Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava -tattva - dIpikA | ' yAne jaina dharmanuM adabhuta tatvajJAna lekhaka : adhyAtmavizArada zatAvadhAnI paMDita zrI dhIrajalAla TokarazI zAha saMzodhake : pa. pU. A. zrI vijyadhama dhuraMdharasUrijI ma. pa. pU. A. zrI vijyakIticaMdrasUrijI ma. pa. pUmu, zrI yazovijayajI mahArAja prastAvanA - lekhaka : pa. pU. A. zrI vijayadhama sUrIzvarajI ma. prakAzaka : jaina sAhitya prakAzana maMdira muMbaI-9
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : narendrakumAra dhIrajalAla zAha vyavasthApaka : jaina sAhitya - prakAzana maMdira ladhAbhAI gaNapata bIlDIMga cIcabaMdara, muMbaI-8 AvRtti bIjI vi. sa. 228, sane 19ra mUlya rUpiyA ATha sarva hakka surakSita muka : kAntilAla somAlAla zAha sAdhanA prinTarI ghIkAMTAreDa : amadAvAda,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya AjathI cauda varSa pahelAM jaina sAhitya-prakAzana-maMdiranI sthApanA thaI tyAre kalpanA na hatI ke tenA dvArA jaina dharmanA kalyANakArI AcAra-vicArane prakAzamAM lAvavAnuM kAma ATalI suMdara rIte thaI zakaze ! paraMtu adhyAtmavizArada zatAvadhAnI paMDita ghI dhIrajalAla TokarazI zAhanA satata puruSArthathI tenA dvArA eka pachI eka graMthe prakaTa thavA lAgyA ane te khUba ja kapriya nIvaDyA. A graMthamAM "navataravadIpikA yAne jaina dharmanuM adbhuta tatvajJAna e graMthane paNa samAveza thAya che. saM. 2021 mAM " jIvavicAraprakAzikA yAne jaina dharmanuM prANIvijJAna e graMthanuM sarjana-prakAzana karyA pachI temaNe navatattaprakaraNa para Adhunika recaka zelie vistRta vizada vivecana lakhavA mAMDayuM ane vacce keTalAka aMtarAya AvavA chatAM te vivecana temaNe niyata samayamAM pUrNa karyuM. te pachI pa. pU. A. zrI vijayadharmadhuraMdharasurIzvarajI mahArAja, 5. pU. A. zrI vijaya kIticaMdrasUrIzvarajI mahArAja (te vakhatanA paM. zrI kIrtivijayajI gaNivarya) tathA pa. pU. sAhitya-kalAratna munirAja zrI yazovijayajI mahArAjane A vivecananuM saMzodhana karI ApavAnI vinati karatAM A traNeya mahApue khAsa samaya kADhIne tenuM sAta saMzodhana karI ApyuM. ane te pachI prastAvanAno prazna AghatAM amee dravyAnuyoganA samartha jJAtA yugadivAkara pa. pU. A. zrI vijayadhama. -surIzvarajI mahArAjane vinati karI ane temaNe kRpAvaMta thaIne A graMthanI mananIya prastAvanA lakhI ApI. tyAra bAda e vivecana
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ - navatattvadIpikA yAne jaina dharmanu adbhuta tattvajJAna ' e nAmathI prasiddha karavAmAM AvyuM. amane jaNAvatAM AnaMda thAya che ke mAtra doDhathI be varSanA gALAmAM ja e graMthanI tamAma nakala vecAI gaI ane tenI mAgaNI cAlu ja rahI, paraMtu anya prakAzanAnI yAjanA hAtha para hAvAthI tenI khIjI AvRtti taratamAM ja prakAzita karI zakayA nahi. evAmAM gata varSa tAladhvaja jaina vidyAthIgRhanA mukhya kAya kartA sadguNAnurAgI zrI dalIcaMda paraseAttama zAhanI A graMtha prakaTa karavAnI prabala, preraNA thaI ane tenI keTalIka javAbadArI peAtAnA zire laI lIdhI. tethI A bIjI AvRtti prakAzita karavAnuM zakya banyuM. te mATe ame zrI dalIcaMdabhAIne khAsa AbhAra mAnIe chIe. prathama AvRttinuM saMzAdhana karavAmAM AvyuM che, pazu temAM vizeSa sudhArA-vadhArA thayA nathI. vizeSamAM kAgaLa tathA chApakAmamAM khUba vadhArA thavAthI graMthanuM mUlya rUA. 8-00 rAkhavAmAM Avyu che, paNa tenu kada jotAM te kSatavya lekhAze. navatattvaprakaraNanuM rahasya jANavA IcchanAra sahu kAIne A graMca ghaDDA upayAgI thaze, emAM zaMkA nathI. pu. pU. mA. zrImad 1008 zrI vijyadhamasUrIzvarajI mahArAje A graMthatuM samapa`Nu svIkAyu" che, te mATe ame gauravanI lAgaNI anubhavIe chIe. AzA che ke jaina dharmanA AcAra-vicAranA pracAra karavAmAM rasa dharAvanAra mahAnubhAvA tathA sAMsthAe A graMthanA pracAramAM grAmya sAtha ane sahakAra Apaze. prAthaya
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'E: jasa sa , ka kA karI na 1 , '' ' ra . che mo : - dravyAnuyoganA parama abhyAsI, jaina zAsananA mahAna prabhAvaka, yugadivAkara pa. pU. AcAryadeva zrImad vijayadharmasUrIzvarajI mahArAja
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa t: 13484843 EXAM RESH mamamama mamamama RE 313 314000 14 RGAH 15TH HERE dravyAnuganA parama abhyAsI, navatatva, zrAvakadharma AdinA samartha vivecaka, audAyAdika anekaguNavibhUSita, zAMta, dAMta, suvihita, kriyAnurAgI, jaina zAsananA mahAna prabhAvaka, sAdharmika bhaktinA mahAna upadezaka yugadivAkara AcAryadeva zrImad 1008 zrI zrI zrI vijayadharmasUrIzvarajI mahArAjane T prAdhyamamamamamamamamama :0 PX GR1111111111111111 ; +:+: O CT apanAma. jaina dharmanuM adUbhuta tatvajJAna nAmane A graMtha savinaya sAdara samarpaNa karIne kRtArtha thAuM chuM. 1 tbt ka 1111 dhIrajalAla TokarazI zAha H TTLE ma # : : : : : 1:01 in: *
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama zAsanaprabhAvaka yugadivAkara AcAryadeva zrImadda vijyadharmasUrIzvarajI mahArAjano ke jIvana-paricaya pa. pU. AcArya zrImad vijayadharmasUrIzvarajI mahArAjane jIvana-paricaya lakhavAnI bhAvanA te ghaNA vakhatathI jAgI hatI, paNa eka yA bIjA kAraNe tema banI zakyuM nahi. Akhare e IcchA pUrNa thavAne prasa ga sAMpaDe, eTale khUba khUba AnaMda thAya che. janma ane mAtA-pitAdi teozrI vi. sa. 1960nA zrAvaNa vadi 11 nA roja saurASTranA vaDhavANa zaheramAM vIzAzrImALI jaina kuTuMbamAM janmyA. temanA pitAzrInuM nAma hIrAcada ane mAtAjInuM nAma bala hatuM. temanuM pitAnuM nAma dhanarAzinA bha-dha akSaranA AdhAre bhAIcaMda pADeluM. temane be bhAIo hatA. temAM meTAnuM nAma dhIrajalAla ane nAnAnuM nAma vrajalAla hatuM. nAnAbhAI Aje vidyamAna che. vidyAbhyAsa teozrI dharmaparAyaNa mAtAnA khoLe ucharatAM dhArmika saMskAro sArI rIte pAmyA. pAThazALAe temAM pUrti karI. gAmanI zALAe temane cAra gujarAtI sudhInuM zikSaNa ApyuM. vizeSa abhyAsa mATe teozrI amadAvAdanA zeTha cImanalAla nagInadAsa chAtrAlayamAM dAkhala thayA. buddhi tIvra ane khata ghaNuM, eTale abhyAsamAM sArI rIte AgaLa vadhyA. chAtrAlayanA gRhapati tathA zALAnA zikSake ema kahetA ke A
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ cheka AgaLa jatAM ghaNe jhaLakaze. alabatta, e te A vastu vyAvahArika zikSaNanI apekSAe kahI rahyA hatA, paNa teozrI AgaLa jatAM zraddhA, jJAna ane cAritra e traNeyamAM khUba jhaLakyA ane e rIte gRhapati tathA zikSakanI AgAhI sAcI TharI. mAtAnI preraNuM temanA mAtuzrInI IcchA evI hatI ke pitAne putra bhaNIne vyavahAramAM paDe, kamathI kharaDAya ane saMsAra vadhAre, tenA karatAM dhama- parAyaNa tyAgI jIvana jIvIne AtmakalyANa sAdhe te ghaNuM sAruM. eTale temanA taraphathI avAranavAra dIkSA levAnI preraNA maLyA karatI. bhAIcaMdabhAI pUrva bhavamAM sukRtanI kamANI karIne AvelA ane haLukamI eTale mAtAnI A preraNane barAbara jhIlI lIdhI ane aneka vrataniyamathI yukta thayA. dIkSAdAna soLa varSanI tarUNa uMmare temaNe chAtrAlaya choDI pU. gurudeva AcArya zrI vijaya mehanasUrIzvarajI mahArAjanuM zaraNa svIkAryuM. saM. 1976 nA mAha sudi 11 nA roja mahesANA najIka sAMgaNapuramAM temane dIkSAdAna karI munizrI pratApavijyajIne ziSya muni zrI dharmavijaya tarIke jAhera karavAmAM AvyA. smaraNoMdha ahIM ATalI noMdha karuM te ucita gaNAze ke huM paNa e vakhate zeTha cImanalAla nagInadAsa chAtrAlayamAM abhyAsa karatA hatA ane temanI sAthe sArI mitratA dharAvatuM hatuM. vaLI teozrI zeDe dUranA sagapaNu-saMbaMdhe mArA kAkA thatA hatA. AthI jyAre temaNe chAtrAlaya choDyuM, tyAre temane vidAya ApavA thoDe dUra sAthe gayo hate. tyAM temaNe ema jaNAvyuM ke "have huM chAtrAlathamAM pAchA pharanAra
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. mAruM jIvana kaI judA ja mAge vaheze tyAre mArI AMkhamAM jhaLajhaLiyAM AvI gayAM hatAM. Aje paNa e dasya mArA smRtipaTamAM barAbara khaDuM thAya che. jananI re....... rAjA gopIcaMdane vairAgyanA mArge vALavA mATe "jananI chare gopIcaMdanI e paMkti ulaTabhera gavAya che, paNa chabala bahenanI kAryavAhI rAjA gopIcaMdanI mAtAthI jarAye utaratI na hatI, chatAM Aja sudhI temane mATe AvI koI padyaracanA thaI nathI, e kharekhara Azcaryajanaka che. putrane vairAgyanA mArge vaLAvyA pachI ane sarvaviratine svIkAra karAvyA pachI pote paNa saM. 1980 mAM bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karI hatI ane sAdhvI zrI kuzalazrIjI tarIke saMyamanI suMdara sAdhanA karI saM. 1997 mAM zrI siddhagirinI chAyAmAM pAlItANuM mukAme samAdhipUrvaka kAladharma pAmyA hatA. zAstrAbhyAsa " jeonI pAse teozrIe cAritra grahaNa karyuM, te pU. AcArya zrI vijaya mehanasUrIzvarajI mahArAjanuM sthAna temanA samakAlIna AcAcaeNmAM prathama paMktimAM gaNAtuM hatuM. teozrI eka samatha vidvAna hovA sAthe prabhAvazALI vyAkhyAnakAra paNa hatA. teozrInA padadhara pU. munivarya zrI pratApavijayajI (hAla pU. AcAryazrI vijayapratApasUrIzvarajI) mahArAja ke jeo munizrI dharmavijayajInA dIkSAgura thAya, teo paNa akhaMDa gurukulavAsI, sArA vidvAna ane jaina zAsananI prAcIna praNAlikAnA saMrakSaka hatA. AvA pUjya purUSanI nizrA prApta thatAM munizrI dharmavijayajI AtmavikAsanA mArge jhaDapathI AgaLa vadhavA lAgyA.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuzAgra buddhi, vinayazIlatA, akhaMDa parizrama ane gurudevanI satata kALajI vagere kAraNe vyAkaraNa-kAvya-meSa-sAhitya-nyAya vagere viSayo uparAMta prakaraNe, Aga ItyAdi aneka granthane suMdara abhyAsa mukhyatayA teozrIe emanA dAdA gurajI pAse ja karyo. bAda pU. zAsanasamrAnA padAlaMkAra siddhAntavAcaspati pU. udayasUrIzvarajI mahArAja ane AgoddhAraka pU. AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjano samAgama thatAM teozrI pAse bahatkalpabhASya, vizeSAvazyaka mahAbhASya, tattvArtha paMcamAdhyAya vagere uccatara zAstronA abhyAsane vega maLavAthI teozrInA jJAnamAM suMdara vikAsa thayo. amadAvAdamAM 6 mAIla jeTale vihAra karI roja abhyAsa mATe pU. sAgarajI mahArAja pAse jatA AvatA hatA. zAstrAbhyAsanI AvI apUrva tamannAne lIdhe ja teozrI karmagrantha, karmaprakRti, paMcasaMgraha jevA karmazAstronA viSayamAM niSNAta banyA ane zramaNa samudAyamAM temanI gaNanA dravyAnuyoganA sArA vidvAna tarIke thavA lAgI. padaprApti munizrI dharmavijyajIne grahaNa ane AsevanA e baMne prakAranI zikSAmAM AgaLa vadhelA joI pU. A. zrI vijayamahanasUrIzvarajI mahArAje pAlItANAmAM saM. 199ramAM gohananI kriyA pUrvaka gaNuMpaMnyAsapadathI vibhUSita karyo ane saM. 2002mAM zAsanasamrA 5pU. AcArya zrImad vijayanemisUrIzvarajI mahArAje amadAvAdamAM temane hajAranI mAnavamedanInI hAjarImAM upAdhyAyapadavI arpaNa karI. tyArabAda vi. saM. 2006nI sAlamAM muMbaInA cirasmaraNIya cAturmAsa prasaMge bhAyakhalAmAM upadhAna-tapanI mAlAropaNane maMgala avasara upasthita thatAM muMbaInA zrI saMghanI vinaMtithI pU. A zrI vijayapratApasarIzvarajI mahArAje saM. 2007nA poSa vadi 5nA divase teozrIne AcAryapade ArUDha karyo.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya-padArpaNanA prasaMge te ghaNIvAra ghaNAM sthaLe ujavAyA haze, paraMtu A AcArya-padArpaNanA prasaMge je ullAsa ane lagabhaga pacAsa hajAra jeTalI vizALa mAnavamedanI sAthe muMbaIne pratyeka : AgevAnanI hAjarInuM dazya jeNe jeNe nihALyuM che, te te mahAnubhAvo Aje paNa te avasarane yAda karIne anumodanA kare che. Avo. AcArya padavIne samAroha jaina ItihAsamAM pahele ja hatuM. A prasaMga pachI teo AcArya zrI vijyadharmasUrijI tarIke khyAti. pAmyA ane Aje te A nAma ati jokapriya banI hajAralAkha heThee caDI gayuM che. cAturmAsanI pravRtti teozrI jyAM jyAM cAturmAsa kare che, tyAM dravyAnuga garbhita jinavANIne ghedha varasAve che. jenA pariNAme chaThuM-aThThama tapa, sAmudAyika ekAsaNunI ArAdhanA, vardhamAna tapanA pAyA, mAsakSamaNa, siddhitapa vagere aneka nAnI moTI tapazcaryAo moTA pramANamAM thAya che ane tenI ujavaNImAM mahatsavo, temaja zAMtisnAtra, aSTottarI snAtra, siddhacakrapUjana, RSimaMDalapUjana, arihaMtamahApUjana vagere anuSThAne bhavya rIte jAya che. tene lAbha hajAre AtmAo le che. vizeSamAM paryuSaNa parvanI tapasyA karanAra hajAra-paMdarase mahA . nubhAvonuM sAmudAyika bahumAna karavAnA bhavya samAraMbha paNa teozrInI nizrAmAM aneka vAra yojAyelA che ane te zAsananI prabhAvanA. karanAra nIvaDyA che. ahI eTalI spaSTatA Avazyaka che ke sAmAnya rIte teozrInAM : vyAkhyAne tatvathI bharapUra hoya che, paraMtu bhagavatI sUtranI vAcanA . zarU thAya to temanI pravacanazakti soLe kaLAe khIle che. temAMnA .
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ R eka eka padAthate te khUba spaSTatAthI samajAve che ane temAM hetu-dRSTAntayukti AdinA saphalatA pUrvaka upayoga kare che. 'bhagavatIsUtranAM pravacanA' nAmanA teozrInAM vyAkhyAnAnA prakaTa thayelA daLadAra graMtha A vAtanI sAkSI pUre che. A te pahele bhAga che, jenI e AvRtti thavA chatAM mAMga cAlu che ane bIjA bhAgA pragaTa karavA mATe teozrIne dhaNI vinati thAya che. upadhAna tapanI ArAdhanA cAturmAMsamAM teozrIe dIdhelI dezanAthI kAI ne kAI bhAgya- zALAne mahAma galakArI upadhAnatapa karAvavAnI bhAvanA thaI Ave che. e rIte chellAM varSomAM teozrInI nizrAmAM hajArA-lAkhA rUpIyAnA khace 19 vAra upadhAnatapanI ArAdhanA thaI che, temAM daza-mAra lAkha jeTalI devadravyanI upaja, sAta-ATha lAkha jeTalI sAte kSetranI sAmAnya upaja thaI che tathA aneka bhavyAtmAe kalyANumArge AgaLa vadhyA che. A vakhate je khAlI khelAya che, te sAmAnya manuSyanI kalpanAthI bahAra hoya che. dAkhalA tarIke sa. 2007 nI sAlamAM zrI gADIjI daherAsaradvArA temanI nizrAmAM bhAyakhalA khAte upadhAna tapanI ArAdhanA thaI, tyAre mALanI khAlI rUA. 1 lAkha ne 8 hajAra thaI hatI ane sAmika krUDa za. 27000 nuM thayuM hatuM. jemAM 6pa0 strI-puruSa ArAdhanAmAM joDAyA hatA. muMbaImAM sattara varSa bAda thayela A ArAdhanAe eka aneAkhu vAtAvaraNa UbhuM karyuM hatuM. te ja rIte sa. 2015mAM kATa-upAzrayavatI bhAyakhalAmAM upadhAna * tapanI ArAdhanA thaI, tyAre mALanI eTalI phA. 1 lAkha te 15 hajAra - thaI, temaja dhATApara ane merIvalImAM kramazaH za lAkha ane lAkha rUA.nI khAlI thaI hatI ane sArmika phreMDa Adi za. 15000
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAM thayAM hatAM. aneka upadhAnatapa prasage thaelI mAtra sAdhamikanI 'TIpane kula AMkaDe traNeka lAkhathI ochA nahI hoya, ane vyakti - gata rIte ghaNuM ghaNuM vividha rIte sahAya apAtI rahe che, te judI. A rakamadvArA supAtra kSetrane ghaNu piSaNa maLe che, eTale tene upAya gaNI dhArmika varga AvA prasaMgamAM ghaNe rasa le che , ujamaNuM teozrInI preraNAthI ujamaNAM paNa ghaNAM thayAM che ane te . navIna bhAta pADanAra nIvaDyAM che. khAsa karIne upadhAnAdi prasagee sAmudAyika ujamaNunI paddhati teozrIe chellAM 10-12 varSothI dAkhala . karelI che. je sarvatra anukaraNIya banI che. saM. 2016 nI sAlamAM. pU. AcAryazrI nA pitAnA varasItapanA pAraNA prasage vAlakezvaramAM 51 cheDanuM ujamaNuM ane sa. 2017nI sAlamAM 77 cheDanu ujamaNuM, zrI geDIpArzvanAtha sArdhazatAbdI mahotsava prasaMge . 108 cheDanuM ujamaNuM te jaina samAja kadIye nahi bhUle zAMtAkrujhamA 55 choDanuM ujamaNu thayuM hatuM. A uparAMta dareka upadhAnaprasage - 25 thI 45 cheDanAM ujamaNuM thatAM rahyAM che. Aja sudhImAM teozrInI preraNAthI bharAvAyelA cadaravA-pu ThiyA tathA cheDenI saMkhyA lagabhaga hajAranA AMkaDA sudhI pahoMcI che. vAlakezvaranA ujamaNunA dazane te vakhatanA mahArASTranA mukhya ? pradhAna zrIyazavaMtarAva cauhANa AvyA hatA. dhArmika mahotsava. teozrInI preraNAthI vividha prakAranA utsavo thatA rahe che ane . pratiSThA-a janazalAkA matsave paNa ghaNuM zAnadAra ujavAya che.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 - sa. 2018nA prAraMbhamAM pU. munizrI yazovijayajI mahArAjanI preraNAthI zrI vizvazAMti ne AgadhanA savanI je bhavya ujavaNI thaI te apUrva zakinI ane avismarAkhI hatI. tene Aje pabu leke ghaNA AdarapUrvaka yAda kare che. pUjya AcAryazrInA saMpUrNa sAtha ane sahakArathI e ujavaNI zakaya banI hatI ane te khUba ja dIpI uThI hatI teozrI dALa rAjAnA mahemA prasaMgane anusaratI vizesacAlita bhAvavAhI nAnuM ane gaLI-racanAonuM ajama AkarSaNa hoya che, tethI ja sAmAnya jajanA nI saMkhyAmAM tene darzana karavA umaTe che. vaLI rAta, mukhya pradhAna vagere adhikArI varga paNa temAM hAjarI ApI, na karI, jena zAsananI praza sA karI jAya evuM anekavAra banyu che. paratuM A malmanuM sauthI vadhu mahatva che e paNa che ke A prasaMge AcAryazrInI preraNAthI madhyama vargane sAdharmika bhAIonI bhakina, anukapAkSetra ane dhArmika zikSaNa vagere mATenI khAsa kAryavAhI thAya che. dhArmika zikSaNa dhArmika zikSaNanA pracAra mATe paNa teothI ghaNuM lakSa Ape che. muMbaI jaina dhArmika zikSaNasanA ghaNAM samelane teozrInI nithAmAja zobhA che vaLI vArSika InAmI samelana bahudhA teozrIne ke teozrInA parivAranI nizrAmAja thatA hoya che. sa. 2018 mA dhArmika ucca abhyAsa tathA sakta-prAkRta jJAnanI vRddhi arthe geDIchamAM jagadaguru zrI hIrasUrIzvarajI saMskRta-prAkRta pAThazALA sthapAI. te teozrInI zubha preraNAnuM pariNAma che. teo- zrInA sadupadezathI mubaI zahera ane parAmAM aneka pAThazALAo
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthapAI che tathA zikSa--zikSikAone avAra-navAra sAruM Arthika priotsAhana maLyuM che. sAdharmika bhakti sAdharmika-bhakti mATe teozrInI lAgaNuM UMDI che. Aja sudhImAM temanA hAthe sAdharmika-bhakti nimite nAnAM meTAM anekAneka phaDa thayAM che ane te badhAne tarata sadupayoga karI nAkhavAmAM Avyo che. sa. 2018 mAM teozrInI preraNAthI zrI goDIjI jaina upAzrayamAM zrI jaina sAdhamika sevAsaMghanI sthApanA thaI ke je Aje pratimAsa rU. 5000 uparAMta rakama khacI 225 uparAMta kuTuMbonI bhakti karI rahela che. A saMsthAe AjasudhImAM rU. 6 thI 7 lAkha sAdhamikabhaktimAM vAparyA che. A saMsthA kAyamI bane te mATe teozrI kaI sagIna yojanA amalamAM lAvavAnI tAlAvelI sevI rahyA che sAdhamika ke anukapApAtra aneka bhAIo-bahene teo avAranavAra madada karAvatA ja rahe che. jainadharmazALA-bhejanazALA-jaina kalInIka - muMbaI jevA zaheramAM jainene utaravA mATe dharmazALA jevuM kaI sAdhana nahi, e vAta temane khUbakhUba khUcatI, tethI AcArya pabrApti pachInA prathama pravacanamAM teno ullekha karela ane tyArabAda sa. ra016 thI satata puruSArtha karatAM AjasudhImAM Azare rUA. 15 lAkhanuM phaDa jaina dharmazALA-jaina bhojanAlaya-jaina kalInIka mATe thayu. sahara samiti dvArA bhUlezvaralAlabAga upAzrayanI samIpamAM jaina dharmazALA, bhojanAlaya ane jaina kalInIka suMdara rIte cAlI rahyA che. ane tene lAbha jarUravALA jaina bhAI-bahene maLI rahyo che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ niramAla dhaze bIla gAmIta jinamaMdiranirmANa jinabhaktinuM mukhya sthAna jinamaMdira che. tenA nirmANa mATe teozrIne khyAla ghaNe UMce che. ghATakopara najIka cemburamAM teozrInA upadeza ane mArgadarzanathI zrI RSabhadeva bhagavAnanA maMdiranuM je bhavya nirmANa thayuM, te enI pratIti karAve che. prAcIna zailInuM sthApatya dharAvanAra AvA vizAla gabhaugAravALuM maMdira mubaI ane tenA parAvibhAgamAM A pahelavaheluM ja che, te Aje muMbaInuM madhyavatI tIrtha banI gayu che ane bhavya mUti tathA bhavya vAtAvaraNa dvArA darzana karanArAone parama zAMti Ape che. tyAM dara ravivAre te meLA" jevo dekhAva thAya che. ahI upAzraya, jaina dharmazALA, jaina pAzALA, Aya bilakhAtuM, jaina bhojanazALA, seneTeriyama vagere yojanA paNa thayelI che. cemburamAM atyAra sudhImAM A tIrthanA vikAsamAM aMdAje rUA. 11 lAkhane savyaya thayela che. tyAM varasamAM ochAmAM ochA 15 divasa te pUjA ane sAdharmikabhaktinA kAryakrama yojAya che. janatAnA hRdayamAM teNe kevuM sthAna prApta karyuM che? tene A suMdara dAkhala che. teozrInA upadezathI ahIM cAra vAra ajana zalAkA-pratiSThA mahotsava ujavAyA che. A sivAya vAlakezvaramAM teozrInI nizrAmAM zrI sIma dhara svAmIjI Adi temaja zrI padmAvatIjI, sarasvatIjI, lakSmIjI AdinI ajoDa ane bhavya mUrtinI A janazalAkA tathA pratiSThA thavA pAmela che. te sAthe tyAM AyaMbila khAtA, sAdhAraNu khAtA ane. upAzraya phaMDane paNa teozrI taraphathI vega maLatAM rU. be lAkha jeTalI rakama phaMDamAM thavA pAmI che.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 teozrInA upadezathI ghATakoparanA saMdhANI esTeTamAM rU. pAMca lAkhanA kharce daherAsara-upAzraya taiyAra thayelA che ane pratiSThA prasage A janazalAkA-mahotsava paNa ati bhavyatAthI ujavAyela che. temaja lAkhanI upaja thaI che. ghATakepara navaracha krosa lenamA teozrInA sadupadezathI bIje bhAgye ja jovA male e jAtanu cAra mALanuM bhavya jinamaMdira nirmANa thayuM, temAM rU. 15 lAkhane savyaya thavAnI dhAraNA che. ajanazalAkA-pratiSThA prasaMge 6 lAkhanI upaja thaI hatI. A derAsara mATe pUjyazrInA upadezathI lagabhaga 3 lAkhane phALe thavA pAmyuM hatuM. te sivAya tyAnA upAzraya mATe paNa teozrInA upadezathI hajAra rUpiyAnuM phaDa thayela che. A uparAMta chellA varSomAM teozrInI preraNAthI bhAMpa, DabIvalI, berIvalI, adherI, pUnA, beraDI, atalavADA, umaragAma, acchArI, vAsada, phaNasA, saphAlA, kAraNa vagere aneka sthaLoe daherAsara tathA upAzraye taiyAra thayA che ane vAMdarA, kAMdIvalI, dahIsara, golavaDa vagere sthaLee zikharabadhI nUtana maMdira baMdhAI rahyAM che. hamaNuM mAhImamAM purAtana maMdirane jINI dvArA karavAnuM teo zrInA upadezanI nakkI thayuM ane be divasamAM teozrInI prabaLa preraNAthI sthAnika saghanI udAratAthI be lAkha rU. nuM phaDa thavA pAmyuM. teozrInI janmabhUmi saurASTra-vaDhavANa zaheramAM taiyAra thayeluM suMdara maMdira paNa teozrInA upadeza ane prayAsanuM pariNAma che. DabhoI jena dharmazALA mATe rU. 25 hajAranuM ane vaDodarA kAThIpaLa upAzraya mATe rUA. deDha lAkhanuM phaMDa teozrInA upadezathI tarata ja thavA pAmyuM hatuM. ,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMbaI ke parAnA jaina saMghane jaina maMdira banAvavuM hoya te te pU. AcAryazrIne sAtha meLavavA prathama prayAsa kare che ane pU. AcAryazrI temanI badhI vAta zAMtithI sAMbhaLe che, temAM rahelI muke lIo dUra karI Ape che ane jinamadiranA nirmANanuM kAma sarala karI Ape che. pATI, dAdara, majhagAma, loara parela, vikrolI, khAra, malADa-velANI esTeTa, kula, vAkelA vagere ghaNAM sthaLoe gRhajinama dire teozrInA sadupadezathI thayela che. tenA pratiSThA prasaMge hajAra-lAkha rUpiyAnI Avaka thayelI che. upadezamAM viziSTa labdhi teozrInA upadezamAM evI kaI viziSTa labdhi che ke jethI jinamadira, upAzraya vagere sAteya supAtra kSetro mATe jaina sa lAkhe rUpiyAnI rakama hasatAM mukhaDe kADhI Ape che. zAsananA koI kArya mATe teozrI upadeza Ape che ke janatA taraphathI pasAno varasAda varasavA lAge che teozrI jyAM jyAM cAturmAsa athe birAjamAna thAya che, tyAM tyAM jenI UNapa hoya tene pUrI karavA mATe prathama lakSya Ape che. e ja rIte teozrIe saM. 2006, 2017 ane 2023 nI sAlamAM geDIjImAM cAturmAsa kathI, tyAre goDIjI jaina upAzrayanA phaDa mATe upadeza Apyo ane e traNa mAsAmA thaIne kula rUA. 7mA lAkhanuM phaDa thayuM. uparAMta jJAna khAtAmA ane sAdhAraNa khAtAmAM paNa ghaNuM sArI rakama prApta thaI hatI. sa. 2018 nI sAlanA comAsAmAM ghATake paranA tapagacchanA nUtana jinamadiranI jagA mATe rU. 1,25000 nuM sAdhAraNa phaka ane tyAM thanAra nUtana maMdiramAM mUla nAyakajIna rUA. 1,11,111ne caDhAva vagere prasage teozrInI upadezalabdhinAM sImAcihno che,
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 19 teozrInI eka khAsiyata che ke jyA cAmAsuM karavuM, tyAM zrI sudhanAM adhUrAM rahelAM kAryoM pUrA karI ApavA mATe prathama lakSya ApavuM. e rIte teozrI e kAte mukhya banAvI potAnA kAne gauNu rAkhe che, e temanI mahAnubhAvatAne AbhArI che. sAhitya-nirmANa ane pracAra jaina sAhityanAM nirmANa ane prakAzanane paNa teozrI taraphathI sAru uttejana maLatuM rahyuM che. uparAMta teozrInI preraNAthI zrI mukti-kamala-jaina mohanamALA tathA zrI yAbhAratI jaina prakAzana-- samiti suMdara dhArmi ka prakAzana karI rahela che. teozrIe navatatva-prakaraNa upara saMskRta bhASAmAM sumaMgalA TIkAnu sarjana karyu che. temaja laghukSetrasamAsa, pacama ( zataka) kagrantha, patri zikAcatuprakaraNa, praznottara mehatamAlA, zrAddhaprati kramaNusUtra arthAt va hidusUtrane savistara anuvAda, bhagavAna mahAvIranA 1thI 26 bhavatu viziSTha vivecana vagere nAnA moTA aneka graMthanu Alekhana-sa pAdana karI potAnI prauDha vidvattAnA paricaya ApelA che. e uparAMta jaina patromAM paNa teozrInA lakhAtA preraNAtmaka lekhA janatA rasapUrvaka vAce che. ziSyasamudAya teozrIne ziSyasamudAya vizALa che. temAM zAstranA abhyAsI, vakratA, kalApremI, zatAvadhAnI, tapasvI, kriyAniSTha vagere sarva prakAza joI zakAya che. guru AjJAne zizadhAya karI te pazu zAsana prabhAvanAnAM uttama kAryo karI rahela che. jemAM sAhitya-lA--ratna "munizrI yazeAvijayajI tathA zatAvadhAnI pravata muni zrI jayAnaMda vijayajI gaNi AdinI mukhyatA che.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 sacamasAdhanA ane sudhAka teozrI saMyamanI sAdhanA sAthe potAnI dainika AvazyakriyAomAM satata upayAgavata rahe che. te sAthe tapazcaryAMnA maMgala ceAgane paNa apanAvanArA che. jJAnapaMcamI, navapadajInI oLI, poSa zamI ane varasItapa jevI dIdha tapazcaryAMnI paNa teozrIe ArAdhanA karela che. vyAkhyAnavANI ane pAna-pAThenanI pravRtti divasa ane. rAte niyamita cAlu hoya che. te uparAMta jaina sadhanA utkRSa` mATe teo zrI je bhagIratha puruSAtha kare che, te joIne huM mugdha thayA chu. AvA eka samartha mahApuruSane prastuta graMtha samarpaNu karavAnI taka maLI, te mATe huM kRtAtA anubhavuM chu. * dhIrajalAla TI. zAha.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukrama 37 55 prastAvanA pa. pU A. zrI vijayadharma sarijI ma. prAkathana 5. zrI dhIrajalAla TokarazI zAha 1 jaina dharmanI prAcInatA ane mauliktA 2 jaina dharma parama Astika che. 3 tatvajJAnanI mahattA 4 tatvajJAnanI prApti kene thAya ? 5 tavasa vedana ka navatatva ane vizALa sAhitya 8 prastuta graMthanirmANa nava-tatva-dIpikA prakaraNa viSaya paheluM navatatvanAM nAme tathA bheda bIjuM jIvatatva trIjuM ajIvatatva cothu paddhavya ane vizeSa vicAraNA pAMcamuM karmavAda chaThuM puNyatattva sAtamu pApatatva pRSThasaMkhyA 28 93 15ra 163 11 205
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amu Azravatattva navamuM saMvaratattva muni rAtattva agiyAramu dhatattva bAramu mADhakSatattva teramuM samyakatva caudamu siddhanA bhedo 22 228 248 305: 342 364 402. 423-32.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RSabhadevasvAmine namo namaH salalabdhinidhAna zrIgotamagadharAya namaH prastAvanA AtmA anAdi che. AtmAnA saMsAranA kAraNarUpa kA saMyoga paNa anAdi che.-" jainazAsanamAM janma pAmela mahAnubhAva AtmAne A vAta gaLathuthImAM maLela hoya che ane e kAraNe ja jainazAsanamAM janma prApta karanAra AtmAne puNyAnubaMdhi puNyAya mAnavAmAM Ave che. << anaMtakALa daramiyAna AtmamedhanA abhAva A jIve anaMtakALa avyavahAramAM pasAra karyAM, e daramiyAna AhArAdi cAreya sattAonA poSaNa mATe A jIvamAM avyakatapaNe ceAga ane upayoga avazya vidyamAna hatA, paraMtu AtmatattvanA kheAdhane e anaMtakALa daramiyAna sava thA abhAva hatA. kALanA paripAka thavAthI A jIva avyavahAramAMthI vyavahAramAM Avyo; khAdara pRthvI, pANI, agni, vAyu ane pratyeka vanaspatinA bhavAmAM asaMkhya utsarpiNI, avasarpiNI paryaMta A jIve janma-maraNanI para parA cAlu rAkhI, ane pratyeka janmamAM zarIra-IndriyAnA poSaNa tathA paripAlana mATe AhAra vagere cAreya sa MjJAone aviratapaNe cAlu rAkhI, paNa Atma- tattvanA edhanI khAmInA kAraNe A jIvanA yoga-upayoga, kabaMdhana ane saMsAranI vRddhinA kAraNarUpe ja pariNamyA. saMsAra cAlu ne cAlu e ja pramANe eIndriya, teIndriya, caurindriya, yAvat nAraka, tiya Mca, manuSya ane devAnA bhavamAM yathAsaMbhava sa MkhyAtA--asa khyAtA kALa A jIve vyatIta karyAM, ane te pratyeka bhavamAM zarIra, IndriyA, svajana, kuTuMba, dhana-dolata vagere acetana padArthonA saMrakSaNa-sa MvardhanamAM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ja mana-vANI-kAyA vagere yogAnA ane jJAneApayeAga-darzanapayoga vyApAra cAlu rahyo, paraMtu abhavyapaNAnA kAraNe athavA bhavyatvadazAnA paripAka na thavAnA kAraNe A jIvane AtmatattvanuM je rIte bhAna thavu joIe, te rIte bhAna na thayuM. pariNAme A jIvatA saMsAra cAlu te cAlu ja rahyo. duHkhasvarUpa, duHkhalaka ane duHkhanI paraparAvALA sasAra A jIva dravyapuNyanA kAraNe eka vAra nahi, kiMtu aneka vAra nava traiveyakamAM bhUtakAla daramiyAna utpanna thayA. A jIve jayAM daze ya prakAranA kalpavRkSAnuM astitva heAya evA yugalika kSetramAM athavA yugalika kALamAM janma dhAraNa karyAM. vaRSabhanArAca saMdhayaNa, samacatura saMsthAna, traNa gAu UMcu zarIra, traNa pakSApamanuM AyuSya ane daza prakAranA kalpavRkSajanya harakeAI prakAranI bhogapabhAganI sAmagrI maLavA chatAM AtmamedhanI khAmInA kAraNe A jIvane savar ane sakAmanAnA lAbha na maLyA. A jIve tetrIza tetrIza sAgaropama paMta aneka vAra narakagatinI bhayaMkaramAM bhayaMkara kSetraja vedanA, anyonyakRta vedanA ane paramAdhAmikRta vedanAno anubhava karyo, ema chatAM AtmalakSya na hovAnA kAraNe A jIva karmathI haLavA na thayA. Aja sudhInA anantAnanta kALa daramiyAna A jIvane bIjuM badhuM maLyu, paNa AtmabedhanuM sAdhana na maLyu, A jIve anaMtakALa daramiyAna bIjI badhI bAbato jANI, paNa AtmAne na jANyuM. A jIve anaMtakALa daramiyAna acetana evA pudagaleAne bhegA karavAmAM ane AyuSya pUrNa ye e pudgalAne mUkIne ravAnA thavAmAM DahApaNa mAnya paNa potAnA AtmA mATe dhyAna na ApyuM. A kAraNe ja duHkhasvarUpa, du:khalaka ane duHkhanI paraMparAvALA sasAra A jIva mATe kAyama te kAyama rahyo.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 25 je ekane jANe, te sarvene jANe. A jIvane duHkhamaya saMsAramAMthI mukta karavAnI sAcI abhilASA hiya te sarva prathama Atmatatvane je rIte jANavuM-mAnavuM joIe, te rIte jANavA-mAnavAnI khUba ja jarUra che. akhila vizvanI sarva bAbate A jIvane jANavAmAM Ave, paNa eka AtmAne na jANe te te jANapaNuM jANapaNuM nathI, paNa ghora ajJAna che. jyAre duniyAnI bIjI bAbatonuM jJAna alpa pramANamAM hoya, paraMtu eka AtmatatvanuM cacita jANapaNuM je A jIvane prApta thaI jAya, to te jANapaNuM samyajJAna che. "je pagAra re jaM jJAkhazrI jinAgamanA A sUtrane bhAva upara jaNAvevA bhAva sAthe ghaTAvIe te barAbara saMgata thAya che. zrI tIrthaMkara prathama dharmadezanA prasaMge Atmatatvane ja bodha Ape che, ananta upakArI zrI tIrthakarade ghAtikane kSaya karavApUrvaka jyAre kevalajJAna-kevaladarzana prApta kare che ane IndrAdidevoe racelA samavasaraNamAM birAjamAna thaI bAraparSadA madhye prathama dharmadezanA Ape che, tyAre " thi je gayA vaphA" vagere vacane dvArA sarvaprathama AtmAnA astitvanuM ane sAthe sAthe e AtmAnA zuddha svarUpanuM pratipAdana kare che. A pratipAdanamAM jIva-ajIva, puNya-pApa, Azrava-saMvara, nirjarA baMdha ane mokSa, e naveya tane garbhita rIte samAveza thaI jAya che. navata e ja jainadarzana sApekSabhAve vicAravAmAM Ave te jainadarzana e navata che, navata e jainadarzana che. samagra dvAdazAMgI hoya athavA dvAdazAMgInA bAramA daSTivAda aMganA eka vibhAga rUpe caudapUrva hoya, paraMtu
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ navata e samagra zrata samudranuM navanIta che. A navatamAM simyagAna che, nave ya tane aMtaraMga daSTie vAstavika zraddhApariNAma e samagra darzana che ane e naveya tane heya, reya ane upAdeyarUpe baMdha thayA bAda heya tane tyAga ane upAya tane Adara, e samyapha cAritra che. cauda bhedo paikI eka paNa bheda kharI rIte AtmAne potAno nathI. navataramAM prathama Avatatva ane tenA cauda bheda e AtmAnuM zuddha svarUpa nathI, paraMtu karmanA udayajanya AtmAnu azuddha svarUpa che. sAcI rIte vicArIe te AtmA ekendriya paNa nathI, paMcendriya paNa nathI, paraMtu aniSkriya che. AtmA sUkSma paNa nathI, temaja bAdara paNa nathI. sUkSmapaNuM tema ja bAdarapaNuM e te zarIranI apekSAe che, jyAre pote te azarIrI che. AtmA pathI te paNa nathI ane aparyApta paNa nathI. paryAptapaNu e te dehadhArI AtmAne dehamAM rahIne jIvana jIvavA mATenI jIvanazaktio sAthe saMbaMdha dharAvanAra che, paNa jyAM AtmA pitAnA zuddhasvarUpanI apekSAe ahI-azarIrI hoya, pachI e AtmAne jIvanazaktionuM zuM prayojana hoya! AtmA svayaM saMjJa paNa nathI, temaja asatti paNa nathI. saMsiasa zipane saMbadha manebalanI sAthe che. paraMtu AtmAnA asalI svarUpamAM lekAlekanA vaikAlika sabhA jANavA jevAnuM sAmarthya heya, pachI e AtmAne manebala temaja sariasaripaNAnI sAthe zuM saMbaMdha hoya? AtmA e puruSa ane buddhi e AtmAnI patnI navatAnA abhyAsa prasage phakta jIvatatvanA cauda bheda vagere Abate jANIne ja saMtoSa mAnavAnI jarUra nathI. paraMtu AtmA svayaM anaMtajJAnadaguNathI saMpanna hovAM chatAM anAdikALathI.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 azuddha kema che ? ane cauda bhedo athavA ceArAzI lAkha jIvAyeAnimAM. A jIvanA janma maraNunI paraMparA zA mATe cAle ? e khAkhatanA . sukSma buddhithI parAma karavA dhaNA jarUrI che. anAdikALathI khaMdha, udaya ane sattA e traNeyanI apekSAe dhruvatAraka samAna acala rahelA mithyAtvamAhanIya nAmanA kama~yathI caitanyasvarUpa AtmAe pAtAnA cetana sAme joyuM nathI ane jovAnI IcchA paNa pragaTela nathI. e mithyAtvanA yathI A AtmAnI zuddhinuM joDANu sadAkALa acetana evA jaDa padArthI sAthe ja rahyuM che. amuka apekSAe kahIe tA o jIva kivA AtmAnI buddhi vyabhicAriNI banI gaI che. AtmA e puruSa che, buddhi e AtmAnI patnI che. patnI jo pativratA hoya tA game te kAryamAM pote joDAyela hAvA chatAM enuM dhyAna kSaNe kSaNe potAnA patinA kSemakuzala mATe ja hoya che, jyAre vyabhicAriNI kulaTA strInuM dhyAna nira tara patinA ahita mATeja hoya che. anatanA mallu evA AtmA Aje pAmara nI gaye che. samyagdaSTi temaja dezavirata-savirata vagere AtmAnI . cetanA kivA buddhi pativratA bALA samAna che e samyagdaSTi vagere mahAnubhAvA sa yeAgavazAta game te pravRttimA joDAyelA hAya, chatAM potAnA AtmadevanA kSemakuzala sa kha dhI lakSya teonA haiyAmA sadAya jAgrata hoya che. jyAre mithyAdaSTi AtmA paramAtmAnA madiramAM athavA khIjA kAI dharmasthAnamAM vatatA hoya, chatAM emanI muddhinu joDANu prAya: acetana temaja vinazvara evA jaDa padArthonI prApti sAthe ja vatuM hoya che. ane A kAraNe ja anantanA prabhu evA. ApaNA AtmA vamAnamAM pAmara khanI gayA che AtmAmAM vartatI jaDatA e ja ajIvatattva kSaNe kSaNe navAM navAM pudgalA grahaNa karavA (arthAt kama AMdhavA ), baMdhAyelAM kanAM mULA bhAgavavA ane e kaLA bhAga- -
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ "vavA mATe cAra gati, jIvanA cauda bhedo athavA corAzI lAkha jIvA"enimAM paribhramaNa karavuM, e AtmAne bhUla svabhAva ja nathI, AtmA - caitanyasvarUpa che ane nira jana-nirAkAra arthAta amUrti che. amUrta - e AtmA bhUta evA pudagalene kema grahaNa kare? ema chatAM pratisamaya kamegya vagere pudagalenuM grahaNa cAlu che, te AtmAmAM vartatI jatAnA kAraNe ja cAlu che ane e jaDatA e ja avatatva che. jema jema mehijanya jaDatA ghaTatI jAya, tema tema karyagrahaNa ochuM thatuM jAya, eka AtmA jyAre mithyAdaSTipaNAmAM vatate heya, sAthe sAthe kaSAyenI tIvratA hoya, te avasare te AtmA 117 kama prakRtieno baMdha karI zake che ane trIza koDakaDI, vIza kaDAkoDI yAvata " sittera keDIkeDI sAgaropamapramANa karmano sthitibadha thavAnI paNa te AtmAmAM zakyatA che. enuM mukhya kAraNa vicAravAmAM Ave te te avasare te AtmAnI bahirAtmadazA (jaDatA)nuM atyaMta jera hoya che. e ja AtmA bhavya heya ane jyAre samagra darzana prApta kare, tyAre 77 karmaprakRtione baMdha kare ane sthitimAM dha eka kaDADI sAgarepamathI paNa ocho hoya. tenuM vAstavika kAraNa teTalA pramANamAM jaDatA ghaTI che. ema karatAM karatAM AtmA jyAre dezamAM guNasthAnake pahece che, tyAre pratibadha sthitimAM dha vagerenuM pramANa atyaMta alpa thaI jAya che, kAraNa ke have eka sUkSma lebha sivAya bIjI koI mohanI prakRtine udaya nathI. AtmamaMdiramAM caitanyaprabhu prakaTa thavAnI have taiyArI che. A badhI bAbate samajavA mATe - ajIvatatvane samajavAnI ghaNI jarUra che. kathIrano sAga jema kaMcananI kiMmata ghaTADe, pANIne sAga jema dUdhanAM mUlyo kana ochA kare, ema AjIvatavane arthAta jaha evA karma * vagere pugalone AtmAnI sAthe anya pravezarUpa eka
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 eka sacAga anaMtanA svAmI evA AtmAne phuTI badAmathI paNa halakI koTimAM mUkI de, puNyatattvanuM prayojana 1 kamacetanAnA kAraNe AtmA anaMta kALathI pAmara banyA, paNa have pAmaramAMthI prabhu khanavA mATe je tattva bAhya dRSTie paNa madadagAra thAya athavA chevaTe AtmAne adhAtimAM paDatA jarUra aTakAve, tevuM je kAI tattva tenuM nAma puchyatattva. mAnavajanma Aya kSetra, uttama. kula, nIrogI zarIra, dhanadolata vagere sAmagrI maLe eTalA mAtrathI puNyAya mAnavA, e ajJAna dazA che. paratu e sAmagrI AtmakalyAjImAM sahAyaka thAya tA ja sAcA puNyAya gaNAya che. muktibhAge jatA musAphara mATe vaLAviyAnI upamA puNyatattvata je ApavAmAM Avela che, te A apekSAe ja apAyela che ane e kAraNe ja trIjA . nakharamAM puNyatattvanuM sthAna che. ceAthA nakhamAM pApatattva A jIvane saMsAramAM TakAvI rAkhanAra ane khArthe abhyaMtara ubhaya ... prakAre duHkha ApanAra je kAI tattva, te pApatattva che. mAnavajIvana maLyA khAda AzAtanAnA uddayathI zarIramAM khImArI Ave, paNa te . avasare sanat kumAra munivaranI mAphaka bhAvarAganuM nivAraNa karavAnA athavA vipAkavicaya dharmadhyAnanA satata pariNAma cAle ane AtmA Ata dhyAnane paravaza na thAya, te te khImArI pAghya tarIke gaNuvAmAM AvatI nathI, kiMtu krama nirAtuM sAdhana mAnavAmAM Ave che. puNyapApanI cabhagImAM puNyAnukha Si pApanI vyAkhyA samajavAmAM Ave to A bhAkhata kharAkhara sagata thAya che. je kAI AtmAne pAmaramAMthI. prabhu thavAnI sAcI bhAvanA hAya, te mahAnubhAve A pApatattvamAMthI. khacavuM joI e, e kAraNe puNyatattva pachI cAcA nakharamAM pApatattvanuM sthAna che.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 AzravatavanuM rahasya puNya tathA pApa athavA zubha-azubha ubhaya prakAranA karmabaMdhanA - je koI kAraNe tenuM nAma Azravatatva che. eklA azubhaka dUra thAya eTalA mAtrathI AtmA pAmara maTI prabhu banatuM nathI. zubhakarmanA bhagavaTA mATe svargalokamAM asaMkhya varSo paryata AtmAnuM rahevuM, te paNa vAstavika dRSTie A AtmA mATe prathama naMbaranI jela che. A kAraNe zubhakarmabaMdhanA hetuo tene paNa Azrava ja gaNavAmAM Ave che. mumukSu AtmAo mATe azubhAzrayamAMthI bacavuM ane zubhAzravamAM AtmAne je, e prathama pagathiyuM che. azubhAvamAMthI je AtmA bacce, te AtmAne avasara Ave eTale zubhAzrava Apo Apa aTake che. A kAraNe ja pAMcamAM nabaramAM AvatatvanuM - sthAna che. mokSaprAptinA aMtaraga kAraNo saMvara ane niza mekSanI prApti mATe asAdhAraNa atara ga tarIke savara ane nirjarAnuM sthAna che. zubha-azubha ubhaya prakAranAM karmo prakRti, sthiti, rasa ane pradeza, ema cAreya prakAre badhAtA aTake (athavA ba dhamAM krame krame alpatA thatI jAya) emAM kAraNarUpe je koI AtmAnI zuddha cetanA tenuM nAma saMvara che. ane bhUtakALamAM sacita karelAM karmone AtmAmAMthI evI rIte parizATa thAya ke pariNAme maryAdita kALamAM AtmA sarvathA kamathI rahita thAya, emAM kAraNabhUta bAhya -abhyatara tapasyA te nija rAtattva che. sumukSu AtmA mATe A bane ta ghaNA ja upayogI hovAthI 2ThA-sAtamA naMbaramAM anukrame savara ane nirjarAnuM sthAna ApavAmAM Avela che. baMdha ane mekSita - . baMdhamAMthI bacAya te ja AtmAne savara ane sAthe sAthe akAma nijerAne lAbha maLI zake, e sa jemAM baMdhatattva samajavuM paNa
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaNuM jarUrI hovAthI AThamA naMbare baMdhatattvanuM sthAna che. ane AtmAnuM saMpUrNa zuddha svarUpa je mumukSu AtmAnuM aMtima dhyeya che, tenI samajaNa mATe navamuM sthAna mekSitatvanuM che. mekSApti mATe sAdhaka-Adhaka to A navatatvamAM prathama jIvatattva e AtmAnuM azuddha svarUpa che, aMtima mekSitatva e AtmAnuM yathArtha zuddha svarUpa che ane vacalAM sAta tane paikI avatatva, pApatava, Azravatattva, badhatatva, e cAra to mekSatattvane prApta karavA mATe bAdhaka to che. ane puNyatattva bahiraga daSTie temaja sa vara tathA nirjarA tatta aMtaraga dRSTie mekSaprApti mATe sAdhaka tave che. navatatvanuM sAhitya A navatatvanA viSayanuM pratipAdana karanArA Agame, prakaraNe vagere saMkhyAba dha grantha jainadarzanamAM Aje paNa vidyamAna che ema chatAM cira tanAcArya sakalita paTa gAthAvALuM nava-tattva-prakaraNa vartabhAnamAM navatatvanA abhyAsamAM vadhu pracalita che. lagabhaga pratyeka pAThazALAmAM A granthane pAThaya grantha tarIke ravIkAravAmAM Avela che ane te kAraNe A navatattva prakaraNa upara hidI-gujarAtI bhASAmAM sakSepathI temaja vistArathI aneka saMkhyAmAM vivecanagrantha Aja sudhImAM prakAzana pAmyA che. navataradIpikAjha nAmane lagabhaga 500 pRSThane A grantha paNa navatatvanA viSayanuM jJAna meLavavA mATe eka ghaNe sAre granya che. 5, zrI dhIrajalAla TokarazI zAha ke jeo A granthanuM vivecana lakhanAra che, temane A viSayane ghaNuM sAre abhyAsa che. ane A grantha taiyAra karavAmAM mahinAo sudhI divasa ane rAta joyA sivAya temaNe atyaMta parizrama lIdho che. te uparAMta lakhANamAM koI paNa
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkaeNthana [ 1] jaina dharmanI prAcInatA ane maulikattA jaina dharma jinAe kahelA che, jinAe pelA che ane jinAe pravartAvelA che. je dharmanu pravartana jinA dvArA thayu, te jaina dharma. ahiM' jina zabdathI arhat ke tIrthaMkaranI avasthA pAmelA mahApuruSa samajavAnA che. jaina zAstromAM jinakalpI, caturda zapUrvadhara, avadhijJAnI, manaH vajJAnI, ane kevalajJAnIne mATe paNa jina zabda vaparAyelA che, paraMtu temane tI pravananA cAga hAtA nathI. eTale te ahIM prastuta nathI. * A jagatamAM jaina dharmanuM prathama pravatana kyA jina karyuM" ?' enA uttara ApI zakAya ema nathI, kAraNa ke Aja sudhImAM anaMta kAlacakro vyatIta thayAM che ane te darekanA utsarpiNI ane avasarpiNI nAmaka vibhAgamAM cAvIza cAvIza jinAnI hAramALA thatI rahI che ke jene sAmAnya rIte cAvIzI kahevAmAM Ave che. tAtparya ke jaina dhama anAdi che. A kathana samagra kAlane apekSIne thayu. have kAlanA vibhAgane anusarIne tenA vicAra karIe. eka utsarpiNI ke avasarpiNInuM kAlamAna deza kIDAkeDI sAgarApama varSa jeTaluM hAya che, eTale ke e kAla ra r
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa ApaNI daSTie ghaNe bheTe che. A utsarpiNI ane avasarpiNI kAlanA cha-cha vibhAge hoya che, jene ArA kahevAmAM Ave che. temAM trIjA ArAnA aMta bhAgathI jine utpanna thavAnI zarUAta thAya che ane te cethA ArAnA aMta bhAga sudhI cAlu rahe che. ahIM prathama jina ane caramajina e vyavahAra ghaTI zake che. dAkhalA tarIke vartamAna avasarpiNI kAlanA trIjA ArAnA aMta bhAge zrI kaSabhadeva bhagavAna thayA ane temaNe dharmanuM pravartana karyuM, te temane prathama jina ke Adijina kahevAmAM Ave che ane cothA ArAnA aMta bhAge grevIsamA tIrthakara zrI mahAvIra svAmIe dharmanuM pravartana karyuM, te temane carama jina ke aMtima jina kahevAmAM Ave che. * A parathI kaI ema kahe ke A bharatakhaMDamAM jaina dharmanuM prathama pravartana zrI Sabhadeva bhagavAne karyuM te te apekSAvizeSathI sAcuM che, paNa savaze sAcuM nathI. ATalI vAta lakSyamAM rahe te keI jAtanI brAMti thavA saMbhava nathI. have aitihAsika daSTine sanmukha rAkhIne keTalIka vicAraNA karIzuM. aDhAramI sadInA aMta bhAgamAM yuropiyana vidvAnoe bhAratanA ItihAsanI saMklanA karavA mAMDI, tyAre temaNe uparachalA adhyayanathI ema jAhera karyuM ke jaina dharma vaidika dharmane ja eka bhAga che athavA te bauddha dharmanI eka zAkhA che, paraMtu A vidhAna brAMta hatAM ane tenuM nivAraNa - thatAM vAra lAgI nahi. jarmanInA suprasiddha vidvAna che. harmana -cAkebIe pauvayaM dharmone UMDe abhyAsa karIne jAhera karyuM ke
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Let me assert my conviction that Jainism is an original system, quite distinct and independent from all others and that, therefere, it is of great importance for the study of philosophical thought and religious life in Ancient India. arthAta mane mArI pratIti jaNAvavA de ke jaina dharma e mULa dharma che, bIjA badhA dharmothI taddana jUda ane svataMtra che ane tethI te prAcIna bhAratanA tAtvika vicAre ane dhArmika jIvanane abhyAsa karavA mATe ati upayegI che.' phreMca vidvAna De. gerie paNa ghaNuM abhyAsa pachI e abhiprAya uccAryo ke "Jainism is very original, independent and systematic doctrine. arthAt jena dharma ghaNe prAcIna che. maulika che ane yuktimata siddhAntarUpa che." jaina dharma zrI mahAvIra svAmI ane gautamabuddha pahelAM 'paNa A dezamAM pracalita hatuM, e hakIkta che. mekSamUlara, olDanabarga, bele, sara meniyara viliyamsa, hArve, vahIlara Adi videzI vidvAne tathA Do. Ara. jI. bhAMDArakara, De. ke. pI. jayasvAla tathA zrI bALagaMgAdhara TiLaka vagere bhAratIya vidvAne mAnya karI che ane keIja hisTarI opha inDiyA (pR. 153), ensAIkalopIDiyA opha rilijiyana enDa ethiksa . umu) tathA hArmsavartha hisTarI opha dhI varlDa (ve. bIju, pR. 11998) mAM trevIsamA tIrthakara zrI pArzvanAthanI eka etihAsika puruSa tarIke ; neMdha levAmAM AvI che. '
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36. paraMtu etihAsika anveSaNe ahIMthI ja aTakyA nathI. temaNe AgaLa vadhIne bAvIsamA tIrthaMkara zrI ariSTanemine paNa aitihAsika puruSanI kaTimAM mUkyA che. De. kuharara epigrAphikA InDikAnA prathama bhAgamAM pR. 389 para jaNAve che ke "Lord Neminath, the 22nd Tirthankar of the Jains has been accepted as a historical person." arthAt jainenA bAvIzamA. tIrthakara zrI neminAtha prabhune aitihAsika vyakti tarIke svIkAravAmAM AvyA che." zrI harisatya bhaTTAcArya tathA revanDa je. keneDI vagere vidvAnee A matanuM samarthana karyuM che ane banArasa hiMdu yunivarsiTInA prAdhyApaka Do. prANanAtha vidyAlaMkAre pitAne saurASTramAMthI prApta thayelA eka ati jUnA tAmrapaTanA AdhAre A mAnyatAne mahera mArI che. siMdhu saMskRti para AvIe te temAM paNa jaina dharma pracAramAM hovAnAM pramANe maLe che. mehana je DeremAMthI prApta thayelI keTalIka muddAo para kotsarga-avasthAmAM rahela zrI RSabhadevanI AkRtio maLe che. prA. je. sI. vidyAlaMkAra vagere anya vidvAnee paNa jaina dharmanA covIza tIrthakare aMge carcA karI che ane temAM ghaNuM tathya hovAnuM jaNAvyuM che. A rIte vidvAnonA maMtavyo jena dharmanI vIza tIrthakarenI mAnyatAne puSTa kare che ane tenA prAraMbhane saMskRtinA AdikAla sudhI laI jAya che. AthI jena dharmanI maulikatA paNa svataH siddha che. F
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] jaina dharma parama Astika che. je dharma Astika hoya tene Adara kare ane nAstika hoya tene anAdara kare-tiraskAra kara, AvI mAnyatA janasamUhamAM sArA pramANamAM phelAyelI che, eTale jaina dharma Astika che ke nAstika? e praznanI vicAraNA paNa ahIM avazya karavA gya che. keTalAka kahe che ke "jainadharma vedone mAnatuM nathI, mATe te nAstika che. te keTalAka kahe che ke "jainadharma Izvarane mAna nathI, mATe te nAstika che. paraMtu A baMne kathane tathyahIna hoI sujJajanoe svIkAravA gya nathI. prathama te Astika-nAstikane khare artha zuM che? te samajavuM joIe. pANinIkRta aSTAdhyAyImAM evuM sUtra Ave che ke "ati nati, viSTa matiH (4-4-10)" bhaTTajI dIkSite siddhAntakaumudImAM A sUtranI vyAkhyA karatAM kahyuM che ke "tti joi rUcevuM matiryaMca ra zAsita nAtAtti nircA rasa nAsita arthAt paraleka che, evI jenI buddhi che, te Astika che ane paraleka nathI, evI jenI buddhi che, te nAstika che. tAtparya ke AstikyanAstikyane saMbaMdha veda ke Izvara sAthe nathI, paNa paraleka
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAthe che. have jaina dharma te paralekamAM parama zraddhA dharAvanAre che, tene nAstika kema kahI zakAya? eka dharmavALA bIjA dharmanAM zAstrone na mAnatA hoya eTalA ja kAraNe temane nAstika kahevAmAM Ave te bIjA dharmavALA temane nAstika kahe, e svAbhAvika che. A rIte te arasaparasa badhA ja nAstika kahevAya, eTale paraleka mane te Astika ane na mAne te nAstika, e vyAkhyA barAbara che. "jainadharma Izvarane mAnate nathI ema kahevuM e ardhasatya che athavA te asatya che. jaina dharma Izvarane te. mAne ja che ane tethI ja jina bhagavaMtane jinezvara (jina + Izvara) tarIke saMbaMdhe che. jenazAstromAM kahyuM che ke sarvajJo jitraagaadidossstrlokypuujitH|| yathAsthitArthavAdI ca devo'hana prmeshvrH|| sarvajJa, rAgAdidene jitanAra, ailekTapUjita ane satya tatvanA prakAzaka evA je ahaMdudeva che, te ja paramezvara che." jaina dharma Izvarane vyavahAra devasaMjJAthI kare che ane tenA sAkAra tathA nirAkAra evAM be svarUpe mAne che. temAM ahaMtu e IzvaranuM sAkAra svarUpa che ane siddha e IzvaranuM nirAkAra svarUpa che. jaina dharma A baMne prakAranA IzvaranuM satata smaraNa karavAne Adeza Ape che ane tethI ja namaskAramahAmaMtranAM prathama be padomAM "namo vitA' ane "namo siddhA" evI zabdaracanA jovAmAM Ave che. tene
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 bhAvArtha e che ke huM bhUtakAlIna, vartamAnakAlIna ane bhaviSyakAlIna sarva ahaMdudevane trividha namaskAra karuM chuM.' huM akSaya--anaMta sukhanA dhAmamAM birAjI rahela sarva siddha paramAtmAne trividha namaskAra karuM chuM.' jenameM A baMne IzvarI tattvanI-ArAdhanA upAsanAmAM jIvananI kRtyakRtyatA darzAvI che ane tene mokSaprAptimAM atyaMta upakAraka mAnI che. jena dharmamAM ati pracalita navapada-ArAdhananI janA para eka A che daSTipAta karavAthI paNa devatatvane kevuM mahatva apAyuM che, te barAbara samajAze. navapada nAma saMjJA prathama pada arihaMta bIjuM pada siddha trIjuM pada AcArya cethuM pada upAdhyAya pAMcamuM pada sAdhu chaThuM pada darzana sAtamuM pada AThamuM pada cAritra navamuM pada tapa jinapAsanAnuM vistRta svarUpa samajavA mATe amAre racele jine pAsanA nAmane graMtha juo. sIna
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM devatatva ke Izvaratatva agrasthAne mUkAyeluM che, tyAra pachInuM sthAna gurune apAyeluM che ane e baMnemAM pUrNa zraddhAnvita thaIne dharmAcaraNa karavAnuM che, ema chevaTane saMkta che. ahIM eTaluM spaSTa karI daIe ke A jagatamAM Izvara nAmanI kaI mahAna vyakti ke zakti che ane te A jagatanuM sarjana, pAlana tathA saMhAra kare che, e vAdamAM jaina dharmane zraddhA nathI, kAraNa ke A jagata anAdi-anaMta che ane te pitAnA niyama mujaba vyavasthita cAlI rahyuM che. Ama chatAM ghaDIbhara mAnI laIe ke Izvare A jagatanuM sarjana karyuM che, te teNe e sarjana kayAre karyuM? zA mATe karyuM? zenA vaDe karyuM? vagere prazno khaDA thAya che ane tene samAdhAnakAraka uttara sAMpaDI zakatuM nathI. je ema kahevAmAM Ave ke Izvare amuka samaya pahelAM A jagatanuM sarjana karyuM, te tenI pUrve kema na karyuM ? e prazna paNa uttara mAge che ane e paraMparA eTalI laMbAya che ke chevaTe anAdine ja Azraya le paDe. te ja rIte Izvara A jagatanuM pAlana ke saMcAlana karate hoya te paNa anekavidha prazna uThe che. Izvara ekane sukhI ane bIjAne duHkhI zA mATe kare che? ekane rUpALo ane bIjAne kadarUpe kema banAve che? ekane yaza ane lAbha tathA bIjAne apayaza ane nukazAna zA mATe Ape che? ahIM ema kahevAmAM Ave ke Izvara sahune temanAM karma anusAra badale Ape
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM devatatva ke Izvaratatva agrasthAne mUkAyeluM che, tyAra pachInuM sthAna gurune apAyuM che ane e banemAM pUrNa zraddhAvita thaIne dharmAcaraNa karavAnuM che, ema chevaTane sakta che. ahIM eTaluM spaSTa karI daIe ke A jagatamAM Izvara nAmanI kaI mahAna vyakti ke zakti che ane te A jagatanuM sarjana, pAlana tathA saMhAra kare che, e vAdamAM jaina dharmane zraddhA nathI, kAraNa ke A jagata anAdi anaMta che ane te pitAnA niyama mujaba vyavasthita cAlI rahyuM che. Ama chatAM ghaDIbhara mAnI laIe ke Izvare A jagatanuM sarjana karyuM che, te teNe e sarjana kyAre karyuM? zA mATe karyuM? zenA vaDe karyuM? vagere prazno khaDA thAya che ane tene samAdhAnakAraka uttara sAMpaDI zakyuM nathI. je ema kahevAmAM Ave ke Izvare amuka samaya pahelAM A jagatanuM sarjana karyuM, te tenI pUrve kema na karyuM? e prazna paNa uttara mAge che ane e paraMparA eTalI laMbAya che ke chevaTe anAdine ja Azraya levuM paDe. te ja rIte Izvara A jagatanuM pAlana ke saMcAlana karatA hoya te paNa anekavidha prazna uThe che. Izvara ekane sukhI ane bIjAne dukhI zA mATe kare che? ekane rUpALe ane bIjAne kadarUpe kema banAve che? ekane yaza ane lAbha tathA bIjAne apayaza ane nukazAna zA mATe Ape che? ahIM ema kahevAmAM Ave ke Izvara sahune temanAM karma anusAra badale Ape
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka che, te karmanA siddhAMta mukhya anyA, IzvaranI gauNutA thaI, kAraNa ke tene paNa kramanA siddhAMtane anusaravuM paDe che. ahIM e paNa vicAraNIya che ke jo jagatanu saMcAlana IzvaranA hAthamAM che, te temAM thaI rahelAM anekavidha pApAnI javAbadArI konI ? eka manuSya khIjAnuM khUna kare che, tenI mAlamilakta paDAvI le che, tenA strIvarga upara atyAcAra kare che, te adhu zuM IzvaranI preraNAne AbhArI che? jo te badhu izvaranI preraNAne AbhArI hAya to Izvarane mahAna, nyAyI ke dayALu kahI zakAze nahi; kAraNa ke mahAna, tyAgI ke dayALu lekhAtA mANase kadI paNa AvAM kAryo karavAnI koIne preraNA karatA nathI; ane jo ema kahevAmAM Ave ke A te adhu prANIonI potAnI aMtaHpreraNA vaDe thAya che, te Izvara nAmanI sAtA kyAM rahI? Izvara eTale mahAna rAjyakartA ( Supreme ruler)--badhA upara sarvoparitA bhAgavanAra. have sahAranA prazna para AvIe. koI pitA potAnAM tamAma bALakonA eka sAmaTA sahAra karI nAkhe te tene ApaNe kevA kahIe chIe ? dhanalAbhI mAtA-pitAe amara kumArane bhArAbhAra senA mATe vacce ane tene alidAnasthAne laI javAmAM AvyA, tyAre lokoe temanA para phITakAranA varasAda varasAvyo hatA ane teo koIne peAtAnu mhAM dekhA DavAne cAgya rahyA na hatA, e hakIkta jaina sAhityamAM spaSTa akSare noMdhAyelI che. tAtparya ke je prANIo pAte sarjana
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 karyuM, je prANuone pote pALyA, tene saMhAra Izvara kkI. kare ja nahi ane kare che te niSphara, nirlajja, mahApApI. ja lekhAya. zuM Izvarane ApaNe A kaTimAM mUkavA taiyAra chIe? vizeSamAM e jANavAnI paNa jarUra che ke A jagatamAM vastuonuM svarUpa parivartana pAme che, paNa temane sarvathA nAza thatuM nathI. jaina maharSioe pitAnA jJAnathI ane Adhunika vijJAne anekavidha pravegathI A vAta siddha karI ApI che, eTale A jagatane sarvathA saMhAra thavAnuM zakya nathI ane game tevI mahAna zakti paNa e kArya karI zaktI nathI. "hari kare te kharI" "IzanI AjJA vinA nava pAMdaDuM hAlI zake? vagere uktie janasamAjamAM pracalita che, tenuM kAraNa IzvaraviSayaka uparanI mAnyatA che. paraMtu IzvaranuM sAcuM svarUpa samajAya te A mAnyatAonuM zodhana jarUra thAya ane sukha-dukhane kartA AtmA pote ja che," "te yAre te pitAnuM bhAvI ujjavala banAvI zake che, e vastu samajatAM vAra lAge nahi. Izvara saMbaMdhI A prakAranI vicArasAraNuM dharAvanAra jaina dharmane nAstika kahe, e kharekhara! eka prakAranuM dusAhasa che ane te sujJajane na ja kare, evI amArI khAtarI che. zrI maMgaladeva zAstrI ema. e. DI, phila. (ekasana) ke jeo eka vakhata vArANasInI gavarmenTa saMskRta kelejanA pradhAna AcArya hatA, temaNe eka lekhamAM lakhyuM che ke
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 bhAratIya darzananA viSayamAM eka paraMparAgata mithyA bhramane . ullekha kara amane ucita lAge che. keTalAka samayathI leka ema samaje che ke bhAratIya darzananI Astika ane nAstika evI be zAkhAo che. temAM vaidika darzane Astika che ane jena tathA bauddha darzana nAstika che. vastutaH A vargIkaraNuM nirAdhAra ja nahi, nitAnta mithyA che. Astika ane nAstika zabda "ti nAta viSe matiH (0 4-4-60) e. pANinI sUtra anusAra bane che. Ane maulika artha e hatuM ke paralokanI sattA mAnanAre Astika ane na mAnanAre nAstika. spaSTatayA A arthamAM jaina ane bauddha darzanane nAstika hI zakAya ja nahi." prasiddha rASTranetA ane prakhara vidvAna AcArya zrI. narendradeve temanA bauddha dharmadarzana" nAmaka graMthanA prathama prakaraNamAM lakhyuM che ke A vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke buddhanA samayamAM Astikane artha IzvaramAM pratipanna na hata ane vedaniMdaka paNa na hatuM. pANinInA nirvacana anusAra nAstika te che ke je paralokamAM vizvAsa rAkho nathI. (nIti jo ca sara ) A nirvacana anusAra, bauddha ane jaina dharma nAstika nathI.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] tatvajJAnanI mahattA - jJAna be prakAranuM che : (1) vyAvahArika ane (2) -pAramArthika temAM vyAvahArika jJAna vyavahAranAM bhinna bhinna aMgene siddha karavAmAM upayogI che ane pAramArthika jJAna paramArtha eTale mokSa, mukti, siddhi, nirvANa ke paramapadanI prAptimAM upayogI che. je jIvananA aMtima sAdhya tarIke - ApaNe mekSane svIkAra karatA hoIe, karIe ja chIe te A bIjA prakAranA jJAnane zreSTha mAnavuM ja rahyuM. pAramArthika jJAna prazaMsanIya-prazasta che, tethI tene vyavahAra samyagrastAna tarIke thAya che ane te tatvanA avedha rUpa heIne tattvajJAna tarIke paNa oLakhAya che. tAtparya ke jaina daSTie je pAramArthika jJAna che, te ja samyajJAna che -ane je samyajJAna che, te ja tatvajJAna che. Arya maharSiene e abhiprAya che ke je jJAna paramArthanI siddhi karanAruM heya, arthAt mekSaprAptimAM upakAraka ahiya, tene ja jJAna samajavuM ane bAkInuM badhuM ajJAna samajavuM. A daSTie pAramArthika jJAna, samyagajJAna ke tattva -jJAnane mAtra jJAna paNa kahevAmAM Ave che. "nA-rirvei movaNovagere sUtramAM jJAna zabda AvA ja arthamAM vaparAyela -- che. thoDA vivecanathI A vastu spaSTa thaze.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 jJAna tA dareka jIvane hAya che. niAda jevI tana. nikRSTa avasthAmAM paNa akSaranA anatama bhAga ughADA rahe che. jo jIvamAM ATaluM paNa jJAna na hoya, teA tenAmAM ane jaDa padAmAM kAI taphAvata rahetA nathI. jyAM jJAna hoya che, tyAM koI ne kAI prakAranI kriyA paNa avazya hoya che. eTale jJAna ane kriyAnA sAmAnya artha grahaNa karIe . tA jIvamAtra jJAna ane kriyAvALA hovAthI te badhAnA meAkSa thAya che, ema mAnavu' paDe, je siddhAMtathI viruddha che;. eTale ahI jJAna ane kriyA A baMne zabdo viziSTa athamAM cAjAyelA che, e nizcita che. temAM jJAnanA atha ame upara jaNAvyuM tema tattvajJAna che ane kriyAnA a Atmazuddhi karanArI saMyamapeASaka kriyAo che. . 1. janmabhUmi-pravAsI tA. 26-4-65 nA a kamAM * vijJAnanAM vaheNa' e mathALAM nIce nimna prazna rajU thayA hatA : jIva zuM che ane tenI utpatti kevI rIte thaI? tenA uttara zrI muktAna da vizvayAtrIe nIce mujaba ApyA hatA : 'jIvanI vyAkhyA na ApI zakAya. jIva zAstra tenI prakRti zI zI che, te gaNAve che. jIvamAM ceAsa vyavasthA (Organization) hoya che, tema jIvana-rasAyana--kriyA (Metabolism) hAya che, tenA vikAsa thAya che. temAM saMvedana-kSamatA (Irritability) hAya che, temAM pratiyeAgakSamatA (Adaptitbility) hoya che ane te vazavRddhi (Reproduction) karI zake che. AvIprakRti vaDe jIva vyakta thAya che. ame A vidhAna sAthe sa Mmata thatA nathI. paraMtu vaijJAnika dRSTibindu paNa jIvamAM kAI ne kAI prakAranI kriyAmAne che, e rzAvavAne A vidhAna ahI' utkRta karyuM che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM e sapaSTatA karavI ucita che ke jaina dharme mAtra - jJAnathI ke mAtra kiyAthI mekSa mAnya nathI, paNa ubhayanA ArAdhanathI mokSa mAnya che ane temAM jJAnane paheluM mUkyuM che, je tenI asAdhAraNa mahattA sUcave che. je jJAna na hoya, tabaMdha na hoya, te kaI paNa AdhyAtmika kriyA tenA yathArtha svarUpe karI zakAtI nathI ane pariNAme je phaLanI apekSA rAkhavAmAM AvI hoya, te prApta thatuM nathI. "paDhamaM nA to jA" vagere sUtromAM A varatu khUba ja -paSTa karavAmAM AvI che. jaina zAstromAM jJAnane mahimA khUba varNavyo che. jemake - anAja-saMmoheM-tahAsa, namo namo naann-divaayrss| "ajJAna ane sameha rUpI aMdhakArane dUra karanAra jJAna-divAkarane vAraMvAra namaskAra che." pAvAo viNivattI, pavattamA tahaya kusala-pakkhaMmi / viNayassa ya paDivattI, tinnivi nANe sammAppiMti // pApakAryomAMthI nivRtti, kuzalapakSamAM pravRtti ane mikSanAM sAdhane pratye AdararUpa vinayanI prApti, e traNe ya jJAnathI ja thAya che." nANaM ca saNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| . eyamaggamaNupattA, jocA gacchanti soggii|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 ' jJAna, darzana, cAritra ane tapathI sa'yukta evA mAne pAmelA jIvA satimAM jAya che.' jJAna apUrava grahaNa kara, jAge anubhavaraMga / kumati - jAla saba kATake, uchale tavataraMga || ' 'he vatsa ! tuM apUrva evA jJAnane grahaNa kara, jethI tArA AtmAmAM anubhavanA raMga jAgRta thAya, kumatie phelAvelI badhI jALa tUTI paDe ane tattvanA taraMgo uchaLavA lAge.' jJAna vinA pazu sArIkhA, jAe eNe sa'sAra; jJAna ArAdhanathI laghu, zivapadmasukha zrIkAra. 1. jJAnarahita kiriyA kahI, kAzakusuma upamAna; leAkAlAka prakAzakara, jJAna eka paradhAna. 2. jJAnI sAmeAsAsame, kare kaeNmanA khela; pUrva kIDI varasAM lage, ajJAnI kare teha. 3. deza--ArAdhaka kiriyA kahI, sa-ArAdhaka jJAna; jJAnataNA mahisA ghaNA, aMga pAMcame bhagavAna, 4. ? A saMsAramAM je manuSyane jIvAjIvADhi tattvAnu jJAna nathI, temane pazunA jevA jANavA. je AtmAoe zrIkAra evuM maiAkSanuM sukha meLavyuM che, te jJAnanI ArAdhanA karIne ja meLavyuM che. 1. AhAra, nidrA, bhaya ane maithuna e cAra sattA pazu ane manuSyamAM samAna rUpe hoya che, eTale ke temAM koI vizeSatA nathI. manuSyanI vizeSatA te tene jesa pradhAraNa
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsA athata buddhi prApta thaI che, tene sadupayoga karavAmAM rahelI che. bahu ja tAvivAra ja e sUtra anusAra tatvanI vicAraNA e ja buddhinuM mukhya phaLa che, e ja buddhine sadupaga che. je manuSya buddhine A rIte sadupaga karatA nathI, temanAmAM ane pazumAM vAstavika karyo taphAvata rahyo? tAtparya ke temane manuSyanA rUpamAM rahelAM mR-pazuo samajavA, e ja cagya che. ahIM bIjI varatu e paNa spaSTa karavAmAM AvI che ke Aja sudhImAM je je AtmAoe zrIkA-uttama evuM mokSanuM sukha meLavyuM che, te jJAnanI ArAdhanApUrvaka ja meLavyuM che. tAtparya ke jJAnanuM ArAdhana e ekSaprAptinuM eka anivArya aMga che. tenA vinA keIne mokSa maLyo nathI, maLa nathI, tema ja maLavAne paNa nathI. je kiyAnI pAchaLa jJAna nathI, te AkAzakusuma jevI che. arthAt te kaMI paNa phaLa ApI zaktI nathI. leDa ane alekane prakAza karanAruM evuM jJAna ja zreSTha che' 2. eka kiyA zA mATe karavAmAM Ave che? tenI pAchaLa. karyo hetu rahe che? vagere jAyA vinA te karavA lAgIe te zuddha svarUpe thaI zake nahi, e dekhItuM che. AvI. azuddha-apUrNa kriyAnuM kiMcita phala te maLe, paNa pUrNa phalanI apekSAe te nahivat che, eTale ApaNI daSTi, jJAnapUrvaka kriyA karavA tarapha ja rAkhavI ghaTe. jJAnano prabhAva
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ te juo. tenAthI leka ane alekanuM svarUpa ApaNe jANI zakIe chIe ane heya-upAdeyanA vivekapUrvaka zuddha AcaraNa karavAne zaktimAna thaIe chIe. "jJAnI eka zvAse chUvAsamAM jeTalA karma apAve che. te ajJAnIne khapAvatAM koDa pUrva eTale samaya lAge che." 3. karma khapAvavAnI bAbatamAM ajJAnI ane jJAnI vacce keTale moTo taphAvata che? te ahIM darzAvyuM che. jyAM zvAsa chuvAsa jeTalo samaya ane kyAM 705, 600, 000, 000, 000, 000, 000 4 10, 000, 000 = varSa ? tAtparya ke karmane zIghratAthI nAza kare heya, ane mokSamahAlayanAM anaMta-akSaya sukhanA adhikArI thavuM hoya te pahelI take jJAnanI ArAdhanA karavI joIe ane tattvane yathArtha dha meLavI levuM joIe. "kriyA e deza-ArAdhaka che ane jJAna e sarva ArAdhaka che. A rIte jJAnane mahimA ghaNe che, je bhagavAna zrI mahAvIre bhAkhelA pAMcamA aMgamAM vidyamAna che." 4. sArAMza ke mAtra kriyAnI ArAdhanA karIe te alpAze thAya che ane jJAnapUrvaka karIe te sarvaze thAya che. A rIte jJAnanI-tattvajJAnanI mahattA ghaNI moTI che, je vartamAna zAsananA nAyaka carama tIrthakara bhagavAna zrI mahAvIre arthathI kahelI che ane temanA paTTadhara zrI sudhamasvAmIe sUtrarUpe vivAhaprajJapti yAne zrI bhagavatIsUtra nAmanA pAMcamA aMgasUtramAM gUMthelI che.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvajJAna pArasamaNi jevuM che. pArasamaNine leDhAne sparza thAya, te te suvarNa banI jAya che, tema tatvajJAnane jIvanane sparza thAya che temAM samyAritranI anerI jhalaka AvI jAya che. te aMge mithilA pati nimirAjane vyatikara jANavA gya che. - mithilApati namirAjane dAhavara lAgu paDyo hate. te keI upAye zAMta tha na hatuM. evAmAM moTI rANIne yAda AvyuM. teNe malayagirinuM caMdana ghasIne mahArAjAnA page lagADayuM ane bimAra mahArAjAe "hA...za" e udgAra kADhyo. eTale badhI rANIo caMdana ghasavAnA kAme lAgI gaI * caMdana utaratuM jAya ane mahArAjAnA aMge lepAtuM jAya. AvuM jyAM thelI vAra cAlyuM ke mahArAjA namine dAha ghaNA aMze zAMta thaI gayuM. temanI AMkhe UMghathI gherAvA lAgI, paNa UMgha temAM pravezI zakI nahi, kAraNa ke caMdana ghasI rahelA saMkhyAbaMdha hAthanA kaMkaNene saMyukta avAja temAM khalela karI rahyo hate. eka catura paTarANa A vAtane samajI gaI. teNe badhI rANIone IzArAthI sUcanA karI ke hAthamAM eka ja kaMkaNa rAkhIne caMdana ghase ke jethI bilakula avAja thAya nahi. " rANIoe e sUcanAne amala karyo. vAtAvaraNa nIrava ane zAMta thaI gayuM.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pI . devI ! caMdana ghasavAnuM kAma baMdha thayuM ke zuM?' kaNane avAja baMdha thatAM mahArAjA nimie paTarANIne prazna karyo ane sAthe sAthe sUcana paNa karyuM ke "hajI DI vAra ghasAyuM heta te ThIka thAta." paTarANue khulAso karyo. "mahArAja ! caMdana ghasavAnuM kAma cAlu ja che." te kaMkaNane avAja kema AvatuM nathI!" mahArAjA namie mananuM samAdhAna karavA pharIne prazna pUcho. deva! ApanI nidrAmAM khalela na pahoMce, te mATe -dareka rANIe pitAnA hAthamAM mAtra eka ja kaMkaNuM rAkhyuM che ane bAkInAM badhAM utArI nAkhyAM che." paTarANIe paristhitinI cokhavaTa karI. huM, tyAre A kelAhala ghaNAnA bhegA thavAthI thaye hate !" ATalA uddagAra kADhI mahArAjA nami UMDA ciMtanamAM sarakI gayA. "kharekhara! ekaluM kaMkaNuM kAMI zera macAvI zakatuM nathI. mane je trAsa upajya, becenI thaI te ghaNuM kaMkaNene lIdhe ja thaI. jIvanamAM paNa AvuM ja che. jyAM bahu parigraha, tyAM bahu upAdhi. jyAM bahu saMbaMdhe, tyAM bahu duHkha. he Atmana ! te atyAra sudhI ekatvanA AnaMdane upabhoga karyo nathI ane tethI ja tene rega ane zeka, janma ane maraNa satAvyA kare che. mATe tuM anyane cheDI e thA, pudgalane cheDI tArA sAcA svarUpanuM AlaMbana kara.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ para te rAtrie nimirAjane gADha nidrA AvI gaI ane tene dAhajavara paNa dUra thaye; paraMtu bIjA ja divase putrane gAdI. sepI cAritra grahaNa karavAnI taiyArI karI. te joIne rANIo rudana karavA lAgI, mithilAnA leke dhAra AMsue raDavA lAgyA, sarvatra bhAre kolAhala thayuM. A vakhate eka vRddha vipre AvIne kahyuM: "he rAjana ! tamAre viga sahune dAruNa duHkhanuM kAraNa thaI paDyo che, mATe tame dIkSA levI rahevA do ane tamArA rAjamahelamAM rahIne ja zeSa jIvana vyatIta kare." namirAje kahyuM: "he vipra! eka vRkSa phaLaphUlathI raLiyAmaNuM lAge che ane tene lAbha levA pakSIonAM ToLAM AvI pahoMce che. have prabaLa vAyunA vegathI kadAca e vRkSa bhAMgI paDe te e pakSIo bicArAM AkaMda kare che. A ja sthiti saMsAranI che. badhe ja svArtha parAyaNatA vyApelI che. jyAM svArthasAdhanAnAM sAdhane khUTyAM ke khUTavAnI dahezata UbhI thaI, tyAM svArthIne raDAroLa karI mUke che. paraMtu A jagatamAM keInA vinA keInuM paDI bhAMgatuM nathI. badhA pitAnA puNya anusAra khAya che. je huM nehIonA baMdhanamAM baMdhAI rahuM, te mArI siddhi thAya nahi." have e ja vakhate mithilAnAM makAnamAMthI dhUmADAnA goTegoTa nIkaLavA lAgyA ane bhayaMkara agni te badhAnuM bhakSaNa karavA lAgyo. namirAjanuM aMtaHpura paNuM temAMthI acyuM na hatuM. tenA tarapha AMgaLI cIMdhI vRddha vipre kahyuM H
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ he rAjana ! tamArI A manohara mithilAne agni bharakhI rahyo che ane temAM tamAruM aMtaHpura paNa maLI rahyuM che. mATe eka vAra tenA tarapha kRpASTi karo. ' namirAje kahyuM: * huM vipra ! huM agnithI maLatA nathI, - pANIthI bhIMjAtA nathI, vAyuthI zeASAtA nathI ane zastrAthI chedyAtA nathI. eTale mithilA khaLatAM mAruM kaMI paNa maLatuM nathI. je putra-kalatranI mAyA-maheAkhkhata cheDI saMyamanA 5the sa'care che, te ja sAdhu kahevAya che. tene kaI priyApriya hetuM nathI. je khAdya ane abhyaMtara baMdhanathI mukta thAya che, tene ja siddhi sAMpaDe che. tAtparya ke mAruM' sarva kaMI salAmata che; mArI koI paNa vastuno nAza thatA nathI. te sAMbhaLI vRddha viSe kahyuM : ' huM rAjan ! prathama tame mithilA pharatA majabUta koTa banAvA, tenI AsapAsa khAI khAdAvA ane killA para zataghnI vagere astro mUkAve. pachI pratrajyA grahaNa karajo. " uttaramAM namirAje kahyuM : he vipravara ! zatruthI acavA mATe meM sarva prakAranI taiyArI karI lIdhI che. AtmajJAna e mAruM nagara che. tenA pharatA kSamA, nilA bhatA, RjutA, mRdutA, baMdhutva, satya, saMyama, tapa, jJAnAbhyAsa ane brahmaca e daza killA che. e killAne zama, sa Mvega, nivedya, anukaMpA ane Astiya e nAmanA pAMca daravAjA che. ane bAhya tapa tathA abhya Mtara taparUpI be majabUta kamADA che. enA pharatI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa satyavacanarUpa UMDI khAI khuMdI rAkhI che. ane temAM jJAnarUpI jaLa bharI dIdhuM che. AthI mane mithyAtva, avirati, kaSAya ane pramAdarUpI zatruone jarA paNa bhaya nathI." vRddha vipre kahyuM: "he rAjana! hajI sudhI je rAjAone tame jityA nathI, tene prathama jitI le ane pachI pravajyA grahaNa karaze. namirAje kahyuM: "he vi! saMgrAmamAM daza lAkha caMddhAone jitavA sahelA che, paNa eka AtmAne jitave. suzkela che. meM e AtmAne jitavAne rAha lIdhe che, eTale AhA zatruone mane jarA paNa bhaya nathI." e vRddha viSe bIjA paNa keTalAka prazno pUchyA, tenA namirAje sacoTa uttara ApyA ane dIkSA grahaNa karI teo sAdhu thayA, saMta thayA, muni ane maharSi thayA. chevaTe sarva kane teDI siddha, buddha ane pAraMgata thayA. kahevAnuM tAtparya e che ke jene tatvabodha thayA che, tatvajJAnanI prApti thaI che, tenA jIvanamAM sammacAritranI anerI jhalaka avazya AvI jAya che. tatvajJAnanI AthI vizeSa mahattA bIjI zI hoI zake?
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] - tattvajJAnanI prApti kene thAya ? 1ra ajarAmara kAlathI sasa Atavacanane tatvajJAnanI mahattAthI pAThake paricita thayA. have tatvajJAnanI prApti kene thAya? te aMge keTalIka vicAraNA karIe. jaina zAstramAM kahyuM che ke "sanA jIvo vara kacarA TA-zraddhA karanAre jIva ajarAmara sthAna pratye jAya che. A Atavacanane bhAvArtha e che ke anAdi kAlathI saMsAramAM paribhramaNa karI rahele jIva jyAre mithyAtvane tyAga karIne sudeva, suguru tathA sudharma pratye daDha zraddhAvALA bane che, tyAre tene tattvajJAnanI prApti thAya che. tenA lIdhe te heya ane upAdeyane viveka karI sammAstrinuM nirmANa karI zake che ane karmanA je kuTila kaTake tene atyAra sudhI saMsArarUpI raMgamaMDapamAM aneka prakArane nAca nacAvyo, tene saMpUrNa nAza karI zake che. pariNAme te ajarAmara sthAna eTale siddhazilA pratye gamana kare che ane tyAM siddha svarUpe birAjI akSaya anaMta AnaMdane upabhoga kare che. bhagavaddagItAmAM paNa "zraddhAvAe zAna" Adi vacane Ave che, te A vastunA samarthaka che. mithyAtva eTale dRSTiviparyAsa. tene tyAga tyAre ja
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 thAya che ke jyAre AtmA hukatA cheDI dayAne bhAra dhAraNa kare, mUDhatA cheDI vivekazaktine jAgrata kare, kadAgraha cheDI saralatAnuM zaraNa svIkAre ane pakSapAtane tilAMjali ApI madhyasthatAnuM anusaraNa kare. A sthiti utpanna thatAM te sudeva, suguru ane sudharma pratye daDha zraddhAvALe banI zake che. ' ahIM kadAca prazna thaze ke "tatvajJAnanI prAptimAM deva pratye zraddhAvita thavAnI zI jarUra che?' tene uttara e che ke "tatvajJAnanI mULa prarUpaNa aDhAra doSarahita, cetrIza atizayavata, sarvajJa ane sarvadaza evA zrI arihaMta deve karelI che. je temanA pratye zraddhA-vizvAsa na hoya te temaNe prarUpelA tatvajJAna pratye zraddhA-vizvAsa zI rIte utpanna thAya? "puruSavizvAse vacanavizvAsa " e hakIkta suprasiddha che. . je vastumAM zraddhA-vizvAsa na hoya, te aMge pravRtti * thatI nathI ane jyAM pravRtti ja thatI na hoya, tyAM pariNAma zI rIte Ave? eTale tattvajJAnanI prApti IcchanAre zrI arihaMta deva pratye zraddhAnvita thavAnI khAsa jarUra che. zrI IndrabhUti gautama vagere vidvAne zrI mahAvIra prabhu pratye zraddhAvita thayA, te ucca keTinuM tatvajJAna pAmyA ane samyapha cAritranuM nirmANa karIne mekSe sIdhAvyA. ahIM je bIjo prazna ema pUchAta hoya ke "tatvajJAnanI prApti mATe zrI arihaMta deva pratye zraddhAvita thavuM
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ : e ThIka che, paNa guru pratye zraddhAnvita thavAnI jarUra zI ? te ene uttara e che ke "zrI arihaMta deve prarUpelA tatvajJAnane yathArtha bedha nirgatha gurunI sahAya vinA thaI zakta nathI. kahyuM che kevinaa gurumyo guNanIradhimyo __ jAnAti dharma na vicakSaNo'pi / vinA pradIpaM zubhalocano'pi, nirIkSate kutra padArthasArtham // 'manuSya game te vicakSaNa-DAhyo hoya te paNa guNanA samudrarUpa gurunI sahAya vinA te dharmane jANI zako nathI. keI manuSya suMdara AMkhevALa hoya, chatAM aMdhArAmAM ' rahelA padArtha samUhane kyAM jaI zake che? e ukti paNa prasiddha ja che keguru dI guru devatA, guru viNa ghora aMdhAra; je guruvANuM vegaLA, te ravadyA saMsAra "guru e dIve che ane guru e ja devatA-paramezvara che. je guru na hoya te tattvane sAro prakAza sAMpaDa nathI ane tethI jIvanamAM ghora aMdhakAra vyApI jAya che. jeo gurunI vANIthI vegaLA rahe che, eTale ke gurunI pAse jatA nathI, temanI sevA-bhakti karatA nathI tathA temane upadeza sAMbhaLIne dharma tathA tatvajJAnanI prApti karatA nathI, teo aMnata-apAra saMsArasAgaramAM rakhaDayA kare che. ?
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 tAtparya ke tatvajJAnanI prApti mATe guru pratye paNa zAnvita thavAnI jarUra che. ahIM e spaSTatA karavI Avazyaka che ke A jagatamAM eka yA bIjA bahAne ziSyanAM gajavAne bhAra haLave karanAra guruo ghaNA hoya che, paNa ziSyanA hRdayane saMtApa rUpI bhAra haLave karanAra guru durlabha hoya che. nirgatha sAdhuo A bIjA prakAranA hevAthI temanI gaNanA sagurumAM thAya che. hajI eka prazna vadhAre pUchAvAnI zakyatA che. "tatvajJAnanI prApti mATe zrI arihaMta deva ane nigraMtha susAdhu guru pratye zraddhAvita thavuM ThIka che, paNa dharma pratye zraddhAnvita thavAnI zI jarUra che?" teno uttara e che ke "zrI arihaMta deva pratye zraddhA hoya, nirgatha guruo pratye zraddhA heya, paNa je dharmanuM pAlana karavAnuM che, tenI maMgalamayatA ke kalyANakAritA viSe AMtarika zraddhA na hoya te dharmAcaraNa mATe utsAha thatuM nathI ane pariNAme jJAnanI ArAdhanA. cathArtharUpe thaI zakatI nathI. A sagamAM tattvajJAnanI. prApti zI rIte thAya? tAtparya ke tatvajJAnanI prApti mATe dharma pratye paNa zraddhAnvita thavAnI jarUra che.' ahIM eTalI spaSTatA ucita che ke je dharmanuM pAlana karatAM AtmA UrdhvagAmI bane, te ja dharma upAdeya che ane tenA pratyeja zraddhAnvita thavAnuM che. A dharma jina-ahe, tIrthakaree pravatavela che ane te bhUmaMDaLamAM jaina dharma ke AhaMta dharma tarIke vikhyAta che.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] tatvasaMvedana tattvavedana ane zrImAn haribhadrasUrijIe suMdara, spaSTatA karI che. teo kahe che : viSakaNTakaratnAdau, bAlAdipratibhAsavat / viSayapratibhAsaM syAt, taddheyatvAdyavedakam // jhera, kaTA ane ratnAdikane viSe bAlakAdinA jANapaNunI peThe haiyatva Adine nizcaya nahi karAvanAruM jJAna viSayapratibhAsa che." bALake ema jANe che ke A jhera kahevAya, A kAMTo. kahevAya ane A rana kahevAya, paNa jhera zA mATe tyAjya che? kAMTo zA mATe parihArya che? athavA ratna zA mATe grahaNa karavA egya che? e viveka tene hotuM nathI. tAtparya ke heya ane upAdeyanA vivekathI rahita mAtra viSayanA pratibhAsa rUpa je jJAna hoya, te viSaya tibhAsa jANavuM. pAtAdiparatantrasya, tadoSAdAvasaMzayam / : anAdyAptiyuktaM cAtmapariNatiman matam // * ' viSaya ane kaSAya vagere doSathI parataMtra thayelA. prANIne tenA doSa vagerenuM je saMzayarahita jJAna thAya ane je durgatigamanarUpa anartha ane paraMparAthI maLatA elarUpI.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNanA saMpUrNa khyAlavALuM hoya, te AtmapariNatimata jJAna manAyeluM che." buddhizALI athavA paMDita puruSa ema jANe che ke viSaya ane kaSAyanuM sevana karavAthI durgatimAM javuM paDaze ane saMyama tathA tapanuM ArAdhana karavAthI mokSanuM sukha prApta thaze, paraMtu teo viSaya ane kaSAyane choDavA mATe tathA saMyama ane tapane AdaravA mATe pravRtta thatA nathI. tAtparya ke je jJAnamAM viSayanA pratibhAsa uparAMta heya ane upAdeyane viveka haya, paNa tathAvidha pravRtti na hoya tene AtmapariNati jANavuM. svasthavRtteH prazAntasya, taddheyatvAdinizcayam / tattvasaMvedanaM samyag , yathAzaktiphalapradam // "svastha vRttivALA tathA zAMta evA puruSane vahunA heyapaNA AdimAM nizcayavALuM je jJAna thAya che, te sabhya tatvasaMvedana kahevAya che ane yathAzakti phaLa Ape che eka vastu sArI che, AdaravA cogya che, ema jANyA pachI tene AdaravAnI ja buddhi rAkhavI tathA te pramANe AdaravuM ane eka vastu kharAba ke choDavA cogya che, ema jANyA pachI tene cheDavAnI ja buddhi rAkhavI tathA te pramANe cheDavuM, tene tavasaMvedana kahevAya che. A ja samyagRjJAna che. tethI samyakSyAritra prakaTa thAya che ane paraMparAe ekSa rUpI -madhura phalane AsvAda mANI zakAya che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayapratibhAsa jJAnane laukika bhASAmAM popaTiyuM jJAna kahevAmAM Ave che. pipaTa pitAnA sukhathI "rAma rAma evA zabdo bole che, paNa rAma koNa hatA? rAmanuM nAma ' zA mATe belavuM? e age kaMI paNa jANatuM nathI. AvA jJAnathI kSaNika manoraMjana prApta thAya, paNa vizeSa phala prApta thaI zake nahi. AtmapariNatima jJAnane laukika bhASAmAM pithImAMnAM rIMgaNa jevuM jJAna kahevAmAM Ave che. piothImAM eTale zAstramAM lakhyuM che ke rIMgaNAM na khavAya ane te vAta barAbara. samajavAmAM Ave che, paNa rIMgaNuM khAvAnI pravRtti chUTatI. nathI. AvA jJAnathI zuM artha sare? mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa tatvajJAnanA bhAre zokhIna hatA. teo avAranavAra vaDodarAmAM pitAnA lakSamIvilAsa nAmanA rAjamahelamAM vidvAnone AmaMtraNa ApIne bolAvatA. ane temanI pAsethI dhArmika tathA tatvaviSayaka bhASaNa sAMbhaLatA. eka vakhata eka vidvAne ahiMsA para eTaluM suMdara bhASaNa ApyuM ke mahArAjA tathA temanA kuTuMbIjane para tenI ghaNI UMDI asara thaI. teo have pachI ahiMsAnuM vizeSa pramANamAM pAlana karavA tatpara thayA, paraMtu evAmAM vidvAna mahAzaye mukha para jAmelAM parasevAnAM biMdue lUchavA. mATe gajavAmAMthI rUmAla kheMcyuM ane temAMthI eka iMDuM nIce sarakI paDyuM. kahevAnI bhAgye ja jarUra che ke AthI.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ e vidvAnanI bheMThapane pAra na rahyo ane mahArAjA tathA temanA kuTuMbIjane para paDelI badhI ja chApa bhuMsAI gaI tAtparya ke AvA jJAnathI udarabharaNa, lekaraMjana vagere kAryo thaI zake, paNa viziSTa AdhyAtmika phalanI prApti thAya nahi. e mATe te tatvasaMvedanarUpa jJAna ja joIe. tatvajJAnanI prAptimAM AvuM jJAna apekSita che.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6]. navatattva aMge vizALa sAhitya jaina zrata cAra anugamAM vaheMcAyeluM cheH (1) dravyAnuyega, (2) gaNitAnuga, (3) dharmakathAnuga ane (4) caraNakaraNanuga. te aMge ame jIva-vicAra-prakAzikAnA prathama khaMDamAM vistArathI vivecana kareluM che, eTale ahIM vizeSa vivecana nahi karIe, paNa prasaMgavazAt eTaluM jaNAvIzuM ke dravyAnugamAM jema SaDadravyanuM varNana Ave che, tema navatanuM varNana paNa Ave che ane te jagata ane jIvanane lagatA anekavidha kUTapraznonuM suMdara samAdhAna kare che. anya rIte kahIe te Aje jene tatvaciMtana, tattvavidyA, tattvajJAna, philasUphI ke darzanazAstra kahevAmAM Ave che, te ukta dravyAnucegane ja eka vibhAga che ane te dharmAcaraNa mATe bhUmikA taiyAra karavAmAM ghaNe agatyano bhAga bhajave che. "nALa-vicAhuM moNo" "Dha nA to rama" " nAbena vi hRti jALA" Adi Aptavacane A viSayamAM pramANabhUta che. jene navatattvane yathArtha baMdha nathI, te jaina dharmane AtmavAda, jaina dharmane karmavAda, jaina dharmane puruSArthavAda ke jaina dharmane mokSavAda samajavAne samartha thatuM nathI, tethI ja jaina zAstromAM aneka sthaLe navatanuM varNana kareluM che ane tenA viSe egya samajUtI ApavAmAM AvI che. '
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaLI navatatva aMge prakaraNa ke TIkArUpa je sAhitya racAyuM che, te para eka Acha daSTipAta karavAthI paNa tenuM mahattva lakSyamAM AvI zakaze. navatatva aMge racAyela sAhityanI sUci 1 navatatva-prakaraNa mULa 2 navatatva vicAra zrI bhAvasAgara 3 bahenavatA 4 nava-tattva-vicAra-sAroddhAra 5 nava-tatva-sAra (kulaka) AMca0 zrI yazekharasUri 6 nava-tatva-sAra 7 nava-tatva-vRtti zrI aMbAprasAda zrI devendrasUri zrI kulamaMDanasUri zrI samayasuMdaragaNi vivaraNa zrI paramAnaMdasUri > > zrI devacaMdra , avacUrNi zrI sAdhuratnasUri zrI mAnavijayagaNi, ke che >> prakSepa gAthA (113) zrI vijayasUri 17 nava-tattva-prakaraNa zrI devagutasUri 18 e bhAgya zrI acadevasUri 19 , vRtti zrI yadeva upAdhyAya 10 ?" A +
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 20 nava-tatva-bAlAvabodha & 22 , (kulaka) , zrI harSavardhanagaNi zrI pArzvacandra zrI merUtuMgasUrisantAnIya zrI mAnavijayagaNi zrI maNiratnasUri che , be ja 1 2 navatattvarAsa zrI RSabhadAsa 27 che ke ? zrI bhAvasAgara 28 4 : cha zrI saubhAgyasuMdara 29 nava-tatva-jeDa zrI vijayadAnasUri 30 nava-tatva-stavana zrI bhAgyavijayajI 31 nava-tatva-stavana zrI vivekavijayajI by , pAI zrI kamalazekhara 33 95 9 ) zrI saubhAgyasuMdara 34 9 >> ? zrI vardhamAnamuni 35 , , , zrI luMbakamuni 36 navatatva-chaMdabaddhabhASA zrI jJAnasAramuni 37 , sAra vizeSamAM AhaMtadarzana dIpikA, jaina darzana, jema 1 A grantha upA0 zrI maMgalavijayajI mahArAje racela jena tattva pradIpanA vivecana rUpe racAyeluM che. tenA vivecanakartA che. hIrAlAla rasikalAla kApaDiyA che. 2 A grantha nyAyavizArada munizrI nyAyavijayajIe racele che ane pAThyapustaka tarIke sthAna pAmele heI navamI AvRtti sudhI pahoMce che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ tharmasAra vagere graMthomAM paNa navatatva saMbadhI ghaNuM vivecana thayeluM che. 1. tAtparya ke jaina dharmanAM tAvika maMtavyo samajavA mATe navatatva ati upayogI che ane te ja kAraNe dhArmika abhyAsakramamAM tene viziSTa sthAna ApavAmAM AvyuM che. Aje zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMghamAM navatatvanuM zikSaNa ApavA mATe prAyaH nava-tatva-prakaraNanI pasaMdagI thAya che ke jenA kartA viSe hajI sudhI koI spaSTa nirNaya thaI zakyo nathI. ' prastuta nava-tatva-prakaraNa para siddhAMtavAcaspati nyAyavizArada zrI vijayasUrIzvarajI mahArAje vistArArtha lakhele che tathA paM. bhagavAnadAsa harakhacaMde saMkSipta sArabhUta vivecana kareluM che ane te temanA pitAnA taraphathI ja prakaTa thayeluM che. trIjuM vivecana sineranivAsI mAstara caMdulAla nAnacaMde kareluM che ane te zrI jaina zreyaskara maMDaLa-mahesANA taraphathI prakaTa thayeluM che. Aje ApaNI pAThazALAomAM bahudhA chellAM be vivecanene ja upayoga thAtha che, paraMtu vaijJAnika yugamAM ucharatA vartamAnakAlIna" vidyArthIo temaja vidyArasikonI jijJAsA tRpta karavA mATe viziSTa zilivALI vistRta vRttinI jarUra jaNAtAM ame te dizAmAM eka namra prayAsa karyo che. 3 A grantha ame e racele che ane te hindI tathA aMgrejI) bhASAmAM jaina mArga ArAdhakasamiti-rokAka taraphathI prasiddha thayelo che.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7] prastuta graMthanirmANa keTalAka vakhatathI nava-tatva para viziSTa vRtti racavAnI amArI bhAvanA hatI, te jIva-vicAra-prakAzikA nirmANa vakhate prabaLa banI. evAmAM anya mitro-vidvAne taraphathI paNa AvAM ja sUcana thayAM ane sva. murabbI zrI phattehacaMdabhAI tathA zrI manasukhalAla tArAcaMda mahetAe te prastuta graMthanI prastAvanAmAM A vastu akSarAMti paNa karI, eTale ame nava-tatva-prakaraNa upara dIpikA nAmanI vRtti racavAne saMkalpa karyo ane tenI zarUAta karI. A vRttimAM (1) upakrama, (2) mULapATha, (3) saMskRta chAyA, (4) zabdArtha, (5) artha-saMkalanA ane (6) vivecana e cha aMgenuM dheraNa svIkAryuM, jethI tenA abhyAsIone abhyAsamAM ghaNuM saralatA rahe. pachI nAmane prazna AvyuM. pustaka ke granthanuM nAma te ceDA akSaranuM ja hoya che, paNa tene nirNaya karavAmAM ThIka ThIka mane maMthana karavuM paDe che. keTalAka lekhakane mATe A bAbata saraLa haze, paNa amAre anubhava A prakArane che. eka pachI eka aneka nAme amArA ramRtipaTa para upasyA kare che ane tene pUrvApara vicAra karyA pachI, chevaTe nAmane nirNaya thAya che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa granthanuM je nAma nakkI thAya te sarala, spaSTa tathA sAthe hAvu joIe. * jinepAsanA' nAma nakkI karatAM amane ThIka ThIka samaya lAgyo hatA, paNa Akhare paMcAkSarI suMdara nAma maLI AvyuM, te mATe ghaNA Ana thayA hatA. - jIva-vicAra-prakAzikA' nA anubhava paNa lagabhaga Ave ja hatA. nava akSarothI banelA A nAmamAM koI guDha sakta te nathI ? evA prazna amane ghaNIvAra thayA karato hatA. tenu apanAma jaina dharmanuM prANIvijJAna rAkhavAmAM AvyuM, tyAre prANIvijJAna zabde amane ThIka ThIka maneAma thana karAvyuM hatuM. prastuta granthanuM nAma paNa keTalAka sanomAMthana pachI nakkI thayuM hatuM. C . nava-tattva prakaraNa paranI dIpikA nAmanI vRtti, te nava-tattva dIpikA. emAM sAta akSaranA sughera meLa che. enu aparanAma 'jaina dharmanuM tattvajJAna' rAkhI zakAyuM hAta, paNa temAM vAcakonI jijJAsAne uttejita kare, eva raNakAra na hatA. Akhare tattvajJAnanI AgaLa addabhuta vizeSaNa umeratAM e raNakAra uTho ane amAza mananuM samAdhAna thayu. tAtparya ke A granthanuM aparanAma jaina dhanuM addabhuta tattvajJAna' rAkhavAmAM AvyuM ane kAma AgaLa dhapALyuM. ' * prAcIna sAhitya para navIna Dhabe vRtti racavAnuM kAma saheluM to nathI ja. temAM AdhArabhUta sAhityane ekatra karavu paDe che ane te koI eka ja sthaLethI maLatuM nathI. te mATe
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ aneka pustakAlaye, jJAnabhaMDAre tathA jJAnarasika gRhasthanA graMthAlaye TUMDhavA paDe che. ghaNu parizrame AvuM sAhitya ekatra thayA pachI tene vAMcavuM-vicAravuM paDe che tathA temAMthI jarUrI ne taiyAra karavI paDe che. te sAthe AnuSaMgika viSaya aMge anya sAhityanuM paye paNa jarUrI bane che ane satata ciMtana-manana karavAnI AvazyakatA rahe che. te sivAya na te mULa viSayane nyAya ApI zakAya che ke na te temAM navInatAnI jhalaka Ave che. TUMkamAM navIna vRttinuM nirmANa e parizramabhareluM kaThina kArya che ane te utkaTa AMtarika abhiruci heya te ja saphalatAthI pAra utare che. amane A prakAranA sAhitya-sarjanamAM AMtarika rasa che, eTale ja vyavahAranAM badhAM kAryo gauNa karIne temAM tallIna rahIe chIe ane game te kaThina parizrama kare paDe te paNa karIe chIe. hajI vadhAre spaSTa kahIe te A vakhate ame khAvApIvAnuM bhUlI jaIe chIe, amArI nidrAnuM pramANa paNa ochuM thaI jAya che ane bIjI koI varaMtu amane gamatI nathI. A kAryamAM ekAgratA te evI jAme che ke nIce hullaDa maLyuM hoya ke pADozanA oraDAmAM khUba belAcAlI thatI hoya te paNa amane khabara paDatI nathI. eTaluM ja nahi paNa eka ja Asane sAta-sAta ke ATha-ATha klAka besavAnuM sahaja banI jAya che. ahIM eTalI spaSTatA karavI ucita lekhAze ke je maMtra, teMtra ke grantha para navI navI vRttio racAtI rahe che, tenI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ go mahattA vividha svarUpe bahAra Ave che ane tethI tenA tarapha lokonuM bhAre AkarSaNa jAme che. navakAramaMtra Ama te mAtra navapadanI aDasaTha akSaranI eka sAdI sarala racanA che, paNa tenA para niryuktio, cUrNa, TIkAo, TippaNe, AlAba, ka vagerenI racanA thatI ja rahI, te tenuM apUrva mAhAtamya bahAra AvyuM ane Aje sakala jaina saMghanI tenA pratye parama bhakti che. uvasagahara stotra, bhaktAmaratetra, kalyANamaMdirastAtra vageree ApaNuM hRdayamAM ATale Adara meLaLe, tenuM kAraNa paNa tenA para racAyelI mahatvapUrNa vividha vRttio che. vaLI tatvArthAdhigamasUtranuM gaMbhIra rahasya ApaNane zAthI avagata thayuM? tenA para samaye samaye racAyelI nAvinyapUrNa vRttione lIdhe ja. anya darzananI vAta karIe te pAtaMjalagasUtra ane bhagavadagItAne mahimA jagatamAM ghaNuM prasaryo, tenuM kAraNa tenA para racAyelI vividha vRttio ja che. A yugamAM lekamAnya TiLaka, mahAtmA gAMdhI, zrI vinobA, zrI vidyAnaMdajI mahArAja vageree judI judI dRSTie bhagavadgItA para ghaNuM vivecana karyuM te Aje tenI lekapriyatA Toce aDI che ane dara varSe tenI lAkhe nakale khape che. bhAratanI te keIpaNa bhASA evI nathI ke jemAM A pustakane anuvAda thaye na hoya! videzanI paNa aneka bhASAmAM tene anuvAda thaye che. kahevAnuM tAtparya e che ke ApaNI mahatvapUrNa prAcIna grantha para navI navI draSTie vRttio lakhAtI rahe
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 te atyaMta jarUranuM che ane tethI AvI pravRttinA ApaNe caiAgya Adara-satkAra karavA joIe. ahIM ame e vastu spaSTa karavA icchIe chIe ke prAcIna jainazruta para navIna vRttinuM nirmANa karanArA cAritrasa'panna mahAmedhAvI munivaronI sarakhAmaNImAM AjanI vidvatA, AjanI paMDitAI kAI visAtamAM nathI, Ama chatAM zubha kAryomAM yathAzakti prayAsa karavA ja rahyo. jo Ave prayAsa karIzuM nahi to AjanI prajA bhautikavAdanA bhaya kara vamaLamAM taNAI jaze ane ApaNI dharmabhAvanAne dhIMgA dhakko pahoMcaze. AjanA gRhasthavarga prAcIna bhASA samajatA nathI ane saMskRta bhASAnuM jJAna ghaNuM alpa dharAve che, eTale te vartamAna bhASAmAM rAcaka lie lakhAyela' ane su Mdara rUparaMgamAM bahAra paDeluM sAhitya ja mAge che. A vakhate je temane A prakAranu' sAhitya ApIzu te tenA satkAra karaze ane jainadhama tathA temA tattvajJAna tarapha AdyaravALA banaze. chadmastha--apUrNa --alpajJAnI manuSyanI kRtimAM eka yA bIjA prakAranI keTalIka bhUlo tA rahI ja javAnI ! paraMtu teTalA ja kAraNe navIna sAhityanuM sarjana anuyAgI-- anupAdeya Tharatu nathI. jo eka paNa bhUla vinAnA sAhityane Agraha rAkhavAmAM Ave te evu sAhitya bhAgye ja prApta thaze ane ApaNe navIna sAhityathI sarvathA vacita rahI
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 jaIzuM, je haragIjha IcchavA yogya nathI. navA sAhityasarjanamAM doSonuM nivAraNa karavA mATe tenuM saMzodhana gItArtha munivare dvArA karAvavuM, e ja eka sarvottama upAya che. zrI paMcapratikamaNusUtraprabodhaTIkA, jinapAsanA, jIva-vicAraprakAzikA tathA prastuta granthamAM ame A paddhatine barAbara anusaryA chIe. ahIM eTaluM jaNAvavuM ucita che ke prastuta kRti prAcIna sAhitya paranI eka vRtti hevA chatAM temAM maulika granthanI kSamatA che ane te jaina dharma tathA tenA adbhuta tatvajJAna para suMdara prakAza pADe che. sujJa pAThake tene vAMce, vicAre ane pitAne abhyadaya sAdhe, e ja abhyarthanA.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA cAne jaina dharmanuM adbhuta tattvajJAna 25216
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 34 arphe namaH 5 prakaraNa pahelu navatattvanAM nAmA tathA bhedA [ gAthA pahelI tathA khIjI (1) upama mAnava-jIvananuM aMtima sAdhya mAkSa che. A niNaeNya cArvAka, bhautikavAdI ke nAstikAne bhale majUra na hAya, paNa adhyAtma ane ceAganA uccatama zikhara para ArUDha thayelA dharma parAyaNa A maharSi Ae enI ekI avAje jAherAta karelI che. manuSyanI sarva pravRtti sukhane arthe ja thAya che, tA jenA vaDe paramasukhanI prApti thAya, evI avasthAne ja teNe potAnuM aMtima sAdhdha mAnavuM joIe. AvI avasthA mAtra eka meAkSa che. mukti, siddhi, nirvANuM, niHzreyasU, paramapada e tenA paryAyazabdo che. bhAgavilAsanuM aMtima pariNAma roga, zeka ane
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA ----- dukhanI paraMparAmAM ja Ave che, eTale mAnavajIvananA aMtima sAdhya tarIke tene svIkAra thaI zake nahi. anya. zabdomAM kahIe te jeo bhegavilAsane jIvananuM aMtima sAdhya mAnIne tenI prApti mATe pravRtta thAya che, teo TUMka samayamAM ja raMganA lega bane che, vividha prakAranI. ciMtAothI gherAya che ane dAruNa duHkhane anubhava kare che. zuM koI paNa buddhimAna manuSya AvI sthitinI spRhA kare che khare? A prazrane uttara nakAramAM ja AvavAne. tAtparya ke bhegavilAsane nisAra jANI tene. tyAga kare ane mokSane paramasukhanuM dhAma mAnI, tenI prApti mATe prayatna kara, e ja sAcI buddhimattA che. makSaprAptine mukhya upAya ratnatrayInI ArAdhanA che. ratnatrayI eTale samyagadarzana, samyagUjJAna ane samyaka cAritra. ahIM samyagadarzanane prathama mUkavAnuM kAraNa e che ke tenA vinA sabhyajJAna ke sammacAritranI prApti. thatI nathI. A kAraNe mekSAbhilASI mumukSujanee. prathama prayatna samyagdarzananI prApti mATe karavuM paDe che. samyagradarzananI prApti kene thAya?' A praznanA uttaramAM jaina maharSioe jaNAvyuM che ke jeo svaprayatnathI ke gurunA upadezathI navatatvanuM svarUpa jANIne temAM zraddhAvita thAya che, tene samyagdarzananI prApti thAya che." tAtparya ke navatatvanuM jJAna samyagadarzananI prApti mATe ati Avazyaka che. *
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattvanAM nAmeA tathA bherA zrI bhagavatIsUtramAM zrAvakonI jJAnasamRddhinuM varNana Ave che. temAM jaNAvyu che ke 'miya'IvAnIvA sanada puNNapAvA AsavarAMvara NijjarakiriyAhigaraNazca dhappamokkhakusa lA jemaNe jIva ane ajIvane jANI lIdhA che, jemane puNya ane pApanuM jJAna upalabdha che, je Azrava, savara, niza, kriyA, adhikaraNa, baMdha ane meAkSamAM kuzala che.' tAtpaya ke jeo AtmahitanI abhilASA rAkhanArA che, temaNe samyakRtanI prApti, zuddhi ane sthiratA mATe navatattvanA Adya sArI rIte prApta karI levA joIe. bhavabhIru bhavyAtmAone navatatvanA cathArtha Adha thAya te mATe cAritrasaMpanna mahAmedhAvI munivaroe jinAgamarUpI samudra maMthana karIne keTalAka prakaraNagrasthAnI racanA karelI che. 1 prastuta nava-tattva-prakaraNa grantha temAMnA eka che. tenA prAraMbha A rIte thAya che (2) mULa gAthA jIvAjIvA puNNaM pAvA''sava saMvaro ya nijjaraNA / baMdho mukkho yatahA, nava tatsA huMti nAyavvA // 1 // (3) saMskRta chAyA : jIvAjIva puNyaM pApAsravo saMvarazca nirjaraNA / bandha mokSazca tathA navatattvAni bhavanti jJAtavyAni // 1 // 1. A viSayamA vadhAre jANavA IcchanAre jIva--vicAra-prakAzikAnA pahelA khaDanuM AgamasAhitya ane prakaraNu-granthA' nAmanu bIjI prakarNa avazya jovuM. C
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatatva-dIpikA ---- ----- - - (4) zabdArtha : nI ane anIva, te jALIvA. lIva-jIva. jenAmAM cetanA eTale jJAna ane sukha-duHkhanuM saMvedana hoya te jIva kahevAya. athavA je daza prAge paikI yathAgya prANene dhAraNa kare te jIva kahevAya che athavA je karmanA bhedane kartA che. karmanA phaLane bhaktA che. karmaphalane anusarIne caturgatimAM saMgaranAra che. tema ja puruSArthanA cage sarva karmane vinAza karanAra (ane tethI kamarahita thaIne mokSa pAmanAra) che, te jIva kahevAya* jIvanuM A sAmAnya lokANa karyuM. vizeSa lakSaNe pAMcamI gAthAmAM kahevAze. -ajIva. jenAmAM jIvanuM lakSaNa nathI, eTale ke je cetanArahita che, jaDa che, te ajIva kahevAya. pu-puNya, je karmane lIdhe jIva sukha pAme te puNya kahevAya. cetanAlakSaNo jIva / vattaNAlakkhaNo kAlo, jIyo svbhoglkkhyo| nANeNa dasaNeNa ca, suheNa ya duheNa ya // 3. jIvati dazavidhAn prANAn, dhArayatIti jIvaH / 4. yaH kartA karmabhedAnA, bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA, sa hyAtmA nAnyalakSaNa. //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatAnAM nAmo tathA bhedo vAva-pApa. pAra ane sAkSara te juvAravA. je azubha karmane lIdhe jIva duHkha pAme, te pApa kahevAya. puNyathI pApa viparIta che, bilakula ulaTuM che. mAsava-Azrava. zubha athavA azubha karmanuM AvavuM, te Azrava kahevAya. 3-samattAnuM prati varSa ane neti lAzrava -jenA vaDe sarva bAjuthI karma Ave, te Azrava. athavA bhAskUca rAvIne jarma ane neti zrA :-jenA vaDe karmanuM grahaNa karAya, te Azrava. athavA bIca-Arcane varga fmarityAchavA jenA vaDe karma upArjana karAya, te Azrava. ahIM Asava e zabdaprayoga paNa thAya che. saMvaro-saMvara. jenA vaDe AvatAM karmo aTake, te saMvara kahevAya. saMtRLoti karma aneti saMvara:-jenA vaDe karmanuM saMvaraNa thAya--aTakAyata thAya, te saMvara. Azravane nirodha karavAthI A sthiti utpanna thAya che. -ane. nittara-nirjarA. karmanuM amuka aMze javuM, kharavuM, jharavuM, saDavuM ke nAza pAmavuM, te nirjarA kahevAya. vaMdho-baMdha.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tAva-dIpikA jIva sAthe karmane kSIra-nIra je paraspara saMbaMdha the, te baMdha kahevAya. muno-mekSa. jIvane sarva karmamAMthI chUTakAre , te mokSa kahevAya. ca-vaLI. tA-tathA, temaja. nava-nava. nava e saMkhyAdarzaka vizeSaNa che. sattAta. mAratattva" tenuM eTale padArthanuM je yathArtha svarUpa, te tattva vadhAre spaSTa kahIe te vastunA mULa, asala ke vAstavika svarUpane tatva kahevAmAM Ave che. ghaNI vAra sAra ke rahasyanA paryAya tarIke paNa tene upayoga thAya che. duni-che. nAcaDyA-jANavA megya. (5) artha-saMkalanAH jIva, ajIva, puSya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA baMdha ane mekSa, e nava ta jANavA cogya che.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattvanAM nAmeA tathA bheTA (6) vivecana : * A gAthA zAstranA prAraMbhanI che, chatAM temAM ziSTajanasaMmata maMgalAcaraNa kema nathI ? ' evA prazna thavA sahaja che, eTale prathama tenu samAdhAna karIzuM. , huM zrI jinabhadragaNikSamAzramaNe vizeSAvazyakabhASyamAM kahyuM che ke-- maMgijjae'dhigammara, jeNa hiaM teNa maMgalaM hoI / ahavA maMgo dhammo, taM lAi taM samAdatte // - jenA vaDe hita sadhAya, te maMgala kahevAya che. athavA je ma`ga eTale dharmIne lAve, dharmane prApta karAve, te maMgala kahevAya che.' A vyAkhyA anusAra navatattva ma MgalasvarUpa che, kAraNa ke tenAthI prANIonu hita sadhAya che, athavA te dhamanI - cAritradharmanI prApti thAya che. AvA maMgalasvarUpa navatattvanAM nAmeAno nirdeza karavA, te eka prakAranu magalAcaraNa ja che. athavA te zAstramAM traNa prakAranAM maMgalAcaraNA kahelAM che : (1) namaskArAtmaka (2) AzIrvAdAtmaka ane (3) vastusaMkIrtanarUpa. temAM namaskArAtmaka maMgalAcaraNamAM ISTadevane namaskAra karelA hAya che, AzIrvAdAtmaka namaskAramAM pAThakone AzIrvAda Apele hAya che ane vastusaMkIrtanarUpa magalAcaraNamAM mULa vastunuM -viSayanuM samyag varNana kareluM hoya che. A magalA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ va navatattva dIpikA, ' caNA paikI ahI vastusakI narUpamaMgalAcaraNu karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke temAM mULa vastunu arthAt navatattvanuM nAmakathana vaDe samyag varNana karelu che. ahIM kuMtti nA anyA' evAM je e pado che, te paNa vastusaMkItananA ja eka prakAra che, kemake sIna zabda prazasAnAM arthamAM paNa pravarte che ane A be paTTo nava-tattvanI prameya tarIke prazaMsA karanArAM che. ke sakhadha, adhi ' jo ahIM ema kahevAmAM Ave kArI, viSaya ane prayojana e cAra anukha dhAthI rahita zAstranI AdimAM karelu maMgalAcaraNa zaiAlatu nathI, pa to tenu samAdhAna A prakAre samajavuM. ahIM abhidheya ane granthane vAcavAcaka e sama dha che ane navatattvanA jijJAsu AtmA tenA adhikArI che. A e vastu upalakSaNathI samajavAnI che. vizeSamAM navattattva e granthano viSaya che, je nava tattA padmathI sUcita karavAmAM AnyA che ane nava tattva jANIne para MparAe mekSa meLavavA e tenu prayeAjana che, je vrutti nAvyavA e ke pothI sUcita karavAmAM AvyuM che. A rIte A gAthAmAM anuadhacatuSTayanI vyavasthA heAvAthI tenA dvArA je maMgalAcaraNu karavAmAM Avyu, te zAbhArahita nathI, paNa zelAspada che, prazasta che, praza MsanIya che. 5. sambandhAdhArI na, viSayacca prayoganam / vinA'nubandhaM pranyAdau maGgalaM naiva zasyate // "
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattvanAM nAmA tathA bhedA paribhASAnI saralatA ane prAcInatA : sAmAnya rIte tattvaviSayaka paribhASA kaThina hAya che ane te mATe cAjAtA zabdo lAMmA Aya che, paNa ahIM navatattvanAM je nAmeAno nirdeza karavAmAM AvyA che, te ghaNA sarala che ane ghaNA TUMkA paNa che. AmAMnA koI pazu zabda traNa akSara karatAM vadhAre akSarathI anele nathI. (A vidhAna sa MyuktAkSarane eka akSara gaNIne karavAmAM Ave che. ) A rahyAM te nAmeA : (1) jIva, (2) ajIva, (3) puNya, (4) pApa, (5) Azrava, (6) saMvara, (7) nirjarA, (8) madha ane (9) mokSa. 11: . AmAM Azrava, savara ane nirAkaIka apari cita lAge che, paNa te ghaNA prAcIna che ane jaina darzananI. mauliktAne siddha karanArA che. jarmanInA suprasiddha vidvAna Do. humana yAkokhInA jaina darzana' nAmanA eka lekha InsAIkale pIDiyA oNoNpha rilijiyana enDa ethisU ( dharma ane nItinA vizvakeSa)nA agiyAramA bhAgamAM prakaTa thayelA che. temAM jaNAvyuM che ke-- * Now these terms ( Asrava, Samvara: and Nirjara) are as old as Jainism, for, the Buddhists have borrowed from it the most significant term Asrava; They use it in very much the same sense as the Jains,
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra navatattva dIpikA but not in its literal meaning, since, they do not regard the Karma as subtle matter, and they deny the existence of a soul into which the Karma could have an 'influx.' Thus the same argument serves to prove at the same time that the Karma theory of the Jains is an original and integral part of their system and that Jainism is considerably older than the origin of Buddhism. '' arthAt A rAkhyuM (Azrava, saMvara ane niza ) jaina dharmI jeTalA ja prAcIna che, kAraNa ke bauddhIe temAMnA viziSTa arthIsUcaka Azrava zabda apanAvelA che ane jaino je arthamAM tenA upayoga kare che, lagabhaga tevA ja arthAMmAM tenA upayoga kare che, paNa te ja artha mAM teno upayoga karatA nathI, kAraNa ke te karmanA eka sUkSma tattva tarIke svIkAra karatA nathI ane teo evA AtmAno InkAra kare che ke jemAMnI koI prakAranI asara pahoMcatI hoya. A rIte A ja lIlathI e vastu paNa puravAra thAya che ke karmano siddhAnta e jaina dharmanA maulika siddhAnta che ane te emanA darzananu eka avibhAtmya aMga che tathA jaina dhama auddha dharmanI utpatti karatAM ghaNA ja purANA che.'
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatatvanAM nAma tathA le navatarane krama : ahIM navatatvanAM nAmo je kame rajU karavAmAM AvyAM che, tenI pAchaLa cekasa hetu rahe che, te A pramANeH sarve tane jANanAre samajanAre tathA saMsAra ane mokSasaMbaMdhI saghaLI pravRtti karanAre jIve che. vaLI jIva vinA ajIva tathA puNyAdi tatve saMbhave nahi, tethI prathama nirdeza chavane karavAmAM Ave che. jIvanI gati, sthiti, avagAhanA, vartanA Adi ajIvanI sahAyatA vinA thaI zaktI nathI, tethI jIva pachI tarata ja jIvane nirdeza karavAmAM AvyuM che. jIvanAM sAMsArika sukhanuM kAraNa puNya che ane. duHkhanuM kAraNa pApa che, tethI trIje nirdeza puNyane. ane cothA nirdeza pApane karavAmAM Avyo che. puNya ane pApane Azrava vinA saMbhava nathI, tethI: pAMcame nirdeza Azravane karavAmAM AvyuM che. AzravanuM virodhI tatva saMvara che, tethI Azrava . pachI tarata ja saMvarane nirdeza karavAmAM AvyuM che. jema navAM karmonuM Agamana saMdharathI rekAya che, tema purANuM karmone kSaya nirjarAthI thAya che, tethI saMvara pachInuM sthAna nijarane ApavAmAM AvyuM che.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ '14 nava-tatva-dIpikA nirjarAnuM vidhI tAva baMdha che, eTale nirjara pachI tarata ja baMdhane mUkavAmAM AvyuM che. jema jIvane karmanI sAthe saMbaMdha thAya che, tema sarvathA chUTakAro paNa thAya che, tethI baMdha pachI tarata ja mokSane nirdeza karavAmAM AvyuM che. navatatvamAM A tattva chelluM che, kAraNa ke tenI prApti karyA pachI kaMI paNa karavAnuM rahetuM nathI. navatatvane saMkSepa : A navatane sakSepa karavA IcchIe te thaI zake che. dAkhalA tarIke zubha karmane Azrava te puNya che ane azubha karmane Azrava te pApa che, tethI puNya ane pApatatvane AzravamAM gaNavAmAM Ave athavA puNya ane pApa A baMne tatve baMdharUpa paNa che, tethI tene baMdhatatvamAM gaNavAmAM Ave te tenI saMkhyA sAta para AvI jAya che. zrI umAsvAti mahArAje tatvArthAdhigamasUtramAM ane zrI malayagiri mahArAje prajJApanA sUtranI vRttimAM A rIte sAta tanI gaNanA karelI che. A sAta tane punaH saMkSepa karavA IcchIe te 6. jIvAjIvAzravandhasavaranirjarAmokSAstattvam / 7. sarve ca te bhAvAzca sarvabhAvA jIvAjIvAzravavandhasaMvaranirjarA mokSA:
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattvanAM nAmA tathA bhedA pa jIva ane ajIva e e tattvAmAM thaI zake che, kAraNa ke puNyAdi badhAM tattvAnI upapatti jIva--ajIvanAM kAraNe ja thAya che. jIva ane ajIva na hoya to bAkInAM sAta -tattvA saMbhavatA nathI; paraMtu A rIte tattvAnA ati sakSepa karatAM heya ane upAdeyanA eya ke je cAritranirmANa mATe ati Avazyaka che, te spaSTatayA thaI zakate nathI ane te ja kAraNe A rIte e tattvA mAnavAnI koI praNAlikA astitvamAM AvelI nathI, navatattvamAM jJeya, heya ane upAdeyanI vicAraNA: navatattvamAM jJeya keTalA? heya keTalA? ane upAya keTalA ? e jANavAnI jarUra che. jJeya eTale jANavA ceAgya, heya eTale choDavA ceAgya ane upAya eTale AdaravA cAgya. Ama te nave ya tattvo jANavA cagya che, tethI ja prathama gAthAmAM 'kruti nAyabbA ' ema kahevuM che, paraMtu jene mAtra jANI zakAya, paNa cheDavA ke ADharavAnuM anI zake nahi, tene ja ahIM jJeya samajavAnA che. A dRSTie jIva ane ajIva e e tattvA jJeya che, kAraNa ke tene jANI zakAya che, paNa cheDavAnu ke AdaravAnuM anI zakatu nathI. pApa, Azrava ane aMdha, A traNa tattva jIvanAAtmAnA guNAnuM AcchAdana karanArA hovAthI haiya che
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' 16 nava-tattva-dIpika tathA savara, nirdeza ane mekSa e traNa tattvA Atma guNAne prakaTa karanArA hAvAthI upAdeya che. khAkI rahyuM puNyatattva, tema svarUpa hAvAthI vAstaviktAe tA heya ja che, paraMtu AtmaguNAne prakaTa karavAmAM sahAyarUpa hovAthI vyAvahArika dRSTie upAdeya che. zAstromAM kahyu che ke heyA vaMdhAsavApAvA, jIvAjIvA huMti cinneyA / saMvara nijjara muvakho, puNNaM huMti uvAee // . dha, Azrava ane pApa heya che, jIva tathA ajIva jJeya che ane saMvara, nirjA, meAkSa tathA puNya upAdeya che. A jJeya, heya ane upAdeyanI vicAraNAmAM je vizeSatA rahelI che, te tarapha paNu aMgulinirdeza karIzuM keTalAMka dezanA jJeyamImAMsA pradhAna che, te mAtra maeNcanI eTale jagatanA mULabhUta prameyenI mImAMsA kara che, paNa cAritranI mImAMsA karatA nathI. vaizeSika, sAMkhya ane vedAMta darzana A prakAranAM che. laLI keTalAMka danA cAritramImAMsApradhAna che, teo mukhyatve cAritranI eTale haya--upAyanI mImAMsA kare che, paNa jJeyanI sImAMsA karatA nathI. cAga ane bauddha darzana A koTinAM che. paraMtu jaina daCna jJAna ane cAritranA samanvayathI ja meAkSane mAnanAruM hAvAthI teNe peAtAnI tattvamImAMsAmAM
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatavanA nAme tathA bhedo 3yane paNa sthAna ApyuM che ane heya tathA upAdeyane paNa sthAna ApyuM che. te kahe che ke je jJAnanuM phaLa virati eTale cAritranirmANamAM Ave nahi, te jJAna zA kAmanuM? tathA je cAritranI pAchaLa jJAnanI jhalaka na heya, te cAritra paNa zA kAmanuM? tAtparya ke jJAnapUrvaka cAritranuM nirmANa thavuM joIe. AvuM cAritraja mikSaprAptimAM upakAraka thaI zake. nIcenI tAlikA para dRSTipAta karavAthI peya, herA ane upAdeya tane vadhAre spaSTa khyAla Avaze : reya heya upAya (1) jIvatatva (1) pApatatva (1) puNyatatva (2) ajIvatatva (2) Azravatatva (2) saMvaratatva (3) baMdhatattva (3) nirjarAtatva (4) mokSatatva navatarAmAM chavAjIvavibhAga: nava-tatvamAM jIva ane ajIvanI gaNanA A prakAre thAya che : tavanuM nAma vibhAga kAraNa (1) jIvatatva jIva spaSTa che. 2) ajItavA ajIva (3) puNyatatva pudagalane vikAra hovAthI.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 (4) pApatattva (5) Azravatattva (6) savaratattva ajIva jIva tattvanuM' nAma (1) jIvatattva (7) nirAtattva (8) aMdhatattva pudgalanA vikAra hAvAthI. (9) mekSatattva jIvanA guNAne pU prakaTa karanAra hovAthI. tApa ke navatavamAM jIva, savara, nirjarA ane mAkSa e cAra tattvanI gaNanA jIvamAM thAya che ane bAkInAM pAMca tattvAnI gaNanA ajIvamAM thAya che. navatattvamAM rUpI-arUpI vibhAga : 33 ajIva nava-tattva-dIpikA pudgalanA vikAra hAvAthI. jI 29 jIvanA guNAne prakaTa karanAra hevAthI. "" je khrinA viSaya banI zake, te rUpI kahevAya ane sRSTinA viSaya na banI zake, te arUpI kahevAya. navatattvamAM A rUpI arUpInI gaNunA nIce pramANe thAya che H vibhAga rUpI kAraNa Ama tA jIva najare dekhAtA nathI, eTale te arUpI kahevAya, paNa saMsA ramAM rahelA jIva
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattvanAM nAme tathA beTTA (2) ajIvatattva (3) puNyatattva (4) pApatattva (5) Azravatattva (6) saMvaratattva (7) nirAtattva (8) aMdhatattva (9) mekSitattva rUpI arUpI rUpI ,, 27 arUpI 77 rUpI arUpI 19 aneka prakAranA dehane dhAraNa kare che, tethI tenI gaNanA rUpImAM thAya che. keTaluM'ka svarUpa rUpI che, keTalu'ka svarUpa arpI che. pudgalanA ka rUpa vikAra hAvAthI. 99 77 jIvanA hovAthI. "" pariNAma pugalanA ka rUpa vikAra heAvAthI. pariNAma jIvanA hAvAthI. tAtparya ke navatattvamAM jIva, puNya, pApa, Azrava ane madha e pAMca tattvA rUpI che; savara, nirjarA ane mekSa e traNa tatvA arUpI che; ane ajIva kathaMcita rUpI ane kathaMcit arUpI che.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 nava tattva-dIpikA. navatatvanI dravya ane bhAvathI vicAraNA have navatatvanI dravya ane bhAvathI vicAraNA karIe. dravya-vicAraNA vastunA sthUla ke bAhya svarUpane sparze che. ane bhAva-vicAraNA varatunA sUphama ke atyaMtara svarUpane sparze che. jene tatvajJAnanuM A eka viziSTa aMga che. pAMca Indriye Adi dravya-prANene dhAraNa karanAra te dravya-jIva ane jJAna-darzana Adi bhAva-prANene dhAraNa karanAra te bhAva-jIva; athavA viSaya-kaSAyAdi azuddha pariNAmavALe jIva te dravya-jIva ane vizuddha jJAna-darzanAdi guNavALe jIva te bhAva-jIva. ahIM dravyAtmA, bhAvAtmA evA zabdaprayoga paNa thAya che, kAraNa ke jIva ane AtmA e ekAthI zabdo che. pitAnI artha-kriyAmAM pravartatuM na hoya, paraMtu have pachI pravartavAnuM hoya, tevuM kAraNarUpa ajIva dravya te dravya-ajIva ane pitAnI mukhya artha-kriyAmAM pravartatuM heya, te bhAva-ajIva. AnI vadhAre spaSTatA ajIvanuM svarUpa samajyA pachI thaze. zubha karmanA pudgale te dravya-puNya ane te zubha karma bAMdhavAmAM kAraNarUpa jIvane je zubha adhyavasAya, te bhAva-puNya. ahIM adhyavasAya zabdathI jIvanA pariNAma ke jIvanI pariNati samajavI. azubha karmanAM pudgale te dravya-pApa ane te
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattvanAM nAme tathA bheTTA 1 azubha karma bAMdhavAmAM kAraNarUpa jIvano je azubha adhyavasAya, te bhAva-pApa, zubha athavA azubha kamapudgalAnuM AvavuM, grahaNa karavuM, te dravya-Azrava ane te karmone grahaNa karavAmAM kAraNabhUta jIvane je zubha ke azubha adhyavasAya, te bhAva-Azrava. zubha athavA azubha karmAMne katrA arthAt grahaNa na karavAM te dravya-savara ane te zubhAzubha karmane rokavAmAM kAraNarUpa jIvano je adhyavasAya, te bhAva-savara. zubha athavA azubha karmAMnA amuka aMze kSaya thave te dravya-nirjarA ane e kSaya thavAmAM kAraNabhUta jIvana je adhyavasAya, te bhAva-nija rA. jIva sAthe karma pudgalAnA kSIranIra jevA je sabaMdha thavo te drazya-madha ane te dravya aMdha thavAmAM kAraNarUpa jIvane je adhyavasAya, te bhAva-adha karmonA sathA kSaya thavA te dravya-mekSa ane te karmanA kSaya thavAmAM kAraNarUpa jIvana je pariNAma eTale ke sa`savarabhAva, te bhAva-meAkSa. (1) upakrama : C yuddhe: paruM tattvavicALe 6-buddhinuM mukhya phUla tattvanI vicAraNA che.' tethI pratyeka buddhimAna manuSya tattvanI vicAraNA karavI joI e, tattvanuM jJAna meLavavu joIe.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 nava-tatva-dIpikA anya jJAna vyavahAranI siddhimAM upayogI nIvaDe che, paNa paramArtha eTale mekSanI siddhimAM upakAraka nIvaDatuM nathI, eTale AdhyAtmika daSTie tenuM vizeSa mUlya nathI. AdhyAtmika dRSTi te tatvajJAnane ja sAcuM jJAna gaNe che, kAraNa ke tenAthI pApanI nivRtti thAya che, kuzalapakSamAM pravRtti thAya che ane mokSamArgamAM atyaMta upakAraka evA vinayanI prApti thAya che. AtmAthI janee tatvasaMbaMdhI je kaMI jANavA jevuM che, te badhuM ja navatatvamAM aMtargata thayeluM che, tethI ja prakaraNakAra maharSie prathama gAthAmAM e tane jANavA egya kahyAM che. have A tatve keTalA prakAre ke keTalA bhedathI jANavA gya che, tene nirdeza bIjI gAthAmAM A pramANe kare che ? (ra) mULa gAthA : caudasa caudasa bAyAlIsA bAsI ya huti baayaalaa| sattAvannaM bArasa cau nava bheyA kameNesiM // 2 // (3) saMskRta chAyA : caturdaza caturdaza dvicatvAriMzad dvayazItizca bhavanti dvicatvAriMzat saptapaJcAzad dvAdaza, catvAro navabhedAH krameNeSAm // 2 // (4) zabdArtha : kara-cauda.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatatvanAM nAme tathA bheda 17 --- vAghADhI-beMtAlIza. vANI-khyAzI. ca-pAdapUrti mATe jAyela che. hRti che. rAjA-beMtAlIza. sattAva naM-sattAvana. vArasa-bAra. 23-cAra. nava-nava. mevA-de, prakAre. -anukame. jaLa ane pakSa padanI saMdhi thatAM meLe evuM pada baneluM che. -ienA, e navatane. (5) artha-saMkalanAH e navatanA anukrame cauda, cauda, beMtAlIza khyAzI, beMtAlI, sattAvana, bAra, cAra ane nava bhede che. (6) vivecanaH kaI paNa vastune vizada baMdha thavA mATe tenA bhedaprabhedonuM jJAna jarUrI che. dAkhalA tarIke vRkSanuM jJAna meLavavuM hoya te "vRkSa' e nAma-nirdeza karIe
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 nava-tatva-dIpikA ke viTapa, pAdapa Adi tenA paryAyazabdo belIe, e pUratuM nathI. te mATe te tenA prakAre ke bheda jANavA joIe ane te prakAre ke bhedo zA kAraNe paDelA che, tenAthI paNa paricita thavuM joIe. A ja kAraNe jaina zAstrakAre prathama vastune nAma-nirdeza kare che ane pachI tenA prakAre ke bhedo jaNAve che. navatatvamAM prathama sthAna jIvatatvane prApta thayeluM che, te cauda bhede jANavA egya che. apekSA-vizeSathI A bhedonI saMkhyA ochI ke vadhAre thaI zake kharI, paNa A prakAranuM dhoraNa niyata karavAthI jIvanuM svarUpa jANanAre A cauTe ya bhedathI barAbara paricita thavuM joIe. A cauda bhedo jIvatatvanA varNana prasaMge kahevAze. anya tatvanA ledonI bAbatamAM paNa A pramANe ja samajavuM. navatatvamAM bIjuM sthAna ajIvatatvane prApta thayeluM che, te paNa cauda bhede jANavA gya che trIjuM sthAna puNyatatvane prApta thayeluM che, te beMtAlIza bhede jANavA rogya che cothuM sthAna pApatatvane prApta thayeluM che, te khyAzI bhede jANavA cagya che; pAMcamuM sthAna Azravatatvane prApta thayeluM che, te beMtAlIza bhede jANavA gya che, chaThuM sthAna saMvaratatvane prApta thayeluM che, te sattAvana bhede jANavA che; sAtamuM sthAna nirjaratatvane prApta thayeluM che, te bAra bhede jANavA jegya che, AThamuM sthAna baMdhatatvane prApta thayeluM che, te cAra prakAre jANavA yogya
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatatvanA nAme tathA bhedo 5 che ane navamuM sthAna mekSatattvane prApta thayeluM che, te nava prakAre jANavA cagya che. * A rIte badhA maLIne navatatvanA keTalA bhedo thAya? tene uttara nIce pramANe saravALe karavAthI prApta thAya che? bhedasaMkhyA 14 tattvanuM nAma (1) jIvatatva (2) ajIvatatva (3) puNyatarava (4) pApatatva (5) Azravatattva (6) saMvaratatva (7) nirjarAtattva (8) baMdhatattva 9) kSatatva kula 276 tAtparya ke jIvatatvanA badhA maLIne 276 bhede che. navatatvamAM chavAjIvavibhAga kevI rIte thAya che? te prathama gAthAnA vivecanamAM darzAvyuM che. tenA AdhAre A ra76 bhedone jIvAvavibhAga karIe, te te nIce pramANe thAya che?
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 nava-nava dIpikA jIvavibhAga 2 avibhAga 184 kula 276 jIvatattva 14 ajIvatatva 14 saMvaratatva 57 puNyatava 42 nirjarAtatva 12 pApatatva 82 ekSatatva 9 Azravatattva kare baMdhatattva 4 kula 92 kula 184 navatatvanA rUpI-arUpI vibhAga viSe paNa prathama gAthAmAM vivecana karavAmAM AvyuM che. tenA AdhAre A ra76 bhedanI vyavasthA nIce mujaba thAya che? rUpI vibhAga 188 arUpI vibhAga 88 kula 276 jIvatatva 14 avatattva 10 ajIvatAva 4 saMvaratattva 57 puNyatatva 4ra nijarAtattava 12 pApatatva 82 mokSatatva 9 Azravatatva 42 baMdhatatva 4 kula 88 kula 188 ahIM ajIvatatvanA 4 bhedonI gaNanA rUpamAM karI che, te paramANu, deza, pradeza ane skaMdha samajavA. tathA ajIvatavanA 10 bhedonI gaNanA arUpImAM karI che, te dhamastikAya, adhamastikAya tathA AkAzastikAyanA traNa
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatatvanAM nAme tathA bheda 27 traNa bheda ane addhAsamaya eTale kALane eka bheda, e prakAre daza bheda samajavA. AnI vadhAre spaSTatA ajIvanuM svarUpa samajavAthI thaze. navatatvanAM ya, heya tathA upAyavibhAga viSe paNuM prathama gAthAmAM vivecana karavAmAM AvyuM che. tenA AdhAre A ra76 bhedanI vyavasthA nimna prakAre thAya che: vibhAga heyavibhAga upAdeyavibhAga 120 kula 276jIvatattva 14 pApatava 82 puNyatatva 42 ajIvatatva 14 Azravatatva 42 saMvaratatva 57 _ baMdhatatva 4 nirjarAtatva 12 kula 28 mekSatatva 9 kula 128 kula 120 navatatvanAM nAma ane bhedo darzAvatuM prathama prakaraNa: ahIM pUruM thAya che. 28 6 69
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa bIjI jIvatattva [ gAthA trIjIthI sAtamI sudhI ] (1) upakrama : navatatvanAM nAmeA ane bhedonA kathana vaDe prakaraNakAra maharSi e navatattvanI pIThikA AMdhI. have teozrI dareka -tattvanuM kramazaH vaIna karavAnA AzayathI prathama jIvatattvanuM varSoMna kare che. temAM jIvanA apekSAkRta bheda keTalA che? te trIjI gAthAmAM A pramANe jaNAve che: (2) mULa gAthA : vid---vid-tivijJA, cabihA patra abinAnIyA / ceyaLa-talathohiM,veca-duM-jaLa jAtlRi // 2 // (3) saMskRta chAyA evavidha - dvividha-trividhAzcaturvidhA paJcaSavidhA jIvAH / caitana--satAvela--tti jaLa--Ayai: 5 rU 5
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ amatattva (4) zabdAtha : egaviha thAne duhi bhane tiviha te egaviha - duviha--- jJividhA. vid-ekavidha, eka prakAranA. duniA-e prakAranA. ttivijJA-traNa prakAranA, navantrijJAcAra prakAranA. paMca-viddA-pAMca ane cha prakAranA. lIvA jIve. recana cetanA vaDe, 29 ceyana ane talathara te ceyaLa-salA. tenA vaDe~~ ceyaLa-tasayahiM ceyaLa-cetanA, caitanya. . tala cahna trasa ane sthAvaranA bhedo vaDe. - satta ane iyara te tala cara. tA-trasa, 'zItoSa---- avairamittaltAntannArAya trasyantIti traNAH-je jIvA ThaMDI, tApa, bhaya vagerethI trAsa pAmIne duHkhI thaIne tenA nAza karavAnI eTale ke pratikAra karavAnI ceSTA kare che, te trasa kahevAya che. ahIM trantinA atha rezvanse karavAnA che. cAMtara, sthAvara. 'ttijanyudhdhAvamitApitA api tatparihArAsamarthAH sthAvaranAmakarmodayavazavartinaH sthAvarAH -- je jIvA sthAvara nAmakamanA uDDayathI ThaMDI, tApa, vagethI pIDA pAmavA chatAM tenA parihAra karavAne asamartha hAI jevI
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 navatattva-dIpikA hAlatamAM hoya, tevI ja hAlatamAM paDyA rahe che, te sthAvara kahevAya che. veca ane parphe ane jaLa ane jAya tenA vaDe vecaT?-raLa-jAdu veya veda. te traNa prakAranA che: strIveda, puruSaveDha ane napuMsakaveDha. temAM strIveDhavALA puruSanI abhilASA karanArA hoya che, puruSaveDhavALA strInI abhilASA karanArA hoya che ane napu MsakaveDhavALA puruSa tathA zrI nenI abhilASA karanArA hoya che. veTTane gujarAtI bhASAmAM jAtIya sa'jJA ane aMgrejI bhASAmAM sekasa (Sex) he che. : zatlRgati. te cAra prakAranI che naraka, tiryaMca, manuSya ane deva. paLa-sAdhana, indriya. te jJAnaprAptinuM sAdhana che, tethI karaNa kahevAya che. tenA sparzInendriya, rasanendriya, ghrANendriya, cakSurindriya ane zrotrendriya, evA pAMca bhedo prasiddha che. AjJikAyAnA bhedo vaDe. kAyA eTale bAhya zarIra. tenA cha bhedya manAyelA cheH pRthvIkAya, asUkAya, agnikAya, tejasUkAya, vAyukAya, -vanaspatikAya, ane trasakAya.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvata (5) artha-saMkalanaH cha cetanAnI apekSAe eka prakAranA che. vasa ane sthAvaranI apekSAe be prakAranA che; vedanI apekSAe traNa prakAranA che; gatinI apekSAe cAra prakAranA che; IndriyonI apekSAe pAMca prakAranA che ane kAyAnI apekSAe che prakAranA che. (6) vivecana eka ja vastunA judI judI apekSAe judA judA prakAre paDe che. dAkhalA tarIke manuSyanA deza pramANe prakAre pADIe te amuka paDe, raMga pramANe prakAre pADIe te amuka paDe; UMcAI pramANe prakAre pADIe te amuka paDe ane guNa pramANe prakAre pADIe te amuka paDe. Ama jeTalI apekSAone AgaLa karIe, teTalI ja vividhatA tenA prakAramAM AvatI jAya, tethI eka vastunA ATalA ja prakAre hoya ema kahevuM ucita nathI. te apekSA anusAra eka paNa hoI zake, e paNa heI zake, traNa paNa hoI zake, yAvat asaMkhya-aMnata paNa hoI zake. * jIva muttA saMsArio vA (jIva-vicAra-prakaraNa) samasta najInA mukta ane saMsArI evA be bheda che. temAMthI saMsArI jInA apekSAkRta keTalAka bhedo ahIM darzAvyA che, saMsArI jIve anatAnata che. temAMnA keTalAka jIve cetanAvALA ane keTalAka cetanArahita evA be prakAre
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA nathI, paraMtu sarve omAM cetanA samAnapaNe rahelI che, eTale cetanAlakSaNathI te eka prakAranA che. nigada jevI nikRSTa avasthAmAM jIvene cetanA hoya che kharI ? e praznano uttara jena maharSio. hakAramAM Ape che. teo kahe che ke nigadamAM rahelA jIne paNa mati ane kRtajJAnane anaMtamo bhAga ughADo hoya che, eTale ke temAM paNa cetanAnI amuka skUraNa avazya hoya che. je ema na hoya te temanI ane jaDanI vacce taphAvata zuM rahe? jIva ane jaDanI vacce mukhya taphAvata ja cetanAne che. jIva cetanAthI yukta hoya che, jaDa cetanAthI rahita hoya che. tAtparya ke kaI paNa jIva cetanAthI rahita hete nathI, paNe cetanAvALe ja heya che ane tethI cetanAnI apekSAe tene eka ja prakAra saMbhave che. cetanA be prakAranI che. darzanacetanA ane jJAnacetanAtemAM darzanacetanA sAmAnya avabodharUpa hoya che ane jJAnacetanA vizeSa avadharUpa hoya che. A baMne prakAranI cetanA sarva jamAM hoya che. zAstrakAroe apekSAvizeSathI cetanAnA traNa prakAro paNa mAnelA che. jemake jJAnacetanA, karmacetanA ane karmakala cetanA. temAM ghaTa-paTAdi vastunA jJAnarUpe cetanAne. pariNAma che te jJAnacetanA che, samaye samaye paigalika
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva 34 karmanA nimittathI krodhAdi pariNAma thavA te cetanA che ane kalanA sukhaduHkharUpe cetanAnA je pariNAma thavA te kalacetanA che. A traNeya prakAranI cetanA sa jIvAmAM hAya che. zrI Ana dhanajI mahArAje zrIvAsupUjyajinastavanamAM cetanAnA A prakAronI nimna zabdo vaDe noMdha lIdhI che nirAkAra abhesaMgrAhaka, lei grAhaka sAkAra re;' darzana jJAna bhede cetanA, vastumaheNu vyApAze re. kartA pariNAmI pariNAmA, karma je jIve karIe re; eka aneka phaLa nayavADhe, niyate nara anusarIe re. duHkha-sukharUpa ka la jANA, nizcaya eka Anada re cetanatA pariNAma na cUke, cetana hejinacaMdo re. jo trasa ane sthAvarapaNAne prAdhAnya ApIne vicAra karIe te A saMsAramAM rahelA saghaLA jIvA e prakAramAM samAI jAya che. keTalAka trasamAM ane keTalAka sthAvaramAM. anya rIte kahIetA saMsAramAM rahelA koI paNa jIva yA tA trasa hAya, yA te sthAvara hAya, paNa tethI atirikta koI trIjA prakAranA na hAya. 2 jo veda eTale jAtIyasa'jJA (Sex)ne prAdhAnya ApIne vicAra karIe te A saMsAramAM rahelA saghaLA jIvA traNa prakAramAM vibhakta thAya che. keTalAka strIliMgamAM, keTalAka 2."tasa thAvA ya saMsArI |-jIva--vicAra prakaraNa. 3
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA puruSaliMgamAM ane keTalAka napuMsakaliMgamAM. liMgane cotho . keI prakAra astitva dharAvatA nathI, eTale vedanI dRSTie - saMsArI jInA traNa ja prakAre saMbhave che, je prakAra saMbhava nathI. je gatine prAdhAnya ApIne vicAra karIe te A saMsAramAM rahelA saghaLA jIve cAra prakAramAM vaheMcAI jAya che. keTalAka narakagatimAM, je nAraka kahevAya che; keTalAka tiryaMcagatimAM, je tiryaMca kahevAya che, keTalAka manuSyagatimAM, je manuSya kahevAya che ane keTalAka devagatimAM, je deva kahevAya che. muktine paMcamagati mAnavAmAM AvI che, paNa ahIM saMsArI jInI vicAraNA hevAthI e prastuta nathI. saMsArI che te gatinI apekSAe cAra ja prakAranA hoya che, tethI adhika prakAranA nahi. je Indrine prAdhAnya ApIne vicAra karIe te A saMsAramAM rahelA saghaLA jIpAMca prakAramAM goThavAI jAya che. keTalAka ekendriyamAM, keTalAka beIndriyamAM, keTalAka teIndriyamAM, keTalAka caturindriyamAM te keTalAka paMcendricamAM. tenAthI bahAra eka paNa jIva raheto nathI. keTalAka kahe che ke chaThThI Indriya paNuM astitvamAM che, paNa teo enuM cokkasa svarUpa hajI sudhI rajU karI zakyA nathI. tAtparya ke jJAnI bhagavaMtoe pitAnA jJAnathI Indriyane pAMca prakAranI joI che ane tenuM yathArtha svarUpa varNaveluM che. vaLI ApaNe rejido anubhava paNa e ja prakArane
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatA 35 che, eTale Indrine pAMca prakAranI ja mAnavI ghaTe che ane e apekSAe nA pAMca prakAre saMbhave che, tethI adhika nahi. sAtamI gAthAnA vivecanamAM Indriya saMbaMdhI adhika varNana kareluM che. je kAyAne (bAhya zarIrane) prAdhAnya ApIne vicAra karIe te A saMsAramAM rahelA saghaLA jIve che prakAramAM aMtargata thAya che. keTalAka pRthvIkAyamAM, keTalAka apUkAyamAM, keTalAka agnikAyamAM, keTalAka vAyukAyamAM, keTalAka vanaspatikAyamAM te keTalAka trasakAyamAM. pakAya athavA che kAya zabda A dRSTie ja astitvamAM Avela che. sAtamI kAyA hajI sudhI keIe batAvI nathI, eTale kAyAnI apekSAe nA cha prakAra yathArtha che. pRthvIkAya vagerene vizeSa paricaya AgaLa AvavAnuM che, eTale ahIM Apela nathI. (1) upakramaH apekSAvizeSathI jIvanA aneka prakAro paDe che. temAMthI ahIM eka, be, traNa, cAra, pAMca ane cha prakAre varNavyA. bIjA prakAre graMthagauravanA bhayathI ApelA nathI, paNa te apekSA anusAra samajI levAnA che. have je cauda bhede jIvatatva khAsa jANavA gya che, tenuM prakaraNakAra maharSi thI gAthAmAM A prakAre varNana kare che ? * 3. IndriyonA vizeSa vivecana aMge juo chava-vicAra-prakAzikA pR. 198 thI 204.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tAva-dIpikA (2) mULagAthA : egidiya suhamiyarA, sannIyarapaNidiyA ya sbi-ti-cu| ___ apajjattA pajjattA, kameNa caudasa jiyahANA // 4 // (3) saMskRta chAyA ? ekendriyAH sUkSmetarAH saMjJItarapaJcendriyAzca sdvitrictuH| aparyAptAH paryAptAH krameNa caturdaza jIvasthAnAni // 4 // () zabdArtha : Mrica-ekendriya che. ja runvithI sahita te rica. -eka, rUciIndriya. ahIM ekathI koI paNa eka nahi, paraMtu spa nendriya samajavAnI che. tAtparya ke je jIvone mAtra sparzanendriya ja hoya che, te ekendriya ja kahevAya che. suma-sUkSma. suduma ane phacara te judumirA. sudumasUma. cAtira, bAdara. rUtara eTale anya, je kahevAya che tethI bIjA. A rIte sUphamathI Itara jIve bAdara che. bAdara jIve amuka saMgamAM daSTigocara thaI zake che. nni-saMjJI. sanni bhane iyara bhane paNiMdiya te sannIyara-paNidiyA. ni-saMsI, saMjJAvALA. ahIM saMjJA zabdathI vicArazakti samajavAnI che. athavA te saMjJA traNa prakAranI che ? (1) hetuvAdyapadezikI, (2) dIrdhakAlikI ane (3) dRSTi
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva ' vAdopadezikI. A tratru sagAo paikI aDI' dIrghakAlikI saMjJA grahaNa karavAnI che, kAraNake tenA vaDe zuM thai gayuM ? have zu thaze ? ' vagere ati dIrghakAlIna bhUtakAla ane bhaviSyakAla saba'dhI ciMtana thAya che. A sajJAne saMpradhAraNa saMjJA paNa kahevAmAM Ave che, kemake tenAthI ucita-anucitane nirNaya thAya che. AvI dIrghakAlikI ke saMpradhAraNa saMjJAvALA jIvA te saMjJI. 37 ya--tira, asI. sannInuM pratipakSI asanI che, eTale Itara zabdathI ahI asanI jIvA grahaNa karavAnA che. jene upara kahI tevI saMjJA nathI, te asanI. vaLi niyA-pacendriya. ca-ane. sa-sahita. A vizeSaNa vi, tti ane 23 e traNeya padAne lAgu pADavA mATe ahI' ni--ti-23 evA zabdaprayAga karavAmAM AvyA che. na-e, eindriyavALA jIvA. te-traNa, traNa indriyavALA jIvA, 43-cAra, cAra IndriyavALA jIve. avajJattA-aparyAptA. je jIva jeTalI paryAptine ceAgya hoya, teTalI
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatara-dIpikA - pati pUrI karyA pahelAM mRtyu pAme che te aparyApta kahevAya. paryAptinuM svarUpa chaThThI gAthAmAM kaheluM che. pamttA-paryAptA. je jIva jeTalI paryAptine vega hoya, teTalI paryApti pUrI karyA bAda mRtyu pAme, tene paryApta kahevAya. meLa-anukrame. ra3ra-caudaza. * ziyALA-jIvasthAne, jIvanA bheda. (5) artha-saMkalanAH suma ekendriya, bAdara-epriya, beIdriya, teIdriya ane caturindriya sahita saMjJI paMcendriya tathA asaMjJI paMcendriya (e sAtabhedo) ane tenA aparyApta ane paryApta e rIte sarva maLIne jIvanA cauda bheda thAya che. (6) vivecana IndriyenI apekSAe ja pAMca prakAranA che, e hakIkata uparanI gAthAmAM kahevAI gaI che. A pAMca prakAranA vizeSa prakAre ke uttara prakAre pADatAM jIvanA kula cauda prakAre ke cauda bhedo thAya che, te A pramANe - ekendriya (1) aparyApta sUmi ekendriya. (2) paryApta sUkSama ekendriya.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ che vatatva (3) aparyApta Adara ekendriya (4) paryApta bAdara ekendriya beindriya (5) aparyApta beIndriya (6) paryApta beIndriya teIndriya (7) aparyApta teIndriya (8) paryApta teIndriya caturindriya (9) aparyApta caturindriya (10) paryApta caturindriya paMcendriya [, (11) aparyApta asaMzI paMcendriya (12) paryApta asaMjJI paMcendriya (13) aparyApta saMsI pacendriya (14) paryApta saMsI pacendriya saMsAramAM rahelA saghaLA ja A cauda prakAramAM samAI jAya che. tene ahIM kramazaH TUMka paricaya ApIzuM. jene sparzanendriya nAmanI mAtra eka indriya hoya che, te ja ekendriya kahevAya che. A ja pAMca prakAranA cheH (1) pRthvIkAya, (2) apakAya, (3) anikAya, (4) vAyukAya ane (5) vanaspatikAya. temAM vanaspatikAyanA sAdhAraNa ane pratyeka evA be vibhAgo che.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA A pAMceya prakAranA ekendriya jInA sUkSma ane Adara evA be be vibhAga che. temAM apavAda eTale ke pratyeka vanaspatikAyanA sUkSama ane bAdara evA be vibhAge nathI, paNa mAtra bAdara e eka ja prakAra che. te aMge jIva-vicAra-prakaraNamAM kahyuM che ke patteya taru muttaM, paMca vi puDhavAINo sayala loe| sumati nimA, duAH sA ]o. pratyeka vanaspatikAya cheDane pRthvIkAya Adi pAMcacanA sUrama ja sakala lekamAM nizcayapUrvaka hoya che. temanuM AyuSya aMtamuhUrta hoya che ane teo dRSTine viSaya banI zaktA nathI. arthAt adazya che.' ahIM sUkSma zabdathI evA ja abhipreta che ke jemanAM ghaNuM zarIra bhegA thavA chatAM te daSTigocara thAya nahi ke vAyunI jema sparza vagerethI paNa jANavAmAM Ave nahi. vadhAre spaSTa kahIe te dRSTi game tevI tIkSaNa hoya ke sUhamadarzaka yaMtra vagerene prayoga karavAmAM Ave te paNa A cha daSTigocara thaI zaktA nathI. zAstromAM dhuM che / 'tIkSNakhaDgadhArayA chidyamAne'pi vadhAvenApyupaghAto na syAta, evaM vanyAdibhyo'pi nopaghAtaH-taleg khaganI dhAra vahe cheThavA chatAM athavA vajane ghAta karIe te paNa temane upaghAta thatuM nathI ke agni vagerene prayoga karIe te paNa temane asara pahoMcatI nathI. AvA jIvenI saMjJA mAtra mananA saMkalpa vaDe thaI zake
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ vata athA. che, paNa vacana ke kAyAthI thaI zaktI nathI. A che manuSyanA upagamAM AvatA nathI. A pAceya prakAranA sUkSama cha sakala lekamAM -vyApelA che, tAtparya ke cauda rAjakane keI paNa bhAga e nathI ke jyAM A jIvonuM astitva na heya. sUmanAmakarmanA udayathI ja AvuM sUphamapaNuM prApta kare che ane te avadhijJAnI ke kevalI bhagavAne -ja jJAnagocara che. ApaNA jevA mati ane zrutajJAna- - vALA sAmAnya che mATe te sarvathA adazya ja che. A sUkSma jIvonuM AyuSya madhya aMtarmuhUrtanuM hoya che, eTale ke ochAmAM ochuM ra56 AvalikA ane vadhAremAM vadhAre be ghaDIne saMkhyAmAM bhAga hoya che. ekendriya ane AhAra, zarIra, Indriya ane zvAcchuvAsa e cAra paryApti kahelI che, te sUma ane Adara bane mATe samajavAnI che. A cAra paryApti pUrI karyA vinA je sUphama ekendriya mRtyu pAme, te aparyApta sUkSma ekendriya kahevAya che ane pUrI karIne mRtyu pAme, te paryApta sUkSma ekendriya kahevAya che. bAdaranAmakarmanA udayathI jIvo bAdara pRthvIkAya Adi rUpe utpanna thAya che. temanAM ghaNuM zarIre ekTa thavAthI teo daSTigocara thaI zake che. AmAMnA keTalAka
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara nava-tatva-dIpikA jIvo eka indriyathI te keTalAka be ke tethI adhika IndrithI jANI zakAya che. A bAdara ekendriya jIvo sakala lekamAM vyApta nathI, paNa amuka amuka bhAgamAM ja vyApta che. A jIve zastrathI bhedI chedI zakAya evA heya che ane teo paNa bIjA padArthone bhedIdI zake che. vaLI A jIvo agnithI baLI zake che ane manuSyanA upagamAM Ave che. A jIvonI mana, vacana ane kAyAthI hiMsA thAya che ane te pitApitAnI jAtithI paNa haNAya che. bAdara pRthvIkAyanA bheda: bAdara pRthvIkAyanA sphaTika, maNi, ratna, paravALAM, hiMgaleka, haratAla, maNasIla, pAre, senuM vagere sAta dhAtuo, khaDI, ramacI, araNeka, palevaka, abarakha, turI, khAre, mATI, patharanI jAti, sUra, mIThuM vagere aneka bheda che. bAdara apUkAyanA bhedoH bAra apakAyanA paNa bhUminuM pANI, AkAzanuM pANI, jhAkaLa, barapha, karA, darbha ke ghAsa paranAM jalabiMdue, dhummasa ane ghane dadhi (jAmI gaeluM pANI ke jenA AdhAre pRthvI Take che) vagere bhede che. bhAdara agnikAyanA bhede. bAdara anikAyanA paNa aMgArA, jvAlA, bhAThAne
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva 43. agni, ulkAnA agni, AkAzamAMthI varasatA agnikaNu, vIjaLI vagere aneka bhedo che. bAdara vAyukAyanA bhedo : bAdara vAyukAyanA paNa udghAmaka, utkalika, malika, mahAvAyu, zuddhavAyu, gujavAyu, ghanavAta, tanavAta vagere. aneka bheda che. bAdara sAdhAraNu vanaspatikAyanA bhedo : : Adara sAdhAraNa vanaspatikAyanA paNa aneka bhedo. che jemakekadA, brugA, kuMpaLA, pacavaNI phuga, zevALa,bilADInA Topa, lIlu Adu, lIlI haLadara, lIle cUza, gAjara, mAtha, TAMkanI bhAjI, thega, pAlakhanI bhAjI, sarva prakAranAM kuNAM phaLe, jenI nasA gupta hAya evAM khArI jALa ( pitru ) vagerenAM pAMDAM, DhAyA chatAM phrI. uge tevA cAra, kuMvAra, gugguli, gaLA vagere. Adara pratyeka vanaspatikAyanA bhedo : mAdara pratyeka vanaspatikAyanA mukhya khAra bheo che (1) vRkSa, (ra) guccha, (3) zulma, (4) latA, (5) vallI, (6) parTIMga, (7) tRNu, (8) valaya, (9) haeNnti, (10) auSadhi, (11) jalas ane (12) kuhuNu. A darekabhedyamAM vividha vanaspationA samAveza thAya che. khAtara ekendriya jIvAmAM jeo svacaiAgya paryApti pUrI karyAM vinA mRtyu pAme, te aparyApta bAdara eke
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA 'ndriya kahevAya che ane pUrI karIne mRtyu pAme te paryApta -badara ekendriya kahevAya che. ekendriya jIvomAM vanaspatikAyanuM svarUpa ghaNuM 'vikAsa pAmeluM che ane temAM jIvana havAnI aneka sAbItIo maLI Ave che. tenI vigate jIva-vicAraprakAzikAthI jANavI.' eIndriyanA prakAre je jIvone sparzanendriya ane rasanendriya e be Indriye hoya che, te beIndriya ja kahevAya che. tenA zaMkha, zaMkhalA, keDA, gaDela, jaLa, ariyA, aLasiyAM, lALiyA, kRmi, pira, cUDela vagere aneka bheda che. beIndriya, teIndriya ane caturindriya ane vikasendriya kahevAmAM Ave che, kAraNa ke temane pAMca Indriye karatAM ochI Indri hoya che. A vikalendriya jIvomAM je svayegya paryAsio pUrI karyA vinA ja mRtyu pAme, tene aparyApta beIdriya kahevAya che ane pUrI karIne mRtyu pAme, tene paryApta beIndriya kahevAya che. tejiyanA prakAre je jIvene beIndriya karatAM eka dhrANendriya adhika hoya che, te teIndriya ja kahevAya che. tenA kAnakhajUrA, mAMkaDa, jU (lIMkha, kaDI, udhaI, makaDA, dhAnyamAM utpanna 4. khaDa bIje prakaraNa AThamuM: " vanaspatinA jIvana para A che daSTipAta."
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva thatI IyaLa, ghImela, sAvA, gIgeDAnI aneka jAta, gadheyA, cArakIDA, chANanA kIDA, dhAnyanA kIDA, kaMthavA, gevAlaNa, geLa-khAMDamAM thatI IyaLa, gokaLagAya vagere aneka bhedo che. A mAMthI jeo vagya patie pUrI karyA vinA mRtyu pAme, te aparyApta teIndriya kahevAya che ane pUrI karIne mRtyu pAme, te paryApta teIndriya kahevAya che. caurindriyanA prakAre je jIvene Indriya karatAM eka cakSurindriya adhika che hoya che, te caturindriya jIve kahevAya che. tenA vIMchI, bAI, bhamarA, bhamarI, tIDa, mAkhI, DAMsa, macchara, kaMsArI, khaDamAMkaDI vagere aneka bheda che. A mAMthI jeo svayegya paryAptio pUrI karyA vinA mRtyu pAme, te aparyApta caturindriya kahevAya che ane pUrI karIne. mRtyu pAme, te paryApta caturindriya kahevAya che. ' pacendriyanA prakAre paMcendriya jInA mukhya cAra prakAre cheH (1) nAraka, (2) tiryaMca, (3) manuSya ane (4) deva. temAM nAraka ane devane janma u5pAtathI thAya che, eTale ke mAtA-pitAnA sAga vinA mAtra sthAnanA AdhAre thAya che ane tiryaMca tathA manuSyane janma saMmUrchAna ane garbhadhAraNa ema be prakAre thAya che. temAM jemane janma saMpUrjhanathI thAya che, teone vicArazakti hotI nathI.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ -46 navakArava-dIpikA eTale teonI gaNanA asaMsImAM thAya che ane nAraka deva, garlaja tiryaMca tathA garbhaja manuSyanI gaNanA saMjJImAM thAya che. asaMjJI paMcendriya mAM jeo svayegya paryApti pUrI karyA sivAya mRtyu pAme, te aparyApta asaMgI paMcendriya kahevAya che ane pUrI karIne mRtyu pAme, te paryApta asaMsI paMcendriya kahevAya che. saMjJI paMcendriya jIvomAMthI jeo svayegya payAptie pUrI karyA vinA mRtyu pAme, te aparyApta saMsI paMcendriya kahevAya che ane pUrI karIne mRtyu pAme, te paryApta saMjJI paMcendriya kahevAya che. saMsI pacendriyamAM nAraka chanA sAta prakAre che. prathama narakanA che, bIjI narakanA che, e pramANe sAtamI naraka sudhInA che. saMsI pacendriyamAM tiryaMcanA mukhya traNa prakAre che: (1) jalacara, (2) sthalacara ane (3) khecara. vaLI tenA paNa keTalAka peTAprakAre che. 1. saMjJI paMcendriyamAM manuSyanA mukhya traNa prakAre che. (1) karmabhUmija, (2) akarmabhUmi ane (3) ataradvIpaja. vaLI te darekanA anukrame paMdara, trIza tathA chappana prakAre che. saMjJI paMcendriyamAM devanA mukhya cAra prakAre cheH (1) bhavanapati, (2) vyaMtara tathA (vANuvyaMtara), (3)
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatava tiSka ane () vaimAnika. temAM bhavanapatinA daza, vyaMtara tathA vANavyaMtara darekanA ATha-ATha, tiSkanA pAMca tathA vaimAnika denA kapAyapanna ane kalpAtIta evA be prakAre che. temAM kalpapapananA bAra ane kalpatItanA nava raiveyaka tathA pAMca anuttara evA uttaraprakAre che. A badhA bhedane vistAra jIva-vicAra-prakAzikAthI jANa. (1) upamaH vastune vizeSa bedha thavA mATe tenA bheda-prabhedanuM jJAna jarUrI che, tema tenA lakSaNanuM jJAna paNa jarUrI che. tethI prakaraNakAra maharSi pAMcamI gAthAmAM jIvanAM lakSaNe A pramANe rajU kare che? (2) mULa gAthAH nANaM ca daMsaNaM ceva, caritaM ca tavo thaa| pIriyaM uvaogo ya, eyaM jIvassa lakkhaNaM // 5 // (3) saMskRta chAyAH jJAnaM ca darzanaM caiva, cAritraM ca tapastathA / vIryamupayogazcaitajjIvasya lakSaNam // 5 // (4) zabdArtha : nAdi-jJAna. ane.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA haMtadarzana -nizcayapUrvaka. tti cAritra. ra-ane, athavA pAdapUraNArthe. tavo-tapa. tA-tathA, te ja prakAre. vIracaM-vIrya. kavazoLoupaga. 'upayujyate vastuparicchedaM prati vyApAryate jIvo'nenetyu -jenA vaDe jIva vastunA paricheda jJAna-prati. vyApAra kare-pravRtta thAya, te upaga kahevAya; athavA 35 eTale samIpa ane roja eTale jJAna-darzananuM pravartana. jenA vaDe AtmA jJAna-darzananuM pravartana karavAnI abhimukhatAvALe thAya te citanyamaya je vyApAra, te. upaga kahevAya. ja-ane, athavA pAdapUraNArthe. -e. jJAnAdi che. lIvarajIvanuM. jharaNa-lakSaNa, cihna (5) artha-saMkalanAH jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya ane upacAga e cha chavanAM lakSaNa che. - Sa
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatatva (6) vivecana : prastuta gAthAmAM jIvanAM lakSaNe kahyAM che, eTale prathama vicAra lakSaNe karIe. vastumAM aneka prakAranA dharmo hoya che, temAM keTalAka sAdhAraNa hoya che, eTale ke bIjI vastumAM paNa jovAmAM Ave che ane keTalAka asAdhAraNa hoya che, eTale ke te bIjI vastumAM levAmAM AvatA nathI, mAtra tenAmAM ja jovAmAM Ave che. vastunA AvA asAdhAraNa dharmane lakSaNuM kahevAmAM Ave che. "kalApArakhadha kSaF " A prakAranA lakSaNa vaDe vastune jANI zakAya che, oLakhI zakAya che, yAvata aneka vastumAMthI tene judI pADIne "A vastu te A ja che" e nirNaya karI zakAya che. lakSaNa kevuM hovuM joIe?" tenA uttaramAM vidvAna puruSae kahyuM che ke "vastunA je dharma ke guNane lakSaNa tarIke kahevAnuM hoya, te dharma ke guNa e vastumAM sarvathA vyApta have joIe. dAkhalA tarIke sAsnA eTale gaLAnI godaDIne gAyanuM lakSaNa kahevAmAM Ave che, te te badhI gAyamAM hoya che. ahIM spaSTatA eTalI ke vastunA je dharma ke guNane lakSaNa tarIke kahevAnuM hoya, te dharma ke guNa jo e vastumAM sarvathA vyApta na hoya ke te vastunI bahAra paNa vyApta hoya athavA te vastumAM vyApta ja na hoya, te temAM anukrame avyApti, ativyApti ane asaMbhava nAmanA gaNAya ane te kAraNe ukta lakSaNene yathArtha kahI zakAya nahi.'
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 navatara-dIpikA dAkhalA tarIke kapilatvane gAyanuM lakSaNa kahIe te keTalIka gAye kapila (-pILA raMganI) hoya che ane keTalIka gAye kapila hotI nathI, eTale lakSaNanI sarvathA vyApti thaI nahi. mAtra eka dezamAM ja vyApti thaI, tethI temAM avyApti nAmane doSa AvyuM. je AvA deSayukta lakSaNane svIkAra karIe te je gAye veta, kALI, rAtI vagere raMganI hoya, te badhI gAyanA vargamAMthI bAkAta thAya, kAraNa ke temAM kapilatva nathI. have zRMgatvane (ziMgaDApaNuM) gAyanuM lakSaNa kahIe to te gAya sivAya anya pazuomAM paNa jovAmAM Ave che. jemake-bheMsa, bakarAM, haraNa, rejha vagere. ahIM lakSaNanI mULa vastunI bahAra paNa vyApti thaI eTale temAM ativyApti nAmane doSa AvyuM. je AvA doSa- yukta lakSaNane svIkAra karIe te bheMsa, bakarAM, haraNuM, rijha vagerene paNa gAya kahevAne ja prasaMga Ave, kAraNa ke te badhAne zaMga hoya che. have ekazaphatva (eka che) eTale eka kharI hAvI tene gAyanuM lakSaNa kahIe te gAyane eka kharI hatI ja nathI, avazya be heAya che, tethI temAM asaMbhava nAmane deSa AvyuM. je AvA doSayukta lakSaNane svIkAra karIe te gAyane gAya kahI zakAya nahi ane ghoDA, gadheDA vagere eka kharIvALAM pazuone gAya kahe vAne prasaMga Ave.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatatva - - tAtparya ke avyApti, ativyApti ane asaMbhava e traNa doSathI rahita je lakSaNa hoya, tene ja yathArtha lakSaNa kahI zakAya ane te ja vastunI sAcI oLakhANa ApI zake. ahIM jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya ane upagane jIvanAM lakSaNo kahevAmAM AvyAM che, eTale te jIvanA asAdhAraNa dharmo che. te mAtra jIvamAM ja jovAmAM Ave che, anya kaI padArthamAM nahi.. uttarAdhyayanasUtramAM kahyuM che ke "vo karojIva-jIva upaga lakSaNavALo che." tatvArthasUtramAM kahyuM che ke "35thono akSaNa-jIvanuM mukhya lakSaNa uparoga che. anya granthomAM paNa kahyuM che ke "ujavaravaM vasya akSaNamU-upayogavALApaNuM e jIvanuM lakSaNa che." tAtparya ke jyAM jIvanuM mukhya lakSaNa ke eka lakSaNa kahevAne prasaMga Ave che, tyAM prAyaH upagane ja nirdeza karavAmAM AvyuM che. ahIM prazna thavA saMbhava che ke eka sthaLe "jetA akSaNe jIva:" ema kahyuM ane ahIM kI vALo 4Lo " ema kahyuM, te bemAMthI kene ThIka mAnavuM?" tene uttara e che ke A be vidhAnamAM paraspara virodha nathI, kemake cetanAnuM kuraNa ke cetanAne vyApAra e ja upaga che, je upaga vastunA sAmAnya dharmane grahaNa karavA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ para nava-tattva dIpikA mATe pravatA hoya, te krena kahevAya che ane vizeSa dharmAMne grahaNa karavA mATe pravatA hoya, te jJAna kahevAya che, athavA A kaMIka che' evA je nirAkAra upacega, te darzana che ane A amuka che' evA je sAkAra upayAga te jJAna che. * ApaNane jIvane payAgI sarva mAhitI A sAkAra upayAgarUpa jJAna vaDe ja maLe che. kahyu che ke, ' sabbAo laddhIo sAgArovaogova uttassa no anAgArovaogova utsssarva labdhiA sAkAra upayegavALA AtmAne hoya che, paNu anAkAra upayogavALA AtmAne hotI nathI.' A parathI jJAnanuM mahattva samajI zakAze. upayega e jIvanuM lakSaNa hovAthI badhA jIvAmAM upayAga hoya che, paNa te sarakhA ke samAna hotA nathI, kAraNa ke te mA~nA cepathama pramANe ja vyakta thAya che. ane badhA jIvAno kama'no yApazama sarakhA ke samAna hotA nathI. samaya paratve vicAra karIe tA chadmastha AtmAone darzanIyeAga tathA jJAnoyeAga vadhAremAM vadhAre aMtarmu hUta sudhI hoya che. temAM dezanApayoga karatAM jJAnopaceAgano samaya sakhyAtagaNe! vadhAre hoya che. jyAre DevalIone ane upayega eka eka samayanA ja hoya che. ahI" eTaluM yAda rAkhavuM ghaTe ke jIvane eka ja
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ tanna paka samaye eka upaga hoya che, paNa be upage kahetA nathI. - chaThThastha AtmAone pahele darzane paga hoya che ane pachI jJAnapaga hoya che. vadhAre spaSTa kahIe te koI paNa chadmastha AtmAne zeya padArthano saMbaMdha thAya tyAre prathama atarmuhUte "A kaMIka che" e avyakta bodha thAya che, tene darzana kahevAmAM Ave che. tyAra pachI jJAnamAtrA vRddhi pAmatAM pAmatAM aMtarmuhUrta kaLe acUka nizcita athavA viziSTa baMdha thAya che, tene jJAna kahevAmAM Ave che. paraMtu kevalI bhagavatenI sthiti judA prakAranI hoya che. temane pahele jJAnapaga hoya che ane pachI darzano paga hoya che. dazanapaga cAra prakArano cheH (1) acakSudarzanapaga, (2) cakSuddezane paga, (3) avadhidarzanepAga ane (4) kevaladarzanapaga. temAM cakSu sivAyanI bIjI -cAra Indriye tathA mananA nimittathI thatA anAkAra upagane acasudarzane paga kahevAya che, cakSunimittathI thatA anAkAra upagane cakSudaMzanepacega kahevAya che, avadhinimittathI thatA anAkAra upagane avadhi-darzanopayoga kahevAya che ane kevalajJAna thayA pachI je sAmAnya upaga thAya che, tene kevaladarzane paga kahevAya che. jJAnapaga ATha prakArano che : (1) matijJAnega. (2) mati-ajJAnopaga, (3) kRtajJAnepaga, (4) zruta
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - pajha nava-tatva-dIpikA ajJAnepacoga, (5) avadhijJAnapIga, (9) vibhagAnAvega, (7) mana:paryavajJAna paga ane (8) kevalajJAne yoga. temanI oLakhANa A pramANe samajavIH samyaphavadhArI AtmAne matijJAnarUpa je upayoga te matijJAne paga ane mithyAtvI AtmAne matiajJAnarUpa upayoga te matiajJAnopaga. ahIM ajJAna zabda jJAnane abhAva sUcavatuM nathI, paNa mokSaprAptinuM anupakArakapaNuM sUcave che. anya zabdomAM kahIe te samyaphavadhArI AtmAnuM jJAna mokSaprAptimAM upakAraka nIvaDe che, mATe te jJAna che ane mithyAtvI AtmAnuM jJAna mokSaprAptimAM upakAraka nIvaDatuM nathI, balle saMsAra vadhAranAruM hoya che, mATe te ajJAna che samyakadhArI AtmAne tAna rUpa je upayoga. te zrutajJAne paga ane mithyAtvI AtmAne zrutajJAnarUpa je upaga te kRta-ajJAnepaga. samyaktvadhArI AtmAne avadhijJAnarUpa je upayoga te avadhijJAnopayoga ane mithyAtvI AtmAne avadhijJAnarUpa je upaga te vibhaMga jJAnayoga. samyaktvadhArI AtmAne mana paryavajJAnarUpa je uparoga te mana:paryavajJAne paga ane kevalajJAnarUpa je upayoga, te kevalajJAnega. mithyAtvIne manAya ane kevalajJAna thatuM nathI, tethI mana bharyava-ajJAnapayoga
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItava ane kevalajJAna-ajJAne paga nAmanA upayoganA prakAro saMbhavatA nathI. ahIM matijJAna Adi pAMca jJAna aMge paNa thoDI spaSTatA karIe. pAMca Indri ane chaThThI mananA nimitta vaDe vastune je abhimukha nizcita baMdha thAya, te matijJAna kahevAya. kRta eTale zabdanA nimittathI Indriya ane mana vaDe je maryAdita jJAna thAya, te zrutajJAna kahevAya Indriya ane mananI madada vinA AtmAne amuka kSetravatI-amuka kALavatI je pratyakSa jJAna thAya, te avadhijJAna kahevAya, Indriya ane mananI madada vinA AtmAne mananA paya saMbaMdhI je pratyakSa jJAna thAya, te manaH paryavajJAna kahevAya; tathA Indriya ane mananI madada vinA AtmAne eka, nirmala, paripUrNa, asAdhAraNa ane anaMta evuM je pratyakSa jJAna thAya, te kevalajJAna kahevAya. jyAre kevalajJAna utpanna thAya, tyAre mati, zrata, avadhi ke mana:paryavajJAna hetAM nathI, eTale tene eka kahevAmAM Ave che. A jJAnamAM koI paNa prakArane mala hite nathI, eTale tene nirmala kahevAmAM Ave che. A jJAnamAM kaI jAtanI apUrNatA hotI nathI, eTale tene paripUrNa kahevAmAM Ave che. A jJAna sAdhAraNuM eTale sAmAnya nathI, mATe tene asAdhAraNuM kahevAya che ane A jJAna aMtarahita che, eTale tene anaMta kahevAya che. matijJAnanA aThThAvIsa bhedo che, zrutajJAnanA cauda bhedo
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- --- nava-tatva-dIpikA che, avadhijJAnanA cha bhedo che, mana:paryavajJAnanA be bhedo che ane kevalajJAnane eka bheda che. A rIte pAMca jJAnanA kula ekAvana bheda che, te anya graMthethI jANavA. upara jaNAvelA ATha prakAranA jJAna (pAMca jJAna tathA traNa ajJAna)mAMthI game te eka athavA adhika jJAna hInAdhika pramANavALuM dareka jIvane hoya che ja, tethI jJAnane jIvanuM lakSaNa karyuM che. vaLI upara jaNAvelA cAra prakAranAM darzane paikI eka athavA adhika darzana hInAdhika pramANuvALuM dareka jIvane heya che ja, tethI tene paNa jIvanuM lakSaNe kahyuM che. A baMnenA mULamAM upaga rahele che, eTale tene paNa ahIM pRthapha lakSaNa tarIke nirdeza karavAmAM AvyuM che. - aparyApta sUkSma ekendriya jIthI mAMDIne siddha paramAtmA sudhIne sarva che jema jJAna ane darzanathI yukta hoya che, tema cAritrathI paNa yukta hoya che. vaLI A guNa anya kaI padArthamAM hete nathI, tethI ja cAritrane jIvanuM lakSaNa mAnavAmAM AvyuM che. ahIM cAritrathI AtmAnuM e AcaraNa abhipreta che ke jene prazasta athavA zubha kahevAmAM Ave cheane je paraMparAe mokSanI prApti karAve che. AvuM cAritra gADha mahanIya karmathI AvRtta thayelA 5. nita nizvitaneti rAtrinA 1. carya te gamyate anena nirvatAviti cAritram / - - - - - - -
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvita pas chene kema saMbhave?' e praznano uttara e che ke sUrya kALAM vAdaLAMothI gherAele hoya te paNa tene keTaleka . prakAza pRthvI para pahoMce che ane tethI divasa ane rAtrino bheda jaNAya che. je e vakhate sarvathA aMdhakAra vyApI jAya, te divasa ane rAtrino bheda jaNAya nahi, paNa tema banatuM nathI. A ja rIte jIva game tevA gADha mihanIya karmathI AvRtta hoya, te paNa tenA keTalAka pace nirAvaraNa rahe che, tethI e avasthAmAM paNa kiMcit cAritra saMbhave che. alabatta, Ane ApaNe cAritrane anaMtame bhAga kahI zakIe. AtmAnA cAritraguNane DhAMkanAruM mohanIya karma che. te jema jema ochuM thatuM jAya, tema tema cAritrane vikAsa thAya che ane jyAre tene sarvathA kSaya thAya, tyAre cAritra guNa savaze khIlI nIkaLe che. kSINamehI munivarone, dehadhArI kevalI bhagavAne tathA siddha paramAtmAone AvuM sarvaze saMpUrNa cAritra hoya che. cAritrane vizeSa paricaya saMvara-tatvanA varNanaprasaMge apAze. . jJAna, darzana ane cAritranI jema tapa paNa jIvane svAbhAvika guNa che ane te dareka jIvamAM hInAdhika pramAzumAM avazya hoya che, vaLI te anya padArthamAM kathaMcita paNa jaNAtuM nathI, tethI ja tene jIvanuM lakSaNa mAnavAmAM AvyuM che.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatarava-dIpikA ahIM "tapa" guNathI tRSNA ke IcchAne abhAva abhipreta che. tAtparya ke jyAre jIvane kaI paNa prakAranI tRSNA ke IcchA rahe nahi, tyAre tene tapaguNa saMpUrNapaNe vikAsa pAmele manAya che. vItarAgadazAne pAmelA sarvajJa bhagavatene A prakAranI tapaguNa hoya che. ahIM koI ema kahetuM hoya ke "je sarvajJa bhagavatemAM tapaguNa saMpUrNapaNe vikAsa pAmela hoya te teo AhAra zA mATe kare?" tene uttara e che ke "sarvasa bhagavate IcchAne AdhIna thaIne AhAra grahaNa karatA nathI, paNa dArika kAyAnA TakAva mATe ja AhAra grahaNa kare che. jema vyAdhi zAMta karavA mATe lIdheluM auSadha IcchApUrvaka lIdheluM na kahevAya, tema sarvajJa bhagavatee kAyAnA TakAva mATe grahaNa karela AhAra chApUrvaka grahaNuM karela na gaNAya. tAtparya ke tethI temanA tapaguNane jarApaNa hAni pahoMcatI nathI. "IcchAnidhirUpI ta5 nikRSTa keTinA jIvamAM zI rIte saMbhave?" tene uttara e che ke "jIvanA tapaguNane DhAMkanAra mehanIya tathA vItarAya karma che. te paNa tene alpa aMza sarva jIvomAM ughADo hoya che, tethI nikRSTa keTinA mAM paNa te kiMcit saMbhave che." 7. cAritranI mahattA tathA tenuM svarUpa vistArathI samajAvavA mATe amee dharmabodha granthamALAnuM navamuM puSpa "cAritra-vicAra" lakheluM che, te jijJAsuoe avazya jovuM. jarAya kare hinA
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ rita - - IcchAne nirodha karavAmAM anazanAdi cha prakAranI bAhya tapazcaryAo ane prAyazcittAdi cha prakAranI atyaMtara tapazcaryAo sahAyabhUta thAya che, tethI vyavahAradaSTie temane paNa tapa kahevAmAM Ave che. A bAra prakAranI tapazcaryAne paricaya AgaLa nirjarA-tatvanA varNana-prasaMge apAze. A lekamAM judA judA svarUpe rahelA sarva jIve vIryaguNathI vibhUSita hoya che ane te vIryaguNa anya. kaI padArthamAM heta nathI, tethI ja tene jIvanuM lakSaNa mAnavAmAM AvyuM che. ahIM vIryaguNathI jIvanuM te sAmarthya ke jIvananI te zakti abhipreta che ke je kAraNa rUpe-sAdhanarUpe jIvanI pAse mana-vacana-kAyAnI pravRtti karAve che ane labdhirUpe. jJAna-darzanAdinA upagamAM pravartAve che. A, vIryaguNa sarvajJa bhagavatamAM sarva prakaTa. thayela hoya che ane bAkInA jIne vItarAyanA zapazama pramANe hInAdhika pramANamAM prakaTele hoya che. ahIM jIvanAM je cha lakSaNe kahevAmAM AvyAM che, te sattAthI te sarva jIvone sarakhA ja hoya che, paraMtu sakarma jIvene karmanA prabhAva anusAra te hInAdhika 8. tapanI mahattA tathA tenA svarUpane vistRta paricaya amee dharmabodha granthamALAnA bAramA puSpa " tapanAM tejamAM tathA jaina zikSAvalInI prathama zreNInA AThamA puSpa tapanI mahatA'mAM Apele. che, te jijJAsuoe jarUra je.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 nava-tatva-dIpikA pramANamAM prakaTa thAya che ane akarma jIne te sarva lakSaNe saMpUrNapaNe prakaTa thAya che. (1) upamaH jIvatatvanuM varNana cAlI rahyuM che. temAM prathama apekSAkRta jIvanA bhede kahA, pachI zAstra prasiddha jIvanA cauda bhedanuM varNana karyuM, pachI jIvanI spaSTa oLakhANa ApavA mATe jIvanAM cha lakSaNo jaNAvyAM. have paryAptionA prakAra ane te kyA jIvane keTalI vayapti heya? te jaNAvavA mATe chaThThI gAthA A pramANe kahe che: (2) mULa gAthAH hA-rI-pitta cAinA-mAsa-nA vana para paMpa chA -viNaji-jIf I // (3) saMskRta chAyA zAhI-rAndriya-paryAya vAnagAna-mAvA-manasiA. 'catasraH paJca SaDapi, caikavikalA'saMjJi-saMjJinAm // 68 // (4) zabdArtha : kAra ane sarIra ane dRci rUpa pAtta te sAphA-viva-pI . zAha-AhArapayati. cipanI indriya paryApti. zALAna-zvAse zvAsapati.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ svatattva 1 bALapALa ane mAtra ane maLa te bALapALa-mAsamaLe. bALapALa-zvAseAvAsa, zvAsocchvAsaparyApti. AsabhASA, bhASAparyApti. maLe-manaH, mana:paryApti. 64 cAra. paMca-pAMca. -i7 paNa. ca-ane. -eka, eka indriyavALA jIvAne. kuLa ane vinaha te phaLa-vijJaja. phaLa-eka. vizvaru viklendriya vikalendriya jIvAne. agni-asa'nI paMcendriya jIvAne. viru tathA zani padmanI saMdhi thavAthI vichannani evu' padya anelu che. sannInaM-sa'nI paMcendriya jIvAne. (5) atha-sakalanA : AhAraparyApta, zarIraparyApta, indriyaparyApta, zvAseAvAsaparyApti, bhASAparyApta ane mana:paryApti e che paryApta che. ekendriya jIvA, vikalendriya jIvA, asI pacendriya jIvA tathA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara navatattva-dIpikA sannI pAMcendriya jIvA anukrame cAra, pAMca, pAMca ane cha paryAptine yAgya hoya che. * (6) vivecana : jIva jyAre eka sthUla zarIranA tyAga karIne bIjuM sthUla zarIra dhAraNa kare che, tyAre bhAvI jIvanayAtrA mATe te peAtAnA navIna janmakSetramAM ekI sAthe pudgalanA keTalAka upacaya kare che, tene athavA tenAthI utpanna thatI paudgalika zaktine paryApti kahevAmAM Ave che. A paryApti jIvanuM karaNavizeSa che, eTale ke eka prakAranu sAdhana che; kAraNa ke tenA vaDe chatra AhAragrahuNa, zarIrani na Adi kriyA karavAmAM samatha ane che. bRhat saMgrahaNImAM kahyuM che ke-- AhArasarIriMdiya, UsAsa vao maNA'bhinivvatI / hoi jao daliAo, karaNaM pai sA u pajjattI / / ' vyAkhyA : AhArazarIrandriyo savomanasAminirvRttirbhinissptiryto dalikAdalabhUtAn pudgalasamUhAttasya dalikasya sva-svaviSaye pariNamanaM prati yat karaNaM zaktirUpaM sAryAptiH| ' arthAt--je likarUpa pudgalasamUhathI AhAra, zarIra, indriya, ucchvAsa, vacana ane mananI racanA thAya che, te dalikAnuM potapotAnA viSayarUpe pariNamana karavA prati je zaktirUpa karaNa, te paryApti kahevAya che.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva thADAM vivecanathI A vastu vadhAre spaSTa thaze. jIva navA janmasthAne AvatAMnI sAthe ja jIvanayAtrAmAM upayegI thAya evA pudgale grahaNa karavA mAMDe che ane e rIte pudgalAnA keTalAka upacaya eTale sadhAta ke jaththA taiyAra thAya che, tethI jIva e kartA che. pudgalanA upacayathI eka prakAranI zakti utpanna thAya che. tenA vaDe jIva AhAragrahaNa, zarIranina Addhi mATe samartha bane che, tethI pudgaleApacayathI utpanna thatI zakti e jIvanuM karaNa che, paryAptirUpa karaNu vaDe AhArAdinuM potapotAnA viSayamAM pariNamana thAya che, eTale AhAragrahaNa, zarIra nina Adi kriyAo che. jIvamAM koI paNa deha dhAraNa karIne jIvavAnI zakti che, paNa te paryApti vinA prakaTa thatI nathI. anya zabdomAM kahIe te! jIvane dehadhArI tarIke jIvavu hAya te paryApti dvArA ja ema karI zakAya che, tethI sa'sArI jIva mATe paryApti e ati agatyanI vastu che. paryAptinA cha prakAro che : (1) AhAraparyApti, (2) zarIraparyApti, (3) IndriyaparyApti, (4) zvAsocchuvAsaparyApti, (5) bhASAparyApti ane (6) mana:paryApti. tattvA bhASyamAM mana:paryAptinA mana:paryAptinA indriyaparyAptimAM samAveza karI paryAptionI saMkhyA pAMca mAnI che, paNa AgamAdi sAhityamAM cha paryAptinI prasiddhi che.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpika. ahIM prazna thavA saMbhava che ke "zAstrakAre manane anindriya kahyuM che, te indriyanA grahaNathI mananuM grahaNa kema thAya?" tenuM samAdhAna ema karavAmAM AvyuM che ke jema zabdAdi viSayane grahaNa karanAra sAkSAt cakSu Adi che, tevuM mana nathI. te paNa mana sukhAdine sAkSAt grahaNa karanAra che, tethI mane saMpUrNapaNe Indriya na hovA chatAM Indra eTale AtmAnuM liMga hevAthI Indriya paNa che." ahIM pAMca paryAyio kahI che, te bAhya karaNanI apekSAo jANavI. mana te aMtakaraNa eTale aMdaranuM karaNa che, tethI mana:paryApine jUdI mAnavAmAM kaI doSa nathI. - have cha paryAptinuM svarUpa jaNAvIzuM. (1) AhAraparyAsi: jIva pudagalIpacayathI utpanna thayelI je zakti vaDe AhAra grahaNa karI tene khala tathA rasapaNe pariNumAve te zaktine AhAraparyApti kahevAya. ahIM khala zabdathI. maLamUtrAdi rUpa asAra pudgale ane rasa zabdathI sAta dhAtu rUpe pariNamavA gya jala je pravAhI padArtha samajavAne che. - ke khala zabdathI arithara Adi avayavo banI. zake te padArtha paNa kahe che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatatva cha ye paryAptine egya pudgalenuM grahaNa karavuM, tene ahIM "AhAra' kahevAmAM AvyuM che. AhAra traNa prakArane cheH eja-AhAra, rema-AhAra ke lema-AhAra ane kavala-AhAra. kArmaNa vega dvArA prathama samayamAM je pudgalasamUha grahaNa karavAmAM Ave che, te eja-AhAra. sparzanendriya dvArA je AhAra grahaNa karavAmAM Ave che, te remaAhAra, remakUpa dvArA kSaNe kSaNe pudgale grahaNa thAya che. sUryanA tApathI saMtapta ane tRSAtura pathika vRkSanI chAyAmAM jaIne remakUpa dvArA ThaMDInA pagale grahaNuM kare che ane tethI parama zAMti anubhave che. je AhAra mukha vaDe grahaNa thAya che, tene kevala-AhAra kahevAmAM Ave che. (2) zarIraparyApti : jIva, pudgalepacayathI utpanna thayelI je zakti vaDe rasarUpe (pravAhIrUpe) pariNumAvelA AhArane rasa (dhAtuvizeSa), rudhira, mAMsa, meda, asthi, majA ane vIrya e saptadhAtu rUpe pariNumAve, te zarIraparyApti kahevAya. zarIrane bAMdhavA mATe upayegI padArtha te dhAtu Ayurvede paNa saptadhAtune siddhAMta svIkAre che. A vyAkhyA dArika zarIrane anulakSIne samajavI. anya zarIramAM te te prakAranI:zarIrasAmagrI samajavI.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA (3) indriyaparyApti jIva, pudgaleApacayathI utpanna thayelI je zakti vaDe zarIra rUpe pariNamAvelA pugadyAmAMthI indriyAnya pugale grahaNu karIne tene IndriyarUpe pariNamAve, te zaktine IndriyaparyApti kahevAya. Indriye pAMca prakAranI che, e hakIkata AgaLa kahevAI gaI che. (4) zvAsAvAsaparyApti H jIva, purdUgale pacayathI utpanna thayelI je zakti vaDe zvAsocchvAsayeAgya vaNA ( pudgalanA viziSTa samUha) ne grahaNa karI zvAsocchavAsa rUpe pariNamAvI, avalakhIne visarjana kare, te zaktine zvAseAvAsaparyApta kahevAya. avalakhIne eTale annala anapUrvaka, viziSTa prayAsapUrvaka. je vastune ekadama choDavI hAya, te vastune choDatAM pahelAM kaiMka prayAsa karavA paDe che, te prayAsane ahI avalakhana samajavAnA che. dhanuSyamAMthI khANu pheMkavuM hAya tA paNacha para caDAvI pAchu khecavu paDe che, athavA mAravA hoya te prathama zarIranA keTalAka bhAgane sAcavA paDe che. ahI paNacha para caDAvelA khaNune pAchA kheMcavAnI kriyA ane prathama karelA aMgasa kocane avalaMbana samajavAnuM che, kAraNa ke tenA AdhAre ja ukta kriyAo yathArtha paNe thAya che. kU mahAranA vAyune zarIranI aMdara kheMcavA ane a MdaranA vAyune bahAra kADhavA, te zvAseAcchavAsa kahevAya che.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva 67 * A kriyA mAtra phephasAM dvArA ja thatI nathI, paraMtu cama chidro dvArA paNa thAya che. jo phephasAMne ja zvAseAcchanAsanuM sAdhana mAnI laIe te vanaspatikAya tathA teno koTinA bIjA jIvAne zvAsocchavAsanI kriyA saMbhave nahiM, kAraNa ke temAM phephasAM hAtAM nathI; paraMtu siddhAMtamAM temane zvAsocchavAsanI kriyA kahelI che, kAraNu ke samasta zarIdvArA paNa zvAsa levA--mUkavAnI kriyA thAya che. lImaDAnA vRkSa nIce sUvAthI ArAgya sudhare che, AMkhalInA vRkSa nIce sUvAthI Arogya bagaDe che, vagere vidhAna tenA zarIradvArA nIkaLatA cAkkasa prakAranA zvAsane AdhAre thayelA che. (5) bhASA paryApta: jIva, puddagalApacayathI utpanna thayelI je zakti vaDe bhASAyAgyavAne grahaNa karI, bhASArUpe pariNamAnI avalakhIne visarjana kare, te zaktine bhASAparyApti kahevAya. (6) mana:paryApti : : jIva, pudgalApacayathI utpanna thayelI je zakti vaDe manaceAgyavAne grahaNa karI, manarUpe pariNumAvI, avalakhIne visarjana kare, te zaktine mana:paryApti kahevAya. paryAptionA paraspara sabaMdha : prathamanI traNa paryAptienA, kAryanA paraspara saMbaMdha che. AhArapUryAptithI rasArUipe pariNamAvela AhArane '
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva--dIpika zarIryApti zarIrarUpe pariNamAve che ane indriyaparyApti e zarIramAMthI indriyayeAgya pagalA grahaNa karIne indriyarUpe pariNamAve che. bAkInI traNa paryAptinuM kA paraspara saMbaMdha dharAvatuM nathI, kemake zvAse vAsa, bhASA ane mana:paryApti, pAtAnI svataMtra vAmAMthI pudgugale grahaNa kare che. kyA jIvo keTalI paryAptine cAgya che? " kyA jIvA keTalI paryAptine cAgya che? e praznanA uttara gAthAnA uttarArdhamAM apAyelA che. temAM jaNAvyu che ke ekendriya jIvA cAra paryAptine ceAgya hAya che, vikalendriya jIvA tathA asanI pacendriya jIvA pAMca paryAptine cAgya hAya che ane sannI paMcendriya jIvA cha paryAptine ceAgya heAya che. ahIM cAra, pAMca ane cha nI sa MkhyA paryAptinA krama mujaba samajavAnI che, eTale ke ekendriya jIvo AhAra, zarIra, Indriya ane zvAseAcchavAsa e cAra paryAptine ceAgya hAya che, vikalendriya ane asaMjJI paMcendriya jIve e cAra paryAMptie uparAMta pAMcamI bhASAparyAptine paNa ceAgya hAya che ane sa'nI pacendriya jIvA e pAMca paryApta uparAMta chaThThI mana:paryAptine paNa ceAgya hAya che. paryAptanA prAraMbha ane samApti je jIvA jeTalI paryAptine cAgya hoya che, te athI paryAptinA prAraMbha tA eka sAthe ja kare che, paNa
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatatva 69 tenI samApti anukrame kare che. dAkhalA tarIke saMjJI paMcendriya e garbhaja manuSya cha paryAsione egya che, te manuSyanA garbhasthAnamAM Avele jIva utpattinA prathama samaye pitAne cagya cha ye paryAptiene prAraMbha kare che, temAM prathama AhAraparyApti pUrNa kare che, pachI zarIraparyApti, pachI Indriyapatti, e pramANe che e paryApti anukrame pUrNa kare che. paryAptine kAla | sarva jI AhAraparyApti prathama samaye pUrI kare che ane zarIrAdi anya paryAptie tyAra bAda aMtamuhUrta pUrI kare che. "jIva AhAraparyApti eka ja samayamAM pUrI kare che, tema bIjI paryAptie paNa eka ja samayamAM kema pUrI karate nathI?" tene uttara e che ke "A pAptionuM kArya uttarottara sUkSama che, tethI adhika pudgalanA upacayanI apekSA rAkhe che, eTale te paryAptione pUrI karatAM anukrame vadhAre vAra lAge che. ahIM sUtara kAMtanArI che strIonuM daSTAMta vicAraNuya che. cha strIo eka zera sUtara laIne kAMtavA bese te sthala eTale jADuM sUtara kAMtanArI strI sahuthI pahelI kAMti rahe, tenAthI sUkSama eTale jhINuM kAtanArI strI tenI pachI kAMtI rahe, tethI jhINuM sUtara kAMtanArI tenI cachI kAMtI rahe. A rIte sahuthI jhINuM kAMtanArI strI
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatatva-dIpikA sahuthI chelluM kAMtI rahe paryAptionA viSayamAM paNa A pramANe ja samajavuM. paryAptinI apekSAe jIvanA cAra bhedo cothI gAthAmAM jIvanuM varNana karatAM aparyApta ane paryApta evA be bhedo jaNAvelA che. te paryAptine AdhIna che. tAtparya ke je jIva svayegya paryAptio pUrNa karyA vinA ja mRtyu pAme, te aparyApta kahevAya che ane pUrNa karyA pachI mRtyu pAme, te paryApta kahevAya che. A aparyApta ane paryAptanA labdhi ane karaNathI be-be bheda paDe che, eTale ke paryAptinI apekSAe jIvanA kula cAra bhedo paDe che. (1) labdhiaparyApta je jIva svayogya paryAptie pUrNa karatAM pahelAM ja mRtyu pAme, te labdhi-aparyApta kahevAya. A jIva prathamanI traNa patio te pUrI kare ja che, kAraNa ke te sivAya navA bhavanuM AyuSya baMdhAtuM nathI. paraMtu te ekendriya hoya te cethI pati adhUrI rahe che, vikalendriya ke asaMjJI paMcendriya hoya te cothI ane pAMcamI paryANi adhUrI rahe che ane saMsI pacendriya hoya te cethI, pAMcamI ane chaThThI paryApti adhUrI rahe che. ahIM labdhi zabda pUrvabaddha-karmajanya- gyatAne sUcavanAra che. tAtparya ke jIve pUrvakAle je aparyApta
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvataravA nAmakarma bAdheluM che, tene udaya AvatAM tene AvuM aparyApaNuM prApta thAya che. A ladhi aparyAptapaNane kAla pUrvabhavamAMthI chUTe, te samayathI mAMDIne utpattisthAne AvI Indriyapasi pUrI kare tyAM sudhI aMtarmuhUrta pramANa heya che. ahIM eTalI spaSTatA ucita che ke A jIva jyAre aMtarAlagatimAM hoya, eTale ke prathamane deha cheDIne nava deha grahaNa karavA mATe gati karate heya, tyAre paNa te labdhiaparyApta ja kahevAya che. (2) labdhi-paryApta je jIva pitAnA mRtyu pahelAM svayezya sarva paryAsio avazya pUrNa karavAne che, te jIva e paryAsio pUrNa karyA pahelAM ane pUrNa karyA pachI paNa labdhi-paryApta kahevAya che. jIvane AvuM paryAptapaNe pUrve bAMdhelA paryApta nAmakarmanA udayathI prApta thAya che. A labdhi-paryAptapaNane kAla jIva prathama bhavathI chUTe, te ja samayathI saMpUrNa bhavaparyata eTale devane 33 sAgarepama, manuSyane 3 papama ItyAdi hoya che. A jIva aMtarAlagatimAM paNa labdhi-paryApta ja kahevAya che. (3) karaNa-aparyApta jIva jyAM sudhI svagya patione pUrI karate nathI, tyAM sudhI te karaNa-aparyApta kahevAya che. ahIM
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatarava-dIpikA - - karaNa zabdathI svayegya payopio abhipreta che. tAtparya ke jIva navA janmasthAne AvIne tarata ja svayegya paryAptione prAraMbha kare che, te jyAM sudhI e paryAptione pUrNa karI rahe che, che tyAM sudhI karaNa--aparyAptanI keTine gaNuya che. AvA karaNa aparyAptapaNane kAla pUrvabhavamAMthI chUTe, te samayathI mAMDI sarva paryAyio pUrNa na kare tyAM sudhI aMtamuhUrta pramANuM hoya che. A jIva aMtarAla gatimAM paNa karaNu-aparyApta ja kahevAya che. (4) karaNu-paryApta je jIve svaya sarva patione pUrI karI lIdhI hAya, te karaNu-paryApta kahevAya che. AvA kiraNa-paryAptapaNane kAla svaAyuSyanA pramANathI jUna aMtamuhUrta pramANa hoya che. A jIva aMtarAla gatimAM paNa karaNaparyApta ja kahevAya che. ahIM eTaluM khyAlamAM rAkhavAnI jarUra che ke labdhiaparyApta tathA labdhi-paryApta e baMne ane karaNaaparyAptapaNuM hoya che. temAMthI labdhi-aparyApta jIvane karaNa-paryAptapaNuM prApta thatuM ja nathI, jyAre labdhi-paryApta jIvane pathaptie pUrI karyA pachI karaNa paryAptapaNuM prApta thAya che.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ haa (1) upama ? yayAptie pUrNa thavAthI dravya prANe utpanna thAya che, tethI prakaraNakAra maharSi sAtamI gAthAmAM dravya prANanuM varNana A pramANe kare che ? (2) mULa gAthA : paNidia-ttibalUsAsAU dasa pANa cau cha saga atttt| iga-du-ti-cariMdINaM, asanni-sannINa nava dasa y||7|| (3) saMskRta chAyA ? paJcendriya-tribalochvAsAyUSi daza prANAzcatvAraH ssttsptaassttau| eka-dvi-tri-caturindriyANAMasaMjJi-saMjJinAM nava daza ca // 7 // (4) zabdArtha pari-pAMca Indriye. pavitra ane tti 4 ane kSatti ane kAra te pari- rihUlAta3. paMitika-pAMca Indriye. rivaDha-traNa maLe. pati evuM varu te siva. ji-traNa prakAranuM. ra4-ela. jIva asaMkhya pradezathI yukta che. A pradezamAM niraMtara parizcaMdana cAlI rahyuM che, tene vega kahevAmAM Ave che. A cega traNa prakArane che H manasaMbaMdhI, vacanasaMbadhI ane kAyAsaMbaMdhI. tene ja ahIM mobaLa, vacanabaLa ane kAyadaLa e traNa prakAranA baLe samajavAnAM che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA sAsauchuvAsa, zvAsocchavAsa. -AyuSya. -rA. prANa-prANe. vacAra. saMpa-sAta. -ATha. -eka, ekendriya jIne. duza ane du ane ri ane vAra pachI ejAyela iMtI zabda dareka saMkhyAne lAgu paDe che, tethI ja artha ekendriyane, ekendriya jIne ema samajavAne che. Tu-e, beIndriya jIne.. ti-traNa, teIndriya jIne. lI-cAra indriyavALA jIne. anna-jIja-asaMsI ane saMsI ne. nava-nava. jaza. -ane. (5) artha-saMkalana pAMca IjiyetraNa baLa, zvAsocchavAsa ane AyuSya, e daza mANe che. temAMnA cAra, cha, sAta ane ATha prANu anukame ekendriya jIne,
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva eIndriya jIvone, teIndriya jIvone tathA caturindriya jIvone hoya che. asanI ane saMjJI jIvone anukrame nava ane deza pANA hoya che. (6) vivecana : 5. ' jIvane mATe prANI zabda prasiddha che, kAraNa kesaMsArI avasthAmAM te davidha prANA paikI yathAyeAgya prANAne dhAraNa karanArA hoya che, davidha prANa jIvane ja hAya che, ajIvane hAtA nathI, tethI vidha prANa e jIvanuM lakSaNa che. ' ahIM prazna thavA sabhava che ke pAMcamI gAthAmAM jIvanAM lakSaNA vistArathI ApyAM che, temAM prANanA ullekha nathI, tevu kema ?" tenA uttara e che ke pAMcamI gAthAmAM jIvanAM jJAna--danAdi je lakSaNA batAvyAM che, te abhyaMtara lakSaNe che ane dvavidha prANa e jIvanuM khAdya lakSaNu che, tethI pAMcamI gAthAmAM duvidha prANanA ullekha karela nathI.' * A jIva che,' athavA * A jIve che,' evI pratIti ApaNane A zivadha prANA vaDe ja thAya che, tethI zAstrakAra bhagavattAe nIti muvidhAnuM kALAt dhAvasIvi nIyaH - je dRvidha prANAne dhAraNa kare, te jIva' evI. vyAkhyA karelI che. vizeSamAM temaNe jaNAvyu che ke jenA. sacAgathI A jIvane jIvanAvasthA prApta thAya ane jenA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA viyegathI A jIvane maraNAvasthA prApta thAya, te prANa samajavA. tAtparya ke prANu e jIvanazakti che. tenA vinA keI jIvaMta rahI zakta nathI. (1) sparzanendriyaprANuM, (2) rasanendriyaprANu, (3) dhrANendriyaprANa. () cakSurindriyaprANuM. (5) zrotrendriyaprANuM. (6) manabaLaprANa, (7) vacanabaLaprANa. (8) kAcabaLaprANuM. (9) zvAsozvAsaprANa. (10) AyuyaprANa, paryApti e kAraNa che ane prANuM e kArya che. -vadhAre spaSTa kahIe te A dazavidha prANa paikI prathamanA nava praNe cha patiene lIdhe utpanna thAya che, te A pramANe sparzanendriyAdi pAMca prANanuM kAraNa Indriyapathati che; mane baLaprANanuM kAraNuM mana caryApti che, -vacanabaLaprANanuM kAraNa bhASAparyAti che, kAyabaLaprANanuM kAraNe zarIraparyApti che ane zvAse chUvAsaprANanuM kAraNa -zvAsepzavAsaparyApti che.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva 77 AyuSyaprANanuM kAraNa AyuSyakarma che, Ama chatAM AhAraparyApti tenuM sahakArI kAraNuM te che ja, kAraNa ke AhAra sivAya jIvana TakI zakatuM nathI. ' have dazavidha prANu jIvana-vyavahAra ke jIvana-nirvAhamAM. kevI rIte upayegI thAya che, te darzAvIzuM. sparzanendriya nAmanA prANu vaDe jIva zIta, uSNa, nigdha, rukSa, mRdu, karkaza, guru ane laghu A ATha prakAranA sparzone bodha karI zake che. rasanendriya nAmanA prANa vaDe jIva kaDe, tIkhe, mITha, khATo ane tare e pAMca prakAranA rasano badha karI zake che. dhrANendriya nAmanA prANa vaDe jIva sugaMdha ane durgadhane baMdha karI zake che. cakSurindriya nAmanA prANu vaDe jIva kALa, nIle (vAdaLI), pILe, rAte, dhULe e pAMca prakAranA vana tathA e varNanA mizraNathI utpanna thatI vividha varNa- chAyAone bodha karI zake che. varNa eTale raMga. zrotrendriya nAmanA prANa vaDe jIva sacitta, acitta ane mizra e traNa prakAranA zabdo dhvanio (Sounds)ne baMdha karI zake che. sacitta zabda eTale jIvaMta prANIo vaDe belAte zabda. bhramarane guMjArava tathA ghaDAne haNahaNATa e sacitta zabda che. acitta zabda eTale niIva. padArthonA bhegA thavAthI, athaDAvAthI ke bIjI kaI rIte
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA utpanna thate zabda. ghaDiyALane Taka Taka e avAja tathA amuka amuka samaye vAgatA TakerA e acitta zabda che. mizra zabda eTale jIvanA prayatna vaDe nirjIva padArthomAMthI udbhavate zabda. manuSya moralI, nagAruM ke ghaMTa vagADe che, temAMthI utpanna thatA zabdo mizra keTinA che. mane baLaprANavaDe jIva kaI paNa vastu saMbaMdhI mananaciMtana karI zake che. vacanabaLa prANavaDe jIva keI paNa prakAranI bhASA belI zake che, pachI te akSarAtmaka hoya ke anakSarAtmaka heya. nikRSTa keTinA jIvonI bhASA anakSarAtmaka hoya che. kAyabaLaprANavaDe jIva kAyAne lagatI vividha pravRttio karI zake che. zvA chuvAsaprANavaDe jIva phephasAM tathA carmachidro dvArA zvAsa laI zake che. (vanaspati te carmachidro vaDe ja zvAsa le che.) vyavahAramAM te zvAsocchavAsane ja jIvananuM mukhya lakSaNa mAnavAmAM Ave che. je prANune zvAsevAsa cAlatuM hoya te te jIvaMta manAya che ane baMdha paDI gayo hoya te maraNa thayeluM manAya che. eka manuSya mRtyune bichAne paDele hoya ane te zAMta thate jaNAya te pAse beThelAo tenAM nasakorAM AgaLa AMgaLI dhare che, te ema jANavAne ke hajI tene zvAsocchavAsa cAlu
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvata 7 == = = = che ke kema? je te ati alpa pramANamAM paNa cAlata jaNAya te teo anumAna kare che ke hajI A manuSya jIivaMta che. paraMtu ahIM eTalI spaSTatA karavI Avazyaka che ke A jagatamAM evA aneka dAkhalAo neMdhAyelA che ke jemAM zvAsocchavAsanI kriyA kalAka sudhI, are ! divase sudhI baMdha rahI hoya ane chatAM teo jIvaMta rahyA hiya. dAkhalA tarIke bhAratanA suprasiddha cagI haridAsajI cha mahinA sudhI bhUmi-samAdhimAM rahyA hatA ane tyAra bAda jIvana jIvyA hatA. prathama temanI badhI AMgaLIo uparathI nakha utArI levAmAM AvyA hatA, mastakAdi para ugelA vALa kADhI nAkhavAmAM AvyA hatA ane jIbhanI nIcenuM paDa kApIne e jIbhane avaLI karI nAkhavAmAM AvI hatI. yaugika paribhASAmAM kahIe te khecarI mudrA karavAmAM AvI hatI. tyAra bAda temanA zarIra para malamalanuM jhINuM vastra vIMTALavAmAM AvyuM hatuM ane e zarIrane lAkaDAnI peTImAM mUkI ene barAbara baMdha karavAmAM AvI hatI. pachI e peTIne jamInamAM bAra phUTa UMDA dAyelA khADAmAM utArI tenA para mATI nAkhI devAmAM AvI hatI ane tenA para saMtrIone pahere mUkI devAmAM AvyuM hatuM. nirdhArita mudate eTale cha mahinA bAda e khADAmAMnI mATI dUra karIne temAMthI lAkaDAnI peTI bahAra kADhavAmAM AvI hatI ane tene saMbhALathI ughADIne bhegI zrI haridAsanuM zarIra temAMthI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 nava-tatva-dIpikA, bahAra kADhavAmAM AvyuM hatuM. tyAra bAda temanA ziSyae. temanA mastakanA agrabhAge gAyanuM thoDuM ghI masaLyuM hatuM ane temanA zarIramAM prANasaMcAra thate dekhA hate. DI ja miniTamAM teo pUrvAvasthAmAM AvI gayA hatA. anya rogavizAradee paNe amuka kalAka ke amuka divasa sudhI zvAsocchavAsanI kriyA baMdha rAkhyA pachI pUrvavat cAlu karelI che ane jIvaMta avasthA bhogavelI che, eTale mAtra zvAsocchavAsaprANa e ja jIvananuM lakSaNa nathI. dazavidha prANa paikIne kaI paNa eka prANu avaziSTahoya te paNuM jIvana saMbhavI zake che. rogIzrI haridAsajI nI bAbatamAM temane AyuSyaprANu avaziSTa hatuM, eTale. ja teo jIvaMta rahI zakayA, ema mAnavuM joIe. AyuSya vaDe jIva niyata zarIramAM amuka samaya sudhI TakI zake che. A AyuSya be prakAranuM cheeka dravyAyuSya ane bIjuM kolAyuSya. temAM AyuSyakarmanAM je yugale te dvavyAyuSya kahevAya che ane te pagale vaDe jIva jeTalA kAla sudhI niyata bhavamAM TakI zake, te kalAyuSya kahevAya che. jIvana jIvavAmAM AyuSyakarmanAM pudagale-AyuSya- karmane udaya eja mukhya kAraNa che. jyAM e yugale samApta thayAM ke AhAra, auSadhi Adi aneka upAthIpaNa jIva jIvI zakatuM nathI. baMne prakAranAM AyuSyamAM jIvane dvavyAyuSya te.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatava avazya pUrNa karavuM ja paDe che, paraMtu kAlAyuSya te pUruM kare ke na paNa karekAraNa ke kalAyuSya je apavartanIca hiya, eTale ke zastra vagerenA AghAtathI zIghra parivartana pAme tevuM hoya te apUrNa kAle paNa maraNa pAme ane je anapavatanIya hoya te game tevAM nimitte maLavA chatAM te AyuSyane kALa pUre karIne ja maraNa pAme. ' ahIM eTaluM dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke zAdi bAhA nimittathI AyuSyane kSaya thAya te te sepakrama AyuSya kahevAya. ahIM upakramane artha bAhA nimitta che. AyuSyanA aMtima kALamAM jene bAhya nimitta AvI paDe tevuM AyuSya paNa sepakrama ja kahevAya. AvA kaI paNa bAhya nimitta vinA ja je AyuSyane kSaya thAya te niSpakrama AyuSya kahevAya. anapavartanIya AyuSyamAM bA nimitta hoya paNa kharuM ane na paNa hoya, eTale ke te sepakrama ane nirupakrama ema baMne prakAranuM hoya che ane apavartanIya AyuSya te sepakrama ja hoya che. ahIM e spaSTatA paNa Avazyaka che ke sepakrama apavartanIya AyuSyamAM akALa maraNa nIpaje che, paNa sepakrama anayavartanIya AyuSyamAM te mAtra nimittarUpa ja bane che, eTale ke e upakrama AyuSyane nyUna karatA nathI. tIrthakare, cakavartIo, vAsude, prativAsudeva, baLadeve ane te ja bhavamAM mekSe janAra strI-puruSa,
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattara-dIpikA === === == == = === === = de, nArake tathA asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA manuSya tathA tiryaMce anapavartanIya nirupakrama AyuSyavALA heya che, jyAre bAkInA sarva manuSya ane tiryaMca cha sepakrama ane niSpakama bane AyuSyavALA hoya che. zAstramAM AyuSyane kSaya sAta kAraNe kahelo che ? (1) prabaLa adhyavasAyathI, (2) zastrAdikanA nimittathI, (3) ahitakara AhArathI, (4) vedanAthI, (5) parAghAtathI athavA UMDA khADA vageremAM paDI javAthI, (6) viSAdine sparza thavAthI ane (7) zvAsanuM dhana thavAthI. have indriyeTa saMbaMdhI je vizeSa vaktavya che, te ahIM rajU karIzuM. Indra eTale AtmA, tenuM je liMga-nizAna, te Indriya. tAtparya ke Indriya vaDe-IndriyenAM kArya vaDe AtmAnuM astitva jANI zakAya che. Indriye pAMca che. te darekanA dravyendriya ane bhAvendriya evA be be prakAre che. temAM dravyendriya AkRti ke AkArarUpa che ane bhAvendriya AtmAnI zaktirUpa che. dravyendriya punaH nivRtti ane upakaraNa evA be prakAramAM vaheMcAyelI che ane darekanA paNa bAhya ane abhyatara evA be be prakAre che. temAM IndriyanI dazya AkRti te bAho nivRtti, tenI aMdara rahele AkAravizeSa te atyaMtara nirdhvatti, tenI aMdara viSayane grahaNa 1 ,
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatatva karavAmAM samartha evA pudgalenI viziSTa racanA te bAhya upakaraNa ane tenI aMdara rahelI sUkSama racanA te atyaMtara upakaraNuM kahevAya che. AmAM apavAda eTale ke sparza nendriyane bAhya ane atyaMtara ema be prakAranI nivRtti hitI nathI, paNa mAtra abhyatara nirvatti ja hoya che. keI AcAryanA matathI atyaMtara nivRttinI zaktivizeSa te ja upakaraNa che. tAtparya ke teo upakaraNanA bAhya ane atyaMtara evA be prakAre -mAnatA nathI. bAda nivRtti judI judI jAtanA chane judI judI jAtanI hoya che. dAkhalA tarIke ApaNe kAna, ghoDAne kAna ane sasalAne kAna AkRtimAM samAna hitA nathI. atyaMtara nirdhvatti sparzanendriya paratve judA judA jIvenA zarIra pramANe heya che ane rasanendriya para sarva jIvone muzma eTale astrAnA AkAre, dhrANendriya para sarva ne atimukta puSpa ke paDaghamanA AkAre, cakSurindriya para sarva jIvone masuranI dALanA AkAre ane eNndriya paratve sarva jene kadaMba puSanA AkAre hoya che. upakaraNendriyanA sthUla ane sUkSama evA be vibhAge che, te sArI sthitimAM hoya te ja pitAne viSaya arAbara grahaNa karI zake che ane je temane kaI paNa
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA, kAraNe upaghAta thayela haya, eTale ke nukazAna pahoMceluM hoya te pitAne viSaya barAbara grahaNa karI zakatI nathI. , bhAvendriyanA be prakAre che: eka labdhi, bIjo upaga. temAM matijJAnAvaraNIya Adi karmone kSapazama thave, tene labdhi kahevAya che ane tenA pariNAme viSaya saMbaMdhI je cetanA-vyApAra thave, te upaga kahevAya che. indriya dvArA viSaya grahaNa karyA pachI keIne alpa bodha thAya che ane koIne vizeSa bedha thAya che, tenuM kAraNa A bhAvendriya che. vadhAre spaSTa kahIe te be mANasene kAna ekasarakhA hoya ane teo samAna kALe viSayane grahaNa kare te paNa jene matijJAnAvaraNayAdi karmone kSapazama sAmAnya hoya tene viSayane alpa baMdha thAya ane kSayazama vizeSa heya tene viSayane vizeSa bedha thAya. InDiye pitAne viSaya keTalA aMtarethI grahaNa karI. zake vagere bAbatamAM zAsakAroe UMDI vicAraNA karelI che, te anya granthathI jANavI. have kyA jIvane keTalA prANa hoya che, te samajI laIe. ekendriya jIne cAra prANo kahelA che, te raparzanendriya, kAyAbaLa, zvAsocchavAsa ane AyuSyaprANuM samajavA. beIndriya jIvene cha prANuM kahelA che, temAM uparanA cAra prANe uparAMta rasanendriya ane vacanabaLa prANu adhika samajavA. te Indriya jIne sAta prANe kahelA
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvata che, temAM uparanA cha prANe uparAMta eka ghANendriyaprANa adhika samaje. caturindriya jIne ATha prANa kahelA che, temAM uparanA sAta prANa uparAMta eka cakSurindriyaprANa adhika samaja. asaMNI paMcendriya ane nava prANe kahelA che, temAM uparanA ATha prANa karatAM eka zrotredriyaprANu adhika samaje ane saMjJI paMcendriya jIne daza praNe kahelA che, temAM A nava prANe uparAMta eka manaprANa adhika samaje. A pramANe dareka jIvane prANa samajavA. ' have jIva aMge bIjI paNa je keTalIka hakIkta jANavA jevI che, te prasaMgopAtta ahIM rajU karIe chIe. bhagavatIsUtramAM kahyuM che ke "jIvo = Liyo vinANI zariyo go nirva-jIva anAdi che, anidhana che, avinAzI che, akSaya che, dhruva che ane nitya che." jIva anAdi che, ema kahevAne Azaya e che ke te amuka samaye utpanna thayela nathI, amuka samaye janmele nathI. tAtparya ke te ajanmA che, aja che. je jIvane amuka samaye utpanna thayele mAnIe, te te kayAre utpanna thaze ane zA mATe utpanna thaye? e be prazno khaDA thAya che. je tenA uttaramAM ema kahevAmAM Ave ke ghaTa ane peTanI mAphaka te amuka samaye utpanna thayele che, te prazna e thAya che ke te e ja samaye kema utpanna thaye? te pahelAM kema nahi? uttaramAM game tevI
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA samayamaryAdA kahevAmAM Ave te paNa A prazna te uThavAne ja, eTale ke te aMge apAte uttara samAdhAnakAraka nathI. je jIvane amuka samaye utpanna thayele mAnIe te be vastu phalita thAya che. eka te e ke te pahelAM tenuM astitva na hatuM ane bIjI vastu che ke te jIva sivAyanA keI paNa dravya ke dravyenA sajanathI banele che. tAtparya ke A sogamAM tenuM eka maulika dravya. tarIkenuM sthAna TakI zakatuM nathI. je ema kahevAmAM Ave ke jIva dehanI sAthe ja utpanna thAya che ane tene utpanna thavAnuM kAraNa pRthvI Adi paMcabhUtanuM sajana che, te e paNa ucita nathI, kAraNa ke jIva A rIte paMcabhUtanA sajanathI utpanna thayA hoya te badhA prANIone svabhAva eka sarakhe ja hevo joIe, paraMtu tema jovAmAM AvatuM nathI. eka Aju siMhane svabhAva juo ne bIjI bAju ziyALane svabhAva jue. eka bAju haMsane svabhAva juo ane bIjI bAju kAgaDAne svabhAva jue. eka bAju sajjanene svabhAva jue ane bIjI bAju durjanene svabhAva juo. temAM ghaNuM moTuM aMtara jaNAya che. je mAla eka sarakhI banAvaTane che, te temAM ATalI vividhatA ke vicitratA zA mATe? kadI ahIM ema kahevAmAM Ave ke bhUtanA saMyejanamAM ochA-vattApaNuM thavAthI AvuM parika NAma Ave che, te te paNa ucita nathI, kemake tethI
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva 7 alpa ke bahupaNu' Ave paNa vividhatA ke vicitratA na Ave. ghauMnA ATAnI kaNaka bAMdhatAM temAM AjI vastu pANI paDyu hAya to zaTalInA svarUpamAM taphAvata paDe, paNa tethI vaDI ke pApaDa na ane. ahIM vicAravA jevI vastu e paNa che ke paMcabhUta arthAt pRthvI, jala, agni, vAyu ane AkAza jaDa che, caitanyarahita che, tenA sacANathI caitanyamaya evA jIvanI utpatti zI rIte thAya ? jo ema hevAmAM Ave ke dhAvaDInAM phUla, gALa, pANI vageremAM prathama mArka zakti cAM jovAmAM Ave che? paraMtu tenu amuka rIte mizraNa thAya che, eTale tenAmAM mADhaka zakti AvI jAya che ane eka prakAranuM madya ane che. tA te dRSTAMta paNa ucita nathI, kAraNa ke dhAvaDInAM phUla, geALa vageremAM mAdaka zakti dRSTigocara bhale thatI na hAya, paNa te pracchanna rIte emAM rahelI hoya che ane tethI ja amuka rIte mizraNa thatAM te prakaTa thAya che, jyAre pRthvI Adi paMcabhUtAmAM ta caitanyane leza paNa hAtA nathI, arthAt te sathA jaDa hAya che, tethI tenA sacaiAjanathI caitanyamaya evo jIva utpanna thaI zake nahi. Adhunika vijJAnazAstrIe badhI vastunI utpatti jaya evA pudgugala (Matter) thI mAne che. te viASI samAgama ane guNAtmaka parivartananA siddhAMta AgaLa karIne ema kahe che ke badhI vastunI mAphaka caitanya
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ ce nava--tA--dIpikA paNa amuka vastunA sAjanathI ane che, paraMtu temaNe hajI sudhI te aMge kaI samIkaraNa (Formula) rajU karyu nathI ke te samIkaraNa anusAra caitanyanI utpatti karI tAvI nathI, eTale te mata nirAdhAra che. ahI ame ema kahevAne IcchIe chIe ke zuddha caitanya to dUra rahyuM, paNa AMkha jevI AMkha, kAna jevo kAna, nAka jevuM nAka, hAtha jevo hAtha ke paga jevo paga paNa te banAvI zakayA nathI. temaNe AvI AkRtinI anAvela adhI vastuo jaDa dekhAya che ane jIvaMta vastuthI sathA bhinna lAge che. paraMtu have keTalAka vaijJAniko ema mAnavA lAgyA che ke A vizva (Universe) mAtra eka prakAranuM jaDa caitra nathI, para Mtu temAM caitanyazaktine vAsa paNa che. te aMge temaNe je ugAro kADhelA che, tene keTaleka sagraha ameAe jIva-vicAra-prakAzikAnA prathama khaMDanAM pAMcamA prakaraNamAM vijJAna zu kahe che ? ' e mathALAM nIce ApelA che, te jijJAsuAe avazya jovA. " jIvane amuka samaye utpanna thayelA mAnatAM kramanA siddhAMta paNa khaMDita thAya che, kAraNa ke tadna navajAta AtmAne kamA~ vaLage zI rIte? ane na vaLage tA tene bhavabhramaNa karavAnuM kAraNa zuM? tAtparya ke jIvane amuka samaye utpanna thayele mAnatAM ; ;
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva aneka prakAranI Apatti Ave che ane tenuM samAdhAna thaI zakatuM nathI, tethI tene anAdi mAnave susaMgata che. jIvane anidhana kahevAno Azaya e che ke kadI marate nathI, arthAt te amara che. amuka jIva maraNa pAme vagere kahevAya che, te aupacArika che, athavA te dehadhAraNanI apekSAo kahevAya che. dhAraNa karelA dehane cheDI deve, tenuM nAma maraNa. temAM jIva maratuM nathI, paNa tene sthUla dehathI viyoga thAya che. jIvane avinAzI kahevAno Azaya e che ke zastro tenuM chedana-bhedana karI zaktA nathI, agni tene bALI zakate nathI, paNa tene bhIMjAvI zakatuM nathI, vAyu tene zeSI zakatuM nathI ane game tevA rAsAyaNika prayogo karavAmAM Ave te paNa tene nAza thaI zakatuM nathI. te game tevA saMgemAM paNa pitAnuM astitva TakAvI zake che. jIvane akSaya kahevAnuM kAraNa e che ke tene kaI paNa bhAga kadI paNa e che thatuM nathI. te anaMta bhUtakALamAM jeTaluM hatuM, teTale Aje paNa che ane anaMta bhaviSyamAM paNa teTale ja rahevAne. je tene ati ati alpa bhAga paNa kramazaH ocho thAya che, ema mAnIe te eka kAla e jarUra Ave ke jyAre tenuM nidhana thAya, jyAre te maraNa pAme. tAtparya ke tenI hastI sAva bhUMsAI jAya. paraMtu jIva akSaya hovAthI AvI kaI paristhiti pedA thatI nathI.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva dIpikA jIvane dhruva kahevAno Azaya e che ke te dravyanA rUpamAM sthAyI rahe che. ene nitya kahevAnA Azaya e che ke tenA kadI abhAva thatA nathI. 90 jIvane asakhya pradeza hAya che. pradeza eTale ati sUkSma vibhAga. A badhA pradeze| sAMkaLanA akADAnI jema eka bIjA sAthe sakaLAyelA hAya che, tethI temAM ekatva jaLavAI rahe che. jIvanA kadI paNa TUkaDA thatA nathI, arthAt khaDa thatA nathI, eTale ke te sadA akhaDa hoya che. 6 ahI prazna thaI zake che ke 'hAthInA zarIramAM rahele jIva hAthInu zarIra cheADIne kIDInuM zarIra dhAraNa kare tyAre jIvanA khaMDa thatA haze ke nahi ?' tenA uttara e che ke jIva jema akhaDa che, tema saMkoca--vistAranA guNavALA paNa che, tethI hAthInuM zarIra iMDIne kIDInu zarIra dhAraNa kare tyAre teTalA pramANamAM saMkocAya che, paNa tenA khaDa thatA nathI. dIvAneA prakAza jema meTA khaMDamAM tenA pramANamAM vyApIne rahe che ane nAnA khaDamAM tenA pramANamAM vyApIne rahe che, tema jIvanI khAkhatamAM paNa samajavuM. jIva dehapariNAmI che, eTale ke deha pramANe vyApIne rahe che, paNa tenI bahAra vyApIne rahetA nathI. keTalAka ema mAne che ke jIva deha uparAMta bahAra paNa vyApIne rahe che, arthAt vizvavyApI che. A rIte te sakala vizva ke sakala lekamAM eka ja jIva sabhave, aneka nahi. ve
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva paristhiti jo AvI ja hoya te jIva mAtramAM sarakhA ja guNe jaNAvA joIe ane temanA dvArA je kriyAo thAya, te samakALe ane samAna prakAre thavI joIe, paraMtu temAM te ghaNuM ja vividhatA dekhAya che, eTale badhAmAM eka ja jIva nathI, paNa judA judA ja che ane te temaNe pite dhAraNa karelA dehamAM vyApI rahelA che, ema mAnavuM yukti-saMgata che. keTalAka kahe che ke jIva sUkrama parimANavALe che, eTale ke dehathI nAnuM che, te mAtra cekhAnA dANuM ke arIThA jeTaluM che. ahIM prazna thAya che ke jIva je dehathI nAne hoya te kyAM rahe che? jo ema kahevAmAM Ave ke hRdayamAM rahe che, athavA mastakamAM rahe che, athavA anya kaI bhAgamAM rahe che, te bAkInA bhAgamAM sukha-duHkhanuM saMvedana zAthI thAya che? hAthanI AMgaLIo para TAMkaNI vAge te tarata duHkha thAya che, athavA paganA taLiye caMdanAdine lepa kare te sukhane anubhava thAya che, tethI e vAta siddha che ke jIva deha karatAM sUma parimANavALe. nathI, paNa deha jeTalA ja parimANavALe che. jIva arUpI che, eTale tene rUpa, rasa, gaMdha ke sparza nathI. jIva sakriya che, arthAt te Urdhva, adhe ke tirya dizAmAM gati karI zake che. jIvamAM guruva nathI, eTale tenI svAbhAvika gati
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ra nava-tatvadIpikA Urdhva che ane tethI ja sakala karmamAMthI mukta thatAM ja te Urdhva gati dvArA lekanA agra bhAge rahelI siddhazilAmAM pahoMcI jAya che. tenAthI upara dharmAstikAya dravya - vyApeluM nathI, eTale tyAM tenI gati aTakI jAya che. A rIte jIvanuM svarUpa jANune je temAM zraddhAnvita thAya che, te ajavAdi tane paNa sArI rIte jANI zake che ane pariNAme heya ane upAdeyane viveka karI samyaku - cAritranuM nirmANa karavAmAM saphaLa thAya che ke jenuM AkharI pariNAma mekSaprApti che. A pRSThanA vAcakee jIva-vicAra-prakAzikAnuM sAvaMta -vAMcana karI levuM Avazyaka che, kAraNa ke jIva-viSayane te khAsa graMtha che ane aneka upayegI mAhitIthI bharapUra che. jIvatatva nAmanuM bIjuM prakaraNa ahIM pUruM thayuM.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa trIjI ajIvatatva [gAthA AThamIthI teramI sudhI ] (1) upakrama : prakaraNakAra maharSie trIjI gAthAthI sAtamI gAthA sudhI jIvatattvanuM varNana karyuM. alamatta, A vaNuna sakSepamAM che ane te jIvatattvane lagatI mukhya mukhya AkhatAne sparze che, paraMtu ameAe tenA para ThIka ThIka vistArathI vivecana kareluM che ane bIjI paNa je hakIkatA jANavA jevI hatI, te rajU karelI che. AthI pADakAnA manamAM jIvatattva saMbadhI eka saLaMga surekha citra jarUra uThyuM haze, ema mAnavu' vadhAre paDatu nathI. " eka vAra jIvatattva kharAkhara samajAyuM ke ajIva tattvane samajatAM vAra lAgatI nathI. kahyuM che ke lo nIce vi vicALe, bagIne vivicALe je jIvane viziSTa rIte jANuM che, te ajIvane paNa viziSTa rIte jANe che.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA - kahevAnuM tAtparya e che ke jyAM jIvanAM lakSaNe spaSTa samajAya ke jIva ane ajIva vaccenI bhedarekhA manamAM aMkti thaI jAya che ane tenA AdhAre ajIvane oLakhavAnuM kAma jarAya kaThina ke agharuM rahetuM nathI. - jene jIvanAM lakSaNe lAgu na paDe te ajIva. ke ema mAnatuM hoya ke "jIvatatvane jANyuM, eTale basa, AjIvatatvane jANavAnI jarUra zI che?" te. e mAnyatA vyAjabI nathI, kAraNa ke jIvatatva achatattva sAthe aneka rIte saMkaLAyeluM che ane te samasta lekane eka mahatvano bhAga che. kahyuM che ke "jIva va navA ca, paNa Dhora vihipa-jemAM jIva paNa hoya ane AjIva paNa hoya, tene leka kahe che." anya rIte kahIe te jIva ane ajIva banene jANyA vinA A leka, vizva, sRSTi, brahmAMDa, jagata ke duniyAne bheda ukelAtuM nathI ane ApaNA manamAM je anekavidha kUTa prazno uThe che, tenuM cagya samAdhAna - thatuM nathI. tethI jIvatatvanI jema ajIvatatva paNa sArI rIte jANI levAnI jarUra che ane tethI ja prakaraNakAra maharSie jIvatattvanuM varNana pUruM thatAM ja ajIvatatvanuM varNana zarU karela che. temAM ajIvatatva je cauda bhede jANavA cagya che, tene nirdeza AThamI gAthAmAM A prakAre kare cheH (2) mUla gAthA : dhammA'dhammA''gAsA, tiya-tiya-meyA taheva addhA ya / khaMdhA desa-paesA, paramANu ajIva caudasahA // 8 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ramatatva (3) saMskRta chAyA dhasassifzAbrija-tri-evAdvA rA zA pheza-, paramALavoDakIvArtA vA (4) zabdArtha : dhamma bhane adhamma bhane AgAsa ta dhmmaa'dhmmaa'vA. gharma-dharma, pAMca ajIva dravyomAMnuM eka dravyavizeSa. sAmAnya rIte pradezAtmaka dravyane astikAya zabda lagADavAmAM Ave che, e rIte dharmane paNa astikAya zabda lagADI dhamastikAya e zabdaprayoga karavAmAM Ave che. dharma vagere pAMceya ajIva dravyanAM lakSaNe have pachInI gAthAomAM kahevAze. "astavaH prazAteSAM vAca siMsttivAca-ati eTale pradeze ke jenA vaDe astitvanuM bhAna thAya che. tene kAya eTale samUha, te astikAya. dha-adharma, adhamastikAya. jenuM lakSaNa dharmadravyathI viparIta che, te adhamastikAya. te paNa pradezAtmaka hevAthI astikAya kahevAya che. bA -AkAza, AkAzAstikAya. AkAza paNa pAMca ajIva dravyamAMnuM eka dravya che ane te pradezAtmaka hovAnA kAraNe astikAya kahevAya che. rica-vica-e-traNa traNa bheTavALA che.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA prathama dhamatikAya, adhamastikAya ane AkAzAstikAya nAmanA je traNa dravyo kahyA, te dareka traNa traNa bheTavALAM che. taheva-tema ja. kA-kAla, kAla pAMca dravyomAMnuM eka dravyavizeSa che. te pradezAtmaka nathI, eTale tene astikAya zabda lagADavAmAM AvatuM nathI. kAlanuM svarUpa AgaLa viratArathI kahevAze, ca-ane raviMghA ska, dha. vastunA AkhA bhAgane aMdha kahevAya che. tela ane paNa te resa-TH. reta-deza. vastuthI. pratibaddha evA tenA nyUna bhAgane deza kahevAya che. pAsa-pradeza. skaMdhathI pratibaddha tenA nAnAmAM nAnA bhAgane athata . nivibhAjya bhAgane pradeza kahevAya che. paramANu-paramANu, nirvibhAjya ANu, chUTo aNu. zanIva-ajIva, ajIvatatva. vAra-cauda prakAranuM che. (5) atha-saMkelanAra traNa traNa bhedavALA dharmAstikAya, adhamasti kAya ane AkAzAstikAya, tema ja kAla ane.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ emajIvatarava skave, deza, pradeza tema ja pamANu e cauda prakAranuM ajIvatatva che. (6) vivecana : ajIvatatvanA kula cauda bhedo A pramANe gaNAya che? (1) dharmAstikAyaskaMdha. (2) dharmAstikAyadeza. (3) dharmAstikAyapradeza. (4) adharmAstikAyaska dha. (5) adhamastikAyadeza. (6) adharmAstikAyapradeza. (7) AkAzAstikAyaskaMdha. (8) AkAzAstikAyadeza. (9) AkAzAstikAyapradeza, (10) kAla. (11) pudgalakaMdha. (12) pudagaladeza. (13) pudgalapradeza. (14) pudgalaparamANu ahIM skaMdha, deza, pradeza ane paramANu A cAra vastuo khAsa samajavA che, eTale prathama vicAra tene karIe. saMpUrNa vastune aMdha kahevAmAM Ave che. jemakelAkaDI, pattharane TukaDe, mATInuM teDuM vagere. A saMpUrNa !
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ . nava-tattva-dIpikA vastumAMthI koI TukaDo judo paDe te tene paNa skaMdha ja kahevAya che, kAraNa ke te paNa eka saMpUrNa vastu che. vadhAre spaSTa kahIe te vastunA nAnA kaNane pazu dha ja kahevAya che, kAraNa ke te paNa eka sa`pUrNa vastu che. spadhanI apekSAe je bhAga nyUna ke nAnA hAya che ane jenA hajI paNa vadhAre vibhAge paDavAnI zakayatA hAya che, tene deza kahevAmAM Ave che. deza skaMdhathI pratibaddha hAya che, eTale ke joDAyelA hAya che, pazu chUTo hAtA nathI, jo te chUTo paDe to skaMdha ja kahevAya che, pachI tenA vyavahAra deza tarIke thaI zakatA nathI. dAkhalA tarIke pAMca phuTa lAMbI lAkaDI che, te pAMca phuTathI Ache bhAga tenA deza che. A bhAga nAnA thatAM thatAM traNa pradeza sudhI pahAce che, eTale ke mAtra traNa pradeza rahelA hoya tyAM sudhI te deza ja kahevAya che. e pradezavALA skaMdhanA e bhAga karatAM dareka pradeza kahevAya che, eTale tyAM deza sattAnA vyavahAra thatA nathI. paraMtu e lAkaDInA TukaDA thAya tA dareka TukDAne kAMdha kahevAya che, deza kahevAtA nathI. dezanA sUkSmAtisUkSma vibhAgane eTale ke jenA kalpanAthI paNa be bhAga na thaI zake evA vibhAgane pradeza kahevAmAM Ave che. A pradeza paNa skaMdhathI pratikhaddha hAya che. jo te pradezathI chUTo paDe te paramANu kahevAya che, paraMtu AvI sthiti mAtra puddagalamAM ja sabhave che;
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIvatI dhamastikAya, adhamastikAya ke AkAzastikAmAM saMbhavatI nathI, kAraNa ke te sakala lekamAM eka dravya rUpe saLaMga vyApIne rahelA che. sakala lekamAM vyApeluM dhamAMstikAya nAmanuM je dravya te dhamastikAyaska dha tene je kalpita dhUna bhAga te dhamastikAyadeza ane tene je nirvibhAjya bhAga, te dhamastikAyapradeza adhamastikAya ane AkAzAstikAyanuM paNa A pramANe ja samajavuM. paraMtu temAM apavAda eTale ke dharmAstikAya ane adhamastikAyanA deza ane pradeza asaMkhya hoya che, tyAre AkAzAstikAya lekanI bahAra paNa vyApele hevAthI tenA deza ane pradeza anaMta hoya che. je mAtra lekamAM vyApelA AkAzAstikAyanA deza-pradezane vicAra karIe te te dhamastikAya ane adharmAstikAyanI jema asaMkhya heya che. dharmAstikAya, adhamaritakAya ane AkAzAstikAyanA rakaMdhane svAbhAvika chaMdha gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke te haMmezAM eka sarakho ja rahe che ane temAM kadI vibhAva ke vikAra thatI nathI, jyAre pudgalanA kaMdhane vaibhAvika audha kahevAmAM Ave che, kAraNa ke temAM aneka prakArane vibhAva thatuM rahe che, parivartana thatuM rahe che. kAla eka samayarUpa che, eTale tenA vizeSa bheda nathI. bhUtakAla cAlyA gayA che ane bhaviSyakAla hajI Ajo nathI, eTale vartamAnakAla mAtra eka samayane ja gaNAya che ane tene ja vyavahAra ahIM kAla tarIke thayela che.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 navatadIpika pudgalanA kaMdha, deza, pradeza ane paramANu evA cAra vibhAge che. temAM ke anaMta che, tenA deza ane pradeza paNa anaMta che ane tenA paramANuo paNa anaMta che. (1) : ajIvanA cauda bhedo kahyA pachI, kyA pratye ajIvA che ane temane ke svabhAva che? e jaNAvavAne navamI tathA dazamI gAthA A pramANe kahe cheH (2) bhUNa thA: dhammA'dhammA puggala, naha kAlo paMca huti ajjIvA / calaNasahAvo dhammo, thirasaMThANo ahammo ya // 9 // avagAho AgAsaM, puggala-jIvANa puggalA caahaa| khaMdhA desa-paesA, paramANU ceva nAyavvA // 10 // (3) sarata chAyA: dharmAdhamauM pudgalAH namaH kAla: pazca bhavantyajIvAH / calanasvabhAvo dharmaH, sthirasaMsthAno'dharmazca / / 9 // avakAza AkAzaM, pudgalajIvAnAM pudgalAzcaturdhA / skandhA dezapradezAH, paramANavazcaiva jJAtavyAH // 10 // dhamma bhane adhamma, ta dhammAdhammA. dhamma-dharma, dharmAstikAya.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIvatattva panma-adhama, dharmAstikAya, pustAna pudgugala. * pUragAjaLavahAvo pukhtajajJAo jenA pUraNa eTale bhegA thavu ane galana eTale vikharAvu, evA svabhAva che, tene pudgalAstikAya jANavA. sAmAnya rIte pudgalane bhautika padArtha kahevAmAM Ave che. aMgrejI bhASAmAM tene mATe meTara' (Matter) zabdanA prayAga . thAya che. ' na nabha, AkAza. DAhyo kAla. paMca-pAMca, e pAMca. 11 vrutti -che. annavA--ajIva, ajIvatattva. ahIM prAkRta zailithI annIvA evA zabdaprayoga. thayelA che. keTalIka pratiomAM anIvA evA pATha paNa jovAmAM Ave che. pattaLaladAyo--cAlavAmAM--gati karavAmAM sahAya ApavAnA svabhAvavALe. jIrUna--cAlavuM, gati karavI, temAM sahAya ApavI. evA jenA sadAvo svabhAva che, te naLalAvo. dhammo-dharma, dharmAstikAya. varasaMDALo sthira rahevAmAM sahAya ApavAnA svabhAvavALA.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 nava-tatva-dIpikA thi-sthira rahevuM, sthira rahevAmAM sahAya ApavI, evuM jenuM saMi che- svabhAva che, te risaMvALo. zakazo-adharma, adharmAstikAya. adhamo ane jo A baMne rUpa prAkRtamAM cAle che javAho-avakAza, avakAza ApavAnA svabhAvavALe. cAliAM-AkAza, AkAzAstikAya. pura-navA-pudgala ane jIne. purA ane lIva te puru-jhIra. pujA-pudgala lIvALa-jIne. pucha-pudgale. vA -cAra prakAranA rahaMyA che. resa--deza ane pradeze. paramANU-paramANu va-nizcaye karIne, nizcayapUrvaka nAcavA-jANavA. (5) arthasaMkelanA dharmAstikAya, adharmAstikAya, pudagalAstikAya, AkAzAstikAya ane kola, e pAMca ajI che. temAM gati karavAmAM sahAya ApavAnA svabhAvavALe dharmAstikAya che ane sthira rahevAmAM
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ matava 103 sahAya ApavAnA svabhAvavALe adharmAstikAya, che. pudgala ane jIne avakAza ApavAnA ravabhAvavALe AkAzAstikAya che. pudagale cAra prakAranA che. te skaMdha, deza, pradeza ane paramANuMsvarUpa jANavA. (6) vivecana jenA kaI paNa aMzamAM cetanA-cetanya na hoya, je jaDa ke ajIva kahevAya che. AvAM dra pAMca che : (1) dharmAstikAya, (2) adhamastikAya, (3) pagalAstikAya, (4) AkAzAstikAya ane (5) kAla. temAM jIva dravya umerIe te kula cha dravya thAya che. A cha dravya vaDe lekanuM svarUpa nimaNuM thayeluM che. dravyanI vyAkhyAH * je padArtha pitAnA vividha pa iarthAt avasthAo ke pariNAmonA rUpamAM dravIbhUta thAya, eTale ke te te pariNAma prApta kare, tene dravya kahevAya. paryAya vinA dravya hotuM nathI ane dravya vinA paryAya hetA nathI. dravyanuM svarUpa badhAM dravya sat che, akRtrima che, anAdinidhana che ane samAna athavA eka ja avakAzamAM anya praveza karI zake evAM che. vaLI te pitAne svabhAva cheDatAM nathI, eTale avasthita che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA ahIM dravyeAne sat kahevAnA Azaya e che ke teo utpAda, vyaya ane dhrauvyathI yukta che. dravya, utpAdathI yukta che, eTale ke te utpanna thAya che; vyayathI yukta che, eTale ke te nAza pAme che, ane dhrauvyathI yukta che, eTale ke te sthira rahe che. 14 prekSAkArI pAThakane ahI' jarUra prazna thaze ke 'eka ja vastumAM A rIte paraspara virodhI evI traNa sthiti zI rIte sabhave?' tenuM samAdhAna e che ke jo dravyane phUTastha nitya eTale jemAM kadI parivatana na thAya, evuM mAnIe ke kSaNika eTale sadA parivartana thAya evu mAnIe te AvI traNa sthiti saMbhavI zake nahi, paNa dravyane pariNAmI nitya mAnIe, to temAM A traNeya sthiti saMbhavI zake che. pariNAmI nityanA artha e che ke jenA pariNAme addalAtA rahe, paNa mUla dravya adalAya nahi, arthAt te nitya rahe. sonAnu kaMkaNu jyAre kuMDalanuM svarUpa dhAraNa kare che, tyAre kaMkaNarUpI piraNAmeAnA nAza thAya che ane Ama chatAM sAnu mUla dravyarUpe kAyama rahe che. hiMdu dharmImAM izvarane trimUrti mAnavAmAM AvyuM che, eTale ke te brahmA, viSNu ane mahezarUpa che. temAM brahmArUpa Izvara utpatti kare che, viSNurUpa izvara sthitinA nirvAha kare che ane mahezarUpa Izvara laya kare che, eTale ke te vastuno nAza kare che, ema manAyuM che. zu A vastu
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ avatarava 105 utpAda, vyaya ane prauvyayukta satanuM ja eka rUpaka nathI? dareka dravyamAM A traNa prakAranI sthiti avazya hoya che. dravyane akRtrima kahevAno Azaya e che ke te keInAM banAvelAM nathI, paNa ravabhAvasiddha che. je A dravyane keInAM banAvelAM mAnIe te e kaI paNa keIne banAvele have joIe ane e kaI paNa koIne banAvela hovo joIe. Ama e paraMparA eTalI laMbAya ke jene kadI cheDe Ave ja nahi, eTale A mUla dravyone akRtrima tathA anAdisiddha mAnavAM e ja gya che. je vastu anAdisiddha hoya, tene aMta AvatuM nathI, eTale tene anidhana paNa mAnavA ja joIe. A dravya samAna athavA eka ja avakAzamAM a nya praveza karI zake evAM che, eTale ja A lekamAM ekabIjAnI sAthe rahelAM che. je A dravyo anya praveza karI zake evA na hota te A lekamAM koI paNa eka ja dravya rahI zakta, cha dravya nahIM. jema eka oraDAmAM aneka dIpakane prakAza sAthe rahI zake che, tema A cha ye dravya eka ja lekamAM sAthe rahI zake che. A dravya pitAne svabhAva choDatA nathI, eTale chanAM cha rahe che, paNa temAM vRddhi ke hAni thatI nathI. Adhunika vijJAna hAIDrojana, haliyama, lithiyama, bereliyama, kArbana, nAITrojana, okisajana vagere se uparAMta dravya mAne che, paraMtu jenI daSTie te A badhAM
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 nava-tattva dIpikA yugalanA ja paryAA che. vaLI teo je azrvamAM dravya zabdanA upayAga kare che, tenI ane ahIM vaparAtA dravya zabdanI paribhASA judI che. dravyamAM traNeya kAla avasthita rahenArA je viziSTa svabhAva tene guNu kahevAya che ane tenu je rUpAMtara thayA kare, tene paryAya kahevAya che. cha dravyAmAMthI jIvadravyanA paricaya pUrve apAI gayA. have pAMca ajIva dravyanA paricaya ApavAnA che. tenA prAraMbha dharmAstikAya ane adhatikAyathI karIe, kAraNa ke ajIva dravyenI nAmAvalImAM temane prathama sthAna apAyelu che. dharmAstikAya ane adharmAstikAya : keTalAka mahAnubhAvA dravyanI nAmAvalImAM dharma ane adharma nuM nAma sAMbhaLIne bhaDakI uThe che; paNa eka ja nAmavALA zabdo judA judA vijJAnamAM judI judI rIte vaparAya che. dAkhalA tarIke rasa zabda zarIrazAstramAM eka prakAranI dhAtunA atha batAve che, indriyazAstramAM svAdanA a atAve che, rasAyaNazAstramAM pArada ke pArAnA a batAve che ane sAhityamAM eka prakAranA bhAvanA a atAve che. eTale dravyanI nAmAvalImAM dharma ane adharmanuM nAma vAMcIne jarA paNa bhaDakavAnI ke Azcarya pAmavAnI jarUra nathI. vaLI dhama ane adharmanA cheDe prAyaH astikAya
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ avatarava 107 zabda lagADavAmAM Ave che, eTale tenA arthamAM bhrAMti thavAno saMbhava nathI. dharma ane adharma dravyane svabhAva zuM? " enA uttaramAM prakaraNakAra maharSie kahyuM che ke "gaDhaUsAvo dho, thirakaMTALo no ca-gati karavAmAM sahAya karavI, e dharmane svabhAva che ane sthira rahevAmAM sahAya karavI, e adharmane svabhAva che." ahIM spaSTatA eTalI ke "vata gva ane prati pravRttAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhakArI dharmAstikAya:, sthitipariNatAnAM tu teSAM sthitikriyopakArI adharmAstikAya rUri'-svayaM gamana prati pravRtta thayelA jIva ane pudgalanI gatimAM sahAyaka thAya, e dharmAstikAya ane sthira rahelA padArthone sthiti-kiyAmAM sahAyaka thAya, e adharmAritakAya. tAtparya ke potAnA svabhAvathI ja gatizIla thatA evA jIvadravya tathA pudgala dravyane gati karavAmAM sahAyabhUta thavuM, e dharmAritakAyanuM lakSaNa che ane potAnA svabhAvathI ja sthiratA pAmelA evA jIva- dravya tathA pudgaladravyane e pramANe sthira rahevAmAM sahAyabhUta thavuM, e adharmAstikAyanuM lakSaNa che. jIva ane pudagala sivAya anya dravya gatimAna 1. zrI bhAvavijyajIta uttarAdhyayanasUtraTIkA, bhAga pahele, pR. 259.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 navatatva-dIpikA --- - - thatA nathI, gati karatA nathI, eTale ahIM jIva ane pugala e be dravyane ja nirdeza kare che. jIva potAnA svabhAva vaDe pugalanA AlaMbanathI tathA karmanI preraNAthI gati kare che. A bhavamAM tene audArika Adi dehanuM AlaMbana heya che ane parabhavamAM jatAM kArmaNa dehanI preraNA hoya che, jIva jyAre sarva karmothI mukta thAya che, tyAre pitAnI svAbhAvika Urva gati vaDe siddhazilAmAM pahoMcI jAya che. pudgala paNa pitAnA svabhAvathI ane jIvanI preraNAthI gati kare che. pugalanirmita prakAza, dhvani Adi temanI gatizIlatA mATe prasiddha che. jIva ane pudgala gati-sthiti karavAnA svabhAva vALA che, paNa temane gati athavA sthiti karavA mATe kaI mAdhyama (Medium) nI jarUra paDe che. te mAdhyama A dharmAstikAya ane adharmAstikAya dravya pUruM pADe che. ahIM prazna tha sahaja che ke jyAre jIva ane pugala pitAnA svabhAvathI ja gati-sthiti kare che, tyAre temane te gati ke sthiti mATe mAdhyamanI jarUra zI?" tene uttara e che ke eka vastu gati ke sthiti karavAnA svabhAvavALI hoya te paNa tene sahAyaka vastunI apekSA rahe che. dAkhalA tarIke mAchalI taravAnA svabhAvavALI che, eTale ke pate tarI zake evI che, chatAM tene sahAyaka tarIke jaLanI jarUra paDe che. je jaLa na hoya
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIvatattva 109 te te tarI zake nahi. athavA AgagADI varALa ke vIjaLInA jorathI cAlavAnI kSamatA dharAve che, paNa tene sahAyaka tarIke lekhaMDanA pATAnI jarUra paDe che. jo. leAkhaMDanA pATA na hAya teA te cAlI zakatI nathI. athavA vidyAthI bhaNavAnI zaktivALA che, paNa tene sahAyaka tarIke zikSaka ke zALAnI jarUra paDe che. jo zikSaka ke zALAnI sahAya na hoya te te bhaNI zakatA nathI. teja rIte gatimAna prANIomAM sthiti karavAnI- sthira thavAnI zakti che, paraMtu rastAmAM koI vRkSa ke vizrAmasthAna maLe tyAre te sthira thAya che. athavA gatimAna bhikSuomAM sthira thavAnI zakti che, paNa annasatra cAlatuM hoya tyAM ja teo sthira thAya che. tAtpa ke jIva ane puddagalane gati-sthiti karavA mATe mAdhyamanI jarUra rahe che ane te mAdhyama dharmAstikAya tathA adharmAstikAya drance pUru' pADe che. . vaijJAnikoe ghaNA sa MzodhanA pachI evA niya ka ke prakAzanA kiraNA eka sekanDamAM 1,86000 mAilanI gatithI pravAsa kare che. paraMtu tyAM e prazna upasthita thayA ke A karaNA kevI rIte gati kare che ? sUrya, graha ane tArAnI vacce virAT zUnya pradeza vyApelA che. temAM thaIne A karaNA lAkhA, karoDo ke paNa na hoya, tene. 1. jemAM kAi bhautika padArtha ke vAyu ahIM zUnya pradeza kahevAmAM Avye che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ -110 * navatarava-dIpikA abajo mAIla dUrathI AvavA chatAM e badhAMnI gati samAna hoya che, nahi ke ekanI zIvra ane bIjAnI maMda. tethI A kiraNene AvavAnuM kaI mAdhyama hovuM joIe. tyArabAda A viSayanuM saMzodhana karatAM "Ithara (Ether) nAmane eka padArtha maLI Avyo. paraMtu tenA svarUpane nirNaya karavAnuM kAma saheluM na hatuM. pahelAM tene bhautika athavA paramANuvika eTale paramANuone banele mAnavAmAM AvyuM, paraMtu aneka mate badalAyA pachI have lagabhaga badhA ja vaijJAnike e mAnyatA para AvI gayA che ke Ithara aparamANuvika vastu che, sarvatra vyApta che ane varatune gatimAna thavAmAM sahAya kare che. A vastu dharmAstikAyanA siddhAMtane khUba ja puSTa karanArI che. gho aDDo rAsa, rUrizamahithedhamastikAya, adharmAstikAya ane AkAzAritakAyane jJAnI bhagavatee ekeka dravya kaheluM che." eTale ke dhamastikAya ane adharmAstikAya akhaMDa eka dravyarUpa che. tenA kaI TukaDA ke vibhAga nathI. A baMne dravye lekamAM sarvatra vyApelA che. athavA - te A baMne pratye AkAzanA jeTalA bhAgamAM vyApelA che, te ja lekanI maryAdA che. 1. ahIM sarvatra zabda jeTalA bhAgamAM vizvanI sthiti che, * tene anulakSIne kahevAmAM AvyuM che.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ avatarava 111 ahIM e prazna thavA saMbhava che ke "dhamastikAya ane adhamastikAyanI vyApti lokaparyata ja zA mATe? lekanI bahAra paNa kema nahi? je tene lekanI bahAra paNuM vyApelA mAnIe, te Apatti zI che?" tene uttara e che ke jyAM jyAM AkAza tyAM tyAM dharmAstikAya ane adhamastikAyanuM astitva mAnIe, te te baMnene svataMtra dravya tarIke svIkAra karavAnI keI AvazyaktA rahetI nathI. pachI te gati ane sthitimAM sahAya karavI, e AkAzane ja guNa lekhAya, kAraNa ke jyAM paNa AkAza hoya tyAM A baMne vastuo avazya hevAnI. vizeSamAM dharmAstikAya ane adhamastikAyane lekanI bahAra paNa vyApelAM mAnIe te lekanI maryAdAne lepa thaI jAya ane tene vistAra anaMta banI jAya, tethI temAM kaI jAtanI vyavasthA rahe nahi. jIva ane pudgala je anaMta AkAzamAM dhamastikAyanI sahAya vaDe saMsaraNa kare te eTalA veravikhera thaI jAya ke pharI temanuM maLavuM, lagabhaga asaMbhavita banI jAya. uparAMta lekanA agrabhAge je siddhisthAna kaheluM che, tene paNa leya thaI jAya, kAraNa ke anaMtane agrabhAga hotA nathI. agrabhAga te keI paNa maryAdita vastune ja hoya che. A sthitimAM siddhi eTale mukti ke mokSane paNa leya ja thAya, kAraNa ke siddhisthAna vinA mukta cha rahe kyAM? e te AkAzamAM dhamastikAyanA mAdhyama vaDe sadaiva gatimAna ja rahe ane tene aMta Ave nahi ,
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva--dIpikA A rIte dharmAstikAya ane adharmAstikAyane leAkanI ahAra paNa vyApelA mAnavAmAM aneka prakAranI Apatti che, tethI teo lAkapata vyApelA che, ema mAnavu ja yogya che. 193 pAkone jANIne AnaMda thaze ke suprasiddha vaijJAnika AlbarTa AInsTIne nimna zabdo vaDe A siddhAMtanuM samaya na karelu che lAka parimita che, aleka * : aparimita. leka parimita haiAvAthI dravya ( Matter ) athavA zakti ( Energy) tenI bahAra jaI zaktA nathI. lenI bahAra A dravyanA abhAva che ke je gatimAM sahAya thAya che.' : zrI bhagavatIsUtramAM A dravyone avaLe bhAgye aro jANe ! kahelAM che, eTale ke temane koI prakAranA varNa raMga hAtA nathI, koI prakAranI gaMdha hAtI nathI, koI prakAranA rasa hotA nathI ane koI prakAranA sparza paNa hAtA nathI. varNa, gaMdha, rasa ane spaza, e pugalanA guNa che ane te pudgala sivAya anya koI dravyamAM hAtA nathI, eTale dharmAritakAya kAyamAM tenA saMbhava nathI. tenuM A puSTa pramANa che. ane adharmAstiA dravye aparamANuvika che, 8 alavenA dharmAsthi yapaNNA ? e zAstravacanAthI dharmAstikAya temaja adharmAstikAyanA pradeze| asa byU hovAnA nizcaya thAya che.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ avatAra = == = ahIM eTalI spaSTatA karavI ucita che ke vyAvahArika bhASAmAM asaMkhyane artha anaMta thAya che, paNa jena tatvoe asaMkhyAta ane anaMta evA be judA prakAre mAnelA che, eTale asaMkhya e anaMta nathI, paNa tene ghaNe nAno bhAga che. bhASA, uchuvAsa, mana vagere pudgalenuM grahaNuM - visarjana dhamastikAya vinA gatinA abhAve thaI zake nahi, tethI jIvanI gatikriyAmAM temaja bhASA, ucachavAsa, mana ane kAyayegAdi calakiyAmAM sarvatra dhamastikAya upakArI che. te ja rIte besavAmAM, UbhA rahevAmAM tathA cittanI sthiratA Adi rithara kiyAe adharmAstikAyanI sahAya vinA thaI zaktI nathI, eTale jIvanI sthirakriyAomAM sarvatra adharmAstikAya upakArI che. AjathI hajAro varSa pahelAM jyAre AjanAM jevAM vaijJAnika sAdhano na hatAM, tyAre jIva ane pudgala eka adazya mAdhyama dvArA gati-sthiti kare che, evuM pratipAdana karanArA jaina maharSionA jJAnanI kayA zabdomAM prazaMsA karavI? vaLI e paNa nedhapAtra che ke anya kaI paNa darzana dharmAstikAya ane adhamastikAcanI vicAraNA sudhI pahoMcyuM nathI, eTale dhamastikAya ane adharmAstikAya e jaina darzananI vizeSatA che ane te enI addabhutatA puravAra kare che. dharmAstikAya ene adhamastikAya pratyenuM A
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 nava-tatva-dIpikA svarUya jANyA pachI temane anukrame gatinuM mAdhyama ( Medium of motion ) axa faldid HEATH (Medium of rest) kahIe te te sarvathA egya che. AkAzAstikAya ? dazamI gAthAnA prAraMbhamAM kahyuM che ke "javaNI T/ puruM-nIvAda-je pudgala ane jIne rahevAne tathA gamanAgamana karavAne avakAza Ape che, te AkAza." ahIM dharmAstikAya ane adharmAstikAyane nirdeza karyo nathI, paNa te adhyAhArathI samajI levAnuM che. kAla te marcalekamAM ja hoya che, eTale tene nirdeza karavAnI AvazyakatA nathI. tAtparya ke je adazya, dazya, nAnA, meTA sarve padArthone pitAnI aMdara rahevAnI jagA Ape che, tene AkAza kahevAya che. AkAza sarvavyApI hevAthI kaI paNa vastu tenI bahAra sa bhavI zakatI nathI. ' ahIM prazna thavA saMbhave che ke, "upara AkAza ane nIce dharatI" vagere uktio parathI te ema samajAya che ke upasnA bhAgamAM AkAza AveluM che ane nIcenA bhAgamAM dharatI AvelI che, te pachI AkAzane sarvatra vyApeluM kema mAnI zakAya?" tene uttara e che ke ApaNI uparanA bhAgamAM ghaNuM moTuM pilANa -ANe meTe avakAza Avelo hovAthI ApaNe 6 upara AkAza," ema kahIe chIe, ane ApaNe dharatI para vaselA chIe,
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajItava dharatI para harI-pharIe chIe, eTale ke ApaNA paga nIce dharatI che, tethI "nIce dharatI" ema kahIe chIe, paNa samagratayA joIe te daze dizAmAM AkAza vyApta che ane tenA eka bhAgamAM ja loka rahelo che. tAtparya ke AkAza mAtra ApaNuM upara ja nahi, paNa ApaNI cAre Aju ane nIcenA bhAgamAM paNa vyApeluM che. ApaNe je dharatI para vasIe chIe, temAM nIce 900 ejana gayA pachI alokanI zarUAta thAya che. temAM sahuthI prathama ratnaprabhA nAmanI pRthvI Ave che. A pRthvI uparathI ApaNe pRthvI sAthe joDAyelI che, paNa nIcethI svataMtra che, eTale ke te bIjI pRthvIthI joDAyelI nathI. tyAra pachI amuka aMtare nIce zakaraprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA ane tamastamaprabhA nAmanI pRthvIo eka ekathI nIce svataMtrapaNe AvelI che, tAtparya ke A badhI pRthvIe AkAzamAM ja addhara rahelI che. ahIM prazna tha sahaja che ke "pRthvI jevI ati vajanadAra vastu AkAzamAM addhara (TekA vinA) zI rIte rahetI haze?" tene khulAse e che ke A pRthvIo ghanodadhi eTale jAmIne sthUla thaI gayelA pANI para rahelI che. A jAmIne sthUla thaI gayeluM pANI ghanavAta eTale jADI havAnA thara para raheluM che ane A jADI havAne thara tanuvAta eTale pAtaLI havAnA thara para rahele
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tAva-dIpikA che, tema ja A pAtaLI havAne thara AkAzamAM rahele che. A rIte ati vajanadAra pRthvIo tanuvAtAdinA. AdhAre AkAzamAM addhara rahelI che. ApaNuM uparanA bhAgamAM amuka aMtare devanAM vimAne AvelAM che, te paNa AvI ja rIte AkAzamAM addhara rahelAM che. vaijJAnike. gurutvAkarSaNanA siddhAMtathI A ghaTanAne khulAse kare che, paraMtu hajI temAM sudhArA sUcavAye ja jAya che, eTale ke e aMtima nirNayAtmaka varatu nathI. ApaNuM dharatI AkAzamAM rahelI che, tene sacoTa ane prabaLa purA e che ke A dharatIne kaI paNa bhAga emAMthI laI levAmAM Ave te e sthaLe AkAza bAkI rahe che. dAkhalA tarIke dharatImAM cAra phuTa lAMbe, cAra phuTa pahoLI ane cAra phuTa UMDe khADe khodavAmAM Ave te te khADAmAM zuM hoya? ahIM koI e javAba Ape ke "havA. te e havAne paMpa dvArA kheMcI letAM tyAM mAtra avakAza ja rahevAne ke jene ApaNe AkAza hIe chIe. naiRyika dRSTie joIe te temAM dharmastikAya che, adhamastikAya che, sUkama ekendriya che. paNa che ane pudgalanI vargaNuo paNa che, paraMtu A badhI vastuo ApaNu carmacakSuethI joI zakAya. evI nathI, eTale tyAM mAtra avakAza hevAne ja khyAla Ave che. samagra avakAzanA kAkAza ane alakAkAza evA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ achata 17. e bhAge che. temAM je AkAza lekamAM vyApeluM che, te kAkAza kahevAya che ane alakamAM vyApeluM che, te alekakAza kahevAya che. kAkAza karatAM alakAkAzanuM pramANe anaMtagaNuM moTuM che. lekane AkAra keDa upara karayugmavALA ane baMne paga prasArIne UbhelA dhanuSadhArI puruSa jevuM che. temAM aleka adhomukha rAkhelA zarAvalAnA jevA saMsthAnavALe che, ticchalaka thAla jevA AkAsvA che ane Urvaka zarAvasaMpuTanA AkAra jevuM che. A leka uparathI nIce sudhI cauda raju ke rAja jeTale lAMbe che. rajaju ke rAjanuM pramANu zu?" tene uttara AMkaDAthI apAya e nathI, eTale upamAnathI ApavAmAM Ave che. jemake nimiSa mAtramAM lAkha jana janAre deva cha mAsamAM jeTaluM aMtara vaTAve, te eka raju ke eka rAja jANavuM. athavA 3,81,27,970 maNane eka bhAra evA eka hajAra maNa bhAravALA tapAvelA geLAne jorathI pheMkavAmAM Ave ane te gati karate 6 mAsa, 6 divasa, 6 pahera, 6 ghaDI ane 6 samayamAM jeTaluM aMtara vaTAve, te eka rajaju ke eka rAja jANavuM. keIne ema lAgatuM hoya ke "adhadhadha! A pramANa te keTaluM badhuM moTuM che? zuM kharekhara eka rajaju ke rAjamAM ATaluM moTuM aMtara hetuM haze?" te Adhunika vaijJAnike paNa AkAzanI virATatA samajAvavA mATe AvA
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 118 nava-tatva-dIpikA ja udAharaNa Ape che. dhI rIDarsa DAyajesTa geTa varlDa eTalAsa (The reader's digest great world atlas) nAmanI eka nakazApothI hamaNuM ja bahAra paDI che. tenA trIjA bhAgamAM vadhArAne avakAza- anaMta AkAza (Outer space--the boundless sky) nAmane eka nakaze ApavAmAM AvyuM che. (pa102) temAM jaNAvyuM che ke A AkAzamAM lAkha sUryamALAo (sUryo ane tene graha-upagraha vage) che. te eka bIjAthI eTalI dUra AvelI che ke kalAkanA 100000 eka lAkha mAIlanI jhaDape jatAM rekeTane tenI pAse pahoMcatAM 87 kroDa varSa lAge. have vicAra kare che jene kAkAza kahIe chIe, te paNa keTaluM virATa che! alekAkAza te tenA karatAM paNa anaMtagaNuM meTuM che, eTale tenI te vAta ja zI karavI? AkAzane varNa nathI, gaMdha nathI, rasa nathI tathA sparza paNa nathI. tAtparya ke te amUrta che, aparamANuvika che. ahIM e prazna thavA saMbhava che ke je AkAzane varNa nathI te te vAdaLI raMganuM kema dekhAya che? tathA prAtaHkAla ane sAyaMkAle vividha varNanuM kema jaNAya che?" tene khulAse e che ke ApaNane AkAza vAdaLI raMganuM dekhAya che, paNa te raMga AkAzane nathI. e raMga te tenI aMdara rahela vAyumaMDaLa tathA anya paugalika
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ avata 19 rajanA che. vaLI e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ghaTe che ke danakriyAnA niyama anusAra eka vastu ghaNI dUra jAya te te game te raganI hAya, paNa vALI ja lAge che. pahADanuM zikhara judA judA raMganu hoya che, paNu dUrathI jotAM te mAtra vAdaLI raganu ja lAge che. prAtaHkALe ane saMdhyAkALe AkAza vividha raMganu jaNAya che, tenu kAraNa e che ke sUryanA kiraNA vAtAvaraNamAM amuka rIte prasare che. tAtparya ke e raMga AkAzanA nathI, paNa vAtAvaraNanA che, paraMtu ApaNane te AkAzanA ja heAya evA bhAsa thAya che. AkAzane potAnI muThThI AkRti nathI, chatAM te ghummaTa jevu geALa lAge che, tenu kAraNa paNa danakriyAnI vizeSatA che. je vastu ati dUra rahelI hoya, tenAM kiraNe ApaNI AMkha sudhI paheAMcatAM vakrAkAra banI jAya che ane tethI e vastu gALa lAge che. sUryanI AkRti game te hAya, caMdranI AkRti paNa game te hoya ane tArAenI AkRtie paNa game te hoya, Ama chatAM te badhA ja ApaNane gALa lAge che, kAraNa ke te ati dUra rahelA che. AkAza niSkriya che, eTale ke te kaMi paNa kriyA karatuM nathI. ahIM prazna thavA .sabhava che ke jo AkAza niSkriya hAya tA temAM aneka prakAranI kriyAo thatI kema dekhAya che? vaLI zabda te tenAthI ja utpanna thata jaNAya che, tenuM kema ?' A praznanA uttara e che ke
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 nava-tattva-dIpikA * AkAzamAM je vividha prakAranI kriyAe thatI dekhAya che, tenuM kAraNa jIva ane pudagalanA kriyA-trabhAva che. AkAza to temane kSetra pUruM pADavA sivAya anya kazuM kArya karatu nathI. gharamAM vividha prakAranI kriyAo thAya che, tethI e kriyAo ghara kare che, ema kahevAya che kharU ? vAstavika rIte te e kriyAo gharamAM rahenArA ja kare che, paNa ghara karatuM nathI. AkAzanI mAmatamAM paNa Ama ja samajavuM. vaLI zabda AkAzamAMthI utpanna thatA bhale jaNAtA hoya, paNa vAstavamAM te AkAzathI utpanna thatA nathI. e tA pudgalanuM ja eka prakAranuM pariNAma che. jaina darzone A vAta hajAro varSa pahelAM kahI hatI ane te kAraNe aneka darzanAe tenIniTsanA karI hatI, paraMtu chellAM se va mAM vaijJAnikAe aneka prayAgA karIne e vAta puravAra karI ApI che, eTalu ja nahi paNa zabdane AbAda pakaDI ApyA che. phonogrApha, DiyA, Teliphona vagere tenAM pramANeA che. have zabda e paugalika vastu hAvA khAkhata koI ne kazI zakA rahI nathI. tApa ke zabda e AkAzanA guNu nathI, e teA sarvathA niSkriya ja che. eka vastu ane khIjI vastu vaccenuM aMtara AkAzanA nimittathI ja jANI zakAya che. jo AkAza na hoya te ApaNe koi paNa vastunI lakhAI, paheALAI ke UMcAI hI zakIe nahi.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIvatarava 121 teja rIte dizAonuM jJAna paNa AkAzanA nimittathI ja thAya che. je uparanA bhAgamAM gaI te UrdhvadizA ane nIcenA bhAgamAM gaI te adizA. tenI vacce je bhAga rahyo te tiryam bhAga. dAkhalA tarIke sAthenI AkRtimAM ane 5 evAM traNa biMdue ApelAM che. temAM vane tirya bhAga mAnIe te tyAMthI upara te 4 sudhIne bhAga e UrdhvadizA che ane nIce a jAte ja sudhIne bhAga e adizA che. je avakAza na hoya te ApaNane A rIte Urva ke adizAne khyAla Ave nahi. cAra dizAo tathA cAra vidizAonI bAbatamAM paNa Ama ja samajavAnuM che. ApaNe pRthvInA je bhAga para rahIe chIe, te madhyaleka ke tiryagaleka kahevAya che. tethI tenI ja uparanA bhAgane ApaNe Urdhaka tarIke oLakhIe chIe ane nIcenA bhAgane adhaka tarIke saMbodhIe chIe. jyAM UMcA-nIcAne prazna Ave tyAM Urdhva, tiryam ane adhe evA traNa vikalpa avazya saMbhave che ane te ja AdhAre A lenA udghaleka, madhyaloka ane aleka, evA traNa vibhAgo mAnavAmAM AvyA che. cAra dizAo tathA vidizAonAM nAma prAcIna zAstromAM A pramANe prApta thAya che ?
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 navatava dIpikA aindrI yAkhyA agni prasiddha nAma prAcIna nAma kAraNa Indra dvArA rakSita. dakSiNa yama dvArA rakSita. pazcima vANI varuNa dvArA rakSita uttara saumyA sema dvArA rakSita. AneyI agni dvArA rakSita. naitya naiRti naiRta dvArA rakSita. vAyavya vAyavyA vAyu dvArA rakSita. IzAna ezAnI IzAna dvArA rakSita. ahIM dizA ane vidizAo aMge DuM spaSTIkaraNa karIzuM. bhuvalayanA madhya bhAgamAM AvelA meru parvatanA ATha rucaka pradezane madhyabiMdu samajavAnA che. A biMdumAMthI sUrya ugavAnI dizAmAM je rekhA dorIe, te pUrva ane sUrya asta thavAnI dizAmAM je rekhA dorIe, te pazcima. A biMdumAMthI dhruvanA tArA tarapha je rekhA derIe, te uttara ane tenI sAmI dizAe je rekhA derIe, te dakSiNa uttara ane pUrvanI vacce je khUNe Avela che, te IzAna. pUrva ane dakSiNa dizAnI vacce je khuNe Avelo che, te agni. dakSiNa ane pazcima dizAnI vacce je khUNo Avelo che, te naiRtya ane pazcima tathA uttara dizAnI vacce je khUNe Avelo che, te vAyavya. jala, sthala tathA AkAzanA mArge jANavA mATe dizAnuM jJAna jarUrI che ane te ja kAraNe tenA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ AjIvatatva 1ra3 mArga darzAvatA nakazAomAM dizAsUcaka AkRti avazya ApavAmAM Ave che. pudagalAstikAya? keTalAka pula zabda prayoga paramANunA arthamAM kare che, keTalAka zarIranA arthamAM kare che, te keTalAka AtmAnA arthamAM paNa kare che. paraMtu ahIM pudgala zabda bhautika padArthanA arthamAM vaparAyela che ke jene Adhunika vijJAna sAmAnya rIte meTara" (Matter) kahe che. keTalAkanA kathana mujaba pugala zabda putva ane sTa evAM be padethI baneluM che. temAM putta para pUraNanuM sUcana. kare che ane 4 zabda galananuM sUcana kare che. pUraNa eTale purAvuM, bhegA thavuM, joDAvuM. galana eTale gaLI javuM, chUTA paDavuM, judA thaI javuM. siddhasenIya tattvArthaTIkAmAM pUraLAt nIraja putra ' evI vyAkhyA karavAmAM AvI che ane digambara gratha rAjavArtikamAM paNa "rasTananvarthataMjJAtvA pujArA ema jaNAveluM che, eTale je dravyamAM sajana ane vibhAjananI kriyA niraMtara cAlI rahI che, te pudgala ema samajavAnuM che. cha dravya paikI anya koI dravyamAM A prakAre sajana-vibhAjananI kriyA thatI nathI, eTale tene pudgalanuM viziSTa lakSaNa mAnavuM joIe. dharmAstikAya
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 nava-tatra dIpikA adhamastikAya ane AkAzastikAya pitAnA mULa svarUpe ja sthira rahe che, eTale ke temanA pradezamAM anya prakAranI nyUnAdhiktA thatI nathI. AjathI lAkhe-kroDe varSa pahelAM temAM jeTalA pradeza hatA, teTalA Aje paNa che ane bhaviSyamAM paNa teTalA ja rahevAnA. kAlane pratyeka pradeza svataMtra che, eTale temAM paNa sAjana ane vibhAjananI kiyA thatI nathI. jIva saMkoca ane vistAranA guNavALo che, eTale deha pramANe vyApIne rahe che, paNa tethI tenA pradezamAM kaMI paNa ghaTADo ke vadhAre thatuM nathI. temAM prathama jeTalA pradeza hatA, te badhAya Aje vidyamAna che ane Akhara sudhI e pramANe ja rahevAnA. anya zabdomAM kahIe te jIvamAM koI na kaho jeDAtuM nathI ke temAMthI kaI TukaDo chUTo paDate nathI, eTale te sajana ane vibhAjananI kriyAthI rahita che. prakaraNakAra maharSie "pujA ra" e padethI ema sUcavyuM che ke "A pudgala dravya cAra prakAranuM che." ahIM tenAM nAmanI apekSA rahe e svAbhAvika che, tethI temaNe gAthAnA uttarArdhamAM kahyuM che ke "gaMdA resapaNa, paramANu jevA nANakya-A cAra prakAre te skadha, deza, pradeza ane paramANu jANavA.' pUrve AThamI gAthAmAM ajIvanA cauda bhedonI gaNanA karatI vakhate kaMdha, deza, pradeza ane paramANune nirdeza thayela che, paNa te pudgalanA cAra prakAra tarIke thayela nathI, eTale ahIM A spaSTatA karavAmAM AvI che.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ avataravuM 12pa A cAra prakArone sAmAnya rIte skaMdha, skaMdha-deza skaMdha -pradeza ane paramANu kahevAmAM Ave che, kAraNa ke deza ane pradeza skaMdhathI pratibaddha hoya che. eTale ke temAM ja rahelA hoya che, tenuM pRthapha astitva hatuM nathI. zrI bhagavatIsUtramAM kahyuM che ke "je vI te javiThTha pattA, ka raMdhA, vaMthalI, raMgha-pAsa, mANu pamA -je rUpI dravya che, te cAra prakAranuM kahevuM che. jema ke skaMdha, skaMdha-deza, skaMdha-pradeza ane paramANu -pudagala. tAtparya ke puddagalanA vAstavamAM be ja prakAro cheH (1) skaMdha ane (2) paramANu ke jene Adhunika vaijJAnikee melekyula" (Molecule) ane "ema" (Atom)nI saMjJA ApelI che. zrI umAsvAtivAcakavaye tAvArthasUtramAM "jaLavA hAya" ka-2 || e sUtra vaDe A vastu spaSTa karI che. ahIM aNuM zabda paramANunA arthamAM ja vaparAyele che. te paramANuthI bhina keI vastune sUcavato nathI. paramANa--pratipAdanane yaza jaina darzanane phALe. jAya cheH yuropa vagere dezanA vidvAnonI evI mAnyatA che. ke paramANu saMbaMdhI prathama vicAra Demokrese prakaTa karyo ke jene sattAsamaya I. sa. pUrve 460 thI 370 sudhIne manAya che. paraMtu A mAnyatA bhrAta che, kAraNa ke tenI pUrve paNa bhAratamAM paramANu saMbadhI keTalAka vicAro
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 nava-tatva-dIpikA prakaTa thayA hatA ane tenA svarUpa saMbaMdhI ThIka ThIka carcAo thaI hatI. vaidika darzanemAM nyAya-vaizeSika darzane paramANu para prakAza pADele che, paraMtu temane e paramANu ati -sthUla che, eTale ke sUryanA kiraNamAM je raja uDatI jaNAya che, tenA chaThThA bhAga jeTaluM che. jenA darzana ke je badhAM vaidika darzane karatAM ghaNuM prAcIna che, teNe paramANunA viSayamAM vizada carcA karelI che, eTale paramANu-pratipAdanane khare yaza te jaina darzananA phALe ja jAya che. vaizeSikenA paramANunI apekSAe jenA darzanane paramANu ghaNuM ja sUkSama che, anaMtamA bhAga jeTale -nAne che. paramANunI sUphamatAH zrI bhagavatIsUtranA pAMcamA zatakanA sAtamA udezakamAM kahyuM che ke "paramANu-pudgala avibhAjya, accherA, abhedya, adAhya ane agrAhya che. arthAt koI paNa upAya ke upacArathI tenA vibhAgo thaI zaktA nathI. game tevA tIkSaNa zasothI tenuM chedana ke bhedana thaI zakatuM nathI, game te tIvra tApa paNa tene bALI zakato nathI ke I ivaDe ApaNe tene grahaNa karI zaktA nathI. vaLI te anardha, amadhya ane apradeza che. arthAt tenA be bhAga thaI zaktA nathI, temAM Adi, madhya ane aMta evA vibhAga, nathI, ane te mAtra ekamadezarUpa heIne temAM vizeSa pradeza saMbhavatA nathI. .
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ AjIvatatva ahIM prazna thavA saMbhava che ke je ANu abhedya hoya te tene pheTa ke vizleTa kema thAya che? ANune visphoTa thavAthI pracaMDa zakti utpanna thAya che ane tenA AdhAre te Aje aNuba banI rahyA che. A praznane uttara e che ke Adhunika vijJAna jene aNu (Atom) mAnI rahyuM che, te vAstavamAM ANu nathI, paNa eka jAtane skaMdha (Molecule) che ane tethI tene pheTa ke viraphaTa saMbhavI zake che. ogaNIsamI sadInA aMta sudhI vaijJAnike ema mAnatA hatA ke aNu e AkharI ghaTaka che, paraMtu I. sa. 1911 mAM eka suprasiddha vaijJAnike jAhera karyuM ke "jene ApaNe aNu (Atom) mAnIe chIe, te vAstavamAM sauramaMDala (sUryamALA) jevo che, eTale ke tenI vacce preTona (paramANu) heya che ane tenI AsapAsa anya Ilekane goLa cakrAkAre pharyA kare che." tenI sAthe teNe ema paNa kahyuM ke "je A aNune tenA madhya bhAgathIpreTonathI chuTo pADe heya te 10 lAkha jeTalA reDiyamanA aNuonI AvazyaktA rahe che." tAtparya ke vaijJAnike jene aNu tarIke saMbodhI tenuM pleTana ke vizleTana karavAnI vAta karI rahyA che, te vAstavamAM aNuvisphoTana nathI, paNa aMdhavizleTana che. paramANunI gatiH paramANu jaDa hevA chatAM gatimAM che, eTale ke
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 nava-tattva-dIpikA gati karI zake che. te eka samayamAM jaghanyathI nikaTavatI AkAzapradeza sudhI ane utkRSTathI cauda rajavAtmaka lekanA pUrva carimAnDa (cheDA thI pazcima carimAnDa sudhI, uttara carimAntathI dakSiNa cariAnA sudhI ane a carimAntathI Urva carimAnta sudhI gati karI zake che. A gati eka asAdhAraNuM koTinI gaNAya, eTale sAmAnya manuSyane tenI kalpanA AvavI muzkela che. paramANu badhe ja vakhata gati kare che, evuM nathI. kyAreka te gatimAna hoya che, kyAreka sthira. paramANune kiyAvAna paNa kahe che. zrI bhagavatI sUtramAM kahyuM che ke "sira para sira verari, sira pariNAma te kepe che, athavA vizeSa prakAre kare che ane kaI viziSTa pariNAma pAme che." paramANunI A gati svataH eTale ke pitAnA svabhAvathI ja che. "jIvanI tenA para kaI asara paDe che kharI?" e praznano uttara nakAramAM che. paramANuM eTale sUma che ke te jIva dvArA grahaNa ja thaI zakatuM nathI, pachI tenI asara paDe zI rIte? paraMtu jIva ane pakaDI zake che ane tenA para tene prabhAva paDe che. paramANunI svAbhAvika gati sarala eTale samarekhAe thAya che, paNa anya yugalanA sahakArathI te vakagati paNa karI zake che.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ ativa paramANunI avagAhanazakti ajaba che. je AkAzapradezamAM eka paramANu raheluM hoya, te ja Akoza pradezamAM bIje paramANu paNa svataMtra rIte rahI zake che ane anaMtapradezI AMdha paNa rahI zake che. skaMdhanI utpatti dhanI utpatti saMghAta, bheda ane bheda-saghAta, e traNa prakAre thAya che. saMghAta eTale bhegA thavAnI kriyA. jyAre be alaga rahelA paramANu bhegA thAya che, tyAre dvidezI aMdha bane che. e rIte traNa, cAra, saMkhyA, asaMkhya, anaMta ane anaMtAnaMta paramANu maLavAthI anukrame tripradezI, catu pradezI, saMkhyapradeza, asaMkhya pradezI, anaMtapradezI ane anaMtAnaMtapradezI audha bane che. - eka moTA skaMdhane bheda thavAthI nAnA nAnA aneka ska bane che ane tene paNa bheda thatAM skaMdhanI saMkhyAne vistAra thAya che. A prakriyA cAlu rahetAM AMkaDe asaMkhya ke anaMta sudhI pahoMce che. dAkhalA tarIke eka meTo khaDaka tUTe te nAnI nAnI aneka zilAo bane che, je dharUpa che. ane e zilAo tUTatAM pattharanA nAnA nAnA hajAre TukaDA thAya che, te paNa skaMdharUpa che. temAMthI vadhAre nAnA TukaDA ane retInA asaMkhya kaNa bane che, te paNa rakadharUpa che. AvA bhedajanya adha dizIthI mAMDIne anaMtAnaMta predezI sudhInA hoya che.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 nava-tatva-dIpikA keTalIka vAra eka rakaMdhane bheda thatuM hoya tyAre bIjA keTalAka skache ke paramANu tene AvI maLe che. A rIte je dha bane te bheda-saMghAtajanya dha kahevAya che. temanI saMkhyA paNa DhipradezathI mAMDIne anaMtAnaMtapradeza sudhInI hoya che. eka skaMdhane mAtra bheda ja thatuM jAya te chevaTe paramANu avaziSTa rahe che. eTale paramANu e pudgalane mULa ghaTaka (Primary unit) che. skaMdhanA cha prakAraH ske dhemAM keTalAka cAkSuSa eTale AMkhe dekhI zakAya evA hoya che ane keTalAka acAkSuSa eTale AMkhe dekhI zakAya evA hotA nathI. temane anukrame sthUla ane sUkama kahevAmAM Ave che. A sthUla-sUmanI apekSAe tenA cha prakAre A pramANe mAnavAmAM Ave che? (1) sthUla-sthalaH je pudgala-kaMdhanuM chedana-bhedana thaI zake tathA jenuM sAmAnya rIte anyatra vahana thaI zake tene skUlazUla ke ati sthUla (Solid) kahevAya che. mATI, paththara, lAkaDuM, kAca vagere A prakAranA kahe che. (2) skUla je pugala-kaMdhanuM chedana-bhedana thaI zake nahi, paNa jenuM anyatra vahana thaI zake tene skUla (Liquid)
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ achavatattva 131 kahevAya che. dUdha, dahIM, tela, pANI vagere A prakAranA saMdhA che. (2) sthUla-sukSma : je pudgalakAnuM chena-lena thaI zake paraMtu jenu anyatra vahana thaI zake nahi, tathA je netrathI dRzyamAna (Visual) hAya, tene sthUla-sUkSma kahevAya che. prakAza, vidyuta, uSNutA Adi A prakAranA dhA che. (4) sUkSma-sthUla : je pudgala kA netrane cheDI bAkInI cAra indriya dvArA grahaNa thaI zake, tene sUkSma-sthUla kahevAya che. vAyu, varALa vagere A jAtanA dhA che. (5) sUkSma H je pudgala--dhA atIndriya che, eTale ke koI paNa indriya dvArA grahaNa thaI zake evA nathI, tene sUkSma (Unvisible) kahevAya che. manevagaNA, bhASAvagaNA, kAmaNavA Adi A jAtanA dhA che. (6) sUkSma-sUkSma H je pudgala kA manAvA Adi karatAM paNa -sUkSma che, tene sUkSma sUkSma kahevAya che. dvipradezI, tripradezI Adi saMdha A prakAranA che.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10ra nava-tatva-dIpikA (1) upama: prakaraNakAra maharSie dazamI gAthAmAM pudgalanA cAra prakAre kahyA che. have tenA svabhAva, guNa ke dharmane paricaya ApavA mATe tenAM lakSaNe agiyAramI gAthAmAM A pramANe kahe che: (2) mULa gAthAH sabaMdhayAra ujjoa, pabhA chAyA''tave hi vaa| vanna-gaMdha-rasA phAsA, puggalANaM tu lavakhaNaM // 11 // (3) saMskRta chAyAH zabdAndhakArAbudyotaH, prabhA chAyA''tapazca vaa| va-janya--dasA purzI, prANAnAM tuM saphaLa saMza () zabdArtha: sada ane baMdhAra, te rAMdhavA. -zabda nAda dhvani, svara vagere tenA paryAyazabdo che dhayA-aMdhakAra. tama, tamasa, timira vagere tenA paryAya zabdo che. roga-udyota. ahIM ujJoLo e pATha paNa maLe che.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIvata mA~-prabhA, kAMti. ahIM nA evA pATha paNa maLe che. OAcA-chAyA, pratibiMba, jJAtave Atapa, tApa, taDako, phri-kharekhara. vA-athavA. vanta-vaNuM, raMga. vanna ane pa ane rasa, te vana--sa~dha-ttA. vana vaNuM, raMga (Colour ). gadhagadha. gaMdha eTale vAsa (Smell). rakSA-sA. rasa-svAda (Taste). dAsA-sparzI. 133 sparzIne aMgrejI bhASAmAM Taca (Touch) kahevAmAM Ave che. puH zahALapudgalAnu tu-vaLI, nizcaye karIne ja. vaLa-lakSaNa che.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ II 134 nava-tattva-dIpikA (5) artha-saMkalana : zabda, aMdhakAra, udyota, prabhA, chAyA, Atapa, varNa, gaMdha, rasa ane sparza e pudgalenuM ja lakSaNa che. (6) vivecana pUrva gAthAmAM pugalanA prakAre kahyA. have pudgalanA sAmAnya-vizeSa dharma kahe che. zabda, aMdhakAra, udyota, prabhA, chAyA, Atapa vagere pugalanA vizeSa dharmo che. ahIM vagere zabdathI baMdha, saumya, sthaulya, saMsthAna ane bheda samajavAnA che. varNa, gaMdha, rasa ane sparza e pudgalanA sAmAnya dharmo che. zabdaH pugalane vanirUpa je pariNAma, tene zabda kahe vAmAM Ave che. te zrotrendriya dvArA grAhya che, eTale arUpI ke abhautika nathI, paraMtu mUta che. ' zabdanI mUrtatA siddha karavA mATe je granthamAM ghaNuM vivecana kareluM che. tene sAra e che ke jema pIpara vagere vastuo dravyAntaranA vaikArika sacothI vikRta thAya che, tema zabda paNa kaMTha, mastaka, jihUvA, daMta, tAlu, oSTha ItyAdi dravyAntaranA vikArathI vikRta tha. mAluma paDe che, tethI te mUrta che. jyAre Dhela, nagArA, trAMsA vagere bajAvavAmAM Ave
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ avatattva 135 che, tyAre nIcenI bhUmimAM kaMpana thAya che, tenu kAraNa anya kaMI nahi, paNa zabdanI mUrtatA ja che. zaMkhAdine pracaMDa zabda kAnAne baherA banAvI de che. Avu sAmarthya amRta AkAzamAM sabhavatu nathI, e te paudgalika zaktinuM ja pariNAma che. patthara Adi mUrtI vastuone pheMkavAmAM Ave te te koI padAtha sAthe TakarAI ne nIce paDe che, tema zabda paNa vastuo sAthe athaDAIne pALe paDe che, tethI enI mUrtatA siddha che. vaLI tenA pratidhvani eTale paDaghA paNa paDe che, te mUtA sivAya kema khanI zake ? zabda game tyAM jaI zake che ane dhUmADA vagerenI mAphaka tenuM prasAraNa paNa thAya che. vaLI tRNu ane pAMaDAMnI jema vAyu tene preraNA karI zake che. jo pAchaLathI havA AvatI hoya che, teA pAchaLanI vyakti AgaLanI vyaktinA zabda sAMbhaLI zakatI nathI, kAraNa ke te vAyu dvArA AgaLa kheMcAI jAya che. zabda e paudgalika vastu hAya tA ja AvuM anI zake. sUryanI hAjarImAM tArAnA prakAza chUpAI jAya che, tema bhAre zabdamAM-avAjamAM nAnA zabda-nAnA avAja dabAI jAya che, tethI paNa siddha thAya che ke zabda e pudgalanuM ja pariNAma che. }, ; zabdanA sacitta, arcitta ane mizra evA traNa
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA prakAre prasiddha che. tene paricaya sAtamI gAthAnA vivecanamAM apAyele che. tatvArthabhASyamAM zabdanA cha prakAre nIce mujaba jaNAvelA che : (1) tata, (2) vitata, (3) ghana, (4) zuSira, (5) saMgharSa ane (6) bhASA. bahavRttimAM e khulAse karavAmAM AvyuM che ke A cha prakAre pragaja zabdanA che. prAgaja eTale prayatnathI utpanna thate zabda. bIjo eka prakAra vaisasika nAmathI oLakhAya che, temAM svAbhAvika rIte utpanna thatA meghagarjanA vagerene samAna veza thAya che. tata-cAmaDAMthI maDhelAM Dhela, nagArAM, trAMsAM, tabalAM vagerene zabda, " vitata-tArathI vAgatAM vINa, sItAra, sAraMgI, dilarubA vagerene zabda. ghana-dhAtu, kASTha vagere nakkara vastuone sAmasAmI akALavAthI utpana thate zabda. karatAla, kAMsIjoDA, jhAlara vagerene zabda A prakArane che. zuSira-kuMka mAravAthI ke vAyu bharavAthI utpanna thata zabda. vAMsaLI, meralI, hArmoniyama vagere vAjiMtrone zabda A prakArane che. ' saMgharSa-eka ke vadhAre vastunA saMgharSathI utpanna catA zabdane saMgharSa kahevAya che. lAkaDAnA pATiyA para
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajItava karavata cAlatAM je zabda utpanna thAya ke yaMtra cAlatAM je zabda utpanna thAya, te A prakArane gaNAya che. bhASA-manuSya, pazu, pakSI vagerenI belIne bhASA kahevAmAM Ave che. temAM manuSyanI bhASA vyakta hoya che ane pazu-pakSIonI bhASA avyakta hoya che. keTalAka tenA akSarAtmaka ane akSarAtmaka evA be prakAre mAne che tathA manuSyanI bhASAne akSarAtmakamAM ane pazu-pakSIonI bhASAne akSarAtmakamAM samAveza kare che. zabdanA pudagalo catura pradeza che, paraMtu te aSTaspazInA vegathI utpanna thAya che. zabdanI gati ghaNI jhaDapI hoya che. te samaya mAtramAM lokanA cheDe pahoMce che ane cAra samayamAM te samasta lekamAM vyApI jAya che. aMdhakAra : vastune jovAmAM bAdhA, harakta ke naDatara karanAre pudgalane je pariNAmavizeSa te aMdhakAra (Darkness) kahevAya che. niyAyika vagere ema mAne che ke "aMdhakAra e tejane abhAva che, paNa vAstavamAM kaI padArtha nathI." paraMtu temanI A mAnyatA bhrAMta che, kAraNa ke sUrya athavA dIvAnA prakAzathI je aNuo taijasa pariNAmane prApta thAya che, teja ANuo pUrvokta prakAzanA abhAvamAM zyAmapaNe pariName che, eTale tejane abhAva hevA chatAM, pudgalane sadbhAva hoya che ke je ApaNI dRSTine
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ : --- 138 nava-tAva-dIpikA aMdha karanAra hovAthI aMdhakAra kahevAya che. bIjuM e paNa vicAravA jevuM che ke je vastu abhAvarUpa hoya tene kaI prakAranuM rUpa ke kaI prakArane sparza kema hoI zake? jyAre aMdhakArane te zyAma rUpa hoya che ane zIta (ThaMDa) sparza paNa hoya che. tAtparya ke te mAtra abhAva nathI, paNa eka jAtane pagalika padArtha che. prakAzanA bheda rUpa udyota, prabhA ane Atapa prakAza : aMdhakArane virodhI padArtha prakAza (Light) che. te paNa pudgalajanya che, eTale ke pudgalane ja pariNAmavizeSa che; paraMtu ahIM tene sAkSAt ullekha na karatAM tenA udyota, prabhA ane Atapa evA traNe prakAre varNavyA che. temAM udyota zabdathI candra, graha, nakSatra, tArA vagerene zItaLa prakAza abhipreta che; prabhA zabdathI maNi-ratna vagerenI kAMti abhipreta che ane Apa zabdathI sUryane uSNa prakAza abhipreta che. keTalAka maNiratna vagerenI kAMtine paNa udyotarUpa ja lekhe che ane sUrya tathA candramAMthI je kiraNarahita eka prakArane upaprakAza nIkaLe che, tene prabhA tarIke oLakhAve che. paraMtu upaprakAzanuM vizeSa varNana zAstromAM jovAmAM AvyuM nathI, eTale te aMge kaMI paNa nizcayAtmaka vidhAna karavuM muzkela che. tatvArthasUtranA pAMcamA adhyAyamAM pudagalanA je
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 navatara-dIpikA aMdha karanAra hovAthI aMdhakAra kahevAya che. bIjuM e paNa vicAravA jevuM che ke je vastu abhAvarUpa heya tene kaI prakAranuM rUpa ke koI prakArano sparza kema hoI zake? jyAre aMdhakArane te zyAma rUpa hoya che ane zIta (ThaMDa) sparza paNa hoya che. tAtparya ke te mAtra abhAva nathI, paNa eka jAtane pagalika padArtha che. prakAzanA bheda rU5 udyota, prabhA ane Atapa prakAza : aMdhakArane vidhI padArtha prakAza (Light) che. te paNa pudgalajanya che, eTale ke pudgalane ja pariNAmavizeSa che; paraMtu ahIM tene sAkSAt ullekha na karatAM, tenA udyota, prabhA ane Atapa evA traNa prakAre. varNavyA che. temAM udyota zabdathI candra, graha, nakSatra, tArA vagerene zItaLa prakAza abhipreta che; prabhA zabdathI maNi-ratna vagerenI kAMti atipreta che ane Atapa. zabdathI sUryane uSNa prakAza abhipreta che. keTalAka maNiratna vagerenI kAMtine paNa uotarUpa ja lekhe che ane sUrya tathA candramAMthI je kiraNarahita eka prakArane upaprakAza nIkaLe che, tene prabhA tarIke oLakhAve che. paraMtu upaprakAzanuM vizeSa varNana zAstromAM jovAmAM AvyuM nathI, eTale te aMge kaMI paNa nizcayAtmaka vidhAna karavuM muzkela che. tAvArthasUtranA pAMcamA adhyAyamAM pudagalanA je
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAvatara 13dazavidha pariNAme batAvyAM che, temAM udyota ane Apane ullekha che, paNa prabhAne ullekha nathI. chAyAH prakAza para AvaraNa AvatAM chAyA daSTigocara thAya che, te paNa pudgalane ja eka pariNAmavizeSa che. tenA be prakAre cheH eka taddavarNavikAra ane bIjo pratibia. darpaNa vagere svaracha padArthomAM mukha vagerenuM je biMba paDe che ane jemAM yathAvat AkAra Adi dekhAya. che, te taduvarNavikArarU5 chAyA che ane anya asvaccha padArtho para je paDachAye paDe che, te pratibimbarUpa chAyA. che. aMgrejI bhASAmAM A be kriyAne anukrame riphalekazana (Reflection) ane zeDe (Shadow) kahevAmAM Ave che. chAyA pagalika hevAnuM eka puSTa pramANa e che ke te kemerAmAM jhaDapI zakAya che. ahIM pudgalanA je vizeSadharmo kahyA nathI, paNa tatvArthasUtra AdimAM varNavAyelA che, tene paNa TuMka paricaya ApIzuM. badha : vividha paramANuonA saMzleSa arthAta sagane. baMdha kahevAmAM Ave che. A baMdha be prakArane che : prAcogika ane vaiRsika. temAM je baMdha prayata-sApekSa
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 nava-tattva-dIpikA hAya, te prAyAgika kahevAya che. jemake jIva ane zarIranA aMdha, lAkaDI ane lAkhanA aMdha, kapaDAM ane dArAnA adha vagere. je aMdha prayatna--nirapekSa hoya te vaiznasika kahevAya che. jemake vIjaLI, megha, IndradhanuSa Adina aMdha. A ane prakAranA adhanA seAnubhedya ghaNA che, te zrI bhagavatIsUtranI TIkA Ahi granthAthI jANavA. samatva H sUkSmatA dhAraNa karavI, e pudgalanA eka viziSTa -guNu che. sUkSmatA e prakAranI cheH aMtya ane ApekSika paramANunI sUkSmatA atya che. temAM koI apekSAe -sthUlatA ghaTI zakatI nathI. AMkhaLAnI sUkSmatA ApekSika che, kAraNa ke temAM apekSAvizeSathI sthUlatA paNa ghaTI zake che. jemake--khaLuM, dADama, mAsa...bI ke sapharajana karatAM -sUkSma che, paNa caNA, vaTANA ke caNImAra karatAM skUla che. tvaH sthUlatA dhAraNa karavI, e pugalanA eka viziSTa guNu che. sthUlatA e prakAranI che: atyata ane ApekSika kevalisamuhdAta vakhate jagavyApI acitta mahAka thAya che, te atya sthUlatA che ane kerI ke dADama vagerenI --sthUlatA te ApekSika sthUlatA che, kAraNa ke te papaiyA ke -phebrusa karatAM sUkSma paNu che. sasthAna 2 sasthAna eTale AkRti-AkAravizeSa. tenA mukhya
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 anityabhUta. je AkRtinI zakAya, te ItyabhUta ane anityaM bhUta. athavA niyata jevA aniyata avatattva e prakAza che : tthibhUta ane anya AkRti sAthe tulanA karI tulanA na karI zakAya, te AkAra, te 'bhUta ane meghADhinA AkAra te anityaM bhUta. Itya'bhUta saMsthAnanA pAMca prakAza che : (1) parima'DA--bahArathI gALa, paNa aMdarathI potu. jemake cUDI. (2) vRttabahArathI gALa ane a MdarathI paNa bharelu. jemake kuMbhAranA cAkaDo. (3) tryasra trizu. (4) caturajI--cArasa ane (5) Ayata-dIgha. jemake Da. . bheda ekatvamAM pariNata thayelA pudgalapiMDanA vizleSa arthAt vibhAga karavA, e bhedna kahevAya che. tenAM pAMca prakAro che : (1) au--icIravA athavA phADavAthI vibhAga thavA te. karavatathI lAkaDAnA je vibhAge thAya che, te aurika bheda samajavA. (2) cauNika-kaNa kaNanA rUpamAM cUNuM thavuM te. ghauMne ghaMTImAM pIsavAthI je ATa thAya che, te cauki bheda samajavA. (3) khaMDha-TukaDA - thavA te, ghaDo ke darpaNa phUTatAM tenA je TukaDA thAya che, . te khaMDa bheda samajavA. (4) pratara--paDa ukhaDavA te. akharakha vageremAMthI paDa ukhaDe che, te pratara bhedde samajavA. - (5) anutta--chAla nIkaLavI vagere. zeraDInI chAla judI karavAmAM Ave che, te anuttara bheTTa samajavA. have pudgalanA sAmAnya dharmo lakSA a Mge vicAra
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ -12 navatarava-dIpikA karIe. varNa, gaMdha, rasa, ane sparza, e pudgalanA sAmAnya dharmo che. te mAtra pudgalamAM ja jaNAya che, paNuM dharmAstikAya Adi anya pAMca dravyamAM jaNAtA - nathI, eTale tene ahIM pudgalanAM lakSaNe kahelAM che. - varNa varNa eTale raMga. tenA kata, pIta, rakta, nIla ane kRNa evA pAMca prakAre che. bIjA varSe A vaNenA taratama bhAvathI ke mizraNathI thayelA jANavA paramANumAM koI paNa eka varNa hoya che ane skamAM pAMce ya vaNe cathAsaMbhava hoya che. - gaMdha : gaMdhanA be prakAre cheH surabhigaMdha ane durabhigadha. paramANumAM temane kaI paNa eka gaMdha hoya che ane - dhamAM baMne ya ga yathAsaMbhava hoya che. rasa : rasa pAMca prakArane che: kaDa, tIkha, tare, khATa ane mIThe. paramANumAM kaI paNa eka rasa hoya che ane kardhamAM pAMce ya rasa yathAsaMbhava hoya che. sparza : sparzanA ATha prakAre che : zIta, upaNuM, nigdha, - rukSa, laghu, guru, mRdu ane kIza. paramANumAM zIta. ane
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajItattva 13 snigdha, athavA zIta ane rukSa, athavA uSNu ane snigdha athavA uSNa ane rukSa, e cAra prakAromAMthI I pa eka prakAre e sparzI hoya che. sUkSmapariNAmI kAmAM zIta, uSNu, snigdha ane rukSa e cAra sparzI hoya che ane AdarapariNAmI dhAmAM AThe ya sparzI hoya che. ya paramANuonI dhirUpa pariNatimAM paramANuonI snigdhatA ane rukSatA e mukhya kAraNu che. paraMtu tenA sAga amuka dhAraNe ja thAya che, je granthAMtarathI jANavA. (1) upakrama : dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzastikAya ane puddagalAstikAyanAM lakSaNA kahevAI gayAM. have kramaprApta kAlanuM lakSaNa kahevu joIe, paraMtu te ati prasiddha hovAthI kahetu nathI. have prakaraNakAra maharSi` kAlanu svarUpa jaNAvavA mATe khAramI ane teramI gAthA A pramANe kahe che (2) mULa gAthA : egA koDi satamaTTi, lakkhA satahattarI sahassA ya / do ya sayA solahiyA, AvaliyA igamuhuttammi // 12 // samayAssvalI muhUtA, dIhA pakkhA ya mAsa varisA ya / murU pA maLiyo mahiyo sAgara, uzadhvini sappiI dAho|| +
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 navanava-nIpikA (3) saMskRta chAyA ekA koTiH saptapaTirlakSAH saptasaptatiH sahasrAzca / dve ca zate SoDazAdhike, AvalikA ekasmin muhUrte // 12 // samayAvalIH muhUrtA divasAH, pakSAzca mAsA varSAzca / bhaNitaH palyaH sAgaraH utsarpiNyavasarpiNI kAlaH // 13 // (4) zamanArtha: egA-me. koDi-. satasadvi-sa38 (17). lakkhA-dAsa sattahattari-sityAtara (77) sahassA - // 2. ya-mane. do-. ya-mana. sayA-so. saya-zata, sau. makyanAthe sayA. sola-sANa. sola bhne| ahiyA. te solahiyA. sola-sANA, saMkhyAvizeSa. ahiyA-madhira, padhAreM ""'bhAvaliyA-bhAvi..
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvata 15 - phA-eka. muni -suhUrtamAM. samaya-samaya. samaya ane bhAvachI te samacAvI. samaya-samaya. ahIM samaya zabdathI eka prakAranuM kAlamAna samajavuM ke je sUmamAM sUkSama che. AvI-AvalikA. mu -muhUrto. vA-divase. paravA-pakSo. ane. mAra-mAsa, mahine. vari-vaSe. -ane. aLago kahela che. 4io-palyopama. sAra-sAgaropama. ravi-utsarpiNa. saLa-sarpiNa, avasarpiNa. cho-kAla. (5) artha-saMkalanAH eka muhUrtamAM eka koDa, saDasaTha lAkha, 10 :
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 nava-ta dIpikA sitthAttera hajAra khasA ne soLa adhika (1467,77; 216) AvalikA thAya che. {', : ', ''+ / samaya, AvalikA, zruta, divasa, pakSa, mAsa, varSa" pace pama, sAgaropama 'utsarpiNI' ane avasarpiNIne kaoNla Dele che. (6) vivecana : >> k ^ }'}} 7 ' jaina sUtromAM kahyuM che ke vattaLAvaLo nokAla vanAlakSaNavALo che. ' arthAt koI paNa padArthanI vanA-koI paNa padmAnuM astitva jANavuM hoya, to te kAla dvArA jANI zakAya che. kAlanI sahAya na hoya te ApaNe koI padArthanuM astitva jANI zakIe nahi .. kAlanA be prakAro che: eka naivyayika, bIjo - bhRAvahArika, jamRddIpaprajJaptinA vRttikAra maharSie jaNAvyu che ke vartamAna kArya eka samayanA hAya che, tene naeNzcayika kAla samajavA ane AvalikA Adi zeSa sakAlane vyAvaDArika kAla samajavA. : }} 1 - ;}}} !! jema pudgalanA sUkSmatama bhAgane paramANu kahevAmAM Ave che, tema kAlanA sUkSmatama bhAgane 'samaye "kahevAmAM Ave che. Adhunika yugamAM ApaNane koI ema che ke - kAla ( Time)nA sahuthI nAnA bhAgame te uttaramAM ApaNA haTha para sekanDatu nAma Ave che, kAraNa ke ghaDiyALamAM sahuthI nAnA kAlamAna tarIke tenI ThavaNa
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIvatattva 147 karelI che, para'tu vaijJAnika dRSTie joI e tA A kAlamAna ghaNu mATu che. Aje te evAM yaMtro banAvavAmAM AvyAM che ke je sekanDanA daza hajAramA bhAga paNa kahI Ape. paraMtu jaina darzana tA tethI paNa AgaLa vadheluM che. teNe kAlanu je sUkSma mApa batAvyuM che, tenA mukAbale koI paNa karI zake tema nathI. samayanI samatA samajAvavA mATe jaina zAstromAM e udAharaNA ApavAmAM AvyAM che, te ahIM rajU karavA ucita lekhAze. eka khArIka vastranA TukaDA ghaNA jINa thaI gaelo che, te eka baLavAna vyaktinA hAthamAM ApIne ema kahevAmAM Ave ke tame A vasranA ane teTalI jhaDapathI be TukaDA karI, tA e mANasa AMkhanA palakArAmAM e vajranA be TukaDA karI nAkhaze. have vasra teA taMtumaya hoya che ane phATavAnI kriyA zarU thAya tyAre madhA taMtuo kramazaH phATe che, eTale AMkhanA palakArAmAM hajAro taMtue phATyA, e nizcita che, paraMtu eka taMtu tUTavAmAM je samaya gayo, te paNa asaMkhya samaya jeTalA che. A parathI samayanI sUkSmatAne khyAla AvI zakaze. athavA kamaLanA seA pAMDhaDAM uparAuparI geAThavelA hAya ane koI baLavAna mANasa tenA para bhAlAneA prahAra kare te nimeSa mAtramAM te vIMdhAi jAya che. sAmAnya rIte
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 nava-tatva-dIpikA te ApaNane ema ja lAge ke badhAM pAMdaDAM sAthe vIMdhAI gayAM. paNa vAstavamAM te eka pachI eka vIMdhAtAM hoya che. have vicAra kare ke A rIte eka pAna vIMdhatAM keTale alpa kAla vyatIta thAya ? paraMtu A kAla paNa asaMkhya khyAta samayane bhegA karIe eTale che. A parathI samaya e kAlanuM keTaluM sUkSmatama mApa che, tene khyAla AvI zakaze. samaya eTale kAlane nirvibhAjya bhAga. AvA asaMkhya samaye pasAra thAya, tyAre AvalikA kahevAya. eka muhUrtamAM keTalI AvalikA heya? tene uttara bAramI gAthAmAM Ave che. temAM jaNAvyuM che ke eka mahatamAM 16777216 AvalikA hoya che. tenI gaNanA anya graMthamAM A pramANe batAvI che : 256 AvalikA = 1 kSullaka bhava. nigedanA che ATalA samayamAM eka bhava pUre kare che, tene kSullaka bhava kahevAya che. 65536 phulaka bhava = 1 muhUrta. [ 256 4 65536 = 16777216 ]. kSullaka bhava ane muhurta vacce bIjA kAlamAna kahelAM che, te A pramANe samajavaMda 17 thI adhika kSullaka bhava = 1 zvAsocchavAsa ke prANa 9 prANa = 1 rataka 7 oNka = 1 lava. 77 lava = 1 muhurta
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIta - - - - - - ahIM 17thI adhika kSullaka bhavanI 44423446 AvalikA gaNatAM A gaNita barAbara maLI rahe che. laukika kAlamAnanI dRSTie kahIe te 1 muhUrtamAM 2 ghaDI eTale samaya hoya che ane Adhunika yugamAM ati pracalita evA aMgrejI kAlamAnanI dRSTie kahIe te 1 muhUrtamAM 48 mInITa jeTale samaya hoya che. 30 muhUrtane eka divasa thAya che. ahIM divasa zabdathI eka miti ke eka tArIkha samajavAnI che ke jemAM divasa ane rAtri baMnene samAveza thAya che. prAcIna paribhASA mujaba kahIe te A kAlamAna eka aherAtra jeTaluM che. 15 divasane pakSa bane che ke jene sAmAnya rIte pakhavADiyuM kahevAmAM Ave che. AvA 2 pakSa eTale zukala pakSa ane kRSNa pakSa sAthe maLIne 1 mAsa ke mahine thAya che. 2 mAsanI 1 Rtu thAya che ane 3 tunuM 1 ayana thAya che. AvAM be ayane maLIne 1 varSa thAya che. ahIM eTalI neMdha karavI ucita gaNAze ke Adhunika vyavahAramAM te mukhyatve traNa Rtuo ja gaNAya che. ziyALe, UnALo ane comAsuM. temAM hemaMta ane zizirane samAveza ziyALAmAM thAya che, vasaMta ane grISmane samAveza UnALAmAM thAya che ane varSo tathA zaradane samAveza comAsAmAM thAya che. sUryanI viSuvavRttathI uttara
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 navatattva-dIpikA ke dakSiNa tarapha gati thavI tene ayana kahevAya che. AvA eka ayanamAM 3 Rtu eTale 6 mAsa jeTaleA samaya vyatIta thAya che. sUryanuM uttara tarapha ayana thAya che, tyAre uttarAcaNu thayu kahevAya che ane dakSiNa tarapha ayana thAya tyAre dakSiNAyana thayuM kahevAya che. A samaya anukrame pASa (jAnyuArInI caudamI tArIkhe) ane aSADamAM (julAInI caudamI tArIkhe) Ave che. www ahIM varSo pachI sIdhu palyopamanuM mApa batAvyuM che, paNa zAstramAM nIcenAM kAlamAnAnA ullekha thaelA che H 5 varSa = 1 yuga, 20 yuga - 1 zatAbdI, 10 = zatAbdI - 1 sahasrAbdI ane 8400 sahasrAbdI = 1 pUrvAMga. tAtparya ke 84 lAkha varSanuM eka pUrvAMga kahevAya che ane evA 84 lAkha pUrvAMga bhegA thatAM 1 pUrva ane che. A rIte 70560000000000 varSa vyatIta thAya, tyAre eka pUrva thayuM gaNAya che. tyAra pachI paNa zAstramAM keTalAMka mApe batAvyAM che, jemAM moTAmAM moTu mApa zI prahelikAnu che. temAM 194 aMkanI saMkhyA hoya che. tyAra pachInAM mApo asaMkhyAtanI koTimAM gaNAya che. A mApeAmAM patyeApama ane H sAgaropamanI mukhyatA che. temAM patyeApamanuM mApa A pramANe samajavu. eka ceAjana UDA, paheAA ane lAMbA khADAmAM sAta divasanA janmelA yugaliyA manuSyanA bALakanA eka vALanA
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ avatarava 151 sAta vAra ATha ATha karelA (20971para) kakaDA ThAMsI ThAMsIne bharI, temAMthI se se varSe vALane eka eka kakaDo kADhatAM jeTalA kALe e khADo khAlI thAya, teTalA kALane bAdara-addhA-palyopama kahevAya; ane dareka kakaDAnA asaMkhya kakaDA karIne se-sa varSe vALane eka eka kakaDe kADhIe teTalA kALane sUma-addhApapama kahevAya. nAraka, tiryaca, manuSya ane devanA AyuSyanuM pramANa batAvavAmAM A kalamAnane upayoga thAya che. 10 kaTAkoTi palyopamanuM 1 sAgaropama thAya che ane 10 kaTokoTi sAgaropamane 1 utsarpiNI kAla tathA 10 kaTAkeTi sAgarepamane 1 avasarpiNI kAla gaNAya che. A rIte kula 20 keTAmeTi sAgaropama vyatIta thAya, tyAre 1 kAlacaka pUruM thayuM gaNAya che. anaMta kAlacakra vyatIta thAya, tyAre 1 pudgalaparAvarta thayuM gaNAya che. bhUtakALamAM AvA anaMta pudgalaparAvata samAI gayAM che ane bhaviSyamAM tenAthI anaMta gaNa pudgalaparAvarte Avaze. kAlane anAdi-anaMta kahevAmAM Ave che, tenuM kAraNa have samajI zakAze. ajIvatatva nAmanuM trIjuM prakaraNa ahIM pUruM thAya che.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa zuM padravya ane vizeSa vicAraNA [ gAthA caudamI ] (1) upakrama : jIvatatvamAM chavadravyanuM varNana karyuM ane ajIvatavamAM dhamastikAya Adi pAMca dravyanuM varNana karyuM. A rIte jIva ane ajIvatattvanuM varNana karatAM paddhavyanuM varNana karyuM. have A padvavyanI sAdharyuM ane vaidharmathI vizeSa vicAraNA karavA mATe prakaraNakAra maharSi caudamI gAthAmAM keTalAMka dvArane arthAt vicAraNIya muddAone nirdeza A pramANe kare che? (2) mULa gAthA : pariNAmi jIva muttaM, sapaesA ega khitta kiriyA ya / NicaM kAraga kattA, sadhagaya iyara apavese // 14 // (3) saMskRta chAyA pariNAmI jIvo mUrtaH, sapradezaH ekaH kSetra kriyA ca / nityaM kAraNaM kartA, sarvagatamitara apravezaH // 14 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ padravya ane vizeSa vicAraNA 153 (4) zabdArtha : parimi-pariNAmI, pariNAma pAmanAra, parivartana pAmanAra. riNAmo gAmane_eka avasthA cheDI bIjI avasthAmAM javuM te pariNAma kahevAya." je pariNAmavALe hiya, pariNAmane pAmanAra hoya, te pariNAmI kahevAya. pariNAmane sAmAnya rIte parivartana kahI zakAya, eTale je parivartanazIla che, parivartana pAmanAra che, te pariNamI. nava-jIva. mukta-mUd, rUpI. pa -sapradezI, pradeza sahita, pradezavALe, pradezI. -eka, eka saMkhyAvALA. tti-kSetra, AdhArabhUta dravya. jiriyA-kyiA, kriyAvALA, sakriya. ni-nitya, zAzvata, ekarUpe avasthita, sthAyI. vara-kAraNuM, kAraNabhUta. -kta, svataMtra kiyA karanAra. sara -sarvagata, sarvavyApI. -Itira, pratipakSI sahita. kare-apravezI, tadrupa nahi thanAra, anya dravyanA pariNAmarahita. (5) artha-saMkalanA : ahIM pariNamIpaNuM, jIvapaNuM rUpIpaNuM,
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 kavi-tattva-dIpikA saradezIpaNuM, ekapaNuM, kSetrapaNuM, nityapaNuM kAraNapaNuM kartApaNuMsarvavyApaka ane ItaramAM apravezapaNuM vicAravA lAgyA che. (6) vivecana , eka vastune judA judA dvArethI ke judA judA hi biMduothI vicAra karatAM tene viza8 bedha thAya che tethI je ahIM ivIdi SaDadravyanI pariNAma Adi bAra haze dvArA vicAraNA karavAnI AvazcaktA darzAvI che. A vicAraNa sabdha ane vaidhanA vivekapUrvaka thAya te ja vizeSa phelavatI bane che. sAdhamyuM eTale samAna dharma ane vaidharyuM eTale viruddha dharma. tAtparya ke padravyamAM judAM-judAM daSTibiMduthI kayAM dravyomAM samAne dharma che ane kayAM dramAM viruddha dharma che, te jANI levAthI tene vizada-viziSTa-nirmala bedha prApta thAya che. 1, badravyamAM pariNamI-apariNAgIne vicAraH - prathama dvArA pariNAmI kahyuM che, tethI padravyamAM pariNamI keTalAM ane apariNamI keTalAM? e vicAravuM ghaTe che. ahIM jeTalAM dravya pariNamI che, temane sAmyavALAM gaNavAM ane apariNAmI che, temane vaidharmsavALAM gaNavAM. . . . " 'nizcayanaya (Absolute view point) thI joIe te cha ye dra pitapitAnA svarUpamAM pariName che. tethI pariNAmI che, paraMtu vyavahAra naya (Practical view point) thI jIva ane pudagala e che dravyamAM ja parUi
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ padravya aMge vizeSa vicAraNA 155 - NAma rUpAMtara thAya che ane dharmAstikAyAdi khAkInAM cAra drabyAmAM rUpAMtara thatu nathI, tethI jIva ane puddagala pariNAmI che ane bAkInAM cAra dravyo apariNAmI che.,16 - . J. -- gati, indriya, kaSAya, laizyA,zvega, * upayoga, jJAna, darzana, cAritra ane vedya, e dRza jInA mukhya pariNAmamAM gaNAya che! temAM devAdi cAra gatine prApta thavuM, te jIvanA gatirUpa pariNAma che; sparzanendriyAdi pAMca indriyeAnI dravya bhAvathI prApti karavI, te indriyarUpa pariNAma che; krodhAdi cAra kaSAyavartI thavuM, te kyAyarUpa pariNAma che; kRSNAdi cha lezyAvata thavu, te lezyArUpa pariNAma che; manocAgADhi traNa cegavALAM thayuM, te cAgarUpa pariNAma che; maMtijJAnAdi Ara prakArranA upayeAgavata thavu, te upayega pariNAma che; matijJAnAdi pAMca ' jJAna ane 'matiajJAnAi traNa ajJAnavALA thavuM, te jJAnarUpa pariNAma che; mithyAtva kSAyeApazamika 'samyakatva; * mizrasamyakatva AdithI yukta thavuM, te danarUpa pariNAma che; sAmAyikAdi pAMca prakAranA cAritravALA thavuM te cAritrarUpa pariNAma che; ane, veda, puruSaveda tathA napusakavene prApta thavuM, te vepa pariNAma che. ' ' f * ... ' madha, gati, sasthAna, bheda, vaNu, gaMdha, rasa, sparza, agurulaghutva ane zabda, e deza puddagalanA pariNAme che.. temAMthI agurulaghutva sivAyanA khaTTA prakAzanuM varjuna. pudgalAstikAyanA pazciya--prasaMge thaI gayela che. - +
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 nava-tatva-dIpikA pudgalamAM gurutva, laghutra, gurulaghutva ane aguru laghutvarUpa je pariNAma thAya che, te agurulaghutra tarIke oLakhAya che. pathara, lokhaMDa vageremAM je bhArepaNuM che, te guruva jANavuM. varALa, dhUmADA vageremAM je haLavApaNuM che, te laghutva jANavuM, vAyu vageremAM kaika bhArepaNuM - ane kaika haLavApaNuM che, te gurulaghutva jANavuM ane paramANumAM na bhArepaNuM ke na haLavApaNuM che, te agurulaghuta jANavuM. 2. padravyamAM jIva-ajIvane vicAra bIjuM dvAra "jIva kahyuM che, eTale padvavyamAM jIva keTalAM ane ajIva keTalAM? e vicAravuM ghaTe che. pUrve A prakAranI vicAraNu ghaNu vistArathI thaI gayelI che. tene sAra e che ke padvamAM mAtra eka dravya jIvarUpa che tanyathI yukta che ane bAkInAM pAMca dravya avarUpa che, caitanyathI rahita che. 3. padravyamAM mUta-amUrtano vicAra trIjuM dvAra "mUrva' kahyuM che, eTale SaDutavyamAM mUrta keTalAM ane amUrta keTalAM? e vicAravuM ghaTe che. je dravyane varNa, gaMdha, rasa ane sparza haya, te mUrta kahevAya che. AvuM dravya mAtra eka pudagala ja che. bAkInAM pAMca di varNAdithI rahita hoI amUrta che. mUrta eTale rUpI, -amUrta eTale arUpI.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDUdravya aMge vizeSa vicAraNA 157 " ahIM prazna thavA saMbhava che ke pUrve jIvanI gaNanA rUpImAM karelI che ane ahIM arUpImAM kema ?' tenA khulAsA e che ke tyAM dehadhArI jIvanA cauda bhedyanI apekSAe jIvana rUpI kahyo che, paNa ahIM mULa dravyanI vicAraNA che ane mULa dravyarUpe jIva vAMnruithI rahita che, eTale tene arUpI kahyo che. tAtparya ke apekSA anusAra jIvanA A ane bhedya ucita che. 4. padmavyamAM sapradezI-apradezanA vicAraH 9 cAlu' dvAra 'sapradezI kahyuM che, tethI SaDUdravyamAM . sapradezI keTalAM ane apradezI keTalAM? e vicAravuM ghaTe che. jIvane asaya pradeza hAya che, tethI te sapradezI che. dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya e darekane skaMdha, deza ane pradeza hAya che, tethI te paNa sapradezI che. pudgala skraSa, deza, pradeza ane paramANurUpa hoya che, tethI te paNa sapradezI che. bAkI rahyu` kAla drazya, tene. pradeza hAtA nathI, eTale te apradezI che. 5. padbhavyamAM eka-anekanA vicAra: pAMcamuM dvAra eka kyuM che, tethI SaDUdravyamAM eka keTalAM ane aneka keTalAM? e vicAravuM ghaTe che. SaDUdravyamAM dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya sakhyAmAM eka eka che ane bAkInAM traNa dravye aneka aneka che, eTale . ke anata-anaMta che.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 - ' vitarapha dIpikA baccamAM kSetra-kSetrIne vicAra" * * cha dvAra kSetramAM kahyuM che eTale SaDradravyamAM kSetra keTalAM ane kSetrI keTalAM? e vicAravuM ghaTe che. jemAM padAthe rahe te kSetra kahevAya che ane temAM rahelA padArtho kSetrI kahevAya che. A rIte AkAzAstikAya kSetra che ane bAkInAM pAMca dravye kSetrI che . 7. dravyamAM sakriya-niSkiyane vicAra, sAtamuM dvAra "kriyAne kahyuM che, eTale SadbhavyamAM sakriya keTalI ane niSkriya keTalAM? e vicAravuM ghaTe che. je dradhya gati vagere kriyA kare che, te sakyi kahevAya che ane bAkI niSkriya kahevAya che. A rIte jIva ane pudgala sakriya che, kAraNa ke te zAMti Adi kriyA kare che. bAkInAM cAra niSkriya che kAraNa ke te gati Adi kriyA ja ke te gati Adi kiyA + : ' ' karatA thiI. 8. paddhacamAM nitya-anityane vicAra ka AThamuM dvAra nitya karyuM che eTale yuvyamAM nitya keTalAM ane anitya keTalAM? e vicAravuM ghaTe che nizcayanayathI joIe te badhAM dravyo nityanitya che, eTale keSyinI daSTie nitya che ane paryAyanI dRSTie apriya che. pUrve A-ge keTaluM vicAI DAce che. vyahAra mayathI joIe te je pahelI sadI eka ja evasthAmAM rahenAre hoya, te zAzvata ke nityaM kahevAya ane
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ padravya ane vizeSa vicAraNA 1Saka jemI- avasthAo badalAtI hoya te azAzvata ke anitya kahevAya. A rIte jIva ane pudgala anitya che, kAraNake temanI avarathAo badalAtI rahe che. dAkhalA tarIke jIva eka vAra devanI avasthAmAM hoya te bIjI vAra manuSyanI avasthAmAM hoya che, athavA eka vAra manuSyanI avasthA mAM hoya che te bIjI vAra ti ca, nIraka ke devanI avasthAmAM hiya che. Ama tenI avara badalAtI rahe che. pudgalamAM paNa saMghAta, bheida tathA bhedasaMghAta vagere kAraNe tenI avasthAmAM parivartana thAya che. * * S 5 '' .. bAkInAM cAra pratye nitya che, kAraNa ke temanI avasthAmAM kaMI parivartana thatuM nathI. * * * * padravyamAM kAraNa akAraNane vicAra, 1 c navUmuM dvAra kAraNuM kahyuM che, eTale kaSadraSyamAM kAraNe keTalAM ane akAraNe keTalAM, e vicAravuM ghaTe che. ahIM je dravya anya dravyavA kAryamAM upakArI ke nimittabhUta hoya tene kAraNa samajavAnuM che ane je dravyanA kAryamAM nimitta bhUta thayuM hoya tene akAraNa samajavAnuM che. jema kuMbhArakAmamAM, cAkaDo Adika kAraNa che ane kuMbhAra pate akAraNa che, tema jIvane gaMti Adi kAryamAM dhamarihaMkAya vigere ane e AdikAryamAM pudgala uMdhakArIne kAraNe che. paraMtu mAMrikA vagerene jIvaupakArI kAraNuM nathI, eTale dhamastikAya espiAMce
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 nava-tatva-dIpikA dravya kAraNa che ane jIva akAraNa che. ahIM eTalI rispaSTatA Avazyaka che ke jIvadravya bIjA ane upayogI hovAthI paraspara kAraNa che, paNa ahIM anya dravye prati kAraNanI vivikSA levAthI akAraNa che. 10. badravyamAM kartA-artAne vicAra! dazamuM dvAra kartA kahyuM che, tethI dravyamAM kta keTalAM ane akta keTalAM? e vicAravuM ghaTe che. ahIM je dravya anya dravyanI kriyA pratye adhikArI-vAmI heya tene kta samajavAnuM che athavA je dravya anya kane. upabhoga karanAra heya, tene kata samajavAnuM che ane upagamAM AvanArAM dravyane akta samajavAnAM che. A rIte vicAratAM jIva e kta che, kAraNa ke te anya dravyanI kriyA pratye adhikArI ke svAmI che athavA te anya. dravyane upabhoga karanAra che ane bAkInAM dravyo upagamAM AvanAra hovAthI akta che. zAstramAM ema paNa kahyuM che ke je dharma, karma, puNya, pApa Adi kiyAne karanAra te kta ane nahi karanAra te akta. A daSTie paNuM jIva kta. ane bAkInAM dravya asta kare che. 11. padravyamAM sarvavyApI-dezavyApIne vicAra agiyAramuM dvAra "sarvagata kahyuM che, eTale SahadravyamAM sarvagata-nsarvavyApI keTalAM ane dezavyApI keTalAM? e vicAravuM gha che. je dravya sarva jagAe raheluM che,
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ padravya aMge vizeSa vicAraNA 162 te sarvagata ke sarvavyApI kahevAya ane amuka jagAe raheluM hoya, te dezavyApI kahevAya. A daSTie AkAzadravya sarvavyApI che, kAraNa ke te leka ane aleka baMnemAM vyApeluM che ane bAkInA pAMca dravya dezavyApI che, kAraNa ke te mAtra lekamAM ja vyApelAM che. 12. paDadravyamAM sapravezI-apravezIne vicAraH bAramuM dvAra "apravezI' kahyuM che, eTale SaDadravyamAM sapravezI keTalAM ane apravezI keTalA ? e vicAravuM ghaTe che. ahIM eka dravyanuM bIjA dravyarUpe thaI javuM ene praveza samajavAnuM che ane na thaI javuM, ene apraveza samajavAnuM che. je A prakArane praveza karI zake te sapravezI ane praveza na karI zake te apravezI. ahIM samajavAnuM eTaluM che ke badhAM dravya che ke eka bIjAmAM paraspara praveza karIne rahelAM che, te paNa kaI dravya anya dravyarUpe thatuM nathI, eTale ke dharmAstikAyanuM adharmAstikAya thatuM nathI, jIvanuM pudgala thatuM nathI, vagere. AthI ye dravya apravezI che, paNa sapravezI nathI.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDadravya che | 0 0 | pariNAmI 0 0 0 0 0 0 | jIvana 0 0 0 0 0 0 | mUrtarUpI sapradezI ! kAla. jIvAstikAya pudgalAstikAya AkAzAstikAya | adhamastikAya dharmAstikAya padravya aMge vizeSa vicAraNA" nAmanuM cothuM prakaraNa ahIM pUruM thAya che. 1 | anaMta kSetro 1 | padravyamAM pariNAmo Adine yaMtra paDadravyanI A vicAraNane vadhAre spaSTa khyAla nIcenA yaMtrathI AvI zakaze? eka-aneka kSetra-kSetrI sakriya 0 0 0 0 0 0 | nitya kartA sarvagata mr mr mr mr mr mr apravezI nava-tatva-dIpikA
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa pAMcamuM karmavAda jIva ane ajIvatattvanuM varNana pUruM thayuM. have puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjara, baMdha ane mokSa e sAta tanuM varNana karavAnuM che, paraMtu A sAteya tanuM nirUpaNa karmavAdane anusarIne thAya che ane tenA bhedemAM prAyaH karmavAdanI ja paribhASAne upayoga thAya che, tethI karmavAdanuM sAmAnya svarUpa avazya samajI levuM joIe. karmavAda eTale karmane lagate vAda, karmane siddhAMta (Theory of Karma). Aja sudhImAM je je tIrtha kara paramAtmAe thaI gayA, te sarvee karmavAdanuM nirUpaNa kareluM che, jene ApaNe gaNadharavAda tarIke oLakhIe chIe ane jenuM vAcana paryuSaNa parva daramiyAna niyamita rIte thAya che, te gaNadharavAdamAM mukhya carcA karmane lagatI ja che. te parathI karmavAda keTale gahana che, te barAbara samajI zakAze. : ApaNe jIvanA svataMtra astitvane svIkAra karIe,
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 nava-tattva-dIpikA arthAt jIva-ajIvane judA mAnIe, paNa kamanI sattAnA svIkAra na karIe, te puNya-pApa Adi dhAM tattva ekaDA vinAnAM mIMDAM jevAM banI jAya ane meAkSa paNa mAtra lpanAno ja viSaya anI rahe. zubha kama te puNya, azubha ka te pApa, jenAthI zubha ke azubha karmanuM Agamana thAya te Azrava, jenA vaDe karmAMnuM Agamana aTake te saMvara, kanu amuka a Mze kharavuM te nirA, jIva sAthe kamanA kSIranIra jevA paraspara saMaMdha thavA te aMdha ane jIvanA sarvaka mAMthI sarvathA chUTakAro have AmAMthI kama kADhI laIe teA tAtparya ke jaina tattvajJAna kamavAdathI te enI sahuthI meATI vizeSatA che. thavA te meAkSa. bAkI zuM rahe ? Ataprota che ane ( ahIM prazna thavA saMbhava che ke anya dezanA kane mAne che kharAM ?- tenA uttara hakAramAM sAMpaDe che. auddha dananA saMskAra, vAsanA ke avijJapti, sAMkhya darzananI prakRti, vedyAMta dananI mAyA ke avidyA, nyAya ane vaizeSika dananuM adRSTa ane mImAMsaka dananuM apUrva e badhAMye nAM ja bhinna bhinna nAme che. anya zabdomAM kahIe teA bhAratanAM tamAma Astika darzanAekanA siddhAMtanA eka yA bIjA svarUpe svIkAra karelA che ane prANIone tenAM phaLa vahelA ke meADA avazya bhAgavavA paDe che, e mAkhatamAM peAtAnI zraddhA vyakta karelI che. A jagata para dRSTipAta karIe te satra vicitratA
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAda ke viSamatA vyApelI jaNAya che. eka rAjA che, te bIje raMka che, eka zrImaMta che, te bIje bhIkhArI che, eka nIrogI che, te bIje regathI bhareluM che; eka vidvAna che, te bIje mUkha che, eka sarva vAte sukhI che, te bIje dareka rIte duHkhI che. zarIra, rUpa, raMga, bolI-cAlI vageremAM paNa judI judI paristhiti jovAmAM Ave che. have kAraNa sivAya kAryanI utpatti thatI nathI, eTale A vicitratA ke viSamatAnuM paNa kaMIka kAraNuM hovuM joIe. jJAnI bhagavaMte kahe che ke e kAraNu anya kaMI nahi, paNuM karma ja che. citte tat varma-je karAya te karma kahevAya. A vyAkhyA zabdazAstranA dhoraNe thaI ahIM karmavAdanA prasaMgamAM te A rIte ghaTAvavAmAM Ave che: "mithyAtva Adi hetuo dvArA je AtmA vaDe karAya, te karma." cheDA vivecanathI A vastu vadhAre spaSTa thaze. anAdi kAlathI saMsAramAM paribhramaNa karI rahele AtmA mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane roganA kAraNe kAzmaNa vargazuone je samUha grahaNa kare che, te Atmapradeze sAthe otaprota thayA pachI karma kahevAya che. "nA jAo, aLA vIvo, temanA nidho " A sUtra pAThakee sAMbhaLyuM haze. tene artha e che ke kAla anAdi che, jIva paNa anAdi che ane jaina dharma paNa anAdi che.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA anAdi kAlathI saMsAramAM rahelA che eka gatimAMthI bIjI gatimAM ane bIjI gatimAMthI trIjI gatimAM . ema niraMtara paribhramaNa karyA kare che ane vividha ceni emAM utpanna thAya che. sUyagaDAMgasUtranA prathama zrutaskaMdhanA sAtamA adhyayanamAM kahyuM che ke "saMsamAvaja paraM te, vaMdhari veri ja duniyAnA saMsAramAM paribhrama! karI rahelo jIva mAnasika, vAcika ane kAyika dukRtanA kAraNe niraMtara navAM navAM ka bAMdhate rahe che ane tenuM phaLa bhegave che" tAtparya ke AtmAe mithyAtva Adi kAraNee je karmo bAdhelAM che, tenAM phaLa bhogavavA mATe ja tene saMsAramAM satata paribhramaNa karavuM paDe che. ahIM eTalI spaSTatA karavI ucita che ke AtmA prathama zuddha hatuM ane pachI karmathI lepAye-kharaDAye-baMdhAye. evI kaI sthiti nathI, kAraNa ke zuddha AtmAne je karma vaLagatA hoya, te siddhanA jIne paNa karma vaLage ane tethI temane saMsAramAM punaH praveza kare paDe. ane je tema thAya te siddhi, mukti ke mokSa mATe prayatna karavAne kaI artha na rahe. tAtparya ke AtmA mATInI khANamAM rahelA suvarNanI jema prathamathI ja karmayukta hoya che ane akAmasakAma nirjarA vaDe e karmane bhAra haLave karate rahe, tema tema te pitAne vikAsa sAdhatuM jAya che. jyAre te pitAne parama puruSArtha pheravI sarva karmane nAza kare che, tyAre te pitAnA zuddha svarUpane prApta thAya che ke jene paramAtmadazA kahevAmAM Ave che.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAda 167 pudgala paramANurUpe paNa hoya che ane skaMdharUpe paNa hoya che. temAM paramANurUpe rahelA pudagalane AtmA grahaNa karI zakatuM nathI, paraMtu dharUpe rahelA pudgalane grahaNa karI zake che. A lokamAM skache anaMtAnaMta che ane temanI vargaNAo pAra vinAnI che. temAMthI AtmA amuka vargaNone grahaNa karI audArika zarIra banAve che, amuka vargane grahaNa karI vaikiya zarIra banAve che. A ja rIte AhAraka ane taijasa zarIra, bhASA, zvAsarASTravAsa vagerene lagatI vargaNAo grahaNa karIne te te vastuonuM nirmANa kare che ane keTalIka vargaNuo evI che ke jene grahaNa karIne karmarUpe pariNumAve che. AvI vargaNane kAmaNa vargaNa kahevAya che. samasta lokamAM pudagalo ThAMsI ThAMsIne bharelAM che ane anya vargaNAonI jema kAmaNavargaNa paNa sarvatra vyApelI che, tethI cauda rAjalonA keI paNa bhAgamAM rahelo AtmA A kArpaNa vagaNanA pudgalone tarata ja grahaNa karI zake che. ahIM e paNa spaSTatayA samajI levuM joIe ke karmaNa vargaNAe pitAnI meLe AtmAne vaLagI paDatI nathI, paNa AmA mithyAtva Adi kAraNene lIdhe tene pitAnA tarapha AkarSe che ane te AtmapradezamAM kSIra- nIranI jema otapreta thaI jAya che. tAtparya ke karmane kta AtmA che ane tenAM pariNAme je kaMI duHkha, kaSTa
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 nava-tattva-dIpikA ke suzIkhata bhAgavavI paDe, tenI javAmadArI tenI pAtAnI che. keTalAka kahe che ke krame amane mArI nAkhyA' kame amArA bhukkA kADhI nAkhyA' paNa te bhUlI jAya che ke A karyAM vagara nAtare--vagara AmatraNe AvelAM nathI. tene AtmAe AmaMtraNa Apelu che, tethI ja teo AvyAM che ane peAtAnA svabhAva pramANe potAnuM kArya karI rahela che, eTale tenI sAme phariyAda karavAnA koI artha nathI. ahIM eTale khulAso karavA jarUrI che ke karmanAM pudgalo badhA Atmapradeza sAthe Atapreta thaI jAya che. paNa madhyavatI ATha rucaka pradezAne tenI kazI asara paheAMcatI nathI. eTale ke teTalo bhAga zuddha AtmasvarUpe prakAzatA rahe che. jo A pradezane paNa karmanI asara pahoMce, teA AtmAnI jJAnAdi zakti tadna khAI jAya ane tenI ajIvathI jarAye jUdAI na rahe; paNa tema banatu nathI, e nizcita che. dIpaka para jo malamalanuM kaparlR DhAMkayuM hoya tA tenA prakAza kaiMka AMkhA paDe che; je mAdarapArTanuM kapaDuM DhAMkayu hAya te tenA prakAza vadhAre AMkhA paDe che ane jADu khAdInu kapaDuM DhAMkayu hoya te tenA prakAza ghaNA vadhAre AMkhe paDe che. tAtparya ke AvaraNanA pramANamAM prakAza para AMkhapa Ave che. A ja sthiti AtmA para krama nuM AvaraNa AvatAM banavA pAme che. jo katu AvaraNa ati gADha hoya te AtmAnI zaktie bilakula
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAda 19 jhAMkhI paDI jAya che, gADha hoya te jhAMkhI paDI jAya che ane pAtaLuM ke ati pAtaLuM hoya te e zaktione prakAza sArI rIte paDe che. jyAre kAmaNa vargaNa Atmapradeza sAthe otapreta thAya che ane karmasaMjJA dhAraNa kare che, te ja vakhate te kevuM phaLa Apaze ane te AtmAne jyAM sudhI vaLagI raheze, tene nirNaya thAya che. jyAM sudhI kameM pitAnuM phaLa ApyuM na hoya, tyAM sudhI te sattAmAM raheluM gaNAya che. te jyAre pitAnuM phaLa batAvavAnI sthitimAM Ave, tyAre tene vipAka thayelo gaNAya che ane jyAre te potAnuM phaLa ApavA lAge, tyAre te udyamAM AvyuM gaNAya che. jyAM sudhI karma udayamAM AvI pitAnuM phaLa Ape nahi, tyAM sudhI kAla abAdhAkAla gaNAya che. abAdhAkAla eTale pIDA na upajAvanAre kAla dAkhalA tarIke eka manuSya potAnAM kukarmo vaDe prathama narakanuM AyuSya bAMdhyuM che, paNa te atyAre kazI pIDA karI zake nahi, kAraNa ke atyAre te karmane abAdhAkAla vate che. abAdhAkAlamAM karaNanA jhapATA lAgI, tenI sthitimAM keTaluMka parivartana thAya che, paNa tenuM varNana ahIM prastuta nathI. A bAbatamAM eTaluM ja yAda rAkhavuM ke je karma nikAcita baMdhAyuM hoya temAM kaMI paNa parivartana
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 960 navatatva-dIpikA, thatuM nathI, eTale keI paNa azubha karma nikAcitapaNe baMdhAI na jAya, tenI khAsa takedArI rAkhavI jarUrI che. kamanI cULa ane uttaraprakRtie. phaLa ApavAnA svabhAva-prakRti parathI karmanA prakAre paDe che. temAM mukhya prakArene mUlaprakRti ane peTA prakArene uttaraprakRti kahevAmAM Ave che. karmanI mUla prakRti ATha che. tenAM nAme A pramANe jANavAM - (1) jJAnAvaraNIya-je AtmAnA jJAnaguNanuM AvaraNa kare che (2) darzanAvaraNaya-je AtmAnA darzanaguNunuM AvaraNa kare che. darzana eTale sAmAnya bedha. (3) vedanIya-jenA lIdhe AtmAne zAtA ane azAtAne anubhava thAya che. (4) mohanIya-jenA lIdhe AtmAnA zuddha zraddhAna. ane sammacAritrarUpa guNane repa thAya che. (5) AyuSya-jenA lIdhe AtmAne niyata zarIramAM amuka samaya sudhI rahevuM paDe che. (6) nAma-jenA lIdhe AtmA mUrta paNe pAme che ane zarIrAdi dhAraNa kare che. (7) gotra-jenA lIdhe AtmAne UMcA ke nIcA kulamAM avataravuM paDe che.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAda 17" ` (8) aMtarAya-jenA lIdhe AtmAne dAna, lAbha, bhega, upaga vageremAM aMtarAya Ave che. karmanI uttaraprakRtie 158 che, te A pramANe mULa prakRti uttaraprakRtienI saMkhyA (1) jJAnAvaraNIya (2) darzanAvaraNIya (3) vedanIya (4) mehanIya (5) AyuSya (6) nAma (7) gotra (8) aMtarAya m m @ : kula 158 jJAnAvaraNIya karmanI 5 uttaraprakRtio (1) matijJAnAvaraNaya-te matijJAnanuM AvaraNa kare che. (2) zrutajJAnAvaraNya-te zrutajJAnanuM AvaraNa (3) avadhijJAnAvaraNIya-te avadhijJAnanuM AvaRNa kare che. (4) mana paryAvajJAnAvaraNaya-te mana paryavajJAnanuM AvaraNa kare che.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17ra nava-tatva-bIpikA (5) kevalajJAnAvaraNuya te kevalajJAnanuM AvaraNa, kare che. matijJAnAvaraNIya karmane kSapazama thAya eTale ke keTalAkane kSaya thAya ane keTalAkane upazama thAya, tyAre ApaNane matijJAnane prakAza sAMpaDe che. temAM vadhAre kSayazamavALAne vadhAre prakAza sAMpaDe che ane ochA kSapazamavALAne che prakAza sAMpaDe che. anya traNa jJAnenuM pANa ema ja samajavuM. kevalajJAnanI utpatti kevalajJAnAvaraNIya karmane saMpUrNa kSaya thAya, tyAre ja - thAya che. dazanAvaraNIya kamanI 9 uttarapravRtio (1) cakSudarzanAvaraNIya-te cakSuIndriya dvArA thatA vastunA sAmAnya bedhane reke che. (2) acakSudarzanAvaraNIya-te cakSu sivAyanI - bAkInI cAra Indriye tathA pAMcamA mana dvArA thatA vastunA - sAmAnya baMdhane reke che. (3) avadhidarzanAvaraNIya te AtmAne thatAM rUpI dravyanA sAmAnya baMdhane reke che. (4) kevaladazanAvaraNIya-te kevaLadarzana dvArA thanArA vastu mAtranA sAmAnya bedhane roke che. (5) nidrA-sukhapUrvaka uThADI zakAya evI UMghane nidrA kahevAmAM Ave che. tene udaya thatAM AtmAne "vastune sAmAnya baMdha thaI zakatuM nathI.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama vAda 170 (6) nidrAnidrA-muzkelIthI uThADI zakAya evI UMghane nidrAnidrA kahevAmAM Ave che. tenA utkraya thatAM AtmAne vastunA sAmAnya khAdha thaI zakatA nathI. (7) pracalA-beThAM beThAM ke UbhAM UbhAM AvI jAya, paNa sukhapUrvaka uThADI zakAya, evI UMghane pracalA . kahevAmAM Ave che. tenA uce paNa jIva upayega mUkI zakatA nathI, eTale vastunA sAmAnya edha thatA nathI. (8) pracalA-pracalA-muzkelIthI uThADI zakAya evI UMdhane pracalA-pracalA kahevAmAM Ave che. te paNa vastunA sAmAnya khAdhane rAnArI che. (9) cAnaddhi ke zIzuddhI-jemAM divase citaveluM kAya nidrA avasthAmAM karI nAkhavAmAM Ave ane jAge - tyAre kaMI khabara na hAya, evI U Mghane tyAnaddhithIzuddhI kahevAmAM Ave che. A nidrA vakhate khaLa ghaNuM vadhI jAya che. dezanAvaraNIyakanA jeTalo yApathama hAya, teTaluM darzana thAya. dazanAvaraNIya kramanA saMpUrNa kSaya thAya, tyAre valadarzana thAya ane vastunuM saMpUrNa darzana thAya. vedanIyasa'nI 2 uttaraprakRtio (1) zAtA vedanIya AtmA svabhAve Ana ghana . hovA chatAM A karmane lIdhe te Arogya, dhana, anukuLa. kuTuMba, parivAra vagere dvArA zAtAnA-vyAvahArika sukhana - anubhava kare che.
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 174 nava-tattva-dIpika (2) azAtAvedanIyaAtmA svabhAve Ana ghana hAvA chatAM A karmane lIdhe vividha prakAranI Adhi, * vyAdhi ane upAdhio dvArA utpanna thatI azAtAnA * anubhava kare che. meAhanIya ka'nI 28 uttaraprakRtie mAhanIya karmInA mukhya e vibhAge che : (1) - darzanameAhanIya ane (2) cAritramehanIya, temAM jIvanA darzanaguNune--samyaktvane rAdha kare te darzana meAhanIya kahevAya che ane cAritraguNanA roSa kare te cAritramehanIya kahevAya che. darzanamehanIyanI uttaraprakRti 3 che, cAritramAhanIyanI uttaraprakRti 25 che. ahIM eTalI spaSTatA Avazyaka che ke madha te mAtra da nameAhanIya karma nA ja paDe che, paraMtu pachIthI avasthA anusAra tenA traNa bhedo paDI jAya che. daza namAhanIya (1) samyakatvadarzanameAhanIya-jyAre darzana mAhanIya dalikoka paramANu aparasavALAM nA taddana manI jgyAthI jIvane tatvaruci rUpa zraddhAmAM khAdhA na pahoMcADe paNa mAtra aticAra lAgavA pUratuM ja nukazAna pahoMcADe tyAre te samyakatvadarzanamehanIya kahevAya che. A kamanA uDDaya hoya tyAM sudhI AtmAne kSAyika samyakatvanA lAbha maLI zakatA nathI. (2) mizradaza name hanIya-jyAre danamohanIya
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAda 175 karmanAM dalijene amuka bhAga zuddha ane amuka bhAga azuddha heya, tyAre te mizradarzanamohanIya kahevAya. (3) mithyAtvadarzanamohanIya-jenA udayathI jIva mithyAtvamAM rAce che ane hitane ahita tathA ahitane hita samaje che. mithyAtvane vizeSa paricaya AgaLa Avaze. cAritrahanIya-A karmanA 25 prakAre che. (1) saMjavalana krodha-pANImAM dorelI rekhA jevA, je tarata zame. (2) pratyAkhyAnIya krodha-retImAM relI rekhA je, je thoDA vakhate zame. (3) apratyAkhyAnIya kodhapRthvImAM paDelI khAphATa che, je ghaNu vakhate zame. (4) anaMtAnubaMdhI krodha-parvatamAM paDelI phATa je, je jIvanabhara zame nahi. (5) saMjavalana mAna-netaranI seTI jevuM, je sahelAIthI name. (6) pratyAkhyAnIya mAna-kASTha jevuM, upAye name. (7) apatyAkhyAnIya mAna-hADakAM jevuM, je mahAkaSTa name. ' ' . . ) anaMtAnubaMdhI. mAna-patthanA thAMbhalA jevuM je kaI rIte na name. - - - , , ,
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ ta76 nava-tAva-dIpikA 9) saMjavalana mAyA-vAsanA chela jevI, je saralatAthI pitAnI vaktA cheDe. . (10) pratyAkhyAnIya mAyA-aLadanA mUtranI. dhArA jevI, jenI vakratA pavana AvatAM dUra thAya. (11) apratyAkhyAnI mAyA-gheTAnAM zIMgaDA. jevI, je ghaNuM prayane pitAnI vaktA cheDe. (12) anaMtAnubaMdhI mAyA-vAMsanA kaThaNuM mULa jevI je kaI rIte pitAnI vaktA choDe nahi. (13) saMjavalana lebha-haLadaranA raMga je, je tarata dUra thAya. (14) pratyAkhyAnIya lAbha-vacce lAgelA dIvAnA kAjaLa je ke je ceDA prayatna dUra thAya. (15) apratyAkhyAnIya lebha-gADAnAM paiDAMnI maLI je, je ghaNA prayatna dUra thAya. (16) anaMtAnubaMdhI lobha-kiramajanAraMga jeje eka vakhata caDe hoya te dUra na thAya. zAstramAM saMjavalana kaSAyanI maryAdA paMdara divasanI, pratyAkhyAnIya kaSAyanI maryAdA cAra mAsanI, apratyAkhyAnIya kaSAyanI maryAdA bAra mAsanI ane anaMtAnubaMdhI kaSAyanI maryAdA jIvanabharanI kahelI che. A kakSAnA udayathI anukrame yathAkhyAtacAritra, sarvaviraticAritra, dezaviraticAritra. tathA samyakatvane ghAta thAya che. . . jaya.
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavAda 197 (17) hAsya-jenA uddayathI jIvane hasavuM Ave. (18) rati-jenA uddayathI jIvane harSa thAya. (19) ati-jenA uddayathI jIvane viSAda thAya. (20) bhaya--jenA udayathI jIvane bhaya lAge, (21) zAka-jenA uyathI jIvane zAka thAya. (22) gusA-jenA udbhayathI jIvane ghRNA Ave. (23). sIveda-jenA uddayathI puruSane bhogavavAnI vRtti uddabhave. (24) puruSaveda-jenA udbhayathI strIne bheAgavavAnI vRtti uddabhave. (25) napusakaveda-jenA uddayathI puruSa tathA strI anene bhogavavAnI vRtti uddabhave. 17 thI 25 sudhInI uttaraprakRti nekaSAya tarIke oLakhAya che, kAraNa ke kaSAyanI yAdImAM AvatI nathI; paraMtu te kaSAyanuM uddIpana karanArI che, tethI ja cAritramAhanIyamAM sthAna pAmelI che. AyuSyakasanI 4 uttaraprakRti (1)devAyuSya--jenA uDDayathI jIvane devanA zarIramAM amuka samaya rahevuM paDe. (ra) manuSyAyuSya jenA udayathI jIvane manuSyanA zarIramAM amuka vakhata rahevu paDe. 12
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 nava-tatva-dIpikA (3) tiryaMcAyuSya-jenA udayathI jIvane amuka samaya sudhI tiryaMcanA zarIramAM rahevuM paDe. (4) narakAyuSya-jenA udayathI jIvane amuka samaya sudhI tiryaMcanA zarIramAM rahevuM paDe. nAmakarmanI 103 uttaraprakRtio nAmakarmane citArAnI upamA apAya che. citAra jema judI judI jAtanAM citronuM nirmANa kare che, tema nAmakarma paNa AtmAne dhAraNa karavAnAM sArAM-narasAM zarIre, rUpa, raMga, avayava, yaza, apayaza, saubhAgya, durbhAgya vagerenuM nirmANa kare che. nAmakarmanI uttaraprakRtio Ama te kare che, paNa piMDaprakRtine vistAra grahaNa karatAM tenI saMkhyA 103nI thAya che. beMtAlIza uttaraprakRtinI gaNanA A pramANe thAya che. 14 piMDaprakRti 8 pratyeka prakRti 10 sthAvaradazaka 10 trasadazaka 42 paraMtu piMDaprakRtinI 75 uttaraprakRtie gaNIe te temAM 61 ne vadhAre thAya che, eTale kula 103 bane che.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAda 17 piMDaprakRtinI 75 uttaraprakRtio A pramANe gaNAya che. 1 gati 4 8 saMsthAna 2 jAti 5 9 varNa .3 zarIra 5 10 rasa ja upAMga 3 11 gaMdha 5 baMdhana 15 12 sparza 6 saMghAta 13 AnupUrvI 7 saMhanana 6 14 vihAgati 2 kula 75 ahIM temanuM svarUpa saMkSepamAM samajI laI e. cauda piMDe prakRti: (1) gatinAmakarma-tenI uttaraprakRtie cAra cheH narakagati, tiryaMcagati, manuSyagati ane devagati. (2) jAtinAmakama-tenI uttaraprakRti pAMca cheH ekendriya jAti, beIndriya jAti, teIndriya jAti, caurindriya jAti ane paMcendriya jAti. (3) zarIranAmarma-tenI uttaraprakRti pAMca cheH dArika zarIranAma, vaikriya zarIranAma, AhAraka zarIranAma, tejasa zarIranAma ane kAmaNa zarIranAma. "Ite rUti sArIram--je saDI-paDI jAya, te zarIra kahevAya. kAyA, kalevara, tanu, tana, caya, upacaya, deha, saMghAta vagere tenA paryAyazabdo che.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 nava-tatva-dIpikA audyArika zarIranAmakarmanA udayathI jIvane audArika zarIra prApta thAya che, te sthUla audyArika vargaNAothI baneluM hoya che. athavA ekSaprAptimAM sAdhana hovAthI udAra-pradhAna zarIra mATe audArika kahevAya che. vaizyi zarIra nAmakarmanA udayathI jIvane vaikti. zarIra prApta thAya che. je zarIra vikriyAne pAme, eTale ke nAnAmAMthI moTuM thaI zake maTAmAMthI nAnuM thaI zake pAtaLAmAMthI jADuM thaI zake, jADAmAMthI pAtaLuM thaI zake athavA eka rUpamAMthI aneka rUpa ane aneka rUpamAMthI eka rUpa dhAraNa karI zake te vikriya kahevAya che. deve tathA nArakene A prakAranuM zarIra svAbhAvika ja heya che. manuSya labdhithI-gasiddhithI A prakAraNuM zarIra dhAraNa karI zake che. AhAraka zarIranAmakarmanA udayathI jIvane AhAka zarIra prApta thAya che. sUkSama arthane sadeha nivAraNuM. karavA arthe caturdaza pUrvadhArI muni kevalI bhagavata pAse javA mATe vizuddha pudagalanuM banAveluM je avyAghAtI zarIra dhAraNa kare, tene AhAraka kahevAya che. A zarIra mAtra aMtarmuhUrta rahe che. taiksa zarIranAmakarmanA udayathI jIvane je te maya zarIra prApta thAya che, te taijasa zarIra kahevAya che. te Adhela AhAranuM pAcana kare che tathA bhUkha lagADe che. tejalezyA mUkavAmAM A zarIra upagI nIvaDe che.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ pharmavAda 181 jIve grahaNa karela kArmaNa vargaNAne samUha kArpaNa zarIra nAmakarmanA udayathI karmarUpe pariNata thAya che. tene ja kAmaNa zarIra kahevAmAM Ave che. tejasa ane karmaNa baMne sUkSma zarIra che ane jIvanI sAthe temane anAdi saMbaMdha che. tAtparya ke te vigrahagatimAM paNa sAthe ja rahe che. (4) upAMga nAmakarma-tenI uttaraprakRtie traNa cheH audArika upAMganAma, vaikriya upAMganAma ane AhAraka upAMganAma. mastaka, hAtha, paga, pITha, udara vagere upAMga kahevAya che. te prathamanA traNa zarIrane ja hoya che. pachInAM be zarIrane hetAM nathI. (5) baMdhana nAmakarma-pUrve bAMdhelAM ane navAM baMdhAtAM karmane eka sAthe joDe, ekameka kare te baMdhana nAmakarma kahevAya. A karmanI uttaraprakRtie pAMca che? (1) audyArika baMdhananAmakarma (2) vaikiya baMdhananAmakarma, (3) AhAraka bananAmakarma, () tejasa baMdhananAmakarma ane (5) kArmaNa baMdhananAmakarma. dareka saMsArI jIva be, traNa ke cAra zarIranA ekI sAthe saMbaMdhavALo paNa hoya che, eTale te te zarIrane yogya pule grahaNa karavAnuM cAlu hoya che ane tethI uparanAM pAMca baMdhana nAmakarma uparAMta bIjA daza baMdhananAmakarma paNa kahevAya che, te A pramANeH (1) audArika
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 nava-tatva-dIpikA tejasa baMdhana nA kaTa, (2) audArika kArpaNa baMdhana nA. ka, (3) dArika tejasa kAmaNuM baMdhana nA , (8) vaikriya tejasa baMdhana nA kara, (5) vaikiya kArmaNa baMdhana nATaka, (6) vikiya taijasa kArpaNa baMdhana nA kara, (7) AhAraka taijasa nA kaTa, (8) AhAraka kArmaNa nA kao (9) AhAraka tejasa kANu nATaka, (10) AhAraka tejasa karmaNa nA ka. (6) saMghAta nAmakarma-A karmane daMtALInI upamA ApavAmAM Ave che. jema daMtALIthI ghAsa bheguM thAya che, tema A karma judA judA zarIrane cagya pudagala vargaNAone ekatra karI Ape che. tenI uttara pravRtio pAMca cheH (1) dArika saMghAta nA kao, (2) vakiya saMghAta nATa kaTa, (3) AhAra saMghAta nA ka., (4) tejasa saMghAta nA kaTa ane (5) kAryaNa saMghAta nA ka. (7) saMhanana nAmakarma-(hADanA baMdhAraNane saMhanana ke saMghayaNa kahevAmAM Ave che) tenI uttaraprakRtio che cheH (1) vA-bApabha-nArA saMghayaNa nA kaha, be hADakAne markaTa baMdha vaDe bAMdhelA hoya, tenA upara apabha eTale pATAnA AkAravALuM hADakuM vIMTALeluM hoya ane e traNa hADakAMne bhedanAra vaja eTale khIlInA AkAravALA hADakAthI majabuta thayela hoya tene A prakAranuM saMghayaNa kahe che. (2) rASabha-nArAcasaMhanana nA kamAtra khIlI rahita pUrvokta hahanI je racanA, tene A prakAranuM saMghayaNa
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ kamavAda 183 kahe che. (3) nArAcasaMhanana nA ko-jyAM hADakAnI baMne bAju markaTabaMdhathI baMdhAyelI che, paNa hADane pATo ke khIlI na hoya, tene A prakAranuM saMghayaNa kahe che. (4) addhanArAyasaMhanana nA ka-jemAM hADakAnI eka bAju markaTabaMdha hoya ane bIjI bAju khIlI heya tevA hADanI racanAne A prakAranuM saMdhayaNa kahe che. (5) kIlikAsaMhanana nA ka-jyAM kalikA eTale khIlI mAtrathI ja hADakAM baMdhAyelAM hoya, evI hADanI racanAne A prakAranuM saMghayANuM kahe che. ane (6) sevArtasaMhanI nA karu. jyAM hADakAM paraspara aDIne ja rahelAM hoya, tene A prakAranuM saMghayaNa kahe che. prAkRtamAM tene chevaTuM saMghayaNa kahevAmAM Ave che. (8) saMsthAnanAmakama- (zarIranI AkRtine saMsthAna kahe che) tenI uttaraprakRtie cha che: (1) samacaturasmasaMsthAna nA ka-paryakAsane beThelA puruSanA be DhIMcaNanuM aMtara, DAbA khabhA ane jamaNu DhIMcaNanuM aMtara, jamaNA khabhA ane DAbA DhIMcaNanuM aMtara tathA Asana ane lalATanuM aMtara, e pramANe cAra alabAjunuM aMtara sarakhuM hoya te samacaturasa saMsthAna. athavA badhA aMge pramANapata lakSaNayukta hoya, te paNa zreSTha saMsthAnavALe kahevAya. (2) jodhaparimaMDala nA ka-nAbhinI uparane bhAga pramANapata ane lakSaNayukta hAya, paNa nIceno bhAga pramANu ane lakSANuthI rahita
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 184 nava-tattva-dIpikA hAya. (3) sAkrisa sthAna nA0 40nAbhinI nIcenAM aMgo pramANeApeta ane lakSaNayukta hAya, paNa uparanAM aMgA pramANu ane lakSaNarahita hAya. (4) vAmanasa sthAna nA0 kahAtha, paga, mastaka, Doka pramANApeta tathA lakSayukta hAya, paNa khIjAM aMge pramANu ane lakSaNathI rahita heAya. (6) munjasaMsthAna nA. ka--hAtha, paga, mastaka ane Doka pramANa tathA lakSaNathI rahita hAya, paNa khIjA aMgA pramANApata tathA lakSaNathI yukta hAya ane (6) huMMka sasthAna nA 40zarIranAM badhAM aMgo pramANa ane lakSaNathI rahita hoya. (9) vanAmakarma-tenI uttaprakRtie pAMca che: (1) kRSNa, (2) nIla--(gherA vAdaLI), (3) rakata, (4) pIta ane (5) zveta. (10) rasanAmama`tenI uttara prakRtie pAMca cheH (1) tikata (kaDavA), (2) kaTu (tIkhA), (3) kaSAya (turA); (4) Amla (mArA) ane (5) madhura (mIThe). (11) gadhanAyaka-tenI uttaprakRti e che: 1. surabhiga'dha ane 2. durabhigaMdha, che : (12) panAma kama tenI uttaraprakRti ADha (1) zIta, (2) uSNa, (3) snigdha, (4) rukSa, (5) laghu,' (6) guru, (7) mRdu ane (8) karkaza, (13) AnupUrvI nAmaka aLadanI ka L nAtha jevu... che. jema nAthane pakaDIne aLadane dhArelA sthaLe
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAda 185 laI javAya che, tema A ka jIvanI sAthe rahIne tene dhArelI gatimAM dhArelA sthaLe laI jAya che. tenI uttaraprakRtie cAra cheH (1) devagaTyAnupUrvI nA0 40, (ra) manuSya gayAnupUrvI nA0 30, (3) tiryaMca gatyAnupUrvI nA 40 ane (4) naraka gatyAnupUrvI nA0 30. (14) vihAce gatinAmaka -jIvanI gamanAgamana pravRttimAM niyAmaka thanArA karmIne vihAyogatinAmakrama kahe che. upara gatinAmakama AvI gayuM che, eTale ahIM vihAyagati zabda caiAjavAmAM Avye che. vihAya eTale AkAza-avakAza. temAM gati karavI arthAt cAlavuM te vihAyAta, tenI zubha ane azubha evI e uttara prakRti che. haMsa, hAthI vagerenI cAlane zubha vihAyeTagati gaNavAmAM Ave che ane UMTa, kAgaDA vagerenI cAlane azubha vihAyAgati gaNavAmAM Ave che. je prakRtimAM khIjI prakRti hoya arthAt tenA vizeSa prakAro hAya, te piMDaprakRti samajavI. A cauda prakAranI pi'prakRtinA 75 uttarabhedya arthAta 75 uttara prakRtionA paricaya ahIM pUrA thayA. AThe pratyeka prakRti (1) aguru laghunAmaka -jenA udayI jIvane ati bhAre paNa nahi, ati haLavu pazu nahiM, evu sapramANa vajanavALu zarIra prApta thAya. (ra) upaghAta nAmakrama jenA udbhayathI jIvane
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA paDajIbha, ceradAMta, raLI vageye upaghAtakArI avayave. prApta thAya. (3) parAghAta nAmakarma-jenA udayathI jIva pitAnI hAjarIthI ke pitAnA vacanabaLathI bIjAnA para, prabhAva pADI zake tathA ati baLavAnane paNa kSobha pamADI zake. (4) Ata5 nAmakarma-jenA udayathI chava pitAnuM zarIra anukyuM hovA chatAM uNuM prakAza ApI zake. A karmane udaya mAtra sUryanA vimAnamAM rahelA pRthvIkAya jIvane ja hoya che. (5) udyota nAmakarma-jenA udayathI jIva pitAnA zarIravaDe zIta prakAza ApI zake. jotiSI vimAnanA che A prakAranA hoya che. vaLI khadyota eTale AgiyA ane keTalIka vanaspatinAM zarIra paNa A prakAranA hoya che. yati ane devanA uttarakyi zarIramAM paNa udyota nAmakarmane udaya hoya che. (6) zvAcchavAsa nAmakarma-jenA udayathI jIva zvAsocchavAsanuM niyamana karI zake. (7) nirmANanAmakarma-jenA udayathI jIva cogya sthaLe agopAMganuM nirmANa karI zake (8) tIrthaMkara nAmakarma-jenA udayathI chava traNeya bhuvanane pUjavAcagya thAya, sura, asura ane manuSyane
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAda 187" pUtya evuM tIrtha pravartAve ane pote kRtakRtya chatAM paNa. dharmopadezanI pravRtti kare. sthAvara zake? (1) sthAvara nAmakarma-jenA udayathI jIva sthAva paNuM pAme. (2) sUmanAmakarma-jenA udayathI jIva atyaMta sUmapaNuM pAme. (3) aparyApta nAmakarma-jenA udayathI jIva. pitAne pUrI karavA gya patio pUrI karI zake nahi. kaye jIva keTalI paryAptione yegya che, tenuM vivecana jIvatavamAM thaI gayeluM che. () sAdhAraNunAmakarma-jenA udayathI jIvane anaMta cha vaDe gavAtuM evuM sAdhAraNuM zarIra prApta thAya. (5) asthiranAmakarma-jenA udayathI jIvane asthira avayanI prApti thAya. (6) azubhanAmakarma-jenA udayathI jIvanuM nAbhi nIcenuM zarIra aprazasta hoya, eTale ke tenA sparzathI bIjAne aprIti utpanna thAya. (7) svaranAmakarma-jenA udayathI jIvane svara eTale kaThora-arucikara evA svaranI prApti thAya. () bhaMganAmakarma-jenA udayathI jIva sahune.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 188 nava tattva dIpikA aLakhAmaNA lAge, ' jyAM jAya kA, tyAM samudra sU * vagere uktio dubha ganAmakane sUcavanArI che. (9) anAdhaiyanAsakama jenA udayathI jIvatuM game - tevuM yuktiyukta vacana lekamAnya thAya nahi, - (10) apayazaHkItinAma--jenA uyathI jIvane * game teTaluM kAma karavA chatAM apayaza ane apakIti ja maLe. sadezaka : A dazaka sthAvaradazakathI bilakula ulaTu che. tenI zveza prakRti A pramANe jANavI : (1) trasanAsaka-jenA uddayathI jIvane trapaNu prApta thAya. (2) bAdaranAmama-jenA udbhayathI jIvane mAdarapazu prApta thAya. (3)paryAptanAsakama -jenA uDDayathI jIva svayegya paryApta avazya pUrI kare. (4) pratyekanAmaka -jenA udbhathI jIva svataMtra zarIra pAme. (5) sthiranAyaka arthAt daDha avayavAnI prApti thAya. jenA uyathI jIvane sthira (6) zubhanAmama-jenA uDDayathI jIvanuM nAbhi eTale ke tenA sparzathI * uparanuM zarIra prazasta hAya, khIjAne AnaMda Ave.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAda (7) susvara nAmakarma-jenA udayathI jIvane madhura, svaranI prApti thAya. (8) subhaganA makama-jenA udayathI jIva sahune priya lAge. (9) AdeyanAmakarma-jenA udayathI javanuM game tevuM vacana paNa bIjAe mAnya kare. (10) yazakItinAmakarma-jenA udayathI jIvane sarvatra yaza ane kIrtinI prApti thAya. gevakarmanI 2 uttarapravRtio gotramarkanI uttaraprakRtio be cheH (9) uca gotra ane (2) nIca netra. aMtarAya karmanI 5 uttaraprakAtie chatI zaktie kArya thaI zake nahi, bhegavilAsanI sAmagrI vidyamAna hoya chatAM bheLavI zakAya nahi, keIne dAna devAnI ghaNuM bhAvanA haiya, chatAM daI zakAya nahi A badhI ghaTanAo aMtarAya karmane AbhArI che. tenI uttaraprakRtio pAMca cheH (1) dAnAMtarAyakarma-jenA udayathI dAna devAnI sarva sAmagrI vidyamAna hoya ane IcchA paNa hoya, chatAM dAna daI zakAya nahi. (2) lAbhAMtarAyakarma-jenA udayathI game te . prayatna karavA chatAM yatheSTa lAbhanI prApti thAya nahi. (3) bhegAMtarAyakema-jenA udayathI sAmagrI
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 190 nava tattva-dIpikA bhAgavI zakAya nahi. je ekavAra bheAgavI zakAya, te bhAgya sAmagrI. bhAjana vagere A prakAranI sAmagrI che. (4) upabhAgAMtarAya jenA udayathI upabhAgya sAmagrI bhAgavI zakAya nahui. je vAraMvAra bhAgavI zakAya te upabhAgya sAmagrI. makAna, rAcaracIluM, mAgabagIcA, strI vagere A prakAranI sAmagrI che. (5) vIryA tarAya kama-jenA uddayathI zaktine ceAgya upacAga thaI zake nahi. ghAtI ane aghAtI vibhAga AThe karmomAM cAra ghAtI gaNAya che ane cAra aghAtI gaNAya che. je AtmAnA mULa guNanA ghAta kare, te ghAtI. jJAnAvaraNIya, dezanAvaraNIya, mAhanIya ane aMtarAya e cAra karmAM A keTinAM che. khAkInA cAra aghAtI gaNAya che, kAraNa ke te AtmAnA mULa guNeAnA ghAta karanArA nathI. dhAtIkamanI badhI uttaraprakRti azubha che ane aghAtI karmInI uttaraprakRtimAM keTalIka zubha ane keTalIka azubha che. tenA vizeSa khyAla puNya ane pApatattvanAM vivecanathI AvI zakaze. kanI mULa prakRti tathA uttaraprakRtinI saMkhyA prastuta prakaraNagraMthanI egaNacAlIsamI gAthAmAM jaNAvelI che. tenu varNana agiyAramA prakaraNamAM Avaze. * kama vAda ' nAmanuM pAMcamuM' prakaraNa ahIM' pUruM' thAya che.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa chaThThuM puNyatattva [ gAthA paMDharabhIthI sattarabhI sudhI ] (1) upabha jIva ane ajIvatattvanA varNana pachI kramaprApta puNyatattvanuM varNana karavuM joie, tethI prakaraNakAra mahiSa` paMdaramI ane soLamI gAthAmAM puNyatattvanA khetAlIza bhedo A pramANe kahe che : (2) bhUja gAthA : sA uccagoa maNuDuga, suraduga paMcivijAi paNadehA | AititaNU NuvaMgA, AimasaMghayaNa-saMThANA // 15 // vanacaukkA'gurulahu - paraghA ussAsa Ayavujjoa / subhagai nimiNa-tasadasa sura-nara- tiriAu titthayaraM // 16 // (3) saMskRta chAyA : sAta - uccagotra - manuSyadvika - suradvika - paJcendriya AditritanUnAmupAGga jAti-paJcadehAni / Adima saMhanana - saMsthAne // 15 //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 nava-tattva-dIpikA varNacatuSka-agurulaghu-parAghAta-ucchvAsa-Atapodyotam / shubhkhgNti-nirmaann-trsdshk-surnr-tirygaayutiirthkrm||16|| (4) zabdArtha : sA-zAtavedanIya. roga-ucatra. ucagotra karmanA udayathI UMcA kulamAM janma thAya che. upalakSaNathI deza, jAti, sthAna vagere paNa UMcA prakAranAM maLe che. majutuba- manuSyadrika, manuSyagati ane manuSyAnuva manuSyadvika eTale manuSyane lagatAM be prakAranAM karmo. te ahIM manuSyagati ane manuSyagatyAnupUva ke manuSyAnupUvI samajavAM. manuSyagatinAmakarmathI jIvane manuSyatva prApta thAya che ane manuSyAnupUrvanAmakarma pUrvadeha cheDyA pachI jIvane manuSyagatimAM je sthAne utpanna thavAnuM hoya, tyAM dorI jAya che. kuTu-suradrika, devagati ane devAnupUva. suraddhika eTale devane lagatAM be prakAranAM karmo, te ahIM devagati ane devAnupUvI jANavAM. devagati nAmakarmathI jIvane devatva prApta thAya che ane devAnupUvI nAmakarma jIvane devagatimAM je sthAne utpanna thavAnuM hoya, tyAM dorI jAya che. ujitiMgAru-paMcendriya jAti, paMcendriyapaNuM.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyatattava pA -pAMca zarIra, pAMca prakAranAM zarIra, audArika Adi pAMca prakAranAM zarIre vinA puNyane upabhoga thaI zakatuM nathI, tethI temanI gaNanA puNya prakRtimAM karela che. jAtitapU-prathamanAM traNa zarIranA. mArU-Adi, prathama, ti-traNa. tapULa-zarIranAM. viMdha-upAMgo. cArUsaMya-saMkALA-paheluM saMghayaNa ane paheluM saMsthAna; vA-Sabha-nArA-saMghayaNa ane samacaturasa-- saMsthAna. zarUma-paheluM. saMghaya-saMghayaNa, laMkA-saMsthAna. vannacara-varNacatuSka. zubha varNa, zubha gaMdha, zubha rasa ane zubha sparza. vannacaukka bhane agurUlahu te vnncukkaa'guruulhuvanava-varNacatuSka. te zubha heya te ja puNyaprakRtimAM gaNAya che, tethI ahIM zubha varNa, zubha gaMdha, zubha rasa ane zubha sparza grahaNa karavA. baguNacaMduM-agurulaghunAma. gharathA-parAghAta nAma. ahIM saMdhinA niyamathI padhAca nA ca ne lepa thayela che. pravAsa ane pApAcane artha samAna che. ' allAha-zvAse vAsanAma. 13
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA lAva-AtanAma, kA-udyotanAma. sumarU-zubhavihAgati. nimi-nirmANanAma, tara-trasadazaka, trasa Adi daza prakRtio. basa dazakanuM varNana sattaramI gAthAmAM Avaze. suranara-ririvAra-deva, manuSya ane tiryacanuM AyuSya. deva ane manuSyanI jema tirthane paNa pitAnuM jIvana priya hoya che, tethI tiryaMcAyunI gaNanA puNya prakRtimAM thAya che. risthaye-tIrthakaranA. (5) atha-saMkalanA sAtavedanIya, ucca gotra, manuSyagati ane manuSyAnupUrvI devagati ane devAnupUrvI, paMcendriya jAti, (audArika, vikiya, AhAraka, tejasa ane kAmaNa e) pAMca zarIra, prathamanA traNa zarIranAM -upAMge, vaja-gaSabha-nArAca-saMghayaNa, samacaturasa saMsthAna, zubhavarNa-gaMdha-rasa-sparza, agurulaghu nAma, parAghAtanAma, zvAsocchavAsanAma, AtapanAma, udyotanAma, zubhavihAgatinAma, nirmANanAma, trasAdi daza prakRtie, devAyuSya, manuSyAyuSya, tiya cAyuSya ane tIrthakaranAma (e beMtAlIza puNyatattavanA bheda che.)
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ putava 15 (6) vivecana puratIti pukhyamu-je azubha karma vaDe malina thayelA jIvane AtmAne dhIre dhIre pavitra kare eTale ke zubha karmavALe kare ane anukrame mekSe pahoMcADe, te puNya kahevAya. tathA e puNyanAM kArya karavAthI je zubha karma baMdhAya, te paNa puya ja kahevAya. tAtparya ke puNyatatvanAM puNyakriyA ane puNyaphaLa e be age che ane te paraspara kAraNa-kAryarUpa che, tethI e baMne agethI barAbara paricita thavuM joIe. puNayanI kriyA thAya te ja puNyaphaLa baMdhAya, eTale puNyakriyA kAraNarUpa che ane puNyaphaLa kAryarUpa che. nIcenI nava kriyAothI puNya baMdhAya che: (1) pAtrane anna ApavuM. (2) pAtrane pANI ApavuM. (3) pAtrane besavA ke rahevA mATe sthAna ApavuM. () pAtrane zayana ApavuM, eTale ke sUvAnI sAmagrI ApavI. (5) pAtrane vastra ApavAM. (6) manane zubha saMkalpa. (9) vacanane zubha vyApAra (8) kAyAne zubha vyApAra (9) devagurune namaskAra kara. ahIM eTaluM lakSyamAM rAkhavAnuM che ke jeo
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 navatA--dIpikA sasAranI mahumAyA choDIne mAkSamAne abhimukha thayelA che, te sarve AtmAe supAtra gaNAya che. temane dhabuddhie anAdika ApavAthI azubha karmanI ghaNI nirjarApUrvaka mahApuNya khAya che. zAlibhadre sa'gamakanA bhave dhabuddhie eka mAseApavAsI tapasvI munirAjane kSIranu dAna dIdhuM hatuM, tethI mahApuNya aMdhAyu hatuM. ane tenAM phaLa rUpe temane atula riddhisiddhi prApta thaI hatI. jeA gRhasthAzramamAM rahIne dhanu cagya AcaraNa kare che, te pAtra gaNAya che. temane paNa dharmabuddhie anArdika ApatAM ghaNuM puNya upArjana thAya che. vizeSamAM je ati vRddha, azakta, apaMga vagere hAvAnA kAraNe anukaMpA karavA ceAgya che, temane anuka MpAbuddhie anAdika ApatAM puNya upArjana thAya che. kahyuM che ke idaM mokSaphalaM dAne, pAtrApAtravicAraNA / dayAdAnaM tu sarvajJaH, kutrApi na niSidhyate // ' mAkSanA hetuthI je dAna devAnu che, temAM yAtrApAtranI vicAraNA karavI ghaTe che. pazu je dAna, yA, karuNA ke anukapA smRddhithI devAnu che, temAM pAtrApAtranI vicAraNA karavI Avazyaka nathI; kAraNa ke savajJAe evA ka dAnanA koI paNa sthaLe niSedha karelA nathI.' dInAdikebhyo'pi dayApradhAnaM, dAnaM tu bhogAdikaraM pradhAnam /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyatava --- -- -- dIkSAkSaNe tIrthakRto'pi pAtrApAtrAdicaryAM dadato na cakruH // dIna khIone dayAnI bhAvanAthI apAtuM dAna zreSTha che ane bhegAdi sAmagrIone apAvanAruM che. dIkSA levAne prasaMga prApta thatAM tIrthakare eka varSa sudhI je dAna Ape che, temAM pAtra-apAtrane vicAra karatA nathI, paraMtu sarvene samAna buddhithI dAna Ape che." tAtparya ke kaI paNa dIna-dukhIne sahAya karavAnI buddhie dAna detAM puNya baMdhAya che ane keI abhyAgata gharanA dvAre AvIne Ubhe rahe, tene nirAza karIne pAche kADhatAM mAre dharma niMdAze, mATe tema na thavA devAnI IcchAe jeo anAdika Ape che, teo paNa puNya upArjana kare che. puNyatattva mukhyatve gRhasthane upAdeya che. puNya kriyAothI je puNya baMdhAya che, tenuM phala beMtAlIza prakAre bhagavAya che. A beMtAlIza prakArane ullekha prastuta gAthAomAM karavAmAM Avye che. te para eka daSTipAta karI laIe. puNyazALI AtmAone sAmAnya rIte sarvatra sukhane anubhava thAya che, tethI ahIM prathama ullekha zAtA vedanIyana karavAmAM Avyo che. puNyazALI AtmAone janma uccakulamAM thAya che,
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 nava-tattva-dIpikA ucca jAtimAM thAya che ane temane dhana, vaibhava, ThakurAI uttama vicAre vagere sArA pramANamAM prApta thAya che. tenuM sUcana ucca gotra dvArA karavAmAM AvyuM che. manuSyagati ane devagati paNe puNyanA prabhAve ja sAMpaDe che, tethI manuSyaddhika ane suraddhikane ahIM ullekha kare che, vaLI pacendriyapaNuM paNa puNyanA udaye ja prApta thAya che, te ahIM pacendriyajAtithI sUcavyuM che. zarIra vinA puNyanuM phaLa bhegavAtuM nathI, tethI audyArika Adi pAMceya zarIranI gaNanA puNyanA bhedamAM karelI che. - puNyazALI AtmAonA zarIranuM saMghayaNuM eTale zarIrane bAMdhe uttama koTine hoya che tathA temanI AkRti paNuM pramANapata ane sarve zubha lakSaNethI yukta hoya che, te ahIM prathama saMghayaNa ane saMsthAna zabdathI sUcita karyuM che. zarIrane zubha varNa, zubha gaMdha, zubha rasa tathA zubha sparza paNa puNyane ja AdhIna che tathA lehanI jema ati bhArepaNuM paNa nahi; tema rUnI jema ati haLavApaNuM paNa nahi, paraMtu sapramANa vajana e paNa puNyanuM ja phaLa che, te ahIM agurulaghu parathI jaNAvela che. bIjA para prabhAva paDe, te paNa puNya vinA banatuM nathI, tema rUpa-kAMti vagere paNa puNyanA prakarSa vinA prApta thatAM nathI. vaLI zvAsocchavAsa sukhapUrvaka levAya
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyatattva 199 evA nADItaMtranI racanA paNu puNyazALIne ja prApta thAya che. te ahIM parAghAtanAma, zvAsocchvAsanAma, AtapanAma ane udyotanAmathI sUcavAyela che. gamanAgamana pravRttinuM niyamana karanArI zubha cAla prApta thavI, tene paNa puNyanuM ja phaLa mAnavu joie ane aMga--upAMganI ceAgya sthaLe gAThavaNa thavI tene pazu puNyanuM ja pariNAma lekhavu joI e. zuvihAce gati ane nirmANanAmanu rahezya A ja che. vizeSamAM have pachI trasArdika je daza prakRtinu varNana AvavAnuM che, te paNa puNyanuM ja pariNAma samajavuM. deva, manuSya ane tiryaMcanu AyuSya paNa puNyanA uyathI ja prApta thAya che ane tIrthaMkaratva ke je traNe yU. lAkamAM parama pUjyatAne prApta thayeluM che, tenI prApti paNa saMcita puNyasamUhane ja AdhIna che. zAstrakAra maharSi Ae puNyanA e prakAro mAnelA che : (1) puNyAnubaMdhI puNya ane (2) pApAnubaMdhI puNya.. temAM je puNyathI puNyanI paraparA cAle arthAt je puNya bhAgavatAM navA puNyane anubaMdha thAya, te puNyAnukha dhI puNya samajavuM ane je puNya bhAgavatAM navIna pApanA anubaMdha thAya, te pApAnukhathI puNya samajavuM. eka manuSyane pUrva bhavanA puNyaprabhAve sa prakAranI sukhasAmagrI prApta thaI che, paraMtu te emAM mAhagrasta na thatAM Atmahita tarapha mukhya lakSa rAkhIne mAkSanI abhilASAthI dhamakriyA kare che, te pUrva puNyanuM
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 nava-tattva-dIpikA phaLa bhAgave che, tenI sAthe navA puNyanA aMdha paNa kare che, eTale te puNyAnukha'dhI puNyavALA kahevAya che. bIje manuSya pUrvabhavanA puNyaprabhAve sarva prakAranI sukhasAmagrI pAmelA che, paraMtu mAhavazAt asadAcArI banIne tenA upabhAga kare che, tethI tene pApanA anumadha thAya che. AvA manuSyane pApAnubaMdhI puNyavALA kahevAya che. zAstrakAra bhagavaMtAe A ane prakAranA puNyanA sacoTa khyAla ApavA mATe temane bhemiyA ane lUTArAnI upamA ApelI che. puNyAnubaMdhI puNya mAmAnA bhAmiyA jevu che, kAraNa ke te manuSyane meAkSanA mAga atAvIne cAlyu' jAya che, ane pApAnubaMdhI puNya lUTArA jevuM che, kAraNa ke te manuSyanI badhI puNyasamRddhi lUTI le che ane tene puNyavihIna manAvI de che. tApa ke A e prakAranAM puNyAmAM puNyAnukha`dhI puNya icchavA jevu che ane tene ja upAdeya tattva samajavAnuM che. (1) upakrama : paMdaramI ane seALamI gAthAmAM puNyatattvanA khetAlIza bhedo kahyA, temAM trasadazADhi deza prakRtinA nirdeza kyAM. A daza prakRtinA paricaya karAvavA mATe prakaraNakAra maharSi sattaramI gAthA A pramANe kahe che (ra) mULa gAthA : samavAya--kAta, pattA thira mumeM ja mumAM 2 | sunnara Anga narsa, tattAsana rUma hor // 27 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyatana (3) saMskRta chAyA trasa-cAdara-paryApta, pratyeka sthiraM zubhaM ca subhagaM c| musvarA''deya-yazaH, sAdidazakamidaM bhavati // 17 // (4) zabdArtha tala-trasanAma. vAca--bArinAma, Fkad-paryApta nAma. patta pratyekanAma. cira-sthiranAma. sumaM-zubhanAma. -ane, suma-subhaganAma. -ane. suta-sutvaranAma. phiw-AyanAma. -cazanAma, yazakItinAma. talAsa-trasAdidazaka. trisa nAma jenI AdimAM che, evI daza prakRtione samUha te trasAdidazaka. rUA, e. che. (5) artha-saMkalanA : tranAma, bAdaranAma, paryAptanAma, pratyeka
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 202 navatarava-dIpikA nAma, sthiranAma, zubhanAma, subhaganAma, susvaranAma, AdeyanAma ane yazakIrtinAma e trasAdi dazaka che. (6) vivecana : puNyanA beMtAlIza bhedamAM trasadazakanI gaNanA che, te trasadazakanuM varNana A gALAmAM kareluM che. - trasadazakamAM prathama ullekha rasanAmakarmane karela che. A karmanA udayathI jIva trasamaNuM pAme che. je jIve ThaMDI, tApa, bhaya vagerethI trAsa pAmIne athAt duHkhI thaIne tene nAza karavAnI eTale pratikAra karavAnI ceSTA kare, tene trasamaNuM samajavuM. sthAvarapaNunI apekSAe trasapaNuM uttama che, tethI tene eka prakAranI puNyaprakRti mAnavAmA AvI che. pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspatinA jI karatAM vikasendriya che ane pacendriya jIvenuM jIvana ucca keTinuM hoya che, temAM keI zaMkA nathI. trasadazakamAM bIjo ullekha bAdaranAmakarmane karavAmAM Ace che. A karmanA udayathI jIvane bAdarapaNuM utpanna thAya che. sUkSamaNanI apekSAe A sthiti sArI rahevAthI tenI gaNanA puNyaprakRtimAM karelI che. trasadazakamAM trIje ullekha paryApta nAmakarmane karela che. A karmanA udayathI jIva pitAne gya paryAptie pUrI kare che ane tenI gaNanA paryAptamAM thAya che. apa
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaNasatA. tha58 lokamabAramA tithi vinA , yaMtapaNanI tulanAmAM A sthiti nizaMka caDhiyAtI che, tethI tenI gaNanA puNyaprakRtimAM karelI che. trasadazakamAM ullekha pratyekanAmakarmane karelo che. A karmanA udayathI jIvane pRthapha zarIra prApta thAya che, eTale ke pitAnuM svataMtra zarIra prApta thAya che. anaMta jIvonuM eka sAdhAraNa zarIra hovuM tenA karatAMA sthitimAM vadhAre sukha raheluM che, tethI tenI gaNanA puNyaprakRtimAM karelI che. - trazadazakamAM pAMcamo ullekha sthiranAmakarmane karela che. A karmanA udayathI zarIranA hADa vageremAM sthiratA eTale dRDhatA prApta thAya che ane tethI jIvananirvAhamAM ghaNuM sugamatA rahe che. A kAraNe tenI gaNanA paNa puNyaprakRtimAM ja karelI che. trazadazakamAM cha ulekha zubhanAmakarmane kale che. A karmanA udayathI nAbhi uparane bhAga prazasta hoya che, eTale ke tenA sparzathI bIjAne AnaMda upaje che, tethI tenI gaNanA puNyaprakRtimAM karelI che.* trazadazakamAM sAtame ullekha subhaganAmakarmane karela che. A karmanA udayathI jIva sahane priya thaI paDe che, tethI tenI gaNanA puNyaprakRtimAM karelI che. trazadazakamAM AThame ullekha susvaranAmakarmane karela * mahApurUSanAM sarva aMgene zubha gaNavAmAM Ave che.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA * che. A karmanA udayathI jIvane suMdara-madhura svara prApta thAya che, tethI tenI gaNanA puNya-prakRtimAM karelI che. trazadazakamAM navame ullekha AdeyanAmakarmane karela che. A karmanA udayathI jIvanuM vacana bIjAne mAnya thAya che, tethI tenI gaNanA puNyaprakRtimAM karelI che. trazadazakamAM chelle ullekha yazakIrtinAmakarmane karela che. A karmanA udayathI jIvane yaza ane kIrtinI prApti thAya che, tethI tenI gaNanA puNyaprakRtimAM karelI che. puNya nava prakAre baMdhAya che ane beMtAlIza prakAre bhagavAya che. zAstrakAroe tene senAnI beDInI upamA ApI che. tene artha e che ke puNyakarma paNa Akhare te baMdhana ja che ane tene choDyA vinA mukti ke mokSanI prApti thatI nathI, paNa dharmanI sAmagrI meLavavAmAM te upayogI che, eTale tene Adara kara egya che. puNyatava' nAmanuM chaThuM prakaraNa ahIM pUruM thAya che.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa sAtamuM pApatattva [ gAthA aDhAramIthI vIzamI sudhI ] (1) upama : - puNyanuM virodhI tatva pApa che, eTale tenuM svarUpa paNa barAbara samajI levuM joIe; tethI ja prakaraNakAra maharSi aDhAramI ane ogaNIsamI gAthAmAM tenA khAsI bhedonuM varNana A pramANe kare che ? (2) mULa gAthA : nANaMtarAyadasagaM, nava vIe nIasAya micchataM / thAvaradasanirayatiga, kasAya paNavIsa tiriyaDhaMga // 18 // igabiticaujAio, kukhagaI uvadhAya huti pAvassa / apasatthaM vannacaU, apaDhamasaMghayaNasaMThANA // 19 // (3) saMskRta chAyAH jJAnAntarAyadazaka, nava dvitIye nIcairasAta mithyAtvam / sthAvaradazakaM nirayatrikaM, kaSAyapaJcaviMzatiHtiryadvikam che ?8 |
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 nava-tattva-dIpikA eka dvitricaturjAtayaH, kukhagatirupaghAto bhavanti pApasya / aprazastaM varNacatuSkamaprathamasaMhananasaMsthAnAni // 19 // (4) zabdArtha : nAtAvara-jJAnAvaraNIya ane aMtarAyakarmanI maLIne daza prakRtie. jJAnAvaraNaya karmanI uttaraprakRtie pAMca che ane aMtarAyakarmanI uttara prakRtie paNa pAMca che. tenAM nAma karmavAda-prakaraNamAM jaNAvelAM che. 7-nava. - vI -bIjA karmanI. darzanAvaraNIya karmane bIjuM karma kahevAmAM Ave che, kAraNa ke te kramamAM bIjuM che. tenI uttaraprakRtio nava che. nIca-nIca gotra. nIka ane kAca te nakA. ra-nIca zetra. upalakSaNathI nIca jAti. sAca-azAtA vedanIya. miccharaM-mithyAtva, viparIta zraddhAna. mithyA-khoTuM, asatya, viparIta. - pratyaya bhAvasUcaka che. tAtparya ke jenA udayathI jIva satyane asatya samaje ane asatyane satya samaje, tene mithyAtvA kahevA che. jyAM sudhI mithyAtva dUra na thAya, tyAM sudhI samyaktva
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApatattva 2007 prApta thatuM nathI, tethI mithyAtvane AtmAnA mahAna zatru mAnavAmAM AvyA che. tenA pAMca, cha tathA prakAro zAstramAM prasiddha che. " cAvatula-sthAvarAka. sthAvara nAma jenI AdimAM che, evI kraza prakRtinA samUha te sthAvarajIzaka, kavAnuprakaraNamAM nAmaka ane tenI uttaraprakRtiemAM sthAvaradazakanAM nAma ApelAM che. tene ullekha prakaraNakAra svayaM vIzamI gAthAmAM karaze, nitina-narakatrika. . nizrca-naraka, tene lagatuM trika, te narakatrika. ahIM narakatrikathI narakagati, narakanupUrvI ane narakanuM AyuSya e traNa ka prakRtie samajavAnI che. Aya kaSAya. pacIza che H vaLavIsa-pacIza prakAranA cAritramADunIyanI uttaprakRti soLa kaSAyarUpa ane navuM nAkaSAyarUpa te tenA ahIM Aya tarIke sAmAnya ullekha karavAmAM AvyA che. AnupUrvI nAma. TrAviti ane caturindriya jAti. jIvanadda-azubha vidyAyAti ticituSpa--tiya dvika. tiya cagatinAma ane tiya ca nAgo-ekendriya, eindriya, teIndriya
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209. pAca--paghAtanAma. nava tattva dIpikA dhrutti-che. pAvasta-pApanA bheda. apasatya--aprazasta. vanava-vaNu catuSTa, varNa, gaMdha, rasa ane spa paDhama paMcaLamaMDALA-prathama sivAyanAM saghayaNA ane saMsthAnA. (5) atha-salana : jJAnAvaraNIya ane aMtarAyarksanI maLIne daza, bIjA dezanAvaraNIya kamanI nava, nIca geAtra, AzAtAvedanIya, mithyAtva mAhanIya, sthAvara dazaka, narakatrika, pacIsa kaSAya, tiya cadvika, ekendriya, eindriya, teIndriya ane caturindriya jAti,anubha vihAye gati, upaghAta, aprazasta vaNu-ga-rasasparza tathA pahelA sivAyanA sarva sasthAnA. A pramANe pApatattvanA khyAzI bhedI che. (6) vivecana : jaina zAstromAM kahyu` che ke ' pAvAM seva kunnA, na jAvejJA-pApakama karavu paNa nahi ane karAvavuM paNa nahi.' kAraNa ke te duniyaMdhana-durgAMtinuM kAraNa che ane muddalamA" sattAvidhamUtra-mokSamArganA saMsaga thavAmAM vighnarUpa che. bauddha zAstromAM paNa kahyuM che ke ' savvapAvalla baLa,
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIpatava , ranTa = zuddha saMpA-kaI pApa karavuM nahi, puNya kAryo avazya saMpAdana karavAM." vaidika zAstromAM paNa kahyuM che ke "prAstAni nA kuta, makararAri vana-prazasta kA arthAt puNyakAryo sadA karavAM ane aprazasta arthAt pApakA cheDI devA." tAtparya ke pApa heya che, choDavA egya che, tethI tenuM sevana kadI karavA jevuM nathI. AtmAne malina karanAruM je azubha karma te pApa kahevAya che ane je kAryo karavAthI AtmAne pApane baMdha thAya, te paNuM pApa ja kahevAya che. tAtparya ke pApatatvanAM pAkiyA ane pApaphaLa e be age che ane te paraspara kAraNa-kAryarUpa che. jema puNya nava kriyAthI baMdhAya che, tema pApa aDhAra kriyAthI baMdhAya che. A aDhAra kiyAone sAmAnya rIte aDhAra pApasthAnake kahevAmAM Ave che. tenAM nAme A pramANe jANavAM:paannaaivaaymliyN, corika mehuNa-daviNamucchaM / koI mANaM mAyaM, lomaM pijja tahA dosaM // 1 // kalahaM abbhakkhANaM pesunnaM rai-arai samAuttaM / / para-parivAyaM mAyA-mosa micchattasallaM ca // 2 //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 nava-tattva-dIpikA (1) pALA vAca-prANAtipAta, prANIdha, jIvahiMsA ke hiMsA. (2) ci--alIka vacana, asatya vacana, mRSAvAda. (3) jorina cArI, anuttAdAna, mAlike tenI rAjI khuzIthI ApyA vinA grahaNa karavuM te. (4) medunta maithuna, aprAsevana, viSayabhoga. (5) yuvijJamuka dravyanI mUrchA, dhanalAbha, parigraha, (6) vhoTT-krodha, gusso, rA. (7) mAnA--mAna, abhimAna, ahaMkAra, da ke ga (8) mArca--mAyA, kapaTa. (9) homa lebha, tRSNA, vadhAre ne vadhAre meLavavAnI vRtti. (10) vijJa--prema, rAga, Asakti. taphA--temaja (11) rola~-dveSa, aNagamA, tiraskAra. kalaha, kajiye. (12) (13) mavALa--abhyAkhyAna, koInA doSA - prakaTa - karavA te. (14) jetuna vaizunya, cADI khAvI te. - (15) ra6-1ra6uSa ane viSAda karavA te. samAnta-samAyukta, sahita. (16) .paravica-parivAda, khIjAnu ghasAtu khelavu te, bIjAnI niMdA karavI te.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAta ka21 . - (17) mAyA-moha-mAyA-mRSAvAda. chetarapIMDI, banAvaTa, payaMtra racavuM te. (18) michattIra-mithyAtvazalya. -ane. A aDhAra pApasthAnakene saMkSepa karI hoya te thaI zake ema che, paraMtu mumukSuone pApaciAone spaSTa bodha thavA mATe ATale vistAra jarUra che. 4 A aDhAra pA5sthAnako dvArA kareluM pApa jIvane agAsI prakAre bhegavavuM paDe che, tene nirdeza aDhAramI "ane ogasamI gAthAmAM A pramANe karele cheH pApatanA 82 se jJAnAvaraNIyakarmanI uttaprakRtio aMtarAyakarmanI uttarapravRtio darzanAvaraNIyakamanI uttarapravRtio nIcatra azAtAdanIya mithyAtvA (darzanamehanIya) sthAvaradazaka narakatrika A aDhAreya pApasthAnakane vistRta paricaya amoe pApane pravAha" nAmanA dharmabodha graMthamALAnA caudamA puSpamAM Ape che, te mumukSuoe avazya je.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatarva-dIpikA - - - - - - - - - 8 | * = = kaSAya (mehanIcakarma) tiryacakika ekendriyAdi cAra jAti azubhavihAgati upaghAtanAma aprazasta varNAdi saMghayaNa (pahelA sivAya) saMsthAna (pahelA sivAya) * = ha ha kula 82 thoDAM vivecanathI A varata vadhAre spaSTa thaze. AtmAnA jJAnaguNa para AvaraNa Ave te ISTa nathI, kAraNa ke tethI ajJAnamAM sabaDavuM paDe che ane tenAM parUi Na ghaNuM mAThAM Ave che. eka vidvAne te tyAM sudhI kahyuM che ke A jagatamAM sahuthI moTuM pApa ajJAna che, kemake tenAthI AvRtta thayele jIva hitAhitane jANI zakato nathI. jJAnAvaraNIyakarma bhAre hoya te manuSyanI dazA mUha ke jaDa jevI banI jAya che. tethI kaMIpaNa samajavuM ke grahaNa karavuM tene mATe ghaNuM agharUM thaI paDe che. mati ane zrutajJAnAvaraNayakamane pazama thavAthI ApaNane mati ane zrutajJAnane prakAza sAMpaDeparaMtu avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevalajJAnane prakAza mudala sAMpaDatuM nathI, kAraNa ke avadhi-jJAnAvaraNIya, mana, paryajJAnAvaraNIya ane kevalajJAnAvaraNIya karmo tenI ADe
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApatava 213 aDIkhama UbhelAM che. paristhiti AvI hovAthI jJAnAvarU NIya karmanI pAMceya uttara prakRtiene pApanA bhedamAM gaNelI che. jJAnAvaraNIya pachI darzanAvaraNIya krama Ave, paraMtu uttaprakRtionI samAna saMkhyAne laIne ahIM jJAnAvaraNaya pachI aMtarAyakarmane lIdhuM che. jJAnAvaraNIya e ghAtakarma che, tema aMtarAya paNuM ghAtakarma che. paheluM AtmAnA jJAnaguNane ghAta kare che, te bIjuM AtmAnA dAnAdi guNene ghAta kare che. aMtarAyakarmanI pAMca uttaraprakRtie te dAnAMtarAya, lAbhAMtarAya, bhegAMtarAya, upabhegAMtarAya ane vItarAya. te kevAM aniSTa pariNAma lAve che, tenuM digadarzana karI laIe. jIva dhAre te pitAnuM sarvasva bIjAne dAnamAM ApI zake, paraMtu dAnAMtarAya karma tenI e vRttine kuMThita banAvI de che, te eTalI hada sudhI ke eka nAnakaDI vastu yA huM dhana bIjAne ApavuM hoya te ApI zake nahi. dAnano mahimA samajAye hoya, dAna devAnI sAmagrI taiyAra hoya ane dAna lenAra paNa upasthita hoya, chatAM dAna daI zakAya nahi, tyAM dAnAMtarAyanA udaya sivAya bIjuM zuM kAraNe kalpI zakAya? amuka kAraNasara zreNika rAjAe pitAnI kapilA nAmanI dAsIne tenA hAthe dAna devAnuM kahyuM, te teNe uttara Ape ke "mahArAja ! mArA hAthe huM keIne dAna ApI
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 nava tatva-dIpikA zakIza 'nahi, ' chevaTe tenA hAthe cATavA mAMdhavAmAM Avya ane tenA vaDe dAna devarAvavAnI zarUAta karI tA kapilA dAsI sahu dAna lenArAene kahevA lAgI ke dAna" huM nathI ApatI, e te zreNika rAjAnA cADhave Ape che ! ' DhAnAMtarAyane tIvra utkraya kevAM pariNAma lAve che, tenA A zAprasiddha dAkhalA che. jIva dhAre te A jagatamAMthI jeTalA lAbha meLavavA hAya teTalA meLavI zake, paNa lAbhAMtarAyakama temAM Ahu Ave che. te lAbhane maryAti banAvI de che ane tIvrabhAve udayamAM Avela hoya teA game tevA prayatna karavA chatAM pazu lAbha thavA detuM nathI. lAlAMtarAya nA jeTalA kSApazama hAya teTalA lAbha maLI zake, paNa tethI vadhAre saMLI zake nahi. A jagatamAM evA dAkhalA paNa levAmAM AvyA che ke eka manuSya 98 lAkha sahelAIthI meLavI zake, paNu eka kroDa thavAmAM je be lAkha khUTatA hoya, te game teTalA prayatna karavA chatAM paNa meLavI zake nahi. vyakti e'ja che, anubhavamAM khAmI nathI, prayatna paNu kharAkhara che, chatAM Avu' pariNAma Ave, tyAM lAlAMtarAyanA udaya ja kAraNabhUta hoya che. . bhAganI IcchA hAya, bhAganI' sAmagrI taiyAra hAya, paNa lAgAMtarAya kama evI paristhiti ubhI karI de ke bhAga bhAgavAya ja nahi. eka dAkhalAthI A vastu vadhAre spaSTa karIe bhAta-bhAtanI vAnIo taiyAra thaI hatI; mitrA '
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApAjya 215 ane murabbIo jamavA padhAryA hatA. zeThanA utsAhane pAra na hatuM. teo nimaMtraka tarIke sahunI vacce besIne AnaMda-vineda karI rahyA hatA. isAre thatAM rasoIyAe badhI vAnIo pIrasI ane zeThe jamavA mATe keLiye bharyo, tyAM peTamAM AMkaDI AvI, keLiye keLiyAne ThekANe rahI gayuM ane temane palaMgamAM sUvADavAmAM AvyA. tyAra bAda cheDA upacAra karatAM peTa svastha thaI gayuM, paNa pelI bhAgya sAmagrIne bhegA thaI zakyo nahi. ahIM bhegAMtarAya kameM pitAne prabhAva batAvye. - upagamAM paNa ghaNI vAra AvuM bane che. amuka prakAranAM vastra-bhUSaNa vagere bhogavavAnI tAlAvelI hoya, paNa sacoga ja evA bane ke tene upaga thaI zake nahi. A upabhegAMtarAyakarmane prabhAva samaje. amuka kAryamAM zakti pheravavA dhArI hoya chatAM pheravI zakAya nahi, tyAM vItarAya karmane udaya samaje. tene jeTale kSapazama thAya, teTalI ja zakti pheravI. zakAya, tethI adhika nahi, A rIte aMtarAyakarmanI pAMce ya uttaraprakRtie AtmAnA mULabhUta guNone ghAta karanArI hoI pApanA. bhedamAM sthAna pAmelI che. darzanAvaraNaya paNa eka prakAranuM ghAtakarma che, kAraNa ke te AtmAnAM mULaguNarUpa darzanalambine ghAta kare che, cakSudarzanAvaraNIyakarmane udaya heya te cakSu dvArA
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 navA-dIpikA vastune sAmAnya baMdha thaI zake nahi, acakSudarzanAvaraNIya karmane udaya heya te sparzanendriya, rasanendriya, ghANendriya, zrotrendriya tathA mana dvArA vastune sAmAnya bodha thaI zake nahi. tene jeTale zrApazama thAya, teTaluM ja darzana thaI zake. avadhidarzanAvaraNayakarmanA udaye AtmAne rUpI dravyane maryAdita sAmAnya bodha thaI zake nahi ane kevaLa darzanAvaraNIyakarmanA udaye kevaladarzana dvArA thanAre vastu mAtrane sAmAnya baMdha thaI zake nahi. ApaNane avadhidarzana ke kevaladarzana thatuM nathI, kAraNa ke avadhidarzanA varaNIya ane kevalAdarzanAvaraNIya karmo udayamAM che. nidrA paNa AtmAnI darzanalabdhi upara eka jAtanuM AvaraNa lAvI de che, eTale te samaye darzane paga hete nathI, nidrA tamAma prANuone eka sarakhI hotI nathI. tenA aneka prakAre vidyamAna che, paraMtu ahIM tene pAMca vargamAM rAkhavuM goThavavAmAM AvyA che. A pAMca prakAre ane prathamanA cAra prakAre maLI darzanAvaraNIyakarmanI uttaraprakRtie nava thAya che, je AtmAnuM ahita karanArI hoI thApanA bhedamAM sthAna pAmelI che. * nIca gatimAM avatAra thave, e pUrve karelA pApanI kaDaka zikSA che, kAraNake tyAM aneka prakAranI hAlAkI bhegavavI paDe che, vikAsanAM sAdhane ati maryAdita heya che ane tene aneka prakArane tiraskAra sahana kare paDe che. koI ema samajatuM hoya ke jamAne AgaLa vadhaze *
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApatattva ka ' eTale UMca-nIcanA bhede sAva bhUlAI jaze, paNa e samajaNa barAbara nathI. eka janya bhedo che, eTale kAyama rahevAnA. je lApho ema kahe che ke amAre tyAM zikSaNanuM pramANa sAruM che ane samAje suMdara pragati karelI che, tyAM paNa 'umarAva' ane 'Ama'nA bhedo TaLyA nathI, temaja hAyara sarkala' ane 'lAara sarkala' eTale ucca kakSAnuM vartula ane nIca kakSAnu' vartula e prakAranA bhedo vatI ja rahyA che. badhA manuSyanA sthiti, sAga temaja vana sarakhAM hAtAM nathI, eTale temAM UMcA-nIcAnA bhedya svAbhAvika rIte ja paDI jAya che ane te jagatabharanA dezamAM kharAkhara jovAmAM Ave che. tAtparya ke nIca gotramAM avatAra thavA, e pUrve karelAM pApanuM mULa che ane te jIvane avazya bhogavavu paDe che. puNyazALI AtmAone jema zAtAvedanIyanA udaya hAya che, tema pApI AtmAone azAtAvenIyane uDDaya hAya che. tethI teone aneka prakAranI Adhi, vyAdhi ane upAdhijanya duHkho bhAgavavAM paDe che ane cittane jarA ya zAMti prApta thatI nathI. mithyAtva eka bhayaMkara vastu che. te zraddhAnAM nirmaLa nIrane heALI nAkhe che ane temAM eka prakAranI pUrI milanatA UbhI karI de che. A malinatAnA pariNAme jIvane adharmImAM dharmAMnI saMjJA (vRtti-buddhi) ane dharmamAM adhama - nI sa'jJA thAya che, amAgamAM mArganI saMjJA ane mALamAM
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 nava-tatva-dIpikA - ~ amArganI saMjJA thAya che ajIvamAM jIvanI saMjJA ane jIvamAM ajIvanI saMjJA thAya che; asAdhumAM sAdhunI saMjJA ane sAdhumAM asAdhunI saMjJA thAya che tathA amuktamAM muktanI saMjJA ane muktamAM amuktanI saMjJA thAya che. vaLI mithyAtvanA udayathI satyazodhananI vRtti zithila banI jAya che, tethI satya prApta thatuM nathI ane asatyanA paDachAye ja cAlavAno vakhata Ave che. zAstrakAre kahe che ke "mithyAtva je kaI zatru nathI, mithyAtva jevuM kaI viSa nathI, mithyAtva je kaI aMdhakAra nathI. A sagomAM mithyAvanI gaNanA pApanA eka bheda tarIke thAya, e sarvathA ucita che. sthAvaradazaka aMge AgaLa vIsamI gAthAmAM vivecana Avaze. narakatrika eTale narakagati, narakAnupUrvI ane narakanuM AyuSya. laukika bhASAmAM kahIe te jIvane narakanAM dukhene AsvAda karAvanArI tephAnI tripuTI. narakagatikarmathI jIvane narakamAM ja utpanna thavuM paDe. te deva, manuSya ke tiryaMca gatimAM javA Icche te jaI zake nahi. narakAnupUrvI narakamAM utpanna thavAnAM sthAne laI jAya; ane narakAyuSya jIvane nArakanI sthitimAM niyata samaya sudhI gaMdhI rAkhe ke jayAM asahya yAtanAo sahana karavAnI hoya che. keTalAka pApa karanArAo ema mAne che ke karelA pApanA badalAmAM eDo daMDa bharI daIzuM ke thoDI sajA sahana karI laIzuM,
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApatava ra19 paNa jyAre temane e bhAna thAya che ke pApane badale pachInA bhAvamAM paNa bhegavavo paDe che ane te mATe naraka jevAM nikRSTa sthAnamAM utpanna thavuM paDe che, tyAre temanAM hAjAM gagaDI jAya che ane temanI pApa karavAnI vRtti para eka jAtane kuThArAghAta thAya che. cAritramehanIyakarmanI pacIsa uttaraprakRtio che.. temAM kaSAyanI mukhyatA hovAthI ahIM vAra vAva e. zabdaprayoga kare che. zrI prajJApanA sUtranA teramA pade kaSAyane artha nIce mujaba karavAmAM AvyuM che : mudda-suva--dU-kSa,i - jAti = kalu sati jaM ca jIvaM, teNa kasAi tti vuccaMti / / "ghaNA prakAranAM sukha ane duHkhathI yukta evA karmakSetranuM je karSaNa kare che (kheDe che), athavA jIvanA zuddha svarUpane je kaluSita kare che, te kaSAya che." kaSAyanA mukhya sUtradhAre krodha, mAna, mAyA ane le che. temAM krodha prItine nAza kare che, mAna vinayane nAza kare che, mAyA mitrane nAza kare che ane lebha sarvane nAza kare che. A cAra kaSAyenA tItrAtitIvra, tIvra, madhyama ane gauNa evA prakAra karatAM kakSAnI saMkhyA 16 para Ave che ane te badhIya eka yA bIjA prakAre cAritraguNanI. ghAtaka hevAthI pApaprakRtie lekhAya che.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatara-dIpikA hAsya, rati, arati, bhaya, zeka, jugupsA ane veda eTale jAtIya saMjJA, e kaSAya jeTalI bhayaMkara vRttio nathI, paraMtu kaSAyanuM uddIpana karavAmAM agatyano bhAga bhajave che, eTale tenI gaNanA paNuM pApaprakRtimAM ja thAya che. jenuM pariNAma bUruM-azubha-aniSTa tene pApaprakRti nahi te bIjuM zuM kahevAya? - tiryacaDhika eTale tiryaMcagati ane tiryaMcAnupUrvI. tiryacanA AyuSyanI gaNanA pApaprakRtimAM karI nathI, kAraNa ke temane pitAnuM jIvana priya hoya che. tiryaMca gatinAmakarmathI jIvane tiryaMca tarIke utpanna thavuM paDe che ane tiryaMcAnupUrvI tene tiryaMca nimAM utpanna thavAnAM sthAne laI jAya che. tiryaMcanI avasthA e nikRSTa avasthA che, temAM utpanna thavuM kene game? paNa pApI privRttionA pariNAme jIva tiryaMcagati ane tiryaMcAnupUvI nAmanuM karma bAMdhe che ane tenuM phala bhegavavA mATe tene tiryaMcagatimAM avataravuM paDe che. - paMcendriyapaNuM puNyane AdhIna che, bAkInI badhI ' jAtio eTale ekendriyapaNuM, beIndriyapaNuM, teIndriyapaNuM ane caturindrayapaNuM pApI pravRttionA pariNAme prApta thAya che. azubhavihAgati eTale azubha cAla, jemAM kiI DhaMga na hoya evI beDoLa cAla. AvI cAla te - pApakarmanA pariNAme ja sAMpaDe ne? kaI ema kahetuM
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApatava hoya ke cAlane ane karmane zuM saMbaMdha che? e te prANIonA svabhAva anusAra thayA kare che, te e kathana. barAbara nathI. saMsArI jIvanI nAnI-moTI tamAma kriyAo karmanI sattA nIce ja thAya che, eTale cAla temAMthI bAkI. rahI zake nahi. jene prANIone svabhAva kahevAmAM Ave. che, te svabhAva arthAt vyaktitva paNa karma anusAra ja ghaDAya che, tethI azubhavihAgatine pApakarmanuM pariNAma mAnavAmAM kaI Apatti nathI. upaghAtanAmakarmanI gaNanA paNa azubha vargamAM thAya che, kAraNa ke tenAthI paDajIbha, cAra dAMta, rasaLI vagere upaghAtakArI avayanI prApti thAya che. je zubha varNa, zubha gaMdha, zubha rasa ane zubha sparzane puNyanuM pariNAma mAnIe te azubha ke aprazarata varNa, aprazasta gaMdha, aprazasta rasa ane aprazasta sparzane pApanuM pariNAma ja lekhavuM joIe. jenuM rUpa jevuM game nahi, jenA zarIramAMthI durgadha AvyA karatI hoya, jene svAda arucikara heya tathA sparza paNa kheda pamADe te hoya, te pApakarmanA udaya vinA kema saMbhave? tAtparya ke A badhI pApaprakRtinI ja lIlA che. - vaja-aSabha-nArAcasaMghayaNa e Adarza saMghayaNa che, tethI tene puNyAdhIna mAnavAmAM AvyuM che, paraMtu. tyAra pachInAM pAMca saMghayaNe eTale aSabha-nArA-saMghayaNuM, - 7 :)
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 nava-tatva-dIpikA nArAca-saMghayaNa, addhanArAca-saMghayaNuM, kIlikA-saMghayaNuM ane sevArta-saMghayaNa, ochIvattI khAmIvALAM hevAthI pApaprakRtine AdhIna che. saMsthAnamAM paNa AvuM ja che. paheluM samacaturasa saMsthAna Adarza hevAthI puNyAdhIna che ane bAkInAM pAMca saMsthAne eTale jodhaparimaMDala, sAdi, vAmana, muja ane huMDaka ochI-vattI khAmIvALAM hevAthI pApaprakRtine AdhIna che. pApanA khAsI bhedo paranuM vivecana ahIM pUruM thayuM. jema puNyanA puNyAnubaMdhI puNya ane pApAnubaMdhI puNya evA be prakAre che, tema pApanA paNa pApAnubaMdhI pApa ane puNyAnubaMdhI pApa evA be prakAre che. je pApanuM phaLa bhegavatAM navuM pApa baMdhAtuM jAya, te pApAnuaMdhI pApa ane je pApanuM phaLa bhogavatAM navuM puNya baMdhAtuM jAya, te puNyAnubaMdhI pApa. eka manuSya pUrve karelAM pApanA pariNAme Aje duHkha bhogavI rahyo che ane hajI paNa pApakarma karyuM ja jAya che, tene pApAnubaMdhI pApavALe samaja. AvA AtmAonI hAlata atyaMta bUrI thAya che. temanI duHkhaparaMparA dAruNa hoya che ane te lAMbo samaya cAlyA kare che. eka manuSya pUrve karelAM pApone kAraNe vartamAna bhavamAM duHkha jogavI rahyo che, paNa te samatAthI bhagave che, hAyaya karatuM nathI ane bhaviSyamAM duHkha bhegavavAne vakhata na Ave te mATe pApathI bIte rahe che tathA
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAyatattva yathAzakti dharmAcaraNa kare che. AvA manuSyane puNyAnukha dhI pApavALA samajavA joIe. A sthiti AdaraNIya che, kAraNa ke tenA pariNAme duHkhanA aMta Ave che ane sukhanA sUya camakavA lAge che, (1) upakrama : aDhAramI gAthAmAM sthAvaradazakanA ullekha karavAmyuM Avyo che. te sthAvaradazakanuM svarUpa darzAvavA mATe prakaraNakAra maharSi vIzamI gAthA A pramANe kahe che: (2) mULagAthA : cAva-muduma-varga, sAhAraLamAMthamamumavumana / TulsaraLAphaJajJasa, thAyarasamAM nivastya dhArA (3) saMskRta chAyA : sthAvara sUkSmAparyAptaM, sAdhAraNamasthiramazubhadurbhagAni / duHsvarAnAdeyAyazaH, sthAvaradazakaM viparyayArtham // 20 // (4) zabdArtha : thAva-sthAvaranAma. sunnuma-sUmanAma. avanta-aparyAptanAma. sALaM-sAdhAraNanAma, sAhAranaM ane thira ane anukrma ane vumana te sAdhAraNa tharamanumahumaLi. sAhAranaM-sAdhAraNanAma. thir-asthiranAma.
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-nava-dIpikA bahuma-azubhanAma, tumar-durbhaganAma. duradusvaranAma. surakSA ane sArUkA ane kahyuM, te dura phukAnAM. tusara-duHsvaranAma. aMiss-anAdeyanAma. gAM-apayazakIrtinAma. thAvara -sthAvaradazaka, sthAvara Adi daza prakRtiene samUha, te sthAvaradazaka. vivArya-viparIta arthavALuM, trasadazaka karatAM viparIta arthavALuM che. (5) artha-saMkalanAH sthAvaranAma, sUkSmanAma, aparyApta nAma, sAdhAraNanAma, asthiranAma, azubhanAma, durbhAganAma, svaranAma, anAdeyanAma ane apayazakItinAma, e sthAvaradazaka trasadazaka karatAM viparIta arthavALuM che. (6) vivecana : pApanA khAsI bhedamAM sthAvaradazakanI gaNanA che, te sthAvaradazakanuM varNana A gALAmAM kareluM che. ahIM eTalI rapaSTatA karavAmAM AvI che ke A sthAvaradazaka trasadazaka karatAM viparIta arthavALuM che, eTale trasadazakamAM je daza
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApatavI 25 prakRtienI gaNanA karavAmAM AvI che, te dareka karatAM Ane artha viparIta samajavAno che. - trasadazakamAM prathama ullekha trasa nAmane karavAmAM AvyuM hatuM ke jenA pariNAme jIva trasapaNuM pAme che. ahIM sthAvaradazakamAM prathama ullekha sthAvara nAmane karavAmAM Avyo che. A karmanA udayathI jIva sthAvarapaNuM pAme che. pRthvIkAya, apakAya, agnikAya, vAyukAya ane vanaspatikAyanA jIve sthAvarapaNAmAM rahelA che. sthAvara jIvenuM mukhya lakSaNa e che ke teo ThaMDI, tApa vagerethI pIDA pAmavA chatAM tene parihAra karavAne svayaM eka sthaLethI bIjA sthaLe jaI zaktA nathI. trasadazakamAM bIjo ullekha bAdaranAmane karavAmAM AvyuM hatuM ke jenA pariNAme jIva bAdarapaNuM pAme che. ahIM sthAvaradazakamAM bIjo ullekha sUtmanAmane karavAmAM AvyuM che. A karmanA udayathI jIva sUmipaNuM pAme che. pRthvIkAya, apakAya, agnikAya, vAyukAya ane sAdhAraNa vanaspatikAyanA jIve sUkSma avasthAe sakala lekamAM vyApta che. temane A sUphamanAmakarmane udaya jANave. trasadazakamAM trIjo ullekha paryApta nAmane karavAmAM AvyuM hatuM ke jenA pariNAme jIva paryApaNuM pAme che. ahIM sthAvaradazakamAM trIjo ulleba aparyAtanAmane karavAmAM AvyuM che. A karmanA udayathI jIva svayegya patie pUrI kyAM pahelAM ja maraNa pAme che ane tethI aparyApta tarIke oLakhAya che. 15
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava tattva dIpikA, trasadazakamAM ceAtheA ullekha pratyeka nAmanA karavAmAM AnyA hatA ke jenA pariNAme jIvane svataMtra ke pRthak rArIranI prApti thAya che. sthAvardazakamAM cAtheA ullekha sAdhAraNa nAmanA karavAmAM Avye che. A kramanA udayathI jIvane sAdhAraNa zarIranI prApti thAya che. sAdhAraNa zarIra eTale anaMta AtmAonuM eka ja zarIra. temAM jIvanadhAraNanI badhI kriyAo sAthe ja thAya. sAdhAraNa vanaspati-- kAyanA jIvAne Avu ja zarIra prApta thayelu hoya che. trasadazakamAM pAMcamA ullekha sthiranAmanA karavAmAM AvyA hatA ke jenA pariNAme hADa vagere sthiratA--deDhatA pAme che. sthAvaradazakamAM pAMcame ullekha asthiranAmanA karavAmAM Avye che. A karmInA udbhayathI jIvane asthira avayaveAnI prApti thAya che. trasadazakamAM chaThTho ullekha zubhanAmanA karavAmAM AvyA hatA ke jenA pariNAme nAbhi uparanA bhAga prazasta hAya che. sthAvaraDhazakamAM chaThTho ullekha azubha nAmanA karavAmAM AvyA che. A kamanA udmayathI jIvane nAbhi nIcenuM zarIra aprazasta prApta thAya che. jenA spardhAthI AnaMda thAya te prazasta ane Ana na thAya te prazasta. trasadazakamAM sAtame ullekha subhaganAmanA karavAmAM AvyA hatA ke jenA pariNAme jIva sahune priya thaI paDe
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApatava 227 che. sthAvaradazakamAM sAtame ullekha durbhAganAmane karavAmAM AvyuM che. A karmanA udayathI chava sahune aLakhAmaNe thaI paDe che. trasadazakamAM AThame ullekha susvarAmane karavAmAM AvyuM hatuM ke jenA pariNAme madhura svaranI prApti thAya che. sthAvaradazakamAM AThame ullekha svaranAmane karavAmAM AvyuM che. A karmanA udayathI jIvane karkaza ke kaThora svaranI prApti thAya che. trasadazakamAM navame ullekha anAdeya nAmane karavAmAM Ave che. A karmanA udayathI jIvanuM vacana bIjAne mAnya thAya che. sthAvaradazakamAM navame ullekha anAdeyanAmane karavAmAM AvyuM che. A karmanA udayathI jIvanuM vacana game tevuM yuktiyukta hoya te paNa bIjA mAnya rAkhatA nathI. trasadazakamAM chelle ullekha yazakIti nAmane karavAmAM AvyuM hatuM ke jenA pariNAme jIvane yaza ane kIrtinI prApti thAya che. sthAvaradazakamAM chelle ullekha apayaza kIti nAmane karavAmAM AvyuM che. A karmanA udayathI jIva game tevAM sArAM kAma kare te paNa tene apayaza tathA apakIrtinA ja bhAgI thavuM paDe che. A rIte sthAvaradazakanuM tulanAtmaka vivecana ahIM. pUruM thAya che ane te sAthe "pApatava nAmanuM sAtamuM prakaraNa paNa pUruM thAya che.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa mu Azravatattva [ gAthA ekavIsamIthI cAvIzamI sudhI (1) upakrama : navatattva e jainadhama nuM nAka che; athavA te jainadarzananA mudramaNi che. temAM jIva ane jIva tattva vaDe samasta vizvanuM svarUpa vicArAyuM che; puNya ane pApattattva vaDe jIvananAM sukha-duHkhanI samasyA ukelavAmAM AvI che; ane Azrava madha tathA sa Mvara-niza tattva vaDe haiya ane upAyanI spaSTa bhedarekhA aMkti karI mAkSanuM maMgalamaya svarUpa prakAzavAmAM Avyu che. A nava tattvamAMthI jIva, ajIva, puNya ane pApa tattvanA paricaya apAI gayA; have kramaprApta Azrava tattvanA pazrciya ApavA mATe prakaraNakAra maharSi eka vIsamI gAthAmAM tenA kheMtAlIza bhedAnu sAmAnya thana A pramANe kare che :
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Azravatava (2) mULa gAthA : iMdiya-kasAya-avvaya, jogA paMca caupaMca tinni kamA / kiriyAo paNavIsaM, imA u tAo aNukamaso // 21 // (3) sarakRta chAyA ? indriya-kasAyA'vratayogAH paMca catvAri paMca trINi kramAt / kriyA paJcaviMzatiH imAstu tA anukramazaH // 21 // () zabdArtha : raMthi-Indriya, IndriyAzrava. vasAca-kaSAya, kaSAyAzraya. vAra-azvata, avatAzrava. nona-ege, gAzrava. AmapradezamAM je parispaMdana thaI rahyuM che, tene ciga kahevAmAM Ave che. roga eTale mokSamArgamAM jeDanAre dharmavyApAra, e artha ahIM abhipreta nathI. vaMja-pAMca, pAMca prakArane. kAra-cAra, cAra prakArane. kiMja-pAMca, pAMca prakArane. tini-traNa, traNa prakArane. mA-kamathI, krama pramANe, anukrame. jiriyA-kiyA.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 nava-nava-dIpikA pAvIhaM-pacIza. rUma-A. -te, vaLI. tA-te, te kriyAo. kSamato-anukramazaH, anukame. (5) artha-saMkalanA : indriyAzrava, kaSAyAzrava, avatAzrava ane cogAzrava pAMca prakArane, cAra prakArane, pAMca prakArane ane traNa prakArano che. kriyAo pacIza che. te anukrame A pramANe jANavI : (6) vivecana Azrava zabdanI vyutpatti prathama prakaraNamAM ApelI che. te anusAra jenA vaDe zubha ke azubha karmanuM grahaNa, saMpAdana ke Agamana thAya, tene Azrava samajavAne che. Azrava e karmabaMdhane hetu che, tethI tenI gaNanA heya tatvamAM thAya che. heya eTale cheDavA gya. jema ke I meTA taLAvamAM garanALAM dvArA svaccha temaja gaMduM pANI dAkhala thAya che, tema chavamAM Azraya dvArA zubha ane azubha karmo dAkhala thAya che. AzravanA mukhya bhedo cAra cheH (1) IndriyAzraya, (2) kaSAyAzrava, (3) avatAzrava ane (4) yogAzrava. temAM IndriyAzrava pAMca prakArane che, kaSAyAzrava cAra prakArane
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAthavatava - 23 che, avatAzrava pAMca prakAra che ane gAzrava traNa prakAranuM che. vizeSamAM pacIza prakAranI kriyAo paNuM AzravamAM gaNAya che. A rIte AzravatatvanA 5 + 40 + 5. +3+ 25 maLIne kula 4ra bhedo thAya che. IndriyenAM kAraNe karmanuM je Agamana thAya, tene IndriyAzrava kahe che. tenA pAMca prakAre che : sparzanendriyAzraya, rasanendriyAzrava, dhrANendriyAzraya, ; cakSurindriyAzrava ane ndriyAzrava. temAM sparzanendriyanA 8 viSaye che, rasanendriyanA 5 viSaye che, ghrANendriyane 2 viSaye che, cakSurindriyanA 5 viSaye che ane zrotrendriyanA 3 viSaye che. A rIte pAMca IndriyenA badhA maLIne 23 viSaye. che ke jene paricaya pUrve yathAsthAne apAI gayela che. AtmA pAMca Indri dvArA A vIza viSayane bhaMga kare che. have te anukULa viSaya maLatAM rAgI banerAjI thAya ane pratikULa viSaya maLatAM draSI bane-nArAja thAya, te karmanuM Agamana thAya che ane te te Indriyane lagate Azrava gaNAya che. dAkhalA tarIke eka manuSyane sUvA mATe meTI taLAI maLatAM te rAjI thAya che ane manathI tenAM vakhANa kare che ke sUvA mATe kevI suMdara taLAI maLI ! te tyAM karmanuM Agamana thAya che ane te sparzanendriyAzrava kahevAya che. te ja rIte suMdara raI sugaMdhI padArtho, manahara rUpa tathA madhura svarathI uttejanA pAmI temAM Asakta bane te karmanuM Agamana thAya
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaDara nava-nava dIpikA che ane te anukrame rasanendriyAzrava, dhrANendriyAzrava, cakSurindriyAzrava ane zrotrendriyAzrava kahevAya che. A ja rIte pratikuLa zayyA maLatAM, besvAda raI prApta thatAM, durgadhI padArthono paricaya thatAM, aprazasta rUpa jotAM ke kaI kaThora zabda sAMbhaLatAM mana nArAja thAya, eTale ke manamAM dveSa upaje te paNa karmanuM Agamana thAya che ane te indriyane Asava gaNAya che. - ahI e spaSTatA paNa karavI joIe ke AtmA IndriyanA viSayamAM rAgI paNa na bane ane zreNI paNa na bane, paraMtu madhyasthatA ke samabhAva dhAraNa kare te karmanuM Agamana thatuM nathI, paNa karmo AvatAM aTake che ke jene saMvara kahevAmAM Ave che. vItarAga mahApuruSane Indriye hoya che, paNa te Asava rUpa nathI, kAraNa ke teo IndriyanA viSayamAM rAga-dveSapUrvaka vartatA nathI. IndriyanA pAMceya Azra zubha ane azubha ema be prakAranA heya che. temAM prazasta bhAve vartatAM je Azrava thayo hoya, te zubha kahevAya che ane aprazasta bhAve vartatAM je Azrava thaye heya, te azubha kahevAya che. dAkhalA tarIke zrIjinezvaradevanA nAtra vakhate, guru temaja glAna muninuM vaiyAvRtya karatAM, temaja dharmo pakaraNane sparza thatAM rAga thAya-AnaMda Ave te zubhAzraya thAya, kAraNa ke tyAM prazasta bhAva varte che ane strI, putra vagerene sAMsArika sanehathI raparza karatAM rAga thAya-AnaMda
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmathatA Ave te azubhAzrava thAya, kAraNa ke tyAM aprazasta bhAva varte che. athavA guru vagerenI bhaktinA nimitte annapAnanI parIkSA karavA rasanAne upaga karIe te zubhAzrava thAya, ane tyAM lijajata khAtara rasoI cAkhIe te azubhAzrava thAya. kAraNa ke tyAM anukrame prazasta ane aprazasta bhAva vate che. athavA prabhupUjAnI sAmagrImAM rahelI sugaMdhathI rAjI thaIe te zubhAzrava thAya ane mejanI khAtara tela, attara vagerenI khuzabe mANIe te azubhAzrava thAya, kAraNa ke prathamamAM prazasta bhAva che ane bIjAmAM aprazasta bhAva che. athavA jinapratimA, guru, saMgha, zAstra, dharma, sthAna AdinAM darzana karIe ane temanAM guNagAna sAMbhaLIe te zubhAzrava thAya ane rUpavatI ramaNIonA aMge pAMga nihALIe, khelatamAzA joIe tathA nATaka-sInemAnAM gIta vagere sAMbhaLIe te azubhAzrava thAya, kAraNa ke tyAM anukrame prazasta-aprazasta bhAvanuM pravartana che. Ane sAra e che ke IndriyenA samUhane aMkuzamAM zakhIe, tenA viSayamAM anAsakta rahIe tathA aniSTa vastuone soga thatAM nArAja na thaIe te karmanA AgamanathI bacI zakAya che ane AtmAnI unnati karI zakAya che. paraMtu Indriyene vaza thayA, tenI uttejanA anubhavI ke tenI AsaktimAM phasyA te karmano pravAha dhabaMdha AtmA bhaNuM vahe che ane pariNAme baMdha thatAM + strIne udderzIne laIe tyAM puruSanAM rUpadi ghaTAvavAM.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ~ 234 nava-tattva-dIpikA AtmAnI adhogati thAya che. mArgonusaraNamAM paNa IndricenA jaya upara bhAra mUkAye che, te cAritranI uttara bhUmikAo aMge te kahevuM ja zuM? indriyane ja karyA vinA mokSamArganI ArAdhanAmAM AgaLa vadhI zakAtuM nathI. kaSAyanA kAraNe karmanuM je Agamana thAya, tene kapAyAzraya kahe che. tenA cAra prakAre te (1) kodhAzrava, (2) mAnAzraya, (3) mAyAzrava, ane (4) lebhAzrava. mananI je vRttio AtmAne kaluSita kare che, te kaSAya kahevAya che. te kaI vAra kodharUpe prakaTa thAya che, te kaI vAra mAnarUpe; keivAra mAyArUpe pragaTa thAya che, te kaI vAra lebharUpe. temAM kodha ane mAna zreSanuM pariNAma che ane mAyA tathA lebha rAganuM pariNAma che; eTale te karmanA samUhane AtmA bhaNI kheMce che. kaSAyane AtmAnA kaTTA zatra kahyA che kAraNake te ghaNuM karmone kheMcI lAve che ane AtmAne rAzInA cakakaramAM bhamADe che. - kaSAya keI prazarata kAraNe utpanna thaye hoya te zubhAzravanuM kAraNa bane che, anyathA azubhAzravanuM kAraNa te che ja. - ' "kaSAya prazasta kAraNe kevI rIte thAya?' e praznano - uttara e che ke kaI vyakti deva, guru ke dharmane IrAdApUrvaka dhvaMsa karatI hoya ke durvinIta ziSyane ThekANe lAva hoya te krodha kare paDe che athavA pitAne prApta thayelA zreSTha dharma aMge kaMIka abhimAna paNa dhAraNa karavuM paDe
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avatatva 35 - -- che, athavA pazuone saMhAra thatuM hoya ke dIkSAnA sAcA abhilASIne tenA kuTuMbIjane baLajabarIthI rekI rAkhatA hoya te amuka prakAre mAyAnuM sevana paNa karavuM paDe che ane jJAna-darzana-cAritra tathA vaiyAvRtyAdinAM upakaraNe vagere mATe kaMIka lebha paNa rAkhavuM paDe che. A rIte krodhAdi cAre kaSA prazasta kAraNe paNa thAya che. - mekSanI ArAdhanAmAM AgaLa vadhavuM hoya te Indriya- jayanI jema kaSAyajaya paNa avazya karavo paDe che. athavA te saMsAramAMthI mukti meLavavI hoya te prathama kaSAyamAMthI mukti meLavavI paDe che, tethI ja kahevAyuM che ke "pAramuHi zistra muvi -kaSAyamAMthI mukti meLavavI, e ja kharekhara ! sAcI mukti che." A vratane abhAva avrata kahevAya che. vrata eTale virati, tyAga, niyama ke pratyAkhyAna. te AtmA para eka jAtanuM niyaMtraNa lAve che ane tethI karmanuM Agamana aTakI jAya che, paraMtu avatanI dizAmAM keI niyaMtraNa rahetuM nathI.eTale jANatAM-ajANatAM karmanuM Agamana thayA ja kare. che ke jene agratAthava kahevAya che. avatAzravanA pAMca prakAro cheH (1) prANAtipAta, (2) mRSAvAda, (3) adattAdAna (4) mithuna ane (5) parigraha. temAM prANunA keI prANune atipAta eTale nAza kare te prANAtipAta kahevAya che. prANIvadha, jIvavadha. jIvahiMsA, hiMsA, ghAtanA, mAraNa, virAdhanA vagere tenA
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA paryAyazabdo che. mRSA eTale asatya, upalakSaNathI apriya ane ahitakara. tene vadhavuM te mRSAvAda kahevAya che. alIka vacana, asatya vacana, jUThANuM vagere tenA paryAya zabdo che. adatta eTale vastunA mAlike rAjIkhuzIthI nahi dIdheluM, tenuM AdAna eTale grahaNa karavuM, te adattAdAna kahevAya che. teya, corI, paradravyaharaNa vagere tenA paryAya zabda che. mithuna eTale strI purUSanuM joDuM. temanI viSayabhegane lagatI je kiyA tene mathuna kahevAya che. abrahma tene paryAyazabda che. pari upasarga samaMtabhAvane ghAtaka che ane grahapada grahaNanuM sUcana kare che. tAtparya ke mUcha yA mamatva- bhAvathI dhana, dhAnya, kSetra, vAstu, rUpuM, enuM, rAca- racIluM, nekara-cAkara tadhA DheraDhAMkhara vagerene saMgraha karavAnI kriyAne parigraha kahevAmAM Ave che. aDhAra pApasthAnamAM A pAMca kiyAone pahelI mUkI che, kAraNa ke te moTAM pApa che. tenuM sevana karatAM karmane jambara pravAha AtmA bhaNI vahe che ane pariraNume AtmAnI agati thAya che. vizeSamAM A pApamaya pravRttionuM viramaNa karavAmAM na Ave, eTale ke tene saMkalpapUrvaka tyAga karavAmAM na Ave, tyAM sudhI karmanuM Agamana cAlu ja rahe che. eka khetarane vADa karIe te 1. vaikiya (devI) ane dArika (mAnuSI ane tiyacI) e be prakAranI strI sAthe mana, vacana, kAyAthI brahma sevavuM, sevarAvavuM ane anumodavuM, e rIte abrahmanA 18 prakAre thAya che.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avatatva tenI salAmatI jaLavAya che ane vADa na karIe te game. te Thera-DhAMkhara aMdara AvIne tene carI jAya che. A ja rIte vrata e AtmarakSaNanI vADa che. te karmarUpI Dherene aMdara AvatAM aTakAve che, paraMtu e prakAranI vADa na hoya te karmarUpI Dhera game tyAre aMdara ghusI jAya che ane AtmAnI lIluDI guNavATikAnuM nikaMdana kADhI nAkhe che. avatamAM paNa prazasta ane aprazastanI vicAraNane sthAna che. dAkhalA tarIke eka manuSya zAsanadrohI, saMghane satAvanAra tathA dharmane dhvaMsa karanAre haya, te tene daMDa ApavA mATe keTalIka hiMsAne Azraya le paDe che, paNa tyAM bhAvanA prazasta hovAthI zubhAzrava thAya che. jyAre svAsthiinamitte anya jIvenI hiMsA karavAmAM Ave, tyAM aprazasta bhAva che, tethI te azubhAsavane janma Ape che. bIjA avatemAM paNa yathAyogya A pramANe vicAravuM. yegane kAraNe karmanuM je Agamana thAya, tene yegAzrava kahe che. jIva asaMkhya pradezavALe che, A vastu pUrve jIvatatvanA varNana prasaMge kahevAmAM AvI che. A pradezemAMthI madhyanA ATha pradeze ke jene "caka kahevAmAM Ave che, te sivAyanA badhA pradezamAM eka prakAranuM parispaMdana (Vibration) thAya che. ane te parispaMdananA kAraNe ja kArmaNa vargaNuone samUha jIva tarapha AkarSAI tenI sAthe sambaddha thAya che. AtmapradezonuM A parispaMdana tyAre ja baMdha thAya che ke jyAre AtmA caudamA guNasthAnake
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 nava-tattva-dIpikA AvI agI bane che. pachI karmonuM jIva bhaNI AkarSaNa thatuM nathI ane karmane baMdha paDatuM nathI. pravRttinA bhedathI cAganA traNa prakAre paDe che? (1) kAyayega, (2) vacanaga ane (3) manega. tAtparya ke AtmA kAyA dvArA je pravRtti kare che, te kAyama kahevAya che, vacanadvArA je pravRtti kare che, te vacanaga kahevAya che ane manadvArA je pravRtti kare che te maneyega kahevAya che. A traNe prakAranA cogadvArA karmanuM Agamana thAya che, tethI gAzravanA traNa prakAre che. mana, vacana, kAyAnI pravRtti prazasta bhAvathI thatI hoya te zubhAzrava thAya che ane aprazasta bhAvathI thatI heya te azubhAzrava thAya che. dAkhalA tarIke cAlavuM, e kAyaga che, tethI Azrava te thavAne ja; paraMtu e cAlavAnI kriyA devagurunA darzana mATe thatI hoya ke keI jIvanI rakSA mATe thatI heya yA tIrthagamanAdi nimitte thatI hoya te zubhAzrava thAya che, kAraNa ke te prazasta bhAvathI thAya che. paraMtu te kiyA artha ke kAmanI pravRtti mATe thatI hoya ke kaI sAthe laDavA-jhaghaDavA mATe thatI hoya ke nATaka-sInemA Adi jevA mATe thatI hoya te azubhAzrava thAya che, kAraNa ke te aprazasta bhAvathI thAya che. (1) upamA ekavIsamI gAthAmAM "zithigo pachI e zabdo vaDe pacIza kiyAonuM sUcana karavAmAM AvyuM che
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ agravatatva raka bhane 'imA cha tAo aNukamaso' se paha 48 aayaaenuM varNana karavAnI tatparatA darzAvI che. have prakaraNakAra maharSi ekavIsamI, bAvIsamI ane trevIsamI gAthAmAM te pacIsa kriyAonAM nAma A pramANe jaNAve che (2) bhUNa thA: kAiya ahigaraNiyA, pAusiyA pAritAvaNI kiriyaa| pANAivAyAraMbhiya, pariggahiA mAyavattI a // 22 // micchAdasaNavattI, apaccakkhANIya diTThi puhi ya / pADacciya sAmaMtovaNI nesathi sAhatthI // 23 // ANavaNi viAraNiyA, aNabhogA aNavakaMkhapaccaiyo / annA poga samudANapijjha doseriyAvahiyA // 24 // (3) saMskRta chAyA: kAyikyadhikaraNikI, prAdveSikI pAritApanikI kriyaa| prANAtipAtikyArambhikI, parigrahikI mAyApratyayikI c| mithyAdarzanapratyayikI apratyAkhyAnikI ca dRSTikI pRSTikIcA prAtityakI sAmantopanipAtikI naizastrikI svAhastikI // 23 // AjJApanikI vaidAraNikI, anaabhogikynvkaangkssaaprtyyikii| anyA prAyogikI sAmudAnikI premikI dvaiSikI pithikI // 24 // (4) zArtha : kAiya-athiI .
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ navanava-dIpikA divALI-adhikaraNiko. jAriyA-prAaSikI. pavitAvaLI-pAritApanikI. jiriyA-kiyA. pAvAva-prANAtipAtikI, pANAivAya bhane AraMmiya te pANAivAyomiya. pAgivAya-prANAtipAta, prANAtipAtikI, thAImi-AraMbhikI. pariphika-pArigrahikI. mAgavattI-mAyApratyayikI, ane. micchAvittI-mithyAdarzanakhatyayikI. pavanaMta-apratyAkhyAnikI. -ane, viSTri-daSTi. puSTi-pRSTikI. -padapUraNuthe vAviya-prAhityakI. sAta vIsa-sAmate nipAtikI, jignezastrikI, maisUSTikI. sAthI-svAhastikI. bAvAjaAjJApanikI.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAvatara - ---- --- ---- - - - - - vibhALiyA-vaidAraNikI. mo-anAgikI. avinaMepya-anavakAMkSapratyayikI. ana-bIjI. jo-prAgikI. -samAdAnikI. jim-premika, premapratyayikI. rola-SikI, dveSapratyayikI. ricAhiyA-apathikI. (5) artha-saMkalanA (1) kAyikI, (2) adhikaraNikI, (3) prApikI, (4) pAritApanikI, (5) prANutipAtikI, (6) AraMbhikI, (7) pArigrahikI, (8), mAyApratyAyikI, 9) mithyAdarzanapratyAyikI, (10)apratyAkhyAnikI, (11) daSTikI, (12) smRSTikI, (13) prAtityakI, (14) sAmatepanipAtikI, (15) nezastrikI (naisRSTika), (16) svAhastikI, (17) AjJAnikI, (18) vairANikI (19) anAgikI," (20) anavakAMkSapratyayikI, (21) prAcegikI, (22) samAdAnikI, (23) premikI, (ra4) SikI ane (25) ayapazcikI, A pacIza kriyAo che. (6) vivecana , ' AtmA je vyApAra vaDe zubhAzubha karma grahaNa kare, 16
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tAva-dIpikA tene ahIM kriyA kahelI che. AvI kSiAo pacIsa che. te A pramANe (1) kAcikI-kAyA eTale zarIra, tene ajayAe pravartAvatAM je kiyA lAge, tene kAyikI kiyA kahevAya che. A kriyA be prakAranI cheH (1) anuparata kAyikI kriyA ane (ra) anupayukta kAyikI kiyA. temAM jeNe hiMsAdi pApanuM pratyAkhyAna kareluM nathI, evA viratirahita jIvanI kAyAnI pravRtti vaDe je kiyA thAya te anuparata kAyikI kriyA kahevAya ane jeNe hiMsAdi pApanuM pratyAkhyAna kareluM che, evA viratidhara pramatta sAdhune anupagapaNe vartatAM kAyAnI pravRtti dvArA je kriyA thAya, te anupayukta kAyikI kriyA kahevAya. (2) adhikAraNikI-adhikaraNa eTale hiMsAnA sAdhane. te zastrAdi samajavAM. A kriyA be prakAranI che? (1) sayAjanAdhikaraNikI ane (2) nirvatanAdhikaraNikI. temAM sajana eTale hiMsAnAM sAdhane-talavAra, dhanuSya, bhAlA, barachI, baMduka, tepa vagere sajAvI-jeDI taiyAra rAkhavAM, te sajanAdhikaraNikI kriyA kahevAya ane tene navA taiyAra karAvavAM, te nirvAdhikaNikI kriyA kahevAya. audArika zarIra paNa hiMsAnuM sAdhana hevAthI, tenA dvArA adhikaraNikI kriyA lAge che. (3) prASikI-jIva tathA ajIva para dveSa karavAthI je kiyA lAge, te prASikI kahevAya.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Azravatatva . .. 24 . (4) pAritApanikI-pitAne athavA parane paztiApa upajAvavA vaDe je kriyA lAge, te pAritApanikI kriyA. kahevAya. putrAdikanA viyegathI duHkhI thate jIva pitAnI chAtI phUTe, mAthuM pheDe te te svaparitApanikI kriyA kahevAya ane je putra--ziSya vagerene tADana-narjana kare te parapAritApanikI kriyA kahevAya. tAtparya ke A kriyA paNa rava ane paranA bhedathI be prakAranI che. (5) prANutipAtikI-pitAnA tathA bIjAnAM prANune nAza karatAM je kriyA lAge, te prANAtipAtikI kiyA kahevAya. ' (6) AraMbhikI-khetI karavI, ghAsa kApavuM, rasoI karavI vagere jIvananirvAha mATenI pravRttione AraMbha kahevAmAM Ave che. tenA dvArA je kiyA lAge, te Ara. likI kahevAya che. AmAM jIva haNavAnI buddhi hotI nathI, chatAM jIva haNAya che, tethI kriyA lAge che. je jIva haNavAnI buddhie AvI kiyA thAya, te tenI gaNanA prANAtipAlikAmAM thAya che. (7pArigrahikI-dhana, dhAnya, jamIna, pazu vagerene mamatva bhAvathI saMgraha karatAM je kiyA lAge, tene pArigrahika kahevAya. (8) mAyApratyAyikI-mAyA-kapaTa karavAthI je kiyA lAge, te mAyApratyacikI kahevAya. pratyaya eTale- kAraNa
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-navA-dIpika mithyAdarzanapracayikI-jinapraNIta - nI viparIta zraddhA karatAM je kriyA lAge, te miAdarzana pratyacikI kahevAya. (1) apratyAkhyAnikI-tyAganI abhimukhyatAe levAtI pratijJAne pratyAkhyAna kahevAya che. AvI pratijJAnA abhAve je kiyA lAge, te apratyAkhyAnikI kahevAya. (11) dRSTika-jIva athavA ajIvane rAgAdithI dekhatAM je kriyA lAge, te daNikI kahevAya. ) spaSTikI jAva athavA avane sagAdithI sparza karatAM je kiyA lAge, te smRSikI kahevAya. (13) prAticakI-jIva athavA AjIvane AzrayI rAga-dveSa karatAM je yiA lAge, te prAtiyakI yiA kahevAya. keInA hAthI, ghoDA, nekara-cAkara vagerene rAgadveSathI jotAM jIvaprAtiyakI kriyA lAge ane AbhUSaNa, mohela vagerene rAgadveSathI jotAM ajIvaprAtiyakI kiyA lAge. (1) sAmate nipAtikI-samRtAt eTale cAre bAjuthI, upanipAta eTale lekenuM AvI paDavuM, athavA trasa jaMtuonuM AvI paDavuM, te sAmate nipAlikI kiyA. tAtparya ke pitAne tyAM uttama hAthI, ghaDA vagere lAvavAthI aneka leko jevA Ave ane temanI prazaMsA sAMbhaLI pile rAjI thAya tathA. keI. tenI kheDa-khAMpaNa batAve te Ave tene sAmatanipAtikI kriyA kahevAya.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAzatatva athavA tela-ghI vagerenAM bhAjane ughADAM sUtAM temAM cAre bAjuthI uDatA trasa jIve AvIne paDe, te paNa sAmatepanipAtikI kriyA kahevAya. (15) zasikI-rAjA vagerenI AjJAthI zastraastra ghaDAvavA vaDe je kriyA lAge, te aizasikI kahevAya. athavA jIva ane ajIva para caMdraprayoga karatAM je kriyA lAge, te meSikI kahevAya. yaMtrAdi vaDe kUvAmAMthI pANI kADhI kUve khAlI karAve te jIvasRSTikI kriyA kahevAya ane dhanuSyamAMthI bANu phekavuM, te ajIvanesTika kiyA kahevAya. (16) svAharitakI--pitAnA hAthe zvAnAdi chava vaDe athavA zastrAdi ajIva vaDe chava mAravAthI je kriyA lAge, te vAhastikI kahevAya. (17) AjJAnikI-jIva athavA ajIvane AjJA karavAthI je kiyA lAge, te AjJAnikI kahevAya. ahIM AyanikI evuM nAma paNa jovAmAM Ave che. bIjA pAse koI vastu maMgAvavAthI je kiyA lAge, te AyanikI kahevAya. (18) vedAraNikI-jIva athavA ajIvane vidyAraNuM karavA vaDe je kriyA lAge, athavA bIjAnA duritrane prakAza karI tenI mAna-pUjAne nAza karavA vaDe je kriyA lAge, te vaidAraNikI kahevAya. ahIM vatAraNikI evuM nAma
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA paNa jovAmAM Ave che. bIjAone chetaravA vaDe je kiyA lAge te vaitAraNikI kriyA kahevAya. . (19) anAbhogikI-anAbhoga eTale asAvadhAnI. keI paNa pravRtti asAvadhAnIe karatAM je kriyA lAge, te anAgikI kahevAya. : (20) anavakAMkSapratyAyikI--pitAnA athavA paranA hitanI AkAMkSA-apekSArahita A leka ane paraloka viruddha cerI, paradAragamana vagere pravRtti karatAM je kriyA lAge, te anavakAMkSapratyayikI kahevAya. (21) prAyogikI--ahIM prayoga zabdathI hiMsAdi duSTa kAyavyApAra, asatya bhASaNarUpa duSTa vacanavyApAra ane droha, IrSA, abhimAna vagerarUpa duSTa mane vyApAra samajave. tenA vaDe je kriyA lAge, te prAyogikI kahevAya. . (22) samAdAnikI-traNa prakAranA yaMga dvArA ATha prakAranA karma pudgalane grahaNa karavArUpa je kiyA te samAdAnikI kahevAya athavA te cegane banAvavAmAM samartha evA pudgalenuM grahaNa karavuM, te samAdAnikI kriyA kahevAya. (23) premapratyacikI-pite prema karatAM athavA bIjAne prema upaje evAM vacane belatAM je kiyA lAge, te premapratyayikI kahevAya. (24) dveSapratyayikI-pote dveSa karatAM athavA bIjAne TheSa upaje evAM vacane belatAM je kriyA lAge, te hepapratyayikI kahevAya.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Azravatattva 247 (25) eryApathikI-kaSAyane abhAva thatAM kevaLa kAyayoga nimitte je kiyA lAge, te aryApathikI kahevAya. A kiyA mehanIyakarma rahita chadmasthane athavA sagI kevalIne hoya che. AmAMnA keTalAka bhedo Indriya, kaSAya, atrata ane yegamAM aMtargata thaI zake evA che, paNa kriyAnI apekSAe tenuM svataMtra nirUpaNa kareluM che. temAM upalaka dRSTie keTalAka bheda samAna jevA lAge che, paNa sUma daSTie vicAratAM te judA che. AzravathI bacIe te karmabaMdhathI bacAya ane karmabaMdhathI bacIe te AtmAnI unnati sAdhI zakAya, tethI AzravathI bacavA mATe pUratI kALajI rAkhavAnI jarUra che. : "Azravatatva nAmanuM AThamuM prakaraNa ahIM pUruM thAya che.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa navamu savaratattva [ gAthA pacIzamIthI tetrIzamI sudhI ] (1) upamaH jema jIvanu virodhI tattva ajIva che ane puNyanuM virAdhI tattva pApa che, tema Azravana vidhI tattva savara che. tattvArtha sUtramAM tA zravanirodhaH saMvara: - AzravanA nirAdha, te ja saMvara ' evI spaSTa vyAkhyA karavAmAM AvI che. AzravanI gaNunA haiyatattvamAM thaI che, kAraNu ke karmanA samUha-kanuM kaTaka AtmA bhaNI Ave e iSTa nathI. dhADapADuonu koI ToLuM gAmabhaNI Avatu hoya teA ane iSTa kANu lekhe ? e gAmamAM Ave te nizcita lUTaphATa karavAnuM ane lokone trAsa pamADavAnuM. kama~kaTakanI sthiti paNa AvI ja che. tenA AtmA sAthe saMbadha thayA ke te jJAnAdi aneka guNAnA rAdha karavAnuM ane duHkha, kaSTa ke suzIkhatAnI jALa pAtharavAnu. paraMtu saMvaranI kriyA A
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ anicchanIya sthitimAMthI bacAve che. te kamakane 2 3 jAone Adeza Ape che ane AtmaguNone vikAsa karI tenuM UrdhvIkaraNa kare che. zAstrIya paribhASAmAM kahIe te AtmAne te eka pachI eka cA guNasthAnake caDAve che ane e rIte tenI unnati karavAmAM apUrva phALe Ape che. saMvatattvanI gaNanA zuddha upAdeya tatvamAM thAya che, have kramaprApta saMvaratattvanuM varNana karavA mATe prakaraNakAra maharSi pacIzamI gAthA A pramANe kahe che? (2) mULagAthA: samiI guttI parIsaha, jaidhammo bhAvaNA caritANi / paNa ti duvIsa dasa, bAra paMca bheehiM sagavanA // 25 // (3) saMskRta chAyAH tiSiH jI viSama nAzirfjA para vija viMzattiverA lAvavA sarakAra paNa (4) zabdArtha: -samiti. samejImati misi-sArI rIte ekIbhAva thayele che-ekAgratA thayelI che, je kriyAmAM te samiti." athavA "manai paNa raNA samiti -ekAgra pariNAma vALI athAt sabhya usegavALI pravRtti te samiti." guttI-gupti. panna guptA -je kiyA vaDe aniSTa saMparka ke aniSTa
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 nava-tatva-dIpikA pariNAma rekAya, tene gupti kahe che. ahIM gun dhAtu rakSA karavAno arthamAM che. - parIsaha-parISaha, parISahajaya. mokSamArgamAMthI vinipAta na thavA denArI temaja karmanI nirjarAnA kAraNabhUta evI sudhAdi upadrave sahana karavAnI zaktine parISaha kahe che dho-yatidharma. * mekSa mATe yatna kare te yati kahevAya che. sAdhu, zramaNa, muni, bhikSu e tenA paryAya zabdo che. yatine dharma, te yatidharma. - mAvaLA-bhAvanA. je bhavavairAgyAdi nimitte vAraMvAra bhAvavAmAM AvevicAaAmAM Ave, te bhAvanA kahevAya che. athavA jenA punaH punaH smaraNa vaDe AtmA melAbhimukha thAya, tene bhAvanA samajavAnI che. ricAritra. * * "rAtti nitina phari vAritram | jenA vaDe anindrita arthAt prazasta AcaraNa thAya, te cAritra kahevAya." athavA "aSTavi-karmacarit vA rAtriATha prakAranA karmasaMcayane khAlI karanAra hovAthI te cAritra kahevAya che." vba-pAMca,
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvaratatva 25. tti-traNa. tuvIsa-bAvIza. va-daza. vAra-bAra. vaMja-pAMca. hiM-bhedo vaDe. savina-sattAvana. (5) artha-saMkalanAH ' saMvaratatva samiti, gupti, parISahajaya, yatidharma, bhAvanA ane cAritranA pAMca, traNa, bAvIza, daza, bAra ane pAMca bhede vaDe sattAvana prakAranuM che. (6) vivecana : * saMvaratatva sattAvana bhede jANavA gya che. A sattAvana bhedane nirdeza prastuta gAthAmAM karavAmAM AvyA che. temAM prathama saMvaratatvano mukhya cha bhedo kahI, pachI tenA uttarabheda kahevAmAM AvyA che. samiti, gupti, parISahajaya, yatidharma, bhAvanA ane cAritra e saMvaratatvanA mukhya bheda che. temAM samiti pAMca prakAranI che, gupti traNa prakAranI che, parISahajaya bAvIza prakArane che, yatidharma daza prakAra che, bhAvanA bAra prakAranI che ane cAritra pAMca prakAranuM che. A rIte saMvaratatvanA. kula sattAvana bhedo thAya che.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ navataravandIpikA tatvArthasUtramAM saMvaratatvanA mukhya cha le ApelA che, paNa tenA kramamAM taphAvata che, jema ke-4 mukti samitikSAparISayavAra " te arthAta saMvara gupti, samiti, citi, dharma, anuprekSA (bhAvanA), parI- pahajaya ane cAritra vaDe thAya che. vizeSamAM "tA nirjarA ' e sUtra vaDe ema sUcita karyuM che ke tapa vaDe saMvara ane nirjarA bane thAya che, eTale tamane paNa saMvaranI ja eka kriyA samajavAnI che. ahIM saMvaranA je cha mukhya bhede ApyA che, te sAdhu ke zramaNajIvananAM pradhAna age che. tAtparya ke saMvaranI sAdhanA sAdhujIvanamAM uttama rIte thAya che. saMyamI AtmAnI jIvana dhAraNa karavA mATenI sabhya pravRtti, te samiti kahevAya chemana-vacana-kAyAnI sAvadha pravRttine rikavI ane niravadA pravRtti karavI, te gupti -kahevAya che, saMyamamAM sthira rahevA mATe kSudra upadra samabhAve sahana karI levA, te parISahajaya kahevAya che. kSamAdi daza uttama dharmonuM pAlana karavuM, te yatidharma kahevAya che anityAdi bAra prakAranI vicAradhArAnuM sevana karavuM, te bhAvanA kahevAya che ane viratimaya jIvana gALavuM, te cAritra kahevAya che. 1) upamaH * pUrva gAthAmAM saMvaranA sattAvana bhedanI gaNanA karavAmAM AvI che. temAM prathama ullekha samiti ane guptine karavAmAM
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvatattva 53 AvyA che. samiti pAMca prakAranI che, gupti traNa prakAranI, tenAM nAmeA prakaraNukAra maharSi chavIsamI gAthAmAM A pramANe kahe cheH (2) mULagAthA : iriyA bhAsesaNA''dANe, uccAre samiIsu a / maNaguttI vayaguttI, kAyaguttI taheva ya // 26 // (3) saMskRta chAyA phezomAyA-paLAvAne, mukhtAre samitayakSa / manoguptiH vacoguptiH, kAyaguptistathaiva ca // 26 // (4) zabdA : riyA Aisamiti. IRE phaLad--AM javA AvavAnI ke cAlavAnI pravRttine mAM hevAmAM Ave che. tene lagatI je samiti, te iyyasamiti. mAsa-bhASAsamiti. Ava ane saLA nI sadhi thatAM mAlelA evu padma baneluM che. mAla-bhASA, vANI-vyavahAra. tene lagatI je samiti te bhASAsamiti, saLA-eSaNAsamiti. laLA-zuddha AhAra, upaSi ane zayyA meLavavAne prayatna, tene lagatI je samiti, te eSaNAsamiti. bAvAne AdAnasamiti, jJAnanikSepasamiti,
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA vana-levuM, upalakSaNathI mUkavuM. tAtparya ke vastra, pAtra vagere levA ane mUkavAne lagatI je samiti, te AdAnasamiti ke AdAna-nikSepasamiti. uttara-uccArasamiti, utsarga samiti, avAra-RADe-pezAba upalakSANuthI kapha nAsikAne -mela, azuddha AhAra, vadhele AhAra, nirupayogI thayela upakaraNa vagere. tene paraThavavAne lagatI je samiti, te ucAra ke usasamiti. tene pArijApanikAsamiti paNa kahe che. pariSThApana karavuM eTale nirupayegI thayela vastune vidhisara paraThavI devI-cheDI devI. maLagI-mane gupti. manane sAvaghamArganA vicArathI rekavuM ane sabhya vicAramAM pravartAvavuM, te mane gupti kahevAya. samiti pravRttirUpa che ane gupti nivRtti-pravRttirUpa che. vacagrI-vacanagupti. sAvadha vacana na belavuM ane nirava vacana bolavuM, te vacanagupti kahevAya. jAguttI kAyagupti. kAyAne sAvadha pravRttimAMthI ravI ane niravadya pravRttimAM joDavI te kAyazuti kahevAya. -temaja ya vaLI, athavA chaMdapUrti mATe. '
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvatatva (5) arthasaMkalanA 'pAMca samitie te Isamiti, bhASAsamiti, eSaNasamiti, AdAna-nikSepasamiti ane utsargasamiti, temaja traNa guptie te mane gupti, vacanagupti ane kAyagupti, (6) vivecana : saMvaranI siddhi karavA mATe je kriyAo upayogI manAyelI che, temAM samiti ane guptinI mukhyatA che. zAstrakAroe tene aSTapravacanamAtAnI upamA ApelI che. pravacana eTale saMyamI puruSane cAritrarUpa deha, tenuM bAraNuM - piSaNa karavA mATe mAtA samAna evI je ATha vastuo te aSTapravacanamAtA. zrI uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che ke eyAo paJca samiio, caraNassa ya pavattaNe / gutti niyattaNe vuttA, anubhatthemu savvasA / / esA pakyaNamAyA, je sammaM Ayare munnii| khippaM satra saMsArA, vippamuccai paNDie / A pAMca samitie cAritranuM pravartana karavAmAM upayogI che, ane traNa guptio azubha vyApAramAMthI sarvathA nivRtta thavA mATe upayogI che. A rIte ATha pravacanamAtAnuM je buddhimAna muni sabhya AcaraNa kare che, te sarve saMsAramAMthI zIba mukta thAya che. ! ! IsamitinuM pAlana karavA mATe nIcenA che niyamonuM anusaraNa jarUrI che .
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-taravarIpikA (1) jJAna-darzana-cAritranA hetuthI cAlavuM, anya hetuthI nahi. (2) divasanA samaya daramiyAna cAlavuM, rAtre nahi. 3) jyAM sArI rIte avarajavara thatI hoya tevA mArgamAM cAlavuM, pAchuM tad navA. mArgamAM cAlavuM nahi ke jyAM sacitta mATI vagerene saMbaMdha hoya che. (4) sArI rIte joIne cAlavuM, paNa joyA vinA cAlavuM nahi (5) najarane nIcI rAkhI cAra hAtha bhUminuM avalena karatA cAlavuM paNa najarane UMcI rAkhI ahIMtahIM jotA cAlavuM nahi (6) upagapUrvaka cAlavuM, upayoga vinA nahi. bhASA samitinuM pAlana karavA mATe nIcenA ATha niyamanuM anusaraNa jarUrI che (1) krodhathI belavuM nahi (2) abhimAnapUrvaka belavuM nahi. (3) mAyA eTale chalathI belavuM nahi. *() lebhathI belavuM nahi. (5) hAsyathI lavuM nahi, (6) bhayathI belavuM nahi (7) vAturIthI belavuM nahi. . (vikathI karavI nahi ahIM vidyA zakhathI mithA bhakatakathA. (ni.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ savaratava, upala lagatI vAta, dezakathA (laukika sviAne lagatI vAta) ane rAjakathA (rAjAonA aizvaryane lagatI vAta samajavAnI che. te Indriye tathA manamAM uttejanA lAvanArI hevAthI cheDavA gya che. bhASAsamitinuM pAlana karanAra kaThera vANune praga kare nahi. kANane kAraNe kahe, napuMsakane napuMsaka kahe, vyAdhigrastane regI kahe ke corane cera kahe, e kaThoravANuM che. temane paNa mahAzaya, mahAnubhAva, devAnupriya ItyAdi sArA zabdo vaDe saMbodhavA jarUrI che. bhASAsamitinuM pAlana karanAre sAvadya vANIne upayoga paNa karavAnuM nathI. "A vRkSa kApavA gya che," "A vAchaDA have joDavA che," "ahIMnuM ghAsa kApI nAkhe," vagere zabdaprayogo sAvadya che. AtmahitArthIe priya, paththa tathA satya vacana bolavuM egya che. - eSaNAsamitinuM pAlana karavA mATe nIcenA 42 niyamanuM anusaraNa jarUrI che ? (1) je AhAra ke vastu zramaNa eTale sAdhusAdhvIo mATe ja banAvI hoya, te levI nahi. (2) je AhAra ke vastu zamaNavargane uddeza rAkhIne banAvI hoya, te levI nahi. (3) je AhAra akalaSyanA saMsargamAM Avela hoya
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 nava-tatva-dIpikA te le nahi. piDaniryuktimAM tene adhyavapUraka nAmane deSa kahe che () je AhAra ke vastu pitAnA parivAra tathA zramane lakSamAM rAkhIne banAvI hoya, te levI nahi. (5) je AhAra ke vastu pramANene mATe keTalAka vakhatathI rAkhI mUkelI hoya, te levI nahi. (6) je AhAra ke vastu khAsa karIne dAna mATe taiyAra karelI hoya, te levI nahi. (7) je AhAra ke vastu aMdhArAmAM paDI hoya ane tene jovA mATe dIve karavuM paDe tema hoya ke anya rIte prakAza karavuM paDe tema hoya, te levI nahi. (8thI12) je AhAra ke vastu zramaNane ApavA mATe kiMmata ApIne kharIdelI haya, udhAra lIdhelI hoya, vinimaya karIne meLavelI heya, bIjA sthAnethI maMgAvelI hioya, bIjA pAsethI jhuMTavIne meLalI heya, te levI nahi. (13) je AhAra ke vastu sAmethI lAvavAmAM AvI heya, te levI nahi. (14) je AhAra ke vastu kamADa khelIne ke mALa uparathI utArIne lAvavAmAM AvI hoya, te levI nahi. (15) je AhAra ke vastu bhAgIdAranI saMmati vinA ApavAmAM AvI hoya, te levI nahi. (16) je AhAra ke vastu zramaNanuM Agamana jANIne adhika pANI vagere nAkhIne banAvI hoya, tene levI nahi
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvatarava. nIcenI rItie. paNa AhArAdi grahaNa karavA nahi - (17) bALakane ramADIne. (18) dUtInI mAphaka sagAMvahAlAnA samAcAra kahIne (19) nimitta ke jotiSa kahIne. (20) jJAti ke jAti batAvIne. jemake huM amuka jJAtine ke jAtine chuM. saMsArapakSe amukane amuka sage thAuM chuM vagere. (21) dInatA batAvIne. jemake tame nahi Ape te amane bIjA koNa Apaze? (22) davA karIne. (23) krodha karIne. (24) ahaMkAra karIne (25) kapaTa karIne. (26) lobha karIne. (ra7) dAtAranA guNa gAIne. (28) vidyA, kAmaNa ke vazIkaraNa karIne (ra) maMtra-taMtrane pravega karIne. (30) geLI, cUrNa AdinA nusakhA batAvIne, (31) saubhAgya-durbhAgyanuM kathana karIne. (32) garbha paDAvIne (garbha pADavAmAM sahAyabhUta thaIne). (33) jenI niyatAnI pUrI khAtarI na thaI hoya te grahaNa karIne
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA - (34) hAtha sacitta vastuthI kharaDAyela hoya ane Ape te. (35) AhAra ke vastu keI sacitta padArtha para zakhelI hoya ane te Ape che. (36) AhAra ke vastu para keI sacitta padArtha rAkhele hoya ane te Ape te. (3) AhAra ke vastu sacittane sparza karatA hoya te. (38) dAtA aMdha ke paMgu hoya ane Ape te. (39) vastu pUrepUrI acitta na hoya ane Ape te. (40) sacitta ane acitta vastu eka sAthe maLelI hoya ane Ape te. (41) koI ayatanAe vahorAvatuM hoya te. (42) turatanA lIdhelAM AMgaNuM parathI AvIne Ape te. AdAna-nikSepasamitinuM pAlana karavA mATe Asana, zayyA, vastra, pAtra, pustaka ItyAdi vastuone le-mUka karatAM pUratI sAvadhAnI rAkhavAnI jarUra che. eTale ke vastune game tema pheMkavI nahi, pachADavI nahi, paNa yathAsthAne sAcavIne mukavI, temaja levI paDe te ghasaDIne levI nahi ke game tema levI nahi, paNa vyavasthita rIte levI. A samitinuM pAlana karavA mATe munie prAtaHkALanA pratikramaNa bAda muhupattI, caLayo , UnI kalpa, sUtaranA 1. adhovastra. 2. aMtarapaTa.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvaratava be kalpa, rajoharaNanI aMdarane nisijja, e, saMthAriyuM, uttarapaTTo ane daMDa vagerenI paDilehaNuM-pratilekhanA kare che ane temAM kaI jIvajaMtu jovAmAM Ave te AghAnI UnanI ati komaLa dazI vaDe tene dUra karI de che. divasanA trIjA prahare paNa teo AvI ja rIte muhapattI, celapaTTo, gu, pAtralekhanikA, pAtrabaMdha, paDalA, rajastrANa, pAtrasthApana, mAtraka (bhikSAmAM vastu jevA AdinuM pAtra), pAtarAM joharaNa, UnanuM kahyuM ane be sUtarAu kalpa vagerenI paDilehaNa kare che. utsarga samiti ke pAriSThopanikAsamitinuM pAlana karavA mATe mala, mUtra, zleSma, ghUMka, keza, nirupayogI upakaraNa tathA anya paraThavavA gya vastuo jIva jaMturahita tathA acitta bhUmimAM eTale ke jyAM lIlerI pramukha na ugela hoya tevI jagAe vidhisara paraThavavI jarUrI che. jIvanadhAraNa mATe cAlavuM, khAnapAnAdi sAmagrI meLavavI, vasa-pAtra vagerenI lenka karavI tathA mala- mUtrAdinuM visarjana karavuM jarUrI che, paNa te dareka kriyA sAvadhAnIpUrvaka-yatanApUrvaka-zAstranA niyamapUrvaka karavI, e pAMca samitine sAra che. tenAthI cAritranuM ghaDatara uttama prakAre thAya che ane upayoga vadhatAM vizeSa AtmajAgRti anubhavAya che. have gupti saMbaMdhI vicAraNuM karIe. manane sAvadya
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA mArganA vicArothI revuM ane samya vicAramAM pravartAvavuM, e mane gupti kahevAya che. samiti mAtra pravRttirUpa che, jyAre gupti nivRtti ane pravRtti bane rUpa che. mane guptinA traNa prakAre cheH (1) akuzalanivRtti, (2) kuzalapravRtti ane (3)ganirodha. temAM manane ArtadhyAna ane durgAnathI rikavuM, te akuzalanivRttirUpa mane gupti che. manane dharma dhyAna ane zukaladhyAnamAM joDavuM, te kuzalapravRttirUpa mane gupti che ane maneyegane sarvathA niSedha kare, te ganirodharUpa mane gupti che. kevalI bhagavaMtane mAgane sarvathA abhAva thatAM A trIjA prakAranI managupti hoya che. sAvadha vacanane nigraha kare ane niravadya vacananI pravRtti karavI, te vacanagupti kahevAya che. A vacanagupti be prakAranI cheH (1) manAvalaMbinI ane (2) vAgU-- niyaminI. temAM mukha, nayana, AMgaLI vagerethI thatI tamAma prakAranI saMjJAone tyAga karIne maunanuM avalaMbana karavuM, te maunAvalaMbinI vacanagupti kahevAya che ane belatI vakhate ke zAstra vAMcatI vakhate mukha ADI muhapattI rAkhavI, te vAniyaminI vacanagupti kahevAya che. kAyAne sAvadya pravRttimAMthI rekavI ane niravadya pravRttimAM joDavI, te kAyagupti kahevAya che. A kAyapti be prakAranI cheH (1) ceSTAnivRtti ane (2) yathAsUtra ceSTAniyaminI. temAM upasargAdi prasaMge paNa kAyAne
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvaratatva . 23 calAyamAna na karavI tathA kevalI bhagavaMtoe karele kAyayegane nirodha te ceSTAnivRttirUpa kAmagupti kahevAya che. ane zAstramAM kahelI vidhi pramANe gamanAgamana Adi karavuM, te yathAsUtraeniyamanIrUpa kAyagupti kahevAya che. manane nigraha kare, vacanane nigraha kare ane kAyAne paNa niha kare tathA tenuM samyagU mAge prarvatana karavuM, e traNa guptine sAra che. saMvaranI sAdhanA mATe samiti ane guptinuM pAlana ghaNuM jarUrI che. gRhastha paNa tenuM yathAzakti pAlana karIne karmapravAhane AtmA bhaNI Avate rekI zake che. (1) upakramaH saMvaranA sattAvana bhedomAM samiti ane gupti pachI parISahane ullekha thayela che. parISaha bAvIza prakAranA che ane tene AtmAthIe jaya karavAnuM che. A parISahanAM nAme prakaraNakAra maharSi sattAvIzamI ane aThThAvIsamI gAthAmAM A pramANe rajU kare che - (2) mULa gAthAo : khuhA pivAsA sI uNha, dNsaaghelaarithio| cariyA nisIhiyA sijjA, akosa vaha jAyaNA // 27 // alAbha roga taNaphAsA, malasakkAra parIsahA / pannA annANa sammatta, ia bAvIsa parIsahA // 28 //
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatara-dIpikA - - (3) saMskRta chAyA: kSadhA pipAsA zItamaSNaM. dazo'celako'ratiH striyH| caryA naiSedhikI zayyA, Akrozo vadho yAcanA // 27 // alAbharogatRNasparzA, malasatkArapariSahau / prajJA ajJAnaM samyaktvamiti dvAviMzatiH parISahAH // 28 // (4) zahAtha : khuhA-kSudhA, kSudhAparISaDa. pivAsA-pipAsA, tRSA, tRSAparISaDa. sI-zItaparISa maDI bhUNa 16 sIa no asupta thayeTo cha. uNha-zuparISaDa. dasa-zaparISaDa. dasa mane acela bhane arai tathA ithio, te daMsA. celAraithio. daMsa-5. tuma 424 tene ma mAya aDavAya che. acela-mayesa45zeSaDa. acela-To khanI 2mamA athavA pasaM. arai-matiparISaha. ithio-zrIparISa. cariyA-yAparISaDa. nisIhiyA-naiSedhitIparISa sijjA-zathyAparISaha.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ savatattva bAla-AkrozaparISaha. vRd-vadhaparISaha. nAyaLa-yAcanA parISahu, gAma-alAbhaparISa, ro-rAgaparISaha. taLajAnA tRNaspaza parISahe. maja-malaparISahe. sAra-satkAraparISaha. parIvaphA-parISahA. pannA-prajJAparISaha. annALa-ajJAnaparISahe. sanmatta -samyakatvarISahe. rUba-e pramANe. nAvIsa-bAvIza. parIsaddA-parISahA. (5) asalanA H 15 (1) kSudhAparISaha, (ra) tRSAparISaha, (3) zItaparISaha, (4) uSNuparISaha, (5) dezaparISaha, (6) acelakaparISaha, (7) atiparISaha, (8) strIparISaha, (9) carcAparISaha, (10) naiSadhikIparISaha, (11) zayyAparISaha, (12) AkrozaparISaha, (13) vadhaparISaha, (14) yAcanAparISaha, (15) alAsa parISaha, (16) rAgaparISaha, (17) tRNupa
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 nava-tattva dIpikA parISaha, (18) malaparISaha, (19) satkAra parISaha, (20) prajJAparISaha, (21) ajJAnaparISaha ane (22) samyakatvaparISaha, e pramANe bAvIza parISahe jANavA. (6) vivecana : have kramaprApta khAvIza parISaheyane pazciya meLavIe. ri eTale samastapaNe, sahu eTale sahana karavuM, paNa dharma mAnA tyAga na karavA, te parISahaya kahevAya. apekSAvizeSathI AvA parISahA aneka prakAranA saMbhave, paraMtu nigraMthapravacanamAM AvIza parISahA prasiddha che ane tene ja ahI nirdeza karavAmAM AvyA che. 1 (1) kSudhAparISaha--zrudhA eTale bhUkha. te samyak prakAre sahana karI levI, paNa saSa AhAra grahaNu karavA nahi, te kSudhAparISahane jaya kahevAya. (2) tRvAparISaha--tRSA eTale tarasa, te samyak prakAre sahana karI levI, paNa sadeSa pANI vAparavu nahi, te tRSAparISahanA ya kahevAya. (3) zItaparISaha----zIta eTale ThaMDI, te samyak prakAre sahana karI levI, paNa agni vagere sadoSa AcaraNathI nivAravI nahi, tene zItaparISahenA ya kahevAya. (4) uSNuparISaha--uSNu eTale utA--garamI. te samyak prakAre sahana karI levI, paNa sadoSa AcaraNathI zItalatA na sevavI, tene uSNuparISahenA jaya kahevAya.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ savatattva 167 (5) da'zaparISaha--DAMsa, macchara vagere kSudra - jaMtuoe upajAvela pIDA samyak prakAre sahana karI levI, paNa tenuM azubha ciMtavavuM nahiM, tene dazaparISahanA jaya kahevAya. (6) acelaparISaha--cela eTale vajra. te sathA na maLe ke jINu prAyaH maLe, tA paNa dInatA na citavavI, temaja uttama tathA mUlyavAna vastranI IcchA na karavI, teacalaparISahanA jaya aaN gaNAya, (7) aratiparISaha--ati eTale udveganAM kAraNe upasthita thayAM hoya, chatAM udvega na pAmatAM dharmAM sthAnAnI bhAvanA bhAvavI ane cAritrapAlanamAM dhaiya rAkhavuM, te atiparISahene jaya kahevAya. (8) sIparISaha--viSayecchA pUrNa karavA mATe strIoe karelA upadrA samyak prakAre sahana karavA pazu lezamAtra vikAra thavA devA nahi, temaja strIne AdhIna thavuM nahi, te skrIparISahene jaya kahevAya. (9) carcAparISaha--carcA eTale cAlavuM, nihAra karavA. munie eka sthAne niyatavAsa na karatAM grAmAnugrAma vihAra karavA, te cA~parISahunA jaya kahevAya. (10) naiSadhikIparISaha--srI, pazu ane napuMsaka varjita sthAnamAM rahetA kAI upasarga thAya tA bhayabhIta na thatAM samabhAvapUrvaka sahana karI levA, te naiSadhikI parISahenA jaya kahevAya. athavA smazAna, udyAna, pata ane zUnya sthAnamAM rahetAM je upasargo thAya, tethI calita
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 nava tattva dvIpikA na thavuM, te niSadyAparISahenA ya kahevAya. ahI naiSadhikI ane niSadyA e ane pATo cAle che. (11) zayyAparISaha--UMcI--nIcI ke pratikULa zayyA maLatAM kheda na pAmavA tathA anukULa zayyA maLatAM he na pAmavA, te zayyAparISahunA ya kahevAya. (12) AkrozaparISahoI e kaThora vacana kahyAM hoya, te samyak prakAre sahana karI levAM, paNa tenu azubha citavavu' nahi, te AkrozaparISaheneA jaya kahevAya. (13) vadhaparISahavadhu eTale tADana. koI durAtmA daMDa, cAbuka vagerethI prahAra kare, chatAM A svakanu phaLa che, zarIra vinazvara che, mAtra mAza AtmA nitya che,' ema vicArI samabhAve sahana karI le, te vadhaparISahenA jaya kahevAya. (14) yAcanAparISaha----sAdhune jIvananirvAha mATe bhikSAvRttie rahevAnuM hoya che. A vakhate yAcanA karatAM evA vicAra na lAvavA ke mArAthI bIjA pAse "kema sagAya ? paNa ema vicAravu` ke muninA e dharma che, munine mAgyA vinA kaMI paNa na pe te te yAcanAparISahanA jaya kahevAya. (15) alAbhaparISaha--bhikSA mAgavA chatAM koI * vastu na maLe teA lAlAMtarAyakamanA uDDaya samaje ane Aje tapAvRddhi thaze ema samajI manane samabhAvamAM rAkhe tA alAbhaparISahenA jaya kahevAya. (16) rAgaparISaha-zarIramAM utpana thayelA
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ savatattva 19 rAgane samyak prakAre sahana karavA, paNa udvega na karavA, te rAgaparISahunA ya kahevAya. nIkaLelA (17) tRNuspara parISahe--gucchathI jinakalpI munine tRNanA sathArA hoya che. te tRNunI aNI zarIramAM vAge chatAM vasranI IcchA na kare ane samabhAve sahana karI le, te tRNusparza parISahena jya kahevAya. sthavilpI munine vastranA paNa sathAza hAya che. te pratikULa prApta thatAM manamAM kheda na kare, te paNa A prakAranA ja parISaheya gaNAya. (18) malaparISaha-parasevA vagere kAraNe zarIra para mala jAmyo hAya, chatAM zrRMgAra ne viSayanA kAraNarUpa snAnanI icchiA kare nahiM, te malaparISahenA jaya karyAM kahevAya. (19) satkAraparISahu--peAtAnA ghaNA sahAra thatA DhekhI harSa pAme nahi tathA koI satkAra na kare te paNa kheda pAme nahi, te satkAraparISahenA ya kahevAya. (20) prajJAparISaha jJAnanuM abhimAna na karavuM, paraMtu namratA dhAraNa karavI ane pUrve thaI gayelA mahAjJAnIonI tulanAmAM huM kANu ? ema vicArI AtmAnu anuzAsana karavuM, te prajJAparISahenA ya kahevAya. (21) ajJAnaparISaha--ghaNA parizrama karavA chatAM Agama vagerenAM tattvA jANe nahi, tA tethI khedya dhAraNa na karatAM jJAnAvaraNIya karmInA uya vicArI samabhAvamAM rahe te ajJAnaparISahunA ya kahevAya, 1. jinakalpI sAdhu eTale jinakalpa pramANe vanArA. 2. sthavirahapI sAdhu eTale sthavirapa pramANe vanArA.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA (ra) samyakatavaparISaha-aneka kaSTa ane upasage prApta thavA chatAM sarvajJabhASita dharmanI zraddhAmAMthI calAyamAna na thAya ane zAsonA sUkSma arthe na samajAya te paNa vyAmoha na kare, te samyakatvaparISahane ja kahevAya. parISahane yaMtra parISahanAM nAme karyo karmanA udayathI vidanIya karmanA 1 thI 1 pipAsA zAMta 5 5 4 cha A cha 1 thI 13 1 thI 13 vi thI 1ra 1 thI 14 li zI hatI thI 9 ala arati cAritra mehanIya " vedanIya A che. : carcA 1 thI 12 niSadyA cAritra mehanIya zavyA - vedanIya 1 thI 12 Azi cAritra mehanIya 1 thI 8) vedanIya 5 1 thI 13 yAcanA cAritra mehanIya malAla lAbhAntarAya pa thI 12 kAya che 9 thI 3 vaNajya A che 1 thI 3 D J thI 13 satkAra cAritra mehanIya che. thiIprajJA jJAnAvaNanA pagathI thI 12 ajJAna jJAnAvaraNanA udayathI 1 thI 21 22 sampakava dina mohanIyanA 1 thI 7 ga
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvatattva (1) uparkama : have krama prApta yatidharmanuM varNana karavA mATe prakaraNa kAra maharSi ogaNatrIsamI gAthA A pramANe kahe che ? (2) mULa gAthA : khaMtI mahava ajjava, muttI tava saMjame abodhavve / sacca somaM akiMcaNaM, ca maM ca jaidhammo // 29 // (3) saMskRta chAyA ? kSAntimArdava Arjavo muktiH tapaH sNymcboddhvyH| satyaM zaumacAkizcanyaM ca brahma ca yatidharmaH // 29 // (4) zabdArtha : dvitI-zAMti, kSamA. mA-mAdeva, mRdutA. lAva-Arjava, saralatA. muttI-mukti, nirlobhAtA. tavatapa, tapazcaryA. saMka-saMyama. poSa-jANavA sAja-satya. so-zauca, pavitratA. vi-AkiMcanya, akiMcanatA, aparigraha. na vidyate kiMcana yasya sokiJcanaH, akinycnsymAvozvinatva--jenI pAse kaMI paNa nathI te akiMcana.
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA akiMcanane bhAva te Acinya ke akiMcanatA. tAtparya ke sarva parigrahane tyAga ke aparigraha e akiMcanatA che. -ane hiM brahmacarya, gurukulavAsa. kara-ane, vaLI. kavicatidharma (5) artha-salanAH kSamA, mRdutA, saralatA, nilebhatA, tapa, saMyama, pavitratA aparigraha ane brahmacarya, e. 'daza guNone yatidharma jANu. (6) vivecana: samiti, gupti ane parISahajayanI jema yatidharma pazu saMvaranuM mULabhUta aMga che. yatidharma eTale yatine dharma athavA te saMvaranI siddhi mATe yatio vaDe dhAraNa karate dharma. mekSanI prApti mATe paMcamahAvratAdinI dhAraNapUrvaka je satata yatna kare, te thati kahevAya che. muni, zramaNa, aNagAra bhikSu, sAdhu e tenA paryAyazabdo che. tAtparya ke ahIM catidharmathI sAdhu-munirAje je dharmanuM pAlana karavAnuM che, je guNene utkRSTa vikAsa karavAnuM che, tene nirdeza karavAmAM Avyo che. ... yatidharma daza prakAra che. te aMge tatvArthasUtranA
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ savAratA rAhaka navamA adhyAyanA chaThThA sUtramAM jaNAvyuM che ke "ttama kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiJcanyabrahmacaryANAM dhrm:kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, Akicanya ane brahmacarya e daza prakArane uttama (yati) dharma che." ahIM eTalI spaSTatA Avazyaka che ke kSamA Adi daza prakArane dharma jyAre ahiMsA satya Adi mUla guNe ane sthAna-AhAranI zuddhi Adi uttaraguNanA prakarSathI yukta heya, tyAre yatidharma bane che, anyathA nahi. anya rIte kahIe te ahiMsA Adi mUlaguNo ke temanA uttaraguNonA prakarSa vinA je kSamA Adi guNa hoya te tene sAmAnya dharma kahI zakAya, paNa yatidharma na kahI zakAya.* krodhane nigraha kara eTale ke krodhane dabAvI de, paNa tene prakaTa kare nahi, tene kSamA kahevAmAM Ave che. A kSamA pAMca prakAranI cheH (1) upakAra-kSamA, (2) apakArakSamA, (3) vipAka-kSamA, (4) vacana-kSamA ane (5) dharma-kSamA. * manusmRtimAM kahyuM che ke kSamA dayA damo dhyAna, satyaM zIlaM dhRtighRNA / vidyA vijJAnamAstikyametad brAhmaNalakSaNam // kSamA, dayA, Indriyadamana, dhyAna, satya, zIla, dheya, pApa pratye dhRNuM (tiraskAra), vidyA, vijJAna (AtmajJAna) ane Astikya e daza brAhmaNanAM lakSaNo che.' 18
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 - - -- - ----- nava-tAva-dIpikA eka mANase ApaNane nukazAna pahoMcADyuM hoya ke kaDavAM vacane kahAM haiya, paNa pUrve teNe ApaNA para upakAra kare che, e dhyAnamAM rAkhIne tenA para krodha karave nahi e upakAra-kSamA kahevAya. "huM gusse thaIza te mane e herAna karaze" evA abhiprAyathI krodha na kare, e apakAra-kSamA kahevAya. "kriodhanAM phaLa ati kaDavAM che" ema vicArI phodha na kare, e vipAka-kSamA kahevAya. keInAM kaDavAM vacanathI dubhAvuM nahi, tema ja koIne kaDavuM vacana kahevuM nahi, e vacana-kSamA kahevAya ane sAmAne pratikAra karavAnI zakti hovA chatAM "kSamA e mAro dharma che" ema vicArI kSamA dhAraNa karavI, e dharma-kSamA kahevAya. zramaNa bhagavAna mahAvIre kSamA guNane keTalI hade keLavyuM hatuM, te caMDakauzika AdinA prasa gethI jANI zakAya che. vaLI AtmazuddhimAM atyaMta upakAraka evI SaDAvazyakanI kriyAnuM jana zAstromAM je vidhAna karavAmAM AvyuM che, temAM thI pratikramaNa nAmanA Avazyaka prasaMge cauda rAjalekanA sarve ne temanA doSenI kSamA ApavAnuM tema ja piote temanA pratye karelA denI kSamA mAgavAnuM jaNAveluM che ane te mATe ja memi satra'jI, have jIvI hatu Adi pado belavAmAM Ave che. - mAna, abhimAna ke ahaMkArane nigraha kara ane cittamAM tathA bAhya vyavahAramAM namratA dhAraNa karavI, tene
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvaratava ra75 mArdava ke mRdatA kahevAmAM Ave che. (1) jAti, (2) kula, (3) rUpa, (4) ezvarya-moTAI, (5) vijJAna-buddhi, (6) zruta-zAstrajJAna, (7) lAbha-prApti tathA (8) vIrya- . zakti e ATha bAbatamAM mada na karavAthI A guNa keLavI zakAya che. gurujanene vinaya e mRdutAnI khAsa nizAnI che. | mAyA ke kuTilatAnA deze vicArI tene nigraha kare, tene Arjava ke saralatA kahevAmAM Ave che. vicAra eka prakArane, vANI bIjA prakAranI ane vartana trIjA prakAranuM, e paristhitine mAyA, kuTilatA ke daMbha kahevAmAM Ave che. tene tyAga karI vicAra, vANuM ane vartananI ekavAkyatA keLavavI, tene Arjava ke saralatA kahevAmAM Ave che. jinA memAM kahyuM che ke saralatAne dhAraNa karanAra AtmA ja dharmane sAce adhikArI che. te parathI A guNanuM mahattva samajI zakAze. lebhane tyAga kare, tene mukti ke nirlobhatA kahevAmAM Ave che. zAstromAM kahyuM che ke koho pII paNAsei, mANo vigayanAsaNo / mAyA mittANi nAsei, loho sabaviNAsaNo / - krodha prIti ke sadbhAvane nAza kare che, mAna vinayano nAza kare che, mAyA mitrone eTale vizvAsane nAza kare che ane lebha te sarvane nAza kare che." lobhI manuSya potAnI IcchA pUrI na thatAM krodhe.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra76 navatattva-dIpikA bharAya che, athavA kaMIka prApta thAya te abhimAna kare che, vividha prakAranA chalakapaTane eTale ke mAyAne Azraya le che ane te mitra, murabbIo ke Aptajane joDe paNa laDe che. A rIte lebhathI sarva uttama prakAranA guNene nAza thAya che, tethI sAdhupuruSa kaI prakArane lebha rAkhe nahi. zarIra ane mananI zuddhi mATe bAhyaatyaMtara tapazcaryA karavI, e tapa nAmane yatidharma che. te ahIM saMvaratattvanA prasaMge kahe che, paNa AgaLa nirjarAtatvamAM vistArathI kahevAze, kAraNa ke tenAthI karmanI nirjara paNuM thAya che. zrI tatvArthasUtranA navamA adhyAyamAM "tapanA nirA rUA" e sUtra vaDe A vastu spaSTa karavAmAM AvI che. jyAM yatidharma ke sAdhudharmanuM saMkSepathI kathana karavAmAM AvyuM che, tyAM ahiMsA, saMyama ane tapa e traNa guNane ja nirdeza karavAmAM AvyuM che. tema ja "tapasvI' e yati ke sAdhune paryAyazabda banI gayela che, te parathI paNa tapanuM mahatva samajI zakAze. - mana, vacana ane kAyAne niyamamAM rAkhavA, te saMyama kahevAya che. athavA samyapha prakAranA je yama-mahAvate ke aNuvrate tenI dhAraNA te saMyama che. jaina zAstramAM sAdhuone mATe 17 prakArane saMyama ArAdhya gaNAyele che, te A pramANe --5 mahAvrata, 5 Indriyane nigraha,
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvata 4 kaSAyane jya, tathA mana, vacana ane kAyAnA azubha vyApArarUpa 3 daMDanI nivRtti. jinAgamAM kahyuM che ke - jaha kumme saaGgAI, sae dehe smaahre| evaM pApAI mehAvI, ajjhappeNa samAhare // jema kAca pitAnA aMgone zarIramAM gopavI de che, tema buddhimAna sAdhaka AdhyAtmika bhAvanA dvArA AtmAne aMtarmukha banAvIne asaMcamathI pitAne bacAve." hitakara, mApasara, priya ane dharmanI preraNA Ape evAM vacana belavAM, te satya kahevAya che. vaLI lIdhelI zubha pratijJAone pALavI, te paNa satya kahevAya che. jina bhagavaMtAe kahyuM che ke "davasa gALa vadi mehAvI mA tArU -satyanI AjJAmAM rahenAre te buddhimAna puruSa mRtyune tarI jAya che. tAtparya ke sadA satya balavuM ane satya AcaravuM, e sAdhupuruSane parama dharma che. zauca eTale pavitratA. enA bAhya ane atyaMtara evA be prakAre che. temAM snAnAdithI zarIrane zuddha karavuM te bAhya zauca gaNAya che. AvuM zauca sAdhuone ka5tuM nathI, bAkI saMyama ane tapanAM anuSThAnene lIdhe temane deha pavitra rahe che. manane pavitra rAkhavuM eTale ke tenA vaDe duSTa vicAre karavA nahi, e atyaMtara zauca kahevAya che. sAdhupuruSe AvuM zauca keLavavA mATe sadA prayatnazIla
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra78 navatattva-dIpikA potAnI pAse koI paNa prakAranI mAlamattA rAkhavI nahi, tene AkiMcanya kahevAya che. anya zabdomAM kahIe te aparigrahI rahevuM, e sAdhuno uttama dharma che. parigrahathI meha-mamatva jAge che ane tene lIdhe mekSamArganI sAdhanAmAM aneka prakAranA aMtaro UbhA thAya che, tethI sAdhue AkiMcanya guNane keLavavAnI khAsa jarUra che. brahma eTale AtmA. tene viSe caravuM-lIna rahevuM, te brahmacarya kahevAya che. anya zabdomAM kahIe te viSayabhegane tyAga karIne AtmaramaraNatA karavI, e uttama keTinuM brahmacarya che. athavA te mana, vacana ane kAyAthI mithunane tyAga kare, te brahmacarya kahevAya che. gurunI AjJAmAM tathA sAdhusamudAyamAM rahIne tenA niyamane anusarIne zAsane abhyAsa kare tathA AtmakalyANakArI kiyAonI tAlIma levI, tene brahmacaryavAsa ke gurukulavAsa kahevAmAM Ave che. A paNa uttama prakArane yatidharma gaNAya che. A daza prakAranA yatidharmanuM pAlana karavAthI karmanuM Agamana rekAya che ane AtmavikAsamAM jhaDapI pragati thAya che. (1) upakramaH samiti, gupti, parISaha ane yatidharmanuM varNana karyA pachI have prakaraNakAra maharSi bhAvanAnuM varNana karavA
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvaratava mATe trIzamI ane ekatrIzamI gAthA A pramANe rajU are cha: (2) bhUNa thA: paDhamamaNiccamasaraNaM, saMsAro egayA ya annataM / asuittaM Asava saMvaro ya taha NijjarA navamI // 30 // logasahAvo bohI, dullahA dhammassa sAhagA arihaa| eAo bhAvaNAo, bhAveavvA payatteNaM // 3 // (3) saMta chAya: prathamamanityamazaraNaM saMsAra ekatA cAnyatvam / azucitvamAzravaH saMvarazca tathA nirjarA navamI // 30 // lokasvabhAvo bodhiTulabhA dharmasya sAdhakA arhntH| etA bhAvanA bhAvayitavyAH prayatnena // 31 // (4) zamA : paDhama-prathama. paDhama, aNiccaM bhane asaraNaM se RNa pahAnI saMdhi thavAthA mahI paDhamamaNiccamasaraNaM vo 8 maneso che. aNiccaM-anitya, bhanityabhAvanA. asaraNaM-maza26], mazaramAnA. saMsAro-saMsAra, saMsAramAvanA. egayA-1, samAnA. ya-jI.
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' 280 nava-tAva-dIpikA nitta-anyatva, anyatvabhAvanA. yudaM-azucita, azucitvabhAvanA. sava-Azrava, AzravabhAvanA. saMvaro-saMvara, saMvarabhAvanA. ca-vaLI. -tathA. LijhA-nirjarA, nirjarAbhAvanA. navI-navamI. hojalAvo-lekasvabhAva, lekasvabhAvabhAvanA. vohI-dhi. kuNaI-durlabha. A pada agiyAramI tathA bAramI baMne bhAvanAne lAgu paDe che. ghammasa-dharmanA. sAEURTI-sAdhaka. rahuM--arihaMte. gAyo--A. mAvA-bhAvanAo. mabaghA-bhAvavA gya che, bhAvavI. paro-prayatnavaDe, prayatnapUrvaka. (5) artha-saMkalana : pahelI anityabhAvanA che, tyArapachI anukrame
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ savatattva 281 azaNu, saMsAra, ekatva, anyatva, aNucita ane Azrava nAmanI bhAvanA che. navamI nirA bhAvanA che. tyAra pachI lakavabhAva nAmanI bhAvanA che. Adhi ane dharmanA sAdhaka arihaMtA durlabha che. A bAra bhAvanAo prayatnapUrvaka bhAvavI. (6) vivecana : bhavavairAgyAdvi nimitte je vAravAra lAvavAmAM--vicAravAmAM Ave che, te bhAvanA kahevAya che. athavA jenA puna : punaH smaraNuvaDe AtmA mekSAbhimukha thAya, te bhAvanA kahevAya che. vadhAre spaSTatAthI kahIe teA je manavRtti zubha vicAravALI hoya ane AtmAne mekSanA abhilASI anAvavApUrvaka vairAgyAdi saMyamasAdhanA pratye dorI jatI hAya, tene bhAvanA samajavAnI che. ni thanAyakAe bhAvanAnuM mahattva prakAzatAM kahyuM che ke-- ' bhAvaNAjogasuddhappA, jale nAvA va AhiyA / nAvA va tIrasaMpannA, savvadukkhA tiuTTaI // bhAvanArUpI ceAgathI zuddha thayelA AtmAne jalamAM naukA samAna kahelA che. naukA jema athAga jaLane pAra kvIne kinAre pahoMce che, tema AvA zuddha AtmA bhavapara Mpa rAnA nAza karIne sarve duHkhAnA aMta kare che.'
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 navanava dIpikA A bhAvanA bAra prakAranI cheH (1) anityabhAvanA, (2) azaraNabhAvanA, (3) saMsArabhAvanA, (I ekatvabhAvanA, (5) anyatvabhAvanA, (6) azucisvabhAvanA, (7) AzravabhAvanA, (8) saMvarabhAvanA, (9) nirjarAbhAvanA, (10) lakasvabhAvabhAvanA, (11) badhidurlabha bhAvanA ane (12) ahaMta durlabhabhAvanA ke jene sAmAnya. rIte dharmabhAvanA kahevAmAM Ave che. keTalAka grathimAM dazamI dharmabhAvanA, agiyAramI lekasvabhAvabhAvanA ane bAramI bedhidurlabhabhAvanA e kama paNa Ape che, paraMtu temAM kaI tAtvika taphAvata nathI. tatvArthasUtrakAre bhAvanAnA sthAne anuprekSA" zabdane praveza karyo che, paNa tene kema te A ja pramANe darzAvyuM che. jema ke "nitsArANavinyAvitrAva vrnirjraalokbodhidurlbhdhrmsvaakhyotmnucintnmnuprekssaaH|anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, azuci, Ava, saMvara, nijerA, leka, bedhidurlabha ane dharma svAkhyAtanuM anuciMtana e anuprekSAo che. A bAra bhAvanAonuM svarUpa anukrame A pramANe jANavuM: (1) anityabhAvanA-zarIra, yauvana, dhanasaMpatti tathA kuTuMba vagerenA saMbaMdhanI asthiratA-anityatA ciMtavavI, tene anitya bhAvanA kahe che. nIcenuM padya anitya bhAvanAnuM dyotaka cheH
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ savaratatva ha. anityamArogyamanityayauvanaM, vibhUtayo jIvitamapyanityam / anityatAbhiH prahatasya jantoH vartha ri: jAmazeSa kare che , Arogya anitya che, yauvana anitya che, saMpatti. anitya che ane jIvana paNa anitya che. Ama anityatAthI haNAyelA prANIne kAmagamAM AnaMda kevI rIte. Ave?" tAtparya ke na ja AvavuM joIe. teNe A sarva vastuonI anityatA vicArI AtmakalyANa sAdhavAmAM ja udhata thavuM joIe. (2) azaraNabhAvanA-vyAdhi, jarA ane mRtyuthI gherAyelA A saMsAramAM prANune keInuM zaraNu nathI, ema ciMtavavuM, tene azaraNabhAvanA kahe che. nimna padyamAM-- azaraNabhAvanA vyakta thayelI che: jaheha sIho ya miga gihAya, maccU naraM nei hu aMtakAle / na tassa bhAyA va piyA va mAyA, kAlammi tassa saharA bhavaMti // jema koI siMha mRganA ToLAmAM pesIne temAMnA ekAda mRgane pakaDIne cAlate thAya, tema aMtakALe mRtyu paNa kuTuMbIjanemAM kUdI paDIne temAMnA ekAda jaNane
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 nava-tatra-dIpikA pakaDIne cAlatuM thAya che, tyAre tenI patnI, pitA ke mAtA keI tenuM rakSaNa karI zakatAM nathI.' ' (3) saMsArabhAvanA-cAra gatirUpa A saMsAra anaMta dukhethI bharelo che. temAM prANIne karmavazAt niraMtara bhamavuM paDe che. vaLI je eka kALe mAtA hoya, te strI thAya che ane strI hoya, te mAtA thAya che, pitA hoya, te putra thAya che ane putra hoya, te pitA thAya che, mATe te sarvathA tyAga karavA cagya che, Adi ciMtavavuM, tene saMsArabhAvanA kahe che. nIcenAM vacanAmAM saMsArabhAvanA prakaTa thayelI che? janma dukkha jarA duvaM, rogA ya maraNANi y| aho dukkho hu saMsAro, jattha kIsanti jNtunno|| ahe A saMsAra khamaya che ke jemAM prANuo - aneka prakAranI pIDAe pAme che. temAM janmanuM duHkha che, jarAnuM duHkha che, temaja rema ane maraNanuM paNa dukha che. gatasAre'tra saMsAre, mukhamAntiH zarIriNAm / lAlapAnamivAGguSThe, bAlAnAM stanyavibhramaH // aMgUTho cUsIne lALanuM pAna karatAM bALakane jema mAtAnuM stanapAna karavAne bhrama thAya che, tema A saMsAra sukharahita hovA chatAM prANIone temAM sukhane bhrama thAya che.?
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvarata 285. (4) ekavabhAvanA A jIva ekale A che, ekale javAne che ane sukha-dukhAdi paNa ekale ja bhagave che, ema ciMtavavuM tene ekatvabhAvanA kahe che. nicenA AptavAkyomAM ekatvabhAvanAnuM yathArtha pratibiMba paDeluM che? egohaM natthi me koI, nAhamannassa kassaI / evaM adINa-maNaso, appANamaNusAsai // je jANo za, nAi-sAsu sesA me bAhirAmAvA, savve saMjoga-lakkhaNA // huM ekalo chuM, mAruM kaI nathI ane huM paNuM. keIne nathI. evuM adIna manathI vicArI sAdhaka puruSa AtmAne samajAve. jJAna ane darzanathI saMyukta eka mAre AtmA ja zAzvata che ane bIjA badhA sAgathI utpanna thayelA bahirbhave che." (5) anyatyabhAvanA-zarIra, dhana, baMdhuo vagerethI AtmAne anya ciMtava-judo ciMtava, tene anyatva bhAvanA kahe che. vAcakazekhara zrI umAsvAti mahArAje prazamarati prakaraNamAM kahyuM che keanyo'hN svajanAtparijanAcca vibhavAccharIrakAcceti / yasya niyatA matiriyaM, na bAdhate taM hi shokkliH|| pitAnA kuTuMbIjane, nokaracAkara, saMpatti ane.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 nava-nava dIpikA zarIra e badhAthI huM anya chuM, bhinna chuM, judo chuM, evI jene nizcayAtmaka buddhi pidA thaI che, tene zekaSpI kaleza kaMI paNa pIDA upajAvI zaktA nathI." tAtparya ke je sAdhaka anyatvabhAvanAne Azraya le che, te bahirAtma bhAvamAMthI aMtarAtmabhAvamAM ane chevaTe paramAtmabhAvamAM sthira thaI sarva dukhethI mukta thAya che. (6) azucisvabhAvanA A zarIra azucine. bhaMDAra che. tenAM vividha dvAramAMthI niraMtara azucine pravAha vahyA kare che. vaLI attara Adi sugaMdhamaya zuddha padArtho paNa tenA saMsargamAM AvatAM azucimaya banI jAya che. AvA azucimaya zarIra para meha zo? vagere * ciMtavavuM, tene azucimayabhAvanA kahe che. zrIvinayavijayajI mahArAje zAMtasudhArasabhAvanAmAM kahyuM che ke snAyaM snAya punarapi punaH snAnti zuddhAbhiradbhiH, vAraM vAraM bata malatanuM candanairarcayante / mUDhAtmAno vayamapamalAH prItimityAzrayante, no zuddhayante kathamavakaraH zakyate zodhdhumevam // "aho! mUDha jIve pharI pharIne snAna kare che ane -malanA sthAnarUpa A zarIrane caMdana vaDe carce che. pachI -ame pavitra chIe, ema mAnIne enA para meha dhare che; - paraMtu e zarIra kadI paNa zuddha thatuM nathI. ukaraDe kadI paNa zuddha thAya khare?"
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvatattva 227 ahI" zarIrane ukaraDA sAthe sarakhAvavAnuM kAraNa e che ke ukaraDAmAMthI kacaro upaDayona upayo, tyAM khIje co AvI paDe che ane tethI te gaMdhAtA ja rahe che, tema zarIramAMthI ekatra thayelA mala huDhayona heThacoke khIjo mala bhegA thAya che ane tethI te gaMdhAtu ja rahe che. (7) AjavabhAvanA AsavanA hetuo aMge khAsa vicAraNA karavI, te AsravabhAvanA kahevAya che. A vicAraNA sAmAnya rIte nIce pramANe karavAmAM Ave che. jema parvatamAMthI cAre mAjI paDatAM jharaNAnAM pANI vaDe taLAva jaldI bharAI jAya che, tema mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane ceAganAM kAraNe AvelAM karmoM vaDe AtmA bharAI jAya che, tethI he jIva! tuM A pAMca kAraNeAthI virAma pAma. * mithyAtvanA ceAge anAdi kALathI tuM A saMsAramAM rakhaDatA rahyo che ane te kramanI utpattinuM mukhya kAraNu che, ema samajI tenA tyAga kara * viSayanA rasamAM lubdha banelA hAthI, mAchalA, bhamarA, pata'giyA, haraNa vagere prANIonA AkharI hAla zuM thAya che? e vicArI tu viSayarasa-aviratine cheDI de. huM Atman ! divasa ane rAtri saDasaDATa cAlyA -jAya che. kALa koIne mATe ubhA rahetA nathI. je kSaNA gaI te pAchI AvatI nathI, ema vicArI tu pramAdane tyAga kara ane kSaNe kSaNanA AtmahitArthe upayoga kara 1
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva dIpikA he jIva! krodha, mAna, mAyA ane lAsa e cAra mahAna luTArAe tArI AtmasamRddhine lUMTI rahyA che, mATe tenAthI cetIne cAla. A cAra kaSAye saMsArarUpI vRkSanA mULanuM siMcana karanArA che, mATe tenA tyAga kara. huM cetana ! tuM manathI keTalAM karmAM khAMdhe che? * vacanathI keTalAM karmAM bAMdhe che? ane kAyAthI keTalAM kameE AMdhe che? tenA vicAra kara. sa asaMyamanu phaLa pUruM' che ane saMyamanu phaLa sAruM che. e vAta tu kadI bhUlIza nahi.' rokanA (8) savarabhAvanA-Asavane upAya.. samathI ciMtana karavuM, tene savarabhAvanA kahevAya che. A vicAraNA sAmAnya rIte A pramANe karavAmAM Ave che he jIva! tuM samyakatva vaDe mithyAtvanA niSa kara, virati vrata vaDe aviratinA niSa kara, prakhaLa puruSA dAkhavI pramAdanA nizcaya kara, kSamAnamratAsaralatA-satASa vaDe kaSAyenA nirodha kara ane maneAgupti, vacanagupti tathA kAyakrupti vaDe mana, vacana ane kAyAnI athula pravRttione nirodha kara. - huM cetana ! tuM IrSyApathikI ddhi pAMceya samitinuM svarUpa tathA manAgupti Adi traNa truptinuM svarUpa arAbara samajI le ane tenuM pAlana karavAmAM utsAha rAkha. * huM Atmana ! tuM kSudhA pIpAsA Adi AvIza.
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvatatva prakAranA parISaha samabhAve sahI le, daza prakAranA yatidharmanuM utsAhathI pAlana kara, bAra prakAranI bhAvanAonuM sevana kara tathA pAMca prakAranA cAritrane marma vicArI tenI ucca bhUmikAo anukrame caDhate jA." ahIM gRhastha sAdhakee vizeSamAM e paNa vicAravuM ghaTe che ke "saMvaranI sAdhanA mATe mahApuruSoe sAmAyika, pratikamaNa, piSadha, jinadarzana, jinapUjA, gurudarzana Adi je je upAya batAvyA che, tene he jIva! tuM khUba khUba Adara kara ane tenuM bane teTaluM ArAdhana kara.' (9) nirjarAbhAvanA-karmanirjarAnA upAya saMbaMdhI ciMtana karavuM, tene nirjarAbhAvanA kahevAya che. tenuM ciMtana sAmAnya rIte A pramANe karavAmAM Ave che? iMdhanane Dhagale agnithI baLIne khAkha thaI jAya che, tema karmane Dhagale tapa vaDe baLIne khAkha thaI jAya che; athavA taLAvanuM pANuM jema sUryanA AkarA tApathI zeSAI jAya che, tema karma paNa tapathI zeSAI jAya che. mATe he jIva! tuM bane teTaluM tapanuM ArAdhana kara." "he cetana! mArAthI tapa kema thaze? emAM te ghaNuM kaSTa sahana karavuM paDe e vicAra tuM haragIjha karIza nahi, kAraNa ke te naraka-nigada tiryaMcanA bhAvamAM aneka kaSTa sahana karyA che, tene te A lAkhame bhAga paNa nathI. vaLI tane kAyAnI mAyA evI te kevI vaLagI 19
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatarava-dIpikA che ke tArAthI tapazcaryA thatI nathI! zrI mahAvIra prabhue keTalI tapazcaryA karI ! anya mahApuruSee keTalI tapazcaryA karI, tene tuM vicAra kara. "he Atmana ! tuM ati khAvAnI tRNuM choDI de ane udara DuM UNuM rAkhavAmAM ja saMtoSa mAna. kAyAnI sukhazIlatAne tyAga kara ane dharmasAdhanA-nimittanAM leca, vihAra AdinAM kaSTo samabhAve sahI le. "he cetana! tuM bane teTaluM ekAMtanuM sevana kara ane aMgopAMga saMkecIne rahe, kAraNa ke e suMdara tapazcaryA che. vaLI he cetana ! jinezvara bhagavAne batAvelI atyaMtara tapazcaryA ghaNI suMdara che. doSa lAgatAM prAyazcita levuM, mekSanAM sAdhanane vinaya kare, AcArya, upAdhyAyAdi dazanuM nirAzaMsa bhAve viyAvRtya karavuM, zAstranuM adhyayana-adhyApana karavuM, kAtsarga avasthAmAM rahevuM, kaSAyane vyutsarga kare Adi. A tapazcaryAnI yathAzakti ArAdhanA karavAthI te bhavabhavamAM bAMdhelAM karmo khapI jaze ane tuM tArA nirmaLa svarUpane pAmI zakIza." (10) lekasvarUpabhAvanA-lekanA svarUpanuM ciMtana karavuM, te lokasvarUpabhAvanA kahevAya che. temAM sAmAnya rIte A prakAre vicAraNA karavAmAM Ave che? "A lokarUpI puruSa paga pahoLA karIne Ubhelo che ane teNe pitAnA be hAtha keDa upara rAkhelA che. eka
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvaratava bIjAnI nIce nIce vistIrNa. chatrAkAre rahelI ratnaprabhA vagere sAta narakabhUmio tenAM be paganAM sthAne che. asaMkhyAta dvipasamudravALe madhyaloka tathA sUryacaMdrAdi jyotiSacako tenAM nAbhIsthAne che. tenI upara pahelo-bIje ane trIjo-cothe devaleka ane tenI upara brahmaloka arthAt pAMcame devaka tenI be keNIo che ane upara bIjA sAta devaloka, nava raiveyaka, pAMca anuttaravimAna ane chevaTe AvelI siddhazilA e tenAM mastakanAM sthAne che. kula cauda rajaju pramANa UMco A loka anAdi, anaMta, akRtrima ane zAzvata che. tathA dharma, adharma, AkAza, kAla,pudgala ane jIva e cha dravyothI bharelo che. tenI cAre bAju alokAkAza AveluM che, arthAt A loka AkAzanA eka bhAgamAM ja avasthita che. A lokarUpI raMgamaMDapamAM AtmA e naTa che ane kAla, svabhAva, niyati, karma tathA udyama e pAMca samavAya-kAraNarUpI vAjiMtrae nacAvyA mujaba nAce che. "he cetana ! cara ane sthira, jaMgama ane sthAvara vastuthI bharelA A lokanuM svarUpa tuM barAbara samajI le. A loka dravyathI nitya che, dhruva che, zAzvata che, ane paryAyathI anitya che, cala che, asthira che. - A lekane koI paNa bhAga e nathI ke jyAM tuM
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 navantatva-dIpika karmavazAt utpanna thaye na hoya. A lekanA sarva bhAgamAM tAruM bhramaNa cAlu ja rahyuM che. - "he jIva! A lokanAM mathALe rahelI siddhazilA. tarapha ja tArI daSTi rAkha. tAre eka divasa tyAM ja pahoMcavAnuM che." (11) badilabhabhAvanA-A jIvane bodhilAbha tha durlabha che, ema ciMtavavuM, e bedhidurlabha bhAvanA kahevAya che. temAM sAmAnya rIte A pramANe ciMtana karavAmAM Ave che - A jIvane manuSyatva, karmabhUmi, Aryadeza, uttama kuLa, zarIra ane iMdriyanuM pUruM sAmarthya, dIrgha AyuSya, sadgurune bhega, zAstrazravaNa ane bedhinI prApti uttarottara ghaNuM durlabha che. "he jIva! tuM manuSyapaNuM zI rIte pAme? prathama nigada avasthAmAM hatuM, tyAM anaMta pudgalaparAvartakALa sudhI jhaDapI janma-maraNa kya ja karyA ane anaMta duHkha bhagavyuM. pachI tuM pRthvIkAyAdi sthAvarapaNuM pAye ane temAM asaMkhyAta utsarpiNa-avasarpiNIo vyatIta karI. pachI trasamaNuM pAmya ane asaMkhyAtAkALa sudhI be- iMdriya, idriya tathA cauriMdriyanA bhave karyA. pachI paMceMdriyamAM praveza karyo ane naraka tathA tiryaMca avasthAmAM ghaNA kALa sudhI duHkhane anabhava karI chevaTe tuM
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvaratatva 293 manuSyabhava pAme. mATe zAstrakAroe tene daza daSTAMte durlabha kahyo che, te yathArtha che. manuSyapaNuM pAmyA pachI karmabhUmimAM ane temAMye Arya dezamAM janma pAma durlabha che, te paNa tuM pAme. AryadezamAM paNa uttama kuLanI prApti thavI durlabha che, te paNa tane prApta thaI temAM paNa zarIra ane iMdriyanuM puruM sAmarthya hevuM durlabha che, paNa te ya tane prApta thayuM. je AyuSya ati alpa hoya te zuM thaI zake ? ghaNuM mANase garbhAvasthAmAM maraNa pAme che athavA janma pAmyA pachI thoDA ja vakhatamAM vividha rogone bhega banI mRtyune AdhIna thAya che, tyAre tuM te durlabha evuM dIrdhAyuSya paNa pApe. A badhuM pAmavA chatAM bedhine lAbha thave, eTale ke jaina dharmanI prApti thavI, ati durlabha che. tane jaina dharmanI prApti thaI, e tAruM parama saubhAgya mAna ane arihaMta deva, nirgatha guru tathA sarvajJa-kathita dharmanA siddhAMtamAM pUrepUrI zraddhA rAkha. - jena maharSioe bedhi arthAt samyakRtvane ciMtAmaNi ratna ane kalpavRkSathI paNa adhika kahela che, tene marma tuM vAraMvAra vicAra. kharekhara! A jagatamAM bedhi arthAt samyaktva jevI suMdara kaI paNa vastu nathI, ane je samyakatva hoya te ja jJAna ane kiyA saphaLa che, mATe he jIva! tuM samyakatvamAM barAbara sthira thA."
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva dIpikA (12) sAyaka durlabhabhAvanA--dhanA utpAdaka--upadezaka evA arihaMta AdinI prApti paNa mahA durlabha che, ema vicAravuM e ahaMndubhabhAvanA ke cama bhAvanA kahevAya che. hyu che ke---- titthayara gaNaharo, kevalI ya patteyabuddha puvvadharA // paMcavihAyAradharo, dullaso Ayariyo'vi || - tItha"kara, gaNudhara, valI, pratyekabuddha, pUrvadhara ane pAMca prakAranA AcArane dhAraNa karanAra AcArya paNa: A lokamAM prApta thavA mahA durlabha che.' ahIM' ema paNa vicAravuM ghaTe ke dAnaM ca zIlaM ca tapazca bhAvo, dharmazcaturdhA jinabAndhavena | nirUpito yo jagatAM hitAya, sa mAnase me ramatAmajasram // 4 jinamAMdhava zrI tIrthaMkaradeve jagatanA hitArthe dAna, zIla, tapa ane bhAva e cAra prakArano dhama upadezya che, te mArA manamAM niraMtara vAsa karo. ' vizeSamAM ema paNa vicAravuM ghaTe huM Atman ! dharma e magalarUpI kamalAnuM kailisthAna, karuNAnuM mtana, zivasukhanuM sAdhana, bhavabhayanuM khAdhana ane jagatano AdhAra che, mATe tenuM zaraNu aMgIkAra kara.
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvaratatva he cetana ! dharma e abaMdhane baMdhu che, asahAyane sahAyaka che ane sarva prakAranI ISTasiddhine ApanA che, mATe tenuM zaraNuM aMgIkAra kara. "he Atmana ! dharma A bhava tathA parabhava banemAM sukhakArI che tathA kramazaH muktisukhane ApanAre che, mATe tenuM zaraNa aMgIkAra kara. "he cetana ! kAmadhenu, kalpavRkSa ke ciMtAmaNi ratnathI je phalanI prApti thAya che, te theDe vakhata ja sukha Ape che ane te paNa apUrNa hoya che, jayAre dharmanA sevanathI thatI phalaprApti cirakALa sudhI sukhane ApanArI heya che tathA te sukha pUrNa hoya che. mATe tenuM zaraNuM aMgIkAra kara.. he Atmana ! A jagatamAM evuM kayuM dukha che ke je dharmanA sevanathI na TaLe? athavA A jagatamAM evuM kayuM sukha che ke je dharmanA sevanathI na maLe? tAtparya ke duHkhane dUra karavA ane sukhane sAdhavAne sAce upAya dharma che, mATe tenuM zaraNa aMgIkAra kara he cetana ! tuM zratadharma ane cAritradharmanuM zaraNa savIkAra, jethI tAre bhavanitAra zIdhra thaze. "he Aman ! tuM kSamAdharma, mAIvadharma, Arjavadharma, muktidharma, dharma, saMyama dharma, satyadharma, zaucadharma, akiMcanadharma, ane brahAcaryadharmanuM pAlana kara, jethI tAre bhavanitAra zIgha thaze.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva-dIpikA * huM Atman ! tu sajJakathita satya dharmanu zaraNu svIkAra te tArA bhavanistAra zIghra thaze. ? A khAra bhAvanAo uparAMta maitrI, pramAda, kAruNya ane mAdhyastha e cAra bhAvanAe paNa bhAvavA cAgya che. temAM sarva jIvAne mitra samAna gaNavA, te maitrIbhAvanA che; guNavAnane joI rAjI thavuM, te pramAdabhAvanA che; :khI thavA pratye karuNA--anukaMpA dhAraNa karavI, te kAruNyabhAvanA che; ane pApI-adhamI jIvA pratye upekSAvRtti dhAraNa karavI, e mAdhyasthabhAvanA che. vizeSamAM prANAtipAtavimaNu Adi dareka mahAvratanI pAMca pAMca bhAvanAo che, te paNa bhAvavA cAgya che. tenA vistAra cegazAstra vagere graMthAthI jANavA. (1) upakrama : bhAvanA pachI cAritranA adhikAra Ave che. tenI rajUAta prakaraNakAra maharSi khatrIzamI ane tetrIzamI gAthAmAM A pramANe kare che (2) mULa gAthA ' sAmAiattha paDhamaM, cheovaTThAvaNaM bhave vIaM / parihAravisRddhIaM, suhumaM taha saMparAya ca ||32|| tato a ahakkhAyaM khAyaM savvaMmi jIvalogaMmi / { OM zoiLa iniyiA, vaiSatti-yAmAM DhALe rUA
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvaratava (3) saMskRta chAyA: sAmAyikamatra prathama, chedopasthApanaM bhaved dvitIyaM / parihAravizuddhikaM sUkSma tathA samparAyaM ca // 32 // tatazca yathAkhyAtaM, khyAtaM sarvasmin jIvaloke / yaccaritvA suvihitA, gacchantyajarAmaraM sthAnam // 3 // (4) avat: sAmAiya-sAmAyi. sAmAiya-mane attha, se sAmAiyamattha. attha-matra, mahI, mA madhire. padama-prathama, paDe cheovadvAvaNaM-chetopasthApana. bhave-cha. bI-bhIj. parihAravisuddhIaM-parihAravizuddhi suhumaM-sUkSma taha-tathA. saMparAyaM-sarAya ca-ane. tatto-pachI. a-ane, pI. ahaskhAyaM yathAvyAta. " khAyaM-jyAta, adhyAta.
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 navatADhIpika savvani-sa. A pada nIvonmittu vizeSaNa hAvAthI saptamImAM AveluM che. nIvajogami-jIvaleAkamAM, jagatamAM, OM jene. vaLi-AcarIne, suvidhiyA suvihita sAdhu, vidhine sArI rIte Adara kare te suvihita kahevAya che. vannati jAya che, pAme che. ayAma ajarAmara. je ajara ane amara hAya te ajarAmara ajara eTale jarA avasthAne na pAme evuM ane amara eTale jyAM maraNu nathI evu. tAtparya ke yAM vRddhAvasthA nathI, temaja maraNu nathI ane piraNAme navA janma paNa nathI, tene ajarAmara kahevAmAM Ave che. appi-zenda. ajarAmara sthAna eTale mAkSa (5) athasakalanA - ahIM cAritranA adhikAre) sAmAyika nAmanuM cAritra pahelu che, chedepasthApana nAmanuM cAritra bIjI che, parihAravizuddhi nAmanu cAritra
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvatatva * trIjuM che ane sUkSmasaM5rAya nAmanuM cAritra. cahyuM che. pachI sarva jagatamAM prasiddha evuM yathAkhyAta nAmanuM cAritra che ke jene AcarIne suvihita sAdhuo mokSa pAme che. (6) vivecana cAritramehanIya karmanA kSaya, upazama ke - pazamathI prakaTa thayele AtmAne zuddha svabhAva te cAritrakahevAya che. A cAritra pAMca prakAranuM che: (1) sAmAyika-- cAritra, (2) chedo parathApana ke chedo pasthApanIyacaritra, (3) parihAravizuddhicAstri, (4) sUmasaM parAyacAritra, ane (5) yathAkhyAtacAritra. A pAMca cAritranuM svarUpa anukrame A pramANe jANavuM : (1) sAmAyikacAritra: AtmA karmanA sage anAdikALathI viSama rithatimAM rahela che. A viSama sthitine dUra karIne samasthitimAM samabhAvamAM lAvavAnuM mukhya sAdhana sAmAyikAstri che. te hiMsAdi sAvadha vegane tyAga karavAthI tathA saMvaranijerAnuM sevana karavAthI siddha thAya che. sama eTale. samasthiti ke samabhAva, tene kAra eTale lAbha te samAya. tenAthI yukta je kiyA te sAmAyi. A sAmAyigrAstri be prakAranuM cheH (1) Itarakathika ane (2) cAvatukathika. bharatAdi daza kSetramAM pahelA ane chellA tIrthakaranA zAsanamAM prathama laghu dIkSA.
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ *300 navatattva dIpikA apAya che, te IvarakathikasAmAyikacAritra kahevAya che, kAraNa ke te thADA kALa mATe ja heAya che. zrAvake zikSAvratanA adhikAre sAmAyika, pauSadha, pratikramaNa vagere kriyAo kare che, tenA samAveza paNa A ItvarakathikasAmAyikcAritramAM ja thAya che. madhyanA khAvIza tItharanA zAsanamAM temaja mahAvidehamAM sarjaMdA prathama laghu dIkSA ane punaH vaDI dIkSA evA vyavahAra nathI. tyAM prathamathI ja vaDI dIkSA hAya che, mATe tene yAvakathikasAmAyikacAritra kahevAmAM * Ave che. A be cAritra paikI Itvarathika sAticAra ane * utkRSTa cha mAsanu hAya che, jyAre yAvatathika niraticAra ( alpa aticAra ) ane jIvanabharanuM hoya che. (2) IMdApasthApanIyacAritra : pUrvanA sAmAyikacAritranA - paryAyanA cheda karIne upasthApana karavuM, eTale ke punaH dIkSA levI, vizuddha mahAvratA aMgIkAra karavA, te che-pasthApanIyacAritra kahevAya che. tenA sAticAra ate niraticAra evA be prakAro che. temAM jeNe mahAnatAnA mULathI bhaMga karyo hoya tene punaH mahAvratA ApavAmAM Ave te sAticAra chedApasthApanIyacAritra kahevAya ane sadoSa ke sadoSa ke nirdoSa 1 laghu dIkSAvALA sAdhune zastraparijJA nAmanuM adhyayana pUruM thayA pachI vaDI dIkSA ApavAmAM Ave tene niraticAra
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvatana , 31 chedapasthApanIyacaritra kahevAya. vizeSamAM eka tIrthakaranA sAdhune bIjA tIrthakaranA zAsanamAM praveza kare che tyAre temane paNa punaH cAritra uccAravuM paDe che, cAritrane lagatI pratijJA grahaNa karavI paDe che) te, paNa niraticAra. chedopasthApanIyacAritra kahevAya. zrI pArzvanAtha prabhunA sAdhuo cAra mahAvratothI yukta hatA, temaNe zrI mahAvIra prabhunA pAMca mahAvratavALe mArga aMgIkAra karyo, tyAre punaH cAritra grahaNa karyuM hatuM, e hakIkta Agamaprasiddha che. madhyanA bAvIza tIrthaMkaranA zAsanamAM temaja mahAvideha kSetramAM chedo pasthApanIyacaritra hotuM nathI. tAtparya ke te pahelA tathA chellA tIrthakaranA zAsanamAM temaja bharatAdi kSetramAM ja hoya che. parihAravizuddhicAritra: parihAra eTale gacachanA tyAgapUrvaka je viziSTa tapa karI AtmAnI vizuddhi karavAmAM Ave, tene parihAravizuddhicAritra kahevAmAM Ave che. tenuM svarUpa A pramANe samajavuM: sthavirakalpI sAdhuonA gacchamAMthI gurunI AjJA pAmI 9 sAdhuo gacchane parihAra kare che, eTale ke tene cheDIne kevalI bhagavaMta athavA gaNadhara athavA pUrve jemaNe parihArakalpa aMgIkAra karyo hoya tevA sAdhu munirAja pAse jAya che ane parihArakalpa aMgIkAra kare che. temAM cAra sAdhu cha mAsa sudhI tapa kare che ane bIjA cAra.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 nava-nava-dIpikA sAdhu temanuM vaiyAvRtya kare che tathA eka sAdhu vAcanAcArya guru thAya che. cha mahinA bAda tapa pUrNa thaye te sAdhuo - vaiyAvRtya karanAra thAya che ane vaiyAvRtya karanAra sAdhuo cha mAsane tapa Arabhe che. temane tapa pUrNa thaye vAcanAcArya pite cha mAsane tapa kare che. e vakhate jaghanyathI - eka ane utkRSTathI sAta sAdhu temanuM vaivRtya karanArA thAya che. A pramANe aDhAra mAro parihArakalpa pUrNa thAya che. parihArakalpa aMgIkAra karanAra sAdhuo grISmakAlamAM jaghanya caturthabhakta eTale eka upavAsa, madhyama kaSTabhakta eTale be upavAsa ane utkRSTa aSTamabhakta eTale traNa upavAsa kare che, ziziraRtumAM jaghanya paSTabhakta, madhyama aSTama bhakta ane utkRSTa dazamabhakta eTale cAra upavAsa kare che tathA vaSakAlamAM jaghanya aSTama bhakta, madhyama dazama bhakata ane utkRSTa dvAdazabhakta eTale pAMca upavAsa kare che. A dareka tapamAM pAraNe AyaMbila kare che. vaLI vaiyAvRtya karanAra ane vAcanAcArya paNa haMmezAM AyaMbila A kalpa pUro thayA pachI keTalAka sAdhuo pharI teja - parihAravizuddhicAritrane svIkAra kare che, te keTalAka sAdhue jinakalpane svIkAra kare che ane keTalAka sAdhuo punaH gacchamAM Ave che. temAM tarata ja jinalpane svIkAra - nAza thAvatakathika parihAravizuddhika ane bIjA varakathika parihAravizuddhika kahevAya che.
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvatattva A kalpamAM tapazcaryA karanAra sudhI niviMzamAnaka kahevAya che ane Ada nirviSTakAyika kahevAya che. A cAritra prathama ane carama hAya che, madhyanA khAvIza tIrthaMkaranA samayamAM hAtu (4) sUkSmasa'parAyacAritra je cAritramAM mAhanIya karmanI 28 prakRtie paikI 27 prakRtinA kSaya thayelA hAya che ane mAtra sajvalana lobha ke jene mATe ahIM saMparAya saMjJAnA prayAga karavAmAM Avyo che, tene ati sUkSma bhAga-svalpa aMza khAkI rahyo hAya, te cAritrane sUkSmasa'parAya kahevAmAM Ave che. dazamA guNasthAnake vattA AtmAne A prakAranuM cAritra hAya che. 303 sAdhue tapazcaryAM karatAM tapazcaryA karI sthA tItha "karanA tI mAM nathI. (5) yathAkhyAtacAstri cathA eTale je pramANe hyAta eTale kahetu che. tApa ke sarvajJa bhagavaMtoe cAritranuM zuddha svarUpa je prakAranuM prakAzyuM che, tevA cAritrane yathAkhyAtacAritra kahevAmAM Ave che. A cAritramAM kaSAyane sathA upazama ke kSaya thavAthI vItarAgapaNAnI prApti haiAya che. tenA cAra prakAro che : (1) upazAnta yathAkhyAta, (2) kSAyika yathAkhyAta, (3) chAdyasthika yathAkhyAta tathA (4) kevalika yathAkhyAta. agiyAramA guNasthAnake mAThunIyakama sattAmAM DAya
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 nava-tattva-dIpikA che, paNa taddana zAMta hevAthI tene udaya hetuM nathI. te vakhatanuM cAritra te upazAMtayathAkhyAta. - bAramA, teramA tathA caudama guNasthAnake mehanIya karmane tadana kSaya thavAthI je kSAyika bhAvanuM cAritra hoya, te kSAyikajyAkhyAta. agiyArame ane bArame guNasthAne rahelo AtmA chavastha hovAthI tenA cAritrane chAghasthika yathAkhyAtacAritra kahevAya che ane teramA tathA caudamA guNasthAne rahelo AtmA kevalI hovAthI temanuM kSAyika bhAvanuM cAritra te kaivalika yathApyAtacAritra kahevAya che. ahIM eTalI spaSTatA karavI ucita che ke vAstavamAM sAmAyika e ja cAstri che, paraMtu tenI judI judI avasthAone lIdhe tenAM judAM judAM nAme paDelAM che. dAkhalA tarIke pUrva paryAya che ane navA paryAyanuM upasthApana karavAthI je sAmAyikacAritrane sadbhAva tenuM nAma chedo pasthApanayacAritra, parihAraka5 karavAthI je vizuddhi thAya e vakhatanuM sAmAyikacAritra te parihAravizuddhicAritra. mAtra sUkSama saM5rAya ja udayamAM hoya, te vakhate je jAtanuM sAmAyika cAritra te sUkrama saMparAya cAritra ane saMpUrNa zuddhivALuM sAmAyika cAritra te yathAkhyAta cAritra. mekSanI prApti yathAkhyAtacAritrathI ja thAya che. . "saMvaratattva' nAmanuM navamuM prakaraNa ahIM pUruM
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa dazamuM nirjarAtattva [ gAthA cetrI zamIthI chatrIzamI sudhI] (1) upakama : karmanuM nirjaravuM arthAt jharavuM, saDavuM ke amuka aMze nAza pAmavuM, e nirjarA kahevAya che. A prakAranI nirjarA vaDe ja karmane AtyaMtika kSaya thAya che ane chevaTe mukti, mokSa ke paramapadanuM anirvacanIya sukha mANI zakAya che, tethI nirjarAnI gaNanA zuddha upAdeya tAvamAM thayelI che. saMvaratattva pachI nirAtattvane ane nirjarAtatva pachI baMdhatatvane adhikAra Ave che. A baMne tane nirdeza prakaraNakAra maharSie trIzamI gAthAmAM anukrame A pramANe karyo che : (2) mULa gAthA : vArasavihaM tavo, NijjarA ya baMdhA cauvigappA a| patharU-zizumA-me nAco rUcho
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 (3) saMskRta chAyA : dvAdazavidhaM tapo nirjarA ca bandhacaturviM kalpazca / prakRti sthityanubhAgapradeza bhedairjJAtavyaH ||34|| (4) zabdArtha : vAraviSTa-bAra prakAranA. to-tapa. ninA-nija rA. 2-ane, vaLI. vandho-aMdha. cakavitA-cAra prakAranA. 87-24-7. paMcarU-prakRti. ane F tenA varU ane rUi ane aNubhAga etra te car--phi-tranumAna-patta-mela, tenA vaDe vaca jhika-anumAnavavasa-meNaMda. fos-kuld. nava-tattva-DhIpikA anumAna-anubhAga. jasa-pradeza. meduM-bhedo vaDe. nAcatro jANavA. (5) artha-sakalanA vaLI mAra prakAranA tapa e nirA che ane
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ nijarAtanA 307 baMdha cAra prakArano che. te prakRti, sthiti, anubhAga tathA pradezanA bhede vaDe jANavA yegya che. (6) vivecana : zrI jinezvara bhagavatee kahyuM che ke "mavokIsaMjiyaM varSa tavA nirikA-koDe bhavamAM saMcita kareluM karma tapavaDe kSaya pAme che. ahIM eTalI spaSTatA Avazyaka che ke gADha rasathI baMdhAyela nikAcitakarmanA alpanikAcita ane sunikAcita evA be prakAre che. temAMthI tapazcaryA vaDe amuka hada sudhInAM alpanikAcita karmone kSaya thAya che, jyAre sunikAcita karmo vipAkedayaradayathI avazya bhegavavA paDe che.* nirjarA be prakAranI che : (1) dravyanirjarA ane (2) bhAvanirjaro. temAM karma pudgalone AtmapradezamAMthI kheravavA te dravyanirjarA che ane jenAthI karma pudugalo khare evA AtmAne tapazcaryAdivALe zuddha pariNAma e bhAvanirjara che. nirjarAnA be prakAre anya rIte paNa gaNAya che. jema ke -(1) akAmanirjarA ane (2) sakAmanirjarA. temAM samyaphavarahita ajJAnakaNavALI je tapazcaryA, te * "paramahodadhi" nAmanA graMthamAM aneka tapanuM varNana kareluM che. amoe "tapavicAra ', "tapanAM teja ', "tapanI mahattA vagere pustakamAM tapa saMbaMdhI ghaNuM jANavA jevI vastuo ApelI che.
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 navatattva dIpikA akAmaniza ane samyaktvathI yukta vivekavALI je tapazcaryAM te sakAmanija rA. jinAgamAmAM tapazcaryAM mAra prakAranI kahI che, eTale nizanA paNa khAra bhedo ja gaNavAmAM Ave che. tenu varNana pAMtrIzamI ane chatrIzamI gAthAomAM Avaze. adha cAra prakAranA che : (1) prakRti dha, (2).sthitiaMdha, (3) anubhAgamadha ane (4) pradezamadha, tenuM varNana sADatrIzamI gAthAmAM Avaze. (1) upakrama : bAra prakAranA tapamAM cha prakAro mA tapanA che. ane cha prakAro abhyatara tapanA che. temAM bAhya tapanA cha prakAza prakaraNakAra maciAtrIzamI gAthAmAM A pramANe varNave che : (ra) mULa gAthA : aNasaNabhrUNoariyA, vittIsaMkhevaNaM rasaccAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi ||35|| (3) sata chAyA anazanamUnodarikA, vRttisaMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInatA ca bAhyaM tapo bhavati // 35 // (4) zabdAtha : galAM anazana, AhAratyAga. aNasaNaM bhane UNoyariyA te aNasaNabhUNoyariyA
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAtatva 30 koriyA-Une darikA. ttiIsaMva-vRttisakSepa. nasavAlo satyAga. viheto-kAyakaleza. ca-ane. vo -A. to ta5. ho che. (5) artha saMkelanA anazana, Une darikA, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyakaleza ane saMlInatA e bAhya tapa che. (6) vivecana : tapanI vyAkhyA judA judA dharmamAM judA judA prakAre karavAmAM AvI che. keIe amuka vratane ja tapa mAnyuM chete keIe vanavAsa, kaMdamULa bhakSaNa ke sUryanI AtApanAne ja tapa gayuM che te keIe kevaLa deha ane IndriyenA damanathI ja tapanI pUrNatA svIkArI che. paraMtu jaina paraMparAmAM tenI vyAkhyA A pramANe karavAmAM AvI che? rasarudhiramAMsamedo'sthimajjazukrANyanena tapyante / karmANi cAzubhAnItyatastapo nAma nairuktam / / jenAthI rasa, rudhira, mAMsa, meda, asthi, majajA
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva dIpika ane zukra e zarIranI sAteya dhAtu tathA azubha karmo tape, te tapa jANavu' A vyAkhyA pramANe karU. dehadamana e tapa nathI. ane mAtra mAnasika titikSA e paNa tapa nathI. temAM deha ane mana ubhayathI zuddhi karanArAM tattvA joI e. jaina tapa A ane prakAranI zuddhi para racAyela che. zrI jinezvara bhagavatAe kahyu che ke no phonattuuyaae no para logaTTayAe no ubhayalo gaTTayAe no kiittivnnsdcijoDhacAh nannatyaM nimnaprayA he mumukSu ! tame koI paNa prakAranuM tapa A lokanA sukhanI IcchAthI nahi; paralokanA sukhanI icchAthI nahi; ubhaya lokanA sukhanI IcchAthI nahi; kIrti, mahattA ke prazasAnI IcchAthI nahi, paNa mAtra kamanI nirjarA arthe ja karo,' " ahIM e paNa mamajI levu jaranuM che ke amuka divasa ke amuka vakhata bhUkhyA rahevu, te tapa nahi paNa laghana-lAMghaNu che. amuka vastu nahi maLe to upavAsa karIza ' e prakAranI cetavaNIpUrva.ka thatA upavAsa vagere eka prakAranAM tAmAM che, paNa zuddha zAstrIya tapa nathI. je tapa mAkSaprAptinA hetuthI mAtra nI niza mATe karavAmAM Ave, tene ja zuddha zAstrIya tapa gaNavAnA che. tapanA bAhya ane abhyatara evA e prakAza che. temAM je tapa khAdya vastunA tyAganI apekSAvALuM che tathA jene dekhIne loko 'A tapasvI che' ema samajI zake
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirAtava 7 che tathA je mukhyatve zarIrane tapAve che, tene bAhya taka kahevAmAM Ave che. A tapanA cha prakAre anukrame nIce mujaba jANavA - (1) anazanata5 - zarIranAM dhAraNa-poSaNa mATe grahaNa karavAmAM AvatuM AhAra cAra prakAra cheH (1) azarUpa, (2) pAnarUpa, (3) khAdimarUpa ane (4) svAdimarUpa. temAM roTalI, purI, bhAta, mIThAI vagere je vastuo vaDe sudhAnuM pUruM zamanA thaI zake che, tene azana kahevAya chepANI pAna kahevAya che, amuka aMze sudhAnI tRpti karI zake te phUla-phalAdi tathA mevA pramukha varatuone khAdima kahevAya che ane lavIMga, elacI, tAMbUla vagere mukhazuddhi karanArAM dravyane svAdima kahevAya che. A cAra prakAranA AhAra paikI cAre prakAranA AhArano tyAga kare tene cauvihAhAcauvihAruM anazana ane pAna sivAyanA bIjA traNa prakAranA AhArene tyAga karave te tivihAhA-tivihAruM anazana kahevAya che. AvuM anazana be prakAre thAya cheH (1) ItarakAlika eTale thoDA samaya mATe ane (2) yAvatakathika eTale jIvanaparyata. temAM IvarakAlika anazanane sAmAnya rIte upavAsa kahevAmAM Ave che. ekAsaNuM, AyaMbila vagere tapane samAveza paNuM A prakAramAM ja thAya che. cAvatakathika anazanane sAmAnya rIte anazana ke saMsthA
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA kahevAmAM Ave che. tenA traNa prakAre cheH (1) pAdapapagamana, (2) iMginImaraNa ane (3) bhaktaparikSA. tene vistAra AcArAMgasUtra AdithI jANu. (2) unedarikatapa jemAM udara eTale peTa, Una eTale huM chuM ke adhUruM heya te Une darikA, evuM je tapa te UdarikAtapa. tAtparya ke puruSane AhAra batrIza keLiyA jeTale ane strIne AhAra aThThAvIsa keLiyA jeTale che, tenAthI DuM ochuM jamavuM, tene UrikA nAmanuM tapa kahevAmAM Ave che. keLiyAnuM pramANa mukhamAM sukhethI grahaNa karI zakAya teTaluM samajavuM. ahIM prazna thavA saMbhava che ke "DuM ochuM jamavuM tene tapa kema kahevAya?" tene uttara e che ke pramANa karatAM thoDuM ochuM jamavuM emAM eka prakAranI titikSA che, tethI tene tapa kahevAya che. sAmAnya rIte manuSya jamavA beThA ke tRpta thAya teTaluM khAya che ane kaI kaI vAra bhojananI samApti thaI gaI hoya chatAM kaI svAdiSTa vAnI AvI paDe te tarata ja tene para hAtha ajamAvavA lAgI jAya che. A jAtanI vRtti para kAbU meLava, te UrikA tapane hetu che. . ThAMsIne jamavAthI magaja para lehInuM dabANuM vizeSa thAya che. pariNAme skutine nAza thAya che tathA ALasa ane UMgha AvavA mAMDe che. vaLI ThAMsIne jamavAthI
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ nija zatattva 13 1 zarIramAM mezvanuM pramANa vadhe che ane khIjA doSo paNa UbhA thAya che. A kAraNathI jina bhagavatAe brahmacaryanA rakSaNanI AThamI vADamAM ' sibhAtrADamo : pramANathI adhika AhAra karavA nahi' evA Adeza ApelA che. Adhunika AhArazAsrIoe ghaNA saMzodhana pachI jAhera kyuM" che ke mitAhArI mANasA pramANamAM lAMkhuM jIve che, jyAre akarAMtiyA thaIne bhAjana karanArA aneka roganA bhAga banI vahelA mRtyu pAme che. (3) vRttisa'kSepatapa : jenAthI jIvatu rahevAya tene vRtti kahe che. temAM bhAjana, jala vagereno samAveza thAya che. A vRttinA dravya, kSetra, kAla ane bhAvathI sakSepa karavA-sa kAca karavA, tene vRttikSepa nAmanuM tapa ke abhigrahanI dhAraNA kahevAya che. sAdhu-mahAtmA A tapa nIce mujaba kare che (1) dravyasakSepa--amuka jAtanI bhikSA maLe te ja levI. (ra) kSetrasakSepa----eka, be ke amuka gharamAMthI ja bhikSA maLe teA levI. (3) kAlasakSepa--divasanA prathama paheAramAM ke madhyAhna pachI bhikSA maLe tA ja levI. (prAcIna kALamAM geAcara madhyAhnakALe ja thatI, te apekSAe A kAlasakSepa che. )
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 navatattva dIpikA (4) bhAvasa kSepa--amuka sthitimAM rahelI vyakti dvArA maLe tA ja bhikSA grahaNa karavI. A prakAranA abhigrahathI ugra titikSA thAya che. ane svAbhAvika rIte ja tapazcaryAM thAya che. zramaNa bhagavAna mahAvIradeva aneka prakAranA abhigraha dhAraNa karatA hetA ane AtmAnI ksoTI karatA hatA. temAM eka vAra temaNe daza khelanA ati ugra abhigraha nIce pramANe cAraNa karyAM hatA : (1) dravyasaMkSepa--sUpaDAmAM* aDadanA khAkaLAra hAya. (2) kSetrasakSepa~~~~hArAvanArane eka paga a rAnI aMdara hoya ane bIjo paga ahAra hAya.3 (3) kAlasakSepa-madhA bhikSu bhikSAcarI karI adhelA hAya.4 (4) bhAvasa kSepa--rAjaputrIpa dAsIpaNAne pAmela hAya, mAthuM mUMDAveluM hAya,cha pagamAM lekhaDanI eDI hAya, aThThamanI tapazcaryAvALI hAya, ane AMkhamAM AMsu hAya. te vaheArAve te ja bhikSA levI. temanA A abhigraha pAMca mAsa ane pacIsa visanA upavAsa pachI kauzAMkhI nagarImAMcanamALA dvArA pUrNa thayA hatA. gRhasthA 'A tapa sarala rIte karavA hAya tA amuka '
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - - - - -- nirjarAtatva ja varatuothI calAvI levuM" evI pratijJApUrvaka paNa karI zake che. (4) rasatyAgata5: jenAthI zarIranI dhAtuo vizeSa puSTa thAya tene. rasa kahevAmAM Ave che. jemake dUdha, dahIM, ghI, tela, gaLa vagere. tene tyAga kare, te rasatyAga nAmanuM tapa kahevAya che. rasane zAstrIya paribhASAmAM vikRti athavA vigaIna kahevAmAM Ave che, kAraNa ke tene grahaNa karavAthI zarIra tathA manamAM viSayane vikAra utpanna thAya che. A vikRtinA mukhya bhedo daza cheH (1) madha, (2) madirA, (3) mAkhaNa, (4) mAMsa, (5) dUdha, (6) dahIM, (7) ghI, (8), tela, (9) geLa ane (10) pakvAna. temAM madha, madirA, mAkhaNa ane mAMsamAM te te prakAranA asaMkhya cha kSaNe kSaNe utpanna thatA hovAthI tathA te tAmasI ke vikArI hevAthI mumukSuone mATe sarvathA abhakSya che ane bAkInI cha vikRtienevigaIone yathAzakti tyAga karavo ghaTe che. ravAdanI khAtara nAkhavAmAM AvatuM maracuM paNa apekSAvizeSathI rasa ja che, eTale temAM paNa saMyamI banavAnI. jarUra che. rasatyAgamAM AyaMbilanI tapazcaya mukhya che. temAM cha vigaI tathA maracAM vagere masAlAonA tyAgapUrvaka ekAsaNuM athata eka ja TaMka bhajana karavAnuM hoya che. A...
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 316. nava-tatvadIpi - tapanI tAlIma mATe caitra sudi sAtamathI pUnama ane A sudi sAtamathI pUnama ema nava-nava divasanI be oLIe niyata thayelI che.* ' (5) kAyakalezatapa kAya eTale zarIra tene saMyamanA nirvAha arthe je kaSTa ApavuM, te kAyakleza kahevAya che. ahIM eTalI spaSTatA Avazyaka che ke ThaMDA pANImAM UbhA rahevuM, paMcAgninI AtApanA levI, jhADanI DALIe UMdhA mastake laTakI rahevuM vagere ajJAna kaSTane tapamAM samAveza thato nathI, kAraNa ke temAM jIvenI hiMsA rahelI che ane saMyamanA sAdhanarUpa Indri vagerenI hAni thavAne saMbhava che. paraMtu temAM sukhapUrvaka karI zakAya tevAM Asa-nene samAveza thAya che. kahyuM che ke ThANA vIrAsaNAIyA, jIvassa u suhAvahA / uggA jahA dharijjaMti, kAyakilesaM tamAhiyaM // jIva sukhe karI zake tevAM virAsanAdi Asane ugra prakAre grahaNa karavA tene kAyakaleza kahevAya che. ahIM virAsanAdi zabdathI padmAsana, gohikAsana vagere sukhasAdhya sAdhane abhipreta che. titikSAbuddhithI ughADA page cAlavuM, khullA mAthe * AyaMbilatapanI mahattA jANavA mATe juo amAruM lakheluM AyaMbila-rahasya. te jaina zikSAvalInI bIjI zreNImAM navA pustaka tarIke pragaTa thayeluM che.
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - * * * mizatarava ka7. rahevuM, keza leca kare, TADha-taDake veThI le, tathA DAMsa-macchara vagerene upadrava sahana kare, te paNa kAyakaleza nAmanuM tapa gaNAya che. - kAyAnI komaLatA dUra karavA mATe tathA apramatta dazA. keLavavA mATe A tapa atyaMta Avazyaka che. (6) saMlInatAtapa saMlInatA eTale zarIranuM saMpana ke pravRttine saMkeca. te aMge zAstramAM kahyuM che ke - iMdia-kasAya-joe, paDucca saMlINayA muNeyavvA / taha ya vivitta-cariA paNNattA vIyarAyehiM // Indriya, kaSAya ane vegane AzrIne saMlInatA samajavI, tathA viviktacaryAne paNa vItarAgee saMlInatA kahelI che." tAtparya ke Indriyane tenA viSayamAMthI pAchI vALavI e Indriyajya nAmanI prathama saMsInatA che, krodha, mAna, mAyA ane lebha e cAra kaSAyone udayamAM AvavA na devA athavA udayamAM Ave te niSphaLa karavA, e kaSAyajaya nAmanI bIjI saMsInatA che; aprazasta ane nirodha kare ane kuzala yoganI udIraNuM karavI, e ganiSedha. nAmanI trIjI saMsInatA che ane strI, pazu tathA napuMsaka Adi agya saMsavALA sthAnane tyAga karI ekAMtamAM . zuddha sthAnane viSe zayana tathA Asana rAkhavuM, e. viviktacaya nAmanI thiI saMsInatA che.
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 318 navatatva-dIpikA A tapanuM mahatva spaSTa che. jyAM sudhI tophAnI ghaDA jevI Indriya para kAbU Ave nahi, tyAM sudhI saMyamanI sAdhanA thaI zakatI nathI. vaLI jyAM sudhI kodha, mAna, mAyA ane lobhanuM damana karavAmAM Ave nahi, tyAM sudhI mAnasika zAMti maLavI muzkela che. te ja rIte aprazasta ega karmabaMdhananuM mukhya kAraNa hoIne tene rikavAnI paNa teTalI ja jarUra che ane brahmacaryanA zuddha pAlana mATe tathA ekatvabhAvanA keLavavA mATe viviktacayanI jeTalI upayogitA svIkArIe teTalI ochI ja che. ghaNI vAra manuSya upavAsa, AyaMbila, Une darikA ke vRttikSepa vagere tapa karI zake che, paNa sahavAsa cheDI ekAMta-nirjana rathAnamAM vasI zakatA nathI. tenAM mukhya kAraNe be che: eka te temaNe pitAnI AsapAsa - je sRSTi UbhI karelI che, tenI mehatA temanA manamAMthI chUTatI nathI, ane bIjuM temanA manamAM kaIne kaI prakArane bhaya rahelo hoya che. A baMne doSa jItavA mATe saMlInatA e uttama prakAranuM tapa che. (1) upakramaH have prakaraNakAra maharSi atyaMtara tapanA cha prakAre chatrIzamI gAthAmAM A pramANe jaNAve che: (2) mULa gAthAH pAyacchitta viNao, veyAvaccaM taheva sjjhaao| jhANaM ussaggo'via, abhitarao tavo hoi // 36 //
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAtatva 319 (3) saMskRta chAyA prAyazcittaM vinayo, vaiyAvRttya tathaiva svaadhyaayH| dhyAnaM kAyotsargo'pi ca abhyantaratapo bhavati // 36 // (4) zabdArtha: jaracha-prAyazcitta. vaLa gro-vinaya. reyAvaracaM-vaiyAvRtya. taheva-temaja. so -svAdhyAya. HidhyAna. ro -utsarga, vyutsarga. paNa. -ane. amitaro-atyaMtara. tavo-tapa dora-che. (5) artha-saMkalanaH prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, dhyAna ane vyutsarga, e atyaMtaratapa che. (6) vivecanaH je tapa ke bAhya dRSTithI spaSTapaNe sahasA jANI zaktA nathI, je tapathI loke tapa karanArane tapasvI kahetA
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 nava tattva dIpikA nathI ke jenAthI khAdya zarIra tatu nathI, paraMtu je AtmA ane manane tapAve che ane vizeSatAe aMtaraMgapravRttivALu hAya che, tene abhyaMtaratapa kahevAmAM Ave che. A tapanA cha prakAza nIce mujaba jANavA : (1) prAyazcittatapa manuSya mAtra apUrNa ke chadmastha haiAya tyAM sudhI. bhUlane pAtra che. tenA vaDe nAnI-mATI bhUla thayA kare che, paraMtu e bhUlAnu bhAna thAya, eTale ke hRdayamAM pazcAttApa thAya ane tenu yAgya prAyazcitta karavAmAM Ave te AtmA zuddha thAya che. tethI ja prAyazcittane eka prakAranuM abhyaMtara tapa gaNavAmAM AvyuM che. : ' prAyazo vA cittaM jIvaM zodhayati karmamalinaM tat prAyazcittamka vaDe malina thayelA cittane eTale jIvane ghaNA bhAge zeAdhe te pAyazcitta,' ' vAjIita ' zabdanA saMskRta saMskAra ' pAyachinta' paNa thAya che. eTale pApanu chedyana karanArI je kriyA, te prAyazcitta, evA artha paNa samucita che. ' zAstrIya paribhASA pramANe mUlaguNA ane uttara guNAmAM lAgelA aticAranI zuddhi mATe je viziSTa kriyA. ke anuSThAna karavuM, te prAyazcitta kahevAya che. A prAyazcittanA daza prakAro che. te aMge zrI jinabhadragaNikSamA--zramaNe jitakalpasUtramAM kahyuM che ke
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAtatva rA taM dazavihamAloyaNa pddikkmnnobhyvivegvossgge| tavacheyamUla aNavaTThayA ya pAraMcie ceva // "(1) Alecana, (2) pratikramaNa, (3) tadubhaya, (4) viveka, (5) vyutsarga, (6) tapa, (7) cheda, (8) mUla, (9) anavasthApya ane (10) pArAMcika ema prAyazcittanA daza prakAre che." tatvArthasUtranA navamA adhyAyamAM kahyuM che ke "gAcnprtikrmnn tdubhyvivekvyutsrgtpcchedprihaaropsthaapnaaniAlecana, pratikamaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, che, parihAra ane upasthApana e prAyazcittanA nava prakAre che eTale temAM mULa, anavasthA ane pArasaMcika prAyazcittane badale parihAra ane upasthApanane nirdeza che. prAyazcittanA daza prakAranuM saMkSipta svarUpa A pramANe samajavuM 1. AlecanAprAyazcitta-guru samakSa pitAne aparAdha nikhAlasapaNe prakaTa kare, te AlecanAprAyazcitta kahevAya. AlecanA eTale donuM prakAzana. khristI dharmamAM A kiyAne "ekarAra" (Confession) kahevAmAM Ave che. 2. pratikamaNaprAyazcitta-thayelA aparAdha mATe pazcAttApa kare ane navI bhUla na thAya, te mATe sAvadhAna rahevuM, e pratikramaNa prAyazcitta kahevAya. prati eTale
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA pAchuM, kramaNa eTale pharavuM. tAtparya ke ApaNe je aparAdha karyo hoya ke bhUla karI heya, e sthitimAMthI pAchA pharI mULa nideva sthitimAM AvI javuM, te pratikramaNa kahevAya. te mATe jena paraMparAmAM "birachA mi duza' e zabdo elavAne vyavahAra pracalita che. dizA-eTale mithyA. zieTale mAruM. eTale dukRta. tAtparya ke "meM je duSkRta karyuM che-pApa karyuM che, te mAruM AcaraNa mithyA che, beThuM che. te mATe huM dilagIra thAuM chuM.' pratikramaNaprAyazcitta e atyaMtaratA che, eTale temAM aMtaranI dilagIrI hovI joIe. mAtra methI "micchAmi su" evA zabda belIe, pazu aMtaramAM tene mATe dilagIrI, vyathA ke pazcAttApa na haya te tenI gaNanA ayiMtara tapamAM thaI zake nahi. 3. mizraprAyazcitta-AlocanA ane pratikramaNa ane karavAmAM Ave, tene mizra prAyazcitta kahevAya. 4. vivekaprAyazcitta-zuddha jANIne grahaNa karelAM annapANI azuddha jaNAtAM tene tyAga kare, te viveka prAyazcitta kahevAya. 5. vyutsarga prAyazcitta-deSanI zuddhi mATe gurue jeTale kAtsarga karavAne kaho hoya, teTale kAtsarga kare, e vyutsarga prAyazcitta kahevAya. ri eTale vizeSa prakAre, eTale kAyaSTAdine tyAga. kAtsarganuM vizeSa varNana AgaLa Avaze.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjaratarava 323 6. tayaprAyazcitta-doSanI zuddhi mATe gurue pharamAvela nIvI, AyaMbila, upavAsa vagere karavA, te tapaprAyazcitta kahevAya. 7. chedaprAyazcitta-mahAvatenuM AropaNa thayuM hoya te divasathI mAMDIne jeTalA divasa, pakSa, mAsa ke varSa thayAM haya, temAMthI amuka dIkSA samaya kApI nAkhave, eTale ke dIkSAparyAyamAM ghaTADe kare, te cheHprAyazcitta kahevAya. dIkSAparyAyamAM ghaTADo thatAM tenuM sthAna nIcuM Ave, te daMDa samaje. 8. mUlaprAyazcitta-moTo aparAdha thatAM pharI cAstri ApavuM, te mUlaprAyazcitta kahevAya. A rIte cAritra ApatAM tenuM sthAna nUtana dIkSita jevuM thAya che, eTale ke te pitAnI bhUla pAyarIthI ghaNe nIce AvI jAya che, eTale tene meTo daMDa samajavAnuM che. 9 anavasthApyaprAyazcitta-karelA aparAdhane je taparUpa daMDa Apyo hoya, te na kare tyAM sudhI tene mahAvratamAM na sthApa, te anavasthA prAyazcitta kahevAya. 10. pArAcita prAyazcitta-mahAna aparAdha thatAM 12 varSa sudhI gaccha ane vezane tyAga karI amuka prakAranI maTI zAsanaprabhAvanA karIne punaH dIkSA laI chamAM AvavuM, te pArAMcitaprAyazcita kahevAya. A prAyazcitta kevA dene kyAre lAgu paDe che,
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 324 navanava-dIpikA tenuM vizeSa spaSTIkaraNa vyavahArasUtra tathA "jitakalpasUtra Adi graMthamAM jaNAveluM che. (2) vinayatapaH vinaya eTale ziSTAcAra, bhakti, aMtaranuM bahumAna. ane AzAtanAnuM vajana. tenA vaDe abhimAnane nAza thAya. che, namratA prakaTe che ane dharmArAdhananI egyatA Ave che, tethI ja tene samAveza abhyataratapamAM karavAmAM AvyuM che. vAcakazekhara zrI umAsvAti mahArAje prazamaratiprakaraNamAM vinayanI mahattA darzAvatAM kahyuM che ke"vinayapa zuzrI, guhamU4 zuksAnA jJAnasya phalaM virativiratiphalaM caasrv-nirodhH|| 72 // saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarAphalaM dRSTam / tasmAt kriyAnivRttiH, kriyAnivRtterayogitvam / / 73 // yoga-nirodhAd bhavasantati-kSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAt kalyANAnAM, sarveSAM bhAjanaM vinayaH // 74 // " vinayanuM phala guru-zuzruSA che, guru-zukrUSAnuM phala zrutajJAna che, zrutajJAnanuM phala virati che ane viratinuM phala Asava-nidhi che. Aavanirodha eTale saMvara, tenuM phala tapebala che ane tepebalanuM phala nirjarA kahelI che. tenAthI kriyA-nivRtti thAya che ane kriyA nivRttithI agipaNuM prApta thAya che. agipaNuM eTale ganiSedha tethI bhava-saMtati athata bhava-paraMparAne kSaya
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAtatva 325 thAya che ane bhava-paraMparAne kSaya thatAM mokSa maLe che. A rIte sarva kalyANenuM bhAjana "vinaya che." vinayanI eka vyAkhyA ema paNa karavAmAM Ave che -'vinIyate-vizeSeNa dUrIkriyate'STavighaM karmAneneti vinyHjenAthI ATha prakAranAM karmo dUra karI zakAya, te vinaya. A prakAranA vinayane mekSavinaya kahevAmAM Ave che. tenA dazavaikAlikaniyuktimAM pAMca prakAre jaNAvyA che. jema kedsnn-naann-critte, tava a taha ovayArie cev| eso a mokkha-viNao, paMcaviho hoi nAyanyo / "zanasaMbaMdhI, jJAnasaMbadhI, cAritrasaMbaMdhI, -tapasaMbaMdhI, temaja aupacArika evI rIte mekSavinaya pAMca prakAre jANavA gya che.' 1. darzanavinaya darzanAcaraNamAM kahelA niHzaMkti, niHkAMkSita Adi ATha prakAranA niyama pALavA tathA prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya (dharma, adharma, devaloka, naraka ItyAdi padArtho che evI pratIti) e samyaktvalakSaNane dhAraNa karavAM, te darzanavinaya kahevAya. 2. jJAnavinaya jJAnAcAramAM kahelA kAla, vinaya Adi ATha prakAranA niyama pALavA tathA mati Adi pAMca prakAranA jJAnanuM zraddhAna ane bahumAna karavuM, te jJAnavinaya kahevAya.
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3ra6 nava-tatva-dIpikA == = = 3. cAritravinaya sAmAyikAdi pAMca prakAranA cAritranI zraddha, tenuM vidhipUrvaka pAlana tathA tenI sataprarUpaNa, te cAritravinaya kahevAya. 4. tapavinaya bAra prakAranA tApamAM zraddhA tathA tenuM yathAzakti AcaraNuM, tene tapavinaya kahevAya. 5. upacAravinaya samya darzana-jJAna-cAritrAdi uttama guNayukta muni vagerene dekhI UbhA thavuM, sAme javuM, hAtha joDavA, praNiyAta kare, miSTa saMbhASaNa karavuM ItyAdi. zuddha kiyAnA vyavahArarUpa je vinaya kara, te upacAravinaya kahevAya. (3) vaiyAvRcatapa dharmasAdhananimitte annapAna vagere vidhipUrvaka meLavI ApavAM, temaja saMyamanI ArAdhanA karanAra plAna vagerenI sevAbhakti karavI, te vaiyAvRtya kahevAya che. niravArtha sevAbhakti ane titikSA vinA AvuM vaiyAvRtya thaI zakatuM nathI, tethI tene samAveza atyaMtaratapamAM karelo che. uttarAdhyayanasUtranA ogaNatrIzamAM adhyayanamAM kahyuM, che ke "revaLa sthiranAmag. nibaMdha-vaiyAvRtyathI tIrthakaranAmatra baMdhAya che."
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ najarAtatva 327 bhagavatIsUtranA pacIzamA zatakanA sAtamA udezamAM vaiyAvRtyanA daza prakAre nIce mujaba jaNAvelA che : "te ji taM-cAvaje? vaicAvajo ravi panna, te ThA-bhAcarica-vecAvajo, 2 havAi-vecAva, rU gheraveyaavcce, 4 tavassi-veyAvacce, 5 gilANa-veyAvacce, 6 seha-yAvacce, 7 kula-veyAvacce, 8 gaNa-veyAvacce, 9 saMgha-veyAvacce, 10 sAhammiya-veyAvacce / se taM yaavcce| "he bhagavaMta! te vaiyAvRtya kevuM hoya? (bhagavAna kahe che. te AyuSyan ! vaiyAvRtya daza prakAranuM kahevuM che, te A rIte? 1 AcAryanuM vaiyAvRtya. 2 upAdhyAyanuM vaiyAvRtya. 3 ravira eTale vRddha sAdhunuM vaiyAvRtya. 4 tapadavInuM vaiyAvRtya. 5 galAna eTale mAMdA ke azakta sAdhunuM vaiyAvRtya. 6 zaikSa eTale navadIkSita heIne je zikSA prApta kare che, te sAdhunuM vaiyAvRtya. 7 kula eTale eka AcAryane samudAya, tenuM vaiyAvRtya. 8 gaNuM eTale judA judA AcAryonA samAna vAMcanAvALA sahAdhyAyIo, temanuM vaiyAvRtya. 9 saMgha eTale sakla zramaNasaMgha, tenuM vaiyAvRtya. 10 sAdharmika eTale samAna dharma pALanArA munionuM vaiyAvRjya. azakA sA. eTale navo ja che, te
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 nava-tatva-dIpikA vaiyAvRtya karanAre kevI namratA rAkhavI joIe, te mATe kUbaDA-nadiSaNa muninuM dRSTAMta prasiddha che. * gRhastha paNa sAdhu, sAdhvI, temaja sAdhamikenI niSkAma sevAbhakti karIne A tapanuM AcaraNa karI zake che. () svAdhyAyata5 mokSamArganuM pratipAdana karanArAM zAstronuM adhyayanaadhyApana karavuM, te svAdhyAya kahevAya che. athavA sva eTale AtmA, tenA hitArthe Aptavacanane adhyAya karave, arthAt manana karavuM, te paNa svAdhyAya kahevAya che. athavA ISTamaMtrano japa kare, te paNa svAdhyAya kahevAya che. svAdhyAya karatAM azubha pravRttio rokAya che, tathA mananA bhAve nirmaLa thatAM karmanI nirjarA thAya che, tethI svAdhyAyane samAveza abhyataratapamAM karavAmAM Avyo che. uttarAdhyayanasUtranA trIzamA adhyayanamAM kahyuM che ke vAyaNA pucchaNA ceva, taheba pariyaTTaNA / aNuppehA dhammakahA, sajjhAo paMcahA bhave // svAdhyAya pAMca prakAra che: (1) vAcanA, (ra) pra7nA, (3) parivartana, (4) anuprekSA ane (5) dharmakathA. tatvArthasUtramAM paNa svAdhyAya pAMca prakArane ja kahA che, paNa tenA kramamAM cheDe phera che. jemake-vAvanAnag chellA nAyamarAja - vAcanA, pracchanA, anuprekSa,
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ nija rAtattva 9 AmnAya ane dharmopadeza, e svAdhyAyanA pAMca prakAza che ? ahIM' anuprekSAne khIjI mUkelI che tathA parivanA (AmnAya) ne ceAthI mUkelI che. 1 vAcanA vAcanAcAya ke vidyAguru samIpe jaI vidhivat vaMdana karyAM khAdya temanI pAsethI vinayapUrvaka sUtra ane arthanA pATha levA, te vAcanA kahevAya che. ahI" sUtrathI nigraMthapravacana ane tenA AdhAre racAyelAM anyazAsro samajavAnAM che. 2 pracchanA grahaNa karelAM sUtra tathA atha samadhI je kaI prazno uThe, te vinamra bhAve guru samakSa rajU karI, tenuM spaSTIkaraNa ke samAdhAna meLavavuM, te pracchanA kahevAya che. ahIM eTaluM spaSTa karavuM jarUrI che ke A jagatamAM mAtra e ja manuSyone prazna uThatA nathI. eka tA je che ane bIjo je pUrApUrA jJAnI che. te sivAyanA sarva manuSyane AchA ke vattA prazno uThevAnA. praznonuM cAgya samAdhAna thAya teA jJAnamAM vRddhi thAya che ane te jJAnavRddhi jIvanamAM ghaNI upakAraka nIvaDe che. 3. parivatanA guru pAsethI grahaNa karelA sUtranA pATha temaja anI punaH punaH AvRtti karavI, tene parivatanamAM kahevAmAM Ave che. parAvatanA, punarAvRtti, AvRtti, AmnAya e tenA
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 nava-tattva ddIpikA paryAyazabdo che. AvRtti karyAM vinA zAstrajJAna tAjuM rahetuM nathI. 4. anuprekSA grahaNa-dhAraNa karelA sUtra ane artha saMbaMdhI anuprekSaNa eTale ciMtana-manana karavu', tene anuprekSA kahevAya che. anuprekSA vinA sUtra-siddhAMtanuM vAstavika rahasya samajAtuM nathI. anyatra nididhyAsana zabda vaDe A vastu sUcita karavAmAM AvI che. 5. dhamathA sUtra-siddhAMtanuM yathArtha jJAna prApta karyAM pachI anyane dhanuM kathana karavu, dharmanA upadeza ApavA, te dhakriyA kahevAya che. svAdhyAyadvArA sAdhake vizvanuM svarUpa, SaDUdravye ane tenA guNuparyAya, AtmAnI judI judI avasthAo tathA mAkSamAnA upAyarUpa samyagdarzana, samyajJAna tathA sabhyacAritranA vizuddha Adha prApta karI levAne! hAya che ke je tene zreyasanI siddhimAM ghaNA sahAyaka nIvaDe che. (5) dhyAnatapa ciMtanIya viSayamAM manane ekAgra karavuM, tene dhyAna kahevAya che. A dhyAna be prakAranu che: (1) azubha ane (2) zubha. temAM azubha dhyAna kakhaMdhanuM kAraNa hAI choDavA ceAgya che ane zubha dhyAna karmanI nirjarAnuM kAraNa hAI upAdeya che.
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirAtatva 331 azubha dhyAna be prakAranuM cheH (1) ArtadhyAna ane (2) raudradhyAna. temAM Arta eTale duHkha ke pIDAnuM ciMtana mukhya heya, tene ArtadhyAna ane jemAM rudratA eTale hiMsA, krodha, vaira vagerenuM ciMtana mukhya hoya, tene raudra, dhyAna samajavAnuM che. ArtadhyAnanA cAra prakAre che : (1) aniSTavastu. saMga-aniSTa vastu prApta thatAM tenA vigate mATe niraMtara ciMtA karavI te. (2) ISTaviga-keI ISTa eTale manenukUla vastu cAlI jatAM tenI punaH prApti mATe satata ciMtA. karavI te. (3) pratikUlavedanA-zArIrika pIDA, mAnasika pIDA ke roga thatAM tene dUra karavAnI satata ciMtA karavI te. (4) galAlasA-bheganI tIvra lAlasAne vaza thaI aprApta bhegone prApta karavAne daDha saMkalpa kara ane manane temAM ja joDAyeluM rAkhavuM te. raudradhyAnanA paNa cAra prakAre cheH (1) hiMsAnubaMdhI-hiMsA saMbaMdhI satata vicAro karavA te. (2) anutAnubaMdhI-asatya balavA saMbaMdhI satata vicAre karavA te (3) teyAnubaMdhI-cerI saMbaMdhI satata vicAre karavA. te. (4) viSayasaMrakSaNanubaMdhI-viSayabheganI sAmagrInuM rakSaNa karavA aMge satata vicAra karavA te. A cAra prakAranA ArtadhyAna tathA cAra prakAranA raudradhyAnane cheDIe, tyAre ja zubha dhyAna dharI zakAya che. zubha dhyAna be prakAranuM cheH (1) dharmadhyAna ane.
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ -332 nava-tattva-dIpikA -zukladhyAna. temAM dharma saMbaMdhI satata ciMtana karavuM, te dharmadhyAna kahevAya che ane vyAkSepa tathA saMmehAdithI -rahita ujjavala dhyAna dharavuM, te zukaladhyAna kahevAya che. dharmadhyAna cAra prakAranuM che : (1) AjJAvicayavItarAga mahApuruSenI dharma saMbaMdhI je AjJAo che, te aMge satata ciMtana karavuM te. (2) apAyavicaya-sAMsArika sukha vaDe thatAM apAya ke aniSTanuM satata ciMtana karavuM te. (3) vipAkavicaya-karmanA zubhAzubha vipAkanuM * ciMtana karavuM te. (4) saMsthAnavicaya-dravya tathA kSetra saMbaMdhI satata ciMtana karavuM te. ahIM dravya zabdathI jinAgamAM varNavAyelA dharma, adharma, AkAza, kAla, pudgala ane jIva e cha dravya samajavAnAM che tathA kSetra zabdathI cauda rAjapramANu leka samajavAne che. tAtparya ke vizvanuM svarUpa ciMtavavuM, te A dhyAnane | mukhya hetu che. - zukaladhyAna paNa cAra prakAranuM cheH (1) pRthakatvavitarka-vicAra-ahIM pRthakvane artha che bhinna vicArane artha che eka artha parathI bIjA artha para, eka zabdathI bIjA zabda para, arthathI zabdapara ane - zabdathI arthapara tathA eka rogathI bIjA vega para - cintanAthe thatI pravRtti. tAtparya ke kRtajJAnanAM AlaMbana * ahIM ga zabdathI managa, vacana ane kAyama e traNa paikIne koI paNa eka yoga samajavAnuM che.
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAta 333 pUrvaka cetana ane acetana padArthamAM utpAda, vyaya, dhrauvya, rUpitva, arUpiva, sakriyatva, akiyatve AdiparyAnuM bhinna bhinna rUpathI ciMtana karavuM, te A dhyAnane mukhya viSaya che. (2) ekava-vitarka-nirvicAra-ahIM ekatvane artha abhinnatA che, vitarkane artha zrutajJAna che ane nirvicArane artha eka arthathI bIjA artha para, eka zabdathI artha para tathA eka vegathI bIjA vega para ciMtanAthe kaI pravRtti na karavI, e che. tAtparya ke zrutajJAnanAM AlaMbanapUrvaka mAnasikAdi koI paNa eka - cegamAM sthira thaIne dravyanA eka ja paryAyanuM abheda ciMtana karavuM, te A dhyAnane mukhya viSaya che. ahIM eTalI spaSTatA karavI ucita gaNAze ke prathama sthAnanA daDha abhyAsathI A bIjA dhyAnanI egyatA prApta thAya che. jema samasta zarIramAM vyApeluM jhera maMtrAdi uparathI eka DaMkhanI jagAe lAvIne sthApita karavAmAM Ave che, tema akhila jagatanA bhinna bhinna viSayamAM bhaTaktA. manane A dhyAna dvArA eka ja viSaya para lAvIne ekAgra karavAmAM Ave che ane e rIte mana eka ja viSaya para ekAgra thatAM sarvathA zAMta thaI jAya che, eTale ke te pitAnI sarva caMcaLatA cheDI niSkapa banI jAya che. AnuM pariNAma e Ave che ke AtmAnA jJAnAdi guNa para lAgelAM sarva karmo-sarva AvaraNe dUra thaI jAya che.. ane sarvajJatA prApta thAya che ke jenA lIdhe AtmA,
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva dIpikA samasta leAkAlekanA sava drabyAnA bhUta, vartamAna ane bhaviSyakAlina sa paryaMcA jANI joI zake che. (3) sUkSmakriyA apratipAtI jyAre sajJatAne pAmele AtmA ceganirodhanA kramathI ante sUkSma zarIrayogane Azraya laIne khAkInA sarvayAgAne rokI de che, tyAre A dhyAna prApta thayuM gaNAya che. temAM zvAsocchvAsa jevI sUkSmakriyA ja bAkI rahelI hoya che ane temAMthI paDavApaNu hotu nathI, eTale tene sUkSmakriyApratipAtI kahevAmAM Ave che. (4) nyuparatakriyAanivRtti-jyAre zarIranI zvAsaprazvAsAdi sUkSma kriyA paNa baMdha thaI jAya che ane Atmapradeza sathA niSkapa thaI jAya che, tyAre A dhyAna prApta thayuM gaNAya che. temAM sthUla ke sukSma koI paNa prakAranI mAnasika, vAcika ke kAyika kriyA rahetI nathI ane te sthiti pAchI paNa jatI nathI. A dhyAnanA kALa 6, rU, 3, , hR e pAMca hasva akSara kholIe eTalA ja gaNAya che. A dhyAnanA pratApathI zeSa sarva karmAM kSINa thaI jatAM AtmA potAnI svAbhAvika UrdhvagatithI lAkanA agrabhAge pahoMce che ane tyAM AvelI siddhazilAmAM sthira thaI ne anaMtakALa sudhI aniva canIya sukhanA upabhoga kare che. zukaladhyAnanA A chellA e prakAzamAM zrutajJAnanuM Alekhana hotuM nathI, eTale te nirAla ana dhyAna kahevAya che. zukaladhyAnanA cAra bhedomAM pahelA e zukaladhyAna
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirja rAva 35 chasthane ane chellAM be dhyAna kevali bhagavaMtane hoya che, tathA pahelA traNa dhyAna sogIne ane chelluM dhyAna agIne hoya che, tathA e cAre dhyAnane pratyekane kALa -aMtamuhUrta pramANane hoya che. chAghasthika dhyAna keganI ekAgratArUpa hoya che ane kevalika dhyAna roganirodharUpa hoya che. tAtparya ke kevali avasthAmAM keganA nidhana ja dhyAna gaNavAmAM Ave che. (6) utsarga ke vyutsatapa utsarga eTale tyAga, vyutsarga eTale vizeSatApUrvaka tyAga. tenA be prakAre che : (1) dravyacutsarga ane (2) bhAvavyutsarga. temAM dravyayutsarga cAra prakAra che (1) gaNavyutsarga-gacchane tyAga karI jinakalyAdikalpa aMgIkAra kare te. (2) zarIravyutsarga-kAyakriyAne tyAga kare, koyetsarga avasthAe rahevuM te. (3) upadhivyutsarga- anya kalpa aMgIkAra karatAM sarvajJanI AjJA pramANe upAdhi eTale vastra-pAtra Adine tyAga kare te. (4) azuddha bhaktapAnabutsarga-azuddha AhArapANane tyAga kare te. bhAvabRtsarga traNa prakAra che: (1) kaSAyabrutsarga- kaSAyane tyAga kare te. (2) bhatsarga-bhavane kAraNa rUpa mithyAtvAdi baMdhahetuone tyAga kare te. (3) katsarga-jJAnAvaraNa Adi karmone tyAga karavo te.
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 nava-tatva-hIpi. saMkSepamAM kahIe te tyAgavRtti utkRSTatAe keLavavA. mATe A tapa karavAmAM Ave che. kAyAne eka Asane sthira karavI, vANIne mauna vaDe nigraha kara ane manane dhyAnamAM joDavuM, evI je avasthA vizeSa te kAryotsarga kahevAya che. te mukhyatAe. UbhA rahIne karavAmAM Ave che. kotsarga kevI rIte kare? te saMbaMdhI zAstromAM kahyuM che ke- cauraMgulaM muhapattI, ujjUe Dabbahattha rayaharaNaM / vosaTTacattadeho, kAussaggaM karijjAhi // 1 // baMne paga sIdhA UbhA rAkhI, AgaLanA bhAgamAM. cAra AMgaLa jeTaluM ane pAchaLanA bhAgamAM kaMIka echuM aMtara rAkhavuM ane te vakhate sIdhA laTaktA rAkhelA. jamaNe hAthamAM muhapatI ane DAbA hAthamAM rajoharaNa grahaNa karavAM. pachI dehanI mamatAne saMpUrNa rIte tyAga. karavA pUrvaka kAryotsarga kara." kAryotsarga karatI vakhate evI bhAvanA rAkhavI joIe ke - vAsI caMdaNakappo, jo maraNe jIvie ya smmnno| dehe ya apaDibaddho, kAusaggo havA tassa // 1 // zarIrane kaI vAMsalAthI chedI nAkhe ke tenA para
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ nija rAtattva 37 caMdrananA zAMtidAyaka lepa kare athavA jIvana Take ke jaladI tenA aMta Ave, chatAM je dehabhAvanAthI kharaDAya nahi ane manane samabhAvamAM rAkhe, tene ja kAtsaga hoya che.' nigraMtha maharSi Ae kAceAtsagane savasuvi molana--eTale sarva dukhAthI sUkAvanAro kahyo che. anya tA jaina saMghamAM nAnA moTAM aneka tA pracalita che, te darekamAM amuka vidhi--vidhAnA karavAnAM hoya che. A tapanu vigatavAra vaNuna karavuM, e svataMtra graMthanA viSaya hAIne ahI' tenA varNAnukrame nirdeza mAtra karelA che. 1 akSayanitipa 2 akha'dazamItapa 3 agiyAra aganA tapa 4 aMgazuddhitapa 5 aThThAvIza labdhinA tapa huM avidhavAdazItapa 7 duHkhadazI tapa 8 amRtASTamItapa 9 abhikAtapa 10 azavRkSatapa 11 azubhanivAraNutapa 12 aSTamaSTamiAtapa 2 13 aSTamahAsiddhitapa 14 aSTaka sUdanatapa 15 aSTakarmAMttaraprakRtitapa 16 aSTapravacanamAtRtapa 17 aSTamAsItapa 18 aSTAktipa 19 aSTApadyutapa 20 Ayakhilavantu mAnata 21 AgamAtavalItapa 22 iMdriyaparAgutapa 23 RSabhakAMtulA (hAra)tapa 24 RSabhadevasa vatsaratapa
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 ekAdazI (mauna)tapa 26 ekAvalitapa 27 ekase vIsa lyANakane tapa 28 eka sittara jinane nava-nava-dIpikA ka6 cauMsaThThItapa 47 cAri-aThuM-dasa-doya tapa 48 caMdanabALAtapa 49 cAMdrAyaNataya 5. ciMtAmaNitapa 51 cauda pUrva tapa para yavana tathA janmatA para chamAsItapa 54 chanuM jinanI eLIne 29 kaMThAbhAraNutA 30 kanakAvalItapa 31 karmacakravAlapa 32 karmacaturthatapa 33 kalekanivAraNutA 34 kaSAyajayatapa 35 kevalI (tIrthakara jJAna) - tA. tapa 36 keTizIlAtapa 37 kSIrasamudratApa 38 gaNadhara (zrIvIranA)tapa 39 guNaratnasaMvatsarata5 4. gautamapaDaze 41 gautamakamaLatA kare ghaDiyA be ghaDiyAne tapa 43 ghanataya 44 caturgatinivAraNutapa 45 caturvidhasaMghatapa papa jinaguNasaMpattitapa pada jinajanaktapa 57 jinadIkSAta 58 jJAnapaMcamItapa 59 tIrthatapa 60 tIrthaMkaranivaNatapa 61 tIrthakaravaddhamAnatapa 2 tIrthakarajJAnatapa 64 tIrthakaramAtRtapa 64 tilaka (damayaMtI)tapa daya tera kAThiyAne tapa 66 triparyA-ghanatA 67 daza paccakkhANuM moTAMne tape
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ nija rAtaNa 339 68 daza paccakakhANa 90 paramabhUSaNatA , nAnAne tapa 91 paradezI rAjAnA chaThTha 69 dazadazamikAtapa 2 paramapAlItapa 70 dazavijayatidharmatapa 9 paMcaparameSThitapa 71 dAridrayaharaNutapa 94 paMcamahAvratApa 172 dIvALI (nirvANadIpaka)tapa 5 paMcamerutapa 173 devaLa tapa 96 paMcaragIta 74 dvAdazAMgItapa 97 paMcAmRtatA 75 dharmacaktA 98 pArzvajina gaNadharatapa 76 navakArapaDhAkSaramAnatapa 99 pAMca chaThThalapa 177 navakAratapa (nAne) 100 pAMca paccakakhANutapa 78 navanidhAnatapa 101 pIstAlIza Agamane 179 navapadajInI eLI 80 navanavamikAtapa 102 puMDarikatapa 81 navabrahAcaryaguNitapa 103 piSadazamItA 82 nirUjazikhatA 104 pratihAryaktapa 83 nigoda AyurakSayata 15 batrIza kalyANuktapa 84 nigISThatapa 106 bIjane tapa 85 naMdIzvaratapa 107 bRhat siMhanikrIDitatapa 86 naMdyAvarta 5 (moTo) 108 bRhasaMsAratAraNa 87 naMdyAvartatapa (nAne tapa 88 pakhavAse 109 bhadratApa 89 pATakaDItape 110 bhArata tapa
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 111 mahAghanAtiya 112 mahAbhadratapa 113 zrI mahAvIra sava sakhyAtapa 114 mAghamAlAtapa 115 mANikapAvaDItapa 116 mukuTasaptamItapa 117 muktAvalItapa 118 mAkSatracedazItapa 119 merulyANuktapa 120 mAkSara Daktapa 121 meTA ratnAttaratapa 122 gazuddhitapa 123 ranamAlAtapa 124 ratnarAhatapa 125 ratnapAvaDItapa 126 ratnAvalItapa 127 zahiNItapa 128 laghu aSTAAita 129 laghu paMcamItapa 130 laghu sa MsAratArajIta5 131 yakSapratipatapa 132 lokanAlItapa 133 vatapa nava-tattva dIpikA 134 vIzasthAnakta pa 13pa zatru jyama tapa 136 zatrujaya chaThThuM aThThamatapa 137 zivakumAranAM melAM 138 zrutadevatAtaSa 139 zreNItapa 140 SaTkAyAlocanatapa 141 saptasaptamikAtapa 142 samavasaraNatapa (nAnuM) 143 samavasaraNatapa (mATu) 144 sarva tAbhadrutapa 145 sarva sukhasa pattitapa 146 sarvAMgasu daratapa 147 saMzleSaNAtapa 148 saMvatsaratapa 149 sUryaMcajItapa 150 seyAnataya 151 saubhAgyasu daratapa 152 sAta saukhya ATha mAkSatapa 153 siddhitapa 154 sukhadu:khanA mahimAne tatha
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarAtatva 341 155 suMdaratA 158 saubhAgyakalpavRkSatapa 156 sihAsanataya 159 svarga svastiktapa 157 svarga karaMDakatapa vagere nirjarAtatva' nAmanuM dazamuM prakaraNa ahIM pUruM thAya che.
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa agiyAramuM baMdhatatva [ gAthA sADatrIzamIthI beMtAlIzamI sudhI) 1) upamaH Atmapradezo sAthe kArmaNa vargaNAonuM otapreta thavuM, tene baMdha kahevAmAM Ave che. eka loDhAnA goLAne agni vaDe tapAvavAmAM Ave te e gaLe lAlacaLa banI jAya che, arthAt agni ane loDhAnA paramANu evA ekAkAra banI jAya che ke temAM agni ane loDhAnI kaI judAI jaNAtI nathI. AtmA ane karmane baMdha paNa A prakArane ja che. jyAre kArmaNavargaNa Atmapradeze sAthe joDAI jAya che, tyAre baMne ekAkAra banI jAya che ane evI sthitivALe AtmA sakarma eTale karma sahitakarmabaMdhanavALe gaNAya che. karmabaMdhanane lIdhe ja AtmAne cAra gati ane corAzI lakSa jIvanirUpa saMsAramAM paribhramaNa karavuM
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhatA paDe che ane aneka prakAranI akathya yAtanAo bhegavavI paDe che, tethI baMdhanI gaNanA heyatatvamAM thAya che. pApa ane puNya e jema virodhI tattave che, Azrava ane saMvara e jema virodhI tatva che, tema baMdha ane makSa paNa virodhI tattva che. baMdha eTale karmanuM AtmA sAthe baMdhAvuM ane mokSa eTale karmanuM AtmAthI sarvathA chUTA thavuM. AtmAne karmane baMdha paDe che, mATe ja mokSanI jarUra che. baMdha cAra prakAra che ane te prakRti, sthiti, anubhAga tathA pradezanA bhedathI jANavA gya che, e hakIkta agAu catriIzamI gAthAmAM kahevAI gaI che. have e prakRti, sthiti, anubhAga tathA pradeza zabdathI zuM samajavuM ? tenI spaSTatA prakaraNukAra maharSi sADatrIzamI gAthAmAM A pramANe kare che (ra) mULagAthAH payai sahAvo vutto, ThiI kAlAvahAraNaM / aNubhAgo rasoNeo, eeso dalasaMcao // 37 // (3) saMskRta chAyA prakRtiH svabhAva uktaH, sthitiH kAlAvadhAraNam / aNubhAgo raso jJeyaH, pradezo dalasaMcayaH // 37 // () zabdArtha vaya-prakRti.
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatarava-dIpikA == = = === sahAro svabhAva. sutto-kahI che. ripha-sthiti. ravi -kAlAvadhAraNa, kAlane nizcaya. mALo-anubhAga. -rasa. jozo-jANu. jo -pradeza. DhIMgo-dalasaMcaya, dalikane samUha (5) artha-saMkalanAH prakRtine svabhAva kahele che. sthiti eTale kAlano nizcaya, anubhAga eTale rasa ane pradeza eTale ilikane saMcaya, (6) vivecana baMdha cAra prakAranuM che. e vastu triIzamI gAthAmAM kahevAI gaI che ane tenAM nAme paNa temAM jaNAvelAM che. have te dareka prakAranuM svarUpa zuM che? te A gAthAmAM jaNAvyuM che. Atmapradeza sAthe karmane baMdha paDatI vakhate cAra vastuo bane che. prathama te karmane svabhAva nakkI thAya che, eTale ke A karmathI AtmAne jJAnaguNa dhArI, A karmathI AtmAne darzanaguNa redhAze vagere. tene
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhatanya 345 prakRtibaMdha kahevAmAM Ave che. bIjuM A karma Atma sAthe keTalo kALa raheze? tene nirNaya thAya che. tene sthitibaMdha kahevAmAM Ave che. trIjuM A karma AmAne kevuM zubhAzubha phaLa Apaze? tathA keTalA tIvratama, tIvratara, tIvra, maMda, maMdatara ke maMdatama bhAve phaLa Apaze? tene nirNaya thAya che, tene anubhAgabaMdha ke rasabaMdha kahevAmAM Ave che, ane cothuM e vakhate kArma varganA daline amuka samUha grahaNa thAya che, tene pradezabaMdha kahevAmAM Ave che. (1) upakramaH baMdhanA cAreya prakAranuM sAmAnya svarUpa jaNAvyA pachI prakaraNakAra maharSi prakRtibaMdhanuM svarUpa vizeSapaNe prakAzavA arthe ADatrIzamI gAthA A pramANe kahe che ? (2) mULagAthA : paDapaDihAra'simajja-haDacittakulAlabhaMDagArINaM / jaha eesiM bhAvA, kammANa'vi jANa taha bhAvA // 38 // (3) saMskRta chAyA : paTapratihArAsimadya-haDicitrakulAlabhANDAgAriNAm / yathaiteSAM bhAvAH, karmaNAmapi jAnIhi tathA bhAvAn // 38 // zabdArtha : pa-pATo. dizA-pratihAra, dvArapALa.
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva-dIpikA zi-asi, taravAra, jJa-madha, madirA. -heDa, lAkaDAnI eka prakAranI beDI. jitta-citra, citrakAra. zaru-kuMbhAra. maMgArabhaMDArInA. A AkhuM pada sAmAsika hovAthI tenA cheDe SaSThInA bahuvacanane pratyaya lAgelo che. -jevA. gu-e vastuonA. ma -bhA . -karmonA. ri-paNa, ja. kA-jANavA. tadu-tevA. mAva-bhAva, svabhAve. (5) artha-saMkalana : paTe, dvArapALa, taravAra, madirA, heDa, citAre, kuMbhAra ane bhaMDArInA jevA svabhAve che, tevA ja svabhAvo karmanA jANavA. (6) vivecana : svabhAva pramANe karmanA ATha prakAre paDe che. temAM
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhatattava 347 paheluM jJAnAvaraNIya nAmanuM karma che. A karmane svabhAva cakSunA pATA jevuM che. cakSu para pATo bAMdhavAthI jema kaI vastu dekhI-jANI sakAtI nathI, tema jIvanA jJAnarUpa cakSu para jJAnAvaraNIya karmarUpa pATo AvavAthI jIva keI vastu jANI zakatuM nathI. tAtparya ke A karmathI jIvane anaMtajJAnaguNa relAya che. bIjuM darzanAvaraNIya nAmanuM karma che. A karmane svabhAva dvArapALa jevuM che. dvArapALe ke manuSya jema rAjAne joI zakatuM nathI, tema darzanAvaraNIya karmanA udayathI jIva padArtha ane viSayane dekhI zakatuM nathI. tAtparya ke A karmathI jIvane anaMtadarzanaguNa dhAya che. trIjuM vedanIya nAmanuM karma che. A karmane svabhAva madha vaDe lepAyelI taravAra jevuM che. madha vaDe lepAyelI taravArane cATatAM prathama te mIThI lAge che, paNa jIbha . kapAvAthI pazcAt duHkha bhegavavuM paDe che, tema A karma vaDe jIvane kRtrima sukha-duHkhane anubhava thAya che. tAtparya ke A karmathI avyAbAdha ne anaMta sukha je jIvane svAdhIna che, tene badale te bAhya parAdhIna sukha-duHkhane. kharA sukha-du:kha samaje che. cothuM mohanIya nAmanuM karma che. A karmane svabhAva madirA jevuM che. madirA pIvAthI manuSya bezuddha thAya che . ane te hitAhitane jANI zakyuM nathI, tema A karmane
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 38 nava-tatva-dIpikA lIdhe jIva dharma-adharma kaMI jANuM ke pALI zakyuM nathI. - tAtparya ke A karmathI jIvane zuddha samyakatva tathA anaMta - cAritraguNa dhAya che. pAMcamuM AyuSya nAmanuM karma che. A karmane svabhAva heDa ke beDI jevuM che. beDImAM jakaDAyelA kedIne amuka samaya sudhI e hAlatamAM rahevuM ja paDe che, tema AyuSyakarmane lIdhe jIvane eka zarIramAM amuka samaya sudhI rahevuM paDe che. tAtparya ke A karmathI jIvane akSayasthitiguNa relAya che. chaThuM nAma nAmanuM karma che. A karmane svabhAva citrakAra jevuM che. citrakAra jema aneka raMgathI aMgaupAMgayukta deva, manuSya AdinA vividha rUpe citare che, tema nAmakarmane lIdhe jIvane aneka rUparaMgavALAM zarIra tathA aMgopAMga prApta thAya che. tAtparya ke A karmane - lIdhe jIvane arUpIguNa relAya che. sAtamuM gotra nAmanuM karma che. A karmane svabhAva kuMbhAranA jevuM che. je kuMbhAra cerI, kuMbhasthApanA vagere mATe uttama ghaDA banAve te mAMgalika tarIke pUjAya che ane madirAdikanA ghaDA banAve te niMdanIka thAya che. tema A karmane lIdhe jIva ucca getramAM janme te pUjanIka thAya che ane nIca kulamAM janme te niMdanIka thAya che. tAtparya ke A karmane svabhAva jIvanA agurulaghuguNane rokavAne che.
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhatattva 349 AThamuM aMtarAya nAmanuM karma che. A karmane svabhAva bhaMDArI je che. rAjA dAna ApavAnA svabhAvavALe eTale ke dAtAra heya, paNa tenA dhanabhaMDAranI vyavasthA karanAra bhaMDArI je pratikULa hoya te rAjA tenI IcchA mujaba dAna ApI zaktA nathI, eTale ke temAM aMtarAya paDe che, rUkAvaTa Ave che, tema jIvane svabhAva anaMta dAna, lAbha, bhega, upaga ane vIryalabdhivALe tevA chatAM A karmane lIdhe te pitAne anaMta dAnAdi svabhAva prakaTa karI zakatuM nathI. temAM kaIne kaI prakAranA aMtarAye AvyA ja kare che. tAtparya ke A karmathI jIvana anaMtavIryAdi guNa rodhAya che. (1) upakama : - have prakaraNakAra maharSi karmanI mULa tathA uttaraprakRtionA saMgraharUpa ogaNacAlIzamI gAthA A pramANe kahe che? (2) mULa gAthA: iha nANadaMsaNAvaraNaveyamohAunAmagoyANi / vigdhaM ca paNa nava du avIsa cau tisaya du paNavihaM // 39 // (3) saMskRta chAyA atra jJAnadarzanAvaraNavedyamohAyunAmagotrANi / vighnaM ca pazcanava dvayaSTAviMzaticatustriMzad dvipaJcavidham // 39 //
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa0 navatara-dIpikA (4) zabdArtha : -ahIM, A adhikAre. nA-jJAnAvaraNIya. vira darzanAvaraNIya. ahIM rahele varaNa zabda vALane paNa lAgu paDe che. veda-vedanIya. moha-mehanIya. -AyuSya. rAma-nAma. joya-gotra. AkhuM pada sAmAsika hovAthI A pada bahuvacanamAM AveluM che. viaMtarAya. =ane. Tot-pAMca. nava-nava. bhavIsa-aThThAvIsa. -cAra, risara-ekase traNa. tti-traNa, sase. traNa tathA se maLI ekaso traNa - pavi-pAMca prakAravALA.
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ avatattva (5) a-salanA ahI. jJAnAvaraNIya, dezanAvaraNIya, vedanIya, mehanIya, AyuSya, nAma, gAtra ane aMtarAya e ATha nI mUla prakRtio che. te anukrame pAMca nava, e, aThThAvIsa, cAra, ekseA ne traNa, e tathA pAMca prakAranI che. (6) vivecana : prakRitiSadhane vizeSa khyAla ApavA mATe prakaraNakAra maharSie ahI. karmanI mUlaprakRti tathA tenI uttaraprakRtionI saMkhyA jaNAvI che. te A pramANe H uttaraprakRti mUlaprakRti 1. jJAnAvaraNIya 2. dazanAvaraNIya 3. vedanIya 4, mAhanIya 5. AyuSya 6. nAma 7. gAtra 8, aMtarAya U ja 35 28 4 103 kula 158 pUrve pAMcamA kama vAda-prakaraNamAM kramanI A mUlaprakRti tathA 158 uttaraprakRttinA pazrciya Apela che.
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35ra nava-tara-dIpikA (1) pama: * prakRtibaMdhanuM varNana karyA pachI prakaraNukAra maharSi sthitibaMdhanuM varNana kare che, temAM prathama be gAthA vaDe karmanI utkRSTa sthiti keTalI heya? te jaNAve che: (2) bhUga AthAmA nANe ya daMsaNAvaraNe, veyaNie ceva aMtarAe / tIsaM koDAkoDI, ayarANaM Thiha a ukosA // 40 // sittari koDAkoDI, mohaNie vIsa nAma goesu / tittIsa ayarAI, Auhii baMdha ukosA // 41 // (3) ta chayA: jJAne ca darzanAvaraNe, vedanIye caivAntarAye ca / triMzat koTIkoTayo'tarANAM sthitizcotkRSTA // 40 // saptatiH koTIkoTyo mohanIye viMzatinAmagotrayoH / trayastriMzadatarANyAyuH sthitibandhaH utkarSAt // 41 / / (4) sahAya nANe-jJAnAvaraNIya bhAbhA. ya-mane. dasaNAvaraNe-zanAya bhI. veyaNie-vahanIya bhabha. ceva-nizcayapUrva aMtarAe-tarAyamabhA..
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhatattva -ane. sIpuM trIza. joDAjoDI-koDAkoDI. kroDane kroDathI guNatAM je sakhyA Ave che, tene koDAkoDI kahe che. 10000000 X 10000000 = 100000000000000, 23 acavALa-ayazanI, sAgarApamAnI. hi--sthiti. solA utkaSa thI, utkRSTa, vadhAremAM vadhAre. siddhi-sittera. joDAjoDI koDAkoDI. moni~mAhanIya karmanI, rIta-vI. nAma-nAmakama ane zokhkhu gotrakamane viSe, ttittAtaM-tetrIza. athAt-sAgarApama. Ara-AyuSyanA nimaMtra-sthitimadha. jotA--utkarSa thI, utkRSTathI. (5) atha-salanA : para jJAnAvaraNIya, dezanAvaraNIya, vedanIya ane
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 navatatva-dIpikA aMtarAya karmamAM utkRSTa sthiti trIsa keDIkeDI sAgarepanI heya che. hanIya karmane utkRSTa sthitibaMdha sittera keDIkeDI sAgaropama, nAma ane getramane vIza kaDAkaDI sAgarepama ane AyuSyakarmane taikIza sAgaropamano hoya che. (6) vivecana dareka karmane utkRSTa sthitibaMdha keTaluM hoya che? tene khulAse A be gAthAomAM nIce pramANe karavAmAM AvyuM che? utkRSTa sthitibaMdha jJAnAvaraNIya 30 kaDAkaDI sAgarepama darzanAvaraNIya ... ... ... 30 >> >> vedanIya . . . . 30 a >> mohanIya AyuSya 33 sAgaropama nAma .... 20 kaDAkaDI sAgarepama ... 20 che ? aMtarAya . . . 30 i A jJAnI bhagavatee jANelI hakIkta che, temAM tarkane sthAna nathI. (1) upakramaH have karmanI jaghanya sthiti keTalI hoya, te darzAvavA chAtra
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhata 3papa prakaraNakAra maharSi beMtAlIzamI gAthA A pramANe kahe che ? (ra) mULa gAthA : bArasa muhutta jahannA, veyaNie aha nAma goesu| sesANaMtamuhutaM, eyaM baMdhaDhiImANaM // 42 // (3) saMskRta chAyA dvAdaza muhUrtAni javanyA vedanIye'STau naamgotryoH| zeSANAmanta muhUrtametad bandhasthitimAnam // 42 // (4) zabdArtha : vArasa-bAra. muhura-muhUrta. eka rAtri-divasamAM 30 muhUrta hoya che, eTale eka muhUrtane samaya 48 mInITa jeTale samajavAne che. nA-jaghanya sthiti, ochAmAM oche samaya. nivedanIya karmanI. -ATha muhurta. nAma jo sunAma nAmakarma baMne netrakarmane viSe. relA-zeSa pAMca karmanI. rahetA ane munI saMdhi thatAM resAtamutta evuM pada baneluM che. aMtamuhu-aMtarmuhUrta.
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 qi-24. caMpattimA-baMdhanI sthitinuM pramANa, yaMtra nI vidha tenu mAna te laiMtrimALa, baMdha-dha.. tri-sthiti. mALa--mAna, mApa, pramANu, (5) asalanA : vedanIyanI jaghanya sthiti 12 muhUta, nAmakasa tathA getramanI 8 muhUta ane zeSa pAMca kama'nI aMtarmuhUta haiAya che. A sthitikha dhanu pramANa jANavuM, (6) vivecana : navatattva dIpikA dareka karmInI jaghanya sthiti keTalI hAya che? tenA khulAsA A gAthAmAM nIce pramANe karavAmAM Avye che ku jaghanya sthitima 1 aMtarmuhata 1 "7 12 muhUta 1 aMtarmuhUta 1 jJAnAvaraNIya 2da nAvaraNIya 3 vedanIya 4 mAhanIya 5 AyuSya 6 nAma 7 gAtra 8 AMtarAya " 1 77 8 murhuta 8 1 aMtarmuhUta ahIM sthitiSa dha ge thADI spaSTatA Avazyaka
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ eMdhatA 3pa7 che. saMsArI AtmAo anAdikAlathI jJAnAvaraNIya Adi ATheya prakAranA karmathI baMdhAyelA che. A karmabaMdhana pravAha ke paraMparAnI daSTie anAdikAlanuM samajavAnuM che, paNuM vyakti eTale viziSTa karmanI apekSAe nahi. viziSTa karmanI apekSAe te te sAdisAMta che, eTale ke tene Adi paNa che ane aMta paNa che. vyaktinI apekSAe karmabaMdhana vadhAremAM vadhAre sittera keDIkeDI sAgarepama kAlapramANu heya che, tethI adhika AtmA sAthe vaLagI rahevAnI kaI paNa karmanI sthiti nathI. divasa ane rAtrine dAkhale levAthI A vastu vadhAre spaSTa thaze. eka divasa athavA eka rAtrine zarUAta paNa hoya che ane samApti paNa hoya che, chatAM samagra divasa-rAtrinI apekSAe divasa ke rAtrinI zarUAta kahI zakIe nahi, evI rIte bhegavAyelAM karmo chuTAM paDatAM jAya che ane baMdhanA kAraNe vidyamAna heIne navAM navAM karmo baMdhAtAM rahe che, jethI pravAha ke paraMparArUpe jIvanI sAthe karmane savega kyAre thaye? te kahI zakAya nahi. tAtparya ke pravAha ke paraMparAnI daSTie AtmA sAthe karmane saMbaMdha anAdi che. ahIM karmanI sthitine ullekha karavAmAM Avyo che, te AtmAnI sAthe karmane baMdha paDe tyArathI mAMDIne te AtmAthI chUTuM paDe tyAM sudhIne samajavAne che. sthiti daramiyAna baddhakarmanI avasthA be prakAranI
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 nava tattva dIpikA hAya che : (1) akhAdhAkAla (anuya) ane (2) niSekakAla (bhAgyakALa). rasAyaNe khAtAMnI sAtheja kAma ApatAM nathI, paNa amuka samaya pachI ja Ape che; athavA koI vastu cUle caDAvatAM tarata ja caDI jatI nathI, paNa amuka samaya pachI ja caDe che; tema khaMdhAyela kama khaMdhAtAMnI sAthe ja peAtAnuM phaLa Apatu nathI, paNa amuka samaye ja Ape che. A rIte eka karma jyAM sudhI potAnuM phaLa atAvavAnI sthitimAM na Ave tyAM sudhInA kAlane akhAdhAkAla kahevAmAM Ave che. kanA akhAdhAkAla pUrI thayA pachI ja kema tenu phaLa ApavAnuM zarU kare che, tene kamane uDDaya kahevAmAM Ave che. utkrayakALamAM kamane lAgavavA mATe kalinI racanA thAya che, mATe tene niSakakAla-bhAgyakAla kahevAya che. tAtparya ke karmInI jeTalI sthiti kha MdhAI hoya, temAMthI amuka sthiti akhAdhAkAlamAM jAya che ane bAkInI sthiti niSeka eTale bhAgyakAlamAM jAya che. bhAgyakAlamAM nAM yugale kramazaH udayamAM Ave che ane potAnu phaLa ApIne AtmAthI chUTA paDI jAya che. ahIM eTaluM yAda rAkhavu. ghaTe ke krama udayamAM Ave tyAre tene vega vadhAre hAvAthI ghaNA karmAM pradeza AvI paDe che ane tyAra pachI te kramazaH ochA thatA jAya che. aMkamAMthI gALI chUTe tyAre tenA vega ghaNuM hAya che, pachI te AchA thatA jAya che, tema ahI pazu samajavu.
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhatatva 359 ahIM abAdhAkAla age eTalI spaSTatA Avazyaka che ke je karmanI jeTalA keDAcheDI sAgaropamapramANa sthiti baMdhAya, tenA teTalA se varSane abAdhAkAla hoya che. dAkhalA tarIke jJAnAvaraNIya karmanI utkRSTa sthiti 30 koDAkeDI sAgaropamapramANu baMdhAtI hovAthI utkRSTa sthitimAM tene abAdhAkAla 100 x 30 = 3000 varSane heya che. A pramANe AyuSya sivAyanA sAteya kamenuM samajI levuM. AyuSyakarmanA abAdhAkAlanuM pramANa niyata nathI, eTale tene sthitibaMdha abAdhAkAlarahita kahe che. ahIM prakaraNukAre anubhAgabaMdha tathA pradezabaMdhanuM svarUpa gAthA dvArA kahyuM nathI, eTale te aMge paNa keTalIka spaSTatA karIzuM. karma bAMdhatI vakhate jIvanA jevA pariNAme-adhya vasAjha hoya che, te rasa paDe che ane je rasa paDe che, te pramANe tenuM ati tIvra, tIvra, maMda ke maMdatara phaLa maLe che. adhyavasAyenI tIvratA-maMdatA samajavA mATe zAstrakAroe jaMbUvRkSa ane cha puruSonuM dRSTAMta nIce mujaba ApyuM che - cha musAphare eka jaMbUvRkSa nIce AvyA. temAMnA pahelAe kahyuM : "A jAMbUDAne teDI pADIe te managamatAM jAbU khAI zakAya. bIjAe kahyuM: "AkhA jhADane * kaSAyanA udayathI AtmAne je pariNAma thAya, tene dhyavasAya kahevAya che.
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36o . nava-tatva-dIpikA teDI pADavAne badale tenuM eka moTuM DALuM ja teDI pADIe, te ApaNuM kAma thaI jaze. trIjAe kahyuM : emAM DALuM pADavAnI zuM jarUra che? eka moTI DALIne ja teDI pADe ne ? emAMthI ApaNane joIe teTalAM jAMbU maLI raheze." cethAe kahyuM : "meTI ke nAnI DALI teDavAnI jarUra nathI, mAtra phaLavALA gucchAo ja teDI pADe. pAMcamAe kahyuM : "mane te e paNuM vyAjabI jaNAtuM nathI. je ApaNe jAMbUDAM khAvAnuM ja kAma che, te mAtra jAMbUDAM ja teDI le." e sAMbhaLI chaThThAe kahyuM ke bhUkha zamAvavI e ApaNuM prayojana che, te niSkAraNuM vRkSane ukheDavAnI, teDavAnI ke tenAM phaLa pADavAnI ceSTA zuM kAma karavI? ahIM ghaNAM jAMbUDAM pitAnI meLe ja nIce paDelAM che, je tAjAM ane svAdiSTa che, mATe tenAthI ja kAma calAve." adhyavasAnI A taratamatA vyavahAranI dareka pravRttimAM anubhavI zakAya che. eTale eka pravRtti bAhya daSTie sarakhI hovA chatAM vAstavika rIte sarakhI nathI. 8 jevA adhyavasAya teve baMdha' e nyAye eka pravRtti eka vyaktine nikAcita karmabaMdhanuM kAraNa bane che, jyAre te ja pravRtti bIjI, trIjI ane ethI vyaktine anukrame nidhatta, baddha ane spaSTa karmabaMdhane adhikArI banAve che. ahIM nidhattathI gADha, baddhathI kaMIka gADha ane kaMIka zithila tathA dhRSTathI zithila karmabaMdha samajavAne che.
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMdhatattva 36 nidhatta, baddha ane spaSTa karmabaMdhanuM svarUpa soyanA dRSTAMtathI samajAze. keTalIka sene derAmAM parovelI hoya ane te kaTAI javAthI arasaparasa cATI gayelI hoya, te tene chUTI pADavAmAM mahenata paDe che. tema je karmabaMdhana gADha hoI tene teDavA mATe tapAdi viziSTa anuSThAna karavuM paDe, te nidhatta karmabaMdha kahevAya che. keTalIka sene derAthI parAvelI hoya, te tene chUTI paDatAM vAra lAge che, tema je karmanuM baMdhana viziSTa AlecanA vagerethI tUTe, tene baddha karmabaMdha kahevAya che. ane keTalIka sene Dhagale paDele heya te enA para hAtha mUkatAM ja te vikharAI jAya che, tema je karmonuM baMdhana ati zithila hoI sAmAnya pazcAttApa AdithI tUTI jAya, tene spaSTa karmabaMdha kahevAya che. AtmAnA adhyavasAye badalAyA kare che ane navA navA adhyavasAye utpanna thAya che, eTale adhyavasAyanAM sthAnake asaMkhyAta mAnavAmAM AvyAM che. - AtmAnA adhyavasAye badalAtA na hota ne badho vakhata eka sarakhA ja rahetA hatA te caDatI ke paDatIne anubhava thAta nahi, tema ja karmanI sthitimAM je vicitratA dekhAya che, te paNa dekhAta nahi. ahIM eTaluM lakSyamAM rAkhavuM ghaTe ke AtmA nige- . kadamAM jaDa prAyaH avasthAmAM hoya che, tyAre paNa tenAmAM
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 . nava-tattva-dIpikA adhyavasAye hoya che ane teja kAraNe tenuM karmabaMdhana cAlu rahe che. je tene kaI prakAranA adhyavasAya na hoya te tenAmAM. ane jaDamAM kaI taphAvata rahe nahi. vanaspatine adhyavasA hoya che, e vAta baMgALanA suprasiddha vaijJAnika zrI jagadIzacaMdra bojhe pragaTa dvArA sAbIta karI ApelI che. jyAre vanaspati jevA ekendriya jIne adhyavasAya hoya, tyAre vikalendriya, temaja tiryaMca paMcendriya eTale pazu, pakSI, jalacara vagerene adhyavasAya hoya emAM Azcarya zuM ? jaina zAstroe tiryane thatA adhyavasAyanI keTalIka suMdara nedha karelI che. chevaTe e paNa yAda rAkhavuM ghaTe che ke azubha prakRtino rasa lImaDAnA rasa je kaDe eTale jIvane pIDAkArI hoya che ane zubhaprakRtine rasa zelaDI jevo madhura eTale jIvane AphlAdakArI hoya che. azubha prakRtine rasa jeTale maMda heya, teTale sAre ane zubha prakRtine rasa jeTale tIvra hoya, teTale sAre. saravALe te badhAM karmone nIrasanika sattva banAvI devAnAM che, jethI AtmAne saMsArane upadrava thAya nahi. pradezabaMdha aMge eTaluM lakSyamAM rAkhavuM ke yegavyApAranI vizeSatA pramANe tenI vizeSatA hoya che, arthAt gabaLanA pramANamAM ja kArmaNa vargaNAnA dalike grahaNa
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhatattva 363. thAya che. anya zabdomAM kahIe te utkRSTa vege utkRSTa pradezabaMdha thAya che ane jaghanya ge jaghanya pradezabaMdha thAya che. ane te ja kAraNe pradezabaMdhamAM aneka prakAranI jUnAdhiktA hoya che. baMdhanuM vizeSa svarUpa karmagraMtha, paMcasaMgraha vagere graMthethI jANavuM. aMdhatattva' nAmanuM agiyAramuM prakaraNa ahIM pUruM thAya che.
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa mAratu mAkSatattva [gAthA tetAlIzamIthI pacAzamI sudhI) (1) upakrama : prANIonI sarva pravRtti sukhane arthe thAya che. A sukhanI carama sImA mokSanI avasthAmAM anubhavAya che, tethI mAkSa e zuddha upAya tattva gaNAyuM che. AtmA puruSAthanA cage jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mAhanIya ane aMtarAya e cAra ghAtIka nA ya kare tyAre te jJAnanI draSTie sajJa ane che ane cAritranI dRSTie vItarAga avasthAne prApta kare che. tyAra khAda jyAre te pAtAnA gheDu choDe che, tyAre veDhanIya, AyuSya, nAma ane tra e cAra aghAtImAM paNa nAza pAme che ane e rIte sa karmInA kSaya thatAM te meAkSanI prApti kare che. meAkSamAM janma, jarA ke mRtyu hAtA nathI; mAtra cidAna' avasthA eTale jJAna ane AnaMdyamaya avasthAne
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkSata 365 ja anubhava hoya che, tethI ja tene parama sukhanuM dhAma mAnavAmAM AvyuM che. A mekSatatvane vizada dha nava anugadvAre vaDe thAya che, tethI prakaraNakAra maharSi tetAlIzamI gAthAmAM nava anuyAgadvAre kahe che. te A pramANe (ra) mULagAthA: saMtapayaparUvaNayA, davvapamANaM ca khitta phusaNA ya / kAlo a aMtaraM bhAga, bhAve appAbahuM ceva // 43 // (3) saMskRta-chAyAH satpadaprarUpaNA, dravyapramANaM ca kSetra sparzanA ca / kAlaca aMtaraM bhAgo, bhAvo'lpabahutvaM caiva // 43 // (4) zabdArtha : saMtapaMcaNavA-sapaDhanI prarUpaNa, satyaprarUpaNAkArasuvAnA dravya pramANe, dravyapramANukAra. ja-ane. tti-kSetra, kSetradvAra. purasparzanA, sparzanAkAra. -ane, vaLI. ja-kAla, kAladvAra. ane. zata-aMtara, aMtarakAra, mA-bhAga, bhAgadvAra,
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 nava tatva-dIpikA mA-bhAva, bhAvakAra, ghAva-ala5bahuva, alpabahuddvAra. va-nizcayapUrvaka (5) artha-saMkalanA: (1) satapadaprarUpaNAkAra, (2) kaccapramANAra, (3) kSetradvAra, (4) sparzanAdvAra, (5) kAladvAra, (6) aMtaradvAra, (7) bhAgadvAra, (8) bhAvAra ane 9) apabahuThThAra, e nizcaye nava ayogadvAra che. (6) vivecana sUtra ane arthanuM vyAkhyAna karavuM, tene anuga kahevAmAM Ave che. A anugatuM je dvAra eTale mArga ke upAya, te anugadvAra tene upayoga keI paNa vastu ke tatvanuM jJAna prApta karavA mATe thaI zake che. tatvArthasUtranA prathama adhyAyamAM kahyuM che ke "satta-saMdhyAkSetra-rAjasthAna-mAvarakuvaidya-sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, aMtara, bhAva ane alpAbahetva e ATha anugadvAra vaDe jIvAditanuM jJAna thAya che. ahIM bhAga sivAyanA ATheya anugadvAranAM nAme joI zakAya che. mokSane viSaya gahana hevAthI tene vizada bedha thavA mATe prakaraNakAra maharSie nava anugAranI AvazyaktA darzAvI che ane tenA nAma paNa jaNAvyAM che. jema ke -
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekSatava 367 1. sarapadaprarUpaNAkAra sat eTale vidyamAnatA, tenI siddhi arthenuM je pada te satya. tenI prarUpaNa karanAra eTale ke tenuM pratipAdana karanAra je dvAra, te sapadaprarUpaNA dvArA tAtparya ke kaI paNa padavALe padArtha sat che ke asat ? eTale A jaga. tamA vidyamAna che ke nahi? tenuM pramANa ApIne te ane pratipAdana karavuM, te satpaDhaprarUpaNA dvAra kahevAya che. 2. dravyapramANuTTAra te padArtha jagatamAM keTalA che? tenI saMkhyA darzAvavI te dravyapramANadvAra kahevAya che. 3. kSetradvAra kSetra eTale jagA. te padArtha keTalI jagAmAM rahele che? ema jaNAvavuM, te kSetradvAra kahevAya che. A kArane avagAhanAdvAra paNa kahe che. avagAhavuM eTale vyApIne rahevuM. 4. sparzanAdvAra te padArtha keTalA AkAzapradezane spazIne rahelo che? ' ema jaNAvavuM, te sparzanAdvAra kahevAya che. 5. kAladvAra te padArthanI sthiti keTalA kAlaparyata che? ema -darzAvavuM, te kAlakAra kahevAya che. 6. aMtaradvAra je padArtha je rUpe che, te padArtha maTIne bIjA rUpe
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 nava-tatva-dIpikA thaI punaH mULa rUpe thAya ke nahi? ane thAya te te anyarUpe keTale kALa rahIne pharI thAya? ema jaNAvavuM, te aMtaradvAra kahevAya che. ahIM aMtara zabdathI kAlanuM vyavadhAna samajavAnuM che. 7. bhAgadvAra te padArthanI saMkhyA svajAtIya ke parajAtIya padArthonA keTalAme bhAge athavA keTalA guNI che? ema je darzAvavuM te bhAgadvAra kahevAya che. 8, bhAvaDhAra pazamika, kSAyika, lApazamika, audayika ane pAriNamika A pAMca bhAmAMthI te padArtha kyA bhAvamAM. aMtargata che? ema je darzAvavuM, te bhAvadvAra kahevAya che. 9. ala5bahedvAra te padArthanA bhedomAM paraspara saMkhyAnuM alpatya tathA baheva eTale hInAdhitA darzAvavI, te a5mahuvaDhAra kahevAya che. nava anugA vaDe mekSatatvanA nava prakAre. gaNavAmAM Ave che, bAkI sakalakarmathI mukta thayela AtmAnA. svarUpamAM koI bheda hotuM nathI. (1) upakema ? nava anugadvAra paikI paheluM sAdarUpaNa nAmanuM dvAra mekSatatvamAM kevI rIte utAravuM? te prakaraNakAra maharSi gumAlIzamI gAthAmAM A pramANe jaNAve che:
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSata (ra) mULa gAthA : saMtaM suddhapayattA, vijataM khakusumavva na asaMtaM / mukkhatti payaM tassa u, pakhvaNA maggaNAIhi // 44 // (3) saMskRta chAyA : sat zuddha padatvAd vidyamAnaM rakhakusumavat na asat / mokSa iti padaM tasya tu, prarUpaNA mArgaNAdibhiH // 44 // () zabdArtha : satta-sata, jenuM astitva hoya tene sat kahevAya. supayattA zuddha pada hovAthI, eka pada hovAthI. vigata-vidyamAna che. huma-AkAzanA puSyanI peThe. -AkAza, tenuM zusuma-puSpa te pu. zva-avyaya peThe athavA jemane artha darzAve che. R-nathI. aiAM asata, avidyamAna. muva-makSa. tti-Iti, e. parya-padya tA-tenI. -vaLI.
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ o nava-tatva-dIpikA pahalagA-prarUpaNa, pratipAdana, mALAhiM-mANAo vaDe (5) artha-saMkalanA ? makSa e sata che, eka pada hovAthI vidyamAna che, paraMtu AkAzanA puSpanI peThe avidyamAna nathI. mekSa" e jAtanuM pada che (mATe tene artha che) ane tenI prarUpaNa mAgaNuo vaDe thAya che. (6) vivecana : kaI paNa vastu siddha karI ApavA mATe nyAyazAstramAM pratijJA, hetu, ukrAharaNa, upanaya ane nigamana e pAMca avayavavALA proga thAya che. jemAM ane je siddha karavAnuM hoya, te benuM kathana te pratijJA tenuM kAraNa ApavuM, te hetu, te aMge anukuLa ke pratikULa dAkhala Ape, te udAharaNa, tene egya rIte ghaTAve, te upanaya ane pratijJA anusAra pramANu jAhera karavuM, te nigamana. ahIM A pAMca avayavane pravega thayela che. te A pramANe : 1. pratijJA-mekSa sat che. 2. hetu-eka padanA artharUpa hovAthI vidyamAna che. 3. udAharaNa-AkAzapuSpanI peThe avidyamAna nathI. je zuddha eTale eka pada hoya, tene artha hoya
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSata 376 ja. jemake-suvarNa, AbharaNa, ratna, teja, vadhyA, putra, AkAza, puSpa vagere. A badhAM eka pado che, mATe tenA arthe che, eTale ke te prakAranA padArtho vidyamAna che. ane je zuddha eTale eduM pada nathI, paNa joDAyelAM pado che tenA arthe hoya ke na paNa hoya. jemake - suvaNabharaNa- sonAnuM AbharaNa, e be padavALI vastu vidyamAna che, ranateja-2nanuM teja, e be padavALI vastu vidyamAna che ane vadhyAputra-vAMjhaNane putra, e be padavALI vastu vidyamAna nathI, te ja rIte AkAzapuSpa- AkAzanuM puSpa, e be padavALI vastu paNa vidyamAna nathI. ahIM viruddha ghaTanAvALuM udAharaNa ApeluM che. 4. upanayanse kSa e zuddha pada che, mATe tene artha che. 5. nigamana-te mokSapadane artharUpa je padArtha, te ja mokSa che. ahIM upanaya ane nigamane eka sAthe TUMkamAM kahelA che, paNa nyAyanI paribhASA anusAra te upara pramANe judA samajavAnA che. ahIM keI ema kahe ke "Distha, kistha Adi eka eka padanI kalpanA karIe te zuM te jAtane padArtha hoya che khare? nathI ja. temaja ekSa e pada kAnAvALuM hoya te te jAtane padArtha kema saMbhavI zake? tAtparya
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka vAchara nava-tAva-dIpikA ke na ja saMbhavI zake. vaLI eka eka padavALI sarva vastuo vidyamAna heya ema paNa banI zake nahi." tene uttara e che ke je zabdanA artha ke vyutpatti. thaI zake te ja pada kahevAya. arthazUnya zabdane pada kahevAya nahi. mekSa zabda artha ane vyutpatiyukta che, mATe pada che. ane te pada che, mATe ja te prakArane padArtha che. DiO, kistha Adi zabdo arthazUnya che, ethI te pada nathI ane te pada nathI, mATe ja te prakAranA padArtha nathI. AthI upara je ema kahyuM che ke "je zuddha eTale eka pada hoya, tene artha hoya ja e yathArtha che. ahIM prakaraNakAre ema sUcana karyuM che ke A sadanI prarUpaNuM mArgaNAo vaDe thAya che. mANA eTale vivakSita bhAvanuM anveSaNa ke zedhana. tenuM varNana AgAmI gAthAmAM Avaze. (1) upakama : mekSarUpa satpadanI prarUpaNa karanArI mArgaNae mukhyatve cauda che ane uttarabhedathI bAsaTha che. te jaNavavA mATe prakaraNakAra maharSi pItAlIzamI gAthA A che pramANe kahe che : (2) mULa gAthA : gai iMdie ya kAe, joe vee kasAya nANe / saMjama daMsaNa lesA, bhava samme sanni AhAre // 45 //
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ mekSatAva 374 (3) saMskRta chAyA : gatirindriyaM ca kAyaH, yogo vedaH kaSAyo jJAnaM ca / saMyamo darzanaM lezyA, bhavyaH samyaktvaM sNkhyaahaarH||45|| (4) zabdArtha : ri-indriya. -ane. -kAya. noga. vai-veda. vANAya-kAya. nA-jJAna. -ane. saMja-saMyama, cAritra. saMsA-darzana. helA-lezyA ma-bhavya. sa-sabhyatva. sanni-saMsI. bAhAra AhAra. (5) atha-saMkalanAH gati, indriya, kAya, jega, veda, kaSAya, jJAna,
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 nava-tattva-dIpikA cAritra, darzana, laizyA, bhavya, samyakatva, sanI ane AhAra e cauda mANAo che. (6) vivecana : ahIM vivakSita meAkSabhAvanu anveSaNa zeAdhana gati Adi dvArA karavAnu che ane bIjA paNa aneka bhAvAnuM anveSaNa zeAdhana zAsromAM gati Adi dvArA kareluM hovAthI gati Adi 14 vastune mANA kahevAmAM Ave che. tenA uttarabhedo dUra che. tene paNa sAmAnya rIte mAA ja kahevAmAM Ave che. 62 mANAe A pramANe samajavI : (1) gatimAgaNuA-4. 1 devagati 2 manuSyagati 3 tiya cagati 4 nagati (2) indriyasA NA--5 1 ekendriyajAti 2 dvIndriyajAti 3 trIndriya jAti 4 caturindrayajAti 5 paMcendriyajAti (3) kAyamAga NA-6 1 pRthvIkAya
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekSatattva 2 amukAyA 3 tejasUkAya (teukAya) 4 vAyukAya pa vanaspatikAya 6 trasakAya (4) vegamArgaNa-3 1 maga 2 vacanaga 3 kAyayoga (5) vedamArgaNa-3 1 strIveda 2 puruSaveda 3 napuMsakaveda (6) kaSAyamArgaNuM-4 1 krodha 2 mAna 3 mAyA 4 lebha (7) jJAnamArgaNu-8 1 matijJAna 2 zrutajJAna 3 avadhijJAna
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 nava-tatva-dIpikA 4 mana:paryavajJAna 5 kevaLajJAna 6 matiajJAna 7 zrutajJAna 8 vigajJAna ahIM ajJAna zabdathI utaratA darajajAnuM jJAna samajavuM. virbhAgajJAna e utaratA darajajAnuM eka prakAranuM avadhijJAna che. (8) cAritramANu-7 1 sAmAyikacAritra 2 chedo pasthApanacAritra 3 parihAravizuddhicAritra 4 sUphamasaM5rAyacAritra 5 yathAkhyAtacAritra 6 dezaviraticAritra 7 aviraticAritra sarvaviratine prathamanA pAMca prakAramAMthI koIpaNa eka cAritra hoya, vratadhArI zrAvakane dezaviraticAritra hoya ane jeNe keIpaNa prakAranA vatanI dhAraNa karI nathI, tene aviraticAritra heya. 9) darzanamArgaNa-4 cakSudarzana acakSudarzana
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkSatattva 3 avadhidaza na 4 valadana (10) vaizyAmANA-6 1 kRSNe 2 nIla 37 3 kApAta 4 teje 5 padma 6 zukala mana, vacana ane zarIramAM rahelA eka jAtanA pudgalAnA sakhaMdhathI jIvanA je zubhAzubha piraNAma thAya, tene laizyA kahe che. tenA be bheda che : (1) dravyalephsA ane (ra) bhAvalesyA. cegAMtagata kRSNArdi pugale te dravyozyA ane tenA saMbaMdhathI jIvanA je zubhAzubha pariNAma thAya, te bhAvalezyA. jyAre jIvanA piraNAma tIvra kAyayukta hoya che, tyAre kRSNa Adi azubha lezyAo hAya che ane kaSAyanI maMdatA ke abhAva hAya tyAre tejo vagere zubha lezyAo hAya che. kRSNa, nIla ane kApAta e azubha vezyAe che ane tejo, padma tathA zukala e zubha vezyAe che. agiyAramA prakaraNamAM jaMvRkSa ane cha puruSonuM dRSTAMta Apela che, te anusAra lezyAnI tIvratA--madyatA samajavI.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ gu90 navatattva-dIpikA (11) bhavyamArga-2 1 sabhya 2 abhavya mokSe javAnI gyatA jenAmAM heya, te bhavya ane te egyatA jenAmAM na hoya te abhavya. ahIM saMpradAyathI jAtibhavyane bhavyamAMthI bAda karavAmAM Ave che, kAraNa ke temane paNa mokSa thatuM nathI. (12) samyakatvamArgaNa-6 1 parAmika 2 kSApathamika 3 kSAyika 4 mizra 5 sAsvAdana 6 mithyAtva samyakatvanuM varNana teramA prakaraNamAM kareluM che. jIvane samyakatvanI sparzanA na thaI hoya, tyAre mithyAtva hoya che, tethI samyakatvamArgaNAmAM mithyAtvane paNa sthAna ApeluM che. (13) saMsImAgaNa-2 1 saMsI 2 asaMgI jene dIrghakAlikI saMjJA eTale viziSTa mane vijJAna
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAzcatata 392 hAya, te sajJI ane je viziSTa maneAvijJAna rahita hAya, . te asaMgI. (14) AhAramA NA-2 1 AhAraka 2 anAhAraka bhavadhAraNIya zarIrane lAyaka Aja ke Ajasa AhAra, leAmaAhAra ane valAhAra paikI yathAsabhava. AhAravALA te AhAra ane e traNeya AhArathI rahita te anAhAraka aparyApta avasthAmAM tejasa--kAONu zarIra - vaDe grahaNa karAtA AhAra te AjasaAhAra, zarIrapati pUrNa thayA khAdya tvacA ke zarIra dvArA karAtA AhAra te leAmaAhAra ane koLiyAthI mukha dvArA levAtA AhAra te jvalAhAra. grahaNu . uttarabhedAnI sakhyA 4+ 5 + 6 + 3 + 3 + 4 + 8 + 7 + 4 + 6 + 2 + $ + 2 + 2 = 62 che. A dareka mAgaNAmAM sava saMsArI jIvAnA samAveza thAya che. anya rIte kahIe tA sa saMsArI jIvA gatinI dRSTie cAra prakAranA che, IndriyanI apekSAe pAMca prakAranA che, kAyanI dRSTie cha prakAranA che, ema - satra samajavAnuM che. (1) upakramaH pIstAlIzamI gAthAmAM mANuAonuM varNana karyuM "--
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 navatattva-dIpikA have mokSamAM kaI kaI mArgaNao hoya che? te darzAvavA mATe prakaraNakAra maharSi veMtAlIzamI gAthAnuM kathana A pramANe kare che : (2) mULa gAthA: naragai paNi di tasa bhava sanni ahakkhAya khahaasammatte / mukkho'NAhAra kevala-dasaNanANe na sesesu // 46 // (3) saMskRta chAyAH -naragatipavendriyatrasabhavyasaMjJiyathAkhyAtakSAyikasamyaktve / mokSo'nAhArakevala-darzanajJAne na zeSeSu // 46 // (4) zabdArtha : RT-naragati, manuSyagati. nirvi-paMcendriya jAti. narala-trasakAya. ma-bhavya. -ji-saMjJI. lAvavAcavyAkhyAtacAritra. riyarama-kSAyikasamyakatavamAM. muko-mekSa che. -anAhAra. jevA -kevaladarzana. nAkhe-kevaLajJAnamAM.
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. se-zeSamAM, bAkInI mArgaNAomAM, (5) artha-saMkalanA : manuSyagati, paMcendriyajAti, trasakAya, bhavya, . saMsI, yathAkhyAtacAritra, kSAyika samyakatva, anAhAra, kevaladarzana ane kevaLajJAna e mArgaNaemAM mokSa che, zeSa mArgaNuomAM mekSa nathI.. () vivecana : makSa kaI mArgaNuomAM hoya? ane kaI mArga NAmAM na hoya, tenuM spaSTIkaraNa A gALAmAM karavAmAM AvyuM che. saMsArI prANIo naka, tiryaMca, manuSya ane deva e. cAra gatio paikI keIpaNa eka gatimAM hoya che. temAM manuSyagatimAM rahelo jIva mokSa pAmI zake paNa bAkInI traNa gatimAM rahela jIva mokSa pAmI zake nahi. ahIM kaI prazna kare ke "ema zAthI?" te sarvaviraticAritra vinA mokSa nathI ane sarvaviraticAritra mAtra manuSyagatimAM ja saMbhave che, tethI anya traNa gativALAne mokSane saMbhava nathI. saMsArI prANuo ekendriya Adi pAMca jAtimAM vibhakta che. temAMnI paMcendriya jAtimAM rahele jIva . mokSa pAmI zake, paNa bAkInI IndriyavALA mekSa pAmI .
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 382 nava-tattva-dIpikA -zake nahi, tenuM kAraNa spaSTa che. paMcendriya jAti sivAya manuSyane bhava saMbhavI zakato nathI ane manuSyanA bhava sivAya mekSanI prApti thatI nathI. saMsArI prANuo pRthvIkAya, apakAya, tejasukAya, vAyukAya, vanaspatikAya ke trasakAya, e cha kA paikI kaI paNa eka kAyamAM hoya che. temAM pRthvIkAya Adi pAMca prakAranA cha sthAvarakAya kahevAya che. temane cAri. trane vega nahi hovAthI mekSamAM jaI zaktA nathI, jyAre trasakAyamAM manuSyadehe cAritrane vega haI tene -mokSanI prApti thaI zake che. saMsArI prANIo bhavya ane abhavya evA be prakAranA che. temAM bhavya prANane mokSanI prApti thaI zake che ane abhivya prANIne mokSanI prApti thatI nathI. bhavya prANane mokSanI prApti thavAnuM kAraNa e che ke te saMsAramAM paribhramaNa karatAM karatAM eka kALe rAga-dveSanI nibiDa graMthine bheda karI samyakatvane sparzI zake che, tethI vadhAremAM vadhAre apagalaparAvartakALamAM tene mokSa thAya che, jyAre abhavya AtmAo rAga-dveSanI nibiDa graMthi samIpa anatI vAra AvavA chatAM tene bheda karI zaktA nathI, tethI teo mikSanI prApti karI -zaktA nathI. keTalAka AtmAo bhavya ane keTalAka AtmAo -abhavya kema?" tene uttara e che ke "varasthiti ja
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkSatattva evI che. arthAt e prAkRtika bhedo che, eTale temAM koi kALe kaMI parivata na thaI zakatuM nathI. ' bhavya AtmAe sAmAnya rIte pApabhIru hAya che, eTale ke temanAthI koI pApa thaI jAya, te temanu hRdaya dubhAya che. jyAre abha AtmAnA pariNAma sAmAnya rIte niSThura hAya che, eTale ke temanAthI kAI pApa thaI jAya tA paNa temanA hRdaya para koI asara thatI nathI. A mAmatamAM aMgArama kasUrintu dRSTAMta prasiddha che. saMsArI jIve sanI ane asanI ema e prakAranA hoya che. temAM sannI eTale viziSTa mane vijJAnavALA jIvane cAritranA cAga hAvAthI temane mekSanI prApti thAya che, paNa asa'nI eTale viziSTa manA vijJAnathI rahitane cAritranA cega nahi hAvAthI, temane mAkSanI prApti thaI zakatI nathI. saMsArI jIve sayama ke cAritranI apekSAe sAta prakAranA che. jemake--sAmAyikacAritravALA, chedopasthApana cAritravALA, parihAravizuddhicAritravALA, sUkSmasa parAya cAritravALA, yathAkhyAtacAritravALA, dezaviratine dhAraNa karanArA tathA avirati eTale jemaNe koI paNa prakAranI virati-vratadhAraNA karI nathI evA. A jIve paikI yathAkhyAtacAritravALAne ja mAkSanI prApti thAya che, kAraNa ke e cAritra saMpUrNa zuddha che. tethI bhinna anya cAritrAmAM ochI ke vattI azuddhi hoI temane
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-nava-dIpikA mokSanI prApti thatI nathI. anya rIte kahIe te avirativALA AtmAone mekSa thatuM nathI, dezavirativALA AtmAone paNa te ja avarathAmAM mokSa thatuM nathI, jyAre sarvavirativALA AtmAe yathAkhyAta eTale saMpUrNa zuddha cAritranI avasthAe pahoMce tyAre temane mokSa thAya che. samyakatvanI daSTie saMsArI jIva pathamika Adi cha prakAranI mAgaNaemAM rahelA che. temAMthI kSAyaka samyakatvavALA AtmAne ja mokSanI prApti thAya che. anya samyakatvavALane nahi. kSAyaka samyakatva yathAkhyAta cAritravALAne ja heya che, eTale temane mokSanI prApti. thAya che. samyakatvanA anya prakAramAM yathAkhyAtacAritra hatuM nathI, eTale temAM mekSanI prApti thatI nathI. saMsArI jIve teramA guNasthAnaka sudhI sagI: he teo AhAraka mAgaNAmAM aMtargata thAya che ane. caudamA guNasthAnake agI banatAM anAhAraka mArgaNAmAM. Ave che. A anAhAraka mArgamAM AvelA che. mokSa thAya che, anyane nahi. saMsArI jIve jJAnanI daSTie ATha prakAranA che : jemake matijJAnavALA, zrutajJAnavALA, avadhijJAnavALA, manapUryavajJAnavALA, kevalajJAnavALA, matijJAnavALA, kRtaajJAnavALA ane vijJAnavALA. temAMthI kevaLajJAna
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkSatatva 35 vALA jIvane ja mokSa hoya, anyane nahi anya jJAnamAM jJAnAvaraNIyanuM chuM ke tuM AvaraNa heya che ane jyAM sudhI kaI paNa karmanuM AvaraNa heya, tyAM sudhI jIva mekSa pAmI zakatuM nathI. saMsArI jI darzananI apekSAe cAra prakAranA che. jemake cakSudarzanavALA, acakSudarzanavALA, avadhidarzanavALA ane kevaladarzanavALA. temAM kevaladarzanavALA ja ja mokSa pAmI zake, paNa anya darzanavALA mekSa pAmI zake nahi, kAraNa ke temane darzanAvaraNIya karmanuM amuka AvaraNa hoya che. ' have zeSa cAra mArgaNAe rahIH (1) kaSAya, (2) veda, (3) yoga ane (4) lezyA. A mArgaNAmAM vartatA jIne mokSanI prApti thatI nathI, eTale ke jIva jyAre kaSAyathI rahita bane, veda (jAtIya saMjJA)thI rahita bane, sarva gane dhIne aAgI bane, temaja sarva lesyAothI rahita evuM pitAnuM saMpUrNa zuddha svarUpa prApta kare, tyAre ja tene mokSanI prApti thAya che. A rIte mArgaNadvArA satpanI prarUpaNa samajavI. (1) upakramaH traNa gAthA vaDe satrarUpaNAkAra kahyA pachI prakaraNukAra maharSi dravyapramANukAra ane kSetradvAranuM varNana suDatAlIzamI gAthAmAM A pramANe kare che? 25
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ motava 387 nAmanA anuyAgadvAramAM evuM kathana che ke, eka ane sarve siddho lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelA che. (6) vivecana : ahIM dravyapramANu nAmanA dvAre ema kahevAmAM AvyuM che ke "siddhanA jIva anata che." siddha eTale mokSamAM gacele jIva. te aMge vizeSAvazyabhASyamAM kahyuM che ke dIhakAlarayaM jaMtu, kammaM se siymtttthhaa| siyaM dhaMtaM ti siddhassa, siddhattamuvajAyai // pravAhanI apekSAe dIrdhakALanI sthitivALuM ane svabhAvathI AtmAne malina karanAruM evuM je karma, te ATha prakAre baMdhAya che. A aSTavidha karmane bALI nAkhavAthI siddhanI siddhatA utpanna thAya che. tAtparya ke jIva ATheya kamene kSaya karI mokSamAM jAya, tene siddha kahevAmAM Ave che. je jIva siddha thAya, te dravyarUpe te kAyama ja rahe che ane AvA siddho AjasudhImAM anaMta thayA che, kAraNa ke jaghanyathI eka samayanA aMtare ane utkRSTathI cha mAsanA aMtare avazya kaI jIva mokSe jAya evo niyama che. have A rIte Aja sudhImAM anaMtakALa vahI gayo che. tAtparya ke anaMtakALanA pramANamAM siddha jIvo paNa anaMta hoya, e svAbhAvika che.
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 nava-tatva-dIpikA ahIM kSetra nAmanA anugadvAre ema kahevAmAM AvyuM che ke "eka siddhane jIva lekanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM raheluM che ane sarva siddha che paNa lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ja rahelA che." prathama kSaNe te ema ja lAge che ke A kema banI zake? paNa sarva paristhiti lakSyamAM levAthI A kathananI yathArthatA samajAya che. sauthI jaghanya be hAthanA zarIravALA ane utkRSTa pAMcase dhanuSyanA zarIravALA manuSya siddha thAya che. have siddha thanAre AtmA jyAre zarIrane tyAga kare che, tyAre zarIranI aMdarane pilANane bhAga pUrAI Atmapradezane. ghana thAya che, tethI temanA mULa zarIranI avagAhanAne eka tRtIyAMza bhAga ghaTe che ane be tRtIyAMza bhAga, bAkI rahe che. A rIte siddhanI jaghanya avagAhanA 1 hAtha ane 8 AMgaLa tathA utkRSTa avagAhanA 333 dhanuSya, 1 hAthe ane 8 AMgaLa hoya che. kSetranuM A pramANa lekanA asaMkhyAtamA bhAga jeTaluM che. - have siddhanA samagra jI lekanA agrabhAge 45 lAkha jana pramANu siddhazilA che, tyAMthI 1 jana dUra lekane aMta che, te ejananA | mA bhAgamAM lakAtane aDIne 45 lAkha janapramANa kSetramAM rahelA che. kSetranuM A pramANa lekanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTaluM ja che.
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ mekSitatva 389 ahIM eTaluM yAda rAkhavuM ucita lekhAze ke samasta leka 14 rajajupramANa UMce che. temAM 1 rajUnuM pramANa nimiSa mAtramAM 1 lAkha jana janAra deva che mAsamAM jeTaluM aMtara vaTAve teTaluM che athavA te 38,127,970 maNane eka bhAra evA ekahajAra maNa bhAravALA tapelA geLAne jorathI pheMkavAmAM Ave ane te gati karate 6 mAsa, 6 divasa, 6 pahera, 6 ghaDI ane 6 samayamAM jeTaluM aMtara kApe, teTaluM che. tethI ja uparanA kSetrone lekanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA kahelA che. (1) upakramaH have kamaprApta sparzanA, kAla ane aMtara nAmanA dvAre kahevA mATe prakaraNakAra maharSi aDatAlIzamI gAthA A pramANe kahe che: (2) mULa gAthAo : phusaNA ahiyA kAlo, iga siddha paDucca saaionnNto| paDivAyA bhAvAo, siddhANaM aMtaraM natthi // 48 // (3) saMskRta chAyAH sparzanAdhiko kAla:, ekasiddha pratItya sAdhanantaH / pratipAtA'bhAvataH siddhAnAmantaraM nAsti // 48 // (4) zabdArtha: -sparzanA.
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 ahiyA--adhika. jAho kAla. La siddha eka siddhane pazuna--AzrayI, apekSAe. sAphoLato-sAdi anaMta. ddhivAya--pratipAtanA, paDavAnA, AvavAnA. kSamAvAo-abhAvathI. siddhALuM-siddhAne. aMta--atara. nayinathI. nava-tattva-dIpikA punaH saMsAramAM (5) atha-sa'kaeNlanA spardhAnA adhika hAya che." eka sinI apekSAe kAla sAdi-ana ta che. paDavAnA abhAva. hovAthI siddhomAM aMtara hetu nathI. (6) vivecana : , ahIM prakaraNakAra maharSie saMkSiptamAM traNa dvArA kahyAM che. temAM spanAdvAranA adhikAre kahyuM che ke - spanA adhika hoya che, " eTale ke siddhanA jIvAnu jeTaluM avagAhanAkSetra hoya che, te karatAM spanAkSetra adhika hAya che. ahI' eTaluM samajI levuM jarUrI che ke koI paNa padArthanA avagAhanakSetra karatAM tenu spanAkSetra
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkSatattva adhikaja hoya che. dAkhalA tarIke eka paramANu lAkAkAnA eka pradezamAM avagAhelA che, paNa te dhye dizAnA prade zAne sparze che. cha krizA eTale pUrvAdi cAra dizA, Urdhva dizA tathA adhAdizA. te ja rIte siddhanA jIvA amuka kSetramAM rahelA hoya che, paNa teo ye dizAne sparze che, eTale temanu spanAkSetra avagAhanA karatAM avazya adhika hAya che. 1 ahIM kAladvAranA adhikAre kahyu che ke eka siddhanI apekSAe kAla sAdvi-ana ta che. ' enA atha ema samajavAnA ke dareka siddha jIva amuka kAle mekSe gayelA hAya che, eTale tenI ADhi hoya che, paNa tenuM siddhapaNu zAzvata heAvAthI tenA aMta hAtA nathI. je kAlanI Aphri che, paNa aMta nathI, te sAdi-ana Mta. che ke * paDavAnA 7 AvatA nathI. abhAva tenA ahIM aMtaradvAranA adhikAre kahyu abhAva hAvAthI siddhImAM aMtara nathI. A kathananuM tAtparya e che ke eka jIva siddha thAya te tene paDavApaNu hAtu nathI, eTale ke te saMsAramAM punaH saMsAraparibhramaNanuM khAsa kAraNu karyuM che, thavAthI saMsAraparibhramaNanA paNa abhAva ja athavA to khaLI gayelAM khIja ugI zaktAM nathI, tema je karyAM eka vAra dugdha thayAM--maLI gayAM, te peAtAnuM kaMI paNa sAmarthya atAvI zaktAM nathI. A sayAgAmAM siddhAvasthAne pAmelA jIva saMsAramAM pA kema AvI zake thAya che.
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39ra nava-tatva-dIpikA keIka darzanakara ema mAne che ke siddhAvasthAne pAmelA che saMsArane duHkhI joIne tenA uddhAra mATe pharI saMsAramAM Ave che ane pitAnuM kartavya bajAve che, paNa A vidhAnathI tenuM nirasana thAya che. kAraNa vinA kArya saMbhavI zakatuM nathI, tema karma vinA saMsAranuM paribhramaNa saMbhavI zakyuM nathI. siddhomAM aMtara hetuM nathI, ene artha ema samajavAne che ke paheluM siddhAva, pachI saMsAritva, pAchuM siddhatva ema siddhatvamAM kaI aMtara hotuM nathI. tAtpaAke eka vAra siddhAvasthA prApta thaI ke te niraMtara siddhAvasthA ja rahe che. temAM kaI paNa prakAranuM kAlanuM vyavadhAna thatuM nathI. (1) upakramaH - have kamaprApta bhAgadvAra ane bhAvadAranuM varNana karavA mATe prakaraNakAra maharSi ogaNapacAsamI gAthA kahe che, te A pramANe (2) mULa gAthAH sambajiyANamaNate, bhAge te tesiM daMsaNaM nANaM / khaie bhAve pariNAmie a puNa hoi jIvattaM // 49 // (3) saMskRta chAyA : sarvajIvAnAmanante, bhAge te teSAM darzanaM jJAna / zAyika bhAve ca pAriNAmike ca punarbhavati jiivtvm||49||
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ mekSita 33 (4) zabdAtha . nivA-sarva jIvanA. -anaMtamA. mA-bhAge. te-te, siddha che. tehiM-temanuM, siddhanuM. am-darzana, kevaladarzana. nA jJAna, kevalajJAna. ra6-kSAyika. mA-bhAvanuM che. ramaNa-pariNAmika bhAvanuM. - chaMdapUrti mATe puna-puna, vaLI. phi-che. nIraMjIvana. (5) artha-saMkalanA? siddha chavo sarva jIvonA anaMtamA bhAge che. teonuM darzana ane jJAna kSAyika bhAve che ane jIvapaNuM pariNAmika bhAve che. (6) vivecana siddha jIve anaMta che, e vastu dravyapramANadA vaDe kahevAmAM AvI, paraMtu anya jInI sarakhAmaNImAM
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA siddha jIvanI e saMkhyAne keTalI samajavI? tene uttara ahIM bhAgadvArathI ApavAmAM Avye che. "siddha cha sarva jIvenA anaMtamA bhAge che." Ane artha ema saNajavAne che ke siddha jenI saMkhyA cadapi anaMta che, paNa saMsArI jInI saMkhyA sAthe tenI sarakhAmaNI karavAmAM Ave te tenA anaMtamAM bhAga. jeTalI ja thAya che. ahIM e jANI levuM jarUranuM che ke siddhonI saMkhyA sarva saMsArI jInA anaMtamA bhAge te che ja, paNa te eka nigadanA paNa anaMtamA bhAge ja che. te aMge nirgathapravacanamAM nIcenI gAthA prasiddha che : jaiA ya hoi pucchA, jiNANa maggaMmi uttaraM tiyaa| ikkassa nigoyassa vi, aNaMtabhAgo u siddhigo| jinamArgamAM jyAre jyAre zrI jinezvara devane pUchavAmAM Ave che ke "he bhagavana ! atyAra sudhImAM keTalA jIve mokSe gayA tyAre tyAre uttara maLe che ke "hajI eka nigadane anaMtame bhAga mekSamAM gaye che.' A lekamAM nigadanA nAmathI oLakhAtA asaMkhyAta geLAo che. A dareka geLAmAM asaMkhyAta nigeha heya. che ane te dareka nigedamAM anaMta anaMta jIva hoya che. AvI eka nigehanA anaMtamA bhAga jeTalA ja hajI sudhI siddhigati eTale mikSane pAmelA che. AmAMthI e vastu phalita thAya che ke nigadamAMthI
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkSatattva 351 vavahArarAzimAM AvIne tathA anukrame pragati sAdhIne game teTalA jIvA mAkSamAM jAya te paNa rahita thavAnA nahi. anaMta AchA gaNitanA siddhAMta ahIM' aAkhara lAgu paDe che. A ahI e spaSTatA karavI Avazyaka che ke A sajgyAe traNa prakAranI che: (1) sakhyAta, (2) asa`khyAta ane (3) anaMta. temAM sakhyAtanA adhikAra pUro thayA pachI asa khyAtanA adhikAra zarU thAya che ane asaMkhyAtane adhikAra pUro thayA pachI ana MtanA adhikAra zarU thAya che. A anatanu gaNita ApaNI kalpanAmAM ekadama Ave tevu' nathI, kAraNa ke ApaNe sakhyAtanA gaNitathI ja TevAyelA chIe, saMkhyAtanA gaNitamAM 5 mAMthI 3 laI e 2 rahe ane 2 mAMthI 2 laIe teA rahe, ahIM vAtanA cheDA Ave. paNa anaMtamAM tevuM nathI. anaMtamAMthI anaMta jAya to paNu anaMta ja rahyA kare. jo tenA cheDe AvatA hAya tA tene anaMta kahevAya ja kema? eTale anata niMgADhamAMthI anata jIvA sAkSe jAya to paNa anata ja bAkI rahe. saMsAra kadI jIvaana ta anata, e anatanI kalpanA Ave te mATe ahI' eka e udAharaNA ApIzu'. 1 nI sakhyAne 2 thI guNutAM ja rahIe te kayAM sudhI jINI zakAya ? athavA 1 nI saMkhyAne 2 thI bhAgatAM rahIe te kayAM sudhI bhAgI zakAya ? tenA cheDe Avaze nahi, eTale tyAM anaMta vAra ema kahIne ja satASa mAnavA paDe.
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatara-dIpikA - - - - - - - - - - - - - - - - * jaina zAstrakAroe asaMkhyAta tathA anaMtanA paNa keTalAka prakAre pADelA che, te anya graMthithI jANavA. siddhAtmAo dravyarUpe zAzvata hoya che, paNa temAM kaI prakArane bhAva hoya che ke nahi? tene uttara bhAvadvArathI sAMpaDe che. temAM jaNAvyuM che ke "siddhonuM jJAna ane darzana kSAyika bhAve hoya che ane jIvava pAriNamika bhAve hoya che. Ane artha ema samajAvIne ke (1) pathamika, (2) kSAyika, (3) kSApazamika, (4) audayika ane (5) pariNAmika e pAMca prakAranA bhAve paikI siddhAtmAone kSAyika tathA pAriNAmika e be bhAve heya che, paNa Apazamika, kSApazamika ke audayika bhAva heta nathI, kAraNa ke A traNe ya bhAve karmajanya che. A "kSAyika bhAvanA nava prakAre che: (1) kevalajJAna, (2) kevaladarzana, (3) zAyika samyakatva, () kSAyika cAritra, (5) dAnalabdhi (6) lAlabdhi, (7) bhega mehanIya kamanI upazAMta avasthA (anudaya avasthA)ne *upazama kahevAmAM Ave che. tethI utpanna thayele AtmapariNAma, te opazamika bhAva karmane sarvathA nAza tha, te kSaya. tenAthI utpanna thayele AtmapariNAma, te kSAyika bhAva, udayamAM AvelA karmano kSaya ane udayamAM nahiM AvelAM karmone upazama, te kSayapaza. tethI utpanna thayele AtmapariNAma tekSAyopathamika bhAva. karmanA udayathI utpanna thatA gati, zyA, kaSAya Adi AtmapariNAma, te oyika bhAva ane vastune anAdisvabhAva te pAriNamika vibhAva,
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAkSAtatva 307 labdhi, (8) upagalabdhi ane (9) vIryalabdhi. temAMthI siddha jIvane kevalajJAna ane kevaladarzana e be bhAyika bhAve ja kema kahA?" A praznane uttara e che ke A be bhAve AtmAnA mULaguNanI mukhyatAe kahyA che ane tene keI apekSAvizeSathI niSedha nathI, jyAre bIjA bhAvane apekSAvizeSathI niSedha che. jemake - zrI vItarAganA vacana upara pratItirU5 zraddhAne samyakatva kahIe te siddhAtmA pite vItarAga che, temane bIjA kayA vItarAganA vacana tharanI zraddhA ghaTI zake ?" ahIM kSAvikabhAvanI zraddhAnA abhAve siddhAtmAne kSAyika samyakatva ghaTI zake nahi, paraMtu darzana-mehanIya ane anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kSayathI je Atmika guNarUpa kSAyika samyakatva, te ghaTI zake. jenA vaDe mokSamAM javAya, te cAritra athavA ATha prakAranA karmasamUhane nAza karanAra te cAritra." e pramANe cAritranI vyAkhyA thAya che. have cAritranA A vyutpatti-lakSaNamAMnuM keI lakSaNa siddhAtmAomAM ghaTatuM nathI, tema ja cAritranA pAMca bhemane koI bheda siddhAtmAmAM che nahi, te kAraNathI siddhamAM cAritrane abhAva che. paraMtu mehanIyakarmanA kSayathI prakaTa thayela svasvarUpamAM ramaNatArUpa je kSAyika cAritra, te siddhAtmAmAM
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA - - - - avazya hoya che. A ja kAraNe zAstromAM siddhAtmAone " vArittI je vArittI" kahA che. vaLI dAnAdika cAra pravRttio grahaNa-dhAraNa regya * bAdarapariNAmI pudgala skanA lIdhe saMbhave che ane siddhAtmAmAM grahaNadhAraNa cagya bAdarapariNAmI yugala skane abhAva hoya che, eTale temAM A cAra labdhio hotI nathI. ane jemAM kriyA-pravRtti haya, tene vIrya - kahIe te e lakSaNa paNa siddhAtmAmAM ghaTI zakatuM nathI, kAraNa ke "siddha jaM vi"i evuM Agamavacana che. - paraMtu aMtarAya karmanA kSayathI utpanna thatA AtmapariNAmarUpa dAnAdika labdhio siddhAtmAne hoya che. A vivecananA sAra rUpe ema samajavuM ke siddhA- tmAne kevaLajJAna ane kevaLadarzana e be kSAyika bhAve mukhyatA hoya che, paNa bIjA sAta bhAvene sarvathA - niSedha nathI. * pAriNAmika bhAvanA traNa prakAre cheH (1) chatva, (2) bhavyatva ane (3) abhavyatva temAM siddhAtmA- ene jIvatva hoya che ane bhavyatva ke abhavyatva hatuM - nathI. mokSamAM javAnI gyatA te bhavyatva ane a gyatA te abhavyatva. siddhAtmAe te mekSa prApta karI * lIdhuM che, eTale A bemAMthI eka paNa bhAva temane ghaTI zakate nathI. zAstramAM siddhAtmAone "no avyo to - jamatrA' kahyA che, tenuM rahasya A ja che. * *
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ mekSatA 3% siddhAtmAone jIvatva hoya che ane tethI ja teo jIvarUpe sadAkALa TakI rahe che. Ane pariNAmika bhAva samajavAne che. (1) upamaH | have prakaraNakAra maharSi pacAsamI gAthAmAM kamaprApta alpabaddhava nAmanuM dvAra tathA upasaMhAranAM vacane kahe che. te A pramANe (2) mULagAthAH thovA napuMsasiddhA, thI nara siddhA kameNa sNkhgunnaa| ia mukkhatatva meaM, navatattA lesao bhaNiyA // 50 // (3) saMskRta chAyAH stokA napuMsakasiddhAH strInarasiddhAH krameNa sNkhygunnaaH| iti mokSatatvametannavatatvAni lezato bhaNitAni // 50 // (4) zabdArtha : devA-DA, alpa. napuMsA -napuMsakaliMge siddha thayelA. zI-strIliMge. nara-naliMga, puruSaliMge. si-siddha thayelA. -anukrame. saMNA-saMkhyAtaguNa sue, e pramANe. "
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Yoo nava-tatva-dIpikA murata-makSitatva. -A. navatattA-navata. . jeNo-lezathI, saMkSepathI. maLiyA-kahyA. (5) atha-saMkalana: napuMsakaliMge siddha thayelA jIvo thaDA che. sIliMge siddha thayelA ane purUSaliMge siddha thayelA anukrame saMkhyAta guNa che. e pramANe mekSatatva kahyuM ane navatattvo saMkSepathI kahyA. (9) vivecana satyadaprarUpaNuM Adi ATha dvArenuM varNana pUruM thayuM. have alpabahuva nAmanuM navamuM dvAra bAkI rahyuM. A dvAramAM kayA siddha jI cheDA heya ane kayA vadhAre heya? tenuM varNana karavAnuM che. te aMge ahIM kahyuM che ke "napusikaliMge siddha thayelA jIva thoDA che, strIliMge siddha thayelA ane puruSaliMge siddha thayelA anukrame saMkhyAta guNa che." ahIM prathama e spaSTatA karI daIe ke siddhanA chamAM liMgane abhAva hovAthI teo ekasarakhA hoya che, paNa chellA je dehathI teo mekSa pAme che, tenI apekSAe. ahIM napuMsakaliMga, strIliMga ane puruSaliMga evA traNa bhede karelA che ane temanuM alpabadutva darzAveluM che.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ mekSata 401 manuSyavargamAMthI jeo mekSe jAya che, temAM napuMsakaliMgavALA sahuthI cheDA hoya che, kAraNa ke tevA jI eka samayamAM mAtra 10 ja kSe jaI zake che. tethI vadhAre nahi. jyAre strIliMgavALA eka samayamAM 20 mokSe jaI zake che. A rIte strIliMgathI mekSamAM janAranuM pramANa vadhAre hovAthI temane saMkhyAta guNa eTale amuka saMkhyAthI guNIe teTalA vadhAre kahelA che. 10 karatAM 20 nI saMkhyA bamaNI che. have strIliMgathI meze janArA karatAM puruSaliMgathI mekSe janArA vadhAre hoya che, kAraNa ke teo samakALe 108 sudhI mokSe jaI zake che, jyAre strIliMgamAM samakALe 20 thI vadhAre mekSe jaI zaktA nathI. 20 karatAM 108 nI saMkhyA lagabhaga sADApAMca gaNI che, eTale strIliMga karatAM puruSasiMge siddha thanArane saMkhyAta guNa kahelA che. ahIM eTalI spaSTatA Avazyaka che ke 10 prakAranA janmanapuMsakane cAritrano ja abhAva hovAthI teo mekSe jaI zaktA nathI, paraMtu jamyA bAda kRtrima rIte thayelA 6 prakAranA napuMsakane cAstrine lAbha levAthI teo mekSe jaI zake che. siddhonA alpabadutvane viSaya ghaNe vistAravALe che. te anya graMthI jANave. A rIte mekSitattvanuM varNana pUruM thayuM ane te sAthe navatanuM saMkSipta varNana paNa pUruM thayuM. paraMtu tenA anusaMdhAnamAM bIjuM je kahevAnuM che, te have pachInA be prakaraNamAM kahevAze. karatAM DI eTalI ja a pAi che
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa teramuM samyakatva [ gAthA ekAvanamIthI cepanamI sudhI ? (1) upakramaH sabhyadarzananuM aparanAma samyakatva che. samyaphava zabda samyapha padane tva pratyaya lAgavAthI baneluM che, eTale tene artha samyakapaNuM, sArApaNuM ke suMdaratA thAya che. A suMdaratA AtmAnI samajavAnI che, pugalanI nahi. jyAM sudhI AtmA mithyAtvathI yukta hoya che, tyAM sudhI tenAmAM samyakrapaNuM, sArApaNuM ke suMdaratA prakaTatI nathI. jyAre mithyAtvane malina bhAva dUra thAya, tyAre ja AtmAmAM samyakapaNuM, sArApaNuM ke suMdaratA pragaTa thAya che. tAtparya ke samyakatva e AtmAnI suMdaratA che, AtmAne eka prakArane zuddha pariNAma che, nirmaLa aci che. A samyakatvanI prApti navatara tathA tenA bhedaprabhedo barAbara jANavAthI tathA tenA para zraddhA rAkhavAthI
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyakatva 40 thAya che. A vastu prakaraNakAra maharSi ekAvanamI gAthAmAM A pramANe kahe che : (2) bhUgAthA: jIvAi nava payatthe, jo jANai tassa doi sammattaM / bhAveNa saddahato, ayANamANe'vi sammattaM // 51 // (3) sata chAyA: jIvAdi navapadArthAn, yo jAnAti tasya bhavati samyaktvam / bhAvena / zraddhato'jJAnavato'pi samyaktvam // 51 // (4) zahAtha: jIvAi-71 vagere. nava-nava. payatthe-pahAni, tatvAne. jo-2. jANai-jANe che. tassa-tene. hoi-hAya cha, thAya che. sammattaM-sabhyapa. bhAveNa- pUrva 4. sadahato-zraddhA 42tA vane. ayANamANe-on chatai. avi-5]. sammattaM-sabhyatva.
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 nava-tattva-dIpikA (5) artha-saMkalanAH jIvAdi navatAne je barAbara jANe che, tene samyakatvanI prApti thAya che ane jeo tenA badhA vinA paraMtu bhAvathI tenA para zraddhA rAkhe che, tene paNa samyakatvanI prApti thAya che. (6) vivecana : buddhimAna manuSya niSphaLa pravRtti karatA nathI. vadhAre spaSTa kahIe te teo kaI paNa pravRttine prAraMbha karatAM pahelAM tenuM pariNAma ke phaLa zuM?" te jANI le che. temAM je ema jaNAya ke A pravRttinuM pariNAma kharekhara sArUM ke suMdara Avaze te teo emAM pravRtta thAya che, anyathA temAM pravRtta thatA nathI. A rIte ahIM prazna thavA saMbhava che ke "jIva Adi navatatvone jANavAnuM phaLa zuM?" tethI prakaraNakAra maharSi jaNAve che ke "je puruSa ke strI jIvaAdi navapadArthone jANe che, tene samyakatva arthAt samyagadarzananI prApti thAya che." ahIM kadAca e prazna thAya ke "jIva Adi navatattvane jANavAthI samyagadarzananI prApti zI rIte thAya?" tene uttara e che ke jIva Adi navata jANanAra eTaluM jarUra samajI jAya che ke (1) jIva che.
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyakatva 45 (2) te nitya che. (3) te karmonA kartA che. (4) te kaphaLanA bhAktA che. (5) te peAtAnA puruSAthathI sakala ka`ba dhanAne toDI mokSanI prApti karI zake che. ane (6) e mokSanA upAya puNyajanaka pravRtti tathA savara ane nirAnI ArAdhanA che. A rIte cha sthAne siddhAMtA jenA manamAM kharAkhara Dase, tene tattvabhUta padArthoM para zraddhA thaI gaNAya ane teja samyakatva che. kahyuM che ke 'tattvArthazraddhAnuM sa pharzanam-tattvabhUta padyArthInuM yathA zraddhAna, te samyag darzana che.' ahIM' koI ema pUche ke 'zu jIva Adi navatattva jANanArane ja samyakatvanI prApti thAya ? anyane nahi? ' teA prakaraNakAra maharSi tenA samAdhAna arthe jaNAve che ke jJAnAvaraNIya karmInA tathAvidha kSayApazamanA abhAve kaI AtmA jIva Adi navatattvonuM svarUpa kharAkhara jANI zake nahi, paraMtu tenI AMtarika zraddhA evI hoya ke A navatattvA yathArtha che, satya che, teA tene paNa samyakatvanI prApti thAya che. zAstrakAra bhagavatAe kahyuM che ke ' egavihaM duvihaM ttivid, nA paMcaviduM ravinuM samma-samyakatva eka prakAranuM,
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 nava-tAva-dIpikA be prakAranuM, traNa prakAranuM, cAra prakAranuM, pAMca prakAranuM tathA daza prakAranuM hoya che. samyaka tatvanI ruci eTale zrI jinakathita karavAmAM yathArthapaNAnI buddhi, e samyakatvane eka prakAra che. nasargika ane Adhigamika e samyakatvanA be prakAre che. naisargika eTale svAbhAvika rIte thavuM ane Adhigamika eTale gurunA upadeza Adi nimittAthI thavuM. athavA dravyasarakatva ane bhAvasamyakatva evA paNa tenA be prakAra che. temAM zrI jinezvaradevakathita tomAM sAmAnya ruci te dravyasamyakatva che ane vastune jANavAnA upAyarUpa pramANu-naya vagerethI jIvAjIvAdi tane vizuddha rUpe jANavA e bhAvasamyakatva che. vaLI zAstromAM nizcayasamyakatva ane vyavahArasamyakatva evA be prakAre caNe mAnelA che. temAM AtmAne je zuddha pariNAma, te nizcaya samyakatva ane temAM hetubhUta saDasaTha bhedonuM jJAna prApta karI tenuM zraddhA ane kriyA rUpe pAlana karavuM, te vyavahArasamyakatva che. aupathamika, kSAyika ane kSApathamika e samyaka tavanA traNa prakAre che. temAM anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lebha tathA samyakatva mehanIya, mijha mehanIya. ane mithyAtva mehanIya, e sAta karmaprakRtiene aMtamuharta sudhI tadana upazama thavAthI je samyakatva. prakaTa thAya tene pathamika samyakatva kahevAya. AvuM
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyakala 47 samyakatva eka bhavamAM be vAra ane samasta saMsAracakramAM pAMca vAra prApta thaI zake che. A samyakatva aMtarmuhUta thI vadhAre rahetuM nathI. upara kahelI sAteya ka prakRtinA saMpUrNa kSaya thavAthI je samyakatva prakaTa thAya, tene kSAyika samyakatva kahevAya. teneA kAla sADhi anata che. upara kahelI sAta prakRtimAMthI uyamAM AvelAnA kSaya, temaja sattAmAM paDelAnA vipAkathI upazama thatAM je samyakatva prakaTa thAya, tene kSA pazcamika samyakatva kahevAya. A samyakatvanA vadhAremAM vadhAre kALa 60 sAgaropama che. paheluM ane bIjI samyaktva niraticAra che, jyAre trIjuM samyakatva sAticAra che, tethI A samyakatvane zakA, DhAMkSA Adi aticAro lAge che. aupazamika Adi traNa prakArAmAM miAsamyakatva umerIe te tenA cAra prakAro thAya. upara helI sAtamAMnI phakta mizra mAhanIya mA~nI prakRti uddayamAM hAya ane bAkInI prakRti upazAMta hAya, te vakhate je samyakamithyAtvarUpa mizrabhAva aMtarmuhUta paryaMta hAya, tene mizra samyakatva kahevAya che. A samyakatvamAM jinapraNIta tattva para na rAgana dveSa evI sthiti hoya che. keTalAka aupazamika Adi traNa prakAzamAM vedyaka samyakatva umerIne tenA cAra prakAro mAne che. kSAyika samyakatva prakaTa thatAM pahelAM samyakatva mAhanIyanAM je cama dalA vedAya che, tene vedaka samyakatva kahevAmAM Ave che. A cAra prakAzamAM sAsvAdanasamyakatva umerIe
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA te samyakatvanA pAMca prakAre thAya che. upara jaNAvelA aMtarmuhurtanA vakhatavALA opazamika samyakatvathI paDIne mithyAtve pahoMcatAM pahelAM eka samayathI mAMDIne 6 AvalikA sudhI samyakatvanA kiMcit svAdarUpa je samyakatva hoya che, tene sAravAdana samyakatva kahe che. samyakatvanA daza prakAre nIce pramANe gaNAya che - (1) nisargajaci--je jIva zrI jinezvaradevoe yathArtha anubhavelA bhAvane pitAnI meLe jAtismaraNAdi jJAnathI jANIne "te ema ja che, paNuM anyathA nathI" evI aDaga zraddhA rAkhe, te nisargaci. (2) upadezaruci-kevalI ke chaghastha guruo vaDe kahevAyelA uparyukta bhAve para zraddhA rAkhe, te upadezaruci. , (3) AjJAcirAga, dveSa, meha, ajJAna vagere dethI rahita mahApuruSanI AjJA para ruci dharAve, te AMsAruci. (sUvaraci-je aMgapraviSTa ke aMgabAhya sUtra bhaNIne tatvamAM rucivALe thAya, te sUtraruci. vartamAna zAsanamAM zrI gautamasvAmI Adi gaNudharee racelAM zAstro aMgapraviSTa kahevAya che. tenA AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, vyAkhyAprajJapti (zrI bhagavatIjI), jJAtAdharmakathA, upAsakadazAMga, antakRdazAMga, anuttare - AA 88 papATidazAMga, praznavyAkaraNa, vipAkazrata ane daSTivAda evA A prakAre che. tene samagrapaNe dvAdazAMgI kahevAmAM Ave che.
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaka 409 A uparAMta jaina zratamAM zrI bhadrabAhuvAmI vagere catudarzapUrva dharAdi vRddha AcAryoe racelAM bIjAM sUtra caNa che, te anaMgapraviSTa kahevAya che. (5) bIjaruci-jema eka bIja vAvavAthI aneka bIjo utpanna thAya che, tema eka paha, hetu ke eka aSTAMta sAMbhaLIne je jIva ghaNuM pade, ghaNA hetuo ane ghaNuM sTAti para zraddhAvALo thAya, te bIjaruci. (6) abhigamaruci-je zAstrone vistRta bodha pAmIne tatva para ruci dharAve, te abhigamaruci. (7) vistAraraci--je cha dvane pramANa ane na vaDe jANIne arthAt vistArathI bodha pAmIne tatva para rucivALe thAya, te vistAraruci. (8) kriyA ci-je anuSkAnemAM kula hoya tathA kriyA karavAmAM rucivALuM hoya, te kiyAruci. 9) saMkSeparuci -je thoDuM sAMbhaLIne paNa tatvanI sacivALe thAya, te saMkSeparuci. cilAtIputra mahAtmA upazama, viveka ane saMvara, e traNa pado sAMbhaLIne ja tatvamAM rucivALA thayA hatA. (10) dharmaci -je dhamastikAya, adhamastikAya vagere padArthone kahenArAM jinavacane sAMbhaLIne zratacAritrarUpa dharma para zraddhAvALe thAya, te dharmaruci. A dareka AtmAnuM samyakatva te samyakatvane eka prakAra, ema daza prakAre samajavA.
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ o nava-nava dIpikA (1) upama ? samyakatavanI prApti thayA pachI te sthira-nizcala kema rahe? te aMge prakaraNakAra maharSi bAvanamI gAthAmAM jaNAve che ke(2) mULa gAthA sabbAI jiNesara-bhAsiyAI vayaNAI nannahA hu~ti / ii buddhI jassa maNe, sammattaM niccalaM tassa // 52 // * (3) saMskRta gAthA : sarvANi jinezvaramASitAni vacanAni nAnyathA bhavanti / iti buddhiryasya manasi, samyaktvaM nizcalaM tasya // 52 // (4) zabdArtha : vyAsa vijetara-mAriyAI-jinezvaranAM kahelAM. vacAu-vacane. -ne. ane jAnI saMdhi thavAthI nahIM evuM pada aneluM che. anna-anyathA, viparIta, asatya. tti-heya. phaevA prakAranI 3I-buddhi. -jenA.
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktava 41. - - - - - ma-manamAM samyakatva. najaruM-nizcala, calAyamAna na thAya tevuM, de, ra4tenuM. (5) artha-saMkelanA jinezvaranA kahelAM sarve vacana satya ja hoya, paNa asatya na hoya, evI buddhi jenA manamAM heya che, tenuM samyakatva daDha rahe che. (6) vivecana prApta thayeluM samyakatva cAlyuM na jAya, malina na thAya, Dagamage nahi, te mATe mukhya upAya zrI jinezvara bhagavaMtanA vacane paranI parama zraddhA che. vadhAre spaSTa kahIe te je manuSya ema mAne che ke "zrI jinezvara bhagavaMta krodha, lobha, bhaya, hAsya vagere doSathI rahita vItarAga paramAtmA hAI kadI asatya bole nahi, temane asatya balavAnuM prayojana zuM? teo je kaMI vacana. bele, te satya ja hoya. tenuM samyakatva sthira rahe che, nirmaLa rahe che ane jarApaNuM calAyamAna thatuM nathI. ahIM mAtra "nira-maNiyAruM vacaUTchuM' na kahetAM "nA" vizeSaNa lagADayuM che, tenuM kAraNa e che ke jinezvaranAM amuka vacanene satya mAne ane amuka vacanane asatya mAne, te tenuM samyakatva dUSita thAya che ane. cAlyuM jAya che. zAstromAM kahyuM che ke -
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 nava-tatva-dIpikA payamakkharaMpi ikkaM, jo na roei suttanihiM / sesaM royaMti vi hu, micchadihI muNeyavyo / sUtramAM nidiSTa karelA evA eka padane ke eka paNu akSarane je mAnatuM nathI, tene bAkInuM badhuM mAnavA chatAM midaSTi samaja." ahIM e paNa samajI levuM ghaTe ke je naya, nikSepa -ane anekAMtathI yukta evA jinavacanene satya mAne ane ekAMta pratipAdanavALAM anya darzanIonAM vacanane paNuM satya mAne, tene samyakatva heI zakatuM nathI, kAraNa ke temAM goLa ane kheLane athavA kacana ane kathIrane eka mAnI levA jevI vivekazUnyatA rahelI che. AvI vivekazUnyatAne zAstramAM anabhigrahika mithyAtva kaheluM che. samyakatvamAM mukhya vastu satya ane asatyanA bhedarUpa vivenI jAgRti che, e bhUlavAnuM nathI. ahIM prasaMgavazAta e paNa jaNAvI daIe ke saddagurunI payuM pAsanA karavAthI jinavacane sAMbhavA maLe che ane tenuM yathArtha rahasya samajAya che. pachI temAM zaMkA-kuzaMkAne sthAna rahetuM nathI, eTale samyakatvanI sthiratA mATe sadgunI paryuM pAsanA paNa ati mahattvanI che. vizeSamAM jJAnI bhagavatee ema paNa kahyuM che ke samyakatvane sthira rAkhavuM hoya, temAM kaI paNa prakArane DAgha pADe na hoya, te vyApanadazanI ane kudaSTine
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43, - - - - - - - samyaka tyAga kare, arthAta tenA sahavAsamAM vizeSa AvavuM nahi. dvArA koI kAraNa-prasaMge AvI javAya, te judI vAta che. jene eka vAra jIva-ajIva vagere tattva para zraddhA heya, paNa pachIthI kadAgraha, mithyAgraha ke mithyAtvano udaya thavAne lIdhe te zraddhA vyApana thayelI che-nAza pAmelI che, te vyApanadarzanI kahevAya ane jenI daSTi mithyAtvathI kutsita thayelI che, te kudaSTi kahevAya. saMga te raMga e nyAye AvI vyaktionA sahavAsathI paNa manamAM zaMkA jAge ane chevaTe samyakatvathI bhraSTa thavAya, e dekhItuM che. anubhavI puruSonI e vANI che ke-- kusaMgateH kubuddhiH syAt, kubuddheH kupravartanam / kupravRttemavejjantu janaM duHkhasantataH // "kusaMgatithI kubuddhi thAya che, kubuddhithI kuravartana thAya che ane kupravartanathI prANa dukhaparaMparAnuM bhAjana bane che. (1) upakrama : navatarane jANavAthI ane tenA para zraddhA rAkhavAthI samyaka-vanI prApti thAya che tathA jinavacane para parama zraddhA rAkhavAthI e samyakatva nila-daDha bane che, ema jaNAvyA pachI prakaraNakAra mahaSi samyakatvanI prAptithI thatA mahAna. lAbhanuM varNana trepanamI gAthAmAM A pramANe kare che?
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyakatva ceva -nizrcayathI. saMthAro-sa'sAra. kApa jemAM jIvAtuM niraMtara saMsaraNu-bhramaNa thAya che, tene sa'sAra kahe che. (5) artha-sakalanA : jeoe mAtra aMtamu dhRta paNa samyakatvanA sparza karelA hoya, tene kaIka nyUna evA adha puddagalaparAvata jeTalA ja saMsAra hAya che. tethI adhika nahi. (6) vivecana : 9 samayanuM jaghanya aMtarmuhUta ane 2 ghaDImAM 1 samaya nyUna kALanuM utkRSTa aMtarmuhUta gaNAya che. tenI vaccenA kALa eTale 10 samayathI mAMDIne utkRSTa aMtarmuha sudhInA kALa madhyama aMtarmuhUta gaNAya che. ahI aMtarmuhata zabdathI asaMkhya samayapramANu madhyama aMtarmuha grahaNa karavAnu che. koi jIvane mAtra A aMtarmuha jeTalA kALa mATe ja samyakatvanI panA thaI hoya ane tyArabAda te tyAMthI paDI, mithyAtva pAmI, tIvra karmabaMdha karI, saMsAramAM paribhramaNa kare to vadhAremAM vadhAre kaika nyUna adha pudgalaparAvata kALa sudhI ja kare, pachI te punaH samyakatva pAmI, cAritra graDuNa karI, avazya mAkSe jAya.
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tattva-dIpikA ahIM eTalu yAda rAkhavuM ghaTe ke samyakatvane pAmelA keTalAka jIvA te ja bhave mAkSe jAya che, te keTalAka jIvA e-traNa bhave ane keTalAka jIvA sAta-ATha bhave mAkSe jAya che. AcArya vara zrI bhadrAhvAmIe uvasaggahara steAtramAM kahyu che ke 416 tuha sammate laddhe, ciMtAmaNikappapAyavanbhahie | pAyaMti viSeLa, nIvA gayAmAM DhALuM // huM bhagavan ! ciMtAmaNiratna ane kalpavRkSathI paNa adhika evuM tamAruM samyakatva pAmye chate jIve koI paNa vighna vinA meAkSane pAme che.' tAtparya ke temane saralatAthI theADA samayamAM ja mekSa maLe che. anaMta bhavabhramaNanI apekSAe eka, be traNa, sAta ke ATha bhavane ahI thADo samaya samajavAnA che. samyakatvanI spardhAnA aMge jJAnI bhagava tAe kahyuM che ke saMsArI jIva-anaMta pudgalaparAvata kALa sudhI mithyAtvanA anubhava karatA saMsAramAM paribhramaNa kare che. nadInA patthara ahI...-tahI' kUTAtA chevaTe gALa anI jAya che, tema A jIva anAbhAgapaNe (samajaNa vinA, svAbhAvika) pravRtti karatA jyAre AyuSya sivAyanA sAteya karmonI sthiti palyApamanA asaMkhyAtamAM bhAge AchI evI eka koDAkeDI sAgaropamanI kare che, tyAre te rAgadveSanA ati nikhiDa pariNAmarUpa gra Mthipradeza samIpe Ave che. abhavya jIvA paNa A rIte kaeNsthiti haLavI karIne anatI vAra
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhyatva cha graMthipradeza samIpe Ave che, paNa te enA bheda karI zakatA nathI; jyAre bhavya jIvo apUrvakaraNanA cage e graMthinA bheda karI nAkhe che ane samyakatvanI panA kare che, je karaNa kriyA pUrve thaI nathI, te apUrvakaraNa. (1) upakrama : trepanamI gAthAmAM pudgalaparAvata kALanA ullekha ryAM che. tenI spaSTatA cApanamI gAthAmAM prakaraNakAra maharSi A pramANe kare che (2) mULa gAthA : ussappiNI aNatA, puggalapariyaTTao muNeyavvo / asiarsaraddhA, aNAgayaddhA anaMtaguNA / / 54 // (3) saMskRta chAyA utsarpiNyo'nantAH, pudgalaparAvatako jJAtavyaH / te'nantA atItAddhA, anAgatAddhAnantaguNAH // 54 // ', (4) zabdAtha : rASiLI-utsarpiNIo. aLatA-anaMta. 27 punaHjayidRo-pugalaparAvata kAla. muLecavo jANavA. te-te pudgalaparAva. te ane gaLatA te DantA.
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tAva-dIpikA tA-anaMta. gata --atIta, vyatIta, bhUta. zarIra ane vA, te tIraddhA. gaTTA-kAla. ajaya-anAgata, bhaviSya. aNAgaya mane addhA te aNAgayaddhA. zraddhAM-kAla. gaIrLA-anaMtaguNo. (5) artha-saMkalanA: anaMta utsarpiNIo (ane avasarpiNIo) ne : eka pudagalaparAvarta kALa jANavI. tevA anaMta pudagalaparAvartane bhUtakALa ane tethI anaMtaguNa bhaviSyakAla jANavo. (6) vivecanaH jemAM rasa-kasa zubhAdi bhAvenuM utsarSaNa thAya, eTale ke anukrame caDatA pariNAmo jaNAya, tene utsarpiNI kAla kahevAmAM Ave che. utsarpiNIkAla pUruM thayA pachI tarata ja avasarpiNIkAla zarU thAya che. temAM rasa-kasa zubhAdi bhAvenuM avasarSaNa thAya che, eTale ke te anukrame ochA thatA jAya che. utsarpiNIkAla pachI avasarpiNIkAla ane pachI pAcho utsarpiNIkAla Ave che, eTale ahIM utsarpiNIo zabdathI utsarpiNa ane avasarpiNuM e baMne prakAre
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyakatva 417 - - grahaNa karavAnA che. utsarpiNI kAla 10 keDIkeDI sAgarepama jeTaluM hoya che ane avasarpiNI kAla paNa 10 keDAcheDI sAgaropama jeTaluM hoya che. A rIte 1. utsarpiNI ane 1 avasarpiNamAM 20 kaDAcheDI sAgaropama eTale kAla vyatIta thAya che, tene kAlacaka kahevAmAM Ave che. utsarpiNI kAlamAM cha ArA hoya che, tenAM nAma ane tenuM kAlamAna A pramANe samajavuM pahele duSama-duSama Are 21000 varSa bIje duSama Are 21000 varSa trIje duSama-suSama Are beMtAlIza hajAra varSa jUna ( 1 keDADI sAgaropama kAla the suSama-duSama Are 2 keDIkeDI sAgaropama kAla pAMcame suSama Are 3 keDAcheDI sAgaropama kAla chaThTho suSama-suSamA Are 4 keDAcheDI sAgaropama kAla avasarpiNane kama AthI ulaTo hoya che, eTale ke temAM prathama suSama-suSamA Are, pachI suSama Are ane chevaTe duSama-duSamA Are hoya che. te dareka ArAnuM kAlamAna te upara mujaba ja hoya che. hAla avasarpiNI kAlane pAMcame duSama nAmane Are cAlI rahele che. AvI anaMta utsarpiNI ane avasarpiNIo vyatIta thAya, tyAre eka pudgalaparAvarta eTale kAla, vyatIta thayele gaNAya. : . pudgalaparAvartanA dravya, kSetra, kAla ane bhAvathI
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 414 nava-tAva-dIpakA (2) bhUNa thA: aMtomuhuttamittapi, phAsiyaM hujja jehi sammattaM / tesiM avaDaDhapuggalapariyaTTo ceva saMsAro // 53 // (3) saMta chAyA: antamuhUrtamAtramapi, spRSTaM bhaved yaH samyaktvam / teSAmapApudgalaparAvartazcaiva saMsAraH // 53 // (4) zArtha : aMtomuhatta-matabhuta. mittaM-mAtra, 3ta. mittaM bhane api nI saMdhi thata 'mittaMpi' mej yaha bhane che. api-pa. phAsiya 25 rezI hunja-hAya. jehi-ramA , rasAya. sammattaM-sabhyatva tesiM-temAne. avaDUDha-18 nyUna meyo adhI. ava meTahithita nyUna savA ardha te apArgha. puggalapariyaTTo-gaharAvata. A kAlanuM eka prakAranuM mApa che. tene vizeSa paricaya capanamI gAthAmAM Apele che.
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 nava-nava-jIpika. cAra prakAre che ane te pratyeka bAdara ane sUma hovAthI tenA nIce mujaba ATha prakAre paDe che? 1 bAdara dravyapudgalaparAvarta 2 sUphama 3 bhAdara kSetrapudagalaparAvarta 4 sUmi che 5 bAdara kAlapudagalaparAvarta 6 sUma che. cha Adara bhAvapudgalaparAvarta 8 sUkSama che cauda rAjakamAM rahelAM sarva padugalone eka ja audyArika Adi kaI paNa vargaNapaNe (AhAraka vinA) grahaNa karI karIne mUke temAM jeTalo kAla vyatIta thAya, te dravyayugalaparAvarta. eka jIva maraNu vaDe lokAkAzanA pradezane pazIne mUke temAM eTale kAla vyatIta thAya, te kSetrapAgalaparAvata. eka jIva utsarpiNI tathA avasarpiNInA samaye ne vAraMvAra maraNuM vaDe spezIne mUke, temAM jeTale kAla vyatIta thAya, te kAlapudagalaparAvartana ane eka jIva rasabaMdhanA adhyavasAyane pUrvokta rIte maraNa vaDe spazI spezIne mUke, temAM jeTale kAla vyatIta thAya, te bhAvapagalaparAvarta. jayAre keIpaNa anukama vinA pudgalene jema tema pazIne mUke tyAre bAdara pudgalaparAvarta kahevAya ane
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaka 421 anukrame spazIne mUke tyAre sUma pudgalaparAvata kahevAya.. ahIM kSetrapudagalaparAvarta vivakSita che, eTale tenuM svarUpa vadhAre spaSTatAthI samajavuM joIe. ema mAne ke eka jIva lekAkAzanA amuka pradezamAM rahIne maraNa pAme. have keTaleka kAla vyatIta thayA -bara te jIva svAbhAvika rIte AkAzapradezanI paMktimAM rahelA bIjA pradezamAM rahIne maraNa pAmyA. tyAra bAda keTalAka samaye te AkAzapradezanI paMktimAM rahelA trIjA pradezamAM rahIne maraNa pAme. Ama teNe je AkAza pradezanI je zreNI zarU karI hoya te pUrI kare. tyArabAda AkAzanA prataramAM rahelI tenI sAthenI asaMkhya zreNIone -e ja rIte pUrI kare. temAM jeTale kAla vyatIta thAya tathA vacamAM bIjA bha karavAmAM jeTale kAla vyatIta thAya, te sUphama kSetrapudgalaparAvarta kahevAya. AvA anaMta pudagalaparAvarta A jIve vyatIta karyo che ane te samyakatva pAme nahi te have pachI anaMta pudagalaparAvarta kAla sudhI tene A ja rIte bhavabhramaNa karavuM paDe, e nizcita che. bhUtakAla anaMta pagalaparAvarta jeTaluM che ane bhaviSya kAla tethI paNa anaMtagaNe meTo che, eTale bhUta -karatAM bhaviSyakAla ghaNe mATe che. A badhuM kAla jIvane
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ karasa nava-tattva dIpikA. saMsAramAM paribhramaNa karavuM na paDe, te mATe teNe samyakatvanI. prApti karI levI joIe. kahyuM che ke atulaguNanidhAnaM sarvakalyANavIjaM, jananajaladhipotaM bhavyasancaikacihnam / dutitarukkuThAraM puNyatIrtha pradhAnam, pibata jitavipakSaM darzanAkhyaM sudhAmbu || * huM leke tame samyagdarzanarUpI amRta jatu { pAna karo, kAraNa ke te atula guNAnu nidhAna che, sa klyANanuM khIja che, janma-maraNAmiya saMsArasAgarane ttarI javA mATenuM vahANa che, bhavyajIvAnu eka lakSaNu. che, pAparUpI vRkSane IMDhavA mATe eka kUhADA che, pavitra evu tIrthaM che, sa rIte zreSTha che ane mithyAtvane jitanAra che. ' ahIM' ' samyakatva' nAmanuM teramu prakaraNa pUru thAya che.
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakaraNa codaNuM siddhanA bhedo [ gAthA paMcAvanamIthI ogaNasAThamI sudhI] (1) upakrama : mokSamAM gayelA ne siddha kahevAmAM Ave che, e hakIkta AgaLa kahevAI gaI che. A siddhAtmAo zakti-sAmarthya tema ja guNaprAptimAM samAna hoya che, eTale temanI vacce keI jAtane bheda hotuM nathI, paNa temanI mekSa pAmatI vakhatanI avasthA vizeSa parathI temanA paMdara prakAre paDe che. te ahIM prakaraNakAra maharSi paMcAvanamI gAthAmAM A pramANe rajU kare cheH (ra) mULa gAthA : nija nina ciDaristhA, izana riMga thI nara najTI patteya sa buddhA, buddhabohiya ivakANivakA ya // 55 //
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA (3) saMskRta chAyAH jinAjinatIrthAtIrthA gRhynysvlinggstriinpuNskaaH| pratyekasvayaMbuddhau, buddhabodhitaikAnekAzca // 55 // (4) zabdArtha : nikha-jinajinasiddha.. nira-ajina-ajinasiddha. rica-tIrtha tIrthasiddha. rilya-atIrtha -atIrthasiddha. mhiMgrahastha-gRhasthatiMgasiddha, anya-anyaliMgasiddha. sviliMgasvaliMgasiddha zI-sI-strIliMgasiddha nara-nara, puruSa-puruSaliMgasiddha. navuM-napuMsaka, napuMsakaliMgasiddha -pratyeka pratyekabuddhasiddha. sanI pachI rahela kuda zabda ahIM paNa lAgu paDe che. * sathavuMsvayaMbuddha-svayaM buddhasiddha. vuiMDhavohica-buddhabedhita, buddhAdhitasiddha.. eka, ekasiddha. * zukra ane zikSA te kAlA Li-aneka, anekasiddha. ca-ane. *
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhanA bhe kara5 (5) artha-saMkalanAH (1) jinasiddha, (2) ajitasiddha, (3) tIrthasiddha, (4) atIrthasiddha, (5) grahaliMgasiddha (6) anyaliMgasiddha, (7) svaliMgasiddha, (8) strIliMgasiddha, I purUSaliMgasiddha, (10) napuMsaka liMgasida, (11) pratyekabuddhasiddha, (12) svayaM buddha siddha, (13) buddabodhitasiddha, (14) ekasiddha ane (15) anekasiddha e siddhanA paMdara bhede che. () vivecanaH siddhAtmAomAM vAstavika koI bheda nathI, paNa pUrvAvasthAnI apekSAe aupacArika rIte temanA paMdara bhedo gaNavAmAM Ave che. A paMdara bhedo sarvathA bhinna nathI, arthAt eka bIjAmAM aMtargata che, paNa vizeSa baMdha mATe temane ahIM judA judA darzAvavAmAM AvyA che. temanuM svarUpa AgaLanI gAthAothI samajAze. (1) upakrama siddhanA paMdara bhedo kahyA pachI tenA vizeSa bedhArthe prakaraNakAra maharSi dareka bhedanuM svarUpa daSTAMtapUrvaka anukrame nIcenI cAra gAthAomAM kahe che. te A pramANe (ra) mULa gAthAoH jigasiddhA arihaMtA, ajigasiddhA ya puMDariapamuhA / gagahAri tityasiddhA, atitthasiddhA ya marudevA // 56 //
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ pha navatattva-dIpikA gihiliMga siddha bharaho, vakkalacIrI ya annaliMgammi | sAhU saliMgasiddhA, thIsiddhA caMdaNApamuhA ||57 || puMsiddhA goyamAI, gAMgeyAI napuMsayA siddhA / patteya sayaMbuddhA, maNiyA karakaMDu kavilAI // 58 // taha buddhabohi gurubohiyA ya igasamaye igasiddhA ya / igasamaye'vi aNegA, siddhA te'NegasiddhA ya // 59 // - (3) saMskRta chAyA : jinasiddhA arhanto'jinasiddhA puNDarikapramukhAH / gaNadhAriNastIrthasiddhA, atIrthasiddhAzra marudevI // 56 // gRhiliGgasiddhA bharato, valkalacIrI cAnyaliGgAH sAdhavaH svaliMgasiddhAH, strIsiddhAzvandanApramukhAH // 57 // puruSasiddhA gAtamAdayo, gAGgeyAdayo napuMsakAH siddhAH / . pratyeka - svayaMbuddhA, bhaNitAH karakaNDu - kapilAdayaH // 58 // tathA buddhabodhitA gurubodhitA ekasamaye ekasiddhArtha / ekasamaye 'pyanekAH siddhAste'nekasiddhAya || 59 // (4) zabdArtha : forrferer-Grafia. arihaMtA-riDato, tIrtha 42. ajiNasiddhA-bhaknisiddhI, ya *
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhanA bherA. kara7 * purAmu puMDarika pramukha, puMDarika gaNadhara vagere.. pAri-gaNudhare. tIrthakaranA mukhya ziSya. risiddha tIrthasiddho.. nirikrA-atIrthasiddho. -ane. malA-marudevI. zikSihiMsiddha gRhasthatiMgasiddha sara-bharata, bharata cakravartI jIvIza valkalagIrI. ane. kanaiSThiA ji-anyaliMga siddhomAM. vA-sAdhu, sarTisiddhA-svaliMgasiddha. zasiddhA-strIliMgasiddha. vApamu-caMdanA pramukha, caMdanabALA vagere. siddhA-purUSaliMgasiddha. jenA-gautama Adi. jora-gAMgeya Adi. -napuMsakaliMga. siddha-siddho. vaca-sacavuddhA-pratyekabuddha ane svayaM buddhasiddhomaNiyA-kahelA che. du-va -karakaMDu ane kapila vagere.
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 nava-nava dIpikA --- - taEUR tathA. vRddhohibuddhAdhita. ahIM aMtya 2 ne laya thele che. guNavadhi-guruthI baMdha pAmelA. ja-ane. samaje eka samayamAM. siddhA-eka siddho. -vaLI. rUAre eka samaye. vi-, vaLe--aneka. siddhA-siddha. teo. siddhA-aneka siddho. ca-ane-(5) artha-saMkalanA: 'jinasiddha te tIrthakare, ajinasiddo te puMDarika gaNadhara vagere, tIrthasiddho te gaNudhare ane atIrthasiddho te marUdevA mAtA vagere. | gRhasthaliMga siddha te bharata cakravatI, anya liMgasiddha te vaklacarI, svaliMgasiddha te - sAdhuo ane strIliMgasiddha te caMdanabALA vagere. puruSaliMgasiddha te gautama vagere, napuMsaka
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhanA seTa 429. liMgasiddha te gAMgeya vagere, pratyekabuddhasiddha te karakaMDu ane svayaMbhuddhasiddha te kapila vagere. tathA buddhabodhita te gurathI baMdha pAmelA, ekasiddha te eka samayamAM ekasiddha thayelA ane anekasiddha te eka samayamAM aneka siddha thayelA. . ' () vivecana A tIrthaka jinapada pAmIne siddha thayelA che, mATe temane jinasiddha samajavA ane puMDarika gaNadhara - vagere jinapada pAmyA vinA siddha thayelA che, tethI temane ajinasiddha samajavA. tAtparya ke jina tathA ajina bane avasthAmAM mokSe jaI zakAya che. tIrthakara bhagavaMte tIrtha pravartAvyuM hoya, te samayamAM tIrthane Azraya pAmIne je jIve mokSe jAya, te tIrtha siddha kahevAya, jemake--gaNadhara bhagavaMte ane tIrthakare dvArA tIrthanuM pravartana na thayuM hoya ane tevA samaye je jIve mokSe jAya, te atIrthasiddha kahevAya. zrI. rASabhadeva bhagavAnanI mAtA marudevI kevaLajJAna pAmIne mokSe gayA, te vakhate tIrthakara dvArA tIrtha pravarteluM na hatuM. A rIte bIjA paNa je ja AvA samaye mokSamAM gayA hoya te badhA atIrthasiddha kahevAya. Ane. artha ema samajavAne ke tIrthanI avidyamAnatAmAM melane daravAjo baMdha thatuM nathI.
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 nava-tatva-dIpikA keTalAka ja zarIra para gRhasthane veza hovA chatAM karmane kSaya thavAne lIdhe mokSa pAme che, temane grahasthaliMgasiMddha jANavA. dAkhalA tarIke bharata cakavata. teo arIsAbhuvanamAM UbhA UbhA vividha AbhUSaNethI alaMkRta pitAnA dehanI zobhA jatA hatA. evAmAM eka AMgaLI parathI aMgUThI sarakI paDI ane te AMgaLI varavI lAgI. AthI temaNe bIjAM paNa AbhUSaNe utArIne zarIrane nihALyuM, te AkhuM zarIra zebhArahita lAgyuM. AthI temane zarIra vagerenI anityatA samajAI ane anitya bhAvanAne utkRSTa Azraya letAM cAreya ghAtI karmane kSaya thayo, eTale kevalajJAna pAmyA ane anukrame mokSe sidhAvyA. keTalAka ja anyaliMga eTale tApasa vagerenA vezamAM paNa mokSa pAme che. mahAtmA valkalacIrI tApasanA vezamAM hatA, paNa bhAvazuddhine kAraNe karmane kSaya thatAM kevalajJAna pAmyA ane mekSamAM sidhAvyA. AvA siddhone anyaliMgasiddha samajavA. keTalAka cha jaina zramaNanA vizamAM mekSe jAya che, temane svaliMgasiddha samajavA, svaliMga eTale jinazAsananuM pitAnuM liMga, jinazAsanamAM niyata thayele sAdhune veza. . | * liMgane artha jAtIyasaMjJA karIe te sIliMga, purUSaliMga ane napusakaliMga e traNeya liMgamAM mekSe jAya che. dAkhalA tarIke caMdanabALA A
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhanA bheda 43 hatAM, gautamasvAmI vagere puruSa hatA ane gAMgeya vagere (kRtrima) napuMsaka hatA. keTalAka ema mAne che ke strIliMge mikSa na maLe, tenuM A vidhAnathI nirasana thAya che. - keTalAka jIve saMdhyAnA raMga, vRddhatva vagere nimitto pAmIne vairAgyavAna bane che ane mokSe jAya che, jemake rAjarSi karakaMDu; te keTalAka jIva saMdhyAnA raMga, vRddhatva Adi keI paNa nimitta pAmyA vinA, temaja gurunA upadeza vinA paNa mekSamAM jAya che, jemake mahAtmA kapila. temaja keTalAka jIve guruthI bodha pAmIne cAstri grahaNa kare che tathA tenA niraticAra pAlanathI mekSe jAya che, temane anukrame pratyebuddhasiddha, svayaMbudasiddha ane budhitasiddha jANavA. keTalIka vAra eka samayamAM eka jIva mekSe jAya che, temane ekasiddha samajavA ane keTalIka vAra eka samayamAM aneka jI siddha thAya che, temane anekasiddha samajavA. te siddha bhagavaMtanI stutinA adhikAre kahevAyuM che ke siddhANaM buddhANaM, pAragayANaM paraMpara-gayANaM / | muvAyA, namo yA zva-siddhAdi | jeo siddha che, buddha che, pAragata che, paraMparAgata che ane lekanA agrabhAge gayelA che, evA sarva siddhone sadA namaskAra che."
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ nava-tatva-dIpikA ahIM siddha vizeSaNathI AThe karmane kSaya karanAra, buddha vizeSaNathI sarvajJa ane sarvadazI, pAraMgata vizeSaNathI saMsArane pAra pAmelA, paraMparAgata vizeSaNathI guNa sthAnakanI paraMparAne Azraya laI mekSamAM janArA, e. artha abhipreta che. mekSamAM janArA sarva jIve karma rahita thAya ke pitAnI svAbhAvika Urdhva gatithI lekanA agrabhAge. rahelI siddhazilAmAM pahoMcI jAya che ane tyAM sadAkAla sthira rahe che. AvA sarva siddha bhagavaMtane trividha vaMdana karI. nava-tatva-prakaraNa paranI dIpikA nAmanI vRtti pUrI. karIe chIe. sarva jagatanuM kalyANa he - pRSThasaMkhyA 43ra +72 = 50 'jAjika