्स : 23276249 Websit: www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org आचार्यश्री कैलाससागरसरि ज्ञानमंदिर शहर शाखा आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर त्रण बंगला, टोलकनगर परिवार डाइनिंग हॉल की गली में पालडी, अहमदाबाद - 380007 (079)26582355 For Private And Personal Use Only

Page #2
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Tud कसार. लहानसा ग्रंथ राम लाळे किकवीकर, रंदर, जिल्हा पुणे, ह्यांनी तयार केला तो राम लाळे किकवीकर, ह्यांनी पुणे येथे पखान्यांत छापून प्रसिद्ध केला. त्ति पहिली. 2 विकृतिनामसंवत्सरे. 1890 इसवी. 1867 चे 25 वे आक्टाप्रमाणे रजिगानी आपणाकडे विली आहे. ति 10 आणे. For Private And Personal Use Only

Page #3
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir सुपशास्त्र ह्मणजे पाकशास्त्र याची पूर्वीपासून शास्त्रांत गणना केली आहे; तेव्हां हा विषय मोठा गहन समजला पाहिजे असे उघड दिसन येईल. प्राचीन में पास्त्र आहे त्यापासून आतांचे फार भिन्न दिसते. ज्याप्रमाणे वैद्यशास्त्राच प्रयोग आहेत त्याचप्रमाणे पाक शास्त्राचे आहेत, असे जाणावे. ह्मणजे अमुक पदार्थ भक्षण केला असतां त्यापासून अमुक गुण दोष होतो. परंतु वैद्य शास्त्राहून यांतील एक प्रकार मोठा भिन्न समजला पाहिजे. तो असा की, तिखट मिठाचे संबंधाने यांत नकी नेम करितां येत नाही. कोणास फारच तिखट पदार्थ आवडतात, कोणास मध्यम आवडतात, व कोणास अगदी अळणी आवडतात. त्याचप्रमाणे गूळ साखरेचें व तुपाचे आणि आंबटाचे मान समजले पाहिजे. ज्यांस जशी आवड असेल त्यांणी आपापले आवडीप्रमाणे तिखट, गोड वगैरे पदार्थ घालून पाक सिद्ध करावा. या ग्रंथांत आह्मीं केवळ स्थूल मान सां. 'गितले आहे. अमुक पात्रांचा स्वयंपाक सिद्ध करण्यास किती सामान लागते याचे ज्ञान सर्वत्रांस नसते. त्यामळे मंजी, लग्ने वगैरे कार्य करण्यास अदमासाने साहित्याची योजना करावी लागते. वगैरे अनेक अडचणी दूर व्हाव्यात हा हेतु मनांत आणून हा एक पाकसार नांवाचा लहानसा ग्रंथ वणोनुक्रमाने तयार केला आहे. अशा उपयुक्त पुस्तकांची प्रत्येक कुटुंबांत संग्रहास ठेवण्याची विशेष आवश्यकता आहे यांत संशय नाही. कारण या एकच पुस्तकाचे संग्रहाने पाकशास्त्र संबंधी सर्व अडचणी दूर होणार आहेत. हा ग्रंथ तयार करण्याचे कामांत आमचे मित्र रा. रा. रावजी श्रीधर गोंधळेकर यांनी आह्मांस चांगली मदत केली त्याबद्दल आह्मी. त्यांचे परम आभारी आहोत. रं. सखाराम, ग्रंथाचे कर्ते. For Private And Personal Use Only

Page #4
अनुक्रमणिका. विषय. पृष्ठ, विषय. | चिकवड्या. शंमर पात्रांचे सामान. सपीट व रवा तयार करणे. भाज्यांचा मसाला. चिरोटे. जिलबी. 4 | तारफेणी. | तेलच्या . अपूप. अनारसे. | दि.. आंबोळी. आईते. उंडूय. و حمله به به به به به به به به به به به سه به سه به به करंज्या. कडबोळी. कानोले. कुरवल्या. कोशिंबिरी. खाज्या. खिरी. गुरवळ्या . घारगे. घिवर. चकल्या . देंठी आळवाची. | धिर.. पंचामृत. 7 | पापड. पापड्या. पिठले. पोळ्या. बासुंदी. भरीत. भजी. भाज्या. भात. मांडे. मालपुवा. मालत्या. 9 v. 224 14 For Private And Personal Use Only

Page #5
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 2 ) wo 49 wo 49 wo wo मोदक. मोहनभोग. मृदुवल्या. मेथकूट. रायतीं. रोडगे. लाडू. लापशी. लोणची. वरण. 48 | शिरा. शिखरिणी. साखरपारा. साखरफेणी. साखरबोंडे. सांजा. सांजोय. सांबारे. wo wo wo 56 wo सांडगे. श्रीखंड. wo w बडे. w 0 a w 0 वव्या. शंकरपाळे. w 0 - - - For Private And Personal Use Only

Page #6
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir पाकसार, शंभर पात्रांचे सामान पुणेमापी. 6 पायली तांदूळ, 3 पायली गव्हाची कणीक पुरण पोळी असल्यास. 3 पायलींचे पुरण परंतु उ न्हाळा असल्यास आडी च पायलींचे पुरते. 1 / पायली तुरीची दाळ, व रणास. 12 शेर गूळ पुरणास ह्मणजे शेरास शेर घालावा. * 16 शेर तप पुरणपोळी अस ल्यास परंतु पक्वान्न अ सल्यास 8 शेर पुरते. 1 शेर हरबऱ्यांची दाळ, आमटीस वगैरे. 25 शेर भाज्या. 3 पायलींचे बुंदीचे लाडू. 4 पायलींच्या जिलव्या. 5 पायलींच्या दळिया. 5 पायलींचे बेसन. 2 // पायलींचा मोतीचूर. 6 पायली गहूं पांढरी पो ळी असेल तर. 5 पायलींचा चुट्याचुर्मा. 2 // पायलींचे घेवर. 3 पायलींच्या पुऱ्या, व त्याचे जोडीस खालीं लिहिलेल्या चहूंतून कोणतें तरी एक करावे. बर्फी 30 शेर. श्रीखंड 2 दोनमण दु. धाचें, बासुंदी 2 // मण दुधाची, खीर आटीव 3 मण दुधाची. 4|| पायलींचे वडे किंवा वडे व घारगे मिळून ४||पायली. 2 शेर मीठ. 6669 अतपाव तांबडे तिखट, 4449 अतपाव मेथ्या, 6669 अतपाव मोहोय. -II- आर्धाशेर भुईमुगाचे दाणे 2 शेर तेल. For Private And Personal Use Only

Page #7
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www. kobatirth.org पाकसार. 2 शेर गूळ. -II- शेर खोबरें. 2 तोळे हिंग. 2 तोळे जीरें. 1009 अतपाव हाळद. II पाउणशेर भाजीचा मसा. 661 // दीड पावशेर आमटीचा मसाला. 1 शेर ओल्या मिरच्या. 16 शेर दूध मठ्यास. 1 / शेर चिंच. किरकोळ सामान. 661 पावशेर कोथिंबीर. 15 पंधरा पिकलेली केळी. 11. अर्धाशेर दाळ चटणीस वगैरे. 1 // शेर वांगीं भरतास. 2 // शेर कांकड्या. 2 // शेर मुळे. 1 शेर पेरू. 30 लि.. 1 शेर रांगोळी. 4. शेर गुलाल. 4 मासे केशर गंधास. विड्याचे सामान. 250 विड्याची पाने. 1. शेर सुपारी. 1 तोळा कातगोळ्या. 2 तोळे लवंगा. 2 तोळे चुना. 5 तोळे गुलाब पाणी. 4 मासे अत्तर. 25 उदबत्त्या. 1 आचारी. 1 खटपटया. 1 पोळक्या. 4 वाढपी. 1 पाणक्या. येणेप्रमाणे सामान व मनुष्ये शंभर पात्रांचे भोजन तयार करण्यास लागतात. हे एक साधारण अनुमान आहे असें जाणावे. सपीट व रवा तयार करण्याची कृति. चांगले लाल बक्षी गहूं घेऊन पाण्यात भिजवून हाताने चांगले चोळावे व चांगले भिजल्यावर एक्या फडक्यांत गांठोडी बांधून त्याजवर पाटा दडपण ठेवावा. नंतर एक रात्र गेल्यावर गांठोडी सोडून For Private And Personal Use Only

Page #8
मसाला. त्यांतील गहूं फोडून पहावा पांढरा. दिसं लागला ह्मणजे तयार झाला असे समजावे. ही कृति उन्हाळ्यात करावी. पावसाळा असल्यास गद्द धुवून चांगले कोरडे करावे, आणि थोडा तेलाचा हात लावून फडक्यांत गांठोडी बांधून वर दडपण ठेवावे. एक रात्र गेल्यावर खसखशीच्या दाण्यासारखा वा पडेल अशा बेताने दळावे. नंतर वस्त्रगाळ करावे वस्त्रांतून खाली पडते त्याचे नांव सपीठ आणि वर गाळ राहतो त्याचे नांव रवा. नंतर तो बैंचावा व पांखडावा. त्यांत उत्तम रवा एक, फुलरवा दोन, मोहन भोगाचा रवा तीन, सांज्याचा रवा चार व कणीक पांच असे वेगळे प्रकार काढून ठेवावे. भाज्यांचा मसाला. पावशेर मिरच्या घेऊन एक तोळा तेलांत तळाव्या व त्यांत छटाक मीठ घालून एकंदर कुटावें. धणे अच्छेर, तांबडे तीळ अतपाव, खोबरें अतपाव, हाळद दोन तोळे, लवंगा दोन तोळे, शहाजिरे दीड तोळा, दालचिनी एक तोळा, एलचीदाणे एक तोळा, हाळद एक तोळा, तमालपत्र एक तोळा, मिरी एक तोळा, जिरें दोन तोळे, हिंग अर्धा तोळा, दगडफूल एक तोळा, हे सर्व पदार्थ तेलांत वेगळे तळावे. शाहा जिरें, लवंगा व जिरें मात्र तळून येत. नंतर सर्व पदार्थ निरनिराळे कुटून पूड करावी. नंतर सर्व एकत्र करून पुनः चांगले बारीक करून ठेवावें. इतक्या पदार्थांस तळण्यास तेल सुमारे अतपावाचे आंत लागेल असे. जाणावें. आमटीचा मसाला. मिरच्या पावशेर तेलांत तळून कुटतांना त्यांत छटाक मीठ घालावे. धणे अतपाव, खोबरें पावशेर, तीळ अतपाव, दालचिनी दोन तोळे, तमालपत्र चार तोळे, वेलदोडे दोन तोळे, मिरी दोन तोळे, नागकेशर For Private And Personal Use Only

Page #9
नरस. दोन तोळे, हळकुंडे साहा तोळे, जिरे दोन तोळे, दगडफूल दोन सोळे, हिंग चांगला दोन तोळे, लवंगा दोन तोळे, शाहाजिरें दोन तोळे, बाद्याण अर्धा तोळा. येणेप्रमाणे जिनसा घेऊन त्यांपैकी जिरे, शाहा. जिरे, लवंगा व वेलदोडे खेरीज करून बाकी सर्व पदार्थ अतपाव तेलांत चांगले खमंग तळावे. नंतर सर्वांची कुटून वेगळी वेगळी पूड चांगली बारीक करावी. व त्यांत मसाल्याचे मानाने एरंडाचे कोळशाचो थोडी पूड घालावी ह्मणजे मसाल्यास काळा रंग येतो. आपूप (इंदुरसा.) मोठ्या तांदुळाचे पीठ घेऊन त्यांत तिसरा भाग साखर व किंचित् दही घालून पुष्कळ वेळ मळून एक दिवस तसेंच ठेवावे. नंतर दुसरे दिवशी त्याचे वडे करावे. ते तुपांत तळून भक्षण करावे. ते गुणांनी फार थंड प्रियकर, बलदायक, पुष्टि देणारे आणि कफ व वात यांचा नाश करितात. अनरसे (शालिपूप.) जुने मोठे तांदूळ दोन दिवस पाण्यात भिजत घालावे नंतर वरुळीत घालून सर्व आंतील पाणी गेल्यावर व चांगले वाळल्यावर उखळांत घालून कुटावे. नंतर वस्त्रगाळ पीठ करावे. नंतर आच्छेर तांदुळांस पाउण शेर साखर, छटाक तूप असे त्या पिठांत कालवून पुन्हां तें पीठ कुटावें व गोळा करून ठेवावा. नंतर चुलीवर कढई ठेवून शेरांस सव्वाशेर या मानाने तूप घेऊन त्यांतील निमें तूप कढईत टाकावे, ते संपल्यावर मग दुसरे घालावे. कढईत तूप चांगले तापले ह्मणजे तयार करून ठेविलेल्या पिठांतून मध्यम आंवळ्या इतके पीठ घेऊन त्याची पानावर गोळी करून ती खसखशीत दोन्ही बाजूंनी दडपून चांगली खसखस लागली असे पाहुन कढईत घालून तळून काढावे. याप्रमाणे अनारसे तयार करावे. हे भक्षण For Private And Personal Use Only

Page #10
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , आंवटी. केले असता, त्याचे गुण. शीतल, वीर्यवृद्धि करणारे, रुचिकर, स्निग्ध व अतिसारनाशक असे आहेत. आंबटी. एका भांड्यांत दहा शेर पाणी घालून त्यांत हारबऱ्याची दाळ कोरडी पावशेर टाकावी. अतपाव चिंचेचा कोळ, गूळ अतपाव, मीठ आठ तोळे, गरम मसाला अतपाव, तांबडे तिखट तीन रुपये भार, खोबरें भाजून बारीक तुकडे केलेले अतपाव, तीन तोळे कोथिंबीर, हारबऱ्याचे पीठ अतपाव याप्रमाणे सामान तयार ठेवावें, प्रथम कल्हईचे भांड्यांत पाणी घालून त्यास आधण आल्यावर हरबऱ्याची दाळ आंत घालावी. ती शिजली ह्मणजे चिंचेचा कोळ चोथा काढून टाकुन आंत घालावा. नंतर मसाला टाकावा. त्यानंतर हारबऱ्याचे पीठ पाण्यांत कालवून ओतावे. नंतर मीठ वगैरे सर्व पदार्थ घालून पळीने ढवळून सारखी करावी. दोन कड आल्यावर निखाऱ्यांवर उतरून ठेवावी. त्यानंतर आमटीस फोडणी द्यावी. त्याचा प्रकार असा, दीड छटाक तेल, एक दिडकीभार फोडणीची मिसळवण, एक मासा हळद, एक भासा हिंग, तेलांत घालून फोडणी करून आमटीत घालावी. प्रकार 2 रा.-हारबऱ्याची दाळ पावशेर घेऊन आडीच मेर पाण्याचे आधण ठेवावे. पाण्यास आधण आले झणजे ती डाळ, आंत घालावी. ती शिजल्यावर खाली उतरून त्यांतील अर्धी दाळ कादून निथळत ठेवावी आणि पातेले चुलीवर ठेवून काढलेली दाळ, आमसुले दोन तोळे, गूळ एक तोळा, मसाला तीन तोळे, खोबरें चार तोळे, मीठ आडीच तोळे पैकी काढलेली दाळ, मसाला व खोबरें हे तिन्ही बारीक वांटून त्यांत आठ तोळे पाणी घालून कालवून पातेल्यांत ओतावे. नंतर आमसुले पाण्यांनी धुवन मीठ आंत टाकावें एक कड आला ह्मणजे गुळ बारीक करून आंत टाकावा. आणि खाली उतरून निखाऱ्यावर ठेवावी. नंतर फोडणीस तीन तोळे तेल घालून त्यांत एक तोळा मिसळण एक For Private And Personal Use Only

Page #11
Acharya Sh आयते. मासा हाळद चार गुंजा हिंग घालून फोडणी चांगली झाली ह्मणजे आंत ओतावी. प्रकार 3 रा.-वरील आमटींत पुरणाची वेळवण काढून घातली असतां चांगली आमटी होते. दोन चार दाळी एकेजागी करून मिसळीची आमटी करितात. तिची ही कृति वर प्रमाणे समजावी. तिखट मीठ आंबट जसे जास्त लागेल तसे कमी जास्त प्रमाणाने घालावें. आंबोळी, हारबऱ्याची दाळ, तांदुळ, गहु आणि उडदाची दाळ हे चारी पदार्थ पावशेर पावशेर घेऊन त्यांत दोन तोळे मेथ्या घालाव्या व एकत्र मिसळण करून ती बारीक दळावी नंतर पाण्यात कालवून एकरात्र आंबत ठेवावे. नंतर दोन तोळे मीठ घालून धिरड्याचे कृतिप्रमाणे तयार करावें. आयते (घावन,) जुने तांदूळ एकशेर घेऊन बारीक दळावे नंतर पाणी ऊन करून त्यांत कढी इतके पातळ कालवावे व एक तोळा मीठ आंत टाकावे व सारखें करावें. चुलीवर पोळ्याचा तवा ठेवून त्यास नारळाचे शेंडीने तूप लावून त्याजवर तें पीठ सारखें पातळ घालावे व वर झाकण ठेवून थोड्या वेळांनी तो तवा तसाच खाली उतरून ठेवावा. नंतर चारशेर दूध चूलीवर ठेवून थोडें आटवावे. व त्यांत एक तोळा वेलदोड्याची पूड शेरभर साखर आंत घालावी. व सारखे करून वर तयार केलेले पदार्थ आयते वाढण्यापूर्वी एक घटका दुधांत भजित घालून नंतर वाढावे. प्रकार 2 रा.-ओल्या नारळाचा कीस व साखर एकत्र करून : For Private And Personal Use Only

Page #12
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir कढी, त्यांत थोडी वेलदोड्याची पूड घालून एकत्र करावे त्यास पुरण ह्मणतात. त्यापैकी थोडे पुरण आधी आयत्यावर घालून त्याची घडी करावी आणि त्या घडीवरही थोडे पुरण घालून दुसरी घडी घालून वाढावें. उंडुया. उडीद दळून त्याचे पीठ करावें नंतर त्या पिठास मीठ, जिरे, हिंग व आले हे पदार्थ नेमस्त वाटून लावावे व पाण्यांत सुकसुके मळून त्याची मुटकुळी करावी. ती भांड्याच्या तोंडावर फडके बांधून त्यांत पाणी घालून वाफेवर मंदाग्नीने शिजवावी नंतर ती तुपांत किंवा तेलांत तळावी किंवा त्यांचे सुरीने काप काढून तळावी. त्या भक्षण केल्या असतां त्याचे गुण, बलकर, शुक्रवर्धक, पुष्टिदायक, व जड अशा आहेत. आणि वायू, अरुचि, आणि तोंड एकाएकी वाकडे होते तो अर्दित वायु यांचा नाश करितात. कढी. कढी ताकाची.-ताक फार आंबट व फार गोड नाही असे सव्वाशेर घेऊन त्यास हारबऱ्याचे दाळीचे पीठ सुमारे दीडतोळा कालवून कल्हईचे पातेल्यांत घालून चुलीवर ठेवावे. व कढ येईपर्यंत पळीने ढवळावे. नंतर चांगले कढ येऊन एक बोटभर आटली म्हणजे दोन गुंजा हिंग भाजून पूड करून आंत टाकावी. एक तोळा मीठ, व साहामासे मिरपूड हे पदार्थ आंत घालून चांगले ढवळावें नंतर थोडी हळदीची चिमूट आंत टाकावी व पळी तापवून त्यांत एक तोळा तूप दोन मासे मिसळण घालून फोडणी द्यावी, ही कढी भक्षण केली असतां पचन शक्ति देते, तोंडास साचे येते, लघु, अग्निदीपक, व For Private And Personal Use Only

Page #13
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir करंज्या. कफवायू मलावष्टंभ यांचा नाश करिते. ही किंचित् पित्त करणारी अशी आहे. कढी ठिकरीची.-वरप्रमाणे कढी तयार करून दगडाची ठिकरी तापवून लाल झाली ह्मणजे चिमट्याने उचलून एका कल्हईच्या पातेल्यांत ठेवावी, नंतर तीत दोन तोळे लोणी, चार गुंजा हिंगाची पूड, दोन मासे मोहऱ्या घालाव्या. आणि वर झांकण ठेवावे म्हणजे आंत फो. डणी तयार होऊन धूर कमी होत चालला म्हणजे तयार झालेली अर्धी कढी आंत ओतावी व लागलींच झांकण ठेवावे. व थोड्या वेळाने राहिलेली कढी ओतावी म्हजणे तयार झाली. कढी चिंचेची.-~-एक शेर पाणी घेऊन त्यांत तीन तोळे चिंच कुसकरून चोथा काढून टाकावा व त्यांत सवा तोळा मीठ, दीड तोळा गूळ, व दोड तोळा हरबऱ्याचे दाळीचे पीठ घालून त्या सवाचा एक जीव करावा. नंतर कल्हईच्या पातेल्यांत घालून चांगली कढवावी व वरचेवर ढवळीत जावी. नंतर चागंली कढली ह्मणजे त्यांत थोडी कोथिंबीर टाकून ताकाचे कढीप्रमाणे फोडणी द्यावी. करंज्या, पिठी व रवा समभाग एक शेर त्यांत तांदुळाची पीठी दोन तोळे व आतपाव तूप घालून चांगले चोळावे. नंतर दुधांत ते पीठ घट्ट मिळवून पाट्यावर घालून खूप कुटावें. पुन्हां तांदळाचे पीठ एक तोळा व तूप चार तोळे अशी दोन्ही एकत्र फेंसून ते त्या कुटलेल्या पिठास लावावें नंतर त्याच्या लहान लहान गोळ्या कराव्या व त्या पातळ लाटून त्यांत खाली लिहिलेले पुरण बेताने घालून दुमडून मुरड घालून किंवा कातून तुपांत तळाव्या. किसलेले खोबरे दीडशेर, भाजलेली खसखस आतपाव, सहामासे वेलदोडे व सव्वाशेर साखर येणे प्रमाणे पुरण तयार करावें. For Private And Personal Use Only

Page #14
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir कानवले. पोकळ करंज्या.-या करंज्या वर प्रमाणेच कराव्या. परंतु पिठाची गोळी फार पातळ लाटावी व पुरण करंज्याच्या निम्यानी घालावें व वरप्रमाणे तळाव्या ह्मणजे फार चांगल्या फुगतात. यांचे गुण, धातुवर्धक, शुक्रधातु उत्पन्न करणाऱ्या हृद्य, जड, सारक, ह्मणजे मळशुद्धि करणाऱ्या, मोडलेल्या हाडांना सांधणाऱ्या व वायु आणि पित्त यांचा नाश करणाऱ्या अशा आहेत. कडबोळी. बाजरी एकशेर, हरबऱ्याची दाळ पावशेर, गहूं पावशेर, तांदूळ पावशेर, उडदाची दाळ अतपाव, धणे अतपाव, ही धान्ये पातेल्यांत घालून निरनिराळी अर्धवट भाजावी. नंतर जिरें एक तोळा, आंत घालून सर्व एकत्र करून थोडे मोठे पीठ दळावे. नंतर त्यांत ओंवा एक तोळा, तांबडे तीळ दोन तोळे, मीठ साहा तोळे, हिंग तीन मासे, तांबडे तिखट चार तोळे, थोडी कोथिंबीर बारीक चुरून आंत घालून सवे एकत्र थंड पाण्यांत चांगले मळावे. नंतर काही वेळाने त्याच्या वळकट्या करून कडबोळी करावी. वळकट्या वळते वेळी भगरा हाऊँ लागल्यास थोडा ऊन पाण्याचा हात लावून पीठ मळाव. नंतर तो कडबोळी तेलांत अथवा तुपांत घालून तळून काढावी. यांचे गुण, जड, कफकर, पित्ताला कोपविणारी व वातनाशक अशी आहेत. कानवले. कानवल्यास कणीक घट्ट लागते करितां ऐक शेर कणकीस अर्धा तोळा तांदुळाची पिठी व दोन तोळे तूप घालावें, यांस मोहन ह्मणतात. हे घालून कणीक घट्ट करावी, नंतर थोडी कणीक घेऊन पोळी सारखी For Private And Personal Use Only

Page #15
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir कोशिंबिरी. लाटावी. तीत पुरण किंवा गूळ खोबरे घालून करंजीप्रमाणे मुरड घालून तुपांत तळून काडावे. व तुपाबरोबर खावे. कुरवड्या. ऐक शेर गहूं घेऊन किंचित् भाजावे व चार दिवस कल्हईचे भांब्यांत पाणी घालून त्यांत भिजत ठेवावे. नंतर पाट्यावर वांटून त्यांचा चीक काढावा व फडक्याने गाळून घ्यावा व तो काही वेळाने वरील निवळ पाणी ओतून टाकावे. नंतर तितक्याच पाण्याचे चुलीवर आधण ठेवून त्या आधणांत मीठ चार तोळे, पापडखाराची पूड पावतोळा, तुरटी पावतोळा व हिगांची पूड दोन मासे हे सर्व पदार्थ घालन नंतर चीक आंत ओतून पळीने सर्व सारखे करून वर झांकण ठेवून मंदाग्नीने शिजवावा. चांगला शिजला ह्मणजे साचांत घालून कुरवठ्या कराव्या. वाळल्यावर तेलांत अथवा तुपांत तळून वाढाव्या. कोशिंबिरी. आंब्याची कोशिंबीर.---आंवे किसून त्यांचे पाणी पिळून काढावे. व त्यांचे दुप्पट हरबऱ्याची भिजलेली दाळ आंत घालावी. त्यांत थोडे खोबरें किसून घालावे. नंतर त्यांत तिखट, मीठ, हिंग, जिरे यांची पूड नेमस्त घालावी व सर्व सारखे करून त्यास तेलाची फोडणी द्यावी, ह्मणजे तयार होते. आल्याची को..-आले एक तोळा, हिंग अर्धी गुंज व मीठ सुमारे दोन मासे एकत्र वाटून दह्यांत कालवून वाढावी. काकडीची को०.-अर्धाशेर काकडी घेऊन वरील साल काढावी. नंतर किसावी किंवा बारीक चोंचून त्यांत अर्धा तोळा बारीक मीठ घालून For Private And Personal Use Only

Page #16
11 खाज्या, एकदर हाताने चांगली कुसकरून पिळून पाणी काढून टाकावें. नंतर मीठ पाव तोळा,ओल्या मिरच्या अर्धा तोळा, कोथिंबीर अर्धा तोळा एकत्र हाताने चिरडून काकडीस लावावें, किंवा मिरच्यांचे ऐवजी एक तोळा मोहऱ्या पाणी घालून पाट्यावर वांटून त्या लावून अतपाव दह्यांत कालवून वाढावी. केळ्यांची को०.-दोन पिकलेली केळी घेऊन वरील सालपटें काढून त्यांच्या चिरून चकत्या कराव्या. नंतर त्यांत अर्धा तोळा साखर, तीन मासे मोहऱ्या पाण्यांत बारीक वाटून, आणि त्या बेताने दही घालून सर्व चांगले एकजागी करून ती कोशिंबीर वाढावी. ___ खोबऱ्याची को०.---नारळाचे ओले खोबरे किंवा सुके खोबरें किसून ती केळ्याचे कोशिंबिरीप्रमाणे करावी. गाजराची को०.-पावशेर गाजरें किसून त्यांत किंचित मीठ घालून कुसकरून पाणी पिळून टाकावे. नंतर मीठ अर्धा तोळा, मोहरी पाण्यांत वाटलेली पाव तोळा, हिंग दोन गुंजा एकंदर अतपाव दह्यांत कालवून वाढावी. दाळीची को.-हरबऱ्याची डाळ अतपाव ऊन पाण्यांत थोडा वेळपर्यंत भिजत घालून, नंतर आंतील पाणी निथळून त्यांत किंचित् हळदीची पूड, तिखट, मीठ, खोबऱ्याचा कीस, हिंग, जिरें यांची बारीक पूड, हे पदार्थ नेमस्त घालून त्यास हिंग मोहया घालून तेलाची फोडणी द्यावी व दाळीवर एक लिंबाचा रस पिळावा नंतर वाढावी. पेरूची को-पेरूच्या बारीक फोडी चिरून त्याची कोशिंबीर वरील केळ्याचे काशिंबिरीप्रमाणे करावी. मुळ्याची को–मुळे किसून पाणी पिळून टाकावे. नंतर त्यांत दही व मीठ नेमस्त घालून वाढावी. खाज्या. सर्व कति करंज्यांप्रमाणे; परंतु खाली एक व वर एक अशा दोन For Private And Personal Use Only

Page #17
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 खिरी. निराळ्या पातळ पापडा सारख्या लाट्या लाटून एकावर करंज्यांचे पुरण ठेवून नंतर वर दुसरी लाटी ठेवून सभोवती वाटोळी मुरड घालावी आणि तळून काढाव्या. या जड, धातुवर्धक, व पित्त आणि वायु यांस नाशक आहेत. खिरी. करडीची.-एकशेर करडी चांगल्या निवडून भरडाव्या. नंतर पांखडून कोंडा काढून टाकावा व वैचून पुढील रोम रात्री भिजत घालावे. त्याचप्रमाणे गहूं एक शेर घेऊन त्यांस पाणी लावून कांडावे व पांखडून सालपटें काढून टाकावी. व एक रात्र पाण्यात भिजत घालावे. दुसरे दिवशी पाण्याचे आधण ठेवून त्यांत वैरावे व भाताप्रमाणे चांगले शिजवावे व हाटावे. नंतर करडी पाट्यावर वाटून त्याचे दूध काढून गाळून गव्हांत ओतावें, व एक रुपयाभार मीठ घालून चांगले हाटावे. नंतर एकशेर गूळ किवा एकशेर साखर आंत घालून चांगली आटवावी. व खाली काढून ठेवावी. नंतर सहामासे वेलदोड्याची पूड व खोबरें अतपाव किसून आत टाकावे किंवा ओला एक नारळ किसून आंत टाकावा ह्मणजे करडखीर तयार झाली. गव्हल्याची खी.-सपीट व रवा समभाग आच्छेर घेऊन त्याला दोन तोळे तूप घालून दुधांत घट्ट कालवून पाट्यावर कुटून चांगले मऊ झाले झणजे त्याच्या सुरळ्या हातावर करून जियाप्रमाणे गव्हले करावे व ते वाळवून ठेवावे याची खीर आटीव दुधाचे खीरीप्रमाणे करावी. फरक इतकाच की आच्छर गव्हल्यास चार शेर दूध मात्र घालावें. गव्हाची खी.-सवा शेर गहूं निवडून त्यांस पाणी लावून उखळांत घालून सडावे व वरचा कोंडा काढून टाकावा. नंतर रात्री ते पाण्यात भिजत घालून सकाळी दुसऱ्या पात्रांत चुलीवर शिजत For Private And Personal Use Only

Page #18
खिरी. ठेवावी. त्यांत हरबऱ्याची दाळ अतपाव, व तांदूळ अतपाव घालून एकत्र करून चांगले शिजावावे. नंतर त्यांत दीडशेर गूळ व एक तोळा वेलचीची पूड घालून चांगली हाटावी. इचे गुण, बलप्रद, कफ व मेद यांना करणारी, जड, शीतल, पित्तनाशक, वातकर, आणि धातुवर्धक अशी आहे. तांदुळाची खीर.-अर्धा शेर तांदूळ तिप्पट पाण्यांत शिजवून शिजले झणजे हाटुन त्यांचे चांगले गरगट करावे. नंतर त्यांत आच्छर गूळ, सहामासे वेलदोड्यांची पूड व दोन शेर दूध घालून पुन्हां हाटून चांगली सारखी कारावी. गुळाच्या ऐवजी पाहिजे तर साखर घालावी. दुधाची खीर.--पांचशेर दूध आणून आटत ठेवावे व कल्हईच्या पळीने ढवळीत जावे. तळास लागू देऊ नये, नंतर त्यांत सुमारे पांच तोळे तांदूळ धुवून घालावे व ढवळीत जावे. सुमाराची दाट झाली ह्मणजे त्यांत अर्धा शेर किंवा पाउण शेर चांगली साकर मळी काढून पाक करून त्यांत ओतून ढवळीत जावें. दोहोंचा एक जीव झाला ह्मणजे वेलदोव्यांची पूड सहामासे, बदामाच्या चकत्या छटाक, खडीसाखर छटाक, व बेदाणा छटाक याप्रमाणे पदार्थ आंत घालून सारखी करून वाढावी. ही जड, धातुवर्धक, बलकारक, मलाचा अवष्टंभ करणारी अशी आहे, व अरुचि मेदोवृद्धि, कफ, अग्निमांद्य यांना करणारी आणि रसायनी अशी आहे व रक्तपित्त, वातपित्त यांचा नाश करिते. नखल्यांची खीर.-हे गव्हल्यांप्रमाणेच नखाने चिमटून वाटोळ्या गोळ्या कराव्या ह्मणजे आतून पोकळ राहतात व यांची सर्व कति गन्हल्यांचे खिरीप्रमाणे करावी. नारळाची खीर.-~-चांगला आगरी रसाचा नारळ आणून वारीक किसून गाईचे दुधांत घालावा आणि तें दूध फार पातळ व फार दाट न होई असें मंदाग्नीवर आटवावें. नंतर त्यांत साखर व तूप नेमस्त घालून पुन्हां थोडी आटवून खाली उतरून ठेवावी. ही शीतल, For Private And Personal Use Only

Page #19
14 गुरवळ्या. स्निग्ध, जड, पुष्टिकारक, मधुर, व धातुवर्धक अशी आहे व वायु आणि रक्तपित्त यांचा नाश करते. बोटव्याची खीर.-मोहनभोगाचा रवा आच्छेर घेऊन त्यास चार तोळे तूप लावून त्याजवर निरसे दूध शिंपडून काही वेळ दडपून ठेवावे. नंतर त्याजवर थोडे थोडे दूध घालून हाताने चोळीत जावे. त्याजवर थोडें सपीट घालून पुन्हां चोळावे. याप्रमाणे चोळतां चोळतां आंतील रवा उडदा येवढा झाला ह्मणजे घोळून वेगळे काढावे. एकंदर आच्छर रव्यास दोन शेर सपीट खपवावे. याप्रमाणे बोटवे तयार करून वाळवून ठेवावे. यांची खीर गव्हल्यांचे खिरीप्रमाणे करावी. या खिरीला कोणी वळवटांची खीर ह्मणतात. शेवयाची खीर.-गव्हांचा फुलरवा दुधांत मळून तार येई तोपर्यंत कुटावा आणि त्याच हातांने सुता सारखे तंतु करावे व काठीवर घालून वाळवावे. नंतर अर्धा शेर शेवया आधणांत घालून पळीचे दांड्याने खालवर कराव्या व किंचित् वाफ येईपर्यंत झांकण ठेवावे. नंतर दरडींत ओतून लागलीच त्यांजवर थंड पाणी आतावे व पातळ तृप शेवयांवर सोडून दुरडी चांगली हालवावी ह्मणजे तूप सर्व शेवयांस लागते. नंतर शेरभर दूध आटवून त्याचे पाउण शेर करावे व त्यांत दीडपावसाखर, तीन मासे वेलदोड्यांची पूड घालून त्यांत वरील तयार झालेल्या शेवया भिजत ठेवून थोड्या वेळांनी वाढाव्या. या तृप्तिकर, बलकर, जड, ग्राही, रुचिकर, मोडलेल्या हाडास सांधणाऱ्या व पित्त आणि वायु यांचा नाश करणाऱ्या अशा आहेत. गरवळ्या . पावशेर रवा दुधांत कालवावा व कांहीं वेळ तसाच ठेवावा नंतर अर्धा शेर धुवा साखर बारीक चांगली वाटावी. त्यांत तांदुळाची पिठी तीन तोळे, वेलदोड्यांची पूड सहामासे, खसखस भाजून वांटलेली For Private And Personal Use Only

Page #20
घीवर, एक तोळा, हे तिन्ही जिन्नस एकत्र करून ठेवावे. नंतर रव्यास दुधाचा हात लावून चांगला तिंबून ठेवावा व त्यांतून मोठ्या सुपारी एवढा घेऊन वस्त्रगाळ केलेल्या तांदुळाचे पिठीत तो गोळा वांटून पापडी करावी. व त्यांत वरील तीन जिनसांचे पुरण घालून सभोंवतीं बोटाने चिमटून पुन्हां घोळून पाट्यावर लाटावे. लाटते वेळी ती फुगत असते, करितां फार जपून वांटावी. याप्रमाणे लाटून वाटोळी करून तुपांत तळून काढावी झणजे चांगली फुगते. पावशेर रव्यास तीन छटाक तूप लागते. घारगे. ( गव्हांचा सांजा एकशेर शिजत घालून त्यांत दोन तोळे मीठ व आडीचशेर गूळ बारीक करून घालावा. तो सांजा चांगला शिजल्यावर गरगटावा व घट्ट करावा. नंतर त्यांत एक शेर गव्हांची कणीक घालून परांतीत काढून चांगला मळावा व गोळा करून ठेवावा. नंतर केळीचे पानास तूपाचा हात लावून त्याजवर थोडी खसखस घालून तयार केलेले सांज्यापैकी निंबा एवढी गोळी त्याजवर ठेवून थोडी थापटून तळून काढावी. तांदुळाचेही करणे असल्यास असेच करावे. हे बलकारक, प्रिय, रुचिकर. जड, धातुवर्धक, पुष्टि करणारे आणि वात व पित्त यांचा नाश करितात. घीवर. आंब्याचे घी०. चांगल्या आंब्याचा रस तुपांत घालून मंदाग्नीवर शिजवून जाड खवा करून साखरेचे पाकात घालून चांगला एकत्र करावा आणि उतरून ताटांत अंगुळभर जाड थापावा. थंड झाल्यावर चौकोनी वड्या कापाव्या. हे हृद्य, जड, दीपक, रुचिकर, वातपित्तनाश For Private And Personal Use Only

Page #21
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir चकल्या, क, बलकर, अतिधातुवृद्धि करणारे असे आहेत. वर सांगितलेले पदार्थ आवडीप्रमाणे नेमस्त घालावे. कचऱ्याचे घी०.-दुधाचे खव्यांत कचऱ्याचे पीठ व साखर नेमस्त घालून मळून वड्या सारखे करून तुपांत युक्तीने तळून काढावे. खव्याचे घी०.-दुधाचा खवा करून त्यांत साखर घालून फेंसावा. नंतर त्याचे घीवर करून मंदाग्नीवर थोड्या तुपांत तळून काढावे. गव्हांचे घी०.-गव्हांचा रवा एकशेर बारीक दळून त्यास पावशेर तूप चोळून लावावे. नंतर ते पीठ दुधांत कालवून दडपून ठेवावे. एक दीड तासानंतर त्यांतून थोडथोडें परातीत घेऊन दृध घालून चांगल फेंसावें. तार येऊ लागली ह्मणजे घिवरपात्र चुलीवर ठेवून त्यांत तूप घालून ते तूप तापले ह्मणजे पात्रास लावून त्यांत घिवर ओतावे. नंतर झारा व बांबूची कामीठ यांणी घिवर परतावा. नंतर साखरेचा पक्का पाक करून त्यांत बुचकळून त्या तयार झालेल्या घिवरावर वरचेवर पळीने पाक घालीत जावा. याप्रमाणे सर्व बुचकळून काढावे. शेरभर रव्यास चार शेर साखर घ्यावी. मधमाशाचे पोळीला जशी घरे असतात तशी घिवरास पडली असतां उत्तम झाले असे जाणावें. हे जड, धातुवर्धक, शुक्रधातुवर्धक, हृह्य, बलकर, व कफ, रक्त व कुष्ठ यांना करणारे आणि वायु, पित्त व क्षय यांचा नाश करणारे असे आहेत. तांदुळाचे घी०.-दूध निमें आटवून त्यांत धुतलेल्या चांगल्या तांदुळाचे वस्त्रगाळ पीठ व साखर ही नेमस्त घालून परातीत चांगली फेंसून वर घिवर तयार करावे. नारळाचे घी०.-गव्हाच्या रव्यांत साकर, किसलेला ओला नारळ आणि दूध ही नेमस्त घालून परातीत चांगले फेंसून त्याचे वरप्रमाणे घिवर करावे. चकल्या. पावशेर सोलीव उडदाची दाळ, तांदुळ पावशेर धुतलेले, पैकी For Private And Personal Use Only

Page #22
चटण्या, निमे तांदूळ व निमी दाळ भाजावी. नंतर सर्व एकत्र करून बारीक दळावे. आदले दिवशी अतपाव लोणी भिंतीवर मारून त्याजवर पान लावून ठेवावें, दुसरे दिवशी ते लोणी त्या पिठांत घालावे. त्या शिवाय मीठ दीड तोळा, हिंग दीडमासा, जिऱ्याची पूड अधा तोळा, मियावरील फोल काढून त्याची पूड अर्धा तोळा एकत्र कालवून ते दुधांत कालवावे. थोडें घट्ट करावे. नंतर साच्यांत तें पीठ घालून वर मुसळाने दावून वाटोळ्या कडबोळ्या सारख्या कराव्या. त्याचे आंगास कांट्यासारखें किंवा तीन पेडी दोरी सारखें वळ दिसू लागतात नंतर त्या चकल्या तळून काढाव्या. चिकवड्या. तांदुळ धुवून वाळवून दळून बारीक पीठ करावे. त्यांत मीठ' मियाची पूड, व हिंग हे पदार्थ नेमस्त घालून एका भांड्यांत पाण्याचे आधण चुलीवर ठेवावे. नंतर त्या आधणांत हे पीठ पाण्यांत कालवून ओतावे व चांगले घोटून वर झाकण ठेवावें पिठल्यासारखें घट्ट होऊन वाफ आली ह्मणजे ते खाली उतरून त्याचे लहान लहान गोळे करून वाळवावे. व वाढतेवेळी तेलांत तळून वाढाव्या. चटण्या. उडदाची च०.-उडदाची दाळ खरपूस भाजून त्यात मीठ, मिरच्या, हिंग हे पदार्थ नेमस्त घालून पाट्यावर पाणी घालून बारीक वांटावी. नंतर दह्यांत कालवून वाढावी. ___ आंब्याची च०.-आंब्याचा कीस 10 तोळे घेऊन पिळून त्याचे पाणी काढून टाकावे. नंतर हिंग, जिरे, मीठ तिखट, हळद हे For Private And Personal Use Only

Page #23
www. kobatirth.org चटण्या. पदार्थ नेमस्त घेऊन त्यांत तो कीस कालवाषा, व नंतर त्यास चांगली फोडणी द्यावी. आमसुलाचीच.-आममुले थोही भाजून भिजत घालावी. चांगली भिजली हणजे त्यांत मिरी अथवा तिखट, मीठ, हिंग, जिरे हे पदार्थ नेमस्त घालून पाट्यावर बारीक बारीक चटणी बांटावी. आंवळकटीची च.---आंवळकटी चांगली निवडून भिजत घालाथी व पाटयावर जिरे, मिरी, अथवा तिखट, हिंग, मीठ हे पदार्थ नेमस्त घालून वाटून त्याजवर आवळकली वाटावी, कौठाची च..-हिरव्या कौठाचा गीर काहून पाटयावर चंचून पिकून त्याचे पाणी काढून टाका. नंतर त्यांत तिखट, मीठ, जिन्याची पूड हे पदार्य नेमस्त धालून कालवून तध्यांत तेल व मिसळवण घालून त्यांत तिखट घालून सरस होईपर्यंत परतून काढावे. व खाली उत. रून ठेवावें. प्रकार दुसरा. पिकलेल्या कौठाचा गार काढून त्यात तिखट मीठ, हिंग, जिरें, कोथिंबीर, गृल हे पदार्थ नेमस्त घालून पादचावर वाटून काबाची झणने तयार झाली. की निंबाचीच..-कदी निवाचा ओला पाला पांच तोळे व वाळलेल्या मिरच्या एक तोका तेलाल किया तुपांत परतून त्यांन खोबयाचा कीस एक तोळा, पावतोळा चिंच व पावतोळा मील, ही सर्व एकत्र कन पाटयावर बारीक चटणी बांटावी.. कोथिंबिरीची च..-कोथिंबीर घेऊन तीत मीठ व तिरस्ट मेमस्त घालून पाटयावर बारीक वाटावी. सोवन्याची च०.-खोबरें किसून त्यात समभाग तांबडे तीळ भासून घालावे व नंतर त्यांन तिखट, मीठ, हळद हे पदार्थ नेमस्त पालन तव्यात तेल टाकून फोडणीस टाकावी व खाली उतरून ठेवावी. अ.दु.-भुके खोबरें भाजलेले, मुक्या मिरच्या, मीठ व हिंग हे पदार्थ नेमस्त घेऊन पाट्यावर चटणी वाटावी. For Private And Personal Use Only

Page #24
चिरूटे. 19 चिंचेची च०.-चिंच पाण्यात काही वेळ भिजत टाकून चांगला दाट कोळ करावा व त्यांत समभाग गूळ व तिखट, मीठ हे नेमस्त घालून तेलाची चांगली फोडणी देऊन वाढावी. जवसांची च०-जवस भाजून त्यांस नेमस्त तिखट मीठ घालून उखळांत बारीक कुटावी. तिळांची चटणी.-(का-हाळे तीळ.)—हे तीळ चांगले भाजून त्यांत मिरच्या व मीठ घालून उखळांत चांगले कुटावे. तिळाची च-(तांबडे तीळ.)-तीळ भाजून त्यांत मिरच्या व मीठ नेमस्त घालून उखळांत कुटावी. प्र. दु--तीळ भाजून यांत तिखट, मीठ, जिरे, हिंग, चिंच, किंवा निंबांचा रस, गूळ हे पदार्थ नेमस्त घालून पाणी घालून पाट्यावर बारीक करून वाटावी. दोडक्याचे शिरांची च०--दोडक्याच्या शिरा काढून त्या तेलांत परताव्या. नंतर त्यांत तिखट, मीठ, हिंग हे पदार्थ नेमस्त घालून उखळांत तिखट कुटावे. मिरच्याची च०-ओल्या मिरच्या घेऊन त्यांचे देठ काढावे, व त्यांत मीठ, जिरे, हिंग, चिंच, गळ व कोथिंबीर हे पदार्थ नेमस्त घालन पाट्यावर चटणी वाटावी. हरबऱ्याचे दाळीची च०--हारबऱ्याची दाळ भिजवून पाट्यावर घ्यावी. नंतर तिखट,मीठ, हिंग, व चिंच हे पदार्थ नेमस्त घालून पाट्यावर बारीक वाटावी. ह्मणजे चटणी तयार होते. कोणी ही चटणी दह्यांत कालवून तिजला फोडणी देतात तिही चांगली होते. चिरूटे. एक शेर गव्हांचे रव्यास सुमारे दीड अतपाव तूप व चार तोले For Private And Personal Use Only

Page #25
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 जिलबी. भार तांदुळाची पिठी कालवून दुधांत मळून ठेवावा. नंतर थोडा वेळ गेल्यावर पाट्यावर खूप कुटून तयार करावा. नंतर दोन तोळे तांदुळांची पिठी व चार तोळे तूप असे फेंसून त्या कुटलेल्या रव्यास लावून साधारण लिंबा एवढ्या गोळ्या करून झांकन ठेवाव्या. नंतर पोळपाटावर एक गोळी घेऊन खालवर तांदुळाची पिठी लावून पातळ पोळी सारखी लाटावी. नंतर तूप लावून एकीवर एक अशा तीन पोळ्या ठेवून पुन्हां तूप लावून चार बोट रुंदीची परतून घडी घालावी. अशा सवे तयार करून चाकनें चौरस चार चार बोटां एवढे तुकडे करून ते पुन्हां लाटावे. नंतर तूपांत तळून काढून प्रत्येकावर साखर घालून वाढावे, ते वृष्य, बलदायक, धातुवर्धक, जड, व पित्त आणि वायु यांचे नाशक आहेत. जिलबी. कोरें मडके घेऊन त्यास आंतलें बाजूने पावशेर दह्याचा लेप करावा आणि गव्हांचा रवा एक शेर व दहीं अर्धा शेर व अतपाव तूप घालून एकत्र कालवून मडक्यांत घालून आंबट होई तापर्यंत ते मडके उ. न्हांत ठेवावे. नंतर पातळ करून सछिद्र पात्रांत घालून तुपाचे तापलेले कढईंत वाटोळी फिरवून फिरवून धार पाडावी ह्मणजे वाटोळी जिलबी होते. ती चांगली पक्व झाली ह्मणजे साखरेचे पाकांत बुडवावी आणि काढून वाढावी, ती कांति व बल यांना देणारी, धातुवर्धक, वृष्य, रुचिप्रद आणि इंद्रियांना तृप्त करणारी अशी आहे. प्रकार दु.-गव्हांचा रवा एक शेर, तूप अतपाव आणि तांदुळाची पिठी छटाक, हरबऱ्याचे पीठ अर्ध छटाक, दोन तोळे उडदाचे दाळीचे पीठ ही सर्व एकत्र करून पाण्यांत अथवा निर्लेप करणे असल्यास दुधांत कालवून ठेवावे. नंतर त्यांत सहा कागदी नि. चिरून त्यांचा रस पिळावा आणि पाण्यात भिजविले असल्यास निंबाचे रसाचे ऐवजी आतपाव आंबट दही घालावे. नंतर एकत्र करून एक रात्र झांकून ठेवावें. दुसरे दिवशीं आडीच शेर साखरेचा कच्चा पाक तयार करून भिजत For Private And Personal Use Only

Page #26
तारफेणी. ठेवलेले पीठ परातीत घालून फेंसावे. दाट झाल्यास दूध किंवा पाणी घालून फेसावें. ते तार येई तोपर्यंत चांगले फेसावे. नंतर चुलीवर परात ठेवून त्यांत सव्वा शेर तूप घालावें. नारळी पात्रांत फेंसलेले पीठ घेऊन परातीत घालतांना पात्राचे बुडाचे भोंक झांकून धरून परातीत वाटोळे तीन वेढे होईपर्यंत घालून नंतर एक मधून उभी रेघ घालावी. या प्रमाणे परातीतील सात आठ जिलब्या झाल्या ह्मणजे परतून बाहेर काढून लागल्याच कच्चा पाक करून ठेविला आहे त्यांतून थोडा थोडा पाक वेगळा घेऊन पक्क करावा, आणि त्यांत त्या जिलब्या बुडवून काढन ठेवाव्या. जर जिलबीची नळी पोकळ न होईल तर पुन्हां तें पीठ तूप घालून फेंसावें. तूप फार झाले तर फुटते आणि मोहन कमी झाले असतां कडबोळ्या सारखें घट्ट होऊन नळी पडत नाही. याकरितां मोहन बेताने घालीत जावें. नळी पोकळ झाली ह्मणजे आंत पाक शिरून जिलबी चांगली होते. प्रकार ति..--गव्हांचा पांढरा शुभ्र रवा घेऊन दुधात भिजवून आंबट होई तोपर्यंत तसाच दाबून ठेवावा. पुन्हां दूध घालून परातीत फेसून सछिद्र नारळाचे पात्रांत घालून तापलेल्या तुपांत कडबोळ्या सारखी वाटोळी धार सोडून तळावी. नंतर बाहेर काढून साखरेच्या पात्रांत बुडवावी. ही धातुवद्धिकर, वृष्य, हृद्य, इंद्रियांना तृप्तिकारक व पुष्टि, कांति आणि बल यांना देणारी अशी आहे. तारफेणी. गव्हाचा रवा किंचित् मीठ घालून पाण्याने भिजवून कुदून कुटन तार येईपर्यंत मऊ करून ठेवावा. नंतर थिजलेले तूप परातीत घालून लोण्या सारखे होईपर्यंत फेसून ठेवावे. नंतर मऊ केलेल्या रव्याची गोळी घेऊन तिजला पाटावर दोहों हातांनी चोळून दोहों बाजूने बारीक सुते पाडावी आणि फेसाळलेले तूप हातास लावून ती सुते एके जागी घेऊन चौंगे करून त्यांजवर तूप लावून जानव्या सारखे फेरे For Private And Personal Use Only

Page #27
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 दिंडें. घालून युक्तीने तापून तुपांत तळाव्या. तळते वेळी चोयांच्या जुडीने हालवावे, हणजे त्याच्या दोडक्याच्या शिरांसारख्या तारफेण्या होतात, त्या वृष्य, धातूला उत्पन्न करणाऱ्या व वायु आणि कफ यांचा नाश करितात. - तेलच्या. पुरणाच्या पोळीप्रमाणे पुरण तयार करावे. कणीक मात्र अंमळ घट्ट असावी. नंतर पुरणाच्या पोळीपेक्षा थोडे कमी पुरण घालून त्याची पोळी तेल किंवा तूप लावून लाटावी नंतर शेरभर कणकीस आच्छेर तेल किंवा तूप घेऊन त्यांत तळावी ह्मणजे तेलच्या चांगल्या फुगून तयार होतात. दि.. पुरण-पोळीप्रमाणे पुरण तयार करून कणकीची लहानशी पो. ळी करावी व त्यांत लिंबा येवढा पुरणाचा गोळा ठेवून त्या पोळीची चौकोनी घडी करावी. नंतर पातेल्यांत अगर तपेल्यांत कडव्याचा पाचोळा, गवत किंवा हळदीची पाने वाळलेली व थोडे पाणी घालून चुलीवर ठेवून आधण आले ह्मणजे त्यांत ती दिंडे शिजत घालावीं व वाफ बाहेर न जाई असें वर झांकण ठेवावे. नंतर अर्ध घटकेनें झांकण काढून पहावे ह्मणजे ती फुगतात व त्यांतून पांढरी वाफ निघू लागते तेव्हां ती शिजली असें जाणावें. For Private And Personal Use Only

Page #28
पंचामृत. देंठी आळवाची. आळवाचे देठ सोलून त्याचे चार चार बोटाचे तुकडे करावे. असे पावशेर देंठ घेऊन त्यांत छटाक पाणी घालून कल्हईचे भांड्यांत चुलीवर शिजत ठेवावे. एक वाफ आल्यावर आंबट ताक छटाक आंत घालून चांगली शिजली ह्मणजे उतरून निवाल्यावर पिळून काढावी. नंतर कुसकरून काढून त्यांत आतपाव दहीं, हिंग दोन गुंजा, अर्ध तोळा मीठ, तांबडे तिखट दोन मासे व मोहोरी वांटलेली दोन मासे घालून कालवावी. नंतर पळीत तूप घालून त्यांत चार गुंजा जिरें व चार गुंजा मोहोऱ्या घालून फोडणी द्यावी. याचप्रमाणे पोकळ्याची देंठी व माक्याची देंठी तयार करावी. धिर.. उडदाची दाळ पावशेर व तांदूळ पावशेर एकत्र करून पाण्यांत भिजत घालावे व दुसरे दिवशी पाट्यावर बारीक वाटावे. नंतर त्यांत दीड तोळा मीठ व आतपाव दही घालून कल्हईचे भांब्यांत झांकून ठेवावे. नंतर तिसरे दिवशीं एक तोळा कोथिंबीर व एक तोळा मिरच्यांची पूड आणि हिंग दीड मासा असे बारीक करून आंत घालून तव्यांस तूप किंवा तेल लावून ओगराळ्याने ते वर घालावे. नंतर सारखे करून वर पत्रा व झांकण ठेवून दुसरे अंगाने परतून तयार झाल्यावर काढावे. पंचामृत. तीळ, शिरस व धणे हे प्रत्येक पदार्थ मूठभर व अर्धा तोळा येलची, For Private And Personal Use Only

Page #29
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 पापड. लवंगा अर्ध तोळा घेऊन हे सर्वत्र तेलावर भाजून त्याची वस्त्रगाळ पूड करून ठेवावी. नंतर सुके खोबरें व हिंग भाजून कोथिंबीरीसहवर्तमान बारीक कुटून तयार करून ठेवावें व आच्छेर ओल्या मिरच्यांचे तुकडे व भिजलेल्या मेथ्या सहा तोळे तेलावर तळून त्याला हळद व मीठ लावून ठेवाव्या. नंतर गूळ व चिंचेचे पाणी हे शेरभर घेऊन त्यांत नेमस्त मीठ घालून कढवावे. नंतर त्यांत वर तयार करून ठेवलेले सर्व पदार्थ घालून एक अंगुळभर आटे तोपर्यंत कढवावें. नंतर हिंग घालून तेलाची फोडणी द्यावी. या प्रकारे केलेले पंचामृत पंधरा दिवस राहते. प्रकार 2 रा.-पावशेर ओल्या मिरच्या घेऊन त्यांचे तुकडे करावे. नंतर अर्ध तोळा मेथ्या व तीन मासे हळद हे दोन्ही तेलांत तळून काजळा सारखें बारीक वांटून नारळाच्या पाण्यांत घोळून तयार करावे. नंतर एक नारळाचा अंगरस व पाणरस तयार करून त्यांत मिरच्यांचे तुकडे फोडणीस टाकून त्यांत ते मसाल्याचे पाणी चिंच, हिंग व मीठ हे सर्व पदार्थ एकत्र करून त्यांत घालून त्या तयार फोडणीवर ओतावे. नंतर पळीने ढवळून क्षणभर शिजू द्यावे. नंतर नारळाचा अंगरस घालून क्षणभर वर झाकण ठेवून उतरावें. - पापड. उडदाची पांढरी केलेली दाळ सवाशेर घेऊन बारीक दळावी. त्यापैकी पांचवा हिस्सा पीठ वेगळे ठेवावें व एक शेराचे पिठांत जिऱ्याची पूड वस्त्रगाळ एक तोळा, हिंगाची पूड तीन मासे, पापडखाराची पूड एक तोळा मिरपूड दोन मासे तुरटी अर्धातोळा तांबडे तीखट वस्त्रगाळ केलेलें पांच तोळे व मीठ दहातोळे याप्रमाणे सर्व एकत्र करून केळीच्या पाण्यांत घट्ट कालवून थोडा तेलाचा हात लावून पाट्यावर चांगले कुटून सुपारी येवढाल्या गोळ्या कराव्या. व पूर्वी राखून ठेवलेले पीठ चांगलें खालवर घालून पाट्यावर पापड लाटून तयार करावे व उन्हांत वाळवून ठेवावे. नंतर तुपांत किंवा तेलांत तळावे. किंवा निखाऱ्यावर For Private And Personal Use Only

Page #30
पिठले. भाजून वाढावे. याचप्रमाणे मुगाचे करावे. हे उडदाचे पापड बलकर रुचिकर, पाचक, सारक व जड आहेत आणि रक्तपित्त, जठराग्नि, कफ व मळ यांना वाढविणारे असे आहेत मुगाचे पापड केले असतां पथ्यकारक, ज्वर, नेत्ररोग, कर्णरोग व अरुचि यांचे नाशक आणि स्निग्ध, लघु व दोषनाशक असे आहेत. पापड्या. एकशेर जुने तांदूळ घेऊन थोडे भाजून दोन दिवस पाण्यांत भिजत घालावे. नंतर सावलीत वाळवून दळावे. नंतर त्या पिठांत संबंध जिरें दोन तोळे, पांढरे केलेले तीळ एक तोळा, खसखस एक तोळा, मीठ चार तोळे, व हिंग दोन मासे हे सर्व पदार्थ घालून ते पीठ पाण्यांत घालून पातळ करावे. नंतर चुलीवर एका पातेल्यांत त्याचे चौथाई पाणी घालून त्याचे तोंडावर फडकें बांधावे व खाली अग्नि लावावा. वाफ झाली झणजे वडाची अथवा पळसाची पाने घेऊन त्यांस लोण्याचा हात लावून ते तयार केलेले पीठ त्यांजवर सारवून ती पाने फडक्यावर ठेवून वर झाकण ठेवावे व लागलींच झांकण काढून आंतील पाने बाहेर काढून दुसरे पानांत घालून याप्रमाणे पापड्या तयार कराव्या. खाली काढलेल्या पापड्या पानावरून काढून उन्हांत वाळत घालाव्या. वाळल्या ह्मणजे तुपांत किंवा तेलांत तळून वाढाल्या. या पापड्या वृष्य, धातुवर्धक, लघु आणि वातनाशक अशा आहेत. पिठले. एक कल्हईचे पातेले चुलीवर ठेवून तापले ह्मणजे त्यांत एक तोळा तेल टाकावे. ते तापले ह्मणजे फोडणीचे मिसळण, हिंग दोन गुंजा, हाळद एक मासा घालून खरपुस फोडणी झाली ह्मणजे त्यांत पाउण For Private And Personal Use Only

Page #31
26 पोळ्या. शेर पाणी घालावे, त्याचे आधण आले ह्मणजे दीड तोळा मीठ, तांबडे तिखट एक तोळा, जिऱ्याची पूड दीडमासा हाळद, दोन मासे, किसलेलें खोबरें तीन तोळे, कोथिंबीर अर्ध तोळा येणेप्रमाणे जिन्नस आंत टाकावें. नंतर हारबऱ्याचे दाळीचे पीठ पावशेर घेऊन त्यांतून थोडे थोडे पीठ पातेल्यांत घालून पळीने हाटीत जावें, गोळी होऊ देऊ नये, गोळी झा. ल्यास वरती पाण्याचे भांडे झांकण ठेवून खाली मंदाग्नि लावावा ह्म णजे गोळी मोडून जाते. नंतर हाटून निखाऱ्यावर ठेवावे. याप्रमाणे पातळ दाट जसे करणे असेल तसे करावें. पोळ्या. अर्धा शेर कणीक किंवा रवा घेऊन तो पाणी घालून कालवितांना दोन तोळे तूप व चार मासे मीठ आंत घालून चांगला घट्ट कालवून तयार करावा. नंतर चुलीवर कढई ठेवून त्यांत तीन छटाक तूप घालून त्या तयार केलेल्या कणकीच्या पुऱ्या पाट्यावर लाटून तळून काढाव्या ह्मणजे फुगून वर येतात. फुगली ह्मणजे परतून टाकावी व झाल्याने काढावी. केळ्यांची पो०.-हिरवीं केळी उकडून सोलावी. ती अर्धा शेर केळी घेऊन कुसकरावी व त्या समान त्यांचे आंत साखर घालावी. पातळ झाल्यास चुलीवर ठेवून एक कढ द्यावा. नंतर खाली उतरून थंड झाल्यावर त्याचे पुरण वांटावे आणि राजगिऱ्याचे पीठ करून पाण्यांत कालवून त्याच्या लहान लहान गोळ्या करून त्यांत हे केळ्यांचे पुरण घालून पोळ्या कराव्या ह्मणजे त्या निरशनाचे उपयोगी पडतात. खव्याची पो०.-आच्छेर खव्यास आच्छर साखर घालावी आणि सहामासे वेलदोड्यांची पूड घालून पुरण करून ठेवावे. नंतर कणकीचा रवा भिजवून ते पुरण त्यांत भरून पोळ्या कराव्या. खापर पो०.–चांगले बारीक तांदूळ घेऊन तीन वेळा कुटून चांगले For Private And Personal Use Only

Page #32
पोळ्या, बारीक पीठ करावे आणि त्यांत अष्टमांश तुपाचे मोहोन घालून दोहों हातांनी चांगले चोळून, नंतर पाणी घालून कालवून मध्यम पातळ करावे आणि मातीचे खापर चुलीवर ठेवून खालीं अग्नि मंद लावावा आणि ते खापर तापले ह्मणजे त्याच्या आंतून पुरचुंडीने राखेचे जाडपाणी लावून नंतर ते पीठ कालवून ठेवलेले अर्धे अगुंळ जाड पोळी होईल असे ओतावे. नंतर त्या पिठास छिद्रे पडली झणजे वर झाकण ठेवून थोडे वेळाने ती पोळी शिजली ह्मणजे उन असतांच साकर घातलेल्या दुधांत किंवा नारळाच्या रसांत सोडावी. ती सेवन केली असतां धातूची वृद्धि होते, व वृष्य, उष्ण, सम, व दुर्जर अशी आहे. ____ खोबऱ्याची पो०.-दोन नारळ फोडून किसावे व पावशेर तार्दूळ भिजवून किसांत मिळवून पाट्यावर वाटावे. वांटतांना थोडे थोडे पाणी घालीत जावे. नंतर गूळ अथवा साखर दीडशेर एका भांड्यांत घालून त्यांत सुमारे आच्छेर पाणी घालून चुलीवर शिजत ठेवावे. नंतर त्यांत एक तोळा वेलदोड्यांची पूड व एक तोळा मीठ वांटून तयार केलेला कीस आंत घालावा व हाटावें. कढ आल्यावर निखाऱ्यावर उतरून ठेवून वर झांकण ठेवावे. नंतर ते पुरण कणकीत घालून तो गोळा खसखशीत घोळून थोडी पिठी लावून लाटून पुरणाच्या पोळीप्रमाणे पोळ्या कराव्या. ___गुळाची पो०-अर्धाशेर कणीक घेऊन त्यांत दोन तोळे तूप व दोन तोळे तांदुळाची पिठी एकत्र करून पाणी घालून कालवून चांगली मळावी व न तिंबतां तशीच झांकून ठेवावी. नंतर त्याचे समभाग गूळ किंवा साखर घेऊन त्यांत वेलदोड्यांची पूड सहा मासे व खसखस आतपाव आणि हारबऱ्याचे दाळीचे पीठ भाजलेले छटाक आंत घालून एकत्र करून पाट्यावर बारीक वाटावे. नंतर त्यांत तीन छटाक तूप घालून कालवून गोळा करून ठेवावा. नंतर कणकीच्या दोन गोळ्या खालवर घालून त्यामध्ये तयार केलेला गूळ घालून पुरणपोळीप्रमाणे पोळी तयार करावी. किंवा तुपांत तळून काढावी. ती जड, वृष्य, धातुवृद्धिकर व वात पित्त यांचा नाश करिते. घडीची पो.-कणीक अगर रवा एक शेर घेऊन त्यांत एक For Private And Personal Use Only

Page #33
. पोळ्या. तोळा मीठ व चार तोळे तूप किंवा तेल घालून पाण्याशी भिजवून ती कणीक चांगली तिंबावी. नंतर त्याची एक गोळी घेऊन पाट्यावर ला. टावी. पापडा येवढा आकार झाल्यावर मध्ये तूप किंवा तेल लावून दुमडावी. पुन्हां तेल किंवा तूप लावून दुमडावी ह्मणजे दुसरी घडी घालावी व लाटून तव्यावर भाजावी. हिचे गुण मांड्यासारखे आहेत. आणि घडीची पोळी न करितां नुस्ती पोळी केली असतां ती बलकर, कफकारक, वातनाशक, जड, धातुवर्धक, पित्तनाशक, बृंहण, सारक अशी आहे. पुरण पो०.-एकशेर हारबऱ्याची दाळ घेऊन आडीच शेर आधणाचे पाण्यांत वैरावी. ती चांगली शिजली ह्मणजे त्यांतील पाणी वेळून काढावे. ते आमटीच्या उपयोगी पडते. नंतर त्या दाळी इतकाच गूळ किंवा फार गोड करणे असल्यास सव्वापट गूळ फोडून घालावा. पुरण पातळ झाल्यास पुन्हां चुलीवर ठेवून दोन कढ द्यावे ह्मणजे पाणी आटून पुरण ठीक होते. नंतर त्यांत वेलदोड्यांची पूड एक तोळा घालून पाट्यावर पुरण बारीक वाटावे. यास कणीक घेणे ती आच्छेर कणीक घेतल्यास उत्तम, पाउणशेर घेतल्यास मध्यम आणि एकशेर घेतल्यास साधारण जाणावें हे समजून जी कणीक घेणे असेल ती घेऊन ती पाण्यात भिजवून चांगली तिंबून तयार झाल्यावर शेरास नऊ मासे मीठ व एक तोळा तेल ही दोन्ही एकत्र करून कणकीस लावून चांगले तिंबावे. नंतर कणकीचा लहानसा गोळा घेऊन त्यांत बेताने पुरण घालून पोळी लाटून तव्यावर टाकावी. त्या तव्याचे बडाला मातीचा लेप असावा ह्मणजे पोळी करपत नाही. पोळ्यांस पिठी असणे ती एकशेर कणकीस पावशेर तांदुळाची पिठी असावी. ही लघू, स्वादू, शीतल, अनीला मंद करणारी आणि क्षयरोगनाशक अशी आहे. रताळ्यांची पो०-एक तपेलें घेऊन त्याचे आंतून तूप लावावें व सबंध रताळी धुवून त्यांत घालावी आणि वर पाण्याने भरलेले भांड झांकण ठेवून चांगले शिजवावे. नंतर ती बाहेर काढून सोलावी. नंतर आडीच शेर रताळ्यांस आच्छेर हारयाची दाळ वेगळी शिजवून ती दाळ व रताळी मिसळून पुरण वांटावे. त्यांत दोनशेर गूळ घालावा. याप्रमाणे पुरण तयार करून दुसरी सर्व कृति पुरणाच्या पोळीप्रमाणे करावी. For Private And Personal Use Only

Page #34
पोळ्या. रस पो०-आच्छेर रवा व आच्छेर पिठी असे एकशेर घऊन त्यांत पांच तोळे तूप घालून पाणी घालून चांगले घट्ट तिंबून ठेवावे. नंतर मोठ्या सुपारीयेवघ्या दोन गोळ्या घेऊन त्यांस तूप लावून एकावर एक अशा तीन चार ठेवून पोळी लाटावी. अगर वीतभर वाटोळ्या तीन चार पोळ्या लाट्न एकावर एक ठेवून चौघडी करून लाटावी. आणि चांगली वाटोळी रुंद झाली ह्मणजे पुन्हां चारी बाजूनी दुमड़न पुन्हां लाटून तव्यावर टाकावी. नंतर दोनशेर दूध पातेल्यांत घालन त्यास चार रुपयेभार खसखस भाजून बारीक वाटून लावावी आणि त्यांत साखर आच्छेर अथवा गळ आच्छेर घालून चांगली कालवून त्यांत वेलदोड्यांची पूड सहा मासे घालावी. नंतर तव्यावरील दोन्ही ही अंगांनी भाजून काढलेली उन उन पोळी त्या दुधांत टाकावी नंतर वाढावी. साखर पोळी.-गव्हाचा एकशेर रवा घेऊन त्यांत पांच तोळे तूप मोहोन टाकावें आणि आतपाव तांदळाचे पीठ घालून पाण्याने तो रवा भिजवावा. नंतर एक घटकेने पाटयावर वरवंट्याने कुटून नंतर दोन तोळे तांदुळाचे पीठ व चार तोळे तूप हे दोन्ही एकत्र करून चांगले फेसून कुटलेल्या रव्यास लावून तो रवा पुन्हां चांगला कुटावा. नंतर लहान लहान गोळ्या करून ओल्या फडक्याखाली झांकून ठेवाव्या. नंतर एक गोळी घेऊन तांदुळाची पिठी लावून पोळी सारखी पातळ लाटून तव्यावर टाकावी व लागलींच परतून टाकावी. नंतर साखर एकशेर, वेलदोड्याचे दाण्याची पूड एक तोळा व आतपाव खसखस भाजून याप्रमाणे तिन्ही पदार्थांचे मिसळण करून ठेवावे आणि त्यांतन थोडे मिसळण पोळीच्या मानाप्रमाणे घेऊन तव्यावर पोळी असतांना तिजवर घालून त्याजवर पळीने तूप घालावे आणि खतखतूं लागले झणजे ती पोळी तव्यावरच चोहोकडून दुमडून घडी करून काढावी. याप्रमाणे साखर पोळ्या तयार कराव्या. सांज्याची पो०-सांजा चांगला बारीक आच्छेर घेऊन त्यास दोन तोळे तूप चोळून थोडा थोडा भाजून काढावा. नंतर एकशेर पाण्याचे आधण ठेवून त्यांत ओतावा व पळीने सारखा करावा. तो थोडा शिजत For Private And Personal Use Only

Page #35
भरीत. आला ह्मणजे त्यांत सवाईने किंवा दिढीने गूळ चांगला बारीक करून घालावा. सहामासे वेलदोड्यांची पूड व सहामासे मीठ ही आंत घालावीं व थोडे खोबरें किसून आंत घालून निखाऱ्यावर ठेवून वर झाकण ठेवावें. नंतर थोड्या वेळाने निखाऱ्यावरून काढून परातीत उपसून मळून सारखा करावा व यास जी कणीक घ्यावयाची ती तयार करण्याचे मान वगैरे सर्व पुरणाचे पोळीप्रमाणे सर्व कृति करावी. बासुंदी. दोनशेर चांगले दूध घेऊन कल्हईचे पात्रांत घालून चुलीवर ठेवून पळीतून पडे अशा बेताने आटवावे. नंतर पाउणशेर साखरेची मळी काढून तिचा पाक करून आंत मिळवावा व चांगले ढवळावे. नंतर त्यांत चार तोळे खडीसाखरेचा भरडा, दोन तोळे बेदाण्याचे तुकडे, चार तोळे बदामाचे आंतील बियांचे तुकडे आणि सहामासे वेलदोड्यांची पूड या सर्व जिनसा आंत घालून पळीने ढवळावें ह्मणजे बासुंदी तयार झाली. भरीत. आगस्त्याचे भरी०-आगस्त्याची फुले निवडून पात्रांत घालन चुलीवर एक वाफ येईपर्यंत शिजवावी. नंतर आळवाचे देंठीप्रमाणे पुढील सर्व कृति करावी. आगस्त्याची फुले पांढरी असावीत. तांबडी घेतल्यास त्यांपासून रातांधळे उत्पन्न होते. घोसाळ्याचे भ०.-घोसाळ्याची साल काढून त्यांच्या फोडी कराव्या. त्या सुमारे पावशेर फोडी पात्रांत घालून चुलीवर शिजत ठेवून वर पाण्याने भरलेले भांडे झांकण ठेवावे. थोडा वेळपर्यंत शिजवून खाली उतरून आंतील पाणी पिळून काढावे. नंतर वांग्याच्या भरताप्रमाणे सर्व कति करावी. For Private And Personal Use Only

Page #36
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir भरीत. टरबुजाचें भ०–टरबुजाच्या फोडींची साल काढून त्या न शिजवितां आळवाचे देंठीप्रमाणे सर्व पदार्थ घालून फोडणी देऊन तयार करावें. भेंडग्यांचे भ०—पावशेर चांगल्या कोवळ्या भेंड्या घेऊन निखान्यावर भाजून चांगल्या पुसाव्या. नंतर त्याचे देठ वगैरे काढून टाकावे. नंतर त्यांत एक तोळा हिरव्या मिरच्यांचा ठेचा आतपाव दहीं, दोन गुंजा हिंग आणि सहामासे मीठ हे पदार्थ घालून त्या भेंड्या चांगल्या हाताने कुसकरून चांगल्या सारख्या कराव्या. नंतर आळवाचे देठीप्रमाणे त्यास फोडणी द्यावी. भोपळ्याचे भ०-तांबड्या भोपळ्याच्या फोडी पावशेर चिरून चुलीवर शिजत ठेवून वर पाण्याने भरलेले भांडे झांकण ठेवावें. थोडे वेळाने फाडी शिजल्या ह्मणजे खाली उतरून निवाल्यावर कुसकरून त्यांत बारीक वांटलेली मोहरी तीन मासे, दहीं आतपाव, मीठ सहा मासे, तिखट दोन मासे, भाजक्या हिंगाची पूड दोन गुंजा याप्रमाणे पदार्थ घालून हाताने सर्व एकत्र करून त्यांस आळवाचे देंठीप्रमाणे फोडणी द्यावी. मिरच्यांचें भ०-दोन तोळे मिरच्या घेऊन त्यांस थोडा तुपाचा हात लावून निखाऱ्यावर भाजाव्या. व निवाल्या ह्मणजे देंठ काढून चांगल्या कुसकरून त्यांत दहीं छटाक, मीठ तीन मासे, भाजक्या हिंगाची पूड एक गुंज हे सर्व पदार्थ एकत्र करून सहा मासे तुपांत पांच गंजा जिरें घालून पळीत फोडणी तयार करून द्यावी. वांग्यांचें भ०-बंगाळी ह्मणजे मोठी वांगी अग्नीवर भाजून त्यांची वरील साल काढून टाकावी. अशी ती वांगी पावशेर असल्यास हिरव्या मिरच्यांचे तिखट सहामासे, मीठ सहामासे, भाजक्या हिंगाची पूड दोन गुंजा, चुरलेली कोथिंबीर सहा मासे पाहिजे असल्यास थोडा नारळाचा कीस आंत घालावा व आतपाव दही घालून आळवाचे देंठीप्रमाणे फोडणी देऊन सारखें करावें. For Private And Personal Use Only

Page #37
32 भाज्या. भजा. हारबऱ्याचे पीठ पावशेर घेऊन त्यांत सहामासे मियांची पूड अथवा तांबडे मिरच्यांचे तिखट घालावे. नंतर सव्वा तोळा मीठ, एक मासाहिंग, सहामासे हाळद, सहामासे धन्याची पूड व सहामासे जिऱ्याची पूड हे सर्व पदार्थ एकत्र करून त्यांत पाणी घालून कालवावे. व फार पातळ नाही व फार घट्ट नाहीं असें झालें ह्मणजे त्यांतून जेठही मोठी भजी करणे असतील त्या मानाने पिठाचा अंश घेऊन ती छटाक तुपांत अगर तेलांत तळून काढावी. प्रकार दु०-हारबऱ्याचे पीठ वजनी पावशेर घऊन ते दुधांत किंवा पाण्यांत कालवावें. नंतर त्यांत दोन तोळे तूप, सहा मासे जिऱ्याची पूड, एक तोळा तांबडे तिखट, एक तोळा कोथिंबीर, एकमासा हिंगाची पूड, सवा तोळा मीठ याप्रमाणे पदार्थ पिठांत कालवून त्या पिठाची आंवळ्यायेवढी गोळी घेऊन वरप्रमाणे भजी तयार करावी याप्रमाणे पाठ तयार करून त्यांत कांद्याच्या चकत्या, किंवा कोवळ्या घोसाळ्यांच्या लहान लहान चकत्या किंवा ओव्याची पाने घालून त्याची भजी वरप्रमाणे तयार करावी. भाज्या. आगस्त्याच्या फुलाची भा०-पांढऱ्या आगस्त्याची फुले धेऊन उकडत ठेवावी व वर झाकण ठेवावे. नंतर काही वेळांनी ती शिजली ह्मणजे खाली उतरून त्यांतील पाणी पिळून काढावें नंतर त्यांत मुगांची भिजलेली दाळ, तांबडे तिखट, मीठ, हे पदार्थ अदमासाने घालून पातेल्यांत फोडणीस टाकावी व पळीने सारखी करावी. - अगस्त्याचे शेंगांची भा०-शेंगा चिरून चुलीवर उकडत ठेवाव्या. शिजल्या ह्मणजे खाली उतरून त्यांतील पाणी काढन टाकावें. For Private And Personal Use Only

Page #38
भाज्या. 33 नंतर त्यास दाळीचे पीठ पाण्यांत कालवून लावावें आणि मसाल्याचे तिखट व मीठ घालून त्या शेंगा फोडणीस टाकाव्या व थोडे पाणी घालून वर झांकण ठेवून वाफ आली ह्मणजे ते पात्र खाली उतरून ठेवावे. . आळवाची भा०-आळवाची पाने व देठ सोलून बारीक चि. रावे. ही चिरलेली भाजी एकशे रघ्यावी. वाटाणे, हारबरे, पावटे (पावटयाची दाळ) भुईमुगाचे दाणे, हारबऱ्याची दाळ हे सर्व पदार्थ भिजलेले असावे. त्यांतून कोणतेही एक धान्य आवडीचे आतपाव ध्यावे. प्रथम पातेल्यांत भाजी घालून तीत पाणी घालून चांगली कुसकरून दोन तीन वेळां धुवून टाकावी. नंतर त्यांत अर्धशेर पाणी घालून ते पातेले चुलीवर ठेवावे व त्याजवर झांकण ठेवावे. आंतील भाजी बोटचेपी झाली झणजे त्यांतील पाणी वेळून कागवे. नंतर वरील कोणच्याही धान्याचा एक प्रकार व पावशेर उन पाणी भाजीत घालून शिजत ठेवावी. आंतील दाणा बोटचेपा झाला ह्मणजे चिंचेचा कोळ दोन तोळे, गळ दोन ताळे, तांबडे तिखट दोन तोळे, बेसनाचे पीठ दोन तोळे, पाण्यांत कालवून भाजीत ओतावे. नंतर मीठ दोन तोळे, ओल्या मिरच्यांचे तुकडे एक तोळा हे पदार्थ आंत घालावे. नंतर चार तोळे तूप किंवा तेल त्यांत फोडणीची मिसळण घालून फोडणी खरपस झाली झणजे भाजीत ओतून वर झांकण ठेवावे. वाफ बिलकुल जाऊ देऊ नये. नंतर झांकण काढून एक तोळा कोथिंबीर चिरून आंत टाकावी. म० तयार होते. ___अलकोलची भा०-अलकोल घेऊन त्याची वरील साल कादून बारीक चिरून एकशेर ती भाजी घ्यावी. नंतर त्यांत हरबऱ्याची भिजलेली दाळ चार तोळे, मसल्याचे तिखट दोन तोळे व पाणी तीन तोळे आंत घालावें. बाकीची सर्व कृति तांबड्या भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. आबईची भा०-इची सर्व कति घेवड्याचे भाजीप्रमाणेच जाणावी. अंजीराची भा०-हिरवे अंजीर घेऊन त्यांचे देठ काढून ते चितून प्रत्येकाच्या चार चार फोडी कराव्या. याप्रमाणे एकशेर भाजीस दोन तोळे मसल्याचे तिखट व आतपाव पाणी घालून शिजवावी. पाणी मात्र शेष राहूं देऊ नये. बाकीची सर्व कति तांबड्या भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. For Private And Personal Use Only

Page #39
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir भाज्या. करडईची भा०-करडईचे पाल्याची भाजी हारबऱ्याचे भाजीसारखी करावी. करटोल्यांची भा०- ही भाजी कारल्यांच्या कोरड्या भाजीप्रमाणे जाणावी. कारल्यांची भा०-कोवळी कारली घेऊन त्यांच्या वाटोळ्या चकत्या चिरून आंतील बिया काढून टाकाव्या. याप्रमाणे आच्छेर कारली घेतल्यास त्यास एक तोळा मीठ लावून त्या चांगल्या हाताने चुरून त्याचें कडु पाणी पिळून काढावे. नंतर परातीत घेऊन त्याजवर सहामासे मीठ, एक तोळा मसल्याचे तिखट, एक मासा हाळद व दोन तोळे खोबऱ्याचा कीस घालून हाताने ती भाजी सारखी करावी. नंतर दोन तोळे तेल पळीत घेऊन त्यांत फोडणीचे मिसळण घालून किंवा पातेल्यांत फोडणी पक्की करून त्यांत ती तयार केलेली भाजी टाकावी. आणि परतून परतून चुरचुरीत झाली ह्मणजे काढावी. कारलीं मसाल्याची-आच्छर चांगली कारली आणून ती सगळ्या वांग्यांसारखी चिरून त्यांतील सर्व बिया काढून टाकाव्या. नंतर त्यांत एक तोळा मीठ भरून फडक्यांत पुरचुंडी बांधून वजनदार दगडाखाली दाबून ठेवावी. काही वेळाने ती काढून त्यांतील पाणी पिळून काढावे. नंतर दोन तोळे मसाला पाट्यावर घालावा आणि त्यांजवर पाउण तोळा मीठ घालून थोडा पाण्याचा हापका मारून बारीक वाटावा.नंतर कल्हईच्या भांड्यात घालून त्यांत दीड तोळा चिंचेचा कोळ एक रुपायाभार गूळ घालून एक जागी करून कारल्यांत भरण्यासारखा मसाला पातळ होई असे पाणी कालवून कारल्यांत भरावा. नंतर दोन तोळे तेल, दोन मासे फोडणीचे मिसळण, चार गुंजा हिंग व चार गुंजा हाळद घालून फोडणी करावी. ती खरपूस झाली ह्मणजे त्या फोडणीचे पातेल्यांत ती कारली घालून पातेलें आसडावे. नंतर त्यांत सहा मासे कोथिंबीर चुरून टाकावी व एक तोळा खोबऱ्याचा कीस व पांच तोळे पाणी घालावें. आणि मंदाग्नि लावून वर पाण्याचे भरलेले भांडे झांकण ठेवावे. थोड्या वेळाने शिजलीं ह्मणजे झांकण काढून अंगाबरोबर आंतील रस आहे तोच ती भाजी उतरून ठेवावी. For Private And Personal Use Only

Page #40
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir भाज्या. केळफुलाची भाजी.--केळफूल आणून वरील तांबड्या पाऱ्या काढून टाकाव्या. नंतर आंतील (फूलांतील)दांडा जाड असतो तो व पांढरी पाकळी काढून टाकुन चांगले बारीक चिरून सुमारे अर्धार घ्यावी व ती तशीच पाण्यांत कांहीवेळ भिजत ठेवावी. भिजल्यानंतर पिळून घेऊन पुन्हां त्यांत पावशेर पाणी घालून शिजत ठेवावी. एक कढ आला ह्मणजे पिळून टाकावी. नंतर परातीत घेऊन त्या भाजीत मुगाची दाळ भिजवलेली आतपाव, चिंचेचा कोळ सहा मासे, एक तोळा मसाल्याचे तिखट, मीठ पाउण तोळा, खोबऱ्याचा कीस एक तोळा, कोथिंबीर चिरलेली सहा मासे व गुळाचे पाणी हा एकत्र कालवून तूप किंवा तेल एक रुपयाभार पातेल्यांत घालून त्यांत फोडणीचे मिसळण दोन मासे व हिंग एक गुंज घालून त्या पातेल्यांत ती भाजी फोडणीस टाकावी. नंतर परतून परतून तयार करावी. केळ्यांची भाजी.-हिरवीं केळी घेऊन त्यांजवरील साल काढून बारीक फोडी चिराव्या. त्या आच्छेर असल्यास भाजीचा मसाला एक तोळा व पाणी दोन तोळे घालावें. बाकीची सर्व कृति तांबडे भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. कोबीचे कांद्याची भा०.-कोबीचा कांदा एक शेर चिरून ती भाजी धुऊन टाकावी. नंतर आतपाव हारबऱ्याची दाळ भिजलेली आंत मिळवून त्यांत दोन तोळे मसाल्याचे तिखट, दोन तोळे खोबऱ्याचा कीस आंत मिळवून नंतर सर्व कति तांबडे भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. गवारीच्या शेगांची भाजी. ही भाजी घेवड्याचे भाजीप्रमाणे करावी. गाजराची भा०.--गाजराच्या चिरलेल्या फोडी एक शेर ध्याघ्या, व त्या पातेल्यांत फोडणीस टाकाव्या. नंतर मसाल्याचे तिखट दोन तोळे व मीठ दीड तोळा, खोबऱ्याचा कीस दोन तोळे आणि पाणी चार तोळे घालून मंदामि लावून शिजवावी. वरती झांकण ठेवावे. व शिजल्यानंतर खाली उतरून ठेवावी. घेवड्याची भा०.-घेवड्याच्या शेंगा चांगल्या कोवळ्या घेऊन For Private And Personal Use Only

Page #41
भाज्या. निवडाव्या व एक शेर भाजीस दोन तोळे मसाला घालून दोन तोळे पाणी घालून बाकी सर्व कृति तांबडे भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. गूळ मात्र घालू नये. घोसाळ्यांची भा०.-चोंसाळ्यांची साल काढून चिरून एक शेर फोडी घ्याव्या व त्यांत चार तोळे हारबऱ्याची दाळ भिजलेली घालावी आणि तांबडे तिखटाऐवजी दोन तोळे मसाला घालावा. गूळ घालू नये.वरकड सर्व कृति तांबडे भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. घोळूची भा०..-घोळ कोवळी आणून निवडून बारीक चिरावी. ती एक शेर असल्यास हारबऱ्याची दाळ भिजलेली आतपाव घालावी व पावशेर पाणी घालून चुलीवर शिजत ठेवावी. त्यांतील दाळ थोडी मऊ झाली ह्मणजे त्यांत तीन तोळे चिंचेचा कोळ व एक तोळा गूळ आणि तीन ताळे हारबऱ्याचे दाळीचे पीठ सहा तोळे पाण्यांत कालवून हे सर्व पदार्थ आंत कालवावे, नंतर एक तोळा तांबडे तिखट व दोन तोळे मीठ घालून पुढे सर्वे कति आळवाचे भाजीप्रमाणे करावी. चवळीची भाजी.-चवळीचा कोवळा पाला आणून बारीक चिरून धूऊन नंतर उकडावा व पिळून काढावा. नंतर एकशेर पाल्यास भिजलेली हारबऱ्याची दाळ आतपाव घालून एक तोळा तांबडे तिखट, पाउण तोळा मीठ असे एकत्र करून सर्वांस फोडणी देऊन पातेल्यांत परतून परतून काढून ठेवावी. चंदनबटव्याची भा०-चोळूप्रमाणे भाजी करावी. चाकवताची भा०-चाकवताची भाजी बारीक चिरून धुऊन टाकावी. अशी एकशेर भाजी घेऊन तीत हारवयाचा दाळ भिजलेली आतपाव घालावी व पावशेर पाणी वालन चुलीवर शिजत ठेवावी. नंतर एक तोळा तांबडे तिखट व दीड तोळा मीठ घालावे. आंतील दाळ थोडी शिजली ह्मणजे पुढे सर्व कृति आळवाचे भाजीप्रमाणे करावी. आंवटा ऐवजी ताक चांगले आंबट घालून फोडणी द्यावी. ज्या वेळी चिंचेच्या ऐवजी ताक घालावयाचे त्यावेळी आंत गूळ घालू नये. For Private And Personal Use Only

Page #42
भाच्या. चुक्याची भाजी-चुका चिरलेला एकशेर घ्यावा. व त्यांत हारवऱ्याची दाळ भिजलेली आतपाव घालावी व पावशेर पाणी घालून चुलीवर शिजत ठेवावी. एक कढ आल्यावर चण्याचे पीठ दोन तोळे, चार तोळे पाण्यांत कालवून आंत ओतावे. नंतर गूळ दोन तोळे, तिखट एक तोळा, मीठ दोन तोळे, घालून पुढील सर्व कति आळवाचे भाजीप्रमाणे करावी; परंतु मिरच्या, चिंच व आले हे पदार्थ घालू नयेत. तोंडल्यांची भाजी-एक शेर तोंडली घेऊन प्रत्येक तोडल्याच्या उभ्या चार फांकी कराव्या. तांबडे तिखटाऐवजी दोन तोळे मसाला घालावा. गूळ घालू नये. बाकी सर्व कति तांबडे भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. दुध्या भोपळ्याची भा०-दुध्या भोपळा फोडून चिरून त्याची वरील साल काढून टाकावी व लहान लहान फोडी कराव्या. अशा फोडी एकशेर घेऊन त्यांत आतपाव मुगाची दाळ मिळवून ती भाजी फो. डणीस टाकावी. नंतर दोन तोळे मसाला घालावा. गूळ मात्र घालू नये.वाकी सर्व कति तांबडे भोंपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. दोडक्यांची भा०-दोडक्यावरील साली व शिरा काढून त्याचे चिरून बारीक तकडे करावे. असे तुकडे एक शेर घेऊन त्यांत हारबऱ्याची भिजलेली दाळ छटाक घालून त्या फोडी फोडणीस टाकाव्या. तिखटाऐवजी दोन तोळे मसाला घालावा. गुळ मात्र घालू नये.बाकी सर्व कति तांबडे भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. धेडशांची भा०-वरील साल काढून बारीक चिरावी व आंतील बिया काढून टाकाव्या. अशा एक शेर भाजीस छटाक हारबऱ्याची दाळ भिजवलेली आंत मिळवून पातेल्यांत फोडणीस टाकावी. बाकी सर्व कति दोडक्याचे भाजीप्रमाणे करावी. पडवांची भा०-पडवळांच्या चिरलेल्या फोडी एक शेर घेऊन त्याला छटाक हारबऱ्याची अगर तुरीची दाळ भिजलेली घालन भाजी फोडणीस टाकून त्यांत मसाल्याच तिखट दोन तोळे घालावे. गूळ घालू नये. बाकीची सर्व कति भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे जाणावी. For Private And Personal Use Only

Page #43
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir भाज्या. पोकळ्याची भा०-माठाचे भाजीप्रमाणे तयार करावी. फणसाची भा०-फणसावरील साल काढून ती बारीक चिरावी. अशी चिरलेली भाजी एक शेर घेऊन त्या भाजीत आतपाव हारबऱ्याची दाळ भिजविलेली किंवा भाजलेले पावटे किंवा भिजन फुगलेले वाटाणे आंत मिळवून ती भाजी फोडणीस टाकावी. नंतर पावशेर पाणी, तीन तोळे मसाल्याचे तिखट व दोन तोळे मीठ घालावें. गूळ घालूं नये. बाकी सर्व कृति भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. बटाटयांची भा०-एक शेर बटाटे चिरून त्यांत भाजीचा म. साला दोन तोळे, पाणी आठ ताळे घालून बाकी सर्व कति भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. परंतु गूळ घालू नये. प्रकार दु०-एक शेर बटाटे शिजवून सालपटें काढून टाकावी. नंतर चिरून त्याच्या फोडी कराव्या. त्यांत मसाला दोन तोळे, मीठ दोन तोळे, कोथिंबीर एक तोळा, खोबऱ्याचा कीस एक तोळा घालून हाताने सारखी करावी. नंतर चार तोळे तूप कढईत घालून तीत फोडणीचे मिसळण घालावें, फोडणी खरपूस झाली ह्मणजे आंत ती भाजी ओतून परतून काढावी. प्रकार ति०-एकशेर बटाटे चिरून फोडी कराव्या. नंतर नुसत्या फोडणीस टाकाव्या. नंतर दोन तोळे मसाला, आठ तोळे पाणी, एक ताळा गूळ, एक तोळा चिंच व एक तोळा चण्याचे पीठ हे पदार्थ पाण्यांत कालवून आंत ओतावे. बाकी सर्व कति भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. भेंड्यांची भा०-भेंड्या चिरून एकशेर घ्याव्या. नंतर दोन तोळ तूप पातेल्यात घालून एक मासा जिरें व सहा मासे तांबडे तिखट फोडणी चांगली झाली ह्मणजे फोडी फोडणीस टाकाव्या. नंतर त्यांत आतपाव ताक टाकावे किंवा ताक न घालतां दोन तोळे चिंच व एक तोळा गूळ घालावा. बाकी सर्व कति भोंपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. भोपळ्याची भा०-( तांबडा भाळा). तांबडा भोपळा आणून चिरावा. नंतर वरील साल कादून बारीक फोडी कराव्या. अशा चिरलेल्या For Private And Personal Use Only

Page #44
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir भाज्या, फोडी एकशेर घ्याव्या. नंतर चुलीवर पातेले ठेवून ते थोडे तापले झणजे त्यांत तूप अथवा तेल दोन तोळे घालावे ते तापलें ह्मणजे फोडणीचे मिसळण घालावें. फोडणी खरपूस झाली ह्मणजे त्यांत त्या फोडी फोडणीस टाकाव्या. नंतर पाउण तोळा तिखट, दीड तोळा मीठ घालून ते पातेले आसडावे व पाण्याने भरलेले भांडे त्याजवर झांकण ठेवावे. भोपळा गोडीस कमी असल्यास एक तोळा गूळ. एक वाफ आल्यावर आंत घालावा आणि खाली मंदामि लावावा. थोड्या वेळाने ती भाजी शिजली ह्मणजे त्यांत एक तोळा कोथिंबीर बारीक चिरून घालावी व पाहिजे असल्यास दोन तोळे खोबऱ्याचा कीस आंत घालून पळीचे दांव्याने ढवळून थोडे आंत पाणी आहे तोच खाली उतरून ठेवावी. माठाची भा०-माठ बारीक चिरून एक शेर भाजी घ्यावी व पातेल्यांत फोडणीस टाकावी.नंतर एक तोळा मीठ व अर्धा तोळा तांबडे तिखट घा. लून ते पातेलें आसडावें व खालीं मंदाग्नि लावून वर कोरडे झांकण ठेवावें थोड्या वेळाने शिजली ह्मणजे खाली उतरून ठेवावी. माठाची भाजी.-(गरगटी) एक शेर माठाचा पाला चांगला बारीक चिरून पाण्याने धुऊन काढावा. नंतर आंत पसाभर तुरीची दाळ घालून ती भाजी पातेल्यांत शिजत घालावी. व पावशेर पाणी घालून वर पाण्याने भरलेले भांडे झांकण ठेवावे. थोडे वेळाने आंतील दाळ व भाजी शिजली झणजे चार रुपयेभार हरबऱ्याचे पीठ आठ तोळे पाण्यांत कालवून आंत घालावे. नंतर एक तोळा तांबडे तिखट एक तोळा मीठ घालन पळीने गरगटावी. नंतर थोडा वेळ शिजली झणजे पळीत फोडणी तयार करून आंत घालावी व सारखी करावी. मुळ्यांची भा०–मुळे व पाला दोन्ही बारीक चिरून पाण्याने धुऊन टाकावा.अशी एक शेर भाजी घेऊन तींत हारबऱ्याची दाळ आतपाव घालावी व पावशेर पाणी घालून चुलीवर शिजत ठेवावी. एक कढआला ह्मणजे खाली उतरून पिळून काढावी. पुढे सर्व कृति केळफुलाच्या भाजीप्रमाणे करावी. For Private And Personal Use Only

Page #45
भाज्या. मुळ्याच्या शेंगांची भाजी- ही माजी घेवड्याच्या भाजीप्रमा णच करावी. मेथीची भा०-माठाच्या भाजीप्रमाणे मोकळी व गरगटी करावी. प्रकार दु०-मेथीची चिरलेली भाजी एकशेर घेऊन तीत हारबयाची दाळ भिजलेली एक मुठभर घालावी आणि पावशेर पाणी घालून शिजत ठेवावी. वर पाण्याने भरलेले भांडे झांकण ठेवावें. थोडी शिजली ह्मणजे हारबऱ्याचे दाळीचे पीठ एक तोळा व कणीक आडीच तोळे आंत घालून पळीने गरगटावी. नंतर बारीक मीठ दीड तोळा व तांबडे तिखट एक तोळा व उन पाणी दोन तोळे आंत घालून खाली मंदाग्नि लावावा. थोडा वेळ शिजली झणजे पळीत फोडणी तयार करून भाजी खाली उतरून फोडणी द्यावी. मोहरीची भा०--मोहोरीच्या पाल्याची भाजी माठाच्या भाजी. प्रमाणे करावी. राजगिऱ्याची भा०--राजगिऱ्याच्या पाल्याची भाजी माठाच्या भाजीप्रमाणे करावी. वांग्यांची भा०--वांग्याचे देठ काढून एकशेर फोडी चिरून ध्याव्या. तांबडे तिखटाचे ऐवजी तीन तोळे मसाला घालावा. गूळ मात्र घालू नये. बाकी सर्व कति तांबडे भोपळ्याचे भाजीप्रमाणे करावी. वांगी मसाल्याची.-लहान कोवळी एकशेर वांगी घेऊन देंठ काढून टाकावे व एकेक वांग्याच्या चार चार फांकी करून सबंध वांगें राहू द्यावे. याप्रमाणे वांगी चिरून थोडा वेळ पाण्यांत राहूं द्यावी. नंतर मसाल्याची कारली करण्याची कृति वर सांगितली आहे त्याप्रमाणे मसाला तयार करावा. मीठ मात्र दोन तोळे घ्यावे. नंतर पाण्यातून वांगी काढून झाडून आंतील पाणी सर्व नाहीसे करावें. नंतर तो तयार केलेला मसाला आंत भरावा. बाकी सर्व कति मसल्याची कारली करण्यास सांगितली आहेत त्याप्रमाणे वांगी तयार करावी. For Private And Personal Use Only

Page #46
भाज्या, दाळवांगें.-पावशेर तुरीची दाळ घेऊन वरणाप्रमाणे शिजत घालावी. चांगली शिजत आल्यावर त्या दाळींत आच्छेर वांग्यांच्या फोडी चिरून शिजत घालाव्या, त्या शिजल्या ह्मणजे पळीने गरगटाव्या; नंतर तीन तोळे मसाला, तीन तोळे मीठ, दोन तोळे खोबऱ्याचा कीस, दीड तोळा चिंचेचा कोळ, एक तोळा गूळ व एक शेर पाणी एकत्र करून चुलीवर पातेल्यांत ओतावे. एक कढ आला ह्मणजे दोन तोळे हारबांचे पीठ पाण्यांत कालवून आंत ओतावें व पळीने सारखें करावें. नंतर चार पांच कढ आले झणजे पळीत फोडणी तयार करून आंत घालावी वाफ जाऊं देऊ नये. वालपापडीची भा०-घेवड्याप्रमाणे करावी. शिवपालकाची भा०-घोळूच्या भाजीप्रमाणे करावी. शेवग्याच्या शेंगांची भा०--शेवग्याच्या शेंगा फार कोवळ्या नाहीत व फार निबर नाहीत अशा घेऊन त्यांचे चार बोटें लांबीचे तुकडे करावे. याप्रमाणे वजनी एक शेर तुकडे घेऊन कल्हईचे पातेल्यांत सव्वाशेर पाणी व थोडी हाळदीची चिमूट टाकून त्यांत ते शेंगांचे तुकडे टाकावे. नंतर चार तोळे मीठ टाकून वर पाण्याने भरलेले भांडे झांकण ठेवावे. थोड्या वेळाने आंतील शेंगा मऊ झाल्या ह्मजजे बेसनाचे पीठ आतपाव, दोन तोळे तांबडे तिखट, दोन तोळे खोबऱ्याचा कीस एक तोळा, चिरलेली कोथिंबीर व थोडी जिन्यांची पूड हे पदार्थ आंत घालून एक कढ आला ह्मणजे पळीत फोडणी तयार करून आंत ओतावी. या शेवग्याच्या शेंगा कढीत किंवा वांग्याच्या भाजीत घातल्या असतां चांगल्या लागतात. हारबऱ्याची भा -हारबऱ्याचे पाल्याची भाजी मेथीचे भा. जीप्रमाणे मोकळी व गरगटी करावी. परंतु तिजला कणीक न घालतां हारबऱ्याचे दाळीचे पीठ घालावें. For Private And Personal Use Only

Page #47
भात. भात, केशरीभात-चांगले बारीक तांदूळ एकशेर घेऊन चांगले धुऊन त्यांचा भात किंचित् कच्चा राखावा आणि भांब्याचे तोंडावर घट्ट चांगले फडकें बांधून परातीवर दोन सरळ लांकडे ठेवून त्याजवर ते भांडे पालथे घालून निथळत ठेवावा आणि बदामाचे, सोललेले पांढरे गर पावशेर, व बेदाणा पावशेर, वेलदोड्यांचे आंतील दाणे एक तोळा, व पाउण तोळा केशर पाण्यांत खललेले, व पिठीसाखर दोनशेर हे सर्व सामान तयार करून ठेवून नंतर त्या भातांतील पेज सगळी निथळून कोरडा झाला ह्मणजे परातीत उपसून मोकळा करून ठेवावा. नंतर त्यांत वरील जिन्नस घालून मिसळावे. नंतर एक मोठे भांडे चुलीवर ठेवून त्यांत दीडशेर तूप घालून सळसळ होईपर्यंत तापवून त्यांत अर्धा तोळा लवंगा टाकून थोडा वेळ वर झांकण ठेवून नंतर तो भात फोडणीस टाकून पळीचे दांड्याने सारखा चाळवून पुन्हां वर झांकण ठेवून तसाच घटकाभर राखन नंतर खाली उतरून आंत पावशेर खडीसाखर व अर्धा तोळा लवंगा मिसळून वाढावा. हा धातुवर्धक वातनाशक, पौष्टिक मधुर व कफहारक असा आहे. प्रकार दु०-चांगले बारीक तांदूळ पिठी लावून कांडलेले वजनी 80 तोळे घेऊन धुऊन आधणांत ओतण्याचे पूर्वी त्यांत आतपाव तूप घा. लून नंतर तांदूळ ओतून पळीने ढवळावे आणि कढ आल्यावर तो भात वेळून फडके लावून आंतील पाणी काढून निखाऱ्यांवर ठेवावा. भात शिजला ह्मणजे उतरून परातीत पसरावा. नंतर एक तोळा केशर, दहा तोळे पाण्यात घालून निखाऱ्यावर शिजत ठेवून चांगले बारीक कुसकरून परातीतले भातास सारखें चोळावे. नंतर चांगली साखर दोन शेर घालावी, बेदाणा पावशेर स्वच्छ धुऊन कोरडा करून घालावा, बदामाचे गोळे पावशेर उन पाण्यात घालून सोलून त्याचे काप काढून आंत घालावे. नंतर चुलीवर कल्हईचे पातेले ठेवून त्यांत आच्छेर तूप घालून चांगले सळसळू लागले ह्मणज परातीतील भात आंत ओतावा. आणि पळीचे दांड्याने सारखा करावा. नंतर कद येऊन खतखतूं लागून साखरेचा पाक For Private And Personal Use Only

Page #48
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir भात. होऊन जातो. याप्रमाणे चार कट येऊन गेल्यावर भात निखाऱ्यांवर ठेवावा. नंतर पुन्हां पावशेर तूप त्या भातावर ओतावे. आणि झाकण ठेवावें, ह्मणजे चांगला मोकळा भात होतो. तो तयार झाल्यावर पावशेर खडीसाखरेचा भरडा व दोन तोळे वेलदोड्याचे दाण्याची बारीक केलेली पूड वर घालून भात वाढावा. यास साखरभातही ह्मणतात. खिचडी-शेरभर तांदूळ चांगले सडलेले घेऊन त्यांत मुगाची दाळ पाउणशेर घालावी. नंतर दोन्हीही एकत्र करून धुवावी व त्याचे दुप्पट पाण्याचे आधण ठेवून नंतर वांगीभाताचा मसाला सांगितला आहे त्यांतून कोळसा खेरीज करून बाकी सर्व मसाला त्याच कृतीने तयार करून खिचडीस कढ येण्याचे सुमारास आंत घालावा व दुसरा कढ येण्याचे सुमारास आच्छेर तूप आंत घालावे व बोटचेपी झाल्यावर उतरून निखाऱ्यांवर ठेवून पुन्हां पावशेर तूप फोडणीस ठेवून त्यांत हिंग चार गुंजा व मोहोन्या दोन मासे घालून त्या निखाऱ्यांवर ठेवलेले खिचडीस फोडणी देऊन झांकण ठेवावे. नंतर एक नारळ किसून घालून वाढावी. प्रकार दु०-एकशेर तांदूळ पाउणशेर मुगाची दाळ धुऊन घेऊन त्यास खोबरें आतपाव, लवंगा एक तोळा, मिरी एक तोळा, जिरे एक तोळा, हिंग तीन मासे व हाळद तीन मासे. हे जिन्नस पूड व भरडा करून ठेवावे. खोबरें तळून भरडा करावा. नंतर आतपाव तूप फोडणीस ठेवून त्यांत मोहऱ्या व हिंग घालून तांदूळ व दाळ एकत्र केलेली त्यांत ओतावी. नंतर वरील प्रमाणे तयार केलेला मसाला त्यांत घालावा आणि कढ आल्यावर छटाक मीठ घालून थोडी बोटचेपी झाली ह्मणजे पावशेर तूप आंत घालून निखान्यांवर काढून ठेवावी. बाकी सर्व कृति वरप्रमाणे करावी. गव्हल्यांचा भा०-आच्छर गव्हले घेऊन तितकेंच दुसरे भां. ब्यांत पाण्याचे आधण ठेवावे. नंतर पावशेर तूप तिसऱ्या भांड्यात घालून तापवून त्यांत गव्हले घालावे आणि आसडावे. नंतर पूर्वी ठेवलेलें आधण त्यांत ओतावे व चांगली पांढरी साखर आंत एकशेर घालावी. नंतर बदामाचे गोळे आतपाव व बेदाणा आतपाव हे दोन पदार्थ आंत घालावे. For Private And Personal Use Only

Page #49
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir भात. नंतर पितळेची पळी घेऊन तिच्या दांड्याने सारखे करावे. नंतर पावशेर तूप आंत घालून वर झाकण ठेवावे. नंतर निखान्यांवर उतरून ठेवून वाढते वेळेस आतपाव खडीसाखरेचा भरडा त्याजवर घालून वाढावा. तांदुळाचा भा०-तांदुळ चांगले सडलेले घेऊन आधणांत ओतावे. चांगला कढ आल्यावर आंतील शीत चेपून पहावें. भात बोटचेपा झाला ह्मणजे वेळून काढून निखाऱ्यांवर ठेवावा. नंतर त्यांतून पांढरी वाफ निघू लागली ह्मणजे निखान्यांवरून खाली उतरून ठेवावा. यास वेळलेला भात असे ह्मणतात. हा भात पथ्यकर, अग्निदीपन, तृप्तिकर, मूत्रल, स्वच्छ, लघु, रुचिकर, उष्णवीर्य व कफ आणि वात यांचा नाश करितो. प्रकार दुसरा.-भांज्याचे बेताने तांदूळ धुऊन आंत घालावे. पाणी मधले बोटाचे मधलें पेरें बुडेपर्यंत घालावे. नंतर भांडे चुलीवर हेवावें. एक कढ येऊन गेला ह्मणजे वर झाकण ठेवून खाली मंदामि लावावा ह्मणजे भात तयार होतो. हा भात, शीत, रुचिकर, जड, शुक्रवर्धक वृष्य, मधुर, ग्राही, तृप्तिदायक व क्षय, कफ, आणि वायु यांचा नाशक आहे. नारळाचा भा०-बारीक तांदळ एकशेर घेऊन शिजत झालावे. कद येतांच वेळून टाकुन भात मोकळा करावा. व कल्हईचे परातीत पसरावा, एक तोळा केशर खलून त्या भातास लावावें. पांच नारळ फोड़न त्यांचा कीस भातावर घालावा. नंतर आडीचशेर साखरेचा पाक किंवा आडीचशेर साखर वर घालावी. नंतर दोन तोळे वेलचीची पूड, पावशेर बेदाणा, पावशेर बदामाचे गोळ्यांच्या चकत्या, याप्रमाणे पदार्थ आंत धालून कल्हईचे पातेल्यांत आच्छेर तूप वालन एक तोळा लवंगांचा भरडा घालून फोडगी तयार करावी व तयार केलेला भात आंत घालून - सडावा. दोन कट आल्यावर उतरून निवान्यांवर ठेवावा. वाफ आली मगजे उतरून खाली ठेवावा. वाढतेवेळी दीड पावशेर खडीसाखरेचा भरडा आत घालून वाढावा. वांगांभात.-एक शेर चांगले तांदूळ घेऊन धुऊन रोवळीत पाध For Private And Personal Use Only

Page #50
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir भात. 45 ळत ठेवावे. नंतर त्यास दोन तोळे तूप लावावें. धणे आतपाव, पावशेर खोबरे, दोन तोळे लवंगा आणि जिरे, शहाजिरे, मिरी, दालचिनी, नाके. शर, वेलदोडे ही सर्व एक तोळा, हिंग अर्धा मासा, मिरच्या पांच तोळे, व हाळकुंडे दोन तोळे येणेप्रमाणे सर्व जिनसा तुपांत तळाव्या, शहाजिरें मात्र तळू नयेत. वरील दोन तोळे लवंगांपैकी एक तोळा लवंगा फोडणीस ठेवून बाकी सर्व तळलेल्या जिनसा शहाजियासुद्धां बारीक वांटाल्या. नंतर एक शेर तांदुळांस चांगली कोवळी लहान लहान वांगी अशी घेऊन त्यांचे अ देंठ ठेवावे. आणि कांटे मात्र हाताने सर्व काढून टाकावे. वांगी चिरावयाची ती एकदां देठाकडून व एकदां वांग्याकडून अशा चार फांकी करून नंतर वरील वांटलेला मसाला आहे त्यांत एरंडाचा कोळसा किंवा सुपाऱ्या भाजून त्यांचा कोळसा थोडा घालावा ह्मणजे मसाला रंगदार होतो. तो मसाला व पांच तोळे मीठ एकत्र करून त्यांपैकी निम्मा मसाला वरील धुतलेल्या तांदुळांस लावून बाकी राहिलेला अर्धा मसाला घेऊन त्यांत एक तोळा चिंचेचा कवळ मिळवून सारखा कालवून हाताने वांग्यांत भरावा. अशी सर्व वांगी मसाला भरून तयार ठेवावी. नंतर तांदुळाचे दुप्पट पाणी मोजून आधण ठेवावे. नंतर दुसऱ्या कल्हईच्या तपेल्यांत पावशेर तूप घालून फोडणी तापवावी. नंतर त्यांत मोहन्या घालून त्या तडतडल्या ह्मणजे मसाला भरलेली वांगी फोडणीस टाकावी. आणि आसडून त्यांचे तोंडावर पाण्याने भरलेले भांडे ठेवावें, दोन वाफा आल्यावर जास्त शिजू न देतां कच्ची वांगी पातेल्यांत ओतून काढावी. नंतर त्याच पातेल्यांत पावशेर तूप घालून एक तोळा ठेवलेल्या लवंगा तुपांत फोडणीस घालून त्यांत तांदूळ ओतृन आसडावे आणि आधण ठेवलेले पाणी त्यांत ओतावे. नंतर तो भात बोटचेपा होण्यापूर्वी त्यांतन चौथाई भात ओग्राळ्याने परातीत काढून ती सिद्ध करून ठेवलेला वांगी तपेल्यांत ओतावी आणि परातीत काढलेला भातही आंत घालावा. नंतर तपेल्याचे तोंडावर आच्छेर तुप ओतून झाकण ठेवून त्याजवर निखारे घालून ते भाताचे तपेलें निखाच्यांवर ठेवावें आणि वाफ आल्यावर जमिनीवर उतरून वाढतेवेळी अर्धा नारळ किसून त्या भातांत मिळवून वाढावा. सोजी भात.-एकशेर तांदूळ धुऊन निथळत ठेवावे व चांगले For Private And Personal Use Only

Page #51
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir मांडे. कोरडे करावे. नंतर आतपाव तूप फोडणीस टाकावे आणि वांगी-भाताचे मसाल्याप्रमाणे निम वजनाचा मसाला तयार करून मिठाखेरीज त्या कोरडे केलेल्या तांदुळांस लावून ते फोडणीस टाकावे आणि तांदुळांचे दुप्पट आधणांत ओतावे. कढ आला ह्मणजे ढवळून त्यांत दोन तोळे मीठ घालावें आणि तांदूळ बोटचेपे झाल्यावर त्यांत आतपाव तूप घालून निखाऱ्यांवर उतरून ठेवावी. मांडे. गन्हांला पाणी लावून काही वेळ दडपून ठेवावे. नंतर भरडून बारीक व शुभ्र अशा वस्त्राने गाळून रवा काढावा. त्यांत सोळावा हिस्सा तुपाचे मोहोन घालून पाण्याने मळावा व पाट्यावर कुटून फारच मऊ करावा आणि त्यांची लिंबाएवढी गोळी घेऊन हाताने पोळी सारखा वाटोळा व कांद्याच्या पापुद्यासारखा पातळ असा उलट्या हातावर मोठा विस्तार करून चुलीवर ठेवलेल्या मडक्याचे बुडावर ठेवून भाजावा. नंतर त्याची चौघडी करून साखर व दूध मिश्र करून दुधांत बुडवून खावा. तो बलकर, धातुवर्धक, वृष्य, रुचिकर, ग्राहक व लघु आहे व त्रिदोषांचा नाश करितो. मांडे दुधाचे.-रुंद तोंडाच्या भांड्यांत कापसाच्या बिया व पाणी घालून खाली जाळ लावावा आणि त्याचे तोंडावर पितळी किंवा ताट ठेवून त्यांजवर आटीव दृध पळीने पसरून घालावें तें गळले ह्मणजे पुन्हां विस्तारावे. याप्रमाणे करून तांदुळा इतकेच जाड झाले ह्मणजे चाकूने हळूहळू काढावे नंतर त्यांजवर साखर व वेलचेची पूड घालून खावे. मांडे पुरणाचे.-सव्वाशेर उत्तम साखर घेऊन पाट्यावर बारीक वांटावी. नंतर आतपाव खसखस भाजून बारीक वांटून आंत टाकावी. एक तोळा वेलदोड्याची पूड, छटाक गव्हांची पिठी व घट्ट चांगले तूप आच्छेर For Private And Personal Use Only

Page #52
मालपुवा. येणेप्रमाणे जिन्नस साखरेत मिळवून पुन्हां पाट्यावर चांगले बारीक वाटून तयार करून ठेवावे. रवा चांगला पाउणशेर, पावशेर पिठी, एक तोळा मीठ आंत घालून पाण्याने कालवून नंतर परातीत घेऊन वरचेवर पाण्याचा हात लावून तिंबून चांगले मऊ करून ठेवावे. नंतर मातीचा डेरा त्यास चुना लावून चुलीवर पालथा ठेवावा व चिखलाने चुलीस व डे. याचे तोंडास संधीलेप करावा. नंतर तूप चार तोळे, एक तोळा साखर आणि एक तोळा पीठी हे तिन्ही पदार्थ एकत्र करून फेंसून तयार के लेले रव्यास लावावे व लिंबाएवढ्या गोळ्या दोन घेऊन त्यांमध्ये पुरणाची गोळी ठेवून बोटाने सभोवती चपून तांदूळाचे पिठीत घोळून पोळपाटावर लाटून तयार झाल्यावर हातावर घेऊन त्यांची पिठी झाडून डे. यावर टाकून परतावा व सभोवती दोन दोन बाटें दुमडून नंतर एकच मोठी घडी करून भिंतीशी अगर दोन लांकडांवर ठेवावा ह्मणजे निवतांच फुगतो. याप्रमाणे शेराचे बारा मांडे होतात. - मालपुवा. एक शेर गव्हाचा रवा घेऊन त्यांत छटाक तूप व चार तोळे तांदुळाचे पीठ घालून पाण्याने किंवा दुधाने भिजवावा. व क्षणभर थांबून पाट्यावर खूप कुटावा. नंतर पुन्हां दोन तोळे तूप एक तोळा तांदुळाचें पीठ परातीत फेंसून लावावे. नंतर निंबा एवढ्या गोळ्या करून पिठीत चांगली जितकी पातळ लाटवेल तितकी लाटून एक तयार करून ठेवावी. नंतर एक शेर साखर, खोबऱ्याचा कीस अर्धा शेर भाजून कुटलेला, एक तोळा वेलदोड्याची पूड, हे तिन्ही एकत्र करून ठेवावे. नंतर तयार करून ठेवलेली एक पोळी तव्यावर घालावी. खाली मंदाग्नि लावावा. पोळीवर तप लावावे आणि तीन जिन्नस तयार करून ठेवलेले मूठभर घेऊन तव्यावरील पोळीवर घालून सारखें तिजवर दुसरी पोळी घालावी आणि परतावी. नंतर तिजवर तसेच तूप घालून वरील साखर For Private And Personal Use Only

Page #53
मोदक. खोबऱ्याचे मिश्रण मूठभर घालन सारखे करून पुन्हां तिजवर लाटलेली तिसरी पोळी घालावी आणि परतावी. अशा चार पांच पर्यंत पोळ्या घालाव्या. ह्मणजे तितका पुटे पडून एक पोळी होते. मालत्या. उत्तम रवा घऊन दुधांत भिजवून मळून चांगला कुटावा. नंतर उडदा एवढाले पिठाचे गोळे हातात घेऊन सहाणेवर बोटान गव्हल्याप्रमाणे लांब करून तेथेच मुरडावे. ह्मणजे दोरीप्रमाणे त्याचे पीळ पडतात. याप्रमाणे तयार झाल्यावर वाळवून ठेवाव्या. नंतर आधणाचे पाण्यांत घालून वेळून काढून एक शेर मालत्यांस पावशेर तूप घालून त्यांत मालत्या फोडणीस टाकाव्या. नंतर एक शेर साखर व आतपाव तुप घालून पाक शाला झणजे निखान्यांवर ठेवाव्या. व त्यांत एक तोळा वेलदोड्यांची पूड घालून झाकण ठेवावें. मोदक. चांगले आच्छेर तांदूळ घेऊन बारीक दळावे. नंतर दोन नारळ किसून तो कीस तव्यावर भाजावा. आणि त्यांत पाउणशेर साखर व सहा मासे वेलदोड्यांची पूड घालून मिश्रण करून ठेवावे. नंतर गोड्या पाण्याचे आधण मापाने पिठाचे दुप्पट ठेवून त्यांत चार तोळे तूप व एक तोळा मीठ घालाव व पाण्यास आधण आले ह्मणजे त्यांत तांदुळाचे पीठ घालून त्यास न ढवळता पळीचे दांड्याने पांचचार भाकें पाडून झाकण ठेवावें. नंतर दोन कढ पिठावर आले ह्मणजे पाणी अधिक वाटल्यास काढून टाकावे. नंतर पळीने आंत गोळ्या असल्यास फोडून सारखें करावें. किंचित् वाफ येण्याकरितां निखाऱ्यांवर ठेवून परातीत काढून पाण्याचे हाताने वाटी सारख्या करून त्याजवरील पुरण घालून मोदक करावा. पि For Private And Personal Use Only

Page #54
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir मृदुवल्या. ठाची गोळी लहान घेऊन पुरण थोडे जास्त घालावें. एक पातेले घेऊन त्यांत चौथा हिस्सा पाणी घालून त्याचे तोंडास फडकें बांधावें आणि समावेश होईल त्या मानाने सारखे मोदक ठेवून त्यांतील वाफ बाहेर न नाई अशा बेताने वर झांकण घालून चुलीवर ठेवावे. शिजले झणजे काढावे. मोहनभोग. बारीक गव्हांचा रवा अर्धार घेऊन एके पातेल्यांत घालावा. नंतर अतपाव तूप घालून भाजावा. आणि त्याच पातेल्यांत वरचेवर थोडे थोडे दूध शिंपडून शिजवावा. नंतर त्यांत सहा मासे वेलदोड्यांची पूड, आच्छेर साखर घालून त्यांजवर अतपाव तूप घालून पळीचे दां. व्याने ढवळून झाकून ठेवावा. मृदुवल्या. आच्छेर तांदूळ थोडा वेळ भिजत घालून स्वच्छ धुऊन कोरडे झाल्यावर घ्यावे. नंतर वस्त्रगाळ पीठ करावें. नंतर दोन नारळांचा कीस वांटून त्याचे दूध काढून ठेवावे. नंतर एक तोळा वेलदोड्यांची पूड, एक तोळा मीठ, एकशेर साखर हे पदार्थ पिठांत घालून नारळाचे दुधांत काल. वून पळीतून पडे असें करावें. नंतर एका पातेल्यांत निम्मे पाणी घालून त्याचे तोंड फडक्याने बांधावे व त्या फडक्यावर लहानशी ताटली ठेवावी. व त्या ताटलीच्या आंतून लोणी चोळून त्यांत दोन पळ्या वरील पीठ घालून त्यांजवर झांकण ठेवावे. खाली मंदाग्नि लावावा. थोडे वेळाने आंतील पदार्थ शिजला ह्मणजे लागलीच एका परातीत एक बोटभर गार पाणी घालून त्यांत ती ताटली काढून ठेवावी ह्मणजे निवते. नंतर त्याच्या सुरीने चौकोनी वव्या कापून काढाव्या ह्मणजे तयार झाल्या. - For Private And Personal Use Only

Page #55
रायती. मेथकूट. एक तोळा मेथ्या, दोन तोळा मोहोऱ्या, दोन मासे मिरी, तीन मासे वाळलेल्या मिरच्या, पावशेर हारबऱ्याची दाळ, छटाक गहुं, दोन मासे जिरें, छटाक उडदाची दाळ, पाव तोळा हिंग,तीन मासे वेलदोडे, तीन मासे सुंठ, सहा मासे हाळकूडे येणेप्रमाणे सर्व पदार्थ घेऊन त्यांपैकी मोहोय,सुंठ व वेलदोडे हे खेरीज करून बाकी सर्व पदार्थ थोडे थोडे भाजावे, प्रथम हिंग दळून मग हारबऱ्याची दाळ दळावी.नंतर सर्व पदार्थ दळून नंतर मिरच्या दळाव्या. याप्रमाणे सर्व दळून एकत्र करून तयार करून ठेवावे, वाढतेवेळी पांच तोळे मेथफूट असल्यास दुप्पट दही व चार मासे मीठ घालून वाढावे. रायती. आवळ्याचे रा०-अर्धार आंवळे घेऊन त्यांत दुप्पट पाणी घालून शिजवून त्यांतील बिया काढून टाकाव्या. नंतर पावशेर दह्यांत कालवून त्यास सहा मासे मोहरी बारीक वाटलेली आणि दोन तोळे मीठ, चार गुंजा हिंग हे सर्व एकत्र करून दगडीत घालून ठेवावे. _आंब्याचे रा०-आंबे भाजून अगर शिजवून वरील साल व आंतील कोय काढून टाकावी. नंतर अतपाव गीर कल्हईचे भांब्यांत घालून त्यांत बरोबरीने गूळ व चार मासे मीठ, एकत्र कालवून वाढावे. प्रकार दु०-हिरव्या आंब्याच्या वरील साली काढून मध्यम फोडी करून उकडून काढाव्या. नंतर त्यांस मोहरी वांटून लावावी. नंतर गूळ, मीठ, नेमस्त घालून पळीने त्यास फोडणी द्यावी. बटाट्यांचे रा०-बटाटे प्रथम उकडून काढून वरील साल कादून टाकावी. नंतर कुसकरून सर्व कृति भोपळ्याचें रायत्याप्रमाणे करावी. भोंपळ्याचे रा०-तांबच्या भोपळ्याच्या वारीक फोडी करून For Private And Personal Use Only

Page #56
लाडू. वरील साल काढून उकडून काढाव्या. नंतर त्यांस आंबट दही व थोडा गूळ घालून नेमस्त मोहरी वांटून लावावी. नंतर थोडे मीठ घालावें, आणि पळीत तुपाची फोडणी तयार करून द्यावी आणि वाढावें. रोडगे. गव्हांचा रवा, सपीट किंवा कणीक घेऊन मुटकुळे होईपर्यंत आंत मोहन घालून पाण्याशी चांगली मळावी. नंतर त्याचे जाड मध्ये खोलगट असें वडे करून निधूम अनीवर सावकाश भाजावे. हे पौष्टिक, धातुवर्धक, लघु, दीपन, कफनाशक व बलकर असे आहेत आणि पीनस, श्वास, खोकला यांचा नाश करितात. - लाडू. कमळकंदाचे ला०-कमळांच्या कांद्यावरील साल काढून ते शिजवावे आणि त्याचे युक्तीने पीठ करून त्याची शेवखंडे करून तळावी आणि साखरेचे पाकांत घोळून त्याचे लाडू बांधावे ते रूक्ष, दुर्जर, मलावष्टं, भक, असे आहेत आणि शूल, शैत्य, कफ आणि पित्त यांचा नाश करितात. याचप्रमाणे सूरण, शिंगाडे, कचरा, कमळाक्ष, कोहळा, आलेकेळे यांचे लाडू करावे. खसखशीचे ला०-खसखस अर्धार घेऊन चांगली भाजून वांटावी आणि साखर अर्धा शेर, तूप पावशेर, वेलदोड्यांची पूड, सहा मासे हे पदार्थ वाटलेल्या खसखशीत घालून लाडू बांधावे. गूळपापडीचे ला०-एक शेर गहूं घेऊन त्यांस पाणी लावून सडून वाळवावे. नंतर त्यांत अर्धा शेर हारबऱ्याची दाळ घालून बारीक दळावे. नंतर सव्वा शेर गूळ व पाउण शेर तूप घेऊन ते दळलेले पीठ तूप For Private And Personal Use Only

Page #57
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir लाडू. लावून थोडे थोडें भाजावें व उरलेले तूप गुळांत घालून गुळाचा पाक करावा. नंतर त्यांत ते भाजलेले पीठ घालून लाडू वळावे. चुटेचुर्मा-पावशेर सपीट व पावशेर रवा ही दोन्ही एकत्र करून त्यांत अतपाव तूप घालावे आणि दूध किंवा पाणी घालून कालवून त्याच्या पांढऱ्या पोळ्या चांगल्या डागल्याशिवाय जाड करून नं. तर त्या पोळ्यांचे तुकडे करून चुरा करून कुटून तो चूर चाळणीने चा. लून त्यांत साखर पाउणशेर, व बेदाणा, बदाम, खडीसाखर व वेलदोब्यांची पूड हे जिन्नस मोतीचुरांत सांगितलेल्या मानाने आंत घावावे. आणि पावशेर तूप घालून लाडू बांधावे. हा पदार्थ दुधाबरोबर चांगला लागतो. चर्मा ला---एक शेर रवा घेऊन त्यांत पावशेर तप घालून हा. ताने तो रवा तुपासकट चोळून निरशा दुधांत घट्ट कालवावा. नंतर कढईत आच्छेर तूप घालून रव्याची मुटकुळी करून तळून काढावी व ती हाताने चोळून फोडावी ह्मणजे परातीत दाणेदार रवा पडत जातो. नंतर खडीसाखर, बेदाणा, बदाम, व वेलदोड्यांची पूड असे चारी जिन्नस मोतीचुराचे लाडवास सांगिलेल्या मानाने त्यांत घालून, नंतर दीड शेर साखर आंत घालावी व सर्व जिन्नस एकत्र करून त्याचे लाडू बांधावे. दाळ्याचे ला०-अतपाव तूप घेऊन त्यांत आच्छेर गूळ घालून पाक करावा. नंतर त्यांत आच्छेर दाळे घालून त्याचे लाडू करावें. तिळाचे ला.---शेरभर गुळांत पावशेर तूप घालून पाक करावा. नंतर त्यांत एक शेर तीळ भाजून घालून लाडू बांधावे. तिळाच्या कोंदीचे लाशेरभर तीळ घेऊन भाजून बारीक उ. खळांत कुटावे. नंतर शेरास शेर गूळ घालून पुन्हां कुटावे. नंतर पावशेर खोबऱ्याचा कीस घालून लाडू बांधावे. दळ्याचे ला-पावशेर रवा, पावशेर सपीट असे दोन्ही जिन्नस वेगळे वेगळे घेऊन त्यास छटाक तूप चपचपीत लावून निसें दूध आतपाव वर शिंपडून दडपून ठेवावे. नंतर पाउण शेर तूप घेऊन त्यांतून तीन छटाक For Private And Personal Use Only

Page #58
लाडू. तुपांत सदरी दडपून ठेवलेला पावशेर रवा तळून काढावा, आणि नंतर पाउण शेर तृप घेऊन त्यांतून तीन छटाक तुपांत सपीट तळून काढावे. नंतर पाउण शेर साखर घेऊन त्यांत बाकी राहिलेले तूप घालून ती साखर परातीत पांढरी होई तोपर्यंत फेंसावी. नंतर त्यांत सहा मासे वेलदोड्यांची पूड आतपाव बदामाचे काप, आतपाव बेदाणा आणि आतपाव खडीसाखरेचा भरडा एकत्र करून त्यांत तळलेले सपीट व रवा घालावा. व सर्व एकत्र करून लाडू वळावे. वळतेवेळी तूप जास्त आहे असे वाटेल परंतु मग आपोआप कमी होते. बियांचे ला०-भुईमूग, कोहळा, भोपळा, इत्यादिकांच्या बिया सोलून त्या तुपावर किंचित् भाजाव्या आणि साखरेच्या पाकात घालून त्याचे लाडू करावे. ते गुरु, धातुवर्धक व शीतळ असे आहेत आणि स्थुलता, कफ, शुक्र व बल यांतें देणारे आणि वायु, पित्त, रक्त दोष यांचा नाश करितात. बुंदीचे ला०-प्रथम हारबऱ्याचे दाळीचे पीठ वस्त्रगाळ पिठाप्रमाणे एक शेर घेउन त्यांत चार तोळे तूप व एक तोळा मीठ घालून ते पाण्याने कालवून फेसावें व साधारण पातळ झाले मजजे कढईत सव्वाशेर तूप घालून खाली मंदाग्नि लावावा व बुंदी पाडण्याचा झारा घेऊन तें तयार केलेले पीठ ओग्राळ्याने झान्यांत घालून त्याच्या दांड्यावर हाताने ठोकावें. ह्मणजे झाऱ्याच्या छिद्रांतून पीठ कढईत पडून दाणेदार बूंदी होतात. नंतर दुसऱ्या झाल्याने दोन तीन वेळां परतून त्या कळ्या चाळणीत काढाव्या. बुंदी पाडण्याचा झारा प्रत्येक वेळी धूत जावा. नंतर आडीच शेर साखर घेऊन तिची वरील मळी काढून पक्का पाक करून त्यांत बुंदीचे दाणे घालून लाडू वळावे. पीठ पातळ झाले तर दाणे लांबट होतात, घट्ट झाल्यास दाणा फुगत नाही व पोटी हिरवा राहून मोठा पडतो. याकरितां पीठ तयार करणे ते मध्यम प्रकारचे तयार केले पाहिजे. फराळाचे लाडू करावयाचे असल्यास दाळ भाजावी. अथवा पीठ दुधांत कालवावे. हे लाडू लघु, शुक्रवर्धक, धातुवर्धक, तृप्तिकर, शीतल, For Private And Personal Use Only

Page #59
लाडू. रूक्ष आणि मधुर असे आहेत आणि पित्त, कफ व वायु यांचा नाश करितात. बेसनाचे ला- हारबऱ्याचे दळलेले बारीक पीठ आच्छेर धेऊन पाउणशेर तप पातेल्यांत चुलीवर ठेवून तें तापले ह्मणजे त्यांत ते पीठ ओतावे आणि वरचेवर ढवळीत जावें तें कढी सारखे दिसू लागते. नंतर दवळतां ढवळतां खमंग वास येऊं लागतो. व त्याचा रंगही तांबुस वर्ण दिसू लागतो. व त्यावेळी छटाक दूध वर शिंपडून ढवळावे. तेणेकरून दरदरून फुगन पातेले भरून येते. व ते पीठ मोकळे दिसं लागते. त्यावेळी कादून निवत ठेवावे आणि त्यांत पाउणशेर साखर, अतपाव बे. दाणा, आतपाव खडीसाखरेचा भरडा, आतपाव बदामाचे काप, 6 सहा मासे वेलदोच्यांची पूड, हे पदार्थ एकत्र करून लाडू वळावे. बेसनचाचणीचे ला-बेसनाचे पीठ वस्त्रगाळ केल्यावर जो वर गाळ राहतो त्यांतून चांगला रवा अधाशेर काढून घ्यावा.नंतर पाउणशेर तूप कढईत घालून ते तापले झणजे त्यांत तो रवा घालून तळावा आणि बेसनाचे लाड़ प्रमाणे याजवरही आठ ताळे निसें दुध शिंपडून ढवळावा - गजे हाही दरदरून फुगून मोकळा होऊन वर येतो त्या वेळी काढून ठेवावा आणि साखरी भातास साखरेचा पाक सांगितला आहे त्याप्रमाणे सवादोनशेर साखरेचा पाक करून त्यांत बदामाचे काप अतपाव, खडीसाखरेचा भरडा अतपाव, बेदाणा आतपाव, व सहामासे वेलदोड्यांची पुड घालून सर्व एकत्र करून लाडू बांधावे. प्रकार दुस-हारबऱ्याची दाळ रात्री भिजत घालून दुसरे दिवशी कोरडी करून बारीक वाटावी. त्यांत तळतांना दूध मात्र घालावयाचे नाही. वरकड सर्व कृति चाचणीचे बेसनाप्रमाणचे करूच लाई वळावे. फराळाचे करणे असल्यास दाळ दुधांत भिजत घालावी. मुगदळाचे ला०-अर्धाशेर मुगाची दाल भाजन बारीक दळून पीठ करून ठेवावे. नंतर आच्छेर तूप व पाउणशेर साखर परातीत घालून फेसून त्यांत सहामासे वेलदोड्यांची पूड व मुगाचे पीठ घालून लाडू बांधावे. For Private And Personal Use Only

Page #60
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir लाडू. प्रकार दु०-मुगाचे किंवा उडदाचे सडीक दाळीचे मध्यम बारीक पीठ घेऊन त्याचे समान तूप घालून मंदानीवर पळीने ढवळीत अ. सावें. किंचित् लाल होऊ लागले झणजे मध्ये मध्ये दूध शिंपावे. असें करितां करितां दाणा पडला ह्मणजे खाली उतरून त्यांत दुप्पट साखर, वेलची, पिस्ते, बदाम, लवंगा, थोडे थोडे तूप घालून त्याचे लाडू बांधावे ते मुगाचे असतां शीत, लघु, व वात पित्त नाशक आणि उडदाचे असतां जड, उष्ण, स्निग्ध, धातु वर्धक, तृप्तिकारक, व वातनाशक असे आहेत. मोतीचुराचे ला०-उत्तम साखर तीनशेर घेऊन कल्हईचे पातेल्यांत घालावी व दीड शेर पाणी घालून चुलीवर ठेवून खाली मंदाग्नि लावावा. कढ आला ह्मणजे छटाक दूध छटाक पाणी एकत्र करून त्या पाकावर दोन तीन वेळां शिंपून मळी काढीत जावी. मळी कान पाक स्वच्छ झाल्यावर त्यास पक्की एक तार आली ह्मणजे पातेले निखाऱ्यांवर उतरून ठेवावे व त्यांत दहा मासे केशर खलन घालावे. नंतर त्यांत हारबन्याचे दाळीचे पीठ वस्त्रगाळ केलेले घेऊन त्यांत चार तोळे तुप व सहामासे मीठ घालून नंतर त्यांत पाणी अदमासे घालून पीठ कढी सारखें कालवावे आणि दीडशेर तृप कढईत घालून तूप तापले ह्मणजे मोतीचुराचा झारा घेऊन त्यांत ते पीठ ओग्राळ्याने थोडे घालून त्या कढईत झान्याचे दांड्यावर हाताने ठोकावें. झणजे आंत बाजरी येवढा दाणा पडतो. नंतर कढईतील तयार झालेला घाणा बाहेर काढून लागलीच त्या पाकांत टाकावा. याप्रमाणे सर्व पीठाचे दाणे जसजसे तयार होतील तसे तसे त्या पाकांत घालावे. नंतर बेदाणा पावशेर, बदामाच्या चकत्या पावशेर, ख. डी साखरेचा भरडा पावशेर, वेलदोड्याची पूड एक तोळा, हे सर्व पदार्थ त्यांत घालून चांगले सारखे कालवून परातीत ओतावे. ते थोडे मोकळे झाले ह्मणजे त्यांचे लाडू बांधावे. राजगिन्याचे लाह्याचे ला-तिळाचे लाडवाप्रमाणे करावे. राघवदास ला–चांगला उत्तम खवा अर्धाशेर व चांगली साखर दीड शेर घेऊन ठेवावी. नंतर रवा चांगला बारीक अतपाव घेऊन For Private And Personal Use Only

Page #61
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Achar www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir लोणची. त्यांत तूप घालावें. ते असे की, रव्याचे मुटकुळे व्हावें. याप्रमाणे त्यास तूप चोळून नंतर एक तोळा केशर खलून त्या पैकी आधे दुधास लावून त्या दुधांत रवा कालवावा. तो चांगला घट्ट भगरा असावा. नंतर अतपाव तुपांत तो रवा तळून त्यांत खवा मिळवावा. नंतर साखर घालावी. नंतर बदामाच्या फाकी अतपाय, बेदाणा अतपाव, खडीसाखरेचा भरडा अतपाव, आणि वेलदोड्याची पूड, सहा मासे त्यांत घालून आधे खललेलें केशर त्यांस चोळून त्याचे लहान लहान लाडू बांधावे. लाह्याचे लाहे तिळाचे लाडू प्रमाणे करावें. साखर ला०-तांदुळाची पिठी एकशेर अर्धाशेर तुपांत भाजावी. नंतर आच्छेर तूप व सवाशेर साखर असे दोन्ही एकत्र फेंमून त्यांत ती भाजलेली पिठी घालावी. आणि एक तोळा वेलदोव्यांची पूड घालून लाडू बांधावे. लापशी. तापलेल्या तुपांत त्याचे समान चांगला शुभ्र गव्हाचा रवा घालून परतावा. आणि तुपाचे व रव्याचे समान दृध साखर ही एकत्र मिळवून गाळून त्या रव्यांत घालून दुध अंगी भरून बाहेर तूप दिसू लागतोपर्यंत मंदामीवर शिजवावा. नंतर त्यांत कापूर, मिरी, व वेलची यांचे चर्ण नेमस्त घालून ढवळून खाली उतरावी. ही लापशी वृष्य, बलप्रद, धातुकर, जड, कफकारक, व पित्त आणि वायु यांचा नाशक अशी आहे. लोणची. उकड आंबा.----ज्या झाडास पाड लागला असेल व बिन रेषेचा भांबा असेल असे झाडावरून उतरून आणावे. व कल्हईचे भांब्यांत धा For Private And Personal Use Only

Page #62
लोणचे. लून थोडे पाणी घालून थोडी वाफ येई तोपर्यंत शिजवावे. नंतर बरणीत घालून त्यांत पाण्याचे विसावा हिस्सा मीठ घालावें. पाणी मात्र आंब्यावर एक अंगूल येई इतके घालून झाकुन ठेवावे. याप्रमाणं ठेवलेले आंबे एक वर्षपर्यंत राहतात. आंब्यांचे लोणचें--ज्या झाडास पाड लागला असेल त्या झाडावरील गोडे आंब्याची झेला ने उतरलेले असे शंभर आंबे घेऊन उभे चिरून त्यात मीठ भरून तीन दिवस ठेवावे. नंतर त्यांतील कोय युक्तीने काढून उन्हांत पांढरे होई तोपर्यंत चार दिवस वाळवावे. नंतर त्यांत हाळद एक शेर, मोहोऱ्या एक शेर, मिरच्या अर्धा शेर, चांगला हिंग चार तोळे, मिठ दोन शेर, हे पदार्थ मीठावांचून सर्व तेलादर भाजून बारीक कुटून एकत्र करावे. नंतर शिरसाचे तेल मीठ घालून कालवून ते त्या आंब्यांत भरून आंबा त्यासुद्धा शिरसाचे तेलांत बुडवून बरणीत ठेवावा. याप्रमाणे सर्व आंबे भरून तयार झाल्यावर पूर्वी काढलेले आंब्याचे पाणी सर्व आंत घालावे. नंतर आंबे सर्व बुडेपर्यंत शिरसाचें तेल ओतून तोंडावर घट्ट फड़कें बांधून ठेवावे. हे लोणचे अग्निदीपक, पाचक व सचिकर असोन दहा वर्षेपर्यंत टिकते. प्रकार दु०---आंब्यांस पाड लागल्यावर साल जाड, दळदार रेषारहित असे ताजे आंबे शंभर झाडावरून उतरून आणून काही वेळपर्यंत थंड पाण्यात भिजत ठेवावे. नंतर फडक्याने पुसून आपल्यास जशा वाटतील तशा फांकी कराव्या. नंतर मेथ्या पांच तोळे घेऊन एक तोळा तेलांत तळून कुटाव्या, त्याचप्रमाणे अतपाव हाळद तेलांत तलून कुटावी. मोहन्या एक शेर, धुऊन वाळवून वरील टरफले काढून उखळांत बारीक कुटाव्या, नंतर तीन तोळे हिंगाची बारीक पूड करावी. पावशेर मिरच्या कुटुन तेलांत परतून बारीक पूड करून ठेवावी. नंतर कल्हईच्या परातीत आंब्याच्या फोडी घालून त्यांजवर हाळद व तीन शेर मीठ वारीक दळलेले असे दोन्ही पदाथे घालून त्या फोडीस चांगले घोळावे. नंतर त्या फोडी एका करंडीत भरून परातीवर आडवीं दोन लांकडे ठेवून त्यांजवर ती करंडी ठेवावी व फोडींवर दगडाचे दड For Private And Personal Use Only

Page #63
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ___www. kobatirth.org 58 लोणचे. पण ठेवावे. चार घटकेने फोडींचे पाणी परातीत पाझरेल त्या पाण्यांत मोहोरी फेसावी. नंतर तयार केलेले सर्व पदार्थ त्या मोहोरीत घालावे. नंतर हिंगाची पूड घालावी. नंतर सर्व फोडी चांगल्या कालवून सारख्या कराव्या. नंतर कढईत आच्छेर तिळाचे तेल घालून एक तोळा मोहऱ्या, अर्धा तोळा मेथ्या, सहा मासे हिंगाची पूड घालून फोडणी तयार झाली ह्मणजे ती फोडींवर ओतून सर्व फोडी सारख्या कराव्या. नंतर बरणीत भरून ठेवावे. नंतर त्याजवर पावशेर मोहरीचे तेल व पावशेर खाते तेल घालावे. नंतर नदीतील लहान लहान दगड आणून ते लोणच्यावर दडपन ठेवून त्याजवर फडके बांधाव. तिसरे दिवशीं पसाभर मीठ घालून पुन्हां तोंड बांधून ठेवावे. हे लोणचे एक महिन्याने चांगले खारतें. आंवळ्यांचे लो--चांगले मोठाले आंवळे आणून उकडून आं. तील बिया काढून टाकाव्या. शेरभर ओवळ्यांस पाण्यात वांटलेली अतपाव मोहरी लावावी. दोन तोळे हिरव्या मिरच्यांचे तुकडे तेलांत परतून आंत टाकावे. मीठ दोन तोळे, हळद सहा मासे, हे पदार्थ एकत्र करून पाणी घालून सरसरीत कालवावे. नंतर कईचे पातेले चुलीवर ठेवून तापलें झणजे आंत तेल एक तोळा, मोहऱ्या सहा मासे, मेथ्या चार मासे व हिंग एक मासा, घालून चांगली फोडणी खरपूस झाली ह्मणजे त्यांत वरील लोणचे ओतून लागलींच वर झाकण ठेवावे. वाफ बाहेर जाऊ देऊ नये. नंतर थोडा गूळ बारीक करून आंत घालून खाली उतरून बरणीत घालून ठेवावे. लिंबांचे लो०-शंभर लिने चांगली रसाळ घेऊन धुऊन एक लिंबाच्या चार फांकी याप्रमाणे फांकी कराव्या. परंतु तुकडे वेगळे करूं नयेत, नंतर मेथ्या, अतपाव त्या दोन तोळे तेलांत तळाव्या, दोन तोळे हिंग घेऊन तो एक तोळा तेलांत तळावा, हाळकुंडें अतपाव दोन तोळे तेलांत तळावी, मिरच्या अतपाव चार तोळे तेलांत तळाव्या. नंतर सर्वांची निरनिराळी बारीक पूड करून ठेवावी. नतर तो मसाला एकत्र करून त्यांत मीठ बारीक कुटलेलें आच्छेर घालावे व For Private And Personal Use Only

Page #64
वरण. सर्व एकत्र करून तो मसाला लिंबांत भरून ती लिंबें बरणीत घालून ठेवावी व त्यांत थोडे आल्याचे तुकडे टाकून त्यांजवर लहान लहान दगडांचे झाकण ठेवून तोंड बांधून ठेवावे. हे मुरण्यास दोन महिने लागतात. प्रकार दु०-वरील पहिले प्रकारांत सांगितल्याप्रमाणे लिखें चिरून व मसाला तुपांत तळून कुटन ठेवावा. एक कल्हईचे पातेले घेऊन त्यांत आठ तोळे तूप, एक तोळा मोहन्या, मसाल्याचे हिंगापैकी तीन मासे हिंग, घालून फोडणी झाली ह्मणजे त्यांत ती लिंबें फोडणीस घालून ह्मणजे मिठासहित सर्व मसाला घालून एक कढ आल्यावर खाली उतरून झांकण घालून ठेवावें ह्मणजे लोणचे तयार झाले हैं ताबडतोब खाण्याचे उपयोगी पडते. वरण. वरण तुरीचें.---आच्छेर तुरीची दाळ चांगली निवडुन घ्यावी. नंतर पाण्यांत धुऊन पाघळून द्यावी. नंतर सहामासे तृप लावून दीड शेर गोडे पाण्यांच्या आधणांत घालून एक कढ येऊन गेल्यावर दोन मासे हळदीची पूड आंत टाकावी व वरती झाकण ठेवावे. शिजण्यापूर्वी दाळीस ढवळ नये. दाळ चांगली शिजली ह्मणजे दोन तोळे मीठ, एक तोळा तूप व एक तोळा गूळ आणि एक गुंज हिंग असे जिन्नस घालावे. परंतु ढवळं नये. निखाऱ्यांवर उतरून ठेवावे. वाढतेवेळी पितळेच्या पळीने हाटावें व उन पाणी घालाव. व सारखे करून वाढावे. दाळ लवकर शिजत नसेल तर थोडे तेल किंवा तूप किंवा भुरका तिखट यांतून कोणताही पदार्थ घातला असतां लवकर शिजते. - - - For Private And Personal Use Only

Page #65
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir वख्या . वडे. उडदाची दाळ पांढरी केलेली पावशेर व तांदूळ धुऊन वाळलेले आच्छर हे दोन्ही पदार्थ भण्ड दळावे. त्यांत गहूं अतपाव व हारवयात्री दाळ अतनाव अशी दळून सर्व एकत्र करून त्यांत एक तोळा हाळद, तीन तोळे मीठ, दीड मासा हिंग, मोलि कोथिबीर सहामासे, जिन्याची पूड तीन मासे, मियाची पूड तीन मासे, ओल्या मिरच्यांचा ठेचा तीन तोळे याप्रमाणे सर्व जिनसा एकत्र करून त्यांत कढत पाणी घालून मलून ठेवावे. नंतर पांढरे तीळ अतपाव भाजून जवळ ठेवावे, आणि पानास पाण्याचा हात लावून त्यांजवर तीळ घेऊन त्यांजवर त. यार केलेल्या पिठाची लिंबा एवढी गोळी थोपटून वर तीळ घालून तळ. गीत सोडावा व परतुन बाहेर काढावा याप्रमाणे तुपात किंवा तेलांत सर्व वडे तळावे. प्रकार दु०---उडदाची व हारवयाची दाळ समभाग एकत्र करून भिजत घालून दुसरे दिवशी पाट्यावर बारीक वाटून त्यांत वर प्रमाणे सर्व जिन्नस घालून तळून काढावे. वड्या . अम्बड्या.—पावशेर आळवाची पाने फडक्याने पुसन तयार करून ठेवावी, हारबऱ्याचे पीठ अतपाव, गव्हाची कोक दोन ताळे, मीठ एक तोळा, तांबडे तिखट सहा मासे, जिन्याची पूड एक मासा, मिऱ्याची पूड एक मासा, चिंचेचा कवल एक तोळा हे सर्व पदार्थ एकत्र करून त्यांत थोडे पाणी घालून आळवाचे पानावर घट्ट सारवावें, व एकावर एक अशी पीठ लावलेली पाने तोन ठेवून त्यांची बळकुटी करावी. याप्रमाणे सर्व पानांच्या वळकुट्या तयार झाल्यानंतर एक पातेले चुलीवर ठेवून त्यांत अतपाव पाणी घालून वर गवत, कडबा किंवा पाचो. ला, वगैरे घालून चुलीवर ठेवून आधण आले ह्मणजे त्यांत वळकुटया For Private And Personal Use Only

Page #66
वड्या . घालाव्या व वर झाकण ठेवावें. थोड्या वेळाने शिजल्यावर बाहेर कादून घ्याव्या. निवाल्या ह्मणजे वड्या कापून अतपाव तेल तळणीत ओतून त्यांत चार चार वड्या घालून तळून काढाव्या. कोथिबिरीच्या व०-चांगली कोवळी कोथिंबीर पावशेर घेऊन निसन बारीक चिरावी, व त्यांत हारबऱ्याचे दाळीचा भरडा पीठ पावशेर, तांबडे तिखट एक तोळा, जिऱ्याची पूड एक मासा, मिऱ्याची पूड एक मासा, आणि मीठ दीड तोळा हे सर्व पदार्थ घालून एका ठिकाणीं घट्ट कालवून मळून त्याच्या वळकुटया सुमारे आठ बोर्ट लांबीच्या कराव्या. नंतर अळवड्याप्रमाणे उकडून काढून नंतर बारीक चकत्या चिरून अळवड्याप्रमाणे तेलांत परतून कामव्या. पाटवड्या.–लवंगा चार गुंजा, हिंग चार गुंजा, कोथिंबीर एक तोळा, धणे एक तोळा, दालचिनी दोन मासे, जिरें तीन माले, हे पदार्थ तेलांत किंवा तुपांत परतून पाट्यावर बारीक वांटून गोळा करून ठेवावा. नंतर एक पातेले अथवा तपेले घेऊन त्यांत एकशेर पाणी फोडणीस टाकावे. नंतर मसाला पाण्यांत कालवून आंत घालावा. नंतर दीड तोळा तांबडे तिखट, व तीन तोळे मीठ, व हाळदीची पूड, तीन मासे असे आंत टाकावे. त्या पाण्यास आधण आल्यावर भांडे खाली उतरावे. नंतर अर्धा शेर चण्याचे पीठ व अतपाव कणीक एकत्र करून आंत ओतून पळीने ढवळावे, पुन्हां चुलीवर ठेवावे. एक कढ आला ह्मजणे खाली उतरून निखाऱ्यांवर ठेवून वर झांकण ठेवावे. ते शिजून वाफ चांगली आली ह्मणजे परातीस किंवा पाटास तपाचा हात लावून त्याजवर ते शिजलेले पीठ थापून वर ओले फडकें घालून लाटण्याने सारखें अर्ध अंगूळ जाड होईपर्यंत लाटावे. नंतर त्याजवर ओल्या नारळाचा कीस अथवा खोबऱ्याचा कीस पसरून दाबावा. नंतर थंड झाल्यावर चौकोनी वड्या कापून काढाव्या. काही लोक या तयार झालेल्या वच्या तुपांत किंवा तेलांत तळतात. यांचे सेवन केले असतां शुक्रधातु, वीर्यबल, कफ, कांति व पुष्टि यांना वाढवितात व जड, रुचिकर, व पित्त व सुदोष आणि वायु यांचा नाश कारतात. For Private And Personal Use Only

Page #67
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir शिरा. भरडयाच्या व०-~-गहूं पावशेर व हारबऱ्याची दाळ पावशेर घेऊन एकत्र करून भरड दळावी. नंतर ते भरडा पीठ भांड्यात घालून त्यांत दोन तोळे तूप, दोन तोळे मीठ, एक मासा मिऱ्याची पूड, एक मासा जिन्याची पूड, व दोन तोळे भाजीचा मसाला हे पदार्थ घालून घट्ट कालपावे व त्याच्या एक अगुळ जाडीच्या पोळ्या लाटून भांब्याचे नोंडास फडके बांधून त्यांजवर एक पोळी ठेवून वर झाकण ठेवावे व कांही वेळाने शिजली झणजे काढून ठेवावी. याप्रमाणे सर्व पोळ्या उकडून काढून निवाल्यावर चाकनें त्याचे लहान लहान तुकडे कापून एका पातेल्यांत सहा तोळे तुप फोडणीस घालून त्यांत फोडणीचे मिसळण व दोन मासे हाळद घालून फोडणी झाली मणजे आंत वड्या घालून चांगल्या परतून काढाव्या. शंकरपाळी. आच्छेर रवा पिठी घेऊन त्यांत पावशेर हारवयाचे दाळीचे पीठ, पाउणशेर गूळ, सहा मासे वेलदोड्यांची पूड, व पावशेर तूप घालून हाताने कालवून नंतर दुधांत चांगले मळून त्याची पोळी लाटावी आणि त्या पोळीचे सुरीने तिकोनी तुकडे करून तुपांत तळून काढावे. प्रकार दु...---आच्छेर बेसनाचे पीठ व आच्छेर कणीक, पाउणशेर गूळ, पावशेर तूप हे नारी पदार्थ एक ठिकाणी कालवून नंतर दुधांत कालवून चांगले मळून वरप्रमाणे शंकरपाळी तयार करावी. % - - - शिरा. मोहनभोगाचा सांजा तूप लावून चांगला भाजावा व पावशेर For Private And Personal Use Only

Page #68
साखरपारा. 63 रव्यास पाउणशेर दूध तापत ठेवून त्यांत भाजलेला सांजा घालावा आणि एक कह आला ह्मणजे पाउणशेर साखर आंत घालून तीन कढ आले ह्मणजे ढवळावा. नंतर त्यांत खडी साखरेचा भरडा अतपाव, बेदाणा छटाक, बदामाचे काप अतपाव, व वेलदोड्याची पूड एक तोळा, याप्रमाणे घालून वाढावा. शिखरिणी. फडक्यांत बांधून पाणी निघून गेलेले घट्ट असें दहीं 32 सोळे घेऊन त्यांत एक तोळा, तूप एक तोळा, साखर 16 तोळे, दालचि. नी दीड मासा, नाकेशर दीड मासा, वेलचीची पूड दीड मासा, तमालपत्र दीड मासा, मिर्ग सहा मासे, सुंठ सहामासे याप्रमाणे पदार्थ घालूनतें दहीं कपूरवासित भांज्याचे तोंडावर बारीक स्वच्छ पांढरे वस्त्र बांधून त्यावर हळूहळू घासावें. एक रूप झाले ह्मणजे शिखरिणी तयार झाली ही रुचिकर, स्निग्ध, पौष्टिक, धातुवृद्धिकर, कांतिकारक, शुक्रल, बलकर, जड व कफकर अशी आहे. आणि श्रम, वातपित्त, व पडसे यांना दूर करते. सारवरपारा, पावशेर पीठ, पावशेर साखर, पावशेर तूप, सहा मासे वेलदोड्यांची पूड हे पदार्थ एकत्र करून तुपांत खूप मळावे. नंतर परातीत पांढरा कागद घालून त्याजवर तो पदार्थ थापून सुरीने चौकोनी तुकडे करून दुसरी परात वर झांकश ठेवावी. नंतर निखान्यांवर ठेवून थोड्या वेळानें परातीवर पाणी मारून पहावें. ते पाणी वाजतांच पात जमिनीवर काढून ठेवावी आणि निवाल्यावर वड्या निखळून काढाव्या. For Private And Personal Use Only

Page #69
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir सांजा. साखरफेणी. उत्तम साखर घेऊन तिचा पाक करतांना त्यांत चौथा हिस्सा खडीसाखर घालून मळी काढून पाक तयार करावा. आणि किंचित् चिकटपणा आला ह्मणजे उतरून ठेवावा. नंतर पितळेची मोठी पळी घेऊन चुलीचे वैलावर मातीचा मोरया कांठ काढलेला ठेवावा. झणजे त्याजवर पळी नीट बसते. नंतर फडक्याची एक चुंबळ करून जवळ ठेवावी आणि पूर्वी केलेला पाक अधैं पात्र भरून घालावा, व खाली मंदामि लावावा. नंतर लाटण्याने ढवळून वरचे वर उचलून पहावा. पाण्यांत हात घालून त्या पाकाची गोळी करून पहावी. गोळी होते असा झाल्यावर खाली उतरून त्या चुंबळीवर ठेवून लाटण्याने लवकर ढवळावा, व चंबळीसुद्धा त पात्र पायाने दडपून धरून घोटावा. नंतर घोटतां घोरतां दरदरून वर येऊ लागला ह्मणजे हलूंच झाकण घालून ऊब बाहेर न जाई अस धरावे, हाणजे फुगा वर घेतो. नंतर पुन्हां वैलावर ते पात्र ठेविले असतां पात्रापासून सुटून वेगळा होतो. साखरबोंडे, जिलबीप्रमाणे पीठ तयार करून तळणीत लिंबा येवढे हाताने टाकीत जावें व भज्याप्रमाणे परतून काढून साखरेच्या पाकांत घोळावी. - सांजा. गव्हाचा सांजा अर्धा शेर घेऊन, छटाक तुपांत भाजापा, आणि दुप्पट पाण्याचे आधणांत घालावा. नंतर आच्छेर गूळ, व सहा मासे वेलदोड्यांची पूड घालून शिजल्यावर त्यांत अतपाव, तूप घालावे. आणि For Private And Personal Use Only

Page #70
सांबारे, निखाऱ्यांवर ठेवून तयार झाल्यावर खाली काढून ठेवावा. सांजोया, शेवया करण्याचा वा असतो त्यांतून मोठा स्वा काढून कल्हईचे पातेल्यात तूप टाकून त्यांत थोडा थोडा भाजून घ्यावा. नंतर आच्छर रव्यास दोन नारळ किसून बारीक वाटावे. नंतर त्यांत दीड शेर गुळ अथवा साखर व अतपाव तूप घालून ते वाटलेले खोबरें चुलीवर शिजत ठेवावे. एक कढ येऊन पाक झाला ह्मणजे रवा आंत ओतावा व ढवळून खाली उतरून झाकून ठेवावा. या पुरणांत साखर घातली असेल, तर पोळ्याला रवा पिठी एक शेर अथवा गूळ घातला असल्यास चांगली वैचलेली कणीक एक शेर धेऊन एक तोळा मीठ घालून, कालविते वेळेस पांच तोळे तूप घालून कालवून चांगली मळावी. त्यांतून अर्ध्या लिंबाएवढी गोळी घेऊन पिठी लावून लादावी आणि दुप्पट पुरण आंत घालून गोळी करून वर खाली पिठी घालून सारखी लाटून तव्यावर टाकावी. ती दोहींकडून भाजल्यानंतर तिच्यावर घालून परतावी. याप्रमाणे सांजोया तयार करून परताव्या. सांबारें. अळवाचे सांबारे.-आळवाची पाने चिरून धुऊन काढावी. त्यांत मोड आलेले वाटाणे अथवा वालाच्या डाळिंब्या, ओल्या नारळाचे तुकडे हे पदार्थ समभाग घालून आंत नेमस्त मीठ घालावें. आणि पाण्यांत चांगले शिजवावे नंतर जितक सांबारें करावयाचे असेल तितके आधण आलेले कढत पाणी घालावे, आणि त्यांत नेमस्त चिंचेचे पाणी घालून चांगले उकळत ठेवावे. नंतर एका नारळाचा अंगरस काढून ठेवून त्या For Private And Personal Use Only

Page #71
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 सार, चाच अर्धाशेर पाणरस काढून त्या पाणरसांत गरम मसाला व किंचित् हरबऱ्याचे पीठ कालवून घालावे. व चांगला कह येईपर्यंत पळीने ढवळून पानावर राही इतके घट्ट झाले झणजे खाली उतरून आंत तो अंगरस घालून तेलाची फोडणी द्यावी. गोळयाचे सां०.-तुरीची दाळ छटाक, हरबऱ्याची दाळ अतपाव, व गहूं छटाक, ही तिन्ही धान्ये एकत्र करून भरड दळावी. त्यांत. तूप दोन तोळे, मीठ दीड तोळा, तांबडे तिखट पाउण तोळा, जिऱ्यामियाचा भरडा दोन मासे, कोथिंबीर अर्धा तोळा हे सर्व पदार्थ पाणी घालून घट्ट कालवावे आणि त्याच्या सुपारी एवघ्या गोळ्या कराव्या. नंतर कल्हईचे पातेल्यांत पाउणशेर पाण्याचे आधण ठेवून त्यांत त्या गोळ्या घालाव्या. एक कढ येऊन शिजल्या ह्मणजे त्यांत चिंचेचा बलक तीन तोळे, गूळ दोन तोळे, तांबडे तिखट एक तोळा, मीठ दीड तोळा, भाजून कुटलेले खोबरें चार तोळे, कोथिंबीर अर्धा तोळा, हरबऱ्याचे पीठ तीन तोळे, सहा तोळे पाण्यात कालवून त्यास लावावे. व त्यास खरपूस फोडणी द्यावी. फळपत्राचे सांबा-पडवळ, भोपळा, चाकवत, व शेवग्याची फुलें इत्यादिकांचे सांबारे करणे झाल्यास प्रथम पडवळ, भोपळा व चाकवत चिरून उकडून एक वाफ देऊन काढावी. नंतर ताकाची कढी करण्याची कृति सांगितली आहे त्याप्रमाणे ताकास फोडणी देऊन नंतर वरील उकडून काढलेली फळे पाने फुलें वगैरे त्यांत टाकून कढीप्रमाणे सांबारे तयार करावें. सार. आमसुलाचे सार-एक कल्हईचे पातेलें घेऊन त्यांत दोन शेर पाणी घालून त्यास आधण आले ह्मणजे चार तोळे आमसुलें पाण्याने चांगली धुऊन त्या आधणांत टाकावी. नंतर दीड तोळा गूळ, एक तोळा कोथिंबीर, दीड मासा मिरी व दोड मासा जिरें यांचा भरडा, चार गुंजा For Private And Personal Use Only

Page #72
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir सार, हिंगाची पूड आणि मीठ अतपाव येणेप्रमाणे जिन्नस आंत घालून आमसुलें चांगली शिजवून लाल पाणी झाले झणजे एक सोळा तुपांत दोन गुंजा फोडणीची मिसळण घालून त्यांत च्यार गुंजा हाळद टाकून फोडणी द्यावी. प्रकार दु०-कल्हईचे पातेल्यांत दीड शेर पाणी घेऊन त्यांत चार तोळे आमसुले शिजत टाकावी. नंतर एक नारळ फोडून तो खवून स्यांत छटाक उन पाणी व चार मासे मीठ घालून चांगले कुसकरून त्या. चा रस काढावा. तो रस चुलीवरील रसांत ओतून भाजलेल्या हिंगाची पूड चार गुंजा व मीठ दीड तोळा, आंत घालून चांगले कटवावे. नंतर एक तोळा तुपांत एक मासा फोडणीचे मिसळण व चार गुंजा हाळद घालून . फोडणी द्यावी. ओंगचें सार---या साराची कृति जीवर अमसुलाचे सार करण्याची पहिली कृति सांगितली आहे त्याप्रमाणे करावी. हे सार फार थंड असल्याने चैत्र वैशाख या दोन महिन्यांत मध्ये फार हितावह होतं. उसाच्या रसाचें सार-उसाचा रस दीड शेर कल्हईचे पात्रांत घालून त्यांत तीन तोळे चिंचेचा कोळ घालावा. बाकीची सर्व कति आमसुलाचे साराप्रमाणे करावी. कौठाचें सार-कच्ची कोठे फोडून आंतील गीर पावशेर घेऊन त्यांत आडीच शेर पाणी घालून एके कल्हईचे पातेल्यांत चुलीवर शिजत ठेवावे. थोडे कढले ह्मणजे आंतील चोथा पिळून टाकून त्यांत छटाक गूळ, तीन तोळे मीठ, जिऱ्याची पूड दोन मासे, हिंग चार गुंजा व एक तोळा चुरलेली कोथिंबीर याप्रमाणे पदार्थ घालून चांगले कढवून एक तोळा तुपाची फोडणी पळीत तयार करून त्यांत अधेमासा हकदीची पूड टाकून सारास फोडणी द्यावी. चिचेचें. सा०--एक कल्हईचे पातेले घेऊन त्यांत पाणी दोन शेर, अतपाव चिंचेचा कोळ, अडीच तोळे गूळ, दोन गुंजा भाजका हिंग, एक मासा जिऱ्याची पूड एक व मासा मियाची पूड आंत घालून चांगले For Private And Personal Use Only

Page #73
www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir सांडगे. कढवावे. नंतर एक तोळा तूप कढईत घालून त्यांत फोडणीचे मिसळण एक मासा व अर्धा मासा हिंग घालून फोडणी द्यावी. द्राक्षाचें सा--आच्छेर चांगली द्राक्षे आणून वरील सालपटें काढून टाकून एका कल्हईचे पातेल्यांत दोन शेर पाण्याचे आधण ठेवून त्यांत ती द्राक्षे घालावी. नंतर एक तोळा गूळ व दोन तोळे मीठ, घालून चांगले शिजले झणजे त्यास एक तोळा तुपाची फोडणी द्यावी. सांडगे. काकडीचे सां0----काकडी किसून त्यांत कोहळा, तांबडा भोंपळा किंवा कोवळ्या भेंड्या यांपैकी एक समभाग घालून ता कीस पिळून टाकून बाकी सर्व कृति भोपळ्याचे सांडग्याप्रमाणे करावी. कोहळ्याचे सां--कोहळा किसून पाणी पिळून टाकावे. भेंड्या घालून ते बाकी सर्व पदार्थ भोपळ्याचे सांडग्याप्रमाणे घालून त्याचप्रमाणे तयार करून ठेवावे. चिकवडयांचे सां०--एक शेर गहूं घेऊन थोडे भाजून दोन दिवस भिजत घालावे. नंतर धुऊन पाटयावर बारीक वाटावे. नंतर पांच शेर पाण्यात कालवून खादीचे फडक्याने गाळून चोथा टाकून द्यावा. व पाणी तसेंच एक प्रहरपर्यंत ठेवावे. नंतर वरील निवळी ओतून टा. कावी ह्मणजे खाली चिकी बसते. नंतर एक शेर पाण्याचे चुलीवर आधण ठेवून आधण आले झणजे तुप दोन तोळे, मीठ एक तोळा, हिंग तीन गुंजा व ती चिकी घालून पळीने ढवळीत असावे. ह्मणजे थोड्या वेळाने चिकी घट्ट होते. नंतर निवाल्यावर वस्त्रावर सांडगे घालावे. वाळले ह्मणजे तुपांत किंवा तेलांत तळून खावे. तिळाचे सां.---मराठे तांबडे तीळ आच्छेर थोडा वेळ भिजत घालून नंतर घोंगडीवर चोळून टरफले काढून स्वच्छ पांढरे करावे. नंतर For Private And Personal Use Only

Page #74
श्रीखंड. दोन शेर रताळी चांगली धुऊन एका पात्रांत घालून त्यांत दोन तोळे तूप घालून ते पातेले चुलीवर ठेवून वर भरलेलें झाकण ठेवावे, व खाली थोडा जाळ लावावा. थोडे वेळाने शिजली मगजे दुसऱ्या एका भांड्यांत ओतून ध्यावी. नंतर थंड झाल्यावर वरील सालपटें काढून टाकून रताळी चांगली कुसकरून त्यांत तीन तोळे मीठ, एक मासा हिंग व पांढरे केलेले तीळ घालून सारखें कालवावे, व त्याचे सांडगे घालावे. वाळले सजजे तेलांत किंवा तुपांत तळून खावे. भाजीचे सां०-हरबरे, मूग किंवा उडीद यांचे दाळीचे सांडगे करितात ह्मणून ज्या दाळीचे सांडगे करणे असतील ती दाळ अर्धा शेर भा. जन पाण्यात भिजत घालावी. नंतर धुऊन दुसरे भांब्यात घेऊन त्यांत दोन तोळे मीठ व दीड तोळा नांबडे तिखट, एक मासा हिंग, जिन्याचा भरडा एक मासा, मिन्याचा भरडा एक मासा, एक तोळा कोथिंबीर हे पदार्थ एक जागी करून पाट्यावर जरा भरड वाटावी. नंतर त्या दाळीचे सांडगे घालून उन्हांत वाळवावे. भोंपळ्याचे सां.--तांबडा भोपळा एक शेर घेऊन किसावा व त्यांत बारीक चिरलेल्या भेंड्या अर्धाशेर, ओल्या मिरच्या बारीक चिरलेल्या अतपाव, किसलेले आले दोन तोळे, तांबडे तीळ दोन तोळे, कोथिंबीर दोन तोळे, मीठ आडीच तोळे, हिंग, दोन मासे, हे पदार्थ एक जागीं करून उखळांत कुटावी. नंतर त्यांचे सांडगे तुपांत घालून वाळवावे. नंतर तेलांत किंवा तुपांत तलून भक्षण करावे. श्रीखंड. तीन शेर दूध चांगले घेऊन ते चुलीवर ठेवून तापवावे. नंतर साईसुद्धां विरजण घालून ठेवावें दुसरे दिवशी सकाळी ते दहीं स्वच्छ घट्ट फडक्यांत घालून खंटोस टांगून ठेवावे. नंतर निथळून घट्ट झाले ह्मणजे एक शेर साखर घेऊन कल्हईचे पातेल्याचे तोंडावर दुसरें स्वच्छ फडकें बांधन For Private And Personal Use Only

Page #75
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir किरकोळ. त्यावर ते टांगून ठेवलेले दही व साखर घालून हाताने चोळून गाळावे. नं. नर त्यास दोन मासे केशर खलून लावावे. नंतर खडी साखरेचा भरडा छटाक, वेलदोब्यांची पुड सहा मासे आणि कस्तुरी अर्ध गुंज भार बारीक खलून त्या श्रीखंडास लावावी झणजे श्रीखंड तयार झाले. किरकोळ, आंब्याची भाजी.---आंब्याची भाजी आंबट न लागण्याची युक्ति अशी आहे की, हिरव्या आंब्यांची साल काढून ते किसावे. एक शेर कीस असल्यास त्यांस चार तोळे चुना लावून एके चिरगुटांत घालून दगडाचे पाट्याखाली दडपून ठेवावा. आंतील पाणी निथळून गेले ह्मणजे तीन चार वेळ स्वच्छ पाण्याने धुऊन पिलून टाकावा. नंतर हरबऱ्याघी दाळ भिजवलेली व तिखट, मीठ, वगैरे पदार्थ नेमस्त घालून चालीप्रमाणे भाजी तयार करावी. हणजे भाजी आंबट न लागतां रुचिकर लागते. पुरण पातळ झाल्यास उपाय.--पुरण पातळ झाल्यास कोरडे करून ह्मणजे पाणी फडक्याने शोषून घेऊन पायलीस छटाक, चुना या मानाने पुरणांत कालवावा, ह्मणजे पुरण घट्ट होऊन पोळी चांगली होते. दूध न आंबण्यास उपाय- एक शेर दुधांत राईचे तेलाचे थेंब पंचवीस टाकले असता ते दुध आंबट न होता पंधरा दिवस जशाचे तसे गोड राहते. खराब तूप सुधारणे-जितकें खराब तूप असेल त्याचे दुप्पट दूध विरजण लावण्याजोगें खमंग तापवून तयार करावे. मग त्याजमध्ये खराब झालेले तूप उन करून ओतून एक दीड दिवस तसेंच राहू द्यावे. मग घुसळून लोणी काढून घ्यावे. नंतर कढवून त्याचे तूप करावे. या तुपांत प. हिला कांहीं एक खराब अंश राहत नसून उत्तम लोणकढ़े तुप होते. ताक मात्र उपयोगी पडत नाही. For Private And Personal Use Only

Page #76
किरकोळ. मिरच्यांचा तिखटपणा कमी करणे-हिरव्या मिरच्या पाहिजे तशा चिरून पापडखाराच्या पाण्यांत एक रात्र भिजू द्याव्या. एक शेर मिरच्यांस पांच तोळे पापडखार घ्यावा. मग दुसरे दिवशी सकाळी कुसकरून धुऊन टाकाव्या. नंतर मीठ मसाला घालून पाहिजे असल्यास भाजी करावी. किंवा तळून तोंडी लावाव्या. त्या भाजीपेक्षा जास्त ति. खट लागत नाही. समाप्त. For Private And Personal Use Only

Page #77
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir नवीन पुस्ता 1 वैद्यसुधाकर, सुधारलेली आवृत्ति 2.. 2 सुबोधसार, (निवडक सुभाषित श्लोक 3 स्वीचिकित्सासार,भा.१वर.(सर्व स्त्रिय 4 बालचिकित्सासार,भा.१ व २.(सर्व व 5 पाकावली, (सालांमिश्री सर्व पाक व स ६पाकसार,(स्वयंपाक व खाण्याचे पदार्थ ७मदनविलास,(यांत सर्वशृंगारसार भरप ८विषार,(यांत सर्व प्रकारचे विषांवर अनु 9 वैद्यमित्र, (यांत सर्व वनस्पतीची सु 10 पटकी, (महामारीची कारणे व रामब 11 सुगंधसार, (उदबत्या वगैरे सर्व गंधी१२ नेत्रांजन डबी, नंबर 1 ( सर्व नेत्ररो 13 प्रवाळभस्म, (सूर्यपुटी उत्तम र Serving JinShasan 14 सुवर्णमाक्षिकभस्म, (उत्तर / 15 लोहभस्म, (उत्तम खात्रीचे) 098384 ही पुस्तक व औषधे खालील _gyammandir @kovatry.org पाठवून किंवा व्हॉल्युएबलने मागवावीत. ल्यास टपाल हंशील पडणार नाही. ज्ञानप्रकाश, ज्ञानचक्ष, श्रीविाजी, प ळकर आ० कं०, किताबखाना ही पुण्यांती वा० मो० पोतदार, ज०मा० गुर्जर, का गो. ना. आ. कं., नेटिव ओपीनियन हीर सोलापूर, प्रमोदसिंधु उमरावती, वामन विए पनी गोविंद पारखे नंदुरबार (खानदेश.) 3 (मालक) बाळाजी सखा HOMपुणे पेठ बुधवार फरसखान्याचे बोळां gyanmandir@kobatirth.org For Private And Personal Use Only