Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Guપદ ધરીને ધ્યાગ
'પૂ.આ.શ્રીમદ્ વિજ્ય કુંદકુંદસૂરીશ્વરજી મ.
અહિંત
તપ
ચારિત્ર
આચાર્ય
Sાન.
(ઉપાધ્યાય
દર્શન.
સાધુ
For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નuપદ ઘીને ધ્યાન
ઇને
s
-: ચિંતક - પૂ. આ. ભ. શ્રી કુંદકુંદસૂરીશ્વરજી મ.
-: પ્રેરક :પૂ. મુનિરાજ શ્રી મહિસેન વિજયજી મ.
-: સંપાદક:મુનિશ્રી વજન વિજયજી
– પ્રકાશક :સ્મૃતિ ગ્રંથ સમિતિ
મુંબઈ
For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કિંમત રૂા. ૩૦-૦0 |
- પત્ર વ્યવહારનું સરનામું:
પી. બી. જન ૭–ખરીદીયા એપાર્ટમેન્ટ વાસણું બસ સ્ટેન્ડ પાછળ
અમદાવાદ-૭
ا
ا
ن
:- પ્રાપ્તિસ્થાન :સેમચંદ ડો. શાહ પાલીતાણા જાવતલાલ ગીરધરલાલ દોશીવાડાનીપળ અમદાવાદ–૧ સરસ્વતી પુસ્તક ભંડાર રતનપળ, હાથીખાના, અમદાવાદ-૧ સેવનતીલાલ વી. જન ૨૦, મહાજનગલી ઝવેરીબજાર મુંબઈ-૨ પાર્શ્વનાથ પુસ્તક ભંડાર તળેટી રેડ પાલીતાણા
&
في
ઃમુદ્રક : નયન મફતલાલ પંડિત, જગત ટ્રેડર્સ, નગરશેઠના વંડામાં,
શાંતી કે. સેન્ટર, અમદાવાદ. ઘર ફોન : ૪૧૬૪૩૪
For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
: સંપાદકની કલમે :–
નવપદ એના નવિવિધ આપે, ભવેાલવના દુ:ખ કાપે,
વીરવચનથી હૃદય સ્થાપે; પ્રરમાતમ પદ આપે.
૧ શ્રી અરિહંત પરમાત્મા ૨ શ્રી સિદ્ધ ભગવ’ત ૩ શ્રી આચાય ભગવ'ત
૪ શ્રી ઉપાધ્યાય ભગવત ૫ શ્રી સાધુ ભગવ'ત
૬ શ્રી દન
૭ શ્રી જ્ઞાન
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮ શ્રી ચારિત્ર ૯ શ્રી તપ
આ નવપદની આરાધનાથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ સુલભ છે. અ નવપદમાંના એકપણ પદની આરાધના વિના મેાક્ષમાં જવાશે નહિ. અને સિદ્ધાવસ્થા પ્રાપ્ત થાય એટલે આત્મા નવપદમય બની સાદિ અનન્ત સ્થિતિ પામનાર અને છે.
આવા સમર્થ સામર્થ્યનાં સ્થાનભૂત આ નવપદજીની આરાધના દર વર્ષે એ વાર શાશ્વતી ઓળીનાં આરાધનાના દિવસેામાં વિધિપૂર્વક આજે પણ દેશ વિદેશોમાં અનેક આરાધકો આરાધી રહ્યા છે. ક્રમસર દરેક દિવસે-દરેકપદની વિધિપૂર્વક કરેલી આરાધના અનતમવેને કાપી ચુકવેળામાં પરમપદને પમાડનારી થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળ અને મયણાને જે નવપદ-સિદ્ધચયંત્ર મળેલ તે જ નવપદ-સિદ્ધચક્ર ત્થા નવકાર મહામંત્ર આપણને પણ મળેલ છે. પણ જેવી શ્રદ્ધા એ બને મહાપુરૂષને હતી તેવી શ્રદ્ધા આપણામાં નથી, તેથી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થતી નથી. નવપદજીમાં પ્રથમપદની પરમશ્રદ્ધા અને ભક્તિપૂર્વક કરેલી આરાધના દેવપાળને રાજર્ષિ દેવપાળબનાવી અરિહંતપદમાં સ્થાન અપાવી ગઈ. બીજા પદની આરાધના કરતાં હસ્તિપાળ રાજાએ તીર્થકર નામકર્મ બાંધ્યું. ત્રીજા પદની આરાધના રાજા પ્રદેશીએ કરી અને સૂર્યાભ દેવ થયા અને મુક્તિગામી બનશે. ચેથાપદની આરાધના કરતાં વાસ્વામીજીએ આત્મકલ્યાણ સાધ્યું. પાંચમા પદની આરાધના કરતાં ચમકેવળી શ્રી જંબુસ્વામીજીએ સર્વ કર્મોનો ક્ષય કર્યો છે. એમ એકેક પદની આરાધના આત્મકલ્યાણ કરવી અનુપમ સ્થાન અપાવે છે.
ખરેખર જેના મનમાં નવપદ નહીં તેના આ ભવથી પાર નહિં—એ વાત ઉપકારીઓએ સાચે જ કહો છે.
પરમ પૂજ્ય, સંઘસ્થવિર ગચ્છાધિપતિ આચાર્ય દેવેશ. શ્રીમદ્વિજય રામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાના શિષ્યરત્ન પરમ પૂજ્ય કરૂણાનિધિ અજાતશત્રુ અણુગાર પંન્યાસ પ્રવરશ્રી ભદ્રકવિજયજી ગણિવર્યશ્રીએ જીવનપર્યત નવકાર મહામંત્રનું તથા નવપદનું ચિંતન મનન નિદિધ્યાસન કરી અને અપ્રમત્તપણે આરાધના કરી અને અમારા જેવા અનેકના જીવનમાં નવકાર અને નવપદને રમત કરી ગયા છે, ત્યાં મારા ઉપકારી ગુરૂદેવ પરમ પૂજ્ય પ્રશાન્તમૃતિ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય
For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કુદકુદસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ પણ પૂજ્ય પરમ ગુરૂદેવનું સતત સાનિધ્યસેવીને નવપદ ઉપર અચિજ્ય શ્રદ્ધા પ્રગટ કરી અને એનાં ફળ સ્વરૂપે આ પુસ્તકનો એક એક શબ્દ એક એક પંક્તિ અનેરા નવપદના સામર્થ્યને પૂરવાર કરે છે. નવપદ એ જ જિનશાસનનો સાર છે.
આ પુનિતપ્રકાશનમાં પરમ પૂજ્ય, અણનમણગાર, શાસન શણગાર ગચ્છાધિપતિ શ્રી રામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા તથા પરમપૂજ્ય, સરળ સ્વભાવી આચાર્યદેવ શ્રીમવિજય પ્રદ્યોતનસૂરીશ્વરજી મહારાજાના પરમ આશિર્વાદ તથા કૃપાદૃષ્ટિ સ્થા પરમ પૂજ્ય પરમગુરૂદેવ પંન્યાસ પ્રવર શ્રી ભદ્રકરાવજયજી ગણિવર્યશ્રી તથા ઉપકારી ગુરૂદેવ આચાર્યદેવશ્રી કુંદકુંદસૂરીશ્વરજી મહારાજાની અદશ્ય કૃપાદૃષ્ટિથી ત્થા પૂજ્યગુરૂદેવશ્રીએ પિતાના અંતિમ સમયે સાહિત્યનો ખજાનો પરમપૂજ્ય પિતા મુનિશ્રી મહાસેનવિજયજી મ. ને છે. તેમના દ્વારા સતત પ્રેરણા પ્રેત્સાહન વિ. મળતા એ ખજાનામાંથી આ સાહિત્ય પ્રકાશનમાં હું વેગવતે બને છું ત્થા મુનિશ્રી રત્નસેનવિજયજી અને મારા લઘુગુરૂબંધુ શ્રી હેમપ્રભવિજયજીના સહયે ગ સહકારથી હું આ કાર્ય કરી શકું છું. આ રીતે શાસનદેવ વિ. ની અચૂક સહાયથી આ કાર્ય નિર્વિને પાર પામ્યું છે. આ કાર્યમાં શ્રી મફતલાલ સંઘવીને પણ અમૂલ્ય ફાળો છે.
સુવાચકજને આ પુસ્તકના વાંચન મનન વિ. દ્વારા નવપદને આત્મસાત્ કરી મુક્તિની મંગળવરમાળા પરિધાન કરે એ જ મંગલકામના... –સુનિટી વસેન વિજય
For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રકાશકીય
અરિહંતને વળી સિદ્ધિ નમે, આચરજ વાચક સાહુ નમે | દર્શન જ્ઞાન ચારિત્ર નમે
તપ એ સિદ્ધચક્ર સદા પ્રણમે છે. આ નવપદજીના મહિમાને વર્ણવવા માટે હૃદયમાં કેવળજ્ઞાન અને મુખમાં હજારો જીભ દ્વારા એનું વર્ણન કરે તે પણ એ નવપદોનું યથાર્થ વર્ણન થઈ શકે નહિ. અનંતાનંત ગુણેના ભંડાર સ્વરૂપ આ નવપદો છે.
એવા નવપદની આરાધના આપણને પૂજ્ય ઉપકારી દેવ– ગુરૂની પરમ કૃપાથી પ્રાપ્ત થઈ છે. તેમાં પરમપૂજ્ય પંન્યાસ પ્રવર ગુરુદેવશ્રી અધ્યાતમાગી ભદ્રક-રવિજયજી ગણિવર્યશ્રીના સાન્નિધ્યમાં રહી સતત ગુરૂસેવા કરી, ગુરૂકૃપાથી નવકારમહામંત્રની પ્રસાદી પામી, નવપદ ઉપર ચિંતનની ત પ્રગટાવીને, પૂ. ગુરૂદેવે તે તેના પ્રકાશરૂપે આ નવપદજીનું વિવરણ કર્યું છે, જે આજે આપણને નવકારમહામંત્રના–નવપદજીના અચિન્ય માહાઓને ઓળખવા માટે પૂરક બની રહ્યું છે.
- અરિહંતપદથી તપપદ સુધીમાં પૂ. આચાર્યશ્રીએ ભક્તિપૂર્વકની શબ્દસુધાને આત્મઅનુભવની કલમથી આલેખી છે.
ધર્મમાં પ્રવેશ પામતા બાળ છે માટે આ નવપદજીનું વિવરણ કથાનુગથી પુષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે. તત્વપ્રેમીઓની.
For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીજ્ઞાસાને ટકાવી રાખવા સાથે બાળજીને પણ ઉપકાર થાય તે રીતે આ નવપદજીનું વિવરણ કરતાં પૂજ્ય આચાર્યશ્રીએ ખરેખર અનુપમ ઉપકાર કરેલ છે. દરેક પદમાં વર્ણન પછી સંક્ષિપ્ત વિધિ પણ મુકી છે.
તેમના આ મહાન પુરુષાર્થને આપણે સફળ કરવા માટે આ નવપદજીના દરેક પદનું મનનપૂર્વક ચિંતન કરી અને હૃદયસ્થ કરી નવપદને આત્મસાત્ કરી અને સર્વ કલ્યાણપદના ભક્તા બનીએ.
પરમપૂજ્ય મુનિરાજશ્રી મહાસેનવિજયજી મહારાજ સાહેબ પૂજ્ય ઉપકારી પંન્યાસજી ભગવંત તથા પરમ પૂજ્ય આચાર્યદેવશ્રીના હસ્તે આલેખાયેલ અમૂલ્ય સાહિત્યને પ્રજાને પ્રગટ થાય તે માટે સતત પ્રયત્નશીલ છે અને તેઓએ મુનિરાજ શ્રી વજનવિજયજી મહારાજને આ કાર્ય સંપ્યું. જેથી આ પુસ્તકનાં સંપાદનમાં પૂ. મુનિશ્રી વજનવિજયજીએ કરેલી ખંતપૂર્વકની ગુરૂભક્તિને શત-શત વંદના કરીએ છીએ.
ટાઈટલ ચિત્રમાં વચ્ચે સાધક છે અને નપદનું આ પુસ્તકમાં આવેલાં વર્ણનનું ક્રમશઃ ચિંતન કરી રહ્યો છે–એ ભાવને બતાવવા નવપદો ક્રમશઃ લીધા છે.
For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
પીટીકા....
શ્રી અરિહંતપદ.... શ્રી સિદ્ધિપદ...
શ્રી આચાર્ય પદ....
શ્રી ઉપાધ્યાયપદ...
શ્રી સાધુપદ....
શ્રી દનપદ....
શ્રી જ્ઞાનપદ....
શ્રી ચારિત્રપદ....
શ્રી તપપદ....
ઉપસ’હાર....
www.kobatirth.org
અનુક્રમણિકા
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જે, ૐ
૭૨
૧૦૪
૧૩૧
૧૬૬
૧૯૪
૨૨૩
૨૫૩
૨૯૪
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નવપદ ધરીએ ધ્યાન...
પૂ. આ. ભ. શ્રી કુંદકુદસૂરીશ્વરજી મ.
For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પીઠીકા અનંત ઉપકારી શ્રી જિનેશ્વરદેવના શાસનમાં શ્રી નવપદને મહિમા અપરંપાર છે. મહિમા ગાતાં શાસ્ત્રકાર ભગવંત ફરમાવે છે કે,
इय नवपयसिद्ध लद्धिविज्जासमिद्ध', વચઢિય-સરવા -તિહાસમાં दिसिवह-सुरसार खाणिपीढावयार
तिजयविजयचक्क सिद्धचक्क नमामि ।। અર્થાત્ આ નવપદે લબ્ધિઓ અને વિદ્યાદેવીએથી સમૃદ્ધ છે, જેમાં પ્રગટપણે સ્વર અને વ્યંજનના વર્ગો છે, હી કારની ત્રણ રેખાઓ જેની આસપાસ છે, જે દસ દિગપાલ અને શાસનદેવીઓના નામથી સારભૂત છે, પૃથ્વીતલ પર જેનું આલેખન થઈ શકે છે, તે ત્રણ જગતને વિજય કરવામાં ચક્રરત્ન સમાન શ્રી સિદ્ધચક્રને હું ભાવથી નમસ્કાર કરું છું.
શ્રી નવપદ અને શ્રી સિદ્ધચક વચ્ચે અનાદિસિદ્ધ સંબંધ છે. સિદ્ધચક એટલે સંસારચકને ભેદવાનું શાશ્વતચક " સંસાર અનાદિને છે તેમ આ સિદ્ધચક્ર પણ અનાદિનું છે. નવપદે પણ અનાદિનાં છે.
દર વર્ષે ચૈત્ર અને આસો માસમાં જે એળીઓ આવે તે પણ શાશ્વત છે.
For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ ઓળી નવ દિવસની હોય છે.
આ નવ દિવસમાં નવ પદની કમશઃ આરાધના કરવાની હોય છે.
આ આરાધના અનાદિ કાળથી ચાલી આવે છે. તેના પ્રભાવે અનંત આત્માએ સર્વ કર્મોને ક્ષય કરીને સિદ્ધપદને વર્યા છે.
આ અવસર્પિણ કાળમાં વીસમા તીર્થપતિ શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામીના શાસનમાં થઈ ગયેલા શ્રી મુનિચંદ્રસૂરિજી મહારાજના સદુપદેશથી પ્રભાવિત થઈને સત્ત્વમૂતિ શ્રીપાળ મહારાજ અને મહાસતી મયણાસુંદરી શ્રી નવપદની એવી તે અપૂર્વ આરાધના કરી ગયાં કે આજે લગભગ ૧૨ લાખ વર્ષ વીતી જવા છતાં તેમની પુણ્યસ્મૃતિ એવી ને એવી તાજી છે.
આ નવ પદ નીચે પ્રમાણે છે. (૧) અરિહંત પદ–સ્વ બળે આત્માના સર્વ શત્રુઓને
હણનારા શ્રી અરિહંત તીર્થંકર પરમાત્મા કહેવાય. તેમના મુખ્ય ગુણે બાર છે. આ પદ ત્રિભુવનમાં અજોડ છે. સિદ્ધ પદ– શ્રી અરિહંત પરમાત્માએ પ્રકાશેલા ધર્મની ત્રિવિધે–ત્રિકરણગે આરાધના કરી આઠે કર્મો ખપાવીને જે મોક્ષે ગયા છે, તે સિદ્ધ કહેવાય. તેમનું જે પદ તે સિદ્ધ પદ. તેમના આઠ ગુણ છે. આચાર્ય પદ-પાંચ આચારના પાલનમાં પ્રવીણ, શાસ્ત્રના અર્થ અને રહસ્યના જ્ઞાતા, ગચ્છના નાયક શ્રી
(૨)
(૩)
For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અરિહતે પદિષ્ટ ધર્મના પાલક તથા ઉપદેશક-તે આચાર્ય કહેવાય અને તેમનું પદ તે આચાર્ય પદ” કહેવાય. તેમના ૩૬ ગુણે છે. ઉપાધ્યાય પદ– શ્રી અરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞા મુજબ સર્વવિરતિપણું અંગીકાર કરીને જેઓ અંગઉપાંગાદિના અધ્યયનમાં નિપુણ બને છે. તેમજ બીજા
ગ્ય આત્માઓને તેને અભ્યાસ કરાવે છે–તે ઉપાધ્યાય કહેવાય. તેમનું જે પદ તે ઉપાધ્યાય પદ કહેવાય. તેમના ગુણ ૨૫ છે. સાધુ પદ-શ્રી અરિહંતની આજ્ઞા મુજબ પાંચ મહાવ્રત ઉચ્ચરીને તેનું યથાર્થ પણે પાલન કરવા દ્વારા સ્વ–પરને સહાય કરનારા તે સાધુ કહેવાય અને તેમનું પદ તે સાધુ
પદ કહેવાય. તેમના ૨૭ ગુણ છે. (૬) દર્શન પદ– શ્રી અરિહંત-તીર્થંકર પરમાત્માના વચને
ઉપર સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા કરાવનાર આત્મગુણ તે દર્શન કહેવાય.
તેનું જે પદ તે દર્શનપદ કહેવાય. તેના ૬૭ ભેદ છે. (૭) જ્ઞાનપદ–હેય, ય, અને ઉપાદેયાત્મક પદાર્થોને તથા
પ્રકારને બોધ જેના વડે થાય તે જ્ઞાન. તે આત્માને ગુણ છે. અને તેનું જે પદ તે જ્ઞાન પદ કહેવાય. તેના ૫૧ ભેદ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૮) ચારિત્રપદ–આત્મામાં સમ્યફ પ્રકારે ચરવું–રમવું તે
ચારિત્ર કહેવાય. તેનું જે પદ તે ચારિત્રપદ તેના ૭૦
ભેદ છે. (૯) તપપદ–બાહ્ય અને અત્યંતર તપમાં નિપુણતા સાધીને
ઈચ્છા નિવૃત્તિ જેના વડે થાય તે તપ કહેવાય છે. તેનું જે પદ તે તપપદ કહેવાય. તેના ૫૦ ભેદ છે.
આ નવ પદમાં દેવ, ગુરૂ અને ધર્મરૂપ તત્ત્વત્રયીને સમાવેશ થયેલ છે.
તેમાં શ્રી અરિહંત અને શ્રી સિદ્ધ એ દેવતત્ત્વ છે. આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ એ ગુરુ તત્વ છે. અને દર્શનશાન–ચારિત્ર અને તપ એ ધર્મતત્વ છે.
આ નવપદની ભાવપૂર્વક આરાધના કરીને આજ સુધીમાં અનંત આત્માઓ સર્વ કર્મને ક્ષય કરીને દુઃખરૂપ આ સંસારમાંથી મુક્ત થયા છે અનંત-અવ્યાબાધ સુખરૂપ મેક્ષપદને વર્યા છે.
માનવ ભવનું મુખ્ય સાધ્ય આત્મશુદ્ધિ છે. કેણ કેટલું
અને કેટલું કમાયે તેના ઉપરથી તેના જીવનની સફળતાનું માપ નીકળતું નથી પણ તેણે શ્રી અરિહંત પરમાત્માની આ મુજબ ધર્મની આરાધના કરીને કેટલી આત્મશુદ્ધ સાધી તેના ઉપરથી તેના જીવનની યથાર્થ સફળતાનું માપ નીકળે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી અરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞા સર્વ અપેક્ષાએ હિતકારી છે, આત્મકલ્યાણકારી છે.
પિતાના સેનાપતિની આજ્ઞા થતાંની સાથે સૈનિક તેનો અમલ કરે છે. અને તે સિવાય બીજે કઈ વિચાર કરવા તે નથી. તેમ મુમુક્ષુ આત્માઓ પણ શ્રી જિનાજ્ઞાના પાલનમાં સૈનિક જેવી જાગૃતિ દાખવે છે.
શ્રી અરિહંત પરમાત્મા ત્રિભુવનપતિ છે. માટે તેમની આજ્ઞાનું બહુમાનપૂર્વક પાલન કરવું તે કલ્યાણકારી ધર્મ છે.
ઉચ્ચ પ્રકારની ગ્યતાના આવિષ્કાર વડે શ્રી અરિહંત ત્રિભુવનપતિના પદને પામે છે.
ઉચ્ચ આ ગ્યતાને જીવમાત્રને સુખી કરવાની ઉચ્ચ ભાવદયા કહે છે.
આવી ઉચ્ચ ગ્યતા શ્રી અરિહંત પરમાત્માના આત્મમાં જ હોય છે. તેનું કારણ અદ્વિતિય કટિનું તેમનું આત્મદળ છે. સિંહ જેમ ઘાસ નથી ખાતે તેમ તેમના આત્માને સ્વાર્થ ઘાસ જે તુચ્છ લાગે છે. એક માત્ર પરાર્થવ્યસનીપણું તેમના રૂંવાડે રૂંવાડે હૃદયરૂપે ધળકતું હોય છે.
સવ જેને પરમાત્મ-શાસનરસિક બનાવવાની ઉત્કૃષ્ટ આ ભાવદયા તેમના આત્મામાં શ્રી તીર્થંકરદેવ તરીકેના ચરમ ભાવપૂર્વેના ત્રીજા ભવમાં પૂનમની ચાંદનીની જેમ છવાઈ જાય છે
For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અચિત્ય શક્તિ સંપન્ન આત્મદ્રવ્ય તુચ્છ સ્વાર્થ પાછળ ખેંચાય. ઐહિક સુખની લાલસામાં લપટાય, વિષય અને કષાયને વશ થવામાં સુખ સમજે–તે તેઓને વિસ્મયકારી લાગે છે.
કઈ માછલી એમ કહે કે હું તરસી છું તે આપણે તેને મૂર્ખ જ કહીએ ને? અથવા એમ પૂછીએ કે શું તેં જળ સાથેની તારી પ્રીત છેડી દીધી છે?
આવું જ તીવ્ર સંવેદન જગતના જીની દુર્દશા જોઈને શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માને થતું હોય છે.
શ્રી તીર્થંકર પરમાત્મા આપણને અર્થાત્ આપણું આત્માને પૂર્ણ રૂપે જે છે, જાણે છે તેમ જ તે રીતને સદ્વ્યવહાર આપણા આત્મા સાથે કર્યો છે (જેને શાસ્ત્રો સચ્ચારિત્રનું પૂર્ણતયા પાલન કહે છે)
બસ તેવી જ રીતે આપણે આપણા આત્માને જોતા થઈએ, જાણતા થઈએ એટલે જગતના બધા જ સાથેનું આપણું વર્તન આત્મીયતાપૂર્ણ બની જાય અને આત્મા ઉપર રહેલ સર્વ કર્મોનું શાસન-સ્વામિત્વ નાશ પામે
આવું ત્યારે બને, જ્યારે આ આત્મા પરમાત્મના શાસનને રસિક બને.
આ રસિકતાના પ્રભાવે જીવ માત્રમાં રસ લેવાની નિર્મળ વૃત્તિ જાગે છે અને સંસારમાં રસ લેવાની મલિન વૃત્તિને સમૂળ ઉછેર થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરમાત્મશાસન રસિક બનવા માટે, આપણે શ્રી અરિહંત પરમાત્માને ત્રિવિધે ભજવાના છે, પૂજવાના છે.
આ ભજન-પૂજનને સજીવ બનાવવા માટે પરમ દયાળુ શ્રી અરિહંત પરમાત્માએ જે અસંખ્ય વેગે ફરમાવ્યા છે તેમાં શ્રી નવપદની આરાધના આગવું સ્થાન ધરાવે છે. અને તેનું કારણ, આ આત્મા નવપદમય છે, તે છે.
આ અરિહંત આદિ પંચપરમેષ્ટિ ભગવંતે તે આત્માના જ શ્રેષ્ઠ પર્યા છે અને દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર તેમ જ તપ એ આત્માના જ ગુણ છે.
આ નવપદની આરાધના આયંબિલના તાપૂર્વક કરવાની હેય છે.
જીભની અંદર રહેલી છ રસે પ્રત્યેની લોલુપતાને જીતવામાં ઉપવાસ કરતાં આયંબિલ અપેક્ષાએ ચઢી જાય છે, કારણ કે ઉપવાસ જે ચેવિહાર હોય છે, તે તેમાં ચારે પ્રકારના આહારને ત્યાગ હેાય છે અને જે તિવિહાર હેાય છે તે અચિત્ત જળ સિવાયના ત્રણ પ્રકારના આહારને ત્યાગ હોય છે. જ્યારે આયંબિલમાં એક વાર વિધિપૂર્વક છે એ પ્રકારની વિગઈઓ વગરને આહાર વાપરવાનું હોય છે. આ આહાર વાપરવાથી જીભને ખારા-ખાટા-મીઠા-તીખા વગેરે રસમાં જે લોલુપતા હોય છે, તેના ઉપર અંકુશ સ્થપાય છે અને તપ સિવાયના દિવસોમાં તેવા આરાધકે, ભાણામાં પીરસાએલા આહારને શરીરને ભાડું આપવાના આશયપૂર્વક વાપરી શકે છે પણ આ
For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શાકમાં મીઠું છું કે આ દાળ સ્વાદિષ્ટ ઓછી છે એવી ફરિયાદ નથી કરતા. એટલે આત્માને સ-રસ બનાવવાની ભાવના દઢીભૂત થાય છે.
આયંબિલ ત્રણ પ્રકારના છે. (૧) શ્રેષ્ઠ, (૨) મધ્યમ, (૩)
સામાન્ય
ભર્યા ભાણુનું અર્થાત્ ચાર-પાંચ કે તેથી વિશેષ વાનગીએવાળું આયંબિલ તે સામાન્ય પ્રકારનું આયંબિલ છે.
પાકા મીઠાવાળું એક ધાનનું આયંબિલ તે મધ્યમ પ્રકારનું આયંબિલ છે.
અને કેવળ એક ઘાનનું, મીઠા વગરનું અને તે પણ ૩-૪ આંગળ પાણી નાખીને એકરસ કરેલ ચેખા યા તે-તે પરમેષ્ટિ ભગવંતના વર્ણવાળા ધાનનું આયંબિલ તે ઉત્તમ પ્રકારનું આયંબિલ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીઅરિહંતપદ
तत्थ अरिहंतेऽद्वारसदासविमुक्के विसुद्ध-नाणमए ।
पयडियतत्ते नयसुरराए झाएह निच्चं पि ॥ અર્થ અઢાર થી રહિત, વિશુદ્ધ નિર્મલ જ્ઞાનવાળા,
તને પ્રગટ કરનારા અને ઈન્દ્રથી વંદિત એવા. અરિહંત પરમાત્માનું તમે નિત્ય ધ્યાન કરે.
અર્થ -અટારી કરનારા અન્ય સ્થાન
શ્રી અરિહંત પરમાત્માને વર્ણ શરદ પૂનમની ચાંદની જે શ્રત છે, એટલે ઓળીના પહેલા દિવસે શ્વેત વર્ણના ધાન –ાખાનું આયંબિલ કરવામાં આવે છે, તે તેને અધિક લાભ આરાધક આત્માઓને મળે છે.
આળસ, બેચેની, સુસ્તી, પ્રમાદ વગેરેને વધારવામાં વિગઈવાળા પદાર્થો અગત્યને ભાગ ભજવે છે. ઈન્દ્રિયેના લાલનપાલન માટે માનવભવ નથી પણ આત્માની શુદ્ધિ કરવા માટે છે, એ સત્ય જેમના હૃદયમાં સ્થિર થાય છે તે ભાગ્યશાળીઓ શ્રેષ્ઠ પ્રકારના આયંબિલના તાપૂર્વક આરાધનામાં ઉજમાળ બને છે.
પિટ જરા પણ ભારે હેય છે તે જપની ક્રિયામાં વિક્ષેપ આવે છે અને જપમાં વિક્ષેપ આવે છે. એટલે બધા પ્રાણેને નવપદમાં ક્ષેપન્યાસ થઈ શકતું નથી. એટલે આત્મા ઠેર ઠેર
For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧
૧
રહે છે. કર્મને ક્ષય કરનારા વીલ્લાસથી વંચિત રહે છે, રાગ &ષાત્મક સંસારમાં જકડાયેલું રહે છે.
જેને આરાધના વહાલી છે, આત્મશુદ્ધિ પ્યારી છે, મુક્તિની ખેવના છે તેને આહાર લેવામાં પૂરેપૂરી સભાનતા રાખવી જ પડે છે.
આંખે પાટા બાંધીને ચાલવું તે હજીયે સુગમ છે પણ વિગઈપૂર્ણ આહાર વાપરીને આત્માને આરાધવાનું કાર્ય અશક્ય છે.
જે પ્રકારને આહાર લેવાય છે તે પ્રકારની ધાતુઓ ઘડાય છે, તેમ જ તેવું જ દ્રવ્ય-મન બને છે.
એટલે આહારરસિક આત્મા, ધર્મ રસિક્તા નથી કેળવી શકતે.
આત્માથી બેધ્યાન બનાવનારા આહારને સદંતર ત્યાગ કરીને સાદા, શુદ્ધ, સાત્વિક તેમ જ નીતિની કમાણીના દ્રવ્યને. આહાર એ ધમરાધક માટે જીવનને ટકાવનારા શ્વાસોચ્છવાસ જેટલું જરૂરી છે.
પહેલા શ્રી અરિહંતપદની આરાધનાની વિધિ નીચે મુજબ છે. - ત્રણ બાજઠ અથવા સિંહાસનને સારી રીતે પ્રામાઈને તેના ઉપર શ્રી સિદ્ધચક્રજીની વિધિ બહુમાનપૂર્વક સ્થાપના કરવી, પછી પૂજા કરીને સ્તુતિ તથા ચૈત્યવંદન કરવું. તે તે પદના ગુણની સંખ્યા જેટલા સાથિયા કરવા.
એટલે શ્રી અરિહંતપદની આરાધના કરતાં અખંડ.
For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અક્ષતના ૧૨ સાથિયા કરવા તથા શ્રી અરિહંતપદની ૨૦ નવકારવાળી ગણવાની.
પહેલા શ્રી અરિહંતપદની આરાધના કરતાં નીચે મુજબ દુહ બોલવાનું હોય છે. અરિહંત પદ દયા, થ, દ્રવહ, ગુણ, પજજાય રે, ભેદ-છેદ કરી આતમા અરિહંત રૂપી થાય રે.
આ દુહે માર્મિક છે. તેને સાર એ છે કે આ આત્માને શ્રી અરિહંત પરમાત્માના આત્મદ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય વડે સતત વાસિત કરો, એટલું જ નહીં પણ શ્રી અરિહંત પરમાત્માના આત્મા અને આપણા આત્મા વચ્ચે આ જે કર્મકૃત જે ભેદ છે તેને છેદ કરવા માટે આ આત્માને શ્રી અરિહંત પરમાત્માના ધ્યાનમાં એકાકાર બનાવી દો. - આત્મામાં પરમાત્મા બનવાની જે યેગ્યતા છે. તેને પરિપૂર્ણ ઉઘાડ, શ્રી અરિહંત પરમાત્માના સ્મરણ-મનન-પૂજનસ્તવન અને ધ્યાન વડે થાય જ છે. - શ્રી અરિહંતપદ એ ત્રિભુવનમાં સર્વોચ્ચ પદ છે, અને તેનું કારણ તેઓશ્રીની સર્વોચ્ચ ભાવદયા છે, જે પરાર્થવ્યસનીપણ રૂપે પ્રકાશી રહી છે.
તાત્પર્ય શ્રી અરિહંતપદને આરાધક પરમાર્થમાં રે હેય, ક્ષુદ્ર સ્વાર્થને શત્રુ હેય.
For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧ ૩
આ પદના આરાધકે સવાર-સાંજ પ્રતિક્રમણ કરવાનું હોય છે તેમ જ બંને વખત પડિલેહણ પણ કરવું જોઈએ. ગામમાં ગુરૂ મહારાજ બિરાજતા હોય તે તેમની ભક્તિ કરવાને લાભ લઈને તેમની પાસે આયંબિલનું પચ્ચક્ખાણ લેવું જોઈએ.
પચ્ચકખાણ લેવાથી મન ઉપર અંકુખ સ્થપાય છે. પચ્ચકખાણની શી જરૂર છે? “મન ચંગા તે કથરોટમેં ગંગા” એ દલીલ ઠગારી છે. મિથ્યાત્વના ઘરની છે.
આ પદની આરાધનામાં વેત વસ્ત્રો, સુતરના દોરાની વેત માળા, શ્રત કટાસણું, શ્વેત રંગના પુષ્પ વગેરે ખાસ સહાયક થાય છે. આ રીતે દરેક પદની વિધિ તે તે પદ અનુસારે સમજવી.
જગતનો દરેક જીવ પોતે જે પદે હેય છે તેના કરતાં ઊચા પદે પહોંચવા માટે તલસતે હોય છે.
પણ ઊંચા પદ વિષેની દરેક જીવની સમજ ભિન્ન-ભિન્ન પ્રકારની હોય છે. કેઈ શ્રીમંતાઈને ઊંચુ પદ સમજે છે, કઈ રાજવીપદને ઊંચુ પદ સમજે છે અને તે–તે પદને પહોંચવાના. પ્રયત્નો કરે છે.
જ્યારે સાચું ઊંચું પદ પરમાત્મપદ છે.
તે પદે પહોંચવા માટે તે પદને પામેલા શ્રી અરિહંતતીર્થંકર પરમાત્માની ભક્તિ કરવી પડે છે. તે ભક્તિમાં ભવ સંબંધી કઈ રાગ નથી રહેતું ત્યારે જ તે સાચી ભક્તિનું
For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪
સ્વરૂપ ધારણ કરીને ભક્તને ભગવાન બનવાને સ્વધર્મ બજાવી શકે છે.
સાચે આરાધકભાવ એટલે સાચી ભક્તિનો ભાવ. આરાધક ભાવના પ્રતિપક્ષી ભાવને વિરાધક ભાવ કહે છે.
જ્યાં જ્યાં શ્રી જિનાજ્ઞાની વિરાધના, ત્યાં ત્યાં દુર્ગતિદાયક દુષ્ટ ભાવેનું વર્ચસ્વ.
દુષ્ટ ભાવમાં પગલિક ભાવે, આ લેકના સુખની એષણ, સાંસારિક વસ્તુઓની પ્રાપ્તિની લાલસા, સ્વર્ગના સુખની ખેવના, દેહભાવનું જ જતન, પરભાવમાં રમણતા વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
શ્રી અરિહંત પરમાત્માએ જે ભાવને ભવસ્થિતિનો પરિપાક કરનારે કહ્યો છે, તે ભાવને શાસ્ત્રોએ સામ્યભાવ કહીને બિરદાવ્યું છે.
આ ભાવની આરાધના કરવાથી આરાધક ભાવ પિોષાય છે.
કઈ પણ ભાવના ઉદ્દીપનમાં દ્રવ્ય પૂરત ભાગ ભજવે છે. કે ભાવ પાંખ વગરના પંખી જે પાંગળ ગણાય છે.
એટલે તેવા ભાવને જગાડવા માટે, જગાડયા પછી દઢ બનાવવા માટે તેમજ તેને જ સ્વભાવભૂત બનાવવા માટે શ્રી જિનાજ્ઞા અનુસાર ધર્મકિયા કરવી પડે છે.
એક નિયમ એ છે કે જે વ્યક્તિને જે પદ યા પદાર્થમાં રૂચિ હોય છે તે જ પદ યા પદાર્થને અનુરૂપ અંતર્બાહ્ય
For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫
અભિગમ તે દાખવે છે, તે જ તે પદ યા પદાર્થને પામવાને પાત્ર બને છે. આ અભિગમ રૂચિ સાચી હોય છે તે જ પ્રગટે છે.
આ રૂચિને જીવંત બનાવવા માટે નવપદના આરાધકને તે –તે પદની ૨૦ નવકારવાળી ગણવાનું વિધાન છે.
જે રીતે સાફ કરેલી દિવાલ પર સુંદર ચિત્ર કરી શકાય છે. તે રીતે તપપૂત કાયામાં તે–તે પદના જાપની ઊંડી અસર થાય છે.
પિતાને ઈષ્ટ પદની મનોહર આકૃતિ મનમાં ઉપસાવવા માટે આયંબિલનો તપ એ એક શ્રેષ્ઠ સાધન છે. જે યથા કાળે વિનય સ્વરૂપ અત્યંતર તારૂપે પરિણમીને આરાધકને આરાધ્યતુલ્ય બનાવવાની દિશામાં વેગ ધારણ કરાવે છે.
જીવ-જીવ વચ્ચેના સઘળા ભેદભાવ કર્મકૃત છે. જેના વડે તેનો છેદ કરી શકાય છે, તેને વિશુદ્ધ આરાધક ભાવ કહે છે.
આરાધકને અરાધ્ય સાથે જોડાનારા પુલને આરાધના કહે છે.
આરાધના રૂપી પુલ જે કા હોય છે, તે આરાધક સામે કાંઠે રહેલા નિજ આરાધ્યને ભેટી શકતું નથી.
આ આરાધનાના પુલને ઉપકારી મહર્ષિઓએ એવો મજબૂત બનાવ્યું છે કે તેના ઉપર ચાલીએ તે જરૂર આત્માને પરમાત્મા બનાવી શકીએ.
એક વૈજ્ઞાનિક જ્યારે એની પ્રગશાળામાં દાખલ થઈને પ્રયોગનું કામ શરૂ કરે છે ત્યારે તેનું સમગ્ર મન તે પ્રયોગમાં
For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એકાકાર કરી દે છે, તે સમયે તે વિચારોના વમળમાં નથી અટવાતે પણ નિજ લક્ષ્યની સાધનામાં જ એકાગ્ર રહે છે. તે જ રીતે શ્રી નવપદના આરાધકે પણ આરાધના સંબંધી નાની–મેટી સઘળી વાતનો આદરપૂર્વક અંગીકાર કરીને આત્માને પરમાત્મા બનાવનારા ગરૂપ આરાધનામાં જ ઓતપ્રોત થવું જોઈએ, એટલે તે સમયે કઈ પણ જાતના વ્યર્થ વિચારેને મનમાં સ્થાન ન જ આપવું જોઈએ.
આવી આરાધના માટે અંતર્મુખ થવું પડે છે. અંતર્મુખ ત્યારે બનાય છે, જ્યારે બહાર સુખ શોધવાની મિથ્યા દષ્ટિ નિમૂળ થાય છે અને સમ્યગૂ દષ્ટિ પ્રાપ્ત થાય છે.
જેઓશ્રીના અવન, જન્મ આદિ સમયે અતિશય દુઃખની આગમાં બળતા નારકીના જીને પણ ક્ષણ વાર શાતાનો અનુભવ થાય છે, તેમ જ દેવ-દેવેન્દ્રો જેઓશ્રીની ભક્તિ કરવા માટે પડાપડી કરે છે તે શ્રી અરિહંત તીર્થંકર પરમાત્માની ભક્તિ કરવાનો લાખેણે અવસર બહુ ઓછા માણસને મળે છે.
આવે ધન્ય અવસર તમને મળે છે, તે તમારા સદ્ભાગ્યની નિશાની છે. જે તેને સંસારની સેવામાં, રાગ-દ્વેષના પિષણમાં, દેહાદિ પર પદાર્થોના જતનમાં એળે ગુમાવશે તે ફરી પાછે તે કયારે મળશે, તે કહેવાય નહીં.
- શાસ્ત્રો કહે છે કે ૯૬ કરોડ ગામના ધણી એવા ચક્રવર્તીના દ્વારે પહોંચવામાં યાચકને જેટલો સમય લાગે છે તેથી પણ વધુ સમયે માનવને ફરીથી માનવજન્મ મળ દુર્લભ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭
અહીં વિચારવાનું એ છે કે ૯૬ કરોડ ગામનાં ઘર કેટલાં? એટલા બધા ઘરે ટહેલ નાંખતાં નાંખતાં ચક્રવતીના દ્વારે પહોંચાય કયારે ?
માટે લાખેણું આ માનવભવને આત્માની આરાધનામાં ઓતપ્રેત કરવાની શાની ભલામણ છે.
દુઃખ આવી પડે છે, ત્યારે માનવી મનોમન એમ બોલે છે કે પ્રભુ ! પરભવમાં એવાં તે શા પાપ મેં ક્ય છે કે આ ભવમાં મારે આવા દુઃખે ભેગવવા પડે છે.
આવી કઈ ફરિયાદ તમારે ક્યારેય ન કરવી પડે અને સુખ તમારે કેડે ન છોડે, એવું જીવન શ્રી નવપદની આરાધના વડે જીવી શકાય છે.
સંસારની આરાધના તે આ જીવે ઘણી કરી પણ તેના દુઃખનો અંત ન આવ્યું, તેના જન્મ-મરણ ન ટળ્યાં, તેની પરાધીનતા ન ટળી, તે એવા નગુણા સંસારને મનમાંથી દેશવટે દઈને, ત્યાં શ્રી અરિહંત પરમાત્માને પધરાવે તે જ આત્મા ઊંચે આવશે.
ખાલી કવામાં પડી ગયેલી કિંમતી વસ્તુ, તે કવામાં જેમ જેમ પાણી ભરાય છે, તેમ તેમ ઊંચે આવે છે અને હાથ વડે લઈ શકાય છે, તેમ બીજા સર્વ ભાવેને મનમાથી દૂર કરીને એક શ્રી અરિહંતભાવ વડે તેને ભરી દેવામાં આવે છે એટલે અચિત્ય શક્તિશાળી આત્મા ઊંચે આવે છે અને હસ્તગત થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
૧૮
હસ્તગત થવું એટલે આત્મસત્તામય જીવનના મંગળ પ્રભાતનું ઉગવું તે.
આત્માના હીરાને હાથ કરવા માટે જ શ્રી અરિહંતપદની આરાધના છે.
પિતાના નામ–આકૃતિ આદિમાં ગળાબૂડ રહેતે જીવ જ્યારે શ્રી અરિહંતના નામ, પ્રતિમાજી આદિમાં ગળાબૂડ બની જાય છે, ત્યારે તેનો આ સંસાર સમુદ્રથી નિસ્વાર થાય છે. તે હકીકત હદયમાં ઉતારવા માટે દેવપાળ નામના ક્ષત્રિયની કથા વિચારવા જેવી છે.
આ ભરતક્ષેત્રમાં અચલપુર નામના નગરમાં સિંહરથ નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતા. તેને કનકમાલા અને લીલાવતી નામની એ રૂપગુણવતી રાણીઓ હતી. સમય જતાં રાજાને ત્યાં એક પુત્રી જન્મી. તેનું નામ મનોરમા પાડયું.
શ્રી જિનેશ્વરદેવે કહેલા ધર્મમાં શ્રદ્ધાવાળા રાજાએ મનો. રમાને પણ જિન ધર્મનું શિક્ષણ આપ્યું અને સંસ્કારસંપન્ન અનાવી. . આ નગરીમાં જિનદત્ત નામે શેઠ રહેતા હતા. જૈન ધર્મના આરાધક શેઠ રાજાના માનીતા હતા. તેમની દયા અને પરેપકારવૃત્તિ નગરીમાં પંકાતી હતી. દીન-દુઃખિયાને આશરે આપવામાં શેઠ સદા મે ખરે રહેતા હતા. શ્રાવકના ઉત્તમ ગુણોનું પાલન કરતા શેઠને ત્યાં પુણ્યપસાચે લક્ષ્મીનો પાર નહોતે.
For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શેઠને ત્યાં મેટી સંખ્યામાં ગાયે હતી. ગાની સારસંભાળ રાખવા માટે શેઠે દેવપાળ નામના ક્ષત્રિય સેવક તરીકે રાખે હતે. - રોજ સવારે તે ગાયને લઈને વગડે જ, તેમને સારી રીતે ચારે ચરાવીને સંધ્યા ટાણે પાછે શેઠને ઘેર આવતું હતું. બધી ગાયે તેના ઇશારે ચાલતી હતી.
એક વાર દેવપાળ સીમમાં ગાયે ચરાવવા ગયે હતું. ત્યાં તેને જ્ઞાની મહાત્માનો મેળાપ થયે. દેવપાળે તેમને બે હાથ જોડીને નમસ્કાર કર્યા. જ્ઞાની ભગવંતે તેને “ધર્મલાભ આપે.
તે વખતે સરળ સ્વભાવને દેવપાળે કહ્યું કે-હું ધર્મનું સ્વરૂપ જાણતા નથી તે મને તે જણાવવાની કૃપા કરે.
સરળ સ્વભાવના દેવપાળની પાત્રતા પારખીને જ્ઞાની ભગવંતે તેને ટૂંકમાં ધર્મનું સ્વરૂપ જણાવતા કહ્યું, કે જેના મૂળમાં અહિંસા અને સમભાવ છે, તે ધર્મના પ્રકાશક શ્રી અરિહંત પરમાત્માની તું આરાધના કર. તારું કલ્યાણ થશે. - ગુરુ મહારાજનું વચન સાંભળીને દેવપાળે પૂછ્યું, કે અરિહંત કેને કહેવાય? ગુરુ મહારાજે કહ્યું, જીવ જીવનો મિત્ર છે —એ સત્યને જાણનારા તેમજ જીવનારા તેમજ તેની પ્રતિષ્ઠા કરનારા ધર્મતીર્થના સ્થાપક, તે શ્રી અરિહંત પરમાત્મા કહેવાય છે.
દેવપાળે બે હાથ જોડીને કહ્યું, કે હે ભગવંત આ
For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૦
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાત જરા વિસ્તારથી સમજાવા તા મારા ઉપર મેટો ઉપકાર
થશે.
એટલે ગુરુ મહારાજે કહ્યું, જેમની ભક્તિ કરવાથી જીવની મુક્તિ થાય છે, તે શ્રી અરિહંત પરમાત્માના નામ, આકૃતિ, દ્રવ્ય અને ભાવ એ ચારે નિક્ષેપા જગતના જીવાને તારે છે.
નામ અરિહંત એટલે શ્રી ઋષભદેવ સ્વામી, શ્રી મહાવીર સ્વામી પ્રભુ વગેરે. તેમની જે પ્રતિમા ઢાય છે, તે સ્થાપના અરિહંત કહેવાય છે. જેનુ આત્મદ્રવ્ય અરિહંતનુ છે પણ હજી જેએ સ કમ ખપાવી, ધમ તીથની સ્થાપના કરી મેક્ષે સિધાવ્યા નથી, તે શ્રેણિક મહારાજા આદિનાં જીવેા દ્રવ્ય અરિહંત કહેવાય છે અને જેએ ઘાતી કનો ક્ષય કરી કેવળ જ્ઞાન મેળવી, તીથકર નામકર્માંના ઉદયથી સમવસરણમાં બિરાજીને ચતુવિ`ધ શ્રી સંઘની સ્થાપના કરીને ધર્મ પ્રકાશે છે, તે ભાવ અરિહંત જાણવા. મહાવિદેહક્ષેત્રમાં વિચરતા ૨૦ તીથંકરદેવા તે ભાવ અરિહ ંત છે. પરંતુ જ્યારે ભાવ અરિહંત વિદ્યમાન ન હાય, ત્યારે તેમની મૂર્તિની વિધિ બહુમાનપૂર્વક આરાધના કરવાથી, સાક્ષાત્ શ્રી તીર્થંકર દેવની ભક્તિ કરવાથી જે ફળ મળે છે, તે જ ફળ મળે છે.
ગુરુ મહારાજે કહેલુ. શ્રી અરિહંત પરમાત્માનું સ્વરૂપ જાણીને દેવપાળ રાજી થયા. તેણે ગુરુ મહારાજ નવકાર વિધિપૂર્ણાંક ગ્રહણ કરીને પહેલા ‘નમે
પાસેથી શ્રી અરિહંતાણં
*
For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧
પદ્મના જાપમાં જીવ પરાગ્યે. ઉઠતાં બેસતાં તેમ જ ગાયા ચરા
વતાં પણ તે નમો અરિહંતાણુ' પદનો
સરળ ભાવા જાપ કરવા
લાગ્યા.
એક વાર ચામાસાના દિવસે તે જિનદત્ત શેઠની ગાયાને લઈને વગડામાં ગયે. ધીમે વરસાદ ચાલુ હતા. પાસે વહેતી નદીમાં પાણી આવ્યું હતું. તે પાણીના મારથી નદી કાંઠાની ભેખડે કપાતી હતી.
હેતભીના હૈયે ગાયાને ચરાવતા દેવપાળની નજર તે ભેખડા પર હતી. તેને તે દૃશ્ય જોવામાં મઝા આવતી હતી એટલે જરા પાસે જઈને જોવા લાગ્યા, તે પાણી વડે કપાએલા એક ખડકના પેાલાણનાં તેણે શાન્તભાવ રેલાવતી મનોહર "એક સ્મૃતિ નિહાળી. મૂર્તિને નિરખીને તેનુ મન હ્યુ, નેત્રા હર્યાં, હૈયુ· ;, આત્મા ઢર્યાં. તેના શમે રામે હની અપૂર્વી લહેર ફેલાઈ ગઈ. તેને થયું કે આજે મારે આંગણે સેનાના સૂરજ ઉગ્યેા. અકાળે આંખ ફળ્યા.
આજન્મ દરિદ્રીને અણુમેલ ખજાનાની ચાવી પ્રાપ્ત થઈ જાય તા તેને જે રીતે સાચવીને રાખે તેવી લાગણીપૂર્વક ભલા ધ્રુવપાળે તે પ્રતિમાજીને સાચવીને પોતાના બે હાથમાં લીધા અને ખૂબ સભાળીને એક વૃક્ષ નીચે મૂકયાં. પછી ત્યાં સરસ ઝૂ'પડી અનાવી અને તેમાં શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુના તે પ્રતિમાજીને જીવની જેમ સાચવીને બિરાજમાન કર્યાં.
For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
•
પ્રતિમાજીને સ્થાપન કર્યા પછી તેણે મનમાં નિશ્ચય કર્યો કે હમેશા આ પ્રતિમાજીના દર્શન કર્યા પછી જ હું ભજન કરીશ. લળીલળીને પ્રતિમાજીને પગે લાગતે તે પાછા પગે ઝૂંપડી બહાર નીકળે ત્યારે સાંજ થવા આવી હતી. - સાંજે ગાયે લઈને તે શેઠને ઘેર પાછો ફર્યો પણ તેનો જીવ તે પ્રતિમાજીમાં જ હતે.
રેજ સવારે તે ગાને લઈને ચરાવવા જતા ત્યારે પહેલું કામ પ્રતિમાજીના દર્શન કરવાનું કરતે અને તે પછી જ સાથે લાવેલું ભાતું જમવા બેસતે.
લીધેલ નિયમ બરાબર પાળવામાં સત્ત્વશાળી પુરુષ સદા અડગ રહે છે. ગમે તેવી આપત્તિ આવે છે તે પણ તેઓ તે નિયમને બરાબર પાળે છે.
રેજ સવારે શ્રી જિન પ્રતિમાના દર્શન કરવાના નિયમનું અડગપણે પાલન કરતા શ્રી અરિહંતભક્ત દેવપાળની કટીનો સમય આવ્યે. એકાએક એ વરસાદ શરૂ થયે કે તે ગાયે, ચરાવવા માટે જઈ ન શકે. એટલે તેણે તે દિવસે અન્ન-જળ ન લીધાં પણ ઉપવાસ કર્યો.
વરસાદ બીજે દિવસે ચાલુ રહ્યો. દેવપાળને ભૂખનું દુઃખ નથી. જે દુઃખ છે તે જિન પ્રતિમાના દર્શન નથી થતાં તેનું છે. તેનું શરીર શેઠને ત્યાં છે, મન પ્રતિમાજીમાં છે. મારા પ્રભુને આજે કેઈએ હવણ નહિ કરાવ્યું હેય, સુગંધી પુ િનહિ ચઢાવ્યાં હોય, એવા વીચાર વડે તે દુઃખી થવા લાગ્યા.
For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જિનદત્ત શેઠે પૂછયું કે, હમણથી તું કેમ કાંઈ ખાતેપિતે નથી? એટલે તેણે નમ્રતાપૂર્વક પિતે લીધેલા નિયમની વાત કરી. તેની વાત સાંભળીને ધર્માનુરાગી શેઠને અપાર આનંદ થયે. અને તેની અરિહંત-ભક્તિની તેમણે ખૂબ-ખૂબ અનુમોદના
કરી.
વરસાદ આઠમા દિવસે બંધ થયું. એટલે દેવપાળ અકથ્ય આનંદપૂર્વક નદીકાંઠે પહોંચે અને ઝૂંપડીમાં દાખલ થઈને પ્રભુ પ્રતિમાના ચરણમાં મૂકી પડે. બેલવા માટે તેને શબ્દો ન જયા. એટલે અશ્રુ વડે ભક્તિ કરી. પછી ઊભે થઈને ખૂબ નાએ અને વગર શિક્ષણે પ્રતિમાજી સન્મુખ કાઉસ્સગ્ન કરીને ઊભે રહ્યો.
આ ઘટના ભક્તામર સ્તોત્રકાર ભગવંતની એ પંક્તિ'मत्वेति नाथ तव संस्तवनमयेद मारम्यते तनुधियापि तव प्रभावात्' અર્થ–“ઓછી બુદ્ધિવાળે એ હું તમારું સ્તવન રચું છું તે તમારે પ્રભાવ છે.” નું સચોટ સમર્થન કરે છે.
દેવપાળની ઉચ્ચ કોટિની નિર્મળ ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને શ્રી રાષભદેવસ્વામીના શાસનદેવી શ્રી ચકકેશ્વરી દેવી ત્યાં હાજર થયા ને દેવપાળને કહ્યું, ભક્તવર ! તમારી જિનભક્તિથી હું પ્રસન્ન થઈ છું, માટે ઇચ્છિત વરદાન માગી લે. - દેવપાળે કહ્યું, હે દેવી! શ્રી અરિહંત પરમાત્મા ઉપર મારી ભક્તિ અખંડ રહે તે સિવાય બીજી કઈ વસ્તુની મને ઈચ્છા નથી.
For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૪
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આજે કેાઈ દેવ કે દેવી આપણાં ઉપર પ્રસન્ન થઈ ને વરદાન માગવાનું કહે તેા શુ' માંગીએ ? દુનિયા અને દેવલાકનાં સુખ કે જિનભક્તિ ?
દેવીનો ખૂબ-ખૂબ આગ્રહ છતાં દેવપાળે શ્રી અરિહત પરમાત્માની ભક્તિ સિવાય બીજું કાંઈ ન માંગ્યું. ત્યારે દેવીએ તેને કહ્યું કે શ્રી અરિહંત પરમાત્માની ઉચ્ચ પ્રકારની ભક્તિ વડે તમે જે પુણ્ય ઉપાર્જિત કર્યુ છે તેના પ્રભાવે તમે થાડા જ દિવસોમાં આ નગરીના રાજા થશેા. આ પ્રમાણે કહીને દેવી
અદૃશ્ય થઇ ગયા.
આજે દેવપાળના ઉમંગનો પાર નથી. તેના હૈયામાં અરિહંત ભક્તિની સરિતા વહી રહી છે. તેના મનમાં સકળ જીવાની મૈત્રીની મીઠાશ છે. અપૂર્વ થનગનાટપૂર્વક તે શેઠને ઘેર પાછ ર્યાં. શેઠે તેને સ્વહસ્તે ખીરના ભાજન વડે પારણું કરાવ્યું. અને તેની ટેકનાં ખૂબ વખાણ કર્યાં.
થાડા દિવસ પછી અચલપુરમાં દમસાર નામના કેવળી ભગવત પધાર્યા, રાજા તેમજ પ્રજા તેમનાં દન કરવા ઉમટયાં. દેવાએ રચેલા સુવણ કમળ ઉપર બિરાજીને કેવળીભગવંતે પદેશ શરૂ કર્યાં :
આ સસાર અસાર છે, પાણી લેાવવાથી માખણ નથી મળતું તેમ આ સંસારની ગમે તેટલી સેવા કરવાથી સાચુ સુખ નથી મળતું. શ્રી જિનેશ્વર દેવે પ્રકાશેલા ધર્માંની સમ્યક્ પ્રકારે
For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫
આરાધના કરવાથી જ સાચું સુખ મળે છે. આ માનવભવની સાર્થતા તેમાં છે. જે જીવનમાં ધર્મની આરાધના નથી તે આકૃતિએ માનવ એવા સૌ કૃતિએ પશુવત બની રહે છે. માટે પ્રમાદમાં સમય ગુમાવ્યા સિવાય પરાર્થવ્યસની શ્રી અરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ વડે આત્માને ભાવિત કરે. મનને વાસિત કરે. કાલ-કાલ કરતાં કાળ નીકળી જશે અને આરાધના બાકી રહી જશે, માટે બળતા ઘરને છેડી દેતા વિવેકી પુરુષની જેમ રાગ-દ્વેષરૂપી સંસારને મનમાંથી દૂર કરીને શ્રી અરિહંત પર માત્માની ભક્તિ વડે મનને સમૃદ્ધ બનાવવા તત્પર બનો. આયુષ્યના ભરોસે રહેશે તે પસ્તાશે.
કેવળી ભગવંતના આ ધર્મોપદેશથી રાજા સિંહરથના મનમાં વૈરાગ્ય ભાવનો દિપક પ્રગટ. તેણે ઉભા થઈ બે હાથ જોડીને કેવળી ભગવંતને પૂછયું, પ્રભે! હવે મારું કેટલું આયુષ્ય બાકી છે? - કેવળી ભગવતે કહ્યું, હવે તમારું આયુષ્ય ફક્ત ત્રણ દિવસ બાકી રહ્યું છે.
પિતાને ત્રણ જ દિવસ પછી મરી જવું પડશે–એ જાણીને રાજાનું મેં ઉતરી ગયું. જીવનમાં ખાસ સુકૃત ન કર્યાનો પસ્તાવે તેના મનમાં શરૂ થયે. બાકી રહેલા ત્રણ દિવસમાં આ જન્મને સાર્થક કઈ રીતે કરે તે પ્રશ્ન તેને મૂંઝવવા લાગે.
રાજાની મૂંઝવણ જાણીને કેવળી ભગવતે કહ્યું, બાકી
For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તે માટે
આવકના
શકતા
રહેલા સમયમાં પણ તમે તમારા જીવનને સાર્થક કરી શકે છે. તે માટે દુન્યવી સર્વ આળપંપાળ છેડીને મન આત્મામાં જેડી દે, સમક્તિમૂલ શ્રાવકનાં બાર વ્રતે ગ્રહણ કરે. અજ્ઞાની કરેડે વર્ષમાં જે કર્મોને નથી અપાવી શકતા, તે જ કર્મોને જ્ઞાની શ્રી અરિહંત ભક્તિ વડે એક અંતમુહૂર્તમાં ખપાવી શકે છે.
કેવળી ભગવંતના વચનથી રાજા ઉત્સાહિત થયે. તેણે તેમની પાસે શ્રાવકના વ્રત અંગીકાર કર્યા.
વ્રત અંગીકાર કરવાથી વૃત્તિઓ અંતર્મુખ બને છે, ભવરાગ ક્ષીણ થાય છે, આત્મસ્નેહ પુષ્ટ થાય છે. પરમાત્મા શ્રી અરિહંતદેવ સાચે જ આરાધ્ય પ્રતીત થાય છે. તેમની ભક્તિ એ જ એક માત્ર જીવનકાર્ય બની જાય છે.
ભાવપૂર્વક તે અંગીકાર કરીને રાજા રાજમહેલ પાછા ફર્યા. એટલે તેમને પિતાની પુત્રી મનોરમાના લગ્ન અને ગાદીના વારસનો પ્રશ્ન મૂંઝવવા લાગે.
રાજાની કુળદેવીએ હાજર થઈને કહ્યું, રાજન ! તમારી મૂંઝવણ જાણીને હું આવી છું. તમે આજે જ હાથણની સૂંઢમાં માળા પરેવીને તેને તમારા નગરમાં ફેરે. જેના ગળામાં તે માળા પહેરાવે તેને તમારું રાજ્ય સેંપીને મનોરમાના લગ્ન પણ તેની જ સાથે કરજે.
પિતાની કુળદેવીના વચન મુજબ રાજાએ હાથણુને તૈયાર કરાવીને તેની સૂટમાં માળા આપી અને તેને નગરમાં ફેરવી.
For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭
આખા નગરમાં કઈ ગ્ય વ્યક્તિ ન જણાવાથી હાથણી નદી તરફ ચાલી. ત્યાં તેણે દેવપાળને જે એટલે આદરપૂર્વક તેના ગળામાં પુષ્પમાળા આપી દીધી.
સૈનિકે દેવપાળને આદરપૂર્વક રાજમહેલે લઈ ગયા. દેવપાળની ભવ્ય મુખાકૃતિ જોઈને રાજા સિંહરથ પ્રસન્ન થય ને તેણે દેવપાળને પિતાનું રાજ્ય સેંપી દીધું તેમજ પિતાની પુત્રી મનોરમા પણ તેને પરણાવી.
શ્રી અરિહંત ભક્તિ, સ્વાભાવિક રીતે જ તેના અનન્ય આરાધકને આ રીતે ઊંચે ચઢાવે છે. અને યથાકાળે બેંચામાં ચું મેક્ષપદ આપે છે.
ભભવને ભાર ઉંચકાવનારી અહિક ચિંતાને ભાર ફગાવી દઈને રાજા સિંહરથે બીજે દિવસે કેવળી ભગવંત પાસે ભાગવતી દીક્ષા અંગીકાર કરી.
બે દિવસ નિરતિચાર ચારિત્રનું પાલન કરીને સિંહદરથ મુનિરાજ ત્રીજા દિવસે કાળ કરીને દેવલેકમાં ગયા.
શુદ્ધ ચારિત્ર્યને પ્રભાવ અચિન્ય છે. કરડે વર્ષે પણ નાશ ન પામે તેવાં ચીકણું કર્મોને તે પાંચ-પચીસ મિનિટમાં બાળીને ખાખ કરી નાખે છે.
આત્મા જ આત્મભાવમાં વિચરતે રહે ત્યારે માનવું કે શુદ્ધ ચારિત્રનું પરિણામ પ્રાપ્ત થયું છે.
શ્રી અરિહંત-ભક્તિના પ્રભાવે દેવપાળ રાજા તે બને,
For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૮
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પણ મ`ત્રીઓ વગેરે તેને રાજા તરીકે સ્વીકારીને તેની આજ્ઞા પાળવામાં તત્પર ન બન્યા. આથી તેને દુઃખ થયું.
ચેાગ્ય રસ્તે જાણવા માટે તે તરત નદી કાંઠે પહોંચ્યા. ત્યાં બાંધેલી ઝૂંપડીમાં બિરાજમાન શ્રી ઋષભદેવપ્રભુની પ્રતિમા સમક્ષ બે હાથ જોડીને ખેલ્યા. હૈ, કૃપા સાગર ! રાજ્યમાં કોઈ મને ગાંઠતુ નથી તે મારે શું કરવુ તે બતાવે.
જિનભક્તિમાં ગળાબૂડ દેવપાળની વિનતી સાંભળીને શ્રી ચક્કેશ્વરદેવી ત્યાં હાજર થયા. અને બેલ્યાં, હે ભક્તશિરોમણિ ! તમે ચિંતા છોડીને નીચેના ઉપાય કરો. હમણાં જ મહેલે જઇને કદાવર હાથી જેવા જ માટીને હાથી બનાવરાવેા. તે હાથી પર એસીને તમે નગરમાં ફરવા નીકળેા. તમારી અરિહંત-ભક્તિથી આકર્ષાઇને માટીનેા તે હાથી જીવતા હાથીની જેમ ચાલશે, એટલે બધા નગરજને! તથા રાજસેવકે તમારી આજ્ઞા માનતા થઈ જશે.
દેવીનાં વચનથી રાજા સંતુષ્ટ થયા. તેમણે ફરીથી શ્રી જિનપ્રતિમાની ભક્તિ કરી. શ્રી જિનેશ્વર દેવના ગુણ ગાયા, તેમના સ્વાભાવિક અચિત્ત્વ સામર્થ્યને વદન કર્યાં.
હૈયામાં અનુપમ ભાવ લઇને રાજા દેવપાળ મહેલે આવ્યા. દેવીના કહ્યા મુજબ માટીને હાથી તૈયાર કરાવીને તેના ઉપર બેસીને નગરમાં ફરવા નીકળ્યા. માટીના હાથીને સાક્ષાત્ હાથીની જેમ ફરતા જોઇને મત્રીઓ, સૈનિકે તથા પ્રજાજના વગેરે
For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિસ્મય પામ્યા. તેમને ફાળ પડી કે હવે રાજાને જરા પણ અવગણીશું તે માર્યા જઈશું. કારણ કે દેવે પણ તેમને વશ છે. એટલે જ આ માટીને હાથી આજે જીવતા હાથીની જેમ તેમને નગરમાં ફેરવી રહ્યો છે.
બધાએ એક સાથે એક અવાજે દેવપાળ રાજાને જય પુકાર્યો. રાજાએ પણ તેમના અપરાધે માફ કરીને તેમને આવકાર આપે.
મતલબ કે આવા અગણિત ચમત્કારે સાચા શ્રી અરિહંત નમસ્કારમાંથી સર્જાય છે. એટલે “જ્યાં નમસ્કાર ત્યાં ચમત્કાર” એ લોકોત્તર સૂત્રમાં આસ્થા રાખીને તમે પણ શ્રી અરિહંત ભક્તિમાં તમારી શક્તિને જોડી દે.
ન્યાયપૂર્વક રાજ્ય ચલાવતા રાજા પિતાના શ્રેષ્ઠ સમયને સદુપયોગ શ્રી અરિહંત ભક્તિમાં કરવાનો નિર્ધાર કરીને નદી કાંઠે રહેલાં શ્રી જિન-પ્રતિમાજીને વાજતે-ગાજતે નગરમાં લાવે છે અને વિધિપૂર્વક ભક્તિ કરે છે. તે જોઈને પ્રજામાં ધર્મશ્રદ્ધા અને ભક્તિ વધી ગયા.
મનોહર જિનચૈત્ય બંધાવીને રાજાએ તે પ્રતિમાજીને અનેરા મહોત્સવ પૂર્વક ગાદીનશીન કર્યા. તે દિવસે આખા નગરમાં અરિહંત ભાવની અપૂર્વ ભરતી આવી. - રાજા-રાણું વ્રતમાં દઢ રહીને જીવન ગુજારે છે. પિતાને શ્રી અરિહંતના દાસ તરીકે સ્વીકારીને રાજ ચલાવતા રાજાના
For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હૈયામાં બધા જીના હૈયા ઉપર શ્રી અરિહંતનું શાસન સ્થપાય એવી ભવ્ય ભાવના જાગૃત થઈ એ ભાવનાને ચરિતાર્થ કરવા માટે રાજાએ દિનરાતની બધી પળે શ્રી જિન શાસનની ભક્તિમાં સાર્થક કરવા માંડી સાતે ક્ષેત્રમાં દ્રવ્ય વાવવા માંડ્યું. અનુકંપા દાનની અખંડ સરિતા વહાવવાનું શરૂ કર્યું. જેને વધુ શાતા કઈ રીતે ઉપજે, તે જ એક લક્ષ્યપૂર્વક તે રાજ્ય ચલાવવા લાગે.
“નમે અરિહંતાણં' પદની માળા ફેરવતાં તેના મનમાં અરિહંતભાવની અપૂર્વ પરિણતિ થઈ. તેના રૂંવાડે પરમાત્મભાવની પ્રબળ પ્રતિષ્ઠા થઈ તેના હૈયામાં આંખું વિશ્વ ધબકવા માંડ્યું. બધા જીના પિતે સગા છે એ સાચને સાક્ષાત્કાર થયે. અને તે પળે તેમણે શ્રી તીર્થકર નામકર્મની નિકાચના
કરી.
ફળ પાકે છે એટલે તેમાં રસ છૂટે છે. અને તેની છાલ એકદમ પાતળી પડી જાય છે. તેમ ભવસ્થિતિને પરિપાક થતાં શ્રી અરિહંત પરમાત્માના આત્મામાં અન્ય સર્વ આત્માઓ કરતાં અધિક પરમાત્મરસિક્તા પ્રગટ થાય છે, અને સ્વાર્થભાવ નામશેષ થઈ જાય છે.
રાણી મનેરમાએ ગ્ય કાળે એક પુત્રને જન્મ આપે. તેનું નામ દેવસેન પાડયું.
જેમ પંખીને સેનાનું પિંજરું પણ અણગમતું લાગે છે, તેમ રાજાને હવે રાજ્યવૈભવ છેડવાની ભાવના થઈ
For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભવિતવ્યતાના ગે તેમને ફરી વાર દમસાર કેવળી ભગવંતના દર્શનને જોગ થે. તેમના ધર્મોપદેશથી રાજાને આત્મા ચારિત્ર ગ્રહણ કરવા માટે થનગનવા લાગ્યા.
રાણી મને રમાને પણ સંસાર છોડવા જેવું લાગે.
દેવસેનને રાજ્ય સેંપીને દેવપાળ રાજા તથા રાણું મને રમાએ સાપ કાંચળી ઉતારે તેમ મનમાંથી સંસારને ઉતારી દઈને, પરમપદદાયિની ભાગવતી દીક્ષા અંગીકાર કરી.
સાંસારિક સુખને હસતે મોંએ જતાં કરીને આત્માના અક્ષય સુખની સાધના રૂપ આ દીક્ષા–એ શ્રી જિનશાસનની અણમોલ દેન છે. ' દીક્ષાનું સમ્યફ પ્રકારે પાલન કરી રાજર્ષિ દેવપાળે આત્માને વિશ્વસ્નેહમય બનાવી દીધું. તેમના શ્વાસે શ્વાસમાં અરિહંત ભાવની મંગળ મહેક ઘુટાવા લાગી. શ્રી અરિહંત ભાવે વિચરતાં વિચરતાં કાળ કરીને રાજર્ષિ દેવપાળ આઠમા દેવલેકમાં ગયા. ત્યાંથી ચવીને મહાવિદેહક્ષેત્રમાં તીર્થકર થશે.
સાધ્વી મનોરમાશ્રીજી પણ ચારિત્રનું રૂડી રીતે પાલન કરીને તે જ દેવલેકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયાં. ત્યાંથી વીને મહાવિદેહક્ષેત્રમાં જશે અને મહર્ષિ દેવપાળ કે જે તીર્થકર થશે તેમના તે ગણધર થશે.
આ કથા ભકિતના પ્રાબલ્યને દર્શાવે છે. ભકિત પણ જ્યારે ત્રિભુવનપતિ શ્રી અરિહંત વિષયક
For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બને છે, ત્યારે તેની શકિત અચિન્ય બની જાય છે. ભકતને તે અરિહંતતુલ્ય બનાવે છે.
ભક્તિ મુખ્યત્વે બે પ્રકારની છે. (૧) આગ ભક્તિ (૨) અનાગ ભક્તિ.
શ્રી અરિહંત પરમાત્માનાં ઉપકારક ગુણને હૃદયસાત્ કરીને વિધિ તેમજ બહુમાનપૂર્વક સતત ચઢતે પરિણામે તેમની ભક્તિ કરવી તે-અભેગ ભક્તિ છે.
શ્રી અરિહંત પરમાત્માના ગુણોને સામાન્ય પ્રકારે જાણીને પૂજાવિધિ વગેરે જાણ્યા સિવાય તેમની ભક્તિ કરવી તે અનાગ ભક્તિ છે.
અનાગ ભક્તિએ દેવપાળને તીર્થંકરપદ આપ્યું તે આગ ભક્તિ તે પદ આપે તેમાં તે કઈ શંકા જ નથી.
સંસારના સઘળા ભેગે પગ ભેગવતી વખતે જીવને જે આસક્તિ થાય છે તેના કરતાં ચઢિયાતી આસક્તિ જ્યારે શ્રી અરિહંત પરમાત્માની ભક્તિમાં જાગે છે ત્યારે જીવનું ઉથ્વી કરણ શરૂ થાય છે.
શ્રી નવપદમાં પહેલું પદ શ્રી અરિહંતપદ છે. આ પહેલું પદ પ્રત્યેક સત્કાર્યમાં પહેલ કરવાની શુદ્ધ બુદ્ધિનું પ્રેરક છે.
પુણ્ય વેગે પ્રાપ્ત થયેલા રાજાના પદે રહેલા પુરુષના માથે પિતાની સમગ્ર પ્રજાના હિતનો ભાર હોય છે, તેમ મહાપુણ્યના ઉદયે પ્રાપ્ત થયેલા શ્રી જિનધર્મના આરાધકના સાથે સકળ જીવ
For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લેકના હિતની ચિંતાને ભાર હોય છે. તે ભાર વહન કરવામાં શિરોમણિ શ્રી અરિહંત પરમાત્માનો ભક્ત પણ સર્વ પ્રકારના સ્વાર્થને ત્યાગ કરીને, પરમાર્થ દાખવવામાં શું હોય છે.
પાંચ ઈન્દ્રિયોના પાંચ વિષયે અને ચાર કષાય-એ નવ પદમાં જીવને વગર પ્રયત્ન રસ રહે છે, જ્યારે શ્રી અરિહંતપદ આદિ નવ પદની ભક્તિમાં જીવને અથાગ પ્રયત્ન રસ જાગે છે -તે એમ બતાવે છે કે, જીવને સંસારરસિકતા કે પડી ગઈ છે. તેને નાબૂદ કરવા માટે મુક્તિ રસિકતા ખીલવવી પડે છે.
- મુક્તિ રસિકતા એટલે આત્માને સર્વ કર્મોથી મુક્ત કરવાની ઉત્કટ તાલાવેલી.
- કર્મોથી મુક્ત થવા માટે અથાત્ આભાને સર્વ કર્મોથી મુક્ત બનાવવા માટે સ્વાર્થવૃત્તિથી મુક્ત થવું પડે, પાપવૃત્તિથી મુક્ત થવું પડે, ત્રણથી મુક્ત થવું પડે.
આવી મુક્તિસાધના શ્રી અરિહંતશય ચિત્ત વડે થઈ શકે છે. રાગદ્વેષરહિત ચિત્ત વડે થઈ શકે છે.
માથે દુખના ઝાડ ઉગ્યાં તો પણ મહાસતી મયણાએ પિતાનું ચિત્ત શ્રી અરિહંતમાં રાખ્યું, શ્રી નવપદમાં રાખ્યું, તો તે બધાય ઝાડ સૂકાઈને ખરી પડ્યાં, અને સાચું સુખ પ્રાપ્ત થયું.
માટે શાશ્વતી ઓળીના પવિત્ર દિવસમાં સત્વમૂર્તિ શ્રીપાળ અને મહાસતી મયણની કથા, રાસ વગેરે વાંચવા-સાંભળવા
For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૪
તેમજ વિચારવાથી આરાધક આત્માને આરાધનામાં અપૂર્વ બળ મળે છે, તે જાણીને ઉપકારી મહર્ષિઓએ નવપદમ પાતાના આત્માને સ્થાપી દેનારા આ બન્ને મહાત્માઓના જીવનચરિત્રને સાંકળી દીધાં છે.
શ્રી નવપદમાં જેમને રસ પડે છે તેમને સંસાર નિરસ લાગે છે. .
વિદ્યાર્થીઓને વિદ્યાપ્રાપ્તિમાં રસ હે, શૂરાને સંગ્રામમાં રસ હોય, તેમ શ્રી જિનાજ્ઞાન આરાધકને શ્રીનવપદમાં રસ હોય. જેને નવપદમાં રસ હોય તેને આત્મામાં રસ હોય છે. કારણ કે આત્મા નવપદમય છે.
ઉક્ત નવે પદોમાંનું એક પણ પદ આત્માની બ ાર નથી, પણ બધાં જ પદો આત્મામાં છે.
દૂધમાં રહેલા ઘીની જેમ આ પદે આત્મામાં રહેલાં છે. માટે શ્રી અરિડુંત પરમાત્માના આત્મ એ, બધા જ ને...પછી ભલે તે કડીરૂપે હોય કે કાદવના કીડારૂપ–સ્વતુલ્ય જોઈ જાણીને સ્વતુલ્ય ચાડે છે.
આત્મા નવપદમય છે, તેની સચેટ પ્રતીતિ શ્રી સિદ્ધચકે ચંદ્રના દર્શન કરવાથી થાય છે.
સિદ્ધચકનો અર્થ સમજવા = વે છે. સંસારચક્રનું એક માત્ર પ્રા પક્ષી તે સિદ્ધચક.
પાંચ ઈન્દ્રિયેના પાચ વર્ષથે ૨ ૨ કષ ય નવમાં રસ અપીને જીવ સંસારચક ક સ ય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંસારમાં નજર કરીએ તે આ નવમાં રસ ધરાવનારા લાખ જણાશે. શ્રી નવપદમાં રસ ધરાવનાર લાખમાં માંડ એકાદ જણાશે.
કેઈ કહે છે કે મને કેરીમાં રસ પડે છે, કેઈ કહે છે કે મને ગુલાબના અત્તરમાં રસ પડે છે, કોઈ કહે છે કે મને રેશમી વરે ગમે છે, કેઈને કમનીય કાયામાં રસ પડે છે પણ એવું કહેનારા બહુ જ ઓછા મળે છે કે અમને શ્રી અરિહંત પરમાત્મામાં રસ પડે છે, તુચ્છ સ્વાર્થના ત્યાગમાં રસ પડે છે, દાન આપ્યા સિવાય અમને ચેન નથી પડતું, જમતી વખતે અમને શરમ આવે છે, ઊંઘી ઊંઘીને અમે ત્રાસી ગયા છીએ.
શ્રી અરિહંતપદની ભાવપૂર્વકની આરાધના પછી જ આવા ઉદ્ગારા હૃદયમાં જાગે છે, તેનું કારણ તે પદને તેવો પ્રભાવ છે.
શાશ્વતી ઓળીના દિવસો ચેત્ર સુદ અને આસો સુદમાં જ આવે છે. તેનાં ઘણાં કારણે છે. (૧) સુદ ૭ થી ૧પ (પૂનમ) સુધીના આ નવ દિવસમાં
ચન્દ્રમાં ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામતો હોય છે. (૨) સૂર્યના કિરણો પણ વધુ સીધી લીટીમાં તેજ વહાવતાં
હોય છે. (૩) વનશ્રી વધુ સમૃદ્ધ હેય છે. (૪) આકાશ પ્રાયઃ વાદળ રહિત હોય છે.
૫) ધરા તૃપ્ત હોય છે. (૬) પવન અનુકૂળ હોય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તાત્પર્ય એ કે સૂર્ય, ચન્દ્ર, વનસ્પતિ આદિમાંથી આ દિવસમાં એટલે બધે રસ ઝરતે હોય છે કે રસ–વિગઈવાળા પદાર્થો વાપરવાથી શરીર તેમજ મનનું આરોગ્ય બગડે છે.
જ્યારે છ એ વિગઈએ વગરને શુદ્ધ તેમજ સાત્વિક આહાર એક વખત લેવાથી શરીર તેમજ મનનું આરોગ્ય. સુધરે છે.
આપકારક આ ક્રિયાને આયંબિલ કહે છે, કે જેના ભાવ પૂર્વકના સેવનથી વધુમાં વધુ આત્મરસિકતા કેળવાય છે.
અનંત આનંદમય આત્માને બહારને કેઈરસ કેઈ કામને નથી–એ સત્યનું સચોટ શિક્ષણ આયંબિલ આપે છે.
આત્માને અપ્રગટ બળને પ્રગટ કરનારું જે સાધન-બળ તે આયંબિલ.
માટે સંસારના કેઈ પણ પદ ઉપર નજર કેન્દ્રિત ન કરેશે. ચક્રવતી અને ઈન્દ્રના પદની પણ લાલસા ન રાખશે. પણ તમારી નજર સિદ્ધશીલા પર કેન્દ્રિત કરજે. નવપદમાં પરેવજે. નવપદમાં શ્રી સિદ્ધચક મહાયંત્રમાં ઓતપ્રત કરજે. આત્માના મૂળ સ્વરૂપમાં રાખજે.
દુન્યવી સઘળાં પદો આ જીવ અનંતી વાર ભેગવી ચૂક્યા છે, છતાં હજી તેની તે ભેગભૂખ ઘટી નથી. તેનું કારણ એ છે કે, તેણે શ્રી નવપદમાં પિતાનું હૃદય સ્થાપ્યું નથી, શ્રી નવપદને પિતાના હૃદયમાં સ્થાપ્યાં નથી.
For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
19
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ડૂબતા માણસને તારવાની જે શક્તિ એક જહાજમાં હાય છે, તેના કરતાં અધિક તારક શક્તિ આ નવેષદોમાં છે. અચવા માટે ડૂબતા માણસ અનન્યભાવે જહાજનુ' શરગુ' લે છે, તેમ આ નવપદનુ શરણુ' લેવુ જોઇએ.
કોઈ પણ પદાર્થીના ગુણધર્મના લાભ, તેનું જે વિધિપૂર્ણાંક સેવન કરવાનું વિધાન હોય છે, તે વિધિપૂર્વક તેને સેવીએ તે જ મળે જે.
ગળપણુ એ ગાળના ગુણ-સ્વભાવ છે. પણ તેના લાભ ત્યારે જ મળે છે, જ્યારે માણસ તેને હાથમાં લઈને જીભ ઉપર મૂકે છે. કેવળ હાથમાં રાખી મૂકે તે તેને લાભ તેને નથી મળતા.
શ્રી અરિહંતપદ આદિ પદોમાં જીવને તારવાની અચિન્ત્ય શક્તિ છે. તેના લાભ ત્રિવિધ તે તે પદોને સમર્પિત થવાથી મળે છે.
માટે મારે તવું છે એ લક્ષ્ય પહેલાં નક્કી કરવું પડે છે. એટલે ડૂબાડનારા આલંબને, નિમિત્તો વગેરેથી મનને દૂર રાખવાની જાગૃતિ જીવનમાં સ્થિર થાય છે.
કયા નવ પદે। મારનારા અને કયા શ્રી નવપદો જીવને સ'સાર સાગરથી તારનારાં છે, તે પણ જાણ્યુ
પાણીમાં ડુબતા માણસના પ્રાણા રૂંધાય છે, તેમ વિષયકષાયના સેવન સમયે તમારા પ્રાણે ખરેખર રંધાવા માંડે તે માનો કે હવે તમારે નિસ્તાર નજીક છે, સંસાર અલ્પ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીનવપદમાં નિર્મળ આત્મતૃર છે. માટે તેની ભક્તિ સર્વ દેશ અને સર્વ કાળમાં ઉપકારક નીવડે જ છે.
ઇન્દ્ર અને ચકવતનાં પદ, પુણ્ય પરવારતા જીવને છોડી દેવાં પડે છે, જ્યારે આ નવ પદો આત્મા જેવા જ શાશ્વત છે એટલે તેના આરાધકને તેનાથી ભ્રષ્ટ થવા વારે આવતો નથી અને તે જ્યારે ભ્રષ્ટ થાય છે, ત્યારે પણ તે પદો તેના આત્માને છેડતાં નથી પણ જીવ પિતે મહિને વશ થઈને તેનાથી વિમુખ બને છે.
આ વિમુખતાને લીધે જ સુખ, દૂર જાય છે. અને દુઃખ જીવન કેડે છોડતું નથી.
માટે હેરો—હોસે અપૂર્વ ઉલ્લાસપૂર્વક પ્રત્યેક ક્ષણને શ્રી અરિહંત ભક્તિમાં સદુપયેાગ કરીને તમે પણ દેવપાળની જેમ જ પરમ પદને પ્રાન્ડ કરવાની દિશામાં આગળ વધે એ જ મંગલ કામના.
પહેલા દિવસની આરાધના
પદ– શ્રી અરિહંત. કાઉસગ–બાર લેગસ્ટર વણું –કત, એક ધાન્યનું આયંબિલ, ચાનું કરવું.
સ્વસ્તિક–બાર. નવકારવાળી–વીશ.
For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જાપ–૩% હી નમે અરિહંતાણું. પ્રદક્ષિણા—બાર. ખમાસમણું—બાર.
-: ખમાસમણને દુહે :અરિહંતપદ ધ્યાને ઉકે. દવૂહ ગુણ જાય રે; ભેદ છેદ કરી આતમાં, અરિહંત રૂપી થાય રેવીરજિનેશ્વર ઉપદિશે, તમે સાંભળજે ચિત્ત લાઈ આતમ ધ્યાને આતમા દ્ધિ મળે એવિ આઈ. વીર
શ્રી અરિહંત પદના બાર ગુણ ૧ અશોકવૃક્ષપ્રાતિહાર્ય સંયુતાય શ્રી અરિષ્ઠતાય નમઃ ૨ પુષ્પવૃષ્ટિપ્રાતિહાર્યસંયુતાય શ્રી અરિહંતાય નમઃ ૩ દિવ્યધ્વનિવિહારયુતાય શ્રી અરિદાય નમઃ ૪ ચામરયુઝપ્રાતિહાર્યસંયુતાય શ્રી અરિહંતાય નમઃ ૫ વર્ણસિંહાસનપ્રાતિહાર્યસંયુતાય શ્રી અરિહંદાય નમઃ ૬ ભામડલ પ્રાતિહાર્યસંયુતાય શ્રી અરિહનાય નમઃ ૭ દુદુભપ્રતિહાસંયુતાય શ્રી અરિહંતાય નમઃ ૮ છત્રત્રયપ્રાતિહાર્યસંયુતાય શ્રી અરિકાય નમઃ ૯ જ્ઞાનાતિયાંયુતાય શ્રી અરિહંતાય નમઃ ૧૦ પૂજાતિશયરયુતાય શ્રી અદ્ધિતાય નમઃ ૧૧ વચનાતિશયસંયુક શ્રી અરઠ તાય નમ: ૧૨ અપાયાપગમાતિશયસંયુતાય શ્રી અરિ નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી સિદ્ધપદનું સ્વરૂપ
पनरसभेयपसिद्धे, सिद्धे घणकम्मबधण-विमुक्के, सिद्धाणंत-चउक्के, झायह तम्मयमणा सययं ।।
અર્થ :- પંદર ભેદથી પ્રસિદ્ધ થયેલા. નિબિડ કર્મબંધનોથી મુક્ત થયેલા. જેઓએ અનંત ચતુષ્ટય પ્રાપ્ત કરેલ છે, એવા સિદ્ધ પરમાત્માઓનું નિરંતર એકાગ્ર ચિત્તે ધ્યાન કરે !
શ્રી સિદ્ધચકના નવ પદ પૈકી પ્રથમ શ્રી અરિહંતપદની આરાધના કર્યા પછી, શ્રી સિદ્ધપદની આરાધના બીજે દિવસે કરવાની છે.
જે આત્મા, શ્રી અરિહંત પરમાત્માએ પ્રકલા ધર્મની આરાધના દ્વારા આઠેય કર્મોનો સંપૂર્ણ નાશ કરીને સર્વથા શુદ્ધ બને છે તે સિદ્ધ પરમાત્મા કહેવાય છે.
સિદ્ધપદ એ આત્માનું ચરમ પદ . તે પદને પામવા માટેના પુરુષાર્થને મોક્ષ પુરુષાર્થ કહે છે.
કર્મની સેના સામે અણનમપણે ઝઝૂમીને ધર્મથુરા પુરુષે આખરે આ પદને પામે છે.
એક માનવભવમાં જ આ પદ પામી શકાય છે. માટે માનવભવ દેવદુર્લભ કહ્યો છે.
એ માનવભવ મળે છે તે સભાગ્યની નિશાની છે, જે તમે તેનો ઉપગ મોક્ષની સાધનામાં કરી શકે તો.
For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી અરિહંત પરમાત્મા, સિદ્ધપદનું સ્વરૂપ અને તેની પ્રાપ્તિનો માર્ગ બતાવનારા હોવા છતાં, દીક્ષા લેતી વખતે તેઓ “નમે સિદ્ધાણં બેલે છે. તે આ પદ કેટલું આત્મપકારક છે, તે સૂચવે છે.
મુક્તિ પામવાની ઇચ્છાવાળે કોઈ પણ આત્મા શ્રી અરિહંત પરમાત્માએ બતાવેલા ધર્મમાર્ગની આરાધના કરીને સિદ્ધ પદને પામી શકે છે.
સામાન્ય રીતે આત્મા અનંતગુણ કહેવાય છે પરંતુ તેમાં આઠ ગુણ મુખ્ય છે. માટે સિદ્ધપદનું આડ ભેદે આરાધના થાય છે.
આ આઠ ગુણે નીચે પ્રમાણે છે (૧) અનંતજ્ઞાન ગુણ- (કેવળ જ્ઞાન) જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો
સમૂળ ક્ષય થવાથી આ ગુણની પ્રાપ્તિ થાય છે. (૨) અનંત દર્શન ગુણ– (કેવળ દર્શન) દર્શનાવરણીય
કર્મના સમૂળ ક્ષય થવાથી આ ગુણની પ્રાપ્તિ થાય છે. (૩) અવ્યાબાધ સુખ– વેદનીય કર્મનો સમૂળ ક્ષય થવાથી
આ ગુણની પ્રાપ્તિ થાય છે. (૪) અનંત ચારિત્ર– સમતિ મેહનીય કર્મના ક્ષયથી
ક્ષાયિક સમક્તિ તથા ચારિત્ર મેહનીય કર્મને ક્ષયથી અનંત ચારિત્ર ગુણ આત્મામાં પ્રગટ થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૫) અક્ષય સ્થિતિ–આયુષ્ય કર્મના સમૂળ ક્ષયથી, ફરીથી
સંસારમાં જન્મ ન લેવો પડે તેવી અક્ષય સ્થિતિ ઉત્પન્ન
થાય છે. (૬) અમૂર્ત ગુણ-નામ કર્મના સમૂળ ક્ષયથી આ ગુણ પ્રગટ
થાય છે. (૭) અગુરુ લઘુ ગુણ–ત્ર કર્મના ક્ષયથી ઊંચનીચ રહિત
પગ રૂપ આ ગુણ પ્રગટ થાય છે. (૮) અનંતવીય ગુણ—અંતરાય કર્મના સમૂળ ક્ષયથી
આ ગુણ આત્મામાં પ્રગટે છે.
આ બધા ગુણ આપણા આત્મામાં છે જ, પણ જ્ઞાનાવરણ આદિ કર્મો વડે મહ ર શ કંકાએલ છે એટલે આપણે દુર્ભસ્થ કહેવાઈએ છીએ અને આ આડ ને સંપૂર્ણપણે પ્રગટ કરનારા સિદ્ધ કહેવાય છે. આ સર્વ સિદ્ધ ભગવંતે ગુણે વડે સમાન હોવાથી સિદ્ધના જેમાં કોઈ નાનું મોટું નથી. પરંતુ જે અવસ્થામાં મનુષ્યપણામાંથી તેઓ સિદ્ધ થાય છે તેની અક્ષિાએ તેઓના ૧૫ ભેદે કહેલા છે.
તે ૧૫ નું સ્વરૂપ નીચે પ્રમાણે છે-- ૧. જિનસ –તેઓ તીર્થકર થઈને મ ગયા તે. જેમકે
શ્રી બા બાદ સ્વામી, શ્રી મહાવીર સ્વામી વગેરે શ્રી જિનેર દે.
For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૭.
૪૩
અજિન સિદ્ધ—જેએ સામાન્ય કેવળી થઈ ને મેક્ષે ગયા તે. જેમકે શ્રી પુડરીક સ્વામી, શ્રી ગૌતમસ્વામી વગેરે. ૩. તીથ સિદ્—જેઆ ચતુર્વિધ શ્રી સ ંઘની સ્થાપના પછી મોક્ષે ગયા તે સઘળા ગણધરો, સાધુ, સાધ્વીજી વગેરે, ૪. અતીર્થ સિદ્ધ—જેએ ચતુર્વિધ શ્રી સંઘની સ્થાપના પૂર્વે મેક્ષે ગયા તે. જેમ કે શ્રી મરુદેવા માતા. ૫. ગૃહસ્થલિંગ સિદ્ધ—જેએ ગૃહસ્થના વેષમાં કેવળજ્ઞાની થઇને મેક્ષ પામ્યા તે ભરત ચક્રવતી વગેરે. ૬. અન્યલિંગ સિદ્ધ—જેએ ગૃહસ્થના તેમજ સાધુના વેષ સિવાય તાપસના વેમાં કેવળજ્ઞાની અને મેક્ષ પામ્યા તે વલ્કલિિર વગેરે. લિંગ સિદ્ધ નક્ષ પામ્યા તે બધા. ૮. સીલિંગ સિદ્ધ
સાધુના વેટમાં કેવળજ્ઞાની થઈ ને
એ સ્ત્રીલિંગે કળી થઈને સિદ્ધ
થયા તે ચંદનબાળા, સીતાજી વગેરે. ૯. પુરૂષલિંગ સિદ્ધ-જેએ પુરુષના લિગે કેવળ થઈને સિદ્ધ થયા તે શ્રી જજીસ્વામી વગેરે,
૧૦. નપુસકલિંગ સિદ્ધ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧. પ્રત્યેક યુદ્ધ સિદ્ધ
કૃત્રિમ નપુંસકલિંગે કુંવળી થઇને સિદ્ધ થયા તે ગાંગેય વગેરે ( જન્મથી નપુંસક હોય તેને કેવળ જ્ઞાન ન થાય.)
બહારના કોઈ પદાર્થોને જોઈ કેવળ જ્ઞાની થઈ ને મોક્ષ પામ્યા તે કįડ વગેરે.
For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૪૪
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧ર. સ્વયં બુદ્ધે સિદ્ધ—જેએ ગુરુના ઉપદેશ વીના આપમેળે મેધ પામીને મોક્ષ ગયા તે કપિલ વગેરે.
૧૩. યુદ્ધ એધિત સિદ્ધ-જે
ગુરૂના ઉપદેશથી આધ પામીને મોક્ષે ગયા સ તે સામાન્યથી સાધુસાધ્વી. ૧૪. એક સિદ્ધ—જે એકાકીપણે માક્ષે ગયા તે બધા. ૧૫. અનેક સિદ્ધ—એ થી માંડીને એકસાથે આડા સુધીની સખ્યામાં જેએ સાથે મેક્ષે ગયા છે તે બધા. અત્યાર સુધીમાં અનંતા જીવે મોક્ષે ગયા છે અને લિવષ્યમાં અનતા મેથે સિધાવશે.
આ સઘળા સિદ્ધ ભગવંતા ૪૫ લાખ યોજન પ્રમાણ સિદ્ધશીલાને વિષે રહેલા છે.
સિદ્ધ-શીલાની લ`બાઇ-પહોળાઈ ૪૫ લાખ ચેાજનની છે અને જાડાઇ એક ગાઉના છઠ્ઠા ભાગ જેટલી (૩૩૩૩ ધનુષ્ય પ્રમાણ ) છે. બન્ને છેડે તે માખીની પાંખ જેવી પાતળી છે. ચત્તા છત્ર વે તેનો આકાર છે.
મનુષ્ય ક્ષેત્રનો વિસ્તાર પણ ૪૫ લાખ યોજન પ્રમાણ છે. લેકિન ભરતક ભાગે આ સિદ્ધશીલા આવે છે. સક્રમ મુક્ત આત્મ! ત્યાં સુધી જ જઈ શકે છે. અલેકમાં નથી જતા. કારણ કે ત્યાં ગતિમાં સહાયક ધર્માસ્તિકાયનો સ આ અભાવ છે.
સર્વ કર્મ મુક્ત આત્મા એક સમયમાં સિદ્ધગીલા પર પહોંચી જાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
/
સિદ્ધની ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના એક ગાઉના છઠ્ઠા ભાગ જેટલી હોય છે. કારણ કે ઉત્કૃષ્ટથી ૫૦૦ ધનુષ્યની અવગાહનાવાળા છે મેક્ષે જાય છે.
સિદ્ધાની જઘન્યથી અવગાહના ૧ હાથ અને ૮ આંગળની હોય છે. કારણ કે જધન્યથી બે હાથની અવગાહનાવાળા જ મેક્ષે જાય છે.
મોક્ષનું સુખ અનુપમ છે, અવાચ્ચ છે. પં. શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ ફરમાવે છે કે – તુમ સુખ એક પ્રદેશનું રે,
નવિ માવે કાલે.....' અર્થાત્ સિદ્ધ પરમાત્માના એક પ્રદેશમાં રહેલું સુખ કલેકમાં ન સમાય એવું છે.
માટે શા ફરમાવે છે કે અનંત કાળના અનંતા દેના સુખને અનંતવાર ગુણીએ, તે પણ તે સુખ સિદ્ધ પરમાત્માના એક પ્રદેશના સુખ જેટલું તે ન થાય પણ તેના અનંતમાં ભાગ જેટલું પણ ન થાય.
દેવને પણ રખડવું પડે છે. જ્યારે સિદ્ધ પદ શાશ્વત છે. ત્યાં ગયા પછી જન્મ નથી, મરણ નથી, ઘડપણ નથી, થાક, નિદ્રા કે કંટાળે નથી.
માટે સિદ્ધ ભગવંતે સર્વથા કૃતકૃત્ય ગણાય છે. સિદ્ધ ભગવંતો લેકને માથે છે-એ હકીકતને ધ્યાનમાં
For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લઈને ભદ્રિક જીપણ કઈ તરફના અન્યાયના ભંગ બની જાય છે ત્યારે, તને ઉપરવાળો જેશે, એમ કહે છે.
સિદ્ધો લેકને માથે છે માટે લેક ટકી રહેલ છે.
વડા પ્રધાન વગરનું રાજ્ય હેઈ શકે પણ રાજા કે રાષ્ટ્રપ્રમુખ વગરનું રાજ્ય નથી હોતું, તેમ લેકના કેઈ એક ભાગમાં વડાપ્રધાનરૂપ શ્રી અરિંહત ન હૈય, તે બને પણ રાષ્ટ્રપ્રમુખરૂપ સિદ્ધ પરમાત્મા તે સદાય હોય જ છે.
માટે લેકમાં કયારેય સર્વથા અરાજકતા નથી પ્રવર્તતી. આપણું ઉપર શ્રી સિદ્ધ પરમાત્માના ઉપકારે અમાપ છે.
તમે એ તે જાણતા જ હશો કે એક આત્મા જ્યારે સર્વ કર્મ અપાવીને મોક્ષે જાય છે ત્યારે નિમેદની અવ્યવહારરાશિમાં રહેલા અનંતા જીવોમાંથી એક જીવ વ્યવહાર–રાશિમાં આવે છે.
એટલે કે આપણને સિંચે લાવનારા શ્રી સિદ્ધ પરમાત્મા છે, તે શંકા વગરની વાત છે.
એક શાળાના વર્ગમાં ભણતાં બધા જ વિદ્યાથીઓ જે નાપાસ થાય, તો નીચલા વર્ગમાં ભણતા વિદ્યાર્થીઓને પ્રવેશ ન મળે તેમ જે આપણે સર્વ કર્મ અપાવીને મુક્તિ ન પામીએ તે બીજા જીની મુક્તિ-પરંપરા અટકી પડે.
મુક્તિ શબ્દ સ્વ-પર સાપેક્ષ છે. તેમાં એક પિતાના જ આત્માની મુક્તિની વાત નથી પણ બીજા જીની મુક્તિની વાત પણ સમાયેલી છે.
For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
9
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એટલે જીવ-જીવને ઉપકારી ગણાય છે.
હું જ જીવુ મને પીડા કરનાર મધ! મરી જાએ-–આ મિથ્યા-મતિ જીવને વારવાર દુતિમાંલઈ જાય છે. અને જ્યારે તે સમ્યક્ અને છે ત્યારે જીવને મુક્તિપ્રવાસ શરૂ થાય છે. પરમ્પરામદેનીયાનામ્' એ સૂત્ર તેનુ પ્રમાણ છે.
:
માટે જીવનો દ્વેષ કરવા-એ જીવનો સ્વભાવ નથી, પરંતુ જીવને સહાય કરવી-એ જીવનો સ્વભાવ છે.
તમે બસ કે ટ્રેઈનમાં પ્રવાસ કરતા હો ત્યારે જે તે ખસ કે ટ્રેઈનમા ભીડ હોય ને તમને બેસવા જેટલી જગ્યા ન મળે તે તમે ત્યાં બેઠેલા પ્રવાસીઓ તરફ કેવેા ભાવ રાખા ? શુભ કે અશુભ ?
એવું તા ન વિચારોને કે આ બધા સ્વાથી છે, ક્ષુદ્ર છે ? જો આવે! ક્ષુદ્ર વિચાર આવે તે માની લેજો કે એ નિગાદાવસ્થાનો કુસ સ્કાર છે. શ્રી જિનશાસનના આરાધકને એ વિચાર 'ખવા જોઇએ. એવા ડંખ તે મુક્તિપ્રેમી જીવની પ્રાથમિક લાયકાત છે.
આ દુનિયામાં એવા કોઈ જીવ નથી કે બંધનને ચાહત હાય. સ્થૂલ બંધન તર્કફના આ અણગમાને સ'સારનાં અધના ફગાવી દેવા તરફ વાળવા તે આ માનવ ભવમાં શકય છે.
શાસ્ત્રો કહે છે કે જે જીવની ચાર સંજ્ઞાએ! ( આહારનિદ્રા—ભય-મૈથુન યા પરિગ્રહ ) પાતળી છે, તે નિકટભવી જીવ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
४८
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ ચાર સ ́જ્ઞાઓને પોષતાં તમારી આંખમાં આંસુ આવે છે કે નહિ ? કે સ્વાદિષ્ટ રસાઈ જમતાં તમારી જીભમાં પાણી છૂટે છે ? મશરૂની તળાઈમાં આળોટતાં આનદ આવે છે ? મોતની વાત સાંભળીને પ્રજારી છૂટે છે ? પરિગ્રહ સેવવા જેવા લાગે છે ? વિષયસુખ વિષપાન જેવુ' લાગે છે ?
આ પ્રશ્નો તમે દરરોજ તમારી જાતને પૂછે છે કે નહિ ? કે પછી શ્વાસોશ્વાસ પૂરા કરવાને જ જીવન સમજે છે ? મુક્તિકામી જીવને તે આ પ્રશ્નો સદા સ્મરણમાં રહે છે અને તે દાન-શીલ-તપ-ભાવ વડે આ ચાર સજ્ઞાઓને નાબૂદ કરવા પ્રયત્નશીલ રહે છે.
જન્મ લીધા પછી મરવાનું છે, તે નક્કી જ છે તે! પછી એ પણ નક્કી કરી લેવું જોઇએ કે મરીને જવું છે કયાં ?
વમાનકાળે આ ભરતક્ષેત્રમાંથી સીધા મેક્ષે જઈ શકાય તેમ નથી એટલે “ મોક્ષની આરાધના કરતા નથી ’” એવુ રખે ખેલતા.
મેાક્ષપદની આરાધના કદી એળે જતી નથી. તે તમને અહીથી સીધા મહાવિદેહક્ષેત્રમાં લઈ જવાની તાકાત ધરાવે છે. જો તમારી તે આરાધના નિરલક્ષી હેય તા.
સ’સારીઆ ચ ચાવાળા હોય છે. સાધુભગવંતે શાસ્ત્રચક્ષુવાળા હાય છે. સિદ્ધ ભગવંત ઉપયાગ ચક્ષુવાળા હોય છે.
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથાના કર્તાએ સિદ્ધ પરમાત્માને સુસ્થિત મહારાજા કહીને તેમના સહજ પ્રભાવનું અદ્ભુત
For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્ણન કર્યું છે. અવસરે તે ગ્રંથ-મૂળમાં અથવા તેના ગુજરાતી અનુવાદને અભ્યાસ કરશે તે તમને જરૂર આત્મ-તત્વની સ્પર્શના થશે. વારે વારે સિદ્ધશીલા તરફ તાકવાનું મન થશે.
સિદ્ધત્વની સાધનાથી ચઢીયાતી બીજી સાધના નથી. કારણ કે સિદ્ધપદથી ઊંચુ બીજું કઈ પદ નથી. આ પદે પહોંચનાર આત્મા કાળની ફાળમાંથી મુક્ત થાય છે.
દેશવિરતિ સામયિક તેમજ સર્વ વિરતિ સામયિક એ સિદ્ધપદની સાધના સ્વરૂપ છે.
તમે જે કટાસણ પર બેસીને ૪૮ મિનિટનું સામયિક કરે છે, તે કટાસણાને હાલતી ચાલતી સિદ્ધશિલાનો નમૂનો સમજીને જે બેસશે, તે તમને અપૂર્વ આનંદ આવશે. અહીં જેઓને કટાસણા ઉપર કાયા ગેઠવતાં આવડે છે, તેઓ કાળક્રમે સિદ્ધપદને પાત્ર બને છે.
નવે પદમાં સિધ્ધપદ અનુસ્મૃત છે.
સિધ્ધપદના દયાન સિવાય સાધુની સાધુતા ડગુમગુ થવા માંડે છે. આ જ નિયમ બાકીના સર્વપદોને પણ લાગુ પડે છે.
શ્રી સિધ્ધ પરમાત્માનો વર્ણ લાલ છે. આ વર્ણ આત્માની લાલિમાનો સૂચક છે.
ઉષાના કુમકુમ પગલે સૂર્યનું આગમન થાય છે, તેમ આ વણે ધરાતું સિદ્ધ પરમાત્માનું ધ્યાન આત્માને કુંદન જે શુધ્ધ બનાવે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૦
લાલ વર્ણ સ્વભાવે દાહક છે.
ધગધગતે લાલ અંગારે કાષ્ઠને બાળી નાખે છે, તેમ લાલ વણે કરાતુ સિધનું ધ્યાન કર્મ રૂપી કાષ્ઠને બાળી નાખે છે.
આરાધનાના આ ઉત્કૃષ્ટ દિવસમાં આરાધક આત્માએ, વિરાધનાથી બચવાની ખાસ કાળજી રાખવી.
જીવન આરાધના માટે છે, એ સત્યમાં મતિને સ્થિર કરવા માટે સદા સુસ્થિર એવા સિધ્ધ પરમાત્મા સાથેનો સંબંધ સુદઢ બનાવવા માટે જીવનને ઝેક સિધ્ધશિલા તરફ રાખશે, તે જીવને સંસાર તરફ ઝુકાવનારી કર્મની સત્તાને તમે ધર્મના ચરણમાં ઝૂકાવી શકશે.
ધર્મ સ્થિર છે, કર્મ અસ્થિર છે એ ન ભૂલશે. માટે સ્થિર એવા ધર્મની આરાધના જીવને શિવ બનાવી શકે છે, સુસ્થિર બનાવી શકે છે, સુસ્થિત મહારાજા બનાવી શકે છે.
કાધ અસ્થિર છે, ક્ષમા સ્થિર છે, માટે ક્રોધ કરનારને આખરે ક્ષમાના આશરે જવું પડે છે.
ગમે તે માણસ સળંગ આઠ કલાક કોઈ નહિ કરી શકે જ્યારે ક્ષમા ધારણ કરીને સળંગ ૮ કે ૮૦ વર્ષ સુધી સુંદર જીવન જીવી શકે છે. - આ હકીકત એમ સૂચવે છે કે સમાદિ ગુણે સેવવા જેવા છે. ક્રોધાદિ દેછે જેમ બને તેમ તરત છોડવા જેવા છે. તે માટે આત્માને સેવ પડે કારણ કે સમાદિ સર્વ ગુણનો વાસ આત્મામાં છે.
For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માને સેવવા માટે પરમાત્માની સેવા કરવી પડે.
આત્મા જ્યાં સુધી પિતાના પરમ વિશુધ્ધ સ્વરૂપના ધ્યાનને પકડત નથીત્યાં સુધી તે મહ–અજ્ઞાન–મિથ્યાત્વ આદિની પકડમાંથી છૂટી શકતું નથી.
એટલે જેએ આઠેય કર્મોનો સમૂળ ઉચ્છેદ કરીને પરમાત્મા બન્યા છે, તે સિધ્ધ ભગવંતેની ભક્તિ કરવી જ પડે
સાચા ભાવપૂર્વકની એ ભક્તિ અચૂક ફળે છે. મુક્તિ તેનું
- આ બીજા પદની વિધિ બહુમાનપૂર્વક આરાધના કરીને હસ્તિપાળ રાજાએ તીર્થંકર નામકર્મ બાંધ્યું હતું.
- હસ્તિપાળ રાજાની કથા આ ભરતક્ષેત્રમાં આવેલા સાકેતપુર નગરમાં હસ્તિપાળ નામે પરાક્રમી રાજા રાજ્ય કરતા હતા. પરાક્રમી આ રાજા ન્યાયનિપુણ હતા. તેથી તેની પ્રજા પણ ન્યાયનું પાલન કરીને સુખમાં જીવતી
હતી.
- આ રાજાને ચૈત્ર નામને મંત્રી હતે. સુતીક્ષણ બુદ્ધિવાળા આ મંત્રીને એક વાર રાજ્યના કામે ચંપાપુરીમાં જવાનું થયું.
ચંપાપુરીના રાજા ભીમ સાથે અગત્યની વાતચીત કરીને મંત્રી નગરીની શોભા જેવા નીકળ્યા.
નગરીમાં ફરતાં મંત્રીની નજર મનોહર એક જિનાલય પર કરી. થનગનતા હૈયે મંત્રી જિનાલયમાં દાખલ થયા. શ્રી વાસુ
For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પર
છે.
પૂજ્ય
સ્વામીની પ્રશમરસ ઝરતી પ્રતિમાનાં દશન કરીને મત્રીએ પૂર્વ આનંદ અનુભવ્યેા.
તમે પણ બહારગામ જાએ ત્યારે ત્યાંના જિનાલયેાને જુહારવાની ટેવ પાડશા, તે તેનાથી તમારા આત્માને માટો લાભ થશે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાવથી જિન–સ્તવના કરીને મત્રી જિનાલય મહાર નીકળીને પાસેના ઉપાશ્રયમાં બિરાજતા ધર્મ ઘોષ નામના મુનિરાજને વાંઢવા ગયા.
દેવની ભક્તિની જેમ ગુરુ વંદન પણ એટલું જ ઉપકાર
જ્ઞાનાપયેગથી મ`ત્રીની પાત્રતા પારખીને મુનિરાજે ઉપદેશ આપતાં ફરમાવ્યુ` કે--ખારા આ 'સમુદ્રમાં મીઠા જળની સરવાણી પુણ્યશાળી જ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આ મીઠું જળ તે શ્રી વિતરાગ કથિત ધમ છે, ખારુ' જળ તે મેહમાયાના વિસ્તાર છે. જીવદયા પાળવાથી ધર્મનુ પાલન થાય છે. જીવની વિરાધના એ અધમ છે. જીવદયા પાળવાથી આત્માના પરિણામ નિમળ થાય છે. તેથી તે કમની નિર્જરા કરીને છેવટે સિદ્ધ પદને પામે છે.
મંત્રીએ પૂછ્યું', કે, કૃપાળુ ! સિદ્ધદશા કોને પ્રાપ્ત થાય છે અને ત્યાં કેવું સુખ હોય છે?
જે આત્મા સમ્યગ્ દન, જ્ઞાન, ચારિત્રની આરાધના દ્વારા માટે કર્મોના સમૂળ ક્ષય કરે છે, તે સિદ્ધ દશાને પામે છે. ત્યાં
For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જે સુખ છે તે વર્ણવી શકાય એવું નથી. કારણ કે વર્ણન કરવા માટે મળેલી જીભ, બુદ્ધિ વગેરેથી તે પર છે.
સમુદ્ર તટે ફરવા ગયેલા બાળકને તેની માતાએ પૂછયું, બેટા, સમુદ્ર કેવડે મેટો હતે ? ત્યારે તે બાળક બે હાથ પહોળા કરીને એટલું જ બે કે, મા ? ન કહેવાય તેવડે મેટ.
અનંત જ્ઞાનીએ આ રીતે સિદ્ધ પદના સુખને ઓળખાવે છે પણ વર્ણવી શકતા નથી. લોકેત્તર આસ્વાદનું વર્ણન જે થઈ શકતું હોય. તે માનવું એ પદાર્થ લેકેત્તર નથી પણ લૌકિક છે. આખા શરીરમાં વ્યાપી ગયેલા ઝેરને અમૃતનું એક બિંદુ દૂર કરી નાખે છે, તેમ સિદ્ધ પરમાત્માનું ધ્યાન કરવાથી જીવનમાં અનેક ભવના બાંધેલાં કર્મો ભસ્મીભૂત થઈ જાય છે. ધગધગતે અંગાર કાષ્ઠને ભસ્મીભૂત કરી નાંખે છે, તેમ સિદ્ધ પરમાત્માના ઉપગમાં રહેનારે આત્મા પણ સર્વકાળનાં સંચિત કર્મોને ભસ્મીભૂત કરીને સિદ્ધ બને છે. માટે તમે પ્રમાદમાં સમય ગુમાવ્યા સિવાય સિદ્ધાપદની આરાધનામાં રસ કેળવે.
ગુરુના ઉપદેશથી મંત્રીનું હૃદય પલળ્યું. પરિણામ કુણુ પડયા. આત્મા સમજાય એટલે તેમણે ગુરુ પાસે શ્રાવકનાં ૧૨ વ્રત અંગીકાર કર્યા અને પુનઃ ગુરુને વંદન કરીને પિતાના સ્થાને ગયા.
સાકેતપુર પાટણમાં પાછા ફરીને મંત્રીએ ભીમ રાજા સાથે થયેલી વાતચીતથી હસ્તિપાળ રાજાને વાકેફ કર્યા. મંત્રીની
For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૪
કામગીરીથી સંતુષ્ટ થઈને રાજાએ પૂછ્યું, રાજકાજ સિવાય બીજું કંઈ કામ તમે ત્યાં કર્યું હોય તે તે જણાવે.
આમેય મંત્રી પિતાને અનુભવ વર્ણવવા માટે ઉત્સુક હતા જ. રાજાની પૃચ્છાએ તે ઉત્સાહને વધારી દીધે. તેથી કેઈ અણમોલ ખજાનાની પિતાને પ્રાપ્તિ થઈ હોય તેવા હાવભાવ સાથે મંત્રીએ રાજાને જણાવ્યું. હે, નરદેવ ! ચંપાપુરી તે ચંપાપુરી જ છે. ત્યાં શૈલેયપ્રસાદ નામનું ગગનચુંબી જે જિનાલય છે, તેની શેભાને પાર નથી. ગગનમાં ઉડતી તેની ધજા, જેને ફેરા થઈને ઊંચે ઉડવાની પ્રેરણું આપે છે. તેમાં મૂળનાયક તરીકે શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામીની પદવી પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠિત છે. તે પ્રતિમાના દર્શન કરવાથી મને અપાર આનંદ થયેલ છે. તેમજ મારું પુણ્ય એટલું બધું વધી ગયું કે જિનાલયની બહાર નીકળતાં જ મને સુગુરુના દર્શનનો જોગ થયે. તેમણે મને અમૃત સમા મીઠા આત્માને નેહ લગાડે. જીવદયા પાળવાને ઉપદેશ આપ્યું. અને તેનાથી પ્રભાવિત થઈને મેં શ્રાવકના ૧૨
તે અપૂર્વ ઉત્સાહથી અંગીકાર કરી લીધાં. હે, રાજાધિરાજ! ચંપાપુરીના ફેરાએ મારા ના ઘણા ફેરાને ટૂંકા કરી નાંખ્યા છે, એમ મને લાગે છે.
મંત્રીને ભક્તિભીના શબ્દો સાંભળીને રાજા ઘણા ખુશ થયા. અમેદભાવ વ્યક્ત કરવા તેમણે કહ્યું, જે મુનિવરના ઉપદેશ વડે તમે કૃતાર્થ થયા. તે શ્રી ધર્મશેષ મુનિવર મને ક્યારે દર્શન દેશે ?
For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મંત્રીએ કહ્યું, સાચા હૃદયની ભાવના જરૂર ફળે છે, તે નિયમાનુસાર આપને પણ શાસનપ્રભાવક તે મુનિરાજના દર્શનનો જોગ જરૂર થશે–એમ મારું અંતઃકરણ કહે છે.
રાજવૈભવ વચ્ચે પણ રાજાના હૈયામાં મુનિદર્શનની તાલાવેલી વાદળ વચ્ચે પ્રકાશતા સૂર્યની જેમ તગતગતી હતી
પ્રશસ્ત તે તમન્નાના પ્રભાવે કહો કે ધર્મના પ્રભાવે કહો પણ અલ્પ કાસમાં શ્રી ધર્મઘેષ મુનિવર પિતાના શિષ્ય સાથે સાકેતપુરનાં ઉદ્યાનમાં પધાર્યા.
દેવ અને ગુરુના દર્શન-વંદનની આવી તાલાવેલી તમને રહ્યા કરે છે ખરી કે પાસે છે માટે સસ્તા લાગે છે? પાસે છે તે તમારું પુણ્ય છે માટે તેને લાભ તમારે બેવડા ઉત્સાહથી લેવું જોઈએ અને દેવગુરુ રહિત નરકાદિના જેવી સ્થિતિની પુનઃ પ્રાપ્તિથી બચવું જોઈએ.
પ્રભુપદના સાધક મુનિરાજની પધરામણના શુભ સમાચાર મળતાંની સાથે સઘળાં રાજકાજ પડતાં મૂકીને રાજા પોતાના. મંત્રીની સાથે મુનિરાજને વાંદવા ગયા. - અનેક રાજાઓને પિતાના ચરણોમાં ઝૂકાવનારા હસ્તિપાળ રાજાએ ધર્મ ઘેષ મુનિરાજના ચરણોમાં પિતાનું મસ્તક ઝુકાવ્યું અને વિધિપૂર્વક વંદન કર્યા.
ગુરુવંદન કરીને રાજા અને મંત્રી પિતતાના સ્થાને બેઠા એટલે મુનિરાજે પિતાનો ધર્મ સમજીને તેમને તથા ત્યાં
For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પક
ઉપસ્થિત જનેને ઉદ્દેશીને કહ્યું, ભારેભાર પાપ અને પરવશતાથી ખદબદતા આ સંસારમાં સબડવું એ કાયરતા છે. છૂટી જનારી કાય સાથે વળગેલી માયાને કાયમ રહેનારા આત્મા તરફ વાળવી તેમાં વિવેક તેમજ વીરતા છે. નજર કરે ઉપર સિધશિલા તરફ! ત્યાં અનંતા આત્માઓ અક્ષય અવ્યાબાધ સુખને સહજ અનુભવ કરી રહ્યા છે. તે સુખના ભગવટામાં કોઈ પણ જીવને સહેજ પણ દુઃખ પહોંચતું નથી. માટે તેને સાચું સુખ કહ્યું છે.
સંસારના કહેવાતા સુખો કાચાં છે. પરાધીનતાને પોષનારાં છે. બીજા ને દુઃખી કરનારા છે. માટે તેવાં સુખના શિખરે મહાલતા ચક્રવતીને પણ તેનો ત્યાગ કરીને દીક્ષા લેવાનું મન થાય છે.
જે સંસાર ખરેખર સુખરૂપ હોત, તે શ્રી તીર્થંકર દેવેએ તેને ત્યાગ કરીને સિધ્ધપદની સાધનાને ઉપદેશ ન આપે હોત.
આત્મા માટે જે ખરેખર સુખરૂપ નથી, તે સુખ નથી પણ સુખાભાસ છે. છાયાને પકડવાથી પુરુષ યા પદાર્થ ન પકડાય તેમ આવાં સુખથી આત્મા સુખી ન થાય.
આત્માનું સુખ આત્મામાં છે, આત્માની બહાર નથી. એટલે સાચા સુખની શેધ ત્યાં કરવાની છે પણ બહાર કરવાની નથી. જે ભૂલ સુખે આત્માને સુખી કરી શકતાં હોય, તે આત્મા કદી ઉપાસ્ય ન ઠરે પણ આત્મા જ ઉપાસ્ય છે, એમ સર્વા સશાસ્ત્રો એકી અવાજે કહે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ૭
એટલે તમે પણ આત્માની ઉપાસના શરૂ કરે એવી શાસ્ત્રની ભલામણ છે. આત્માની ઉપાસના પરમાત્માની ભક્તિ કરવાથી થાય છે. તેથી જ આત્મ પિતામા શુધ્ધ સ્વરૂપને પામવાને લાયક બને છે.
હું જન્મી-જન્મીને થા–એવી લાગણી તમને થાય છે ખરી ?
થતી હોય તે તમે ભાગ્યશાળી, ન થતી હોય તે આત્માના સ્વરૂપને વિવેકપૂર્વક વિચાર કરશે, તે તે લાગણી જરૂર જાગશે. કારણ કે આત્મા સ્વ-સ્વભાવે અજન્મા છે-તે વાતને વિચારમાં સ્થિર કરવાથી તેના તે સ્વભાવને પ્રભાવ તમારા વિચારે ઉપર પડશે અને તે તમને સિધ્ધપદની આરાધનાની લગની લગાડશે.
“ના સિદ્ધા' પદથી સિધ્ધ પદની આરાધના થાય છે.
સિધ્ધપદ રે આત્માનું ઊંચામાં ઊંચુ પદ છે. લૌકિક ઉચ્ચ પદે પહોંચનારને પણ આખરે તે પદ છોડીને મૃત્યુને આધીન થવું પડે છે, તેમજ વિવિધ યોનિઓમાં ભટકવું પડે છે. જ્યારે આ લેકેત્તર સર્વોચ્ચ પદે પહોંચનારને કાળ પણ કંઈ કરી શકતા નથી, કારણ કે કાળને કંઈ કરવાની કારી ફાવે એવું એક પણ કમ મુક્તાત્મામાં અવશેષ હેતું નથી.
આ સાંભળીને હસ્તિપાળ રાજાએ વિનયપૂર્વક પૂછયું; હે ગુરુ મહારાજ ! આ મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં કયે સ્થળેથી ઘણું સર્વ કર્મ ખપાવીને મે ગયા છે?
For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૮
ગુરુ મહારાજે કહ્યું, શ્રી અષ્ટાપદજી, શ્રી સમેત શિખર, શ્રી ગિરનારજી, શ્રી શત્રુંજ્ય ગિરિરાજ વગેરે સ્થળેથી અનેક જીવે મોક્ષે ગયા છે, અને તેમાંય શ્રી શત્રુંજ્ય તીર્થાધિરાજની સ્પર્શનાના વેગે ઘણું-ઘણું જ મોક્ષે ગયા છે, માટે તેને સિધ્ધક્ષેત્ર એવું યથાર્થ નામ પણ આપ્યું છે.
કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે શ્રેષ્ઠ સામગ્રી યુક્ત માનવભવ મળે છે, તે તેનો ઉપયોગ સર્વશ્રેષ્ઠ સિધ્ધપદની આરાધના માટે કરે. સિધ્ધપદની આરાધનામાં શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માની (સવિ જીવ કરું શાસનરસીની ઉત્કૃષ્ટ ભાવનાની) આરાધના છે.
જડ કર્મોના સંગે આત્મા નીચે પડે છે. તે જ આત્મા કર્મમુક્ત થઈને સર્વોચ્ચ શ્રેષ્ઠતા પામે છે.
કે પિતાને નીચ કહે તે કઈ માણસને નથી, ગમતું તે નીચ કર્મોનો સંગે છોડી દઈને સાચી ઉચ્ચતા બતાવવાનો પુરુષાર્થ શરૂ કરવા જોઈએ.
આ પુરુષાર્થને મોક્ષ-પુરુષાર્થ કહે છે. હું સિદધ પદને ઉમેદવાર છું –એ સંસ્કારને સતત અભ્યાસથી દઢ બનાવતા રહેશે તે સંસાર તમને નહીં સાંખી શકે.
બળબળતા રણમાં મીઠા જળની વીરડી સમાન આ ઉપદેશ સાંભળીને હસ્તિપાળનો આત્મા સિધ્ધ પદની આરાધના કરવા માટે થનગની ઊઠયે. પિતાના મંત્રી તથા પ્રજાજનોની હાજરીમાં ઉભા થઈને તેમણે ગુરુ મહારાજ પાસે બીજા પદની વિધિપૂર્વકની
For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૫૯
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આરાધના કરવાનો નિયમ અગીકાર કર્યાં. નિયમ અગીકાર કરતી વખતે તેમનુ આખુ શરીર હર્ષોંથી પ્રફુલ્લિત બની ગયું.
જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્યનુ આ પ્રધાન લક્ષણ છે. માટે ત્રણે પ્રકારના વૈરાગ્યમાં જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય શ્રેષ્ઠ ગણાય છે અને આવે વૈરાગ્ય તેને ધારણ કરનારા આત્માના શ્રેષ્ઠત્વને સૂચવે છે.
એક ચંદ્ર જેમ ઘણા અંધકારના સમૂહનો નાશ કરે છે તેમ શ્રી જિનેશ્વરદેવનો એક સાધુ આ જગતમાં ચન્દ્રથીયે ચઢીયાતા છે. તેની હાજરી માત્રથી ઘણાં પાપ અટકી પડે છે, તેમજ ઘણા જીવાને સાક્ષાત્ તેમજ પર પરાએ ઘણા મેટો આત્મલાભ થાય છે.
માટે મેહની સેના સામે જ`ગે નીકળેલા સિદ્ધમાના સાધુની નિશ્રાનો લાભ લેવામાં પ્રમાદ ન કરવાની ભલા
મણ છે.
ગુરુના સદુપદેશથી આત્માને પોતાનો દેશ માનીને તેમાં વિચરતા રાજા હસ્તિપાળને શ્રી શત્રુ'જય મહાતી વગેરે તારક તીર્થીની યાત્રા કરવાની ભાવના થઇ.
ચૈત્ર મંત્રીને સાથે લઈને રાજાતીથ યાત્રાએ નીકળ્યા. ખૂબ ભાવપૂર્ણાંક યાત્રા કરી. શ્રી સિદ્ધાચલ તૉની સ્પનાથી તેમના હૃદયની કળીએ કળી વિકસીત બની ગઈ. શરીર અને તેને વળગેલી માયા તેમને ધૂમાડાના ગોટા જેવી લાગી. આત્મા તેમને પૂર્ણ ચન્દ્ર જેવા પ્રત્યક્ષ થયા.
For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તે ધન્ય પળે તેમણે પોતાના મંત્રીને કહ્યું. આ ગિરિરાજની સ્પર્શના પછી મારો આત્મા ઊંચે જવા માટે થનગની રહ્યો છે. ધન્ય છે તે આત્માઓને કે જેઓ આ મહાતીર્થની યાત્રા કરવાને બડભાગી બન્યા છે.
ત્રણ લેકમાં જેનો જોટો નથી એવા અજોડ શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજની યાત્રા કરતી વખતે તમને કેવા ભાવ સ્પશે છે? ઊંચે જવાના કે નીચે પડવાના?
શ્રી આદિશ્વર દાદા ઊંચે બેઠા છે. એટલે ઊંચે જનારને તેમનાં દર્શન થાય છે. ઊંચે ચઢવામાં શ્રમ તે પડવાનો જ પણ ર લેખે છે. તો એવું કયું સાંસારિક કાર્ય છે કે જે શ્રમ વગર તમે કરી શકતા હો? પણ તમારે એ શ્રમ વ્યર્થ છે. એટલું જ નહિ પણ આત્માનું અહિત કરનારે છે. તમને આત્મભાવથી વધુ દૂર ધકેલનાર છે.
તીર્થયાત્રાથી હળવા બનેલા હરિત પાળ રાજાના આત્માને રાજવૈભવ બજારૂપ લાગવા માંડે.
એટલે રાજ્યનો ભાર ઉત્તરાધિકારીને સેંપીને તેમણે ગુરૂ પાસે સિદ્ધપદદાયિની ભાગવતી દીક્ષા અપૂર્વ ઉમંગપૂર્વક અંગીકાર કરી. ચૈત્ર મંત્રીએ પણ તેમની સાથે દીક્ષા લીધી.
હવે વિચારે કે સાચા એક સાધુના સમાગમથી જીવને કેટલે મેટો લાભ થાય છે!
માટે જ સત્સંગનો મહિમા અપરંપાર છે એમ કહેવાયું છે. આત્માને આત્માના ઘરની દિશા આત્મવિહારી મહાત્મા જ
For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચીધી શકે છે અને તે દિશા–ચી ધણું એટલું સચેટ હેય છે કે તે પછી તે જીવને સંસાર પિતાનો કેદી બનાવવામાં સફળ થત નથી.
દીક્ષાનું નિરતિચારપણે પાલન કરતા હસ્તિપાળ રાજર્ષિ નિશ્ચયથી આત્મા જે છે, તે ભાવ પિતાના આત્માને આપવા લાગ્યા. જેને ભૂખ લાગે તે આત્મા નહીં, જેને ઊંઘ આવે તે આત્મા નહીં, જેને થાક લાગે તે આત્મા નહીં—આ પ્રકારની સમ્યગ્ર વિચારણામાં તેઓ દિનરાત રમણતા કરવા લાગ્યા, એટલે ગેચરી-પાણી, અલ્પકાળની પણ નિદ્રા વગેરેમાં તેમને મુદ્દલ રસ ન રહ્યો. પરંતુ તેમાં તેમને પ્રગટ પરાધીનતાને દુઃખદ અનુભવ થવા લાગે.
પણ એક વાત યાદ રાખજો કે તથા પ્રકારના વ્યવહાર વગરનું કેવળ નિશ્ચયનું તત્ત્વજ્ઞાન તારકન થી નીવડતું પણ ઉઘાડા અગ્નિની જેમ દાહક–માસ્ક નીવડે છે.
આત્મા નિશ્ચયથી જે છે, તે નિશ્ચય જેનો હેય છે, તે વ્યવહારમાં પણ એ જ રીતે વર્તતે હેય છે. જેના વર્તનમાં દાન –શીલ–તપ અને ભાવરૂપ ધર્મ ખરેખર ઓતપ્રેત હોય. આત્મા નથી ખાતે માટે તપ બિનજરૂરી છે એવી સમજ મિથ્યાત્વના ઘરની છે. આત્માને સ્વભાવ અનાહારી છે, માટે જ બાહા તેમજ અત્યંતર તપ જરૂરી છે. - પાંચ મહાવ્રતનું જીવની જેમ જતન કરતા હસ્તિપાળ મુનિ, ગુરૂની આજ્ઞા લઈને સિદ્ધ પરમાત્માની મૂર્તિના દર્શને
For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
કર
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કરવા માટે શ્રી સમેતશિખર તીર્થ' તરફ ચાલ્યા, તેમની દશ નાતુરતા એટલી બધી વધી ગઈ હતી કે તેમણે વિહારમાં જ અભિગ્રહ કર્યાં કે સિદ્ધ પરમાત્માની મૂર્તિના દર્શન કર્યા પછી જ મારે આહાર વાપરવા.
લીધેલા અભિગ્રહને યથાપણે પાળવા માટે ઉચ્ચ આત્મઅળની જરૂર પડે છે, ત્યાં દેહમૂર્છાને નામશેષ કરી નાંખવી પડે છે.
અભિગ્રહ લઈ ને શ્રી સમેતશિખર મહાતીર્થ તરફ આગળ વધતા હસ્તિપાળ મુનિના આત્મબળની દેવેન્દ્રે દેવસભામાં પ્રશંસા કરી. દેવપદ્મના અભિમાનમાં રાચતા એક દેવને આ પ્રશંસા અતિશયાક્તિભરી લાગી.
એટલે તે મુનિરાજની પરીક્ષા કરવા માટે ત્યાં આવી પહેાંચ્યા. તેણે મુનિરાજને આહાર વાપરવાની વૃત્તિ થાય તેવા અનેક ઉપસગેગ કર્યા, છતાં આત્માના પક્ષકાર મુનિને તે ચલાયમાન ન કરી શકયા.
આત્માના મૂળ ગુણેામાં રમણતા કરવારૂપ ધર્મની આરાધના જ્યારે આત્માને સ્પર્શે છે ત્યારે આવી અચળ સ્થિતિ આરાધક પ્રાપ્ત કરી શકે છે. પછી તેને પ્રલયનાં તાફાન પણ આત્મભ્રષ્ટ નથી કરી શકતાં. તેને જ આત્માની સમ્યગ્ ઉપલબ્ધિ કહે છે એટલે શ્રી માનતુંગસૂરિએ શ્રી ભક્તામર સ્ત્રોત્રમાં ગાયુ છે કે ‘સ્વામંત્ર સભ્યનુવજચનયતિ મૃત્યુ...
For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૩
માટે જ આત્મખલી હસ્તિપાળ મુનિરાજને ડગાવવામાં દેવનુ' દૈવત નિષ્ફળ નીવડ્યું.
એટલે તે દેવે વિનીત ભાવે મુનિરાજના ચરણામાં ઝૂકીને ક્ષમાની યાચના કરી.
ક્ષમાવત મુનિરાજને તે અગાઉ પણ દેવ તરફ ક્રોધ હત નહિ અને અત્યારે પણ શુદ્ધ સ્નેહ હોઈ ને તેમણે તેને સમભાવે ક્ષમા બક્ષી પછી દેવ સ્વર્ગમાં પા ફર્યાં.
કોઈ દેવ પૌષધ યા સામયિકમાં યા તમે શ્રી નવકારની માળા જપતા હા તે। ત્યારે સપ્ યા વીછીનુ રૂપ ધારણ કરીને તમારી કસોટી કરવા આવે તે તમે તે સમયે તે પ્રકારની આરાધનામાં અડગ રહે કે એમાકળા બનીને આરાધનાને છેડી દે। ?
પ્રતિક્રમણમાં કયારેક કોઈ આરાધકના શરીર પર એકાદ ભમરી બેસી જાય છે તે તે ભાઈ હું અત્યારે સામાયિકમાં છુ તે ભૂલી જઈને સાવદ્ય વ્યાપારમાં જોડાઇ જાય છે. આત્માથી ને આવેા ભય ન છાજે.
નિ યતાને પ્રાસ મુનિરાજ અપ્રમત્તપણે વિહાર કરતા આખરે શ્રી સમેતશિખર મહાતીર્થે પહેોંચ્યા. ત્યાં રહેલ સિદ્ધ પરમાત્માઓની પ્રતિમાને ખૂબ ભાવપૂર્ણાંક વંદન કર્યાં પછી તપનું પારણું કર્યું.
નાનો-મોટો નિયમ લેતાં પહેલાં વિચાર કરવા તે હજી મરાઅર છે પણ નિયમ લીધા પછી તેના પાલનમાં શિથિલતા સેવવી તે ખરાખર નથી.
For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નિયમના પાલન વડે જ માનવી, મહામાનવ બની શકે છે. નિયમ વગરનું જીવન, આકૃતિએ માનવ જેવા માનવને કૃતિઓ પશુ બનાવે છે.
પંચાચારનું રૂડી રીતે પાલન કરતા હસ્તિપાળ મુનિરાજ, આયુષ્ય પૂરું થતાં કાળ કરીને બારમા અશ્રુત નામના દેવલોકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા.
ચૈત્રમંત્રી પણ સાધુપણાનું શ્રેષ્ઠ રીતે પાલન કરતા કરતા આયુષ્યને ક્ષય થતાં કાળ પામીને તે જ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થયાં, પણ હસ્તિપાળ મુનિરાજને આત્મા અધિક યંગ્ય હેઈને તેમણે કરેલી સિદ્ધપદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રકારની આરાધનાના પ્રભાવે તેમણે તીર્થકર નામકર્મ બાંધ્યું હતું એટલે દેવલેકનું આયુષ્ય પૂરુ થયે મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં તીર્થંકર થઈને મેક્ષે સિધાવશે અને મંત્રીને આત્મા તેમના ગણધર થઈને કેવળજ્ઞાન પામીને મોક્ષને વરશે.
- તાત્પર્ય કે આરાધનાનું પદ ઉત્કૃષ્ટ હોય અને એવા જ ઉત્કૃષ્ટ ભાવે તે પદની આરાધના થાય, તે તે આરાધના આરાધકને ઉત્કૃષ્ટ પદ આપે જ આપે.
શ્રીપાળ અને મયણસુંદરીના આત્મામાં નવપદ કેવાં ઓતપ્રેત હતાં તેને રાસ તથા કથા ચૈત્ર અને આસો માસની શાશ્વતી ઓળીના દિવસોમાં તમે સાંભળે છે તેમજ તે વાંચવા-વંચાવવાને આપણે ત્યાં સુસંસ્કાર છે, તે ઘણે લાભદાયી છે.
For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૬૫
તેનેા સાર પણ એજ છે કે નવપદમાં નિજ આત્માને
જાણા તેમજ માણેા. તેમજ નિજ આત્મામાં નવપદને જાણા તેમજ
માણેક.
શ્રી નવકાર પણ નવપદ્મમય છે.
શ્રી સિધ્ધચક્ર પણ નવપદમય છે.
એક મ`ત્રરૂપ છે.
ખીને 'ત્રરૂપ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માટે શ્રી નવકારના જાપ જેટલુ ઉપકારક શ્રી સિધ્ધચક્રનું ધ્યાન નીવડે છે.
અધ મિલિત નયને હૃદય ઉપર કે નાભિકમળ ઉપર નજર કરવાની ટેવ પાડવાથી આત્મા નજરમાં આવે છે. એટલે તે-તે પ્રદેશમાં શ્રીનવકારના અક્ષરોને યા સિદ્ધચક્ર યંત્રને સ્થાપન કરવાની શાસ્ત્રની ભલામણ છે.
મહાસતી મયણાનું સમ્યક્ત્વ મધ્યાહ્નના સૂર્ય સમુ ઝગારા મારતું હતુ, તે હકીકત સાંભળીને આપણને હર્ષ થાય છે.
શાસ્ત્રો કહે છે કે સુદેવ સુગુરુ અને સુધમ ની સાચા ભાવથી ભક્તિ કરનાર આત્મા એવા જ્વલંત સમ્યક્ત્વને પામી શકે છે.
મને સુખની જે કાંઈ સામગ્રી મળી છે, તે ધર્મોના પ્રભાવે મળી છે. પણ આવી અચલ ધર્મનિષ્ઠા વ્યક્ત કરતાં કદાચ કઈ મેટુ કષ્ટ આવી પડે, તે મયણાસુંદરી જેવી અડગતા તે સમયે રાખી શકે, તેા જ કહી શકાય કે તમે પાકા ધનિષ્ઠ છે,
૧
For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કર્મ સંગે દુઃખ આવે ત્યારે રોવા બેસે, તે શ્રેષ્ઠ કેસિનો આરાધક ન ગણાય. શ્રેષ્ઠ કોટિન આરાધક આત્મા તે સુખ-દુઃખ વચ્ચે સમતોલ રહે, એક સરખા પરિણામવાળે રહે, તે જ માની શકાય કે ધર્મનો આરાધક છે. આત્માને શુદ્ધ સ્વભાવનો સાચે ચાહક છે.
ક્રોધે ભરાયેલા રાજવી પિતાએ પુત્રી મયણને કેઢી આ કુંવર સાથે પરણાવીને વળાવી દીધી, તે પણ એ મહાસતીના મનના કોઈ ભાગમાં પિતા પ્રત્યે દુર્ભાવ ન જાગે, કેષભાવ ન જાગે, તુચ્છ પ્રકાર ને કઈ ભાવ ન જાગે, તે શું સૂચવે છે?
એ જ કે મહાસતી ધર્મનાં સાચાં રાણી હતાં. ધર્મની અચિન્ય શક્તિમાં સંપૂર્ણ નિષ્ઠાવાળા હતાં. ધર્મ આગળ કર્મ બિચારુ છે–એ સત્યને પચાવી ચૂકેલાં હતાં.
માટે લાખો વર્ષનાં વહાણાં વાવા છતાં શ્રીપાળ અને મયણાસુંદરીના નિષ્કલંક ચારિત્રનું તેજ એવું ને એવું ઝળહળી રહ્યું છે. તેમજ ભવભીરૂ આત્માઓને શ્રીનવપદની આરાધનાને બધ આપી રહ્યું છે.
શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્રમાં જે નવપદ પ્રતિષ્ઠિત છે, તે સર્વથા ગુણમય છે, શુદ્ધ ગુણમય છે અને તે જ ગુણ આત્મામાં રહેલા છે, માટે સિદ્ધચકનું ધ્યાન કેઈ પણ આરાધક આત્માને માફક આવે છે. " બીજા સિદ્ધપદની આરાધનામાં વેગ લાવવા માટે હંમેશા નમે સિદ્ધાણં' પદના જાપપૂર્વક શ્રી સિદ્ધ ભગવંતોના ઉપકારનું સ્મરણ–મનન કરવું જોઈએ.
For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
६७
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનંતા સિદ્ધોના અનતા ઉપકારાનું ઋણ આપણો માંથે છેએ ઋણ ચૂકવવાના એક જ ઉપાય આપણે સંવકમાં ખપાવીને સિદ્ધ બનીએ તે છે.
આ સંસારનુ` કોઈ પણ સુખ કોઈ પણ જીવને એક સરખુ સુખકર પ્રતીત થતું નથી. આજની યુવાનીનું સુખ ઘડપણું આવતા કરમાઈ જાય છે. અને આ નિયમ સંસારના સર્વાં સુખાને લાગુ પડે છે માટે અહિંના કોઈ પણ સુખને શ્રી જિનેશ્વર દેવાએ સુખરૂપ નથી કહ્યું. પણ સસારને દુઃખરૂપ, દુઃખલક અને દુ:ખની પરપરા સર્જનારો કહીને તેના ઉચ્છેદ કરી દીધે છે.
જ્ઞાનીઓ કહે છે કે આત્માનું સુખ ચાખ્યું નથી ત્યાં સુધી જ જીવને પુદ્ગલનુ સુખ મીઠું લાગે છે.
હાડકુ' ચાટતા કૂતરાને નિર્જીવ દ્વાકુ કોઈ સુખ આપી શકતુ નથી પણ તે હાડકુ ચાવતી વખતે તેના મામાં જે લાળ છૂટ છે, તેને જ તે હાડકું ચાવવાથી મળેલુ સુખ માનીને રાજી
થાય છે.
વિષય-કષાયજન્ય સવ સુખા આ પ્રકારનાં જ છે. હાડકુ ચાટવા જેવાં જ છે. જેનામાં જે નથી તે તેની ગમે તેટલી સેવા કરા પણ નહિ જ મળે એ નક્કી જ છે.
જ્યારે શ્રી અરિહંત, સિદ્ધ આદિ ભગવ તા તા પરમ ગુણ પ્રક`વાન છે એટલે આજે જે ભાવ તમે સંસારને આપે છે, સાંસારિક સુખ આપનારી સામગ્રીને આપે છે, તે જ ભાવને જે શ્રી અરિહંત-સિદ્ધ આદિ ભગવંતાની ભાક્તિ તરફ વાળી ઘા, તા તમારા સુખની દેવેન્દ્રને પણ પ્રશ'સા કરવી પડે.
For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિવેકી દેવે ચકવતીના સુખને નથી વખાણતા જ્યારે એક દિવસના દિક્ષિત સાધુના ત્યાગની પ્રશંસા કરે છે.
એટલે સાચું સુખ દુન્યવી સુખની લાલસાને ત્યાગમાં છે. - પાંપણનો પડદો ઉંચકવાથી નજરમાં દુનિયા આવે છે, તેમ ભવરાગનો ત્યાગ કરવાથી આત્માને પરમાત્માના દર્શન થાય છે.
આ પાંચમે આરે કઠણ છે–એ વિધાન ધર્મના આરાધકે માટે તો અધિક ઉત્સાહવર્ધક ગણાય. રેગ આકરે હોય છે, તે જ જલદ ઉપચાર કરવા-કરાવવાનું મન થાય છે, તેમ કાળ કઠણ છે એવું જાણનારા વિવેકી આત્માને તે તેને કુણે પાડનારા ધર્મની આરાધનામાં અધિક ઉત્સાહ રહે છે. અપૂર્વ વીરતાપૂર્વક તે આત્માને ઉપાસે છે.
તમે એ જાણતા હશે કે આત્મારૂપે આપણે સિદ્ધ ભગવતેના ઉપગમાં છીએ પણ ઉપયોગની બહાર નથી.
આ સત્ય ઉપર જેમ-જેમ ચિંતન વધારશે તેમ-તેમ તમને ન જ આત્મલ્લાસ સ્પર્શશે.
એક રાજાની કૃપાદૃષ્ટિ પામનારનું ભાગ્ય પણ સુધરી જાય છે, તેને દુન્યવી સુખની સામગ્રી તરત મળી જાય છે, તો સુસ્થિત મહારાજાના સહજ ઉપગમાં રહેલે આત્મા પરમ સૌભાગ્યવંત પદને પામે તેમાં કેઈ શક નથી.
રાજાની કૃપાને પાત્ર ત્યારે બનાય છે જ્યારે સાચી રાજ્યભક્તિ તેમજ પ્રજાભક્તિ જીવનમાં આવે છે. તેમ સિદ્ધ ભગવતેના ઉપગમાં રહેતે આત્મા જ સિદ્ધ સદશ બની શકે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૯
સિદ્ધ ભગવંતાના ઉપયેગમાં રહેવું એટલે આજ્ઞાનો ઉપયોગ અન્ય તુચ્છ ભાવેાને ન કરવા તે.
આત્મા જેવા મહામહિમાશાળી દ્રવ્યનો ઉપયેગ શ્રી અરિહંત અને સિદ્ધ ભગવ'તાદિને જ સોંપી દેવામાં શ્રેષ્ઠ માનવભવની સાથે ક્તા છે.
જો એક કિંમતી વસ્તુ પણ ગમે તેને ન સોંપતા જવાબદાર માણસને જ સોંપીએ છીએ, તેા આત્મા જેવા અણુમાલ પદ્મા નો હવાલા કમો શ્રી અરિહંત પરમાત્માની આજ્ઞા અનુસાર સિદ્ધ પરમાત્માને જ સોંપાય–સોંપવા જોઇએ.
શ્રી અરિહંત-ખિય, શ્રી સિદ્ધ-સક્િષય—એ વગેરે પો ઉક્ત સત્યનું સમર્થન કરે છે.
જો કેાઈ પણ જીવને જોતાંવેત તમને તેનું સિદ્ધ સ્વરૂપ ધ્યાનમાં આવશે, તેમજ સિદ્ધ પરમાત્માના ઉપકારો તમારા સ્મરણમાં વણાઈ જશે એટલે પૌદ્ગલિક સુખ મેળવવા માટે કોઈ પણ જીવને દુઃખ દેવાની અશુભ પ્રવૃત્તિ તેમજ વૃત્તિ તમારા મનમાંથી નાબૂદ થઈ જશે અને જ્યાં જ્યાં નજર કરશે! ત્યાં-ત્યાં જીવરૂપ સાધિકા દેખાશે.
આવી આંતરિક જાગૃતિ, પરમ જાગૃત એવા સિદ્ધ પરમાત્માની ભાવપૂર્વકની ભક્તિ વડે જ આવે છે. તે સિવાય પણ આવતી હોય તે આજે આપણે અહીં ન હોત પણ સિદ્ધશિલા પર હોત.
સમિા ધુમ જેટલા જ
વહાલા લાગવા જોઈ એ
For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
७०
સિદ્ધના સગાને સગા માનવાથી સિદ્ધપદની આરાધના પ્રાણવંતી
અને છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધન, સત્તા, મહેચ્છા આદિ સાથેનું સગપણ જીવને અલગ પાડે છે. જ્યારે શ્રી જિનેશ્વરદેવે પ્રકાશેલા ધમ સાથે સગપણ જીવ-જીવ વચ્ચેના ભેદની ક`કૃત દિવાલેને તેડીને જીવને સત્કારવાની શક્તિ જગાડે છે. આત્મામાં રહેલ સિધ્ધપદ ખતાડે છે.
બીજા દિવસની આરાધના
પ્રદક્ષિણા-આઠ. ખમાસમણાં-આડ.
પદ-શ્રી સિધ્ધપદ કાઉસ્સગ આઠ લોગસ્સને
વણું –લાલ. એક ધાન્યનુ આયંબિલ, તે ઘઉંનું કરવું. સ્વસ્તિક-આઇ.
નવકારવાળી-વીશ.
જાપ- હી નમો સિધ્ધાણુ,
~: ખમાસમણના દુહે –
રૂપાતીત સ્વભાવ જે, કેવલ સણુ-નાણી રે, તે ધ્યાતા નિજ આતમા, હાવે સિધ્ધ ગુણખાણી રે; વીર જિનેશ્વર ઉપદિશે, તુમ સાંભળો ચિત્તલાઇ રે, આતમધ્યાને આતમા ઋદ્ધિ મળે સસિવ આઇ રે, વીર
For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭
સિધ્ધપદને આઠ ગુણ ૧. અનન્તજ્ઞાનસંયુતાય શ્રીસિધાય નમઃ ૨. અનનદર્શનસંયુતાય શ્રીસિધાય નમઃ ૩. અવ્યાબાધગુણસંયુતાય શ્રીસિધ્ધાય નમ: ૪. અનન્તચારિત્રગુણસંયુતાય શ્રીસિધ્ધાય નમ: ૫. અક્ષયસ્થિતિગુણસંયુતાય શ્રીસિધાય નમઃ ૬. અરૂપિનિરંજનગુણસંયુતાય શ્રીસિધ્ધાય નમઃ ૭. અગુરુલઘુગુણસંયુતાય શ્રીસિધાય નમઃ ૮. અનન્તવીર્યગુણસંયુતાય શ્રીસિધ્ધાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આચાર્ય પદનું સ્વરૂપ पंचाचारपवित्ते, विसुद्ध - सिद्धत - देसणुज्जुत्ते, परउवयारिक्कपरे, निच्च झाएह सूरिपवरे ।
અર્થ – હે ભવ્ય જ! તમે પંચ અચાર વડે વિશુધ્ધ, સિદ્ધાંતના ઉપદેશમાં ઉદ્યમવંત અને સદા પરના ઉપકારમાં જ તત્પર એવા સૂરિ ભગવંત (આચાર્ય) નું નિત્ય ધ્યાન કરે.
આજે શાશ્વતી ઓળીને ત્રીજે મંગળકારી દિવસ છે.
આ નવ દિવસે કાળના પ્રવાહમાં આગવું સત્વ ધરાવે છે. એટલે આ દિવસોમાં થતી આરાધના અલ્પ કાળમાં અધિક ફળદાયી નીવડે છે.
દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર અને ભાવની જેમ અનંત ઉપકારી ભગવંતોએ કાળનું પણ આગવું જે બળ છે, તે જોયું છે, તેમજ જાણ્યું છે અને જીના હિત માટે તેનું આગવું ઉપકારક સ્વરૂપ નિરૂપ્યું છે.
કાંટા વડે જેમ કાંટો નીકળે છે, તેમ કાળ વડે કાળને પકવી શકાય છે.
કાળને પકવ એટલે ભવસ્થિતિને પરિપાક કરે.
ભવસ્થિતિને પરિપાક કરવામાં ઓળીની જેમ પર્વાધિરાજ શ્રી પર્યુષણ પર્વના આઠ દિવસો પણ અત્યંત પ્રભાવશાળી છે.
એટલે આ દિવસને આરાધનાના દિવસે કહ્યા છે. માટે
For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૩
વિવેકી આત્માઓ આરંભ–સમારંભ છેડીને આ દિવસોમાં મન આત્માની સાથે જોડે છે.
જેમના જીવની પળેપળ ધર્મની આરાધનામાં સાર્થક થાય છે, તેમને ધન્ય છે. પણ એવા આરાધક આત્માઓ પણ આ દિવસોને સારી રીતે આરાધીને જ અખંડ આરાધક બની શકે છે.
આ જીવે અનંત સંસારમાં ભ્રમણ કરતાં ધૂમની વિરાધના કરવામાં કઈ કસર નથી રાખી, માટે હજી તેને વિસ્તાર નથી છે. તેમ છતા આછી-પાતળી જે ધર્મારાધના તેણે કોઈકવાર કરી છે, તેના ફળ સ્વરૂપે દેવદુર્લભ માનવભવ તેણે પ્રાપ્ત કર્યો છે.
આવા સુંદર માનવભવ પમ્યા પછી પણ જે જીવના સંસારને ક્ષય કરવામાં આળસ કરીએ, તો ભવ હારી જઈએ.
પહેલા અને બીજા દિવસના વર્ણનમાં દેવતત્વને સમાવેશ થયેલે છે.
પહેલા શ્રી અરિહંત અને બીજા શ્રી સિદ્ધ ભગવંત–એ બંનેમાં પરમેશ્વરત્વની પરિપૂર્ણતા છે.
માટે પ્રથમ તેમના વિશ્વોપકારી સ્વરૂપનું આપણે સ્મરણ કર્યું, દર્શન કર્યું.
આજે ત્રીજા આચાર્યપદના ઉપકારક સ્વરૂપ ઉપર વિચારણા કરવાની છે.
આ ત્રીજું પદ ગુરુ તત્ત્વનું છે.
આચર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ એ ત્રણેને સમાવેશ ગુરુપદમાં થાય છે પણ તેમાં પ્રથમ સ્થાન આચાર્યપદનું છે.
For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
છે. પણ
જ છે.
૭૪
જો કે ધમતીના પ્રવર્તક શ્રી અરિહંત પરમાત્મા હોય તે તીને પરપરાએ ચાલુ રાખનારા તે આચાર્ય દેવે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આજે આ ભરતક્ષેત્રમાં શ્રી અરિહંત પરમાત્મા વિદ્યમાન નથી, તેમ છતાં તેમણે સ્થાપેલા તીનુ સંચાલન ગીતા આચાર્ય દેવે! રૂડી રીતે કરી રહ્યા છે. સઘળા આચાય દેવે
આગમશાસ્ત્રોને પેાતાની આંખ
અનાવીને શાસન ચલાવે છે.
શાસન ચલાવવુ' એટલે જીવને શિવ મનાવનારી ધાર્મિક તેમજ આધ્યાત્મિક પ્રક્રિયાને આજ્ઞા-સાપેક્ષપણે ગતિશીલ રાખવી. જેથી વતત્ત્વ ઉપર રહેલ જાતત્ત્વનુ' શાસન વીલીન થાય છે. માટે જયવ'તા શ્રી જિનશાસનમાં શ્રી જિનેશ્વરદેવ જેટલુ જ ઉપકારક સ્થાન તેઓશ્રીની આજ્ઞાનુ` છે.
“ આજ્ઞારાદ્ધા વિરાદ્ધા ચ શિવાય ચ ભવાય ચ ’’ આરાધેલી આજ્ઞા શિવપદ આપે છે તે જ આજ્ઞાની વિરાધના ભવપર પરા સજે છે.
કલિકાલ સર્જંન ભગવંતનુ આ ટંકશાળી વચન જિનાજ્ઞાના અગાધ માહત્મ્યનું સૂચન કરે છે. એટલે મધદરિયે ાડી હંકારતા નાવિકની નજર ધ્રુવના તારા ઉપર રહે છે, તેમ આચાદિ ભગવંતા જિનાજ્ઞાને પેાતાની આંખ બનાવીને ભીષણ આ ભવસમુદ્રને પાર કરતા આગળ વધે છે, તેમજ બીજા જીવાને પણ ભવસાગર પાર કરવામાં સહાયક નીવડે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આચાર્યદેવ પાંચ આચારના પાલનમાં પૂરા પ્રવીણ હોય છે.
“પાંચ આચાર તે-જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર. તપાચાર અને વિચાર.
આ પાંચ આચારનું અપ્રમત્તપણે પાલન કરવાથી આત્માનો અનંત જ્ઞાનગુણ, અનંત દર્શનગુણ અનંત ચારિત્રગુણ, અનંત તપગુણ અને અનંત વીર્યગુણ-ઉત્તરોત્તર અધિક ઉઘડે છે અને તે ગુણાને ઢાંકીને રહેલાં તે તે કર્મો ઉત્તરોત્તર વધુ ને વધુ ક્ષીણ થતા જાય છે.
આચાર્યદેવ પંચાચારના પાલનમાં પ્રવિણ હોય તેમ શુદ્ધ સિધ્ધાંતને ઉપદેશમાં પણ નિપુણ હોય.
શુદ્ધ સિદ્ધાંત એટલે કર્મઝરત આત્માને સર્વથા કર્મ મુક્ત કરીને શુદ્ધ બનાવનારા શ્રી જિનોપદિષ્ટ ધર્મના આંતર-બાહ્મ સ્વરૂપના સર્વ અંગોનો બોધ કરાવનારું સિદ્ધાંત.
જેને સિદ્ધ કરવાથી જીવના સંસારને અંત થાય તે સિધાંત,
શુદ્ધ સિદ્ધાંતને યથાર્થ બેધ પરિણત ત્યારે થયે કહેવાય જ્યારે તેમાં ઉત્સર્ગ–અપવાદ, ન્યાય-તર્ક, નય-નિપામય સ્યાદ્વાદનું અખંડપણે પાલન કરવાનો ક્ષયે પશય પ્રાપ્ત થાય.
પૂ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિશ્વરજી ફરમાવે છે, કે સ્વાદુવાદમાં જેની મતિ છે, તે પ્રાણ પુરુષ ગમે તેવા તર્કના જંગલમાં અટવાત નથી, તેમજ રાગ-દ્વેષના કીચડમાં ફસાતે નથી પણ
For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૬
લક્ષ્યને વધતા તીરની જેમ સડસડાટ આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવની સાધના તરફ આગેકૂચ કરે છે.
આવા સ્વાદુવાદમતિવાન આચાર્ય શુદ્ધ સિદ્ધાંતનું નિરૂપણ કરીને અનેક જીવને આત્મનિષ્ઠાવાન બનાવવાનું ઉપકારક કાર્ય કરે છે.
વળી પાંચચારમગ્ન આચાર્યદેવ પરને ઉપકાર કરવામાં સદા તત્પર રહે છે. •
જેનાથી પિતાને ઉપકાર થયેલ છે તેમજ થાય છે તે શ્રી જિનશાસન અને શ્રી જિનેશ્વરદેવની ભક્તિ તરફ જેને વાળવા તે, તે ઉપકારનું યત્કિંચિત્ પણ ઋણ અદા કરવાનો રાજમાર્ગ છે. પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજ્યજી ગણિવર ફરમાવે છે કે, નિત્ય અપ્રમત્ત ધર્મ–ઉપદેશે
નહિ વિકથા ન કષાય ! જેહને તે આચારજ નમીએ,
અકલુષ, અમલ, અમાય રે ! આ ગાથામાં આચાર્ય કેવા હોય તેનું વર્ણન છે.
જે અભિમાની ન હય, માયા સેવતા ન હોય, જે કષાયને વશ કરવામાં શુરવીર હેય, પ્રમાદ જેમના રૂંવાડાને સ્પર્શ ન હેય, અને જે સદા વિકથાથી દૂર રહેતા હોય–તે આચાર્ય જ નમસ્કારને પાત્ર છે.
વિકથા એટલે સંસાર-કથા. આત્માને વિકૃત કરનારી
For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કથાઓમાં સ્ત્રી કથા, ભેજનકથા, રાજકથા દેશકથા વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
જેનાથી જીવનું એકાંતે હિત થાય તેવી કથાને શાસ્ત્ર સુ-કથા કહી છે.
ભાવ-આચાર્યના પદે બિરાજતા આચાર્યદેવ હંમેશા ભવ્ય જીવોને સુકથા સંભળાવીને ઉપકાર કરતા રહે છે.
પરોપકારમાં રત રહેવું તે તેમનો અસાધારણ ગુણ છે. મેહવશ જીવને પોપકારની વાત સાંભળતા પણ ઝોકાં આવતાં હોય છે. અને જે તેની આગળ સ્વાર્થની વાત કરવામાં આવે છે, તે તેને તે વાત સાંભળતા આખી રાત નીકળી જાય તે પણ કંટાળે નથી આવતું.
જીવના આ વિપરીત વલણને આત્મા તરફી કરવામાં આચાર્યદેવના આચારનો પ્રભાવ પાયાનો ભાગ ભજવે છે.
માટે આચારને પ્રથમ ધર્મ કહ્યો છે.
અને તેથી જ પંચાચારમગ્ન આચાર્ય શ્રી જિનશાસનની પ્રભાવનાનાં મહાન કાર્યો કરી શક્યા છે.
આ પાંચ આચારમાં વિશ્વના સઘળા સદાચારેનો સમાવેશ થઈ જાય છે. - ભાવાચાર્યના વિચાર-વાણી-વર્તનમાં પાંચ આચારની સુવાસ મહેકતી હોય છે. આ સુવાસ ગમે તેવા જીવને પણ ક્ષણભરને માટે તે શાતાપ્રદ નીવડે જ છે, જેમ બન્યાઝન્યા પ્રવાસીને વડલાની છાયા શાતાપ્રદ નીવડે છે.
આ શાસનમાં અંગત વિચારને કેઈ સ્થાન નથી. અહીં
For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રધાનતા આજ્ઞાની આરાધનાની છે. અને તેનું કારણ એ છે કે શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માએ સર્વ જીવોના ઉત્કૃષ્ટ હિતનો વિચાર ઉત્કૃષ્ટપણે કરીને જ આ શાસન પ્રવર્તાવ્યું છે. એટલે તેમનાથી વધુ ચઢીઆતે વિચાર કઈ પણ કરી શકે તેમ નથી.
માટે જ કેવળી ભગવંતે પણ શ્રી જિનાજ્ઞાની આરાધનાને જીવન બનાવીને મુક્તિને વરે છે.
શ્રી જિનેશ્વર દેવને સૂર્યની ઉપમા, કેવળી ભગવંતને ચન્દ્રની ઉપમા છે, તે આચાર્યદેવેને દીપકની ઉપમા છે.
ગાઢ અંધકારમાં એક દીપક જે કામ કરે છે, તે જ રીતે ભાવ-દીપક તુલ્ય આચાર્યદેવે પણ સૂર્ય સમ શ્રી જિનેશ્વર દેવ અને ચન્દ્ર સમ કેવળી ભગવંતની અનુપસ્થિતિમાં જીવેના અજ્ઞાનરૂપ અંધકારને દૂર કરીને આત્મહત્ત્વના જ્ઞાનનો પ્રકાશ પાથરવાનું મહાન કાર્ય કરે છે
શ્રી અરિહંત પરમાત્માના મુખ્ય ગુણ ૧૨ છે. શ્રી સિદ્ધ પરમાત્માના મુખ્ય ગુણ આઠ છે, તેમ શ્રી આચાર્યદેવના મુખ્ય ગુણ ૩૬ છે. જેનું વર્ણન શ્રી પંચદિય સૂત્રમાં છે.
તે તેનો સાર એ છે કે આચાર્યદેવ ક્ષમાવત હય, દયાવંત, કરુણાવત હેય, વિશ્વહિતચિંતાને વરેલા હોય, પરમાર્થ રસિક હેય, કષાયની કાલિમાને હણનારા હોય, શીલના પાલનમાં શીલા જેવા સખ્ત હય, દયાના પાલનમાં પુષ્પથીયે વધુ મૃદુ હોય, પરપરિણામને ત્યાગી હોય, અમલ સાનાનંદમાં મગ્ન હોય, શાસનના બંધારણના રવરૂપનું જ્ઞાતા હોય, દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળઅને ભાવના પ્રવાહને પારખવાની સૂક્ષ્મ પ્રજ્ઞાના ધારક હોય,
For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આજ્ઞા-શાસનને વરેલા હેય, અંગત મહેચ્છાથી મુક્ત હોય, રાગ અને દ્વેષથી મુક્ત હોય. સૂર્યમાં અંધકાર ન હોય તેમ તેમનામાં પ્રમાદ ન હોય, સૂક્ષ્મ જે પ્રમાદ હોય તેને પણ આત્મબળ વડે નાશ કરવામાં ઉપયેગવંત હોય. તેમની વાણું કઠોરતારહિત હય, જી પ્રત્યે તેમને અગાધ વાત્સલ્ય હોય, પાસે આવનારના સંશય દૂર કરવામાં તેઓ કુશળ હેય, કેઈ પ્રશ્નકારને તર્ક વડે નિરૂત્તર બનાવવામાં તેઓ શક્તિ ન વેડફે.
એક રાજ્ય ચલાવનારા રાજાને માથે જે જવાબદારી હેય છે, તેનાથી વધુ જવાબદારી શાસનના મહાસામ્રાજ્યને ચલાવવાની તેમના માથે હોય છે. એટલે તેઓ લોકપ્રવાહમાં ન તણુતા લોકનું મગળ કરનારા ધર્મમાં અડગ રહીને ભવ્ય જીવને ધર્મ માર્ગમાં સ્થિર કરવાનું પપકારી કાર્ય કરે છે.
ચરમ તીર્થપતિ શ્રી મહાવીર સ્વામી પ્રભુના નિર્વાણ પછી શાસનના ધુરા સંભાળનારા સમર્થ જે આચાર્ય ભગવંતે થઈ ગયા છે તેમાં શ્રી વજી સ્વામીજી, શ્રી પાદલિપ્તસૂરિજી, શ્રી વૃદ્ધ વાદી સૂરિજીશ્રી સિદ્ધસેન દિવાકર સૂરિજી, શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી, શ્રી માનતુંગસૂરિજી, કલિકાલ સર્વજ્ઞ ભગવંત શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજી, શ્રી જગન્ચન્દ્રસૂરિજી, શ્રી હીરવિજયસૂરિજી, વગેરેનાં શુભ નામ શ્રી જિનશાસનના ગગનમાં મધ્યાહનના સૂર્યની જેમ આજેય ઝળહળી રહ્યાં છે.
શાસનપ્રભાવક આ મહાપુરુષોનાં જીવનચરિત્રે જરૂર વાંચવ જેવા છે. જે વાંચ્યાં હેય તે તેના ઉપર ચિંતન કરવા જેવું છે.
For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ એક–એક મહાપુરુષની પુણ્ય-છાયામાં કેવા કેવા નર રત્નો પાક્યા અને તેમણે વિશ્વહિતનાં કેવાં કેવાં કાર્યો કર્યા તેનો ઈતિહાસ જગજાહેર છે. - આ ત્રીજું પદ ગુરુપદમાં શિરમોર છે. અને તેથી જ ગુરુપદમાં સમાવેશ પામતા ઉપાધ્યાય અને સાધુ ભગવંતની જવાબદારી કરતાં વિશેષ જવાબદારી શાસનપતિએ આચાર્ય દેવના શિરે મૂકી છે.
પદ જેટલું ઊંચું એટલી જ વિશેષ જવાબદારી એ નિયમ છે.
ઊંચું પદ, ઊંચા પુણ્યના પ્રભાવે મળે છે તે સાચું પણ જે તે પુણ્યને ઉપગ શ્રી જિનાજ્ઞા અનુસાર જગતના જીને ધર્મ પમાડવાની ઊંચી જવાબદારીના પાલનમાં જ થાય છે, તે તે પદ દીપી ઉઠે છે. અને અનાચારમય વાતાવરણ ઉપર તેને પ્રભાવ પડે છે.
આ જવાબદારીનું અપ્રત્તપણે પાલન કરતા આચાર્યનું શ્રી જિનેશ્વરદેવ જેટલું જ બહુમાન કરવાનું ફરમાન છે. એમનું બહુમાન કરવાથી પ્રભાવના શ્રી જિનશાસનની થાય છે.
શ્રી જિનશાસન એ જરા પણ સંકુચિત શાસન નથી. પણ વિશ્વ હિતની વિશાળ ભાવનાવાળું છે. વિશ્વના બધા જીના પરમ કલ્યાણની ભાવનાવાળું છે.
માટે આ શાસનમાં કઈ જીવને બાદ કરવાની વાત નથી. પણ જીવનમાંથી અવગુણને બાદ કરવાની વાત છે. અને ગુણને ગ્રહણ કરવાની વાત છે.
For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
1
પંચાચરના પાલનમાં શૂરા આચાય દેવાને નમવાથી, જીવનમાં સદાચારની ચાંદની પ્રગટે છે. અને દુરાચારની મલિનતા જીવનમાંથી દૂર થાય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માત–પિતાને પેાતાના અમુઝ સતાન તરફ વાત્સલ્ય હાય છે, તેમ આચાય દેવને પણ ખાળ તેમજ અજ્ઞાન જીવા તરફ વાત્સલ્ય હાય છે. માતા-પિતા પોતાના ઉદ્ડ સંતાનને કયારેક ધોલધપાટ કરે છે, ત્યારે પણ તેમના હૈયામાં સંતાનનુ` હિત જ હાય છે. તેમ આચાય –મહારાજ પણ કોઈ ઉન્માગ ગામી જીવને કયારેક કડવા એ શબ્દો કહે છે, ત્યારે પણ તેમના હૈયામાં તેના કલ્યાણની ભાવના હોય છે.
થાય.
એક અપેક્ષાએ એમ પણ કહી શકાય કે શ્રી આચાર્ય દેવ એટલે શ્રી જિનેશ્વર દેવની લઘુ આવૃત્તિ.
તેમના પગલે ધર્મોનો જયજયકાર થાય. અધર્મનો નાશ
ચતુવિધ શ્રી સંઘનું નેતૃત્વ સાંભાળનારા આચાર્ય દેવનુ આ શાસનમાં અસાધારણ મહત્ત્વ છે. તીર્થંકર-દેવના વિરહ કાળમાં પણ દાન–શીલ-તપ અને ભાવરૂપ ધર્મની આરાધના અવિચ્છિન્નપણે થાલી રહી છે. તેમાં આચાર્ય દેવનો પ્રભાવ ઘણા માટો છે.
મહાપ્રતાપી સમ્રાટ વિક્રમાદિત્ય પણ જેમના ન મ અને પ્રભાવને નમસ્કાર કરીને કૃતકૃત્ય બન્યા, તે શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકર સૂરિજી પણ શાસનપ્રભાવક એક આચાર્ય દેવ હતા,
For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી તીર્થંકરદેવે બતાવેલા ધર્મના માર્ગ પર સ્વયં ચાલીને, બીજા છેને તે માર્ગ પર ચાલવાનો ઉપદેશ આપવાની જવાબદારી પાળનારા આચાર્યો જ આ શાસનમાં સુવિદિત આચાર્યદેવ તરીકે સ્થાન પામ્યા છે, પામે છે તેમ જ પામવાના છે.
ઉત્સર્ગ અને અપવાદ માર્ગના નિયમોનું ગ્યરીતે અર્થઘટન કરીને એને સન્માર્ગે લઈ જનારા આચાર્યોને શાસ્ત્ર જહાજ જેવા કહ્યા છે. જે સ્વયં પણ ભવસાગરને તરે છે અને પોતાને અનુસરનારને પણ તારે છે.
કઈ આચાર્યદેવ કઈ જીવને કદી તુચ્છકારતા નથી. ભલે પછી તે ગમે તે પાપી હોય. શ્રી તીર્થંકરદેવે સ્થાપેલી આ શ્રેષ્ઠ પ્રણાલિકાનું પાલન કરવામાં તેઓ સદા સજાગ રહે છે.
દાદી દાક્તર પાસે જાય છે, તેમ કર્મના રોગથી પીડાતા જીવે ભાવવૈદગ્ધી આચાર્યદેવ પાસે જાય છે.
શ્રી જિનાજ્ઞાને વરેલા આચાર્યદેવની સિંહવૃત્તિ સમક્ષ સમર્થ સમ્રાટ પણ મસ્તક ઝૂકાવે છે, તેમ છતાં તેનું લેશ પણ અભિમાન તેમને સ્પર્શતું નથી, પણ તેને તેઓ શ્રી જિનશાસનને પ્રભાવ સમજે છે.
દેવાધિદેવના ભવ્યાતિભવ્ય દરબારમાં જે સહજ રીતે ગરીબ તેમજ તવંગર શ્રાવકે જઈ શકે છે, એવી સહજ રીતે આચાર્ય દેવના સાંનિધ્યમાં પણ સર્વ સ્થિતિને ખપી આત્માઓને સ્થાન મળે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ta
છે,
આવનાર તવગર છે, માટે તેને ખાસ આવકાર અને ગરીખ માટે ખાસ આવકાર નહિ એવી તુમ્હવૃત્તિ પાંચારમગ્ન આચાય દેવના ચિત્તને કદી સ્પતી નથી. એ સ્પર્શતી ડાય તે તેનાથી તેમની પ્રભાવકતા ઘટી જાય છે અને સાંસારિક પ્રલેાભનાનું મુળ ત્યાં ફાવી જાય છે.
કુમારપાળ મહારાજાના શુભાશયપૂર્ણાંકના અત્યંત આગ્રહથી પ્રેરાઇને કલિકાલ સર્વજ્ઞ ભગવતે જ્યારે તેમના ગુરુ શ્રી દેવવાદીસૂરિજી સમક્ષ સુવર્ણસિદ્ધિની વિદ્યા જાણવાની વાત રજૂ કરી, ત્યારે દેશકાળના સૂક્ષ્મ સ્વરૂપના જ્ઞાતા એ આચાય દેવે એવા સમ શ્રુતધરને પણ સખ્ત શબ્દોમાં સમજાવીને પાછા વાળ્યા હતા. પણ તેમને પેાતાની પાસેની તે વિદ્યા નહોતી આપી.
શાસના પ્રશ્નો ઉકેલવામાં નિપુણ આચાય દેવ શાસન ઉપર જ્યારે આપત્તિ આવે છે, ત્યારે પણ પહેલ કરીને તેને સામને કરે છે. એવા અનેક આચાય દેવા જયવંતા આ શાસનમાં થઈ ગયા છે.
આ જગતમાં આજે જેટલા પ્રમાણમાં પણ સદાચાર પળાય છે, તેના મૂળમાં શ્રી જિનેશ્વરદેવે પ્રકાશેલા ધનું રૂડી રીતે પાલન કરતા આચાર્ય દેવેશ આગવું સ્થાન ધરાવે છે, જો કે સદાચારની ગ'ગાના જનક શ્રી જિનેશ્વરદેવ છે, પણ તે ગગાના પ્રવાહને વ્યવસ્થિત રીતે ફેલાવીને વિષય-કષાયની આગને મુઝાવનારા આચાય દેવા હોય છે.
માટે શાશ્વત મત્ર શ્રી નવકારમાં તેમનુ સ્થાન છે અને શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્રમાં પણ તેમને સ્થાન છે.
For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪
નમે આયણ્યિાણું પદ વડે આ ત્રીજા પદની આરાધના થાય છે.
આચાર્યનો વણ દીપકની શિખા જે અથવા સેના જે પીળો કહ્યો છે. માટે તેમની આરાધના પીળા વણે કરાય છે. તેમજ આયંબિલ પણ પીળા વર્ણના ધાન્ય (ચણાની દાળ)નું કરવાનું વિધાન છે. તેમજ માળા પણ પીળા રંગના મણકાની હોય તે ઉત્તમ ગણાય છે.
શાક્ત વિધાન મુજબ જ આરાધના થાય છે, તે તેનું શાસ્ત્ર-નિર્દિષ્ટ ફળ યથાકાળે અચૂક મળે છે.
એટલે આ શાસનમાં જેટલું ક્રિયા અને ભાવનું મહત્વ છે, તેટલું જ વિધિનું મહત્વ છે.
વિધિ શબ્દ વિધાયતાનો પરિચાયક છે. અવિધિ શબ્દ અવિધાયકતાનો પરિચાયક છે.
સેયમાં દોરે પણ અવિધિએ નથી પરેવી શકાતે તે મનને આત્મામાં અવિધિએ શી રીતે પરેવી શકાય? અને જ્યાં સુધી મન સ્વ–વશ ન થાય, ત્યાં સુધી જીવની પરવશતાનો અંત ન આવે, તે સ્વાભાવિક છે.
કેસરી રંગ આમેય શૂરાતન પ્રેરક છે.
પ્રત્યેક રંગની આગવી અસર માનવ-પ્રાણીઓ ઉપર થાય છે. તેમાં વેત, લાલ, પીળા, નીલા અને કૃષ્ણ વર્ણનું આરાધના–માર્ગમાં અપાર મહત્ત્વ છે. તેનું વિસ્તૃત સ્વરૂપ ગુરુગમથી જાણવું જોઈએ.
For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપ નીચે મુજબ છે. સંપૂર્ણ મંડલ શશાંક કલા કલાપ........એ પદમાં શુભ્ર વણનું શ્રેષ્ઠ ચિત્રણ છે. અને તેનું પણ મૂળ મંત્રાધિરાજ શ્રી નવકારનું પહેલું પદ “નમે અરિહંતાણું” છે.
અગાધ જળરાશિમાંથી સ્વભાવિકપણે સાકાર બનતી વરાળની જેમ આ પદના સાત અક્ષરોમાંથી સહજપણે શક્ય વર્ણન તરંગો પ્રગટે છે. અને આત્મનિષ્ઠ આરાધકને તેને સ્પષ્ટ અનુભવ થાય છે.
શુભ્ર વર્ણમાં શુકલ લેયાનું બીજ છે. જે સ-બીજ આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવને આવિસ્કૃત કરે છે.
સ-બીજ આત્મા એટલે મુક્તિગનનની એગ્યતાવાળે આત્મા.
વળી શુભ્ર વર્ણની પ્રીતિ નિરાલક્ષી ધર્મની આરાધનામાં વેગ આણે છે.
ગાયના દૂધની ધારા જેવા શુભ્ર વણે શ્રી અરિહંતની ભક્તિ, ધ્યાન વગેરે કરવાથી શુદ્ધ જ્ઞાનાનંદમાં મગ્નતા આવે છે.
કુંદાવદાત–ચલ–ચામર–ચારૂ-શર્ભ..વાળી શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રની ૩૦ મી ગાથામાં રમણતા કરનારને પણ ઉક્ત ભાવ સ્પશે છે.
વેત વર્ણની માળા, કટાસણું, વ વગેરે પણ શુભ્રતામાં રૂચિ જન્માવવામાં સહાયક છે.
સર્વથી શુભ્ર પરમાત્મા છે, પરમ ઉજ્જવળ શ્રી અરિહંત છે. જીવમાં પણ તે પરમજ્જવલતા છુપાએલી છે. એટલે શ્રી
For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
અરિહતની શુભ્ર વર્ણ ભક્તિ કરવાની સાથેાસાથ જીવાના હિતની ચિંતારૂપ શુભ મૈત્રી-ભાવ પણ સત્ત્વવંત આરાધકને પ્રિયતર લાગે છે.
કરે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાત્ત્વિક આત્માને સઢા પરહિતમાં સ્વનું હિત વંચાય છે. આમ શ્રી અરિહંતની શ્વેતવણે આરાધના કરતાં આત્મા અરિહંતના રાગી બની શકે છે.
શ્રી સિદ્ધોના રક્તવર્ણ ક કાષ્ઠદાહક અગ્નિનું કામ
રંગવિજ્ઞાન એમ કહે છે કે શિયાળામાં સખ્ત ઠંડી લાગતી હોય ત્યારે જો લાલ ર`ગના વસ્ત્રો પહેરવામાં આવે, તે તે તે ઠંડીની અસર ઓછી થઈ જાય.
ક્રોધને વશ માનવીની આંખ લાલ થાય છે, તેમ કવશ આત્મા રક્તવર્ણ શ્રી સિદ્ધની આરાધના કરે છે, તે કર્માં સામે તેની પ્રકૃતિ ગરમ બની જાય છે. ગરમ લેઢાને રંગ લાલ હોય છે, તેમ આવા આરાધકે પણ કર્મો સામે ગરીબડા નથી અનતા પણ પુણ્ય પ્રકેાપવંત અને છે.
ઉષાની લાલી સૂર્યના આગમનને સૂચવે છે, તેમ ક દાહક લાલિમા આત્મ-પદાર્થના શુભાગમનને સૂચવે છે.
એટલે મનમાં રમતા સંસારને સ્થાને આત્મા આવીને બિરાજે તે આત્માનું આગમન છે.
એટલે આત્મવી વંત આરાધક અલ્પકાળમાં ઘણા ચીકણાં કમેનિ ભસ્મીભૂત કરી શકે છે, અને પ્રમાદી દીકાળે પણ નથી. કરી શકતા.
For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી પદ્મપ્રભુ અને શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામીજીના વર્ણ પદ્મ જેવા લાલ છે એટલે સિદ્ધપદની આરાધનામાં તેમનું આલંબન અચૂક બળપ્રદ પુરવાર થાય છે.
આત્માને અશુદ્ધ બનાવનારા કર્મો સામે જે લાલ આંખ રાખી શકે છે, યા આંખ લાલ કરી શકે છે, તેમની આત્મશુદ્ધિ અપૂર્વ વેગ ધારણ કરે છે. જીવ જડને મિત્ર નથી–એ સત્યની જગતમાં પ્રતિષ્ઠા કરી શકે છે.
લાલ રંગની માળા, ઉપકરણો, પુ િવગેરેનું પણ બીજા પદની આરાધનામાં આગવું પ્રદાન છે.
કેસરવણે શ્રી આચાર્યદેવને પીળા રંગ, સંસારના સમરાંગણમાં મેહની એની સામે જંગે ચઢેલા આરાધકના અપૂર્વ ત્યાગને સૂચક છે.
કેસરનું જે તિલક લલાટમાં કરીએ છીએ, તે પણ-મને જિનને રાગ મંજૂર છે–એ સત્યનું ઘાતક છે.
એક કાળે આ તિલકની અદ્ભુત પ્રતિષ્ઠા આ દેશમાં હતી.
દીપશિખા સમ સેહતા કેસરના તિલકવાળા ભાગ્યશાળીને જોઈને લોકો માની લેતા કે એ દયાળુ સજજન છે, પોપકારી મહાજન છે, સર્વ જીવહિતચિંતક જૈન છે.
પૂ. આચાર્યદેવે ઉપદેશમાં આજ પ્રકારના જીવનની વાત ઉપર ભાર મૂકે છે. કારણ કે તેઓ જાણતા હોય છે કે વિકપકારી શ્રી જિનેશ્વરદેવના શાસનની પ્રભાવના અપૂર્વ ત્યાગ માગી જ લે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એ ત્યાગને જીવંત રાખવા માટે અનંત જ્ઞાનીઓએ “ધર્મએ બારિ વાનમ્” કહ્યું છે.
એટલે જે દાન આપ્યા સિવાયને દિવસ ગોઝારે ન લાગતું હોય તે માની લેવું કે આચાર્ય પદની આરાધના હજી કાચી છે.
દેવાધિદેવના નવ અંગે તિલક કરનારાનાં બધા અંગમાં ત્યાગનો રાગ ઉછાળે મારે જોઈએ. દાનરૂચિ પ્રગટવી જોઈએ.
કેસર-ચંદનને ધર્મ ઘસાઈને સુવાસ આપવી તે છે.
એટલે જ્ઞાનીઓએ સૂત્ર આપ્યું કે જે જાતે ઘસાય તે ધમી. - આચાર્યદેવના ગુણે ૩૬ છે. માટે આચાર્યપદની આરાધનામાં ૩૬ લેગસ્સને કાઉસગ્ગ કરે, ૩૬ સાથિયા કરવા, ૩૬ ખમાસમણ દેવા, ૩૬ પ્રદક્ષિણા કરવી.
આ ત્રીજુ પદ એ ગુરુપદ છે, માટે લઘુતાભાવ ધારણ કરીને આ પદની આરાધના કરવી. “લઘુતામેં ગુસ્તા વસે, ગુસ્તાસે ગુરુ દૂર’ એ સૂત્રની ઉપેક્ષા કદી ન કરવી.
આ ત્રીજા પદની આરાધના કરીને પ્રદેશ રાજા આત્મકલ્યાણ સાધી ગયાં.
વેતાંબી નગરીમાં પ્રદેશી નામને નાસ્તિક રાજા રાજ્ય કરતે હતે. આત્મા, પાપ, પુષ્ય, નર્ક સ્વર્ગ, વગેરેને આ રાજા માનત નહે. - આ રાજાને ચિત્ર નામને મંત્રી હતું. આ મંત્રી આસ્તિક હતું. શ્રી જિનેશ્વરદેવે કહેલા ધર્મમાં પૂરી શ્રદ્ધાવાળો હતે.
For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Le
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છતાં પાતાના રાજાને આસ્તિક બનાવવામાં પેતે સફળ નહાતા થયા, તેનું તેને ભારે દુઃખ હતુ. દિન-રાત તેને એ વ્યથા સાલતી હતી કે, હું જેનુ લૂછુ ખાઉં છું, તે રાજાને જો હું ધર્મમાં શ્રદ્ધાવાળા ન મનાવી શકું તે હું સાચા મંત્રી શેના ?
આ મંત્રીને રાજના કામ માટે શ્રાવસ્તી નગરીએ જવાનું થયું. નગરીમાં પહોંચી, રાજનું કામ પતાવીને તે નગર શે!ભા જોવા નીકળ્યે . તે પ્રસંગે તેણે અનેક સ્ત્રી-પુરુષોને નગરના ઉદ્યાન તરફ જતા જોયા એટલે કુતુહલથી તે પણ તેમની પાછળ ઉદ્યાન તરફ ગયા.
ઉદ્યાનમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની શિષ્ય પરંપરામાં ચાર જ્ઞાનના ધારક શ્રી કેશી ગણધર ભગવત ધમ્મપદેશ આપી રહ્યા હતા. મંત્રી પણ એક સ્થાને બેસીને વ્યાખ્યાન સાંભળવા લાગ્યા. તે સમયે ગણધર ભગવંતે મનઃપવજ્ઞાનના પ્રભાવે મત્રીના મનમાં ચાલતા વિચારોને વાંચીને તેના ઉપર મનનીય વિવેચન કર્યું....
તે સાંભળીને મંત્રીને ગણધર ભગવંત પ્રત્યે અપાર ભક્તિભાવ પ્રગયા. તેને થયું કે મારા નાસ્તિક રાજાને આ મહાપુરુષ જરૂર આસ્તિક બનાવીને અનંત સસારમાં રઝળતા અટકાવી શકશે.
તે વારે ગણધર ભગવંતે પણ આસ્તિકતાની જડ મજબૂત કરનારું વ્યાખ્યાન આપ્યું. તેમાં તેમણે આત્મપદાના સ્વરૂપનું જીવંત નિરૂપણ કર્યું. તેમજ પુણ્ય-પાપ આદિ તત્ત્વાના સ્વરૂપને
For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૯૦
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પણ સચાટ રીતે સમજાવ્યુ. તેનથી મંત્રીની ધર્મશ્રદ્ધા વધુ
દૃઢ ખની.
ધશ્રદ્ધા એટલે આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવમાં શ્રદ્ધા, આત્માના અનંત દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને વીય ગુણમાં શ્રદ્ધા, તેના પરમ સામર્થ્યમાં શ્રદ્ધા.
વ્યાખ્યાન પૂ રુ થયુ એટલે ચિત્ર મંત્રી ગણધર ભગવંતને પુનઃ વંદન કરવા ગયા. ખૂબ ભાવથી વંદન કરીને તેણે વિનંતી કરી કે આપ એક વાર શ્વેતાંખી નગરીમાં પગલાં કરવાની કૃપા કરો. આપ જ એવા સમર્થ જ્ઞાની ભગવત છે કે, જે અમારા નાસ્તિક રાજાને આસ્તિક બનાવી શકે. માટે આપ અમારે ત્યાં પધારે એવી મારી અરજ છે.
આચાય ભગવંતે જેવી ક્ષેત્ર-સ્પના કહીને મંત્રીને ધર્મ લાભ' આપ્યા.
6
ગુરુ-દત્ત ધ લાભથી પુલકિત થઈ ને મંત્રી શ્વેતાંખી નગરીમાં પાછા ફર્યા. અને પેાતાના રાજાને આસ્તિક બનાવવાની યુક્તિએ વિચારવા લાગ્યા.
6
આવા ખાનદાનમંત્રી, મિત્ર યા સલાહકાર પણ પુણ્ય હાય તા મળે છે. આવી વ્યક્તિઓને શાસ્ત્ર કલ્યાણ મિત્ર? કહી છે. કે જે પેાતાના રાજા, મિત્ર યા સ્નેહી આદિના આ લાક તથા પરલેાક ઉભયને સુધારવામાં સતત સચિ ́ત તથા સક્રિય રહે છે.
ભવિતવ્યતાના ચેાગે ગણધર ભગવ ંતે સપરિવાર દ્વેતાંબી તરફ વિહાર આદર્યાં. મંત્રીને આ સમાચાર તરત મળી ગયા.
For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એટલે રાજાને તેની ખબર ન પડી જાય તેવે બંદેબસ્ત કર્યો. કારણ કે નાસ્તિક રાજાને બધા આસ્તિક મહાત્માઓ તરફ ભારોભાર અણગમે હતે.
એટલે ગણધર ભગવંત તાંબાના ઉદ્યાનમાં પ્રવેશ્યા તેની જાણ તેણે રાજાને ના થવા દીધી. છતાં રાજાને આસ્તિક બનાવવા માટે ગણધર ભગવંત પાસે લઈ જવાની વાત તે જાણતો હતે. પણ એમ કહીને લઈ જવા નહોતા ઈચ્છતો કે નગરીમાં એક મહાત્મા પધાર્યા છે, ચાલે તેમને વંદન કરવા જઈએ. જે આવી વાત પિતે કરી દે તે રાજા ગુસ્સે થઈને તે મહાત્માને નગરી, બહાર ચાલ્યા જવાની આજ્ઞા કરે—એ નાસ્તિક હતે.
એટલે ફરવાને બહાને તે રાજાને લઈને વનમાં ચાલ્ય.. રાજા અને મંત્રી બંને અલ્પ પર અવાર થઈને વનમાં ફરે છે.. વનશ્રીની શોભા નિહાળે છે. તેવામાં રાજાએ ઘણા માણસોને ઉદ્યાનમાં જતા જોયા એટલે મંત્રીએ પૂછ્યું કે, આટલા બધા માણસ ઉદ્યાનમાં જઈ રહ્યા છે, તે ત્યાં શું છે?
મંત્રીએ કહ્યું, ચાલે આપણે ત્યાં જઈને તપાસ કરીએ.. બંને તે દિશામાં વળ્યા એટલે તેમના કાને ગણધર ભગવંતને. અવાજ અથડાયે. મંત્રીને તે અવાજ માતાના અવાજ જે. મીઠો લાગે, રાજાને તે કર્કશ લાગે. તે એકદમ ચીડાઈ ગયે અને મંત્રીને કહ્યું કે, આવા ધૂતારાને અહિં કેણે પેસવા દીધે. તરત નગરી બહાર કાઢે.
શાણા મંત્રીએ કહ્યું, તેમ કરીશું તે બીજા રાજ્યમાં આપણી અપકીતિ થશે. માટે આપ જ તેમની સાથે વાદવિવાદ
For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૨
કરે. નાસ્તિકતા જ સાચી છે એ વિષયમાં આપ નિષ્ણાત છે, તે એ વિષય ઉપર ચર્ચા કરીને આપ તેમને હરાવી દે. એટલે તે આપમેળે નગરીમાંથી જતા રહેશે.
મંત્રીની સલાહ રાજાના ગળે ઊતરી. તેણે ઘેડ ઉદ્યાન તરફ હંકાર્યો અને ગણધર ભગવંત દેશના દેતા હતા ત્યાં જઈને ઊભે રહ્યો અને તાડૂકે. આત્મા અને પરમાત્માની વાત કરનારા તમે આત્મા કયાં છે? એ તે બતાવે. આવી પગમાથા વગરની વાતે વહેતી મૂકીને લોકોને શા માટે છેતરે છે ? રંગરાગ માણતા શા માટે અટકાવે છે?
ગણધર ભગવંતે કહ્યું, મહાનુભાવ! જે આત્મા નથી તે તેનું નામ તમારી જીભ ઉપર શી રીતે આવ્યું? જગતમાં જે પદાર્થનું અસ્તિત્વ હોય છે, તેનું જ નામ હોય છે. માટે આત્મા ન હોવાને તમારે ભ્રમ છેડવામાં તમારું હિત છે.
રાજાએ કહ્યું, એમ તે લેકે શશશંગ-વંધ્યાપુત્ર અને એવા અનેક શબ્દ–પ્રયેગો કરે છે. પણ વાસ્તવમાં સસલાને શિંગડું નથી હેતું. વંધ્યા સ્ત્રીને પુત્ર કે પુત્રી રૂપ સંતાન નથી હોતું–તે કોણ નથી જાણતું? એટલે મેં “આત્મા” શબ્દ વાપર્યો એટલા માત્રથી એ પુરવાર નથી થતું કે આત્મા નામનો પદાર્થ જગતમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે.
જવાબમાં ગણધર ભગવતે કહ્યું, સસલું અને શિંગડું, વંધ્યા અને પુત્ર એ પદાર્થો જગતમાં ખરા કે નહિ ?
રાજાએ કહ્યું, ખરા.
For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેમ આત્મા નામને પદાર્થ પણ જગતમાં છે જ—એમ તમારી આત્મા વિષેની અશ્રદ્ધા જ પુરવાર કરે છે.
જે આત્મા છે તે દેખાતો કેમ નથી ?
રાજાના આ પ્રશ્નના જવાબમાં ગણધર ભગવંતે કહ્યું કે, આત્મા અરૂપી છે એટલે ચર્મચક્ષુના વિષયથી પર છે. શ્રી તીર્થકર દે અને કેવળી ભગવંતેને તે પ્રત્યક્ષ છે.
ભૂખ, તરસ, ઊંઘ વગેરે નજરે નથી દેખાતા, છતાં છે અને તેનું સંવેદન માનવ–પ્રાણીઓને થાય છે, તેમ અરૂપી આત્મા પણ છે જ અને તેનું બે પ્રકારે સંવેદન થાય છે.
એક પ્રકાર નકારાત્મક છે, જે તમે ધરાવે છે. બીજે. પ્રકાર હકારાત્મક છે, જે આત્માના આરાધકે ધરાવે છે.
જે આ બે પૈકીને એક પણ પ્રકાર તમે જીવ વગરના પદાર્થમાં શોધશો તે તમને પણ આત્માના અસ્તિત્વ વિષે અશ્રદ્ધા છે, તે શ્રદ્ધામાં બદલાઈ જશે.
એ આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવની સહજ શક્તિના જ પ્રભાવે આ વિશ્વ વ્યવસ્થિત છે, સૂર્ય-ચન્દ્રના ઉદયાસ્ત નિયમબદ્ધ છે, ધરા રિથર છે, સાગર મર્યાદામાં છે, સ્થૂલ પદાર્થોની સઘળી શક્તિઓ ભેગી કરવામાં આવે, તે પણ આ નિયમ સ્થાપવામાં સફળ ન થાય.
સૂર્યના પ્રકાશ જે પદાર્થ આ વિશ્વના બધા દીવાઓ એક સાથે ઝગમગી ઊઠે, તે પણ ન જ આપી શકે, તેમાં તમને કઈ શંકા ખરી?
For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
८४
ના, પણ એ તે સ્થૂલ પદાર્થનું સ્થૂલ કાર્ય થયું ગણાય.
સૂર્ય એ નિર્જીવ પદાર્થ હોત તો જીવસૃષ્ટિમાં તેની જે અસર પડે છે, તે ન પડતી હેત.
ગણધર ભગવંતના આ બધા ખુલાસા સાંભળીને પ્રદેશી રાજાએ આત્માના અસ્તિત્વને પ્રશ્ન છેડીને પુનર્જન્મ, સદ્ગતિ, દુર્ગતિ આદિ વિશે પ્રશ્નો કર્યા.
તે બધા પ્રશ્નોના સંતોષકારક જવાબ આપીને પ્રદેશ રાજાનું મન જીતી લીધું. તે મનમાં જામીને રહેલા મિથ્યા વિચારેને નિર્મૂળ કરી દીધા અને રાજા સાચી સમજ ધરાવતે થયે.
અત્યાર સુધી ઘેડા ઉપર બેઠાં બેઠાં જ પ્રશ્નો કરનારે તે તરત ઘેડા ઉપરથી નીચે ઉતરીને ગણધર ભગવંતના ચરણોમાં ગૂંકી પડે. - તે સમયે પણ ગણધરદેવના મનમાં એ જ સદ્ભાવ તેના તરફ હતા જે પૂર્વે હતે. કારણ કે ગમે તેવા પણ જીવને ન ધૂત્કારવાની જિનાજ્ઞા તેમને આત્મસાત્ થઈ ગઈ હતી.
ગણધર ભગવંતના આવા ઉદાર વર્તનથી રાજાને તેમના તરફ પૂજ્યભાવ પેદા થયે અને આવા સુંદર જીવનના ઘડતર માટે જરૂરી નિયમે આપવાની તેણે તેમને વિનંતી કરી.
રાજાની પાછળ ઊભેલે મંત્રી રાજાને જીવનમાં થયેલા પરિવર્તનને જોઈને ખૂબ ખુશ થયો. તેને થયું કે આજે હું રાજાનું ત્રણ અદા કરી શકો છું અને તે ઉપકાર આ ગણધર ભગવંતને જ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮૫
રાજાની વિવેકપૂર્વકની માગણીથી ગણધરદેવે તેમને સમ્યક્ત્વનું સ્વરૂપ સમજાવીને શ્રાવકનાં બાર વતે આપ્યાં તેમજ મંગલમય જીવનના ઘડતર માટે આચાર્યપદની આરાધના કરવા ઉપદેશ આપે.
તે સમયે રાજાએ પૂછ્યું કે, આચાર્યદેવ ખરેખર કેવા હોય?
ગણધરદેવે કહ્યું, પાંચ ઈન્દ્રિયના ૨૩ વિયેને રોકનાર, નવ પ્રકારે બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરનારા, ચાર પ્રકારના કષાયને જીતનારા, પાંચ મહાવતનું અખંડપણે પાલન કરનારા, પાંચ આચારનું અપ્રમત્તપણે સેવન કરનારા તથા પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિનું જીવની જેમ જતન કરનારા–તે આચાર્ય કહેવાય છે.
ગણધર ભગવંતના વચનામૃતનું પાન કરીને રાજા કૃતકૃત્ય થયા. તેણે શ્રેષ્ઠ આરાધક તરીકેનું જીવન જીવવાને દઢ સંકલ્પ કર્યો અને તેને પણ નિયમ લીધે.
પ્રભુની પાટ–પરંપરાને દીપાવનારા આચાર્યદેવને આવે અનુપમ પ્રભાવ છે માટે સમય કાઢીને પણ તેમની નિશ્રા સેવવાને લહાવે લેવું જોઈએ.
પછી રાજા તથા મંત્રી મહેલે પાછા ફર્યા. રાજાએ મંત્રીને કહ્યું, “મંત્રી છે તે તમારા જેવા હજો.” તે સાંભળીને મંત્રીની આંખમાં અશ્રુ આવી ગયાં. જાતે સુધરવાની કે બીજાને સુધારવાની પણ સાચી ભાવના આ શાસનમાં કેવી શીઘ્ર ફળે છે, તે વિચારે તેમની આંખ અશ્રુભીની થઈ ગઈ
For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ શાસનને જયવંતુ કહેવાય છે, તે કાઈ ઔપચારિક વાત નથી પણ એકને એક એ જેવી સિદ્ધ હકીકત છે. તમે શુભ કાર્ય કરવાને નિયમ લને શુભના પક્ષે રહેા એટલે તમને પણ આ શાસન જયવંતુ છે, એ સત્ય હૃદયમાં પ્રતિષ્ઠિત થઈ જશે.
આચાય પદ્મની આરાધના લાગુ પડતાં જ રાજાના જીવનવ્યવહારમાં મોટા ફેરફાર થઈ ગયા. ગઈકાલ સુધી જિન પ્રતિમાને પત્થરનું પૂતળું કહેનારા તે, હવે પહેલા જિન-મ'દિરમાં જઈને જિન પ્રતિમાને ભાવથી મસ્તક ઝૂકાવે છે. ભક્તિભર્યાં હૈયે જિનગુણ ગાય છે. પછી ગુરુવંદન કરવા જાય છે. પછી પચ્ચક્ખાણ પારે છે અને છેલ્લે રાજકાજમાં પરોવાય છે, જે કાય ને તે ગઈકાલ સુધી પહેલું સમજતા હતા તેને હવે છેલ્લા નખરે ધકેલવાથી તેને સતાષ થાય છે.
આ રાજાને સૂ`કાન્તા નામે રાણી હતી. રાજા અગાઉ નાસ્તિક હતા તેમ આ રાણી પણ ભાગપ્રધાન જીવનમાં આસક્ત હતી. ગણધરદેવના સહુંપદેશના પ્રભાવે રાજા આત્માને ઓળખતા થયા પણ રાણીનું જીવન તે! એનું એ રહ્યું.
પેાતાના રાજવી પતિના જીવનમાં થયેલા ફેરફાર જોઇને રાણીના મનમાં ચિતાં પેઠી કે હવે આ રાજા મને અગાઉની જેમ સુખી નહિ કરી શકે. અને જેમ દિવસેા વીતવા લાગ્યા, તેમ રાણીની ધારણા સાચી પડવા લાગી. દેહભાગ રાજાને માથાના દુઃખાવા જેવા વસમેા લાગવા માંડયે.
શરૂશરૂમાં વિષયાસક્ત રાણીએ રાજાને પુનઃ નાસ્તિક
For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે.
અનાવવા ઘણું મહેનત કરી પણ તે વ્યર્થ ગઈ. રાજાના હૈયે પિતાના આત્માના હિતની જેમ રાણુના આત્માનું હિત પણ વસ્તુ હતું એટલે તેણે રાણીને પણ દેહભૂખ ઓછી કરીને આત્મ–ભૂખ જગાડવાની સલાહ આપી. - આત્મ ભૂખ એટલે આત્મરસિકતા. આત્માના ગુણોની ભૂખ એટલે આત્માને માણવાની સવૃત્તિ.
રાજાની દેહાસક્તિ એકદમ ઘટી જવાથી ભેગાસક્ત રાણીને રાજા તરફ નફરત પેદા થઈ. તે મારા પતિદેવ છે, તે હકીકત પણ ભૂલી ગઈ.
આ સંસારમાં મોટે ભાગે આવી સ્વાર્થની જ સગાઈએ નભે છે.
રાજાએ રાણીને સમજાવવાના ઘણા પ્રયત્ન કર્યા. વિવેકી આત્માનું વર્તન કેવું હોય તે પણ દાખલા દલીલથી સમજાવ્યું. પણ મગરોળીએ પત્થર પલળે તે રાણુનું હૈયું પીગળે ! તે તે પિતાના વિચારમાં મક્કમ રહી.
પિતાની ધર્મપત્નીને સાચી શ્રાવિકા બનાવવા પિતાના સઘળા પ્રયત્ન નિષ્ફળ ગયા, ત્યારે જે જ્ઞાની ભગવંતે દીઠું હશે તે થશે–એ નિયમને આશરે લઈને વિવેકી રાજાએ પિતાનું મન ધર્મારાધનામાં કેન્દ્રિત કર્યું.
નિરાશ થયેલી રાણીએ બધે વિવેક ઑઈને પિતાના કુંવરને બેલાવીને કહ્યું કે, તારા પિતા હવે રાજ્ય કરવાને લાયક નથી રહ્યા, માટે તેમને ઠેકાણે પાડીને રાજ્ય તું સંભાળી લે.
For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૮
પુત્રે કહ્યું, હે માતાજી! તમે આ શું બેલે છે? મારા શિરછત્રને શિરચ્છેદ કરવાની વાત કરતા આપનું હૃદય કેમ ચાલે છે, તે મને સમજાતું નથી. મારા ઉપકારી પિતાનું સદા મંગલ થા–એજ ભાવના મેં આજ સુધી સેવી છે અને જીવીશ ત્યાં સુધી સેવવાને છું. માટે હવે ફરીથી આપ મારી આગળ આવી ભયંકર વાત ન કરશે.
પુત્રની પિતાભક્તિ જોઈને પણ રાણુના હૃદયમાં પતિભક્તિ ન જાગી. ત્યાં તે કાળા કામ-ક્રોધ ઉછળી રહ્યા હતા.
હવે તે એ નિશ્ચયે પહોંચી કે જે પતિ મને દેહસુખ આપવામાં સતત સહયોગી ન થાય, તે પતિ મારે મન પતિ નથી, પણ પગમાં કાંટે છે. મારે તેને ત્યાંથી ઉખેડીને ફેકી જ દે જોઈએ. " વિષય-કષાય વકરે છે ત્યારે તે જીવના કેવા બૂરા હાલ કરે છે, તે આ પ્રસંગે સ્પષ્ટપણે સમજાવે છે. બળબળતી આગમાં ગમે તેટલું ધાન્ય હેમે તે પણ તે તૃપ્ત નથી થતી, પણ વધુ ઉગ્ર બનીને વધુને વધુ ભેગ માગે છે. તેમ વિષય-કષાય ભેગ વડે કદી તૃપ્ત નથી થતા પણ વધુ વકરે છે. તેને વશ થયેલા માનવીને હરાયા હેર કરતાં પણ બદતર કક્ષાએ ધકેલી દે છે. તેના ઉપર તે અંકુશ જ જરૂરી, તેમજ સ્વ–પર ઉપકારક છે.
આ જગતમાં એ એક પણ જીવ નથી થયું, કે જેણે દેહભેગ વડે તૃપ્તિ અનુભવી હોય. જ્યારે ત્યાગ વડે આત્માને તૃપ્ત કરીને મોક્ષે જનારા અનંત આ જગતમાં થઈ ગયા છે.
For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૯
શ્રી તીર્થંકરદેવે ઉપદેશેલા સર્વ સાવધના ત્યાગંના માર્ગે ચાલવાથી જ આત્માનું કલ્યાણ થાય છે. ધૂમાડાથી ગોટા જેવા વિષયના વિચારોને વશ થવાથી ચિત્ત કાળું–ભઠ્ઠ બની જાય છે. પછી ત્યાં દિન-રાત ભૂગ લાલસાના ભડકી ઉઠે છે. જીવનની શાન્તિ નાશ પામે છે. સદ્દવિચારનું કિરણ ત્યાં પ્રવેશ કરવામાં પાછું પડી જાય છે. ભૂંડ જેવા ભવ, તે આ દેહાસક્તિ જન્ય કર્મોનું પરિણામ છે.
પતિનું નિકંદન કાઢવાના નિશ્ચયે પહોંચેલી રાણીએ એક દિવસ તે નિશ્ચયને અમલ પણ કરી દીધું અને પોતાના ધર્મપરાયણ પતિને ભેજનમાં ઝેર આપી દીધું.
આવે છે આ સંસાર ! માટે ત્યાં નિરાંત અનુભવવાની ભૂલ ન કરશે. સાચી નિરાંત તે ધર્મરૂપી માતાના એળે છે. શુદ્ધ આત્માના ઘરમાં છે. રાગ-દ્વેષ રહિત ચિત્તમાં છે.
ભેજન કરીને ઉઠયા પછી રાજાને ઝેરની અસર થવા લાગી. નાશ પામવાના સ્વભાવવાળા દેહની મમતાને વશ થઈને ધર્મશ્રદ્ધાળુ રાજાએ સમતા ન ગુમાવી પણ આત્મભાવમાં રહ્યા.
આ રાજમહેલ કદાચ મમતા પ્રેરક બની પણ જાય—એમ વિચારીને રાજા તરત પૌષધશાળામાં જઈને દર્ભની પથારી-સંથારા, ઉપર સૂઈ ગયા.
રાજાનું મન શ્રી અરિહંતમાં છે. શ્રી અરિહંતે પ્રકાશેલા ધર્મના એકનિષ્ઠ આરાધક શ્રી આચાર્યમાં છે.
અહીં તેમને આચારની મહત્તા બરાબર સમજાઈ ગઈ.
For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૦
પાળે ધમાચાર જીવને ખરા સમયે કેવી સરસ મદદ કરે છે, તેને અનુભવ થયો.
એટલે પિતાને ઝેર આપનાર રાણી તરફ તેમને જરા પણ દુભવ ન જાગે. પણ જગતના સર્વ જીવોને ખમાવવાની સાથે રાણીને પણ ખમાવવા લાગ્યા.
આત્માને સાચે સગે, આત્મ-સ્વભાવરૂપ ધર્મ છે–એ સત્યમાં મનને સ્થિર કરી ઉપકારી ગુરુ ભગવંતનું સ્મરણ કરતાં સમતા સંપન્ન રાજા સ્વર્ગવાસી થયા. મૃત્યુ પામીને સૂર્યાભ નામના વિમાનમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા.
આ કથાનો સાર એ છે કે, દુઃખરૂપ આ સંસારમાં સાચુ સુખ આત્માના ઘરમાં છે. આત્માની આરાધનામાં છે, આત્માના ગુણેની પ્રાપ્તિમાં છે. એ આત્માને ઓળખીને અપનાવવા માટે પંચાચારના પાલનમાં શૂરા આચાર્યદેવની પુણ્ય-નિશ્રા આવશ્યક છે.
નાસ્તિક રાજાને સમર્થ સુગુરુને સુયોગ થયેતે તે આસ્તિક બનીને આત્માને આરાધવામાં એકમન થઈ શકયા.
નાસ્તિક રાજાને સુગુરુને સમાગમ કરાવવામાં ખાનદાન મંત્રીએ શે ભાગ ભજવ્યું, તે તમે જાણે. તે મિત્ર રાખે તે આ મંત્રી જે કલ્યાણમિત્ર રાખજે.
આમ તે જગતના બધા જીવે, જીવના મિત્ર છે, પણ જે જીવને શ્રી જિનધર્મ સાથે ગાઢ મૈત્રી હોય છે, તેની મૈત્રી ધર્મ પમાડવામાં અચૂક સહાયક થાય છે. માટે એવા જીવ સાથેની
સ્તી, ખરેખર સ્વ–પર ઉપકારક નીવડે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૧
પંચાચારનું યથાર્થપણે પાલન કરવાથી જ આત્મા ખરેખર બળવાન બને છે. મિથ્યાત્વ–મેન્ડનીય નામના અતિ ભયાનક કર્મને પણ નિર્બળ બનાવી શકે છે.
ત્રીજા દિવસની આરાધના પદ-શ્રી આચાર્ય નવકારવાલી–વીસ કાઉસ્સગ્ન-૩૬ લેગસ્સને પ્રદક્ષિણે-૩૬ ખમાસમણુ-૩૬ વર્ણ–પળે, એક ધાન્ય, તે ચણાનું આયંબિલ. જાપ-૩% હી નમે આયરિયાણું સ્વસ્તિક-૩૬
ખમાસમણને દુહે– ધ્યાતા આચારજ ભલા, મહામંત્ર શુભધ્યાની રે પંચ પ્રસ્થાને આતમા, આચારજ હેય પ્રાણું રે; વીર જિનેશ્વર ઉપાદિશે, તમે સાંભળજે ચિત્ત લઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ત્રાદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. વિર૦ -
- શ્રી આચાર્યપદના ૩૬ ગુણ ૧ પ્રતિરૂપગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૨ સૂર્યવોજસ્વિગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૩ યુગપ્રધાનાગમસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨
૪ મધુરવાણ્યગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૫ ગામ્ભીર્યગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૬ પૈર્યગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૭ ઉપદેશગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૮ અપરિશ્રાવિગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૯ સૌમ્યપ્રકૃતિગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૧૦ શીલગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમ: ૧૧ અવિગ્રહગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૧૨ અવિકથકગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૧૩ અચલગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૧૪ પ્રસન્નવદનસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૧૫ ક્ષમાગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૧૬ જુગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૧૭ મૃદુગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૧૮ સર્વાગમુક્તિગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૧૯ દ્વાદશવિધતગુણસંયુતાય શ્રી આયાર્યાય નમઃ ૨૦ સપ્તદશવિધ સંયમગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૨૧ સત્યવ્રતગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૨૨ શૌચગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૨૩ અકિંચનગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૨૪ બ્રહ્મચર્યગુણસંયુતાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ
૨૫ અનિત્યભાવનાભાવકાર્ય શ્રી આચાર્યાય નમઃ - ૨૬ અંશરણભાવનાભાવકાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૩
ર૭ સંસારસ્વરૂપભાવનાભાવકાર્ય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૨૪ એકત્વભાવનાભાવકાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૨૯ અન્યત્વભાવનાભાવાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૩૦ અશુચિભાવનાભાવકાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૩૧ આશ્રવભાવનાભાવકાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૩૨ સંવરભાવનાભાવકાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૩૩ નિર્જરાભાવનાભાવકાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૩૪ લેકસ્વરૂપભાવનાભાવકાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૩૫ બેધિદુર્લભભાવનાભાવકાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ ૩૬ ધર્મદુર્લભભાવનાભાવકાય શ્રી આચાર્યાય નમઃ
२
For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી ઉપાધ્યાય પદનું સ્વરૂપ
गणतित्ती नियुत्ते सुत्तव्थज्झावण मि उज्जुते । सज्झाए लीणमणे सम्म झाएह उज्झाए ||
અર્થ:—હે ભવ્ય જીવે ! મુનિ સમુદાયની સારણાં વગેરે કાર્યાંના અધિકારી, સૂત્ર અને અના અધ્યયન કા માં ઉદ્યમવ’ત અને સ્વાધ્યાયમાં એકાગ્ર મનવાળા શ્રી ઉપાધ્યાય ભગવંતનું તમે સમ્યક્ પ્રકારે ધ્યાન કરો.
આજે શાશ્વતી ઓળીના ચાથેાદિવસ છે.
આ ચેાથ દિવસે આપણે ચોથા ઉપાધ્યાય પદના ઉપકારક સ્વરૂપમાં વિચરવાનુ છે.
નીલવર્ણા ઉપાધ્યાય ભગવંતનું સ્વરૂપ નીલ ગગન જેવુ વ્યાપક છે, નીલ–સાગર જેવુ' અગાધ છે.
શ્રી તીર્થંકરદેવના વિરહ ફાળમાં આચાર્ય દેવ રાજાના સ્થાને છે. તેા ઉપાધ્યાય ભગવંત મંત્રીના સ્થાને છે.
ઉપ + અધ્યાય = ઉપાધ્યાય.
ઉપ એટલે પાસે, અધ્યાય એટલે અધ્યયન કરવુ તે. ઉપાધ્યાય શબ્દની આ વ્યાખ્યા જેટલી સરળ છે, તેટલી જ ગ'ભીર છે.
તે હે છે કે અધ્યયન ઉપાધ્યાય પાસે કરી શકાય, કારણ કે તેઓ સ્વાધ્યાયમગ્ન હોય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૫
ઉપાધ્યાય ભગવંત સ્વના અધ્યયનમાં નિપુણ બનવા સતત ઉપયોગવંત રહેતા હોય છે. એટલે તેમની પાસે શાસ્ત્રાધ્યયન કરવાથી શાસ્ત્રના અર્થ અને ભાવાર્થ હૃદયમાં ઉઘડે છે. આત્માના સ્વરૂપને પામવાની લાયકાત આવે છે.
અધ્યાત્મવિદ્યાની શબ્દાવલિમાં તથા ધર્મશમાં “સ્વ” એ મુખ્ય છે, માટે જીવનને ધર્મમય બનાવવા માટે સ્વાધ્યાય એ પરમ આવશ્યક સાધન છે.
જે અધ્યયનમાં “સ્વ” નથી તે અધ્યયન–એ અધ્યયન નથી પણ થકવનારી ક્રિયા છે. જ્યારે સ્વાધ્યાયથી સાચી વિશ્રાતિ મળે છે. દૂધમાં રહેલા ઘીની જેમ, સર્વ આગમમાં આત્મા ઓતપ્રેત છે, એટલે આત્મ મંત્રણામાં નિપુણ એવા ઉપાધ્યાય ભગવંતને આ શાસનમાં મંત્રીની ઉપમા છે.
શ્રી ઉપાધ્યાય ભગવંતના મુખ્ય કાર્યો સાધુ સમુદાયની સંભારણા, સૂત્ર અને અર્થનું ભણવું-ભણાવવું અને સ્વાધ્યાયમાં નિમગ્ન રહેવું વગેરે છે.
આ બધે શ્રી જિનશાસનને આંતરિક વહીવટ છે.
સુયોગ્ય વહીવટ સિવાય ધીકતો ધંધે કરતી મોટી પેઢી પણ જતે દહાડે નુકશાનમાં જાય છે અને ઊઠી જાય છે–તે તમે સારી રીતે જાણે છે. માટે પેઢીને વહીવટ દક્ષ, પ્રામાણિક અને અનુભવી મુનીમને સેપે છે.
તેમ આ શાસનના આંતરિક વહીવટને જે પઠનપાઠનમાં દક્ષ, સૂત્રના અર્થ અને ભાવાર્થ કરવામાં પ્રામાણિક તેમજ ગુરુ મારફત ઘડાયેલા અનુભવી ઉપાધ્યાયજી સંભાળે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વળી જીવને ધર્મ પમાડીને તેમાં સ્થિર કરવાની મુખ્ય જવાબદારી પણ ઉપાધ્યાય ભગવંત સંભાળે છે. પૂર્વ પાપના ઉદયે દીક્ષા લીધા પછી કેક સાધુને ગેચરી લાવવી, કાપ કાઢવે, તપ કરે, કાજે કાઢવે વગેરે કાર્યો વેઠયા મજુરી જેવાં લાગે છે અને તેનું મન પુનઃ સંસાર તરફ વળે છે, ત્યારે ધર્મનિપુણ ઉપાધ્યાય ભગવંત તેને તે–તે કાર્ય કરવાથી થતી કર્મનિર્જરાનું ગણિત સમજાવીને તેને પુનઃ વૈરાગ્યમાં સ્થિર બનવાનું મહાન કાર્ય કરે છે.
પ્રભુ શ્રી મહાવીર સ્વામીજીના નિર્વાણ પછી આગમશાસ્ત્ર તેમજ શ્રી જિન વચનાનુસારી બીજા શાસ્ત્રોનું પઠન-પાઠન આજ સુધી ચાલુ છે, તેમજ આ પાંચમા આરાના છેડા સુધી ચાલુ રહેવાનું છે, તેમાં જેટલે ઉપકાર શ્રી અરિહંતને છે, એટલે જ શ્રી ઉપાધ્યાય ભગવંતને પણ છે.
મૃતગંગાના પ્રાણવંતા પ્રવાહને ગતિમાન રાખવામાં શ્રી ઉપાધ્યાયજી ભગવંત મેખરે છે.
જે જિનેન્દ્ર શાસ્ત્રોનું પઠન-પાઠન ચાલુ ન હોય, તે શું થાય? તેના ઉપર વિચાર કરશે, તે તમને પૂ. ઉપાધ્યાય ભગવત કેટલા ઉપકારી છે, તે જરૂર સમજાશે.
શાસ્ત્ર એ દીવે છે. જેને મેશને માર્ગ બતાવનારે ભાવ -દીપક છે. સમ્યગ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રરૂપ મેક્ષમાર્ગની આરાધના આજે પણ તમે–અમે બધા કરી શકીએ છીએ તેમાં ઉપાધ્યાય ભગંવતને હિસે ઘણે મેટો છે.
For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭
અંધારી રાતે હાથમાં દી ન હોય, તે માણસ એક ડગલું પણ ન ભરી શકે. તેમ આગમ શાસ્ત્રરુપી ભાવદીપક ઝળહળતું ન હોય, તે અમારી અને તમારી બધાની દુર્દશા થાય, ભવવાટમાં અટવાઈ જઈએ, ભવ હારી જઈએ. સઘળા સદ્દવિવેકથી ભ્રષ્ટ થઈને શુદ્ર જંતુવત્ જીવનને આધીન થઈ જઈએ.
વળી પૂ. ઉપાધ્યાયજી સ્વશાસ્ત્રમાં નિપુણ હોય છે, તેમ પરશાસ્ત્રમાં પણ પારંગત હોય છે. ઉત્કૃષ્ટ ક્ષમે પશમના બળે તેઓ વસ્તુના ધર્મને પારખવામાં તેમજ તેના સશેને અપનાવવામાં સદા મોખરે રહે છે.
પડ્રદર્શન જિન અંગી ભણું છે' એ સૂત્ર તેમને અસ્થિમજજાવતું હોય છે. એટલે તેમની પાસે જનારા જવને તેઓ આત્માના સ્વભાવની ઓળખ કરાવવામાં સફળ નીવડે છે.
સ્યાદવાદરૂપી રત્નાકરના સહેલાણી ગણાતા પૂ. ઉપાધ્યાયજી જ્યારે જે વાત કાઢે છે, ત્યારે તેની ભીતરમાં શાસન રહસ્ય હાય જ છે. જડને ચેતન ઉપર શાસન ચલાવવાની ફાવટ ક્યારે આવે છે, તે તત્વજ્ઞાનને સારી રીતે પરિણત કરી ચૂકેલા હેઈને તેમની પાસે જનારને આત્મદ્રવ્યની અચિન્ય શક્તિને તથા તેમાં અવસેધક મેહનીય આદિ કર્મોને પાયાને બેધ પ્રાપ્ત થાય છે.
સત્ પદાર્થમાં ભાવને અભાવ નથી હેતે, અસત્ પદાર્થમાં ભાવ નથી હોતે, પાયાની આ બે વાતે સમજાવવામાં પૂ. ઉપાધ્યાયજી નિપુણ હોય છે. માટે આત્મ-પદાર્થના સ્વરૂપને સમજવાની તમન્નાવાળા જ તેમની પાસે જાય છે. - પૂ. આચાર્યદેવની આજ્ઞા નીચે વિચરતા, મુનિગણને જિના
For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૮
સિદ્ધાંતાનું દાન દેનારા શ્રી ઉપાધ્યાય ભગવંતા ચાથા પરમેષ્ટિપદે પ્રતિષ્ઠિત થયેલા છે. જે કાળમાં જેટલું શ્રુત વિદ્યમાન હોય છે, તેના તે પ્રાયઃ પારગામી હોય છે.
સદ્વિદ્યાના દાનમાં શૂરા ઉપાધ્યાય ભગવંત પાસે શાસ્ત્રાભ્યાસ કરવાથી તેના આફરો નથી ચઢતા, પણ તે પચી જાય છે. એટલે કે તે જ્ઞાન આત્મયેાગમાં પરિણમે છે.
શ્રી ઉપાધ્યાય ભગવંતના મુખ્ય શુભેા ૨૫ છે. શાસ્ત્રમાં તેમના ગુણાની ૨૫ પચ્ચીસીએ વણુ વેલી છે, અહીં આપણે ૧૧ અંગા તથા ૧૪ પૂર્વરૂપ સૂત્રના પાતે જ્ઞાતા છે, તે સંદર્ભોમાં તેમને તે ૨૫ ગુણવાળા તરીકે લઇએ છીએ. કારણ કે અન્ય સર્વ ગુણ્ણાની ખાણુ આ ૨૫ છે. (૧૧ અંગ અને ૧૪ પૂર્વેનુ અખંડ સાતૃત્વ છે.)
૧૧ અગાના નામ આ પ્રમાણે છે.
(૧) શ્રી આચારાંગ સૂત્ર, (૨) શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર, (૩) શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર, (૪) શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર, (૫) શ્રી ભગવતી સૂત્ર, (૬) શ્રી જ્ઞાતાધકથા સૂત્ર, (૭) શ્રી ઉપાસકદશા સૂત્ર, (૮) શ્રી અન્તકૃદ્ઘશા સૂત્ર, (૯) શ્રી અનુત્તરૌપપાતિક સૂત્ર, (૧૦) શ્રી પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર, (૧૧) શ્રી વિપાક સૂત્ર,
૧૪ પૂર્યાંના નામ નીચે પ્રમાણે છે.
(૧) ઉત્પાદ પૂર્વ, (૨) અગ્રાયણીય પૂ, (૩) વીર્યપ્રવાદ પૂર્વ', (૪) અસ્તિપ્રવાદ પૂર્વ, (૬) સત્યપ્રવાદપૂર્વ, (૭) આત્મપ્રવાદ પૂર્વ, (૮) કર્મપ્રવાદ પૂર્વ, (૯) પ્રત્યાખ્યાન પ્રવાદ પૂર્વ,
For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૦૯
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૦) વિદ્યાપ્રવાદપૂર્વ, (૧૧) કલ્યાણુપ્રવાદ પૂર્વ, (૧૨) પ્રાણાવાય પૂ, (૧૩) ક્રિયાવિશાલપૂર્વ; (૧૪) લેાકબિન્દુસાર પૂ.
પ્રથમ ૧૨ અંગેા હતા. તેમાંનુ છેલ્લુ' એટલે કે ખારમું દૃષ્ટિવાદ અંગ હાલમાં વિચ્છેદ પામ્યુ છે અને ૧૪ પૂર્યાં તેની અંદર હતા. હાલમાં તેના પણ વિચ્છેદ છે.
તેમ છતાં વર્તમાન કાળે જે શ્રત વિદ્યમાન છે, તે શ્રેષ્ઠમાં શ્રેષ્ઠ કોટિના ધર્મારાધકની ઉત્કૃષ્ટ આરાધના ભૂખને સંતેષવા માટે પર્યાપ્ત છે.
તારનાર શ્રી નવકાર અને શ્રી નવપદ આજેય વિદ્યમાન છે. એટલે તરવા બાબત કોઈ ચિંતા કરવાનું કારણ નથી.
અમારે સ’સાર સાગર તરવા છે, એટલુ નક્કી કરીને તમે શ્રી નવકાર યા શ્રી નવપદજીને પકડી લો, એ તમને જરૂર તારશે. જીવને શિવ બનાવવા—એ તેમને સ્વભાવ છે. અને જે જીવાએ તેમના પગ પકડ્યા, તેમને તેમણે શિવ ખનાવ્યા છે.
પરમાત્માના પગ શી રીતે પકડાય તેનુ શિક્ષણ પૂ. ઉપાધ્યાયજી આપે છે, આપવાની ચેાગ્યતા ધરાવે છે.
આ કાળમાં જ લગભગ ૩૦૦ વર્ષ પૂર્વે થઈ ગએલા પૂ. ઉપાધ્યાયજી ભગવંત શ્રી યશોવિજયજી ગણિવરનાં સ્તવનામાં ડૂબકી મારવાથી પણ પરમાત્મા જ્યાં વસે છે, તે આત્માના ઘર તરફ પ્રસ્થાન કરવાના અધ્યવસાય જાગે છે.
જ્ઞાનાવ સંદેશ પૂ ઉપાધ્યાયજી ભગવંતના શ્રી મુખે શાસ્ત્રના પાઠ લેવાથી, રાગ-દ્વેષના નાશ કરનારા આત્માના શુદ્ધ
For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વભાવનું જે પ્રાકટય થાય છે, તે અન્યથા કેટલા પ્રમાણમાં થાય, તે ગંભીર સવાલ છે.
કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે ગુરુપદે રહેલા આચાર્ય દેવની જેમ શ્રી ઉપાધ્યાયજીની નિશ્રા પણ સેવવી જોઈએ.
ઉપાધ્યાયજીને વર્ણ નિલે છે, આ નીલે વર્ણ પરિપકવ જ્ઞાન દશાનું પ્રતીક છે. આ ચેથા પદના આરાધકને ઉપાધ્યાય ભગવંતનું મંગળકારી સ્મરણ સ્પર્શવું જોઈએ,
આ પદને જાપ નીલવર્ણની માળા વડે થાય છે.
ભજનમાં પડે તે રસ ભજનમાં પડે, ત્યારે માનવું કે આ પદની આરાધના લાગુ પડી છે.
પછી શાસનના એકેએક પદાર્થને રસ માણવા મળે છે. આત્માના ગુણ સ-રસ લાગે છે. પાપકર્મોમાં રસ ઓછો થઈ જાય છે. જે વિચારના સેવનથી જિનાજ્ઞા સેવાય છે, તે વિચાર સાકર કરતાં મીઠો લાગે છે.
સ્વાધ્યાય રસિકતા સ્વાભાવિક બને છે, એટલે સંસારરસિકતા આપોઆપ ક્ષીણ થવા માંડે છે. - સ્વાધ્યાયના વિષયભૂત આત્મા નિત્ય નિરંતર આ પાણી સાથે છે–એ સત્યની પરિણતિ આ પદની અનન્યભાવે આરાધના કરવાથી થાય છે.
ઉપાધ્યાયજીના ગુણ ૨૫ છે, એટલે ૨૫ લેગસ્સને, કાઉસગ આ પદની આરાધનામાં કર. ૨૫ સાથિયા કરવા, ૨૫
For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૧
ખમાસણા દેવાં તથા ૩ હી નમે ઉવઝાયાણં પદની ૨૦ નવકારવાળી ગણવી.
આ પદની ઉત્કૃષ્ટ પ્રકારની આરાધના માટે લીલા વર્ણના એક જ ધાન્ય (મગ) વડે આયંબિલ કરવાનું ફરમાન છે. - શ્રી જિનેશ્વર દેવના એક વચનનું પણ અનન્ય ભાવે શરણું લેવાય છે, તે તે ભવજલતારક જહાજનું કામ કરે છે–એ શાસ્ત્રવચનમાં નિષ્ઠ પેદા કરવા માટે ઉપાધ્યાય પદની આરાધના નિતાંત આવશ્યક છે.
ખરેખર ભણેલો તે કહેવાય, જે આત્માને ભણું ચૂક હોય. જેની નજર આત્મા ભણું હેય. આત્મા જેમ પિતાના ઉપગને નથી છેડતે, એવું ભણતર ઉપાધ્યાય પદની આરાધનાથી મળે છે.
પર પદાર્થોનું ઘણું ચે જ્ઞાન હોય, પણ આમ પદાર્થનું જ્ઞાન ન હોય, તો તે એકડા વગરના મીડા જેવું છે. સહી વગરના ચેક જેવું છે.
ત્રણ જગતના સઘળા જડ પદાર્થો કરતાં એક આત્મા અધિકાધિક મૂલ્યવાન છે, એ વાત સદા સ્મરણમાં રહેવી જોઈએ.
એટલે કોઈ પણ આત્માને દૂભવીને પુદ્ગલને, કાયાને સુખી કરવાની પ્રવૃત્તિ યા વૃત્તિને જ્ઞાનીઓએ અધર્મ કહેલ છે.
ધર્મ તે જીવની જયણામાં છે. જીવની દયાના પાલનમાં છે. આત્માના ઉપગમાં રહેવામાં છે. દાન–શીલ-તપભાવ આદિના સેવનમાં છે.
For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૨
આ ધર્માંને આત્મસાત્ કરવામાં જો શૂરવીરના કેળવીએ, તેા પર પદાર્થાના મેહ આપણને પજવવામાં નિષ્ફળ નીવડશે. આ ઉપાધ્યાયપદનું આરાધન કરીને દેશપૂર્વધર શ્રી વજીસ્વામીજીએ કેવી રીતે આત્મકલ્યાણ સાધ્યુ', તે હવે જોઇએ. આ ભરતક્ષેત્રના મધ્ય ભાગમાં તુ ંખવન નામની નગરી
હતી.
નગરીના રાજા ન્યાયી હતા અને પ્રજા પ્રામાણિક હતી. આજે રાજાના ન્યાયની કસોટીને દિવસ હતેા. એટલે પ્રજાજનો તે જોવા–જાણવા ઝડપથી ન્યાયાલય તરફ જતા હતા. બહારગામથી આવેલા એક નગરજને પેાતાના પરિચિત એક નગરજને પૂછ્યું કે, આ બધા માણસો કઈ તરફ
જાય છે?
પરિચિત તેને કહ્યું, શું તમે કશુ જાણુતા .જ નથી? આજે તે ન્યાય થવાના છે. પણ શેના એતે કહે.
બહારગામથી આવેલા નગરજનને સતેાષવા નગરવાસીએ કહ્યું, સાંભળે :
આ નગરીમાં ધન નામના ધનાઢય શેઠ રહેતા હતા. આ ધનવાન શેઠ જૈનધમમાં પ્રીતિવાળા હતાં. તેમની જેમ તેમની પત્ની પણ ધમાં નિષ્ઠાવાળી હતી. કાળક્રમે તેમને એક પુત્ર થયે. તેનું તેમણે ધનિગિર નામ પાડ્યુ.
માત-પિતાના ધર્મ પરાયણ પવિત્ર જીવનના સારા સસ્કાર આ ધનગિરિ ઉપર પડયા. એટલે વય વધતાં તેણે વ્યાવહારિક
For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૩ શિક્ષણની સાથે આત્મહિત કરનારું ધાર્મિક શિક્ષણ પણ સારી રીતે પ્રાપ્ત કર્યું.
ધનગિરિ પરણવાને લાયક વયને થયું એટલે માતાપિતા તેને લાયક સુસંસ્કારી કન્યાની શોધ કરવા લાગ્યાં. પણ ધનગિરિને વિચાર પરણવાને નહેતે એટલે તે સમાજમાં કહેવા લાગ્યું કે મારો વિચાર દીક્ષા લેવાને છે, માટે મને કન્યા આપતાં વિચાર કરજો.
પુત્રના દીક્ષા લેવાના મનોરથ જાણીને માતા-પિતાએ તેને કહ્યું, અમે હવે ઘરડાં થયાં છીએ, માટે તું ઘર વ્યવહારને બેજે સંભાળવા માટે પણ પરણવાની હા પાડ. દીક્ષા લેવાની તારી ભાવના ઉત્તમ છે, પણ હાલ. ઉતાવળ ન કર. તેમ છતાં ધનગિરિ પિતાના વિચારમાં મક્કમ રહ્યો.
એટલે માતા-પિતાએ વિચાર્યું કે ગમે તે રીતે પણ તેને પરણાવી દઈશું તે છેવટે બધું ઠેકાણે પડી જશે. પછી સંસારને રસ તેને કોઠે પડી જશે.
આમ વિચારીને તેમણે તે જ નગરના ધનપાલ નામે શેઠને તેમની સુપુત્રી સુનંદાનું સગપણ પિતાના પુત્ર ધનગિરિ સાથે કરવાની વાત કરી.
સુનંદા પણ શીલ-સંસ્કારવતી આદર્શ કન્યા હતી. લજા એ તેના લાવણ્યનું ઓઢણું હતું. વડીલેની સેવા કરવામાં તે નિપુણ હતી.
For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૪
આવી ગુણવાન કન્યા પતાની પુત્રવધુ અને તેા ઘર તેમજ કુળને અજવાળે એમ માનીને ધનશેઠે ધનિગિરનું સગપણ તેની સાથે કરવાના નિર્ણય કર્યાં અને પોતાના આ નિર્ણય ધનપાલને જણ બ્યા.
સંયમ લેવાને ઉત્સુક ધનગર આ વાત સાંભળીને દુ:ખી થયા. તે તરત સિંહસૂરીશ્વરજી પાસે ગયા અને બે હાથ જોડીને આલ્યા, ગુરુદેવ ! હું' સંસારના બધનથી મુક્ત થવા ઈચ્છુ છુ. અને મારા માતા-પિતા મને 'ધનમાં નાંખવા ઈચ્છે છે, તે કૃપા કરીને આપ મને સ્વ-પર કલ્યાણકારી ભગવતી દીક્ષા આપે.
જ્ઞાની ગુરુ મહારાજે કહ્યું, તમારી વાત ઉત્તમ છે, પણ તમે તમારા માતા-પિતાને સમજાવીને સચમના સ્વીકાર કરશે. ધનગિરિની હીલચાલની તેના માતા-પિતાને તેમજ થનારા સસરાને ખબર પડી ગઈ એટલે અને મુંઝાયા.
ધનિગિર જાતે ધનપાલ શેઠને કહી આવ્યા કે હું સયમ લેવાના છું. માટે તમારી દીકરીના સગપણ મારી સાથે કરશે તા પસ્તાશે.
બારણાની આડમાં ઊભેલી સુનદાએ આ વાત સાંભળી અને તેણે નિય કર્યાં કે પરણવું તે ધનિગિર સાથે જ. આનું નામ તે વૈરાગ્યના સ`સ્કાર. સુન'દા જાણે છે કે જેમને પરણવાના નિર્ણય કરુ છું, તે દીક્ષા લેનારા છે, છતાં તે નિર્ણયમાં તે ફેરફાર કરતી નથી.
પુત્રીનું મન જાણીને ધનપાલે યેાગ્ય મુહૂતે ધામધૂમથી તેનાં લગ્ન ધનશેઠના સુસ'સ્કારી, સુપુત્ર ધનગિરિ સાથે કર્યાં,
For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૧૫
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરણવું તે પણ ભવરણના ઝેરી વામાં સપડાવા જેવુ છે, તેવુ' જાણુતા ધનિગિર મને કમને પણ ગૃહસ્થી બન્યા. કેટલાક ઢાળ જતાં સુનંદાને ગર્ભ રહ્યો. ગણધર ભગવત શ્રી ગૌતમ સ્વામીજીથી પ્રતિમાધિત તિગ જા ભક નામના દેવના જીવ તેમની કુક્ષીમાં આવ્યા.
પેાતાની પત્ની ગર્ભવતી થઈ છે, તે જાણ્યા પછી ધનગિરિ ની સયમ ભાવના એકદમ વધી ગઈ. સુનંદાને તેણે કહ્યુ, હવે મને દ્વીક્ષા લેવાની રજા આપ. જવાબમાં સુનંદા મૌન રહી.
સઘળી મિથ્યા મમતાને મનમાંથી ફગાવી દઇને ધનગિરિએ ગુરુ મહારાજ પાસે દીક્ષા લઇ લીધી.
સુનંદા સાત્ત્વિક ગુણવાળી સન્નારી હતી. પતિના વિયેાગ તેને સાલતા હતા, છતાં ગર્ભના તનમાં મને પરાવીને તે દિવસા કાપવા લાગી.
પૂરા માસે સુનંદાએ તેજસ્વી પુત્રને જન્મ આપ્યું. તે સમયે પડોશણ ભાગી થઇને ખાલી, જે આજે આના પિતા અહીં હાત તો જરૂર માટો ઉત્સવ કરત, પણ તેમણે તેા દીક્ષા લીધી છે.
-
એક દિવસના બાળકના કાને ઢીક્ષા શબ્દ અથડાતાંની સાથે જ તેને જાતિસ્મરણજ્ઞાન થયુ. આખા પાછલા ભવ તેને પ્રત્યક્ષ થયા અને તેને પણ દીક્ષા લેવાના ભાવ જાગ્યા. આત્માને વય સાથે ઝાઝી નિસ્બત હાતી નથી. કર્મો
4
પાતળાં પડતાં નાનામાં નાની વયને
ખળક પણ મેટામાં માટી
For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૬
વયના કર્મ ગ્રસ્ત માણસને હેરત થાય તે પ્રભાવ બતાવી શકે છે. અને તેવા અનેક દાખલા જગતના ઈતિહાસમાં છે. શ્રી જિનશાસનની પરંપરામાં છે.
પારણામાં રમતા બાળકને થયું કે હું હસતા રમતા રહીશ તે મારી માતાની મમતા ઓછી નહિ થાય. તે મમતાને ઓછી કરવા માટે રડવું જોઈએ. આમ વિચારીને તે જોરથી રડવા લાગે.
હાથમાં લીધેલું કામ પડતું મૂકીને માતા પિતાના વહાલ સેથી બાળકને છાને રાખેવા દોડી આવી. રડતા બાળકને ખોળામાં લીધે, તેના માથે હાથ ફેરવ્ય, તેમ છતાં બાળક રડતે બંધ ન થયે.
પુત્રઘેલી માતાએ પુત્રને છાના રાખવાના જેટલા પ્રયત્ન. કર્યા, તે બધા નિષ્ફળ ગયા. બાળકનું રૂદન બંધ ન થયું.
બાળક તે રાત-દિવસ રડે છે, એટલે માતા કંટાળી. જેમતેમ કરીને સુનંદાએ છ મહિના કાઢી નાખ્યા.
જ રડતા બાળકને છાને રાખવાના માતાના પ્રયત્ન ઉપર પાણી ફરી વળતાં એક પડોશણ તેને કહેવા આવી. આ છેક તમને સુખ નહિ આપે, માટે તેના પિતા વિચરતાવિચરતા અહીં આવે ત્યારે તેમને સોંપી દે. એટલે તેમને પણ ખબર પડે કે બાળક કેમ સચવાય છે. . છ-છ મહિનાના ઉજાગરાથી કંટાળેલી તેમજ મનથી થાકેલી સુનંદાને પડોશણની સલાહ ગમી ગઈ અને પુત્ર તેના સંસારીપણાના પિતાને સેંપી દેવાને દઢ નિશ્ચય તેણે કરી લીધું.
For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૭
જોઇને સંસારની સગાઈ ! સ્વાર્થ સરે છે, ત્યાં સુધી અહીં સહુ એક-બીજાનાં સગાં છે, પણ રવા નથી સરતા તે સગી માતા પણ આ રીતે સગા પુત્રને છેાડી દેતી હોય છે.
જોગાનુજોગ આચાર્ય શ્રી સિ'હૅગિરિજી પાતાના શિષ્ય પરિવાર સાથે તુંખવન નગરમાં પધાર્યાં.
ગોચરીવેળા થતાં ધનગિરિજીએ ગામમાં વહેારવા જવાની આજ્ઞા માંગી. તે સમયે જ્ઞાની ગુરુદેવે કહ્યું, આજે તમને મહાન લાભ થશે, માટે ગોચરીમાં જે મળે તે લઈ લેવું.
ધનગિરિ મુનિ તત્તિ કહી ગામમાં ગોચરીએ નીકળ્યા. ફરતા ફરતા સુનંદાને ત્યાં પધાર્યાં. સુનંદા પોતાના ભૂતકાળના પતિને તરત ઓળખી ગઈ, તેમજ તેમની સાથે રહેલા પોતાના સંસારીપણાના ભાઈ અને વમાનમાં આય સમિત મુનિને પણ ઓળખી ગઈ.
તેણે ધનિગિર મુમિનેને કહ્યું, આ તમારા પુત્રને લઈ જાઓ. હું તેનાથી કંટાળી ગઈ છું. રડી-રડીને તેણે મને થકવી
નાંખી છે.
મુનિએ કહ્યું, તમારે તમારા પુત્ર અમને સપવા હાય, તે તેના સ્વીકાર કરવા અમે તૈયાર છીએ, પણ પછી તેની માગણી કરવા આવશે। તા અમે નહિ આપી શકીએ, માટે જે નિર્ણય કરે તે ગભીરતાથી કરીને અમને જણાવે.
રાત-દિવસ રડીને પજવતુ ખાળક, ઢાય તે પણ શું અને ન હાય તા પણ શું ? એમ વિચારીને સુનદાએ મુનિને કહ્યુ,
For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૮
મેં જે નિર્ણય લીધે છે, તે પૂરી વિચારણા પછી જ લીધો છે માટે આપ ખુશીથી તેને લઈ જાઓ,
પણ સંસારી જીવા, મેહુને વશ થઈને કયારે ફ્રી જાય તે કહેવાય નહિ, માટે બે સાક્ષીએ રાખીને તમે તમારા પુત્ર અમને આપે.
મુનિનાં આ વચનો સાંભળીને સુનંદાએ પોતાની એ પડેશણાની સાખે પેાતાના પુત્ર મુનિને વહેારાવી દીધા.
ધનગર તેને ઝોળીમાં લઈ ઉપાશ્રયે પાછા ફર્યાં. ગુરુ મહારાજે તે ઝોળી લઇ લીધી. વજનદાર ઝોળી જોઈ ને ગુરુદેવે પૂછ્યું, વજ્ર વહેારી લાવ્યા છે કે શુ...! તે દિવસથી બધા તે બાળકને વજ્રકુમાર કહેવા લાગ્યા.
ઉપાશ્રયમાં દાખલ થતાં ખાળકે રડવાનું બંધ કરી દીધુ. રડીને તેને જે કામ કરવું હતું, તે ઘણા અ ંશે પાર પડયુ હતુ. આવુ રૂદન બચપણુમાં જે બાળક કરતા હોય તેને ધન્ય છે.
ગુરુ મહારાજે છ માસના વજ્રકુમારને સાચવવાની જવાઞનારી શ્રાવિકાઓને સોંપી. શ્રાવિકાએના ઉપાશ્રયમાં રહેલ સાધ્વીજીએ જે જે સૂત્રોના પાઠ કરે છે તે, તે એકાગ્ર ચિત્તે સાંભળે
:
છે. સાંભળતા–સાંભળતા અગિયારે અંગ કઠસ્થ કરી લીધાં.
કહેા જ્ઞાનના કેવા થયેાપાય ? આવા અદ્ભુત ક્ષયાપશય ઘણી ધર્મારાધના પછી જ્ઞાનાવરણીઆદિ કમે પાતળાં પડે છે,ત્યારે આત્માને પ્રાપ્ત થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૯ એક દિવસ સુનંદાએ શ્રાવિકાઓને પૂછયું, કે મારે પુત્ર હજી પહેલાની જેમ રડે છે, કે હવે તેમાં કાંઈ સુધારે થયે છે?
શ્રાવિકાઓએ કહ્યું, હવે તે બિલકુલ રડતો નથી, પણ શાંતિથી રહે છે, તેમજ શાસ્ત્રપાઠોનું એકાગ્રતાથી શ્રવણ કરે છે.
સુનંદાએ ઉપાશ્રયમાં જઈને જોયું તે શ્રાવિકાઓની વાત સાચી લાગી. પિતાને પુત્ર હવે આનંદથી રહે છે, તે જોઈને તેને પુત્ર પ્રત્યે પુનઃ વાત્સલ્ય પ્રગટ થયું અને તે નિયમિત તેને સ્તનપાન કરાવવા ઉપાશ્રયે જવા માંડી.
આ રીતે તેને પુત્રપ્રેમ પુનઃ પાંગર્યો અને તે પ્રેમ યા મેહને વશ થઈને તેણે શ્રાવિકાઓ પાસે પોતાના પુત્રની માગણી કરી.
શ્રાવિકાઓએ કહ્યું, આચાર્ય મહારાજે આ બાળક અમને ઉછેરવા માટે સેંગે છે, માટે અમે તેમની આજ્ઞા સિવાય બાળક તમને નહિ આપીએ.
આ અરસામાં આચાર્ય સિંહગિરિજી પણ ધનગિરિમુનિ વગેરે સાથે પુનઃ તુંબવન નગરીમાં પધાર્યા.
સુનંદા તેમની પાસે ગઈ અને પિતાની પુત્રની માગણી
કરી.
- બહેન, આ તે તમારો કે આચાર કે રાજીખુશીથી સાધુને વહોરાવેલી વસ્તુ પાછી માગે છે ? ધનગિરિમુનિએ પૂછયું. - સુનંદાએ કહ્યું, મારે મારે પુત્ર પાછું જોઈએ, તે સિવાય બીજું કશું હું સાંભળવા માગતી નથી.
For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૦
ધર્મ –સસ્કારી એક નારીને પણ મેહ કેવા પજવી શકે છે, તેના આ સચાટ દાખલે છે.
સાધુઓ પાસેથી પુત્ર પાછા મેળવવામાં નિષ્ફળ જતાં સુન’દાએ પેાતાના પુત્ર પાછા મેળવવા માટે રાજાને ફરિયાદ કરી.
રાજા આજે મને પક્ષને ચકાસીને તેના ન્યાય કરવાના છે. એ જાણવાને આતુર પ્રજાજને ન્યાયમંદિરમાં જઈ રહ્યા છે, પહેલા નાગરિકની વાત સાંભળીને બહારગામથી આવેલા નાગરિકને પણ આશ્ચય થયું. તે પણ ન્યાયમંદિરમાં ન્યાય સાંભળવા ગયે.
ન્યાયસભા ચિક્કાર છે.
એક તરફ સુનંદા બેઠી છે. તે પેાતાની સાથે રંગબેરગી રમકડાં અને સ્વાદિષ્ટ મિઠાઇએ લઇને આવી છે.
બીજી તરફ ધનગિરિજી વગેરે મુનિએ પોતાને ઉચિત સ્થાને બેઠા છે.
એવામાં રાત આવી પહેાંચ્યા. ન્યાયાસન પર બેસીને તેમણે બાળકને હાજર કરવાની આજ્ઞા કરી.
રાજસેવકોએ વજ્રકુમારને હાજર કર્યાં.
માંડ ત્રણ વર્ષની વયના વજ્રકુમાર ચામેર જોઈ રહ્યા છે.
ગ'ભીર વિચાર કરીને રાજા મેાલ્યા, બાળકને નવ મામ ગર્ભમાં રાખનાર માતાને હ બાળકને પેાતાની પાસે ખેલાવવાના હક પહેલા આપું છું.
આ સાંભળીને સુનંદાએ વજ્રકુમારને પોતાની તરફ આક વા
For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૧
માટે વિવિધ પ્રયત્ન કર્યા. તેને મનગમતાં રમકડાં બતાવ્યાં પણ વજકુમાર તે તરફ ન આકર્ષાયા. પોતાના સ્થાને જ રહ્યા.
સુનંદા પિતાના બાળકને આકર્ષવામાં સફળ ન થઈ એટલે રાજાએ ધનગિરિજી વગેરે સાધુઓને કહ્યું કે, હવે આપ બાળકને બોલાવી શકે છે.
એટલે ધનગિરિજી પિતાના હાથમાં નાનકડે એ લઈને ઊભા થયા. તે એ વાકુમારને બતાવીને બેલ્યા, અમારી પાસે કઈ રમકડાં કે મેવા-મિઠાઈ નથી, પણ આ એળે છે. જે તારી ઈચ્છા દીક્ષા લઈને સ્વ–પર કલ્યાણ સાધવાની હોય, તે આ એ લેવા આગળ આવ.
વજકુમારે તે એ આનંદથી લઈ લીધે.
ન્યાયસભામાં આનંદનું મોજુ ફરી વળ્યું.
વજકુમારના આ વલણને જેઈને ન્યાયી રાજાએ વજકુમારનો કબજે સાધુઓને સોંપી દીધું. તેઓ કુમારને લઈને ઉપાશ્રયે પાછા ફર્યા.
થડાક સમયની નિરાશા પછી ધર્મ-સંસ્કારી સુનંદાએ દીક્ષા લઈ લીધી અને વિશ્વકુટુંબની ભાવનામાં અંગત મમત્વને ઓગાળી દીધું.
જ્યારે વજકુમાર આઠ વર્ષના થયા ત્યારે પૂ. સિંહગિરિ. જીએ તેમને ભાગવતી દીક્ષા આપી.
બાળપણમાં શ્રાવિકાઓના ઉપાશ્રયમાં રહીને સાધ્વીજીઓના શ્રીમુખે થતા શારાપાઠ સાંભળીને કંઠસ્થ કરી ચૂકેલા વજમુનિ
For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧રર.
ગુરુકૃપાથી શાસ્ત્ર પારંગત બન્યા. અને પદાનુસારી લબ્ધિ પણ પ્રાપ્ત કરી.
એક આચાર્યદેવ સિવાયના અન્ય મુનિએ વાસ્વામીને હજી બાળમુનિ જ સમજે છે. જ્યારે આચાર્ય મહારાજ તેમને શાસનના તેજસ્વી હીરા તરીકે ઓળખે છે.
એક વાર બધા મુનિએ ગોચરી વગેરે કાર્ય માટે બહાર ગયા હતા. સિંહગિરિજી આચાર્યદેવ સ્થડિલ ગયા હતા. વજ. સ્વામી ઉપાશ્રયમાં એકલા જ હતા. તે વખતે તેમને ઉપાધ્યાયની જેમ બધા સાધુઓને શાસ્ત્રપાઠ આપવાનો ઉમળકે આ.
ઉપાશ્રયમાં અત્યારે સાધુઓ હતા નહીં. એટલે તેમણે સાધુઓના સ્થાને તેમની ઉપધિઓ ગોઠવી અને પિતે મેટેથી સૂત્રપાઠ આપવા લાગ્યા.
આ ઉપાધ્યાય ધર્મ બજાવવામાં પિતે એવા લીન બની ગયા કે Úડિલ જઈને પાછા ફરેલા આચાર્યદેવ તેમની આ ઉપદેશ રસિકતા નિહાળી રહ્યા છે, તેનો ખ્યાલ પણ ન આવ્યું. સાધુઓની ઉપધિને ઉદ્દેશીને અંગના તથા પૂર્વના પાઠો બોલતા. મુનિના શ્રુતજ્ઞાનથી આચાર્યદેવ પણ નવાઈ પામ્યા.
વજ મુનિ ઉપાધ્યાયની અદાથી વાચના પૂરી કરવાની તૈયારીમાં લાગ્યા ત્યારે આચાર્યદેવ નિસહી બેલીને ઉપાશ્રયમાં પ્રવેશ્યા.
ગુરુ મહારાજનો અવાજ સાંભળીને વજમુનિ તરત ઊભા થયા. બધી ઉપાધિઓ જેમ હતી તેમ ગોઠવી દીધી અને ગુરુમહારાજના ચરણમાં પડયા.
For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૩
થોડાક દિવસ પછી ગુરુ મહારાજને શાસનના કામે બહાર ગામ જવાનું થયું. જતાં પહેલાં તેમણે સર્વ સાધુઓને બોલાવીને કહ્યું કે, મારી ગેરહાજરીમાં તમને વજમુનિ વાચના આપશે.
ગુરુના વચનમાં અડગ શ્રદ્ધાવાન સાધુઓએ “તહત્તિ' કહીને વાત માથે ચઢાવી દીધી.
બીજે દિવસે વજમુનિએ બધા સાધુઓને વાચના આપી.. ગહન શાસ્ત્રના અર્થ અને ભાવાર્થ એવી સરસ રીતે સમજાવ્યા કે સાધુઓને પણ દરરોજ તેમની પાસે વાચના લેવાને ભાવ જાગે.
સૂત્ર બેલી જવું તે સહેલું છે પણ તેને મર્મને ખેલવાનું કાર્ય અઘરું છે. સૂત્રગત ભાવના સ્પર્શ પછી જ તે મર્મ ઉઘડે છે.
આમ કિશોર વયે વજીસ્વામીમાં ઉપાધ્યાય પદની યેગ્યતા ખીલી ઉઠી. - જન્મતાવેંત આત્માને અજ્વાળવાની ઉત્કટ જે ભાવના હતી તે કાળક્રમે આ રીતે મહોરી ઉઠી. - જૈનદીક્ષા, ભાગવતી દીક્ષા યા સંયમગ્રહણ એ નાનીસૂની વસ્તુ નથી. પણ ત્રણ જગતને જેના ઉત્કૃષ્ટ હિતમાં અંગત સર્વ સ્વાર્થના સમૂળ ત્યાગને વાચા આપનારી અણમણઅદ્વિતિય વસ્તુ છે.
માટે દીક્ષાથી તેમજ દીક્ષિત-સર્વની અનુમોદના તથા
For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૪
ભક્તિ કરવાની જે તક જ્યારે મળે ત્યારે તેને તરત વધાવી લેવી.
શાસનનું કાર્ય પતાવીને ગુરુ મહારાજ પાછા ફર્યા. એટલે બધા સાધુઓએ તેમને વિધિવત્ વંદન કરીને કહ્યું, આપે વાચના આપવાની જવાબદારી વજ મુનિને સંપી, તે ખૂબ જ સારું કર્યું. આ ચાર દિવસમાં અમે તેમની પાસેથી ગહન જે શાસ્ત્ર-સત્ય પામ્યા છીએ, તે અમારી મહેનતથી આખા ભવમાં પણ ન પામી શક્યા હોત.
એક મુનિરાજે પૂછયું, હે ઉપકારી ભગવંત! આપશ્રીને આ વજામુનિની એગ્યતાની જાણકારી શી રીતે થઈ?
તે સમયે ગુરુ મહારાજે વજમુનિ ઉપધિને વાચના આપી રહ્યા હતા, તે ઘટના જણાવી અને ઉમેર્યું કે તે પળે જ મને ખાત્રી થઈ કે ઉપાધ્યાય પદને માટે આ વમુનિ એગ્ય છે.
વાચના આપવાની મહાન જવાબદારી વજ મુનિ સંભાળવા લાગ્યા એટલે આચાર્યદેવને શાસનના કાર્યોમાં પૂરતો સમય મળવા લાગે.
નગરમાંથી વિહાર કરીને આચાર્ય મહારાજ સપરિવાર - દશપુર (હાલનું મંદસર) પધાર્યા. તેમને થયું કે મારી પાસે હતું તે જ્ઞાન તે મેં વજમુનિને ભણાવી દીધું. છતાં હજી તેમની પાત્રતા અધિક જ્ઞાનને પચાવવાની છે. એટલે તેમણે - વજમુનિને બેલાવીને કહ્યું, વત્સ ! ઉજ્જૈનમાં હાલમાં શ્રી ભદ્રગુપ્તાચાર્ય નામના આચાર્યદેવ બિરાજે છે. તેમની પાસે જઈ તમે દશપૂર્વને અભ્યાસ કરી આવે.
For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૫
શ્રી જિનેપદિષ્ટ જ્ઞાન ભણવા–ભણાવવામાં અપ્રમત્ત વજન મુનિએ તહત્તિ કહી દશપુર નગરથી ઉજજૈન તરફ વિહાર શરૂ કર્યો.
નિર્વિને ઉજ્જૈન પહોંચીને વજમુનિ ઉપાશ્રયમાં પ્રવેશ્યા. ઝગારા મારતા સૂર્ય જેવા તેજસ્વી આચાર્યદેવને તેમણે વિધિપૂર્વક વંદના કર્યા. અને જ્ઞાનામૃતના પાન માટે પિતે આવેલ છે, તે કહ્યું.
આવા કેઈ સુપાત્રના આગમનને અણસાર આચાર્યદેવને આગલી રાતના સ્વને આપી દીધું હતું. આગલી રાતે તેમને એવું સ્વપ્ન આવેલું કે, કેઈ તેજસ્વી મુનિ આવીને પિતાના હાથમાં રહેલ પાત્રમાંની બધી ક્ષીરને પી ગયે.
ઉત્તમ આત્માઓને તુચ્છ સ્વપ્નમાં આવતાં નથી. અને જયારે ઉત્તમ જે સ્વપ્ન આવે છે, તે અલ્પ કાળમાં ફળે છે.
લક્ષણવંતા વજ મુનિને જોઈને ભદ્રગુપ્તાચાર્ય અતિ પ્રસન્ન થયા. કારણ કે આજે શાસનના એક પ્રભાવકને ભણાવવાને સુઅવસર પ્રાપ્ત થયે. - ઉત્તમ ભૂમિમાં વાવેલા બીજની જેમ ઉત્તમ આત્માને આપેલું જ્ઞાન પણ નિયમ ફળે છે. તેમજ વિશ્વોપકારી નીવડે છે.
વાચના આપવામાં કુશળ મુનિ આજે વાચના લેવા બેઠા અને તે પણ વિનમ્રભાવે. તરસ્ય બે માંડીને પાણી પીએ તે રીતે અનહદ આદરપૂર્વક શ્રુતજ્ઞાનના દાતારનું તે જેટલું બહુમાન કરીએ તેટલું ઓછું.
For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૬ થડા દિવસમાં વાસ્વામી ૧૦ પૂર્વને અભ્યાસ કરવામાં સફળ થયા. તેનાથી ભદ્રગુપ્તાચાર્યને પણ અધિક આનંદ થયે.
દાન આપતાં આ આનંદ થાય છે, તે આપનાર અને લેનાર ઉભયના શ્રેયમાં તે પરિણમે છે.
નિવિદને ૧૦ પૂર્વને અભ્યાસ પૂરો કરી. આચાર્યદેવની આજ્ઞા લઈ શ્રી વાસ્વામી પોતાના ગુરુ મહારાજ શ્રી સિંહગિરિજી પાસે પાછા આવ્યા. સફળતાપૂર્વક અભ્યાસ પૂરો કરવા બદલ ગુરુ મહારાજે તેમની પીઠ થાબડી તથા શ્રી સંઘે પણ બહુમાન કર્યું.
શ્રી વજા સ્વામી પુખ્ત વયના થયા તેમજ ગચ્છને સઘળે ભાર સફળતાપૂર્વક વહન કરવાને ગ્ય થયા એટલે ગુરુ મહારાજે તેમને આચાર્યપદ આપીને ગચ્છાધિપતિ બનાવ્યા.
વજીસ્વામી ગચ્છાધિપતિ થયા એટલું જ નહિ પરંતુ તેઓશ્રી તે યુગમાં પ્રધાન-પુરુષ હેવાથી યુગપ્રધાન તરીકે પંકાયા. શ્રમણ ભગવાનની પાટ–પરંપરામાં તેઓશ્રી ૧૪ મા પટ્ટધર થયા છે.
યુગપ્રભાવક આ આચાર્યદેવે શાસનની પ્રભાવનાનાં અનેક જે કાર્યો કર્યા છે, તે તેમના જીવનચરિત્રમાંથી વાંચવાની ભલામણ છે.
હવે એ કહે, તમે દરરોજ કેટલે સમય શાસ્ત્રાભ્યાસ પાછળ સાર્થક કરે છે ? દરરોજ કેટલી નવી ગાથાઓ કંઠસ્થ કરે છે? જે ગાથાઓ કંઠસ્થ કરે છે તેના અર્થની વિચારણા પાછળ કેટલે સમય વિતાવે છે?
For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૭
પર પદાર્થોના અભ્યાસમાં ભવેના ભવ નીકળી જશે તેપણ તે અભ્યાસ જન્મ-મરણ ટાળી નહિ શકે. જવને શિવ નહિ બનાવી શકે. - જન્મ-મરણનું નિવારણ આત્મ પદાર્થના અભ્યાસ-મનન નિદિધ્યાસન અને ધ્યાનથી થાય છે. તે પછી નહિ મરનારા આત્માની સત્તાનો સમગ્ર જીવન ઉપર સ્પષ્ટ પ્રભાવ અનુભવવા મળે છે. સમ્યગ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રનાં પરિણામ શ્વાસે શ્વાસ જેટલાં સહજ બને છે.
માટે રેજ શેડો પણ સ્વાધ્યાય કરવાની ટેવ પાડે. તેનો નિયમ લે. છેવટે બાંધી એક નવકારવાળી ગણ્યા પછી જ મેંમાં પાણી લેવાનો નિયમ લે.
આ પદ આત્માભ્યાસનું પદ છે.
આત્માભ્યાસ દઢ થતાં જ દેહાધ્યાસ ઓછો થવા માંડે છે. દેહાધ્યાસ ઓછા થાય છે, તે જ સમાધિ-મરણની શક્યતા ઊભી થાય છે. સમાધિ મરણથી સદ્ગતિ મળે છે. ધર્મની સામગ્રીવાળે ભવ મળે છે.
નમે ઉવઝાયાણું પદ પણ આત્મામાં છે. આત્માના પાંચ શ્રેષ્ઠ પર્યાયે પૈકીને એક શ્રેષ્ઠ પર્યાય ઉપાધ્યાય-પદ છે.
ઉપાધ્યાય પદની આરાધના કરવાથી આત્માના તે પર્યાયમાં રમતા વધે છે, અને અનાત્મ પદાર્થોનું અત્મા ઉપરનું વર્ચસ્વ નાશ પામે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૮
અનંત જ્ઞાનમય આત્માને નિત્ય નિરંતર સહવાસ અનુભવતા રહેવાને રાજમાર્ગ, સમ્યગુ કૃતની સતતપાસના છે.
દેહમાં રહેલ આત્માને અનુભવ, આત્મસત્તાને અનુભવ શ્રી જિનેપદિષ્ટ પ્રત્યેક વચનના મનન ચિંતનથી થતું હોય છે. ન થાય તે માનવું કે આરાધના કાચી છે. એ આરાધનાને પકવીને ભવસ્થિતિને પરિપાક કરવાને વર્ષોલ્લાસ સહુમાં જાગે!
ચોથા દિવસની આરાધના
પદ-શ્રી ઉપાધ્યાય. નવકારવાલી–વસ. લોગ, સ્વસ્તિક–૨૫. કાઉસ્સગ ૨૫ પ્રદક્ષિણ ૨૫ વર્ણ-લીલે, એક ધાન્યનું તે મગનું આયંબિલ. જાપ- હી ન ઉવક્ઝાયાણું. ખમાસમણુ-૨૫
ખમાસમણુને દુહા— તપ સજઝાએ રત સદાદ્વાદશ અંગના ધ્યાતા રે, ઉપાધ્યાય તે આતમા, જગબંધવ જગજાતા રે, ૧ વીર જિનેશ્વર ઉપદિશે, તમે સાંભળ ચિત્ત લાઈરે આતમ ધ્યાને આતમા, ત્રાષિ મળે સવિ આઈરે. વીર. ૨
For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૯
શ્રી ઉપાધ્યાયપદના ર૫ ગુણ
૧ શ્રી આચારાંગસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમ: ૨ શ્રી સૂત્રકૃતાંગસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૩ શ્રી સ્થાનાંગસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૪ શ્રી સમવયાંગસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૫ શ્રી ભગવતીસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૬ શ્રી જ્ઞાતાસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપધ્યાયાય નમઃ ૭ શ્રી ઉપાસકદશાસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપધ્યાયાય નમઃ ૮ શ્રી અન્તકૃદશાસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૯ શ્રી અનુત્તરે પપાતિકસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય
નમઃ ૧૦ શ્રી પ્રશ્નવ્યાકરણુસૂત્રપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૧૧ શ્રી વિપાકસૂત્રપડનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૧૨ શ્રી ઉત્પાદપૂર્વ પઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમ: ૧૩ શ્રી અગ્રાયણયપૂર્વપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમ: ૧૪ શ્રી વીર્યપ્રવાદ પૂર્વ પઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપધ્યાયાય નમ: ૧૫ શ્રી અસ્તિપ્રવાદપૂર્વ પઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૧૬ શ્રી જ્ઞાનપ્રવાદ પૂર્વ પઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૧૭ સત્યપ્રવાદ પૂર્વપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમ: ૧૮ આત્મપ્રવાદ પૂર્વ પઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦
૧૯ કમ્મપ્રવાપૂર્વપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાય નમઃ ૨૦ પ્રત્યાખ્યાનપ્રવાદ પૂર્વ પઠનગુણયુક્ત શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૨૧ વિદ્યાપ્રવાદ પૂર્વ પઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૨૨ કલ્યાણપ્રવાદ પૂર્વપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૨૩ પ્રાણવાયપૂર્વપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૨૪ ક્રિયાવિશાલપૂર્વપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ ૨૫ લેકબિન્દુસારપૂર્વપઠનગુણયુક્તાય શ્રી ઉપાધ્યાયાય નમઃ
AN
Wedhur
છે
.
છે
ce Dરે
કે
:
For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સાધુપદનું સ્વરૂપ
सव्वासु कम्मभूमीसु, विहरते गुणगणेहिं स जुत्ते । गुत्ते मुत्ते झायह, मुणिराए
निट्ठियकसाए ||
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અ:-હે ભવ્ય જીવે ! સવક ભૂમિમાં વિચરતા, ગુણગણયુક્ત, ત્રણ ગુપ્તિએ ગુપ્ત, સર્વ પ્રકારના પરિગ્રહથી રહિત અને કષાયાને અંત કરનારા મુનિ ભગવ ંતાનું સમ્યક્ પ્રકારે ધ્યાન કરો.
શ્રી જિનેશ્વરદેવનુ એક વચન પણ એના અનન્ય આરાધકને ભવજળપાર ઉતારે છે.
શાસ્ત્ર-શ્રવણમાં જેટલું બહુમાન તેટલી તેની પરિણતિ. એવા પણ અનુભવીઓના એક મત છે.
થાય જ થાય.
બહુમાનના વિષય તરીકે શ્રીજિનેશ્વરદેવ હાય એટલે માંગળ
આત્માને સાધવાની કળા સિદ્ધ કરવાથી આત્મા પરમાત્મા અને છે. એવી સાધનામાં ત્રિવિધ ત્રિકરણયાગે મગ્ન પુરુષ સાધુ કહેવાય છે.
સાધુ શબ્દ પોતે જ પોતાના સાધનાના સ અથે ધરાવે છે, સર્વ સાધનામાં શ્રેષ્ઠ સાધના પરમપદ્મની છે. પરમપદની સાધનાને સિદ્ધ કરવા માટે અરિહંત ભગવતની આજ્ઞા મુજબ
For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૩૨
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સર્વ પાપ વ્યાપારના ત્રિવિધ ત્યાગરૂપ સામાયિક ઉચરવું પડે છે અને તે પણ જીવનભર માટે, નહિ કે પાંચ-પંદર દિવસ માટે.
આજ્ઞા એટલે આજ્ઞા, તેમાં તને સ્થાન નથી. આજ્ઞાની આરાધના શિવપદ આપે છે. અજ્ઞાની વિરાધના જીવને સ'સારમાં રખડાવે છે.
માટે પરમપદના સાધક આત્માએ શ્રીજિનાજ્ઞાની મર્યાદા બહાર પગ મૂકવાનેા વિચાર પણ કરતા નથી.
અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને પરિગ્રહ ત્યાગરૂપ આ પાંચ મહાવ્રતનુ સ્વરૂપ ખરેખર ગહન છે. તેના પ્રભાવ અમાપ છે. તેની શક્તિ અજોડ છે. માટે પ્રભુને સાધુ આ પાંચ
મહાત્રતાનુ જીવની જેમ
જતન કરે છે.
પાંચ મહાવ્રતા યથાર્થ પણે પાળવાથી પાંચ ઇન્દ્રિયાના વિષયાને જીતી શકાય છે. ચાર કષાયના નાશ થાય છે. અહું અને મમનુ સામ્રાજ્ય નાશ પામે છે. આત્માના અનંત ગુણાની પ્રાપ્તિ થાય છે. સ્વ-સ્વભાવ સ્વભાવભૂત અને છે. પરભાવને વિષે રૂચી જાગતી નથી. સ્વમાં અરૂચિ જાગતી નથી. સ્વ તુલ્ય સ જીવા ઉપર સહજ વાત્સલ્ય જાગે છે.
એટલે સાધુએ જ્યારે જે ક્ષેત્રમાં વિચરે છે, તેમજ જ્યાં સ્થિરતા કરે છે, ત્યારે ત્યાં પણ પેાતાના દ્રવ્ય પ્રાણા કરતાં અધિક ચિંતા આ પાંચ મહાવ્રતાની કરે છે.
પ્રભુ આજ્ઞાને
આરાધક સાધુ, ઉપાશ્રયના
For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૩ એક ખૂણામાં બેસીને જે વિશ્વોપકાર કરી શકે છે, તે સેંકડે પ્રચાર પણ કરી શકતા નથી.
ધર્મના મૂળ ઉડાં છે-એ વચન પણ એટલું જ ઊંડું છે, માર્મિક છે.
એ ધર્મનું પાલન પાંચ મહાવ્રતે પાળવાથી થાય છે.
આત્માના મૂળ ગુણેમાં સહજ સ્થિરતા આ પાંચ વ્રતને જીવન સંપી દેવાથી જ આવે છે. - જીવનભરનું સામાયિક લઈને પોપકારાર્થે વિચારતા સાધુજી લેકપ્રવાહનાં ક્યારેય તણાતા નથી. તણખલાં પ્રવાહમાં તણાય, તેતિંગ વડલે તે અડગ રહે.
માટે આવા આત્મસ્થ સાધુજીની નિશ્રામાં જીવને સુખશાતાને અનુભવ થાય છે.
વંદન કરતાં તમે પણ પૂછે છે કે સ્વામી શાતા છે !
આ “સ્વામી શતા” શબ્દ એ જૈનશાસનની અણમેલ મૂડી છે.
સ્વામી શાતામાં હોય કયારે? જ્યારે આત્મ સત્તાને સાક્ષાત્કાર તેમના જીવનમાં હેય.
આવી અનુભૂતિ અષ્ટ પ્રવચન માતાના ખોળે ખેલવાથી થાય છે.
સાધુને અષ્ટપ્રવચનમાતાને મેળે પિતાની જનેતાના ખોળા કરતાં પણ વધુ વહાલું લાગે છે, તેથી સાધુતાની સૌરભ જગતમાં ફેલાઈ જાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૪
આવા સાધુ ભગવંતેને કોઈ પણ પ્રકારનાં પરિગ્રહ ભારરૂપ લાગે છે. પેાતાનું નામ પણ વજનદાર લાગે છે. તેમને ગમે છે આંતર-બાહ્ય નિગ્રન્થતા. છતાં શાસ્ત્ર જે વિશેષણા તેમજ ઉપમાએ વાપરેલ છે, તે સાધુપદ કેવું મહાન ઉપકારી પદ્મ છે, તેનુ' પ્રતિપાદન કરવા માટે છે.
શ્રી અરિહંત, શ્રી સિદ્ધિ, શ્રી આચાર્ય અને શ્રી ઉપાધ્યાય એ સર્વની સાધનાને પ્રારંભ સાધુપદથી જ થાય છે. તેથી સાધુપદના મહિમા અપાર છે.
જે પદ્મના મહિમા અપાર હાય, તે પદ્મ સ્વાભાવિકપણે ગુણસમૃદ્ધિ હોય જ.
ગુણની સમૃદ્ધિ આત્મામાં છે. તેની પ્રાપ્તિ સવ વિરતિપશુ' અ’ગીકાર કરવાથી થતી હોય છે.
સÖવિરતિપણાને અંગીકાર કર્યું ત્યારે કહેવાય, જ્યારે તે અગીભૂત બને. આંખ કાનની જેમ તે દેહના એક ભાગરૂપ અને ત્યારે. પછી આંખ કાનની ઇજા તેને એટલી વ્યથા નથી પહોંચાડતી જેટલા સવતિનો ભંગ વ્યથાકારક નીવડે છે.
સવિરતિ એટલે સ પાપ–બ્યાપારથી વિરમવુ' તે. સ ધ વ્યાપારમાં રમવું તે.
આત્મામાં રતિ પેદા થાય છે એટલે વિરતિના પરિણામ આવે છે.
અહિક સર્વ વૃત્તિઓથી નિવૃત્ત ધવાની ચેાગ્યતાએ સ વિરતિપણાનુ... ખીજ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૫
એટલે સર્વ વિરતિવંત સાધુ જીવ માત્રને સગે લાગે છે. કારણ કે તેની કઈ પ્રવૃત્તિમાં જીવના હિતની વિરાધના હતી
નથી.
જીવની જયણા કરવામાં જાગૃત રહેવા માટે શા ફરમાવે છે કે જયણાપૂર્વક ચાલે, જયણપૂર્વક બોલે જાણપૂર્વક ઊઠો, જયણાપૂર્વક બેસે, જયણાપૂર્વક પડખું ફેર, લેક આખો થી ભરેલો છે–એ સત્યને સ્વીકારીને જીવે.
જયણું એટલે જતન.
આંખના રસ્તન (કીકી) ના જતનની જેમ સાધુ ભગવતે જીવનું જતન કરે છે.
રત્નત્રયીની આરાધનામાં રત સાધુ ભગવંતને એક આત્મા જ સાધવા જેવો લાગે છે.
સાધુની વ્યાખ્યા કરતાં શા કહે છે, કે જેઓ માત્ર જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયી વડે મેક્ષમાર્ગને સાથે તે સાધુ કહેવાય છે.
- સાધુ ભગવંતે આર્તધ્યાન અને રૌદ્ર સ્થાનને ત્યાગ કરીને તથા ધર્મ અને શુકલરૂપ શુભ અને શુદ્ધ ધ્યાનમાં લક્ષ્યપૂર્વક ગ્રહણ અને આસેવન શિક્ષાના અભ્યાસમાં સતત પ્રયત્નશીલ રહે છે.
ગ્રહણશિક્ષા એટલે વિશ્વના પદાર્થોનું શાસ્ત્ર દ્વારા મેળવાતું જ્ઞાન.
આસેવન શિક્ષા એટલે ગ્રહણ કરેલા જ્ઞાનને પરિણત કરીને જીવનને પવિત્રતમ બનાવવાના સત્ય પ્રયાસમાં લીનતા.
For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૬
માટે સાધુ ભગવંતે પણ ગુરુપદે છે.
પિતાની પાસે આવનારા ખપી આત્માઓને સાધુ ભગવંતે દાન-શીલતા અને ભાવરૂપ ધર્મના ચારેય પ્રકારને ઉપદેશ આપે છે.
સાધુ ભગવંતે હિત બુદ્ધિએ વાત્સલ્યપૂર્વક ઉપદેશ આપે છે એટલે કર્મના મારથી ત્રાસેલા છે તેમની પાસે જવું પણ ગમે છે અને તેમને ઉપદેશ સાંભળ પણ ગમે છે.
સમતા એ સાધુ ભગવંતની સાચી મૂડી છે. કર્મના ગમે તેવા ઉગ્ર હુમલા વચ્ચે પણ તેઓ સમતભાવમાં રહે છે.
આવા અનુપમ સમતાભાવ સિદ્ધ ભગવતેના સતત સ્મરણ અને ધ્યાનથી પુષ્ટ થાય છે.
જેને જ્યાં જવું હોય, તેમાં પિતાનું ધ્યાન રાખવું જ પડે છે. એટલે સિદ્ધ ભગવંતનું ધ્યાન ચૂકનારા સાધુની સાધુતા ક્ષીણ થાય છે અને સિદ્ધ ભગવંતનું ધ્યાન રાખનાર સાધુની સાધુતા પુષ્ટ થાય છે.
ગૃહસ્થને સાધુનું સ્મરણ અને ધ્યાન વિહિત છે, તેમ સાધુઓને સિદ્ધ પરમાત્માનું સ્મરણ અને ધ્યાન વિહિત છે.
સહાય કરે તે સાધુ–એ વ્યાખ્યાને સાધુ ભગવંતે પિતાના ઉત્તમ ગુણે વડે સાર્થક કરે છે. અસહાયને સહાય જે શક્તિમાન હોય તે કરી શકે છે.
આથી આત્મસત્તાવાન સાધુ ભગવંતે સંસારી જીને ધર્મ માર્ગ પમાડવામાં સહાયક બને છે. અને ૧૦ પ્રકારના સાધુ ધર્મના પાલન વડે વિશ્વના જીવે ઉપર સહજપણે ઉપકાર કરે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૭
દૂધમાં રહેલા ઘીની જેમ પાંચે પદમાં સાધુપણું રહેલું છે.
ભાવ-દયાવંત એવા સાધુ ભગવંતે સ્ત્રી ધનમાલ વગેરે નથી આપતા પણ બુદ્ધિ આપે છે. એ બુદ્ધિના પ્રકાશમાં
જીવને આત્માનું હિત શેમાં છે અને અહિત શેમાં છે, તે સ્પષ્ટ પણે દેખાય છે.
એટલે સાધુ ભગવંત પાસે જઈને દુન્યવી કઈ વસ્તુની માગણી કરવી તે ચકવતીના દ્વારે જઈને કોણી કેડીની માગણી કરવા બરાબર છે.
પર–વસ્તુ આત્માને સુખ આપી શકતી હોત, તે તેના ત્યાગમાં જ સાચુ સુખ છે–એવું શ્રી જિનેશ્વરદેવે ન ફરમાવ્યું હત.
માટે શ્રી જિનાજ્ઞાને વરેલા સાધુ ભગવંતે ગૃહસ્થની એવી કોઈ વાતમાં રસ નથી લેતા, કે જેનાથી આત્માનું અહિત થાય.
ખારા રણમાં મીઠા જળની વિરડીની જેમ સાધુ ભગવંત વિષ્ય-કષાયથી ખદબદતા મનના રણમાં પરમાત્મ પ્રેમની પવિત્ર અને શીતળ સરવાણું પ્રગટાવવાનું મંગળકારી કાર્ય કરે છે.
સાધુ ભગવંતે અપ્રમત્તપણે, નિઃસ્વાર્થ ભાવે કર્મભૂમિમાં વિચરે છે, માટે ધર્મની આરાધના જીવંત રહે છે. સાધુ ભગવંતની હાજરી માત્રથી ઘણાં પાપ અટકી જતાં હોય છે. - સાધુ ભગવંત એ તે ભાવ–દીપક છે.
અંધારી રાત્રે દીપકનું જે મૂલ્ય છે, તે જ મૂલ્ય સ્વાર્થમય આ સંસારમાં સાધુ ભગવંતનું છે.
For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૮
ચાર શરણામાં સાધુ ભગવતનું શરણુ' 'ગીકાર કરવાની વાત પણ છે—એ તમે જાણ્ણા છે, એ હકીકત સાધુપદ કેટલુ મહાન છે, તે સૂચવે છે.
નખ-શિખ ભાવ સાધુતાના ઉપયોગ પૂર્વક શ્વાસેાચ્છવાસ લેવાના મહા નિયમને સમર્પિત થએલા સાધુ ભગવંતામાં ધરાની ધીરજ હોય છે. ચૈામની વિશાળત! હાય છે. પાણીને ગાંઠ ન પડે તેમ આવા સાધુ-ભગવતા સવ ગ્રંથિરહિત હોય છે. માન–અપમાનથી પર આત્માના ઘરમાં બિરાજમાન હોય છે.
તેઓ સારી રીતે જાણતા હોય છે, કે હુ ‘'ને વોસિરાવીને પરમાત્માને સમર્પિત થઈ ચૂકયા છું. એટલે મારે પરમાત્માને જ વફાદાર રહેવાનું છે.
મારુ શુ? એ પ્રશ્ન જેને પજવતા હાય, તે સુસાધુ નહી. સુસાધુ તે શ્રી અરિહ'તના ઉત્કૃષ્ટ ભાવમાં નિમગ્ન હોય છે. તેના સમગ્ર મનમાં શ્રી અરિહંતની આજ્ઞા ઝળહળતી હાય છે. તેમાં ક્ષુદ્ર અહંને લેશપણુ સ્થાન નથી, સ્થાન છે સવ જીવાના પરમ હિતને, પરમ હિતની ભાવનાને.
સર્વ પાપ વ્યાપારથી વિરમેલા સાધુ ભગવ ંતે સર્વ જીવહિતકર આ સાધનામાં નિપુણ હોય છે.
પાપ ત્યાં છે જ્યાં પરને પીડા છે.
પરને પીડા તે પહોંચાડે છે, જેને મન પર પરાચે છે પણ સ્વતુલ્ય નથી.
જ્યારે સુસાધુ ભગવંતે તેા જગતના જીવેને વતુલ્ય જોવા
For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૯
રૂપ દર્શન ગુણને ધારણ કરનારા હોય છે એટલે સ્વ-પરના કમ કૃત ભેદથી પર હાય છે.
શ્રી મેતારજ મુનિવરે પેાતાની કાયાને જતી કરીને પણ કૌ'ચપક્ષીને બચાવી લીધું, કેમકે તેઓ દયાળુ હતાં.
આત્માના એક પણ ગુણ જ્યારે 'ગભૂત ખને છે, ત્યારે તેના પ્રભાવ કિંગ'તવ્યાપી બની જાય છે.
માટે ગુણના રાગને આ શાસનમાં અપાર મહત્ત્વ છે. માટે ગુણાને જીવનારા સાધુ ભગવ’તને જોઈ ને અપાર આનદ થવા જ જોઈ એ.
શાશ્ત્રા કહે છે કે જ્યાં સાધુતા છે, ત્યાં મગળ છે. મતલ" કે સવ અમંગળાને હરવાનુ` દૈવત સાધુતામાં છે. સૂનું એક કિરણ પણ જો માટા અ ંધકારને દૂર કરી શકતુ હોય, તે। આત્માના દીવાના કિરણરૂપ એક પણ ગુણ ઘણા મોટા પાપ સામ્રાજ્યને નષ્ટ કરી દે તેમાં કેાઈ. શક નથી.
માટે શ્રી જિનેશ્વરદેવે આજ્ઞા કરી છે કે, આત્માને જીવજો, આત્મામાં જીવજો, આત્મા તરીકે જીવજો. તે તમને વિશ્વના બધા જીવાના આત્યંતિક હિત માટેનું સાધુપણુ' આંખની કીકી કરતાં અધિક પ્રિય લાગશે.
બળ્યા—ઝન્યા પ્રવાસીને જેવા વડલાના સહારે પ્રિય લાગે છે, તેમ વિષય-કષાયના મારથી થાકેલા જીવાને સાધુ ભગવાને સહારા પ્રિય લાગે છે.
માટે સાધુ-ભગવંતા સાચા સહાયક છે. તેમની નિશ્રા સેવનારને ઇચ્છાઓની સેવા કરવાની વૃત્તિ સેવતાં શરમ આવે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૦
સાધુ ભગવંતના મુખ્ય ગુણ ૨૭ છે. તે નીચે મુજબ છે.
પાંચ મહાવતે (૧) સર્વથા પ્રાણાતિપાત વિરમણ મહા વ્રત, (૨) સર્વથા મૃષાવાદ વિરમણ મહાવ્રત, (૩) સર્વથા અદતાદાત વિરમણ મહાવ્રત, (૪) સર્વથા મૈથુન વિરમણ મહાવ્રત, (૫) સર્વથા પરિગ્રહ વિરમણ મહાવ્રત, તેના પાલનરૂપ પાંચ
ગુણે.
છઠ્ઠો ગુણ રાત્રિભોજનનો સદંતર ત્યાગને.
પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાય, વાયુકાય. વનસ્પતિકાય અને ત્રણકાય એમ છ કાયના જીની રક્ષા કરનારા હેવાથી તે છે ગુણ તથા સ્પર્શેન્દ્રિય, રસેન્દ્રિય, પ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુન્દ્રિય અને શ્રેગેન્દ્રિય. એ પાંચ ઈન્દ્રિયના વિષયને વશ કરવારૂપ પાંચ ગુણ અને લેભ નામના કષાયને નિગ્રહ કરવાને છઠ્ઠો ગુણ. આમ કુલ ૧૮ ગુણ થયા.
બાકીના ૭ ગુણ તે ક્ષમા ગુણ, શુભ ભાવના ભાવવા રૂપ ગુણ, પડિલેહણાદિ શુભ ક્રિયા કરવાનો ગુણ, સંયમ યુગમાં વર્તવાને ગુણ, મનેગુપ્તિ ધારણા કરવાને ગુણ, વચન ગુણિનું પાલન કરવાને ગુણ, કાયગુપ્તિ સાધવા ગુણ, બાવીસ પરિષહેને સહન કરવાને ગુણ અને છેલ્લે મરણાંત ઉપસર્ગને સમભાવે સહન કરવાને ગુણ.
આવા અદ્ભુત ર૭ ગુણવાળા સાધુ ભગવંત એ જગમ તીર્થ તુલ્ય છે.
શ્રી જિનશાસનમાં સાધુ તેઓ જ ગણાય છે, જેને સર્વ જીવે ઉપર સમભાવ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૧ ભાવનું અસમતલપણું ભાવરાગનું સૂચક છે. અને મેક્ષમાગંની આરાધનામાં ભવરાગ એ મોટામાં મેટ રેગ છે. તેને તે જડમૂળથી નાબૂદ કરવા માટે ધર્મામૃતનું પાન કરવાનું છે. તેનું પાન કરવા માટે સાધુ ભગવંતે પાસે જવું પડે છે.
વિષય અને કષાય એ દુષ્ટ પરભાવરૂપ હોઈને તેનું સેવન કરવાથી થાક લાગે છે. જ્યારે નિર્વિષયી અને નિષ્કષાયી સાધુ ભગવંતના સાનિધ્યમાં આત્મા નિરાંત અનુભવે છે.
જેઓને ભવ-ભવભ્રમણને થાક લાગે છે, તેઓ સંત સ્વરૂપ સુસાધુઓને શેકીને પણ તેઓના ચરણમાં પહોંચી જાય છે. કારણ કે સાધુ ભગવંતે આત્મામાંના કમરૂપી કચરાને બહાર કાઢે છે.
માટે પંચમહાવ્રતધારી સાધુ ભગવંતે એવા ક્ષેત્રોમાં વિચરે છે, તેમ જ સ્થિરતા કરે છે, જ્યાં તેઓને પાંચ મહાવ્રતના પાલનને યોગ્ય વાતાવરણ સુલભ થાય છે.
- સાધુ ભગવંતની વિશ્વોપકારી સાધુતા સદા સુરક્ષિત રહે, તે દષ્ટિમાં રાખીને તેમની સેવા, ભક્તિ આદિ કરવાનું ફરમાન છે.
શ્રી જિનાજ્ઞા અનુસાર સંયમની આરાધના કરતા પંચ મહાવ્રતધારી સર્વ સાધુ ભગવંતે પ્રત્યેના પૂજ્યભાવમાં અવરોધક દષ્ટિરાગ ન રાખવાની શાસ્ત્રોની ખાસ ભલામણ છે. આ અમારા સાધુ અને પેલા અમારા સાધુ નહિ એવી સમજ મિથ્યાત્વ પિષક છે.
For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૨
દષ્ટિરાગને દૂર કરીને ભક્તિરાગ ખીલવવા માટે માનવનો ભવ છે.
શ્રી અરિહંતના ભક્તને શ્રી અરિહંતને સાધુ–શ્રી અરિહંત જેટલે જ—પૂજય લાગે છે. ન લાગે તે માનવું કે તેની અરિહંત ભક્તિ કાચી છે.
જેમને તમે ક્ષમાશ્રમણ કહીને વંદન કરે છે, તે સાધુ ભગવંતના પગલે સદા મંગળ વર્તે છે. શુભ ભાવમાં સહજ રમણતા કરનારા સાધુ ભગવંતની હાજરીમાં અમંગળકારી દુર્ભાનું બળ ક્ષીણ થઈ જાય છે.
શુભભાવ ઘૂંટાઈને શુદ્ધ થાય છે. એટલે શુદ્ધ આત્મસ્વભાવની સ્પર્શના થાય છે.
શાતાપૂર્વક સંયમયાત્રા નિર્વહતા સાધુ ભગવંતે–આ શુદ્ધ ભાવના આરાધક હોય છે અને તે જ ધર્મ છે, આત્મ વસ્તુને સ્વભાવ છે.
સાધુ ભગવંતને અણગાર પણ કહે છે. કારણ કે તેઓએ ઘરને સર્વથા ત્યાગ કર્યો હોય છે. આ ત્યાગ અપૂર્વ શુરાતન જાગે છે, ત્યારે થઈ યકે છે.
૧૭ પ્રકારના સંયમને પાળનારા મુનિરાજે વાચના, પૃચ્છના, પરાવર્તના, અનુપ્રેક્ષા અને ધર્મકથા એ પાંચ પ્રકારના સ્વાધ્યાય વડે કર્મ નિર્જરા કરે છે.
કટી જેવા શ્યામ વણે આ સાધુપદની આરાધના કરવાનું વિધાન છે.
For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૪૩
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ શ્યામ વર્ણ ઉદાસીન ભાવના સૂચક છે.
ઉદાસીન એટલે રાગ અને દ્વેષ બંનેથી ઊચે આસન માંડીને
એસનારા.
આ શ્યામ વર્ણ આત્મ સાધનાની શરૂઆતમાં સાધુએ સેવવાની અંતમુ ખતાના પણ સૂચક છે.
શ્યામ વર્ણનું વિજ્ઞાન કહે છે કે, આંખની કીકી કાળી છે માટે માનવ પ્રાણી સારી રીતે જોઇ શકે છે.
શ્યામ વણુ વિરાગ દશાનેા સૂચક છે. માટે તેને કાળા કાંબળાની ઉપમા છે.
સાધનાના ગર્ભ સદાય અંધકારમાં પડે છે. કયારેય જાહેરમાં નથી પડતા.
અહી અંધકાર એટલે સાધક અને સાધ્ય સિવાય ત્રીજી કાઇ વ્યક્તિની ગેરહાજરી સમજવાની છે. માતા પેાતા રૂપાળા કાળુ ટપકુ કરે છે, તે કાઈ રગમાં રહેલી અશુભ મારકશક્તિના પ્રયોગ છે.
મળકાને ગાલ પર જાણી જોઈ ને આંધળા રિવાજ નથી પણ કાળા
રાગ, દ્વેષ અને મેહને કાળા કહ્યા છે. રૂપાળા આત્માને કાળા કરનારા કહ્યા છે. તેને પાછા પાડવા માટે સાધુ મહારાજે કરવાની સાધના પણ અત્માના અગોચર કેટરમાં પ્રવેશીને કરવાની હાય છે, જ્યાં બીજું કાઈ હાતુ નથી.
કાળા દારા દૃષ્ટિના અશુભ હુમલાને પાછા પાડવાની શક્તિ ધરાવે છે.
આ કાળા વધુ ઉષાકળ પૂર્વેના અંધકાર સમા લેવાના છે—સમજવાના છે.
For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૪
કૃષ્ણ વર્ણનું ધ્યાન સાધકમાં ખાખીપણું લાવે છે. સંસારને કઈ રંગ આ ખાખીપણાને લાગતું નથી.
આમ કૃષ્ણવર્ણ અનેક રીતે સાધનાના ગર્ભને પકવે છે. રાગ-દ્વેષ અને મેહનો ક્ષય કરે છે.
એટલે આ પાંચમા પદની આરાધનામાં આયંબિલ કાળા વર્ણના ધાન્ય (અડદ)નું કરવાનું વિધાન છે.
આ પદમાં રહેલા લોએ અને સવ્ય શબ્દ, આ પદ પૂના ચારે પદેને પણ લાગુ પડે છે.
એટલે લેકમાં રહેલા સર્વ સાધુ ભગવંતની જેમ લેકમાં રહેલા સર્વ અરિહરતાદિ ભગવંતને પણ ભાવથી નમસ્કાર કરવાને છે.
આ એ-સવ્ય શબ્દ નામ-સ્થાપના દ્રવ્ય અને ભાવ એ ચારે નિક્ષેપે રહેલા શ્રી પાંચ પરમેષ્ઠિ ભગવંતેનું સૂચન કરે છે.
એટલે લેકમાં સર્વ કાળે શ્રી પંચ પરમેષ્ઠિ ભગવંતે વિદ્યમાન રહીને વિશ્વોપકાર કરી રહ્યા હેવાનું શાસ્ત્રવિધાન કેઈ કાળે અયથાર્થ કરતું નથી. તેથી લેક કોઈ કાળે અનાથ રહે તે નથી. પણ સર્વકાળે સનાથ હોય છે.
આ શ્રી પંચ પરમેષ્ઠિ ભગવતે અમારું મંગળ કરી રહ્યા છે—એ સત્યમાં પ્રજ્ઞાને સ્થિર કરવાથી તેમને નમસ્કાર મંગળકારક નીવડે છે, તેમજ કર્મક્ષયને અપૂર્વ વિદ્યાસ જગાડે છે.
એટલે જીવલેકનું મંગળ કરનારા ધર્મની આરાધના કરવી, તે શ્રી નવકારના ધારક, સ્મારક, આરાધક વગેરેનું પ્રધાન ર્તવ્ય ગણાયું છે.
For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૫
માટે જ શ્રી નવકાર તથા શ્રી નવપદના આરાધકે વિશ્વમૈત્રી ભૂમિકાએ રહીને તે-તે પદની આરાધના કરે, તેમ શાસ્ત્રો ફરમાવે છે.
આ સાધુપદની આરાધના કરીને ચરમ કેવળી શ્રી જંબુસ્વામીજીએ કેવી રીતે સર્વકર્મોને ક્ષય કર્યો તે કથા હવે સાંભળો.
મગધ દેશમાં મહારાજા શ્રેણિક રાજ્ય કરતા હતા. મહારાજાને શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીજી ઉપર અનન્ય ભક્તિ ભાવ હતે.
વિશ્વવંધ પ્રભુ શ્રી મહાવીર સ્વામીજી વિચરતા વિચરતા એક વખત મગધની રાજધાની રાજગૃહી નગરીમાં પધાર્યા.
દેવાધિદેવની પધરામણીના શુભ સમાચાર સાંભળીને હર્ષવિભેર બનેલ શ્રેણિક, અભયકુમાર વગેરેની સાથે દેવાધિદેવના દર્શને ગયા. દર્શનવંદન કરી સહુ પોતપોતાના સ્થાને બેસીને પ્રભુજીની દેશના સાંભળવા લાગ્યા.
તે વખતે ધર્મસભામાં ચાર દેવીઓ સાથે બેઠેલા ગોક અતિ તેજસ્વી દેવને જોઈને શ્રેણિક રાજાને આશ્ચર્ય થયું. તેમણે ભગવાનને પૂછ્યું, હે નાથ ! સઘળા દેવામાં આ દેવ અધિક કાન્તિવાળા છે, તેનું કારણ શું ?
પ્રભુજીએ ફરમાવ્યું, હે મહાનુભાવ! ઘણાં વર્ષો પહેલાં આ મગધ દેશમાં સુગ્રામ નામનું ગામ હતું. ગામમાં એક સુખી ગૃહસ્થ રહેતું હતું. તેને રેવતી નામની પત્ની હતી.
For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪
ભવદ્યત્ત અને ભવદેવ નામના વિનયવત એ પુત્રા હતા. આખુય કુટુંબ જૈન ધર્મીમાં આસ્થાવાળુ હતુ.
એક વાર સુસ્થિત નામના આચાર્ય સુગ્રામમાં પધાર્યા. તેમના ઉપદેશ સાંભળીને ભવદત્તને સ`સારની અસારતા સમજાઈ ગઈ. એટલે તેણે તેમની પાસે દીક્ષા લીધી.
ગુરુની આજ્ઞામાં રહીને ભવદત્ત મુનિ ધીમે ધીમે ગીતા મન્યા.
સપરિવાર વિચરતા સુસ્થિત મહારાજા એક વાર એક ગામમાં રોકાયા. તે વખતે એક મુનિરાજે પાતાના સ’સારી પણાના ભાઇને પ્રતિષેધ પમાડવા જવા માટે આચાર્ય મહારાજ પાસે રજા માગી. આચાય મહારાજે રજા આપી.
ગુરુ આજ્ઞા લઇને તે મુનિરાજ પોતાના સ’સારીપણાના ભાઈને ત્યાં ગયા. તે ત્યાં લગ્ન પ્રસ`ગ ચાલતા હતે. તેમાં એતપ્રત ઘરના માણસોએ મુનિરાજ તરફ ધ્યાન પણ ન આપ્યું. સંસારી જનેની આ મેડાંધતા જોઇને મુનિરાજ પોતાના ગુરુ પાસે પાછા ફર્યાં અને સ` હકીકત જણાવી.
આ હકીકત સાંભળીને ભવદત્ત મુનિ ખાલ્યા, ભાઈ કઠોર હૃદયના ગણાય. ’
For Private and Personal Use Only
C તમારા
ભવદત્ત મુનિનું વચન સાંભળીને તે મુનિરાજ માલ્યા, આપને પણ નાના ભાઈ છે. જો આપ તેને દીક્ષા આપે તે જાણું કે આપના ભાઈ કામળ હૃદયના છે. આપની વાતને હૃદયમાં સ્થાપન કરનારા છે.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૭
જવાબમાં ભવદર મુનિએ કહ્યું, જ્યારે આપણે ગુરુ મહારાજ સાથે મગધ દેશમાં જઈશું ત્યારે હું આપને બતાવીશ કે મારે ભાઈ કે કેમળ છે.
કેટલાક વખત પછી સુસ્થિત આચાર્ય સપરિવાર વિચરતા વિચરતા સંગ્રામ નજીક પધાર્યા. તે વખતે ભવદત્ત મુનિએ પિતાના નાના ભાઈ ભવદેવને ધર્મ પમાડવા માટે સુગ્રામ જવાની આજ્ઞા માગી. મેગ્યતા જોઈને આચાર્ય મહારાજે ભવદત્ત મુનિને રજા આપી.
આજ્ઞા મળતાં જ ભવદત્ત મુનિ સુગ્રામ પહોંચ્યા. ગામમાં પહોંચીને પિતાના સંસારીપણાના પિતાને ત્યાં જઈને ધર્મલાભ” કહ્યો.
તે સમયે ભવદેવ પિતાની પત્ની નાગિલાને શણગારવામાં વ્યસ્ત હતે. તાજેતરમાં જ તેનાં લગ્ન નાગદત્તની પુત્રીનાગિલા સાથે થયા હતાં. અને તે, તે સમયના રિવાજ અનુસાર પિતાની પત્નીને શણગારી રહ્યો હતે. પત્નીને શણગારતાં તેના કાને ધર્મલાભ” શબ્દ પડે એટલે શણગાર કાય અધૂરું છોડીને તે મેડી ઉપરથી નીચે ઉતરીને મુનિ ભાઈ પાસે આવ્યા અને તેમને વંદન કર્યા. મુનિ ભવદેવે ધર્મલાભ કહ્યા પછી સુઝત આહાર વહોરીને મુનિ બહાર નીકળ્યા. કુટુંબીજને તેમને વળાવવા ગયા. ગામની ભાગળ સુધી પહોંચ્યા એટલે મુનિએ તેમને માંગલિક સંભળાવ્યું. માંગલિક સાભળીને એક ભવદત્ત સિવાય બીજા બધા પાછા ફર્યા.
For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૮
ભાવદત્તને ભાઈના સ્નેહે પાછો ન ફરવા દીધો. છેડે દૂર ગયા પછી તેને પિતાની પત્ની યાદ આવી. તેના અર્ધા શણગાર બાકી છે, તે યાદ આવ્યું એટલે તેના પગ ઢીલા પડયા.
ભવદત્તનું મન વાંચીને ભવદેવ મુનિએ પિતાના હાથમાં રહેલ ગોચરી પાત્ર તેને પકડવા આપ્યું. શરમમાં તે ના ન પાડી શકે.
ચાલવાને ખાસ નહિ ટેવાયેલા ભવદરે થાક લાગ્યાની ફરિયાદ કરી. તે સાંભળીને ભવદેવ મુનિએ કહ્યું, આત્માને થકાવનારા રાગ-દ્વેષ રૂપી સંસારની સેવા કરતાં થાક નથી લાગતો અને આત્માની સેવાના કાર્યમાં થાક લાગે, તે માનવું કે નસીબ વાંકુ છે.
મુનિના માર્મિક વચનો સાંભળીને ભવદત્ત શરમાઈ ગયે. દાક્ષિણ્ય ગુણવાળે તે ચૂપચાપ ચાલવા માંડે અને મુનિરાજની પાછળ પાછળ આચાર્ય મહારાજ બિરાજતા હતા ત્યાં પહોંચે.
જેના હાથે મીંઢળ છે, વમાં અત્તરની ફેરમ છે, તે ભવદત્તને જોઈને ઉપાશ્રયમાં રહેલા સાધુને થયું કે તાજે પરથેલે લાગતે આ યુવાન શું ખરેખર દિક્ષા લેશે?
સાધુએ વિચાર કરતા રહ્યા અને ભવદત્ત મુનિએ ગુરુ મહારાજને વંદન કરીને કહ્યું કે, આ મારે નાનો ભાઈ આપની પાસે દીક્ષા લેવા આવે છે.
એટલે ગુરુ મહારાજે ભવદેવને પૂછયું, ભાગ્યશાળી તમારે દીક્ષા લેવી છે ?
For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૪૯
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રશ્ન સાંભળીને ભવદેવ દ્વિધામાં પડયા. જો હા પાડે છે તા નાગિલાના કાર્ડ અધૂરા રહે છે. જો ના પાડે છે તે ભાઈમુનિના હૃદયને ઠેસ લાગે છે. ત્યાં પત્નીના રાગ ઉપર ભાઈના રાગે વિજય મેળળ્યે અને તેણે ‘હા' કહી દીધી.
'
ભવદેવની હા સાંભળીને ભવદત્ત મુનિને શાન્તિ થઈ. આચાર્ય મહારાજે તેને વિધિપૂર્વક દીક્ષા આપી અને તરત ત્યાંથી વિહાર કરી દીધો.
સુગ્રામમાં નાગિલા પતિની રાહ જુએ છે. રહી રહીને પોતાથી અધૂરી શણગારેલી કાયા ઉપર નજર નાંખે છે. પતિની પ્રતીક્ષામાં તેણે આખી રાત મટકું માર્યા વિના પસાર કરી. સ'સારી જીવેાની રાગદશા કેવી ભય ઠેર હોય છે, તે જાણતા આચાર્ય મહારાજે એક વિહાર પછી સ્થિરતા કરીને મુનિ ભવદત્તને નવદ્દીક્ષિત મુનિ સાથે આગળ વિહાર કરવાની આજ્ઞા કરી.
બીજે દિવસે ભવદેવના કુટુ ખીજના આચાર્ય મહારાજ પાસે પહોંચ્યા. વદન કરીને ભવદેવ કર્યાં છે? તે પૂછ્યુ. તે ભવદત્ત મુનિની સાથે આગળ ગયેલ છે.
આચાર્ય મહારાજના આ જભાગ સાંભળીને તેએ ભવદેવની તપાસ કરવા આગળ નીકળ્યા, પણ કયાંય પત્તો ન ખાવા એટલે નિરાશ થઇને ઘરે પાછા ફર્યા.
ભવદેવ મુનિ, પેાતાના મોટાભાઈ ભવદત્ત મુનિ તરફના આદર અને દાક્ષિણ્ય ગુણુના ચૈાગે ચારિત્રનુ પાલન કરે છે,
For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૦
તેમજ સાધુની સઘળી ક્રિયાઓ પણ કરે છે, પરંતુ તેમના હૃદયમાં પરમાત્માને બદલે નાગિલા છે. બહારથી સાધુ પશુને આચરે છે અને અંદરથી નાગિલામય બનીને વિચરે છે.
આ રીતના દ્રવ્ય-ચારિત્રના પાલનમાં તેમણે કેટલાંક વર્ષો વીતાવ્યાં, છતાં નાગિલાને નેહ ન ઘટે.
આ અરસામાં ભવદત્ત મુનિ માંદા પડયા. પુદ્ગલના સડવા-પડવાના સ્વભાવના જાણકાર મુનિએ આત્મ-સ્વભાવમાં લીન રહીને અંતિમ આરાધના કરી અને કાળા કરીને પહેલા દેવલેકમાં ગયા.
પોતાના ભાઈ–મુનિ સ્વર્ગવાસી થયા, એટલે તેમના પ્રત્યેન આદરભાવના કારણે દીક્ષિત થયેલ ભવદેવ મુનિના હૈયામાં રહેલે નાગિલા પ્રત્યેને રાગ એકદમ ઉછળી આવ્યું અને તેમણે નાગિલાને મળવા માટે સુગ્રામ તરફ વિહાર કર્યો.
મેહ કે પ્રબળ છે, તે આ દાખલામાંથી સમજવાનું છે. વર્ષોના દીક્ષિત મુનિરાજને પણ તે કેવા બેહાલ કરી શકે છે તે જુઓ.
મનમાં નાગિલાનું રટણ કરતા મુનિ સુગ્રામ પહોંચ્યા. ગામમાં દાખલ થતાં તેમને બે સ્ત્રીઓ મળી. મુનિએ તેમને નાગિલાની કુશળતાના સમાચાર પૂછ્યા.
એક મુનિના મેએ આ વાત સાંભળીને બને સ્ત્રીઓ નવાઈ પામી. - આ બે સ્ત્રીઓમાં એક નાગિલાં પતે જ હતી. વર્ષો વીતતાં તે યુવાનીમાંથી પ્રૌઢાવસ્થામાં આવી હતી. તેમજ લગ્ન પછી
For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧પ૧
તરત જ પતિને વિહર થવાથી તેને સંસારનું અસાર સ્વરૂપ સમજાઈ ગયું હતું.
આ મુનિ તે પિતાના એક કાળના પતિ છે–એ સમજી જવામાં નાગિલાને વાર ન લાગી. પણ અત્યારે તે મુનિ અવસ્થામાં છે, તે જોઈને તેણે કહ્યું. મુનિરાજ ! નાગિલાની કુશળતાના સમાચાર જાણવા આપ આટલા ઉત્સુક કેમ છે ?
મુનિએ કહ્યું, હું નાગિલાને પતિ છું. નાગિલાએ કહ્યું, મુનિને આમ બેલવું છાજે ?
મુનિએ ખુલાસો કરતાં કહ્યું, મેં દીક્ષા અંતઃકરણના ઉમળકાથી નહોતી લીધી, પરંતુ મારા ભાઈ ભવદત્ત મુનિની હસી ન થાય તે ખાતર લીધી હતી. હવે ભવદત્ત મુનિરાજ હયાત નથી, એટલે મારે આ દીક્ષા પાળવાનું કોઈ પ્રયજન નથી.
મુનિનાં જવાબથી નાગિલા નવાઈ પામી. તેનામાં સાચી શ્રાવિકાના ગુણ ખીલ્યા હતા. એટલે તે મુનિરાજને સંયમમાં દઢ કરવા માગતી હતી. દેહરાગ તેના મનમાં નાબૂદ થઈ ગયે હતે.
એટલે તેણે ભવદેવ મુનિને કહ્યું, જે ભાગવતી દીક્ષાનું શ્રી તીર્થકર દે પણ અણીશુદ્ધપણે પાલન કરે છે, તે ભાગવતી દીક્ષ અંગીકાર કરવાને ભાગ્યશાળી બનેલા તમે, નાશવંત નારી દેહની લાલસામાં છોડી દેવા તૈયાર થયા છે, તે જાણીને મને અપાર દુઃખ થાય છે.
વમેલું તે કૂતરું ચાટે માણસ નહિ. જ્યારે તમે તે
For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫ર
દીક્ષિત છે, શ્રી જિનાજ્ઞાને વરેલા છે, વિશ્વના છના સગા છે. એ સગપણને એક નારીદેહ ખાતર ફકરાવતાં તમને શરમ આવવી જોઈએ. એક કાળની દેખાવડી નાગિલા તે હું જ છું. આજે મારે દેડ ગઈકાલ જે દેખાવડ નથી અને છેડા દિવસમાં તેને ઘડપણ આવશે અને તે નાશ પણ પામશે. તે આવા સ્વભાવવાળા શરીરમાં હજી તમને રાગ છે, તે ઓછી વિસ્મયકારી ઘટના નથી. માટે વિનવું છું કે મારા પ્રત્યેના રાગને શ્રી જિનેશ્વર દેવની આજ્ઞા તરફ વાળે, પંચ મહાવ્રતના પાલન તરફ વાળે સામાયિક તરફ વાળે, જગતના જાની દયા તરફ વાળે.
નાગિલાની વેધક વાણીએ પરિણામ–પતિત મુનિના હૃદયને ચીરી નાંખ્યું. તેમને પિતાને અકાર્ય તરફ અણગમે પેદા થયે. કાચ જેવી બટકણી કાયા તરફ રાગ કરીને સાચા હીરા જેવા આત્માને અવગણવા બદલ તેમના મનમાં અપાર વ્યથા જન્મી. એ વ્યથાએ તેમને એ ધક્કો માર્યો કે ત્યાં પળવાર પણ છેલ્યા સિવાય સીધા પિતાના ગુરુ પાસે પહોંચ્યા. આંખમાં આંસુ સાથે તેમણે પિતાના ચારિત્રને પ્રગટ કર્યું અને પ્રાયશ્ચિત માંગ્યું.
ગુરુ મહારાજે તેમને યોગ્ય પ્રાયશ્ચિત આપીને સાધુધર્મની મહત્તા સમજાવી. રૂડી રીતે ચારિત્ર પાળીને ભવદેવ મુનિ દેવલેકમાં ગયા.
દેવકનું આયુષ્ય પૂરું કરીને ભવદેવ મુનિ શિવકુમાર નામે રાજપુત્ર થયા. પિતાના એક કાળના ભાઈ ભવદત્ત મુનિ
For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૩
અહીં પણ તેમને મુનિ રૂપે ભેટયા અને દિક્ષા લેવાને ઉપદેશ આવે. પરંતુ માતા-પિતાએ દીક્ષા લેવાની રજા ન આપી એટલે ઘરમાં બાર વર્ષ સુધી આયંબિલનાં તપ પૂર્વક ભાવયતિપણે રહ્યા.
તે શિવકુમાર આયુષ્ય પૂરું કરીને દેવલોકમાં ગયા. પૂર્વ ભવમાં આયંબિલના તાપૂર્વક જે ભાવયતિ પણે તેમણે પાળ્યું હતું, તેના પ્રભાવે તે દેવ અત્યારે અધિક કાન્તિવાળા છે.
હે દેવાધિદેવ ! સઘળા દેવામાં આ દેવ અધિક કાતિવાળા છે, તેનું કારણ શું? એ પ્રશ્નને આ જવાબ સાંભળીને શ્રેણિકને સંતોષ થયે. તેમજ એ જાણવાની વૃત્તિ થઈ કે હવે પછી એ કયાં જન્મશે ?
એટલે તેમણે શ્રમણ ભગવાનને પૂછ્યું, હે નાથ ! આ દેવ ચવીને કયાં જમશે?
ભગવાને ફરમાવ્યું, આ દેવ સાત દિવસ પછી દેવલોકમાંથી ચવીને આ જ રાજગૃહી નગરીમાં રાષભદત્ત શ્રેષ્ઠીની ધારિણે નામની પત્નીની કુક્ષીએ જન્મશે અને તેનું નામ જંબૂ સ્થપાશે. તે આ ક્ષેત્રમાં આ અવસર્પિણી કાળના છેલ્લા કેવળી થશે.
દેવાધિદેવની દેશનાને અમૃતનું પાન કરીને સહુ પિતપિતાના સ્થાને ગયા.
શ્રી જિનવચનમાં સંપૂર્ણ શ્રદ્ધાવાળા શ્રેણિક મહારાજાને યોગ્ય સમયે સમાચાર મળ્યા કે પિતાના પાટનગરના શ્રેષ્ઠી ઋષભદત્તને ત્યાં તેજસ્વી પુત્રને જન્મ થયે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૪ પુત્રની માતાએ સ્વપ્નમાં કાન્તિમય જખ્ખ વૃક્ષ જોયેલું, તેના ઉપરથી પુત્રનું નામ જ બૂકુમાર રાખવામાં આવ્યું.
શેઠને ત્યાં સમૃદ્ધિને સુમાર નથી. એટલે લાડકેડમાં ઉછરતે જંબૂ કુમાર પાંચ વર્ષને થયે. " શુભ સંસ્કાર વિનાની સંપત્તિ દઝાડનારી નીવડે છે. એવું સમજતા શેઠે પુત્રને ઉત્તમ વિદ્યાગુરુ પાસે ભણવા બેસાડે. માનવ જીવનને અજવાળનારા ઉત્તમ સંસ્કારનું શિક્ષણ તેણે ડાંક વર્ષોમાં પ્રાપ્ત કર્યું.
જે શિક્ષણના કેન્દ્રમાં આત્મા હોય છે, તેને જ સુશિક્ષણ સમજવું. આત્માને ભૂલાવનારું સઘળું શિક્ષણ એકડા વગરના મીંડા જેવું છે.
જોતજોતામાં જંબૂકુમાર યુવાન બન્યા. ઋષભદત્ત શેઠે પિતાના સમેવડીયા આઠ શ્રેષ્ઠીઓની આઠ કન્યાઓ સાથે તેના સગપણ કર્યા.
આ અરસામાં શ્રમણ ભગવાનના પાંચમા ગણધર ભગવંત શ્રી સુધર્માસ્વામીજી પૃથ્વીતળને પાવન કરતા રાજગૃહીને ઉદ્યાનમાં પધાર્યા.
હજારો ભાવિકજને ગણધર ભગવંતની દેશના સાંભળવા ગયા. તેમની સાથે જ બૂકુમાર પણ ગયા. જેઠ માસને ધેમ તાપમાં તપેલી ધરતીને અષાઢ માસની વર્ષોથી જે શાતા સાંપડે છે, તેવી શાતા ગણધર ભગવંતની ધર્મદેશના સાંભળવાથી જંબૂ કુમારને થઈ. તેમને થયું કે જ્યાંથી આ વાણી નીકળે છે, એ
For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૫
આત્મા કે હવે જોઈએ. આવી વાણી દુનિયાના બજારમાં સાંભળવા નથી મળતી, માટે મારે પણ આ મહાપુરુષ પાસે આવી અદ્ભુત વાણુવાળું વિશિષ્ટ જીવન જીવવું જોઈએ.
દેશના પૂરી થતાં બધા શ્રોતાઓ વંદનવિધિ પતાવીને વિખ રાઈ ગયા, ત્યારે જ બૂકુમારે પિતાના મનના ભાવ ગણધર ભગવંત આગળ રજુ કર્યા. - ગણધર ભગવતે કહ્યું, તમારા મનભાવ ઉત્તમ છે. આત્માને તારનારી ભાગવતી દીક્ષા લેવા માટે તમારે ઉત્સાહ અનમેદનીય છે, માટે તમારા માતા-પિતાની રજા લઈને આવે.
હું રજા લઈને તરત પાછો ફરું છું. ત્યાં સુધી અમે સ્થિરતા કરવાની આપને મારી વિનંતી છે.
આમ કહીને જ બૂકુમાર નગર તરફ પાછા ફરતા હતા, ત્યાં નગરના દરવાજા પાસે કિલ્લા ઉપરના ભાગમાં ગઠવેલા શ તેમની નજરે પડયા. તેમને જીવ દીક્ષામાં હતું એટલે આ શો પૈકી કે શસ્ત્ર એકાએક પિતાના ઉપર પડે ને દેહ છૂટી જાય, તે દીક્ષા વગર રહી જવાય—એમ લાગવાથી પોતે તરત ત્યાંથી ગણધરદેવ પાસે પાછા ફર્યા અને વિનંતી કરી કે, આયુષ્ય નાશવત છે માટે મને આપ હમણાં જ ચોથા વ્રતની જીવનભરની પ્રતિજ્ઞા ઉચ્ચવે.
વિચારે, એમને આત્મા કે બળવાન ! એમને આત્મસ્નેહ કે સુદઢ! હું નહિ હોઉં તે સંસારના કાર્યો અટકી જશે એવું કદી ન વિચારશે. આ સંસાર તે પ્રવાહથી અનાદિ-અનંત છે. તેને અનુકુળ થવું, તે ગુલામીનાં બંધને વધુ મજબૂત કરવા જેવું
For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૬
છે. આત્માને પરમાત્માની આજ્ઞાને અનુકૂળ થવામાં માનવભવની ચથાર્થ ઈજજત છે.
ભરયુવાનીમાં જીવનભરના બ્રહ્મચર્યવ્રતની પ્રતિજ્ઞા લઈને જંબુકુમાર ઝડપથી ઘેર પાછા ફર્યા, અને પિતાના માતા-પિતા પાસે દીક્ષા લેવાની રજા માગી.
સાધુપણા તરફ અવિચળ રાગ જાગે છે, ત્યારે આવી સ્થિતિ આવે છે, નહિતર દુન્યવી સઘળાં શ્રેષ્ઠ સુખે સ્વેચ્છાએ છોડવાનુ જે સત્ત્વ જ બૂકુમારમાં પ્રગટયું, તે ન પ્રગટત.
પુત્રની વાત સાંભળીને માતા-પિતા ડઘાઈ ગયાં. જવાબને બદલે તેમની આંખમાંથી બેર–બેર જેવડાં આંસુ ટપકવા માંડ્યાં.
તે જોઈને વિરત જ બુકુમાર બેલ્યા, હે માતુશ્રી ! શું આપ એવું ઈચ્છે છે કે હવે મારે બીજી માતા કરવી? હે, પિતાશ્રી ! શું આપ એવું ઈચ્છે છે કે હવે મારે બીજા પિતા કરવા?
પુત્રના આ ગંભીર પ્રશ્નને જવાબ આપવાને બદલે માતા પિતાએ એટલું જ કહ્યું કે, તું એક વાર લગ્ન કરી લે. તે પછી તને સુખ ઉપજે તેમ વર્તવામાં અમે તારી આડે નહિ આવીએ.
આ પ્રસ્તાવ મૂક્યા પાછળ તેમનો આશય એ હતું, કે એક વાર તે પરણી જશે એટલે દીક્ષાને તે ભૂલી જશે.
માતા-પિતાના પ્રસ્તાવના જવાબમાં જબુકુમારે કહ્યું, લગ્ન કરવાની મારી ને નથી. પણ મેં જીવનભરનું એથુ વ્રત અંગીકાર કરેલું છે—એ હકીકત આપે તે આઠેય કન્યાઓને તેમજ તેમના
For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૭
માતા-પિતાને જણાવી દેવી જોઈએ. જેથી પાછળથી તેમને ચોથા વ્રત તરફ દુર્ભાવ ન થાય.
પુત્રના આત્મબળથી અજાણ માતા-પિતાએ પુત્રની વાત માન્ય રાખીને સઘળી હકીકત કન્યાઓના માતા-પિતાને જણાવી. તેમણે તે હકીકત પિતાની પુત્રીઓને કહી.
આઠેય કન્યાઓએ એક જ જવાબ આપે, અમે મનથી. જબુકુમારને અમારા પતિદેવ તરીકે સ્વીકારી લીધા છે. એટલે તેમાં હવે બાંધછોડ શકય નથી. જે તેમને માર્ગ, તે જ અમારો માર્ગ.
આવી સુશીલ કન્યાઓને ઉત્તમ કુળને અજવાળે છે. માત્ર શરીરસુખની મુખ્યતા મનમાં સ્થાપવી તે પણ મિથ્યાત્વ છે–એ ન ભૂલશે. શરીર આત્માને સુખી નથી કરી શકતું –એ સદા યાદ રાખીને ચાલશે તે ઘણું દુઃખથી ઉગરી જશે.
કન્યાઓને દઢ નિર્ણય જાણ્યા પછી જબુકુમારનાં લગ્ન લેવાયાં. શુભ મુહુર્ત ધામધૂમથી આઠે કન્યાઓનાં જંબુકુમાર સાથે લગ્ન થયાં.
કન્યાઓ રાષભદત્ત શેઠની કુળવધૂઓ બનીને સાસરે આવી.
રાત પડતાં શણગારેલા મોટા શયનખંડમાં આઠ પત્નીઓ વચ્ચે જબુકુમાર બેઠા છે. ચોમેર ઉત્તેજક વાતાવરણ છે. પાંચે ઇન્દ્રિયના વિષયોને અનુકૂળ સામગ્રી પથરાએલી છે.
ત્યારે સમુદ્રી પતિને કહે છે કે, ચારિત્ર પાળવું એ મીણના દાંતે લેઢાના ચણા ચાવવા જેવું દુષ્કર કાર્ય છે.
રા.
For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૮
તેના જવાબમાં જબુકુમાર કહે છે કે, તમારી વાત સંસાર રસિક જીવને ગળે ઉતરે તેવી છે, પરંતુ સાધુપણું અંગીકાર કરવાને સજજ બનેલા આત્માને તે હાસ્યાસ્પદ લાગે તેમ છે.
આઠ પત્નીઓ અને એક પતિ વચ્ચે તાત્વિક સંવાદ શરૂ , તે જ અરસામાં આખી રાજગૃહીમાં હાહાકાર મચાવનાર પ્રભવ નામને ચેર ભેટી ચેરી કરવાના આશયથી શેઠના વિશાળ મહાલયના એક ભાગમાં પિતાના ૫૦૦ સેવક ચેરે સાથે દાખલ થઈ ગયે.
તાલેઘાટિની (ગમે તેવાં મજબૂત તાળાં ઉઘાડી નાખનારી) વિદ્યા વડે તેણે ધનભંડારનાં તાળાં ઉઘાડીને કિંમતી અલંકારોના પિટકાં બાંધ્યાં અને અવસ્થાપિની વિદ્યા વડે ચાકીને નિદ્રા ધન કરીને મહેલની બહાર નીકળવા ગયે, ત્યાં તેના પગ થંભી ગયા. તેની ટોળીના સભ્યોના પગ પણ જમીન સાથે જડાઈ ગયા.
આજ સુધી પિતાની શક્તિ પર મુસ્તાક આજે પહેલીવાર વિમાસણમાં પડે. એવામાં તેના કાને જંબુકુમાર અને તેમની પત્નીઓ વચ્ચે ચાલતા તાત્વિક સંવાદના શબ્દો અથડાયા. એટલે કાન સરવા કરીને તે, તે સંવાદ સાંભળવા માંડે. જેમ જેમ તે સંવાદ સાંભળતે ગમે તેમ તેમ તેને સંસાર-સ્વરૂપની ભયાનક્તા, નિર્ગુણતા, બરાબર સમજાવા માંડી. પિતાના ધંધા તરફ ધિક્કાર છુટે. ચેરી કરીને પેટ ભરવું, તે પશુ કરતાંય બદતર કર્યો છે એમ તેને દઢપણે સમજાઈ ગયું.
For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૯
પકડાઈ જવાને ભય છોડીને તે સંવાદ સાંભળતે રહ્યો. સંવાદ પૂરો થયે ત્યારે તે અંદરથી ખરેખર બદલાઈ ગયું અને જબુકુમાર પાસે જઈને તેમને પ્રણામ કર્યા.
જબુકુમારની પત્નીઓ આગંતુકને જોઈ રહી. પ્રભવે નિખાલસપણે પિતાનું જીવન જાહેર કરીને કહ્યું, આપ ખરેખર પ્રતાપી પુરુષ છે. આપની વાણીએ મને સાચું જીવન કોને કહે, તે સમજાવ્યું છે, એટલે મેં આજથી ચેરી નહિ કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી છે.
પરણ્યાની પહેલી રાતે રૂપમાં રતિ સમી પિતાની પત્નીઓને આત્મરતિવાન બનાવવામાં સફળ થયેલા જબુકુમારે પ્રભાવને કહ્યું, તમે ચેરી છોડી તે સારું કર્યું. તેની સાથે સાથે સ્વાર્થ પૂર્ણ સંસારને છોડવાનું શુરાતન દાખવશે, તે બધા દુઃખને અંત આવશે.
પ્રવની મનની દુનિયામાં આત્માને ઉજાસ છવાયે હતે એટલે તેણે જબુકુમારની સાથે દિક્ષા લેવાને નિર્ણય કર્યો અને પિતાના અનુચરેને તેની જાણ કરી, એટલે તેમણે પણ દીક્ષા લેવાની તત્પરતા બતાવી. .
સાધુપણું અંગીકાર કરવાને સાચે ભાવ કેટલે મેટો પ્રભાવ પાડે છે, તે વિચારજે. તે પછી સાચું સાધુપણું મહા પ્રભાવશાળી નવડે તેમાં આશ્ચર્ય જેવું કાંઈ નથી.
પ્રભાત થતાં આખી નગરીમાં ઉત્સાહનું મોજુ ફરી વળ્યું. જંબુકુમાર પિતાની આઠ પત્નીઓ સાથે દીક્ષા લે છે, તે સમાચારની સહુ હાદિક અનુમોદના કરવા લાગ્યા.
For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૬ ૦
પણ દીક્ષા લેવા તૈયાર થયા.
જ બુકુમારની સાથે તેમના માતા-પિતા અને સાસુ-સસરાએ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગામ એક ચારિત્રપરિણામી આત્માએ ખીજા પ૨૬ આત્મા એને ચારિત્ર ગ્રહણ કરવા માટે જાગૃત કર્યાં.
એક જ દિવસે, એક જ સમયે કુલ ૫૨૭ મહાન આત્માએ રાજગૃહીના રાજમાર્ગ ઉપરથી દીક્ષાના મંડપ તરફ ચાલ્યા ત્યારે મહારાજા શ્રેણિક પ્રમુખ સર્વાંનાં હૈયાં વિભાર બની ગયાં. સહુ પરમપદાયિની ભાગવતી દીક્ષાની અનુમેદના કરવા લાગ્યા.
ભરયુવાનીમાં આવે. અદ્ભુત ત્યાગ કરનારા જંબૂ કુમારના જયજયકાર વડે વાતાવરણ ગાજી ઉઠયુ'.
સહુ દીક્ષાથી એ શ્રી સુધર્માસ્વામી પાસે પહેોંચ્યા. તેમને વિધિ-બહુમાન પૂર્ણાંક વંદન કર્યાં અને પેાતાને દીક્ષા આપવાની
અરજ કરી.
શ્રી સુધર્માં સ્વામીએ તે પર૭ ભાગ્યશાળીઓને દીક્ષા આપીને કૃતાર્થ કર્યાં અને જાંબૂ કુમારને પોતાના શિષ્ય બનાવીને જમૂવામી નામ પાડ્યુ. પ્રભવને જ ખૂસ્વામીજીના શિષ્ય તરીકે સ્થાપી પ્રભવસ્વામીજી નામ પાડ્યુ.
આ અવસરે દેશના અપતાં ગણુધર ભગવંતે સાધુપદનુ સ્વરૂપ વર્ણવતાં કહ્યું, આ સાધુપદ અણુમેલ છે. ત્રિભુવન હિતકર છે. આત્મસાધનાને વિજયધ્વજ લહેરાવનારુ છે. પર પદાર્થાંની સાધનાને જળરજસ્ત લપડાકરૂપ છે. સંસારને અત આણનારુ' છે. આત્માને અનત સુખ આપનારું છે. તેમાં સ
For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૧
જીવન હિતનું જતન સમાએલું છે. ત્યાજ્ય પદાર્થોના ત્યાગની બિરદાવલી સમાન છે. સર્વવિરતિ અને દેશવિરતિ, એ બે તેના પ્રકાર છે.
સર્વવિરતિપણું એટલે સર્વ પાપ વ્યાપારથી સર્વથા વિરમવું તે. સર્વ ધર્મ વ્યાપારમાં પરિપૂર્ણ રતિ કેળવવી તે. સંપૂર્ણ આત્મરતિવાન બનવું તે. આવી અનુપમ આત્મતિ પરમાત્મા શ્રી જિનેશ્વરદેવની આજ્ઞાનું વિવિધ પાલન કરવાથી જાગે છે.
સર્વ વિરતિ ચારિત્ર અંગીકાર કરવા જેટલું સત્ત્વ અને પુણ્ય એકાએક પ્રગટતું નથી પણ સાધુપદની આરાધનામાં મગ્ન સાધુ ભગવંતેની ભક્તિ કરવાથી પ્રગટે છે.
શ્રી અરિહંત પદ આદિ પાંચે પદોના પાયારૂપ, આ પદની આરાધના કરવાને અશક્ત માને દેશવિરતિ ચારિત્રની આરાધના કરીને, આ પદને પામવાની શક્તિ મેળવી શકે છે.
સત્તા, સંપત્તિ, કીતિ આદિની પ્રાપ્તિ માટે મનમાં નિત્ય ઈચ્છાઓ સેવવી, તેમજ રાત્રે તે જ વિચારમાં પડખાં ફેરવવાં, તે નરી પરવશતા છે. તેમ કરવાને બદલે આત્માની સાધનાના મનોરથ કરવા, તે જ વિચારમાં મનને રાખવું, તેમ જ આત્મા માટે પરાયા પદાર્થોને પિતાના ન સમજવાની બુદ્ધિ કેળવવામાં સમય અને શક્તિને સદુપયોગ કરે, એ આ માનવભવને સર્વથા. છાજતું કાર્ય છે. ૧૧
For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૨
જો કેઈ તમને પૂછે કે તમે સાધુ નથી તે શુ છે ? તે શે! જવામ આપે ? અને અસાધુ છીએ એમ કહા ખરા ? પણ તમે એવું નહિ ખેલી શકા, કારણ કે કોઇ પેાતાને હલકા કહે તે કોઈને ગમતું નથી હોતુ. આ હકીકત આત્માના ગૌરવને હતુ કરે છે. તેને જીવન અનવવા માટે તમે કટિબદ્ધ બને.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગણધર ભગવંતની આ દેશનાથી પ્રભાવિત થઇને અનેક આત્માએ નાનાં-મોટાં વ્રત લઈને જીવનને અલંકૃત કર્યુ.
નાનાં-મોટાં વ્રત-નિયમ એ સાચાં ઘરેણાં છે. હીરા-મોતીના ઘણાં આત્માને ભારરૂપ છે. માટે સાધુએ તેને અડતા પણ નથી. તેમજ તેના વડે જીવનની કિંમત આંકતા નથી.
સ્વ-પરના ભેદથી પર રહીને સને ધ
પમાડવામાં તત્પર સાધુ-ભગવંતનું` સ્વરૂપ શ્રી સકલતી ની નીચેની ગાથામાં સુંદર રીતે વર્ણવવામાં આવ્યુ છે.
અઢી દ્વીપમાં જે અણુગાર
અઢાર સહુસ શીલાંગના ધાર, પંચ મહાવ્રત સમિતિ સાર
પાળે – પળાવે
પ'ચાચાર,
તે મુનિ વંદું ગુણ ણિમાળ
બાહ્ય-અભ્ય તર તપ ઉજમાળ
આ ગાથા એમ કહે છે કે સ્વ ઉપર સ ંપૂર્ણ સ્વામિત્વ આત્મસત્તા દ્વારા સ્થપાય છે. શીલ તે આત્માનું સત્ છે. તેનું
For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૩
અખંડ પાલન કરવાથી વિશ્વવર્તી વાતાવરણ ઉપર શુભ ભાવનું પ્રભુત્વ સ્થપાય છે.
માટે સાધુ ભગવંતને પગલે સદા મંગળ વતે છે, અમે ગળકારી મુદ્ર બળે નાશ પામે છે.
આવા સાધુપણાની સાચી લગની લાગવાથી શ્રી જંબુસ્વામી કંચન અને કામિનીને રાગને સમૂળ ત્યાગ કરીને, આ કાળના ચરમ કેવળી ભગવંત બન્યા. તેમજ પ્રભવ જે નામચીન એર તેમનો પટ્ટધર બન્યું. જેમને આપણે પ્રભવ સ્વામીજી કહીને અવીએ છીએ.
સાચા આ સાધુપદની સાચી લગની મનમાં જગાડવા માટે શ્રી જંબુસ્વામીને જીવન ચરિત્રના વિવિધ પાસાઓને અભ્યાસ જરૂરી છે.
પિતાની કરેડની સંપત્તિમાં તેમનું મન ન મોહ્યું, આઠ પત્નીઓનું લાવણ્ય તેમને આકર્ષણ કરી ન શકયું, તેનું કારણ શું?
એજ કે તેનાથી આત્માનું હિત સધાતું નથી– જિનવચન -વડે તેમનું સમમ મન રંગાઈ ગયું હતું.
તમારે પણ સાધુપણાની ભાવના ભાવતા રહીને સંસાર -રસિકતાને ઘટાડવાની છે. આજે નહિ તે કાલે પણ ઘટાડવી પડશે, તે જ સંસારના દુઃખમાંથી છૂટી શકશે. તેમજ બીજા જેને અભયદાન આપવાને ધર્મ પરિપૂર્ણ પણે પાળવાને લાયક અનશે.
માટે નાશવંત શરીરને આત્માની સેવામાં જોડવાની શાસ્ત્રોની ભલામણ છે. ઘેડો પાછળ અને રથ આગળ, એ અવળો ઘાટ
For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧ ૬૪
રાખશે તે ભવનમાં જ અટવાશે. આત્મા એ અશ્વ છે, દેહ. એ રથ છે, જિનાજ્ઞાબદ્ધ મન એ સારથી છે.
આ રીતની સુવ્યવસ્થા સ્થાપવામાં તમે શૂરા બને ! પૂરા બને !
પાંચમા દિવસની આરાધના પદ-શ્રી સાધુ વર્ણ-શ્યામ. આયંબિલ એક ધાન્યનું તે અડદનું. નવકારવાળી-વસ. ૩% હી ન લોએ સવ્વસાહૂણું. કાઉસ્સગ, લોગસ્સ-ર૭
સ્વસ્તિક-૨૭ ખમાસમણું તથા પ્રદક્ષિણ-૭
ખમાસમણનો દહે– અપ્રમત્ત જે નિત રહે, નવિ હરખે નવિ ચે રે, સાધુ સુધા તે આતમાં, શું મુંડે શું લેાચે રે, વિરજિનેશ્વર ઉપદિશે, તમે સાંભળજે ચિત્ત લાઈ આતમ ધ્યાને આતમા ત્રાદ્ધિ મળે સવિ આઈ કે. વીરબ
શ્રી સાધુ પદના ર૭ ગુણ ૧ પ્રાણાતિપાત વિરમણવ્રતયુક્તાય શ્રીસાધવે નમઃ ૨ મૃષાવાદવિરમણવ્રતયુક્તાય શ્રી માધવે નમઃ ૩ અદત્તાદાન વિરમણવ્રતયુક્તાય શ્રી સાધવે નમ: ૪ મીથુનવિરમણવ્રતયુક્તાય શ્રીસાધવે નમઃ પ પરિગ્રહવિરમણવ્રતયુક્તાય શ્રી સાધવે નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૫ ૬ ત્રિભેજનવિરમણવ્રતયુક્તાય શ્રીસાધવે નમઃ ૭ પૃથ્વીકાયરક્ષકાય શ્રીરાધવે નમઃ ૮ અપકાયરક્ષકાય શ્રી સાધવે નમઃ ૯ તેઉકાયરક્ષકાય શ્રીસાધવે નમઃ ૧૦ વાયુકાયરક્ષકાય શ્રીસાધવે નમઃ ૧૧ વનસ્પતિકાયરક્ષકાય પ્રસાધવે નમઃ ૧૨ ત્રસકાયરક્ષકાય શ્રીસાધવે નમઃ ૧૩ એકેન્દ્રિયજીવરક્ષકાય શ્રી સાધવે નમઃ ૧૪ શ્રીન્દ્રિયજીવરક્ષકાય શ્રી સાધવે નમઃ ૧૫ ત્રીન્દ્રિય જીવરક્ષકાય શ્રીસાધવે નમઃ ૧૬ ચતુરિન્દ્રિયજીવરક્ષકાય શ્રીસાધવે નમઃ ૧૭ પંચેન્દ્રિયજીવરક્ષકાય શ્રી સાધવે નમઃ '૧૮ લેભનિગ્રહકારકાય શ્રી માધવે નમઃ (૧૯ ક્ષમાગુણયુક્તાય શ્રીસાધવે નમ: ૨૦ શુભભાવનાભાવકાય શ્રીસાધવે નમઃ ૨૧ પ્રતિલેખનાદિકિયાશુદ્ધિકારકાય શ્રી સાધવે નમઃ ૨૨ સંયોગયુક્તાય શ્રીસાધવે નમઃ ૨૩ મને ગુણિયુક્તાય શ્રી ધવે નમઃ ૨૪ વચનગુણિયુક્તાય શ્રીસાધવે નમઃ ૨૫ કાયમુસિયુક્તાય શ્રીસાધવે નમઃ ૨૬ શીતાદિકાવિંશતિ પરિષહસહનતત્પરાય શ્રીસાધવે નમઃ ૨૭ મરણાંત ઉપસર્ગસહનતત્પરાય શ્રી સાધવે નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી સમ્યગદર્શન પદનું સ્વરૂપ,
सव्वन्नुपणीयागमपयडियतत्तत्थ सदहणसरव । दसणरयणपईव', निच्च धारेह मणभवणे ।।
અર્થ – હે મહાનુભાવે? સર્વજ્ઞ ભગવંતેએ પ્રરૂપેલ આગમમાં પ્રગટ કરાએલ તસ્વરૂપ અર્થોની શ્રદ્ધારૂપ સમ્યગ દર્શનરૂપ રત્ન-દીપકને તમે મનરૂપી ભવનમાં હંમેશાં ધારણ કરે.
આ પાંચ દિવસ આપણે દેવતત્ત્વ અને તત્ત્વ ઉપર યથાશક્તિ વિચારણું કરી.
આજથી ધર્મતત્ત્વ ઉપર વિચારણા શરૂ થાય છે.
દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ–એ ચારને ધર્મતત્વમાં સમાવેશ થાય છે.
આ ચારમાં સમ્યગ્ન દર્શન પહેલું છે. કારણ કે બાકીના ત્રણ ગુણેને આધાર પણ સમ્યગ્ર દર્શન છે. તદુપરાંત સાધુપણ ઉપાધ્યાય પણ, આચાર્ય પણ, તેમજ અરિહંતપણાને આધાર પણ સમ્યગ દર્શન છે.
માટે સમગ્ર દર્શન સિવાયના જ્ઞાનાદિને નિષ્ફળ કહ્યાં છે.
જેનું સમ્યક્ત્વ યાને સમ્યગ દર્શન મધ્યાન્હના સૂર્ય સમું ઝગારા મારનું હોય છે, તે મહાભાગ્યશાળી આત્મા કર્મનાં ગમે તેવા હુમલા સમયે પણ ધર્મમાં અડગ રહે છે.
મિશ્યામતિને સંગ ન કીજે એ પંક્તિને
સમું ઝગારા સાથે પણ ધર્મમાં અડગ
પતિને
For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬9
સાર એ છે, કે મતિને મિથ્યા વિચારોની બતથી દૂર ૨ .
મિથ્યા વિચાર એટલે નકામા વિચાર. આત્મા માટે કામના નથી, તે વિચાર નકામા છે.
આત્મા માટે કામના છે, તે વિચાર સમ્યગ્ન છે, યથાર્થ છે. સમ્યગુ દર્શન એ આત્માનો ગુણ છે. તેને સમકિત પણ
દુનિયામાં ચિંતામણિ-રત્ન કિંમતી ગણાય છે, કારણ કે તેનાથી મનગમતી અહિક વસ્તુઓ મેળવી શકાય છે. પણ તેના કરતાં વધુ કિંમતી અર્થાત્ અણમેલ સમ્યક્ત્વરૂપી રત્ન છે. કારણ કે ચિંતામણિરત્નમાં જે આપવાની શક્તિ નથી, તે આ સમ્યક્ત્વરૂપી રત્નમાં છે. ચિંતામણિ રત્ન મોક્ષ સુખ ન આપી શકે, સમ્યક્ત્વરૂપી રત્ન તે આપી શકે.
સમ્યગ્ર દર્શન એટલે યથાર્થ દર્શન. યથાર્થ દર્શન એટલે. જે પદાર્થ ખરેખર જેવો છે, તે તેને જે તે.
આંખ ચોકખી હોય છે, તે વસ્તુને જેવો હોય છે, તે આકાર બરાબર દેખી શકાય છે, તેમ સમ્યક્ત્વવંત માને વસ્તુ–સ્વરૂપનું યથાર્થ દર્શન થાય છે. માટે સમક્તિને આત્માની આંખ કહી છે.
આંખમાં એક તણખલું દાખલ થઈ જાય છે, તે પણ આંખ તે પર પદાર્થને સાંખી શકતી નથી અને માણસને તે તણખલું દૂર કરવાની ફરજ પાડે છે અને તે બહાર નથી
For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૮ નીકળતું ત્યાં સુધી માણસને જીવ પણ તેમાં રહે છે. તેમ આત્માની આંખરૂપી સમ્યક્ત્વની હાજરીમાં આત્માને દૂષિત કરનારા મિથ્યા વિચારના કણને પણ તે સાંખી શકતું નથી, એવી પ્રચંડ ચેતનામયતા તેના સામાજ્યમાં છવાએલી હોય છે, એટલે તે દ્વષિત વિચારનું મેટું પ્રાયશ્ચિત તેવા સમ્યક્ત્વવંત આત્માઓ તરત જ લઈ લે છે.
સંસારી જીવ, ધનમાલ લૂંટાઈ જતાં હાય-બાપરે હું લૂંટાઈ ગયે, મરાઈ ગયે એવી કકળ કરે છે, તેમ સમકિતવંત જવ, નાશવંત પદાર્થોમાં રતિ પેદા થતાંની સાથે “મારા સમ્યકૂવને ડાઘ. લાગે, હવે મારું શું થશે ?” એ આર્તનાદ કરે છે.
આ સમ્યક્ત્વ યાને સમ્યગ્ર દર્શનનું તાત્ત્વિક સ્વરૂપ નીચે મુજબ છે.
સુદેવ, સુગુરૂ અને સુધર્મ ઉપર સાચે ભાવ પ્રગટ થાય, તે સમ્યમ્ દર્શનની નિશાની છે.
આવું દર્શન પામેલા જીવને શ્રી જિનવાણીમાં સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા હોય છે. તેને જિનવાણીમાં જે રૂચિ હોય છે, તે મધુકરની માલતી ઉપરની પ્રીતિને પણ ઝાંખી પાડે તેવી અભૂત હોય છે.
પણ શરીરના મેલને સાફ કરે છે, તેમ જિનવાણી આત્માના મળને સાફ કરે છે. રાગ-દ્વેષરૂપી સંસારને ક્ષય કરવામાં જિનવાણ અજોડ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૯
આત્માના ગુણને ક્ષયરોગ લાગુ પાડનારા રાગ-દ્વેષને ક્ષય કરીને જિનવાણી આત્માને અક્ષય પદ આપે છે.
જિનવાણીમાં પરમ આત્મ-સ્વરૂપનું જે ગાન હોય છે, તેનુ પાન સમિતને આત્મામાં મસ્તાન મનાવે છે. તે કયારે ય સંસારમાં મસ્ત થઈને મહાલતા નથી. માટે તે હંમેશાં—એ સત્યમાં સપૂર્ણ નિષ્ઠા ધરાવે છે કે—
તમેય મુખ્ય નિસર નં નિદિ વેચ' અર્થાત્ તેજ નિઃશંકપણે સાચુ છે, જે શ્રી જિનેશ્વરદેવે પ્રરૂપ્યુ છે.
પેલા દાખલે તમે સાંભળ્યેા હુશે.
સરખી વયની ચાર સાહેલીઓ પાણી ભરીને આવે છે. રસ્તામાં તેમને પાણી ભરવા જતી સાહેલીએ મળી, એટલે અધી સહેલી વાતે વળગી. પણ જેમના માથે પાણી ભરેલાં એડાં હતાં, તેમને જીવ વાત કરતી વખતે પણ તેમાં હતા.
ખરાખર આજ રીતે સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા સંસારના વ્યવહાર ચલાવતા હેાય છે. દીકરા-દીકરીના લગ્ન વખતે પણ તે આત્માથી અલગ નથી પડતો, એટલે આત્માની વાત સાંભળીને તે મધરાતે પથારીમાં બેઠો થઈ જાય છે અને રાગ-દ્વેષ પોષક વાતે સાંભળવામાં તે મેહાશ જેવા હાય છે.
સંસાર માટે લાયક નહિ રહેનારા જ મેાક્ષ માટે લાયક નિવડે છે, તે કણ નથી જાણતું?
જો શ્રી જિનવાણીમાં સાચી શ્રદ્ધા નહિ, તે કયાં ? એ વિચારો. દુન્યવી માણસોની વાતેામાં શ્રદ્ધા મૂકી શકે અને
For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૦
જિનવાણમાં નહિ? આત્માની પ્રાપ્તિ માટે તે શ્રી જિનવાણીમાં નખ-શિખ રંગાઈ જવું જ પડશે.
બીજા ગુણો ગુરૂ આદિ વડીલેની સેવાથી મળી શકે છે, પણ સમ્યફવ તે શ્રી જિનરાજ જ આપી શકે છે.
આ વાત ખૂબ જ મહત્વની છે.
સમ્યગૂ દર્શનના દાતાર શ્રી જિનેશ્વરદેવ છે. તેનું કારણ એ છે, કે શ્રી જિનેશ્વરદેવ જ જીવ માત્રના પરમ આત પુરુષ છે.
પરમ આસ પુરુષ એટલે પરમ આત્મીય પુરુષ.
શ્રી જિનરાજ જે ભાવે જીવને જુએ છે, તે ભાવને સ્પર્શ થવાથી શ્રી જિનદર્શનની સ્પર્શના થાય છે, સમ્ય દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય છે. આત્મા પિતે પિતાને ઓળખતે થાય છે.
આવી ભાવ-સ્પર્શના રાગ-દ્વેષ પાતળા પડે છે, ત્યારે થાય છે. રાગ ગયે તુજ મન થકી તેહમાં ચિત્ર ન કેય
એવા શ્રી વીતરાગ જિનેશ્વરદેવને ભાવ પૂર્વક ભજવાથી ભવ સ્થિતિને અત્યંત ટુંકી કરી નાંખનારૂં સમ્યગ્ર દર્શન પ્રાપ્ત થાય છે. જે અત્યારે તે ખોવાએલું છે, રાગ-દ્વેષના ગાઢ અંધકારમાં બેપત્તા છે. એક લાખ મણ રેતીના ઢગલામાં સેનાની એક કણ ખોવાઈ જાય, તે તેને મેળવવા માટે જેટલી મહેનત કરવી પડે, તેના કરતાં વધુ મહેનત રાગ-દ્વેષના ગિરિ સમાણુ ઢગલામાં વાઈ ગયેલા સમ્યગ દર્શન રૂપી ભાવ-રત્નને પ્રાપ્ત કરવા માટે કરવી પડે છે.
દેહને વિષે આત્મ બુદ્ધિ-તે મિથ્યાત્વ. સમ્યગ દર્શનને
For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૧
બરાબર સમજવા માટે મિથ્યા દર્શન એટલે શું ? તે પણ સમજવું જોઈએ, કે જેથી બંને દર્શનને સારી રીતે ઓળખી, હેય એવા મિથ્યાદર્શનને છેડી શકાય.
આજે જે શરીરમાં આપણે કરીએ છીએ, તેવાં કેટલાં શરીર આ જીવે આજ સુધીમાં કર્યા તેમજ છેવા, તેને વિચાર કરતાં એ સ્પષ્ટ થાય છે, કે આત્માને શરીરને મેહ નથી પણ મેહનીય કર્મ જ તથા પ્રકારના અવળા-મિથ્યા માર્ગે આપણને ધકેલે છે.
પર્યાય જેને છે, તે દ્રવ્યને જ ભૂલી જઈએ, તેમાં ન્યાય નથી. આત્મા એ મહા મહિમાશાળી દ્રવ્ય છે. શરીર તેને એક પર્યાય છે. અલંકારમાં મુખ્ય મહત્વ તેને ઘાટને આપે છે, કે તેના દ્રવ્યરૂપ સેનાને આપે છે ? જે ઘાટને જ મહત્ત્વ આપતા હે તે સુંદર કારીગીરીવાળા લેઢાના અલંકારેને પ્રાધાન્ય આપતા હેત. પણ તમે તે બાબતમાં શાણા છે એટલે જેવા તેવા ઘાટવાળા પણ સેનાના દાગીનાને સાચવે છે.
સેનાની કિંમત આંકો છે, તે આત્માની કિંમત નહિ કે? આંકવી જ પડશે. નહિ કે ત્યાં સુધી સમ્યગ્ર દર્શન દૂર રહેશે. દુઃખરૂપ સંસારમાં સબવું પડશે. જેને શ્રી જિનેશ્વરદેવે શ્રેષ્ઠ ભાવ આપે છે, શ્રી પંચ પરમેષ્ઠિ ભગવંતે ત્રણેય કાળમાં ભાવ આપે છે, તે આત્માને યથાર્થ ભાવ આપ જ પડશે, તે જ ભવના ફેરા ટળશે.
એટલે કહ્યું છે કે અનાદિ-અનંત સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતા જીવને નિસર્ગથી યા અધિગમથી પણ સમગ્ર દર્શનની
For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૭૨
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રાપ્તિ-અધ પુદ્ગલ પરાવન જેટલા સંસાર બાકી રહે છે, ત્યારે
થાય છે.
એટલે ધર્મારાધકા સમ્યક્ત્વનું જતન કરે છે. તેમાં જરા પણ ખામી ન થાય તેવી જાગૃત રીતે જીવે છે. આત્મા અને તેના ગુણેાની બહાર મનને જવા દેતા નથી.
તમારી મતિ કઈ દિશામાં ગતિ કરે છે, તે તમે તે જાણા છે ને? તે કહે કે તે કઈ દિશામાં ગતિશીલ છે. નવપદમય આત્મા તરફ કે તે સર્વ પદેથી રહિત રાગ-દ્વેષ તરફ ?
શ્રી તીર્થંકર ભગવંતા સમવસરણમાં બિરાજીને સવથી પ્રથમ સર્વ વિરતિ ધર્માંની પ્રરુપણા કરે છે. છતાં આ નવપદમાં શ્રી પચ પરમેષ્ઠિ ભગવંતે પછી સ` વિરતિ ધ રૂપ ચારિત્ર પદને ગ્રહણ નહિં કરતાં દનપદને ગ્રહણ કર્યું, તેનુ કારણ એ છે કે સઘળાંય પદે દન ગુણુ વડે જ યથા મને છે. જ્ઞાન ચારિત્ર અને તપને માક્ષસાધક બનાવનાર સભ્યગ દર્શન જ છે.
સમ્યગ દર્શનને પામેલા આત્મા— સુરનર સુખ દુઃખ કરી લેખવે, વાંછે શિવસુખ એક' અર્થાત્ દુનિયા અને દેવલેાકનાં સુખમાં પણ સમ્યદૃષ્ટિ આત્મા ન લેપાય. મુક્તિસુખની જ તેને ઝખના હોય.
સમ્યગ દન એટલે યથા દન. સમ્યગ દૃષ્ટિ એટલે ચા દૃષ્ટિ--તત્ત્વ દૃષ્ટિ. તત્ત્વ દષ્ટિ એટલે આત્મદૃષ્ટિ, એટલે સમક્તિ તે આત્માની આંખ. આત્માની આંખે નિહાળતાં ત્રિપદીગત સત્ય યથાર્થ રીતે જીવાય છે, ભેદોષ્ટિ નાબૂદ થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૩
અભેદ્ય દૃષ્ટિ ઉઘડે છે. શ્રી જિનશાસનમાં જીવ તત્ત્વની જે ખેલ
ખલા છે, તેના મમ હૃદયગત થાય છે. આ સમકિતના
કહ્યાં છે.
અનેક ભેદે શાસ્ત્રોમાં નીચે મુજ
સમકિતના બે ભેદે ત્રણ રીતે કહ્યાં છે. (૧) નિસગ સમકિત. (૨) અધિગમ સમકિત, નિસગ સમકિત એટલે નૈસર્ગિક રીતે પ્રાપ્ત થતુ સમકિત, જે ગુરુના ઉપદેશ આદિ સિવાય પ્રાપ્ત છે. પણ એક વાત સમજી રાખવી કે નિસર્ગ સમકિત પણ તેને પામવાની લાયકાત વાળાને થાય છે અને તે લાયકાત ખીલવવામાં ગુરુજનના ઉપકારક હિસ્સો હોય છે. પાકેલું ફળ જેમ સહજ રીતે પડી જાય છે, તેમ નિસગ સમકિત પણ સહજ રીતે પ્રાપ્ત થાય છે, પણ તે ફળને પાકવા માટે વૃક્ષ પ્રત્યેની વફાદારીપૂર્વક ઋતુના માર વગેરેમાં સ્થિર રહેવુ પડે છે, તેમ નિસગ સમક્તિની પ્રાપ્તિ પણ આત્માની તથા પ્રકારની ચાગ્યતાને આભારી છે.
અધિગમ સમિતિ એટલે ગુરુના ઉપદેશથી તેમજ તેમાં બીજા નિમિત્ત-સાધનાથી પ્રાપ્ત થતું સમકિત. સમક્તિના બે ભેદને આ એક પ્રકાર થયા. બીજો પ્રકાર તે નૈયિક સમકિત અને વ્યાવહારિક સમકિત, સકિત.
જ્ઞાન દનાદિ ગુણુમય આત્માના શુદ્ધ પરિણામ, તે નિશ્ચય
સમ્યગ દનની પ્રાપ્તિમાં કારણરુપ તીથ'યાત્રા, શ્રી જિનપૂજા વગેરે સત્ કાર્યાં આદરપૂર્ણાંક કરવાં તે વ્યવહાર–સમકિત.
For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમકિતના બે ભેદને ત્રીજો પ્રકાર તે દ્રવ્ય સમકિત અને "ભાવ સમકિત.
શ્રી જિનવચનનાં પરમાર્થમાં શ્રદ્ધા તે ભાવ સમકિત છે. આવા પરમાર્થની પરિણતિ સિવાયની શ્રદ્ધા તે દ્રવ્ય-સમિતિ.
શ્રી જિનવચનને પરમાર્થ એટલે જીવ જીવનો સાચો સગો છે. સાચા તે સગપણને જીવંતપણે દીપાવવાનું એક માત્ર સ્થાન તે મોક્ષ છે. માટે જેમ બને તેમ તરત સંસાર સાથેના સગપણને અંત આણીને મિક્ષમાં જવા માટેની આરાધના ભાવ-સમકિતવંત આત્માઓ કરે છે.
દ્રવ્ય-સમકિત ભાવ સમકિત લાવનારું હોઈને તેનું પણ તેના સ્થાને ઉપકારક મૂલ્ય છે. પણ દ્રવ્ય-સમકિતને જ ઉત્કૃષ્ટ ચાને ભાવ-સમકિત માની લેવારૂપ મિથ્યાભિમાન સેવાય છે, તે ભાવ-સમકિતની પ્રાપ્તિ દર ધકેલાય છે.
આ સમકિતના બીજા ત્રણ પ્રકાર છે તે (૧) ઔપશમિક સમકિત, (૨) ક્ષાપશમિક સમક્તિ અને (૩) ક્ષાયિક સમકિતના નામે ઓળખાય છે.
ક્ષાયિક સમકિત આવ્યા પછી જતું નથી. મોક્ષ આપીને રહે છે. સાપશમિક સમકિત અનેકવાર આવે છે, તેમજ જાય છે.
પશમિક સમકિત એક ભવમાં બે વાર પ્રાપ્ત થાય છે. સભ્ય દર્શનની પ્રાપ્તિ પછી જ શ્રી તીર્થકર દેના ભાની ગણત્રી શરૂ થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેમકે ચરમ તીર્થપતિ શ્રી મહાવીર પ્રભુજીના આત્માએ નયસારના ભવમાં મુનિ ભગવંતને અપૂર્વ ઉલ્લાસપૂર્વક સુઝતે આહાર વહેરાવતાં સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ કરી હતી. એટલે શ્રી મહાવીર પ્રભુજીના ર૭ ભામાં પહેલે ભવ નયસારને છે.
આત્માને આત્મબોધની સ્પષ્ટ સ્પર્શના થવી, તે સમ્યગ દર્શનની તાવિક વ્યાખ્યા છે.
શ્રી તીર્થકર દેના આત્માને પ્રાપ્ત થતા સમ્યગ દર્શનને વરોધિ” કહે છે.
વરધિ” એટલે ખરેખર શ્રેષ્ઠ એવા આત્માના શ્રેષ્ઠત્વને શ્રેષ્ઠ બોધ.
આત્મા છું, મારું સ્વરુપ શુદ્ધ છે, મારી અચિન્ય શક્તિ છે. મારે જન્મ નથી, મારે મરણ નથી. મારે સંગ નથી, મારે વિયાગ નથી. દુઃખ સાથે મારે કઈ નાત નથી. મારા અસંખ્ય પ્રદેશ છે. તે પ્રત્યેક પ્રદેશમાં અનંત સુખ છે, તે સુખ સહજ છે, સ્વાભાવિક છે, માટે અક્ષય છે. મારી સત્તા અબાધિત છે. મને ભૂખ લાગતી નથી, મને ઉંઘ આવતી નથી, મને થાક લાગતું નથી. હું પૂર્ણાનંદમય છું, પૂર્ણ ડ્રામમય છું, અનંત વિર્યમય છું.
નિશ્ચય નયની આ પ્રશસ્ત વિચારણા વડે બુદ્ધિ બંધાય છે, ત્યારે સમ્યકત્વનું અગાધ મહત્ત્વ પ્રતીત થાય છે. અને જે કોઈ મિથ્યા છે, તેનાથી બુદ્ધિ ચલિત થતી નથી. પછી મરણકાળે સમાધિ રહે છે. માંદગીમાં સ્વસ્થતા રહે છે. નિંદા અને
For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૬
સ્તુતિ વચ્ચે નિર્લેપ રહી શકાય છે. લાભ અને નુકસાન વચ્ચે એક સરખાં પરિણામ રહે છે.
તાત્પર્ય કે શુદ્ધ આત્માને જે સ્વભાવ છે, તેને યથાર્થ આરવાદ સમ્યગ દર્શન ગુણની પ્રાપ્તિ પછી અનુભવવા મળે છે.
એટલે જ્ઞાની ભગવંતે ફરમાવે છે કે – दसण-भट्ठो भट्ठो दसण-भदुस्स' नस्थि निव्वाण ।
અર્થાત્ દર્શનથી ભ્રષ્ટ થયેલે ખરેખર ભ્રષ્ટ છે. દર્શન ભ્રષ્ટ ને નિર્વાણની પ્રાપ્તિ થતી નથી.
માટે સમ્યગ્ર દર્શનને શ્રી જિનશાસનમાં આગવું સ્થાન છે. તેને જ સર્વ ગુણને આધાર કહ્યો છે. તેના અભાવમાં ગુણ પણ દેષરૂપે પરિણમે છે.
સમ્યગ દર્શનના અભાવે સેવતાં દાન-શીલ–તપ આદિ પણ અહંકારાદિનાં પિષક બને છે. જ્યારે સમ્યગ્ર દૃષ્ટિ પૂર્વકનાં દાન-શીલ–તપ આદિ કર્મ વિનાશક બને છે.
સમ્યગ દષ્ટિ આત્માને દાનની રુચિ જાગે છે એટલે દાન આપતાં તેને અતિ આનંદ આવે છે. યાચકને તે પિતાને ઉપકારી માને છે. ભલું થજો એનું કે મને ધનમુØ ઉતારવામાં સહાય કરી. આવી વિચારણા દાન દેતાં તેમજ દીધા પછી તે કરતે રહે છે.
“દર્શન” ની આગળ વપરાતે સમ્યગ શબ્દ ખરેખર મૂલ્યવાન છે, કહો કે અણમોલ છે.
આ સયક્ શબ્દને શ્રી જિન શાસનના સારરૂપ “સાય”
For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૭૭
શબ્દ સાથે સીધો સંબંધ છે. આ ‹ સામ્ય ” શબ્દ સમત્વભાવની પ્રાપ્તિના સદ્ઘ માં છે. સમત્વભાવ, આત્માના સ્વભાવમાં સદમાં છે.
એટલે આત્માને સ્વ-સ્વભાવમાં રાખનારા દર્શનને સમ્યક્ દન કહે છે. પરભાવની પરિણતિને મિથ્યા દર્શન કહે છે, મિથ્યાત્વ કહે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ સમ્યગ્ દનના ૬૭ ભેદ નીચે પ્રમાણે છે. ચાર સહા (શ્રદ્ધા)
ત્રણ લિંગ એટલે સમક્તિને જણાવનારી નિશાનીઓ, દશ પ્રકારના વિનય.
મહાપુરુષો.
સમતિને નિમ ળ બનાવનારી ક્રિયાઓના ત્રણ ભેદ. પાંચ ભેદ સમિતને દૂષિત કરનારી પ્રવૃત્તિઓના છે. શ્રી જિનશાસનની પ્રભાવના કરનારા
આઠે પ્રભાવક,
પાંચ ભેદ્ર સમક્તિના ભૂષણના છે.
૫ લક્ષણ સમિતને એળખાવનારા ગુણાના છે. ૬ ભેદ સમકિતની યતનાના છે.
૬ ભેદ્ય સમકિતના આગારના છે.
૬ ભેદ સમકિતને દૃઢ કરનારી ભાવનાઓના છે.
થવું જોઇએ. ૧૨
૬ પ્રકાર જીવ નિત્ય છે, વગેરે સ્થાનાના છે.
આ ૬૭ ભેદે સમકિતની આરાધનાં કરવામાં તમારે ઉદ્યમવત
For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૮
મિયામતિને સંગ ન કીજે” એ શાસ્ત્રીય ફરમાનને મુખ્ય આશય મતિને આત્મપરિણતિવાન રાખવા છે.
હા, એક વાત છે કે જેમના આચારમાં પ્રગટ અનાર્યત્વ ઉછાળા મારતું હોય, તેમની સાથે સંબંધ દઢ બનાવવામાં વિવેક જાળવી જોઈએ. છતાં માનસિક રીતે તેઓનું પણ કલ્યાણ ચિંતવવું જોઈએ.
ચતુર્વિધ શ્રી સંઘ તે શ્રી જિનેશ્વરદેવને જગતના જીવને ધર્મ પમાડનારી બેનમુન સંસ્થા છે. અને એ સંસ્થાનું પ્રધાન કાર્ય ત્રિવિધ ધર્મની આરાધના કરીને જીવેને—ધર્માભિમુખ કરવા તે છે. તેમાંજ શાસનની પ્રભાવના છે, પરમ આત્મ સામર્થની પ્રભાવના છે.
કર્મવશ જી તરફ દયાભાવ દાખવે, તે ધર્મરસિક જીવનું લક્ષણ છે.
માતા પિતાના કામચાર પુત્ર તરફ નફરત નથી દાખવી શકતી, કેમકે તેવું તેનું વાત્સલ્ય છે. તેમ સમકિતી આત્મા ગમે તેવા દેશે વડે ઘેરાએલા જીવ તરફ પણ આત્મ દષ્ટિએ જ જુએ છે.
આત્મા પિતે સ્વભાવે નિર્મળ છે. તેથી તેના સર્વ ગુણ પણ નિર્મળ છે. તેથી દર્શન ગુણને વણે પણ શ્વેત છે.
વજની દિવાલને અથડાએલી વસ્તુ પાછી પડે છે, પણ તે દિવાલની એક કાંકરી પણ ખેરવી શકતી નથી. આવી જ આત્મશ્રદ્ધાવાળે સમકિતી પણ કર્મોના ગમે તેવા હુમલા સામે
For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૯
અડગ રહે છે, કારણ કે અચિંત્ય શક્તિશાળી આત્મામાં તે શ્વસતા હાય છે. તેના માટે આત્મા એ માત્ર જાણવાના પદાર્થ નહિ, પણ જીવવાને પદ્મા ઢાય છે.
ચાંદની શ્વેત હોય છે, કુ ંદનુ ફૂલ શ્વેત હોય છે, દૂધની ધારા શ્વેત ઢાય છે, તુષારખિટ્ટુ શ્વેત ઢાય છે, મેાતીની-માળા શ્વેત દ્વાય છે, તેમ સમ્યગ દનના વણુ પશુ શ્વેત કહ્યો છે એટલે તેની આરાધના પણ શ્વેત વણું કરાય છે. તે આરાધનામાં આયંબિલ પણ શ્વેત વર્ણના ધાન્ય (ચાખા)નુ થાય છે. તેમજ ઉપકરણા પણ શ્વેત વણના રખાય છે.
આ સમ્યગ દર્શનની આરાધનામાં ૬૭ લોગસ્સના કાઉસગ્ગ કરવા, ૬૭ પ્રદક્ષિણા દેવી, ૬૭ ખમાસણાં દેવાં, ૬૭ સાથિયા કરવા ‘આ હી નમે દસણસ્સ' પદની ૨૦ નવકારવાળી ગણવી. આત્મા નવપદમય છે, માટે નવે પદોની આરાધનાથી આત્માની આરાધના થાય છે.
છઠ્ઠા સમ્યગ દર્શન પદ્મને અસ્થિમજ્જાવત્ બનાવીને શ્રી તીર્થંકર નામ કર્મોની નિકાચના કરનાર મહાસતી સુલસાનુ મગળકારી જીવનચરિત્ર નીચે મુજબ છે.
મગધ નામે દેશ. રાજગૃહી તેની પાટનગરી. મહારાજા શ્રેણિક તેના રાજવી. ન્યાયનિષ્ઠ આ રાજવી જૈન ધમમાં પૂરી
આસ્થાવાળા હતા.
આ રાજાના રથને ચલાવનારા સારથિનું નામ નાગ હતું. તેને સુલસા નામે ધર્મ પત્ની હતી.
For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૮૦
સુલસાના જીવનમાં સુશ્રાવિકાના શ્રેષ્ઠ ગુણ્ણા હતા. પરમાત્મા શ્રી મહાવીર પ્રભુજીએ પ્રકાશેલા ધમ માં તેમને સપૂર્ણ આસ્થા હતી. તેમના પતિ નાગ સારથિ પણ ધર્મશ્રદ્ધાળુ હતા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એક વાર ગુરુમુખે સ્વદારા સંતાષવ્રતના મહિમા સાંભળીને નાગ સારથિએ બીજી પત્ની નહિ કરવાના નિયમ અગીકાર કર્યાં.
નાગ, મહારાજ શ્રેણિકના વિશ્વાસુ સારથિ હતા એટલે તેને ત્યાં સપત્તિની છેાળા ઉડતી હતી, પણ પેાતાના પત્નીને ખાળા સ'તાન સૂના હતા, તેનું તેને દુઃખ હતું.
એકવાર શેરીમાં રમતાં ખાળકાને જઈ ને તેને ઓછુ આવ્યું. મારૂ' ઘર પણ એકાદ પુત્રના કિલ્લાલવાળું હોય તે કેવું સારૂં? આમ વિચારતા તે ઉદાસ ચહેરે ઘરમાં દાખલ થયા.
પણ
પતિના મનોભાવને પારખવામાં વિચક્ષણ સુલસાએ પુછ્યુ, આપ આજે ઉદાસ કેમ છે ? શુ કાઈ એ આપનુ અપમાન કર્યું ? શુ' મહારાજા કઈ વાતે નારાજ થયા ?
પતિએ કહ્યું, મારી ઉદાસીનતાનું કારણ બીજી જ છે, સતાન સૂનું આપણું ઘર મને ભારે ભારે લાગે છે. તે કારણે ઉદાસ છું. ત્યારે સુલસાએ કહ્યું પુત્ર વગેરેની લાલસા પણ જીવને સહાયક નથી થતી, માટે આપ તેને છોડીને શ્રી જિનભક્તિમાં મન જોડો.
જે આધ્યાત્મિક કક્ષા સુલસાની હતી, તે કક્ષા તેના
For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૧
પતિની નહતી, તેથી નાગ સારથિને પુત્ર પ્રાપ્તિની ઝંખના સતાવતી રહી.
આર્તધ્યાનમાં અટવાટા પતિના દુઃખે સુલસા પણ દુઃખી રહેવા લાગી પણ તેમની ધર્મનિષ્ઠા ઉચ્ચ પ્રકારની હતી એટલે તેનાથી પ્રેરાઈને તેમણે શ્રી જિનભકિતમાં અધિકાધિક સમય ગાળવાનું શરૂ કર્યું. ત્રિકાળ શ્રી જિનપૂજાને રજને નિયમ બનાવી દીધું. તે જ ઉત્સાહ સાધુ ભગવતે તેમજ સાધમિકેની ભક્તિમાં વધારી દીધે.
સુલતાની નિર્મળ ભક્તિની સુવાસ ઠેઠ દેવલેક સુધી વિસ્તરી. દેવસભામાં ઈન્દ્ર મહારાજે સુલસાની નિર્મળ જિનભક્તિની પુરી પ્રશંસા કરી.
એક દેવને આ પ્રશંસા વધુ પડતી લાગી, એટલે તે સુલતાની સુદઢ જિનભકિતની પરીક્ષા કરવા મનુષ્યલકમાં આવ્યું. - સાધુનું રૂપ ધારણ કરીને તે દેવ સુલસાને ઘેર વહેરવા ગયે, “ધર્મલાભ કહીને ઘરમાં પ્રવેશ કર્યો.
“ધર્મલાભ” શબ્દ સાંભળીને સમ્યકત્વવંત શ્રેષ્ઠ શ્રાવિકાના ગુણોવાળાં સુલસા સતીએ ઘરકામ છોડીને તરત મુનિરાજને વંદન કર્યા અને લાભ આપવાની વિનંતી કરી.
સુપાત્રને ભાવથી દાન દેવું, તે સુપાત્ર ભક્તિનું લક્ષણ છે. તેનાથી આત્માની મુક્તિગમન યોગ્યતા પરિપકવ થાય છે. એ સત્યમાં દઢ આસ્થાવાળાં સુલસાસતી મુનિરાજ સન્મુખ બે હાથ જોડીને ઉભાં છે અને દાનના લાભની પ્રતીક્ષા કરી રહ્યાં છે.
For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૮૨
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સતીના મનેાભાવ વાંચીને સાધુ રૂપધારી દેવે કહ્યું, મારી સાથે ખીજા એક સાધુ છે. તે સંધિવાથી પીડાય છે. તે વ્યાધિને દૂર કરવા માટે અમારે લક્ષપાક તેલના ખપ છે.
સુલસાએ કહ્યુ મારે ત્યાં તે તેલ છે. હુ હમણાં જ લાવું છું, એમ કહીને રસોડામાં જઇ તેલના શીશા હાથમાં લીધે અને અતિ ઉત્સાહમાં તે હાથમાંથી સરકી ગયે. બધુ તેલ ઢોળાઈ ગયુ.
સમતલ ભૂમિ પર આમ તે પગ લપસે તેમ નહોતા, પણ સતીની ભક્તિની દૃઢતાની પરીક્ષા કરવા આવેલા દેવે સ્વશક્તિથી તે ભૂમિને લપસણી બનાવી હતી, તેથી સતીને પગ લપસી ગયા.
અતિ કિ`મતી તેલ ઢોળાઈ ગયું તેના લેશ માત્ર રજ આત્મ પ્રજ્ઞાવ ́ત સતીના મનમાં ન હેાતા. તેમને તે સાધુ મુનિરાજને તેલ વહેચવવાના લાભ લેવા હતા, એટલે એ જ પ્રસન્નતાથી ખીજે માટલા લેવા ગયા. તે પણ પગ લપસવાથી ફૂટી ગયા. જરાય ખેદ પામ્યા સિવાય પાતાની પાસે જે ત્રીજો ખાટલા હતા, તે લેવા ગયાં, તે પણ તે જ રીતે ફૂટી ગયા.
ત્યારે તેમના વદન પર વ્યથાની રેખા અતિ થઇ. પણ તે વ્યથાનુ કારણ અતિકિંમતી તેલ ઢોળાઈ ગયું, તે નહાતુ. પર`તુ. એક મુનિરાજ આજે મારા આંગણેથી વહોર્યા સિવાય પાછા કરશે તે હતુ.
સુલસાની આવી અવિચળ ભક્તિથી દેવ પ્રસન્ન થયે અને ઇચ્છિત માગવાનુ” કહ્યું.
For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૩
સતીએ કહ્યું દેવ-ગુરુ-ધર્મના પ્રભાવે હું સુખી છું. મારે તમારી પાસે કંઈ પણ માગવાનું હેય નહિ. કારણ કે પરમ સામર્થ્યવાન શ્રી જિનેશ્વરદેવની હું સેવિક છું. તેમ છતાં મારા પતિદેવને અપિ ટાળવાના આશયથી હું આપની પાસે એક પુત્રની આશા રાખું છું. જે કે મને પુત્રની પ્રાપ્તિ થશે, તે તેનાથી મારા મનને ઉલ્લાસમાં કઈ વૃદ્ધિ થવાની નથી પણ મારા પતિદેવનું મન ઉલ્લસિત થશે.
સુલસાની વાત સાંભળીને પ્રસન્ન થએલા દેવે બત્રીસ ગોળીએ સુલતાને આપી અને કહ્યું કે આ ગોળીઓ લેવાથી તમે બત્રીસ પુત્રની માતા થશે.
ગેળીઓ આપીને દેવ વિદાય થયે.
ધર્મની આરાધનામાં પુત્ર પ્રાપ્તિની વિચારણા સતીને ડંખે છે. એકાંતમાં આત્મ સાખે ઉનાં આંસુ સારે છે.
છેવટે ગોળીઓ લેવાને કાળ પાયે ત્યારે સુલતાજીને વિચાર આવે કે છૂટી-છૂટી એકેક ગળી ખાઈને બત્રીસ વખત ગર્ભ ધારણ કરે, તે તે ભારે વિડંબનાકારી ઘટના છે. માટે ચાલ એક સાથે જ ૩૨ ગોળીઓ ગળી જાવું કે જેથી હું બત્રીસ લક્ષણા એક પુત્રની માતા બનું
ભવિતવ્યતાને પ્રભાવ કે અજબ હોય છે, તે આ ઘટના સમજાવે છે. મહા સતીના ચિત્તને પણ તેને સ્વાનુકૂળ બનાવી દીધું અને તેમણે એક સાથે બત્રીસ ગેળીઓ ગળી લીધી. તેથી તેમને એક સાથે બત્રીસ ગર્ભને ધારણ કરવા પડ્યા. તેની વેદના અસહ્ય થઈ પડતાં સુલતાએ ગળીઓ આપનારા તે દેવને યાદ
For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૮૪
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કર્યાં. દેવે આવીને કહ્યું ભાવિભાવ મિથ્યા થતા નથી, માટે હવે જિનભક્તિ વડે સમતા કેળવવી, એ જ તમારી પીડાને હળવી કરવાના ઉપાય છે.
મેાહનીય કાઁની સત્તા પણ કેવી ગજબ છે. તેનું ચિંતન કરતાં સુલસા સતીનું મન તે મહાશત્રુને જીતનારા શ્રી જિનરાજમાં એકદમ અડગ બન્યું. તેમણે યથાકાળે ૩૨ પુત્રનો જન્મ આપ્યા. એકના સાંસા હતા ત્યાં ૩૨ પુત્રોના પારણા ઘરમાં બધાતાં નાગ સારથિ હષ ઘેલેા બની ગયા.
નાગ સારથિએ તે સર્વને યાગ્ય વયે અશ્વવિદ્યાપૂર્ણ અનાવ્યા, તેમની યોગ્યતા ોઈ ને મહારાજા શ્રેણિકે તેમને પેાતાનાં અંગરક્ષક બનાવ્યા.
ચેટક રાજાની સુપુત્રી ચલ્લણાનું અપહરણ કરીને રાજગૃહી તરફ ઝડપથી પાછા ફરતા, મહારાજા શ્રેણિકને બચાવવા જતાં, આ ૩૨ વીર યુવાને ચેટક રાજાના સેનાપતિ વીરાંગદના તીરથી ઘાયલ થઈ ને એક સાથે જ મૃત્યુ પામ્યા. કારણ કે તે બધાનું આયુષ્ય પણ એક સરખું હતું.
એક સાથે પેાતાના ૩૨ પુત્ર મરણ પામતાં નાગ સારથિ દુ:ખના દરિયામાં ડુબી ગયા. સુલસા સતી પણ કંઈક વ્યથિત થયાં.
તે સમયે મહારાજા શ્રેણિકના પાટવી પુત્ર તેમજ મહામંત્રી અભયકુમાર તેમને ઘેર ગયા અને દિલાસો દેતાં ખેલ્યાં, હે પુણ્યશાળીએ આપને ઉપદેશ આપવાની ચેાગ્યતા મારામાં નથી.
For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૫
તે હું જાણું છું. તેમ છતાં મહારાજા પ્રત્યેની પોતાની વફાદારીનુ' જતન કરતાં તમારા સુપુત્રો સ્વર્ગવાસી થયા છે, એટલે 'મહારાજાના મુખ્ય મ’ત્રી તરીકે આપને આશ્વાસન આપવા આવવું તે મારી ફરજ છે. નગરીમાં તમારી ધમ શ્રદ્ધાની ભારોભાર પ્રશ'સા થાય છે, તે પણ હુ જાણુ છું, એટલે હું તમને આ તકે દિલાસાથી વધુ કાંઇ આપવાની ધૃષ્ટતા ન જ કરી શકું', કારણ કે તત્ત્વને પચાવવામાં તમે શૂરાં છે.
શેકમગ્ન નાગ સારથિને માથે હાથ ફેરવતાં મહામ`ત્રીએ કહ્યું, શ્રી જિનશાસનમાં મૃત્યુ મહે।ત્સવ રૂપ મનાય છે, જન્મ શાકરૂપ મનાય છે, તે તમે જાણેા જ છે. છતાં મૃત પુત્રોના શેકમાં ગરકાવ અનેા છે, તે ખરાબર નથી.
,
સ્વરૂપ રમરણુતાને પામેલાં હું મહા શ્રાવિકા ? હું આપને ઉપદેશ આપવાને બદલે આપની અવિચળ આત્મનિષ્ઠાને પ્રણામ કરુ છું, એમ કહીને મહામ ત્રીએ સુલસા સતીને પ્રણામ કર્યાં. શાસ્ત્રકાર ભગવંતાએ સુલસા મહાસતીના સમ્યગ્દર્શન ગુણુનાં ભારાભાર વખાણ કર્યાં' છે, તેના મૂળમાં દેવાધિદેવ શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ ધષ્ઠિ અબડ પરિવ્રાજક મારફત મહા સતીને કહેવરાવેલ ‘ ધમ લાભ’છે.
દેવાધિદેવના શ્રી મુખે આ સદેશ સાંભળીને અંખડ જેવા ધર્મનિષ્ઠ શ્રાવક પણ દિગ્ગુઢ થઈ ગયા હતા, અને મહાસતી સČજ્ઞ પ્રરૂપિત ધર્મ સિવાય બીજા કશાને મન આપતાં નથી —એ હકીકતની કસોટી કરવા માટે તેણે રાજગૃહીમાં જઈને સ્વ વિદ્યાના બળે સ્વયં દેવાધિદેવ જેવુ' સ્વરૂપ ધારણ કરી, સમવ
For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૬
સરણની રચના કરી, ધર્મોપદેશ શરુ કર્યો હતે. આખું નગર ત્યાં ઉમટયું હતું. જ્યારે મહાસતી ઘેર જ રહ્યા હતાં. તેમને ઘેર રહેલાં જોઈને કે બાઈએ ટકોર કરી કે, ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીજી નગરીમાં પધાર્યા છે, છતાં તમે તેમના દર્શને કેમ જતાં નથી?
જવાબ આપતાં મહાસતીએ કહ્યું, મારા આમેશ્વર નગરીમાં પધારે અને હું તેમના દર્શને ન જાઉં, તે બને જ નહિ, પરંતુ વીર પ્રભુ અત્યારે બીજે વિચારી રહ્યા છે અને અહિં આજે આપણી નગરીમાં આવેલ પુરુષ, તે પરમાત્મા શ્રી મહાવીર દેવ નથી પણ માયાધારી મહાવીર છે.
મહાસતીના આ વચનમાં કેટલે આત્મવિશ્વાસ ઝળકે છે, કેવી જિનભક્તિ ઝળહળે છે, કેવી પરમાત્મ પરાયણતા મધમધે છે? પછી શા તેમને તે ગુણને વખાણે તેમાં આશ્ચર્ય નહિ, પણ આનંદને અનુભવ આપણને થ જોઈએ.
અંબાડ પરિવ્રાજક આખી દેશના સભામાં નજર ફેરવે છે, પણ મહાસતી અલસા દેખાતાં નથી એટલે તેને થાય છે, કે શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ તેમને કહેવરાવેલા ધર્મલાભને પાત્ર તે (મહાસતી) છે જ.
એટલે તે સભા સંકેલી લઈને જાતે મહાસતીને ત્યાં જઈને તેમને ખમાવે છે, તેમજ પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવે કહેવરાવેલા ધર્મલામ કહીને તેમની અચળ જિનભક્તિની અનુમોદના કરે છે.
પ્રભુએ કહેવરાવેલા ધર્મલાભ સાંભળીને સુલસાજીની આંખમાં પ્રભુભક્તિની સ્મૃતિને પાવન કરતાં હર્ષાશ્રુ છલકાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
તેમની ભક્તિ કરે છે.
૧૮૭
અબડને સાચા સાધમિ ક બંધુ તરીકે સ્વીકારીને મહાસતી
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અ'ખડને ભાવભીની વિદાય આપ્યા પછી ધર્મમાં દૃઢ મનવાળાં સુલસા મહાસતી શ્રી મહાવીર પ્રભુના ગુણ્ણાના સ્તવનામાં પરાવાયાં. પ્રભુગુણ ગાતાં-ગાતાં પ્રભુમય બનેલા તેમના મનમાં આન પ્રગટયો. તેમના રૂંવાડે–રૂંવાડે પ્રભુ પ્રીતિની લહેર ફેલાઈ ગઈ. કર્મીની જ જીરેને તેડી નાખનારા ધમના જખ્ખર પ્રભાવ તેમના હૃદયને સ્પર્યાં. સાચા છે શ્રી જિનરાજ—એ સત્યમાં તેમની પ્રજ્ઞા સ્થિર થઈ ગઈ.
પરાકાષ્ઠાએ પહેાંચેલી જિનભક્તિ એના અનન્ય ભક્તને ભગવાન બનાવવાની સ`પૂર્ણ ક્ષમતા ધરાવે છે, એ વિધાન તુસાર સુદૃઢ આત્મગુણુ વાસિત મનવાળાં મહાસતી સુલસાએ તી કર નામ કર્મીની નિકાચના કરી.
શ્રી તીર્થંકર દેવની ભક્તિ જેમ-જેમ આત્માને સ્પર્શે છે, તેમ-તેમ આત્મા શ્રી તીર્થંકર દેવ સાથે અભેદ સાધે છે. ભેદના કારણભૂત કર્મોના ધ્વંસ કરીને તે સ્વયં પ્રભુને પામે છે, સમ્યગ્દર્શન ગુણુની પ્રાપ્તિ કરનારા આત્માને પર પદાર્થોં તરફ રાગ ખૂબ ઓછા હોય છે. સ` આત્મા તરફ સ્નેહપરિણામ હાય છે.
ખરેખર ચાહવા જેવા આત્માને ધિક્કારવાની ધૃષ્ટતા, એ મિથ્યાષ્ટિના પરિપાક છે.
મિથ્યાર્દષ્ટિ એટલે ભાવ-અંધાપે.
ભાવશૂન્ય પદાર્થ ને
For Private and Personal Use Only
ભાષ
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૮
આપ અને ભાવ ભરપૂર આત્માને અવગણવે–એ મિથ્યાદષ્ટિનું પ્રધાન લક્ષણ છે.
આપણે ખરેખર કેવા? સમ્યગદષ્ટિ કે મિથ્યાદષ્ટિ?
જે આપણને સકળ જીવલેકનું પરમહિત કરનારા શ્રી જિનરાજ અને તેમણે પ્રકાશેલા ધર્મમાં સંપૂર્ણ નિષ્ઠા હોય, તે આપણે સમ્યગદષ્ટિ.
પણ આ નિષ્ઠા ક્ષત્રિયને શસ્ત્રમાં હોય છે, તેના કરતા પણ ચઢીયાતા પ્રકારની હેવી જોઈએ. એટલે કે કે આપણને ગમે તેવાં દુન્યવી પ્રભને બતાવે, તે પણ આપણે શ્રી જિનને વફાદાર રહીએ, તેમના સર્વ શ્રેયસ્કર ધર્મને વફાદાર રહીએ, તેમના માર્ગે ચાલતા મહાત્માઓને વફાદાર રહીએ, સ્વાત્માને વફાદાર રહીએ, ત્યારે આપણી નિષ્ઠા નિર્મળ છે, એમ કહેવાય.
આત્મનિષ્ઠા બનાવનારા સમ્યગ દર્શનના મહા દાતાર શ્રી જિનરાજને હૃદયેશ્વર તરીકે ભજશું, તે જ આપણા હૃદયમાંથી સંસારનું ધ્યાન અલેપ થશે.
અનન્ય ભાવે શ્રી જિનભક્તિ કરતાં મહાસતી સુલસા અંતિમ કાળને અજવાળનારી શ્રેષ્ઠ ધર્મારાધના કરતાં સ્વર્ગવાસી થયાં.
આવતી ચોવીસીમાં આ ભરત ક્ષેત્રમાં તેઓ નિર્મમ નામના પંદરમાં શ્રી તીર્થકર દેવ થશે.
નિંદા કરવી તે નિજ અવગુણની કરવી, બાકી સર્વ– જમાં અનમેદના પાત્ર જે ગુણે છે, તેની અનમેદના જ કરવી.
For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૯
જવાના સ્વભાવવાળે પદાર્થ જાય, તે પણ આત્માને તેની પાછળ ન દેડાવ.
સત્તાએ કરીને આત્મા જ પરમાત્મા છે.
પરમાત્માને આત્મા ઍપવાની દૃષ્ટિ પરમાત્માની ભક્તિ વડે ઉઘડે છે.
આત્માને ઉપયોગ પરમાત્મા સિવાય અન્યને ન સોંપ જોઈએ. સેપીએ તે આત્માને દુરૂપયોગ થાય.
માટે દેવ પાસે પુત્રની માંગ કરતાં પણ મહાસતીનું હૈયું વલેવાઈ ગયું હતું.
આવા-આવા અનેક મહાન ગુણ સહાસતી સુલસાના જીવન રૂપી ગગનમાં–ગગનનાં તારાની જેમ ઝળહળે છે.
આ કથાના વાંચન-મનન દ્વારા આપણે તે ગુણેને આત્મ સાત કરીને આત્મસાત્ બનેલા મિથ્યાત્વાદિ અવગુણેને દૂર કરવામાં કૃતનિશ્ચયી બનીએ.
છઠા દિવસની આરાધના પદ-શ્રી સમ્યગ દર્શન વર્ણ-સફેદ, એક ધાન્ય તે ચેખાનું આયંબિલ. નવકારવાલી-વીસ. ૩ હી નમે દંસણસ પ્રદક્ષિણ તથા કાઉસ્સગ્ન-૬૭ લોગસ્સ, સ્વસ્તિક-૬૭ ખમાસમણુ-૬૭
For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૦ ખમાસમણુને તુહે – શમ-સંવેગાદિક ગુણ, ક્ષય ઉપશમ જે આવે રે, દર્શન તેહીજ આતમા, શું હોય નામ ધરાવે છે. ૧ વીર જિનેશ્વર ઉપદિશે, તમે સાંભળજે ચિત્તલાઈ રે, આતમ ધ્યાને આતમા અદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે, વીર
દર્શનપદના ૬૭ ગુણ ૧ પરમાર્થસંતવરૂપશ્રીસદ્દર્શનાય નમઃ ૨ પરમાર્થજ્ઞાતૃસેવનરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૩ વ્યાપનદર્શનવર્જનરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૪ કુદર્શનવર્જનરૂપશ્રીસદ્દર્શનાય નમઃ ૫ શુશ્રુષારૂપશ્રીસદનાય નમઃ ૬ ધર્મસગરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૭ વૈયાવૃજ્યરૂપશ્રી સદર્શનાય નમઃ ૮ અહંધિનયરૂપશ્રીસદ્દર્શનાય નમઃ ૯ સિદ્ધવિનયરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૧૦ ચૈત્યવિનયરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૧૧ શ્રતવિનયરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૧૨ ધર્મવિનયરૂપશ્રીસદ્દર્શનાય નમઃ ૧૩ સાધુવર્ગવિનયરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૧૪ આચાર્યવિનયરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૧૫ ઉપાધ્યાયવિનયરૂપશ્રીસદ્દર્શનાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૧
૧૬ પ્રવચનવિનયરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૧૭ દર્શનવિનયરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૧૮ “સંસારે શ્રીજિનઃ સાર” ઈતિચિન્તનરૂપશ્રીસર્શનાય નમઃ ૧ “સંસારકીજિનમતસારમ્ ઈતિચિન્તનરૂપશ્રીસદ્દર્શનાય નમઃ ૨૦ “સંસારે જિનમતસ્થિતશ્રી સાધ્વાદિસારમ ' ઈતિચિન્તનરૂપ
શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૨૧ શંકાદૂષણરહિતાય શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૨૨ કાંક્ષાદૂષણરહિતાય શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૨૩ વિચિકિત્સાદૂષણરહિતાય શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૨૪ કુદષ્ટિપ્રશંસાદૂષણરહિતાય શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૨૫ તત્પરિચયદૂષણરહિતાય શ્રીસદ્દનાય નમઃ ૨૬ પ્રવચન પ્રભાવકરૂપ શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૨૭ ધર્મકથાપ્રભાવકરૂપ શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૨૮ વાદિપ્રભાવકરૂપ શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૨૯ નૈમિત્તિકપ્રભાવકરૂપ શ્રીસર્શનાય નમઃ ૩૦ તપસ્વિપ્રભાવકરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૩૧ પ્રજ્ઞત્યાદિવિદ્યાભૂતપ્રભાવકરૂપશ્રીસદર્શનાય નમ: ૩ર ચૂર્ણ જનાદિસિદ્ધપ્રભાવકરૂપશ્રીસદ્દર્શનાય નમઃ ૩૩ કવિપ્રભાવકરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૩૪ જિનશાસનને કૌશલ્યભૂષણરૂપશ્રીસર્શનાય નમઃ ૩૫ પ્રભાવનાભૂષણરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૩૬ તીર્થસેવાભૂષણરૂપશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૩૭ દૌર્યભૂષણરૂપશ્રીસર્શનાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૯૨
૩૮ જિનશાસને ભક્તિભૂષણરૂપશ્રીસદ્દશનાય નમઃ
૩૯ ઉપશમગુણરૂપશ્રીસદ્દર્શનાય નમઃ ૪૦ સ’વેગગુણરૂપશ્રીસદ્દશનાય નમઃ ૪૧ નિવેદગુણરૂપશ્રીસદ્દશનાય નમઃ ૪૨ અનુકમ્પાગુણરૂપશ્રીસદ્શનાય નમઃ ૪૩ આસ્તિકથગુણરૂપશ્રીસદ્દ'નાય નમઃ ૪૪ પરતી િકાર્ત્તિવ'દનવનરૂપશ્રીસદ્દ'નાય નમઃ ૪૫ પરતી િકાર્ત્તિનમસ્કારવ નરૂપશ્રીસદ્દશનાય નમઃ ૪૬ પરતી િકાર્ત્તિઆલાપવ નરૂપશ્રીસદ્દેશ નાય નમઃ ૪૭ પરતીથિકાદિસ’લાપવ નરૂપશ્રીસદ્દશનાય નમઃ ૪૮ પરતીથિ કાદિદાનવનરૂપ શ્રીસદ્નાય નમઃ ૪૯ પરતી િકાનિંગન્ધપુષ્પાદિપ્રેષણવજનરૂપશ્રીસદ્શનાય નમઃ ૫૦ રાજાભિયાગાકારયુક્તશ્રીસદ્ નાય નમઃ ૫૧ ગણાભિયાગાકારયુક્તશ્રીસદ્દેશ નાય નમઃ
પર અલાભિયાગાકારયુક્તશ્રીસદ્ધ્નાય નમઃ પ સુરાભિયાગાકારયુક્તશ્રીસદ્શનાય નમઃ ૫૪ કાન્તારનૃત્યાકારયુક્તશ્રીસદ્દનાય નમઃ ૫૫ ગુરુનિગ્રહાકારયુક્તશ્રીસદ્દશનાય નમઃ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
""
પ “ સમ્યક્ત્વ ચારિત્રધર્મસ્ય મૂલમ્ ” ઇતિચિન્તનરૂપશ્રી
સદ્દનાય નમ; ૫૭ “સમ્યક્ત્વ ધ પુરસ્ય દ્વારમ્ ' ઇતિચિન્તનરૂપશ્રીસદ્દેશ -
99
નાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૩
૬૦
૫૮ “સમ્યક્ત્વ ધર્મસ્ય પ્રતિષ્ઠાનાધારક” ઈતિચિન્તનરૂપ
શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૫૯ “સમ્યકત્વ ધર્મસ્થાધારઃ ” ઈતિચિન્તનરૂપશ્રીસદ્નાય નમઃ
સમ્યકત્વ ધર્મસ્ય ભાજનમ” ઈતિચિન્તનરૂપશ્રીસદર્શનનાય નમઃ ૬૧ “સમ્યકત્વ ધર્મસ્ય નિધિસનિભમ્ ” ઈતિચિન્તનરૂપ - શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૬૨ “અસ્તિ જીવઃ” ઇતિશ્રદ્ધાનસ્થાનયુક્તશ્રીસદર્શનાય નમઃ ૬૩ “સ ચ છ નિત્યઃ” ઇતિશ્રદ્ધાનસ્થાનયુક્તશ્રીસદ્દર્શનાય
નમઃ ૬૪ “સ ચ જીવઃ કમ્મણિ કાતિ” ઇતિશ્રદ્ધાનસ્થાનયુક્ત
શ્રીસદ્દર્શનાય નમઃ ૬૫ “સ ચ છવઃ સ્વકૃતકર્માણિ વેદયતિ ” ઈતિ શ્રદ્ધાસ્થાન
યુક્ત શ્રીસદર્શનાય નમઃ ૬૬ “જીવસ્યાતિ નિર્વાણમ” ઈતિ શ્રદ્ધાનસ્થાનયુકતશ્રીસ
નાય નમઃ ૬૭ “અસ્તિ ક્ષે પાયઃ” ઈતિ શ્રદ્ધાનસ્થાનયુક્તશ્રીસદર્શનાય
નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી સમ્યગ જ્ઞાનપદનું સ્વરૂપ
सव्वण्णुपणीयोगम - भणियाण जहटियाण तत्ताण । जो शुद्धो अवबोहो त सन्नाण मह पमाण ॥ जीवाजीवाइपयस्थसत्थतत्तावबोहरूव च । नाण सव्वगुणाण मूल सिक्खेह विणयेण॥
અર્થ : (હે ભવ્ય આત્માઓ!) સર્વજ્ઞ ભગવંતેએ પ્રરૂપેલા આગમમાં કહેવાયેલાં યથાસ્થિત તેના વિશુદ્ધ બેધરૂપ સભ્ય જ્ઞાન મારે પ્રમાણભૂત છે. જીવ-અછવાદિ પદાર્થોના સમુદાયના તાત્વિક બેધરૂપ અને સર્વગુણના મૂળરૂપ સમ્યગ જ્ઞાનને વિનયપૂર્વક ભણે.
પહેલાં સમ્યમ્ દર્શન, પછી સમ્યમ્ જ્ઞાન એ ક્રમ છે. સમ્યગ દર્શન સિવાય સમ્યગ જ્ઞાન હેય નહિ પિતાની પાસે પડેલી પડીને જોવા માટે જેને આંખે હેય નહિ, એ અંધજન તે ચોપડી વાંચી ન જ શકે, તેમ જેને તત્વદષ્ટિ પ્રાપ્ત ન થઈ હોય તે–સર્વજ્ઞ શ્રી તીર્થકર ભગવાને પ્રરૂપેલા–તના યથાર્થ બોધને પામી ન શકે, સમજી ન શકે.
“પઢમં નાણું તઓ દયા” એ શાઅવાક્ય ટાંકીને જેઓ જ્ઞાનનું જ સમર્થન કરે છે, તેઓને ચેતવતાં સર્વજ્ઞ ભગવતે ફરમાવે છે કે, દયાની પરિણતિ માટે જ્ઞાન છે. જાણવા જેવા આત્માને નહિ જણાવનારું જ્ઞાન–એ જ્ઞાન નહિ, પણ મિથ્યા
જ્ઞાન છે.
For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૫
શ્રી જૈનદર્શન અનેકાન્તદર્શન છે, એટલે તેમાં જ્ઞાન ઉપર એકાંતે ભાર નથી.
જ્ઞાન એટલે કેવળ જાણવું તે, એટલે જ કે તેને અર્થ નથી, પણ જાણવા જેવા (ય) પદાર્થોને જાણવા, છેડવા જેવા (હેય) પદાર્થો ક્યા કયા છે, તે પણ બરાબર જાણું લેવું, તેમ જ ગ્રહણ કરવા એગ્ય (ઉપાદેય) પદાર્થો કયા કયા છે, તે પણ બરાબર જાણી લેવું, તે જ્ઞાન પદાર્થને અર્થ છે.
ત નવ છે.
જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિજર, બંધ અને મેસ.
તેમાં જીવ, પુણ્ય, સંવર, નિર્જરા અને ક્ષતત્વ ઉપાદેય છે. પાપ, આશ્રવ અને બંધ હેય છે. જીવ અને અજીવ તત્વ 3ય છે.
પાપને હેય માન્યા પછી પુણ્યકાર્યો માટે હૈયામાં હેત જગાડનારા જ્ઞાનને સમ્યમ્ જ્ઞાન કહે છે.
પુણ્યને ઉપાદેય માન્યા પછી, આચરણ પાપપુષ્ટિનું હોય, તે તે માન્યતા યથાર્થ ન ગણાય.
કહેવાય છે કે આજે દુનિયામાં ઘણું જ્ઞાન વધ્યું છે. હું તમેને પૂછું છું કે જ્ઞાન કયા પદાર્થોનું વધ્યું છે? છોડવા જેવા પદાર્થોનું કે અંગીકાર કરવા જેવા પદાર્થોનું? જે અંગીકાર કરવા જેવા–દાન, શીલ, તપ, ભાવ આદિ–પદાર્થોના ઉપકારક સ્વભાવનું જ્ઞાન દુનિયામાં વધ્યું હોત, તે આજે દુનિયાના જ ઓછા દુઃખી હોત. પર પદાર્થો માટેના ઝઘડા લગભગ નાબૂદ
For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૬ થઈ ગયા હતા. પર ધન અને પર નારી સર્વત્ર સલામત હેત. પ્રત્યેક રાષ્ટ્રની પ્રજાના હૃદયમાં જીવદયાને આગવું સ્થાન હોત. દવાખાનાં ઓછાં થઈ ગયાં હેત. મનના રોગને દૂર કરનારાં પવિત્ર સ્થાને વધ્યાં હોત. પવિત્ર મહાત્માઓની સેવા પ્રત્યેક રાષ્ટ્રમાં અગ્રસ્થાને હોત.
અંધકારને પ્રકાશ કહી દેવા માત્રથી તે પ્રકાશ બનીને પ્રકાશ ધર્મ બજાવી શક્તો નથી. વસ્તુના સ્થૂલ સ્વરુપનું યથાર્થ દર્શન સ્થૂલ પ્રકાશથી થાય છે, તેમ વસ્તુના સમગ્ર સ્વરૂપનું યથાર્થ દર્શન સભ્ય જ્ઞાનરૂપી પ્રકાશથી થાય છે.
વસ્તુના સમગ્ર સ્વરૂપનું યથાર્થ દર્શન થવાથી અર્થપૂર્ણ જીવન જીવી શકાય છે. અનર્થકારી પાપ-વ્યાપારમાંથી રૂચિ તદ્દન મેળી પડી જાય છે.
જેનાથી યથાર્થ આત્મબોધની પ્રાપ્તિ થાય તે સમ્યગૂજ્ઞાન,
એક ચક્રવતીને છેતરનારને જે સજા થાય, તેના કરતાં વધુ સજા આત્માને છેતરવાથી થાય. કારણ કે ચકવતીની સત્તા કરતાં આત્માની સત્તા વિશેષ છે. આ આત્મસત્તાને યથાર્થ ધ સમ્યગુ જ્ઞાનથી થાય છે.
જ્ઞાનાષ્ટકમાં પૂ. ઉપાધ્યાયજી ભગવંત શ્રી યશોવિજયજી મહ ફરમાવે છે કે:
मज्जत्यज्ञः किलाज्ञाने विष्टायामिव शूकरः । પણની નિમતિ જ્ઞાને, મા ફુવા માનો યશા.
For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૭
અર્થ : જેમ ભૂંડ વિષ્ટામાં રાગ કરે છે, તેમ પદાર્થના સારાસારથી અજ્ઞ જીવ અજ્ઞાનમાં (મિથ્યા તત્વમાં) રાચે છે. તેનાથી ઊલટું હંસ જેમ માન સરોવરમાં રાચે છે, તેમ જ્ઞાની જ્ઞાનમાં આનંદ અનુભવે છે.
તવતઃ જે પરાયું છે, તે પોતાનું માનવું અને જે પિતાનું છે, તેને પરાયું માનવું, તે અજ્ઞાન છે.
કાયા, કામિની, કંચન, કુટુંબ વગેરે સંગથી મળેલા સર્વ પદાર્થો વિયેગ પામનાર છે. માટે તેને ખરેખર પિતાના માનીને તેમાં રાચવું, તે ભયાનક અજ્ઞાન છે.
સમ્યગ જ્ઞાનના પ્રકાશમાં સ્વ-પર પદાર્થને વિવેક પ્રગટે છે. એટલે નીર-ક્ષીરદષ્ટિ ઊઘડે છે. નીરને જતું કરીને ક્ષીરને ગ્રહણ કરવારૂપ હંસદષ્ટિ ઊઘડે છે.
હંસદષ્ટિને આત્મદષ્ટિ કહે છે.
માટે જે જ્ઞાન આત્માને સ્વભાવની પ્રાપ્તિના સંસ્કારનું કારણ બને તે જ્ઞાન ઉપાદેય છે. કારણ કે, સ્વ-સ્વરૂપને જાણવું તે જ શ્રેષ્ઠતમ કાર્ય છે. પિતાના દ્રવ્યમાં, ગુણેમાં અને પર્યામાં રમણતા કરવાની શ્રેષ્ઠતમ પ્રીતિ તેના કારણે પ્રગટે છે.
પર વસ્તુને પિતાની માનવી તે મમતા છે. આ મમતા મારક છે. શરીર છૂટવા છતાં ન છૂટે તેવી ચીકણી આ મમતા છે.
આ મમતાને નાશ સમ્યગ જ્ઞાનથી થાય છે. એટલે સમતાની અનુભૂતિ થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૮ સમતા એટલે આત્માની મૂડી. સ=આત્મા મતા=મૂડી.
સમતાની અનુભૂતિ થવાથી આત્મા શરીર છેડતી વખતે પણ સ્વસ્થ રહે છે. સમાધિમાં રહે છે. છૂટવાના સ્વભાવવાળા શરીરની મમતા તેના મનમાં હતી નથી; ત્યાં આત્મરતિ રહેલી હોય છે.
સમ્યગ જ્ઞાનના પાંચ પ્રકાર છે:
(૧) મતિજ્ઞાન, (૨) શ્રુતજ્ઞાન, (૩) અવધિજ્ઞાન, (૪) મનઃ પર્યાવજ્ઞાન અને (૫) કેવળજ્ઞાન.
આ પાંચ જ્ઞાને ઉપકારક હોવા છતાં, યથાર્થ સમજને સ્પર્શતું શ્રુતજ્ઞાન અપેક્ષા વિશેષે અધિક ઉપકારક છે. કારણ કે કેવળજ્ઞાની, મન:પર્યવજ્ઞાની અને અવધિજ્ઞાનીનાં વચને પણ જીવે ઉપર કૃતરૂપે જ અસર પાડે છે.
બોલાયેલું વચન પહેલાં મતિને સ્પર્શે છે, પછી જેવી મતિ હોય છે, તેવી તેની પરિણતિ થાય છે.
પરિણતિ એટલે પ્રગટ અંતરઝોક.
વજનવાળું પલ્લું મુકેલું રહે છે, ખાલી પલ્લું દબેલું રહે છે, તેમ આત્મરતિવાળી મતિને ઝેક આત્મા તરફ રહે છે, સંસારનું પલ્લું ખાલી રહે છે.
મનમાં સંસારને ખાલી સર્જનાર પૂર્ણ આત્માને સમ્યમ્ બધ છે.
આત્મા સ્વભાવે પૂર્ણ છે, એમ બેલવા છતાં જ્યારે કેઈ
For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૯ પરવસ્તુને વિયેગ થાય ત્યારે જે મનમાં રાગ-દ્વેષ પેદા થઈ જાય, તે સમજવું કે આત્માના પૂર્ણ સ્વરૂપને યથાર્થ બેધ આપણને સમગ્રતયા સ્પર્યો નથી. નહિંતર પર-વસ્તુના વિશે આપણને રાગ-દ્વેષ ન થાય.
એટલે, મતિને સુધરવાની ખાસ જરૂર છે.
મતિ સુધરે તે પરિણતિ સુધરે છે. પરિણતિ સુધરે તે ગતિ સુધરે છે.
ભૂંડને વિષ્ટામાં રાચતું જોઈને આપણને દુર્ગછા થાય છે. તે દુગંછા જે સમ્યગજ્ઞાનપૂર્વકની હેત, તે આપણે પણ કદી પરપદાર્થોરૂપી વિષ્ટામાં ન જ રાચીએ.
જે પિતે પિતા વડે પિતામાં પૂરેપૂરો સ્વસ્થ છે, તે જ પૂરેપૂરો સુખી છે. સુખની લાલસામાં પર-પદાર્થને સંયોગ વાચ્છો, તે વધુ દુઃખી થવાની નિશાની છે.
માટે કેવળજ્ઞાની ભગવંતે સર્વથા સુખી છે. આ કેવળજ્ઞાન શબ્દ અદ્દભૂત છે. આત્મરે માંચકારી છે. કેવળજ્ઞાન એટલે ફક્ત પૂર્ણજ્ઞાન. પૂર્ણને પૂર્ણની પ્રાપ્તિ.
જ્ઞાનાવરણીય કર્મને સંપૂર્ણ નાશ થવાથી કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. અત્મામાં કેવળજ્ઞાન તો છે જ પણ તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મ વડે ઢંકાયેલું છે. છતાં પૂરું ઢંકાયેલું હતું નથી, માટે દરેક જીવને અંશથી જ્ઞાન હોય છે. તે શાન સમ્યક પ્રકારનું પણ હોય છે, તેમ જ મિથ્યા પ્રકારનું પણ હેય છે.
પદાર્થનું દર્શન કરાવવું તે જ્ઞાનરૂપી દીપકને ધર્મ છે,
For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ મલિન હોય છે
જગાડે
,
માટે એક
પણ જે દર્શન કરનારી આંખ નિર્મળ હોય છે, તે યથાર્થ દર્શન થાય છે. તે આંખ જે મલિન હોય છે તે અયથાર્થ દર્શન થાય છે. માટે એકને એક પદાર્થ એક જીવને વૈરાગ્ય જગાડે છે, તે બીજા જીવને મોહ વધારે છે.
આ આત્મા નિર્મળ જ્ઞાન-સ્વરૂપ છે. અનંત દર્શનની જેમ અનંતજ્ઞાન એ આત્માને ગુણ છે.
ચેમ્મ દર્પણની જેમ આ જ્ઞાન પણ નિર્મળ છે. માટે પદાર્થ જે હોય છે, તેવું પ્રતિબિંબ દર્પણ પાડે છે, તેમ આ જ્ઞાન પણ રાગ-દ્વેષરહિતપણે વસ્તુ સ્વરૂપને પ્રકાશે છે, પણ દર્પણની જેમ તેનાથી નિર્લેપ રહે છે.
કસ્તૂરીમૃગની નાભિમાં જ કસ્તૂરી રહેલી હોય છે, છતાં અજ્ઞાનના કારણે તે મૃગ સુવાસ મેળવવા માટે દિન-રાત જંગલેમાં દયા કરે છે, પણ કયારેય તે પિતાની નાભિમાં જીવ પરવત નથી.
અનંતજ્ઞાનીએ આ દાખલે આપીને સમજાવે છે, કે અનંત સુખદાયી જ્ઞાન તમારા આત્મામાં જ છે. તે આત્મા તમારા શરીરમાં છે. તેને જાણવા તથા માણવા માટે તમે તમારા નાભિપ્રદેશનું ધ્યાન કરો. તમને આત્માના સ્વભાવની આંશિક પણ અનુભૂતિ થશે જ. જે વસ્તુ જ્યાં છે, ત્યાં તેને શોધવી જોઈએ. જે જ્યાં નથી, ત્યાં તેને શોધવા પાછળ અબજ વર્ષે પસાર કરશે, તે પણ તે નહિ જ મળે.
સમ્યગજ્ઞાન પદાર્થ ઉપર ચિંતન કરશે, તે ય આત્મા જ આત્માનું ધ્યેય છે—એ શાસ્ત્ર વચનનું રહસ્ય સમજાશે.
For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૧
આત્મા જ રેય છે. આત્મા જ જ્ઞાતા છે. આત્મા જ જ્ઞાન છે.
ઉપકારી મહર્ષિએ ફરમાવે છે, કે અજ્ઞાન (જ્ઞાનાભાવ) કરતાં પણ વધુ ભયંકર મિથ્યાજ્ઞાન છે.
આત્માનું અલ્પ પણ જ્ઞાન, આત્માને પૂર્ણજ્ઞાની બનાવનારું નીવડે છે. જ્યારે પર પદાર્થોનું સઘળું પણ જ્ઞાન આત્માને સહાયક નથી થતું, પણ આત્માને પીડાકારી નીવડે છે.
અગ્નિ સેનાને શુદ્ધ કરે છે, તેમ સમ્યમ્ જ્ઞાન બુદ્ધિને શુદ્ધ કરે છે.
સમ્યગદર્શન હેય છે, તે સમ્યગજ્ઞાન સમ્યક્ પ્રકારે
જાણ્યું કે શરીર નાશવંત છે, લક્ષ્મી ચંચળ છે. આ જાણકારી સાચી હોવા છતાં, તેમાં દઢ આસ્થા રહેતી નથી, માટે જાણવું તેમાં અને સમ્યક પ્રકારે જાણવું તેમાં આસમાનજમીનનું અંતર છે.
અગ્નિને અડવાથી અંગ દાઝે છે, એવું જ્ઞાન સમ્યફ પ્રકારે સ્પેશ્ય છે, માટે અગ્નિને અડતા નથી. જ્યારે આશ્રવના સેવનથી આત્મા દાઝે છે, એવું જ્ઞાન સમ્યફ પ્રકારે સ્પર્શશે ત્યારે આશ્રવને પણ નહિ જ સેવીએ.
પરિણામ નહિ થયેલું ઉત્તમ પણ જ્ઞાન, નહિ પચેલા દૂધપાક જેવું છે. દૂધપાક નથી પચતે એટલે પેટને આફરે ચઢે છે, તેમ જ્ઞાન નથી પચતું એટલે મિથ્યાભિમાન વધે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०२ જઠરાગ્નિ તેજ હોય છે, તે દૂધપાક પચી જાય છે, તેમ શાનભૂખ ઊઘડી હોય છે, તે જ્ઞાન પચી જાય છે. - જ્ઞાનની ભૂખ ઉઘાડવા માટે શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માના વચનની આરાધના કરવી પડે છે. શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માની ત્રિવિધે બહુમાનપૂર્વક આરાધના કરતા મહાત્માઓની ભાવપૂર્વક સેવા કરવી પડે છે.
એક પણ માતૃકા અક્ષરની આશાતના થઈ જતાં હૃદયમાં પાશ્ચાત્તાપ જાગે, તે માનવું કે હું હવે સમ્યગુ જ્ઞાનની આરાધના કરવાને લાયક બન્યો .
છાપાં, લખેલા કાગળ, શાસ્ત્રના ગ્રંથ વગેરેમાં જ્ઞાન છે. તેની આશાતના એ જ્ઞાનની આશાતના છે. અનંતજ્ઞાની આત્માનું અપમાન છે.
કિંમતી અલંકાને જેમ જાળવીએ છીએ, તે જ રીતે જ્ઞાનના ગ્રન્થને જાળવવા જોઈએ.
શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્રનું પુસ્તક એ સામાન્ય પુસ્તક નથી પણ શ્રી જિનેશ્વર દેવની વાણીના મહાસાગરને એક ભાગ છે.
દ્ધ પિતાના શસ્ત્રની જે ઈજજત કરે છે, તેવી ઈજ્જત શ્રી જિનવાણુના અંગભૂત તમામ શાની કરવી જોઈએ. સમ્યગજ્ઞાનપદની આરાધના કરનારે તે આ બાબતમાં અધિક સજાગ રહેવું જોઈએ.
આજે આપણને આપણું અજ્ઞાન કેટલું ડંખે છે ? આપણું
For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૩
સતત સહવાસમાં રહેલા આત્માને પણ આપણે યથાર્થ પણે નથી પિછાણુતા, તે શું ઓછા ખેદની વાત છે?
જ્ઞાનીઓ કહે છે કે જાણવા જેવા આત્માને ન જાણે, તે. બધું જ્ઞાન કેક છે, મિથ્યા છે, ભારરૂપ છે.
આત્માના ઘરનું જ્ઞાન સારામાં સારી રીતે પ્રાપ્ત કરવાની શ્રેષ્ઠ સામગ્રી, તેમ જ માનવને ભવ પુણ્યગે મળ્યા છે, તેને શ્રેષ્ઠ સદુપયોગ કરવાનું છે.
શ્રેષ્ઠ વસ્તુને શ્રેષ્ઠ પ્રકારે સદુપયોગ કરો તે સદવિવેક છે. સદ્દવિવેક સિવાય સદ્ગતિ પણ શક્ય નથી, તે પરમ ગતિની તે વાત જ શી?
આત્મા વધુ ગમે છે કે પર–પદાર્થ ? તે જાતને પૂછે, અને પછી વિચારો કે અનંત સંસારમાં અજ્ઞાનપણે ભમતાં આ જીવે કેટલાં શરીરે ધારણ કર્યા અને કેટલાં છેડયાં? તે પરપદાર્થની મમતાને જરૂર આંચકે લાગશે.
સર્વ પર પદાર્થો વિયેગમાં પરિણમનારા છે. જ્યારે અનંત દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને વીર્ય તેમજ તેના અંગભૂત દયા, સ્નેહપરિણામ, કરુણા, મૈત્રી, પ્રમોદ, માધ્યસ્થ વગેરે સ્વપદાર્થો છે. માટે તેની મમતા જીવને તારનારી નીવડે છે. જીવના સમતા ગુણની પિષક નીવડે છે.
આ જ્ઞાનને વધારવાનું છે, અંગભૂત બનાવવાનું છે. આ જ્ઞાન એ કઈ બહારની વસ્તુ નથી, પણ આત્માના જ ઘરનું છે, એટલે તેની પ્રાપ્તિ કરવાથી આત્મા સ્વસ્થ રહે છે; અસ્વસ્થ નથી બનતે.
For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०४ વાત, પિત્ત અને કફમાં વિકૃતિ જાગે છે, ત્યારે શરીરનું આરોગ્ય કથળે છે, તેમ સમ્યગુ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રમાં મિથ્યા પદાર્થોની મમતા ભળે છે, એટલે આત્માનું આરોગ્ય કથળે છે. ભાવ–નીરેગિતા ડહોળાય છે. આત્મા અસ્વસ્થ અને છે.
જાણવા જેવા આત્માને યથાર્થ બોધ પ્રાપ્ત થવાથી જ છોડવા જેવા સંસારને છોડવાનું બળ આત્મામાં પ્રગટ થાય છે.
સંસાર છોડવા જેવે છે, તેને અર્થ એ છે, કે રાગ-દ્વેષ છેડવા જેવા છે; હેય છે.
રાગ એટલે પુદ્ગલને રાગ. પુદ્ગલ એટલે ચેતન રહિત દ્રવ્ય. જીવ એટલે મહામહિમાશાળી આત્મ-દ્રવ્ય.
સમ્યગુ જ્ઞાનપદની આરાધના એટલે અનંત જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્માની આરાધના.
નિર્મળ જ્ઞાનને દીપકની ઉપમા છે.
દીપશિખા સદા ઉર્ધ્વગામી રહે છે, તેમ સમ્યગ જ્ઞાનવતા આત્માને પરિણામ પણ સદા ઉર્ધ્વમુખી હેય છે; સિદ્ધશિલા તરફ હોય છે.
સમ્યગાન સહજ પવિત્રતાનું ઘાતક છે. પવિત્ર બને અને તરે, એ તેને મર્મ છે.
પવિત્ર ત્યારે બનાય, જ્યારે મલિનતાને નાશ થાય. મલિનતાને નાશ કરવામાં સમ્યજ્ઞાન ધગધગતા અગ્નિનું
For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૦૫
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કામ કરે છે. આપણે યથાર્થ આરાધકભાવ વડે તેને આમંત્રીએ
એટલી જ વાર છે.
મલિનતામાં મન રાખીને પવિત્ર નથી અનાતું.
પવિત્ર ત્યારે બનાય, જ્યારે મલિનતાના નાશ થાય. મેલા જળમાં સૂર્ય'-ચન્દ્રનું-જેવુ હોય છે, તેવું પ્રતિષિ’અ નથી ઝીલાતુ, તેમ મેલા મનમાં આત્માનુ“જેવું જે તેવું સ્વરૂપ પરિણત નથી થતું.
માટે દરાજ, રીઢા રોગથી મુક્ત થવા તલસતા રોગી જે ભાવપૂર્ણાંક ઔષધનું સેવન કરે છે, તેવા ભાવપૂર્વક મન વડે આત્માને એળખાવનારા પરમાત્મા સેવવા જોઇએ. તેમના ગુણાની ગંગામાં મનને સ્નાન કરાવવુ' જોઇએ. શ્રીતીર્થંકર દેવા તેમ જ શાસન પ્રભાવક પુરુષોના જીવનચરિત્રનું વાંચન-શ્રવણુ કરવું જોઈ એ.
ગીતા ગુરુ ભગવંતના શ્રી મુખે જે ઉપદેશ સાંભળવા મળે છે, તેના મૂળમાં તેમના સચ્ચારિત્રનો પ્રભાવ હેાય છે, એટલે તે ઉપદેશ આત્માને કમ મળથી મુક્ત કરવામાં સચેટ સહાય કરે છે. નિત્ય વ્યાખ્યાન સાંભળવા ઉપર જે ભાર ઉપકારી મહર્ષિઆએ મૂકયા છે, તેના મૂળમાં આત્માને આત્મભાવભાવિત કરવાના હેતુ છે.
જાગેલા માણસ ઊ'ઘતા માણસને જગાડી શકે છે, તેમ આત્મભાવવાસિત આત્મા માહગસ્ત આત્માને-આત્મભાવવાસિત કરવામાં મહદ્ અંશે સફળ થાય છે,
For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૬
એટલે, દરરેાજ શ્રી જિનપૂજા તેમ શ્રી જિનવાણી શ્રવણુ કરવી, તે મનના મેલને ધોવાના શ્રેષ્ઠ ઇલાજ છે.
શ્રી જિનપૂજાના નિયમની જેમ નિત્ય-સ્વાધ્યાયનો નિયમ પણ રાખવા જોઈ એ.
સ્વનું સંધાન પ્રાપ્ત કરવામાં સ્વાધ્યાય અગત્યના ભાગ ભજવે છે.
સ્વાધ્યાય માટેનાં શાસ્ત્રા અને સૂત્ર આપણે ત્યાં ઘણાં છે. શ્રી નવકારના જાપ એ પણ અભ્યંતર તપરૂપ સ્વાધ્યાયના એક પ્રકાર છે. તે જ રીતે નવસ્મરણુ, પંચસૂત્ર, વીતરાગસ્તત્ર, અમૃતવેલની સજ્ઝાય-એ બધાનો સ્વાધ્યાય પણ મનને આત્માના સ્વભાવમાં રુચિવાળું બનાવવામાં સહાયક થાય છે.
મૂળ વાત આત્માને જાણવા તેમ જ માણવાની છે. તે માટે ૪ના સર્જનમાત્રને ધર્મના શરણમાં ઝુકાવવાં પડે છે. ધ રૂપ આત્માને હવાલે કરવાં પડે છે. આત્માના હવાલા પરમાત્માને સોંપવા પડે છે.
પરમાત્માને ભૂલશે! તે આત્મા ભુલાઈ જશે. આત્માને ભૂલી જવાથી મનમાં સંસારનુ જોર વધે છે. એટલે આત્માના બાધ કરાવનારું જ્ઞાન સ` અપેક્ષાએ જરૂરી છે.
મિથ્યા વાદવિવાદ માટે વિદ્યા ભણવાની નથી. પણ વિદ્યમાન આત્મામાં રમણતા કેળવવા માટે ભણવાની છે.
શાસ્ત્રો કહે છે કે જેણે એક આત્માને જાણ્યા, તેણે સ આત્માને જાણ્યા, કારણ કે ગુણથી બધા જીવદ્રવ્ય એક છે.
For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०७ મનને આત્મભાવવાસિત રાખવામાં સ્વાધ્યાય મેટો ઉપકારક ભાગ ભજવે છે. અહંજન્ય સર્વ વિચારેને દૂર કરવામાં તેમ જ સના સર્વ ગુણોની ચિત્તમાં પ્રતિષ્ઠા કરવામાં સ્વાધ્યાય શ્રેષ્ઠ ભાગ ભજવે છે.
મતિજ્ઞાનના ઉત્કૃષ્ટ ૨૮ ભેદ છે. શ્રુતજ્ઞાનના ૨૪ ભેદ છે. અવધિજ્ઞાનના ૬ ભેદ છે. મનઃ પર્યાવજ્ઞાનના ૨ ભેદ છે. કેવળજ્ઞાન ભેદરહિત છે તેથી એક જ છે. પાંચ ઈન્દ્રિયે અને મનદ્વારા થતા જ્ઞાનને મતિજ્ઞાન
સાંભળવાથી જે જ્ઞાન થાય તે કૃતજ્ઞાન છે.
ઈન્દ્રિયની અપેક્ષા સિવાય રૂપી દ્રવ્યનું અમુક મર્યાદાવાળું જે જ્ઞાન થાય તેને અવધિજ્ઞાન કહે છે. અવધિ એટલે મર્યાદા.
અઢી દ્વિપમાં રહેલા મનવાળા જેના મનોગત ભાવને જાણનારું જ્ઞાન તે મન:પર્યવ-જ્ઞાન છે.
ત્રણે કાળના સર્વ જીવેના સર્વ પ્રકારના ભાવેને તેમજ લેકાલેકના સમગ્ર સ્વરૂપને પ્રત્યક્ષરૂપે જેનારું જ્ઞાન તે કેવળજ્ઞાન છે.
પ્રત્યેક પદાર્થ અનંત ધમત્મક છે. પદાર્થના એક ધર્મ ઉપર જ ભાર મૂકીને બીજા ધર્મોને અવગણવા એ એકાંતદષ્ટિ છે, એકાંત જ્ઞાન છે.
For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૦૮
એકાંતદ્રુષ્ટિ જીવને દાગ્રહી બનાવે છે, અસન્ આગ્રહી બનાવે છે, પૂર્વગ્રહવાસિત બનાવે છે, વસ્તુની સમગ્રતાના દર્શનથી વાંચિત રાખે છે.
શ્રી જિનેશ્વરદેવે પ્રરૂપેલે ધર્મ અનેકાન્તમય છે. માટે જિનધર્મ ના આરાધક આત્મા કયારેય એકાન્તવાદમાં જકડાતે નથી, પણ પોતાના મનને બધે ખુલ્લુ' રાખે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનેકાન્તવાદની પરિણતિ અહિ'સાના પાલનમાં સહાયક થાય છે. અર્થાત્ અનેકાન્તવાદી નિયમા અહિંસક હોય છે. કારણ કે તે મનથી પણ કાઈ જીવને દૂભવતા નથી. ફૂલવી નથી શકતા, તેનું કારણુ તથા પ્રકારની આત્મદૃષ્ટિ છે. અનેકાન્તદૃષ્ટિ અને આત્મદૃષ્ટિ એકાક છે.
કરવુ.
જ્યાં એકાન્ત ત્યાં રાગ-દ્વેષ, જ્યાં અનેકાન્ત ત્યાં રાગદ્વેષરહિત નિષ્પક્ષપાતપણું.
માટે વસ્તુના સમગ્ર સ્વરૂપના આધ કરાવનારા જ્ઞાનને સમ્યજ્ઞાન કહ્યુ` છે,
પાંચે જ્ઞનના કુલ ભેદ ૫૧ છે.
માટે સમ્યગ્જ્ઞાનપદની આરાધનામાં ૫૧ લેગસના ક્રાઉસગ્ગ કરવા, ૫૧ પ્રદક્ષિણા દેવી, ૫૧ સાથિયા કરવા, ૫૧ ખમાસમણાં દેવાં, ૐ હ્રી નમે નાણુ ', પન્નુની ૨૦ ’, નવકારવાળી ગણવી.
જ્ઞાનના વર્ણ શ્વેત છે, માટે
આય ખીલ ચાખાનુ
For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२०४ જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્મામાં રમણતા કરવા માટે કું, ઈન્દુ, તુષાર, ગો-ખીર વગેરે પદાર્થો જેવું જ્ઞાન કહ્યું છે. મૃતદેવતાને તે બધા પદાર્થોના ગુણધર્મની ઉપમાઓ છે.
મતિને શુદ્ધ કરવામાં શુભ્ર વર્ણના પદાર્થોનું ધ્યાન અગત્યને ભાગ ભજવે છે.
સઘળા કાળા વિચારોનું સર્જન પુદ્ગલાસક્તિમાંથી થાય છે. સઘળા પવિત્ર વિચારોનું સર્જન સમ્યગુ કૃતની આરાધનામાંથી થાય છે.
શ્રત પાસક એટલે આત્મપાસક.
આપાસક એટલે આત્માની પાસે આસન માંડીને બેસનારો આત્મા.
આસન તે મન. મનને આત્મશ્રયી બનાવવાથી સંસારને આશ્રય છૂટવા માંડે છે.
પ્રત્યેક માતૃકાક્ષર શ્રતમય છે. માટે તેની આરાધના આત્માના અક્ષર સ્વરૂપને પમાડે છે.
તેવી આરાધના કરીને માસતુસ મુનિ ભગવંત આત્મકલ્યાણ સાધી ગયા. હવે તે કથા સાંભળે ?
પાટલીપુરમાં ધાર્મિક ભાવનાવાળા બે ભાઈ રહેતા હતા. બંનેને સંસારની વાતમાં છ રસ હતું, આત્માની વાતમાં વધુ રસ હતે.
એક વાર પાટલીપુરમાં ગીતાર્થ ગુરુ મહારાજ પધાર્યા.
૧૪
For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૦ બંને ભાઈએ તેમને વાંદવા ગયા. વિનયપૂર્વક વંદન કરીને બંને ગુરૂ મહારાજને ધર્મોપદેશ સાંભળવા બેઠા.
ધર્મના ઉત્કૃષ્ટ મંગલમય સ્વરૂપ ઉપર વ્યાખ્યાન આપતાં ગુરૂ મહારાજે કહ્યું? અહિંસા. સંયમ અને તપરૂપ ત્રિવેણીમાં અહર્નિશ સ્નાન કરતા આત્માને દેવે પણ નમસ્કાર કરે છે. અહિંસાના પ્રભાવે જ ને સમભાવે સહી શકાય છે. જેના અપરાધને ખમી શકાય છે. જીવ-વાત્સલ્ય અખંડ રહે છે. સંયમના મહાન બળ વડે જ સુખે વચ્ચે નિર્લેપ રહી શકાય છે, અને તપ વડે દુખે વચ્ચે સ્વસ્થ રહી શકાય છે. સઘળી અસદ્ ઈચ્છાઓને બાળી નાખવામાં તપ અગ્નિ સમાન છે. માટે, શ્રી જિનેશ્વરદેવે પ્રકાશેલા આ ધર્મને રૂડી રીતે આરાધીને અનંતા મેક્ષમાં ગયા છે. તેમાં તમે પણ આ ધર્મની સમ્યફ પ્રકારે આરાધના કરીને મેક્ષને પામવા ઉદ્યમી બને.
ગુરુ-મહારાજના ધર્મવાસિત હૈયાને ઉપદેશ સાંભળીને બંને ભાઈઓનાં હૃદયમાં વૈરાગ્યને અગ્નિ પ્રગટ. રાગને પાત્ર આત્મામાં બંનેને રાગ પ્રગટ.
એટલે બંને ભાઈઓએ ગુરુમહારાજ પાસે ભાગવતી દીક્ષા અંગીકાર કરી.
તમને થતું હશે કે દીક્ષા આટલી ઝડપે લઈ શકાય ખરી? પણ સાચી બુદ્ધિમત્તા બળતા ઘર જેવા રાગ-દ્વેષાત્મક સંસારને મનમાંથી છોડી દઈને મન આત્માને હવાલે કરવામાં છે.
વીરપુર આ પરાક્રમ તરત કરી શકે છે. કાયર માણસેને તે સમયે સંસારની માયા દબાવી દે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૧
“ ધર્મ સ્ય ત્વરિતા ગતિઃ ” ના મમો છે, કે ધમ નાં સ્વ-પર હિતકર કાર્ડમાં પ્રમાદ કદી ન સેવવે.
એટલે ખ'ને ભાઇઓએ તરત દીક્ષા લઈ લીધી.
દીક્ષા લઈને બંને મુનિવરોએ ગુરુ મહારાજ પાસે શાસ્ત્રભ્યાસ શરૂ કર્યાં.
એમાંથી એક ભાઈ થોડા સમયમાં ગીતાર્થ થયા. કારણ કે તેમને જ્ઞાનાવરણીય કમ ના સારે। ક્ષયાપશમ હતો. આત્માના જ્ઞાનગુણુ ઉપરના કર્મીનું આવરણ પ્રમાણમાં પાતળુ હતું. બીજા મુનિરાજને જ્ઞાનના આવરનારા કમનું ગાઢ આવરણ હતુ', એટલે શાસ્ત્રાભ્યાસમાં ખાસ પ્રગતિ ન કરી શકયા.
ગીતા મુનિરાજ આચાય અન્યા. પાંચસે સાધુઓના વડા અન્યા. સાધુઓ તેમની પાસે અનેક પ્રશ્નો લઈ ને આવવા
લાગ્યા.
જતે દિવસે આચાર્ય મહારાજને ભણાવવાનું કાર્ય ભારરૂપ લાગ્યું. ગમે ત્યારે ગમે તે શિષ્યને શાસ્ત્રના પ્રશ્નના જવાબ આપ વાની જવાબદારી તેમને કંટાળાજનક લાગી.
એક પગથિયુ' ચૂકી જતાં ઉપર ચઢતે માણસ નીચે ગડે છે, તેમ સાધુઓને ભણાવવાની જવાબદારી પાળવારૂપ પગથિયુ ચૂકી જવાથી આચાય મહારાજની વિચારધારા વધુ વિકૃત થઈ. મને મન તે વિચારવા લાગ્યા કે મારા કરતાં તા મારા ભાઇનિ વધુ સુખી છે. નથી તેમને માથે કોઈ ને ભણાવવાની જવાઅદારી કે નથી પ્રશ્નોના જવાબ આપવાની જવાબદારી.
For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૨
શાસ્ત્રાભ્યાસ કરે તેમજ કરાવે તે પણ અત્યંત તપને એક પ્રકાર છે. તેમ જાણવા છતાં અશુભ કર્મના ઉદયે જ્ઞાની આચાર્યદેવ ભણવા-ભણવવાથી કંટાળી ગયા. જ્યારે તક મળે અને જ્યારે આ સ્થાન છેડી દઉં—એવા તુચ્છ વિચાર કરવા લાગ્યા. - એકવાર પિતાના સર્વ શિબે ગોચરી આદિ કામે ઉપાશ્રય બહાર ગયા, ત્યારે તેમણે ઉપાશ્રય છેડી દીધે, અને બાગમાં જઈને મુક્તપણે ટહેલવા લાગ્યા.
- વૃક્ષો, વેલીઓ, મંડપ વગેરેથી બાગ શેતે હતે. સેકડે નગરજને વૃક્ષેની શીતળ છાયામાં આરામ કરતા હતા. તે જોઈને આચાર્ય મહારાજને વિચાર આવ્યું કે, પાનખર ઋતુમાં આ બાગમાં પંખીઓ પણ આવતાં નથી. અત્યારે વસંતઋતુ છે, માટે તે શોભે છે, તેમ જ નગરજને અને પંખીઓ તેમાં નિરાંતે હરેફરે છે. જેમ બાગની શોભા વસંતઋતુથી છે, તેમ સાધુની શેભા ગુરુકુલવાસથી છે. ગુરુકુલવાસ છેડીને હું આવ્યો છું
એટલે કે ઈ મારા સામે જોતું પણ નથી. ધિક્કાર છે મને કે શ્રી જિનેશ્વરદેવે ઉપદેશેલા ધર્મની વિરાધના કરીને હું અહીં આવી ચઢયે. આ તે સાધુને અણછાજતું કૃત્ય છે. મારી પાસે ભણવા આવનારા તે એક અપેક્ષાએ મારા ઉપકારી છે. તેઓ જ મને સમ્યગ જ્ઞાનની આરાધનામાં પ્રગટપણે સહાયક થાય છે.
પિતે સેવેલા પ્રમાદની ગહ કરતા આચાર્ય મહારાજ પુનઃ ઉપાશ્રયે પાછા ફર્યા.
For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૩
માટે કયારેય કોઈ જીવને ધર્મમાં સહાયક થવામાં પ્રસાદ ન સેવશે. આંગળી ચીંધવી, તે પણ પુણ્યકાર્ય છે–એ સદા યાદ રાખજે. મળેલી કઈ પણ પ્રકારની શક્તિને મદ યા અપચે જીવને અશુભ કર્મ વડે બાંધે છે.
જ્ઞાની આચાર્યદેવે પિતાના અશુભ પરિણામનું મનથી પ્રાયશ્ચિત્ત કર્યું, છતાં પણ સેવાયેલા તે દુવિચારની ઊંડી અસરના કારણે તેમણે તીવ્ર જ્ઞાનાવરણીય કર્મ બાંધ્યું અને કાળ કરીને સ્વર્ગમાં ગયા. પણ સાથે તે અશુભ કર્મ પણ લેતા ગયા.
માટે ધર્મવિરુદ્ધને અશુભ વિચાર આવે, ત્યારે જાણે શરીરે સપ વીંટળાયે હેય, તેમ તેને તરત જ દૂર કરી દેજે, નહિતર તેનું ઝેર આત્માને મૂર્શિત કરી દેશે.
સ્વર્ગનું આયુષ્ય પૂરું થતાં આચાર્ય દેવને જીવ, એક ભરવાડને ત્યાં પુત્રપણે જન્મે. પુત્ર પુખ્ત વયને થયું એટલે ભરવાડે તેને કન્યા સાથે પરણાવ્યું. ત્રણેક વર્ષ બાદ તે ભરવાડ એક પુત્રીને પિતા બને. પ્રાકૃતિક વાતાવરણમાં ઊછરતી કન્યા ગ્ય વયની થઈ એટલે તેનું સૌન્દર્ય દીપી ઊઠ્યું.
ગામના ભરવાડે પિતાનું ઘી વેચવા માટે શહેરમાં જતા હતા. એકવાર કેટલાક ભરવાડે પિત–પિતાનાં ગાડાં લઈને શહેરમાં ઘી વેચવા નીકળ્યા. તેમની સાથે આ ભરવાડ પણ પિતાનું ગાડું લઈને નીકળે.
તેની સ્વરૂપવાન પુત્રી ગાડું હાંકતી હતી અને તે ગાડામાં એસી વનની શભા નિહાળતે હતે.
For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૪
ગાડું ચલાવતી કન્યાને જોઈને બીજા ભરવાડે ઉન્માદે ચઢ્યા. ઉન્માદમાં તેમને રસ્તાનું ભાન ન રહ્યું. તેમનાં ગાડાં પણ તેમના મનની જેમ માર્ગ ભ્રષ્ટ થઈ ગયાં. ઘીના ગાડવા ઢળાઈ ગયા.
કન્યાને પિતા આ બનાવ જોઈને વ્યથિત થયે. બહારના રૂપની આ ઘેલછા તરફ તેને ધિકાર જાગે.
પૂર્વભવના સચ્ચારિત્રને આ પ્રભાવ હતે. સેવેલું પાપ પિતાને પર બતાવે છે, તેમ સેવેલે ધર્મ પણ પિતાને પ્રભાવ બતાવે છે.
કંચન અને કામિનીઘેલા સંસાર તરફ ભરવાડને વૈરાગ્ય જાગે. પિતાની પુત્રીને 5 વયના ભરવાડ યુવાન સાથે પરણાવીને તેણે સદ્ગુરુ પાસે દીક્ષા લીધી.
- તમને પ્રશ્ન થશે કે ભરવાડને જૈન-સાધુને સુગ શી રીતે થયે?
નિસર્ગના મહાશાસનમાં જે વ્યક્તિ જેને યોગ્ય બને છે, તેને સુગ થઈને રહે છે.
આ નિયમ અનુસાર ભરવાડના મનમાં સાચે વૈરાગ્યભાવ જાગૃત થતાં, તેને તેવા વૈરાગી સાધુ ભગવંતને ભેટો થઈ ગયે. દિીક્ષા લઈને તેણે શાસ્ત્રાભ્યાસ શરૂ કર્યો.
ભરવાડ મુનિ કેટલાંક શા બરાબર કંઠસ્થ કરી શક્યા, પણ તે પછી આચાર્યના ભવમાં બાંધેલું જ્ઞાનાવરણીય કર્મ ઉદયમાં આવતાં તેમની સમરણશક્તિ સર્વથા કુંઠિત થઈ ગઈ
For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧પ ગમે તેટલું ગેખવા છતાં, સૂત્રનું એક પદ પણ તેમને યાદ ન રહેવા લાગ્યું.
પૂરી મહેનત કરવા છતાં માણસને પેટ ભરવા જેટલી આવક નથી થતી, ત્યારે તે નિરાશ થઈ જાય છે, તેમ ઘણું મહેનત કરવા છતાં જ્ઞાન ન ચઢવાથી આ મુનિરાજ પણ નિરાશ થઈ ગયા. અને પોતાના ગુરુમહારાજને પૂછવા લાગ્યા કે જ્ઞાનને આ અંતરાય દૂર કરવાને ઇલાજ હેય તે બતાવવાની કૃપા કરો.
ગુરુમહારાજે કહ્યું: જ્ઞાન, જ્ઞાની અને જ્ઞાનનાં સાધને સાથે અભદ્ર વ્યવહાર કરવાથી જ્ઞાનાવરણીય કર્મ બંધાય છે. જ્ઞાન એ આત્માને ગુણ છે. તે ગુણને ઘાત-અનંતજ્ઞાની શ્રી જિનેશ્વરદેવના વચનની વિરાધના કરવાથી, તેમ જ તે વચનને વફાદાર રહીને જીવતા મહાત્માઓને અનાદર કરવાથી, તેમ જ જેમાં તે વચને સંગ્રહાયેલાં છે, તે આગમશાની આશાતના કરવાથી થાય છે. પણ પિતે જાતે બાંધેલું કર્મ ઉદયમાં આવે ત્યારે વિવેકી આત્માઓ સમતાભાવે તેને વેરે છે, પણ વ્યર્થ સંતાપ નથી સેવતા, તેમ તમારે પણ તમારા આત્માએ કઈ સમયે બાધેલા જ્ઞાનાત રાય બદલ ખેદ ન અનુભવ જોઈએ, પણ તેને સમતભાવપૂર્વક વેદવું જોઈએ, કે જેથી માઠો અનુબંધ ન પડે, પણ તે કર્મ ખરી પડે.
સમતાભાવમાં રહેવાને શ્રેષ્ઠ ઉપાય રાગ અને દ્વેષ ન કરવા તે છે. હે મુનિરાજ ! મહેનત કરવા છતાં તમને જ્ઞાન પ્રાપ્ત નથી થતું, તેને કેવળ સંતાપ કરવાથી કામ નહિ સરે, પણ તે
For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૬
કર્મવેગને ઇલાજ કરે પડશે. તમારા આત્માના હિતની ચિન્તા કરતાં તે ઈલાજ મને સ્કે છે. તેને તમે–દુસાધ્ય વ્યાધિથી પીડાતે દદી જેમ ઔષધનું સેવન કરે તેમ સેવન કરજે.
હે ગુરુદેવ! કૃપા કરીને તે ઈલાજ મને તરત જણાવે !
શિષ્યના આત્માનું હિત ચિંતવતા ગુરુમહારાજે શાસ્ત્રીય તે ઈલાજ બતાવતાં કહ્યું? ઓછા વજનવાળા કિંમતી રત્ન જે તે ઈલાજ છે. તેને તમે બહુમાનપૂર્વક સેવજે. તમારા સમગ્ર મનમાં ઘુંટજે. છ અક્ષરના તે ઈલાજમાં આત્માને સાક્ષર બનાવવાની શક્તિ છે. તેનું નામ છે: “મારુષ, માતુષ”
શિષ્ય આ મંત્રને આદરપૂર્વક ગ્રહણ કરીને તેને નિત્યપાઠ શરૂ કર્યો.
મારુષ એટલે કેઈને ઉપર રોષ યા હૈષ ન કરે તે. માતુષ એટલે કેઈન ઉપર રાગ ન કરે તે.
સકળ શાસ્ત્રોને મર્મ આ મંત્રાક્ષમાં છે. રાગ-દ્વેષરહિત અવસ્થાની પ્રાપ્તિને જે ઉપદેશ શામાં છે, તેને જ મર્મ આ વાકયમાં છે.
શિષ્ય “મારુષ, માતુષ'ને જાપ શરૂ તે કર્યો, પણ જ્ઞાનના ક્ષપશમની મંદતાના કારણે મારુષ, માતુષમાંથી રુ અને તુ નીકળી ગયા અને તે માસતુષ બલવા લાગ્યા. પણ તેના જાપ સમયે તેમનું પ્રણિધાન આત્માને રાગ-દ્વેષરહિત બનાવવાનું જ રહ્યું.
આ આત્મા ખરેખર જે છે, તેનું જ સ્મરણ-મનન અને
For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૭
ધ્યાન આ વાકયમાં રહેલુ છે. તેને તે જ આશયપૂર્વક જાપ તેમજ ચિ'તન અને મનન કરતા મુનિરાજ ધીમે ધીમે મેહનીય કર્મના ક્ષય કરવા લાગ્યા. પણ માસતુષ પદ્મના સતત ઉચ્ચારના કારણે દુનિયામાં ‘માસતુષ' મુનિના નામે પ્રસિદ્ધ થયા.
એટલે સહુવતી અનેક મુનિએ પણ તેમને માસતુષ કહીને ખેલાવવા લાગ્યા, પણ આ મુનિરાજ તે આત્માની રાગ-દ્વેષરહિત અવસ્થામાં રમણતા કરતા હતા. એટલે તેમને કાઈ તરફ દ્વેષ થતા નહેાતા, તેમ જ તેમને ઉચિત રીતે આવકારનારા તરફ મિથ્યા રાગ પણ થતે નહતા.
વિશુદ્ધ આત્માનું જે સ્વરૂપ છે, તેના સમ્યગ્ જ્ઞાનની પરિણતિ, શ્રી જિનેાક્ત કોઈ પણ એક વચનની સમ્યક્ પ્રકારે આરાધના કરવાથી થાય છે, એ શાસ્ત્રવચનને સાર્થક કરનારા માસતુષ મુનિરાજ જૈનકથાનુયાગમાં અચળ સ્થાન ધરાવે છે. તે અવિચળ એવા શ્રી જિનવચન પ્રત્યેના રાગના પ્રભાવ છે.
અખ'ડ બાર વર્ષ સુધી તપપૂર્ણાંક ‘મારુષ, માતુ ' ના જાપ કરતાં મુનિરાજનું મન રાગ-દ્વેષરહિત આત્માકારે પરિણમ્યું. એટલે મેહનીય આદિ ચારે ઘાતીક'ના સંપૂર્ણ ક્ષય થયેા. મુનિરાજ કેવળજ્ઞાન પામ્યા.
તાત્પર્ય કે કોઈ પણ આત્મા સાચીનિષ્ઠાપૂર્વક શ્રી જિનધર્મની આરાધના કરે છે, તે અચૂક સર્વ કર્માને ક્ષય કરીને અક્ષયપદને પામે છે.
શ્રી જિનરાજના પ્રત્યેક વચનમાં શ્રી જિનરાજ જેટલી જ
For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૮ પરમ તારક શક્તિ છે, એ સત્યમાં જરા પણ શંકા રહે છે ત્યાં સુધી આરાધના પ્રાણુવતી નથી બનતી.
સૂર્યના ઉષ્મા આપવાના ધર્મમાં શંકા નથી રાખતા, જળના તૃષા છીપાવવાના ધર્મમાં શંકા નથી રાખતા, તે એ સર્વ પદાર્થોને સ્વધર્મના પાલનમાં પ્રતિષ્ઠિત કરનારા શ્રી જિનેશ્વરદેવના ધર્મમાં શંકા રાખીએ તે કેમ ચાલે? - સૂર્ય, ચન્દ્ર, જળ આદિના ધર્મને પ્રગટ અનુભવ થાય છે, તેમ શ્રી નિનેશ્વરદેવને ધર્મ નિયમ જીવનું હિત કરે છે. આપણે ધર્મ તેને શરણે જવું તે છે.
માટે, શ્રી જિનરાજને અશરણશરણ કહ્યા છે, દુનિયામાં જેનું કેઈ સગું નથી, એવા છનના પણ સાચા સગા કહ્યા છે.
હરિ વિનવન નિર્વાહા મવતિ (શ્રી જિનરાજનું એક વચન પણ એના અનન્ય શરણાગતને ભવસાગરથી પાર ઉતારે છે.) એ શાસ્ત્રવચનને યથાર્થ પુરવાર કરીને ભવસાગરના પારને પામેલા માસતુષ મુનિની આ કથાને સાર એ છે કે-સર્વ પ્રકારના અંતરાયોને અંત આણવાની પરમ શક્તિ શ્રી જિનેશ્વરદેવે ઉપદેશેલા ધર્મમાં છે.
આત્મા અનંત દર્શનમય છે તેમ અનંત જ્ઞાનમય પણ છે.
સૂર્યમાં અંધકાર નથી તેમ આત્મામાં અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર નથી. અંધકારને તે અનુભવ એ તે કર્મોની પેદાશ છે. એ કર્મોને સંપૂર્ણ નાશ, આત્માના અનંત જ્ઞાનમય સ્વરૂપની સમ્યમ્ આરાધનાથી પણ થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૯
હું ખરેખર જે નથી તેમાં મારી મતિ સ્થિર કરું એટલે હું ખરેખર જે છું, તેમાં સ્થિર મતિવાળા ન બની શકું. તેના પરિણામે અસ્થિર સંસારમાં અથડાઈ ને દુઃખી થતા રહે. આ તત્ત્વદષ્ટિને સમ્યગદષ્ટિ કહે છે.
એટલે સમ્યગદૃષ્ટિને પામેલે આત્મા,
સંસારમાં હોય છે
રાગ-દ્વેષરૂપ સ’સાર
ત્યારે પણ આત્મામાં રહેતા હાય છે. આત્મા જ્ઞાનગુણુથી વાસિત ચિત્તમાં ઘર નથી કરી શકતા, તે આ કથા દ્વારા જાણ્યું.
આત્મા જેવા છે, તેવા હું કયારે ખનુ’—એ ભાવના ભાવતાં ભાવતાં તદાકારે પરિણમીને સહુ વહેલા વહેલા સ જીવ અભયપ્રશ્ન અભયપદને વરે !
સાતમા દિવસની આરાધના
પદ્મ–શ્રી જ્ઞાન.
વણુ–સફેદ, આય‘ખિલ એક ધાન્યનુ તે ચેખાનું નવકારવલી-વીસ. ૐ હ્રી. નમો નાણુસ્સ
કાઉસ્સગ્ગ-૫૧
લાગસ, સ્વસ્તિક-૫૧ પ્રદક્ષિણા તથા ખમાસમણાં-૫૧ ખમાસમણના દુહે
નાનાવરણીય જે કમ છે, ક્ષય ઉપશમ તસ થાય રે; તા હુએ એહી જ આતમા, જ્ઞાન અખાધતા જાય રે; વીર જિનેશ્વર ઉપદિશે, તુમે સાંભળો ચિત્તલાઈ રે; આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઇ રે; વીર૦૨
For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૨૦
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાનપદના ૫૧ ગુણ
૧ સ્પર્શીનેન્દ્રિયવ્ય જનાગ્રહમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૨ રસનેન્દ્રિય જનાગ્રહમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૩ ઘ્રાણેન્દ્રિયવ્ય જનાવગ્રહમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૪ શ્રોત્રન્દ્રિયવ્યંજનાવગ્રડમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૫ સ્પર્શનેન્દ્રિય અર્થાવગ્રહમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૬ રસનેન્દ્રિય-અર્થાવગ્રહમતિજ્ઞાનાય નમઃ છ પ્રાણેન્દ્રિય-અર્થાવગ્રહમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૮ ચક્ષુરિન્દ્રિય-અર્થાવગ્રહમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૯ શ્રોત્રેન્દ્રિય—ર્થાવગ્રહમતિજ્ઞાનાય નમ; ૧૦ માનસાર્થાવગ્રહમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૧૧ સ્પર્શે નેન્દ્રિય-ઇહામતિજ્ઞાનાય નમ: ૧૨ રસનેન્દ્રિય–ઇહામતિજ્ઞાનાય નમઃ ૧૩ ઘ્રાણેન્દ્રિય-ઈહામતિજ્ઞાનાય નમઃ ૧૪ ચક્ષુરિન્દ્રિય-ઇહામતિજ્ઞાનાય નમઃ ૧૫ શ્રોત્રેન્દ્રિય-ઇહામતિજ્ઞાનાય નમઃ ૧૬ મન ઈહામતિજ્ઞાનાય નમઃ ૧૭ સ્પર્શીનેન્દ્રિય-અપાયમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૧૮ રસનેન્દ્રિય-અપાયમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૧૯ ઘ્રાણેન્દ્રિય-અપાયમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૨૦ ચક્ષુરિન્દ્રિય-અપાયમતિજ્ઞાનાય નમઃ ૨૧ શ્રોત્રેન્દ્રિય-અપાયમતિજ્ઞાનાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૧ ૨૨ મન અપાયમતિ જ્ઞાનાય નમઃ ૨૩ સ્પર્શનેન્દ્રિય ધારણામતિ જ્ઞાનાય નમાં ૨૪ રસનેન્દ્રિય-ધારણામતિ જ્ઞાનાય નમઃ ૨૫ ઘાણેન્દ્રિય ધારણામતિ જ્ઞાનાય નમઃ ૨૬ ચક્ષુરિન્દ્રિય-ધારણામતિજ્ઞાનાય નમઃ ૨૭ શ્રોત્રેન્દ્રિય-ધારણામતિ જ્ઞાનાય નમઃ ૨૮ મનેધારણામતિ જ્ઞાનાય નમઃ ૨૯ અક્ષરશ્રુતજ્ઞાનાય નમઃ ૩૦ અનક્ષશ્રુતજ્ઞાનાય નમઃ ૩૧ સંજ્ઞિકૃતજ્ઞાનાય નમઃ ૩૨ અસંશ્રુિતજ્ઞાનાય નમઃ ૩૩ સમ્યકુશ્રુતજ્ઞાનાય નમ: ૩૪ મિથ્યાશ્રુતજ્ઞાનાય નમ: ૩૫ સાદિબ્રુતજ્ઞાનાય નમઃ ૩૬ અનાદિકૃતજ્ઞાનાય નથઃ ૩૭ સપર્વવસિતશ્રુતજ્ઞાનાય નમઃ ૩૮ અપર્યવસિતશ્રતજ્ઞાનાય નમઃ ૩૯ ગમિકશ્રુતજ્ઞાનાય નમઃ ૪૦ અગમિકશ્રુતજ્ઞાનાય નમઃ ૪૧ અંગપ્રવિષ્ટશ્રુતજ્ઞાનાય નમઃ કર અનંગપ્રવિષ્ટશ્રતજ્ઞાનાય નમઃ ૪૩ અનુગામિ-અવધિજ્ઞાનાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૨૨
૪૪ અનનુગામિ-અધિજ્ઞાનાય નમઃ ૪૫ વધુ માન-અવધિજ્ઞાનાય નમઃ ૪૬ હીયમાન-અવધિજ્ઞાનાય નમઃ ૪૭ પ્રતિપાતિ–અવધિજ્ઞાનાય નમઃ ૪૮ અપ્રતિપાતિ-અવધિજ્ઞાનાય નમઃ ૪૯ ઋજુમતિમન:પર્યવજ્ઞાનાય નમઃ ૫૦ વિપુલમતિમનઃપÖવજ્ઞાનાય નમઃ ૫૧ લાકાલોકપ્રકાશકકેવલજ્ઞાનાય નમ:
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
આઠમા ચારિત્રપદનુ
असुह किरियाण बाओ,
સૂત્ર છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વરૂપ
सुहासु किरियासु जो अ अपमाओं,
तं चारित्त उत्तम गुण जुत्त पालह निरुत्त.
અર્થ: (ઢે ભવ્ય જીવા! ) અશુભ સર્વ ક્રિયાત્માના ત્યાગરૂપ તથા શુભ સર્વ ક્રિયાઓમાં અપ્રમત્તપા સ્વરૂપ ઉત્તમ ગુણયુક્ત ચારિત્રનું તમે નિર'તર પાલન કરો.
સભ્યજ્ઞાનપદ પછી સમ્યક્ચારિત્રપદ છે. આ ક્રમ ગણતરીપૂર્ણાંકના છે.
વસ્તુ-સ્વરૂપને યથાર્થ ખાધ તે સમ્યગજ્ઞાન છે, અને તે જ્ઞાન મુજબના આચરણને સમ્યક્ ચારિત્ર કહે છે.
‘ જ્ઞાનક્રિયાભ્યાં મેક્ષ ; ' એ શ્રી જિનશાસનનુ` ટંકશાળી
:
ખાઘાખાદ્ય, પેયાપેય, ગમ્યાગમ્ય વગેરેને વિવેક સમ્યગ્જ્ઞનના પ્રકાશમાં થાય છે. અને તે મુજબની ક્રિયા વડે આત્માથી પ "પણાનું આચરણ શરૂ થાય છે.
સમ્યાન વગરની ક્રિયા લક્ષ્ય વગરના પ્રવાસ જેવી છે અને ક્રિયાવગરનું જ્ઞાન પાંખ વગરના પ’ખી જેવુ છે.
For Private and Personal Use Only
એક આંધળા અને એક લંગડાની વાત આવે છે. અને એકલા પાતપાતાને સ્થાને અસહાય ઊભા છે. રસ્તા કઈ રીતે
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૪
કાપ તેની મૂંઝવણ અનુભવે છે. છેવટે બંનેએ એકબીજાના પૂરક બનવાને નિર્ણય કર્યો અને તે નિર્ણય અનુસાર આંધળાએ. લંગડાને પિતાની પીઠ પર ઊંચકી લીધે, અને પીઠ પર બેઠેલા લંગડાના માર્ગદર્શન અનુસાર આંધળો ચાલવા માંડે. એટલે તે બંને જણું થડા વખતમાં ઈટ સ્થાને પહોંચી ગયા.
આ વાતને સાર એ છે, કે કિયા વગરનું જ્ઞાન પગ વગરના લંગડા જેવું છે, જ્ઞાન વગરની ક્રિયા આંખ વગરના આંધળા જેવી છે.
યથાર્થ આચરણમાં પરિણત થતું જ્ઞાન, એ જ સમ્યગ જ્ઞાન છે. કારણ કે સમ્યજ્ઞાનની સ્પર્શના થવાથી આત્માના હિતમાં જ આત્માર્થી સક્રિય બને છે. .
સમ્યગજ્ઞાનને પાયે સમ્યગદર્શન છે. સમ્યગદર્શન ઉપર સમ્યગજ્ઞાન અને સમ્યગચારિત્ર નિર્ભર છે.
સમ્યગાન એટલે પાપ વ્યાપારના ત્યાગનું જ્ઞાન. સમ્યક ચારિત્ર એટલે પાપ વ્યાપારને સદંતર ત્યાગ.
પાપ આત્માને સ્વભાવથી ભ્રષ્ટ કરે છે. સ્વભાવથી ભ્રષ્ટ થવું એટલે ધર્મથી ભ્રષ્ટ થવું.
ધર્મ પરમ મંગલમય છે. કારણ કે તે આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવરૂપ છે.
માટે આત્મસ્વભાવમાં રમણુતા કરતા મહા સંતે સદા પ્રાતઃસ્મરણીય છે. - પરભાવરમણુતા જેમ જેમ ઓછી થતી જાય છે, તેમ તેમ સ્વભાવ રમણતા સમૃદ્ધ થતી જાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૫ એટલે પરભાવ રમણતાને અશુભ ક્રિયા કહી છે. અશુભ ક્રિયામાંથી છૂટવા માટે શુભકિયા જરૂરી છે.
શુભમાં પ્રવૃત્ત આત્મા ભવિષ્યમાં શુદ્ધ થાય છે. પ્રમાદને વશ થઈને જીવ પાપ વ્યાપારમાં સક્રિય રહે છે
એક છલાગે માણસ ભેંયતળિયેથી મેડી ઉપર નથી પહોંચી શકતે, પણ ભેંયતળિયા અને મેડી વચ્ચે રહેલી સિરણીની મદદથી મેડી ઉપર પહોંચી શકે છે, તેમ જીવ અશુભ વિચાર, વાણું અને વર્તનરૂપી ભેંયતળિયેથી સીધે જ શુદ્ધ વિચાર, વાણી અને વર્તનમય શુદ્ધ ચારિત્રના શિખરે નથી પાંચી શકતો, પણ શુભ વિચાર, વાણી અને વર્તનરૂપ માધ્યમના સહારે ત્યાં પહોંચી શકે છે. | શુભ વિચારમાં પણ જેણે હજી પ્રવેશ નથી કર્યો, તેને
શુદ્ધ વિચાર આવે શી રીતે ? - શુદ્ધ વિચાર એટલે રાગ-દ્વેષરહિત વિચાર. મન રાગ દ્વેષથી સર્વથા મુક્ત થાય છે, ત્યારે શુદ્ધ વિચારરૂપ સમભાવમ સ્થિરતા આવે છે.
કઈ જીવના રાગ-દ્વેષ એકાએક નિર્મૂળ થતા નથી, પણ ક્રમેકમે જે થાય છે. મૈત્રી આદિ શુભ ભાવે ભાવતાં ભાવત જ જીવ સર્વ જીવે સાથે વતુલ્ય વ્યવહાર કરવારૂપ શુ આત્મસ્વભાવને પામે છે.
માટે મૈત્રી આદિ શુભ ભાવેને શુદ્ધ ચારિત્રરૂપી મહેલ પાન કહ્યાં છે. ૧૫
For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૬
દ્રવ્ય–દયા પાળવામાં કાયર માણસ ભાવ–દયા પાળી શકતે નથી. તેમ શુભ ભાવને વિકૃત પરિણામ કહીને અવગણવાથી, શુદ્ધ આત્મસ્વભાવમાં રમતારૂપ સચ્ચારિત્રના પાલન માટેની યેગ્યતા પ્રાપ્ત થતી નથી.
સંપૂર્ણ સચ્ચારિત્રનું પાલન કરવું, તે મણના દાંત લોઢાના ચણા ચાવવા જેવું અઘરું કામ છે.
બે ઘડીનું સામાયિક લઈને તેમાં આત્મમય બનીને કેટલી મિનિટ રહી શકાય છે? તે જાતને પૂછવાથી શુદ્ધ સ્વભાવમાં સ્થિર રહેવું, તે કેટલું અઘરું કાર્ય છે, તે સમજાઈ જશે.
આત્માને પિતાને જે સ્વભાવ છે. તેમાં જ ઉપયેગવંત રહેવું, તે શુદ્ધ સામાયિક છે, ભાવ-સામાયિક છે, તેવું સામાયિક હજારે દ્રવ્ય-સામાયિક કરતા કરતાં આવે છે.
સામાયિકનું આવવું એટલે ચિત્તનું આત્માકારે પારણમવું તે.
અકાત નિશ્ચયન પક્ષ કરીને વ્યવહારમાર્ગની ઉપેક્ષા કરવાથી આત્માની અધિક અધોગતિ થાય છે.
માટે પૂજ્ય ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી ગણિવરે ફરમાવ્યું
નિશ્ચયદષ્ટિ હદય ધરી, પાળે જે વ્યવહાર; પુણ્યવંત તે પામશે જ, ભવસમુદ્રને પાર.
તાર્ય કે લક્ષ્મરૂપી આ ત્માને પામવા માટે ક્લિારૂપ વ્યવહારમાર્ગ પર ચાલવાથી જ જીવ શિવ બની શકે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૭
આ આત્મા સ્વભાવે અનાહારી છે–એ શાસ્ત્રીય વિધાનને પકડીને જે આપણે આહારને સદંતર ત્યાગ કરી દઈએ તો શું થાય? ન આત્માને પામી શકીએ, ન જીવન ટકે. માટે શક્તિ મુજબ તપ કરીને આત્માને શુદ્ધ કરવાનું ફરમાન છે.
મન ચંગા તે કરિટમે ગંગા, જેવી કેક્તિઓને આગળ કરી જીવવા જશે તે પસ્તાશે. કારણ કે આ લેકેતિ તે જેનું મન ચંગું છે, શુદ્ધ ભાવમય છે, તેમને જ લાગુ પડે છે.
પણ શાસનપતિ શ્રી જિનરાજે જીવેની અપાર કરુણાથી પ્રેરાઈને આવા કેઈ એકાન્તની પ્રરૂપણ કરી જ નથી.
અ આ શાસનમાં ચૌદપૂર્વધરને પણ વ્યવહારમાર્ગનું પાલન કરવું પડે છે. તેમ જ શ્રી જિનરાજ સ્વયં તેને યથાર્થ આદર કરે છે.
પાણું ઢાળ તરફ તરત ગતિ કરે છે, તેમ રાગ-દ્વેષયુક્ત મન હંમેશાં એવી છટકબારીઓ ધતું ફરે છે, કે જેમાં કરવાનું કંઈ હેય નહિ અને છતાં દેખાવ સાધક તરીકેનો રાખી શકાય.
માટે જ્ઞાની ભગવંતે આચારને પ્રથમ ધર્મ કહ્યા છે. આચાર એટલે સદાચાર. સદાચાર એટલે આત્માના ગુણ વડે અલંકૃત આચાર. આ આચાર એ ચારિત્રનું અંગ છે. માણસ અને પશુ વચ્ચેના આકારમાં જે ભેદ છે, તે
For Private and Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૮
કકૃત છે. પણ માણસ અને પશુ વચ્ચેના આચારમાં ભેદ
પાડનાર તત્ત્વ તે સદાચાર છે.
જેના આચાર ઉપર સત્તા પ્રભાવ છે, તે સદાચારી છે. તે જ સચ્ચરિત્રવાન બની શકે છે.
પણ જો આકારે માણસ એવા માણસનું આચરણ પશુ જેવુ હાય છે, તેા તેને જ્ઞાનીએ પશુ કરતાં પણ ઊતરતી કક્ષાના ગણે છે.
સમજવા
પ્રગટ મન વગરનાં પશુ તાત્કાલીન ઈચ્છાને આધીન થઇને જીવે છે. જો તેવું જ વર્તન પ્રગટ મનવાળા મનુષ્ય પણ કરે તે! તત્ત્વતઃ તેનામાં અને પશુમાં કઈ તફાવત ન રહે. સમ્યક્ ચારિત્રના વિશ્વવ્યાપી પ્રભાવને ખરાખર માટે માનવના આચાર અને પશુના આચાર વચ્ચેના તાત્ત્વિક ભેદને સમજવાની જરૂર હાવાથી અહીં તેની સ્પષ્ટતા કરી છે. આત્માને શરીરના ધર્મોના હવાલે કરવા, તે અધમ છે અને મન, ઇન્દ્રિયા વગેરેને આત્માના હવાલે કરવાં તે ધમ છે, તે ખરાખર સમજી લેવાય તે સમ્યકૂચારિત્રનું સ્વરૂપ સમજવામાં મુશ્કેલી નહિ નડે.
સમ્યક્ ચારિત્રને પ્રભાવ અચિત્ત્વ છે. સમ્યક્ત્ચારિત્રના પ્રભાવ એટલે ધના પ્રભાવ, ધર્મના પ્રભાવ એટલે આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવને પ્રભાવ.
આપણે પત્રવ્યવહારમાં લખીએ છીએ કે, ધર્મના પ્રભાવે અત્રે મગળવતે છે, તે એ હકીક્તનું સમર્થન કરે છે, કે મંગળનું મૂળ ધર્મ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૯
મગળને ઇચ્છે છે. તેમ છતાં સવ ધને ચાહનારા તેમ જ આરાધનારા
દરેક જણ પોતાના જીવેનું મંગળ કરનારા સદા ઓછા હોય છે.
તેવુ ચાહનારાઓમાં શ્રી પચપરમેષ્ઠિ ભગવતે આદ્ય સ્થાને છે. કારણકે તે નિયમા ચારિત્રધર હૅાય છે. સ પાપ-વ્યાપારથી મુક્ત હાય છે અને સની અતિને હરનાર સમભાવમાં મગ્ન હેાય છે.
માટે સના હિતના વિચારથી ધર્મ ના પ્રારભ, અને એકના ધર્મથી સને લાભ—એ સૂત્ર અન’તજ્ઞાનીઓએ સ્થાપ્યુ છે. જેમ એક સૂર્ય ઘણા મેટા અંધકારને દૂર કરે છે, તેમ શ્રી જિનેશ્વરદેવે પ્રરૂપેલા ધને! એક જ આરાધક અશુભ ખળાને દૂર કરે છે.
લાખ મણુ લાકડાંના મોટા ઢગલાને અંગારાના એક કણ ભસ્મીભૂત કરી દે છે, તેમ સર્વ-વિરતિ ધર્મ અબજો વર્ષનાં કર્મોને ભસ્મીભૂત કરી દે છે.
સ્વાઈના પૂર્ણવિરામ તે સવ વિરતિપણુ છે. આવા આત્મા પરવિરામરૂપ મોક્ષપદને પામે છે.
જીવાને પૂર્ણવિરામ મળે, તે ઉત્તમ આશયથી શ્રી જિનેદેવે એ માર્ગ ખતાવ્યા છે :
(૧) દેશવિરતિ ચારિત્ર, (૨) સર્વવિરતિ ચારિત્ર, મનને આત્માના ચરણમાં સ્થાપીને જીવન જીવવા માટે પરમાત્મા શ્રી જિનરાજની આજ્ઞાને અસ્થિમજ્જાવત્ મનાવવી પડે છે. ત્યારે જ સર્વાં વિરતિપણાનું યથાર્થ પાલન થઇ શકે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિક વિરમ
એટલે, અગાઉ કહ્યું તેમ સર્વવિરતિપણાને માર્ગ–ઉત્તમ હેવા છતાં—કઠણ છે.
એટલે, તે માર્ગ પર ચાલવાની અશક્તિવાળા આત્માઓ. માટે શ્રી જિનેશ્વરદેવે દેશવિરતિધર્મ પ્રરૂપે છે.
સમ્યફ સહિત બાર વ્રતે ઉચરીને તેનું યથાર્થ પ્રકારે પાલન કરવાથી દેશવિરતિ ચારિત્ર પળાય છે.
તે બાર વ્રતે નીચે પ્રમાણે છે.
(૧) સ્થૂલ પ્રણાતિપાત વિરમણ વ્રત, (૨) સ્થૂલ મૃષાવાદ વિરમણ વ્રત, (૩) સ્થૂલ અદત્તાદાન વિરમણ વ્રત, (૪) સ્કૂલ મૈથુન વિરમણ વ્રત, (૫) સ્થૂલ પરિગ્રહ પરિમાણ વ્રત, (૬) દિશા પરિમાણ વ્રત, (૭) ભેગે પગ પરિમાણ વ્રત, (૮) અનર્થદંડ વિરમણ વ્રત, (૯) સામાયિક વ્રત, (૧૦) દેશવકાશિક વ્રત, (૧૧) પૌષધપવાસ વ્રત, (૧૨) અતિથિ સંવિન ગ વ્રત,
આ બારમાં પહેલાં પાંચ અણુવ્ર ગણાય છે, પછીનાં ત્રણ ગુણવ્રત ગણાય છે અને છેલ્લાં ચાર શિક્ષાત્રત ગણાય છે.
શ્રાવકનાં બારવ્રતને નામે ઓળખાતાં આ વ્રત પાળવાથી સ્વ તેમજ પરનું હિત થાય છે.
અંકુશ વગરને હાથી અને લગામ વગરને ઘોડે તેના ઉપર બેસનારને ગમે ત્યારે પછાડી નાખે છે, તેમ વ્રત-નિયમના અંકુશ વગરનું મન માનવીને ગમે ત્યારે દુર્વિચારની ખાઈમાં
ત. (૭)
પાયિક , તે સંવિ
For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૧
નિયમ વગરનું જીવન તે પશુ-જીવન. માનવનું જીવન નિયમના પાલન વડે જ શોભે.
વ્રત–નિયમને બંધન સમજીને તેની ઉપેક્ષા કરશે, તે આત્મા કયારેય ભવના બંધનમાંથી નહિ છૂટે.
જે સરિતા બે કાંઠાના બંધનને ફગાવી દે તે તેની શી દશા થાય? જે ખીલતી કળી ડાળીના બંધનને ફગાવી દે તે તેની શી દશા થાય? જે વીણા તારના બંધનને ફગાવી દે તે તેની શી દશા થાય?
તે સરિતા, સરિતા ન રહે. કળી ફૂલરૂપે વિકસી ન શકે.. વણું એક બેખું બની જાય. તેમ નાના પણ વ્રત–નિયમ વગરનું જીવન દુગંધભર્યા ખાબોચિયા જેવું બની જાય.
બંધન સિવાય મુક્તિ નથી, એ પણ એક સત્ય છે. તેને ધીરજપૂર્વક, વિવેકપૂર્વક સમજીને સ્વીકારવું પડશે.
શાસ્ત્રો કહે છે કે સર્વ પ્રકારની પરતંત્રતાને હણવા માટે તમે ધર્મ-પારતવ્ય સ્વીકારો. ગુરુપાતંત્ર્ય સ્વીકારે. આજ્ઞા-પારત ચ સ્વીકારે.
અમે નિયમ નહિ લઈએ, પણ મનથી નિયમનું પાલન કરીશું—એવી સમજ રાખવી તેમાં બુદ્ધિને વિવેક નથી, પણ મિથ્યાત્વની પુષ્ટિ છે.
પગલાસક્તિને નિયંત્રિત કરનારા નિયમ પાળવાથી જીવનનનું નિયમન થાય છે, મનનું નિયમન થાય છે.
શ્રી જિનેક્ત પ્રત્યેક નિયમ, નિયમ સર્વ કલ્યાણકારી છે.
For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૨
ભલે પછી તે નવકારસીના પચ્ચકખાણને જ હાય, કારણ કે તે નિયમ પણ આત્માનું બહુમાન કરે છે.
વ્રત-નિયમ અગીકાર કર્યાં સિવાય કોઇ જીવ સંસારનુ બહુમાન કરનારા મિથ્યાત્વના વમળમાંથી બહાર નીકળી શકતા
નથી.
મન પવન જેવું છે. તેમ છતાં આકાશ તેને પાતામાં સમાવી શકે છે, તેમ સહિતકર સમભાવ પણ મનને પાતામાં સમાવી લે છે.
સમભાવ સ્વમાવે સહિતકર છે. તે જ શ્રી જિનશાસનને સાર છે. સમ્યક્ ચારિત્રના પ્રાણ છે. તે ભાવ-ચારિત્ર સ્વરૂપ છે. સર્વાં જીવાને ભાવ આપવા તે ભાવ-ચારિત્રનુ લક્ષણ છે. આત્મારૂપી ચંદનવૃક્ષને બાઝેલા એકમે રૂપી સર્પને દૂર કરનારા શ્રી જિનેશ્વરદેવરૂપ મારા મનમાં પધારે છે, એટલે ભાવ–ચારિત્રને પરિણામ આવે છે.
પહેલાં દ્રવ્ય-ચારિત્ર, પછી ભાવ-ચારિત્ર એ ક્રમ છે. વેષનું પણ આગવું મહત્ત્વ છે જ. તેને હસી કાઢવા માત્રથી તે મહત્ત્વ ઘટતુ નથી.
ખાખી કપડાંવાળા સિપાઈ અને શ્વેત કપડાવાળા સાધુ બંનેને જોતાં મન ઉપર જુદી જુદી અસર થાય છે, તેનુ કારણ વેષ જ છે.
શ્રી જિનેશ્વરદેવ પોતે જાણતા હાય છે કે આ મારો છેલ્લો ભવ છે, છેલ્લુ શરીર છે. આ શરીરને છેડીને આ આત્મા અશરીરી અનવાના છે, તેમ છતાં તે સ્થૂળ સઘળા સંબંધોના ત્યાગ
For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૩૩
કરીને દીક્ષા ગ્રહુણ કરે છે, તેમજ સાધુવેષ ધારણ કરે છે, તે , આ શાસનમાં વ્યવહાર તેમજ નિશ્ચય ઉભય નયનુ' જે મહત્ત્વ છે, તેનુ' પ્રતિપાદન કરે છે.
હકીકત
ચારિત્ર મોહનીય કર્માંના ઉદયના કારણે સર્વ વિરતિપણુ અંગીકાર ન કરી શકાય, તે બનવા જૅગ છે. તેમજ શ્રાવકનાં સઘળાં વ્રતા અ`ગીકાર ન કરી શકાય, તે પણ નવા જોગ છે. પણ તેવા સ વ્રતધારીઓની હાર્દિક અનુમેદના કરવારૂપ ધ આરાધના તે કરવી જ જોઇએ.
ની
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાધુ ઉંચા આસને બેસીને વ્યાખ્યાન આપે છે. વયમાં તેમના કરતાં મોટા અનેક ભાઈ એ બેઠા હાય છે, છતાં તે પણ આદરપૂર્વક વ્યાખ્યાન સાંભળે છે, તે હકીકત આ શાસન ત્યાગપ્રધાન જીવનને બિરદાવે છે-તેનું પ્રતિપાદન કરે છે. આ આદર કેવળ 'ખોળિયાને અપાય છે એવુ' નથી, પણ તેમાં રહેલા આત્માના મહાવ્રતીપણાને ખાસ કરીને અપાય છે.
જૈન સાધુએ અખડપણે પાળવાનાં પાંચ મહાવ્રતાનુ સામાન્ય સ્વરૂપ તમે જાણા છે. જે પ્રત્યેક વ્રતમાં પરિપૂર્ણ આત્મસ્નેહ મધમધે છે. આત્માની સપૂર્ણ શુદ્ધિ તેનાથી થાય છે.
સઆત્મા.
મય=તદ્રુપતા.
શ્રી જિનેશ્વરદેવે પ્રમદને જીવને કટ્ટર શત્રુ કહ્યો છે. તેનાથી બચવા માટે ફરમાવ્યુ` છે, કે સમયે સમયને ઉપયેગ આત્માને પરમાત્માના ઉપયાગમાં રાખવામાં કરા.
For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૪
જે સમય સમયતામાં જાય છે, તે સમય લેખે છે. પર– મય બનવામાં જતો સમય જીવને ચાર ગતિરૂપ સંસારમાં રઝળાવે છે.
જયણા અને ઉપગ—એ બે શ્રી જિનશાસનના વિશ્વ.. વિખ્યાત શબ્દો છે.
જયણ શબ્દ જીવનું જતન કરવાના સંદર્ભમાં છે. ઉપગ શબ્દ મનને આત્માકારે પરિણાવવાના સંદર્ભમાં છે.
માટે સમ્યફ ચારિત્રવંત આત્મા જયણાપૂર્વક ઊડે છે, જ્યપૂર્વક બેસે છે, જ્યણાપૂર્વક બોલે છે, તેમજ સંથારા. ઉપર પડખું ફેરવતી વખતે ચરવાળાને ઉપયોગ કરે છે.
પાપ–વ્યાપારની કોઈ પણ વાતમાં સાધુ રસ લે, એટલે ઉપગ ભ્રષ્ટ થઈ, ભાવ–ચારિત્રથી ભ્રષ્ટ થાય.
જ્યણા અને ઉપગને જીવાડવામાં મહાશૂરવીર એવા જૈન સાધુ ભગવંતને વિશ્વના હિતના રક્ષક કહ્યા છે, તેમાં જરા પણ અતિશયેક્તિ નથી, પણ યથાર્થતાનું પ્રતિપાદન છે કારણ કે જયણા અને ઉપગપૂર્વક જીવવાથી આત્માના સ્વભાવને. પ્રભાવ સકળ વિશ્વના મંગળમાં કામ કરે છે.
જીવને જે ચાર શરણાં ખરેખર ઉપકારક છે, તેમાં એક શરણ સાધુ ભગવંતનું પણ છે.
આ સાધુ ભગવંતની સાધુતા સાધવાના મનેરથ જેને છે, તે શ્રાવક છે.
સાધુ મહાવતે પાળે છે, શ્રાવક અણુવ્રતે પાળે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૫
માટે સાધુ સિદ્ધના ધ્યાનમાં રહે છે અને શ્રાવક સાધુના ધ્યાનમાં રહે છે.
સમ્યફ ચારિત્રની આરાધના કરવાથી આત્માની આરાધના શરૂ થાય છે.
માટે જીવત એવું છે, કે જેમાં આત્માની વિરાધના ન થતી હોય, આત્માના ગુણને ઘાત ન થતું હોય, પરભાવનું બહુમાન ન થતું હોય, રાગ-દ્વેષનું પિષણ ન થતું હોય.
સચ્ચારિત્રને પરિણામ નાના–મેટાં વતનિયમમાં મનને બાંધવાથી થાય છે.
આત્મા સ્વયં સચ્ચારિત્રમય છે. અસની તેમાં પ્રતિષ્ઠા નથી.
એવું જ જીવન જેમનું છે, તે સચ્ચારિત્રવંત છે.
આત્મા અચિત્ય શક્તિવાળે છે. શુદ્ધ તે શક્તિનું નામ ધર્મ છે. તે ધર્મનું જ નામ સમભાવ છે.
સમભાવ એટલે સંગવિગ વચ્ચે એકસરખાં પરિણામ.
ધર્મના આરાધકને શ્રી જિનાજ્ઞા જીવ જેવી વહાલી હેય છે. માટે આજ્ઞા સાપેક્ષપણે થતી ધર્મારાધના સંવર અને નિર્જરા સ્વરૂપ છે.
મૂળ વાત જવને શિવ બનાવવાની છે. તે શિવપદની આરાધના માટેનું શ્રેષ્ઠ પદ–એ સમ્યક્ ચારિત્રપદ છે.
આ પદની પણ, બાકીનાં આઠ પદોની જેમ સિદ્ધચક્રમાં સ્થાપના છે. માટે સિદ્ધચક્રનું ધ્યાન કરવાથી પિતે આ પદમય છે એવું ભાન તથા જ્ઞાન જીવને થાય છે અને રાજવીપદ,
For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૬
ચક્રવતી પદ્મ, વાસુદેવપદ આદિ બધાં પદે સરવાળે છૂટી જનારાં છે, તેના પણ મેધ થાય છે.
જીવને સ્વ-સ્વરૂપથી મેધ્યાન બનાવનારા પદાર્થાંમાં ક’ચન અને કામિની મુખ્ય છે. શરીર છૂટવા છતાં આ બે પાર્શ્વના રાગ નથી છૂટતા. તે રાગ જીવને સંસારમાં રઝળાવે છે.
માટે, આ એ પદાર્થોના રાગ ઘટાડવા માટે શ્રી વીતરાગ પરમાત્મા અને તેમના સાધુની ભક્તિ તેમજ સેવા કરવાનાં છે.
શરીરથી થતી ક્રિયા, રૃપે ધર્મક્રિયા ત્યારે બને છે, જ્યારે તે ક્રિયા સમયે મન આત્મશુદ્ધિનું પક્ષકાર બને છે. શુદ્ધ આત્માના ઉપયેગવાળું બને છે.
માટે જ્ઞાનીઓએ ક્રિયાને કમ કહ્યું છે. અને ક્રિયા સમયે થતા મનના પરિણામ અનુસાર કર્માંધ કહ્યો છે.
અશુભ કર્માંના બંધ જડ પદાર્થાના રાગથી ખંધાય છે. શુભ કર્મોના બંધ મૈત્રી આદિ શુભ ભાવપૂર્વક ક્રિયા કરવાથી પડે છે.
શુભ કર્મોના બંધ એ પણ એક પ્રકારના બુધ છે—એમ કહીને તેની ઉપેક્ષા ન કરશે.
મન મૈત્રી આદિ શુભ ભાવેશ વડે પુષ્ટ થયા પછી જ શુદ્ધ આત્મ-પરિણામી બનવાની યાગ્યતા પ્રાપ્ત કરે છે.
મેહતુ' કેવું પ્રચંડ પ્રભુત્વ આત્મા ઉપર છે, તે વિચારશે તા તમને તેને ક્ષીણ કરનારા મૈત્ર્યદ્વિ ભાવનું ઉપકારક મૂલ્ય સમજાશે.
For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૭
રાત-દિવસ હું, ને હું” ને જ આગળ રાખીને જીવનારા જેને “તું” ને વિચાર કેણ નથી કરવા દેતે? કહેકે મેહ, જાત પ્રત્યેને ગાઢ રાગ, પગલા સક્તિ. તેને એક ઝાટકે નાબૂદ કરવાની વાત અપેક્ષાએ સાચી હોવા છતાં, સર્વ જી માટે તે શકય નથી.
એટલે, શ્રી જિનેશ્વરદેવે સર્વ જેનું હિત ચિંતવવામાં જીવ પ્રવીણ બની શકે તે હેતુને ધ્યાનમાં રાખીને ગુણસ્થાનક અનુસાર આરાધના કરવાનું ફરમાવ્યું છે.
શ્રાવક તેની કક્ષા અનુસાર ધર્મ આરાધે અને સાધુ તેની કક્ષા અનુસાર ધર્મ આરાધે, તેમાં શ્રી જિનાજ્ઞાનું બહુમાન છે.
જ્યાં જેટલા પ્રમાણમાં ધર્મની આરાધના છે, આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવની આરાધના છે, ત્યાં તેટલા પ્રમાણમાં સચ્ચારિત્ર છે.
છતાં વેષની જરૂર એટલા માટે છે, કે શ્રી જિનેશ્વરદેવે પણ વેષ ધારણ કર્યો હતો. પિતે જાણતા હોય છે, કે આ ભવમાં જ મારે મોક્ષ છે, છતાં પણ વેષ ધારણ કરે છે.
મનમાં પરિણામને સુધારવામાં તેમજ બગાડવામાં વેષનું પણ આગવું એક સ્થાન છે. વેષની તથા પ્રકારની અસરથી સર્વથા પર તે લકત્તર પુરુષે જ રહી શકે છે, બધા જીવે નહિ.
જીવે સાધુવેષ જોઈને પણ સાધુતા માટેના સંસ્કારને પામે—એવું કરુણવંત ભગવતેએ જોયું છે.
For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૩૮
વેષ ખીજાને ઉપકારક છે, તેમ પેાતાને પણ ઓછે. ઉપકારક નથી.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વધર્મોથી ભ્રષ્ટ થયેલા સૈનિકના ગણવેશ તરત પાછે લઈ લેવામાં આવે છે, તે હકીક્ત વેષનું મહત્ત્વ બતાવે છે.
વેષ સાધુને હાય અને વિચાર શઢના હોય, તે તે ખોટું તેમ છતાં તે વેષ રાજષિ પ્રસન્નચંદ્રને તારવામાં નિમિત્તભૂત અની ગયા, તેમ બીજાને પણ ઉપકારક નીવડે છે.
માટે વ્યવહારમાં મેલાય છે, કે દેશ છોડો તે પણ વેષ ન હશે.
મેં ધારણ કરલા વેષની ઈજ્જત માર કરવાના છે, એવુ નહિ સમજતે સૈનિક સૈનિકધમ નથી ખજાવી શકતા, સાધુ સાધુધમ નથી બજાવી શકત.
ચારિત્રનુ` ખીજું નામ સયમ છે.
સંયમના ૧૭ ભેદ્ય છે.
પાંચ આશ્રવના ત્યાગ, પાંચ ઇન્દ્રિયાને વશમાં રાખવી, ચાર કષાયના ત્યાગ કરવા અને ત્રણ ગુપ્તિનું પાલન કરવુ..
અશુભ વિચાર-વાણી--વર્તનના સ પ્રકારના હુમલા ખાળવાની અદ્ભુત શક્તિ, આ પ્રકારના સયમમાં છે.
મનનું આત્મામાં વિલીનીકરણ કરવાની પૂર્વ પ્રીતિ આ રીતના સયમ-પાલનથી પ્રગટે છે.
શ્રાવકને બાહ્યાભ્યતર નિગ્ર થતાના મનારથ હાય છે. તેવા મનેરથ હોવા તે આત્મપ્રીતિની નિશાની છે. કારણ કે
For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯
આત્મા સ્વભાવે કરીને નિગ્રંથ છે, કોઇ ગ્રહથિ તેના શુદ્ધિ સ્વભાવને
નથી.
એટલે ગ્રન્થિભેદનુ અપાર મહત્ત્વ છે.
રેશમના દેરાની ગાંઠ કરતાં પણ આ ગ્રન્થિ વધુ જટિલ છે. હજારે શરીર અગ્નિમાં બળવા છતાં આત્મામાં નીર–ક્ષીર ન્યાયે મળી ગયેલી આ ગ્રન્થિ બળીને ખાખ થતી નથી.
તેને ખાખ કરવાની તાકાત નિગ્રન્થતાની આગમાં છે. નિગ્રન્થતાની આગ પરમ નિન્થ પરમાત્માની ભક્તિથી પ્રગટે છે. નિન્થ એવા મહાન આત્માઓની સેવા કરવાથી પ્રગટે છે. સાચી નિગ્રન્થતામાં મનને નિવાસ તે જ સચ્ચારિત્ર છે. જ્યારે કશું પણ થવાની ઈચ્છા—એ ગ્રન્થિ છે. એ જ ભવનું બીજ છે. વિદ્યમાન એવા આત્માને જીવવાને બદલે, નથી તે ઈચ્છાઓને જીવવાથી આત્મા ભુલાય છે, અને ભૂલવા જેવા વિષયે જીવંત બનીને આત્માને પોતાના કબજે જ્ઞાનીએ એ સ'સાર-ભ્રમણ કહ્યુ છે.
લે છે. તેને જ
મનના ભમરાને પૂછે કે તને કયું ફૂલ ગમે છે. તમારા મનને વીતરાગનું ફૂલ ગમવુ જોઇએ. ત્યાં જે સુવાસ છે તેમાં આત્માને ભવ--વાસમાંથી મુક્ત કરવાની તાકાત છે.
પરમાત્માના નિર્વ્યાજ સ્નેહનુ` જે મહાકાવ્ય, તે જ વીતરાગતા છે, સચ્ચારિત્ર છે. સચ્ચિદાન ંદમય સ્વરૂપની પ્રાપ્તિની પાકી પ્યાસ, તે જગાડે છે.
સચ્ચારિત્રપદને વર્ણ ઉજ્જવળ છે. આત્મા ખરેખર જેવા છે, તેનું જ પ્રણિધાન આ વણે તેની આરાધના કરવાથી રહે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ પદની આરાધનામાં ૭૦ લેગસ્સને કાઉસ્સગ્યા કરે, ૭૦ પ્રદક્ષિણા દેવી, ૭૦ ખમાસમણું દેવાં, ૭૦ સાથીઆ કરવા, જી હી નમે ચારિતસ' પદની ૨૦ નવકારવાળી ગણવી.
આ ચારિત્રપદની આરાધના કરીને ભાવયતિ શ્રી શિવકુમારે કેવી રીતે આત્મ-કલ્યાણ સાધ્યું તે હવે સાંભળો :
પૃથ્વીતલને પાવન કરતા શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીજી વૈભારગિરિ પર પધાર્યા એટલે મહારાજા શ્રેણિક ખૂબ ઉત્સાહપૂર્વક ત્યાં પહોંચ્યા. પ્રભુને વિધિપૂર્વક વંદન કરીને દેશના સાંભળવા બેઠા.
પ્રભુજીની દેશના-સભામાં પશુ-પંખીઓની સાથે દેવદેવીઓ પણ આવે છે.
આ દેશમાં અધિક કાતિવાળા એક દેવને જોઈને મહારાજા શ્રેણિકને તેનું જીવન જાણવાની ઈરછા થઈ. એટલે દેશના પૂરી થતાં શ્રેણિકે પ્રભુને વિનયપૂર્વક પૂછયું : હમણાં જે દેવ પિતાની ચાર દેવીઓ સાથે અહીંથી રવાના થયે તે અધિક કાન્તિવાળે છે, તેનું શું કારણ?
સર્વજ્ઞ ભગવંતે કહ્યું : હે મહાનુભાવ! એ વિન્માલી નામને દેવ છે. તેણે પૂર્વભવમાં બાર વર્ષ સુધી છઠ્ઠના તપના પારણે છઠ્ઠ કરીને ભાવ સાધુ તરીકેનું જીવન ગાળ્યું હતું. તેના પ્રભાવે તે અધિક કાન્તિવાળે છે.
એટલે શ્રેણિકને તે દેવના પૂર્વભવને જાણવાની ઈન્તજારી થઈ તેથી સર્વજ્ઞ પરમાત્માએ તે ભયનું વર્ણન કર્યું :
For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૧ તે દેવને આત્મા પૂર્વભવે પશ્ચિમ મહાવિદેહમાં આવેલ પુષ્કલાવતી નામની વિજયમાં આવેલી પુંડરીકિ નગરીમાં વાદત્ત ચક્રવતીની પટરાણું યશેધરાની કૂખે પુત્રપણે જન્મે હતો.
યેગ્ય શિક્ષણ તથા સંસ્કાર વડે ઘડાયેલે કુમાર પુખ્ત વયને થયે એટલે ચકવતીએ શીલ-સંસ્કાર સંપન્ન રાજકન્યા સાથે તેને પરણાવ્યું.
એક સાંજે કુમાર મહેલના ઝરૂખામાં બેસીને સંધ્યાની શભા જોઈ રહ્યાં છે. ત્યાં થોડી વારમાં કાળાં વાદળાં ચઢી આવ્યાં. વીજળી ઝબકવા લાગી. જોરદાર પવન વાવા લાગે. વરસાદ તૂટી પડે તેવું વાતાવરણ થઈ ગયું. પણ બીજી જ ક્ષણે પ્રતિકૂળ પવન વાતાં વાદળાં વિખેરાઈ ગયાં. દિશાઓ ચેખી થઈ ગઈ
આ દશ્યથી કુમારના મનમાં વૈરાગ્ય પેદા થયે. સંસારનું વરૂપ કેવું અસ્થિર છે, તે સપષ્ટપણે પ્રતીત થયું. ઘડી હર્ષ, ઘડી શેક, ઘડી લાભ, ઘડી નુકસાન વગેરે રિવરૂપ સંસારમાંથી તેનું મન ઊઠી ગયું, અને જે પદાર્થ તે બધા દોથી પર છે, તે આત્મામાં જઈ વસ્યું.
એટલે, તેણે એક ચક્રવતીના પાટવી પુત્રના વૈભવને હસતા મેં છેડી દઈને, હર્ષપૂર્વક દીક્ષા લીધી. પર–પદાર્થોને ત્યાગ કરીને આત્માને અંગીકાર કરવાનાં મહાત્ર ઉચર્યા.
For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૨
ગુરુએ તેમનું નામ સાગરદત્ત રાખ્યું. ગુરુઆજ્ઞામાં રહીને સાધુપણું પાળતા મુનિને અવધિજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ.
અનેક જીને ધર્મ પમાડતા સાગરદત્ત મુનિરાજ અપ્રમતપણે વિહાર કરતા એકવાર પુષ્કલાવતી વિજયમાં આવેલ વીતશેકા નગરીમાં પધાર્યા.
આ નગરમાં પદ્મરથ નામને ન્યાયનિષ્ઠ રાજા રાજ્ય કરતે હતું. તેને વનમાળા નામની પટરાણી હતી. રાણુએ એગ્ય કાળે એક પુત્રને જન્મ આપે.
પુત્રજન્મની ખુશાલીમાં રાજાઓ માટે મહત્સવ કર્યો. પુત્રનું નામ શિવકુમાર રાખ્યું.
શિવકુમારમાં એના નામ પ્રમાણે ગુણે હતા. એગ્ય વિદ્યાગુરુ પાસે અભ્યાસ કરતાં થોડાંક વર્ષોમાં તે ગણિત, ન્યાય, વ્યાકરણ, ગીત-કવિતા આદિ વિદ્યાઓમાં નિપુણ બને.
જેનારને હર્ષ પમાડે તેવી શિવંકર આકૃતિવાળે પિતાને પુત્ર પુખ્ત વયને થયે એટલે પધરથ રાજાએ તેને રેગ્ય કુળ અને સંસ્કારવાળી રાજકન્યાઓ સાથે પરણા.
રસરહિતપણે સંસારમાં રહેલા શિવકુમારના સારા નસીબે વીતશોકા નગરીમાં પધારેલા મુનિરાજને જોવાની ઈચ્છા થઈ તેથી તે તેમના દર્શને ગયા.
- શિવકુમારને મુનિરાજ ગમી ગયા. પહેલી નજરે તે તેમના પ્રભાવ નીચે આવી ગયે, એટલે કૂણે એને આત્મા હતા,
કુમારની યેગ્યતા અનુસાર સાગરદત્ત મુનિરાજે તેને ધર્મો પદેશ આપ્યો. તત્ત્વનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું. જીવદય ને મમ
For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૪૩
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમજાણ્યેા. સસાર શા માટે છેડવા જેવા છે અને સયમ શા માટે સ્વીકારવા જેવા છે, તે ખરાખર સમજાવ્યું.
વિનય ગુણવાળા શિવકુમારના મનમાં આ ઉપદેશ વસી ગર્ચા, તેને ચારિત્ર લેવાની ભાવના થઈ.
રાજમહેલે પાછા ફરીને તેણે પેાતાની આ ભાવના માતાપિતાને જણાવી. પણ, તેમણે તેને દીક્ષા લેવાની રજા ન આપી. પેાતાના પુત્ર-પુત્રીને દીક્ષા લેવાની રજા આપવા મામતમાં ઉદાસીનતા સેવવી—એ પણ ભવ પ્રત્યેના રાગની નિશાની છે. પેાતાના પુત્ર યા પુત્રી સચ્ચારિત્રવંત બનીને જગતના જીવાને શાતાપ્રદ જીવન જીવે, તે સારું કે ઘરમાં રહીને રાગદ્વેષાદિ દે:ષાની પગચપી કરે તે સારું ? દીક્ષામાં દેવાધિદેવની આજ્ઞા પાળવાને! ધન્ય અવસર મળે છે. જ્યારે સંસારમાં મેહની ગુલામી કરવી પડે છે.
છતાં સતાનો પ્રત્યેના એકદેશીય રાગને કારણે માતાપિતા તેમને દીક્ષા લેવાની રજા આપવામાં ઊણાં ઊતરે છે. તેમ અહી. પણ રાજા-રાણીએ શિવકુમારને દીક્ષા લેવાની રજા ન આપી.
તેથી વૈરાગ્યવાસિત હૈયાવાળા શિવકુમાર ઘરમાં રહીને સાધુને છાજતું પવિત્ર જીવન જીવવા લાગ્યા. જળમાં નિલે પ રહેતા કમળની જેમ રાજમહેલની સમૃદ્ધિ વચ્ચે નિલેપ રહીને આત્માને આરાધવા લાગ્યા. હાથી, ઘેાડા, ઝવેરાત અને ગુરૂપ વતી પત્નીઓમાં તેને રાગ ન રહ્યો. એવા વિશિષ્ટ તેના વૈરાગ્ય હતે.
For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૪
વૈરાગ્ય વિકાસ પામે છે એટલે પગલિક રાગને નાસી જવું પડે છે.
પિતાનાં માતા-પિતા પ્રત્યે જરા પણ દ્વેષ રાખ્યા સિવાય શિવકુમાર ઘરમાં રહીને સાધુપણુના અંગભૂત તાપૂર્વક ધર્મની આરાધના કરવા લાગે.
કુમારનું તપ-શૂરાતન જોઈને રાજારાણી સચિંત બન્યાં.
આ વાત તેમણે નગરીના એક દઢધમી શ્રાવકને કરી. અને કુમાર ભજન લેતે થાય, તે રસ્તે શોધી કાઢવાનું કહ્યું.
શ્રાવકે વાત સાંભળીને રાજાને કહ્યું : અપ કુમારની ચિંતા છોડી દે. હું તેમને આહાર વાપરવા માટે સમજાવી શકીશ.
બીજા દિવસે શ્રાવક કુમારને મળવા માટે ગયા. શિવકુમાર સામાયિકમાં બેઠા હતા. એટલે તેની અદબ જાળવીને શ્રાવક એક સ્થાને શાંતભાવે ઊભા રહ્યા.
શિવકુમારે સામાયિક પાયું એટલે દઢામી શ્રાવકે તેમને ઉચિત આદરપૂર્વક સુખશાતા પૂછી.
એટલે શિવકુમારે કહ્યું હું તેવા સન્માનને પાત્ર નથી. હજી દીક્ષા લેવાનું મારું ભાગ્ય ઉઘડ્યું નથી.
તે સાંભળીને શ્રાવકે કહ્યું તમારી સમગ્ર દિનચર્યા ભાવપતિપણાને અનુરૂપ છે. એવું તમારા પિતા પાસેથી જાણ્યા પછી મેં આપને સુખશાતા પૂછી છે.
પણ મને સાચી સુખશાતા ચારિત્ર ગ્રહણ કરીશ ત્યારે મળશે.
For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૫
શિવકુમારની ભાવનાની અનુમોદના કરીને દઢધમી શ્રાવક બેલ્યાઃ ભાગ્યશાળી ! સાંભળ્યું છે કે આપ આહાર નથી લેતા. તે જે સાચું હોય તે બરાબર ન ગણાય.
શિવકુમારે કહ્યું : અહી મને નિર્દોષ આહાર નથી મળતું એટલે હું આહાર નથી લેતે.
" શ્રાવકવર્ય બેલ્યા : નિર્દોષ આહારની વ્યવસ્થા હું કરીશ. પણ તમારે શરીર પાસેથી ધર્મનું કામ કઢાવવા માટે આહાર તે લેવું જોઈએ.
- શિવકુમારે દદ્ધધર્મની વાત સ્વીકારી લીધી. ઢધમી તેમને પારણાના દિવસે નિર્દોષ આહાર મેકલવા લાગ્યા.
દમદમ સાહ્યબી પણ જેમના મનને આંબી ન શકી, જેમના હૃદયમાં સંસારને રાગ પેદા ન કરી શકી, કામ જેમને અડી ન શકે, તે સત્વશાળી શિવકુમાર બાર વર્ષ સુધી છઠના પારણે છઠ કર્યા, અને ભાવ-યતિ જેવું જીવન વિતાવ્યું.
કથા પૂરી કરતાં શ્રમણ ભગવાને કહ્યું કે આયુષ્ય પૂરું થતાં તે શિવકુમારને આત્મા સમાધિપૂર્વક શરીર છોડીને વિદ્યુમ્માલી નામના દેવ થયા, તે આ દેવ છે.
આવા ચારિત્રની પાત્રતા જિનભક્તિ દ્વારા આવે છે. સાચી ભક્તિ એ સચ્ચારિત્રનું અંગ છે.
સાચી જિનભક્તિ એટલે શ્રી જિનરાજને પ્રિયતમ ગણીને આરાધવા તે.
For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૬
ચારિત્રપદના વર્ણનમાં ચારિત્રનું, ચારિત્રના પ્રભાવનું, આત્મ-ચારિત્રનું, આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવના પ્રભાવનું, સમભાવનું, પરમ સામાયિક વેગનું જે માર્મિક સ્વરૂપ છે, તેને સાર એ.
- ત્રિભુવનપતિ શ્રી જિનેશ્વરદેવની આજ્ઞા અસ્થિમજજાન્ત બનાવવી તે. રાજરાજેશ્વર ચેતનરાજનું પૂર્ણતયા જતન કરવું તે. શ્વાસોચ્છવાસને સમભાવ વડે રસવા તે. તેને પ્રારંભ નાનાં મોટાં વ્રત–નિયમ લઈને, અણિશુદ્ધપણે તેનું પાલન કરવાથી થાય છે. વ્રત–નિયમ લેવાની વૃત્તિ, પંચમહાવ્રતધારી ભગવંતેની પુણ્ય-નિશ્રાનું પ્રેમપૂર્વક સેવન કરવાથી થાય છે.
આ વિશ્વમાં સાચે શૂરવીર તે છે, જે વિશ્વકાજે ઘરને સ્વેચ્છાએપ્રસન્નતાપૂર્વક છેડી શકે છે.
નાના ઘર અને નાનકડા કુટુંબને ત્યાગ, અને મેટા ઘર અને મેટા કુટુંબને સ્વીકાર, ભાગવતી દીક્ષા લેવાથી થાય છે.
આ શાસનમાં મુક્તિ પણ સ્વ–પર સાપેક્ષ છે, તે ચારિત્ર સ્વ–પર સાપેક્ષ હોય, તે સ્વભાવિક છે.
મતલબ કે એક આત્મા મુક્તિ પામે છે એટલે અનેક આત્માઓની મુક્તિનો માર્ગ મોકળો બને છે. તેમ એક આત્મા ચારિત્ર ગ્રહણ કરે છે, તેના પ્રભાવે અનેક આત્માઓ સચ્ચારિત્રની ભાવનાવાળા બને છે.
ચારિત્ર એ પૂર્ણ વીરત્વને માર્ગ છે. દેશવિરતિપણું એ મંદ વીરત્વને માર્ગ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૭
માર્થાનુસારી એ વીરતાને માર્ગ છે.
ત્રણ સંધ્યાએ સિદ્ધશિલાનું ધ્યાન કરવાથી સવિશ્વના પરિણામ પાકે છે. કાચી માટીના ઘડા જે સંસાર છવને મૂંઝવી શકતા નથી.
આત્માને પૂર્ણ પણે અપનાવ તે શ્રેષ્ઠ સચ્ચારિત્ર છે.
દુનિયા અને દેવકના સુખના આશયપૂર્વક ચારિત્ર ગ્રહણ કરવું, તેમજ પાળવું, તે તેના માટે સેવ ખરીદવા જે ખોટને સદે છે.
દેશ અને કાળના નામે વિશ્વહિતકર સાધુતાના જતનમાં શિથિલ બનવું, તે આજ્ઞા-દ્રોહ છે. કારણ કે આજ્ઞા કરનારા વિશ્વપતિ છે. એટલે તેમની આજ્ઞાને દ્રોહ કરનારને ઘણું મટી સજા ખમવી પડે છે,
આજ્ઞાની વિરાધના કરનાર સાધુને જે સજા થાય, તેના કરતાં ઓછી સજા આજ્ઞાનો દ્રોહ કરનાર શ્રાવકને થાય, કારણ કે સાધુનું પદ તેમજ જવાબદારી બંને ઉચ્ચ પ્રકારનાં છે, એટલે ઉચે ચઢેલે જે ગબડે તે વધુ નીચે પડે, એ ન્યાયે આજ્ઞાકોહી સાધુને વધુ સજા થાય
આ સજા એ નિસર્ગના મહાશાસનના અકાઢ્ય ન્યાયનું અંગ છે.
ચારિત્રવંતને નિસગનું મહાશાસન અર્થાત્ ધર્મ મહાસત્તા સદા અનુગ્રહપ સહાય કરે છે. તેમ તેને અ૫લાપ કરનારને નિગ્રહરૂપ સજા કરે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૮ જેમનાં ચારિત્ર નિર્મળ છે, તે શ્રી પંચ પરમેષ્ટિ ભગવં. તેની ભક્તિ જેમ શ્રી નવકારથી થાય છે, તેમ શ્રી સિદ્ધચકથી પણ થાય છે.
સઘળી આરાધનાનો સાર નિર્મળ ચારિત્ર છે. ચારિત્ર વિના મુક્તિ નહિ, એ શ્રી જૈનશાસનનું
સૂત્ર છે.
લેકમાં ચારિત્રવંત પૂજાય છે.
મન-વચન-કાયાને આત્માનુકૂળ બનાવવાથી સચ્ચારિત્રવંત બનાય છે.
આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવને ધર્મ કહે છે. તે ધર્મ જેને પ્રાણ છે, તે સચ્ચારિત્રવંત છે. કારણ કે તેના ચરિત્રમાં ચેખા આત્માનું ચેનું ચિત્ર ઉપસે છે.
ભાવચારિત્ર માટે દ્રવ્ય-ચારિત્ર જરૂરી છે, દ્રવ્ય-ચારિત્ર એ દેહ છે, તે ભાવ–ચારિત્ર એ આત્મા છે. બંનેનું પિતપતાના રથાને એક સરખું મહત્ત્વ છે. બેમાંથી એકની પણ ઉપેક્ષા કરવાથી શ્રી જિનાજ્ઞાની વિરાધના થાય છે.
વાયુને વશ કરવાની શક્તિવાળા મહાપુરુષોએ પણ દ્રવ્યચારિત્રની અવગણના નથી કરી. પણ તે અંગીકાર કરીને ભાવચારિત્રવંત બન્યા છે.
આ ચારિત્રપદની આરાધના કરીને તમે પણ અક્ષય સુખના ભાગી બને ! આત્માને નિર્મળ બનાવીને અખંડ શાતિ પ્રાપ્ત કરે ! શાશ્વત સુખના સ્વામી બને !
For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२४९
આઠમા દિવસની આરાધના પદ-શ્રી ચારિત્ર વણું–સફેદ, આયંબિલ એક ધાન્ય પાનું નવકારવાલી-વીશ. ૩% હી નમે ચારિત્તસ. કાઉસ્સગ્ન-૭૦ લેગસ્સ. સ્વસ્તિક-૭૦ પ્રદક્ષિણ તથા ખમાસમણું –૭૦
ખમાસમણુનો હે– જાણ ચારિત્ર તે આતમા, નિજસ્વભાવમાં રમતું રે લેશ્યા શુદ્ધ અલંક, મહવને નવિ ભમતે રે. વીર જિનેશ્વર ઉપદિશે, તમે સાંભળજે ચિત્ત લાઈ આતમ ધ્યાને આતમા, ત્રાદ્ધિ મળે સવિ આઈ. વીર. ૧
ચારિત્રપદના ૭૦ ગુણ. ૧ પ્રાણાતિપાત વિરમણરૂપચારિત્રાય નમ: ૨ મૃષાવાદવિરમણરૂપચારિત્રાય નમ: ૩ અદત્તાદાન વિરમણરૂપચારિત્રાય નમઃ ૪મૈથુનવિરમણરૂપચારિત્રાય નમઃ ૫ પરિગ્રહવિરમણરૂપચારિત્રાય નમ: ૬ ક્ષમાધર્મરૂપચારિત્રાય નના ૭ આર્જવ ધર્મરૂપચારિત્રાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૦
૮ મૃદુતાધર્મરૂપચારિત્રાય નમઃ ૯ મુક્તિધર્મરૂપચારિત્રાય નમઃ ૧૦ તપધર્મરૂપચારિત્રાય નમઃ ૧૧ સંયમ ધર્મરૂપચારિત્રાય નમઃ ૧૨ સત્યધર્મરૂપચારિત્રાય નમઃ ૧૩ શૌચધર્મરૂપચારિત્રાય નમ: ૧૪ અકિંચનધર્મરૂપચારિત્રાય નમઃ ૧૫ બ્રહ્મચર્યધર્મરૂપચારિત્રાય નમઃ ૧૬ પૃથ્વીરક્ષાસંયમચારિત્રાય નમઃ ૧૭ ઉદકરક્ષાસંયમચારિત્રાય નમ: ૧૮ તેજે રક્ષાસંયમચારિત્રાય નમ: ૧૯ વાયુરક્ષાસંયમચારિત્રાય નમઃ ૨૦ વનસ્પતિરક્ષાસંયમચારિત્રાય નમઃ ૨૧ કીન્દ્રિયરક્ષાસંયમચારિત્રાય નમઃ ૨૨ શ્રીન્દ્રિયરક્ષાસંયમચારિત્રાય નમ: ૨૩ ચતુરિન્દ્રિયરક્ષાસંયમચારિત્રાય નમઃ ૨૪ પંચેરિક્ષાસંયમચારિત્રાય નમઃ ૨૫ અજીવરક્ષાસંયમચારિત્રાય નમઃ ૨૬ પ્રેક્ષાસંયમચારિત્રાય નમઃ ૨૭ ઉલ્ટેક્ષાસંયમચારિત્રાય નમઃ ૨૮ અતિરિક્તવસ્ત્રભક્તાદિપરિષ્ઠાપનત્યાગરૂપસંયમચારિત્રાય નમઃ ૨૯ પ્રમાનરૂપસંયમચારિત્રાય નમઃ ૩૦ મનઃસંયમચારિત્રાય નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૧
૩૧ વાફસંયમચારિત્રાય નમઃ ૩૨ કાયસંયમચારિત્રાય નમઃ ૩૩ આચાર્યવૈયાવૃત્યરૂપસંયમચારિત્રાય નમઃ ૩૪ ઉપાધ્યાયવૈયાવૃત્યરૂપસંયમચારિત્રાય નમઃ ૩૫ તપસ્વિયાવૃત્યરૂપસંયમચારિત્રાય નમઃ ૩૬ લઘુશિષ્યાદિયાવૃત્યસંયમચારિત્રાય નમઃ ૩૭ શ્વાનસાધુવૈયાવૃત્યરૂપસંયમચારિત્રાય નમઃ ૩૮ સાધુવૈયાવૃત્યરૂપસંયમચારિત્રાય નમઃ ૩૯ શ્રમણોપાસકવૈયાવૃત્યરૂપચારિત્રાય નમ: ૪૦ સંઘવૈયાવૃત્યરૂપચારિત્રાય નમઃ ૪૧ કુલવૈયાવૃત્યરૂપચારિત્રાય નમ: ૪૨ ગણવૈયાવૃત્યરૂપચારિત્રાય નમઃ ૪૩ પશુપડુગાદિર હિતવસતિવસનબ્રહ્મગુપ્તિચારિત્રાય નમઃ ૪૪ સ્ત્રી હસ્યાદિવિકથાવજનબ્રહ્મગુપ્તિચારિત્રાય નમ: જય સ્ત્રી-આસનવર્જનબ્રહ્મગુપ્તિચારિત્રાય નમઃ ૪૬ સ્ત્રી-અગોપાગનિરીક્ષણવર્જનબ્રહ્મગુપ્તચારિત્રાય નમઃ ૪૭ કુન્તરસ્થિતસ્ત્રી હાવભાવશ્રવણવજનબ્રહ્મગુપ્તિચારિત્રાય નમઃ ૪૮ પૂર્વ સ્ત્રીસ ચિન્તનવર્જનબ્રહ્મગુપ્તિચારિત્રાય નમઃ ૪૯ અતિસરસ આહારવનબ્રહ્મગુપ્તિચારિત્રાય નમ: ૫૦ અતિઆહારકરણવર્જનબ્રહ્મગુપ્તિચારિત્રાય નમઃ પ૧ અંગવિભૂષાવજનબ્રહ્મચારિત્રાય નમઃ પર અનશનપારૂપચારિત્રાય નમ: ૫૩ નૌદર્યત પારૂપચારિત્રાય નમઃ
K
For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પર
૫૪ વૃત્તિસંક્ષેપત પાપચારિત્રાય નમઃ ૫૫ રસત્યાગત પચારિત્રાય નમઃ પ૬ કાયલેશતરૂપચારિત્રાય નમઃ ૫૭ સ લેષણાત પેરૂપચારિત્રાય નમઃ ૫૮ પ્રાયશ્ચિત્તતારૂપચારિત્રાય નમઃ ૫૯ વિનયતપે રૂપચારિત્રાય નમઃ ૬૦ વૈયાવૃત્યતપે રૂપચારિત્રાય નમઃ ૬૧ સ્વાધ્યાયત રૂપચારિત્રાય નમઃ ૬૨ ધ્યાનતારૂપચારિત્રાય નમઃ ૬૩ કાયાસ તપારૂપચારિત્રાય નમઃ ૬૪ અનન્તજ્ઞાનસંયુક્તચારિત્રાય નમઃ ૬૫ અનન્તદનસયુક્તચારિત્રાય નમઃ ૬૬ અનન્તચારિત્રસયુક્તચારિત્રાય નમઃ ૬૭ ધનિગ્રહકરણચારિત્રાય નમઃ ૬૮ માનનિગ્રહકરણચારિત્રાય નમઃ ૬૯ માયાનિગ્રહકરણચારિત્રાય નમઃ ૭૦ લે।ભનિગ્રહકરણચારિત્રાય નમઃ
•S
For Private and Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી તપપદનું
સ્વરૂપ
घणकम्मतमाभर-हरण-भाणुमूय दुवालसगर', नवरमकसाय ताव, चरह सम्म तो कम्म.
અર્થ : (હે ભવ્ય છે !) ગાઢ કર્મ રૂપી અંધકારને દૂર કરવામાં સૂર્ય સમાન, બાર ભેદયુક્ત, કષાયરૂપ તાપથી રહિત તાપદનું તમે સમગૂ પ્રકારે આરાધના કરે.
તપ, નવ પદ્યમાં છેલ્લું પદ છે. - આ તપને સૂર્યની ઉપમા છે. ગાઢ કર્મોને અંધકારની ઉપમા છે.
સૂર્ય અને અધિકાર એક-બીજાના પ્રતિપક્ષી છે. જ્યાં સૂર્ય હોય ત્યાં અંધકાર ન હોય, જ્યાં અંધકાર હેય ત્યાં સૂર્ય ન હોય.
અંધકાર તમો પ્રધાન જીવનને ગમે છે. સર્વપ્રધાન જીવનને પ્રકાશ ગમે છે.
માટે ચાર ઠગ, લૂંટારા વગેરેને અંધકાર ગમે છે, કારણ કે અંધકારમાં કાળાં કૃત્ય કર્વમાં તેમને ફાવટ આવે છે.
આ અંધકારપ્રીતિ કાળા મનમાંથી જન્મે છે. મનની કાળાશ મલિન વિચારમાંથી જન્મે છે. મલિન–વિચારો અશુભ કર્મોમાંથી પેદા થાય છે.
અ. અશુભ કર્મોને બાળવામાં તપ અગ્નિ સમાન છે.
For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૪
અગ્નિ સોનાને શુદ્ધ કરે છે, તેમ તપ આત્માને શુદ્ધ
આ તપના મુખ્ય બાર પ્રકાર છે. તેમાં છ પ્રકાર બાહ્યા તપના છે, છ પ્રકાર અત્યંતર તપના છે :
(૧) અનશન, (૨) ઉણાદરી, (૩) વૃત્તિસંક્ષેપ, (૪) રસત્યાગ, (૫) કાયલેશ અને (૬) સંલીનતા–એ બાપના છ પ્રકાર છે.
અનશન તપમાં ચારે પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરે પડે છે. એક દિવસના ઉપવાસને પણ આ તપમાં સમાવેશ થાય છે.
જીવને વળગેલી આહાર સંસાને નાશ તપ કરવાથી થાય છે.
ખાવું એ જીવને મૂળ સ્વભાવ નથી. જે જીવ સ્કૂલ આહાર વડે જ ટકતે હેત, તે તેનું નામ જીવ ન હેત, પણ પણ જડ હેત.
એકાસણું, આયંબિલ, નવી એ પણ તપનાં અંગભૂત છે.
ભૂખ કરતાં ઓછું ખાવું તેણે ઉદરી કહે છે. પેટ ભરીને જમવાથી પ્રમાદ વધે છે, પાચનતંત્ર ઉપર પ્રતિકૂળ અસર પડે છે. સ્મૃતિ ઓછી થાય છે, ચિત્ત ભારે બને છે.
ઉદરી–તપ એ વાસ્તવમાં આત્માના અનાહારી સ્વભાવને આરાધવાનું એક અંગ છે.
કહેવાય છે કે જેને આહાર છે, તેની ઊંઘ ઓછી. જેની ઊંઘ ઓછી છે, તે ભાગ્યશાળી છે.
ઊંઘ અને આહાર–એ બેમાં પ્રીતિ પશુને હોય માણસને નહિ.
For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વેચ્છાએ કષ્ટ વહેરીને કણકારી કર્મોનો નાશ કરવાને તપ -એ એક શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે.
ભૂખ કરતાં ઓછું ખાવું, એ બાહ્ય ઉદરી તપ છે. તેમ પરપદાર્થોની ઈરછાઓને ઓછી કરવી–એ અત્યંતર ઉદરી તપ છે. પૂર્ણ એવા પરમાત્માને પામવા આ તપ સહાય કરે છે.
ઉદરી તપ પછી વૃત્તિ સંક્ષેપ તપ છે.
વૃત્તિસંક્ષેપ એટલે ઓછા દ્રવ્યથી ચલાવવું તે બાહ્ય વૃત્તિસંક્ષેપ. અત્યંતર વૃત્તિસંક્ષેપ એટલે સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓ ઘટાડવી તે. સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓ ઘટાડીને ધાર્મિક વૃત્તિ પ્રવૃત્તિઓ વધારવાની છે.
આ માનવભવ સંસારની સેવા માટે નથી, પણ પરમાત્માની ભક્તિ માટે છે. આત્માને શુદ્ધ કરવા માટે છે. આત્માની શુદ્ધિ ધાર્મિક વિચાર–વાણું–વર્તનથી થાય છે. - ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ તેને કહે છે, જે પ્રવૃત્તિથી સ્વપરનું આત્મહિત થાય છે, અને ચિત્ત સ્વાધીન રહે છે.
આજે તમને કઈ પ્રવૃત્તિમાં અધિક રસ છે? ધન કમાવાની પ્રવૃત્તિમાં કે ધર્મ કમાવાની પ્રવૃત્તિમાં? તે તમારી જાતને પૂછે.
ધનને આધાર પણ ધર્મ છે, એ કદી ન ભૂલશે.
પ્રત્યેક સાંસારિક પ્રવૃત્તિના મૂળમાં અહિક સુખ પ્રાપ્ત કરવાની વૃત્તિ રહેલી હોય છે. તે વૃત્તિ ઘટાડવાથી જીવનો સંસાર ઘટે છે. જીવને સંસાર વધારનારાં કર્મો ઘટે છે, તેમજ નવાં અશુભ કર્મો બંધાતાં અટકે છે,
For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૬
અહિ મણને ટાળવા માટે અહિવૃત્તિ ઘટાડવી જ જોઇએ,
તે જ આત્માનું દર્શન થાય.
અંદર રહેલા આત્માના યાગ અતર્મુખ બનવાથી થાય છે. તેવા યાગ વૃત્તિસંક્ષેપરૂપ તપ તપવાથી પરિપકવ થાય છે. રસ-ત્યાગ એ પણ તપના એક પ્રકાર છે.
રસ-ત્યાગ એટલે છ પ્રકારની વિગઈના રસના ત્યાગ. વિગઈ એટલે વિકૃતિ.
મનના પરિણામને વિકૃત કરવામાં દૂધ, ઘી, તેલ, ગાળ વગેરે પદાર્થાંમાંના રસ મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે.
આયંબિલના તપ રસ-ત્યાગની પરાકાષ્ટા છે. આ તપમાં છએ પ્રકારની વિગઈને ત્યાગ થાય છે.
ચૈત્ર અને આસો માસના અજવાળિયા પક્ષમાં શાશ્વતી એળીઓ આવે છે, તેના મૂળમાં આત્માને નિવિકારી બનાવવાની પરમ કરુણા રહેલી છે.
આ દિવસોમાં પ્રકૃતિમાંથી એટલે બધા રસ ઝરે છે, કે મત પૂછો વાત ! એટલે આ દિવસે દરમ્યાન અધિક રસકસવાળા પદાર્થોં વાપરનારનુ આરોગ્ય બગડે છે, તેમજ વિચારે પણ અગડે છે.
માટે પરમ તારક પરમાત્માએ આ દિવસોની શ્રેષ્ઠ પ્રકારની આરાધના આયંબિલના તપપૂર્વક કરવા ફરમાવી છે.
કર્મને તાપ આત્માને દઝાડે છે, મવૃત્તિને દઝાડે છે. ધર્મના તાપ કર્મોને ખાળી નાંખે છે. અસદ્ વૃત્તિએને નિમૂ ળ
કરે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૭
તપ એ ધર્મના અંગભૂત છે.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રમાં પણ અહિંસા, સંયમ અને તમય ધર્મને ઉત્કૃષ્ટ મંગળકારી કહ્યો છે. '
અધર્મને નાશ કર—એ મુખ્ય બાબત છે. અધર્મને નાશ કરવામાં તપ, જાજવલ્યમાન સૂર્ય સમાન છે.
તેમાં રસ-ત્યાગરૂપ તપનું આગવું સ્થાન છે.
આ તપ કહે છે કે, સંસારમાંથી, પાપ-વ્યાપારમાંથી, એહિક ઈચ્છાઓમાંથી, પૌગલિક સુખોમાંથી રસ ઘટાડે અને આત્માને સરસ બનાવનારા તપમાં રસ વધારે.
તપનાં સર્વ પાસાઓને તટસ્થપણે અભ્યાસ કરવાથી, તે કેટલે આપકારી છે તે સમજાય છે.
માટે સ્વયં શ્રી તીર્થકર દે પણ તપ કરે છે.
ખાઉં ખાઉં કરતી ઈન્દ્રિયેને અંકુશમાં રાખવા માટે જીવનમાં તપ ખૂબ ખૂબ જરૂરી છે.
એકન કેરી જોઈને માં પાણી છૂટે છે, બીજાની આંખ અશ્રુભીની થાય છે. તે તે બેમાં ચઢિયાતે કેશુ? કેરીના રસને ગુલામ કે આત્મરસિક આત્મા?
કહે કે આત્મરસિક જીવ જ સર્વકાળમાં ચઢિયાત છે.
જેની સત્તાને સૂર્ય કદી આથમતે નથી, તે આત્મરાજને ભુલાવનારા સઘળા રસે, તવતઃ ઝેર કરતાં પણ ઘાતક છે.
મનને આત્મરસિક બનાવ્યા સિવાય કે જીવની મુક્તિ
For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૮
નમ
-
-
-
-
-
-
-
-
-
નથી. મનને આત્મરસિક બનાવવા માટે પર-પદાર્થોમાંના રસના ત્યાગરૂપ તપનું વિધાન છે.
રસત્યાગરૂપ તપ પછી કાયકલેશ નામને તપ આવે છે.
આ તપ દેહભાવ, દેહમૂર્થોિ ઘટાડવા માટે છે. દેહભાવ ઘટાડીને આત્મભાવ જગાડવો જોટે છે.
શરીરમાં મારાપણાની બુદ્ધિ, એ મિાહત્વ છે.
મારુ તેને કહેવાય છે, કે જે મરણ પછી સાથે રહે. જયારે શરી? તે નાશ પામવાના સ્વભાવવાળું છે. તેમાં જેને મારાપણાની બુદ્ધિ છે, તે આત્માથી નથી.
તપના આંતર-બાહ્ય સ્વરૂપના યથા અભ્યાસ સિવાય તપ વિષે ઘસાતું બોલવું તેમાં યથાર્થ બુદ્ધિમત્તા નથી.
આ સંસાર કષ્ટમય છે જ, અને તેને નાશ છાએ કષ્ટ સ્વીકારવાથી થાય છે.
અનિચ્છાએ પણ કટ સ્વીકારવા તે પડે જ છે. પણ ત્યારે સમભાવ નથી રહેતો. જ્યારે સ્વેચ્છાએ કષ્ટ સ્વીકારવાથી સમભાવ જળવાય છે.
કષ્ટ એ અશુભ કર્મની પેદાશ છે. તેના તરફ અણગમે બતાવવાથી તેની અસર ઓછી થવાને બદલે વધે છે. પણ જે તેને સમભાવે સહવામાં આવે છે તે નવા કમબંધનું કારણ ન બનતાં પાકીને ખરી પડે છે.
તપ એ કાયાને કષ્ટ આપવાને એક પ્રકાર ખરો, પણ તે સ્વેચ્છાએ સ્વીકારેલે માર્ગ હોવાથી મનને આનંદ મળે છે.
**નાનકડા
ગામ
,
For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૯
- વ્યવહાર દષ્ટિએ જોવા જઈએ તે દુનિયામાં કોઈ કાર્ય કષ્ટ સિવાય થતું નથી દેખાતું. પણ ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ માટે ઉઠાવવું પડતું કષ્ટ જીવને કર્ણકારી લાગવાને બદલે ઈષ્ટ લાગે છે.
ઈષ્ટનિષ્ટ વિવેક રખે માનવીના જાગૃત જીવનનું લક્ષણ છે.
શરીરનું આરોગ્ય બગડે છે એટલે માણસ વૈદ્ય યા દાક્તર પાસે જાય છે. તેમજ તે જે પરહેજી પાળવાનું કહે છે તે તે પાળે છે, કારણ કે તેને નિરોગી બનવું છે.
જ્યારે શ્રી જિનેશ્વર દેવ, એ ભવરૂપી રેગન પરમ વૈદ્યરાજ છે. આત્માને સર્વ કર્મોરૂપી રેગથી મુક્ત કરવાના ઈલાજેના પ્રકાશક છે. તે ઈલાજોમાં તપને પણ આગવું સ્થાન છે. એ તપમાં કાયાને કષ્ટ આપવાની વાત પણ છે.
- કાયાની માયા–મમતા બહુ મુશ્કેલીથી છૂટે છે. એ મમતા મારક છે. મનને પરિણામને બગાડનારી છે. આત્મપરિણતિને અટકાવનારી છે.
એટલે સાધુ જ્યારે કેશને લેચ કરાવતા હોય, ત્યારે તેઓ પ્રણિધાન આત્માના પ્રત્યેક પ્રદેશમાંથી કર્મોરૂપી કેશન લેચ કરવા તરફ રાખેલું છે, તે જ તે કાર્ય પીડાકારી મટીને આનંદમયી બની જાય છે.
પગમાં કાંટા ભોંકાય છે, તો માણસના મેમાંથી એક નીકળી જાય છે. તેમ મનમાં દુર્વિચારની શૂળ ભેંકાય ત્યારે પણ યારે નીકળે તે માનવું કે તે મનમાં આત્મા વચ્ચે
--
-
-
-
For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૬૦
છે. જો આયકારો ન નીકળે તે માનવું,
જામીને પડયા છે.
.
હજી ત્યાં દેહભાવ
આ દેહભાવનું બીજુ નામ પુદ્ગલાશક્તિ છે. તે આત્માને અશક્ત બનાવે છે.
માટે આત્માની શક્તિને જગાડનારા તપમાં શૂરાતન કેળવવાનું ફરમાન છે.
જે કાય-રત છે તે કાયર કહેવાય છે.
ચમ
જે આત્મ-રત છે તે મહા શૂરવીર ગણાય છે. તપનું શૂરાતન આત્માની શુદ્ધિ કરે છે એટલે સાચા તપસ્વી આત્મ-રતિવાન હાય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાયાને કષ્ટ પહેોંચે એટલે લમણે હાથ દઈને ચિ'તા કરવી, તે આત્માથી ને અણછાજતુ કાય છે. એવા આધ કાયકલેશરૂપી તપમાંથી ગ્રહણ કરવાને છે.
સલીનતા એ પણ તપના એક પ્રકાર છે. સલીનતા એટલે અંગે પાંગ સ'કાચીને રહેવુ. અગોપાંગ સ કાચીને રહેવાથી જીવદયાનું વિશેષ પાલન
થાય છે.
આ તપથી દેહ પર આત્માનું પ્રભુત્વ સ્થપાય છે. આ તપમાં પ્રવીણ પુરુષો હાથપગ લાંબા કરતાં પહેલાં પણ ખૂબ વિચાર કરે છે. કારણ કે જીવાથી ભરેલા આ લેકમાં તેમ કરવાથી જીવેાની વિરાધનારૂપ હિંસા થાય છે.
અંગોપાંગ સ. કોચીને રહેવાની સાથે મનને સકોચવાના મેધ આ તપમાં રહેલા છે.
For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨ ૬૧
મનને સંકેચવું એટલે આત્મ બાહ્ય પદાર્થોમાંથી પાછું વાળીને આત્માના ચરણમાં સ્થાપવું.
આમ લાંબા-પહોળા થઈને શું બેઠા છે, જરા સંકડાઈને બેસે તે અમને પણ બેસવાની જગ્યા મળે–પ્રવાસીઓ આમ બોલતા હેય છે તે તમે જાણે છે. * તાત્પર્ય, પરને સહાયભૂત થવારૂપ ધર્મનું પાલન સંલીનતારૂપી તપ પાળવાથી થાય છે. * સ્વની લંબાઈ-પહોળાઈ વધારવી તે મિથ્યાત્વ છે, માટે ત્યાજ્ય છે, અને તેથી જ સર્વ જીના હિતના વિચારપૂર્વક જીવવું તે ધર્મ ગણાય છે.
આ તપના મૂલમાં શુદ્ર સ્વાર્થવૃત્તિને નાશ કરીને અલૌકિક પરમાર્થ વૃત્તિને ખિલવવાને ભાવ છે.
એક ધર્મશાળાના ઓરડામાં ૧૦ માણસે રહી શકે તેટલી જગ્યા હોવા છતાં, તેમાં પહેલા દાખલ થઈ ગયેલા ચાર માણસો પણ બાકીના છ માણસ માટે જગ્યા ન આપે, તે ઘટના દુઃખદ કહેવાય.
સંલીનતારપી તપ આવી સ્વાર્થ વૃત્તિને સમૂળ નાશ કરે છે. - છ પ્રકારના બાહ્ય તપનું આ સ્વરૂપ બરાબર સમજીને તેનું શક્તિ મુજબ પાલન કરવાથી અત્યંતર તપ માટેની ચેગ્યતા પ્રગટ થાય છે. - (૧) પ્રાયશ્ચિત, (૨) વિનય, (૩) વૈયાવચ્ચ, (૪) સ્વાધ્યાય, (૫) ધ્યાન, (૬) કાર્યોત્સર્ગ એ છ પ્રકાર અત્યંતર તપના છે.
For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બાહ્ય તપમાં રૂપી કચ્છને બાળવાની જે શક્તિ છે તેના કરતાં ઘણું વધારે શક્તિ અત્યંતર તપમાં છે.
પણ બાહ્ય તપ સિવાય અત્યંતર તપની ભૂમિકા ભાગ્યે જ પ્રાપ્ત થાય છે.
બાહ્ય તપ અગ્નિ સમાન છે, તે અત્યંતર તપ પ્રકાશ સમાન છે.
એટલે કયારે પણ બાહ્ય તપની ઉપેક્ષા ન કરશે. તે જ અત્યંતર તપને લાયક બનશે.
પ્રાયશ્ચિત્ત એ અત્યંત૨ તપને એક પ્રકાર છે. પ્રાયશ્ચિત પિતે કરેલા અપરાધનું લેવાનું છે.
દેવ-ગુરુ ચા વડીલ સમક્ષ નિદભપણે પિતાના પાપને પ્રકાશીને–જાહેર કરીને ફરીથી તેવું પાપ નહિ કરવારૂપ પ્રાયશ્ચિત્ત લેવું તે કામ અસાધારણ ધર્મ-શૂરાતનવાળું છે..
કેઈ પણ સંગોમાં પાપ છાવરવા જેવું નથી. પાપ કરીને તેને છાવરવું તે મહાપાપ છે.
વિચારવાનું એ છે કે માણસ પોતે કરેલા પાપને શા માટે છાવરે છે? એટલા જ માટે ને કે લેકમાં તે પાપીન ગણાય?
તે પાપી ગણાવું જીવને પસંદ નથી છતાં તે અશુભ કર્મોને ઉદયે પાપ કરે છે. - તે કર્મોને બાળનારી પ્રચંડ આગરૂપ પ્રાયશ્ચિત્ત છે. પણ, જે તે હૃદયપૂર્વકનું હેય તે. કપટના પટ વગરનું હોય તે.
હદયમાં જ્યારે પાપ માટેના પસ્તાવારૂપી અગ્નિ પ્રજ્વલિત
For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬૩
થાય છે. ત્યારે જ અધિકારી ગુરુજન સમક્ષ ઉપસ્થિત થઈને માણસ સાચું પ્રાયશ્ચિત લઈને ફોરે-કુલ બની શકે છે.
પ્રાયશ્ચિત્તને તાવિક અર્થ એ છે કે ચિત્તને ફરીથી તે પાપ સાથે કદી ન જવું તે.
બાહા તપ વડે તપીને શુદ્ધ થયેલ મન આવું પ્રાયશ્ચિત્ત લઈ શકે છે. તેમજ લીધા પછી તેનું યથાર્થ પણે પાલન પણ કરી શકે છે.
અંદર રહેવા ચેતનરાજને કઈ પ્રકારની અશુદ્ધિમાં રુચિ હેતી નથી. એટલે પાપમાં રુચિવાળા આત્માથી ગણાતા નથી. છતાં કર્મવશાત્ તેઓ પાપ કરી બેસે છે. એટલે વિષ્ટાથી ખરલાયેલા શરીરવાળો તરત જ જળાશયમાં કૂદકે મરે છે, તેમ તેવા પાપભીરુ આત્માઓ હજાર કામ પડતાં મૂકીને અધિકારી ગુરુમહારાજ પાસે દોડી જાય છે. ત્યાં જઈને નિષ્કપટભાવે પિતાનું પાપ જાહેર કરે છે અને ફરીથી તેવું પાપ નહિ કરવાની. પ્રતિજ્ઞા લે છે.
પૈસા ઈને પસ્તાનારા માણસમાં પણ પાપ કરીને પસ્તાનારા માણસે બહુ ઓછા હોય છે. કારણ કે તેવી શુદ્ધ બુદ્ધિ બધાની હોતી નથી.
બુદ્ધિને શુદ્ધ કરવામાં બાહ્ય તપ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે.
શરીરની શુદ્ધિ શુદ્ધ જળથી થાય છે, મલિન જળથી નથી થતી; તેમ બુદ્ધિની શુદ્ધિ પણ નીતિની કમાઈના શુદ્ધ દ્રવ્યથી થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬૪ એટલે શુદ્ધ સેનાના ચાહકોની દુનિયામાં શુદ્ધ આત્માના ચાહકો સંખ્યામાં ઓછા હોય તો પણ સૂર્ય-ચંદ્ર સમાન ગણાયા છે.
પ્રત્યેક પાપ મારા મનને દઝાડે છે, એવું સ્પષ્ટ સંવેદન તપમય જીવનમાં જાગે છે. માટે અત્યંતર તપ માટે બાહ્ય તપ પણ જરૂરી છે.
પોતે કરેલા પાપને બચાવ કરે તે ધર્મ મહાસત્તાને મેટો અપરાધ છે.
અમર્યાદ સત્તાશાળી આત્માને કલંકિત કરનાર પાપને પક્ષ કરનારને લૌકિક તેમ જ લકત્તર-ઉભય ન્યાયતંત્ર સજા જ કરે છે. તે એમ બતાવે છે કે વિશ્વમાં કયારે પણ પાપનું સામ્રાજ્ય હોઈ શકે નહિ, તે પછી આપણા જીવનમાં પાપનું સામ્રાજ્ય આપણે શા માટે સ્થાપવું જોઈએ.
તેને બોધ પ્રાયશ્ચિતરૂપી તપની પાવનકારી જવાળાઓમાંથી પ્રગટે છે.
વિનય-ગુણને પણ અત્યંતર તપના અંગભૂત કહ્યો છે.
અનંત લક્વિનિધાન શ્રી ગૌતમસ્વામીમાં આ ગુણ પૂર્ણ પણે પ્રગટ હતો. માટે તેઓ દેવાધિદેવ શ્રી મહાવીર પ્રભુજી ની પરમ કરૂણાને પાત્ર બનીને તરી ગયા.
એક બાળક પણ સમજી શકે તેવી વાત પ્રભુમુખે સાંભળવામાં તેમને અપૂર્વ જે આનંદ આવતું હતું. તેના મૂળમાં આ વિનયરૂપી ત૫ હતે.
For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬પ | વિનય એટલે વડીલોને આદર કરે તે, ગુરુજનેનું બહુમાન કરવું તે, આ પકારી પુરુષોને હૃદયપૂર્વક સત્કારવા તે.
માનરૂપી કષાય પાતળું પડે છે, ત્યારે વિનયરૂપી ગુણ મનમાં પ્રગટે છે.
માનવીને પજવવામાં વધુમાં વધુ ભાગ માન ભજવે છે.
ગૌતમસ્વામીજીને પણ એક કાળે આ કષાય પજવી ચૂક્યા હતે. પણ, દેવાધિદેવના પરમવાયના પ્રભાવે તેને ઉછેદ થયે અને શ્રી ગૌતમસ્વામીજીને શ્રી મહાવીર પ્રભુ ખરેખર મહાન હોવાનું સત્ય પર્યું હતું.
અવિનય એટલે ઉડતા ઉદંડતા એટલે એક પ્રકારની પશુતા.
માનવ-મનમાં પશુતાને પિષવાથી માનવભવનું અવમૂલ્યન થાય છે.
વિનયગુણ સહેજમાં આવતું નથી. તે ગુણને પ્રગટ કરવા માટે પ્રથમ પિતાનાં ઉપકારી માતા-પિતાની સેવા કરવી પડે છે અને તે જ રીતે વૃદ્ધ જનેને આદર કરે પડે છે. જ્ઞાનવૃદ્ધ પુરુષને સત્કારવા પડે છે. અનુભવવૃદ્ધ જનેને સન્માનવા પડે છે.
રૂપ, જાતિ, કુળ, લક્ષ્મી, બળ, વિદ્યા વગેરે આઠ પ્રકારના મદ પૈકી કોઈ એક પણ મદરૂપી મદિરાના પાન વડે ઉન્મત્ત અનેલા મનમા વિવેકરૂપી ગુણ ટકી શક્તા નથી.
વિનયને પાણીની ઉપમા છે. એટલે વિવેકી આત્મા પાણીની જેમ ગમે તેના હૃદયમાં પ્રવેશ પામે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬
શાસ્ત્રો કહે છે કે ‘વિનય મૂલા ધમ્મે.’ અર્થાત્ ધર્મનું મૂળ વિનય છે.
વિનય વડે જ પરને સ્વતુલ્ય ભાવ આપી જ પરમ વિનયગુણુસ'પન્ન શ્રી જિનેશ્વરદેવને આપ્યા સિવાય ચેન પડતુ નથી.
શકાય છે. તેમ સ્વાધિક ભાવ
વિનયરૂપી તપ વડે જીવન લીલુંછમ રહે છે. મન પવિત્ર રહે છે, અહંકાર કાબૂમાં રહે છે. વના વેરીને વશ કરે’ એવી જે કહેવત છે, તેના અર્થ એ છે કે વિનયરૂપી તપ વડે શત્રુના હૃદયને પણ જીતી શકાય છે. ગુરૂના વિનય કરનાર શિષ્ય
X
અલ્પકાળમાં શાસ્ત્ર મા
અની શકે છે.
વિનયિનું મન માખણુના પિડ જેવું મૃદુ હોય છે. માટે વિનયીની વાણી ઘી જેવી ડાય છે.
નવાં કર્મોને રોકવામાં અને જૂનાં કર્માને નાબૂદ કરવામાં વિનયિરૂપી તપ સૂક્ષ્મ અગ્નિનુ કામ કરે છે.
વિનયી માન-અપમાનથી પર હોય છે, નિન્દા-સ્તુતિને સમ ગણે છે. કેઈપશુ જીવને તુચ્છકારતા નથી. કોઇ જીવને તુચ્છકારવારૂપ તુøવૃત્તિ તેના મનના કેઇ પ્રદેશમાં હાતી નથી.
For Private and Personal Use Only
સવારમાં ઉઠીને પેાતાનાં માતા-પિતાને પ્રણામ કરવા, દેવ-ગુરુની ભક્તિ કરવી, દીન-દુઃખીની વહારે ધાયું, કાઇનું પણ દિલ દુભાય એવાં કટુ વચન કદી પણ ન કાઢવાંએ વિનયરૂપી તપ તપતા આત્માનાં બાહ્ય લક્ષણા છે, અને સર્વ જીવે
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તરફ સ્નેહ-પરિણામ હેવો તે વિનયી આત્માનું અત્યંતર લક્ષણ છે.
આજના કાળમાં ઠેર ઠેર અવિનયના વાયરા વાય છે. ત્યારે વિનય–ગુણની વધુ જરૂર છે. તમે બધા વિનયવંત બનીને આત્મવિજય કરનારા બને !
વિનયરૂપી તપ પછી વૈયાવચરૂપી તપ છે.
પિતાના ઉપકારી ગુરુ, પૂ. આચાર્યદેવ, ઉપાધ્યાય ભગવંત. વગેરેની ભાવપૂર્વક સેવા કરવી, તેને વૈયાવચ કહે છે.
દીક્ષા પર્યાયમાં પિતાનાથી નાના, પણ સાધુ મહારાજ બિમાર પડે એટલે તેમની સેવા કરવી તે પણ વૈયાવચ્ચ છે.
ગૃહસ્થીપણુમાં પિતાનાં માતાપિતા તેમ જ વડીલેની સેવા કરવામાં તત્પર માણસો જતે દિવસે સાચા વૈયાવચી બની, શકે છે.
વિનય ગુણ વડે માનનું દાન થાય છે. તે વૈયાવચ્ચપી. તપ વડે અહંભાવનું વિસર્જન થાય છે.
પુત્ર પિતાના પગ દાબે, પુત્રી માતાના પગ દાબે, પુત્રવધૂ પિતાની સાસુની ચાકરી કરે–એ સંસ્કાર આ દેશની પ્રજાના જીવનમાં હતો. આજે તુચ્છ અને પોષનારા વાતાવરણના પ્રભાવે આ સંસ્કાર મેળ પડે છે. માટે, ભણેલે કહેવાતે પુત્ર અભણ કહેવાતા પિતાના પિતાના પગ દાબતાં સંકોચાય. છે, લાઘવતા અનુભવે છે. તેમાં પોતાના ગૌરવને ભંગ સમજે છે.
પ્રગટ ઉપકારી માતાપિતાની સેવા–ચાકરી કરવામાં ઊણું.
For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬૮
ઊતરનાર યુવક-યુવતીઓ પરમ ઉપકારી દેવ-ગુરૂની સેવ કરવામાં પ્રાયઃ પાછાં પડે છે.
સેવાધર્મને પ્રભાવ ગહન છે. તેને સેવવાથી આત્મા કર્મોની સેવા કરવારૂપ ગુલામીમાંથી સદા માટે મુક્ત થવાની પાત્રતા પ્રાપ્ત કરે છે.
ઉપકારી ગુરુભગવંત આદિ મહાત્માઓનાં મળ-મૂત્ર પરઠવતાં સહેજ પણ દુર્ગછા થાય, તેને પણ શા દોષ કહ્યા છે. ગુરુજનેની સેવાના પ્રત્યેક અવસરને વધાવી લે તે સાચે વૈયાવચ્ચરૂપી તપ છે.
અંગત સુખ-સગવડના ખ્યાલમાં ગળાડૂબ રહીને પોતાનાં માંદા માતા-પિતાને નોકરેની દયા પર છોડી દેવાં યા દવાખાને મોકલી દેવાં તે નર્યું અનાર્ય ત્વ છે.
ઘરડા-ઘરની જે વાત વેગ પકડતી જાય છે, તેમ જ આ દેશમાં ઠેરઠેર વૃદ્ધાશ્રમે સ્થપાતા જાય છે, તે પુરવાર કરે છે કે આ દેશની પ્રજાના જીવનમાંથી વૈયાવચ્છરૂપી ગુણ એસરતે જાય છે.
બીજા પાસે સેવા કરાવવામાં શૂરા અને કેઈની પણ સેવા કરવાની બાબતમાં અધૂરા એવા જને, જીવનવિકાસ સાધવામાં સદંતર નિષ્ફળ નીવડે છે.
આપણે શ્રી જિનરાજના સેવકે છીએ, એટલે શ્રી જિનરાજની આજ્ઞાન એકનિષ્ઠ આરાધકેની સેવા કરવી તે આપણે ધર્મ છે.
For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નહિ સેવવા જેવા પદાર્થોની સેવા કરવાથી અને સેવવા જેવા પદાર્થોની ઉપેક્ષા કરવાથી સેવ્ય આત્માનું પતન થાય છે.
તમે કંચનની સેવા કરે, કામિનીની સેવા કરો, તમારી કાયાની સેવા કરે એટલે સ્વાભાવિકપણે સેવ્ય ત્યાગ, શીલ, આત્મા આદિની સેવા ઓછી ગમે.
સર્વકાળમાં સેવ્ય શ્રી જિનાજ્ઞાની વિવિધ સેવા કરવાથી જ સેવ્ય આત્મા શુદ્ધ થાય છે. કાયા-કંચન આદિની સેવા કરવાથી આત્માનું હડહડતું અપમાન થાય છે.
ગુરુજનેની સેવા કરવાના પ્રસંગે થાક, કંટાળે, શરમ વગેરેને અનુભવ થતો હોય, તે માનવું કે હૃદયમાં દયાની સરવાણું હજી બરાબર વહેતી થઈ નથી.
કૃતજ્ઞતા નામના મહાન ગુણની પ્રાપ્તિ વૈયાવચ્છરૂપી તપ વડે જેટલી ઝડપથી થાય છે, તેટલી ઝડપથી બીજી રીતે ભાગ્યે જ થાય છે.
જીવ સેવ્ય છે, અજીવ સેવ્ય નથી. એ સૂત્રને અસ્થિમજાવત્ બનાવવા માટે આપણે સહુએ જીવના પ્રિયતમ પ્રભુની એવામાં, તેમના સેવકેની સેવામાં આપણી શ્રેષ્ઠ શક્તિને શ્રેષ્ઠ ભાવપૂર્વક સદુપયોગ કરે જોઈએ.
સ્વાધ્યાયને પણ તપ કહ્યું છે.
વાંચના, પુછના, પરાવર્તના, અનુપ્રેક્ષા, ધર્મકથા –એ પાંચ તેના પ્રકાર છે.
સઘળાં શાસ્ત્રો જ્ઞાન સ્વરૂપ આમાનાં સર્જન છે. એટલે શાસ્ત્રના સ્વાધ્યાયથી આત્મસાન્નિધ્ય કેળવાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭૦
પર પદાર્થોના વિચારમાં રહેતા મનને આત્માના ઘરમાં પાછું વાળવામાં સ્વાધ્યાય સહાય કરે છે.
સ્વાધ્યાય શબ્દ મુખ્યત્વે સ્વ-અધ્યયનવાચી છે. સ્વ-અધ્યયન એટલે આત્મભાવે ભણ તે.
કઈ જીવ સીધેસીધે આત્માભ્યાસી બની શકતા નથી, પણ આત્માના ગુણોથી સમૃદ્ધ શાસ્ત્રના અભ્યાસ, મનન અને ચિંતનથી તે ધીમે ધીમે આત્માભ્યાસી બની શકે છે.
પર પદાર્થોના અભ્યાસ અને ચિંતનથી થાક ચઢે છે. જ્યારે વાધ્યાયથી સાચી વિશ્રાન્તિ મળે છે. કારણ કે તેમાં નિજ ઘરની પ્રાપ્તિ છે.
પર પદાર્થોની વિચારણામાં લીન મનવાળા ઉપવાસીને પણ શાસ્ત્રોએ દ્રવ્ય ઉપવાસી કહ્યો છે; સાચે ઉપવાસી યાને ભાવઉપવાસી નથી કહ્યો.
ઉપવાસ આદિ તપ મનને આત્મભાવવાસિત કરવાના લક્ષ્ય પૂર્વક કરવાનું છે.
આ લક્ષ્યની સિદ્ધિ સ્વાધ્યાયરૂપી તપ વડે થાય છે.
સર્વ પ્રકારના સ્વાધ્યાયમાં શ્રેષ્ઠ સ્વાધ્યાય શ્રી નવકારનો છે. તેમાં આત્મા પરમાત્મા સાથે વાત કરતે થાય છે. પરમાત્માની હૂંફ આત્માને મળે છે.
* શ્રી નવકારમાં જીવના શુદ્ધ સ્વરૂપનું મહાગાન છે. આ ગાનમાં એકતાન બનવાથી આત્મવીર્યની અપૂર્વ કુરણ થાય છે. તેના પ્રભાવે સંચિત કર્મોનો નાશ થાય છે. શુદ્ધ આત્મસત્તાને પ્રભાવ જીવન ઉપર સ્થપાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭૧
ન
- -
-
,
,
,
-
-
શ્રી અરિહંતપદને જાપ કરનાર પુણ્યાત્મા અરિહંતપદથી ઓછું ન જ વાંછે.
સઘળાં રાલ્લામાં ધમાં રહેલા ઘીની જેમ આત્મા ઓતપ્રોત છે. એટલે કે ઈ પણ સત્-શાસ્ત્ર યા તેની કોઈ એકાદ પણ ગાથાને સ્વાધ્યાય મનમાંથી રગ-દ્વેષરૂપી સંસારને દૂર કરીને આત્માને ત્યાં પ્રતિષ્ઠિત કરે છે.
લેગસ્ટ, જગચિંતામણિ, નમુત્થણ, ઉવસગ્ગહર, જય વિયરાય તેમ જ શ્રી ભક્તામર સ્તોત્ર, શ્રી કલ્યાણમંદિર વગેરે સૂત્રે એ વૈખરી વાણનાં ઝૂમખાં નથી, પણ અક્ષરબદ્ધ પરમાત્મ -સત્તાની શ્રેષ્ઠ કૃતિઓ છે. શુદ્ધ આત્મસ્નેહના પિંડ છે. તેમાં સૂતેલા ચેતનરાજને જગાડનારે મહા શંખનાદ છે. સર્વકર્મ ક્ષયકર ધર્મને પ્રભાવ છે. સર્વમંગળકારી શુદ્ધ આત્મતત્વને સત્કાર છે.
વાતાનુકૂલિત રાજભામાં પણ રોજ સફાઈ કરવી પડે પડે છે. જે તેમાં બેદરકારી રખાય છે તે ત્યાં પણ કરે એકઠો થઈ જાય છે.
તે જ રીતે ગમે તેવા સમર્થ આરાધકને પણ દરરોજ સ્વાધ્યાય કરવાની શ્રી જિનાજ્ઞા છે. જો તેમાં પ્રમાદ સેવાય છે, તે મન કંઈક અંશે પણ મેલું જની જાય છે.
ઘરમાંથી દરરોજ કચરો કાઢવામાં કંટાળતા નથી, તે મનમાંથી કચરે કાઢવામાં કંટાળે, તે કેમ ચાલે?
ઘરને ચેખું રાખે છે તેમ મનને પણ ચેખું રાખે.
For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨
ઘરમાં કચરો સાવરણથી દૂર થાય છે, તેમ મનમાને. કચરે સતશાસ્ત્રોના સ્વાધ્યાયથી દૂર થાય છે | મનમાંથી રાગ-દ્વેષરૂપી કચરો દૂર થાય છે એટલે દૂર, જાણો આત્મા નિકટ બને છે, કારણ કે આત્મા આપણાથી. જરા પણ દૂર નથી, પણ આપણે તેનાથી દૂર છીએ. " માટે, આત્માને સતત સહવાસ પ્રાપ્ત કરવા માટે સ્વાધ્યાયભૂખ ખૂબ જગાડવી જોઈએ.
બધું જાણવા છતાં જે આત્માને ન જાયે, તે તે બધી જાણકારી વ્યર્થ છે, એકડા વગરનાં મીંડા જેવી છે.
સર્વ આત્માઓ સ્વતુલ્ય છે, એ સત્યને સ્પર્શ, સ્વના અધ્યયનમાં પરિણમતા સ્વાધ્યાય દ્વારા થાય છે.
' કર્મકૃત ભેદની દીવાલને ભેદનાર તત્વદષ્ટિ સ્વાધ્યાય વડે ઊઘડે છે.
જે વ્યક્તિ જેટલો સમય સતશાસ્ત્રોના સ્વાધ્યાયમાં ગળે છે, યા સત્ પદાર્થના અધ્યયનમાં ગાળે છે, તેનું તેને કલ્પનાતીત વળતર મળે છે. કરોડો વર્ષોની મહેનતે પણ ક્ષણ ન થાય, તેવાં ચીકણું ક–આ રીતના સ્વાધ્યાયથી બે ઘડીની અંદરના સમયમાંનિમૂળ થઈ જાય છે.
સ્વાધ્યાય રુચિથી આત્મરુચિ કેળવાય છે. આત્મરુચિ કેળવાય છે એટલે આત્માની શુદ્ધિની રૂચિ કેળવાય છે એટલે આત્માને અશુદ્ધ કરનારા રાગ-દ્વપ આદિ દેના સેવનથી બચાય છે તેથી કર્મ નિજારાની પ્રક્રિયા વેગવંત બને છે અને ક્રમે કરીને આ આત્મા ઝળહળતે થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭૩
માટે દરરોજ સ્વાધ્યાય કરવાની ટેવ પાડે. ભેજન કરતાં અધિક પ્રેમ ભજનમાં કેળવે.
સ્વાધ્યાય વડે રસાયેલા ચિત્તને ધ્યાન લાગુ પડે છે. માટે આરાધનાના કામમાં સ્વાધ્યાય પછી ધ્યાન છે.
કમનો ભંગ કરીને ધ્યાન માટેના પ્રયત્ન કરવાથી આંતકિશુદ્ધિ પ્રાપ્ત થતી નથી, એટલે એવું ધ્યાન ધ્યાનના વિષયભૂત કરતું નથી.
આત્મસનેહ અસ્થિમજજાવત્ બન્યા પછી આત્મધ્યાન શ્વાસ જેટલું સહજ બને છે.
ધ્યાન લાગ્યું આવતું નથી, પણ તેને યોગ્ય ભૂમિકાએ પહોંચવાથી આવે છે.
ધ્યાતાને ધ્યેય સ્વરૂપ બનાવે તેને ધ્યાન કહે છે.
ધ્યાતા તે આત્મા, દયેય તે પરમાત્મા. તેને એકરૂપ બનાવનાર ધ્યાન છે.
પ્રલયના પ્રચંડ અગ્નિ જે ધ્યાનને અગ્નિ સાતે ધાતુઓ તેમજ સૂમ કેની શુદ્ધિ પછી પ્રગટ થાય છે. તેમાં કર્મો બળી જાય છે.
અંતરાત્મભાવનું પરમાત્મભાવમાં સીધું વિલીનીકરણ ધ્યાન પરાકાષ્ટાએ પહોંચતા થાય છે.
ધ્યાનની વિધિ પ્રક્રિયાઓ શાસ્ત્રોમાં છે. કલિકાલ સર્વ ભગવંત રચિત શ્રી યોગશાસ્ત્રમાં તેનું અનુભવગત વર્ણન છે.
For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭૪ ધ્યેયને પામવાની સંપૂર્ણ તાલાવેલી જયારે વ્યક્તિમાં ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે જ ધ્યાન દશા આવે છે.
બગલાને શિખવવું નથી પડતું, કે માછલાનું ધ્યાન શી રીતે કરાય. વેપારીને શિખવવું નથી પડતું, કે ગ્રાહકનું ધ્યાન શી રીતે કરાય. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જીવને જે પદાર્થમાં ખરેખર રસ હોય છે, તેનું ધ્યાન તે તરત કરી શકે છે.
તમને રસ શેમાં છે ? શ્રી જિનેશ્વરદેવમાં કે શ્રી જિનેરદેવે છોડેલા રાગ-દ્વેષમાં ?
રાગ-દ્વેષમાં રસ હોય તો તેને છેડી દેજો કારણ કે તે રસના સેવનથી આત્મા સરસ નહિ પણ નિરસ પ્રતીત થાય છે અને સ્વાર્થ સરસ લાગે છે.
શ્રી જિનવાણીના અંગભૂત ધ્યાન તથા પરમ સામાયિકાળ તે તે કક્ષાના ને લાગુ પડતું હોવાની વાતે તક તેમ જ ન્યાય સંગત છે. તેથી સમર્થ યેગી પુરુષે તેને આપનાવતા આવ્યા છે, તેમજ આજે પણ અપનાવે છે.
ધ્યાનદશામાં દેહભાવ છૂટી જાય છે, તેમ ચાલુ જીવનવ્યવહારમાં પણ ધ્યાનદશા સ્વાભાવિકપણે આવે, તે સાચી
ધ્યાનદ
ઈ ગ
યુસાર પલટી
દશા એ કોઈ ડગમગતા પાયાવાળા ખાટલા જેવી ચીજ નથી, કે બાહ્ય પરિસ્થિતિ અનુસાર પલટાતી રહે, પણ તે તે આત્માએ આત્મશુદ્ધિ અનુસાર પ્રાપ્ત કરેલી એક અવસ્થા છે.
તાત્પર્ય કે ધ્યાનનું મૂળ મનની શુદ્ધિ છે. વચનની શુદ્ધિ છે, અન્ય પ્રાણની શુદ્ધિ છે, સૂક્ષ્મ કેની શુદ્ધિ છે. આ
For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫
શુદ્ધિ શુદ્ધ જીવન જીવવાથી પ્રાપ્ત થાય છે. શુદ્ધ જીવન એટલે ધ્યાનપ્રધાને જીવન, ન્યાય પ્રધાન જીવન.
- શ્રી નવકાર અને લેગસ્સ એ ધ્યાનની કક્ષાએ લઈ જનારાં શ્રેષ્ઠ સૂત્રો છે. : શ્રી નવકારના જાપમાંથી કમીનાશક તાપ જન્મે છે. શ્રી લેગસના પાઠથી આત્માને કલેક પ્રકાશક સ્વરૂપ પ્રગટ થાય છે, કારણ કે તેમાં રહેલા ચોવીસે શ્રી તીર્થકર ભગવંતે કલેકપ્રકાશક કેવળજ્ઞાનના સ્વામી છે.
સઘળી એકાગ્રતા એક આત્માને અગ્રસ્થાને સ્થાપવા માટે હોવી જોઈએ. આત્મા જ આત્માનું ધ્યેય છે. આત્મા જ ધ્યાતા અને આત્મા જ આત્માનું ધ્યાન છે.
મેરો મન તુમ સાથે લીને,
મીન વસે ધું જળમે, હે જિનજી! આ સ્તવન–પંક્તિ ધ્યાનને વરેલા ઉપાધ્યાયજી ભગવંત
પાણી બહાર માછલાની જેવી દશા થાય છે તેવી જ દશા પરમાત્માના ધ્યાનથી ભ્રષ્ટ થતાં થાય, ત્યારે સાચું ધ્યાન આવ્યું કહેવાય.
દવા લાગુ પડે છે એટલે દર્દ ઓછું થાય છે, તેમ પરમત્માનું ધ્યાન લાગુ પડે છે એટલે આત્માને કર્મરૂપી રેગ એ છે થાય છે.
શાસ્ત્રકાર ભગવંતે ફરમાવે છે કે જીવને અનાદિ કાળથી
For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર૭૬ પુદ્ગલનું ધ્યાન લાગુ પડેલું છે. એક માનવભવ જ તે ધ્યાનને તેડવા માટેની યોગ્યતા ધરાવે છે. પુદ્ગલને ધ્યાનમાં સ્થાને આત્માના સ્થાનને આવવા માટે પરમાત્માનું ધ્યાન જરૂરી છે.
ધ્યાન ચાર પ્રકારનું છે;
(૧) આ ધ્યાન, (૨) રૌદ્રધ્યાન, (૩) ધર્મધ્યાન (૪) શુકલધ્યાન. આધ્યા સ્વપીડ વિષયક છે.
ધ્યાન પરપીડા વિષયક છે. અનિત્યાદિ બાર તથા મૈથ્યાદિ ચાર ભાવના ધર્મધ્યાન વિષયક છે. શુકલધ્યાન શુદ્ધ સ્વભાવવિષયક છે.
માટે પહેલાં બે ધ્યાન અશુભ છે, પછીનાં બે ધ્યાન શુભ છે. 1 શ્રી જિનરાજનું ધ્યાન ધરવાની ઉત્તમ જે સામગ્રી આપણને પ્રાપ્ત થઈ છે, તેને તે જ દિશામાં સદુપયેાગ કરવા માટે આપણે કટિબદ્ધ થવું જોઈએ.
કાત્સર્ગ તપ એ પણ અત્યંતર તપને એક પ્રકાર છે.
કર્મક્ષય કરવા માટે કાયાના સર્વ પ્રકારના વ્યાપારને ત્યાગ કરે તે બાહ્ય કાર્યોત્સર્ગ તપ છે. અને મનમાંથી કાયાને કાઢીને ત્યાં આત્માને સ્થાપવા તે અત્યંતર કાર્યોત્સગ તપ છે.
કાયેત્સર્ગ તપનાં પરિણામ લાવવામાં કાઉસ ખાસ ભાગ ભજવે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭ કાઉસગ્નમાં રહેલા મુનિવરના શરીરને એક હાથીએ સૂઢમાં પરોવ્યું છતાં તે મુનિરાજ વિચલિત ન થયા. આવા અનેક દાખલાઓ શાસ્ત્રોમાં છે, તે એમ બતાવે છે કે દેહભાવને
સિરાવવાની શ્રેષ્ઠતમ કળા કાર્યોત્સર્ગ તપ વડે સિદ્ધ કરી શકાય છે.
આપણા દહેરાસરોમાં પણ કાઉસગ્ગમાં રહેલાં પ્રતિમાજીએ હોય છે, કેટલાક તેમને કાઉસગ્ગી' પણ કહે છે. પણ જે તમે તે પ્રતિમાજીઓનાં ધ્યાનથી દર્શન કરશે તે તમને તેમાં આત્માનું એક ચકી સામ્રાજ્ય જોવા મળશે.
આખા વિશ્વનું સમગ્ર બળ પણ જેને ઉપયોગભ્રષ્ટ કરી શકતું નથી, તે આત્માને પરમ સામર્થ્યનું પ્રગટીકરણ કાર્યો સર્ગ તપમાં થાય છે.
માટે શાસ્ત્રકાર ભગવંતે આપણને ફરમાવે છે કે દરરોજ ૧૦-૨૦ લેગસને કાઉસગ્ગ કરે.
કાઉસગ્ગમાં શરીરમાં આત્માનું સામર્થ્ય સ્થાપવાનું છે. મનમાં આત્માને સ્થાપવાનો છે. સુમમાં સૂક્ષ્મ વિચાર પણ આત્માને લગતે રાખવાને છે
જે ઘરમાં દરરોજ વિધિ-બહુમાનપૂર્વક શ્રી નવકારનો જાપ થાય છે, તેમ જ લેગસને કાઉસગ્ન થાય છે, તે ઘર કાળક્રમે મંગળનું ઘર બને છે. તે ઘરમાં રહેનારાનું મંગળ થાય છે. તેમ જ વિશ્વના મંગળમાં તે વાતાવરણ સક્રિય ભાગ ભજવે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬૮
તટસ્થ રીતે વિચારતાં તાપ્રધાન ધર્મના ઉપદેશ આપીને શ્રી જિનેશ્વરદેવે વિશ્વ ઉપર જે ઉપકાર કર્યો છે, તે અજોડ છે. માટે કૃતની આત્માએ શ્રી જિનરાજની ભક્તિમાં નિજ સર્વસ્વ ન્યછાવર કરવામાં અહેાભાગ્ય સમજે છે.
હવે વિચારો કે, સવારના છ વાગ્યાથી સાંજના છ વાગ્યા સુધીના ૧૧ કલાકમાં તમે આહાર કેટલીવાર વાપરા છે અને કેટલા ક્લાક આહાર વાપરે છે ? અને કેટલા કલાક આહાર વાપર્યા સિવાય ગાળેા છે ? મહિમા તરત
તે
તમને તપને
સમજાશે.. અગ્નિની પ્રગટ શક્તિનુ દુનિયાને જ્ઞાન છે, જ્યારે શ્રી જિનવચનમાં નિષ્ઠાવાળા આત્માને તપની શક્તિ માખતમાં જરા પણ સંદેહુ હાતા નથી.
ગમે તેવા અતરાયને તેડી નાખવાની પ્રચંડ શક્તિ તપમાં છે. એ જિનવચનમાં સર્ચા- શ્રદ્ધા હૈાવાના કારણે આપણે ત્યાં શાસન–સઘ-તીર્થાં વગેરે ઉપર આપત્તિ આવે છે ત્યારે શ્રી સંઘમાં તરત આયંબિલને તપ શરૂ થાય છે અને તેનુ ધાયુ શુભ પરિણામ આવે છે.
સ્વેચ્છાએ, સહ કષ્ટને આમત્રણ આપીને સમભાવે સહવાથી કમેર્યાંની જબરદસ્ત નિર્જરા થાય છે.
કાંટાથી કાંટો નીકળે, હીરાથી હીરે કપાય છે, તેમ કષ્ટથી કષ્ટનો નાશ થાય છે. એ ન્યાયે ધૃતકમે† વમાનમાં સ્વેચ્છાએ વિવિધ તપરૂપ કષ્ટ સહવાર્થી નાશ પામે છે. તેમજ નવાં કર્યાં અધાતાં નથી.
For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭૯ જડનું ચેતન સાથેનું મિશ્રણ તે સંસાર છે. તેíથી જ જીવને સંસારમાં જન્મ-મરણ કરવાં પડે છે.
તપરૂપી અગ્નિ આત્મારૂપી સુવર્ણમાં મળી ગયેલા આ કરૂપી કચરાને બાળી નાખીને આત્માને શુદ્ધ બનાવવાને સ્વધર્મ બજાવે છે.
તપમાં શરીરની સાથે મનને પણ તપાવવાનું છે. મનને પણ ઉપવાસી બનાવવાનું હોય છે. દુવિચારને ખોરાક ખાધા કરે અને તન ઉપવાસી રહે તેને જ્ઞાનીઓએ યથાર્થ તપ કહ્યો.
નથી.
શાસ્ત્રો પદિષ્ટ તપ એ દવે છે. જીવતું–જાગતુ મંગળ છે. મનવાંછિત પૂરનારું કલ્પવૃક્ષ છે. સર્વ વિનેને હરનારું અમેઘ શસ્ત્ર છે. સર્વ મંગળને આકર્ષનારું પરમ બળ છે. કારણ કે તેમાં આત્મા કાર્યરત બને છે, સ્વભાસ્થ બને છે.
તાત્પર્ય કે પરભવમાંથી છૂટીને સ્વભાવને જ આ રોગ તે તપનો મર્મ છે.
એ તપને શ્રી નવપદમાં સ્થાન છે, માટે આત્મામાં સ્થાન છે, કારણ કે શ્રી નવપદમય આત્માનું તે અભિન્ન અંગ છે. તેનું પ્રમાણ એ છે કે આમા સ્વભાવે શુદ્ધ તપસ્વી છે, અનાહારી છે.
કર્મને રંગ કાળો છે, કારણ કે તે કાળા વિચારની પેદાશ છે,
તપરૂપી ધર્મને રંગ ત છે, કારણ કે તે નિર્મળ અધ્યવસાયનું સર્જન છે.
For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૦ માટે તપ-પદની આરાધના પણ વેતવણે કરવાની છે. વેતવર્ણન ચેખાનું આયંબિલ તેમાં થાય છે.
તપદની આરાધનામાં ૫૦ લેગસને કાઉસગ્ગ કરે, ૫૦ ખમાસમણમાં દેવા, પ૦ પ્રદક્ષિણા દેવી, “ હી નમે તવ ” પદની ૨૦ નવકારવાળી ગણવી.
આ તપને પ્રભાવ દર્શાવતી મહાસતી દમયંતીની કથા હવે સાંભળે ?
કેશલા નગરીમાં નિષધ નામે રાજા રાજ્ય કરતે હતે. તેને નળ અને કુબેર નામે બે પુત્ર હતા. નળ મટો, કુબેર નાને. રાજાએ પોતાના બન્ને પુત્રને ગ્ય રાજનીતિ, યુદ્ધનીતિ, અશ્વવિદ્યા વગેરેનું શિક્ષણ આપ્યું હતું.
આજ સમયે વિદર્ભમાં આવેલ કુંડનપુર નગરીમાં ભીમ રાજા રાજ્ય કરતો હતો. તેને દમયંતી નામની સુપુત્રી હતી.
દમયંતી પુખ્ત વયની થતાં ભીમ રાજાને તેનાં લગ્નની ચિંતા થવા લાગી, પણ તેને યોગ્ય પતિ ન મળવાથી રાજાએ સ્વયંવર રચ્યું.
સ્વયંવર એટલે એક જાતની સભા કે જેમાં આમંત્રિત પિકી કોઈ એક પુરુષની કન્યા સ્વયં પસંદગી કરીને તેના ગળામાં વરમાળા પહેરાવે.
ભીમ રાજાએ રવયંવરમાં આવવા માટે અનેક રાજાઓ તેમજ રાજકુમારને આમંત્રણ મોકલ્યાં, તેમાં નિષધ રાજાના બંને પુત્રે-નળ અને કુબેરને પણ આમંત્ર્યા.
For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૧
સ્વયંવરની નિર્ધારિત તિથિએ અનેક રાજાએ તથા રાજકુમારની સાથે નળ અને કુબેર પણ ઉપસ્થિત થયા.
સમય થતાં દમયંતી પિતાની દાસીઓ સાથે સ્વયંવર –મંડપમાં દાખલ થઈ. તેના વદનની કતિ જોઈને અનેક રાજકુમાર પ્રભાવિત થયા.
મંડપમાં ગોઠવેલાં આસન પર બેઠેલા રાજાઓ પાસેથી દમયંતી પસાર થાય છે, તેમ તેમ તેની દાસી તે રાજાની ઓળખાણ દમયંતીને આપતી જાય છે. પણ, તેનું મન તે કઈમાં ન ઠર્યું. એટલે આગળ વધતી તે જ્યાં નળ બેઠા હતા ત્યાં ગઈ. એકબીજાની આંખ મળતાં જ હૃદયે-હૃદયને ઓળખી લીધાં, અને દમયંતીએ નળકુમારના ગાળામાં વરમાળા આપી.
આંખી સભામાં એક કૃષ્ણરાજ સિવાય સહુએ આ પ્રસંગને હર્ષનાદ વડે વધાવી લીધે.
દમયંતીને પાત્ર હું છું; નળ નહિ–એમ બબડતા કૃષ્ણરાજે તલવાર ખેંચી. જન્મથી ઉત્તમ ચારિત્ર વડે વિભૂષિત દમયંતીએ શ્રી નવકાર ગણીને ત્યાં પાણી છાંટયું એટલે કૃષ્ણરાજનું વલણ ઢીલું પડી ગયું.
પછી ભીમરાજાએ વિધિપૂર્વક દમયંતીનાં લગ્ન નળકુમાર સાથે કરીને મેટી પહેરામણ આપી.
ગ્ય દિવસે નળ દમયંતીને લઈને સ્વદેશ જવા નીકળે. સાથે વિકે, દાસ-દાસીઓ, હાથી-ઘડા વગેરેને મોટો રસાલે હતા.
રસ્તામાં રાત પડી એટલે માર્ગ ન સૂઝવા લાગે. તે
For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૨
સમયે દમયંતીએ પિતાના કપાળમાં રહેલા તેજસ્વી તિલક ઉપરને પટ દૂર કરીને સર્વને દિવસ જેવા અજવાળાને અનુભવ કરાવ્યું.
દમયંતીના કપાળ પર આ જન્મજાત તિલકના પ્રકાશમાં નળ વગેરેએ એક મુનિરાજને ધ્યાનમાં બેઠેલા જોયા. એક જગલી હાથી તેમનાં શરીર સાથે પોતાની સૂંઢ ઘસી રહ્યો હતે. પણ મુનિરાજ તે આત્મમગ્ન હતા. મુનિરાજની આવી અડગતા જોઈને સહુ વિમિત થયા. | મુનિરાજે કાઉસગ પાર્યો એટલે નળ વગેરેએ તેમને વિધિવત્ વંદન કરીને સુખશાતા પૂછી તથા દમયંતીના કપાળમાં તેજનિલકનું રહસ્ય જાણવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી.
જ્ઞાનનો ઉપગ મૂકીને મુનિરાજે કહ્યું : પૂર્વભવમાં આ દમયંતીના જીવે ૫૦૦ આયંબિલની તપસ્યા ચઢતે પરિણામે કરી હતી તથા ભાવી તીર્થંકરદેવ શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુની પ્રતિમાનું શ્રેષ્ઠ દ્રવ્ય તથા ભાવપૂર્વક પૂજન કર્યું હતું અને પોતે કરેલા તપના ઉજમણું વખતે તેણે ભાવથી એવી તીર્થંકરદેવેની પ્રતિમાના ભાલે રત્નજડિત સુવર્ણનાં તિલકે ચઢાવ્યાં હતાં, તેના પ્રભાવે તેના લલાટમાં તેજ-તિલક છે.
મુનિરાજના શ્રીમુખે તપૂર્વકની શ્રી જિનભક્તિને પ્રભાવ સાંબળીને નવા વગેરે તેની ખૂબ અનુમોદના કરતા આગળ વધ્યા. જ્યારે સ્વસ્થતાની મૂર્તિ સમી દમયંતી ચઢિયાતી જિનભક્તિની ભાવના ભાવતી સહની આગળ ચાલીને સહુને રસ્તો બતાવતી હતી.
For Private and Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૩
:
૩૧ ઇ.
વય પાકતાં નિષધ રાજાએ રાજ્યગાદી ઉપર નળને બેસાડીને દીક્ષા લીધી. પ્રજાએ નળરાજાને વધાવી લીધા.
કુબેરથી નળને વૈભવ ન ખમાણે. ગમે તે ભોગે રાજ્ય. લેવાનો નિર્ધારપૂર્વક, તે પોતાના મોટા ભાઈ નળરાજાની નબળાઈ શોધવા લાગે. અને જેનામાં કઈ એક પણ નબળાઈ ન હોય. એ મનુષ્ય આ દુનિયામાં ભાગ્યેજ હોય છે.
અનેક ગુણસંપન્ન નળમાં પણ જુગાર રમવારૂપ દૂષણ, યાને નબળાઈ હતી.
નળની આ નબળાઈને લાભ ઉઠાવીને કુબેરે તેમને જુગાર રમવા પ્રેર્યા. નળ તૈયાર થઈ ગયે. દાવના પાસા નાંખતાં પહેલાં બંને ભાઈઓ એ શરતથી બંધાણા, કે જે હારે તે રાજપાટ છેડીને પરદેશ ચાલ્યા જાય.
જુગારમાં નળરાજા હારી ગયા. શરત મુજબ તેમણે રાજ્ય છેડી દીધું અને પહેર્યા કપડે દમયંતી સાથે પાટનગર છેડી. દીધું.
સાત મહાવ્યસનોમાં એક જુગાર પણ છે. તે આર્ત તેમજ રૌદ્રધ્યાનનું ઘર લેવાથી સ્વપ્નમાં પણ તેને પડખે ન ચઢવાની હિતશિક્ષા ઉપકારી મહર્ષિઓએ ફરમાવી છે. માટે તમે તેનું પાલન કરશે તે ઘણો આત્મલાભ થશે.
સુલસા. ચંદનબાળા, મનેરમા, મયણરેહા વગેરે મહાસતીએની જેમ દમયંતી પણ મહાસતી છે. છે એટલે રાજ્ય છોડીને જંગલમાં પતિ સાથે જતાં તેમના
For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૪
રૂંવાડામાં પણ ખેદ ન જાગે. કારણ કે બધે તેમનું આત્મસત્ત્વ ઝગારા મારતું હતું.
પણ નળને પત્નીને સાથ એ કારણે ખટકવા લાગ્યું કે મારી સાથે તે પણ દુઃખી થાય, તે ખોટું છે.
એટલે એક મધરાતે તે દમયંતીને જંગલમાં એકલાં મૂકીને ચૂપચાપ આગળ વધી ગયા. પિતે આગળ એકલા જાય છે–એવું લખાણ તેમણે દમયંતીના સાલાના એક છેડે લખી દીધું.
આ ઘટના નળ કઠોર હૃદયના રાજા હોવાનું પુરવાર કરે તેવી છે. પણ દરેક ઘટનાને અનેક પાસાં હોય છે. તે બધાં પાસાઓને અભ્યાસ કર્યા પછી જ તત્સંબંધી વિધાન કરવાથી ન્યાય જળવાય છે. કેઈ વ્યક્તિને અન્યાય થતું નથી. - તેમ આ ઘટનાનાં સર્વ પાસાઓને અભ્યાસ કરવાથી -નળરાજા કઠોર હૃદયના નહિ, પણ કોમળ હૃદયના પુરવાર થાય
છે. તેમને મહાસતી પ્રત્યે લાગણી હતી એટલે પોતાની સાથે રહીને તે પણ દુઃખી થાય, તે તેમના લાગણીસભર હૃદયથી ન ખમણું. માટે અધી રાતે તેમને એકલાં છોડી દીધાં.
પણ તેમને એકલાં છેડતાં પહેલાં પણ તેમને એટલે નળરાજાને મહાસતીના મહાસત્ત્વમાં પૂરો વિશ્વાસ વતે. જેમના લલાટમાં તેજ-તિલક હતું, તે મહાસતીને કોઈ માણસ પજવી શકે, એ શકય નથી—એમ પિતે દઢપણે માનતા હતા.
મહાસતી વહેલી પરોઢે જાગીને જુએ છે, તે પાસેની -તૃણશય્યા ખાલી છે. ત્યાં પિતાના પતિ નથી. ડીવાર સહ
For Private and Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૮૫
જેવા છતાં નળ રાજા ન દેખાણા એટલે મહાસતીના હૃદયમાં વ્યથાના સાગર ઊમટયા. હે નાથ ! હે જીવન ! ગયા કયાં ?' એમ રડતાં મહાસતી વનમાં એકલાં ઝૂરે છે.
પણ બીજી જ ક્ષણે ધ વાસિત તેમના હૈયામાં સાચી સમજના સૂર્ય ઊગે છે. તેના પ્રકાશમાં તે કમના આ ખેલને જોઈ ને સ્વસ્થ અને છે અને એકાગ્રચિત્તે શ્રી અરિહંતનુ સ્મરણ કરે છે.
સપત્તિકાળે છકી જવું અને વિપત્તિકાળે દુખી જવું, તે કાયરતા છે.
પતિના વિયેાગનું કારણ પેાતાનુ કાઈ સમયનુ' તથા પ્રકારનું કર્યાં છે—એમ વિચારતાં મહાસતી સ્વસ્થતાપૂર્વક વનાટે ચાલવા લાગ્યાં.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થડે દૂર જતાં તેમણે એક સાવહુને લૂટાતા જોયા. એક હુંકાર માત્રથી તેમને સા વાહને લૂંટનારા ભીલેશને લગાડી દીધા.
અસર તત્કાળ થાય છે.
આવે। હુંકાર નાભિમાંથી નીકળે છે, તે જ તેની સચોટ
પાતાને બચાવનાર સતીનારીને પેાતાની સગી બહેન જેવી સમજીને સાવહે તેમને પોતાની સાથે નિર્ભયપણે રહેવાની વિનતી કરી.
પરિસ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરીને દમયંતીએ સા વાહની વિન'તીના સ્વીકાર કર્યા. કેટલાક સમય સાથે વાહની સાથે રહ્ય પછી ચામાસુ નજીક આવતાં મહાસતી તેનાથી છૂટા પડી ગયાં.
For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૬ માસું શરૂ થતાં વનમાં ચાલવાનું મુશ્કેલ બન્યું. એટલે મહાસતીએ એક ગુફામાં આશ્રય લીધે. ગુફામાં એકાંત સાલવા લાગ્યું એટલે શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનની મૂતિ” બનાવીને તેમની પૂજા ભક્તિમાં મહાસતી સમય સાર્થક કરવા લાગ્યાં.
દમયંતીજીને વનમાં એકલાં છેડીને આગળ વધતા નળરાજાએ “હે ઈક્વાકુકુલભૂષણે મને બચાવે, એ આર્તનાદ સાંભળે.
પરગજુ સ્વભાવના નળરાજા તરત તે દિશામાં ગયા અને અગ્નિમાં તરફડતા નાગને સાચવીને બહાર કાઢયે. તે નાગે નળને ડંખ દીધે, તેની અસરથી રાજાનું શરીર કાળું પડી ગયું.
તે જોઈને નળે નાગને કહ્યું : ભલાભાઈ તે આ શું
1 નાગ બોલ્યો : મેં જે કર્યું છે તે તારા ભલા માટે કર્યું છે. વાસ્તવમાં હું તારે પૂર્વભવને પિતા છું. દેવકમાં દેવ બન્યો છું. અને તારા તરફના રોગને કારણે નાગનું રૂપ લઈને તને કરડ છું. તારું રૂપ એટલા માટે બંદલ્યું છે કે કઈ તને ઓળખી ન શકે. તેમ છતાં લે, આ શ્રીફળ અને કરંડીએ જ્યારે તારે તારું અસલી રૂપ ધારણ કરવું હોય, ત્યારે આ શ્રીફળમાંથી અલંકારે કાઢીને અને કરડીઆમાંથી વસ્ત્રો કાઢીને ધારણ કરજે. એટલે તું અસલી નળરાજા બની જઇશ.
પછી નળ સુસુમારપુરીમાં જઈને ત્યાંના રાજાને ત્યાં રસોઈ કરવા રહે છે.
:
:
For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૭
ધર્મના પ્રભાવે વિને વચ્ચે અડીખમ રહેતાં દમયંતીજી પિતાની માસીને ઘેર જાય છે.
તે અરસામાં દમયંતીને યશદેવસૂરિ નામના આચાર્ય દેવને સમાગમ થાય છે. તેમને વંદન કરીને તેણે પૂછયું કે મને પતિને વિયેગ શાથી થયે છે?
આચાર્યદેવે જ્ઞાનબળે જોઈને કહ્યું, કે તું પૂર્વભવમાં મમ્મણનામે રાજાની વીરમતી નામે રાઈ હતી. એકવાર તું રાજા સાથે પ્રવાસમાં નીકળી હતી. સામેથી આવતા સાધુને જોઈને અપશુકન થયા એમ માનીને તમે બંનેએ તે સાધુને બાર દિવસ સુધી રસ્તામાં જ રોક્યા હતા. પાછળથી ભૂલ સમજાતાં તમે તેમને ખમાવીને માફી માગી હતી. પણ રોકી રાખ્યા તે અપરાધની સજારૂપે તને પતિને વિયેગ થયે છે. નળને તારાથી વિખુટા પડવું પડયું છે. બાર વર્ષ પૂરાં થશે એટલે તને નળને મેળાપ થશે.
માટે મહા મંગળકારી ધર્મના આરાધક સાધુ ભગવંતનું સદા બહુમાન કરજે.
નળ-દમયંતીના વિયેગને બાર વર્ષ પૂરાં થયાં એટલે પુનઃ એકબીજાનું મિલન થયું.
આ કથા દ્વારા એ કહેવાનું છે કે ચઢતે પરિણામે કરેલ તપ જરૂર ફળે છે. ગમે તેવાં વિદને વચ્ચે સગાભાઈની જેમ મદદ કરે છે. ગમે તેવા અંતરાને તેડી નાખે છે. ગમે તેવી ઉપાધિઓને નાશ કરે છે. ગમે તેવા ભયંકર રોગને નાબૂદ કરે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૪
આજે જ તપ કર્યાં અને આજે જ તે ન ફળ્યા એટલે તેમાં શક્તિ નથી, એવું ન માનશે।. તપ જેવા શરૂ થાય છે, તેની સાથે જ ચીકણાં કર્માને તપાવવાને તેને ધમ તે ખજાવે છે. પણ તે કર્માં એકસાથે એક ક્ષણમાં જ નાબૂદ થઈ જવાં જોઇએ, એવુ વલણ તેા તેએ જ ધરાવી શકે, જેએ અખંડ તપસ્વી છે.
રાજ કેટલાં અશુભ કર્મોં વડે આત્મા બંધાય છે, તેના વિચાર કરશેા તા તપ ખૂબ જરૂરી લાગશે. અને તપરૂપી ધર્મ બતાવનારા શ્રી જિનેશ્વરદેવ અતી ઉપકારી લાગશે.
કોઇપણ ક્ષણ તપ વગરની જાય છે તેને શાસ્ત્રાએ પાપ ક્ષણુ કહી છે. માટે, સાધુએ વિધિપૂર્વક પાણી વાપરીને પણ તરત જ ગુરુ યા વડીલ પાસે પચ્ચકખાણ લે છે અને આત્માના પક્ષમાં સ્થિર બને છે.
ખાવાનો સમય માંડ કલાકને!, નહિ ખાવાના સમય ખાસા ત્રેવીસ કલાકના, તા આ ત્રેવીસ ફલાકે તપના પચ્ચકખાણપૂર્ણાંક વચરવામાં હરત શી ?
આરાર સંજ્ઞા ઉપર કાબૂ મેળવીને જ જીવ શિવપને લાયક બને છે.
જ્યારે ભૂખ લાગે ત્યારે ખાવું—એ માન્યતા માનવીને પશુ બનાવનારી છે. કયારે ખાવુ, કયારે ન ખાવુ; શું ખાવુ, શુ ન ખાવુ' એને વિવેક માનવને હોવા જ જોઈ એ. ન હૈય તે તેનામાં અને પશુમાં તત્ત્વતઃ કોઈ તફાવત રહેતા નથી.
For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૦
તપ અને જપ વચ્ચે અનાદિસિદ્ધિ સંબંધ છે. તપૂર્વક થતે જ અલ્પકાળમાં સુફળદાયી નીવડે છે.
તપ, સઘળાં કર્મોને નાશ કરીને, અવિનાશી આત્માને કંચન જેવા શુદ્ધ બનાવવા માટે છે—એ જ આશયપૂર્વક કરવાનું છે. આત્મ-રતિ વગરને તપ–એ યથાર્થ તપ નથી પણ કેવળ કાયકષ્ટ છે, એમ શાસ્ત્રો ફરમાવે છે.
શ્રી નવપદમાં પહેલાં અરિહંતપદ છે, છે તયપદ છે, તે સૂચક છે. તપનું શ્રી જિનશાસનમાં આગવું જે સ્થાન છે. તેનું ઘોતક છે.
ખાંડ, કેરોસીન વગેરે મેળવવા માટે કલાક સુધી લાઈનમાં ઊભા રહીને તપવું પડે છે, છતાં ભાગ્યે જ અણગમે વ્યક્ત થાય છે. જ્યારે પર્વના દિવસે દાદાની પૂજા માટે લાઈનમાં ઊભા રહેવું પડે છે, તે કંટાળો આવવાની વાતે થાય છે, તે સમજ પૂર્વકની બાબત નથી.
આ નવપદની વિધિવત્ આરાધના કરીને આજ સુધીમાં અનંતા આત્માઓ સર્વકર્મને સમૂળ ક્ષય કરીને અક્ષયપદને પામ્યા છે. તેમજ આજે પણ આ નવપદની આરાધના અખંડ પણે આપણે ત્યાં ચાલુ છે, તે એમ બતાવે છે કે આપણું તેમજ જગતના જીનું ભાવિ ઉજજવળ છે.
ઉપસંહારમાં જણાવવાનું કે આ સંસારરૂપી સાગર મહા
For Private and Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૦ તાની છે તેનાથી બચાવવાની અમાપ શક્તિ છીનવપદમાં છે; શ્રી નવપદમય શ્રી સિદ્ધિચકનાં યંત્રમાં છે. માટે ગમે ત્યારે, ગમે ત્યાં, ગમે તે હાલતમાં પણ તેની સાથે માનસિક સંબંધ દઢ પણે જાળવશે તે તમે તિવિદને ધર્મને આરાધી શકશે, તેમજ સર્વના હિતમાં સક્રિય ફાળો આપી શકશે.
આત્મા નવપદમય છે. માટે નવપદમાં આત્માને જોવાની ટેવ પાડજો, તે તમને તમારો આત્મા નવપદમય છે, તે જરૂર પ્રતીત થશે.
નવપદ એ આત્મા–બાહ્ય-પદાર્થ નથી જ, માટે જ તેના આરાધકને આત્મ-મરણતા લાગુ પડે છે, પરમાત્મ-મરણતાને નાદ લાગે છે.
શાસ્ત્રો કહે છે કે આત્માના હિતની વાત સાંભળવાની પળને પિતાના જીવનની લાખેણું પળ સમજનારા વિવેકી આત્માઓ ગણતરીના ભવે માં લક્ષચેર્યાસીના ફેરામાંથી મુક્ત થઈને
-લક્ષ્યને પામે છે, પરમ પદને પામે છે. - આહાર, નિદ્રા, ભય, મૈથુન, પરિગ્રહ આદિ સંજ્ઞાઓવાળા જીવનને જ યથાર્થ જીવન સમજીને જાળવતા રહેવું, તે આત્મ વિમુખતા સુચવે છે.
આ સંજ્ઞાઓને સખ્ત સકંજામાંથી સર્વથા મુક્ત થવાના ભવ્ય પુરુષાર્થ માં રાચવું, તેમાં ધર્મ સામગ્રીયુક્ત માનવભવની સાર્થકતા છે.
For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૧ નવમા દિવસની આરાધના પદ-શ્રી તપ વણું –સફેદ, આયંબિલ એક ધાન્ય ચોખાનું નવકારવાલી-વીસ. ૩% હીં નમે તવસસ. કાઉસગ્ન-૫૦ લેગસ સ્વસ્તિક-પ૦ પ્રદક્ષિણા તથા ખમાસમણુ-પ૦
ખમાસમણને દુહાઇકાધે સંવરી, પરિણતિ સમતા ગે રે; તપ તે અહીં જ આતમાં, તે નિસગુણ ભેગે રે. વિરજિનેશ્વર ઉપદિશે, તમે સાંભળજો, ચિત્ત લાઈ આતમધ્યાને આતા અદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. વર૦
તપપદના ૫૦ ગુણ
૧ યાવસ્કથિતપણે નમઃ ૨ વિરકથિતપને નમઃ ૩ બાહ્ય–નૌદર્યપને નમઃ જ અન્યન્તર-નદર્યપણે નમઃ પ દ્રવ્યતઃ-વૃત્તિ પતને નમઃ ૬ ક્ષેત્રતઃ-વૃત્તિક્ષેપને નમઃ ૭ કાલ-વૃત્તિ તપને નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૨ ૮ ભાવતઃ–વૃત્તિસંક્ષેપતપસે નમઃ ૯ કાયલેશતપસે નમઃ ૧૦ રસત્યાગતપસે નમઃ ૧૧ ઇન્દ્રિય-કષાય–ગવિષયકસંલીનતાતપસે નમઃ ૧૨ સ્ત્રી–પશુ-પડગાદિવજિતસ્થાનાવસ્થિતતપસે નમઃ ૧૩ આચનાપ્રાયશ્ચિતિતપણે નમઃ ૧૪ પ્રતિક્રમણપ્રાયશ્ચિત્તતપસે નમઃ ૧૫ મિશ્રપ્રાયશ્ચિત્તતપસે નમઃ ૧૬ વિવેકપ્રાયશ્ચિત્તતપસે નમઃ ૧૭ કાર્ગે પ્રાયશ્ચિત્તતપસે નમઃ ૧૮ તપઃપ્રાયશ્ચિત્તતપણે નમઃ ૧૯ છેદપ્રાયશ્ચિત્તતપસે નમઃ ૨૦ મૂલપ્રાયશ્ચિત્તતપસે નમઃ ૨૧ અનવસ્થિતપ્રાયશ્ચિત્તતપસે નમઃ ૨૨ પરાંચિતપ્રાયશ્ચિત્તતપસે નમઃ ૨૩ જ્ઞાનવિનયરૂપતપસે નમઃ ૨૪ દર્શનવિનયરૂપતપસે નમઃ ૨૫ ચારિત્રવિનયરૂપતપસે નમઃ ૨૬ મનોવિનયરૂપતપસે નમઃ ૨૭ વચનવિનયરૂપતપસે નમઃ ૨૮ કવિનયરૂપતપસે નમઃ ૨૯ ઉપચારવિનયરૂપતપસે નમઃ ૩૦ આચાર્યવૈયાવૃત્યતપસે નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૩.
૩૧ ઉપાધ્યાયયાવૃત્યતપસે નમઃ ૩૨ સાધુયાવૃત્યતપસે નમઃ ૩૩ તપસ્વિપૈયાવૃત્યતપસે નમઃ ૩૪ લઘુશિષ્યાદિવૈયાવૃત્યતષસે નમઃ ૩૫ વાનસાધુવૈયાવૃત્યતપસે નમઃ ૩૬ શ્રમપાસકવૈયાવૃત્યતપસે નમઃ ૩૭ સંધર્વયાવૃત્યતપસે નમઃ ૩૮ કુલવૈયાવૃત્યત પાસે નમઃ ૩૯ ગણયાવૃત્યતપસે નમઃ ૪૦ વાચનાતપસે નમઃ ૪૧ પૃચ્છનાતપસે નમઃ ૪૨ પરાવર્તનાતપસે નમઃ ૪૩ અનુપ્રેક્ષાતપસે નમઃ ૪૪ ધર્મકથાત પાસે નમઃ ૪પ આત્ત થાનનિવૃત્તિતપસે નમઃ ૪૬ રૌદ્રધ્યાનનિવૃત્તિતપને નમઃ ૪૭ ધર્મધ્યાનચિત્તનતપસે નમઃ ૪૮ શુક્લધ્યાનચિન્તનતપસે નમઃ ૪૯ બાહ્યકાયેત્સર્ગ તપસે નમઃ ૫૦ અભ્યન્તરકાર્યોત્સર્ગ તપસે નમઃ
For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉપસ હાર
અનાદિ શાશ્ર્વત ષડદ્રવ્ય મય શાશ્ર્વત પદાર્થાવાળુ આ જગત અસ્તિત્વ ધરાવે છે. તેમાં તે પ્રત્યેક પદાના ધર્માં પણ શાશ્વત છે. પણ તેના પર્યાય પલટાતા હાય છે, એ રીતે તે ઉત્પન્ન અને નાશવંત સ્વભાવવાળે છે. તેવી જ રીતે આત્માનાં પર્યાયે પલટાવાના સ્વભાવવાળા છે. પરંતુ તેનું સત્તારૂપ શાશ્વત સ્વરૂપ પ્રગટ થયા પછી તેના વિભાવરૂપ પર્યા ઉત્પન્ન થતાં નથી. પ્રકૃતિ મહાસત્તાની સર્વ પ્રવૃત્તિ તે આત્માની શુદ્ધિનુ' જ કાય કરે છે અને શુદ્ધિના કાર્યોંમાં સ શ્રેષ્ઠ સાધના–આ નવપદ રૂપ સિદ્ધચક્રની આરાધના છે. જે સિદ્ધચક્ર પરમમંગલ છે, ઉત્તમ છે અને શરણુ કરવા લાયક છે.
જગતમાં ચાર ચક્રો છે. ૧. ભવચક્ર ૨, સ`સારચક ૩. કાળચક્ર અને ૪. કર્મચક્ર આ ચારે ચક્રોનુ ભેદન સિદ્ધચક્રની આરાધના દ્વારા થાય છે. માટે જ તેનુ નામ સિદ્ધચક્ર (સાક) રાખવામાં આવ્યું છે. લેયસ્થિતિ ભવસ્થિતિ, કાળસ્થિતિ અને ક સ્થિતિને-પરિપકવ અનાવવાની શક્તિ પણ આ નવપદ્યરૂપ સિદ્ધચક્રમાં રહેલી છે. આવા આ સિદ્ધચક્રનુ નામ પણ મગળ છે, આકૃતિ પણ મંગળ છે. દ્રવ્ય પણ મગળ છે. ભાવ પણ. મગળ છે. ચારેકનિક્ષેપથી મંગળ એવા આ સિદ્ધચક્રની આરાધનાં આત્માના ભાવમળને ઉત્પન્ન કરે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૫
એવા આ નવપદ રૂપ સિદ્ધચક્રની આરાધના દ્વારા આ લોકમાં આરોગ્ય, સુખ અને અભિરતિને પ્રાપ્ત કરાય છે. પરલેકમાં સગતિ અને સમાધિને પ્રાપ્ત કરાય છે અને પંરપરાએ સિદ્ધિ ગતિને પ્રાપ્ત કરાય છે. જેવી રીતે મેક્ષના કારણરૂપ આ નવપદની આરાધના છે, તેવી જ રીતે સંસારના કારણ ભૂત બીજ નવપદ છે જે પાંચ-વિષય અને ચાર કષાય થઈને નવ છે. તેમજ કષાયના કારણે પણ હાસ્યાદિ છ ત્રણ વેદ મળી કુલ નવ નેકષાય છે. તેવી જ રીતે નેકષાયના કારણ ૧૮ પાપસ્થાનક છે. અને તે પાપના કારણ ૫ અગ્રત અને ૪ મિથ્યાત્વ આદિ છે. આ સર્વે સંસારના કારણેનો નાશ કરવાની શક્તિ આ નવપદની આરાધનામાં રહેલી છે અને તેની આરાધના દ્વારા આત્માની પ્રગતિને પ્રારંભ થાય છે. નવપદની ભક્તિ નવ પ્રકારના પુણયને સંચય કરાવે છે, નવતત્ત્વાદિનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરાવે છે, નવા વાયુક્ત બ્રહ્મચર્ય વ્રત પાળવાની શક્તિનું સર્જન કરાવે છે. નવકલ્પી ઉગ્રવિહારી એવા મુનિ ધર્મની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. અને અંતે નવ ક્ષાયિક ભાવના ધર્મને પ્રગટ કરાવે છે. આવા સર્વ શ્રેષ્ઠ આ નવ પર જીવનમાં અનાદિ કાળથી નવ પ્રકારના સંસારની આધીનતામાંથી છુટકારો કરાવે છે અને આત્માને ગુણોરૂપી. અલંકારોથી અલંકૃત કરે છે તે આ રીતે— ૧. અરિહતની ભક્તિથી સ્વાર્થ મય સંસારને નાશ થાય છે
અને પરોપકારમય ધમની સિદ્ધિ થાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૬
સિદ્ધપદના ધ્યાનથી દુઃખમય સંસારને નાશ થાય છે
અને સુખમય આત્મ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થાય છે. ૩. આચાર્ય પદની આરાધનાથી પાપમય સંસારનો નાશ થાય
છે અને સદાચારમય ધર્મની પુષ્ટિ થાય છે. ૪. ઉપાધ્યાય પદની ઉપાસના દ્વારા અજ્ઞાનમય સંસારનો નાશ
થાય છે અને જ્ઞાનમય પ્રકાશની જ્યોત પ્રગટે છે. સ ધુપદની સાધનાથી વિષય-કષાય રૂપ સંસારને ક્ષય થાય છે અને ત્યાગ અને ઉપશમપય ભાવનાની વૃદ્ધિ થાય છે. સમ્યગ દર્શનની આરાધનાથી દ્રષમય સંસારનો નાશ થાય છે અને આત્મામાં પ્રેમ-વાત્સલ્ય એને કરૂણામય ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય છે. સમ્યગજ્ઞાનની આરાધનાથી રાગમય સંસારનો નાશ થાય
છે અને આત્મામાં વૈરાગ્યરૂપ વિશુદ્ધિ થાય છે. ૮. સકુચારિત્રની આરાધના દ્વારા મેહમય સંસારનો નાશ
થાય છે અને જીવનમાં શુદ્ધિ અને આત્મસ્થિરતા રૂ૫ ધર્મની સિદ્ધિ થાય છે. તપ પદની આરાધના દ્વારા આસકિતરૂપ સંસારનો નાશ થાય છે અને જીવનમાં અનાસકતભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે અને આત્મા સર્વ ગતિઓનો છેદ કરી સિદ્ધિગતિને પ્રાપ્ત કરે છે.
૭.
For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૭
આવી આ સિદ્ધચક્રની આરાધના સર્વ પાપને પ્રણશ કરે છે, સર્વ કર્મોનો નાશ કરે છે, સર્વ દુઃખોનું દહન કરે છે, સર્વ રેગોને હાસ કરે છે, સર્વ દુર્ગતિઓને દૂર કરે છે. અસમાધિને અદશ્ય કરે છે, આત્માના અનંત ગુણેને ગ્રહણ કરાવે છે, અનંત સુખનું સર્જન કરે છે અને શાંતિ, સમાધિ તથા સિદ્ધિઓની પ્રાપ્તિ કરાવે છે.
આવા નવપદથી સુશોભિત આ સિદ્ધચક્રની આરાધના જીવનમાં શુદ્ધિ, તુષ્ટિ, પુષ્ટિ, ઋદ્ધિ અને સમૃદ્ધિઓનો સંગ
કરાવે છે.
સિદ્ધચક્ર એ સંસાર સાગરને તરવા માટેની સ્ટીમર છે, ગેિનો નાશ કરવા માટે ધનવંતરી વૈદ્યનું ઔષધ છે, વિષયકષાય રૂપી ઝેરનું નિવારણ કરવા માટે અમૃત છે અને તૃષ્ણા રૂપી તાપના નિવારણ માટે સુધારસ છે
ગણિતની દૃષ્ટિએ નવનો અંક શાશ્વત અને અખંડ છે : માટે નવપદમાં નવનો અંક પણ કોઈ વિશિષ્ટ કેટિનું સામર્થ્ય ધરાવે છે. નવના અંકમાં નવની સંખ્યા ભેળવવામાં આવે અથવા બાદ કરવામાં આવે અથવા ગુણકાર કરવામાં આવે કે ભાગાકાર કરવામાં આવે તે પણ પિતાનું સ્વરૂપ અખંડ રાખે છે, તેવી જ રીતે સિદ્ધિચકની આરાધનામાં પણ તે અંકને પણ સારી રીતે જાળવવામાં આવ્યું છે. આ પદની આરાધના કરનાર પોતાના જીવનમાં આત્માના શાશ્વત સ્વરૂપને પ્રગટ કરે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૮
શ્રી સિદ્ધચક્ર મહામંત્રમાં
જ જેની આકૃતિ કળશ સ્વરૂપ છે. જે પરમ મંગળમય છે. * જેમાં મુખ્ય નવપદ છે. * જેના વલય પણ નવ છે. * જેના મૂળમાં નવ ગ્રહ છે. છેજેના કંઠમાં નવ નિધી છે. છે જેની પૂજા પણ નવ પ્રકારી છે. છે એવા અખંડ અંકમય નવપદની આરાધના આત્માની
અખંડીતનાને સિદ્ધ કરાવે છે. જેની આરાધના દ્વારા ચતુર્વિધ સંઘની આરાધના અને સાતે ક્ષેત્રની ભક્તિ થાય છે એવા મહાન આ સિદ્ધચક્રની આરાધનાથી....
સાત પ્રકારની શુદ્ધિ થાય છે. સાત વ્યસન દૂર થાય છે. સાત ચકો ઉદ્વિપન્ન થાય છે.
સાત દર્શન સમકનો ક્ષય-ઉપશમ-ક્ષપશમ થાય છે. સાતમું ગુણઠાણું પામી શકાય છે.
સાત નથી અને સપ્ત ભંગીથી સમ્યગજ્ઞાન થાય છે.
સાત રાજલેક વટાવી ચૌદ રાજલકનું સામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. - સાત ગતિઓનો અંત કરી આઠમી સિદ્ધિગતિને પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.
For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સૂચવે છે.
૨૯૯
સિધ્ધચક્રની વ્યુત્પિ સિ-દ્ર-ધ-ચ-ક-૨ : આ ૬ વર્ષાં પણ વિશિષ્ટ કબ્યને
સિ....સિદ્ધિગતિ
૬....યા-દમન-દાન
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધ....ધમની ઉપાસના, આરાધના અને સાધના દ્વારા
ચ....ચાર ગતિમાં ભ્રમણ કરાવનાર
ક....કર્માંને
ર....એ અગ્નિ ખીજ છે તે (ધ્યાન રૂપી) અગ્નિ દ્વારા. ખાળીતે ખાખ કરી શકાય છે.
આ સિદ્ધચક આવુ. અપૂર્વ, અનુપમ, અનંત શક્તિવાન, અચિંત્ય ચિંતામણી, કલ્પવૃક્ષ, કામધેનુ અને પારસમણી સમાન છે. સ પ્રકારના ઇચ્છિત ફળને આપનાર છે.
પરમાત્મશાસનમાં સર્વથી ઉત્તમ આરાધના ચારિત્રધર્મ ની મતાવી છેઃ તે ચારિત્ર દ્રવ્ય અને ભાવથી જે ભાગ્યશાળી આરાધે છે, તે ભવસાગર તરી જાય છે. માહ્ય ચારિત્રમાં આત્મા પેાતે સ પદાર્થાનો ત્યાગ કરી વસ્ત્ર, પાત્ર, ઘર, ગાડી, વાડી, લાડી, નામ, ગામ, દેશ વિગેરે મધા બાહ્ય પદાથૅના સબધાને છેડી અને નવા જ સખધામાં જોડાય છે; છતાં જ્યાં સુધી આંતર સ''ધા છૂટતા નથી ત્યાં સુધી ભાવસ'યમ સ્પર્શતું નથી. ભાવ ચારિત્ર માટે અતર ગ્રંથીઓના ત્યાગ કરી આંતરશુદ્ધિપૂર્ણાંક આત્મા આત્મલક્ષી ખની તેમાં તન્મય અને છે. ત્યારે તે નવપદ તથા એના અક્ષરનું ધ્યાન પણ આત્મામાં. અપૂર્વ સિદ્ધિઓનુ' સર્જન કરે છે.
For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦૦
નવપદના “ન” ના દયાનથી -
નસ્ક, નિગોદનો અંત થાય છે, નર ગતિ પ્રાપ્ત થાય છે. નિર્ચથતાની સાધના પ્રાપ્ત થાય છે. નિર્વાણ પદની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. વ” ના ધ્યાનથી – વિનય ગુણનું સર્જન થાય છે. વિરતી ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય છે. વિતરાગ ભાવના સિદ્ધિ થાય છે. પ' ના ધ્યાનથી - પાપ-પુણ્યના સ્વરૂપનું જ્ઞાન થાય છે. પ્રવ્રજ્યાની મહત્તા સમજાય છે.
પરમ પદની પ્રાપ્તિ થાય છે, ‘દ ના ધ્યાનથી – દેષનું દર્શન થાય છે. દયા–દાન-દમની પ્રવૃત્તિ થાય છે. દાઉં બની સેડની પ્રાપ્તિ થાય છે.
અને નવપદ સ્વરૂપ બનાય છે. ન' સમ્યગ્ર દર્શનનું પ્રતીક છે. (નમન) વ” , જ્ઞાનનું છે કે, (વિવેક) પ , ચારિત્રનું , (પ્ર જ્યા ). “” , તપનું છે કે, (દમન)
આ રીતે નવપદની આરાધનાથી સૌ નવપદમય બનીને શાશ્વત સુખનાં ભકતા બનો.
For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Serving Jin Shasan 108776 gyanmandin kobatirth.org 241929 - 4148 1422 - 24HEITIE-320 002 For Private and Personal Use Only