Book Title: Nyayasara
Author(s): Bhasarvagna Acharya, Jaysinhsuri, Satish Chandra Vidyabhushan
Publisher: Asiatic Society
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009677/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho ratanAnA graMtha jIrNoddhAra 300 000000 1000000 -: saMyojaka : zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005. mo. 94265 85904 (o.) 079-22132543 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 108 nyAyasAra : dravya sahAyaka : pUjya AcArya zrI rAmacandra-bhadraMkara-kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna vardhamAna tapanI 100+75 oLInA ArAdhaka pU. gaNivarya zrI nayabhadravijayajI ma.sA.nI zubha preraNAthI jaina paMca mahAjana - vAsA (rAjasthAna) taraphathI sahayoga maLela che. : saMyojaka : zAha bAbulAla saramala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2067 I.sa. 2011 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Aho Shrut Gyanam" Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 238 286 54 007 810 850 322 280 162 302 aho zrutajJAnama graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2065 (I. 2009- seTa naM-1 kramAMka pustakanuM nAma kartA-TIkAkAsaMpAdaka 001 | zrI naMdIsUtra avacUrI pU. vikramasUrijIma.sA. 002 | zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI pU. jinadAsagaNicUrNIkAra / | 003 zrI arhadrItA-bhagavadgItA pU. meghavijayajI gaNima.sA. 004 zrI arhaccUDAmaNisArasaTIkaH pU. bhadrabAhusvAmIma.sA. 005 | zrI yUkti prakAzasUtraM | pU. padmasAgarajI gaNima.sA. 006 | zrI mAnatuGgazAstram | pU. mAnatuMgavijayajIma.sA. aparAjitapRcchA | zrI bI. bhaTTAcArya 008 zilpasmRti vAstu vidyAyAm | zrI naMdalAla cunilAlasomapurA 009 zilparatnambhAga-1 | zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI 010 | zilparatnambhAga-2 | zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI 011 prAsAdatilaka zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 012 | kAzyazilpam zrI vinAyaka gaNeza ApaTe 013 prAsAdamaJjarI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 014 | rAjavallabha yAne zilpazAstra zrI nArAyaNa bhAratIgosAI 015 zilpadIpaka | zrI gaMgAdharajI praNIta | vAstusAra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 017 dIpArNava uttarArdha | zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI jinaprAsAdamArtaDa zrI naMdalAla cunIlAla somapurA | jaina graMthAvalI | zrI jaina zvetAmbarakonphransa 020 hIrakalaza jainajyotiSa zrI himmatarAmamahAzaMkara jAnI nyAyapravezaH bhAga-1 | zrI AnaMdazaMkara bI.dhruva 022 | dIpArNavapUrvArdha zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 023 anekAntajayapatAkAkhyaM bhAga pU. municaMdrasUrijIma.sA. | anekAntajayapatAkAkhyaM bhAga2 | zrI eca. Ara. kApaDIA 025 | prAkRtavyAkaraNabhASAMtara saha zrI becaradAsa jIvarAjadozI tatpopaplavasiMhaH | zrI jayarAzI bhaTTa bI. bhaTTAcArya | 027 zaktivAdAdarzaH zrI sudarzanAcAryazAstrI 156 352 120 88 110 018 498 019 502 454 021 226 640 452 024 500 454 188 026 214 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 028 414 192 824 288 520 578 278 252 324 302 038 196 190 202 | kSIrArNava | zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 029 vedhavAstuprabhAkara zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI | 030 zilpapatrIvAra | zrI narmadAzaMkarazAstrI 031. prAsAda maMDana paM. bhagavAnadAsa jaina 032 | zrI siddhahema vRtti vRti adhyAya pU. bhaviSyamUrinama.sA. 033 zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAyara pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 034 | zrIsima vRtti cUkyAsa adhyAya che pU. bhAvasUrinIma.sA. 035 | zrasihama vRtti cUdAna adhyAya (ra) (3) pU. bhaviSyamUrinIma.sA. 036 | zrI siddhahema bRhadvRti bRhannyAsa adhyAya5 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. | 037 vAstunighaMTu prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA tilakamannarI bhAga-1 pU. lAvaNyasUrijI 039 | tilakamannarI bhAga-2 pU. lAvaNyasUrijI 040 tilakamajharI bhAga-3 pU. lAvaNyasUrijI saptasandhAna mahAkAvyama pU. vijayaamRtasUrizvarajI 042 saptabhImimAMsA pU. paM. zivAnandavijayajI nyAyAvatAra satiSacaMdra vidyAbhUSaNa vyutpattivAda guDhArthatattvAloka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 045 | sAmAnya niyukti guDhArthatattvAloka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 046 | saptabhaLInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH pU. lAvaNyasUrijI 047 vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA zrIveNImAdhava zAstrI 048 | nayopadeza bhAga-1 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI nayopadeza bhAga-2 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI 050 nyAyasamuccaya pU. lAvaNyasUrijI 051 syAdyArthaprakAzaH pU. lAvaNyasUrijI dina zuddhi prakaraNa pU. darzanavijayajI 053 | bRhad dhAraNA yaMtra pU. darzanavijayajI jyotirmahodaya saM. pU. akSayavijayajI 041. 480 228 043 6o 044 218 190 138 296 2io 049. 274 286 216 052 532 13 112 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaka | pRSTha ! 160 202 48 322 aho zrutajJAnama graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2066 (I. 2010 - seTa naM-2 krama pustakanuM nAma bhASA kartA-TIkAkA(saMpAdaka 055 | zrI siddhahema bRhadvatti bUdanyAsa adhyAya-6 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 | bhAratIya haina zrama saMskRti sane manA zu4. pU. pUNyavijayajI ma.sA. 164 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH | saM zrI dharmadattasUri / 059 vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri 0608na saMgIta rAjamAtA | . zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 306 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) | zrI rasikalAla eca. kApaDIA | 062 vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya saM zrI sudarzanAcArya 668 | 063 candraprabhA hemakaumudI pU. meghavijayajI gaNi 516 064 viveka vilAsa saM/J. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 sanmatitattvasopAnam |saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 0676zamAdA hI guzanuvAI | gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 moharAjAparAjayam saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA 428 070 | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/J. zrI aMbAlAla premacaMda | 071 sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya | 308 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 073| meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 0748na sAmudrinai iya jthI J4. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 0758na yitra ilpadrbha sAga-1 44. zrI sArAbhAI navAba 374 420 406 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 076 | jana vine jaina citra kalpadruma bhAga-2 7 saMgIta nATya rUpAvalI 7 | bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 079 | zilpa citAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 114 08 | bRhad zilpa zAstra bhAga-2 082 bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083 AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 084 | kalyANa kAraka 085 | vizvanayana voza 086 | kathA ratna koza bhAga-1 087 kathA ratna koza bhAga-2 hastasagnIvanamAM | guja. | zrI sArAmAkuM navAva 238 | guja. | zrI vidyA saramA navAva 194 guja. | zrI sArAmArUM navAva 192 guja. | zrI manasuhAnAnna muvamana | 254 guja. | zrI gagannAtha maMvArIma 260 guja. | zrI nAganAtha maMvArama 238 guja. | zrI navInnAtha maMvArama 260 guja. | pU. varAntisAgaranI guja. | zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI 910 saM./hiM zrI naMdalAla zarmA 436 guja. | zrI levalAsa navarAna kozI 336 | guja. | zrI levalAsa navarAna tozI | 230 saM. | pU. me vinayanI pU.savinayana, pU. puNyavijayajI | AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 560 088 . 322 114 089 e%caturvizatikA 090 sammati taka mahArNavAvatArikA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 272 92 240 93 254 282 95 118 466 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra-saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii|yh pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama pustaka nAma kartA/TIkAkAra bhASA saMpAdaka/prakAzaka |91 syAdvAda ratnAkara bhAga-1 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAdavAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAdavAda ratnAkara bhAga-3 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAvAda ratnAkara bhAga-4 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAvAda ratnAkara bhAga-5 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA 96 pavitra kalpasUtra puNyavijayajI saM./aM sArAbhAI navAba 97 samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-1 | bhojadevasaM . TI. gaNapati zAstrI samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 bhojadeva TI. gaNapati zAstrI 99 . | bhuvanadIpaka padmaprabhasUrijI saM. veMkaTeza presa | 100 | gAthAsahastrI samayasuMdarajI saM. sukhalAlajI bhAratIya prAcIna lipImAlA gaurIzaMkara ojhA hindI munzIrAma manohararAma 102 zabdaratnAkara sAdhusundarajI haragovindadAsa becaradAsa 103 | subodhavANI prakAza nyAyavijayajI saM./gu hemacaMdrAcArya jaina sabhA 104 laghu prabaMdha saMgraha jayaMta pI. ThAkara orIenTa isTI. baroDA 105 | jaina stotra saMcaya-1-2-3 mANikyasAgarasUrijI AgamoddhAraka sabhA 106 | sanmatitarka prakaraNa bhAga-1,2,3 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI sanmatitarka prakaraNa bhAga-4,5 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 108 | nyAyasAra - nyAyatAtparyadIpikA satiSacaMdra vidyAbhUSaNa esiyATIka sosAyaTI 342 98 362 134 70 101 316 224 612 307 250 514 107 454 354 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 jaina lekha saMgraha bhAga - 1 jaina lekha saMgraha bhAga - 2 jaina lekha saMgraha bhAga - 3 jaina dhAtu pratimA lekha bhAga-1 jaina pratimA lekha saMgraha puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAha kAMtisAgarajI daulatasiMha loDhA vizAlavijayajI vijayadharmasUrijI rAdhanapura pratimA lekha saMdoha prAcina lekha saMgraha - 1 bIkAnera jaina lekha saMgraha prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga - 1 prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 gujarAtanA aitihAsika lekho - 1 gujarAtanA aitihAsika lekho -2 gujarAtanA aitihAsika lekho -3 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. pI. pITarasana ina muMbaI sarkala-1 agaracaMda nAhaTA jinavijayajI jinavijayajI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. pI. pITarasana ina muMbaI sarkala-4 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. pI. pITarasana ina muMbaI sarkala kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta inskrIpzansa vijayadeva mAhAtmyam pI. pITarasana jinavijayajI saM./ha saM./hi saM./ha saM./hi saM./ha saM./gu saM. gu saM./ha saM./hi saM./ha saM. gu saM./gu saM./gu aM. aM. aM. saM. puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara jinadattasUri jJAnabhaMDAra aravinda dhAmaNiyA yazovijayajI graMthamALA yazovijayajI graMthamALA nAhaTA dharsa jaina AtmAnaMda sabhA jaina AtmAnaMda sabhA phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipArTamenTa, bhAvanagara jaina satya saMzodhaka 337 354 372 142 336 364 218 656 122 764 404 404 540 274 414 400 320 148 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NYAYASARAH A RARE BRAHMANIC WORK ON MEDIEVAL LOGIC BY ACARYA BIASARVAJNA Together with the commentary culler NYAYATATPARYADIPIKA BY JAYASIMHA SURI. EDIIRD HY MAHABAHOPADHYAYA SATIS CHANDRA VIDYA BHUSANA, M.A., Pit.l), Professor of Sanskrit al Puli, Presidency Onley, Calenitu; Joint l'hivlogical Secretary, Asiatic Society of Dengal , and Fellow of the Calcutta University. PRIXTED BY UPENDRA NATHA CSAKRAVARTI, AT THB SANSKRIT PRESS No. 5, Nandakumar Chaudhury's 2nd Lane, AND PUBLISFED BY THE ASIATIC SOCIETY, 37, PARK STREET, CALCUTTA, 1910 Aho ! Shrutgyanam Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aho ! Shrutgyanam Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAyabhAsarvvajJapraNIta: navAyasAraH jayasiMhasUriviracitayA nAyatAtparyadIpikA samAkhyayA TokayA sahitaH mahAmahopAdhyAya zrIyukta satIzacandra vidyAbhUSaNena parizodhitaH / kalikAtArAjadhAnyAm saMskRtayantre zrIupendranAthacakravarttinA mudritaH / zakAbdAH 1832 / Aho! Shrutgyanam Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aho ! Shrutgyanam Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION. The text of Nyayasara and the commentary on it called Mss. of Nyayatatparyadipika printed in this volume are based on the undermentioned manuscripts : Nyayasarn A. Nyayasara no. III. F. 305 belonging to the Asiatic Society of Bengal. B. Nyayasara no. 821 belonging to the Asiatic Society of Bengal. C. Nyayasara belonging to the Sanskrit college, Calcutta. D. Nyayatatparyadipika belonging to the Yasovijaya Jaina Pathasala, Benares. E. Nyayatatparyadipika procured from Bombay through Sastravisarada Jainacarya Vijayadharma Sari and his pupil Indravijaya. The Nyayasara occupies a remarkable position in the history of Indian Logic. I have stated elsewhere that the Nyayasutra (circa 500-300 B. C.) by the Brahmanic sively by the sage Aksapada Gautama is the first regular work on Medieval Logie nourished exclu Buddhists and Jainas. Aucient Logic while the Pramanasamuccaya (about 500 A. D.) by the Buddhist sage Dignaga and the Nyayavatara (about 533 A. D.) by the Jaina sage Siddhasena Divakara (Ksapanaka ) are the standard works on Medieval Logic. In the Nyayasutra Aksapada stated, defined and examined sixteen categories, viz. 1. means of right knowledge (##), 2. object of right knowledge (a), 3. doubt (a), 4. purpose (nate), 5. familiar instance (gr), 6. established tenets (for 1, 7. members of a syllogism (a), 8. hypothetical reasoning (a), 9. ascertainment (f), 10. discussion (1), 11. wrangling (), 12, cavil Aho! Shrutgyanam Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] ( FATTET), 13. fallacies (Barute ), 14. quibbic ( ar), 15. Siitility ( fe), and 16. occasion for rebuke (forma). Dignaga and Siddhasena on the other hand in their works took up only one of the sixteen categories, viz, pramana ( 14 ) and elaborated it in such a way that it might include other catogories as far as these were consistent with the science of general knowledge. Inference, a kind of pramana, which was very briefly noticed by Akmpada, received a full treatment at the hands of Dignaga and Siddhasena. Great subtleties were introduced by them into the theory of syllogism, definition of terms etc. They rejected prameya ( 2 ), in which Aksapada included sense-organs (free), objects of sense (), body (3), mind ( 4a:), soul ( ), birth ( 7 ), death (FRA, etc, on the ground that it was useless in Forks on Logic to specify the objects of knowledge. The science of Logic as modified in this way was called Medieval Logic which was almost entirely in the hands of the Buddhists and Jainas. During 500--1200 A 1), the Buddhist and Jaiva writers * produced numerous treatises on Logic in this new style while the Bralimavic writers suck as Vatsyayana, Udyotakara, Vacaspati and Udayana continued to follow the old system of Aksapada or whose Nyayasatra they wrote a series of glosses, Among the Brahmanas there was only one person who imbibed the influence of the Buddhist and Jaina logiciars. This person was Bhasarvaj itu the celebrated anthor of Nyarasara which Kyayasara, is published in this volume. Following the method a rare Brahmanie work current in his time Bhasarvajta treated in his Nyayaon Medieval Logic. val sari only one topic, viz. pramana which he divided into three kinds--perception (ory!, inference ( T17 ) and verbal testimony (*** )---As a contrast to Aksa pada who recognised a fourth kind named comparison ( 3 7 ). This * For the Jaina and Buddhist Logic vide my "History of the Medieval School of Indian Logic" published by the University of Caleutta, 1909. Aho ! Shrutgyanam Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ threefold division of pramana brought Bhasarvajna close to the Sankhyas and Jainas but distinguished hina from the Buddhists who recognised only two kinds, viz. perception and inference, Like the Buddhist and Jaina writers Bhasarvajsia divided inference into that for oud's self ( f ) and that for the sake of others Tutqun ), and like them he gave an account of the fallacies of rumur term (YTHI ), the fallacies of example ( TETRIHTT) ctc. Quibble ( ), futility i ifa) ctc., which had been the prominent topics in the Vyayasutril, were not altogether overlooked by Bhusarvajna who dealt with them iu connection with the inference for the sake of others. Under inference there was also an elaborate treatment of discussion' (called in Sanskrit par or ) which was to be carried on between a disputant ( CET) and his opponent (afatet) in the presence of members (Tm or affe* questioners) under the guidance of a President ( r ufa). Salvation (13)* was defined by BhagarFajna as the soul's final deliverance from pain and attainment of eternal pleasure. In this respect he agreed with a certain class of Mimamsakas (e. g. Bhatta ) who affirmed that pleasuro could be eternal but differed from Afesapada who denied the oternality of pleasuce, The Nyayasara contains extracts from the Brihadaranykop nisad, + Prasnopanisad + and Syctasvataropanisad. There are * amena sukhena viziSTA bAsyantiko dukhanivRttiH puruSasya mokSa rati (Nyayasara, P. 41 ). + T ATT FT: Stan warait fafewarfedaafar ( Brihadaranyaka quoted in Nyayasara, P. 36 ). * he brahmANI veditavye paraM cAparaM ceti ( Prasnopanisad quoted in Nyayasura, P. 35). AT TIETETT a fewf* 1997: 1 El frufe given tofau ( Svotasvataropa pisaud quoted in Nyayasara, P. 39). Aho ! Shrutgyanam Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ passages from the Bhagavadgita * is also from the Mahabharata | already quoted by Sankara in the Vedautabbusya. Nothing is definitely known about the age in which Bhasarvajnu flourished or the country which he adorned by his birth. As the reputed author of Nyayasara he is mentioned by the Bhasarrajnn, Jaintu sages Gunaratha t (1409 A. D. ) and Rajahis age and birth place. sckhara ** ( 1348 A, D. ) ft. During their times there were alrendy eighteen commentaries on the Nyayusara. One of them is named Nyayabhusana which I believe to be identical with the work of samo namo quoted by the Buddhist sage Ratna sukhamAnyantikaM yattad buddhipAhamatIndriyam ( Bhagavadgita quoted in Vyayasara, P. 40 ). Atmano vai zarIrANi baini manujezvara / prApya yogabalaM kuryAt tai kalAM mahIM caret // bhuJjIta viSayAn kazcit kaizciduyaM tapazcaret / saMhareca punastAni sUrya tejogaNAniva // ( Mahabharata quoted by Sankara in the Vedantabhasya and requoted in Nyayasara, P. 37 ). * bhAsarvajJapraNIte nyaaymaare'ssttaadshttiikaaH| tAsu mukhyA TIkA nyAyabhUSaNAkhyA nyAyakalikA jayannaracitA nyAyakusumAJjalitarkazca / (Gunaratna's Salilarzana-vritti edited by Dr L. Sunli, l'. 94 ). bhAsarvaco nyAyasAratarkasUvadhidhAyakaH / nyAyasArAbhidhe tarke TokA aSTAdaza sphaTAH // nyAyabhUSaNanAmnI tu TIkA tAsu middhimAka / (Saddlilsinasamnccaya hny Maladbari Rajasekhara Suri pullished in the Yasovijaya Jaina graptbamala, Benares ;. zaragaganamanumitAbde jyeSThAmatIya dhavala saptamyAm / niSpanna midaM zAstra zrIladhye troH sukhaM tanyAt // . (Caturvimsatirabandu ly Maladhari Rajasekhara Suri. Prasasti). Aho! Shrutgyanam Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5 ] kirti,* preceptor of Ratnakara Santi who lived about 983 A. D. + This is therefore the latest date that we can assign to Bhasarvajna. The earliest limit may be fixed at 650 A. D. when there lived tho the Buddhist logicinu Dharmakirti whose controversy about the fallacy of "100-erroneous contradiction" (fotrafwortti seems to have been referred to in the Nyayasara. On various other considerations I ain inclined to believe that Bhasarvajna lived about 900 A. D. Ile appears to me to have been a native of Kasmira. His name, which is very peculiar, bears close resemblance to that of Sarvajamitra who lived in Kasmira about 750 A. D., of Sarvajnadeva $ who lived about 899 A.D., and of Bhagvaniu who lived in Guzerat about 600 A. D. Bhasarvajna flourished at a time when the * Ratnakirti observes :- 14 PIAVi Haifecyu 854kAryAzeSavasturAziyahaNaprasajanamunaM tadabhiprAyAnavagAhana phalaM tathA hi tanmate rufaa *Tata Taraf: (Ratnakirti's Apohasiddhi edited by M. M. Iara Prasad Sastri, P.11). + Vide my "History of the Mulieval School of Indian Logic" published by the University of Calcutta, P. 140. Dharmakirti observes :-faturafwortt for m : TTF #Wahits wisata i ( Nyayaliindlu edited by Peterson, P. 115 ). Bhasarvajna writes :-**7 danafuastafaarat facer sufwerttal a faita fania utafafal T fanta AITE feriaugina ATOUTTAa u grafiratua amat safe antifuraffa ( Nyayapura, P. 12). 1 Vide my edition of Sragdharastotram published in the Bibliotheca Iudica kerier, lutsoduction, P- XXX. SS Vile my "History of the Medieval School of Indian Logic Pr. 13. a. Vide my "History of the Mediuval School of Indiau Logie", p. 22. Aho! Shrutgyanam Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] Buddhist Logie * attained its highest developinent in Kasmira, and it is very suggestive that many of the manuscripts of Nyayasara and its commentaries have been recovered from Kasmira or its neighbouring provinces. About 900 A. D. Saivism and Buddhism Hourished there side loy side, and Bhasarvajia who was a Saivite opened his work with a salutation + to Siva and ended it with the conclusion that sillvatioy I could be attained only by seciug Siva. Comments of the eighteen commentaries 9 on Nyayasara enu lies on Nyanyasura, merated by Jaina writers some are noticed below : 1. Nyayabhusana the oldest commentary mentioned by Maladhari Rajasekhara and Gunaratua and quoted by the Buddhist sage Ratnakirti in lnis Apobasiddhi ( about 983 A. D.) and by the Jaina suge Jayasimha Suri in his Nyayatatparyadipika. No manuscript of it has yet been recovered. 2. Nyayukalika ly Jayanta named by Gunaratna in the Saddarsanasamuccayavritti ( 1409 A. D. ). No manuscript of it has yet been recovered. 3. Nyayakusumanjalitarka mentioned by Gunaratna in the Saddarsanasamuccayavritti ( 1409 A, D.). No manuscript of it has yet been recovered. 4. Nyayasaratika hy Vijnyasimha Gani. A manuscript of it has been recovered from Bikaneer (Vide S. R. Bhandarkar's Catalogue of mss. in the Deccan College, 1888, p. 58 ). * Vide my "Iristory of the Medicval School of Indian Lagio." NA TA! 11: qfa ut FITFT EHITT: 1 feguati wafariga #v acayavi ( Nyayasara, p. 1. ) #f dam fai (Nyayasara, p. 39 ). . Vidu Rajasekhara's Saddarzana-samuccaya and Gunaratna's Saddarxanakainuccizavritti. Aho! Shrutgyanam Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 7 ] 5. Nyayasaratika by Jayatirtha. ( Vidc India office Catalogue, no. 213. 2412). 6. Nyayasurapudapujika by Vasudeva. A manuscript of it bas been recovered from Kasmira. ( Vide S. R. Bhandarkar's Catalogue of mss. in the Deccan college, 1885, p. 95. Another Manuscript of it written in Kasmiri character is to be found in the library of the Asiatic Society of Bengal bearing no. 1552. In the Opening lines *Vasudeva speaks of himself as the author of the work and in the colophon he is stated to be a native of Kasmira. 7. Nyayasaravicara by Bhatta Raghava. A manuscript of it dated t Saka 1174 or A. D. 1312 is contained in the library of the Queen's college, Beuares, 8. Nyayatatparyadipika by Jayasimha Suri printed in this volume. &c. e. &c. The Nyayatatparyadipika is a very learned commentary referr. * The opening lines of the Nyayasarispadapanjika run as foilows : devadevamabhivandA bhAkharaM yogihandahRdayakamandiram / vAsudevaviduSA virathate nyAyasArapadanikA mayA // + The Nyayasaravicara ens as follows : zake camsaptatisaMkhyake zataiH zatAdhikairabhyadhike va paJcabhiH / vidhAtitamala basUba vAraiH bhUrva vicAra: parimAdhi raadhyH|| iti sAraMgasutavAhIndramiyanyAyanipuNatarkavicAracataramaharAdhaviracite nyAyamAravicAre hatIyA pariSadaH samAptaH // The varse may be interpreted to give Saka 1174 ( A. D. 1252) rSaka 1274 1352 A. D.), Aho! Shrutgyanaml Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ] ing frequently to the views of Bhusanakara whom I take to be the author of Nyayabhusana. There are also quotations Nyayatat- from Vacaspati Misra, author of Tattva Kaumudi paryadipika. (976 A. D. ),* Hemacandra Suri, author of Yogasastra ( 1088-1172 A. D. ). Bhattacaryya (perhaps the same as Kumarila Bhatta) and others. I have not yet been able to identify the person designated as Laghunaiyayika ta light logician). There are references to Advaitavadiu, Aksapada, Aulukya, Kalidasa, Kanada, Sutrakara, Vartikakara, Prasastapada, Vyasa, Bharata and others a complete list of whom is to be found in the index of words at the end of the volume. Jayasimha Suri, author of Nyayatatparyadipika, was a Jaina Jayasimha of the Svetambara sect. He calls himself a disciple Suri, anthor of Nyayatatof Mahendra Suri of Krsnarsi Gaccha, and is menparyadipika. tioned by Nayacandra Suri in the Hammira mahakavya + as follows : nyAyasUcInibandhosAvakAri sudhiyAM mude | trovAcaspatimizreNa vakhaGkavatrasare // ( Nyaynsucinibandha, p. 26, eulited by Pandit Vindhyesvari Prasad ). zrIkRSNa mi he mukuTako manmahendraprabhoH ziSyojayasiMharirakhila prAmANika grAmaNIH 1 etAM nirmitavAn paropakRtaye zrInyAyasArAzritAM spaSTA vidvatiM kRpAparazyaiH sevA vizodhyA budhaiH // ( Nyayatatparyadipika, p. 295 ). jayati janitapRthvIsaMmadaH kRSNagaccho vikasitanavajAtI gucvat svacchamUrttiH / vivibudhajanAlI bhRGgasaMgItakIrttiH latavasatirajastra mauliSu chekilAnAm // 25 // tasmin vismayavAsavezmacarita zrIricake kramAt jajJe zrojayasiMhariguruH prajJAlacUr3AmaNiH / SaTabhASA kavicakrazakramakhilaprAmANikApresaraM sAraNaM sahasA viraGgamatano yo vAdavidyAvidhau // 23 // (Hammira mahakavya, Chap. XIV, P. 132, edited by N. J. Kirtane at Bombay). Aho ! Shrutgyanam Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *Glory to Krsna Circcha, the delightener of the earth, whose person was transpirent like a blooming bunch of fresh Jati flowers, ashose fume was sung by series of learned men resembling humuing bees and who ever resided on the crowus of pious Jaivas. In the circle of Suris, whose actions were the homes of wonders, there was baru in course of time Jayasimha Suri, the crest-ren of the wise, who vamquished in disputation Saranga the foremost of authorities that shone as Imat in the circle of poets able to write in six Janguages." Jayasinha Suri was in fact the spiritual yraud-father of Nayacantat the author of tumira mahakavya. So in chapter XIV of the mahakilvya * we read : "Nayacandra Suri was in lineal descent the grand-son of poet Juyasimha Suri but iu respect of poetical compositious his son," Jayasimha Suri lived in the 14th contury t. D. is liis Kumarapelixcuritru t is dateci suruvat 1429 or A. D. 1363. paulo'thayaM kavigurorjayasiMhasUreH kAvyeSu puvatitamAM nycndrsuuriH| tappearezza19245f3ffazidfacaulaTuHY ( IFaramira mahakavya, Chap. XIV, P. 138 ), zrIvikramanTapAda vivi manvandezyamajAyata / panthaH samaptatrizatoSaTamahanANya nuSTubhAm / ( K arajlacaritra prasasti, Chap. X). CALCUTTA, AUGUST, 1910. SATIS CHANDRA VIDYABIIUSAX4. Aho ! Shrutgyanam Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aho! Shrutgyanam Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CONTENTS. pratyakSa pricchedH| viSayAH namaskAraH pramANam pratyakSam ayogipratyakSam yogipratyakSam pRSThAH nyAya sArasya / nyAya tAtmayaM diipikaayaaH| 43~-55 ... 1-2 55---11 ... 2-4 71.86 / 72-82 3-4 82-86 anumAna pricchedH| anumAnam anvayavyatireka bheda: ... svArthaparArtha bhedaH snimnaa hetuH hetvAbhAsA: udAharaNam udAharaNAbhAsAH upanayaH nigamanam niyaH 87-80 80-83 83-85 86-88 88-110 110-135 135---138 138--144 145---147 140-151 13 ....14 148 kathA 15-16 vAdaH 151-158 153-157 158--160 jalpaH Aho! Shrutgyanam Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / vitaNDA 16 chalam jAtiH nigrahasthAnam 160-161 161 ----166 167-181 181--208 17---23 23-28 Agama paricchedaH / bhAgamaH dRSTAdRSTa bhedaH trINyeva pramANAni upamAnam arthApattiH sambhavaH 208-210 210-222 222 223-230 32-33 abhAva: m mmmmmmmm IR aitihyam 242 242-246 240 247-248 240-250 ceSTA prameyam tasya cAturvidhyam heyaM ( duHkham ) tatrivartakam hAnam tadupAya: Atman upAsanavidhiH mokSa: 250 34 34-35 35 jaEFocom AM 251-252 252-253 253 253-254 254-272 203-281 282-265 38-39 38 - 41 Aho! Shrutgyanam Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naaysaarH| recome------ pratyakSaparicchedaH / gaNapataye nmH| praNamya zambhuM jagata: patimparaM samastatattvArthavidaM svabhAvataH / zizuprabodhAya mayAbhidhAsyate pramANata datadanyalakSaNam // samyaganubhavasAdhanaM prmaannm| samyaggrahaNaM sNshyvipryaayaapohaarthm| tatrAnavadhAraNajJAnaM saMzayaH / sa ca samAnadhamAnekadharmavipratipattyupalabdhAnupalabdhikAraNabhedAt paJcadhA bhidyte| tadyathA / samAnadharmAt kimayaM sthANuH syAt puruSo veti| anekadharmAdAkAzavizeSaguNatvAt kimayaM zabdo nityaH Aho! Shrutgyanam Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasAraH / syAdanityo veti / vipratipattereke bhautikAnIndriyANyAhuH anyetvabhautikAnIti / upalabdhaH kiM saddakamupalabhyate utAsaditi / anupalabdheH kiM vidyamAno'pi pizAco nopalabhyate utAvidyamAna iti / anavadhAraNatvAvizeSAdUhAnadhyavasAyayorna saMzayAdarthAntarabhAvaH / tadyathA / vAdyAlIpradeze puruSeNAnena bhavi tavyamityUhaH / kiMsaMjJako'yaM vRkSa ityanadhyavasAyaH / mithyAdhyavasAyo viparyayaH / tadyathA / hau candrAviti suptasya gajAdidarzanaM ceti / smaraNajJAnavyavacchedArthamanubhavagrahaNam / pramAtRprameyavyavacchedArthaM phalAdajJApanArthaJca sAdhanagrahaNam / samyaganubhavaH pramA | pramAzrayaH pramAtA / pramAviSayaH prameyamiti / tatrividhaM pramANaM pratyakSamanumAnamAgamazceti / tatra samyagaparokSAnubhavasAdhanaM pratyakSam / taddividham yogipratyakSamayogipratyacaJceti / tatrAyogipratyakSaM prakAzadezakAladhammAdyanugrahAdindriyArtha sambandha vizeSeNa sthUlArthagrAhakam / tadyathA / cakSuH sparzanasaMyogAd ghaTAdidravyajJAnam / saMyuktasamavAyAttAbhyAM ghaTatvasaMkhyAparimANAdijJAnam / cakSuSaiva rUpajJAnam Aho ! Shrutgyanam Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / rasanenaiva rasajJAnam / ghrANenaiva gndhjnyaanm| spazanenaiva sprshjnyaanm| zrotreNaiva zabdajJAnam / manasaiva mukhaadijnyaanmiti| eteSu saMkhyAdiSvAzritAnAM sAmAnyAnAM khAzrayagrAhakairindriyaiH sNyuktsmvetsmvaayaadghnnm| zrotrasamavAyAcchabdagrahaNam / tadAzritasAmAnya grahaNaM smvetsmvaayaaditi| tadetat paJcavidhasambandhasambandhivizeSaNa vizeSyabhAvAt dRzyAbhAvasamavAyayograhaNam / tadyathA / ghaTazUnyaM bhUtalam / iha bhUtale ghaTo nAstIti / evaM sarvatrodAharaNIyam / samavAyasya tu kvacideva grahaNAm / yathA rUpasamavAyavAn ghttH| ghaTe rUpasamavAya iti / yogipratyakSantu deshkaalsvbhaavviprkRssttaarthgraahkm| tadividham / yuktAvasthAyAmayuktAvasthAyAJcati / tatra yuktAvasthAyAmAtmAnta:karaNasaMyogAdeva dhAdisahitAdazeSArthagrAhakam / viyuktAvasthAyAJcatuSTayatrayaiyasannikarSAdgRhaNam / yathAsambhAvanaM yojanIyam / avaivArSamapyantarbhUtaM prkRssttdhrmjtvaavishessaaditi| tacca dvividhaM savikalpakaM nirvikalpakaM caiti| tatra saMjJAdisambandhollekhana jJAnotpattinimittaM savikalpa Aho! Shrutgyanam Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasAraH / kam / yathA devadatto'yaM daNDItyAdi / vastusvarUpanirvikalpakaM yathA prathamAca mAtrAvabhAsakaM sannipAtajaM jJAnam / yuktAvasthAyAM yogijJAnaJceti iti pratyacaparicchedaH // Aho! Shrutgyanam Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / @tow samyagavinAbhAvena parokSAnubhavasAdhanamanumAnam / 1 svabhAvata: sAdhyena sAdhanasya vyAptiravinAbhAvaH / sa dvividhaH / anvayavyatirekabhedAt / tatra sAdhyasAmAnyena sAdhanasAmAnyasya vyAptiranvayaH / sAdhanasAmAnyAbhAvena sAdhyasAmAnyAbhAvasya vyAptirvyatirekaH / sAdhanaM liGgam / taddividham / dRSTaM sAmAnyatodRSTaJceti / tatra pratyakSayogyArthInumApakaM dRSTam / yathA dhUmo'gneriti / svabhAvaviprakRSTArthAnumApakaM sAmAnyatodRSTam / yathA rUpAdijJAnaJcakSurAderiti / 1 tat punaH dvividham / svArthaM parArthaM ceti / paropadezAnapekSaM khArtham / paropadezApekSaM parArthamiti paropadezastu paJcAvayavavAkyam / pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAnyavayavAH / tatra pratipipAdayiSayA pakSavacanaM pratijJA yathA nityaH zabda iti / sAdhanatvakhyApakaM liGgavacanaM heturyathA tautrAdidhammopetatvAditi / sa vividhaH / anvayavyatirekI kevalAnvayI kevala Aho! Shrutgyanam Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| vyatirako ceti| tatra paJcarUpo'nvayavyatira kii| rUpANi tu prdrshynte| ___ pakSadharmatvaM sapakSe sattvaM vipakSAghAttirabAdhita. viSayatvamasatpratipakSatvaM ceti / tatra sAdhyadharmaviziSTo dharmoM pkssH| tatra vyApyattitvaM hetoH pakSadharmatvam / sAdhyasamAnadhamA dharmI spkssH| tatra sarvasminnekadeza vA hetovRttiH sapakSe sttvm| sAdhyavyAvRttadharmA dharmI vipkssH| tatra sarvasmin vipakSe hetorvRttivipkssaadyaavRttiH| pramANAvirodhini pratijJAtArthe hetovRttirbaadhitvissytvm| sAdhyataviparItayoH saadhnsyaaviruuptvmstprtipksstvmiti| sa hividhaH sapakSavRttibhedAt / tdythaa| anityaH zabdaH kAryatvAditi sapakSavyApakaH / sAmAnyavattve satyasmadAdivAdyendriyagrAhyatvAditi sapataikadezavRttiH / pakSavyApakaH sapattiravidyamAnavipakSaH kevlaanvyo| sa ca pUrvavavividhaH / tdythaa| vivAdAspadIbhUtAnyadRSTAdIni kasyacitpratyakSANi prameyatvAtkaratalAmalakavaditi sapakSavyApikA saiva prtijnyaa| maumAMsakAnAM prtyksstvaadrmtmukhaadivditi| sapakSakadeza Aho! Shrutgyanam Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumaanpricchedH| vRttiH pakSavyApako vidyamAnasapakSo vipakSAyAvRttaH / kevalavyatirekI yathA sarva kArya sarvavitkartRpUrvakaM kAdAcitkatvAt / yat sarvavitkartRpUrvaka naM bhavati tatkAdAcitkamapi na bhvti| yathA aakaashaadi| prasaGgahAreNa vA yathA naMdaM nirAtmakaM jauvaccharIram aprANAdimattvaprasaGgAt loSTravaditi / etena hetvAbhAsAnAmahetutvamuktaM bhavati / hetulakSaNarahitA hetukdavabhAsamAnA hetvAbhAsAH / te cAnekaprakArAH / asiddh-viruddhaankaantikaandhyvsitkaalaatyyopdissttprkrnnsmaaH| tatrAnizcitapakSavRttirasiddhaH / pakSavipakSayoreva vartamAno hetuviruddhaH / pkss-spkss-vipkssvRttirnaikaantikH| sAdhyAsAdhakapakSaeva vartamAnI heturanadhyavasitaH / pramANabAdhite pakSe vartamAnI hetuH kAlAtyayopadiSTaH / khapakSaparapakSasiddhAvapi virUpo hetuH prakaraNasamaH / yadyapi caiSAM sUkSmo bhedo'nantatvAnna zakyate vaktuM tathApi sthUladRSTimAzritya kiyanto bhedAH pradazyante / asiddhabhedAstAvat / svarUpAsiddho yathA anityaH zabdazcAkSuSatvAt / vyadhikaraNAsiddho yathA / anityaH Aho! Shrutgyanam Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| zabdaH ghaTasya kRtakatvAt / vizeSyAsiddho yathA / anityaH zabdaH sAmAnyavattve sati cAkSaSatvAta / vizeSaNAsiddho ythaa| anityaH zabdazcAkSuSatve sati sAmAnyavattvAt / bhAgAsiho yathA / anityaH zabdaH prytnaanntriiyktvaat| mAzrayAsiddho yathA asti pradhAnaM vishvprinnaamitvaat| AzrayaikadezAsiddho ythaa| nityAH pradhAnapuruSazvarAH akRtakatvAt / vyarthavizeSyAsiddho yathA anityaH zabdaH kRtakatve sati sAmAnyavattvAt / vyarthavizeSaNAsiddI ythaa| anityaH zabdaH sAmAnyavattve sati kRtakatvAt / sandigdhAsiddho yathA dhUmavASpAdyavivekanAnizcaye kazcidAha agnimAnayaM pradezo dhUmavattvAt / sandigdhavizeSyAsiddho ythaa| adyApi rAgAdiyuktaH kapilaH puruSatve satyanutpannatattvajJAnatvAt / sandigdhavizeSaNAsiddho ythaa| adyApi rAgAdiyuktaH kapilaH sarvadA tattvajJAnarahitatve sati purusstvaat| viruddha vizeSyAsiddho yathA anityaH zabdaH amUrttatva stykRtktvaat| viruddha vizeSaNAsiddhI yathA anityaH zabdaH akRtakatve stymuurtttvaat| ete 'siddhabhedA yadobhaya Aho! Shrutgyanam Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / vAdyasidatvena vivakSitAstadobhayAsiddhA bhavanti / yadA tvanyataravAdyasiddhatvena vivakSitAstadAnyatarAsiddhA bhavanti / viruddhabhedAstu sati sapakSe catvAro viruddhAH / pakSavipakSavyApako ythaa| nityaH zabdaH kAryatvAt / vipakSakadezavRttiH pakSavyApako ythaa| nityaH zabdaH sAmAnyavattve satyammadAdivAhyendriyagrAhyatvAt / pkssvipksskdeshttiythaa| nityaH zabdaH prayatnAnantarIyakatvAta / pakSakadezavRttivipakSavyApako ythaa| nityA pRthivI kRtktvaat| asati sapakSe catvAro viruddhaaH| pakSavipakSavyApako ythaa| AkAzavizeSaguNaH zabdaH prameyatvAt / pkssvipksskdeshvRttirythaa| AkAzavizeSaguNaH zabdaH prytnaanntriiyktvaat| pakSavyApako vipksskdeshvRttiythaa| AkAzavizeSaguNaH zabdo vAhyendriyagrAhyatvAt / vipakSavyApakaH pacaikadezavRttiyathA / AkAzavizeSaguNaH zabdaH apadAtmakatvAt / nanu catvAra eva viruddhabhedA nAnye teSAmasiddhalakSaNopapannatvAt / naiSa dossH| ubhayalakSaNopapanna Aho! Shrutgyanam Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasAraH / lenobhyvyvhaarvissytvaat| tulAyAM pramANaprameyavyavahAravat / anaikAntikabhedAstu / pakSatrayavyApako yathA / anityaH zabdaH prmeytvaat| pakSavyApako vipksssplaikdeshvRttirythaa| anityaH zabdaH pratyakSatvAt / pakSasapakSavyApako viptaikdeshvRttirythaa| ayaM gauvissaannitvaat| pakSavipakSavyApakaH spkssvipksskdeshvRttirythaa| nAyaM gauviSANitvAt / pksstryaikdeshttiythaa| anityA pRthivI pratyakSatvAt / pakSasapakSakadezattirvipakSavyApako ythaa| dravyANi dikkAlamanAMsi amuurttvaat| pakSavipakSaikadezavRttiH sapakSavyApako ythaa| na dravyANi dikkAlamanAMsi amuurtttvaat| sapakSavipakSavyApakaH panaikadezavRttiyathA / na dravyANyAkAzakAladigAtmamanAMsi kSaNikavizeSaguNarahitatvAt / andhyvsitbhedaastu| avidyamAnasapakSavipakSaH pakSavyApako ythaa| sarvamanityaM sattvAt / avidyamAnasapakSavipakSaH pksskdeshttiyNthaa| sarvamanityaM kaarytvaat| vidyamAnasapakSavipanaH pakSavyApako Aho! Shrutgyanam Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / yathA / anityaH zabdaH AkAzavizeSaguNatvAt / vidyamAnasapakSavipakSaH pacaikadezavRttiryathA / sarvvaM dravyamanitya' kriyAvattvAt / avidyamAnavipakSo vidyamAnasaMpakSaH pakSavyApako yathA / sarvvaM kAryyaM nityaM utpattidharmakatvAt / avidyamAnavipakSo vidyamAnasapakSaH pacaikadezavRttiryathA / sarvvaM kAryyaM nityaM sAvayavatvAt / *[ avidyamAnasapato vidyamAnavipakSaH pacaikadezavRttiyathA / AkAzavizeSaguNaH zabdaH apadAtmakatvAt / ] kAlAtyayopadiSTabhedAstu | pratyakSaviruddho yathA / anuSNo'yamagniH kRtakatvAt / anumAnaviruddho yathA / anityAH paramANavo mUrttatvAt / AgamaviruDo yathA / brAhmaNena murA peyA dravadravyatvAt caurAdivat / pratyacaikadezavirust yathA / savrvvaM tejo'nuSNAM rUpitvAt / anumAnaikadezaviruddho yathA / nityAzrayAH dravatvarUparasagandhasparzA nityA: apradezavRttisamAnajAtyArambhakatve sati paramANuvRttitvAt tadgataikatvavaditi / cAgamaikadezaviruddho yathA / sarvveSAM devarSINAM zarIrANi pArthivAni zarIratvAdasmadAdizarIravaditi / * The portion bracketed is omitted in mss. C Aho ! Shrutgyanam 11 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| prakaragAsamasyodAharaNaM ythaa| nityaH zabdaH pakSasapakSayoranyataratvAt gaganavaditi / ekatra tulyalakSaNaviruddhahetuddayopanipAto viruddaavybhicaariivyeke| yathA nityamAkAzaM amUrttadravyatvAt aatmvditi| evamanityamAkAzamammadAdivAdyendriyagrAhyavizeSaguNAdhAratvAt ghaTavat / sa khalu puruSavizeSamapekSamANo hetvAbhAso bhavati anytraasiddhvditi| samyagdRSTAntAbhidhAnamudAharaNam / taddividham / sAdhodAharaNaM vaidhayodAharaNaM ceti| tatrAnvayamukhena dRSTAntAbhidhAnaM sAdhodAharaNam / yathA anityaH zabdaH tauvAdidharmopetatvAt / yadyattIvrAdidharmopetaM tattadanityaM dRSTaM yathA mukhaadi| vyatirekamukhena dRSTAntAbhidhAnaM vaidhyodaahrnnm / yathA yadanityaM na bhavati tattaubAdidharmopetaM na bhavati / yathAkAzamiti / etenodAharaNAbhAsAnAmanudAharaNatvamuktAM bhavati / * B reads: ---anityaH zabdaH pakSapakSayorampatarasthAt sapakSaditi / Aho! Shrutgyanam Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / udAharaNalakSaNarahitA udAharaNavadavabhAsamAnA udAharaNAbhAsAH / te cAnekaprakArAH / yathA anityaM mano mUrttatvAdityasmin prayoge sarve udAharaNAbhAsA ucyante / yanmUrttaM tadanityaM dRSTaM yathA paramANuriti sAdhyavikalaH / yathA karmeti sAdhanavikalaH / yathAkAzamityubhaya vikalaH / yathA kharaviSANamityAzrayahInaH / ghaTavadityavyAptAbhidhAnam / yadanityaM tanmUrtaM dRSTamiti viparItavyAptagrabhidhAnam / yadanityaM na bhavati tanmUrttamapi na bhavati yathA paramANuriti sAdhyAvyAvRttaH / yathA karmeti sAdhanAvyAvRttaH / yathA ghaTa ityubhayAvyAvRttaH / yathAkAzapuSpamityAzrayahInaH / yathAkAzamityavyAptAbhidhAnam / yanmUrtaM na bhavati tadanityamapi na bhavati yathAkAzamiti viparItavyAptaprabhidhAnam / ityetau vacanadoSau 13 tatrAdyAH SaT sAdharmyadAharaNAbhAsAH / itare vaidhamrmmodAharaNAbhAsAH / anye tu sandehadvAreNAparAnaSTAvudAharaNAbhAsAnvarNayanti / sandigdhasAdhyo yathA / * C. adds : - yathA sAdhyavikalasAdhanavilobhayavikalAzraya honAH / Aho ! Shrutgyanam Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasAraH / mAhArAjyaM kariSyatyayaM somavaMzobhUtatvAt vivakSitarAjapuruSavat / sandigdhasAdhano yathA nAyaM sarvato rAgAdimattvAt rthyaapurussvt| sandigdhobhayo yathA / khagaM gamiSyatyayaM vivakSitaH puruSaH samapArjitazakladharmavAddevadattavat / sandigdhAzrayo ythaa| nAyaM sarvano bahuvaktRtvAt bhaviSyaddevadattaputravat / sandigdhasAdhyAvyAtto ythaa| yo mAhArAjyaM na kariSyati sa somavaMzobhUto na bhaviSyati yathA'nyo raajpurussH| sandigdhasAdhanAvyAtto ythaa| yastu sarvataH sa rAgAdirahitaH yathA samastazAsvAbhijaH / sandigdhobhayAvyAtto yathA / yaH svarga na gamiSyati sa samupArjitazukladharmo'pi na bhavati yathA duHsthaH puruSaH / sandigdhAzrayo ythaa| yaH sarvajaH sa bahuvaktApi na bhavati yathA bhaviSyaddevadattaputraH / dRSTAnte prasiddhAvinAbhAvasya sAdhanasya dRSTAntopamAnana pakSe vyAptikhyApakaM vcnmupnyH| sa vividhaH / sAdhopanayo vaidhopnyshceti| tathAca tIvrAdidharmopataH zabda iti sAdhopanayaH / tathA tIvAdidharmopetaH zabdo na bhavati iti vaidhopanayaH / Aho! Shrutgyanam Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumaanpricchedH| upanayAnantaraM sahetukaM pratijJAvacanaM nigamanam / tadapi vividham / sAdharmyavaidhaya'bhedAt / tasmAdanitya eveti sAdhayaM nigamanam / nacedamanarthakam / sAdhyaviruddhArthAbhAvapratipAdakapramANasUcakatvAdasya / na ca tadantaregA sAdhyAvadhAraNamupapadyate / ____ tathAcoktam / vimRzya pakSapratipakSAbhyAmarthAvadhAraNaM nirNaya iti / nigamanAbhidhAnamasAdhanAGgamabhyupagamya bAdhaka pramANamabhyupagacchato nigrahasthAnaM prasajyate / nigamanAthatvAbAdhakasya nigamanArthavipratipattau bAdhakapramANopanyAso yuktaH / hetvarthavipratipattI ttttmaadhkprmaannopnyaasvditi| so'yaM paramo nyAyaH vipratipannapuruSapratipAdakatvAtkathApravRttihetutvAcca / vAdiprativAdinoH pakSapratipakSaparigrahaH kthaa| sA dvividhaa| vItarAgakathA vijigISukathA ceti| yatra vItarAgo vItarAgegauva saha tattvanirNayArtha sAdhanopAlambhau karoti sA vItarAgakathA vaadsNnyocyte| tathA coktm| pramANatarkasAdhanopAlambhaH siddhAntAviruddhaH paJcAvayavopapannaH pakSapratipakSaparigraho bAdaH / taM pratipakSahInamapi vA kuryyAt prayojanArthatvena / yathA Aho! Shrutgyanam Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| 16 ziSyo guruNA saha prshnhaarennaiveti| yatra vijigISuvijigISuNA saha lAbhapUjAkhyAtikAmo jayaparAjayArtha pravarttate sA vijigiissukthaa| vItarAgo vA parAnugrahArthaM jJAnAmurasaMrakSaNArthaJca prvrtte| sA caturaGgA / vAdiprativAdisabhApatiprAlikAGgA / vijigISukathA jlpvitnnddaasNjnyoktaa| tathAcAha / tattvAdhyavasAyasaMrakSaNArthaM jalpavitaNDe bIjaprarohasaMrakSaNArtha kaNTakazAkhAvaraNavaditi / ___ yathoktopapannacchalajAtinigrahasthAnasAdhanopAlambho jalpaH / sa pratipakSasthApanAhIno vitaNDeti / vacanavighAto'rthavikalpopapatyA chlm| tttividhm| vAkchalaM sAmAnyacchalamupacAracchalaM ceti| yathA avizeSeNAbhihite'rthe vakturabhiprAyAdarthAntarakalpanA vaakchlm| yathA navakambalo'yaM mANavaka ityukte chlkvaadyaah| kuto'sya nava kambalA iti| tasyApratipattilakSaNaM nigrahasthAnaM vAcyam / navaH kambalo yasyeti vakturabhiprAyAparijJAnAduttarAparijJAnAhA *[vipratipattirvA viparItaparijJAnAditi / ] * Portion bracketed is onnitted in msg C. Aho! Shrutgyanam Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / sambhavato'rthasyAtisAmAnyayogAdasaGgatArthakalpanA saamaanycchlm| aho nu khalpasau brAhmaNacaturvedAbhina ityukte kenacit nyAyavAdyAha / kimavAzcaryaM sambhavati brAhmaNe caturvedAbhijJatvamiti / tava cchalavAdyAha / na / vrAtyenAnaikAntikatvAt / tasyApi pUrvvavat nigrahasthAnaM vAcyam / kasmAddhetutvenAvivacitatvAt / * kiM tarhi brAhmaNatve sati caturvedAbhijJatvamAzcaryakAraNaM na bhavatItyabhiprAyaH / sukSetre zAlisampattivaditi / upacAraprayoge mukhyArthakalpanayA pratiSedha upacAracchalam / yathA maJca krozantItyukte cchalavAdyAha / puruSAH krozanti na maJcAsteSAmacetanatvAt / tasyApi pUrvvavannigrahasthAnaM vAcyam / ubhayathA loke zAstre ca zabdaprayogadarzanAditi / prayukte hetau samIkaraNAbhiprAyeNa prasaGgo jAtiH / bahavazvAnayoH parAjayanimittaM nigrahasthAnamiti / sUkSmA bhedAsteSAM kiyanto bhedA lakSaNodAharaNAbhyAM pradarzyanta iti / * Mss. Creads :-brAhmaNe caturvedAbhijJatvAzaGkA kathaM tarhi / 3 Aho ! Shrutgyanam 17 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasAraH / 18 sAdharmyavaidhAbhyAmupasaMhAre tairmaviparyayopapattaH saadhrmyvaidhrmysmau| yathA'nityaH zabdaH kRtakavAhaTavadityukte jAtivAdyAha / yadyanityaghaTasAdhAtkRtakatvAdanityaH zabda iSyate, tarhi nityAkAzasAdhAdamUrtatvAnnityaH prApnoti / yadica nityAkAzavaidhAtkRtakatvAdanitya iSyate ghaTAdivat, tarhi anityaghaTavaidhAdamUrttatvAnnityaH praapnoti| vishessaabhaavaaditi| anyomttrm| avinAbhAvinaH sAdhamAsya ca vaidharmyasya ca hetutvAbhyupagamAdaprasaGgo dhamAdivaditi / sAdhyadRSTAntayodharmavikalyATubhayasAdhyatvAccotkapikarSavardhyAvarNya viklpsaadhysmaaH| sAdhye dRSTAntAdaniSTadharmaprasaGga utkrsssmH| dRSTadharmanivRttirapakarSasamaH / yadi kRtakatvAiTavadanityaH zabdaH tahadeva sAvayavaH syAt / atha naivamanityo'pi tahiM na sthAdavizeSAt / azrAvaNazca ghaTo dRSTaH zabdo'pi zrAvaNo na syAdavizeSAditi utkarSApakarSasamau / * In ms. Taig is omitted. Aho! Shrutgyanam Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / * [zabdo yadi kRtakatvAnumAnenAnityo varNyate / tathA sati ghaTo'pi kRtakatvAnumAnanAnityo vaNyaH syAditi vysmH| athAnavasthAbhayAhaTastenaivAnumAnanAnityo vrnnyte| tataH zabdo'pyavaNyaH syAdavizeSAditi vaoNvarNyasamau / ] __ atha viklpsmH| kRtakatvAvizeSe'pi yathA mUrtatvAmUrttatvAdidharmavikalpastathA nityatvAnityatvavikalpo'pi syAdavizeSAt / / atha saadhysmH| yadi kRtakatvAdubhayoranityatvaM tarhi sAdhyatvamapyubhayoH syAnna vA kasyacidavizeSAt / etessaamuttrm| kiJcitsAdhAdupasaMhArasiddha vaidhAdapratiSedhaH / kiJcitsAdharmyAmavattvAdilakSaNAt sAdhyadRSTAntayoIgaMvikalpe'pi vyavasthA dRssttaa| tadapalApa lokAdivirodha: sAnumAnAt prAmANyaprasaGgazca / prApya sAdhyamaprApya vA hetoH prAptAviziSTatvAdaprApyAsAdhakatvAcca praaptaamaaptismau| yadyayaM hetuH prApyasAdhyaM sAdhayedubhayoH prAptayaviziSTatvAdagulyoriva - -..-...-- The portion bracketed is omitteil in ust. * Aho! Shrutgyanam Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| kiM kasya sAdhanaM saadhynyceti| aprApyasAdhanako nAsti / kASThAgnivaditi * / ghaTAdiniSpattidarzanAtyor3ane caabhicaaraadprtissedhH| prAptAprApti vizeSe'pi pratiniyatArthavRttaya evaite sAdhyasAdhanatvAdayo dharmA dRSTAH te niraakrtumshkyaaH| sarvapramANavirodhAditi / prAgutpatteH kaarnnaabhaavaadnutpttimmH| anityaH zabdaH kAryavAdityukte prAguktaranityatve kAraNaM nAstIti +nityaH / prasaktasyopapattiranupapanneti tathA bhAvAdutpanasya kAraNatvopapatterapratiSedhaH / anutpannaH zabda evaM nAstIti kasya nityvaadidhrmaashcintynte| vaikaalyaasiddhiNtorhetusmH| yadi pUrva sAdhanaM asati sAdhye kasya sAdhanam / atha pazcAdavidyamAnaM kathaM sAdhanam / atha yugapattathApi kiM kasya sAdhanaM sAdhyaJceti / iyostulyakAlatvAditi / asyottaram / na hetuta: sAdhyasiddheH pravRttyAdivirodhaH sUvArthaH / * MA, C. adiis her: anayoruttaram / +11. C. reutis nityaH prsnH| alotsarama / s. C, adds here madhye taraviSANayoriva / i Aho! Shrutgyanam Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / pratiSedhAnupapattizca baikAlyAsiddhaH svavacanenaiva pratiSedhAsiddhau hetusiddhiriti sUtrArthaH / ekadharmopapatteravizeSe sa vizeSaprasaGgAt sadbhAghopapatteravizeSasamaH / yadi ghaTazabdayorekasya kAryatvasyopapatteranityatvenAvizeSa dRssyte| sarvabhAvAnAM tarhi sadbhAvopapatteravizeSaH prasajyeta / tavedamucyate / sarvathA vizeSe pratyakSAdivirodhaH / anityatvenAvizeSe anumAnAgamavirodhaH / kenacidavizeSe prameyatvAdinA siddhsaadhnmiti| nirdiSTa kAraNAbhAve'pyupalambhATupalabdhisamaH / pRthivyAdiSu kAryyavasiddhaye nirdiSTasya sAvayavatvasyAbhAve'pi buddhyAdau kAryatvamupalabdhamiti / * sapakSekadezasyApi dhUmAdergamakatvadarzanAdapratiSedhaH / kathaM tarhi buddhyAdeH kAryyavasiddhirityata Aha / kAraNAntarAdapi tddhrmopptterprtissedhH| pramANAntarAdapi kAryatvasiddherityarthaH / pramANaJcAnupalabdhikAraNeSvasatma prAgUIcAnupa * Ms. C. ackls here avottaram / Aho! Shrutgyanam Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| lambhAt ghaTAdivat / tadanupalabdharanupalambhAdabhAvasiddI tbipriitoplaapptternuplbdhismH| tasya buddhyAdeH kAryatvasyAnupalabdheranupalambhAdabhAvasiddhau taviparItopalabdhApapatteH / prAgUDhamapi sadbhAvaH setsytiitybhipraayH| * anupalambhAtmakatvAdanupaladherahetuH / nAstItijJAnamanupalabdhiH / sA ca tatsvabhAvatayA prtyaatmksNvedyaa| tadanupalabdhirasiddhetyabhiprAyaH / nityamanityabhAvAdanitye nityatvopapattanityasamaH / anityatvadharmasya nityaM sarvadA sadbhAve dharmiNa: zabdasya sarvadA sadbhAvaH / athAnityatvaM sarvadA nAsti tathApyanityatvAbhAvAnitya iti / anityatvasya sarvadAbhyupagamAnityatvavirodhaH / anabhyupagame cAsiddho hetuH / prdhvNsshcaanitytvm| na ca tasmin sati zabdasadbhAva iti / etenAnyatvasyAtmano'nanyatvAdanyatvannAstItyAdaunyasaduttarANi prtyuktaani| nimittAntarAt saMjJAntare yojyamAne'pyarthe tathA bhAvastha niraakrtumshkytvaat| AnalyAt sarvANi jAtyuttarANyudAhartu . . . . . - - - . .. - - . . . * Is C. adds here alonsaram / Aho! Shrutgyanam Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / na shkynte| sUtrANAmapyudAharaNArthatvAditi / uktA jAtibhedAH / athedAnauM nigrahasthAnAnyucyante / tAnyapi vipratipattyapratipattyorvikalpAnantyAdasaMkhyAtAnItyataH saGghapato vyutpAdyante / *[ tathAca sUtram / pratijJAhAniH pratijJAntaramityAdi hetvAAsAzcetyantam / sAdhye pratidRSTAntadhamAbhyanujJA pratijAhAniH / yadi kRtakatvAdanityaH zabda dRSyate tahi nityAkAzavadamUrtatvAnityaH kiM neSyante / evaM prativAdinokta vAdyAha / bhavatu kiM no baadhyte| tasya nityatvAbhyupagamenAnityatvapratitA hoyata ityataH pratijJAhAnirnAma nigrahasthAnaM bhavati / + [pratijJAtArthapratiSedhe'pyutpanne] dharmo vivAdAspadIbhUtatvalakSaNastasya vikalpaH / pratijJAtArthavizeSagA tvena yojanaM tadartha iti pratiSedhanivRttyarthaH / yathA ------ - - -.--.-.-..--- - - * The portion bracketed is omitted in is. ('. + Is. (. roads pratijJAtArtha pratiSedhe dharmAvikalpAttadanirdezaH pratijJAntaram / samanityaM sattvAdi tyatva dRSTAnnAmAvena pratijJAta Isya prtissedhH| ins. tead of the portion bracketed, Aho! Shrutgyanam Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyasAra; mazakArtho'yaM dhUma iti nirdezaH / vivAdAspadIbhUtaM sarvamanityamityetatpratijJAntaraM nigrahasthAnam / hevantaravaditi / pratijJAhetvorvirodha: prtinaavirodhH| yathA guNavyatiriktaM TravyaM bhedenaanuplmbhaaditi| pakSapratiSadhe pratijJApanayanaM pratijJAsanyAsaH / yathAnuSNo'yamagnirityasya pratiSedhe vAdyAha / sasyazvadhvamaho madhyasthAH sAkSiNo nAhamanuSNamagniM bravaumautyanulopAlambho'yamityetavyatitAsanyAsalakSaNaM nigrhsthaanmiti| avizeSokta hetau pratiSiddhe vizeSamicchato hetvntrm| yathA nityA vedAH asmayamANakartRkatvAdityasya jIrNakUpArAmAdibhiranaikAntikatvena pratiSadhe sampradAyAvicchede satIti vizeSamicchato hetvantaraM* pUrvasyAsAdhakasyopAdAnAt / prakRtAdAdapratisaMbadArthamarthAntaram / yathA zabdo nityaH prameyatvAditi hetuH / hetuzca hinoverdAtostun pratyaye kRte kRdantaM padamityAdi prasaktAnuprasaktyA * Ms. C. realis here nigrahasthAnam / Aho ! Shrutgyariam Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 25 prakRtArthAnupayogizAstrAntaramupadizato'rthAntaraM nigraha sthAnamiti / varNakramanirdezavannirarthakam / yathA zabdo'nityaH / kacaTatapAnAM gajaDadabatvAt / bhaghaTadhavaditi / pariSatprativAdibhyAM cirabhihitamapi avijJAtamavijJAtArtham / yadvAkyaM vAdinA cirabhihitamapyapratautaprayogAdatitoccAraNAdinA nimittena pariSatprativAdibhyAM na jJAyate tadajJAnasaMvaraNAyoktaM nigrahasthAnamiti / paurvAparyAyogAdapratisambaddhArthama pArthakam / yathA dazadADimAni SaT pUpAH kuNDamajAjinamityevamAdi / avayavaviparyAsavacanamaprAptakAlam / pratijJAdI- nAmavazAtkramasteSAM viparyayeNAbhidhAnamaprAptakAlaM nAma hInamanyatamenApyavayavena nigrahasthAnam / nyUnam / sAdhanAbhAvena sAdhyasyAsiddheH * / hetUdAharaNAdhikamadhikam / ekena kRtArthatvAdi tarAnartha kyAt / Aho! Shrutgyanam Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| ___ zabdArthayoH punarvacanaM punruktm| anyatrAnuvAdAt / sArthakaM punarabhidhAnamanuvAdaH / tAtirekeNa punarabhidhAnaM punaruktam / yathA nityaH zabdo nityaH zabda iti zabdapunaruktam / nityo dhvaniravinAzI zabda ityartha punarutam / arthAdApannasya svazabdena punarvacanaM punrutm| sAdhodAharago'bhihite vaidhodaahrgaamiti| kathaM punastannigrahasthAnam / *kathAvasAnavirodhitvAdekena kRtktvaaditraanrthkyaaditi| vijJAtArthasya pariSadA birabhihitasyApratyuccAragAmananubhASaNaM prativAdino nigrahasthAnam / apratyacArayan kimAzrayaH parayakSapratiSedhaM kuryAditi / avijaataarthnycaajaanm| yahAkyaM trirabhihitamapi pariSadavagatArthaM prativAdI pratyuccArayannapi nArthataH samyagadhigacchati, tadajJAnaM nAma prativAdino nigrahasthAnam / kathAmabhyupagamya tUzIbhAvaH pratibhAvAdiprativAdinI. nigrahamthAnam / * Hy. ('. reutis kathAvasAnavirodhitvAdita rAnarthakyAditi / Aho! Shrutgyanam Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / kAryavyAsaMgAt kathAvicchedo vikssepH| kathAmabhyupagamya sabhyeSu militeSu botyadya me mahat prayojanamasti tasminnavasite pazcAt * kathayiSyAmIti kathAvicchedo vikSepaH / svapakSe doSAbhyupagamAtparapakSe doSaprasaGgo mtaanujnyaa| yaH svapane manAgapi doSaM na pariharati kevalaM parapakSe doSaM prsnyjyti| bhavAMzcora ityukte tvamapi cora iti tasyedaM nigrahasthAnam / svayaM doSAbhyupagamAtpareNAnabhyupagamAditi nigrahaM prAptasyAnigraha: pryynuyojyopekssnnm| [paryanuyojyo nAma nigrahopapattyA codniiyH| tasyopakSaNaM nigrahaM prApto'sautyananuyogaH / etadubhAbhyAmanuktayA pariSadA vaktavyam / ___anigrahasthAne nigrahasthAnAbhiyogo niranuyojyAnuyogaH gA / yathA sAvayavatvena pRthivyAdeH kAryatvasiddhI * Ms. B. reads kariSyAmIti / + S. C. omits tinee | Myticoin kathAvicchedo vikSepaH / The portion brackcted is omitted it ex. "'. Ms. c. alls here nigrahasthAnama / Aho! Shrutgyanam Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 nyAyasAraH / paro brUte yAvadaprayojako'yaM hetvAbhAsa iti / tasyedaM nigrahasthAnam / siddhAntamabhyupetyAniyamAtkathAprasaGgo'pasiddhAntaH / yathA mImAMsAmabhyupetya kazcidagnihotraM varga sAdhanamityAha / kathaM punaragnihotrakriyA dhvastA satI svargasAdhikA bhavatItyanuyuktaH prAha / tayA kriyayA ArAdhitaH paramezvaraH phalaM dadAti / rAjAdivat / tasyezvarAbhyupagamAdapa siddhAnto nAma nigrahasthAnam / pratijJAtArthaviparyyayastu pratijJAhAnirnApa siddhAntaH / hetvAbhAsAzca yathoktAH hetvAbhAsalakSaNenaiva yathoktena lakSitAH / hetvAbhAsA nigrahasthAnAnautyarthaH / etena durvacanakapolavAdivAdInAM sAdhanAnupayogitvena nigrahasthAnatvaM veditavyam / niyamakathAyAntvapazabdA daunAmapIti // iti [ zrobhAsarvajJaviracite nyAyasA ]* anumAnaparicchedaH || 5. MsAmmits the portion bracketed. Aho ! Shrutgyanam Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama paricchedaH / avamitamanumAnamAgamasyedAnI lakSaNamevocyate / samayabalena samyakparokSAnubhavasAdhanamAgamaH / sa vividha: / dRSTAdRSTArthabhedAt / tatra dRSTArthAnAM vAkyAnAM prAyeNa pravRttisAmarthyAtyAmANyamavagamyate / adRSTArthAnAM punraaptonaatveneti| kathaM putrakAmo yajetetyAdivAkyAnAM pravRttisAmarthyAtyAmANyamanumAya tatpraNeturatIndriyArthadarzitvena paramAptatvamavadhArya tatpaNItAnAM vAkyAnAmaprAmANye kAraNAbhAvAtprAmANya mnumiiyte| na nityatvena / vAkyAnAM nityatve pramAgAbhAvAt / anityatvena punarvAcyatvAdyanekamanumAnam / sarvadopalabdhAnupalabdhiprasaGgazca / vipryyaaniyaamkaabhaavaat| abhivyaJjakAbhAvAdanupalabdhiriti cet / n| tadanirdezAt / vAyusaMyogavibhAgAviti cet / n| sarvazabdAnAM yugapadgrahaNaprasaGgAt / Aho! Shrutgyanam Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| ____ kathaM zrotraM tAvatmamAnendriyagrAhyasamAnadezasamAnadharmApannArthAnAM grahaNAya pratiniyatasaMskArasaMskAryaM na bhvti| indriyatvAccakSurvat / zabdA vA pratiniyatasaMskArasaMskAryA na bhavanti / samAnendriyagrAhyasamAnadharmApanatve sati yugapadindriyasaMbaddatvAt / ghaTAdivat / utpattipakSe'myayaM samAno doSa iti cet / na / mRtpiNDapradIpadRSTAntAbhyAM saMskAravyaJjaka vaidhrmsiddheritylmlmtiprsnggen| evametAni trINyeva pramANAni / " ejvevopamAnArthApattisambhavAbhAvaitihyAdInAmantabhAvaH / tatra gauriva gavaya ityupamAnaM zabde'ntarbhUtam / anena sadRzI madIyA gaurityupamAnamiti cenn| tasya mmRtitvAt / pUrvameva hi sAdRzyaviziSTa upalabdho gopiNDaH / kasmAt upalabdhiyogyatvAt / ayogyatve vA na kadAcidupalabhyetAdRSTavat / nirvikalpakena pratyakSeNa pUrva sAdRzyamupalabdham / tena tadupalabdhyami mAno na bhvti| nirvikalpakopalambhe'pi saMskAra. sahakArisAmarthyAdabhAvAdiSu savikalpakA smRtidRsstteti| saMjJAsaMnisaMbaddhapratipaktigaptavacanakAr2yAM / Aho! Shrutgyanam Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAgamaparicchedaH / tathA tathA praznottarAbhidhAnAdanyapramANa nirdezAcca / asya gavayazabdaH saMjJeti pratipattAvupamAnasiddhiH / zabdAzca zrAvaNAditi cet / evaM tarhi gaurayamityevaM saGkete'sya gozabdaH saMjJeti pratipattau pramANAntaraM vAcyam / samAnanyAyatvAt gopiNDAntare'pi saGketagrahaNe pramANAntarAbhidhAnaprasaGga iti / tathA zabdAnabhidhAne'pi pratipAdakapratipattorevamevAbhiprAyaH / 31 zasya sarvasya gozabdaH saMjJeti sAmarthyAdevaM pratipattiriti cet samAnametadatrApi gosadRzo gavaya iti zabdAdubhayorevamevAbhiprAyo gosadRzArthasya gavayazabdaH saMjJeti sAmarthyAdevaM pratipattiH / na ca pratyakSaevArthe saMjJAsaMjJisaMbandhapratItidarzanAt sUvavirodha iti cet / na / pramANanigrahasthAnAbhyAM dRSTAnta hetvAbhAsAdInAmiva prayojanavazena pRthagvidhAnAt / tarhi prayojanaM vAcyam / ucyate / zabdaprAmANyasamarthanaM prayojanam / kathaM kecidAhuH pratyakSAnumAnaviSayatve zabdasyAnuvAdakatvam / tadaviSayatve saMbandhApadArthasyAprasiDatvAnna padena grahaNAdavAcakatvam / saMbandhagrahaNamitaretarAzrayatvAt / vAkyArthastu prasiddhAnAM Aho ! Shrutgyanam Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 nyaaysaarH| pdaarthaanaamnvymaatrmiti| *[vAkyaM tu padAnAmanvayamAtramiti ] / tannirAkaraNArthamupamAnaM nidarzanArthatvena pRthgutm| yathA kAryArthino'prasiddhagavayasya prasiddhagosAdRzyamupAdAyopamAnAkhyena vAccaina saMjJAsaMttisaMvandhapratipattiH kriyte| tathA kiJcinnimittamupAdAya zakrAdipadapadArthayorapauti / tasmAdanyArthatvAnna sUtravirodhaH / parIkSAtvarthApattivatpramANasya sataH pramANeSvantarbhAvajJApanArtham / antarbhAvastvanumAnaevAsya nirAkRto nAgame / catuSTAbhidhAnaM sUtreSu paJcatvAdinirAkaraNArthaM na tritvapratiSedhArtham / pramANasiddhatvAdantarbhAvasya / tritvAnabhidhAnAdayuktamiti cennAsya sUcakArasyaivaM svabhAvAt / yat khasiddhAntamapi kvacinnAbhidhatte / yathA kRtsnaikadezavikalpAdinA avayavinirAkaraNa ziSyANAmUhAtizayayuktAnAmavAvAdhikAra iti jJApanArtham / tasmAdapamAnaM zabde'ntarbhUtam / __ arthApatterapyanumAna evAntarbhAvo'vinAbhAvabale-- nAghapratipattisAdhanatvAt / anyathA nopapadyata ityukte * The portion bracketed is omitted in as C Aho! Shrutgyanam Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchadaH / satyevopapadyata iti lbhyte| ayamevAvinAbhAva iti| yatra sAmAnyAkAregAApyanvayagrahaNaM nAsti yathA mukhyakAraNatvApratibaddhazaktyostavArthApattiH pRthak pramANamiti cenn| tatrApi kevalayatirekyanumAnAvyatirekAt / kevalavyatirekyarthApattiriti sNjnyaabhedmaatrm| anvayAbhAvAnnaitadanumAnamiti cenna / kevalAnvayino vyatirekAbhAvana pramANAntaraprasaGgAt / apic| pratyakSAdibhedAnAM kenacidharyeNa pramANAntaratvaprasaGgastasmAdavinAbhAvabalenArthapratipAdakatvAvizeSAdarthApattiranumAnamiti spaSTam / alpasaMkhyAviSayatve sati bahutvasaMkhyAviSayatvasya sarvatropalabdhatvAnnAnumAnAt sambhavo bhidyte| abhAvasya viSvapi ythaasmbhvmntrbhaavH| tathAhi / kauravyAdyabhAvapratipattirAgamAt / AtmAdiSu ruupaadybhaavprtipttirnumaanaat| bhUtalAdiSu ghaTAdyabhAvapratipattiH pratyakSAdindriyavyApArabhAvamAvitvAt / anyatra tadbhAvabhAvitvaM paryavasitamiti cenn| rUpAdiSviva bAdhakAbhAvAt / saMbandhAbhAvo bAdhaka iti cenna / khprpkssyorsiddhtvaat| svapakSe tAvapAdiSvivA Aho! Shrutgyanam Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| parokSAnubhavakAryAnumeyo yogyatAkhyaH saMbandhaH / parapakSe'pi sNyuktvishessnnvishessybhaavaadiriti| saMyogasamavAyarahitasya vizeSaNavizeSyabhAvAnupapattiriti cenn| viziSTapratyayavazena ttsiriti| anirdiSTapravaktRkaM pravAdapAraMparyamaitihamAgame'ntarbhUtam / yatheha vaTe yakSa: prativasatIti / prayatnajanitA zarIratadavayavakriyA cessttaa| sA tvanAdyazAstrAdiprasiddhasamayabalena puruSAbhiprAyamarthavizeSaM gamayatIti naagmaadbhidyte| lipykssraadrthprtipttivditi| tadevaM vyavasthitam / evametAni trINyeva pramANAni / kiM punarIbhiH pramANai: prmaatvymiti| ucyate / prmeym| kiM lakSaNam / yahiSayaM jJAnamanyajJAnAnupayogitvena niHzreyasAGgaM bhavati tatprameyam / tadeva tattvato jJAtavyam / sarvadA bhaavyitvynyc| naca kITasaMkhyAdi tadnAnasyAnupayogitvAt / taccaturvidham / heyaM tasya nirvartakaM hAnamAtyantikaM tasyopAya iti / tatra heyaM duHkhamanAgatamekaviMzatiprakAram / zarIraM SaDindriyANi SaviSayAH Sar3abuddhayaH sukhaM duHkhaM Aho! Shrutgyanam Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / ceti / tava zarIraM aa zarIraM duHkhAyatanatvAdduHkhaM indriyANi viSayA buyazca tatsAdhanabhAvAt sukhamapi duHkhAnuSaGgAdduHkham / duHkhantu bAdhA paur3AsantASAtmakaM mukhyata - yaiveti / tasya nirvarttakamasAdhAraNakAraNam / zravidyAdharmAdharmau ceti samyagadhyAtmavihniH pradarzitArthe / viparItajJAnamavidyA saha saMskAreNeti / punarbhavaprArthanA tRSNA / sukhaduHkhayorasAdhAraNau hetU dharmAdharmAviti ca / hAnaM duHkhavicchedaH / Atyantikamiti na kadAcitkathaJcit duHkhasaMbandha ityarthaH / tasyopAyastattvajJAnamAtmaviSayam / tathAcoktam / AtmA vAre draSTavyaH zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyazceti / zrotavyaH zrutivAkyebhyo mantavyazcopapattibhiH / matvA ca satataM dhyeya ete darzanahetavaH // 35 tarati zokamAtmaviditi / 1 sa ca vividhaH / parazcAparazceti / tathAcoktam / "he brahmaNI veditavye paraM cAparaM ceti" / tacaizvayyAdiviziSTa: saMsAradhammairISadapyasaMsRSTaH paro bhagavAnmahezvaraH sarvajJaH sakalajagaddidhAtA / sa kathaM jJAtavyaH / Aho! Shrutgyanam Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| anumaanaadaagmaanyc| tathAhi vivAdAdhyAsitamupalabdhimatkAraNapUrvakaM abhUtvAbhAvivAhasvAdivaditi sAmAnyavyApTaranavadyatvena nirAkarttamazakyatvAttatmAmAnyasiddhau pArizeSyAtkAryyatvAcca kartRvizeSasiddhizcitrAdikAryavizeSAtkartRvizeSasiddhivat / eko ruTro na dvitIyo'tha tasthe sUryya dUba dUmAllokAnIzate iishniibhirityaagmaanyceti| saMsAraphalopabhoktAnanto jiivo'prH| ___sa khalu buddhyAdiguNAnAmAzrayabhUto'numAtavyaH / na hi kAryyamanAdhAraM kiJcidupalabdhamiti / na cendriyANAmAzrayatvaM yuktamupahatendriyasya viSayasmaraNAyogAt / anyAnubhUte'rthe'nyasya smaraNAyogAt / ataeva zarIrasyApi bAlakaumArAdibhedena bhinnatvAnna smaraNametena pUrvabuddAnubhUte'rthe uttarabuddheH kAryakAraNAbhAvAt smrnnmpaastm| anyatvAvizeSAditi / kArpAsaraktatAvaditi cenn| sAdhanadUSaNAsambhavAt / anvayAdyabhAvAnna sAdhanatvamasiddhatvAdyanubhAvanAnna duussnnm| . na ca kAryAse'pi niranvayavinAzotpAda raktatopa Aho! Shrutgyanam Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aagmpricchedH| padyate kArpAsAntaravaditi / etenaiva kSaNikatvamapAstam / pratyabhijJAnAkhyena pratyakSeNa sphaTikAdiSvakSaNikaravaM gRhyte| pradIpAdiSviva bhAntamiti cet / n| ekatra bAdhyatvena bhrAntatve sarvatra bhraanttvklpnaayaamtiprsnggaadnbhyupgmaacc| sAdRzyasya kSaNikatve bhAntibIjAbhAva iti| tatsidametaccharaurAdivyatirikta AtmA nityo vyApaka iti| nityatvaM kuta iti cedanAditvAt / tadeva kthm| jAtamAtre janmAntarAnubhavasUcakasmaraNaliGgasya harSabhayazokamohastanyAderupalambhAt / dhamAderAzrayasaMyogApekSasya gurutvAdivadAzrayAntara vAyvAdI kriyaakrtRtvaat| aNimAdyupatasya yugapadanekazarIrAdhiSThATavAyApakatvasiddhiH / tathAcoktam / Atmano vai zarIrANi bahUni manujezvara / prApya yogabalaM kuryAt taizca kRtsnAM mahIM caret // bhuJjIta viSayAn kaizcikaizcidugraM tapazcaret / saMharecca punastAni sUryAstejogaNAniva // tadevamaparAtmatattvajJAnaM paralokasadbhAvana paralokaprattya payogitvAdadharmakSayahetutvAcca niHzreyasAGgamiti / Aho! Shrutgyanam Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaysaarH| 38 . ____ AtmatattvajJAnaM tadupAsanAGgatvenApavargasAdhanam / sa copAsanavidhi: klezakarmakSayasamAdhilAbhArthamanuSThAnam / tathAcoktam / tamAsvAdhyAyazvarapraNidhAnAdikriyAyogaH klezatanUkaraNArthaM samAdhilAbhazceti / tatonamAdakAmAdivyapohArthamAdhyAtmikAdiduHkhasahiSNutva-- ntapaH / prazAntamantrasya daravAcino'bhyAsaH khAdhyAyaH / paramezvaratattvasya prbndhenaanucintnmaushvrprnnidhaanm|* samAsato rAgadeSamohA: klezA: samAdhipratyanaukAH saMsArApattihAraNa klezahatuvAt / iti // tathA ymniymaasnpraannaayaamprtyaahaardhaarnnaadhyaansmaadhyo'ssttaanggaani| tatra dezakAlavyavasthAbhirabhiniyatA buddhizudihetavI yamAH / ahiMsAsatyamastayAdayo dezakAlavyavasthApakSiNa: puNyahetavaH kriyAvizeSA niyamAH devatApradakSiNasamdhyopAsanajapAdaya iti / yogakarmAvirodhilezajayA) karaNabandha Asanam / padmaka khstikaadi| kauSThasya vAyorgativicchedaH prANAyAmo recakapUrakakumbhakaprakAraH / sa ca * Ms. C. reads :- anucinnanaM pAlocanaM praNidhAnam arasya / Aho! Shrutgyanam Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 38 zanairjetavyo vngjendrvt| samAdhinatyanIkArthebhyaH samantAccetaso vyAvartanaM pratyAhAraH / cittasya dezabandho dhAraNA / tatraikatAnatA dhyAnam / tadevArthamAtranirbhAsaM svarUpazUnyamiva smaadhiH| dhyAnotkarSAt nirvAtAcalapradIpAvasthAnamivaikava cetaso vyavasthAnaM smaadhirbhidhiiyte| evametAni yogAGgAni mumukSubhiH sarveSu brahmAdisthAneSvanekaprakAraduHkhabhAvanayAnabhiratisajitaM paraM vairAgyaM mahezvare ca parAM bhaktimAzrityAtyantAbhiyogena sevitvyaani| tato'cireNaiva kAlena bhagavantamanaupamyakhabhAvaM zivamavitathaM pratyakSataH pshyti| taM dRSTrA niratizayaM zreyaH praapnoti| tathAcoktam / yadA carmavadAkAzaM veSTayiSyanti mAnavAH / tadA zivamayaM jJAtvA duHkhasyAnto bhaviSyati // tameva viditvAtimRtyumetItyAdi c| tasmAcchiva darzanAnmokSa iti / kaH punarayaM mokSa iti / eke tAvadarNayanti / samastaguNoccheda saMhArAvasthAyAmAkAzavadAtmano' * (:. reads deshsmbndho| Ms. C. rends :-vijJAya / Aho! Shrutgyanam Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 nyaaysaarH| tyantAvasthAnaM mokSa iti / kasmAt sukhaduHkhayoravinAbhAvivAdvivekahAnAnupapatteH / na ca mukhArthe ca prekSAvatAM pravRttiH kaNTakAdipariduHkhaparihAnArthatvenApi pravRtterupalambhAt / iti mohAvasthAmUrchAdAvasthAvadatra vivaikinAM pravRttirnetyAhuH / anye duHkhe sati sukhopabhogasyAsambhavAt kaNTakAdiduHkhaparihAro'pi mukhopabhoga evetyanyasamo dRssttaantH| kuto muktasya sukhopabhoga iti cet / AgamAt / uttaM hi / mukhamAtyantikaM yattabudvigrAhyamataundriyam / tacca mokSaM vijAnIyAt duSpApamakRtAtmabhiH // tathA AnandaM brahmaNo rUpaM tacca mokSa'bhilakSyate / vijJAnamAnandaM brahmati / - mukhyArthe bAdhakAbhAvAnnopacArakalpanAnyathAsukhasaMvedanayornityatvAt muktasaMsArAvasthayoravizeSaprasaGgaH / iti cenna / na cakSurghaTayo: kuDyAderiva sukhasaMvedanayoM sambandho bhavatItyato nAvizeSyaH / tasya kRtakatvena kadAcinnAzaprasaGga iti cenna / na prdhvNso'naikaantyaat| vastutattve satIti cenna / dravyAdiSvanantarbhAva tadasiddha Aho! Shrutgyanam Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / tvAt / antarbhAve samavAyAdibhiH saha tatsaMvedana sambandho na syAt / aSTAdivazAt kArakaM viSayaH tajjanitaM jJAnaM viSayoti cet na / IzvarajJAnasya nityAyaiH saha sambandhAbhAvaprasaGgAt / tasmAt kRtakatve'pi sukhasaMvedanasambandhasya vinAzakAraNatvAbhAvAnnityatvaM sthitam / tatsiddametat nityasaMvedyam / anena mukhena viziSTA Atyantiko duHkhanivRttiH puruSasya mokSa iti / * iti [ zrIbhAsarvajJaviracite nyAyasAre ] + AgamaparicchedaH / samApto'yaM nyAyasAraH / zubhamastu / * Ms. C. adds here :-- jitAH samudrA gurubhirmadIyaiH rakha dadadbhistridazairalabhyam 1 grahIyamANaM satataM dvijebhyaH pravarddhate caiva karoti muktim // prAcAryyamArabhya mayApi labdhaM tantrA / yaratvaM svaparopakAri / utsargitaM svalpapadairnitradhya saMsAramuktyai khalu majjanAnAm // 4 B. adds the portion | racketed, Aho! Shrutgyanam 41 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aho ! Shrutgyanam Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naaytaatpryaadiipikaa| pratyakSa paricchedaH / OM namaH prmaatmne| yatsattvaM dhvanayatyanakSaviSayaM cittAratamyAnumA pratyAtmapratibhAsabhAsuratanurnirdoSatotkarSiNI / cakSuHprAgrahara hRSIkanikara rUpAdilabdhiyathA taM sarvajJamapAstadustaratama:stomaM jinendraM stumaH // 1 // nyAyagranthisahasradugrehamimaM zrInyAyasAraM sphuTAzeSollekhavizeSato yadapi na vyaktuM kSamaH kazcana / zraddhAvAMstanudhIprabuddhividhaye kiJcittathApyuccakaivAgdevIsvaguruprasAdavizado vyAkhyAtumicchAmyaham // 2 // yadyapyatra pavitrasUtraghaTitASTIkA: paTUSmacchido dovyantyacchapaTaunibhAH prakaraNe zrInyAyasArAhaye / tattvanyAyapadArthasArthaghaTayatyATaccarAMzasphuTA seyaM jADyaharI tathApi bhavitA mahAkya kanyA tRNAm // 3 // Aho! Shrutgyanam Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayyadIpikA / zAstrArambhe durapohapratyUhavyUhavyapohena pracikIrSitanyAyasArAkhyatarkaprakaraNapArogatAyai ziSTAcArasamAcaraNAya ca samuciteSTadevatAnamaskArasAraM prekSAvatpravRttinimittaM sambandhaprayojanAnavadyaM zAstrapratipAdyaM zAstrakAracakracakravartI zrobhAsarvajJAcArya: prathamapadyena pratijAnIte / 44 praNamya zambhuM jagataH patiM param samastatattvArthavidaM svabhAvataH / zizuprabodhAya mayAbhidhAsyate pramANatadbhedatadanyalakSaNam // atrAha paraH / nanu prakRtaprakaraNakaraNamavagaNayyAdAveva kimarthaM devatAnamaskArAviSkaraNam / vighnopazamArthamiti cet na / skArAdeva vighnopazama utAnyasmAdapi / yadyAdyaH kalpastarhi kiM yatra yatra namaskArastatra tatra vighnopazamaH / kiMvA yatra yatra vighnopazamastatra tatra namaskAra iti / tatrAdyo na niravadyaH / kAdambayyAdau namaskAre satyapyaparisamAptA tadanupalambhAt / tarkaprakaraNeSvevAyaM niyama iti cenna / teSvapi keSucinamaskArapuraskAre'pyaparisamAptuprapapatteH / na dvitIya: mImAMsAbhASyAdI vighnopazamopAlambhe'pi tatprArambhe namaskArAnAviSkArAt / tasya tu tatsamAseva nirNItatvAt / Aho! Shrutgyanam Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / kiJca namaskArAdevetyacaivakAro namaskAreNa samaM vighnopazamasyAnyayogaM vyavacchinatti / sa ca prAguktatryabhicArayuktyA na pramANakoTimATokiSTa / nApyanyasmAdapIti paca: sUpakSepaH / atrApi niyamena tadupAdAnasyaiva dRzyamAnatvAt / yaddAnyasmAdapi sAdhyasiddhI premA tasyaivopAdAnaM bAlalIlAyitaM kalpayet / apica / namaskArAdityacApAdAnopAdAnaM vighnopazamaM prati namaskArasya nimittatvaM janakatvena vyaJjakatvena vA vyanakti / janakatvena cettarhi kiM nityo'nityo nityAnityo vA sa tajjanakatayAbhiprayAgaH / nityazvena nityasya janakatvAnupapattiH / prazazvadekasvAbhAvyAt / prAk pazcAJcAtajjanakatve zAstrArambha eva tajjanakatve caikasvabhAvahAnyA nityo'pyanityatAM satyApayet / apracyutAnutpanna sthiraikarUpaM nityamiti nityalakSaNAt / sahakArikAraNajanitasAhAyyAt tajjanako bhaviSyatIti cenna / sahakArikAraNasya tasAhAyyakAritvenAdyApyaprasiddhatvAt / prasiddhatve vA tatmAhAyyasya bhedAbhedobhayorbhettuM zakyatvAt / na ca namaskAro nityaM zAstrArabhe zAstrakArairavazyaM kriyata iti bhavatApyabhyupetatvAt / anityastajjanaka iti cenna / anitya: kiM katipayakSaNAvasthAyo kSaNasthAyI vA / AyakriyArUpatvAnnamaskArasya tathAtvaM pratipattumazaktiH kriyAyAH kSaNapradhvaMsitvAt / dvitIye svotpattimAtraM vyagrasya kSaNikasya tajjananaM pratyaprabhaviSNutaiva / khotpatteH prAk pazcAdutpattisamasamayaeva vA Aho ! Shrutgyanam 45 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 nyaaytaatprydiipikaa| kSaNikA ( kriyA) kAryaM kuryAditi vikalpajAlena pratyavasthAtuM zakyatvAt / kathaM vA kSaNiko namaskAraH kAlabhUyastvabhAvinoM zAstrasamAptiM yAvattiSThet tatpratyUha vyapohecca / nApi nityAnityaH parasparapakSopakSiptadUSaNagaNAvakIrNatvAt / taduktam / pratyekaM yo bhavehoSo yo ve kathaM na saH / iti| nApi vyaJjakalena tasya taddAJjakatayA tvayAdyApyaprasAdhitatvAt / kiJca namaskArAt kasya pratyUhasya vypohH| kimbhUtasya bhaviSyato vartamAnasya vaa| na tAvadbhatabhaviSyatostayoratItA. nAgatatvena vypohitumshkytvaat| vartamAnasya kiM sato'sato vA / na tAvatsatastasya bhogyatayopaseduSaH paraHzatAbhirapi namasyA. bhirdurapohatvAt ! asatastvasattvAdeva tadapohAnupapatteH / anycc| yadi namaskiyaiva pratyUhavyapohikA syAttadA pratyUhadandahyamAno jano namaskiyAbhistaM vyapAsya ko na vaM sukhvitkuyaat| tasmAvighnopazamA) namaskAra iti yatkiJcidetat / atra prtividhiiyte| yattAvadavAdi prakkataprakaraNakaraNamavagaNayya namaskArakaraNaM kimarthamityAdi / tadetatsarvaM tavAprAmANikatvameva prviinnyti| na khalu prAmANikIbhUya kazcidvipazcicchAstrArambhasambhAvitaM namaskAraM tiraskarvIta / zAstrArambhe zAstrakArastasyaiva prastutatvAt / Aho! Shrutgyanam Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / yaccAvAci kiM namaskArAdeva vighnopazama ityAdi tadapya. hRdyam / yato namaskArAdeva na vayaM vighnopazamamabhidadhmahe / kintu tajjanitanirmaladharmAdeva / sa cAbhISTadevatApraNidhAnAaneka-savivekavyApArasAdhyaH / ataeva yatra kApi vighnopazamastanAvazyaM mAnasapraNidhAnAdyutpannadharmasyaiva hetutvm| kAryavaiziSTyagamyatvAtkAraNavaiziSTyasya / yatra tu tatsadbhAve'pi vighnasadbhAvastatra dharmAdharmayoralpIyastvabalIyasvI hetuu| balIyasA cAlpoyaso dharSaNAt / etena nityAnityAdyanalpavikalpajAlamapi nirastaM jJeyam / yataH kriyArUpatvenAnityo'pi namaskAro dharma nirmAya vinazyati / sa cAzeSavighnavidhAtanighno bhvti| tathAca pratipAdayAJcakAra shriikndlaukaarH| sa hi dhrmotyaadkstirytyntraaybiijmiti| vyaJcakapakSasya tvasvIkAra eva parIhAraH / __yadaNyAcacakSe dakSeNa namaskArAt kasya pratyUhasya vyapoha iti| tadapyalpam / vartamAnasyaiva tasya dharmeNa tiraskaraNAt / na ca vAcyaM vartamAnastiraskiyata iti / uhaNDamudgaradaNDAdinA vidyamAnasyaiva ghaTAdevighaTanopalambhAt / dharmasyedabheva cAlaGkarmINatvaM yadupetamapi pratyUha vyapohati / anyathA tena kimupakataM syAt / varaM tatazcAvazyaM zAstrArambhe devatAnamaskAro'nveSTavyaH pramANapratiSThitatvAt / tathAhi vivAdAdhyasto namaskAraH zAstrArambhe 'vazyaM vidheyo vighnopazamaphalatvAt tripurAdimanvajApavadityalaM kucarcayA / Aho! Shrutgyanam Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 nyaaytaatpryydiipikaa| athAdyapadyavyAkhyA / sA ca padavAkyaviSayA / sadutAm / zAstraprakaraNAdInAM yathArthAvagamaH kutaH / vyAkhyAM vihAya tattvajaiH sA coktA padavAkyayoH // iti / tatrApi padakadambakAtmakatvAdAkyasyAdau padArthagamanikA yuktaa| sA ca padavicchedapUrviketyataH prAk padavicchedaH / praNamya zambhuM jagataH patiM paraM samastatattvArthavidaM svabhAvataH / zizuprabodhAya mayAbhidhAsyate pramANata datadanyalakSaNam // evaM padavicchedo granthasamAptiM yAvat svayamevAbhyUhyaH / adhunA padArthaH / abhidhAsyate vakSyate / abhidhAsyata ityasyAH kriyAyAH sakarmakatvAt kimapekSAyAM krmaah| pramANe tyAdi / pramIyate paricchidyate saMzayAdivyavacchedena vastutattvaM yena tatpramANaM pratyakSAnumAnAgamarUpam / tadbhedA yogipratyakSAdayastadanyatpramayAdikam / pramANaJca tajdAzca tadanyacca pramANata datadanyAni teSAM lakSaNaM svaparajAtIyavyAvarttako dhrmH| khanizcayasAmarthyAt padArthAnAM parasparAsAyeNa nizcAyako dharmo vA tat / ___ nanu pramANata dAdInAM kimekaM lakSaNamanakaM vaa| yadyekaM tahi teSAmekyApattirekalakSaNaniSThatvAdaikyasya / sA ca viruddhA / pramANata dAdInAmAbAlagopAlaM bhedena pratItatvAt / Aho! Shrutgyanam Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / / athAnekaM tadA lakSaNAnAM bhUyastvAllacaNamityatra bahuvacanaM nyAyyamiti cet satyam / kintu ekaikasmAdeva lakSaNAt pramAbAdi paricchettavyamiti pratipattyarthamekavacanaM cakre / anyathA bahutve hyekaikaM bahubhirlakSaNairlakSyamiti bhrAnterlakSaNaM vAnyonyalakSaNato lakSyamityanavasthA dausthyasya ca sambhavAt / kenAbhidhAsyata ityAha / mayA bhAsarvajJena 1 kriyAbalAdeva karttari prApte mayeti padaM kartuH svAtantrayAmantraNArthaM svAtanvA syaiva paramatatvAmRtopadezaM prati dhuryatvAt / prekSAvatpravRtteH prayojananiSThatvenAtvApi mityAkAGgAyAmAha / zizuprabodhAyeti / anadhItatarkazAstrAceha zivo na punaH stanandhayAsteSAM tarka praveSTumanadhikRtatvAt / tena varSIyasA na vyabhicAraH / kadAci ! tasyApi vyutpAdyatvAt / teSAM prakRSTo bodhastattvajJAnaM tasmai prabodhetyatra prathabdopAdAnenAnyaprakaraNebhyaH svaprakaraNasya karttA vaiziSTyamAcaSTe / bodhamAtrakAritvAt teSAmasya tu prabodhakAri tvAt / 1 48 Aho! Shrutgyanam prayojanaM vAcya - adhItAnyazAstrA sarvApi kriyA iSTadevatAnamasyApUrvA bhavatIti tAmAcaSTe praNamyeti / kevalenApi namA namasyAyA labdhatvAdava prazabdo bhaktizraddhAtizAyitayA namasyAM vizinaSTi / tameva vizinaSTcanya iti vacanAt / tAdRzyA eva tasyA dharmanirmANaM prati hetutvAt / kamityapecAyAmAha / zambhumiti / zaM sukhaM bhavatyasmAditi zambhustaM mahezvaramityarthaH / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| nanu zambhorabhAvAnirAzrayA tabamasyeti cenna / tArtIyikaparicchede zAstrakAreNaiva tasya sAdhayiSyamANatvAt / tathApyanuyoktavyastvam / kutaH sA nirAzayA tadabhAvAditi cenna / abhAvenaiva tatsadbhAvavibhAvanAt / kathamidamiti cet / abhAvasya bhAvapratiyogitvAt yasyaiva bhAvastasyaivAbhAva iti vacanAJca / tathAhi / sa pramito'pramito vA pratiSidhyate / pramitazcet tadbrAhiNaiva pramANana bAdhaH / apramitazcettaya tiprsnggH| nayApramito ghaTAdirapi pratiSedhuM zakyaH / taduktAm / labdharUpa kvacitkiJcittAgeva niSidhyate / vidhAnamantareNAto na niSedhasya sambhavaH / ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH // nanu jagataH patyAdIni padAni kiM svarUpaparANi vyavacchedakAni vaa| Ado tAni vaiyarthamAstivIran / ekanApi kharUpasya prtipaadittvaat| hitoye kiM vyavacchedyamatrocyate / zaM sukhaM bhavatyasmAditi vyutpattyA srakcanda navanitAdibhyo'pi jAyamAnasukhatvena teSAM namasyA syAt / na ca tannamasyA prazasyeti tnnivRttvrthmaah| ptimiti| svasvagrahApekSayA sarveSAM patitvamasti ! pAtoti vyutpattesta huAdAsAtha jagata iti / jagata ityatra kavacanaM jaatyaa| anyathA teSAM bahutvAdatra bahuvacanaM nyAyyaM syAttato jagata: svAminamityarthaH / jagatpatitvaM devendrANAmastIti tAvacchedAya paramiti / utkRSTamanyApreya'miti yAvat / Aho! Shrutgyanam Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtyksspricchedH| 51 IkharapreyatvenendrAdInAmaparatvAt / Atmano'nyatvena paratvaM sAMkhyAbhimate prakRtyaparaparyAye pradhAne'pyastIti tayAhattyarthaM samastatattvArthavidamiti / yasya vastunaH pramANopapannaM yatsvarUpaM tattasya tattvam / netra viziSTA arthAstattvArthAH samastAzca te tattvArthAzca samastatattvArthAstAn vetti samastatattvArthavit taM sarvanamityarthaH / samastatattvArthavittvaM yogivaSyastauti tadadhanuttyai praai| svabhAvata iti / yogino hyaSTAGgayogaizvarya janitajJAnena samastatattvArthavidaH syarasau bhamavAMstu yogAdilezaM vinaiva nityajJAnavAniti tAtparyyam // iha pramANaprameya saMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayavatakanirNayabAdajalpavitaNDAhetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAnAM tattvajJAnAtrizeyasAdhigama iti| zrIakSapAdapratipAditamUlasUtrApekSayA viparyastA apyetaeva pramANAdaya: Sor3azapadArthAH pramANata da. tadanyalakSaNamiti pdenaabhidheytyotaaH| abhadheyaJca vidhA pradhAnApradhAnabhedAt / tatra pradhAnaM pramANAdayaH padArthAH / apradhAnaM tallakSaNam / na ca vAcyaM tatpuruSasyottarapadaprAdhAnyAllakSaNameva pradhAnaM prApnoti / chAtrazataM bhojitamityAdau pUrvapadaprAdhAnyasyApi dRSTatvAt / sambandhaH punaH sAmarthyagamyaH sa ca kAryakAraNalakSaNaH / tatra kAyaM prakaraNArthaparijJAnam / kAraNaM vacanarUpApanna prakaraNam / tathA zizuprabodhAyeti padena prayojanamupanyastam / taccAnantaraparamparabhedAt vedhaa| tatra zroturanantaraM prakaraNArthaparijJAnam / paramparaM tu tattvajJAnAniHzreyasAvAptiH / paramparaprayojanaM sUtre kasmAntroktamiti cenn| prabodhAkhyaprayojanAbhidhAnAdeva tastra Aho! Shrutgyanam Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtparya diipikaa| labdhatvAttadarthatvAt prabodhasya / tatazca jagatpatyAdyasAdhAraNaguNaviziSTaM mahezvaraM praNamya zizuprabodhanimittaM mayA bhAsarvajJena pramANata datadanyalakSaNaM yakSyata iti vAkyArthaH // 1 // iha nyAyazAstre caturdhA prahattiruddezI lakSaNaM parIkSA vibhAgazveti / tatra nAnA padArthAnAM sajhepeNAbhidhAnamuddezaH / uddiSTa sya svaparajAtIyavyAvartako dharmo lakSaNam / lakSitasya yathAlakSaNaM vicAraH parIkSA / uddiSTasyaivAvAntarabhedaprakaTanaM vibhaagH| tatra pramANata detyAdipadenoddiSTasya pramANasyaiva yathoddezaM nirdeza iti nyAyAt prAk lkssnnmaah| samyaganubhavasAdhanaM pramANamiti / atra pramANamiti lakSyaM zeSaM tu lakSaNaM bhavati / kiM pramANam / prAguktazabdArthaH / kiM tat / smygnubhvsaadhnm| samyagavyabhicArI yo'sAvanubhavo vastuparicchedaH prAtyakSikAnumAnikazAbdarUpaH / tasya sAdhanaM karaNamindriyaliGgazabdarUpamiti / ___samyagityAdipadAni svayameva vyavacchetsyatyAcAryastathApi kiJciduyate / pramANamityukto kiM pramANamiti sAkAMkSaM vaco vyartha syAlakSyalakSaNAnupapattizca / taDAvacchittaye sAdhanamiti padam / tathApi vidyAdikriyAsAdhanatvena dAbAdAvativyAptista nivRttaye anubhaveti pdm| evamapi pramANAbhAse'ti. prasaktistaMdapanuttya samyagiti padam / tataH saMzayAdirahitasyArthaparicchedasya yatsAdhanaM karaNaM tatpramANaM bhavatItyarthaH / anena Aho! Shrutgyanam Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / lakSaNena svarUpeNa siddhasyApi pramANasya samAnAsamAnajAtIyapramANAbhAsaprameyAdibhyo vyAvRttirvyavahArAdiva sAdhyate / anyathA siddhe sAdhanavaiyarthyAt / tathAhi / pramANamitarebhyo vyavacchidyate / pramANatvAbhisambandhAt / yazvetarebhyo vyavacchidyate tatra pramANatvAbhisambaddham / yathA saMzayAdi / na ca tathA nedaM tasmAditarebhyo vyavacchidyata iti / yaddA vimataM pramANamiti vyavaharttavyaM pramANatvAbhisambandhAt / na yadevaM na tadevaM yathA saMzayAdi / na ca tathA nedaM tasmAtpramANamiti vyavaharttavyameva / yo vA pramANamiti zRNoti loke na jAnAti ca tasya svarUpaM kohagiti taM prati khaparajAtIyavyavacchedaH kriyata iti / nanu prameyANAM svarUpajJAnaM pramANAdhInam / pramANasya tu svarUpajJAnaM kiM tasmAtparasmAddA / tasmAcena / asambhavAt / na hi sutIkSNApi kRpANI svayaM khaM hindIta svAzrayApattezca / parasmAzcet kiM pramANAdapramANAdA / pramANAzcettasyApi svarUpaparicchittistasmAtparasmAddA / tasmazceit sa eva prAgukto doSaH / parasmAdapi pramANAdapramANAdA / pramANaJcittasyApi jJAnam / tasmAtparaAhetyanatpavikalpAvartte gartte nipAtaH / apramANAtsaMzayAdeva lakSaNAddA / zradye kalpe virodhI na khalvajJAnarUpAtsaMzayAderjJAnarUpapramANaparicchittiH syAt / dvitIye jJAtAdajJAtAddA | jJAtAcet jJAtatvaM tasmAdeva lakSaNAntarAdA / zradye svAzrayaH / dvitIye lakSaNAntarasyApi jJAtatvaM lakSaNAntarAddAcyam / tasyApi Aho ! Shrutgyanam 53 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 nyaaytaatprydiipikaa| lakSaNAntarAdityanavasthAsvarUpadaukhyam / ajJAtAcettItiprasaktirajJAtaH kathamavagamaka iti / anocyate / na vayaM pramANasvarUpaparijJAnaM tasmAdeva pramANApramANAntarAhA bramo yena tvaduktaH svAzrayAdidoSopanipAtaH syAt / kintu lakSaNAdeva / na ca vAcyaM lakSaNasyApi lakSaNA. ntarAnnirNaye'navastheti / apratIto lakSaNApekSaNAt / na ca vishvvaapyprtiitiH| tathAdyapratItAgniH pumAn dhUmAdagniM jJApyate / na ca sa dhUmamapyanyasmAddhetoH pratIviSati / yastu dhUmamAtre'vyutpanno na taM pratyupadezastastha bAlamUkavadanadhikArAt / tato lakSaNAt pramANasvarUpapratItirbhavatyeva / tathAca prayoga: vivAdAspadaM pramANaM samyaganubhavasAdhanatvAt / yat pramANaM na bhavati tat samyaganubhavasAdhanaM na bhavati / yathA saMzayAdi / samyaganubhavasAdhanaM cedam / tasmAt pramANa meveti / atrAsiddhatAdidUSaNoddAraH khayamabhyU hyH| tasmAt svavyaktyavyAptapA paravyaktivyAptayA'sambhavitayA ca avyApakatvamativyApakatvamasambhavitvaJca lakSaNadoSAH / tatra yallakSaNaM na vyApnoti tadavyApakam / yathA vedavit brAhmaNaH / ityatra mANavake vyabhicAraH / yacca lakSyAdatirike vartate tadativyApakaM yathopavItabhRt dvijH| atra kSatriyAdAvativyAptiH / yanna smbhvtyetdsmbhvi| yathA surApo hijo'tra suraapaayitvmsmbhvi| etaddoSatrayAbhAve susthaM lakSaNam / tathAca samyaganu bhavamAdhanaM pramANamiti susthaM lakSaNam / nanvIzvarajJAne avyApakamidaM lakSaNaM tasyAnabhavarUpatvAta / Aho! Shrutgyanam Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / asya samyaganubhava sAdhanarUpatvAditi cenna / laukikapramANoddezenAsya pravRttatvAttadyAyakatve satIzvarajJAnAvyApakatve'pi na doSaH / kathametaditi cet / puro laukikAnAmeva saMzayAdInAM prastUya 55 mAnatvAt / nanu pratyakSAnumAnopamAnazabdAH pramANAnIti pramANavizeSalakSaNenaiva pravRttairmUlasUtraiH sahAsya prakaraNasya virodhaH pramANasAmAnyalakSaNasyApyatra prastutatvAt / na / prakaraNatvAdevAsya virodhAbhAvAt / prakaraNaM hi mUlasUtrAtiriktArthamapi bhavati / taduktam / zAstredeza sambaddhaM zAstrakAyyAntara sthitam / AhuH prakaraNaM nAma jJAstrabhedaM vipazcitaH / yahA sAmAnyalakSaNaM vinA vizeSalakSaNasya vaktumazakyatvAt atra pramANasAmAnyalakSaNapraNayanam / sAmAnyaM vinA vizeSANAM kharaviSANAyamAnatvAt / tadapyuktam | sAmAnyalakSaNaJcoktA vizeSasyaiva lakSaNam / na zakyaM kevalaM vaktumato'pyasya na vAcyatA // iti // 2 // atha svapraNIte pramANalakSaNe samyagiti padaM vyavacchettumAha / samyaggrahaNaM saMzayaviparyayApohArthamiti / saMzayaviparyayau vacyamANasvarUpau / tayoH pramANaphalatvena nirAkaraNamapohastadartham / yahA saMzayaviparyayAbhyAM sakAzA dapoho vyAvRttiranubhavasya tadarthamityarthaH / Aho ! Shrutgyanam Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| tatastatsAdhanAnAmapi pramANatvaM vyavacchinnaM bhavati / phalasya hi samyatAsamyaktvAbhyAM pramANatadAbhAsayoH samyaktAsamyo nirNI yete| tena samyagityetatpadaM phalavizeSaNatvena vyAkhyeyam / samyak cAsAvanubhavazceti / nanu kimidaM samyaktraM nAma yena tadapohaH / svasvarUpAvasthA. yitvamiti cetr| saMzayaviparyayayorapi svasvarUpaniSThatayA prmaannkhaaptteH| avisaMvAdakatvamiti cenna / yathotasvaskhaviSayajJApanena tayorapyavisaMvAdakatvAbhyupagamAt / anyathA tatkharUpameva na syAt / jJAnAntareNAbAdhyamAnaviSayatvamiti cet / tat kiM tasminneva kSaNe kSaNAntare vaa| nAdyaH pakSa: anubhavakSaNe saMzayaviparyayayorapi tthaabhaavaat| na dvitIyaH satyajJAnasthApi jAnAntareNa bAdhyamAnatvAt / tatkathametAdRzena samyak na tadapohaH syAt / atrocte| viziSTavastusvarUpaparicchedakatvaM samya lam / tena ca saMzayasya nirviziSTa viSayatayA viparyayasya ca mithyArUpaviSayatayA vyapohaH siddhaH / bhUSaNakArastu tathAbhUtArthanizcayasvabhAvatvaM samyaktvam, tahipa rItAnubhavasvabhAvatvamasamyakvAmiti samyavAsamyaktvAkharUpamAha / etenetadapi pratyuktam / yaduktaM kenacit, sthANutvapuMstvayoH zuktikAzakalakaladhautayozca svasvakSaNe satyatvAt kvacidartamAnavAcca saMzayaviparyayajJAnayoH satyati / Aho! Shrutgyanam Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / 57 tathAhi / tadu jJAnaM kiM nizcitaM anizcitaM vA / Adhe kathaM jJAnAntareNa bAdhaH / dvitIye kathaM satyatA syAdanizcita tvAditi // 3 // zrajJAtasvarUpayoH saMzaya viparyyayayorapohitumazakyatvAdAdau saMzayaM lakSayati / tatrAnavadhAraNajJAnaM saMzayaH // atra tatra zabdo nirddhAraNArthaH / tatra tayoH saMzayaviparyayayomadhye / saMzayastAvannirddhAryyate / nirdhAraNaM ca jAtiguNakriyAnimittamityatra saMzayasya jIvaguNatvAd guNanimittaM nirddhAraNaM vijJeyam / saMzerate muhyantIndriyANyasmitriti saMzayaH / na vidyate'vadhAraNA yasya tadanavadhAraNaM tacca tad jJAnaJcAnavadhAraNajJAnamanicitajJAnamityarthaH / saMzaya ityukte kimapekSA svAttanivRttyai, jJAnamiti padam / tathApi ghaTo'yamiti satyajJAne'pyativyAptistatparihRtyai anavadhAraNamiti / anavadhAraNamityukte vizeSaNaM vizeSyApekSamiti jJAnapadam / na caitaddAccam | anavadhAraNaM ca tat jJAnaM ceti / mitho vyAghAtAnna yuktamiti / gozabdAdivad jJAnazabdasya / jAtinimittatvAt / sA ca jJAnatvajAtirniSayAnizcayasvabhAvAsu vyaktiSu varttata iti na miyo vyAghAtaH / tasmAdanizcitajJAnaM saMzayo bhavatIti tAtparyyam // 4 // atha lakSitasya saMzayasyAvAntaritabhedamAha / Aho ! Shrutgyanam Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| ___sa ca samAnadharmAnekadhammavipratipattyupalabdhAnupalabdhikAraNabhedAt paJcadhA bhidyate // tacchandasya prAkaraNikAparAmarzitvAt sa pUrvottA: saMzayaH paJcadhA bhidyata iti saMbandhaH / ksmaadityaah| samAnadharmetyAdi samAnazcAsau dhammazceti kammadhAraye samAnaH parimANAdirUpI dhammaH pratyAzrayaM bhinno lbhyte| samAnasya dhamma iti SaSThItatpuruSe tu pratyAzrayamabhinno'pi dhammaH sAmAnyAvayavisaMyogAdirUpo labhyate / anekasmAt sajAtIyavijAtIyAhyAvarttako dharmo'nekasyAsaMbandhI vA anekasmin pratiSiddho vA anekapratyayaheturvA bhedasAdhakalenetyato'nekadhamma iti / sarvatra madhyapadalopisamAsAt sarvathApyasAdhAraNo dhamma ityarthaH / vyAhata: pravAdo vipratipattiH / praaptiruplbdhirpraaptirnuplbdhiH| pazcAinhastA eva yAnyasAdhAraNAni kAraNAni ajhukyAdIni teSAM bhedaH pArthakyaM tasmAt / ko'rthaH / samAnadharmAdirUpAt kAraNapaJcakAt saMzayaH paJcavidho bhvti| tato vizeSApekSasAmagraMta:patitAt samAnadharmAdasAdhAraNakAraNAdyadanavadhAraNaM jJAnaM sphurati tadanekadhammAdyupalakSitasAmagrIjanitebhyaH saMzayebhyo'rthAntaraM bhavatItyevamanyeSvapi saMzayeSu vAcyam / yadyapi sUtrakAravArtikakAramata samAnAnakadharmopapatte. vipratipatterupalabdhAnupalabdhAvyavasthAto'vizeSApekSo vimarza; saMzaya iti vacanAt sNshystredhaa| tathApyaso bhAthakAramatena saMzayasya pAJcaviSyamabhihitavAn / Aho! Shrutgyanam Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / nanu saMzayaeva naasti| kutaH ttyaanycvidhycintaa| yata: saMzayajJAne kiM dharmI dharmo vA pratibhAti / yadi dharmI sa kiM tAttviko'tAttviko vaa| yadi tAttvikaH kathaM tarhi taDuH saMzayatvaM tAttvikArthagrahaNAt / athAtAttvikaH tamutAttvikArthaviSayatvAddhAntireva na saMzayaH / atha dhammaH kiM sthANulvarUpaH puMstvarUpa ubhayarUpo vA / pakSatraye'pi tAttvikatvAtAttvikatvavikalpAbhyAM prAgvadoSaH / adhaika tAttvikamanyadatAttvikaM tarhi jJAnaM tadekamevAdhAntaM bhrAntaM ca syAt / maivaM saMzayaH khalu sarveSAmanavadhAraNapratyayAtmakatvena svaatmsNvedyH| sa dharmiviSayo dharmaviSayo vA nocchettuM zakyaH prmaannsidtvaaditi| nanu lakSaNabhedAmlakSyabhedastatkathamatra lakSaNasyaikyAt saMzayasya pAJcavidhyaM mNgcchte| maivamubhayathA bhedo vastUnAM lakSaNabhedAt kaarnnbhedaac| taduktam / / ___ ayameva hi bhedo bhedaheturyahiruDadhammAdhyAsa: kAraNabhedazceti // 5 // krameNodAharati / tadyathA samAnadharmAt kimayaM sthANuH syAtpuruSo veti // digvizeSAvasthite dIrghadravye arddhapratyayanimittamUrkhatvam / tacca parimANaM vA sAmAnyaM vaa| tasmAt kAraNabhUtAt sthANupuruSayoH samAnAt dhammAdayaM puraHsthito bhAvaH kiM sthANuruta puruSo vA sthAdityubhayavimarzAtmakaH saMzayaH praadurbhvti| ayaM bhAvaH / Aho! Shrutgyanam Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| grAmyAH grAmasImAparijJAnAthaM sudhAdhavalitamUIsthApitasthAlIkam sthaannumaaropynti| tacca pAnyo vibhAtaprAyAyAM kSapAyAM dRSTvA hayostulyAGghAkAravilokanAt kimayaM sthANuH syAduta puruSo veti sNshyiit| vaktatvakoTaravAdInAM karacaraNAdaunAM ca vizeSaNAnAmanIkSaNAt / na ca vAcyaM samAnadharmasya saMzayajanakatve tanmUlatvAt pratyabhijJopamAnayorapi saMzayatvApattiriti / tayoH samAnadhammasyaikatra nizcitatvAdanayostvanizcitatvAt / ayaM ca pratyakSaviSayatvAt prAtyakSika: saMzaya iti // 6 // dvitIyaM saMzayabhedaM nidarzayati / anekadhammAdAkAzavizeSaguNatvAt kimayaM zabdo nityaH syAdanityo veti // __ atra zabdaM prati vAdinAM nityAnityatayA he viprtipttii| tatra zAbde svesitadharmasAdhanAya yadi kazcidAkAzavizeSaguNatvaM hetutvena prayuJjIta tadA pAriSadyAH saMzayoran / nanu nityebhyo vyAvRttasvarUpo'nityo dRSTo'nitvebhyastu vyAvRtta kharUpo nityo dRSTaH / ___ zabdastu nityAnityavyAvRttenAkAzavizeSaguNatvena yuktaH tat kiM nityebhyo vyAvRttatvAt ghaTAdivadanityaH syAdutAnitvebhyo vyAvRttavAdAtmAdivannitya iti / na ca nityatvAnityatve ekatra sto mitho viruddhatvAt / yaddA anekazcAsau dhammazceti karmadhAraye ekatra viruddhArtha Aho! Shrutgyanam Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / ow ga hayAvinAbhUtAdapi dharmAt saMzayaH syAt / yathA kiM kriyAvattvAccharavanmUtaM manaH syAdutAsparzavattvAdAkAzavadamUrttamiti / nanvasAdhAraNadhammasya svadharmiNAM vizeSarUpatvAdvizeSadarzanasya ca. pratyuta saMzayanAzakatvAt kathaM saMzayajanakatvamiti cet / sarvavyAvRttatvAyatirekamukheneti brUmaH / taduktam bhaTTAcAryaiH / yastvasAdhAraNo dharmastadabhAvamukhena tu / iyo: sattvavirodhAcca sa naH saMzayakAraNamiti // nanu zabdasyAkAzavizeSagugAtvaM kuta iti cet / anumAnAditi bruumH| zabdo guNa: sAmAnyavatvAsparzavattve sati bA kendriya pratyakSatvAdrUpAdivaditi / etena guNatve siddhe guNasya ca sAzrayatve pRthivyAdiSu niSatsyamAnatvena pArizeSyAdAkAzamAzrayaH / tathAhi / zabda: sparzavatAM guNo na bhavatyayAvayabhAvitvAdicchAdivat / nAtma manasorgaNa: zabdo'smadAdibAhyendriya grAhyatvAt rUpAdivat / nApi dikkAlayoguNa: zabdo vizeSaguNAtvAdrUpAdivat / ataH pRthivyAdyaSTaTyavyatiriktAzayAzrita: zabdasta hattibAdhakapramANavattve sati guNatvAt / yastvevaM na bhavati nAsau tathA yathA ruupaadi| na ca tathA na zabdastasmAttAtiriktAzrayAzrita iti / yadAzritazcAyaM tadAkAzameva / ayaJca saMzayo'numAnAnantarotpadiSNutvAdAnamAnika iti // 7 // tRtIyaM saMzayabhadamudAharati / vipratipattereke bhautikAnaundriyANyAhuranyetvabhautikAnoti // Aho ! Shrutgyanam Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 nyaaytaatpryydiipikaa| indriyANAM bhautikavAbhautikavabhedena haividhyam / tatra eke iti nyAyavAdina: saMgiranti / ___ indriyANi bhautikAni pRthivyAdipaJcabhUtebhyo ghrANAdyanukrameNa jaataaniiti| kathameSAM bhautikatvamiti cet| ucyate indriyANi bhautikAni krnntvaahaavaadivditi| yaddendriyANi bhautikAni bhUtaguNaprakAzakatvAtpradIpavat / kiJca ekAhaGkAraprakRtitvetvekaM vA sarvArthamindriyaM sarvANi vA sarvArthAni syuH / viSayaniyamAdapyeSAM pratatiniyamo'numIyate / paJcatvamapi tatpaJcatvAt / ityamindriyANAM bhautikatve sAdhite anye iti sAMkhyA: smaakhyaanti| indriyANyAhaGgArikANi tatsattvaJca ruupaadijnyaankaarryaaNnythaanuppttigmym| tatazcendriyANyAhaGgArikANi / madarthI evAmI ityabhimAnena viSayaparicchettavAt / vyatireke dAtrAdivaditi / taduktaM tattvakaumudyAm / pratatemahAMstato'haGkArastasmAgaNazca Sor3azakaH / tasmAdapi Sor3azakAt paJcabhyaH paJcabhUtAni // abhimAno'haGkArastasmAdvividhaH pravartate sargaH / ekAdazakazca gaNastanmAtra: paJcakazcaiva // anayorupayogyarthalezaH / madarthA evAmI viSayAH mattI nAnyoM'dhikkato'tra kazcidaho ahamasmItyabhimAnarUpAdahaGkArAvidhA sargaH sthAdaka indriyAya ekAdazako gaNa: paJcakastanmAtrazca / sattvAdhikAhaGkAropAdAnatvamindriyatvam / taddidhA buddhikammabhedAt / tatva prANAdIni paJca buddhIndriyANi vAgAdIni paJca karmendriyANi Aho! Shrutgyanam Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / - - ekAdazaM mana iti / evaM sAMkhyenendriyANAmAhaGgArikatve samarthita sabhyAH sandihoran / svaskhAgamasamarthAyA mitho viruddhAyAH pratipatterindriyANi kiM bhautikAni syurabhautikAni vaa| ekatra viruddhadharmadayAghaTanAt / ekasyApi svarUpasyAnizcitatvAt / ayaccAgamamUlatvAdAgamikaH saMzaya iti // 8 // caturthaM saMzayabhedaM samarthayati / upalabdheH kiM sadudakamupalabhyate utAsaditi // vidhimukhena jJAnapravRttirupalabdhistasthA evaM saMzayaH / kApi kUpakhananAnantaraM jalopalabdhau tadupalabdhA saMzete taTAkAdau jalaM sadupalabdhaM marumarIcikAcakre cAsat / idAnImatra jalaM yadupalabdha tat kiM sadasaddeti / ___ nanu sataevopalambhAdayaM saMzaya eva na bhavatIti cenna / marumarIcikAcakrAdAvasato'pyupalambhAt / bhrAntastadupalambha iti cenna / upalambhakSaNe cAntAbhrAntatvavyavasthAdausthayAt / uttarakSaNa tahAdha iti cetr| idamanyasaMzaye'pi samamiti // 8 // saMzayasya paJcamaM bhedaM prapaJcayati / *anupalabdha: kimavidyamAnaH pizAco nopalabhyate / kiM vA vidyamAna iti // pratiSedhamukhena pravRttaM jJAnam / jJAnAnutyAdazcAnupalabdhiH / * The reading adopted by the commentictor bere differs somewhat from our text ( Vide p, 2. liuc 3. ] Aho! Shrutgyanam Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 nyaaytaatpryydiipikaa| tasyA isthaM sNshyH| zmazAne pizAco'stIti kazcit prasiddhimAkalayya tatra gatvA tamadRSTvA sandigdhe / nanu ghaTAdikaM kAyasanopalabhyate / niyAdikaM kvApi sadapica noplbhyte| tadava pizAco yatropalabhyate tat kiM vidyamAno'vidyamAno veti| nacopalabdhimAtramanupalabdhimAtraM vA saMzayaheturyanAtiprasaGgaH / kiMtapalabdhAnupalazyAvyavasthAsahitaM vizeSAyekSaJca / ataeva mUlasUtre tayorevaM lakSaNaM kRtm| upalabdhupapatterupalabdhAnupalabdhavyavasthAto'vizeSApekSo vimarzaH saMzayo'nupalabdhapapatterupalabdhAnupalabdhAvyavasthAto'vizeSApekSo vimarzaH saMzaya iti / nanUpalabdhitvamanupalabdhitvacca sAmAnyaM tataH samAnadharmAnAnayobhada iti cenna / samAnadharmasya jJeyasthatvAdanayozca jJATasthatvAnmahAn bhedaH / bhUSaNakArastu ye upalabdhimAtreNa zabda sthAyitvamanupalabdhimAtreNa svargavarAdInAmasattvaJcchanti / tanmatapratikSepArthamupalabdhAnupalabdhayoH pRthak saMzayahetukhamityUcivAn / saMzayasya tvatattvarUpasyApi yat Sor3azapadAr2yA tattvatayA bhaNanaM taddicArAGgalena saMzayya tattvaniyAthaM pravartanAt // 10 // nanahAnadhyavasAyAvapyapramANasvarUpatvAdasmAlakSaNAt vyavacchettavyau tau ca kathaM vyvcchetsyte| taniSiddha padAnupAdAnAdityAzAyAha / anavadhAraNatvAvizeSAdUhAnadhyavasAyayona saMzayAdarthAntarabhAva iti // Aho! Shrutgyanam Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / atra saMzayAdarthAntarabhAvaH pArthakyaM na bhavatItyanvayaH / kyorityaah| jahAnadhyavasAyayoriti / jahAnadhyavasAyau vakSyamANasvarUpo tayoH / ksmaadityaah| anavadhAraNetyAdi / anava. dhAraNatvaM nAmAnizcitajJAnatvaM tenAvizeSastaulyaM tasmAt / ayamarthaH / ahAnadhyavasAyAvanavadhAraNarUpaikalakSaNAkrAntatvAt saMzayAnna bhidyeyAtAmaikyasyaikalakSaNavAna khalu vaidhaya'mAtrAtyArthakyaM yukta mRhalakSaNyAt pASANasthApi pRthviito'rthaantrbhaavaaptteH| tathAca prayogaH jahAnadhyavasAyI saMzayAna pRthag anavadhAraNarUpaka lakSaNA. kAntatvAt / na yAvevaM na tAvevaM yathA viparyaya iti // 11 // tayoH svruupmaah| *bAhyAlIpradeze puruSaNAnena bhavitavyamityUhaH iti // yatra vAhA bAhyante tat kSetra bAhyAlItyucyate / tatra tu prAyeNa sthAvATerasambhavAt kamapyUI daviSThaM dRSTvA draSTe tyUhate manye'hamavAnena kenApi aDDedamena puruSaNa bhavitavyam / asyaivaM rUpatvAt maMzayatvameva / nanu mUlasUtre jahasya pRthaguktI kiM prayojanamiti cet / pramANAnugrAhakatvamiti bruumH| tarkavivikte viSaye pravartamAnAni pramANAni tarkeraNAnugRhyanta iti pUrjAcAryavacanAt / bhUSaNakArastu bAdAdiprahattivizeSaNArthaM takaH pRthagupadiSTa ityAcaSTeti // 12 // 37" before the reading adopted here, * In our text is added | Lite pp. :). L. 6.1 Aho! Shrutgyanaml Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 nyAyatAtpayyadIpikA / adhyavasAya svarUpaM nirUpayati / kiMsaMjJako'yaM vRkSa ityanadhyavasAya iti // na vidyate'dhyavasAyo nizcayo yasmin / asAvanadhyavasAyaH / kazcit kamapi vRkSaM puraH precya lakSitavRkSatvo'pi tatsaMjJAmanadhyavasyan vimRzati ko'sya vRkSasya saMjJeti / ayaM bhAvaH / vRkSasaMjJAviSayo hi yo'rthaH so'parasaMjJAviSayo'pi dRSTo yathAvAdirityevaM sAmAnyena vizeSasaMjJAmanumAya tadbhedamAmrAdivadanusAran sandigdhe kiMsaMjJo'yaM vRkSa iti // 13 // pUrva samyaggrahaNaM saMzayaviparyyayApohArthamityuktam / tatra saMzayaM vyavacchidyavipayyaiyaM vyavacchettuM lattayati / miyAdhyavasAya viparyaya iti // vipariyantIndriyANyasminniti viparyyayaH / mithyetyAdi / mithyA atasmiMstaditirUpo'dhyavasAyo nizcayo midhyAdhyavasAyaH / viparyaya iti lakSaNe kRte kimapekSAsyAttanivRttyartha madhyavasAya iti / zradhyavasAyaH samyak / jJAne'pyastIti prAsArthaM mithyeti / mithyAviparyaya iti kRte tasva tattvaM mithyAtvaM tacca saMzaye'pyastIti tannirAsArthamadhyavasAya iti / viparItajJAnaM vipayya ityarthaH // 14 // viparyyayo hiSAnubhUyamAnAropaH smaryamANAropazca / tatvA dAvanubhUyamAnAropamudAharati / tadyathA / hau candrAviti // atra pUrvakSaNe ekatvenAnubhUya tanyA kanInikAniSpIr3a Aho ! Shrutgyanam Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchadaH / nAttimirAtizayAhA ho cndraavnubhuuyete| tadapasAraNe punrekev| tata: prAktanena pAzcAtyena ca canTraikyagrAhiNA jJAnena candrahitvajJAnasya bAdhyamAnatvAdiparyastatvaM syAditi // 15 // smy'maannaaropmaah| suptasya gajAdidarzanaM cetIti / atra vAdinAM vivekakhyAtyakhyAtyasatkhyAtiprasiddhArthakhyAtyAmakhyAtisadasattvAdyanirvacanIyArthakhyAtyalaukikArthakhyAtiviparItakhyAtirUpA aSTau vipratipattayaH snti| tAsu sapta vyapAsituM khamate viparItArthakhyAti khyApayituM idamudAharaNam / bhUSaNakArastu ye svapnajJAna pramANaphalasmRtisaMzayAdibhyo'rthAntaramicchanti tanmatapratikSepArtha sakalaviparyayasaMgrahArthaJca hitIyamudAharaNamityudAhArSIt / svapnajJAnasya kathaM viparyayatvamiti cet / gajAdInAM prAganubhUtAnAM svapne dezakAlAvasthAvaiparItyenAnubhavanAt / anyatrAnubhUtamanyatra kamyaM smaryyata iti cet / anubhavo'nuyujyatAm / na khalvanubhave'pyapratItirnAma / tadukta janmanyekatra bhinne vA tathA kAlAntare'pi vaa| taddeze vA 'nyadeza vA svaprajJAnasya gocaraH // ananubhUtapratibhAsAGgIkAre ca SaSThabhUtapratibhAsAnuSaGgAt / dezAdivaparItyanvanubhavasiddham / tadevaM naiyAyikamate viparIta khyaativyvsthaapitaa| itarakhyAtimirAso bhUSaNAdizAstebhyo jeyaH // 16 // athAnubhavapadaM vyavacchettumAha / Aho! Shrutgyanam Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 __ nyAyatAtparya daupikaa| smaraNajJAnavyavacchedArthamanubhavagrahaNamiti // smaraNaJca tat jJAnaJceti vigrhH| iha jJAnaM paJcadhA saMzayajJAnaM viparyayajJAnaM smaraNajJAnaM dhAraNAjJAnamanubhavajJAna Jceti / tata: svaviSayaM prati samyak sAdhanatvena smaraNajJAnasyApi jAyamAnaM prAmANyamanubhavapadena vyAvaya'te / smrnnsyaannubhvruuptvaat| kasmAt smaraNajJAnamapramANamiti cet / rajjusaryAdi. jJAnavat bhrAntatvAditi brUmaH / dattagrahAdivyavahAraH kathamiti cenna mAnasapratyakSeNeva tasya siddhatvAt / etenAkSapAdapace smrnnmprmaannmityaavditm| prayogazAtrasmaraNamapramANaM bhraantjnyaantvaat| rjjmrpjnyaanvditi| yatra tu smaraNAjJAneti pAThastatrAjJAnapadena svargasAdhanasya yAgAdeyaMvacchedaH // 17 // saadhnpdvyvcchedmaah| pramATaprameyavyavacchedArtha phalAdbhedajJApanArthaM ca sAdhanagrahaNamiti // sAdhyate aneneti karaNAbhidhAyinA sAdhanapadena pramATaprameyayoH kartRkammaNoH phalasya ca pramArUpasya prAmANyaM vyvcchidyte| karaNasya mAdhakatamatvAt / pramAtrAdInAM cAsAdhaMkatamasAt / nanu kathaM pramAbAdInAM prAmANyaprasaktiyannivRttyai sAdhanapadopAdAnamiti cet / vyutpattibalAdityAcakSmahe / tathAhi / anubhavatIti katrtavyutpattyA pramAturanubhUyata iti kammavyutpattyA prameya Aho! Shrutgyanaml Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / 68 syAnubhUtiriti bhAvavyutpattyA pramAyAzca prAmANyaM syAttaccAniSTaM teSAM pramANAjhedena sarvatra prasiddhatvAt / tathA sAdhanapadena pramANaphalayorbhedaM jJApayatA tadapi pratyuktam / yaduna bauddhaiH / ___ paricchedarUpameva jJAnamutpadyate / na ca paricchedAte jJAnamanyat phalaM prasUte / bhede tu yathA pramAtA saha saMbadhyate tathA taditareNApi sambaDyatAM nirvishessaadityaadi| bheTe sati hi pramANaphalavyavasthAnAt / na khalu dIpaeva prakAzI dAtrameva vA chidikriyA karaNatvena kriyAtvena ca tayorloke'pi bhedenopalambhAt / prayogazcAtra pramANaphale bhidyete karaNakriyAtvAt / ye evaM te evaM yathA dAnacchidikriye abhede tu pramANAbhAvo vA phalAbhAvo vA syAditi // 18 // prAka pramAtrAdInAM prAmANyanivRttyarthaM sAdhanagrahaNamityuktam / tato'vijJAtasvarUpANAM teSAM tat durucchedamiti pramAtuH pramAdhAratvena pramAM lakSayati / samyaganubhavaH prameti // samyak padaM prAgvat saMzayAdinirAsArthamanubhavamAtrasya tatrApi sattvAt / pramiti: pramANaphalamiti yAvat // 18 // prmaataarmaah| pramAzraya: pramAteti // prAguktAyAH pramAyAH AzrayaH / samavAyikAraNaM pramAtA bhavatItyarthaH // 20 // prameyamAha / Aho! Shrutgyanam Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| pramAviSayaH prameyamiti // pramAyAM yo'rthaH pratibhAti sa prameyaM viSayo'rtha iti yAvat / etena sadrUpamasadrUpaM vA na kiJcidanAnuddiSTaM pramAviSayatvena sarvasya prameyatvAditi / itauti / itizabdaH pramANa sAmAnyalakSaNasamAptArthaH // 21 // pramANaM sAmAnyena lakSayitvA vizeSalakSaNAya nadibhajate / *trividha pramANaM pratyakSamanumAnamAgama iti // tisro vidhAH prakArA yasyeti trividhaM viprakAraM pramANaM bhavatItyarthaH / kathamityAha prtykssmityaadi| akSamindriyaM tataH, pratigatamakSa pratyakSamiti gativanyastatpuruSa ityanena tatpuruSasamAso 'vyayIbhAve tu pratyakSo ghaTaH pratyakSA strIti vyapadezo na syAt / ___ nanu yathendriya sAmarthAt jJAnaM jAyate tathA'rthasAmarthyAdapi tat kasmAdaNeva vyavadezo nArtheneti cenn| akSasthAsAdhAraNatvAdarthasya ca sAdhAraNatvAt / indriyaM svavijJAnasyaiva heturarthastu manojJAnasyApoti / vyapadezasya cAsAdhAraNyamUlatvAt / pratigatamakSa pratyakSamiti vyutpattinimittam / pratinimittaM tu sAkSAkArivalakSaNa: zabdArthaevAnyathA mAnasapratyakSAderasambhavAt / anu liGgadarzanasya pazcAnmIyate'nanetyanumAnam / Agamyante mayAdayA~'vabudhyante'rthA anenetyAgamaH / trividhagrahaNamavadhAraNArthaM sarva -- * -- * In our text the word aa is added before the realing uluptel here. [ Viden 1, 13.! Aho! Shrutgyanam Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtyksspricchedH| 71 pramANavyaktInAM pratyakSAdibhistribhireva saMgrahItatvAt / upamAnAdayazcAtraiva puro'ntarbhAvayiSyante / pratyakSaparokSabhedena dvividhameva pramANamiti cenna / parokSaNAI vedyauti prasiddayabhAvAt / parokSazabdenAnumAnAgamAvivocyate / iti cettahyasmaTukta vaividhye ko deSaH / pratyakSAnumAnopamAnazabdA: pramANAnoti mUlavibhAgasUtreNa vaividhyavirodha iti cetra / vibhAgasthAtrAdhika sNkhyaavyvcchedphltvaat| anyathA lakSaNacatuSTayAbhidhAnAdeva catuSvasiDevibhAgo'pyanarthakaH syAt / ___ nanu pratyakSamanumAnamAgama iti kramopanyAse ko heturiti ceduyte| spaSTatvAt sarvapramANazreSThatvAcca prAka pratyakSasya tadupajIvyapravarttamAnatvAttato'numAnasya tahaDdamUlasvAt tto'pyaagmsthopnyaasH| tathA pratyakSamanumAnamAgama iti vyastAbhidhAnam / pratyekaM svaviSayajJaptI svaprAdhAnyArtham / itizabda ukta prakArAvadhAraNArtha ukta prakAreNeva trividhaM nAnyathetyarthaH // 22 // atha pratyakSaM lakSayati / tatra samyagaparokSAnubhavasAdhanaM pratyakSamiti // atra tatra zabda strayANAM madhye pratyakSanihAraNArthaH / pratyakSamiti lakSyaM zeSantu lakSaNam / pratyakSazabdArthaH pUrvavat ! aparokSaghAsAvanubhavazceti karmadhArayaH / tasya sAdhanaM karaNaM ghrANAdaundriyapaJcakaM manazceti / atra pratyakSamiti lakSaNe kRte kimapekSA syAttanivRttyai sAdhanamityuktam / tathApi svargAdisAdhanatvena yAgAdAvativyAptivyAvRttyai anubhaveti padam / evamapyanubhava Aho! Shrutgyanam Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| sAdhanavAdanumAne'tiprasaGgApanuttye aparokSeti padam / isthamapi pratyakSAbhAse'tiprasatyapAstaye samyagiti padam / tataH samyagaparokSAnubhavo yayArthArthasAkSAtkAge yena sAdhyate tatpratyakSapramANamityarthaH // 23 // tadbhedamAha / tavividhaM yogipratyakSamayogipratyakSaJceti // vividhagrahaNaM cAturvidhyaniSedhArtham / tena mAnasapratyakSaM sva. saMvedanapratyakSaJca pRthaga na yuktam / yogyayogipratya cyorevaantbhuuttvaat| aSTAGgayogayuktA ye te yoginastaviparItA ayoginaH cakArAt savikalpakanirvikalpakAbhyAmapi vividhamityarthaH // 24 // atyatkRSTatvAt prAguddiSTasyApi yogipratyakSasyAyogipratyakSapUrvatvAttadevAdI lakSayati / tatrAyogipratyakSa prakAzadezakAladharmAdyanugrahAdindriyArthasaMbandhavizeSeNa sthalArtha grAhakamiti // atra sUtrakAracchAvacitramAt pUrvanipatitamapyayogipratyakSapadaM vyAkhyAnAdAvante vAcyam / lakSaNamabhidhAyaiva lakSyamabhidhAtumucitatvAt / evamanyatrApi jJeyam / tatrazabdo nirjharaNArthaH sthanArthAnAM yadgrAhaka pramANaM tadayogipratyakSa bhavatItyanvayaH / kenetyAha / indriyetyAdi / indriyANi cakSurAdauni arthAH pRthivyAdayo rUpAdayazca teSAM mithaH saMbandhavizeSaH saMyogasaMyukta samavAyAdistenAsAdhAraNakArIna / kasmAt prakAzetyAdi / prakAzo dIpAdyAloko dezaH purovatyAdi kAlo vartamAnAdiH Aho! Shrutgyanam Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / dharmo'bhISTajJAne AdizabdAdadharmo'niSTajJAna sarvanimittatvAdIkharAdizca teSAmanugrahaH santrikarSastasmAt / atrArthagrAhakamityukte paramAvAderapyupalabdhiH syAttadasituM sthU leti padam / sthUlatvaJca prmaannvpekssyaa| sUkSmarUpAderapi gTahyamANatvAt / ___ tathApyanumAne'tivyAptistAmapohitumindriyetyAdi / tathApi kasyApyarthasya kenApi saMbandhana rAhyamANatvAt saMbandhavizeSa iti / tathApi yogipratyakSe'pi prasakti stAniSedhuM prakAzaityAdi / yogipratyakSasya kevldhmmjnitmaahaayyaapekssittvaat| tato'yamarthaH prakAzAdyanugrahamaponTriyAthai saMbandhavaizidhyena sthUlAdyarthaparicchedaka yatpramANaM tadayogipratyakSa bhavati / nanu prANarasanasparzanAnAmastvathasaMbandhastatkRtAnugrahopaghAtadarzanAcakSuHzrotrayostu kathamagnyAdiprasaGgena dahanAdiprasaGgAt / zabda pratyagamanAcca / tathAca prayogaH / cakSuHzrotre na prApyakAriNau sAntaragrahaNAt / prApyakAritve hi cakSurarthayoH zrotrazabdayozcAntarAlagrahaNaM na syAtparazuvRkSavaditi yuktisadbhAvAditi cet / ucyate pramANAt tathAhi cakSuHzrotra prApyArthaM paricchindAta bAhyendriyatvAt / khagindriyavaditi / prAptAbhAve sarvArthopalambha: syAnna hi prAptiM vinA'nyA kAcidyogyatAsti / yayA yogyadezAvasthitasyaiva grahaNaM nAnyasyeti / atra bahu vaktavya tattu nocate / granthavistarabhayAt // 25 // indriyArthasaMbandhavizeSeNa sthUlArtha grAhakamayobhipratyakSamityuktaM tatra yena saMbandhena yasya grahaNantamAha / Aho! Shrutgyanam Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 nyaaytaatprydiipikaa| tadyathA / cakSuHsparzanasaMyogAt ghaTAdivyajJAnamiti / cakSuH syagane pratIte tayoH saMyogo'prAptipUrvikA prAptistato ghaTAdivyajJAnaM bhvti| AdizabdAtpaTAdidravyAnepaH / divA cakSuHsaMyogAttamisrAvAJcakSuragocaratve sparzanasaMyogAcca ghaTAdidravyajJAnaM bhavatItyarthaH / nanu yadi saMbandhavazAdevArthagrahaNaM tarhi tena sarvAtmanArthasya sNbddhtvaat| sarvAtmanAthagrahaNaM pramajye teti cen| karaNasya niyataviSaye samarthatvAnna hi parazuH saMbaddho'pi drumavattahataM vyomApi cchinatti // 26 // evaM dravyaviSayaM pratyakSamuktA guNaviSayaM tadAha / *saMyukta samavAyAttAbhyAM ghtttvaadisNkhyaaprimaannaadijnyaanmiti|| ___ catuHsparzanasaMyukte ghaTATidravye samavAyo yat samavetatvaM tasmAt saMbandhAt / tAbhyAmiti cakSuHsparzanAbhyAm / ghaTatvAdInAM sAmAnyAnAM saMkhyAdInAJca vizeSANAM jJAnaM bhavati / parimANamiti annumhdaadi| prathamAdizabdAt sattvapRthivItvagrahaH / hitIyAdizabdAt pRthkvsNyogvibhaagprtvaaprtvdrvtvsnehvegkmmgrhH| ko'rthH| saMyukta mamavAyasaMbandhAccakSuSA saMyukta ghaTAdidravye samavetAnAM ghaTatvAdInAM saMkhyAdaunAJca cAkSuSaM jhAnaM bhavati / sparzanena saMyukte dravye teSAmeva spArzanaM jJAnaM bhavati / kammaNAM kathaM ---..-... --- * lu our text thic word wife in TaTit is emitted. i Ville pige 3. Line Ix.) Aho! Shrutgyanam Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / 75 pratyacatvamiti cet / prmaannaat| hastacalanAdikammapratyakSa praguNale satyammadAdivAyendriyapratyakSAzrayAzritatvAdrUpAdivaditi / etena TravyAdInAM kamAntAnAM haundriyagrAhyatva muktam // 27 // atha saMyuktasamavAyasaMbandhAdevaikendriyagrAhyANAM rUpAdInAM grahaNamAha / cakSuSaiva rUpajJAnamiti // cakSuSaivetyavadhAraNaM rUpajJAna tyAnyandriyajanyatvapratiSedhArtham / sa ca bahiHkaraNApekSayAntaHkaraNasya rUyAdiSu sarveSvapi vyApriya. mANatvAt / evamagre'pi yojyam / cakSuHsaMyuktaM dravyaM tatra samavAyo rUpasya samavetatvaM yattasmAt saMyukta samavAyasaMbandhAccakSuSaiva rUpajJAnaM bhavati / na ca rUpajJAnameva cakSuSA rUpatvasAmAnyasyApi tena grahaNAt paJcakhindriyeSu cakSudhaiva rUpajJAnaM kuta iti cet / taijasatvAditi brUmaH / tathApi na taniyama iti cet / na / yo yasya dravyasya guNa: sa tenaiva gRhyata iti vyavasthAyAM rUpasya tejoguNatvAt / tejasale ca pramANametat cakSustejamaM rUpAdInAM madhye niyamena rUpasyaivAbhivyaJjakatvAt pradIpavaditi // 28 // gndhjnyaanmaah| vANa naiva gandhajJAnamiti // ghrANena saMyukta karpUrAdidravyaM tatra yaH samavAyo gandhasamavetatvaM tasmAtsaMyuktasamavAyasaMbandhAt dhANe naiSa gandhajJAnaM bhavati / na ca ___ * This uphorisily is plate:ert in iku text aft.cr the inst aphorism dopted by the commentator. ( Vido page :%, Line !! Aho! Shrutgyanam Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 nyAyatAtparya diipikaa| gandha jJAnameva prANana ganyatvasyApi tena grahaNAt / prANasya gandhaM pratyevAbhivyaJjakatvaM tu pArthivatvAt / ghrANaM pArthivaM rUpAdaunAM madhye gandhasyaivAbhivyaJjakatvAt / kukhumagandhAbhivyajakakRtavat // 28 // rsjnyaanmbhidhtte| rasanenaiva rasajJAnamiti // rasanasaMyuktaM kSaurAdidravyaM tatra yaH sasavAyo ramasamavetalaM tasmAtsaMyukta samavAyasaMbandhAsanenaiva rasajJAnaM bhvti| na ca ramajJAnameva ramanena rasatvasyApi tena grahaNAt / ramanasya rasagrahaNaM tvaamytvaat| rasanamApyaM rUpAdInAM madhye rasasyaivAbhivyaJjakatvAt mukhazoSiNAM lAlAdidravyavaditi // 30 // sparzajJAnamAcaSTe / sparzanenaiva sparzajJAnamiti // sparzanena saMyuktaM dukUlAdi tatra yaH mamavAyaH sparzasamavetatvaM tasmAt saMyuktasamavAyasambandhAt sparzanenaiva sparzajJAnaM bhavati / natu sparzajJAnameva sparzanena sparzatvasyApi tena grahaNAt / sparzanasya sparzavyaJjakatve vAyavIyatvaM hetustasiddhizcaivam / sparzanaM vAyavIyaM rUpAdInAM madhye sparzasyaivAbhivyaJjakatvAt / aGgasaGgisalilazaityAbhivyaJjakamamoraNavaditi // 31 // saMbandhAntareNa puro vakSyamANatvAt zabdagrahaNamupetya sukhAdijJAnamAha * __ * 'The commientiat... did not aclept the aphoristu "nolegauva zabdajJAnam" here. ( Sce isxc :;, Live .) Aho! Shrutgyanam Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prtyksspricchedH| manasaiva sukhAdijJAnamiti // sukhamanugraharUpaM AdizabdAdupadhAtarUpaduHkhamicchAheSapraya. nAzca / manaH saMyukta AtmA tatra sukhAdInAM samavAyastahuNalAttata: saMyuktasamavAyasambandhAnmanasaiva sukhAdInAM jJAnaM bhavati / na ca sukhAdijJAnameva manamA sukhAditvasyApi tena saMvadanAt / atraivakAro bAhyendriyanirAsArthaH / manaHsadbhAve kiM pramANamiti cet / ucyate yugapatjJAnAnutpattirmanaso liGgamiti / ___ yahA Atmano vibhutvAtsarvendriyANAM sarvArthasambandhe satyapi yahinA na paricchittikadeti tadantaHkaraNam / AtmendriyArthasannikarSAH krnnaantraapekssaaH| satvapi tadbhAva kAryAnutpAdaka tvAt tanvAdivat / tathA sukhAdipratItirindriyajA aprokssprtiititvaadruupaadiprtiitivt| yacca tadindriyaM tanmanazcakSurAdInAM tatra vyApArAbhAvAt // 32 // sambandhAntarAt saMkhyAdigatasAmAnyajJAnamAha / eteSu saMkhyAdiSvAzritAnAM sAmAnyAnAM svAzrayagrAhakairindriyaiH saMyukta samavetasamavAyAdrahaNamiti // atra saMkhyAdIti padaM ghaTatvAdivyudAsArtham / prAktanasambandhena tasya gRhItavAt / AdizabdAt sukhaparyantaM grAhyate / sAmAnyAnAmiti saMkhyAtvaparimANatvarUpatvAdInAm / svAzrayagrAhakariti / saMkhyAdiSu samavetAnAM cakSuSA sparzanena vA rUpAdisamavetAnAM sAmAnyAnAM cakSurAye kainendriyeNa ca grahaNAt svasvaviSayavaidibhiH indriya riti bhutvm| sarvendriye manaHpratipattyarthaM Aho! Shrutgyanam Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 nyaaytaatpryydiipikaa| sNyuktaasmvtetyaadi| indriyasaMyuktaM yat dravyaM tatra samavetA ye saMkhyAdayaH tatra yaH samavAyaH saMkhyAvAdisAmAnyAnAM tasmAsaMyuktasamavetasamavAyasambandhAt / svAzrayagrAhakaiH svasva viSayaparicchettabhizcakSurAdibhirindriyaH saMkhyAdiSu sthitAnAM sAmAnyAnAM grahaNaM bhavatItyarthaH // 33 // sambandhAntarAt zabdajJAnopAyamAha / yonasamavAyAcchravaNenaiva zabdajJAnamiti // zabdopabhogaprApakadharmAdharmopanibaddhaH zravaNavivarasaMjJito nabhodezaH zrotram / tatra zrotre svahetubhyaH samutpannAdAdyazabdAhocItaraGganyAyenAnyAnyazabdotpattau satyAM prAptasyAntimazabdasya yaH samavAyastasmAcchabdajJAnaM bhavati / natu zabdajJAnameva zrotreNa zabdatvasyApi tena grahaNAt / nanu kathaM zrotre zabdasamavAya iti cenn| zrotrasya namastvAcchabdasya ca thnntvaat| yo hi yagaNaM sa tatra pRthivyAM gandhavatsamarvatIti // 34 // shbdsaamaanyjnyaanmaah| tadAzritamAmAnya jJAnaM samarvatasamavAyAditi // tatra zabde AzritAni yAni sAmAnyAni zabdatvakatvAdIni teSAM zrotrendriye samavetA ye zabdAstaSu yaH samavAyaH zabdatvAdInAM tasmAtsamavetasamavAyAgRhaNaM bhavati // 35 // atha SaSThaM smbndhmaah| * ! our trust." *" is omitom? (Vide 1. 3. Line 1.1 Aho! Shrutgyanam Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / * etatpaJca sambandha sambaddha vizeSaNavizeSyabhAvAt dRzyAbhAvasama vAyorgrahaNamiti // etaditi pUrvoktAH saMyogaH, saMyuktasamavAyaH, saMyukta samametasamavAyaH, samavAyaH, samavetasamavAyaceti paJcasambandhAstaiH sambaddhA arthAda ye'rthAstaiH mahAbhAvasya samavAyasya ca yo vizeSaNavizeSyabhAva itarasambandhavaidharmyeNa sannidhivizeSo'nyathA tasya pratiniyatAzrayavarttitvena dviSTarUpatvAnupapattiH tasmAdabhAvasamavAyayorjJAnaM bhavati / dRzyeti pizAcAdyabhAvavyavacchedArtham / samavAya iti sambandhaH / tataH paJcasambandhasambaddha vizeSaNavizeSyabhAvasambandhAdabhAvasamavAyayorgrahaNaM bhavatItyarthaH // 36 // saMyuktavizeSaNabhAvenAbhAvagrahaNamAha / tadyathA ghaTazUnyaM bhUtalamiti // atrendriyasaMyuktaM bhUtalaM vizeSyaM tasya ghaTazUnyamiti vizeSaNam / ghaTAbhAvasya tatra sthitatvAt / tata indriyasaMyuktabhUtalavizeSaNatayA ghaTAbhAvo gRhyata iti // 37 // saMyuktavizeSyabhAvenAbhAvagrahaNaM darzayati / 02 - iha bhUtale ghaTo nAstIti // aneha bhUtala iti vizeSaNasya ghaTAbhAvo vizeSyaH / nanvayamAdhArAdheyabhAvo vizeSaNavizeSyabhAvaH sAmAnAdhikaraNyAbhAvAditi cet / na / vizeSaNavizeSyabhAvasyAtra sanidhimAtra Aho ! Shrutgyanam ** The reading adopted by the commentator bere differs somewhat from our text (See page 3. Line 6-8.) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayyadIpikA / payryavasitatvamiti prAguktatvAt / bhUSaNakArastu vizeSaNavizeSyabhAvasyAniyatatvAt / ubhayathApyudAharaNaM yuktamityAha // 38 // saMyukta vizeSaNavizeSyatayA'bhAvagrahaNamukkA saMyuktasamavetavizeSaNavizeSyabhAvAdinA'bhAvagrahaNaM svayamabhyuhyamityAha / 80 evaM sarvatrodAharaNIyamiti // asyAyamarthaH / indriyasaMyukte ghaTe samavetamazaktaM kRSNarUpaM kRSNarUpe zuklarUpaM nAstoti saMyuktasamavetavizeSaNavizeSyatayA kRSNarUpe zuklarUpAbhAvasya jJAnam / tathA indriyasaMyuktaghaTasamatamazaukkaM kRSNatvasAmAnyaM kRSNatvaM zodha nAstIti saMyuktasamavetasamavetavizeSaNavizeSyabhAvAt kRSNatve zauklaprAbhAvasya jJAnam / atIvro veNuzabdo veNuzabde tIvratvaM nAsti / zrotrasamavetazabda vizeSaNavizeSyabhAvAt zabde tIvratvAbhAvajJAnam / bhedazUnyaM zabdavaM zabdatve bhedo nAstIti zrotrasamavetazabdasama - vetazabda tvavizeSaNavizeSyabhAvAt zabdatve bhedAbhAvasya jJAnamiti // 38 // samavAyagrahaNaM darzayati / *samavAyasya tu kvacideva yathA ghaTe rUpasamavAya iti // tuzabdo'bhAvAtsamavAyaM vyavacchinatti | abhAvo hi nAvazyamubhayajJAnamapekSate / adhiSThAnajJAnaM vinApi pratiyogismRtimAtrAnmahAndhakAre pradIpAbhAvAvabhAsavadabhAvapratibhAsAt / sama * The reading adopted by the commmentator here, differs souewhat from our text (See page 3. Line 10) Aho ! Shrutgyanam Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / vAyasya tUbhayajJAnApekSaNAdabhAvAhizeSaH / ataeva kvacidityutam / ko'rthaH / yatra sambandhidvayamapi pratyakSaM tatraiva samavAyapratyakSI yathA tantupaTayo nytr| vANukAdI hANukasyAnupalambhAt / athavA kvacideveti sthAnatraye'pi grahaNam / yathA ghaTe rUpasamavAyaH rUpe rUpatvasamavAyaH zabde zabdatvasamavAyaH iti / yahA kvciditi| svadarzana eva samavAyasya pratyakSatvaM naanydrshnaat| kathaM tasya pratyakSatvamiti cet / samavAyapratyayaH pratyakSavattiH sambandhapratyayavAtsaMyogapratyayabadityanumAnAt / nanu sambandhAntaragrahaNa'navasthAdoSAdasambaddhaH samavAyaH kathaM grAhyata iti cenn| adRSTAdisahitAt pratyakSayogyobhayasambandhIndriyasantrikarSAdeva samavAyagrahaNopapatteH / sattAyAM sattAntaravatmambandhAntaraM neSyate / sa ca samavAyaH samavAyinorindriyasanikRSTayovizeSaNavizeSyapratItihetutvAtsaMyuktavizeSaNabhAvAdInAmanyatamavyapadezayogyazca syAt / tata: samavAya: samavAyinovizeSaNatvena vizeSyatvena vA gRhyata iti / yathA ghaTe ityudAharaNam / atra ghaTa iti vizeSaNam / rUpasamavAya iti vishessym| saMyuktavizeSaNavizeSyatayA samavAyagrahaNaM bhavatItyarthaH / samavAyasya kiM svarUpamiti cet / ayutasiddhAnAmAdhA-dhArabhUtAnAM yaH sambandha iha pratyayahetuH sa samavAyaH / asya vyaakhyaa| yutasiddhirubhayorapi sambandhinoH parasparaparihAraNa pRthagAnyayAvayitvam / sA yayornAsti tAvayutasiddhau tayoH sambandhaH smvaayH| yathA tntupttyoH| nityAnAM ta Aho! Shrutgyanam Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 nyaaytaatpryydiipikaa| yutamiddhiH pRthagavyavasthitiH pRthagajananayogyatA sA yayornAsti tAvayutasiddhau tayoH sambandhaH samavAyaH / yathAkAzavyatvayoH / AtmaikAzritayodhammasukhayoH kAryakAraNabhAve'tivyAptinivRttyarthamAdhA-dhArabhUtAnAmiti padam / na tvAkAzapakSisambandhavyavacchittyai tasyAyutapadenaiva nivartitatvAt / AkAzatatpadayorvAcavAcakabhAve'tiprasaktivyapohArthamiheti pdm| saMyoge'tiprasaGgabhaGgAyAyutasiddeti padamiti // 40 // atha yogipratyakSa lakSayati / yogipratyakSantu dezakAlasvabhAvavipratiSTArthagrAhakamiti / dezaviprakaSTA mervaadyH| kAlaviprakRSTAstvatItAnAgatAH / svabhAvaviprakaSTAH paramANvAdayasteSAM samastAnAM vyastAnAM vA grAhakaM yatpratyakSaM tadyogipratyakSaM bhavati / arthagrAhakamityukte'yogipratyakSe'tivyAptistadapohA) deshetyaadipdm| tu zabdo'yogipratyakSAdyogipratyakSavyatiritArthaH / na ca vAcyaM yogipratyakSaM nAstIti prmaannsiddhtvaat| jJAnatAratamyaM kacit sAtizayaM tAratamyatvAt parimANa taartmyvditi| na ca tApyamAnAsvapsu auSaNAtAratamye vahnirUpatApattyatizayAdarzanAd vyabhicArI hetuH hegni puTapAkaprabandhAhitavizuddhivat sthirAzraye'tizayopapatteH tasmAdAzrayasthayAdAtmani jAnAtizaya upapadyate // 11 // tat yuktAvasthAviyuktAvasthAbhedena dvidhA bhavatIti prAk yuktAvasthAyAM yogipratyakSamAha / Aho! Shrutgyanaml Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / 83 *tatra yuktAvasthAyAmAtmAntaHkaraNasaMyogAdeva dharmamAdisahitAdazeSArthagrahaNamiti // samAdhisahitAvasthA yuktaavsthaa| AtmAntaHkaraNasaMyogAdevetyavadhAraNaM bAhyArthasaMyoganiSedhArtham / dharmAdIti praSTayogajanitaM puNyaM dhammaH / AdizabdAdIzvarAdigrahaH / ayamathaH / yogajanitadharmezvarAdisahakatAdAtmamanaHsannikarSAdiprakaSTArthagrAhakaM yat pratyakSaM tayuktAvasthAvasthitayogipratyakSa bhvti| etaccotkRSTayogyapekSayA, yogimAtrasya tadasambhavAt // 42 // hitIyaM bhedaM vkti| viyuktAvasthAyAM catuSTayatrayahayasa nikAMgrahaNaM yathAsambhAvanaM yojanIyamiti // asamAdhyavasthA viyuktaavsthaa| camuSTa yetyAdi aAmA manasA saMyujyate mana indriyeNendriyamartheneti catuSTayam / aatmmn:shrotrsNyogsvym| Atmamanoyogo dayam / yathAsambhaveneti / yatra yAvatsambhavati tatra tadanatikrameNa | ko'rthaH / ghaannrsnckssustvcaamnytmenaarthgrhnnen| caturNAmAtmAntaHkaraNabAhyendriyagandhAdyAzrayANAM yogH| zabdagrahaNe AtmamanaH zrotrANAM trayANAM yogaH / sukhAdInAM grahale AtmamanasoIyoryogaH // 43 // -- --- --- -- - - --- * In the text, the reading "tat vividham / yuklAvasthAyAmayunAva tigfa" preceiles the reading adopted here by the commentator { tide p. L. 13}. Aho! Shrutgyanam Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayyadIpikA / pratyakSa laiGgika smRtyArSalakSaNA vidyeti vacanAtkazvidArSaM pRthak pramANaM pratipede tadantarbhAvAyAha / atraivArNamantarbhUtaM prakRSTadhamprajatvAvizeSAditi // 84 RSINAM vyAsAdInAmidamASaM viziSTatapolabdhisamutyaM jJAnamatraiva yogipratyakSe'ntarbhUtam / atra hetuH prakRSTetyAdi / idaM tattvam / yogipratyakSe ArSajJAne ca viziSTodha eva hetuH / sa yogajanitastapojanito vAstu na tena bhedo dvayorapi dhIhetoraikyAt // 44 // pratyakSasAmAnyasya punardvaividhyamAha / tacca dvividhaM savikalpakaM nirvikalpakaJceti // saditi yogipratyakSaM savikalpakaM nirvikalpakaM ca sahibheda bhavatItyarthaH // 45 // aarat savikalpaka pratyakSaM lakSayati / tatra saMjJAdisambandhollekhena jJAnotpattinimittaM savikalpakamiti || saMjJA devadattAdikA / AdizabdAt dravyaguNakarmAdayasteSAM sambandhasyollekhaH tadviSayajJAnotpAdastena sahakAriNA viziSTajJAnotpattau yatkAraNaM tatsavikalpakaM pratyakSaM bhavati / jAtyA lekho vikalpaH / utpattinimittamityukte mRdAderghaTotpattiM prati nimittatvAttatrAtivyAptistadavyudAsArthaM jJAneti padam / tathApi nirvikalpake'tiprasaktistadyAvRttyarthaM saMjJetyAdipadam | anena ca lakSaNena " pratyakSaM kalpanApor3hamabhrAntamiti" Aho! Shrutgyanam Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSaparicchedaH / bhAkyoktaM pratyakSalakSaNaM pratikSiptaM jJeyam / saMjJAdijJAnasya tanmUlavAt / pratyakSasya savikalpaka vAbhAve anumAnAnutthAnaprasaGgAcca / savikalpaka sthirapratyakSopAttadhUmAgnivyApti-smaraNanAntaroyakatvAt tastheti // 46 // pratyakSasyAtIndriyatvAt tatphalamudAharati / yathA devadatto daNDotyAdi // atra devadatta iti jJAnaM kevalasaMjJAsambandhollekhena / daNDIti vizeSaNasambandhollekhena / nanu kiM prAga vizeSaNajJAnaM vizeSyajJAnamubhayajJAnaM vA yugapat / ucyate saMjJAdaNDAdivizeSaNajJAne prAgutyane sati tatmahakAriNendriyeNa vishessnnvishessyvissykjnyaanotpttiriti| saMjJAyAzca vizeSaNatvaM vyAvartakatvAt / AdizabdAdrato ghaTa ityaadi| idaM ca saMjJAdisambandhollekhijJAnaM pratyakSam / indriyavyApArabhAvabhAvitvAt / prathamAkSasannikarpotpannanirvikalpakajJAnavaditi // 47 // nirvikalpakaM lakSayati / vastusvarUpamAtrAvabhAsakaM nirvikalpaka miti // kimapIdamastauti vastusvarUpamAtraM yena jAnenAvabhAsyate sannirvikalpakaM pratyakSaM bhavati / mAtragrahaNa saMjJAdisambandhanivRttyartha tena savikalpaka nAtivyAptiH // 48 // tatphalamudAharati / yathA prathamAkSasanipAtajaM jJAnamiti // akSANIndriyANi teSAM prathame sannipAte sati mamayasmaraNa Aho! Shrutgyanam Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 nyaaytaatprydiipikaa| vizeSagrahaNanirapekSaM yadajJAnamutpadyate tanirvikalpakaM pratyakSaM bhavati / nanvanubhavakSaNe prAgeva savikalpa kodayAttannAstIti cenna / abhyAmadazAyAM savikalpakasyAzUtpAditvAnirvikalpakAnupalambhe'pyanabhyAsadazAyAM tasya sphuTopalambhAt / taduktam / asti hyAlocanAjJAnaM prathama nirvikalpakam / bAlamUkAdivijJAnasadRzaM zuddhavastujam // iti // tasmAdetadastyevAnyathA savikalpakasyApyanutthAnaprasaGgAt // 8 // nanu yogijJAnaM nirvikalpakaM savikalpakaM vetyAzaGkA taavsthaamaah| yuktAvasthAyAM yogijJAnaJcetIti // samAdheraikAgraMA yuktAvasthA tasyAM yogino jJAnaM pratyakSa nirvikalpakameva bhavati / vikalpataH samAdhyaikAgragAnupapatteH / na ca vAcyaM yogipratyakSasya nirvikalpakatve vastusvarUpamAtrAvabhAsakalAna kinyjishissttymiti| yugapatsamastavastuvistArasAkSAkArasyaiva vaiziSTyAt / atra yuktAvasthAgrahaNena viyuktAvasthAyAM yogipratyakSa nirvikalpakaM savikalpakaJceti pratipattavyamiti / iti zrIkRSNarSigacchamaNDanazrImanmahendrasUriziSyazrIjayasiMha sUriviracitAyAM jJAnatAtparya dIpikAbhidhAnAyAM zrInyAyasAraTokAyAM pratyakSaparicchedaH samAptaH / Aho! Shrutgyanam Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumaanpricchedH| - prathamaparicchede sabhedaM pratyakSaM lakSayitvA tatpRSThabhAvitvAdidAnImanumAnaM lakSayati / samyagavinAbhAvena parokSAnubhavasAdhanamamumAnamiti / asandigdhadhUmAdidarzanAt sAhacaryAnusmaraNAccAnumauyate jAyate samyagavinAbhAviliGgabalena parokSo'pyartho'nenetyanumAnam / parokSeti / parokSo'kSANAM paro yo'nubhavastasya sAdhanaM karaNam / smygiti| samyag bhinnAdhikaraNatvapratItirahitaH / sa cAsAvavinAbhAvazca ten| avyabhicAri-nAntarIyakatvena / atrAnubhavasAdhanapade prAgvat / parokSapadaM pratyakSavyavacchedArtham / tsyaapynubhvsaadhntvaat| kazcittvavinAbhAvenaiva pratyakSasya vyavacchede siddhe parokSapadaM militayo mAgnyo yograhaNenAgyavinAbhUto dhUma iti jJAnasya mAnasapratyakSatvanivRttyarthaM tasthAmya vinAbhAvamUlavAdityAha / Agame'tivyAptinivRttyarthaM avinAbhAvati padam / tasya samayabalenArthapratipattihetutvAt / yatra kAkastatra maitragrahamityAdyavinAbhAvAbhAsabhide samyagiti padam / bhUSaNakArastu bhrAntirapyarthasambandhata: pramati zAkyamatabyudAsAya samyagiti padaM bhrAntaH pramANavAyogAdityAha / sakalamapi Aho! Shrutgyanam Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 nyaaytaatprydaupikaa| lakSaNaM tu pratyakSakapramANavAdina cArvAkaM pratyanumAnasya prAmANyadRr3hanArtham / sa hi zakramUDAdau dhUmadarzane'pi dhUmadhvajAbhAvAt yatra yatra dhUmastatra tatra vahiriti vyAptervyabhicAritvena tAdRgvyAptimUlatvAdanumAnamapramANamiti brUte / sa cetthaM rAraTahikalpataH pratikSetavyaH / tathAhi / zakramUrddhA kimagnisvabhAvo'nyathA vaa| yadyagnisvabhAvaH tAvazyamagnimAneva mahAnasAdau koTizastathA dRSTatvAt / athAnyathA tadA tanAgniM vinA kathaM dhUma: syAt / taduktam / agnisvabhAvaH zakrasya mUrdA cedagnireSa saH / athAnagnikhabhAvo'sau dhUmastatra kathaM bhavediti // kiM cAsAvanumAnaM vinA vipratipabaM prati pratyakSasyApi prAmANyaM kathaM dRddh'yet| avisaMvAdakatvAdineti cettn| tena tatprAmANyasAdhane balAdapyanumAnApattiH syAt / tasmAtpratyakSasya prAmANya mabhilASukeNa cArvAkaNAnumAna prmaanntvenaissttvymevaanythaa'praamaanniktvaaptteH| kuto'numAnasya siddhiriti cet / pramANatvApramANatvasAmAnyavyavasthAnAdanyabuddhe nAt / svargAdeH pratiSedhAcca pratyakSAdanyatpramANaM svabhAvakAryAnupalabdhiliGgakamanumAnaM siddha tauti brUmaH / taduktam / pramANetaramAmAnyasthiteranyadhiyo gateH / pramANAntarasadbhAva: pratiSedhAcca kasyacid // iti // tasmAtsamyagavinAbhAvena parokSAnubhavo yena sAdhyate tadanumAnamityarthaH / anyatrApyuktam / yathA-- Aho! Shrutgyanam Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 88 paJcalakSaNakAliGgAd gRhItAtriyamasmateH / parokSe liGgini jJAnamanumAnaM pracakSyata iti // samyagavinAbhAvena parokSAnubhavasAdhanamanumAnamityanumAnaM lakSitam // 1 // na cAvinAbhAvajJAnaM vinA tadavagantuM zakyam / tanmUlatvAttasyetyavinAbhAvaM lakSayati / svabhAvataH sAdhyena sAdhanasya vyAptiravinAbhAva iti / vinAzabda RtevadabhAvArtho'vyayam / tato vinA bhavanaM vinA. bhAvaH na vinAbhAvo'vinAbhAvo naantriiykvmityrthH| sAdhya sAdhanayorvakSyamANalakSaNayoH svabhAvAdanupAdhiyogAdyA vyAptiniyamaH so'vinAbhAvo bhvti| ko'rthaH / yatra yatra dhUmAdistatra tatra vadyAdirabhAva na dhUmAdiriti sAdhyasya vAde. yadyApakatvaM so'vinAbhAva iti / atra svabhAvata iti padaM sopAdhInAM hetUnAM pratikSepArtha taiH sAdhyasiddherayogAt / taduktam / anye paraprayuttAnAM vyAptInAmupajIvakAH / tairdaSTairapi naSTavyA vyApakAzAvadhAraNati // nanUpAdhiH kiMlakSaNaH kva ca bhavatIti cet ucyte| sAdhamAvyApaka: sAdhyena samavyAptikaca khluupaadhirbhidhiiyte| upAdhidvidhA nizcita: zazitazca / tatra nizcitobhayavizeSaNavAnizcito yathA khalu hiMsA'dharmo hiNsaatvaat| atra niSiddhatvaM nizcita upAdhiH / sAdhyasya vyAptayA sAdhanasya cAvyAptayopAdhivizeSaNayoH sAdhyavyApakatvasAdhanAvyApakavarUpayonizcitatvAt / uktayoreva Aho! Shrutgyanam Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| vizeSaNayoranyatarasadasadbhAvazaGkAyAM tu zaGgita upAdhiryathA sa zyAmastatputratvAdatra zAkAdyAhArapariNAma upAdhistattvale zAkAdyAhArapariNaterabhAvAnizcayAtmAdhanAvyApakatvaM sndigdhmiti| tasmAtsopAdhirheturna zreyAniti svabhAvapadenocyata iti // 2 // tdbhedmaah| sa vividho'nvayavyatirakabhedAditi // astitvamukhena pratIyamAnA vyAptiranvayaH / nAstitvamukhena pratIyamAnA vyAptiyatirekaH / tadbhedAt sa ityavinAbhAvo dvidhA bhavati // 3 // athAnvayAvinAbhAvaM lakSayati / *sAdhyasAmAnyena sAdhanasAmAnyasya vyAptiranvaya iti // avivakSitAvAntaravizeSaM vahnimAtraM yatsAdhyasAmAnyaM tena kartRbhUtena avivakSitAvAntaravizeSaM dhUmamAtraM yatsAdhanasAmAnya tasya karmabhUtasya yA vyAptiniyamaH so'nvayAvinAbhAvo bhavati atra sAmAnyapadaM vizeSaiH saha vyAptipratikSepArtham / vizeSeSvanuH gamAbhAvena vyAprayogAt / na hi ya: pAsadhUmavAn sa pArsavahnimAniti vyAptirasti / dRSTAnte'nyajAtIyasadbhAvena vyabhi caaraat| na ca vAcyaM vizeSeSu vyAptAbhAvAt sAmAnyavyApta siddhasAdhyatvAnuSaGga iti| vyAptAgnimAtraM saMsAdhya niyataH tadanu tatsAdhanAt / anvayavyAptau ca sAdhyasAmAnyaM vyApaka ____ * 'The word "tatra' is adled in the tixc before the reading adopted there (See p. 5. L. 3 }. Aho! Shrutgyanam Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 1 sAdhanasAmAnya vyApyam / tatra vyApakaM bahuviSayaM vyApyaM tvalpaviSayam / dhUmAbhAve'pyaGgArAvasthAyAmagnisadbhAvAt / taduktam / vyApakaM tadataniSThaM vyApyaM taniSThameva c| vyApyaGgamakamAdiSTaM vyApakaM gamyamiSyate // iti // 4 // vyatirekAvinAbhAvamAha / sAdhanasAmAnyAbhAvena sAdhyasAmAnyAbhAvasya vyAptivya tireka iti // prAguktalakSaNamAdhanasAmAnyAbhAvena prAgukta lakSaNasAdhyasAmAnyAbhAvasya yA vyAptirniyamaH sa vyatirekAvinAbhAvo bhavati / pravAbhAvapadamanvayAvinAbhAvAtivyAptivyapohArtham / vyatirekAvinAbhAve ca sAdhyasAmAnyAbhAvo vyApyaH sAdhanasAmAnyAbhAvazca vyApakaH tato'nvayAyatirekasya vaiparItyaM jJeyam / taduktam / niyamyatvaniyantratve bhAvayoryAdRzI mte| viparIta pratIyete taeva tadabhAvayoH // sAdhyaM vyApakamityAhuH sAdhanaM vyApyamucyate / prayoge'nvayavatyevaM vyatireke viparyAyaH // iti // 5 // mAdhanaM lakSayati / sAdhanaM liGgamiti // atra sAdhanaM lakSya liGgamiti lakSamAm / liGgayate cihAte dUrato'pi liGgI aneneti liGgam / yadanumeyenArthena dezavizeSe kAlavizeSe vA sahacaritamanumeyadhammAnvite cAnyatra sarvasminnekadeze vA prasiddhamanumeya viparIte ca sarvasmin pramANato'sadeva tada Aho! Shrutgyanam Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtparyyadIpikA / prasiddhasyArthasyAnumApakaM liGgam / sAdhyate'neneti sAdhanamucyate taduktam / 82 anumeyena sambaddhaM prasiddhaM ca tadanvite / viparIte ca nAstyeva talliGgamanumApakamiti // 6 // tadAvAha | afvidhaM dRSTaM sAmAnyato dRSTazveti || atra dvividhapadamuktaprakArAvadhAraNArtham / mahAnasAdau dRSTa dahanAdisAjAtyena draSTuM yogye sAdhye pravarttamAnaM sAdhanaM dRSTamucyate / dRSTArthaviSayatvAt / vyAptigrahaNakSaNe sAmAnyavRttyA dRSTasyArthasya pazcAdanumApakaM yasAdhanaM tatsAmAnyato dRSTamucyate / yadyapi sarvaM sAdhanaM sAmAnyato dRSTameva tathApi dahanAdyanumitau dhUmAdyanumArpite vayAdeH pratyakSIkarttuM yogyatvena taddiSayatvAt tatsAdhanaM dRSTameva / itarattu tadvipayyaistatayA sAmAnyato dRSTamiti / ca zabdaH svArthaparArthabhedenApi devidhyasUcanArthaH // 7 // tatra dRSTasAdhanamAcaSTe / tatra pratyakSa yogyArthAnumApakaM dRSTamiti // pratyakSagrahaNayogyaH sa cAsAvarthaca tasyAnumApakaM yatsAdhanaM tat dRSTaM bhavati / sAmAnyatodRSTe'tivyAptinivRttye pratyakSa yogyeti padam / pratyakSagrahaNayogyatAtvava sAdhyasya dRSTacaratvenAnumiterana draSTumaucityena vA seyA // 8 // udAharati / yathA dhUmo'gneriti // Aho ! Shrutgyanam Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / dRSTasajAtIyasya draSTuM yogyasya vAgneranumApakatvena pravarttamAno dhUmo dRSTaM sAdhanaM bhavatItyarthaH // 8 // sAmAnyato dRSTaM saadhnmaah| svabhAvaviprakaSTArthAnumApakaM sAmAnyato dRSTamiti // svabhAvaviprakaSTArthAH paramAkhAdayasteSAM sAmAnyavyAptirvizeSa paryavasAnAdyadanumAyakaM liGga tasAmAnyato dRSTaM bhavati / dRSTasAdhane'tivyAptivyAhattye svabhAvaviprakaSTeti padam | // 10 // tavidarzayati / yathA rUpAdijJAnaM cakSurAderiti / cakSurAdIndriyamatisUkSmatvAt svabhAvavipraSTam / tacca kriyA karaNapUrviketi sAmAnyavyAptamA kriyAyAH karaNapUrvakalve siddhe rUpAdyupalabdhiH karaNa sAdhyA kriyAvAt chidikriyAvaditi mAmAnyato dRSTAdrUpAdijJAnasAdhanAdanyakaraNAsambhave sati pArizeSyAJcakSurAdyanumIyata iti // 11 // punaH saadhnbhedmaah| tatpunahi vidhaM svAdha parArthaJceti // dRSTasAmAnyatodRSTabhedAt vividhamapi sAdhanaM punaIibhedaM bhavati / kathamityAha / svArthamiti / svasmai prAtmane idaM svArtham / ko'bhiprAyaH / mahAnasAdau bhUyodarzanasahAyena pratyakSeNa dhUmadhUmadhvajayonizcitavyAptikasya puMso locanagocarIbhavadyatsAdhanaM dRSTAntAvyaM vinApi parokSaM liGginamavagamayati / tat svasyaiva pratipattibhUtatvAt svArthamityucyate / parArthamiti / parasmai vyutpA Aho! Shrutgyanam Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 nyaaytaatprydiipikaa| dyAyedaM parArtham / ko'rthaH / yatsAdhanaM vyutpAdakena svayaM sAdhyanAntarIyakatvena nirmIya paJcAvayavavAkyaprayogeNa pratipAdyamAna mandigdhAdInAM parokSamathaM lakSayati tatparArthamiti vyapadizyate / na cAtra vAkyAdeva sAdhyAvagatiranumAnasya zAbdatvaprasaGgAt / kintu pnycaavyvvaakyprtipaaditaallinggaadev| nanu parArthamanumAnamiti na snggcchte| yato liGgaM vA liGgasamudbhUtaM jJAnaM vAnumAnam / na ca tayoH vApi pArAyaM prasiddhamasti / athAnumAnAbhidhAyakasya zabdasya pArAyAdamumAnaM parArthatvena samarthate tahiM pratyakSAbhidhAyakasyApi zabdasya pArArthyA. pratyakSamapi tathocyatAmavizeSAt / taduktam / jJAnAhA jJAnahetorvA nAnyasyAstyanumAnatA / tayozca na parArthatvaM prasiddha lokavedayoH // vacanasya parArthatvAdanumAnaparArthatA / pratyakSasyApi pArAya tat hAraM kiM na kalpAte // pratIyate / na vayaM zabdasya pArAyAttadabhidheyamanumAnamapi parArthamiti samarthayemahi kintu parAdhaM yaH paJcAvayavavAkyaprayogastaM liGgapratItyutpAdakatvenAnumitihetutvAdanumAnamityAcakSma hai| na caivaM pratyakSa sthApi pArArthyam / ghaTa: vAstauti pRSTe pratyakSo'yamityu starasya zAbdakAryatvAt / etena vAkyasya sAkSAdanumitimAdhanAbhAvAdaupacArikamamu. mApakatvaM tasya samarthahetupratipAdanenaiva kRtArthatvAditi // 12 // tatra svArtha samarthayate / Aho! Shrutgyanam Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 85 paropadezAnapekSaM svArthamiti // paropadezo vakSyamANalakSaNaM paJcAvayavaM vAkyam / tadanapekSaM yatsAdhanaM tat svArtha bhavati / praarthaanumaane'tivyaaptinivRttyrthmntnsmaasH| pratipattuH pauna:punyAnubhUtacaraliGgaliGgisAha. cayaMsmaraNAt paropadezaM vinApi nizcitAvinAmAvasya sAdhanasya darzanAt yatsAdhyavijJAnaM tadanumAnaM svArthamityarthaH // 13 // parAdha lkssyti| paropadezApekSaM parArthamiti // paropadezaM paJcAvayavaprayogaM parapratipattau yatsAdhanamapekSate tat parAthaM bhavati / yatsAdhanaM paJcAvayavaprayogena pratipAdyamAnaM sandigdhaviparyastAdInAM sAdhyavijJAnaM janayati / tatyarArthamamumAnaM bhavatIti tAtparyyam // 14 // atha paropadezaM lakSayati / paropadezasta paJcAvayavavAkyamiti // paro viparyastAdirupadizyate prabodhyate yena sa paropadezaH / paJcAvayavA vakSyamANA: prtijnyaadyH| sAmAnya vAkye'tiprasaktiniSedhArthamakyaveti padam / zavayavameva nAvayavameva vAkyamiti tathAgatabhAmatapratikSepArtha paJceti padam / sarve vAkyaM sAvadhAraNamiti nyAyAdanyathAniyatArthapradarzakatvena nirAkAipravRttAniyatArthasidde staduccAraNavaiyarthAt paJcAvayavameva vAkyaM paropadezaM mavati ! paJcAvayavaM hi vAkyaM yAvatsu rUpeSu liGgasyAvinAbhAvaH mAdhyena saha samApyate tAvadrUpaM liGga pratipAdayatparaM prabodhayatItyarthaH // 15 // Aho! Shrutgyanam Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydauyikaa| paropadezaH paJcAvayavaM vAkyamityaktamatastAneva paJcAvayavAn vyanakti / __ pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAnyavayavA iti // pratijJAdipadAnAmatha: svasvasthAne vakSyate / pratijJA ca hetuzcetyAdi indaH / avayavA iti| avayavA iva avayavAH prtijnyaadiinaamupcaarennaavyvtvaat| mukhyavRttvA tu dravyArambhakA evAvayavAH / avayavA ityukte hastapAdAdyavayavevatiyAptiH syAttanivRttyartha pratijJAdauni pdaani| pratijJAdInAM cAvayavatvaM paJcAvayavamahAvAkyApekSayA jeyamanyathA teSAmapi padakadambAtmakena vAkyatvAditi // 16 // pratijJAdayo'vayavA ityuktaM tatra yathoddezaM prAka pratijJA prajJApayati / tatra pratipipAdayiSayA pakSavacanaM pratiseti // toti nirdhAraNArthaH / pratijJAyate paraM pratyaGgIkriyate iti prtijnyaa| paraM prati hetuta: pratipAdayitumicchA pratipipAdayiSA sisaadhyissaa| tayA hetubhUtayA vakSyamANasvarUpaH sAdhyadharmaviziSTo dharmI pakSastasya vacanaM bhaNanaM pratijJA bhavati / atra vacanaM pratijJatyukte yatkiJciddacanaM pratijJA syAttadupadAsAtha pakSeti padam / tathApi nigamane'tivyAptiH syAttasthApi pakSavacanatvAt / tanitya | pratipipAdayiSayeti padam / dhAtUnAmanekArthatvAdata pratipipAdayiSA sisAdhayiSAtvena vyAkhye yAnyathA hetvAdInAmapi pratipipAdayiSayA bhaNanAt pratijJAtvApattiH syAditi // 17 // Aho! Shrutgyanam Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / non pratijJAmudAharati / yathAnityaH zabda iti // atra sUtrakArecchA vaicitrayAt vipayvastanirdeze'pi zabdo'nitya iti pratijJA vidheyA / anyathA prAgevAnupanyaste dharmiNi kuDyAbhAve citramivAnityatva nirAlambaM syAt / nanu kevala hetuneva sAdhyasiddhau pratijJAprajJApanaM vyartham / tataH sAkSAtpAramparyeNa vA siddhAsambhavAt / sAkSAttAvana kiJciddacanaM sAdhanAGgam / yasmAditi arthAdarthagateH zaktiH pakSahetvabhidhAnayoH / nArthato na tayornAsti svataH sAdhanasaMsthitiH // nApi pArampayryeNa yato hetuvaco bahirarthAprAmANyAzrayamazaktamapi sAdhyasiddhauM zaktasya dhUmAdyarthasya sUcakaM bhavati / pratijJoktiH puna: sAdhyamevAbhidhatte na punaH siddham / sAdhyaJca na gamakaM vyabhicArAdato na tatsUcakaM pAramparyeNApi / taduktam / zaktasya sUcakaM hetuvaco'zaktamapi svayam / sAdhyAbhidhAnAt pakSoktiH pAramparyeNa nApyalam // iti // naivam / na khalu yatra kvacana sAdhyasAdhanAya hetuprayogastasya prAgapi siDatvAt / kiM tarhi kasmiMzcipratiniyate dharmiNi I tasmiMzcAnupanyaste nirAdhAro hetuH ka pravartteta / tadapravRttI sAdhyasiddhireva | tato dharmigrAhakaM pramANaM praguNayantyA pratijJayA hetorAdhAraH sannidhApyata iti sAdhyasiddhAGgatvAtpratijJA svIkAryeva / tasyAH prAgapi siddhatvAhArthaM tadupAdAnamiti cenna / 13 Aho! Shrutgyanam - Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 nyAyatAtpayya daupikaa| tahAcyastha dharmiNaH svarUpaNa siddhasyApi pratipAdyadharmaviziSTatvAprasiddhasya tena rUpeNa ptthymaantvmmbhvaat| pakSadharmAtApi hatorityameva / yadi kevalamevAnityatvaM mAdhyate tadA zabdadhammasya kRtakatvasthApakSadhammataiva syAt / zabda eva tvanitye mAdhye nAyaM doSaH / tadutAm / sa eva cobhayAtmAyaM gamyo gamaka eva ca / amiddhenaikadezena gamya: middena bo vakaH // iti // 18 // dvitIyAvayavaM vyanakti / sAdhanavakhyApakaM liGgavacanaM heturiti // hinoti gamayati liGgalakSaNamarthamiti hetuH / yena liGgasya sAdhyasiddhau paJcamyantaM hatIyAntaM vA sAdhanatvaM sAdhyanAntarIyakatvaM khyApyata tahacanaM heturityuparyata / mukhyatastu liGgameva hetustasyaiva pakSadhammatvAdisadbhAvAt / vacanaM heturityukte yatkiJciddacanaM hetuH smAttatrivRttyai liGgeti padam / upanaye'tivyAptApanuttyai sAdhanAdipadamiti // 18 // pUrvoktAyAM pratijJAyAM hetumudAharati / yathA tIvrAdidharmopetatvAditi / tovastIkSAH / AdizabdAnmadumadhurAdidhammaparigrahaH / tadu. patatvaM tahattvam / aysrthH| shbdo'nityH| kasmAttIvAdidharmopetatvAt / tIvAdayA hi dhammAH zabdasyaiva tAn hetu bruvatA mUtrakRtA kimuktam / pakSasyaiva dharmoM hetuH kAryo nAnyastasya pakSadhamma tvAbhAvAt // 20 // Aho! Shrutgyanam Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / hetubhedmaah| sa vividho'nvayavyatireko kevalAnvayau kevalavyatirekI ceti // sa pUrvoto hetusvi vidhaH viprakArI bhvti| kathamityAha / anvyvytirekiityaadi| sAdhyamAmAndhena mAdhanasAmAnyasya vyApti ranvayaH / sAdhanasAmAnyAbhAvena sAdhyasAmAnyAbhAvasya vyAptivyatirekastahAn heturnvyvytirekii| vyatirekavyAmirahitaH kevlaanvyo| anvayavyAptirahitaH kevnnvytirekii| cakAro mUla sUtrota pUrvavadAdihetutraviSyabodhanArthaH / pUrvavadAdInAM anvayavyatirekyAdInAca nAmneva bhedo natvarthena nyAyasaMgrahe yuktyantareNa tathA vyAkhyAnAt / tathAca tatra tyA vyaakhyaa| athavA pUrvavaditi kevalAnvayyanumAnam / zeSavaditi kevalavyatireki / sAmAnyato dRSTamiti anvayavyatirako ti / kathaM pUrvazabde nAnvayo vyapadizyate / prAgadhyavasIyamAnatvAt / na hi yAvannAgnibhAve dhUmabhAvo'dhyavasIyata tAvadagnyabhAve dhUmAbhAvo dRSTo'pyadhyavasAtuM zakyate vidhyadhyavasAyapUrvakatvAttaniSadhAdhyavamAyasya / pUrvameva vidyata anvaya evAsti yasyAnumAnasya tatpUrvavat / zeSo vyatirekaH sa evAsti yasya taccheSavat / anvayavyatirekayoH sAdhanAGgayoH sAmAnyena yadanumAnaM dRSTaM tatsAmAnyato dRSTamiti / tatra kAraNAt kAyAnumAnaM pUrvavat / yathA dRSTiviti tAdRzAbdadarzanAt / kAryAkAraNAnumAnaM shessvt| yathopari aSTijane tAdRzanadIpUgdarzanAt / Aho! Shrutgyanam Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 nyaaytaatprydiipikaa| sAmAnyatodRSTaM yathA dezAntaramAptitvAdAdityagatya numaanmiti| anvayavyatirekyAdipadeSvavvayavyatirekAvasyeti bahuvrIhiNeva caritArthatve nityayogakhyApanAthaM matvarthIyopAdAnam / nityayoge'tizAyana iti vacanAt / ayamarthaH / liGgasyAnvayavyatirekAdidvAreNa tavaividhyAbhidhAyaka: zabdo'pyupacArAt vidhA hetubhvti| nanu zabdasya hetule svArthapratipAdanAvinAmAvitvena kazci. hetvAbhAso na syAditi cet / n| hetvAbhAsasya liGgadauSTyAdimUlatvAt zabda sya doSAbhAva eva // 21 // tanAnvayavyatirekiNaM hetuM lakSayati / tatra paJcarUpo'nvayavyatirekIti || triSu hetuSu madhye prapaJcaSyamANa: paJcarUpo heturanvayavyatirekI bhavatItyarthaH // 22 // pacarUpANi darzayati / rUpANi tu pakSadhammatvaM sapakSe sattvaM viSakSAdyAvattirabAdhitaviSayatvamasatpratipakSatvaJceti // tu zabdena parAbhimataM rUpyaM vyapAkaroti / pakSadharmavAdImA trayANAmarthaH svdhigmH| abAdhitaviSayatvamiti / abAdhita: pratyakSAdipramANAviruddo viSayaH sAdhyArtho yasya sa tadbhAvastattvam / asnprtipksstvmiti| na san pratipakSa: sAdhyatvena saha yasya ma nahAvastattvam / eteSAM svarUpaM svayameva vakSyati / pakSadharma Aho! Shrutgyanam Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 anumAnaparicchedaH / lAdIni tataH paJcarUpANi yasmin heto bhavanti so'nvayavyatireko bhavati // 23 // AdyaM rUpaM nirUpayati / tatra sAdhyadharmaviziSTo dharmoM pakSastatra vyApyattitvaM hetoH pakSadharmavamiti // tatreti nirdhaarnnm| sAdhyazvAso dharmazca sAdhyadharma iti karmadhArayastatpuruSe hi dhammiNi vipratipattyabhAvena dhammasyaiSa sAdhyatve dharma dharmAntarAnuSaGgaH syAt / tena vizeSyIbhUto yo dharmI parvatAdiH saH / pacate vyaktIkriyate'rtho'neneti vyutpattyA pakSo bhavati / vaiziSTyasya hiniSThatayA dharmiNyAkSipte'pi yat dharmipadaM tatmAkSAdAkhyAtaeva dharmoM pakSo yathA syAntra punaH saugatamatavat pAramparyApta iti pratipattyartham / pakSavyavasthA tvevam / jJAtavye pakSadharmatve pakSo dharmAbhidhIyate / vyAptikAle bhavedama: sAdhyasiddhI punayamiti / tatra pane vyApya samantAttamadhiSThAya hetoryA vRttiH sA pakSadharmasvaM bhavati / hetoH samastapakSavyApakatvaM pakSadharmavamityarthaH // 24 // dvitIyaM ruupmaah| sAdhyasamAnadharmA dharmI sapakSastatra sarvasminnekadeza vA hetodhatiH sapakSe sattvamiti // samAno dharmoM yasyAsI samAnadharmA / dvipadAimAdanniti sUtreNa bahuprIhisamAsAntAdan / tataH mAdhyapadena saha tatpuruSaH / Aho! Shrutgyanam Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 nyaaytaatpryydiipikaa| tataH mAdhyena maha yastulyadharmA ma sapakSo bhvti| taveti sapane samaste ekadeze vA hetoryA vRttiH sA sapakSe sattvaM bhavati // 25 // TatIyaM rUpaM yaacsstt| sAdhyayAvRttadharmA dharmI vipakSaH tatra sarvasmin vipakSe hetoravRttivipakSAhyAvRttiriti // sAdhyAyAvattadharmA sAdhyayAvRttadharmA sAdhyazUnya ityrthH| sa tAdRzo vipakSa ityucyte| tatra samaste'pi vipakSe hetorvRttivipkssaaghaattirbhvti| atra dharmIti padaM vyatireka dRSTAntaM vinApi tadabhAva tanneti vacanAdeva vyApti: sidyatIti sugatamatapratikSepArtham / dharmiNaM vinA vacanamAtreNa sAdhyasiddhAbhAvAt / anyathA vahnisagAI dhama sadbhAva iti vacanAdeva vyAptisiddhAvanvayadRSTAntasyApyanabhyupa gamaprasaGga iti // 26 // caturthe rUpaM samarthayate / pramANAvirodhini pratijJAtArtha hetorvatirabAdhitaviSayava. miti // pramANAni pratyakSAdIni tairavirodhaH pramANAvirodhasta hati pratijJAtArthe nityatvAdidhammake zabdAdau hetoryA vRttiH mA'bAdhita-" viSayatvaM bhavati / idaM ca rUpaM rUpyavAdibhiravazyamabhyupagantavyamanyathA hetobAMdhavaidhuryajarjaratyApAtAt / avinAbhUtasya hetI: kathaM bAdha iti cet / yadi rUpyamAna mevAvinAbhAvastadAstyeva bAdho yathAnuzNo'yamagniH kRtakavAdityasyaiva / athAnyat kiJcida Aho! Shrutgyanam Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 103 vinAbhAvastadA rUpyAnna kiJcidanyadukta miti hetorbAdhastadavastha ev| nanu pratyakSAdivirodhaH kiM pakSasya doSaH kiM vA hetoH / ucyate / na pakSasya doSo'numeyasya tAdavakhyAt / nApi hetoH / khaviSaye tasya sAmAt viSayAntara sarvasyavAsAmAt / kintu pratipAdayituridaM dUSaNam yaH sAdhanamaviSaye prayuktI / yadi pratijJAtArthapratItiyogyatAvirahaH pratijJAtArtha pratipAdanayogyatAvirahazca doSo'bhimatastadA karmakaraNayorapi sa syAditi hetorbAvavidhvaMsArthamabAdhitaviSayatvamaGgIkAryamiti // 27 // paJcamaM rUpaM prapaJcayati / sAdhyataviparItayo: sAdhanasyAtrirUpatvamasatpratipakSatvamiti // sAdhyaM zabdAdenityavAdikaM tahiyarItamanityatvAdikaM tayoH / sAdhanasya kRtakalAdeyatpakSadhamatvamapakSesattvavipakSAghAttilakSaNavirUpatvarAhityaM tadasatpratipakSatvaM bhvti| viduSA svamAdhyasAdhanAya sa heturna vaktavyo ya: parasyApi vadatastathaiva trirUpo bhUtvA parapakSasiddhA kalpAta / yathA yahe dAdhyayanaM tahedAdhyayanapUrvaka vedAdhyayanatvAdidAnIntanavedAdhyayanavat / etAdRzo hetuH parapakSa tirUpa: syAt / yathA yaddedAdhyayanaM tad gurvadhyayanapUrvakaM vedA. dhyayanatvAdidAnIntanavedAdhyayanavat iti // 28 // anvyvytirekennaavaantrbhedaavaah| sa vividhaH sapakSavRttibhedAditi // Aho! Shrutgyanam Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| ___saekSa iti dRSTAntastatra sarvasminnekadeze vA yA vRttistadbhedAt sarvasapakSavyApakasapakSakadezavyApakabhedAdanvayavyatireko dvidhA bhidyata ityarthaH // 28 // tatrAdyaM bhedamudAharati / tadyathAnityaH zabdaH kAryavAditi sarvasapakSavyApaka iti // * atra zabdasyAnityatve sAdhye'nityatvAkAnto ya: sa sarvo'pi mapakSastatva ghaTAdau sarvatra kAryatvamastIti asau kAryatvahetuH srvspkssvyaapko'nvyvytirekii| anityatvantvana vastutve sati kAraNAdhInaH svarUpanAzo vivakSitantena / prAgabhAvasya nazvarasthApi kAryavAbhAvenAsau hetuH sarvasapakSavyApako na bhavatIti na vAcyam / tasya praagutaanitytvlkssnnvaabhaat| tathA kAryavamapi vastutve sati kAraNAdhIna: svAmalAbhastena kAryatve'pyanityatvazUnyena pradhvaMsena prastutaheto naikAnti katvaM tasyAvastulAditi // 30 // hitoyaM bhedmaad| mAmAnyavatve satvasmadAdibAyendriyagrAmhAtvAditi sapakadezattiriti / ana zabdo'nitya iti prAcyeva prtijnyaa| sAmAnyavattve satyasmadAdItyAdi hetuH| tatendriyagrAhyatvAdiyukta manaindriya --------...--- . ...--- ..-..--. ___ * The word saya in sarva pakSa vyApakaH is oinitted in our test [ Vide p. 6. L. 13. Aho! Shrutgyanam Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 105 grAhyeNa nityenAtmanAnaikAntikatvaM syAttanivRttyai ca bAhyetipadam / tathApi yoginAM bAhyendriyagrAhyernityaiH paramANubhirvyabhicAra stadapatye asmadAdIti padam / na ca te'smadAdibAhyendriyagrAhyAH / evamapyasmadAdibAhyendriyagrAhyeNa nityena sAmAnyenAtivyAptistadapAstye sAmAnyavattve satIti padam / na ca sAmAnye'nyakAmAnyaM anavasthAdausthyAnuSaGgAt / grava zabdasyAnityatvaM sAdhye yAvAnanityaH pakSastAvAn sarvo'pi sapakSastatra ghaTAdAvayaM heturasti sukhAdau nAsti tasyAntaH karaNavedyatvAt / tataH sapakSekadezattitvaM hetoH / anayorDayorapi hetvoranvayavyatirekitvAhayatireka: svayamabhyUhyaH H / sapaka nanu pakSe bhAgAsiddhatvavat sapacaikadezavarttitvamapi hetordoSa iti cet / na / bhAgAsiddhatve hetoH svarUpameva na syAt dezavRttitve tu ko doSaH / kiM svarUpahAniH sAdhyAsAdhakatvaM vA / nAdyaH kalpaH pakSadharmatvenaiva tasya nipatatvAt / na dvitIyo'vinAbhAvenaiva tasya vyavacchinatvAt / kiJca yadi sapakSaikadezavRttirapi doSastadA yasya sarvathA sapakSaeva nAsti sa kevalavyatirekI kathaM prAmANyasaGkaTamATokateti yatkiJcidetat // 21 // atha kevalAnvayinaM lakSayati / *pakSavyApakaH sapakSavRttiravidyamAnavipakSa: kevalAnvayo pUrvavavidha iti // In our text the word "saca" is added before the word qfafafau: ( Vide page 6, Line 16 ). 14 Aho! Shrutgyanam Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| kevalAnvayauti zabdArthaH pUrvavat / yo hetu: pakSaM vyApnoti sapakSe ca vartate vipakSo yasya nAstyeva sa vyatireka vyAptAbhAvAt kevalAnvayItyucyate / pakSavyApaka: kevalAnvayoti kRte vyatirekiNi ativyAptistAvacchittyai sapakSavRttiriti padam / anvayavyatirekiNyatiprasaktipratiSiA avidyamAnavipakSeti padam / tathAnukta mapi kAlAtyayopadiSTa tvAdidoSApanuttyai abAdhitaviSayatvAsatpratipakSatve satIti vizeSaNamiha kevalavyatirekiNi ca vijJeyam / kevalAnvayItyanena ye na vinA kenacit kasyacidabhAvo hyavinAbhAva iti vyutpattibalamavalambamAnA vyatirekavyAptimeva manvate taanniraacsstt| abhAvasya bhAvapUrvakatvena vyatirekavyApteranvayapUrvakatvAt / tato vipakSAdyAvRttivikalacAtUrUpyazAlI kevalA. nvayItyuktam / sa ca pUrvavaditi anvayavyatirekivat sarvasapaJcavyApakamapakSakadezavRttibhaMdAdhA bhavati // 32 // tatrAdyaM bhedamudAharati / *tadyathA vivAdAspadIbhRtAnyadRSTAdIni kasyacitpratyakSANi prameyatvAt karatalAdivaditi sarvapakSavyApaka iti // puNyapApasvargezvarAdaunAmadRSTAnAM pratyakSa tvaM momAMsakA na manvate / tAn prati naiyAyiko'numAnayati vivAdetyAdi / atrA. dRSTAdInAM prameyatvADetoH kasyacid yogyAdeH pratyakSa sAdhyate / * The reading adopter loy the comtuen taller lucre, diller's suni what from our text (Sec pe 0, Ling 18). Aho! Shrutgyanam Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumaanpricchNdH| yathA karatalAdIni prameyatvAt kasyacitpratyakSANi tathA adRSTAdaunyapi yogyAdeH pratyakSANi bhavantItyarthaH / ayaca hetuH samastavastu stomasya prameyatvAkAnyA sarvasapakSavyApakastathA kasyacitpratyakSatve bhAdhye apratyakSasya kasyApi vastuno'bhAvAdevAvidyamAnavipanazca kevalAnvayinaH prathamo bhedo jeyaH // 33 // dvitIyaM bhedmudaahrti| saiva pratijJA mImAMsakAnAmapratyakSatvAt asmatsakhAdivaditi sapakSakadezattiriti // atra vivAdAspadobhUtAnyadRSTAdaunotyAdi prAyeva pratijJAtAni maumAMsakAnAmapratyakSavAditi hetunA kasyacitpratyakSANi sAdhyante / yathAsmatsukhAni maumAMsakAnAmapratyakSANyapi asmatpratyakSANi tathAdRSTAdauni maumAMsakApratyakSANi kasyacid yogyAdeH pratyakSANi bhvntiityrthH| kasya cit pratyakSavastha sarvatrApi vidyamAnatvAt avidyamAnavipakSI ghaTAdI mImAMsakAnAmapratyakSatvasya hetorabhAvAt sapakSakadezavI kevalAnvayimo 'yaM dvitIyo bhedaH / mImAMsakAnAmapratyakSatvantvatra maumAMsakapratyakSAtiriktapramAkha grAhyalaM vivakSitamanyathA mImAMsakAnAM pratyakSatvaniSedhena tadyatiriktapuruSapratyakSatvasya hetutve sAdhyavaizidhya syAniSedhamAtrasya ca hetule zaviSANAdinA vyabhicArI bhavettastra mImAMsakApratyakSave'pi kasyacidapratyakSatvAt / na ca kevalAnvayo na pramANa miti vAcam / vyatirekavyAptAbhAve'pi tasya pramANa Aho! Shrutgyanam Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 nyaaytaatpryydiipikaa| pratiSThitatvAt / tathAhi kevalAnvayo pramANaM samyagavinAbhAva balenArthapratipAdakatvAt / anvayavyatiraikivaditi // 34 // kevalavyatirekiNaM lakSayati / pacavyApako'vidyamAnasapakSo vipakSAdyAvRttaH kevalavyati. rekauti // yo hetuH pakSaM vyApnoti yazca sapakSavikalo yazca vipanAyA. vRttaH sa kevalavyatirekI bhavati / pakSavyApakaH kevalavyatirekauti lakSaNe te kevalAnvayyAdAvatiyAptistanivRttyai avidyamAna. spkssetipdm| tathApi viruddhe'tivyAptistadapohAthai vipakSAdyAhatta iti padam / etena kevalayatirako sapakSe sattvalakSaNekarUpavikalacAtUrUpyabhAgbhavatItyuktam // 35 // kevalayatireko dedhA prasaGgonneyo apramaGgobreyo c| tatra praagprsnggotreyinmaah| ___ yathA sarvavitkarnupUrvakaM sarva kArye kAdAcitkatvAt / yatsarvavikattapUrvakaM na bhavati tanna kAdAcitkaM yathAkAzAdIti // yaH sRSTimIzvarakakAM na manute taM pratodamanumAnam / atra kSiyAdeH sarvasya kAryasya marvavitkartapUrvaka tvaM sarvajJahetukatvaM sAdhyaM tatra bhagavata: sisRkSAsanihorSAbhyAM bhavanAbhavanarUpaM kAdAcitkatvaM vyaktameva / yatmavavikatapUrvakaM na bhavati tantra * The ruling itlopted by the commentator bere differ's suthewhat from our text ( Scell*T. line 3-5 Aho! Shrutgyanam Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / kAdAcitkamiti sAdhyAbhAvapUrvakaH sAdhanAbhAvo vyatirekavyAptiH / AkAzAdIti vyatirekadRSTAntaH / atra sarvasya kAyryasya pacIkRtatvAdeva sapakSAbhAvAdanvayavyAptina bhavatyeva / 108 nanUdakAdyAharaNakAryyasyAsarva vidasmadAdikartRpUrvvakasya pratyakSeNopalambhAtpratyakSabAdhitaH paca iti cenna / tatprati tasthApi savittvAdanyathA yadi tattena na jJAyeta tarhi na kriyeta kriyAyA jatipUrvakatvAt / na caivaM yatkiJcitkarttRpUrvakaM sAdhyaM syAddipace bAdhakasahitasyaiva kevalavyatirekiNa: mAdhyamAdhakatvAbhyupagamAt / aara zazaviSANAdipUrvakatvamapi sAdhyaM nirastaM jJeyam | tadabhAve tadutpAdyasya kasyApyabhAvAt / sarvvavidabhAve tu kAya - citrAmeva na syAt / etena kevalavyatireko tarkasahita eva pramANaM bhavatItyuktam / anvayAbhAvAt kevalavyatirekApramANamiti cenna / vyatirekAbhAve kevalAnvayino'pyaprAmANyaprasaGgAt / tataH kevalavyatirekI pramANamavAdhitaviSayatvAt pratipatatve sati sarvvavipakSAdyAvRttatvAdanvayavyatirekivaditi // 26 // prasaGgotreyinamAha | prasaGgadAreNa vA yathA nedaM nirAtmakaM jIvaccharIramaprANAdiprasaGgAlloSTavadatIti // prasaGgazabda eva dvAramupAyastena prasaGgazabdopAdAnenetyarthaH / idamanumAnaM nairAtmAvAdinaM prati / yadi jIvatAM zarIraM nirAtmakaM Aho ! Shrutgyanam Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 nyAyatAtparyadIpikA / syAttarhi loTavadaprANAdimaGgavedaprANAdimattvena loTrasya nirAmakasya darzanAditi tAtparyArthaH / jIvaditi padaM zavatvaparihArArtham / prayogastvittham / idaM jIvaccharIraM sAtmakaM prANAdimattvAt yatra sAtmakaM tatra prANAdimadyathA loSTamiti // 37 // adhunA samyagadhetusvarUpapratipattyai hetvAbhAsAn vyAcikhyAsustAn prastAvayati / etena hetvAbhAsAnAmahetutvamuktaM bhavatIti // etena hetusvarUpabhayanena hetvAbhAsAnAma hetutvamuktam / hetulakSaNarahitatvAditi bhAvaH // 38 // teSAM lakSaNamAha / hetulakSaNarahitA hetuvadavabhAsamAnA hetvAbhAsA iti // tena hetulakSaNaM prAgupavarNitaM pAJcarUpyaM cAturUpyaM vA / trikalAH paJcamyantatvena tRtIyAntatvena vA hetuvat sphuranto tava hetvAbhAsA bhavantItyarthaH / hetvAbhAsA iti lakSa kRte sAkAGgaM vacastanivRttyarthaM hetuvadavabhAsamAnA iti padam / samyagvetAvativyApticchide hetulakSaNarahitA iti padam / hetulakSaNarahitatvaM tu hetuvyatirikte sarvvavApyastIti tatra hetvAbhAsatvabhide hetuvadavabhAsamAnA iti padam // 38 // atha tAnnAmrA sAmnAyaM nirdizati / Aho! Shrutgyanam Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / asiddhaviruddhAnaikAntikAnadhyavasitakAlAtyayApadiSTaprakaraNa samA iti // asiddhazca viruddhathetyAdivandaH / eSAM padArthoM nijalakSaNe akSyate / asiddhAdinAmAnaH SaT hetvAbhAsA bhavantItyarthaH // 40 // I siddhaM lacayati / tatrAnizcitapakSavRttirasiddha iti // tatreti SaTsu hetvAbhAseSu / siddhayati yaH sa siddho na siddho'siddhaH | anizcitA sandigdhA vipratipannA vA pate vRttiryasya sa heturasinAmA hetvAbhAso bhavati / pakSavRttirasiddha ityukta samyagvetAvasyasiddhatvaM syAttanivRttyai anizciteti padam / yasya hetoH pakSadhammatvaM sandigdhaM so'siddha ityarthaH // 41 // viruddhaM lacayati / 111 + pakSavipakSayoreva varttamAno viruddha iti // sAdhyaM viruNaDIti viruddhaH / yo hetuH sapakSe satyasati vA pakSe vipakSe eva ca pravarttate sa viruddhanAmA hetvAbhAso bhavati / yakSa eva varttamAnI viruddha ityukte'nadhyavasite'pi viruddhatvaM syAttadapohAya vipakSeti padam / evakAraH sapakSavyAvRttipakSavipakSapravRttipratipattyarthaH // 42 // * The reading "te cAnekaprakArAH " is added in our text before the reading adopted by the commentator here. [ See }" 7. LO]. !" + In our text the word " hetu: is added before the word "viruGgaH " P. 7. Line 11 ), (See Aho! Shrutgyanam Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 nyAyatAtparya diipikaa| anekAntikaM prkttyti| pakSamapakSavipakSavRttiranaikAntika iti // ekasminnante sAdhye niyata aikAntikastahiparyasto'nakAntiko yo hetuH pakSatrayaM vyAnoti so'nekAntiko bhavati / pakSavRttiriti kRte'nadhyavamitatvaM syAttabikRttya sapakSeti padam / samyagadhetAvativyAptivyavacchittyai vipakSeti padam // 43 // anadhyavasitaM prakAzayati / sAdhyAsAdhakaH pakSa eva vartamAno'nadhyavasita iti // yo hetuH sapakSavipakSayoH satorasatorvA na bhavati / kevalaM pakSaM vyApnoti sa sajAtIyavijAtIyavyAvRttitvenAnizcito'nadhyavasitanAmako hevAbhAso bhvti| pakSa eva vartamAna ityata kevalavyatirekyapyanadhyavasitaH syAttadapAstu sAdhyAsAdhaka iti padam // 44 // kAlAtyayApadiSTamAcaSTe / pramANa bAdhite pakSe vartamAno hetuH kAlAtyayApadiSTa iti // pramANAnupahatapakSopanyAsAnantaraM hetUpanyAsasya samaya: kAlastadatyaye tadatikrame satyapadiSTaH kAlAtyayApadiSTaH pratyakSAdipramANa bAdhite pakSe yo heturvartate sa kAlAtyayApadiSTo bhavati / samyagadheto: kAlAtyayApadiSTavAnivRttyarthaM pramANabAdhitaMti padam // 45 // prakaraNasamaM lakSayati / svaparapakSasiddhAvapi virUpo hetuH prakaraNasama iti // Aho! Shrutgyanam Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / prakaraNe pakSe pratipakSe ca vizeSAnupalambhAt samaH prkrnnsmH| samatvaM tu panadhatva-sayakSesattva-vipakSAgAttilakSaNa rUmyeNa vijJeyam / yo hetuH svapakSaparapakSayoH sAdhanAya rUpyavAn sa prakaraNasamo bhavati / ___ nanu yadi prAktanasya hetoyathoktalakSaNatvamavagataM tadA tena yo'rthaH samarthita: sa tathaiveti na dvitIyasya prayogaH prApnoti prtipttibaadhittvaat| atha prAktano yathoktalakSaNo na bhavati tadAnImasiddhatvAdi. doSaH syAnna prakaraNasamasamiti cetr| sAdhyatadiparaute prati rUpyavattayA sAdhyAsAdhakatvena tasya helAbhAsatvAt / sa cA. siddhAdibhyaH pRthagevAnizcitapakSavattitvAdilakSaNAnAkrAntatvAditi // 46 // saMpratyeSAM katipayanidarzananidarzanArthaM kArmena vktmshkytvmaavedyti| yadyapi caiSAM sUkSmA bhedA anantatvAna zakyante vaktraM tathApi sthUlA dRSTimAzritya kiyanto bhedAH pradarzyanta iti / AnantyAtma-bhedAn vaktamapadiSTatayA ziSyasemuSoDA katipayAn bhedAn nidarzayiSyAmIti bhAvaH // 47 // ttraasiddhbhedaanaah| amitabhedAstAvat / svarUpAsiddhI yathAnityaH zabdaH cAkSuSavAditi // varUpaNA siddhaH svarUpAsiddhaH / atra zabdasyAnityatve sAdhye 15 Aho! Shrutgyanam Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 nyaaytaatpryydiipikaa| cAkSuSatvaM svarUpeNAsihaM zabdasyAcAkSuSatvAt / hetuzca nizcita. dhambhidhammalena prasiddha eva gaveSyate // 48 // dvitIyaM bhedmaah| vyadhikaraNAsiDo yathAnityaH zabdaH paTasya kRtakatvAditi // pakSAhisadRtamadhikaraNaM yasyAsau vyadhikaraNa: vyadhikaraNazcAsAvasidazceti vyadhikaraNAsiddhaH / pakSavyatiriktAdhAra ityarthaH / atra paTasya kRtakave zabdasya kimAyAtaM nAnyakkatakatvenAnyo' nityo bhavati / caivabhuktau mitrasya saptiprasaGgAt // 4 // tauyaM bhedaM bhaNati / vizeSyAsiDo yathAnityaH zabdaH sAmAnyavatve sati cAkSuSatvAditi // vizeSyeNa cAkSuSatvalakSaNenAsiddho vishessyaasiddhH| yadyapi cAkSuSatvaM zabde svarUpata evAsiI tathApyatra vizeSyatayA tadupAdAnAvizeSyAsiddhatvaM hetoH| sAmAnyaM cAkSuSamasti na ca tadanityaM taddAvacchedArtha sAmAnvavattva satauti padagrahaNam // 50 // caturtha bhedaM samarthayati / vizeSaNAsinI yathAnityaH zabdazcAkSuSatve sati sAmAnya svAt // cAkSuSattve satauti vizeSaNenAsiddho vizeSaNAsiddhaH sAmAnyavattvAditi padaM prAgvat // 51 // paJcamaM bhedaM prpnycyti| bhAgAsiddho yathAnityaH zabdaH prayatnAnantarIyakatvAditi // Aho! Shrutgyanam Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 anumAnaparicchedaH / bhAge pakSakadeze'siddho bhAgAsiddhaH / prayatnaH zabdajanako vyApArastadanantaraM bhavaH prayatnAnantarIyakastagAvAt / kaH prayatnaH zabdotpattAviti cet / ucyate / .. zabdo varNAvarNAtmakatayA hedhaa| akArAdivarNAtmakastaditaraH shngkhaadiheturvrnnaatmkH| tatra varNAtmakasyotpattiravam / prAtmamanasoH saMyogAt smRtyapekSA varNoccAraNecchAstadanu prayatnastamayekSyamANAdAtmavAyusaMyogAhAyukarma ma cor3e gacchan kaNThAdaunabhihanti / tataH sthAnavAyusaMyogApekSAt sthAnAkAzasaMyogAt vrnnotpttiH| avarNAtmakastu bheraudaNDasaMyogAdyapekSA ryAkAzasaMyogAheNuparva vibhAgApekSAtparvAkAzavibhAgAJcotpadyate iti / IdRzaM prayatnAnantarIyakatvamAdya eva zabde vidyate na hitoyaTatIyazabdAdau teSAM zabdajatvAt / tathAca prazastapAdabhASyam / "zabdAca saMyogavibhAganiSpavAhocIsantAnavacchabdasantAna iti" / yathA jalavIcyAstadavyavahite deze vocthantaramupajAyate tato'nyattato'pyanyadityanena krameNa vaucIsantAno bhavati / tathA zabdAdutpannAttadavyavahita deze zabdAntaraM tato'nyattato'pyanyadityanena krameNa zabdasantAno bhavatItyarthaH / zabdAtkathaM zabdotpattiriti cet / zrotrazabdayoniskiyatvena gamanAgamanAbhAvAdindriyANAM prApyakArivAt prakArAntareNa cAnupalambhAhIcausantAne svotpattideze vinazyantInAmapi vIcInAM khAmantradeze svasadRzakAryArambhaparamparayAnya dezaprAptidarzanAcchabdo. tyavaH zabdasantAnaH priklpaate| na cAnavasthA yAvanimitta Aho! Shrutgyanam Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 nyaaytaatpryydiipikaa| kAraNabhUtakoSThavAtAnuvartanaM zabdasantAnopalambhAt / ataeva prativAtaM na zabdopalambhaH / koSThavAyupratighAtAditi // 52 // SaSThaM bhedaM vyAcaSTe / prAyAsiddho yathAsti pradhAnaM vizvapariNAmitvAditi // AzrayeNAsiddhaH aashryaasiddhH| sAMkhyamate idaM vizvaM pradhAnAtmakaM pradhAnaM ca sukhaduHkhamohasvabhAvAnAM sattvarajastamasAM sAmyAvasthA praktatirucyate / pradhAnasya svarUpaM caitat / triguNamaviveki viSayaH sAmAnyamacetanaM prasavadharmi / vyakta tathA pradhAnaM taddiparItastathA ca pumAn // vikhaM pariNAmo'styasya vizvapariNAmi tadbhAvastattvaM tasmAdikhapariNAmitvAvetorasya pradhAnasyAstitvaM yadA sAMkhyena mAdhyate tadA naiyAyikamate tasyAsiDalAt taniSTho heturAzrayAsiddhaH syAditi // 53 // saptamaM bhedmbhidhtte| AzrayaikadezAsiddho yathA nityAH pradhAnapuruSevarA akRtakatvAditi // ___ atra pakSIkatAnAM pradhAmAdInAM madhye pradhAnasyaikadezasya naiyAyikamate asiddhatvAdAzrayaikadezAsiddhatvaM hetoH // 54 // aSTamaM bhedaM vyAcaSTe / vyarthavizeSyA siddho yathAnityaH zabdaH katakatve sati sAmAnyabattvAditi // vyarthavizeSyazvAsAvasidazceti vigrhH| ava zabdasya kataka Aho! Shrutgyanam Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 117 tvenaivAnityatvasiDa sAmAnyavattvamiti vizeSyaM vyartham / avIttaratra ca vyarthamiti padaM vizeSyAsiddhavizeSaNA siddhavyava cchedArtham // 55 // 'navamaM bhedaM bhagati | vyarthavizeSaNAsiddho yathA anityaH zabdaH sAmAnyavattve sati kRtakatvAditi // vyarthavizeSaNacAsAvasiddhazceti samAsaH / atrApi sAmAnyavattvamiti vizeSaNaM vyartham / iha pUrcchatra ca kRtakatvasyAsiDatvaM nityatvavAdyapecayAnyathA vyarthavizeSyatvaM vyarthavizeSaNatvaM ca syAtra tvasiddhatvamiti // 56 // dazamaM bhedaM dizati / *sandigdhAsiDo yathA dhUmavASpAdivivekAnizvaye kacidAhAmnimAnayaM pradezo dhUmavattvAditi // kimayaM dhUmo bASpo vetyevaM sAdhane'nizvite satyattra prayuktaM dhUmavattvaM hetuH sandigdhAsiDo bhavati / etena sAdhanaM nizcitameva prayoktavyaM nAnyathetyuktam // 57 // ekAdazaM bhedaM prakAzayati / sandigdhavizeSyAsiddho yathAdyApi rAgAdiyuktaH kapila: puruSatve satyadyApyanutpannatattvajJAnatvAditi // * The reading adopted by the commentator here differs somewhnt from the text ( See page 8, Line 11 ). The word af is omitted in the text (See p 8, L 141. Aho ! Shrutgyanam Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 nyaaytaatpryydiipikaa| ___ atra kapilasya rAgAdiyuktatvaM sAdhyam / kapilo'pi kaIi. cinIrAga: syAttata: siddhasAdhyatvaM bhavettadapohAthaM po'dyApIti pdm| ghaTAdinA vyabhicAranihattva puruSatve sati padam / sathAnutpatratattvajJAnavAdityukte mahAyoginAmanutpannatattvajJAnatve'pi naurAgatvAttaivyabhicAraH syAttanivRttya hetAvaSyadyApati pdm| atrAnutpannatattvajJAnatvaM vinavyaM sandigdhaM ko vedAdyApi kapila utpatritattvajJAno'nyathA veti sandigdhavizathAsiDo he tuH // 58 // dvAdazaM bhedaM vyanakti / __ sandigdhavizeSaNAsiddhI yathAdyApi rAgAdiyuktaH kapila sarvadA tattvajJAnarahitatve sati puruSatvAditi // atrApyadyApIti prAgvat / tattvajJAnarahitatvasya kAdAcikatve rAgAdiyuktavaM na siddhediti sarvadeti padam / atra sarvadA tattvajJAnarahitatvaM vizeSaNaM sandigdham / ko vaida kapilaH sarvadA tattvajJAnarahito'nyathA veti // 58 // nanu parairubhayAsiddhAnyatarAsihatayA'siddhasya devidhyamabhihita tadatra kasmAtrIcyata ityAha / *ete'siddhabhedA yadobhayavAdyasiddhatvena vivakSitAstadobhayA siddhA bhavanti / yadAvanyataravAdyasiddhavena vivakSitAstadAnyatarA. siDA bhavantIti // * The commentator his it given cxamples of forefatura and vizvavizeSaNAmiDa which are mentioned in the text (Sce pages Line 16-19), Aho! Shrutgyanam Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / prAguktA ete dAdazAsiDabhedA anityaH zabdaH cAcuSatvAdityAdivadyadA vAdiprativAdinorasiddhatvena vaktumiSTAstadobhayAsiddhA bhavanti / yadA tu vAdiprativAdino rekatarAsiDatvena momAMsakaM prati zabdo'nityaH kRtakatvAdityAdivaddimaNiSitAstadAnyatarasiddhA bhavantItyarthaH / anayormadhye anyatarAsiddhaH pratikAryyo bhavati / hetvantareNa tasya sAdhayituM zakyatvAt / taduktam / yo'pi tAvat svayaM siddhaH parAsiDo'bhidhIyate / bhavettatra pratIkAraH tato'siddhe'pi kA kriyA // 60 // evaM dAdazAsiddhabhedAnabhidhAya viruddhabhedAnAha / 118. viruddhabhedAstu sati sapakSe catvAro viruddhAH / pakSavipakSavyApako yathA nityaH zabdaH kAryyatvAditi // viruddhabhedA ucyante iti zeSaH / tu zabdo'siddhAdviruddhavyavacchedakaH / viruddhabhedAstu sapane satyasati ca bhavanti / tataH prAk prAco bhedAn vyAcaSTe sati sapace ityAdi / ana kAya - lakSaNo hetuH pace zabde vipace ghaTAdI ca varttate / AtmAdau sapakSe satyapi na varttata iti viruDo hetuH / kAryatvaM tu prAgasataH sattAsamavAyaH / tacca pradhvaMsAdiSu nAstIti kAryatvahetorviruddhatvamevAnyathAkAraNAt svAtmalAbhaH kAryyatvamiti kAryatvalacaNe kRte pradhvaMsAdiSu tatsattvenAnaikAntikatvaM syAt // 61 // dvitIyaM bhedamAha / vipakSaikadezavRttiH pacavyApako yathA nityaH zabdaH sAmAnya vattve satyasmadAdibAhyendriyagrAhyatvAditi // Aho ! Shrutgyanam Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 nyaaytaatpryydiipikaa| ____ atra vAhyendriyagrAhyatvAdityukte yogibAhyendriyagrAhyaH para mANabhiH sapakSavRttitvAviruddhatvaM na syAdityasmadAdigrahaNam / asmadAdibAhyendriyagrAhyatvaM sAmAnye'pyastIti sAmAnyavattve satIti padam / ayaM heturvipakSe ghaTAdAvasti sukhAdo nAsti tasyAntaHkaraNagrAhyatvAditi viyataikadezavartI // 62 // tRtIyaM bhedaM vynkti| pkssvipksskdeshttiy'thaa| nityaH zabdaH prayatnAnantarIyakavAditi // pakSIkRteSu sarvazabdeSu prAye eva zabde prayatnAnamtarIyakatvaM prayatnatAratamyAnuvidhAyitvamasti na dvitIyavatIyAdizabdeSu teSAM zabdajatvAditi pakSakadezattitvaM hetoH| tathA vipakSe ghaTAdI sadbhAvAt tRNAdAvasadbhAvAcca vipakSakadezahattitvaM ceti // 63 // caturtha bhedaM smrthyte| pakSakadezattivipakSavyApako yathA nityA pRthivI atakavAditi // pRthivI hidhA paramANu kAryarUpabhedAt / tathAca prazastapAda bhAtham / sA bidhA nityA cAnityA ca / paramANulakSaNA nityA kAryalakSaNAvanityeti / tatra paramANurUpAyAM pRthivyAM katakatvaM nAsti kAryarUpAyAmastIti pksskdeshvRttitvm| vipakSe'nitye sarvatrApi kRtakatvamastyeva / eSu caturvapi bhedeSu AtmAdau nitye sapakSe satyapi hevattiya'tati // 64 // Aho! Shrutgyanam Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumaanpricchedH| 121 sati sapane caturo viruddhabhedAnabhidhAyAsati sapakSe tAnAha / __ asati sapakSe catvAro viruddhAH / pakSavipakSavyApako yathA AkAzavizeSaguNa: zabdaH prameyatvAditi // sapakSetvasati catvAro viruddhabhedA abhidhIyanta iti vaakyopskaarH| atrAkAzavizeSaguNatvaM sAdhyaM tacca zabdavyatirikto'nyatra kApi nAstIti saghanAbhAvaH / evamuttareSu viSvapi hetuSu jeyam / hetoH pakSavipakSavyApakatvaM pratItameva // 65 // dvitIyaM bhedaM bhnnti| pakSavipakSakadezattiyathA / AkAzavizeSaguNa: zabdaH prayatnAnantarIyakatvAditi // prayatnAnantarIyakasya hetI: pakSe prathamazabde madbhAvAcchabdaja. zabdeSvasadbhAvAt AkAzavizeSaguNavyatirikta vipakSe ghaTAdAvastivAdAtmAdAvanastitvAcca pakSavipakSakadezattitvam // 66 // tRtIyaM bhedaM vyAcaSTe / pakSavyApako vipakSakadezattiryathA AkAzavizeSaguNaH zabdo bAdhendriyagrAhyatvAditi // grAhyatvaM grahaNayogyatvaM tatyakSIkRteSu sarveSvapi zabdevastIti pakSavyApakatvaM vipakSe AkAzavizeSaguNatvavyatirikta ghaTAdau bAhyendriyagrAhyatvamasti sukhAdau nAsti iti vipakSekadezavattitvam // 6 // caturthabhedamabhidadhAti / Aho! Shrutgyanam Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 nyaaytaatpryydiipikaa| vipakSavyApaka: pakSakadezattiyathA AkAzavizeSaguNa: zabdo' padAtmakatvAditi // zabdo vidhA padAtmako'padAtmakazceti / padaM tu suptiGantam / tatrApadAtmakalaM bheryAdizabdevasti na taditareSvapi iti pakSakadezattitvam / vipakSe AkAzavizeSaguNavyatirikta sarvatrApadAtmakatvaM vyaktamastIti vipakSavyApakalam // 68 // nanu ye pakSavyApakAsta eva viruddhbhedaa| na pakSakadezahattaya iti paraM shkte| nanu catvAra eva viruddhabhedA nAnye teSAmasiddhalakSaNopapanna tvAditi // __ ye sakalaM pakSamakSaNuvanti ta eva viruddhabhedA bhavanti / nAnye pakSakadezavRttayasteSAmasiddhalakSaNopapatratvAdanizcitapakSahattitvena asiddhavaM viruddhatvaJca mitho viruddhamekasya na syAditi tAtparyyArthaH // 38 // pariharati / naiSa doSa ubhayalakSaNopapatratve nobhayavyavahAraviSayatvAt tulAyAM pramANaprameyavyavahAravaditi / asiddhaviruddhalakSaNopapanatvenobhayavyavahAraviSayatvAt eSa tvadukto doSo na bhavatItyarthaH / atra dRSTAntaM spaSTayati tulAyA. miti| yathA ekaiva tulA hemAdidravyeyattAhetutvAtpramIyate anayeti pramANaM bhavati / iyaM zuddhAzuddhA veti yadA parIkSyate tadA Aho! Shrutgyanam Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 223 pramAviSayatvAt saiva prameyaM bhavati / tahadeSAmapyubhayavyavahAraviSayatvamiti // 70 // ityaM viruddhabhedAnaSTau spaSTIkatya saMpratyanai kAntikamaidAnAha / anaikAntikabhedAstviti / pakSatrayavyApako yathAnityaH zabdaH prmeytvaaditi| tu zabdo viruddhAdanakAntikabhedArthaH / anaikAntikabhedA ucyante iti vAkyazeSaH / prameyatvaM pakSe vipakSe sapakSe cAstIti pakSavayavyApakatvam // 71 // dvitIyaM bhedaM bhnnti| pakSavyApakaH sapakSavipakSakadezattiryathAnityaH zabdaH pratyakSavAditi // atra pratyakSatvamasmadAdIndriyagrahaNayogyatvaM vivakSitamanyathA yogipratyakSatvena pksstryauvyaaptpraaytteH| tatpakSe sarvatrApyasti zravaNagrAhyatvAt / sapane ghaTAdI pratyakSatvamasti na hANukAdau viSakSe sAmAnyAdAvasti na vyomAdAviti sapakSavipakSa kadezavRttilam // 72 // tRtIyaM bhedamabhidhatte / pakSasapakSavyApako vipakSakadezattiyathA gaurayaM viSANivAditi // viSANina evArthasya pakSIkatatvAtya vidhANitvam / sapane ca govarge manAsti narsakasthApi viSANotyattiyogyatvAt ; Aho! Shrutgyanam Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 nyAyatAtpayyadIpikA / vipakSe mahiSAdiSvasti na hayAdiSviti vipacaikadezavatti tvam // 73 // tu bhedaM vyanakti / *pacavipakSavyApakaH sapacaikadezavattiryathA nAyaM gaurviSANitvAditi // atra pura: syasya viSANinaH piNDasyAgotve sAdhye pakSe vipa ca govarge sarvvatrApyasti viSANitvaM sapakSe tu mahiSAdAvasti na hayAdAviti sapacaikadezahattitvam // 74 // paJcamaM bhedamAha / pacatrayaikadezavRttiryadhAnityA pRthivI pratyakSatvAditi // pratyakSatvamatrApyasmadAdIndriyagrAhyatvaM jJeyamanyathA pacattrayaikadezavRttyayogAt tacca pratyacatvaM pace pRthivyAM kAryarUpAyAmasti na paramANurUpAya sapakSe ghaTAdAvasti na iNukAdo vipa sAmAnyAdAvasti nAkAzAdAviti pacatrayaikadeze vRttitvam // 75 // SaSThaM bhedamAha / pakSapakSekadezatirvipacavyApako yathA dravyANi dikAla manAMsya mUrttatvAditi // arvAcchannaparimANayogitvaM mUrttatvaM tadabhAvo'mUrttatvaM tatpaye dikkAlayorasti na manasi / tasyANuparimANatvena muurtttvaat| tathA dravyatve sAdhye sapane Atmavyo moramUrttatvamasti / The reading of the text is "sapaJcatripa caikadezavRttiH " but tha commentator adopted ' sapacaikadezadRtti" ( Vide page lo. Line 7 ). * Aho ! Shrutgyanam Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 125 pRthivyAdiSu caturviti pakSamapakSakadezavRttitvam / vipakSe dravyarUpaguNakarmamAdiyadArthapaJcake'pyastIti vipakSavyApakatvam // 76 // saptamaM bhedaM vkti| pakSavipakSakadezahattiH sapakSavyApako yathA na dravyANi dikAla. manAMsyamUrttatvAditi // atrApyamUrtavaM pakSe dikAlayorasti na manasi mUrtatvAt / aTravyatve sAdhye vipakSe dravye AtmavyonoramUrttatvamasti na pRthivyAdiSviti pakSavipakSakadezattitvam / aTravyatvena sapace guNAdau sarvatrAstyamUrtatvamiti sapakSavyApakatvam // 77 // aSTama bhedmaacsstte| sapakSavipakSavyApaka; panakadezattiyathA na dravyAkhyAkAzakAladigAtmamanAMsi kSaNikavizeSaguNarahitatvAditi // Azraye satyAzutaravinAzinaH kssnnikaaH| vizeSyante itarebhyaH khAzrayA vyavacchidyante yaiste vizeSAH / kSaNikAzca te vizeSaguNAzca kSaNikavizeSaguNAstairahitatvaM viyukta tvamiti yAvat / ayaM hetuH pakSe dikAlamana:svevAsti na vyomAtmanostayo; zabdabuddhAdibhiH kSaNikavizeSaguNavattvAt / tathAca prazasta pAdabhASyaM AkAzAmanAM kssnnikaikdeshvttivishessgunnvttvmiti| tathA adravyatve sAdhye guNa kammAdayaH paJca sapakSA: pRthivyAdayo vipakSAsteSvayaM heturasti teSAM kSaNikavizeSaguNarahitatvAditi hetau kRte pRthivyAdInAM vizeSaguNarahitatvAbhAvena tadavyApanAdipara kadezavRttiva syADetostavikRtyai caNi keti padam // 70 // Aho! Shrutgyanam Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 nyaaytaatpryydiipikaa| ityssttaavnaikaantikbhedaanbhidhaayaadhunaandhyvsitbhedaanbhidhitsuraah| anadhyavasitabhedAstvavidyamAnasapakSavipakSaH pakSavyApako yathA sarvamanityaM sattvAditi // anadhyavasitabhedA udAhriyanta iti vAkyazeSaH / anadhyavasitastredhA avidyamAnasapakSavipakSatayA vidyamAnasapakSavipakSatayA avidyamAna vipakSavidyamAnasapakSatayA ca / trividho'pi pakSasarveka. dezavyAptibhyAM punarvedhA / evaM bhedAH SaT bhavanti / tatrAdyaM bhedmaah| avidyamAnetyAdi / atra sarvazabdena sarvasya pakSIkatatvAdeva hetoravidyamAnasapakSavipajJatvam / pakSe tu sattvAditi heturastyeva / nanu yadi sapakSavipakSayorabhAvAdeva satra heturnAsti tarhi tasya ko doSa iti cet n| sapakSavipakSAbhAva eva doSaH / yato hetaH sapakSe san vipakSAhyAvarttamAnazca samyag hetutaamaastidhrute| ayantu tadabhAvAdeva sapaze sattvavipakSAzAvRttivaikalyena sAdhyasAdhakatvAdanadhyavasitatvamadhyavasthatIti // 78 // dvitIyaM bhedamAvirbhAvayati / avidyamAnasapakSavipakSaH partakadezavRttiryathA sarvama nityaM kAryatvAditi // ___ atrApi sarvasya pakSIkatatvAdeva sapakSavipakSayorabhAvaH / kAryatvaM pakSAntaranityeSvasti ma nityeSiti pakSakadezavRttitvam // 10 // Aho! Shrutgyanam Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumaanpricchedH| tArtIyaM bhedaM vyanakti / vidyamAnasapakSavipakSa: pakSavyApako yathA anityaH zabdaH pAkAzavizeSaguNatvAditi // ___ zabdasyAnityatve sAdhye yadyapyanityanityau sapakSavipakSI vidyte| tathApi zabdAdanyasya kasyacidapi sAkAzavizeSaguNasya vastuno'bhAvAt hetoH sapakSavipakSAvyApakatvam / pakSavyApakatvaM tu vyaktameva // 81 // caturthe bhedaM prthyti| vidyamAnasapakSavipakSaH pakadezattiyathA sarva dravyamanityaM kriyAvattvAditi // aba sarvadravyasthAnityatve sAdhye nityatvena guNakammANi sapakSAH / nityatvena sAmAnya vizeSasamavAyA vipakSAstatrobhayatrApi nAsti kriyAvattvaM teSAM niSkriyatvAt / taduktam / guNAdInAM paJcAnAmapi nirguNatvaniSkriyatve iti / sapakSavipakSayoH satorapi hetoravyApti: tathA pakSIkRteSu sarca dravyeSu pRthivyAdau kriyAvattvamasti nAkAgAdau mUnnAmeva kriyAvattvena vyomAdInAM niSkriyatvAt / tadapyuktam / kSitijalajyotiranilamanasAM kriyAvattvamUtatvaparavAparatvavegavattvAnIti pakSakadezavRttitvam // 82 // paJcamaM bhedmaah| avidyamAnavipakSo vidyamAnamapakSa: pakSavyAyako yathA sarca kArya nityamutpattidharmakatvAditi || Aho! Shrutgyanam Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 nyaaytaatpryydiipikaa| ___ atra sarcasya kAryyasya pakSIkaraNAnna kshcidvipkssH| sapakSAstvAkAyAdayasta botpattidhammakatvAbhAva eva teSAM nityatvAt / pakSa kAryo'yaM hetuH pratIta eva // 83 // SaSThaM bhedaM vyAcaSTe / avidyamAnavipakSI vidyamAnasapakSa: pakSakadezattiyathA sarva kAyaM nityaM sAvayavatvAditi // ___ avayavairArabhyamANatvaM sAvayavatvaM grAhyaM na khavayavaiH saha vartata iti vigrahastadaGgIkAre vyomAdi sAvayavaM syAttasyApi ghaTAdyavayavai: saha vartamAnatvAt / tacca sAvayavatvaM pakSe ghaTAdAvasti na buddhyAdau tasya niravayavatvAt / sarvasya kAryasya pakSIkArAdvipakSo nAstyeva sapakSe satyapi vyomAdau na sAvayavatvamamUrtatvAt // 84 // * iti Sar3anadhyavasitabhedAn vyAkhyAya kAlAtyayApadiSTabhedAn vyAcaSTe / kAlAtyayApadiSTabhedAstu / pratyakSaviruddho yathAnuSaNo'yamagniH zatakatvAditi // kAlAtyayApadiSTabhedA dayanta iti zeSaH / atrAnumAne yadyapi pakSe'gnau kRtakatvaM pramANa prasiddha masti / tathApyauSNAgrAhiNA sparzanapratyakSeNa bAdhitaM dharmiNi sthAyukatayA hetuH kAlAtyayApadiSTo bhavati / pratyakSeNAnumAnaviSayabAdhAt / -- - - * The commentitor does not explain the brackuted portion of the text ( Soepinge, 11, lines 7-). Aho! Shrutgyanam Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 128 tathA hyajJAtasya niSeDumazakyatvAttathAvidhauSNAsya cAgneranyavAnupalambhAdagnAvapi pratyakSeNa pratItatvAt / anyathAsyAnumAnasyApravRttastataH pratyakSaprAmANyAbhyupagame mati pratyakSapratItapratiSedhe pravarttamAnamanumAnaM tahiparIta vRttinA tenevAgnyauSNAgrAhimA pratyakSeNa bAdhyate viSayApahArAt / tasmin satyanumAnasyAbhAva eva syAt / tadutam / vaiparItyaparicchede nAvakAzaH parasya tu / mUle tasya hyanutpanne pUrvaNa viSayo hataH // iti / nanvayaM pakSAbhAso na hetvaabhaasH| pakSasyaiva duSTatvAditi cenna / Azrayasya dauthyenAthitasyApi duSTatvamambhavAt / anyathA yasya kasyApi hetoH svarUpAsiyabhAve mati hetvAbhAsatvaM kvApi na syAt / tato duSTapakSavartiSNutayAyaM heturhetvAbhAsa eveti // 85 // hitIyaM bhedamAha ! anumAnaviruddho yathA paramANavo'nityA mUrttavAditi // avacchintraparimANayogitvaM mUtatvaM tadyadyapi paramANuSvasti tathApi teSAM nityatvasAdhanAnumAnenaitadanumAnaM bAdhyate mUrttave'pi paramANU nAM nitytvaat| nityatvasAdhaka kimanumAnamiti cet / ucyate / paramANavo nityA akAryatvAdAkAzavaditi / nanvasyAnumAnasya ko vizeSo benedaM tahAdhakamiti cet / Aho! Shrutgyanam Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 nyAyatAtparya dIpikA / yasmAdaNutaro nAsti sakriyo nitya eva vA / nityatve satyajanyo yaH paramANuH sa lakSita iti // AgamabaddamUlatvena balIyastvamiti brUmaH | tato balavatA durbalaM bAdhyate iti sArvatrikanyAyAdetattAdhakaM bhavati / paramANusattve cANuparimANatAratamyaM kacidvizrAntaM parimANatAratamyAnmahAparimANatAratamyavaditi pramANam / paramANUnAma kAryatvaM copAdAnakAraNAbhAvAt / yataH kAryadravyAtpaTasya tantuvadalpaparimANamevopAdAnakAraNaM prasiddham / na ca paramANubhyo'nyadalpaparimANaM kiJcidastIti // 86 // tRtIyaM bhedamupanyasyatIti / Agamaviruddho yathA brAhmaNena peyaM surAdi dravadravyatvAt cIravaditi // atra hetutrairUpye satyapi surAdipAnaniSedhakenAgamena bAdhyate / AgamaH ka iti cet / gaur3I paiSTau ca mAdhvI ca vijJeyA trividhA surA / yathaivekA tathaivAnyA na pAtavyA dvijottamaiH // surAM pItvA dvijo mohAdagnivasIM surAM pivet / tayA svakAye nirdagdhe mucyate kilviSAttataH // ityAgamAditi brUmaH / brAhmaNasya pAnArhA surA potA satI pApasAdhanaM na bhavatIti pratijJAtAtparyyArthaH / tatra kSIraM nidarzanaM tasya ca pAvasAdhanatvAbhAvaH zrutismRtyAgamai kasamadhigamyaH / yena Aho ! Shrutgyanam Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 131 cAgamena kSIrayAnasya pApasAdhanatvAbhAva uktastenaiva surApAnasya pApasAdhanatvamuktamiti / pratijJAyA dRSTAntagrAhakapramANeneti virodhaH // 87 // caturtha bhedmaah| pratyakSekadezaviruDI yathA saca tejo'bhuSNaM rUpitvAditi // atra sarvasya tejaso'nuSNavaM sAdhyaM taccAnumAnasya pratyakSa pUrvakatvAt prAkpravRttapratyakSeNa vagAhapatyAdAvauSNAgrAhiNA candraratnAdAvanauSNAgrAhiNA virudhyate iti pratyakSeNaikadeze viruDo heturbhavati // 88 // paJcamaM bhedmbhidhtte| anumAnaikadezavirudyo yathA nityAzrayA dravatvarasarUpagandhasparzA nityA apradezavRttisamAnajAtyArambhakale sati paramANavRttitvAtahataikatvavaditi // atra paramANuvatino dravatvAdayaH paJca dhammiNaH nityA iti mAdhyam / apradezavRttyAdihetuH / paramANuvayaMkatvasaMkhyAvaditi dRSTAntaH / atrAnityAzrayAzritAnAM dravatvAdInAmanityatvamasti / tAvacchedAthaM pakSe nityAzrayA iti padam / tathA paramANu vRttivAdityu ke hetau tahattinA saMyogana vyabhicAraH syAtanihattyarthamapradezattipadam / saMyogasya pradezavRttitvAt / tathA ca sUtram / saMyogavibhAgazabdAtmavizeSaguNAnAM pradezavRttitvamiti / TravatvAdayastu na tathA / apradezavRttiparamANuhattitvAdityuktepi ghagmANa gata dvitvAdibhiranai kAntikatvaM syAttadapohArthamArambha Aho! Shrutgyanam Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 nyAyatAtparya diipikaa| keti| evaM hitvAdInAmapradezavRttiparamANu vRttitve'pi sUtre paratvAparatvaditvapRthakatvAdInAmakAraNatvamiti vacanAdanArambhakatvAt / anArambhakatvamapyamISAM buddhApekSatvAt / tathApyapradezavRttyArambhakaparamANu uttikamANAtivyAptiH syAttAvacchittyai samAnajAtIyetipadam / kammaNaH samAnajAtIyAnArambhaka tvAt / eva. madhyapradezakRttyAdivizeSagAjubA praNukenAtiprasaGgastatparihArAya guNatve satIti padaM svayamabhyAm / asmiMzvAnumAne pArthivaparamANurUpAdiSveva nityatvamanityatva sAdhakena pratyanumAnana virudhyate saMhArAvasthAyAM caturjAtIyAnAM paramANUnAM mithaH saMyoga sati pArthivaparamANurUpAdayastaijasANubhiH pacyanta iti pArthivANurUpAdaunAmanityatvAt / pratyanumAnaJjedam / pArthivaparamANarUpAdayo'nityA: pArthivaparamANurUpAditvAt / ghaTagatarUpAdivaditi // 88 // ghaSThaM bhedamAcaSTe / Agamaikadezaviruddho yathA sarveSAM TevarSINAM zarIrANi pArthivAni zarIratvAdammadAdizarIravaditi // Agame devarSINAM garIrANi pArthivAmyataijasavAyavIyatayA vyaavrnnynte| atra teSAM sabveSAmapi zarIreSu pArthivatve sAdhyamAne hetorekadeza Agamana virudhyate // 8 // ityaM SaTakAlAtyayApadiSTabhedAnuttA saMprati prakaraNasamamudAharati / Aho! Shrutgyanam Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 133 prakaraNasamasyodAharaNaM yathA'nityaH zabdaH pakSasapakSayorandhataratvAt sapakSavaditi // * pakSasapakSayoriti pakSaH zabdaH sapakSazcAnityatvena ghaTAdistayoranyataratvamekataratvaM pakSatvaM sapakSatvaJceti yAvat / ayaJcaka eva heturanityatve va nityaH zabdaH pakSasapakSayoranyataratvAt sapakSavaditi nityatve'pi trirUpatayA vartamAnaH prakaraNasamo bhavati // 81 // ___ AyavirudyAvyabhicArI prakaraNasamatvena saMgrahIto'sti tadapAka mAha ! ekatra tulyalakSaNaviruddhahetuhayopanipAto viruddhAvyabhicArItyeke iti // ___ eke iti vayamityarthaH / ekatreti ekasminneva dharmiNi tulyalakSaNaM ca tahiruDahetuddayaJca tulyalakSaNaviruddhahetuhayaM tasyopanipAta upanyAsaH / viruvaM na vyabhicaratIti viruddhaavymicaarii| bhinnadhammiNorapi hetvoH satripAtI viruddhAvyabhicArI syAt tanni. vRttyarthamekatreti padam / tathApi nityaH zabdaH prameyakhAdanitya: zabdaH kAryatvAdanayoviruDAvyabhicAritvaM syAttaniSedhAya tulyalakSaNeti padam / evamapyanityaH zabdastIvAdidharmopetatvAcchabdo * The comentator adoute the reliur of the uis B. which is printed in the futute of 12th rage. But the reading of other niss is (Juitc tiifferent ! See an 1:'. I. 1-: ! Aho! Shrutgyanam Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 nyAyatAtparya diipikaa| guNa: sAmAnyayattve satyasmadAdibAhyendriyagrAhyatvAdityetayorapi tathAvaM sthAt tannittyai viruceti padam / yatraikasminneva dharmiNi rUpyAdinA samalakSaNaM mitho viruddhacca hetu yamupanipatati sa viruDAvyabhicArI nAmAsya zAstrakArasya mate hetvAbhAso bhavatItyarthaH // 42 // idamudAharati / yathA nityamAkAzamamUrtadravyatvAdAtmapadanitya mAkAzamasmadAdibAhyendriyagrAhyaguNAdhAratvAt ghaTavaditi // ____ anobhayasinnapyanumAne vyomaiva dharmi sAdhyatvantu nityAnityatvaM tatra nityatve sAdhye amUladravyatvAditi hetuH| amUrtatvAdiyukta buyAdibhirdravyatvAdityukte pRthivyAdibhizca vyabhicAraH syAtta. nivRttyarthamamUrtadravyatvAdiyuktam / tathAnityatve sAdhye'smadAdauti hetuH / atrApi yoginAyaiH paramANu bhirantaHkaraNapratyakSeNa cAtmanA naikAntikatvavyadAsAyAsmadAdibAhyapade / pakSe'siddhatvApohAya guNAdhAratipadam / guNazvAna zabdaH / atra iyorapi hetvo?ni prayuktatvenakAdhAratvam / rUpyeNa taulyalakSaNyaM nityetaratvasAdhakatvena viruddhatvam / nahyatrobhayorapi sAdhakalaM vastuno haatmktvaasmbhvaat| nApi parasparavirodhAdubhayorapyasAdhakatvaM nityatvAnitya svazatirekeNa prakArAntarAsambha * The reading adopted by the commentator here differs somewhat from the text ! See page 12. Line 4-5 }, Aho! Shrutgyanam Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 135 vaat| na cAnyatarasya hetovizeSo'vagamyate / yene kapakSAvadhAraNaM syAttato'yaM tulyalakSaNaviruihetuhayopanipAto viruddhAvyabhicArI bhvti| sa ca prakaraNa samAt pRthageva hetuhayAtmakatvAt / prakaraNasamasya tu svaparayakSasihAvekahevAtmakatvAditi // 83 // nanvayama siddhAdivaddhatvAbhAsa eva kiMvA heturapi syAdityAzavayAha / sa khalu puruSavizeSamapekSamANo hevAbhAmo bhavatyanyatarAsiddhAdivaditi // yathA paraM pratyasido hetuH svaprayoktAramasamarthamapekSya tenAsAdhyamAno hevAbhAso bhvti| yathA sa iti viruddhA vybhicaarii| purussvishessmiti| svaprayoktAraM durbalamapekSya hevAbhAso bhvet| yadA banyatarAnumAne dharmigrAhakapramANabAdhAdika doSamudbhAvayet / tadaika kAlAtyayApadiSTAdidoSagrastaM syAdanyacca pramANam / / atra tu vyono vyAyakatvenAtmavattadutpAdaka kAraNAbhAvAt prAmANikyAM nityatva siddhI satyAM dharmigrAhakapramANabAdhitatvAdanityatvasAdhakamevAnumAnaM kAlAtyayApadiSTaM bhavatIti / viruddhAvyabhicArI na sarvathA hetvAbhAsa ityalam // 84 // hetuprasaGgena hetvAbhAsAn sodAharaNAnudAhRtya saMpratyudAharaNAkhyaM vatIyamavayavaM vyaacsstte| samyagdRSTAntAbhidhAnamudAharaNamiti // anoTAharaNamiti lakSyaM zeSantu lakSaNam / udAhiyete Aho! Shrutgyanam Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 nyAyatAtparya diipikaa| nirdizyate sAdhyasAdhane asminnityudAharaNaM nidarzana miti / ki tadityAha mamya gityaadi| dRSTyoH sAdhyasAdhana yoranto'vasAnaM yasminnasau dRSTAntastadabhidhAnaM kathana miti / samyakpadaM dRSTAntAbhAsavyudAsAthaim / dRSTAntapadaM yatkiJcidabhidhAnasyodAharaNatvavyavacchedAya / na cedamudAharaNaM vyarthamiti bauddhaiH pratyavastheyam / hetuvada syApi pratipAdyapratipattyaGgabhUtatvAt / heturevaikastatra samartha iti cenna / vipratipanna prati tatprayoge'pi pratipattyadarzanAt / saMpratipanna prati tu tadabhAve'pi tadokSagAt / tatrAgnirastIti nizcitAptatvapuruSapraNItavacanAdapi sAdhyasiddhI hetorpynpkssnniiytvprsnggaat| atha parapratipattyartha heturapekSyata eveti cettaqhudAharaNamaNyapekSaNIyameva tahinA tadayogAdityalaM prasaGgena // 85 // tadbhedamAha / tavividhaM sAdhayavaidharmyabhedAditi // samAno dharmo yasya sa mdhrmaa| viruddho visadRzo vA dharmo yasya sa vidharmA tayorbhAvI sAdharmyavaidhayeM tayorbhedAttavibhedamityarthaH // 6 // tatrAdyamudAharati / anvayamukhena dRSTAntAbhidhAnaM sAdhodAharaNaM yathAnityaH zabdastIvAdidharmopetatvAt yadyattIvAdidharmopetaM tattadanityaM dRSTaM yathA sukhAdIti // anvayamukheneti / sAdhyasAmAnyena sAdhanasAmAnyasya vyApti Aho! Shrutgyanam Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumaanpricchedH| 137 ranvayastadvArA nidarzanaM sAdhodAharaNaM bhavati / tauvAdidharmopetatvamiti tIvratvamuccaisvaM aadishbdaattiivrtrtvtiivrtmtvaadiprigrhH| tIvratvAdidhamarupetaH zabda eva tasya bhAva ityarthaH / yadyattIvAdidharmopetamityAdi anvayavyAptipradarzanam / - sukhAdIti dRSTAntaH / AdigandAhuHkhAdiparigrahaH / tArasamyenAnubhavanAt sukhAdau tauvAdidharmopetatvamastyeva tasmAdanitya tvamastIti sAdhyasAdhanavattvam / nanu tobAdidharmopetatvAdityayaM heturbhAgAsiddhaH yato'ntyazabda evaanubhuuyte| tauvAdidharmopetatvaM na zabdajanitazabdAntareSviti cet / nevam / pUrvazabdAnAM yadi tIvAdidharmopetatvaM na syAttadAsye'pi zabde na syAtyUvazabdajanitatvAdantyazabdasya / tathAca sati samAnajAtIyArambhakatvamapi bhajyeta tasmAdastyeva pUrvazabdezvapi taubaadidhrmopettvm| avAnumAnam / vivAdAdhyAsitAH zabdAH novAdidharmIpetA: zadavAdantyazabdavaditi // 87 // vaidhyodaahrnnmaah| vyatirekamukhena dRSTAntAbhidhAnaM vaidhodAharaNaM yathA yadanityaM na bhavati tattobAdidharmopetamapi na bhavati yathAkAzamiti // * vyatirekamukheneti / sAdhanasAmAnyAbhAvena sAdhyasAmAnyA * The Cutting "ete nodAharaNAbhAsAnAmudAharaNatvamunnaM bhavati" is sdded fiere in the text ( Vide pace 12, Line 16). Aho! Shrutgyanam Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 nyAyatAtparyadIpikA / bhAvasya vyAptirvyatirekastadvArA dRSTAntabhaganaM vaidhamryodAharaNaM bhavati / yadanityaM na bhavatItyAdi vyatirekavyAptiprakaTanam / AkAzamiti dRSTAntaH / tatrAnityatvAbhAvAttIvrAdidharmopetatva: vaidhadRSTAntasya ca pramAsiddhatvAt / yaduktaM syApyabhAvaH / bauddha: H / tasmAt vaidharmyadRSTAntoneSTo'vazya mihAzrayaH / tadabhAve'pi tanneti vacanAdapi tadvateriti // tatpratyuktaM jJeyam / vyatirekadRSTAntaM vinA yavedaM nAsti tatredamapi nAsti iti vacanAdeva sAdhyavyAvRttyA sAdhanavyAvRttipratIterasambhavAdityarthaH // 88 // udAharaNalakSaNapraNya nenodAharaNAbhAsAH pratikSiptA bhavantyatasteSAM lakSaNaM sodAharaNamAha / *udAharaNalakSaNarahitA udAharaNavadAbhAsamAnA udAharaNA bhAsAste cAnakaprakArAstathAcAnityaM mano mUrttatvAdityetasmina prayoge sarve'pi udAharaNAbhAsA ucyante iti // atrodAharaNAbhAsA iti lakSyam / zeSaM lakSaNam / udAharaNa lakSaNaM sAdhyasAdhanakroDIkRtatvaM tena rahitAH / vatinodAharaNa taulyenAbhAsamAnAH svArthAsAdhakatvAdudAharaNAbhAsA bhavanti udAharaNAbhAsA iti lakSaNaM kRte kimapekSA syAttavRttaM The reading adopted by the commentator here differs som what from the text ( See page 13, Line 1), * Aho ! Shrutgyanam Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / teca bahudhA udAharaNavadAbhAsamAnA iti padam / samyagudAharaNeSvativyAptinivRttyarthamudAharaNalakSaNarahitA iti padam / bhavantItyAha / anekaprakArA iti / udAharaNAnAM bAhuvidhyAditi zeSaH / tathAceti prayogopadarzanArthaM prayogAnantaraM nidarzanasya darzayitumucitatvena / anityaM mano mUrttatvAt ityatrAnumAne udAharaNaNabhAsodAharaNani kathyanta ityuktam / nanu manasi kathaM mUrttatvamiti cet / anumAnAditi brUmaH / mano'NuparimANaM AtmasaMyogitve sati niravayavatvAt paramANuvaditi // 68 // udAharaNAbhAsAneva darzayati / 138 yanmUttaM tadanityaM dRSTaM yathA paramANuriti sAdhyavikala iti // yanmUrttamityAdyanvayavyAptiH / atra sAdhyasyAnityatvasya paramANAvabhAvAt dRSTAntasya sAdhyavaikalyaM mUrttatve'pi paramANornityatvAt // 100 // yathA karmeti sAdhana vikala iti // sa sAdhanasya mUrttatvasya kammaNyabhAvAt sAdhanavaikalyam / mUrtabhAvastu kaNovAsanArUpatvAt // 101 // yathAkAzamidyubhayavikala iti // anityatvamUrttatvayorAkAze'bhAvAdubhayavaikalyam // 102 // yathA zazaviSANamityAzrayahIna iti // zazaviSANasyAbhAvAdRSTAntasyAzrayavaikalyam / ayaJca mahAn doSo vyApte niradhikaraNAyA nizcetumazakyatvAt // 103 // Aho ! Shrutgyanam Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 nyaaytaatprydiipikaa| ghaTavadityavyAptAbhidhAnamiti // na vyApterabhidhAnamavyAptAbhidhAnaM nAma doSo bhavati / yanmUtaM tadanityaM dRSTamiti vyAptimaviracaryeva ghaTadRSTAntopAdAnAt vyAptinizcayArthameva dRSTAntAbhyupagamAt // 104 // yadanityaM tanmUtaM dRSTamiti viparItavyAptAbhidhAnamiti // yanmUtaM tadanityaM dRSTamiti vAye yadanyathAbhaNanaM tahiparIta. vyAptAbhidhAnaM nAma doSaH // 105 // kimeto dRSTAntadoSAvanyathA vetyAha / etau tu vacanadoSAviti // * etAvavyAptAbhidhAnaviparItavyAptAbhidhAnarUpI vacanadoSI vaktadoSAvityartho na vastudoSI vaktapramAdotpannatvAt / etena prAcyAzcavAro vastudoSA ityAveditam // 106 // SaT sAdharyodAharaNAbhAsAn vyAvaNyaM vaidharyodAharaNAbhAsAna vamayati / nayannityaM tanmUrtamapi na bhavati yathA paramANuriti sAdhanAH vyAvRtta iti // sAdhanAdavyAvRtta: sAdhanAvyAvRtto nAma vaidhammadRSTAntadovo bhvti| evaM sAdhyAvyAvRttAdipadeSvapi vigrahaH svayaM kArya: * This aphorism uloptal by the commentator is not in e Test ( Scc page 13 ). The text readsefarz" instead of "afori" Sce p 13, L9 Aho! Shrutgyanam Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 141 yanityaM tanmarttamapi na bhavatIti vytirkvyaaptiH| paramANu riti dRSTAntaH / tasya mUrtavAnbhUtatvasAdhanAdavyAvRttatvam // 107 // __ yathA karmeti sAdhyAvyAvRtta iti // kammaNo'nityatvena sAdhyAvyAvRttatvaM jeyam // 108 // yathA ghaTa ityubhayAvyAvRtta iti // ghaTasthAnityatvAnmUtatvAJca sAdhyasAdhanahayAdanyAvRttatvam // 108 yathA khapuSyamityAzrayahIna iti // khapuSpasyAsattvAdRSTAntasyAzrayahInatvam // 110 // AkAzadityavyAptAtyabhidhAnamiti // yanityaM tanmUrtamapi na bhavatIti vyatirekavyAptimakkatvaivAkAzasya dRSTAntIkaraNAda vyAptAbhidhAnatvam // 111 // yadamUttaM tadanityaM na bhavati yathAkAzamiti viparItavyApta bhidhaanmiti|| yanityaM tanmartameva na bhavatIti vaktavye'nyathAkathamaM viparItavyAptAbhidhAnaM doSaH // 112 // anayorapi vacanadoSatvaM na vastudoSatvamityAha / etau vacanadoSAviti // etAviti avyAptAbhidhAnaviparItavyAptAbhidhAnalakSaNo dRSTAnta. doSau na bhavata ityarthaH / * The reading adopted by the commercetator here <Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 caaytaatprydiipikaa| nanu dRSTAnte vakta kauzalamapyapekSyata iti anvaye vyatireke cAvyAptAbhidhAnaviparItavyAptAbhidhAne dRSTAntadoSAviti cecha / karaNayATavAdInAmapi tatrApekSaNIyatvena tadabhAve teSAmapi dRSTAntadoSApattyA dRSTAntAbhAsAnAmiyattAbhaGgaprasaGgAt tato vacanadoSAvetau // 113 // eteSu vibhaagmaah| anAdyAH SaT sAdhodAharaNAbhAsA itare SaT vaidhodAharaNAbhAsA iti // ___ vyaktametat // 114 // keSAJcinmate'nyepyudAharaNAbhAsA: sntotyaah| anye tu sandehadAreNAparAnaSTAvudAharaNAbhAsAn varmayantIti // sAdhyAdaunAM yaH sandeho'rthAt dRSTAnte sa eva hAramupAyaste netyarthaH // 115 // tAnudAharati / mandigdhasAdhyo yathA mahArAjyaM kariSyatyayaM somavaMzodbhUtatvAt vivakSitarAjapuruSavaditi // atra somavaMzasya kasyApi mahArAjya karaNaM sAdhyaM somavaMzotatvaM hetu: dRssttaantH| somavaMza eva kazcidrAjaputrastatra sAdhanaM nizcitaM paraM rAjyaM kariSyati na veti sAdhyasya sandigdhatvAt sandigdhasAdhyo dRSTAntAbhAso'yam // 116 // sandigdhasAdhano'pi yathA nAyaM sarvajJo rAgAdimattvAdradhyApuruSavaditi // Aho! Shrutgyanam Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 143 atrApi dRSTAntIkRte rathyApuruSe yena kenApyupAyena nizcitA sarvajJatve rAgAdimattvaM sandigdham / nanvasarvajJatvasya rAgAdimattvena sahA vinAbhAvitvAdasarvajJatvaM nizcityaiva tannizvitau sandigdho bhayo'yaM syAnra sandigdhasAdhana iti cet / satyaM paramanudarA kanyeti pradapi tadasarvajJatvaM sandigdhatvenAvivakSitvAd rAgAdimattvaM vivacitam / tatsandigdhamastIti sandigdhasAdhanatvam // 117 // sandigdho bhayo yathA gamiSyatyayaM svargaM vivakSitaH puruSaH samupArjitazukladhatvAddevadattavaditi // atra dRSTAntIkRte devadatte ubhayaM sandigdham / koveda devadattaH samupArjitazuklatvo na vA svaryAsyati na vetyubhayasya sAdhanasya sAdhyasya ca sandigdhatvAt // 118 // sandigdhAzrayo yathA nAyaM sarvajJo'vayavaktRtvAt bhaviSyaddevadattaputravaditi || atra dRSTAntokate bhaviSyati devadattaputre pramANAbhAvAdAzrayasya sandigdhatvam // 118 // evaM sAdharmyeNa caturo dRSTAntAbhAsAn prakAzya vaidharmyeNa tAnAha / sandigdhasAdhyA vyAvRtto yathA yo mahArAjyaM na kariSyati sa somavaMzodbhUto'pi na bhavati yathA'nyo rAjapuruSa iti // * The Text reads "baddhavaktatvAt" instead of 'zravadyavaktRtvAt " ( See p 14, Line 6 ). Aho! Shrutgyanam Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 nyaaytaatprydiipikaa| sandigdhasAdhyAdazyAvRttaH sandigdhasAdhyAvyAttaH / evaM puro'pi vigrahaH svayamabhyU hyaH / yo mahArAjyaM na kariSyatItyAdi vytirekvyaapti:| anyasmin rAjapuruSa somavaMzAdanyatrotyAdiSaNA. vapi rAjya karaNaM pramANAbhAvAt sandigdhaM tato dRSTAntasya sandigdhasAdhyAvyAvRttakham // 120 // sandigdhasAdhanAvyAhatto yathA yastu sarvajJaH sa rAgAdirahito yathA samastazAstrAbhinna iti // atra samastazAstrAbhinna rAgAdimattvaM sAdhanaM sandigdham / kahi cittasyApi rAgAdimattvAditi sandigdhasAdhanAvyAttatvaM dRSTAntasya // 121 // sandigdhobhayAvyAtto yathA yaH svarga na gamiSyati sa samupArjita zukladharmo'pi na bhavati yathA duHsthaH puruSa iti // ___ atra duHsthe puMsi svargataH samupArjita zukladhamatvasya ca pramANAbhAvAtra nirnnyH| karhiciHstho'pi svargAmau samupArjita zukladharmazca syAditi sandigdhasAdhyasAdhanatvam // 122 // sandigdhAzrayo yathA yaH sarvajJaH so'vadyavaktApi na bhavati yathA bhaviSyaddevadattaputra iti // atra dRSTAntIkRtasya devadattaputrasya bhaviSyattvAdeva mandigdhAzrayatvam / ko veda putro vA putrI vA bhaviSyati // 123 // * The text rends "bajavaktApi" instend of "avadhavaktApi" ( See Page 11, Line 139. Aho! Shrutgyanam Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 anumAnaparicchedaH / ityaM dRSTAntaM sAbhAmaM spaSTayitvopanayaM lakSayati / dRSTAnte prasiddhA vinAbhAvasya sAdhanasya dRSTAntIpamAnena paTe vyAptikhyApakaM vacanamupanaya iti / . anopanaya iti lakSyaM zaSaM tu lakSaNaM upanIyateM prApyate dRSTAnta prasiddhAvinAbhAvaM sAdhanaM sAdhyakoTimanenetyupanayaH / kiM tat vyAptikhyApakaM vacanamiti sAdhyasAdhanayoH kroDIkaraNaM vyAptiH / sA khyAdhyate yena tttthaa| ka pace pratijJAyAm / kasyetyAha sAdhanasya hetoH| kIdRzaH prasiddhetyAdi / ka dRSTAnte / kena dRSTAntIpamAneneti / dRSTAntasyopamA tathAceti rUpaM vacanaM tena / vacanabhupanaya ityu to yatkiJcidacanamupanayaH syAttanivatyai vyAptikhyApakamiti padam / kasyetyapekSApratikSepArtha sAdhanasyeti padam / sAdhanAbhAsasyApi vyAptikhyApakaM vacanamupanayaH syAttanivRttyarthaM dRSTAnte prasiddhAvinAbhAvasyeti padam / yatra kvApi vyAptikhyApakavacanasthopanayatvApanuttyai pakSe iti padam / hetuvacane cAtivyAptivyavacchityai dRSTAntopamAneneti pdm| upamAneneti vizeSaNamupalakSaNaM tena vaidhayeNApyupanayaH syAditi tAtparyam // 124 // upanayaH sAdharmyavaidhaya'bhedAd dvidhA bhavati tavAdyaM bhedaM darzayati / * tathAca tIvrAdidhauMpetaH zabda iti mAdhopanaya iti / ___ * 'The reading "ma vividhaH sAdhammopanayo vaidhammo pana yati" is added in the text before the aphurism adopted by the commentator hiere, ( Scopage 14. Line 17). Aho! Shrutgyanam Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayyadIpikA / tatheti zabdo dRSTAntopamAnadyotanArthaH yathA sukhAdi tIvrAdidharmopetaM tathA zabdo'pItyarthaH / sukhAdisadharmagatatotrAdidharmopetatvopanayAdayaM sAdhayopanaya iti kathyate // 125 // dvitIyaM bhedaM darzayati / 146 * na ca tathA tIvrAdidharmopetaH zabdo na bhavatIti vaidhayoMpanaya iti // atrApi tatheti vaidharmyadRSTAntopapradarzanArthaH / yathAkAzaM tIvrAdidharmopetaM na bhavati tathAkAzavanna | na tIvrAdidharmopetaH zabdo'pitu tautrAdidharmopeta eva / AkA gavaidharmyavyAvRttatIvrAdidharmopetatvopanayanAdvaidharmyApanayo'yamucyate / yadyapi navhayena na kazcidarthabhedastathApyuktibhedo'stIti nAnayoraikyamiti / sAdhanAbhidhAnasya sAmarthyAdeva pakSadharmatvapratItisiddhervyadhikaraNasya cAsAdhakatvAt dvidhApyupanayo'sau vyartha iti cenna hetvabhidhAnasAmathryAprAptisiddhAvananvitasya ca tadayoge dRSTAnto'pi na vAcyaH syAt / asiddhasyApi hetorbhrAntyA hetutvasaMbhavAttato nizcitAnvayapratipattirna syAditi dRSTAntena sA har3hIkriyate iti cet / atrApi apakSadharmasyApi hetorbhrAntyA hetutvadarzanAtra tataH pakSadharmatvasiddhirastIti dRSTAntasthahetoH pate'stitvakhyApaka upanayo'bhyupetavyaH / asiddhasyApi hetorupanayo dRzyate iti kathaM tataH pakSadharmatva siddhiriti cenna / vinAbhUtasyApi hetorhetutvaM dRzyate / * The word is omitted in the text. (See page 14. Line 18} Aho ! Shrutgyanam Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 147 kathaM tato nAnvayasiddhirityalaM prtibndhyaa| tato hetoH pakSadharmava. nizcityai upanayo'GgIkartavya eveti // 126 // ityupanayaM vyAkhyAya nigamanamavagamayati / upanayAnantaraM sahetukaM pratijJAvacanaM nigamanamiti // atra nigamanamiti lakSyaM zeSaM tu lakSaNam / nigamyate niyamyate sAdhyalakSaNArtho'naneti nigmnm| kiM tadityAha sahetukaM pratijJAvacanamiti hetusahita: pakSanirdeza ityarthaH / kadA upanayAnantaramiti / pratijJAvacanaM nigamanamityukta zabdo'nitya ityasthAmapi pratijJAyAM nigamanatvaM syAttApohAthaM sahetukasiti / tathApya nityaH zabdaH kRtakatvAdityetadani nigamanaM syAttanivRttyai upanayAnantaramiti / upanaya muktvA hetuyuktaM punaH pratijJAvacanaM yanirdizyate tanigamanamityarthaH // 127 // udAharati / * tammAdanityaeveti // tasmAditi tIvrAdidharmopetatvAt / zabdo'nityaeva bhavatIti nigamanam // 128 // nanu svArthAnumAnaM yathA liGgasAmAduTTIkate tathA parArthAnamAnamapi / iyAMstu vizeSa: svapratIto svayamidamanusandhIyate / para * The reading "tadapi vividhaM sAdharmavaidhabhavanedAt" is ackied in tire text before the uphorism adoptel here, and the realing H T farhat" is added after the aphorism (See paye 15. Line 23). Aho! Shrutgyanam Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 nyaaytaatprydiipikaa| pratItau thaakyenocyte| paraM pratyapi vAcakatvaM liGgasyaiva / vAkyantu taTupakSepamAtre caritArdham / liGgaM tacca hetvAdibhirevAvayavairanvayavyatirekAbhyAM prtypaadi| tAvataiva sAdhyasiddheyarthaM nigamanasyeti parAbhiprAyaM manamikalya tadapohAyAha / ___ na cedamanarthakaM sAdhyaviruddhAbhAvapratipAdakapramANasUcakavAdasyati / idaM nigamanaM vyarthaM na bhavati / kintu sArthakam / atra hetuH saadhyetyaadi| sAdhyamanityatvAdi tasya viruddhaM nityatvAdi tannAstitvavAcakapramANapizunatvAt / asyeti nigamasya / ko'bhiprAyaH / yadyapi vAkyaM liGgasAmarthya bheva bodhayati na sAdhyam / tathApi liGgasya sAmarthya na bahirvyAptipakSadharmatAmAtram / tasmin satyapi prakaraNasamakAlAtyayApadiSTayorasAdhaka lvaat| kinlasapratipakSatvamabAdhitaviSayalamapi tatsAmarthyam / taccobhayaM yAvapramANe na na pratipAdyate tAvatpratipakSa samAvazaGkAyA anivRtteH sAdhane dharmiNi saMhRte'pi sAdhyasiddharayoga iti sAdhyaviruddhAbhAvapratipAdakapramANasUcanAyeM nigama nmessttvym| anena hi viparItapramANAbhAvasAdhakaM pramANamupadazyaM prakaragAsamatvAdyabhAve nirmAte sAdhanaM viditasAmartha mAdhyaM sAdhayatIti nigama saarthkmiti| tato yA nunAmapi sAmarthya mAlabhyate iti tat vyrthmucyet| tadA dRSTAnnAdikamapi vyarthaM vAcyaM syAtpratijJAnantaraM helabhidhAnAdeva dhImatAM svayamevAnvayavya tirekasmAragena sAdhyAvamamAditi // 126 // Aho! Shrutgyanam Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / nanu kimarthaM vipakSe bAdhakapramANAnveSaNamityAha / na ca tadantareNa sAdhyAvadhAraNamupapadyata iti // tadantareNeti / sAdhyaviruddhAbhAvapratipAdaka pramANamantareNa / sAdhyasyAvadhAraNaM nirNayo na ghaTAmaTATyate pratipakSasthApaka pramANazaGkAyA anivarttanAt / na ca nigamanAdanyatkiJciddAdhakam / tasyaiva pratipatItyApaka pramANAbhAvAvedakatvAditi prAgapyuktatvAt // 130 // atrArthe sUtrasammatiM darzayati / 146 tathAcoktaM vimRzya pakSapratipakSAbhyAmarthAvadhAraNaM nirNaya iti // vimRzyeti anityaH zabdo nityo veti saMdi / arthasya sAdhyasyAnitya evAyaM kRtakatvAdityavadhAraNaM nirbhayaH kriyata ityanvayaH kAbhyAmityAha / pakSapratipakSAbhyAmiti / atra pakSapratipakSazabdenopacArAtpacaviSayaM sAdhanaM pratipakSaviSayaM sAdhanadUSaNamucyate'nyathA nirNayAyogAt / ko'rthaH / nigamanena pratipakSasAdhanaM pratikSipya sAdhyanirNayaH karttavya iti // 131 // kizca yo nigamanaM sAdhanAGgamityanabhyupagamya bAdhakaM pramANamabhyupagacchati / sa nigTahItaH syAdityAvedayitumAha / nigamanAbhidhAnamasAdhanAGgamabhyupagamya bAdhakaM pramANamabhyupa gacchato nigrahasthAnaM prasajyeteti // bauddho hi nigamanaM sAdhanAGgaM na bhavatIti pratizRNeti / sa yadA sarve kSaNika sattvAdityAdAvanumAne'rthakriyAkAritvameka Aho ! Shrutgyanam Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 nyaaytaatpryydiipikaa| sattvaM taccAkSaNikeSu kramAkramAbhyAmanupapadyamAnaM svavyApyAmarthakriyAmAdAya nivartate tato kSaNika kharaviSANaprAyaM syAditi vipakSe bAdhakamupanyasyati / tadA pratijJAsaMnyAsanAmnA nigrahasthAnena nigRhIto bhvti| nigamanaM nAbhyupagacchAmoti pratijJAyA vipakSe bAdhakapramANAbhyupagatyA savyAsAt // 132 // nanvanyattyajato'nyahahatazca kathaM nigrahIti: sthAdityAha / nigamanArtha vAdAdhakasyeti // bAdhakasya vipakSakSepakapramANasya nigamanaprayojanatvAt / nigamanArthameva bAdhakamupanyasyata ityarthaH // 133 // __nanu nigamanAbhidhAne'pi kadAcityarasya vipratipattina vyapaiti tato vipakSe bAdhakamevopanya syate kimanenAntargaDunetyAha / nigamanArtha vipratipattau hi bAdhaka pramANopanyAso yuktI hatvayavipratipattau tatsAdhakapramANopanyAsavaditIti / nanu bAdhakaM tvayA kadopanyasyate kiM prArIva uta nigmnaarthviprtipttau| yadi prAgaiva tadA vyartham / atha nigamanAvipratipattau tadA bhigamanamevopanyAsyaM tasya tdduuptvaat| idamuktaM syAtyarArthAnumAnaM na maMpratipanna prati vaiyAt / vipratipanna prati tu yAvatA hetoH sAdhakatvaM vastu vrattyopapadyate tAvAnartho vacanaina"" pratipAdanIyo na pratipatta vizeSAnurodhena titavyaM pratipattuNAM vicitrazaktikatvAt tccittvRtterdurnvyvaacc| taduktam / vastu pratyabhidhAtavya: siddhAnto na narAn prati / ko hi vipratipanArthassaGgha DoranudhAvatIti // Aho! Shrutgyanam Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * anumAnaparicchedaH / 151 tata AkAkSAyAM vAkyaM prayokavyam / tathA hi zabdaH ki nityaH kiM vA'nitya ityAkAGkSAyAM zabdo'nitya iti pratijJAvacanenAnizcitAnityamAnaviziSTaH zabdaH kathyate / kasmAdityAkAbAyAM tobAdidharmopetatvAdityanena sAdhanadharmamAtramucyate / yadi tIvrAdidharmopetaH zabdastata: kimityAkAGkAyAM yadiha tovAdidharmopetaM tadanityaM dRSTaM yathA sukhAdItyanena sAdhya. sAmAnyena sAdhanasAmAnya syAnvayamAtramucyate / nityaM na tIvrAdidharmopetaM yathA vyometyanena sAdhyAbhAve sAdhanAbhAvo dazyate / tathAca zabdo na ca tathetyanvayavyatirekAbhyAM dRSTa sAmarthyasya sAdhanasthopana yo'bhidhiiyte| tato yathA yatkRtakaM tadanuSNaM dRSTaM yathA ghaTa iti bahirvyAptisambhave'pi kRtakastejo'vayavyanuSaNo na bhavati prtykssvirodhaat| tathA yattIvAdidharmopitaM tadanityamiti bahiryAptI satyAmapi tIvrAdidharmopeto'pi zabdo'nityo na bhaviSyatIti vipakSazaGkAyAM tasmAdanitya eva zabdo bhavatIti nigamanenArthaparisamAptiH kriyate / atra dRSTAntaH hetvarthetyAdi / yathAnityaH zabdaH kRtakatvAdityasya hetormImAMsakaM prati vipratipattau satyAM zabdaH katakastIvAdidharmopetatvAt sukhAdivaditi tatsAdhakapramANopanyAso bhavati / tathA nigamanArthavipratipattau bAdhakapramANopanyAso'pi syAt / tato bAdhaka pramANasya nigamanArthatvAnnigamanameveSTavyaM kiM tAvatA klezenetya lam // 134 // atha paJcAvayavanayogasya paramanyAyatvaM prakAzayan kathAlakSaNaM prastauti / Aho! Shrutgyanam Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 nyaaytaatprydiipikaa| soyaM paramo nyAyo vipratipanapuruSapratipAdakatvAt kathApravRttihetutvAJceti // ___ sa iti pUrva vyAcikhyAsito'yamitIdAnI parisamAptaH / paJcAvayavarUpo nyAyaH / parama iti pakSaH kasmAdityAha / vipratipannetyAdi / viruddhajJAno vipratipannaH / / ___ atra vipratipanneti ca padamupalakSaNam / tena sandigdhAvyutpannAdayo'pyupalakSyAsteSAmapi pratipAdyamAnatvAt / anyo'pi rAjJo nyAyaH / kalahAyamAnajanapratibodhakatvena paramo bhavatyeva / tathA kathetyAdi dvitIyo hetuH / kathA tu vakSyamANalakSaNA / etena kathA paJcAvayavaprayogapUrva kartavyetyAvaditam // 135 // atha kayAM lakSayati / vAdiprativAdinoH pakSapratipakSaparigrahaH katheti // atra katheti lakSyaM zeSaM tu lakSaNam / kathyate svAbhimatArtho'nayeti kthaa| pakSetyAdi pano'nityatvAdista pratipakSo nityavAdistayoH parigrahaH svIkAra iti / kayorityAha vAdItyAdi / sAdhanadUSaNavAdinoH parigraho vAda ityukte yaH kazciddAdaH kathA syAttanivRttyai pakSa pratipakSeti padam / tathApi sAdhanadUSaNarahitaM pakSapratipakSaparigrahamAtraM kathA syAttadapohA) vAdiprativAdinoriti padam / vAdiprativAdinoH pakSapratipakSakakSIkAreNa vacanopanyAsa: kathetyarthaH // 136 // tdbhedmbhidhtte| sA dividhA vItarAgakathA vijigISukathA ceti // Aho! Shrutgyanam Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 anumAnaparicchedaH / svayamupanateSvapi viSayeSu vazitvAdya: parAmukhaH sa vItarAgastasya kathA ekA sA vijetumicchu vijigISustasya kathA dvitIyA ca // 130 // taivAdyAyA lakSaNamAha / yatra vItarAgo vItarAgaNaiva saha tattvanirNayArtha sAdhanopAlambhau karoti sA vItarAgakathA vAdasaMjJayavocyata iti // vItarAga: pUrvoktA svarUpo vItarAgaNa va saha yatra sAdhanopAlambhI karoti sA vItarAgakathA bhavatIti saMTaGgaH / sAdhanopAlambhAviti sAdhanaM svapakSe upAlambhazca parapakSe'numAnadUSaNam / tattvetyAdi / yasya vastuno yaH svarUpaM tattasya tattvamucyate / yatna karoti mA vItarAgakathetyukta kiM karotIti kammApekSA syAttada panodAya sAdhanopAlambhAviti pde| kaH karotIti karIpekSA. pratikSepAya vItarAga iti padam / vijigISukathAyAmapi vautarAgaH parAnugrahArthaM jJAnAGgarasaMrakSaNArthaJca vijigISuNA saha vAde pravarttate tatrAtivyAptinivRttyarthaM vItarAgeNeti padam / evakAro'nyayogavyavacchedArthaH / kimarthaM karotItyapakSAvyAvRttyai tattvanisa yArthamiti padam / ko'rthaH / yatra vItarAgastattvanirminISayA vItarAgaNe va saha na tu vijigISuNA svapakSapratipakSI anumAnadUSaNa upanyasyati sA vItarAgakathA bhavati / sA ca vAdasaMjJayaivocyate / na punarvItarAgakathAto vAdaH pRthak padArthaH / kintu vItarAgakathaiva vAda iti // 138 // Aho! Shrutgyanam Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtparya diipikaa| vItarAgakathA vAdasaMjayavocyata ityatra mUtrakArasampati darzayati / tthaacoktm| pramANatarkasAdhanopAlambhaH siddhAntAviruddhaH paJcAvayavopapannaH pakSapratipakSaparigrahI vAda iti // pramANatatyAdivizeSaNaviziSTaH pakSapratipakSaparigraho vAdI bhavatItyanvayaH / prmaanntyaadi| pramANaM pratyakSAdi / pramANAnugrAhakaH svapakSe'nukUla: parapakSe pratikUlo yuktivizeSastakaH / sAdhyate'nena pakSa iti mAdhanamanumAnam / upalabhyate dRzyate pratipakSo'nenetyupAlambho dUSaNam / pramANaistarkegA ca gocarIkatasAmarthyo sAdhanopAlambhau yatra sa tthaa| siddhAntAviruddha iti / pramANato'bhyupagamyamAnaH sAmAnya vizeSayAnarthaH siddhAntaH / tantrAdhikaraNAbhyupagamasaMsthiti: siddhAnta iti sUtrakAravacanAt / tantra zAstramadhikaraNaM yeSAmarthAnAM te tatrAdhikaraNAsteSAmabhyupagamasaMsthitiristhambhAvaniyama: siddhAnta ityarthaH / sa catuvidhaH marvata patita trAdhikaraNAbhyupagamasaMsthityarthAntarabhAvAt / tatra sarvata trAviruI svatantre'dhikRto'rthaH sarvatantramiddhAnta: sarveSAM saMpratipattiviSayo yathA pramANAni prameyamAdhanAni ghrANAdIndriyANi gandhAdayastadarthA ityaadi| samAnatantra prasiddhaH paratantAsiddhaH / pratita casiddhAnto yathA bhautikAnIndriyANi yogAnAM abhautikAni sAMkhyAnAm / yatsiddhAvanyaprakaraNamiddhiH so'dhikaraNasiddhAntaH / hetoyasya siddhAvanyasya pratikriyamANa sya pratijJArthasya siddhiH so'dhikaraNa siddhAntaH / yathA kAryatvAdeH kSityAdau vuddhi Aho! Shrutgyanam Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 155 matkAraNasAmAnya middhAvanyasya tatkaraNasamarthasya nitya jJAnecchApnayatnAdhArasya tatkAraNasya siddhiriti / aparIkSitAbhyupagamAttavizeSaparo. kSaNamabhyupagamasiddhAntaH / yatkiJcidastu aparIkSitamabhyupagamya vizeSaH parIkSyate mo'bhyupagamasiddhAnto yathAstu Traya zabdaH sa tu kiM nityo nityo veti zabdasya dravyatvamaniSTamabhyupagamya nityAnityatva vizeSaH parIkSyate / evaM caturvidhamiddhAntamadhye svIkRta siddhAntenAviruddho duSTa iti paJcAvayavIpapanna iti / pacAvayavAH pratijJAdayaH / kazcittu paJcAvayavaiti padaM svapakSamAdhanaM 1 pratipakSasAdhana dUSaNam 2 mAdhanasamarthanaM 3 dUSaNAmamarthanaM 4 atidrutoccAraNAprasiddha prayogAdizabdadoSavarjana mityataiH paJcAvayavarupapatra iti vyAkhyAti / parigraho vAda ityu te yaH kazcitparigrahI vAdaH syAt tahamahatyadhaM pakSa pratipakSeti padam / bauddhAdyabhiprehivAdyavayava vAde'titryAptivyapohAtha paJcAvayavopapanna iti padam / vinAyavayava. vAdasya parapratipattera taGgatvAt / apamidAntadhvaste vAde'tiprasatyapanodAya siddhAntAviruDeti padam / anena kAraNena cAragRhayAlu - nAghi siddhAntAnurovendra vAdaH kattayo na svAcchandeneti zikSita bhvti| jalpavitaNDayorativyAptiniSedhArtha pramANatarkamAdhanopAlambha iti padam / tatra hi yathAkathaJcitparaparAjigISayA kalAdInAmapyanujJAtatvAt / na ca chalAdInAM pramAdana tarkeNa vA nirNItasAmarthya sAdhanopAlamatvaM paravAntyApAdanamAtraphalatvAtteSAm / atrAyamabhiTAyaH / vatadharmAvekAdhikaraNau virudAvekakAlAva navamito panna pratipanoM vastudhauM vastu no vize pau| yathA Aho! Shrutgyanam Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| styAtmA nAstyAtmeti vaa| adhikaraNamAzraya ekamadhikaraNaM yyostau| vicAraM prayojayato na nAnAdhikaraNau viruddhAvapi yathAnitya AtmA anityA buddhiriti / aviruddhAvapi vicAraM na prayojayato yathA kriyAvadravyaM guNavaJceti / bhinnakAlAvapi na vicArAhI iyoH pramANopapatteH yathA kriyAvadravyaM ni:kriyaJca / kAlabhedena tathAvasito vicAraM na prayojayato nirmayottarakAla vivAdAbhAvAt / tAvevaMvidhavizeSaNI dharmoM pakSapratipakSI tayoH parigraha ityambhAvaniyama evaMdharmAyaM dharmI naivaMdharmati ca rUpI vAdo bhavati / tathA pramANazabdena pramANamUlA: pratijJAdyavayavA vypdishynte| tato vAde pramANabuddhiparigrahItAveva sAdhanopAlambhI prayota yau| tarkazabdena ca bhUtapUrvagatijJAnena vItarAgakathAvajJApanAdudbhAvananiyamo labhyate / tena vAde pramANabuddhA pareNa prayuktAni cchalajAtinigrahasthAnAni na nigrahabuddayodbhAvyante kintu nivaarnnbuddyaa| tattvajJAnAyAvayoH pravRttinai ca sAdhanA. bhAso dUSaNAbhAso vA tattvajJAnanimittamato na tatprayogo yuktaH upAlambhazravaNAt / samasta nigrahasthAnAnuSaGga iti cenna / uttarayoH padayorniyamArthatvAt / tathAhi siddhAntAviruddha ityanenApasiddhAntaH paJcAvayavopapanna ityanena ca paJcagrahaNAt nyUnAdhike avayavagrahaNAnevAbhAsa paJcakaJcalyaSTAveva nigrahasthAnAni vAde niymynte| kasmAditi cet / gurvAdinA saha vAdopadezatvAt / yatastattva bubhutsureva gurvAdinA saha sandehavicchedAnAtArthAvabodhA. dhyavamitAbhyanujJA AkAjan vAdaM karoti / tato'sI yAvatA Aho! Shrutgyanam Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / sAdhanena tattvaM pratipadyate tAvaddatavyam / nAdhikamapratidvandvi tvAt // 138 // sa vAdaH kazcidapratipakSo'pi bhavatItyatrApi sUtrakvasammati darzayati / taM pratipakSa honamapi vA kuyyAt prayojanArthitveneti // atra pratipakSazabdena pratipakSaviSayaM sAdhanamucyate upacArAt / tena rahitamapi tamiti vAdaM viddhyaat| abhyarthAttena sahita - mapi vA / kenetyAha / prayojanetyAdi tattvabubhutsAparataye tyarthaH 140 // asyaiva sUtrasya tAtparthamAha / yathA ziSyo guruNA saha praznadvAreNaivetyarthaH iti atra vAdaM vidhatte na tu pratipakSasAdhanamabhidhatta iti vAkya zeSaH // 141 // atha vijigISukathAM lacayati / 157 " yatra tu vijigISuH vijigISuNA saha lAbhapUjAkhyAtikAmo jayaparAjayArthaM pravarttate sA vijigISukathA / vItarAgo vA parAnugrahArthaM jJAnAGkarasaMrakSaNArthaJca pravarttata / sA caturaGgA vAdiprativAdi- sabhApati- prAznikAGgA / vijigISukathA jalpavitaNDAsaMnokteti // Aho ! Shrutgyanam yatra vijigISurvItarAgo vA vijigISuNA saha jayaparAjayAdyarthaM pravarttate sA puruSazaktiparIkSaNaphalA vijigISukathA bhavatIti saMTaGgaH / lAbhetyAdi / lAbha dravyAdiprAptiH / pUjA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 nyaaytaatprydiipikaa| lokeSvAdaraH / khyAtiH kautiH / tAH kAmayate vAJchati yaH sa tathoktaH / jayetyAdistasya jayaH parasya parAjayazca / parAnugrahArthamiti parasya ziyAdeH tattvajJAna prati nizcayotpAdanahAreNAnugrahaH prsaadH| yahA parasya bauhAderajJAnAndhatamasamalImasa. locanA amI narakAndhakuhare mA patanniti kRpayA tattvaprakAzAdyo'nugrahastadathaM vA / jJAnAjharetyAdi jJAnAGgaraH svAtmastha: ziSyAdistho vA tasya bauddhAdimRgebhyo rakSaNArthaM vA / vaadiprtivaadiityaadi| prArambhako vaadii| pratyArambhakaH prtivaadii| kSamAmAdhyasthyaizvaryabAhuzrutyAdiguNagrAmAbhirAma: sabhApatiH / prAzikAH punaH svasamayaparasamayajJAH kulajAH yakSahayemitA: kSamiNaH / vAdapathevabhiyuktAstulAsamAH prAznikA: proktAH // iti lkssnnlkssitaaH| te ajhaM zarIraM yasyAH sA tathoktA / alpetyAdi sA ca jalpamaMjJA vitaNDAsaMjJA ca proktA prAcyaprAmAgikairiti zeSaH / atra vijigodhukathAlakSaNe vijigISupadaiyena vAdalakSaNokta vItarAgapadaddayavyavacchedaH / lAbhetyAdi jayetyAdi vAkyaddayena ca vijigISoH prayojanakathanam / parAnugrahapadena jJAnArItyAdipadena ca vItarAgavijigISvoH phalakathanam / caturaGgetyAdipadena trAGgatvAdivyavacchedaH / tena caturaGgaiva vijigISukathA kartavyetyAvaditamanyathA jayaparAjayavyavasthAdauthyAt jalpa iti vitaNDeti vakSyamANasvarUpa vijigISukathAyA eva vizeSasaMjJAyam // 142 // Aho! Shrutgyanam Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchaMdaH / 158 atrApi sUtrasaMvAdaM darzayati / tathA cAha tattvAdhyavasAyasaMrakSaNArthaM jalpavitaNDe bauja prarohasaMrakSaNArtha kaNTa kazAkhAvaraNavaditIti // tathA cAhetyatra sUtrakAra iti zeSaH / tattvetyAdi / tattvAni pramANAdIni teSAmadhyavasAyo nizcayaH tasya tattvaviplAvakabauDAdibhyo rakSaNAya jalpavitaNDe pryoktvye| ko'rthaH / tattvamupapolayamAnaM bauddhAdivAdidurduruDhaM jalpavitaNDAbhyAM khaNDayitvA tatrAtavyamiti / atra dRSTAntaH / yathA bojAGguraH kaNTakitazAkhAhatikaraNAt trAyate tatheti // 143 // prAvijigISukathA jalpavitaNDAsaMjotA tatra jalpalakSaNaM lkssyti| yathoktalakSaNopapatracchalajAtini grahasthAnamAdhanopAlambho jalpa iti // yathoka tyAdivizeSaNaviziSTo jalpo bhavatItyanvayaH / ythototyaadi| yathotaM yallakSaNaM pramANatarkamAtramahAdasya tenopapatro yaH sa tthoktH| chljaatiityaadi| arthavikalpopapattyA vacanavighAtaH chalam / svavyAghAtakaramuttaraM jAti: / parAjayanimittaM nigrahasthAnam / chalAdibhiH svapakSaparapakSayoH sAdhanopAlambhau yatra ma tathA / chalAdipadopAdAnaM jalpasya vItarAgakathAtvavyava. cchedArtham / ayamarthaH / atra yathoktAlakSaNopapannagrahaNena pramANa trkmaatrmuplkssyte| na sabje vAdalakSaNam / siddhAntAviruddhaH paJcA Aho! Shrutgyanam Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtparyyadIpikA / vayavopapannra ityuttarapadadvayasya nigrahasthAnaniyama nibandhanasyAttrAbhi. saMbandhAsambhavAt jalpe samagranigrahasthAnAnAM sambhavAcca / nanu kalajAtinigrahasthAnasAdhanopAlambha ityayuktaM kalAdonAmasaduttaratvena sAdhanadUSaNAnupapatteH / tadayuktaM pramANe: kriyabhANayoH sAdhanopAlambhayoH chalAdInAmaGgabhAvo rakSaNArthatvAna svatantrANAM sAdhanadUSaNabhAvaH / na hi tAni svayaM sAdhanatvena dUSaNatvena vA prayujyante / kintu samyak sAdhane prayukte / parazchalajAtyAdinA pratyavatiSThamAnazchalaM jAtirnigrahasthAnaM vA tvayA prayuktamityevaM tadudbhAvanahAreNa nirasyati / niraste ca tasmin svapacaH parirakSito bhavati / pareNa vA sAdhane prayukte sahasA doSamapazyan svayaM jAtyAdinA pratyavatiSThate / yAkulitazca prativAdyuttaramapratipadyamAno jIyate / jite tasmina pratipakSA khapakSasiddhiriti / tathA kvaciddItarAgasyApi pramANopapanatattvatrANAya cchalAdInyupayujyante / anyathA sa prAJjalamatiart kaklRptadUSaNAmbareNa tattvAdhyavasAyAt pracAlyetetyalaM jAtyA prasaGgena // 144 // atha vitaNDAlakSaNaM tANDavayati / 160 sa pratipakSasthApanAhIno vitaNDeti // sa yathokto jalpaH / pratipakSasthApanAhInatayA vizeSito vitaNDAtvaM pratipadyate / pratipakSasthApanAhIneti padaM jalpe'tivyAptiniSedhArtham / ko'rthaH / vaitaNDikasya svapakSa eva sAdhanavAdipakSApekSayA pratipakSo hastipratihastinyAyena tasmin pratipatte Aho ! Shrutgyanam Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / vitaNDike na sAdhanaM vakti navaraM parapakSapratiSedhAyaiva pravartata iti tatkathA vitaNDA bhavati / ___kazcit sa ityanena vAdaM parAmRti / tata: pratipakSaH svapakSaH sthApyate yena tatpratipakSasthApanaM pramANaM tena A samantAt hIno vAdo bitaNDA bhavatItyevaM vyAcaSTe ca / / tato vitaNDAyAM pratipakSasthApanAhIne ti lakSaNasya taM prati. pakSahInamapi vA kuryAditi vItarAgakathAlakSa gaNasya ca mithaH saMvAdAhItarAgakathAyAmapi vitaNDA pratipattavyeti yat kenApyukta tadayuktam / vItarAgakathAyAM vitaNDAzrayaNe tattvanirmItyabhAvApattistadarthameva tadArambhAditi // 145 // ____ alakSitAni chalAdIni prayoktuM bhakta vA na zakyanta iti prAk channaM lkssyti| vacanavighAto'rthavikalpopapattyA channa miti // chalyate paro'neneti chalam / kiM tdityaah| vacanavighAtaH paraprayukta vacaHkhaNDanam / kayArthasya vAcyasya viruddhatvena vikalpanamarthavikalpamta haTanayA ullaNThatayA / vacanavyAghAte'tivyAptiniSedhArtha vikalpopapattyeti padam / ayamarthaH / vacanavighAto na mukhapidhAnenApitvarthavikalpopapattyA / vakturanabhipretamathaM tadukta vacasyAropya chalavAdI yatta niSedhaM karoti taccha laM bhavati // 146 // itthaM mAmAnyana cchalaM lakSayitvA tahimajate / tat trividhaM vAkachalaM sAmAnyacchalamupacAracchala ceti // Aho! Shrutgyanam Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 nyAyatAtparya dIpikA I tamAmAnyalakSaNalakSitaM kulaM vAkkkalAdimedena tridhA bhavati tatra vAnimittamasyeti vAkchalam / evaM sAmAnyacchalAdAvapi vigrahazcintyaH | nanu yathA vAkkkalaM vAgnimittaM tathetaradapi cchaladdayaM vAgnimittamastIti tadapi tathaivocyatAmiti cet / satyaM paraM tatra sAmAnyopacArayoH pradhAnatvena tAbhyAmeva vyapadezo na vAcA | vyapadezasya pradhAna mUlatvAditi // 147 // padam // 148 // udAharati / tatra vAkkalamAha / yathA avizeSAbhihitAyeM vakturabhiprAyAparijJAnAdarthAntarakalpanA vAkchalamiti // anekArthavAcakaM padaM vAkyaM vA avizeSastasyArthAbhidhAnAya prayogo'pyupacArAdavizeSaH / yadA yasya padasya vAkyasya vA ekatarArthA nirdhAraNena yatpratipAdanaM so'vizeSastenArthe'bhiSThitaM sati / vakturabhiprAyo vivacitaH kazvideko'rthaH / tadanavabodhAdyAnyArtharacanA sA vAkucchalaM bhavati / arthAntarakalpanA vAkcchalamityukte paroktArthaparijJAnAdanu yArthAntarakalpanA sApi vAkcchalaM syAttanivRttyarthaM vakturabhiprAyAparijJAnAditi padam / nirddhAyapratipAdite'rthe'tivyAptiniSedhArthaM avizeSAbhihita itiM * The text roads "vaktarabhiprAyAdarthAntara" [ see p. 10. I. 43 ]. Aho ! Shrutgyanam Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 163 *navakambalo'yaM mANavaka iti ukta chlvaadyaah| kuto'sya navakambalA iti // ____ ayaM mANavako baTurnavakambala iti vAdyukte vAkye navaH kambalo'sya nava kambalA asyeti ca samAsapadamarthahaye'pyaviziSTaM tatrAbhinavakambalayogaM vakturabhipretaM pramANopapannaM ca parijJAya navasaMkhyAsaMbandhamadhyAropya tatpratiSedhena paraH pratyavatiSThate / kuto'sya navasaMkhya kA: kambalA iti / itthaM bruvAraNena cAnena vAkchalamudbhAvitaM bhavati // 148 / / pariharati / tasyApratipattilakSaNaM nigrahasthAnaM vAcyam / navaH kambalI'syeti vaktarabhiprAyAparijJAnAditi // kuto'sya navakambalA iti yo vAkccha lamudabIbhavattasya apratipattirityajJAnalakSaNaM nigrahasthAnaM kathyam / navaH kambala iti vaktagazayAnavabodhAditi // 150 // nigrahasthAnadAna hetvantaramAha / uttarAparijJAnAhA vipratipattervA viparItanAnAditi / vAdipratipAditasya vAkyasyottarAnavagamAt prAguktamapratipattilakSaNaM nigrahasthAnaM vAcyam / yahA vAdyuktasya vipratipatte. viparItajJAnAnigrahasthAnaM vAcyam / vAkArau prAgutAnigrahaheta. * The woril "TT" is vidled lefuse this in the text (Sec paye a G. I.ine 11 ) Aho! Shrutgyanam Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 nyAyatAtpayyaidIpikA / samuccaye / viparItajJAnAditi padaM vipratipatterityasyaiva vivaraNa rUpam // 151 // sAmAnyacchalamAha / saMbhavato'rthasthAtisAmAnyayogAdasadbhUtArthakalpanA sAmAnya ucchalamiti // ati vyApakaM sAmAnya matisAmAnyaM tadyogAt kacidAktAvardhasya kasyacit sambhavato vyaktyantare'saMbhAvyamAna niSpattervaklAmihitasya sato yadasadbhUtArthakalpanayA pratyavasthAnaM tatsAmAnyacchalaM bhavati / vAkccha saM'tivyAptiniSedhArthamasaddhateti vize - SaNam // 152 // etadudAharati / aho nu khalvayaM brAhmaNaJcaturvedAbhijJa ityukta kenacit nyAyavAdyAha / kimatrAzrayaM saMbhavati khalu brAhmaNe caturvedAbhijJatvamiti / atra cchalavAdyAha / na / vrAtyenAnaikAntikatvAditi // vrAtyeneti / vrAtyaH saMskAravarjito dvijastenAnaikAntAdyabhicArAt / zeSo'kSarAthaiH sugamaH / bhAvArthatvevam / caturvedAbhijJatvaM prati brAhmaNatvaM nyAyavAdinA sAdhanaM vivakSitamiti matvA kUla vAdI anekAntikatAsudbhAvayati / vrAtye brAhmaNatve satyapi catuvedAbhijJatvAbhAvAt tvadukto'yaM heturanekAntika iti / ayamiti nirdiSTapatre'nyasmin brAhmaNavRnde sapane vrAtye vipakSe ca brAhmatvahetorgatatvAt / pacacayavRtteranaikAntikatvAcca / yasmin kasmiMzri Aho ! Shrutgyanam Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / brAhmaNe caturvedAbhinnatvaM bhavatItyativyApakasAmAnyayogAtsaMbhAvitaM purovattihije caturvedAbhinnatvaM brAtye'sadbhAvakalpanayA vyAhatamiti sAmAnyacchalamidam // 153 // - pariharati / tasthApi pUrvavannigrahasthAnaM vAcyam / kasmAddhetutvasyAvivakSitalAt / kiM tarhi brAhmaNatve mati caturvedAbhinnatvamAzcaryakAraNaM na bhavatItyabhipretaM sunetre zAlisampattivaditIti // tasyeti sAmAnyacchalavAdinaH / na kevalaM vAkcchalavAdina ithaparayaH / pUrvavaditi / vaktrabhiprAyAparijJAnAduttarAparijJAnAhA apratipattilakSaNaM nigrahasthAnaM vAcyam / kasmAditi ziSyapraznaH / hetutvasyeti / yadi brAhmaNatvaM caturvedAbhinatve hetulenopanyastaM bhavettadAnakAntikatodbhAvayituM nyAyyA sthAnAnyathA / tarhi brAhmaNAvaM kiM vivkssitmityaah| kiM tauti / sambhAvanApUrvaka: prazaMsAvAdo'yamiti bhAvaH / zAlidRSTAntaH subodha eva // 154 // upcaarcchlmaah| upacAraprayoga mukhyArthakalpanayA pratiSedha upacAracchalamiti // __vAhIko gauragnirmANavaka ityAdi lakSaNAprayoga upacAraH / taduktaM mukhyArthabAdha tadyoga rUDhito'rthaprayojanAt / anyo'ryo lakSyate yat sA lakSaNAropitA kriyeti // tatprayoga mati yasya vaneyaH sAkSAhAcyaH sa tasya mukhyo Aho! Shrutgyanam Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatprydiipikaa| yathA vRkSazabdasya zAkhAdimAnarthastatkalpanayA tadavatAreNa upacAra prayogasya yaH pratiSedhaH sa upacAracchala bhavati / artha kalpanayA pratiSedha upacAracchalamityukte vAkacchalAdAvativyAptistatparihRttyai mukhyeti padam / mukhyArtha kalpanA ca gauNaprayoga vinA na bhavatIti upacAra prayoga iti padam // 155 // tannidarzayati / *maJcAH krozantItyukte chalavAdyAha puruSA: krozanti na maJcAsteSAmacetanatvAditi // kSetre dhAnyarakSaNArtha kASThaghaTitAzcatuHstambharUpA maJcAH / kozantIti shbdaaynte| zeSaM sugamam // 156 // chalavAdino dUSaNaM vakti / patasyApi nigrahasthAnaM pUrvavat / ubhayathApi loke zAstre ca zabdaprayogadarzanAditi // tasyopacAracchannavAdinaH pUrvavatparAbhiprAyAparijJAnAduttarA. parijJAnAviparItajJAnADA vipratipattilakSaNaM nigrahasthAnaM vAcyaM bhvti| atra hetuH ubhyrthtyaadi| mukhyArthatayA khuraka kudasAnAdimati gozabdavat / lakSaNayA cAyudhutamiva prakArahayema loke zrute ca zabde pravRttidarzanAllakSaNAprayoga mukhyArthena niSedhoM na yukta ityarthaH // 157 / / * The word "yathA' is alled theitute this in the test (See p. 17. Ji 1() ). t Tie roding loptul ly the crimementistar livre differs some. what from the test i ser pilge 17. luc 12 ). Aho! Shrutgyanam Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / atha kramaprApta jAtilakSaNaM prakaTayati / prayukta hetau samIkaraNAbhiprAyeNa prasaGgo jAtiriti // vAdinA hetI sAdhane prayukto yuktyA vyavasthApita sati samIkaraNAbhiprAyeNa pareNa sahAtmana: sAmyApAdanasaMkalpena yaH prasaGgaH pratiSedho'niSThApAdanaM vA sA jAtibhavati / prasaGgo jAtirityuta pratyakSAbhAsAdAvapi prasaGgo'sti na cAsau jAtistato vyAvRttyatheM prayukta hetAviti padam / pratyakSAbhAsAdau na khalu heto prayukte prasaGgo bhavati / tathApyasiddhatvAdiprasaGgaH prayukta hetI bhavatIti tatparihattyai samIkaraNAbhiprAyeNati padam / asiddhatvAdyApAdanaM hi parapakSapratikSepAya na puna: svapakSasya parapakSeNa saha samIkaraNAya / idaM tu jAtelakSaNaM prAyikaM prAptAprAptapAdijAtiSvabhAvAt / vyApakaM lakSaNanvidaM hetupratibimbanaprAyaM kimapi pratyavasthAnaM jaati:| tathAca mUla mUtraM sAdhayaMvaidhAbhyAM pratyavasthAnaM jaatiH| vAdinA hetau vyavasthApite sati sAdharmyaNa vaidhamryeNa vA yat pratikUlamavasthAnaM sA jAtirityarthaH // 158 // nigrahasthAnaM lakSayati / parAjayanimittaM nigrahasthAnamiti // parAjayo hAristasya nimittaM yadarthAdvipratipattirapratipattirvA tannigrahasthAnaM bhvti| tathAca sUtram / vipratipattiraprati. pattizca nigrahasthAnam / viruDDA kutmitA vA pratipattivipratipattistattvapratipatterabhAvo'pratipattiriti / sakalanigrahasthAnAnAM sAmAnya lkssnnmidm| nimittaM nigrahasthAnamityukta kimapekSA Aho! Shrutgyanam Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 nyaaytaatpryydiipikaa| syAttatrihattyarthaM parAjayeti padam / yena paraH parAjIyate tannigrahasthAnamityarthaH // 158 // athAnayorazeSavizeSAbhidhAne sAmarthAbhAvAt katipaye bhedA bhaNyanta ityAha / bahavazvAnayoH sUkSmA bhedAsteSAM kiyanto bhedA lakSaNodA. haraNAbhyAM pradarzyanta iti // jAtinigrahasthAnayorAnantyAt sarva bhedA vaktuM na zakyante / tataH sUtroktA eva caturviMzatijAtibhedA hAviMzatinigrahasthAnabhedAtha lakSayiSyante udAhariSyante ca / __ tatra jAtisUtrametat / sAdharmya 1 vaidharyo 2 karSa 3 apakarSa 4 vaNye 5 avarNya 6 vikalpa 7 sAdhya 8 prApti / aprApti 10 prasaGga 11 pratidRSTAnta 12 anutpatti 13 saMzaya 14 prakaraNa 15 ahetu 16 aryApatti 17 avizeSa 18 upapatti 18 upalabdhi 20 anupalabdhi 21 nitya 22 anitya 23 kArya-- samAH 24 / nigrahasthAnasUtraJcedam / pratijJAhAni 1 pratijJAntara 2 pratijJAvirodha 3 pratijJAsaMnyAsa 4 hevantara 5 arthAntara 6 nirarthaka 7 avijJAtArtha 8 apArthaka 2 aprAptakAla 10 nyUna 11 adhika 12 punarukta 13 ananubhASaNa 14 ajJAna 15 apratibhA 16 vikSepa 17 matAnujJA 18 paryanuyojyopekSaNa 18 niranuyojyAnu yoga. 20 apamiddhAnta 21 hetvAbhAsA 22 nigrahasthAnAni / / tatrAnanubhASaNA 1 jJAnA 2 pratibhA 3 vikSepa 4 paryanu Aho! Shrutgyanam Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 168 yojyApekSaNAni 5 apratipattyA saMgrahItAni zeSANi vipratipattyA // 160 // tatra prAksAdharmyavaidhaya'samau lakSayati / * sAdhabavaidhAbhyAmupasaMhAre middhe taDammaviparyayopapatteH mAdhayaMvaidhAbhyAM pratyavasthAnaM sAdharmyavaidharmyasamAviti / sAdharmeNa anvayena vaidharyeNa vyatirekeNa vaa| sAdhanamabhidhAya siSAdhayiSitapakSopasaMhAre siddhe sAdhanavAdinA lata sAdhyadhammasthAnityatvAdeviparyastatopapAdanArtha sAdharmyaNa vaidhayeNa vA yatpratyavasthAnaM to sAdharmyavaidhayaMsamau jAtI bhavataH // 161 // etAvudAharati / yathA anityaH zabdaH kRtakalAt ghaTavadityukte jAtivAdyAha / yadyanityaghaTasAdhAt kRtakatvAdanityaH zabda iSyate nityAkAzamAdhAdamUrtatvAnityastahi praapnoti| yadi ca nityAkAzavaidhAt kRtakatvAdanitya iSyate ghaTAdyanityavaidhAdamUrtatvAtahi nityaH prApnoti vizeSAbhAvAditi // nyAyavAdinA'nityaH zabdaH kRtakatvAt ghaTavaditi sAdhayeNa heto prayukta jAtivAdI mAdhayeNaiva pratyavatiSThate / nanu yathA kRtakatvena zabdasya ghaTasya ca sAdhayaM tathA amUrtatvena zabdasyAkAzasya ca sAdharmyamasti tato yadi latakatvAt __ * 'The Works siddhe / sAdharmavaidhammAbhyAM pratyavasthAnaM ure omitted in the text [ Set page 1s. Line ] ]. Aho! Shrutgyanam Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayyadIpikA / ghaTavadanityaH zabdo'bhilaSyate tamUrttatvAdAkAzavatrityaH syAt / tathAhi zabdo nityo'mUrttatkhAdAkAzavaditi / na cAtra vizeSa: kavidyena ghaTasAdharmyAt kRtakatvAdanityaH zabdo na punarAkAzasAdharmyAdamUrttatvAnitya iti / eSa sAdharmyasamaH pratiSedhaH / yadi ca nityetyAdi-sAdharmyeNa pratiSedhe kRtaM vAdinA'nityaH zabda: kRtakatvAt yat punarnityaM tadakkatakaM dRSTaM yathAkAzamiti vaidhamrmyeNa sAdhane prayukte ca vaidharmyeNa paraH pratyavatiSThate / yadi tvayA zabdo nityAkAzavaidharmyAt kRtakatvAdanityo'bhipreyate tarhi ghaTAdyanityavaidharmyAdamUrttatvAtrityaH syAt / tathAhi nityaH zabdomUrttatvAdyat punaranityaM tanmUtteM dRSTaM yathA ghaTa iti / cAtrApi kazciddizeSo yena nityAkAzavaidharmyAt kRtakatvAdanityaH zabdo na punarghaTAdyanitya vaidharmyAdamUrttatvAnnitya iti / eSa vaidharmya - samaH pratiSedhaH | kazcittu sAdharmyasame vaidharmyasame ca pratyekaM sAdhavedhasyAbhyAM pratiSedhamicchati // 162 // / na anayoruttaramuttaraGgayati / 100 anayoruttaramavinAbhAvinaH sAdharmyasya vaidharmyasya ca hetutvAbhyupagamAdaprasaGgo dhUmAdivaditi // bhI jAtivAdinna khalu sAdharmyamAtrAd vaidharmyamAnAdA sAdhyasiddhirbhavati / kiM tvavinAbhAvinaH sAdharmyAdharmyAcca / atra yat kRtakatvaM hetutvena vivacitaM tadanityatvenAvinAbhUtameva / na hi kazcidarthastrijagatyapi so'sti yaH kRtakaH sannAnityaH / tato yaH kRtakaH so'nitya eva / yaH punarnAnityaH sa kRtaka eva nAstI Aho ! Shrutgyanam Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 171 tyanvayavyatirekAbhyAM anityatvena sahAvinAbhUtasya kRtakatvasya sAdhanatva svIkArAt sAdhayaMvaidhayaM kRto'yaM pratiSedho na bhavati / atra dhUmAdivaditi dRssttaantH| yathAgnimatmAdharmyAnagnimadai dhAbhyAM nizitAvinAbhAvasya dhUmasAdhanastha pratibaMdho na bhavati / tathAvApoti dRSTAntAthaiH / kiM ca tvayA nityAkAzasAdharmyAt ghaTAdanitya vaidhAdabhUtatvAt prAbdasya nitya tvaM sAdhyate / tadamUrttavaM nityatvena saha kiM vinAbhUtamavinAbhUtaM baa| yadi vinAbhUtaM thytiprsnggH| kAkasya kANaprAivalaH prAsAda ityAdInAmapi samyaghetutvAnuSaGgAt / athAvinAbhUtaM tadayuktam / amUrtatvasya nityatvena mhaavinaabhaavaabhaavaat| nahyevamasti yo'mUrtaH sa nitya ev| yastu na nityaH so'mUrta eva na bhavatItyanvayavyatireko buyAdAvamUktatve'pi nityatvAbhAvA. diti // 163 // utkarSAdInAM SamA jAtInAM eka lakSaNamAha / sAdhyadRSTAntayoIvikalyATubhayamAdhyatvAcotkarSApakarSavaNAvadhikalpa sAdhyasamA iti // sAdhyadRSTAntI pratIto tayoH sAvayavatvAdidhanma kalpanAt utkarSApakarSavasva magra vikalpasamA jAtayo bhavanti / tathA ubhayoH sAdhyadRSTAntayoH mAdhyatvApAdanena mAdhyamamA jAtibhavati / prayamarthaH sAdhyammiNyamantamapi dRSTAntadharmamAropyotkarSe gae prtyvsthaanmutkrssmmaa| dRSTAnta dhamma vikalpanenaiva sAdhyammiNi siddhasthApi dhammasthApakarSaNa prtyvsthaanmpkrsssmaa| varmayaH khyApa. Aho! Shrutgyanam Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 nyAya tAtpa ydiipikaa| nIyaH sAdhyambhidhammasta dviparyayAdavamarko dRSTAntadharmAstayovAvasAMprayoH parasparasamIkaraNe na pratyavasthAnaM vAvarNayasame jaatii| dharmAntaravikalyena pratyavasthAnaM viklpsmaa| sAdhyadRSTAntayoH sAdhyatvApAdanena pratyavasthAnaM sAdhyamamA // 164 // athedameva sUtraM vivarItumekaika mUtralakSaNamAha / mAdhye dRSTAntAdaniSTadhammaprasaGga utkarSasama iSTadhamanivRttirapakarSasama iti // sAdhye dhammiNi aniSTasya vAdyanabhipretasya dharmasya dRSTAntAdyatprasannanaM sotkarSasamA jaatibhvti| tathA dRSTAntAt sAdhye yA iSTasya siddhasya dhammasya nivRttiH sA apakarSasamA bhavati // 165 // ete udAharati / yadi katakatvAd ghaTavadanityaH zabdaH tadA ghaTavadeva sAvayavaH sthAdatha naivamanityo'pi tarhi na syAdavizeSAt / azAvaNAzca ghaTo dRSTaH zabdo'pi zrAvaNo na syAdavizeSAditi // akSarArthaH subodhaH / bhAvArthastvayam / ghaTaH sAvayavaH zabdastu niravayavaH tato ghaTe yat sAvayavatvaM tacchande'niSTaM tasmiMzca tatrAropyamANe utkarSasamA jaatiH| tathA azrAvaNAt ghaTAt zabdasya zrAvaNa tve'pavaSyamANe 'pakarSasamA jAtibhavati // 166 // varyAvarsayasame udAharati / * The reading alopted in the commentator here <Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 173 *zabdo yadi katakatvAnumAnenAniyo vasaMgata tathA sati ghaTo'pi katakatvAnumAnenAnityo vasaMgha iti vrnnsmaa| athAnavasthAbhayAt ghaTo nAnumAnanAnityo vasaMta tataH zabdo'pyavarmayaH syAdavizeSAditi // vata iti saadhyet| anavasthAbhayAditi dRSTAntIkato ghaTo yadi katakatvAdanumAnena varmata tadA tatra yo dRSTAntaH sA'pi tathA vanAH syAttavarNane cAnyo dRSTAnto varya ityanavasthAdaukhyaM syAt / zeSaM spaSTam // 167 // vikalpasamAmudAharati / __ atha vikalpasamA / katakatvAvizeSa'pi yathA mUtatvAmUrtavAdidharmavikalpastathA nityatvAnityatvavikalyo'pi syAdavizeSAditi // __ sAdhyadRSTAntayoH zabdaghaTayo: zatakatvena taulye'pi yathA mUrtatvAmUtatve aGgIkRta tathA zabda nityatvaM ghaTe'nityatvaM cAGgIkriyatAm / na khalu ko'pi vizeSo'sti yenakamaGgokriyate'para bajyate iti // 168 // sAdhyasamodAharaNaM darzayati / atha saadhysmaa| yadi satakatvAdubhayoranityatvaM tarhi sAdhyatvamubhayoH syaat| na vA kasyacidavizeSAditi // - - - * The reading adopted by the commentator here differs sonicwhat from the text (See page 19, Line 1-:) ). Aho! Shrutgyanam Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 nyaaytaatprydiipikaa| ubhayorapi sAdhyadRSTAntayoH shbdghttyoH| ayamarthaH / yadi yayA ghaTastathA zabdastahi yathA zabdastathA ghaTo'stu zabdazA nityatayA sAdhya iti ghaTo'pi sAdhya eva syAt / kathamanyathA tana tulyatA // 168 // SasAM jAtInAme kamevottaramAha / eteSAmuttaram / kiJcitmAdharmyAdupasaMhAre sir3e vaidhAdapratiSedha iti // kiJcitmAdharmyATTamavattvAdirUpAt sAdhyasya vahnimattvAderupa. saMhAra upanaye dRSTAnte vA middhe vaidhAnmahAnase dRSTa sthAlyAdi. mattvalakSaNAdayaM pratiSedho na bhavati / sarbadhA sAdharmyasya dRSTAntadArzantikavyavasthAbhaJjakatvAt // 170 // etadeva sUtraM svayaM vikRNoti / kiJci mAdhayAMDUmavattvAdilakSaNAsAdhyadRSTAntayordhamma vikalpe'pi vyavasthA dRSTA tadapalApa lokAdivirodhaH / *sabAnumAnAnAmaprAmANya prasaGga cetauti // sAdhyadRSTAntayoriti vahnimattvamahAnasayordhamma vikalpa poti bhAsuravatejasatva dAhakatvA parivartiSNutva-sthAlyAdimattva bhUmiSTha tvAdi-tulyAtulyadharmasambhave'pi vyavastheti / vahnimattvasyaiva siddhi ISTA / na tu sarveSAM dRSTAntadharmANAm / nApi dRSTAntamaJbadhanmAsiddhau prastutasyApi vahnimattvasyAmihirloka zAstravirodhAt / etadevAha / ___* 11th 'T's1. 11:rks sarvAnumAnAta prAmANyamasaGgaca (See page 19. Linel.14). Aho! Shrutgyanam Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 anumAnaparicchedaH / tdplaapetyaadi| tadapalApe kiJcitmAdhAmAdhyasiddhivyavasthAyahnave / lokasyAdizabdAt pramANazAstrasya ca virodha: / doSAntaramayAha / srvaanumaanetyaadi| kiJcitmAdharmyAtmAdhyamivAnabhyupagume tanmUlAnAM sarveSAmanu mAnAnAmaprAmANyamAsajyeta / sAdhyadhammiNi sarveSAM dRSTAntadhammANAM asambhavAt / __ kiJca tvayApi jAtyasthApanaM kiJcitmAdhAt sarvathA sAdhAd vA kriyate / yadyAdyaH pakSastahiM kathamammatyakSa pratikSipasi / atha dvitIyaH tarhi jAteranusthAnameva kasyacidapi sarvathA sAdhAbhAvAt // 171 // prAptAprAptisame jAtI Aha / prApya mAdhyamaprApya vA hetoH prAptAviziSTatvAda prApyAsAdhakatvAcca prAptayaprAptisamAviti // vAdinA hetau prayukta jaativaadyaah| ayaM hetuH prApya sAdhya sAdhayedaprApya vaa| yadi prAdhya tarhi dayolacasvarUpayoyaMgapatmambhavAt kathamekasya sAdhyatAnyasya hetutA vizeSAbhAvAditi prAptisamA jaatiH| athAnAmya hetuH sAdhyaM sAdhayetahi sarva sAdhyaM ki nAsau sAdhayedavizeSAt / nAprApya pradIpaH prakAzyaM prakAzayatItya prAptisamA jAtirbhavati // 172 // suutrsyaamumevaarthmaah| yadyayaM hetuH prApya sAdhyaM sAdhayedubhayoH prApsyaviziSTatvAdajhAlyoriva kiM kasya sAdhanaM mAdhyaJcati / aprApyasAdhako nAsti kASThAgnivaditi // Aho! Shrutgyanam Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 nyAyatAtparya diipikaa| hetuH prApya mAdhyaM sAdhayatya prApya veti pakSadvayam / tatrAdyaM pakSaM vyAkhyAti yadyayaM heturityAdinA / ubhayoriti sAdhyasAdhanayoH / prApti: saMyogarUpA tayA'viziSTatvaM yore kobhAvena tulyatvaM tasmAt / aGgalyoriveti yathAGgalyorakatramilitayoH mAdhyasAdhanabhAvo na syAttathA sAdhyahetvorapautyarthaH / hitIyaM pakSaM vyAkhyAti / apraapyetyaadinaa| ayaM bhAvaH / yadi prAptipakSo'bhyupagamyate tadA na sAdhyasAdhanabhAvo yoragulyorivaikatra militatvAt / athAprAptipakSastathApi na sAdhya - sAdhanabhAvo vahnayAdInAM kASThAdi prApyaiva dAhakatvAdidarzanA. diti // 173 // anayoH prihaarmaah| ghaTAdiniSyattidarzanAt por3ane cAbhicArAdapatiSedha iti // prAk prAptipakSadoSaM pariharati ghttaadiityaadinaa| prAsAvizeSe'pi cakracIvarAdayo mRtpiNDaM prApyaiva ghaTAdikamutyAdayanto dazira nAprApya / ghaTAdautyatrAdizabdAhIpAdigrahasteSAmapi ghaTAdikaM prApyaiva prakAzakatvAt / aprAptipakSadoSaM pratikSipati / paudd'netyaadi| abhicArAdikammAprApyApi daviSThaM duSTaM paur3ayat dRzyate / tato nAyaM prsnggH| ayaM bhAvaH / nAyamekAnto yat hetuH prApyaiva sAdhyamaprApyaiva vA sAdhaya tauti kintu dIpAdika kiJcitprApya kAmmeNAdikamaprApya ca sAdhyaM sAdhayati / tatastvadulo prasaGgo na syAtAm // 174 // asyaivottarasUtrasya rahasyamAha / Aho! Shrutgyanam Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 177 *prAptaprApta vizeSe'pi pratiniyatArthatattaya evaita sAdhyasAdhana tvAdayo dhammA dRSTAste nirAkarttamazakyA: / sarvapramANavirodhAditi yadyapi ke cana hetavaH prApya sAdhakA: kecidaprApya tathApyamI sAdhyasAdhanatvAdayo vahnimattvadhUmavattvAdayo dharmA: pratiniyatArthavRttayo nizcitasvAzrayavyApArA dRSTA yathA dhUmavattva satyeva vahnimattvaM kRtakatve satsavAnityatvaM vA te ca tAkSAH pratikSaptuM na kSamyante / sarveSAM pratyakSAdipramANAnAM virodhaat| pratyakSAdipramANehi hetuH ko'pi mAdhyaM prApya ko'pyaprApya sAdhako dRssttH| tato yokAnto'bhyupagamyate tadA pratyakSAdivirodhI bhavatyeva / dRSTApalApazca / kiM cAyaM pratiSedho hetuM prApyAprApya vA pratiSedhayati / yadi prApya tarhi iyore kIbhUtayoH kiM kasya pratiSedhyaM pratiSedhakaJca syAdaviziSTatvAt / athAprApya tahi aprApyasAdhako nAstIti kathamayaM pratiSedhastAvako bhavati // 175 // anutpattisamAM lakSayati / prAgutpatteH kAraNAbhAvAdanutpattisama iti // zabdasyotyatteH prAganityatve kAraNAbhAvAt tasya cotpattyayogAdanutpattyA pratyavasthAnamanutpattisamA jAtibhavati // 176 / asyeva sUtrasya sodAharaNa vivaraNamAha / * 'The text reaks "prAptasamAtivizeSepi' (See nagc 20. Lines). 23 Aho! Shrutgyanam Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayya dIpikA / * anityaH zabdaH kAryyatvAdityukte prAgutpatteranityatve kAraNaM nAstIti nityaH prasaktastasyotpattiranupapanneti // 178 zabdo'nityaH kAryyatvAditi vAdinA prokte jAtivAdI pratyavatiSThate / zabdo yadyanityaH tarhi zabdotpatteH prAganityatve kimapi kAraNamasti no vA / na tAvadastIti vaktuM zakyamanityatvaM pratyutpattereva kAraNatvAdutpatteH prAka vicAryamANatvAt / nAstIti cettahyanityatve kAraNasya kAyryatvarUpasyAbhAvAt zabdo nityaH prasajati / nanutpannaH san zabdo'nityo bhaviSyatItyAha / tasya zabdasyotpattirayuktaiva nityatvAt // 277 // etaddoSaparijihIrSayA prAha / tathAbhAvAdutpannasya zabdasya kAraNopapatterapratiSedha iti // tathAbhAvAdanityabhAvAdutpannasya zabdasya kAraNamanityatvasAdhako heturathAdutpattistaddaTanAto'yaM prasaGgo na bhavati / ko'rthaH / zabdaH samutpadyamAno'nityatvenaivotpadyate / tato'nityo bhavatyeva / kazcidimaM granthamanyathA yojayati / utpannasya zabdasya tathAbhAvAdutpattisadbhAvAt kAraNApapatteranityatvasAdhaka hetUpapatterayaM pratiSedho na bhavatIti // 178 // I nanu tathApi utpatteH prAk zabdasyAnityatve na kazcideturastauti / zabdo nitya evetyAzaGkayAha / tasyeti / * The text reads arg: instead of agaa; and guetufa instead of "prasaktastasyotpattiH" [ Soe page 20. Lines 8-9 ]. Aho ! Shrutgyanam Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 178 anutpannaH zabda eva nAsti kasya nityatvAdidharmazinyate iti // nanvanityatvaM nAma zabdasya dharmaH sa ca zabde sati sambhavati / taanythaa| zabdazvotpanna eva bhavatyata utpatteH prAganutpannaH zabda eva nAsti / nityatvAdidhammaH kasya cintyata / dharmiNaM vinA dharmAsyAsambhavAt / kiJca / hetUpanyAsAt prAk prasaGgasyotpatteH kAraNAbhAvAdasyApyanutpattireva / tathAhi hetUtyatteH prAka prasaGgo nAstyeva hetAvutpanne tu tasyotpattiranupapanna vati // 18 // ahetumamA jaatimaah| kAlyAsiddheheMtorahetusama iti // hetoH sAdhanasya traikAlyai vRtte vaya'ti vartamAne cha kAle siddheranupapattatvabhAvena pratyavasthAnamahetusamA jAtibhavati // 180 // etadeva vivRNoti / yadi pUrva sAdhanamasati sAdhye kasya sAdhanamatha pazcAdavidyamAnaM kathaM mAdhanamatha yugapattathApi kiM kasya sAdhanaM sAdhyaM vA hayomatulya kAlatvAditi // mamyak sAdhane prayukta dUSagamapazyan jAtivAdyAha / sAdhanaM sAdhyAt pUrva muta pazcAdatha yugapati / yadi pUrvamiti sAdhyAprAka / avidyamAnamiti sAdhyakAle iti zeSaH / yoriti yo: sAdhyasAdhanayorekIbhUtayoH sato: sahyavindhyayoriva sAdhyasAdhamabhAvA. sambhava ityarthaH // 181 // Aho! Shrutgyanam Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 nyAya taatpryydiipikaa| pariharati / zana hetutaH sAdhyasiddheH pravRttyAdivirodhaH mUtrArtha iti // sAdhyasya kAyasya hetuta eva miniSpatterayaM pratiSedho na bhavati / nanu yadi hetoH sAdhyasiddhirna bhavettarhi ko doSaH syAdityAha pravRttyAdIti / yadi hetutaH sAdhyasi Dirna svIkriyate / tadA prahatterAdizabdAnivRttivyavahArAdeva virodha: syAt / loko hi mRdAdihetuta: kuTAdiniSpattiM niIya tahaNAya pravartate tadavyasmAvivarttataM ca / tato hetutaH sAdhyasiddhAsvIkAra pravRttinivRttI marvathA virudhyeyAtAm / mUtrArtha iti hetuta: sAdhya. siddhiriti sUtrasyAyamartha ityarthaH // 182 // ito'pi hetupratiSedho na bhavatItyAha / pratiSedhAnutpattiya vaikAlyasiddheriti // traikAlye'pi jAtivAdyakta pratiSedhAsi hetupratiSedhasyAnupapattireva / tthaahi| nanu jAtivAdin yastvayAyaM pratiSedho'bhidhIyate / sa prati SedhyAt pUrva muta pazcAdAhokhidyugapaddheti / tatra nAdyaH kalpaH / yadi pUrvamamati pratiSedhye ka syAyaM pratiSedhaH syAmiNa vinA dharmasyAnupa' ptteH| atha patrAttAmati pratiSedhe kathaM pratiSedhyaM pratiSedhAdhi __* The texr. ankls asyottrm| before the aphorism adopted by the commentator here. See page :(. Line 151. + nutpattizca / nupapattazca : Aho! Shrutgyanam Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumaanpricchedH| 181 ThitatvAt pratiSedhyastha / atha yugapattathApi savyetaragoviSANayoriva kiM kasya pratiSedhyaM pratiSedhakaJca syAt / ekakAlatvenAvizeSAt pratiSedhyapratiSedhaka yozca bhinnakAlatvAt / iti pratiSedhasya traikAlyAmi hetu pratiSedho na syAdityarthaH // 183 / / nanu yadyapi kAlyApi pratiSedhAsiddhistathApi tava hetumiddhirnAstItyAzaGkayAha / svavacanenaiva pratiSedhAsiddhau hetumiddhiriti sUtrArtha iti // pUrvokta yuktyA tvaduktavacanenaiva traikAlye'pi pratiSedhAniSpattI hetusirjAitava / mUtrArtha iti| pratiSedhAnupapattItyAdi sUtrasyAyamartha ityarthaH // 184 // avizeSasamAM jaatimaah| ekadharmopapatteravizeSa sarvAvizeSaprasaGgAt sadbhAvopapattaravizeSasama iti // ekasya kAryatvAdilakSaNasya dhammasyopayatteghaTanAto yadi ghaTazabdayoravizeSastaulyamithate tadA sarvabhAvAnAM sadbhAvasya sasvadhammasyopapatteH sarvAvizeSeNa pratyavasthAnamavizeSasamA jAtibhavati // 185 // etadeva mUtra vikRNoti / yadi ghaTazabdayorakasya kAryatvasyopapatteranityatvenAvizeSa iSyate / tadA sarvabhAvAnAM sadbhAvopapattera vizeSaH prasajyata iti / prArIva vyAkhyAtapAyametat // 186 // etatyariharati / Aho! Shrutgyanam Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 nyAyatAtparya diipikaa| *tavedamucyate / sarvathAvizeSe pratyakSavirodhaH / anityatvenA. vizeSa tvanumAnavirodhaH / kenacidavizeSe pramayatvAdinA siddhasAdhanamiti // bho jAtivAdin yastvayAsmaDetoravizeSa: samApAdyate sa kiM sarvathA utAnityatvena Ahosvit kenaciddharmeNa / tatrAdye kalye prtykssprmaannvirodhH| pratyakSeNa ghaTapaTAdInAM bhedopalambhAt / dvitIya kalye'numAna virodhamtenAtmAdInAM nityatvena buyAdInAmanityatvena ca sAdhitatvAt / tathA hyAnmAdinityo anAdinidhanatvAhAtireka ghaTAdivat / hatIye kalpe prameyatvAdinA yadyavizeSaH jnyaadhyte| tahi sikasyaiva sAdhanam / prameyatvenAdizabdAt sattvasapakSatvAdinA ca sarvAvizeSasyaSTatvAt // 187 // uplbdhismaamaah| nirdiSTa kAraNAbhAve'pyupanlambhAdupalabdhisama iti // nirdiSTasya sAdhyadhammamiDikAraNarUpasyAbhAve'pi sAdhyadharmopalabdhapA pratyavasthAnamupalabdhisamA jAtibhavati // 188 // etadeva sUtraM vyAcaSTe / pRthivyAdiSu kArya tvasiddhaye nirdiSTasya mAvayavatvasyAbhAve'pi buddhavAdI kAryatvamupalazcamiti // __ * ''ie 'Test needs anumAnAgamavirodhaH insteariot anumAnavirobhA ( ce sage 1. Linc 8 ). Aho! Shrutgyanam Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 183 pRthivyAdikaM kAyaM sAvayavatvAt ghaTavaditi vAdinA prokte / jAtivAdyAha / pRthivyAdI kAryatva siddhArtha hetutayopanyastaM yat sAvayavalaM tadabhAve'pi buddhau prAdizabdAt sukhe duHkhe ca kAryatvaM dRSTa buyAdInAmamUrtatvAt kAryatvAcca / tato'prayojako'yaM mAvayavatva hetuH / pRthivyAdeH kAryatvamihAvityapalabdhayA pratiSedha upa. lazcimamo bhavati // 188 // pariharati / sapakSaikadezasyApi dhUmArgamakatvadarzanAdapratiSedha iti // hetubidhA sarvapakSavyApI sapakSakadezavRttizca / atra sapakSakadeze vartamAno hetuH sapakSa kadeza ityukta upacArAt / yahA mapakSasyako dezo yasyAsI sapakSakadeza iti bhinnAdhikaraNo bahuvrIhiH / tata: sapakSakadezavyApakasyApi dhUmAdeH mAdhanasya sAdhyagamaka. tvAvalokanAdayaM bhAvayavatvahetupratiSedho na bhavati / ko'rthaH / yathA parvato'yaM vahnimAn dhUmavattvAnmahAnamavadityatra dhUmAnumAna na khalu dhUmavattvaM sapakSabhUtaM samastamapi mahAnasastomamAstinute ki mahAna makatipayAni tathApi vahnimattvagamakaM bhavatyeva / tathA bhAvayavatvaM kAryatvena sapakSabhUta buddhyAdau ca pravarttamAnamapi pRthivyAdau kAyyatvasAdhakaM bhaviSyati doSAbhAvAt / kiJca yadi sarvasapakSavyApyeva heturgamako'bhilaSyeta tadA ekadezavyApinAM dhUmAdihetU nAmagamakatve sati tanmUlavAnumAnocchedo'nuSajyeta / tato yathaikadezavyApino dhUmArgamakatvaM tathA sAvayavatvasyApi // 18 // Aho! Shrutgyanam Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 nyaaytaatpryydiipikaa| AzaGkApuraHsaraM sUtroktA vivRNoti / kathaM tarhi bayAdeH kAryatvasiDirata Aha kAraNAntarAdapi taddharmopapatterapratiSedha iti // yadi sAvayavatvaM buddhyAdau na pravartate / tahi sAdhanaM vinA sAdhyasiyayogAt buddhyAdeH kathaM kAryavasiddhirityAzaGkArthaH / ata aAheti grnthkaarH| kAraNAntarAt sAvayavatvAdanyasmAddhetoH kAryatvadharmopapatterayaM pratiSedho na bhavati // 181 // kAraNAntarAditi padaM vyAcaSTe / pramANAntagadapi kAryavasiddherityartha iti // yathAGgArAvasthAyAM dhUmAbhAve'pi pramANAntarAhrisiddhistathAnApi kAyyavasiddhirbhaviSyatIti // 182 // pramANAntarameva darzayati / pramANaM cAnupalabdhikAraNeSva satsu prAgaDaM cAnupalambhAditi // * pramANamiti buddheH kAryavasAdhakamanumAnam / upalabdhikAraNAni buDeptinimittAni hAnopAdAnAdauni / na upalabdhikAraNAnyanupalabdhikAraNAni / teSvasatsvavidyamAneSu / hau no prakRtamayaM gamayata iti nyAyAt / yadyanupalabdhikAraNAni na santi targhapalazcikAraNAni santItyarthaH / syAttata upalabdhikAraNeSu satsu upalazcikAlAt prAgUI cAnupalambhAt buddhayAdikaM kAyaM --- ------ ... ... ... ....... . -- -.. ..- . .. .- .. * Tic text ulds zitata to tio iphorisan ziopted by the conumentator here (See giage D". Line ] }. Aho! Shrutgyanam Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / bhavatIti zeSaH / prayogastvevaM bujhAdi kAryamupalabdhikAraNeSu matsu prAgUrddhamanupalabhyamAnatvAt / upalabdhikAraNeSu mama prAgU yatropalabhyate tatkAryyam / yathA ghaTAdi tathA cedam / tasmAtkA kAryyamiti / upalabdhikAraNAbhAve madapi vastu nopalabhyata ityupalabdhikAraNeSu satviti padam / tato yathA kuDyAdyabhAve prAgUI cAnupalabhyamAnatvAt ghaTAdikaM kAryyaM tathA budyAtrapItyarthaH // 163 // asminneva buddhAdikAyryatvasAdhake hatI anupalakisamAmudbhAvayitumAha / tadanupalabdheranupalambhAdabhAvasiddhau tadviparItopapatteranupalabdhi 185 sama iti // tasya bujhAdikAyryasya prAgU yAnupalabdhiH sA tadanupalabdhistasyA anupalambhAdaprAgbhAvamiddho nAstitvasadbhAve tadviparItAnupalabdhiviparItA upalabdhi: prAgUImapi bujhAdisadbhAva stadupapatteranupalabdhA pratyavasthAnamanupalabdhimamA jAtirbhavati I ayaM bhAvaH | buddhyAdeH prAgU yAnupalabdhiH mA svAtmani varttate na vA / varttate cettadA yatra viSaye'nupalabdhirvarttate tasya yathAnupalambhastathAnupalabdherapyanupalambhaH syAt / anupalabdheyAnu palambha upalabdhirUpo bhAvAbhAvayorabhAvasya viruddhAtmakatvAt / bhAvasyAbhAvo'bhAvaH abhAvasyAbhAvo bhAvaH / tathAca yA bujhAdikAsya prAImanupalabdhiruktA tasyAzcedanupalabdhistarhi tahiparAtopalabdhiH prAptA / yatna copalabdhistatropalambhastatI buyAdeH kAvyasya prAgUimapyastitvaM syAt / anupalabdhiH svAtmani na varttate 24 Aho ! Shrutgyanam - Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatprydiipikaa| cettAnupalabdhisvarUpeNApi nAsti / tathApyanupalabdherabhAva upalabdhirUpastato'pi budhAdikAryasya prAgUImapyastitvaM syAt iti // 184 // amumevA, manasikRtya sUtraM vyAcaSTe / *tasya buyAdi kAryasyAnupalabdheranupalambhAdabhAvasiddhau anuplbdhevipriitoplcaapptteH| prAgUrddhamapi bubAdeH sadbhAvaH setsyatItyabhiprAya iti // mUtravyAkhyAnAdidaM vyAkhyAtagrAyam / anupalabdheranupalabdhirupalambharUpo bhavan prAk pazcAcca buddhayAdikamastIti vyanakti / tato badyAdeH kAryatvasAdhako heturasiddha ityarthaH // 185 // etduttrmaah| anupalambhAtmakatvAdanupalabdheraheturiti // anupalabdheranupalambhAtmakatvAnnAstitvarUpavedyatvAdiyaM budyAdyanupalabdherabhAvasAdhikAnupalacirahetubAdaH kAryatvaniSedha heturna bhavati / ayaM bhaavH| anupalabdhiranupalambhAtmikA na ca tasyA anupalabdheH svarUpameva viSayaH / yadyanupalabdheH svarUpamaghi viSayaH syAttarhi yatArthe'nupalabdhistasya yathA'sattvaM tathAnulabdherapi svarUpanAzAdasattvaM sthAna ca tayAsti kintu vastvanupalambha vissyaa| tato buddhayAdeH kAryatvaniSedhe'sau heturna bhavati / * The reading adopted loy the counyentacor here: differs somewhat from the text (See page 22, Line 3-+). Aho! Shrutgyanam Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 287 kiJca niSedhaka pramANe nopalabhyaM nAstItyavadhAryate / na cAnupalabdhiH svasminniSedhaka prmaannm| tathAca svaviSaye sAmarthya sati khAtmaniSedhatvamAmarthe'pi na kAcit kSatiH // 186 // -'amumevA) mamarthayate / nAstIti jnyaanmnuplbdhiH| sA tatmvabhAvatayA prtyaakaavedyaa| tadanupalabdhirasidde tyabhiprAya iti // ___ bho jAtivAdin anupalabdhiH svAtmani vartate na veti yadika padayaM paryakalpi tadatyalpam / yato nAstIti jJAnamabhAvarUpo bodho'nupalabdhiH / sA cAnupalabdhiH tatsvabhAvatayA nAstIti rUpatayA pratyAtmavedyA prtipraannijeyaa| na punaH sA svasmin ghartitvA svasthA eva vinaashikaa| yena tasyAH svarUpameva na syAt / tato yathopalazcirvidhimukhena tathAnupalaciniSedhamukhena vidyata iti anupalabdhirasiDeva / ki damasmaDe tupratiSedhakaM bhavadaca: svasmin vartate na vA / varttate cettahi yatra viSaye pratiSedhakavacastasya yathA pratiSedha. stathA svAtmano'pi prtissedhH| tato hetupratiSedhakavacaHpratiSedhe hetusiddhiH susthaiva / na varttate cettadA svarUpamapi pratiSedhakavacaso nAstIti hetumiddhistadavasthA // 187 // nityasamAM jaatimaah| nityamanityabhAvAdanitye nityatvopapatte nityatvamama iti // nityamaniyabhAvAt sarvadA'nityatvAkhyadhammAstitvAdamityatva. yogAdanitye zande nityatvopapattanityatvena pratyavasthAnaM nityasamA Aho! Shrutgyanam Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 nyAyatAtparya diipikaa| jAtibhavati / aymrthH| anityaH zabda ityu ho jAtivAdI anityatvAkhyamAdhyadhamma svarUpavikalpanena zabdasya nitytvmaapaadyti| tathAhi kimidamanityatvaM zabdamya nilamanityaM vA / yadi nityaM tahi dharmAsya nityatvAttadAzrayasyApi zabdasya nityabhAvAdanityadharmAdhAratayA sattvAtriyatvam / athAnityaM tatrApyanityatve nitye siddhaM nityatvaM zabda myati // 188 // idameva sUtraM vyAkhyAti / __ anityatvadharmastha nityaM sarvadA mar3AvArmigo'pi zasya sarvadA sadbhAvaH / athAnitya tvaM sarvadA nAsti tathApyanityatvAnityaH zabda iti // anityatvadharmo yadi nityastadA dharmigara: zabdasyApi nityatvaM syAdanityatvasya dhamma tvAmmasya ca dharmiNaM vinAvasthAnAbhAvAditi zeSaH / athAnityatvaM dharmI yadi marvadA nAsti tathApyanityatvasyAnityatvAcchabdo nitya eva // 188 // asyottrmaah| anityatvasya sarvadAbhyapagame nityatvavirodhaH / anabhyupagame cAmiddhA heturiti // bhI jAtivAdinnanityatvaM nityama nityaM vati pranayatamtava ko'bhiprAya: / kimanityatvaM srvdaabhyupgcchaami| atha sarvathA nAbhyupagacchasi vaa| nAdyaH kalyaH / anityatvasya sarvadA svIkAre nityatvaM virudhyeta / nityAnitya yo: paraspara viruddhatvAdeka sadbhAve'nyasyA Aho! Shrutgyanam Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 188 bhAvAca / na dvitIyaH anityatvasya sarvathAnabhyapagame nityamanityabhAvAditi bhavadukto heturamiddho nityatvasya mUlata evAstrI kArAt / tataH zabda syAnityatvaM tadava sthamavetyarthaH // 200 // adhunA dharmasyAvasthAnADamiMgo'pyavasthAnamiti yaduktaM tat pariharati / pradhvaMma yAnitya tvaM na tasmin sati zabda madbhAva iti / nityama nityatvabhAvAda nityatvAdhArasya zabdasya nityatvaM tadA bhavet yadyanityatvaM bhAvAtmakaM bhavedanitya tvaM tu pradhvaM marUpaM tasmin sati kathaM zabdamadbhAvaH syAt / kiJca tvAM pratya pyevaM vaktaM zakAm / tvadabhiprataM yannitya tvaM tat kiM nityama nityaM vA / yadi nityaM tahi nityatve yanityatvaM tadapi kiM nityamanityaM veti / puna: punarAvartana navasthA / athAnityaM tadA nityatvasya svarUpahAnyA'nityatvameva jaya zrIsubhagaM bhAvukaM babhUva // 201 // nanvanyA api sUtroktA jAtayaH manti tA: kimiti noktA ityAha / etenAnyatva syAtmano'nanyatvAdanya tvaM nAstotyAdaunTa' saduttarAgie pratyuktAnIti // AtmA pRthi yAdibhyo'nya icchAdyadhikaraNavAdAtirake ghaTavadityate aativaadyaah| kimanyatvamAtmano'nyat utAnanya t / prAci panne prA mAnya tvayormadhye anyadanya tvaM vAcyam / yenAtmAnyatvayoranya tvaM bhavati / tasminna pyanyatve'ndhatvAntaraM vAcyam / tathAca satyanavasthA iti prAcyaM pakSa bahireva bhaMvA tauyikaM bhaktamAhAnya Aho! Shrutgyanam Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 nyaaytaatprydiipikaa| tvsyetyaadi| anyatvasyAtmanaH sakAzAdanyatvAdabhinnatvAdanyatvaM na bhavatItyananyasamAdInyamaduttarANi / etena katipayajAtisvarUpanirUpaNenottarAbhidhAnena ca pratyAkhyAtAni neyAni / tathA mUlasUtrokta caturvizatijAtInAM madhye prasaGgapratiSThAntasaMzayaprakaraNApattyupapattyanitya kArya samAnAmaSTajAtInAM yadava lakSaNottare na vyAcakhyAte tadAsAmAvevAntarbhAvAdityUhyam / / 202 // anyeSAM jAtyuttarANAM nirAkaraNahetumAha / nimittAntarAt saMjJAntara yojyamAne'rthe tathAbhAvasya nirA. katamazakyatvAditi // nimittAntarAdRSTAntAdikapAt / saMjJAntare nityatvAdirUpe / yojyamAne pareNApAdyamAne arthe / tathA bhAvasya zabdasvAbhAvikAnityatvAdeH pratikSepnumakSamatvAdanyAnyapi jAtyuttarANi nirA. ktAni / ko'rthaH / yAni kAnicijjAtyuttarANi tAni kiJcimAdhAdinimittamAdRtya nityatvAdau yatra tatrodbhAvyante / tAni ca na satyAni na ca tairvastusvabhAva bhakta prabhUyate / tato vastu svabhAvasAmarthya abalambadhAnyAnyapyasaduttarANi nirAkartavyAni // 203 // nanu sarvANi jAtyuttarANi kuto noktAnItyAha / ___ aAnanyAna sarvANi jAtyuttarANyudAhattuM zakyanta iti // vAco yuktInAmAnantyAjjAtInAmAnantyaM jJeyam / zeSa sugamam // 204 // nanu yadyanantAni jAtyuttarANi kathaM tahi sUtrakatA catuviMzatisaMkhyayA niyamitAnItyAha / Aho! Shrutgyanam Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 191 sUcANAmanyadAharaNArthatvAditi // sUtrakRtA caturvizatirjAtaya iti yaduktaM tajjAtyudAharaNa. mkhyaanaarthm| na punarjAtisaMkhyArtham / kathametadavasIyata iti cet / sthalAntare'nanyasamAdInAM jAtInAM lakSaNodAharaNa nirIkSagNAt // 205 // upasaMharati / utA jAtibhedA iti // 206 // atha nigrahasthAnAnyAha / adhedAnoM nigrhsthaanaanyucynte| tAnyapi vipratipattyapratipattyorvikalpAdasaMkhyAnItyata: saMkSepato vyutpAdyante iti // atha jAtikathanAnantaraM nigrahasthAnAnyucyanta iti saMTaGgaH / tAni ca nigrahasthAnAni vipratipatteviruddhajJAnasya viparItajJAnasya vA apratipatterannAnasya ca vaicitrAAdasaMkhyAtAni bhavantyata: samAsAt katipayAni lakSaNodAharaNAbhyAM prarUpayiSyante'tra // 207 // tatra prAk pratijJAhAni lakSayati / sAdhye pratidRSTAntadharmAnujJA pratijJAhAniriti // pratijJAsiddhaye vAdinA sAdhane'bhihite prativAdinA ca tatra dUSaNa prokta tIye vacasi vartamAno vAdI yadi khasAdhye pratipakSadRSTAntadhammamanujAnAti / tadA'sya pratijJAhAnibhavati // 208 // etAmudAharati / Aho! Shrutgyanam Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 nyaaytaatprydiipikaa| yadi katakAtvAt ghaTavadanitya : zabda ithate tAkAzavadamUrtavAhitya: kiM neSyate / evaM prativAdinokte vAdyAha / bhavatu kiM no bAdhyate tasya nityatvAbhyupagamenAnityatvapratijJA hoyata ityataH pratijJAhAnirnAma nigrahasthAnaM bhavatIti // nityatva svIkArAt tasyAnityatvapratijJA vyapeyAditi bhAvaH / tathA pratijJAhAnirityupalakSaNam / tena hetu vizeSaNa hAnyAdayo'pi nigrahAya svadhiyAbhya hyAH // 208 // pratijJAntaraM nkssyti| pratijJAtArya pratiSedhe dhamavikalpAttadanirdezaH pratijJAntaramiti // pratijJAtArthasyAnityaH zabda ityAdehatuvyabhicArAdinA pareNa pratiSedhe kRtaM taM doSamanuDalya dhamma vikalpAimmAntarayojanAdyastadarthanirdeza: pratiSedhAnavRttyaya pratijJAntarabhaNanaM sa pratijJAntaraM nigrahasthAnaM bhavati // 210 // lakSaNasUtraM nidarzanadarzanadvArA byAcaSTe / savamanityaM sattvAdityasya dRSTAntAbhAvana pratijJAnArtha sya pratiSedhe dharmo vivAdAspadIbhUtalakSaNastasya vikalpaH pratijJAtArthavizeSagavana yojanaM tadartha iti pratiSevanivRttyartho yathA magakAoM * The reading botter by the commentator here differs someurhit from the test (Se pily , Lince R.10 ). Aho! Shrutgyanam Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 183 dhUma iti nirdezo yathA vivAdAspadIbhUtaM sarvamanityamityeta. pratijJAntaraM nigrahasthAnaM hevantaravaditi || * __prAk savvaM pakSI kRtya dRSTAntAbhAvena pareNa pratiSedhe kate sati taitrihattyarthaM vimRzya yatyakSAntaropAdAnaM vivAdAspadIbhUtaM sarvamanityamityetadrUpaM tatpratijJAntaraM nAma nigrahasthAnaM bhavatIti bhaavH| yathaika hetUpanyAse tatpratiSedhe cAnyahetumupanyasyato hetvantaraM nigrahasthAnaM thdidmpi| nanu pratijJAhAneH pratijJAntarasya ca ko vizeSa iti cet / ucyate / pratijJAhAno sarvathA pratijJAtvAgaH pratijJAntare tu tasyA eva pratijJAyA vizeSaNAntareNa yojanamityekadezaparAvartAbAnayo. raikyaM yuktamiti // 211 // pratijJAvirodhamabhidhatte / pratijJAhelovirodhaH pratijJAvirodha iti // yatra pratijJA hetunA virudhyate heturvA pratijJayA sa pratijJAvirodho bhavati // 212 // enamudAharati / yathA guNa vyatiriktaM dravyaM bhedenAnupalambhAditi // yadi dravyaM guNa vyatirikta tadA bhedopalambha eva bhavennatvabhedopa * The commentator adopted the reuling of the nis rarked C. which has been mentioned in the Foot note of paye 33 ( See page 23, Line 13). Aho! Shrutgyanam Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 nyaaytaatpryydiipikaa| lmbhH| atra tu dravyaM guNavyatirikta pratijJAya bhedenAnupalambha hetUkuvataH pratijJAhe vovirodhAt pratijJAvirodho nAma nigrahasthAnaM bhavati / navayaM viruDo hetvAbhAso na puna: pratijJAvirodha iti cet n| viruddhahetvAbhAse yaaptismrnnaahirodho'vdhaaryte| atra tu pratijJAhetuvacanazravaNamAtrAdeveti mahAn bhedaH // 213 // pratijJAsaMnyAsaM lakSayati / pakSapratiSadhe pratijJAtArthApanayanaM pratijJAsaMnyAsa iti / pramANAdiviruddhapakSapratiSedhe pratijJAtArthasya yo'paGgavaH sa pratijJAsaMnyAsI bhavati / 214 // etdudaahrnnmaah| * anuSNo'yamagniH kRtakavAdityasya pratiSedhe vAdyAha / saMpazyadhvamaho madhyasthAH sAkSiNo nAhamanuSNamagniM bravImotyanukkopAlambho'yamityetattasya pratijJAsaMnyAsalakSaNaM nigrahasthAnamiti // agniranuSaNa iti vAdinA pakSe kakSIkRte sparzana pratyakSabAdhitatvAdayaM kAlAtyayApadiSTa iti pareNa pratiSiddhe ca yadA vAdI AtmapratyAyanAthaM saMpazyanamaho madhyasthA ityAdi vakti tadA tasyAgniranuSaNa iti svIkRtapratijJApahnavAt pratijJAsaMnyAso nAma * 'The Text reuls 'yathAnuSyo'yamamnirityaya Line 7). Sct puge 4 Aho! Shrutgyanam Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 185 nigrahasthAnaM bhavati / tathA pakSazabdasyopalakSaNatvAddevAdisaMnyAsA api nigrahahetavaH pratipattavyA iti / ___ nanu pratijJAhAnerasya ca ko vizeSa iti ceducyate / pratijJAhAnau parokSadhammasvIkArAtpratijJAtyAgo'tra tu paramatiSedhAt svayaM khapratijJAtyAgaH // 215 // hetvantaraM nirUpayati / avizeSokte hetau pratiSiddhe vizeSamicchato hevantaramiti / viziSyate yenAsau vizeSo vizeSaNaM tena rahita hetau prokta pareNa ca taddUSaNe samudbhAvite tadana savizeSaNaM hetuM bruvatI hetvantaraM bhavati // 216 // etavidarzayati / yathA nityA vedA asmayaMmANa ka ka tvAdityasya jorsakUpArAmAdibhirane kAntikatvena pratiSedhe saMpradAyAvicchede satIti vizeSaNa micchato hevantaramiti // mImAMsako naiyAyika prati vedAnAmapauruSeyatvaM sAdhayati / yathA vedA nityA asmayamANakartakatvAditi / atra jomakUpArAmAdayazciratnatvAdasmaya'mANakakA api na nityA iti taiH hetoH pareNAnai kAntikatve udbhAvita saMpradAyAvicchedai sattIti hetovizeSaNaM kAito hetvantaraM nAma nigrahasthAnaM bhavati // 2171 hetvantaraM kathaM nigrahasthAnaM bhavatItyAha / pUrvasyAsAdhakasyopAdAnAditi // pUrvasyeti asmaya'mANa kakatvasya hetoH asAdhakatvamane Aho! Shrutgyanam Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 nyAyatAtparya daupikaa| kaantiktvaat| yadyapi pratijJAhAnyA hetuhAnyAdInAmupalakSaNavatpratijJAntaregA hetvantarasyApyupalakSaNaM bhavatyanyathodAharaNAntarAdInAmapi pRthagabhidhAnaM prasajyeta / tathApi hevantarasya yat pRthagabhidhAnaM tatparArthAnumAnavAkyasya sAdhyasAdhanabhAvana bheda vyavekSaNArtha tenopanayAntaraM nigamanAntaraJca pratijJAntarazabdena udAharaNAntaraM dUSaNAntaraM ca hetvantareNa saMggRhItaM bhavatItyarthaH // 218 // arthaantrmaah| prakRtAdarthAMdapratisaMbaddhArthamarthAntaramiti // yathoktalakSaNa pakSapratipakSaparigrahe hetuta: sAdhyasiddhau prakRtAyAM prakRtaM hetuM pramANasAmarthyena samarthayitumasamartho'hamityadhyavasyannapi kathAmaparityajan vAdI yatrArthAntaraM bravIti tadaryAntaraM bhavati // 21 // udAharati / * yathA nitya: zabdo'sparzavattvAditi hetuH / hetuzca hinotehatostun pratyaye sati vadantaM padamityAdi prasaktAnuprasaktyA prakRtArthAnupayogizAstrAntaramupadizato'rthAntaraM nAma nigrahasthAnamitIti / __ zabdasya nityatva siddheya asparzavatvAditi hetuM prAgajJAnAt prayujya pazcAdanakAntikaM matvA tadoSAcchAdanAya pratAmupa ------- ----- * 'The Test rends yathA zabdo nityaH prameyatvAditi hetuH" (Sec Page + Line 17-13). Aho! Shrutgyanam Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / yoginoM hetuzabdaniSpattimupadizato'rthAntaraM nAma nigrahasthAnaM bhavatIti bhAvaH // 220 // nirarthakaM nigrhsthaanmaah| varma kramanirdezavanirarthakamiti // abhidheyarahitakevalavAnupUrvImAtra nirarthakaM nigrahasthAna bhavati // 221 // idaM nidarzayati / yathA'nitya zabda: kacaTatapAnAM gajaDadabatvAt dhajhaDhadhabhavaditauti // atra kacaTatapAnAM zabdo'nitya etAvAn pkssH| zeSaM sugamam // 222 // avinaataarthmaah| pariSatprativAdibhyAM virabhihitamapyapratItamavijJAtArthamiti // yatmAdhanavAkyaM dUSaNavAkyaM vA triH kathitamapya prasiddhaprayogAdi. nimittena pariSadA prativAdinA ca na jnyaayte| tadavijJAtArtha nigrahasthAnaM bhavati // 223 // etadeva yaacsstte| yadAkyaM * trirabhihitamapyapratItaprayogAtidrutIJcAritAdinA * 'The Test articls there "vAdinA" : Sue puge 25. Line i). Aho! Shrutgyanam Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18.8 nyAyatAtpayyadIpikA / nimittena parSatprativAdibhyAM na jJAyate tadajJAnasaMvaraNAyoktamavijJAtArthaM nAma nigrahasthAnamitIti // apratItaprayogA ajaDhadacokroDajarthAbhiraTATaMkiSThA ityA dayaH / yaddA'yaM trinayana bhrUsamAnanAmadheyavAMsta ketumattvAdrasinIvadityAdayaH / etena rUDhaireva prayogaH kathA pravarttanIyeti darzitam // 224 // apArthakamAcaSTe / paurvAparyA yogAdapratisaMbaddhArtha spArthaka miti pUvvaM vizeSaNamapadaM vizeSyaM tayorbhAvaH paurvAparyaM vizeSaNavizeSyabhAvaH tasyAyogo'saMbandhastasmAda saMbaddhArthamananvitArthaM yadvAkyaM tadapArthakaM nAma nigrahasthAnaM bhavati // 225 // udAharati / yathA dazadADimAni SaDapUpA kuNDamajAjinaM palalapiNDaM iti // ananvitaM vAkyapadAbhyAM devA / tatra vAkyAnanvitattve dazadADimAni SaDapUpA ityudAharaNam / atra dazadADimAnAM SaDapUpAnAM na kazcidanvayaH saMbandhAbhAvAt / AkAGkSAsavidhiyogyatAvAdeva hi vAkyAnAM mitho'nvayo bhavenna cArya AkAzAdiyogyamasti / padAnvitatve kuNDamajAjinaM palalapiNDamityu. dAharaNam / atrApi saMbandhAbhAvAdananvitatvam || 226 // zraprAptakAlamAha / saraviparyAsavacanamaprAptakAlamiti // Aho ! Shrutgyanam Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / 168 avayavAnAM pratijJAdInAM viparyAmena yathAkramola dhanena prayujyamAnamanumAnavAkyama prAptakAlaM nAma nigrahasthAnaM bhavati // 227 // etadevAha / pratijJAdInAmarthavazAt kramasteSAM viparyayeNAbhidhAnaM nigrahasthAnamiti // spaSTam / idaM ca nigrahasthAnaM niyamakathAyAmeva navaniyamakathAyAm // 228 // nyUna vynkti| __+honamapyantimenApyavayavena nyUnamiti // paJcAvayave vAkye prayoktavye'ntimenApi nigamanAdinApya. vayavena honaM prayuJjAnastha nyUnaM nAma nigrahasthAnaM bhavati / apizabdAvubhayatrApi svakhArthaTraDha ko draSTavyau // 228 // hInasya nigrahasthAnatve hetumAha / sAdhanAbhAve sAdhyasiddherayogAditi // atra sAdhanaM paJcAvayavaM vAkyaM tena vinA sAdhyasiDirna bhavatyatastadekatamenApyavayavena honaM sat nyUnaM nAma nigrahasthAnaM bhavatyeva // 230 // * The text tatas there "aprAptakAlaM" ! Hee nage 5. live13). + The Text reaks "anyatamena" insteart of "antimena" (Ves paye 27, Line 15 ), Aho! Shrutgyanam Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 adhikamabhidhatte / nyAyAtpadIpikA / hetUdAharaNAdhikamadhikamiti // ekenaiva hetunA dRSTAntena vA pratipAdite'rthe hetvantaraM dRSTAntAntaraM vA prayuJjAnasyAdhikaM nAma nigrahasthAnaM bhavati / atra hetUdAharaNagrahaNaM sarvvAdhikopalakSaNArtham / tenopanayanigamanAdhikAmapi nigrahAya veditavyam / idaM tu nigrahasthAnameka eva hetu - dRSTAnto vA mayA'bhidheya iti niyamakathAyAmeva nAnyatra // 231 // adhikasya nigrahasthAnatve hetumAha / * ekena kRtakatvAditarAnarthakyAditi // spaSTametat // 232 // punaruktaM vyanakti / zabdArthayoH punarvacanaM punaruktamanyatrAnuvAdAditi // zabdasyArthasya cAbhihitasya punarabhidhAnaM punaruktaM nAma nigraha sthAnaM bhavatyanuvAdAdanyatra // 233 // etadeva vyAcaSTe / sArthakaM punarvacanamanuvAdastadyatirekeNa punarabhidhAnaM nitya: zabdo nityaH zabda iti zabdapunaruktam / nityo dhvaniravinAzI zabda ityarthapunaruktamiti // uktamapi vaco yatra svArthena punarucyate so'nuvAdastatra paunaruktyaM * The Text reads ""tatArthatvAt" instead of "katakasvAt" [ Sce page 25. Line 16 ]. Aho! Shrutgyanam Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / na dossaay| yathA hetvapadezAt pratijJAyAH punarvacanaM nigamanamiti / zeSaM vyaktam // 234 // punrutaantrmaah| arthAdApatrasya svazabdena punarvacanaM punarukta miti / prAguktazabdasAmartharUpAdAdApatrayArthasya tadarthapratipAdakena zabdena yatpunarbhaNanaM tadapi punaruktaM nigrahasthAnaM bhavatItyarthaH // 235 // etanidarzayati / yathA sAdhodAharaNe'bhihita vadhodAharaNAbhidhAnamiti // ayaM bhaavH| dRSTAnto hi vyAptinizcityai nidarzyate / sA cede kenaiva siddhA tadA dvitIyo banlAdapi paunarutyakukSinikSiptaH syAt / nanu hetoranvayavyatirekAvagamAthaM ubhayamabhidheyamiti cenna / anvayavyatirakiNo'nyatra saadhmyvaidhyodaahrnnyorvshymbhaavaabhaavaat / anvayavyatirekiNyapi parApekSAM vinA yadi iyamabhidhIyate tadA paunaruktyamevamapekSAyAM tu na kazciddoSaH // 236 // AzaGkayottarayati / kathaM tat nigrahasthAnamiti kathAvasAnavirodhitvAdekena latakavAditarAnarthakyAditi // kathAvasAneti prasatAnuprasatyA kathAntaM na yAyAditi / peSaM spaSTam / idamapi nigrahasthAnaM niyatakathAyAM nAnyatra virodhA Aho! Shrutgyanaml Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 nyAyatAtparyadIpikA / bhAvAt / yadyapyadhikAt punaruktaM na bhidyate tathApi ziSyadhI bhaGgA punaruktaM pRthaguktam // 237 // ananubhASaNamAbhASate / vijJAtasya pariSadA virabhihitasyApyapratyaccAraNamananubhASaNaM prativAdino nigrahasthAnamiti // pariSadAdividitasya vAdinA viruccaritasyApi vAkyasya yadapratyuccAraNaM tadananubhASaNaM nAma prativAdino nigrahasthAnaM bhavati / prativAdina iti copalacaNaM tena prativAdipratipAditadUSaNasyAnuccAraNe vAdino'pi nigraho jJeyaH // 238 // atra yuktimAha / apratyuccArayan kimAzrayaH parapakSapratiSedhaM brUyAditi apratyuccArayan vAdyuktamananuvadan kimAzrayaH kimAdhAraH san parapakSaniSedhamabhidadhyAt / ayamarthaH / yadi prativAdI paroktaM nAnuvadettarhi kathaM sa pratipakSaM dUSayet / yataH sarvo'pi paroktamanUdyaiva dUSayati / etena dUSyamAtrasyAmyanuvadanaM pratyasamarthasyedaM dUSaNamuktam / na sarvAnuvAdAsamarthaM prati / tasya vyarthatvAt // 238 // ajJAnaM prajJApayati / avijJAtArthaM cAjJAnam // pariSadAvagatArthamapi vAkyaM yattra prativAdI svayaM prati * The Test reads kuryyAt instead of brUyAt (See page 25, Lius 12. Aho! Shrutgyanam Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / taH samyak nAvagacchati tadajJAnaM nAma nigrahasthAnaM vadanrapyarthataH bhavati // 240 // etadevAha / yacca vAkyaM virabhihitamapi pariSadAvagatArthaM prativAdI pratyuccArayanArthataH samyagadhigacchati tadajJAnaM nAma * nigrahasthAnamiti // spaSTametat // 241 // apratima vibhAvayati / 203 kathAmabhyupagamya tRSNaubhAvo'pratibhA vAdiprativAdinornigrahasthAnamiti // tvayA saha mayA vItarAgakathA vijigISukathA vA karttavyesvabhyupagamya vAdI prativAdI vA yadi tUSNImAsIta ta pratibhA nAma tayoIyorapi nigrahasthAnaM bhavati // 242 // vikSepamAha / kAryavyAsaGgAt kathAvicchedo vitrepa iti // vAdamupakramya sisAdhayiSitasyArthasya dauSkayeM paryAlocca kAlayApanArthaM yatra kAryaM vyAsajya kathA vicchidyate sa vikSepo nAma nigrahasthAnaM vAdiprativAdinobhavati // 243 // etadeva vadati / The Text adds here prativAdino ( See page 26. Lie 15 ). Aho ! Shrutgyanam Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAya taatprydiipikaa| kayAmabhyupagamya sabhyeSu militaSu bravItyadya me mahatprayojanamasti / tasminnavasite pazcAtkathayiSyAmoti // spaSTam / tatrAyaM vaktavya shessH| yadi tatprayojanaM sabhyA abhyupapadyaraMstadA kathAM vicchindato'pi na nigraho'nyathA nigraha eva // 244 // matAnujJAM prajJApayati / __ svapakSe doSAbhyupagamAt parapakSe doSapramaGgo matAnujeti // yaH pareNApAditaM doSama nuhatyAbhyupagamya ca bravIti bhavatyakSe'pyayaM doSaH samAna dUti ma paramatAnujJAnAnmatAnujJA nAma nigrahasthAnamApadyate // 245 // etadeva vyaacssttN| __ yaH svapakSe manAgapi doSaM na pariharati / kevalaM parapakSe dUSaNaM prasaJjayati / bhavAMcaura ityukta tvamapi caura iti / tasyedaM nigrahasthAnam / svayaM doSAbhyupagamAt pareNAnabhyupagamAditi // pareNa caurI bhavAn puruSatvAvizeSAt prasiddhacauravadityukte sa aah| bhavAnapi cauraH puruSatvAvizeSAdilya pratiSiddhamanumatamiti nyAyAdahaM coro'smoti svayamanabhyupagacchannapi cauro bhavatIti bhAvaH // 16 // paryanuyojyopakSaNamAkhyAti / nigrahaM prAptasyAnigraha: paryanuyojyopekSa gamiti // paryanuyojyopekSaNaM nAmedaM taba nigrahasthAnamAyAtamato nigRhIto'sauti nigrahopapattyA codanIyastaM ya upekSate nAnuyukta Aho! Shrutgyanam. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / anumAnaparicchedaH / 205 sa paryanuyojyopekSaNAt payanuyojyopekSaNaM nAma nigrahasthAnamAstighnate // 247 // idamevAha / paryanuyojyo nAma nigrahIpapattyA codanIyastasyopekSaNaM nigrahaprAptau satyAmananuyoga iti // sptm| etacca nigrahasthAnaM kasyAtra nigraha iti pRSTaiH sabhyarudbhAvanIyam / na khalu nigrahaprApto'pi svaniggRhItaM ko'pi brUyAt // 248 // niranuyojyAnuyogaM lakSayati / ____ anigrahasthAne nigrahasthAnAbhiyogo niranuyo jyAnuyoga iti // anigrahasthAne'nudbhAvyadoSe yo nigrahasthAnAnuyogo doSodbhAvanaM sa niranuyojya syAnigrahItavyasyAnuyogAddoSodbhAvanAnniranuyojyA. nuyogo nAma nigrahasthAnaM bhavati // 248 // udAharaNAdvAre gautadhanati / yathA sAvayavatvena pRthivyAdI kAryatva siddhau paro brUyAdaprayojako'yaM hetvAbhAsa iti tasyadaM mithyAbhiyogalakSaNaM nigraha. sthAnamiti // * pRdhivyAdika kAyaM sAvayavatvAt ghaTavaditi hetunA pRthivyAdau " is omitted in the text (See * The word "f#zfHa page 28. Line :). Aho! Shrutgyanam Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 nyaaytaatpryydiipikaa| kAryatva siddhau kRtAyAM paro'bhidhatte / buddhAdau sAvayavatvAbhAve'pi kAryatvoelabhAd vyAptAbhAvanAprayojako'yaM hetvAbhAsa iti / tasya mithyAbhiyogalakSaNamanigrahe nigrahAbhiyogarUpaM nigrahasthAnaM bhvti| sapakSakadezavyApino'pi dhamAdergamakatvadarzanAt // 25 // apamiddhAntaM lakSati / siddhAntamabhyupetyAniyamAt kathAprasaGgo'pasiddhAnta iti // svasvadarzanAbhiprAyeNAptapraNIta bhAgama: siddhAntaH / yastaM siddhAntamabhyupagatya kathAyAM pravRttaH sisAdhayiSitArthasamarthanarabhamena dUSaNoddharaNa rabhasena vA svasiddhAntaviruddhamabhidhatte / so'pasiddhAntena nigrAhyate // 251 // sUtraM vivriissuraah| yathA mImAMsAmabhyupagamya kazcidagnihotraM svargasAdhanamityAha / kathaM punaragnihotrakriyA dhvamtA satI vargasAdhikA bhavatItyanuyuktaH prAha / tayA kriyayA'rAdhitaH paramezvara: phalaM dadAti rAjAdiat / tasyezvarAnabhyupagamAdapasiddhAnto nigrahasthAnamiti // mImAMsAmate Izvaro devatA nAsti / agnihotraM svargamAdhanamiti / tato yadA mImAMsAvAdI kratukriyAtuSTaH zambhuH phala dadAtIti vakti tadA tasya mImAMsAnabhimatekharasvIkArAdapa-' siddhAnto nigrahasthAne bhavati // 252 // keSAJcinmate pratijJArthaviparyAso'pasiddhAnta ityapasiddhAnta lakSaNaM lakSitamasti tanmataM kuttttyitumaah| pratijJAtAviparyayastu pratijJAhAni pasiddhAnta iti // Aho! Shrutgyanam Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnaparicchedaH / pratijJAtArthasya yo viparyyayaH sa pratijJAhAnireva apasiddAnto na bhavati / zrayaM bhAvaH / svasAdhye pratidRSTAntadharmAbhyanujJA hi pratijJAhAniH / apasiddhAntastu siddhAntamabhyupagatya svecchayA kathAkaraNaM tato na khalvatra pratijJAtArthavipayyaiyaH / kintu svasiddhAnta viruddhAbhidhAnam / tasmAt pratijJAhA nerapasiddhAntaH pRthageva // 253 // hetvAbhAsAnAM nigrahasthAnatvamAha / hetvAbhAsAzca yathoktA iti // yathoktAH pUrvoktalacaNairlakSitAH / asiDaviruddhAnaikAntikA - nadhyavasitakAlAtyayApadiSTaprakaraNasamAH SaT hetvAbhAsA nigrahasthAnAni bhavanti / cakAro dRSTAntAbhAsAnanvayaviparotAnvayAdisamuccaye / teSAmapi nigrahasthAnanimittatvAt // 254 // etadeva svayamAha / hetvAbhAsalakSaNenaiva yathoktena hetvAbhAkhA niyahasthAnAnI tyarthaH // 207 spaSTam // 255 // sUtre dvAviMzatirnigrahasthAnAnIti yaduktaM tantra niyamArthaM kiM tUpalakSaNArthamityAha / etena durvacanakapolatADanavAditrAdInAM sAdhanAnupayogi tvena nigrahasthAnatvaM veditavyamiti // etena katipayanigrahasthAnalakSaNodAharaNa nirUpaNena AdizabdAt kuceSTAdigrahaH / zeSaM spaSTam // 256 // Aho ! Shrutgyanam Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 nyaaytaatpryydiipikaa| nanvanyairapazabdAdInAmapi nigrahasthAnatvamukta tat kiM nocata ityaah| niyamakathAyAM tvapazabdAdInAmapi iti // niyamakathA nAma maMskRtaireva zabdaiH zlokabandhana vA paJcavargatyAgena vA vaktavyamityevaMrUpA / tasyAmapazabdAnAmAdizabdAddezAdInAM ca nigraha sthAnatvaM jJeyam / etanAniyatakathAyAM pakSatyAgAdeva nigraho nAnyathA / iti zabdo nigrahasthAnaparisamAsyarthaH // 25 // iti zrIkRSNarSigacchamagaDanazrImanmahendrasUriziSya zrIjayasiMha sUriviracitAyAM nyAyatAtparya dIpikAbhidhAnAyAM nyAyasAraTokAyAmanumAnaparicchedo hitIyaH samAptaH // Aho! Shrutgyanam Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / haitIyikaparijede sabhedamanumAnaM prapaJcA saMpratyAgamalakSaNaM sUcayati / avasitamanumAnamAgamasyedAnI lakSaNamucyata iti // anumAnaM nAma pramANamavasitaM samAptamidAnImanumAnasamAtyanantaramAgamalakSaNaM kathyate / ye kANAdAdyAH zabdo'numAnaM vyAptiba lenAthaM pratyAyakatvAt dhUmAnumAnavadityanumAnanAnumAne zabdamantarbhAvayanti tanmatayudAmAyAvasita miti / kUTAkUTakArSApaNaparIkSaNa pravaNapratyakSA prastuta hetoya bhicaaraat| tatpratyakSasyApodRkSasvarUpa: kArSApaNa: sarvo'pi satyastadanyastvasatya iti traikAlyAkalitavyAptamA baddamUla. tvAt / anyathA styaastytvprtiitynupptteH| tathA cAtra sAvakAzaM pratyanumAnametat / zabdo nAnumAnaM vibhinna kAraNa prabhavatvAt pratyakSavat / tato vyAptimUlAt sAmAnyArthaniSThAvAnumAnAvyAptAbhAve'pi parIkSArthapramApakatvAdyaktimAnArthagocaratvAcca zAbdapramANaM pRthageva / taduktaM parokSapramitiM kurvadyAptAdivirahe'pyataH / padaM pRthak pramANaM syAt vyaktimAtrArthagocaram // 1 // ' tA Aho! Shrutgyanam Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| AgamaM lkssyti| samayabalena samyak parokSAnubhavasAdhanamAgama iti / atrAgama iti lakSyaM zeSaM tu lakSaNam / Agamyante maryAdayAvabudhyante padArthA anenetyAgamaH / kimAgama ityAha / smygityaadi| samyagilyAdipadAnAM samAso vyavacchedazca prAgvat / kenetyaah| samayabaleneti / samayaH puruSakataH saGketo na punaravinAbhAvavat svAbhAvikaH / svAbhAvikatve hyavinAbhAvidhUmAdiliGgavacchabdA api niyatamevArtha pratyAyayeranna tu puruSa saGketavazAdaniyatam / pratyAyayante ca dezanaiyatyena sabaititAH zabdAH sarvAnapyAstato'vinAbhAvAdanya eva samayastasya balaM grahaNasmaraNalakSaNaM ten| atra samayabaleneti padamAgamasyAnumAnatva. byudAsArthamanumAnasya vyAptimUlatvAt / na ca vAcyaM vyAptirava samayo vyApteranumeyAvinAbhAvitayA samayasya puruSecchAdhInatayA ca miyaH pArthakyAt / tataH samayajanitasAhAyyAt saMzayAdirahitaparokSAnubhavasya yat sAdhanaM zabdarUpamazabdarUpaM ceSTAlipyakSarAdi vA tatsarvamAgamapramANaM bhavati // 2 // tasya bhedmaah| ma dvividho dRSTAdRSTArthabhedAditi // atrArthazabdena prayojanaM jJeyam / tatra dRSTArthoM yathA nadyAstara santi pripaakkmaannyaamraanniityaadi| tatra gatasya darzanAt / adRSTArtho yathA svargakAmI yajetatyAdi / iha bhave hyAmubhikasagaphalAdarzanAditi // 3 // Aho! Shrutgyanam Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aagmpricchedH| tAdAtmAtadutpattyAdisambandhAsaMbaddhatayA arthAnabhidhAyakatvena sarvazabdAprAmANyavAdina zAkyamAzaya dRSTAnAM prAk praamaannymaah| tatra dRSTArthAnAM vAkyAnAM prAyeNa pravRttisAmarthyAtprAmANya gamyata iti / ___ tatreti dRssttaarthvaakynirinn| dRSTArthAni vAkyAni putra kAmo yajedityAdIni / prAyeNeti karbAdyavaiguNye satIti jJApanArtham / sadaguNyena mato'pi phalasya nAzAt / pravattiriSTAniSTAdAnahAnarUpa: zArIro vyaapaarH| sAmarthya premitayathoktavastvAptiH / ayamarthaH / putrakAmo yajet kAroroM nirvadRSTikAma ityAdi / dRSTArthavAkyAnAM puttreSTau varSe varSe'zaucanirvRttAyAM putradRSTaphala. darzanAt prAmANyamavagamyate / yadyetAni vAkyAni satyAni na ghaTeraMstadA puSkaladravyavyayasAdhye lezAvahe taduktaM kammaNi na pravINAH pravarttaranna ca prepsitaphalAnAstighnuvoraMstato yathA pratyakSAdika svapratyAyitamaya prApayatpramANatvena svIcakre tathA zabdo'pi svotamartha prApayan pramANatvena svIkAryaH / svArthaprApakatvena iyostulyatvAt / anyathA zabdAnAmarthasambandhAbhAvAt vyarthavAkatvena suunnauktvaapaataat| arthasthamAcakSIthA: pratyakSAdi pramANamayasambaddhatvAt / zabdo na tadabhAvAt / tanna / zabdo'pi pramANamarthamambaddhatvAdeva / nanu zabdasyArthena maha kaH sambandha iti cet pratyakSasyApi sa ka iti vAcyam / grAhyagrAhakabhAva iti cet / atrApi vAcyavAcakabhAvI bhaviSyati / tataH zabdaH pramANa tvena svIkArya eva / Aho! Shrutgyanam Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 nyaaytaatpryydiipikaa| tathAca prayogaH / zabdaH pramANaM svavAcyArthaprApaNasamarthatvAt / pratyakSavat / tathA putrakAmo yajedityAdi dRSTAryavAkyAni pramANAni / kAdyavaiguNve sati samarthapravRttijanakatvAt pratyakSavaditi // 4 // adRSTArthAnAM prAmANyamAcaSTe / adRSTArthAnAM punarAptoktatvenati // aSTArthAni svargakAmo yatetyAdIni / punaH zabdo dRSTArthaprAmANyavyatireke / Aptoktatveneti yo yatrAvaJcakaH sa tatrAptaH / yahA prAptI rAgaddeSakSayaH sA ysyaasti| abhrAditvAt apratyaye sa Aptastaduktatvena prAmANyaM gamyata iti zeSaH / ayaM bhAvaH / adRSTArthavAkyAnAM sAkSAdarthadarzanAbhAvAdAptotatvena prAmANyaM gamyate / nAnyathA / na cApto'vRtaM vakti / taddheturAgAdidoSAbhAvAdAptatva hAnezca | taduktam / Agamo hyAptavacanamAptiM doSakSayaM viduH / kSINadoSo'nRtaM vAkyaM na brUyA tvasambhavAt // 5 // paraM sht| kamiti // atra kathasiti parapraznaH sa caivaM praznayati / nanu yAgAdauM niSThite'pi tadAtvena svargAdiphalAnupalambhe Aptoktasya sutarAM duravadhAraNatvAdadRSTArthavAkyAnAM kathaM prAmANyaM jJeyamiti // 6 // pariharati / putrakAmI yatatyAdi vAkyAnAM pravRttisAmayAt prAmANya Aho! Shrutgyanam Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 manumAya tatpraNeturatIndriyArthadarzitvena paramAtatvamavadhArya tamaNItAnAM sarvavAkyAnAmaprAmANye kAraNAbhAvAt prAmANyamanumIyata iti // AgamaparicchedaH / adRSTArthavAkyAnAM prAyeNa pravRttisAmathryAt prAmAkhyaM durjJAnamiti putrakAmo yajedityAdivAkyAnAM pravRttisAmarthyAt prAk prAmANyamanumeyam / yathA vivAdAspadAni dRSTArthavAkyAni pramANAni / karcAdyavaiguNye sati prekSAvatpravattekatvAt pratyakSavat / dRSTipUrttAvapi kAdAcitkaphalavaiphalyena prakRtitorvyabhicAranivRttyarthaM karttAdyavaiguNye satIti padam / vaiguNyAbhAve zAntikapauSTikAdikammaisvanekazaH phalopalambhAt / tatastatprItudRSTArtha vAkyapaNe turatIndriyA acAtikrAntA ye iSTiniSpattyanantarabhaviSNuputrajanmazAntikapauSTikAdayo'rthAstaddarzitvena hetunA paramAptatvamatisAhAdyavaJcakatvaM sarvajJatvaM vA jJeyam / tathAhi putrakAmo yajedityAdi vAkyapraNetA paramApto'tIndriyArthadarzitvAhAtireke'smadAdivat / vAkyAnAM dRSTAdRSTArthAnAmaikakarttRkatvena prAmANyamanumAnaviSayIkriyate / yathA dRSTAdRSTArthAni sarvvavAkyAni pramANAnyAsoktatvAt pitrAdivAkyavat / na cAtoktatvamasiddham / vivAdAspadAni vAkyAnyAtapraNItAni samarthapravRttijanakatve sati vAkyatvAt pitrAdibAkyavat / prAmANye hetuH aprAmANyetyAdi / bauddhAdirAcAntAnA -* tatastatpraNItAnAmAptapraNItAnAM sarva The word is omitted in the text (See page 29. Line 8. Aho ! Shrutgyanam Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 nyaaytaatprydiipikaa| mekadezasaMvAde'pi nairAtmAkSaNikatvAdikamaprAmANya kAraNamastyatra tu pramANopapanasa mastavamtudezakatvenAprAmANye na kiJcitkAraNamastIti sarvANi vedavAkyAni pramANatvena svIkAryANi / tathAca pryogH| vedavAkyAni pramANatvena svIkAryANi aprAmANya - kAraNarahitatvAt putra pratyuktapitrAdivAkyavahAtireke vaJcakavAkyavahA / tadevaM kacitpravRttisAmarthyAt kvacidAptotatvAt kAraNaM ta prAmANyaM vadatA prakaraNakAreNa svamate parataH prAmANyaM samarthitaM svato nirAmi // 7 // nanu puruSANAM rAgAdidoSakaluSitAntaHkaraNatvena pauruSeyatvAddedavAkyAnAM prAmANyaM na yuktaM kintu nityatvAt yukta miti jalpakaM paraM nirAkaroti / ___na nityatvena vAkyAnAM hi nityatve pramANAbhAvAditi // na hi vedaH pramANaM nityatvAditi vaktuM zakyam / vAkyAnAM nityatve pramANAbhAvAt / pramANaM vinA ca sAdhyasiddherayogAt / tathAhi tanityatvaM pratyakSeNa pratIyate anumAnama vaa| na tAtrapratyakSeNa / tasya vidyamAnendriya kavamtavRttitvenAnAdikAlAkalitavastvanavagamAt / na ca yogipratyakSeNeti vAcyaM tadanabhyupagamAdanyathA vedavAdinA nirvivAdaM sarvavihAdAbhyupagamaH syAt / nApyanumAnena' tadavinAmAvi liGgAbhAvAt / karcasmaraNAdiliGgasyAnaikAntika - tvAt / atha nityA vedAH saMpradAyAvicchede satyasmayaM mANakartakatvAdAkAzavadityanumAnaM nityatve'stauti cenna / vizeSaNastha Aho! Shrutgyanam Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / sandigdhAsiDatvenAsya hetvAbhAsatvAt / tathAhi yacAdimatAmapi prAsAdAdInAM saMpradAyo vyavacchidyate tadAnAdInAM vedAnAmavyavacchedau saMpradAyo'dyApi vidyata ityasya duHzravAnatvAdvizeSaNaM sandigdhAsiddham / vizeSyamapyekatarAsiddhaM prativAdinI vedakarttuH smaraNAt / yathA tato yo hi vai vedAMzca prahiNoti iti / prajApatiH somaM rAjAnamanvasRjanttatastrayo vedA anvasRjateti / bRddhapAramparyet saMpradAyAvicchedazva yathAvatpAThastAdRzazcAkAze nAstIti sAdhanavaikalyaM dRSTAntasya / kiJca vedakarSasmaraNaM pratyakSeNAnumAnena vA / yadi pratyakSeNa tarhi kumArasambhavAdInAmapi karttuH pratyakSAsmaraNannityatvApattiH / nApyanumAnena tasya vedakarcanubhavasAdhakatvAt / tadyathA yadyenAsambhavadvizeSaM tattena samAnahetukaM yathA sambhavahizeSo ghaTo ghaTAntareNa / asambhavadvizeSANi nityavAkyAnyanityavAkyairiti / na cAyaM heturasiddhastadvizeSasya kApi kenApyapratItatvAt / durbhaNatvAdistadvizeSo'stIti cetra / tasya durvAkyeSvapi bhAvAt / zAntikahiMsrAdikarmAvisaMvAdaH so'stIti cet na / tasyApi kvApi vyabhicAreNAnaikAntikatvAt / / 215 anyaca apauruSeyatvena nityatvaM sAdhyate / sa cAsau apauruSeya: kiM sambandha uta varSA uta vAkyam / tatra tAdAtmAtadutpattisaMyogasamavAyasaMbandhAH zabdArthayorasambhavAdeva nirastAH / vAcyavAcakabhAvastu cet sAGketikastadA saGketasya puruSajanyatvAdapauruSeyatvaM kathaM syAt / atha nityaH so'pi saMbandhinoH zabdArthayornityatve'nityatve vA Aho ! Shrutgyanam Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 nyaaytaatprydiipikaa| syAnityatve sarvadA sarvatra sarvazabdArthapratItiH syaadpekssnniiyaabhaavaat| anityatve tu saMbandhasyApyanityatvaM AdhAranAze satyAdheyanAzAt / nApi vAtmake vede ca bhedApratibhAmAt ya evaM vede kakAraH sa eva loke pratibhAtIti bhedApratibhAse pratyabhijJAyA evAlaM. karmINatvAt / nApi vAkyaM tasya varmavyUhAtmakatvAt varmAnAM coktiiyuktrpaurusseytvaaghttnaat| kiJca / tAlvAdijanmA nanu varmavargo vAtmako veda iti sphuTacca / puMsana tAlvAdirata: kathaM syAdapauruSeyo'yamiti pratItiH // yaca vedasyAdhyayanaM sarvaM gurvadhyayanapUrvakam / vedAdhyayanavAcyatvAdadhunAdhyayanaM yathA // atItAnAgato kAlo vedkaarvivrjitii| kAlatvAttadyathA kAlo vartamAnaH samIkSyate // ityAdyaM nityatvasAdhanam / tadyasmiMstasmiMzca vAkye prayoga zakyamityupekSaNIyameva // 8 // nanu yadi nityatve pramANaM nAsti tamu nityatve kiM pramANamiti paraM shshitvaah| anityatve punarvAkyatvAdyanakamanumAnamiti // anekamanumAnamityatra jAtyaikavacanaM vAkyatvAdyanumAnAni yathA vedavAkyAnyanityAni vAkyatvAllaukikavAkyavat / pauruSe. yANi vedavAkyAni vicitraracanAtvAt kAlidAsAdivAkya vat / Aho! Shrutgyanam Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / vedasaMpradAyo vyavacchidyate saMgradAyavAdyAkaraNAdisaMpradAyavadityAdIni // 8 // prasaGgAntaramAha / -- sarvadopalabdhAnupalabdhiprasaGgazca viparyaye niyAmakAbhAvAditi // yadi vedavAkyAnAM nityatvaM bhavettahi nityavAhyApakatve sati sarvadopalambho'nupalambho vA pramajyetAnyAnapekSaNAt / ayaM bhAvaH / kiM zabdAnAmindriyagrahaNayogyatAsti na vA / Adye kalye sarvazabdAnAM nityatvAdyApakatvena sArvadika indriya sambandhe sati sarvadA sarvazabdopalabdhiH kena vAryeta / dvitIyasmin kalye tvanupalabdhiH sArvadikyApadyeta grahaNAyogyatvAt / tato'pekSaNIyAbhAvAdyukte eva sarvazabdAnAM srvdoylbdhaanuplbdhii| taduktam / nityaM sattvamasattvaM vA hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM kAdAcitkatva sambhavaH // viparyaye kadAcidupalabdhAvanupalabdhI niyAmaka sya vyavasthApaka sthAbhAvAt kadAcidupalabhyate kadAcinetyatra niyAmakaM kiJcibAstItyarthaH // 10 // paramAzaGkataM / abhivyaJjakAbhAvAt tadanupalabdhiriti cediti // abhivyaJjakaH zabdaprakAzako vAyustadabhAvAcchandAnupalabdhina tkhanityabhAvAkRteti zeSaH // 11 // Aho! Shrutgyanam Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 nyAyatAtparya diipikaa| pariharati / na tadanirdezAditi // tasya zabdAbhivyaJjakavAyoranirdezo vaiziSTyenAkathanaM tammA. dabhivyaJakAbhAvAt kRtA tadanupalabdhirbhavatItyarthaH // 12 // punaH paraM shkte| vAyusaMyogavibhAgAviti cediti // vaktaH koSThayasya vAyostAlvoSTha puTAdisamparkaH saMyogaH / taddizleSo vibhAgastau zabdopalabdhAnupalabdhI prati hetUbhavataH / ko'rthaH / yadA vakta: koSThayo vAyumtAlvoSThapuTAdiSvabhihanyate tadA zabdA abhivyajyante tadabhAve nAbhivyajyanta iti // 13 // puna: prasaGgApAdanena pariharati / na / sarvazabdAnAM yugapadhaNaprasaGgAditi // yadi vAyusaMyoga evAbhivyaJjakastadA yugapatsarvazabdopalabdhiH prasajyeta / vyaJjakasya sarvazabdAn prati tulyatvAt / yathA'bhivyaJjaka pradIpasagAve cakSurindriya grAhyANAM ghaTAdInAM yugapadupantambhastathA zabdAbhitryacakavAyusadbhAve zrotragrAyANAM sarvazabdAnAM yugapaTupa. lambhaH sthAdityarthaH // 14 // paraH prazyati / kathamiti // ayamabhisandhiH parapraznasya / na hi mayA sarvazabdAmAmika evAbhivyanako'bhyupagamyate / kiM tu yAvahA zabdAstAvahAbhi Aho! Shrutgyanam Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchadaH / vyaJjakA ityasmAkaM siddhAntastato yasyaiva zabda syAbhivyaJjakastasyaivAbhivyaktirna marvazabdAnAM tena nAtiprasaGga iti // 15 // pUrvota yuktyA parAbhipretaM vyaJjakanAnAtvaM viSayiNi nirloThayati / thotraM tAvatsamAnendriyagrAhyamamAnadezasamAnadharmApannAnAmarthAnAM grahaNAya pratiniyatasaMskArakasaMskAyaM na bhavatIndriyatvAcakSurvaditi // abhivyaJjakanAnAtvakhaNDanAyedamanumAnam / tatra zrotraM tAvadityAdiH saMskAyaM na bhavatIti paryanta: pkssH| indriyatvAditi hetuH / cakSurvaditi dRssttaantH| pratiniyatetyAdi / pratiniyatA ekaikavyaGgyaM prati nizcitAH saMskArakA vAyavastaH / saMskArya zabdagrahaNAyAbhimukhIkAryamiti / samAnendriyagrAhyAdivizeSaNa trayamarthAnAm / teSAM ca vyavacchedAmevam / zrotramarthAnAM grahaNAya pratiniyatasaMskAra kasaMskAyaM na bhavatIndriyavAditya te caturAdi tattamahakArisahakRtarUparasATigrahaNapratiSNucittena vyabhicArastannivRttyarthaM samAnendriya grAhyeti padam / bhinna dezasthAnurUpAdigraha NAya pratiniyatadIpAdisaMskArakasaMskRtena cakSuSAnaikAntApanodAya samAnadezati padam / idaJca yugapadinTriyasaMbandha miyartha dravIbhUtamizritakRtatailayoH svruupnnaanaay| pratiniyatasaMskArakasaMskRtana cakSuSAtiyAptivicchittaye smaandhrmetipdm| ayaM bhAvaH / ye samAnendriyagrAhyAH samAnadezAH samAnadharmApanAca zabdAsteSAM grahaNAya pratizabda me kaika saMskArakasaMskAyyaM zrotraM na bhavati kiMtve kasaMskArakasaMskRtameva tAn tathAvidhAn zabdAn yugapaDa hAti / Aho! Shrutgyanam Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtparyyadIpikA | yathA cakSurekapradIpasaMskRtaM samAnendriyagrAhyasamAnadeza samAnadharmApatrAn ghaTAdIn yugapadRhNAti tathAnenAnumAnena paraprayuktaM vyaJjakanAnAtvaM khaNDayitvA yugapatsarvazabdagrahaNaM samarthitam // 16 // yAvantaH zabdAstAvanto'bhivyaJjakA iti parAbhipretazrotraviSayabhUtazabdavyajJjakanAnAtvaM nirAcaSTe I zabdA vA pratiniyata saMskAraka saMskAyA na bhavanti / samAnendriyagrAhyasamAnadeza samAnadharmApannatve sati yugapadindriyasaMbaddhavATAdivaditi // 220 avAnumAne zabdAH pratiniyata saMskAraka saMskAyA na bhavantIti pakSaH / samAnendriyetyAdi saMbaddhatvAditi payryanto hetuH / ghaTAdivaditi dRSTAntaH / pratiniyatetyAdi / pratiniyatA ekeka zabdaM prati nizcitAH / saMskArakA ityabhivyaJjakAH / samAnendriyAdipadAnAM vyavacchedyantvevam / yugapadindriyasaMbatvAdityukta heta ekadravyasamavetatvAdu yugapaJcakSurAdimaMbaddatve'pi pradIpAdipratiniyata saMskAraka saMskAyyai rUpAdibhirvyabhicAraH syAttanivRttyarthaM samAnendriyagrAhmeti padam / samAnendriyagrAhyA api bhinnadezasthA: pratiniyata saMskAraka saMskAyryA bhavantauti tatparihArAya samAnadezati padam / samAnendriyagrAho samAnadezasye'pi dravI bhUtamizritaSTatatele pratiniyatasaMskAraka saMskAyeM eveti tAvacchedAya samAnadharmeti padam / ko'rthaH / yathA samAnendriyagrAhya * The word "samAnadeza" is omitted in the text { See page 30. Lane 5 Aho! Shrutgyanam Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 221 samAnadezasamAnadharmApatrA ghaTAdayazcakSuH prati pratiniyatasaMskArakasaMskAryyA na bhavanti kinvekapradIpasaMskRtAH tahocarIbhavanti / tathA samAnendriyagrAhyasamAnadezasamAnadharmApannAH zabdA api zrotraM prati pratiniyatasaMskArakasaMskAyA na bhavanti kinvekAbhi. vyaJjakavAyvabhivyaktAstena te sarve grAhiyanta iti| tadevamanumAnahayena viyi viSayayovyaMjaka nAnAtvanirAse pUrvanAtra ca samAnadharmeti padaM kaicitra mnynte| sarvathA sAdhAbhAvAt / kathaJcitsAdhayaM tu yujyate // 17 // prmtmaashngkte| utpattipakSe'pyayaM mamAno doSa iti cediti // abhivyaktipakSe ekavyaJjakasadbhAve yugapatsarvazabdagrahaNa miti. yo doSaH proktaH sa bhavadabhimata utpattipakSa'pi smaanH| ekazabdotpAdakavAyusamparke yugapatsarvazabdotpAdana sarvazabdagrahaNaprasaGgAt / athAnyotyAdane'laMkarmINo'pi yadartha prerito vAyu. stameva karoti nAnyamiti vakti to tadabhivyaktipakSe'pi samAnam / taduktam / anyArtha prerito vAyuyadhA'nyaM na karoti saH / tathA'nyavarmasaMskArazakto'nyaM na kariSyati // 18 // etatpariharati / Aho! Shrutgyanam Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222. nyaaytaatpryydiipikaa| n| mRtpiNDa pradIpadRSTAntAbhyAM *kArakavyanakavaidharmyasiddherityalamatiprasaGge neti // mRtpiNDena pradIpana ca kArakavyaJjakayomahadharmyam / tenI tyattipakSe tvadukto doSo na bhavatIti zeSaH / ayaM bhAvaH / kArakaM hi niyataM vyaJjakaM tvaniyatam / tathA hyeko ghaTotpAdako mRtyiNDo ghaTameva ghaTayati na paTAdi / vyaJjakazcaikaH pradIpa: paTAyeM prakAzito'pi ghaTAdaunapi prakAzayati / tataH kArakavyaJjakayomaMtpiNDa pradIpadRSTAntAbhyAM vaidhyesiddeneytyaanytvnissptterutyttipksse yugapatsarvazabdagrahaNaprasaGgo na bhavatIti // 18 // atha prAguddiSTapramANatritvasaMkhyAsamarthana pUrva pUrvokeSu viSu pramANiSu upamAnAdipramANAnyantarbhAvayati / evametAni trINyeva pramANAnyeSvevopamAnArthApattimambhavA bhAvaitihyAdaunAmantarbhAva iti // vINye vetya vaivakAra: pramANa catuSvanirAsArthaH / nanUpamAnAdIni ki pramANAnya pramANAni vA / Adya kalpe tAnyapi lakSayitavyAni syustallakSaNoktau ca prAguktapramANavitvasaMkhyA vizI yeta / hitIye kathaM pareSAM tAni pramANatvena pramiDAnItyAzaGkayAha / e vevetyAdi / atraapyevkaarstritvaantrbhaavaavdhaarnnaarthH| upa .. mAnAdInAM lakSaNaM yathAsthAnaM vakSyate / zrAdizabdAceSTAlipyAdInAM parigrahaH // 20 // _ * The totals "saMskAravyaJjaka' istori vi kArakavyaka" {St: pite :50. Liller Aho! Shrutgyanam Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 223 zabde upamAnamantarbhAvayati / yathA gaurevaM gavaya ityapamAnaM zabde'ntarbhUtamiti // asyaivmthaidhttnaa| aprekSitagavayena kenApi nAgarikaNa kohaka gavaya iti pRSTo vanecaro yathA gauravaM gavaya ityAcaSTe / tataH praSTaniSTasitAptabhAvasya vanecarasya vacanAtparokSe'pi gavayapiNDe yAdRggostAdRggavaya ityupamitipramitirudeti vanavihAre gavayaprekSaNAtsAkSAivati ca / AmavanecaravacanAdughamAnaviSayabhUta gavayapiNDe saMjJAsaMjJisaMbandhapratipatteH sampannatvAdAgamasyAptavacanarUpa. tvaadaagmaantrupmaanmntbbhuuv| tathAca pryogH| yAdRggIstAdRggavaya ityupamAnaM zAbdamAptavacanatvAt svargakAmo yajedityAdivAkya vt| na caitahAcyaM yAdRgaustAdRggavaya iti vAkyaM gosAdRzyena gavayaM jJApayat pRthakpramANa miti| pRthabunodarAkAraM vRttaM kumbhaM vibhAvayerityAdivAkyAnAmapi pRthaka pramANa vApatteH / tathAca pramANeya ttApi vizIrthe tetyalam // 21 // mImAMsakoktamupamAnamapamAnaryAta / anena sadRzau gaurityupamAnamiti cediti // araNyAnI viharamANasya puMso gosavarmapiNDanivarsanAmAmikA gauranena sadRzauti yat jJAnamunmolati tahopiNDavadiSTa * The reading lopte si ly the contentator here, differs somewhat from the text (Sue page 30, Line 11 ). 1 'The text adds here "madIyA" {See page 30. line 1:21. Aho! Shrutgyanam Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 nyAyatAtparya diipikaa| tvAdihetunA pratyakSAdiSvanantarbhavadupamAnamiti pRthak praamaannymaastighnt| tataH kathamasya zabde'ntarbhAva iti bhAvaH / atra prayogaH / gavayamAdRzya viSayaM govijJAnaM pRthakpramANaM prtykssaadyvissytvaadaapttyaadisaadhyaarthvt| vyatireke ghaTajJAnavaJceti // 22 // pariharati / n| tasya smRtitvAditi // anena sadRzI madIyA gauriti pareNa yadupamAnamUce tadupamAnaM na bhavati / kintu smaraNaM gavayadarzanAdanena gavayena sadRzI mAmikA gehAnubhUtA gauriti jJAnasya smRtirUpatvAt // 23 // smaraNameva samarthayate / pUrvameva hi sAdRzyaviziSTa upalabdho gopiNDaH / kasmAdupalazciyogyatvAdayogya tve vA na kadAcidupalabhyetAdRSTavaditi // bhUyo'vayavasAmAnyayoga: sAdRzyam / tacca gavi gavaye'pyekameva / tena sAdRzya na viziSTo gopiNDaH pUrvamevAzraya grahaNakAle gRhiitH| kasmAditi parapraznAyaGkA sAdRzya viziSTagopiNDopalambhe hetuH / upalabdhiyogyatvAdindriyagrahaNayogyatvAdityarthaH / ayaM bhAvaH / sAdRzyaviziSTo gopiNDaH kimupalabdheryogyo'yogyo vA / yogyatve upalabdhiyogyatvAdeva prAgapyupalabdhasta viziSTo gopiNDaH / prayogayAtra goniSThaM gavaya sAdRzyamanupalabdhagavayo'pi gotvopalambhakAle lbhte| tadAnI indriyasaMbaddatve satyapAlambhayogyatvAhItvavaditi / ayogyatve upalabdhAnucitatve'dRSTavadharmAdharmAdivatra karhi cidupalabhyeta / upalabhyate cAvazyam / tasmAt sa prAgapyupalabdha eveti Aho! Shrutgyanam Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAgamaparicchedaH / 225 pratiyogigavayagrahaNopaskRtasaMskArAt gosmaraNamevedaM nopamAnamiti // 24 // nanu yadi prAgeva gavayamAdRzyaviziSTo gopiNDa: samupalabdhastadA tatrirNayaH kuto nAbhUdityAzaGkayAha / nirvikalpakena tu pratyakSeNa pUrva sAdRzyamupalabdhaM tena tadopalabdhAbhimAno na bhavatIti // vikalpo nizcayaH / sa ca pratiyogyadarzanAno jumbhate / tataH sAdRzyagrahaNa kAle pratiyogigavayAbhAvAnirvikalyakameva pratyakSa praavrttisstt| tena ca sAdRzyaM jgh| tena hetunaa| tadA gogrhnnkaale| upalabdhAbhimAno mayA sAdRzyaM gRhItamevetyevaM rUpo nollamatIti sAdRzyagrahaNaM prAk nirvikalpakaM jAtamevetyarthaH // 25 // ___ yadi nirvikalpaka pratyakSeNa sAdRzyapratyakSeNa sAdRzyamupalabdha tahi tasya saMskArAkaraNAt pazcAttanizvAyikA smRtiH kathaM sthAdityAzaGkayAha / nirvikalpakopalambhe'pi sahakArimAmayAdabhAvAdiSu savikalpikA smRtirdRSTeti // nirvikalpaka pratyakSagrahaNe'pi sahakArisAmayAdAzyAdikaraNamAhAtmavAdabhAva AdizabdAt sAmAnye ca mavikalpikA nizcAyikA smRti: prekSAJcakra / ayaM bhAvaH / kasyApi didRkSayA * The test. indas hire "maskAra" | Sarg Line 171. 28 Aho! Shrutgyanam Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 nyAyatAtparya dIpikA / devakulaM gatvA taccanyaM precya vyAvRttaM kaJcitkaJcidaprAkSIt / atrAmuko'sti na veti / tatastasya nirvikalpaka pratyakSaggRhItAbhAvasyApi taddarzanasAmarthyAttatpranAJca tatra nAstyevetyabhAvapratipattau savikalpakA smRtirjAyate / tathA nirvikalpaka pratyakSeNa govagrahaNakAle sAdRzyagrahaNe'pi gavayadarzana sahakArisAmadhyAt smRtinicayAtmikA bhaviSyatItyanena sadRzI madIyA gauriti jJAnaM smaraNameva natUpamAnam // 26 // laghu naiyAyikamate AptavAkyazravaNAdanu gavaye dRSTe yA saMjJAsaMjJisaMbandhapratipattiH sopamAnam / pRthak pramANatvena khocakrANA sAmyAgamAtra bhidyata iti vaktumAha / saMjJAsaMjJisaMbandhapratipattirapyAptavacanakAryeti // aTavyAmaTATyamAnasya puMso vanecaravacaH zravaNAdanantaraM gomantrabhe piNr3e precitaM'sya gavaya iti saMjJAyAM gavayasaMjJayA vAcyaH piNDa iti yA saMjJAsaMjJisaMbandhaghaTanA sAdhyAptavacojanyA tanmUlatvAnna tUpamAnakAryyam / AptavAkyAtidezAtparokSe gavayapiNDe kathaM saMjJAsaMjJisaMbandhapratipattiriti cet / sAdRzye saGketakaraNAt sAdRzyasya ca gogavayayorekatvAt / anyathA vyaktInAmAnantyAsaGketa karaNe sati saMjJAvyavahAralopApatteH // 27 // pUrvo'rthe yuktimAha / tathA praznottarAbhidhAnAdanyapramANA nirdezAcceti // yathA nAgarikeNATaviko vAcA pRSTa: kohaggavaya iti / tathaivATavikena ma yAhaggoriti vAcaivottarayAJcakre ! tata eva ca Aho ! Shrutgyanam Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aagmpricchedH| tasya sNjnyaasNnisNbndhprtipttijnne| na kevalametat / tathA svamupamAnanedaM jAnIyA ityanyasya pramANasyApratipAdanAcca / saMjJAsaMjJisaMbandhajJAnArthamapi nopamAnaM pRthak pramANatveneSTavyam / tairardhakyAdityarthaH // 28 // prmtmaashynte| asya gavayazabdaH saMteti pratipattAvupamAnasiddhistathA zabdAzravaNAditi cediti // na hyAptavAkyapavaNakAle idantayA gavayapiNDe sNjnyaasNjisNbndhjnyptirsti| api tu gotulya sya kasyacidarthasya gavaya. zabdo vAcaka iti sAmAnyata: pratItistata: zrotA tahAkyAt sAmAnyena gRhItasaMbandho'raNyAnoM paryaTan gosakSaM piNDaM prekSya smatAptavAkyArtho'sya gavayazabdaH saMjJeti yadA pratipadyataM tadIyamAnaM pRthak pramANaM bhavati / atra hetuH| tathetyAdi / yathA praznakAle yAdRggaustAdRggavaya iti zabdathavaNaM tathA gavayavIkSaNakSaNe'sya gavayazabdaH saMjJeti zabdAnAkarmanAt // 26 // pariharati / evaM tarhi gauramityevaM saGketa'sya gozabdaH saMjJeti pratipattoM pramANAntaraM vAcyaM samAnanyAyatvAditi // ___ evamiti prAptavAkyAdeva saMjJAsaMnisaMbandhapratiyattau jAtAyAM yadi pramANAntaramupamAnaM svIkriyase tarhi kenApyAptena puro ___ * 'The Text reils "savA zabdAsa zrAvaNAditi " (Sce page 32. Line :3 1. Aho! Shrutgyanam Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 nyaaytaatprydiipikaa| vartini gopiNDe gaurayamityevaM saGkata grAhite yadA'sya gopiNDasya gozabdaH saMnneti pratipattistadApi pramANAntaraM vAcyaM syAt / gopiNDe gavayapigar3e ca majAsaMnisaMbandhasya samAnanyAyatvAt // 30 // prasaGgApAdanena puna: pariharati / gopiNDAntare'pi saGketagrahaNe pramANAntarAbhidhAnaprasaGga iti // yathai kasmin gopiNDa gauriti saGkatagrahe'sya gozabdaH saMsati pratipattyarthaM pramANAntaramiSyate / tathA gopiNDAntare'pi zabdAdanyAnya gopiNDe ca pramANAntaraM vAcyaM bhavet / tathAcAnavasthAdidoSApattiH // 31 // punaH paramataM shkte| tathAzabdAnabhidhAna'pi pratipAdakapratipAdyayorevamabhiprAya iMTazasya sarvasya gozabdaH saMjJeti sAmarthyAdhaM pratipattiriti cediti // tayetyAdi tathAzabdo'sya gozabdaH saMjJeti zabdasta syApratipAdane'pi / pratipAdaka iti saMpratipanno vktaa| pratipAdya iti sandigdho vipratipanno vaa| sAmarthyamiti dyorpyuuhnshktivishessH| kevalavyatirekI vA / yathA gozabdo'sya sAnAdimato vaack:| sati vRttyantare Dairatra prayuktAvAna yadevaM na tadevaM yathA ghaTa iti| hai dhamiti pratipAdakagatalena pratipAdyagatatvena ca / athavA vaidhamiti purovartigopiNDagatatvena tajjAtIya gopiNDagatakhena c| ayamarthaH / ayaM piNDo gauriti saGketagrahaNakSo'sya Aho! Shrutgyanam Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAgamaparicchedaH / 228 gozabdaH saMjJeti vAkyAnuccApi satagrAhakasyAyamAzayo yanmayAyaM pratipAdyaH / sarvasyApIdRzasya sAnAdimataH piNDasya gauriti saGketaH grAhito'sti piNDAntare svayameva jJAsyatIti pratiyAdya syApyayamAzayo yadaha pratipAdakenedRkSasya mAtrAdimata: sarvasyApi piNDasya gauriti saGketaM jJApitosmohagandho'pi mayA gozabdena vAcya iti / ityubhayoH sAmarthyAt jahazaktivizeSAt prAgukta kevalayatirekiNo'pi vidhA pratipattibhavati / tata: pramANAntarAbhidhAnaprasaGgo'yukta iti bhAvaH // 32 // parokSaparihAra svapakSe'pi prekSayati / samAnametadatrApi gomahazo gavaya iti zabdAdubhayorevamabhiprAyo gosadRzasyArthasya gavayazabdaH saMjJeti sAmayAdevaM prtipttiriti|| atrApIti yAdRggIstAdRggavaya iti sthale'pi / ubhayoriti pratipAdaka prtipaadyyoH| evamiti yathA tvanmate pratipAdyapratipAdakAbhiprAyavazAt pramANaM vinApi saMjJAsaMnisabandhapratipattistathAsmanmate'pi / zeSaM vyaktam // 33 // navAptavAkyAdapratyace gavaye kathaM saMjJAsaMnisabandhaghaTanetyAzaya pariharati / na ca pratyakSa evArthe saMjJAsaMjJimaMbandha pratipattirapratyakSe'pi zakrAdau saMjJAsaMnisaMbandhapratipattidarzanAditi // zakAdAviti / ya: surANAmadhIzaH svArAjyabhoktA ca sa Aho! Shrutgyanam Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 nyaaytaatprydiipikaa| zakra ityanayA prakriyayA pratyakSavadapratyakSe'pyarthe saMjJAsaMjJisaMbandhaghaTanA sughaTaiva / na caivaM pratyakSaM saMjJAkarmetyasya mukhya sUtrasya virodhaH / atra pratyakSazabdasya saMjJAnivezayogyavastuni dRr3hapramANAvagamArthakhAt // 34 // atha pratyakSAnumAnopamAnazabdA: pramANAnautyakSapAdapraNIta. pramANabhedAbhidhATasUtravirodhaM zante / sUtravirodha iti cediti // ihAgame upamAnAntarbhAvena pramANatritvAbhidhAnAt mukhyasUtreSapamAnapArthakyena pramANacatuSvAbhidhAnAt virodha: sampanna ityarthaH // 35 // mUtravirodhaM pariharati / n| pramANanigrahasthAnAbhyAM dRSTAntahevAbhAsAdInAmiva prayojanavazena pRthagabhidhAnAditi // pramANetyAdi / yathA pramANanigrahasthAnAbhyAM kRtvA labdhAnA. mapi dRSTAntahetvAbhAsAdInAM mUlasUtre prayojanavazAt pRthagabhidhAnaM kRtaM tathAgamAntarbhUtasyApyupamAnasya pRthabhidhAnam / ayaM bhAvaH / pramANa prameyasaMzayaprayojanetyAdyakSapAdotAmUlasUtre pramANAntargato. 'pi dRSTAnto nigrahasthAnAntargatA api hevAbhAsA: ziSyaze muSosamunmeSa kAryavazAdyathA pRthaguktAstathAgamAntargatamapyupamAnaM mUlasUtre pRthaguktamiti // 36 // pro'muyukt| tahi prayojanaM vAcamiti // Aho! Shrutgyanam Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAgamaparicchedaH / 231 upamAna pRthagabhidhAnasyeti zeSaH // 37 // prayojanaM vyanakti / *zabdaprAmANyasamarthanamiti // upamAnapRthakthanasya prayojanamiti vAkyazeSaH // 38 // paraH pRcchti| kathamiti // kathaM zabdaprAmANyasamarthana miti zabdArthaH // 38 // atha samarthanaM parAkSepapUrvaM bhavatIti prAk parAkSepamupakSipati / kecidAhuH pratyakSAnumAnaviSayatve zabdasyAnuvAdakatvaM tadaviSayatve saMbandhAgrahaNAdavAcakatvamiti // keciditi taathaagtaaH| pratyakSetyAdi pratyakSAnumAnayo ? viSayaH so'myupacArAt pratyakSAnumAna te viSayo yasyAsau pratyakSA. numAnaviSayaH / yahA pratyakSAnumAnayoviSaya eva viSayo yasye. tyaSTamukhAdaya iti sUtreNaika viSayapadalIpo smaasH| tadbhAva: pratyakSAnumAnaviSayatvaM tasmin / anuvAdakatvamiti anyapramANagTahIteka viSayatvam / tadaviSayatve iti prtykssaanumaanvissyaavissytve| saMbandheti zabdasya viSayeNa saha vAcyavAcakabhAvasaMbandhastadgrahaNam / pratyakSAnumAnAviSayatvAdeva / avAcakatvamiti prarthApratyAyakatvam / aymrthH| pramANena hi viSayavataiva bhAvyam / viSayazca dRzyAdRzyarUpaH pratyakSAnumAnagamyaH / tataH -..---....-- ----- -...--. -- -- -.. ... . ..-.-..- - -. --. __ * 'The Text_rculy "uccate zabdaprAmANyasamarthanaM prayojanam" ( See page 31. Line 15 ); Aho! Shrutgyanam Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 nyaaytaatprydaupikaa| zabdaH pramANaM bhavan ki pratyakSAnumAnaviSayastadaviSayaviSayo vaa| tatra nAdyaH kalpa: sujalpaH / pratyakSAnumAnapramitArthapramApakavena zabda syAnuvAdakatvAt / pramANAntaragRhItakaviSayatvasyaivAnuvAdaka lakSaNAt / anuvAdakasya tu smRtarivAprAmANyabhUmitvAt / prayogazcAt / zabdo'pramANaM pramANAntarapramitArthapramApakatvAt smRtivditi| dvitIye tu pratyakSAnumAnAviSayatvena vAcyavAcakabhAvasaMbandhAgrahaNAcchabdasyAvAcakatvaM syAt / yataH zabdArthayoH saMbandhI vAcyavAcakabhAva: sa pratyakSagamyo'numAnagamyo vA syAt / na ca tadviSayaM svIkRtamiti // 40 // padenaivArtha: pratipAdyaH / tatra padaM saGketyatAmityAgakA para: prAha / padArthasyAprasiddhatvAnna padena saMbandhagrahaNa mitaretarAzrayatvAditi // . padaM suptiGantaM tasyArtho'bhidheyastasyAnyapramANAviSayatvenAjAtatvAtyadenArthasya saMbandhagrahaNaM na jAghavyate / atra hetuH / itaretarAzrayatvAdanyonyAzrayadoSApAtAdityarthaH / tathAhi padena padArthe prasiDe sati saMbandhagrahaNaM saMbandhagrahaNe ca sidde padena padArthasya prasiddhirityanyonyAzraya sya prakaTadoSatvAt // 41 // . nanu padaina padArthasaMbandhagrahaNaM mA mma ghaTiSTa vAkyArthena tu padArthasaMbandho grahISyata ityetadapi nirAcaSTe / vAkyArthastu prasiddhAnAM padAnAmanvayamAtramiti // ucate svocito'rtho'neneti vAkyam / padAnAmanyonyApekSANAM Aho! Shrutgyanam Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAgamaparicchedaH / 233 saMhatirvAkya miti vAkya la ma / tasyArtho vAcaH / pramidAnAmiti kenApi pramANana pUrva rUr3hAnAm / paDhArthAnAmiti spaSTam / ayamarthaH / kenApi pramANena prasiddhA ye padArthAsteSAmAkAhAsavidhiyogyatAvazAdyadanvayamAtraM mitho melamAtra ma bAkmAryo bhavati / tasmAca kathaM saMbacAvabodhasta trAmAmAt / evaM ca vAkyArthAsaMbandhAgrahaNe padArthAprasiddhistadaprasiddhau ca vAkyArthAprasiddhiriti kathaM zabdasya praamaannym| etatya yantaM kecidAhurityanena saMbandhaH // 42 // evaM parAkSepamupakSipya tatparihArAyopamAnopAyamAha / tavirAkaraNArthamupamAnaM nidarzanArthatvena pRthaguktam / yathA kAyArthino'prasiddhagavayasya pramihagomAdRzyaM upAdAyopamAnA. khena vAkyena manAsanimaMbandhapratipattiH kriyate tathA kiJcinimittamupAdAya zakrAdipadapadArthayorapauti / tasmAdanyArthatvAt na sUtravirodha iti / tavirAkaraNAmiti prokssshbdaapraamaannyaapaastye| nidarzanArthatveneti dRSTAntaprayojanatvena / kAyArthina iti gavayasvarUpaM jijJAsoH / kiJcitrimittamiti surezvaratvasahasrAkSatvAdikam / gadyAntaHsrthanApItizabdena sattAsaMjhisambandha pratipattiH kriyata ityanuvartanIyam / ayamarthaH / yathA kenApyAptenAvijJAtagavayasya svarUpaM jijJAsamAnasya puMsastat jJAtaM gosAdRzyaM gRhItvA yAdRggIstA. dRggavaya ityupamAnavAkyena paroce'pi mavave saMjJAsaMtrimaMbandhI Aho! Shrutgyanam Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 nyAyatAtparya diipikaa| jaapyte| tathA prasiddha krAdipadArthasya zakrAdipadArtha jijJAmostajjJAnana devezvaratvasahasrAkSatvAdinA nimittena parokSe'pi zakAdo maMjJAsaMjJisaMbandhI bodhyate / na ca vAcyaM yasya nimittamadhyaprasiddhaM tasya kathaM saMjJAsaMjJisaMbandho bodhyata iti| tasya sarvathA vipratipannasyopadezaM prati baalmuukvdndhikaaraat| tatazca mUlasUtre prAgukta yuktvA paroktazabdAprAmANyAnimtahaNAyopamAna sya pRthakkathanAdatrAgamAntarbhAve'pi na muutrvirodhH| tathA pratyakSAnumAnaviSayatve zabdasyAnuvAdakatvAdyadaprAmANyamuktaM tantra yuktam / tthaabhyupgmaat| anyathA tavApi pratyakSAnumAnayomitho vissypricchettRtvenaapraamaannyaapaataat| zabdaprAmANyasya prAgapi samarthitatvAJca // 13 // nanu yadi mUla sUtrakarupamAnaM pRthak pramANamiti neSTaM tarvAkSepapUrva parokSAcakre kimitiityaah| parIkSA tvarthApattivatpramANasya sataH pramANeSvantarbhAvajJApanArthamiti // yathA pRthak pramANatvenAniSTApyApattiH pramANatvena parIkSAnumAne'ntarabhAvi tathopamAnamapi pramANatayA parIkSAgamentara. bhAvIti bhAvaH // 44 // nanu mUlasUtre upamAnAntarbhAvo niSiddhastata: sUbavirodhaH tadavastha eveti pariharati / Aho! Shrutgyanam Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 235 antarbhAvastvanumAna evAsya yathAzruto'pi nirAkato nAgame iti| ___ yathAzruta iti yathA puurvaavrnnitH| ayaM bhAvaH / upamAna parArthAnumAnaM sAdRzya liGgena parokSArthAnumApakatvAt dhUmAnumAnavadityanumAnena parArthAnumAna uyamAnasya yo'ntarbhAvaH sa pratiSiDo mUlasUtre nvaagme| kathamanumAne'syAntarbhAvaniSedha iti cet / ucyate / ___ nanvanumAnaM liGgaliGgibhAvena dRSTam / tata upamAne sAdRzyaM celliGgaM tarhi liGgI kaH / gozcetra / tasya prAk paricchinatvAt / gavayazcenna / tasya pratyakSaviSayatvAt / sAdRzyaM cenna / tasya prAgapi liGgatvenoktatvAt / ato'numAnalakSaNAbhAvAdupamAnasyAnumAnAntarbhAvo na yuktaH / prayogazAtra / upamAnaM nAnumAnamAptavAkyenArthapratipAdakatvAt putrakAmo yajedityAdi vAkyavaditi // 45 // nanu mUlasUtre catuSvAbhidhAnAdiha tritvAbhidhAnaM viruDamityAzaGkA pariharati / catuSTvAbhidhAnaM sUtreSu paJcatvAdinirAkaraNArthaM na trisvaniSedhArtha pramANasiddhatvAdantarbhAvasyeti / catumI pramANAnAM bhaavshctussvm| mUlasUtra pratyakSAnumAnopamAnazabdAH pramANAnauti yantramANacatuvamuktaM tadyathA pramANAni __* The word "yathAmmUto'pi" is smitted in the text (See nuge 32, Line 9 Aho! Shrutgyanam Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 nyaaytaatprydiipikaa| paJca Sar3A na bhavanti tadartham / na puna: pramANatritvanivRttyartham / atra hetuH| zrAgame upamAnAntarbhAvasya pramANasihatvAt / antarbhAvakaM ca pramANaM prArIvopanyastam // 46 // paramataM shkte| tritvAnabhidhAnAdayuktamiti cediti // mUlasUtre catuSTaM paJcatvAdiniSedhArtha muktaM na bitvaniSedhArthamiti yaducyate / tadayuktam / sUtrAntaH zApi tritvAnabhidhAnAt yadi sUtrakArastritvamevAbhyala SiSyahi tadeva kApyabhapiyana cAbhAmottasmAtsUtra virodhastadavastha iti bhAvaH // 47 // pariharati / na / asya sUtrakArasyaivaM svabhAvatvAdyat siddhAntamapi kvaci. nAbhidhatte yathA kRtsnaikadezavikalpAdinA'kyavinirAkaraNa iti / sUtrakAraH pramANavitvAbhilASuko'pi yatritvaM naackhyo| tannAyuktamasya mUtra katturevaMpratikatvAt / evaM kathamityAha / ysiddhaantetyaadi| yadasau kacimiDAntamapi svapakSasthApanamapi naacsstte| kutredaM dRssttmityaah| yathA kasnekadezetyAdi / kvacidakSapAdAcAryasya zAstre AtmavAde prastute zAkya kapta: karasyaikadezavikalpAdinA'kyavino nirAso'sti / tathAhi / kimavayavyavayaveSu vartate na vaa| Aye kalpe kiM kAbhrAnaikadezena vA / kAtnena vRttAvakasminnevAvayave parisamAptatvAttadane kAvayava. hattitvaM na syAt / ekadezana vRttau niraMzatvaM tasyopanataM virudhyeta / Aho! Shrutgyanam Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / sAMzatve vA te'pyaMzastato mizrA abhinnA vA bhaveyuH / bhinnatve punarapyanekAMzavRtterekasya kA soka deza vikalpanAnatikramAdanavasthAdausthAnuSaGgaH / abhinnatve na kecidazAH syuH / dvitIye'vayavyeva na syAdavayava saMbandhAbhAvAdityavayavini nirAkRte'pi sUtrakAraH zAkAM pratyavayavivyavasthApanAya svasiddhAntaM nAvAtItaramaulAzIlatvAt / avayavasthApane siddhAntazcaivaM kAkadezAdivikalpAnAM svaparasiddhAntayorasiddhatvAdakhokAra eva parohAraH / tarhi kathaM tatra sa varttata iti cet / svarUpeNAzrayAzritabhAvalakSaNyA vRttyA va varttata tathAca ka bhavadukta vikalpa jalpAvakAzaH // 48 // 1 kimarthaM svasiddhAntAnabhidhAnamityAha / ziSyANAmUhAdizatyatizayayuktAnAmevAtrAdhikArajJApanArtha miti // jaha: svabuddhyA siddhAntAvabodhaH / zrAdizabdAdA kSepakSamasvAdi / tacchaktivaibhavabhAsurANAmeva cchAtrANAmatra svanyAyazAstre'dhyayanAdhikAra prabodhanArtha svasiddhAntAnabhidhAnam / tairevamasmacchAstramadhye tumadhikarttavyaM ye khabudyAkSipasamAdhI vidadhIraniti bhAvaH // 48 // upasaMharati / tasmAt sthitamupamAnaM zabde'ntarbhUtamiti 11 spaSTam // 50 // athArthApattimanumAne'ntarbhAvayati / 237 Aho! Shrutgyanam Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpryydiipikaa| arthApatterapyanumAne'ntarbhAvo'vinAbhAvabalenAthapratipattisAdha. natvAditi // dRSTaH zruto vArtho yena vinA nopapadyate tasyArthasya pari. kalpanamapattistasyA apyanumAne'ntarbhAvo bhavati / na kevalaM Agame upamAnAntarbhAva ityaperarthaH / atra hetuH| avinaabhaavtyaadi| avinAbhAvaH svabhAvata: sAdhyena sAdhanasya vyAptiH / sahalena tasAmarthya na mAdhyArtha nptihetutvaat| ayaM bhAvaH / pratyakSAdipramANaSaTakaparicchinnaH paunavAdyarthI rAtrIbhojanAdi vinAnyathA asambhavajanyamadRSTaM rAtribhojanAdirUpamaI yatra kalpayet sArthApatti: pramANaM syAt / taduktaM pramANaSaTakavijJAto yatrArtho'nanyadhAbhavan / adRSTaM kalpaye TanyaM sArthApattiru dAhatA // etAdRzyarthApattiravinAbhAvava lenArthaM gamayantyanumAnameva / tathA haryApattyasyApako'rtho'nyathAnupapadyamAnatvenAnavagato'vagatI vA adRSTArthakalpakaH syAt / Aye klye'tiprmnggH| dvitIye'nyathAnupapadyamAnatvAvagamo'rthApatteH prmaannaantraadaa| prAci pane'nyonyAzrayo'nyathAnupapadyamAnatvena jJAtAdarthAdarthApattirIpatteranyathAnupapadyamAnatvajJaptiriti / hitIye sAdhyadharmiNi bhUyo. darzanaM vipakSe'nupalambho vaa| prazramapakSe bhUyo darzanAdeva sAdhyajJaptAvApatarvaiyartham / hitoye'nizcito nizcito vA mAgvikalpe tatpatrAderapi gamakatvApattiH / toyike'numAnamevAthopattinizcitAnyathAmupapannatvasyAnumAnarUpatvAt / prayogazavam / Aho! Shrutgyanam Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAgamaparicchedaH / 238 arthApattiranumAnaM avinAbhAvabalenArtha pratipattisAdhanabAr3amAdi. vaditi // 51 // avinAbhAvameva darzayati / __ anyathA nopapadyata ityukte satyevopapadyata iti labhyate / aya. mevAvinAbhAva iti // etadartho dRSTAntena spaSTokriyate / yathA pono devadatto divA na bhakta tAvazyaM rAtrau bhukt| bhojanaM vinA paunatvasyAnyathAnupapatteriti / kazciddevadattaM pInaM dRSTvA kinidAha / aho devadattaH ponaH paraM divA na bhuMkta / tenoktaM yadi divA na bhuMkta tahmavazyaM rAtrI bhukta tahinA pInatvasyAyogAt / atra ponatvaM sAdhanaM rAtribhojanaM ca sAdhyam / pInatvaM ca rAtribhojane satyaivopapadyamAnamanyathAnupapadyamAnaM rAtribhojanena sahAvinAbhAvyeva / tto'vinaabhaavvibhaavitsvbhaavaarthaapttirnumaanm| tathA jIvan devadatto rahe nAsti / tavazyaM bahirasti jIvattvasthAnyathAnupapatteriyAdyarthApattyudAharaNAni svayamUhyAni // 52 // paramataM shkte| yatra sAmAnyAkAraNAnvayagrahaNaM nAsti / yathA mukhyakAraNavApratibaddhazatyostavArthApattiH pRthak pramAgAmiti cediti // anvayeti / sAdhyasAmAnyena sAdhanasAmAnyasya vyAptiranvayaH / kaarnntvmiti| mukhya kAraNAni samavAyyAdIni trINi yadanantarameva kAryaniSpattistatra samavAyikAraNaM dravyameva / samavAyi Aho! Shrutgyanam Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 nyaaytaatprydiipikaa| kAraNa pratyAsatrameva dhRtasAmarthyamasamavAyikAraNam / sAhAyyamAtre vyApriyamANaM nimittkaarnnm| teSAM bhAvo mukhyakAraNatvam / apratibaddhazakti riti| na pratibadyA maNimantrAdibhiH zaktiryasye tyapratibaddhazatiranyAdiH / ayamarthaH / kArya niSpatti: makalakAraNasAkalyAt dRSTAdRSTabhedena kAraNAnAM bhUyastvAt / na ca kAraNasAkalyaM kacidasmadAdipratyakSaM kintu kAryaniSyattyubeyam / tathA'pratibadvazaktirvayAdiH sphoTAdikAryamarjati / apratibaDazakti tvamapi ca durlakSyam / pratibandhakAnAM maNimantrAdInAmanantatvAt / tato yatra mukhya kAraNatvasyApratibaddhazaktezca vayAdarjaptI pratyakSApravRttyA sAmAnyAkAraNApyanvayavyAptigrahaNaM nAsti tatrAnvayAbhAvAdanumAnAnutthAne'pattiH pRthak pramANaM bhaviSyati / yathA atra santi sakalasahakArikAraNAni kAryotpattyanyathAnupapattestathA anAstya pratibaddhazaktivATiH sphoTAdikAryAnyathAnupapattezca tato'rthApattyantarbhAvo'numAna na yukta iti bhAvaH // 53 // pariharati / n| tatrApi kevalavyatirekyanumAnAvyatirekAt / kevalavyatirekyarthApattiriti saMjJAbhedamAnamiti // kevalavyatirekI ti / pakSavyApako'vidyamAnasapakSo vipakSAyAvRttI hetuH kevlvytirekii| avyatireke ti anadhikatvam / kevalavyatirekyanumAnenaivArthApattisAdhyamiddhAvapattipramANAdhikyaM na bhavatItyarthaH / kathaM kevala vyatirekIti ceducyate / kAryotpatti Aho! Shrutgyanam Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmamaparicchedaH / 241 pUrva kSaNa kAraNAni sakalamahakArisametAni samasta pratibandhaka zUnyAni vA anantarameva kAryotyAdakatvAnna yadevaM na tadevaM yathA kevala mRnmaNipratibaddho vahirveti / tata: kevalavyatirekyAMpattyonAmaiva bhedo na vastuta iti bhAvaH // 54 // punaH paramataM shkte| anvayAbhAvAtra tadanumAnamiti cediti // yadevAnvayavyAptimattadevAnumAnam / kevalavyatirekI tvanvayA bhAvAdanumAnaM na bhavati / kintvapattirityarthaH // 55 // pariharati / n| kevalAnvayino vyatirekAbhAvena pramANAntaratvaprasaGgA. diti // yadyanvayAbhAvAt kevalayatireko nAnumAnamiyata / tahi kevalAnvayyapi nAnumAnaM kiM tu pramANAntaraM syAttalya nyAya. tvAt // 56 // prasaGgAntaramapyAha / apica pratyakSAdibhedAnAM kiJcidhAt pramANAntaravaprasaGga iti // yadyanvayavyAptAbhAvAt kevalavyatireko pRthak pramANamiyata tadA nirvikalpakasa vikalpa kayogyayogirUpANAM pratyakSabhedAnAM kAryakaraNAnubhayAtmanAmanumAnabhedAnAM dRSTAdRSTarUpayoH zabdabhedayozva kiJcidai sadRzyAt pRthak pRthak prAmANyamanuSajyeteti // 57 // Aho! Shrutgyanam Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 nyAyatAtparya diipikaa| upamaharati / tasmAdavinAbhAvabalenArthapratipAdakatvAdapattiranumAnamiti // spaSTam // 58 // ___ atha sahasre pAtaM sambhavatIti jJAne mambhavaH pRthaka pramANaM paraiH strIcakre tadapyanumAne'ntarbhAvayati / ___ bahutvasaMkhyAviSayatve satyalpasaMkhyAviSayasya sarvatrIpalabdhatvAnnA. numAnAsambhavo bhidyata iti // sambhavati bahuve tvalpatvamiti sambhavaH / samudAyena samudAyino'vagamaH sambhava iti sambhavalakSaNam / bahutvasaMkhyAviSayalve sahasrAdisaMkhyAgocaratve satyalpasaMkhyAviSayasya zatAdidravyarUpasya sarvatra saMkhyAdau prAptatvAdanumAnAt sambhavo na pRthagbhavati / samudAyamamudAyinoravinAbhAvatvenAnumAnarUpatvAt / tathAhi vivAdAspadaM sahasraM svasamudAyizatavatmahatvAt pUrvagaNitasahasravaditi / evaM khAyAM droNa ityAdyapi // 58 // athAbhAvamAgamAdi pramANatritaye yathAsambhavamantarbhAvayati / abhAvasya tu viSvapi yathAsambhavanAntarbhAvastathAhi kauravAdya. bhAvapratipattirAgamAditi / pratyakSAdipramANAnutpattirabhAva ityabhAvalakSaNam / taduktam / ___* The test reads * pratipAdakatvAvizeSA 9-10). : Sec page 33. Line Aho! Shrutgyanam Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgamaparicchedaH / 243 243 pratyakSAderanutpatti: pramANAbhAva ucyate / mAtmano'pariNAmo vA vijJAnaM vAnyavantuni / prabhAvasya prAmANyasthala midam / pramANapaJcakaM yatra vasturUpe na jAyate / vastvasattAvabodhArtha tatrAbhAvapramAgataMti // pratyakSAdikramaNAntarbhAve vaktuM yukta pratyakSAbhAvasya bahuvaktavyatvA parotye nAbhidhAnaM kRtam / triviti / pratyakSAnumAnA. gamiSu / AgamAditi vyAmavacanAt // 60 // anumAna bhAvAntarbhAva vibhAvayati / AtmAdiSu rUpAdyabhASapratipaktiranumAnAditi // AtmAdI tyatrAdizabdAramAdigrahaH / rUpAdItyatrAdizabdAdrasAdigrahaH / anumAnaM yathA / AtmA rUpAdimukto vibhutve satyamUrtadravyatvAt / vyomAdivaditi / vyoma rUparasagandhazUnyamasparzayattvAdigAdivaditi // 61 // prtyksse'ntrbhaavmaah| bhUtalAdiSu ghaTAdyabhAvapratipattiH pratyacAdindriya vyApArabhAvabhAvitvAditi ghaTazUnyaM bhUtalamiha bhUtale ghaTo nAsti vetyAdirUpA ghaTAdivastvabhAvajJaptiH pratyakSa pramANAt bhavati / atra hetuH / indriyetyaadi| indriya vyApArabhAve eva bhavatItyevaM zaulA indriyaghyApArabhAvabhAvinI tadbhAbastattvaM tasmaradindriya prakRttipUrvakatvAdityarthaH / Aho! Shrutgyanam Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayyadIpikA / nanu pratyakSeNa kSmAtalamupalakSya pratiyoginaM saMsmRtyAkhyAnapekSaM mAnasamabhAvajJAnamullAlasauti / taduktam / 244 gRhItvA vastusadbhAvaM smRtvA ca pratiyoginam / mAnasaM nAstitAjJAnaM jAyate jJAnapekSayA // iti cet / na / vikalpA mahatvAt / tathAhi / pratyakSeNa jJAtalAdivastu ghaTAdipratiyogibhiH saMsRSTamasaMsRSTaM vA gRhyate / nAyaH kalpaH / pratiyogisRSTasya bhUtalAdivastuna: pratyakSeNa grahaNe tatra pratiyogya bhAvagrAhakatvenAbhAvapramANasya pravRttivirodhAt / pravRttI vA na prAmANyam / pratiyoginaH sattve'pi tatpravRtteH / dvitIye tvabhAvapramANavaiyathryam / pratya ne gA~va pratiyoginAM ghaTAdInAmabhAvapratipatteH / tathAca prayogaH / nirghaTaM bhUtalamityAdijJAnamindriyajamindriyAnvaya- vyatirekAnuvidhAyitvAdrUpAdijJAna vaditi // 62 // paramataM zaGkate / anyatra tajJAvabhAvitvaM payryavasitamiti cediti // anyatreti bhUtalAdyadhikaraNe / tadbhAvabhAvitvamiti indriyavyApArabhAvabhAvitvam / sambaddhaM varttamAnaM ca gTahyate cakSurAdinA iti nyAyAdindriyasambandho dharAtala eva sthito nAbhAvagraharNe ityarthaH // 63 // pariharati / na / rUpAdiSviva bAdhakAbhAvAditi // Aho! Shrutgyanam Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / indriyavyApAro nAnyatra paryavasito rUpe ityAdizabdAdrasAdivitrAbhAve'pi bAdhakAbhAvAt / ko'rthaH 1 yathA cakSurAdIndriyavyApAra sitaM rUpaM madhuro rasa ityAdi jJAnamujjRmbhate / na tatra kiJcidvAdhakaM na cAnyatrendriyavyApArastathA'bhAvagrahaNe'pIti indriya janitamevAbhAvajJAnam // 64 // punaH paraM zaGkate / sambandhAbhAvo bAdhaka iti cediti // indriyANAM saMyogaH samavAyo vA sambandho vastunA sahIjamati / abhAvasya tu tuccharUpatvAt saMyogaH samavAyo vA na sambhavatItyarthaH // 65 // pariharati / 245 na | svaparapakSayoramitvAditi // yastvayA sambandhAbhAvo bAdhaka uktaH sa svapakSe tvatpakSe parapakSe matpakSe cAsi iti // 66 // sambandhAbhAvasyAsiDatvaM darzayati 1 svapakSe tAvadrUpAdivivAparokSAnubhavakAyryAmu meyo yogyatAyaH sambandhaH / parapace'pi saMyuktavizeSaNavizeSyabhAvAdiriti // svapakSe iti mImAMsakapakSe / rUpAdiSvityavAdizabdAdrasAdiparigrahaH / aparokSAnubhaveti sAkSAtkArijJAnam / anumeya iti / anumAnazeyaH / yogyateti svasvaviSayagrahaNozcitatA / ayamarthaH / tvatpace indriyANAM atisaukSpAda pratyakSatve indriyArthayoryogya Aho ! Shrutgyanam Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 nyAyatAtpayya dIpikA / tAkhyaH sambandho'sti / mAcAdanubhAvAnyathAnupapatterityanumAnAnumitaH / sa ca yogyatAkhyaH sambandho yathA rUpAdiSvasti tathA bhAvAnubhave'pi / tathA parapakSe'pi matpakSe cakSuH saMyuktaM bhUtalaM vizeSyantasya ghaTAbhAvo vizeSaNamiti svarUpaH / saMyuktavizeSaNavizeSyabhASAdiH sambandho'bhAvagrahaNe'styeva / cAdizabdAt saMyuktasamavAya saMyuktasamavetasamavAya samavAya samavetasamavAyasambandhacatuSTa saMbaddha vizeSaNavizeSyabhAvagrahaH / tathAca prayogaH / prabhAvAnubhava indriyasambandhapurassaro'parokSAnubhava kAryyatvAt ghaTAdyaparokSAnubhavavaditi / tataH tvaduktaH sambandhAbhAvo'siddha ityarthaH // 67 // punaH paramatamAzaGkate / saMyogasamavAyarahitasya vizeSaNavizeSyabhASAnupapattiriti cediti // abhAvasyAvastutvAtsaMyogasamavAyarAhityam / tena vizeSaNa vizeSyabhAvAghaTaneti bhAvaH // 68 // pariharati / na / viziSTapratyayavazena tatsiddhiritauti // yadyapyabhAvasya kutmarUpatvAtsaMyogaH samavAyo vA nopapadyate / tathApi bhUtalaM ghaTAbhAvaviziSTamiti viziSTapratyayabalena vizeSa vizeSyabhAvasambandhasiddhirbhavati / yathA gomAniti / gomA nityatra hi saMyogasamavAyasambandhAbhAve'pi viziSTapratyayavazena siddhA ghaTAdyabhAvapratipattiH -- gavAstitvasambandhasiddhirastauti pratyakSAditi // 66 // Aho! Shrutgyanam Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / athetihAmAgame'ntarbhAvayati / anirhiSTapravaktRkaM * 247 pravAdapAramparya meM tihyamAgame'ntarbhUta miti // atretihyamiti lakSyam / zeSantu lakSaNam / itihazabdaH sampradAyavAcako'vyayaH / itihaiva aitihyam / anirdiSTapravaktRkamiti / anirdiSTo na nirNItaH svayaM dRSTatvena pravaktA yasyetyanirdiSTapravaktakam / pravAdapAramparyyamiti vRddhaparamparAyAto vAkyapraghoSaH / anirdiSTavaktRkaM yatpravAdapArampayeM tadaitihyaM nAma pramANamAgame'ntarbhavati / ko'rthaH / idamaitihyaM satyamasatyaM vA yadi satyaM sAtavAkyatvAdAgama eva / tathAca prayogaH / aitihyamAgama zrativAkyavAt putrakAmo yajedityAdivAkyavaditi / athAsatyaM tarhya pramANa meveti // 70 // udAharati / yatheha vaTe yakSaH prativasatIti // spaSTam // 71 // kaiviceSTA pRthak pramANatvena svIkRtAsti tAmabhyAgame'nta bhaviyati / * prayatnajanitA zarIratadavayavakriyA ceSTA nAdyazAstrAdisamayabalena puruSAbhiprAyavizeSamarthavizeSaJca gamayantI nAgamAdbhidyate lipyatarAdaryapratipattivaditi // - Aho ! Shrutgyanam * The reading adopted by the commentator here, ditliers somer what from the text ( Sve page 34, Live 8-11 ), Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 nyaaytaatpryydiipikaa| prayatnajanitA zarIratadavayavakriyA ceSTeti ceSTAlakSaNam / ceSTate vividhakriyayA prANI asyAmiti cessttaa| prayatneti / icchApUrvako hastAdivyApAraH prayatnaH / idaM ca padaM vAtaprakopotpannavAkyAdikapadavyavacchedArtham / tadavayaveti karAdayaH zarIrAvayavAH / nAdyazAstra bharatakavipraNIto granthaH / aadishbdaalokcessttaadigrhH| samayabaleneti sngketvshen| abhiprAyavizeSamiti aAhvAnavisarjanAdikam / arthavizeSamiti vyaGgyarUpam / icchApUrvikA dehatadavayavakarAdiceSTA saGketa vazAdAzayavizeSaM vyaGgyarUpamadhe vAvabodhayantyAgama eva bhavati / na pRthak pramANa mityarthaH / lipyakSarAdauti dRSTAntaH / yathA puruSAbhiprAyavizeSamarthavizeSaJcAvagamayato lipirUpAda. kArAdyakSarAdarthajJaptiAMgamAdbhidyate / tathA cessttaapi| yadi ceSTAyAH pRthak praamaannymissyte| tahi lipyakSarAdInAmapi pRthak prAmANya meSTavyaM syAttulya nyAyatvAt / tatazceSTA nAgamA dbhiyate / samayaba lenAthapratipAdakatvAlipyakSarAdarthapratipattivaditi // 72 // upasaMharati / tadevaM vyavasthitametatvoNyeva pramANAnIti // vyavasthitamiti pramANatarkayuktyA niSTaGgitam / boNyavetyeva. kAracatuvAdinirAsArthaH / etena tatsamarthitaM yaduktamAdyapariccheda vividhaM pratyakSamanumAnamAgama iti // 73 // Aho! Shrutgyanam Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aagmpricchedH| 248 pramANaM prameyaniSThaM bhavatIti manasikatya ziSyaH prameyaM pRcchati / kiM punarebhiH pramANe pramAtavyamiti // pramAtavyamiti jJAtavyam // 74 // prtyuttryti| ucyate / prameyamiti // pramIyate jJAyate iti prameyam / viSayo gocara iti dhAvat // 75 // puna: pRcchati / kiM lakSaNAmiti // svaparajAtIyavyAvartako dharmo lkssnnm| kiM svarUpa mityarthaH // 76 // punaruttarayati / yahiSayaM jJAnamanyajJAnAnupayogitvenaiva ni:zreyasAGgaM bhavati tatprameyamiti / / yahiSayamiti yahocaram / anya jJAnetyAdi / vivakSitaprame yAt vastvantarajJAnAnyanyajJAnAni teSAmanupayogitvenAnapekSitvena / niHzreyasamiti mokSaH / atrAnyajJAnatyAdi vizeSaNena pramANajJAnasyAtmAdijJAnopayogitvena mokSAGgatvAtpramANa vyavacchedaH / ko'rthaH / yasya jJAnamajJAnamanapekSyaiva mokSa sAdhayati tapameyaM bhavati / idaM tu prameyasya vizeSalakSaNamanyathAdyaparicchede pramA viSayaH prameyamiti sAmAnyalakSaNasyoktatvAtponarutyApatteH // 77 // Aho! Shrutgyanam Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAya taatpryttopikaa| tena kiM kAryamityAha / tadeva tattvato jJAtavyaM sarvadA bhAvayitavyaJca / na koTasaMkhyAdi tajjJAnasyAnupayogAditIti // tadeveti prAguktalakSaNalakSitaM prameyam / tattvata iti paramArthataH / bhAvayitavyamiti puna: punazcetasi cintanIyam / anupayogAditi / amokSAGgatveneti zeSaH / tadeva prameyaM tavato jJeyaM yanmokSAGgaM bhvti| na koTikoTikoTakAH santya tretyAdi jJAnamamokSAGgatvena tasya vyarthatvAt / taduktam / mavaM pazyatu vA mA vA tattvamiSTantu pazyatu / koTasaMkhyAparijJAnaM tasya naH kopayujyate // 78 // prmeybhedmaah| taccaturvidhaM heyaM 1 tasya nirvarttaka 2 hAnamAtyantikaM 3 tasthI. pAya 4 itauti // heymiti| hIyate'vazyaM parityajyata iti heyamekaM prameyam / tasyeti / tasya heyasya nivartakaM janakaM dvitiiym| hAnamiti / tasyeti pada syAtrAmyanuvartanAttasya heyasyAtyantikaM hAnaM sarvathA tyAgastutIyam / tasyeti / tasyAtyantikahAnasthopAyo hetuzcaturthe prameyaM bhavati / __ nanu sUtrakatAmazarorendriyArthabuddhimana:pravRttidoSapretyabhAvaphaladuHkhApavargAsta prameyamiti dvAdavidhaM prameyamuktam / tanmadhye prAdyantyau hAvupAdeyo zeSA daza heyAH / Aho! Shrutgyanam Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 251 tvayAtvatra taccaturvidhamuktamato'tra sUtra virodha iti cenna / hAdavidhasyApi prameyasya catuSTayena bhAvyamAnasya mokSAGgatA bhavatIti na virodhaH // 78 // atha heyasvarUpaM nirUpati / atra heyaM duHkhamanAgatamekaviMzatiprakAramiti // atra granthatvAdakrame'pyanAgataM duHkhaM heyamiti heyasvarUpaM jJeyam / anaagtmiti| atItasyopabhuktatvAvarttamAnasyopabhogaM vinA dustyajatvAdanAgatameva duHkhaM heyaM bhavati // 80 // tat prkaaraanaah| zarIraM DindriyANi SaT viSayAH SaT buDayaH sukhaM duHkhajati // tatra zarIraM pratItam / SaDindriyANi ghaannrmnckssustvkshrotrmnaaNsi| SaTviSayAH gandharUparasasparzazabda smRtisaGkalpAH / SaTbuddhayaH Sar3indriyANAm / viSayAH japtayaH / zrAhAdarUpaM sukhm| tahiparItaM duHkham / evaM duHkhamakaviMzatiprakAra bhavati // 81 // zArIrAdInAM duHkhatva hetumAi / tatra zarIraM duHkhAyatamatvAiHkham / indriyANi viSayA buddhayazca tatsAdhanabhAvAtsukhamapi duHkhAnuSaGgAhuHkham / duHkhamtu bAdhanApIr3AsantApAtmakaM mukhyata eveti // zarIraM mukhyaM duHkhaM na bhavati / kintu duHkhasyAyatanatvAdRhatvAt duHkham / dehAvacchinnasyaivAtmano duHkhAnubhavAt / indri Aho! Shrutgyanam Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 nyaaytaatpryydiipikaa| yANi viSayA buddhayatha prAguktasvarUpAstrayo'pi duHkhanivartakavAhuHkha mindriyAdivazaMvadAnAmavazyaM duHkhIbhavanAt / sukhaM tu vaiSayikAdikaM duHkhaprasaJjanADuHkhaM sukhasya duHkhAvinAbhAvitvAt / mukhyaM duHkhaM tu bAdhanAdyAtmakam / loka zAstre ca tasyaiva mukhyavRttyA duHkhazabdavAcyatvAt / etana zarorAdaunAmopacArika duHkhatvamAveditam / teSAmapi duHkhahetutvAditi // 2 // hitIyaM prmeymaah| tasya nirvartakamasAdhAragaM kAragamavidyAlo dharmAdharmAviti || ____ tasyeti heyasyaikaviMzatividhaduHkhasya / nivartakamityasya padasya vyAkhyA asAdhAraNaM kAraNamiti / yhaa| kiJcitrivartakaM sAdhAraNamapi bhavati taddAvacchedArthamasAdhAraNa kAraNamiti padam ! kiM nivarttakamityAha / avidyetyaadi| avidyAdInAM svarUpaM svayameva vakSyatyatra nocyte| yadyapi dharmaH sukhasya hetustathApi sukhasya duHkhAvinAbhAvitvAt duHkhaheturedoktaH // 83 // avidyAdInAM svruupmaah| samyagadhyAtmavidbhiH pradarzitArthaviparItajJAnamavidyA maha saMkAraNeti / smygdhyaatmvidbhiriti| tattvajJoM yathArtho darzitastasya viparyastatayA anitye vastuni nityatvenAnAtmatvena yat sAnaM sA sukhaduHkha hetubhUtena vAsanAparapa-yeNa saMskAreNa sahitA'vidyA bhavati / mithyAjJAnamavidyetyarthaH / taduktam / Aho! Shrutgyanam Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / zranitye nityabuddhiryA yAzucau zucivAsanA / anAtmanyAtmadhI yeyamavidyoktA zarIriNAmiti // 84 // tRSNAM lacayati / punarbhavaprArthanaM tRSNeti // punarnavo viziSTadehabhogAdistakArthanA punaH punaryAcA tRSNA bhavati // 85 // dharmAdharmAvAha | 253 sukhaduHkhayorasAdhAraNI hetu dhamAdhammAviti # sukhaduHkhe pratote / tayorasAdhAraNavasAmAnyau yo hetU tau dharmAdharmau bhavataH / sukhaheturddharmaH duHkhaheturadhammaM ityarthaH // 86 // tRtIyaM prameyaM prarUpayati / hAnaM duHkha vicchedaH / zrAtyantikamiti na kadAcitkathaJcihuHkhasambandha ityartha dvA~ta // hAnamityetasya duHkhaviccheda iti vyAkhyA / Atyantikamiti padasya na kadAcidityAdi vyAkhyA | Atyantikapadena kAdAcitkasukhajanito duHkhocchedo vyavacchidyate // 87 // caturthaM pramevamAha / tasyopAyastattvajJAnamAnaviSayamiti // tasyAtyantikaduHkhAnasyAtmaviSayaM kSetrajJasambandhi tatvajJAnamupAyo heturbhavati / tatvajJAnamityukte yasya vastuno yo bhAvastattasya tatkhamiti vacanAt sAmAnyavastutattvajJAnamapi tadupAyaH Aho ! Shrutgyanam Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 nyaaytaatpshydiipikaa| syAttAvacchedAyAtmaviSayamityuktam / tAttvikamAtmajJAnamAtyatikaduHkhatyAgahetu rityarthaH // 88 // AtmatattvajJAnamantabuMyAtmanaH samyak zravaNAdibhiH sampadyate nAnyathetyanArthe zrutiM darzayati / tathAcoktam / prAtmA vA re draSTavyaH zrotavyo mantavyo nididhyAmitavyaH / zrotavyaH zrutivAkyebhyo mantavyazvopapattibhiH / jJAtvA ca satataM dhyeya ete darzanahetava iti // Atmeti kSetrajJaH / vA evArthe / re iti vaktaH striyA: sambodhanam / draSTavya iti bhirnumaanaadinaa| dehAntazca sukhyaha duHkhyahamityAdi pratyayena ! nididhyAsitavya iti nidhyAtumeSTavyo dikSitavya iti yAvat / upapattibhiriti tarkasamparkakakezAbhiryaktibhiryutAyaca puro vakSyante / ete zrutizravaNamananadhyAnAdayaH kSetrajJamAkSAtkAra hetavo bhavanti / zrutivAkyAdibhiH samyaka jJAtvAtmA dhyAtavya ityarthaH // 8 // nanvAtmajJAnAt kiM phalaM bhavatItyAha / tarati zokamAtmaviditi // zokamiti saMsAralezarUpam / AtmAnaM viditvA saMsArAvAra pAraM taratIti bhAvaH // 8 // ___ eka eva hi bhUtAtmA dehe dehe vyavasthitaH / ekadhA bahudhAcaiva dRzyate jalacandravat // ityAdivacanAt ekaevAtmetya tavAdimatamapAkaroti / Aho! Shrutgyanam Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 255 sa hividhaH / parazcAparazceti // sa ityaatmaa| para iti prmaatmaa| apara iti sNsaarii| anayoH svarUpaM svayameva vakSyati puraH // 1 // Amadvaita shrutisNvaadmaah| tathAcoktam / he brahmaNI vaiditavye paraJcAparaJcetyAdIni // brahmaNI iti / praatmaanii| etena brahmAitaM nirastaM jeyam / nanu tAttvikaM brahmaiva kevalamasti sa vai khalvidaM brahma neha nAnAsti kiJcaneti nyAyAttaddatiriktaH sarvaH prapaJco mithyA pratIyamAnatvAt zaktizakale kaladhautajJAnavaditi cenna / vikalpAcamatvAt / tathAhi mithyAtvaM kimatyantAsattvamutAtattvena tattvamanirvAcyatvaM vaa| prActhe pakSahaye'sattvakhyAtiviparItakhyAtiprasaGgaH / tArtIyikapakSetvanirvAyatvaM kiM niruktirAhityaM pratItyagocaravaM vaa| nAdyaH / ghaTo'yaM paTo'yamiti niItotaH sarvatra sadbhAvAt / na dvitIyaH / pratyakSeNa niyatasaMsthAnatayA samastavastupratibhAsAt / yathA pratibhAsate na tatheti cenn| viparItakhyAtiprasakterityalam // 42 // tatra paraM lakSayati / takharyaviziSTaH saMsAradharmaroSadapyasaMspRSTaH paro bhagavAn mahezvaraH sarvajJaH sakalajagadvidhAtatIti // aizvaryamapratihatacchatvaM tena yuktaH / aikhayamindrAdiSvapyastIti tAvacchedAya saMsAradhamairISadapyasaMspRSTa iti / saMsAradharmA raagdvessmohaadystrspRssttH| saMsAradharmAskRSTatvaM layasthayogiSvadhyastIti Aho! Shrutgyanam Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 nyAyatAtparya dIpikA / tannirAsAya para iti / paraH zreSThaH / paratvaM sAMkhyAbhimate pradhAne'pyastIti tadapAstaye bhagavAniti / bhagavAn pUjyaH / bhagavattvamu ttameSvanyastIti tatparihArAya mahezvara iti / mahezvaro mahAnadhipatiH / mahezvaratvarvAcIneSvapi sambhavatIti tadvinivRttaye sarvajJa iti / sarvajJo vizvavedI / sarvajJatvaM yogiSvapi bhavatIti tadapAstaye sakalajagaddidhAtA vizvassraSTA / evamaizvayyAdiguNaviziSTaH paramAtmA para: kSetrajJo bhavati / kazcivaizvayryaviziSTa iti 1 saMsAradhamairISadapyaspRSTa iti 2 paro bhagavAn mahezvaraH sarvajJa iti 3 sakalajagadvidhArtati : caturlakSaNoM paramAtmano manyate / yathAyuktamarthI grAhyaH sudhIbhiH // 83 // ziSyaH pRcchati / sa kathaM jJAtavya iti // pratyakSatvAbhAvAt kena prakAreNa jJeya ityarthaH // 84 // pratyuttarayati / anumAnAdAgamAcceti || spaSTam // 8.5 // tatrAnumAnaM darzayati / tathAhi vivAdAdhyAsitamupalabdhimatkAraNakamabhUtvAbhAvitvA-. hastAdivaditi // vivAdAdhyAsitamiti bhUbhUdharAdikam / upalabdhItyAdi / upalabdhimAn buddhimAn kAraNaM nidAnaM yasya tadupalabdhimatkAraekaM buddhimatpUrvakamityarthaH / abhUtvetyAdi / prAgabhUtvA anurAdha Aho ! Shrutgyanam Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAgamaparicchedaH / 250 padyAdbhavatItyevaM zIlamabhUtvAbhAvi tadbhAvastatvaM tasmAt / atra vyAptiH svayameva kaayaa| ayamarthaH / yathA vastrAdikaM prAgabhUtvA pazcAdbhavat buddhimattantuvAyapUrvakam / tathA bhUbhUdharAdikamapi pralayakAle bhUtvA pavAt prAduHSat buddhimatpUrvakaM siddhAtIti kartasiddhiH / na cAhAsiddhatAbandhako sambandhacintyaH / pakSe hetonizcitakRttitvAt / andhatarAsiddho'yaM heturiti cet / na / hetvantaraNa sAdhyamAnatvAt / tathAhi vivAdAdhyAsitamabhUtvAbhAvi viziSTaracanAvattvAt grAmAdAdivaditi / nApi viruddhatA vyomA. dibhyo nihattatvAt / nApyane kAntikatA vipakSAdatyantavyAvRtteH / nApi kAlAtyayApadiSTatA pratyakSAdyabAdhitadharmiNi vRttatvAt / nApi prakaraNasamatA svaparapakSamiDau hetomrupyAbhAvAt / ___ atha bhUbhUdharAdikaM buddhimatpUrvakaM na bhavati / sazarIrAjanyavAghomavaditi pratyanumAnavAdhito'sau heturiti cenn| aGgurAdibhirane kAntikatvAt // 86 // nanvasminnanumAna vyAptijalAtkAmAtrasyaiva siddhirna punaviziSTa kartarityAzaGkayAha / sAmAnya vyApteranavadyatvena nirAkartamazakyatvAttataH sAmAnyasiddhau pArigeSSAtkAryavizeSAca kartRvizeSasiddhizinAdikAryavizeSAttatkarttavizeSasiddhivaditi / sAmAnyavyApte riti yadabhUtvAbhAvi tadupalazcimatkAraNakamiti sAmAnyavyApteH / anavadyatvene ti asi tvAdidoSazUnyatvena / pArizepyAditi pramaktapratiSedhe'nyatra prasaGgAt ziSyamANaH Aho! Shrutgyanam Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 nyaaytaatprydiipikaa| pratyayaH pArizeNaM tasmAt / kAryavizeSAditi kSityAdikAryavaizeSyAt / ayamarthaH / prAgutA sAmAnyavyAptistAvanirdoSatvAt kenApi pratihantuM na zakyate / tata: sAmAnyavyApte: sAmAnyena kartasiddhau jAtAyAmammadAdiSu kattRtvaprasaktAvasmadAdibhiH kSityAdejanayitumazaktatvena pArizeSyAt kSityAdi kAryavaizeSyAca kartavizeSasiddhirbhavati / citrAdidRSTAntena yathA viziSTacitrAdidarzanAdviziSTacina kdaadittk-siddhisttheti| tathAca pryogH| kSityAdikaM viziSTa kartajanya viziSTa kAryavAhiziSTacitrAdivaditi / nanu kavaiziSTyasiddhAvapi zarIyeva karttA siddhayati / na tdvilkssnnH| tathAhi IzvaraH zarIrI kartRtvAdammadAdivaditi / zarIritve ca kathaM tasya kSilyAdikammaniSNatvam / tathAca prayogaH / IzvaraH kSityAdikartA na bhavati zarIritvAdasmadAdivaditi cenna / hetorAzrayAsiddhatvAt / siddhau vA zarIritvakartRtvasAdhakapramANAbhyAM baadhH| nanu katturazarIratvaM cedabhipretaM tazvara, karttA na bhavatya zarIritvAnmuktAtmavaditi na kartutvasiddhiriti cenn| zarIraprerakeNAtmanAnakAntikatvAt // 27 // atha parAtmasadbhAve AgamaM darzayati / *eko rudro na dvitIyo'vatasthe ya imAllokAnIzate Izanobhi rityAgamAJceti // * The Text rends o hitIyo'tha tasthe sUrya dUba mAM 0 (Sce nge 36 [ine 6). Aho! Shrutgyanam Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAgamaparicchedaH / 256. eka eva rudraH paramAtmAsti / dvitIyo nAvatasye na sthitaH / Izate prabhavantautIminyaH zaktaya icchAjJAnakriyArUpAstAbhirya imAMllokAn jaganti Izate svakhajanitaka phalopabhoktRtvena niya mayati / Izata ityatra vaidikatvAdekavacane zak / kvApi na dvitIyAya tasthe iti pAThaH / tatra dvitIyAyeti sahArthe tRtIyA - sthAne caturthI / tato dvitIyena saha na tasthe kintveka evetyarthaH / tasthe ityAtmanepadaM vaidikatvAt / cazabdAdanyo'pyAgamo jJeyaH // 88 // aparAtmasvarUpamAha / saMsAraphalopabhoktAnanto'para iti // saMsAraphalaM sukhaduHkhAdikaM tadAkhAdako'nanto'nekavidho'paraH saMsAryAtmA bhavati / saMsAre phalopabhoktetyanena paramAtmanyativyAptinivRttiH / ananta ityanena brahmAdvaitavyavacchittiH // 88 tasyAtisaukSmaprAdapratyacatve tatsAdhakamanumAnamAha ma khalu bujhAdikAryyANAM AzrayabhUto'numAtavya iti // sa ityAtmA / bujhAdItyatrAdizabdAt sukhaduHkhecchAdveSaprayatnadharmAdharmAdigrahaH | zrAzraya ityAdhAraH / AtmA buddhaprAdikAryANAmAdhAratayAnumAnena jJeya ityarthaH / anumAnaM yathA / buyAdayaH kacidAzritAH kAryyatvAhuNatvAt cApAdivaditi / purastAdindriyAdInAM niSetyamAnatvena pArizeSyAdAtmAdhAra iti // 100 // * --- --- The text reads "jIvo'paraH" (See page 36, line 8 ). Aho ! Shrutgyanam Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatpyydiipikaa| kAryamapi kimapi nirAdhAraM bhaviSyatItyAzaGkayAha / na hi kAryamanAdhAraM viJcidupalabdhamiti // yat kAyaM tatsarva sAdhAramiti bhAvaH // 101 // nanvindriyANi viSayA vA buddayAdInAmAdhAro bhaviSyati / na tvAtmatyAzaGkayAha / na cendriyANAmAzrayalaM yunamupahandri yasya viSayasmaraNa. yogAditi // indriyANAM cakSurAdInAM banAtAdhAvatvaM yuktaM na bhavati / atra hetuH upahatetyAdi / upahatamindriyaM yasya / viSayasmalyaghaTanAt yadi indriyaM buyAdyAdhArI bhavet tadopahatendriyo na kiJcit sAredAdhAravinAza AdheyasyApi vinAzAt / asti ca smaragAmupahatendriyasyApi / tata indriyaM tadAdhAro na bhavatItyarthaH // 102 // nanvekasminnindriya upahate paundriyAntareNa smara bhaviSyatI. nyaayaah| anyAnubhUte'rthe'nya raya sAraNa pradarzanAditi // anyendriyeNAnubhUne nya bendriyasya satyavocaNAt / na khalu netrAnubhUtaM nAsA smyte| atra pryogH| indriyaM nAnubhAvakaM / krnnlaahaabaadivditi| anyenTriyAnubhUtamanyendriyaM na sAratyanyAnubhUtatvAt caivAnubhUtaM maravaditi // 103 // nam mA bhUvanindriyANi buyAdyAdhAra; kintu zarIra 'variSyata ityaashngkyaa| Aho! Shrutgyanam Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / zrataeva zarIrasthApi bAlyakaumArAdibhedabhinnatvAdasmaraNamiti / / anyAnubhUtamanyo na smaratItyata eva nyAyAt zarIrasyApi smaraNaM nopapadyate na kevalamindriyANAmitya pararthaH / kuta ityAha / bAlye tyAdi / AdizabdAttAruNyavAI kybhedgrhH| ayamarthaH / alpaparimANAvacchinne mahAparimANa syAsambhavAdAlazarIrAtkaumAra. sAkaNyavAI kazarIrANi bhinnAni / tena yadi zarIrAzrayaM caitanya syAttadA yena bAlazarIreNAnubhUtaM tannaSTaM tatastaruNAdizarIrANAM smaraNaM na syAdanyAnubhUte'nyasmaraNAbhAvAdasti ca smaraNaM tasmAnna zarIrAzrayaM caitanyam / prayogo prAgavat / bAlazarIravaditi / yathA zarIraM nAnubhUtabhAtuka karaNatvAhAsAdivat / tathA bAlazarIrAnubhUtaM taruNagarIraM na smarati / anyAnubhUtatvAJcaitrAnubhUtaM maitravaditi prayogaH / bAlazarIrAt kaumArazarIraM pRrthAgatyatra kiM pramANamiti ceducyte| vivAdAdhyAmite parimANe bhinnAzraye honAdhikaparimANatvAt ghaTazavaparibhANavaditi / parimANameva vinaMtyati na tu zarIramiti cenna / vivAdAspadaM parimANamAzrayavinAzAdeva vinazyati parimANatvAt muharAbhihasavinaSTaghaTaparimAgAvaditi // 104 // uktanyAyAtibhena boimata'pi smaraNaM nIya padyata ityAha / etena pUrvabuddhAnubhUta'rthe uttarabuddheH kAryakAraNabhAvAt smaraNamapAstamanya tvavacanAditiH / * The Text reads "Raiatutafa" ( See page 36. Line 15 ). Aho! Shrutgyanam Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayya dIpikA / eteneti anyAnubhUte'nyasya smaraNaM na bhavatIti vacanena / pUrva buDAnubhUtetyAdi bauddharAdAnte nairAmeo'pi pUrvAnubhUtamartha - muttarabuddhiH smarati kAryyakAraNabhAvAt / sa caivm| pUrvabuddhirvasvanu bhavati tadanu khasagaumuttarabuddhimutpAdyAtma saMskAraM tatra nivezya kSaNikatvAddinazyati / tatra pUrvabuddhiH kAraNamuttarabuddhiH kAyaimevaM pUrvottarabudyoH kAyryakAraNabhAvena smaraNaM yaduktaM tadapi nirastam / iyorbujhormiMtho bhedena kathanAt / ayaM bhAvaH / pUrvottarabuddhaH kAryyakAraNabhAve'pi bhedo'sti na vA / nAstIti cet kathaM kAryyakAraNabhAvastasya bhedanibandhanatvAt / astIti cetarhi yathA caitramaitrayoranyatvena caitrAnubhUtaM maitro na smarati / tathA pUrvabuddhAnubhUtamuttarabuddhirna mariSyati / anyatvenAvize 262 SAt // 105 // bhede'pi yadi pUrvAnubhUtaM kAryyakAraNabhAvAduttarabuddhi: smarati / tadAcAyyAnubhUtaM ziSyaH smaredatrApi kAryakAraNabhAvasya vidyamAnatvAdityAzaGkA paraH pariharati / kArpAse raktatAvaditi cediti // yathA karpAsaboje lAkSAdirajjakadravyaniSyAditA raktatA bhedasAmye'pi raktabIja santAna eva puSpAdI raktatAM vyanakti / na bIjAntara santAne / tadupAdhyAyabuddhijanmA saMskAro'pi santAna eva smRtimuddhAvayati / na ziSyAdau bhinnasantAnatvAt / taduktam / yasminneva hi santAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva sandhate kArpAse raktatA yathA // Aho ! Shrutgyanam Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 263 tatazcAcAryAnubhUtaM ziSyaH smarediti tvayokto doSo nAtra sAvakAza ityarthaH // 106 // paroktaM pariharati / n| sAdhanadUSaNAbhAvAditi // svapakSasya sAdhanam / parapakSasya dUSaNam / tayorabhAvAna yukta eSa karyAsaratatAkhyo dRSTAntaH // 107 // tameva sAdhanadUSaNAbhAvaM vibhAvayati / anvayAdyabhAvAnna sAdhanamasiddhatvAdyanudbhAvanAna dUSaNamiti // anvayeti / sati sadbhAvo'nvayavyAptirAdizabdAdasatyasadbhAvI vyatirekavyAptiH / asiddhbaadauti| anizcitapakSavRttitvamasiddhatvamAdizabdAviruddhatvAdiparigrahaH / aymrthH| dRSTAnto hi svapakSasAdhanAya parapakSadUSaNAya vA pryujyte| kArpAse raktatAvaditi tvadukto yo dRSTAntaH sa na svapakSasAdhanAya pUrvajJAnAnubhUtamuttarajJAnaM smrti| kAryakAraNabhAvApatrakhAt kApAsa ratatAvaditi bhavadanumAne dRSTAntadA ntikayovaiSamyenAnvayavyAptAjanakatvAt / yato bauddhamate kAraNabhUtAyAH pUrvabuDeniranvayavinAzAGgokArAt taduparAgo nottarabuddhau saMkrAmati / dRSTAnte ca kArpAse lAkSAramaratimA bojavinAzAtparamANaSu saMkramya hANukAdivyAptamA kArya bhavatIti dRSTAntadAntikayovaiSamyaM spaSTam / tathA yatra na smRtistatra na kAryakAraNabhAvApanatvamiti vyatirakavyAptiraghi nAsti / nApi parapakSadUSaNAya pUrvajJAnAnubhUtAryamuttarajAnaM na smrti| tato vibhinatvAdanya santAnabuddhivadityatra para Aho! Shrutgyanam Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaytaatprthdiipikaa| pakSe hetorasiddhatvAdidoSAnusAvanAt / tasmAdayukta eSa dRSTAnta iti sAdhUktam // 108 // kiJca kArpAsaratatApi dRSTAntatva nAdriyeta yadi tvamate kAryAse raktAtopapadyeta / sApi nopapadyata ityAha / na ca kAryAse niranvayavinAzotyAde raktatotyadyate / kArpAsAntaravaditi // niranvayavinAza iti / nirgato'nvayo mudgarAdihetayaMtrAsau niranvayaH sa cAsau vinAzazceti niranvayavinAzastadutpAde tatsambhave / aymrthH| kArpAsaboje raktatA tadotpadyate yadi katipayakSaNAvasthAyitvaM syaat| tvamate tu sarvavastu vinAzaka kAraNAbhAve'pi vinazyati / tato yasmin kArpAsaboje rakta totpAditA tattadAnomeva kAkanAzaM naSTa kSaNikatvAt / tatsantAnabhUte kArpAsaboja santAnAntarakA saboja iva raktatA kotaskutyutpadyeta / atha kArpAsabaujaraktatA svasantAnabIjAntara raktatAM janayatIti cenna / vikalpairbhaGgaratvAt / tathAhi / kSaNikA kArpAsaraktatA sva. kSaNa pUrva pavADA kAryamarjet / nAnyaH kalpaH / samasamayabhAvini kSaNe vyApArAbhAvAt / vyApAra vA savyetaragoviSANayoriva kAryakAraNabhAvo vizoTAta / tasya paurvAparyadhuryatvAt / na daitoyikH| svarUpagAsa tyAstasthAH samutpAdakatvAyogAt / anyathAnutpannaH pitA putramutpAdayedavizeSAt / nApi tArtIyika kha kSaNAdUddhaM svayaM vinaSTatvAt / tadevaM kSaNikalapakSe raktAtotpattivat Aho! Shrutgyanam Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 265 pUrva bujheruttarabuddhapratpAdasyApi durupapAdatvAt smaraNaM na kathaJcit saGgatimaGgati // 108 // athoktanyAyenaiva boDAbhimataM kSaNikatvamapi kuyitumAha / etenaiva kSaNikatvaM nirastaM zeyamiti // eteneti / buddhyAtmanorAzrayAyibhAvavyavasthApanana / yatsattat kSaNika saMzca ghaTAdirityAdisAdhanasAdhitaM kSaNikatvaM vyapAstaM jeyam / tathAhi / kSaNikale sattvaM hetustatsattvaM kiM prameyatvamarthakriyAkAritvaM vA / nAyaH pakSa: / prameyatvasya nityapakSe'pi vidyamAnatvenAnaikAntikatvAt / sarvavastUnAM kSaNikalAnityapakSa eva nAstauti cenna / kSaNika tvasAdhakasya hetorasiddhatvena kSaNikatvasthAdyApyaprasiddhatvAt / nApi dvitIyaH / kSaNikatve kramayogapadyA. bhyAmartha kriyAkAritvasya durghtttvaat| tathAhi / kSaNiko'rtha: svAmarthakiyAM krameNa ku*dyogapadyenobhayarU paNa vaa| nAdya:kalpastasyAkramatvAt / kramavattve'pi vA katipayakSaNasthAyakatvena kSaNikatva bhnggaat| na dvitIyaH / yogapadyenai kasminneva kSaNe sakalakalAkalApayAdhikAyyaikadambakasya niyAditatvAt dvitIyAdikSaNe kSaNikatvena tasyAsattvAt sakalazUnyatApatteH / na ratIya ubhayapakSopakSiptadoSAnuSaGgAt / iti sattvahetorasiddhatvAt nata eva kssnniklpkssH| tathAca pryogH| nAsti kSaNikai kAnto'rthakriyAkAritva virahAihmAhetavaditi // 110 // evaM kSaNikatvasya yuktibAdhAnubodhya pratyakSabAdhAn darzayati / 34 Aho! Shrutgyanam Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtparyadIpikA / pratyabhijJAkhyena ca pratyakSeNa sphaTikAdiSvakSaNikatvaM ca gRhyata iti // pratyabhijeti / darzanasmaraNaprabhavaM jJAnaM pratyabhijJAkhyaM pratyakSam / sa evAyaM sphaTiko yo mayA pUrvamadarzIti / pUrvottaravivarttavayaikadravyavyavasAyi pratyabhijJAkhya pratyakSajJAnena sphaTikAdipadArthaSvakSaNikatvamupalacyate / yadi sarvaM kSaNika bhaviSyattarhi sa evAyaM sphaTika iti pratyabhijJA bhagavato na prodajRmbhiSyata / projjRmbhate ceyaM tasmAt kSaNikatvaM nAstItyarthaH // 111 // paramatamAzaGkate / 266 pradIpAdiSviva bhrAntamiti cediti || kama pradope kRte tasmin pranaSTe pradIpAntare ca racite sa evAyaM pradIpa iti pratyabhijJA bhrAntA tathA sphaTikAdiSvakSaNikatvagrAhiNI pratyabhijJA svAntetyarthaH / pradIpAdItyatvAdizabdAllanapunarjAtanakhakezAdigrahaH // 112 // pariharati / na / ekatra bAdhyatvena bhrAntatve sarvatra bhrAntatvakalpanAyAmati prasaGgAditIti // ekaceti pradIpAdau / sarvaceti tvadabhipreta nIlAdiparijJAna'pi / ayamarthaH / yadi pradIpAdyekatvagrAhiNi pratyabhijJAkhya pratyakSe'yaM sa pradoSo na bhavati bhitrakAlajanitatvAt pradIpAntaravadityanumAnabAdhAt bhrAnte sati sphaTikAdiSvapi tAntamityucyate / tarhi tatrApyekaca nIlAdijJAne pramANabAdhAGkAnte sati Aho ! Shrutgyanam Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / nolAdinAnaM sarvamapi bhrAntaM sthAdityatiprasaGgastato lAbhamicchato mUlakSatireva tatheti // 113 // kiJca kSaNikatvavAdino mate bhrAntamapi pratyabhijJAjJAnaM na smbhvtiityaah| anabhyupagamAcca sAdRzyasya Nikatve bhrAntibIjAbhAva iti // kSaNikatve kSaNikavAdimata sAdRzyasyAkhokArAt pratyabhijJAyA bhrAntibIjaM sAdRzyaM tasyAbhAva ed| ayaM bhAvaH / pradIpAdau pratyabhijJAjJAnasya bhrAntavaM yducyte| tat pUrvottarapradIpakSaNAnAM sthairyarUpaM mAdRzyamAdRtya / tat sAdRzyaM tvayAbhyupamamyate na vaa| yadyabhyupagamyate tarhi kSaNikatvapakSakSatiH / sAdRzyasya nitytvaat| nAbhyupagamyate cetarhi sAdRzyasyAsvIkArAt tvanmate bhrAntibIjameva na syAttata: pratyabhijJApratyakSeNa sphaTikAdiSvakSaNikatvaM gRhyata iti yuhAmuktam // 114 // atha prameyamupasaMharati / tadetatsametat zarIrAdivyatirikta AtmA vyApakI nitya iti / zarIrAdautyatrAdizabdAdindriyagrahaH / zarIrAdivyatiriktaityanena vizeSaNena tat pratyatAm / yaduta vAcaspatinA / pRthivyApastejo vAyuriti tattvAni / tatsamudAye zarIraviSayendriya saMjJAstebhyazcaitanyam / tathA pratye kama dRzyamAnacaitanyAnyapi ca bhUtAni Aho! Shrutgyanam Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtparyya dIpikA / samuditAvasthAni caitanyaM vyananti / madazaktivaditi / zarIrAdonAmAtmatvaniSedhakayuktInAmuktatvAt / 268 nanu kAyAkArapariNatAni bhUtAnyeva svavyatirekiNa cetanAM viracayanti / sA ca kAyAkArapariNateSu teSvavatiSThate / tadabhAve tu teSveva viloyate / atastaddAtirikto na kazcidAtmeti cenna / vicArAsahatvAt / tathAhi / kimbhUtAni bhUtAni cetanAracanAyAM vyApriyeran / kiM sacaitanyAni nizcaitanyAni vA / yadyAdyaH kalpastarhi tacaitanyaM tabhyo vyatyaraicInavA / vyatyarakSot cettarhi bhUtaghaTitadehe santiSThamAnamapi tadbhUtavimadRzaM svakAraNamanumApayatItyAtmA siddhaprati / na vyatyarecIJcet / tarhi sarvabhUtAnAmaikyaM syAdeka caitanyAbhinnatvAttatsvarUpavat / svasvacaitanyA bhinnAni bhUtAni tenAyaM doSo na bhavatIti cenna / taniSpAdyadehe'pi tajjanya vatuzcaitanyaprasaGgAt / catvApi saMyujyAtimahacaitanyamArabhata iti cet / na / caitanyAnAmanyo'nyaM mizrIbhAvAbhAdena saMyogavirodhAt / anyathA bahvAtmacaitanyAni saMyujya mahattamaM caitanyaM nirvarteran / tantra sacaitanyAni bhUtAni cetanAviracane vyAparnumarhanti / nApi nizyetanyAni / teSAM nitAntaM vailakSaNyena caitanyotpAdAyogAt / anyathA koradUSakAH zAlyutpAdane, vyApriyeran / vyApakatvaM nityatvaM ca puro vacyati // 115 // paraH praznayati / nityatvaM kuta iti cediti // yadyapyuktAnukrameNa prAg vyApakatvaM praznayituM yuktam / tathApi Aho ! Shrutgyanam Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 268 yatrityatvaM prazritaM tannityatvAdyApakatvaM setsyatIti praznayicabhi prAyaH / kuta iti hetoH // 116 // pratyuttarayati / anAditvAditi // anAditvamutpattyAdirAhityam / tasmAdAtmano siddhAti / prayogazcaivaM AtmA nityo bhAvatve satyanAditvAdvaromavaditi / bhAvatve satIti vizeSaNaM prAgabhAve'pi vyAptipari hArArtham // 117 // anAditvamevAnuyuGkte / tadeva kathamiti // nityatvaM tadevetyanAditvam / kathamiti kena prakAretyarthaH // 118 // anAditvaM sAdhayati / jAtamAtre prANini janmAntarAnubhava sUcakasma raga liGga sya harSabhayazoka stanyAbhilASAderupalambhAditi // tatkAlotpanne dehini / janmAntare'nubhavo janmAntarAnubhavastasUcakaM yat smaraNaM taliGgasya tacihnasya harSAderdarzanAdAlA'nAdibhavati / ayamarthaH / jAtamAtre'pi prANini yarSabhayazokastanyAbhilASAdi ceSTitamupalabhyate tadehabhavikaM na bhavati / tadAtvajAtatvena tadAmIpananubhavAt / kiM tu pArabhavikam / tena ca pUrvabhavAnu smaraNamanumIyate | tadyathA / jAtamAtraprANino harSAdismaraNaM pUrvabhavAnubhavapUrvaka smaraNatvAt saMpratipannasmaraNavaditi / ceha bhave prAgbhavAnubhUtaM harSAdi mayyate / tathA pUrvapUrvvabhave yathA Aho ! Shrutgyanam Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 nyaaytaatprydaupikaa| pUrvapUrvabhavAnubhUtamityanantabhavapArampayeNAtmano vyaktamanAditvaM siddhAti / anyatrApyuktam / tadaharjastanahAto rakSodRSTebhayasmRteH / bhUtAnanvayanAmiddhaH prakRtijJaH sanAtana: // prayogastvevam / AtmAnAdiH pUrvAnubhUtamUcakasmaraNaliGgaharSabhayazokAdimattvAt / na ya evaM na sa evaM yathA ghaTa iti vyatireko / 118 // evamanAditvaM prasAdhya vyApakatvaM prasAdhayati / dharmAderAzrayasaMyogApekSasya gurutvAdivadAzrayAntare vAyAdau kriyAkartRtvadarzanAdaNimAdyupetasya yugapadasaMkhyAtazarorAdhiSThAlatvAccAtmano vyApakatva siddhiH // bhavatauti sambandhaH / dharmAderiti / zubhahetu ImaH AdizabdAdazubhahetoradhammasya grahaH / aashryetyaadi| Azrayo nijAdhAra AtmA tatmayogamapekSate ya: ma tathA tsy| idaM dharmAdevizeSaNam / gurutvAdivaditi dRssttaantH| atrAdizabdAdravatvAdigrahaH / AzrayAntara iti / dharmAdharmayorAzrayaH kSelajaH tasmAdanyatrAzraye / idaM vAyvAdAvityastha vizeSaNam / vAvAdAvityanAdizabdAdagnigrahaH / aNimAdI. tyaadi| aNima mahima ladhima-yatra kAmAvasAyitvezitva-vazitvaprApti prAkAmya rUpamaNimAdyaSTakam / tadupetasya prakaraNApanatvAdA. mana: / aymrthH| vAtaH marvadA vAti jvalanazcoI jvalati / tayo toIjvalanakriyA kriyAvAdavazyaM mahetukA / hetuzca dharmAdharmAva. vAnyAsambhavAt / tathAca prayogaH / vAyyAdikriyA dharmAdhamajamitA Aho! Shrutgyanam Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praagmpricchedH| 201 kriyAtvAsaM pratipatrakriyAvaditi / dharmAdharmI ca nijAzrayAdanyatra vAbAdau guNatvAgurutvAdivanijAzrayasaMyuktAveva kriyAM kurboyAtAM nAnyathA / yathA gurutvaM dravatvaM vA svAzraya saMyukta mevAzrayAntare patanAdikriyAM karoti tthaa| prayogamAtra dharmAdiH svAzraya saMyogApekSa eva vAyvAdikriyAjanako guNatvAguruvAdivat / dharmAdharmoM tvAtmano guNau / guNau ca guNinaM vihAya na kvApi tiSThataH / tataH sArvatrikyA vAvyAdikriyAyA dharmAdharmApekSitve dharmAdharmayozca svAzrayasaMyuktayoreva kriyAkalAnijAzraya syAtmano'pekSitayAtmA vyApakaH siddhayati / tthaacaarthaapttiH| zrAtmA vyApakaH sarvatra vAyvAdikriyAjanakadharmAdharmasadbhAvAnyathAnupapatteriti / tathAyamAtmASTAGgayogajuSTa puNyanaipuNyavazAtprAptANi. mAdisivASTako hyAyuSi stoke sati bhogyabhUrikarma nirmUlanAya yugapadasaMkhyAni zarIrANya dhitisstthti| tacca yugapabahuzarIrAdhiThAnaM vyomavaddhyApakalaM vinA nopapadyate / tato yugapadasaMkhyAtadehAdhiSThAnAdaNyAtmA vyApako bhvti| atrApi prayogaH / AtmA vyApako yugapadasaMkhyAtazarIrAdhiSThATatvAt vyomavaditi / siddhaH kSetranno vyApakaH // 120 // aNimAdisiyaSTakajuSTasya kSetrajJasya yugapadahudehAdhiSThAtve purANoktiM ca darzayati / tathAcoktam / purANAdiSu / Atmano vai zarIrANi bahUni manujezvara / prApya yogabala kuryAttaizca savI mahauM caret // 1 // Aho! Shrutgyanam Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 nyAyatAtparya diipikaa| bhuJjIta viSayAn kazcitkazcidugraM tapazcaret / saMharecca punastAni sUryyastejogaNAniva // iti yadA kSetrajJasya puruSAyuSAtka mANya dhikAni bhavanti / tadA viziSTAGgayogabalena yugapaddani zarIrANi sRSTvA taizca kazcidbhogAn bhuktA kaizcittapastAvA ca prakSINeSu sarvakarmasu tAni punarAtmA maMharati / yathA sUrya: svatejAMsi prasArya punaH saMharati / tathetyarthaH // 121 // upasaMharati / tadevamaparAtmatattvajJAnaparalokasadAvana paraloke pravRttypayogitvAdharmakSayahetutvAcca niHzreyasAGgamitIti // tadevaM pUrvoktayuktyA vyavasthApitamaparamAtmano jIvasya tattvajJAnaM yathAvasthita svruupaavbodhH| svargApavargarUpaparalokAstikhena paraloke svargAdiviSaye tpHsNymniymopaasnlkssnnprvRttypkaaritvaat| adharmaH pApaM tatkSaya hatuvAca ni:theyasasya mokSasthopAyo bhavati / paralokasahAveneti padaM paralokArTatapaHsaMyamAdipravRttinimittArtham / yadi prAk paraloko'stauti na pratipadyeta tarhi tapasyApravRttibhiH kaSTaiH kaH vaJciklizyetAtmatattvajJAne sphurite svargAdiparaloke svIkRta tapa:saMyamAdinA yAmani pralIne mokSo bhavatItyarthaH // 122 // atha paramAtmajJAnasya mokSAGgatvaM lakSayati / paramAtmajJAnaM ca tadupAsanAGgatvenApavargasAdhanamitIti // tasya paramAtmana upAsanAGgamArAdhanopAyastAvena paramAtma Aho! Shrutgyanam Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaagmpricchedH| 273 sAdhanaM jJAnaM monasAdhanaM bhvti| paramAtmAnaM samyagvijJAyopAsya ca saMsArI mucyata iti bhAvaH // 123 // upAsanasvarUpaM nirUpayati / sa copAsanavidhiH / kezakSayasamAdhilAbhArthamanuSThAnamiti // klezA rAgadveSamohAbhinivezAstatkSayAya yaH samAdhiH paramAmani cittaikatAnatA taprAptAthaM yadanuSThAnaM tapa:svAdhyAyAdi vidheyam / tdupaasnvidhirbhvti| etena yat klezavinAzakasamAdhisiddhArtha na bhavati tatkaSTamAtramityuktam // 124 // anAdhyAtmazAstrasammatiM darzayati / tathAcottam / tapaHsvAdhyAyekharapraNidhAnAmikA kriyA yogaH / kegatana karaNArthaH samAdhilAbhArthazceti // tapaHprabhRtIni vakSyamANalakSaNAni / tadArimakA kriyA kaayvaamnovyaapaarH| sA yogahetutvAdyoga ityucyte| sa ca rAga. heSamoharUpalezalAghavAya cittaikatAnatAmakasamAdhisiddheya ca bhvti| tapaHprabhRtibhiH lezAMstanakalya samAdhimAstinuta ityarthaH // 125 // tapo lakSayati / tatromAdakAmAdivyapohArthamAdhyAmikAdiduHkhasahiSNutvaM tapa iti // kAmAdItyavAdizabdAt krodhAdiparigrahaH / praadhyaamikaadiityaadi| duHkhaM vidhAdhyAmikAdhibhautikAdhidaivikabhedAt / tatrA mAnamadhikRtya jAtamAdhyAtmika vyaadhyaadi| bhUtAnyadhikatya Aho! Shrutgyanam Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 nyaaytaatpryydaupikaa| jAtamAdhibhautika maanvpshvaadibhuutjnitprhaaraadi| devamadhikRtya jAtamAdhidaivikaM shiitvaataatpaadi| svecchayA tattrividha- . duHkhamahiNutvaM cAndrAyaNAdirUpaM tapa ityucyate // 126 // svAdhyAyaM niruupyti| prazAntamantrasyezvaravAcino'bhyAsa: svAdhyAya iti // pauna:punyena prishiilnmbhyaamH| kArmaNAdikSuTrakarmakararaudramantra nivAraNArtha prazAntetyuktam / zeSaM spaSTam // 127 // IkharapraNidhAnaM bodhayati / paramezvaratattvasya prabandhanAnucintanamIzvarapraNidhAnamiti // paramezvara tattvasya paramAtmasvarUpasya prabandhena nairantaryeNa yadanucintanaM pAlocanaM tadIzvarapraNidhAnaM zivadhyAnaM bhavati // 128 / pUrva tapaHprabhRtiko yogaH klezatanUkaraNArthoM bhavatItyuktamAsIdataH kleshaanaah| samAmato rAgaddeSamohA: klezA: mamAdhipratyanokAH / saMsArApattihAreNa kleza hetutvAditi // ___samAsata iti| yadyapi vyAsAihavastathApi sapAt lezA rAgAdyAstraya eva / klaMzAnAM tritvapratipAdanena tatpratyuktam / yaduktaM sAMkhyaH sAMkhya saptatyAm / paJcaviparyayabhedA dazadhA zaktizca karaNavaikalyAt / aSTAviMzatibhedA tuSTinavadhASTadhAsiddhiriti // kArikAyAm / avidyAsmitArAgaddeSAbhinivezA yathAsaMkhyaM tamomahAmohamohatAmiyAndhatAmisrasaMjJAH paJcaviparyayAH kezA Aho! Shrutgyanam Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 275 paranAmAna iti / aatmjnyoktaarthvipriitjnyaanmvidyaa| puruSa. buyora kaatmtvaasmitaa| svarasavAhI viduSo'pi tathA rUr3haH kadAgraho'bhiniveza iti / svarUpANAmavidyAsmittAbhinivezAnAM mohasvabhAvatvAt / rAgetyAdi / protyAtmako rAgaH / aprotyAtmako hessH| viparyastajJAnaM mohaH / samAdhipratyanIkA iti parabrahmaNi cittaikatAnatvavinAzakA: / rAgAdaunAM protyAdyAtmaka vAt kathaM klezatvabhityAha sNsaaretyaadi| bhavatApAyena / ayamarthaH / yadyapi rAgAdayA mukhya hattyA lezazabdavAcyA na bhavanti tathApi samAdhipratikUlatvena duHkhabhArApArasaMsArakAraNatvAt klezA bhavanti // 126 // yathA tapaH prabhRtayaH kezavinAzakAstathASTAGgo'pi bhavatIti tadaGgASTakamAcaSTe / tathA yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo'STAvaGgAnauti // __ yamAdInAM lakSaNaM pratyeka svayameva vakSyati / aSTAvaGgAnItyatra yogasyeti zeSaH // 130 // tatrAdau yamAllakSa yati / tatra dezakAlAvasthAbhiraniyatAH puruSasya zuddhihitavI yamA ahiMsAbrahmacaryAsteyAdaya iti // .* The realing adopted by the commentator hiere differs some what from the text (sce page 38 Line 11-12). . Aho! Shrutgyanaml Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayyadIpikA / tatreti nirdhAraNe / avastheti bAlatvAdilakSaNA / zraniyatA iti asaGkocitAH / zuddhiH kalmaSakSatrayaH / vRddhi: puNyopacayaH / yamA iti yamyate bAdhyate'nargalaM calacittamebhiriti yamAH / asteyAdaya ityatrAdizabdAtsatyAdiparigrahaH / zrayamarthaH / dezAdibhiraniyatAH sarvasmin deze sarvasmin kAle sarvasthAM bAlyA. vyavasthAyAM na hiMsiSyAmi, brahma cariSyAmi, na corayiSyAmi, nAsatyaM vakSyAmi na parigrahISyAmi iti svarUpAH pApApacAyakAH puNyopacAyakAcA hiMsA brahmacaryAsteya satyAparigrahA yamA bhavanti / ahiMsAsUnRtAsteyabrahmAkiJcanatA yamA iti 276 dezakAlAvasthAbhiraniyatA iti padaM niyameSvati vacanAt / vyAptiniSedhArtham // 131 // niyamAnabhidhatte / dezakAlAvasthApekSiNaH puNyahetavaH kriyAvizeSA niyamA devatApradakSiNasandhyopAsanajapAdaya iti // niyamyate cittamebhiriti niyamAH / dezakAlAvasthApekSiNa iti padaM yameSvativyAptivyavacchedArtham / tatra dezApekSi devatApradakSiNaM dakSiNe bhrAntvA vAmadiggamanAt / kAlApekSi sandhyopAsanaM prAtarmadhyAsAyaMkAleSu sandhyopAsanAt / avasthApekSI japaH pariNatAvasthAyAM japAnujJAnAt / japAdaya ityatrAdi. zabdAttapaHprabhRtayo'nye'pi vratavizeSA grAhyAH / tato dezAdyapekSiNaH puNyapravarttakA devatApradakSiNAdayaH kriyAvizeSA niyamA bhavanti // 122 // Aho! Shrutgyanam Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aagmpricchedH| prAsanaM lkssyti| yogakarmavirodhiklezajayArtha: karaNabandha prAsanaM padmaka svastikAdati // asya tenine tyAsanam / yogakASTAGgakriyA tahirodhinI ye nazA arthAt lezAvahA vyAdhyAdayastajjayanimittaM karaNAnAM zarorAvayavAnAM karacaraNAdInAM bandhaH saMyamanamAsanaM bhavati / tacca padmakasvastikAdikam / aadishbdaahorvjraasnaadigrhH| pAkA. donAM lakSaNaM zAstrAntarAt neyam / atra granyagauravabhayAboyate // 133 // prANAyAma jJApayati / kauSThAtya vAyAgativicchedaH prANAyAmo recakapUra kakumbhakAprakAra iti // prANasyAyama: praannaayaam:| koSThe bhavaH kauSThayastasya vAyo: zvAsaprazvAsarUpasya yogavicchedaH pracArarodhaH / sa prANAyAmo bhvti| sa ca recakapUrakakumbha kbhedaacedhaa| tatra zarIrasya vaayovhivirecnaadreckH| bAhyasya vAyoH zarIrAnta:pUraNAt puurkH| pUritasya vAyodehAntanizcalIkaraNAt kumbhakaH / tadutam / shriiyogshaastre| prANAyAmI gaticchedaH zvAsaprazvAsayormata: / recaka: pUrakazcaiva kumbhakazceti sa vidhA // 1 // yatkoSThAdatiyanena nAsAbrahmapurAnanaiH / / bahiHprakSepaNaM vAyoH sa racaka iti samRtaH // 2 // Aho! Shrutgyanam Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtparya dIpikA / samAkRSya yadApAnAt pUraNaM sa tu pUrakaH / nAbhipadme sthiraulatyArAdhanaM sa tu kumbhakaH // 3 // 134 // atha vaayujyopaaymaah| sa ca zanaiH zanairjetavyo vanagajendravaditi // ma triprakAro'pi vAyumandaM mandaM vazaM nayo yathA vanagajendraH / matto hi vanagaja; zanaHzanaijAyamAno'tyantamupakurute balAcca vikurute / evaM vAyurapItyarthaH // 135 // pratyAhArasvarUpaM prarUpayati / samAdhipratyanaukArthebhyaH samantAccetaso vyAvartanaM pratyAhAra rati / pratIpamAharaNaM viSayebhya indriyANAM prtyaahaarH| samAdhi paramabrahmaNi cetaHsthemA tasya pratya naukAH pratikUlA ye'rthA viSayA. dayastebhyaH sarvathA yaJcittasya vyAvartanamindriyanihattezcittanihattya dhInatvAt / sa pratyAhAro bhvti| pratyAhArastvindriyANAM viSayebhyaH samAtiriti vacanAt // 136 // dhAraNAM lkssyti| cittasya dezasambandhI dhAraNati // dhAraNaM dhaargaa| deza hRtpradeza paramAtmani vA cittasya yaH sambandhaH taniSThatA sA dhAraNA bhavati // 13 // dhyaanmbhidhtte| Aho! Shrutgyanam Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / *tatra pratyayaikatAnatA dhyAnamiti // dhyAyate dhyAnam / tatra paramAtmAdau dhyeye hRtpradeze vA / pratyayasya dhyeyAlambanasya ekatAnatA pratyayAntareNAparAmRSTastulyaH dhyAnantu viSaye tasminekapratyaya santati pravAho dhyAnaM bhavati / riti bhaNanAt // 138 // samAdhisvarUpaM bodhayati / tadevArthanirbhAsamAcaM svarUpazUnyamiva samAdhiriti // samyagAdhIyata iti samAdhiH / tadeva dhyAnameva / arthanirbhAsamAtraM dhyeyAkAramAtrAvalamvanamidaM dhyeyamahaM dhyAyAmIti mitho bhedapratyayAtmakena svarUpeNa zUnyamiva rahitamiva samAdhirbhavati / nikhilaM vikalpajAlamunmUlya yatra cetaH parabrahmaNi niloyate sa samAdhirityarthaH / nirastasamasta vikalpajAlaM paramAnandalInaM ca cittaM yogamArge sulonamityucyate / taduktaM zrI yogazAstre iha vikSiptaM yAtAyAtaM zliSTaM tathA sulonaJca ! cetazcatuHprakArantaJca camatkArakAri bhavet // vikSiptaJcalamiSTaM yAtAyAtaJca kimapi sAnandam | prathamAbhyAse iyamapi vikalpaviSayagrahaM tat syAt // niSTaM sthiramAnandaM sulonamiti nikhalaM parAnandam / tanmAtraka viSayagrahamubhayamapi budhaistadAnAtamiti // 138 // * 278 6 The Text rends 'tabaikatAnatA dhyAnamiti" ( Sec page 39, Line 3 ). Aho! Shrutgyanam Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 nyaaytaatprydiipikaa| samAdhisvarUpaM svayameva kiJcihigoti / dhyAnotkarSAnirvAtAcalapradaupAvasthAnamivaikatraiva cetaso'vasthAnaM samAdhirabhidhIyate iti // yathA nirtinAcanasya pradIpasyAvasthAnaM sthiraM bhavati / tayAtyantadhyAnAbhyAsavazAde ka va dhyeya eva cittasya yat sthiramava. sthAnaM tatsamAdhirucyata ityarthaH // 140 // upasaMharati / evametAni yogAGgAni sarvaSu brahmAdiSu sthAneSvanekaprakAraduHkhabhAvanayAnabhiratisaMjitaM paraM vairAgyaM mahezvare ca parAM bhakti mAthityAyansAbhiyogena mumukSuNA sevitavyAnoti // etAnIti pUrvottAni / mumukSuNeti moksskaamen| anabhira. toti anapekSArUpam / paramiti sarvakAlInam / zeSaM vyaktam / ayamarthaH / samagramapi jagadugraduHkhArtamiti vAsanayA sarvatrApya ratirUpaM gAda varAgyamArA paramAtmani parAM bhatiM ca dhRtvA mokSamANana puMsASTAvapi yogAGgAnyapAsyAni // 141 // yogaansevaaphlmaah| tato'cireNeva kAlena bhagavantamanaupamyasvabhAvaM zivamavitathaM pratyakSataH pazyati / taM dRSTvA niratyayaM zrayaH prAmotIti / ___ tata iti / aSTAGgayogasevAtaH / anaupamyeti / upamaivopamyaM jagavilakSaNatvAdanaupamya upamArahitaH svabhAvI yasya sa tathA tm| lokottarasvarUpamityarthaH / avitamiti satyam / vitthtvhNturaagaadidossaaduussittvaat| niratizayamiti / nizcitAnubhAvaM Aho! Shrutgyanam Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / tAratamyarahitaM vA aSTAGgayogavaiziTyAt sarvotkRSTaguNaviziSTa zivaM mA nAtkRtya niHzreyamamAghIyata ityarthaH // 142 // atha zivavIkSaNAdeva mokSo bhavatItyAkhyAti / yadA carmavadAkAzaM veSTayiSyanti mAnavAH / tadA zivamavijJAya duHkha syAnto bhaviSyati // tameva viditvAtimRtyumati ityAdi ca // ___ avijJAyetya syAgre vartamAnapuruSasyetvadhyAhAryamanyathaikakartakavAbhAvAt tvApratyayasyAsambhavaH syAt / duHkhasyAnta iti mokSaH / tameveti zivam / ati mRtyumiti / atikrAnto mRtyaryatra so'ti. mRtyurmokSastam / zivadarzanAdeva mokSa ityatra tamava viditvetyAdirAgamaH pramANa muktam / zeSaM spaSTam / ayaM bhAvaH / yathAkAzasya carmavaddeSTanaM durghaTam / tathA ziva. mavijJAya mAnavAnAM mokSo'pi durghaTa iti / atra vyomadRSTAntI vyatirekeNa vijJeyaH / ___ nanu zivadarzanAdeva muktizcetarhi tapa:klezAdisahanaM vyarthamiti cenna / tapa:klezAdInAM pApakSayahetutvAt / kSINapApmanAM ca zivadarzanAt // 143 // upasaMharati / tasmAcchivadarzanAdeva mokSa iti // -- -------- .. --------...... ... .. . ... ... .. ... - ...-... -- --..-.. * The reading "ITHz pier' is mentioned in the fint notu wi Page 39. 36 Aho! Shrutgyanam Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 nyAyatAtparya diipikaa| eva kAro'nyayogavyavacchedArthaH // 144 // atha mokSavipratipattinirAcikoSayA praznamutthApayati / kaH punarayaM mokSa iti // ka iti| kohaka svarUpaH / ayamiti / idamA nirdeza: prAk prtyaasnnbhnnnaat| anyathA tasya parokSatvAt tannirdezo 'nucitaH syAditi // 145 // nirAcikaurSayo lokyamokSasvarUpaM darzayati / eke tAvadasAyanti / samasta vizeSaguNocchede saMhArAvasthAyA. mAkAzavadAtmano'tyantAvasthAnaM mokSa iti // eke iti aulukyA: / samasta vizeSaguNoccha de iti / samastAzca te vizeSaguNAzca samasta vizeSaguNA baddhisukhaduHkhecchAheSaprayatna dharmAdhammasaMskArarUpA navasaMkhya kAsteSAmucchedaH sarvathA pralaya stasmin / saMsArAvasthAyAmiti pralayAvasthAyAm / AkAzavaditi AkAzasyeva / atyantAvasthAnamiti sArvadiko sthitiH / pralayakAlaunA. mAvasthitivyapohAdhamatyantAvasthAnamityuktam / ayamarthaH / vaizaSikANAM mata caturdazaguNAdhikaraNa aatmaa| tatra caturdazAnAM guNAnAM madhye paJca guNAH sAmAnyA buddhavAdayo nava viziSTAH / yahi buddAdayo nava viziSTA guNA: samucchidyante tadA zilA zakalakalpasyAtmano'tyantAvasthAnaM mokSo bhavati / yathA pralayakAle viziSTaguNazabdocchedAt kevala sthAkAzasyAvasthAnaM bhavati tathetyarthaH / tathAcAnumAnaM navAnAmAtma vizeSaguNAnAM santAno'tyantamacchidyate santAnatvAt pradIpasantAnavaditi / tathAgamo'pi / Aho! Shrutgyanaml Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aagmpricchedH| 283 na ha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti / azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzata ityaadi| anna priyApriyazabdena sukhaduHkhe / nahavaizabdo niSedhArthe / vAzabda evArthe / ttadevaM dhiSaNAdInAM navAnAmapi mUlataH / guNAnAmAtmano dhvaMsa: mo'pavarga: prakIrtitaH // tsyaashcaavsthaayaam| svarUpaikapratiSThAna: parityakto'khileMgaNaiH / UrmiSaTkAntimaM rUpaM tadasthAmanISiNa: // ammayastu kAmakrodhamadagavalobhadambhA iti // 146 // sukha myApyacchedaH kuto'bhimata iti ziSyaH saMpRcchate / kasmAditi // prekSAvatpravRttaH sukhamUlatvAt mukhocchedo'nucita iti bhAva: // 147 // pratyuttarayati / sukhaduHkhayoravinAbhAvitvena viveka hAnAnupapattariti // astra sukhaduHkhazabdAvupacArAt sukhaduHkhahetuvAca kii| tayovAvinAbhAvitvAt sukhahetUnAM sadbhAve'vazyaMbhAvana duHkhahetusadbhAvAdvivekahAnam / sukhamAdRtya duHkhatyAgasyAghaTanAt / ayamarthaH / mAMsArikamaGganAGga pariSaGgAdi yatsukhaM tatmacaM duHkhAnupaktam / tataH sukhe'nubhUta viSasaMpRktAmadhuvahuHkhaM dustya jam / sukhahetUnAmavazyaM du:kha janakale nAvinAbhUtatvAt / tathAhi sukhaM duHkhAnu. Aho! Shrutgyanam Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtpayyadIpikA / SaktaM tadavinAbhUtatvAt / dhUmavahnivaditi / tathA sukhAnubhaveM duHkha dustyajaM mizraH sambaddhatvAt viSamaMpRktamadhuvaditi // 148 // AtyantikabuddhyAdyucchedAt zilAzakalakalpe motre precAvanto na pravaryantItyAzaGkayAha / na ca sukhAyaiva prekSAvatAM pravRttiH / kaNTakAdiduHkhapari hArArthatvenApi pravRtterupalambhAditi // 284 prekSAvanto buddhimantaste sukhArthameva pravarttanta iti na / kiM tu duHkhatyAgAyApi pravarttante / tevaM vivaJcate / duHkhasparzazUnyazazvatsukhAbhAvAt duHkhasya cAvazya hAtavyatvAt vivekahInasya ca duHzakatvAt viSasaMpRktamadhuvadubhe api sukhaduHkhe tyajyeyAtAmato bhavanmAtaH zreSTho'tra netAvAn duHkhaviplava iti / tataH sukhaprArthamika duHkhatyAgArthamapi prekSAvagrahavatterupalambhI'sti / tathAca prayogaH / pecAvatAM pravRttirduHkhaparihArArthapi pravRttitvAt tamo'tyanta duHkhocchedAyaitAha ne'pi kaTako dvArapravRttivaditi / mAne dakSAH pravarttiSyanta ityarthaH // 148 // atha svamokSaM pramANayitumola kAmInamadhikSipati / mohAvasthAtvAnmarcchAdyavasthAvadatra vivekinAM pravRttine yuktatyAhuranya iti // andhe iti kANAdApekSayA naiyAyikanAyakA evaM prAhuH / yadatra parAbhimataM moce videkinAM precAvatAM pravRttiyuktA na bhavati / mohAvasthAtvAt zUnyAvasthAbhAvAdityarthaH / yathA mUrcchA gurutaragarI rminirmitA ghUrNA / zrAdizabdAt caivyAdigrahaH / tatra Aho ! Shrutgyanam Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 285 bhU dyavasthAyAM na ko'pi pravarauvarti tathA / ayaM bhAvaH / bhavadabhimato mokSo mohAvasthAmanukaroti / sarvathA buddhisukhayorucchedAharaNAt / tato yathAhaM mUrkhAdyavasthAyAM bhUyAmamiti manISayA kamidapi prekSAvAn mUrkhAdyavasthAyAM na pravartate / tathA bhavadukte mokSe na ko'pi pravati / caitanya zUnyalena iyostulyatvAdanyathA prekSAvattAkSataH / tathA cAnumAnam / vivAdAdhyAmita mone prekSAvanto na prvtsynti| mohAvasthAtvAt mUchAdyavasthAvaditi // 150 // kaNTa koDAravaditi paroktadRSTAntasya vaiSamyaM spaSTayitumAcaSTe / duHkhe sati sukhopabhogasyAsambhavAt kaNTakAdiduHkhaparihAro'pi sukhopabhogArtha evetyasamo dRSTAnta iti // __sukhAbhAve'pi kaNTakAdiduHkhaparihArAya prekSAvAn pravartata iti yaH parIto dRSTAntaH / so'samo viSamo duHkhe satyavazyaM sukhopabhogAbhAvAt / ataeva duHkhaparihAre pi yA pravRttiH sA sukhpraaptaarthv| aymrthH| kaNTakAdibhaGgaduHkhe sukhaM tAvatra bhvti| sukhaduHkhayomiyo virodhavyAghrAmAtatvAt / tato yadA taduHkhaparihArAya prekSAvAn pravartate tadA tadapahAre kiJcitsukhamasti na vA / nAstIti tAvaha tamazakyaM sukhAnubhUtyA pratItivirodhApatteH / astIti cetkathaM duHkhaparihArArthaiva pravRttinaM sukhArthA / tathAca prayogaH / prekSAvatpravattirdaHkhaparihArArthApi sukhAyaiva prekSAvatpravattivAhica jitarakta niSkAzanapravattivaditi / nanu kaNTakabhaGgaprAgavasthAyA eva kaNTa ko hAra vyajyamAna Aho! Shrutgyanam Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 nyAyatAtparyyadaupikA | tvAt kutaH sukhamiti cenna / sA prAgavasthA kiM sukhamayo duHkhamayo thA / prakArAntarAbhAvAt / na tAvadduHkhamayau duHkhahetukaNTakAdi zalyasyAsattvAt / sukhamayo centarhi sukhAyaiva pravRttirityAyA tam // 151 // paramAzaGkate / kuto muktasya sukhopabhogasiddhiriti cediti // cediti / kutaH pramANaditi praznArthaH // 152 // bhAgamAduktaM hi / sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAt duSprApamakkatAtmabhiH // tathA AnandaM brahmaNo rUpaM tacca motre'bhivyajyate / vijJAnamA nandaM brahmeti // Atyantikamiti atizAyi / buddhigrAhyamiti jJAnavedyamatI ebhistribhirvizeSaNaiH sAMsArika apari ndriyamiti Atma pratyakSam / duHkhavyudAsastasya naitadrUpatvAt / akRtAtmabhiriti / karmitakSetrajJatattvaiH / ko'rthaH / anindriyaprabhavatvAdatizAkha viziSTajJAnasaMvedyaM necajJapratyakSaM maukhyaM yatra sAkSAdbhavati tama anAtmatattvatairatidurlabhaM mokSaM vidvAn vivAditi / tathAnanda mityAdi / zranandaniti vyutpattyA sarvadApyAnandakaM brahmaNa paramAtmano rUpaM svarUpaM tacca mo'bhivyaktimeti / vijJAna viziSTajJAnajuSTamAnandamAhlAdakam / brahma paramAtmakharUpaJcApi mokSe'bhivyajyate / evaM muktasya saukhyasadbhAvaM zrAgamapramANamuktam / Aho ! Shrutgyanam Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAgamaparicchedaH / nanu navAnAM viziSTaguNAnAM santAno'tyantamucchidyate santAnatvAt pradIpasantAnavaditi prAguktenAnumAnenAyamAgamI bAdhiyata iti cenna / vikalpAkSamatvAt / tathAhi kimidaM santAnatvaM nAma / kiM kAyryakAraNabhAvena pravRttirekAdhArAparAparotpattirvA / nAcaH pakSastAhacasantAnasya bhavatAmanabhyupagamAt / yaistu bauddhaistAdRzaH santAno'bhyupagamyate teSAM mate'pi kAvyakAraNabhAvena pravarttamAnAnAM bujhAdikSaNAnAM muktAvapi nirmalatayA punarutpAdena sarvathA santAnAnucchedAt / na dvitIyaH / pradIpAdau tAdRk santAnatvAbhAvena dRSTAntasya sAdhanavaikalyApAtAt / tathAvidhasantAnatvasadbhAve'pi cAtyantocchedAbhAvAt paramANupAkajarUpAdibhirheturvyabhicArI / zabdabuddhividyudAdiSvatyantAnucchedavatsantAnatvasya sthitatvAdiruddhaH / santAno'pi nocchidyeta ca viparyayeM bAdhakAbhAvAdityanaikAntiko'pItyalaM 287 Aho ! Shrutgyanam syAdatyantaM prasaGgena // 153 // muktasya duHkhAbhAve sukhAnandazabdAvaupacArikAvityAzaGkA pariharati / mukhyArtha bAdhakAbhAvAnropacAra kalpaneti // moce sukhAnandazabdayorupacArakalpanA gauNI vRttirna bhavati / atra hetuH / mukhyArthe khakhAbhidhAvyApAravAcye sukhAhnAdarUpe bAdhaka pramANAbhAvAt / zrayamarthaH / zabdapravRttirdvidhA mukhyavRttyopacAravRttyA ca / yatra mukhyArthabAdhastatraupacAriko / yathA mANavako'gnirityatra mANavake dAhakatvasya mukhyArthasya bAdhAt duIrakrodha Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyatAtparya dIpikA / yogenAgnizabda upacArikaH / atra ca mokSe mANavake'gnizabdasyeva sukhAnandamandayoraupacAriko vRttirna bhavati / sukhAnanda zabdavAcyasya santoSAhlAdarUpatya mukhyAsya bAdhAyogAt / mokSe sukhAnandazabdayoH svavAcyaM vAcayatorna kiJciddAdhakamiti bhAvaH / prayogazcAtra sukhAnandagandau mokSe sAkSAt svavAcyavAcako mukhyArthe bAdhakAbhAvAt ghaTe ghaTazabdavaditi // 154 // parokta mukhyArthabAdhaM zaGkate / 288 *sukha saMvedanayornityatvAt muktasaMsAriNI ravizeSaprasaGga iti cediti // na sukhaM paramAnandarUpaM saMvedanA jJAnam / tayornityatvAnmuktAtmanaH saMsAriNazcAvizeSa: prasajyeta / sukhasaMvedanayornityabhAvena muktasyaiva saMsAriNo'pi tatsambhavAt / ayamarthaH / muktasya ye sukhasaMvedane te kimanitye nitye vA / na tAvadanitye sukhasaMvedanayovinAzena punarduHkhAtpAdAnmuktasyApi saMsAritvaprasaGgaH / nitye cettarhi tayorAtmaguNatvena sarvadAtmanA saha sambandhAnmuktAtmanova saMsAriNyapi te vyaktI bhavato'nyathA nityatvanAzAt / saMsAriNyapi ca tAktI muktasya saMsAriNyAvizeSaH prasajyeta / tataH sukhAnandazabdayormukhyArtha prasaGgabAdhaka sadbhAvAt svavAcye aupacAriko ka vRttiH // 155 // The Text adds "anyathA" in the beginning of this aphorism ( See page 40. Live 14 ). * Aho! Shrutgyanam Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 288 pariharati / yathA na cakSurghaTayoH kuDayAdevi sukhasaMvedanayorviSaya viSayasambandhapratyanIkasya duHkhAdeH saMsArAvasthAyAM sambhavAt tannAze ca muktAvasthAyAM bhavati sukha saMvedanayoH sambandha ityato nAvizeSa iti // cakSurghaTayorviSayaviSayi sambandha pratyanIkasya kuDyAdeH sambhavAnmithaH sambandho na bhavati / tathA saMsArAvasthAyAM sukhasaMvedanayorviSayaviSayi sambandha pratyanIkasya duHkhAdeH sambhavAnmuktAvasthAyAM tannAze viSayaviSayi sambandha pratyanIkaduHkhAdinAze'tisukhasaMvedanayoH sambandho bhavatyato hetormukasaMsAriNoravizeSaprakhaGgo na bhavati / ayamarthaH / caturviSayi ghaTo viSayaH tayo - rantarA bhityAdau sambandhapratibandhake sati yathA mithaH sambandho na bhavatyevaM saMsAre saMsAriyo viSayaviSayirUpayoH sukhasaMvedanayoviSayaviSayi sambandhapratikUlapApocayavazAt duHkhAdikamudIyate / tasmin sati tatsambandho na bhavati / yadA tu cakSurghaTayorapi kuDyAdivyapagamastadA yathA tatsambandhaH syAttathASTAGgayogaparipuSTapuNyavazAt duHkhAdinAyeM jAte sukhasaMvedanayoH sambandhaH sampadyate / duHkhAdinAzazca sarvathA muktasyaiva nAnyasyeti tvadukko mukta saMsAriyostau lyaprasaGgo na yukta iti // 156 // punaH paramatamAzaGkate / tasya sambandhasya kRtakatvena kadAcinnAzaprasaGga iti cediti // tasya sukhasaMvedanayoH sambandhasya saMsArAvasthAyAmabhUtvA muktAbhavataH sataH kRtakatvam / yastu kvatakaH so'vazyaM vasthAyAM it Aho ! Shrutgyanam Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 nyaaytaatyyNdaupikaa| nazyatIti tatsambandhasya kRtakatvAnnAza: prmjyet| tathAhi / mukhasaMvedanayoH sambandho vinAzo katakatvAt ghaTavaditi / sambandha sya nAza ca muktasya punaH saMsAritva prasaGgo'pi jJeyaH // 157 // prihrti| na pradhvaMsenAnaikAntAditi // sambandhAnityatvasAdhakasya katakatvasya hetoH pradhvaMsa (bhAvanAnaikAntikatvAt tvadu to heturduSTo bhavatIti zeSaH / sAdiranantazvAbhAvaH pradhvaMsastasya kRtakatve'pyanazvaratvAt / tataH pakSanayattitvAt katakatvasya hetovyaktamanekAntikatvam // 158 // punaH shkte| vastutve satIti cediti // prAgute'numAne vastule sati kRtakatvAditi hetau savizeSaNa kate'nekAntikatvaM na bhaviSyati / pradhvaMsasyAbhAvarUpatayA'vastutvAdityarthaH // 158 // pariharati / na dravyAdiSvanantarbhAvena tadasiddhatvAditi // dravyAdiSu dravyaguNa kamasAmAnyavizeSasamavAyeSvanantarbhAvanA.. pravezenAsya vastutvasyAsiddhatvAdityanaikAntikatvaparihAro na bhavati / ayamarthaH / bhavanmate dravyAdiSaTpadAthai vastutvam / tataH sukhasaMvedanayorvasturUpo yo viSaya viSayibhAvaH sambandhaH sa kiM dravyAdiSvantarbhavati no vaa| antarbhAvapakSa: puraH kSotsyate / Aho! Shrutgyanam Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgamaparicchedaH / 281 nAntarbhavati cettahi sambandhasya na vastutvasidrivyAdiSu kvApi tadanantarbhAvAt / TrayAdiSaTkAntargatasyaiva vastutvAbhyupagamAJca / anyathAbhAvasyApi vastutvApatteH // 160 // antarbhAvapakSaM pratikSeptumAha / __ antarbhAva vA samavAyAbhAvAdibhiH saha tatsaMvedanasya sambandhI na syAditi // samavAyo yutasiddhAnAmAdhA-dhArabhUtAnAmihepti pratyaya hetuH sambandhaH / abhAvo bhAvapratipanyo / zrAdizabdAsaMyogagrahastaiH saha tatsaMvedanasya vasturUpaviSayaviSayisambandhajJAnasya sambandho na ghaTAmaTATyeta / ayamarthaH / vasturUpaviSayaviSayisambandho yadi TrayAdiSaTpadAyAmantarbhAvyata tahi dravyAdiSu yathA kathaJcittasambandho bhavet / paraM samavAyenAbhAvAdibhizca saha viSayavidhisambandhasaMvedanasambandho na bhavet / tathAhi samavAyastAvat svayaM sambandhaH / sambandhe ca sambandhAntaraM yadi svIkriyate tahi tatrApi mambadhAntaraM tatrAnyanyadityanavasthAlatAlUtA lAlambAttattaH kathaM samavAyena maha sambandhastathA'bhAvasyAvasturUpatvAt saMyogasya ca svayaM sambandha tvAt tAbhyAM sahApi vastarUpaviSayavirSAyasambandhasaMvedanasambandhI durghaTa eva / evaJca tvanmata kuto vastu svarUpo viSayaviSayisambandhA yena vastutve satIti vizeSa gAI peNa ka taka tva hato rana kAntikatvamuktiH syAditi // 161 // prakArAntareNa viSayaviSayisambandhaM zataM / Aho! Shrutgyanam Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ndhaaytaatpryydiipikaa| adRSTAdivazAt kammakArakaM vissyH| tajjanitaM jJAnaM viSayoti cediti // adRSTaM dharmAdhI AdizabdAdozvarAdigrahaH / kammatyAdi / kammaM ca tat kArakaca kammakArakaM jJeyarUpaM dvitIyAvibhaktyantaM vastviti yAvat / tajjanitamiti viSayajanitam / ayamarthaH / pumAn yatkiJcidvastu pazyati smmaadhrmaadivshaat| tato yadadRSTAdiprApyaM ghaTAdi jJeyaM vastu sa viSayastena ca viSayeNa janitaM jJAnaM viSayi / etena jJAnaM svarUpeNe va viparyayastu svarUpeNa na viSayaH / kintu jJAnajanakatvenetyuktam / evaM sambandhasiddhau sukhasaMvedanasambandhasya nazvaratvaM tadavasthamityathaiH // 162 // pariharati / nezvarajJAnasya nityasyAthai: saha sambandhAbhAvaprasaGgAditi / / yadyarthoM jJAnasya svarUpeNa na viSayaH kintu tajjanakaleneti matam / tadA nitya syezvarasya jJAnasyArtha: saha sambandha eva na syaattsyaadRssttaadypkssitvstvjnytvaat| na hi yathA laukika jJAnaM vividhaghaTAdiviSayeNa janyata tathezvara jJAnamapi janyate / nvrtvaaptteH| kiJca jJAnasya viSayajanyatve'bhyapagamyamAne'smadAdi. jJAnasyApyarthaH saha sambandhI na syAdatItabhaviSyatpadArthAnAmamattvena kaarnntvaaghttnaat| asti ca nitya syApIzvarasya jJAnasyArthasambandho na ca sa latako'pi vinAzIti sambandhAnityavasAdhaka tvahetumiDa iti // 163 // Aho! Shrutgyanam Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 283 upasaMharati / tasmAtkRtakatve'pi nitya sukha saMvedanasambandhasya vinAzakAraNA bhAvAnnityatvaM sthitamiti // nitya sukhasaMvedana sambandhasya yadyapi kRtakatvamasti / tathApi tadvinAzakAraNAbhAvAttasya nityatvaM sthitaM siddhamiti yAvat / TS / sambandhaH kRtakatvena sa eva vinazyati / yaddinAzahetuH syAdyathA ghaTAdivinAze mudgarAdiH / na hi nityasukhasaMvedanasambandhavinAze ko'pi heturasti / kRtakatvameva bhaviSyatIti cenna / tasya prAgapi nirloThitatvAt / tasmAddinAzakAraNAbhAvAt sukhasaMvedanasambandhasya nityatvaM svataH siddhamiti / tathAca prayogaH | muktasukhasaMvedanayoH sambandhaH kRtakI'pi na vinazyati vinAzakAraNAbhAvAt pradhvaMsAbhAvavaditi // 164 // - atha svAbhimatasiddhiM darzayati / siddhametavritya saMvedyamAnena sukhena viziSTAtyantiko duHkhanivRtti: puruSasya mokSa iti // Aho! Shrutgyanam nityasaMvedyamAneneti padena sAMsArika sukhAtivyAptivyudAsaH / sukheneti padena kANAdAbhimate mokSapratikSepaH / zrAtyantikauti padena bhavodbhUtakAdAcitkaduHkhanivRttivyAvRttiH / puruSasyetyAtmanaH / ayamarthaH / sopAdhisAvadhikaparimita tridazamandira sukhAdavi nirupAdhinivadhyaparimita sukhasaMsagadagrA yA sArvadikI du:khanivRttiH sA puruSasya mokSo bhavati // 165 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 nyaaytaatpryydiipikaa| __ atha yeSAM gurUNAM prasAdAt nyAyaratnaprAptijanuSI tAnabhituSTaSuH zAstra kAraH prAha / jitA: samudrA gurubhirmadIyairatnaM dadadbhistridazairalabhyam / yahIyamAnaM satataM dijAnAM pravaIte caiva karoti muktim // madIyairgarubhiradhyApakaiH samudrA jigyira / atra hetugauM vize. ssnnm| kiM kurvadbhirdevairaprApyaM jayarUpaM ratnaM ddaanaiH| kuto cAya sya ratnatvamityAha / yat nyAyaratnaM hijJAnAM pratipadyamAnaM vaIta eva / tIkSaNabuddhitayAnyAnyanyAyazAstrapraNayanena praidhate / evakAraH sarvadApi vRddhipratipAdanArthaH / cakArasya vyastasambandhAna kevalaM vaIte / kintu nyAya pradIpAlokAvalokitaparamAtmarUpatayA mukti paramAnandarUpAM karoti c| ayamarthaH / samudrA yatnaM dadire tat suratabhyaM tenimIthya niSkAsitatvAt / tacca zazva dvitIyamANaM tIyate / saMsAramohahetutvAt / muktiM na tanoti ca / ata: samudra dattaramAdanyAdRzaM nyAyaratnaM dadAnamahurubhiH samudrA jitA iti // 166 // tridazairapi yadatidurlabhaM tat nyAyaratnaM tvayA kathaM prAptamityAha / prAcAryamArAdhya mayApi labdhaM lanyAyaratna *su paropakAri / umargikai: svalpapadainiMbaI saMsAramuktye khalu mahijAnAmiti // tat pUrvotaM nyAyaratnaM AcAvyaM nijagurumArAdhya mayApi prAptam / kIdRzaM tat parApakAri paropayoganiSTham / tat tvayA kiM ---- - * A13they retin: sva / Aho! Shrutgyanaml Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamaparicchedaH / 285 kRtamityAha / utsargikainijabuddhyananyathAktaiH svalpapadaiH stokA kSarairgumphitam / kimarthamityAha / saMsAretyAdi / uttamabrAhmaNAnAM bhavavimokSAyeti // 167 // zrI kRSNarSimaccha gaccha mukuTa zrImanmahendra prabhoH ziSyazrIjayasiMhamUrirakhilaprAmANikagrAmaNoH / etAM nirmitavAn paropakataye zrInyAyamArAzritAM spaSTAyI vikRtiM kRpAparavazai: saiSA vizodhyA budhaiH // TokeyaM nyAyamArasya manastAtparya dIpikA / manISiNAM mana:saudhe sarvadApi prakAzatAm // iti zrIkRSNarSigacchamaNDanImahendrasUriziSyayojayasiMhasUriviracitAyAM nyAyatAtparyyadaupikAbhidhAnAyAM zrInyAyasAraTIkAyAmAgamapariccheda stArtIyikaH sampUrNaH // Aho! Shrutgyanam Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aho ! Shrutgyanam Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 287 sUcipatram / INDEX OF WORDS. atiprasakti 52,54,72 akiJcanatA 276 : atiprasaGga 37,50,64,72, akUTa 208 / 171,218,266,267 avatakatva 8 atimRtyu 38,281 aktAtman 40,286 ativyApaka akrama 150 aMtivyApti 52,71,73,155, akSa 258,276,283 akSapAda 51,68,230,236 / atisAmAnya akSara 34 : atisAhAdi (?) 213 akhyAti smRrniiti 28,40 agnihotra 28,206 atyanta aGgakriyA atyantAvasthAna 282 aGgayoga anirUpatva acetanatva 17 / adRSTa 30,41,81,106,282 aja 25. adRSTArtha ajina 25.188 abaita 254,258,265 ajJAna 26,168,202,203 adhamma 35,47,73,252,253, aNimA 37,270 : 270,271,272,282, aNu 74,124,138 282 / patidega 226 adhika 25,168,200 28 Aho! Shrutgyanam Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikaraNa adhikaraNasiDAnta adhikAra adhiSThAna 126,128, 207 ananubhASaNa ananuyoga ananta adhyavasAya adhyAtma adhyAtmazAstra adhyAsa anadhyavasAya 2,64,65,66 anadhyavasita 7,10,111,112, anantarIyakatva ananya sama ananvaya ananvitatva anabhirati anavacchina anavadya anavadhAraNa 64, 65 [ 288 ] anavasthA 154 154 33 anAgata 80 anAdhAra anigraha anitya anityajAti aniyama 16.66 35 273 58 26.168,202 105, 115, 173, 188, 228, 237, 281 aniyamakathA aniyAmaka anirdeza anirvAcyatva anizcaya anizcita 27 36 8,8 anugama 160, 181 anugraha 207 anucintana 198 | anutpattijAti 38.280 anutpattisama 16,48,54,81, 1, 2, 57, 58, / anupalabdhi 34 Aho ! Shrutgyanam 36 27 2,180 168 28 188 28 raha 255 t 124 |anupapatti 36 | anupayogitva anupalabdhi 1,221.22,28, 58, 63, 88, 186, 187, 217,218 7,57 8.0 2,16 38 168 20,177 34 28 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 288 ] 22,24 anupalacijAti 168 | anuvAdakatva 31,231,232 anupalabdhisama 22,185 anekadhamma 58,60 anupalamsa | anekAnta anuprasakti 24,186 anai kAntika 7,10,105,111, zranubhava 1,2,5.28,52,54, 112, 118,123,126,131, 55, 67,68,68,71, 87, 134,185,186,207,214 88,88, 231, 235, 230, 257,265 238.238,241,242,243 / anaikAntikatA 248,256,287 anekAntikatva 17,24,164, anumAna 2,5.18,21,28,28, 215 21,32, 33, 36, 48, 55, anaikAntya 61,70,71, 72, 73, 85, / antaHkaraNa 3,77,83.134 87,88,8488,108,128, antargaDu 130,138,182,208,214 antarbhAva 32,230 230,231,235,237,238, andhatAmisra 274 238,241,242,243,248, anyatarAsiddha 118,118 256,287 anyayoga 45,282 anumAnaviruddha 11,128 anyasama 4. anumAnakadezaviruddha anyonyAzraya 232,238 anumApaka anvaya 5,12,32,33,36,80, anumeya 81,88, 100, 108, 136, anuyukta 130,142, 147,148,148, anuvAda 26,200 / 171,201,239,240,241, anuvAdaka 232,234 / 244,263 sm `r 15. 5 a in s Aho! Shrutgyanam Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 300 ] 210 anvaya dRSTAnta 102 : apUpa 188 anvayavyatireka apekSA anvayavyatirakin 5,6,88, apoha 1,55.56 100,101,106,108 apauruSeya 185,215,216 atvayavyApti 108.240.241 ! apratipatti 16,23,165,167, apakarSa 18,171 168 apakarSajAti 168 apratibhA 168,203 apakarSasama 18,171.172 apratibhAsa 216 ayadAtmaka 8,122 ! apratiSedha 18,20 apanayana 24 apratIta 25, 187,108 apara 35,30,255 / apramANa aparatva 127,132 apramita aparamAtman aprayojaka aparAtma aprasaGga 18,170 aparigraha aprasaGgoneyin 108. apariNAma aprasiddha aparokSa 2,71,72 aprasiddhatva 31,265 apalApa 16 aprAptakAla 25,168,108, apavarga 38,250,272, 283 aprApti apazabda 25,208 | aprAptijAti 168 apasiddhAnta 28,155,168, aprAptisamA 175 206,207 aprAmANya apArthaka 25,168,188 / abAdhita 32 188 14 Aho! Shrutgyanam Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 301 ] abAdhitaviSaya 6.100 102, | ayoga 25 / ayogipratyakSa abhAva 3,5,15.18,20.21, ayogyatva 22,25,28,30,33,50,78, araNyAno 223,227 80, 81, 222, 225. 242, arthe 2.3,5,6,15.16,17,20, 243.244,245.281 21,23,25,26 28,30,31, abhicAra 20,176 / 70,72,83,87,250 abhiniveza 273,274,275 / arthakriyA 150.265 abhimAna 30.62 / arthakriyAkAritva 148,265 abhiyoga 21,38 / arthakhyAti abhivyakti 218,221 / arthayunarukta abhivyaJjaka 28,217.218. arthAntara 2,24,25,168, 218,220,221 186.187 abhUtvA bhAvitva 26 / arthApatti 30,32,33,180, abhautika 222,223,234,237,238, abhyAsa 86.274 / 238,240,241,242,271 abhyupagama 154 / arthApattijAti abhyupagamasiddhAnta 155 / alaMkarmINa 216.221 adhAnta ___84 avaJcakatva amUrta 170 avadhAraNa 15,50 amUttatva 8,10,18,23,124 avabhAsaka ayukta avabhAsamAna 1,13 ayuta / avayava 5,25,51,86,135, ayutasiddha 81,82 148,156,188,188,236 213 Aho! Shrutgyanam Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 302 ] 168 21,181 4 - 0 54 avayavin 32,226 / avizeSajAti avarNa 115 / avizeSasama avaNya 18,10,171,172,173 / avisaMvAda 215 avarNya jAti 168 avisaMvAdakatva avAcakatva 31.231 / atti aviccheda 24 / avyatireka avijJAtArtha 25,168,187, ! avyatiraikin 188 avyabhicArin 52.87 avidyamAnasapakSavipakSa 10 avyApaka 54,888. adhidyA 35,252,253,274, avyApakatva 275 avyApti 13,54,140,141, avinAbhAva 5,14,32,33, 142 87,88,88,80, 81,65, ! aSTAGga 275 105,106,108.145.101, | aSTAGgayoga 51,72,271 210,238,238,242 asat 2,22 avinAbhAvAbhAsa 87 asatkhyAti adhinAbhAvitva 40,143,252, / asattvakhyAti 255 asatpratipakSatva 6,100,103, avinAbhAvin 18,170,214 106,148 binaamun 170,101 asaduttara 188 smRr'iaaghi 6 / asadbhUta aviveka asama aviziSTatva asambhavitva avizaSa 2,3,16,18,21,24 : asamyataya 283 Aho! Shrutgyanam Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 303 ] asAdhaka 80 7,18,24 / 71, 130 , 131.132,182, asAdhanAGga 15 206,208,210,212,234, prasiddha 7,8,8,12,22,33,54, 235,236 238,246.247, 111,113.114,116.118, 248,256,258,223,226, 218,122,135,208 230,242,282,286,287 asiddhatva 8,134,215,264 Agamaviruddha 11,130 asiddhi 20,21,25 Agamaikadezaviruddha 11 astitva | AcArya 52,262,263 asteya 38,275,276 AtmakhyAti asmitA 274,275 Aman 3,12,33,35,37,38, ahaGkAra 62 38,61,77, 82, 83. 115, ahiMsA 38,275,276 131,134,188,243,250, bahetu 251,254,255,125,208, ahetutva 260,267,268,282 ahetusama 10 | Atyantika 34,35,40,41, ahetusamA 250,253,284 praa| AdhAra 216,260 prAkAGgA 151,188,233 / bAdhidaivika 273,274 AkAza 1,7,8.11,12,18, Adhibhautika 273,274 23,38,61,82,125,214, prAdheya 216,260 281,282 AdhyAtmika 273 AkAzapuSpa Anantya 22,23 prAgama 2,21,28,32,33,34, / sthaan 40,286 36, 40, 41, 48, 63, 70, pAnarthakya 25,26 178 Aho! Shrutgyanam Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnika Apatti Asa Aptavacana AptavAkya 247 Ati zrAbhAsa Amalaka aayatana Arambhaka dhana ArAma ArSa zrAlI AlocanA [ 304 ] Azrita Asana AhlAda pUr 38,274 28,212,223,226 30,212,223 227,228, 235, 212 56 3,84 35 158 IzanI 1 272 | Izitva 24 Izvara r 86 2,2,27,125 icchA itarakhyAti itaretarAzraya 38,205,270 indra indriya 2, 3,30,33,34,35, 36, 52,61,62, 63,71,72, 73,78,83,213,218, 243 244, 245, 250, 251,260 I / Azraya AzrayAzrita 237 | utkarSa AzrayAsiddha 8,116,258 | utkarSajAti I AzrayahIna utkarSasama 13,141 Azrayaikadezasidda 8, 116 utkarSApakarSasama 3 uttara i / 8,28,38,41,51, 54, 55, 64,73,83,106, 108, 116, 206, 258, 203, 274, 282 170, 174 251 | utpatti Aho! Shrutgyanam 77,282 67 u / 31,232 50, 51 26 270 18,171 168 18,171,172 18 18, 19, 20, 22, 31, 20,30,221 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 305 ] 223 250 88,0 utsargika 288 / upamiti udAharaNa 5.12,13,17,23, ! upalabdha 25,86, 135, 136, 130, upalabdhi 1,2,29,30,26,58, 138,138,200 63,217,218 udAharaNAntara 186 upalabdhijAti udAharaNAbhAsa 12,13,138, / upalabdhisama 21,182,183 upanlambha 21,30,30,63 uddeza upasaMhAra / 18,18,174 upacAra 17,40,165,166, | upAdAna 24,130,184 183,231,287 upAdeya upacArachala 16,17,161, | upAdhi upAdhyAya 262 upanaya 5,14,15,96,88 upAya 34,35,250 145,146,147,174,184, upAlambha 15,16,24,153, 154,155,158,160 upanyAsa 15 / upAsana 37,38,272,273, upapatti 16,18,20,21,22, 276. 27.180 upakSaNa upapattijAti ubhayavikala 13,138 upamAna 14,30,31,32,55, . ubhayAvyAvRtta 13,141 60,71, 145, 222, 223, / ubhayAsiddha 118,118 224,225,226,227,230 231 231,233,234,235,236 237,238 uSTra kha Aho! Shrutgyanam Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e| katte sarddhakya 58 : kathAviccheda jaha 2,32,64,65,228,237 kadAgraha 275 ahana 228 / kanyA R| kandalIkAra RSi 84 kapila 8,117,118 kapolatAr3ana ekatAnatA : kapolavAditra 28 ekatAnatva 275. kambala 16,163 ekadeza 236 / karaNa 52,260,274 ekAnta 176,177 / karaNabandha 38,277 7,24,26 aikAyA / kamma 41,84,127,280 aikAntika 112 / kammakAraka aitihya 30,34,222,247 kammavAsanA 262 aizvarya 25,255 / kamrmendriya au| kaladhaulA 255 aupacArika 252 / kalpanA 16,17,84 aulakya kAkanAza 264 aulokya 282 kANAda 208,284,283 kAdambarI 44 kakuda 166 : kAdAcilka 7,108,108,118, karATaka 16 213,217,253.283 kathA 15,26,27,28,151, / kAraka 41,222 152,153,18.6,203,204 | kAraNa 1,10,20,21 282 MK ka / Aho! Shrutgyanam Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArikA kAro kA kArpAsa kANa kArya kAryakAraNabhAva kAryyasama kArkha samajAti kArSApaNa kAla [ 307 ] 274 kUpa 211 236,237 262 kRtsna 176, 274 kRSNarSigaccha 36.46.88 kevalavyatirekin 262,264 148, 184, 207, 257 kAlidAsa kilviSa kuceSTA kuTa kuNDa kutmarUpa kumArasambhava kumbhaka kUTa 2,3,10,20,61,72, 124, 125, 216 kAlAtyayApadiSTa 7,11,106, koSTha 111,112,128,132,135, | kautaskuti kauravya kRtakatva 130 207 26, 40, 114 180 240,241 168 kevalAnvayin 5,6,33,88, 206 105, 106, 107,108, 108, 241 koradUSaka 216 | kauSTha kauThA krama 180 25, 108 32,236 86,208,285 5,7,33, 88,108,112,228, 228, 24 8,11,18,18,23, 281 kSaNika kramayogapadya kriyA 246 kleza 38,51,273,274,177, 215 38,277 | kSaivya 208 Aho! Shrutgyanam 268 116 * 33 38 218,207 25, 150, 265 265 57 284 10,37,46, 125, Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 308 ] 7,74 274 13 242 m| 185 cIvara 268 148,214,262,264,265, c| cakSuH 2,30,73,74,75,83 kSetrana 257,254,256,270, caturaGga 16,157,158 271,272,286 caturlakSaNI 256 cAkSuSa kharaviSANa cAndrAyaNa khArI cArvAka khyAti citra ciratna gagana 176 gaNapati cetanA gandha ceta; svamA 208 gamaka ceSTA 34,222,247,248 gamya 81,98 | caitanya 261,267,268 gavaya 30,31 | codanIya guNa 24,57,04,84,120, / caura 134,280 ch| guru 16,43,156,216,28.4 chala 16,51,155,156,159, gocara 248 160,161 gaur3I 130 chalakavAdin grantha 48 chalavAdin 17,164,166 gh| 284 janaka 45 ghANa 38,276 81,88 Aho! Shrutgyanam Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 308 ] 85 jaya 16 | tattvajJAna 8,35,30,38,51, jayazrI 188 117,115,253 jayasiMha 86,208,285 / jalpa 16,51,155,157,158, | tattvAmRta 158,160,207 tathAgata jalpaka 214 tadutpatti 211,215 jAti 16,17,23,51,57,84, tantra 154 156, 158, 160, 167, / tanmAtra 168,168,171,172,174, tapaH 37,38,270,272,274, 175,185,187,188,180, 276,281 181 tapasyA 202 jAtivAdin 18,168,170, tamam 116,274 105,178,182,183,180, tarka 15,44,51,65,154, 188 155,156,158 jAtyuttara 22.180 / tarkazAstra 48 36,57 taNaka 122 mumi 108,184,251 tAtparyyadIpikA 2,3,4 naasthaan jJAnAGgura 16,153,157,158 tAdAtmA 211,215 tAmitra 274 t| totra tattva 1,16,43,51,153, tulA 10,122 250,260 tuSTi tattvakaumudI 62 | tUNaumbhAva jIva 285 jJAna 274 Aho! Shrutgyanam Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 310 tejasa tripura khaca tRSNA 35,252,253 | dUSaNAbhAsa 156 75 dRzya 47 dRSTa 5,82 virUpa dRSTAnta 12,14,18,18,30, nakAlya 20,21,178,180, 31,70,51,80,102,122, 135,136,138,240,141, vANuka 145,104,200,230,263, 73,83 dRSTAntadoSa 141,142 dakSa 47 dRSTAntAbhAsa 136,142,143, darzana 35,254 dADima 25,188 | dRSTArtha dArzantika 174,263 devarSi 11,132 diza 10,61,124,125 devezvara duHkha 34,35,38,40,41, deza 2,3,30,208 70,116,250, 251, 252, . dezabandha 258,273,274,280,281, / doSa 27,30,250 282,283,285,283 draDhaka 188 158 | dravya dravya 2,10,24,40,74,84, 2,10,20,deg durvacana 28,207 / 124,125,280 dUSaNa 36,152,160,187, droNa 242 202,263 vija 130,164,165 dUSaNasamarthana | iMgha 38,77,273,274,275, dUSaNAntara 186 . 282 234 155 Aho! Shrutgyanam Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 311 ] dhurya M hANuka ___81 / nigraha 27,156,162,185, 202,208 dharma 1,2,3,5,6,18,18,20, nigrahasthAna 15,16,17,23, 21,23,30,35,47,48,58, 24,25,26,27,28,31,51, 73,82,83,176,252,253, 148,150,156,158,160, 270,271,282,282 163,165,266,167,168, dhammin 6,58,86,101,178 182,183,184,186,181, dhAraNA 38,38,68,275,278 188,188,200,202,203,dhiSaNA 283 283 205,200,208,230 ___48 | nigrahAbhiyogaH 206 dhyAna 38,38,274,275, | nitya 278,278,280 nityajAti dhvani ___26,165 nityatva 28 nipayoga n| nityasama 187 namaskAra 44,45,46,47 | nidarzana 32,136,137 namasyA 48,50 nimitta 3.22,22,115. 150 ! niyama 28,38,272,275, nAgarika 223,226 176 nAntaroyaka 85,87,88,84 niyamakathA 188,200,208 nAstila 2. ! niranuyojyAnuyoga 27,168, nigamana 5,15,06,147,148, 205 148,150,151,184,188, niranvaya 36,264 200,201 niranvayavinAza dhvasta 0 nara 260 Aho! Shrutgyanam Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirarthaka niravadhi niravayava nirukti nirupAdhi 28.3 nirNaya 15,51, 148, 156 nirdeza 23, 24 nirvarttaka 34, 250 nirvikalpaka 3,4,20,72,84, nyUna 85, 225,226, 241 nivAraNa [ 312 ] 25,168,187 | nyAyapradIpa 284 283 nyAyaratna 284 172 nyAyavAdin 17,62, 164, 168 255 nyAyazAstra 52, 237,284 nyAyasaMgraha nyAyasAra 28, 41, 43,44,86, nizcita niHzreyasa niHzreyasAGga 284 nairAtmA 156 57,88,85 34,51,248 285 nyAyasAraTokA pakSa 5, 6, 7, 12, 14, 15, 24, 101,111,18.6, 240 pakSatrayavyApaka 202 panatrayaikadezavRtti niSedha 50, 6 pacava niSedhamukha 180 niSpatti 20 nistarhaNa 234 naiyAyika 67, 16, 116, 185, 208 25, 168, 198 pa / pakSavacana pacadharmatA pakSadharmatva 6, 100, 101, 105, 111, 113,146, 140 pakSavipattavyApaka pakSavipacaikadezavatti pakSavyApaka haiTa 214 nyAya 15, 31, 43,52, 130, pakSasapakSavyApaka 152, 184, 204, 265 nyAyatAtparya dIpikA 43, 208 pakSasapatteka dezavRtti Aho! Shrutgyanam 10 10 18, 100 8, 148 5,86 8,10 8, 10 8, 10, 11 10 10 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 15 116 padArtha [ 313 / pakSAbhAsa 128 | parAjaya 16,17 pakSakadezatti 8,10,11 | parAtma paJcarupa 6 parArtha 5,82,83,84,85 paJcavarga 208 parArthAnumAna 147,235 ,paJcAvayava 5,15,84,85.86, | parigraha 151,152,154,155 | pariccheda 28,68. paTau 43 / pariNAma pada 31,32,232 / pariNAmina padAtmaka 122 parimANa 2,74 31,32 | pariSada 25,26,27,187 padmaka 38,277 | parIkSA __32,52 para 35,255 / parohAra 47,237 paratantra 154 : parokSa 5,28,34,71,87,88, paratva 127,132, 88,185,210,228,233 parapakSa 7,26,24 paropadeza parabrahman 275 | paryanuyojya parama 15 | paryanuyojyopekSaNa 168,204, paramanyAyava 151 / 205 paramANu 11,13,73,82,83, | pa-locana 38 120,130,131,138 parSat 188 paramAtman 43,255,272,284 palala paramAtatva 28 pATacara paramezvara 28,206 pApa 130,131 paraloka 30 pArabhavika 268 188 Aho! Shrutgyanam Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 314 ] 168 au piNDa o m mmm 207 N T pAramparya 87 / prakaraNajAti pArizeSya 36 prakaraNasama 7,12,111,112, 113,132,133,135,148, pizAca paur3A prakaraNasamatA 250 punaruktA 26,168,200,201, prakAza 202 prakkata 24,25 punarbhava prakRti 51,62,116 purANa 271 | praSTa puruSa 8,12,10,116,117, / prajApati 215 135 praNidhAna 38,47,273,274 puruSatva snistaan 180 pUjA 16,157 / pratijJA 5,6,15,23,24,25, pUpa 25 86,87, 104, 107, 147, 38,277,278 150,156,188,201 pUrvavat 68,106 pratijJAta 6,23,28 pUrvAcArya pratijJAntara 23,24,168, paiSTI 130 182,183,184 paunarutya 201 / pratijJA virodha 24,168 pauruSeyatva 214 / pratijJAsanyAsa 24,150,168, pauvIparya 25,198 184 pauSTika 213 | pratijJAhAni 23,28,168, prakaraNa 43,44,51,55.113 / 181,182,183,185,186, 154,180,214,270 206,207 pUraka Aho! Shrutgyanam Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 315 ] 274 pratitantra 154 / 70,72,74,75,81,84,85, pratidRSTAnta 23 86,87,88,82,128,214, pratidRSTAntajAti 168 | 212,224.225,230,231, pratiniyata 20,30 243,248,266 pratipakSa 15,16.157,186 / pratyakSatva pratipakSamAdhanadUSaNa 155 / pratyakSaviruddha pratipatti 30,31,32,33 / pratyakSAbhAsa ___72,167 pratipatta . 31 pratyaccaikadezaviruddha pratipAdaka 15,31,228,228 / pratyanoka pratipAdya 228,228 : pratyabhijJA 60,216,266,267 pratipipAdayiSA 5. pratyabhijJAna pratibandhaka 241 pratyaya 24,34,58,278 pratibhAva 26 / pratyavasthAna pratibhAma 43.67 . pratyAyakatva pratiyogin 50,80,225,24.4 / pratyArambhaka 158 prativAdin 15,16,23,25, pratyAhAra 38,38,275,278 26,118,152,157, 158, / pradIpa 181,187,188 pradhAna 8,51,116,256 pratiSedha 17,21,23,24,26, / pradhvaMsa 22,40,188 prapaJca pratIkAra 118 / prabodha 52 pratIti 31 pramA 2,68,70,87,123, pratyakSa 1,2,4,5,6,21,30, 248 31, 33, 37, 43, 48, 55, ' pramANa 1,2,6,7,10,15,20, 231 255 Aho! Shrutgyanam Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 216 ] 248 21, 28, 30, 31, 32, 33, / prazastapAdabhASya 115 120, 34, 44, 45, 47, 48, 48, 125 50, 51, 52, 53, 54, 55. prazna 16,31, 65,67,70, 71, 75,87, prasata 20,24 102,108,122,130,138, prasaGga 7,17,18,18,21,27, 154,155.156,158,230, 28, 29, 30, 31, 33, 40, 50, 85, 108, 136, 160, pramANazAstra 175 176,180,217,241 pramANAbhAsa prasaGga jAti 168 pramA 2,68,68, prazaGgonnayin 108,108 pramita 50,223 / prasaJjana 172 prameya 2,10,34,48,51, 68, prasAda 158 68,70, 121, 122, 123, prasiddha 14,31 230,248,250,253 prAkAmya prameyatva 6,8,21,24,265 prAgabhAva 268 prayatna 8,8,34,77,115,121, / prAgrahara 248,282 prANAyAma 38.275,277 prayojana 15,27,31,51,230 prAtyakSika 52,60 praroha prApti 18,20,74,270, pralaya 282 prAptijAti pravAda 34,247 prAptisamA prakRtti 15,20,28,40,52, | prAtya prAptisama 18 250 prApyakAri prazaMsAvAda 165 prApyakAritva 270 168 175 Aho! Shrutgyanam Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 317 ] 158 | prAmANya prAmANika prAdhika priyApriya pretyabhAva 18,28,31 155,158,158,213,263, 265,287 16,157,158 | brahmacarya 275,206 283 | brahman 35,38,40,255,258, 250 265,276,280,286 ph| brAhmaNa 130,164,165,285 2,28,250,262 phala pA 266 bharata sAdhanA bhakti 38 bahiApti 148,151 / bhagavatI bahuvrIhi / bhagavAn 35,51,255,256 bAdha 50,102,265 / bhaTTAcArya bAdhaka 15,33,40,244 / 248 252 bhava 275,285 bAdhA bhAgAsiddha 8,114,115,137 bAdhyatva bhA 85 bAhyAlo 65 bhAva 21,22,217 bhAvuka buddhi 21,22,34,35,36,40, bhASyakAra 250,251,260,282 bhAsarvana 28,41,44,48,52 buddhizuddhi bhUta 62,267,268 budhaundriya bhUtAtman 254 budha 223 bhUyastva bIDa 68,136,138,148, / bhUSaNa bIja 188 Aho! Shrutgyanam Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 318 ] 205 mukhya bhUSaNakAra 56,64,65.67 / mithyAjJAna 252 80,87 mithyAdhyavasAya bheda mithyAbhiyoga bhautika 2,61,62 mImAMsaka 6,106,107,118, bhAnti 37,48,58,87 151.185.223,245 m| mImAMsA 28,206 mImAMsAbhASya matAnujJA 27,168,204 / mukta 286,288 madhyastha 24,184 mukti 41,281,284 manam 3.10,13,61,63,77, 17,33,35 115,124,125,138,250 / mukhyArtha 165 marIcikA mumukSu 38,280 mazaka 40,285 mahat mahAmoha mUtava 10,124 mahAyogin mUlakSati 267 mahAvAkya mokSa 38,40,41,248,251, mahima 270 / 272,273,281.282,284, mahendrasUri 86,208,285 285,286,287,288,283, mahezvara 35,38,48,52,255, : moha 38,40,116,273,274, 275.284,285 mANavaka 16,287,288 y| maamii 130 yakSa mAnasa 70,72,244 / yatrakAmAvasAyitva mULa 62,74 ! mRta 170 Aho! Shrutgyanam Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yama yukta yukti yuktAvasthA yugapat yutamiddha yoga 38,51,83,273,274, 275,277,28 246 yogyatva yauga 38,275,276 3,82.83,86 rajas rathyApuruSa [ 318 ] rasa rasana ra / 20, 28, 30 81,82,281 265 rAjapuruSa 4 rAjAnta yogabala 37 yogazAstra 277,278 yogAGga 36, 280 yogijJAna 4 yogin 51,72,83,86,105, ! lakSaNasUtra 120,134,214, 241, 255 lakSaNA yogipratyakSa 2, 3, 48,72,82 yogyatA 34, 154, 188, 233, rasinI rAga 20 154 rudra rUr3ha rUpa rUpitva recaka lakSaNa 188 38,273,274, 275 14 213, 262 36, 258, 258 188 2, 2, 5, 6,23,40, 75 11 38,277 52,52,54,135, 248. 116 14 3,76 2,73,76,83 | liGgin la | 1, 7, 12, 17, 28, 48, Aho ! Shrutgyanam lakSya laghima laghunaiyAyika laya stha lAkSA lAbha liGga 5,37,52,70,88,81, 84, 5, 8, 147, 148, 214,235 18.2. 165. 13.5. 270 226 255. 262 16, 157 88, 81, 85, 235. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 220 ] lUtA vacana lipi 34,210,222,247 | vAkchala 16,161,162,163 lIlA 230 164,165,166 281 | vAkya 5,25,26.28,31,32, loka 18,166,174,175, 84,85,86,148,232 252 vAkyopaskAra 121 laukika 55 vAgdevI vAcaka 215,231,232 vAcakatva 148 vaktRdoSa 140 | vAcaspati 14,15,21,25 / vAya 32,215,231.232, vacanadoSa 13,140,141, 233 / / vacanavighAta 16 | vAda 15,51,152,153,154, vajrAsana 155,156,157,158,158, vaJcaka 161,203 vaTa vAditra vanecara 223 / vAdin 8.15,16,23,24,25, bathitva 270 118,152,157,158,175 vastu 4,150 vAyu 28 vastudoSa 140,141 vArtikakAra 25,115 / vAsanA 252,253,280 18,18,171 vAhyendriya varyajAti 168 vikalpa 16,18,18,23,32, vayaM sama 18,173 / 46,40,53,84,171,225 vAvayaMsama 18,172 vikalpajAti 168 277 214 207 varya Aho! Shrutgyanam Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 321 ] vikalpamama 16,172,173 / viparIta vikSepa 27,168,203 viparItakhyAti 67,255 vijAtIya 58 ! viparItavyApti 13,140,141, vijigISu 16,153,158,158 | 142 vijigoSukathA 15,16,152, | viparItAnvaya 157,203 viparyayaya 1,2,18,25,28,28, bimaan 40,286 55.56,66.68,81,274 vitaNDa 155 viparyAsa 25,188 vitaNDA 16.51,157,158, viprakaSTa 3,5 158,160,161 vipratipatti 1,2,15,16,23, vidyamAna-sapakSa-vipakSa 58,67,166,167,168 vidyA vipratipatra 15,136,150, vidhATa vidhAna vibhAga 28,52,131 vidhi | vimarza vidhimukha vinAbhUta 101 viyukta 3,82,83 vinAza virudda 7,8,12,15,111, vindhya 178 118,121,123,184,207, vipakSa 6,7,10.11,100, 257 102,103,112,113,240 viruddha vizeSaNAsiddha 8,118 vipakSavyApaka 8,10 / viruddha vizeSyAsiddha 8,118 vipakSasapakSakadezatti 10 / viruddhAvyabhidhArin 12.133, vipakSakadezatti8,10 135 63,88 187 / vimRzya Aho! Shrutgyanam Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 322 / kA virodha 18,20,21,32 | viSANa vivAda 6,23,24,36,47, | vItarAga 15,16,153,157, 137, 156 158 viveka 40,47,283 vItarAgakathA 15,152,154, vivekakhyAti 67 156,203 vive kin 40 | vIrAsana viziSTa 34 | vRtti vizeSa 18,20,24,55,60, vRddhi 276 125,127,280 veda 17,24,84,103,110, vizeSaguNa 1,8,10,11,125, 164,165,185,214,215, 277 282 vizeSaNa 3,34,78,80,81, vaiguNya 213 85,86,88,80 vaidhammA 15,18,18,30,33, nissir' 23 136,143,145,170 vizeSaNAsiddha 8,114,117 | vaidhayajAti vizeSya 3,34,78,80,81,85 vaidhammAdRSTAnta 138,140,146 vizeSyAsiddha 8,114,117 vaidhammAnigamana 147 vizva vaidharmodAharaNa 12,26,137, viSaya 2,24,35,36,37,41, 138 70,248,251,260 vaidhammodAharaNAbhAsa 13,142 viSayatva 10,31 vaidhopanaya 14,145,146 viSayaviSayibhAva 280 / vairAgya 38.,280 viSayaviSayisambandha 281 : vaizeSika 282 viSayin 41,218. vyakta 116 Aho! Shrutgyanam Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 323 ] 217 5 vyati 226 vyAkaraNa vyaGgya 248 | vyApaka 5,6,7,37,88,80, vyaJjaka 30,45 46,47,218, 81,267 220,222 vyApakatva 'vyatireka 5,12,26,33,61, vyApAra 20,81, 105, 130, 138, . vyApikA 142,148,101,201,213, . vyApti 5,14,54,88,88,80, 214,223,244.281 82,101,102,136, 138, vyatirekadRSTAnta 108,138 / 139,140,145,184,201, vyatirekavyApti 107,108, 208,238,238,241,257, 138,141,144,263 268 vyatirekin 88,100,270 / vyApya 81,101 vyadhikaraNa 114 . vyAyyattitva vyadhikaraNAsiddha 7.114 vyAvRtta vyapoha 56,282 / vyAvRtti vyabhicAra 45,48,80,87, vyAsa 84,243 118,134,215 vyAsaGga vyabhicArI vyoma 243 vyarthavizeSaNAsiddha vrata vyarthavizeSyAsiddha vrAtya 10,164,165 vyavaccheda sh| vyavacchedaka zakti 274 vyavasthA 18 zakra 32,228,230,233,234 byavahAra | zaGkita 88,80 8,116 Aho! Shrutgyanam Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 224 ] zabda 1, 2, 11, 18, 18, 21, 22, zeSavat 26,28,30,31,32,55, 61, zoka 71,78,80, 88, 115, 121, zravaNa 122,131,170,211, 212, zruta 218,218,220,223, 224, zruti 230, 231,232, 233, 234, zrotra 235,237,241,268 zabdadoSavarjana zabda punaruta zarIra 34,35,36,30,250, 251 zarIrin 258 zambhu 1, 44, 48, 48, 50, 206 zAkya 85,87,211 zAntika 213,215 zAbda 52,208 zAstra 155 saMkalpa 26,200 saMkhyA saMjJA 174, 252 ziva ziSya zukradhamatva zuddhi zemuSI 14,17,25,48,55, 28,274,280,281 saMjJAkambha 234 144 saMpradAya saMbandha 16,32 saMyama 14 38,276 saMyukta 113,230 85,223,226, 227, 228, 228, 230, 233, 234 saMTaGka saMpratipanna saMyamana 8.8. 35,130,254,255 3,30,73,78,80,218 sa / 35,254 251 2,3,33,34,74, 33 2,30,21,22,33,84, 230 saMjJin 20,21,32,222, 226, 227,228,228, 230, 233, 8 166 saMyuktasamavAya Aho! Shrutgyanam 152, 157,181 136, 228 185 31,32,23,34,41 272 233 34 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 325 / saMyuktasamavetasamavAya 3 / saGkata 31,210,215,226, saMyoga 2,3,28,34,37,72, 227,228,228,248 74,78, 131, 215, 245, sajAtIya 246,281 sat saMvaraNa 25. sattva 6,10,43,62,116, saMvAda 214 / 265 saMvedana 41,72 | satya 38,276 saMzaya 1,2,48,51,52,53, | sadbhAva 21,22 55,56,57,58,58,60,61, santAna 115,262,263, 63, 64, 65, 66, 67,68, 264,282,287 180,230 santApa 35 saMzayajAti 168 sandigdha 80,215,228 saMsAra 35,36,38,38,41, | sandigdhavizeSaNAsiddha 132,254,258,274,275, sandigdhavizeSyAsiddha 8,117, 282,288 saMsArin 255,258,273, sandigdhasAdhana 14,142,143 288 | sandigdhasAdhanAvyAvRtta 14,144 saMskAra 30,35,164,221, / sandigdhasAdhya 13,142 252,262,282 sandigdhasAdhyasAdhana 144 saMskAraka 218,220 / sandigdhasAdhyAvyAta 14,143, saMskArya 30,218,220 144 saMsthiti 154 / sandigdhAzraya 14,143.144 saMsmRti 244 sandigdhAsiddha 8,117 saMhati 233 | sandigdhobhaya Aho! Shrutgyanam Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 326 ] sandigdhobhayAvyAtta 14,144 : samAdhi 38, 38, 83, 86, sandeha 13 273, 274, 275, 278, madhyA 38,276 , 278, 280 sanikarSa 3,77,81 samAnatantra 154 sanidhi 188,233 samAnadharmama 58,58 sanipAta 4. samIkaraNa 17,160 sapakSa 6,7,8,10,11,12,21, samudAya 242 100,102,103,10 4.105, samudApin 242 112,113,240 / sampradAya 24,214,215,217, sapakSavipakSavyApaka 10. 247 sapakSavipakSakadezatti 10 . sambandha 2,3,215 sapakSavyApaka 10 ' sambandhina sapakSakadezatti 183 ' sambhava 30,33,222,242 sabhApati 16.157,158 sambhavat sabhya 27 : samyak 1,2.5,12,26,28, samaya 28,34,158,210, 66,72,87 247,148 . samyakta samavAya 3,34,41,72,74, saga 75,06,77,7,80,81,82, sarvajJa 14,35,43,51,255,, 127,215,245,246.280, 256 AW 281 / sarvanakha 213 samavAyin 68,81,239, sarvatantra sarvapakSavyApI samavetasamavAya 3 sarvavit 240 Aho! Shrutgyanam Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 327 / 147 savikalpaka 3,20,30,02, | sAdhanasamarthana 151 84,85,86,241 sAdhanasAmAnya savikalpikA 225,226 / sAdhanAbhAsa 145,156 sahakArin 30,45,225,241 sAdhanAvyAhatta 13,140 sahasrAkSa 233,234 : sAdhammA 15,18,19,136, sahetuka / 137,143,145.170 sahya 178 sAdhammAjAti 168 sAMkhya 51,62,63,116,154, . sAdhammAnigamana 256,274 / sAdhammAvaidhammAsama sAMkhyasaptati 274 : sAdhammAsama 170 sAkSAt 87 mAdhammodAharaNa 12,26,137 sAkSAtkAra 72 / mAdhodAharaNAbhAsa 13, sAkSin 24,184 ! 140,142 sAyaM 48 / sAdhammopanaya 14,145,146 sAjAtya sAdhya 5,6,7,15,18,18,20, sAdRzya 30,32,37,235 23,25,40,88,80,8184 sAdhaka 15,177 86,118,136 sAdhana 1,2,5,6,14,15,16, sAdhyajAti 20,25,28,28,35,36,52, / sAdhyatva 88,80,81,82,83,84,85, | sAdhyavikala 13,138 136,145,152,153,154, sAdhyasama 18.18,171,172, 155,158,160,187,263 | 173 sAdhanatva 5 sAdhyasAmAnya sAdhana vikala 13,138 / sAdhyAvyAvRtta 13,140,141 82 168 19 Aho! Shrutgyanam Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 328 ] sAntara 73 | 252,258,282,283,285, sAmartha 286,283 sAmAnya 3,5,33,36,55,80, sugata 102 88,114,127,280 surA 130,131 sAmAnyachala 16,17,161, surekhara 233 sUtra 20,21,23,32,51,55, sAmAnyato dRSTa 5,82 83, 64,65.88,131,132,157, 88,100 158 167.168,186,188, sAmAnyavattva 6,8,9,114 188,230 sAmAnyavyApti 36,83,257 sUtrakAra 58,02,87,154, sAmAndhAbhAva 158,226 sArthaka 26,200 sUtrahat 88,148,157,181 sAvadhika 283 ! sUtravirodha sAvayava 18,172 sUnRta 276 sAvayavatva 21,27,128 | sUrya 36,37 sAstrA sRSTi sAhacarya sopAdhi siddhasAdhana 21,152 soma siddhasAdhyatva 118 somavaMza 14,142,143,144 siddhAnta 15,28,32,51,154, | saukhya 286 158,206,236 saugata siddhi 1,20,22,25,31,274 sthApanA sukha 3,6 12,34,35,40, sthUla __41, 72, 82, 116, 251, sparza 31 87 NN Aho! Shrutgyanam Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 328 ] sparzana 240 2,3,73,74,76 | hAna 34, 35, 184, 250, spArzana / 253, 283 sphaTika 37,266 haSIka sphoTa hetu 5,6,7,12,17,18,20, mmaraNa 2,36,30,68,224 21, 22, 24, 25, 88,8.. smati 30,67,130,232 86.88, 86, 100, 101, svapakSa 7,20,33 104,110,111,112,114, svapakSasAdhana 155 116,135,137,142,148, svabhAva 1,3,5,32,88,80,83 183,200,201,217 svarUpa 4,50 | hetutva 17,18 svarUpAsiddha 7,113,128 hetuhAni 186 kharga 14,28,64,68,71,88, hevantara 24,168,183,185, 106,144 186 svastika 38,277 hetvAbhAsa 7, 22, 23, 28, svAdhyAya 38,273,274 ! 31, 51, 100, 110, 111, svArtha 5,82,83,84,85 113, 126, 134, 135, svArthAnumAna 147 156, 168, 184, 205, 207, 215, 230 hastipratihastinyAya 160 / heya 24,250,251,252 Aho! Shrutgyanam Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aho ! Shrutgyanam Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinazAsanA jaya ho !!! II zrI gautamasvAmIna namaH | | zrI sudhamasviAmIne nama: || jinazAsananA aNagAra, kalikAlanA zaNagArA pUjya bhagavaMto ane jJAnI paMDitoe zrutabhaktithI prerAIne vividha haratalikhita graMtho parathI saMzodhana-saMpAdana karIne apUrvajahematathI ghaNA graMthonuM varSo pUrvesarjanakarelache ane potAnI zakti, samaya ane dravyano savyaya karIne puNyAnubaMdhI puNya upArjana karela che. kALanA prabhAve jINa ane lupta thaI rahelA ane alabhya banI jatA mudrita graMtho paikI pUjya gurudevonI preraNA ane AzIrvAdithI sa.2005mAM 54 graMthono seTa naM-1 tathA .2006mAM 36 graMthono seTa nI 2 skena karAvIne maryAdita nakala prInTa karAvI hatI. jethI ApaNo zrutavAraso bIjA aneka varSo sudhI TakI rahe ane abhyAsu mahAtmAone upayogI graMtho saraLatAthI upalabdha thAya, pUjyA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI preraNAthI jJAnakhAtAnI upajamAMthI taiyAra karavAmAM Avela pustakono seTa bhinna-bhinna zaheromAM AvelA viziSTa uttama jJAnabhaMDAronI bheTa mokalavAmAM AvyA hatA. A badhAjapustako pUjya gurubhagavaMtone viziSTa abhyAsa-saMzodhanA mATe khubajarurI che ane prAyaH aprApya che. abhyAsa-saMzodhanA jarUrI pustako sahelAIthI upalaLaLanI tImaja prAcIna mudrita pustakono zruta vAraso jaLavAI rahe to zubha AzayathI A thono jIrNoddhAra karela che. judA judA viSayonA viziSTa kakSAnA pustakono jIrNoddhAra pUjya gurUbhagavatInI preraNA ane AzIrvAdithI amo karI rahyA chIe. lo abhAI tathA saMzodhanA mATe vadhumAM vaghuupayoga karIne zrutabhaktinA kAryanI protsAhana ApazI. lI.zAha bAbulAla saremA joDAvALAnI vaMdanA maMdiro jIrNa thatAM AjakAlanA somapurA dvArA paNa UbhA karI zakAze...! = paNa ekAda graMtha naSTa thatA bIjA kalikAlasarvajJa ke mahopAdhyAya zrI yazovijayajI kyAMthI lAvIzuM...???