Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ di POLfdpf dos_u "dramz [dangV1 _N$fpsu A_hpv$ pqLbsp_p,SY= dgr$fpi rhkfpegp hpf kp" u hppi zrI zramaNasaMgha ke pramukha AcAryasamrATa DaoN. zivamuni jI mahArAja 'vIrAna virAsateM' graMtha meM pAkistAna sthita prAyaH sabhI jaina maMdiroM, sthAnaka va dAdAvAr3iyoM ke sacitra vivaraNa ne isa graMtha ko eka aitihAsika dastAveja banA diyA hai| vaibhavazAlI prAcIna dharoharoM kI vartamAna meM apekSita va jarjara dazA dekhakara duHkha bhI hotA hai| rAvalapiMDI, siyAlakoTa, mulatAna va lAhaura ke bhavya va vizAla sthAnaka aba kevala yAdoM kI kahAnI mAtra haiN| tathA pasarUra meM parama upakArI muni zrI khaz2AnacaMdajI kI samAdhi bhI ina 70 sAla meM, aba vahA~ haz2arata bAbA khajAMcI sarakAra' kI kabra kahalAne lagI hai| graMtha 'vIrAna virAsateM' apane Apa meM eka pramANaka, mahattvapUrNa va upayogI zodha-prabaMdha ho gayA hai| deza ke skaoNlaroM tathA vizvavidyAlayoM meM isakA samucita pracAra honA caahie| - DaoN. zivamuni NjZhs bfhprmep
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahendrakumAra masta nI "vIrAja virAsataino gujarAtI anuvAda re pAkistAnanAM jaina maMdiro - - visarAyelA vArasAnI vAto -- - - anuvAdaka guNavaMta baravALiyA prakAzako : ( ahaMma spiriTyUala seMTara * insTiTayUTa oNpha jainolaoNjI muMbaI amadAvAda
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'PAKISTANAANA JAIN MANDIRO' - Visarayela Varsani Vato original in Urdu "Ujde Daran De Darshan" written by Eqbal Qaisar and Hindi by Mahedrakumar Mast Transleted in Gujarati by Gunvant Barvalia Published by Arham Spiritual Center and Institute of Jainology prathama AvRtti : julAI - 2019 kiMmata : rUA. 300/ pRSTha saMkhyA : 32 + 204 ISBN : 978-93-83814-99-2 prakAzako H arhama spiricyuala seMTara, esa.ke.pI.jI. jaina seMTara, 716 golDa kresTa bijhanesa pArka, ela.bI.esa. roDa, ghATakopara (ve), 400086 M : 9820215542 E-mail : gunvant.barvalia@gmail.com insTiTayUTa oNpha jainolaoNjI bI-101 samaya epArTamenTa, AjhAda sosAyaTI pAse, AMbAvADI, pAlaDI, amadAvAda - 380015. - Ph. 079-26762082 prAptisthAna : gurjara ejansIjha ratanapoLa nAkA sAme, gAMdhI roDa, amadAvAda - 380 001 phona : 079-22144663 zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha 385 - esa.vI.pI. roDa, muMbaI - 400004. phona : 90032496 - 9867540524 mudraNa vyavasthA H arihaMta prinTiMga presa, sAMIbAbA nagara, ghATakopara (I), muMbaI-400075 - M : 9223430415 (II)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaDa kaDaka--- paMca parameSThine vaMdana. ke bhagavAna mahAvIranI paraMparA pramANe, AcAryapada para birAjamAna, Apa dezajJa, bhAvajJa ane kALajJa cho, vaLI paMcAcAranuM pAlana karanAra, mAnavatA ane jaina zikSaNanA puraskartA evA, pramukha AcArya zrImad vijayanityAnaMdasUrijInAM caraNomAM bhAvapUrvaka vaMdana saha arpaNa... ikabAla kesara mahendrakumAra masta guNavaMta baravALiyA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana pAkistAnamAM jaina dharma ane jaina maMdirono itihAsa ghaNo ja rasaprada che. pAkistAnanA prasiddha patrakAra ane lekhaka zrI ikabAla kaisare paribhramaNa pravAsano parazrima karyo. sAthesAthe graMtho, gejheTsa, vyaktigata mulAkAta dvArA eka utkRSTha saMzodhananuM kArya karyuM. patrakAra, lekhaka ane itihAsavidda mahendrakumAra jaina "masta"e A kAryane potAnI sUjhabujhathI AgaLa vadhArI eka suMdara sacitra graMthanuM nirmANa karyuM. A amUlya sAmagrI vAMcatA pAkistAnamAM rahelA hindu ane jainonI saMgharSakathA jANavA maLI. ahIM upalabdha zrI kAlikAcAryathI mAMDIne zrI AtmArAmajI mahArAja sAheba sudhIno bAvIsa varSano itihAsa rasaprada che. * pU. jinacaMdrasUri, yati zrI rAmaSijI, caMdragupta maurya, dAdAguru jinakuzalasUri, pU. khilluRSijI, zrI vijayavallabhajI, pU. rAmacaMdrajI, zrI yakSadeva, zrI siddhasUri, zrI jinadattasUri, munizrI khajAnacaMdajI, mAnadevasUri, * jinaprabhasUri, AcArya vijayAnaMdasUri jevA aneka mahAna AcAryonI A tapobhUmi ane karmabhUminI vigato tapAsavA jevI che. vaLI sarasvatI nadI, takSazilA, gujarAvAlA, goDIjI pArzvanAtha jinAlaya, samrATa akabaranI tavArIkha eka ujaLA itihAsane ujAgara kare che. pAkistAnamAM jaina dharma ane maMdiro e ApaNo visarAyelo vAraso che, paraMtu A vAraso bhaviSyanuM dizAdarzana karAvanAro che. anuvAda kAryamAM mArAM dharmapatnI DaoN. madhubahena baravALiyA tathA che zrI mitezabhAI zAha (amadAvAda)no sahayoga maLyo che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ A graMthanA prakAzanamAM - zrImad vijayanityAnaMdasUrijI mahArAja mULa lekhaka zrI ikabAla kaisara saMzodhana saMvardhita hindI AvRttinA lekhaka mahendrakumAra masta hindI AvRttinA prakAzaka zrI Atmavallabha jaina smAraka zikSaNanidhi tathA akhila bhAratIya zrI Atmavallabha jaina mahAsaMgha TrasTa. insTiTayUTa oNpha jainolaoNjI - laMDana - amadAvAda. zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha : zrI nItinabhAI sonAvAlA zrI arhama spiricyuala seMTara - muMbaI gurjara ejansIjha zrI manubhAI zAha amadAvAda zrI azokabhAI jaina - dilhI padmazrI DaoN. DaoN. sejalabahena zAha zrI ramezabhAI gAMdhIno hRdayapUrvaka AbhAra pragaTa karuM chuM. muMbaI kumArapALa desAI 09820215542 601 - smita epArTamenTa, 40 upAzraya lena, ghATakopara (I), muMbaI - 400086. Hui (V) guNavaMta baravALiyA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI AvRti prakAzakIya "eka-eka IMTa se bane bhavana, eka-eka phUla se saje camana, tor3ane meM jisako lagatA eka pala, mA~gatA kitanA samaya usakA sRjana" navanirmANa ati kaThina hai aura vidhvaMsa ati srl| zAyada isIlie virAsateM virala hotI haiN| jaba virAsateM virala bhI hoM aura vIrAna bhI, to itihAsa kA hissA bana jAtI haiM tathA pIr3hI dara pIr3hI sabaka sikhAne kA dama rakhatI haiN| mahattvapUrNa bAta yaha hai ki nirmANa ke lie sajana-sajAvaTa-aMgAra ke lie. amanocaina evaM tarakkI ke lie tathA apanI virAsatoM kA pUrA Ananda lene ke lie ahiMsA sabase jyAdA lAjima hai| jaina dharma kA mUla ahiMsA hI hai aura yahI hamArI mAnyatAoM, vicAroM, kriyA-kalApoM aura pravRttiyoM kA AdhAra bhI hai| pAkistAna sthita purAtana jaina virAsatoM kI asmitA aura viziSTatA se saMsAra ko rUbarU karavAne kA maulika kArya 'ujar3e darAM de darzana' nAmaka zAhamukhI meM likhe aitihAsika dastAvez2a kI racanA kA mahAn kArya suprasiddha pAkistAnA lekhaka janAba iqabAla kaisara jI ne kiyA hai| prAta:smaraNIya zrImad Atma-vallabha-samudraindradinna sUrIzvarajI ma.sA. ke vartamAna paTTadhara gacchAdhipati AcArya zrImad vijaya nityAnanda sUrIzvarajI ma.sA. kI pAvana preraNA evaM zubhAziSa se suvikhyAta lekhaka evaM itihAsajJa zrI mahendrakumArajI jaina 'masta' ne isakA saMvardhana aura saMzodhana karate hue hindI anuvAda Atmika AhlAdapUrvaka kiyA hai| pAkistAna sthita ye vIrAna virAsateM hamAre paramaparopakArI guruvara Atma (jainAcArya zrImad vijayAnanda sUrIzvara jI) aura guruvara vallabha (jainAcArya zrImad vijaya vallabha sUrIzvara jI) ke jIvanakAla, vicAradhArA evaM upakAroM tathA jaina itihAsa ke aneka vidvajjanoM se jur3I haiM, ataeva hamAre lie pUjanIya bhI haiM aura priya bhii| san 1962 meM gujarAMvAlA pAkistAna se lAe gae Atma-vallabha jJAna bhaMDAra evaM samaya-samaya para vibhinna sthAnoM se Ae asaMkhya jaina granthoM ko, bahumUlya aitihAsika dharohara ke rUpa meM saMbhAlane kA gaurava 'zrI vallabha smAraka jaina maMdira tIrtha' ko hAsila hai| prAta:smaraNIya guru vallabha kI pAvana smRti meM isa smAraka maMdira kA nirmANa eka vividha lakSyI prakalpa ke rUpa meM 1989 meM huA thA jisakA saMcAlana zrI Atmavallabha jaina smAraka zikSaNa nidhi dvArA kiyA jAtA hai| ata: 'vIrAna virAsateM' grantha kA prakAzana hamArA punIta karttavya bhI hai aura adhikAra bhii| ina virAsatoM se jur3I tamAma dhArmikatA, nekI, ahiMsA, vizva-zAMti aura vizva-kalyANa kI cAha isa ati mahattvapUrNa dastAvez2a rUpa navaprakAzana 'vIrAna virAsateM' ke mAdhyama se jaga jAhira ho, isI maMgalakAmanA shit| . vinIta - zrI Atma-vallabha jaina akhila bhAratIya zrI Atma-vallabha smAraka zikSaNa nidhi jaina mahAsaMgha TrasTa sAyaracanda nAhara rAjakumAra jaina enake narendrakumAra jaina rAjakumAra jaina osavAla azoka jaina adhyakSa ceyaramena (Emeritus) sekreTarI janarala adhyakSa mahAmatrI Summmmmmmmmmmm (VI) manummmmmmm
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ visarAyelA vArasAmAMthI bhaviSyanuM dizAdarzana je prajA potAnA bhUtakALanA vArasAne visarI jAya che enuM bhaviSya aMdhakAramaya banI jAya che, e hakIkta ApaNe jANIe chIe. chatAM savAla e che ke, kharekhara ApaNe ApaNA bhUtakALanA vArasAne jANIe ke jALavIe chIe kharA ? mANasanA zarIranA 'jinsanI vAta karIe chIe, paNa maLelI saMskRtinA jinsanI khoja karIe chIe kharA ? ane tyAre e hakIkta svIkAravI ja joIe ke prAcIna graMtho, saMzodhana-pravAso, zilpo ane sthApatyono abhyAsa ane janazrutimAM rahelA itihAsanI khoja karavAno bhAgye ja koI sabaLa prayatna thayo che. Ave samaye mULa urdU lipimAM paMjAbI gurumukhI bolImAM lakhAyeluM pAkistAnanA zrI ikabAla kesaranuM eka aitihAsika pustaka "ujaDe dAM de darzana'nuM vIrAna virAsate' nAme hiMdI bhASAmAM saMzodhita ane saMvardhita karI sAhityakAra zrI mahendrakumAra maste pragaTa karyuM che. emanA jevA jaina dharmanA UMDA abhyAsI ane itihAsavettA pAsethI eka evuM pustaka samAjane maLyuM ke jenAthI navIna dRSTi ane darzana prApta thAya che. AvA viziSTa pustakano gujarAtImAM anuvAda karIne sAhityakAra, abhyAsu taMtrI ane vidvattApUrNa jJAnasatranA Ayojaka zrI guNavaMta baravALiyAe mAtra jaina samAjane ja nahIM, kiMtu gujarAtIbhASI samAjane eka apUrvana ApI che. AnuM kAraNa e che ke A graMthanI sarjanapreraNA udAtta ane mAnavIya bhAvamAMthI ) pragaTI che. cotarapha hiMsAnI hoLI saLagatI hoya tyAre koI vyaktinA manamAM ahiMsAno bhAva jAge ane potAnI rIte zAMti sthApavAno prayatna kare tyAre je apratima akSarapuruSArtha kare, tenuM A graMtha pratyakSa pramANa che. 1992mAM masjidanI ghaTanAnA samaye ikabAla kesaranuM mAnavatApremI saMvedanazIla hRdaya aitihAsika saMpatti para thaI rahelA ATalA badhA julamathI dravita thaI gayuM AthI khudAnuM ghara toDavA mATe no guno karanArane potAnI bhUlano ahesAsa thAya, te mATe emaNe A graMthanI racanA karI. kevI virala che A graMtharacanAnI pazcAdbhUmikA ! A graMthanI bIjI vizeSatA e che ke bhUtakALanAM maMdironA ane e mahollAnA itihAsane vartamAnamAM ApaNane sAkSI banAvatA hoya te rIte eka pachI eka zabdacitra che ApaNA mAnasapaTa parathI pAsa thaI jAya che. e avazeSarUpa banelA itihAsane vigato, (VII)
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbho tathA kAvyapaMktio sahita emAM potAnA anubhavone sAMkaLIne khAvahI ane rasabharI zailImAM Alekhe che. pravAsavarNananuM eka rasika, gatizIla ane sAhityamaMDita pustaka vAMcatA hoIe tevo anubhava thAya che. pAkistAnanAM zaheromAM jAya, mahollAmAM jaIne sahune maLe, bujhargo pAsethI bAtamI meLavI ane aMte jaina maMdiranI khoja kare. philmanA eka pachI eka pasAra thatAM dRzyanI jema AnuM varNana kare che. e vistAramAM vAcakanI AMgaLI pakaDIne AsapAsanI vyakti sAthe mulAkAta karAve che ane vAtAvaraNanI AbohavAnI oLakha ApatA jAya che. kyAMka A lekhaka evo savAla paNa kare che ke "hiMdu muslima kyAM sudhI IMTothI laDatA raheze ? kyAM sudhI mAnavaraktanI hoLI khelatA rahIzuM? A praznamAM pragaTa thatI lekhakanI bhAvanA Aje paNa ApaNA haiyAne ArapAra vadhI jAya che. eka vyApaka phalaka para A pustakanuM Alekhana thayuM che ane tethI veda, vAyupurANa, mahAbhArata, jaina, bauddha, zIkha ane siMdhI dharmanA graMthono tathA zAyaronI kavitAno yathAsthAne ullekho maLe che. eka trIjI mahattvanI vAta e che ke karAcI, lAhora, kasUra, siyAlakoTa, sanakhatarA, pasara, derA ura, bahAvalapura, rAvalapiMDI ane mulatAna jevAM zaheronI vAta karyA pachI lagabhaga dareka prakaraNane aMte enI aitihAsika vigato AlekhavAmAM AvI che. e zaheramAM jainoe sAmAjika, dhArmika ane sAMskRtika kSetromAM karelI kAmagarInI sAthosAtha re e zahere ApelAM sAdhu-sAdhvIo, yatio, zreSThIo, svAtaMtrasenAnIo, sarjako ane anya vidvAnonI AdhArabhUta anya upayogI vigata Ape che. A rIte ghaNI sahajatAthI bhUtakALa sAthe vartamAnano taMtu sAMdhI Apyo che. pU. AtmArAmajI mahArAja athavA to dAdAguru jinakuzalasUrijInAM ! samAdhisthaLonI vistRta mAhitI athavA to gauDI pArzvanAthanA mULasthAna gauDI ) zaheranA jaina maMdiranI vAta ke pachI A kSetramAM jaina AcAryo ane munirAjoe karelAM kAryonI vAta atItanI puNyasmRtio sAthe ApaNuM anusaMdhAna joDI Ape che. AvA atyaMta mahattvanA dizAdarzakano gujarAtI bhASAmAM sugrathita anuvAda che ApIne zrI guNavaMtabhAI baravALiyAe zAsananI sevA to karI ja che, paNa enI sAthosAtha e taraka aMgUlinirdeza karyo che ke dharmanA itihAsanI ITa para ja enI paraMparA, bhAvanA ane mahattAnI imArata racAyelI hoya che. e ImAratanI pAyAnI IMTanI AvI mUlyavAna oLakha ApavA mATe khUba dhanyavAda. - kumArapALa desAI ||
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro || OM arham na | nama: / / paramojjavala pATa paramparAnA pUjyo ne koTi koTi vandana
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro canda alfAz2a dila se pAkistAna meM alpasaMkhyaka samudAyoM kI dhArmika dharoharoM kI durdazA aura surakSA sambandhI eka progrAma ke silasile meM pI. TI.vI. ke proDyUsara janAba az2ahara farIda ke sAtha mujhe karAcI taka jAnA pdd'aa| tabhI kasUra kA jaina maMdira bhI dekhA tathA pI. TI.vI. kI usa rikaoNrDiMga ke bAda kasUra vAle mere lekha se isa kitAba kI zurUAta huii| ina bahumUlya aitihAsika dharoharoM para kAma karate hue kaI aisI saccAiyA~ bhI sAmane AIM ki 1947 meM ba~TavAre ke samaya, ekAdha jagaha ko chor3a kara, pUre pAkistAna meM koI bhI dhArmika sthAna kaTTaratA kA nizAnA nahIM banA thaa| bhArata se Aye zaraNArthiyoM ne inameM Azraya liyA tathA kucha meM skUla bana ge| magara unake mUla svarUpa ko koI nukasAna nahIM pahu~cAyA gyaa| 1965 aura 1971 kI lar3AiyoM meM bhI hindU, jainI, vAlmikI maMdiroM yA sikha gurudvAroM ko kisI ne koI nukasAna nahIM phuNcaayaa| hA~ 'samaya' ke hAthoM jarUra kucha jIrNatA yA purAnApana aae| Ama logoM ne inheM amAnata aura dharohara hI samajhA va inakI saMbhAla karate rhe| deza aura mAnavatA kI isa aitihAsika pU~jI ko jo nukasAna huA vaha 1992 meM taba huA, jaba bAbarI masjida ko DhahAyA gyaa| vaha mahatI kSati kabhI pUrI nahIM ho sakatI / bAbarI masjida kI ghaTanA ke javAba meM huI barabAdI kA maiM gavAha huuN| maiM badalA lenA cAhatA thA, unase, jinhoMne mere vatana kI aitihAsika saMpattiyoM ke sAtha itanA bar3A z2ulma kiyaa| eka lekhaka hone ke nAte, maiMne bAbarI masjida aura pAkistAna meM DhahAe gae maMdiroM kA badalA isa taraha liyA ki pAkistAna meM atyaMta hI thor3I ginatI ke alpasaMkhyaka yAnI jainiyoM ke pavitra sthAnoM ko apanI pustaka meM saMbhAlane kA saubhAgya prApta kara rahA huuN| bhArata aura pAkistAna, donoM tarapha khudA ke gharoM ko tor3e jAne ke az2Ima gunAhoM kA zAyada isase kucha ajAlA ho ske| sabase pahale do mahAna hastiyoM hArUna khAlida aura unakI dharmapatnI anema hArUna kA tAz2iMdagI AbhArI huuN| ina donoM kA sahayoga bayAna karane ke lie zabda nAkAphI haiN| - bhArata meM AdaraNIya puruSottama jaina va zrI ravindra jaina ( mAlerakoTalA ) kA bhI bahuta RNI huuN| paMcakUlA ke zrI mahendrakumAra jaina 'masta' itihAsa ke gaMbhIra aura gahare jAnakAra haiN| apa zArIrika jIvanakAla meM ina sabhI ke caraNa chUne kI merI hArdika bhAvanA hai| zAhamukhI (urdU lipi meM paMjAbI) meM likhI merI isa kitAba ko 'pAkistAna paMjAbI adabI borDa' ne chapAyA hai| unakA bhI maiM AbhArI huuN| apanI khojakArI ke daurAna bahuta se ilAkoM meM aneka sajjanoM ne sahAyatA bakhzI / maiM zukragujAra hU~ una sabhI kA / lAhaura va kasUra ke dostoM, tathA nAmavara phoTogrAphara nadIma khAdara, pI. TI.vI. ke kaimarAmena, proDyUsara sAhiba, janAba phaiz2Ana naqavI cainala epha. ema. 95, sUbA siMdha meM siMdhI bhASA ke vidvAna zrI jaravAra kA bhI ahasAnamaMda hU~ / aMta meM apane bacce alI raz2A, usakI dharmapatnI sobiyA- donoM ne yaha kAma saraaMjAma dene meM merA hara taraha khyAla rkhaa| unakA bhI bahuta zukriyA / iqabAla kaisara ||
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro AzIrvacana paMjAbakesarI A.bha. zrImad vijayavallabha sUri samudAya ke vartamAna gacchAdhipati A.bha. zrImad vijaya nityAnanda sUrIzvarajI ma.sA. mAnava jIvana kI sArthakatA sva ke vartula ko pAra kara, para ke lie jIne meM hai| jaba bhI vyaSTi se samaSTi kI ora vyakti kI pravRtti hotI hai aura usake kArya aura vicAradhArA 'sarvajanahitAya va sarvajanasukhAya' hote haiM tabhI vaha antasa ke AkarSaNa kA kendra banatA hai| usakA vyaktitva, mAnasika cintana va bauddhika stara kI alpanAe~ mAnasa ko Andolita karatI huI suSupta bhAvanAoM ko jAgRta karatI haiM, jAgRta hI nahIM karatIM, atIta kI sahasra smRtiyoM ke ujAsa se AkrAnta kara detI haiN| 'vIrAna virAsateM' pustaka ke pratyeka kathAnaka ko par3hakara aisA lagatA hai jaise hama pAkistAna jAkara pratyakSa jinAlayoM ke darzana kara rahe hoM / maiM apane jIvana meM itanA sajIva citraNa kama hI par3hA hai| saca, mana romAMcita ho jAtA hai va kahIM-kahIM A~kheM bhIga jAtI haiN| abhyudaya ke agradUta, paMjAbadezoddhAraka, nyAyAmbhonidhi guruvara Atma, yugadraSTA, samayajJa, paMjAbakesarI guruvara vallabha kI sudeva, suguru va sudharma kI saccI sAdhanA, zAsana sevA kA samagra samarpaNa evaM tUphAnoM meM nirbhIka hokara calane kI amiTa cAhata kI amara kahAnI ye vIrAna virAsateM kaha rahI haiN| sAhityakAra va lekhaka tathA jaina itihAsamarmajJa zrI mahendrakumAra jI masta dvArA racita pustaka 'vIrAna virAsateM' avibhAjita bhArata ke jinamaMdira, sthAnaka va dAdAvAr3I kA pratyakSa varNana hai / maiM jinazAsana va jaina sAhitya jagat kI avismaraNIya sevA ke lie zrI mastajI tathA mUla pustaka 'ujar3e darAM de darzana' ke lekhaka janAba iqabAla qaisara, pustaka ke prakAzana saujanya ke lie zrI Atmavallabha jaina smAraka zikSaNa nidhi, dillI tathA zreSTha prakAzana hetu bAlasakhA zrI rAghavajI ko anekazaH zubhakAmanAe~ detA huuN| III - vijaya nityAnaMda sUri -
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prastAvanA pAkistAna meM jaina mandiroM ke bAre meM likhate hue eka ajIba se ahasAsa aura AhlAdaka santuSTi kI anubhUti abhI taka huI hai| karIba 40-45 jagahoM ke 80-85 maMdiroM kI kalA, vaibhava, zilpa, bulandI, bArIkI, vizAlatA, peMTiMgz2a aura lokezana kI sundara seTiMga apane meM bejor3a hai| maMdiroM ko nihArate hue, maiM svayaM sAkSAt inameM ghUmatA va kho jAtA rahA hU~ / eka ora jahA~ TaiksilA se jur3e haiM- bhagavAna bAhubalIjI, zrI mAnadeva sUri racita 'laghu zAMti stotra' tathA zrI jinaprabha sUri racita ' vividha tIrtha kalpa', .. vahIM, bherA ( vItabhaya pattana) meM bhagavAna mahAvIra va rAjA udAyana kI gAthAe~ Aja bhI kIrtimAna haiM / aura..... bhArata bhara ke 'gor3I pArzvanAtha' ke mUla (pitR sthAna ) gor3I kI kalA va peMTiMgz2a Aja bhI ajaMtA elorA se mAthA lene meM sakSama haiN| derAura tathA gujarAMvAlA sthita samAdhiyoM kI khAmozI meM bhI sunI jA sakatI haiM, gurudevoM ke upakAroM kI kahAniyA~ / pAkistAna ke suvikhyAta lekhaka zrI iqabAla qaisara ne svayaM hara sthAna para jAkara ina maMdiroM ke maNDapa, stambha, citra, mUrtisthAna aura zikharoM ke khaNDaharoM se huI mulAkAtoM ko likhakara bahuta bar3I kamI ko pUrA kiyA hai| yaha unakA ahasAna hai pUre jaina samAja para / vizeSa AbhArI hU~ / gacchAdhipati AcArya zrImad vijaya nityAnanda sUri jI kI preraNA va AzIrvAda se graMtha 'vIrAna virAsateM' kA prakAzana unhIM ko sAdara samarpita hai / zrI rAghava prasAda pANDeya ( rAnI sTezana) tathA zrI ravindra jaina (mAlerakoTalA) se paga-paga para mile sahayoga ko bhulAyA nahIM jA sakatA / bahutabahuta dhanyavAda / mere suputra gautama jaina va putravadhU sImA jaina ne pustaka lekhana kArya meM merI hara suvidhA kA khyAla rakhA hai| bahuta zukriyA / surucipUrNa kampyUTara saMkalpanA hetu nidhi kampyUTarsa ke DaoN. kSemaMkara pATanI aura mohaka mudraNa ke liye priNTa plasa, jodhapura ko dhanyavAda arpita karatA hU~ | asAvadhAnI ke kAraNa kisI tathya yA Alekha meM rahI truTi yA bhUla ke liye kSamA cAhatA hU~ / IV - mahendrakumAra masta
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro zrI baddhivijaya (bUTerAyajI) mahA. (vartamAna pAkistAnamAM 6 maMdironI pratiSThA karAvI) zrI vRddhivijaya (vRddhicaMdajI) (janma - rAmanagara) zrI muktivijaya (mUlacaMdajI) (janma - sIyAlakoTa) AcArya vijayalalitasUrIjI upAdhyAya zrI sohanavijayajI janma - bhAkhaDiyAM gAma (gujarAMvAlA) (svargavAsa - gujarAMvAlA) tathA 1. AcArya vijaya umaMgasUrijI (janma - rAmanagara) 2. AcArya vijayavivekasUrijI (janma - rAmanagara) 3. munizrI zivavijayajI (janma - gujarAMvAlA)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro paMjAba kesI vijaya vallabha sUrIzvarajI ma.sA. AcArya vijaya samudrasUrijI pravartinI sAdhvI deva zrIjI ma.sa. tathA H- vyAkaraNAcArya paM. rAmakizorajI pANDeya uparokta vibhUtio, dezavibhAjana nA 45 divasa daramiyAna gujarAMvAlA - pAkistAna thI bhArata AvyA A. vijayadharmasUrijI nA ziSya AcArya vijayendrasUrijI ma.sA. (janma - sanakhatarA) AcArya vijaya janakacaMdrasUrijI VI A. vijayadharmasUrijI nA ziSya munirAja zrI vidyAvijayajI ma.sA. (1937-39mAM siMdha prAMtamAM vicaraNa)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro munirAja zrI khajAnacaMdajI mahArAja (svargavAsa - pasarasTa - pAka.) upAdhyAya zrI manoharamunijI mahArAja (janma - kasUra-pAka) tathA - pUja jI sohanalAlajI mahArAja (janma - siyAlakoTa) pUja jI zrI kAMzIrAmajI mahArAja (janma - pasa2) muni zrI amaramunijI mahArAja (janma - kauhATa) pU. sAdhvI zrI svarNakAntAjI ma.sa (janma - lAhaura) noTa - sAdhvI zrI rAjakumArIjI (janma gujarAMvAlA), sAdhvI zrI svarNakumArIjI (janma - lAhaura), sAdhvI zrI kauzalyAjI (janma - lAhaura), sAdhvI zrI virakAntAjI (janma - lAhaura), pravartinI sAdhvI zrI sudhAjI mahArAja - (janma - lAhaura), sAdhvI zrI rAjamatIjI (janma - siyAlakoTa) sAdhvI zrI isarojI (janma - siyAlakoTa) VII
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro pU. sAdhvI zrI jasavaMtazrIjI mahArAja (janma - gujarAMvAlA) pU. sAdhvI priyadarzanA zrI ma.sa. (janma - gujarAMvAlA) pU. sAdhvI zrI subratAzrIjI mahArAja (janma - kasUra) VIII pU. sAdhvI amitaguNA zrIjI mahArAja (janma - sanakhatarA) noTa - sAdhvI AnaMdazrIjI mahA. - (janma - mulatAna) - sAdhvI puSpazrIjI mahA. - (janma - kasUra) sAdhvI puNyazrIjI mahA. - (janma - lAhaura) sAdhvI dakSazrIjI mahA. - (janma - lAhaura) sAdhvI prakAzazrIjI mahA. - (janma - gujarAMvAlA) sAdhvI mahendraprabhAzrIjI mahA. - (janma - kohATa)
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasAnI eka jIvaMta kathA : bhavya itihAsanI Aja Do. sejala zAha (taMtrI : prabuddhajIvana). ItihAsanA pAnA para keTalIka ghaTanAo vikharAyelI paDI hoya che ane samayanA paTa parathI jyAre koI saMzodhaka dhULa uDADe che tyAre tenA bhUtakAlIna saketo jhaLahaLato. ItihAsa khoLe che. A saMzodhanamAMthI je saMketo maLe che, te navAM aitihAsika satyo. zodhavA protsAhita kare che. pAkistAnanI dharatI para jaina maMdironA saMzodhana paranuM 1 zrI ikabAla kesaranuM pustaka "ujaDe dara de darzanano hindI anuvAda mahendrakumAra mate na karyo che, jeno gujarAtI anuvAda zrI guNavaMtabhAI baravALiyAe karIne bahu ja mahattvanA itihAsanAM pAnAM ujAgara karI batAvyAM che. sAmAnya rIte ApaNe deza pramANe dharma ane veza jovA TevAyelA chIe, eTale pustakanuM zIrSaka ja jarA coMkAvI de ke. pAkistAnamAM jaina maMdiro kyAMthI hovAnAM ? pachI jarA aTakIne yAda karIe to samajAya ke paMjAbamAM rahelA jainonA mULa kadAca e tarapha maLI Ave ane pachI AtmArAmajInuM ( nAma yAda AvatAM zakyatA vizvAsamAM palaTAvAya. keTalAMka saMzodhano mAtra bhASAne kAraNe A prajA sudhI na pahoMce teno aphasosa thAya, paraMtu e aphasosa thAya e pahelAM ja { guNavaMtabhAIe khUba ja cokasAI ane cIvaTatApUrvaka eka mahatvanA graMthane gujarAtI vAcako ane abhyAsuo sudhI pahoMcADI mahatvanuM kArya karyuM che. pAkistAnamAM jaina maMdironA astitva viSe kutUhalatA ane zakyatA banene ahI vistArapUrvaka AlekhavAmAM AvyuM che. pAkistAnanAM jaina maMdiro : eka khovAyelA ItihAsa tarapha ApaNuM dhyAna ra doravA uparAMta A kSetra tarapha saMzodhananI keTalIka zakyatAo paNa ughADI ApI che. ane tyAM sudhI dareka prakaraNa eka-eka vistArane AvarI le che ane tyAMnI mAhitI maLI na Ave che, uparAMta aitihAsika mAhitI paNa ApavAmAM AvI che. che Aje jaina dharmanI vAta thAya tyAre tenA saMto pAkistAnamAM maLI Ave, tevA. 1 vicAro sAmAnya rIte pramANamAM ochA jovA maLe, paNa pustakamAMthI pasAra thatAM aneka maMdironA astitvano aMza A vistAramAM maLe tyAre navAI paNa pamAya. sAmAnya rIte ochA carcAyelA viSayo aMge keTalAka bhramo AvA saMzodhanathI tUTatA hoya che. AjanI 1 vAstavikatA evI che ke moTA bhAganAM maMdiro eTalI hada sudhI lupta thaI gayAM che ke
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ tenuM rUpAMtara gharamAM thai gayuM che ane tyAM rahetA lokone khyAla paNa nathI ke tyAM koI eka jamAnAmAM maMdira hatuM. ghaNIvAra evuM paNa banyuM che ke zodha karatAM hoya jaina maMdiranI ane je maLe te hiMdu maMdira. kAraNa ghaNIvAra anya dharmI vyakti hiMdu maMdiramAM jaina, zIkha, svAmInArAyaNa badhAnI ja seLabheLa karI detI hoya che. jeno anubhava A pustakanA lekhakane paNa thayo che. tyAre mana paNa kahI uThe che ke 'sabakA bhagavAna eka hI haiM, jo bheda hai vo terI najaro kA kasUra hai". pustaka mULarUpe pravAsa kathAnA svarUpe lakhAyuM che. eTale ke lekhaka potAnI pravAsakathA kahI rahyA che ane vAcaka temanI AMgaLIe pAkistAnanAM jaina maMdiromAM pharI rahyA che. AkhI kathA vAta karatAM hoya, saMvAda karatAM hoya e rIte lakhAI che. baloTanA pahADa para aneka kathAo ane vigato maLe che paNa pachI teo rahasyasphoTa kare che ke baloTanAM maMdiro hindu maMdira hatAM, jaina nahIM. lekhaka pote pAkistAnanA jaina maMdiro zodhatA, pharatAM, kathA kahetA jAya che ane eka pachI eka vistAramAM vAcaka bhramaNa kare che. pustakamAM keTalIka aitihAsika vigatone paNa AvarI levAmAM AvI che. caMdragupta mauryanA janmanI jagyA kAlAbAga nagaranI mAhitI maLe che. itihAsakAranuM kahevuM che ke mahamada gajanavIe ahIMthI siMdhu pAra karI hatI. bIjI eka rasika vAta e paNa vAMcavA maLe che ke ahIMthI siMdhu pAra karatI vakhate mahamade pAMDavonAM maMdirone bilakula hAni na pahoMcADI, kAraNa ahIM evI saMpatti nahotI ane Aje paNa A maMdiro ahIM ja che, paNa tenI dekharekha rAkhanAra ke tenI saMskRtine samajanAra koI nathI. samayanA kALa sAthe Aje A maMdiro evI rIte khovAI gayAM che ke je loko tyAM rahe che temane paNa nathI khabara ke ekavAra ahIM koI maMdira ke dharmazALA hatAM. e loko vibhAjana vakhate ahIM AvyA hatA, teo jyAM jagyA maLI tyAM vasI gayA pachI temane khabara ja nahotI ke te jagyAno pahelAMno ItihAsa zuM hato, te samaye temanA mATe gharanI AvazyakatA mahattvanI hatI. kAlAbAgamAM je zvavetAMbara jaina maMdira hatuM, jemAM cothA tIrthaMkara abhinaMdanasvAmI hatA, jemane jaino potAnI sAthe letAM gayA ane kahevAya che ke atyAre te dilhI naudhArAnA jaina maMdiramAM sthAyI che. jaina prajA vepArI ane sAhasI baMne rahI che. te jyAM jAya tyAM sAmAnya rIte samRdhdhi ane pradezane potAnI jarUriyAta anusAra banAve. sAthe dharmI ane premI prajA potAnA maMdirane baMdhAvAmAM kyAreya pAchI pAnI na kare. A prajA mATe potAnA gurudevanuM mahatva paNa AgavuM. garu AjJAne haMmezA zire rAkhanArI A prajA AcAryonA mArgadarzana heThaLa dharmapracAra ane jALavaNI karatI rahI che. akhaMDa bhAratanA paMjAbanA vistAramAM tyAre tyAM pahocelI prajAe aneka maMdiro potAnA vasavATa daramyAna bAMdhyAM haze ane potAnA (X)
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ samudAyamAM rahevA TevAyelI A prajA jyAre bhAgalA pachI sthiti badalAI tyAre bhAratane 2 pachI pharI. A daramyAna keTalAka loko e maMdironI pratimAjIne pAchA lAvavamAM saphaLa { rahyA to keTalAkanA aMza Aje maLatAM nathI. A pustaka eka samaye pAkistAnamAM jainonA A bhavya ItihAsanA mULa tarapha ApaNane laI jAya che. khUba ja saraLa ane bhAvavAhI zailI, ' jANe ke kathA kahevAtI hoya te rIte eka pachI eka prakaraNa Ave che. pustakamAM kula 62 1 prakaraNa che, jANe ke 62 itihAsanA khaMDa, ane dareka pAse eka kathA, eka samaya ane eka samAja. Aje A 62 kUMcIbaMdha khaMDane eka-eka prakaraNanI kuMcIthI kholatAM jaIe chIe ane eka-eka prakAzadIpa pragaTe che. zrI guNavaMtabhAI baravALiyA jaina dharmanA abhyAsu ane sAhityanA saMniSTho cAhaka che, temano haMmezano prayAsa potAnA vAcakone saMdarbha ane mAhitIthI sabhara karavAno rahyo che ane pariNAme Aje temaNe A pustakane paNa zodhI jaina sAhityanA pradAnamAM vadhu eka umeraNa karyuM che. pustakamAM keTalAka sAhityika citronuM Alekhana dhyAna kheMce che, kAlAbAganuM eka che A citra juo, sAMja thavA AvI. pelA sajjana cAlyA gayA. ame bane bajAramAM hatA. tpahADanA zikhara sudhI galIo, makAna, daravAjA najare paDatAM hatAM. lAgatuM hatuM ke ame eka khUba UMcA zaheranA pagamAM UbhA chIe! eka samayamAM jyAM jaina vastI rahI haze te vistAra vepAra ke anya koI kAryathI dhabakato rahevA sAmAnya rIte pAmyo haze. eTale tyAranuM jIvana ane vartamAna jIvananI I tulanA paNa karI zakAya. sAthe zodhanuM eka pagarakhuM vikAsa sAthe paNa joDAya che. kaMgano bhAvaDA mahollo paNa Avo ja vikasita thayo hato. lAhorathI 270 ki.mI. pazcimamAM cha jillA staranuM zahera gaMga eka sAruM vyApArI kendra che. A vistAra paMjAbano eka bhAga ' hato, je vibhAjana pachI pAkistAnamAM che. eka samaye rAjasthAna ane paMjAbathI keTalAka - parivAra ahIM AvIne vasyA ane khUba ja vikasita thayA. je jagyAe teo rahetA che tenuM nAma paNa muhallA bhAvaDA paDyuM hatuM. Aje tyAMnI havelI joIne pUrva samayanI samRdhdhino khyAla Ave che. paraMtu tyAthI jainonI vastI kema cAlI gaI, enA cokkasa kAraNo maLatAM nathI. A loko 200-250 varSa ahIM rahyA haze ane I.sa. 1880- 1900nI AsapAsa zahera choDyuM hoya tevuM anumAna che. jaino A vistAramAM rahyA, hatA teno ullekha sarakArI rekorDamAM maLe che, te aMge lekhake mAhitI ApI che ane AgAmI saMzodhana mATeno eka adhyAya ahIM AraMbhAya che, jemane A prazna satAvaze, te kadI bhaviSyamAM A dizAmAM kArya karaze. lekhake pAkistAna pharIne tyAMnA A sthApatyonI jANakArI meLavI che. te
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ islAmAbAdathI kAlAbAga jatAM kArakoTa, bAloTa, dhanakoTa ane mADIpattana A badhAM sthaLe maMdiro che ekasarakhI banAvaTa ane eka samayamAM banelAM. keTalAMka to pahADa para che ane keTalAMka siMdhu nadImAM samAI gayAM. tyAM eka samaye maMdira hatuM ane have te pratimAjI khaMbhAtamAM birAjamAna karavAmAM AvI. (prakaraNa : 17) prakaraNa 18mAM siyAlakoTa pachI guMjarAvAlA ja eka evuM zahera che, ke jenI najIka prAcIna rAjadhAnI hovAnA khaMDera maLe che. jeno ullekha cInI yAtrALu hyunasAMge paNa karyo che. ja eka mAhitI e paNa maLe che ke gujarAvAlAmAM traNa jaina maMdiro che, ahIM AtmArAmajI mahArAjanI samAdhi paNa che. temanA pitA mahArAja vibhAjananI vyathAnA keTalAka prakaraNo bahu ja gamagIna banI gayA che. je eka samaye bahu ja samRdhdha vistAra hato te Aje kALanI gartAmAM khovAI gayo che. A pustake ApaNane e khaMDeromAM rahelI sajIvatAno paricaya karAvyo che. jenA keTalAka aMzone khUba jALavIne lAhoranA myujhiyamamAM jALavyA che. paNa Aje e bhUmi verAna che. tyAM keTalAka khaMDita avazeSo che, jenI jALavaNI karavA mATe koI nathI. tethI A zabdothI AhvAna kare che ke koI sapUta tyAM kadI pahoMcI jaze. pustakamAM aneka jagyAe vAcakone pAkistAnanA vividha maMdiranA bhAvadarzana mATe lai javAya che. eka samaye jyAM maMdira hatuM, Aje tyAM zuM ane e pratimAjIne kyAM have mukAyA che, tenI mAhitI maLI rahe che. e khaMDita maMdironuM sthApatya ane keTalAka bacI gayelAM sArAM maMdironI sthApatya kaLA ane kArIgIrInA purAvA aMge pUratI vigato maLe che. A pustakanA dareka prakaraNa eka pachI eka vistAramAM lekhakano pravAsa AgaLa cAle che, ahIM e ja sthaLanI mAhitI vizeSa maLe che, jyAM jaina maMdiro hatA ane sAthe anya koI jANa-jIvanane lagatI bAbatone sparzavAne badale lekhakano kaeNmero bhUtakALanA bhavya ItihAsane citrita karavAno prayatna kare che. potAnA svAnubhavano A ItihAsa hovAne kAraNe temanI dRSTi ahIM svAbhAvika rIte bhaLe che. eka samayanuM rAmanagara have rasUlanagara banI gayuM che. jyAM je loko rahe tyAMnI bhaugolikatA para teno prabhAva svAbhAvika rahevAno ja ! 1947 pahelAM jyAM 30 oraDAo maMdiranA parisaramAM hatA ane Aje mAtra mATI ja jo bacI hoya to ApaNane ApaNI mAnavIya niSphaLatAno saheje ahesAsa thAya. sthApatyanI verAna bhUmi khovAyelI vasaMtanI anubhUti karAve che. ahInuM karAyeluM varNana ja udAsIno anubhava karAvavA pUratuM che, kaeNmerAnA phlaeNzathI cAmAcIDiyA pAMkho phaphaDAvavA lAgyAM. evuM lAgyuM ke A maMdiranI rakhevALI karanAro koI AtmA hoya ! meM chatane dhyAnathI joI. ekadama udAsa chata para lAgela lAkaDAnI (XII)
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 paTTIomAM rahI hatI....arthAta vasaMta have amArI sAthe risAI gaI che. amArA zarIramAM paNa karacalIo paDI gaI che... ame loko bahAra AvI rahyA hatA. lAgatuM hatuM ke amAruM kada nAnuM ane maMdiranuM kada UMcuM thaI rahyuM che. suhAgapurA have vidhavAnagara lAgatuM hatuM. (prakaraNa 24) A varNana kaMpArIno anubhava karAve che. prakaraNanA aMte vAstaviktAno varavo cahero darzAvatA kahe che ke rAmanagaranuM jaina sthAnaka have koIkanuM nivAsasthAna che. ImAratanuM badhuM badalAI cUkyuM che. arthAta jyAM kyAreka maMdiranI pavitratA hatI, tyAM have sAmAjika pariveza ane prAdezika abhigama hato. verAna mATInA DhagamAthI itihAsanI pataro jema jema ukelAI rahI che tema tema tenI nIcenI suvarNaraja hAthamAM Ave che ane e vikharAyelI rajanI mUrti nathI banI zakatI, paraMtu manane eka aMjapo ane gaurava baMneno anubhava ekasAthe thAya che. eka bhavya ItihAsa ane eka khaMDera vAstava ! A pustaka na hota to kadAca ApaNe ItihAsanA A dvArane kadI ughADIne jota nahI. khaMDheranAM A citro durgadha mAratAM hatAM. paraMtu muzkelI e che ke e citro evI jagyAe che, jyAM tene koI samajI zakatuM nathI ane je samaje che tenI najara tyAM sudhI laI javAnuM kAma A pustake karyuM che. evA pradezamAM jyAM hiMdu ane jaina maMdirone samAna gaNAya che tyAM jaina maMdirone che zodhavA pramANamAM agharuM kArya che. ahIM bhagavAna sumatinAthanuM prAcIna maMdira maLI Ave che. I.sa. 186lmAM muni buddhivijayajIe A maMdiranA samArakAmanI vyavasthA karAvI hatI. tenA sthApatyamAM phera je jovA maLe che teno ullekha paNa karyo che. kaLaza ane zikhara khUba nAnA AkAramAM A guMbaja para baneluM che. A maMdirane vANiyAnuM maMdira tarIke oLakhAvAya che. prakaraNanA zIrSakanA nAmo jagyAnA nAma pramANe apAyA che. papanAkhA, kasUra, . rasUlanagara, gujarAMvAlA, asAkhara, phAskAbAda vagere vistAranA nAma hatA - che, jenI 2 sAthe e samayano ItihAsa joDAyelo che. prakaraNa 26 - kasUrano ItihAsa vAMcIe to. khyAla Ave ke hiMdu mAnyatA anusAra lAhora ane kasUra zahero zrI rAmacaMdrajInA be putro lava ane kuze vasAvyA hatA. AvI bIjI aneka vAto ane rasaprada ghaTanA maLe che. prakaraNa 29-siyAlakoTanA rahelA jaina maMdiro aMge che. aneka jaina graMthomAM prabhue mahAvIranA paMjAbanAM keTalAka kSetramAM vihArano ullekha maLe che, ane tyArabAda aneka jaina maMdiro ane munirAja, AcAryanI doravaNIthI A jagyA vikAsa paNa pAmI hatI. paNa kALanA prahArathI manuSyano krodha ane roSa tene jyAre AMdhaLo karI mUke che tyAre kevo vinAza sarje che ane pachI ene sudhAravAno moko paNa nathI maLato. eno satata
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahesAsa Aje A pustaka vAMcatA thAya che. prakaraNamAM AcArya jinakuzalasurijInI samAdhino ullekha maLe che. ne bhIla, koLI, sahu koI emane pUjAtA hatA. je rIte muMbaInuM - goDI pArzvanAthanuM maMdira khUba suprasiddha che e ja rIte Azcarya vacce pAkistAnamAM che paNa goDI maMdirano ullekha maLI Ave che ane te maMdira thArapArakara vistAramAM AveluM sa che, jyAM have koI jaina rahetA nathI. prakaraNa 43mAM ullekha maLe che ke bhAratamAM lagabhaga 12 moTAM maMdironAM nAma goDI pArzvanAtha che ane badhAnuM mULa udgama pAkistAnanuM goDI A maMdira ja che. Aje ahIM sannATo che. ahIMnI pratimAjI I.sa. 1375mAM medhAsA nAmanA zeTha lAvyA hatA. vadhu rasika vigata mATe pustakamAM praveza karavo rahyo. ahIMnA i bhItacitranA raMgo zabdo dvArA bhAvaka sudhI pahocADavAno sarasa prayAsa karAyo che. te paMjAbamAM jaina dharmanA phelAvA viSe aneka saMketo purANanA pustakamAMthI maLI Ave che. akhaMDa deza bhArata jayAre be bhAgamAM vibhAjIta thayo tyAre ItihAsanAM pAnAM para kALI syAhIthI mAnava raktaraMjIta ItihAsa lakhAyo ane enI sAthe aneka suMdara sthApatyo, kaLAnA namUnAo nAza pAmyA. kadAca Aje jaina samAje ATalI moTI saMkhyAmAM pAkistAna dezamAM jaina maMdironA saMketo maLI Avaze evI kalpanA paNa nahIM karI hoya. pustakamAM ApelAM citro ane nakazA joine khyAla Ave che ke ATalo lAMbo vihAra karI eka samaye jaina dharmanA AcAryo dharma sthApana ane mAnavatA mATe keTaluM cAlyA haze. jaina samAja paNa eka samayamAM tyAM khUba ja moTA pAye sthita thayo haze che ane maMdiranI jAhojalAlI joine aMdAja karI zakAya ke e samaye samAja paNa pUrato e saMpanna haze. vibhAjanano ItihAsa sAMskRtika rIte bahu ja hAni pahoMcADI gayo. siMdhu nadInA ItihAsa sAthe keTalAye samRdhdha ItihAsa Aje ApaNI pAse nathI, paNa eno aphsosa karavAne badale AvAM pustako je aneka anya bhASAmAM lakhAyelAM hoya to tene che zodhIne gujarAtImAM anuvAda karIne paNa samayanA eka aMzane AvanArI peDhI mATe sAcavI zakAya. 1 jaina dharma kalA-saMskRti ane mAnavatAnA saMgama sAthe haMmeza ujvaLa rahyo che, che ene pradezanI bhUmi rokI zakatI nathI, e jyAM jAya che tyAM tIrthaMkaranAM vacano sAkSAtkAra sa kare che, enI pharI eka vAra anubhUti A pustaka vAMcatA thai. A pAkistAnamAM verAyelA che aMzo pharI ekavAra jIvaMta bane ane eka navI maheka janmAve, evI AzA sAthe.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro anukramaNikA pAnAM naM. : : : : 1 , T : : : : : prakaraNa viSaya 1. lAhoranuM sarakArI saMgrahAlaya ... ... ... ... ... ... 2. lAhoranuM digaMbara jaina maMdari ... .. ... ... .. ... 3. lAhoranA thaDiyAM bhAvaDiyAMmAM ... . . . . . 4, dAdaguru jinacaMdrasUri - lAhoramAM ... ... 5. thaDiyAM-bhAvaDiyAM, lAhorano itihAsa joDAyelo che akabara 6. samrATa akabaranuM kAzmIra bhramaNa... ... ... .. 7. bhagavAna mahAvIranI caraNarajathI pavitra banela bherA .. 8. piMDadAdana khAM... ... .. ** 9. siMdhu nadInuM sAmrAjya .. .. 10. jehalama rohatAsa ... ... ... ... 11. mulatAna / kohATa .. . 12. DerAgAjI khAM... ... ... 13. banne ane limbara ... 14. limbara 15. kAlAbAga ... ... ... 16. jhaMga (pazcima paMjAba, pAkistAna) .. 17. mArI inDasa (athavA) mADI pattana 18. gujarAMvAlA .... .... ... 19. gujarAMvAlA zahera, jaina yati ane bhAvaDA bajAranuM 20. samAdhimaMdira gujarAMvAlA . .. .. 21. gurukuLa gujarAMvAlA ... ... ... ... 22. kilA sobhAsiMha ... ... ... ... ... 23. kilA didArasiMha ... ... ... 24. rAmanagara - je have banyuM che rasUlanagara .. 25. papanAkhA ... * * * * * * 26. kasUra ... ... ... ... ... ... ... 27. khAnakAha DogarA pAse phArUkAbAdanuM jaina maMdira... .. 28. khAnakA DogarA pAse phArukAbAdanuM jaina zvetAMbara maMdira.. 29. siyAlakoTa ... 30. nArovAla ... ... ... ... ... ... ... ... ... : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 6 : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : - - - - - -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa viSaya 31. sanakhatarA 32. pasarIra 33. derAura athavA kilAdrAviDa 34. derAura nagara - itihAsanAM pAne - 35. deraura samAdhinI hakIkata 36. rahImayAra khAM (bahAvalapura sTeTa) 37. rahImayAra khAMno pattana minAra 38. A kSetranA kavie karI 'mahAvIranI mulAkAta' 39. maroTa (athavA marukoTa) 40. sarasvatI nadInA taTa para vikasita prAcIna sabhyatA... 41. goDI pArzvanAtha jaina maMdira 42. goDI tIrthanA vaMdana-pUjana arthe AvatA yAtrIsaMgho 43. aMdhakAra ane sannATo che goDInA jaina maMdiramAM 44. jillo dhArapArakara (siMgha) 45. 'nagarapArakara' 46. vIravAha tathA pAranIgara 47. bhodesara 48. umarakoTa (siMdha) 49. karuMjhara (siMdha), Dabarelapura, bohaDasiMdha, killo phoDalA 50. karAcI 51. haidarAbAda (siMdha)... 52. hAlA (nyU hAlA) .. 53. rAvalapiMDI ... 54. TeksalA (takSazilA) 55. kaTAsarAja, siMhapura, mUrtigAva 56. kheDAmUrti gAMva (athavA gaMdhArA mUrti) 57. uccAnagarI 58. gorI jina maMdira (derAsara) 59. vIravAhamAM Avela parInagara jinAlaya (herAgAma) 60. bhoDezvaranuM jinAlaya 61. jaina vArasAnI pAkistAnamAM mojaNI 62. pAkistAnanA kasUramAM jaina caurAhA (kumArapALa desAI) ... Hui (XVI) : pAnAM naM. 100 104 107 111 112 114 116 118 119 124 126 128 130 133 134 136 137 138 140 142 146 149 152 163 165 166 167 168 170 173 175 183
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 1 pAkistAnanAM jaina maMdiro lAhoranuM sarakArI saMgrahAlaya saMgrahAlayamAM paDI che thApaNa aMgrejonA samayamAM jyAre paNa A saMgrahAlayamAM AvavAnuM thatuM to ahIM gaMdhAra ArTanI vizALakAya mUrtio jovA maLatI, jenI banne bAju (bAhu) ane baMne paga samayanI UthalapAthalamAM kadAca kyAMka khovAI gayAM hatAM tenA paricayanI taktI para lakhyuM hatuM - bhagavAna mahAvIranI mUrti - bIjI zatAbdI. A mUrtio kyAMthI ane kyAre prApta thaI te vize praznArthacinha che. guru AtmasamAdhinI pAdukA A saMgrahAlayamAM AgaLa vadhyo to jamaNI bAjunI kAzmIra gaeNlerInI sAme saMgemaramarano eka cabUtaro che, jenA para ArasanI guMbaja che. vedikAnI cArekora toraNo para covIsa tIrthaMkaronI mUrtio suMdara raMgomAM TaMkotkIrNa jovA maLe che. suMdara tathA moTI sAIjhanA A guMbajanI bilakula nIce caraNapAdukAnI cAre dizAomAM caraNonAM cihno suMdara kArIgarIthI jaDavAmAM AvyA che. sAme lokhaMDanI taktI para lakhyuM hatuM - ''gujarAvAlA taraphathI prApta zrI AtmArAmajInI caraNapAdukA'' zrI AtmArAmajI mahArAja jaina dharmanA AcArya ane gujarAvAlAnA jainonI niSThAnA AtmA. jotajotAmAM huM temanAM caraNomAM khovAI gayo. zuM AtmA jyAre paramAtmAmAM lIna banI jAya che tyAre pUjanIya bane che ? tyAre caraNa paNa pUjAsthAna banI jAya che. mane te caraNonI AMgaLIo hAlatI najaramAM AvI. huM ekITase te caraNone joI rahyo, joto ja rahyo. pachI huM svayaM te pAvana caraNono hisso banI gayo. 1
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- "jJA-rajJA varavIne meM vadhAre rakSA horDa (bullezAha) bhAvArtha : potAnA nAyaka (priyatama) pratye samarpita tanmayatAthI svayaM ja (narathI nArAyaNa) priyatama rUpane prApta karavuM. kemerAnA avAjathI mArI samAdhi tUTI. DAbI taraphanI gelerImAM alaga ja dazya hatuM. lAkaDAnI abharAI para jaina dharmanA tIrthakaronA svarNamaMdira, sAdhusAdhvIonAM jIvanane kotaravAmAM AvyAM hatAM. kadAca koI tIrthano nakazo hato. eka kalAtmaka sTenDa para bhagavAna mahAvIranA ziSya zrI gautamasvAmInI khUba suMdara khaMDita pratimA to evI lAgatI hatI ke jANe hamaNAM bolI UThaze ane potAnI labdhionuM amRta varasAvaze! tenAthI AgaLa topagoLAnI gelerI pAra karatAM ja prAcInakALanI hindu, bauddha tathA jaina dharmathI saMbaMdhita mUrtio hatI. pachI kAcanI tijorI (kabATomAM 'tarakhAnA" gAmathI maLela bhagavAna mahAvIranI mUrtio, saMgemaramaranI caraNapAdukAo ane bIjuM paNa ghaNuM badhuM hatuM. temAMnI eka che atyaMta jIrNa banela dAdAguru zrI jinacaMdrasUrinI caraNapAdukA, ke je bahAvalanagara jillAnA muroTakoTathI prApta thaI hatI, je ahIMthI sTeTa myujhiyama, bahAvalapuramAM rAkhavAmAM AvI. huM eka vAra pharI zrI AtmArAmajInAM caraNomAM AvIne lIna banI gayo.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 2 pAkistAnanAM jaina maMdiro lAhoranuM digaMbara jaina maMdira 'aitI mAra paI kuralAne, taiM kI darda na AyA ' bhAvArtha : bAbaranA AkramaNa bAda du:khI, bhUkhI, behAla AmajanatAnA hAla joIne gurunAnake kahyuM hatuM ke, ATalI hatyA ane citkAra pachI paNa koI saMvedanA (dayA) na AvI ? ame dara ravivAre sAMje 'paMjAbI adabI saMgata'nI goSThImAM keTalAMya varSothI niraMtara jaIe chIe. kavi, lekhaka, buddhijIvI tathA sAhityamAM rucivALA loko hoya che. dharma, darzana, sAhitya, rAjanIti, sAmAjika tathA anya aneka viSayo para vimarzanI sAthe zAyarIo paNa saMbhaLAvavAmAM AvatI, itihAsanAM pAnAM UlaTAvAtAM. sAmAnya rIte ujjavaLa A pAnAMomAMthI koIkoI pAnAM lohIthI kharaDAyelAM najare Ave che. jUnI anArakalI bajAramAM zIzamanuM eka moTuM vRkSa che. A vRkSanI nIce 1857nA sainiko para dezadrohano Aropa mUkIne topamArA dvArA nirdaya rIte hatyA karavAmAM AvI hatI. tyAre lAhora sivAya siyAlakoTa, rAvalapiMDI, lAyalapura vagere keTalAMya zaheromAM A rIte topo garama thaI hatI. jaina maMdira ame cAlatAM kapUrathalA hAusa pAse pahoMcI gayA. have amArI sAme trikANa AkAranI aMdara jaina maMdira hatuM. A lohoranuM sauthI prakhyAta jaina maMdira che. A cokane paNa jaina maMdira coka ja kahevAya che. vAto karatAM karatAM ame jaina maMdiranI bilakula sAme pahoMcI gayA. mArI sAthe cAlatA kaMvala muztAke itihAsa UkheLyo ane kahevA lAgyo ke, sikaMdarathI mAMDIne aMgrejo sudhI badhA bhUkhyA, mugala, khIlajI, lodhI badhA ja bhUkhyA, 3
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro - mAnavInA lohInA tarasyA. Aje ApaNe teone dharmanA rakSaka banAvyA che. mahamada gajhanIe hIrA-jhaverAtanI potAnI bhUkha saMtoSavA somanAtha maMdira lUMTayuM. jo te kharekhara 'buzikana' hota to sauthI prathama potAnA ja dezanA bAmiyAnamAM buddhanI mUrti na toData ? paraMtu tyAMthI sonuM, hIrA-motI kyAM maLavAnAM hatAM ! somanAthanuM maMdira-mUrtiomAMthI A badhuM maLavAnuM hatuM eTale tyAM 16 vakhata humalA karyA. gurunAnake keTalI saccAIthI kahyuM che - 'je sakatA sakate ko mAre, tA~ mana rosa na hoI / ' jaina maMdira amArI ekatarapha sAIDamAM che. ame liTana roDa para pahoMcI gayA. A roDa sIdho jaina maMdiracoka sudhI jAya che. 'tamane khabara che ke A jaina maMdiranuM nAma zuM che ?' meM pUchyu. "nA, huM nathI jANato, paNa eka divasa inTaraneTa para joyuM hatuM. temAM lakhyuM hatuM - "jaina digaMbara maMdira vitha zikhara.'' - ghaNA lAMbA samayathI A maMdira tyAM sthita che. ahiMsA, zAMti ane bhAIcArAno saMdezo ApatuM aDaga A maMdira UbhuM che. maMdira tyAM sudhI UbhuM raheze jyAM sudhI koIne tene toDavAnI bhUkha nA lAge. 6 Disembara, 1992 6 Disembara, 1992nA ravivAranA divase amArI sAptAhika goSThI cAlI rahI hatI. meM A samAcAra tyAM sAMbhaLyA ke ayodhyAmAM aitihAsika bAbarI masjidane hinduoe toDI nAkhI che. masjidane kema toDI nAkhavAmAM AvI ? bAbaranA samayamAM I.sa. 1527mAM banelI A masjidane sane 1992mAM kema toDI nAkhavAmAM AvI ? mogalo pachI aMgrejo AvyA tyAre kaMI na thayuM, I. sa. 1947mAM lAkho loko haNAyA paNa masjidane kema kaMI na thayuM ? have evI zI kayAmata AvI paDI ke tene toDavI paDI ? eka bAju rAmajanmabhUmi, bIjI bAju 465 varSathI UbhelI A masjida ane tenI vacce be hajAra nirdoSa lokonI lAza ! lAhoramAM maMdirono aMtima divasa savAra-savAramAM ja phonanI ghaMTaDI raNakI UThI. 4
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro 'zuM sUtA cho ?' 'nA, jAguM chuM, chApuM vAMcuM chuM.' 'chApAne choDo, kaeNmerA laIne bahAra nIkaLo. Aje lAhoranAM maMdirono aMtima divasa che. badhAM maMdiro Aje toDI nAkhavAmAM Avaze. 'jaina maMdirono praoNjekTa tamAro cAlI rahyo che, te paNa adhUro raheze. je je maMdironA phoTA pADavA hoya te tarata ja pADI do.' mane kaMI samaja paDatI nahotI. lAgatuM hatuM ke mAruM magaja jANe khAlI thaI gayuM che. chApA para najara nAkhI. temAM mukhya samAcAra hatA 'bAbarI masjida para hiMduono humalo, masjida zahIda, seMkaDo musalamAna zahIda.' lAgyuM ke AkhA pAkistAnamAM Aga lAgI gaI. dareke zaheramAM hajAro saraghasa, hindu, bauddha ane jaina maMdiro para humalA, cArebAju Aga, rastA para TAyaro saLagI rahyAM hatAM. dareka galI-mahollAmAM napharata.pAkistAnanI aitihAsika milakato napharatanI AgamAM baLI rahI hatI. lAhoranA hinduoe potAnAM makAnone tALAM mArI musalamAna mitronA gharamAM zaraNa lIdhuM hatuM. eka divasamAM lAhoranA seMkaDo maMdiro te divase mATInA DhagalA banI gayAM athavA temane nukasAna karavAmAM AvyuM. huM mArA eka mitra sAthe moTarasAIkala para nIkaLI paDaco. sauthI prathama maoNDala TAuna DI. blokanuM maMdira lokothI gherAyeluM hatuM, ojAro ane bulaDojhara paNa hatAM. maMdiranA pAyA paNa kaMpAyamAna hatA ! huM ane abbAsa maMdirane aMtima vakhate jovA icchatA hatA. 7 Disembara, 1992 mArA mATe kadAca kayAmatano divasa hato. Aje mArI AMkhonI sAme itihAsanI nizAnIo dUra thaI rahI hatI. temanA phoTo levA sivAya huM kaMI karI zakuM tema nahoto. 'lAhoramAM keTalAM maMdiro haze ?' abbAse mane pUchyuM. 'lagabhaga so upara' 'e Aje badhAM khatama thaI jaze ?' 'khabara nathI.' 'basa joyA karo.' 5
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro 'tenuM pariNAma juo. eka masjida pAchaLa seMkaDo maMdiro mATInA DhagalA thaI gayA !' moTarasAIkala calAvato abbAsa bolato hato. masjida ke maMdira toDavAvALA viruddha tenA manamAM gusso hato, kSobha hato, raMja hato. nArAno joradAra avAja Avyo. saLagatuM TAyara amArI sAme AvIne paDayuM. zorabakora ! 'masjida toDavAvALA hindu kUtarA hAya hAya'. napharata ane krodhanI vALA vadhatI jatI hatI. ame zammAM-sTaoNpa pAse hatA. lokoe eka vyaktine potAnA khabhe upADI hatI. tenA hAthamAM maMdiranA kaLazanI sonerI gAgara (kuMbha) hatI, jene te havAmAM uchALIne nArA bolato hato. tenI pAchaLa hajAro loko. rastAo para saLagatAM TAyaro jANe itihAsanAM pRSThonuM dahana karatAM hatAM. A kleAma zarU karAvavAvALA, sImAnI pAra besIne dilhInI sattAnAM svapno jotA hatA ane eka bAju adazya ane vyavasthita bhU-mAphiyA AmajanatAne bhaDakAvatA hatA maMdironI karoDo rUpiyAnI milakata para kabajo meLavavA. ame sIdhA 'jaina maMdiracoka'mAM pahoMcyA. mAMDa mAMDa jaina maMdiranI uttare majAranA baeNTamAM AvIne UbhA. 'A pAgalapaNuM che' pAse UbhelI eka vyaktie kahyuM. 'jI, have lokone koNa samajAve ? A samaye vAta karavI paNa motane AmaMtraNa ApavA samAna che.' - 'have jaina maMdira jevuM to hatuM ja nahIM, temAM bALakonI prAImarI skUla che. maMdiranA bIjA bhAgamAM kaoNrporezanano sTApha bese che. mane samaja nathI paDatI ke maMdiranI ImAratane toDI nAkhavAthI zuM bAbarI masjida banI jaze ?tame jojo, thoDA divasa pachI koI zaktizALI paisAdAra pArTI A jagyAno kabajo laI koI mola-plAjhA banAvI deze. loko ThaMDA paDIne besI raheze. bAbarI masjida, rAmajanmabhUmi ane jaina maMdirane bhUlI jaze.' have maMdirane toDavA mATe Avela bulaDojhara para lokoe eka vyaktine besADI dIdhI. upara caDhIne teoe joradAra nArA lagAvyA. cArebAju zorabakora... S
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------pAkistAnanAM jaina maMdiro-------------- jiMdAbAda.. murdAbAda... hAya hAya.. alAmAsAhebe bulaDojharanA maMcathI ja jozIlI, bhaDakAu ane teja vANImAM bhASaNa ApyuM. pachI nIce UtaryA. loko maMdira toDavAmAM lAgI gayA. thoDA samaya pachI joradAra dhaDAko thayo. loko potAno jIva bacAvavA Amatema bhAgavA lAgyA. atyAra sudhI A cokamAM unnata mastake rahevAvALuM maMdira have mRtadehanI jema jamIna para paDyuM hatuM. je loko jakhamI thayA temane ebyulansamAM laI javAmAM AvyA. jaina maMdiracoka thoDI paLo pahelAM lokothI bharacaka hato te have nArA, zora ane AganA dhumADAthI bharyo hato. A badhAnI vacce hato jaina maMdirano kATamALa - eka mRtazarIranI jema. mane 'bAbaravANImAM gurunAnakanuM eka vAkya yAda AvyuM - 'kitthe haNa Aha makAna daravAje mahala mADiyA~ te maMdira.' banne taraphanI aitihAsika dharohara, vAraso dhArmika napharatanA eTamabomba para paDI che. hiMdu-muslima kyAM sudhI IMTothI laDatA raheze ? kyAM sudhI mAnavaraktanI hoLI khelatA rahIzuM? 'rutta udAsI vAlI, Ake Thahara gaI e.'
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 3 lAhoranA thaDiyAM bhAvaDiyAmAM dara vakhate itihAsa ke philosophInAM pustako vAMcatA rahetA mArA mitra nasIre mane pUchyuM ke, AjakAla zuM vAMcI rahyo che ? kaMI nahIM, A prophesara mohanasiMhanuM pustaka che, je temaNe 1947 pahelAM lakhyuM hatuM. A pustakamAM mAnavIne jijJAsu banavAnI tathA khojamAM lAgyA rahevAnI cAra lITI khUba suMdara lAgI che - rabba ika guMjhAladAra bujJArata, rabba ika gorakhadhaMdhA kholaNa laggayA~ peca esade, kAphara ho jAe banadA / kAphara hoNoM Dara ke bIbA, khojoM mUla na jhuMjhI lAI laga momana de koloM, khojI kAphara caMgA // ravuM = Izvara. ahIM matalaba che - jJAna, UMDAI, jijJAsA. Izvara ulajhana bharelI pahelI, Izvara gorakhadhaMdhA, Isake rahasya kholate kholate, kAphira ho jAye baMdA, kAphira hone ke Dara se he baMdhu! khoja na choDo hAM me hAM milAnevAle momina se, khojI kAphira acchA'. rabba, baMdA ane bhaTakavuM. A bhaTakanano koI aMta nathI. mAnavuM ke na mAnavuM te savAla che. jeNe mAnI lIdhuM tene to 'talAsI che ane jeNe na mAnyuM te zAMta thaIne besI gayo. are jaina maMdironA zodhano projekTa kyAM sudhI Avyo ?' "lohoranI thaDiyAM-bhAvaDiyAM zodhavA nIkaLyo hato." to pachI thaDiyAM bhAvaDiyAM maLI gaI ?' "hA, maLI gaI, bhATIgeTanI aMdara phakIrakhAnA myujhiyama sAthe pUrva dizAmAM eka nAnI galIthI sIdhA jatAM eka moTI bajAra Ave che. ahIM eka goLa galI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro che, jenA madhyamAM ane banne bAju ghara che. A jagyA che - 'thaDiyAM bhAvaDiyAM. eka pUruM cakra che. gharonI sAthe ghara joDAyelAM che.' 'tame kahyuM hatuM ke, koI bhAvaDA ke jainonuM maMdira hatuM te have che ke nahi?' 'maMdira to koI na maLyuM. have makAno ja che.' 'sAruM, A 'bhAvaDA' koNa che ?' 'jaina dharmanI paTAvaliomAM eka kAlikAcAryanI kathA che. teo I.pU. 200 varSa pahelAM thaI gayA. kSatriyakuLamAM janmelA A kAlikAcArye potAnI bahena sarasvatI sAthe sAdhudIkSA lIdhI. te samaye ujjayinImAM gabhilla rAjAnuM rAja hatuM. A rAjAe sAdhvI sarasvatInuM apaharaNa karyuM 'AcAryazrI tathA jaina saMghe rAjAne sAdhvIne choDI devA samajAvyo, paraMtu rAjA mAnyo nahIM. majabUra thaIne kAlikAcArye potAnA bhakto sAthe siMdhu nadI pAra karI ane IrAnamAM pahoMcyA. teonA ghaNA anuyAyIo siMdhu nadInI eka tarapha, paMjAbamAM vasI gayA. AcAryazrInA gacchanuM nAma 'bhAvaDagaccha' hatuM. mATe A loko paNa A gacchanA nAmathI 'bhAvaDA' kahevAyA. lagabhaga AkhA paMjAbamAM teo 'bhAvaDA'thI oLakhAya che. 'hA, to tame kAlikAcAryanI kathA saMbhaLAvI rahyA hatA.' 'AcAryazrI vezaparivartana karI IrAnamAM pahoMcI gayA. tyAMthI 52 (bAvana) 'zaka' pramukhonI phoja sAthe ujjayinI pahoMcyA. bhayaMkara yuddhamAM rAjA gardabhilla parAjita thayo. sAdhvI sarasvatI mukta thaI. AcAryazrIe lazkarI pozAka utAryo ane sAdhu-sAdhvI prAyazcitasaha punaH saMyamamAM sthira thayA. ujjainanI rAjagAdI para potAnA bhANeja vikramAdityane besADayo tyArathI vikrama saMvatano prAraMbha thayo. ItihAsanA pustakamAMthI be lekho vAMcavA ApatAM nasIre kahyuM, 'Ane jarUra vAMcajo. temAM eka che DaoN. mubAraka alIno lakhela lekha 'maMdira, siyAsata aura majahaba' ane bIjo che puSpAprasAdano 'akabara aura jaina'. nasIra khuda te vAMcavA lAgyo. lakhyuM hatuM - 'itihAse aneka vAra kahyuM che ke, jItavAvALAe hAravAvALAnAM pUjAsthAnone toDyAM che athavA potAnA dharmanA tyAM - 9
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro pUjAsthAno banAvI dIdhAM. cAlo, javA do A vAta. to pachI tamane thaDiyAM bhAvaDiyAmAM koI jaina maMdira na maLyuM?' khUba AzcaryanI vAta che ke pustakomAM A maMdiranI vAta che, paNa te sthAne hayAta nathI! mane yAda Ave che ke kadAca ApaNe te maMdiranA daravAjA pAse UbhA rahyA hatA. ApaNane ajANyA joIne yusupha nAmanI eka vyakti ApaNI pAse AvI hatI. je teNe kahyuM hatuM te mane pUrepUruM yAda che. teNe kahyuM hatuM - "A Akho mahollo hinduono mahollo hato - lagabhaga 30-35 gharono. A badhAmAM 'bhAvaDA rahetA hatA. temanAM gharonI sAme cabUtarA hatA eTale A mahollAnuM nAma thaDiyAM bhAvaDiyAM paDI gayuM. ame sane 1947thI ahIM rahIe chIe. tyAre ahIM koI maMdira nahotuM. A amAruM ghara che. teno eka khUba moTo daravAjo che. lAkaDAno daravAjo tathA majabUta derI ane AgaLa paga pAse paththaranI pUrI laMbAIvALI atyaMta ghasAI gayelI zilA. ATalo moTo daravAjo ahIM bIjA anya gharone nahoto. A geTa' amArAthI baMdha thato nahoto. ame tenI jagyAe bIjI tarapha eka nAno geTa banAvyo che.' mAruM daDha mAnavuM che ke, yusuphanuM te ghara ja maMdira che. ApaNane saune khabara che ke 1947mAM bhAgalA daramiyAna lAhoranAM ghara, mahollA ane bajAromAM jeTalA agnikAMDa thayA che teTalA anya zaheromAM nahIM thayA hoya. ahIM to eka ja divasamAM aDadhuM zahera saLagAvI devAmAM AvyuM hatuM. thaDiyAM bhAvaDiyAMno mahollo paNa agnikAMDathI bacyo nahoto. mahollAmAM sauthI prathama A maMdirone AganA havAle karavAmAM AvyA. khUba suMdara, ArasanAM UMcAM zikharo tathA kaLazavALAM jaina maMdirono moTo bhAga jotajotAmAM kATamALamAM palaTAI gayo hato. evuM paNa sAMbhaLavAmAM AvyuM ke maMdiramAM birAjamAna be-traNa jaina sAdhuone AsapAsanAM gharonI chata oLaMgI, ghaNI muzkelIpUrvaka potAnA bhakto sAthe ahIMthI javuM paDyuM hatuM. lAhoramAM jaina yati itihAsanA madhyayuga aTale samrATa akabaranA samayathI lAhoramAM jaina 1 0
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - -pAkistAnanAM jaina maMdiro --- --- yationA AvAgamananA tathA rokAvAnA pramANa maLe che. vi. saM. 1628thI 1745 (I.sa. 1571thI 1688) daramiyAna vibhinna yatioe ahIM nUtana sAhityanI racanA karI hatI. sUtro, zAstronI pratilipio lakhI. digaMbara maMdira ahIM eka nahIM, be jaina maMdiro hatAM - eka zvetAMbara maMdira ane bIjuM digaMbara jaina maMdira. A baMne maMdira pAsapAse hatAM. digaMbara maMdiramAM jainonA prathama tIrthaMkara RSabhadevanI pUjA thatI hatI. traNa mALanuM A bhavya maMdira hatuM. A mahollAmAM to digaMbaronAM eka-be ghara ja hatAM, paraMtu AkhA zaheramAM rahevAvALA digaMbaro ahIM bhakti karavA AvatA hatA. A maMdiranuM atyAre koI nAmonizAna nathI. zikhara tathA dIvAlonAM khaMDera che. lUMTaphATa, mAraphADa, dharmajhanUna, dveSa ane badalAnI bhAvanA - A badhAnI balivedI para A baMne maMdiro svAhA thaI gayAM. jaina maMdironAM UMcAM zikharo tathA kaLazothI zAMti, prema ane sauhArdano avAja nIkaLato hato te avAja kAma mATe zAMta thaI gayo. - zvetAMbara maMdirano itihAsa samrATa akabaranA nimaMtraNathI zrI hIravijayasUrijInA paTTadhara zrI vijyasenasUri lAhoramAM padhAryA hatA. upAdhyAya bhAnucaMdra, zAMticaMdra tathA siddhicaMdra agAuthI ja tyAM birAjamAna hatA. akabare I.sa. 1575mAM eka ibAdatakhAnA" (dharmacarcAsthAna)nI sthApanA karI ane temAM hindu, jaina, pArasI, khristI dharmanA vidvAnone sAmela karyA, tyAM zAMti ane gaMbhIratAthI dharmacarcAo thatI. samrATane paNa A dharmacarcAomAM rasa paDavA lAgyo. DaoN. viMsenTa e. smithe akabara" nAmanA pustakamAM lakhyuM che - "But the Jain holymen undoubtedly gave Akbar prolonged instructions for years, which largely influenced his actions and they secured his assent to their doctrines so far that he has reputed to have been converted to Jainism."
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ --------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- te samaye lAhoramAMthI ja eka pAdarIe (Pinheirs) 3 sapTembara, 1595nA roja eka patra samrATa akabaranA vize lakhyo hato - "He follows the sect of the Jains (vraties)" arthAt te (akabara) jaina siddhAMtono anuyAyI banI gayo che. (vatI = jaina). akabaranA maMtrI karmacaMda bachAvatane jaina maMdira tathA upAzraya mATe jamIna ApavAmAM AvI, jyAM AcArya jinaharSasUrijI tathA hemavimalasUrijIe vi. saM. 1652 (I.sa. 155)mAM zrI suvidhinAtha bhagavAnanA maMdiranI pratiSThA karAvI hatI. A maMdira ghaNuM jIrNa thaI gayuM hatuM. mUrti paNa khaMDita thaI gaI hatI. tyAre A jagyAe navA maMdiranuM nirmANa karavAmAM AvyuM. AcArya vijayavallabhasUrijIe mAgasara suda-5, saMvata 1981 (I.sa. 1924)mAM navA maMdiramAM bhagavAna suvidhinAthanI pratiSThA karAvI. uparanA mALe zrI zAMtinAtha tathA zrI RSabhadevane birAjamAna karavAmAM AvyA. 1924thI 1947 sudhI mahollo thaDiyAM bhAvaDiyAMnuM A jaina maMdira bhaktonI zraddhA, bhakti ane niSThAnuM kendra banI gayuM. A maMdiranI pAse ja banelA upAzraya, paMcAyatI makAna nAme oLakhAtuM hatuM. akabaranA darabArI akabulakjhala tathA jainonI paTTAvaliomAM A maMdirano bharapUra ullekha che, je pUrI sAbitIo sAthe che. te badhI sAbitIo thaDiyAM bhAvaDiyAM maMdira sAthe pUrNa rIte meLa khAya che. aMtima vAta e che ke, 1947 sudhI ahIM jaina parivAro sArI saMkhyAmAM upasthita hatA ane teo A maMdiramAM pUjApATha karatA hatA, to pachI A maMdiranuM nAmonizAna kyAM khovAI gayuM? paMjAbI kavi zaukatanuM eka gIta che - nahiyoM labmane lAla gavAce te miTTI na pharola jogiyA oe cana meriyA tU miTTI na pharola jogiyA / arthAt ratnatulya pyArA loko (bhAIbaMdhu) eka vAra khovAI jAya to pachI pharI kyAM maLe che ? are jogI, tuM zA mATe mATImAM temane zodhI rahyo che ? are mArA vahAlA! mATIne na raDAvIza, te nahIM maLe. | 1 2
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 4 pAkistAnanAM jaina maMdiro dAdAguru jinacaMdrasUri lAhoramAM mANasa zuM vicArI zakato nathI ? bhUtakALamAM banelI ghaTanAono jyAre ApaNI pAse koI saMketa na hoya tyAre tenA vize vicArI ja zakAze. vicAranI dizA ane dazA yogya hoya to koI ne koI rasto maLI ja jAya che. huM anubhava karI rahyo hato ke, AjathI 400-425 varSa pahelAM jaina guru zrI jinacaMdrasUrijI jyAre A ekAMta sthAne AvyA haze te vakhate ahIM zuM ane kevuM haze ! lAhora zahera to ahIMthI 10-12 ki.mI. dUra che. te samaye ahIM gADha jaMgalo haze athavA to kAMTAvALI jhADIo ane A jhADIo vacce cothA dAdAguru jinacaMdrasUrijI saMgha sahita birAjamAna thayA haze. zrI jinacaMdrasUri (cothA dAdAguru) te samayanA moTA vidvAna, prabhAvaka tathA vikhyAta jaina sAdhu hatA, jeone samrATa akabare dhArmika tathA dArzanika carcA mATe phatehapura sIkarImAM bolAvyA hatA. tenAM thoDAM varSo agAu zrI hIravijayasUrijI sAthe paNa samrATa AvI ja maMtraNAo karI cUkyo hato. phatehapura sIkarImAM ja teNe hIravijayajIne 'jagataguru'nI padavI ApI hatI. akabare saMvata 1648 (I.sa. 1591-92)mAM eka 'zAhI nimaMtraNa' mokalIne zrI jinasUricaMdrajIne lAhoramAM bolAvyA. teo 14 phebruArI, sane 1592nA divase lAhora padhAryA. maMtrI karamacaMda bachAvata teone darabAramAM laIne AvyA. akabare teone pUrNa sanmAna ApyuM ane dhArmika carcAo mATe vinaMtI karI. akabara vAstavamAM saMsAra, prakRti, karmavAda, anekAMta ane janma-maraNanAM gUDha rahasyo jANavA icchuka hato. zrI jinacaMdrasUrijIthI te khUba prabhAvita thayo ane temane 'yugapradhAna'nI padavItI vibhUSita karyA. lAhora sudhI AvavAnA ane pAchA javAnA vihAramArge (thAnesara, sAmAnA, jIrA, paTTI vagere)mAM tathA anya aneka sthaLoe teoe dharmapracAra karyA. 13
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro mAruM anumAna che ke, zrI jinacaMdrasUrijIe lAhora pAse je sthAne tapa karyuM tyAM jainonA bhAvaDA osavAla samudAye pUjAsthAna sthApita karI dIdhuM ane ahIM zrI jinakuzalasUrijI (trIjA dAdAguru)nI caraNapAdukA sthApita karIne nAnakaDuM maMdira banAvI pUjA prAraMbha karI dIdhI. Aje huM te maMdiranI zodhamAM nIkaLyo chuM. huM jinakuzalasUrijInA te caraNakamaLa (caraNapAdukA) jovA mAgato hato ke je pUjAsthAna banyuM hatuM. A caraNakamaLa dvArA huM A dharatInA ItihAsanI sAkSI levA mAgato hato. - lAhorathI dakSiNamAM 10-12 ki.mI. dUra be gAma che - paheluM 'bhAvaDA' ane bIjuM 'gurumAMgaTa'. A banne ekabajAnI najIka AvelAM che. gurumAMgaTanuM nAma paNa atyAre gulamarga-thaDI thaI gayuM che. bhAvaDA gAmamAM akabaranA maMtrI karamacaMda bachAvate (osavAla jaina) trIjA dAdAguru AcArya jinakuzalasUrijInAM caraNabiMba sthApita karyAM hatAM. AnI sAthe eka vAvaDI (taLAva) ane ghaNI jamIna paNa hatI. A sthAnanuM mahattva vadhyuM ane ahIM sAdhu-sAdhvIjIonuM AvAgamana paNa zarU thayuM. eka nAnuM maMdira jene 'maTI' athavA 'ghumaTI' he che tenuM nirmANa thayuM. keTalAka sAdhuonI samAdhio paNa AsapAsa hatI. samayanI sAthe sAthe mAnavInI icchAo paNa vadhatI jAya che, je lAlaca ane lobha banIne dareka cIjane prApta karavAmAM lAgI jAya che. bhAvaDA gAmanI pUjAsthAnanI vAvaDI ane tenI jamInane lagabhaga 150-175 varSa pahelAM jamInadAroe chInavI lIdhI tyAre tyAMthI te caraNapAdukAne haTAvI najIkanA gAma gurumAMgaTamAM sthApita karavAmAM AvI. te caraNapAdukA ghaNI jUnI thaI javAthI lAhora zaheranA maMdiramAM birAjamAna karavAmAM AvI. jyAM pahelA caraNapAdukA hatI tyAM dara mahine jainono meLA bharAto hato, jemAM zvetAMbara jaina tathA sthAnakavAsI badhA sAmela thatA hatA. makabarA (samAdhi ke smRtimaMdira)vALuM ghara mane prathama vAra khabara paDI ke gurumAMgaTamAM koI jaina dharmanuM paNa sthAna che. jUnA makAnanA kATamALa tathA nAnI nAnI galIomAMthI rasto bhUlelA yAtrInI jema pharI rahyo hato. te maMdira athavA sthaLanI zodhamAM ke jyAM zrI jinakuzalasUrijInAM 14
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------pAkistAnanAM jaina maMdiro caraNabiMbonI pUjA thatI hatI. eka jagyAe keTalAka bujhurga tathA yuvAno pattAM ramI rahyA hatA. temAMthI ekane meM pUchayuM - 'tame ahIMnA nivAsI cho ?' 'hA'. "zuM tame 'jI-puztI'nA cho ?' 'hA'. zuM tamArAmAMthI koIne yAda che ke ahIM gurumAMgaTamAM koI jaina maMdira hatuM ?' 'tamAre tenuM zuM karavuM che ?' kaMI nahIM. huM te jovA mAguM chuM. huM tenI zodhamAM chuM.' bAbAjIe kahyuM, 'jainamaMdira gurUmAMgaTamAM nahotuM. te to gurUmAMgaTa jeTalI vastIvALA bhAvaDAmAM hatuM. tene "bhAvaDA' eTalA mATe kahe che ke tyAM bhAvaDA jainonuM maMdira hatuM.' bAbAjInI vAta sAMbhaLIne mane lAhora zahera yAda AvI gayuM. have cArebAju ghaNuM phelAI cukyuM che. tyAM phirojapura roDa para "mADala TAuna pAse ochI vastIvALuM bhAvaDA (gAma) che. dhArmika dRSTie paMjAbanA badhA bhAvaDAo jaina dharmathI ja joDAyelA che. sAmAnya loko jainone bhale na jANatA hoya, paraMtu bhAvaDAone cokkasa jANe che. paMjAbanA moTA bhAganI zaheranI galIo, mahollAo, bajAro athavA vastIonAM nAma 'bhAvaDA' zabda para rAkhavAmAM AvyAM che. atyAre ame lAhoranI nAnakaDI vastImAM chIe, je vastInuM nAma che - 'bhAvaDA'. bhAvaDA gAmamAM eka makAnano daravAjo khakhaDAvyo. A khurzIda ahamada ja saMdhunuM makAna che. teNe kahyuM ke, jaTTa, vaDAyaca saMdhu, rAjapUta ane jagilla - A cAra parivAroe A gAmane vasAvyuM hatuM. amArA pUrvajo pahelAM zIkha hatA, pachI ame musalamAna banI gayA. mane sAthe laIne te bhAvaDA gAma batAvavA lAgyo. teNe kahyuM ke, ahIM sadIo purANA vaDanAM vRkSo hatAM, je vastIne gherI rahyAM hatAM, paraMtu huM te vAtAvaraNanuM anumAna lagAvato hato ke dUra-dUra sudhI vRkSonAM jhuMDamAM nAnakaDuM jaina maMdira ane tenI sAthenuM sarovara kevA lAgatAM haze! 1 5
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- 'ahIM hatuM eka nAnakaDuM jaina maMdira'.maMdiranI jagyA batAvatAM khurzIda ahamade kahyuM. "atyAre maMdiravALA sthaLe cAra makAna banelAM che. tene loko makabarAvALuM ghara kahe che." 'ghara kema ?' te eTalA mATe ke ahIMyA koI UMcuM ke bahu moTuM maMdira nahotuM. eka khUba suMdara makabaro hato. tenI aMdara ane bahAra khUba suMdara ane mahattvapUrNa citrakaLA karavAmAM AvI hatI. temAM eka goLa paththara hato, jenA para paganAM nizAna banelAM hatAM. ahIM AvIne loko mAthuM namAvatA. A makabarAnI sAthe bIjA nAnA nAnA makabarA banyA hatA, jene samAdhi kahe che.' khuzIda potAnI smaraNazakti teja karI. "ahIM eka moTuM taLAva hatuM, je 11 kanAla rabe" (nahera jamIna)nuM hatuM. temAM pagathiyAM hatAM. thoDe dUra jUnA jamAnAnA be kUvA hatA. amArA bujhurga kahetA hatA ke A kUvAonuM pANI khUba mIThuM hatuM.' lAhora pAsenA bhAvaDA gAmamAM je pavitra caraNonI pUjA thatI hatI te Aje alopa thaI gayAM che. makabarAvALA (smRtimaMdira) kahevAtA A maMdiranI AsapAsa keTalAM sAdhu-sAdhvIjIonI samAdhi hatI tenI koI mAhitI nathI. khurzIda kaheto hato ke, ahIMthI Aje paNa jUnA samayanI iMTo nIkaLe che - jenI laMbAI doDha phUTa, pahoLAI eka phUTa ane UMcAI traNa iMca che. atyAre te navA gharonI nIce dabAI gaI che. sarovaranI jamIna koInI mAlikInI banI gaI che. makabarA-samAdhi ke smRti, maMdira, sarovara have to svapna banI gayAM che. tenI yAdagIrI mATe che A cAra ghara, jene makabarAvALAM ghara" kahevAya che. A cAra gharonA pAyAmAM samAdhi ke smRtimaMdira (makabarA) daphana thaI cUkyAM che. have koI nathI jANatuM ke ahIM koI jaina maMdira paNa hatuM. bahAra nIkaLyA to pharI te ja moTarasAIkalo, kAro, baso ane lokono zorabakora. kadAca AvAM ja koI tophAne A tapasthAnanA ekAMtano bhaMga karI dIdho che. te samaye ahIM vRkSonuM jaMgala hatuM, Aje jaMgala che mANasonuM ane makAnonuM. vasavATa ane verAnanI A kahAnI che. 16
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------- pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 5 thaDiyA - bhAvaDiyAMno itihAsa joDAyelo che - samrATa akabarathI samrATa akabaranA AgrahathI zrI hIravijayasUrijIe I.sa. 1583nuM cAturmAsa phatehapura sIkarImAM karyuM ane vihAra karatI vakhate bAdazAhanA kahevAthI potAnA vidvAna ziSya zAMticaMdrajIne phatehapura sIkarImAM rAkhyA. zAMticaMdrajI ekIsAthe 100 avadhAna karavAnI zakti dharAvatI siddhahasta pratibhA hatI. bAdazAha jyAre lAhoramAM hatA tyAre zAMticaMdrajI paNa tyAM hatA. zrI hIravijayasUrijInI AjJAthI upAdhyAya bhAnucaMdrajI paNa lAhora AvyA. lAhoramAM jaina sAdhuone rahevA mATe koI yogya sthAna nahotuM. eka divasa bhAnucaMdrajIne darabAramAM pahoMcatAM moDuM thayuM. kAraNa pUchatAM bhAnucaMdrajIe javAba Apyo ke, "mArI pAse rahevA mATe koI yogya sthAna nathI. je sthAna che te atyaMta saMkIrNa che. eTalA mATe rAjadarabAra pahoMcavAmAM muzkelI paDe che." akabare prathama te sthAnanI najIka jamIna ApavAno Adeza Apyo. tyAMnA sthAnika zrAvakoe upAzraya tathA zrI suvidhinAtha ane zrI zAMtinAtha bhagavAnanuM eka derAsara paNa banAvI dIdhuM. tenI pratiSThA zrI hemavimalasUrijIe karAvI. samaya jatAM A sthAna "thaDiyAM-bhAvaDiyAM nAmathI prasiddha thayuM. 17
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 6 pAkistAnanAM jaina maMdiro samrATa akabaranuM kAzmIrabhrama upAdhyAya bhAnucaMdrajI paNa akabaranI sAthe hatA. potAnA lAhora pravAsamAM samrATe kAzmIranI prAkRtika suMdaratA, jharaNAM, pahADa tathA vAdIone jovA ane tyAMnA sarovaromAM svayaM naukAvihArano AnaMda mANavAnI prabaLa icchAthI, potAnA maMtrI karamacaMda bachAvatane pUrI vyavasthAnI javAbadArI soMpI. sapharanA suprabaMdha, taMbU, ghoDA, khaccara, majUra, rastAnA jANanArA loko, surakSA ane zAkAhArI bhojananI vyavasthA sAthe koI saMbhavita durghaTanAthI bacavA mATe eka tAMtrika tathA akabaranA kahevAthI jaina muni (vAcaka) upAdhyAya bhAnucaMdrajIne paNa sAthe lIdhA. zrI amara jaina hosTela, lAhora samayanI jarUriyAtane samajatAM tathA samAjanA honahAra ane jarUriyAtavALA yuvAnone ucca zikSaNanI suvidhA prApta thaI zake te arthe paMjAbanA jaina sthAnakavAsI samAje AcArya zrI amarasiMhajI (pUjajI mahA.)nA nAme lAhoranA saMtanagaramAM eka Adarza saMsthA 'zrI amara jaina hosTela'nuM nirmANa karAvyuM. A vizALa makAnamAM chAtrAlayane anukULa oraDAo hatA. lAhoramAM zikSaNa arthe AvanAra jaina vidyArthIo ahIMnA sAttvika ane zuddha vAtAvaraNamAM rahIne ucca zikSaNa prApta karatA hatA. tatkAlIna samAjamAM zaikSaNika vikAsa mATe amara jaina hosTelanuM yogadAna khUba mahattvapUrNa che. bhAgalA pachI pAkistAna banatAM A saMsthAne caMDIgaDhamAM sthApita karavAmA AvI. zrI sthAnakavAsI jaina haoNla ghaDiyAM-bhAvaDiyAM mahollAnI pAse kacerI bajAramAM cAra mALa atyAre mojUda che. A sthAnano sAdhu-sAdhvIjIonA utArA mATe tathA sAmAjika kAryomAM upayoga thato hato. 18
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----------pAkistAnanAM jaina maMdiro - - ahIM lAgelA zilAlekha anusAra teno pAyo (nava) zrImatI sukhadevI jaina dha. 5. lAlA lArAma jaina, bI.e., pI.sI.esa. siniyara saba jaja (riTA.) dvArA tA. 2-10-1940mAM ane udghATana phebruArI 194ramAM saMpanna thayuM. zrI digaMbara jaina maMdira, lAhora keMTa lAhora STanuM digaMbara jaina maMdira ghaNI zodha karavA chatAM paNa na maLyuM. 1947mAM A maMdira paNa hullaDanI AgamAM bhAgIdAra banyuM haze. (1) tatkAlIna lAhoranA zvetAMbara jaina samAjamAM zeTha motIlAla jauharI, lA. suMdaralAla, zAMtilAla, lA. mANekacaMda, ustAda vizanadAsa, lA. khajAntIlAla, saradArIlAla, cImanalAla, anantarAma tathA bAbu jazavaMtarAya jainanAM nAma ullekhanIya che. (2) Most of the temple area has already been encroached upon. The temple management has been urging the Govt. to reconstruct the structure. Manwar chand, Lahor - based Hindu teacher said they has issued an appeal to the Jain Community including diaspora to take up the issue of re-construction of the Temeple with the Govt. of Pakistan. Swaran Singh of Nankana sikh yatri jatha added that they do not mind doing the kar-sewa. "It is our united cause that everyone should contribute for the reconstruction of Jain Temple.' - - - - - - - - - - - 19
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 7 pAkistAnanAM jaina maMdiro bhagavAna mahAvIranI caraNarajathI pavitra anela - bherA dilapaz2Ira khabare kehar3e roja mur3a ke bherA nagaranI barabAdI para kavi klipaOM kahe che : gamanI - du:khonI rAta che, atyAcAro thaI rahyA che. hA ! mArA bherAnA cAMda jevA rozana cirAga have kyAM che ? dIpaka bujhAI gayA, surAga khatama thaI gayA ane acAnaka bherAnuM zarIra kSata-vikSata thaI gayuM. je bAgamAM bulabulanA avAja hatA tyAM Aje ghuvaDo beThA che. 'dilapajIra'ne khabara nathI ke bherA para pharI kyAre vasaMta Avaze ? 'bherA'nI zarUAta kyAMthI karuM te samajAtuM nahotuM. mArA Tebala para janarala kaniMdhamanuM vivaraNa ane temAM zAhapuranA Depyu. kamiznara jempa vilsananuM lakheluM 'paMjAba gajeTiyara' anyamAM Ispiriyala gajeTiyara oNpha inDiyA, tArIkha bherA phAyAna, ane hyu-ena-sAMganA saranAmA, yUnAnI sikaMdaranA humalA, bherAnuM prAcIna nAma ane tenA pachI bhagavAna mahAvIranA saMdarbhamAM bherAnuM nAma - A badhA pariprekSyamAM huM vAtanI zarUAta kyAMthI karuM ? pustakonAM UDI rahelAM pRSTha mane paNa potAnI sAthe uDAvI rahyAM hatAM. keTalIya vAra bherAnA aitihAsika pakSane jovAno prayatna karyo, paraMtu dareka vakhata kyAMka kheMcAI jato. bhAvaDA kasbA lAhorathI IslAmAbAda jatAM bherA pahelAM, eka bAju 'bhAvaDA' nAmano kasbo dekhAyo. mane lAgyuM ke A e sthAna che ke jyAM kyAreya bherAvALuM jaina maMdira hatuM. pachI prazna thayo ke bherAthI ATaluM dUra, tyAMnuM jaina maMdira ahIM kyAMthI hoI zake ? nA, A bherAvALuM maMdira nathI. ahIM bhAvaDAnI vastI hatI. kadAca teonuM maMdira paNa jarUra haze. 20
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro bhAvaDA kasbAmAM dareka prakAranI dukAno, moTAM bajAra ane thoDA AgaLa jatAM bajAranI goLAI, kasbAnA suMdara pAkAM makAno tenA bhUtakALanI khuzI batAvatAM hatAM. A Akho vistAra jaina bhAvaDAono hato. pachI teo bhArata cAlyA gayA. pAchaLa rahI gaI jaDa dIvAlo, je mUMgI ane baherI paNa che. ahIMnA maMdiro vize be kalAka sudhI ghaNA loko pAsethI mAhitI meLavavA prayatna karyo, paraMtu kaMI paNa mAhitI maLI nahIM. bhAvaDAnI A vastIne choDIne have mAruM dhyAna bherA tarapha hatuM. bherA bherA hajAro varSa jUnuM zahera. yUnAnI sikaMdaranA Agamana pahelAMnuM zahera. sadIo jUnA graMthomAM kyAMka ne kyAMka bherAno ullekha jovA maLe che. huM jaina maMdirane zodhato hato. jaina zvetAMbara maMdira, bhAvaDiyAM galI jemAM caMdraprabhu bhagavAnanI pUjA thatI hatI. A zaherano pAyo khodAyo te vakhate A maMdira baneluM. samaye palaTI khAdhI. koIne khabara paNa nahotI ke maMdira sahita galI bhAvaDiyAM paNa kyAMka khovAI javAnAM che ! pUchatAM eka jaNe kahyuM ke, raMgamahala jAo, tyAM ghaNAM maMdira che. ame raMgamahala tarapha gayA. have amArI sAme be mALanI eka ImArata. daravAje ladAra lokhaMDanuM pataruM kyAMka kyAMka sonerI hatuM. aMdara dUra sudhI khAlI. tenI pAchaLa bAvaLanuM eka vRkSa ane vRkSanI najIka maMdiranI jIrNa tathA ujjaDa ImArata. eka bAju chANa, chANA ane durgaMdha ! hukko pItA eka bujhurge kahyuM ke, A viSNujInuM maMdira che. ame bhAratathI ahIM AvyA tyArathI dara guruvAre dIvo karIe chIe. bherAnI galIomAM pharatA rahyA. bIjAM keTalAMya maMdiro maLyAM. badhAMne joyAM, paraMtu jaina maMdira na maLyuM ane na maLI bhAvaDA galI. vIttabhaya patana zaheranI sauthI moTI zALA (madaresA)thI AgaLa parAciyAM mahollAmAM pahoMcyA. mArI jamaNI bAju zaherathI bahAra jahelama nadI vahI rahI che. A nadIthI bahAra kyAreka eka moTuM zahera hatuM, jenI eka tarapha nadI ane bIjI tarapha 21
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro pahADa. zAMta zahera. na to nadI taraphathI zatruno Dara ke na pahADa taraphathI. eTalA mATe tene bhayarahita kahevAmAM Ave che, eTale ke bhayathI AjhAda. vIttabhaya patana eTale jene patanano bhaya nathI evuM. eka divasa tenI AjhAdIne najara lAgI gaI. yUnAnathI sikaMdaranI senA A zahera sudhI pahoMcI to ahIMnA zAsakoe sikaMdara samakSa dhana-dolatano Dhagalo karI dIdho ane zaheranI zAMtine bacAvI lIdhI. sikaMdara jehalamane pAra karIne porasa tarapha AgaLa vadhyo. bherA e vakhate svataMtra rAjya hatuM. prAcIna bherA kaniMdhame lakhyuM che ke, cInathI Avela phAhyAne jehalamane bherAthI pAra karI. te samaye A zahera nadIkinAre samRddha hatuM. keTalIya sadIo pachI cInathI Avela hyu-ena-sAMge lakhyuM che ke, 'meM mArI saphara daramiyAna bherAnuM mahAna nagara joyuM, je zikSaNa ane kalAnuM kendra hatuM. te samaye ahIM rAjA parasaMgAlAnuM rAjya hatuM. eka divasa jehalama nadIe A zaherane potAnI aMdara samAvI lIdhuM. AkhuM zahera reta ane pANI nIce cAlyuM gayuM. madhyakALamAM uttara-pazcimathI AvanArAM AkramaNakAroe paNa bherAne choDacuM nahIM. mugala bAdazAha bAbare 'tujJadde vAvI'mAM lakhyuM che, 'mArA rAjyanI sImAo bherA pahADa sudhI che.' I.sa. 1519mAM aphaghAnI kabAIliyoe tene lUMTI lIdhuM. eka paMjAbI kavi dilapajIranA dilathI dardabharI vAta nIkaLI - "gamAM dI rAta julmAta aMdara, AhA kahIM eha cana cirAga bherA e; bujha cirAga, surAga gale, acanaceta hoyA dAga dAga bherA / jagaha bulabulA~ dI AhI ! bAga aMdara jAgAM malla liyA sArA bAga merA 'badila pajAra' khabare kehaDe rAja muDake, hosI phera eha AlI dimAga bherA // ujjaDa zahera bherAne zerazAha sUrie pharI vasAvyuM. cAra varSanA zAsanakALamAM ja teo potAnI pAchaLa besumAra amiTa nizAnIo choDI gayA. temAMthI eka yAdagAra A bherA che, je teNe pharI samRddha karyuM. 22
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro zvetAMbara maMdira bherA parAciyAM mahollAmAM ja amane bhAvaDiyAM galInI khabara paDI. ame tyAM gayA. meM eka graMthamAM vAMcyuM hatuM ke, eka vakhata bhagavAna mahAvIra rAjA udAyananI vinaMtIthI jehalama nadInI pAra nagara 'vItabhaya pattana' padhAryA, jene atyAre bherA kahe che. A rasto 200 mAIla jeTalo lAMbo hato. bhagavAna kurudeza, jAMgala ane maru thaIne ahIM pahoMcyA hatA. lAMbI galI be bhAgamAM vaheMcAI gaI. nAnakaDI A galImAM lagabhaga cAra ghara ja hatAM. AgaLa jatAM jyAM galI baMdha thatI hatI tyAM eka nAnakaDo daravAjo ane tenI AgaLa maMdirano guMbaja hato. keTalAMka varSo pahelAM jyAre huM prathama vAra bherAmAM Avyo hato te samaye huM A maMdiramAM gayo hato. ahIM keTalAka loko rahetA hatA. AMgaNAmAM khATalA para strIo beThI hatI. temAMthI sauthI vadhAre uMmaravALI strIe kahyuM hatuM, 'muDa hra paMca sau sAla purAnA maMdira hai jI / te eha jainiyoM dA maMdira akhavAuMdA e' / maMdiranI aMdara pharza para moTA AkAranI iMTo lAgelI hatI. 11/2 x 2 phUTa, UMcAI A pramANa tenuM prAcIna hovAnuM hatuM. pAMcaso varSa jUnuM maMdira. bherA zahera jyAre pharI samRddha thayuM tyAre A maMdira paNa astitvamAM AvyuM. 2 iMca prathama vizvayuddha (1914-18) sudhImAM sau bhAvaDA ahIMthI cAlyA gayA hatA. pAchaLa rahI gaI hatI galI bhAvaDiyAM ane maMdira. maMdiranI mUrtio sane 1940mAM lagabhaga 'gujarAMvAlA'mAM laI javAmAM AvI. A vakhate paNa huM maMdirane aMdara jaIne jovA mAgato hato. maMdiranI pavitratA, bhagavAnanI mUrtionI jagyA ane UMcA guMbaja jyAM samaye chupAvAnuM sthAna banAvI dIdhuM che. bhagavAna mahAvIre ahIM upadeza Apyo hato, je mAnavamananI zAMti mATe hato. prazna thayo ke zuM mAnavI (saMsAra) paribhramaNa ane mAyAthI yukta che ? jyAre A paribhramaNa pUrNa thAya che tyAre te zAMti ne kalyANanI dazAmAM cAlyo jAya che. jyAre tene zAMti-kalyANanI prApti nathI maLatI tyAre te narka bhogave che. narkane anya dharmamAM 'jahannuma' kahevAmAM Ave che. zuM A zAMti-ArAma-anukULatA jannata 23 - -
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro ke svarganuM bIjuM nAma che? bhagavAnanA upadeze koNa jANe keTalAya anya praznone janma Apyo che. khabara paDI ke A galIvALo (maMdirano daravAjo) haMmezAM mATe baMdha thaI cUkyo che. paDozIoe tenI AgaLa potAnI dIvAla banAvI dIdhI che. maMdirano bIjo daravAjo pAchaLanI galImAM che. ame te tarapha gayA. tyAM aka bhAre tALuM lagAvyuM hatuM. maMdiranI sAme cabUtarA parathI thoDA phoTA lIdhA. tALuM ame toDI zakIe tema nahotA. ame jaina zvetAMbara maMdiranI zodhamAM zaheranAM badhAM maMdiro joI lIdhAM. jaina maMdiro zaheranI UMcI ImAratomAM khovAI gayAM, jema caMdra vAdaLomAM chupAI jAya che tema. caMdra parathI yAda AvyuM ke bherAmAM bhagavAna caMdraprabhunI pUjA thatI hatI. maMdirano ghaNo bhAga bahArathI dekhAto hato. kamaLanAM pAMdaDAmAMthI nIkaLato goLa guMbaja haju sudhI zAnadAra lAgato hato. guMbajanI upara nAnakaDo kaLaza paNa hato. (1) jehalama nadInI masta cAlamAM niraMtara vahetA pANInI dhArAne A vistAramAM 'vihIta' (vaheNa-gati) kahevAmAM Ave che. jIvanadAyinI kahevAtI vihIta nadI (jehalama)e mAnavane zAMti, cittane prasannatA ane jIvanane prANa ApyAM che. tenA niraMtara vaheNathI (vahevAthI) ja tenuM nAma 'vihIta' paDayuM. jaina graMthomAM bherAne 'vItabhaya pattana' kahela che. be-traNa akSaranA thoDA badalAvathI tene 'vihIta bahe pattana' kahevAthI A nAmamAM sthAnika suvAsa paNa laI zakAze. (2) bherAnA mULa bhAvaDA tyAMthI gujarAvAlA vageremAM jaIne vasI gayA. samayanI sAthe temanAM saMtAnone 'bherA' paNa bhUlI gayuM. I.sa. 1957-58, ludhiyAnAmAM zrI cananalAla - darzanakumAra (uSA haujarI)nI mAtA mane ghaNI vAra kahetI hatI ke te mULa bherAnuM che. (3) upAdhyAya sohanavijayajI 1923mAM padhAryA tyAre maMdira tathA pratimAo hatI, paraMtu jaina ghara nahotAM. Hui 24
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 8 piMDadAdana khAM kAle sAMje kAlAbAgathI pAchA AvatAM amane bannathI lAhora jatI basa maLI. AkhI basamAM eka paNa cahero dADhI tathA TopI vagarano na dekhAyo. mAtra ame be, anya be = kula cAra ja dADhI ane TopI vagaranA hatA. banUnI cArebAjuno vistAra AjakAla jaMganuM medAna che. khabara nathI ke tamArI pAse AvanAra vyakti asalamAM mAnavabomba to nathI ne ? dareka mANasa bIjAne zaMkA-saMdehathI jue che. amArI pAse to kemerA paNa hatA. amane kyAMka amerikana jAsUsa na samajI le! ame khuzAbanA rastethI piMDadAdana khAM pahoMcI gayA. lAhorathI A sthAna lagabhaga 180 ki.mI. dUra che. A nagara mIThAnI pahADIo vacce che. lAla raMganuM mIThuM! khoDAnI mIThAnI khANo prasiddha che. A pahADIonA paga pAse ja piMDadAdana khAM che. traNeya bAju dUra dUra sudhI medAna tathA sadIo jUnA killAo! pAse ja che hindu tIrtha kTAsarAja. evuM paNa mAnavAmAM Ave che ke jehalama nadInA kinAre kauravonuM yuddha thayuM, jenA para "mahAbhArata' nAmanuM mahAkAvya lakhavAmAM AvyuM. A yuddhano AgaLano paDAva che kaTAsarAja, jyAM pAMDavoe vanavAsa bhogavyo. mAtA pArvatInA viyogamAM zivajI mahArAjanI AMkhomAMthI sarI paDeluM eka AMsu. A AMsu to nIce pAtALamAM samAI gayuM, paraMtu dardanI pIDAthI jANe dharatI phATI gaI ane nIcethI eka (cazmA) jharo TI gayo. kaTAsarAjanuM AMtarika darda paNa zrI jinakuzalasUrijInI samAdhithI alaga nahotuM. udAsI ane dardanI jevI cAdara te samAdhie oDhI che tevI ja kaTAsarAja tIrthe paNa oDhI rAkhI che. piMDadAdana khAM pahoMcIne mArI sauthI moTI ciMtA ahIMnAM zvetAMbara jaina maMdirane 2 5
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - - pAkistAnanAM jaina maMdiro - - - - - - - - - - zodhavAnI hatI. prAyaH badhA loko jaino tathA hinduone alaga samajatA nathI. teo darake maMdirane hindumaMdira ja samaje che. jaino vize to bilakula samajatA nathI. hA, kyAMka jUnA jamAnAnA lokone bhAvaDA athavA bhAvaDenI jarUra khabara che. tene paNa teo moTe bhAge hindu bhAvaDA kahe che. mArI sAme hatuM rIkSA-sTenDa. tyAM moTI umaravALA eka rIkSA-DrAIvarane jaina maMdiro vize pUchayuM. te vicArI ja rahyo hato ke bAkInA rIkSAvALA paNa bhegA thaI gayA. badhA jaina maMdira vize ekabIjAne pUchavA lAgyA. are yAra, aurazAha mahollAmAM navA ImAma bAragAhanI pAchaLa." bhIDamAMthI avAja Avyo. badhAe tenI hA-mAM hA milAvI. ame banne rIkSAmAM beThA - aurazAha mahollA mATe. huM paNa piMDadAdAkhAnA itihAsanAM pRSTha kholavA lAgyo. piMDadAdana khAne khokhara rAjapUtoe vasAvyuM. teo pahelAM hindu hatA, pachI musalamAna banI gayA. dAdanamAM mogala bAdazAha jahAMgIrano zAhI nokara hato. samRddha jaMjuho sAme laDIne dAdane A grAma vasAvyuM ane tenA nAmathI ja vikhyAta thayuM. ahIM bhagavAna sumatinAthanuM maMdira ghaNuM prAcIna che. zrI sumatinAtha jainonA pAMcamA tIrthaMkara che. vi.saM. 1926 (I.sa. 1869)mAM muni buddhivijayajIe A maMdiranA samArakAmanI vyavasthA karAvI ane vaizAkha suda-6nA divase pratiSThA karAvI. jaina maMdira : rIkSAvALo amane aurazAha mahollAthI eka nAnakaDI galImAM ImAma bAragAhanI pAchaLa AvelI pahADInA bAvaLanA vRkSonI jhADI pAse laI gayo ane rIkSA UbhI rAkhIne bolyo, "A che jaina maMdira'. jUnA guMbaja tarapha IzAro karatAM teNe kahyuM. ImAratanI cAre bAju jaMgalI bAvaLanAM puSkaLa vRkSo hatAM. temAMthI nIkaLIne meM jamInathI upara sudhI guMbajane sArI rIte joyo. jamInathI Toca sudhI 30 phUTa UMco moTA AkArano A guMbaja hato. samayanI sAthe zikharano raMga kALo paDI gayo hato. te corasa AkArano banelo hato. tenI cAre khUNAnI upara sudhI-pUrI 26
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- UMcAI sudhI goLa goLa nAnI-nAnI ghaDiyALo jovA maLatI hatI. jovAmAM evuM lAgatuM hatuM ke jANe A ImArata thoDA pIllara para UbhI che. huM teno daravAjo zodhato hato. alI umarAna tenA phoTA laI rahyo hato. siMdha sUbA ane paMjAbanA maMdirothI A maMdira kaMIka judA prakAranuM che. tenuM kaLaza athavA zikhara khUba nAnA AkAramAM A guMbaja para banela che. kahevAya che ke, A maMdiramAM bhagavAna sumatinAtha, bhagavAna RSabhadeva ane bhagavAna zAMtinAthanI pUjA thatI hatI. maMdiranI guMbajavALI ImAratano daravAjo varaMDAmAM khulato hato ane varaMDAno pUrva dizA tarapha. nAnI ITothI banelo A nAnakar3o varaMDo moTA varaMDAnuM kAma Apato hato. rozanInA abhAve temAM aMdhakAra phelAyelo hato. aMdara joyuM to ghaNA samaya pachI kaMIka najaramAM AvyuM. varaMDAnI aMdara eka khUNAmAM chANAno Dhagalo hato. ATalI sArI ane moTI ImAratanA daravAjAnI uttama taktIne utArIne koIe halakI taktI (bhagavAnanA gharane) lagAvI dIdhI hatI. huM maMdiranA kendrIya kakSamAM javA icchato hato, paraMtu tALuM mAreluM hatuM eTale nirAza thaIne bahAra Avyo. sAme koI ghare pUchIne cAvIne bhALa meLavI. eka bujhurga bahAra AvyA. temaNe potAnI beThaka para amane besADyA. beThakanI bahAra hatuM jaina maMdira, jyAM bhagavAna RSabhadeva, zAMtinAtha tathA sumatinAthanI pUjA thatI hatI. maMdiranI aMdaranuM aMdhAruM mAro pIcho choDatuM nahotuM. meM tene A maMdiranuM nAma pUchayuM, to te kahevA lAgyA ke, "nAmanI to khabara nathI, paraMtu loko tene vANiyAonuM maMdira kahetA hatA. tenA pUjArI paNa sAdhu hatA.' A maMdira keTaluM jUnuM che?' A maMdira to ghaNuM jUnuM che. piMDadAdana khAMnI sthApanA pahelAMnuM che. teno aMtima jIrNoddhAra I.sa. 1918mAM thayo. tame khuda juo, A cabUtaro ke jenA para maMdira UbhuM che te lAla paththaranuM che. temAMnI IMTo eka phUTa pahoLI, doDha phUTa lAMbI ane be IMca UMcI che. khabara nathI kaI sadInI A iMTo che!' 2 7
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------pAkistAnanAM jaina maMdiro ----- -- meM khUba premathI maMdiramAM lAgelA tALA vize pUchayuM ane tene kholavA kahyuM. temaNe kahyuM ke, "cAvI to amArA ghare ja hoya che, paraMtu Aje parivArajano kyAMka gayAM che.' kahevA lAgyA ke, tenI aMdara A guMbaja ja che, bAkI to aMdhAruM che. koI balba paNa nathI. kholavA chatAM paNa tamane kaMI dekhAze nahIM. maMdiranI moTA AkAranI iMTo, je pelA sajjananA daravAjA AgaLa paNa lAgelI hatI te potAno pUro itihAsa, potAnI pavitratA ane potAnI lAMbI umarane sameTI tyAM taDakAmAM ja paDI hatI. maMdiranA varaMDAnuM aMdhAruM tyAM ja sUteluM hatuM tathA maMdiranI aMdaranA kakSane lAgeluM tALuM cAvIno iMtejAra karI rahyuM hatuM. A badhuM kyAM sudhI cAlaze? 70 varSa, 70 sadIothI bhAre banI gayAM. Aje maMdira hayAta che, paraMtu teno ItihAsa have smRtimAMthI vismRta thaI gayo che. Aje kALI banI gayelI dIvAlo dhIme dhIme potAnuM astitva khoI rahI che. pAkistAnamAM jaina dharma ane tenI smRtio AkharI zvAsa laI rahyAM che. ahiMsAnuM pAlana karavAvALo dharma Aje khuda jiMdagInI bhIkha mAgI rahyo che. basa, A che pAkistAnamAM jaina dharmano ItihAsa -- ----- - - - - - - - - - - - - - - (1) piMDadAdana khAM maMdiranI pratimAo tathA anya koI paNa sAmAna, dezanA bhAgalAnA samaye bhAratamAM lAvI zakAyo nahoto. badhuM tyAM ja rahI gayuM. (2) zrI mUlezAha vagere prAcIna zrAvakonAM nAma kyAMka kyAMka jovA maLe che. I.sa. 1923nI zarUAtamAM upAdhyAya sohanavijayajI potAnA ziSyo sAthe lagabhaga eka mahino ahIM rahyA hatA. 28
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 9 siMdhu nadInuM sAmrAjya jyAM baoNna, bauddha, jaina ane hindu dharmano sAthe vikAsa thayo phrAnsanI mahilA zodhakartA meDama elisa elbIniyA (Alice Alibinia)nuM 366 pRSThanuM pustaka "empAyarsa opha dha InDasa, sTorI opha a rivara' mAtra nadInI vArtA athavA mAhitI mAtra nathI, ke jemAM nadInI dhArAnI ulaTa uparanI tarapha jaI, vibhinna prakAranA loko, teonAM rIti-rivAje jovA maLe. A pustaka tenAthI kaMIka vadhAre che, jyAM cetanAnAM te dvAra khUle che ke je samayanA moTA stara nIce dabAyela che. bIjI bAju vaidika yuganI A mahAna nadI jyAre AkAramAM nAnI banatI nAza pAmavAnA Are hoya che tyAre haDappA ane moheMjo-daDonI sabhyatAono vikAsa ane vhAsanI vAta yAda Ave che. saMskRta bhASAnI "ajaya siMdhu nadIne meDama elise zodhavAno prayatna karyo che, paraMtu hiMdu dharmanI janmabhUmi A nadI, nadIomAM ziramora, have na to ajaya che, na to hinduonI nikaTa che. A siMdhu nadIne jANavA mATe meDama elise nadInA udgama sudhI khUba kaThina ane khataranAka saphara karI che. A yAtrAmAM temane vibhinna sabhyatAo, saMskRtio ane AdhyAtmika anubhavono paNa paricaya thayo. siMdhunI sahiSNutA ane saraLatAne joIne e kheda paNa thayo ke mAnave keTaluM gumAvyuM che ! siMdhu ane tenI sahAyaka nadIomAM ja sikaMdaranA vizvavijetAnuM svapna cakanAcUra thayuM hatuM. siMdhuno hrAsa thavAnuM tyArathI zarU thayuM jyArathI pazcimI lokoe tene lUMTavAnuM zarU karyuM. meDama elisa elbAniyA potAnA sAthIo sahita nadInA udgama najIka tyAM pahoMcI jyAM bona, bauddha, jaina tathA hiMdu dharma sAthe sAthe vikasita 29
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro banyA ane mAnavamAtranA vicArone prabhAvita karatA rahyA. meDama elisa kailAsa parvata ane tenI pAchaLa sudhI gaI. hiMdu dharmanI mAnyatA to kailAsa parvata bhagavAna zivanuM sthAna che. jainomAM AsapAsanA vistArane aSTApadajI ane bhagavAna RSabhadevanuM nirvANasthAna mAnavAmAM Ave che. jyAre tibeTI lokoe tene 'kAMgarika pauca' kahela che ane tene teo bhagavAna buddhanuM nirvANasthAna mAne che. game te ho tenI mAnyatA ane pavitratA ajeya che. paraMtu aMte tene e ciMtA hatI ke mAnavIya prahArothI jyAre A nadIo sukAI jaze to tenI prazaMsAnAM gavAtAM gItomAM kheda ane kaDavAza ja bharyAM haze. (The Tribune, Sunday, 30-11-2008) Hui 30 -
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 10 pAkistAnanAM jaina maMdiro jehulama /rohatAsa udAsa dIvAra daravAje paMkha kaTI paravAjeM dharatI kA sInA cIratI sannATe kI AvAjeM nadIo haMmezAM pahADomAMthI sIDInI jema UtaratI hoya che. dareka nadInuM vaheNa tathA paDAva potAno hoya che. A nadIonA pANInI sAthesAthe kathA-vArtA paNa cAle che. nadI nAma che premanuM, jIvananuM. vedonuM vihIta ane AjanuM jehalama, 'lallA-ArA'nA pahADothI UtaratocAlato AvIne TakarAya che rAjA porasanI beTI maMgalAnA koTamAM (gaLAmAM). porasanI beTI maMgalA, savArano tAro ! rozanInuM AmaMtraNa, AzAnI suneha ! jehalamanuM pANI ArAma kare che A killAnA pagamAM. jANe ItihAsamAM varSIta rAjA porasanI beTI maMgalAnAM caraNa pakhALI rahyo che ! 'bhAIsA'ba, masIna mahollo AvI gayo. AgaLa kyAM jazo ?' rIkSAvALAnA avAje mArA itihAsanAM pRSTha baMdha karI dIdhAM. 'jI. basa, ahIMyA ja' mAthuM halAvIne meM kahyuM ane tyAM ja UtarI gayo. 'ahIM nadI kaI tarapha che ?' meM rIkSAvALAne pUchayuM. teNe mane koI javAba na Apyo. huM saDaka para cAlato hato - kyAM, kaMI khabara nahotI. huM mArA vicAromAMthI haju bahAra Avyo nahoto. baMne bAju ImArato, ghaNI jUnI ImArato1947 pahelAMnI. kyAMka kyAMka koI bilDiMga paNa najaramAM AvatI hatI. jehalama (jelama) paMjAbanI pAMca nadIo paikI ekanuM nAma che ane nadIkinAre vaselA zaheranuM nAma paNa jelama che. ahIM pUrNa bhagata paNa Avelo ane sikaMdara paNa. jelama jillAnI rAjadhAnI che. A jillAmAM sUrIe banAvelo killo rohatAsa, 'muhallA jogiyA~' ke jyAM gurunAnakanAM pagalAM paDacAM hatAM. pUrNa bhagata thayA ane rAMjhA paNa A ja bhUmi para. A ja jillAmAM zivajI mahArAjanI 31
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro AMkhomAMthI be AMsu paDyAM. eka puSkaramAM paDyuM ane bIjuM je jagyAe paDyuM tyAM kaTArasarAja tIrtha banI gayuM. pAchaLanI sadIonA vivaraNanA keTalAMka pustakamAM je kaMI jehalama (jelama) zahera vize vAMcyuM hatuM te magajamAM ghUmI rahyuM hatuM. eka vepArI kendra, bajAra ane vyavasthita nagaranA rUpe AjanuM A zahera ghaNuM prAcIna nathI. pahADonAM jaMgalamAMthI ImAratI lAkaDAM kApIne, mAIlo sudhI jelama nadImAM vahevaDAvIne medAnomAM lAvavAmAM AvatAM ane ahIM tenuM moTuM bajAra banI gayuM. I.sa. 1839mAM mahArAjA raNajitasiMhanA svargavAsa pachI 25-30 varSomAM AkhuM paMjAba briTiza sAmrAjyano bhAga banI gayuM. jelama nagaramAM paNa 'jobana' AvavA lAgyA. AsapAsanAM kSetromAMthI, nAnA-moTAM nagaromAMthI loko ahIM AvIne rahevA lAgyA ane ahIMnA ja thaI gayA. jaina maMdira ahIMnI jaina vastIno moTo bhAga rAmanagara (gujarAMvAlA jillo)thI Avela che. bAgavAlI galIne to bhAvaDono mahollo ja kahevAto hato. jainonA banne saMpradAya-mUrtipUjaka tathA sthAnakavAsI ahIM rahetA hatA. nagarano navo vistAra masIna mahollAmAM paNa kALAMtare keTalAka jainoe ghara banAvyAM te samaye koI yatijInI nizrAmAM bhAvaDiyAM galImAM eka nAnuM, suMdara bhagavAna caMdraprabhunuM gharamaMdira banyuM hatuM. sadI pahelAM jehalamanA A gharamaMdiranI potAnI suMdaratA ane oLakha hatI. khUba moTA pravezadvAranA lAkaDA para thayelA kalAkArIgIrImAM te samayanA jainono lagAva, niSThA ane parizrama spaSTa najaramAM Ave che. uparanA mALa sudhI maMdirano pUro phranTa mArbalathI zobhato hato. pAse ja nAnakaDo upAzraya paNa hato. jehalama lAhorathI lagabhaga 175 ki.mI. dUra zerazAhasUrijI dvArA banAvavAmAM Avela jI.TI. roDa para che. rastA para cAlatAM mArI najara eka ImArata para paDI, je aMgrejI tarjanI hatI. pUchatAM khabara pachI ke 1947 pachI te polIsasTezana banyuM ane tenA pahelAM zIkhonuM gurudvArA hatuM. dIvAlo para pavitra graMthanAM vAkyo hatAM. cAre bAju ajIba udAsI hatI. eka daravAjA para nIlA 32
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ (bhUrA) raMgamAM lakhyuM hatuM - pAkistAnanAM jaina maMdiro "vara ghara mahallA hastI ghoDe saba valaita desa gaye' meM mArI sAthe cAlatA rAjA vauta alI tarapha joyuM. atyAre oraDAno pAchaLano daravAjo nadI tarapha khulato hato ane AgaLa hatI nadImAM UtaravA mATenI sIDIo. mane jelama nadI maLI gaI. e vAta alaga che ke temAM pANI nathI. dUra sudhI retI ja retI. nadI kyAMka dUra cAlI gaI - kadAca amArAthI risAIne athavA paradezI banIne. have virahanuM rAja hatuM. viraha haMmezAM mohanA siMhAsana para ja rAja kare che. 'rAjAjI, ahIM koI jagyAe jaina maMdira che ?' meM pUchyuM. 'hA che. A Akho mahollo hinduono che. ahIM hinduo rahetA hatA. maMdiro paNa hatAM. be maMdira to pAsa-pAse ja, saDakanA kinAre ja che. eka to sAme dekhAya che.' ame banne sAthesAthe cAlatA hatA. 'Aje huM mAtra jaina maMdira ja jovA mAguM chuM. tamane jaina maMdiranI khabara che ?' 'jI nahIM. hindu maMdiro ja che, jaina maMdira koI nathI.' 'jaina maMdira nathI? temane 'bhAvaDA' paNa kahetA hatA'. meM vistArathI kahyuM. 'hA che, sAmevALI galI 'bhAvaDA' lokonI che. tene bhAvaDA galI kahevAmAM Ave che. teo paNa hinduo hoya che, jema ke brAhmaNa, karADa, khatrI'. eka maMdira amArI sAme hatuM. uparanuM zikhara nahotuM. koI cihna evuM nahotuM ke jethI koI kahI zake ke A hindu maMdira hatuM ke jaina maMdira ! rAjA valaita alIe eka anya maMdira tarapha IzAro karyo. huM paNa te maMdirane jovA lAgyo. jaina maMdiranI aMdara mArI sAme eka nAnakaDA maMdiranI bahu udAsa ImArata hatI, jema koI mAtAno ekano eka dIkaro mRtyu pAmyo hoya ! maMdiranI cArebAju eka navI banelI nAnI dIvAlamAM lokhaMDano eka daravAjo. dIvAla para lIlo raMga. cAra dIvAlanI vacce 33
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ --pAkistAnanAM jaina maMdiro - - keTalAka loko khurazI para beThA hatA. kadAca teo rAjAjIne oLakhatA hatA. - "ame A maMdirane jovA mAgIe chIe. A sajjana lAhorathI AvyA che ane jainonAM maMdira zodhI rahyA che." rAjAe pUrI vAta karI. jI Avo, beso. A ja jaina maMdira che. temAMnA eke kahyuM. rAjAjI ApanI pAse bese che, huM maMdirane joI lauM' meM vinamratAthI kahyuM. maMdira ahIMthI lagabhaga vIsa kadama dUra hatuM. meM pahelAM citra lIdhuM. gAdInI nIce mane bhagavAna mahAvIranuM lAMchana (cihna) siMha ane anya nizAnIo jovA maLI. have khAtarI thaI gaI ke A jaina maMdira ja che. huM maMdira tarapha gayo. pahelAM tenI AjubAju dIvAla nahotI. khullAmAM hatuM maMdira, jenI eka bAju saDaka, banne bAju khullI jagyA nadIkinArAnI, trIjI bAju khAlI che je tenA paga nIce hatI. dharatI para paga hatA. have kadAca paga hovA chatAM paNa paga na hovAno ahesAsa hato. khabara nathI kyAre A dharatI paga nIcethI sarakI jAya. jogI, sApa ane phakIrono kyAM koI deza hoya che ? mArA vicAromAM huM dharatIthI AkAza sudhI cakkara lagAvato hato ke vacce kavi nasIra AvI gayo. rutta udAsI vAlI : Ake Thahara gaI e bhaulauM de vicca / jehalamanA maMdiramAM huM AgaLa vadhyo. have huM maMdiranA daravAjAmAM hato. daravAjA pAse gaMdakInuM sAmrAjya! A maMdira have koI bhaMgAravALAnA kabajAmAM che, jeNe teno potAno Depo banAvyo che. AkhA zaheramAMthI kAgaLa, lokhaMDa, jUnAM kapaDAM, plAsTikanI boTalo, kacaro ane bIjuM ghaNuM badhuM loko ekaThuM karIne lAve che ane ahIM bhaMgAravALAne vece che, vastuone maMdiranI aMdara nAkhIne, paisA laI cAlyA jAya che. A paisAthI teo potAnA parivAranI AjIvikA calAve che. meM daravAjAnI aMdara paga mUkyo ke kIcUDa...kIcUDa... avAja saMbhaLAyo. mane lAgyuM ke koI khopaDI para paga AvI gayo che. A avAjamAM eka darda hatuM, rudana hatuM. AgaLa jatAM paganI nIcethI paNa keTalAya prakAranA avAja AvyA. have 34
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------------pAkistAnanAM jaina maMdiro------------------ mane lAgyuM ke huM eka yuddhanA medAnamAM lAzonI upara cAlI rahyo chuM. kyAreka koI khopaDI, kyAreka mAMsanA TukaDA mArA paga nIce AvI gayA hoya! dilamAM utarI janArI nIrava cuppI ! pahelI sIDI para paga mUkyo. durgadha-kAgaLa, plAsTika tathA kapaDAMnI durgadha. mane UlaTI thavA lAgI. ghaNA vakhata pahelAM meM koI pustakamAM vAMcyuM hatuM ke A maMdira ghaNuM jUnuM che, jene kalamanI gaja mApI zakatI nathI. I.sa. 1940mAM vidyA-prasAraka AcArya vijayavallabhasUrie teno jIrNoddhAra karAvyo. A te muni vallabhavijayajI che ke jeoe kasUra, mAlera, koTalA, lAhora vagere paMjAbanAM aneka zaheromAM jaina maMdironuM nirmANa karAvyuM tema ja jIrNoddhAra karAvyo. teozrIe potAnuM samagra jIvana vidyAnA prasAra mATe arpaNa karyuM, strIzikSAnA paNa himAyatI hatA. kadamanI sAthe durgadha vadhI rahI hatI. A durgadha kadAca mArA potAnA aMdaranI hoya. kadAca dhArmika unmAda athavA kaTTaratAnI badabU ke amArA halakA vicAronI badabU mane kaMI samaja paDatI nahotI. huM maMdiranI bilakula aMdara pahoMcI gayo hato - pUjAsthAna sudhI. eka goLa guMbaja, tenI aMdara eka bIjuM bhagavAna mahAvIranuM lAMchana-siMha. anya tIrthaMkaronAM ci. dIvAlo para phUlachoDa tathA raMgIna velIo - kyAMka naSTa thayelI ke kyAMka tUTelI. maMdiranI aMdara bIjuM kaMI nahotuM - sivAya bhaMgAravALAe ekatra karelI gaMdakI. amArA mATe gaMdakI ane tenA mATe AjIvikAnuM sAdhana ! maMdiranI eka tarapha vikasita zahera, madhyamAM saDaka, bIjI bAju aTUlI nadI. nadIkinAre eka kavi, je sthAnika che. sADe sira te TIlA jogiyA~, pairAM vica vihIta vage / mukha camake dIpaka sUrya, mana candara jota jage / patthara coM cazmA phuTTiyA bana tIrtharAja kaTAsa, eha amRta jala svarga dA, itthe bujhadI ruha dI pyAsa / dharatI dA sInA cIra de, lA diggiryAM vA~gara jora, 35
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---------pAkistAnanAM jaina maMdiro -- - sADI vAja ca' zUkara nAgadI, sADI cuppa balAdA zora / (nasIra vi - 1994) arthAt eka bAju UMcA TIlA che, bIjI tarapha jelama nadIno pravAha che. sUryanA dIpaka camakI rahyA che. manamAM caMdrano zItaLa prakAza che. A paththaromAMthI jharA phUTyA, je kaTAsatIrtha banI gayA. ahIMnuM pavitra jaLa to svarganuM jaLa che, jenAthI AtmAnI tarasa chIpAya che. Avo, eka vAra pharI zakti lagAvIne baLadonI jema joDAI jaIe. amArA avAjamAM sarponA zvAsanuM guMjana che ane amArI khAmozImAM bhayAnaka zora che. (1) (1) jelama zaheranA jaina bhAvaDA parivAra vartamAnamAM moTe bhAge dilhI, guDagAMva, aMbAlA tathA anya sthAne vaselA che. dhArmika saMskAravALA A badhA parivAro dhArmika, sAmAjika tathA zaikSaNika upakrama tathA sevA-bhaktimAM sadA yogadAna Ape che. jehalamanA lAlA narapatarAya tathA paramAnaMdanA vaMzajoe potAnA udyoga-vepAramAM AMtararASTrIya stare vikAsa karyo che. (2) bhAratanA pUrva pradhAnamaMtrI zrI indrakumAra gujarAla, vikhyAta ArTisTa satIza gujarAla tathA eNkTara sunIla datta - A badhA jehalama nagarInI deNa che. 36
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 11 pAkistAnanAM jaina maMdiro mulatAna / kohATa mulatAna kI cUDI sarAya .... muhabbata sarAya ame Ta vistArathI mulatAna zaheramAM pahoMcI rahyA hatA. A zahera 'hoLI' parvanuM janmadAtA che. hoLikAe bhakta prahlAdane A jagyAe khoLAmAM besADaco hato, paNa te svayaM bhasma thaI gaI. amArI DAbI bAju hatuM bhakta prahlAdanuM maMdira. joke have te maMdira nathI, have te ujjaDa cihnamAtra che. bhAratamAM eka masjidanA patana pachI A maMdiranuM paNa patana thayuM. maMdira ke je bhaktanI cAdarUpe hatuM, badhA mATe pavitra hatuM te rAjanItinA khapparamAM homAI gayuM. bhakta prahlAdanuM maMdira have mAtra eka ImAratanuM khaMDera ja nahIM, paraMtu itihAsanuM paNa khaMDera banI gayuM. kadAca lohInAM chAMTaNAmAM hoLInA lAla-pILA raMga che ! mulatAnanA ghaMTAghara cokanI sAme che prAcIna killo. hajAro varSa jUno. ItihAsa kahe che ke somanAtha jatAM mahaMmada gajhanavI mulatAnanA rastethI gayo hato. mulatAnanA rAjA mULarAje I.sa. 1849mAM A killA parathI aMgrejo viruddha avAja bulaMda karyo hato. mulatAnanuM zvetAMbara jaina maMdira amAre cUDIbajAramAM jaina maMdira jovA javAnuM hatuM. cUDIbajAramAM banne bAju dukAno hatI. mulatAnI kaDhAInA 'janAnA sUTa' samagra vistAramAM prasiddha che. cUDIbajArano rasto pUchIne ame nAnakaDI galImAM AvI gayA. 'bhAvaDA mahollo to A ja che, paraMtu maMdiranI jANa nathI'. acAnaka mArI najara jamaNA taraphanI khUba suMdara ane vizALa ImArata para paDI. dIvAlo para simenTanI devI-devatAonI mUrtio banelI hatI. banI zake che 37
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------pAkistAnanAM jaina maMdiro ke A ja jaina maMdira haze, jene ame zodhI rahyA hatA. saDakathI be-traNa pagathiyAM UMco khUba moTo lAkaDAno daravAjo, pachI eka nAnakaDo varaMDo, je kadAca jUtA utAravAnI jagyA haze. AgaLa hatuM maMdiranA holanuM pravezadvAra. lAkaDAnA A dvAranA takhtA para maMdiranuM nAma kotarAyeluM hatuM je vAMcI zakAyuM nahIM. eka aDadho bhUMsAyelo akSara dekhAto hato, te hato - "jaina". mArI sAthe AvelA DaoN. akhara to A ImAratanI bhavyatAmAM ja khovAI gayA hatA. ame aMdara holamAM AvI gayA. ahIM haoNlamAM bALako mATe madaresA hatuM. badhAnI pAse pavitra graMtha kurAna rAkhavAmAM Avyo hato. ustAda khurazI para hatA. badhA vidyArthIo ekalayamAM bolIne yAda karatA hatA. 'ame lAhorathI AvyA chIe. A maMdirane jovAnI AjJA che ?' jI, jarUra juo. maMdira ApanI sAme che." huM phoTA pADavA lAgyo. mUrtinuM sthAna, dIvAlo, chata, pharza - dareka cIja khUba sArI rIte zaNagArelI hatI. AkhA maMdiranI chata lAkaDAnI hatI, jenA para braza, lAkaDAnA raMgo ane kAcanI mInAkArI karavAmAM AvI hatI. lAla, pILA, nIlA (bhUra) tathA lIlA raMgonI chAMTa karavAmAM AvI hatI. jyAM goLAI (vRtta) AvatI tyAM lAkaDAnI phremamAM suMdara kAca lagADelA hatA. phoTo vagere letAM lagabhaga 10 miniTa thaI haze. amArA kemerA tathA enI camaka joIne ustAdajI tema ja bALako cUpacApa tyAMthI cAlyAM gayAM. atyAranI pazcima dizAmAM, khUba suMdara oraDo hato, jeno daravAjo jamInathI cAra phUTa UMco haze. A daravAjAnI cArebAju raMgaberaMgI mInAkArI. dIvAlo para banelA phreskojamAM (jene braza tathA raMgonA prayogathI kArIgaro banAve che) bIjA raMgonI sAthesAthe zuddha sonAnA pANIno paNa prayoga karavAmAM Avyo hato, ane jenI camaka Aje paNa dilane mohita karatI hatI. kAranI cArebAju begaNo suMdara gokhalo ane A gokhalAmAM 24 tIrthakaronAM citro, jemanA mastaka para sonAnA mugaTa banelA hatA. dareka citra para atisuMdara phrema lagADavAmAM AvI hatI. AkhI 38
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro imArata suMdaratA ane kaLAnI bolatI tasavIra hatI. mUrtiovALA oraDAmAM derInA mastake banI hatI eka khUba suMdara tIrthaMkaranI mUrti. A khAmoza vAtAvaraNamAM te mUrti mane A svarNamaMdiranI kathA saMbhaLAvatI hoya tema lAgatuM hatuM. ahIM tevIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAtha mULanAyaka hatA. bAjumAM puruSo tathA mahilAo mATe be upAzrayo hatA. loko AnaMdamA hatA. mulatAnanA maMdiranI mUrtione jayapuramAM padharAvavAmAM AvI hatI. mulatAnamAM racAyuM vipula jaina sAhitya madhyakALamAM jaina sAdhuo, yatio ane zrAvakoe mulatAnamAM moTI mAtrAmAM nUtana sAhityanI racanA karI athavA zAstro - sUtronI hastalikhita pratilipio taiyAra karI. khataragaccha, tapAgaccha, baDagacchanA yatio AvatA rahetA. ahIM teo dharmapracAranI sAthe potAnA bhakta zrAvakonA AcAravicAra tathA vidhividhAnamAM sahayoga ApatA hatA. bALa, yuvA, mahilA tathA puruSo - sau temanI pAsethI zIkhatA hatA. tio sAdhuveza dhAraNa karatA, paraMtu manivAsa, dhanasaMgraha, auSadha, maMtrataMtrAdi karatA hatA. teo prAya: brahmacArI hatA. hakIkatamAM yatisaMsthA jaina sAdhu ane gRhastha vaccenI joDatI kaDI hatI. dAdAguru gaNadhara sAddhazataka (vi.saM. 1295, I.sa. 1238)nI bRhavRttimAM ullekha che ke AcAryazrI jinavallabhasUri tathA temanA ziSya prathama dAdAguru jinadattasUrinuM potAnA sAdhuo sAthe siMdhamAM Agamana thayuM ane maroTa, uccanagara tathA mulatAnamAM cAturmAsa karyA. siMdhapradezamAM ja pAMca pIrone sAdhyA. i.sa. 1907-08mAM tapAgacchIya AcArya vijayalabdhisUrie ahIM ATha mAsa sthiratA karI hatI. mulatAnamAM jaina sAdhuo tathA yatio dvArA racavAmAM AvelA lagabhaga 25-30 graMthonI yAdI (graMtha, racayitA, samaya sahita) paM. hIrAlAlajI gaDe potAnA graMtha 'madhya eziyA ane paMjAbamAM jaina dharma'mAM Apela che. gata sadImAM urdU bhASAmAM paNa mulatAnathI keTalAMya pustako chapAyAM hatAM. saMskRta, prAkRta tathA hindInA 39
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---pAkistAnanAM jaina maMdiro------------------- jaina graMthonI racanA vi.saM. 164thI vi.saM. 1786 vacce thaI. huM eka vAra pharI te mUrtione jovA lAgyo, je mUrtisthAnanA mukhya dvAra para banI hatI. A suMdara mukhya dvAravALI jagyAe lokhaMDano kadarUpo daravAjo tenI suMdaratAne bagADI rahyo hato. kadAca A pAchaLathI banAvyo haze. huM A maMdira vize vizeSa jANavA mAgato hatA, paNa batAve koNa ? cArebAju khAmozInuM rAja hatuM. A hAlatamAM DaoN. akhtara, huM ane eka chokaro hato, je amArI sAthe pharI rahyo hato. 'pagathiyAM kyAM che ?' 'A tarapha che te chokaro bolyo. ame te chokarAnI sAthe pagathiyAM caDhIne maMdiranI chata para AvI gayA. ahIM maMdiranuM zikhara ane kaLaza hatAM. maMdiranI chata parathI meM cArebAju najara doDAvI. zikharanI citrakaLA joIne huM to cakita ja thaI gayo. kArIgaronI kaLA potAnAM raMga-rUpa nikhArI rahI hatI. je chokaro amane maMdiranI chata para laIne Avyo hato tene meM pUchyuM ke, zuM te ahIM ja rahe che ? "hA, paraMtu Ape A sAthenAM maMdiro joyAM che ?' "kyAM ?' A maMdiranI sAthe to che." prAcIna jUnuM maMdira ame chata parathI nIce UtaryA. te chokaro amane cAra Ta pahoLI galImAM laI gayo. A maMdiranuM dvArA paNa A galImAM khUle che. tene purAnA maMdira' kahe che.' have ahIM zuM che ?' 'have ahIM loko rahe che. A makAno che." digaMbara jaina maMdira lagabhaga 20 phUTa dUra khAlI jagyA hatI. mArA DAbA hAthe eka atisuMdara, svaccha imArata hatI. lAla raMganI ImArata-suhAganI joDInA raMga jevI. tenA para 4 0
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---pAkistAnanAM jaina maMdiro lakhyuM hatuM - 'jaina digaMbara maMdira'. traNa mALanuM khUba suMdara makAna. mane aMdarathI javAnI icchA thaI. have ahIM zuM che ?' AmAM makAno che. loko rahe che." A makAnane aMdarathI joI zakAya ?' nA.' kema ?' A paDadAvALAM ghara che. aMdara javA nahIM de.' meM mArI rIte prayatna karyo, paNa niSphaLa rahyo. aMdarathI koI javAba maLato nahoto. 'jaina digaMbara maMdira - huM vAraMvAra vAMcato hato ane tene aMdarathI jovAnI tIvra icchAne aMtaramAM ja samAvI rahyo hato. bahAra bajAramAM dukAna para beThelI 70 varSanI vyakti khUba dhyAnathI joI rahI hatI. salAma karIne meM pUchyuM, A bajAranuM nAma zuM che ?' 'AnuM nAma cUDI sarAya bajAra che.' "ane A mahollAne zuM kahe che ?' A mahollAne jaina mahollo kahe che. ahIM badhA jaina loko rahetA hatA. A maMdira, sAmenI galIvALAM be maMdiro ane A moTAM moTAM makAno - A badhuM temanuM hatuM. have A maMdiramAM madaresA che ane pAchaLanA maMdiramAM makAno che." "A maMdiro khUba suMdara hatAM. temAM mUrtio banelI hatI. eka divasa lokoe bIjAM maMdironI jema A maMdira para paNa humalo karyo. te vakhate maMdirane nukasAna thayuM. have cUDI sarAya bajAra', jaina maMdira, bhAvaDiyA mahollo, bhAvaDiyAM ane joI na zakAyuM te digaMbara maMdira - A badhuM pAchaLa rahI gayuM. mulatAna keMTanuM digaMbara maMdira have ame mulatAna keMTanA jaina maMdiranI zodhamAM nIkaLyA. galIo, bajAra, gADIonA avAja - A badhAmAMthI pasAra thaI mulatAna keMTa pahoMcyA. sadara bajAramAM saDaka para traNa mALanI ImArata. pAse dUdhavALAnI dukAna. daravAjA para 41
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - pAkistAnanAM jaina maMdiro - - - - - - - - - hatI goLa bAlkanI. A bAnnI para aMgrejImAM lakhyuM hatuM - jaina maMdira'. A mulatAnanuM bIjuM moTuM jenonuM maMdira hatuM. have temAM makAno che. loko rahe che. divasa AthamI rahyo hato. maMdirane aMdarathI joI zakavAnI amane AzA nahotI. huM icchato hato ke kAla thanArI hoLI' huM mulatAnamAM ja jouM. ahIM vasatA hinduo hoLInA A tahevArane kevI rIte ujave che, paraMtu mArI IcchA mAtra icchA ja rahI gaI. mulatAnanI jaina dAdavADI mulatAna zaherathI thoDe bahAra eka bagIcAmAM dAdAvADInI nAnakaDI, paraMtu khUba suMdara imArata hatI. upara nAnakaDo guMbaja paNa hato. dAdAvADImAM dAdA gurudeva zrI jinadattasUrijInI pAvana caraNapAdukA hatI. pAkistAnanuM nirmANa thatAM mulatAnanA maMdiranI mUrtionI sAthe A caraNapAdukA paNa kyapuramAM AvI gaI. mulatAnanuM jaina sthAnaka mulatAnamAM sthAnakavAsI parivAra paNa sArI saMkhyAmAM raheto hato. A kArobArI loko badhI rIte sukhI hatA. dhArmika kAryomAM paNa pAkA hatA. sAdhumahAtmAo to kyAreka kyAreka AvatA, paraMtu yatijI prAye AvatA-jatA rahetA. kohATa (sImA prAMta) kohATa zahera pAkistAnanI pazcima sImAnA chevADe durgama pahADI vistAramAM vaseluM che. miliTarI chAvaNI che. ahIMdhI aphaghAnistAna, IrAna, turkI sudhInA dezomAM vepAra thAya che. mulatAna, banna, linaMbara vageremAM lagabhaga 14-15 jeTalA bhAvaDA parivAra ahIM AvIne vasyA, vikasita thayA. ahIM teoe nAnakaDuM gharamaMdira, dAdAgurunI caraNapAdukA ane pAse ja nAnakaDuM sthAnaka banAvyuM. badhA parivAro dharmakriyAmAM custa hatA. yatija prAye AvatA rahetA ane vidhi-vidhAna, AcAra-vyavahAra tathA pUjA vagere karAvatA. 4 2
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro tatkAlIna sthAnakavAsI zrI amaramunijI tathA khataragacchanAM upakArI sAdhvI mahendraprabhAzrIjIno janma kohATamAM thayo hato. (1) mulatAnanA zrAvako tyAMnA pArzvanAtha jaina maMdiranI prAye badhI pratimAjIo 1947mAM bhAratamAM lAvyA hatA, jemane Adarzanagara jayapuramAM banela atibhavya 'mulatAna jaina zvetAMbara maMdira'mAM padharAvavAmAM AvI hatI. dezavibhAjana pUrve tyAMnA zrAvako khUba jAgRta ane dharmakarmamAM pAkA hatA. prAcIna saMdarbhomAM tyAMnA bAbu lakSmIpati jaina tathA zrI hemarAja jaina vagere nAma maLe che. (2) mulatAna, DerAgAjIkhAM, banne, kAlA bAga vagere nagaronA zrAvako AcArya vijayavallabhasUrijI pratye pUrNa samarpita ane niSThAvAna hatA. I.sa. 1935mAM kveTAmAM Avela bhayaMkara bhUkaMpa pachI A gurumahArAje uparokta zaheromAM sahAyatA karavAnI vyavasthA karAvI hatI. Hui 43
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 12 DerAgAjImAM DerA gAjI khAMnI bhaugolika sthiti joIne parezAnI to thAya che ane tenI sAthe ja vyakti vicAra karavA majabUra bane che ke paMjAbanI pAMca nadIo ane chaThThI moTI siMdhu nadInI pAra kevI rIte rahetA haze - jaina niyamo tathA AcAronuM pAlana karavAvALA bhAvaDA jaina zrAvako! DerAgAjI khAM pAkistAnI paMjAbanI pazcima sImAno aMtima jillo che. tenI AgaLa che balUcistAna ane pachI che aphaghAnistAna, pUrI kaTTaravAdI muslima vastI, pratyeka vyakti baMdUkadhArI, laDAI-jhaghaDA mATe taiyAra tathA galIo-bajAromAM mAMsanI dukAnonuM khulluM pradarzana! Ama hovA chatAM A dUranA durgama vistAra ane viparIta paristhitimAM jaina zvetAMbara tathA digaMbara loko potAnA dharma-karma, AcAra, niyama, maMdira-mUrti, bhajana-AratI vagerene jALavI zakyA e teonAM dRDha manobaLa, majabUta IrAdAo, hiMmata tathA sAhasanA kAraNe saMbhava banyuM athavA to deva, guru dharmanI kRpA samajavI joIe. Aje ame DerAgA khAMnA jainamaMdirone jovA mATe nIkaLyA chIe. mArI sAthe mAro mitra che - sAda bukhArI. pahelI nadI pAra karI, je jelama ane cinAba nadIno saMgama have cinAba kahevAya che. ame mujaphagaDhamAM janAba khalIla pharIdInA nivAsasthAne gayA. teo sArA bhaNelA-gaNelA tathA sUphI vicAradhArAvALA sajjana che. teo maulavInA DaMDAmAM vizvAsa rAkhatA nathI, paraMtu dharmane premanA zIzAmAM utAre che. kAramAM besatAM ja vAtacIta zarU thaI. DerA gAjImAM jainonA keTalAM maMdiro che ?' 'be che. eka zvetAMbara ane bIjuM digaMbara. zvetAMbara sAdhuo kapaDAM pahere che, jyAre digaMbara sAdhuo nagna rahe che.' AvuM kevI rIte zakya che ?' 44
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----------pAkistAnanAM jaina maMdiro---------------- vAta eTalI sAdI nathI, jeTalI lAge che. jyAre jaTilatA aneka hoya tyAre sAdagI paNa svayaM jaTila banI jAya che. saMsAramAM kAM to koI pAgala vyakti nagna rahI zake athavA to mahAvIra rahI zake che, jemanA mATe zarIrarUpI vastra paNa bojArUpa hatuM. AtmA jyAre paramAtmA banI jAya che tyAre teone mATe zarIra koI kAmanuM nathI. (zarIra pratye saMpUrNa nirmamatvabhAva). have ame mujaphagaDha zaheranI bahAra nIkaLIne DerAgAjIkhAMvALI saDaka para hatA. retInA UMcA-nIcA TekarA, kyAMka jhADI, eka jagyAe UMTanI katAra ke jeo ekabIjAnI pAchaLa cAlI rahyA hatA. amArI gADI paNa doDatI hatI. retInA pradezamAM saDaka paNa jANe sUtelI nAgaNa jevI lAgatI hatI. AgaLa siMdhu nadIno pula dekhAyo. A siMdhu nadI potAnA vegamAM vahI rahI hatI. svaccha ane zItaLa pANI siMdhu, hinda, hindu, inDasa, InDiyA - A badhI A nadInI deNa che. yUnAnIoe A inDasa kahI. inDasa parathI InDiyA thayuM. A nadInA khoLAmAM che - haDappA, moheMjo-daDo, koTa DIjI, takhta bhAI ane TaeNksilA. A sabhyatAomAMthI janmyA - rAma, kRSNa, buddha, mahAvIra ane nAnaka. pula, pahADa tathA pANI have pAchaLa rahI gayAM. have ame DerAgAjIkhAM pahoMcI gayA - jaina maMdirone jovA mATe. ame eka lAMbI galIne pAra karI DAbA hAthe pahoLI galImAM vaLyA. A galImAM hatuM jaina maMdira. zvetAMbara jaina maMdira AdinAtha bhagavAnanuM maMdira amArI sAme hatuM. A coka pahelAM bhAvaDAcoka tarIke oLakhAto. A cokamAMthI meM maMdiranAM zikharonA phoTA lIdhA. A eka majabUta ane UMcuM zikhara hatuM. galImAM ja teno mukhya daravAjo khUba moTo che. jhUlato ArcavALo daravAjo ane dayAranAM lAkaDAnA be takhta, jenA para krIma kalaranA peInTa'. devanAgarI lipimAM kadAca maMdiranuM nAma hoI zake. meM daravAjAno phoTo pADyo. daravAjo khakhaDAvatAM eka vyakti bahAra AvI. ame amAro paricaya Apyo ane maMdira jovAnI AjJA mAgI. teNe anumati ApatAM kahyuM ke, "A 45
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -pAkistAnanAM jaina maMdiro- --- ----- have amAruM ghara che.' daravAjAnI aMdara AvatAM ja eka corasa maMDapa hato. dareka bAju traNatraNa toraNonI 'Arca'. goLa Arca pilaro para hatI. A AnI pAchaLanA varaMDAnI dIvAlomAM paNa 'Arca banelI hatI. sAthe mukhya hola hato. jamInathI chatanI UMcAI lagabhaga 14 phUTa haze. ahIM phoTogrAphI pachI ame upara chata para AvyA. chata para maMdiranuM zikhara hatuM. zikhara khUba suMdara banyuM hatuM. ATalAM varSo pachI paNa teno ThATha evo ja hato. zikharanI banAvaTa evI che ke chatathI pahelA mALa sudhI to corasa che. pachI 10-12 phaTa bAda goLAI leto corasa zikhara zarU thAya che. zikharamAM cAra Ina bilTa' zikhara cAre bAjuthI emAM samAyelAM che. cArebAju khUba suMdara cAra kamAna che. uparanA bhAgamAM lagADavAmAM Avelo kaLaza have nathI. ame loko nIce AvI gayA. 'ahIM mUrti rAkhavAnI jagyA kaI hatI ?' 'ame jyAre A gharamAM AvyA te samaye A maMdira baMdha hatuM. ahIM koI mUrti nahotI. ame sAMbhaLyuM hatuM ke ahIMnA bhakta (bhAvaDA) jyAre I.sa. 1947mAM ahIMdhI gayA tyAre maMdiranI mUrtione paNa sAthe laI gayA hatA. ahIM dIvAlo para pUjA-pATha karatA sAdhuonI tasavIro hatI. meM bIjI bAjuthI zikharanI tasavIro lIdhI. maMdirane khUba sArI rIte joI lIdhuM hatuM. vAraMvAra A zAnadAra zikharane jotAM kemerA baMdha karyo. mane lAgyuM ke zikhara udAsa thaI gayuM che ! jaina graMthonA AdhAre khyAla Ave che ke ahIM prathama tIrthaMkara bhagavAna AdinAtha (RSabhadeva)nI 31 iMcanI pratimA hatI. te mUrti, mAtA cakezvaradavI, gomukhayakSa ane dAdAjI mahArAjanI pAdukA - vartamAnamAM A badhuM zrImAlA maMdira, ghIvALAno rasto, jayapuramAM birAjamAna che. digaMbara jaina maMdira, DerAgAjIkhAM zvetAMbara maMdarinI bilakula pAse, sAthevALI galImAM bhAvaDiyAM cokamAM ja 46
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- digaMbara jaina maMdira hatuM. cokamAM gavarmenTa skUla, siTI prAImarInA daravAjA pAse AvyA. have sAme hatI chokarAonI zALA, je agAu digaMbara samAja dvArA saMcAlita chokarIonI zALA hatI. have amArI DAbI bAju hato eka janarala sTora. galImAM pahoMcatAM ja jamaNA hAthe pahelI ImArata maMdiranI che. moTA daravAjAnI moTI taktI ane taktI para lakhyuM hatuM - 'digaMbara jaina maMdira - DerAgAjIkhAM'. maMdiramAM eka samRddha ghara che. temaNe kahyuM ke, ame loko inDiyAnA karanAla zaherathI AvIne ahIM rahIe chIe. pahelAM mulatAnamAM thoDAM varSa rahyA pachI sarakAre A jagyA amane ApI. maMdirane jotAM ja lAgatuM hatuM ke tene aMdarathI paNa jovuM joIe. bahAranuM sauMdarya amane cakita karatuM hatuM, paraMtu paDadAvALA gharamAM ame na jaI zakyA. paDado have manuSyo sudhI ja sImita nathI, eka dharma bIjA dharmathI paDado rAkhe che. pharI janarala sTora para AvI gayA. siMdhu nadInI A dharatI para premanI lahero Aje paNa astitvamAM che. kyAMka bauddha stUponA avazeSa, kyAMka mahAvIranuM maMdira ane kyAMka rAma-rahIma sAthe paNa jovA maLe che, paNa have paDado che. --------------- (1) DerAgAjI khAnA prAcIna nAmomAM zeTha rUpacaMda zaMbhUrAma jauharIno ullekha maLe che. saMgItasamrATa ghanazyAmadAsa jainano parivAra paNa tyAMthI bhArata Avyo.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------pAkistAnanAM jaina maMdiro - - - - - - prakaraNa : 13 banU ane limbara (samAprAMta) pAkistAnanI sImA prAMta (phranTiyara sUbA)nI bolI, raheNIkaraNI, khAnapAna ane dhaMdhA-rojagAra vagere ApaNA jevAM ja che. aphaghAnistAna ane balocistAna sAthe saMkaLAyeluM che. A kSetra. khabhA para baMdUka e ahIMnI sAmAnya bAbata che. Azcarya thAya che ke ahIMnI jainavastI A viparIta paristhitimAM paNa potAnA AcAra, vidhividhAna, maMdira, pUjA ane nityakramane kAyama jALavI rAkhyAM. banU ane litabara baMne bAjubAjunAM zahero che. bannamAM jainonA bIjA tIrthaMkara zrI ajitanAthanuM khUba suMdara maMdira hatuM. eka mALa pachI zikhara zarU thatuM hatuM. zikharanI banAvaTa evI hatI ke potAnA kendrathI zarU thaIne tenI goLAI thoDI vadhatI jatI hatI, pachI dhIme dhIme goLAI ochI thatI ane UMcAI vadhatI jatI hatI. vartamAnamAM zikhara khUba jUnuM ane kALuM paDI gayuM che. uparano kaLaza have nathI. maMdiranI sAthe upAzraya hato ane Akho mahollo bhAvaDiyAM mahollo kahevAto. khataragacchanA yati ahIM prAye AvatA rahetA. vi.saM. 1720 (I.sa. 16 63)mAM yati rAmacaMdrae ahIM graMtha "meghavinodInI racanA karela tathA A varSe mAgasara suda-13 'rAmavinoda' graMtha lakhyo. 1947mAM badhA jaino ahIMdhI bhArata AvI gayA che. maMdira tathA upAzrayamAM paNa ghara banI gayAM che. badhA jaina parivAro dAdA gurudevanA paramabhakta hatA. bhAvaDA mahollAnA lAlA pannAlAla surANAe AcArya vijayavallabhasUrinI preraNAthI bajUnA maMdiranuM nirmANa karAvyuM, jenI pratiSThA vi.saM. 1974mAM thaI. banU ane sitambaramAM prAye surANA, lUniyA tathA vaida parivAro vasyA hatA. 48
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 14 pAkistAnanAM jaina maMdiro litambara litambara nagaranuM paNa evuM ja vAtAvaraNa tathA hAlacAla hatAM, jevA bannenA lakhela che. ahIMnA bhAvaDA jaina loko bilakula nIDara thaIne rahetA ane vepAra vagere karatA hatA. musalamAna vastI paNa temano Adara karatI. jaina (bhAvaDA) lokonA zuddha AcaraNa tathA raheNIkaraNI joIne musalamAna loko temane 'hinduonA pIra' kahetA hatA. litambaramAM bhagavAna pArzvanAthanuM gharamaMdira hatuM. dAdAgurujInAM caraNanI paNa maMdiramAM sthApanA karI hatI. tijI haMmezAM AvatA rahetA. paryuSaNa vagere paNa teo AvIne saMpanna karAvatA. dareka sAmAjika ke pArivArika kArya zarU karatAM pahelAM dAdAgurujIno pATha karatA hatA. tyA sudhI ke jAnaprasthAna pahelAM paNa A pATha karavo jarUrI samajatA. AjakAla litambaranuM maMdira tyAM nathI. A maMdiranI pratiSThA vi.saM. 1962 (I.sa. 1905)mAM yati rAmaRSijIe karAvI hatI. litambaranA keTalAka parivAro kohATamAM paNa jaIne vasyA hatA, jyAM sarakAre lazkarI chAvaNI rAkhI hatI. kohATanA zrAvaka hemarAjanI suputrI manoramA dIkSA laIne sAdhvI mahendraprabhAjI banyAM. banne ane litambaranA bujhurga lAlA jeThAlAla surANAne eka muslima sUphI pIranA AzIrvAda maLyA hatA. teonA vaMzaja pAkistAnanuM nirmANa thatAM bhAratamAM gAjiyAbAda, dilhI, koTakapurA vagere nagaromAM vaselA che. litambara kasbAnI bahAra eka yatijInI samAdhi che. litambara, ban tathA kAlAbAganA jainone sAmAjika tathA pArivArika paryAyathI eka samajavA paNa ucita che. Hui 49
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 15 kAlA bAga jora vADI vI vanAyA .... prAcIna bhArata (himavaMta pradezomAM nAbhirAjAnI rANI marudevIe RSabhadevane janma Apyo. RSabhadeva bhagavAne potAnA putra bharatane rAjya ApyuM. A bharatanA nAma parathI A dezanuM nAma bhAratavarSa paDyuM. veda, agnipurANa (10-11)no mArA vicAro ja badalI nAkhyA - pustakAlayanAM pustako, mArkaMDeyapurANa (5042-39), pUrNakhaMDa vAyupurANa tathA anya paNa. mArA magajamAM mAtra eka ja vAta hatI - bharata, bAhubalI, gaMdhAra, TeksalA." kAlAbAgamAM jaina yati jaina yatioe A kSetranA parivArone jaina dharmanA pAlanamAM dRDha banAvI rAkhyA. yati loko dhArmika kriyAo to karAvatA ja hatA, sAthe sAhityanI racanA paNa karatA hatA. I.sa. 16 65 (vi. saM. 1722)mAM yati rAmacaMdrae graMtha 'rAmavinoda' tathA vi.saM. 1911 (I.sa.1854)mAM zrAvaka jivAyA zAhe 'uttarAdhyayana sUtra'nI pratilipi ane I.sa. 1906 (vi.saM. 1963)mAM yati ratanaSie kalpasUtranI pratilipi A nagaramAM lakhI. kAlAbAga (athavA bAgA) javAnI mane bahu icchA hatI. kAlAbAga, lAMbara, banna, mulatAna, DerA gAjI khAM vageremAM rahevAvALA osavAla jainonA pUrvajo mughalasamrATa zAhajahAMnA samayamAM rAjasthAnanA nAgaura vagare kSetromAM jesalamera, bahAvalapura thaIne bannI pAse gaMDaliyA nagaramAM AvIne samRddha banyA. tyAMthI lAMbara, banna, kAlAbAga gayA. kAlAbAga siMdhu nadInA kinAre AveluM che ane mIThAnI pahADIothI gherAyeluM che. kAlAbAga ane lAMbaranA jaina maMdironI pratiSThA vi. saM. 1962 (I. sa. 1905)mAM yati rAmArikhanA ziSya yati rAjarSie karAvI hatI. kAlAbAgamAM abhinaMdana svAmI ane lamaMbaramAM pArzvanAtha prabhu mULanAyakarUpe 50
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---------pAkistAnanAM jaina maMdiro------------------ birAjita karavAmAM AvyA. ame IslAmAbAdathI phAruka kurezInA gAmamAM pahoMcyA. bIjA divase savAre amAruM grupa kApharakoTa ane baloTanAM maMdiro jovA nIkaLyuM. cazmA bairAjanI sAthe cAlatA cAlatA saMdhu nadIne pAra karI. pachI pahADonI othamAM kApharakoTa pahoMcyA. pahADa para ArTanA suMdara namUnArUpa sadIo jUnuM aitihAsika maMdira. koNa jANe keTalAya sAdhu-mahAtmA ane keTalAya loko A nAnA-nAnA paththariyA rastA parathI pasAra thayA haze ! pahADa para eka pUruM maMdira ane eka aDadhuM DhALeluM maMdira, keTalIka samAdhio. eka killo ke je bIjI-trIjI sadIno mAnavAmAM Ave che. aMgrejoe tene hiMdu maMdira kahela che. siMdhu nadI sAthesAthe AnAM jevAM keTalAMya jaina maMdiro che. ahIM aneka sadIonI gAthAo A pahADo para vikharAyelI che. jaina maMdironI zodha karatAM anne eka khUba prAcIna maMdiranI khabara paDI, je siMdhu nadInA kinArA para che. A maMdiranuM nAma "maroTInuM maMdira che, paraMtu mArA mitra yusupha paMjAbIe mane kahyuM ke, A maroTa nahIM paraMtu baloTa che. A eka prAcIna maMdira siMdhu nadInA kinAre DerA IsmAIla khAnA vistAramAM che tathA paMjAba tarapha jillA miyAMvAlI lAge che. baloTanuM maMdira, pachI AgaLa kAlAbAga. have e paNa spaSTa thayuM ke baloTa miyAMvAlImAM che - bAvalanagaramAM. baloTanA pahADa para be maMdira, cArebAju eka killo ke jeno pAyo ja rahyo hato. banne maMdirone aMdara-bahAra sArI rIte joyAM. lakhavA mATe ghaNuMbadhuM che. e AcAryo, munionAM nAma ke jeoe A kSetramAM jaina dharmano pracAra karyo. banU ane DerA IsmAIla khAMnA jainonI kathAo! baloTanA maMdira hindu maMdira hatAM, jaina nahIM. kAkoTa, baloTa, dhanakoTa, kAlAbAga pAse mADI pattana - A maMdironI pUrI hAramALA che. ekasarakhI banAvaTa ane eka samayamAM banelAM. keTalAMka to haju UbhAM che ane keTalAMka siMdhu nadImAM samAI gayAM. kAlAbAga nagara vize je kaMI vAMcyuM hatuM te yAda AvatuM hatuM. kahevAya che ke, ahIM nAvikonI vastI hatI. A vastImAM caMdragupta mauryano janma thayo. tenA pitA yUnAnI sAthe laDatA laDatA mRtyu pAmyA. pachI tenI mAtA tene pATaliputra (51)
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----pAkistAnanAM jaina maMdiro laI gaI. kauTilya tene TeksalAmAM (takSazilAmAM) bhaNAvyo ane yUnAnIo viruddha tene taiyAra karyo. caMdragupta A dharatIno putra hato ane teNe dharatImAtAnA pAlava para lAgelA badhA DAgha dhoI nAkhyA. ame miyAMvAlInA basa-sTenDa para hatA. banne paNa ahIMthI najIka ja hatuM. eka zvetAMbara maMdira banUmAM ane bIjuM pAsenA kasbA labaramAM hatuM, paraMtu ame to kAlAbAga jaI rahyA hatA. amArI gADI kAlAbAga tarapha doDI rahI hatI. ThaMDI havAno anubhava thayo. khurazIda begamano avAja ekAeka yAda AvI gayo - nI sai re nI kriya vA vI metI ... arthAta mane kAlAbAganI maheMdI lAvIne Apaje. amArI eka tarapha pahADa ane bIjI bAju siMdhunuM pANI. nadInI pele pAra kAlAbAga zahera paNa najare caDyuM. evuM lAgyuM ke jANe AkhuM zahera ja pANImAM tarI rahyuM hoya! pANInI upara pahADa sudhI suMdara ghara, daravAjA, bArIo badhuM baMdha ! itihAsakAronuM kahevuM che ke, mahamada gajanavIe ahIMdhI siMdhune pAra karI hatI. ahIM pAMDavonAM maMdiro pAsethI pasAra thavA chatAM mahamade tene kaMI na karyuM ! ahIMnA maMdiromAM hIrA, motI, sonuM ke dhana-dolata nahotAM. tene to somanAthanuM dhana lUMTavuM hatuM. bAmiyAnanI buddhanI mUrtionI jema A maMdiro Aje paNa che. kAlAbAga ame kAlAbAgamAM hatA. eka lAMbI bajAramAMthI pasAra thaI ame "cauka pIrachuTTA" pahoMcyA. gADImAM amArI sAthe beThelA eka sajjana paNa amArI sAthe joDAI gayA. temaNe prathama to amane cokavALI dharmazALA batADI, te hiMdu dharmazALA hatI. ahIM zaheranI sauthI moTI mAnyatA (darabAra) hatI, jenA nAma parathI cokanuM nAma "cauka pIrachuTTA' hatuM. dharmazALAno daravAjo A darabAra ke coka tarapha khUle che. have A dharmazALA nahIM paNa ghara che. bajAramAM navAM-jUnAM makAno, kaLAnA namUnA. amArA mATe have jaina zvetAMbara maMdira zodhavuM kaThina hatuM. DAbI tarapha eka suMdara daravAjA-bArIovALAM ghara dekhAyAM, tyAM pahoMcI eka sajjanane meM pUchayuM, "bhAIsA'ba, amane batAvo ke A zaheramAM eka jaina maMdira che te kyAM che ?' 'hinduonAM to ahIM ghaNAM maMdiro hatAM, paNa have kaMI rahyuM nathI. upara meDI 5 2
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----pAkistAnanAM jaina maMdiro --- para je be maMdira hatAM te paNa paDI gayAM che, Apane temAM zuM joyuM che ?' amArI vAto sAMbhaLatAM bIjA eka sajjana je A mahollAmAM rahetA hatA te tyAM AvyA. ahIM koI jaina maMdira che tenA vize pUchI rahyA che ?' eka vyaktie bIjI vyaktine kahyuM. hA, A ja to che jainI bhAvaDAnuM maMdira, je atyAre tamAruM ghara che. A ja jaina maMdira che. te UMcuM nathI, ghara jevuM ja che.' A gharamAM rahenAra vyakti cakita thaIne bolI, "A maMdira nathI, paraMtu ghara che. tenA para koI minAro ke zikhara nathI. nIce dukAno che. 'upara eka moTo oraDo che. oraDAnI sAme varaMDo che. pachI AgaLa nAnAnAnA be oraDA che. basa, bIjuM kaMI nahIM. bahAra daravAjA ane bArIo che. galIvALA daravAjA sAthe pagathiyAM che.' teNe potAnA ghara (je I.sa. 1947 pahelAM zvetAMbara maMdira hatuM)no pUro nakazo amArI samakSa prastuta karyo. pAchaLathI AvanAra sajjana e vAta para akkaDa hatA ke A maMdira che. A to bhAratamAMthI visthApita thaIne AvyAM hatA ane A gharamAM vasI gayA. ame ahIMnA jadI-puztI' chIe. A eka maMdira hatuM, nAnakaDuM maMdira. A hatuM kAlAbAganuM zvetAMbara jaina maMdira, je jainonA cothA tIrthaMkara zrI abhinaMdanasvAmInuM hatuM. dezanA vibhAjana samaye jaino ahIMnI mUrtio paNa potAnI sAthe laI gayA. sAMbhaLyuM che ke have te dilhI naudharAnA jaina maMdiramAM che. sAMja thavA AvI. pelA sajjana cAlyA gayA. ame banne bajAramAM hatA. pahADanA zikhara sudhI galIo, makAna, daravAjA najare paDatAM hatAM. lAgatuM hatuM ke ame eka khUba UMcA zaheranA pagamAM UbhA chIe! vicAratA rahyA ke A maMdira che ke ghara ! mAnavInuM ghara ke bhagavAnanuM ghara ! bannemAMthI koNe mukti prApta karI ? caMdragupta maurya jaina hatA ke bauddha ? mahamada gajanavIe A maMdira kema na toDyuM? A badhA savAlanA javAba nathI. mane vArisa zAhanI paMkti yAda AvI gaI - duniyA jANa aiveM jAveM bhaMga pIke, gora kAlar3A bAga banAyA ii| arthAt A saMsAramAM dareka samaye badalAtAM rUponA AvA samayamAM ke jema bhAMganA nazAmAM cakyUra mAnavI zvetane paNa "kAlAbAga" ja kahI rahyo hoya. 53.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 16 pAkistAnanAM jaina maMdiro jhaMga (pazcima paMjAba, pAkistAna) lAhorathI 270 ki.mI. pazcimamAM jillA staranuM zahera jhaMga eka sAruM vyApArI kendra che. bajAra, bharapUra dukAno, loko, gADIo, skUla, kaoNlejo ane sarakArI kAryAlaya - badhuM che A nagaramAM. nagaranI pazcimamAM thoDe dUra cinAba nadI che. madhyakAlIna paMjAbanI aneka premakathAo tathA kissAo A canAba (cinAba) nadIthI joDAyelAM che. - aMgano bhAvaDA mahollo jaina yationI preraNAthI rAjasthAna tathA paMjAbathI jaina bhAvaDAnA keTalAka parivAro ahIM AvIne vasyA ane khUba vikasita thayA. A yationI preraNA ane dekharekha heThaLa bhAvaDA mahollAmAM ja eka atisuMdara jaina maMdira paNa A parivAroe banAvyuM. A badhA parivAro eka ja mahollAmAM rahetA hovAthI tenuM nAma 'muhallA bhAvaDA' paDI gayuM. mahollAnI havelIo parathI A parivAronI samRddhinI paNa khabara paDe che. jhaMga zaheramAM bhAvaDA parivAra kayA yatijInI preraNAthI, kaI sadImAM, kyAMthI AvIne vasyA ane pachI paristhiti pratikULa banatAM athavA anya kAraNothI ahIMthI anya bIjI kaI jagyAe cAlyA gayA e samajamAM na AvyuM (khabara paDI nahIM). jainonI vastIvALAmAM anya moTAM zahero (jema ke lAhora, mulatAna vagere) naMgathI khUba dUra hovAnA kAraNe kadAca sagAM-saMbaMdhI jevA sAmAjika vyavadhAna hoya athavA musalamAna vastInI bahumatI ane teonAM khAnapAna vagere kAraNothI majabUra thaIne jaina loko ahIMthI cAlyA gayA. A bhAvaDA loko lagabhaga 200-250 varSa to ahIM rahyA haze ane I.sa. 1880-1900nI AsapAsa zahera choDyuM hoya tevuM anumAna che. 54
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro---- - bhAvaDA mahollAnuM jaina maMdira jainonA sAmUhika sthaLAMtara pachI bhAvaDA mahollAnuM jaina maMdira paNa hindu maMdiramAM pheravAI gayuM hoya tema lAge che. itihAsanA pAnAmAM dabAyela A adhyAyane kyAreka to ujAgara thavuM paDaze! jhaMganA mahollA bhAvaDAe kyAreka to potAnuM moM kholavuM paDaze, paNa atyAre to khAmozI che. pAkistAnanI sarakArI noTiphikezana sarakArI rekarDamAM kaMganA jaina maMdirano ullekha che. pAkistAnanI sarakArI noTiphikezananA S. N.O. 108 para 'UHANG-JAIN TMEPLE'no ullekha che. 55
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 17. mArI InDasa (athavA) mADI pattana A nagara siMdhu nadInA pUrva kinAre vaseluM che, arthAt miyAMvAlA nagaranI uttare ane rAvalapiMDIthI dUra dakSiNa-pazcimamAM sthita che. aMgrejI uccAraNa "mArI inDasa' ahIM mADI pattana" nAme oLakhAya che. kAlAbAga ane mArI pattana - A bannenI vaccethI siMdhu nadI vahI rahI che. IslAmAbAdathI kAlAbAga jatAM kApharakoTa, bAloTa, dhanakoTa ane mADI pattana - A badhAM sthaLe ghaNAM maMdiro che - ekasarakhI banAvaTa ane eka samayamAM banelAM. keTalAMka to pahADa para che ane keTalAMka siMdhu nadImAM samAI gayAM. mADI pattana pahADanA zikharane nAgaragAjana (nAgArjuna) kahe che. A pahADanI TekarI para guphAnI dharatImAMthI atiprAcIna mahAcamatkArI eka pratimA maLI AvI hatI, jyAM zvetAMbara maMdiranuM nirmANa thayuM hatuM. have A pUro vistAra anAryamyuccha jevo banI gayo che. te pratimAjI paNa khaMbhAta (gujarAta)mAM birAjamAna karavAmAM AvI. 56
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ --------pAkistAnanAM jaina maMdiro -- prakaraNa : 18 gujarAMvAlA nI mA pai- veDana re.. arthAt mArI bAlyAvasthAnI umaramAM he mAtA! mane ramavA de (mane AnaMda karavA de). kahevAya che ke, siyAlakoTa pachI gujarAMvAlA ja eka evuM zahera che ke jenI najIka prAcIna rAjadhAnI hovAnA khaMDera maLe che. zahera tathA rAjadhAnI hovAno ullekha cInI yAtrALu hyunasAMga paNa karyo che. mAro eka mitra karImullA goMdala eka vartamAnapatrano byuro cIpha che. tene khabara paDI ke, huM jaina maMdironuM saMzodhana karuM chuM, to potAnA aMdAjathI pUchI lIdhuM ke gujarAvAlAmAM keTalAM jaina maMdiro che ?' "gujarAvAlA zaheramAM traNa jaina maMdiro che. eka jUnA zaheranA bajAra bhAvaDAMmAM, bIjuM jI.TI. roDa para ane trIjuM gAmanI pAse jaina skUlamAM." "jI.TI. roDa para karyuM ?' 'jemAM atyAre polIsa sTezana che.' A to Arya samAjanuM nathI ?' nA, nA. A to jainonuM che. ahIM AtmArAmajI mahArAjanI samAdhi paNa che." zrI AtmArAmajI mahArAja koNa che ?' karIne pUchayuM. zrI AtmArAmajI mahArAja'... meM vAta zarU karI ane karImullA paNa pUrA dhyAnapUrvaka sAMbhaLavA lAgyo. zrI AtmArAmajI mahArAja A mahApuruSano janma. i.sa. 1837mAM paMjAbanA phirojapura jillAnA jIrA tAlukAnA laharA gAmamAM, pitA gaNezacaMdra ane mAtA rUpAdevIne tyAM thayo 57
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----------pAkistAnanAM jaina maMdiro-------------- hato. pitA mahArAjA raNajitasiMhanA sainyamAM sAmela hatA. nAnI uMmaramAM ja pitAnI chatrachAyA gumAvI. tyAra bAda teo potAnA pitAnA mitra, charAnivAsI jodhAmala pAse rahevA lAgyA. tyAM temanuM jaina saMskAro sAthe lAlanapAlana thayuM. 'teo charAthI gujarAMvAlA kyAre AvyA?' karImullAe pUchyuM. 'teoe 16 varSanI vaye mAlerakoTalAmAM zvetAMbara sthAnakavAsI muni jIvanalAlajI pAse dIkSA lIdhI ane 5-7 varSamAM AgrA jaIne zrI ratnamunijI pAse cUrNa, niyukti, TIkA ane bhASyano abhyAsa karyo. I.sa. 1875mAM teo potAnA 15 sAthI sAdhuo sAthe amadAvAda gayA ane zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgacchanI dIkSA muni buddhivijayajI pAsethI grahaNa karI. saMpradAya parivartana karyuM. yuropa, amerikAnA vidvAno sudhI teonI oLakhANa thaI. I.sa. 1893mAM vizvadharma pariSada (zikAgo)mAM teo jaina dharmanA pratinidhi tarIke niyukta thayA, jyAM teoe potAnA sthAne muMbaInA berisTara zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhIne TreniMga ApIne mokalyA. amerikAnAM akhabAro (chApAM)mAM temanA phoTAo tathA paricaya prasiddha thayAM. AmAM svAmI vivekAnaMda paNa gayelA. viracaMda gAMdhIe vizvane jaina dharmano paricaya Apyo. amArI vAto A rIte AgaLa vadhatI rahI. kahevAya che ke, vAto cAle che, paNa tene paga hotA nathI. teno pagarava saMbhaLAto nathI. te vagara avAje paNa cAlatI rahe che. muni AtmArAmajI vizenI ghaNI vAto amArA banne vacce thaI. karIne potAnA eka lokala patrakArane eka kArya soMpyuM ke AgalA divase te mArI sAthe AvIne zaheranA jaina maMdirono riporTa akhabAra mATe taiyAra kare. "hA, ApaNe vAta karatA hatA ke AtmArAmajI gujarAMvAlAmAM kyAre AvyA ?" "zrI AtmArAmajI mahArAja I.sa. 1875 pachI AkhA bhAratamAM jaina mUrtipUjAnA pracAramAM lAgI gayA. paMjAbamAM navAM maMdiro banAvyAM. potAnA bhaktoanuyAyIonA sAmAjika rIta-rivAjomAM sudhArA karyA. zikSaNanA pracAra mATe zALAo - khAsa karIne kanyAzALAo zarU karavAno upadeza Apyo. potAnA ziSyone (58
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- paNa dareka jagyAe skUla, kolejo ane maMdiro banAvavAnI preraNA ApavA jaNAvyuM. paraMtu teonI pravRttionuM mukhya kendra gujarAMvAlA zahera ja rahyuM ane I.sa. 1896mAM teoe ahIM ja dehatyAga karyo. teonA aMtima saMskAranA sthaLe teAnuM samAdhisthaLa banAvavAmAM AvyuM. 'ahIM gujarAvAlAmAM teo kyAM rahyA ?' 'teo bhAvaDA bajAranA maMdira pAse sAdhuonA nivAsasthAnamAM birAjamAna hatA ane ahIMthI teoe dharmapracAra karyo hato.' - rAta paDI rahI hatI. karImullAnA nivAsasthAne ja rokAyo. vAraMvAra munizrInAM satkAryonI yAdI magajamAM ghUmatI hatI. pachI UMgha AvI gaI. arazada mIranI eka kathAnI 'vAra che - nIMdara andara samiyA~ ne kada meha~dI lAI saba jAgadiyA~ dA kheDa ravvAba hakIkata kehar3I // arthAt A samaya khUba baLavAna che. samayane UMgha AvatI nathI. mAnavI sUI jAya che, sUtelAne maheMdI lagADavAmAM AvatI nathI, arthAt UMghamAM kaMI paNa sAruM thaI zakatuM nathI. jAgRta che to badhuM (prApta) che. bAkI svapna kyAre hakIkata bane ? pa9
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 19 gujarAvAlA zahera, jaina yati ane bhAvaDA bajAranuM maMdira gujarAMvAlA Aje loDhAnuM zahera che, paraMtu jaina yatioe vi.saM. 173thI 1927 (I.sa. 1653thI 1870)nI vacce ahIM jaina sAhityane samRddha karyuM hatuM. vartamAnamAM judA judA dharmonA loko ane temanAM pUjAsthAna che. temAMnuM eka che bhAvaDA bajAranuM jaina maMdira, jenA kaLaza Aje paNa AsamAna sAthe vAto karI rahyA che. lAMbI galI, banne bAju makAno. A makAno vacce gherAyeluM jaina maMdira. te maMdira ke jenA daravAjA ane bArIo atyAre lAhoranA myujhiyamamAM che. kaLAnA aNamola namUnA ! lAkaDAnI kArIgarI jovA jevI che. gharamAM mAtra strIo ja hatI eTale aMdara jaI zakIe tema nahotA, paraMtu amArA sasIbe puruSo AvyA ane ame maMdiranI aMdara gayA. A maMdiramAM pahoMcatAM ja amane zAMti, nirAMta, ApaNA atIta pratye Adara ane thoDI vAranI dhrujArI anubhavAI. A vistAranuM maMdira tAjamahAlathI kaMI kama nahotuM! dilhInA mugala samrATa zAhajahAMe sonAnuM 'tatte tAusa (siMhAsana) banAvyuM hatuM, paraMtu A jaina maMdiramAM bhagavAnanI mUrtionuM birAjamAna sthAna jotajotAmAM ja banyuM hatuM. kadAca A traNa mUrtione birAjamAna karavAnI vedI che. tenA para thayeluM zuddha sonAnuM sonerI kAma ane DijhAIna kamAlanAM hatAM ! vAraMvAra ame te joI rahyA hatA. bIjI AvI ja uttama sonAthI jaDelI vedI paNa suMdaratAnI tAjagIthI sabhara hatI. gharavALAoe paNa tenI sArI rIte svaccha, saMbhALIne rAkhI hatI. dIvAlone juo! te jamAnAnI lIlA, pILA, lAla ane nIlA(bhUrI) TAIlsanI sajAvaTa. phUla, velA, choDa, paMktibaddha ane alaga paNa che. daravAjAnI paNa TAIlsanI kArIgIrI suMdara che. atyAra sudhI jemanI tema che ! 6 0
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---pAkistAnanAM jaina maMdiro---- dIvAlo para TAIlsa ane daravAjAthI upara, upalA mALanA varaMDA nIce jaina kathAo ane itihAsanAM pAkA tathA dIvAlomAM samAyelAM moTI sAIjhanAM citro banelAM che. temAMnA keTalAMka amArI samajamAM Ave che. jema ke - (1) bhagavAna pArzvanAthanuM dhyAna ane dharaNendra-padmAvatI (2) bhagavAna mahAvIra ane caMdanabALA (gocarI vahorAvavA) (3) RSabhadevanA suputra bAhubalI ane be sAdhvIjIonAM citra (brAhmI-suMdarI) (4) bhagavAnanI dIkSA (5) brAhmaNa dvArA bhagavAna mahAvIra pAse devadUSya vastra mAgavuM (6) gajasukumAlanA mAthe aMgArA (7) bhagavAnanuM samosaraNa (8) bhagavAnanA kAnamAM khIlA ThokatuM citra (9) meru parvata para indra dvArA bhagavAnano abhiSeka tathA anya keTalAMya citro. ane sauthI vadhAre AkarSaNanuM kendra che - tyAM lagADela mArbalathI banela jaina tIrtha pAlitANA (zatruMjaya)nI miniyecara kopI athavA nakazo. temAM banela maMdiro, mUrtio, rastAo, vRkSo, pahADa para jatAM sAdhuo tathA yAtriko - khUba kALajIpUrvaka ane kArIgarIthI banAvelAM che. teno aMdAja lagAvatAM magaja cakarAve caDI jAya che ! have ame maMdiranA uparanA chata para hatA. ahIMthI tenuM zikhara tathA kaLaza jovA mATe garadanane pUrI pAchaLa laI javI paDe che. tenI kArIgIrI, ArTavarka, cArebAjunI simiTTI, kamaLanAM phUlothI zarU thatAM zikharamAM suMdara DhaMgathI banelA ATha ArA ane sauthI upara kApaDano dhvaja lagADavA mATe rAkhela daMDa-keTalAya vakhata sudhI joyA karyuM. bhAvaDA bajAranuM A maMdira ciMtAmaNi pArthanAthanA maMdira tarIke jANItuM che. kahevAya che ke agAu A jagyAe bhagavAna RSabhadeva birAjamAna hatA. te mUrti kAM to khaMDita thaI gaI athavA koI ghaTanAnI pAtra banI. te sthAne (muni) buddhivijayajIe pArzvanAthajIne birAjamAna karAvyA hatA. nAnI IMTanuM baneluM mAchalInA AkAra jevuM zikhara. tenA caraNamAM koIkanuM 6 1
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro ghara, jyAM loko rahe che. maMdiranuM peTa khAlI ! sAruM ane kiMmatI je kaMI hatuM te lAhora myujhiyamamAM cAlyuM gayuM. je jaI zakatuM nathI tene samayarUpI 'dImaka' cATI rahI che. koInuM ghara, te ghara para zikhara, zikhara para kaLaza ane tenA para AsamAna. 'jAo, mane sUvA do'. mane lAgyuM ke A kaLazano avAja hato. 'saba jAgadiyA~ dA kher3a, khvAba hakIkata kehaDI ' paraMtu huM to kamarAnI nIMdara ane mArA jAgaraNanI vacce hakIkata (vAstavikatAnuM rUpa dhAraNa karIne Ubho hato. huM to ramI rahyo hato A bannenI vacce - nImAe~ maiMnU kheDana de kheDana de dina cAra mAe~ maiMnU kheDana de / zikharanA A kaLaze lohIno dariyo vaheto joyo hato. vatanavALAne bevatana thatA joyA hatA ane joyo hato verAna vAraso. maMdira ane sthAnaka ahIM kyAreka ronaka hatI, jIvana dhabakatuM hatuM, aneka lIlAo hatI. ahIM zrI AtmArAmajInI paraMparA cAlI. AcArya vijayavallabhajI tathA sthAnakavAsI muni zrI khajAnacaMdajIthI laI AcArya zrI sohanalAlajI sudhI aneka sAdhusAdhvIjIoe AtmAthI paramAtmAnA mArge saphara karI. upAdhyAya sohanavijayajI, sAdhvI devazrI, sAdhvI mallojI ane AcArya lalitavijayajI A badhAM nAma paNa gujarAvAlAnA AtmA sAthe joDAyelAM che. lagabhaga 60-70 varSanI eka vyakti najare paDI. meM temane pUchayuM, 'bhAIsA'ba, A mahollA vize amane kaMIka kaho.' 'A Akho mahollo hiMduono mahollo hato. te jaina hindu hatA. temane bhAvaDA paNa kahe che. AnuM nAma ja bhAvaDA mahollo che. have ahIM jUnA rahevAsI nathI. A badhA, ame paNa bhAratamAMthI AvIne ahIM vaselA chIe.' 62
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro pAkistAnamAM 45 divaso pAkistAnanuM nirmANa 14 oNgasTa 1947mAM thayuM, paraMtu AcArya vijayavallabhasUrijI, samudravijayajI, janakavijayajI vagere munigaNa, pra. devazrIjI vagere sAdhvIjIo tathA tyAMnA jaina parivAra tyAre gujarAvAlAmAM ja hatA. pAkistAna sarakAra dvArA sAdhu-sAdhvI vRMdane vimAna dvArA mokalavAnI vAtane zrI vijayavallabhajIe ema kahIne svIkArI nahotI ke, 'huM AkhA saMgha sAthe ja jaIza, ekalo nahi jAu.' aMte 26 sapTembara 1947mAM 17 TUko dvArA Akho saMgha gujarAMvAlAthI lAhora kaeNmpamAM pahoMcyo. terApaMthI munine potAnI sAthe lAvyA kaeNmpamAM vijaya vallabhasUrijIne sUcanA maLI ke terApaMthI sAdhu amolaka munijI keTalAya divasothI lAhoramAM che. tarata ja keTalAka yuvAnone javAbadArI soMpI ke teo kaeNmpanA adhikArIo sAthe vAta kare ane munine zodhIne ahIM laI Ave. amolaka munine potAnI sAthe laIne, gujarAMvAlAthI Avela A saMghe 27 sapTembaranA roja lAhorathI amRtasara tarapha prasthAna karyuM. bhAvaDA bajAra, gujarAMvAlA maMdira (have ghara)mAM rahevAvALA loko mUrtiovALA oraDAmAM bUTa-cappala paherIne jatA nathI. A suMdara pAlakhImAM IslAma dharmanA pavitra graMtha kurAnane zaNagArIne mUkelo che. pAkistAnamAM A parivArane jaina maMdiro pratye AdarabhAva che. Hui 63
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 20 samAdhimaMdira - gujarAMvAlA huM temane bIjI keTalIka bAbato pUchavA mAgato hato, paraMtu AgaLa paNa javAnuM hatuM. temanI rajA laI ame AtmArAma roDa tarapha cAlyA. mArA magajamAM to AtmArAmajInI samAdhi ghUmatI hatI. moTarasAIkale eka-be vaLAMka lIdhA ane ame muni AtmArAmajInA samAdhisthaLe (thAnA zAkamArTa) pahoMcI gayA. briTizaronA samayano eka moTo daravAjo ghaNo jUno thaI cUkyo hato. bahAra saMtrI Ubho hato. badhuM 60-70 varSa jUnuM! mane lAgyuM ke jANe samaya Djhi thaI gayo che! saMtrIe pUchaparacha karIne aMdara javA dIdhA. "darzanI DyoDhI' sAme eka khulluM (vadhAre laMbAIvALuM) sahana" (parasALa). AkhA parasALamAM kALI-sapheda mArbalaTAIlsonuM pharza, keTalAka para nAma tathA rakama paNa lakhI hatI. evuM lAgatuM hatuM ke A vinamra loko, pharza para nAma lakhAvIne potAnA gurunAM caraNomAM nyocchAvara thavA icchatA hoya ! A TAIlsonI jIbha hota to jarUra bolata - "amArA para paga rAkhIne cAlo. tamArA caraNanA sparzamAM ja amAruM kalyANa che." A AtmArAmajI mahArAjanI samAdhi che. 20 me, sane 1896nA sAMje teono agnisaMskAra thayo hato. dezanA bhaktoe tyAM teonuM bhavya, zAnadAra samAdhisthAna banAvyuM. dUdhathI paNa sapheda mArbalanAM pagathiyAM! samAdhinA moTA goLAkAra guMbajanI nIce pahoMcatAM lAgyuM ke kadAca A kSaNe AtmArAmajI bolI UThaze. aMdaranI vedI ane pavitra caraNapAdukA sarakAre surakSA hetuthI ahIMthI lAhoranA sarakArI myujhiyamamAM pahoMcADela che. bahAra 'sahana" (parasALa)nI banne bAju oraDAvALA bloka che. eka bAju A kompalekSamAM gharamaMdira hatuM, jenA pAMca zikhara sahita moTo bhAga khaMDita che. 6 4
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro ahIM madhyamAM bhagavAna vAsupUjyanI mUrti hatI ane bAkInA cAramAM caraNapAdukAo hatI. atyAre temAnuM kaMI nathI. ahIMnI bhagavAna vAsupUjyasvAmInI pratimA bhAratamAM pAlitANAnI paMjAbI dharmazALAnA maMdiramAM virAjamAna che. samAdhisthaLanA mukhya guMbajanI banne bAju be nAnA guMbaja che. samaye potAnI asara dekhADI che. jyAM sane 1965 sudhI bhAratamAMthI jaina yAtriko dara varSe AvatA hatA; te A pavitra sthAna dhIme dhIme jIrNa thaI rahyuM che. bhAratanA jaina loko ane pAkistAnanI sarakAre tIrthanI saMbhALa rAkhavI joIe. zrI vijayAnaMda AcAryazrInI mahAnatAno vicAra karatAM, khabara nahIM paDI huM kyAre pAMca phUTa UMcA cabUtarAnI sIDIo UtarI gayo. meM thoDI tasavIro kheMcI te zilAnI paNa ke jenA para lakhyuM hatuM - 'samAdhi zrI AtmArAmajI vijayAnaMda' 20 me, I.sa. 1896. Hui 65
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 21 gurukuLa gujarAMvAlA muni AtmArAmajI samAdhisthaLanI ImAratanI zarUAta to teonA svargavAsanA AgalA varSathI ja zarU thaI gaI hatI, joke tene pUrNa thavAmAM pAMcacha varSa thaI gayAM, joke tenI sAthenA oraDAnA be bloka, kUvo, reMTa tathA hosTela rUma vagere lagabhaga I.sa. 1924-25 sudhImAM taiyAra thaI gayAM hatAM. eTalA mATe AtmArAmajInA ziSya zrI vijayavallabhasUrijIe I.sa. 1925mAM vasaMtapaMcamInA divase ahIM gurukuLa zarU karAvyuM hatuM. AkhA bhAratamAMthI - khAsa karIne paMjAba kSetranA jaina parivAronA vidyArthIo ahIM bhaNavA AvatA hatA. 20 varSa sudhI gurukuLa cAlatuM rahyuM. sane 1941-43 madhye ahIMthI lagabhaga be mAIla dakSiNa tarapha jagyA laIne, temAM tamAma prakAranI suvidhAo tathA nAnA maMdira sahita navA kompalekSamAM gurukuLane ziphTa karavAmAM AvyuM. gurukuLanA navA bilDiMganA udghATana vakhate tatkAlIna kazmIra rAjyanA revenyu tathA kAyadAmaMtrI mAnanIya zrI phulacanda moghA tathA paMjAba rAjyanA nANAsaciva zrI ela.sI. jaina khAsa padhAryA hatA. have ahIM kaMI nathI. lokonAM ghara che. gurukuLanA maMdiranI bhagavAna vAsupUjyanI pratimA vartamAna bikAneranA dAdAvADI maMdiramAM birAjamAna che. AcArya vijayalalitasUrijI A gurukuLa sAthe AcArya zrI lalitavijayajInuM nAma joDAyeluM che. teoe potAnA upadezomAM preraNA karIne vipula dhanarAzi gurukuLa mATe mokalAvI. AcArya zrI lalitavijayajIno janma gujarAvAlA pAse bhAkhaDiyA gAmamAM eka brAhmaNa sonIne tyAM thayo hato. pitA daulatarAme temanuM nAma lachamanadAsa pADyuM. pitAnA mitra bhakta buDAmala jainanA samAgamathI teone jaina sAdhuonI 66
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro saMgata maLI. AcArya vijayavallabhasUri pAse dIkSA letAM teonuM nAma lalitavijayajI paDayuM. sane 1936mAM teozrIne AcArya padavI prApta thaI. paMjAba ane vizeSarUpe mAravADamAM zikSaNapracAra tathA navI skUla-pAThazALAnI sthApanA te teonAM mahAna kAryo che. I.sa. 1949mAM khuDAlAmAM teozrIno dehAMta thayo. phAlanA mukAme teozrInI smRti jaLavAI rahI che. rAtrinA aMdhArAmAM samAdhino guMbaja najarathI haTato nahoto. mArI sAme lAhoranA myujhiyamanuM te dazya hatuM - 'gujarAMvAlA se milane vAle zrI AtmArAma ke kadamoM ke nizAna' noMdha : bAbu dInAnAtha jaina (jelamavALA) jeo hindI, urdU tathA aMgrejInA jANakAra hatA. teone gurukuLanA rejiDenDa-supariTenDeTanA pada para niyukta karavAmAM AvyA hatA. sAmAjika, dhArmika tathA sAMskRtika kSetromAM gujarAvAlA jainoe khUba sAro vikAsa karyo hato. tattvajJAna tathA itihAsanA jJAtA tema ja lekhaka zrI hIrAlAla dUgaDa, kavi khuzIrAma dUgaDa, kapUracaMda munhAnI, devarAja munhAnI, gurubhakta lAlA mANekacaMda, lAlA kapUra zAha, rAyasAheba pyArAlAla, lAlA dIvAnacaMda, jJAnacaMda, lAlA lAbhacaMda, lAlA pannAlAla, guzAha, cunIlAla, rikhabadAsa, saradArIlAla, caraNe zAha, kundana zAha tathA svataMtratA senAnI zrI tilakacaMda tirapaMkhiyA vagerenAM nAma ullekhanIya che. Hui 67
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 22 pAkistAnanAM jaina maMdiro kilA sobhAsiMha Tebala para paDelAM prAcIna vivaraNa, pustako ane keTalAka jillAnA prAcIna 'gajeTiyara' kadAca mane kaMI kahevA mAgatAM hatAM. temane jotAM jotAM sane 1920no siyAlakoTa jillAno 'gajeTiyara' mArA hAthamAM hato ane acAnaka temAM 'kilA sobhAsiMha'mAM eka jaina zvetAMbara maMdirano ullekha jovA maLyo. tene be-traNa vAra vAMcatAM jANakArI maLI ke kilA sobhAsiMhamAM jaina dharmanA 10mA tIrthaMkara zrI zItalanAthanuM khUba zAnadAra maMdira hatuM. nArovAla tarapha jatI saDaka parathI ame kilA sobhAsiMha pahoMcyA. gADI relave-sTezane UbhI rahI. ahIMnuM sTezana svaccha hatuM. sAruM zahera che. ahIMnA bajAranI dukAno, bhIDa, gADIo, vidyArthIonI zALA A badhuM jotAM jotAM ame AgaLa vadhI rahyA hatA ke maMdiranuM khUba UMcuM zikhara dekhAyuM. AkhA zaheranI havelIo, makAno karatAM paNa zikhara UMcuM hatuM. uparano kaLaza tUTI gayo hato. paMjAbanAM anya jaina maMdiro karatAM ahIMnAM zikharanI banAvaTa judA prakAranI ane suMdara hatI. corasa zikharanA khUNA ane saMtarAnI aMdara pezInI jema dareka dizAmAM be-be eTale ke kula 12 bhAgamAM (stara)mAM UMcAI letuM zikhara vItelA sonerI yuganI kathA batAvI rahyuM hatuM. pUchatAM pUchatAM mahollo brAhmaNA ke je have mahollo zekhAM che tyAM pahoMcyAM. have ame maMdiranA daravAjA pAse hatA. be sadI pahelAMnI moTI iMTo tathA cUnAthI banelI dIvAla vacce khUba janA, tUTelA daravAjAmAMthI aMdara pahoMcyA. daravAjAmAMthI dAkhala thatAM bIka lAgI ke kadAca te hamaNAM tUTI paDaze ! aMdara iMTonI dIvAlo hatA. mUrtisthAnanI bArazAkha (ToDalo) iMTa tathA cUnAthI banelI hatI. chata joI to te paNa iMTa tathA cUnAthI, koI bIma ke sahArA vinA guMbajanI jema goLAI letI banelI hatI. chatanuM guMbaja haju sudhI 68
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro -- -- majabUtAIthI UbhuM hatuM. jaina tIrthaMkara bhagavAna zItalanAthanA A maMdiranI pratiSThA zrI buddhivijayajIe karAvI hatI. kilA sobhAsiMhanA eka dhanADhaya parivAre potAnA bujhurga zrI sadAnaMdajI tirapaMkhiyA osavAla bhAvaDAnI yAdamAM A maMdiranuM nirmANa karAvyuM hatuM. te samaye A maMdira khUba ja manohara ane AkarSaka hatuM. eka graMthamAM tene devavimAna jevuM suMdara kahela che. I.sa. 1941mAM jaina AcArya vijaya-vallabhasUrijI nArIvAlathI vihAra karI yAtrAsaMgha sAthe A maMdiranA darzanavaMdana hetu padhAryA hatA. kilA sobhAsiMhanuM A maMdira banAvanAra tathA pUjA karanArAo vagere aMge vizeSa mAhitI mATe have amane koI ahIMnA bujhurga - mULa nivAsInI zodha hatI. be-traNa dukAnadAro sAthe vAta karatAM Akhare 70-75 varSanI eka vyakti maLI gaI, je ahIMnI kArabhArI tarIke rahela. temaNe kahyuM ke, A jaina bhAvaDAonuM maMdira che. pahelAM mAtra eka moTo bhAvaDA parivAra hato. jaina sAdhuonuM ahIM AvAgamana thatuM rahetuM. mArA pitAjI-dAdAjI kahetA hatA ke, kirapazAha bhAvaDA tirapaMkhiyAnI ghaNI jamIna-jAyadAda hatI. teo sarakArI ThekedAra hatA. A kirapazAhanA bujhurgoe A maMdira baMdhAvyuM hatuM. I.sa. 1947mAM potAnuM ghara ane maMdira choDIne teo bhArata cAlyA gayA hatA. have A maMdira khAlI che. ahIM koI rahetuM nathI. kilA sobhAsiMhanA jaina zvetAMbara maMdiranI pAkistAnI paMjAbanA atiprAcIna maMdiromAM gaNatarI thaI zake. pharza, dIvAlo, mUrtisthAna - kyAMya paNa saMgemaramara na hovA chatAM kArIgaroe tene khUba pAkuM ane khUba suMdara banAvyuM hatuM. uparanA chata para jaIne ame maMdiranA zikhara, kaLaza ane pachI IMTo ane cUnAthI banela dIvAlo, bIma vagara banelA chatanA guMbajanA phoTA pADyA ane AgaLanI saphara zarU karI. 6 9
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 23 kilA dIdArasiMha ... no rasa nIta .. gujarAvAlAthI pazcimamAM lagabhaga 30-33 ki.mI. dUra, te samayanA mazahUra vepArI maMDI (bajAra) kilA dIdArasiMhanA zvetAMbara jaina maMdiranI zodhamAM khUba icchA hovA chatAM paNa huM khuda nA jaI zakyo. Ama to tyAMnA maMdiranI suMdaratA, anokhI zAna ane pachI i.sa. 1992mAM dhArmika jhanUnanA prahAro vize meM ghaNuM sAMbhaLyuM hatuM. Akhare eka divasa meM phesabukamAM mAro saMdeza mUkyo - 'kilA dIdArasiMhamAM rahevAvALA sajjano mAro saMparka kare. mitronA uttaro maLavA lAgyA. temAMthI eka uttara mArA jANItA mitra salamAna raphIkano paNa hato. uttara mAtra eTalo ja hato - "muhammada mijAnulahaka'. teno phona para saMparka karavA jato hato tyAM teno ja phona Avyo. meM tene kahyuM ke, tArA zahera - kilA dIdArasiMhamAM huM jaina maMdiranI zodha karuM chuM. A maMdira bhAvaDAbajAra, bhAvaDA mahollA athavA koI bhAvaDA galImAM hoI zake.' bIjA divase mijAne kahyuM, 'kamAla thaI gaI. hakIkatamAM amArA vistAramAM ghaNA maMdiro ane eka moTuM gurudvArA hatuM. A tamAma bAbarI masjidanA vivAdamAM toDI pADavAmAM AvyAM. have A maMdironI zodha khUba muzkela che ane jaino ke bhAvaDAonA maMdiranI zodha to vizeSa kaThina che. keTalAka divaso pachI mijAnano phona Avyo, "sara, maMdira maLI gayuM che. AkhI galInuM nAma bhAvaDA galI che. teNe kahyuM ke, galImAM ATha-nava makAno bhAvaDAonAM hatAM ane sAthe eka jaina maMdira paNa che. makAno, havelIo ane tenI banAvaTa tema ja UMcAI parathI lAge che ke, ahIMnA bhAvaDA parivAro sukhI ane samRddha hatA. meM tene kahyuM ke, A jainonA 12mA tIrthaMkara bhagavAna vAsupUjyanuM maMdira che, jenuM I.sa. 1866mAM nirmANa thayuM hatuM ane jaina sAdhu muni buddhivijayajI (buTerAyajI)e tenI pratiSThA karAvI hatI. jaina maMdira mijAne jaNAvyuM ke A maMdira bahArathI khUba suMdara, UMcI ane zAnadAra
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----- pAkistAnanAM jaina maMdirohavelI jevuM lAge che. aMdaranA bhAgamAM pUjAsthAna, maMdiranA kaLaza ane zikhara hatAM. te badhuM sane 1992 DisembaramAM toDI nAkhavAmAM AvyuM. have ahIM bhAratamAMthI AvelA parivAro rahe che. te lokoe maMdiranI bahArano bhAga emano ema ja rAkhyo che. A jaina maMdira ja che evI oLakha thaI zake che. mijAne te galInAM makAno, havelIo ane jaina maMdironA phoTA lIdhA. AkhI bhAvaDA galI Aje paNa suMdara dekhAya che. briTizakALamAM banelI ImAratonI jema atisuMdara maMdiranuM bilDiMga, daravAjAnA pilara para jhAMkhIvALA rozanadAna, dareka pIlara para nAgadevatA jevAM phUla, citrakaLAthI yukta dilahara vizALa ImArata ! bahAra ekasamAna cAra moTA pravezadvAra. mukhya pravezadvAranA UMcA pharza para caDhavA mATe galI tarapha lAgelI paththaranI zilAo! koNa jANe keTalAMya sAdhu-muni mahArAja tathA pUjA-upAsanA karanArA loko A pravezadvAra thakI maMdiramAM gayAM haze! I.sa. 1866thI 1941 sudhI A maMdiranI ronaka hatI. utsavo paNa thatA. AratI, bhakti vagere paNa thatAM. Aje sannATo chavAyelo che. have te koIkanuM ghara che. bhagavAnanuM ghara have mAnavInuM ghara che ! aMgrejonA rAjamAM aneka parivartano thayAM. paMjAbanA A bhAgamAM relave, saDako tathA lazkarI chAvaNIonI jALa bichAI gaI. vyApArI bajAronI dazA paNa badalAI gaI. navA kArobArI kendro banyAM ane jUnAM bajAro zAMta thavA lAgyAM. prathama vizvayuddha (I.sa. 1914-1918)no paNa prabhAva paDyo. kilA dIdArasiMhanA kasbAnI paNa AvI ja hAlata thaI. zAhukAranA dhaMdhA paNa beMkoe levAnuM zarU karyuM. hAlatanI majabUrIe palAyanane janma Apyo ane moTA bhAganA jaina loko pAsenA moTAM zahero, gujarAMvAlA vageremAM vasavA lAgyA. moTI uMmaravALA jUnA jamAnAnA lokone zeTha madhyAdAsa bhAvaDAnuM nAma haju sudhI paNa yAda che. I.sa. 1940-41mAM AcAryazrI vijayavallabhasUrie badhI bAbatonuM dhyAna rAkhIne kilA daudArasiMhanA maMdiranI pratimAone gujarAvAlAmAM, gurukuLanI navI ImAratanA gharamaMdiramAM sthApita karAvI. pharI deza-vibhAjananA samaye bhagavAna vAsupUjyanI A pratimA bikAneranI jaina dAdAvADImAM birAjamAna karavAmAM AvI. ahIMnA maMdiranAM zaMkha ane ghaMTano avAja Aje paNa jANe anaMtathI dhvanita thaI rahyo che ! 'unako hI milatA hai vo, jo usake hai mIta / '
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 24 pAkistAnanAM jaina maMdiro rAmanagara - je have banyuM che rasUlanagara lAhorathI rAmanagara javA mATe prathama gujarAvAlA javuM paDe che. A sapharamAM mArI sAthe ahasAna alI hato. ame banne eka kaoNcanI AgaLanI sITa para besI gayA. sITa para keTalIka strIo aMdaroaMdara vAto karI rahI hatI. te vAtomAM mane saccAInI sugaMdha AvatI hatI. teo kahI rahI hatI - 'dharatInAM saMtAna te hoya che je dharatIne mAtA mAne, tenuM dUdha pIve ane tenA vakSa (chAtI) para sUI jAya. je mAtAone mAtRtva prApta nathI thayuM temane e khabara nathI hotI ke mAtAnA stanamAM dUdha kevI rIte Utare che ane saMtAnane dUdha pIvaDAvavAno saMtoSa ane AnaMda zuM hoya che !' gADI cAlatI hatI ane huM mArA khyAlomAM mAtA ane dharatIno samanvaya karato hato. 65 ki.mI.nI saphara kheDI ame gujarAvAlA UtaryA. A aitihAsika zahera AjakAla lokhaMDanA kArobAranuM bajAra che. ahIMthI ame alIpuranI basamAM beThA, je ahIMthI 39 ki.mI. dUra che. huM A agAu be vAra rasUlanagara AvI cUkyo hato. pahelI vakhate pI.TI.vI.nI TIma sAthe eka DokyumenTarI banAvavA ane bIjI vAra rasUlanagaranA jaina maMdiranI phoTogrAphI karavA Avyo hato. alIpurane musalamAna loko alIpura ane hindu zIkha tene akAlagaDha kahe che. Ama to rAmanagara have rasUlanagara banI gayuM che. akAlagaDhanA gavarnara mULarAje aMgrejo viruddha baLavo karyo. laDAImAM mULarAja pakaDAI gayo. tyAre mulatAnano killo ane bhakta prahlAdanuM maMdira paNa barabAda thaI gayuM. akAlagaDhathI rAmanagara lagabhaga 15 ki.mI. dUra che. rikSAe rAmanagara pahoMDAcI dIdhA. eka khulluM bajAra ke jenI banne bAju dukAno to che, paNa verAna lAgatI hatI. Ameya A zahera keTalIya vAra verAna banyuM ane keTalIya vAra 72
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------- pAkistAnanAM jaina maMdiro vikasita thayuM che. dUrathI rAmanagaranA jaina maMdiranA zikhara tathA kaLaza dekhAyAM. dhIre dhIre ame A maMdiranA coka sudhI pahoMcyA. AdheDa ane moTI uMmaravALI keTalIka vyaktio amane dhyAnathI joI rahI hatI. 'bhAIsA'ba, A hinduonuM nahIM, A to bhAvaDAonuM maMdira che. teo jaina kahevAtA. tame kyAMthI Avo cho ?' "ame lAhorathI A maMdirane jovA AvyA chIe.' "A maMdirane have zuM jovAnuM e to I.sa. 1947 pahelAM jovAlAyaka hatuM. tyAre tenI anokhI zAna hatI. te khUba moTuM hatuM ane temAM lagabhaga 30 oraDAo hatA. atyAre to Ane mATIno Dhagalo ja samajo. jyAre te paDaze tyAre loko tenI IMTo potAnA gharomAM lagAvI deze. pachI bhulAI jaze ke ahIM koI maMdira hatuM.' - jyAre te loko cAlyA gayA tyAre ame tenA khUNekhUNA lagAvapUrvaka joyA. tenI dIvAlo phUlo, choDavAothI bharelI rahetI. daravAjA pAse peInTiMga kAma khUba manohara lAgatuM hatuM. chata para goLa tathA corasa AkAranA nAnA-nAnA aneka kAca lagADelA hatA. te kAca kyAreya gaNI zakAyA nathI paNa te bhUlAtA paNa nathI ! Ane loko jaina maMdiravALo coka kahetA. tenI sAthenI pAMca galIo bhAvaDAonA mahollA tarIke oLakhAtI ane A pUro vistAra suhAgapurA tarIke oLakhAto. maMdirano daravAjo saDakathI traNa phUTa UMcAI para hato. lAgatuM hatuM ke, A maMdirano mukhya daravAjo nathI, te to bIjI bAju galImAM che. aMdara pahoMcatAM ja eka varaMDo Ave che. AgaLa DAbA hAthe pagathiyAM che. varaMDA ane maMdiranI parikramAthI AgaLa maMDapa che. tenAthI AgaLa khUba moTo nava oraDAvALo sAdhu-sAdhvIjIo mATe upAzraya hato. atyAre A badhuM naSTa thaI cUkyuM che. galIvALA daravAjAthI varaMDAmAM AvatA evuM lAgatuM hatuM ke haju thoDA vakhata pahelAM bombavarSA thaI che. amArA paga jamIna ke pharza para nahIM paraMtu iMTo, mATInA DhagalA para hatA. saMgemaramaranI zilA paNa e DhagalAmAM hatI, jenA para hindI athavA saMskRtamAM kaMIka lakhyuM hatuM. 7 3
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - pAkistAnanAM jaina maMdiro------ kemerAnA phalaeNzathI cAmAcIDiyAM pAMkho phaphaDAvavA lAgyAM. evuM lAgyuM ke A maMdiranI rakhevALI karanArI koI AtmA hoya ! meM chatane dhyAnathI joI - ekadama udAsa chata para lAgela lAkaDAnI paTTIomAM tirADo paDI hatI. A badhI karacalIo mArI AMkho dvArA aMdara UtaravA icchatI rahI hatI. vissara bahArA~ gaiyA~, sADe aMga tareDAM paiyA~ // arthAt vasaMta have amArI sAthe risAI gaI che. amArA zarIramAM paNa karacalIo paDI gaI che. lagabhaga 3 Ta pahoLI goLa sIDIo. kula paccIsa pagathiyAM. pachI Avyo daravAjo. pagathiyAM eTalAM kharabacaDAM ke paga ghasAtA hatA. upara jaIne mane evuM lAgyuM jANe koI sUtelA aMdhane jagADyo hoya ! AkhuM maMdira pahelA mALa para ja hatuM. sAthe Avelo chokaro dIvAlo paranI citrakaLA ane phreskojha' zodhI zodhIne amane batAvI rahyo hato. mUrtisthAnavALA oraDAnAM dvAra para banelAM phUla, velIo ane choDavAnA pheskojha'mAM haju paNa kyAMka kyAMka jIva hato. eka citrakaLA joIne to Azcaryacakita thaI javAya che. eka ja citramAM 24 tIrthakaronAM 24 citro alaga alaga maMdiromAM mUkavAmAM AvyAM hatAM. te badhAMnI AjubAju pUjA-bhakti karavAvALAo paNa batAvavAmAM AvyA hatA. sAthe ja sajAvaTa mATe rastA, vRkSo, phUla, aneka prakAranA raMga ane sonerI camaka sAthe citrita hatAM, paraMtu have tenA stara ukhaDavAnA zarU thaI gayA hatA. eka dIvAla para raMgo ane sonAnA pANIthI vizALa siddhacakra baneluM hatuM. sauthI uparanA mALe pahoMcIne zikharane joyuM. bulaMda zikhare aneka lokone sanmArga batAvyo haze. 150 varSa pahelAM (vi.saM. 1924, I.sa. 1867)mAM banelI ImAratanA AjanA svarUpane, tenA bacelA khUNAo, iMTo, paththarone joDIne mAnavI tenA vaibhavano aMdAja lagAvI zake che. zikhara tathA kaLaza kALA paDI cUkyAM hatAM, paraMtu kArIgarInA zreSTha namUnA hatA. zikharanA mULanA cAra khUNAmAM cAra laghuzikhara hatAM, jemAMnuM ekAda ja bacyuM che. mukhya zikharane kamaLanA pAMdaDAMo thakI uThAvavAmAM AvyuM hatuM. sauthI prathama cAra ArA hatA. pachI traNa zikharonAM svarUpa mukhya 74
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro zikharamAM samAI jatAM hatAM. sauthI upara caturmukha mUrtio hatI. dhvajAno daMDa paNa lAgelo hato. zikharanI chata para paNa saMgemaramarathI kaLAkArIgIrI karAI hatI. paMjAbamAM dharmakrAMtinA prathama pravartaka muni zrI buddhivijayajI (bUTerAyajI)e pazcima paMjAbamAM 6-7 maMdiro baMdhAvyAM tathA temanI pratiSThA paNa karAvaDAvI. rAmanagaramAM atyaMta camatkArI ciMtAmaNi pArzvanAthanuM khUba vizALa ane bhavya maMdira nirmANa karAvyuM. ahIMnA jaina bhAvaDA loko khUba samRddha hatA. rAmanagaranI dena : munizrI buddhivijayajInA gurubhAI zrI vRddhivijayajI (agAunuM nAma kRpArAma; osavAla gAdiyA gotra) rAmanagaranA hatA. teonA ziSya vijayanemisUrijI thaI gayA. e rIte zrI vijayavallabhasUrinA ziSya zrI vijaya umaMgasUrijIno janma paNa rAmanagaranA osavAla gAdiyA kuLamAM thayo hato. ame loko bahAra AvI rahyA hatA. lAgatuM hatuM ke amAruM kada nAnuM ane maMdiranuM kada UMcuM thaI rahyuM che. suhAgapurA have vidhavAnagara lAgatuM hatuM. jaina sthAnaka H rAmanagaranuM jaina sthAnaka have koIkanuM nivAsasthAna che. ImAratanuM badhuM badalAI cUkyuM che. ciMtAmaNi pArzvanAtha maMdira, rAmanagaranI prazasti H aba mohe pAra utAra, ciMtAmaNi, aba mohe pAra utAra, rAmanagara maMDana dukha khaMDana, avara nA koI AdhAra // Asa-pAsa prabhu ajita jinesara, muni suvrata citta dhAra, candraprabhu zrI vIra jinesara, zAsana ke siradhAra | saMvatha bhuvana bhuvana nidhi dadhisuta, azvina mAsa atisAra, karmavATI prati padi guNa gAyA, AtamarAma uddhAra / / (1) gujarAtanI eka dhArmika vRddha zrAvikA, potAnA parivAranA bujhurgo (vRddho) dvArA surikSata rakhAyelI, khUba suMdara, prabhAvaka, zuddha pannA (ratna)nI zrI stambhana pArzvanAthanI eka mUrti muni zrI buddhivijayajI samakSa laIne AvI. munizrIe A mUrtine rAmanagaranA gAdiyA gotrIya parivAranA zrI gaMDUzAhane surakSA tema ja saMgha darzanArthe soMpI. kAlAMtaramAM A parivAra khAnakA DogarA tathA pAkistAna banatAM ludhiyANAmAM Avyo. pannAnI A pratimA teonI pAse surikSata che. (2) rAmanagaranA bhAvaDA parivAranA eka zrAvaka, bujhurga (vRddha)mahArAjA raNajitasiMhanA zAsanamAM nANA vibhAgamAM ucca hoddA para hatA. (3) relamArga, saDako, navA bajAro tathA lazkarI chAvaNIo vagerene kAraNe rAmanagaranA aneka jaina parivAro paNa te navA sthaLe jaIne vasyA. Hui 75
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- ---pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 25 papanAmAM (pathanArave meM tuma rava, suvitha nina trAtA) verAna mATIno raMga suvarNa banI jAya che. A raMga eka ja divasamAM nathI badalAto, raMga badalAtAM sadIo vItI jAya che ane kyAreka te verAna DhagalAmAMthI kathA, kissA, vArtAo paNa maLI jAya che. AvI keTalIya kahAnIomAM loko zvAsa le che. papanAkhA athavA pIpAnagarI kyAreka udayanagarI kahevAtI hatI. siyAlakoTanA rAjA salavAnanI patnI accharAM ke je pUrNabhagatanI mAtA hatI, te A udayanagarInA rAjAnI putrI hatI, je putrane janma ApIne paNa saMtAnavihoNI kahevAI ! tenI kUkha ja kahAnI (kathA) banI gaI. lAhorathI gujarAvAlA pasAra karatAM 20 ki.mI. saphara pachI ame papanAkhA pahoMcyA. papanAkhA eka nAnakaDo aitihAsika vistAra che. nAnakaDI eka naherane pAra karIne kabAnI madhyamAM eka coka hato tyAM ame gADI rAkhI dIdhI. cokamAM be-traNa nAnI-nAnI dukAno hatI. amane gADImAMthI UtaratA joI keTalAka loko utsukatApUrvaka amane jovA lAgyA. kadAca ame temanA mATe ajANyA hatA. galImAM AgaLa vadhyA. cokathI ja jamInanI UMcAI zarU thavA lAgI. A UMcAI koI nadInI mATIne kAraNe nahotI, paraMtu ghaNAM varSonI AbAdInA kATamALanA kAraNe hatI. khabara nathI keTalIya kudaratI Aphato, keTalAya bhUkaMpone kAraNe barabAdI thatI rahI che. A vItI gayelI sadIo para AsIna papanAkhAnuM jaina maMdira, je amArI bilakula sAme hatuM. jaina maMdira : dUdhathI dhoyeluM, sapheda cAMdI jevuM maMdira ! dharatIne hamaNAM khUMdha na nIkaLI hoya ! have amane maMdiranuM darzanIya dvAra najare paDatuM hatuM. jamInathI be sIDI UMcuM dvAra hatuM. lagabhaga 6 phUTa pahoLAI ane 8 phUTa UMcAI, moTI lAkaDAnI caukhaTa 76
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----------pAkistAnanAM jaina maMdiro ----------- ane majabUta takhtA hatA. caukhaTanI upara bhagavAna mahAvIranA lAMchana evA be siMha, dIvAlamAMthI upaselA ane simenTanA banelA hatA, paNa tyAM hato loDhAno moTo kaMDo ane moTuM tALuM. tALAne kATa lAgyo hato, jANa ahIM koI AvyuM ja na hoya! amArI muzkelI vadhI. galImAM koI vyakti dekhAtI nahotI. ame maMdiranI dIvAle cAlavA lAgyA tyAre eka bujhurga (vRddha) dekhAyA. namaskAra karIne ame pUchyuM, "ame lAhorathI A maMdira jovA AvyA chIe. teno daravAjo khUlI zake kharo ?' 'dvAranI cAvI jemanI pAse che teo bahAragAma gayA che.' koI evo upAya kharo ke ame tenI chata para jaI tyAMthI tenAM citra banAvI zakIe ?' "hA, tame A navI banatI ImArata para jAo, tenI chata maMdiranA chatathI joDAyelI che." te bujhurga amArI sAthe navI ImAratanA pagathiyAM caDavA lAgyA. ame pAchaLa hatA. ImAratanI chata to maMdira sAthe joDAyelI hatI. huM tyAMthI maMdiranA zikhara ane kaLazanAM citro doravA lAgyo. eTalAmAM pelA bujhurga dIvAla oLaMgIne maMdiranI chata para pahoMcI gayA. maMdiranI ImArata amane bahu majabUta lAgI. bujhurge kahyuM ke, AnAthI AgaLanuM makAna mAruM che. I.sa. 1947 pahelAM e koI bhAvaDAonuM hatuM. A maMdiravALo mahollo che. te bhAvaDAonA mahollA tarIke paNa oLakhAto. Ameya Akho vistAra bhAvaDAonI galI tarIke ja oLakhAto hato. A maMdira paNa bhAvaDAonuM hatuM. A maMdiranA nAmanI eka zilA bahAra lAgelI hatI. temAM aMgrejImAM lakhyuM hatuM - 'Jain Shvetamber Mandir'. 'Lord Suvidhinath'. 77
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- maMdiranA eka khUNAmAM sIDI banelI hatI, jenuM dvAra khulluM hatuM. amane maMdiramAM javAno rasto maLI gayo. meM A vize bujhurgane vAta karI to te kahevA lAgyA, aMdara jazo nahIM. tyAM durgadha ane aMdhAruM che. kyAMka koI jIva-jaMtu karaDI na jAya !' temanI vAta sAMbhaLyA vinA ame pagathiyAM UtaravA lAgyA. eka-eka pagathiyAM sAthe durgadha ane aMdhakAra vadhI rahyAM hatAM, pANI ane mATInI durgadha ! oksijananI achata lAgatI hatI. mobAIla vaDe prakAza karyo to eka sApa najare paDyo. upara DaMkha mAravAvALI madhamAkhIno madhapUDo hato. besatAM-besatAM pagathiyAM UtaryA. dIvAla para lAgela pheskojha' (dIvAlamAM nakazIkAmavALA peIMTIMga)ane citrakaLA najare paDyAM. mane lAgyuM ke, amArA AvavAthI kadAca koI tIrthakara, AcArya ke muninI dhyAnasamAdhi bhaMga thaI gaI haze! maMdiranI dIvAlo para ghaNA badhAM citro hatAM, je kadAca A durgadhathI taDapI rahyAM hatAM. meM sAmenI dIvAla para prakAza pheMkyo. eka nAnakaDo daravAjo, bilakula sAme hatI vedInI Arca, je batAvI rahI hatI ke A e sthAna che jyAM bhagavAna suvidhinAtha birAjatA hatA. maMdiranI mUrti kyAM gaI tenI khabara nathI. ImAratanI durgadhamAM UbhA rahevuM have muzkela lAgatuM hatuM. huM pheskojha'nAM phoTo levA mAgato hato, paNa zvAsa rUMdhAto hato. amAre bahAra nIkaLavuM paDyuM. dhIme dhIme pharI chata para AvI gayA. maMdira, zikhara tathA kaLazane pharI dhyAnathI joyAM. sUrajanI sAthe tenA paDachAyA paNa dizAo badale che. jyAM sudhI zikhara potAnA paga para UbhuM che tyAM sudhI AvuM thatuM raheze. jyAre tenA paga thAkI jaze tyAre te mATIno Dhagalo thaI jaze. bAbA gajajAjI. - uttara-pazcima dizAmAM zaheranI bilakula sAthe jUnA gAmanA TekarA jevuM che. A Tekaro jUno che. A TekarAnA pAyA para papanAkhA vaseluM hatuM. eka khUNAmAM masjida che ane temAMthI 200-250 vAra dUra jaina bAbA gajjAnuM sthAna che. (78
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---- -pAkistAnanAM jaina maMdiro ----- - - papanAkhAmAM keTalAka khAnadAna bhAvaDa loko rahetA hatA. lokavAyakA evI che ke, A khAnadAnamAM eka saMskArI, dharmiSTha ane lokapriya bALaka gajjAjI hatA. atyaMta dardasabhara paristhitimAM temano dehAMta thayo. mAtAne temaNe svapnamAM kahyuM ke, "mane mAnatA rahejo." temanuM samAdhisthaLa ahIM hatuM. meM A samAdhisthAnane zodhavA prayatna karyo, paNa maLyuM nahIM. kadAca samayanA vaheNamAM kyAMka khovAI gayuM haze! saphedamAMthI suvarNa raMga paNa dhAraNa karI lIdho hoya ! paNa nA, A bAbA gajajAjInuM sthAna to A maMdira ane upAzrayanI hadamAM che, maMdiranI DAbI bAju. A osavAla baraDa gotravALAnA mahAcamatkArI bAbA gajjAjInuM sthAnaka che. jaina sthAnaka papanAkhAnuM jaina sthAnaka nAnuM paraMtu khUba suMdara hatuM. temAM eka haoNla tathA oraDAo hatA. muni mahArAjanuM AvAgamana thatuM rahetuM. have te koInuM nivAsasthAna che. bAbA dhammAjI papanAkhAnA jainomAM dUgaDa parivAromAM gata sadImAM thayelA temanA pUjya bujhurga bAbA dhamajInI mAnyatA zraddhAsahita cAlatI AvI che. 79
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 26 pAkistAnanAM jaina maMdiro kasUra kasUra zaheranI galIomAM meM bALapaNanA keTalAMka varSo vItAvyAM hatAM. Aje nAnA-nAnA komaLa paganI nizAnIo (pagalAM) huM A galIomAM zodhI rahyo chuM. te nizAna to na maLyAM, paraMtu galImAM lAgelI sadIo jUnI 'nAnakazAhI' iMTo potAno itihAsa batAvI rahI hatI. koNa jANe keTalAya AkramaNakArIonA ghoDAonA paga A iMTo parathI pasAra thayA haze ! kasUranA 'koTa rukanadIna'nA sadIo jUnA daravAjAne oLaMgI eka lAMbI sUtelI galI ! hiMdu mAnyatA anusAra lAhora ane kasUra zahero zrI rAmacaMdrajInA be putro lava ane kuze vasAvyA hatA. 'mAnyatA'thI 'itihAsa' sudhI ane 'kuza'thI 'kasUra' sudhInI kathA tenI vacce keTalAya yugo vItI gayA haze ! kasUre aneka utAracaDhAva, aneka sUphI, saMta, mahAtmAo tathA guruone joyA haze. killAne koTa kahevAmAM Ave che. keTalAya koTa (killA) maLIne A zahera banyuM che. ahIM eka 'bAgaDakoTa' che. hinduonuM eka gotra bAgaDa che ane mahollAnuM nAma bAgaDiyono mahollo. eka 'rukana dIna koTa' che, je nAmathI to muslima lAge che, paNa tevuM nathI. ahIM hindu, muslima, jaina ane zIkhonAM ghara hatAM. badhA vacce prema-sohArda hatAM. - kasUranuM jaina maMdira jainonA prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadevanuM A zvetAMbara jaina maMdira koTa rukanadInanA mukhya bajAramAM, geTanA aMdara prathama cokamAM sthita che. A coka atyAra sudhI 'jaina coka'ja kahevAya che. eka khUba moTI, khUba suMdara imArata lagabhaga 100 phUTa lAMbI ane 50 phUTa pahoLI maMdiranI ImArata che. maMdira be mALanuM che. nAnakaDA pagathiyAMvALI sIDIomAM te samaye thoDuM aMdhAruM hatuM. caDhatAM lAge che ke sIDInAM dareka pagathiyAM paraspara vAto karI rahyAM che - te kArIgaronI vAto ke jemaNe - 80
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----pAkistAnanAM jaina maMdiro---------------- temane banAvyAM, te munio - sAdhuonI vAto ke jeo A sIDIo para caDhatAM caDhatAM potAnA AtmAne paNa ucca bhAvomAM laI gayAM ke jyAM AtmA-paramAtmAnA bheda samApta thaI jAya che ane banne ekabIjAmAM samAI jAya che. andara tUM hai bAhara tUM hai, roma roma vica tUM / he "dusaina vIra sArDa , meM nAda sava sui tU - (zAda husaina) aMtima sIDI pachI khullI jagyA hatI, jyAM thoDI rozanI hatI. A thoDA prakAzamAM maMdiranI saMgemaramaranI cokhaTa spaSTa dekhAtI hatI. khUba suMdara ane moTI cokhaTanA mAthe hindImAM kaMIka lakhyuM hatuM, temAMthI ghaNuM badhuM bhuMsAI paNa gayuM hatuM. khUba prayatna karatAM te derInA mAthe lakheluM je vAMcyuM te A pramANe che - "lAlA naMdalAla jI dUgaDa kI yAdagAra meM vihArIsTADha, suvAsa ..." sane 1943mAM banelA A maMdiranA preraka tathA maMdiranI pratiSThA karAvanAra hatA - AcArya vijayavallabhasUrijI. teoe syAlakoTa, khAnakA DogarAM, rAyakoTa, sADhaurA, sAmAnA, royaDa, phAjilkA, binaulI, lAhora ane kasUramAM jaina maMdironI sthApanA karAvI hatI. ahIM rahevAvALA parivAranA lokoe kahyuM, "A te sthAna che, jyAM te gurujInI mUrti birAjamAna hatI." maMdarinI dIvAlamAM eka jharokho che je be phUTa UMco ane cAra phUTa pahoLo che, jyAM agAu tIrthakara zrI RSabhadevanI mUrti birAjamAna hatI. Aje tyAM te lokoe gharanAM vAsaNo mUkyA che. saMgemaramaranA UMcA cabUtarA para kula traNa mUrtionuM sthAna hatuM. vedImAM khUba manamohaka sapheda jhAlara, ArTisTika, kalAkatmaka mUrtionAM darzana hetu Arca tyAMnA pAtaLA thAMbhalA para TakelA hatA. vedInI chatanA mAthA para paNa velIo tathA phUlonI DijhAIna hatI. traNeya mUrtionA sthAnanI upara, vedI para traNa guMbaja hatA. vacceno guMbaja bAkInA be karatAM vRttAkAra tathA UMcAImAM kaMIka moTo hato. mUrtiono A khaMDa, jene mULa garbhagRha (gabhAro) kahe che tene ghaNA samaya (81)
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------pAkistAnanAM jaina maMdiro----- --- sudhI jotA rahyA. tyAMthI najara haTAvavAnI IcchA thatI nahotI. te divaso daramiyAna kevuM lAgatuM haze ke jyAre ahIMnA jaino savAra-sAMja pUjA-pATha karatA haze ! gItabhajana-stavana gAtA haze tathA AratI karatA haze! ahIM Aje te mUrtio nathI, paraMtu A mULa vedI, dIvAlo tathA chatoe to A badhuM joyuM ja haze ! eka mALanI sIDI caDhI cukyA hatA. haju thoDI sIDIo caDhIne chata para javAnuM hatuM. upara khullA AsamAnane sparza karatA maMdiranA zikhara tathA kaLaza dekhAtAM hatAM. garadanane pUrI ghumAvIne tene joI zakAya che. sapheda dUdha jevuM zikhara je maMdiranI chatathI lagabhaga 10-12 phUTa sudhI to pAkI iMTonuM baneluM che, tenI upara A zikhara che. cAra khUNAmAM mArbalanA nAnA-nAnA cAra zikhara ane tenI vacamAM mukhya zikhara che. taLiyethI vRttAkAra che. vacamAM traNa zikharonI banAvaTa ane tenI bilakula upara kaLaza che. kaLaza, dhvajadaMDa haju sudhI tenA sthAna para lAgelA che. zikharanA mastake, cAre dizAmAM banelI nAnI-nAnI cAra mUrtio UMcAIthI dharatIne, A zaherane, nagarajanone ane samagra sRSTine joI rahI hatI! upara chatathI eka bIjuM nAnuM khUba jUnuM maMdira dekhAya che. goLa guMbajavALA A maMdirane 'yatijIvALuM maMdira' kahe che. A paNa koTarukanadIna vistAramAM sthita che. kadAca te prAraMbhika mugalakALa samayanuM hoI zake. kasUramAM jaina sAdhu zrI khillu RSie saMvata 1645 (I.sa.1588)mAM cAturmAsa karyuM hatuM, tyAre ahIM samrATa akabaranuM zAsana hatuM. khilU RSijIe Aso suda 13, vi.saM. 1645mAM ane upAsaka dazAMga sUtra'nI pratilipi lakhI hatI. pUja (yatijI)nuM A maMdira lagabhaga A yatijInA samayamAM nirmita thayuM haze. e bahAra AvI gayA hatA. mane mArI AMkho para vizvAsa nahoto Avato ke ATaluM suMdara ane UMcuM maMdira kasUra zaheramAM atyAra sudhI vidyamAna che ! meM eka vAra pharI maMdiranA kaLazane joyo ane A maMdiranA preraka tathA pratiSThA karAvanAra mahAna guru zrI vijayavallabhajIne yAda karyA. teozrIe AcArya vijayAnaMda (AtmArAmajI) pAsethI tapAgacchanI munidIkSA dhAraNa karI hatI. jaina-ajaina graMthonuM adhyayana karyuM. teo mahAna samAjasudhAraka tathA zikSaNa pracAraka hatA. aneka skUla, A Ii zake. 82
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- -----pAkistAnanAM jaina maMdiro ---- kaoNlejo, dhArmika pAThazALAo tathA gurukuLonI sthApanA karI. teoe badhA dharmonI ekatA mATe rAta-divasa puruSArtha karyo. jaina maMdiranI bahAra eka dukAna pAse lagabhaga 80 varSanA bujhurga amane AvatA-jatA joI rahyA hatA. meM temane namaskAra karyA. temaNe pUchayuM - Apa koNa cho ?' kyAMthI AvyA cho ?' 'lAhorathI A maMdira jovA AvyA chIe." have Ane zuM jovAnuM! pahelAM maMdira ghara hatuM, have to te ghara che. Apa ahIMnA nivAsI cho ?' "hA, ahIM janmyo ane moTo thayo chuM." 'to pachI Ape A maMdiranI ronaka joI haze.' ronaka paNa ane barabAdI paNa." ronaka kevI hatI ?' ame nAnA hatA tyAre kyAreka ghaNA sAdhu mahAtmAo padhAratA, kyAreka anya zaheronA loko paNa sArI saMkhyAmAM AvatA.' 'tame kadI A maMdiranI aMdara gayelA cho ?' keTalIya vakhata! nAnA hovAthI prasAda maLato. gharanA lokothI chupAIne jatA. maMdiranA pUjArI nAnA bALakone khUba prema karatA hatA. pachI khabara nathI zuM thayuM!' kyAre ?' "I.sa. 1947 eka ja rAtamAM maMdira khAlI thaI gayuM. khabara nathI ke te loko kyAM khovAI gayA! maMdira keTalAya divaso baMdha rahyuM. pachI te loko bhAratamAMthI AvI gayA. teone A maMdira eloTa karavAmAM AvyuM. teoe jyAre maMdira dvAra kholyuM to................' bAbAjI cUpa thaI gayA. "pachI thayuM?' je badhe sthaLe thayuM tevI toDaphoDa, lUMTamAra, je maLyuM te uThAvI lo! je jagyAe mUrtio birAjamAna hatI te gAyaba! khabara nathI ke te mUrtio kyAM che ?' 83
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------pAkistAnanAM jaina maMdiro-------------- huM aMtaramAM vicArato rahyo, bilakula khovAI gayo! mane maMdiranI sIDIonuM aMdhAruM yAda AvyuM. rAjanItinuM aMdhAruM. bhItarano aMdhakAra ! 'te samaye koI "insAna' nahotuM. badhA vibhakta thaI gayA hatA - hindu, musalamAna, zIkha banIne alaga thaI gayA hatA. mAnavatA khovAI gaI hatI ! bAbAjI dIrgha zvAsa laI cUpa thaI gayA. kasUranuM jaina sthAnaka ane pAThazALA sUramAM atyaMta suMdara tathA prabhAvazALI jaina sthAnaka hatuM. samAjanA aneka kAryakramo ahIM thatA hatA tathA sAdhumahArAja paNa prAya: cAturmAsa karatA hatA. samAja dvArA eka kanyA pAThazALA paNa calAvavAmAM AvatI hatI. 100-125 varSa pahelAM kavi harajasarAya jainano janma paNa kasUramAM thayo hato. jaina parivAranI nava mALanI havelI jaina maMdiravALI galImAM ja eka dhanavAne jaina parivAranI nava mALanI, te jamAnAnI atyaMta suMdara havelI haju sudhI che. A havelInA mAlika dezavibhAjana bAda dilhImAM rahevA jatA rahyA che. kasUranI dena vikhyAta sthAnakavAsI saMta upAdhyAya manoharamunijI mahArAja tathA zrI guru vallabha samudAyamAM mahattarA mRgAvatInI ziSyA sAdhvI suvratAzrIjI kasUra zaheranI dena che. deza vibhAjananA samaye kasUranA zvetAMbara jaina parivAra, je bhAratamAM AvIne vasyA temAMnA keTalAka nAma - - lAlA milakhIrAma dhanIrAma parivAra, bihArIlAla durgAdAsa parivAra, kavi tathA gAyaka bihArazAha manoharalAla parivAra, sohanalAla cainalAla parivAra, muhabbatarAya rUpakizora parivAra, pannAlAla P. L. J. parivAra, lAlacaMda premacaMda parivAra tathA vimalaprakAza jaina parivAra vagere. - - - - - - - - - - - - - - - 84
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 27 khAnakAha DogarA pAse phArUkAbAdanuM jaina maMdira nama ja vana svATI . arthAt kALAM vAdaLAMonI kAlimA chavAI gaI ! kyAreka A zaheranuM nAma TimbA miyAM AlI' hatuM, je atyAre mATIno Dhagalo che. tenA para verAyelI sadIo jUnI ThIkarIo jANe mane kahevA lAgI hatI ke, amane oLakho. tamArA hAthonAM nizAna ame Aja sudhI saMbhALIne rAkhyAM che. huM mArI hatheLIo jovA lAgyo to ThIkarIo khaDakhaDATa hasavA lAgI. AnA pahelAM A zaheranuM nAma "asAkhara' hatuM, je paMjAbanA nAnakaDA vistAranI rAjadhAnI hatuM. asAkhara athavA asarUranI kathA cInI yAtrALu hyunasAge paNa saMbhaLAvI che. te I.sa. 630mAM A nagaramAM Avyo hato. mahAtmA buddhanAM caraNasparza A dharatI para thayAM hatAM. samrATa azoke ahIM stUpa banAvyo hato. bhikSuo ahIM AvatA rahetA. mahAna ArkiyolaoNjisTa DaoN. dAnIe ahIM khodakAma karAvyuM ane potAnI IcchA pramANe potAnI sAthe laI gayA. je bAkI rahyuM te ahIM paDyuM che. meM A DhagalAmAMthI eka ThIkarI uThAvI ane pIlInA svaramAM bolyo - 'pIlU caDhiyA Tera te, thIM khalA hairAna, saca saca bolanI ThIkariye, kita valla gayA jahAna / ' arthAt eka jUnA pIlUnA DhagalA para manuSya Ubho che ane parezAna thaI eka nAnA kAMkarA (ThIkarI)ne pUche che ke, sAcuM kahe ke ahIM rahevAvALA loko kyAM khovAI gayA ? kyAM cAlyA gayA ? (saMsAranI asAratA darzAvI che). A agAu paNa huM ahIM Avyo hato. tyAre nAnakasAhebe karelo sAco sodo yAda Avyo. gurunAnake potAnA pitA kAnUnI kamANImAMthI jaMgalamAM sAdhuone laMgara (paMktibaddha bhojana) karAvyuM hatuM ane tene sAco sodo kahyo 85
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------------pAkistAnanAM jaina maMdiro------------- hato. eTale satsaMga saha samUhabhojana. khAnakA DogarAMmAM agAu ame dUrathI ahIMnA jaina maMdiranA zikhara tathA kaLazane joyA hatA, paNa najIka pahoMcI zakyA nahotA. te divase mahoramanI dazamI hatI. aneka strI-puruSo kALA kapaDAM paherI mAtama karI rahyAM hatAM. dareka jagyAe polIsano pahero hato. maMdiranuM dUdha jevuM sapheda zikhara to dekhAyuM, te galImAM paNa pahoMcyA, paraMtu AkhI galI kALA kapaDAM paherelAM strI-puruSothI bharelI hatI. jaina zvetAMbara maMdira, sapheda vastradhArIonuM maMdira, paNa kALA kapaDAM paherelA ToLAothI gherAyeluM hatuM. 'koyala rI tU kita guNa kAlI' maMdiranI najIka pahoMcIne paNa ame A maMdira tyAre na joI zakyA, paraMtu bhaviSyamAM joI zakAze tevI AzA sAthe pAchA vaLyA. bhagavAna mahAvIrano mArga A nAnakaDI vAtathI baMdha nathI thaI jato. haju A mArganuM AzAnuM kiraNa bAkI che. atyAre nahIM to pharI kyAreka. A badhI to saptAha pahelAnI vAta che. A vakhate ame majabUta irAdA sAthe AvyA chIe ke khAnakA DogarAnuM A maMdira avazya jovuM che. khAnakA DogarAnuM zvetAMbara jaina maMdira Aje pharI eka vAra jaina zvetAMbara maMdira jovA nIkaLyA. mArI sAthe hAruna ane mariyama hatAM. mariyama pAchaLanI sITa para besIne koNa jANe zuM vicAratI hatI, paNa huM mariyama vize vicArato hato ke A mariyama e nathI ke jeNe eka payagaMbarane janma Apelo, je samagra sRSTi mATe IsA masihA thayA, paNa e mariyama ke je samAjanI adAlatamAM aparAdhI kahevAI hatI. te mariyama bAda 2000 varSa pachI thayelI A mariyama strI amArI sAthe jaina zvetAMbara maMdira jovA AvI che. khAnakAha DogarAM lAhorathI 70 ki.mI. dUra zekhUpurAno eka vistAra che. A khAnakAha DogarAM zuM che ?hArune prazna pUchyo. hakIkatamAM ahIM hAjI dIvAnasAhebanI majAra hatI. AsapAsanA 86
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- vistAravALA teonI bhakti joIne AvavA lAgyA ane temanA anuyAyI banI gayA. A rIte te khAnakAha-DogarAnA nAmathI prasiddha thayA. mugaloe temanA nAme 1030 rUpiyAnI jAgIra baMdhAvI hatI. A majAra (khAnakA) haju paNa che ! kasbAmAM pahoMcIne hArune eka khullA bajAramAM, lAMbI galInA cheDe gADI UbhI rAkhI. eka vyaktine maMdira vize pUchyuM. have maMdiranA zikhara tathA kaLaza amArI sAme hatA. khUba majabUta ane suMdara maMdira. ame jema jema AgaLa vadhatA hatA tema maMdira amArAthI UMcuM thatuM jatuM hatuM ane garadanane pUrI ghumAvIne ja tene joI zakatA hatA. maMdiranA bilDIMgamAM ja eka sonInI dukAna hatI. teno daravAjo ughADI ame tene pUchayuM, "ame A maMdira jovA lAhorathI AvyA chIe. zuM tame batAvazo ?' 'Avo, ApaNe maMdira joIe. A badhI dukAno A maMdiranI che. nIce amArA ghara che. maMdiranI ImArata khUba moTI, havA-ujAzavALI ane majabUta che." A mahollAnuM nAma zuM che ?' pahelAM to tene jaina mahollo kahetA hatA. Aje tene ImAma bAragAhavALo mahollo kahe che." teNe daravAjo kholyo. ame aMdara AvyA. pedAra sIDI, nAnA nAnA pagathiyAM parathI ame chata para AvyA. sIDIthI bahAra khullI parasALa jevuM medAna ane tenI madhyamAM jaina zvetAMbara maMdira - dUdha jevuM sapheda hatuM. jamInathI cAra phUTa UMco daravAjo ane tenI aMdara eka oraDo. A che maMdiranuM mUrtisthAna. A sthAnanI upara AsamAnane sparzatuM zikhara-kaLaza. mUrtisthAnathI AgaLa eka varaMDo. varaMDAmAM zraddhALuo-pUjArIo mATe caTAI pAtharavAmAM AvI hatI. mUrtisthAnanA nAnA dvAra AgaLa kAgaLano raMgaberaMgI phUlo zobhatAM hatAM. aMdara mUrtinI jagyAe mATInAM pAMca dIpaka hatA. huM A dIvAo paikI ekane khUba dhyAnapUrvaka, zraddhAthI jevA lAgyo. AMkhanA palakArA vagara dekhato ja rahyo. tyAM sudhI ke eka dIpaka mArI sAthe vAta karavA lAgyo! - (8 7)
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------pAkistAnanAM jaina maMdiro--------------- huM I.sa. 1941mAM ahIM Avyo hato mArA sAthIo sAthe. tyAre huM ahIM birAjamAna mUrtinAM caraNomAM dararoja baLato-jAgato hato. pachI huM bujhAI gayo. cArebAju aMdhAruM na mUrti, na pUjArI, na tela ke na koI jagADanAra dIvo. eka khAmozI ane tenI sAthe DArkanesa'. ame ahIMdhI janArAonI rAha jotA hatA. bhalA moye te bichaDe kauna mele, aiveM kUDA loka alAMvadA I, aisA koI na miliyA, maiM DhUMDha thavakI, jehar3A gayAM n mo'lyAMvaDA I / (vArisa zAha) arthAt motanI godamAM cAlyA janAra, sadAyane mATe vikhUTAM paDanArAno puna: meLApa koI karAvI zakatuM nathI. saMsArI loko vyartha vilApa kare che. meM khUba zodha karI, paraMtu mane koI evuM na maLyuM ke je janArAne (mRtyu pAmanArAne) pAchA lAvI zake ! pharI eka divasa daravAjo khulyo. AmanA bujhurga ahIM AvIne rahevA lAgyA. tyAra bAda dararoja to nahIM paraMtu dareka vIravAra (jumerAta) teo amArAmAM tela nAkhatA, prakAza karatA. jyAM sudhI tela hoya che tyAM sudhI rozanI rahe che, pachI aMdhAruM ! dIvAlomAM laTakatI kAgaLanAM phUlonA toraNamAM eka ghaMTa paNa hato. pUchatAM gharavALAoe kahyuM ke, jyAre ame dara jumerAta dIvAbattI karIe chIe te pahelAM A ghaMTa vagADIe chIe. amArA mATe AzcaryanI vAta hatI ke eka musalamAna parivAra maMdiranI sevA-cAkarI kare che ! "jo ahIM mUrti hota to paNa tame A rIte sevA-cAkarI karata?' kema nahIM? A amArI pAse temanI thApaNa che. tenI saMbhALa rAkhavI amArI prathama pharaja che. 'tyAM teoe masjida tathA majAra toDI nAkhyAM che. chatAM tame AnI saMbhALa rAkho cho!" meM majAkamAM pUchyuM. 'e temanA vyavahAra-vartana che. darekane pote karelAM karmono hisAba Apavo paDe che. temaNe khUba saraLatAthI kahyuM. chata para banelA eka oraDAno daravAjo temaNe kholyo. aMdara caTAIo pAtharelI hatI. dIvAlo para sUphI bujhurgonA phoTAo hatA. A oraDo ame mahemAno mATe ja kholIe chIe." 88
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro A oraDA sAthe ja sIDIo hatI. ame chata para AvI gayA. A chatathI maMdiranA zikharanA phoTAo sahelAIthI lIdhA. zikharanI bilakula uparanA bhAgamAM cArebAju bhagavAnanI cAra mUrtio kasUranA jaina maMdiranI jema ja hatI. mane lAgyuM ke A mUrtioe potAnI bhItara A maMdirano jUno itihAsa chupAvyo che. te itihAsa, je A cAreya mUrtioe khuda racyo che, dekhyo che ane potAnI pAse ekaTho karI saMbhALIne rAkhyo che. A maMdira AcArya zrI vijayavallabhasUrijIe I.sa. 1941mAM banAvaDAvyuM hatuM ane ahIM soLamA tIrthaMkara bhagavAna zAMtinAtha ane uparanA mALe bhagavAna pArzvanAthane birAjamAna karyA hatA. teozrIe mAtra khAnakAha DogarAMmAM ja nahIM, paraMtu lAhora, kasUra, rAyakoTa, siyAlakoTa, phAjilakA, sADhaurA, sAmAnA, ropaDa, binaulI tathA bauta vagere sthaLe jaina maMdiro banAvaDAvyAM tathA mUrtio sthApita karAvI. chokarA-chokarIonA abhyAsa mATe skUla, kaoNlejo tathA gurukuLo banAvyAM. muMbaImAM I.sa. 1954mAM teo kALadharma pAmyA. muMbaImAM teonuM samAdhisthaLa banyuM che. vijaya vallabhasUrijIno janma vaDodarAmAM thayo hato ane 17 varSanI vaye AtmArAmajI mahArAja pAse tapAgacchamAM munidIkSA lIdhI. teonA pracAranuM kSetra moTe bhAge paMjAba rahyuM. A khAnakAha DogarAnuM maMdira ane upAzraya teoe I.sa. 1940mAM baMdhAvyAM. pAkistAnanuM A maMdira ane syAlakoTanuM maMdira teonI aMtima yAdagIrI che. aMdhakAra samA te pAMca dIpako bujhAI gayA. meM acAnaka mArA hAtha joyA. mArA hAtha para te dIpakonI zAhI evI rIte virAjamAna hatI, jANe huM khuda te zAhI lAvyo houM ! te jama gaI .yAdI jaina sthAnaka ahIM sthAnakavAsI parivAro vadhAre nahotA, chatAM eka suMdara sthAnaka sAdhusadhvIjIo mATe paryApta hatuM. banne samAjamAM pUro meLApa tathA sahayoga dRSTigocara thatA hatA. A sthAnaka have eka ghara che ane te potAnI oLakha khoI beThuM che ! Hui syAhI 89
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 28 pAkistAnanAM jaina maMdiro khAnakA DogarA pAse phArUkAbAThanuM jaina zvetAMbara maMdira be nahero vacce vaseluM zahera phArukAbAda, khAnakA DogarAnI najIka vaseluM eka sAruM zahera che. ahIM lagabhaga 200 varSa pahelAM (eka yatijInI preraNAthI) nirmita eka jaina zvetAMbara maMdira che. maMdira bahu moTuM to nathI, paraMtu zikhara tathA kaLaza sahita che. tene eka dhanavAna bhAvaDA parivAre banAvyuM hatuM. khAnakA DogarAnA maMdiramAM rahevAvALA musalamAna parivAro pAsethI phArukAbAdanA maMdira vize jANakArI mAgI to teoe kahyuM ke, tyAMnA jaina maMdiranI sArI rIte dekharekha thAya che. atyAre tyAM musalamAna vyApArI parivAranuM nivAsasthAna che, paNa teo maMdiranI sArI sAphasaphAI rAkhe che. jaina vidvAna Dr. Peter flugel ane eka muslima ArTa-skaoNlara mujaphphara ahamade potAnA nibaMdha 'Survey of Jain Heritage in Pakistan' mAM lakhe che - 'One temple in Farooqabad is occupied by a local merchant who takes good care of it.' phArukAbAda lAhorathI 55 ki.mI. pazcimamAM zeqhupurA jillAmAM che. Hui 90
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 29 pAkistAnanAM jaina maMdiro siyAlakoTa sila koTa usAriyA arthAt siyAlakoTa (nagara) vasAvyuM... jaina graMtho - bhagavatI sUtra, vipAkasUtra, Avazyaka cUrNi ane Avazyaka niryuktimAM bhagavAna mahAvIranA paMjAbanAM keTalAMya kSetromAM vihArano ullekha maLe che. kahevAya che ke caMDakauzika nAgane jJAna ApIne kanakhalathI bhagavAna mahAvIra pAMcAla padhAryA. ahIM teo svetAdikAmAM AvyA hatA. jaina graMthomAM siyAlakoTa mATe svetAdikA tathA sAkala A be nAma maLe che. mahAvIranAM pAvana caraNa A dharatIne sparyAM hatAM ane tyAra bAda 2000 varSa pachI gurunAnake A dharatI para tapa karyuM hatuM ane A dharatI para bAbaranA sainye gurunAnakane keda karyA hatA. gurunAnake bhagavAna mahAvIranI ahiMsA ane jIvarakSAno saMdeza temanI A sUktimAM batAvyo - jora lAge kApaDA, jAmA hoye palIta - jo rata khAve mAnasA, tA~ kau~ niramala cIta // mahAvIrathI gurunAnaka sudhI 2000 varSonI kahAnI. A badhA mahApuruSonAM kadamonI nizAnIo samayarUpI dhULa dUra karI zakI nathI, paraMtu samayanI sAthe sAthe A nizAna vadhAre gADhAM thatAM gayAM. siyAlakoTa jatAM saDakanI banne bAju ghara tathA ImAratothI UMcAM ane udAsa UbhelAM hindu maMdironAM darzana karyAM. have te maMdiro nathI, ghara che. gharanA lokoe sau prathama A maMdiromAMthI mUrtio bahAra kADhI, pachI dIvAlo para banelAM citrone naSTa karyAM ane pachI bAbarI masjidano baLApo A maMdira para utAryo. siyAlakoTa zahera amArI eka bAju prAcIna zaheranA mATInA Dhaga, samayanI cakkImAM pisAyela zaheranA khaMDera ane bIjI bAju navI samRddhi. aneka ghaTanAo tathA kathAone 91
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - pAkistAnanAM jaina maMdiro --- ------- A zahere potAnAmAM sameTI lIdhI che. bhagavAna mahAvIra, rAjA rasAlu, rAjA salavAna, pUrNabhagata, teonI sAvakI mAtA lUnA, sagI mAtA accharAM, pIra murAdiyA - keTalI kathAo, keTalAM pAtra ane ekaluM siyAlakoTa ! prAcIna maMdira paMDita hIrAlAla dUgaDa anusAra syAlakoTamAM bhagavAna pArzvanAtha ane bhagavAna zAMtinAthanuM eka maMdira hatuM. vi.saM.1913 (I.sa. 1856)mAM eka munirAje sUtra aMtaHkRta dazAMganI pratilipi ahIM lakhI hatI. eka anya prazasti vi.saM. 1662 (I.sa. 1605)mAM akabaranA zAsanakALa daramiyAna siyAlakoTamAM lakhAI hovAno ullekha maLe che. kAlAMtaramAM uparyukta jaina maMdiramAMthI pratimAonuM utthApana karIne tene jaina sthAnaka banAvavAmAM AvyuM. siyAlakoTanuM maMdira ahIMnAM jaina maMdira zodhavA ame AgaLa vadhI rahyA hatA. mane evo khyAla hato ke, A maMdira namakamaMDI'mAM che, paNa vAstavamAM te kanakamaMDI'mAM sthita hatuM. meM bajAra pasAra karyuM to eka khUba UMcuM maMdira galInI bIjI bAju hatuM. huM DAbI tarapha vaLyo to maMdiranI eka dIvAla mArI sAme hatI. eka nAnakaDA daravAjA upara skUlanuM borDa lAgeluM hatuM ane skUlavALAoe borDanI nIce "mahAvIra jaina zvetAMbara maMdira lakhyuM hatuM. garadana pAchaLanI tarapha vaLI gaI. ahIMthI phoTA levA muzkela hatA. 12-13 vaSano eka chokaro mane joI rahyo hato. tene meM pUchyuM ke, "mAre A maMdiranI tasavIra levI che. zuM tuM mane koI gharanI chata para laI jaI zakIza ?' Avo" kahIne te mArI AgaLa cAlavA lAgyo. eka gharamAM Dabala roTI' banAvavAnuM kAma cAlu hatuM. meM temane chata para javA vinaMtI karI. huM chata para pahoMcyo ane maMdiranA uparanA bhAganA phoTA levA lAgyo. zuM huM A maMdiranI aMdara jaI zakuM ?' atyAre nahIM. hamaNAM to zALA baMdha che. cokIdAra paNa ahIM hoto nathI. cAvI AcArya pAse hoya che. Apa kyAreka zALAnA samaye Avazo tyAre batAvIzuM.' joke je jagyAe tame UbhA cho te maMdirano eka bhAga che, A nIcenI dukAno paNa. A bahu moTuM maMdira che. kahevAya che ke sane 1947mAM jyAre ahIM khUnakharAbA thayA tyAre zaheranA badhA hiMdu tathA zIkha loko maMdiramAM ekaThA thayA hatA. 92
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro ahIMnuM maMdira khUba bhavya, suMdara ane sapheda mArbalanuM baneluM hatuM. aMdara khullo vistAra hato ane sAme cAreya dizAo taraphathI cAra mUrtio hatI. bAjumAM bArazAkha (pIThIkA) para paNa mUrtio hatI. uparanA mALe paNa mUrtionAM sthAna hatAM. savAra-sAMja dararoja AratIno avAja saMbhaLAto hato. paNa have maMdirano aMdarano ne bahArano bhAga lokonA gussAno zikAra banI gayela che. have ahIM khAsa che nahIM. rAta paDavAnI taiyArI hatI. meM maMdiramAMthI bahAra AvavA prayatna karyo. siyAlakoTanI keTalIya vAto yAda AvatI hatI. te kaikeya dezanI rAjadhAnI hatI. maharSi pANinIe kaikeya dezanI sImA jehalama, zAhapurathI byAsa nadI sudhI batAvI che. siyAlakoTanA maMdirane huM aMdarathI jovA mAgato hato, paNa joI na zakyo. tenA vize samaye samaye aneka vivaraNo, Alekho ane pustakomAM vAMcyuM che ke A maMdira jaina guru AcArya vijayavallabhasUrijInI preraNAthI banavAnuM zarU thayuM ane 29-11-1946nA divase AcAryazrIe tenI pratiSThA karAvI hatI. khUba AlIzAna A maMdiramAM mukhya vedI para cAra mUrtio birAjamAna hatI. nIcethI corasa ane upara vRttAkAra letuM A UMcuM zikhara kALuM paDI gayuM hatuM. khaMDita mUrtio para paNa kALano krUra krodha dekhAto hato. niraMtaratAnI cakkI satata cAlatI hatI. amArI gADImAM khAmozI hatI, paNa mArA magajamAM to ItihAsanI cakkI cAlatI hatI. bhagavAna mahAvIra siyAlakoTa padhAryA hatA. A samaye teo kura dezamAM paNa vicarelA. jaina paTTAvaliomAM lakhela che ke, siyAlakoTamAM mahAvIrasvAmIe 15 divasanA upavAsanuM pAraNuM karyuM hatuM. ahIM teone temanA anuyAyI nAgasena dvArA AhAravidhi (gocarI) thaI hatI. siyAlakoTamAM ja samrATa azokanA putra kuNAlane aMdhakaravAmAM Avyo hato ane kuNAlanA putra saMpratie ahIM zAsana karyuM hatuM. siyAlakoTa tenI rAjadhAnI hatI. rAjA saMpratie jaina dharmane potAno rAjadharma banAvyo hato. teNe aneka maMdiro baMdhAvyAM. banI zake che ke siyAlakoTamAM sauthI prathama jaina maMdira saMprati rAjAnA samayamAM nirmANa pAmyuM hoya. siyAlakoTanuM sthAnaka siyAlakoTamAM sthAnakavAsI jainonAM ghaNAM ghara hatAM. eka mahollAmAM A 93
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----- pAkistAnanAM jaina maMdiroghara hatAM. bhAvaDAnI galI ahIM 'bhAbaDakhAnA" tarIke oLakhAtI hatI. madhyakALamAM yatioe banAvela prAcIna bhagavAna pArasanAtha tathA bhagavAna zAMtinAthajInA maMdiramAMthI mUrtione dUra karIne tenuM sthAnakamAM rUpAMtara karavAmAM AvyuM che. lagabhaga 150-160 varSa pahelAM tenI sAthe bIjI jagyA laIne sthAnaka bhavana vizALa banAvavAmAM AvyuM. mahilAo mATe alaga sthAnaka hatuM. ahIM eka jaina jajanuM paNa makAna hatuM. have A badhAM ghara anya lokonAM ghara che athavA zo-rUma che. digaMbara jaina maMdira siyAlakoTa chAvaNImAM eka nAnuM paraMtu prabhAvazALI ane suMdara digaMbara jaina maMdira hatuM. have tyAM kaMI nathI. siyAlakoTanA bhAvaDA bhAvaDA jaina lokonI siyAlakoTamAM sArI saMkhyAmAM vastI hatI. teono kArobAra mukhyatve bAjAra-kalAM' tathA 'guDamaMDI'mAM hato. sArAM pAkAM makAno tathA zAnadAra havelIomAM teo rahetA hatA. zaheranA loko paNa temane samRddha nAtanA mAnatA hatA. sarAya-bhAvaDAna muhallAmAM ja sthAnaka tema ja maMdira hatAM. dezanA bhAgalA paDyA tyAre sauthI prathama tophAnI ToLAe zeTha motIlAla bhAvaDAnI havelIne peTrola nAkhIne saLagAvI, tyAre Age AkhA mahollAne potAnI jhapaTamAM laI lIdhA. lokoe chAvaNI (kempa)mAM zaraNa lIdhuM ane game tema karIne bhArata pahoMcyA. saunA samajAvavA chatAM paNa keTalAka loko siyAlakoTamAM ja rahyA. jema ke hakIma gopAladAsa bhAvaDA, lAlA rAmalAla ane ThekedAra rAmajIdAsano putra prabhudyAla. -------------- (1) zrI AtmArAmajI mahArAjanA moTA gurubhAI gaNi muktivijayajI (mUlacaMdajI mahA.)no janma siyAlakoTamAM osavAla baraDa parivAramAM thayo hato. teonI smRtine siyAlakoTa maMdira sAthe joDavA ahIMnA maMdiranuM nAma "zrI zAzvata jina muktimaMdira' rAkhavAmAM AvyuM ane tyAM zrI mUlacaMdajI mahArAjanI pratimAnI sthApanA paNa karavAmAM AvI hatI. (2) siyAlakoTa maMdiranI be-traNa khaMDita tIrthakaronI mUrtio lAhoranI eka hoTalamAM Dekorezana pIsa' tarIke rAkhela che. ( 94
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro - prakaraNa : 30 nArIvAla vAra sarU ra ghaDana niyaoN ... sanakhatarAthI pAchA pharatAM nArovAla maMdira jovAno kAryakrama banAvyo. nagara bahArathI ja A jaina maMdira spaSTa dekhAya che. masjidonI UMcI-nIcI mInAra, guMbaja tathA nagaranI ImAratothI UMcuM paNa udAsa jaina maMdira zaheranI eka viziSTa jJAtinA astitvano ItihAsa darzAvatuM UbhuM che. tame ahIM koI maMdira ke gurudvArA vize pUcho to sauthI pahelAM to teo tamane zaMkAnI najare joze. pachI pUchaze ke kyAMthI Avo cho, koNa cho ? vagere. ame pUchayA vagara ja AgaLa vadhavA lAgyA. eka medAnamAM gADI UbhI rAkhIne maMdiravALI galImAM pahoMcyA. thoDuM cAlyA to maMdiranI bilakula najIka AvI gayA. maMdiranI sAmenA gharanI bahAra traNa mANaso vAto karI rahyA hatA. teo sArA mUDamAM dekhAyA. 'ame lAhorathI AvyA chIe ane A maMdira jevA IcchIe chIe. zuM ame A maMdirane aMdarathI joI zakIe ?' 'tapAsa karIe. gharavALAne pUchavuM paDaze." te traNeya jaNa amane sAthe laIne maMdiranA mukhya daravAjA tarapha pahoMcyA. gharano daravAjo khakhaDAvyo. aMdarathI eka AdheDa strI AvI. amArI sAthe eka mahilA hovAne kAraNe te amane maMdira batAvavA taiyAra thaI. maMdiranI aMdara AjJA maLatAM ame maMdiranI aMdara gayA. have amArI sAme khullI vizALa jagyA ane tenI pazcimamAM hatuM svarNamaMdira. gharanA lokoe temano sAmAna suMdara DhaMgathI rAkhyo hato. suMdara palaMgo ane tenA para sapheda tathA raMgIna cAdara bichAvI hatI. gharano bAkIno sAmAna paNa khUba vyavasthita rIte rAkhyo hato. ( 95 )
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro A jagyAne maMdira tathA tenA zikharanA paga kahI zakAya. A amAro maMdiramAM pahelo paDAva hato. sAthe cAlatI traNa vyaktio amArI AgaLa-AgaLa sIDIo caDhavA lAgI. paccIsa pagathiyAM caDhIne ame maMdiranA prathama mALe pahoMcyA. A mUrtipUjaka jainonuM maMdira che, e kAraNe dareka mALe mUrtionuM sthAna baneluM hatuM. dareka phloranI chata para 'phreskojha' banelA hatA. A phloranI chata lAkaDAnI hatI, jemAM phUla, choDavAM, velIonI sajAvaTa suMdara raMgothI karavAmAM AvI hatI. phUlonI vacce eka goLa kAca lagADelo hato. lAkaDAnI chata samayanA dhumADAthI kALI paDI rahI hatI, paNa alaga alaga raMgone spaSTa jAI zakAtA hatA. have ame AgaLanA mALe caDhI rahyA hatA. A maMdiranI chata che. khullI chata ane cArebAju lagabhaga 4 phUTa UMco muMDera (agAzIthI thoDo UMco chevaTano bhAga). chatanI pazcimamAM maMdiranuM zikhara tathA kaLaza. corasa AkAramAM kamaLanA phlothI uThatA (zobhatA) UMcA zikhara para dhvajadaMDa lAgelo che. AkAza sAthe vAto karato kaLaza ! zikharanI nIce pharI mUrtione rAkhavAnuM sthAna, je atyAre svaccha 'sTora' che. A mUrtisthAnanI chata guMbaja jevI che, jene cAreya bAjuthI raMgIna, suMdara sajAvaTa karavAmAM AvI che. guMbajanA madhyamAM eka raMgIna phala ! A badhuM joIne ahesAsa thayo ke gharavALAoe A maMdiranI sArI kALajI rAkhI che. tyAM sudhI ke teoe chellAM 65-70 varSamAM 'phreskojha'ne bacAvavA cUno paNa nathI karAvyo, paNa 'phreskojha' (bhIMta para upasAvelA kalAtmaka citro)nA raMga evA lAgatA hatA ke jANe tene banAvIne kArIgaro hamaNAM ja nIce na UtaryA hoya ! ame A zikhara-kaLazanI parikramA karI rahyA hatA. cArebAju suMdara gokhalA banelA hatA. A gokhalAnI sAthe aDadhA kamaLanA phUla dIpaka rAkhavA mATe banAvavAmAM AvyA hatA. nArovAlanuM jaina maMdira zrI vijayavallabhasUrijIe I.sa. 1897nuM cAturmAsa nArovAlamAM karyuM hatuM. temanA upadezathI ahIM maMdira banAvavAnuM Ayojana thayuM. mULanAyaka bhagavAna CS
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro munisuvratasvAmInI pratimAjI ke jemanI aMjanazalAkA gata varSe sanakhatarAmAM thaI hatI, temanuM sthAna nirdhArita karI, bhUmipUjana paNa A gurudevanI nizrAmAM thayuM. maMdira banAvavAnuM kAma potAnI gatithI cAlatuM rahyuM ane I.sa. 1912 sudhImAM maMdira taiyAra thaI gayuM. zrI vijayavallabhasUrijI pAse AjJA tathA muhUrta meLavIne tA. 19-2-1913, vi.saM. 1969, mAgha zukla terasa, budhavAranA divase bhagavAna munisuvratasvAmI jaina maMdiranI pratiSThA svAmIjI sumativijayajI tathA paMnyAsa suMdaravijayajI dvArA saMpanna thaI hatI. A maMdiramAM mUrtio rAkhavAnuM sthAna pahelA mALe khUba suMdara rIte banAvela che. gharamAM rahetA loko sAphasaphAI rAkhe che. 19mA tIrthaMkara zrI munisuvratasvAmInI banne bAju RSabhadeva tathA caMdraprabhu birAjamAna hatA. bhAvaDA mahollAmAM sthita maMdiranI sAthe ja sAdhuone rahevA mATeno upAzraya hato. chokarIo mATenI zALA paNa samAja dvArA sthApavAmAM AvI hatI, je I.sa. 1947 sudhI saphaLatApUrvaka cAlatI rahI. (pAkistAnanuM nirmANa thatAM nArovAlanI A skUlanA dastAvejanA AdhAre sarakAre aMbAlA zaheramAM eka zALA banAvavA mATe jagyA phALavI hatI.) nArovAlamAM sAdhuonuM AvAgamana thatuM rahetuM. I.sa. 1897 (vi.saM. 1954)mAM AcArya vijayavallabhasUrijIe ahIM cAturmAsa karyuM hatuM. teoe ahIM ja muni lalitavijayajIne sAdhudIkSA ApI hatI. ahIMnI eka jaina dharmazALA 'zeTha paMjUzAha dharmacaMda kI sarAya' nAmathI atyAra sudhI mazahUra che. tenAthI jaina samAjanI janasevA tathA paropakAranI bhAvanA jovA maLe che. jaina sthAnaka ahIMnA jaina sthAnakamAM eka haoNla tathA be oraDAo sAdhu-sAdhvIjIo mATe hatA. sAmAjika kAryo paNa thatAM rahetAM. bhAvaDA mahollAnA loko mahollAthI bahAra thoDe dUra eka majAra hatI, je 'dhuvAjA pIra' tarIke 97
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro oLakhAtI. tyAM ghAsa para besIne pattA ramI rahyA hatA temAMthI eka jaNane meM pUchyuM, 'A mahollAnuM nAma zuM che ?' 'A mahollAnuM nAma che 'usmAniyA mahollo'. agAu te 'bhAvaDA mahollA' tarIke oLakhAto. teo cAlyA gayA eTale navA lokoe tenuM nAma potAnI marajI mujaba rAkhI lIdhuM. have te loko tenuM jUnuM nAma bilakula jANatA nathI, paNa sarakArI dastAvejomAM tenuM nAma bhAvaDA mahollo che.' 'Ane bhAvaDA mahollA kema kahetA hatA ?' 'A bhAvaDAono mahollo hato. ahIMnAM keTalAMka gharono eka ja moTo parivAra hato ane A parivAranA so uparAMta nAnA-moTA sabhyo hatA. A badhA eka ja dAdA-paradAdAnAM saMtAno hatAM. teonI ahIM khUba sArI saMpatti hatI. 'paMjUzAha dharmacaMdrakI sarAya' (jyAM atyAre zikSaNa vibhAganI oNphisa che), kAlA mahala, A maMdira, upAzraya ane skUla A badhuM teonuM hatuM.' 'A maMdiramAM dararoja eka borI loTanuM 'laMgara' (samUhabhojana) cAlatuM hatuM. te loko sAthe maLIne jamatA. teo zAMtipriya hatA. koI sAthe laDAI-jhaghaDA karatA nahIM. huM tamane teono Akho mahollo batAvuM chuM.' 'tame ahIMnA mULa vatanI cho ?' 'nA. ame paNa bhAratamAMthI AvyA chIe, pachI ahIM rahI gayA. mAro janma ahIM ja thayo che. sarakArI skUlamAM huM zikSaka chuM.' te mArI sAthe galInA dareka makAna pAse jaIne kahetA ke, A bhAvaDA lokonAM makAna che. eka makAna para lakhyuM hatuM - 'makAna lAlA rikhIrAma jaina, jAgIrImala jaina. saMvata 1981, I.sa. 1925.' A Akho mahollo eka goLa galIthI paraspara joDAyelo hato. AkhA mahollAno AMTo lagAvIne ame jaina maMdiranA daravAjA pAse AvI gayA. lakhyuM hatuM - 'jaina zvetAMbara maMdira, vitha zikhara'. huM A maMdiranA nirmANa bAda lagabhaga 150 varSa pachI tenA daravAjA pAse Ubho hato - keTalIya RtuonA gIta laIne. saMbhava che ke hajAro varSa pUrve 98
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---pAkistAnanAM jaina maMdiro --------------- A dharatI para koI jaina tIrthaMkaranAM caraNa paDyAM hoya. meM nArIvAlanA A zvetAMbara maMdiranA udAsa kaLaza tathA zikharane eka vAra pharI dhyAnapUrvaka joyAM. temanI uMmara 150 varSa thaI cUkI hatI. pazcima dizAnA sUrajanA kiraNothI mArI AMkho baMdha thavA lAgI. iMTo ane masAlAothI baneluM zikhara 150 varSanuM AyuSya bhogavI cUkyuM che. have te dehane palaTavAnI avasthAmAM che. meM mArI tarapha najara karI. uttara maLyo, "nA, huM deha palaTI zakuM nahIM. huM vadhumAM vadhu zarIrathI mukta banIne paramAtmAno hisso thaI zakuM chuM ane mAruM zarIra mATImAM bhaLI jaIne potAnuM astitva khoI zake che." zarIranuM astitva jyAre paMcamahAbhUtamAM vilIna thaI jAya che tyAre mATInuM zarIra mATImAM ja bhaLI jAya che. dArzanika sUphI kavi bullezAhanA zabdomAM - mATI kadama kareMdI yAra cAra saiyA~ ratna kher3ana galiyA~ paMjavIM vica saradAra hassa kheDa mur3a mATI hoiyA~ paudiyAM paira pasAra ___ mATI kadama kareMdI yAra / arthAt A asAra saMsAra Ama ne Ama cAlI rahyo che. (paMcamahAbhUtonuM darzana che) cAra sakhIo rame che. pAMcamI teonI saradAra che. avadhi pUrNa thaI gaI. badhI pAchI AvI gaI - paga pasArIne. (1) nArovAla zvetAMbara jaina samAjamAM ucca zikSaNa pratye sAro lagAva hato. lAlA jasavaMtarAya (vakIla), lAlA ratanalAla (vakIla), lAlA tilakacaMda (M.Sc.), prinsipAla jJAnacaMda (M.Sc.), DaoN. suzIlakumAra, zrI vijayakumAra (vakIla), zrI haMsarAja (bI.e.bI.TI.) vagere keTalAMka nAma udAharaNarUpe che. vartamAnamAM badhA parivAra baTAlA, abAlA - ludhiyANA, jAlaMdhara, dilhI, caMDIgaDha tathA bhopAla vagere jagyAe vaselo che. (2) I.sa. 1941mAM AcArya vijayavallabhasUrijInI nizrAmAM eka pagapALA yAtrIsaMgha, nArIvAlathI kilA sobhAsiMhanA maMdiranA darzana-vaMdana hetu gayo hato. CC
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 31 sanabataza E vI phoja jJAna TI nA ........ "pahacAna'nI potAnI ja kathA che. kyAreka koI sthAnavizeSa sAthe vyaktinI oLakhANa thAya che ane kyAreka vyakti ja koI sthAnanI oLakhanuM pratIka banI jAya che. koInuM kartavya paNa tenI oLakha banI jAya che. sanakhatarA javA mATe ame nArovAlavALI saDaka para hatA. sauthI prathama pahoMcyA karatArapura sAhiba. karatArapuranI oLakha che - gurunAnakadeva. A sthAne teoe 18 varSa khetI karI, haLa calAvyA ane rAvI nadInA pANImAM snAna karyuM. ahIM ja bhAI lahanAne guru aMgada banAvyA ane ahIM ja paMjAbI bolIne gurumukhI lipi maLI. manuSyamAtra mATe gurujInuM amara vAkya ahIM ja praphurita thayuM - "nAma gapo, rita vAro, vaMdu cho? gurunAnakanA mate e ja manuSyanI oLakhANa che, je tene anya jIvo, pazuothI paNa alaga pADe che. amArI gADI saDaka para doDatI hatI. saDaka para senA mATe banAvelA baMkaro hatAM. ame bhArata-pAkistAnanI sImA para cAlatA hatA. banne bAju baMkaro hatAM. rAjanIti, rASTrIya hitanI vAtomAM kyAMya sAmAnya janatAnuM nAma nathI ! surakSA nAme miliTarI, sivila, netAo tathA aphasarone lahera che, mare che to bicArI AmajanatA. vAto karatAM sanakhatarA pahoMcI gayA. zaheranA prathama cokathI ja ame jamaNI tarapha vaLyA. koIne pUchavAnI jarUra na paDI. maMdira najare paDatuM hatuM. AgaLa vadhyA to sanakhatarAnuM bajAra najare paDyuM. ronakavALA lAMbA bajAranI jamaNI bAjue vaLatAM ja maMdira pahoMcI gayA. amArI sAme ja hatuM - JAIN SHVETAMBER TEMPLE WITH SHIKHAR - Hlezal daravAjAmAM pravezatAM ja sarakArI skUla hatI - jene tALuM mAreluM hatuM. daravAjAnI (100)
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro DAbI bAju alaga alaga prakAranI dukAno. A dukAno paNa maMdiranI imAratano hisso hatI. dukAna para beThelA eka yuvAne amArA kahevAthI eka gharanuM dvAra khakhaDAvyuM, paNa tyAM rahelI mahilAoe aMdara javA devAno inkAra karyo. have teonuM ghara hatuM, maMdira nahIM. ame teonuM ghara jovA nahIM, maMdira jovA AvyA hatA, paNa have A maMdiranI oLakha badalAI gaI che. jyAre oLakha badalAI jAya tyAre pAchaLanuM badhuM atIta banI jAya che. vItelo bhUtakALa ane keTalIka vAra khovAyelo bhUtakALa. pAse ja sonInI dukAna hatI. dukAnadAre sArI rIte svAgata karyuM. amane besADacA. nAma pUchatAM teNe potAnuM nAma muhammada asagara sAgara kahyuM. 'sAgara' tenuM takhallusa hatuM. teNe kahyuM ke, 'mane sUphI kalAmano zokha che.' thoDI vAra pachI meM zAMtithI pUchayuM ke, A mahollAnuM nAma zuM che ?' 'A mahollAnuM nAma 'bhAvaDiyAM mahollo' che. atyAre A coka 'husainI coka' tarIke oLakhAya che. pahelA Ane 'maMdiravALo coka' kahetA hatA.' 'zuM tame koI evI vyakti sAthe meLApa karAvI zako ke je A maMdira tathA bhAvaDA vize amane kaMIka kahI zake ?' asagare te vakhate nAnA chokarAne naMbaradAra bAbAjIne bolAvavA mokalyo. thoDI vAramAM grAmya pozAkamAM eka bujhurga dukAnamAM AvyA. pUchatAM teoe potAnuM nAma 'miyAM gulAma mustaphA arAI' batAvyuM. sAthe jaNAvyuM ke teo ahIM keTalIya peDhIo sAthe rahe che ane naMbaradArI eTalA samayathI maLI che. 'A maMdiranuM nAma zuM che ?' 'A maMdira jainonuM maMdira kahevAtuM athavA bhAvaDAonA maMdira tarIke paNa oLakhAtuM. A Akho mahollo bhAvaDAono mahollo hato. maMdiranA daravAjAmAM eka moTo ghaMTa lagAvelo raheto, jene vagADIne aMdara jatA. jyAre teo pUjAdi karatA tyAre savAra-sAja ghaMTa vagADatA. A maMdirano aMtima pUjArI sAhibasiMha jaina hatA, je maMdiranuM dhyAna rAkhatA hatA. loko sAmAnya rIte sapheda vastromAM AvatA.' 101
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---pAkistAnanAM jaina maMdiro "sAdhuo paNa hatA ?' "hA, paNa bahu thoDA samaya mATe teo AvatA. amArA dAdAnA vakhatamAM AvatA hatA.' "zuM tame A maMdirane aMdarathI joyuM che ?' hA, A maMdira aMdarathI khUba moTuM ane suMdara hatuM. dIvAlo para nakazIkAma karelI tasavIro hatI. sAthe phUla, choDavA ane sAdhuonI tasavIro. vacce moTo ghaMTa. aMdara ghaNA oraDAo hatA.' "ApanA bujhurgoe kyAreka maMdira vize kaMI kahyuM che ?' "hA, amArA bujhurga dAdA-paradAdA sadA A maMdira vize kahetA ke, eka vAra ahIM bhAvaDA lokono meLo bharAyo hato. ATha divasa samelana cAlyuM hatuM. bahArathI hajAro jeno ahIM AvyA hatA. ghaNA jaina sAdhuo paNa hatA. te vakhate A maMdiramAM jaina pratimAjInI sthApanA karavAmAM AvI hatI. sanakhatarAnA hindumusalamAna - badhA A kAryakramamAM sAmela thayA hatA. ahIMnA keTalAya bhAvaDA zeTha prakhyAta hatA. temano vyavasAya zarApha ane kapaDAM vAsaNano hato. eka vAta yAda Ave che ke A maMdiranA uparano kaLaza keTalAya mAIlo sudhI dekhAto! maMdira pAse sAdhuonA utArA mATenI vyavasthA paNa hatI.' atyAre A maMdiramAM koNa rahe che ?' "be parivAra rahe che. pahelAM A maMdira khAlI hatuM. thoDAM varSa pahelAM kArabhArIne maLIne hindu vakapha pAse aloTa karAvela che.' evuM lAgyuM ke naMbaradArane A parivAronuM maMdiramAM AvIne rahevuM sAruM lAgyuM nahotuM. te maMdirane mAtra maMdira rUpe ja jovA IcchatA hatA. temaNe to peDhIothI tene jaina maMdiranA rUpamAM joyuM hatuM, have A navI oLakhane teo pacAvI zakyA nahotA. mane khabara nathI ke teonI A maMdiravALI oLakha kyAM sudhI cAlaze ? jaina graMthonA vivaraNamAM kyAMka vAMcyuM hatuM ke pAchalI sadImAM thaI gayelA, jaina itihAsanA vidvAna eka jaina sAdhu-AcArya vijayendravijayano janma sanakhatarAmAM thayo hato. tyAre teonA sAthI sAdhu zrI vidyAvijayajI itahiAsanI zodhamAM sUbA siMghamAM paNa gayA hatA. jaina yati gurudAsa RSie vi.saM. 1871, I.sa.1714mAM ahIM pannavaNA sUtranI pratilipi lakhI hatI. 102
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- sanakhatarA - naMbaradAranuM zahera, zvetAMbara maMdiranA pUjArI sAhibasiMha jaina ane bhAratIya philma ekTara rAjendrakumAranI janmabhUmi. ame sanakhatarA zaherane joIne bahAra jaI rahyA hatA. meM chellI vAra pAchA pharIne te jagyAethI maMdiranA kamarAne joyo. evuM lAgyuM ke jANe te kahI rahyo hoya ke, mane zarama Ave che ke ApanA mATe mAruM dvAra kholI na zakyo. tame mArA mahemAna cho, paNa huM majabUra chuM. huM cAlI zakato nathI, nahitara huM tamArI sAthe cAlI nIkaLata ! pachI te potAnI jAtane ja kahe che ke, jo cAlavA yogya hota to sane 1947mAM temanI sAthe ja cAlI nIkaLyo hota! mane evuM lAgyuM ke te sAce ja mArI sAthe AvavA mAgato haze. huM jyArathI tene joI rahyo chuM, te cUpacApa mArI sAthe cAlato AvI rahyo che! mane lAge che ke kadAca te raDI paDaze ane bolI UThaze - __ 'maiM bhI jhoka rA~jhana dI jANA, nAla mere koI calte' arthAt (hIra uvAca) mAre avazya rAMjhAne - mArA priyatamane maLavA jAvuM che. are ! mArI sAthe koIka to cAle! sanakhatarAnuM jaina sthAnaka ahIM bhAvaDAonI galImAM ja sthAnakanuM bhavana che. bahu moTuM nahi, paNa ahIMnI AvazyaktA anusAra barAbara che. sAdhu, satIratno paNa padhAratAM hatAM. Aje teNe eka gharanuM rUpa lIdhuM che. (1) sanakhatarAnA maMdiranI pratiSThA zrI AtmArAmajI mahArAje eprila 1896mAM karAvI hatI. mULanAyaka zrI dharmanAtha, jamaNI tarapha RSabhadeva tathA pArzvanAtha tathA DAbI bAju suvidhinAtha tathA caMdraprabhu - kula pAMca pratimAjI vedImAM virAjamAna hatI. sAmenI tarapha zAMtinAtha, neminAtha tathA ajitanAtha hatA. dezanuM vibhAjana thatAM A mUrtionuM zuM thayuM tenI khabara nathI. (2) sanakhatarAnA lAlA amIcaMda jaina khaMDelavAla, jUnA jamAnAnA grejyueTa thayelA hatA. tyAMnI nagarapAlikA ane koMgresa kamiTInA pradhAna paNa hatA. (3) prAcIna saMdarbhomAM lAlA gopInAtha, anaMtarAya tathA premacaMda zrAvakonA nAma maLe che. - - - - - - - - - - - - - - 103.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - -pAkistAnanAM jaina maMdiro - -- prakaraNa : 32 pasara ... varasatA ra pasara merA pustakonI duniyA eka gajabanI duniyA che. mAro oraDo pustakothI bharelo che. emAMthI keTalAMka pustako mArAthI zaramAya che ane keTalAMkathI huM zaramAuM chuM ! keTalAMka mArAthI chupAya che, to keTalAMka IzArAthI bolAve che ! mArI moTI muzkelI e che ke kaI vAta ke kayA akSara mArA mananI sAcI citrakArI karI zakaze ! "pIrabAbA sarakAra khajAnacI'nI kathA zarU karuM ke pasaruramAM muni khajAnacaMdanI samAdhi vize jANakArI ke teo muslima pIra kahevAyA enI vAta karuM ? koI cheDo hAtha Avato nathI. lAhorathI nArovAla janArI saDaka parathI ame pasarura pahoMcavAnA hatA. siyAlakoTa jillAnA tAlukA pasaruranI uttare siyAlakoTa, pazcimamAM gujarAMvAlA ane pUrvamAM nArovAla tathA kilA sobhAsiMha zahero che. bahAra rastA para paMjAbI zAyara hayAta pasarurInA putra ane kavi habIba sAhiba amArI rAha jotA hatA. teonI sAthe zaheramAM pahoMcyA ane cA vagere bAda bhAvaDA mahollAnI zodhamAM nIkaLI paDyA. bajArathI AgaLa, jamaNI bAju lagabhaga 100 mITara lAMbI galI AgaLa jatAM be bhAgamAM vaheMcAI gaI. sAme dIvAla para "modI khokharAM lakhyuM hatuM. ame DAbI tarapha vaLyA. ahIM bhAvaDiyA daravAjo hato. meM daravAjAvALI jagyAethI bhAvaDA mahollAnI galInA phoTA lIdhA. amArI sAme suMdara makAna hatuM. habIba temAM javA lAgyo ane mane paNa aMdara bolAvI lIdho. daravAjAnI sAthe nIcI chatano varaMDo hato. dIvAlanI sAthe pANInI vyavasthA, jyAM AvanArA loko hAtha-moM dhotA. enI sAthe kabara para lIlA (104)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ --------------pAkistAnanAM jaina maMdiro --- ---- raMganI cAdara, jenA para kurAnanAM vAkyo lakhyAM hatAM. loDhAnI bArInI sauthI upara lakhyuM hatuM - "hanarata vIvI navI sarakAra" kabara para chata nahotI, paNa dIvAlo parathI lAgatuM hatuM ke pahelA ahIM chata hatI. habIbe pUrI namratA ane vidhipUrvaka duA mAgI. temanA asala nAmanI koIne khabara nathI, paNa sayyada miyAM barakhuradAra je pasaruranI najIka laDAImAM zahIda thayA. mahollA bhAvaDiyAnI sAthe teonI majAra che. bhAvaDA lokoe paNa sanmAnapUrvaka tene kAyama rAkhyo. have A mahollA ne "muhallA ImAma sahiba" kahe che." habIba potAnA bujhurgo tathA nagaravAsIo dvArA sAMbhaLelI vAto saMbhaLAvato hato. vAto karavAmAM eka zraddhA, sAco lagAva ane eka sAcA musalamAnano prema hato. 'gaura se dekheM to kAbe ko santa paravAnA kaheM" majAramAMthI bahAra AvyA to habIbe bolavAnuM zarU karyuM ke, tenA bujhurga kahetA hatA ke A gharamAM sAdhujano rahetA hatA ane Aje paNa tene 'sAdhuono Dero' kahe che. tyAM sAmenuM ghara uttamacaMda bhAvaDAnuM che, je ahIMnA pratiSThita vyakti hatA tathA kamiTInA sabhya paNa hatA. ane A jaina sAdhuonuM navuM sthAna che. musalamAno to tene jaina maMdira kahe che. jaina sabhA paNa ahIM thatI. mahollo bhAvaDA khUba dhanavAna mahollo lAgyo. badhAM makAna cAra-pAMca mALanAM hatAM. huM vicArato hato ke samayanI sAthe zuM zuM nathI badalAtuM aneka jaina tathA bauddha maMdiro atyAre hindu maMdira tarIke pUjAya che ane aneka maMdira have masjida banI gayAM che ! e rIte kAlanA jaina sAdhu khajAnacaMda Aje hajarata bAbA khajAMcI sarakAra che. 70 varSa pahelAM jaina mahAtmAnuM samAdhisthaLa hatuM ane Aje te pIrabAbAnI kabara banI gaI che ! kAle tenI jaino pUjA karatA ane Aje musalamAno tenA zraddhALu che. kAla hindustAna, Aje pAkistAna. temanA khajAnacaMda, amArA bAbA khajAcI sarakAra ! 105)
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro nA maiM pAkA vica palItAM nA meM vica kuphara diyAM rItAM kA jANAM maiM kauna ve bulhayA kA jANAM maiM kauna / (bulhezAha) arthAt huM palIto (dUSito)mAM pavitra nathI, na to kAphironA kupharamAM chuM. huM atyAra sudhI potAne 'sva'ne zodhI rahyo chuM ke huM koNa chuM?' munizrI khajAnacaMdajI muni khajAnacaMdajIno janma eka sukhI parivAramAM pitA mohanazAha ane mAtA gaNezIbAInA nivAsasthAne I.sa. 1883mAM thayo hato. nAnI uMmarathI ja vairAgyano raMga lAgI gayo. I.sa. (1903mAM gujarAMvAlAmAM sthAnakavAsI sAdhu (pachI pradhAnAcArya zrI AtmArAmajI pAse sAdhudIkSA grahaNa karI. potAnI prakhara prajJAthI jaina AgamAnuM jJAna prApta karIne, dharmapracAra tathA samAja sudhAraNAnAM kAryomAM lAgI gayA. prAcIna (hAnikAraka) rItarivAjo tathA rUDhione dUra karyA. kanyAkeLavaNI para bhAra mUkyo ane zALAo kholI. sAdhuonA nivAsa mATe sthAnako (bhavana) banAvavAno upadeza Apyo. I.sa. 1945mAM pasaramAM teo kALadharma pAmyA. mahollA bhAvaDAmAM temanuM samAdhisthAna banAvavAmAM AvyuM. bAbA dharmadAsa mogalonA kALamAM dugaDe gotranA bAbA dharmadAsa, potAnA samayanA dAnezvarI ane jarUratamaMdone sahAya karanArA thaI gayA. loko teone 'zAhajI'nA nAmathI oLakhatA. eka vAra teo potAnA khetaramAM ekalA kAma karI rahyA hatA tyAre keTalAka DAkuo AvI pahoMcyA. sAmano karatAM DAkuonA hAthe temanuM mRtyu thayuM. mRtadeha tyAM paDyo rahyo. rAtre mAtAnA svapnamAM AvIne kahyuM ke, "mAruM mRtyu thaI cUkyuM che. mArA aMtima saMskAra khetaramAM ja AMbAnA jhADa nIce karajo. agnisaMskAra karI pAchaLa na jotA tathA tyAM ja mAruM samAdhisthAna banAvajo. te vRkSanI kerI mArI patnIne khavaDAvajo. tenA peTamAM mAruM bALaka che." teonI samAdhi paNa pasaramAM banI - bAbA dharmadAsa pasarura nivAsI guggaDa (osavAla) gotravALAnA upakArI mAnavAmAM Ave che. 106
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro-------- prakaraNa : 33 derAphera athavA kilA drAviDa (dAdA jinakuzalasUrijInuM samAdhisthaLa) saba to khataranAka oha dizA huMdI e nida vinca mAtmA rA sUrajJa 3LuM gAve . (pAsa) dAdAguru jinakuzalasUrijInI svargArohaNa bhUmi derAura tarapha AgaLa vadhI rahyA hatA. saphara lAMbI hatI rastAmAM prathama 'yajamAna maMDI pahoMcyA. tyAMthI maLaze drAviDa kilAnI saDaka. dUradUra sudhI phelAyelA vistAromAM nAnI nAnI jhADIo jANe jamIna para sUtelI hoya tema lAgatI hatI. teo raNapradezanI suhAga che. jyAM najara pahoMcatI tyAM raNapradezanA raMga najare paDatA hatA. bAlU reta thalAM dI tapadI jIve jauM bhunaNa bhuniyAre / arthAt raNapradezanI retI eTalI garama hoya che, jema bhaThThImAM javane zekavAmAM AvatA hoya! AgaLa bahAvalapura rAjya hatuM. have tenA traNa jillA che - bahAvalapura, bahAvalanagara ane rahIyAra khAM. eka samaye TeksalA (takSazilA) rAjyanI sImAo bahAvalapura rAjya sudhI hatI. TeksalAnI keTalIya yAdagIrI ahIM mojUda che - jema ke rahIyAra khAM mAM - 'pattana munArA'. pattana munArA prAcIna sthaLa che. ahIMnA rAjAe sikaMdara sAthe yuddha karyuM hatuM ane I.sa. pUrve 325mAM mRtyu pAmyo hato. ahIM bIjI sadInuM pUjAsthAna maLyuM hatuM, je A vistAramAM sauthI sArI hAlatamAM hatuM. tene ja pattana munArA kahe che. rastAmAM 'kilA pholaDA' AvyuM. A killAnI paNa potAnI kathA che. A killAmAMthI paNa jaina mUrtio maLI AvI che. ahIM lAMbA samaya sudhI jeno
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ --------pAkistAnanAM jaina maMdiro --~-------- rahetA hatA. jaina sAdhuonuM paNa AvAgamana rahetuM. sAme killo drAviDa (darAuro dekhAto hato. retInA samudramAM lAla iMTonA minArA jANe amane bolAvatA hatA. thAkyA tyAre killAnI dIvAlano sahAro laIne UbhA rahyA. derAri dhIme dhIme tUTatI dIvAlo, mosamanA mArathI jarjarita thatI iMTo tyAM hatI. dIvAla tathA daravAjAone pasAra karatA aMdara pahoMcyA. A drAviDa killo che, jene have loko killA dilAvara tarIke oLakhe che. tenuM jUnuM nAma hatuM - derAri. killAnI tArIkha dekhAtI nahotI. tyAre lAgyuM ke paga nIcenI iMTo khaDakhaDATa hasI paDI ane bolI, "amArI pAse A killAnI mAhitI (hakIkata) che. amArA zarIra para haju sudhI te hAthanAM nizAna che, je Ane (killAne) banAvIne gayAM che. A killAne rAjA devasiddha banAvyo hato. rAjAnuM bIjuM nAma deva rAvala paNa hatuM. agAu A killAnuM nAma deva rAvala ja hatuM. pachI derAri nAma thaI gayuM.' hajI sudhI mane khabara nahotI ke huM zrI jinakuzalasUrijInuM samAdhisthAna joI zakIza ke nahIM? te samAdhisthaLa kAyama che ke nahIM? samAdhi killAnI aMdara che ke bahAra - kaMI khabara nahotI. mArA mitra nadIma khAdare keTalAMka varSo pahelAM samAdhisthaLano phoTo batAvyo hato. | vicArato hato ke, samAdhisthaLa najaramAM Ave athavA tenI nizAnIo maLe. ame killAnI moTI dIvAla pAsethI cAlI rahyA hatA. dakSiNa dizAmAM eka nAnakaDI ImArata najare paDI. A e ja samAdhisthaLa che ke jeno phoTo mArA mitrae mane batAvyo hato. have mane tyAM pahoMcavAnI utAvaLa hatI. kAcAM makAnonI vaccethI ame samAdhisthaLa sudhI pahoMcyA. meM zrI jinakuzalasUrijInI samAdhinA cokhaTa para hAtha rAkhyo. aMdara aMdhAruM hatuM. cAra phUTanA vRttAkAra guMbajamAM praveza karyo. tyAM aMdhAruM hatuM. dIvAlonAM paDa ukhaDI gayAM hatAM. thoDuM ajavALuM thayuM to mane evuM lAgyuM ke jANe ahIM jaina sAdhu tapazcaryA karI rahyA che. potAnA jJAna-dhyAnamAM lIna che. 108
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro kAcAM makAnomAM rahevAvALA keTalAka bALako tyAM AvI pahoMcyA. teone lAgatuM hatuM ke atyAra sudhI AvanArA badhA loko killAnA ja phoTA le che, samAdhisthaLa para Aje pahelI vakhata AvanArA loko koNa che ? temAMnA eke kahyuM ke, A amAruM maMdira che. 'tamAruM maMdira ?' 'hA, ahIM ame pUjA karIe chIe.' 'tame hindu cho ?' 'hA, ame bhIla chIe, A loko drAviDa che. A amArA bhagavAnanuM maMdira che.' amArA mATe AzcaryanI vAta hatI. hindu, jaina, bhIla, drAviDa tathA koLI paMjAbanA prAcIna kabIlA! dharatInAM saMtAno! kharoTathI mAMDIne pArakara nagara sudhI Aje paNa A loko daDhatApUrvaka jIvI rahyA che. bALakonI vAto sAMbhaLIne huM pharI ekavAra samAdhisthAnanI aMdara javA lAgyo. varaMDAnI dIvAla para lAla raMgathI eka vRkSanuM citra baneluM hatuM. samAdhi tarapha dhumADAnI sera, jANe koIe dIpaka prajvalita karyo hoya ! pharza para paNa telanA nizAna ane saLagatI agarabattIonI rAkha hatI. -- A AcArya jinakuzalasUrijInI samAdhi che. teoe dilhInA bAdazAha kutabuddIna aibakane potAnI yogyatAthI prabhAvita karyA hatA. temano janma I.sa. 1280mAM thayo hato. siMdha ane pazcima pAkistAnanA kSetra teonA dharmapracAranAM kendro rahyAM. TaiksalA najIka uccAnagara ane kyAsapuramAM paNa teoe vihAra karyo hato. teone trIjA dAdAguru tarIke oLakhavAmAM Ave che. bhAratanAM aneka maMdiro ke dAdAvADIomAM teonI pajA thAya che. A dAdAgurue A drAvaDa killAnI bahAra I.sa. 1327mAM dehatyAga karyo. ahIM temano agnisaMskAra thayo ane samAdhisthaLa banyuM. lagabhaga 4 x 4 phUTano goLAkAra guMbaja ane eTalo ja moTo varaMDo. ahIM rahetA bhIla, koLI ane hinduonuM pUjAsthaLa. temAMnA koI AvIne dIvo peTAve che. 109
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- ----pAkistAnanAM jaina maMdiro kahevAya che ke, A vistAra pahelethI ja raNapradeza nahoto. ahIM nadI vahetI hatI, je sarasvatI ke hAkaDA tarIke oLakhAtI. bauddha bhikSuoe ahIM stUpo banAvyA. jaina sAdhuoe dharmapracAra karyo. bAdazAhoe killA banAvyA ane A killAnI dIvAla pAse AcArya jinakuzalasUrijI - mahAna dharmagurue vizrAma karelo. vizrAma ... anaMtakAlIna vizrAma. A kSetranuM lokagIta che - haDha AvegA hAkar3A andara hAkaDA muTa bahegA phira isake nadiyA~ nAle ___ pAnI saMga bhara jAvana ge phera bahegA hAkaDA sADA phera bhegaa| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - zrI agaracaMda nAhaTA anusAra saMvata 1657 (I.sa. 1600) mahA suda 10, mulatAnamAM gurucaraNanI pratiSThA thaI. lAhanUra (lAhora)mAM dAdAjInAM paMjAbI bhASAnA sAta padonAM gItonI racanA thaI hatI. jaMDalI' nAmanA sthaLe jinakuzalasUrijInI pAdukAo hatI. yati sukhalAla dvArA racita eka gItamAM hAjIkhAnanI dAdAvADIno ullekha che. jinacaMdrasUrinA ziSya samudrasUri racita padomAM derAuramAM keTalAMya nagaronA yAtriko padhAratA tevA ullekha che. - - - - - - - 110
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 34 derAura nagara - ItihAsanA pAne pAkistAnanA bahAvalapura rAjyamAM sthita derAura nagara (drAvaDa) killo te samaye atyaMta prasiddha ane prAcIna sthAna hatuM. eka zaktizALI killAnI aMdara ane bahAra vaselA A zaheranI sAthesAthe prAcIna sarasvatI nadI vahetI hatI, je A kSetramAM hAkaDA nadI tarIke oLakhAtI hatI. haDappA ane moheMjo-daDono samaya i.pU. 2000-2500 varSa mAnavAmAM Ave che. lagabhaga A samayamAM derAuramAM paNa eka vikasita sabhyatAno prasAra hato. dainika akhabAra 'TAImsa opha inDiyA' (8-2-2012)mAM derA uranA samAcAra vistArathI chapAyA hatA. te anusAra - pAkistAnanA purAtattva vibhAge siMdhu sabhyatAnA samayanI mahora" i.pU. 2000-2500 varSanI che, je tyAMnA colistAna kSetramAM khodakAma daramyAna prApta karela che. corasa sIla para moTA zIMgaDAvALo pahADI bakaro (athavA baLadone aMkita karIne banAvavAmAM Avela che. tenI sAthe pAMca anya citro tathA rekhAcitro che. bakarA (ke baLada)nuM zArIrika cihna spaSTa che. A sIla derAvara killAnI pAse vasUvAlA mAnA sthaLe paurANika hAkaDA nadInA taLethI maLI Avela che. siMdhughATIthI maLela sIlone maLatI AvatI A sIle derAvara killAnA ItihAsane paNa siMdhukALathI joDI dIdho che ... eTale ke AjathI i.sa. pUrve 5000 varSa sudhI. 11 1
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 35 derAura samAdhinI hakIkta bhagavAna mahAvIranI paraMparAmAM ogaNIsamA paTTadhara (laghuzAMtinA racayitA) zrI mAnadevasUrijIe takSazilA, uccanagara ane derAri vagere nagaromAM ghaNA badhA kSatriyone bodha ApIne savAla banAvyA hatA. zrI jinakazalasUrijIe siMdhamAM uccanagara, derAu, kyAsapura, baherAmapura, malikapura vagere aneka nagaromAM vihAra karyo. 9 sAdhu ane sAdhvIjIone dIkSA ApI. kyAsapura ane reNukoTamAM jaina maMdironI pratiSThA karAvI. teo cAra-pAMca varSa siMghamAM vicaryA hatA. teo derAphera (siMdha)mAM saMvata 1389, phAgaNa vada pAMcamanA divase kALadharma pAmyA. temanA agnisaMskAra sthaLe eka stUpanuM nirmANa karavAmAM AvyuM. vi.saM. 1649mAM cothA dAdAguru jinacaMdrasUrijIe lAhoramAM samrATa akabaranI mulAkAta lIdhI ane cAturmAsa karIne bAdazAha pAsethI pharamAna prApta karyuM. vi.saM. 165ramAM paMjAbathI pAchA pharatAM paMcanadanI sAdhanA karavA mATe derAphera nagaramAM gayA. tyAM jinakuzalasUrijInA pagalAM nA darzana karyA. vi.saM. 1972mAM jaina yati jayanidhAne (ziSya rAmacandra) derAuramAM eka graMtha kurmAputra caupAI'nI racanA karI. zrI jinakuzalasUrijInA ziSya ane jinacaMdrasUrijInA guru jinamANikyasUrijIe derAuramAM jinakuzalasUrijInA samAdhisthaLe darzana mATe AvyA hatA. jaina itihAsanA zodhai Dr. Peter Flugel and Muzaffar Ahmed lakhyuM "Jinkushal Suri toured the small towns ans villages of the indus valley, south of Multan for five years until his death in Derawer, where a stupa (samadhi) was erected over his ashes and a dadabari surrounding it. The Samadhi was regarded as a miracle working shrine, not only by Jains and became the centre (112
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ --------------pAkistAnanAM jaina maMdiro -- of a network of further Dadabaries dedicated to Jinkushal Suri, in Hala, Dera Ghazi Khan, Lahore and Narowel etc." graMtha - "varatanajI vaI vRddha tihAsa' lekhaka : mahAmahopAdhyAya vinayasAgarajI, saMyojana : bhaMvaralAla nAhaTA, prakAzanaH prAkRta bhAratI, jayapura, 2004-05, adhyAya - 5. pAnAM naMbara - 197 anusAra "After Partition, relics, sand and stone were brought from the site to the Deraur Dadabari, near Jaipur (i.e. Malpura). keTalAka lokoe mane kahevaDAvyuM che ke, derAri (drAvaDa killA)mAM killAnI dIvAlanI sAthe zrI jinakuzalasUrijInuM samAdhisthAna nathI. temanA aMtima saMskAra khullI jagyAe thayA hatA vagere. huM itihAsano saMzodhanakAra chuM - eka saMzodhanakAra tarIke saMzodhana karavuM e mAro dharma che. aneka itihAsakAroe prAcIna graMtho, pustako tathA sarakArI gejheTomAM je lakhyuM che, te meM vAMcyuM che ke jinakuzalasUrijInuM samAdhisthaLa drAviDa killAnI dIvAla sAthe che. A evo prazna che ke jeno uttara mArI pAse nathI - sivAya pustakonA mauna zabdo ke je badhuM kahIne paNa mauna rahe che! 113
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 36 rahIyAra khAM (bahAvalapura sTeTa) briTizakALamAM muslima navAbo dvArA zAsita bahAvalapura rAjyanA vartamAnamAM traNa jillAo banI gayA che - (1) bahAvalapura (2) bahAvalanagara (3) rahImayAra khAM. kahI zakAya ke rAjyanA dakSiNa-pazcima cheDAnuM nAma che - jillo rahIyAra khAM ane jillAnI rAjadhAnI che A nAmanuM A zahera. lAhorathI mulatAna thaIne bahAvalapura javAno rasto khUba lAMbo hato. retInA moTA TekarA pAra karIne ame sataluja ane hAkaDA (sarasvatI) nadIne pAra karI. phUla, khINa, loko, gheTA, jhADIo - A badhA A vistAranI bheTa che. mulatAnathI AgaLa vadhIne ame mujaphagaDhamAM mArA mitra DaoN. khalIla pharIdInA mahemAna banyA. khalIla pharIdI khUba bhaNelA-gaNelA ane sUphI vicArasaraNI dharAvatA hatA. teo dharmane maulavInA dharmanI jema ThaMDA ke jabaradastIthI amala karAvatA nahIM, paraMtu pyAranA zIzAmAM utAre che. kamma kaDha laiMde nAla hAliyA~ de rAsAM cUsa laiMde miThThI jIbha vAle / arthAt koI ne koI hIlA (jabAna, vAto) karIne sArA loko potAnuM kAma kADhI le che. mIThI jabAnavALA ja rasa cUsI zake che. gADI retInA DhagalAo vaccethI doDI rahI hatI. kyAMka kyAMka nAnI vastIomAM thoDI jhUMpaDIo dekhAtI hatI. khAnapura thaIne ame rahIyAra khAM AvI gayA. A zaheranA pazcimamAM paMjAbanI pAMca nadIo paikI siMdhu nadInA saMgama vahe che. dakSiNa pazcimamAM sUbA siMdhunuM sakhara zahera ane pUrva tathA dakSiNamAM bhAratanA jaisalamera ane bIkAneranI sImAo bilakula najIka che. rahIyAra khAM eka prAcIna nagara che. muslima daragAha tathA masjidonI sAthe 114
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------- prAcIna hindu maMdironAM cihna paNa maLI Ave che. bajAro, dukAno paNa ghaNI che. gADImAMthI nIce UtarI cArebAju najara doDAvI. chokarAonI zALA mArI sAme hatI. ahIM koI prAcIna jaina maMdiro haze ke nahIM enI amane koI khabara paDatI nahotI. A kSetranA vikhyAta ItihAsajJa salIma zAhajAdAe ekavAra mane kahyuM hatuM ke, bahAvalapura sTeTamAM maroTa killo ane rahIyAra khAnA manAra tathA maMdira, IsA masIhAthI paNa pahelAMnA che. e paNa kahyuM ke, ahIM paththarothI banelI devIdevatAonI aneka mUrtio paNa maLI AvI che. prAcIna jaina graMtho anusAra 2500 varSa pahelAM bhagavAna mahAvIre siMdhusauvAra pradezanA nagara vIttabhaya pattana (vartamAna bherA, pAkistAna)nA rAjA udAyanane pratibodha ApavA lAMbo vihAra karyo hato. mArganI retALa bhUmimAM aneka kosa sudhI mAnavavastI dekhAtI nahotI. rAjasthAnanA keTalAka vistAra, siMdha, jesalamera tathA mulatAna vagere kSetromAM thaIne temano vihAra thayo hato. te vakhate A vistAramAM paNa bhagavAna mahAvIranAM caraNa paDyAM haze. rahIyAra khAM zaheranA jaina maMdiramAM ame dAkhala thaI rahyA hatA. sAmAnya lAla raMganA paththarothI baneluM A maMdira aneka ThekANe tUTI javA chatAM gaurava sAthe UbhuM hatuM. ghaNA bhAga tenA tUTI gayA che. keTalIka dIvAla tathA koTa bAkI che, jenA para jaina maMdironI zilpakalA jhaLake che. 115)
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----------pAkistAnanAM jaina maMdiro------------------- prakaraNa : 37 rahIyAra khAMno pattana minAra bahAvalapuranA vistAramAM prAcIna TaeNksilA (takSazilA) rAjyanI keTalIka nizAnIo tathA yAdagIrIo Aje paNa hayAta che. temAMnuM eka che - rahImapArakhAMnuM pattana-minAra. kahevAya che ke, eka samayaye ahIM koI zahera samRddha hatuM, jene haDappAmoheMjo-daDAnA samayanuM gaNavAmAM Ave che. meM mArI vAtanI khAtarI karavA zAhajAdA salImane phona karyo. temaNe itihAsa 'vaThThIvarapUra phrI tarIlakhela che ane te A vistAranI ghaNI mAhitI jANe che. meM pattana-minAra vize tene pUchyuM to teNe kahyuM - pattana minArA rahIyArakhAM zaherathI cha mAIla dUra eka prAcIna zahera che, jene zAhamayusI gaNezanI rAjadhAnI mAnavAmAM Ave che. sikaMdara pahelAMnuM A zahera che. zAhamayosI gaNeze I.pU. 325mAM sikaMdarano vidroha karyo ane mAryo gayo. aisilA sAthe paNa A sthAnano saMbaMdha rahyo hato. ahIMthI I.sa.nI bIjI sadInuM pUjAsthAna maLI AvyuM che, je ahIMnA AkhA vistAramAM sauthI prAcIna ane atyAra sudhI sArI hAlatamAM che, tene pattana-minArA kahe che. rahImayArakhAnuM A corasa minAra suMdara tathA UMcA cabUtarA jevA AdhAra para UbhuM che. cAre dizAomAM moTAM dvAra hovAthI te badhI bAjuthI khUle che. vartamAnamAM tenA be mALa ja kyAta che. bethI aDhI hajAra varSanA astitvamAM teNe potAnA uparanA mALa gumAvI dIdhA che. jaina mAnyatA anusAra caitya staMbhanI vyAkhyA ApatAM kahevAyuM che ke, te caumukhI staMbha hoya che, jenI cAre dizAomAM tIrthakaronI pratimAo hoya che ane staMbhanA zikhara para laghuzikhA hoya che. 116
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------------pAkistAnanAM jaina maMdiro gUgale tene bauddha dharmano 2500 varSa jUno prAcIna minAra batAvyo che. tenI najIka ahamadapura zarkiyA gAmanI pAse sohI-vihAramAM TekisabhAnA samayano eka bauddhatUpa che, je atyaMta jIrNa dazAmAM che. gAmavALAoe tenI ITo paNa vecI dIdhI che! thoDAM varSa pahelAM ahIM mATIno Dhaga vidyamAna hato. pattana-minArA ... bauddha pUjAsthAna ... sohI vihAra . bauddhatUpa .. bAhubalInuM TeksilA ('takSazilA)' rAjya...bAhubalInA nAma para bahAvalapura ... itihAsa khAmoza che, paNa minArano avAja sAMbhaLI zakAya che ke 2500 varSa pahelAM A dharatI prabhu mahAvIranAM caraNakamaLathI pAvana thaI hatI. 117
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ --------pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 38 A kSetranA kavie karI "mahAvIranI mulAkAta pAkistAnanA bahAvalapura kSetramAM eka kavi che - azulAla phakIra. teAno janma eka muslima parivAramAM thayo hato. atyAre teo vikhyAta kavi azulAla kIranA nAmathI prasiddha che. teoe eka kavitA mahAvIra nA mutrA" potAnI bahAvalapurI bolImAM lakhI che - "laihaMdI hoiyA~ jaMgala de auM pAra rakhendA deha~dI hoiyA~ rAha vica nAga DU yU~hAM AyA asA~ na mAriyA talI hercha DhU~hA~ AyA asA~ na mAriyA aukhI koI sasara cA netI Apa A lanyU~ DeMbhU lar3iyA sI na kItI moyaoN vaoN| " arthAt jaMgalamAM AgaLa vadhatAM Apa (mahAvIra) tenI pAra pahoMcyA. tyAM pharatAM hatA tyAre tyAM be moDhAvALo nAga Avyo. tene Ape kaMI na karyuM. (koi kaSTa na ApyuM, mAryo nahIM). hAthanI hatheLI nIce vIMchI AvI gayo to tene paNa kaMI na karyuM. vicAryuM, potAnI meLe cAlyo jaze. teNe DaMkha mAryo paNa mahAvIranA moDhAmAMthI eka UMhakAro paNa na nIkaLyo! jANe A zarIra jIvita nahIM mRta hoya ! 118
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 39 pAkistAnanAM jaina maMdiro maroTa (athavA marukoTa) retInA moTA Dhaga (TibbA)ne pasAra karatAM ame maroTa tarapha jaI rahyA hatA. prAcIna sarasvatI ke je ahIM hAkaDA nadInA nAme oLakhAya che, tenA vize eka kathA khUba pracalita che. A kathA vize bujhurgonuM kahevuM che ke, teoe dAdA-paradAdA pAsethI sAMbhaLI hatI ane temaNe paNa potAnAthI moTAo pAsethI sAMbhaLI hatI. kathAmAM chupAyo che itihAsa eka mAjI bhaThThImAM dANA zekI rahyAM hatAM tyAre eka kAgaDo eka dANo laIne jaMgalamAM jato rahyo. dANo meLavavA mATe mAjI jaMgala pAse gaI ane kahyuM ke, tuM A vRkSanI zAkhAone jorajorathI halAvI nAkha. jaMgale vAta na mAnatA kaThiyArAne jaMgalanAM vRkSo kApavAnuM kahyuM. teNe paNa na mAnatAM koTavAla, pachI rAjA ane aMte rANI pAse pahoMcIne rAjAne vAta karavA jaNAvyuM. paraMtu rANIe paNa tenI vAta na sAMbhaLI. aMte te nadI pAse pahoMcI ane khUba raDIne potAnI phariyAda karatAM kahyuM ke, te rANInA mahelane pADI de. nadIne dayA AvI ane te cAlI rANInA mahela tarapha. rANI DarI gaI. teNe rAjAne vAta karI. rAjAe koTavAla ne pachI kaThiyArA ane jaMgalane vAta karI. dANo laIne bhAgato kAgaDo DarI gayo ane mAjIne anAjano dANo pAcho maLyo. tyAre chokarAoe pUchyuM ke, te nadI kaI hatI ? javAba maLyo - 'hAkaDA nadI', jene koI dhagdharA ane koI sarasvatI kahe che. pachI A nadI retInA samudramAM DUbI gaI ane tenA sUkAvAthI rANIno mahela paNa ujjaDa thaI gayo. have te mahela khaMDera che, kATamALanA DhagalA che. te sthAnane maroTa kahe che. suprasiddha vidvAna rAlpha TI.eca. grIbya dvArA Rgveda RcAonA anuvAda anusAra - lokokti evI che ke, eka divasa brahmAjInuM mana vicalita thayuM to teo sarasvatInI pAchaLa doDayA. sarasvatIe joyuM ke brahmAjI najIka AvI rahyA che, to tenI pAse bacavAno upAya na rahetAM te dharatInI kukha (goda)mAM samAI gaI. 119
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----pAkistAnanAM jaina maMdiro ----- jyAre sarasvatI bhAgatI hatI tyAre tenA pagathI pANInA jharaNAM phUTI gayAM, je sarasvatI, dhagdharA ke hAkaDA kahevAyAM. gharatImAM samAI javuM te tenI zreSThatA che. maroTa killo have ame maroTa killAnI najIka pahoMcI rahyA hatA. cIkaNI mATI, tUTelI iMTo, patharAo, retIlI IMTothI banelI dIvAlonA avazeSa - A badhuM batAvatAM hatAM ke kyAreka A maroTanA killAnuM mukhyadvAra haze. kahevAya che ke, ahIM eka zilA hatI, jenA para lakhyuM hatuM - saMvata 1548 voda mukti 2, maroTa pAthA mAgAma, somarATa parza IsTa rA ' amArI sAme lIlA raMgano guMbaja hato. huM tenI aMdara javA icchato hato. sAmenuM parasALa "sahana' pAra karIne guMbajanI aMdara jaI zakAya che. A kSetranA prasiddha itihAsajJa salIma zAhajAdAe ekavAra mane kahyuM hatuM ke, A killo IsA masIhA karatAM paNa baha pahelAno che. saMbhava che ke vaidika yuganA samayano hoya. temaNe ema paNa kahyuM ke, ahIMdhI paththaro para banelI devI-devatAonI aneka mUrtio paNa maLI AvI che. AgaLa lAkaDAnA daravAjAvALI khUba jUnI imArata hatI. tenI jUnI IMTo, lokaDAnuM kotaraNIkAma ane bIjA ArTavarka jANe mane pUchI rahyAM hatAM - kyAMthI Avo cho ?' 'lAhorathI." zuM levA AvyA cho ?' A killAne jovA AvyA chIe." have A killAmAM Apa zuM jozo? enAM darzana tyAre karavAM joItAM hatAM ke jyAre tenI dIvAlone aDIne sarasvatI vahetI hatI. have ahIM zuM jovA jevuM che ' zuM, A bAdazAhano mahela che ?' nA, A jaina sAdhuo, zraddhALuo ane pUjArIo mATe pUjA karavAnI ane besavAnI jagyA che, je have khaMDera banI cUkI che. traNa mALamAMthI have eka mALa che - te paNa atyaMta jIrNa, bhAMgyAtUTyo! cAre bAjuthI ujjaDa che." 'ahIM keTalA jaino rahetA hatA ?' thoDA jaino. I.sa. 1926mAM jaina yati pUrNacandrajI virAjamAna hatA, jeo (12)
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro lekhaka ane tapasvI hatA. ane tenAthI ghaNA samaya pahelAM, IsAthI paNa agAu zrI kakkasUrijI thaI gayA. teo vikrama saMvatathI paNa 2-3 varSa agAu ahIM padhAryA hatA. temanAM pAvana caraNonI suvAsa ahIM cArebAju phelAyelI che. mane to jaina maMdiro zodhavAnI tAlAvelI (AturatA) hatI. jyAM niraMtara be hajAra varSothI jaina tIrthaMkaronI mUrtioe A dharatInA lokone zAMti ane premano saMdezo Apyo te jaina maMdiro kyAM che ?' eka zodhakartAe kahyuM ke, have maroTanA killAmAM koI jaina maMdira bacyuM nathI. je kaMI bacyuM che te paNa nAma vagaranA ke mUrti vagaranAM che. ahIM jaina darzanane mAnavAvALA lokonI saMkhyA ghaTatAM ghaTatAM khUba ochI thaI gaI hatI. potAnAM kAmadhaMdhA, kArobAra mATe tema ja dara varSe AvanArA pUrane kAraNe temanuM dhIme dhIme sthaLAMtara thatuM rahyuM. maroTa sivAya jaina loko killAphAlaDA killA deraura, ahamadapura zarakiyA, bahAvalapura tathA klyiA maujagaDhamAM samRddha hatA. killA maujagaDhamAM jaina yationuM maMdira tathA upAzraya hatAM. A loko mastaka namAvavA (maMdiramAM bhagavAnane page lAgavA) bIkAnera jatA hatA. bhAvaDA bajAra bahAvalapura zaheramAM eka bajAranuM nAma ja bhAvaDA bajAra hatuM. derAura to dAdAguru jinakuzalasUrijInuM samAdhisthaLa che. jaina maMdiranI zodhamAM huM AgaLa vadhI rahyo hato. keTalAya yugonI iMTo vikharAyelI paDI hatI. haDappAnA samayanI moTA AkAranI iMTothI mAMDIne uttaramogalonA samayanI iMTo ! keTalIya sadIonA vasavATa ane vinAzanI kathAo emAM hatI. eka ladAra iMTane upADI to te tarata bolI UThI - 'jaina maMdiranI zodhamAM AvyA cho ?' 'hA'. 'ahIM moTA moTA AcArya, yati, sAdhuonuM AvAgamana thatuM'. upAdhyAya maMgalakalazanA upadezathI, maroTathI (vi.saM. 177 thI 199nI vacce) zatruMjayano saMgha nIkaLyo. AcArya kkasUri (pAMcamA)e (vi.saM. 336thI 357 daramiyAna) maroTamAM bhagavAna mahAvIranA maMdiranI pratiSThA karAvI. AcArya 121
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro siddhasUri (pAMcamA)e (vi.saM. 370thI 400 daramyAna) maroTamAM zAMtinAthanA maMdiranI pratiSThA karAvI. AcArya devaguptasUrijI (agiyAramA)e (vi.saM. 11081229) neminAtha maMdiranI prataSThiA karAvI. AcArya jinavallabhasUrijIe (vi.saM. 113)mAM maroTanA maMdiramAM eka mUrtinI pratiSThA karAvI. dAdAguru 'gaNadhara sArdra zatakagraMtha' (saMvata 1295)nI bRhavRttimAM ullekha che ke, zrI jinavallabhasUrijInA ziSya dAdAguru jinadattasUrijIe potAnA ziSyo sahita maroTamAM cAturmAsa karyuM hatuM. meM pUchyuM, 'zuM tame A badhAnAM darzana karyAM che ?' 'nA, pahelAnA be-cAranAM darzana karyAM nathI. temanA vize mAtra sAMbhaLyuM hatuM. bAkInAne najare joyA che. A jagyAe to jJAnIo, munio tathA yatioe graMthanI racanA karI hatI.' 'zuM vAta che !' (hA, vi.saM. 1667 (I.sa. 1607)thI vi.saM. 1794 (I.sa. 1737) sudhI ahIM aneka graMthonI racanAnA pramANa maLe che. ahIM rahIne teoe tapazcaryA karI hatI.' uccanagara ane dilhInA mArgamAM Avato maroTano killo te vakhatano sauthI moTo, UMco ane suMdara killo hato, samaya vItato gayo. hAkaDA (sarasvatI) nadI sukAI gaI. jIvana vItAvavuM kaThina paDavA lAgyuM ane dhIre dhIre A sthAna ujjaDa banatuM gayuM. mATInA kAcA burja (gaDhanA kAMgarA) paNa kALano prahAra sahana karatAM karatAM naSTa thavA lAgyA. AkhA vistArane tyAM rahenArA loko 'rohI' (ujjaDa jaMgala) kahevA lAgyA. 'rohI'mAM rahenAra be vyaktio paNa llio jotI hatI. teoe jaNAvyuM ke, ahIM bhAvaDAonI vastI hatI. A sAmenI 'sona-mADI' temanI che. teo bIkAnerathI AvIne ahIM vasyA hatA. jaina maMdira haju sudhI amane jaina maMdira maLyuM nahotuM. prAcIna burja (kAMgarA)thI nIce UtaratAM eka pAkI imArata najare paDI. A AkhA killAmAM mAtra A eka pAkI imArata UbhI hatI. lagabhaga 40 phUTa laMbAI ane 20 phUTa pahoLAIvALI A 122
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro imAratamAM saithI prathama eka varaMDo hato, jenI sAme corasa imArata hatI, je 12x12 phUTa haze. daravAjAnI bilakula sAme dIvAlanI sAthe mUrti rAkhavAnI jagyA banAvI hatI. chata para citarelAM puSpo tathA velIo vagerenA raMga samayanI vedI para bila thaI cUkyAM hatAM. cArebAju parikramAnI jagyA hatI je eTalI sAMkaDI hatI ke eka samaye eka ja vyakti pasAra thaI zakatI. bahAranI tarapha, jarA pUrva dizA tarapha maMdiramAM AvanArAo mATe besavAnI thoDI jagyA hatI je khUllI hatI. A maroTanuM jaina maMdira che. tenI imArata traNa mALanI hatI, je have mAtra eka mALanI ja bacI che. A maMdiranI mUrtio vize ekavAra salIma zahajAdAe kahyuM hatuM ke, ahIMthI maLela eka mUrtinI pAchaLa vi.saM. 13 lakhyuM hatuM. pUchaparacha ane kasoTI karatAM te ucita jaNAyuM. zrI sumatinAthanI mUrti IsA masIhA karatAM 44 varSa pahelAMnI hatI. bIjI je mUrtio maLI hatI te vi.saM. 1139, 1201, 1450 ane 1507nI hatI. eka divasa insAiklopIDiyA jotAM khabara paDI ke A mUrtio bahAvalapuranA myujhiyamamAM che ane zrI jinacaMdrasUrijInI prAcIna caraNapAdukA paNa A myujhiyamamAM che. hAkaDA nadI sUkAI gaI che. brahmAjInI putrI sarasvatI adRzya thaI gaI che. ahIMthI maLela mUrtio sarakArI myujhiyamano zRMgAra banI cukI che. have koI zraddhALu page lAgavA nathI Avato. banI zake che ke, hAkaDAmAM pharIthI bharapUra vihIta vahevA lAge kAraNa ke maroTanI mAchalIonI pratIkSA haju bAkI che - - tU bagulA koTa maroTa dA kiddhara uDDa gayA meM macchI dariyA dI baiThI vicca u DIka tU bagulA koTa maroTa dA kiddhara uDDa gayA // arthAt hAkaDA nadImAM vicaraNa karanArA bagalA (pakSI) tuM kyAM UDI gayo ? dosta ! huM A nadInI mAchalI, tArI rAha joI rahI chuM. || 123
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - pAkistAnanAM jaina maMdiro -- prakaraNa : 40 sarasvatI nadInA taTa para vikasita prAcIna sabhyatA (siMgha sUbAmAM sarasvatInuM nAma paDyuM hAkaDA nadI) sarasvatI eka paurANika nadI che, jenI carcA vedomAM paNa che. kyAMka tenA annavattI athavA udakavatI nAmono paNa ullekha che. - sarasvatIno ItihAsa, teno rasto ane vilupta thaI javAnI aneka vAto che. evuM mAnavAmAM Ave che ke, hajAro varSa pahelAM sataluja, dhagdara ane yamunAA traNeya alaga alaga nadIo nahotI, paraMtu traNeya sammilita nadI hatI. tyAre teno paTano vistAra aneka kilomITara hato. pRthvI para AvelA bhaugolika parivartana tathA tIvra bhUkaMpoe A vizALa dhArAne traNa bhAgamAM vaheMcI dIdhI, je sataluja, sarasvatI ane yamunA tarIke oLakhAI. paDAthI medAna sudhI AvatA pahelAM satalujanI dhArA uttara dizAmAM vahevA lAgI ane eka AkhuM cakkara lagAvyA pachI pharI medAna vistAramAM AvIne dakSiNapazcima dizAmAM vahevA lAgI. bhAratanI koI paNa nadIno mArga dakSiNathI uttara taraphano nathI. bIjI bAju yamunA paNa alaga thaIne prathama narmadA sudhI pahoMcI ane tyArabAda parivartanonA phaLasvarUpa prayAga tarapha vahevA lAgI. traNa nadIothI sammilita A vizALa sarasvatI nadI himAlayanA gloziyarothI zarU thaIne paMjAba, hariyANA, rAjasthAna, pAkistAnanA keTalAka kSetra ane gujarAtamAMthI pasAra thaI kacchanA raNamAM pahoMcIne samudramAM vilIna thatI hatI. AkhuM varSa pANIthI bharapUra rahetI A nadInuM taTIyakSetra hariyALuM ane upajAu hovAthI ahIM je sabhyatA vikasita thaI te dhAtu yuganI sabhyatA kahevAI. - I.sa. 1921-22 mAM haDappA tathA moheMjo-daDonI zodhe siMdhughATInA itihAsane i.pU. 2000-2500 varSa sudhI pahoMcADI dIdho. bhAratIya purAtattvavettAoe paNa lagabhaga 500 nAnAM-moTAM sthaLonI zodha karI che, je 124
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ --------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------- sarasvatI nadInA taTa para vikasita thayAM hatAM. roDa, AdivadI, rAkhIgaDhI vairAnA, bAnAvAlI, kAlIbaMgA, anUpagaDha, lothala, surakoTaDA tathA dhoLAvIrA vagere mukhya che. sarasvatI kahevAI hAkaDA pAkistAnanA kSetra (bahAvalapura-siMdha)sudhI pahoMcatA pahoMcatA sarasvatInuM nAma hAkaDA thaI gayuM. chatAM paNa keTalIka jagyAe paththara athavA sarasvatI paNa pracalita che. phorTa abbAsa, mAroTa, bahAvalapuranAM keTalAMka kSetra, derAura tathA khAnapura vagere A hAkaDA nadInA taTa para vikasita thayA. AjanI sarasvatI uttara bhAratanI dhagdara nadInA pUrvamAM vahenArI varasAdI nadI che. tenI eka dhArA dharatInI nIce samAyelI vahetI che tathA AdibadrI, pihoLA, kurukSetra sudhI sarasvatInA nAmathI ja oLakhAya che. AgaLa jatAM te paththaramAM maLI jAya che ane sirasA, hanumAnagaDhamAMthI pasAra thAya che. varSARtumAM tenI dhArA kacchanA sAgara sudhI pahoMcI jAya che. itihAsamAM A vAtanuM pramANa maLe che ke maroTa (athavA maroTakoTa) tathA derAphera (jillo bahAvalapura)mAM prAcInakALathI jainamunio, yationuM AvAgamana rahyuM che. jaina lokoe A sthaLoe suMdara ane kalAtmaka maMdironAM nirmANa paNa karAvyAM hatAM. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - phrAMsanA vidvAna zodhakartA Dr. Micheal Daninoe sIjayogrAphika tathA seTelAITa DeTAnI madadathI sarasvatI nadInI 5000 varSa pahelAMnI sthitino skela karela che. 1 25
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 41 pAkistAnanAM jaina maMdiro goDI pArzvanAtha jaina maMdira amAro AgaLano kAryakrama goDI javAno hato. A vistAramAM goDI jainonuM A sauthI moTuM maMdira che. te nagarapArakarathI lagabhaga 25 ki.mI. dUra IslAmakoTa roDa para che. gADI mukhya rastAthI goDI gAma tarapha vaLI. sAme eka moTI vastI hatI. saDakanI banne bAju suMdara makAno hatAM. mahilAonAM raMgaberaMgI vastro, UMTa, gAma, mora A badhuM ahIMnI ronaka hatI. AgaLa hatuM khulluM jaMgala ane gAmathI aDadho ki.mI. bahAra goDI jaina maMdira hatuM. maMdiramAM A samaye ghaNI ronaka hatI. cAra dIvArImAM prathama darzanIya 'DvoTI'nA kAMgarA pAse caTAI para beThelA keTalAka loko hAramoniyama ane Dholaka sAthe bhajana gAI rahyA hatA. bahAra bhojana taiyAra thaI rahyuM hatuM. bhajana gAnAranuM nAma bhagatarAma che, je karAMcI TI.vI.nA lokakalAkAra che. teo ahIMnA nivAsI che. temaNe kahyuM ke koIkanA ghare khuzIno prasaMga Avyo che eTale pArzvanAtha bhagavAnanI pUjA karAvavA AvyA che. eka varaMDo ke je paththaranA kAMgarA para khUle che, A varaMDAnI AgaLa eka goLa guMbajavALo haoNla, jenI cArebAju oraDIo hatI. guMbajanA chata para sUrajanAM kiraNo paDI rahyAM hatAM. aMdara jaina dharmanA covIza tIrthaMkaronA kALA raMgathI banAvelAM citro hatAM. A badhA kaLAnA atyaMta suMdara ane adbhuta namUnA hatA. A haoNlanA madhyamAM kendrIya maMdira che, jemAM mUrti rAkhavAnA sthAnanAM caraNomAM jyota jalatI hatI. mUrtinuM sthAna khAlI hatuM. A jagyAe mela jAmI gayo hato. samayanI rAjanIti ane udAsInI zAhI. Aja mAtra A sthAnanI pUjA thatI hatI. zraddhALuonA hAthamAM jaMgalI AMkanAM phUla ane saLagatI agarabattIo hatAM. 126
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro jaina maMdira... itihAsanI lAMbI saphara, goLa maMdiranI durlabha kathA arkiyolaoNjI vibhAganuM borDa ane maMdiranI jIrNa avasthA ! jainonA tevIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAtha nAma sAthe 'goDI' vizeSaNavALuM A sauthI prAcIna maMdira che. bhAratabharamAM sthApita goDIjInAM maMdirono prAraMbha A goDI (nagarapArakara) maMdirathI thayo. A goDI maMdira tIrthanI yAtrA mATe bhAratanA vibhinna nagaromAMthI samaye samaye saMgha nIkaLatA hatA. evo ullekha maLe che ke nAgauranA zeTha rAyamalle vi.saM. 1402mAM goDI (siMdha)nI yAtrA mATe saMgha kADhyo hato. vi.saM. 1441mAM khAkhara gAmathI goDIjI (siMdha) yAtrA mATe nimmaNa zeThe saMgha kADhaco hato. punaH saMvata 1657mAM bADameranA zrAvaka kuMbhAjI A tIrthasthaLe saMgha laIne padhAryA hatA. goDIjInuM A maMdira eka samaye bAlana jinAlaya hatuM evA paNa ullekha maLe che. ahIMnI keTalIka mUrtio gujarAtanA vAva nagaramAM laI javAmAM AvI hatI. goDInA maMdiranuM vartamAna svarUpa tenA bhUtakALanuM pAricAyaka che. 'goDI' paramAtmAno duniyAne prathama paricaya ahIMthI prApta thayo. maMdiranA avazeSo parathI khabara paDe che ke bhUtakALamAM ahIM khUba moTuM maMdira hatuM, jenA zilpa ane kArIgIrI Aje paNa jIvaMta che. kenothI sahita ATha thAMbhalA, pachI haoNlamAM 28 thAMbhalA, jene ardhamaMDapa kahe che, maMDapanA mobhano saMpUrNa kSaya thaI gayo che. Hui 127
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 42 goDI tIrthanA vaMdana-pUjana arthe AvatA yAtrI saMgho vi.saM. 1889 aSADha vada sAtamanA uttarArdhamAM luMkAgacchanA pUjya vimalacandrajInA paTTadhara pUjya rAmacaMdrajIe potAnA yatimaMDaLa sAthe paMjAbamAM zrAvakazrI dAramala dvArA kADhavAmAM Avela che'rI pAlita yAtrAsaMgha sAthe pArakara (siMdha) dezamAM zrI goDI pArzvanAthanA atiprAcIna jaina mahAtIrthanI yAtrA karI hatI. e samaye teoe saMskRtamAM gauDI pArzvanAthanI stuti karI hatI temAM ahIM karela yAtrAno ullekha karyo che. stuti zrI gauDI pArzvanAtha (Adi) goDI prabho pArzva ! darzanaM dehi me / sadhena sArddhaM samupAgatAM me / avyakta mUrte janatAraka! darzanaM bhaktayAya lokeza dayA sudhAnidhe // pArakare dezavare suvAsanaM yogairacityaM bhavavAripAtakaM / vAmAMgajaM deva-narendra sevitaM / dhyAyAmi 'haM karmavanaudhadAyakaM / / (anta) luMkottararddhasya gaNasya svAminA zrI rAmacandreNa sahIvabhAvatA / zrI dAsamallena ca saMghadhArayA / yAtrA bihArI karaNAya AgatA // saMvAchANa varSathuna (1889) mUmayeSADha mAse sita saptamI tithI bhAgyena yAtrA tava deva sammatAM kRtvA kRtaM janmakRtArthamuttamaM // ahaM bhAvena te pArvaM namAmi caraNadvayaM saMsAravAsato bhItaM / mA rakSa-rakSa kRpAnidhe ! tvaM / gor3I prabho pArzva / darzanaM dehi me // (2) vi.saM. 1833 phAgaNa vada-12 paMjAbathI tapAgacchIya yati zrI phattevijayajI pArakara dezamAM zrI goDI pArzvanAthajInI yAtrA karavA AvyA hatA. 128
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmnAstAnanAM raina bhahiro mmmmmmmmm te samaye teoe hindI bhASAmAM zrI goDI pArzvanAthanI stuti karI hatI, jemAM teoe yAtrA jyAno Bed yo che. yathA - pArakara deze zrI goDI pAzrvanAtha kA stavana (Adi) bhAgyavaza AsaphalI Aja jAgayA hai mujha pUraba puNya ke // 1 // pArakara maMDana bheTatA~ / avatAra jeha thayo mujha dhanya ke (aMta) saMvata aThAre tetrIsa meM / phAguna vada hai dvAdazI zanivAra ke // 7 // phatevijaya kahe raMgasyUM / gor3I bheTyau hai huo jaya-jayakAra ke (yati rAmacandra lipikRtaM vi.saM. 1864)na 129
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 43 aMdhakAra ane sannATo che goDInA jaina maMdiramAM "zuM kare che?" tA. 12-5-2012nA divase savAre phona para mArA mitrae pUchyuM. "chApuM vAMcuM chuM.' AjanA "eksapresa Tribyuna'mAM siMdhamAM sthita goDInA jaina maMdira vize lekha chapAyo che, je amerikAnI colorado yunivarsiTInA mULa pAkistAnanA prophesara zAhida husaine lakhyo che. ATalAM varSo pachI ApaNI phAIlomAMthI A lekha mUkavAmAM Avyo che. AjakAla nagarapArakara (siMdha)nA goDI maMdiramAM bhayAnaka zAMtino sannATo che, paraMtu sAmApAra bhAratamAM goDInA A maMdiranA vArasAgata banelA jaina maMdiramAM baso varSa pUrAM thayAM)no utsava ujavyo che. - goDI pArzvanAtha muMbaInuM suprasiddha maMdira che. pAkistAnanuM goDI maMdira thArapArakara jillAmAM islAmakoTa ane nagarapArakaranI vacce AveluM che. bhAratamAM lagabhaga 12 moTAM maMdironAM nAma goDI pArzvanAtha che ane badhAnuM mULa udgama pAkistAnanuM goDI maMdira ja che. muMbaI mahotsavanI dhUmadhAmathI viparIta ahIM bhayAnaka sannATo che. thArapArakara vistAranAM badhAM jaina maMdira ahIMnI mahattvapUrNa prAcIna thApaNo che. A badhAmAM prabhAvaka che gADI maMdira. khaMDera A maMdira vize A vAta samajAtI nathI ke lAMbA samayathI tenI upekSA kema karavAmAM AvI che ? thArapArakaramAM have koI jaina rahetA nathI. bhAratamAM rahenArA jaino paNa A mULa goDI maMdirane baha ochA loko jANatA haze, mAtra tenI kyA sAMbhaLI haze. itihAsakAroe bhulAyelA A maMdirane jANavAnA ghaNA prayatno kya che. urdU tathA aMgrejInA 'rIne gujarAtI tathA hindImAM Da" karavA chatAM paNa thoDo taphAvata to rahyo che. bhAratanuM koI paNa goDI pArzvanAtha maMdira 200 varSathI vadhAre prAcIna nathI, (13)
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------------pAkistAnanAM jaina maMdiro --------------- paraMtu thArapArakaranuM A maMdira khUba prAcIna che. muMbaInuM maMdira I.sa. 1812mAM banyuM. lAkaDAnA maMdiramAM sirohIthI mUrti lAvavAmAM AvI, je tyAM (pAkistAnamAM) goDI gAmamAMthI AvI hatI. daza zikharovALuM traNa mALanuM svarUpa tene 40 varSa pahelAM maLyuM. goDI pArzvanAtha maMdira muMbaIno 200mI jayaMtIno mahotsava abhUtapUrva rahyo. kula 1,35,000 parivArone mIThAI sahita nimaMtraNa ApavAmAM AvyuM hatuM. maMdiranI yAdagIrI rUpe posTanI TikiTa bahAra pADavAmAM AvI. ATha lAkha mANasoe svAmivAtsalyano lAbha lIdho hato. pU. AcArya paddhasAgarasUrijInI preraNAthI 280 sAdhu-bhagavaMtonI upasthitimAM mahotsava ujavAyo. mahotsavanA lAbhArthI anaMtarAya giradharalAla parivAra hato. prAcIna zAstronAM citrovALA 4 graMthonuM prakAzana thayuM. thArapArakaranuM goDI maMdira I.pU. AThamI sadImAM thayelA pArzvanAtha prabhunA nAmathI che. jaina graMthomAM teno itihAsa tathA prasaMgo maLe che. zrI nemavijayajI kRta zrI gauDI pArzvanAtha stavana'nI A maMdiramAM racanA thaI hatI. te anusAra ahIMnI pratimAjIne I.sa. 1775mAM mevAsA nAmanA zeTha gujarAtanA pATaNa zaheramAMthI lAvyA hatA. pratimAjI to I.sa. 1175nI che, te jamInamAM daTAI gaI hatI. koIka pAchaLathI tene kADhI. mevAsAe 500 mudrAo ApIne A mUrti prApta karI. devIe darzana ApIne raNapradezamAM maMdira banAvavA mATe jaLa tathA paththarothI yukta jamIna batAvI. mevAsAe maMdira banAvyuM ane goDI gAmane vasAvyuM. Abu delavADA ane haThIsiMhanI vADInA maMdironI jema goDImAM paNa eka mukhya maMdira ane cArebAju para nAnAM maMdiro che. pratyekamAM mUrtio birAjamAna hatI. tenI khAsiyata e che ke tenI dIvAlo citrakaLAthI zaNagArAyelI che. samaya vItatAM goDI eka tIrtha banI gayuM. I.sa. 1715nA eka zilAlekhamAM jIrNoddhAranuM vivaraNa che. i.sa. 1854mAM sTenale napiyara (Stanley Napier) ahIM Avyo hato. te lakhe che ke mULanAyaka pratimAjIne sthAnika zAsaka sodA sUtojI 1716mAM potAnA killAmAM laI gayo hato. I.sa. 1832mAM tenA mRtyu pachI koIne khabara nathI ke mUrti kyAM che ? I.sa. 1937mAM muni vidyAvijayajIe AvIne joyuM to maMdira khAlI hatuM 131
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------pAkistAnanAM jaina maMdiroane eka bhIla tenI rakhevALI karato hato. aMgreja senA sAthe laDAI ane pachI Avela bhUkaMpathI maMdirane ghaNI kSati pahoMcI. jyAre Raikes ahIM Avyo tyAM sudhImAM samudrItaTonA parivartanathI vepAramArga baMdha thatAM jainonI saMkhyA ahIM ghaNI ochI thaI gaI hatI. bAkInA 400 jaino 1947mAM ahIMthI cAlyA gayA, paraMtu maMdiranI smRtio kAyamI banI gaI. goDI pArzvanAtha nAmanAM keTalAMka maMdironI mULanAyaka mUrti goDI gAmanI ja che. A maMdiro moTe bhAge siMdhanI sImAe joDAyela rAjasthAna tathA gujarAtamAM che, muMbaI, haidarAbAdamAM paNa che. mULa goDI maMdira have eka rahasyamaya kathAmAtra rahI gayuM che. aneka kacchI jaina parivAra thArapArakarathI AvyA hovAnuM kahevAya che. teo goDI maMdirane banAvanAra mevAsAthI potAnI vaMzAvalIne joDe che. kathA-vArtAne choDI daIe to paNa pAkistAnanA A maMdiramAM ghaNuM badhuM advitIya che. raMgamaMDapanuM citrakAma ! ajaMtA-IlorAne choDIne bhAratanA koI paNa maMdiramAM ATaluM prAcIna citrakAma tathA bhIMtacitro (Frescos) kyAMya nathI. bhAratamAM jIrNoddhAranA samaye keTalAMka prAcIna bhIMtacitrone dUra karavAmAM Avela che. pAkistAnamAM AnAthI prAcIna koI bhIMtacitro bhAgye ja haze! 132
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 44 pAkistAnanAM jaina maMdiro jillo thArapArakara (siMdha) siMdhanA thArapArakara jillA aMtargata je jaina maMdironAM sthAna che tenAM nAma nIce mujaba che : (1) nagarapArakara (2) bhodesara (3) vIravAha tathA pAthanagara (4) gauDI pArasanAtha (5) karuMjhara (6) bohara (athavA bohaDa) (7) umarakoTa (8) Damarelapura (9) killo pholaDA. thArapArakara kSetranA uparokta zaheronA prAcIna jaina maMdironuM zAnadAra kalAtmaka kArya, prabhAvazALI lokezana, vaibhavazALI banAvaTa, aMdara-bahAranI simiTrI, dIvAlo tathA chatanI citrakaLA, jhUmmara, pilara - pratyeka jonArane cakita karI de che. keTalIka vAra to AMkho para paNa vizvAsa Avato nathI ! mauryakALathI madhyakAlIna vacce banelAM A maMdiro, keTalAMka moTAM tIrthone choDI, bhAratanAM koI paNa tIrtha athavA anya sthAnanA maMdironI kaLA tathA zilpamAM cokkasa Takkara levAmAM samartha che. ahIMnuM goDI pArzvanAtha tathA be-traNa anya maMdironAM bhIMtacitro, peinTiMga tathA phreskoja ajaMtA-IlorA sAthe Takkara laI zake che. Hui 133
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 45 pAkistAnanAM jaina maMdiro 'nagarapArakara' rAtanA pAchalA pahoramAM ame nagarapArakaranA bajAramAM pahoMcyA. agAuthI ja eka sarakArI gesTa-hAusa buka karAvyuM hatuM. ahIM traNa divasa rokAvAnuM hatuM. nagarapArakara to mane navo saMsAra lAgato hato. sapharanuM jaMgala to pAchaLa rahI gayuM. A zaheranI cArebAju pahADa hatA. duniyAnA pahADo karatAM ahIMnA pahADa alaga hatA. pahADanA dareka zikharanA sapheda, ghaDAyelA paththaromAMthI mAnavIya avAjo saMbhaLAtA hatA. pAkistAna reMjarjano eka javAne amArI pAse AvIne kahyuM ke, ahIM phoTo tathA vIDiyo utAravAnI sakhata manAI che. A nAnakaDA bajAranI pAchaLa eka nAnakaDuM hiMdu maMdira hatuM, jenA moTA dvAranI banne bAju hunamAnajInI AkRti banelI hatI. kahevAya che ke eka samaye ahIM samudra hato ane nagarapArakara baMdara hatuM. samudra pAcho haTaco ane potAnI pAchaLa choDI gayo mota eTale ke pANI vagaranI jiMdagI. pANI have dUra pAtALamAM cAlyuM gayuM. pachI thara, thala, thara pArakara, nagara pArakara. 'pArakara' nAma kevI rIte paDyuM tenI paNa eka kathA che. jyAre ahIM samudra hato tyAre A sthAne kArujharanA zikhara para parAzara RSi dhyAnamAM beThelA. A pahADa para te RSinI AMgaLIonI nizAnIo che. machaMdarA nAmanI eka navauvanA para krodhita thaI RSie zApa Apyo. tyAre pANIno samudra dUra haTI gayo ane pAchaLa banyo motano samudra ! mAruthala... mArI ! A 'mArI'mAM A nagara vasyuM, je RSi parAzara athavA pArasanA nAma parathI pArInagara ane pachI nagara pArakara tIMke jANItuM banyuM. A vistAramAM ghaNA 'sara' (taLAva) che. jema ke bodesara, boralAI, bhAnasara, rANAsara, adhigAmasara. jainonuM taLAva che. adhigAmasaramAM have thoDA 134
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- -pAkistAnanAM jaina maMdiro jaino rahe che, pahelA ghaNA hatA. A Akho vistAra jainono hato. i.sa. 1965 ane pachI sane 1971 pachI potAnA maMdira, gharabAra, milakta badhuM choDIne teo rAjasthAna cAlyA gayA. zaheranuM jaina maMdira bajAramAM thoDuM cAlyA pachI jamaNI bAju vaLyA to ame maMdiranI bilakula sAme AvI gayA. maMdiranI bahAra sarakArI ArkiyolojI vibhAganuM borDa hatuM - jaina maMdira, nagarapArakara. A eka yAdagAra ane prAcIna imArata che. tenI surakSA karavI pAkistAna sarakAranI pharaja che. imAratane nukasAna pahoMcADavuM te guno che, jenI sajA keda athavA daMDa thaI zake che.' maMdirano daravAjo bIjI tarapha hato. huM aMdara pahoMcyo to lAgyuM ke koI svAgata karI rahyuM che ! jhUlatA "AmAMthI aMdara gayA. tyAM udAsI prasarelI hatI, te eTalI gaMbhIra ke mArA romaroma udAsa thaI gayA. dIvAlono nIlo (bhUro raMga haju sudhI potAnI pUrI tAkAtathI Ubho hato. thoDA samaya pachI bahAra Avyo ane sIDI UtaravA lAgyo. dareka sIDI eka sadI jeTalI UMcI hatI. itihAsa, niSThA, mAnyatA ane udAsI ekabIjAne maLI rahyAM hatAM. lagabhaga 1000 varSa pUrvenA AlekhomAM nagarapArakara tIrthanuM varNana jovA maLe che. zaheranI jAhojalAlI caramasImA para hatI. vaibhava, kaLA ane zilpayukta ahIM keTalAMya jaina maMdiro che. evuM paNa kahevAya che ke, nagarapArakaranA maMdiranI mUrtio vartamAnamAM gujarAtanA vAva' nagaranA maMdiramAM birAjamAna che. nagarapArakaranI eka bAju gujarAta, bIjI tarapha siMdha tathA trIjI tarapha kacchanuM raNa hovAthI A sthAnanI bhavyatA svayaM vadhI gaI che. 135
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------pAkistAnanAM jaina maMdiro -- prakaraNa : 4 vIravAha tathA pArInagara vIravAha eka nAnakaDuM zahera che, jemAM badhA jaino rahetA hatA. kahevAya che ke, jyAre ahIMthI thoDe dUra sthita pArInagara baMdara hatuM, to paMjAba taraphathI eka nadI hAkaDA (sarasvatI) A gAmanI pAse ja samudramAM bhaLI jAya che. pachI samudra pAcho haTI gayo tyArathI mArInuM baMdara ujjaDa thaI gayuM. pArImAM luhAra, rAjapUta ane jainonAM kula pAMca hajAra gharo hatAM temAM 200 ghara jainonAM hatAM. ahIM osavAla tathA paramAronuM zAsana hatuM ane jaino dhana-dolatanA mAlika hatA. I.pU. 500 varSa A nagara moTuM baMdara hatuM. A sthAnanuM nAma vIro che ane vAha te nadI (hAkaDA)nA kAraNe kahevAya. che. vIravAha eka jharaNAnA kinAre vaseluM che. ahIMthI kacchanA samudAya dekhAya che. e badhA jainonA samudAya che. vIravahAmAM jainonuM eka suMdara maMdira che, jyAM bhagavAna zaSabhadevanI mUrti hatI. mUrtinI AMkhomAM evA kAca jaDelA hatA ke te aMdhArAmAM paNa camaktA hatA. bane bAju nAnI-moTI mUrtio hatA. atyAre koI mUrti nathI. maMdiranA paththaro paNa galIomAM kacaDAtA phare che ! pArInagaramAM eka jaina yati maMdhu rahetA hatA. tene svapnamAM saMketa maLyo ke zaheranA amuka sthaLe bhagavAna pArzvanAthanI mUrti dharatImAM che. mUrtine kADhIne ahIM maMdira banAvaDAvo. jamInathI lagabhaga 12 phUTa nIce te mUrti prApta thaI. dharatImAMthI maLelA dhana vaDe yatijIe ahIM maMdira banAvaDAvyuM ane zveta pASANanI 11 phUTa UMcI mUrtinI sthApanA karI. mUrtinA kaMTha para hIrAnI kaNikA lagAvelI hatI, be hIrA vakSasthaLa para hatA. pUrve ahIM cha jaina maMdiro hatAM. bujhurgo kahe che ke mahAtmA gAMdhIjInA pUrvajo A pArInagaranA vatanI hatA. huM dhyAnapUrvaka mUrtisthAnane joI rahyo hato. kevo haze te ronakavALo samaya ! jANe AkhuM sthAna jAdunagarI che. AvanArAone potAnA jAdumAM jakaDI le che. vIravAhanA prAcIna jaina maMdirono vaibhava, kalA, sthApatya, zilpa ane sajAvaTa haju sudhI jaLavAyelAM che. huM to temAM evo khovAI gayo ke najara haTAvavAnI icchA ja thatI nahotI! te kArIgaro ane temanAM ojArone salAma, jeoe A maMdirone AkarSaka banAvyAM hatAM. 136
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 47 bhodesara bhodesara ane nagarapArakara vacce mAtra be kilomITaranuM aMtara hatuM. tyAM mahamada gajhanavIe paththaronI masjida banAvaDAvI hatI. jaina maMdiro ane A masjidanI banAvaTamAM vadhAre taphAvata dekhato nathI. bhoDI rAjAe A zahera vasAvyuM hatuM. te samaye ahIM traNa hajAra jeTalAM ghara jainonAM hatAM. teo khUba dhanavAna hatA. bhodesara ahIMnA jainonuM sauthI pavitra taLAva hatuM. evI paNa mAnyatA che ke bhoDInuM kharuM nAma bhadresara hatuM. jainonuM eka maMdira ane tenA cAra heru (vyAkhyAna pIThikA ke vyAsapITha) haju sudhI hayAta che. TeruM' te che ke jyAM besIne loka-paralokanI vAto karavAmAM Ave, paramAtmAnI kathA saMbhaLAvAya. bhadesaramAM bhagavAna zAMtinAthanuM maMdira hatuM. bhUtakALanuM smaraNa karAvatuM ahIMnuM sthApatya, bahAranuM kalAtmaka bAMdhakAma tathA aMdara keTalIya jagyAe kArIgarInA avazeSo, suMdara gokhalA tathA AkarSaka bhIMtacitro have jIrNa thaI cUkyAM che. maMdiranuM zikhara 40 phUTa UMcuM banAvavAmAM AvyuM hatuM. vartamAna maMdiranI mUrti khaMDita thaI cUkI che tathA dIvAlonuM zilpakAma UkhaDI gayuM che. 137
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 48 umarakoTa (siMdha) cAMdanI rAtamAM amArI gADI lAMbI saDaka para doDatI hatI. mAIlo lAMbI saDaka jANe cupacApa amArA pagamAM sUtelI hoya tevuM lAgatuM hatuM. umarakoTano killo AvI gayo. gADI killAnI aMdara pahoMcI to amArI sAme eka kAMgaro hato, je killAnI madhyamAM hato, jenI cArebAjuthI lliAnI dIvAlo kAMgarA para caDhatI hatI. daravAjAnI sAme umarakoTanuM bajAra, galIo, makAna tathA dukAno hatAM. potAnA sadIo jUnA itihAsa sAthe te jIvatuM jAgatuM zahera hatuM - umarakoTa. marusthala' zabdanA uccAraNathI A kSetramAM be kAlpanika pAtronAM lokagIto prasiddha che - "mAruM" ane "somaru'. hathakaDiyAM teriyA naDiyA tana merA ve dasa kyoM kara vassAM somaru tere kohIM ve / arthAt raNapradeza, bAlU (reta), garamI - A badhI musIbatoe mane jakaDI rAkhyo che. huM majabUra chuM. tArA gharamAM AvIne rahevAnI icchA hovA chatAM paNa huM AvI zakatI nathI, tArI pAse rahI zakatI nathI. mAru bolI rahI hatI ane somaruM cUpa hato, A kAMgarAnI jema ke je kadI bolavAno nathI. zaheromAM gharonI chata ane aneka maMdironA kamarA hatA. killAnA kAMgarA para prAcIna samayanI be topa hatI. huM temanI vacce Ubho rahI gayo. khabara nahIM topa hasI ke raDI. jANe kahevA lAgI - huM te samayathI ahIM UbhI chuM jyAre humAyunI dilhInI sattA chUTI ane te dhakkA khAto ahIM AvI pahoMcyo. tyAre A killo eka hiMdu rANA pAse hato. ahIM zahenazAha akabarano janma thayo hato.' 1 38
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----------pAkistAnanAM jaina maMdiro--------------- vItelAM be hajAra varSomAM dIvAlo tathA killAnA anake paththara, iMTo tathA anya sAdhano para samayano mAra, AkramaNakArIonA ghoDAonI cahalapahala tema ja garamI ane varasAdanI asara spaSTa dekhAtI hatI. have te nAnA nAnA ThIkarA (paththaranA TukaDA) banI gayA hatA. mArA pagamAM eka ThIkarI TakarAI ane teNe prazna pUchyo - "kyAM jAo cho? huM sadIothI ahIM paDI chuM. A killAnI buniyAda mArAthI thoDA samaya pahelAM racAI hatI. mane yAda che ke zrI devaguptasUrijI (dazamA) vi.saM. 1317 (I.sa. 1250) pahelAM ahIM AvyA hatA. I.sa. papa9mAM rAjA mandImarAya ahIMnA zAsaka hatA. pachI 300 varSa pahelAM jUnA killA pAse navo killo astitvamAM Avyo. A umarakoTa paNa eka samaye jainonuM mukhya kendrasthAna hato. pAkistAnanuM nirmANa thayA agAu ahIM eka zvetAMbara jaina maMdira ane 1520 jainonAM ghara hatAM. umarakoTanA eka sarakArI baMgalAmAM gauDI maMdiranA koTanA paththara lagADavAmAM AvyA che. pAse ja eka nAnakaDuM sarakArI myujhiyama che, jyAM pArI tathA vIravAhanA jaina maMdironI mUrtio tathA avazeSo rAkhavAmAM AvyA che. A yAdone ApaNe itihAsa kahI zakIe ke je lakhAya che athavA smRtimAM rakhAya che. g (139
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 49 karaMjhara (siMdha), Dabalapura, boDasiMdha, killo pholaDA karuMjhara (siMgha) pahADonI UMcI-nIcI caTTAnamAM banelA A atibhavya jaina maMdirano uparano mALa tathA zikhara paDI cUkyAM che. mAtra khulluM 'sahana', mUrti rAkhavAno oraDA (mULa gabhAro) ja bacyAM che. tUTelI-TelI hAlatamAM bAkI bacelA maMdira tathA mUrtisthAnane joIne udAsa thaI javAya che ane sAthe tene banAvanAra ane pUjA karanArAo pratye mastaka paNa jhUke che. nAnakaDA killAno A vistAra, thArapArakara jillAno ja hisso che. Dabalapura Dabarela paNa eka prAcIna zahera che. tenI ronaka have bhUtakALa banI gaI che. jaina graMthomAM tenuM nAma Ave che ke AcArya ratnaprabhasUri (caturtha) (samaya vi.saM. 19thI 218) siMdhamAM vihAra karelo ane DabarelamAM paNa padhAryA hatA. pharI te AcAryanI paraMparAnA AcArya ratnaprabhasUri (samaya vi.saM. 400-425)e Dabarela nagaramAM cAturmAsa karyuM hatuM. AcArya siddhasUri (chaThThA, samaya vi.saM. pa20-550)e ahIM cAturmAsa karyuM ane sAta mahilAo ane keTalAka puruSone dIkSA ApI hatI. siddhasUrijIe (AThamA, vi.saM. 724-778) paNa cAturmAsa karyuM hatuM. mahamUda gajanavInA AkramaNa pahelAM ahIM jaina AcArya tathA munio AvatA rahyA ane cAturmAsa paNa karatA hatA. ahIM jaina maMdiranuM koI nAmonizAna paNa rahyuM nathI. bohaDa (siMdha) thArapArakara bohaDa gAmanuM A jaina maMdira Aje paNa chaTApUrvaka UbhuM che. 140
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------pAkistAnanAM jaina maMdiro------------------ zikhara ane teno kaLaza bahArathI ja najare paDe che. dharatIthI upara sudhI zikharanI camaka Aje paNa jaLavAyelI che. mukhya zikharamAM ja cAra nAnAM zikharo samAviSTa che. maMdirano mukhya daravAjo vizALa ane saMgemaramarano che. daravAjAnI bahAra eka tarapha dAdAgurunI samAdhi che. badhuM jIrNa thaI rahyuM che. sauthI zreSTha, suMdara ane prabhAvazALI che tenA mULa gabhArAnI vedI. vedImAM bharelA raMgo, DijhAIna, zuddha sonAnuM sonerI jaDAkAma-bhAgye ja AvI suMdara vedI anyatra jovA maLe. bohaDa gAma navAba zaherathI 50 ki.mI. dUra che. killo pholaDA pAkistAnanA bahAvalapura rAjyamAM yajamAna maMDIthI derAri jatA rastAmAM killo pholaDA che. A killAmAMthI jaina mUrtio maLI AvI che. ahIM lAMbA samaya sudhI jainonI vastI hatI. jaina sAdhu tathA jaina yatio paNa ahIM AvatA hatA. 141
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro - -- prakaraNa : 50 karAcI lAhorathI karAcInI sapharamAM mArI pAse mazahUra kavayitrI sArA zagutA'nuM pustaka hatuM. keTalIka vAra lAgyuM ke "sArA" jANe mArI sAthe vAto karatI hoya! huM karAcInuM jaina maMdira zodhavA nIkaLyo hato. sArA'nI A paMktio saphara daramiyAna mArA magajamAM dhUmatI rahI - "iMsAna kI dukAna se kapar3e dhulavAe the / pahanate hI kapar3oM meM se AvAja AI ki ye apavitra haiM / palIta haiM / aura phira vo naMgoM kI cAdara bana paNa ' eka bIjI paMkti - 'akkha raMgI caMgI agga naMgI caMgI maiM naMgI cNgii|' arthAt AMkho Colourful ja sArI lAge che. Aga to khullI (DhAMkyA vagaranI) yogya che. huM paNa khullI ja sArI chuM. jaina dharmanA (eka AmnAyamAM) strIne bhagavAnanI (tIrthaMkaranI) padavI ApI che. te tIrthakaranI mUrti vastrarahita paNa hoya che. "sArA. karAcI .... bhagavAna mallinAtha ane bhagavAna mahAvIra .... badhA digaMbara. lAhorathI karAcInI saphara 18 kalAkanI hatI. karAcInA jaina maMdiro vize meM agAuthI vAMcyuM hatuM ke tyAM "raNachoDa lAIna vistAramAM jaina maMdira che. A vistAra ekadama pachAta ane prAcIna che. vi.saM. 1980 (I.sa. 1923)mAM A maMdiranI pratiSThA thaI hatI tathA temAM mULanAyaka pArzvanAtha (zyAma varNa) bhagavAnanI mUrti che. saMvata 1911mAM ahIM vaselA gujarAtI parivAroe (solajara bajAramAM 142
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro eka gharamaMdira banAvIne temAM dhAtunI pratimA virAjamAna karI hatI. pachIthI 'hAlA'nagarathI pASANanI mUrti lAvIne ahIM birAjamAna karavAmAM AvI. eka digaMbara maMdira AnAthI alaga hatuM. lAMbI saphara bAda karAcI zaheranA sTezana para mANasono jANe relo hato ! samudrakinAre AveluM A khUba prAcIna zahera che saMbhavataH paththarayuga athavA dhAtuyuganA samayanuM bhAratathI pAchA vaLatA sikaMdara ahIM Avyo hato. - 'mArUM sAhiva, rAchoDa jAna A narUM hai / hA~ nAgone' 'mujJa hindU muhA che vaho / vahA~ choDa tenA' / / lAhorathI mane eka vyaktie madanalAlanuM saranAmuM ane phona naMbara ApyA hatA, jethI te mane madada karI zake. te madanalAla mane jaldI maLI gayA. raNachoDa lAInamAM hinduono A nAnakaDo mahollo. nAnA-nAnA makAnomAM eka nAkakaDuM maMdira dekhAyuM, jeno daravAjo baMdha hato. bahAra keTalAka loko beThA hatA. madanalAle teonI sAthe mAro paricaya karAvyo. 'A mArA mahemAna che. teo paMjAbathI AvyA che. ahIM ApaNA 'raNachoDa lAIna' vistAramAM koI jaina maMdira che ke nahIM te jovA AvyA che. tamArAmAMthI koIne A jaina maMdira vize khabara che ?' 'raNachoDa lAIna to moTo vistAra che. ahIM moTA mahollA che - hinduo, musalamAno tathA pArasIonA. ame kyAreya nathI sAMbhaLyuM ke ahIM koI jaina paNa rahetA hoya !' 'ahIM jaino nathI rahetA. pahelA rahetA hatA. teonuM ahIM maMdira hatuM. 'huM te maMdira jovA Avyo chuM.' 'juo bhAI, amArI AjubAju traNa maMdira che. A traNeya hindu maMdira che. ahIM koI jaina maMdira vize to ame sAMbhaLyuM nathI.' ame te hindu mahollAmAMthI bahAra AvI rahyA hatA. eka kavie kahyuM che - ' meM masjida meM gayA, vahA~ daravAjA banda thA daravAjA khaTakhaTAyA, aura AvAja AI ghara koI nahIM / ' 143
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro 'bhAIsA'ba, atyAre A vistAramAM jaina maMdira vize to koI mAhitI maLatI nathI. mAruM mAnavuM che ke, jyAre jaino ahIMthI cAlyA gayA, to khAlI maMdirane koIe potAnuM ghara banAvIne tenI zakala badalI nAkhI hoya athavA banI zake che ke have te hindu maMdira hoya.' eka AdheDa vayanI vyakti ke je amArI vAtomAM rasa laI rahI hatI te madanalAlanI najIka AvIne kahevA lAgI ke, mArA dAdAjI A raNachoDa lAInamAM rahetA hatA. mane yAda che ke temanI pAse ahIMnA jaina maMdiro tathA keTalAka parivAronA phoTAo hatA. ahIMnA eka-be jaina parivAro sAthe temanI sArI mitratA hatI. madanalAlanA kahevAthI te potAnA gharethI jUnA phoTAo levA gayo ane thoDI vAra pachI jUnA kAgaLamAM vIMTeluM eka nAnuM baMDala laIne AvI gayo. temAM raNachoDa lAInanA pArzvanAtha jaina zvetAMbara maMdiranA phoTA tathA anya be phoTAo joIne ema lAgyuM ke kharekhara ame te maMdiramAM ja UbhA chIe ! khUllA cokamAM maMdiranuM pravezadvAra. madhyamAM sapheda saMgemaramarano 11 phUTa UMco tathA 8 phUTa pahoLA pravezadvAra para zilpakaLAnuM kAma ane sAthe lAkaDAnI derI tathA daravAjA paNa bhAre ane DijhAInavALA ! maMdiranuM kula 'phranTa' 36-40 phUTa hatuM. amane jaina maMdira na maLyuM paNa tenA phoTA amane jarUra maLyA. huM vicArato hato ke samaya zuM nathI karAvato! maMdira to zuM, samayanI sAthe nadIo paNa alopa thaI jAya che ! pAchaLa rahI jAya che kathAo, je dhArmika pustakonAM pAtro banI jAya che. raNachoDa lAIna-karAcIvALuM jaina maMdira. khabara nathI ke have te hindu maMdira che ane temAM bIjI anya mUrtio birAjamAna che ! 70 varSamAM tene (maMdirane) pADI nAkhavAmAM AvyuM haze ke tyAM koIe ghara vasAvyuM haze ! koI skUla banI gaI che ke bIjuM kAMI ? itihAsa cUpa che, paNa kathA rahI jAya che. jema ke A raNachoDa lAInavALA maMdiranI, ke je Aje samayanA athAga sAgaramAM vilIna thaI gayela che. muni vidyAvijayajI 1937-39mAM karAcI padhAryA tyAre ahIM jainonAM 60 ghara hatAM. dezavibhAjana (1947) samaye moTA bhAganA parivAro sthaLAMtara karIne 144
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---------------pAkistAnanAM jaina maMdiro --------------- bhAratamAM cAlyA gayA. 1965mAM ahIM mAtra traNa parivAro ja hatA! gheTA-bakarA vagere jAnavaronI kurabAnI ApavI tene musalamAno dharma mAne che. maMdiranI bilakula sAme khullA cokamAM dararoja jAnavaronI kurabAnIno citkAra ane temanuM mAMsa paNa khullAmAM laTakAvavAmAM AvatuM! hAlata vadhAre bagaDI tyAre ahIMdhI jatAM eka gujarAtI jaina parivAra maMdiranI mUrtione paNa potAnI sAthe laI gayo ane saurASTranA morabI zaheranA maMdiramAM tene virAjamAna karAvI dIdhI. siMdhamAM vihAra karavAvALA munirAja zrI vidyAvijayajI itihAsa, tattvajJAna tathA AcAra saMbaMdhI viSayo para aneka videzI vidvAnonA saMparkamAM rahelA, jainAcArya vijayadharmasUrijInA suyogya ziSya munirAja vidyAvijayajI ke jeoe I.sa. 1937-39mAM siMdha pradezamAM vihAra karyo hato. teo cAra munio sAthe mAravADa zivagaMjathI bAlotarA, bADamera, mIrapura thaIne 850 kilomITaranA vihAra bAda siMdhanA nagara pArakara, goDIjI, hAlA, haidarAbAda thaIne karAcI pahoMcyA. tyAM be cAturmAsa karyA. karAcImAM jaina lAIbrerI, homyo haoNspiTala ane mahAvIra kanyA vidyAlayanI sthApanA karAvI. | siMdhamAM rahIne jainonA dharma, nIti, maryAdA, libAsa ane rItarivAjane jALavIne jaina saMghone saMgaThita karyA. karAcInAM be maMdira, haidarAbAda tathA hAlAnA eka-eka maMdironI sArasaMbhALane vyavasthita karAvI. jaino uparAMta anya samAjo tathA buddhijIvIo dvArA paNa temaNe sanmAna meLavyuM. - tatkAlIna karAcInA jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMghanA padAdhikArIo hatA - zrI choTAlAla khetasI (pradhAna) ane maNilAla laherAbhAI (sekreTarI). 145
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 51 haidarAbAda (siMdha) lAhorathI karAcInI lAMbI saphara ane raNachoDa lAInanA jaina maMdiranA khovAI javAnI pIDA ! have huM vadhAre ArAma karyA vagara ja haidarAbAda jaI rahyo hato - insAnarUpI gADha jaMgalomAM ekalo ja. haidarAbAda nagara siMdha sUbAnuM bIjuM moTuM zahera che. sikaMdaranA pahelAM te 'ruNa athavA "aruNapura" tarIke oLakhAtuM. tyAre ahIM bauddha dharmanI bolabAlA hatI. ahIMnA bauddha rAjAe sikaMdara sAthe samajUtI (saMdhi) karI lIdhI. ema paNa kahevAya che ke bauddhonI sAthesAthe te samaye jaina dharmanA anuyAyIo paNa moTI saMkhyAmAM rahetA hatA. musalamAnonA siMdha para prathama vakhatanA AkramaNa (mohammada binakAsama dvArA) samaye paNa ahIM jainonI sArI vastI hatI ane ahIMno rAjA (dAhira) paNa jaina hato. tenuM pramANa nIcenA vivaraNa parathI maLe che - ELLIOT HISTORY OF INDIA. VOL-1mAM lakhyuM che - Muslims first attacked Sindh and found it full of people called 'sramanas'. (P.P. 146 - 158) The ruler of Sindh of that time was also a follower of Sramanas who observed vow of Ahimsa minutely and had great confidence in this Predication. (P.P. 158-161). haidarAbAdamAM rahetA siMdhI bhASAnA prakhyAta lekhaka tAja joyo'nI ophisamAM pahoMcyo. oraDAmAM Tebala para pustako, phAIlo ane kAgaLo. tenI vacce beThA hatA - tAja joyo. seMkaDo pustako temanA hAthamAMthI pasAra thayAM haze. hajAro lokothI paricita hatA. 146
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----------pAkistAnanAM jaina maMdiro------------------- ApanA zaheramAM jaina maMdiranI zodhamAM Avyo chuM. te kyAM che ?' 'tenI to khabara nathI. hA, eTalI khabara che ke A maMdira haidarAbAda zaheramAM che. cAlo, zodhIe. teoe AzvAsana ApyuM ane potAnA paricita dareka lekhakane A maMdira bAbate phona karyo. pachI kahevA lAgyA ke, sAtamI sadInA aMtima dazAbdInA samaye rAjA dAhira taraphathI haidarAbAdanA hAkima 'samudra samasta' hatA, je bauddha dharmanA anuyAyI hatA. teoe potAnuM koI maMdira paNa banAvyuM haze, paNa atyAre zaheramAM koI bauddha ke jaina maMdira nathI. atyAra sudhI keTalIya sadIo vItI gaI haze. zuM navuM banyuM ane zuM jUnuM tUTIne dhvasta thaI gayuM tenI khabara nathI." 'paraMtu jainonI paTTAvalIo, graMtho ane sAdhuo tathA yationAM vivaraNo dvArA spaSTa pramANa maLe che ke A zaheramAM eka zvetAMbara jaina maMdira hatuM, jemAM eka ja mUrti birAjamAna hatI. maMdiranuM dvAra khUba moTuM ane suMdara hatuM. AkhA maMdiramAM paththara ane lAkaDAkAmanA suMdara Ayojana sAthe rozanInI vyavasthA paNa hatI. I.sa. 1937-3lmAM jaina muni vidyAvijayajI ahIM padhAryA hatA.' 'AjakAla A zaheramAM hinduonI sArI vastI che. khUba dhanavAna hindu dAktaro, vepArIo, zarApha ane anya. zaheranI rAjanItimAM teono moTo phALo che. thArapArakaranA vistAramAM Aje paNa jaina matane mAnavAvALA rahe che, paNa teonI saMkhyA khUba ochI che. temanA ahIM ghaNAM maMdiro che. prAcIna samayanuM jaina maMdira, jenA kAraNe nagarapArakara AkhI duniyAmAM mazahUra che.' banI zake che ke 1947 pachI te maMdira khAlI thaI gayuM hoya ane temAM koI zALA ke sarakArI kAryAlaya hoya athavA koIne ApI devAmAM AvyuM hoya ane temaNe tyAM ghara banAvI dIdhuM hoya. kaMI paNa hoI zake che.' "zuM A aitihAsika maMdira che ?' nA, A eka nAnakaDuM maMdira hatuM. AkhA haidarAbAdamAM mAtra eka! bIjAM mArI zodhano hisso che.' 147
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro mArI sAme prazna hato ke zuM 70 varSomAM eka maMdira koI zaheramAMthI khovAI zake ? khovAI jAya ane koIne khabara paNa na hoya ke te maMdira kyAM che ? che ke nathI ? kyAM alopa thaI gayuM haidarAbAdanuM jaina maMdira ? huM AnA pahelAM karAcInA raNachoDa lAInathI khAlI Avyo hato, have haidarAbAdathI paNa ! kiddharoM bola te sahI maiM terI bhAla vica hA~ tU itihAsa dA pAtra haiM / huM arthAt maMdira kyAMka khovAyuM che. huM tene zodhI rahyo chuM. bUmo pADuM chuM. are ! kyAMkathI to pharI avAja ApIne bola ke tuM kyAM che ? Hui 148
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- ---pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : para hAlA (nyU hAlA) haidarAbAda pachI mAro AgaLano paDAva hAlA' hato, jyAMnA zvetAMbara jaina maMdironI huM zodhamAM hato. haidarAbAdathI vhAlA sudhI seMkaDo kilomITaranI saphara ! A sapharamAM mArI sahAyanA mATe tAja joyo e haidarAbAdathI potAnA kAryAlayanA eka mANasane mArI sAthe mokalyo hato. hAlAmAM amAre siMdhI kathAonA vikhyAta lekhaka mahamUda bukhArInA sahayogathI jaina maMdira sudhI pahoMcavuM hatuM. tene maLIne amane AzA baMdhANI ke ahIM amane nirAzA nahIM sAMpaDe ! haidarAbAdathI mArI sAthe AvelI jaravAra nAmanI vyakti sAthe hAlAnA bajAramAM nIkaLyA. bajArathI eka galImAM pahoMcyA - eka nAnI galI. A mane hindu mahollo lAge che'. "hA, lAge che to e ja'. eka vyakti gharethI nIkaLI amArI najIkathI pasAra thato hato. jaravAre pUchyuM, "ahIM hAlAmAM koI jaina maMdira che ?" 'nA'. jaravAre siMdhI bhASAmAM tene kaMIka pUchayuM to teNe potAnuM nAma manojakumAra batAvyuM. A DAbI bAjunuM bajAra bhAvaDAcoka che. tenI vAta parathI mane lAgyuM ke avazya ame jaina maMdira sudhI pahoMcI jaIzuM. manojakumAre kahyuM ke, huM coka sudhI tamArI sAthe AvIza. tyAMthI tame AgaLa ane huM pAchaLa rahIza. huM bolIne tamane jaina maMdiranI oLakhANa karAvIza. AMgaLI ke saMketa nahIM karuM. AgaLa jatAM cokamAM UbhA rahIne teNe kahyuM ke, A jamaNA hAthavALI 149
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ -pAkistAnanAM jaina maMdiro-------------- sauthI UMcI ImArata jaina maMdiramAM che. potAnI vAta kahIne te AgaLa nIkaLI gayo. maMdiranI ImArata ghara jevI hatI. daravAjA pAse eka nAno rasto, jenI banne bAju pagathiyAM hatAM, sIDIonA daravAjA paNa lAkaDAnA hatA. daravAjAnI bilakula sAme eka kasAInI dukAna. tyAM beThelI vyaktinI sAme nAnI-moTI charIo ane kAMTAthI laTakAveluM mAMsa. meM tenI tasavIro lIdhI. 'tame A zuM karo cho?' phoTA pADI rahyo chuM.' 'zA mATe ?' A gharano daravAjo sAro lAgyo, mATe.' AvA bIjA aneka ghara galImAM che - jUnA jamAnAnAM." 'A jaina bhAvaDAonuM maMdira hatuM. have to ghara che." "kANa rahe che AmAM?' 'te loko ke jemane A makAna ApavAmAM AvyuM che.' 'aMdara jaI zakuM?' "khabara nathI. atyAre puruSo gharamAM nahIM hoya. Ameya A paDadAvALuM ghara che. tenI vAtamAM spaSTa InakAra dekhAto hato. huM tene aMdarathI jovA mAgato hato. keTalA rUma keTaluM moTuM che, dIvAlonI pheskoja, hola, mUrtionuM sthAna vagere, paNa have A maMdira nahIM, ghara che. - siMdhanA hAlAnagaranuM A maMdira. ahIM jainonI avarajavara rahetI hatI. jainonA tevIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM A maMdira ke jemAM pASANathI banelI 10 ane dhAtunI 12 mUrtio hatI. sAthe eka upAzraya paNa hato. hAlAmAM yati zrI buddhicaMdra - jJAnacaMdranA prAcIna graMthono bhaMDAra paNa hato. eka jaina zALA paNa hatI. rAdhanapura, pAlI, jesalamerathI AvIne jaina loko ahIM vasyA hatA. muni vidyAvijayajI jyAre 1937mAM ahIM AvyA tyAre sthAnakavAsI tathA thatAMbara mUrtipUjakonAM 25-30 ghara ahIM hatAM. maMdira tathA upAzraya paNa hatAM. 150
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ -~-~--pAkistAnanAM jaina maMdiro---------- manojakumAra ane jaravAra mArAthI judA kema thaI gayA e samajAvavAnI jarUra nathI. ahIM motano khela thAya che. kaI goLI, kaI dizAmAMthI kone kaI goLI, kaI dizAmAMthI kone vAge che te to goLI vAgyA pachI khabara paDe che ! motano paDachAyo khUba gaharo - gUDha, na samajAya evo hoya che. bharabajAramAM insAniyata beparavAha banI hatI. hAlAnuM bajAra, dukAno, lokonI bhIDa ane maMdiranI bilakula sAme kasAI ane charIo! eka vAra pharI bhAvaDA coka tarapha vaLyo. have mArI DAbI bAju jaina maMdira ane jamaNI bAju kasAInI dukAna hatI. hAlAthI be ki.mI. dUra eka dAdAvADI hovAnI khabara paDI hatI paNa tenuM astitva paNa saMdehanA gherAvAmAM che. have aMtima vakhata hAlAnA maMdirane joyuM, jenuM dvAra mArI tarapha nahIM, bajAra tarapha hatuM. samaya kI sImA ko bheda kara anaMta pratIkSA karate mere nayana itihAsa kA vahI pannA khola kahIM se to bol| 151
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 53 rAvalapiMDI parve jise ne A samA hirA ... * rAvalapiMDI (zvetAMbara, digaMbara maMdira tathA sthAnaka) * TeksalA (bhagavAna bAhubalI, bauddha bhikSa) takSazilA * pezAvara, uccanagara, kaMdhAra, siMhapura, kaTAsarAja * jaina muni tathA sikaMdara * hemU (dilhInA siMhAsana para jaina bAdazAha) * mAnadevasUri (laghuzAMti), pANinI * bhAvaDA bajAra tathA sthAnaka rAvalapiMDImAM karaphyuno Aje bIjo divasa hato, paNa mAre to koI paNa hAlatamAM IslAmAbAda pahoMcavuM hatuM. karaphyUnI mArA para koI asara nahIM thAya, chatAM eka Dara to hato ja. 16 navembara, 2013no divasa khUba bhayAnaka divasa. savAre chApuM vAMcatAM ja dila kaMpI gayuM. A bhayAnaka kAMDa thaye Aje trIjo divasa hato. ena.sI.e. islAmAbAda kempanA prinsipAla nadIma umaratArDa tathA teonI risarca TImanI sAthe rAjAbajAranA coka DiMgI khUImAM huM paNa hAjara hato. baLI gayelI ImArato, saDaka para mAnavInA lohInA dhabbA, polIsa, phoja ane anya surakSAkarmI javAnoe A AkhA vistArane gherI lIdho hato. amAruM kArDa joIne amane AgaLa javAnI paravAnagI maLI. saDaka para lAgela paDAva (maMDapa)thI AgaLa ame jaI zakatA nahotA, paNa amArI sAthe videzI mahilAone joIne lazkaravALAoe mane sAmenI eka hoTalanI chata para javAnI paravAnagI ApI. cothA mALanI chata parathI badhuM spapaSTa dekhAtuM hatuM. eka moTI cha mALanI banelI imArata mATIno Dhaga banIne paDI hatI. kyAMka kyAMkathI dhumADo nIkaLato hato. amArA pahoMcavAnA be kalAka pahelAM ja kATamALamAMthI aDadhI baLelI lAza nIkaLI hatI. rAjAbajAra tarapha baLI gayelA eka borDa para lakhyuM hatuM - 152
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - pAkistAnanAM jaina maMdiro--------- "jAmA masjida / madarasA dArula alamalkurAna, rAjAbAjAra, phavvArA cauka, mInA mArkiTa rAvalapiMDI" hA, A badhuM ahIM ghaTita thayuM che. 16 navembara 2013 jummA mubArakano divasa. masjidamAM baMdagI thaI rahI hatI ane jUnA killA tarapha dazamI moharamano ziyA musalamAnonuM mAtamI julUsa (saraghasa) hatuM. namAjanI baMdagI vakhate jALavatA maulAnAe koI evI vAta karI ke jethI ziyA loko bhaDakyA ane jotajotAmAM Aga ane goLIbArano khela zarU thaI gayo. madaresA, masjida ane madInA mArkeTa baLIne rAkha thaI gaI. sAta jaNa masjidamAM maryA ane 12 lAza mArkeTanA kATamALamAMthI nIkaLI. abajo rUpiAnI milakatane nukasAna thayuM. jaina maMdirano nAno ghummaTa madaresA, masjida ane madInA mArkeTanI rAkha pAse eka jaina maMdirano ghummaTa dekhAyo. maMdira pAsenI jamIna para madaresA ane mArkeTa joI loko cakita hatA. vakapha borDavALAnuM kahevuM hatuM ke A maMdira amArA koI lisTamAM nathI. mIDiyAne paNa eka strota maLI gayo. jaina zvetAMbara maMdira masjidamAM rahelA tathA madaresAmAM bhaNAvanAra maulAnA azarapha alI sAthe mulAkAta thaI. teoe batAvyuM ke teo ane temano parivAra i.sa. 1947thI jaina maMdiranA vArasonA iMtejAramAM che. bhAgalAnA samaye jyAre hAlata kharAba thaI tyAre tyAM rahenArA jaina parivAra pAsenA A ghumaTAnA maMdiranI cAvI mane soMpI gayA. nakkI thayuM hatuM ke jyAre paristhiti badalAze tyAre te loko AvIne maMdiranI cAvI laI leze, paraMtu Ajadina sudhI teo AvyA nathI. maulAnA jANatA nahotA ke te parivAra have kyAM che ? koI dharmagraMthomAM anya dharmonI vastuo ke pratIkono nAza karavAnuM kahyuM nathI. maulAnA kahetA hatA ke AjhAdI pahelAM rAjAbajAramAM hinduonI sArI vastI hatI. jaina phirakAnA loko paNa hatA. gumaTInamAM maMdira jaina lokoe banAvyuM hatuM. masjida ane maMdira pAsapAse hovA chatAM koIne kaMI ayogya lAgyuM nahIM. bhAgalA daramiyAna hiMsA phelAI tyAre hinduone jIva bacAvavA ahIMthI bhAgavuM paDyuM. sane 1992nA tophAnomAM mArA parivAre jAnanI paNa paravA karyA vagara A maMdirane daMgalabAjothI bacAvyuM ane 153
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro surikSata rAkhyuM. (maMdira evuM lAge che ke koI yatijI dvArA nirmANa pAmyuM hoya !) meM hoTalanI chata parathI rAvalapiMDI zaherane joyuM. UMcA mahelo, meDIo, moTA moTA bAga, gurudvArAnA guMbaja, masjidonA minAra, maMdironA kaLaza - badhI imAratonI oLakha banelI hatI. ame ane mIDiyAvALA nIce UtaryA. bhAvaDA bajAra nadIma umaranI sAthe ame badhA jUnA killA tarapha ghATI caDhavA lAgyA. A prAcIna rAvalapiMDI che. pachI eka-be vaLAMko laI ame rAvalapiMDInA bhAvaDA bajAramAM pahoMcyA. cArebAju ronaka. UMcAM UMcAM makAno ane nAnI gIca galIo - koI koI galImAM udAsa UbheluM maMdira dekhAtuM hatuM "A Akho hinduono mahollo che. eTale tenI dareka galImAM tamane maMdira dekhAya che. amArI TImanA eka sabhya kahyuM. ame A galIomAMthI sIdhA lAla havelImAM pahoMcI gayA. tyAMthI liyAkata bAganI aMdara ena.e.sI.nA kAryAlaya pahoMcyA. digaMbara jaina maMdira, rAvalapiMDI-kaeNTa kaMTanuM digaMbara jaina maMdira Aje paNa ucca zikhara sAthe UbhuM che. teno raMga kALo paDI javA chatAM paNa te eka vArasAgata smRti tenI pUjA karanArAo mATe che. pahelA mALanI IMTonI dIvAlathI upara uThatAM zikharanuM ArTavarka khUba suMdara che. aMdara mUtionI jagyAe have ghara vaselAM che. takSazilAnTeksalA, pezAvara, prAcIna lAhora, gaMdhAra ane uccanagara pANinI rAvalapiMDIthI AgaLa TaeNksalA, pachI pezAvara ane tenI vacce che - prAcIna lAhora ke jyAM pANinIno janma thayo hato. paramavidvAna pANinIe bhASAnA sarvaprathama vyAkaraNanI racanA karI hatI. pAchaLathI A dharatI para pedA thayelA zAsakoe te lokabhASAne khatama karI nAkhI. takSazilA (TeksalA)nI paNa potAnI kathA che, jenA vize jaina itihAsakAronuM kahevuM che ke prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadevanA suputra bAhubalI TaeNksalAnA prathama rAjA hatA. pustako ajANa kAgaLo para lakhavAmAM Ave che. tenI syAhI (sahI) ane kalama paNa ajANa hoya che, paraMtu samaya AvatAM A ajANa ane mUMgAM pustako 154
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----------pAkistAnanAM jaina maMdiro bolavA lAge che ane aneka sAkSIo sAthe prastuta thAya che. mahamUda gajhanavI sAthe bhAratamAM Avela itihAsakAra alabanI e 'kitAbulDiMdImAM TeksalAvALA lAhora vize lakhatAM koI uccanagarano ullekha karyo che. pachI ucca" nagara eTaluM nIce thayuM ke lokonI smRtimAMthI vismRta thaI gayuM! saMzodhana karavAnALA paNa eTalA bhaTakI gayA ke koIe tene kalpanA ke Azcarya kahyuM, to koIe 'alabasanI gappa" (gappA) kahI dIdhI. gavAhI (sAkSI) ApanArI alabarunInuM pustaka kitAbulliMda khuda gunegAra banI gayuM! lAgelA doSonA DAghane koNa dhoze ? ane eka divasa pustakonA pAnAM UlaTAvatAM jaina purAtana paTAvalio ja gavAha (sAkSI) banIne alabarunInA 'kitAbuljidanA pakSamAM UbhI rahI gaI. eka paTTAvalie kahyuM, 'bhagavAna mahAvIra pachI jaina dharmano paMjAbamAM khUba phelAvo thayo. pazcima paMjAbamAM jaina munionA zAkhAonAM nAma Ave che, jemAM be zAkhAo khUba prasiddha che - eka praznavAhaka pezAvara kula ane bIjI uccAnagara kula." gavAhI to mAnya hatI, paNa kAcI rahI gaI. pezAvara to Aje paNa che, paNa A uccAnagara kyAM gayuM? bIjI paTTAvalIe kahyuM ke, pezAvara zahera gaMdhAra dezanI rAjadhAnI rahI cUkyuM che. te jaina dharmanuM mukhya kendra hatuM. zvetAMbara jainonA 84 gacchomAM gaMdhAra gacchanuM ucca sthAna hatuM. A gacche vikramanI 14mI sadI sudhI A kSetramAM khUba dharmapracAra ryo. A banne zAkhAo AcArya suhastinA kuLamAMthI ja utpanna thaI che. tenA vize vikramI 16 ane 17mI sadInA aneka zilAlekha upalabdha che. kalpasUtra (samaya-bhagavAna mahAvIra pachI 500 varSa pachI)mAM ullekha che ke Arya zAMti sirodake uccanAgara nAmanA kuLanI sthApanA karI. A zAkhAono samaya vi. trIjI sadI pahelAno che. te samaye jaina rAjA saMyamaprabhunuM rAjya hatuM, jeNe azokanI jema jaina sAdhuo jevA vezamAM ghaNA pracArako, jaina dharmanA pracAra mATe videzomAM mokalyA hatA. temanA guru Arya suhasti bhagavAna mahAvIra pachI AThamI pATa para birAjyA. mAhitI vistRta thaI ane keTalAMka navAM tathyo paNa sAme AvyAM, je A sAbitIone majabUta kare che. haju sudhI A vAta vacce rahI gaI ke A ucca 1papa)
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- nAgara kyAM che ? uccanAgara-kula uccanagara nAmanuM kAraNa banyuM. prasiddha cInI itihAsakAra phAhyAna ane jaina itihAsanna muni kalyANavijayajI anusAra A nagara TeksalAnI samIpa hatuM, Ama vigato thoDI vadhu maLI. uccanagarInuM vivaraNa vi. bAramI bAramI-teramI sadImAM thayelA kalyANakArI AcArya jinaprabhasUrie potAnA graMtha "vividha tIrthakalpa'mAM khUba suMdara DhaMgathI karyuM che. teonA anusAra A sthAna jaina dharmanuM moTuM tIrtha hatuM. uccanagarImAMthI maLelI prAcIna jaina mUrtio lAhoranA myujhiyamamAM surikSata che. uccanagaramAM jaina yati zrI samayasuMdarajI jaina yatie vi.saM. 1667 (I.sa. 16 10)mAM uccanagaramAM 'zrAvaka ArAdhanA" nAmano graMtha lakhyo hato. anya purAvA anusAra ghaNA osavAla parivAra rAjasthAnathI AvIne ahIM vasyA hatA. te samaye ahIM 100 parivAra hatA. 13mI sadI sudhI A parivAra ahIM vaselA hatA. mAnadevasUri (laghuzAMti stotra) eka vAra A sthAna para bhayaMkara bImArI phelAI. bImArI TesalA sudhI pahoMcI gaI. uccanagara ane TeksalA vacce mAtra 23 mAIlanuM aMtara che. bImArI ghaNI phelAI. AcArya manAdevasUrijIe laghuzAMti' stotranI racanA karI ane lokone A bhayAnaka bImArIthI chUTakAro maLyo. sikaMdara ane jaina muni eka graMthe mAhitI A rIte ApI ke Avo, thoDA pAchaLa jaIe. jyAre sikaMdare (326 i.pU.) yUnAnathI AvIne A nagara para AkramaNa karyuM tyAre tenuM milana jaina muni kalyANajI sAthe thayuM. muninI vAtothI sikaMdara khUba prabhAvita thayo, tyAM sudhI ke te munine potAnI sAthe laI gayo. yUnAnIoe temanuM nAma "kANasI' lakhyuM che. teonI samAdhi enijamAM che. dAnavIra paThaDazAhe 84 jaina maMdiro vibhinna zaheromAM baMdhAvyAM. A zaheromAM pezAvara ane uccanagara paNa sAmela che. TeksalA ane uccanagaramAM aneka RSimuni padhAryA, jemanAM nAmoe itihAsanA pAnAne suzobhita karyA. prathama TeksalA padhAranAra AcAryonuM varNana karIe (156
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro chIe. zrI ratnaprabhasUri (vi.saM. 212 varSa pUrva), zrI kasUri (I.sa. 100thI 117), zrI siddhasUri (I.sa. 120-142), zrI kakkasUri (I.sa. 175-227), zrI ratnaprabhasUri - cothA (I.sa. 142-211), zrI yakSadeva - pAMcamA (I.sa. 253thI 279), zrI kakkasUri - pAMcamA (I.sa. 279-300). tenA pachI uccanagara ahIM je AcAryonAM pagalAM paDyAM temAM zrI yakSadeva (vi.saM. 150 varSa pUrva), zrI siddhasUri-AThamA (i.sa. 685thI 716), zrI jinacaMdrasUri (I.sa. 1217-12 21), zrI siddhasUri (I.sa. 1225), muni zekharasUri (I.sa. 1343), zrI jinadattasUri (i.sa. 1238) ane jinakuzalasUri (i.sa. 1327). eka vakhata Dona' akhabAranA vidvAna kolamisTa tanavIra mirjA sAthe uccanagara vize vAta nIkaLI. temaNe kahyuM ke, Aje pustako sivAya uccanagara vize koI sAbitIo ApaNI pAse nathI. A vAta koyaDo banI cUkI che. temaNe pUrNa bhagatanA kissAmAMthI pUrNabhagatanA sAvakA bhAI rAjA rasAlUnI kathA saMbhaLAvI. rAvalapiMDI pAse maMgayAlA zahera hatuM, jyAMno krUra (julamI) rAjA dararoja eka mANasane khAto hato. A e maMgayAlA che, jyAM eka vakhata samrATa azoke mahAtmA buddhanA janmadine bhUkhyA siMhanA baccAo AgaLa potAnuM mastaka rAkhyuM hatuM. pachI A ghaTanAnI yAdamAM eka stUpa banAvavAmAM Avyo.. maMgayAlAnA julamI zAsaka ane teno sAmano karanAra rAjA rasAlUnI kathA (' kissA pUrNabhagata) khUba lAMbI che. aMte rasAlu rAvalapiMDI ane aTakanI pahADI kheDAmUrtimAM rahevA lAgyo. te samaye A jagyAe jaina dharmanuM eka maMdira paNa hatuM. A e samayanI vAta che ke jyAre e vistAramAM bauddha dharmano mahimA hato. A jaina maMdiranI yAdagIrI, avazeSa ane ahIMnI mUrtio lAhoranA ajAyaba gharamAM mojUda che. kheDAmUrti, 55nAkhA, siMhapurA, kaTAsarAja tanavIra mirjAnI vAta sAMbhaLIne mane pUrNabhagatanI sagI mAtA accharAnuM piyara zahera papanAkhA yAda AvyuM, jyAM Aje paNa zvetAMbara jaina maMdira samagra gAmanA gharothI UMcuM UbhuM che. jaina zvetAMbara maMdiramAM bhagavAna suvidhinAthanI pUjA thatI hatI. '127
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------pAkistAnanAM jaina maMdiro------------------ bhagavAna suvidhinAtha jaina dharmanA navamA tIrthaMkara che. uccAnagara zodhatAM zodhatAM khuda huM kyAMka khovAI gayo. i.sa. teramI athavA caudamI sadI sudhI je zaheranI nizAnIo maLatI rahI che, to pachI te nizAnIo kyAM khovAI gaI ? zuM kheDAmUrti pahADavALuM jaina maMdira uccAnagaranuM maMdira che ? A praznano haju sudhI uttara maLyo nathI. miyAM atIka pAkistAnanA yuvA ArkiyolojIsTamAMnA eka che. temaNe potAnA siniyara ArkiyolojIsTa janAba mujaphphara caudharI vize kahyuM ke, teo jaina dharmanI prAcIna avazeSo TabbA para kAma kare che. temaNe phona para kahyuM ke, TeksalA, rAvalapiMDI ane cavAlanAM kSetromAM atyAra sudhI maLI AvanArA TabbAomAM sauthI mahattvapUrNa TabbA amane kaTAsarAja najIkathI maLyA che. ahIM siMhapurA gAma che. 'siMha saMskRta akSara che ane teno artha che "zera". A TabbAnA khodakAma daramiyAna mUrtio - avazeSono sauthI moTo bhaMDAra maLyo, jene 26 UMTagADIomAM mUkIne lAhora lAvavAmAM Avyo. pachI temAMthI ghaNo sAmAna dezanI bahAra cAlyo gayo. temanI vAto sAMbhaLI mane prAcIna paMjAbamAM jaina dharmanA saMdarbha yAda AvI gayA - mahArAjA kumArapALanuM zAsana i.sa.11-12mI sadImAM hatuM. temaNe jaina dharmane sarakArI dharma (rAjyadharma) banAvyo. tenA rAjyakSetramAM kaTAsarAja ane uccAnagara paNa hatAM. A rAjAe kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajInA upadeza ane preraNAthI 1440 jaina maMdiro banAvyAM ane 1600 jeTalAM maMdirono jIrNoddhAra karAvyo. kaTAsarAja pAse siMhapurAmAM Aje paNa A TabbA vidyamAna che. te TesalAthI lagabhaga 23 mAIla dUra che. saMbhAvanA che ke aberahAna alabanI gaMDavAle lAhorathI cAlIne ahIM Avyo hoya. kAraNake te kaTAsarAja to nizcita rahyo hato, jyAM teNe saMskRtano abhyAsa karyo ane 'kitAbalDiMda'nI racanA karI. "madhya eziyA ane paMjAbamAM jaina dharma" pustakamAM zrI hIrAlAla dUgaDa lakhe che ke, "caturvizanI jaina mahAtIrtha graMthamAM zrI jinaprabhasUrie siMhapurAmAM zrI neminAtha ane zrI vimalanAthanA maMdirono ullekha ryo che. vi.saM. 1728 (I.sa. 1672)mAM jaina yati kIrtisamudra RSie siMhapuramAM keTalAya jaina graMthonI pratilipi lakhI hatI. 158
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---------pAkistAnanAM jaina maMdiro------ elajeMDara kaniMghama'nuM mAnavuM che ke A siMhapura AjakAla kaTAsarAja (athavA kaTAkSa) jelama nadInA kinAre che ane zIkhonuM prasiddhi tIrthadhAma paNa che. DaoN. bUlaharanI preraNAthI DA. sTAIne te jaina maMdirone zodhI kADhyAM. "Sir Aural Stien, the then Principal, Oriental College, Lahore, Peronally visited the place in 1889 A.D. and discovered the remains of Sinhapur Jain Temple, buried near Murti, a village two miles form katas, and collected from excavation a huge mass of idols which were brought to Lahore in 26 Camel Loads and were deposited in control of Punjab Museum." rAvalapiMDI zaheranuM prAcIna nAma rAvalapiMDI. ahIM rAvalonI vastI hatI. jyAre A zahera vasyuM tyAre rAvala vasAhatanA saradAranuM nAma satoguNa hatuM. uccAnagarImAM osavAla rAjasthAnathI AvIne vasyA. teo zvetAMbara jaina dharma pALatA. piMDInA rAvalone rAvalajogI paNa kahevAya che, jeo bahurUpadhArI paNa kahevAtA. pAchaLathI te lokoe potAne "rAvala mugala' kahevaDAvavAnuM zarU karyuM. osavAlonI sAthe eka kabIlo agravAla nAme che, jeo jaina digaMbara che. A badhA gujarAta, rAjasthAnanA vatanI kahevAya che. Sjala ebaTasane paMjAba kAsa' zodhagraMthamAM sAruM vivaraNa ApyuM che, zrImAla, khaMDelavAla, agravAla, osavAla, bhADe ane rAvala. A badhA potAnA prAcIna kAryavyavahAra ane rItirivAjothI ekabIjA sAthe maLatA Ave che. yati, maThadhArI, sAdhu, jogI, jaMtara, maMtra, davA, jAdu, hAtha jovAvALA jyotiSI vigere kArya kare che. bhAvaDA bajAra che asala rAvalapiMDI zuM rAvala kyAreka jaina hatA ?' pustakonAM pRSTho ulaTAvatAM ane temanI sAthe vAta karatAM mArA mananA eka khUNAmAM prazna thayo ke A rAvala loko musalamAna banatA pahelAM jaina hatA ? zvetAMbara jaina ? rAvalapiMDIno asalI ane sauthI prAcIna vistAra A bhAvaDA bajAra ja che. jo rAvala ane osavAla paraspara saMbaMdhI hatA, ane jaina dharmane mAnavAvALA hatA, to banI zake ke teo uccAnagarIne choDIne ahIM AvIne 1pa9
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro vasI gayA hoya, jyAM pachIthI rAvalapiMDI zahera banyuM IslAmAbAdamAM pharatAM mane sadA e khyAla Ave che ke dharatInA keTalAka bhAgomAM sadA rAjadhAnI hovAnuM mAna prApta thAya che, jemake dilhI ane TeksalAvartamAnamAM islAmAbAda ane TeksalAnI vacce eka mAragalAha pahADI che. TeksalA mAragalAhathI e bAju bauddha bhikSuonI tapasyAbhUmi, hajAro varSa jUnI prAcIna guphA islAmAbAdamAM che. pAkistAnanI rAjadhAnI IslAmAbAda, temAM rAvalapiMDI zahera ane temAM che bhAvaDAbajAra. jaina sthAnaka Aje to huM mAtra jaina maMdironI zodhamAM Avyo hato, paNa hakIkatamAM A jainasthAnaka che. te bhAvaDA bajAranA bhAvaDiyAM mahollAmAM Aje paNa upasthita che. eka khUba UMcI ImArata (atyAre to mAtra nAma ane zakala mAtra che) koikanA makAna che. gharamAM rahenArA tamane aMdara paNa nathI AvavA detA. huM galImAM Ubho rahIne bahAranA geTanAM citra banAvavA lAgyo, eTalAmAM eka yuvAna mArI pAse Avyo, huM ahIM koI gharanI chata para jaI zakuM ke tyAMthI huM ahIMnA phoTA laI zakuM?' "hA, kema nahIM? A amAruM ja ghara che.' teNe utsAhapUrvaka gharano daravAjo kholyo ane mane aMdara bolAvI lIdho. - chata para rozanI ane khulluM AkAza. dUra sudhI makAnonI chata. dareka chatanI potAnI kathA! mArI sAme "zvetAMbara jaina sthAnaka' zAna sAthe UbhuM hatuM. dIvAlonA raMga badalAyA, paNa bIjA koI parivartana nahIM. phoTAo pADIne chatathI nIce Utaryo ane temanI rajA laI ne zALA zodhavA lAgyo. vAMkIcUMkI bhIDavALI galIo. suMdara makAno. dareka gharano daravAjo mane bolAvIne potAnI kathA saMbhaLAvavA mAgato hato. eka ghara para lAgelI taktIe mane pakaDI rAkhyo - "lAlA rAmalubhAyA zAha, kArtika saM. 1967 vikramI". meM hisAba lagAvyo. I.sa. 1910 thaI. A ghare zuM nahIM joyuM hoya e vicAramAM ruMvADA khaDAM thaI gayAM. koI pustakamAM vAMcyuM hatuM ke paMjAbamAM kula pAMca paraMparAonI paTTAvalIo 16 0
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro hatI. pahelI zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha, bIjI loMkAgaccha, trIjI uttarArdhva, cothI nAgaurIgaccha ane pAMcamI khataragaccha. paMjAbamAM tapAgaccha ghaNo pracalita banyo. pachI teo mUrtipUjaka paNa thaI gayA. zvetAMbara jaina sthAnakavAsI paraMparAnA paNa traNa bhAga batAvavAmAM Ave che zrI amarasiMhajInI paraMparA, AcArya gaMgArAmajInI paraMparA ane AcArya ratirAmajInI paraMparA. paMjAbanI jaina sthAnakavAsI paraMparA paNa bhagavAna mahAvIranI paraMparAno eka bhAga che. - galIomAM pharato ane lokone pUchato huM jaMgI mahollAmAM pahoMcyo, ke je bhAvaDAbajArano ja eka bhAga che. galImAM ja eka sajjanane jaina skUla vize pUchayuM. javAba maLyo ke kadAca A skUla jaMgI mahollAmAM che, Apa tyAM tapAsa karo. eka khullI jagyA. eka jaNane pUchyuM to teNe kahyuM ke tamAre kone maLavuM che ? 'hakIkatamAM mane ahIM eka zALAnI talAza che, jene jaina skUla kahevAmAM Ave che.' 'bhAIsA'ba, tame e skUla AgaLa to UbhA cho !' aMgejI banAvaTanI A imArata para aMgrejI, urdu ane hindImAM lakhyuM hatuM - 'zrI naina nyA pAzALA, rAvaLapiMDI 1933 OM / A hAI skUla hatI. te pachI meM prAthamika zALA paNa zodhI kADhI. ahIMnI jaina lAyabrerInuM to have astitva ja rahyuM nathI. rAvalapiMDImAM jaina ti rAvalapiMDImAM jaina tionuM potAnuM nizcita sthAna hatuM. ciMta A kSetramAM dharmapracAra karatA hatA. vi.saM. 1758 (i.sa.1701)mAM ti dAnA RSie ahIM jaina sAhityanI racanA karI hatI. saMbhava che ke, rAjAbajAra, ghvArAcoka, madInA mArkeTavALuM madarasA, dArula alUma kurAna pAse sthita ghumaTI jevuM nAnA jaina maMdirano jaina yationA sthAnakathI koI liMka joDAyelI hoya. dilhIno bAdazAha hemU jaina itihAsa sAkSI che ke zvetAMbara phirakAono mogalo sAthe ane tenA pahelAM keTalAka muslima zAsako sAthe sArA saMbaMdha rahyA hatA. te kALamAM aneka suMdara maMdiro baMdhAyAM. dharmapracAra thayo. tenuM udAharaNa che ke i.sa. 1421-23mAM mubAraka zAhanA 161
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------------pAkistAnanAM jaina maMdiro------------------- samaye hemacaMdra dilhIno pahelo bAdazAha banyo. teNe potAnA samayamAM ghaNAM maMdiro baMdhAvyAM. A hemacaMdra, itihAsamAM hemU jainanA nAme oLakhAya che. AtmArAmajI (vijayAnaMdasUri) gujarAvAlAnA zrI AtmArAmajInI jIvanakathA keTalIya vAra yAda AvI. teoe muni jIvanalAlajI pAse dIkSA lIdhI hatI. thoDA ja samayamAM teoe jaina Agamono abhyAsa karI lIdho ane gurunI AjJA laIne alaga pracAra karavA lAgyA. jaina dharmanI paDatI ane pAkhaMDa viruddha teoe avAja uThAvyo. te samaye jainomAM chokarIone bhaNAvavAmAM AvatI nahotI. sAdhujIvanamAM teoe kanyAzikSaNano pracAra karyo. rUDhicusta, khoTA rIti-rivAjone dUra karyA. lokonA vicArone badalyA. AkhA paMjAbamAM jAgRti AvI. paMjAbanAM aneka zaheromAM teonI preraNAthI maMdiro banyAM. zrI AtmArAmajI mahArAja ane teonI paraMparAe, (deza) vibhAjanathI pahelAM ane pachI, paMjAbamAM dharmanI praphullatA (dharmapracAra)nAM je kAryo karyA tevAM anya koIe kyAM nathI. huM vicAromAMthI bahAra Avyo ane joyuM ke huM rAvalapiMDInA prAcIna killA ane bhAvanAbajAranA cokamAM hato. mArI eka tarapha hindu maMdirano kaLaza, nIce dukAno ane bIjI tarapha ghara. sAmenI galI tarapha najara paDI to eka ImArata para ziyA muslimonA kALA jhaMDA ane dUra che. paMjAnuM nizAna. huM DhiMgI khUIvALA sIdhA rastA para hato. te cokamAM sAme 'kanAta' najare paDatI hatI. A kanAta pAchaLa madInA mAkTa. madaresA dArula uluma tAlImulkarAnano kATamALa ane A baLI gayela kATamALamAMthI nIkaLeluM nAnakaDuM maMdira je vakapha borDanI yAdImAM nathI. AjanA chApAnA samAcAramAM hatuM - zrI mahAvIrano saMdeza - "koI buddhizALI vyakti koInI hiMsA karato nathI ke na to bIjAnI hiMsAnuM kAraNa bane che, te evuM Icchato paNa nathI ke koI koInI hiMsA kare. rAvalapiMDInI bhAvaDA lokonI vastI 1947 pachI bhAratamAM - khAsa karIne meraTha, dilhI tathA anya keTalAka sthaLoe gharabAra, vepAradhaMdhA vageremAM 'seTa' thaI gayAM che. dhArmika tathA sAmAjika kAryomAM AgaLa rahIne teono parivAra vikasita thaI rahyo che. 162
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 54 TakalA (takSazilA) 20 ki.mI.mAM phelAyelA prAcIna TeksalAnA khaMDeranuM cakkara lagAvIne huM tyAM Ubho chuM jyAM eka samaye atibhavya, kalAtmaka tathA AlIzAna jaina maMdirano kaLaza AsamAnI vAdaLonI godamAM ramato hato. TrelAnA raMgarUpa badalAI gayAM che. behAla ane udAsa khaMDerone joIne itihAsanA atItanuM smaraNa to thAya che ja, sAthe raDavuM paNa Ave che. pAkistAnanA zahera rAvalapiMDIthI 20 mAIla dUra sarAyakAlA relave sTezanathI thoDe dUra prAcIna TesalA nagara che, je 12 mAIlanA gherAvAmAM phelAyeluM che. pahADanI taLeTI ane najIkanI haro nadI A sthAnane ramaNIya banAve che. madhya eziyA ane pazcimI eziyAnA dezo sAthe vyApArI saMbaMdhone kAraNe ahIM khUba samRddhi hatI. prAcIna takSazilAne aMgrejoe TekalA nAma ApyuM. bauddhoe tene gAMdhAranI rAjadhAnI mAnI che ane jaina graMthomAM takSazilAne bhagavAna RSabhadevanA putra zrI bAhubalInA rAjyanI rAjadhAnI batAvI che. evuM paNa varNana Ave che ke bhagavAna RSabhadeva chadmasta avasthAmAM ahIM padhAryA hatA. takSazilA vizvavidyAlaya te samaye khUba prasiddha hatuM. atyaMta vizALa ane samRddha vizvavidyAlayamAM videzomAMthI paNa vidyArthIo bhaNavA mATe AvatA. .sa. 223mAM takSazilAmAM phelAyelI atibhayAnaka bImArIne zAMta karavA mATe, zrAvakonI vinaMtIthI AcArya mAnadevasUrijIe saMskRtamAM 'laghuzAMti stava'nI racanA karI hatI. takSazilAno nAza thatAM tyAMnAM jaina maMdiro paNa kATamALanA Dhaga banI gayAM. evuM paNa varNana Ave che ke surakSAarthe jaino ane bauddhoe maMdironI mUrtione jamInamAM dATI dIdhI hatI. 16 3
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prAcIna stUpa ane maMdironA khaMDera jotAM jotAM mANaso thAkI jAya che. te 12 mAIla (20 ki.mI.) sudhI phelAyela che. jaina maMdiranA avazeSa TeksalAnA A khaMDeromAM eka atyaMta vizALa jaina maMdiranA bhagna avazeSonA paNa DhagalA che. A avazeSone joIne A maMdiranI vizALatA, UMcAI ane suMdaratAno aMdAja mAtra lagAvI zakIe tema chIe. jaina Tempala TeksalAnuM borDa A prAcIna jaina maMdiranA bhagna avazeSo ane kATamALane pAkistAna sarakAre saMrakSaNamAM lIdhela che. tyAM purAtattva vibhAge aMgrejImAM eka taktI (borDa) paNa lagADela che, jenA para lakhyuM che - jaina Tempala, TeksalA' najIkamAM ja eka anya moTA sarakArI noTisa borDamAM TaiksalAnA A jaina maMdiranA itihAsanuM varNana che ke - TeksalA prAcIna samayamAM jaina dharmanuM khUba moTuM ane prasiddha kendra hatuM. mauryakALamAM ahIM khUba vizALa jaina maMdira hatuM, jeno gherAvo AkhA kSetramAM sauthI moTo hato. pAse be taLAvo hatAM. khodakAmamAM mUrtio, staMbho tathA anya avazeSonI sAthe krisTalano eka moTo kAskeTa (Dabbo) paNa hato, jemAM pavitra smRticihna rAkhelAM hatAM. evuM mAnavAmAM Ave che ke malla rAjAoe A kAskeTamAM smRti avazeSo surikSata rAkhyA hatA. Hui 164
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : papa kaTAsarAja, siMhapura, mUrtigAMva kaTAsarAja eka prasiddha hindu tIrtha che. A tIrthanI vArtA ziva-pArvatI sAthe saMkaLAyelI che. zivajInAM AMsunuM eka buMda (TIpuM) ahIMnI dharatImAM samAI gayuM, paNa pavitra AMsunA eka bUdathI dharatImAtAnA peTathI je cazmA (jharaNA) phUTyA tenAthI kaTAsarAja tIrthanuM pavitra taLAva banyuM. A taLAvanI sAthe atyaMta suMdara kazmIrI kaLAyukta maMdira che. uttara-pazcimI pAkistAnanA hasana abdAla kSetramAM A tIrthanI samIpa zIkhonuM zrI paMjAsAhiba tIrtha che. evuM varNana maLe che ke A kaTAsarAja tIrthanI AsapAsa keTalAMka jaina maMdira tIrtha paNa hatAM. temAMnuM eka che - siMhapura, jyAM pAtAlaliMga nAmanuM zrI neminAtha bhagavAnanuM maMdira hatuM. zrI jinaprabhasUri kRta vividha tIrthakalpamAM ullekha che - zrI siMdapura DhiMkAmathaH zrI neminAtha..." bhAratIya purAtattvanA pitAmaha elekaeMDara kaniMghama anusAra A siMhapura Aje kaTAsanI najIka hovuM joIe. Ama to kaTAsarAjanA yAtrAvivaraNomAM, A tIrtha kompalekSanI pAse ja nAnakaDuM jaina maMdira hovAno ullekha maLe che. I.sa. 630mAM bhAratabhramaNa mATe cInathI AvelA hyu-ena-saMge siMhapuranA kSetramAM jaina dharmanuM pAlana karanArAonuM vistRta varNana karela che. temAM je zramaNo, zrAvako, devamaMdiro tathA mUrtionuM varNana karyuM che te tAMbara jaina paraMparA sAthe meLa khAya che. je sthaLe maMdironA avazeSa maLyA hatA, te sthAnanuM nAma pAkistAnanA nirmANa pahelAM mUrtigrAma' hatuM. siMhapuranA khaMDeromAM vadhAre mUrtio hovAnA kAraNe tenuM nAma "mUrti grAmarUpe prasiddha thayuM. 165
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 5 pAkistAnanAM jaina maMdiro kheDAmUrti gAMva (athavA gaMdhArA mUrti) DaoN. bUlharanI preraNAthI DaoN. sTAIne siMhapura- mUrtigAMvanA jaina maMdirone zodhI kADhacAM. DaoN. mahodayane khabara paDI ke kaTAsa (athavA kaTAkSa)thI be mAIlanA aMtare mUrti nAmanA gAmamAM A maMdironA khaMDera mojUda che, tyAre teoe tyAM pahoMcIne khodakAma zarU karAvyuM. ghaNI jaina mUrtio, jaina maMdiro tathA stUponA paththara tyAMthI prApta thayA, je 26 UMTo para lAhoramAM lAvavAmA AvyA. emAMthI thoDAka to lAhoranA myujhiyamamAM surakSita karavAmAM AvyA, paraMtu vadhAre to videzomAM pahoMcI gayA. kheDAmUrti gAmanI gharatI nIce keTalAMya jaina maMdira tathA bauddha stUponA avazeSa dabAyelA haze. ahIMthI maLanArAM keTalAMya hathiyAro to paththarayuganAM che. kheDAmUrti athavA gaMdhArAmUrti gAmanA paththaro kaTAsarAjanA hanumAna maMdiramAM lagAvI devAmAM AvyA. i.sa.1904nA jelama gajeTiyaramAM gaMdhArAmUrtinuM vivaraNa che. DaoN. sTAina dvArA khodakAma daramiyAna vastro paherala be strIonI khUba suMdara AkRtio maLI hatI, je bhAratamAM ilorAthI maLela mUrtio jevI hatI. gaMdhArAmUrti to have mATInA DhagalArUpe rahI gaI che, jenA kiMmatI prAcIna cihna tathA avazeSo DA. sTAina laI gayA che. A puMjane mAro prazna che ke zuM tuM uccAnagarI che ? athavA to kaTAsarAjanI eka tarasI 'uccha'ne uccAnagarI mAnavAmAM Ave ? jehalama gajeTiyaramAM DaoN. sTAine lakhyuM che ke, kaTAsanA A maMdiromAM eka paNa jaina maMdira nahotuM. ahIMnA eka navA maMdirane joyuM, jene eka purohite mahArAjA raNajitasiMhanA zAsanakALamAM gaMdhArAmUrti (gAMvakheDA mUrti)thI lAvelA paththaromAMthI banAvyuM hatuM. ahIM khUba suMdara zilpa kArIgarIvALA be staMbha che, je A zakalamAM mUrtigAmanA jaina maMdiromAMthI lAvavAmAM AvyA hatA. have te hanumAna maMdira che jene sarajUdAsanuM maMdira paNa kahevAmAM Ave che. tenI dIvAlomAM Aje paNa gaMdhArAmUrti gAmamAMthI lAvavAmAM AvelA paththaro jovA maLe che. Hui 166
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 57 pAkistAnanAM jaina maMdiro uccAnagarI alberunIe je nagarane 'ucca' kahyuM che, tene AjakAla 'uccha' kahevAmAM Ave che. kheDAmUrti gAma ane TaiksilAnA khaMDeronI vacce thaIne 'kallara kahAra'thI je saDaka jAya che te 'uccha' tarapha jAya che. uccha athavA ucca nagarIthI kaTAsarAja 25-30 ki.mI. ane TaiksilA 40-45 ki.mI. dUra che. cInI yAtrI phAhyAna ane jaina itihAsakAra muni kalyANavijayajI anusAra uccanagarI TaiksilAnI najIka ja che. AcArya jinaprabhasUrijIe paNa uccanagarInuM varNana vistArathI karyuM che. vi.saM. 1295 (I.sa. 1238)mAM dAdAguru jinadattasUrijIe uccanagarImAM cAturmAsa karyuM hatuM. Hui 167
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 58 gorI jina maMdira (derAsara) 300 varSathI vadhu samayathI, raNanI retIthI chavAyela "gorI maMdira" athavA gorI maMdira tharapArakaramAM ekAkI tyajAyela avasthAsthita che. kALakrame prAcIna saMskRta vismRta avasthAmAM che. timira haTAvavA mINabattI paNa saLagAvanAra koI nathI ke koI devAsI dhUpasaLI (agarabattI)nI jyoti pragaTAvavA prAMgaNamAM dekhAtI nathI ke nathI koI vyakti gItono madhura dhvani abheda nirjana sthAnamAM karNapaTa para paDato. eka samayanA paDaghA bhavya devasthAnanA pokAra saMbhaLAtA baMdha thaI gayela che. IslAmakoTa ane nagarapArakaranI vacce Avela eka rahasyathI gherAyela gorI maMdira che. tenuM mULa nAma suddhAM badalAtAM badalAtAM eka lekhita itihAsa A maMdiranA na rahI zakavAnA kAraNe tenA mULanI ekamAtra kathA kahe che ke, A maMdira 300 varSathI (isvIsana) gorIkA nAmanA jaina bhakta baMdhAvela hatuM. A kathA te itihAsavidda rAyacaMda rAThoDe tenA tenA graMtha prAcIna tharapArakara'mAM varNavela che ane gorIko eka jaina sAdhu hatA ane mahAvIra prabhunA anuyAyI hatA. (199-527 I.sa.) A maMdiranA para pagathiyA ane aneka nAnA khaMDo hatA, jemAMnA thoDA to eka ja ArAdhakano samAveza thaI zake tevA hatA. hetu dhArmika hovA chatAM A maMdiranA patanamAM rAjakhaTapaTano moTo hAtha hato. aMgreja senA dvArA khaMDita thayela mULa briTiza sattA sAmenuM eka kAvataruM hatuM. nagarapArakara zaheranI madhyamAM bIjuM eka jina maMdira Avela che je paNa jIrNa avasthAmAM che ane dIvAlo khaMDita thayela che, pAMca sadI jUnI che. phlorA phaunAnAM bhIMtacitro che. jainoe ahIM jaLa, sukhaDa, puSpa, dhUpa, cokhA ane phaLa caDhAvela hatAM. vIrAva maMdira paNa eka zilpasthApatya thara pradezanuM che. A badhA siMdhI saMskRtinA aitihAsika vArasArUpa che, paNa khaMDera ane bismAra che. sarakAranI hAjarI phakta paryaTako ImAratone nukasAna na poMcADe tevA AdezarUpa che. tema chatAM eka paNa 168)
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiromaMdira pUrNa nathI. dekhItuM che ke badhuM nukasAna asAmAjika tattvo dvArA ja na thayela hoya. prabhu pArzvanAthanA smArakarUpa gorI maMdira-gorI gAmanI bahAra Avela che. 600 varSa jUnuM A smAraka sthApaka zrImaMta hindu vyApArI tarapha nirdeza kare che. 16mI sadInA madhyamAM baMdhAyela hovA saMbhava che. chatAM 1898nA dharatIkaMpamAM ghaNAM maMdiro nAza pAmela che. chatAM amuka akhaMDita paNa che. ahIM rathamAM savAra rAjakumArIo zyAmala suMdarIo rAjasthAnI paheravezamAM dRSTigocara thAya che. staMbho ArasanA che. bAkI plAsTara UkhaDI javAthI khAlI lAge che. nagarapArakaranuM jinAlaya tharanA raNamAM aneka bhavya prAcIna jinAlayo AvelAM che je jaina ane hiMda rAjyonI upasthiti hovAnI sAkha pure che. A paikI eka maMdira pazcimanA cheDe mukhya bajAramAM nagarapArakara gAmamAM Avela che. atyAre te pAkistAnanA siMdha prAMtamAM che. tenA mULa nAma vize mAhitI nathI, paraMtu bajAra vacce hovAthI bajAramaMdira tarIke sthAnikomAM oLakhAya che. gorI maMdira jema ApaNA prAcIna vaibhavI kendra jaina dharmanuM mAnavAmAM Ave che. AnI sthApanAnI tArIkha upalabdha thaI zakatI nathI paNa 500 varSa jUnuM hovAnuM manAya che - 14mI sadI (mujaba) A maMdirano parisara eka sthaMbha sivAya lupta thaI gayela che. bAhma dIlavo kaMIka aMze AkarSaka rIte jaLavAI rahela che. eka samaye mukhya khaMDamAM tirthaMkaranI pratimA hovAno saMbhava che, paNa atyAre ghaNA samayathI lupta che. kadAca corAyela hoya ke koI mAthApharela dvArA dhvaMsa thayela hoya. aMdaranI sthiti paNa bahAra karatAM kaMI sArI nathI. ochI mAtrAmAM mULa bhIMtacitro eka kALe maMdiranI sajAvaTarUpa hatAM te AMzika rIte khaMDita thayela che. pAkistAnanA dainika Dona' (aMgrejI)nA pramANe prAcIna jaina maMdiro aitihAsika avazeSo nagarapArakara pradezanA jemAMnA keTalAMka 2000 varSa prAcIna che. 169
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 58 vIrAvAhamAM Avela parInagara jinAlaya (darAsara) upekSita jinAlaya tharapArakaramAM Avela A jinAlayanI jIrNa avasthAnuM mukhya kAraNa lokonI vadhu ane vadhu upekSA vAraso jALavI rAkhavAnI. taduparAMta siMdhapradeza purAtatva vibhAganI pAsenA sAdhanonI apUratI sthiti. AMkhamAM khaTakatI e vastu paNa kharI ke dharmanA movaDIo dvArA be pratimAonI kahevAtI vikRta avasthA je gherI baMdhanAvasthA (bAhupAza)nI sthitimAM hatI. AvI ja rIte tharapArakara sudhI pahoMcADatA mArganI gUMthaNIo karAcI sahitanA moTA nAgarika kendro ane sudhArela bhUmisthiti hovA chatAM te dhAraNAgata dArzanika sthAna mATe eka azubha citra khaDuM karatuM hatuM. comAsAnI Rtu bAda jyAre hariyALI chavAtI hoya che tene vAraMvAra sahelANIo verAna choDI (bedarakArIthI) jatA hatA ane teno koI kheda temane na hato. tenA mATe pratimAonuM uThAvI e eka krUra majAka jevuM hatuM. AnI pAchaLa temano badaIrAdo ke AmAM saMDovAyelA lokonuM duHsAhasa ke teo A kalAkRtione videzI grAhakone vecI temAMthI potAne samRddha karavAnI badadAnata dharAvatA hatA. evuM anumAnada karavAmAM Ale che ke A jinAlaya parInagara zaherano eka hisso hatuM. jo AnuM yogya jatana thayuM hoya to ApaNane itihAsa viSayaka aDhaLaka mAhitI prApta thaI zakI hota ane eka abhUtapUrva kALakhaMDanI kiMmatI kalAkRtio prApta thaI hota. A kathana kAsIma alI kAsama jeo purAtatva vibhAga ane saMgrahAlayanA nirdezaka hatA. pAkistAna sarakArano A vibhAga hato tevuM TNS nAmanI saMsthA dvArA jANavA maLyuM. kepTana sTenalI napiyara reIksa je "memarI opha thara enDa dhArakara'nA lekhaka hatA teo kniAlayonA itihAsanuM saMzodhana karI nIce mujaba jaNAve che - (17)
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ -pAkistAnanAM jaina maMdiro "A maMdironA caNatarano cokkasa samaya je amuka zIlAo prApta thaI tenA lakhANa uparathI jaNAya che. tArIkha sahita ullekha che. zakyata: A samaya agiyAramI sadInA madhyakALano che ane kalAkAro zilpanA pachInA kALanA zilpIo karatAM kalAkArIgIrInA STikoNathI jarA paNa UtaratA na hatA. alaMkAro ne judAM judAM makAno (sthApatyo)nI bAMdhaNI bahu sArI rIte abhivyakta thAya che ane meM je pUrva dizAnAM sthApatyo joyAM che temAM sArI rIte abhivyakta thAya che.'' kAsImanA mate, kacchanuM raNa dariyArUpe hatuM ane parInagara baMdararUpe hatuM (I.pU.) sthApita thayuM hatuM. eka samaye te kSetranuM dhamadhamatu baMdara hatuM ane tenuM AMtararASTrIya mahattva hatuM ane tenuM vyApArI joDANa kaccha, bhUja, porabaMdara, mAMDaNe, laMkA ane sumAtrA sAthe mahattva dharAvatuM hatuM. kahevAya che ke, parInagara sAgara-baMdarano vinAza dharatIkaMpa dvArA thayo. tArIka phariztA, ibnabanUtA paNa ahIMthI pasAra thatAM hatAM. Ano vinAza jalAluddIna khvArIjhAzAha dvArA (i.sa. 1223mAM) thayo hato. prAraMbhamAM ahIM cha jinAlAyo A kSetramAM hatAM. vIrAvAha herAsara be oraDA tathA eka vizALa sabhAgRha (haoNla) je maMDapanA nAme oLakhAto hato. A uparAMta e kanAnI aMdhArI koTaDI jenuM nAma vehAnA hatuM. A oraDAoe temanI bhavyatA kALakrame gumAvI ane moTA bhAganA sthApatyo, citro (bhIMtacitro) vikRta thayAM athavA naSTa thayAM. paraMtu kAsIma mAne che ke parInagaranA avazeSo eka aitihAsika saMzodhananI taka pUrI pADavA uparAMta dhArmika pravAsananuM eka sthaLa banavA pAmela che. lokhaMDanA je TukaDAo ahIM daSTigocara thAya che te prAcIna parInagaramAM jahAja bAMdhavAnA udyogano nirdeza kare che. kAsIma evo paNa nirdeza kare che ke, bhAratanA jaino ghaNA ja samRddha hatA, ane jo dhArmika pravAsanano yogya vikAsa thAya to A bAbata AkarSaNanA eka kendrasthAnanuM udgamasthAna banI zake che. vadhumAM kahe che ke, amArA vibhAge eka bhavya yojanA banAvela che je 171
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---------pAkistAnanAM jaina maMdiro--------------- pravAsIonuM AkarSaNanuM kendra banavA ane vArasAgata sthAnonI jALavaNI mATe ane punarvikAsa karavAnI saMbhAvanA banI rahe. thara eksapresanA vikAsathI bhAratanI jaina vastIone AkarSI zakAze ane dhArmika pravAsanano vikAsa karI zakAze tema te kahe che. A yAtrAsthaLa sthAnika lokone rojagArI ane nokarI-dhaMdhAnI tako bakSavA uparAMta bhArata ane pAkistAna vaccenA saMbaMdho vikasAvaze tema te kahe che. vIrAvAha maMdiranA be staMbho paNa jALavI rakhAyela che je A briTiza rAjanA samayanA karAcI nezanala myujhiyamamAM jovAmAM Ave che. sarakAre siMdhanA vikAsa mATe 500 miliyana ane vadhu 500 miliyana dasavarSIya yojanAnI aMtargata jALavaNInA kAma mATe judA tAravyA che je 2011 sudhI vistRta thaze. 81 varSIya cAcA alI navAjha nagarapArakaranI eka mAnanIya vyaktivizeSa jaNAve che ke teo bhAgalA pahelAM tharapArakaramAM jainadharmIonA nivAsanA teo sAkSI che, paraMtu bhAgalA bAda pAkistAna 1947mAM svataMtra thayuM, pariNAme teo bhAratamAM hijarata karI gayA ane sAthe pratimAo paNa laI gayA. bhAgalA pahelAM parInagaramAM Azare 800 jaina parivAro hatA, paraMtu teo ThAkuro dvArA luMTAyA ane pariNAme bhArata prati sthaLAMtara karyuM. 172
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa : 60 pAkistAnanAM jaina maMdiro bhoDezvaranuM jinAlaya tharanA raNamAM, prAcIna jinAlayono bhavya saMgraha che. A bhUtakALamAM hindu ane jaina sAmrAjyanI hAjarInI bhavyatAne siddha kare che. bhoDezvara A paikI eka che, vizeSata: kaLA-kArIgarInuM aitihAsika smAraka A khaMDita-naSTa thayela jinAlaya che. bhoDezvara, nagarapArakaranI uttarapazcime karUMjhara parvatazreNInI chAyAmAM sthita che ane eka nAnI masjida je mahamadazAha mujjaphphare I.sa. 1505mAM baMdhAvela hatI ane tenA ArasapahANa gujarAtamAMthI lAvavAmAM Avela hatA. A sthAna agAu bhoDezvara nagarI tarIke vikhyAta hatuM. (kadAca nagarI saMskRta zabda 'nagara' parathI udbhuta hatuM) te eka samRddha ane bhavya nagarI hatI (e kALamAM). jyAre AvAM sthApatyo ane bAMdhakAma Aje paNa jovA maLe che. bhoDezvarano pAyo 515 i.sa.mAM nakhAyela tema manAya che. amuka sthAnika paraMparA, A nagaranuM nAma rANI nAme bhoDI je tatkALe rAjya saMcAlikA hatI tenA parathI paDela che tema mAne che. taduparAMta kahevAya che ke bhoDI rANIe dhAtunA pAyA dvArA eka suMdara taLAva baMdhAvela hatuM. A taLAva pAse I.sa. 1026mAM jinAlaya sthAna pAmyuM A jinAlaya UMcA sthAne nirmANa pAmyuM jyAM javAnAM pagathiyAM khaDakamAMthI kotaravAmAM AvyA. nijapUjAnA AzayathI pattharanA moTA pASANa pagathiyA nirmANa thayAM te samayanI bhakti, niSThA ane kArIgarInI khUbIo darzAve che. A jaina saMskRtinI uccatama bhavyatA darzAve che. kALakrame atyAre bhaMgAra avasthAmAM che, khaMDita che. pratimAo ghaNA samayathI adazya (lupta) thaI gayela che. AnI jagyAe sthanikoe AvAsa banAvela che. (1) maMdira naM. 1: eka nAnuM maMdira. maMdiranA mukhya bhAgamAM eka lAMbI koTaDI che je bahArathI traNa jevI lAge che, paNa eka ja lAMbA khaMDanA traNa 173 -
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------pAkistAnanAM jaina maMdiro -- vibhAga che ane ghUmaTa jevuM chAparuM che. (2) maMdira naM. 2 : A bhora saMkulanuM moTuM maMdira che. 120 mITara pahoLuM ane eka mITara UMcuM plephorma che. ATha kolama ane bIma upara AdhArita che. (3) maMdira - 3: bhoDezvaranuM A maMdira eka vizALa hola je maMDapa tarIke oLakhAya che. vacalo bhAga ardhI koTaDIonI sAthe saMkaLAyela che je lagabhaga maMdira naM. 1 jevuM ja che aMdaranI dIvalo sivAya. 174
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro prakaraNa : 1 jaina vArasAnI pAkistAnamAM mojaNI - DaoN. pITara phyugela ane mujhaphaphara ahamada (1). enTavarpanA berana dilIpa mahetAnI udAra bheTadvArA A kArya prAyojita karavAmAM Avela hatuM. cAvIrUpa phALo ApanAra hatA PI pITara yugala (SOAS) mIrajha nAsIra ahamata (NJC). saMyojaka hatA pAkistAnamAM kArya thayela tenA RO mujhaphphara ahamada. temaNe te kSetramAM saMzodhananuM Ayojana karyuM. te mATe AdhArabhUta urdU ane aMgrejInA prakAzita (enama)mAMthI tema ja pAstiAnanA saMgrahAyalomAMthI mAhitI ekatrita karI. AsIpha rANAe kSetramAM kArya kara tenuM Alekhana karyuM. nasIma ahamade nakazAo rajU karyA, temanA sahyogI tAhIrA siddIkA (badhA (N.J.C.), ravIndra jaina je mAlera koTalAnA hatA. govardhana gaDha maMdiranA puruSottama jainae amUlya pathA mAhitI pradAna karI. taduparAMta pAkistAnamAM sthita jaina sthAnakonI jagyAonI vigato ApI. Ano AdhAra pUrve thayela saMzodhana ahevAla jaina enDa jaina 1985 tathA sAdhvI svarNakAMtA (929-2001) janma lAhorA, sAdhvI arcanA (rAvalapiMDInA parivAranA sabhya) mahendrakumAra jaina (sahasaMzodhaka) paMcakulAnA sva. hIralAla dUggaDa ane anyo, jeo lAhoranA IkabAla kaisara hatA, jeoe A bAbatamAM svataMtra saMzodhana karyuM. (kesara 2010). agatyanI mAhitI noela kIMga (1922-2009) jeo keliphorniyAnA korAlITosanA vatanI ane takSazilAmAM janmelA hatA. jeNe jinAlayonuM saMzodhana ane pAkistAnamAM Avela saMsthAo viSe mAhitI prApta karI paNa tenI "noMdho TrenamAM corAI javA pAmI. jelama zaheramAM janmela rAjakumAra jaina dilhInI zvetAMbara nirAzrita samitinA mukhya mahatvanI vyaktirUpe prakhyAta hatA. teonI mulAkAto (Interview)mAM anukrame 8-6-2005 ane 23-2-2007mAM PIe lIdhela hatI. A sivAya paNa anya Interview meraTha, jayapura ane bikAneramAM prAyojela hatA. 175
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro 2. eka UDatI najara nAkhI Dugara (1979) juo. jaina dharmano garavo bhUtakALa ana tevI bhavyatA pAkistAnamAM kevI hatI ane sthApatyakalAnA nitanavA saMzodhano dvArA ApaNI samajaNamAM kevI satata abhivRddhi thaI te ullekhanIya che. saMzodhaka maMDaLInA sabhyoe kaTAnA pAdukA zodhI. tenI cokksa tArIkha ulapabdha nathI paraMtu cakavAla (ahamada-2015) ane nagarapArakaramAM noMdha jagyAnI levAI ane sarakhamaNImAM te samayanA siMdhanA vibhAga dvArA tAjA khodakAma dvArA bahAra lAvavAmAM AvyA. pAkistAnanA jaina paraMparAgata vAraso je atyAra sudhI upekSita hato te 2015-17mAM punarjivita thayo. te eka ucca staranI abhyAsa samiti dvArA je COJS of SOASnA sahayogathI ane nasarata kahAna kaoNleja (NJC), je rabavAhamAM Alela che tenI saMzodhaka TIma ane tenI sahAyamAM vadhArAnI madada karanAra uttara bhAratanA ItihAsaviSe - jaina dharmanA - je sthAniko hatA te hatA. pAkistAnanA jaina sthaLo je lAMbA kALa sudhI upekSita rahyA hatA. tene dhArmika smArakosthApatyo, A yojanAo ane tenA dastAvejone jALavavAnI tAtkAlika AvazyakatA para bhAra mUkelA. A dastAvejomAM bacavA pAmela sthApatyonA mALakhA, jaina derAsaro, moTA khaMDo (Halls), sArvajanika bAMdhakAmo, makAno, kaLA ane lakhANo sAthe sAthe aitihAsika Demographic abhyAsa jaina vibhAgIyasAMpradAyika paraMparA te pradezanI temanA ahevAlamAM teonA tAraNo saMkSepamAM Alekhita che. pUrvabhUmikA : jaina dharmanA pAkistAnamAM dIrgha aitihAsika tavArIkha che. pUrva aitihAsika kALamAM DokyuiM karatA 1947nA bhAgalA samaya sAthe jaina saMskRtinI hAjarInuM pramANa A pradezamAM jaina pravRttinI noMdha levAyelI che. khAsa karIne siMdhamAM. jaina vyApArIomAM ghaNA kacchanA raNanI pazcime vasavATa karyo ane tharanuM raNa khataragaccha dvArA prabhAvita thayuM, je jainonI paraMparAthI A kSetra prabhAvita banyuM. AmAM mukhyatve camatkArika dAdAguru jinakuzalasUrijI (1280-1332) jeo trIjA krame hatA. teoe Vs. vikrama saMvata 1384-1289 vacce pAMca larSa sudhI 176
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro mulatAnanI dakSiNe Avela siMdhu khINanA gAmaDAMo tathA nAnA nagaromAM vicaraNa karyuM. tenA kALadharma sudhI je derAvara (devarAjapurA - dezaura), jyAM stUpa (samAdhi) nirmANa thaI je temanA avazeSo uparanI dAdAbArInI AsapAsa hatI. A samAdhi camatkArika mAnavAmAM AvatI hatI ja samAdhi dAdabArI je. pU. jinakuzalasUrijIne arpita thaI. A sthaLa hAllA, multAnanuM hatuM ane karmabhUminA kendrasthAne hatuM. AsapAsa (DerA gAjhI khAna, lAhora narovAla Adi sthAno hatAM. mogalakALa damyAna jainanA amuka noMdhanIya sthaLo lAhora, sIAlakoTa, gujarAnavAsI ane multAnamAM upasthita hatA. lAhorI dAdAbArI (dAdAvADI) akabaranA osavALa maMtrI karamacaMda barachAvata (1542-1507)e baMdhAvela hatI. teo bikAnera sthita 4thA dAdAgurunA ziSya hatA. ''akabara pratibodhaka' jinacaMdrasUrijI 6 (VI) (1541-1613) jeo karamacaMdanA sahayoga (mAdhyasthI)thI (samrATa) zahenazAha akabara ne lAhorAmAM prasaMgopAta 1592, 1593, 1594-95mAM maLela hatA. jinacaMdra mulatAna (mUlasthAna) thaIne ane uca (uccapurA) muslima rAjavIo gherAvAra khAte Avela samAdhinA darzane AvI pAchA rAjasthAna parata thayA hatA. muslima rAjyakALa daramyAna mUrtipUjAno ugra virodha karato hato. kharataragacchanA prabhAvathI te zamI gayo, ocho thayo. amUrtipUjAno prabhAva paNa kahI zakAya. jaina sudhArAvAdI paraMparAnA anuyAyIo ghaNI badhA kharataragaccha raNapradeza. tharapArakara ane siMdha para hAjarI jALavI rAkhI jyAM Aje paNa thoDA anuyAyIo rahe che. munizrI rAyamalla ane bhAllo dvArA 1503-1551 vacce navA dhArmika parivartano paMjAbamAM thayAM. yati sarAvanA be ziSyo A banne hatA. A 6ThThA AcAryae amRtapUjaka gujarAtI lokAgaccha saMpradAyanI sthApanA karI. temaNe gujarAtathI lAhora sudhInuM paribhramaNa karyuM ane uttarArdha lAhorI lokAgaccha sthApI uttara paMjAbamAM 17 ane 18mI sadImAM navI paraMparA jainonI zarU karI. kAyamI gAdInI sthApanA pahelA lAhoramAM ane tyArabAda jaMDIyAlA guru, phaMgavADA, nakodara, ludhiyANA, paTTI, sAtrANA, mAlerakauTalA, patiyAlA, sunAma aMbAlA, kasura vagere sthaLoe sthApanA karI ane maMdiro UbhAM karyAM te sthaLo hatAM rAmanagara (rasUlanagara), gujarAnavAlA, siyAlakoTa, piMDadAdanakhAM, pApanAkA 1673 ane 177
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ -------------pAkistAnanAM jaina maMdiro---------------- 1693 vacce, AthI haridAsamuni dvArA uttarArdha lokAgacchamAM vibhAjana thayuM ane TUMDhaka (sthAnakavAsI TUMDhiyA)nI sthApanA pU. valachaRSi dvArA gujarAtamAM thaI ane chevaTe potAno sudhArAvAdI amRtapUjaka saMpradAya lohoramAM sthApyo. AnuM nAmakaraNa paMjAba lavajI RSi saMpradAya tarIke thayuM. AcArya amarasiMha (1805-1881)nI nizrAmAM te uttarArdha lokAgacchamAM kramazaH vilina thayuM ane A rIte paMjAbamAM A prabhAvaka paraMparA banI gaI. zIkha vistRtikaraNamAM vyaktigata jainoe agatyano Arthika ane rAjakIya bhAga bhagavyo ane mahattvanI vyApArI komoe paMjAbamAM potAnuM astitva majabUta karyuM. teo mukhyatve kApaDa, anAja tathA sAdhAraNa gRhopayogI vastuo, jhaverAta ane zarAphI dhaMdhAmAM pravRtta thayA. briTiza kALamAM navI relave ane mArga-roDavejhano vikAsa thayo, jeno jaina vyApArI komoe bharapUra lAbha lIdho. siMdha ane paMjAbamAM navA vyApAra mArgo khUlyA ane navI vastI sthApita thaI-astitvamAMAvI. A mArge 1855 ane 1875 vacce 16 vibhAjana dvArA gaMgArAma jIvarAja saMpradAya sudhiyANAnA dakSiNa pazcime astitvamAM AvI chevaTe gujarAtanA tapagaccha mUrtipUjaka saMpradAya sAthe joDANa karyuM. 1947 sudhI temanA mukhya netA pU. lambivijayajI (sthAnakavAsI nAma buTe rAya) (1806 -1882), pU. vijayAnaMdasUri urpha AtmAnaMda (sthAnakavAsI nAma AtmArAma) (1836 -1896) ane gujarAtanA muni paMjAba kesarI vallabhasUrijI (1870-1954) hatA jenI paraMparAmAM vallabha saMpradAya astitvamAM Avyo ane Aje paNa paMjAbamAM tapagaccha saMpradAyano mukhya ane te sthaLe navAM maMdironI sthApanA thaI, jenI joDAjoDa upAzrayo paNa hatA darzanArthIonA lAbhArthe. te samaye sthAnakavAsI saMpradAya jUnavANI ane rUDhicusta hato. teoe hiMsA AraMbhI caNatarono pratikAra karyo. phakta maMdiro ja nahIM paNa upAzraya-sthAnakono paNa. temane adhArmika ane dharmavirodhI gaNavAmAM AvyA. sAmAnyataH teo khAlI oraDAomAM vasavATa karI, khAnagI makAnomAM rahIne yati-munionI raheNIkaraNInA niyamone AdhIna banAvI svIkArya banAvI. 1lmI sadInA aMte sthAnakavAsIoe lokAgacchanA yationAM makAno je khAlI hatAM te prApta karI, paMjAbamAM AMtiraka (178)
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ --------pAkistAnanAM jaina maMdiro----------------- virodhono sAmano karI, sthAnakonI sthApanAno pracAra karyo. uparAMta, jaina pAThazALAo, graMthAlayonI sthApanA karI. teoe 1930mAM rAvalapiMDI jyAM sthAnakavAsIonI mukhyatA hatI ane je jaina munionI vastInI najIka hatI je pachI gujarAnavAlA, jelama, kasUra, lAhora, siyAlakoTa rUpe astitvamAM AvyA. briTiza samayamAM bhAvaDA jJAti AgevAna vyApArI vaNikonI oLakha banI khAsa karIne paMjAbamAM. pAkistAnanAM gAmaDAMomAM bajAra tathA mahollA Aje paNa bhAvaDA nAmane jALavI rAkhela che. bhAvaDA jaino potAno zarAphI dhaMdhA vyavasAyamAM jamAvaTa karI. zikSaNa kSetre paNa yogadAna ApyuM. jainonI mahattama paraMparA vAraso bhAvaDA samAje jALavI rAkhyo mAlikInA dAve tema chatAM paNa paMjAbanA badhA jaino bhAvaDA na hatA. lagabhaga badhA vepArIo, vaNiko paMjAbaRSi saMpradAyanA hatA lavajI muninA anuyAyI rUpe ane temAM brAhmaNa, kSatriyo, agravAla, jATa ane bhAvaDA parivAro ekatra thayA. phakta vaizyo ja nahIM paNa kSudra jAtinA paNa temAM bhaLyA. sAmAnyataH aMbAlAnA uttara pazcima vistAramAM digaMbara jainonuM astitva na hatuM. terApaMtha digaMbara agaravAloe nAnI koma rUpe vasavATa karyo. khAsa karIne rAvalapiMDI, siyAlakoTa, lAhora a ne karAcIthI sainyamAM A parivAromAMthI joDAyA. temanAM maMdiro chAvaNInA pradezamAM vasyA. badhA nahIM to mahadaMze 1946 bAda A badhAnuM patana thayuM. bhAgalA pahelAM jaina koma, kula vastInA 1% jeTalI ja hatI, je pradeza pAkistAnamAM bhaLI gayo. bhAgalA samaye lagabhaga badhI ja jaina vastI bhArata tarapha vasavATa mATe cAlI gaI. mAtra thoDA ja jainoe IslAma dharma aMgIkAra karyo, paraMtu moTA bhAganAe briTiza sainyanA rakSaNa heThaLa A sthaLa choDyuM. ApavAda rUpe vijayavallabhasUrizvarajInA sAdhuo temanA sAdhu AvAso lAcArIthI choDavA lAcAra banyA ane Traka, Trena ke plena dvArA bhArata bhaNI cAlI nIkaLyA, mukhya kAraNarUpa jIva bacAvavAno hato. teoe nirAzrito rUpe bhAratamAM paMjAba, hariyANA, rAjasthAna, uttara pradeza ane dilhImAM vasavATa karyo. teo potAnAM pustako sAthe jaina graMtho ane kalAkRtio paNa potAnA sAmAna sAthe laI gayA. phakta ghara-vakharI choDI gayA. 179
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro -- bhAgalA pachI pAkistAnanI jaina vArasAgata milaktanI saMzodhanAtmaka pravRtti thaI nathI. hIrAlAla dUggaDa (1979:374)e noMdha karI che ke "atyAre koI mAhitI upalabdha nathI ke pAkistAnamAM sthita maMdira ane anya saMsthAonI zI hAlata sthiti che. AvuM ja nirIkSaNa Ara. ke. jaine (2003:2) karela che. jaina maMdironI hAlanI paristhiti vize ke jaina maMdira, upAzrayo, sthAnako vize kaMI jANakArI nathI. jyAM ghara, derAsaro, upAzrayo ke sthAnaka hatAM te mukhyatve pAkistAnanI sarakAra ane loko dvArA judA judA upayogamAM levAyA che. zikharabaMdha derAsaro haju astitvamAM che, paNa jyAM jaino ja nathI pAkistAnamAM tyAM A dharmasthAnakomAM pUjA-pATha Adi kyAMthI thAya ? tema chatAM amArA saMzodhana projekTa A savAlonA javAba meLavavA ane vartamAna sthiti jANavA (derAsara ane saMsthAonI) prayAsa karela paNa pariNAmanI jANa thavA pAmela nathI. kSetranI mojaNI : yojanAnA prathama tabakkAmAM vedhaka sAhityika avalokana karavAnI sAthe Avazyaka mAhitI bhAgalA pUrvenI jagayAo ane jaina komanA prApta sAhityanA udgamasthAno ane saMpUrNa mulAkAto yojI ekatrita karavAmAM AvyA. A rIte 130 mahattvanAM jaina sthaLo ane 30 kendro, je paMjAba, vAyavyamAM mImAMta pradeza (CKER) ane siMdhamAM chavAyelA hatA tenI eka yAda banAvavAmAM AvI. tyAra bAda tenuM vihaMgAvalokana karI teno chevaTe saMkSipta 90 sthaLomAM samAveza karavAmAM Avyo. A sthaLomAM digambara ane zvetAMbara jinAlayo, dAdAvADIo (dAdAbArIo), sthAnako, samAdhio, pustakAlayo, zALAo ane chAtrAlayo samAviSTa che. taduparAMta jaina ane jJAtinA nAmanI sUcaka yAdI paNa samAviSTa che. taduparAMta jaina ane jJAtinA nAma sacUka paNa yAdImAM umeravAmAM AvyAM. AmAMthI moTA bhAganA bAMdhakAmo briTiza kALamAM(1865 ane 1947)nI vacce bAMdhavAmAM athavA nUtanIkaraNa karavAmAM AvyA hatA. sAhityika samIkSA daramyAna pAkistAnasthita vastIonuM saMzodhana thayela hatuM, jeno AdhAra prApta gejheTa bahAra pADanAra ane anya saMzodhanane lagatAM prakAzano hatAM. A badA briTizakALanA hatA. mahattvanI mAhitIonI prApti A udgamasthAnothI thaI hatI. jJAnationI pUrvabhUmikA ane 180
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro mukhya nagaro, zahero jyAM jaina vastIonuM raheNAka hatuM te saMbaMdhita vizeSa trimAsika kALa 1819thI 1947 sudhIno hato. sattAvAra AdhAra je kaMIka 12861 uparAMta jevono vasavATa sUcavato hato, sana 1941mAM A pradezamAM. alabatta, AadhUro hato ane AdhArabhUta na hato. AmAM dhArmika saMyojana jainonI vastIonuM ane tenuM bhaMgANa sUcavatuM na hatuM. kAmacalAu uDatI samIkSA traNa bhaugolika vaheMcaNI mujabanI mukhya paraMparAnuM 1947mAM karavAmAM AvI hatI. te uparAMta tapagaccha, kharataragaccha ane terApaMtha, digaMbarano samAveza hato. NJCnA saMzodhakonI eka TukIe hajAro kilomITarono pravAsa kheDI paMjAba ane siMdhano ghamaroLyA. tenA nakazAo, oLakhI zakAtI jainonI noMdhaNI ane lAhora, kasUra, siyAlakoTa, cakavAla, khozALa, bheDA, gujarAvAlA pharUkhAbAda, jaMga, cInImaTa, multAna, bhAvalapura, maroTa, rahImyArakhAna, karAcI, navAbazAha, kunarI, tharapArakara ane nagarapArakara samAviSTa hatAM. nihALI zakAya tevAM dazyA, muralo, lakhANo (dIvAnakhAnA), Icon, khaMDero (Sculpheces), zerInAM dazyo vagare sAmela hatAM, jenI noMdhaNI karavAmAM Avela, te paNa jyAM jyAM praveza karavAnI anumUrti ApavAmAM hatI te sthaLonI yAdI che. A badhAM sthApatyone kaeNmerAmAM kaMDArI levAmAM AvyAM. phoTArUpe. 3000thI vadhu AvI chabIone mulavavAmAM AvI, jene online mUkavAmAM AvI che. AnI sAthe vistRta yAdI kAgaLanA pAnAMo para vigatavAra, pUrvabhUmikA ane rUbarU mulAkAtono AdhAra levAmAM Avyo. paMjAbanI jaina ImArato upara briTiza yuganuM lakhANa jovAmAM AvyuM. moTA bhAganA lakhANa devanAgarI lipimAM hatAM, jyAre bIjuM phArasI lipimAM paNa hatuM. amuka lakhANo urdU ane hindI be bhASAmAM hatAM athavA urdU, aMgrejI ane hindI ema tribhASI lakhANo paNa jovAmAM AvyAM. vacce vacce rAjasthAnI athavA gujarAtI zabdo paNa hatA. uparAMta thoDAM lakhANo sthAnika lAnDA bhASita graMthomAM lakhAyela hovAnA purAvA maLyA. amuka jaina makAno zIkha ane briTiza yuganI kaLA pradarzita karatA hatA. A badhAM dazyo jaina dhArmika itihAsanI rajUAta karatA hatA ane kyAreka TUMkA lakhANothI samajaNa ApatA hatA. tema chatAM noMdhanIya ApavAdarUpa gaurAnuM maMdira hatuM. moTA bhAganA hayAta lakhANo ane bhIMtacitro... (Mural) thoDI sugaMdha ane thoDA aitihAsaki athavA 181
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro sauMdaryadRSTinuM mUlya darzAvatA bacavA pAmyA hatA. jo ke ghaNI saMzAdhita ane tapAsaNIyukta (ImArato) khaMDerarUpe nAza pAmela, toDI pADela ane spaSTarUpe oLakhI na zakAya tevI hovA chatAM je AdhArabhUta mAhitI ekaThI karavAmAM AvI tenA arthaghaTanano AdhAra mukhyatve phakta bhAratamAM ja prApta thayo che ane te paNa maukhika ane likhitarUpe ane sthAnika ItihAsavido dvArA, jemanI mulAkAta levAmAM AvI hatI, jyAM jyAM saMbhavita hatI. temAMnA ravindara ke jaina, mAlera koTalAnA harIza ane mahendra masta pAMcakulAnA e jaina jJAtinA sabhyonI sahAyathI anya jaina sthApatyonA sthAno je pAkistAnamAM hatA ane je mAhitI prApta thaI ke karavAmAM AvI teno svIkAra ke asvIkAra karavAnuM kahI ane pUraka purAvA rajU karavAnuM kahevAmAM AvyuM. atirikta mulAkAto nirAzrito pAsethI bhAratamAM yojI jaje dilhInA polIsa inspekTara, uparAMta meraTha ane jayapuranA inspekTarAne paNa sAmela karavAmAM AvyA. prApta lekhita ane maukhika ahevAlonA AdhAre mojaNI karAyela sthApatyamAMnI ghaNI mAhitI pharI sAMkaLI zakAya tevI hatI, kAraNa ke te sAmAjika muddo, dhArmika paraMparAgato sAthe saMkalita hatI. uparAMta aitihAsika ghaTanAo sAthe paNa sabaMdhita hatI. badhA dazyamAna jagyAo tapAsamAM sAmela sthAno haju paNa hayAta che athavA te jaina paraMparA sAthe nisaMdeha sAMkaLI zakAya che. prAraMbhika mojaNI, sthApatyonAM bAMdhakAma dvArA A hakIkata prakAzamAM AvI ke jaina darzane potAno AdhAra Adhunika pAkistAnanA samAjamAM dAyakAo pahelAM gumAvI dIdhela che. ghaNAM maMdiro (jinAlayo) je choDI gayelAnI TrasTa milakata borDanuM saMcAlana sthAnika rahevAsIonA parivAromAM vaheMcI devAmAM AvyuM hatuM. makAno navA rahIzone soMpI devAmAM AvyAM ane sArvajanika sthAno, choDI gayelAonA, borDane soMpavAmAM AvyA, jenI koI judI noMdha rAkhavAmAM AvI na hatI ane ghaNAM maMdiro ane haoNla, jemAMnA bahudhA bhAgalA pahelAMnA thoDA samaya daramiyAna bAMdhavAmAM AvyA hatA, temane toDI pADavAmAM AvyA. avazeSomAMthI ghaNA kudaratI vinAzanI prakriyAne AdhIna hatI. A ja rIte saMgrahAlayo, pustakAlayo ane sthApatyonI mojaNI karavAmAM AvI hatI. (lekha TuMkAvIne saMkSiptamAM lIdhela che.) Hui 182
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - pAkistAnanAM jaina maMdiro -- prakaraNa : 62 pAkistAnanA kAsUramAM jaina caurAhA -kumArapALa desAI pAkistAnanA siMgha prAMtamAM AvelA nagarapArakaranA zrI goDI pArzvanAtha jaina maMdiranI vigatoe eka navI jijJAsA jAgrata karI. dhIre dhIre pAkistAnanAM zaheromAM AvelAM maMdironA itihAsanAM pRSTha UghaDavAM lAgyAM. eka samaye karAMcI e hiMdustAnanuM pAMcamA naMbare paMkAtuM zahera hatuM. enI svacchatA ane suMdaratA mATe e prasiddha hatuM ane emAM paNa gujarAtanA saMskArasvAmIo ane vepArIono karAMcI nagaranI samRddhimAM ghaNuM moTuM yogadAna hatuM. enA keTalAya lattAomAM gujarAtIo vasatA hatA. karAMcI zaheranI raNacoDa lenanI baMne bAjue gujarAtIo ane keTalAya maMdiro vidyamAna hatAM. itihAsa ema kahe che ke, aMgrejonI sAthe ja gujarAtIoe karAMcImAM praveza karyo". vi. saM. 1896mAM pATaNanA zreSThi lIlAcaMda cAvALA karAMcImAM aMgrejonI sAthe ja praveza pAmanArA vepArI mahAjana hatA. vi. saM. 1911mAM gujarAtanA jainoe karAMcInA soljara bajAramAM eka makAna vecAtuM lIdhuM ane tyAM dhAtunI pratimA dharAvatuM gharaderAsara baMdhAvyuM. e pachI to ahIM jainonI vastI vadhatI gaI. pAkistAnanA hAlA zaheramAMthI pASANanI bIjI cAra pratimAo karAMcImAM maMgAvI ane A maMdiramAM birAjamAna karI. gujarAtanA ane rAjasthAnanA sAhasika vepArIonI vastI vadhatA karAMcInA raNacoDa lenamAM jaina maMdira mATe vizALa jagA kharIdavAmAM AvI. vi. saM. 194pamAna zikharabaMdhI maMdiranuM bhUmipUjana karavAmAM AvyuM ane vi. saM. 1958mAM karAMcInA soljara bajAranA gharaderAsaranI badhI ja mUrtio A maMdiramAM lAvI paroNAdAkhala padharAvavAmAM AvI. vi. saM. 1961nI mahA suda pAMcamanA divase A navanirmita maMdiranI bhavya 183
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ -~-~~~~-pAkistAnanAM jaina maMdiro --~-~~~-~~-~pratiSThA karavAmAM AvI. e samaye ahIM 80 hajAra gujarAtIonI vastI hatI. karAMcInI pAse AvelA gujarAta nagarane joIe to ema lAge ke siMdha prAMtamAM nAnakaDuM gujarAta vase che. karAMcInA eMsI hajAra gujarAtIomAM jainonI saMkhya cAreka hajAranI hatI. emaNe baMdhAvelAM maMrinI eka bAjue vizALa vikhyAna haoNla baMdhAvyo hato, to bIjI bAju sAdhu-sAdhvIo mATe upAzrayanuM nirmANa karyuM hatuM. e upAzrayanA nIcenA bhAgamAM pAThazALA ane kanyAzALAnA vargo cAlatA hatA. pAkistAnamAM jainonA tIrthakaromAM sauthI vadhu mahimA pArzvanAtha bhagavAnano hato. karAMcImAM paNa mULanAyaka pArzvanAtha bhagavAnanI zyAmavarNI mUrti hatI ane tenI baMne bAjue e ja pArzvanAtha bhagavAnanI zveta mUrti hatI. pAkistAnanA paMjAba prAMtanA sanakhatarA gAmamAM eka samaye upAdhyAthI sohanavijayajIe krAMti sarjI hatI. emanAM vyAkhyAna sAMbhaLatA AsapAsanA gAmomAMthI hiMdu, zIkha, musalamAna, jaina sahu koI AvatA hatA. emanAM vyAkhyAno sAMbhaLIne miyA phajhalauddIne emanA kasAInA vyavasAyano tyAga karyo, eTaluM ja nahIM paNa eno eTalo bado prabhAva paDyo ke tamAma kasAIoe kazAya vaLataranI icchA rAkhyA vinA sanakhatarA nagaramAM cAra divasa mAMsAhAranI tamAma dukAno baMdha rAkhIne jIvadayAnuM pAlana karavuM evI pratijJA lakhIne enA para hastAkSara karyA. A cAra divasa te pahelo divasa AcAryazrI vijyAnaMdasUri (AtmAnaMdajI) mahArAjanI svargavAsa tithi je suda AThama, bIjo divasa te kArtikI pUrNimA, trIjo divasa te paryuSaNano prathama divasa ane cotho divasa saMvatsarIno. pAkistAnanA gujarAnavAlA zaheranA bajAra vistAramAM jaina zvetAMbara derAsara hatuM ane enA jI.TI. roDa para AvelA polIsa grAunDa pAse zvetAMbara gharamaMdira hatuM. A nagarano mahimA e mATe che ke gujarAnavAlAnA ghaNAM zrAvaka-zrAvikAoe dIkSA grahaNa karI hatI. jaina AgamonA prakAMDa paMDita lAlA karmacaMdajInI A karmabhUmi hatI. ahIM paddarzananA talasparzI jJAnA AtmArAmajI mahArAja samAdhi pAmyA hatA. AtmArAmajI mahArAja eka mahAna dharmavettA hatA. I.sa. 1893nI zikAgonI vizvadharma pariSadamAM temane nimaMtraNa maLyuM hatuM, paraMtu sAdhu paradezagamana karI zake nahIM te mATe 184
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---------------pAkistAnanAM jaina maMdiro -- -------------- emaNe mahuvAnA yuvAna berisTara vIracaMda gAMdhIne cha mahinA sudhI judA judA zAstrono abhyAsa karAvIne vizvadharma pariSadamAM mokalyA hatA ane A 29 varSanA yuvAne bhArataya saMskRti ane jaina tattvajJAnanI bhavyatAno sahune anubhava karAvyo hato. AcAryazrI AtmArAmajI mahArAje jaina dharmanA pAyAnA siddhAMto para prakAza pADato zikAgo praznottara' nAmano graMtha lakhyo. e samaye paMjAba, rAjasthAna ane gajurAtamAM AcAryazrI AtmArAmajI mahArAja ane zrI vijayAnaMdasUrijIno prabaLa prabhAva hato ane tethI baMnenA saMyukta nAme 'AtmAnaMda' nAma dharAvatI aneka zALAo, kolejo, pAThazALAo, pustakAlayo, davAkhAnAo ane dharmazALAonI sthApanA thaI | eka samaye paMjAbamAM tame jyAM jAva tyAM "AtmAnaMda' nAma guMjatuM hatuM. A AcAryazrI AtmAnaMdajI mahArAjanI vi. saM. 1953nA jeTha suda sAtame gujarAnavAlAmAM kALadharma pAmyA. emanI samAdhi A gujarAnavAlA nagaramAM hatI. jo ke Aje e kyAM che enI zodha karatA chatAM bhALa maLatI nathI. pAkistAnanA siMdha prAMtavinsamAM AvelA hAlA gAmamAM paNa jaina derAsara, upAzraya, jJAnabhaMDAra ane jaina skUla hatI. ahIM rAdhanapura, pAlI ane jesalamerathI jaino AvyA hatA. A hAlAmAM mULanAyaka zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM ghara derAsara tathA bIjI ArasanI 10 mUrtiono bhaMDAra ghaNo samRddha hato. lAhoranA thArI ane anArakalI vistAramAM be derAsara AvyAM hatAM, jyAre lAhorathI pa0 ki.mI. dUra AvelA kAsUra gAmamAM jyAM derAsara hatuM te vistAra jaina caurAhA' tarIke oLakhAto hato. pAkistAnanA paMjAba provinsanA derAnavAba tahesIlanA derAvara gAmamAM dAdA jinakuzalasacarinI samAdhi AvelI che. khataragacchanI paraMparAnA cAra dAdA guruomAM AcArya jinakazalasUri tRtIya dAdAne nAme prasiddha che. A uparAMta rAvalapiMDI, jerUma, pApanakhA ane siyAlakoTa jevAM zaheromAM paNa jaina maMdiromAM hatAM. Aje e maMdiro jIrNazIrNa hAlatamAM maLe che. AvatI kAle enA ItihAsanI jALavaNI karavAno koI prayatna thAya kharo ? (185)
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro zodha-anuzaMsanIya evaM saMdarbha graMtha 1. madhya eziyA aura paMjAba meM jaina dharma : hIrAlAla dUgar3a : 1979 (dillI) 2. saddharma saMrakSaka muni buddhi vijaya : hIrAlAla dUgar3a : 1976 (ludhiyAnA ) 3. navayuga nirmAtA AtmArAma jI : vijaya vallabha sUri : 2001 (dillI) 4. mArI siMdha yAtrA : muni vidyA vijaya : vijayadharma sUri graMthamAlA : 1943 5. upAdhyAya sohana vijaya : paM. haMsarAja va mahendrakumAra masta : 2017 (dillI) Adarza jIvana A. vijayavallabha sUri : kRSNalAla varmA : 2006 (dillI) 6. 7. 8. tArIkha paMjAba : kanhayAlAla : 1981 (lAhaura) Atma amRtasAra : mahendrakumAra masta: 2009 (dillI) 9. tArIkha paMjAba : sai. mu. latIpha : 1994 (lAhaura) 10. vAdI hAkar3A ke AsAra : saddIka tAhira : 1982 ( bahAvalapura ) 11. pAka. ke kile : DaoN. mu. ikabAla : 2010 (lAhaura) 12. gautama nAla jhehar3AM : AzulAla : 1995 ( mulatAna ) 13. tArIkha gujarA~vAlA : DaoN. phakIra muhammada : 2015 (lAhaura) 14. colistAna : ahamada gaz2AlI : 2007 (lAhaura) 15. purAtana paMjAba vica jaina dharma : raviMdara kumAra : 1985 ( mAlerakoTalA) 16. Pakistan from Khyber to Karachi: Gurmander 17. Encyclopedia India, Pakistan, Bangladesh 18. 5000 years of Pak. Archeological Outline : Robert Eric (1992) 19. A Comprehensive History of Jainism 1000-1600 AD 20. Encyclopedia of Jainism : Narendra Singh : 2001 21. History of Oswals : Chanchal Mal Lodha 22. The Imperial Gazetteer of India 23. Pakistan Archaeology Survey (Pb.) Pak. Arch. Deptt. : Issue 29 24. 17 Gazetteers of Provices / Distts. of Pakistan (1876 to 1992) 25. "Jainrelicsinpakistan_abafna" : abafna.googlepages.com 26. Jaina stupas at Sirkap / Taxila : C. F. Marshal 27. Jaina Studies : Magazine of SOAS, University of London : www.soas.ac.uk (Ch./Director Dr. Peter Flugel) 28. Atmaramji's Memorial in Gujranwala : by Faizan A. Naqvi : Video/ Print 2018 29. Pakistan mein Jain Mandir : 18 Articles in VIJAYANAND : Mahendra Kumar Mast : 2004-2009 30. Reports in Times of India and The Tribune (Newspapers). 185
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ n y ilsedlogi go giltz Jaina Sites in Pakistan Jelun Marti Basarat Pod Dadan Khan Hera Pasrur Pipoakha Qita Sohe Sing Sankhatra Rasul Nagar Qila Didar Singh *** Nerawal * Gajranwala ***** Khangah Dograr Lahore CIK OOT Done Eanny When da son indus River Pind Datan Ktar Seat Bhera Peralta Peru Rasul Naga Gujranwala Narund Kuangah Doran Lahore Kasut Multan . .DGhan 9090 . Marot Derowa Jan Khan Ji Wandio Virawat Karajan Brodesar Nagarparkar Legend Svetar Temple Dagambar Temple Didabel Temple Temple Unknown Sect Carara PSS Samachi Sthanaka : Therparlar * School Jain Hostel Jain Library Hall Museun 10 50 100 269 Miles > Excerpts from Jaina Studies : Magazine of SOAS, University of London : www.soas.ac.uk (Ch./Director Dr. Peter Flugel) 9cu
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro ---- guNavaMta baravALiyanAM pustako sarjana tathA saMpAdana che khAMbhA (amarelI)nA vatanI guNavaMtabhAIe c.A. sudhI abhyAsa karyA bAda, hAlA TesTAIla inDasTrImAM pravRtta che. jenA kaoNnpharansanA maMtrI, munizrI saMtabAlajI prerita vizva vAtsalya prAyogika saMgha, muMbaI - cIMcaNI, kalpataru sAdhanA kendra-devalAlI, prANaguru jena seMTara, ema. bI. baravALiyA phAunDezananI spaMdana holIsTIka insTiTayUTa, gujarAta vizvakoza TrasTa-amadAvAda vageremAM TrasTI che. ghaNI saMsthAonA mukhapatramAM taMtrI tarIke sevA Apela che. amerikA, siMgApora vageremAM temanAM saphaLa pravacano yojAyAM che. pArasadhAma saMgha, jena adhyAtma sTaDI sarkala ghATakopara sAthe saMkaLAyelA che. temanAM dharmapatnI madhubahene hindI sAhityamAM DaoNkTareTa karela che. (c) hRdayasaMdeza (c) prIta-guMjana (c) zrImad rAjacaMdra eka darzana (c) amRtadhArA cha samarasena vayarasena kathA (c) Riseu Pillaisell zult (c) Glimpsis of world Religion o Introduction to Jainisim (c) Commentray on non-violence o Kamdhenu (wish cow) (c) Glory of detechment (c) upasarga ane parISaha pradhAna jaina kathAo (c) vinaya dharma (c) bhAratIya saMskRtimAM dAnabhAvanA (r) bhAratIya saMskRtimAM gurumahimA cha Agama avagAhana (c) jJAnadhArA (bhAga 1 thI 18) (jaina sAhitya jJAnasatramAM vividha vidvAnonA prastuta thayelA nibaMdho ane zodhapatronA saMgraha) 7 kalApIdarzana (DaoN. dhanavaMta zAha sAthe) cha jaina darzanamAM keLavaNI vicAra (c) adhyAtmasudhA (DaoN. madhubahena baravALiyA sAthe) 7 vicAramaMthana (c) dArzanika dRSTA (c) jaina dharma (paricaya pustikA) @ ahiMsA mImAMsA (DaoN. kanubhAI zeTha sAthe) (c) caMdrasena kathA (DaoN. kanubhAI zeTha sAthe) 7 amaratAnA ArAdhaka cha jaina darzana ane gAMdhIvicAradhArA (c) adhyAtmaniSTha saMtabAlajI ApanI sanmukha cha marma sparza (DaoN. jayaMta mahetA sAthe) (c) vItarAga vaibhava chu Agama darzana (c) jJAnasAdhanA ane sarasvatI vaMdanA 7 vizvavAtsalyano saMkalpa (c) vAtsalyanuM amIjharaNuM (mAtRvAtsalyanAM vividha svarUpo) @ jIvanasaMdhyAe aruNodaya @ sarvadharmadarzana (vizvanA mukhya dharmono paricaya) cha Adarza keLavaNIne upaniSada cha jaina sAhitya vimarza (c) aNagAranAM ajavALAM (pro. pravINAbahena gAMdhI sAthe) uranirjhara (kAvya saMgraha) (c) tapAdhirAja varSItapa (c) dAmpatyavaibhava (dAMpatyajIvanane lagatA lekhono saMcaya) 7 uttama zrAvako (c) bhagavAna mahAvIra ane saMyamajIvana @ mRtyunuM smaraNa (mRtyu ciMtana) @ sAtvika sahaciMtana (c) Aagam An Introduction o Development & Impact of Jainism in India & abroad. (c) jaina patrakAratva (c) adhyAtma AbhA cha zrI uvasahara stotra eka adhyayana (c) zrutajJAnanAM ajavALAM (c) zelezI (AlocanA ane upAsanA) cha jaina dharmanA covIza tIrthakaro vizva kalyANanI vATe (c) jaina vizvakoza bhAga-1thI 4 (DaoN. kumArapALa desAI sAthe) 7 pAkistAnanAM jaina maMdaro. E-mail : gunvant.barvalia@gmail.com M : 9820215542 (188
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ {189 sarasvatI kahalAI hAkar3A nadI : paMjAba hariyANA se rAjasthAna hote hue pAkistAna ke bahAvalapura va siMdha meM sarasvatI ko 'hAkar3A' nadI pukArA jAtA hai| derAura va maroTa Adi nagara va kile isI hAkar3A nadI ke taTavartI haiN| phrAMsa ke vidvAna zodhakarttA Dr. Micheal Danino ne 1900 - 2000 varSa IsA pUrva ina nadiyoM kI sthiti ko skela kiyA hai| Indus Khanpur Hakra Multan Derawar Fort Jhelam Bahawalpur Ganweriwala Sutlej Chenab Ravi Marrot Fort Abbas Harappa Anupgarh PAKISTAN Lahore Hanumangarh Kalibangan Amritsar Lakhmirwala Bathinda Beas Jalandhar Sutlej Ludhiana Banawal ***Ropar Chandigarh Patiala Ghaggar Birrana Rakhigarhi Farman Recreation of a map of the Sarasvati's basin, with the settlement pattern of Harappan sites (marked in blue) in the Mature Phase, 2600-1900 BC; by Michel Danino); not to scale Sarsuti Delhi Shir Yamuna pAkistAnanAM jaina maMdiro
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro bherA (jilo saragodhA - paM.) (bherA je bhagavAna mahAvIranI caraNarajathI pavitra thayuM) tIrthakara candraprabhunuM 500 varSa prAcIna jaina zvetAmbara maMdira - nyu bherA 19
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro DerA gAjI khaoN - (phaMTiyara sUbA) bohaDa jillo - thArapArakara siMdha BOHAR zrI AdinAtha bhagavAna zke. maMdira - bohaDa pravezadvAra, zikhara - kaLaza tathA. bAhara banAvela dAdAvADI mULanAyaka zrI AdinAthajInI pratimA je hAla zrImALI maMdira jayapuramAM che bhodesara (thArapArakara) - siMdha ban - (iMTiyara sUbA) zvetAMbara jaina maMdironA samUhanuM eka maMdira bhodesara mahAprabhAvaka tathA camatkArika mULanAyaka zrI ajitanAtha prabhu, banne deza vibhAjana samayanuM bannA lAla subhAgacaMda zAmalAla surANA A mUrti lAvya hatA. je vartamAnamAM noMdhArA jaina maMdira-dilhImAM birAjamAna che. 1912
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro derAphera jehalamAM samAdhinI aMdaranuM drazya khAnakA DogarA (pa.) kasUra (paMjAba) zrI zAMtinAtha maMdiranuM zikhara (khAnakA DogarA) zrI AdinAtha jaina maMdiranuM zikhara (kasUra) 14
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro goDI pArzvanAtha Gori Temple is Located in Village of Gori, between Islamkot and Nagar Parkar in Tharpakar Distt. At least a dozen major Indian Jain Temples, all of them named Godiji Parshwanath, trace their heritage to Pakistan's Gori temple. goDI pArzvanAtha maMdira kompaleksa, goDI pArzvanAtha maMdiranI sAIDano praveza (goDIjI). 19
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro gujarAMvAlA. ciMtAmaNI pArzvanAtha jaina zvetAMbara, bhAvaDA, bajAra IIIIIIIIIII) maMdiranuM bhavya zikhara (gujarAMvAlA) 1942
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro khAnakA DogarA. Klanga Dagran Sangh (Pakistan) 1940 * * * ma ka la kAyadAkara ja kAma karatA hatA kA karI AcArya zrI vijaya vallabhasUrijI zrIsaMgha sAthe (1040 khAnakA DogarA) karajhara (thArapArakara - siMdha) KAROONJHAR (SINDH) prakRtinI goda ane ramaNIya pahADo vacce magna thayela jaina zvetAMbara maMdira kheDA mUrti (ji. hasana abdAla) paM. 19paNe
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro kAlAbAga (phaMTiyara) pAka. kilA sobhA siMha (ji. gujarAMvAlA) kAlAbAganA mULanAyaka prabhu abhinandana svAmI (vartamAna mAM naudharA dilhI maMdiramAM birAjamAna) zItalanAtha prabhu jaina maMdiranA darzanIya zikhara, kilA sobhAsiMha kilA sobhA siMha (ji. gujarAMvAlA) anArakalI, lAhauramAM zrI digambara jaina maMdira (maMdira dharAsAya karyA pahelAnuM citra) anArakalI - lAhauramAM digambara jaina maMdira krena dvArA dharAsAya karAI rahyuM hatuM loko chata parathI joI rahyA hatA.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro Anesthesia M zrI jana dhatAvara dhammotsava AcArya zrI vijaya dharmasUrijI nA ziSya munirAja zrI vidyAvijayajI sAthe karAcI zrI saMgha (1938) zrI guru AtmanI eka anya caraNa pAdukA 197 outra (vara
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro lAhauranA sarakArI myUjhiyamamAM tirthaMkara pratimAo lAhaura 198 623:58pu lAhauramAM mahArAjA raNajItasiMhanI gAdI - nizAnIno zAhI julUsa badhA dharmonA lokomAM laukAgacchIMga jaina yatijI) 13-04-1801 (mULa peMTiMga - briTiza myUjhiyama laMDanamAM)
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro mulatAna (paM.) zrI pArzvanAtha jaina zve. maMdira mulatAnuM zveta dhavala zikhara zrI digambara jaina maMdira, cUDI sarAya, mulatAna sida pravezadvAra para lakhela - digambara jaina maMdira 199
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro maroTa (bahAvalapura) jaina maMdira - maroTano kalAtmaka staMbha (bahAvalapuranA myujhiyamamAM) jaina maMdiranI kalAtmaka nRtyAMganA zilpa (bahAvalapura myujhiyama) 20che
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro nArovAla munisuvrata svAmI jaina zve. maMdira maMdiranuM zikhara nArovAla 2014
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro nagara pArakara (siMdha). nagarapArakaranuM prAcina maMdira DAWN ON Ancient Jain temples are another historic hallmark of Nagar Parkar area and some of them happen to be 2,000 years old. pAkistAnanA suvikhyAta aMgrejI aLabAra (DaoNna) (DAWN) nI mAhitI anusAra nagara pArakara kSetranI aitihAsika viziSTatAo che tyAMnA prAcIna jaina maMdira, jemAMthI anya 2000 varSa prAcIna che. 2022
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro papanAkhA (ji. gujarAMvAlA) bhagavAna suvidhinAtha jaina zve. maMdira pasara (paM.) esa. esa. jaina sthAnaka ane sabhA 203 - pasarazra
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ piMDa dAdanakhAM (ji. jehalama) ' pAkistAnanAM jaina maMdiro 204che. 09 = bha. sumatinAtha jaina zve. maMdira, piMDa dAdanakhAM
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro rAma nagara (je have che rasUla nagara) ji. gujarAMvAlA ciMtAmaNI pArzvanAtha jaina zve. maMdira, rAma nagara ciMtAmaNI pArzvanAtha jaina zve. maMdira, rAma nagara mULa gAbhAramAM mUrti-sthAnanI upara, rAma nagara 205
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro rahIma-cAra khAM (bahAvalapura) rahIma yAra khAM zaheranA bhagna jaina maMdiranI eka divAra TekisalA (purAtana takSazilA) jainonuM prAcina maMdira (bhagavAna bAhubalIjInuM rAjya kSetra - TekisalA) prAcina vizALa jaina maMdira nA avazeSa - khaMDera - TekisalA 2011
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro sanakhatarA (ji. siyAlakoTa) paM. rAvalapiNDI zrI dharmanAtha jaina zve. maMdira sanakhatarA sthAnakanI bilDiMga para "jaya jinendra vIravAha pArI nagara (siMdha) Virawah vIravAhanuM bhavya kalAtmaka prAcIna maMdira 207
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 ' pAkistAnanAM jaina maMdiro] 0 AcArya zrI vijayAnaMdasUri (AtmArAmajI) mahArAja (1837 - 1896 I) svargavAsa gujarAMvAlA - 15-05-1896 upakArI dAdAguru F . (trIjA) dAdAguruzrI jinakuzalasUrijI - svargavAsa rAura | (bahAvalapura sTeTa - pAka.) (cothA) dAdAguru zrI jinacaMdra sUrijI samrATa akabare nimaMtraNa Apyu mATe lAhoramAM comAsuM karyuM. 2083
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 ubhA pATapara birAjamAna AcArya vijayavallabhasUrizvarajI mahArAja - zrI saMgha sAthe (ropaDa paM. - 1945) : jJAnacaMda (mallevAle), bALa damanakumAra, baisAkhIrAma, bAbUrAma, (pAchaLa ajJAta) haMsarAja pUrNacaMda, lakSamaNadAsa, (ajJAta), banArasIdAsa putra sAthe, (ajJAta), sAgaracaMda (sAmAnAvALA) : gurudeva AcArya zrI vijayavallabhasUrijI bacanalAla (12 varSa), surendrakumAra (sAmAnA) (11 varSa), mahendrakumAra masta (sAmAnA)(9/ varSa) badrA prakAza (12 varSa) pAkistAnanAM jaina maMdiro
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ {210 zrI vijaya vallabha smAraka jaina maMdira tirtha, dilhI || 0 198T pAkistAnanAM jaina maMdiro
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro zrI mahendrakumAra masta mAnava jIvana kI niyati cinmaya cetanA hai| yahI cetanA zabda aura artha ke mAdhyama se cintana kA citraNa karatI hai / prAcIna kAla meM kaviyoM ne zabdArtha kI mahattA ko samajhate hue 'jagataH pitarau' kA darja de diyA thA arthAt zabda aura artha to mAtApitA hai| prayogadharmitA kA yaha asa pravAha pratyeka kAla va paristhitimeM gadya-padya meM mukhara rhaa| isameM pratIka, dRSTikoNa va AyAma badale para adhyAtma kA vAgartha zAzvata satya tuA sammAnanIya rhaa| atyanta harSa kA viSaya hai ki prAcIna kAlIna lekhakoM kI bhA~ti vigata 60 varSoM se bhI adhika samaya se zrI mahendrakumAra jI masta jaina sAhitya, va itihAsa kA aharniza lekhana sampAdana va saMvardhana kara jaina samAja ko gauravAnvita kara rahe haiN| rASTrIya stara para prakhyAta maulika grantha gA~dhI biphora gA~dhI, Atma amRtasAra, pravartinI sAdhvI devIzrIjI, upAdhyAya sohana vijaya jI va vividha patra-patrikAoM meM prakAzita 1500 lekha va nibandha zrI mastajI kI sAhitya sAdhanA ke amaraphala hai| paMjAbakesarI yugavIra AcArya zrImad vijaya vallabha sUri jI ma.sA. ke kRpApAtra zrI mastajI para guru samudra, inadra tuA vartamAna gacchAdhipati itihAsamarmajJa AcArya bhagavanta zrImad vijaya nityAnanda sUrIzvarajI ma.sA. kI amodha kRpA rahI hai| pUjya gurudevoM ne zrImastajI kI vilakSaNa sAhitya pratibhA ko sadaiva sarAhA hai va sammAnita kiyA hai| zra mastajI dvArA saMvardhita sampAdita prastuta upakrama 'vIrAna virAsateM' pa.pU. gacchAdhipatijI kI preraNA va AzIrvAda se prakAzita ho rahA hai jisameM pAkistAna meM rahe tamAma jainamandiroM, sthAnaka va dAdAvADI kI prAmANika DaoNkyUmenTezana hai| zrI mastajI ne jainasamAja ke vismRta ho rahe itihAsa kI kar3iyoM ko jor3ane kA abhUtapUrva kArya kiyA hai| san 1936 meM sAmAnA (paMjAba) meM zrI sAgaracaMdajI-jJAnavaMtI ke ghara janme tathA vartamAna meM paMcakUlA (hariyANA) meM raha rahe zrI mastajI navambara 2018 taka apane jIvana kI 1008 pUrNamAsI pUrNa kara rahe haiN| 82 varSa kI Ayu meM bhI Apa lekhana/saMzodhana ke kArya meM sadA vyasta rahate haiN| isa kArya meM Apako putra zrI gautama jaina-sImA jaina kA pUrA sahayoga milA hai| __AzA va vizvAsa hai ki zrI mastajI pUrNa svastha raha kara satata lekhana se jaina sAhitya kI amiTa amUlya sevA karate rheNge| zrI mahAvIra zikSaNa saMsthA - rAghavaprasAda pANDeya rAnI sTezana, ji. pAlI (rAja.) ein
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnanAM jaina maMdiro janAba ikabAla kaisara pAkistAna meM jaina mandiroM ke etihAsika vivaraNa va citraNa darzAne vAlI zAhamukhI meM likhI kitAba 'ujaDe darA~ de darzana' ke suvikhyA lekhaka, kavi - hRdaya va vinamra vyakti hai, jo vahA~ kI aneka sAhityika saMsthAoM se juDe aura sanmAnita ho cuke haiN| apane bahu-AyAmI jIvana meM unhoMne aneka maulika pustakoM ko kalamabaMda kiyA hai| unakI pustaka 'sikha zrAInaja ina pAkistAna' para ve pAkistAna aura amarikA meM sammAnita ho cuke hai| kaimarA aura kalama ke sAtha laMbe-laMbe saphara, jijJAsA kI dilI taDapa aura aneka varSoM ke parizrama kA saphala pariNAma pustaka 'ujaDe darA~ de darzana' ko vahA~ ke akhabAra DaoNna aura di nyUja ne bhI sarAhA aura prazaMsAtmaka rivyU likhe / ikabAla sAhiba ke parivAra meM dharmapatnI AdaraNIya jamIlA begama aura yogya suputra alI rajA lekhana kAryoM va anya sarokAroM meM pUrA hAtha ba~TAte haiN| hamArI paMjAbI pusta (1985) - 'purAtana paMjAba bica jaina dharma' ke aneka saMdarbhoM kA bhI ikabAla sAhiba ne bakhUbI va sArthaka upayoga kiyA hai| vidvAna lekhaka zrI mahendrakumAra masta ko apanI uparokta pustaka ke hindI anuvAda/saMzodhana va prakAzana kI svIkRti dekara janAba ikabAla kaisara ne vismRta itihAsa kI kaDiyoM ko joDane aura kamiyoM ko pUrA karane kA zlAdhanIya kArya kiyA hai| 212 puruSottama jaina, ravindra jaina ( mAlerakoTalA )
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnaprabhAkara, gor3avAr3abhUSaNa AcArya zrImad vijaya jayAnanda sUrIzvarajI ma.sA. bhArata-pAka vibhAjana se pAkistAna meM vistRta vikasita jaina dharma saMskRti va sthApatyakalA ko bahuta adhika hAni phuNcii| lAhaura, mulatAna, siyAlakoTa, gujarAMvAlA Adi nagaroM meM nirmita jinAlaya, dAdAvAr3I va sthAnaka aba itihAsa va purAtattva vibhAga kI dharohara haiN| vividha vidvAnoM tathA yAtriyoM ne samaya-samaya para apane graMthoM meM, lekhoM meM una sabhI dharmasthaloM kA varNana kiyA hai jo pAkistAna meM pratiSThita the| prastuta 'vIrAna virAsateM' pustaka eka jItI jAgatI tasvIra peza karatI hai| samasta ghaTanAkrama A~khoM ke sAmane calatA huA sA lagatA hai| hamAre ArAdhya guru Atma aura guru vallabha kI amara nizAniyA~ sAkAra ho uThatI haiN| pustaka ke mUla lekhaka janAba iqabAla kaisara tathA hindI meM usakA anuvAda kara sampAdana karane vAle zrI mahendrakumAra jI masta jaina jagat ke sAhityakAra, lekhaka va itihAsavid haiN| zrI masta jI kA prayAsa saphala va sarAhanIya hai| jaina samAja aisI anupama kRti ko kabhI vismRta nahIM kregaa| -vijaya jayAnanda sUri 190789383814992 // Rs300