Book Title: Namotthunam Ek Divya Sadhna
Author(s): Divyaprabhashreeji
Publisher: Choradiya Charitable Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032717/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namoldhugaM ekadivya sAdhanA arihaMtapriyA sAdhvI DaoN.divyaprabhAjI ma.sa. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namoldhuNaM ekadivya sAdhanA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 7 // // 7 // eka divya sAdhanA' STD na // 7 // arihaMta priyA sAdhvI DaoN.divyaprabhA // 7 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskaraNa: 2016 @ sarvAdhikAra prakAzakAdhIna prakAzaka kI likhita anumati ke binA yaha pustaka athavA kisI bhI hisse kA anuvAda karanA yA chapavAnA kAnUnI aparAdha mAnA jaaegaa| mUlya :- 200/ prakAzaka : zrI umarAvamalajI coraDayA coraDiyA ceriTebala TrasTa, jayapura (rAjasthAna) saMparka sUtra : zrI logassa sUtra ArAdhanA keMdra 18, vAstu zilpa, nAkA naM. 6, lAma roDa, devalAlI, nAsika - 422 101. phona: 0253-2473203, mo. 9860221759 I mela: divyalogass@gmail.com mudraka : premacaMda jaina ravi oNphaseTa priMTarsa eNDa pablizarsa prA. li. 5/169/1, latAkuMja, olDa AgarA-mathurA roDa, AgarA-2. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 7 // namotthuNaM // namotthuNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM AigarANaM titthayarANaM sayaMsaMbuddhANaM purisuttamANaM-purisasIhANaM-purisavara puNDarIyANaM purisavara gaMdhahatthINaM loguttamANaM-loganAhANaM-logahiyANaM-logapaIvANaM logapajjoyagarANaM abhayadayANaM-cakkhudayANaM-maggadayANaM-saraNadayANaM-jIvadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM - dhammadesiyANaM-dhammanAyagANaM-dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM dIvotANaM saraNagaipaiTThANaM apaDihayavaranANaM-dasaNadharANaM-viyaTTachaumANaM jiNANaM jAvayANaM tiNNANaM tArayANaM buddhANaM bohiyANaM muttANaM moyagANaM savvannUNaM savvadarisINaM siva-mayala-maruya maNaMta makkhaya mavvAbAha mapuNarAvitti-siddhigainAmadheyaM ThaNaM-saMpattANaM namo jiNANaM jiabhayANaM // // 6 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApti sthAna ) zrI logalsa satra ArAdhanA kendra 18, vAstuzilpa, nAkA naM.6, lAma seDa, devalAlI, nAsika roDa - 422 401 phona naM.: 0253 - 2473203, 098602 21759 zrI kizorabhAI domaDiyA phona naM.: 09004283668 Email: kdomadia27@gmail.com . zrI dilipabhAI dholakiyA divyakRpA, 98-DI, kamalA nagara , dillI - 7 phona naM.: 098117 75569 zrI mehulabhAI dholakiyA dipena moTarsa, mirIsara, dinabAI TAvara ke sAmane. ahamadAbAda - 380 1001 phona naM.: 079 - 25508888 , 25506793 atula dave (ahamadAbAda) phona naM.: 096011 41117 I-melaH dmagicos@gmail.com jyotsanAbena vorA 50/51, kumakuma, atula sosAyaTI, valasADa roDa, vApI, gujarAta - 396 191 phona naM.: 92276 19821 zrI bhAvezabhAI manaharabhAI domaDiyA E/101, sImalA hAusa, pesI roDa, muMbaI - 400 036 phona naM.: 022 - 23624171 ___098201 31003 zrI bharatabhAI domaDiyA 16-B, sindhu bAga, tilaka roDa, aeNksIsa baiMka ke sAmane, ghATakopara (I), muMbaI - 400 077 phona naM.: 0986419997 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotyuNaM eka divya sAdhanA svakathana deha - videha - mahAvideha (adhiniSkramaNa) yAtrA kA prAraMbha prayAsa se hotA haiM aura pUrNAhUti prasAda se hotI haiN| kahate haiM bItA huA kala vApasa lauTakara nahIM AtA haiN| smRti meM saMgrahita atIta kaI bAra jIvana meM bheMTa yA saugAta banakara surakSita rahatA haiN| samaya Ane para vaha apanA kAma kara letA haiN| aisI hI eka yAdadAsta jo mere jIvana meM adbhuta bheMTa dekara AbAda ho gii| yAda AtI haiM vaha maMgala prabhAta jisa samaya mAMgalika kAryakrama ke sUra baha rahe the| mAMgalika kAryakrama kI dhvani baja rahI thii| veza parivartana kI ghaDiyAM ginI jA rahI thii| vRtti parivartana apanA moDa badala rahI thii| saMsAra se saMyama ke prasthAna kA AnaMda chA rahA thaa| prasthAna se pUrva gurucaraNa meM vaMdana karane pahuMcI thii| guru ne kahA, pahale mAtA-pitA ko praNAma kro| praNAma karate hI dIkSA kI taiyArI prAraMbha ho gii| ghaDI meM sAta ke DaMke baja rahe the| kezaravADI zrI saMgha ke prAMgaNa meM abhiniSkramaNa ke zveta azvadhArI ratha khaDe the| jIvana ke parArthamUrti, zAsanapremI, prajJApuruSa jo saMsAra meM isa deha ke pitA ke rUpa meM pahacAne jAte the| una cImanabhAI dhanajIbhAI domaDiyAne hAtha pakaDakara ratha meM ArohaNa karAyA aura kahA, deha saMbaMdha se maiM pitA hU~ aura videha saMbaMdha se maiM mitra huuN| Aja aMtima bAra ratha meM abhiniSkramaNa karo phira vihAra karanA haiN| abhiniSkramaNa deha se hotA haiN| dIkSA ke bAda tuma vihAra kroge| aura vihAra ko videha ke sAtha joDakara, deha meM videha kI anubhUti krnaa| jIvana meM kabhI thakanA mata, hatAza mata honA, hAranA mt| jAo ! prasthAna kro| namo jiNANaM jiabhayANaM sadA tumhAre sAtha rahe aise mere maMgala AzIrvAda haiN| mAtA kI bhigI bhigI AMkhoM meM AMkhe DAlakara kahA, kaha do ekabAra 'jAe saddhAe NikkhaMttotAmeva aNupAlijjA' mAtA zAMtAbena kA kAMpatA huA hAtha mere mastaka para rkhvaayaa| usI AzIrvAda se Ajataka merA zraddhA kA dIpa akhaMDa abUjha jalatA rhaa|usii jyotI meM namotthuNaM pragaTa huA usI jyotI meM paramAtmA ke darzana hue| Aja maiM ne deha se videha ke AzIrvAda die, paraMtu videha se mahAvideha kI sAdhanA hotI haiM, puruSArtha hotA haiM, parAkrama hotA haiM yaha saba Apako karanA hogaa| mahAvideha kI anubhUti ko prApta karoge to mere yahA~ janma lenA sArthaka hogaa| 27 mArca 1966 ravivAra prAta: ugate hue sUraja kI sAkSI meM die gae ye AzIrvAda, yaha zikSA maMtra 27 mArca 2002 Abu (rAjasthAna) se prasthAna karate samaya caritArtha hone lge| guru mAtA sAdhvI DaoN. muktiprabhAjI ne kahA thA deha se videha ke AzIrvAda tumheM tumhAre pitAzrI ne diye the Aja videha se mahAvideha ke vihAra kI maiM AjJA detI huuN| deha se videha ke AzIrvAda hote haiN| videha se mahAvideha kI AjJA hotI haiM aura aura prAraMbha ho gaI namotthuNaM kI yaatraa| vihAra arthAt calanA / saMsArI calate haiM use calanA kahate haiM ,saMyamI calate haiM use vihAra kahate haiN| vihAra Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI yaha vyAkhyA usa dina badala gii| deha kA vihAra videha kA vihAra ho gyaa| calatI thI deha se anubhUti karatI thI videha kI aura darzana karatI thI mahAvideha ke| zAma 4:00 bajate the anubhava hotA thA prAta:kAla ho gyaa| acAnaka kAna meM mAlakoSa rAga meM namotthuNaM uddaghoSa cAlu ho jAtA thaa| kauna gAtA hai? abhI kyoM? isakA koI uttara nahIM milatA thaa| vihAra karate karate yAtrA iDara taka pahuMcI 10 apraila 2002 kA samaya acAnaka jayaMtIbhAI paTela Adi janma dina abhinaMdana karane Aye the| unako milane se pUrva iDara ke zrImad ke caraNoM meM Atmasiddhi kA pArAyaNa kara rahI thii| acAnaka jhapakI AyI aura vahIM namotthuNaM kI svara laharI guMjane lgii| eka suMdara sA samAdhAna sAmane se pragaTa huaa| bharatakSetra kA dina mahAvidehakSetra kI rAta hotI haiN| mahAvidehakSetra kA dina bharatakSetra kI rAta hotI haiN| samaya kI raphtAra vahIM rahatI haiN| mahAvidehakSetra meM namotthuNaM kA lAiva progrAma dezanA se pUrva pratidina hotA haiN| prAta:kAla ke dezanA kA prAraMbha gaNadhara bhagavaMta ke namotthuNaM se hotA haiN| dezanA ke pazcAta zakeMdra mahArAja kA namotthuNaM zakrastava ke rUpa meM sunAyA jAtA haiN| isItaraha saMdhyAkAla meM dezanA ke prAraMbha meM zakraMdra mahArAja kI stavanA aura pUrNAhUti meM gaNadhara bhagavaMta dvArA namotthuNaM kI stavanA prakaTa hotI haiN| mArga vahIM thA para vihAra kI vyAkhyA badala gii| deha kA vihAra videha kA vihAra ho gyaa| aMrtacakSu se svayaM ko dekhanA, bhAva vihAra haiN| taba se maiM mahAvideha meM upasthiti kA anubhava karate hue namotthuNaM gunagunAtI rhii| do hajAra do meM sAdhanA ke sAtha namotthuNaM ko hI vyAkhyAna kA viSaya banA diyA gyaa| jo Aja graMtha ke rUpa meM ApakA svAdhyAya kA viSaya bana gyaa| arihaMtapriyA sAdhvI divyA 27 mArca 2016 ravivAra devalAlI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya Aja Apake sAmane namotthuNaM sUtra svAdhyAya ke rupameM prakAzana karate samaya atyaMta harSa ho rahA haiN| maiM isa bhrama meM thA ki arihaMtapriyA sAdhvI DaoN.divyaprabhAjI kI namotthuNaM kI divyasAdhanA samAja ke sAmane unake saMyama ke pacAsaveM varSa meM bheMTa cddhaauuNgaa| acAnaka bhrama TUTA, bhrAMti haTI patA calA saMyama ke pacAsa varSa kI pUrNAhUti meM sAdhvI jI namotthuNaM ke sAtha svayaM ko prabhu caraNoM meM bheMTa caDhA rahI haiN| maiM kyA bheMTa caDhAU~ ? unako zAsana deva kI sAkSI se samasta samAja ke sAtha namaskAra kA ardhya aMjalikara maiM ne svayaM ko samAdhita kiyaa| eka pratiSThita aura AdhyAtmika parivAra meM janma lekara Apane jinazAsana meM adbhuta prabhAvanA arpita kii| motthu sUtra sAmAyika kA sAtavA pATha evaM vidhi kA saMdhi saMyoga mAtra jise mAnA jAtA thA vaha paramAtmA se milana kI maMtraNA kI aura mokSa kI maMgala AratI haiM, aisA kabhI socA hI nahIM thaa| sAdhvI zrI ne ise sAdhanA ke sAtha prastuta kara samAja kA gaurava bddhaayaa| zAsana kA vaibhava prastuta kiyaa| pratyeka pada kI eka eka vyAkhyA prastuta kara Apane isake bhItara ke sAre rAja khola diye / kI yaha yAtrA bahuta laMbI calI / prakAzana meM vilaMba ho gyaa| saMpUrNa samAja kA maiM kSamAprArthI huuN| isake lie maiM svayaM bhI varSoM se pratIkSArata rahA hUM / namotthuNaM kI yaha yAtrA bahuta kasoTI pUrNa rhii| sAdhvI zrI kA svAsthya kAphI upara nIce hotA rahA phira bhI paramatattva kA zaktiyoga inakA svayaM kA bhaktiyoga evaM sahayoginI sAdhvIyoM ke sahayoga ke kAraNa hama Aja Apa taka pahuMca rahe haiN| ina pravacanoM ko kaiseTa meM Tepa kara usako likhakara pratilipI taiyAra karane meM ghATakopara ke IzvarabhAI jhATakiyA aura vApI ke jyotsanAbena kA maiM khUba khUba AbhArI hU~ / 2002 ke devalAlI ke ye pravacana gujarAtI meM hone se hiMdI prakAzana meM samasyA A rahI thii| isI daramyAna 2004 meM sAdhvI zrI ko muMbaI khAra zrI saMgha kI binatI aayii| isa cArtumAsa meM zrI saMgha ne ravivAra ko logassapara aura pratidina namotthuNaM para pravacana karane kI binaMtI kii| zAsana prabhAvanA kI yaha eka adbhuta belA samajhakara sAdhvIzrI ne yahA~para namotthuNaM para hiMdI meM pravacana kiye| hiMdI aura gujarAtI ke isa prArUpa ko acchI pratilipI meM prakaTa karane meM sahayoga denevAle AzAbena kizorabhAI domaDiyA ke AbhArI haiN| sabase bar3A upakAra hamapara vAtsalyapriyA sAdhvI darzanaprabhAjI kA rhaa| preraNAstaMbha banakara samaya samayapara himmata, avasara aura sahayoga pradAnakara isa kArya ko pUrNAhUti taka le jAne kA prayAsa kiyaa| Abu mAuMTa se . sAdhvI DaoN. muktiprabhAjI ke bhI AzIrvAda aura preraNA hamAre lie bahuta upayogI rahe haiN| maeNTara ko vyavasthita rUpa dekara AgrA taka pahuMcAne ke lie hama atulabhAI dave ke bhI RNI haiN| ratnaprakAzana maMdira vAloM kA bhI hama AbhAra mAnate haiM jinhoMne yathA samaya prakAzana kara hamAre upara maherabAnI kI haiN| prakAzaka zrI umarAvamalajI coraDiyA coraDiyA ceriTebala TrasTa, jayapura (rAjasthAna) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzIrvacana sUraja chipA, dIyA nikalA, miTA aMdherA, huA ujAlA, hama kyoM pUche sUraja kahA~ gayA ? sUraja ne hI kahA maiM dIye meM chipa gayA / / gaNadhara bhagavaMta ne kahA - mokSa padhArate hue paramAtmA namotthuNaM dharatI para choDa ge| aMtarikSa ko dizAoM ke bodha meM moDa ge| aise ye namotthuNaM avatarIta ho gae logassa tIrtha meN| jo harapala detA haiM ulhAsa, pratikSaNa detA hai prakAza, aMtara kA AvAsa, hara sA~sa meM de ehasAsa, anubhUtimaya itihAsa, sarva kA vizvAsa / mukti ke AzIrvAda, darzana kA dhanyavAda, anupamA kA anuvAda, apUrvayogasvarUpa kA sAdhuvAda... . Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ios AcArya zrI siddhasenadivAkarasUri viracitaH // zrI vardhamAna zakrastavaH // OM namo'rhate. bhagavate 2. paramAtmane paramajyotiSe paramaparameSThine paramavedhase paramayogine 7. paramezvarAya 8. tamasaH parastAt 9. sadoditA - dityavarNAya 10. samUlonmUlitA-nAdi-sakala-klezAya // 1 // OM namo'rhate 11. bhU-rbhuva:-svastrayI-nAtha-mauli-mandAra-mAlA-rcita-kramAya 12. sakala-puruSArtha-yoni-niravadya-vidyA-pravartanaika-vIrAya 13. namaH-svasti-svadhA-svAhA-vaSa'thai kAnta-zAnta-mUrtaye 14. bhavad-bhAvi-bhUta-bhAvA-vabhAsine 15. kAlapAza nAzine 16. sattva-rajastamo-guNAtItAya 17. anantaguNAya 18. vAD-manoDagocara-caritrAya 19. pavitrAya 20. karaNa-kAraNAya 21. taraNa-tAraNAya 22. sAttvika-daivatAya 23. tAttvika-jIvitAya 24. nirgrantha-parama-brahma hRdayAya 25. yogIndra-prANanAthAya 26. tribhuvana-bhavya-kula-nityotsavAya 27. vijJAnA-nanda-parabrau-kAtmyasAtmya-samAdhaye 28. hari-hara-hiraNyagarbhAdi-devatA-parikalita-svarupAya 29. samyak-zraddheyAya Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM namo'rhate bhagavate paramAtmane paramajyotiSa 4. paramaparameSThine 5. paramavedhase 6. paramayogine 7. paramezvarAya 8. tamasa: parastAt 9. . sadovitA - vityavarNAya 10. samUlonmUlitA-nAdi-sakala-klezAya // 1 // OM namo'rhate 11. bhU-rbhuva:-svastrayI-nAtha-mauli-mandAra-mAlA-rcita-kramAya 12. sakala-puruSArtha-yoni-niravadya-vidyA-pravartanaika-vIrAya 13. namaH-svasti-svadhA-svAhA-vaSa'thai kAnta-zAnta-mUrtaye 14. bhavat-bhAvi-bhUta-bhAvA-vabhAsine 15. kAlapAza nAzine 16. sattva-rajastamo-guNAtItAya 17. anantaguNAya 18. vAD-manoDagocara-caritrAya 19. pavitrAya 20. karaNa-kAraNAya 21. taraNa-tAraNAya 22. sAttvika-daivatAya 23. tAttvika-jIvitAya 24. nirgrantha-parama-brahma hradayAya 25. yogIndra-prANanAthAya 26. tribhuvana-bhavya-kula-nityotsavAya 27. vijJAnA-nanda-parabrau-kAtmyasAtmya-samAdhaye 28. hari-hara-hiraNyagarbhAdi-devatA-parikalita-svarupAya 29. samyak-zraddheyAya 30. samyagdhyeyAya 31. samyak-zaraNyAya 32. susamAhita-samyak-spRhaNIyAya / / 2 / / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM namo'rhate 33. bhagavate 34. AdikarAya 35. tIrthaGkarA 36. svayaM sambuddhAya 37. puruSottamAya 38. puruSasiMhAya 39. puruSavarapuNDarIkAya 40. puruSavara - gandhahastine 41. lokottamAya 42. lokanAthAya 43. lokahitAya 44. lokapravIpAya 45. lokapradyotakAriNe 46. abhayadAya 47. ddaSTidAya 48. muktidAya 49. mArgadAya 50. bodhidAya 51. jIvadAya 52. zaraNadAya 52. dharmadAya 54. dharmadezakAya 55. dharmanAyakAya 56. dharmasArathaye 57. dharma - vara - cAturanta cakravartine 58. vyAvRtta-chadmane 59. apratihata- samyagjJAna- darzana - sadmane ||3|| OM namo'rhate 60. jinAya 61. jApakAya 62. tIrNAya 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63. tArakAya 64. buddhAya 65. bodhakAya 66. muktAya 67. mocakAya 68. trikAlavide 69. pAraGgatAya 70. karmASTaka-niSUdanAya 71. adhIzvarAya 72. zambhave 73. jagatprabhave 74. svayambhuve 75. jinezvarAya 76. syAdvAdavAdine 77. sArvAya 78. sarvajJAya 79. sarvadarzine 80. sarvatIrtho-paniSade 81. sarvapASANDa mocine 82. sarvayajJaphalAtmane 83. sarvajJakalAtmane 84. sarvayogarahasyAya kevaline devAdhidevAya vItarAgAya // 4 // OM namo'rhate 88. paramAtmane .. 89. paramAtmAya 90. paramakAruNikAya 91. sugatAya 92. tathAgatAya 93. mahAhaMsAya - 12 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94. haMsarAjAya -- 95. mahAsattvAya 96. mahAzivAya 97. mahAbodhAya . 98. mahAmaitrAya 99. sunizcitAya .100. vigata-dvandAya 101. guNAbdhaye 102. lokanAthAya 103. jita-mAra-balAya // 5 // OM namo'rhate 104. sanAtanAya 105. uttama-zlokAya 106. mukundAya 107. govindAya 108. viSNave 109. jiSNave 110. anantAya 111. acyutAya 112. zrIpataye 113. vizvarupAya 114. RSIkezAya 115. jagannAthAya 116. bhU-rbhuva: sva:-samuttArAya 117. mAnaMjarAya 118. kAlaMjarAya 119. dhuvAya 120. ajAya 121. ajeyAya 122. ajarAya 123. acalAya 124. avyayAya 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125. vibhave 126. acintyAya 127. asaMkhyeyAya 128. Adi-saMkhyAya 129. Adi - kezavAya 130. Adi- zivAya 131. mahAbrahmaNe 132. paramazivAya 133. ekA nekA-nanta-svarupiNe 134. bhAvA-bhAva-vivarjitAya 135. asti nAsti dvayAtItAya 136. puNya-pApa-virahitAya 137. sukha-duHkha - viviktAya 138. vyaktAvyakta-svarupAya 139. anAdi-madhya-nidhanAya 140. namo'stu muktizvarAya 141. mukti- svarupAya || 6 || OM namo'rhate 142. nirAtaGkA 143. niHsaGgAya 144. niHzaGkAya 145. nirmalAya 146. nirdvandAya 147. nistaraGgAya 148. nirurma 149. nirAmayAya 150. niSkalaGkAya 151. paramadaivatAya 152, sadAziva 153. mahAdevAya 154. zaGkarAya 155. mahezvarAya 14 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156. mahAvrati 157. mahAyogine 158. mahAtmane 159. paJcamukhAya 160. mRtyuJjayAya 161. aSTamUrtaye 162. bhUtanAthAya 163. jagadAnandadAya 164. jagatpitAmahAya 165. jagadevAdhidevAya 166. jagadIzvarAya jagadAdi - kandAya 167. 168. jagadbhAsvate 169. jagatkarma - sAkSiNe 170. jaga 171. trayItanave 172. amRtakarAya 173. zItaka 174. jyotizcakra - cakriNe 175. mahAjyoti - dyotitAya 176. mahAtamaH pAre supratiSThitAya 177. svayaM kartre 178. svayaM ha 179. svayaM pAlakAya 180. AtmezvarAya 181. namo vizvAtmane ||7|| OM namo'rhate 182. sarvadevamayAya 183. sarvadhyAnamayAya 184. sarvajJAnamayAya 185. sarvatejomayAya 186. sarvamaMtrarmayAya 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187. sarvarahasyamayAya 188. sarva-bhAvAbhAva-jIvAjIvezvarAya 189. arahasya-rahasyAya 190. aspRha-spRhaNIyAya 191. acintya-cintanIyAya 192. akAma kAmadhenave 193. asaGkalpita-kalpadrumAya 194. acintya-cintAmaNaye 195: caturdaza-rajjvAtmaka-jIvaloka-cUDAmaNaya 196. caturazIti-lakSa-jIvayoni-prANinAthAya 197. puruSArthanAthAya 198. paramArthanAthAya 199. anAthanAthAya 200. jIvanAthAya 201. deva-dAnava-mAnava-siddhasenAdhi-nAthAya // 8 // OM namo'rhate * 202. niraJjanAya 203. ananta-kalyANa-niketana-kIrtanAya 204. sugRhIta-nAmadheyAya 205. mahimAmayAya 206. dhIrodAtta-dhIroddhata-dhIrazAnta-dhIralalita-puruSottama-puNya zloka-zata-sahastra-lakSa-koTi-vandita-pAdAravindAya 207. sarvagatAya // 9 // OM namo'rhate 208. sarvasamarthAya 209. sarvapradAya 210. sarvahitAya 211. sarvAdhinAthAya 212. kasmaicana kSetrAya 213. pAtrAya 214. tIrthAya 215. pAvanAya Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216. pavitrAya 217. anuttarAya 218. uttarAya 219. yogAcAryAya 220. saMprakSAlanAya 221. pravarAya 222. AgreyAya 223. vAcaspataye 224. mAGgalyAya 225. sarvAtmanInAya 226. sarvArthAya 227. amRtAya 228. sadoditAya 229. brahmacAriNe 230. tAyine 231. dakSiNIyAya 232. nirvikArAya 233. vajarSabha-nArAca-mUrtaye 234. tatvadarzine 235. pAradarzine 236. paramadarzine 237. nirupama-jJAna-bala-vIryateja:-zaktyaizvarya-mayAya 238. AdipuruSAya 239. Adi-parameSThine 240. Adi mahezAya 241. mahA jyotiHsa(sta)ttvAya 242. mahArcirdhanezvarAya 243. mahA-moha-saMhAriNe 244. mahAsattvAya 245. mahAjJAmahendrAya 246. mahAlayAya 247. mahAzAntAya . Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokottamo nispratimastvameva, tvaM zAzvataM maMgalamapyadhIza / tvAmekamarhan ! zaraNaM prapadye, siddharSi - saddharmamayastvameva ||1|| tvaM me mAtA pitA netA, devo dharmo guruH paraH / prANAH svargo'pavargazca sattvaM gatirmatiH // 2 // jino dAtA jino bhoktA, jinaH sarvamidaM jagat / jino jayati sarvatra, yo jinaH so'hameva ca // 3 // yatkizcitkurmahe deva, sadA sukRtaduSkRtam / tanme nijapadasthasya, huM kSaH kSapaya tvaM jina || 4 | * muhyatiguhya goptA tvaM, guhANAsmatkRtaM japam / siddhiH zrayati mAM yena tvatprasAdAttvayi sthitam ||5|| iti zrI vardhamAnajinanAmamantrastotraM samAptam / pratiSThAyAM zAMti vidhau paThitaM 'mahAsukhAya syAt / iti zakrastava: / 1. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdazamantrarAjopaniSadgarbha, aSTamahAsiddhipradaM sarvapApa nivAraNaM, sarvapuNya-kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM mahAprabhAvaM, aneka samyagddaSTi, bhadraka-devatA-zata- sahastra - zuzruSitaM bhavAntarakRtA 'saMkhya puNya prApyaM samyag japatAM paThatAM guNayatAM, zruNvatAM samanuprekSamANAnAM bhavyajIvAnAM, carAcare'pi (jIvaloke) sastu tannAsti yatkaratalapraNayi na bhavatIti / kiM ca - ARTIC 2. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza mantrarAjopaniSadgarbhaM, aSTamahAsiddhiprada, sarva pApa nivAraNaM, sarva puNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM, mahAprabhAvaM, aneka samyagddaSTi, bhadraka-devatA- zatasahastra-zuzruSitaM bhavAntarakRtA'saMkhya 18 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNya prApyaM, samyag japatAM, paThatAM guNayatAM, zruNyatAM, samanuprekSamANAnAM bhavyajIvAnAM bhavanapati - vyantarajyotiSka- vaimAnikavAsino devAH sadA prasIdanti - vyAdhayo vilIyante / 3. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza- mantrarAjopaniSadgarbhaM, aSTamahAsiddhipradaM sarva pApa nivAraNaM, sarvapuNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM mahAprabhAvaM, aneka samyagddaSTibhadraka-devatA - zatasahastra zuzruSitaM bhavAntarakRtA'saMkhya puNya prApyaM, samyag japatAM, paThatAM guNayatAM, zruNvatAM samanuprekSamANAnAM, bhavyajIvAnAM pRthivyap tejo-vAyu - gaganAni bhavantyanukUlAni // 4. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza mantrarAjopaniSadgarbha, aSTamahAsiddhipradaM, sarva pApa nivAraNaM, sarva puNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM mahAprabhAvaM, aneka samyagddaSTibhadraka - devatA- zata- sahastra - zuzruSitaM bhavAntarakRtA 'saMkhya puNya prApyaM, samyag japatAM, paThatAM guNayatAM, zruNyatAM, samanuprekSamANAnAM bhavyajIvAnAM sarva saMpadAM mUlaM jAyate jinAnurAgaH / - 5. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza mantrarAjopaniSadgarbha, aSTamahAsiddhipradaM sarva pApa nivAraNaM, sarva puNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM mahAprabhAvaM, aneka samyagddaSTibhadraka-devatA- zata- sahastra - zuzruSitaM bhavAntarakRtA 'saMkhya puNya prApyaM, samyag japatAM, paThatAM guNayatAM, zruNvatAM samanuprekSamANAnAM bhavyajIvAnAM saumanasyena anugrahaparA jAyante / 19 * 6. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza mantrarAjopaniSadgarbhaM, aSTamahAsiddhipradaM, sarva pApa nivAraNaM, sarva puNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM mahAprabhAva, aneka samyagddaSTibhadraka-devatA - zata- sahastra - zuzruSitaM bhavAntarakRtA 'saMkhya puNya prApyaM, samyag japatAM, paThatAM guNayatAM, zruNvatAM samanuprekSamANAnAM, bhavyajIvAnAM khalAH kSIyante / - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza mantrarAjopaniSadgarbha, aSTamahAsiddhipradaM, sarva pApa nivAraNaM, sarva puNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM, mahAprabhAvaM, aneka - samyagdRSTibhadraka-devatA-zata-sahastra-zuzruSitaM, bhavAntarakRtA-asaMkhya puNya prApyaM, samyag japatAM, paThatAM, guNayatAM, zruNvatAM, samanuprekSamANAnAM, bhavyajIvAnAM jala-sthala-gaganacarA:.. ___ krurajantavo'pi maitrImayA jAyante / 8. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza mantrarAjopaniSadgarbha, aSTamahAsiddhipradaM, sarva pApa nivAraNaM, sarva puNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM, mahAprabhAvaM, aneka - samyagdRSTibhadraka-devatA-zata-sahastra-zuzruSitaM, bhavAntarakRtA-asaMkhya puNya prApyaM, samyag japatAM, paThatAM, guNayatAM, zruNvatAM, samanuprekSamANAnAM, bhavyajIvAnAM adhama-vastUnyati uttamavastubhAvaM prapadyante / ga 9. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza mantrarAjopaniSadgarbha, aSTamahAsiddhipradaM, sarva pApa nivAraNaM, sarva puNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM, mahAprabhAvaM, aneka - samyagdRSTibhadraka-devatA-zata-sahastra-zuzruSitaM, bhavAntarakRtA-saMkhya puNya prApyaM, samyag japatAM, paThatAM, guNayatAM, zruNvatAM, samanuprekSamANAnAM, bhavyajIvAnAM dharmArthakAmA guNAbhirAmA jAyante / 10. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza mantrarAjopaniSadgarbha, aSTamahAsiddhipradaM, sarva pApa nivAraNaM, sarva puNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM, mahAprabhAvaM, aneka - samyagdRSTibhadraka-devatA-zata-sahastra-zuzruSitaM, bhavAntarakRtA-asaMkhya puNya prApyaM, samyag japatAM, paThatAM, guNayatAM, zruNvatAM, samanuprekSamANAnAM, bhavyajIvAnAM aihikya: sarvA api zuddha gotra-kalatra-putra-mitra-dhana-dhAnya-jIvita-yauvanarupA''rogya-yaza: purassarA: sarvajanAnAM saMpadaH parabhAga jIvitazAlinyaH sadudarkAH susaMmukhI bhavanti / 20 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMbahunA ? 11. itImaM pUrvoktaM indrastavaikAdaza mantrarAjopaniSadgarbhaM, aSTamahAsiddhipradaM, sarva pApa nivAraNaM, sarva puNya kAraNaM, sarvadoSaharaM, sarvaguNAkaraM, mahAprabhAvaM, aneka samyagddaSTibhadraka-devatA - zata- sahastra-zuzruSitaM bhavAntarakRtA 'saMkhya puNya prApyaM, samyag japatAM paThatAM guNayatAM, zruNyatAM, samanuprekSamANAnAM, bhavyajIvAnAM AmuSmikyaH sarvamahimA - svargApavargazriyo'pi krameNa yatheSTaM (cchaM) svayaM svayaMvaraNotsava- samutsukAH bhavantIti siddhiH (daH) zreyaH samudayaH / yathendreNa prasannena, samAdiSTo'rhatAM stavaH / tathA'yaM siddhasenena, prapede saMpadAM padam // // iti zakrastavaH // 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - arihaMtANaM namotthuNaM meM namaskAra ho jAte hai| namaskAra koI vidhi yA ghoSaNA nahIM hai yaha to samarpaNa kI zAMta ghaTanA hai| namotthuNaM koI kRtya nahIM samarpaNa kA saMvidhAna hai / prathama pada hai arihaMtANaM / paMcaparameSThi maMtra meM prathama do pada deva tattva hai aura aMtima tIna pada gurutattva hai / deva tattva do hai arihaMta aura siddha / arihaMta mArga hai siddha maMjila hai| maMjila kI apekSA mArga kA mahattva adhika hone se arihaMtANaM pada siddhANaM pada ke pUrva hai / arihaMtANaM yAtrA kI zuruAta hai / siddhANaM yAtrA kI pUrNatA hai| arihaMtANaM Adi hai / siddhANaM aMta hai / siddha hamArI avasthA hai / arihaMta hamArI AsthA hai / AsthA avasthA detI hai isalie avasthA ko kamajora na samajho / arihaMtANaM pada sUtra aura artha se zAzvata hai / anAdi kAla se isa ke eka bhI akSara meM parivartana nahIM huA hai / kevala cAra sekaMDa meM bole jAnevAle isa maMtra se do lAkha paitAlisa hajAra palyopama kA deva gati kA AyuSya baMdhatA hai / arihaMtANaM zabda tIna AyAmoM se samajhA jAtA hai / 1) ari + haMtANaM = arihaMtANaM 2) arihaM + tANaM = arihaMtANaM 3)arihaMta+ANaM =arihaMtANaM eka choTe se pada meM arihaMtANaM pada kI tIna vyAkhyAe prastuta hai| ' __ina tInoM zabdoM meM khAsa aMtara na hote hue bhI bahuta bar3A aMtara samAyA huA hai| samAna dikhane vAle isa aMtara meM vyAkhyAkAroMne inake gUDha artha prastuta kie haiN| pahalA zabda hai, ari + hNtaannN| ari + haMtANaM meM paramAtmA hamAre "samakSa" rahate haiN| hamAre sAtha rahate haiN| hama para vAra hote hI ve vAra ko samApta karate haiN| kabhI Apa prayoga karake dekhe| Apako krodha AyA ho aura Apa krodha karanA nahIM cAhate hai to arihaMtANaM pada kA smaraNa karake dekhe| bhagajAegA krodh| TUTa jAegA ahaM / gAyaba ho jAegA maan| ___ arihaM + tANaM meM paramAtmA "sakSama" hai / sAmarthya saMpanna hai / arihaM zabda arhad dhAtu se utpanna hotA hai| jisakA artha hotA hai yogyatA / DigrI dete samaya Apane arhatA prApta zabda sunA hogaa| tANaM arthAta trANa arthAta rakSaNa karane meM sakSama hai samartha hai ve arihaM+ tANaM arthAta arihaMtANaM hai| arihaMta + ANaM isa vyAkhyA ke anusAra paramAtmA hamAre "samakakSa" hai athavA hama paramAtmA ke samakakSa hai / paramAtmA kI AjJA hameM paramAtmA ke samakakSa banAtI hai / dahIM kI do bUMde prApta kara dUdha pUrNa dahIM bana jAtA hai / usI taraha paramAtmA kI AjJA prApta kara AtmA paramAtmA bana jAtI hai| jinake pAsa baiThane se hamAre sAre vikalpa zAMta ho jAte haiM, hamArA ahaM,mata, abhiprAya TUTa jAte haiN| ve ari +haMtANaM haiM arthAta arihaMtANaM hai / jinake pAsa hameM hama na hone kI anubhUti nahIM hotI hai ve arihaM + tANaM haiM arthAt arihaMtANaM haiN| jinake pAsa hameM arihaMta hone kI anubhUtI hotI haiM ve arihaMta + ANaM hai arthAt arihaMtANaM hai| 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba hama ina tInoM zabdoM kI vizeSa vyAkhyA dekhate haiN| ari arthAt zatru, haMtANaM arthAta samApta krnevaale| isa zabda se hamAre namaskAra unako hote hai jo zatruoM kA nAza karane meM samartha hai| zAbdika dRSTikoNa se arthaprayojana baDA ajIba hai| jagat sarva jIvoM ke sAtha maitrI kA tAtparya rakhanevAle kSamA jinakI sAhajikatA hai| karuNA jinakA svabhAva hai| unake liye zatru nAza kA arthaghaTana anucita lagatA hai| gaNadhara bhagavaMta isakA samAdhAna aura samarthana apane pUrNa yoga bala se karate haiN| unakA kathana hai duzmana kauna hai ? yaha samajhanA jarurI hai / duzmana, vairI, zatru cAhe kucha bhI kaho koI kharAba nahIM hai / zatruoM ke bIca meM rahI huvI zatrutA, vaira yA duzmanAvaTa kharAba hai / jaba zatrutA samApta ho jAtI hai taba zatru mitra bana jAtA hai| . ekabAra paramAtmA mahAvIra se kisIne pUchA ki prabhu ! Apa itane dayAlu ho, kRpAlu ho, sAmarthya saMpanna ho ki tIna janma se pUrva hI Apane sabhI jIvoMko mokSa le jAne kI bhAvanA se lAkhoM mAsakSamaNa kie the| aise sAmarthya saMpanna Apake duzmana kyoM the ? gozAlaka, saMgama, zUlapANIyakSa, caMDakauzika Adi aise bhayaMkara jIvoM ne Apake Upara aneka upasarga kiye the| anArya deza meM logoMne prabhuko ulaTe laTakAe the| kevalamAtra isIkAraNa ki, prabhu apanA paricaya de ki mai vardhamAna rAjakumAra huuN| mahArAjA sidArtha kA putra huuN| tumhArA bhaviSya kA bhagavAna huuN| tuma mujhe kyo parezAna karate ho? ina karmo se tuma kaise mukta ho pAoge ? aisA kucha bhI nahI kahanevAle prabhu ko hama kaise kaha sakate hai ki yaha zatruko samApta karanevAle hai| koI mukAbalA nahIM koI maMtroccAra nahIM / koI zabda ghoSa nhiiN| aise bhagavAna ko hama kaise kaheMge ari + haMtANaM / soco to sahI zatru ke sAtha jinhoMne vANI se kucha bhI nahIM kahA hama unhe zatru ko samApta karanevAle kaise kaha sakate hai ? kaIbAra uThanevAlA yaha prazna maine ekabAra prabhu se pUcha hI liyA ki prabhu ! Apane duzmana ko kabhI eka zabda bhI nahIM kahA~ to, phira gaNadharoM dvArA prastuta pada duzmana ko samApta karanevAle arihaMta kI vyAkhyA kaise ucita ho sakatI hai ? paramAtmA ne kahA isa prazna kA uttara pAne ke lie tumheM prati prazna karanA paDegA ki merA duzmana kauna thA ? gozAlaka, saMgama, zUlapANIyakSa, caMDakauzika yaha saba to mere duzmana hI nahIM the| duzmana to ve hote hai jinake prati hameM dveSa ho / dveSa hameM unake prati hotA hai jo hamAre bhItara kA nukasAna karate ho| ina meM se kisI ne bhI mere AMtarika guNoM meM koI nukasAna nahIM phuNcaayaa| abodha hote hue bhI unhoMne samatA guNoM meM sthira rahane meM sahAyatA dI thii| karmakSaya meM sahAyaka ina sabako mai duzmana kaise mAnu ? abodha hone se ve jo ceSTA karate the isIkAraNa unapara mujhe karuNA AtI thI / vatsa ! duzmana sirpha ve hote hai jinake prati hameM duzmanAvaTa hotI hai| zatrutA samApta hone para koI hamArA duzmana nahIM hotaa| __ purisA ! tumameva tuma mittaM ! kiM vA bahiyA mittmicchsi| , vatsa! tu hI terA mitra hai| bAhara na koI terA mitra hai na koI shtru| zatrutA samApta hone para koI zatru nahIM rahatA hai| zatru ko nahIM zatrutA samApta kro| vatsa ! gunagunA una paMktiyoM ko jo mukti kI maMgala AratI hai| siddhi kA maMgalAcaraNa hai| sAdhanA kA varadAna hai| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAmemi savvejIvA, savvejIvA vi khamaMtu me| mittI me savva bhUesu, vera majjaM na kennii|| yahA~ para mujhe kisI se vaira na ho aisA kahA hai / merA koI vairI nahI aisA nahIM kahA hai / vaira vairI meM nahIM hamAre bhItara hotA hai| vaira samApta honepara vairI apane Apa samApta ho jAte hai arthAta vairI mitra bana jAte haiN| paramAtmA kA svarupa bAtAte hue kahA hai "visahara visaninnAsaM" viSadhara kA nAza karanevAle nahIM paraMtu viSadhara ke viSa kA nAza krnevaale| paramAtmA mahAvIra ne caMDakauzika sarpa kA nAza nahIM kiyA thA paraMtu usameM nihita dRSTiviSa kA nAza kiyA thaa| ari arthAta shtru| haMtANaM arthAta samApta krnaa| yaha artha to tuma ThIka samajha rahe ho paraMtu ariko pahacAna nahIM rhe| zatru kahI bAhara nahIM bhItara hai| anya jIvoM ke prati hamArA rahA huA vaimanasya, rAga, dveSa, viSaya, kaSAya Adi doSa hamAre duzmana haiN| jo hamAre bhItara ke guNoM para AghAta karate haiM unako samApta karanA sAdhanA hai| isIkAraNa apUrva avasara meM kahA hai - "krodha pratye to varate krodha svabhAvatAH" krodha ke upara krodha kro| jina zAsana ke sivA yaha kalA kahA~ se upalabdha ho paaegii| "namo" kI utpatti nAbhi se hotI hai| krodha kI utpatti kahA~ se hotI hai? nAbhi se, hRdaya se yA mastiSka se? mastiSka se hotI hai aisA koI kahe to isakA pramANa kyA hai? isakA uttara pAne ke lie Apako jaba gussA AtA hai Apa AIne ke sAmane khaDe ho jAo Apako uttara mila jaaegaa|athvaa kisI ora ko gussA AyA ho to unheM Apa apane kemere meM kaida kara lo / krodha Ate hI mastiSka meM utpanna krodha lalATa para AegA / bhAgya darzI lalATa ulaTa pulaTa, ADI tirachI rekhAoM se jaTila ho jaaegaa| bhauMhe TeDhI ho jaaegii| A~kheM lAla ho jaaegii| nAka phUlane lgegaa| hoMTa phddphddeNge| ye to bAhya lakSaNa hue| aba krodha bharA mastiSka bhItara kI prakriyA suru karatA hai| jo dikhatI nahIM para anubhava hotA hai| hRdaya kI dhaDakane bddhnaa| bI.pI. bddhmaa| aeNDranala graMthi, livara, kiDanI Adi para asara hotI hai| hAtha pA~va tharatharAte hai| aura eka bAta Apa jAnate hai nA krodhita vyakti apanA pA~va jora se paTakatA hai aura vo bhI dAhinA paaNv| kabhI socA hai Apane ki aisA kyoM hotA hai? isa prakriyA se mastiSka meM uttejita zrAvoM kI jaTilatA kama ho jAtI hai aura mastiSka kA prezara kama hotA hai| jamIna para pAMva paTakane se arthIga ho jAne se vAtAvaraNa meM halakApana mahasUsa hotA hai| bhagavAna kahate haiM - koho pII pnnaasei| krodha prIti kA nAza karatA hai| krodha se prema kA nAza hotA hai premI kA nhiiN| dUsarA kansepTa hai "arihaM + taannN"| arihaM zabda arhatA ke artha meM prastuta hai| arhatA arthAt yogyatA, sAmarthya / tANaM arthAt trANa, rkssnn| jaba jaba proTekzana kI AvazyakatA ho taba taba arihaMta paramAtmA rakSaNa kA sAmarthya rakhate haiN| samasta jIvoM ke rakSaNa kA sAmarthya unakA svabhAva hai| unake svabhAva kI yaha dhAraNA tIna bhava pUrva kI sAdhanA hai| "savijIvakA zAsana rasiM"kI mahAna bhAvanA se tIrthakara nAmakarma kA nikAcana hotA hai| puNya janita isa karma meM aneka atizayoMkA vizAla puMja hotA hai| eka jIva jaba siddha hotA hai taba avyavahAra rAzi kA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka jIva vyavahAra rAzi meM AtA hai| jIva ke upara siddha paramAtmA kA yaha anaupacArika upakAra hai| vyavahAra rAzi meM Ae hue jIva ke pAsa apane vikAsa kI koI vidhi, vidhAna, sAdhana yA mArga nahIM hotA hai| siddha paramAtmA hamAre zAzvata pitA hai to arihaMta paramAtmA hamArI zAzvata mAtA hai| mukti pAne taka hamArI samasta vyavasthA evaM avasthA ve samhAlate haiN| ekabAra vyavahAra rAzi meM A jAne ke bAda jIva kI pragati kevala mAtra paramAtmA kI karuNA se hI hotI hai| jaise mAtA zizu kA pAlana vAtsalya aura karuNA se karatI hai| garbha se lekara janma ke bAda kAphI samaya taka mA~ bacce ko samhAlatI hai| jaise jaise bacce kA svayaM kA sAmarthya prakaTa hotA hai vaise vaise mA~ use svAtmanirbhara karatI hai| usI taraha paramAtmA hamAre sAmarthya saMpanna hone taka svayaM ke sAmarthya kA prayoga karate hai| hama svayaM bhagavat AtmA hai paraMtu karmo ke kAraNa hama svayaM ke sAmarthya se anabhijJa hai| jaise karoDapatI kA baccA bacapana meM kisI ke pAsa cokaleTa dekhakara apanA hAtha phailA detA hai| jaba use apane sAmarthya kI samajha AtI hai taba use apanI isa harakata kI zarama AtI hai| paramAtmA bhI hamameM hamArI bhagavatsattA ko pragaTa hone kA avasara dete hai| pahacAna karAte hai| sAre zAstra, prabhu kI dezanA Adi paramAtmA ke sAre sAmarthya kevala mAtra hamArA sAmarthya prakaTa karane ke hai| mokSa kA sAmarthya saMpanna hote hI hama svayaM bhagavAna ho jAte hai| tIsarA zabda saMyojana hai arihaMta + aannN| yaha hai hamAre paramAtmA ke sAtha ke AjJAmaya sNbNdh| AjJA kauna detA hai ? kisako detA hai ? kyoM detA hai ? jIva kA svAbhAvika vikAsa saMjJA, prajJA aura AjJA se saMbaMdha rakhatA hai| jaise janma ke sAtha hI bacce ko khAne kI saMjJA hotI hai| use bodha yA prajJA nahIM hotI ki kyA khAnA ? kitanA khAnA ? kaise khAnA aadi| cAhe khAdya padArtha ho yA khilaunA ho vaha muha meM hI DAlatA hai| khAne kI koziza karatA hai| mA~ dhIre dhIre use bodha dekara prajJAnvita karatI hai| usase bhI baDe hone para mA~ use AjJA karatI hai ye tujhe khAnA cAhie ye tujhe nahIM khAnA caahie|aajnyaa ke nahIM mAnane para use zikSA bhI detI hai| isI taraha paramAtmA ke sAtha bhI hamAre tIna taraha ke saMbaMdha hai| anAdi kAla se hama kevala saMjJA ke AdhAra para hI paribhramaNa karate the| parama karuNAnidhAna anaMta karuNA dvArA hamArI pragati kA Ayojana karate haiM / yahA taka to na hamArA koI arpaNa hai na samarpaNa / eka pakSIya prema se hamArI isa vikAsa yAtrA kA prAraMbha hotA hai| taba hama dusare prajJAmaya saMbaMdha ke yogya hote hai| samartha hote hai| isameM paramAtmA hameM bodhAnvita karate haiN| prajJAmaya saMbaMdha se saMbodhi kA dAna kara prabhu yogya AcaraNa ke lie AjJA pradAna karate hai| ___ AjJA meM do zabda hai| A yAne AtmA aura jJA yAne jnyaan| jo AtmA kA jJAna prastuta kre| usakA nAma aajnyaa| AjJA kisakI honI cAhiye? AjJA to koI bhI de sakatA hai? jinheM AtmA kA jJAna ho sakatA ho ve hameM AjJA de sakate hai| ata: AtmajJAnI puruSoM kI AjJA svIkAraNIya hotI hai| ziSya ne guru se puchA, dharma kyA hotA hai ? guru ne kahA ANAe dhmmo| aura kisI dharma kI vyAkhyA ko aura kisI dharma ke svarupa ko samajho na samajho paraMtu itanA to mAnanA hI paDegA ki AjJA hI dharma hai| eka bAra eka ziSya ne guru se pUchA, guru maine dIkSA to le lI paraMtu mujhase bhUkhA nahIM rahA jaataa| mujhase upavAsa nahIM kiyA jAtA, koI bAta nahIM beTA tumhe kyA khAnA, kitanA khAnA, 26 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaise khAnA, kaba khAnA yaha jAnanA bahuta jarurI hai ise jAnakara vaisA karanA bhI tapa hai| ANAe dhammo / ANAe tavo / AjJA kA pAlana bhI eka tapa hai| aisA tapa bAraha tapa meM kahI nahIM miltaa| AjJA hI dharma hai AjJA hI tapa hai| khAne kI pUrI sambhAvanA hone para bhI prabhu ke pratyAkhyAna ko lekara choDanA tapa hai| to jo tapa hai usake sAtha prabhu kI AjJA jur3a gaI, sArA dina kabhI bhUkhe raha jAo to kabhI nahIM kahate mujhe tapa hai mujhe upavAsa hai : ANAe dhammo ANA tava / AjJA kA jo dAna kare ve bhagavAna / AjJA kA jo pAlana kare vaha bhakta aura AjJA kA jo vyavasthApana kare ve guru, ve AcArya ve upAdhyAya / J Apane dravya pariNamana kA siddhAMta sunA hogaa| jJAtA sUtra isa siddhAMta kA sAkSI hai| nAma se, AjJA se, anugraha se dravyoM meM parivartana saMbhava ho sakatA hai| kalyANamaMdira strotra meM kahA hai - pAnIyamapyamRtamityanuciMntyamAnaM, kiM nAma no viSavikAramapAkaroti / / arthAt paramAtmA kA nAma lekara pAnI meM amRta kA ciMtana karane se viSa amRta meM parivartita ho jAtA hai| bhArata meM mIrA ne prabhu nAma se hI jahara ko amRta meM parivartita kiyA thA / sokreTisa ko bhI rAjakAraNa ne jahara diyA thA lekina usa viSa ne sokreTisa ko mRtyu dilAyI / padArtha kI taraha zabda meM bhI parivartana kI saMbhAvanA hai| bhagavAna mahAvIra ne zreNika se kahA thA rAjana ! zabda jaDa hote hai paraMtu ve jisa prakAra ke bhAvoM meM pariNamate hai vaisI cetanA kI pariNati banatI hai / kucha zabda kAna meM jAte hI kautUhala utpanna karate hai| kucha zabda kAna jAte hI kaivalya jJAna utpanna karate haiN| zabdoMkA apanA koI sAmarthya nahIM hotA hai| sAmarthya bhAvoM kA hotA hai| mahArAjA zreNIka ekabAra samavasaraNa meM Ate hue mArga meM eka dhyAnastha saMta ko dekhakara ahobhAva se abhibhUta ho gae the| pAsa Akara unhoMne prabhu se pUchA prabhu ! Apake samIpa Ate hue mArga meM eka tapasvI saMta ke darzana kara mai abhibhUta ho cukA huu| prabhu mAnalo unakI Ayu abhI khatama ho ve kahA jAaiMge ? prabhu ne kahaoN prathama naraka meM / he prabhu ! aisA kaise ho sakatA hai ? zreNIka ne Azcarya se kahA / paramAtmA ne kahA, samrATa ! dUsarI naraka meM / prabhu ! kyA bAta karate ho aap| hA~ zreNIka ! tIsarI naraka meM...... aisA karate karate paramAtmA ne kahA sAtavI naraka meN| sunate hI zreNIka ne apane donoM hAthoM se mastaka pakaDa liyaa| itane meM duMdubhi ke nAda sunAyI diye| zreNIka ne puchA prabhu ! kisako jJAna huA ? paramAtmA ne kahA, hama jinakI bAta kara rahe haiM unko| ve jinakA mArga meM darzana kara tuma abhibhUta ho gaye the| zreNIka Azcarya sameta paramAtmA ke paoNva pakaDa lie| prabhu ! dhanya hai aapko| ApakI abUjha yA anabUjha pahelI hama kaise samajha sakate haiN| paramAtmA ne kahA, rAjana ! yaha saMta hai rAjarSi prsnncNdr| rAjapATa parivAra choDakara dIkSita ho gye| ekAMta meM dhyAna karane / acAnaka usI rAjyapara duzmanoM ke AkramaNa ke zabda sunakara vicalita ho ge| Atma kSetra yuddha kSetra meM parivartita ho gyaa| binA zastroM ke yuddha huaa| zatru ke binA zatrutA ne yuddha cheDa diyaa| rAjan ! inhoMne zatru to choDa diye the para zatrutA nahIM choDI thI / isa kAraNa bhAva yuddha huaa| upAdA zuddha thA / bhAvoM ne pariNAma ko zuddha bnaayaa| nimitta zuddha banA aura inhoMne karmakSayakara kaivalya prApta kara liyaa| 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreNIka ne paramAtmA se kahA Apa ne inako dIkSA ke samaya kaunasI AjJA dI thI? jo inake lie zubha meM nimita bnii| bhagavAna ne kahA, rAjana ! sAdhanA kA sarvocca pariNAma adInabhAva meM rahakara AtmA ko anuzasita karanA hai| anuzAsana kA mukhya sUtra haiM - ego'haM Natthi me koi, naahmnnskssi| evamadINamaNasA appaannmnnusaasi|| kevalamAtra isa AtmAnuzAsana kI AjJA kA lopa karanepara inakI AtmadazA meM hInabhAva Aye the paraMtu punazca AtmadazA meM anuzAsana Anepara zuddha, vizuddha, atizuddha bhAvoM kI ucca dazA meM ye kevalI bana ge| AnaMdaghana jI mahArAja dina rAta paramAtmA ke sAtha gujArate the| eka hI caddara rakhate the| dUsarI caddara nahIM rkhte| socA calo gaDabaDa huI to kyA huA? AkhIra hai to jJAnI saMta bhaktivAle haiM apane ko vo acchA cejidata hAkAi bAta nahIM galatI huI hama usa ko sudhAra lete hai vo pahu~ce bhItara kamare meN| AnaMdadhana mahArAja jI kI caddara paDI thI lekina vaha caddara kaoNpa rahI thI are ye to koI ora mAmalA hai vo Dara kara ke cIkha detA hai| idhara inakI caddara meM cale gae dusarI caddara to thI nahIM, loga pAgala kahaMga yA nhaa| pravacana denacedara mAnahA pahanata eka prAcaMdana socA calo gaDabaDa huI to kyA huA? AkhIra hai to jJAnI saMta bhaktivAle hai apane ko vo acchI cIje dete hai| koI bAta nahIM galatI huI hama usa ko sudhAra lete hai vo pahu~ce bhItara kamare meN| AnaMdadhana mahArAja jI kI caddara paDI thI lekina vaha caddara kaoNpa rahI thI are ye to koI ora mAmalA hai vo Dara kara ke cIkha detA hai| idhara inakI caddara meM bhUta AyA huA hai| caddara kaoNpa rahI hai| sAre loga cIkha sunakara udhara cale gaye jahA~ caddara paDI huI thii| AnaMdadhana jI mahArAja itane adbhUta the ki loga aMdara zora macA rahe the idhara inakA pravacana cAlU thaa| aise saMta nahIM dekhane ko milte| jaba pravacana dete to dete hI rahate unako loga pAgala hI to kheNge| eka dina kisI zrAvaka ne unase pUchA kabhI mAgagaeNe tAphopa chainaphA togapazapalo.balAte hai to Apa Ate nahIM aura kabhI pA~ca paMdraha loga Ae to bhI Apa AnaMdaghana mahArAja ke bhItara bhagavAna birAjamAna hai / inakI bhagavatsattA pragaTa ho cukI hai / inakI vANI adbhuta hai / inakI vANI se prakAzita sat ko jhela lenA cAhie aisA avasara punaH nahIM mila sakatA / hAtha joDa kara ve vANI ko pI rahe the / jaise pravacana samApta haA logo ne yazovijaya jI ma.sA. se kahA zora maca gayA kintu Apa bhI baiThe bhAga gae lekina ve unake samakSa hAtha joDakara khaDe the kyoMki ve unhe pahacAne gae the| unhoMne nirNaya kiyA thA ki AnaMdaghana mahArAja ke bhItara bhagavAna birAjamAna hai / inakI bhagavatsattA pragaTa ho cukI hai / inakI vANI adbhuta hai |inkii vANI se prakAzita sat ko jhela lenA cAhie aisA avasara puna: nahIM mila sakatA / hAtha joDa kara ve vANI ko pI rahe the / jaise pravacana samApta huA logo ne yazovijaya jI ma.sA. se kahA zora maca gayA kintu Apa bhI baiThe theaura Apa ke guru jI bhI baiThe the / bole bhItara jAkara to dekho caddara kaise kaoNparahI hai| caddara dekhakara yazovijaya jI mahArAja samajha gae ki mahArAja jI ko bukhAra thA aura bukhAra ke paramANu inhoMne caddara meM bhara kara rakhe hai| usake bAda unhoMne saba ko kahA cupa rho| mahArAja baDe svastha lagate the| pATe para se utare bhItara gae caddara oDhI jaise ca 28 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara lete hI AnaMdadhana jI puna; bukhAra se bhara gaye / yazovijaya jI mahArAja kahate haiM ki bhagavana ! isItaraha paramANuoM ko bharakara ye caddara hameM de do hama isako pAnI meM dho deMge to sAre bukhAra ke paramANu nikala jaaaiNge| AnaMdaghana jI mahArAja ne kahA mujhe mere karmANuoM kA bhoga lene do| mujhe isake lie koI prayatna karane kI jarurata nahIM hai kyoMki ina karmANuoM ko sahanakara karane kA sAmarthya mujha meM hai / pravacana ke kAraNa mujhe ye prayoga karanA paDA I jJAtA sUtra meM dravya pariNamana kA siddhAnta hai kabhI baiThakara siddhAMta to nikAla kara dekho aap| dUdha meM dahIM jAna DAlane se dUdha dahIM bana jAtA hai yaha huA dUdha ke dravya kA dahIM ke rupa meM pariNamana / kaI padArthoM meM eka prosesa hotA hai jo vidhi pUrvaka jAne se vaha parivartana dikhAI detA hai| jaise dUdha meM ghI nihita hai paraMtu cammaca se DhUMDhane para vaha kabhI nahI mila sktaa| dUdha, dUdha se dahIM, dahIM se chAcha, makkhana aura makkhana se ghI / isataraha eka prosesa hai| isItaraha AtmA bhI sAdhanA ke dvArA siddhi pA sakatA hai| sAdhanA eka prosesa hai| arihaMta paramAtmA isa prosesa ke parama vidhAtA hai / tIrtha nirmANa karake paramAtmA saMgha sthApanA ke dvArA isa prosesa ko prasthApita karate hai / yaha prosesa aisI vyavasthA hai jo AtmA kI avasthA ko Atmasthiti aura Atmasiddhi pAne meM sahAyaka hotA hai / I punazca usa vikalpa ko yAda kareM ki jinake pAsa baiThane se hamAre sAre vikalpa zAMta ho jAte hai, hamArA ahaM, mata, abhiprAya TUTa jAte hai| ve ari + haMtANaM hai arthAta arihaMtANaM hai| jinake pAsa hameM hama na hone kI anubhUti nahIM hotI hai ve arihaM + tANaM hai arthAta arihaMtANaM hai| jinake pAsa hame arihaMta hone kI anubhUtI hotI hai ve arihaMta + ANaM hai arthAta arihaMtANaM hai| aise arihaMta paramAtmA ke caraNoM meM namaskAra karate huye namotthu arihaMtANaM kA mAlakosa rAga meM japa karate huye dhyAnastha hote haiN| sIdhe baiThIe A~khe baMda kIjie, maMda maMda zvAsa prazvAsa ke sAtha deha ko zithila kIjie / || namotthuNaM arihaMtANaM || namotthuNaM arihaMtANaM || namotthuNaM arihaMtANaM // 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - bhagavaMtANaM bhagavattA jinameM pragaTa hotI hai ve bhagavAna hai / bhavya AtmA kA bhaviSya bhagavattA hai / "bhagavAna hI acche lagane" - saMvega hai| bhagavAna acche lage ataH saMsAra nahIM suhAtA yaha nirveda hai| bhagavAna kA AkarSaNa saMvega hai aura saMsAra kA vikarSaNa nirveda hai| bhagavAna aura saMsAra donoM kabhI bhI ekasAtha nahIM raha skte| mRgAvatI se jo galatI huyI thI vaha kyoM huyI thI ? use bhagavAna acche lge| use bhagavattA acchI lgii| bhagavAna acche lagane para saMsAra choDanA nahIM paDatA hai saMsAra chUTa jAtA hai| dIkSA arthAta saMsAra choDanA nahIM saMsAra chUTa jAnA hai| paramAtmA acche lagane ke bAda padArtha-paramANuacche nahIM lagate hai| mRgAvatI bhagavAna meM vilina ho gayI thI itanA hI nahI svayaM meM bhagavattA pragaTa ho gii| jyotirmAna dIpaka ke sAtha eka tela se bhare dIpaka kA sahajasparza huaa| kevala mAtra sprsh| aMtima sprsh| bhagavAna hI banA de aisA sprsh| sparza pAkara samavasaraNa se bAhara Ae yaha bAhara sirpha mere Apake lie hai| ve to svayaM bhItara hI thI bhagavAna ke saath| ghaTanA se pUrva upAzraya unakA nija AvAsa thA paraMtu Aja to nija aMta:karaNa hI unakA nija kA AvAsa thaa| : guru ne dekhA niyama toDane kA bhaya nahIM hai| guru ke upAlaMbha kA AbhAsa nahIM hai| bhaya kyoM ho sakatA hai ? bhaya aura bhagavAna kabhI eka sAtha nahIM raha skte| bhaya, bhava aura bhrama kA jo aMta karate haiM, ve hI to bhagavaMta hai| Aja hama tIna zAbdika abhivyaMjanA ke mAdhyama se bhagavaMta zabda kA smaraNa, kIrtana, pUjana kA prAraMbha karate hai| bhagavaMtANaM zabda kA bha+ ga+va+aMtANaM aisA anuprAsa hai / ina tInoM akSaroM se juDAaMtANaM zabda kA artha hai aMta krnevaale| aMta usakA hotA hai jisakI Adi ho| kisa Adi kA yahA~ aMta hai usakA hArda bha,ga,va zabda meM nihita hai| acaraja to isa bAta kA hai ki saMsAra meM sahaja pahale Adi samajhAyI jAtI hai bAda meM aNt| namotthuNaM sUtra meM sUtra krama ke anusAra pahale aMta aura bAda meM Adi kA sUtra hai| pahale arihaMtANaM aura bhagavaMtANaM pada hai bAda meM AigarANaM pada hai| vaha kaunasI Adi hai jo aMta kI pratIkSA karatI hai / isa prazna kA uttara to hama AigarANaM pada se leNge| abhI hama kucha aise aMta kI carcA kara rahe hai,jo AigarANaM pada kI pUrvabhUmikA bana jAtA hai| kisI bhI pada ko samajhane ke do tarIke hote haiN| eka zabdamaya aura dusarA svrupmy| zabda kI abhivyaMjanA pada ke svAmI kI pahacAna karAtI hai aura svarupa kI abhivyaMjanA svarupamaya banA detI hai / namotthuNaM zabda kI sArthakatA bhagavaMtANaM zabda kI svarupamaya vyAkhyA meM samAhita hotI hai| svarupa samajhane se pUrva zabda samajhanA Avazyaka hai kyoMki hama zabda se svarupa kI ora jA rahe hai| bhagavaMtANaM zabda tIna zabdoM ke anuprAsoM ke mAdhyama se spaSTa hotA hai| 300 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha+ aMtANaM :- bhava, bhaya aura bhrama kA aMta krnevaale| ga+aMtANaM :- gati ke bhramaNa kA aMta krnevaale| va+aMtANaM:- vargaNAoM (karmoM) ke sAtha ke saMbaMdha kA aMta krnevaale| bhagavaMta arthAta ve jo hamAre bha arthAt bhava, bhaya, bhrama kA aMta kre| jo hamAre ga arthAt gatiyoM ke bhramaNa kA aMta karate haiN| jo vaarthAta vargaNAoM (kArmika) ke saMbaMdha kA aMta karate haiN| jaba bhrama hotA hai taba bhaya hotA hai / jaba bhaya hotA hai taba bhava hotA hai aura jaba bhava hotA hai taba bhramaNa hotA hai| jaba hakIkata gujaratI hai taba bhaya ko maukA nahIM rahatA hai| bhaya hakIkata se pUrva nijakalpanArupa bhramase utpanna hotA hai| ghaTanA ke sAtha bhaya kA eka kAlpanika saMbaMdha hotA hai| isI kAraNa bhaya aura bhrama se utpanna bhava ke prati jIvako bhaya nahIM hotA hai| bhavoM kA bhaya na hone ke kAraNa bhramaNa ke prati bhI jIva bhayabhIta nahIM rahatA hai| __ vase vajana kA aMta aisI bhI vyAkhyA hotI hai / AtmA kA svabhAva agurulaghuguNavAlA hai, paraMtu karma saMbaMdha ke kAraNa vaha vajanavAlA ho jAtA hai| jaise tumbe ke Upara miTTi ke lepa lage ho to vaha pAnI meM DUba jAtA hai| usI tumbe ke lepamukta hote hI vaha pAnI ke upara tairane lagatA hai| usI taraha jIva karma vajana se mukta hotA huA loka ke agrabhAga arthAt muktadazA ko prApta hotA hai| samasta caudaha rAju loka pramANa brahmAMDa meM dhUla ke rajakaNoM kI taraha kArmika vargaNAe vyApta hai| jaise pasIne yA pAnI se bhIge hue yA tela se lipta deha para dhula kI rajeM cipakatI hai vaise hI mana,vacana, kAyA ke yoga Atma pariNati ke anusAra kArmikarajeM AtmA ko cipakatI hai use kArmika vargaNA kahate hai| ___AtmA meM jaba rAga dveSa ke kAraNa AMdolana (spaMdana) hote haiM taba vaha brahmAMDa meM vyApta kArmika vargaNAoM ko grahaNa karatA hai| grahaNa kI jAnevAlI ye kArmika vargaNAe Atma pradezoM ke upara chA jAtI hai| jaise lohacuMbaka para lohe kI rajakaNe cipakatI hai| isameM AkarSaNa kA kAraNa lohacuMbaka hai vaha svayaM hI lohe kI rajakaNoM ko svayaM kI ora khIMcatA hai, cipakAtA hai aura svayaM vajanavAlA ho jAtA hai| isItaraha jIva rAga dveSa ke kAraNa kArmika vargaNAoM ko svayaM kI ora AkarSIta karatA hai, khIMcatA hai, cipakAtA hai aura svayaM vajanavAlA ho jAtA hai| bhArI ho jAne ke kAraNa taira kara upara Ane meM asamartha hotA hai| isa samaya kArmika vargaNAoM ke sAtha ke saMbaMdha kA aMta karanevAle bhagavAna kA karuNAmaya sAmarthya hameM sahayoga detA hai| _____ bhagavaMta kI yaha zAbdika vyAkhyA bhagavaMta ke paraMma svarupa ke sAtha saMbaMdha joDa detI hai / yaha vyAkhyA paramAtmA ke mahAna astittva ke sAtha hamArA katRttva saMyojita karatI hai| parama astittva kI sAkSI meM hama svayaM ke siddhattva ko prakaTa karane ke lie kartRttva kA mahAyajJa cAlu kara rahe haiM, jo hamane pahale kabhI nahIM kraa| hamArA kartRttva parama ke astittva kI sAkSI ke binA kevala mAtra karma baMdhana se saMlagna thaa| sudharmA svAmI ne zAsana kI sattA samhAlate hI sarvaprathama hameM namotthuNaM sUtra kA dAna diyaa| bhagavAna RSabhadeva ke pAsa rAjya kI yAcanA karane ke liye Aye hue namivinami ko zakrendra ne isI namotthuNaM ke dvArA aneka vidyAeM sikhaaii| hai-31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMtANaM zabda ko samajhAte huye vyAkhyAkAroMne "bhaga" zabda ke cha: artha prastuta kiye haiN| ise bhagavatSaTak kahate haiN| samagra aizvarya, samagrarupa, samagra yaza, samagradharma aura samagra prytn| paramAtmA kI ye chahoM cIjeM atyaMta utkRSTa hotI haiM, paraMtu hameM isase kyA lAbha ho sakatA hai ? vRttikAra jJAnI puruSa hameM isakA uttara dete hue samajhAte hai ki isI kAraNa yahA~ chahoM artha ke pUrva "samagra" zabda lagAyA gayA hai| samagra arthAta akhaMDa, avibhAjya pRthvItala se lekara lokAgra taka vyaapt| isa samagratA ke kAraNa bhagavattA kA hamAre sAtha saMbaMdha bana jAtA hai| paramAtmA kA samagra aizvarya hamArI nijacetanA kA sAkSAtkAra hai| paramAtmA kA samagrarupa hamArI nijacetanA ke hastAkSara hai| paramAtmA kA samagra yazahamAre puNya kA aviSkAra karatA hai| paramAtmA kIsamagra zrIhamAre bhAgyakA saMskAra karatI hai| paramAtmA kA samagradharma hameM milA huA paramArtha puraskAra hai| paramAtmA kA samagra prayatnahamAre siddhattva kA maMgalAcAra hai| sarvaprathama hai bhagavAna kA samagra aishvry| samagra arthAta akhaMDa avibhAjya, avyy| jo khaMDita nahIM hotA, jisakA koI bhAga nahIM hotA, jisakA koI vibhAga nahIM hotA aura jo na kabhI bAMTA jAtA hai| yahA~ hama paramAtmA ke aizvarya kI bAta karate haiM jise advitIya parAbhogI saMvardhita aizvarya kahate hai| koI kitanA bhI aizvarya saMpanna ho usase hamArA kyA matalaba hai? hamAre ghara ke pAsa kisI zrImaMta kA baMgalA ho nitya navIna gADiyA~ AtI jAtI ho hamAre kisa kAma kI? isI taraha paramatmA kA aizvarya kitanA bhI kyoM na ho hameM kaise kAma AegA? Apake pAsa aizvarya hai yA vaibhava hai? vaibhava aura aizvarya meM kyA aMtara hai? jo hai paraMtu dikhatA nahIM upabhoga meM nahI AtA hai vaha vaibhava hai vahI jaba bAhara Akara upayoga meM AtA hai taba vaha aizvarya bana jAtA hai| jaise sepha meM jevara hote hai vaha vaibhava hai| jaba kisI prasaMga para unheM nikAla kara dhAraNa kiyA jAtA hai| saba ke sAmane vaibhava pragaTa hotA hai taba aizvarya bana jAtA hai| ise bhaktAmara stotra meM acchI taraha samajhAyA gayA hai - itthaM yathA tava vibhUtirbhUjinendra, dharmopadezanavidhau na tathA prsy| ___ yahA paramAtmA kI vibhUti kA varNana karate huye kahA hai ki he jinendra ! ApakI vibhUti arthAta vaibhava dharmopadeza ke samaya parAbhogI bana jAtA hai| hamArA vaibhava aura aizvarya svabhogI hotA hai| paramAtmA kA aizvarya parAbhogI hotA hai| isalie yahA~ vaibhava ko vibhUti kahA hai| bhU yAne rakSA krnaa| jaise bhabhUti bha yAne bhasma bhUti yAne raakh| jo rAkha se rakSA karate hai use bhabhUti kahate hai| vibhUti arthAta vizeSa rupa se rakSA krnevaale| isI bhUti zabda para se indrabhUti, agnibhUti aura vAyubhUti tIno gaNadhara baMdhuoM ke nAma hai| indra kI taraha jagata kI rakSA karanevAlA terA beTA hogA aisA svapna meM jAnakara gautamasvAmI kI mAtA ne unakA nAma indrabhUti gautama rakhA thaa| isItaraha agnikAya kI rakSA karane ke kAraNa agnibhUti aura vAyukAya kI rakSA karane kAraNa vAyubhUti nAma rakhA thaa| 32 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pucchisuNaM meM bhagavAna ke lie "se bhUr3apanne" aura "jagabhUipanna" arthAta bhUtiprajJa hai aisA kahA hai| jagata ke jIvoM kI rakSA jAnanevAle arthAt rakSA kaise kI jAtI hai aura unake sarva upAyoM ko jAnakara ise vizva vyavasthA kA prayojana banAnevAle bhUtiprajJa kahalAte hai / hamArA sArA aizvarya kevala svabhogI hai| paramAtmA kA pUrA hI aizvarya parAbhogI hai| paramAtmA apanA aizvarya bhogate hI nahIM hai / usako kevala dUsare loga bhogate hai| usake bAda saMvardhita paramAtmA kA aizvarya jitanA vAparA jAtA utanA baDha jAtA hai| hamArI cIja jitanI vAparI jAtI hai utanI ghisatI jAtI hai| kama hotI hai| gADI meM peTrola calAyA to jitanA calAyA utanA kama hotA hai| phira kahate ho ye purAnI ho gii| gADI ko nikAla denI hai| are gADI kI bAta karate ho hamAre ghuTane aura kamara bhI ghisa ghisa ke kamajora ho jAte hai| hamArA pUrA hI aizvarya ghaTatA ghisatA hai kama hotA hai lekina paramAtmA kA aizvarya jitanA upabhoga kiyA jAtA hai utanA baDhatA jAtA hai / aizvarya kI taraha paramAtmA rupa bhI advitIya parAbhogI hai| eka bAra bharatacakravartI aura zakrendra mahArAja ke bIca meM pratispardhA thI ki paramAtmA kI stuti adhika kauna kara sakatA hai, deva yA mAnava ? donoM ne stuti kA prAraMbha kiyaa| yaha silasilA kucha samaya to calA Akhira bharata mahArAjA thaka gye| unhoMne zakrendra se kahA maiM bhAva se bharA huA huuN| hArA nahIM hUM para thakA jarura hUM ataH hama isa kAryakrama ko punaH kala kI sabhA meM jArI rkheNge| zakrendra ne haMsakara kahA mahArAja! paramAtmA ke guNa amApa hai, rupa advitIya hai, aizvarya anaMta hai, aise unakI anaMta samRddhi ko hama stuti ke rupa meM kitane dinataka gA sakeMge? prabhu kI samRddhi ko apane bhItara utArane kA sAmarthya kisakA adhika hai yaha jAnanA jarurI hai| bharata Apa bhale hI cakravartI ho paraMtu mAnava hone ke kAraNa Atmadharma, virIdharma, dAnadharma kA pAlana karane meM samartha ho ataH Apa pUrNa sAmarthya se saMpanna ho, zakrendra ke (mere) jisa rUpa ko Apa dekha rahe vaha vaikreya zarIra hai| ise hama kama jyAdA kara sakate hai paraMtu audArika zarIra ko aisA karanA saMbhava nahIM hai| Apa dekha rahe hai paramAtmA ke pIche eka tejomaya, prakAzamaya atisuMdara dikhAyI de rahA hai use AbhAmaMDala kahate haiN| AbhAmaMDala ke kAraNa samavasaraNa meM Aye hue sabhI jIvoM ko apane sAta bhava dikhAI dete hai| isameM bIte hue janma ke tIna bhava, isa bhava kA eka aura AgAmI janma ke tIna bhava aise sAta bhava dikhAI dete haiN| bhagavAna kA teja itanA adhika hotA hai ki koI dekha nahI sakatA, janadarzana ke lie isa AbhAmaMDala meM paramAtmA ke rupa kA upasaMhAra hotA hai| yahI upasaMhAra hamAre bhavoM kA upasaMhAra karane meM sahAyaka hotA hai| isataraha paramAtmA kA rupa eka aisA darpaNa hai jisameM hamArI cetanA sAkSI bhAva se pragaTa hotI hai| AtmA ke ATha rocaka pradeza ke kAraNa prApta nirmalatA meM maiM hU~ itanA jJAna hotA hai paraMtu mai kauna hU~? merA kyA svarupa hai ? aisA jJAna paramAtmA ke sAnnidhya meM hI prApta ho sakatA hai| rAjana ! svabhAva kI svabhAva meM jo pariNatI karAte hai ve bhagavAna hai| hameM puNya kI AvazyakatA hai| nava puNya meMse pratyakSa cAra puNya manapuNya, vacanapuNya, kAyApuNya aura namaskArapuNya hote hai| parokSa nava puNya ekasAtha paramAtmA ke yazogAna se prApta hote hai / paramAtmA kA yazogAna " trailokyaloka zubhasaMgama bhUtidakSa" hotA hai / arthAta yazogAna karane se tInoM loka meM jo zubha hai usakA 33 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgama arthAta saMyoga prApta hotA hai / uvasaggaharaM stotra meM bhagavAna ko "mahAyaza" ke saMbodhana se saMbodhita kiye gaye hai| yahA~ kahA hai, "iasaMthuoM mahAyasa! bhattibhara nibbhareNa hiyaeNa" isa taraha se prastuta hai| tUM yazasvI hai| tUM yaza se bharA huA hai, maiM bhakti se bharA huA huuN| terA yaza chalakatA hai to merI bhakti chalakatI hai| dekho kaisA kampekTa, kaisA kamperijhana hai| bhagavAna ke sAtha ki terA yaza itanA jyAdA hai ki jaba vaha bhara jAtA hai aura chalakatA hai usameM se ekAda bUMda bhI kisI ijjata se duHkhI AdamI ko mila jAtI hai to usakA beDA pAra hotA hai| jaba isa para merA ciMtana cala rahA thA taba kisI kI ijjata khatare meM thI use mahAyazasvI kA smaraNa karane ko kahA gyaa| mahAyazasvI ke smaraNa se vaha usa khatare se baca gyaa| yaza nAmakarma kI eka prakRti hai / yaza arthAt kIrti / yaza arthAt pratiSThA / yazanAma karma ke paramANu sabhI ke pAsa hote hai paraMtu aMzAtmaka rupa meM kama jyAdA hote haiN| tIrthaMkara bhagavAna pUrNa yazanAma karmavAle hote haiN| yaha pUrNa yaza samagra ke sAtha nikAcita hotA hai| isI kAraNa vipAkodaya meM bhI samagratA arthapUrNa rahatI hai| tIrthaMkara janma se tIna bhavapUrNa savI jIvakaru zAsana rasIka kI bhAvanA ke kAraNa tIrthaMkara nAmakarma ke sAtha hI yazanAmakarma saMlagna ho jAte haiN| paramAtmA ke nirvANa ke samaya jaba sarva karmakSaya hote hai taba unake aise puNya paramANu zAsana rakSaka devadevI le lete haiN| ye paramANu jisa AkAra ko grahaNa karate haiM use anAhata yaMtra kahate haiN| logassa kI pustaka meM diye gae anAhata yaMtra meM inhIM rekhAoM ko avatarita kiyA gayA hai| akSara kI AkRti bhI dhvani aura nAda ke dvArA maMtra bana jAtI hai| maMtra nAda se anahada banatA hai aura anAhata ke sAtha juDakara vizva vyavasthA meM niyojita zubha paramANuoM kA AkarSaNa karatA hai| taba hamArA puNya baDhatA hai| paramAtmA vItarAga hai| kisI se kucha dete nahIM haiM para unakA nAma smaraNa puNyasmaraNa bana jAtA hai| jisa se hameM ucita phala milate haiN| AnaMdaghanajI mahArAja ne suvidhinAtha bhagavAna ke stavana meM isa phala ko do vibhAgoM meM bATA hai - "ehanuM phala do bheda suNIje anaMtara ne paraMpara re...." eka prakAra hai anantara phala dUsarA prakAra hai paraMpara phl| anantara yAne isI jIvana meM jo prApta hotA hai aura paraMpara phala yAne AnevAle bhaviSya meM jo prApta hotA hai| paramAtmA ke stavana se anaMtara aura paraMpara donoM phala prApta hote haiN| 1 jo bhakti yoga kA muktiyoga meM pariNamana karate haiM unheM bhagavAna kahA jAtA hai / pariNamana karanevAle bhAvoM ko pAriNAmika bhAva kahate haiN| bhAva pA~ca prakAra ke hote haiM unameM pAMcavA bhAva pariNAmika bhAva hai / tattvArtha sUtra kA eka pUrA adhyayarne ina bhAvoM para hai| vahI bhAva jise hama roja "bhAve bhAvanA bhAvie bhAve dIje dAna / bhAve dharma adhi bhAve kevalajJAna" rupa meM roja bolate haiN| ina paMktiyoM meM bhAva zabda cha: bAra AtA hai| isa meM mukhya hai bhAva se bhAvanA ko bhAnA / dUsarI taraha se yahAeN bhAvoM ke cha hoM zabdoM meM chaH Avazyaka hai| yadi chahoM Avazyaka bhAvapUrvaka hote hai to kevalajJAna kA kAraNa bana sakate haiN| S 34 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya ko koI bandhana hai, kSetra kI koI sImA hai, kAla ko koI maryAdA hai lekina bhAva ke lie koI bandhana nahIM, koI maryAdA nahIM, kisI prakAra kI sImA nahIM vaha sImAtIta, maryAdAtIta bandhana se rahita hai / pariNAmika bhAva ke bhI do prakAra hai| eka dravya pAriNAmika bhAva aura eka bhAva pAriNAmika bhAva / dravya pAriNAmika bhAva kA matalaba hotA hai ki hama apane ko saba kucha usI pAriNamita rupa meM anubhava karate hai / jaise ciMTI ko bhI apanI ciMTI kI paryAya kA pAriNAmika bhAva hai / vaha svayaM ko maiM cITI hI hU~ aisA mAnatI hai| mujhe nA nahIM hai jInA hai aisA jAnatI hai| bhagavAna mahAvIra kI AtmA ne jaba siMha kA janma dhAraNa kiyA thA / usa samaya do muniyoM ne unako pratibodhita kiyA thaa| jaba siMha zikAra kI khoja meM thA taba do muniyoM ne jAkara unhe pratibodhita kiyA, siMha tuma ? svayaM ko pahacAno / tumhArI apanI AtmA kI alaukika paryAya ko yAda kro| tumhArI bItI pApamayI paryAya ko yAda karo aura tumhArI vartamAna paryAya kA paryAvalocana kro| Avalokana kro| tumAre bhaviSya kA tumameM darzana kro| isase tuma svayaM ko jAna pAoge ki ki tuma kahA the ? kahA ho aura kyA hone vAle ho ? siMha kI Atma zighra hI jAgrata ho gaI? mahApuruSoM kI AtmA cAhe jisa kisI bhI tiryaMca paryAya meM ho, unheM jAgRta karane ke lie kSaNavAra lagatI hai| kisI bhI tiryaMca paryAya meM ho parama siddha puruSa unheM parama vizuddha avasthA meM pariNamita karate hai| aba hama svayaM ke dono pariNamana ko dekheM jaise maiM kisI gujarAtI parivAra kI beTI hU~ / vahA~ se dIkSita mai zramaNa saMgha kI sAdhvI banI / divyaprabhA ke nAma se pahacAnI jAtI huuN| ye saba mere divyaprabhA nAma se rIleTeDa pAriNAmika bhAva hai| usase jarAsI haTatI hUM kyA maiM vAstava meM divyaprabhA hI hU~ / taba mujhe merI bhAvI paryAya kA bodha hotA hai| maiM to arihaMta bhaktA hU~ / siddha kI sthiti ko pAne vAlI hU~ mere pAriNAmika bhAva badala gae aura zuddha pAriNamika bhAva pragaTa ho gye| mai zuddha hU~ / buddha hU~ / niraMjana huuN| nirAkAra huuN| daihika paryAya se mukta huuN| jaise hama dIkSA ke samaya parivAra kI maryAdA se mukta ho jAte hai| jisa taraha vastra badala kareM vastra paryAya se mukta ho jAte hai, usI taraha se maiM deha paryAya se bhI mukta huuN| maiM eka zuddha niraMjana AtmA huuN| eka zAzvata cetanA hU~ / na strI na puruSa na gujarAtI na mAravADI nA paMjAbI hUM paraMtu merI paryAya pUrNa zuddha siddha paryAya hai| ye merA zuddha pAriNAmika bhAva hai| cauthI vyAkhyA hai samagra zrI / zrI arthAt paramajJAna, paramateja, paramasukha, prmsNptti| yaha sabakucha paramAtmA ko siddha hotA hai isIkAraNa bhagavAna kI vyAkhyA meM "zrI" ko prastuta kiyA gayA hai| aizvarya, vaibhava, rupa, yaza saba jisameM ekasAtha pragaTa hote hai use zrI kahate haiN| marudevI mAtA ne bhagavAna RSabhadeva kI yAda meM rorokara oNMkhe kho dI thii| jaba bharatacakravartI apanI dAdI ko bhagavAna ke darzana ko le gaye taba paramAtmA kI zrI ne hI unake mohanIya karma ke AvaraNa ko haTA kara unameM kaivalya pragaTa karavAyA thA / isI zrI ne gautama svAmI ke paMdraha sau tApasoM ko kevala jJAna pragaTa karane meM sahAyatA kI thii| pAMcavA tattva hai samagra dharma / samagra dharma cAra svarupa meM bAMTA gayA hai| 1. kAryarupa (sAdhya) dharma 3. AlaMbana rUpa (sAdhana) dharma 2. pravRtti (sAdhanA) dharma 4. kAraNarUpa (svarUpa) dharma Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryarUpadharma samyaka darzana, samyakajJAna aura samyaka cAritra ko kahate hai / AtmapariNAma tattvazraddhAna, tattvadRSTi aura tattvapariNati rupa hai| vizva meM jo heya, jJeya aura upAdeya rupa tattva hai unake prati udAsIna, jJAnazIla aura AcaraNayukta tattva hai unako pariNatImaya banAnA adhika dRDhatA se nirmalatA se usakA pAlana karane se mokSarupa kArya banatA hai| pravRtti rupa dharma dAnazIla tapa aura bhAvanAmaya dharma ko pravRttimaya banAtA hai| abhayadAna, dharmopagrahadAna Adirupa dAnadharma / zrAvaka ke bAraha vrata, dasa prakAra ke yati dharma, samakita ve 67 bola Adirupa pravRtti, tapa ke bAraha prkaar| maitrI, pramoda, karuNA aura mAdhyasthAdi rupa bhAvanAcatuSTaya aura anityAdi bAraha bhAvanArupa pravRtti dharma hotA hai| AlaMbana rUpa dharma ke do prakAra hai| sAzravadharma arthAt AraMbha-samAraMbha vAlA dhrm| yAtrAgamana, saMghabhakti sAdharmika vAtsalya, dharmasthAna kA nirmANa, jJAnabhaMDAra Adi saba sAzravadharma hai| sAzravadharma ke pAlana se gahasthadharma lezyA vardhamAna hotI hai| nirAzravadharma se yaha dharma alpa aMza meM pariNati karatA hai| saMsAra ke sarva saMbaMdhoM se mukta sarvaviratirupa sAmayika dharma nirAzravadharma hai| jJAnAcAra, darzanAcAra, tapAcAra aura vIryAcAra paMcAcArarupadharma nirAzravadharma hai| 6 cauthA svarupa dharma / dharma kA svarupa yogarupa hai| yoga arthAt jo mokSa ke sAtha joDa de| yoga ke kaI prakAra hai, jo upayogadharma meM phalita hotA hai vaha mokSa kA svarupa kahalAtA hai| samagra prayatna parAkrama / paramAtmA kA parAkrama janma se hI prasiddha hotA hai| jaise bhagavAna mahAvIra kI AtmA ne mAtA ke garbha meM halana calana baMda karake mAtA ko pIDA nahIM pahuMcAne kA parAkrama kiyA thaa| janma lete hI indra kI AzaMkA kA unmUlana karane ke lie pAMva ke aMgUThe se meruparvata hilA diyA thaa| yaha to vyakyigata hai paraMtu sabhI tIrthaMkara prabhu utkRSTa vIryavAle hote haiN| parama sAtvika vIryavAle hone ke kAraNa ve mahApratimA ke dhAraNa karanevAle nizcala, niSkaMpa dhyAnavAle hote haiM / kevalI samudghAta zailezIkaraNa Adi mahAparAkramavAle aura paramayoga kI prakriyAvAle hote haiN| aho Azcaryam ! bhagavaMtANaM pada ke svAdhyAya kA aMta ho rahA hai| pratyeka aMta eka Adi kA sUcana hotA hai| paraMtu pahale Adi aura bAda meM aMta hotA hai| yahA~ sAdhanA krama meM pahale carcA aMta kI hai phira Adi kii| bhava, bhaya, bhrama kA aMta ho jAne para nirbhaya, nibhrama, nirmala pavitratA meM paramatattva hamameM kisI Adi kI Adi karate haiN| kala hama AigarANaM pada ke svAdhyAya kI Adi kreNge| svAdhyAya hamAre sva meM vaha karegA jo pUrva meM kabhI bhI nahIM ho pAyA hai / vaha Adi jo aise hI kisI aMta ke bAda hI saMbhava hai| Apa saba sAdhaka Aja isa pada kA khUba svAdhyAya karanA aura aMta karane vAlI aMtarAyoM kA aMta karake aanaa| eka apUrva Adi ke lie taiyAra hokara aanaa| AigarANaM pada ke svAdhyAya meM Apako hArdika AmaMtraNa hai / oNMkheM baMda kara zAMtipUrvaka namotthuNaM bhagavaMtANaM pada kA smaraNa kIjie / namotthuNaM bhagavaMtANa namotthuNaM bhagavaMtANa namotthuNaM bhagavaMtANa 36 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AigarANaM 4 aaiigraannN| aMta ho gayA aMta kA, arihaMta prabhu anNt| bhava, bhaya, bhrama saba nA rahe, pragaTa bhaye bhagavaMta / Adi karo mujha meM prabhu, do sukha sAdi anNt| bodhi samAdhi siddhirupa bhaya bhaMjana bhgvNt| jo anaMta samAdhi sukhakI Adi karate haiM ve aaiigraannN| jo anaMta samAdhi sukhakA prAraMbha karate haiM ve aaiigraannN| jo anaMta samAdhi sukhakA udghATana karate haiM ve AIgarANaM / jo anAdi anaMta haiM usa anAdi anaMta kI Adi karane ke kAraNa isa pada ke upAsya ko AIgarANaM kahA gayA haiN| prastuta donoM pada arihaMtANaM aura bhagavaMtANaM meM hamane aMta kI carcA kI haiM / kitane kucha aMta ke bAda isa pada meM Adi kI carcA kI jA rahI haiN| spaSTa haiM ki yaha kucha aisI Adi haiM jisake pahale kucha aMta kI AvazyakatA haiN| aMta ke bAda hI anaMta kI Adi haiN| anaMta kAlase anaMta bAra anaMtajJAna anaMtadarzana, anaMtasukha, anaMtavIrya, anaMtasamAdhi aise anaMta kI hameM khoja haiN| anaMtakAla kI khoja ke bAda bhI AIgarANaM ke sAtha na rahane se khoja kI Adi nahIM ho paaii| namotthuNaM yaha satasvarupakI zodhamayI zuruAta hai| anAdi kAla se jisakI zodha zudhdhi aura sidhdhi ho cukI hai namotthuNaM usakI Adi hai| zodha usakI hotI hai jisakI kabhI zaruAta huI ho| dUsarI taraha se kahe to zodha usakI hotI hai jisakA aMta nahIM huaa| athavA aisA bhI kahate hai zodha usakI hai jo hai para agama agocara hai| jaise hama svayaM aura hamArA apanA stsvrup| aba eka choTA sA zabda dekara sUtrakAra hamArA vikAsayAtrAmeM praveza karAte he yaha pada hai AIgarANaM jisakA artha hai Adi krnevaale| kisa cIja kI Adi, kisa cIja kI zuruAta, kisa cIjakA prAraMbha ? kitanA ajIba hai yaha aayojn| pahale hai aMta kI carcA aura bAdameM hai Adi kI carcA? kitanA ulaTA krama hai yaha ? Adi kI carcA pahale aura aMta kI carcA bAdameM ho sakatI hai, paraMtu aMta kI pahale aura Adi kI bAdameM kaise saMbhava hai ? sabase bar3A prazna to yahI haiM ki, ve Adi kisakI kareMge? hamaneM kitanI Adi karI haiM? soco to baDA lisTa bana jAtA hai| janma lete hI rone ki zuruAta kii| A~kha kholate hI dekhane kI, bhUkha lagate hI khAne kI, pyAsa lagate hI pIne kI zuruAta kii| aba to baDA lisTa hai| botala choDI glAsa meM pIne kI aadi| khAnA zuru kiyaa| calanA zuru kiyaa| zikSA vyavasthA kI Adi huii| abhI abhI eka mahilA AI kahatI thI, beTI ke lie laDakA aura beTe ke lie laDakI dekhanI kI zuruAta kara rahe haiN| kahA na maiM ne, baDA lisTa bnegaa| phira bhI aisA kucha bAkI hai, jisakI Adi prabhu karane vAle haiM aura vaha AdimAtra bhagavaMtANaM hI kara sakate haiN| avyavahAra rAzI se vyavahAra rAzI kI yAtrA siddha bhagavAna karAte haiM paraMtu vyavahAra rAzI meM Anepara mokSa yAtrA kI Adi arihaMta bhagavAna karate haiN| bahate nadI ke pravAha meM rulate hue patthara kI taraha hamArA kAphI samaya bIta gyaa| 37 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna meM lAie baisAkha mahinA hai, RjhubAlukA nadI kA taTa hai| sarva jIva ke kalyANa ke karNadhAra zAsana ke sUtradhAra ne godohAsana meM baiThakara aisA kucha kiyA ki rulate patthara jaisA jIva taTa para aayaa| bhagavAna meM se nikalate huye zubhraparamANuoM ne hamameM bhagavatasattA kI Adi kara dii| yAtrA kI zuruAta ho gii| anAdi kI khoja kI Adi ho gii| hamArA eka bahuta baDA AvaraNa TUTa gyaa| zAstra kahate haiM bhagavAna ke ghAtikarmoMkA kSaya ho gyaa| bhagavAna ke karmoMkA kSaya huA hamAre Atmadharma kA udghATana huaa| udghATana karanevAle to ribana kATa ke cale jAte haiN| paramAtmA udghATana karake hamezA hamezA ke lie hamArI vikAsa yAtrA ke AIgarANaM bana jAte haiN| namotthuNaM eka Agama hai| Agama kA artha patA hai na Apako ? Agama zabdakI do vyAkhyAe~ prasidhdha hai| 1) A arthAta AtmA aura gama arthAta jAnanA / jo AtmA ke jAnane meM sahAyatA kare use Agama kahateM hai| 2) dUsarI vyAkhyA hai A arthAta Apta puruSa, arthAta tIrthaMkara bhgvaan| ga arthAta gaNadhara bhagavAna aura ma arthAta muni bhgvaan| tIrthaMkara bhagavAnane jo kahA use gaNadharoM ne gUMthA aura muni bhagavaMtone use pragaTa kiyaa| isa tripadIya yojanA ko Agama kahate haiN| Agama kA kAma Adi aura aMta karanA hai| arihaMtANaM, bhagavaMtANaM aura AIgarANaM ye tInoM pada milakara AgamakI isa yojanA meM saphalatA pradAna karate hai| svabhAva ke do prakAra hai| eka sahaja aura dUsarA upaadhiprerit| AtmA kA caitanya yaha usakA sahaja anAdi svabhAva hai| isakA kabhI nAza nahIM hotaa| yaha svAbhAvikatA zAzvata hai ata: isakI koI Adi nahIM hotii| svabhAva kA dUsakA prakAra karmANuM saMyoga se saMbaMdhita hone ke kAraNa upAdhiprerita hai| isa upAdhiprerita ko samAdhi prerita karane kI Adi hameM karanI hai| upAdhi prerita saMyoga duHkha kA kAraNa hai aura samAdhi prerita saMyoga sukha kA kAraNa hai| bhavakA duHkha hai jnmmrnn| bhayakAaMta hai aatmvilopn| bhramakAaMta hai bhraaNti| bhava bhUtakAla kI prakRti hai| bhaya vartamAnakI vikRti hai| bhrama bhaviSya kI saMyukti hai| niyukti hai| upAdhiprerita kA aMta karanA hotA hai aura samAdhi prerita kI Adi karanI hotI hai| duHkha kA aMta hone para sukha kI Adi apane Apa ho jAtI hai| jaise aMdhakAra ke jAne para ujAlA apane Apa hotA hai| hamArA prazna hai ki paramAtmA Adi kisa cIja kI karate hai ? gaNadhara bhagavaMta isakA adbhuta samAdhAna prastuta karate hue kahate hai paramAtmA hamAre anaMta samAdhi sukha kI Adi karate haiM, kyoMki sukha aneka haiM para una sukhoM kA aMta hotA hai| hameM anaMta sukha kI khoja hai aura anaMta sukha kI Adi hai isa lie usa sukha kA nAma sAdianaMta samAdhi sukha hai| sukha ke kitane prakAra Apane sune hoge| Apane sukha ke aneka pradArthoM kA upabhoga kiyA hogaa| hamane una padArthoM meM samAdhi ko khojA hogaa| kucha samaya ke lie hamane usa meM se samAdhi pAyI bhI hogii| thake hue ho aura baiTha gae to samAdhi, bhUkha lagI ho aura bhojana mila jAe to samAdhi, garmI hotI ho to paMkhA/e.sI. cala paDe to samAdhi, itanA to ThIka hai para subaha uThate hI peTa sApha ho gayA to bhI kahate haiM, hAza! zAMti ho gii| peTa khAlI thA aura bhara gayA to zAMti thii| Aja khAlI ho gayA to zAMti haiN| hamArI sukha zAMti aura samAdhi niraMtara badalatI rahatI haiN| saMsAra ke padArthoM ke gaeNraMTI kArDa hama saMbhAlakara rakhate haiN| padArtha ke kharAba ho jAnepara hama kaMpanI meM use le jAte haiM aura sudhArane 38 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura badalane kA prayAsa karate haiN| Apako kaI bAra aisA bhI anubhava huA hogA ki kaMpanIvAloM ne ApakA gaeNraMTI piriyaDa eksApAyarDa ho cukA haiM aisA kahA hogaa| bAdameM phrI sahIsa baMda ho jaaegii| lAIpha TAIma kI gaeNraMTI koI nahIM detaa| kAMca ke baratanoM kI gaeNraMTI kabhI nahIM hotii| dukAna se nIce utarate hI baratana TUTa jAve to bhI dukAnavAlA badala ke nahIM degaa| Ajakala hamAre pyAra aura saMbaMdha bhI kAMca ke baratana jaise ho cuke haiN| yaha Apake hI anubhava haiM ki, lAkhoM rupaye kharca karake zAdi karate haiN| paMdraha dina ghUmakara vApasa lauTate haiM aura DAyavarsa kI taiyArI karate haiN| paMdraha-bIsa dinoM meM to zAdi kI eksApAyarDa DeTa A jAtI hai| padArtha janya sukhoM kI aura snehajanya saMbaMdho kI DeTa eksapAryaDa ho sakatI haiN| AIgRrANaM namotthuNaM kaMpanI ke aise mAlika hai jo hamameM aise anaMta samAdhi sukha kI Adi karate haiM jisakI DeTa kabhI eksApAryaDa nahIM ho sakatI aura samAdhi sukha bhI eksApAyarDa nahIM hotaa| isIlie use anaMta samAdhi sukha kahate haiM jisakI Adi hai para aMta nhiiN| eka bAra bhagavAna mahAvIra ne gautama svAmI ko kahA ki, saMsAra meM tuma aisA ghara parivAra dekho kI jisake sukha kI Adi ho para aMta na ho| gautama svAmI paribhamraNa kara vApasa lauTakara kahate haiM, bhagavana! aisA koI vyakti ghara yA parivAra mujhe nahIM milA jisameM sukha hI sukha thaa| prabhu! kyA vAstava meM aisA sukha hotA haiM? hA vatsa! aisA sukha hotA haiN| yaha sukha hamAre bhItara hotA haiM bAhara vyakti yA vastu meM nhiiN| ghara yA parivAra meM nhiiN| Aja hame anaMta samAdhi sukha denevAlI bhagavatasattA ko hamAre bhaviSya kA uttaradAyittva arpita karanA haiN| jo hamAre bhItara niraMtara sukha samAdhimaya bhaviSya kA nirmANa karate haiM / jo pratyakSa dikhAI nahIM dete haiM, bAtacIta nahIM karate haiN| hamArI icchAoM ko jAnate hue bhI hameM koI rispaoNnsa nahIM dete hai| aisI ajJAta sattA hamameM kucha karatI haiM aisA svIkAra karanA, aisA anubhava karanA aura una pariNAmoM ko bhItara pragaTa hote hue mAna lenA AIgarANaM ke sAtha saMbaMdha sthApita karanA haiN| hamArI khoyI huI vRtti vyakti aura vastu meM badalatI huyI paryAyoM meM niraMtara sukha khojatI hI rahatI haiN| vastuta: yaha paryAya haiM ata: isameM parivartana hotA hI rahatA haiN| aisA jAnate hue bhI hama anajAna rahate haiN| hama padArtha janya sukha ke anubhavoM ko kAyama rakhane kA prayAsa karate haiN| ve kAyama nahIM raha sakate haiN| jo Aja sukhadAyI haiM kala yA kabhI dukhadAyI bhI bana sakatA haiN| jaise garamI ke dinoM meM jo paMkhA sukha detA haiM vahI paMkhA sardiyoM meM dukhadAyI lagatA haiN| paMkhA aisA kyoM karatA haiM? kabhI sukha detA haiM to kabhI duHkha kyoM detA haiM? isakA uttara de sakate ho Apa? yadi Apake pAsa isakA uttara nahIM haiM to AoAIgarANaM isakA samAdhAna karate haiN| yadi sukha paMkhe meM hI hotA to aisA nahIM ho sakatA thaa| kyoMki paMkhe ko calAte hama haiM vaha svayaM na calatA haiM na baMda hotA haiN| jo calAtA haiM yA baMda karatA haiM use sukha dukha kA anubhava hotA haiN| anubhava kisako hotA haiM? yadi zarIra ko hotA haiM to mRtadeha ko bhI anubhava ho sakatA thaa| isakA matalaba deha ke bhItara avazya aisA kucha dehAtIta hai jo sukha duHkha kI anubhUti karatA haiN| . jJAnI puruSa ise AsAna karate hue kahate haiM ki, deha ke aura AtmA ke bheda ko samajhane kI prakriyA haiM upayoga aura upaasnaa| vastu kA upayoga karo aura jIva kI upAsanA kro| aksara saMsAra meM loga jIva kA upayoga karate haiM aura padArtha kI upAsanA karate haiN| vastu padArtha ko samhAla samhAlakara vAparate haiN| udAharaNa ke lie dekhie hama jisa makAna meM barasoM taka rahate hai hama jitanI bAra girate haiM hama rote haiM makAna kabhI nahIM rotA lekina eka IMTa khisaka jAtI hai to bhI kauna rotA hai ? makAna nahIM rotA hama rote haiN| saMsAra meM kaI kAryakramoM kA udghATana hotA haiN| paraMtu yahA~ to koI kAryakrama hI nahIM haiM, kisakA udghATana hogA yhaaN| na vastu haiM na vAstu haiM na vyAvasAyika prtisstthaan| saMsAra ke udghATana meM ribina kATanevAloM kA dhyAna Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viDiyo kI ora hotA haiN| unheM viDiyo meM rasa hotA haiM udghATana meM nhiiN| isa udghATana me adhika se adhika loga bulAye jAte haiM / yahA~ to udghATana meM koI nahIM haiM sirpha sirpha sirpha hamArA maiM haiM / usI maiM meM bhagavaMtANaM ne kucha Adi karanI haiN| kucha udghATana karanA haiN| saMsAra ke udghATanoM ke muhurta tArIkha vAra Adi hote haiN| para hamAre lie to he paramatattva ! tU jisa dina mere bhItara pragaTa hogA aura jaba mere bhItara ke bhItara terI sparzanA hogI taba manamaMdira ke dvAra kA udghATana hogaa| maiMne bhI prabhu ! bhItara eka jagaha aisI rakhI haiM jahA~ tere sivA aura koI nahIM A sakA haiN| udghATana karanevAlA udghATana karake kabhI khAlI hAtha nahIM jAtA haiN| kucha dekara jAtA haiM / paramAtmA hameM kyA kara jAaiMge? paramAtmA atulasukha saMpanna haiN| aisA sukha jise upamA nahIM dI jaatii| zAstrakAra kahate haiM, alaM suhaM saMpattA, uvamA jassa Natthi u / paramAtmA anaMta samAdhi sukha ke dAtA haiN| Urdhvagamanake mArgadAtA haiM / bhagavatI sUtra meM AIgarANaM ne mokSa mArga kI Adi ke cAra prayoga batAye haiM 1. pUrvaprayoga, 2. baMdhaccheda, 3 tathAgati aura 4. asNgttv| isI ko cAra dRSTAMtoM se samajhAte haiN| kumhAracakra, eraMDabIja, agnizikhA aura leparahita tuMbI / prathama hama pUrvaprayoga ko dekhate haiN| kumhAra daMDa ke dvArA cakra ko jora se calAtA haiN| jaba vaha ekadama calAnA choDa detA haiM taba bhI cakra thoDI dera taka cAlu rahatA haiN| calAne kI prakriyA baMda karane ke bAda bhI cakra ke calate rahane kI kriyA ko pUrva prayoga kahate haiN| pUrvakRta puruSArtha, pUrvakRta udyama, pUrvakRta prayatna se jIva kA urdhvagamana hotA haiM mokSa hotA haiN| anAdikAla se AtmA haiM, anAdikAla se saMsAra haiM, anAdikAla se ajJAna haiM, anAdikAla se karma haiN| ye cAra cIjeM anAdikAla se haiN| isameM prathama AtmA ko chor3akara bAkI tIna kA aMta karake AtmA ke urdhvagamana kI Adi karanI hai| bacapana meM kabhI Apane thAlI yA kaTorI ko golagola ghUmAyA hogaa| ghUmAnA baMda kara dena ke bAda bhI thAlI yA kaTorI thoDI dera taka ghUmate rahate hai| bacapana meM Apa bha~vare (rotating toy) se khele hoMge jo choDa ne ke bAda bahuta dera taka ghUmatA rahatA haiN| isI taraha jIva saMsAra avasthA meM mokSa ke lie bArabAra prayatna karatA haiN| puruSArtha karatA haiN| udyama karatA haiN| aisA karate karate kabhI abhyAsa chUTa jAtA haiM phira bhI saMskAra raha jAte haiM aura jIva kA Urdhvagamana zuru ho jAtA haiN| yahI Urdhvagamana mukta jIvana kA prayoga bana jAtA haiN| dhanuSya meM se chUTA huA bANa jaise apane lakSa kI ora sIdhA pahuMcatA haiN| usI taraha karma mukta AtmA sIdhA mokSa gamana karatA haiN| dUsarA prayoga baMdhaccheda kA haiM / airaMDa kA vRkSa Apane dekhA hogA jisapara airaMDa ke bIja hote haiN| sUrya kI kiraNoM meM sUkha jAnepara ye airaMDa ke bIja phaTakara, uchalakara bAhara nikala jAtA haiN| jaba AtmA kI pUrNa paripakvadazA ho jAtI haiM taba paramAtmA kI kRpA kA vaha pAtra bana jAtA haiN| sUrya kI kiraNoM meM sUkhakara airaMDabIja jaise phaTatA haiM, uchalatA haiM vaise hI paramAtmA kI kRpA prApta honepara AtmA karma baMdhana se mukta hokara urdhvagamana karatA haiN| tIsarA prayoga tathAgati agniIzikhA kA haiN| agnizikhA kabhI nIce nahIM jAtI upara uThatI haiN| pAnI hamezA nIce kI ora jAtA haiM paraMtu use garama karanepara bhA~pa jaise upara kI ora calI jAtI haiM aisA usakA svabhAva haiN| usI taraha AtmA kA svabhAva bhI upara kI ora jAne kA hI haiN| cauthA prayoga parahita tuMbI kA haiN| mAna lijie eka tuMbI aura eka patthara para miTTI kA lepa karake pAnI choDa diyA jaae| dhIre dhIre miTTI ke pighalane se lepa utaratA jaaegaa| patthara DUbA rahatA haiM para tuMbI leparahita hokara upara Akara tairane lagatI haiN| patthara kabhI upara nahIM A sakatA haiN| isakA kyA kAraNa haiM? kabhI socA Apane? dhyAna rahe kevala miTTI ke dUra hone se hI yadi cIja upara AtI to patthara bhI Upara A sakatA thA paraMtu aisA nahIM 40 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huaa| lepa haTa jAnepara tuMbI Upara AyI kyoMki tuMbI svayaM halakI hI thI / miTTI ke kAraNa vaha bhArI thii| yaha halakApanA tuMbI kA apanA svabhAva thA / isItaraha bhavyaAtmA meM svAbhAvika Urdhvagamana hotA haiN| leparahita hote hI vaha sahaja svAbhAvika siddha dazA ko prApta ho jAtA haiM / pUrvakathita ina prayogoMse ye to nizcita hotA haiM ki, siddhattva ke sAmarthyavAle jIvoM kA prayoga ke mAdhyama se mokSa saMbhava haiN| Urdhvagamana unakA svayaM kA svabhAva hai| isa bAta kA svIkAra karalenepara eka prazna hotA haiM jaba Urdhvagamana svabhAva haiM to jIva nIce jAtA kyoM haiM? yadyapI tuMbI ke dRSTAMta ne samajAyA bhI ki, tuMbI meM nIce jAne kA kAraNa lepa haiM aura jIva ke nimnagamana meM kAraNa karma haiN| Apa socoge ki jIva karmabaMdhana karatA kyoM haiM? isa gUDha prazna kA samAdhAna karane hetu jJAnIpuruSoMne karmabaMdha kA kAraNa saMgata ko mAnA haiN| asaMgatA karmabaMdha se nivRtta karane meM sahAyaka hotA hai| vyavahAra bhASA kA eka sAmAnya udAharaNa ise spaSTa karatA haiM / Apane aMgrejI bhASA meM AI zabda kA prayoga kiyA hogaa| yaha taraha se likhA jAtA haiM - I aura i / aba dekhie I arthAt maiN| maiM svayaM meM akelA haiN| maiM eka svataMtra sattA haiN| yaha maiM samasta dravyoM se bhinna haiM / anaMtakAla se caitanyasattA karmaparamANu ke sAtha rahate hue bhI kabhI kSaNavAra bhI aMzAtmaka rupa meM karmamaya nahIM bana sakatI haiN| usakA apanA svataMtra astittva sadA svataMtra hI rahatA haiN| vairAgya buddhi meM Apa kaIbAra jIva akelA AyA hai akelA jAegA koI kisI kA nahIM hai aisI bhASA kA prayoga karate haiN| maiM ke lie hamezA baDe I kA upayoga hotA haiN| AI ke Age yA pIche esa ena Adi joDate samaya choTe AI kA prayoga hotA hai| hamArA prazna hai karma baMdha kyoM hotA hai? hamArI svataMtra sattA I hai / isa I ke sAtha jaba para kI saMgata hotI hai taba vaha choTA bana jAtA hai| saMgata karanA karmabaMdha kA kAraNa haiN| lepa ke saMga se tuMbI DubatI haiM aura leparahita honepara Upara tairane lagatI hai| karmabaMdha ke cAra prakAra haiM- spaSTa, baddha, nidhatta aura nikAcita / pahalA prakAra spaSTa hai| spaSTa arthAt sparzA huaa| kabhI kisI kAraNa se koI strI ghara se bAhara gayI ho / ghara meM bacce kaicI se kAgada Adi kATakara aura anya padArthoM se ghara meM kacarA karate haiN| vaha strI vApasa lauTakara ghara meM jhADU lagAkara saphAI karatI haiN| isItaraha AtmA ke upara kArmika rajeM sirpha chAyI huyI hotI haiN| ina rajakaNoM ko sirpha bhaktirupI jhADU se sApha kiyA jAtA hai / dUsarA prakAra baddha hai| dUsare dina vaha strI bAhara se ghara lauttii| usane dekhA Aja ghara meM bArIza ke kAraNa kIcaDa jama gayA haiM sirpha jhADu se kAma na calegA pochA bhI lagAnA pddegaa| isItaraha baddhakarma ko jo AtmA ke sAtha baMdhe hue haiM unheM nAma ke sAtha smaraNa, bhakti, dhyAna kAyotsarga kI AvazyakatA haiN| karmabaMdhana kA tIsarA prakAra nidhdhatta haiN| tIsare dina usake ghara meM dUdha, ghI, tela Adi se ghara cikanA ho gayA thaa| usa mahilA ne usa dina saphAI meM sAbuna Adi ke sAtha kamare kI saphAI kii| karmabaMdhana ke nidhdhatta svarupa meM karmoM kI baddhatA cikanAhaTa ke sAtha hotI hai / ise haTAne ke lie kriyA-prakriyA ke sAtha bhAvanAtmaka aura prayogAtmaka prayAsa hote hai| jaise dUdha meM nIMbU nIcoDanese dUdha aura pAnI alaga ho jAte hai, usI taraha kSamA, AlocanA, tapa Adi dvArA karmoM ko AtmA se alaga kiye jAte haiN| cauthA prakAra hai nikaacit| isa udAharaNa meM ghara meM peMTiMga karate hue raMga Adi se ghara ko gaMdA kiyA huA haiN| karmoMke isa prakAra meM itanI gUDhatA hotI hai ki, inakA kSaya nahIM ho pAtA hai| unheM bhugatanAhI paDatA hai| ina karmabaMdhana bhugatate samaya samakita jIva naye karmabaMdhana se bacane ke lie paramAtmA se samatA rakhane kA sAmarthya mAgate hai| sAmAyika sUtra meM karmaparamANuoM se mukta hone ke lie catuSkaraNa prayoga diyA gayA hai| ye cAra karaNa isa prakAra haiM - 41 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. uttarIkaraNeNaM :- uttarIkaraNa se spaSTa karmoMkA nAza hotA hai| 2. pAyacchittakaraNeNaM :- prAyacchittakaraNa ke dvArA paccakkhANa baddhakarma ko sApha karane meM poMchA __ lagAne kA kAma karatA hai| 3.visohikaraNeNaM :- vizuddhikaraNa ke isa prayoga meM tapa, japa, Adi rupa sAbu ke dvArA AtmA kI vizuddhi hotI haiN| 4.visallikaraNeNaM :- isame nikAcita karmoMkA puna:baMdha na ho isake lie mAyAzalya, nidAnazalya aura mithyAdarzanazalya ko haTAyA jAtA hai| karmabaMdha se rahita hone ke vividha prayogoM ke dvArA jaise jaise karma zithila hote jAte hai vaise vaise jIva meM samAdhi sukha kI zuruAta hotI jAtI hai| Apane sukha zabda kA prayoga kaI bAra kiyA haiN| AIgarANaM meM sukha ke pUrva samAdhi zabda kA prayoga hotA hai| kevala sukha aura samAdhisukha meM kyA aMtara hai ? kevalasukha kSaNika hotA hai zAzvata nhiiN| Aja sukha hai to kala dukha bhI ho sakatA hai| jaise paMkhA garamiyoM meM sukha detA hai to sardiyoM meM vaha daHkhadAyI lagatA hai| kyoMki sakha-da:kha kI yaha vyAkhyA padla janya haiN| samAdhi sakha meM Atmajanya paribhASA isakI vAstavikatA ko kholatI hai| sukha paMkhe meM nahIM hai| sukha deha meM bhI nahIM hai kyoMki mRtadeha ke sAtha paMkhe kA sukha-duHkhadAyI saMbaMdha nahIM hai| sukha AtmA kI saMvedanA hai| deha aura AtmA bhinna hai| AtmA kI upasthiti se deha meM sukha-duHkha kI anubhUtI hotI hai| sAkSIbhAva se isa saMvedanA ko samajhAne kI Adi hai aaiigraannN| pravAsa ke samaya Apako hajAro sAdhu-sAdhvIyoM kI mulAkAta hotI hai| garamI ke dinoMmeM sAmAna uThAkara vihAra karate samaya unheM dekhakara Apa gADI se utarate haiM, vaMdana karate haiM aura eka jaina pAribhASika zabda kA prayoga karate haiM, Apa sukha zAtA meM haiM ? kyA haiM ye sukha aura zAtA? sukha ke sAtha jaba zAMti AtI haiM taba zAMti ke sthAnapara zAtA zabda kA prayoga hotA hai| tapazcaryA meM bhI tapasviyoM ko zAtA pUchI jAtI haiN| sukha ke sAtha zAtA aura zAMti do zabda lagate hai / dono bhinna zabda lagane se sukha kI vyAkhyA bhinna lagatI hai| hamane zAMti ko itanA komana banA rakhA hai ki jisa meM zarIra ko sukha mile to hamArI AtmA ko zAMti milatI hai aura zarIra ko duHkha hotA hai to AtmA ko azAMti, AkulatA, vyAkulatA ho jAtI hai / zAtA meM aisA nahIM hai / zAtA meM zarIra aura AtmA kI donoM prakAra kI vyavasthA meM eka bahuta bar3A aMtara hai / jaise sAdhu-sAdhviyoM ko vihAra meM indriyajanya duHkha hote hue bhI ve duHkha kI saMvedanA se mukta rahate haiN| saMyamajIvana ke AnaMda meM Atmajanya saMvedanA kA anubhava detA hai sukha aura shaaNti| isIlie sukha zAtA pUchanepara ve kahate haiM, AnaMda hai maMgala hai| AnaMda zabda unake bhItara se nikalatA hai| kabhI to beThakara soco itanI garmI meM itanA cala rahe phira bhI AnaMda maMgala kaise ho sakatA hai? aura Apa unheM sukha zAtA pUchate hai isakA matalaba sukha zAtA zAMti isakI vyAkhyAoM meM kahI na kahIM koI bahuta bar3A rAja hai / itanA to svIkAra lo| Apa jaina ho to sukha kisa meM hai isako to khojo| yadi Apako upalabdhi nahIM hotI hai to AIgarANaM se aadikraalo| saMjJAzIla ho, saMjJA ko prachanna karo, kholo| gaNadhara bhagavaMta se prajJA lo| jinezvara bhagavAna kI AjJA kA svIkAra kro| . saMjJA, prajJA aura AjJA inheM samajhanA jarurI haiN| jaise ki eka cIMTI ko cInI, zakkara kI khuzabu AtI hai aura vaha usa dizAmeM calanA zuru kara detI hai / cIMTI saMjJA ke AdhArapara zakkara ke pAsa pahuMcatI hai| to vaha yaha dekhakara to nahIM jAtI ki merA mArga merA rAstA avarodha vAlA hai yA nahIM hai / oksIDanTa ho sakatA hai ki nahIM ho sakatA hai / aisA socakara vaha nahIM jAtI vaha to basa sirpha calI jAtI hai cAhe vaha rAstA logoM ke calane kA ho, cAhe Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gADiyoM ke calane kA ho vaha sIdhI sIdhI khUzabu kI ora cala paDatI hai / aksIDanTa hotA hai aura usakI jIvana lIlA samApta ho jAtI hai| isako kahate hai prajJArahita AhArasaMjJAvAlA jiiv| AhAsaMjJA mAnava ko bhI hotI hai| vaha bhI kisI khAdya sAmagrI ko pAne ke lie idhara udhara jAtA hai|vh prajJA ke sAtha jAtA haiN| vaise padArtha kA saMjJA aura prajJA se koI saMbaMdha nahIM haiN| paraMtu prajJA saMjJApara niyaMtraNa karatI haiN| vaha saMjJA ko roka nahIM sakatI haiM paraMtu usakA mArgadarzana avazya karatI haiN| vaha use samajhAtI haiM, tuma padArtha ke pAsa jAo usakA upayoga karo paraMtu use pAne ke lie tumheM lAlAyita nahIM honA caahie| lAlasA khatarA haiM kevala mAtra saMjJA ke AdhArapara bhagoge to tuma gira sakate ho| tumhe koI vAhana TakarA sakatA haiM Adi aadi..| . tIsarA haiM AjJAmayI sNbNdh| AjJAmayI saMbaMdha meM upadeza, Adeza aura saMdeza sabakucha AtA haiN| jaise mA~ bacce ko garama dUdha ko nahIM chUne kI AjJA detI haiN| sardI jukhAma honepara golI, TaoNphI yA AIskrIma nahIM khAne detI haiN| isataraha hamArI sukha aura sAtA prajJA aura AjJA ke dvArA vahana hotI haiN| isI kAraNa vaha pavitra hotI haiN| ekataraha se vaha eka aisA proDakzana haiM jo punaH punaH pavitratA ko paidA karatA rahatA haiN| cAra gatiyoM meM ghUmane ke kAraNa hameM sukha kI vyAkhyA kA patA nahIM claa| cIMTI ke bhava meM jaba hama eka zakkara kI DalI mila gaI to usameM sukha thA / eka zakkara kI DalI meM sukha ho sakatA hai ? mAnava bhava pAyA, pAMca sAta varSa ke bacce hue aura eka TaoNphI kisIne de dI to usameM bhI sukha milaa| baDe honepara miThAI meM sukha milane lgaa| jIva ne padArthoM meM sukha DhUMDhane kI koziza karatA haiM ki jagata ke padArtha mujhe sukha deMge, zAMti deMge, samAdhAna deNge| phira cAhe eka sAikila bhI kyoM na ho| jaba sAikila lI to sAikila meM sukha huaa| para baDe hone para marsiDIsa kAra leMge tabhI sukha mahasUsa hogaa| patA nahIM Apa kisa kisa meM sukha DhUMDha rahe ho? yadi pasInA hone meM duHkha hai, garmI lagane meM duHkha hai to Apa hameM sukha zAtA kyoM pUchate ho| kabhI vo duHkha zAtA puucho| Apa jAnate hai pasInA hotA hai garmI hotI hai duHkha hotA hai / paMkhA calatA hai to sukha hotA hai / Apa hI jaise hamAre pudgala hai nA / Apa hI jaise logoM se diyA gayA hai naa| audArika hI deha hai nA / yaha baeNkriya aura AhAraka zarIra to nahIM hai ki jaisA marjI rupa banA leNge| Apako garmI meM duHkha hotA he to hama sAdhu sAdhviyoM ko garmIyoM meM sukha kaise ho sakatA hai ? ___ yaha koI sukha nahIM hai to AIgarANaM hamAre bhItara kauna se sukha kI Adi kareMge aura vaha kauna sA sukha hotA hai ? jisa sukha kA hameM saMjJI paMcendriya manuSya banane ke bAda anubhava hotA haiN| hama apane sukha kI jisa Adi ko DhUMDha rahe haiM usa Adi ko , usa parama tatva ke sivA koI nahIM de sakatA / jisako kahA jAtA hai sukha ko dekhane se nahIM milatA, sukha ko samajane se nahIM milatA, sukha ko paDhane se nahIM milatA / hama aba usa bAta para socegeM ki jisa sukha kI prApti ke bAda pasIne me tara bhagavAna mahAvIra kA eka zramaNa kahatA hai hAMjI AnaMda hai, prasannatA hai| saMsAra kA koI padArtha, saMsAra kI koI vyakti, saMsAra kA koI mAdhyama aisA nahIM hai ki jo duHkha kA aMta karake sukha kI Adi kre| yahI kAraNa rahA ki deha aura AtmA ke bheda vijJAna ko samaja lene ke bAda duHkha meM bhI sukha kI zAtA hotI hai| dhUpa meM calanA, pyAsA rahanA, pasIne se tara ho jAnA ye saba du:kha ke kAraNa hai paraMtu hama sukha zAtA pachate hai to saMta maskarAkara kahate hai sakhazAtA hai| bheda vijJAna ke dvArA paramAtmA sukha zAtA kI Adi karate haiN| yahI Adi siddhi kI saphalatA aura mokSa kA mArga banatI hai| jisake ata:karaNa meM sukhazAtA kI Adi ho jAtI hai usakI vANI meM sukha zAtA pragaTa ho jAtI hai| usake AtmAnaMda kA vimocana ho jAtA hai| samAdhi kI sasparzanA ho jAnepara vrata kI pratipAlanA hotI hai| eka choTe se pacakkhANa meM bhI savvasamAhivattiyAgAreNaM zabda kA prayoga isI kAraNa hotA hai ki pacakkhANa pAlana meM sarvasamAdhibhAva kA honA Avazyaka hai| 43 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi arthAt praarNbh| ise mahattvapUrNa isalie mAnA jAtA haiM ki, jisakA prAraMbha mahattvapUrNa hotA hai usakA madhya aura aMta bhI mahattvapUrNa hotA hai| jaise Apane dekhA hogA ki, kaurasa meM gAnevAloM meM gIta prAraMbha karanevAlA mahattvapUrNa hotA hai| isameM gIta prAraMbha karanevAleM kI laya aura rAga mahattvapUrNa hotA hai| laya jaisI hotI hai kaurasa kI saragama usI laya meM pragaTa hotI hai| namotthuNaM kI laya namotthuNaM zabda se zuru hotI hai aura usakI layabaddhatA AIgarANaM meM samAkara siddhAlaya meM saMpanna hotI haiN| Aie aba hama hamAre bhItara AIgarANaM pada kI sthApanA kreN| titthayarANaM pada meM praveza kreN| hamAre nijatIrtha meM tIrthaMkara ko AmaMtrita kreN| namotthuNaM ke dvArA anaMta gaNadharoM kA hameM anugraha prApta hotA hai| sukha dete hai tIrthaMkara paramAtmA, zAtA upajAte hai gaNadhara bhagavaMta aura sukha aura zAtA pUchate hai zakrendra bhagavAna / aba hama usa sukha zAtA kI anubhUti karane ke lie do miniTa kA bilkula sIdhe beTha kara namotthuNaMarihaMtANaM bhagavaMtANaM, namotthuNaMAigarANaM pada ke dvArA AigarANaM paramAtmA ko apane namaskAra dekara unako mana hI mana prArthanA kareMge aMta to tU karane vAlA hai vizvAsa hai to Adi bhI tU hI kara denA / paramAtmA hamameM duHkha kA aMta aura sukha aura zAtA kI Adi kaise karate hai isakA anubhava kreN| ..namotyuNaM AIgayaNaM.. -namotyuNaM AIgarANaM.. --manmotyuNaM AIgarANaM.. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ titthayarANaM jo bhItara ke rAga-dveSa- kaSAyAdi zatruoM kA aMta karate hai ve arihaMta / jo bhava, bhaya, bhrama aura bhramaNa kA aMta karate hai ve bhagavaMta / jo anaMta samAdhi sukha kI Adi karate hai ve AIgarANaM / jo anaMta samAdhi sukha ko detA hai vaha tIrtha / jo anaMta samAdhi sukhamaya tIrtha dete hai ve tIrthaMkara / jo tIrtha meM hameM praveza dekara mokSa taka le jAne taka sAtha dete hai ve tIrthaMkara / paramAtmA hameM do yoga dete hai| siddhAMta yoga aura jIvana yog| siddhAMta yoga se hameM tattva milatA hai aura jIvana yoga se tIrtha / isataraha hameM prabhu se pradatta do bheMTa hai - tIrtha aura tattva / tattva kI dRSTi se deha aura AtmA alaga hai aisA to bhArata ke sabhI dharma-darzana kahate hai paraMtu deha meM rahakara dehAtIta hone kI kalA to tIrtha meM hI samajhI aura pAyI jA sakatI hai| tIrtha aura tIrthaMkara ko samajhAte hue bhagavatI sUtra meM kahA hai, titthaM bhaMte! titthaM, titthagare titthaM ? gomA ! arahA tAvaNiyamaM, titthagare, titthaM puNa cAuvvaNNAiNNe samaNasaMghe / taM jahA-samaNA, samaNIo, sAvayA, saaviyaao| he bhagavana! tIrtha ko tIrtha kahate hai yA tIrthaMkara ko tIrtha kahate hai ? he gautama! arihaMta avazya tIrthaMkara hai kiMtu tIrtha cAra prakAra ke varNoMse yukta zramaNasaMgha hai jaise sAdhusAdhvI, zrAvaka-zrAvikA / tIrtha meM bhakti hai aura tattva meM virakti hai| zakrendra ne ekabAra kahA, ina donoM meM hamase sirpha bhakti ho pAtI hai| hama kahA virati dharma kA pAlana kara sakate hai| isI dRSTi se mAnava hamase zreSTha hai| AcArAMga meM isI kAraNa kahA hai- "taccaM ceyaM tahA ceyaM assiM ceyaM pavuccai" - tIrtha tattva- satya hai, tathya hai ( tathArUpa hai), astittva yahIpara spaSTa hotA hai, pratipAdita hotA hai| tattva, tathya aura astittva jahA~ rahate hai vahA~ tIrtha hai| jisameM baiThakara paramAtmA dezanA dete hai use samavasaraNa kahate hai| gaNadhara bhagavaMta jahaoNpara baiThakara dharmadezanA dete zu guru sabhA kahate hai / paramAtmA kI dezanA pUrNa hone para unake caraNAsana para baiThakara gaNadhara bhagavaMta paramAtmA kI dezanA ko vistAra se samajhAte hai| kisI ke mana meM koI prazna ho to usakA samAdhAna karate hai / jahA~ AcArya baiThakara dharma pravacana karate hai use hama darabAra kahate hai / upAdhyAya jahA~ baiThakara jIvoM ko bujhAte hai use upAzraya kahA hai| sAdhu-sAdhvI jahA~ baiThakara zrotAoM ke ataH karaNa meM paramAtmA devaguru dharma kA sthAna banAte hai use sthAnaka kahate hai / ina sabhI tIrtha nihita hai| jahA~ do-tIna nadiyoM kA saMgama hotA hai use tIrtha kahA jAtA hai| yahA~ to sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA rupa tIrthasvarupa nadiyAM bahatI hai| isameM janmo janma kI thakAna dUra hotI hai| AzravoM se slathita, thakita, bhavya AtmAoM kA yaha vizrAma sthala hai| tIrtha ke lie jo yAtrA kI jAtI hai use tIrthayAtrA kahate haiN| gaNadharoM se praNipAta sUtra prApta 45 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyaa| zAsana premI zakrendroM se zakrastava kI sAdhanA pAyI / namotthuNaM sUtra ke dvArA paramAtmA ko namaskAra kiyA paraMtu phira bhI hama yahAeN para kyoM hai ? Aja bhI kitanI tIrthayAtrAe hotI hai| kyoM nahIM milatA hai yAtrAoM kA phala? ina sAre praznoM kA eka hI uttara hai| yAtrAe to hotI hai| tIrtha kI sthAnika sparzanA hotI hai| kabhI kabhI to sthAnika sparzanA bhI ajIba sI hotI hai| sthAnapara utara kara sthAna kA sparza kara snAna, bhojanAdi se nivRtta hokara yAtrI bAjAra me mAlasAmAna kharIdane yA svajanoM se milane idhara udhara ho jAte hai| kaI bAra yAtrA ke vAhana basa Adi unheM choDakara Age nikala jAte haiN| jaba taka tIrtha meM Atmika sparzanA nahIM hotI aura tIrtha ke adhiSThAtA tIrthaMkara kI parama bhakti AtmasAt nahIM ho paataa| taba taka tIrtha yAtrA phalita kaise ho sakatI hai| tIrtha kA prabhAva aciMtya haiN| tIrtha nirmANa se bhagavAna RSabha deva ke sAtha 4,000 puruSoM ne dIkSA lI thii| bhagavAna mallinAtha ke sAtha 300 puruSoM ne dIkSA lI thii| bhagavAna pArzvanAtha ke sAtha bhI 300 logoM ne dIkSA lA thii| bhagavAna vAsupUjya ke sAtha 600 puruSoMne dIkSA lI thii| anya 19 bhagavAnoM ke 1,000 puruSoMne dIkSA lI thii| kevala bhagavAna mahAvIra ne hI akele dIkSA lI aura akele mokSa meM ge| tIrtha kI sthApanA karane se pahale bhagavAna mahAvIra godohAsana meM baiThe the| isa mudrA meM pA~va kI dasoM aMguliyoM kA jamIna se sparza hotA hai| jAnate ho paramAtmA ne jaba isa mudrA meM kaivalya pAyA vaha sthAna thA RjubAlukA nadI kA ttt| matalaba jisa nadi ke taTa kI bAlU atyaMta Rju arthAta narama thI / kyA socate ho Apa kyA vaha taTa bhagavAna ke lie ArAmadAyI Danalopa jaisA thA? kabhI prayoga to karake dekho patA to cale ki kitanA muzkila hai| aisI paristhiti meM dhyAna karate hue prabhu meM kevalajJAna pragaTa ho gyaa| sarvajJAna sarvadarzana pragaTa ho gayA / hAtha kI hathelI meM rakhe huye padArtha kI taraha prabhu meM lokAloka ko dekhane kA sAmarthya prakaTa ho gayA / merA prazna hai Apase kevalajJAna ke bAda paramAtmA ne sabase pahale kyA dekhA hogA? kyA kiyA aura kyA bolA? kisI kI zAdI kA eka Alabama Apake hAtha meM aave| eka ke bAda eka tasvira ko dekhate huye Apa Age nikala jAte hai / soco kahaoNpara aTakate ho Apa? usa Alabama meM jahA~ jahA~ ApakI tasvira hai vahA~ vahA~ Apa aTakate ho rukate ho, jhA~kate ho| dekhate ho svayaM ko mai kaisA lagatA huuN| darpaNa meM jaba Apa svayaM kA ceharA dekhate ho taba Apake cehare ke sAtha sAtha darpaNa meM anya padArtha bhI dikhAyI dete hai| saccAI se bolie Apa kyA-kyA dekhoge? socate hai Apa padArtha to vaise bhI dekha leNge| darpaNa meM svayaM ko dekhA jAtA hai| soco aba Apa paramAtmA ne kyA dekhA hogA? AtmA meM jhalakate hue AtmA ke darpaNa meM paramAtmA ne svayaM ke Atma svarupa ko dekhaa| bhItara pragaTate hue ajastra AnaMda se akhila bramhAMDa ko bhara diyaa| AnaMda ko samAne ke lie jahA~ ekasAtha saba AnaMda ko prApta kara sake usake lie tIrtha karA aura tIrthaMkara khlaae| tIrtha meM yogya ziSyoM ko gaNadhara pada dekara tripadI rupa tattvatrayI saMpUrNa vizva ko adbhuta bheMTa diiN| yaha tripadI hai - "uppanne ivA, vigame ivA, dhuve i vA / " arthAt samasta vizva ke padArtha utpanna hote hai| nAza hotA hai| sthira bhI hote haiN| tIrthaMkaranAmakarma ke udaya kA prabhAva hI aisA hai ki unase uccArita ina padoMkA zravaNa gaNadhara ziSyoM ke zrutajJAnAvaraNa karmoM ke kSayopazama karAne meM jabaradasta nimitta 46 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banatA hai| kSayopazama hote hI vizva ke dharmAstikAyAdi SaDadravya aura unakI paryAyeM prakaTa ho jAtI haiN| unakI yathArthatA ko saphala rupa dete hue tIrthaMkara bhagavAna kahate hai - " dravya-guNa- praryAya se maiM tIrtha kI anujJA detA huuN|" arthAt aba Apa yaha Agama anyoM ko bodhAnvita kro| saMbodhido jJAna aura svAdhyAya ke rupa meM pragaTa karo / svayaM ko dekhate dekhate kevalajJAna prApta kara paramAtmA saMpUrNa brahmAMDa ko dekhate haiN| svayaM ko jAnanA sAdhanA kA prathama aura aMtIma sAdhya hai / jo svayaM ko jAnatA hai vaha jagat ko jAnatA hai| jo egaM jANaI so savvaM jAI, jo savvaM jANaI so egaM jaannii| jagat ko jAnakara tIrthaMkara tIrtha kI pratiSThA karate hai| jisa vRkSa ke nIce paramAtmA ko kevalajJAna hotA hai vaha azoka vRkSa ke upara lagatA hai| use caitya vRkSa kahate hai| usa vRkSa kA mahattva isa lie hai ki kevalajJAna hote hI tIrthaMkara prabhu tIrtha racanA kA Ayojana banAte hai| tIrtha kA mahattva isa lie hai ki tIrthaMkara cale jAte hai para unakA tIrtha haMmezA rahatA hai| tIrthaMkara prabhu svayaM samavasaraNa meM padhArakara dezanA dene se pUrva caitya vRkSa ko tIna bAra maMtroccara ke sAtha pradakSiNA dete hai / pradakSiNA karate samaya prabhu " Namo titthassa" maMtra kA uccAraNa karate haiN| aisA prabhu kyoM karate haiM Apako prazna hogA ? paramAtmA isakA samAdhAna karate haiM tIrtha zAsvata hai / hamAre nirvANa ke pazcAt bhI tIrtha rahatA hai| isa lie tIrtha ko namaskAra ho / tIrtha ko namaskAra kara siMhAsanapara birAjakara paramAtmA nAbhi cakra se OM kA uccAraNa karate hai| isa dhvani ko sunanevAloM kI manokAmanA pUrNa hotI hai| mana meM uThe praznoMkA samAdhAna hotA hai / yogyatA ke anusAra saMdeza prApta hote hai / paramAtmA kI nAbhi meM laya hotI hai, svara meM laya hotI hai aura saMdeza meM bhI laya hotI hai| ye tInoM layeM trivalaya banakara paramAtmA ke sAtoM cakroM ko pradakSiNA karatI huI saMpUrNa brahmAMDa meM vyApta ho jAtI hai| mAra, marakI, svacakrI - paracakrI, durbhikSa-dukAla Adi saba bhaya isa laya meM samA samApta ho jAte haiM / jo tirAtA hai vaha tIrthaM hai| jo Dubate hue ko bacAtA hai vaha tIrtha hai| zAsana sadA tIrthaMkaroM kA hotA hai| anuzAsana sadA chadmasthoM kA hotA hai / kevalajJAna ke bAda bhagavaMta anuzAsana nahIM karate haiN| isIlie gautama svAmI ke kevalajJAna ho jAne para unakI upasthiti honepara bhI sudharmA svAmI koM zAsana samhalAyA gayA thaa| tIrtha pravAha hai usameM tIra jAnA hai| paramAtmA ke caraNoM meM samarpita ho jAnA hotA hai| jinako tIranA AtA hai ve svayaM ko pravAha meM pravAhita kara detA hai| jo pravAhita ho jAtA hai use hAtha pAMva ko adhika sakriya nahIM karanA paDatA hai| use zAMti se ArAma pUrvaka svayaM ko kevala mAtra pravAha meM sarmapita aura pravAhita karane kI AvazyakatA hai / tIrthaMkara tIrtha karate kyoM hai ? sabhI jIvoM kA atiMma jaba mokSa hai to, tIrtha kyoM banAte haiN| usakA samAdhAna zAstrakAra isataraha kahate haiM aNuloma heU tacchIliyA // tIna kAraNa se tIrthaMkara bhagavaMta tIrthaM kI sthApanA karate hai| pahale anuloma / paramAtmA kI sabhA meM sabhI taraha ke loga rahate hai| sabhI strI-puruSa, anapaDha paDhe hue, vidvAna paNDita Adi saba taraha ke zrotA rahate haiN| una saba ke paramAtmA jaba dezanA dete haiM, vaha dezanA samAna rupa se pariNata hotI hai| loma arthAt roma aura roma ke sAtha anu zabda lagA diyaa| arthAt vAraMvAra / arthAt pratyeka pradeza meN| jo paramAtmA kI sabhA meM Ate haiM una saba ke prati 47 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logoM ko paramAtmA kI sparzanA hotI hai| kisa cIja kI sparzanA hotI hai? kisa cIja ko chUne kI bAta kI hai yahA~ ? Apa jaba sAmAyika karate hai usake samApana meM kahate haiM - "samakAeNaM na phAsiyaM na pAliyaM na tiriyana kittIyaM ....... tassa micchAmi dukkddN|" yahA~ kahane kA tAtparya yaha hai kI sparza na kiyA ho, pAlana na kiyA ho Adi Adi to tassa micchAmi dukkaDaM arthAta sparza honA Avazyaka hai| yahA~ ATha sparzovAle sparza kA kathana nahIM hai| yA AtmasparzanA kA kathana hai| AtmasparzanA na honA eka doSa hai aura usI doSa ke nivAraNakA micchAmi dukkaDaM hai| micchAmi dukkaDaM AlocanA kI bahuta baDI kaDI hai| mokSa kI maMgalamaya AratI hai| do zabdoM meM saMpUrNa nivRtti kA vidhAna hai| sparzanA na hone ke kAraNa yaha kevala mAtra zAbdika abhivyaMjanA raha jAtA hai| rAjasthAna meM khamatakhAmaNA karane kA aisA rivAja thaa| choTe loga baDe logoM ke pAsa jAte the| ekabAra rAjasthAna kA koI vyApArI apane gA~va se pAlI meM kisI kAma ke lie pahuMcA huA thaa| pAlI meM pahuMcate hI saMvatsarI kA dina A gyaa| usane vahIpara pAlI meM hI pauSadha kara liyA pratikramaNa bhI kara liyaa| samUha meM baiTha kara pAraNA bhI kara liyA phira socA gA~va jAne kI gADI zAma ko 5-6 baje hai to socA merA sasurAla yahI para hai / sAsu dhApIbAI bhI abhI yahIpara AyI hai| use mila bhI lUM aura unakI beTI kI tarapha se khamatakhAmaNA bhI kara luu| aisA socakara vaha sAsu mA~ ke yahA~ phuNcaa| khamatakhAmaNA sA! bolate hue ghara meM praveza kiyaa| acAnaka javAI ko ghara ke AMgana meM dekhakara sAsu mA~ ghabarA gii| jImane kA TAIma hai| maiM ne to sirpha patIlI meM dalIyA banAyA hai| ise thUli bhI kahate hai| jisameM manacAhA ghI, gur3a athavA zakkara DAla kara khAyA jAtA hai| acAnaka javAI ko Ae dekhakara pahale to usane bUMghaTa nikaalaa| cUMghaTa meM se dekhate hue bolane lgii| are kaeNvara sA Aja kAya AyA dUjA kisA dina AvatA to maiM thAne jimAvatI bhI ane isa TAima meM AyA ki mai kAI baNA bhI nA skuu| bole koI bAta nahIM mAtAjI Apane apane lie jo banAyA usameM se do kave khA luuNgaa| ye to maiM kisI kAma se AyA thaa| anAyAsa saMvatsarI A gaI to socA pratyakSa khamatakhAmaNA kara lU~ aura Apako ApakI beTI kI khabara bhI de duu| usake bhI micchAmi dukkaDaM de duu| to sAsuko lagA ki jamAI Ae hai to jamAI ko kucha denA bhI pddegaa| khilAnA bhI pddegaa| jamAI ne kahA Apako merI kasama hai Apane mere lie kucha banAyA to| jo Apane banAyA usImeM se Apake sAtha baiThakara do kaveM khA luuNgaa| batAIe Apane apane lie kyA bnaayaa| sAsa kahatI hai maiMne to apane lie thulI banAI hai| ciMtA mata karo mai thUli khA luuNgaa| Apa bhI ye bUMghaTa yU~ghaTa httaaie| ina saba kA jamAnA gyaa| Apa to mere sAtha baiThie ArAma se prosiie| mai bhI dalIyA hI khaauuNgaa| to sAsu bolatI hai ThIka hai aura koI cIja nahIM banAnI pddegii| sAsu aMdara jAtI hai garma-garma thulI nikAlatI hai| thAlI meM parosakara javAMI ke pAsa rakhakara phira ghI lAne jAtI hai| rAjasthAna meM ghI ke baDe sisTama rahate hai| jisameM ghI rakhate hai use ghiloDI kahate hai usameM eka nAlachA lagA rahatA hai jisameM se ghI parosA jAtA hai| ghiloDI meM ghI garma karake sAsu mAM rakhatI hai aura pUchatI hai, kaeNvarasA daliyArA sAthe kAI cAle, guDa yA zAkara? bole mAtA jI kucha bhI calegA jo taiyAra ho vo le aao| jamAI ne socA ghI kaisA hai ? thoDA dekheM to sahI usane ghIloDI ko hAtha kI ora jhukAyA to muzkila se ghI kI dona bUMde ttpkii| socA kyA rukAvaTa hai dekhU to 48 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahI kyA aTakatA hai| usane ghiloDIkholakara nAlache meM choTI aMguli DAlakara dekhA to aMdara ghI jyAdA na nikale isa hetu eka ruI kA phohA rakhA huA thaa| usane phohA nikAla diyA aura ghiloDI Dhakakara rakhakara cupacApa baiTha gyaa| rAjasthAnI mahilAoM ko gAne kA baDA zaukha hotA hai| koI bhI kAma kare jaise javAI ko khAnA khilAtI, gA ke khilAtI hai| unhoMne ghI kI kulachI pakaDI sAsumAM ne gIta gAyA ghI ne thUlI ro sAdo jimana kidho kavara saaN| micchAmi dukkDaM deve sAsu jamAI Aja // sAsu mA~ AI bolI lo kaeNvarasA baiThA kAI ghI to DAlo calo maiM hI DAlatI hUM aisA kahakara usane ghiloDI ulttaaii| patA kyA huA? sArA hI ghI jamAI kI thAlI meM gira gyaa| use galatI kI kyA huyI patA nlgaa| galatI DhUMDhane se to ghI kA sahI upayoga kaise karUM yaha socane lgii| sAsu soca rahI thii| javAI ne pUchA, mA~ kyA socate ho? bole Apane sAtha khAne ko khaa| hamAre pAlI meM jamAI ke sAtha baiThakara khAnA khAve aisA rivAja nahIM hai| Apa to jamAne ke sudhare hue ho| zahara se Ae ho isIlie Apa mujhase Agraha karate ho to ThIka hai maiM Apake sAtha hI baiThakara hI khA lUMgI aura aisA kahakara pUrA daliyA thAlI meM DAlA aura gAnA gAte hue thAlI meM lakIre khiMcane lagI tAki ghI apanI tarapha A jAe - holI ne nahI AyA kavara sA yAda kiyA thA thAne, ravAjA guMjArI kiyo kaDAvo divAlI re mAheM, thAne yAda kiyA ne AMsU DhalakyA kaMvarasA... micchAmi dukkDaM.... naApaM beTI ko lAe naholI meM na divAlI meM Ae / jamAI baDe pahuMce huye the kyoMki vo Ae the ajamera se| ajamera kA dAmAda pAlI meM AyA usane kahA mAtAjI! dukha na lgaavo| ciMtA kI koI bAta nhiiN| Apake jaisA gAnA to nahI AtA para thoDA bahuta gA sakatA hUM aisA kahate hue usane sAkara, ghI aura thUli ko thAlI meM golagola ghumA diyA tAki sArA ghI thUlI meM samA jaave| saba pUrA likvIDa sA ho gyaa| aura gAne lagA . holI dIvAlI bhale nI AyoM chamacharI manAUM aaj| . dukha pAvo to thAnI beTI rA sogana thAne Aja.... micchAmi dukkddN| . mAjI ! maiM bhale hI holI meM nahIM AyA divAlI meM nahIM AyA para Aja chamacharI pUrI Apake sAtha acchI taraha se manAtA huuN| hamAre koI bhI vyavahAra se Apako duHkha lage to Apako apakI beTI kI saugaMdha haiM aisA kahakara thAlI muha ko lagAyI aura purI ghI sahita kI thulI eka sAtha pI gyaa| sAsu mAM aMdara ke aMdara to vAkaI meM ro rahI thii| aise bhI micchAmi dukkaDaM hote hai| samAja ke isa ziSTAcAra ke prati jAgrata hokara AtmasparzanA ke micchAmi dukkaDaM hone caahie| ___ tIrtha kA dusarA hetu hai ttshiiltaa| paramAtmA kRtakRtArtha hai| zaktimaya sAmarthya saMpanna hai| tIrthaMkara nAmakarma ke kAraNa tIrtha karate hai| tIrtha ke dvArA tattva kI prabhAvanA karate haiN| ekabAra paramAtmA kA apAra vaibhava dekhakara gautama svAmI ko kisI mahAzaya ne pUchA thA, kyA tIrthaMkara ko hI aisA vaibhava hotA hai? gautama svAmI ne kahA~, haaN| samavasaraNa Adi kI racanA karane vAle devoM ke indroM se pucho to jAna pAoMge ve svayaM kahate hai binA tIrthaMkara Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA ke hama aisA nahIM kara sakate hai| sabhA meM kisI ne pUchA to kyA bhagavAna banane kA ThekA inhoMne hI le rakhA hai ? gautama svAmI ne kahA nahIM aisI koI bAta nahIM hai| svayaM bhagavAna ne hI ekabAra kahA thA ki tIrthaMkara banane ke sirpha bIsa hI kAraNa hai| bIsa meM se kisI eka kAraNa kI bhI sAdhanA karane se tIrthaMkarattva prApta hotA hai| arihaMta siddha pavayaNa guruthera bahussuetavassisu, vacchalayAyatesiM abhikkhaNANovaoge / daMsaNa viNaya Avassaeya silavaeniraIyAe, khaNalava tavaciyAe veyAvacce samAhie / apuvvaNANagahaNe suyabhattipavayaNe pabhAvaNayA, eehiM karaNehiM titthayarattaM lahai jIvo || ina bIsa kAraNoM se tIrthaMkarattva kI prApti hotI hai| tIrtha kA tIsarA kAraNa hai hetutA / jagata ke kalyANa karane ke hetu se jo tIrtha kA nirmANa karate haiM unheM tIrthaMkara kahate hai| saba ke bhItara sva ko pragaTa karate haiM / sva meM sat ko pragaTa karate haiM / tIrtha arthAt saddharma kI sthaapnaa| paramAtmA ke zAsana kA hetu hai abodhatA se mukta krnaa| hama koI bhI kriyA karate hai thaka jAte hai| thakAna utArane hama hilasTezana jAte haiN| devalAlI bhI to Apa loga vizrAma karane Ate hai| yahAeN dasa baje pravacana zuru hotA hai to bhI kucha loga dopahara ko Akara kahate hai, hameM subaha vAlA pravacana sunanA hai ora kucha sunAve unheM maMjura nahIM / subaha kA pravacana vahIM pravacana dopahara kaise ho sakatA hai? unase aisA kahane para kahate hai, hama yahA~ vizrAma karane Aye hai / to hama kahate hai phira vizrAma karoM / to kahate hai, hama so-so kara bhI thaka gae hai| kitanA Azcarya hai thakate hai to sote hai yaha to ThIka hai paraMtu jo so-so kara bhI thakate hai, usakA kyA karanA ? ekabAra maiM subaha kI gaucarI ke lie kisI ke yahA~ gayI thii| subaha 7-7 : 30 kA samaya hogaa| sAtha bhaiyA jI ne daravAjA noka kiyaa| daravAjA khulate hI A~kha masalate hue eka bhAI ne sTIla kI patIlI bAhara nikAlI yaha samajhakara ki dUdhavAlA bhaiyA dUdha dene AyA hai| kaise samajhAe inako dUdha dene nahIM dUdha lene Ae haiN| phira sAmane dekhakara zaramA ge| donoM ko samajha nahI A rahA thA ki sorI kauna kaheM? maiM yA bhAIsAhaba? bhItara se dharmapatnI ne Akara kahA~, padhAro AhAra pAnIkA lAbha do| maiM ne kahA, mujhe patA nahIM thA ki Apa leTa uThate hai to maiM nahIM aatii| bahana ne kahA, aisI koI bAta nahIM UTha to hama jaldI jAte haiM para Aja hI leTa huA / sahaja hI maiM ne pUcha liyA kaba UThate hai Apa? subaha hote hii| subaha kaba hotI hai? bacce ne kA skulabasa aanepr| bhAI sAhaba ne kahA pepara Anepara / bahana ne kahA dUdhavAle ke Anepara / mujhe Azcarya huaa| eka ghara meM tIna subaha kaise ho sakatI hai ! jAgaraNa kyA hotA hai? UTha kara kyA karanA cAhie ? jisase tana, mana, dhana aura paryAvaraNa, vAtAvaraNa saba zuddha rahe isakI kalA zikhAtA hai isIkAraNa caturvidhasaMgha ko tIrtha kahate hai| tIrtha padArthoM kA yathacita pratipAdana karatA hai| pratyeka tIrthika ke AtmA meM usakA vAsa hone se ye caitasika hai| vastutaH paramAtmA kA tIrtha "savvapAvappaNAsaNo" sarva karmoM se mukta karane meM sahAyaka hote hai| tIrtha hameM subaha kaba hotI hai ? Aie isa maMgalamaya tIrtha meM yahA~ hai viSaya kaSAyarupa zatruoMkA aMta karanevAle arihaMta / yahA~ hai bhava-bhaya-bhrama aura bhramaNa kA aMta karanevAle bhagavaMta / 50 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahA~ hai sAdi anaMta samAdhi sukha kI Adi karanevAle aaiigraannN| yahA~ hai mokSadAyI maMgalamaya tIrtha ke praNetA titthyraannN| tIrtha karanevAle tIrthaMkara hamAre aMta:karaNa meM padhAra rahe hai| hamAre aMtarabhavana meM padhArakara paramaprabhu tIrthaMkara kisa taraha hamameM hamArAhI svayaM kA saMbuddhattva pragaTa karate hai? kala hama isa taiyArI ke sAtha yahA~ taiyAra rheNge| ___ Akhe baMda kare namotthuNaM titthayarANaM ko apane aMta:karaNa meM AmaMtrita kre| sanmAnita kre| svayaM ke bhItara titthayarANaM maMtra ke sAtha praveza kre| namotthuNaM titthayANaM namotyuNaM titthayANaM namotyuNaM titthayANaM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - sayaMsaMbuddhANaM . sva meM sva ko jAnanA sayaMsaMbuddhANaM hai| sva se sva ko jAnanA sayaMsaMbuddhANaM hai| sarva ke sva ko jAnanA sayaMsaMbuddhANaM hai| ... sarva meM sva ko prakaTa karanA svayaMsaMbuddhANaM hai| sva ne svayaM kA svayaM dvArA, svayaM ke lie svayaM se svayaM ke svayaM meM pragaTa honA sayaMsaMdhuddhANaM hai| sva ne svayaM kA svayaM dvArA, svayaM ke lie svayaM se svayaM ke svayaM meM praveza karanA sayaMsaMbuddhANaM hai| svayaM kA svIkAra karo, svayaM se hI pyAra kro| vaha svayaM tumhAre sAtha hai, tuma svayaM svayaM ke sAtha rho| tU svayaM kA anudAna hai, tU svayaM samAdhAna hai| tU svayaM insAna hai, tU svayaM bhagavAna hai| tU svayaM kI zodha aura tU svayaM kA bodha hai| tU svayaM se saMdigdha hai, tU svayaM me upalabdha hai| tU bhale avaruddha hai para tU sadA aniruddha hai| tU bhale abuddha hai para tU svayaMsaMbuddha hai| tU zuddha hai, tU buddha hai, tU svayaM saMbuddha hai| A~kheM baMda kre| gaharI gaharI laMbI-laMbI dhImI-dhImI sAMsoM ke sAtha bhItara praveza kre| Aie bhItara aaie| svayaM meM praveza kiijie| dekhie bhItara bhagavAna hai| sunie bhagavAna kyA kahate haiM - vatsa ! svayaM ke bhItara praveza kara, anubhava kara jo pratipala, pratikSaNa bhItara pravAhita ho rahA hai| anubhUta ho rahA hai| usakA anubhava kr|tuu tere se jitanA najadIka hai utanA najadIka vizva meM ora koI nahIM ho sktaa| sarvAtmameM samadRSTi terA svabhAva hai| parigha meM jo bhI banatA hai banane de| tU keMdra meM sthira rh| jAgrata aura saMbuddha rh| isa sthiti meM Ane ke lie maiM bhI sayaM pavesiyA jAI - maiM ne svayaM meM praveza kiyA kyoMki svayaM hI ananya haiN| anya saba anya hai| svayaM meM Ane ke lie ananya ko hI dekhanA hai ananya meM hI rahanA hai aura ananya meM hI ramaNa karanA hai| kyoMki, __ jo aNaNNadaMsI se aNaNNArAmI, je aNaNNArAmI se annnnnndNsii| jo ananya (svayaM) ko dekhatA hai vaha svayaM meM rahatA hai| jo svayaM meM ramaNa karatA hai vaha svayaM ko dekhatA hai| ata: vatsa! appa dIvo bhv| svayaM hI svayaM ke dIpaka bano bhItara se svayaM kA Aloka pragaTa kro|any ke bAre meM Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mata soco| tumhAre Aloka meM samasta vizva Alokita ho jaaegaa| tumhArA zuddha svabhAva vizva kA prabhAva bana jaaegaa| ataH zuddha bno| buddha bno| svayaM saMbuddha bano / vatsa ! itanA jAno - hama svayaM hai| hamArA apanA svayaM haiM / hamArA svayaM hI svayaM kI samRddhi hai| svayaM se saMsAra kA prAraMbha hotA hai, svayaM se hI saMsAra kA vistAra hotA hai aura svayaM se hI svayaM kA mokSa hotA hai| pratyeka vyakti ke jIvana meM svayaM ko samRddha karane kA sAmarthya hotA hai| vatsa!. itanA jAno hama svayaM hai / hamArA apanA svayaM hai| hamArA svayaM hI svayaM kI samRddhi hai| svayaM se saMsAra kA prAraMbha hotA hai, svayaM se hI saMsAra kA vistAra hotA hai aura svayaM se hI svayaM sI svayaM kA mokSa hotA hai / sayaMsaMbuddhANaM paramAtmA se hameM titthayarANaM pada meM do yoga prApta hue - siddhAMtayoga aura jiivnyog| isI ko tAttvika bhASA meM tattva aura tIrtha kahA jaaegaa| tattva se siddhAMtayoga prApta huA aura tIrtha se jiivnyog| titthayarANaM pada meM tIrtha kA mahattva dekha cuke jahA~ pAnI ke binA pyAsa chipatI hai, binA bhojana ke bhUkha miTatI hai, binA soye ArAma milatA hai| niraMtara samavasaraNa kA saMnnidhAna, niraMtara paramAtmA kA nididhyAsana niraMtara dezanA zravaNa / paramAtmA kA eka svaghoSa - sayaM sayayaM sayaM tuma svayaM satata svayaM ke sAtha raho / appaNA saccamesejjA - svayaM ko khojo aura svayaM meM kho jAo / svayaM ko jAnanA mokSa kA mArga hai| tU svayaM mokSa svarupa hai| tU svayaM paramAtmA hai| terA zAsvata svarupa, terA bhagavata svarupa tujha meM hI hai tU use pragaTa kara / sayaM saMbuddhANaM pada ke dvArA gaNadhara bhagavaMta hameM yahI kahate hai, vatsa ! svayaM ke sivA paramAtmA ke pAsa ora kucha mata maaNgo| anAdi kAla se tumhArA svayaM tumase kho cukA hai| use khojo na mile to use prabhu se maaNgo| tumhArA svayaM jitanA tumase najadIka hai utanA tumhAre najadIka vizva meM kucha bhI nahIM hai / Azcarya to isa bAta kA hai ki, manuSya jitanA dUra kA dekha sakatA hai utanA najadIka kA nahIM / cA~da para pahuMce gaeNgarIna ko jaba pUchA gayA cA~da para pahuMcakara tumane sabase pahale kyA dekhA? patA hai usane kyA kahA ? usane kahA, maiM ne cA~da para se sarva prathama merI dharatI dekhI jo bahuta hI suMdara thii| dharatI kA aisA sauMdarya pahale maiM ne kabhI nahIM dekhA / hai na Azvarya kI bAta / dharatIpara rahakara dharatI kabhI na dekhI, dharatIpara se dekhA cA~da aura cA~da para se dekhI dharatI / mAnava ko dUra kA dekhane kI Adata hai| svayaM ke najadIka aao| svayaM ke bhItara jaago| svayaM se suMdara vizva meM kucha nahIM hai isakA anubhava kro| svayaM hI svayaM ke svayaM (bhagavAna) ke darzana hoNge| svayaM se atirikta vizva meM sabakucha para hai| pudgala ke sAtha kA hamArA saMbaMdha kaisA hai| hamArA prabhAva adhika hai yA pudgala kA prabhAva adhika hai? jisa jamIna para kucha nahIM hotA hai usa plaoNTa para tuma plAna banAkara ucA-nIcA ADA-khaDA makAna banA lete ho| tuma makAna khaDA kara sakate ho para kyA kabhI usa makAna meM tuma gira paDo to kyA 53 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makAna tumheM khaDA karegA? makAna gire to tuma rote ho para kyA tuma giro to makAna rotA hai? caitanya aura pudgala kI vilakSaNatA ko jAnate hue bhI Apa sarvathA anajAna ho jAte ho| caitanyazIla AtmA kI yaha kaisI durdazA hai? amUlya samRddhi se bharapura cetana do paise kI miracI lAtA hai| svAda banAne ke lie khAtA hai| bAyacAnsa miracI tIkhI lagatI hai| khAI to mu~ha meM, gaI to peTa meM para dimAga garama ho gyaa| nAka ghurghuraayaa| A~khoM meM pAnI A gyaa| pUrI cetanA DisTarba ho gyii| ekendriya miracI ne sajJipaMcendriya ne parama aizvarya svarupa AtmA ko sahaja rulA diyaa| ekendriya ko cAra prANa aura paMcendriya ko dasa praann| cAra prANa vAle ne dasa prANa ko rulA diyaa| jAne do cAraprANa vAloM kI bAta sabjI kATate huye hAtha meM churI laga jAe, zevIMga karate hue bleDa se kaTa laga gayA, zaira karate hue pA~va meM choTI khilI cubha gaI batAo kyA hogA? nirjIva lohe kA TukaDA cetanA ko kitanA hataprabha karatA hai| jagat meM padArtha asIma hai| kisI padArtha kI tAkata nahIM, soca bhI nahIM ki hama kATe yA cubhe para paramANu jaba kama ho jAte hai to vaha zakti saMpanna bana jAte hai| parama + aNu = paramANu yaha kitanA bhI dhamAkA kare phira bhI cetanAzIla AtmA ke sAmane nAcIja hai| yadi yahI parama aNu kA tyAga kara AtmA ke sAtha jur3a jAtA hai to paramAtmA bana jAtA hai| paramANu se alaga hote hI cetanA kA anaMta sAmrAjya zuru ho jAtA hai| paramANu kI tAkAta itanI hai to paramAtmA kI tAkAta kitanI ho sakatI hai? paramANu yadi hameM itanA prabhAvita kara sakatA hai to paramAtmA hamameM kitanA kucha kara sakate haiM - aciMtasattijuttA hi te bhagavaMto vIyarAgA - paramAtmA aciMtya zakti se yukta hai, kyoMki ve vItarAga bhagavAna haiN| eka mahilA jo mA~ hai dUdha garama kara rahI hai| acAnaka nIce se bacce kI rone kI AvAja AtI hai| bacce samUha meM khela rahe hai| aneka baccoM meM se eka bacce kI rone kI AvAja usane sunii| AvAja pahacAnI ronevAlA merA svayaM kA baccA hai| batAo mujhe mA~ gaeNsa para kA dUdha dekhegI yA rotA huA baccA? Apa bhI mA~ hai batAie kyA karoge? bhagegI, dauDegI, zighra bacce ke pAsa jAtI hai dekhatI hai khelate khelate baccA girA hai| bAriza ke kAraNa kIcaDa se sana gayA hai| nahA dhokara kaDaka sADI meM pArTI meM jAne taiyAra mA~ khaDI rahakara kIcaDa se sane hue rote hue bacce ko dekhegI yA turaMta UThAkara gale lagA legI ? anaMtakAla se anAdi saMsAra ke kIcaDa meM khelate rahe, girate rahe, rote rhe| aise hI kabhI paramasvarupa vizvamAtA, jagat jananI ne AvAja sunI aura kIcaDa se sane huye hameM uThAyA, gale lagAyA, sApha kiyA aura sayaM saMbuddhANaM ke zize meM hameM svayaM kA sauMdarya dikhaayaa| svayaM ke svarupa ke darzana kraaye| prAraMbha meM hI Apane sunA haisva ne svayaM kA svayaM dvArA, svayaM ke lie svayaM se svayaM ke svayaM meM pragaTa honA sayaMsadhuddhANaM hai| Apaulajha gaye nA yaha sunakara ? Apa socoge ye sva sva svakyA hai? yahA~ svayaM ke sivA kucha nahIM hai| kevala svayaM ke eka hI zabda se svayaM ko pragaTa karane kI zailI sayaM saMbuddhANaM hai| sva ne sva ko jAnanA hai, kisake dvArA ? kisI ora ke dvArA nhiiN| svayaM ke hI dvArA svayaM ko jAnanA hai| kisake lie svayaM ko jAnanA hai? svayaM ke lie svayaM ko jAnanA hai| kisase jAnanA hai? svayaM se| kisameM jAnanA hai? svayaM ke svayaM meM / eka akelA sva sAta vibhakti 54 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna, saMbaMdha aura adhikaraNa isataraha sAta bhAga meM baMTa cukA hai| sAta meM baMTa jAnepara bhI svayaM akelA hai| hara vyakti kA apanA svayaM hotA hai| cAhe hama paramAtmA ke samavasaraNa meM bhI ho hama paramAtmA ke akele bhakta hai| svayaM bahuta balavAna hai| svayaM svayaM bhagavAna hai| svayaM kevala avyavahAra rAzi meM apragaTa hotA hai| vyavahAra rAzi meM pragaTa hokara vaha balavAna ho jAtA hai| svayaM kI eka sahaja vyAvahArika paribhASA hai jaise, hama kahate hai, maiMne khuda apanI A~khoM se dekhaa| isameM khuda jo hai vaha svayaM hai| pratyeka vyakti kA svayaM apanA hotA haiN| Apa socoge kaise samajhe hama svayaM kA upyog| svayaM ko samajhate huye bhI hama nAsamajha hai| aisA isalie hotA hai kyoMki hama kabhI bhI svayaM ko apane nija svayaM se nahIM dekhate haiN| isI kAraNa hameM hara dusaroM meM galatI najara AtI hai| isa sva ko samajhAne ke lie paramAtmA sayaM saMbuddhANaM banakara pratyeka sva meM pragaTa ho ge| janmajanmAMtara se maiM astittva meM hU~ paraMtu sAkSI meM nahI huuN| sayaM saMbuddhANaM hamArI cetanA meM sphuraNA lAte haiM aura kahate haiM, tU jo bhI kara svayaM kI sAkSI meM rahakara kr| prayoga kara ke dekho niraMtara sayaM saMbuddhANaM Apake sAtha haiM aura ve niraMtara Apako sAkSI meM rahane kA sucana dete haiN| karma karo yA dharma karo sAkSI meM rahakara kro| jisa dina prayoga siddha ho jAegA ApakA sAdhanA meM praveza ho jaaegaa| Apa svayaM ekadama apratima ho jaaoge| paramAtmA kahate hai, isI kA nAma samakita hai| sayaM saMbuddhANaM pada se hama paramAtmA ko namaskAra karate huye hamAre svayaM ke saMbuddhattva ko prakaTa karane kI jimmevArI dete haiN| jaise kI paramAtmA hamAre lie arlAma klaoNka ho gye| hamArA samarpaNa to zreSTha hai paraMtu vyavahAra jIvana meM hamArI mUrchA itanI adhika hai ki rAta ko sote vakta ghaDI meM arlAma hama hI seTa karate hai aura arlAma bajate hI hama use baMda kara punaH so jAte haiN| isIlie kahA jAtA hai, arlAma samayapara ghaMTI bajAkara jagA to sakatA hai para muMha para DhaMkI cara kholakara AdamI ko UThA nahIM sakatA hai| hama bhI sayaM saMbuddhANaM kA arlAma bajA sakate haiM para na jagate haiM na jagAte haiN| paramAtmA ko kevalajJAna hone ke pUrva cyavana janma Adi kalyANaka avasara para zakrendra mahArAja namotthuNaM se namaskAra karate haiM kyoMki paramAtmA tIna janmapUrva hI sarva jIvoM ke lie mokSa kI kalyANa kAmanA karate hue tIrthaMkara nAmakarma kA nikAcana karate haiN| janma se hI tIrthaMkara ko tIna jJAna hote haiN| tIna jJAna aneka jIvoM ko hote haiM paraMtu paramAtmA ke tIna jJAna saMbuddhattva ke sAtha hote haiN| bhagavAna mahAvIra jaba mA ke garbha meM the taba mA ko pIDA na ho isakAraNa svayaM ke zarIra ko garbha meM saMkurita karake hilanA DulanA baMda kara diyA thaa| garbha kI dhaDakana, kaMpana Adi kA anubhava na hone ke kAraNa mohavaza mAtA vicalita ho gyii| isa vikalpa ko samajhakara prabhu ne mAtA ke anurupa baratanA zuru kiyaa| janma ke bAda zakrendra bhagavAna ko abhiSeka ke lie jaba meru parvata ke paMDaga vana para le gae taba jalAbhiSeka ke pUrva indra ke mana meM AyA itanA choTA baccA ThaMDe jala kA abhiSeka kaise sahana kara pAegA? svayaM saMbuddha paramAtmA ne indra ke mana kI bAta ko jAna liyaa| turaMta hI unhoMne paoNva ke aMgUThe se meru parvata ko hilA diyaa| parvata ke kAMpate hI indra bhI bhItara se kAMpa ge| turaMta hI bhagavAna kI kSamA maaNgii| bhagavAna ne parAvANI ke strota meM 55. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA, zakrendra! hamAre prati ApakA vizvAsa meru parvata kI taraha aDaga honA caahie| ApakI AsthA ni:zaMka honI caahie| meru parvata kA kaMpana tumhAre vizvAsa ke kaMpana ke sAtha tAlamela rakhatA hai| tumhArA vizvAsa zAsana kA vizvAsa hai| indra yadi tuma zaMkA karoge to zAsana kI surakSA kaise karoge? indra kA vizvAsa kSaNavAra kaMpita huA thA usake uttara meM bhagavAna ne meru parvata kaMpA diyaa| Aja hamArA zAsana ke prati vizvAsa kitanI bAra kaMpita hotA hai? sayaM saMbuddhANaM pada se tIrthaMkara aura gaNadhara bhagavaMta hameM bArabAra jAgrata karate hai aura kahate hai, vatsa! tU kauna hai? kahaoN jAnA hai isakI khoja kr| ____baDI muzkila se mehanata karake baDA Donezana de kara ke bacce ko skula-kaoNleja meM eDamizana dilAne ke bAda bacce yadi paDheMge nahIM to Apako kitanI pIDA hoNgii| paramAtmA ne apane jIvana kI tIna janma hamAre lie Donezana meM die, para hamane kyA kiyA? zAsana kI avahelanA kI yA Adara kiyA? soco? yadi paramAtmA hamAre bAre meM na socate to unakA usI bhava meM mokSa ho jAnA thaa| dhyAna hai na Apako? naMdanaRSI ke bhava meM mAsakhamaNa pacakhAte hue guru ne ziSya se prazna kiyA thA, vatsa! itanI vizuddha tapazcaryA ke bAda bhI terA mokSa kyoM nahIM ho rahA hai? kaunasI icchA? kaunasI vAMchA? kaunasI manasA? tere mana meM hai? taba ziSya ne kahA, prabhu! kucha nahIM basa kevalamAtra sarva jIva ko zAsana premI banAne kI icchA hai| jaba eka glAsa pAnI dekhatA hU~ to aisA mana karatA hai ki merA cale to pAnI ke ina sabhI jIvoM ko mokSa le clu| tIna bhava pUrva kI prabhu kI isa kAmanA ne hameM sayaM saMbuddhANaM maMtra kI upAsanA ke adhikArI bnaae| Aja hama svayaM ko hI bhUla rahe hai| saMskRta meM dazama nyAya karake eka kathA AtI hai| ekabAra dasa ghara meM se eka-eka AdamI nadi para nahAne ke lie gaye the| jAte samaya unako sUcanA dI gaI thI ki nadI meM bADha AI hai saba samhalakara jAo aura saba ekasAtha vApasa lautto| unhoMne vaise hI karate huye vApasa lauTate samaya ghATapara eka zayAne AdamI ne kahA, dekhe to sahI ki hama sabhI hai to sahI koI bAkI to nahIM rhaa| usane gInatI karane ke lie saba ko lAIna meM khaDe rakhe aura ginatI karane lgaa| eka se nava taka ginatI hote hI lAIna khatama ho gaI dasa meM se eka kahA~ gayA? usako ghabarAhaTa hone lgii| nava meM se eka ne kahA, tujhe ginatI ThIka se nahIM AtI tu lAIna meM AjA mai ginatI karatA huuN| isataraha sabhI ne saba ko galata ThaharAte huye dasa bAra ginatI kii| hara vakta nava Ane ke kAraNa koI to bhI eka mara gayA hai aisA mAnakara muMha para kapaDA DhaMkakara rone lge| itane meM eka paMDita jI vahA~ se nikale pUchA, kyoM rote ho? kauna marA? unhoMne saba kathA sunaaii| paMDita jI eka hI najara meM saba bhAMpa ge| unhoMne kahA, calo maiM saba ThIka karatA huuN| saba ko lAIna meM khaDe kiye aura ginatI kI pUre dasa hote hI saba khuza ho ge| paMDita jI kA dhanyavAda kiyaa| gAMva meM zora macAyA paMDita jI bahuta uMcI cIja hai mare hue ko vApasa lA sakate hai| paMDita jI kI pUjA zUru ho gii| paMDita jI ne mana hI mana socA maiM ne to kucha kiyA nahIM kevala sahI ginatI kara dii| ve svayaM ko nahIM ginane ke kAraNa galata ginatI karate the| sarva dharma yahIM samajhAte haiM ki, svayaM ko samajho, svayaM ko dekho, svayaM ko pahacAno, svayaM ko nahIM ginane para sArI ginatiyA~ galata ThaharatI hai| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatacakravartI jaba sAre AbhUSaNa utArane lage to unako taiyAra karanevAle byUTizIyana ne kahA, mahArAja! kyA kara rahe ho Apa? kevala eka aMgUThI nahIM pahanAne kI galatI para Apa nArAja ho ge| mahArAja! mujhe kSamA kro| bharata jI ne kahA, tumhArI koI galatI nahIM hai, mujhe taiyAra karanevAlA badala gyaa| usane kahA, merI jagaha kauna le sakatA hai? bharata ne kahA, tUM mujhe bAhara se taiyAra karatA thA, Aja mujhe vaha mila gayA jo mujhe aMdara se taiyAra karatA hai| Aja maiM tIna cIja dekha rahA huuN| aMgUThI, bharatacakravartI kA zarIra aura use AIne meM dekhnevaalaa| zarIra para lage huye AbhUSaNoM ko dhAraNa to zarIra karatA hai para usa zarIra ko dekhane vAlA hai kauna? kauna dekhatA hai isa zarIra ko? AbhUSaNoM ko deha suzobhita karatA hai yA deha ko AbhUSaNa suzobhita karate hai| vastu kA mUlya adhika hai yA maoNDeliMga karanevAle kA? bharatacakravartI sayaM saMbuddha ho ge| AIne meM dekhate-dekhate kevalI bhagavAna ho ge| kauzAMbika nagarI ke mahArAjA zatAnIka kI bahana zramaNopAsikA jayantI, jo jaina itihAsa meM jijJAsAmUlaka prazna karanevAlI striyoM meM pramukha sthAna rakhatI thii| usane ekabAra prabhu se pUchA thA, prabhu! jIva prasupta (soye huye) acche hai yA jAgrata? bhagavAna mahAvIra ne kahA, jo vyakti dharmaniSTha, balavAna aura udyamI hai ve jAgrata acche hai| jo AlasI hai ve prasupta acche haiN| bhagavatI sUtra kA yaha kathana yahI samajhAtA hai ki jo soyegA vahI to jaagegaa| jo jAegA vahI to paaegaa| paraMtu sonA bhI to AnA caahie| yahA kitane loga aise haiM jinheM binA auSadhi ke nIMda AtI ho| hamAre baDe ma.sA. eka bahuta acchI bAta kahate the ki, sonA milatA hai to sonA calA jAtA hai| eka kahAvata kahate the, sonA tU to baDA cugallA, tUne hamako khvAra kiyA, tU to baiThA raMgamahala meM, hamako caukIdAra kiyaa| hamArI daihika sisTama sone ke sAtha cAra avasthAoM meM bAMTI jAtI hai| pahalI hai nidrAvasthA - jJAnI, ajJAnI sote saba hai paraMtu saba ke sone aura jagane kI vyavasthAe alaga hai| isalie gItA meM kahA hai, jagat jaba , sotA hai taba jJAnI jagate hai arthAt jaba jJAnI jagate hai taba jagat sotA hai| narasiMha mehatA ne kahA hai, jAgIne joUM to jagata dise nahIM, UMghamA aTapaTA bhoga bhaase| dUsarI hai svapna avasthA - nidrA meM jo dikhatA vaha svapna hai| svapna ke bhI do prakAra hai| nidrA svapna aura divaasvpn| jagat nidrAsvapna ko to svapna mAnatA hai paraMtu divAsvapna ko satya mAnanA bahuta bar3I galatI hai| vaha bhI eka svapna haiN| sAkSI bhAva meM rahane se donoM svapna ke bheda aura bhrama TUTa jAte haiN| tIsarA hai suSupti avasthA- jaba svapnAvasthA TUTa jAtI hai| jaise kI dekhane ko kucha bacA hI nahIM haiN| nATaka pUrA ho gayA saba ghara lauTane lge| maoN ne bacce ko uThA liyaa| use jagAne lagI, lorI gAne lgii| kisI pUchA thA, abhI kucha samaya pahale to jaba baccA khela rahA thA tUne pITha thapathApakara lorI gAkara sulA diyA aura aba uThAkyoM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahI ho? maoN ne kahA, aba bacce kA jaganA jarurI hai kyoMki zayana svapna hai aura jAgaraNa jIvana hai| jo sotA hai vahI jagatA hai| jise sonA hI nahIM AtA vo jagegA kyaa|| zAstrakAroM ne jAgrata puruSoM kI tIna kaeNTegarI batAI hai| pahale ve jJAnI puruSa jo jagata ke saba jIvoM ko zAsana premI banAkara mokSa le jAne kI bhAvanA rakhate haiM ve tIrthaMkara hote haiN| dusare jo apane svajana saMbaMdhI, mitra Adi saba paricita jIvoM ko mokSa taka pahuMcAne kI jImmevArI lete hai ve gaNadhara hote hai| tIsare ve jo svayaM sAdhanA karate hai aura svayaM mokSajAte hai ve sAmAnya kevalI hote haiN| ___indra se parAjita hote hue dazArNabhadra rAjA jaba bhagavAna mahAvIra ke caraNoM meM mastaka jhukAte haiM taba bhagavAna ne unheM aisA kyA kahA thA kI bhagavAna ne kahA, "bhadra ! sva meM Ao sva meM jAgrata ho jaao| saMbuddha ho jaao| jise tumane apanA aizvarya mAnA hai vaha sirpha padArtha mAtra hai| vaha jagat kA hai aura jagat meM hI rhegaa| na tumhArA haiM na tumhAre sAtha jaaegaa| tumhAre bhItara tumhArA apAra vaibhava hai| jisa vaibhava ke sAtha indra kabhI pratispardhA nahIM kara sktaa| sattva saMpanna hokara aMtavaibhava ko dekho| svayaM saMbuddhattva tumhArA dharma hai|" dazArNabhadra rAjA kI cetanA jaga gii| janma janma ke aMdhArA TUTa gyaa| jIvana meM eka aisA sUraja ugA jisane hamezA ke lie aMdhere kI cheda diyaa| saMbuddhattva dharma ko pAkara dazArNabhadra kA mastaka prabhu caraNoM meM jhuka gyaa| zarmiMdA karane Aye hue indra svayaM zaramA ge| gadagadita hokara indra ne prabhu ko badhAI dI viratI dharma kI jayaghoSaNA huyii| sayaMsaMbuddhANaM aise hote haiN| sva ko bhedate hai| sva ko jagAte hai| sabako saMbuddha karate haiN| calo hama bhI sayaM saMbuddhANaM hone ke lie namotyuNaM sayaM saMdhuddhANaM. . . .namotthuNaM sayaM saMdhuddhANaM. . . .navmotthuNaM sayaM saMdhuddhANaM. ... Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanmotthuNaM - purisuttamANaM jo vyakta hone para bhI avyakta rahate hai ve bhagavAna hai| jo avyakta rahanepara bhI vyakta hotA hai vaha insAna hai| jo vyakta meM avyakta haiM ve bhagavAna hai| jo avyakta meM vyaka hai vaha insAna hai| bhagavAna bhagavat sattA meM vyakta haiM, pragaTa hai phira bhI hameMzA avyakta rahate hai, apragaTa rahate haiM, chipe rahate haiN| itane chipate haiM ki kabhI to ve hai hI nahIM aisI anubhUti hotI haiN| kaIbAra unheM khojate khojate hama kho jAte haiN| purisuttamANaM pada meM do zabda hai puruSa aura uttm| puruSoMme uttama puruSa ko namaskAra ho| puruSa kI vyAkhyA karate hue vyAkhyAkAra kahate haiM, pura arthAta nagara za arthAta zayana karane vaalaa| pura zabda para se jayapura, jodhapura, nAgapura Adi zaharoM ko pura zabda lagatA hai| hamArA zarIra eka nagara haiN| jisameM rahane vAlA AtmA jaba zarIra ke sAtha ekattva sthApita karatA hai taba murchita rahatA hai| jo saMbaMdha, sthiti aura harakata zarIra meM hotI hai vaha mujhe arthAt AtmA ko hotI hai aisA mAnA jAtA hai| jaba AtmA saMbuddha hotI hai, jAgrata hotI hai taba use deha ke sAtha bhinnatA kA bodha ho jAtA hai / isa bodha kA honA uttamatA kA sUcaka hai| svayaM kA svayaM para niyaMtraNa honA tIno lokoMpara uttamatA kA sUcaka hai| sote hue to hamane anyoM ko kaI bAra jagAye paraMtu paramAtmA kahate hai isa deha ke bhItara paramatattva soyA huA hai| bhagavatsattA suSupta hai| usa chIpI huI bhagavatsattA ko jagAnA hai| astittva ko vyakta karanA hai| jo svayaM meM vyakta hokara anya ko vyakta karatA haiM ve puruSottama haiN| vyakta honA arthAt sAkSAtkAra honaa| astittva kA svIkAra ho jaanaa| hamArA namaskAra unako ho rahA hai, jinakA sAkSI kA svIkAra ho gyaa| bhaktAmara meM kahA hai, "vyaktaM tvameva bhagavan ! purussottmo'si|" he bhagavan ! vyakta ho jAne ke kAraNa Apa puruSottama ho| namaskAra mahAmaMtra meM paMcaparameSThi bhagavAna kI svarupasAkSI hai| namo meM hamArI astittvasAkSI haiN| navakAra maMtra jo roja ginA jAtA hai, usI meM sAkSI ko khojoge to kaThina lgegaa| navakAra maMtra meM parameSThi bhagavAna pAMca haiN| kyA isameM kahI Apa haiM? navakAra maMtra meM ApakA sthAna kahA~ hai batAoge? lagatA haiM nA Apako maiM galata hU~? mujhe yaha pUchanA cAhie thA ki navakAra maMtra meM Apa haiM yA nahIM? Apa stabdha ho ge| bacapana se Apa yahI soca rahe nA ki navakAra maMtra meM sirpha pAMca parameSThi bhagavAna haiM, hama nahIM haiN| Aja puruSottamANaM pada ke mAdhyama se mujhe Apako navakAra maMtra meM eDamizana dilAnA haiN| ApakA AIkArDa caahie| navakAra maMtra meM namo zabda pAMca bAra AtA haiN| yaha zabda kisake lie vAparA jAtA hai? aritANaM arihaMta ke lie, siddhANaM siddha ke lie aise pAMcoM pada svataMtra haiN| namo zabda kisake lie vAparA gayA? namo arthAta namaskAra kauna karatA hai? hama karate haiM nA? to namo zabda hamArA paryAya huA yA nahIM? Apa to svayaM kA astittva svIkArate hI nahIM ho| yadyapi navakAra maMtra meM paMca parameSThi bhagavAna eka-eka bAra hai aura Apa pAMca bAra ho| svayaM zabda se sAkSI 59:. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahate huye bhI astittva se avyakta ho jAte ho| namo meM svayaM ke sAkSI bhAva kA svIkAra kro| svayaM kI sAkSI banoMge to bhagavAna kA sAkSAtkAra hogaa| cAhe navakAra maMtra ho, logassa sUtra ho yA bhaktAmara sUtra ho| pahale Apako arthAta bhakta ko sAkSI rupa meM pragaTa honA pddegaa| Apa svayaMsAkSI banoge taba bhagavatsattA kA sAkSIttva vyakta hogaa| katRttvapakSa meM hama anAyAsa maiM se juDa jAte haiN| maiM aura merA ina do kAraNoMmeM hamArA maiM phaMsa gayA haiN| pahale to maiM kA oNparezana karake use isa merepana se mukta karanA hogaa| merepana se mukta hokara zuddha hogA tabhI vaha paramaparAtmA puruSottama ko pahacAna paaegaa| AnaMdaghanajI ne acchA kahA haiM, "dhAra talavAra nI sohilI, dohilI caudamA jina taNI caraNasevA" paramAtmA kI upAsanA talavAra kI dhArapara calane se bhI adhika kaThina haiM kyoMki isameM maiM ko katRttva bhAva se mukta karanA haiM / katRttva se mukta honepara astittva pragaTa hotA haiN| pragaTa astittva parama tattva kI upAsanA karane meM saphala hotA hai| Apa ko isa bAta kA anubhava hogA ki jisako roja dinabhara yA dina meM tIna-cAra bAra khAnA khAne kI Adata ho aura vaha kabhI upavAsa Adi kare to use bhUkha nahIM lagatI haiN| choTI umra meM baDI baDI tapazcaryAeM hotI hai| Apa loga kahate bhI ho merA beTA-beTI, potA-potI Adi kabhI bhUkhA nahIM rahatA haiN| pAMca-dasa miniTa leTa hotA haiM to zora macAtA haiM aura Aja dekho kaisA tapazyA kA jora lagA liyA hai| soco Apa bhUkha kyoM nahI lagI? paryuSaNa ke vAtAvaraNa meM pura arthAt nagara arthAt deha meM zayana kiyA huA mAlika Aja jaga cukA hai| usakI jAgrata avasthA ne apane dila dimAga ko oNrDara kiyA hai ki Aja upavAsa haiN| saMkalpa ke samaya hamArI donoM bhauhoM ke bIca meM rahe hue AjJA cakra ke pAsa rahI huI picyUTarI graMthi meM se vizeSa hArmonsa srAvita hote haiN| ye sabhI eDroklAIna graMthiyoM ko sUcanA dete hai ki Aja upavAsa hai| aMta:srAvI graMthiyA~ sUcanA milate hI apanI sakriyatA ko DAyavarTa kara detI hai| Apa ye to avazya jAnate haiM bhUkha aura pyAsa lagane para mastiSka meM rahA huA hAIpothelomasa bhak bhak karatA hai| sArI graMthiyoM ko bhUkha-pyAsa lagane kI sUcanA detA hai| jaba taka isakI khAnApUrtI nahIM hotI hai taba taka vaha mastiSka meM dhUma macAtA hai| yahI kAraNa hai ki bhUkha lagane para vyakti niyaMtraNa se bAhara ho jAtA hai| upavAsa hone para svayaM picyUTarI graMthi Adeza jArI karatI hai to sArI graMthiyAM zAMti ke mArga para zAMti se kAma karatI haiN| sAdhaka yadi kamajora ho, mana vicalita ho to gaDabaDa ho sakatI hai varanA ArAma se tapazcaryA jArI rahatI hai| jIvana meM prANa kA Ayojana zvAsozvAsa ke sAtha hotA hai| oNksijana lenA aura kArbana choDanA yaha isa Ayojana kI vizeSa praNAlI hai| inameM se eka bhI prakriyA kamajora hotI to kyA hotA hai yaha Apa saba jAnate ho| nagara meM jisa taraha bAhara se AyAta hotA hai usI taraha niryAta bhI hotA hai| hamAre deha meM bhI aisI vyavasthA hai| khAnA pInA Adi AyAta hotA hai to nirgamana bhI utanA hI mahattvapUrNa hotA hai| bhUkha kI khAne kI jitanI davaoNIyAM nahI hotI utanI peTa sApha karane kI hotI hai| nagara meM zayana karanevAlA puruSa jaba jAga jAtA hai taba AdhyAtmika prakriyA zuru hotI hai| "micchAmi dukkaDaM, appANaM vosiaaraami|" Adi janma-janmAMtara ke durbhAvoM se mukti dilAtA hai| puruSottamANaM svayaM jagate hai aura anyoM ko jagAne ke lie aisI vizva vyavasthA sthApita karate hai| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara stotra meM muni mAnatuMgAcArya ne kahA hai- "vyaktaM tvameva bhagavan ! puruSottamo'si / " he bhagavAna! vyakta hone ke kAraNa Apa puruSottama ho / Apa mere mana meM, tana meM, sarva Atma pradezoM meM vyakta ho ge| abhivyakta ho ge| sAkSAt ho gae aura svara banakara stotra ke rupa meM saMsAra meM pragaTa ho ge| bhaktAmara ke pustaka meM Apane paDhA hogA ki zakrendra ne AcArya zrI ko binatI kI thI prabhu! Apa hameM beDiyoM ko toDane kI AjJA dijie| zAsana kA camatkAra hogaa| dharma kA pracAra hogA aura ApakA mahimA vizva meM phailegaa| AcArya zrI ne kahA thA, zakrendra! aisI kisI bhI prakAra kI harakata maiM nahIM hone duuNgaa| mujhe ye batAo kI rAjAne aisA kyoM kiyA? kisI ne rAjA ko caDhAe aura rAjA ne merI parIkSA lI ye saba kSullaka bAte haiN| yadi mere karmoM meM hI aisA na likhA hotA to bicArA rAjA kyA kara sakatA thA / yadi tuma mere karmoM kI beDI ke baMdhana toDa sakate hai to toDa do / karo camatkAra / bAkI to zAsana svayaM camatkAra hai| hama kyA camatkAra kreNge| zakrendra ne karmakSaya meM sahAyatA karane kA asAmarthya pragaTa kiyaa| munizrI unake dhyAna meM lIna ho gae, jo karmakSaya meM sahAyatA karane ke lie haravakta vyakta rahate haiM, jo puruSottama banakara Ate haiM / jaisA muni mAnatuMgAcArya ke sAtha meM huA vaisA hamAre sAtha kyoM nahIM hotA hai? aisA prazna Apaka hogaa| isakA uttara jJAnI puruSa dete hai ki, "kapaTa rahita thaI AtamaarapaNA" - kapaTa rahita hokara AtmA kA arpaNa kara do| parama puruSa ke caraNoM meM apanA sabakucha nyocchAvara kara do| paramAtmA Apake hai Apa paramAtmA ke ho| Apako kisI ora mAdhyama kI AvazyakatA nahIM hai / jaba AtmA ke namaskAra ho cuke to mana aura tana ko namaskAra karane kI AvazyakatA nahI hai / apane Apa namaskAra ho jAte hai / isIkAraNa yahA~ namo arihaMtANaM aura namotthuNaM arihaMtANaM zabda kA prayoga huA hai| namAmi zabda katRttva kA sUcaka hai| maiM namaskAra karatA huuN| namo bhAvavAcaka zabda hai| namaskAra karatA nahIM hU~ para namaskAra ho jAte haiN| kyoMki bhagavAn ! Apa namaskRtya ho / jo kAma kara ke chipa jAte haiM unheM bhagavAna kahate haiN| jo kAma karake pragaTa ho jAte haiM use insAna kahate haiN| jo kAma na karake pragaTa hotA hai use zaitAna kahate haiN| itane baDe tIrtha kA nirmANa kiyA, saMgha kI sthApanA kI, hameM samAcArI dI aura cale ge| kahA~ cale gae? hamArA mahAvratoM kA saMvidhAna, ApakA aNuvratoM kA saMvidhAna, hamArI zramaNa samAcArI, ApakI zrAvaka samAcA kitanA kucha banAyA, kitanA kucha diyA aura cale ge| kahA~ cale gae? aise chipa gae ki, hama hamezA khojate raha ge| isIlie kahA jAtA haiM, jo kAma karake chipa jAte haiM unhe bhagavAna kahate hai| aba dekho insAna kI hAlata kyA hai| kAma karake pragaTa hue binA mAnava nahIM raha sktaa| kabhI kabhI aisA bhI kahane ko mana karatA haiM ki, pragaTa hone ke lie hI kAma karate haiN| cunAva ke TAIma meM vijaya pAne ke lie kitanA AzvAsana diyA jAtA haiN| kitanI giphTa dI jAtI hai| vijaya ho jAne para kitane sanmAna kI apekSA hotI hai| yadi kahI sanmAna nA huA ho unhe duzmana mAnA 61 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtA hai kyoMki kAma karake pragaTa honA mAnava kA svabhAva hai| maje kI bAta to yaha hai kucha tattva samAja meM aise bhI hai jinako kAma nahIM karanA hai para sanmAna caahie| ye tIsarI kaeNTegarI ke loga haiN| aise sAmAjika tattva zaitAna ke nAma se pahacAne jAte haiN| ___ parama sattA to janma se tIna bhava pUrva hI hamArA kAma karanA suru karatI haiN| tIrthaMkara bhava meM bhI karate haiM aura siddha hone ke bAda bhI vaha aprakaTa sattA hamAre siddhattva ko prakaTa karane kA adhikAra rakhatI haiN| hamArI pratyeka kSaNa kI, pratyeka pravRti, pratyeka paryAya, pratyeka saMkalpa-vikalpa kI paryAlocanA ho jAtI haiN| jagat meM kahI bhI jAo, kucha bhI karo ve jAnate hai| hara jagaha ve vyakta hai| phira bhI hama kahate hai ki, vaha avyakta haiN| kabhI kabhI to hama yaha bhI kaha dete hai ki, patA nahIM bhagavAna jaisI koI sattA haiM yA nhiiN| eka khela hai jise lukAchIpI (hAIDa a~nDa sika) kahate hai| isa khela meM eka baccA A~khoM ko DhaMkakara rakhatA haiM bAkI bacce chipa jAte hai| aba vo eka baccA anya baccoM ko DhU~DhatA haiN| chipane vAle baccA chupa chupa kara cAlAkI se khojane vAle bacce ko dekhatA haiM cheDatA haiM para usakI najaroM meM nA caDhe aisI ceSTA karatA haiN| yadi vaha dikha jAtA hai to vaha hAra jAtA hai| bhagavAna bhI chipane vAle bacce kI taraha chupa chupa kara DhU~DhanevAloM ko dekhate haiN| kabhI hArate nahIM, kabhI thakate nahIM, kabhI hamArI najaroM meM caDhate nhiiN| hamAre sAre prayAsa kevala mAtra unako khojane ke haiN| japa, tapa, dhyAna, kAyotsarga, tapazcaryA, navakAra, logassa, namotthuNaM saba kucha kevala mAtra unako DhU~Dhane ke prayAsa haiN| pragaTa hone ke tIna prakAra haiN| paryAya se, prajJA se aura pariNAma se| dUsare tarIke se ise isataraha kahate hai - zarIra se, saMbaMdha se aura svarupa se paryAya se vyakta vyaktittva meM jagat hameM dekhatA haiM, jAnatA haiM, mAnatA haiN| hama jo dikhate haiM vaha hama haiM aura usI pahacAna se hama prasiddha hote haiN| paryAya ke sAtha hI saMbaMdha pragaTa hotA hai| janma ke sAtha hI mAtA pitA paryAya ko jisa nAma se saMbodhita karate hai hama hameM usI nAma se pahacAnate haiN| nAma kI pahacAna jaba adhUrI mahasUsa hotI hai taba pitA kA nAma lagatA haiN| vaha bhI adhUrI mahasUsa hotI hai to kulanAma kA upayoga kiyA jAtA haiN| jaise mere bacapana meM hama eka hI parivAra ke tIna bacce skula meM paDhate the bI.sI. domaDiyA ke nAma se pahacAne jAte the| kaI bAra gaDabaDa hotI thI jaise maiM bhAratI cImanalAla domaDiyA, eka bhAI bharata choTAlAla domaDiyA aura eka bhAI bharata caMdulAla domddiyaa| Age calakara hameM apanI pUrNa pahacAna pitA ke pUrNa nAma se denI paDatI thii| hamArA nAma jaba adhUrA paDatA haiM taba pitA kA nAma hamArI pahacAna ko pUrNa karatA haiN| ye saba hamAre deha arthAt paryAya kI pahacAna haiN| prajJA kI pahacAna arthAt saMbaMdha kI phcaan| mAno makAna meM upara nIce rahanevAlI laDakI Apake yahA~ roja AtI ho| sAtha uThanA-baiThanA, khAnA-pInA, kAmakAja saba karatI haiM lekina kabhI apane hAtha se kucha letI nahIM haiN| bAyacAnsa usa laDakI ke sAtha Apake beTe kA riztA ho jAe to kitanA pharaka pddegaa| paDosI kI beTI ko Apa apanI bahu mAnane lgeNge| vaha bhI isa ghara apanA ghara mAnane lagatI hai| pAtra vahI haiM, parivAra bhI vahIM haiM, ghara bhI vahIM haiM phira bhI saMbaMdha meM eka bahuta bar3A aMtara mahasUsa hotA haiN| yaha kevala prajJA kA hI to aMtara hai, buddhi kA hI to aMtara hai| apanApana jo hai vaha buddhi kA svIkArA huA haiN| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarI pahacAna pariNAma kI pahacAna haiN| yaha kaThina pahacAna haiN| pariNAma se pahacAnanA muzkila haiN| isa prayoga ke lie sarva prathama svayaM ko dekhanA, jAnanA, samajhanA pddegaa| Atma siddhi meM prathama gAthA ke prathama caraNa meM yahI kahA hai, "sarvaduHkho kA kAraNa svayaM ke svarupako nahIM samajhanA haiN|" pariNAma kI pahacAna ke binA kitanA adhUrApana mahasUsa hotA haiM ye to Apa kaIbAra anubhava karate haiN| dukAna se koI cIja kharIda ke lAe ho, kaMpanI kA nAma thoDA pharka nahIM samajha pAe aura halakI cIja dukAna vAle ne pakaDA dI Apa turaMta kaheMge dukAnavAlA to acchA dikhatA thA aisA nikalegA patA nahIM thaa| kaMpanI kI cIjoM ko jAne dijie| 200 ru. ke jute lAte ho aura saba ko bolate ho sema aise hI jute maiM ne dosta ke dekhe jo 600 ru. meM lAyA thaa| yahI jute jaba 15 dina meM ciMthaDe hone lagate haiM taba Apa kahate haiM, dukAna vAle ne dhokhA diyaa| aise hI sabjI, bhAjI, sADI Adi kaI cIjoM meM Apake sAtha aisA hotA haiN| taba Apako lagatA hai ki Apa pariNAma se anabhijJa hone ke kAraNa phaMsa gaye ho| puruSottamANaM pariNAma ko jAnate haiN| pariNAma kI pUrvAbhivyakti aura pazcAdabhivyakti donoM ko jAnane ke kAraNa ucita prayoga karate haiN| hama pariNAma se anabhijJa hone ke kAraNa apanI buddhi se usa paristhiti ko anucita ThaharAte haiN| samajha gayI maiM ki yaha saiddhAMtika bAta Apako kaThina lagatI haiN| udAharaNa se dekhie, bhagavAna mahAvIra ke pAsa muninaMdiSeNa ne dIkSA lii| kucha varSa saMyama pAlA phira patana huaa| puna: ve mArgapara aae| isa bAta para Apa kyA socoge? ki mahAvIra ne zreNIka ke putra samajhakara dIkSA de dI? bhagavAna jAnate the na ki isakA patana honevAlA haiM, phira bhI kyoM dIkSA dI? yahI prazna kabhI kisIne mahAvIra se pUcha liyaa| bhagavAna ne kahA, ThIka haiM patA thA paraMtu mArga kA prAraMbha aura patana ke madhya kAla meM jo kAma karanA thA vo kara liyaa| usI kAma ne patana ke bAda muni ko punaH padAsIna kiyaa| punaH mArgapara laae| sAdhanA kI kaThina tapazcaryA krvaaii| pazcAdAbhivyakti ko jAnane ke kAraNa pUrvAbhivyakti kA prayoga huaa| . ___pariNAma ke vyakta hone se pUrva pariNAma kA patA jAna lene para parivartana karane kA avasara prApta hotA haiN| karma kI bhASA meM ise udIraNA yA nirjarA kahA jA sakatA hai| karma ke pariNAma pragaTa hone se pUrva yadi unheM kama karanA cAhe yA saMpUrNa samApta karanA cAhe to kAla hameM cunautI detA haiN| saMkramaNa, udIraNA,nirjarA Adi prakriyA avyakta pariNAmoM ko vyakta hone se pUrva vyakta hone kI pAtratA honI caahie| hamArI samasyA yaha hai ki hama kevala jaisA dikhatA haiM vaise vyakta kA svIkAra karate haiN| vyakta kI avyakta sattA se hama anajAna yA anabhijJa haiN| vyavahAra meM hama nahIM dikhanevAle para bhI vizvAsa karate haiN| deza-videza meM jina pArTiyoM ko hama nahIM jAnate, na hI dekha sakate kevala phona se bAta karate hI baDe-baDe bijhanesa kara lete haiN| vyavasAya to choDo vyavahAra meM iMTaraneTa se anajAna vyaktiyoM ke sAtha acche gharoM kI laDakiyA~ zAdiyAM taya kara letI hai| aise anajAna vyakti ke sAtha jiMdagI ke saude karate hue isa kaliyuga meM avyakta paramasattA ke prati vizvAsa kyoM nahIM karate haiN| yahA~ paramAtmA ko puraSoM meM uttama aisA kahakara paramAtmA rupa meM vyakta kie gae haiN| yaha uttamatA dasa prakAra se vyakta hotI hai| nigodAdi ekendriya Adi avasthA meM bhI ye guNa ina AtmAoM meM nihita hote haiN| yadyapi sAmagrI 63 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke abhAva meM avyakta avazya ho sakate hai paraMtu ye nijaguNa unakI sAhajikatA haiN| yogyatA ke AdhArapara ye prakaTa ho jAte haiN| 1.parArthavyasanitAH- carAcara vizva meM svArtha vyasanI jIva adhika hote haiN| parArtha vyasanI paramAtmA hI hote haiN| vyasana use kahate haiM jo bArabAra kiyA jaay| vyasana to hara eka ko hotA haiM paraMtu jo parahitarasika hote haiM ve parArtha vyasanI kahalAte haiN| svArtha parArtha aura paramArtha aise tIna prakAra ke jIva saMsAra meM hote haiN| adhikAMza svArthavyasanI hote haiN| parArthavyasanI aura paramArthavyasanI puruSottama paramAtmA hote haiN| caMDakauzika ko bUjhAne ke liye bhagavAna 15 dina taka uttaravAcAla meM dhyAnastha rhe| isataraha tIrthaMkaroM ke jIvana ke kaI udAharaNa unakI parArthavyasanI vRtti ke sAkSI haiN| 2. svArthagauNatA:- parArthavyasanI hone se svArtha kA gauNa ho jAnA svabhAvika haiN| paramAtmA ne tIna bhava pUrva sarva jIvoM ke lie zAsana rasika kI bhAvanA karate hue sarva jIvoM kI kalyANa kAmanA kii| yadi ve yaha bhAvanA nahIM karate to unakI tapazcaryA aisI thI kI usI janma meM mokSa ho jaataa| paraMtu sarvajIva hetu kI gayI bhAvanA ke kAraNa unakA svArtha gauNa ho gayA aura parArthavyasana kA guNa pradhAna ho gyaa| ___3. ucita kriyA :- tIrthaMkaroM ke vANI, vicAra aura vartana tInoM aucitya se bharapura hote haiN| bhagavAna mahAvIra dIkSA lene se pUrva baDe bhAI naMdIvardhana ke rokane se do varSa paryaMta gRhasthAzrama meM rahe the| dIkSA nahIM lI thI para ekAMta meM rahate the| pUrva, dakSiNa, pazcima aura uttara isa taraha dizAoM ke krama meM chaH chaH mahinA dhyAna meM rahe the| aisA kyoM kiyA unhoMne? Apake lie kiyaa| aucitya pAlana gRhastha dharma kA eka aMga haiM paraMtu ise vivazatA mAna lenA anucita haiN| 4. adInabhAva :- paramatattva meM dInabhAva kI kalpanA bhI nahIM kara skte| paramAtmA svayaM adIna rahate haiM aura udghoSa bhI karate haiM - "adINa maNasA cre|" vatsa! adIna mana se vicaraNa kr| bhagavAna AdInAtha ke dIkSA lene ke bAda AhAradAna vrata se anabhijJa janasamudAya paramAtmA ko bhikSA nahIM de sake the taba bAraha mahIne ke laMbe samaya taka bhagavAna RSabhadeva adInabhAva se vicaraNa karate rhe| 5. saphalAraMbha :- puruSottama paramAtmA se hara kArya kA prAraMbha saphala hotA haiN| kabhI niSphala nahIM hote| ye saphala pravRtti bhI sahaja bhAva se hotI haiN| bhaktAmara stotra meM muni mAnatuMgAcArya kahate haiM, he paramAtmA! Apa ne mujhameM karmakSaya sahAyatA kA saphalAraMbha kara diyA haiN| bhale hI Apa nahIM dikhate ho| bhale hI Apa avyakta ho paraMtu Apa mujhameM vyavasthita rupa meM vyakta ho gae ho| tabhI to merI beDiyoM ke baMdhana TUTa rahe haiN| ApakA AraMbha saphala hone ke kAraNa hI hama Apako AIgarANaM kahakara namaskAra kahate haiN| 6. adRDhAnuzayaH- anAdikAla se uttamatA kA guNa nihita hone ke kAraNa aniSTa karanevAle jIvoM ke prati gADha krodha nahIM AtA aura unake prati prabala apakAra buddhi nahIM hotI haiN| zUlapANIyakSa, caMDakauzika Adi kitane upasarga karate haiM, phira bhI prabhu unake prati sahaja karuNA kA upacAra karate haiN| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. kRtajJatApatiH- arihaMta paramAtmA kRtajJatA ke svAmI hote haiN| svAmIttva use kahate haiM jo sadA sthAyI ho| apane lie thoDA sA bhI upakAra karanevAloM ke prati pratyupakAra karanA unakA sahajaguNa hotA haiN| kabhI kabhI to hama kisI kA upakAra haiM aisA bhI nahIM samajhate haiN| aisI ghaTanA ke samaya meM ye to mere karmakSaya ke sahAyaka haiN| aisA mAnate haiN| 8. anupahatacitta :- arthAt abhagna mana vaale| jinakA citta kA upaghAta nahIM hotaa| cAhe kitane bhI bhayaMkara upadrava kyoM na ho| parama AtmAoM ke adhyavasAya ucca hote haiN| anArya deza meM vicaraNa karate samaya bhagavAna mahAvIra svAmI jaba "aMtasojAI" arthAt aMtardhyAna meM lIna the taba Asa pAsa ke logoM neM "hatAhaMtA bahave kaMdisu" aisA kahakara zora macAyA thA, prahAra kiyA thA taba bhI prabhu ne apane adhyavasAyoM ko kamajora nahIM kiyethe| AdarabhAva meM sadA sakriya rahanevAle paramAtmA deva guru aura dharma ke tritattva ko dharma mArga kA prathama anuSThAna ghoSita karate haiN| marici ke bhava meM tridaMDI tApasa bane huye mahAvIra kI AtmA ne bhagavAna RSabha deva ke samavasaraNa meM AnevAle sAdhakoMko svayaM kI kamajorI sUcita kara paramAtmA ke sanmAna kA, bahumAna kA aura AdarabhAva kA mahattva samajhAyA thaa| 9. gambhIrAzayaH- arihaMta paramAtmA ke abhiprAya gaMbhIra hote haiN| sAdhanA kAla ke samaya AtmavikAsa meM choTAsA nimitta milanepara inameM viziSTa guNa prAraMbha ho jAte haiN| bhagavAna mallinAtha kA caritra Apane sunA haiM nA ? 6 rAjA unake rupa ke divAne the| sabhI unase zAdi karanA cAhate the| aisA ucita nahIM thaa| mallinAtha bhagavAna ne kyA kiyA? unhoMne azoka vATikA meM aneka staMbhoMvAlA mohana ghara bnvaayaa| usake bIca meM eka gupta gRha banavAyA usake cAroM ora 6 jAliyA~ lgvaaii| bIca meM eka vizAla cabUtarA banavAkara usake upara apane samasvarupa murti banavAkara rakha dii| yaha murti bIca meM se khokhalI thii| Upara se kucha DAlane ke lie Dhakkana rakhA thaa| pratidina svayaMjokhAtI thI vo usameM DalavAtI thii| kucha dina ke bAda chaho mitroM ko AMmatrita kara mohana ghara meM ThaharAyA gyaa| aMdara ghusate hI jAlI se gupta gRha meM mallikumArI kI pratimA ko mallikumArI hI samajhA sabhI eka Taka dekhane lge| itane meM mallikumArI ne pIche se murti kA Dhakkana khola diyaa| Dhakkana khulate hI cAroM ora durgaMdha phaila gyii| sabhI parezAna ho ge| ghabarA ge| mallikumArI ne sabako saMbodhita karate hue kahA, "jisa murti meM bhojana kA eka kaura DAlA gayA to itanI durgaMdha hotI haiN| to mere jisa zarIra para tuma Asakta ho rahe ho vaha kitanA azucimaya haiN| jina pudgaloM se yaha zarIra banA hai vaha pudgala bhI kitane azucimaya hote haiN|" chahoM rAjA mallikumArI ke isa gaMbhIrAzaya se jAgrata ho ge| pratibuddha ho ge| atIta lauTa aayaa| jAtismaraNa jJAna huaa| chaho mArgAnugAmI hokara mokSagAmI ho ge| vibhAva meM sonA hogA, svabhAva meM jaganA hogaa| puruSottama arthAt "appANamaNusAsaI" - svayaM kA svayaMpara niyaMtraNa puruSottamatA haiN| tInoM lokoMkI uttamatA pragaTa ho gii| caitanya kI zAsvatatA purabahAra khila gii| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma aura mRtyupara vijaya ho gyaa| AtmA kA amaratva prApta ho gyaa| aise paruSottamANaM ko hamAre namaskAra ho| namaskAra kA phala yahI haiM ki namaskAra karanevAlA svayaM namaskRta ho jAtA haiN| ___ hamAre lie uttamatA kI bAta choDo puruSattva pragaTa ho jAya to bhI bahuta haiN| AnaMdaghana mahArAja ajitanAtha bhagavAna ke stavana meM hamArI tarapha se kahate haiM, "jeteM jityAre tiNehuM jitIyore, puruSa kisyuMmuja nAmA" he prabhu! rAga dveSa Adi jinatattvoMpara Apane vijaya prApta kI una sabhI tattvoM ne mujhe parAjita kara rakhA haiN| puruSa kisyuM muja nAma - puruSa kahalAne ke bhI lAyaka nahIM hUM kyoMki puri zete puruss| jo mAtra deha meM rahatA haiM paraMtu Atma svarupa ko samajhakara deha meM svataMtra sattA ke rupa meM rahatA haiN| deha meM ramaNa nahIM karatA haiM vaha puruSa haiN| , puruSoMmeM uttama paramAtmA svayaM meM uttama haiN| uttamatA arthAt cetanA kA smaadr| unakI uttamatA hameM karmakSaya meM kaise sahAyaka bane yaha prazna hamArA hamezA kA haiN| hama jAnate haiM hamAre karma bahuta bhArI haiM ataH inakA kSaya karake mokSa pAnA kaThina haiN| karmoM kA sAmanA karanA, karmoM kA mukAbalA karane ke lie hameM karmoM se bhI balavAna sahAyatA caahie| isa ke lie hameM apane bhItara inara varlDa meM jAnA hogaa| hama kala paramAtmA kI purisasIhANaM pada ke dvArA upAsanA kreNge| hamAre upAsya hamAre anuSThAna meM pdhaare| hamAre namaskAra kA svIkAra kareM aura sAkSAtkAra ke dvArA mokSa kA puraskAra de| bolo puruSottama paramAtmA kI jaya! A~khe baMda kara namotthuNaM purisottamANaM maMtra kA abhiSeka karate haiN| ... namotthuNaM puSTisottamANaM . . . . . namotyuNaM puSTisottamANaM . . . . . namotyuNaM puSTisottamANaM ... Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM purisasIhANaM nirbhIkatA jinakA svabhAva haiM ve purisasIhANaM haiN| zUravIratA jinakI svAbhAvikatA haiM ve purisasIhANaM haiN| jinakA varcasva saMpUrNa vizvapara haiM ve purisasIhANaM haiN| upamA ke do prakAra haiM - pUrNopamA aura luptopmaa| upamA ke mukhya cAra guNadharma haiM - samAnadharma, upameya, upamAna aura upmaavaack| ina cAroM ke dvArA prastuta pada ko hama paramapuruSa ke sAtha joDakara dekheNge| paramapuruSa meM rahA huA siMhattva hamAre karmakSaya meM kaise sahAyabhUta ho sakatA hai vaha isa pada ke dvArA samajhAyA jAtA hai| 1.samAnadharma :- puruSa aura siMha, 2. upameya :- siMha ke sAmane siMha, 3. upamAna :- siMha ke sAmane hariNI, 4. upamAvAcaka :- siMha kA siNhttv| prastuta cAroM guNa jahA~ hote haiM vahA pUrNopamA haiM aura jahA~ cAroM guNoM meM se ekAda guNa bhI kama ho to use luptopamA kahate haiN| Aja namotthuNaM ke dvArA paramAtmA kI pahacAna pAne Age baDhate hai taba upamAoM ke sAre AvaraNa TUTa jAte haiM aura anupama paramAtmA ko pahacAnane meM upamAna anAvazyaka ho jAte haiN| phira bhI chadmasthoMko samajhAne ke lie jJAnI puruSoM ne isa pada se upamAnoM kA upayoga zuru kiyA haiN| yahA~ para prastuta donoM upamAoM meM yaha pada luptopamA vAlA kahalAtA haiM, pUrNopamAvAlA nhiiN| kyoMki hameM bhagavAna kA svarupa samajhAne ke lie siMha kI upamA dI jAtI haiM paraMtu siMha ko samajhAne ke lie bhagavAna kI upamA nahIM dI jaatii| yaha haiM luptopmaa| pUrNopamA meM donoM Apasa meM eka dUsare kI upamA meM phITa baiThate haiN| siMha ke jisa upamAna ko yahA~ para upayoga meM liyA gayA usameM do prakAra kI vizeSatAeM pAyI jAtI haiN| jaise siMha meM zUravIratA bhI hai aura krUratA bhI hai| yahA~ upamAnoM kA upayoga kevala guNoM ke AdhArapara kiyA gayA hai| yahA~ paramAtmA meM nihita siMhattva ke anubhava ke lie dasa lakSaNoM kA upayoga kiyA jAtA haiM - zUravIratA, krUratA, asahiSNutA, vIryavAna, vIra, avajJAvAle, nirbhaya, nizciMta, akhinna aura nisskNp| 1.zUravIratA :- saMpUrNa jaMgala meM anya prANiyoM ke sAtha rahA huA siMha rAjA kahalAtA hai| koI usakA rAjyAbhiSeka nahIM karatA hai paraMtu usakI zUravIratA hI use vana ke sAmrAjya kA svAmI banAtI hai| jo nirbhIka hokara sAmanA kara sakatA hai use zUravIra kahate hai| zUravIratA arthAt binA ghabarAe sAmanA krnaa| mokSa mArga meM nirbhIka hokara karmoMkA sAmanA karanA hotA haiN| isake lie AnevAle parISahoM kA aura upasargoMkA jamakara mukAbalA karanA hotA haiN| tIrthaMkara paramAtmA zUravIratA ke isa sadguNa ke kAraNa saMpUrNa vizva ke svAmI hai| zUravIratA ke isa guNa ke kAraNa paramAtmA vizva ke akhaMDa sAmrAjya ke svAmI hai| 2.krUratA:- jo zUra hotA hai svAbhAvika hI vaha krUra hotA hai| zatruoM kA uccheda karane meM siMha krUra hotA hai| tIrthaMkara paramAtmA karmoMkA uccheda karane meM krUra arthAt kaThora hote hai| bhagavAna mahAvIra kI jIvanacaryA paramAtmA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke isa guNa ko spaSTa karatI hai| saMgama ne jaba paramAtmA ke upara ghoratama upasarga kie taba svayaM ke hI ghorakarmoMkA udaya samajhakara atyaMta krUratA pUrvaka usakA unmUlana kiyaa| yadi karmoM ke prati krUra na hote to saMgama duzmana ho jAtA aura saMgama ke prati unakA AcaraNa kaThora ho jaataa| yahA~ paramAtmA karmoM ke prati krUra aura saMgama ke prati komala the| 3.asahiSNu:- sahiSNutA do prakAra kI hotI hai| kaSToM ko sahana karanA aura anyAya ko sahana krnaa| paramAtmA svayaM ke kaSAya aura anyoM kA anyAya sahana nahIM karate haiN| bhagavAna mahAvIra ne pramAda, krodha Adi ko kabhI bhI sahA nahIM thaa| cirakAla taka nidrA ke AdhIna nahIM hue the| thoDe se pramAda kI AzaMkA hote hI paramAtmA caMkramaNa karate (ghUmate) the| acchaMdaka Adi naimittiko ke irSyA Adi avaguNoM ko sahana nahIM karate hue vahA~ se vihAra karate haiN| 4. vIryavAna :- siMha hAthI Adi ke sAmane jisa taraha pUrNa parAkrama se prastuta hote haiM usI taraha paramAtmA rAgadveSa Adi kA mukAbalA pUrNa parAkrama se karate haiN| paramAtmA kA vIrya sarvadravya, sarvakSetra, sarvakAla aura sarvabhAva meM pUrNa prakAzita aura ulhasita rahatA hai| 5. vIra :- siMha vanavAsa aura vanavihAra akele pUrNa vIratA ke sAtha karate haiN| vaise hI arihaMta paramAtmA samasta saMyamacaryA pUrNa vIratA ke sAtha vyatIta karate haiN| bhagavAna RSabhadeva hajAroM puruSoM ke sAtha dIkSita hue the| caryA kaThina lagane ke kAraNa kaI sAdhu ne mArga choDa diyA to kaI alaga rahakara svacchaMda ho ge| kisI kI bhI paravAha na karate hue paramAtmA ne akhaMDa puruSArtha se mArga kI upAsanA kii| 6. avajJAvAle :- jaise siMha svayaM ke sivA anya saba ko kSudra ginakara unakI avajJA karatA haiM usItaraha tIrthaMkara bhagavAna bhUkha-pyAsa, dhUpa-chA~va, mAna-apamAna Adi pariSahoM ko tuccha ginakara usake prati lAparavAha rahate haiN| ye pariSaha kyoM Ae? kaba khatama hoMge? ise sehane meM kisakI sahAyatA lI jAe? Adi kisI bhI praznapara kabhI socate nahIM hai| ve atyaMta svAbhAvikatA se ise sahana kara lete haiN| 7. nirbhaya :- jisa taraha siMha jaMgala meM akelA ghUmatA hai para kisI se bhayabhIta nahIM hotA hai| bhayajanaka sthiti meM bhI nirbhIka rahatA hai| paramAtmA kA siddhAMta hai ki, deha aura AtmA ke bIca ke abheda se bhaya utpanna hotA hai| tIrthaMkara prabhu deha aura AtmA ke bIca ke bheda ko niraMtara banAe rakhane meM satata jAgrata rahate haiN| sAdhanA kAla meM AnevAle kisI bhI parISaha aura upasargoM ke samaya bheda vijJAna ke AdhArapara nirbhIka rahate haiN| bhaya rahita AtmadazA unakA sahaja svabhAva hotA hai| 8. nizciMta :- iSTa kA saMyoga aura aniSTa kA viyoga ciMtA kA kAraNa hotA hai| paramAtmA saMyoga viyoga kI isa kramamAlA se bilakula alaga hote haiN| svaciMtA, paraciMtA, indriyaciMtA, padArthaciMtA Adi kisI bhI prakAra kI ciMtA unheM dukhadAyI nahIM banA sakatI hai| harSa aura udvega se rahita hone ke kAraNa ciMtA ho bhI kaise sakatI hai? svAvalaMbI hone ke kAraNa nizciMtatA unake jIvana me svAbhAvika hotI hai| 9. akhinna :- siMha jisa taraha pratyeka pravRtti kheda aura khinnatA se rahita karatA hai usItaraha tIrthaMkara mahAprabhu kI jIvana caryA kheda aura khinnatA se rahita hotI hai| niraMtara prasanna aura prazAMta rahane ke kAraNa kheda aura Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khinnatA unameM A hI nahIM sakatI hai / icchA anicchA jaisA kucha hotA hI nahIM hai| 10. niSkaMpa :- kisI bhI prakAra ke galata kAma yA mithyAbhAva meM kaMpana hotA hai| paramAtmA mithyAttva kA tyAga kara zreNI kA prAraMbha kara apUrva AtmadazA kA anubhava karate haiM ataH calavicala kaMpana se rahita hote haiN| siMha zabda saha dhAtu se banatA hai / saha dhAtu ke do artha hote hai, sahana karanA aura jIta lenA / jo sahana karate hai vo jItate hai / jo sahana nahIM karate ve jIta bhI nahIM skte| yaha jIta cAhe svayaM kI svayaM ke prati ho yA anya ke prati paraMtu jItane ke lie sahanA jarurI hai| svayaM ko jItakara dUsaroM ko jItA jA sakatA hai| vartamAna kAla ko jIto cAhe bhAvI nirmANa ko jIto paraMtu jItane ke lie sahanA jarurI hai| jo indriyoM ko jItatA hai vaha AtmA ko jItatA hai / jo AtmA ko jItatA hai usakI sarvatra jIta hI jIta hotI hai| tIrthaMkara bhagavAna kI mAtA ko tIrthaMkara ke cyavana ke samaya svapna Ate hai unameM siMha kA tIsarA svapna hotA hai| bhagavAna mahAvIra kA caraNa cinha bhI siMha thA / bhagavAna mahAvIra ke eka ziSya kA nAma siMha aNagAra thA / AjitanAtha bhagavAna ke prathama gaNadhara bhagavAna kA nAma siMha thA / bhaktAmara stotra kI eka gAthA meM eka sAtha bhakti, zakti aura pritI kA tAtparya eka sAtha batAne hetu siMha kA udAharaNa mRgendra zabda se diyA gayA hai| tripRSTa vAsudeva ke bhava meM bhagavAna mahAvIra ne binA zastra sAmagrI ke zaMkhapura ke eka siMha ko mAra phADA thaa| taDapatA huA siMha Akula vyAkula ho rahA thA taba vAsudeva ke ratha ke sArathi ne nIce utara kara kezarI siMha kI kesarI jaTA para hAtha rakhakara kahA, he mahAbhAga ! zoka rahita ho jAo, kheda rahita ho jaao| tuma kisI sAmAnya vyakti ke hAtha se nahIM mare ho| tuma jaMgala ke rAjA ho to tumheM mAranevAlA tIna khaMDa kA adhipati tripRSTa vAsudeva hai / sArathi ke AzvAsana ko pAkara siMha ne zAMti se prANatyAga kiyaa| kisI bhava meM sArathi ke gautama svAmI bana para yaha hAlika nAma kA kisAna banakara gautama svAmI se bodhAnvita hotA hai / : puruSasiMha ko samajhane ke lie siMha ko samajhanA hogaa| siMha ko samajhane ke lie usake sAtha ke saMbaMdhoM ko samajhanA jarurI hai / siMha ke sAmane siMha siMha ke sAmane bakarI siMha ke sAmane hariNI siMha ke sAmane baMdara siMha ke sAmane kuttA eka bAra eka siMha kA navajAta zizu janma ke sAtha hI akAraNa usakI mA~ se bichuDa cukA thaa| acAnaka hI vaha baccA kisI gopAla ke hAtha meM A gyaa| baDe pyAra se uThAkara usane use bheDa aura bakariyoM ke samUha meM rakha diyaa| bakariyoM ke sAtha rahakara vaha siMha zizu meM meM karanA, ghAsa khAnA, choTI choTI chalAMge mAranA sikha gayA / use aisA kabhI na lagA ki aisA baratanA mujhe zobhA nahIM detaa| aisA AcaraNa mere lie ayogya hai / eka bAra govAla isa samUha ko jaMgala meM carAne lekara gyaa| cArA lete lete bakariyoM kA samUha nadI ke taTa para pahuMca gyaa| tabhI eka siMha sAmane taTa para pAnI pIne ke lie aayaa| usane bakariyoM kA samUha dekhaa| Apa ko to 69 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patA hogA ki siMha kabhI bakarI kA zikAra nahIM krtaa| vaha use tuccha aura choTA prANI samajhakara choDa detA hai| phira bhI bakariyA~ to unase DaratI hai| siMha ne baDA samUha dekhakara garjanA kii| garjanA sunakara bheDa-bakariyoMkA samUha vahA bhAga gyaa| bheDoM kI taraha vaha siMha zizu bhI ghabarA gayA, Dara gayA aura bhagane kA prayAsa karane lagA itane meM siMha ne kahA, tU DaratA kyoM hai? hama kabhI Darate nahIM, hama to DarAte hai| hama sajAtIya haiN| tU mere jaisA hI hai| Apako kyA lagatA hai? kyA bacce ne usa bAta ko mAnA hogA? hameM hamAre puriSasiMhANaM Akara kaha de ki, tU mere jaisA hI hai, tU bhI bhagavat svarupa hai / to kyA hama mAna leMge ? kyA hama prabhu kI isa bAta kA svIkAra kara leMge ki maiM jo dikhatA hU~ vaha maiM nahIM huuN| maiM to bhagavAna AtmA huuN| nahIM na? vaha baccA hamaseM adhika hoziyAra thaa| yaha kahanevAlA kauna hai? kisa garjana hai? saba bhaga ge| vaha invesTigezana meM laga gyaa| vaha siMha ke sAmane AyA / AkhoM meM AkheM DAlakara ekaTaka dekhane lgaa| animeSa nayano se dekhate hue siMha zizu meM eka naI zakti kA saMcAra huaa| use dekhakara siMha ne punaH garjanA kii| paMjA uThAyA paraMtu siMha zizu ghabarAyA nahIM / usakI AkhoM meM eka Azcarya thA, kautUhala thA / mere sAtha kI bakariyA~ kyoM Dara gayI ? isameM ghabarAne jaisA kyA thA? bhayabhIta hokara kyoM bhaga gaI? Darane jaisA isameM kucha bhI nahIM hai| siMha usa siMha zizu ko lekara nadI ke taTapara AyA / svayaM pAnImeM dekhane lgaa| use aisA karate hue dekhakara siMha zizu ne bhI vaisA hI kiyA / pAnI meM svayaM ke pratibiMba ko dekhakara bArabAra svayaM ko aura siMha ko ghuraghura kara dekhatA rahA / svayaM ko bakariyoM se bhinna jAnakara usane garjanA karake nirNaya kiyA ki kyA maiM saca hI bakariyoM se bhinna hU~? svayaM ke sAmarthya ko samajhakara use bodha huA ki maiM bakariyoM ke sAtha rahatA thA para svayaM bakarI nahIM huuN| chalAMga lagAnA, beM beM karanA, ghAsa khAnA yaha merI vAstavikatA nahIM haiN| dhIre dhIre usakA siMhattva pragaTa huA kI anubhUta huii| jAta kI bhASA aura paribhASA samajha aaii| sAmane khaDe siMha ne use apane vanarAja hone kA paricaya diyaa| tU meM meM karanevAlA nahIM tU garjanA karegA to pUrA vanaupavana kAMpa jaaegaa| tU paMjA uThAkara dahADegA to jaMgala ke sAre prANI bhaga jaaaiNge| tU aura maiM eka nirbhIka jAti ke prANI haiN| kisI karmayoga ke kAraNa tU ina bakariyoM ke sAtha baDA huaa| paraMtu Aja jaba tujhe svayaM kI pahacAna ho gayI ho to tujhe apanI janma jAti ke anusAra baratanA caahie| nirbhIkatA hamArA svabhAva haiN| zUravIratA hamArI vAstavikatA haiM / hamapara kisI kA varcasva hama sahana nahIM kara skte| svayaM ke prati hama komala hote haiM, para duzmanoM ke prati hama atyaMta krUra hote haiN| hama itane vIryasaMpanna haiM ki hamArA dUdha sone kI thAlI meM Tika sakatA haiN| hama jaMgala meM kahIM bhI jA sakate haiM, para kisI se Darate nahIM haiM saba prANI hama se Darate haiN| hama nirbhIka aura nizciMta rahate haiN| beTA! zistabaddha dikhAI denevAlI mAnavajAti ko sAta pIDhiyoM kI ciMtA hotI haiM para hama kala kI bhI ciMtA nahIM karate haiN| bhUkha lagatI haiM taba hI zikAra ko nikalate haiN| svayaM hI mehanata karake svayaM hI vyavasthA karate haiN| hama avajJA svabhAvavAle haiN| choTe-choTe, cIMTe-cAMTe bheDa-bakariyoM jaise tuccha prANiyoM kI hama upekSA karate haiN| beTA hama kheda aura khinnatA se rahita rahate haiM / hamArA apanA socA huA 70 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikAra yadi hamArI hI jAtivAlA uThA letA hai to hama khinna hokara kheda nahI karate haiN| bheDabakariyoM ke bIca meM palA siMha zizu jaba itanI gaharI bAteM nahIM samajha pAyA taba ise sarala karate hue siMha ne kahA, vatsa ! jaba eka kuttA bhoMkatA hai to mohalle ke sAre kutte bhoMkane lagate haiN| paraMtu yadi koI mAnava eka kutte ko pakaDegA to sAre kutte bhaga jaaaiNge| itanA hI nahIM eka gA~va meM yadi dUsare gA~va kA kuttA AtA hai to gA~va ke sAre hI kutte usapara hamalA kara dete haiN| hama aisA nahIM karate haiM saMpUrNa vana meM hamAre jAtibaMdhu cAhe jisa kisI deza pradeza se Aye ho eka hI vana-upavana meM samA jAte haiN| yadi koI zikArI eka bhI siMha kA zikAra karatA hai to bAkI ke siMha bhaga nahIM jAte haiM para cAroM ora se ikaTThe hokara zikArI para AkramaNa karate haiN| mAnava kisI kI pArTI toDate hai, bijhanesa toDate haiM, nokara, menejara, makAna, rIta-rivAja toDate haiM para hameM kisI kA kucha toDane meM koI iMTresTa nahIM haiN| mAnavajAta meM yadi kisI bacce ke mAtA pitA kI mRtyu ho jAtI hai to anya mAtA-pitA usakA pAlana poSaNa Avazya karate haiM paraMtu parAyApanA usake sAtha kAyama rahatA hai| hamaloga aisA nahIM karate hai| hama apane hI bacce kI taraha usakA pAlana poSaNa karate haiN| hamArI jAti ke niyama sikhAte hai| jA vatsa! saMpUrNa vana meM vicaraNa kr| sAre niyamoM ko yAda kara pUrNa vaphAdArI ke sAtha usakA AcaraNa kara jisase hamArA siMhattva sRSTi kA udAharaNa bana jaae| mahApuruSoM kA upamAna bana jaae| mahApuruSoM ke sAtha juDA upamAna varadAna bana jAtA hai| itanA kahakara use eka dizA meM bhejakara siMha svayaM dUsarI dizA me calA gyaa| paramAtmA ke sAtha juDA siMhattva hamArI upAsanA kA eka aMga bana jAtA hai| bhaktAmara stotra meM do paMktiyoM meM hI isakA vaiziSTya jhalakatA hai| dekhie kucha paMktiyA~ - baddhakramaH kramagataM hariNAdhipo'pi / nAkAmati kramayugAcalasaMzritaM te / / yahA~para krama zabda kA cAra bAra upayoga huA haiN| kramabaddha, kramagataM, kramayuga aura naakraamti| kramabaddha arthAt vyavasthita jamAyA huaa| kramagataM arthAt eka ke bAda duusraa| kramayuga arthAt donoM caraNa aura nAkrAmati arthAt AkramaNa nahIM krnaa| yahA~ prathama lAIna ke do zabda siMha ke lie hai aura dUsarI lAIna ke do zabda paramAtmA ke lie hai| kramabaddha eka ke bAda dUsarA aise vyavasthita cAroM caraNoM ko AkramaNa kI sthiti meM taiyAra siMha paramAtmA ke donoM caraNoM ke bIca meM saMzrita kisI bhI prANI para AkramaNa nahIM karatA hai| yahA~para puruSasiMhattva kA mahattva samajhAte hue siMha kI zUravIratA ko goNa kiyA gyaa| isake sAtha hI paramAtmA ke Azrita hone kA bhI apanA eka alaga mahattva hotA haiN| - vaise bhI siMha kA Azraya mahattvapUrNa hotA haiN| maiM jaba saMskRta paDhatI thI usameM paMcataMtra nAma kA eka graMtha thaa| usameM eka rasaprada kathA AtI thii| ekabAra zAma ke samaya meM eka bakarI samUha se bichaDa gyii| vaha samajha cukI thI usakA aba akele vApasa gA~va lauTanA muzkila hai| ata: svayaM ke rakSaNa kI vyavasthA svayaM ko hI karanI hogii| svayaM kI surakSA ke lie usane AsapAsa dekhaa| najadIka meM hI usane eka siMha kI guphA dekhii| vaha vahA~ jAkara baiTha gii| siMha ko bakarI kA daravAje para baiThane kA ehasAsa huA paraMtu bakarI jaise tuccha jIvoM kA zikAra binA kAraNa Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMha nahIM karate hai / anya prANI bakarI ko akelI samajhakara zikAra karane najadIka Ate haiM paraMtu use siMha kI Azrita samajhakara choDa dete the| subaha prabhAta hote hI siMha uThakara bAhara nikalane lagatA hai| bakarI ko dekhakara socA isakI itanI hiMmata kaise huI ki merI AjJA ke binA mere kSetra sImA meM A gii| bAhara Akara usake sAmane khaDe hokara kahane lagA, o bakarIbAI ! use dekhakara bhayabhIta huI bakarI khaDI ho gaI aura kahane lagI, mahArAja! mujhe mApha kara do| kala zAma ko maiM mere samudAya se bichaDa cukI thii| apanI surakSA hetu kala rAta maiMne Apake nivAsa ke pAsa vizrAma liyaa| aba Apako jo sajA denI hai vaha de do| ApakI zaraNAgata aisI maiM kisI anya prANI kA zikAra nahIM bana sakatI huuN| kala rAta jaba koI bhI prANI mujhapara AkramaNa karanA cAhatA thA taba maiM unase yahI kahatI thI Thaharo jarA mere svAmI siMharAja aMdara haiM yadi Apa mujhe kucha karoge to mere svAmI Apapara AkramaNa kreNge| jahA~panAha! mujhe patA hai ki maiM jaMgala meM bhaTaka gaI hU~ isalie mujhe bhaya hai| saMsAra kA niyama hai ki jaba bhI koI DaratA taba vaha rAjA ke Azrita ho jAtA hai| rAjA usake Azrita arthAt zaraNAgata kI surakSA karatA hai / Apa merI rakSA kro| siMha ne socA Azrita aura zaraNAgata banakara AyI huI bakarI kA zikAra merI vIratA ko zobhA nahIM detA / zaraNAgata kI rakSA karanA merA dharma hai| eka siMha kI zaraNa meM AyI huI bakarI yadi surakSita ho sakatI haiM to namotthuNaM dvArA paramapuruSa siMhattva se saMyukta paramasattva saMpanna paramAtmA ko purisasIhANaM pada dvArA caraNoM meM namaskAra kara zaraNa kA svIkAra karanevAle hama kitane surakSita ho sakate haiN| Azrita hone meM hamArA vizvAsa kitanA prabala hai| siMha zaraNya haiM / paramAtmA to usase kaI jyAdA adhika parama vizeSa zaraNya haiN| bakarI ko jitanA siMhameM vizvAsa hai usase kaI adhika hameM paramAtmA meM vizvAsa honA caahie| purisasIhAMNa pada ko samajhAne ke lie zAstrakAroM ne guNa aura lakSaNa aise do prakAra batAe haiN| upamA, upamAna aura upameya tInoM ko samajhane ke lie ye donoM prakAra kI avadhAraNA upayukta haiN| guNa aura lakSaNa meM aMtara spaSTa haiN| lakSaNa pahacAna hai| jaise kI hamaneM siMha meM dasa lakSaNa dekheN| yaha lakSa jAtigata siMha meM pAe jAte haiM para ina lakSaNoM meM guNa hai ve guNa siMha meM nahIM pAe jAte haiN| jaise zUratA, siMha meM duzmana ke zikAra ke lakSaNa rupa meM pAyA jAyA hai jaba kI paramAtmA meM yaha lakSaNa guNa svarupa haiN| karma aura kaSAya ke avasara meM paramAtmA pUrNa zUrattva ke sAtha usakA sAmanA karate haiN| yahIM lakSaNa anya kI surakSA ke samaya paramalakSaNa mahAlakSaNa bana jAtA hai| jaise uttaravAcAla meM janasamudAya ke rokanepara bhI paramAtmA mahAvIra caMDakauzika ke vana meM padhAra ge| zUrattva kA pradarzana karane ke lie nahIM padhAre the paraMtu jIvoM kI vRti kA parivartana ve khAmozI pUrvaka karate the / zUravIratA kA sAmAnya * prANI meM pradarzita honA lakSaNa hai aura vahI zuravIratA jaba jJAnI puruSa meM pariNamita hotI hai taba vaha jJAnI puruSa kA guNa bana jAtI hai| isI kAraNa gaNadhara bhagavaMto ne tIrthaMkara mahApuruSoM ko siMha kI upamA dI hai| siMha jisataraha vana me akelA ghUmatA hai / usI taraha mahAprabhu bhI sAdhanA kAla meM akele vicaraNa karate hai| paramAtmA mahAvIra ne akele hI dIkSA lI thI aura akele hI sADhe bAraha varSataka vicaraNa karate rhe| zakrendra mahArAja kI sAtha rahane kI binatI kA bhI 121 72 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unhoMne svIkAra nahIM kiyA thaa| siMha jaise vana ke kisI bhI vibhAga meM pratibaMdha rahita caratA hai vaise hI paramAtmA apratibaMdha vihArI hote hai| calIe paramavanavihArI puruSasiMha paramAtmA ke Azrita aura zaraNAgata hokara, paramasvAmI ke anugAmI hokara unake pIche pIche calate haiN| aba hama vana vibhAga ke usa upavana meM pahuMca rahe hai jahA~ bahuta baDA jala sarovara haiM / sarovara ke taTa para prabhAta kI sunaharI kiraNoM ke sAtha kala hama vana vihAra karate hai| hamArI kala kI prabhAta hameM adbhuta darzana kraaegii| svaccha nirmala pavitra hokara purisasIhANaM ke maMtroccAra ke sAtha kala ke liye taiyAra rhe| / / / namotthuNaM puSTisAsIhANa / / / / / namotyuNaM purisAsIhANa / / / / / namotthuNaM puSTisAsIhANa / / / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNa purisavara puMDariyANaM puMDarika arthAt kml| prakRti meM puMDarika eka aisA tattva hai jisake AkAra kA sUrya ke sAtha pratyakSa saMbaMdha haiN| sUryodaya hote hI khulanA, khilanA, khuza honA aura karIba AnevAloM ko khuza karanA kamala kI svAbhAvikatA hai| kIcaDa meM utpanna hokara aura usase Alipta honA kamala kI sAhajikatA hai| aisI svAbhAvikatA aura sAhajikatA ke kAraNa usakA devaloka meM daivIya aura mAnava meM caitasika sthAna rahA hai| mahApuruSoM kI prakRti saMsArarupI kIcaDa se alipta rahane ke kAraNa unake caraNa, hRdaya, hAtha, mukha, mastaka Adiko kamala kI upamA dI gaI hai| namotthuNaM meM pragaTa huA yaha puMDariyANa pada bhagavatasattA ke lie upayukta zabda hai| jo svayaM saMsAra se alipta hai aura unake caraNoM meM namaskAra karanevAloM ko bhI jo alipta karane kA sAmarthya rakhate haiN| isataraha kamala yaha bhautika prakRti kA tattva hai aura caitasika prakRti kA sattva hai| sattva aura tattvajaba paramatattva ke sAtha jur3a jAte haiM taba amaratva kA varadAna bana jAte haiN| zAstroM meM sUyagaDAMga sUtra meM puMDarika nAma kA eka adhyayana hai| jJAtAsUtra meM puMDarika nAma ke caritra kI bodha kathA bhI prasiddha hai| isake atirikta bhI zAstra aura sAhitya meM puMDarika aneka nAma se prasiddha hai| prasiddha nAmoM meM se nava nAma ke sAtha sAdhanA kA vizeSa saMbaMdha rahA hai| 1. puMDarika, 2. padma, 3. paMkaja, 4. araviMda, 5. aMbuja, 6. kamala, 7. jalaja, 8. nalinI, 9. somns| ina navoM meM puMDarika nAma kA atyadhika mahattva haiN| aise to kamala kA mukhya guNadharma sabhI meM samAyA huA hai| phira bhI nAma ke anusAra usakI vyAkhyAeM usakI vibhinna paryAyeM pragaTa karatI haiN| nAma cAhe koI bhI ho para usakA sahaja svabhAva asaMgatA hai| isI svAbhAvikatA ke kAraNa ise sAdhanA meM svataMtra sthAna milA hai| kamala utpanna kIcaDa meM hotA hai| usake bAda pAnI meM bar3A hotA hai| paripuSTa ho jAnepara pAnI se bhI alaga ho jAtA hai| usI taraha tIrthaMkara prabhu janma karma se hotA hai| saMsAra ke divyabhAva rupa pAnI meM baDe hote hai| deva samudAya unakI sevA meM alaukika bhoga sAmagrI pradAna karate hai| usakA upabhoga karate hue ve baDe hote hai paraMtu jisa taraha kamala pUrNa rupeNa taiyAra ho jAnepara kIcaDa aura pAnI ke upara A jAtA hai| eka bAra upara A jAne ke bAda usakA donoM se saMparka TUTa jAtA hai| usI taraha arihaMta paramAtmA karma rupa kIcaDa se aura divyabhoga jala donoM ko choDakara viratI bhAva aura sarvajJatA meM A jAte hai| nirlipta dazA meM nisaMga bhAvavAle hote hai| puMDarika arthAt zvetakamala, purisavara arthAt indivara arthAt pusskr| puSkara eka kamala kA nAma haiM jise nilakamala kahate haiN| isase eka bAta spaSTa ho gaI ki purisavara aura puMDarika kA artha kamala hI hotA hai paraMtu donoM kamala meM aMtara yaha haiM purisavara arthAt nilakamala aura puMDarika arthAt shvetkml| zvetakamala zubhratA, divyatA aura pavitratA kA pratIka hai| nilakamala gaurava, garimA, mahattA aura uccatA kA pratIka hai| isa pada meM paramAtmA ko zvetakamala aura nilakamala donoM kI upamA dI hai| paramAtmA kA zvetakamala kA dhyAna jIvana meM divyatA, bhavyatA aura pavitratA pragaTa karatA hai aura paramAtmA ke nilakamala kA dhyAna jIvana meM azubhatA aura vikRti kA nAza karatA 74 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| padmaprabhu kA lAMchana (caraNacinha) lAlakamala hai aura ikkIsaveM nemanAthaprabhu kA lAMchana (caraNacinha) nilakamala hai| pura arthAt ngr| isa deha rupI nagara meM jo sa arthAt sat pragaTa karatA hai vaha puruSa hai| jo hamAre deharupI nagara meM rahI huyI supta cetanA ko pragaTa karatA hai vaha uttama puruSa arthAt puruSottamANaM hai| jo jinavANI rupa siMhanAda se suSupta cetanA ko jagAte hai / jagata ko jAgaraNa kA saMdeza dete hai| aisA siMhattva jina meM hai ve purisasihANaM hai| vara arthAt shresstth| logassa sUtra meM vara ke bAda uttama zabda hai| yahA~ uttama ke bAda vara zabda hai / artha donoM kA hI zreSTha hai| samAdhi ke sAtha juDakara varasamAdhi jIvana kI zreSThatA pragaTa karatI hai aura uttama samAdhi mRtyu kI zreSThatA pragaTa karatI hai| namotthuNaM kI sarvopari vizeSatA yaha hai ki vaha prAraMbha se aMta taka hameM prabhu ke sAtha bAMdhakara rakhatA hai aura isI kAraNa hamArI jIvana samAdhi aura mRtyusamAdhi prabhu caraNoM meM samA jAtI hai| kamala paramAtmA hai yA hama isakA uttara arthAt purisavara puNddriyaannN| jIvana ke sAtha vara zabda joDakara vara arthAt zreSTha aisA artha karate hue jIvana ke sAtha juDe hue zreSThattva ko hamAre jIvana ke aMdara puMDarika banakara pragaTa karanevAle paramAtmA hai| paramatattva svayaM to puMDarika jaise hai paraMtu jinako unakA bhAvasparza hai vo bhI puMDarika bana jAte hai| isalie isa pada kI samRddhi namotthuNaM purisavara puMDariyANaM pada meM pragaTa jAtI hai| jaba taka hameM aMdara se puMDarika kI sparzanA nahIM hotI haiM ba namotthuNaM kI sAdhanA saMpanna hone kA anubhava nahIM hotA hai| sUtra kI saMpannatA aura saphalatA svayaM sUtra meM hI samAyI huyI hotI hai| phira bhI binA sparzanA ke usakI sArthakatA hamameM pariNamIta nahIM hotI haiN| aMgazAstroM meM sUryagaDAMga sUtra ke prathama zrutaskaMdha ke prathama adhyayana kA nAma puMDarika adhyayana haiN| jJAtAsUtra meM puMDarika aura kuMDarika nAma ke do bhAiyoM kI cAritramaya bodhakathA AtI hai| isameM saMyama ke vaiziSTya kA mahattva bAtAyA gayA hai| yaha bhI mahAvideha kSetra ke puMDarIkiNI nagarI kI kathA haiN| inake nAmoM saMbaMdha bhI kamala se juDA huA hai| puMDarIka aura kuMDarIka ke pitA kA nAma mahApadma haiM aura bodha kathA kA prAraMbha nalinIvana udyAna meM hotA haiN| isa kathA meM yaha batAyA gayA haiM ki kuMDarIka eka hajAra varSa taka saMyama kA pAlana karate haiM paraMtu aMta meM saMyama se vicalita ho jAne ke kAraNa alpa samaya taka saMsAra upabhoga karake sAtavIM naraka meM jAte haiN| puMDarIka jo hajAroM varSa taka kIcaDa jaise saMsAra meM rAjyopabhoga karate rahe paraMtu kamalavat nirlepa rahakara aMtima samaya meM alpa dinoM meM saMyama kA pAlana kara samAdhipUrvaka mRtyu ko prApta kara sarvArthasiddha meM utpanna hue| vahA~ se mahAvideha hokara mokSa prApta kreNge| bharatakSetra ke pUrva aura uttara dizA kA madhyakoNa jise hama IzAnakoNa kahate haiM usakI dhurI se sIdhA 19,31,50,000 ki. mI. dUra mahAvideha kSetra hai / isa mahAvideha kSetra meM battIsa vijaya hai / mahAvideha kSetra meM vibhAgoM ko vijaya nAma diyA hai| ina battIsa vijaya meM eka vijaya kA nAma puSpakalAvatI hai| isa vijaya ke rAjadhAnI kA nAma puMDarikiNI nagarI hai| jisameM abhI zrI sImaMdhara svAmI bhagavAna birAjamAna haiN| yaha pUrI nagarI kamala jaisI hai| jisataraha khilA huA kamala padmasarovara ke aMdara suzobhita hotA hai vaise hI puSkaravijaya meM puMDarika nagarI suzobhita hotI hai| nagarI kA pratyeka khaMDa kamalapatra ke AkAra jaisA hotA hai| pratyeka khaMDa meM rahe hue choTe-choTe grAma, nagara, 155 75 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pura, pATaNa sabakucha kamala ke AkAra kA hai| aise hI eka suMdara kamala ke aMdara kamala ke AkAra kA tIna prAkAroMvAlA samavasaraNa hai| adbhuta laganevAle isa samavasaraNa meM paramAtmA vartamAna meM cAra se sAta subaha aura zAma ko cAra se sAta meM dezanA pharamAte haiN| bharatakSetra meM jaba zAma hotI hai taba mahAvideha kSetra meM subaha hotI hai aura jaba bharatakSetra meM subaha hotI haiM taba mahAvidehakSetra meM zAma hotI hai| dezanA ke pUrva aura pazcAt do bAra namotthuNaM kA pATha hotA hai| dezanA ke prAraMbha meM gaNadhara bhagavaMta namotthuNaM kA pATha karate haiM aura dezanA ke aMta meM zakrendra mahArAja pATha karate haiN| zakrendra mahArAja ke dvArA kiyA jAnevAlA pATha zakrastava kahalAtA hai| isa adbhuta samavasaraNa ke sopAna bhI adbhuta hote hai| sopAna kA AkAra kamalapatra jaisA hotA hai| Apane vividha prakAra ke pattharoMvAle sopAnoM kI sIDhiyAM dekhI hogI paraMtu sImaMdhara svAmI ke samavasaraNa meM ke sopAna, sopAna hote hue bhI na to simeMTa kA~kreTa ke haiM na to pattharoM ke haiN| ye hai atyaMta komala kamalapatra jaise phira bhI pA~va rakhate hue patthara ke sopAna kI taraha hamArA saMtulana banAe rakhate haiN| A~khe baMda kara apane bhAva citta meM praveza kare aura Atmadarzana kareM to anubhava hogA ki Apa svayaM kamalapatra ke sopAna caDha rahe haiN| ArohaNa karate hae ApasIdhe samavasaraNa ke tIsare prakAra meM pahuMca cuke haiN| zAMta citta se gahare laMbe-laMbe sA~sa lete hue anubhava kIjie zAMta zItala vAtAvaraNa meM sImaMdhara svAmI sAmane kamalAsana para birAjamAna haiN| kamalapatra ke AkAra ke pAdAsanapara paramAtmA ke caraNa kamala hai| mana hI mana svayaM ke bhAgyazAlI hone kA anubhava kiijie| gaNadhara bhagavaMto kI AjJA lete hue pahuMca jAie paramAtmA tk| jahettha maesaMdhijhosiebhavati evamannattha saMdhi dujjhosie bhavatijaisA avasara mujhe Aja milA haiM vaisA dubArA milanA muzkila hai| maiM kitanA bhAgyazAlI huuN| dUsaroM ko kahA~ aisA avasara upalabdha ho sakatA hai| aisA socate socate paramAtmA ke caraNa kamala taka pahuca jaaiie| sarvAtmanA samarpita hokara namana kIjie, mastaka jhukAie aura bolie namotthuNaM purisavara puMDariyANaM / paramAtmA kI parama pavitra urjA Apake mastaka se bhItara praveza kara rahI haiN| Apa sakArAtmaka urjA se bhara rahe hai| Apa svayaM ko zuddha nirmala, pavitra anubhava kara rahe hai| zAsvata siddhattva ApameM pragaTa ho rahA hai| aise hI kucha adbhuta kSaNoM meM ucca anubhava kI mAnasika dazA meM mIrA ne paramAtmA ke caraNasparza kA anubhava karA thaa| isa anubhava ko unhoMne tilaka rAga meM gAkara vyakta kiyA thA - mana re parasa prabhu ke caraNa kaMvala komala subhaga zItala trividha duHkha haraNa.... mana re parasa pabhu ke crnn...| prabhu ke caraNoM kA sparza kaisA hotA hai isakA anubhava gIta ke dvArA mIrA ne yahA~ vyakta kiyA hai| prabhu ke caraNa tvarita khIlehue phuloM kI taraha komala hote haiN| subhaga arthAt aise bhAgyazAlI caraNa jinakA sparza karanevAlA bhI bhAgyazAlI bana jAtA hai| sparza meM sneha kI anubhUti aura sneha meM urjA kI anubhUti hotI hai| saMsAra kI urjA meM uSmA hotI hai paraMtu paramAtmA kI urjA zItala hotI hai| ye caraNakamala Adhi, vyAdhi aura upAdhi ina Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tInoM hI tApa kA haraNa karate haiN| janma jarA maraNa ina tInoM duHkhoM kA haraNa karate haiN| bhUta, bhaviSya aura vartamAna ina tInoM doSoM se mukta karate haiN| vartamAna covIsI ke prathama tIrthaMkara RSabhadeva bhagavAna ne isI puMDarikiNI nagarI meM vajrasena nAma ke tIrthaMkara bhagavAna ke sAnnidhya meM tIrthaMkara nAmakarma kA upArjana kiyA thaa| isI nagarI meM bhagavAna RSabha vajranAbha nAma ke cakravartI the| bIsa sthAnaka tapa kI ArAdhanA isI nagarI meM kI thii| sarvajIvakaru zAsana rasika kI bhAvanA karate hue mere Apake aura hama sabake sat svarupa ko pragaTa karane kI bhAvanA kI thii| tIrthaMkara nAmakarma kA vipAka udaya hote hI Apa bharatakSetra meM prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadeva ke rupa meM pragaTa hue aura sRSTi meM sarvaprathama sat svarupa kA udghoSa pragaTa kiyaa| isa mahAghoSa meM anaMta jIvoM ne mokSa prApta kiyaa| aneka jIvoM ne zAsana meM sthAna pAyA aura aneka jIvoM ne sanmArga paayaa| marIci ke rupa meM rahe hue bhagavAna mahAvIra kI AtmA meM paramAtma bIja kA bIjAropaNa ho gyaa| bharata kSetra meM to jaise eka se cauvIsa bhagavAna ke mokSa kA setu (pula) bana gyaa| isataraha puMDarikiNI nagarI se hamArA gaharA saMbaMdha rahA haiN| caitrI pUrNimA ke dina upavAsa karake vidhi vizeSa ke sAtha kie jAnevAle tapa kA nAma bhI puMDarika tapa hai| naMdi sUtra kI sthavirAvalI meM AcArya devarddhigaNi dvArA khamaNaM aura pasannamaNaM zabdoM se stutya vAcanAcArya AryanaMdila dvArA pratibodhita aura padminIkhaMDa ke padmakumAra nAmaka sArthavAha kI patnI vairoTyA ne caitrI pUrNimA kA puMDarika tapa kA upavAsa kiyA thaa| AcArya naMdila ne stutiparaka namiUNa jiNaM pAsa isa maMtra garbhita stotra kI racanA kI thii| vairoTyA yaha dharaNendra devI kA pUrvabhava thaa| isakI kathA bahuta rocaka hai paraMtu hameM Aja puMDarika kI carcA karanI hai isalie itanA ullekha kAphI hai| gyAraha aMgoM meM dUsarA sUtra sUyagaDAMga sUtra haiN| usake chaTe adhyayana kA nAma vIrastuti arthAt pucchissuNaM haiN| divAlI meM isakA svAdhyAya kiyA jAtA hai| usakI bAIsavI gAthA meM paramAtmA mahAvIra ko puSpoM meM araviMda jaise kahe haiN| araviMda arthAt kyA? aarthAt anaMta, ra arthAt maNatA aura viMda arthAt vRNd| araviMda arthAt anaMta meM ramaNatA kA vRNd-smuuh| jisa taraha puSpoM ke samUha meM kamala apUrva zobhA ko prApta hotA hai usItaraha paramAtmA hama saba ke AtmIya ramaNatA ke AnaMda ke kAraNa hai| tIrthaMkara ke cyavana kalyANaka ke samaya tIrthaMkara kI mAtA ko jo svapna Ate haiM usameM dasavAM svapna padmasarovara haiN| isa samaya mAtA aise sarovara ke darzana karatI hai jo aneka padmoM se AcchAdita hotA haiN| vaha padma sarovara kamaloM se isataraha AcchAdita hotA hai ki pUrNa bhare hue sarovara meM se eka bhI bUMda pAnI kI yA patra nahIM dikhAI dete haiN| isataraha kamaloM se bharapUra padma sarovara ko tIrthaMkara kI mAtA kevala dekhatI hI nahIM hai para saMpUrNa sarovara ko mukha ke dvArA bhItara praveza karatA huA anubhava karatI hai| mAtA ko AyA huA yaha svapna purisavara puMDariyANaM ke janma kI pUrva sUcanA hai| aise bhI spapna vivaraNa meM prAya: kamala kA svapna hotA haiN| hamAre zramaNa bhagavAna mahAvIra ko chadmastha avasthA meM dasa svapna Ae the usameM chaTA svapna kamala thaa| usI taraha bhagavAna mahAvIra nirvANa ke pUrva hastipAla Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjAkIkA sabhA meM birAjamAna the| taba aMtima dezanA ke prAraMbha hone se pUrva puNyapAla rAjA ko usI rAtrI meM solaha svapna Ae the| rAjA ke binatI karane para paramatmA ne svapnoM kA phalakathana karA thA / inaphalAdezoMko bhI dezanA kI mAnyatA prApta rhii| ina svapnoM meM chaTThA svapna padma sarovara thaa| isa svapna kI vicitratA yaha thI ki isa sarovara kA nAma to padma sarovara thA paraMtu usameM eka bhI kamala-padma nahIM thaa| usane paramAtmA se pUchA prabhu! yaha kaisA vicitra svapna ki jisa sarovara meM eka bhI kamala na ho use padma sarovara kaise kahA jA sakatA hai ? prabhu ! aisA soca socate maiM ne sarovara ke AsapAsa ghUmate hue pUre sarovara ko pradakSiNA dii| pradakSiNA karate hue bhI pUre sarovara meM maiM ne eka bhI kamala nahIM dekhaa| vApasa lauTate samaya gA~va meM praveza karate hue kuDe para kamala ugA huA dekhA yaha dekhakara mujhe atyaMta Azcarya huaa| Apa mujhe svapna kA rahasya samajhAie / paramAtmA mahAvIra ne isa svapna kA rahasya pragaTa karate hue kahA ki, jaise ye sarovara khAlI dikhAI de rahA hai usI taraha mere nirvANa ke bAda bharatakSetra rupa sarovara tIrthaMkara rUpa kamala se rahita ho jaaegaa| isa taraha tIrthaMkara rupa kamala isa bharatakSetra meM nahIM rahegA aisA sunakara tIrthaMkara ke viraha kI vedanA hameM avazya hotI haiM paraMtu gaNadhara bhagavaMta kahate haiM, sarovara khAlI thA para kUDe para kamala ugA thA usI taraha saMsAra ke kUDe meM bhI purisavara puMDariyANaM kA kamala namotthu kA dvArA khilatI hai| koI bhI samaya ho koI bhI kSetra ho paraMtu hamAre sAdhanA ke sarovara meM namotthuNaM dvArA paramAtmA sadA udita rahate haiM / prabhu ke zAsvata svarupa kI anubhUti arthAt namotthuNaM purisavara puMDariyANaM / svapna kA uttarArdha samajhAte hue paramAtmA kahate haiM, vatsa ! kUDe ke upara kA kamala isa rahasya ko pra karatA haiM ki parivAra kUDe jaisA ho taba bhI mAtA pitA kamalavata rheNge| Apa A~kha baMda karo rAjan ! tumhAre bhItara bhaviSya meM honevAlA tumhAre svapna kA rahasya dhyAna meM pragaTa ho rahA hai| rAjA puNyapAla ne A~khe baMda kara eka ajIba ghaTanA dekhI unhoMne dekhA ki eka AdamI eka ghaDe meM se sAta khAlI ghaDe meM pAnI uMDela rahA thaa| Azcarya to isa bAta kA thA ki samAna dikhAI dene vAle sAtoM ghaDe isa eka ghaDe meM se bhare jAne ke bAda bhI koI ghaDA apUrNa yA khAlI nahIM thaa| sAtha hI usane eka ora Azcarya dekhA ki, jisa eka ghar3e meM se sAta ghaDe bhare gaye the una sAta ghaDoM meM se khAlI hue eka ghaDe ko bharanA zuru kiyA gayA taba ye sAta ghaDe milakara usa khAlI hue eka ghaDe ko bhara nahIM paaaiN| rAjA ne kahA, bhagavaMta! aisA vicitra dRzya dekhakara maiM sahasA jAga utthaa| bhagavAna ne kahA, vatsa! bhaviSya meM eka samaya aisA AyegA ki mAtA pitA sAta-sAta baccoM kA pAlana poSaNa kara pAaiMge paraMtu sAta-sAta bacce eka sAtha milakara mA~ yA bApa kA poSaNa nahIM kara paayeNge| donoM kA eka sAtha avasara Ate hI bacce mA~-bApa ko bA~Ta leMge / mAtA pitA eka dUsare ke pAsa bArI bArI se rheNge| Ajakala Apa vyavahAra meM dekha rahe haiM ki mAtA pitA kI avadazA ho rahI hai| aba to sAta nahIM do beTe hote haiM eka mA~ ko rakhatA hai ora eka bApa ko rakhatA hai| hamArA eka paricIta karpala hamAre pAsa AyA thaa| kaha rahe the, hara vakta hama Apake pAsa Akara eka dina rukakara cale jAte hai paraMtu isa bAra hamane ATha dasa dina kA progrAma banAyA haiM kyoMki hama donoM yahI para eka dUsare ke sAtha Ae hai vahA~ to hameM baccoM ne bA~Ta rakhA haiN| vApara ne ko paise nahIM dete haiM, gharameM phona bhI laoNka rahatA hai| hama eka dUsareM se sukha-duHkha kI 78 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAteM bhI nahIM kara sakate haiN| putra-prema ke pAgalapana meM svayaM ke jIvana ke jimmevArI ko baccoM ko soMpa dene vAle mAtA pitA kI durdazA ko dekhakara Apake dikhAI denevAle isa bhramita mithyAsaMsAra ke prati ghRNA hotI haiN| mujhe samajha meM nahIM A rahA ki itanA kucha bItane ke bAda bhI Apako yaha saMsAra priya kaise lagatA haiN| isa taraha kamala pratyakSa meM premarupa meM aura parokSa meM pratIka rupa meM saMsAra meM pUjA jA rahA hai| Adara-satkAra, suzobhana-zRMgAra, svapna-sAkSAtkAra Adi meM kamala kA apanA mahattva rahA hai| hamAre deha meM kitane kamala haiM patA hai Apako? nIce se zuru karate hue pahale pA~va ko caraNa kamala kahA jAtA hai| usake bAda nAbhikamala, hRdayakamala, vadanakamala, nayanakamala Adi pArthiva deha aneka nAma kamala se saMbadhita hai| apArthiva AtmasattA ke lie kamala zabda kA prayoga hotA hai| muni mAnatuMgA cArya ne bhaktAmara stotra ke AThaveM zloka meM paramAtmA ko kamaladala samAna kaheM hai| he prabhu Apa kamala ke patradala samAna ho| jisataraha kamala patrapara paDA huA jalabiMdu motI kI zobhA prApta hotA hai / prabhu! pAnI kI buMda kI kyA tAkata hai ki vaha motI kI zobhA ko prApta kre| usI taraha mere zabdoM meM kyA tAkAta haiM ki stotra kA mUlya prApta kareM paraMtu paramAtmA Apake aciMtya prabhAva ke kAraNa mere zabda stotra kI mUlyatA ko prApta ho rahe haiN| AThavI gAthA meM paramAtmA ko kamaladala kI upamA dene vAle AcAryazrI navavIM gAthA meM paramAtmA ko sUrya kI, bhakta ko kamala kI aura saMsAra ko sarovara kI upamA dete hue kahate haiM, rAtri ke samaya meM baMda kamala subaha hote hI prabhAta meM jaba sUrya kI kiraNeM dhIme dhIme dharatI kA sparza hote hI khila uThatA hai| sUrya hajAroM ki.mI. dUra hotA haiM paraMtu usakI prathama kiraNa dharatIpara Ate hI kamala khilanA zuru ho jAtA hai| 'kamala ko sUrya ke pAsa jAkara pArthanA nahIM karanI paDatI hai yA sUrya ko kamala ke pAsa jAkara usakA sparza karanA nahIM paDatA hai aura na to kamala ko upadeza denA paDatA hai| basa kevala sUrya kA astittva aura kiraNoM kA avataraNa mAtra kamala ke khilane meM sahAyaka ho jAtA hai / isItaraha siddha paramAtmA hamaseM sAta rAjuloka dUra hai| pragaTa arihaMta paramAtmA sImaMdhara svAmI bhale hI sadeha dharatI para vicaraNa karate haiM paraMtu ve bhI hamaseM 19,31,50,000 ki. mI. dUra hai| aisA socate hue hameM ghabarAnA nahIM hai| paramAtmA sUrya hai| paramAtmA kI kRpA kiraNa hai| hama kamala hai| paramAtmA rupI sUrya kA kabhI asta nahIM hotA / nAstaM kadAcidupayAsi.... rAta meM kitanI bhI lAITe ho kamala ko ve ullasita nahIM kara sakatI hai| sUrya kI kucha kiraNeM hI kamala ko khilane ko kAphI hai| he paramatattva Apa kI apAra karuNA meM se kucha kiraNa hI hamAre lie basa haiN| lAIToM kI taraha anya koI vyavasthA hamameM parivartana karane meM samartha nahIM hai| Age chattIsavI gAthA meM paMkaja aura padma do zabda milate haiN| he prabhu! Apa jahA~ jahA~ caraNa dharate hai vahA~ vahA~ deva suvarNa kamala bichAte haiN| sone ke hote hue bhI ye kamala makkhana kI taraha komala hote hai / prabhu! aise deva nirmita suvarNa kamala para caraNa rakhakara Apa samavasaraNa meM padhArate haiN| mere pAsa aise sone ke kamala bhale hI nahIM hai paraMtu merA hRdaya kamala bhI komala hai| dekhie maiM ne Apa ke caraNa kamala meM merA hRdaya kamala bichAyA hai| padhArie Apa mere hRdaya kamala meM, pavitra kIjie mere jIvana kA jalAzaya / 79 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNa kamala ke bAda nAbhikamala AtA hai| jalAzaya ke kamala kI taraha hI hamArA nAbhi kamala bhI rAta ko baMda ho jAtA hai| sUryodaya ke sAtha hI jaise jalAzaya kA kamala vikasita hotA hai vaise hI hamArA nAbhi kamala bhI sUryodaya ke sAtha khilatA hai, khulatA hai aura pragaTa hotA hai| isI kAraNa bhagavAna mahAvIra evaM anya sabhI tIrthaMkaroM ne rAtribhojana nahIM karane kI preraNA, pratyAkhAna aura prajJApanA dI hai| nAbhikamala ke madhyabhAga se nikalI huI nAla(DaMDI) nIce urjA keMdra ke mula AdhAra meM samAyI huI hotI hai| yogiloga ise mulAdhAra cakra kahate hai| yaha nAla mulAdhAra ke kamala ke madhyabhAga se nikalakara anya cakroM kA Avartana karatI huI sahastrAra cakra taka pahuMcatI hai| madhyamArga meM anya cakroM ke sAtha jur3akara hamAre jIvana aura jagat ke urjAmaya saMbaMdho kI vyavasthA kA saMtulana rakhatI hai| hamAre nAbhikamala meM hamAre jIvana kA srota samAyA huA hai| nAbhikamala khulate hI AnaMda aura ulhAsa hotA hai| hamAre astittva kA keMdra nAbhi hai| mAtA ke garbha meM hama nAbhi se hI juDe hue hote haiN| mAtA kI urjA nAbhi ke dvArA pravAhita hokara hamameM jIvana ke rupa meM pragaTa hotI hai| jaba hama svayaM apanI urjA kA saMcaya karane meM samartha ho jAte hai| taba nAbhi ke sAtha kA hamArA saMbaMdha saMpanna hotA hai| jaise mAtA ke sAtha hamArA urjAmaya saMbaMdha hai vaise hI paramAtmA ke sAtha bhI hamArA urjAmaya saMbaMdha haiN| kevala samajhanA yahI haiM ki mAtR saMbaMdha dRzya aura bhagavat saMbaMdha adRzya haiN| jaba taka hama hamArA sAmarthya pragaTa na kara sake taba taka hameM paramAtmA ke saMbaMdha ko ghaniSTha banAe rakhanA caahie| logassa sUtra meM hameM nAbhi ke dvArA paramAtmA ke sAtha joDa rakhane kI sAdhanA paddhati hai| yaha paddhati vaijJAnika bhI haiM aura eka zAsvata yogika yojanA bhI hai| paramAtmA ke sAtha sumilana sAdhakara sAkSIbhAva ke sAtha siddhattva taka pahuMcane kA eka saphala prayoga arthAt logassa / * tIsarA hRdaya kamala hai / hai purivasara puMDariyANaM ! hamaneM hamAre hRdayakamala ko tere caraNakamala meM samarpita kiyA haiM aba saMsAra ke sAtha hamArA hRdaya pUrvaka saMyoga na ho isakA dhyAna Apako rakhanA hai| paryuSaNa meM zAstroM meM kalpasUtra aura aMtagaDa sUtra kA svAdhyAya hotA hai| kyoMki isa zAstra meM aneka jagaha hRdaya kamala kA nirupaNa prastuta kiyA hai| jaise ki aMtagaDa sUtra meM devakI mAtA kA AdhikAra AtA hai| do-do muniyoM ke samudAya meM chaha aNagAra tIna bAra gocarI ko padhArate haiM taba taba devakI mAtA kA hRdaya kamala kI taraha khila jAtA hai| zAstra meM isake lie paramasomaNasa hiyayA zabda kA adbhuta prayoga diyA hai| kabhI isakA dhyAna karake to dekhie jaba devakI mAtA apane nayanakamala aNagAra ke upara bichAtI hai usakA hRdayakamala khila jAtA hai| kamala kI pratyeka paMkhuDI meM bhagavAna neminAtha ke darzana hote hai| dikhate haiM saMta aura darzana hote hai bhagavaMta ke / Adara karatI hai saMtoM kA aura satkAra hotA hai bhagavaMta kA / caraNa kamala saMto ke aura caraNaraja bhagavaMta kI / devakI mAtA meM itanA adbhuta sAmarthya pragaTa hotA hai ki vaha tIrthaMkara nAmakarma kA nikAcana karatI haiN| aMtagaDa sUtra meM to jagaha jagaha para hRdayakamala ke adbhuta dhyAna prastuta haiM / he purisavara puMDariyANaM ! Aja merA hRdayakamala Apake caraNakamala meM arpita ho rahA hai| mere paramasomaNasa hiyayA ! padhAro mere aMta:karaNa meN| bhagavan ! mere nAbhi kamala meM ApakA Agamana hote hI Apake 80 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama astittva ke sparzana aura darzana kI mujhe divya anubhUti prApta ho rahI hai| mere bhItara ke nayanakamala AnaMdavibhora ho rahe hai| mere AbhyaMtara meM ApakA Agamana hone se merA hajAroM paMkhuDI vAlA sahasrArakamala khila uThatA hai vaha khilatA hai, khulatA hai to usameM ApakI prasannatA kA pavitra srota bahane lagatA hai| Apake caraNakamala aura merA mastakamala kA Aja adbhuta saMyoga huA hai vaha merA saMgama tIrtha bana gyaa| ApakA tIrthatva mere isa tIrtha meM pragaTa ho gyaa| Apake sAkSAta svarupakI mujhameM anubhUti ho rahI hai| prabhu ke aise sAkSAta svarupa ke darzana karake bhI punaH hama isa saMsAra meM lauTa Ate haiN| saMsAra rupa sarovara ke isa talaghara meM rAga dveSa kA kIcaDa jamA hai| rAga dveSa ke ghamazAna yuddha meM saMkaTa haraNa caraNakamala ke dhyAna ke do adbhuta prayoga bhaktAmara strotra meM prApta hote hai| kamalavana aura kamalaraja kA dhyaan| do paristhiti meM mAnava ko hatAzA aura nirAzA hotI hai - rAga aura roga meN| rAga se dveSa viSaya kaSAya moha mAyA Adi samajhe jAte haiN| roga se hatAzA, nirAzA, mAnasika vihvalatA aura deha se saMbadhita bhayaMkara roga Adi samajhe jAte haiN| rAgajanya sthiti meM kamalavana kA dhyAna karanA cAhie aura rogajanya sthiti meM kamalaraja kA dhyAna karanA caahie| kamalavana ke dhyAna meM svayaM ko madhya meM sthApita karate hue svayaM ke cAroM ora vRttAkAra meM vana upavanoM ko nirmita kreN| vana kA koI bhI sthAna tanika mAtra bhI khAlI nahIM honA caahie| pratisthAna meM kamala ho aura prati kamala para paramAtmA ke caraNayugala prasthApita ho| jahA~ dekho vahA~ dUradUra taka cAroM tarapha caraNa yugala sahita kamalavana ke darzana ho rahe hai| kamala kA sauMdarya, zItalatA, suvAsa kA anubhava ho rahA hai| saMpUrNa vAtAvaraNa hamAre bhItara kI AkulatA vyAkulatA ko samApta kara rahA hai| zAMta, nirava, ekAMta vAtAvaraNa paramAtmA kI vItarAgatA kA anubhava karA rahA hai| dUsarA dhyAna hai kamalaraja kaa| Apa jAnate ho pratyeka puSpa ke madhyabhAga meM karNikA ke Upara puSpa kI raja hotI hai| ise parAga bhI kahate hai| isI meM se suvAsa nikalatI haiN| kamala ke parAga kA bahuta mahattva hotA hai| kamala ke nAla meM nihita taMtu sudIrgha hotA hai| tAna lene para vaha ilAsTika kI taraha khIMcatA hai para TUTatA nhiiN| isIlie prema meM kamala zabda kA adhika prayoga hotA hai| isI dIrghatA ke kAraNa isakA parAga bhI zakti saMpanna hotA hai| parAga ko puSTa hone kA avasara milatA haiM taba vaha eka alaga phUla kA rupa letA hai| jo samaya ke sAtha fala bana jAtA hai| jise kamalagaTTA kahA jAtA hai| isake sukha jAnepara dAnoM kI mAlA banatI haiM jisakA lakSmI prApti ke lie maMtra japa meM upayoga kiyA jAtA hai| yaha sabakucha banane se pUrva jaba mAtra raja hotI hai usakA aMza mAtra bhI prApta ho to vaha aneka rogoM kA nAza karane meM samartha hotA hai| ise amara varadAna mAnA jAtA hai| bhayaMkara roga kI sthiti meM paramAtmA ke donoM caraNa kamala ke upara prasthApita ho usakA sparza karate hue caraNaraja lekara rogI ke upara lagAyA jAtA haiM to bhayaMkara roga meM bhI samAdhi prApta hotI hai| __ he paramatattva! bhavabhavAMtara se hama isa saMsAra ke rAga dveSa ke bhayaMkara yuddhakSetra meM yuddha kara rahe haiN| jIta jIta kara hAra raheM haiN| isa janma meM bhI to nava lAkha jIvoM ke sAtha yuddha kiyaa| sTragala kiyA, kisI ko dhakkA mArA, kisI ko dUra kiyA, kisI ko haTAyA, kisI ko harAyA taba maiM ne janma liyaa| jIta jIta ke hArA aura hAra hAra kara jItA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huuN| aba tere isa paMkajavana meM mujhe Azraya do| mere bhava, bhaya aura bhrama ko miTA do| samarpaNa kA svIkAra karake mujhe apane caraNoM meM smhaaloN| isItaraha paramatattva! mujhe dehajanita roga se mukti kI yAcanA nahIM paraMtu deha aura AtmA ke bheda kI anubhUti kI kAmanA hai| mujhe sva meM sthiratA aura svasthatA caahie| Apake caraNakamala kA parAga mujhe rAga aura roga se mukta kara rahA hai| mujhe vyakti rupa meM hote hue bhI Apa paramazakti kI mujhameM anubhUti ho rahI hai| maMtra lIjie mukti diijie| dekhie aba hamArA maMtra sunakara paramAtmA kisa rupa meM hamAre pAsa Ate haiM aura hameM mokSa mArga kI ora Age bar3hAte haiN| / / / namotthuNaM puSTisavara puMDaTiyANaM / / / / / / namotyuNaM purisAvaSTa puMDaTiyANaM / / / / / namotthuNaM purisavaSTa puMDaTiyANaM / / / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM purisavara gaMdhahatthINaM hastI use kahate hai jo svayaM kI mastI meM rahatA hai| gaMdhahastI use kahate hai cAhe kitane hI madamasta hAthI ho paraMtu eka gaMdhahastI vahA~para pahuMca jAe to sabhI hAthiyoM kA mada jara jAtA haiN| gaMdhahastI ko kabhI kisI ke sAtha laDanA nahIM paDatA haiN| kevala gaMdhahastI kI upasthiti mAtra kAphI hotI hai| gaMdhahastI kI gaMdha mAtra se sAre hAthI hastIzAlA se bAhara nikala jAte hai| tIrthaMkara paramAtmA ko gaMdhahastI kI upamA isalie dI gayI hai ki paramAtmA ke vihAra ke sparza ke pavana kI gaMdha mAtra se Asa pAsa ke savvAso jojana meM zatru sainya kA upadrava, duSkAla kA upadrava, mAra marakI ke upadrava rupa, kSudra hAthI dUra se hI bhaga jAte hai / unako bhagAne ke lie paramAtmA ko kisI anya maMtra kI upAsanA yA prayAsa karane nahIM par3ate haiN| gaMdhahastI ke sAtha kI upamA to sAmAnya rupa se hamane dekhI paraMtu hamAre bhItara jaba purisavara gaMdhahatthINaM praveza hotA hai| dhyAna zuru ho jAtA hai| viSaya kaSAya rupa, vicAra - vikalpa rupa sAre vikAra apane Apa zAMta ho jAte haiN| jaise gaMdhahastI ke hastIzAlA meM Agamana honepara anya hAthI khaMbhe toDakara bhaga jAte haiN| jaTila zrRkhaMlAeM khula jAtI haiN| vaise hI isa dhyAna se bhavAMtaro se calA A rahA gADha mitthAttva TUTa jAtA hai| jaTIla aisI graMthiyA khula jAtI haiN| purisottamANaM pada maMgaladAyaka hai / purisasIhANaM pada zUratApradAyaka hai / purisavara puMDariyANaM sauMdaryavardhaka aura sarjanAtmaka hai| purisavara gaMdhahatthINaM pada uttejanAtmaka hai| purisa aura gaMdhahastI zabda ke bIca meM jo vara zabda diyA gayA hai vaha apanA eka alaga mahattva rakhatA hai| vara arthAt zreSTha yaha to Apa bilkula samajha ge| phira bhI kala ke pravacana ke bAda bahanoM ko isa zreSThatA ke bAre meM pUchA gayA to khuza ho gii| kahane lagI, kaunasI cIja kaba acchI lagatI hai isakA jJAna to hameM bahuta hotA hai| sADI jaba taka bAjAra meM hotI hai sTa~Dapara laTakI hotI hai taba taka usakI uttamatA kA paricaya nahIM hotA hai| jo sADI bajeTa meM phITa ho jAtI hai, paoNkeTa meM seTa ho jAtI hai vaha zreSTha bana jAtI hai| dUsarI mahilA ne kahA, itanA hI nahIM vaha sADI jaba pahanI jAtI hai tabhI usakI sahI kiMmata hotI hai| itanA hI nahIM pahananepara kisIne pUcha liyA kitane kI hai? yadi kahA 400 ru. kI to sunane vAle kI A~khe camakane lagI yaha to baDI sastI haiM bAkI hamaneM ise 600 ru. kI dekhI basa itanA sunakara hI hamArI bahanoM kA rubAba baDha jAtA hai| bahaneM kahatI haiM, hamArI parsanaeNliTI isIse banatI hai| maiM Apase pUchatI hU~ ki, vyaktittva 'vyakti se banatA hai yA vastu se ? gaMdha ke do prakAra hai| paudgalika aura caitsik| paudgalika gaMdha ke do prakAra hai - surabhigaMdha aura durabhigaMdha / paudgalika hone ke kAraNa ye ghrANendriya kA viSaya hokara AtmA meM paudgalika pariNati karatA hai| caitasika gaMdha ke do prakAra hai - AmagaMdha aura niraamgNdh| Ama arthAt doSita cAritra aura nirAma arthAt nirdoSa cAritra / paramAtmA nirAmagaMdha kahalAte haiN| nirdoSa cAritravAle hote haiN| ise saralatA se samajhAte hue jJAnI puruSa kahate haiM - AmagaMdha 83 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt sadoSa gNdh| sadoSagaMdha meM rAga dveSa juDe hue hote haiN| rAga dveSa rahita arthAt vItarAga bhAvavAloM ko nirAmagaMdha hotI hai| rAgadveSa gaMdha meM nahIM hote hai| rAgadveSa nAka meM bhI nahIM hote hai| rAgadveSa hamAre bhAva meM hote hai| .. rAgadveSa ko padArtha aura bhAva meM dekhane ke lie hameM apane vyavahAra jagat ko dekhanA hogaa| eka bAra maiM eka ghara meM acAnaka gocarI ke lie phuNcii| ghara ke zrAvakabhAI khuza-khuza hue| khuzI kA kAraNa samajhAte hue unhoMne kahA, baMbaI meM to hameM AhAra dAna kA avasara nahIM milatA hai| Aja to maiM bhAgyazAlI ho gyaa| aisA kahakara AgrahapUrvaka AhAra baharAne lge| eka-eka padArtha kI prazaMzA karate hue lene kA Agraha karate the| koI cIja nahIM lI to kahate the ye bahuta hI TesTaphula hai| ise alaga lo| kisI padArtha ko miksa bhI karane nahIM de rahe the| maiMne kahA hamagocarI TesTa dekhakara nahIM lete haiN| AhAra kI aisI lena-dena cala rahI thI ki acAnaka merA dhyAna gayA ki ghara kI gRhiNI baiThI huI ro rahI thii| maiMne Azcarya se pUchA, kyA huA Apako? Apa gocarI baherAne bhI nahIM AyI aura ro bhI rahI ho, kyA bAta haiM? kyA huA patA hai Apako? jAnate ho Apa kyA ho sakatA hai? kisI bhI duHkhI mahilA ko bAyacAnsa pUcha liyA kyA huA? to phira to gaMgA-jamanA caalu| jora-jora se rone lagI aura bolane bhI lgii| kahane lagI, dekho! Apako patA nahIM hai Aja kyoM ye ina padArthoM kI tAripha karate hai| bhAIne kahA, maiM to tumhArI rasoI kI tArIpha karatA hU~ aura tuma rokyoM rahI ho? kahane lagI mujhe patA hai| maiM jAnatI nahIM kyA Apako, Apa kitane smArTa ho| phira merI tarapha muDa kara kahane lagI, maiM koI bhI AyaTama banAUM ye kabhI itanI tArIpha nahIM krte| Aja merI mausI ke yahA~ se TiphIna AyA to inakI prazaMsA caalu| kisI kA kucha bhI ho to inako svAda AtA hai| ye prazaMsA karate hai| bhAI sAhaba bole mujhe kahA patA hai ki terI mausI ke yahA~ se TiphIna AyA hai| maiM to vyAkhyAna sunake uThA aura mahAsatI jI gocarI ke lie nikale to maiM bhI sAtha ho gyaa| isI vIMga meM Ae to maiM apane ghara laayaa| padArtha khulate hI khuzabu AyI to maiM ne tArIpha kara dii| tuma kucha nA kahatI to maiM yahI samajha rahA thA ki Aja tumaneM itanA TesTaphula banAyA hai| yaha devalAlI kI hI ghaTanA hai| aba Apa ghaTanA se para hokara aeNnelAisIsa kreN| padArtha kA apanA TesTa, banAnevAle kA TesTa, khAnevAle kA TesTa Adi Adi aneka TesToM meM sabase adhika mahattvapUrNa TesTa usa padArtha ke upabhoga se pUrva hI usapara kie jAnevAlI carcA aura rAgadveSa kA hai| vAstava meM padArtha kaisA hai? yaha koI bhI nahIM jAna rahA thaa| padArtha kI apekSA paristhiti ko mahattva diyA jA rahA thaa| viSaya kI dRSTi se mahattva padArtha kA hotA hai| rasa aura gaMdha viSaya kA svabhAva hai| padArtha kI pahacAna usake svabhAva se honI cAhie para hama usakI vivakSA apane svabhAva se karate hai| padArtha kI pahacAna usake rasa aura gaMdha se honI caahie| jaise eka phala hai amaruda, usakI apanI eka khuzabU hotI hai| khuzabU meM jo usakA khuzabUpanA hai vaha usakI gaMdha hai| amaruda ke paka jAnepara usakI gaMdha prasArita hotI haiM aura hameM khuzabU AtI hai| gaMdha yA khuzabU kevala ghrANendriya arthAt nAka kA viSaya hai| paraMtu gaMdha meM usakA rasa bhI nihita hotA hai isalie vaha svayaM rasa,svAda yA TesTa jo bhI kahe bana jAtI hai| hama yahA~para AmagaMdha aura nirAmagaMdha ke bAre meM soca rahe hai| AmagaMdha ke do prakAra hai - surabhigaMdha aura durbhigNdh| nirAmagaMdha ke bhI do prakAra hai - vIryagaMdha aura shjgNdh| sAmAnya kevalI meM sahajagaMdha hotI hai| ve jahA~ Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahA~ vIcaraNa karate hai vahA~ kA vAtAvaraNa sahajagaMdha se surabhita hotA hai| tIrthaMkara kevalI meM vIryagaMdha hotI hai| yaha vIryagaMdha tIrthaMkara ke tIrthattva ke sAtha juDI huI hotI hai| aSTamahAprAtIhArya, cauMtIsa atizaya, samavasaraNa Adi samRddhiyAM aura vaibhava paramAtmA ke vIryagaMdha kA hI vistAra hai| gaMdhahastI ke sAtha paramAtmA ko upamita karanA eka upakrama haiM bAkI vIryagaMdha to paramAtmA ke atirikta kisI ke hotI nahIM hai| hAthIyoM meM gaMdhahastI hAthI kA vizeSa aura mahattvapUrNa prakAra hai| isalie bhAratIya sAhitya hAthI kI gauravagAthA se bharA huA hai| bhale hI phira vaha raNakathA ho yA purANakathA ho| rAjasIya bhakti ho yA rAjasIya vibhuti ho| svapnazAstra, dharmazAstra yA zakunazAstra sarvatra hamAre hAthIbhAI vyApta hai| isa caubIsI ke prathama tIrthaMkara RSabhadeva bhagavAna kI mAtA prathama mokSa gAmInI marudevI mAtA kA bhavyayAtrA kA aMtima vAhana hAthI thaa| yahI hAthI ajItanAtha bhagavAna ke caraNoM kA lAMchana (cinha) banakara saMpUrNa bharatakSetra kI zobhA, vijaya aura pUjA kA gaurava mAnA jAtA hai| bhagavAna mahAvIra ke svAgata ke lie bhaktiyAtrA kA Ayojana karanevAle bhaddhilapura nagarI ke dazArNabhadra rAjA kA gaurava hAthI thaa| apane priya hAthI ke sAtha vizAla zobhAyAtrA ke sAtha bhagavAna ke samavasaraNa meM apane gaurava kA pratIka pahuMcAkara aparaMpAra garimA kA anubhava kara rahe the| unake ahaM ko dekhakara zakrendra ne sAmane se eka vaibhava saMpanna vizAlakAya hAthI ko utArA jisake 1008 mukha the| eka-eka mukha meM 108 daMtazUla the| Age Apa kathA jAnate hI hai| eka-eka daMtazUla para vApikAe, hara vApikAoM meM kamala, hara kamala meM devagaNa nRtya kara rahe the| aise adbhuta hAthI ko dekhakara dazArNabhadra rAjA zaramA gae, bharamA gae, kSubhita ho ge| Apa jAnate haiM na vaibhava kI pratispardhA ho sakatI hai paraMtu bhakti aura viratI apratibAdhita hai| basa rAjA ke bhItara jo aMhakAra kA hAthI thaa| vaha pahacAnA gyaa| rAjasI hAthIpara se utarakara bhagavAna ke caraNoM meM namaskAra kiyA to prabhu ne kahA, zakrendra kA hAthI dekhakara kSobha kA anubhava na kro| rAjanI hAthIpara se utara gae ho para tumhAre bhItara jo ahaMkAra kA hAthI hai, vaha khataranAka haiN| usapara se nIce utaro rAjan ! sArA najArA badala jaaegaa| tuma badala jaaoge| paramAtmA kI dezanA sunakara rAjA kA bhItara khula gyaa| ahaMkAra TUTa gyaa| bhAvoM se khulakara prabhu caraNoM meM natamastaka ho ge| virati dharma kA svIkAra kiyaa| svarga ke svAmI svayaM sarvaviratidhArI darzANabhadra muni ke caraNoM meM natamastaka ho ge| aisA hI eka anya udAharaNa mahAna vibhuti muni bAhubalI kI dhyAna sAdhanA kA hai| dhyAna sAdhanA me ahaMkAra bAdhaka hai| ise mAnakaSAya kA pratIka mAnA gayA hai| jaina kathA sAhitya meM yaha eka prasiddha kathA hai| bAhubalI bhagavAna RSabha deva ke putra the| unakI do putriyAM brAmhI aura suMdarI thii| sAdhanA kAla meM bAhubalI jI ghAtAkarma ke kSaya kI carama sImA taka pahuMcate pahuMcate ahaMkAra ke kAraNa aTaka gae the| kevalajJAna prApta hone meM kadamabhara bAkI thaa| bhagavAna RSabhadeva ne apane jJAna meM isa ghaTanA ko dekhA bAhubalIjI ko bodhAnvita karane unhoMne brAmhI suMdarI ke sAtha meseja bheje the| meseja lekara gayI donoM bahanoM ne apane dhyAnastha bhAI ko - vIrA! mhArA gajathakI utaro re...isa taraha yaha hAthI binA vAhana kA vAhana banakara bAhubalI jI ko upara bhI caDhAyA, nIce bhI utArA aura itihAsa meM aMhakAra rupa kalaMka kA sAkSI bana gyaa| 85 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAthiyoM meM gaMdhahastI ko hAthIrAja ginA jAtA hai| yahA~ paramapuruSa ko gaMdhahastI kI upamA dI gaI hai| anya hAthI ko do daMtazUla hote hai, gaMdhahastI ko cAra daMtazUla hote hai| hAthI dAMta ko sapheda sonA kahA jAtA hai| kahA jAtA hai ki hAthI dAMta hAthI ke mRtyu ke bAda hI nikAle jA sakate haiN| lokavyavahAra meM kahA jAtA hai jiMdA hAthI hajAra kA, mare to kiMmata laakh| mAnava jiMdA lAkha kA, mare to kiMmata raakh| vAha! vAha! kiMmata ke pAsa mujhe aTakAkara Apane hI vAkya pUrA kiyaa| hajAra ke hAthI kI kiMmata marane ke bAda yadi lAkha rupayAM hai to lAkha rupae kI kiMmatavAlA (lAkhanA - lAkheNA)mAnava ko Apa savvA lAkha deDa lAkha do lAkha, pA~ca lAkha kA ginoge paraMtu Apa meM se kaIyoM ne rAkha zabda bolaa| aisA kyoM? isake bAre pUchane se pUrva hama svayaM ko anamola banAne ke lie purisavara gaMdhahatthINaM kI ArAdhanA karate haiN| gaMdhahastI ke bhAlapara AjJAcakra ke sthAnapara bAhara eka golAIvAlA cakra dikhAI detA hai| ise kuMbhasthala kahate hai| yaha kuMbhasthala zrIyaMtra ke jaise AkAra meM ubharAhuA hotA hai| pratyeka gaMdha hastI ko yogya samaya meM isa sthala se rasa srAvita hotA haiN| isa rasa ko madarasa kahate hai| usameM se eka vizeSa prakAra kI gaMdha jharatI hai| jisa hAthI ko kuMbhasthala hotA hai, usI hAthI ko gaMdhahastI kahate hai| zAstra meM Apane sunA hogA ki mahArAjA caMDapradyota hAra aura hAthI ke lie kisI yuddha ke Ayojana meM lage the| yuddha thA kuNAla ke saath| apane sainya ko kamajora samajhakara kuNAla ne secanaka nAma ke gaMdhahastI ko yuddha maidAna meM chor3a diyA thaa| gaMdhahastI kI gaMdhamAtra se sArA sainya astavyasta ho gayA thaa| paristhiti ko jAnakara mahArAja caMDapradyotane sAmane apanA anilavega nAma kA gaMdhahastI choDA thaa| jaise hI yuddha maidAna meM sUMDa uchAlatA huA, mada prasarAtA huA AtA hai aura caMDapradyota vijaya prApta kara letA hai| saMsAra ke thake hue, hAre hue hama apane vijaya kI zodha meM nikale hue hai| jitane ke lie hameM kisI sainya kI jarurata nahIM hai| hameM to AvazyakatA hai mAtra eka gaMdhahastI kii| eka gaMdhahastI A jAte haiM to hamAre sAre duzmana bhaga jaaeNge| zatrutA ko hI samApta kara dete haiN| zatrutA hI jinakA zatru hai ve gaMdhahastI hai| gaNadhara bhagavaMta kahate haiM eka gaMdhahastI ko sAtha lo| jisake kuMbhasthala meM savIrya nirAmagaMdha nikala rahI ho| isa gaMdha se ve svayaM bhI masta rahate haiM aura unake pAsa jo AtA hai ve bhI madamasta ho jAte haiN| yaha eka aisA rasa hai jo jharatA bhI hai aura khuzabu bhI detA hai| eka dina jaba maiM AIgarANaM aura purisavaragaMdhahatthINaM kA saMpuTa kara rahI thI taba eka aisI anubhUti huyI thI jo AnaMdadAyI thii| bhAvasthiti kI ve kSaNe thii| paramAtmA ke sAtha saMvAda cala rahA thaa| laga rahA thA vAstava meM paramAtmA kucha Adi karanevAle haiN| hameM bhI apanI kucha taiyArI karanI caahie| aMdara bAhara prabhu kahA~ kaunasI Adi kareMge yaha socate socate mana meM yahI bAta AI thI ki he paramAtmA tu Adi to kara degA lekina Adi karane kI jagaha kauna sI hogI? jahA~ para tu hamAre bhItara anaMta samAdhi sukha kI Adi kregaa| paramAtmA! tUhamameM anaMta samAdhi sukha kI Adi karegA para hama phira bhI duHkhI ke duHkhI rheNge| hameM aisA hI karane kI Adata ho gaI hai| hama una baccoM kI taraha hai jo kitanA bhI nahalAyA kitane bhI nae kapaDe pahanAe phira bhI ve vaise ke vaise ho jAte haiN| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he prabhu! jaba tU gaMdhahastI banakara AtA hai to hameM bhI hAthI kA baccA banakara tere sAmane peza honA pddegaa| hamArI sthiti to gajasnAna vAlI hai| gajasnAna eka kahAvata hai| hAthI u~cAI vAle hote haiN| unako nadI, tAlAba meM nahalAye jAte hai| mahAvata usakA tela lagAkara ghisaghisa kara mAliza karatA hai| tela pAnI kI mAliza hote hI hAthI kI baoNDI camakatI haiN| vaha hAthI zobhAyAtrA ko suzobhIta karatA hai| mahAvata use nahalA dhulA kara, tela mAliza kara kinAre para baiThAkara phira svayaM snAna karatA hai| nahAte hI hAthI sArI retI ko aMga para DAla detA hai| jitanA deha cikanA hotA hai utanI reta jyAdA cipakatI hai| mahAvata jaba vApasa lauTakara dekhatA hai to taTa para khar3A hAthI reta se sanA huA hotA hai| mahAvata hAthI kI sthiti ko dekhakara mAthepara hAtha rakhatA hai| isalie gajasnAna kI kahAvata hamArI dharmacarcAo meM adhika calatI hai| dhArmika prakriyAoM se hama camakadAra hote haiN| mAlA kAyotsarga sAmAyika ye saba hamArI snAna kI prakriyA~e haiN| snAna ke bAda sadguru satsaMga kA mAliza kara hamapara camaka lAte haiN| sAdhanA kI cikanAi se hama nikharate to haiM para saMsAra ke taTapara Akara viSaya kaSAya kI reta se sana jAne kI hameM Adata hai| Ajakala mahAvata loga hAthI ko nahalAne ke lie aise taTa para le jAte haiM jahA~ para reta nahIM rahatI hai| kyoMki reta dekhakara hI hAthI mastI meM A jAte haiN| turanta reta meM jaanaa| suMDa se uchAla uchAla karake pUri baoNDI para reta ddaalnaa| jaba taka reta se pUre sanate nahIM taba taka unako zAMti nahIM hotI haiN| isalie mahAvata gaja ko snAna karAkara taTapara choDate hI nahIM hai| jaba taka khuda kA snAna hotA hai vaha hAthI ko pakaDa karake pAnI meM biThAe rakhatA hai| cupacApa idhara hI pAnI meM baiThA raha, pAnI ke sAtha khel| phaTAphaTa mahAvata nahA karake hAthI ko pakaDakara nadI ke taTa se bAhara nikalatA hai aura turaMta hI taTa choDa detA hai| hamArI bhI aisI sthiti hai| sadguru satsaMga se nahalAkara zuddha karate haiM para hama satsaMga se bAhara Ate hI punaH sAMsArikatA kI reta se sana jAte haiN| paramAtmA kA tIrtha eka aisI jagaha hai ki jahA~ para reta nahIM hai| sadguru rupa mahAvata hameM bhagavAna ke samavasaraNa meM le calate haiM, jahA~ reta nahIM hotI haiM paraMtu paramAtmA rupa gaMdhahastI hote haiN| samavasaraNa meM hameM zuddha rahakara zAMti se baiThanA haiN| gaMdhahastI ke Adeza kA pAlana karanA hai| paramAtmA Adeza karate haiM - abhiturpaarNgmite| vatsa ! zIghra hI taTa se pAra hojaa| aneka prayAsoM ke bAda tuma taTapara pahuMca pAe ho| aba taTapara khelate rahanA tumheM zobhA nahIM detaa| zighra hI pAra ho jaao| taTapara adhika samaya bItAte hue samuMdara kI ekAda lahara bhI tumheM vApasa samuMdara meM dhakela sakatI hai| samaya ko vyartha barabAda na kro| dharma ko jAno aura svayaM kI anuprekSA kro| eka dina bharatacakravartI bhagavAna RSabha deva ke samavasaraNa meM ghabarAte hue Ae aura kahane lage, prabhu ApakA smaraNa karake zaraNa lekara rAta ko soyA phira bhI mujhe solaha vicitra svapna Ae unameM eka aisA svapna thA ki, hAthI kI pITha para manuSya ke sthAnapara eka baMdara baiThA huA thaa| hAthI ke kuMbhasthala se jo mada jharatA thA use baMdara ne cATane kA prayAsa karatA thaa| usake isa prakAra ceSTA karate hI hAthI kA mada jharanA baMda ho gyaa| bhagavAna ne bharata ke mastaka para hAtha rakhakara kahA, rAjana! tumhArA svapna bhaviSya kA kathana hai| bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke bAda bhArata 87 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI jo sthiti hogI vaha tumane svapna meM dekhI hai| vatsa ! hAthI sattA kA pratIka hai| cAhe vo rAjyasattA ho, dharmasattA ho yA samAjasattA lekina vaha surakSita nahIM raha paaegii| rAjyasattA kSatriyoM ke hAtha meM nahIM rhegii| dharma sattA mAnavatA kI bhAvanAoM se zUnya hogii| hIna bhAvanAeM baDha jaaegii| sattA ke lie chInA-jhapaTI hogii| isa sattA kI baMdara bA~Ta bhI hogii| sattAdhikAriyoM meM cAritryavAna, ImAnadAra AdamI nahIM mila paaeNge| yaha sabakucha bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke bAda hogaa| jisataraha hAthI samRddhi aura pUjA meM pramukha rupa meM rahA hai usItaraha vAstu meM bhI usakA mahattva rahA hai| vAstudoSa nivAraNa meM bhI krisTala hAthiyoM kA agrima sthAna rahA hai| hAthI aura kamala inakA nikaTa kA saMbaMdha rahA hai| kaIbAra hAthI apanI sUMDa meM kamala uThAkara bhagavAna ko caDhAtA hai| jisa hAthI ke upara aMbADI hotI hai usa hAthI ko airAvata hAthI kahate hai| pUrva dizA ke pAlaka indra kA vAhana airAvata hai| vAstu samRddhi meM airAvata kA bahuta mUlya rahA hai| grahazAMti, saMtati doSa nivAraNa aura Arogya prApti hetu ghara ke pUrva vibhAga meM ATha hAthiyoM ko khaDA rakhane kA vidhAna hai| pati-patnI meM anabana ho taba hare raMga ke hAthI zayyA ke donoM tarapha isa taraha se rakhane cAhie ki unakI saiMDe zayyA kI tarapha ho| vyavasAya meM vyApArI ko apane Tebalapara grAhaka kI tarapha mukha kiyA huA hAthI rakhanA caahie| yadi pitA-putra, yA bhAI-bhAI meM vArtAlApa baMda ho to sphaTika kA hAthI ghara kI tarapha suna rahA ho isa taraha se rakhanA caahie| puruSottamANaM Adi cAra pada kI stotavya saMpadA kahate hai| tIrthaMkara prabhu anAdi bhavoM se arthAt anAdi kAla se uttama haiM isa janma ke cyavanakalyANaka aura janma kalyANaka uttama hai isalie prathama pada purusottamANaM hai| dIkSA kAla meM uttama zauryatA ke sAtha sAmAyika cAritrya se purisasIhANaM pada kI sArthakatA mAnI jAtI hai| vItarAga (yathAkhyAta) cAritryakAla meM zAsanako zobhAyamAna karate hue nirlepabhAva aura abheda saMbaMdha kI anAyAsa sahaja dharmaprabhAvanA purisavara puMDariyANaM pada ko suzobhita karatA hai| zAsana meM upadrava nivAraka dharma prabhAvanA aura savIrya nirdoSa cAritrya prabhAvanA se purisavara gaMdhahatthINaM pada stotavya saMpadA kI sArthakatA pradAna karatA hai| aba gaharI gaharI laMbI sA~sa liijie| sIdhe baitthie| A~kheM baMda kiijie| sAmane se eka vizAlakAya hAthI mastI meM jhUmatA huA A rahA haiN| usakI sUMDa meM kamala hai| usake kuMbhasthala se mada zrAvita ho rahA hai| Azcarya se Apa use dekha rahe hai| dekhate dekhate vaha paramAtmA kA rupa dhAraNa kara letA hai aura pAsa meM khaDe paramavatsala savarupa saMtapuruSa Apake mastaka para hAtha rakhakara kahate haiM, vatsa! inheM pahacAne nahIM? ye haiM purisavara gNdhhtthiinnN| inake mada meM hai vIrya saMpanna caaritry| mahAvrata yA aNuvrata, sAgAradharma yA aNagAradharma kA mada ke dvArA dAna de rahe haiN| suvratoM ko dhAraNa kro| Atmazuddhi kro| mana ko nirmala aura pavitra kro| paramAtmA ke sAtha unakA paricaya dete hue gaNadhara bhagavaMta parama karuNA se AtmA ko bhAvita kara rahe hai| parama karuNA kA pAna karate hue paramAtmA kI lokottamatA ko gaNadhara bhagavaMta ke mukha se sunakara parama maMgala svarupa loguttamANaM kA AvhAna karate hue eka sAtha boleNge|| namotthuNaM purisavAra gaMdhahatthINaM / / / / / / namotthuNaM purisavara gaMdhahatthINaM / / manmotthuNaM puTisavara gaMdhahatthINaM / / / 88 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotyuNaM loguttamANaM nammotyuNaM samaNassa bhagavao mahAvIrarasa logutamANaM loguttamANaM arthAt svayaM svIkRta anushaasn| loguttmaannNarthaavishvkRtshaasn| loguttamANaM arthAta saSTikIsarakSAkA srvekssnn| loguttamANaMarthAt vishvcetnaakaasNrkssnn| loguttamANaM arthAt saMpUrNa brahmAMDa kI maitrI kA mNglaacrnn| yadi hameM koI pUche ki loka meM uttama kyA hai? to hamArA kyA uttara ho sakatA hai? uttara yadi eka ho aura zAsvata ho to vaha uttama hai| yadi uttara alaga alaga hote hai to ve uttara nahIM abhiprAya khlaayeNge| hama jAnate haiM hama uttara nahIM abhiprAya de sakate haiN| bhagavAna mahAvIra ne AcArAMga sUtra meM kahA haiM - aNegacitte khalu ayaM purise| eka manuSya ke aneka citta hote haiN| pratyeka citta meM aneka abhiprAya hote haiN| isalie hama abhiprAya kI jhaMjhaTa se. haTakara mahApuruSa kathita loguttama kA svarupa jAnane kA prayAsa kreNge| aisA socanepara uttara spaSTa haiM ki loka meM uttama cAra hai - arihaMta, siddha, sAdhu aura kevali prarupita dhrm| namotthuNaM loguttamANaM arthAt ina cAroM ke caraNoM meM namaskAra, svIkAra, sAkAra aura saakssaatkaar| uttama arthAt shresstth| jagat meM usase adhika zreSTha kucha na ho use lokottama kahate hai| sAmAnya, madhyama aura utkRSTa aisetIna stara hote haiN| jaise zreSTha sAmAnya DigrI hai| jaba do-tIna cIja meM yahI ekamAtra zreSTha hai aisA kahate haiM use zreSThatara kahate hai, ise madhyama stara kahate haiN| jisakI kisI ke sAtha tulanA nahIM ho sakatI use zreSThatama kahate hai| loguttamANaM pada dvArA lokottamatA pragaTa karane se pahale gaNadhara bhagavaMta hameM kahate haiM ki, bolo loka meM uttama kyA hai? uttara meM hameM kahanA haiM, prabhu Apa hameM aisA prazna mata pucho| kyoMki hama to loka meM kitane hI padArthoM ko uttama mAnane kI zakyatAvAle haiN| harapala badalate abhiprAyoM ke sAtha hamArI uttamatA juDI huI hotI hai| hama kaise Apako uttara de sakate haiM ki uttama kyA hai? hamAre isa uttara ko sunakara gaNadhara bhagavaMta ne kahA loka meM uttama tattva mAtra eka hI hai| use samajhane kI dRSTi cAra hotI hai| isa kAraNa yaha tattva cAra mahAdRSTi svarupa meM mAMgalika ke rupa meM avatarita huaa| sattva saMpanna paramapuruSa, mahApuruSa yA tattvapuruSa ke svarupa meM prabhu ke darzana karake loka meM prabhu ko lokapuruSa ke rupa meM jAnane kI icchA se gaNadhara bhagavaMta ne paramAtmA kI lokottama svarupa meM upAsanA kii| paramAtamA ke lokottama svarupa kA svIkAra karane para parAmAtmA ke loka arthAt hamAre sAtha ke saMbaMdha kI carcA kA prAraMbha hotA hai| una uttama svarupa kA laukika svarupa ke rupa meM hamAre sAtha kisa taraha se saMbaMdha hai yaha hamAre lie mahattvapUrNa mananIya viSaya hai| paramAtmA koI uttama padArtha nahIM hai ki usakA mUlya kiyA jAya, becA jAya yA kharIdA jaay| jaba taka paramAtmA kI uttamatA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA svarupa upabhoga na kiyA jAya taba taka usakA mUlya samajhanA muzkila hai| una paramapuruSa ke atizreSThattva ko laukika banAkara hI usakA upabhoga ho skegaa| jo puruSa lokottara yA alaukika ho use laukika kaise banAyA jA sakatA hai? aisA prazna sahaja aura svAbhAvika ho sakatA hai| ____ hamAre isa prazna kA samAdhAna karate haiM hamAre gaNadhara bhgvNt| unakA kahanA haiM, paramAtmA lokottara hai alaukika hai| jo alaukika hotA hai vaha kabhI laukika nahIM ho sktaa| hama jo laukika hai una saba meM alaukikatA nihIta hotI hai| vaha alaukikatA aMzAtmaka rupa meM pragaTa ho jAtI hai taba hameM lokottara puruSa, lokottama svarupa meM prApta hote hai| lokottara puruSa ke sAtha kA hamArA saMbaMdha hamameM alaukikatA pragaTa kara sakatA hai| hamAre bhItara jo hamArI svAyatta sattA hai vaha laukika bana gaI hotI hai| usameM loguttamANaM svAyatta sattA meM rahI huyI alaukitA kI anubhUti karAte haiN| isa zakyatA kA ke kAraNa hI mahApuruSa loguttamANaM pada se pUje jAte haiN| puruSa vyakticetanA detA hai| puruSottama use uttama cetanA meM badalate haiM aura lokottama use vizva cetanA se bhara dete haiN| ___ jIva aura ajIva donoM kI apanI eka svAyatta sattA hotI hai, phira bhI padArtha kabhI bhI jIva meM parivartita nahIM ho sktaa| jisa taraha yaha pATa jisapara baiThakara pravacana diyA jAtA hai| yadi isapara kaI dinoM yA mahinoM taka koI nahIM baiThA to pATa kabhI nahIM socegA, zikAyata bhI nahIM karegA aura na kabhI kisIko bulaaegaa| Apa Ao, baiTho aura mujhapara pravacana kro| pATa kI aisI bhI tAkata nahIM haiM ki maiM jahA~ hU~ vahA~ Akara mere nIce baiTha jaae| pATa jahA~ hotA hai vahI rahatA hai| maiM caitanya sattA huuN| mere bhItara merI svAyatta sattA hotI hai| yaha sattA anya padArthoM ke sAtha apanA prAsa banAtI hai| taba yaha pATa hamAre baiThane kA sAdhana bana jAtA hai| isItaraha yaha upAzraya jaDa hai| isameM baiThakara aneka AtmAeM svayaM kI caitanya sattA kA anubhava kara sakate haiN| aneka AtmAoM ke sahaja svabhAva kA Azraya banA huA yaha upAzraya AkhIra banA to iMTa, miTTI, cUne se hI hai| Apa abhI jisa makAna se A rahe ho vaha blaoNka bhI iMTa, miTTI, cUne se hI banA huA hotA hai| phira use ghara aura ise upAzraya kyoM kahA jAtA hai? hamAre bhItara ke svAyatta cetanA ne ye bheda kiyA hai| jisameM rahate haiM, khAte haiM, pIte haiM, sote hai, ArAma karate haiM use ghara kahate aura jisameM baiThakara dharma carcA hotI hai| jahA~ baiThakara hama AtmA ke najadIka ho sakate haiM use upAzraya kahate hai| hai to saba makAna paraMtu hamAre vyavasthA ke anusAra usakA nAmakaraNa hotA hai| padArtha meM aisI koI tAkata nahIM hai ki hameM ArAdhanA kA AMmatraNa de ki Ao vyAkhyAna zuru ho rahA hai| koI bhI jaDa padArtha svayaM kI ora se sakriya nahIM hotA hai| hamArI svAyatasattA padArtha ke sAtha saMyoga karatI hai, saMbaMdha karatI hai aura usakA svIkAra karatI hai| aba hama padArthoM ke sAtha ke hamAre saMbaMdha kI dUsarI paryAya dekhate haiN| jaba hama isa nirNayapara Ate haiM ki hamArI kriyA se padArthoMpara koI asara nahIM hotA jaise ki kitane hI pravacana ho jAe pATa para usakA koI prabhAva nahIM pddtaa| kitanI bhI sAmAyika karoM Asana ko koI pharaka nahIM pddtaa| kitanI bhI mAlAeM phero mAlA meM kucha parivartana nahIM hotaa| phira bhI hamArI mAnyatA meM usakA mahattva kyoM hai? padArtha ko vApara ne se padArthapara bhale hI koI prabhAva na ho paraMtu usakA upayoga karane se hamapara prabhAva avazya hotA hai| jaise ki Apa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhojana ko baiThe hai, dAla meM thoDAsA namaka kama hai to bhojana ke svAda meM pharaka paDegA yA nahIM..? svayaM dAla yA namaka meM koI pharaka nahIM hai paraMtu hamameM pharaka hai| bhojana karate karate eka choTIsI tIkhI miracI AjAya to Apa para kitanA prabhAva choddegii| saMjJI paMcendriya Apa ekendriya miracI se ghabarA gae ? socie miracI Apako kabhI nahIM kahegI ki Apa merA upabhoga kro| hama svayaM hI yaha sabakucha karane kI ceSTA karate hai aura caMcala hote haiN| gaNadhara bhagavaMta kahate haiM ki saMpUrNa loka aisI caMcalatA se bharA huA hai| anAdi kAla se jIva padArthoM ke sAtha saMyoga karatA huA caMcala hotA rahA hai| isIloka meM uttama puruSa padArtha ke sAtha ke saMyoga ko jAnate haiM, dekhate haiM aura anuprekSA karate haiN| deha aura AtmA ke bheda vijJAna se sAdhanA kA prAraMbha hotA hai aura mokSa isakA aMta hai| yahI mokSa kA mArga hai aura svayaM mokSa svarupa hai usakA anubhava karatA hai| yaha hai paramapuruSa kI uttmtaa| isI kAraNa paramAtmA puruSottamANaM khlaae|ab yahA~para loguttamANazabda kA prayoga huA hai| ye donoM pada barAbara lagate hue bhI ina donoM meM aMtara hai, tabhI to gaNadhara bhagavaMta ne do padoM kI saMracanA kI haiN| puruSottamANaM pada meM puruSoM meM arthAt hamameM paramAtmA uttama haiM phira logoM meM uttama kahane kI kyA AvazyakatA hai? loga arthAt saMsAra, jo zizA hai, AInA hai, darpaNa haiM jisameM hameM svayaM ko dekhanA hai| puruSottamANaM meM hamArI vyakti cetanA jhalakatI hai aura loguttamANaM meM vizva cetanA jhalakatI hai| paruSottamANaM vaha haiM jo hamAre sAtha rahatA hai| loguttamANaM ve hai jo vizva ke sAtha rahate haiN| haiM to hama bhI vizva meM paraMtu pratyeka svAyatta sattA kA apanA eka vizva hotA hai| svacetanA svayaM brahmAMDa meM vyApta hotI hai saMbaMdha karatI hai AkarSaNa, apakarSaNa karatI hai| isataraha anAdi kAla se usakA saMsAra janma maraNa ke sAtha calatA rahatA hai| joloka meM uttama haiM velogattamANaM hai| jo logoM meM uttama haiM ve loguttamANaM hai| loka meM jo kucha bhI uttama haiM use prApta karavAte haiM ve bhagavAna haiN| loka meM jo kucha bhI uttama haiM usakA rakSaNa karate haiM ve bhagavAna haiN| loka meM jo kucha bhI uttama aura surakSita haiM use saMvardhita karate haiM ve bhagavAna haiN| loka meM jo uttama haiM use ikaTThA karate haiM ve insAna haiN| hama paryuSaNa meM logassa kI carcA kara rahe the| lo arthAt loka, gaarthAt gati karanA usake bAda do sa Ate haiM eka AdhA saura dUsarA pUrNa s|aadhaa sarthAt ve jinakA ardha sattva pragaTa hai aura ardha sattva apragaTa hai| pUrNa sa arthAt pUrNa sattva saMpanna, sarvajJa, srvdrshii| aba Adhe sa meM hameM svayaM ko saMsthApita karanA hai arthAt loga phira Apa aura usake bAda pUrNa sa Apake lephTa saoNIDa meM loga haiM arthAt loka aura gati hai| ApakI rAITa sAIDa meM satpuruSa hai| jaba jaba hameM satpuruSa milate hai, paramapuruSa milate haiM taba-taba hameM unakI uttamatA kA sahavAsa milatA hai| para jaba padArtha aura paramANu kI ora AkarSIta hote hai taba loka meM gati, paribhramaNa karate rahate hai| jaba samajha meM AtA hai taba samaya kI duSitatA batAte hai| yaha to paMcama kAla hai| mokSa to hai nhiiN| yahA~ to aisA hI calane vAlA haiN| 150, 200, 500 rupae kI TikaTa lekara Trena meM baiThate haiN| kisI kAraNa se apanI sITapara se uThanepara koI baiTha jAe 91 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to kyA karate ho? kitane ruAba se kahate ho yaha sITa merI hai jaise pUrI Trena hI ApakI ho| do pAMca ghaMTe kI saphara meM paise dekara lI huI sITa kA itanA mahattva hai to namotthuNaM loguttamANaM kahakara paramAtmA ke caraNoM meM sthAna pAne kA kitanA mahattva ho sakatA hai| jo hameM apane Atma svarupa ke sahajikatA kA AnaMda de, svayaM kA anubhava karAe vaha kitanA mahattvapUrNa ho sakatA hai| __ gaNadhara bhagavaMta kahate hai paMcamakAla Adi ko bhUlakara isa pada kI upAsanA kr| yaha pada cauthe Are meM bhI thA tIsare Are meM bhI thA aura Aja paMcamaAre meM bhI hai| jaba jaba tU isakI upAsanA karatA hai taba taba tU dravya, kSetra aura kAla kI maryAdA se para ho jAtA hai| bhale hI hama loga meM gati karanevAle adhUre s hai paraMtu pUrNa sa hamAre sAtha hone se unake caraNoM meM namaskAra karate hue loguttamANaM pada kI samRddhi hamAre mokSa kA kAraNa bana jAtI hai| bharatakSetra ke arihaMta loka meM hI the| vartamAna meM mahAvideha kSetra ke arihaMta bhI loka meM haiM aura paramasiddha paramAtmA bhI loka ke agrabhAga meM haiN| paramAtmA kI uttamatA kA svIkAra karo, sAkSAtkAra karo aura adhamatA yA adhUrepana meM pUrNatA ko pragaTa kro| pUrvakAla meM nahIM milane kA aphasosa karane kI apekSA vartamAna meM prApta kA svIkAra kro| svAgata kro| sanmAna kro| loguttamANaM kI upAsanA kara mokSa mArga kI ora kadama bddhaao| Apa ke pratyeka kadama kevalajJAna kI prApti kI pUrvabhUmikA bana jaaegaa| ___parama gaNadhara bhagavaMta hameM kahate haiM, parama tIrthaMkara puruSa isa loka meM hI rahate haiM jisa loka meM tuma rahate ho| ve pragaTa ho gae tuma apragaTa ho| mAtra loka meM uttamottama kyA hai yaha hameM jAnanA caahie| hamArA janma hote hI mAtA putra ke rupa meM pahacAnatI hai| pitA hAtha meM lekara putra ke rupa meM pahacAnate hai| isataraha pratyeka vyaktiyoM ke sAtha hamAre bhinna bhinna saMbaMdho kI pahacAna hotI rahatI hai, paraMtu paramAtmA ke sAtha to hamAre koI daihika saMbaMdha nahIM hote hai| pahacAna nahIM hai| jaise kucha lena dena hI nahIM hai| phira bhI jinhoMne hameM pahacAna liyA hai aura hameM unakI uttaradhArA meM bahane diyA hai| jaise bahatI huI prasanna nadI jaba bahatI hai to usake pAnI ke pravAha meM pAnI ke sAtha kUDA bhI bahakara taTapara AtA hai| usItaraha mahAcetanA, paramacetanA jaba hamameM bahane lagatI haiM taba viSaya aura kaSAya, vikAra aura vibhAva bhI bahakara taTapara Akara aTaka jAte haiM, ruka jAte haiN| paramAtmA ke paramaprema ke, uttama vAtsalya ke vizAla samudra meM hama samAjAte haiN| __ loguttamANaM pada kA bhAva samajhAte hue mahAyogI AnaMdaghanajI mahArAja ajitanAtha bhagavAna ke stavana meM kahate haiM taratama joge re taratama vAsanA vAsita bodha AdhAra re| , prathama lAIna meM vAsanA kA artha pUrvajanita saMskAra hai| jo vasatA haiM vaha vAsanA hai| mana, vacana, kAyA ke taratama yogoMdvArA utpanna hote hue AMdolana bhItara taratama svarupa meM vAsa karate hai| pahale taratama bhAva Ate haiM bAda meM taratama joga banate haiM aura usake bAda taratama vAsanA banatI haiN| yaha eka saiddhAMtika bAta ho gii| isI AdhArapara siddhAMta ko jaba prayoga meM rakhate haiM taba vaha eka mahattvapUrNa prakriyA bana jAtI hai| mahAyogIne isI bhAva ko nIce kI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMkti meM vAsitabodha kA AdhAra batAyA hai| bodha ke do prakAra haiM - eka zabda bodha aura dUsarA vaasitbodh| mahApuruSoM ke zabdoM ko anubhUti ke balapara hameM apaneM meM vAsita karanA hotA haiN| jo vAsita nahIM hotA vaha anubhUti meM bhI nahIM hotaa| una zabdoM kA koI mUlya nahIM hotaa| zabda jaba vAsita hote haiM taba maMtra banate haiN| maMtradRSTA aise vAsita maMtroM ke AdhArapara yogyatA ke anusAra nijacetanA dvArA maMtradAna karate haiN| aise hI maMtra pariNAma pragaTa karate haiN| zAyada Apa jAnate hoMge ki hamArI saMskRti meM sUtra kA zrutadAna hotA thaa| pUrvakAla meM zAstralekhana kI koI vyavasthA nahIM thii| kathana aura zravaNa ke mAdhyama se vAcanA dI jAtI thii| yugAntara meM lekhana paddhati kA prAraMbha karane ke lie aneka vAcanaoM kI vyavasthA kI gaI thii| aneka gItArthone milakara mathurA meM jo vAcanA dI thI use mAdhurI vAcanA kahate hai| pATalIputra meM bhI vAcanA huI thii| bAraha sAla ke duSkAla ke bAda sUtroM ko bacAne ke lie nepAla meM mahAprANadhyAna sAdhanA meM birAjamAna bhadrabAhusvAmI ko uThAkara vAsitabodha kA saMkalana kiyA gayA thaa| isataraha zAstroM kI lekhana paddhati kA prAraMbha huaa| guru ziSya meM zabdoM ke dvArA vAsita bodha pragaTa karate haiN| eka do bAra gAthAe sunAkara guru ziSya ko vAcanA dete the| mujhe Aja bhI yAda hai dIkSA se pUrva jaba maiM choTI thI taba kAMdAvADI upAzraya meM ekadama upara lakaDI kA kAtarIyA haiN| kAtarIyA arthAt heddrum| bahuta baDA hai| jaise kArakhAnA ho| taba bilajI kI koI vyavasthA nahIM thii| aMdhare meM mujhe uttarAdhyana zikhAyA jAtA thaa| do bAra gAthA sunAkara bIsa bAra mujhase doharAte the aura vaha gAthA mujhe yAda ho jAtI thii| usa samaya jo AMdolana utpanna hue mujhe Aja bhI yAda hai| Aja bhI jaba una gAthA kA bhAva sAmane AtA hai taba AMdolana ke sAtha vaha gAthA pragaTa hotI hai| yaha huA zabdabodha' meM se vaasitbodh| vAsita huA bodha vividha rupeNa bhAva aura bhASA meM pragaTa hotA hai| pariNAmata: jaba jaba vizeSa svAdhyAya kA avasara hotA hai taba unameM se aneka artha sphurita hote hai| taratama joga athot yogya avsr| jaisA yoga vaisA avsr| jaisA kAla vaisI vaasnaa| aisA anubhUti meM bodha pragaTa hotA hai| isIlie Age kAlalabdhi kA sahArA lekara yogIjI kahate haiM - kALalabdhi lahI paMtha nihALasu re, e AzA avalaMba yahA~ nIce kI paMkti ke dvArA AzA ke mAdhyama se kAlalabdhi ko pakaDane kI bAta kahI haiN| tapa japa Adi kAlalabdhi ko pakaDane kI prakriyA hai| isIkAraNa yazovijayajI mahArAja saMbhavanAtha bhagavAna ke stavana meM kahate haiM kAlalabdhi mujha mata gaNo, bhAvalabdhi tuma hAthe re! he paramAtmA! isa paMcamakAla meM kAlalabdhi nahIM pakegI aisA jAnakara hama nirAza hokara baiThe nahIM raheMge paraMtu Apako ApakI bhAvalabdhi pragaTa karane pddegii| ApakI bhAvadhArA jaba labdhi svarupa meM pragaTa hotI hai taba kAla svabhAva ane niyati o saghaLA tujha dAsore, ...... o mujha sabaLa vizvAso re| 93. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAla kI duhAI dekara isakA kAla jAla kAla meM hama ghabarAkara baiThe nahIM rheNge| svabhAva ko badala nahIM sakate aise bahAne se dabe nahIM rheNge| niyati Adi ko AdhAra banAkara mana ko samajhAeMge bhI nhiiN| he lokottama puruSa hama mAtra zuddha upAdAna banakara tere caraNoM meM namotthuNaM maMtra ke sAtha mastaka jhukA deNge| terI lokattamatA hamameM bhAvalabdhi pragaTa kara hamAre mokSa kA kAraNa bana jAaigI aisA mujhe sabala vizvAsa hai| parama gaNadhara bhagavaMta sudharmA svAmI kI prabala bhAva dhArA meM bhIge hue jambu svAmI ke jIvana meM ekasAtha kAlalabdhi aura bhAvalabdhi ke AMdolana ekasAtha spaSTa hue the| kAla ke taratama yoga meM vairAgI jambu kumAra ekasAtha ATha kanyAoM ke sAtha vivAha ke baMdhana meM baMdhe avazya the, paraMtu lokottama kI prabala bhAvalabdhi se utpanna AMdolana se eka hI rAta meM 528 jIva vAsitabodha ke kAraNa bana ge| yahA~ yadi zAbdikabodha hI hotA to eka bhI pAtra eka hI rAta meM parivartita nahIM ho sktaa| koI traikAlika labdhipuruSa ho, jJAnIpuruSa ho to jJAna ke bala se ekasAtha anekoM ko bodhAnvita kara sakate hai, paraMtu koI navavivAhIta puruSa vivAha kI prathama rAta meM navavadhu sahita 500 jIvoM ko bodhAnvita kara sake aisA itihAsa isa mahApuruSa ne bnaayaa| ina sabake pIche loguttamANaM kA anugraha, taratamayoga aura taratama vAsanA svarupa vAsitabodha kAraNa rupa the| loguttamANaM pada kI eka mahAsAdhanA hai, jo niraMtara 6 mahine meM siddha hotI hai| isa sAdhanA meM pUrva dizA kI ora mu~ha rakhakara cattAri loguttamA pada kA tIna bAra pArAyaNa karanA hai| usakebAda dakSiNAvarta pradakSiNAkara vApasa pUrva dizA meM Akara cauthIbAra cattAriloguttamA bolanA haiN| aba dakSiNAvarta muDakara dakSiNa dizA kI ora arihaMtA loguttamA kahakara pazcima meM siddhA loguttamA bolnaa| isItaraha uttara dizA meM sAhU loguttamA bolakara puna: pUrva dizA meM Akara kevali paNNatto dhammo loguttamo bolnaa| lokottama ke cAra pada meM prathama tIna pada tattva svarupa haiM aura cauthA pada sattva svarupa hai| tIna pada meM arihaMta, siddha aura sAdhu kI lokottamatA hai aura cauthe pada meM yaha lokattamatA dharma svarupa meM pariNamIta hokara svAtmabodha kA pariNamana bana jAtI hai| brahmAMDa meM se pavitratA kA avataraNa hotA hai aura sAdhaka ke sahastrAra meM divya varSA svarupa uttaraNa hotA hai| nirvikalpa samAdhibodha kI yaha mahAdazA atyaMta adbhuta hotI hai| anubhUtigamya hone se usakA zAbdika vivaraNa akathanIya hai| isa dazA meM se bAhara Ate hI sAdhaka kI cetanA meM saphala siddhi svarupa parama AnaMda pragaTa hotA hai| mukhapara teja aura vANI meM oja pragaTa hotA hai| Aja isa pada kA upasaMhAra hameM yahIM kahatA haiM ki saMpUrNa vaizvika cetanA kA kosmika paoNvarapara svAmittva karane kA sAmarthya aura adhikAra jinheM prApta haiM ve loguttamANaM haiN| loguttamANaM kosmika paoNvara kI vyavasthA dete haiN| loguttamANaM phijikala paoNvara meM svAsthya kI sahAyatA dete hai| loguttamANaM meMTala paoNvara meM prasannatA se bhara dete haiN| loguttamANaM spirIcyuala paoNvara meM se adhyAtmikatA kA patha prazasta kara dete hai| aMta meM gaNadhara bhagavaMta hameM maMgalamaya saMdeza dete haiM vatsa! lokottama puruSa ve kahalAte haiM jo hamArI upekSA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI nahIM karate aura hamArI apekSA bhI nahIM karate haiN| kisIko dayAjanaka sthiti meM nahIM rahane dete| pratyeka hRdaya meM dIpaka jalAte hai| pUre brahmAMDa ko uttamatA se bhara dete hai| sarva kI adhamatA ko uttamatA meM badala dete hai| lokottama ke atirikta yaha kAma kauna kara sakatA hai? Aja loguttamANaM pada kI upAsanA karatA huA tU saMkalpa kara kI Anadi kAla se paribhramaNa karate hue aneka taraha se uttama kI abhyarthanA kI pArthanA kI paraMtu aba patA calA ki saMpUrNa vizva meM Apa se uttamottama anya kucha bhI nahIM hai| Apa uttama bhI isIlie ho ki merI adhamatA ko TAlane meM samartha ho| mere meM rahI huI uttamatA ko pragaTa karane meM sakSama ho| mere meM aisA sAmarthya pragaTa karo prabhu ki padArthoM kI adhamatA kA maiM svIkAra karu aura AtmA kI uttamatA kA anubhava prApta kru| hamArI yaha prArthanA sunakara lokottama prabhu nAtha banakara hamAre sAmane kala pragaTa hoNge| isa anubhUti ke lie hama lokottama pada kI upAsanA karate hai| / / / namotthuNaM loguttamANaM / / / / / / namotyuNaM logutamANaM / / / / / / namotyuNaM loguttamANaM / / / 95 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM loganAhANaM nAtha ve jo hamArI anAthatA ko ttaale| nAtha ve jo hameM svayaM ke nAtha bnaave| nAtha ve jo hameM jagat ke nAtha bnaave| logako samajhakara usakI uttamatA kA svIkAra karate hue jaba koI kaThinAI mahasUsa hotI hai taba use sarala karane ke lie usake svAmI kI sahAyatA lenI hotI hai| pahale to loka ko samajhanA AsAna nahIM haiN| saMsAra eka anabUjhI pahelI sA hai| mahApuruSoM ke anugraha se samajha bhI leve to uttamatA kI pahacAna durlabha hai| uttama kise kahA jAtA hai isakA svAdhyAya hama kala kara cuke hai| phira bhI padArthoM ke sAtha jInevAle hama sthAna, sthiti aura samaya ke anusAra usakA mulyAMkana karate hai| muMbaI meM sastA hai, nAzika meM mahaMgA hai, nAzika meM sastA haiM, puNA meM mahaMgA hai isa taraha padArthoM ke mUlyoM ko AMkanevAle hama parama puNyodaya se hI loka kI uttamatA ko samajha sakate haiN| loga kI uttamatA kA svIkAra karane ke lie svayaM ko bhI uttama honA hotA hai| jo loga meM uttama hai vahI loka kA nAtha hai| AcArAMga sUtra meM lokottama aura loganAhANaM ke sAdhanA meM praveza karane se pahale eka baDA iMTaravyUva liyA gayA hai| praveza ke pUrva pUchA jAtA haiM ki jagat ke jIvoM ke sAtha jIte hue tU kyA karake AyA hai? unake sAtha tere kaise saMbaMdha rahe? do hI to uttara ho sakate haiM na isake? prema karake yA jhagaDA krke| jagat ke jIvoM ke sAtha hamAre saMbaMdha do taraha ke ho sakate hai| premamaya aura sNghrssmy| hama paramAtmA ko pahale to prema ke saMbaMdha kI hI bAta kareMge nA to socie hamane aisA hI kiyaa| kahA, prabhu! sarvaprathama to maiMne prema kiyaa| mAtA-pitA, pati-patnI, bacce sabase prema kiyaa| sabase to prema kiyA tUne paraMtu svayaM se prema kiyA yA nahIM? becAre hama kyA uttara deve prabhu ko ? svayaM se bhI kabhI koI prema kiyA jAtA hai? khAkara, khilAkara, khelakara, bolakara anyoM se prema kiyA jAtA hai| svayaM se kaise prema kare? kyA hotA hai svayaM, jisase prema kiyA jAe ? loka kI bAta karate karate hama sva ko samajhane kA prayAsa karane lge| anubhava huA ki merA sva hI isa loka meM kho gayA hai| kahA~ khoju? kaise khoju? itane meM gaNadhara bhagavaMta ne kahA, khoja mata khojA loganAhANaM ke smaraNa meN| loka ke nAtha svayaM tUjhe sva kI pahacAna kraaeNge| vatsa ! appA appammi ro| AtmA ne AtmA meM hI ramaNa karanA hai| yadi hama hI hamAre nahIM ho pAe to ora koI hamArA kaise ho sakatA hai ? jo svayaM ke sAtha prema na kara sake vaha kisI anya ke sAtha prema kaise kara sakatA hai? jo svayaM ke sAtha sukhI nahIM ho pAyA vaha kisI anya se kyA sukhI ho sakatA hai? , loganAhANaM pUchate haiM, tUne anya ko prema adhika diyA yA anya se adhika liyA? isa uttara ko DhUMDhane ke lie kaunase kelakyuleTara kI sahAyatA lege? pAI paise kA hisAba rakhate ho nA? ATha kI jagaha dasa rupae rikSAvAlA mAMga to le sArA gA~va ikaTThA kara lete ho| paramAtmA kahate haiM, jagat ke padArthoM ke bIca jIkara dina-rAta 96 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hisAba karanevAlA tU ekabAra svayaM kA hisAba karake to dekh| tUne prema adhika kiyA yA saMgharSa adhika kiyA? uttara dene vAlA pacAsa varSa ke aMdara kA ho to kahegA, prema karanevAle se prema karatA hU~ aura jhagaDA karanevAle se jhagaDA karatA huuN| umra ke 60varSa ke bAda vAlA kahatA hai, jiMdagIbhara svayaM kA to kucha socA hI nhiiN| sabakA kiyA hI kiyaa| pahale choTe choTe bhAI-bahanoM kA kiyA phira baccoM kA kiyaa| maiM ne to sabakA kiyA paraMtu sabane mere sAtha dhokhA kiyaa| bhagavAna ne kahA, aba kyA huA? prabhu ! mujhase jhUTha sahana nahIM hotA hai| isalie maiM bola paDatA hU~ to bUrA lagatA hai| gehU~ ke kaMkara kI taraha uThAkara bAhara pheMka dete haiN| jaise koI ristA hI nahIM hai| bhagavAna mahAvIra ke kAna meM kIle Thoke,caMDakauzika ne DaMka mArA, saMgama ne aneka upasarga kie kyA yaha saba sahI the? hama saba ise galata ThaharAte hai| sAdhanA meM rata prabhu ke sAtha ina nAsamajha jIvoM kA nAsamajha AcaraNa asahanIya lagatA hai| paramAtmA kahate haiM, mujhe yaha saba galata calatA hai| svayaM galata nahIM honA caahie| pratyeka svayaM ne svayaM kI galatI ko sudhAranA hai| jagat ke logoM ko mithyA ThaharA dene se hama sacce nahIM ho skte| kisI ke pUchane kI dera hai, basa hama taiyAra baiThe haiN| jagat ko mithyA mAnane kI jagaha hama logoM ko mithyA mAnate hai| jagat ke nAtha milanepara satya kI pahacAna hotI hai| paramAtmA aba tIsarA prazna pUchate haiM, tU yahA~ kyoM AyA hai, kyA karake AyA hai aura kyA karanA cAhatA hai? aisA sunate hue kaIbAra galataphahamI hotI hai| paramAtmA ke prazna ko loga hamArA prazna samajhakara uttara dete hai| kaI loga kahate hai, aba aura kara bhI kyA sakate hai? Apa dIkSA dedo to le leMge vaise bhI gharavAloM ko bhArI par3a rahe hai| baiThA do Apa paattpr| AtA kucha nahIM hai mAMgalika de deNge| pATa kI zobhA bddhaaeNge| Apa gocarI lAkara deMge to khAkara pAtre dho deNge| kyA majAka samajha rakhA haiM Apane isa patha kA? bahuta mahattva hai isa pATa kaa| jJAna AnA nahIM AnA, hoziyAra honA nahIM honA mahattvapUrNa nahIM hai| pATa kA apanA mahattva hotA hai| pATa kI zobhA hama nahIM baDhAte haiM, pATa hamArI zobhA baDhAtA haiN| jAnate ho Apa? yaha pATa kisakI haiM? kyA dekhate ho Apa? kisa Donara kA nAma likhA haiM isapara? kitane hI nAma likhe jAeMge, miTAe jAeMge paraMtu isapara isa kAla meM zAsvata nAma diyA gayA haiM sudharmA svAmI kaa| yaha sudharmA svAmI kI pATa haiN| Apane kabhI vIravikrama kI bAta sunI hogii| jaba oTepara baiThate the to jJAna kI carcA karate the aura nIce utarate the to jJAna gaayb| isItaraha isa pATapara baiThane se sudharmA svAmI kA prabhAva prAraMbha hotA hai| isa pATa ke camatkAra to pATapara baiThanevAle hI jAnate haiN| paramAtmA pUchate haiM, yahA~ tU kyoM AyA haiM, kyA cAhie tujhe? prabhu! pUre jagat ko nAtha mAnakara jItA thaa| aba samajha meM AyA maiM svayaM anAtha huuN| kevalamAtra ApahI mere nAtha ho| Apase uttama jagat meM kucha bhI nahIM hai| aba soco ki hama bhagavAna ko apanA sabakucha samarpita kara de| vAstava meM hama bhagavAna aisA kaha deve ki, Apa hI eka mere nAtha ho, Apa hI mere taraNa tAraNahAra ho jagat ke uttamottama padArthoM meM sarvazreSTha kevalamAtra Apa ho| aisA sabakucha kaha dene para paramAtmA kitane khuza ho jAte hoMge n| hama hamAre sAre saMbaMdho ko chor3a dete hai kevalamAtra prabhu Apa hI mere sarvasva ho Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvameva mAtA ca pitA tvameva, tvameva baMdhuzca sakhA tvmev| hama do taraha se bhagavAna ke sAmane upasthita hote haiM eka to svayaM ko samarpita kr| paramAtmA ko sarvasva mAnakara jaise hama paramAtmA ko prasanna kara rahe hai| hamame se kaI logoM kI aisI dhAraNA haiM ki hamArI samarpaNa ko dekhakara bhagavAna khuza ho jAte hai| dUsarA saMbaMdha hai lAcAra aura vivaza hokara paramAtmA ke pAsa jAnA aura jAkara unakepAsa apalApa krnaa| maiM ne sabakA bahuta kiyA jaba merA samaya AyA taba kisI ne merI ora nahIM dekhaa| isataraba becArA banakara bhagavAna ke pAsa AtA hai| ekabAra aise hI eka bhakta ke sAtha bhagavAna ne kucha saMvAda kiyaa| bola mA~ ke sAtha kyA huA? vaha to cAlu ho gyaa| DaoN ko dikhAyA, davAI lAkara dI, dharmasthAna jAne ke lie paise die| taba bhI mA~ ne mere baccoM ko samhAlane kI manA kara dii| isataraha bhagavAna Age pUchate hI gae, pitA ke sAtha kyA huA, mitra ke sAtha kyA, patnI ke sAtha kyA huA ? aba jaba tU mujhe terA sarvasva mAnatA haiM to jo sabake sAtha huA vaha mere sAtha bhI hogaa| vahA~ to kucha terA calA nahIM isalie tU mere pAsa aayaa| Apako patA haiM dharma sthAna meM jo netAgIrI karanevAle hote haiM ve ghara meM jhIro baeNlensa hote hai| ghara meM unakI bilkula nahIM cltii| beTe, bahU, bacce unakI mAnate nhiiN| para dharma sthAna meM unakA vaTahukuma aura dAdAgIrI dekhanevAlI hotI hai| bhagavAna ne kahA, terI kahI nahIM calI isalie tU mere pAsa AyA ki yahA~ terA saba cala jaaegaa| bhakta ne kahA, nahIM nahIM bhagavAna aisA nahIM haiN| bhagavAna ne kahA, phira kyA haiM ? usane kahA, maiM anAtha huuN| aise dekho to jagat meM merA bahuta kucha haiM paraMtu Apake sivA merA koI nahIM haiM aura Apake sivA merA kucha nahIM hai| paramAtmA ne kahA, vatsa! pahale tu terA nAtha bana jA phira mere pAsa aanaa| bhakta ne kahA, he nAtha! maiM anAtha hU~ isilie to Apake pAsa AyA huuN| maiM anAtha huuN| merA koI nAtha nahIM hai - aNAho minAho majjha na vijjii| isataraha anAthatA kA anubhava ho jAnepara nAtha svayaM kahate haiM - kahaM nAho na vijjaI ? tU svayaM terA nAtha hai| kaise tU svayaM ko anAtha samajha rahA hai ? taMsi nAho aNAhANaM savvabhUyANaM- tU to sarva anAthajIvoM kA nAtha hai| jagat ke nAtha pAte hI hama svayaM nAtha bana jAte hai| taba hamAra aMta:karaNa bola uThatA hai - paramAtmA ko nAtha svarupa meM pAte hI - tato haM nAho jAo, appaNo ya parassa y| savvesiM ceva bhUyANaM, tassANaM thAvarANa y|| jagat kA nAtha jaba hamArA svayaM kA nAtha bana jAtA haiM taba hameM anubhava hotA haiM, hama svayaM apane aura dUsare ke tathA trasa aura sthAvara sabhI jIvoM ke nAtha ho jAte haiN| bhaktAmara stotra meM nAtha zabda kI vyAkhyA karatI huI eka mahattvapUrNa gAthA hai - mattvetinAthatava saMstvana mayeda ! paramAtmA Apa mere ho aisA mAna lenepara he nAtha! mere dvArA Apake stavana kA prAraMbha ho rahA hai| pUrva sAta gAthAoM meM kahI bhI nAtha zabda kA prayoga nahIM haiN| isa AThavI gAthA meM nAtha zabda kA prayoga milatA hai| sAtavI gAthA meM kahA haiM, tava saMsttvena pApaM kssnnaatkssymupaiti| tere stavana se kSaNavAra meM pApa kSaya ho jAte haiM aisA mAnakara aisA mattvA zabda kA artha hai| aba stavana kA prAraMbha hotA hai| isilie pAMcavI gAthA meM khullA kahA haiM ki maiM terI bhakti se Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivaza hU~, bAkI tere stavana karane kA merA koI sAmarthya nahIM / isa gAthA meM bhakti, zakti aura prIti kA adbhuta sAmaMjasya batAyA gayA haiN| zAyada hI anyatra aisA vivaraNa upalabdha ho / mattveti nAtha zabda meM nAtha aura iti zabda mahattvapUrNa haiM / na atha iti nAtha / atha arthAt prAraMbha aura iti arthAt aNt| Apa kahate ho na, "maiMne isa buka ko atha se iti taka paDha lI hai arthAt prAraMbha se aMta taka paDha lI hai|" nAtha zabda kA artha hotA haiM jisakA prAraMbha nahIM hai / kisake prAraMbha kI yahA~ carcA kI jA rahI hai? prabhu kA anugraha karuNA, kRpA isakA koI prAraMbha nahIM hai arthAt anAdi kAla se hai| bhagavAna ne hamAre upara taba dayA karI thI jaba hama avyavahAra rAzi ke anAdi nigoda meM janma maraNa kara rahe the| siddha bhagavAna anugraha karake hameM vyavahAra rAzi meM laae| vyavahAra rAzi meM Anepara arihaMta paramAtmA kI anaMta karuNA hamapara brsii| paramAtmA ne kahA, pahale tu tere svayaM para dayA kara, karuNA kara, anugraha kara phira mere pAsa dayA kI yAcanA kara / jo svayaM kI jAta para dayA nahIM kara sakatA, jo svayaM kA nAtha nahIM bana sakatA vaha mujhe nAtha rupa meM pahacAna nahIM sakatA / bhagavAna mahAvIra ke ananya bhakta mahArAjA zreNIka paraMparA se zaivadharmI the| jaina dharma ke ve kaTTara virodhI the| patnI celaNA ke prati unheM ananya prema thA paraMtu unake sAtha bhagavAna mahAvIra yA unake saMtoM ke darzana, zravaNa yA bhakti nahIM karane kA niyama thA / ekabAra celaNA ke janma divasa para unake kahane se ve maMDikukSI udyAna meM ge| maMDI udyAna meM gulAba kA choTA sA eka upavana thA jo celaNA ko atyaMta priya thA / celaNA zreNIka ko usa upavana meM janma divasa manAne le gii| vahA~ pahuMcate pahuMcate zreNIka mahArAja prasanna ho ge| acAnaka rAjA kI najara usa upavana ke eka drAkSa maMDapa ke nIce baiThe hue eka khubasUrata puruSa kI ora gii| vaha thA to suMdara paraMtu sAdhu ke veSa meM dhyAna karake baiThA thaa| saMta nIti ko upekSA kI dRSTi se dekhanevAle rAjan stabdha ho ge| socane lage, kyA huA hogA sAdhu kA vairAgya kA kAraNa kyA ho sakatA hai? aisA konasA duHkha use AyA hogA kI use yaha mArga apanAnA pddaa| vyakti pahale prema meM hI TUTatA hai| prema meM niSphala vyakti pUre saMsAra ko upekSA kI dRSTi se dekhatA hai| paise se TUTA AdamI puna: paise prApta kara sakatA hai| cAhe kAraNa prema ho yA paisA mere pAsa hara kAraNa kA nivAraNa hai| prema kA dhakkA hogA to zAdi kara duMgA aura paise kA dhakkA hogA to use maiM sahAya kara sakatA huuN| mere pAsa apAra samRddhi hai| aisA socate hue rAjAne muni ke dAhine paira ke aMguThe kA sparza kiyaa| sAdhanA meM baiThe muniyoM kA yaha mahattvapUrNa aMga hai sArI prANa urjAe sAdhanA ke samaya meM dAhine paira ke aMguThe meM samAI huI hotI hai| cetanA kA yaha eka mahattvapUrNa sthAna hai| jhukakara muni ke paira kA caraNa sparza karate hue rAjA ko dekhakara celaNA ko Azcarya huA, AnaMda huA aura ahobhAva bhI huaa| yadyapi rAjA jhuke jarura the, caraNasparza bhI kara rahe the paraMtu para ve praNAma nahIM the| Adara bhI nahIM thA / thI kevala AturatA / unheM muni mAnakara nahIM mitra mAnakara yaha ceSTA kI jA rahI thI / mUkabhAva se celaNA dekhatI rhii| caraNa sparza hote hI muni ne dhyAna kholA, A~khe kholI aura rAjA kI ora dekhaa| rAjAne muni ke pA~va choDakara hAtha pakar3A aura kahA, calo ! uTho, kyA takalIpha haiM? kyoM dIkSA lI batAo hameM / muni ne kahA, maiM anAtha thA isalie maiMne dIkSA lii| rAjA ne kahA, cala maiM terA nAtha bnuuNgaa| rAjan tuma svayaM anAtha 99 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho, tuma kaise mere nAtha bana sakate ho? rAjA ne muni se kahA, kaisI bAte karate ho? maiM to pUrI nagarI kA nAtha huuN| mere pAsa pUrA rAjya hai / rAjamahala aura aMta: pura hai| sabhA, sAmrAjya aura sainya hai| maiM kaise anAtha ho sakatA hU~? muni ne kahA, yaha saba to mere pAsa bhI thA rAjan / Apa nAtha aura anAtha kI vyAkhyA se anabhijJa ho / na tumaM jANe aNAhassa atthaM potthaM - anAtha zabda kI artha aura utpatti ko jAno rAjan / anAtha zabda kI artha ko utpatti ko samajhe binA nAtha bananA, jAnanA aura svIkAranA kaise saMbhava hai? rAjan ! nAtha zabda ke do artha hote haiM - svAmI aura yogakSemakartA / jisakA koI svAmI yA yogakSema vidhAtA na ho vaha anAtha hai| rAjAne kahA, muni ! Apa mujhe vyAkhyAna mata do| lekcara mata sunaao| Apa to mujhe yaha batAo ki, maiM yA Apa anAtha kaise ho sakate haiM? muni ne kahA, rAjan ! saMsAra meM kahane yogya sabakucha mere pAsa thaa| rAjya thA, sAmrAjya thA, sainya thA / maiM svayaM eka rAjakumAra thaa| Apake pAsa eka celaNA hai| maiM aneka celaNAoM kA svAmI thaa| eka dina acAnaka mujhe pIDA hone lgii| rAjya ke sabhI vaidya, hakIma, cikitsaka Adi sabhI ke prayAsa ke bAda bhI merI vedanA kama nahIM ho paayii| mAtA-pitA, bhAI-bahana, patnI saba mujhe lAcAra aura vivaza dekha rahe the| mujhe aisA anubhava ho rahA thA maiM anAtha hU~, merA lAcAra hU~, maiM vivaza hU~, merA koI nahIM hai| koI merA kucha nahIM kara sakatA hai| isI pIDA meM maiMne bhagavAna ko bhItara se yAda kiyaa| prabhu! Apa hI mujhe pIDA mukta kara sakate ho| he nAtha! Apa mujhe merI isa anAthatA se mukta kro| mujhe lAcArI se mukta kro| aisI prArthanA karate karate kaI dinoM ke bAda mujhe nIMda A gii| subaha uThakara maiMne tathAkathita svajanoM se kahA maiM mere nAtha ke pAsa jAtA hU~ aura cala pddaa| daihIka pIDA se mukta karanevAle bhagavAna mahAvIra ne mujhe usa dina bhava pIDA se mukta karanevAlA saMyama diyA aura kahA, Aja se tU terA nAtha haiN| jagat kA nAtha hai| sabhI jIvoM kA nAtha hai| hama svayaM ke nAtha hote haiM to hI anyoM ke nAtha ho sakate haiN| yadi hamAre pAsa paise hote hai to pAMca loga pUchate haiN| eka kahAvata hai, jIma ke nikalo to sArA mohallA puuchegaa| arthAt jaba koI bhojana karake nikalatA hai use saba bhojana kA nyotA detA hai| yadi koI kAraNa se kisI pArTI ko dhakkA laga jAe acAnaka sabakucha kho jAe aisI sthiti meM jigarajAna dosta bhI mu~ha phirA letA hai| sabako patA lagatA haiM ki yaha abhI takalIpha meM hai, to koI sAmane bhI nahIM dekhtaa| bhagavAna kahate haiM jagat kA niyama yahA~ bhI prayukta hotA hai| tuma svayaM ke nAtha hoMge to hI anya jIvoM ke nAtha bana pAoge / bhagavAnane nAthattva ko hameM tIna sIsTama meM batAyA- 1. jagat ke prati anAtha honA, 2 . svayaM kA nAtha honA, aura 3. jagat kA nAtha honA / mere jIvana kA vaha avismaraNIya samaya thA jaba jagat ke nAtha ne merI isa tathAkathita anAtha A~khoM meM AkheM DAlakara mujhe sanAtha banAyA thaa| prathama bAra merA mastaka unake caraNoM meM jhuka gayA thA / pUrNa AnaMdabhAva, ahobhAva anubhUti ke sAtha merA ataH karaNa, mere roma roma, mere samasta AtmapradezoM maMtra sphurita huA thA, namotthuNaM lognaahaannN| bhagavAna ne kahA - vatsa ! aba tU sanAtha hai| tU terA hI nAtha hai| tU jagat kA nAtha hai| sRSTi ke sabhI jIvoM kA nAtha hai| sabhI jIvoM kI surakSA kI jimmevArI tumhArI hai| kamajora na honA, vivaza na honA / tuma 100 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirpha nAtha hI nahIM maiM tumhArI siddhaparyAya dekha rahA hU~ jo tumhAre bhavyattva kI bhAvaparyAya hai| tuma bhI jagat ke jIvoM ke siddhattva ko jAnanA, samajhanA aura pragaTa krnaa| ekabAra A~kha baMda karake Apa bhI isa saMbaMdha kA svIkAra kro| jagat ke jIvoM ke sAtha Apane karuNAmaya saMbaMdha kA svIkAra kiyA hai| pAnI kI bUMda meM bhI asaMkhyAta jIva haiM aisI bhagavAnakI bhASA ko jAnA hai, mAnA hai, pahacAnA hai| A~gana kI cIMTI ko dekhakara Apa haTakara nikala jaaoge| use bacA to loge Apa paraMtu dayA merA dharma hai, karuNA mujhe karanI hai, ahiMsA kA pAlana merA kartavya hai| yaha saba karuNAmaya saMbaMdha hai| jaba Apa yaha socoge maiM isa cIMTI kA nAtha hU~, svAmI hU~ ApakA karuNAmaya, dayAmaya saMbaMdha premamaya aura vAtsalyamaya ho jaaeNgaa| svayaM ke bacce ko jisa pyAra kI dRSTi se dekhate hai vahI pyAra jagat ke sabhI jIvoM ke prati hogA / saMsAra ke saMbaMdho meM hama prema ko ijjata ke sAtha tolate hai| kisI kA sau rupae kA kavara AegA to hama sAmane bhI sau kA hI kavara karate hai| pitA yadi putra ko kucha detA hai to vaha dayA nahIM prema hai| karoDapati kA baccA jise pacAsa rupae se kama kI caoNkaleTa nahIM khilAI jAtI haiM phira bhI vaha koI pAMca chaha rupae kI TaoNphI deve aura baccA hAtha phailAkara lele to mAtA pitA ko ijjata kho gaI aisA lagatA hai| kisI jyotiSI ke ye kahanepara ki guruvAra ko besana kA dAna doge to ApakA pitRdoSa Tala jaaegaa| mohalle ke bAhara kucha baccoM ko guDa cane khilA dete ho aura apane ko dAnezvarI samajhate ho| kala kI bacI do roTI gAya ko khilAkara apane Apako puNyazAlI kahalAnevAle Apako kabhI lagatA hai ki gAya meM yadi siddhattva hai to mere namaskAra ho / sabjI maMDI meM khaDe rahakara sabjI kA nApa tola karane meM bhAvatAla karane meM mAthApaccI karanevAle Apako kabhI bhIMDI kI ekAda sIMga hAtha meM lekara aisA lagatA yadi merA cale to bhagavAna kI taraha isa jIva ko zAsana rasIka bnaau| sabhI jIvoM ko tArane kI, zAsana rasIka banAne kI kSamatA svayaM meM na bhI lage to ekAda jIva ko bujhAne kI icchA hotI hai kyA ? loganAhANaM prApta ho jAnepara sabhI jIvoM ke jIvattva meM zivattva ke darzana hote hai| sabhI bhavyattva meM siddhattva ke darzana hote hai / bahuta prema se ekabAra loganAhANaM ke caraNoM meM namaskAra kara ke to dekho| pUrNa zraddhA ke sAtha, AsthA ke sAtha jagat kA vismaraNa kara jagannAtha kA smaraNa karo / anubhava karo loganAhANaM Apake mastakapara hAtha rakhakara Apako nAtha hone kA pramANapatra de rahe hai| jabataka mokSa prApta na ho saMpUrNa brahmAMDa ke vicaraNa meM jo hamAre sAtha hai hamAre mastaka para jinakA hAtha hai aise nAtha prIta ke sAtha hamAre hita kI pUrti kaise karate hai ise hama kala dekheNge| aba Apa bhI nAtha hai aisA mAnakara ruAba aura gaurava ke sAtha loganAhANaM ke smaraNa meM namotthuNaM kara svayaM ke nAthattva kAM anubhava kro| namotthuNaM loganAhANaM ... namotthUNaM loganAhANaM ... . namotthuNaM loganAhANaM. ... 000 101 * Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM logahiANaM jinake svayaM ke hita kI sAdhanA se vizva hita kI sAdhanA ho jAtI haiM unheM logahiANaM kahate haiN| jo tIna tIna janma se sarva jIvoM ke hita kA aura mukti kA ciMtana karate haiM unheM logahiANaM kahate haiN| vizvahita kI sAdhanA paramAtmA ke sIvA kauna kara sakatA hai? vizvahita arthAt sarvajIvahitakara saadhnaa| isa sAdhanA meM aciMtya zakti hotI hai| sAdhanA meM praveza pAte hI sAdhakakA isa zakti ke sAtha saMyoga ho jAtA hai| sarvajIvahitakara sAdhanA ko svahita kI sAdhanA meM prayukta vidhAna arthAt namotthuNaM loghiaannN| hita, heta aura hUMpha (uSmA) bhAratIya saMskRti ke hRdayasparzI zabda hai| samAna lagate hue bhI tInoM zabdoM meM kAphI aMtara hai| hita kiyA jAtA hai| heta diyA jAtA hai aura hUMpha meM jiyA jAtA hai| heta aura hUMpha sAmAjika prakriyA hai aura hita saiddhAMtika prakriyA hai| heta aura hUMpha bhAvanApradhAna hai aura hita bhAvapradhAna hai| hita kA hetu hita hI hotA hai| Aja hama saiddhAMtika aura bhAvapradhAna hita ke vAhaka ke sAtha apanA saMbaMdha sthApita kara rahe hai| hita bhAvapradhAna hone se isameM bhAvanAoM meM bahA nahIM jAtA hai| jaise mA~ heta meM bhAvanApradhAna hokara bacce kI pasaMda kI cIja hita ahita dekhe binA de deMgI paraMtu dUsare dina pariNAma pragaTa honepara pravRtti meM parivartana kregii| samaya Anepara bAlaka kA hita dekhate hue use nAka dabAkara kaTu auSadha bhI pilA detI hai| mA~ ke atirikta ghara ke anya sadasya saMbaMdhI, snehI heta aura hUMpha de sakate hai paraMtu hitamAtra mA~ hI dekhatI hai| bhAvanApradhAna hote hue bhI mA~ jaba bhAvapradhAna bana jAtI hai taba mA~ ke prema ko vAtsalya kahate hai| jo bAdhA, pIDA aura apAya kA parihAra kare use hita kahate haiN| logahiANaM ko samajhAte hue gaNadhara bhagavaMta ne hita ke pariNAma traya bAtAe hai| hita arthAt jisase 1) hamArAbhavaroga mitte| 2) hamArI abodhichUTe aura 3) hamArI asamAdhi ttuutte| paramAtmA ke prema kA nAma vAtsalya hai| tIrthaMkarattva kI prApti ke kAraNoM meM sAta kAraNa vAtsalya ke batAe haiN| isake lie vacchalayAya tesiM zabda dvArA tIrthaMkara nAmakarma prApta karane kA ullekha zAstra meM hai| hita kA hetu mAtra hita hI hai ora kucha nhiiN| aise paramapuruSa ko jagat meM akAraNavatsala kahate hai / arthAt jinake vAtsalya ke lie aura koI kAraNa nahIM ho sktaa| paryAya kI dRSTi se hita ke lie aneka zabdoM kA prayoga huA hai| kalyANa, zubha, satya, zreya, uddhAra, upakAra, lAbha, gunn| vyavahAra pakSa meM hita ke sAtha mita aura prIta ko mahattva diyA gayA hai| AhAra vijJAna meM hita aura mita ke sAtha pathya ko upayukta mAnA gayA hai| logahiANaM pada meM loka+hiANaM do zabda kA upayoga huA hai| jisakA artha hotA hai| loka kA hita krnevaale| loka zabda kA artha hama kaI bAra dekha cuke hai| loga arthAt saMsAra, sRSTi, vizva aadi| jinhoMne janma 102 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIna bhava pUrva hI sarvajIva karuzAsana rasIka ke bhAva ke sAtha jagat ke sarva jIvoM kA kalyANa cAhA thaa| vartamAna meM viratI dharma dvArA aura pravacana prabhAvanA dvArA tathA bhaviSya meM siddhattva pragaTa kara avyavahAra rAzi aura anAdi nigoda ke jIvoM kA hita karanavAle hone ke kAraNa gaNadharoM ne logahiANaM pada se namaskAra kie hai| lokahita ke do prakAra hai - Atmahita aura prhit| jo svayaM ke kalyANa kI bhAvanA karate hai ve sAmAnya kevali hote hai / jo svayaM ke sAtha anya svajana saMbaMdhiyoM ke mokSa-kalyANa kI kAmanA karate hai gaNadhara hote hai / jo sarva jIvoM ke mokSa kI kAmanA karate hai, vyavasthA karate hai ve tIrthaMkara nAmakarma kA upArjana karate hai / kalyANa kI isa bhAvanA meM Atmahita aura parahita donoM samAe hue haiN| * parahita ke do prakrAra hai - Agrahahita aura anugrhhit| jahA~ hamArA abhiprAya hita kA mukhauTA pahanakara svayaM kI bAta kA Agraha rakhatA hai use Agrahahita kahate haiM / Agrahahita meM daraasala hita nahIM hotA haiN| vyakti svayaM ke ahaM ko hita meM lapeTakara hita ke rupa meM prastuta karatA hai / Agrahahita kA eka rupa bina mAMgI salAha bhI hai| aise logoM ko phrI aeNDavAIjhara kahate hai / hamArI salAha sUcanA kI kisI ko AvazyakatA yA apekSA ho na ho hama jo kaheMge vo koI mAnegA yA nahIM mAnegA, merI bAta hita se saMbaMdha rakhatI hai yA nahIM rakhatI hai aisA sabakucha soce binA salAha dete hI jAe aura vaha bhI usane mAnanA hI cAhie aisA Agraha rakhate hai use Agrahita kahate hai / prAya: saMsAra aise hI binA hita ke AgrahoM se bharA huA hai| abhI kucha dina pUrva hI eka laDakA aura eka laDakI hamAre hI cabUtare para baiThakara hasate hue, bolate hue nAstA kara rahe the, pAnI pI rahe the| kucha dina yaha ghaTanA doharAtI gii| pariNAmataH hamAre mAnanIya mahilA maMDala kI mahilAe~ eka dina ikaTThI hokara mere pAsa zikAyata karane lagI- yaha upAzraya hai / isake cabUtare para baiThakara laDake laDakI kA mastI karanA zobhA nahIM detA / maiM ne kahA, kauna hai patA karalo / to kahane lagI ye saba laphaDevAle hI hote hai| aise hI ekAMta jagaha kA ye loga lAbha lete hai| bahuta bAra zikAyata sunakara eka dina maiMne donoM baccoM ko aMdara bulAye / donoM zaramAne lage to mahilAe~ Apasa maiM ghusa -pUsa karane lagI, dekho kaise zaramA rahe hai| ve mujhe pahacAnate the, maiM unheM nahIM pahacAna pAyI thii| mujhe dekhakara kahane lage, hameM patA thA ki Apa eka dina hameM aMdara bulaaaiNge| mana karatA hai para TAIma nahIM milatA mammI bhI kahA karatI hai ki sthAnaka meM jAyA kro| maiMne pUchA Apa ho kauna ? paricaya pAnepara patA lagA ki ye nAsika roDa ke bacce haiN| donoM bhAI-bahana hai| sAmane kaoNleja meM paDhate hai / eka nAstA lAtA hai aura eka pAnI uThA ke lAtA hai| chUTTi meM donoM yahA~ baiThakara khAnA khAte hai| isataraha hamArI gairasamajha haiM / kaIbAra galata mAnyatAoM ke kAraNa hama hitAhita se rahita kevala mAnyatAoM kA Agraha rakhate haiN| kaI bAra Apane anubhava kiyA hogA ki ghara meM koI mahemAna Ae ho to unake lie svAdiSTa bhojana banAyA gayA hai| mahemAna jaba bhojana kara rahe ho taba bhojana banAnevAlI mahilA kA dhyAna aura kAna niraMtara usatarapha hotA haiN| ki bhojana kI prazaMsA kaisA hai| yahA~ prazaMsA kA Agraha hai / mAnalo kabhI mahemAnoM kA dhyAna kahI ora ho aura bhojana kI tAripha nA kare to ghara kI gRhiNI bAhara Akara kahatI hai, jaldI kaise ho gayA? garama banAne ke cakkara meM 103 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiM bAhara bhI na sakI / kaisA lagA khAnA Apako? aisA karake svayaM prazaMsA karavA letI hai| kaIbAra mahemAna bhI apanI bAta kA Agraha rakhate hue kahate hai, khAnA to bahuta acchA thA, yahA~ to zabda saspeMDa hai| sAmanevAloM meM to phira kyA hai, aisA prazna ho hI jAtA hai aura vaha phira Age calatA hai - kaDhI thoDI khaTTI kama thI bAkI saba acchA thaa| mahilA se phira nahIM rahA gayA usane kahA lekina yaha batAo nA halavA kaisA thA? vaha to bahuta baDhiyA thA lekina mIThA jyAdA thA / isataraha Agrahahita meM hita ko jAne binA kevala Agraha hotA hai| isameM donoM pakSa kA Agraha hotA hai aura donoM pakSa meM ahaM hotA hai| aba hama anugraha hita kI carcA karate hai| hama jo kucha bhI kArya pravRtti karate hai usake pariNAma se anabhijJa hote hai / isa pariNAma ko pravRtti ke samaya jo jAna lete hai ve jJAnI puruSa hai| jAna lene ke bAda nukasAna hone se pahale rukavA lete hai, bacA lete hai aura vaha kAma nahIM karane dete hai use anugrahita kahate hai| jaise abodha baccA acAnaka bhagakara usa rAstepara jAne lagatA hai jahA~para aneka gADiyA~ A rahI jA rahI hotI hai| usa mArgapara jAte hue bacce ko rokate hue vApasa lAne meM bAlaka ke prati anugrahahita hai| sukha kI prApti ke lie saMsArI loga sukha kI vyavasthA karate haiM, sukha ke sAdhana ikaTThe karate hai, upayoga karate hai| usase jo pariNAma Ate hai use sukha mAnate hai| jJAnI puruSa kevala mAtra isa pariNAma ko hI sukha nahIM mAnate hai| sukha prApti ke lie kI jAnevAlI vyavasthA mAtra meM sAmane dikhAI denevAle pariNAma ke atirikta bhI kucha anajAne pariNAma hote hai usakA phala ve jAnate haiM, dekhate haiM, samajhate haiN| tabhI to kahate hai - sukha prApta karatA sukha TaLe che, leza o lakSe lho| aisA kauna kaha sakatA hai ? kyoMki sukha prApta karalenepara sukha milatA hai aisA to jagat meM saba kahate haiM / paraMtu sukha prApta karanepara sukha nahIM milatA hai, aisA to jJAnI puruSa hI kaha sakate hai| zAstroM meM isake lie bahuta suMdara udAharaNa kahA gayA hai jahA kampAga phalANaM, pariNAmo na suNdro| evaM bhuttANaM bhogANaM, pariNAmo na suMdaro // kimpAga nAma kA eka phala hotA hai jo dikhane meM bahuta suMdara hotA hai, khAne meM bhI svAdiSTa hotA hai paraMtu khAne ke kucha samaya bAda viSa kA pariNAma pragaTa hotA hai| isalie kahA hai ki phala bhale hI suMdara ho paraMtu usakA pariNAma suMdara nahIM hai| isItaraha saMsAra ke upabhoga bAhara se acche lagate hai paraMtu unakA pariNAma sukhamaya nahIM hotA hai| pariNAmoM ke AdhArapara padArtha kI hitamaya vyAkhyA prastuta karane ke kAraNa paramAtmA ko egaMtahiyadhammAka haiN| paramAtmA ekAMta hita hetu dharma kA kathana karate haiN| 1 hiANaM arthAt hitecchaka - hitasvI / arthAt nukasAna hone se pUrva pravRtti meM parivartana kara denA / yA aisA bhI kaha sakate hai ki nukasAna ko niSphala kara dete hai| jaise kisI TAImabaoNma ke visphoTa hone se pahale barAmada honepara use Diskyujha kara denA tAki vaha niSphala ho jaay| adhikAMza saMsAra meM hitecchaka ve kahalAte hai jo kisI acAnaka ghaTanA ke bana jAnepara ekadama salAha denA zuru kara dete hai| jaise beTe ke dvArA gADI kA aeNksIDaMTa ho para kitanI bAra kahA hai dhyAna rakhakara gADI claao| mujhe patA hI thA ki tU eka na eka dina gADI Thokakara hI AegA Adi Adi / aisI bAte karate samaya mAtA pitA svayaM ko hitecchaka samajhate haiN| hakIkata meM yaha hita kI bAta 104 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM hai yaha sUcanA hai jo pUrva meM jarura denI hotI hai paraMtu aeNksIDaMTa ho jAne ke bAda use paravariza kI jarurata hai| prema se hAtha phera kara use kahanA cAhie ki ghabarAo mata kahA~ lagI hai? gADI to ThIka ho jAegI tuma pahale ThIka ho jaao| yaha hita kI bAta hai| samajhakara kahanevAlI bAta hita kI hotI hai| samajhe binA kahIM jAne vAlI bAta TikaTika hotI hai| jagat ke jIvoM ko pratikSaNa sukha kI abhipsA hotI hai| taba vaha pratyeka padArtha meM se sukha ko.khojatA hai| taba jJAnI puruSa samajhAte hai ki sukha padArtha meM nahIM hai, indriya meM nahIM hai, koI bhI sukha zAsvata bhI nahIM hai| koI bhI sukha yA duHkha kyoM Ate hai ise samajhanA caahie| parama kRpAlu rAjacaMdrajI ne kahA hai zuM karavAthI pote sukhI, zuM karavAthI pote duHkhii| pote zuM kyAthI che Apa, teno mAgo zighra jvaab| apane svayaM ke astittva se anajAna yA anabhijJa rahanA svayaM kA apamAna hai| aisA samajhAne ke bAda bhI sukha ke prati hamArA mamattva kama nahIM ho pAtA hai| bhautika sukha kI gADI bhagAte hI rahate hai| bhAgate hai, bhagAte hai, bhaTakAte hai, girate hai, girAte hai| jaba coTa lagatI hai taba kSaNika vairAgya AtA hai| usa samaya paramAtmA hameM salAha sUcanA dene nahIM Ate hai, paraMtu hameM jhukakara uThAte hai, gale lagAte hai, pIDA kA zamana karate hai aura vANI se paricaryA karate hai, vatsa ! saMsAra aisA hI hotA hai| yahA~ ke pratyeka mArga cikane hai| hamezA sAvadhAnI rakhanI caahie| ise anugrahahita kahate hai| anugraha kabhI Agraha meM pariNamita nahIM hotaa| ina vicAroM ko aMkita karate hue eka kavi ne kahA hai yUM to hara dila kisI dila pe phidA hotA hai, pyAra karane kA taura magara judA hotA hai| AdamI lAkha samhalanepara bhI giratA hai, jo jhukakara use uThAle vahI to khudA hotA hai| tIrthaMkara paramAtmA kRtakRtya ho gae hai| phira bhI vANI kA prakAzana kyoM karate hai? yadi Apako aisA pUche to Apa kyA kahoge? prazna vyAkaraNa sUtra meM paramAtmA ke pravacana kA kAraNa batAte hue kahA hai, savva jaga jIva rakkhaNaTThayAe dayaTThAyAe bhagavayA pAvayaNaMsukahiyaM / sarva jIvoM kI dayA, rakSA aura hita hetu bhagavAna pravacana, kathana karate hai| ye tInoM hetu eka sAtha isa loka aura paraloka meM zuddharupa, nyAyayukta, tarkasaMgata, akuTila arthAt mAyArahita aura anuttara ho aisA ora koI de bhI kauna sakatA hai? paramAtmA kI vANI ina sArI zartoM ko pUrNa karatI hai| sarva dukhoM ko zAMta karatI hai| yaha saba hamAre isa bhava aura parabhava donoM meM phala detI hai| isIlie paramAtmA kI vANI ko attahiyaTThayAe kahA hai arthAt paramAtmA kI vANI Atmahita ke lie hotI hai| saMsAra meM sabase adhika durlabha Atmahita kI bAta karanevAle hote hai| paramAtmA Atmahita ke lie pravacana karate hai| guru ina pravacanoM ko yama, niyama aura upasaMpadA ke rupa meM jaba ziSya meM Aropita karate hai taba bhI Atmahita kA lakSya rakhA jAtA hai| isIlie guru ziSya ko paMcamahAvrata kI 105 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMpadA dete hue kahate hai - vatsa! pratyeka tIrthaMkaroM ne bhUta, bhaviSya aura vartamAna meM Atmahita hetu pAMca mahAvrata kI upasaMpadA kahI hai| una sabhI arihaMta prabhu kI sAkSI se pratijJA karo ki - attahiyaTThayAe uvasaMpajittA NaM vihraami| Atmahita ke lie maiM upasaMpadA kA svIkAra karatA huuN| svayaM kI sAkSI se pAMca mahAvrato kA pAlana karanA hai| isataraha guru paramAtmA ke AjJA dharma ko ziSya ko pradAna karate hai| AjJA dharma paramAtmA kA Agraha nahIM paraMtu parittasaMsArI banane kI anugraha bharI vyavasthA hai| ___ khAnA to mA~ bhI sikhAtI hai paraMtu use anugraha meM nahIM Agraha meM hI ginaa| jaise jaise baccA khAnA sikha letA hai vaise vaise mA~ kI pravRtti nivRtti le letI hai| khAnA, pInA, baiThanA, calanA Adi sabhI pravRttiyA~ sikha lenepara mA~ nivRtta ho jAtI hai| calanA sikha lenepara baccA mA~ ko goda meM lene kA Agraha kareM to mA~ bacce ko bAhara le jAne kI upekSA karatI hai| mA~ aisA kyoM karatI hai, kyoMki vaha bacce ko uThA nahIM sakatI hai| mA~ kA pArTa pUrA ho jAnepara paramAtmA hameM khAnA sikhAte hai| Apa socoge aba kyA sikhanA hotA hai? zAstroM ke peja kholakara pddho| ApakI taraha maiM bhI vaisA hI samajha rahI thii| jaba maiM caraNAnuyoga kA kAma karatI thI usameM jaba eSaNAsamiti kA kAma AyA taba mujhe lagA thA isameM kyA hogA ye jaldI ho jAegA paraMtu kAma karanepara patA calA ki pAMcoM samiti meM eSaNAsamiti sabase baDI hai| eSaNAsamiti eka tarapha hai aura anya cAra samiti ekatarapha hai| itanA kAma eSaNA samiti meM hai| usameM bhI pAtreSaNA, vastreSaNA, zayeSaNA Adi anya eSaNAoM se bhI piMDeSaNA sabase bhArIbharakhama hai| piMDeSaNA arthAt khAne kI eSaNA arthAt gocrii| piMDeSaNA ke tIna prakAra hai -1. gaveSaNA, 2. grahaNeSaNA aura 3. graasessnnaa| gaveSaNA arthAt gocarI lene jaanaa| grahaNeSaNA arthAt gocarI lenA baheranA / grAseSaNA arthAt khAne kI vidhi| dIkSA lekara jaba prathamabAra gocarI kI caryA karake vApasa lauTe taba vidhi anusAra iryAvahiyA kA kAyotsarga kiyaa| dUsarI prakriyA hotI hai pUrA AhAra sabhI ratnAdhikoM ke arthAt sabhI bar3oM ko dikhAne kA aura kahane kA, saahuhujjaamitaario| usake bAda gocarI le sakate hai| hama bhI usa vidhi vidhAna se nivRtta hokara gocarI vAparanA zuru karane lge| itane meM hI guru mahArAja ne rokA gocarI kaise vAparanI usa AjJA ko pahale smjho| sacamuca usa dina bahuta acaraja huaa| gocarI jAnA lAnA Adi meM to bhagavAna kI AjJA hotI hai paraMtu khAne meM bhI kyA AjJA hogI? guru AjJA bhI mahattvapUrNa hai aisA mAnakara gocarI eka tarapha Dhaka kara rakha dI aura AjJA sunane baiTha ge| bhUkha ko bhUlA dii| ekAgratA se guru vacana zravaNa kie| Apako sunakara Azcarya hogA ki aisI bhI AjJA hotI hai| mukha meM eka sAIDa grAsa rakhakara use usI ora se cabAyA jAe vaha grAsa dUsarI sAIDa meM jAnA nahIM caahie| kitanI vicitra bAta haiM na? gocarI kaba lenI, kitanI lenI, kaise lenI, kahA~ se lAnI, kinase lenI Adi Adi to siddhAMta to ho sakate hai paraMtu gocarI ke zuddha padArthoM ko mukha meM rakha denepara cabAnA bhI aajnyaanusaar| phira bhI isa AjJA pAlana meM anahada AnaMda thaa| aho! AhAra ke ina pudgaloM ke kaNa kaNa para prabhu kA AdhikAra hai| ise apane adhikAra kA padArtha samajhakara icchA se khAne kA mujhe koI adhikAra nahIM hai| yaha prabhu kA 106 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasAda hai| prabhu kI AjJA mere anugrahahita kA kAraNa hai| aisA socakara nirlepa vRtti se ise grahaNa kiyaa| yadyapi yaha vidhi kaThina avazya thI paraMtu logahiANaM sAtha the| sAtha thI unakI lokahitaiSiNI aajnyaa| tapa ke prakAroM meM upavAsa kA mAtra eka hI prakAra hai| bAkI ke pAMca prakAra khAne ke hI hai| khAnA phira bhI tapa ginA hai| yaha kaisI adbhuta prakriyA hai| prathama anasana tapa hai| ana asana arthAt upvaas| anasana kA eka artha saMthArA bhI hotA hai| adhikAMza loga yahI artha samajhate hai paraMtu isakA vAstavika artha upavAsa hai| anasana ke bAda dUsarA tapa uNodarI hai| isa tapa meM khAnA hotA hai paraMtu km| udara arthAt pett| uNa arthAt thoDA kama, pUrNa na bhrnaa| tIsarA hai vRttisaMkSaya arthAt padArtha meM se khAne kI vRtti kA saMkoca krnaa| vRtti ko saMkSepa kara khAnA lenaa| usake bAda rasa parityAga hai| isameM padArtha jaisA ho vaisA hI rasa kA AsvAdana kie binA AhAra kA upabhoga krnaa| isa prakAra khAne ke chUTa hote hue bhI vRtti ke khela baMda karanA yaha aiSaNA samiti meM samajhAyA hai| kaise calanA yaha iryAsamiti meM batAyA hai| kaise bolanA yaha bhASA samiti meM samajhAyA hai| isataraha saMpUrNa jIvana zaili meM paramAtmA padhAra jAte hai| nae jIvana kA prAraMbha hotA hai| khAnA, pInA, calanA, bolanA saba prabhuAjJA ke anusaar| isakI saMkhyA ATha hone se isakA nAma aSTapravacana mAtA hai| jaise mA~ bacce ko khAnA pInA sikhAtI hai isItaraha aSTapravacana mAtA saMyamI AtmA ko khAnA pInA sikhAtI hai| phira bhI donoM meM aMtara hai| bacce ke sikha lenepara mA~ kA sikhAne kA pATha pUrNa ho jAtA hai paraMtu aSTapravacana mAtA kA saMyaMmI ke sAtha kA saMbaMdha AjIvana aMtima sA~sa paryanta rahatA hai| paramAtmA ye saba siddhAMta sirpha hamapara thopate nahIM hai paraMtu sabhI prakriyAoM kA prayoga pahale svayaMpara karate hai| paramAtmA kA jIvana eka calatI phiratI prayogazAlA hai| bhagavAna mahAvIra ke devagamana ke pazcAta bhAI naMdivardhana ke dIkSA kI AjJA na denepara paramAtmA ne do varSa taka ghara meM rahakara chaha chaha mahinA cAroM dizAoM meM dhyAna kara gRhasthoM ke lie AgAra dharma ke anubhUti pUrvaka prayoga kie the| samasta jIvoM ke hita kI kalpanA unakI surakSA kA saMpUrNa pada prastuta kiyA thaa| unakI AjJA nusAra kadama uThAne vAle saphala jIvana jIkara mokSagAmI bana sakate hai| kevalajJAna ke pUrva tIrthaMkara paryAya meM bhI jagat ke jIvoM ke hita ko prabhu ne khulakara bahAyA thaa| zUlapANiyakSa, caMDakauzika, caMdanabAlA Adi aneka AtmaoM kA kalyANa prabhu ne kevalajJAna ke pUrva hI kiyA thaa| jinakA svayaM kA Agraha TUTa jaae| anyoM ke prati kA Agraha TUTa jaae| sAre haThAgraha TUTa jAe use anugrahahita kahate hai| isa hita meM anya jIvoM ko adhika se adhika sukha sobhAgya kalyANa prApta ho aura ve AtmavikAsa kara sake aisI bhavya bhAvanA ke sAtha saMyukta parahita meM anugrahahita samAyA huA hai| ____ekabAra bharuca ke paiThaNapura nagara meM azvamegha yajJa kA Ayojana thaa| isa yajJa meM azva kA bahuta mahattva hotA hai| hRSTa puSTa azva ke dvArA Ahuti dI jAtI hai| aise hI eka azva ko azvazAlA meM se bAhara nikAlA gyaa| nahalA dhulAkara navIna vastrAbhUSaNa pahanAkara yajJazAlA kI ora paMDita loga le jA rahe the| paMDito ne dekhA azva kI A~kha meM AMsU hai| paMDitoM ke mana meM huA kyA yaha Ahuti zabda samajha gayA hogA? kyA use khayAla A gayA hogA 107 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki use balidAna dene ke lie le jA rahe hai| maMtroccAra ke pUrva paMDitoM ne usakI sirapara hAtha rakhakara use samajhAnA zuru kiyA tU kitanA bhAgyazAlI hai| dharma ke nAmapara terI mRtyu ho rahI hai| bhagavAna ke nAma kA smaraNa kr| dharma hitArtha terI kurabAnI tUjhe svarga meM phuNcaaegii| paMDito ke zabda kAnapara paDate hI azva sAvadhAna ho gyaa| dharmahita aura bhagavAna ekasAtha usake roma roma meM rAcane lge| niraMtara ina zabdoM kI guMja se usake bhItara uhApoha ho gyaa| dharmahita aura bhagavAna ina do zabdoM ke smaraNa meM vaha gaharA utara gyaa| bhagavAna kA smaraNa to maraNa ke samaya honA svAbhAvika hai paraMtu isake to smaraNa ke sAtha pukAra aura pukAra ke sAtha sAkSAtkAra honA prAraMbha ho gyaa| azva kI vRtti kI pravRtti bana gii| astittva kA ehasAsa ho gyaa| paramAtmA ke Agamana kA vizvAsa huaa| usake mukhapara muskAna ubhara gii| acAnaka vaha nAcane lgaa| paMDita samajhe bhoga sAmagrI svarupa phala-phUla-naivadya ko dekhakara bicArA khuza ho rahA hai lekina yaha khuzi kitane samaya rahegI? abhI isakI Ahuti ho jAnI hai| azva mana hI mana meM kaha rahA thA tuma yajJa meM merI kyA Ahuti doge? maiM svayaM prabhu ke caraNoM samarpita ho jaauNgaa| yaha ghaTanA bhagavAna munisuvratasvAmI ke samaya kI bharuca ke peThANapura nagara kI hai| usa samaya paramAtmA bharuca se 60 yojana dUra the| 60 yojana arthAt 240 mAIla arthAt 384 ki.mI. hotA hai| itane dUra rahe hue paramAtmA ne svayaM ke jJAna aura dhyAna meM jAnA aura dekhA ki bharuca meM eka azva pratibodhita hone ke lie utsuka ho rahA hai| zighra hI paramAtmA bharuca meM pdhaare| samavasaraNa kI racanA huii| yajJa meM AmaMtrita devatA paramAtmA ke samavasaraNa meM pdhaare| vizAla mAnava samudAya vahA~ pahuMcA, paMDita bhI pahuMce, tiryaMca bhI phuNce| hamArA azva bhI samavasaraNa meM pahuMca gyaa| munisuvratasvAmI ne dezanA phrmaaii| dezanA saMpanna hote hI gaNadhara bhagavaMta ne pUchA, prabhu ! ApakI AjakI dezanA meM kauna pratibodhita huaa| paramAtmA ne azva kI ora dRSTikara saMketa kiyA ki yaha azva pratibodhita huaa| jisake hita ke lie yahA~ AnA huA vaha kArya saMpanna huaa| gaNadhara bhagavaMta sameta sabakA dhyAna pratibodhita azva kI ora gyaa| azva kI A~kha meM AnaMda ke A~su the| mukha para ulhAsa thaa| hRdaya gadagadIta thaa| roma roma meM prabhu ke anugraha kA AnaMda uchala rahA thaa| azva ko jAtismaraNa jJAna huaa| pUrvajanma kI smRti huii| namotthuNaM kI sAdhanA jAgrata ho gii| namotthuNaM logahiANaM ke pATha meM vaha magna thaa| paramAtmA ne usakI abodhi httaaii| usameM bodhi pragaTa kii| prabhu kA dhyAna azvapara aura azva kA dhyAna prabhu para hai| vAha! bhakta bhagavAna kI joddii| azva ke bhItara parAvANI pragaTa ho gaI- samAhivaramuttamamaM ditu| paramAtmAmAne eka hAtha azva kI ora kiyA vaha baiTha gyaa| phira dUsarA hAtha uThAkara azva ke mastaka para rkhaa| saba ke dekhate dekhate azva samavasaraNa se bAhara nikala gyaa| samavasaraNa ke bAhara bhI paramAtmA logahiANaM usake sAtha the| parama sAdhanA prAraMbha ho gii| mokSa mArgaprazasta ho gyaa| / eka ke hita meM anekoM kA hita ho jAtA hai vahA~ paramAtmA avazya pahuMca jAte hai aura eka ke hita se anekoM kA yA zAsana kA ahita hotA ho to devatA bhI bhAvoM ko saMkucita ho jAte hai 108 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsa meM eka mallamuni ho ge| jo zAstroM meM pAraMgata the| ekabAra kisI sUtra kA artha na lagane para usane devatAoM kI sahAya mAgI turaMta hI zAsana devoM ne guptAvAsa meM rakhI huyI prate pragaTa karI / pratoM kA svAdhyAya karate hue acAnaka kucha prate munizrI se jamInapara rakhI gii| turaMta hI zAsana devoM ne prata uThA lii| satya kA bodha hote hI munizrI ne mAphI maaNgii| prata parata karane kI binatI kI taba zAsana deva ne kahA, zAstra kI azAtanA zAsana kI azAtanA hai| eka ke hita ke hetu pUre zAsana kA ahita nahIM ho sktaa| aisA hai hamArA zAsana / aisA hai hamAre prabhu ke hita kA patha jahA~ hita kA hetu hita hI hai| aise janajana ke hita kA, vizva ke hita kA, samasta brahmAMDa ke hita kA, tInoM lokoM kA hita ciMtavana karanevAle paramAtmA ke caraNoM meM aMjali karake binatI kareMge, logahiANaM padhAro hamAre hita kA hetu sArthaka kro| anAdi kAla se aMdhakAra meM mArga bhUle hue hameM patha pradarzana karoM ataH dIpaka banakara janma janma ke aMdhakAra se hameM mukta kro| namotthuNaM logahiANaM .. namotthuNaM logahiANaM... 109 namotthuNaM logahiANaM. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM logapaivANaM lokapradIpa ko namaskAra he loka pradIpa, pUrNajJAnI, paramapuruSa ! mere bhItara ke naipathya meM tumhArI parama jyoti kA sparza ho / bAhyaloka meM bAhyaprakAza ke lie aneka sAdhanoM kI khojeM huI paraMtu bhItara ke prakAza ko prajjvalita karanevAle meM ekamAtra Apa hI jyotipuMja ho / bhItara kA aMdhakAra Apa ke sivA kauna dUra kara sakatA hai? dIpaka ko sajAne kI to mujhe bhavAMtaroM se Adata hai| Aja bhI maiMne baDI umaMga se merA dIpa sajAyA hai| vividha prakAra ke tapa, japa aura anuSThAna se isa die kA suzobhana kiyA hai paraMtu prabhu terI jyoti kA sparza pAe binA dIpaka kaise prajjvalita ho sakatA hai ? vatsa! appa dIvo bhava / - apane dIpaka khuda bno| tuma svayaM prakAza ho / kisI anya prakAza kI pratIkSA mata kro| prakAza pratIkSA kA nahIM sparza dIkSA kA viSaya hai| mere aura tumhAre bIca kA bheda toDa do| paradA khola do| tumhArI sahaja aura zAzvata svarupa kI avasthA meM praveza kro| svayaM meM svayaM ke prakAza ko pragaTa karo, anya ko prakAzamaya karane kA sAmarthya tumameM hai| vatsa! tumhArA bhItara bheda lo| bhItara ke bhItara meM praveza kro| usa bhItara meM hama eka hI hai| jyota kA sparza kara jyotirmAna ho jaao| he divyaloka pradIpa ! Apa hI samastaloqa ke ujAsa, prakAza aura vikAsa ho / Apako aura Apake prakAza ko namotthuNaM logapaivANaM maMtra se namaskAra ho / he anabUjha lokadIpa ! hamAre hRdaya meM ekabAra pragaTa to ho sopist fe verw jaao| Apake pragaTa ho jAnepara merA Atma dIpaka jagat ke kisI bhI saMkalpa vikalpa ke bavaMDara meM bUjha nahIM jaaegaa| Apake divya dIpa kA sparza hote hI aneka bhavya dIpa eka sAtha pragaTa ho jaaaiNge| 110 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM logapaivANaM jo prajJA aura prakAza kA dIpa prajjvalita karate hai ve bhagavAna haiN| jo prajJA aura prakAza ko prApta kara prajjvalita ho jAte haiM ve bhakta hai| pragaTa karate haiM ve paramAtmA haiM aura pragaTa ho jAte haiM ve dehAtmA haiN| jo svayaM pragaTa hote haiM aura anyoM ko bhI pragaTa karate haiM ve loka pradIpa haiN| jo sparza ko prApta kara jyotirmAna ho jAte haiM ve AtmadIpa haiN| anaMta gaNadharoM ne jagat ke jIvoM ko paramatattva ke sAtha joDane ke lie logapaivANaM maMtra kA dAna diyaa| jahA~ loka hai vahA~ aMdhakAra hai| loka meM bhale hI aMdhakAra hai paraMtu loka me logapaivANaM bhI hai| logapaivANaM ke pragaTa hote hI aneka janmoM ke aMdhakAra kA nAza hotA hai| kabhI na bujhe aise anabUjha dIpa jaise arihaMta paramAtmA loka meM janma lete haiM, loka meM ujAlA karate haiM aura jyota pAne vAloM ko loka ke agrabhAga taka le jAte haiN| vahA~ jyota se jyota kA sparza hotA hai aura jyota anaMta jyota meM samA jAtI hai| aise paramatattva lokapradIpa ke caraNoM meM hama namotthuNaM arpita karate haiN| bhaktAmara strotra meM kahA hai, nirdhUmavartirapavarjita tailapUraH, kRtsnaM jagattrayamidaM prkttiikrossi| gamyo na jAtu marutAM calitAcalAnAM, dIpoDaparastvamasinAtha! jgtprkaashH|| paramatattva rupa dIe ko pragaTa karane ke lie tIna dIye hamAre sAmane haiN| 1. miTTI kA dIpaka, 2. Atma dIpaka aura 3. paramAtma diipk| paramAtma dIpaka ko samajhane ke lie miTTI ke dIpaka ko samajhanA paDatA hai kyoMki miTTI kA dIpaka upamAna hai aura upamAna ke pAMca upakaraNa hai - 1. pAtradIpaka, 2. battIkA astittva, 3. tela kA astittva, 4. vAyu kA prabhAva-abhAva aura 5. dhUmra kA astittv| dUsare hama hai Atma diipk| pragaTa hone ke lie hameM cAhie - 1. svayaM astittva, 2. pragaTa hone kI jijJAsArupa battI, 3. zraddhA kA tela, 4. saMkalpa kA prabhAva aura 5. vizvAsa kA astittv| isItaraha paramAtmArupa astittva dIye ke upamAna se upamIta hai paraMtu tulanA karanepara saMtulana nahIM banatA hai| jaise parama astittva sadA pragaTa rahatA hai| zubhanAma karma ke udaya se prApta tInoM zubha yogoM kI battI hai| tIsare tailapuraNa kI AvazyakatA nahIM hote hue bhI vIryaMtarAya karma ke kSaya se utpanna zaktirupa zAzvata hai| sAmAnya dIpaka vAyu ke pracaMDa vega ko bujhA detA hai| paraMtu paramAtmA to abUjha hai meruparvata ko ukhADakara pheMka denevAlA pracaMDa vAyu bhI paramAtmA rupa dIpaka ko bujhA nahIM sakatA hai aise acala paramAtmA haiN| dhueM meM kAlApana hotA hai| paramAtmA samasta udayamAna kaSAyoM ke paramANuoM se rahita hone ke kAraNa sadAnidhUma hote hai| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma janma se aMdhakAra meM bhaTakanepara bhI hama lokapaivANaM kA sparza na pA ske| kabhI kabhAra sparza pAne kA avasara AyA bhI hamAre pAtra meM battI barAbara nahIM thii| kisI gurumAtA ne hamameM bhAvanA kI battI bhara dI to zraddhA kA tela khatama ho gyaa| puNyodaya se sadguru ne zraddhA kA tela bhI purA phira bhI jyoti ke sparza ke abhAva meM hama jyotirmAna nahIM ho paae| Aja parama puNyodaya se anaMta guru gaNadhara bhagavaMta namotthuNaM ke mAdhyama se paramaparamAtmA rupa dIpaka kI jyoti ke sAtha hamArA sparza karA rahe hai| sUraja bhI ujAlA to detA hai paraMtu aMta meM to vaha bhI asta ho jAtA hai| pAvara hAusa ke sAtha saMbaMdha joDakara lAITa kA kanekzana le lete haiM to aMdhere meM ujAlA to ho jAtA hai paraMtu niyamitatA ke khaMDIta ho jAnepara lAIna DiskanekTa ho jAtI hai| aisA anubhava hama sabako haiN| choTe se jhilamilAte dIpaka ko kisI kaneksana kI AvazyakatA nahIM hai| basa usake saMbaMdhita thoDe se niyamoM kA pAlana ho jAe vaha pUre ghara ko rozana kara detA hai| hamArA zarIra bhI miTTI kA dIpaka hai| use paripUrita karake AtmA ke cirAga se parama jyoti kA sparza ho jAe to saMpUrNa jIvana rozana ho jAtA hai / citta ke isa cirAga meM tela, battI Adi ke samApta hokara dIyA bujhe usase pahale hameM sAvaceta aura sAvadhAna ho jAnA jarurI hai| gaNadhara bhagavaMta dvArA pradatta isa zAsvata jyota ke sAtha jyota kA sparza ho jAe to bhavAMtara meM bhI yaha dIyA anabujha rahatA hai| Aja logapaivANaM maMtra ke dvArA parama jyota ko hamArI bhAvanA vyakta kreNge| parama jyoti svarupa he paramAtmA ! mere citta ke cirAga meM sadA jyota jalatI rahe aisI karuNA krnaa| Apa ke jyoti ke isa ujAle meM Apake caraNoM ko dekhate dekhate hama mArga kATate rheNge| Apake hI ujAle meM hama apane ubaDa khAbaDa pathapara bhI ArAma se Age baDheMge aura maMjila ko pA skeNge| binA ujAle ke anAdI kAla se hamaneM aMdhakAra meM aneka yAtrAeM kii| calate bhI rahe, girate bhI rahe, mArga hamezA akhUTa rhaa| isa saMsAra meM calanevAloM ko girAnevAle milate haiM para girate hue ko bacAnevAle yA gire hue ko uThAnevAle nahIM milate hai| prabhu ! tumhArI AjJA, tumhAre zAstroM kA svAdhyAya, tapa, japa Adi hameM avazya sahayoga dete haiN| paraMtu usameM hamAre bhAva aura bhakti kA sAMmajasya nahIM ho paataa| usa kAraNa hama usakA paripUrNa pAlana kara prakAza prApta nahIM kara sakate haiN| dIpapara se aMdhadIpanyAya, dehalIdIpanyAya aura diladIpanyAya kI kahAvateM pracalita hai| patha meM, ghara meM, dila meM yA jIvana meM jahA~ bhI dIyA prajjvalita hotA hai vahA~ svayaM ko aura anya ko ujAlA prApta hotA hai / para hamAre sAtha rahanevAle yA hamAre sAmane AnevAle yA hamAre AsapAsa rahe hue sabako prakAza prApta hotA hai| paramapuruSa hameM kaba kitanA aura kaise ujAle kI AvazyakatA hai, kitanA prakAza pAne kA hamameM sAmarthya haiM aura kitanA prakAza anyoM ko dene kI kSamatA rakhate hai, yaha sabakucha jAnakara hamAre jIvana meM dIyA pragaTa karate hai| ekabAra rAtri ke samaya meM eka aMdhavyakti guru ke sAtha satsaMga saMpanna kara lauTa rahA thaa| guru ne aMdhavyakti ke hAtha meM eka lAlaTena pakar3A dii| A~khoMvAle vyakti meM to dina-rAta kA, aMdhere-ujAle kA pariNAma aura prabhAva hotA hai paraMtu kisI aMdhavyakti ke lie saba samAna hai| dina ho yA rAta ho, aMdherA ho yA ujAlA ho use kabhI bhI dikhAI nahIM detA hai| hama saba kI isa dhAraNAoM se viruddha sadguguru ne usa aMdhavyakti ke hAtha meM lAlaTena thA 112 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diyaa| hamArI taraha hI aMdhevyakti kI bhI soca thI, jaba mujhe dikhatA hI nahIM to maiM isa lAlaTena ko kyA karUMgA? sadguru ne kahA, tumheM bhale hI nahIM dikhAI de para patha se gujarate hue aMdhere meM dekhanevAlA koI vyakti tumase TakarA na jAe isIlie tumhAre hAtha meM yaha rakhanA jarurI hai| aMdha vyakti ne binA kisI tarka ke lAlaTena lekara calanA zuru kiyaa| rAste se gujarate hue acAnaka eka AdamI usase TakarA gyaa| aMdhavyakti ko samajha meM nahIM AyA ki kahI sAmanevAlA vyakti aMdhA to nahIM hai| usane kahA, bhAI tujhe lagA to nahIM hai? sAmanevAle vyakti ne jora se kahA, TakarAoge to lagegA to shii| itanI phikara haiM to dekhakara kyoM nahIM calate ? aura yadi dekhanA hI nahIM thA to lAlaTena lekara kyoM ghUma rahA hai ? aMdhavyakti ne kahA mitra! maiM to janma se hI aMdha huuN| maiM yaha bhI nahIM jAna sakatA hU~ ki Apa kaise ho? para hA, dekhatA huA koI bhI vyakti mujhase TakarAe nahIM isake lie yaha lAlaTena lekara cala rahA huuN| mujhe bhale hI nA dikhAI de lekina dekhanevAle vyakti se maiM TakArAu nahIM aura usake patha darzana kA sahayogI baneM aisA socakara sadguru ne mujhe jagat prakAza ke lie lAlaTena diyA hai| maiM bhI Apako dikhAI dU aura patha bhI Apako dikhAI de| aba bArI thI dekhanevAle vyakti kii| vaha jhijhaka gayA, samhala gayA aura zaramA gyaa| usane kahA dhanya haiM tumhAre sadguru jinhoMne jagat ke aMdhakAra meM rozanI pragaTa kii| dhanya haiM tumheM bhI jagatako prakAza dene ke lie lAlaTena lekara hama jaisoM kA patha pradarzana karate ho| anaMta guru gaNadhara bhagavaMta isa jagat ke aMdhakAra meM hameM lokapaivANaM kA dIyA pakaDAte hai| jAo! jagat meM jahA~ kahI bhI aMdherA hai vahA~ ujAlA kro| patha pradarzana kro| kaIbAra hamAre sAtha aisA hotA hai| gurupradatta bheMTa yA zikSA kaba, kahA~, kaise aura kina saMjogoM meM kAma AegI yaha hama nahIM jAnate haiN| lete samaya hama kaI tarka karate hai| tarkoM meM lapeTakara hama svayaM ko buddhiAmAna samajhate hai| sUrya ke sAtha A~kheM milAkara garbhavatI ho jAnevAlI kuMtI kI kathA ko mahAbhArata kI sirIyala meM dekhakara kisI jainIne tarka nahIM kiyA ki aisA kaise ho sakatA hai? sUraja ke sAtha dRSTi milAkara sUrya kI kiraNa pakaDakara aSTApada parvatapara caDhane kA sAmarthya rakhanevAle anaMtajJAna ke svAmI ke vAtsalyapAtra anugrahapAtra gautamasvAmI kI ghaTanA hamAre kautuhala kA kAraNa bana jAtI hai| parama niSkAraNa meM apane kAraNoM ko joDakara mahApuruSoM kI buddhi ko tolane kA kAma jainoM ke sivA anya kara bhI kauna sakatA hai? kathA sAhitya ho yA paurANika sAhitya ho hama paramAtmA ke prajJAdIpa ko pahacAna bhI nahIM sakate hai| yahI bAteM jaba vijJAna prupha kara detI hai taba hama zamIMdA hote hai| parama puruSa kI prajJA preraNA kA paramabala hotI hai| prajJA jaba preraNA bana jAtI hai taba AjJA kA rupa lekara ziSya meM samA jAtI hai| . isa ahaMkAra meM loka ke pradIpa parama tattva hamAre jaise pAmara jIvoM ke sAtha logapaivANaM banakara girate hue ko bacAte haiN| bhaTakanevAloM ko sanmArga dikhAte haiN| aTakate hue ko gati dete haiN| yadi paramatattva unakI aisI prajJA padIpa kI preraNA kA diyA nahIM pragaTa kare to isa anaMta saMsAra meM se hameM kauna bacAegA ? hamAre to donoM loka meM aMdherA hai| bAhara saMsAra meM bhI aura hamAre bhItara bhii| bhItara bhagavAna padhAre to bhItara bhI ujAlA hotA hai aura bAhara bhI ujAlA hotA hai| hama svayaM bhI isa anaMta saMsAra se baca sakate hai aura hamAre sAtha Asa pAsa ke bhI baca sakate hai| ise kahate haiM aNdhdiipnyaay| 113 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba dekhie dahalIjadIpanyAya | ghara meM praveza ke pUrva eka caukhaTa hotI hai jise dahalIja kahate hai / sAmAjika vAtAvaraNa meM vizeSa tyohAroM meM aura vizeSa avasaroM meM dahalIjapara dIyA pragaTa karate hai / isake do abhiprAya hote hai| koI bhI nayA AgaMtuka AtA hai to AMgana meM ujAlA milatA hai aura dIye kA ujAlA bhItara ghara prakAzita karatA hai arthAt ghara aura AMgana donoM ko jo dIyA prakAzita kareM use dahalIjadIpa kahate hai / / dUsarA abhiprAya hai - hamaneM kisI deva kA AvhAna kiyA ho to usake svAgata meM dIyA prajjvalIta karate hai to deva ghara meM praveza karate hai| isI ko nyAya kA rUpa dete hue pArivArika saMskAra kA kAraNa mAnA gayA hai| beTA yA beTI jaba svayaM ke ghara ko bhI khuza aura saMskArIta rakhate haiM aura bAhara samAja meM bhI dAna, dharma, sevA Adi dvArA vAtAvaraNa ko "saMskArIta banAne meM saphala rahate hai; use dehalIdIpanyAya kahate hai / hameM hamAre dila ko jIvana kI dahalIja banAnA hai| jo hamAre dila meM bhI ujAlA kare aura hamAre jIvana meM AnevAloM ko bhI ujAlA de| jo hamArA bhItara aura bAhara donoM ko prakAzita karate haiM ve haiM logapaivANaM / dila se namotthuNaM ke dvArA lokapaivANaM ko dila meM AMmatrita kro| ve hamAre jIvana meM aura AsapAsa ke vAtAvaraNa meM dIye jlaaaiNge| dahalIjadIpanyAya kI taraha hama aura hamArA jagat prakAzita ho jAegA / dIpaka kA niyama haiM ki dIyA dIye ko jalAtA hai| dIye se dIyA pragaTa hotA hai| pragaTa karanevAlA dIyA jina hajAroM diyoM ko prajjvalita karatA hai unheM svayaM kI taraha hI jyotirmAna karatA hai| samAna jyota, samAna teja aura samAna prakAza sarvatra vyApta hotA hai| dIkSAzAstra meM ise sparza dIkSA kahate haiN| dIye meM sabakucha ho battI ho, tela ho, use bahuta acchA sajAyA gayA ho lekina jabataka jyoti kA sparza nahIM ho pAtA vaha jyotirmAna nahIM ho pAtA hai| sparzadIkSA ke lie zAstra meM kahA hai jaha dIvA divasa, paippara ya so dIvo / dIvasamA AyariyA divaMti paraM ca divaMti // jabataka paramAtmA gagaTa nahIM rahate hai taba AcArya ko dIpaka kI mAnyatA dI jAtI hai| jo prajjvalita dIpaka kI taraha hote hai| svayaM bhI prakAzita hote hai aura anyoM ko bhI prakAzita karate hai| sparza ke do prakAra hai - dravyasparza aura bhaavsprsh| padArtha kA padArtha ke sAtha kA sparza dravyasparza kahalAtA hai| yahI sparza hamAre aMta:karaNa ko chUkara bhAva - utpanna karate hai use bhAvasparza kahate hai| jisataraha garama padArtha ke sAtha hAtha kA sparza ho jAnepara jo garmI kA anubhava hotA hai use dravyasparza kahate hai| isa anubhava kA hamAre upara jo acchA-bUrA prabhAva hotA hai use bhAvasparza kahate haiN| jaise A~kha se rupa dekhanA, kAna se zabda sunanA yaha dravyasparza hai| paraMtu yaha sunane ke bAda hamameM acche bure pariNAma pragaTa hote hai aura unakA hamAre upara prabhAva paDatA hai ise bhAvasparza kahate haiN| ora khulAsA cAhie? acchA sunie Apa bhojana karane baiThate haiN| padArtha ApakI pleTa meM AtA hai| Apake mu~ha meM jAtA haiM dravyasparza hai| aba dAla svAdiSTa hai, sabjI meM namaka kama hai Adi ceSTAeM bhAvasparza haiN| dravyasparza ke bAda acche bUre pariNAma pragaTa honA aura usakA prabhAva bhItara pragaTa honA bhAvasparza hai| bhAvasparza se hI hamameM rAga dveSa utpanna hote haiM / 114 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyasparza ke zAstra ne ATha prakAra batAe haiM - kaThora-komala, zIta-garama,rukSa-mRdu aura halakA-bhArI / aba jarA sA hameM apane bhItara jhA~kanA hai| hama sAmAyika yA anya koI bhI pratyAkhyAna pArate haiM taba bolate hai - samakAeNaM na phAsiyaM na pAliyaM........tassa micchaamidukkddN| jisakA artha hotA haiM, maiMne sAmAyika yA pratyAkhyAna kA sparza na kiyA ho to micchaamidukkddN| aba socie yahA~ kaunase sparza ke bAre meM kahA gayA hai| ATha meM se kaunasA sparza ho sakatA hai? bahuta svAbhAvika hai ki ATha sparza dravyasparza hai| sAmAyika Adi kA bhAvasparza Avazyaka hai| arthAt sAmAyika kI pratyeka kSaNe sAkSIbhAva ke sAtha jAgRti ke sAtha honI caahie| yadi aisA na ho pAyA, mana vicalita ho gayA, AtmA sAkSIbhAva se haTa gayA, jAgRti na raha pAyI aisA kucha bhI huA ho use doSa mAnA gayA hai| usakA micchAmi dukkaDaM kahA gayA hai| bhAvAnusaMdhAna hotA hai taba miTTi kA dIyA AtmadIpaka banakara paramAtmadIpaka meM pariNamita ho jAtA hai| kathAnuyoga meM caMdrAvataMsa nAma ke rAjA kI eka kathA AtI hai| saMdhyA kA samaya thA, sUrya astAcala kI ora jA rahA thA, ujAlA aMdhere meM parivartita ho rahA thA tabhI caMdrAvataMsa rAjA ke aMta:karaNa meM prabhu bhakti kI prIta jgii| rAja mahala ke bhItara ke kakSa meM pahuMcate pahuMcate Atmamahala ke bhItara ke kakSa khulate ge| yaha kakSa sUnA thaa| ekAMta meM thaa| aMdhere meM thaa| yahA~ thoDA ujAlA cAhie aisA socakara unhoMne eka choTAsA zraddhA kA dIpa jlaayaa| unakA aMta:karaNa nirmala aura pavitra thaa| dravya dIpa ke sAtha sAtha bhAva dIpaka bhI prajjvalita ho gyaa| dravya dIpa ko diyAsalI kI jyota kA sparza huA aura bhItara bhagavAna kI jyota kA sparza huaa| paramAtmA kA prakAza pragaTa hote hI anAyAsa rAjana se eka abhigraha kI dhAraNA ho gyii| eka lakSya kA saMdhAna ho gyaa| eka pratijJA saMkalpamayI ho gyii| eka saMkalpanA meM rAjA ke saMsAra kA upasaMhAra ho gyaa| yama aura niyama yogamaya ho gye| yoga prayogamaya ho gayA aura aMta meM prayoga ayoga kI yAtrA meM nikala pddaa| anAyAsa rAjA se pratijJA ho gayI ki dIyA na bujhane taka maiM dhyAna cAlu rkhuugaa| jaba taka dIyA jhilamilAegA maiM kisI bhI prakAra kA sAvadyayoga kA vyApAra nahIM kruuNgaa| kaI bAra dhyAna calatA ho taba pratijJA bhI parIkSA bana jAtI hai| parIkSA pratIkSA meM pariNamita hotI hai| rAjA kA dhyAna kevala prajjvalita dIye ke sAtha juDa cukA thaa| acAnaka hI kathA kA dUsarA pariccheda prAraMbha ho jAtA hai| rAjamahala meM rAjA kI eka vizvAsu dAsI thI jisane rAjA ko garbhagRha ke dhyAna kakSa meM praveza karate hue dekha liyA thaa| rAjA ko adhika samaya taka dhyAnastha dekhakara dAsI ne dIpaka meM tela khatama hAne se pUrva hI use tela se paripUrita kara diyaa| bAda meM to yaha ghaTanA parama ghaTanA kA kAraNa banatI gii| rAjA aura dAsI ke bIca meM dhAraNA kA gaeNpa samApta ho gyaa| donoM apane apane pahalUpara Age baDhate rhe| dAsI ko apane rAjA ke prati zraddhA thI to rAjA kA apane paramAtmA ke prati samarpaNa thaa| rAjA pratijJA meM dRDha the to rAjA kI pratijJA se anajAna dAsI sevA ke prati dRDha thii| vaha tela se dIe ke paripUrita karatI hI rhii| saMdhyA rAta meM aura rAta prabhAta meM parivartIta hotI rhii| isa parivartana ne rAjA ke bhItara bhI parivartana kara diyaa| vAtAvaraNa kI prabhAta rAjA ke aMta:karaNa kI prabhAta ho gii| dina kA maMgalAcaraNa dila kA maMgalAcaraNa ho gyaa| bAhara cala rahA thA kAlacakra usameM calA karmacakra vaha karmacakra dharmacakra 115 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ calAtA rhaa| dharmacakra dhyAnacakra meM pragaTa ho gyaa| dhyAnacakra meM jinacakra pragaTa ho gyaa| jinacakra meM jinavara pragaTa ho ge| jyota se jyota pragaTa ho gii| karma TuTate ge| upasamarasa kSAyikabhAva meM pariNamita ho gyaa| zreNI kA prAraMbha ho gyaa| dharmadhyAna zukladhyAna meM pariNamita ho gyaa| zukladhyAna AtmasAta hokara pUrNajJAna meM rupAMtarIta ho gyaa| nijacetanA jaga gii| satsvarupa khila gayA aura kevalajJAna pragaTa ho gyaa|kuch hI kSaNoM meM devaduMdubhi bajane lge| mahAkevali paramajJAnI caMdrAvataMsa bhagavAna ke nAma ke jayajayakAra hone lgaa| namotthuNaM logpiivaannN| eka rAjA ko tIna beTe the| rAjA sanyAsa lenA cAhate the| rAjya kA kArabhAra kisa beTe ke hAtha meM denA isapara ve soca rahe the| eka dina rAjA ne sadguru se pUchA, Apa jJAnI ho batAo maiM kisa beTe ko apanI rAjya kA adhikArI banAu? guru ne kahA, parIkSA karanI hogii| kyA koI kaDI parIkSA hoMgI unakI? kaDI parIkSA kyA hotI hai? beTe hI to haiM basa karanI hai priikssaa| rAjamahala meM samAna stara ke tIna kakSa hai| hara eka ko eka eka kamarA bharane ko kaha do| kakSa pUrA bharanA caahie| bilkula khAlI na rhe| nizcita samaya para pratiyogitA prAraMbha ho gii| eka putra ne bhaMDAra ruma meM se jevara aura sonA-mohara se kakSa bharanA zuru kiyaa| sabakucha lagA cukA paraMtu kakSa na bhara paayaa| dUsare putra ne dekhA prayAsa karane ke bAda bhI isakA kakSA nahIM bhara pAyA mujhe kucha aisA padArtha socanA cAhie jo AsAnI se kakSa ko bhara ske| usane kUDA-kacarA uThAkara kakSa ko bhara diyaa| usane dekhA pahale kA kakSa adhUrA hai| tIsare beTe ne socA abhI to pUrA dina haiM pahale prabhu bhakti kara bAdameM kamarA kaise bharanA yaha socuNgaa| saMdhyA hote hI rAjA guru ke sAtha tInoM kakSa dekhane nikle| pahalA adhUrA thA, dUsarA bharA to pUrA thA paraMtu kUDe-kacare ke bharane se badabU A rahI thii| unhoMne tIsarA kakSa kholaa| kamarA pUrA khAlI thA paraMtu kakSa ke eka kone meM dIyA TImaTImA rahA thaa| sarvatra aMdhakAra thA para yaha kakSa pUrNa prakAzita thaa| rAjA ko dekhakara Azcarya huaa| vaha kucha samajhe soce usase pahale hI guru ne kahA, rAjan ! isa rAjakumAra ne bahuta socasamajhakara prayAsa kiyA hai| kakSa ko padArtha se nahIM prakAza se bharA hai| jo rAjamahala meM prakAza kara sakatA hai vaha rAjya kI prajA ke dila meM prakAza kara sakatA hai| rAjyasattA kA adhikArI yaha rAjakumAra hai| rAjana ! dIyA jale to aMdherA calA jAtA hai, yaha saca hai| lekina aMdherA calA jAe to dIyA jale yaha saca nahIM hai| dIyA to jalAnA hI par3atA hai| logapaivANaM ko namaskAra karate hai taba gaNadhara bhagavaMta kahate haiM - prakAza kI pratikSA mata karo, tuma svayaM prakAza ho| aMdherA haTAo aura svayaM ko dekho| appa dIvo bhava..... apane dIpaka khuda bno| hameM isI bAta kA ciMtana karanA haiM ki hama svayaM ke dIpaka kaise bne| ujAlA banakara aMdhere ko kaise dekhe| isa sAdhanA meM hamAre do rupa pregaTa hote haiN| eka vaha jo karatA hai, eka vaha jo dekhatA hai| jo dekhatA hai vaha jAgrata hai, vaha svabhAva hai, vaha prakRti hai| svabhAva meM rahI huyI AtmAne vibhAva ko dekhanA haiN| svabhAva meM rahe aMza ne vibhAva meM rahe aMza ko dekhanA hai| AtmAne AtmA ko dekhanA hai| para soco nahIM, ghabarAo nahIM lokapradIpa kA sparza kro| unheM namaskAra kro| AtmadIpaka prajjvalita ho jaaegaa| aisA hI koI choTAsA dIpaka hama saba ke bhItara cirakAla ke zAzvata svarupa ko pragaTa karane meM, satsvarupa pragaTa karane meM sahayoga pradAna kare aisI zubhakAmanA ke sAtha logapaivANaM maMtra se anaMta jinezvara bhagavaMta ke caraNoM meM 116 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra karate haiN| gaNadhara bhagavaMto dvArA pradatta namotthuNaM sUtra se hamAre yogabala ko anugrahamaya bnaae| A~khe baMda kara, sIdhe baiThakara, deha ko zithila kara ciMtana karo ki merA yaha deha miTTi kA dIpaka hai| usameM zraddhA kA tela aura vizvAsa kI bAtI bharakara namotthuNaM dvArA paramAtmA ko namaskAra karate hue gaNadhara bhagavaMta se prArthanA karate hai - he parama gaNadhara bhagavaMta! paramAtmA ke paramajyota ke sAtha merI Atmajyota kA sparza karA do| mujhe sparza dIkSA do he lokapradIpanAtha! padhAro mere AtmadIpa meM sparza karo merI cetanA kA mere sune zAzvata svarupa meM pragaTa ho jaao| jyota jalA do| pradIpa meM pradyota pragaTa karo aura mere logapajjoyagarANaMbanakara mujhe udyotamaya kro| namotyuNaM logapahavANaM..... namotyuNaM logapahavANaM ..... namotyuNaM logapahavANaM..... 117 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM logapajjoyagarANaM jo svayaM dikhAI nA de paraMtu samasta loka ko dikhAI de use pradyota kahate haiN| pradyota arthAt udyota / udyota arthAt ujAlA / loka meM pradyota taba hotA haiM jaba rAta pUrNa ho jAtI hai / loka meM pradyota taba hotA haiM jaba prabhAta ho jAtI hai / jIvana meM pradyota taba hotA haiM jaba prabhu kA sAtha hotA hai / jIvana meM pradyota taba hotA haiM jaba prabhu se bAta hotI hai| Aie Aja hama saba ujAlA prApta kareM / loka ke hita svarupa, AtmapradIpa svarupa, paramArthadIpaka svayaM loka meM rahe hue jIvoM ke aMtaHkaraNa meM padhArakara aMdhakAra kA haraNa karate haiM aura prakAza pahuMcAte haiN| aise pradyota kI bAta karate hue gaNadhara bhagavaMta jagat ke jIvoM kI do kakSA batAte haiM- * 1. jinheM adhaMkAra kI Adata ho gaI haiM, jinheM aMdhakAra hI acchA lagatA haiN| bicAre kucha jIvoM ko ujAle kA patA nahIM ve adhere meM hI rahate haiM / jinhoMne kabhI prakAza dekhA hI nahIM aura na to prakAza kA anubhava kiyA hai| jinheM hama vyavahAra bhASA meM aMdherAprufa kahate haiN| 2. dUsarI kakSA ke ve jIva haiM jinheM kabhI kabhI ujAlA dekhane kA avasara prApta hotA hai ata: ve aMdhakAra meM se ujAle meM Ane kA prayAsa karate hai / Aja hama unakI bAteM kareMge jinako ujAle kI AvazyakatA haiN| jinheM ujAle kI AvazyakatA samajha meM AyI haiM, jinheM ujAle ko pAne kI abhipsA haiM, jinheM ujAlA pAne ke lagana lagI haiN| jo prabhu caraNoM meM svayaM ko arpita kara paramAtmA se kaha rahA hai, hameM ujAlA cAhie hii| hameM ujAlA hI cAhie ora kucha nhiiN| hamArI aisI prArthanA sunakara gaNadhara bhagavaMta kahate haiM - kala to tumheM dIpaka svarupa meM prabhu mila gae na ? aba tumheM aura kyA cAhie ? dIpaka ko jaba cAho taba pragaTa kara sakate ho / jahA~ cAho vahA~ le jA sakate ho| phira aba tumheM kyA cAhie? Aja hameM gaNadhara bhagavaMta ke ina praznoM kA uttara denA hai| unheM kahanA haiM prabhu ! paramAtmArupI dIpaka pragaTa | kara / aMdhere meM bhI ujAle kA vistAra karane kA mahAsAmarthya pragaTa kara Apane hamapara anaMta upakAra kiyA hai| yaha saba prApta karake bhI prabhu hameM ora kucha kahanA hai, hameM kucha caahie| hamArI isa icchA ko kevala Apa hI mAtra pUrNa kara sakate haiN| pahalI bAta to yaha haiM ki dIye ke lie hameM sadA praeNkTIkala rahanA paDatA hai| dIyA cAhie, battI cAhie, tela cAhie phira jyota jalAnevAlA cAhie, phira jyota kA sparza ho, ujAlA ho isataraha laMbA iMtajAra karanA paDatA hai| yaha pratIkSA hameM maMjura nahIM hai| 118 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI bAta yaha haiM ki dIyA to rAta ke aMdhakAra meM hI prajjvalita hotA haiN| pahale rAta, phira aMdherA, phira prakAza kA iMtajAra, phira Agamana, phira jyota kA sparza.............phira........phira...phira prabhu ! hameM to dina meM bhI aMdherA lagatA haiN| tana meM aMdherA, mana meM aMdherA, prema meM, paise meM, pratiSThA meM...... kyA kahuM Apako ki mere jIvana meM sarvatra aMdhakAra pratIta hotA haiN| maiM adhere meM hU~ phira bhI Apake svarupa prakAza kI eka lakIra eka kiraNa merI ora AtI dekhakara mujhe udyota meM Ane kA mana hotA haiN| aisA udyota mujhe dina-rAta caahie| gaNadhara bhagavaMta ne kahA, ThIka haiN| maiM tumheM aisA maMtra detA hU~ ki jo tumheM ujAlA de, prakAza zighra hI prApta kara sko| paraMtu usase pahale maiM tumhe eka prazna karatA hU~ ki tumheM ujAlA cAhie kyoM? bolo aba hama unheM kyA uttara deMge..? mere Apake jaise logoM ne ikaTThe hokara eka tAtkAlika miTiMga bulaaii| viSaya thA gaNadhara bhagavaMta ko hamaneM kyA uttara denA? prabhu! jagat bahuta dekhA, aba kevala mAtra paramAtmA hI dekhane haiN| ata: hamapara anugraha kro| gaNadhara bhagavaMta ne kahA, yaha lo maMtra karo pATha- logapajjoyagarANaM yaha maMtra lo bolate raho, japate raho, ujAlA pAte rho| prakAza pAnA aura vizva meM jyota jlaanaa| paramatattva udyota pradyota kara tujhe dekha to leMge para prabhu ko dekhane ke lie tujhe svayaM kA prakAza phailAnA hogA aura isake lie tujhe svayaM ko hI dekhanA hogaa| tu svayaM ko hI dekhegA to hI svayaMko pAegA aura isake lie maMtra haiM - namotthuNaM logpjjoygraannN| logapaivANaM aura logapajjoyagarANaM samAna lagane para bhI donoM meM bahuta aMtara haiN| diyA cAhie, bAtI cAhie, tela cAhie, jyota bhI jalAle to havA nahIM AnI cAhie, ruma baMda honA cAhie, aisA honA cAhie, vaisA honA cAhie AdiAdi aneka zarta pUrNa hotI haiM taba dIyA pragaTatA haiN| para pradyota bezarta pragaTa ho jAtA hai| hamArI bhI sthiti dekho logapaivANaM prApta kara lene mAtra se hama koI baDe adhyAtmika sAdhaka nahIM bana ge| paraMtu hameM kisI bhI nayI cIja honI yA Ane kI khabara hote hI pAne kI abhipsA jaga jAtI hai| Aja bhI hamArI vahI sthiti haiN| hama loka meM rahate haiM, logoM ke sAtha rahate haiM, loga meM ramate haiM, logoM ko priya lage yA na lage para cAroM ora paribhramaNa karate haiN| hama akele hI loka meM nahIM rahate haiM, bhagavAna bhI isI loka meM rahate haiN| loka zabda ke prayoga meM hama sirpha jagat aisA hI artha kara loka meM rahanevAle ye loga, ve loga, hama loga, tuma loga aisA kahate hai| jJAnI puruSa isa vyavahAra jagat meM hI rahakara aura jagat meM hI rahe hue logoM kI bAteM kara loka ke agrabhAga para le jAne kI prakriyA samajhAte haiN| isa loka meM aura anya loka meM rahe hue jIvoM meM cAra uttama koTI ke tattvoM ke svIkAra ko mAMgalika kahate haiN| arihaMta, siddha, sAdhu aura dharma ye cAra tattva loka meM haiM phira bhI lokottama haiN| uttamottama haiN| logassa sUtra ke prAraMbha meM loka ko udyota karanevAle arihaMta paramAtmA haiM isa rupa meM loka zabda kA prayoga kiyA haiN| AcArAMga sUtra ke prathama adhyayana meM loka meM paribhramaNa karanevAle jIvoM ko lokavAdI kahA hai| loka ko loka aura loka meM rahe hue jIvoM ko loe zabda kahakara dUsare adhyayana kA nAma lokavijaya diyA haiN| loka zabda ko dravyaloka kA kAraNa batAkara, loka paribhramaNa kI rIta samajhAkara dravyaloka 119 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke vijaya ko prApta karane ke upAya prastuta kara isa adhyayana kA nAma lokavijaya kahA haiN| usake bAda loka kA sAra dharma aura dharma kA sAra nirvANa batAkara pA~cave adhyayana kA nAma lokasAra diyA haiN| ThANAMga sUtra meM paramAtmA ke kalyANako meM tInoM lokoM meM udyota hotA hai| aisA kathana prApta hotA haiN| vizeSa kara nAraka ke jIva jinheM kabhI eka bhI kiraNa prApta nahIM hotI haiM vahA~ bhI paramAtmA ke kalyANaka ke samaya udyota hotA haiN| isake atirikta bhagavatI sUtra Adi meM bhI loka kI vistRta carcA prApta hotI hai| paraMtu Aja hamArA uddezya loka ko pradyotita karanevAle, udyotita karanevAle, paramatattva ko kaise prApta karanA yaha hone se hama isIpara Age carcA karate haiN| jaise lokavijaya ko samajhAne ke lie kahA haiM ki sAre loka ke sAtha laDakara vijaya nahIM pAyI jAtI haiM paraMtu eka kevalamAtra tere apane hI svarupa ko dekhle| tere svarupa ke bIca meM AnevAle durguNoM ke sAtha lddle| basa tere svayaM kI vijaya meM saMpUrNa loka kI, saMpUrNa vizva kI vijaya samA jAtI haiN| eka apane Atmatattvapara paramatattva kA ujAlA phaila jAe to saMpUrNa loka meM udyota ho jAtA haiN| paramatattva hameM udyotita kare aura hama usa udyota meM svayaM ko dekha le to vizva darzana ho jAte haiN| yaha sabakucha hone ke lie, hameM svayaM ko dekhane ne ke lie abhI kucha samajhanA jarurI hai| hama jaba hameM dekhane lagate haiM to hamArI kaI dRSTiyA alaga alaga taraha se hamAre sAtha prayukta hotI haiN| jaba hama svayaM ko dekhate haiM to dRSTi aura A~kheM to hamArI ora hotI haiM paraMtu hamArI najara jagat kI ora hotI hai| jaise darpaNa kI ora jaba hama dekhate hai taba hamArA caherA, dADhI, sADI Adi dekhate haiN| hama hI dekhate haiM, hamArA hI dekhate haiM para hamArA mAnasa lokadRSTi se hI dekhatA haiN| loga mujhe dekheMge taba maiM unhe kaisA lagUMgA, ve mere bAre meM kyA soceMge? mujhe dekhakara logoM ke mAnasa meM mere bAre meM kyA ho sakatA haiM? aisI kalpanA kara hama svayaM ko hI lokadRSTi se jhA~kate haiM, dekhate haiM aura kaoNmeMTa pAsa karate haiN| hameM svayaM ko dekhane meM rasa nahIM haiM loga hameM kaise dekhate haiM usameM hameM rasa haiN| o ho! yaha bAta bhI pUrI hotI to bhI hamArA kAma ho jAtA kyoMki dUsare dekhate haiM aisA socanevAlA sarvajJa prabhu mujhe niraMtara dekha rahe haiM itanA mAna lete to bhI bahuta kucha ho jAtA hai| Apa meM se kaI loga kahate haiM ki mAnate to haiM hm| yadi Apa mAnate haiM aura ise hameMzA yAda rakhate haiM Apa kucha bhI kareMge to mahasusa hogA ki paramAtmA dekha rahe haiN| Apa svayaM hI jAnate haiM ki isa bAta meM Apako kitanA rasa haiN| paramAtmA hameM jAne yA dekhe isa bAta meM rasa kama ho lekina svayaM se svayaM ko jAnane, dekhane aura samajhane meM kitanA rasa haiN| hamArI sabase baDI kamajorI yahI haiM ki hama svayaM se hI anajAna haiN| isIlie kahate haiM merA janAjA nikalA, janAje ke pIche saba nikle| kiMtu vaha nA nikalA, jisake lie merA janAjA niklaa|| koI maratA haiM, to koI rotA haiN| use hama AzvAsana dete haiN| para hama mare aura hamAre pIche koI roe to hama AzvAsana dene vApasa AyeMge kyA? nahIM nahIM dUsaroM ko to hama hAya hAya, bAya bAya kaha dete haiM paraMtu hama hamArA kucha nahIM kara sakate haiN| __ jo hama svayaM ko svayaM se na dekhane de use darzanAvaraNIya karma kahate haiN| yaha karma svayaM ko nahIM dekhane detA paraMtu mithyAttva meM pUrA dikhAI detA haiN| dikhAI to detA haiM paraMtu ulaTA dikhAI detA haiN| isIkarma ke prabhAva meM ulaTA hI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahI dikhAI to detA haiM aisA samajhakara hama khuza hote haiN| jJAnI puruSa kahate haiM itanA yadi dekhane kA zaukha haiM to dekhale sabakucha svayaM ke sivaa| yadi eka jagaha saMtoSa nahIM to dUsarI jagaha jA, yadi dUsarI jagaha saMtoSa nahIM hotA to tIsarI jagaha jA / yadi muMbaI se saMtoSa nahIM to devalAlI jaao| vahA~ bhI saMtoSa nA ho dillI kalakattA jAo, TuraTikiTa karAo bhArata bhramaNa kro| vizvAsa aura saMtoSa na ho to videza jAo, vizvabhramaNa kro| jitanA tumhArA paoNkeTa jora kare utanA bhramaNa karo / jJAnI puruSa kahate haiM, anAdi kAla se saMsAra paribhramaNa kara thake nahIM taba taka sabakucha dekhle| jaba tU svayaM ko dekhegA taba terI dRSTi badala jAegI / tujhe apane bhItara paramatattva ke prakAza kA ehasAsa hogaa| bAhara aMdherA dikhegaa| logapajjoyagarANaM paramatattva ko namaskAra karanA / ve kaheMge tU jo dekhatA haiM vaha terA hI rUpa haiM / tU jise namaskAra karatA haiM vaha tU hI haiM / bhagavaMtANaM pada hameM kahatA haiM tujhe kahI jAne kI AvazyakatA nahIM haiN| A~khe baMda kara bhagavAna svayaM tere sAmane pragaTa ho jaaaiNge| aba hameM cAhie unheM dekhane ke lie dRSTi, ujAsa, ulhAsa, AnaMda Adi / ve to sarvajJa sarvadarzI haiN| gADha aMdhakAra meM bhI ve hameM dekha sakate haiM paraMtu hama unheM nahIM dekha skte| unheM dekhane ke lie hI kala hamane logapaivANaM kA Ayojana kiyA thaa| dIyA prajjvalita karane kI yojanA banAI thI paraMtu isa yojanA se kAphI kAma to huA para hama kAphI thaka ge| dIyA cAhie, bAtI cAhie, tela yA zuddha ghI caahie| aise kaI zartoM se milanevAle ujAle kI apekSA insaMsTa aura bezarta ujAlA caahie| aise ujAle kI hama bAta karate haiM to muni mAnatuMgAcArya ne muskurAte hue kahA ki aise ujAle ke lie to loka meM eka parama vizvasta vyavasthA haiM - sUryAtizAyi mahimAsi munIndra loke / munIndra ! prakAza kI mahimA kI jaba bAta karate haiM taba tere prakAza ke astittva kA mahimA sUrya se bhI adhika mahimAvAna hotA hai| tU sUrya hai, mahAsUrya hai, paramasUrya hai para na tU kabhI asta hotA hai na terI koI zAma hotI hai| tU rAhu se bhI grasita nahIM hotaa| na kabhI bAdaloM se avaruddha hotA hai| aisA terA apUrva mahimA hai| uttarAdhyayana meM kahA haiM so karissai ujjoyaM / vahIM karegA udyota arthAt logassa ujjoygre| sUryodaya do vibhAgoM meM vibhakta hai - aruNodaya aura suuryody| aruNodaya arthAt sUryodaya ke pUrva kA smy| sUraja ugA haiM aisA nahIM lagatA phira bhI ujAlA ho jAtA hai usakA nAma hai arunnody| dUsarI bhASA meM ise pho phaTanA yA prabhAta honA kahate hai| sUryodaya pUrva kI ye kSaNeM bahuta mUlyavAna hotI haiN| isa samaya ko amaratabelA kaha haiN| hamArI cetA nADI isI samaya khulatI hai| paramayogI puruSa isa samaya meM sAdhanA kara apanI viziSTa zubhakAmanAoM kA taraMgoM ke rupa meM prasAraNa karate haiN| vijJAna bhI isa bAta kI pRSTi karatA hai aisA hama logassa sUtra ke svAdhyAya meM vistRta rupa se dekha cuke haiN| aruNodaya meM pragaTa prakAza ko udyota yA pradyota kahate haiM / sUrya dikhAI nahIM detA paraMtu usake ujhAsa meM jagat dRzyamAna ho jAtA haiN| svayaM dikhAI nahIM detA paraMtu jagata dRzyamAna ho jAe use udyota kahate haiN| sUrya udi hokara dhIre dhIre gagana meM gamana karatA huA madhyAkAza meM pahuMca jAtA hai| dhUpa ke rupa meM dharatI para prastAvita ho jAtA hai use prakAza kahate hai| logassa ke prAraMbha meM ujjoyagare zabda kA prayoga huA hai| Aja kA sUtra logapajjoyagarANaM bhI 121 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA ke aruNodaya ke udyota kI sAkSI hai| paramatattva ko bhale hI hama ina carmacakSuoM se na dekha sake, unake samIttva kA anubhava na ho pAe cAhe hameM vaha kalpanA svarupa lage paraMtu paramatattva kA anugraha unakI viziSTa zubhakAmanAoM kA udyota banakara prasArIta ho jAtA hai| paramAtmA bhale hI dikhAI nahIM dete paraMtu unakI jJAna aura karuNA kA udyota hamapara phailatA hai| usa udyota meM jaba hama svayaM ko dekhanA zuru karate haiM taba vaha sahasA pragaTa hokara prakAza banakara hamArI ora samasta ko spaSTa karatA haiN| logassa sUtra meM prAraMbha meM ujjoyagare zabda haiM to aMta meM Aiccesu ahiyaM payAsayarA hai| logapajjoyagarANaM sUtra hamAre jIvana kI prabhAta kA sUtra hai| nIMda meMse hama kaba-kaba uThate haiM yaha bhI mahattvapUrNa hai| jaise jaise prabhAta hotI jAtI hai adhikAMza logoMko adhika se adhika nIMda AtI haiN| sabase adhika Alasa prabhAta meM hI AtI haiN| nIMda kI golI lekara sonevAloM ko bhI prabhAta meM nIMda A jAtI hai| rAtri zayana ke samaya prathama prahara ke bAda nIMda se saMbaMdhIta jo hAramoMsa zrAvita hote haiM vahI prabhAta ke samaya meM kucha mAtrA meM zrAvita hote haiN| kaliyuga bhI ajIba hai| choTe-choTe bacce rAta ko bAraha-eka baje ke bAda sote haiN| rAta nava baje ke bAda zrAvita hArmoMsa niSkriya ho jAte hai| hameM to bacapana meM nava-dasa baje sone kI Adata thii| Aja bhI hameM aisI Adata haiN| jaba Apaloga sone kI taiyArI karate ho hama uTha jAte haiN| narasiMha mehatA ne kahA hai 'rAta rahI jAe ne pAchalI khaTaghaDI, sAdhu puruSa ne sUI na rhe| khaTaghaDI ke do artha hote haiN| chahaghaDI arthAt aura aMtima ghddii| eka ghaDI caubIsa miniTa kI hotI haiN| chaha ghaDI arthAt do ghaMTe aura caubIsa minitt| sUryodaya se pUrva do ghaMTe aura cobIsa miniTa pahale uThanA caahie| udAharaNa ke taurapara, mAnalo abhI 6:34 baje kA sUryodaya hai to 4:10 ko uThanA caahie| yadi isa samaya uThana sako to aMtima ghaDI arthAt sUryodaya se pUrva 34 miniTa arthAt 06:06(6 bajakara 6 miniTa) athavA 6:10 para to uThanA hI caahie| bhagavAna pArzvanAtha ke zAsana meM aMgAtigAthApati nAma ke zramaNa aura supratiSThita aNagAra AyuSya pUrNa karake isI bharatakSetra meM sUrya aura caMdra hue haiN| ekabAra donoM eka sAtha acAnaka bhagavAna mahAvIra ke samavasaraNa meM apane apane vimAna ke sAtha pahuMca ge| donoM ne Aja prabhu kI dezanA sunane kA mAnasa banAyA thaa| unake Agamana se bhagavAna ke sAnnidhya meM to koI pharaka nahIM paDA paraMtu mUlavimAna ke sAtha Ane se prakRti meM bahuta bar3A parivartana A gyaa| samavasaraNa ke bAhara rAta meM bhI dina jaisA prakAza phailA rhaa| rAta meM bhI dina kisI anubhUti ho rahI thii| jagat kA yaha eka sabase baDA Azcarya thaa| isa Azcarya ne eka ora Azcarya kA sarjana kara diyaa| jo paramAtmA kI dezanA meM, darzana meM, pravacana zravaNa meM aura prabhu ke smaraNa meM saMlIna the unheM kauna AyA kauna gayA aisA jAnane meM koI rasa nahIM thaa| sUrya-caMdra kI upasthiti ne dina aura rAta kI anubhUti se jagat ko vaMcita kara diyaa| paramAtmA kA samavasaraNa, paramAtmA kA sAnnidhya aura paramAtmA kI dezanA meM tallIna sAdhvI mRgAvatIjI paramAtmA meM ekarupa ho cukI thii| sarvathA dezanAmaya hokara prabhu kI vANI meM kho cukI thii| svarupa meM samA gayI thii| prabhudarzana svadarzana kA kAraNa bana gayA thaa| dezanAkAla pUrNa hote hI sUrya-caMdra mUlavimAna ke sAtha svasthAna vApasa lauTa ge| acAnaka 122 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAtAvaraNa meM parivartana A gyaa| sRSTi meM acAnaka aMdherA chA gyaa| eka aura paramAtmA kI divyadezanA kA AnaMda ora dUsarI ora kAlAMtara ho jAne kA pazcAtApa karate karate sAdhvI zrI svasthAna padhArane lge| cale hama bhI saba sAdhvI mRgAvatIjI ke svasthAna pahuMcane se pahale pahuMca jaae| sAdhvI jI ke svasthAna pahuMcane para donoM ke bIca meM kyA hotA haiM ye bhI to dekhe| aisI bAtoM meM hameM rasa bhI to hai| dekhe to sahI, inake guruNI jI jagakara pratIkSA kara rahe haiM, svayaM kI sAdhanA kara rahe haiM yA acchI nIMda meM so rahe haiM? hama saba apanI kalpanA se una praznoM kA uttara DhUMDhate hue sAdhvI mRgAvatI jI ke sthAna meM praveza kara rahe haiN| rAta ke karIba 12 baja rahe haiN| dekhie sAdhvI caMdanA jI ke atirikta samasta sAdhvI samudAya apane saMthArA (Asana) para ArAma se soye haiN| guruNI zrI caMdanA jI baicena haiN| ziSya bAhara ho to guru ko caina kahA~? na so sakate the na jaga sakate the| vaise guru bhI unako hI to kahate haiM, jo svayaM jagate haiM aura ziSya ko bhI jagAte haiN| yahIM para mA~ aura guru meM aMtara hotA haiN| mA~ guru bana sakatI haiM to guru bhI mA~ kI taraha ziSya kA pUrA dhyAna rakhate haiM para kucha aisI bAte haiM jahA~ ina donoM meM bahuta aMtara hai| mA~ svayaM sotI haiM, bacce ko sulAne kA prayatna karatI haiM, pITha thapathapAtI haiM, jhulA jhulAtI haiM, gIta gAtI haiM, sirapara hAtha pheratI haiM, kisako AvAja nahIM karane detI haiN| yadi nIMda pUrI kie binA kadAcita baccA uTha gayA to kahatI haiM Aja merA baccA kaccI nIMda meM se uTha gayA haiN| yaha to haiM guru kA drbaar| yahA~ to uThanA hI nahIM, Avazyaka ho to zarIra ko thoDA vizrAma denA hotA haiN| usameM nIMda kA kaccA pakkA kyA hotA hai? yahA~ to jago aura jgaao| mahAAryA caMdanAjI bhI Aja ke jamAne ke guru to nahIM the ki maje se so jAe........ kyA patA kahA~ gaI haiM? kyA kara rahI haiM? kaba AegI..? subaha uThate hI guru ke pAsa jAkara kahUMgI ki mRgA rAta ko kahA~ jAtI haiM? mujhe kahatI nahIM haiN| Apako jo daMDa denA haiM vaha daMDa apanI ziSyA ko diijie| nahIM aisA nahIM thaa| sAdhvI jI jAgrata the| jAnate the ki AryA mRgAvatI prajJAvatI haiN| samavasaraNa ke sivA kahIM nahIM jA sakatI paraMtu.... paraMtu aba itanI rAta taka vahA~ kaise raha sakatI haiM? aba mRgAvatIjI pahuMce haiM upAzraya meN| dhIme dhIme kadama bharate hue guraNItaka pahuMce kisI bhI sAdhvI jI ke vizrAma yA svAdhyAya meM bAdhA na pahuMce usataraha guru ke Asana ke pAsa aae| upAzraya meM pahuMcakara guru ko sunAI de aisA bolane kA sUtra bolatI haiM nisihi nisihi NamokhamAsamaNINaM mattheNaM vNdaami| aisA bolakara guruNI ke caraNoM meM mastaka rakhakara kahatI haiM, khamaNijjo bhe kilAmo appakilaMtANaM kahakara pazcAtApa karatI haiN| aba hama cupacApa sunate haiM inakA sNvaad| itanI rAta taka Apa kahA~ thI? prabhu ke samavasaraNa meM! kyoM? dezanA cala rahI thI usameM rasa thA isalie! dezanA se bhI adhika mahattvapUrNa kyA hotA haiM ? 123 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru kI AjJA ! guru kI AjJA kyA hotI haiM ? prabhu ke die hue niyamoM kA pAlana karane kI ! jAo ! tumhAre saMthAre (sAdhu ke zayana kA Asana ) meM birAjakara ciMtana karo ki AjJA aura dezanA meM adhika mahattavapUrNa kyA hotA haiM ? aisA homavarka dekara guraNI svayaM ke Asanapara padhAratI haiN| sAdhvI mRgAvatIjI bhI svayaM ke Asanapara baiThakara socatI haiM - maiMne Aja aisA kyoM kiyA ? prabhu kI dezanA sunane ke lie prabhu ke hI niyamoM kA ullaMghana kiyA? niyama ke niyaMtA bhagavAna haiM to niyama ke dAtA guru haiN| niyama banAte haiM ve bhagavAna haiN| niyama dete haiM ve guru haiN| niyama kA svIkAra karate haiM ve ziSya haiN| kalayuga kI sAdhvI hotI to socatI, vilaMba ho gayA to kyA huA ? maiM thI to bhagavAna ke samavasaraNa meM hI phira itanA upAlaMbha dene kI kyA AvazyakatA thii| paraMtu ye to the sat puruss| satpuruSoM ke mana ke aMdara jaba kabhI bhI satvacana yA satbAta pragaTa ho jAtI haiM taba vaha sat pragaTa kie binA rahatI nahIM / sAdhvI mRgAvatI ke aMta:karaNa meM yaha sat brahmavacana pragaTa ho gyaa| lagAyA aasn| yAda A gayA zAsana | phariyAda ho gayI anuzAsana kI yAda A gaI dezanA kii| phariyAda thI AjJA bhaMga kii| yAda aura phariyAda ke bIca meM bhItara kaI dRzya dikhane lage - zAsanA-dezanAanuzAsanA-vAcanA-AjJA ullaMghanA... bhItara meM pragaTa huA paramAtmA kA samavasaraNa - samavasaraNa meM siMhAsana-siMhAsana se juDA caraNAsana-caraNAsanapara prabhu ke caraNa- caraNoM ke darzana karate hue mRgAvatI jI kahate haiM - he logapajjoyagarANaM ! ye sUrya-caMdra Adi ke prakAza hamAre jaise chadamastha jIvoM ko bhrama meM DAla sakate haiN| prabhu ! terA svarupa terA udyota hameM sarvathA bhrama se mukta karatA haiN| bhava bhavAMtaroM kI bhrama kA bhaMga karanevAle he logapajjoyagarANaM ! padhAro mere bhiitr| parama udyota karo / puna: kabhI bhI AjJA ullaMghana 'galatI nahIM hogii| namotthuNaM logapajjoyagarANaM ke jApa cAlu ho ge| pApa-pazcAtApa - jApa - tInoM eka sAtha hone lge| jagat meM pApa to aneka loga karate haiM paraMtu pApa kA pApa ke rupa meM svIkAra nahIM karate haiN| jaba pApa kA bodha hotA hai taba bhI ThIka hai ho gayA aba dhyAna rkheNge| paraMtu pazcAtApa nahIM hotaa| jaba prabhu ke jApa aura pApa kA pazcAtApa eka sAtha hote haiM taba karmakSaya hote haiN| akelA pazcAtApa isataraha hotA haiM ki yadi aisA patA hotA to maiM aisA nahIM karatA / sUrya caMdra ke A kI khabara hotI to maiM samavasaraNa meM jAtI hI nhiiN| to leTa hone kI galatI hotI hI nahIM Adi Adi / laukika nukasAna ke pazcAtApa hote rahate haiM paraMtu Atma bodha ke anurupa pazcAtApa hotA hai taba paramAtmA padhArate haiN| paramAtmA aura pazcAtApa eka sAtha padhArate haiN| pazcAtApa rahita pApa aura jAgRti rahita jApa donoM adhUre haiN| isalie pApa aura pazcAtApa samajhane atyaMta Avazyaka haiN| mRgAvatI pApa kA pazcAtApa karake 124 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapajjoyagarANaM kA jApa karake prabhu ko AmaMtrita karatI haiN| paramAtmA ! maiM ne Apake niyamoM kA ullaMghana kiyA haiN| sadguru kI AjJA kA ullaMghana kiyA haiN| saMyama kA svIkAra karate samaya Apane kahA thA, gura AjJA meM rhnaa| saMyamabhAva meM vicrnaa| prabhu ! maiMne ApakI bAta mAnI nahIM / sAdhvI mRgAvatI ko guru AjJA kA kitanA mahattva hai| sadguru kI AjJA ke binA dezanA phalatI nahIM haiN| itanA hI nahIM paraMtu kahA haiM - guru rahyA chadamastha paNa vinaya kare bhagavAna / kevalajJAna hone ke bAda bhI ziSya garu kI sevA karatA haiN| guru ko namaskAra karatA hai| patA laga jAne ke bAda guru kevali bhagavAna ko namaskAra nahIM karane dete haiN| bAkI eka bAra to ziSya apanA mastaka jhukA hI detA hai / logapajjoyagarANaM pragaTa hote haiM to kyA dete haiM ? namotthuNaM kI eka hI zarta haiM - jo paramatattva meM haiM vaha sAdhaka meM pragaTa kara denA / paramatattva bhI yahI kahate haiM jo pUrNattva mujhameM haiM hI pUrNattva tujha meM haiN| yaha pUrNattva jo pragaTa karatA hai vaha namotthuNaM haiN| paramAtmA bhI hameM dene ke lie utsuka hai| unakA to janma hI jagat ke jIvoM ko mokSa le jAne ke lie hotA haiN| svayaM ke mokSa ke pUrva hI eka do ko nahIM anekoM ko mokSa meM pahuMcA dete haiN| loDa kA loDa mokSa meM jAtA haiM / tIrthaMkara banane ke tIna janmapUrva hAtha meM pAnI kA glAsa lete hI asaMkhya jIva dikhAI dete hai / taba inako hotA hai ki merA cale to ina saba ko uThAkara mokSa meM rakha dU / aisI parama ahetukI karuNAvAle prabhu savi jIvakaruzAsanarasika bhAvanA ke kAraNa yaha janma dhAraNa karate hai| yahA~ mRgAvatIjI ke logapajjoyagarANaM ke jApa cAlu haiN| samavasaraNa meM birAjamAna bhagavAna mahAvIra bhakti meM AsIna sAdhvI mRgAvatI jI ke pAsa pahuMcate haiN| usake ata:karaNa meM padhArate haiN| prabhu ke Agamana kI anubhUti mRgAvatI atyaMta komalabhAva se kahatI hai, prabhu! mujhe kSamA kro| Apa mujhe kSamA karoge ? to hI guru mujhe kSamA kreNge| guru kI kSamA pAne ke lie prabhu kI kRpA Avazyaka hai / pazcAtApa aura kSamA, AjJA aura dezanA isataraha sabakA tAlamela barAbara jama gyaa| prabhu ne kahA, vatsA! sva meM praveza kro| paramatattva ke vacanAmRta sunakara mRgAvatI socatI haiM maiM kahA~ hU~ / samavasaraNa meM yA upAzraya meM? paramAtmA ne kahA, mRgA! tuma na samavasaraNa meM ho na upAzraya meM, tuma ho kevala tumhAre AtmA meM, tumhAre aMta:karaNa meN| abhItaka tuma mere samavasaraNa meM AtI thii| Aja to tumhArA pAvana aMta:karaNa hI samavasaraNa bana gayA hai| mRgAvatI ke hRdaya siMhAsana meM prabhu birAjamAna ho ge| prabhu ne kahA, vatsA ! jahA~ pApa kA pazcAtApa aura pUrvakA hotA hai vahA~ hameM pahuMcanA paDatA hai| sUryo se bhI adhika prakAzamAna aura aneka caMdro se bhI nirmala paramAtmA ko apane aMta:karaNa meM pratyakSa dekhakara sAdhvI mRgAvatI AnaMdita ho gii| apalaka netroM se prabhu ko dekhane lgii| dekhatI rahI, dekhatI rahI, dekhatI hI rhii| prabhu ne kahA, AryA ! Apako kyA cAhie ? usa dina Apa samavasaraNa meM Ae rAta hone kI Apako khabara na ho pAyI ata: gaDabaDa ho gayI paraMtu aba Apako samavasaraNa meM nahIM AnA pddegaa| aba svayaM samavasaraNa Apake pAsa haiM / jahA~ jahA~ Apa vahA~ vahA~ samavasaraNa aura jahA~ jahA~ samavasaraNa vahA~ vahA~ hm| bolo Apako kyA 125 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAhie? he zuddhasvarupA ! jaise hama haiM vaise hI Apa ho| hamAre aura Apake bhItara koI aMtara nahIM hai| bhagavAna pUcha rahe haiM bolo Apako kyA cAhie ? kyoMki bhagavAna padhAre to kucha die binA jAte nahIM haiM aura aisA dete haiM jo jagat meM aura koI de bhI nahIM sktaa| die binA jAve to bhagavAna nahIM aura lie binA jAve to bhakta nhiiN| bhagavAna kahate haiM, mRgAvatI ! tumhArI vizuddha paryAya meM A jaao| bhItara jhAMkho na tuma strI ho na puruSa / na guru ho na shissy| tuma kisI bhagavAna kI bhakta nahIM tuma svayaM bhagavAna ho / sahaja zuddha nijAnaMda svarupa ho / anubhUti karo apanI vizuddha paryAya kI / Ao tumhAre sahaja zuddha svabhAva meM jahA~ hama aura Apa eka hI svarupa ke hai usakA anubhava kro| mRgAvatI ne prabhu caraNoM me mastaka rakhakara kahA, namotthuNaM logapajjoyagarANa / ora kucha kahane kI AvazyakatA na smjhii| basa ekahI dhUna, eka hI ciMtana jabataka svayaM meM aMdhakAra mahasUsa huA tabataka yaha dhUna calatI rhii| dhIre dhIre dhUna meM laya, laya meM devAlaya, devAlaya meM jinAlaya, jinAlaya meM siddhAlaya, siddhAlaya meM svavilaya hote hI svayaM meM udyota huaa| jagat meM udyota huaa| tInoM loka ke tInoM kAla kI samasta paryAya pragaTa ho gii| kevalajJAna pragaTa ho gayA / gurukRpA mAnakara sAdhvI caMdanA jI ko praNAma karane ke lie uThane lagI to dekhA guruNI ke pAsa se eka kAlA sarpa gujara rahA thaa| ataH guruNI jI kA hAtha uThAkara sthAnAMtara kiyaa| guruNI deha paryAya meM soyI thI para cetanA meM jAgrata thI / kRSNapakSa kI caudasa kI rAta cAro ora aMdhakAra hai| merI kAyA kA sparza kisane kiyA aura kyoM kiyA? aisA socakara sahaja sparza se bodhAnvita sAdhvI caMdanAjI ne pUchA - kauna ho ? * sAdhvI mRgA / hAtha kA sparza kyoM kiyA ? yahA~ se eka kAlA phaNIdhara gujara rahA thaa| Apane aMdhere meM kaise dekhA ? ApakI kRpA se / kyA Apako jJAna ho gayA hai ? ApakI kRpA / pratipAti yA apratipAti ? ApakI kRpA se apratipAti / hA ? to kyA maiM ne kevalibhagavAna kI azAtanA kI ? chadamastha guru khaDe ho ge| ziSyA phira bhI kevalibhagavAna ke caraNoM meM mastaka rkhaa| donoM Amane sAmane ho ge| ziSyA guruNI kA hAtha pakaDakara unheM uThA letI haiN| ziSyA ne guru kA hAtha pakar3A haiN| guru pazcAtApa kara rahe haiN| maiM ne kevali kI azAtanA kI ? kevalajJAna kaba huA hogA? kahIM samavasaraNa meM prabhu kI dezanA sunate hue to ? yadi maiM jAnatI to upAlaMbha nA detI ? pazcAtApa karate hue sAdhvI caMdanAjI ko bhI kevalajJAna ho gayA / aho dhanya prabhu ! dhanya ApakI dezanA / dhanya prabhu kA zAsana ! dhanya prabhu kA zaraNa ! dhanya prabhu kA samavasaraNa ! -126 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya prabhu kI AjJA ! dhanya prabhukI karuNA! dhanya kevalibhagavAna! dhanya gaNadhara bhagavAna! dhanya namotthuNaM sUtra! sRSTi meM abhI kahI bhI sUraja udita nahIM huA paraMtu upAzraya meM sUraja uga gyaa| prabhAta ho gyii| rAta bIta gayI hamezA hamezA ke lie| sRSTi meM sUraja ugA nahIM paraMtu ujAlA ho gyaa| jo dikhatA nahIM para dikhAtA haiM vaha ujAlA haiN| jo dikhatA nahIM para dikhAtA haiM vaha udyota haiN| jo dikhatA nahIM para dikhAtA haiM vaha pradyota haiN| jo dikhatA nahIM para dikhAtA haiM vaha pUrNajJAna haiN| jo dikhatA nahIM para dikhAtA haiM vaha kevalajJAna haiN| hama bhI Aja logapajjoyagarANaM ke caraNa meM mastaka rakhakara kaheMge namotthuNaM logpjjoygraannN| isa maMtra kI mAlakoSa rAga meM dhUna lAgAaiMge, AmaMtrita kareMge, ujAlA pAaiMge aura abhaya kA varadAna maaNgeNge| namotyuNaM logapajjoyagANaM namotthuNaM logapajjoyagarANaM namotyuNaM logapajjoyagANaM hh Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - abhayadayANaM jo svayaM bhayamukta hokara anya ko bhayamukta karate haiM ve bhagavAna haiN| jo abhayadayA ke sAtha hote hue bhI bhayabhIta hote haiM ve insAna haiN| jo svayaM bhayamukta nahIM haiM phira bhI anya ko bhayabhIta karate haiM ve zaitAna haiN| karma sattA meM bhayamohanIya karma ke udaya se AtmA meM udvegarupa pariNAma vizeSa se jIva bhayabhIta hote haiN| abhaya hamArA svabhAva hai / svabhAva meM nahIM rahane se hama bhayabhIta hote haiN| abhayadayANaM hameM abhaya kA dAna dete haiM ata: hameM hamAre svarupa kA dAna karate haiN| bhaya to saMsAra meM saba dete haiM lekina bhaya se mukta to abhayadayANaM hI kara haiN| paristhiti se anabhijJa baccA pariNAma vizeSa se bhayabhIta hokara bhagatA huA mA~ kI godI meM chIpa jAtA haiN| mAtA bhI bacce ke sira para hAtha pheratI haiM pIThapara prema se hAtha pheratI haiM aura use bhayamukta karatI hai / Alokabhaya paralokabhaya, AdAnabhaya, akasmAtabhaya, AjIvikAbhaya, apayazabhaya aura mRtyu bhaya Adi bhayoM se bhayabhIta hama bhI Aja abhayadAtrI, bhayahartrI, mokSavidhAtra arihaMta mAtA kI goda meM svayaM ko samarpita kara sadA sarvadA ke lie bhayamukta ho jAte haiN| hamAre bhayarahita svarupa ko pragaTa kara zAsvata abhaya ko prApta kara lete haiN| are ! harINI jaisI bhayabhIta prANI bhI svayaM ke bAlaka kI surakSA ke lie siMha kA mukAbalA karane kA sAmarthya rakhatI haiN| so'haM tathApi vAlI bhaktAmara kI gAthA isa bAta kI pRSTi karatI haiN| arihaMta to jagat jananI haiM ve kyoM nahIM hamArI surakSA kreNge| kevala hameM una rAkhaNahAra ke caraNoM meM apanA mastaka rakhanA caahie| sarvasva arpaNa kA yaha aMtima dAva haiN| karma ke sAmane laDa lene kA yaha apUrva avasara haiM / namotthuNaM prabhu kI goda haiN| chalAMga lagAkara prabhu kI goda meM kho jaao| abhayadayANaM prabhu kA pallA haiN| palle meM chupa jaao| cupa-cupa ho jaao| nA koI bhaya nA koI bhItI / basa mAtra prItI, smRti, mukti / T jIvako bhayamukta karane kA dAna abhayadAna haiN| isa abhaya kA dAna jo karate haiM ve abhayadAtA / loka vyavahAra meM pAya: abhayadAna ko jIvadAna samajhA jAtA haiM paraMtu vAstava meM abhayadAna arthAt jIva ko bhayamukta hone kA daan| jIva anAdikAla se bhayabhIta hotA rahA haiM phira bhI jIvattva kA kabhI nAza nahIM hotA haiM / jIva kI socI huI paryAya ko pahuMcI huI pIDA se yaha jIva bhayabhIta hotA rahA haiN| mohanIya karma ke kaSAya aura nokaSAya do prakAra haiN| krodhamAna mAyA, Adi kaSAya haiN| hAsya, bhaya Adi nokaSAya haiN| kaSAya ko uttejita karane meM jo kAraNabhUta haiM vaha nokaSAya haiN| karemi bhaMte kahate hI pahale yaha bhaya dUra hotA haiM aura hamAre dvArA anya jIvoM ko honevAle bhaya bhI samApta ho jAte haiN| 7 isake pUrva logapajjoyagarANaM kA pada haiN| loka meM pradyota hotA haiM to sarva prathama aMdhakAra miTatA haiN| bhaya aura aMdhakAra donoM sAtha rahate haiN| sAtoM prakAra ke bhaya cAra prakAra ke vyavahAra se samajhAe jAte haiM - 128 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. * jaMtuoM kA upadrava :- jo dina kI apekSA rAta meM adhika hote haiN| 2. coroM kA upadrava :- yaha bhI rAta ko adhika hote haiN| 3. anAcArI tattvoM kA anAcaraNa :- dina kI apekSA rAta meM adhika hotA haiN| 4. patana kA bhaya :- rAta ko adhika hotA haiN| paramAtmA ko pAne ke lie sarva prathama bhayamukta honA jarurI haiN| bhayamukta honepara hI hama prabhu ko pA sakate haiN| paramAtmA pAne kI bAta karate hue AnaMdaghana jI kahate haiM - sevanakAraNa pahalI bhUmikA re abhaya adveSa akheda...... paramAtmA ke prati kI jAnevAlI zraddhA, bhakti, sevA, pUjA kI prathama bhUmikA meM hI bhaya, dveSa aura kheda kA parirahAra kiyA haiM / bhaya arthAt pariNAma kI caMcalatA kahakara - bhayacaMcalatA ho je pariNAmanI re.. bhaya arthAt mana ke prakaMpanoM ko choDate rhnaa| abhaya arthAt manastherya / bhaya ke cAra prakAra haiM 1. kalpanA se DaranA, 2. AzaMkA se DaranA, 3. vAstavikatA se DaranA, . 4. avAstavika ko vAstavika mAnakara DaranA / jaise rAta ke samaya meM Dorabela bajanepara acAnaka daravAjA kholanA paDatA haiM yA kisI kAraNa se rAta ko bAhara jAte hue cora, DAkU lUTeroM kI kalpanA se bhayabhIta honaa| kisI sUne baMgale meM geTa kholakara aMdara praveza karane se pUrva kutte kI AzaMkA se DaranA / jaise AMgana meM baccA khela rahA ho taba acAnaka koI anajAna AdamI Akara bacce ko uThAtA haiM to vaha jora jora se rotA hai usakI rone kI AvAja sunakara mAtA bhagakara bAhara AtI hai aura bacce ko hasatI huI kahatI hai, ye to mAmA haiM, mAmA se nahIM DaranA caahie| baccA AnevAle ko mAmA ke rupa meM nahIM pahacAnane se use avAstavika mAnakara bhayabhIta hotA hai rotA haiM / kaIbAra to hama avAstavika ko vAstavika banAne kI ceSTA karate haiN| jaise bacce ko sulAtI huI mAtA usake nahIM sonepara use dhamakI detI hai, tU nahIM soegA to bhUta AegA aura tujhe pakaDakara le jaaegaa| isataraha kitanI hI bAra avAstavika ko vAstavika banAne kA prayAsa kara nirarthaka kalpanA kA nirmANa karate haiN| baccoM ko nirbhika bhI hama karate haiM to bhayabhIta bhI hama karate haiN| khaira jo bhI ho paraMtu eka bAta nizciMta haiM ki bAlaka jaba Dara jAtA hai taba yadi vahA~ mA~ upasthita ho to baccA use lipaTa jAtA haiN| yadi mA~ kahI ora baiThI ho to bhagakara goda meM baiTha jAtA hai| hama saba anAdikAla se cAroM prakAra ke bhaya se sAtoM bhayoM dvArA bhayabhIta hote rahe haiM / paramaupakArI gaNadhara bhagavaMta hameM abhayadayANaM kA maMtra dAna kara anaMta jinezvara mAtA kI godI meM arpita kara hameM bhaya se mukta kara rahe haiN| kevala mAtra 48 miniTa kI sAmAyika meM saMpUrNa saMsAre ke samasta jIvoM ko hamAre dvArA abhayadAna karAte haiM aura namotthuNaM dvArA abhayadayANaM kA maMtra dekara saMpUrNa jagat ke * samasta jIvoM ko hamase bhayamukta karate haiN| loka ke aMdara ujAlA to prabhAta hote hI hotA hai paraMtu jIvana meM ujAlA kisataraha ho isa bAre meM socA haiM kabhI? hamAre aMta:karaNa meM prabhu padhArate haiM to jIvana kI prabhAta hotI haiN| jIvana meM ujAlA hotA haiN| ujAlA hote hI aMdhAkara TUTatA hai bhaya bhagatA haiN| lokapajjoyagarANaM pada dvArA gaNadhara bhagavaMt hameM vizvAsa dete haiM ke ujAle ujAle meM kadama baDhAo tumhArI mokSa yAtrA kA prAraMbha ho gayA hai mArga meM Dara lagatA haiM to abhayadayANaM ko yAda karo Apako 129 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhaya mila jaaegaa| kabhI aisA mata kahanA kI prabhu kucha dete nahIM haiN| prabhu hameM jo dete haiM ora koI de bhI nahIM sktaa| Aja prabhu kI dAnazAlA khula gaI hai| dAna milane kA Aja zubhAraMbha haiN| Ajase zuru ho rahe sAtoM pada sahaja dene kI hI bAta karate haiN| anAdikAla se hamArA yaha AdAna-pradAna ke RNAnubaMdha se saMbaMdhita saMsAra calatA hI A rahA hai| prabhu ke sAtha ke AdAna-pradAna ke saMbaMdha kI zaruAta ho jAe to anAdi kAla ke saMsAra kA pUrNavirAma ho jAtA haiN| 48 miniTa kA sAmAyika bhI hamAre alpavirAma kaho yA ardhavirAma paraMtu hamArI isa yAtrA kA eka mahattvapUrNa vibhAga bana jAtA haiN| bhaMte zabda ke saMbodhana se hI saMbaMdha kI zuruAta ho jAtI haiN| jo bhava kA aMta kare, jo bhaya kA aMta kare aura jo bhramaNA kA aMta kare use bhaMte kahate haiN| bhaMte Ate haiM aura bhaya Tala jAtA haiN| ve hI abhayadayANaM banakara abhaya dete hai aura hama karemi bhaMte kahakara unase abhaya prApta kara jagat ke sabhI jIvoM ko bhayamukta kara dete haiN| sarva jIva hamAre sAtha maitrImaya saMbaMdhoM se baMdha jAte haiN| saMbaMdhoM kI yaha kaisI nirbidha yAtrA? kaisA prakaTa vrdaan| hameM abhaya bhI deve aura hameM abhaya ke dAtA bhI banA de| abhaya pAo aura abhaya do kI isa prayogazAlA meM praveza pAte hI eka gahana zAMti kA anubhava hotA haiN| zAstra sAkSI banakara astittva meM satya pragaTa karate haiM aura kathAe~ anubhava se tathya pragaTa karate haiN| ___calo eka aise hI satya aura tathya ko pAne ke lie hama uttarAdhyayana sUtra kI aMtara yAtrA karate hue pahuMcate haiM eka aise gArDana meM jisakA nAma haiM kesarI udyaan| yahA~ vana, upavana kI mAyA aura saMto ke tapovana kI zItala chAyA haiN| kucha paMktiyA~ Apako yAda hogI zubha zItalatAmaya chAMya rahI, manavAMchita jyAM phaLa paMkti khii| jinabhakti graho tarakalpa aho, bhajIne bhagavaMta bhavaMta lho|| kaIbAra jo tapovana saMta kI sAdhanAbhUmI hotA hai| vaha samrATa kI bhoga bhUmI bhI ho sakatA hai| saMyamiyoM kI yoga bhUmi samrATa kI kriDA bhUmi ho sakatI haiN| samasta bhUtala ko bhogane kI bhAvanA vAle rAjA isI bhUmipara anekoM kA bhoga letA rhaa| ekabAra rAjA eka nirdoSa hiraNa ke pIche par3a gyaa| hiraNa bhaga rahA thA rAja bhI usake pIche bhaga rahe the| kisI bhI bhogapara Aja maiM terA zikAra karake rhuuNgaa| aisI mArane kI tIvra bhAvanA ke sAtha rAjA bhI usake pIche bhaga rahA thaa| hiraNa ke pIche bhagatA huA rAjA acAnaka eka AzcaryakArI dRzya dekhakara daMga ho gyaa| usane dekhA ki isa kezara udyAna meM eka zAMta prazAMta saMtamuni kAyotsarga mudrA meM sallIna haiN| sayaMma aura dhyAna meM tallIna ye tapodhanI anagAra aneka patra, puSpha, phala, vRkSa aura latAoM se maMDita suzobhita udyAna meM dhyAnastha the| latA maMDapa meM muni kI adbhuta AbhA aura prabhA prasArita ho rahI thii| bhayabhIta baccA jaise mA~ kI goda meM Azraya pAkara nizcita ho jAtA haiM vaise hI hat pratihat AghAta pAyA huA rAjA ke bANa se Ahata hiraNa sIdhA muni kI godi meM jAkara baiTha gyaa| miTTI se saMzrita usake cAroM pAMva muni ke goda meM samA ge| mAthepara tIra lagane se khUna nikala rahA thaa| aisA Ahat mAthA usane muni ke anAhata hRdaya ke pAsa lagA diyaa| jaise garbhastha zizu aura usakI mAtA kI dhaDakana eka hotI haiM vaise hI hiraNa ke tIvra sAsoM kI dhaDakana ne muni ke zAMta aura dhIme zvAsa ke sAtha saMtulana banA liyaa| bhAvanAoM ke sAtha bhAvoM kI laya baMdha gii| Ahata prANadhArA anAhata AbhA meM zAMti pAne lgii| 130 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa adbhuta dRzya ko dekhakara kAMpilyapura nagara kA svAmI rAjA gardabhAlI AzcAryAnvita bhI huA aura bhayabhIta bhI huaa| vahA~ sAkSAta abhaya prakaTa thA phira bhI rAjA bhaya se kAMpa rahA thaa| vaha himmata karake muni caraNoM meM praNAma karatA haiN| praNAma aneka kAraNoM se hotA haiM Adara, prema, bhaya, lAlaca Adi aneka kAraNoM se saMta bhArata ke pUjya aura namaskRtya rahe haiN| aise hI kucha bhAvoM se bhayabhIta, bhramita, svapApa se piDIta tapa teja se sarvamAza ke vicAroM se saMtrasta rAjA ne muni caraNoM meM mastaka rakhakara kahA, bhayavaM ! ettha me khame - bhagavana mujhe kSamA kreN| rAjA ke aise anunaya vinaya se yukta vacanoM ko sunakara muni meM koI parivartana nahIM huaa| muni kI avicala, nizcala, nirmala dhyAnadhArA kI akhaMDatA dekhakara rAjA ko dahezata huii| strIhaTha aura bAlahaTha kI taraha yogIhaTha bhI khataranAka hotI haiN| aise to ye loga mauna dhyAna karate haiM, tapa japa karate haiM paraMtu Aveza meM A jAve to apane tapobala se sArI nagarI ko jalAkara bhasma kara sakate haiN| jagat ke sAtha prema kI gammata khelate hue ye mahAmuni jagat ko nahIM paraMtu jagat ke vikAra, vikalpa aura vivAdoM ko jalA dete haiN| karma aura kaSAyoM ko bhasma karanevAle mahAmuni ko pahacAnane ke lie A~khe caahie| saMyatirAjA muni ke guNadharma se aparicIta the| ve sirpha itanA hI jAnate the ki pratyeka rAjyoM ke bAhara vana, upavana aura tapovana ke kucha nizcita vibhAgoM meM aise sAdhuloga rahate haiM aise vana, upavana aura tapovana kI eka sImA hotI hai| jitanI kSetra maryAdA meM ye loga rahate haiM usa hada meM rahe hue pazu prANI bhI unake gine jAte haiN| ve aisA bhI mAnate the unakI maryAdA meM jAkara hameM zikAra nahIM karanA caahie| maiMne isa maryAdA kA ullaMghana kiyA hai ata: muni mujhapara kopAyamAna hoMge aura yadi vAstava meM ve kopAyamAna hoMge to mere sameta pUre nagara ko jalAkara bhasma kara deNge| kudhde teeNa aNagAre, Dahejja nnrkoddio| kopita hokara jalAkara bhasma kara deMge aisA socakara usane nirNaya kiyA maiM muni ke sAtha bAta karu aura unakI kSetra maryAdA ko jAnalUM / sAtha hI ina mRgoM meM se unake kauna kauna se haiM yaha bhI smjhluuN| aise kucha vikalpo ke sAtha rAjA mauna meM Asita dhyAnAzrita muni ke pAsa jAkara binatI kI mudrA meM hAtha joDakara kahate haiM - bhagavaM! vAharAhi me| Apa mujhase bAta kreN| saMvAda kreN| mere aparAdha ke lie mujhase zikAyata kre| mujhe kSamA kreN| ___rAjA kI pIDAdAyaka trastadazA dekhakara munine apane mauna dhyAna kholaa| vAtsalya bharI dRSTi se hiraNa aura rAjA ko eka sAtha dekhe| mRga ghAyala thA phira bhI muskurAkara muni kI ora dekha rahA thaa| mRga hasatA thA rAjA rotA thaa| mRga bhayamukta thA rAjA bhayabhIta thaa| mRga apane tejasvI nayanoM se muni kA AbhAra mAna rahe the| rAjA apane karuNA bhare netroM se mAphI mAMga rahe the| muni ne apanI karuNA bharI najaroM se hI unheM bhayamukta karate hue bAta karane kI AjJA dii| muni aura rAjA ke bIca hue vArtAlApa kI saMvAditA adbhuta aura rocaka haiN| bhagavaM! ettha me khame - bhagavan ! mujhe kSamA kre| __muni ne hasate hue kahA, abhavo patthivA ! tujhaM, abhayadAyA bhavAhi ya! - he pArthiva tujhe abhaya haiM, kiMtu tU bhI abhaya dAtA bn| 131 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjAne kucha samajhA na ho usa mudrA meM kahA - kyA kahA Apane? he rAjan abhaya pAo aura abhaya kA dAna kro| muni kI isa sarvottama bhASA ko nahIM samajhate hue rAjA ne puna: kahA, mahArAja! Apa pahale mujhe eka vacana do|| rAjana ! hama abhayavacana ke atirika anya koI vacana nahIM dete haiN| rAjAne kahA, basa mahArAja mujhe Apase yahI caahie| Apa AjJA karo to ora kucha pUchU / saMta sadA samAdhAna ke lie taiyAra hote haiM ata: muni ne pUchane kI svIkRti dii| mahArAja! kyA ye mRga Apake haiM? hA rAjan ! ye mRga mere haiN| kahate kahate muni mRgapara prema bharA hAtha pherane lge| jaise mA~ lADa prema se bacce ke sira para hAtha pheratI haiM, pITha thapathapAtI haiN| vaise hI muni mRga ko prema karane lge| muni ke vAtsalya meM khoyA mRga bhI apane saba duHkha bhUla gayA ho aisA vAtAvaraNa bana gayA thaa| soco muni ne aisA uttara kyoM diyA ? deha aura AtmA alaga hai| yaha deha bhI merA nahIM hai aise saiddhAMtika vicAroM kI makkamatA meM gharabAra kA mahAtyAga karanavAle mRga ko apane kaise kahane lge| koI bhI vastu, koI bhI vyakti yA kisI bhI ghaTanA ko bhaNagAra apanI nahIM mAnate haiN| itanA hI nahIM saMyama ke upakaraNa, rajoharaNa, Asana, muhapattI yA pAtre Adi ko bhI muni apane nahIM mAnate haiN| yadi koI unheM aisA pUcha ki ye rajoharaNa yA pAtrA ApakA haiM ? to bhI muni aisA kahate haiM hA yaha merI nezrAyakA haiN| merA hai aisA nahIM khte| nezrAya arthAt sAnnidhya (mere pAsa rhnevaalaa)| itanA hI nahIM paraMtu ziSya-ziSyAoM ke lie bhI yaha merI nizrAya meM haiM arthAt merI AjJA meM rahanevAlA haiN| samasta merApanA arthAt mamattva se rahita rahanevAle ina adbhuta aNagAra ne AtaMkita mRga ko vAtsalya se sahalAte hue rAjA se kahA, hA~ rAjan !ye mRga mere haiN| rAjA ne kahA ApakA kaise ? kyA Apa ise pAlate ho? soco muni ne kyA uttara diyA hogA? kyA vAstava meM muni janAvaroM ko pAlate haiM? yadi mRga ko pAlate haiM to hameM kuttoM ko pAlane meM kyA dikkata haiM? jaMgala meM hamArI surakSA bhI kreNge| jo pAle jAte haiM usase prema bhI hotA hai cAhe ve mAnavIya bacce ho cAhe jnaavr| isa rAgajanya prema kI koI sImA maryAdA nahIM hotii| kaIbAra to vivekahInatA kI bhI hada hotI hai| dillI kI eka ghaTanA sunanevAlI haiN| eka ghara meM gocarI ke lie gayI thii| baMgalA thaa| daravAjA khulA thaa| Age eka haoNla thaa| aMdara se kucha zabda sunAI de rahe the| jo kisI puruSa ke the| maiM ne tujhe pahale hI kahA kI mujhe vRddhAzrama meM jAne de to TAIma se sAta baje cAya aura nAstA to mila jaaegaa| tuma mujhe jabaradastI mAlA ginane kA kahatI ho para merA mana to laganA caahie| atyaMta bhUkha lagI ho to bhajana kaise ho paaegaa| vArtAlApa sunakara socane lagI aMdara kaise praveza karu? jahA~ vRddha isataraha bola rahe ho| Age kahate haiM, patA nahIM kaba uThege kaba cAya banAkara deMge bhagavAna jaane| abhI to vaha uThegA dUdha lAegA bhI to apane kutte ko pilaaegaa| kutte se bhI kharAba hAlata beTe ne hamArI kI haiN| khAne ke lie hamezA trsnaa| khAnA mAMgane ke 132 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie bhayabhIta honA yaha saba aba mere se sahana nahIM ho pAtA haiN| .. khaira hameM to yaha socanA haiM kyA muniloga janAvara pAlate hai? aura yadi pAlate hI haiM to mahilAeM dopahara ko bAhara jAnA ho taba baccoM ko upAzraya meM hamAre pAsa ArAma se choDa sakatI haiN| thoDA nAstA vAstA lekara AeMge, kheleMge khAeMge aura soaiNge| kalayuga kI aisI jIvanazailI ko vyavasthita samajane ke lie uttarAdhyayana sUtra kI yaha kathAabhaya kA pATha sikhAne ke lie hameM kAMpilya nagara ke kesara udyAna kI kaivalya kI pAThazAlA meM le jAtI haiN| muni ne rAjA se kahA hA~ hiraNa merA haiM / bola tujhe kyA kahanA haiM? rAjA ne kahA, muni ! Aja Apako mujhe Apake tapovana kI maryAdA batAnI haiN| Apake Azrama kI jitanI sImA batAaiMge utanI kSetra maryAdA meM maiM kabhI zikAra nahIM kruuNgaa| ApakI batAI gayI maryAdA meM koI bhI pazu dauDate hoMge, khelate hoMge, cArA carate hoMge maiM unheM kucha nahIM kruuNgaa| sImA maryAdA se bAhara Ae hue pazukA maiM zikAra kara sakatA huuN| batAie Apake upavana kI tapovana kI maryAdA kyA haiM? Apane Azrama ke lie yA ina pazuoM ke vicaraNa ke lie mujhase koI AjJA nahIM lI hai| ___muni ne kahA, rAjan ! Apa zahara meM rahate ho| hama jaba zahara meM Ate haiM to Apase AjJA mAMgate haiN| jaMgala meM zakraMdra mahArAja kI AjJA, zAsana meM jinAjJA aura jIvana meM guru kI AjJA hamAre lie AcaraNIya hotI haiN| rAjan ne kahA, are yaha phira naye kaunase rAjA kA cakkara haiN| jisakI AjJA meM Apa rahate ho| mujhe lagatA haiM Apako bhI kisI anya rAjA ke AjJA kI bAta samajha meM nahIM AyI hogii| hama jaba dIkSA lete haiM ghara choDate haiM usake bAda kisI bhI zahara meM, kisI bhI makAna yA upAzraya meM, kisI bhI ghara yA udyAna meM kahIM bhI Thaharate haiM taba Apa zrAvakoM kI AjJA lete haiN| vihAra karate hue mArga meM vizrAma karate haiM jahA~ kisI kI bhI jagaha na ho aise sthAnoM meM hama dharatI ke dhaNI zrI zakrendra mahArAja kI AjJA aisA kahakara vizrAma karate haiN| vApasa vihAra karate hue AjJA vApasa lauTAte haiM aura Age baDhate haiN| Apa to bahuta samajhadAra haiM samajha gae hoMge paraMtu bicAre rAjana yaha saba kaise samajha sake hoMge ? rAjana hokara aisA nahIM samajhA aisA kahanA bhI ThIka nahIM lgtaa| unhoMne kahA jo bhI ho jisakA bhI ho Apa ApakI maryAdA ko to batAogena? rAjan ! ina mahArAja kI AjJA itane vizAla kSetra kI haiM najara meM samAtI nahIM haiM aura kisI nApadaMDa se nApI nahIM jAtI haiN| ___munizrI ! mujhe na to tumhArI mAna maryAdA samajha meM AtI haiM na to tumhArI dharmabhAvanA samajha meM AtI haiM aura na to tumhAre ina mahArAja kI bAta samajha meM AtI haiN| mujhe to kevala ApakI mAlikI meM isa jaMgala ke kitane jIva haiM itanA hI batA do tAkI maiM unakA zikAra nahIM kruuNgaa| rAjan ! sRSTi ke sabhI jIvoM kA maiM mAlika huuN| jaba maiM ne dIkSA lI taba pratijJA kI thI ki jagat ke sabhI jIvoM ko maiM prema kruuNgaa| mA~ jaise bacce ko pyAra karatI haiM usItaraha maiM sabhI jIvoM kA jatana kruuNgaa| SaDjIvanikAya hitaM saadhuttvN| chahoM kAya ke jIvoM ke hita kA ciMtana jo karate haiM ve sAdhu haiN| savva jagajIva 133 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakkhaNaTThayAe dayaTThayAe... appahiyaTTyAe / jagat ke sarva jIvoM ke rakSaNa ke lie, karuNA ke lie aura svayaM ke Atmahita ke lie hama dIkSA lete haiN| aisI pratijJA ke sAtha hI hamane sayaMma meM praveza kiyA haiN| rAjA ne pUchA, aisI pratijJA Apako kauna detA haiM? muni ne uttara dete hue kahA, bhagavatsattA ne hameM zAsana meM sthAna diyA aura anuzAsana kI Ana dI, AjJA dii| rAjA ne kahA, ApakI aTapaTI bhASA mujhe samajha meM nahIM aatii| mujhe to abhaya do| Apake pAsa abhaya kI yAcanA karatA hU~ / mujhe aura kucha nahIM cAhie / rAjan ! abhaya kI tumhe yAcanA nahIM karane paDegI? abhaya denA hamArA dharma haiN| para hama unheM abhaya dete haiM jo anya ko abhaya dete haiN| turaMta hI rAjan ne kahA, calo, maiM Apake mRgoM ko abhaya detA hU~ / Apake ina mRgoMpara Apa nizAna lagA diijie| ye kahIM bhI hoMge hama inakA zikAra nahIM kreNge| rAjan ! eka do nahIM yahA~ se cinhita, pAlita, kisI bhI jIva kA vadha tumheM nahIM karanA haiM / hA prabhu ! ApakI bAta mAnane ke lie taiyAra hU~ paraMtu Apako una sabhI jIvoMpara nizAna lagAnA atyaMta Avazyaka haiN| pArtha ! saMsAra meM jitane jIva haiM ve saba mere haiN| maiM unakA huuN| maiM unako utanA hI pyAra karatA hU~ jitanA mA~ usake bacce se karatI haiM / prabhu ! to kyA isa vana-upavana ke sabhI pazu Apake haiM? hA vatsa ! saba mere haiN| maiM sabako prema karatA hU~, saba mujhase prema karate haiM / vArtAlApa kA asara vAtAvaraNapara aura vAtAvaraNa kA prabhAva rAjA ke aMta:karaNa para ho rahA thA / kAMpilyapura nagara ke kesara udyAna meM karuNA kA ajasra srota bahane lgaa| rAjA apane zastra pheMka kara muni ke caraNoM meM gira paDe / samarpaNa aura bhAvanA kA abhiSeka kara rAjA pavitra ho ge| sainya Adi ko aMtima vidAya dii| svajanoM T se aMtima vidAya lI aura prema kI pAvana prayogazAlA meM praveza pAyA / samrATa meM pragaTa huA shissyttv| ziSyattva jaba svayaM meM pragaTa ho jAtA haiM to guru meM bhI guruttva pragaTa ho jAtA haiN| sRSTi meM sirpha bacce kA hI janma nahIM hotA haiM paraMtu jaba bacce kA janma hotA haiM taba janmadAtrI strI meM mAtAkA janma hotA haiN| mAtA meM mAtRttva svayaM pragaTa ho jAtA haiN| tabhI rakta kA dUdha meM parivartana hotA haiN| ziSya kA mastaka jhukA huA haiN| guru kA hAtha ziSya ke mastaka para haiN| mRga samudAya isa dRzya ko bhole bhAvoM ke sAtha dekha rahA haiN| jaise Aja isa upavana meM bhagavAna svayaM abhayadayANaM svarupa meM pragaTa ho ge| samAlo ina paramAtmA ko apane aMta:karaNa meM aura apane AtmA ko pavitra kro| rAjA ke mastakapara hAtha rakhakara muni ne kahA, maiM tumheM zAsvata abhaya detA huuN| vatsa ! lekina tuma kisa taraha jIvoM ko abhaya doge ? 1 prabhu ! maiM to ina bAtoM ko samajhatA hI nhiiN| Apa hI kRpA karake mujhe smjhaaie| rAjan ! zAzvata abhaya arthAt hamezA abhaya dete rhnaa| dUsarA abhaya jo maryAdA meM diyA jAtA haiM use sAmAyika vrata kahate haiN| sAmAyika vrata meM maryAdA hotI haiN| Apako jitane samayataka abhaya vrata kI pratipAlanA karanI hotI haiM utane samaya kA sAmAyika vrata Apa le sakate haiN| kama se kama eka aMtarmuhUrta hotA hai| eka aMtarmuhUrta 134 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 miniTsa kA hotA haiN| 2 - 3 - 4 jitanI ApakI sthiratA utane aMtarmuhUrta kA sAmAyika vrata Apa kara sakate ho| yaha vrata lene ke lie karemi bhaMte sUtra kA uccAraNa kiyA jAtA haiN| bhaMte zabda kI carcA hama bhagavaMta pada meM kara cuke haiN| bhaya kA aMta karanevAle, bhava kA aMta karanevAle aura bhrama kA aMta karanevAle bhaMte isa sUtra kA uccAraNa hote hI jagat ke sabhI jIva abhaya prApta karate haiN| soco, choTA sA bhI sAmAyika vrata kitanA mahAna haiN| Aja sAmAyika karate samaya karemi bhaMte sUtra kA uccAraNa karate hI Apase utanA hI abhaya prApta karate haiM jitanA muni kI godI meM mastaka rakhate hI mRgoM ko prApta huA haiM aura vaise hI jaise ApakA baccA ApakI godi meM sukha, zAMti aura surakSA kA anubhava karatA haiN| saMyati rAjA muni ke isa kathana ko sunakara saMyama svIkAra karate haiN| namotthuNaM abhayadayANaM kI sAdhanA kI zuraAta karate haiM / muniyoM meM sAtoM bhayoM kA svarupa samajhAkara sarva bhayoM se mukta karate haiN| vatsa ! bhaya TalatA haiM to bhava Talate haiN| Aja to Apane karemi bhaMte sUtra dvArA sarva jIvoM ko AjIvana abhaya diyA haiM aura abhayadayANaM dvArA Apako paramAtmA se abhaya prApta ho gayA haiM ataH Apa Ajase sarva bhayoM se mukta ho ho / bhaya ke sAta prakAra haiM- 1. ihaloka bhaya - 2. paraloka bhaya 5. AjIvikA bhaya 3. AdAna bhaya 6. maraNabhaya 4. akasmAta bhaya 7. apayaza bhaya ihaloka bhaya arthAt svayaM ke samAna jAtivAle jIvoM se DaranA / jaise ki eka manuSya ko dUsare manuSya se Dara lgnaa| yaha bhI kaisI viTaMbanA ki hameM hamAre hI jAtavAloM se bhayabhIta honA / sarva jAti ke jIvoM meM sabase zreSTha manuSya ginA jAtA haiN| svayaM bhagavAna ko bhI bhagavAna banane ke lie yahA~ janma lenA paDatA haiN| manuSya se atarikta anya kisI bhI jAti meM svayaM kI jAti kA bhaya kisI ko nahIM haiN| siMha jaise jIva ko bhI siMha se kabhI bhaya nahIM hotaa| eka manuSya hI aisA haiM jise manuSya jAta se saMpUrNa bhaya haiN| paisA haiM to corI kA bhaya / prema ho to TUTane kA bhy| dUsaroM kA hatyAdvArA, svayaM kA AtmahatyAdvArA niraMtara bhaya banA hI rahatA haiN| mAtA pitA saMtAna, mitra, svajana, sAthI patA nahIM para yahA~ saba Apasa meM bhayabhIta haiN| prIta kA, jIta kA, mita kA, hita kA kisI kA bhI kaho paraMtu yahA~ manuSya manuSya se bhayabhIta haiN| vyavasAya haiM to kaoNmpiTizana haiN| vivAha haiM to DAyavarsa bhI haiM isataraha saba sarvatra bhayabhIta haiN| 135 Aloka bhaya ko samajhane ke lie bhagavAna RSabhadeva kA jagat ko eka mahAna saMdeza haiN| grAmAnugrAma vicarate hue bhagavAna RSabhadeva ekabAra aSTApada parvatapara pdhaare| bhagavAna usa samavasaraNa meM bharatacakravartI bhI phuNce| bhagavAna kI upazama evaM bhAvavardhaka dezanA sunakara bharatacakravartI ko vicAra AyA maiM kitanA lobhI hU~ ki maiM apane choTe choTe bhAiyoM kA rAjya chIna liyaa| kaue jaise kSullaka jIva bhI kAUM kAUM kara apane jAti bhAIoM ko ikaTThe kara khAdya padArtha ko bhogatA haiN| bhAtRdroha ke kalaMka ko miTAne ke lie mujhe mere sabhI bhAiyoM ko Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjakIya bhoja bhogane kA AMmatraNa denA haiN| ekabAra usane bahuta baDA AraMbha kara bhagavAna ke pAsa apanI manobhAvanA vyakta kI / paramAtmA ne kahA, bhAvavibhora bharata ! tere ye munibaMdhu mahAsattva saMpanna aNagAra haiN| ve nirdoSa sukha aura nirdoSa AnaMda kA upabhoga kara rahe haiN| rAjakIya aura viSayAnaMdI kisI bhI pudgaloM meM aba unheM koI rasa nahIM haiN| yaha : rAjabhoga to unake lie vamanatulya haiN| paramAtmA kI bAta sunakara bharatezvara ko bahuta pazcAtApa huA / aho dhanya haiM abhogI dazAvAle muniyoM ko| mere jaise pApIne unheM bhoga ke lie AmaMtraNa diyaa| aba maiM unakI kaise sevA kara saku~ isake bAre meM ve socane.. lge| eka vikalpa ne unheM jhakajorA / deha TikAne ke lie bhojana Avazyaka haiN| kyoM na maiM bhojana ke lie muniyoM ko AmaMtrita karU~ / zighra hI unhoMne pA~ca sau gADiyA~ bharakara bhojana sAmagriyAM mNgvaaii| muniyoM ko AmaMtraNa diyA paraMtu paramAtmA ne ise rAjapiMDa kahakara sadoSa btaayaa| nirAza hue bharatezvara ko Asvasta karate hue upasthita zakreMdra ne bhagavAna ko pAMca avagraha samajhAne kI binatI kii| paramAtmA dvArA avagraha kA svarupa jAnakara bharatezvara ne deveMdra se puchA ki lAyI huI sAmagrI kA kyA karanA cAhie ? indra ne unheM sunAvakoMko nimaMtrita karane kA kahA / unake isa parAmarza se prasanna hokara rAjA ne zrAvakoM ke lie kAyamI bhojanazAlA kholakara bhojana kA nimaMtraNa diyaa| svayaM bharatezvara pratyeka zrAvakoM kA yogya parIkSaNa karake kAMkaNI ratna se unake hAthapara tIna rekhAeM khIMcate the| ye rekhAeM jJAna darzana aura cAritra kI pratika ginI jAtI thii| sAtha hI jito bhavAn vardhate ... mAhaNa mAhaNa... bolanA usake bAda vahA~ rahakara ve niraMtara apUrva jJAnAbhyAsa karate haiN| unakI aura unake parivAra kA saMpUrNa uttaradAyittva bharatezvara svayaMpara le lete haiN| zrAvakoM kI yaha bhojanazAlA merI mRtyu ke bAda bhI niraMtara calatI rahe aisI vyavasthA karane kA unhoMne Adeza diyaa| itihAsa anusAra unake putra sUrya yaza ne bhojanazAlA to cAlu rakhI thii| paraMtu kAMkaNI ratna na hone se unhoMne sone ke tIna tAra kI rAkhI bnvaaii| usake bAda bhI sone ke tAra kI jagaha ne rajata ke tIna tAra aura usake bAda suta ke tIna tAra bAMdhane kA pracalana rahA / suta ke ina tAroM ko jainopavIta kahA jAtA thA / yahI jainopavIta samayAMtara meM yajJopavIta bana gayA aura mAhaNa kahanevAle brAmhaNa ke nAma se pracalita ho ge| aisI adbhuta bhojanazAlA cAlukarake paraMparAgata calAne kI vyavasthAkara bharata mahArAjA ne ekabAra bhagavAna RSabhadeva se pUchA prabhu ! yaha zAsana avasarpiNI kAla ke aMtima chora taka isItaraha jhAMka jhamAla hokara calatA rahegA na? ApakA diyA huA zrAvakadharma sadA purabahAra khilatA rahegA na? prabhu ne uttara meM kahA, bharata ! tumhAre prazna kA abhiprAya bhojanazAlA se garbhita haiM / tumhArI yaha bhAva bharI bhojanazAlA navaveM tIrthaMkara ke zAsanataka barAbara avicchinna rupa se clegii| ghabarAe hue bharata ne pUchA bhagavan ! usakA nAza kaise hogA? bhagavAna ne kahA bharata yaha jinazAsana itanA prabhAvazAli haiM ki use anya koI zAsana prabhAvita kara usakA nAza nahIM kara sktaa| isI zAsana meM zAsana ke nAma se nikale hue zAsana kA nAza kara dete haiN| jaise anna meM jaisA anna hotA haiM vaise hI kIDe 136 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usameM utpanna hote haiN| jaise cAvala meM cAvala jaisA laMbA aura sapheda kIDA hotA haiN| cane meM cane jaise gaTTe jaise jIva hote haiN| isataraha zAsana meM zAsana ke hI jIva zAsana kA nAza kreNge| paramAtmA kI bAta sunakara bharata mahArAjA ko ihalokabhaya utpanna ho gyaa| jahA~ svayaM abhayadayANaM birAjamAna ho vahA~ bhaya Tika sakatA haiM kyA? RSabha dAdA ne bharata mahArAjA ke mastaka para hAtha rakhakara unheM bhayamukta kiyaa| Aja hama bhI pararamAtmA ke caraNoM para mastaka rakhakara bhayamukta ho jaae| dUsarA haiM paralokabhaya arthAt dUsarI jAti ke jIvoM se bhayabhIta honA jaise manuSyakA deva aura tIryaMca se bhayabhIta honA / tIsarA haiM AdAnabhaya / AdAnabhaya arthAt svayaM ke vastu yA padArtha kI rakSA ke lie cora Adi se bhayabhIta honaa| hamAre svayaM ke mAnejAnevAle padArtha yA vastu anya koI corI karake le jAegA aisI kalpanA se bhayabhIta ho jaanaa| dAna arthAt svayaM kI vastu ko svayaM ke hAtha se sAmanevAloM ko AvazyakatAnusAra denA usakA nAma dAna haiN| sAmanevAle kI AvazyakatAnusAra hama na de sake taba hamArA dhyAna cukAkara cIja, vastu ko uThA lenA AdAna kahalAtA haiN| dAna meM hama hamArI icchA se dete haiM aura AdAna meM hama dete bhI nahIM aura hamArI dene kI icchA bhI nahIM hotI haiM phira bhI yAcaka le letA haiN| aise AdAna kI dahazata se bhayabhIta honA AdAnabhaya haiN| ekabAra hama muMbaI meM the| taba upAzraya ke sAmane eka makAna kI cauthI maMjilapara eka parivAra rahatA thaa| ekabAra unake ghara meM sArI rAta TUbalAITa cala rahI thI aura TI.vI. calane kI bhI AvAja A rahI thii| kaI bAra gocarI kI bhAvanA bhAne se hama subaha unake yahA~ ge| dekhA to daravAjepara tAlA laTaka rahA thaa| dopahara ko zrAvIkA bahana darzanArtha AyI taba khulAsA huA ki corI ke bhaya se ve hamezA bAhara jAte samaya lAITa aura TI.vI. cAlu rakhakara jAte haiM tAki cora Adi ko aisA lage ki ghara meM koI haiN| yaha haiM AdAnabhaya / cauthA haiM aksmaatbhy| bhaya ke kAraNoM ke atirikta AtmA kI nirmAlyatA ho taba svayaM kI kalpanA se bhayabhIta honaa| jaise ghara meM koI jIva na ho paraMtu aMdhere meM DorI ko dekhakara use sarpa mAna lenA akasmAtabhaya haiN| isa bhaya meM bAhya nimitta nahIM hote hue bhI svayaM kI AzaMkA se bhayabhIta hotA haiM / pAMcavA hai AjIvikA bhy| duSkAla Adi ke samaya meM jIvana nirvAha ke lie paryApta padArthoM kI aprApti durvikalpa se bhayabhIta honA ajIvikAbhaya haiN| Alokabhaya Adi anya sarva bhayoM 'apekSA ajIvikAbhaya lobhasaMjJA kA kAraNa banakara bhaya pariNAma pragaTa karatA haiN| chaTThA haiM maraNabhaya / loka ke sabhI jIvoM ko yaha bhaya samAna hotA haiN| cAhe gesa se hI chAtI meM darda hotA ho aura DaoNkTara kArDIogrAma kA kahe to jo bhaya lagatA haiM vaha maraNabhaya haiN| ye sAre bhaya mithyAttva ke kAraNa hI hote haiN| isalie kahate haiM ki mithyAttvi ko mRtyu kA bhaya hotA haiM aura samyaktvi ko janma kA bhaya hotA haiN| hamArI AtmA janma aura mRtyu se para haiN| janma aura mRtyu paryAya mAtra haiN| sAtavAM bhaya apayaza bhaya haiN| jo sabase bar3A bhaya haiN| yaza aura kirtI pAne ke lie hotA haiN| para apayaza anAyAza ho jAtA haiN| apayaza ke bhaya se bacane ke lie uvasaggaharaM stotra kI ArAdhanA kA kathana loka meM prasiddha 137 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| kyoMki isa stotra meM paramAtmA ko ia saMdhuo mahAyasa ! isa zabda se saMbodhita kie gae haiN| stotra kA yaha zabda maMtra samAna hai| vidhisahita jApa karane se isa bhaya se mukta ho sakate haiN| aise to yaza aura apayaza donoM nAmakarma ke hI prakAra haiN| yaza vRddhi ke lie yazasvI mahApuruSoM kI ArAdhanA karanI caahie| Ajase hama namotthuNaM ke sAtha abhayadayANaM ke pada meM praveza prApta kara cuke haiN| roja eka sAmayika karate samaya 48 miniTsa aisI ciMtavanA karanA ki maiM samasta jIvoM ko abhayadAna de rahA huuN| prabhu dhanya haiM aapko| Apake zAsana ko ki mujhe aisA adbhuta avasara milaa| anaMta tIrthaMkara bhagavaMtoM ne aura aneka gaNadhara bhagavaMtoM ne jo abhayadAna diyA vahI abhayadAna mujhe gaNadhara bhagavaMtoM ke anugraha se isa choTe se sUtra se abhayadayANaM ke maMtra svarupa mujhe upalabdha huA / jaya ho abhaya kI / jaya ho abhayadayANaM kii| namotthuNaM abhayadayANaM .. namotthuNaM abhayadayANaM . namotthuNaM abhayadayANaM . 138 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM cakkhudayANaM A~kha kholakara dikhatA hai vaha saMsAra haiN| A~kha baMdakara dikhate haiM ve bhagavAna haiN| A~khe dekara, A~khe kholakara saMsAra kI ora dekhanA sikhAtI haiM use mA~ kahate haiN| A~khe baMdakara bhagavAna ke darzana karanA sikhAte haiM unheM mahAtmA kahate haiN| A~khe baMdakara svayaM ko dekhanA sikhAte haiM unheM paramAtmA kahate haiN| matsUtra ke cakkhudayANaM pada meM praveza pAte hI vizvAsa ho jAtA haiM ki hamameM bhagavatasattA nizcita haiN| paMtha dekhakara kadamabharakara mArgapara calane kA sAmarthya pragaTa karane kA uttaradAyittva gaNadhara bhagavaMta kA haiM / cakSu chaha prakAra ke haiM :1) carmacakSu : 2) AtmacakSu : 3) AgamacakSu :4) aMtarcakSu caurindriya se upara ke sabhI prANI carmacakSuvAle hote haiN| jJAna prApta honepara jIva AtmacakSuvAle hote haiM / sAdhu mahAtmA AgamacakSuvAle hote haiN| sadguru bhagavaMta aMtarcakSuvAle hote haiN| deva avadhicakSuvAle hote haiN| : 5) avadhicakSu : 6) divyacakSu : siddha bhagavAna divyacakSuvAle hote haiN| Aja hameM cakkhudayANaM pada kI upAsanA karanI haiN| hamArA maMtrArpaNa hotA haiM aura paramAtmA hamAre maMtra kA svIkAra kara hameM cakSu kA dAna karate haiN| cakSu dete haiM isalie hama unheM cakSudAtA kahate haiN| cakSudAna mRtyu ke samaya kaI loga karate haiN| kabhI koI jIvita vyakti cakSudAna nahIM karatA haiN| mRtyu ke pUrva jIvana meM vIla karate hue usameM mere cakSu kA dAna karanA aisA likhate haiN| aisI sUcanA karanevAle to kaI milate haiM paraMtu bhItara kI A~khe 'kholakara svayaM ko dekhane ke cakSu kA dAna karanevAle aura namotthuNaMrupa vIla meM bhItara ko pragaTakara cakSudAtA banAnevAle cakkhudayANaM paramAtmA hI ho sakate haiN| do palakoM ke bIca meM se A~khe nikAlakara ruI kA phuhA rakhakara dhIre se palakoM ko baMda karane se cakSudAna kI prakriyA pUrNa ho jAtI haiN| prabhu to bhItara kI AkhoM ke sAmane svayaM kI A~khoM ke dvArA tattva pIlAkara vAtsalya dekara aMtarcakSutaka AtmadhArA pahuMcAkara samyakdRSTi kA udghATana karate haiM / usa prakriyA ko cakSudAna kahate haiN| paramAtmA jina cakSu kA dAna karate haiM unheM divya nayana kahate haiN| AnaMdaghana prabhu ne isa bAta ko atyaMta sahajabhAva meM batAI haiM carama nayana karI mAraga jovatA bhUlyo sakala saMsAra / je ne karI mAraga joie nayana te divya vicAra // AcArAMga sUtra meM cakSudAna kA svarupa samajhAte hue cittaNivAti zabda kA prayoga kiyA haiN| cittaNivAti arthAt cittnipaat| paramAtmA kA aura guru kA cittanipAta pUrvaka cakSu kA aura dRSTi kA hamapara nipAta hotA haiN| 139 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kitanA adbhuta kathana haiM ki paramAtmA kA cittanipAta hotA haiM taba ziSya paMthaNijjhAti banatA haiM arthAt paramAtmA ke paMtha ko vaha dekha pAtA hai| saMsAra meM A~khe baMda kara calate hI rhe| para aba to A~khe kholakara mArgapara calanA haiN| caMDakauzika dRSTiviSa sarpa thaa| usakI A~khoM meM jahara bharA thaa| paramAtmA mahAvIra amRtamaya dRSTipuruSa the| sarpa ne apanI viSabharI dRSTi bhagavAna mahAvIra kI ora pheNkii| bhagavAna mahAvIrapara usakA koI asara nahIM huA paraMtu AsapAsa kI harIyAlI peDa paudhe patte sUkha ge| ise dekhakara bhagavAna mahAvIra ne apanI vAtsalyasabhara dRSTi se amRta siMcA aura pUre upavana ko puna: harAbharA kara diyaa| isa dRSTi kA prabhAva caMDakauzika para bhI huA paraMtu usakA usapara koI asara nahIM huaa| vaha baukhalAyA jarura kyoMki isase pUrva usane aisA kucha kabhI dekhA nahIM thaa| dekhA bhI kahA~ se ho kyoMki vaha prabhAva to sirpha paramAtmA kA hI hotA hai| apane ko parAjita samajhakara usane kyA kiyA isakI carcA hama yahA~ nahIM kreNge| abhI to hameM paramAtmA kI dRSTi samajhanI hai| mAtA jaise bacce ko dUdha pilAtI hai usataraha prabhu ne sRSTi ko vAtsalya se bhara diyA aura sarpa ko prema se nahAlA diyaa| paramAtmA kI dRSTi se hamArA mArga khulA hotA haiN| isalie cakkhudayANaM ke bAda maggadayANaM AtA haiN| abhinaMdana svAmI ke stavana meM AnaMdaghanajI ne kahA haiM, tujha darisana jaganAtha dhiThAI karI mArga saMcaryo dhiThAI karake binA prabhu kI dRSTi pAe jo calane lagatA hai vaha ghRSTatA hai| paramAtmA pahale cakkhudayANaM banakara mArga dekhane kI dRSTi dete haiM bAda meM maggadayANaM banakara mArga prastuta karate haiN| aMtarcakSu dekara paramAtmA kahate haiM, aMtarcakSu ke dvArA tumheM svayaM ko dekhanA haiN| paramAtmA ke dhyAna kI carcA karate hue zAstrakAra kahate haiM, se sayaM pavesiyA jhAi... unhoMne svayaM meM praveza kiyA aura svayaM kA hI dhyAna kiyaa| nirAlaMbana dhyAna kI isa prakriyA meM na koI vidhi na koI vidhAna na koI sAdhana aura na koI sAdhanA basa svayaM ne svayaM ko dekhanA haiM svayaM ko hI jAnanA haiN| ise SaTakAraka meM isataraha kahA haiM - sva ne sva ko sva ke dvArA sva ke lie sva se sva kA sva meM AnA dhyAna hai| hama sabakucha dekhate haiM paraMtu svayaM ko hI nahIM dekhate haiN| svayaM yAne maiM AtmA hU~ aisA ehasAsa krnaa| hamArA sva dehArpita ho jAne se AtmIya nahIM raha paayaa| Apa upAzraya maMdira yA dukAna meM baiThe haiM to upAzraya nahIM ho jAte ho| ghara meM baiThate ho to ghara ke hote ho ghara nahIM ho jAte ho| gADI meM baiThate ho to maiM gADI nahIM hU~ isakA pUrA dhyAna Apako haiM maiM gADI meM hU~ para maiM svayaM gADI nahIM huuN| aisA bodha Apako haiM to zarIra meM maiM hU~ aisA kyoM bhUlate ho ? maiM deha hU~ aisA kyoM mAnate ho? ___ AnaMdaghana jI jagaha jagaha isa bAta kA vAstavya pragaTa karate haiN| terahaveM stavana meM kahate haiM - vimalajina diThAloyaNa aaj| bhagavAne ke nirmala locana dekhakara mArA vAMchita sijyA kaaj| mere kAma siddha ho ge| maiMne svayaM ko dekha liyaa| yaha dRSTidAna prabhu kaise karate haiM ise paMdrahaveM bhagavAna meM kahate haiM pravacana aMjana jo sadgaru kare dekhe parama nidhAna, hRdaya nayana nihALe jgdhnnii| dekho to sahI zabdoM ko motI kI taraha sajA diyaa| jagat dhaNI kyA dekhate haiM hRdaya nayana nihALe hamAre bhItara ke hRdaya nayana ko dekhate haiN| hamAre bhItara kI bhASA ko ora kauna paDha sakatA haiM ? 140 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIna dina se bhUkhI caMdanabAlA ke hAtha se uDada ke bAkule lekara pratidAna meM prabhu ne kyA diyA ? vyAkhyAna, stotra, maMtra kyA diyA prabhu ne ki caMdanA kA AmUla parivartana ho gayA ?basa mAtra dRSTi dI, cakSu die| dIkSA lekara rAjabhavana meM vApasa lauTane kI bhAvanA ke sAtha bhagavAna ke samakSa pragaTa hue megha ko kyA diyA prabhu ne ? sadbodha, smykdRsstti|yh aisA bodha thA ki bhavAMtaroM kA bodha ho gyaa| mAtra prabhu kI dRSTi paDate hI saMbodhi pragaTa ho gayI cetanA jAgRta ho gyii| marudevI mAtA kA jIva pUrva bhava meM kelI kA vRkSa thaa| sAtha hI sAtha eka kaMTakavRkSa thA / pavana ke sAtha kaMTaka vRkSa kA sparza hokara niraMtara kA~Te cubha rahe the| ise sahajabhAva se sahana karane se nirjarA karake usane marudevI ke rupa meM janma liyaa| yahAM unheM vartamAna caubIsI ke prathama tIrthaMkara RSabhadeva kI mAtA banane kA saubhAgya prApta huaa| putra ke saMyama grahaNa karane ke pazcAta usake koI samAcAra nahIM milanepara unakI yAdoM meM A~sU bahAkara A~khoM kA nUra kho diyaa| ekabAra pautra bharata ke praNAma karane ke lie Ate hI bahuta ulAhanAe~ dii| bharatane bhUla kA ehasAsa kara paramAtmA ke vicaraNa kA patA kiyaa| zighra hI unheM prabhu ke kevalajJAna prAptakara vanitA nagarI ke bAhara samavasaraNa meM padhArane ke samAcAra prApta kie| mAtA marudevI ko taiyArakara hAthI kI aMbADIpara biThAkara darzanArtha le cle| marudevI mAtA darzana hetu utsuka thI to paramAtmA dezanA hetu Atura the| usane jaba paramAtmA kI ora dekhA taba paramAtmA ne mAtA kI ora dekhaa| baraso taka svayaM kI vAtsalyabharI najara se mAtA ne putra kI ora dekhaa| aho Azcarya mAtA ne putra ko carmacakSu die to putra ne RNa adA karate hue mAtA ko aMrtacakSu die| mA~ kI mohabharI dRSTi zubha meM badalane lgii| putra ne zuddha dRSTi se mA~ kI ora dekhA aura aThAraha kroDAkroDI sAgaropama varSataka jisa mokSa ko kisI ne nahIM pAyA thA use marudevI mAtA ne prApta kara liyaa| mA~ ne putra ko arihaMta banAyA aura putra ne mAtA ko siddha bnaayaa| dhanya haiM mAtA aura dhanya haiM putr| cakkhudayANaM kI aisI meharabAnI haiN| carama nayana karI mAragajovatA kahakara AnaMdaghana prabhu kahate haiM ki aneka janmoM se ina carmacakSuoM se saMsAra ko dekhakara tU tRpta nahIM ho paayaa| aneka bhavoM se saMsAra ko dekhate hue bhI na to saMsAra kama huA na to tuma thake bhii| A~khe pAne se pUrva arthAt triindriya taka A~khoM ko pAne ke lie Akula vyAkula thaa| A~khe milanepara khuza khuza ho gyaa| dekhatA hI rahA dekhatA hI rhaa| ina carmacakSuoM se saMsAra ko dekhate hI dekhate mRtyu ke bAda do A~khe dekara svayaM ko dAnezvarI samajhanevAlA apane jIvanakAla meM apanI donoM A~khe paramapuruSa ke caraNoM meM arpita kara de| terA janma saphala hogaa| terA cakSudAna sArthaka hogaa| bhItara bhagavat darzana hoNge| unakI najaroM ke sAmane svArpaNa kA najArANA dhara do| nayanapathagAmI ko AmaMtraNa do| jo patha para prabhu kI pratIkSA karate haiM unheM mArgAnusArI kahate haiN| cakkhudayANaM se cakSu mila jAnepara A~khe badala jAtI haiN| bhagavAna kA rupa bhakta kI A~khoM meM chalakane lagatA haiN| mA~ jaise bacce ko janma detI haiM apane jaisI A~khe detI haiN| phira bhI mA~ kI A~khoM kA teja kama nahIM hotA haiN| dUsarA baccA honepara bacce kI A~kha meM mA~ kI A~khe dikhAI detI haiN| taba bhI mA~ kA kucha kama nahIM hotA haiN| yadyapi mA~ ke lie 141 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bacco kA astittva A~khoM kA pratirupa haiM tabhI to mA~ putra ko lakSa meM rakhakara kahatI hai- mere lie to dAMyI bAMyI donoM A~khe arthAt donoM putra samAna haiN| donoM ke bIca meM maiM kucha pharaka nahIM kara sakatI / isa kathana kA abhiprAya yaha haiM ki mA~ ko donoM putrapara samAna pyAra hai| A~khe to caurindriya meM bhI milI thI paraMtu saMjJI paMcendriya ke hamAre isa avataraNa meM paramatattva hameM jo cakSudAna karate haiM vaha adbhuta dAna haiN| jagat dekhane ke lie najara dete haiN| A~kheM hamArI aura najara bhagavAna kI yaha kaoNmbinezana yadi cAhie to A~kheM baMda kara bhagavAna ko dekhanA hogaa| kyoMki A~kha kholakara dekhate haiM vaha saMsAra haiM aura A~khe baMda kara dikhate haiM ve bhagavAna haiN| hamArI A~kheM baMda hote hI unakI vAtsalyabharI A~khe hamArI ora ho jAtI haiN| ve hamArI ora dekhate hI rahate haiN| dekhate dekhate hamAre janmajanmAMtara unakI najaroM meM caDha jAte haiN| unakI najara paDate hI hamAre janmajanmAMtaroM ke aneka bhava khaTa khaTa kaTa jAte haiM / jagat aura jagannAtha kI najaroM meM yahI aMtara haiM ki jagat prema se dekhatA haiM to saMsAra baDhatA hai aura paramatattva prema se dekhate haiM to saMsAra kaTa jAtA hai| dekhane kI hamArI paribhASA meM hamaneM A~kha kholakara dekhanA hI sunA haiM / A~kha baMda kara bhI dekhA jAtA hai| aisI paribhASA hamane kabhI nahIM sunI haiN| bhale hI bhASA na sunI ho paribhASA na jAnI ho paraMtu adhyAtmazAstra kA aisA anubhava haiM ki A~kha baMda karate haiM to dikhatA haiM / isa dekhane kI prakriyA ko darzana kahate haiN| darzana bahuta baDI upalabdhi haiN| isakA sthAna jJAna ke sAtha haiN| isakA prAraMbha praNAma ke sAtha haiN| jina ko dekhakara hamArA mastaka jhuka jAtA haiM unheM pUjya kahate haiN| jinake caraNoM meM mastaka jhuka jAnepara AtmA kA arpaNa ho jAtA hai use pUjana kahate haiN| jagat ko dekhane ke lie A~kheM kholate haiM aura paramatattva ko dekhane ke lie A~kheM baMda karate haiN| kabhI socA Apane ki aisA hama kyoM karate haiM? eka kavi ne apanI kalpanA se kahA haiM, kabhI kabhI bhagavAna hameM kahate haiM ki mere A~gana AyA, mere sAmane AyA, mujhe dekhane ke lie AyA to phira A~kheM kyoM baMda kara dI / tU kaba se mujhe bulA rahA thA aura aba jaba maiM pAsa AyA, tere sAmane AyA to tune A~kheM kyoM baMda karI ? eka bhaktakavi ne do paMkti meM pratiuttara dete hue kahA haiM - ema nA samajho ke tamAruM rupa jhIravAtu nathI / paNa tamAruM heta mArI A~khamAM samAtuM nathI / bhakta bhagavAna ko kahatA haiM ki Apa Ao aura A~kheM baMda ho jAtI haiM aisA nahIM haiM paraMtu prabhu mahattvapUrNa bAta to yaha haiM ki A~kha baMda hotI haiM tabhI Apa Ate ho| ApakI zarta hI aisI haiM ki A~kha kholate haiM to Apa chipa jAte ho aura A~kha baMda karate haiM to pragaTa ho jAte ho| phira bhI Apa pUchate ho ki A~kheM baMda kyoM karate ho? to sunie - - ApakA rupa apAra haiM phira bhI maiM dekhane meM samartha hU~ paraMtu ApakA prema aparaMpAra haiN| itanA aparaMpAra prema mere ina choTe choTe nayanoM meM samA nahIM pAtA haiM isalie A~kheM baMda ho jAtI haiN| ApakA rupa aura ApakA prema A~khoM se lekara aMta:karaNa meM samA letA huuN| A~kheM kholakara lenA aura A~kha baMdakara samA lene kI prakriyA ko darzana kahate haiN| Apa loga kaIbAra darzanayAtrA meM gae hoNge| jaba vApasa lauTate haiM hama pUchate haiM yAtrA kaisI rahI ? uttara meM kahA~ kaisI vyavasthA thI, nAste kI, bhojana kI, vizrAma kI vageraha kA laMbA lIsTa AtA haiM / darzana kaise hue saMta 142 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMta mile yA nahIM, satsaMga kaisA rahA? isakI carcA kama hotI haiN| vyavasthA kI prazaMsA kiMvA avyavasthA kA vivaraNa adhika milatA haiN| ise yAtrA nahIM pravAsa kahate haiN| yAtrA meM darzana kI pradhAnatA hotI haiN| ekabAra sUradAsa rAstepara se nikala rahe the| donoM A~khoM se dikhatA nahIM thaa| para harikIrtana karate hue rAstepara se jA rahe the| calate calate ekabAra kisIne majabUtAi se unakA hAtha pkddaa| hAtha pakaDakara rAstA badalakara vApasa Age baDhane ko prerita kiyaa| suradAsa ne pUchA kauna ho tuma ? kyoM merA hAtha pakaDakara mere mArga kA digadarzana karate ho| bAju pakaDanevAlA kucha bolA nahIM Age mArga pakaDAkara calA gyaa| suradAsa ko Azcarya huA aisA kauna thA jo mArgadarzana karanA cAhatA thA aura pahacAna yA mulAkAta nahIM cAhatA thaa| saMsAra meM to aisA koI hotA nhiiN| pahale pahacAna dete haiN| binA pahacAna die kAma karanevAle saMsAra meM kevalamAtra saMta bhagavaMta hI hote haiN| yaha kauna thA? aisA kahakara unhoMne vahA~ lakaDI ghumAI to patA lagA Age gaDDhA thaa| samajha gae mArga meM khaDDhA thaa| yadi maiM isItaraha calatA rahatA thA to usameM gira paDatA thaa| ata: kisIne merA hAtha pakaDakara mujhe bacA liyaa| jora se AvAja lagAI Thaharo bhAI tuma kauna ho? merA hAtha pakaDakara mujhe khaDDe meM se bacA liyaa| ekabAra thoDA sA Thahara jAo, mujhe Apase milakara AbhAra mAnanA haiN| bahuta binatI ke bAda bhI koI pragaTa nahIM huA to samajha gae ki AbhAra kI apekSA rakhe binA dUsaroM ko bhAra mukta karanevAle paramapuraSa hote haiN| jagat meM tIna prakAra ke loga hote haiM - kAma karake chIpajAte haiM ve bhagavAna haiN| kAma karake pragaTa ho jAte haiM ve insAna haiN| kAma kie binA pragaTa ho jAte haiM vezaitAna haiN| sUradAsa jI socane lge| kucha bolate nahIM haiM pragaTa hote nahIM haiM ata: svayaM paramapuruSa hI haiN| ata: kahate haiM hAtha chuDAyake jAtaho, nirbala jAne moy| hRdaya meM se jokhaso, tomarada kahu maiM toy|| he prabhu! Apa balavAna ho apane hAtha se merA hAtha pakaDa ske| maiM ApakA hAtha nahIM pakaDa skaa| paraMtu merA hRdaya itanA balavAna haiM Apa usa meM se nahIM khisaka skte| kisI zAyara ne kahA haiM - yuM to hara dila kisI dila pe phidA hotA hai, pyAra karane kA taura magara judA hotA hai| " AdamI lAkha samhalane para bhI giratA hai, jhuka kara jo use uThA le vahI to khudA hotA hai| kabhI aisA bhI samaya thaa| hama saba avyavahAra rAzi meM the| jaba eka jIva kA mokSa hotA haiM taba eka jIva avyavahAra rAzi meM se vyavahAra rAzi meM AtA haiN| avyavahAra rAzi arthAt jahA~ janma-mRtyu janma-mRtyu hote hI rahate haiN| vikAsa kI koI dizA vahA~ nahIM milatI haiM use anAdi nigoda yA nitya nigoda kahate haiN| eka jIva kA mokSa hote hI eka jIva vyavahAra rAzi meM AtA haiM aura vikAsa yAtrA kA prAraMbha hotA haiN| eka mukta AtmA jisane hameM vyavahAra 143 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAzi meM praveza dilaayaa| unakA AbhAra mAne aisA koI bodha hameM nahIM thaa| sAmAyika, pratikramaNa, pratyAkhAna, tapa, japa kucha bhI nahIM thA vhaaN| socA nahIM kabhI Apane? phira vikAsa kaise huA? arihaMta paramAtmA ne sarva jIvoM ko zAsana rasika banAne kI bhAvanA kI aura pariNAma hamameM pragaTa huaa| yaha thA hamArA paramAtmA ke sAtha kA prathama karuNAmaya sNbNdh| vikAsa yAtrA meM Age bddhe| zAsana meM sthAna pAyA taba paramAtmA ne kahA aba merA tumhAre sAtha karuNAmaya saMbaMdha nahIM haiN| aba merA tumhAre sAtha AjJAmaya saMbaMdha prAraMbha ho rahA haiN| Avazyaka meM pravezakara pahalA Avazyaka haiM sAmAyika vrt| yaha tere do samyaka netr| isase sabhI jIvoM ke upara karuNA kr| sarvasAvadya kA tyAga kr| nirvadya ho jaa| caturviMzatistava kA smaraNakara, vaMdanakara, pUrva paribhramaNa meM kie gae pApakarma se vApasa lauTane kA pratikramaNa kr| kAyA meM rahakara kAyA kA utsarga rupa kAyotsarga kara aura AlocanA kr|aalocnaa arthAt AtmA ke locana se, bhItara kI A~khoM se svayaM ko dekhanA aura aba punazca pApa nahIM karane kI pavRtti kA pratyAkhyAna kr| Avazyaka kI ina A~khoM se dekhanepara tujhe vizva ke samasta jIvoM meM tere jaise hI jIvattva ke darzana hoge aura jIvattva meM zivattva kI anubhUti hoNgii| paramAtmA kahate haiM vatsa ! jaisA maiM hU~ vaisA hI tU hai| tU svayaM ko dekh| sva kA svako namana namaskAra hai| svakA sva meM dekhanA darzana haiN| Aja hama cakkhudayANaM se kaheMge ki hama A~kha baMda kara Apako AmaMtrita karate haiN| A~khe kholakara unheM pavitra karane kA kAma ApakA rhegaa| Apako hI cakSu dene haiM, cakSu kholane haiM aura A~kha kholanepara ApahI dikhAI dene caahie| Aja se Apa vizvAsa ke sAtha prayoga zuru kro| cakkhudayANaM ke pada ke sAtha A~kheM baMda kara prabhu ke darzana kro| darzana nahIM hote haiM to hameM zikAyata kro| maiM paramAtmA se kahu~gI ki unhoMne A~khe baMda karI to Apa Ae kyoM nahIM? ekabAra eka baccA nadI ke taTapara khela rahA thaa| acAnaka usakA dhyAna una yogIpara gayA jo nAkapara uMgali rakhakara nAka dabAkara kucha kara rahe the| thoDI dera taka vaha dekhatA rhaa| prakriyA pUrNa kara mahAtmA jaba pAnI meM se bAhara Ae to bacce ne puchA Apa kyA kara rahe the? yogIne socA bacce ko kyA uttara dUM? ata: usane bacce kI bhASA meM kahA ki bhagavAna ke darzana kara rahA thaa| bacce ne socA ThIka haiM isataraha se karane se bhagavAna ke darzana hote haiN| to maiM bhI kara sakatA huuN| dUsare dina sUryodaya ke samaya mahAtmA kI taraha taTapara khaDe rahakara usane prakriyA kA prAraMbha kiyaa| prakriyA kA bodha to thA nahIM kaba aura kaise nAka dabAkara sA~sa lenA abodha bAlaka kaise samajhe ? usane to donoM nAka dabA hI lie| ghabarAhaTa ho gii| pasInA chUTa gayA paraMtu prakriyA na choddii| paramAtmA pragaTa ho gae bolo kyA cAhie? bAlaka ne kahA basa kucha nahIM Apako dekhanA thaa| bhagavAna ne kahA ThIka haiM aba bola to sahI ki kyA cAhie? die binA jAe vaha bhagavAna nahIM, lie binA rahe vaha bhakta nhiiN| bacce ne kahA ThIka hai phira Aja Ane meM bahuta vilaMba kiyA kala nAkapara u~galI dabAte hI upasthita ho jaanaa| baccoM jaisI nirdoSatA hamameM ho to bhagavAna hamAre sAmane bhI pragaTa ho sakate haiN| 144 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSu se do cIja dekhI jAtI haiM rupa aura rstaa| rupa ke do prakAra haiM - svarupa aura prrup| pararupa hama anAdikAla se dekha rahe hai| cakkhudayANa maMtra dvArA guru gaNadhara bhagavaMta hameM svarupa dekhanA sikhAte haiN| cakSudAtA hameM bArabAra udbodhita karate haiM ki tuma svayaM dRSTA bano dRzya nhiiN| tuma svayaM ko dekho yadi tuma dRzya bana jAoge to svayaM ko na dekha paaoge| phira to saMsAra tumheM dekhegaa| saMsAra dekhatA rahegA tuma bhayabhIta banate jaaoge| kyoMki jitane loga dekheMge utane abhiprAya bhI bneNge| svayaM darzaka bano anyoM ko darzaka na banane do| svayaM kA sahaja svarupa dekhate dekhate hameM mArga dekhanA haiN| maggadayANaM se mArga prAptakara hameM mokSataka pahuMcanA haiN| Aie Aja namotthuNaM cakkhudayANaM kI ArAdhanA meM saMllIna hokara maggadayANaM ko AmaMtrita karate haiN| namotyuNaM cakkhudayANaM namotthuNaM cakkhudayANaM namotthuNaM cakkhudayANaM 145 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM maggadayANaM citta kA svastha rahanA abhaya haiN| citta kI vakratA rahita dRSTi cakSu haiN| citta kA vakratA rahita gamana mArga haiN| svasthatA pUrvaka samyakadRSTi ke sAtha mArgapara calane kI vidhi jo arpaNa karate haiM unheM mArga dAtA kahate haiN| jahA~ apratibaddharupa se Age baDhA jAtA haiM use mArga kahate haiN| jo maMjila taka surakSA karane kA sAmarthya rakhatA haiM use mArga rakSaka kahate haiN| jo bhramaNa aura paribhramaNa ko miTAne kA mArga dikhAtA haiM use mArga dAtA kahate haiN| kucha loga mArgapara calate haiM, mArga dekhate haiM aura mArga ko jAnate bhI haiN| kucha loga mArgapara calate haiM, mArga dekhate haiM para mArga ko jAnate nahIM haiN| kucha loga mArga dekhate nahIM, jAnate bhI nahIM para batAe mArgapara cale hI jAte haiN| kucha loga jahA~ calate haiM vahA~ mArga bana jAtA haiN| mArga ke do prakAra haiM - laukika mArga aura lokottara mArga / laukika mArga ko prAyaH hama rAstA kahate haiN| * sAmAnyata: rAstA aura mArga meM kucha aMtara nahIM samajhA jAtA haiN| adhikAMza loga donoM ko eka hI samajhane kI bhrAMti karate haiN| jaina paribhASA meM iryAsamitI ke binA jahA~ calate haiM vaha rAstA haiM aura iryAsamitI pUrvaka jahA~ calate haiM vaha mArga haiN| sAmAjika starapara rAstA, aura mArga zabda gaMbhIra artha prastuta karate haiN| koI rAstepara A gayA aisA kahane se usa vyakti kI sthiti ko kamajora mAnA jAtA haiN| koI mArgapara A gayA aisA kahane se usa vyakti kA AdhyAtmika stara vikAsamaya mAnA jAtA haiN| rAstA to eka mIlasTona kA patthara bhI batA sakatA haiM paraMtu mArga mahApuruSa hI batAte haiN| bhagavAna mahAvIra kI AtmA ne nayasAra ke bhava meM jaMgala meM grAmAnugrAma vihAra karate hue muniyoM ko rAstA batAyA thaa| muniyoM ne RNa adA karate hue yA AbhAra mAnate hue jo bhI samajho nayasAra ko mokSa kA mArga batAyA thaa| rAstepara calakara maMjila yA gA~va pahuMca sakate haiN| mArgapara calakara mokSa pahuMca sakate haiN| muniyoM ke isI mArgadarzana ne nayasAra ko mahAvIra banane kA avasara pradAna kiyaa| mArga kA anusaraNa karanevAle ko mArgAMnusArI kahate haiM / isI AdhArapara mArgAMnusArI nAma kI anuSThAna vidhi kI prakriyA pracalita haiM / pudgala rasa meM ruci hone se citta asvastha aura vihvala rahatA haiN| paramAtmA hameM abhaya dekara pudgalarasa kI ruci ke Avega se mukta karate haiN| cakSudAnakara dharmadRSTi / aMrtacakSu kholakara mokSamArgapara lAte haiN| mArga samajhAte haiM, mArga kA svarupa aura mArgapara calane kI vidhi dete haiN| isI kAraNa inheM mArgadAtA kahate haiN| yaha mArga sama aura sAnubaMdha hone se hamArI uttarottara dhArA sthira aura anubaMdha vAlI hotI haiN| uttarAdhayana sUtra meM mArga prarUpaNA ko samajhAte hue ise mahAmArga kahakara dRDha nizcaya ke sAtha samhalakara calane ko kahA haiN| vartamAna kAla meM jinezvara nahIM dikhAI dete haiM paraMtu unakA pradattamArga upalabdha haiN| yadyapi mArgadarzako kI adhikatA ke kAraNa ulajhana ho sakatI haiM paraMtu bhAvavizuddhi se mArga prazasta ho sakatA haiN| 146 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtakAla meM mArga batAkara, vartamAna meM mArgapara calAkara aura bhaviSya ke mArga kI prarupaNA kara paramAtmAne hamapara kAlika upakAra kiyA haiN| svayaM mArga dekhate haiM phira usapara calate haiM usake bAda mArga dikhAte haiM itanA hI nahIM, mArgapara calAte haiN| hameM mArga kA tyAgakara viSama mArgapara nahIM calanA caahie| mArgapara niraMtara calate rahanA caahie| jinezvara yA unake nirdezita mArgapara zaMkA karanA arthAt mArga meM hI ghara banA lenA haiN| saMsayaM khalu jo kuNaI, so magge kuNaI gharaM - mArga yA mArga dAtA ke prati saMzaya karanA mArga meM hI ghara banAnA hai aisA vyakti kabhI maMjila nahIM pA sktaa| mArga ke sAtha tIna bAteM juDI huI haiN| mArga dekhA jAtA hai, jAnA jAtA hai aura calA jAtA hai| AnaMdaghanajI ne isIlie kahA haiM - carama nayanakari mAraga jovtaa....| mArga dekhane kI bhI vidhi hotI haiN| vidhi arthAt koI prakriyA nahIM paraMtu mahApuruSoM kI dRSTi se juDakara bhItara kI dRSTi kA khola denaa| isa dRSTi ko AnaMdaghana Adi mahApuruSoM ne divyadRSTi kahA hai| zAstra meM vyavahAra meM upayukta cAra prakAra ke mArga kahe haiM - 1. pathamArga, 2. jalamArga, 3. AkAzamArgaaura 4. anugraha mArga. pathamArga ke do prakAra haiM - kaMTakapaMtha aura mahAmArga yA raajmaarg| patha kA svarupa batAte hue kahA hai avasohiya knnttgaaphN| kaMTakamArgapara pUrNa sAvadhAnI se calanA caahie| jalamArga ke bAre meM saMsAra ko sAgara kI upamA dete hue kahA haiM - saMsAra sAgara ghoraMtarakane lhuNlhuN| vizAla samudra kI taraha saMsAra bhI jaTila hai para ise dhIre dhIre dheryatA pUrvaka pAra karanA caahie| AkAzamArga ke bAre meM kahate haiM namimunivara ke darzana kara iMdra AgAseNuppaio AkAza mArga se vApasa lauTa ge| cauthe anugraha mArga kA nAma zAMtimArga haiN| sthalamArga ho yA jalamArga ho paraMtu mArgapara calanevAle kA mArga khemaM ca sivaM aNuttaraM saMti maggaM ca buuhe| khema kuzala aura aNuttara zAMti se prazasta hotA hai| jagat meM mArga to aneka hai| rAstA, pagadaMDI, rAjamArga aadi| koI kahA~ calatA hai, koI kahA~ calatA hai| koI kheta meM, jaMgala meM, nagara meM yA parvata Adipara calate haiN| pathikako mArga kI jAnakArI honA anivArya hai| mArga aura unmArga jJAna se jAne jAte haiN| ajJAnI yA ardhavidagdhoM ke dvArA batAyA gayA mArga unmArga hotA haiN| mAtra anaMtajJAnI sarvajJa prabhu dvArA darzItapatha sanmArga hotA hai| unmArgapara adhika calanepara mArga kama kaTatA hai aura sanmArgapara kama calanepara mArga kAphI kaTa jAtA haiM maMjila karIba ho jAtI hai| maggadayANaM se prazasta mArga prApta karane ke lie eka choTI sI pratijJA sUtra se batAI gaI haiM - amaggaM pariyANAmi maggaM uvsNpjjaami| maiM amArga kA tyAga kara mArga kA svIkAra karatA huuN| svIkAra karanevAle ke mana meM yaha prazna ho sakatA haiM ki mArga kyA haiM ? kaunasA haiM ? kitane prakAra kA haiM aura usapara kaise calA jA sakatA haiM ? mArga ke mukhya do svarupa haiN| zAMtimArga aura muktimaarg| muktimArga kaho yA mokSamArga vaha to sIdhA 147 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna, darzana, cAritrya se prApta hotA haiN| isa kathana ke lie mokSamArga prakAza nAma kA svataMtra graMtha haiN| uttarAdhyana sUtra meM isa mokSamArga nAma kA eka svataMtra adhyayana haiN| tattvArtha sUtra kA prathama sUtra haiM - samyagdarzanajJAnacAritrANi mokssmaargH| zrImada rAjacaMdrajI ne kahA haiM mULamAraga sAMbhaLo jinano re, kari vRtti akhaMDa sanmukha... jJAna, darzana, cAritranI zuddhatA re, ekapaNe ane aviruddh...| muktimArga pAne ke lie pUrva prayAsa hote haiN| ekabAra mArga mila jAnepara usapara calanA aura calakara pahuMcanA hotA hai| mukti kA mArga sAdhanA kA mArga hai| paramAtmA ne muktimArga ke sAtha dUsarA zAMtimArga kahA hai| zAMtimArga sahajamArga hai| pratikSaNa isakI apekSA rahatI hai| zAMti jIva ko hara kSaNa caahie| sAre prayatna zAMti ke lie kie jAte haiN| kucha prayAsa zAMtimaya dikhAI dete haiM paraMtu ve azAMta bhI kara sakate hai| zAMti ko jAnane ke lie samajhane ke lie aura pAne ke lie parama kA anugraha anivArya hai| isIlie saMyata AtmA ko bhagavAna ne grAmAnugrAma vicaraNa kara - saMtimaggaMmaca buuhe| vatsa ! zAMtimArga ko saMvardhita kr| zAMti ke pravAha ko sarvatra bahane de| bRhada zAMti meM kahA haiM- zAntiH zAntikaraH zrImAna zAntiM disatu me guru| zAntireva sadA teSAm yeSAmzAntirgRhe gRhe // zAMtimArga kI prarupaNA kara paramAtmA ne mArga kA sArvakAlika, sArvabhaumika aura sArvatrika svarupa prastuta kiyaa| ____mArga ke mahattva ko samajhAne ke lie mArga ke pAMca prakAra batAeM haiN| 1. siddhimaggaM 2. muttimaggaM 3. nijjANamaggaM 4. nivvANamaggaM 5. svvdukkhphiinnmggN| eka apekSA se ina pAMcoM kA artha eka hI hotA haiM vaha hai mokss| paraMtu yahA~ prastuta pAMcoM prakAra apanA apanA zAbdika aura vyavahArika artha prastuta karate haiN| prathama haiM siddhimaarg| arthasiddhi, sarvArthasiddhi, paramArthasiddhi, puruSArthasiddhi aura siddhAsiddhi ye pAMcoM siddhimArga kI vizadatA darzAte haiN| siddhimArga arthAt AtmA kI siddhi kA maarg| siddhimArga muktimArga kI ora prerita karatA haiN| kyoMki muktimArga ke dvArA mukta avasthA ko prApta karanA siddhimArga kA uzya haiN| pratyeka buddha kI kathA Apane suni hogii| binA kisI guru, binA kisI upadeza siddhi mArga kI siddhi hetu zramaNadharma svIkAra kara pratyeka buddha siddha hote haiN| kaliMgadeza ke karakaMDu rAjA ko janma se zarIra meM sukhI khAja thii| isalie unakA nAma karakaMDu thaa| karakaMDu rAjA svabhAva se govaMza priya the| unakI gozAlA meM uttama gAye rahA karatI thii| eka dina rAjAne apanI gozAlA meM eka zveta aura tejasvI bachaDe ko dekhaa| usapara adhika prema Ane ke kAraNa usake vizeSa pAlana-poSaNa kA Adeza diyaa| bahuta varSoM ke bAda eka dina rAjA ko usa bachaDe kI yAda aayii| use dekhane rAjA gauzAlA meM aae| unhoMne dekhA vaha bachaDA to eka kRzakAya asthipaMjara mAtra dayanIya dikha rahA thaa| usakA vaya, rupa, bala, vaibhava aura prabhuttva saba nazvara ho cuke the| baila meM nazvaratA ke darzanakara rAjana virakta ho cuke| rAjya kA tyAgakara zramaNadharma ko aMgIkArakara apratibaddhavihArI banakara ArAdhanA kara pratyekabuddha siddha hokara unhoMne siddhimArga prastuta kiyaa| dUsare pratyeka buddha pAMcAladeza ke kAMpilyapura nagara ke jayavarmA rAjA ho ge| eka dina AsthAna maMDapa meM baiThakara citrazAlA kI nIMva khudavAte hue eka adbhuta ratnamaya mukuTa niklaa| usake dhAraNa karanepara ve darzakoM ko 148 . Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do mukhavAle dikhAI dete the| isalie ve dvimukharAya ke nAma se prasiddha ho ge| ekabAra indramahotsava kA Ayojana kiyA gayA thaa| usameM eka indradhvaja ko sthApita kiyA gayA thaa| vividha prakAra ke maNi, mANikya, ratna aura vividha vastro se use sajAyA gayA thaa| ATha dina ke utsava ke bAda logoM ne lauTate hue vastra, ratna, AbhuSaNa Adi ko apane ghara le ge| aba vahA~ sirpha eka DhUMThA bacA thaa| dUsare dina rAjAne vahA~ jAkara lUMThe ko dekhA jisase bacce khela rahe the| indradhvaja kI durdazA dekhakara rAjA kI rAjya saMpadApara se Asakti samApta ho gii| rAjya Adi sarvasva tyAgakara munidIkSA grahaNa kara unhoMne mokSamArga prApta kiyaa| tIsare pratyeka buddha nagagati nAmaka siMharatha rAjA hue| eka bAra kArtika pUrNimA ke dina nagara ke bAhara eka aisA AmravRkSa dekhA jo nae patto aura maMjariyoM se suzobhita evaM golAkAra dikhAI de rahA thaa| vRkSa kA sauMdarya aura mAMgalya dekhakara rAjAne usakI maMjarI toDa lii| caturvidha sainya ke sAtha rahe rAjA ke dvArA kiyA gayA upacAra dekhakara sabhI ne vaisA kiyaa| vana paribhramaNa kara vApasa lauTate samaya vRkSa kI jagaha DhUMThA dekhakara rAjAne maMtrI se kAraNa puuchaa| maMtrI ne kahA rAjana! yaha vahI AmravRkSa haiM Apake dvArA maMjarI toDa lenepara Apake sAtha rahe samudAya ne bhI vaisA kiyaa| zrIsaMpanna AmravRkSa ko zrIrahita dekhakara rAjA virakta ho gae aura niryANamArga ko prApta ho ge| siddhattva ko prApta kare use siddhimArga kahate haiN| muktadazA prApta karAnevAle mArga ko muktimArga kahate haiN| niryANamArga aura nirvANamArga meM koI aMtara nahI hote hue bhI bahuta bar3A aMtara haiN| jahA~ se nikalA jAtA haiM usa mArga ko niryANamArga kahate haiN| jahA~ pahuMcA jAtA haiM use nirvANamArga kahate haiN| Trena yA plena kI saphara karate hue Apane yAna sevA zabda paDhA hogaa| relayAna, jalayAna, vAyuyAna Adi ve sevAe jo kisI maMjilataka pahuMcAne meM saphala rahatA haiM yahA~ pahuMcAnevAle sAdhana ko yAna kahA gayA haiN| niryANa arthAt nirvANataka pahuMcAne kA saadhn| aMtimamArga ko avitahamavisaMdhi savvadukkha pahINamaggaM kahate haiN| paramazAMti ke isa mArga ko yahA~ mithyAttvarahita, yathArtha, saMdeharahita, sadAzAzvata aura sarvaduHkhoM ko pUrNarupasekSaya karanevAlA mArga kahA haiN| mArga se saMbaMdhita cAra zabda sAdhanAmArga kI tIna prakriyA se saMbaMdha rakhatA haiM - 1.mArgAbhimukha 2.mArgapatita 3. mArgAMnusArI 4. mArgagAmI AtmavikAsa karatA huA jIva mArga ko dekhatA haiN| mArga aura sAdhaka Amane sAmane ho jAte haiN| mArga kA dikhAI denA bhI bahuta mahattvapUrNa haiN| mArga ke abhimukha jIvana ko apunarbaMdhaka kahA jAtA haiN| yaha jIva aba mohanIya karma kI utkRSTa sthiti kA baMdha nahIM karatA hai| isalie use apunabaMdhaka kahA jAtA hai| apunabaMdhaka arthAt a = nahIM, punar = puna:(vApasa), baMdhaka = baMdhana krnevaalaa| mohanIya karma kI utkRSTa sthiti ko aba punaH nahIM bAMdhane ke kAraNa use apunarbaMdhaka kahA jAtA hai| mArgAbhimukha honevAle sAdhaka meM tIna lakSaNa dikhAI dete haiM - 1. Ajase pUrva vaha atyaMta tIvra rasa se pApa karatA thaa| vaha atizaya rasa aura atizaya tIvratA se pApa nahIM krtaa| pApato karatA hai para usameM tIvratA nahIM rahatI hai| 149 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. aba taka vaha pApoM ko Avazyaka mAnatA thA / use upayogI mAnakara pramukhatA detA thaa| bhogarasoM ko mahattvapUrNa mAnatA thaa| aba vaha pApoM ko mahattvapUrNa nahIM paraMtu katRttva mAnatA hai| 3. isase pUrva usameM mAtA pitA ke prati Adara, atithi satkAra yA garIboM ke prati karuNAbhAva rupa aucitya nahIM thaa| mArgAbhimukha hote hI use apane aucitya kA bodha ho jAtA haiN| dharma ke prati dveSa samApta hotA hai| dharmAMnurAgI banatA hai / use bhoga aura yoga donoM suhAte haiN| mArgAMbhimukha huA jIva mArga ke ucita AcaraNoM kA svIkArakara mArga kA svIkAra karatA haiN| mArgapara AtA hai| mArga meM AtA hai| mArga meM patita ho jAtA hai use mArgapatita kahate hai / mArgAMnusArI meM jIva mArga kA anusaraNa karatA haiM / yahA~ se jIva ke AdhyAtmika vikAsa kA prAraMbha hotA haiN| mArga meM Ate hI mokSa bIja kA jo vapana huA thA vaha yahA~ vikasita honA zuru kara detA haiN| vikasita hotA huA vaha vRkSa hokara mokSarupa phala pAne meM saphala ho jAtA haiN| isa sthiti meM jIva kI AtmadazA atyaMta nirmala komala aura pavitra ho jAtI haiN| unake bhAva jaise citra aMkita karane se pUrva divAla kiMvA bhUpRSTha ko atyaMta sApha kara aMkita karane yogya banAyA jAtA haiM vaise hI ata:karaNa ko nirmala aura pavitra kiyA jAtA haiN| isameM kriyAtmaka aura guNAtmaka dharmoM kI pUrva bhumikA meM svadharma ko atyaMta Avazyaka mAnA jAtA hai| paramAtmA mahAvIra ne aMtima dezanA meM mokSamArga nAmaka svataMtra adhyayana kI prarUpaNA karI hai| anAdi se anajAnA honepara bhI yaha mArga vartamAna meM sahajarupa se jAnA jA sakatA hai| yaha mArga zAzvata hai| jJAna darzana, cAritra ko hI mokSa kA mArga kahA gayA hai| tattvArtha meM bhI kahA gayA hai samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH / samyakjJAna arthAt svaprakAzaka aisI AtmA kI zakti / darzana arthAt AtmA kA anubhava aura cAritra arthAt trikAlI svabhAva kI sthiratA / mArgagAmI AtmA mArgadarzana kA zraddhApUrvaka anusaraNa karatA hai| kisI kAraNavizeSa se skhalanA yA bhrama ho to bhI mArgagAmI sAdhaka mokSamArga para zraddhAvanata hokara tAttvika dezanA kA zravaNa karatA hai| satya mAnatA hai aura mArga kA Agraha rakhatA hai| mArgagAmI ke do prakAra hai - sApAya aura nirupAya / jo karma nirupakrama arthAt atyaMta kliSTa, mohanIya aMtarAya Adi aise karma jo puruSArtha karanepara bhI TUTate nahIM hai aura virAdhanA yA skhalanA ho jAtI hai use sApAya kahate hai / usameM viparIta a-nirupakrama arthAt sopakrama karma jo puruSArtha kA dhakkA lagate hI dUra ho jAte hai| usakA kSayopazama ho jAtA hai aura vipAkodaya nahIM rahatA hai use nirapAya kahate hai| donoM hI samyagdarzanAdi bIjavAle hI hote haiN| donoM mArgagAmI hone se donoM kA puruSArtha mArgapAlana kA hI hotA hai| mArga ko jAnanA atyaMta Avazyaka hai| mArga kI carcA karate hue kezI zramaNa ne gautamasvAmI se pUchA thAmagge ya ii ke vutte ? mArga kise kahA gayA haiM ? uttara meM mArga kI prarUpaNA karate hue gautama svAmI ne kahA- samaggaM tU jikkhAyaM eka magge hi uttme| jinezvara bhagavAna dvArA kathita sanmArga hI eka uttamamArga haiN| usa mArga ke dAtA paramAtmA svayaM jahA~ calate haiM vahA~ mArga banatA hai| unako hamArI taraha mArga khojanA nahIM pddtaa| saralatA se hameM isa sanmArgapara calanA ho to eka hI upAya hai paramaprabhu ke caraNoM kI upAsanA / jahA~ jahA~ caraNa vahA~ vahA~ mArga / caraNa pUjate jAo mArga meM Age baDhate jaao| caraNoM kI upAsanA karanevAle ko mArga kA patA haiM yA nahIM haiM isakI 150 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI paravAha nhiiN| hameM cAha honI cAhie ki hamArA hRdaya kamala khulA ho, pavitra ho| bhale hI deva samudAya suvarNa kamala kI racanAkara prabhu ko usapara calAte ho| eka bAra Apa prayAsa karake to dekhie| apanA hRdaya caitanyavaMta kara prabhu ko AMmatrita to kiijie| caraNa kA pUjana kara hama prabhu se kaheMge he paramatattva! tere caraNa merA mArga hai terI cAla , merI maMjila hai| tere caraNoM kA pUjana karate karate mujhe mokSa pahuMcanA hai| eka rupaka bahuta prasiddha hai - ekabAra yAtrApara nikale hue bhakta ne bhagavAna se kahA Apa mere sAtha rhnaa| yAtrA meM use jagaha jagaha apane do kadamoM ke sAtha bhagavAna ke do kadama bhI dikhAI dete the| kucha samaya ke bAda mArga meM tuphAna aayaa| kucha dikhAI nahIM detA thaa| ghbraayaa| turaMta dhyAna AyA bhagavAna mere sAtha hai| sahasA usane vo do kadama dekhane kA prayAsa kiyA, paraMtu ve caraNa dikhAI nahIM die| mana hI mana socA samaya pe to bhagavAna bhI sAtha choDa dete hai| zAma huI tuphAna zAMta huA punaH bhagavAna ke caraNa dikhAI die| usane bhagavAna se kahA prabhu ! tuphAna meM to Apane bhI merA sAtha choDa diyaa| bhagavAna ne kahA, kisane kahA~ ki maiM tere sAtha nahIM thaa| A~dhI ke samaya maiM ne tujhe uThA liyA thaa| dikhAI dene vAle do caraNa tere nahIM mere the| ___ ekabAra jaMbusvAmI ne sudharmA svAmI se kahA maiM jaba bhI rAjagRhI nagarI meM bhikSAcaryAdi ke lie vicaraNa karatA hU~ taba loga mujhe pUchate haiM ki bhagavAna mahAvIra kahA~ gae? kaba Ae~ge ? mujhe patA nahIM maiM unheM kyA uttara duuN| pahale Apa mujhe yaha batAe ki paramAtmA kahA~para haiM ? kyA kara rahe haiM ? kaise aura kaba ve hameM mila sakate haiN| guru ne ziSya ke mastakapara hAtha rakhakara kahA bhagavAna ! tere nayanapatha para birAjamAna haiN| nayanapatha arthAt kyA ? nayana arthAt A~khe, patha arthAt maarg| A~khoM kA mArga kaunasA ho sakatA haiM ? A~kha kA rastA arthAt njr| jahA~ jahA~ najara vahA~ vahA~ maarg| patha pAne ke lie saMsAra se alaga honA pddegaa| aba tU mahApuruSoMdvArA sevita rAjamArgapara pahuMcA hai| ata: gacchAmi maggaM visohiyaa| pUrNa vizuddhipUrvaka vizvAsa rakhakura calatA rhe| saMpaI NeyAue phe| zighra hI tU nyAyayukta mokSamArga ko pA skegaa| tU mArga ke prati niraMtara samarpita rhnaa| isa prakriyA meM saMsAra choDanA nahIM paDatA, chUTa jAtA haiN| isake atirikta aisI koI bhI prakriyA nahIM haiM jisameM saMsAra chUTa ske| kaI saMsArI loga aisI ghaTanA lekara Ate haiM jisameM chUTane kI bAta hotI haiN| alaga hone kI bAta hotI hai| Apa logoM meM se hI kaI loga kahate haiM bahU ko alaga honA hai| hamane kaha diyA hamArI tarapha se koI manAI nahIM haiN| yaha ghara hamAre nAma kA haiN| banAo apanA ghara aura raho alg| eka kavI ne isa alagAva ko samajhAte hue kahA haiM - . be rastAo acAnaka maLI gayA, be ghaDI vAte vaLagyA ane chUTA paDI gyaa| be jharaNAo acAnaka maLI gayA, eka bIjAne bheMTyA ane eka bIjAmAM bhaLI gyaa| ane pachI ame acAnaka maLI gayA, ame nathI rastA ke nathI jharaNA, aTale na to chUTA paDyA ane na to bhaLI gayA / / / Apako samajha meM AyA ? do rAste cAra rAste Apasa meM milate haiM aura apane apane rAhapara Age baDha jAte haiM isItaraha pAnI ke jharane jharate haiM, girate haiM, kisI jagaha milakara eka dUsare meM vilina ho jAte haiN| hamArI TrejaDI 151 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhie, hama rAste kI taraha eka dUsare se milakara alaga bhI nahIM ho sakate to jharaNoM kI taraha milakara eka dUsare meM samA bhI nahIM sakate haiN| parama se milane ke lie saMsAra se chUTanA hogaa| choDanA muzkila ho sakatA haiM paraMtu parama ke prati pakaDa majabUta ho to saMsAra choDanA nahIM paDatA chUTa jAtA haiN| chUTakara calane kA jo patha haiM use sudharmA svAmI ne cakkhu paheTThiyassa kahA haiN| basa cakSupatha para maggadayANaM mila jAte haiM aura mokSadayANaM ho jAte haiN| mArga dete haiM aura mokSa pahuMcAte haiN| isa mArga ko hama pA sake, jAna sake, dekha sake aura usapara cala sake aisA sAmarthya pAkara samarpita ho jAnA hai| isa samarpaNa kA svIkAra prabhu kaise karate haiM isapara hama kala vicAra kreNge| / / / namotthuNaM maggadayANaM / / / / / / namotthuNaM maggadayANaM / / / / / / namotyuNaM maggadayANaM / / / 152 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - saraNadayANaM jo svayaM me pUrNa aura saMpanna hote haiM ve hI anya ko zaraNa de sakate haiN| jo zaraNa dekara zaraNAgata ko svayaM ke samAna pUrNa saMpanna banAte haiM ve zaraNadAtA kahalAte haiN| paramAtmA kI zaraNAgati arthAt unake svarupa kA dhyaan| nAmasmaraNa, pUjana, vaMdana, satkAra aura AjJApAlana dvArA zaraNAgata unakA zaraNa svIkAra sakatA haiN| jo hameM jinazAsana meM Asana dete haiM vAsana (baserA) dete haiM unheM hama zaraNadAtA kahate haiN| Asana arthAt baitthnaa| ziSya yA sAdhaka zaraNa meM Ate hI prazna karate haiM - kahaM Ase, kahaM saye maiM kahA~ baiTha aura kahA~ sou ? As dhAtu se Asana zabda banatA haiN| Asana zabda ke alaga alaga prayoga aura upayoga hote haiN| ArAdhanA karate samaya jise bichAkara baiThA jAtA haiM use Asana kahate haiN| yoga dvArA vyavasthita prakriyA karake deha ko laya meM lAyA jAtA haiM use bhI Asana kahate haiN| isapara se yogAsana kahate haiN| basa, Treina Adi meM Apa jo sITa grahana karate haiM use bhI Asana kahate haiN| vAsana arthAt basanA arthAt bseraa| zaraNa meM Ane ke bAda zaraNAgata jaba zaraNa meM hameM svIkAra letA haiM taba vaha hamArA baserA bana jAtA haiN| zaraNa zabda samasta bhArata kI saMskRti kA mahattvapUrNa zabda rahA haiN| jaina saMskRti meM zaraNa svIkArane kI pUrI paddhati ko mAMgalika kahA jAtA haiN| cAra tattva ko zaraNa ke rupa meM svIkAra karane se pUrva ise maMgala aura uttama ke rupa meM mAnya kiyA gayA haiN| loka meM maMgala cAra haiM, uttama cAra haiM aura ina cAroM ko zaraNa ke rupa meM svIkAra kiyA jAtA haiN| gItA meM zaraNa svIkArane ke lie sarvadharma kA tyAgakara merI zaraNa kA svIkArane kA kahA gayA haiN| bauddha dharma meM buddhaM zaraNaM gacchAmi kahA haiN| isataraha sarva saMskRti aura dharma meM zaraNa ko vizeSa sthAna diyA gayA haiN| zaraNa ko svIkArane ke lie mAMgalika meM pavajjAmi zabda kA prayoga huA haiN| pavajjAmikA artha hotA haiM svIkAra karatA huuN| zabdArtha haiM pravajyA arthAt dIkSA lenaa| dIkSA meM sarva paridhAna kA tyAga karake nayA paridhAna dhAraNa kiyA jAtA haiN| isameM sarva saMbaMdhoM kA parityAgakara parama ke sAtha ke saMbaMdhakA svIkAra kiyA jAtA haiN| . bhaktAmara stotra meM zaraNa kI jagaha AlaMbana zabda kA prayoga haiN| AlaMbana arthAt shyog| AlaMbana ko samajhAne ke lie yahA~ eka udAharaNa diyA huA haiM - jaba hama bhavasamudra meM DUba rahe ho svayaM ko bacAne meM hama asamarthatA kA anubhava karate ho usa samaya sudha budha samajha ke sAtha paramatattva ko yAda karate haiM, use AlaMbana kahate haiN| AlaMbana ke samaya zaraNa kA svIkAra nahIM hotA hai kyoMki zaraNa meM samarpaNa hotA haiN| AlaMbana meM samarpaNa kI nahIM sahayoga kI AvazyakatA hai| mAna lijie Apane kisI vyakti ko kisI kAma ke lie sahayoga kiyA to kyA vaha Apako apanA samasta samarpaNa karegA? AlaMbana aura zaraNa meM jo aMtara haiM vaha spaSTa rahanA caahie| spaSTatA ke abhAva meM mAMgalika jaisI sarvottama pakriyA hamAre hAtha se nikala cukI hai| zaraNa ke sthAnapara AlaMbana kA prayoga nahIM kara sakate kyoMki AlaMbana meM socane kA avasara nahIM rahatA haiN| jabaki zaraNa kA soca samajhakara svIkAra kiyA jAtA hai| AlaMbana meM koI prAthamika saMbaMdha nahIM hotA haiN| bar3e choTe kI paravAha nahIM hotI haiM Adara 153 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satkAra kI cAha nahIM rahatI hai| Age pIche kA koI Ayojana nahIM hotA hai| kevala mAtra saMkaTa se pAra utarane kI vyavasthA mAtra hotI hai| zaraNa meM hamAre aura parama ke astittva kA sAkSAtkAra hotA hai| sAkSIbhAva kA svIkAra hotA hai| tU hI tU hI kA aMtaranAda hotA hai| mere lie parama vizeSa hai aura parama ke lie maiM bhI saMpUrNa vizeSa huuN| donoM astittva kA layabaddha saMyoga zaraNabhAva haiN| __AlaMbana kA artha takalIpha meM sahayoga denA haiN| sahayoga dekara cale jAne ke bAda unake sAtha hamArA kucha bhI saMbaMdha nahIM hotA haiN| mAnalIjie saphara meM ApakI gADI kahI aTaka gii| kisI ne gADI ko dhakkA lagAyA ThIka hokara gADI cala pddii| dhakkA lagAnevAle ko Apa kyA karoge? AbhAra hI to mAneMge ora kyA karoge? AlaMbana meM isase adhika kucha hotA bhI nhiiN| zaraNa meM aisA nahIM hotaa| ekabAra baMdha gae to bhavAMtara meM bhI sAtha rahane ke vAde ho jAte haiN| jaba taka maMjilataka na pahuMca pAe taba taka pUre mArga meM unheM hameM sAtha denA pddegaa| isIlie maggadayANaM ke sAtha saraNadayANaM haiN| he paramAtmA ! tU mArga dekara calA jaaegaa| aisA nahIM hogaa| mujhe zaraNa meM lenA hogaa| sAtha denA pddegaa| merA sattvakholakara mujhameM svayaM kI bodhi pragaTa karanI hogii| zaraNa prApta karane se pUrva stavana hotA hai aura stavana se pUrva vaMdana hotA hai| yaha eka aisI yAtrA kA prAraMbha haiM jo namana se zuru hokara stavana se gujarakara zaraNa meM samA jAtI haiN| krama kI layabaddhatA dekhe pahale navakAra maMtra phira logassa aura phira namotthuNaM meM saraNadayANaM ke rupa meM pragaTa hote haiN| namo arthAt cetanA kI upasthiti, stavana arthAt paramacetanA kI sAkSI aura zaraNa arthAt astittva kA sviikaar| krama kI layabaddhatA bhI mahattvapUrNa hotI haiN| namotthuNaM ke pratyekapada apanI eka kramika layabaddhatA meM baMdhe hue haiN| abhaya dayANaM se isa krama kA prAraMbha hotA haiM aura bohidayANaM meM layabaddha hotA huA dhammadayANaM meM samAkara apanA eka nayA paMcattva banA letA haiN| ise hama udAharaNa ke dvArA dekhate haiN| ekabAra eka dhanikazeTha apane sAtha apAra dhana saMpatti lekara ghane jaMgala ke patha se pasAra ho rahe the| mArga meM use akelA dekhakara eka lUTere ne pakaDa liyaa| A~khoMpara paTTi bA~dhakara mAlasAmAna le liyaa| kisI peDapara ulTe laTakAkara bhaga gyaa| ghane jaMgala meM use kauna bacAe? halakI sI bhI AhaTa sunakara zeTha bacAo bacAo kI AvAja lagAtA thaa| ___ acAnaka eka sajjana vahA~ se niklaa| usane dekhA kisI lUTAru ne ise lUTakara peDapara bA~dhA haiN| mujhe use bacAnA caahie| vaha zeTha ke pAsa jAtA haiN| zeTha koI pAsa jAnakara ghabarAkara kA~pane lgaa| pUchatA hai Apa kauna ho ? zeTha ko lagA kahI koI lUTerA mujhe mArane to nahIM AyA? usane kahA, Apa kauna ho? mAranevAle yA bacAnevAle? AgaMtuka ne use Azvasta karate hue kahA maiM tumheM baMdhana se mukta karane AyA hU~ ghabarAo mt| sarva prathama tuma bhaya se mukta ho jaao| use nirbhika kara zeTha ne usake A~khapara kI paTTI haTAi, baMdhana se mukta kiyaa| peDapara se nIce utArakara bole bola tujhe kahA~ jAnA haiM ? zeTha ne gA~va kA nAma batAyA taba use mArga btaayaa| zeTha ne usa vyakti se kahA Apane mujhe rAstA to batA diyA para maiM bhayamukta nahIM huuN| ata: akelA calane kA sAmarthya mujhameM nahIM haiN| Apane 154 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujhe sAtha denA hogaa| vyakti ne zeTha se kahA jaba tere pAsa mAla sAmAna thA taba tU DaratA thaa| aba tU kyoM bhayabhIta hotA haiM? zeTha ne kahA mahAnubhAva sabase baDA dhana jIvanadhana hai| usane mujhe lUTa liyA para maiM jIvanase baca gayA to phira se dhana kamA luuNgaa| para mujhe mAra DAlA hotA to kyA hotA? vyakti ne dayAkara use hAtha pakaDakara claayaa| asakta aura bhUkha se vyAkula zeTha cala nahIM pAe to unhoMne apane pAsa se kucha bhojana diyA aura sahArA dekara bhayaMkara rAste ko pAra karane kI jimmevArI lii| saMsAra meM zeTha kI jagaha saMsArI loga haiN| viSaya kaSAya Adi cora sattva luTakara mithyAttva kI paTTI bA~dhakara moha ke vRkSapara ulaTe laTakA dete haiN| puNyodaya se sadguru Akara abhayadayANaM banakara bhayamukta karate hai| cakkhudayANaM banakara mithyAttva kI paTTI kholate haiN| maggadayANaM banakara mArga ko nirAbAdha karate haiN| akele calane ko asamartha dekhakara saraNadayANaM banakara zaraNa dete haiN| jIvadayANaM banakara sattvasaMpanna karate haiN| bohidayANaM banakara janma janma kI bhUkharupa abodhi ko TAlate haiN| astittva kA bodha karAte haiN| dhammadayANaM banakara dharma kA bhAthA dekhakara Age mArga prazasta karate haiN| zaraNa hama grahaNa karate haiM Age zaraNya hamArI kisa taraha se pratipAlanA yA kAmanApUrti karate haiM isake bAre meM hameM nahIM socanA caahie| zaraNyabhAva kI caramasImA meM uddeza kI pUrti sahaja ho jAtI haiN| bhagavAna RSabha deva ke samaya kI eka ghaTanA Apa jAnate hoNge| dIkSita ho jAnepara paramAtmA kaccha mahAkaccha Adi zramaNoM ke sAtha vicaraNa kara rahe the| ekabAra kaccha aura mahAkaccha ke putra nami aura vinami bhagavAna kI dIkSA ke pUrva kahIM bAhara gae hue the| lauTanepara unheM patA calA bhagavAna ke sAtha pitAjI bhI dIkSita ho gae haiN| bhagavAnane upasthita sabhI saMsArI rAjA aura rAjaputroM ko rAjya saMpatti bA~Ta kara dIkSita ho gae haiN| socane lage aba hamArA kyA? hamArI rAjya vyavasthA ke bAre meM hama kinase samAdhAna prApta kareM ? kAyotsarga dhyAna meM sthita bhagavAna kI hI zaraNa grahaNa karate haiM aura unase hI hamArI rAjya sattA kA adhikAra mA~gate haiN| aisA socakara ve paramAtmA kI sevA meM rahane lge| unhoMne saMkalpa liyA bhale hI bhagavAna mauna raho, sAdhanA meM raho hama hamArI sevA karate rheNge| ve svayaM hamAre aucitya ko nyAya deMge aisA socakara bhagavAna ke najadIka rahakara AsapAsa kI bhUmikI saphAI karate the, pAnI kA chaMTakAva karate the aura bhagavAna ke donoM ora naMgI talavAra lekara khaDe rahate the| na kabhI baiThate the na kabhI sote the| niraMtara zaraNa meM rata the| ekabAra dharaNeMdra bhagavAna ke pAsa vaMdana karane Ae the| nami vinami ko dekhakara unheM prema se puchA tuma kauna ho? kyA uddeza haiM tumhArA ? vAstavikatA jAnakara unhoMne salAha dI bharata ke pAsa jAkara tumhAre uddeza kI yAcanA kro| bhagavAna ke baDe putra hone ke nAte unheM rAjya dene kA adhikAra bhI haiN| taba nami vinami ne kahA hama to samagra vizva ke svAmI kI sevA meM haiN| unakI zaraNa meM haiN| unase hI apanA adhikAra leNge| jaba aura jitanA unakI icchA hoMgI taba deNge| unakI bhakti ko dekhakara dharaNendra prasanna ho ge| kahane lage dhanyavAda, dhnyvaad| maiM bhagavAna kA bhakta nAgarAja dharaNendra huuN| tumhArI sevA aura upAsanA dekhakara yahI svAmI upAsanA yogya haiM aisI ApakI dRDha pratijJA ne mujhe AnaMda vibhora kara diyA haiN| maiM ina bhagavAna kA dAsa hU~ aura Apa donoM ina bhagAvana ke sevaka ho| 155 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unakI sevA ke phala svarupa Apako kucha bheMTa diyA jAe to vaha unhoMne hI diyA haiM aisA mAnA jAtA haiN| aisA kahakara dharaNendra ne nami vinami ko gaurI prajJapti Adi 48,000 vidyAeM bheMTa kI aura vaitADhya parvatapara zreNiyoM meM nagara basAkara akSaya rAjya karane kI AjJA dI aura yahA se lauTane kI binatI kii| lauTate hue dharaNendra ne ahaMkArI hokara maryAdAbhraSTa honepara vidyAoM kA visarAla ho jAne kA kahA aura yaha saba zaraNa grahaNa kA prabhAva haiM isa bAta ko ratno kIM divAlapara aMkita kara svasthAna lauTa ge| zaraNya ko cAra bhAgoM me bATA gayA haiM - 1. arihaMta paramAtmA 2. siddhaparamAtmA 3. sAdhumahAtmA 4. kevalipajJapta dharma / isame hameM nIce se upara jAnA haiN| prathama zaraNa dharma kI grahaNa karanI caahie| dharma ke prati hamArA samarpaNa honA caahie| aMta:karaNa dharma ko arpaNa kara denepara dharma kA kAma hameM Age baDhAnA haiN| dharma prathama sopAna haiM jo hameM hI caDhanA hotA haiN| dUsare sopAna taka le jAne kA kAma dharma karatA haiN| kaIbAra hama kevala prathama sopAnapara aTaka jAte haiN| dharma carcA meM ulajha jAte haiN| puNyodaya se dharma dhAraNa kara sake to dharma kA kAma sAdhu kI zaraNa meM le jAne kA haiN| yaha dUsarA sopAna bhI bahuta mUlyavAna haiN| yaha eka pratyakSa cetanAmayI mulAkAta hai| samakSa baiThakara apane bhItara ko khola dene kA amUlya avasara kevalamAtra isI pada meM saMbhava hotA hai| vaise eka bAta hai Apa yaha karate ho / pratyakSa baiThakara mulAkAta bhI lete ho| apanA bhItara bhI kholate ho paraMtu ApakA bhItara bhI alaga hotA hai| bhItara kI vyAkhyAe hamArI aura ApakI bahuta alaga hai| hamArA bhItara kahane kA matalaba hotA hai bahirmukhI se aMtarmukhI honA / jisa bhItara ko loka vyavahAra meM nahIM khola sake ho use khola denA bhItara kI A~kho se dekhakara guru ke samakSa pragaTa ho jAnA, ata:karaNa ko arpita kara denA, jisakA dUsarA nAma AlocanA haiN| yaha haiM bhiitr| pUrva kI samasta doSoM kA nivAraNa yahA~ hotA haiN| ApakI to bhItara kI paribhASA hI alaga haiN| beTA-beTI, bahU, pati-patnI Adi kI ve kathA jo kisI se nahIM kaha sakate ho vaha bhItara kI vyathA Apa sAdhu ke pAsa kholate ho / sAdhu mA~-bApa kI jagaha hote hai| yahA~ se bAta kahI bAhara nahIM jaatii| aise pUrNa vizvAsa ke sAtha Apa apane bhItara kI vyathA vyakta karate ho| sAdhu mA~-bApa kI jagaha hote haiM yaha bAta sahI hai paraMtu vaha haiM bhItara ke vAtsalya kI baat| guru kA vAtsalya tIrthaMkara nAmakarma kA eka kAraNa mAnA jAtA hai paraMtu paMcAyatI ke lie nahIM / adhyAtma mArga meM AnevAlI bhItara kI bAdhAoM ko vyakta kara usakA parihAra karane hetu guru ke pAsa bhItara ke bheda khole jAte hai| adhyAtma mArga se khoyA guru ke pAsa Akara punaH mArga ko pA sakatA hai| zaraNa meM lekara sAdhu bhItara ko bheda detA hai / arihaMta ke astittva kA hamArI cetanA meM sAkSAtkAra karAte haiM aura siddhattva kA svarupa pragaTa karate haiN| AcArAMga sUtra meM zaraNa ke sAtha trANa zabda ko joDakara saraNadayANaM ko bahuta upara uThAyA gayA haiN| trANa arthAt duHkha, Apatti aura viDaMbanAoM se bacane kA mArga, zaraNa arthAt sukha, zAMti, saMpatti aura svasthatA prApta hone kI vyavasthA / zaraNa duHkha se, viDaMbanAoM se mukta hone ke lie nahI lekina bhItara kI zAMti prakaTa hone kI vyavasthA haiN| yaha sUtra haiM nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA puNya se prApta dhana, saMpatti, parivAra na trANa de sakate haiM na shrnn| zaraNa hamArI bhItara kI eka vyavasthA haiM jise hameM bhItara hI prakaTa karanI haiN| 156 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraNadayANaM samajhane ke lie hamAre sAmane tIna bAteM AtI haiM- zaraNa, zaraNya aura shrnnaagt| zaraNa denA, zaraNa lenA, zaraNa meM AnA, zaraNa meM jAnA, zaraNya ko pahacAnanA, zaraNAgata ho jAnA Adi kucha bAteM isa pada kI vyAkhyAko vyakta karatI haiN| zaraNa koI cIja yA padArtha nahIM haiM ki detA letA huA dikhAI de / zaraNa eka aisI avasthA haiM jo samarpaNa kI carama sImA meM pragaTa hotI haiN| zaraNa eka aisI vyavasthA haiM jo zaraNya ke prApta honepara svIkAra kI jAtI haiN| zaraNa prakriyA do tattvoM ke milane se banatI haiN| zaraNya aura zaraNAgata do tattva haiN| jaise vivAha meM dulhana dulhe ke eka eka hAtha ko milAyA jAtA haiM aura saptapadI ke sAtha saMbaMdha kA svIkAra kiyA jAtA haiM / yahA~para zaraNAgata ko svayaM ke hI donoM hAtha vidhi pUrvaka joDane hote haiN| donoM hAtha kI hatheliyoM ko AkAza kI ora khulI choDakara aMjali bnaae| isI mudrA meM mAMgalika ke prathama cAra pada cattAri maMgalaM, arihaMtA maMgalaM, siddhA maMgalaM, sAhU maMgalaM, kevali pannatto dhammo maMgalaM ko dhAraNa kare / bAda meM donoM hatheliyoM ko samAna sparza meM baMda kareM yaha karate samaya aMguliyoM ke bIca meM cheda nahIM honA caahie| hatheli ke aura aMguliyoM ke chora eka dUsare ko pUrNatayA mile ho aise rahe taba cattAri loguttamA, arihaMtA loguttamA, siddhA loguttamA, sAhU loguttamA, kevala pannatto dhammo loguttamo kA smaraNa kre| aba isI mudrA meM donoM hatheliyoM ko arthAt jur3e hue hAthoM ko hRdaya ke pAsa laaie| jahA~ ApakA hArTa cakra kaho yA anAhata cakra ke pAsa rkhe| AkheM baMda kIjie / AtmabhAva meM AdarabhAva milAkara smaraNa kIjie ki loka meM uttama aura maMgala svarupa ina cAroM tattvoM ko Apa apane sahastrAra cakra meM svIkAra rahe haiN| AjJA cakra meM utAra rahe haiM / ahobhAva se bharA huA anAhata cakra ina cAra tattvoM ko dhAraNa karane ke lie utsuka haiN| dhIme aura gaMbhIra sAMso ke sAtha anAhata bhAva meM dhArA ko bahane de| bhAva vibhora hokara anubhUti kiijie| ye cAroM tattva Apako pavitra kara rahe haiN| cAroM tattvoM kA maMgalasvarupa Apake bhUtakAla ke karmoM kA prakSAlana kara rahe haiN| cAro tattvoM kA uttamasvarupa Apake vartamAna ko uttama aura pavitra kara rahe haiN| cAro zaraNyatattva Apake bhAvI siddhAvasthA kA ApameM nirmANa kara rahe haiN| aba donoM hatheliyoM ko Apasa meM milAkara apanI A~khoMpara aura mastakapara lagAkara urjA saMpAdita, saMkalita aura samAhita karane kI vidhi saMpanna kare / zaraNa grahaNa karane kI yaha prakriyA jinase hotI haiM ve zaraNAgata haiM, zaraNa meM jo lete haiM ve zaraNya haiN| mAMgalika meM arihaMtAdi cAroM tattva zaraNya haiN| pavajjAmi zaraNAgata haiN| zaraNya zaraNAgata ko zaraNAgati detA haiN| jaba hama paMjAba meM the kAMgaDA gaye the| vahA~ pAsa meM eka pahADa haiM jise dharmazAlA kahate haiN| vahA~ upara kucha caDhAIpara makaDolagaMja nAma kA eka sthAna haiM jahA~para eka bauddha maTha haiN| vihAra karate hue hama vahA~ pahuMce the| vizrAma kA sthAna DhUMDhate hue isa maThataka phuNce| yaha maTha bhAratadeza kA Azrita maTha haiM / maTha meM Azrita sAdhuoM kI rahane kI aura bhojanAdi kI vyavasthA bhArata sarakAra dvArA calatI thii| hamane vahA~ eka rAta vizrAma ke lie sthAna kI gaveSaNA kii| unhoMne spaSTa inakAra kiyA taba hamArA ciMtana zaraNa zabdapara gayA ki hama zaraNya haiM yA zaraNAgata ? videza se AyA zaraNAgata yadi bhArata ke AjIvana padayAtrI bhAratIya saMta ko eka rAta vizrAma nahIM lene dete haiM ve zaraNya haiM yA zaraNAgata haiM? 157 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaraNAgata zabda mAtra samajhane kA viSaya nahIM haiM yaha saMkalana, saMkramaNa aura saMrakSaNa kI suniyojita vyavasthA haiN| bhagavAna mahAvIra apanA gyArahavA varSAvAsa pUrNa karake suMsumArapura meM padhAre the| usake eka vanakhaMDa meM azoka vRkSa ke nIce pRthvIzilApaTTapara dhyAnAvasthita the| usa samaya camaracaMcAmeM pUraNa nAma ke bAla tapasvI kA jIva indra rupa meM utpanna huaa| usane apane avadhijJAna meM apane upara zakeMdra ko siMhAsanapara divyabhogopabhoga ke sAtha upasthita dekhaa| yaha dekhakara vaha svamAna se hataprabha ho gyaa| use arthAt camarendra ko unake hI sAmAnika devoM ne paricaya diyA ki yaha devarAja zakeMdra haiM, sadA se yaha apane sthAna ko bhoga rahe hai| yaha sunakara bhI use saMtoSa nahIM huA vaha bhagavAna ke pAsa Akara bolA - bhagavana! maiM ApakI zaraNa lekara svayaM hI devendra zakra ko usake vaibhava se bhraSTa karanA cAhatA huuN| aisA kahakara vaikriya rupa banAkara saudharma devaloka meM gayA aura huMkAra karate hue bolA kahA~ haiM? devarAja zakrendra ? kahA~ haiM usake caurAsI hajAra sAmanika deva aura karoDoM apsarAe ? maiM una sabako abhI naSTa karatA huuN| ___ camarendra ke ghRSTa vacanoM ko sunakara zakrendra ko krodha aayaa| roSabhare zabdoM meM usane kahA - he puNyahIna asurarAja! tU Aja hI mara jaaegaa| aisA kahakara hajAroM ulkAoM ko choDatA huA vajra camarendra ke upara choddaa| bhayabhIta hokara camarendra teja gatI se bhagavAna ke pAsa AyA aura pA~voM ke bIca meM girate hue bolA - bhagavan ! Apa hI zaraNa dAtA ho bhagavAna to dhyAna meM the| paraMtu vaha donoM pA~voM ke bIca meM kuMthave kA rupa lekara chipa gyaa| zakeMdra ne socA camarendra kA itanA sAhasa nahIM ho sakatA haiM / koi pIThabala honA caahie| avadhijJAna se usane jAna liyA kI vaha bhagavAna mahAvIra kI zaraNa lekara AyA haiN| yaha jAnakara bhagavAna ke caraNa se cAra aMgula dUra sthita vajra ko pakaDa liyA aura camarendra ko abhaya pradAnakara bhagavAna kI kSamA mAMgakara lauTa gyaa| bhagavAna kI zaraNa kA yaha adbhuta prabhAva haiN| yaha ghaTanA isa bAta kI sAkSI haiN| zaraNa zabda ko apane meM sameTA huA mAMgalika samasta vizva kA prathama aura parama mAMgalika haiN| sAre maMgala isa maMgala meM samA jAte haiN| zaraNa kA svIkAra vaMdana aura namaskAra se bhI upara haiN| vaMdana namaskAra caraNa meM hote haiN| mastaka jhukAkara vApasa uThA bhI lete haiN| zaraNa meM mAthA uThatA hI nahIM haiM, vApasa lauTatA hI nahIM haiN| zaraNa meM to mAthA godi meM dhara dete haiN| baccA jaise mA~ kI godi meM apanA sarvasva samarpita kara nirbhaya aura nizciMta ho jAtA haiM vaise hI saraNadayANaM mila jAnepara hama bhI apanA sarvasva samarpita kara nirbhaya aura nizciMta ho jAte haiN| zAMta ekAMta vAtAvaraNa meM saraNadayANaM ko AmaMtrita karoM / unakI godI meM apanA mastaka dhara do| mastakapara hAtha rakhakara prabhu pUchege tU kauna haiM? zaraNa Ane kA terA kyA tAtparya haiM? taba hameM unase kahanA haiM ki hama saMsAra se bhayabhIta haiN| Apa abhayadayANaM banakara hameM bhayamukta kroN| cakkhudayANaM banakara Ao aura hameM ve divyanayana do jisase hama sat svarupa ko dekha ske| maggadayANaM banakara hameM calane kA sAmarthya do| saraNadayANaM banakara zaraNa meM lo aura jIvadayANaM banakara hamameM jIvana ke mUlya pragaTa kro| / / namotthuNaM saraNadayANaM / / / / namotthuNaM saraNadayANaM / / / / namotthuNaM saraNadayANaM / / 158 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - jIvadayANaM jIva svayaM anaMta haiM jIvana anaMta yAtrA haiN| jIva se tAtparya haiM cetanA, caitanya, utsAha, jAgRti Adi deha meM jIva kI abhivyakti janma haiN| deha meM jIva kI anubhuti dIkSA haiN| pudgala meM jIva pragaTa kare usemA kahate haiN| jIva meM jIvana pragaTa kare use paramAtmA kahate haiN| deha meM jIva kI abhivyakti karAve vaha mA haiN| deha meM jIvana kI anubhUti karAve ve paramAtmA haiN| jagat vana haiM - vana meM jIva AtA haiM taba jIvana banatA haiN| jIvana meM upAsanA AtI haiM taba jIvana upavana banatA haiN| upavana meM madhuratA AtI haiM taba vaha madhuvana banatA haiN| madhuvana meM jaba tapasyA AtI haiM taba vaha tapovana banatA haiN| hamArA jIvana hamArA sahaja prayAsa haiN| jIvana meM paramAtmAkAanagraha anaprAsa haiN| jIva meM jIvana pragaTa hotA haiM taba hamArA vyaktittva vyakta hotA haiM aura jIvana meM jIvattva pragaTa hotA haiM taba hamArA astittvavyakta hotA haiN| jIva ko jaba taka svayaM kI sthiti kA bodha nahIM hotA haiM taba taka vaha parama kI sthiti kA bodha nahIM pA sakatA haiN| svayaM kI sthiti kA bodha pAne ke lie use svayaM kI vRtti ko samajhanA hotA haiN| vRtti ke tIna prakAra haiM - svavRtti, paravRtti aura pdaarthvRtti| paravRtti aura padArthavRtti meM aMtara spaSTa honA kaThina haiN| vastuta: vRtti ke sva aura para do prakAra haiN| para do vibhAga meM baMTA huA haiM vyakti aura vstu| paravRtti meM jIva do taraha se vyAmohita hotA haiM anyajIva aura anya pdaarth| yaha bhedarekhA pahacAnI jAe, samajhI jAe to svavRtti meM AnA sarala ho jAtA haiN| jJAnI puruSoMne isa tattva ko samajhAne ke lie upayoga aura upAsanA aisI do prakriyAe batAyI haiN| padArtha kA upayoga karo aura jIva kI upAsanA kro| hamAre lie upAsanA avazya mahattvapUrNa haiM paraMtu kevala sadguru aura paramAtmA kI upAsanA ko hI mahattva dete haiN| pratyeka jIva meM siddhattva ke darzana karane caahieN| Atmasiddhi meM kahA haiM - sarva jIva che siddhasama, je samajhe te thaay| sadguru AjJA jinadazA, nimittakAraNa mAya // sarva jIvoM meM siddhattva kA svIkAra karanA haiM, samajhanA haiM, mAnanA haiN| hama isa kathana se bilkula viruddha cala rahe haiN| hama jIva kA upayoga karate haiM aura jaDa kI upAsanA karate haiN| jaDa aura cetana ke bheda ko samajhe binA jIvattva ko prApta karanA azakya haiN| makAna giratA haiM to mAnava rotA haiM para mAnava giratA haiM taba makAna nahIM rotA haiN| kevala mAtra isa eka hI kathana meM jaDa aura cetana kA bheda pAyA jAtA haiN| 159 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svavRtti ko samajhane se jIvattva jAgRta hotA haiN| jIva haiM ata: jIvattva to haiM paraMtu binA jAgRti kA jIvattva abhAvamaya lagatA haiN| jIva meM jIvattva ke darzana hote haiM to zivattva prApta hotA haiN| jIvadayANaM arthAt kyA ? jIvadayANaM ke do artha hote haiM - 1. jIva kI dayA khAnA aura 2. jIva ko jIvattva denA usakA nAma jiivdyaannN| vaise eka bAta sahI haiM ki hamAre prati koI dayA karatA haiM to hameM acchA nahIM lgtaa| rAstepara skuTara se jAte hue acAnaka skuTara gira jAe to loga ikaTThe ho jAte haiN| pUchane laga jAte haiM kahA~ lagA ? sAMtvanA dene lagate haiN| giranevAle kI kyA dazA hotI haiM? dayA pAtra hone ke bAvajuda bhI hameM dayanIya laganA acchA nahIM lagatA haiN| jagat hamArI dayA karatA haiM hameM acchA nahIM lagatA paraMtu isase hamArI dayanIyatA samApta nahIM hotI haiN| .. zAstra meM dayA ke do prakAra batAe haiM - svadayA aura prdyaa| paradayA arthAt dUsare jIvoM kI dyaa| paradayA to samajha meM AtI haiM paraMtu svadayA samajhanA bahuta muzkila haiN| anaMta aizvarya saMpanna kevalajJAna aura kevaladarzana kA svAmI pUrNa sattva saMpanna honepara bhI hamArA jIva karmANuoM se DhakA huA hone se phala nahIM de sakatA haiN| yaha kitanI dayanIya dazA haiM hamArI ! ba~ka meM bahuta baDA khAtA cala rahA haiM paraMtu isapara sila laga jAne se vaha hamArI amAnata nahIM raha paatii| Aja hama svayaM ke hI nahIM raha paae| hamArA pUrNa sattva sattA meM honepara bhI hama kaMgAla haiN| namotthuNaM kA yaha pada punaH hamArA sattva jAgRta karatA haiN| hamArA svayaM kA parAkrama aMgaDAI lekara utsuka hotA haiN| paramatattva jIvadayANaM ke mAdhyama se hameM kahate haiM vatsa ! kaba taka tU tere se chipA rahegA? galatI ko sudhAra le| paramArtha meM praveza kr| paramapuruSa mastakapara hAtha rakhakara kahate haiM - paravastumAM nahIM muMjavo, ainI dayA mujhane rhii| terA sat svayaM saMpUrNa vaibhava saMpanna haiM phira bhI parapadArtha meM terA vaha vilaya ho cukA haiN| mujhe tere lupta hue parama astittva kI dayA AtI haiN| bhAvapUrvaka namotthuNaM meM jIvadayANaM pada kI upAsanA karate haiM to paramatattva ko hamArI dayA AtI haiN| sirpha dUsaroM ke duHkha ko dekhanA dayA nahIM haiN| dayA taba sArthaka haiM jaba dayAvAna dayAluko duHkho se mukta karAtA haiN| dayA to jIva ko hI AtI haiN| ajIva ko dayA nahIM hotI haiN| mAna lIjie merA eka pA~va akaDa gayA to mujhe mere pA~va kI dayA AtI hai| mujhe hI use kholakara nIce karanA paDatA haiN| jIva jIva ke prati dayA karatA haiM taba vaha pahalA vrata nipajAtA haiN| cAhe hamAre pA~ca mahAvrata ho cAhe Apake bAraha vrata ho| sabakA prathama vrata to jIvadayA hI haiN| jaina dharma kA dUsarA nAma dayAdharma haiN| zAstrakAra kahate haiM - kallANa koDI kAriNI, duggaI duha nitttthvnni| saMsAra jalatAriNI, egaMta hoI jiivdyaa| dayA tIna kAma eka sAtha karatI haiM - 1. koTI kalyANa karatI haiM / 2. duHkha aura durgati kA nAza karatI haiM aura 3. saMsAra meM bhramaNa karate hue jIvoM ko tArakara pAra utAratI haiN| yaha jIvadayA ye tIno kAma ekasAtha karatI haiN| eka oparezana se tIna roga khatama hote haiN| socie ghara meM Apa ghUma rahe haiN| kisI ne Apako kaha diyA ki yahA~ cIMTiyoM kI lAIna haiM Apa dhyAna dete hue cleNge| Apa apane baccoM ko bhI sUcanA karoMge yahA~ dekhakara clnaa| baccA pUchegA kyoM ? Apa kahoge cIMTI kI lAIna haiM isa lie| baccA kahegA usameM kyA haiM? cIMTI merA kyA bigADegI ? Apako samajhAna hogA cIMTI terA kucha nahIM bigADegI paraMtu tU yadi cIMTI ke upara pA~va rakhegA vaha mara 160 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaaegii| baccA kahatA haiM vaha mara jAe to usameM merA kyA nukasAna haiM? beTA! vaha hamAre pA~va ke nIce kucalakara maratI haiM to hameM pApa lagatA haiN| baccA kahegA pApa lagane se kyA hotA haiM? bacce kA isataraha pUchanA mahattvapUrNa nahIM haiM paraMtu ApakA uttara atyaMta mahattvapUrNa haiN| kyA kahoge Apa bacce se ? yahI na ki pApa lagane se duHkha hotA haiN| isalie hameM cIMTI ko nahIM kucalanA caahie| jJAnI puruSa kahate haiM pApa lage isa kAraNa se jIvadayA nahIM pAlanI haiM paraMtu jIva meM jIvattva haiM ataH usake astittva kA svIkAra karanA caahie| Apa ne bacco ko samajhAnA cAhie jaisA tU jIva haiM vaisA hI jIva isa cIMTI ke zarIra meM haiN| zarIra meM pIDA honepara jaisA tujhe duHkha hotA haiM, mujhe duHkha hotA haiM vaisA hI duHkha cIMTI ko bhI hotA haiN| kisI ko duHkha dene se hameM pApa lagatA haiN| pApa se duHkha banate haiN| sarva jIvoM ko jIvana priya haiN| savvesiM jIviyaM piyaM duHkha kisI ko bhI acchA nahIM lagatA haiN| isI kAraNa kisI jIva ko duHkha nahIM denA caahie| AtApanA, kilAmanA, pIDA nahIM upajAnI caahie| ahiMsA paramodharma kI jaya yaha sUtra saMpUrNa bhAratavarSa kA sUtra haiN| hamAre deza kA yaha zAsvata maMtra haiN| ahiMsA kA yaha sUtra tIna vibhAgoM meM baMTatA haiN| ina vibhAgoM ke dvArA tIna saMskRti kA baMdhAraNa bnaa| 1. anya jIvoM ko mArakara bhI jio / 2. svayaM jIo aura dUsaroM ko bhI jIne do / 3. marakara bhI anya jIvoM ko jilAoM / ye tIna siddhAMta tIna dharma kA, tIna saMskRti kA saMyojana bana gyaa| isameM se hamArA dharma kaunasA hai pahacAno? prathama siddhAMtavAle kahate haiM dUsaroM ko mAro, kATo, duHkha do para hameM sukha milanA caahie| dUsarA kahatA haiM svayaM jio aura anya ko bhI jIne do / tIsarA varga kahatA haiM khuda marakara bhI dUsaroM ko jilAoM, jIne do / tIsarI saMskRti ApakI saMskRti haiN| jina zAsana meM dharmaruci aNagAra jaise mahApuruSa ho ge| jinhoMne kaTu tuMbI kI sabjI gocarI meM lAyI thii| niyama ke anusAra guru ko gocarI dikhAne ge| guru jJAnI the / pAtra kholate hI atizaya khuzabuvAle padArtha ko pahacAna ge| ziSya ke hitasvI guru ne ziSya se kahA yaha sabjI maiM cakhakara tumheM vAparane kI AjJA duuNgaa| aisA kahakara pAtra meM se thoDA cakhakara ziSya se kahA vatsa! yaha kaTu tuMbe kI sabjI haiN| kaDavA tuMbA jahara se bharA huA haiN| ata: ise mata AroganA / ziSya ne kahA guruvara ise maiM gocarI meM lAyA hU~ vApasa lauTA bhI nahIM sakatA hU~ / roga bhI nahIM to kyA karUM ? guru ne kahA nirdoSa jagaha dekhakara pariSThApanA karo / munizrI dharmarucI hAtha meM pAtra lekara padArtha kI pariSThApanA karane ke lie nirdoSa bhUmi kI pratilekhanA karate haiN| nirdoSa jagaha arthAta kyA? Apa yaha jAnate haiM? jahA~ koI jIva jaMtu na ho, jahA~ pariSThApanA karane se dUrataka bhI kisI jIvoM ko bAdhA pIDA na upaje aisI jagaha ko nirdoSa jagaha kahate haiN| munizrI neM kumhAra ke eka nimhADe meM jahA~ rAkha kA bar3A Dhera hotA haiM usameM paraThAkara rAkha meM mizraNa kara dene se kisI jIva ko pIDA nahIM ho paaegii| aisA socakara sabjI kI eka bUMda rAkha ke Dherapara ddaalii| kucha kSaNa meM hI cIMTiyA~ vahA~ A gyii| dekhakara socane lage haiM to yaha sabjI hai kaDave tuMbe kI paraMtu atyaMta bhArI vyaMjanoM se banane ke kAraNa yaha cIMTiyoM ke rasAsvAda kA kAraNa bana 161 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gii| jarA sA cakhate hI cIMTI marane lgii| pazcAtApa se muni kI A~khoM meM A~su A ge| unhoMne socA nirdoSa jagaha mere svayaM kA peTa haiM usI meM pariSThApanA karanI caahie| isase adhika surakSita jagaha koI bhI nahIM haiN| vahIM para khaDe rahakara gurujI ko namaskAra kara vyaMjana Arogane kI AjJA lete haiM - bhaMte! Apane mujhe do AjJA dI thii| eka to sabjI na Arogane kI aura dUsarI nirdoSa jagaha dekhakara padArtha kI pariSThApanA karane kI prabhu ! nirdoSa jagaha nahIM mila pAne ke kAraNa maiM ApakI usa AjJA kA pAlana karane meM samartha nahIM hU~ / ApakI padArtha nahIM vAparane kI AjJA kA bhaMga karane kI kSamA mAMgatA huuN| anya jIvoM kI rakSA karate hue svayaM ko arpita karatA hU~ aura anazana karane kI AjJA mA~gatA huuN| phira unhoMne padArtha ko vAparA aura uMgalI se pAtra ko nirlepa kara anazana liyaa| svayaM marakara bhI anya jIvoM kA rakSaNa karanA dharma zAsana haiN| svAdhyAya meM baiThe hue hemacaMdrAcArya ke hAtha meM eka cIMTe ne kATa liyaa| kATa ke cipaka gyaa| koziza karanepara bhI vaha nahIM haTa skaa| usakI rakSA karane hetu ve kisI gRhastha ke yahA~ jAkara eka cAkU mA~gate haiN| zrAvaka ne eka cAkU de to diyA lekina zaMkA ne unake manapara hAvI ho gaI ki mahArAja zrI cAkU kA kyA kareMge? yaha to sAvadya vyApAra kA sAdhana haiN| sAdhu ko to nirvadya sAdhanA karate haiM / usameM sahAyatA ke sAdhana bhI nirdoSa hote haiN| aisA saba socate hue zrAvaka munizrI ke pIche pIche ge| munizrI cAku ko jholI meM rakhakara nirdoSa sthAna meM jAte haiM / jholI nIce rakhakara cAkU nikAlakara camaDI sahita hAtha kA cIMTevAlA vibhAga kATakara vahIM rakha diyaa| cAkU miTTi se sAphakara puna: gRhastha ke ghara kI ora lauTane ke lie pA~va uThAyA sAmane hI usa upAsaka ko khar3A huA dekhA jisake yahA~ se ve cAkU lAe the| zrAvaka AcArya zrI ke caraNoM meM gira paDA / caraNoM meM mastaka rakhakara rone lgaa| mujhe kSamA karo muni ! Apake prati zaMkA karanevAle aparAdhI ko kSamA karo gurudeva / prabhu! mujhe mana meM aneka zaMkA zaMkA huI thii| Apa mahAna haiM mujhe kSamA kreN| makoDe kI rakSAkara usake prati maitrI aura vAtsalya darzAnevAle AcArya zrI ne kSamA karate hue zrAvaka ko dhanyavAda bhI diyaa| hameM gaurava haiM isa bAta kA zAsana meM Apa jaise zrAvaka jAgrata haiN| zaMkA kuzaMkA karanevAle zrAvaka to vartamAna kAla meM bahuta haiM / paraMtu unake cAritrya ke prati prema karake pAlana karane meM sahayoga denevAle zrAvaka kitane haiM? sAdhu-sAdhviyoM ne aisA karanA cAhie vaisA nahIM karanA cAhie Adi paMcAyatI to bahuta loga karate haiM paraMtu niyama pAlana meM prema se sahayoga dekara sevA karanevAle loga kitane haiN| hemacaMdrAcArya aura prastuta zrAvaka isI paMcama Are ke the| paraMtu unhoMne sattvapragaTa kara parAkrama se zAsana kI rakSA aura dharma kI surakSA karate the| isI kAraNa AcArya ko tIrthaMkara kI upamA dI jAtI haiN| jaba tIrthaMkara nahI hote haiM taba AcArya tIrthaMkara svarupa mAne jAte haiM anya jIvoM kI rakSA ke lie vaisI jIvadayA kA pAlana karoge to paramAtmA ko bhI hamArI dayA aaegii| koI sAdhu to dharma rakSA ke lie prANa kurabAna kara sakatA haiM / Apa bhI socate hoMge yaha to dharma haiM Apaka paraMtu jinazAsana meM anya jIvoM kI rakSA ke lie svayaM kI upekSA karanevAle zrAvaka bhI jinazAsana meM ho gae haiN| sAmAyika meM sthita kumArapAla mahArAja ke pA~va meM ekabAra makoDA cipaka gyaa| aneka prayatna karanepara bhI jaba vaha 162 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM nikalA socane lage kyA karu? gurudeva ne kahA haiM, prANI jIvoM kI rakSA karanA pahalA dharma haiN| sAmAyika saMpanna hone taka zAMti aura samAdhibhAva meM sthira rhe| samaya pUrA hote hI sAmAyika saMpannakara cAkU lekara camaDI sameta pA~va kAutanA hissA kATakara alaga kiyaa| makoDe ke prANoM ko tanika mAtra bhI kaSTa nahIM hone diyaa| hamAre mana meM eka prazna ho sakatA haiM ki jIvattva hamArI svAyatta sattA haiN| to prabhu kyA hameM dAna deMge? jIvadayANaM pada kI sArthakatA kyA haiM? isakA samAdhAna karanA jarurI haiN| jIva ke sAtha jIva, jIvattva, zivattva aura bhavyattva aise cAra avasthAe juDI huI haiN| jIva kI apanI svAyatta sattA to haiM paraMtu svayaM ke jIvatva ke prati jAgrata rahanA svayaM ke astittva kA bodha honA bahuta mahattvapUrNa haiN| kevalamAtra paryAya ko hI svayaM hI samajhane kI galatI jIva anAdikAla se karatA A rahA haiN| paramAtattva jIvatva meM astittva kA ahasAsa pragaTa karate haiN| bhavyattva kA bodha pragaTa karate haiN| zivattva kA sattva pragaTa karate haiM aura siddhattva kA saMyoga pragaTa karate haiN| bheda vijJAna kI saMpUrNa prakriyA denevAle ve jIvadayANaM pada ke sUtradhAra mAne jAte haiN| choTI choTI bAtoM kI yAcanA karanevAle hama jIvadayANaM ko kaise pahacAna sakate haiN| anaMta gaNadhara bhagavaMta kahate haiM mA~ganA haiM to jinezvara se hI mA~ganA / svayaM kA jIvattva hI mA~ganA anaMta saMsAra meM sabakucha pAkara hama svayaM ko hI kho cuke haiN| paise ke lie paradeza ge| putra ke lie patthara jitane deva puuje| sabakucha pAyA svayaM ko khokr| jaba svayaM ke kho jAne kA bodha hotA haiM taba itanA vilaMba huA hotA haiM ki zikAyata kA samaya nahIM rahatA haiN| kisa se zikAyata kare kisa se binatI kareM? ki maiM kho cukA huuN| mujhe khoja do| anaMta saMsAra se mujhe bAhara nikaalo| Aja hama svayaM ko hI dAna meM lene ke lie nikale haiN| jIvadayANaM ke do prakAra haiM - arihaMta kI ora se milanevAlA aura siddha kI ora se milnevaalaa| arihaMta paramAtmA jaba dIkSA lete haiM taba karemi bhaMte sUtra kA uccAraNa karate haiM usa samaya jagat ke sabhI jIvoM ko jIvana kA dAna milatA haiM paramAtmA jaba samavasaraNa meM dezanA dete haiM taba jIvoM meM jIvattva pragaTa kara siddhattva pragaTa karate haiN| eka jIva jaba siddha hotA haiM taba avyavahAra rAzI kA eka jIva vyavahAra rAzI meM AtA haiN| yahIM se prAraMbha hotA haiM jIva ke jIvana kA vikAsa krm| jIvadAna ke mAdhyama se prabhu svarupadAna dete haiN| isa dharma kA svIkAra karane ke lie eka zarta haiM jIvanadAna pAnA haiM to jIvanadAna denA hogaa| saMsAra kA niyama haiM jo cIja dete haiM vahIM hame milatI haiN| jIvadayA se prAraMbha honevAlI yaha yAtrA zivadayANaM svarupa siddhA siddhiM mama disaMtu meM saMpanna hotI haiN| vyavahAra rAzI meM lAte haiM siddha aura vyavahAra rAzI kI vikAsa yAtrA samhAlate haiM arihNt| yaha bAta nizcita ho gaI kI siddha bhagavAna dete haiM jIvattva aura arihaMta paramAtmA dete haiM shivttv| arihaMta paramAtmA hameM tIna bAra mahAdAna karate haiN| 1. tIrthaMkara nAma karma kA nikAcana karate samaya sarva jIvoM ke siddhattva kI maMgalakAmanA karate hue hamAre jIvattva meM siddhattva ke darzana karate haiN| savijIvakaruzAsana rasika kara bhavya bhAvanA se ve hamAre zivattva kI yAtrA kA udghATana karate haiN| 163 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. dIkSA lete samaya karemi bhaMte sUtra kA uccAraNa kara hamAre bhItara rahe hue bhava, bhaya aura bhrama meM bhaTake hue jIvoM ko mokSa kI maMgalayAtrA meM joDa lete haiN| yaha unakI tarapha se milanevAlA dUsarA anudAna haiN| / 3. samavazaraNa meM Namo titthassa kahakara hamArA tIrtha meM praveza karAte haiN| tIrtha meM dete haiM tttv| tattva meM pragaTa karate haiM sattva aura sattva se pragaTa hotA haiM siddhttv| __ Aja hama jIvadayANaM pada ke dvArA paramAtmA ko namaskAra prastuta kara siddhattva kA varadAna pAne ke lie binatI kareM ki hameM nijatva kA jJAna de| sva kA bhAna de aura bodhi kA varadAna de| bodhi ko dete hue bohidayANaM ko pAne ke lie jIvadayANaM meM layabaddha hote haiN| namotyuNaM jIvadayANaM namotyuNaM jIvadayANaM namotyuNaM jIvadayANaM 164 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM bohidayANaM paramAtmA jo hameM dete haiM vaha sat haiN| paramAtmA kA sat jo hamameM pragaTa hotA haiM vaha siddhAMta haiN| siddhAMta kA hama svIkAra karate haiM vaha bodha haiN| bodha hamameM pragaTa hotA haiM vaha bodhi haiN| bodha aneka bAra mila sakatA haiM kyoMki bodha meM zodha jArI haiN| bodhi eka hI bAra milatI haiM kyoMki bodhi detI haiM siddhi| maggadayANaM meM mArga ke zodha kA prayAsa hotA haiN| saraNadayANaM meM svayaM kI zodha saMpanna hotI haiN| jIvadayANaM meM svayaM ke bodha kI zuruAta hotI haiN| bohidayANaM meM bodha bodhi meM pariNamita ho jAtA haiN| bodhi arthAt dharma kI praapti| jIvadayANaM astittva meM lAtA haiN| astittva to hotA hai paraMtu astittva ko nahIM pahacAnane ke kAraNa hama svayaM ke prati anajAna aura abodha rahate haiN| jIvadayANaM meM astittva kI pahacAna hotI haiN| bohidayANaM meM astittva kI anubhUti hotI haiN| jIvadayANaM astittva kI thIyarI haiM to bohidayANaM astittva kA paeNkTIkala haiN| astittva kA paeNkTIkala arthAt sAkSIbhAva meM aanaa| zaraNadayANaM meM hama paramAtmA ke sAmane pragaTa hote haiN| bohidayANaM meM hamArA svayaM hama svayaM meM pragaTa hotA haiN| bodhi arthAt svayaM kI uplbdhi| svayaM ko pA lenA, svayaM meM svayaM kA pragaTa ho jaanaa| zaraNadayANaM meM svayaM ko paramAtmA ke caraNoM meM samarpita kara dete haiN| bohidayANaM meM svayaM svayaM meM samarpita ho jAtA haiN| isI bodhi kA dAna paramAtmA hamameM karate haiN| uttaravAcAla ke vizAla devAlaya maMDapa meM akelA caMDakauzika rahatA thaa| usa akele sApa meM hI bodhi pragaTa karane ke lie paramAtmA mahAvIra vahA~ pahuMcate haiN| bodha diyA - saMbujjhaha saMbujjhaha kiM na bujjhh| pahale ekabAra saMbujjhaha kahakara paramAtmA ruka ge| jaba pariNAma pragaTa nahIM huA to dUsarIbAra kahA sNbujjhh| isabAra bhI pariNAma pragaTa nahIM honepara paramAtmA prazna karate haiM kyoM nahIM jAgrata ho rahA? becArA caMDakauzika saMbujjhaha kA artha kyA jAne? paramAtmAne jhakajora kahA - saMbohi khalu pecca dullhaa| saMbodhi bArabAra pAnA durlabha haiN| tiryaMca ke rupa meM rahA huA caMDakauzika devagati ko prApta ho gyaa| paramAtmA ne kahA vatsa ! ekabAra saMbodhilele vaha bAra bAra pAnA durlabha haiN| saMbodhilele siddhi sulabha haiN| saMbodhi dekara prabhu vahA~ se lauTa ge| siddhitaka khaDe na rhe| saMbodhi svIkAra lenepara siddhi kA iMtajAra nahIM karanA pddtaa| siddhi sahaja sulabha ho jAtI haiN| rAjazrI kA tyAga kara saMyama aMgIkAra kara punazca saMsAra jIvana meM lauTa jAne kI bhAvanA vAle meghamuni meM kaunase zubha pariNAma pragaTa ho gae ki ve saMyama meM sthira hokara siddhi mArga ke yAtribana ge| ye zubha pariNAma saMbodhi haiN| paramAtmA kI kRpA se abodhi saMbodhi meM pariNamita ho jAtI haiN| varanA kamaTha ke lakaDiyoM meM nikale sApa meM aise kaunase zubha pariNAma pragaTa ho gae ki usane atyaMta vaibhavasaMpanna dharaNendra deva kA avatAra paayaa| 165 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbodhi yahA~ paramAtmA kA sabase baDA dAna haiN| saMsAra meM AdAna pradAna sAtha hote haiN| yaha vyavahAra samAna rahane ke kAraNa upara nIce nahIM hotA haiM barAbara hI rahatA haiN| paramAtmA kI saMbodhi kevala eka tarapha kA dAna haiN| saMbodhi ke badale meM hama de bhI kyA sakate haiN| hamAre pAsa dene ko haiM bhI kyA? hama to saMsAra se thake hue Ate haiN| thakAna ke kAraNa kaho yA aura kucha paraMtu yaha bAta nizcita haiM ki kucha sthiti se ho gujarane ke bAda jIva kA samarpaNa ucca koTI kA ho jAtA haiN| taba hama svayaM ko hI de dete haiN| ekabAra paramAtmA ke caraNoM meM mastaka dhara dene ke bAda use uThAne kI hameM himmata hI nahIM hotI haiN| jJAnI puruSoM ne saMsArI jIva kI thakAna ke tIna kAraNa batAe haiM - saMbodhi ke yogya bana jAne ke bAda jIva paribhramaNa se thakatA haiM, abodhi meM saMsAra ke kAma kara kara ke thakatA haiM aura tIsarA nATaka kara karake thakatA haiN| anAdikAla se jIva saMsAra meM kucha kAma kara hI rahA thaa| kAma hI karatA thA kAyotsarga to karatA nahIM thaa| tapa japa kucha karatA haiM to usake hisAba rakhatA haiN| kitanA khAyA usakA kisI ke pAsa kucha hisAba nahIM haiN| itane upavAsa AyaMbila kare usakA baDA lIsTa haiN| kAma se thake to beDaruma meM jAkara ArAma kiyaa| jisa ArAma ke bAda puna: kAma zuru hotA haiN| saMsAra se thakate haiM to bhagavAna kI godI meM mastaka dhara dete haiN| yaha eka aisI jagaha haiM jahA~ janama janama kA thAka utaratA haiN| mastaka godI meM rakhate hI prabhu pahalA prazna yahI pUchate haiM - godi meM mastaka rakhanevAla tU kauMna haiM ? paramAtmA hamameM hamArI pahacAna pragaTa karate haiN| yaha prazna hI saMbodhi kI zaruAta haiN| isa paramadAna ke guNa ke kAraNa hI gaNadhara bhagavaMta namotthuNaM meM paramAtmA kI bohidayANaM pada se stuti karate haiN| paramAtmA se hameM do cIjeM milatI haibodha aura bodhi| paramAtmA jo dete haiM vaha bodha haiN| hama jo lete haiM vaha bodhi hai| bodhi jaba hamameM pragaTa hotI haiM to vaha samAdhi haiN| yaha bodhi tIna svarupa me pragaTa hotI haiM - 1. bodhidAna 2. bodhilAbha 3. bodhibiij| . bodhidAna arthAt jinapraNIta dharma kA daan| bodhilAbha arthAt jiNapraNIta dharma kI praapti| bodhibIja arthAt jiNapraNIta saMskAroM kI prNpraa| dAna meM diyA jAtA haiM taba bodhi tattva svarupa hotI haiN| jaba vaha prApta ho jAtI haiM taba use bodhilAbha kahA haiN| lAbha ko zAstra meM tIna vibhAgoM meM bATA haiM - laddhA, pattA aura abhismnnnnaagyaa| milanA, prApta karanA aura sammukha honaa| yahA~ milanA jo haiM labdhi svarupa kahA gayA haiN| gautamasvAmI meM bhagavAna mahAvIra ne bodhi pragaTa kara dii| vaha bodhi labdhi ke rupa meM pariNamita ho gyii| prApta hokara pariNamita huI aura sanmukha pragaTa ho gyii| paMdraha sau tApasoM ko aMguThe mAtra se khIra khilAnevAlI ghaTanA meM prabhAva kA pradarzana nahIM thaa| labdhi milI arthAt labdha huii| prayoga se prApta huI aura tApasoM ko paryApta mAtrA meM khilAkara abhisamaNNAgayA arthAt pariNAma rupa prayukta hokara sanmukha pragaTa ho gyii| bodhibIja meM prabhu se prApta bodhi bIja ke rupa meM vapana kI jAtI haiN| aisA isalie kiyA jAtA haiM ki bhavAMtara ____166 . Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM bhI yaha sAtha rhe| isIlie uvasaggaharaM stotra meM kahA haiM tuhassamatte laddhe arthAt bodhi ke rupa meM Apako maiM samyaka rupa se labdha kara sakA hU~, prApta kara sakA huuN| aba maiM binA vighna mukti pA sakatA huuN| aisI vizvAsa aura bhakti se bharA huA hRdaya Apake caraNoM me arpita huA ho to he prabhu! dijjabohiM bhave bhave pAsa jinncNdN| mujhe bhavoM bhava taka bodhi de do| kiM kapura stotra meM kahA haiM bodhibIjaM dadAtu yahApara bodhibIja ko zivapadatarubIja kahA haiM arthAt bodhi mokSa kA bIja hai| jisataraha bIja dhIre dhIre vRkSa ke rupa meM phalita hotI haiM usItaraha bodhi kA bIja siddhi kA bIja bana jAtA haiN| logassa meM bodhi ko lAbha ke rupa me svIkArA haiN| isalie kahA haiM bohilAbhaM samAhivaramuttamaMdiMtu bodhi lAbharupa uttama samAdhi mujhe prApta ho| yahA~ bodhi samAdhi kI pUrvaprApti haiN| bodhi kA lAbha samAdhi haiN| bodhi mila jAtI haiM to samAdhi avazya milatI haiN| bodhi eka samyaka pariNAma hone se ise samakita bhI kaha sakate haiN| bodha aura bodhi meM kyA pharaka haiM jAnate ho? bodha pratyakSa diyA jAtA haiN| bodhi saMdeza ke rupa meM pragaTa hotI haiN| arthAt parokSa meM bhI pragaTa ho sakatI haiN| bodha ko upadeza aura bodhi ko saMdeza kahA jAtA haiN| bodha upadeza hone se anekoM ke bIca meM diyA jAtA hai| bodhi yogyatA ke anusAra ucita samayapara yogya vyakti ko bhejA jA sakatA haiN| bodhi ko spaSTarupa meM samajhanA ho to sulasA ko smRti meM lAnA hogaa| saMdeza ko Apa loga esa.ema.esa. kahate haiN| mujhe yaha zabda bahuta acchA lagatA haiM isake sAtha mere mahAvIra kA seTIMga haiN| esa. arthAt sulsaa| ema. arthAt mhaaviir| esa. arthAt sNdes| esa.ema.esa. arthAt sulasA ko mahAvIra kA sNdesh| dUsarI taraha se dekhe to esa. arthAt zAstra ema. arthAt maiM/mujhe esa. arthAt sNdesh| sat puruSa kA mere prati saMdezaarthAt shaastr| paramAtmA kI caMpAnagarI kI dezanA meM aMbaDa nAma kA sanyAsI gayA thaa| upadeza sunakara jAte samaya bhagavAna se kahA maiM rAjagRha jA rahA huuN| Apa bhI rAjagRha padhArane kI kRpA krnaa| prasaMgavaza bhagavAna ne kahA, aMbaDa! rAjagRha meM sulasA nAma kI zrAvikA haiN| vaha adhyAtma yoginI haiN| usake AtmIya saMvedanoM meM sahajabodhi, sulabhabodhi aura samyakabodhi ke rupa meM rAjagRha meM hamArI upasthiti kA anubhava ho sakatA haiN| use hamArA bodhismaraNa khnaa| aMbaDa! vaikriyalabdhi saMpanna sanyAsI thaa| bhagavAna ke muMha se kisI strI kI sarAhanA sunakara usake puruSattva ke ahaM ko Thesa pahuMcatI haiN| badalA kaho yA parIkSA lenI kI bhAvanA se rAjagRha Akara apane labdhiyoga se logoM ko prabhAvita karane ke lie vaha pUrva dizA ke dvArapara brahmA kA rupa banAkara upasthita ho gyaa| rAjagRha kI janatA umaDa pddii| zAyada hI nagarI meM koI aisA hogA jo na AyA ho paraMtu na dikha rahI thI kevala sulsaa| aMbaDa bhI kahA~ rukanevAlA thA dUsare dina usane dakSiNa dizA meM viSNu kA rupa dhAraNa kiyaa| phira bhI sulasA na aayii| tIsare dina usane pazcima dizA meM maheza kA rupa dhAraNa kiyaa| taba bhI sulasA nahIM aayii| aMtimadina usane uttara dizA meM bhagavAna mahAvIra kA rupa dhAraNa kara samavasaraNa kI racanA kii| taba bhI sulasA ko na dekhakara use atyaMta Azcarya huaa| 167 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba usane sulasA ke pratyakSa mulAkAta lene kA nirNaya kiyA aura pAMcaveM dina vaha pahu~cA sulasA ke A~gana meM / bhikSA dehi mAm kahakara dvArapara khaDA ho gyaa| A~gana meM bhikSuka ko dekhakara sulasA ghara se padArthabhikSA dene ke lie A~gana meM AtI haiN| suMdaradarziNI sulasA ko dekhA jisakI A~khoM meM vAtsalya se bharI huI bhakti chalakatI thii| usakI vANI meM vairAgya jhalakatA thaa| bhagavAna ke niyamoM ko dhAraNa kI huI sAkSAta devI kI taraha pragaTa huI sulasA ko dekhakara aMbaDa acaraja meM DUba gyaa| usane mRduvANI meM sulasA se pUchA, kala rAjagRha meM lage samavasaraNa meM mahAvIra ke darzana karane Apa kyoM nahIM AI? sulasA ne kahA, yadi mahAvIra rAjagRha meM Ae to mujhe patA na lage? mere mahAvIra to nizadina mere sAtha haiN| rAjagRha ke janasamudAya ko udbodhita karane Ave to mujhe avazya pUrvabodha ho jaataa| AnaMdAzru snapitavadanaM gadagadaM cAbhikaMTham arthAt he abaMDa ! mahAvIra pratyakSa padhAre to mujhe pUrvasUcanArupa deha romAMcita hotA, mukhapara pasInA AtA aura merA kaMTha gadagada ho jaataa| mahAvIra kI Ane kI sUcanA se mere aMga pratyaMga khila jAte haiN| romarAya khula jAtI haiN| pratyeka Atmapradeza AnaMdamaya ho jAte haiN| sulasA kI bAta sunakara aMbaDa mana hI mana jheNpaa| apane mUlarupa meM pragaTa hokara usane bhagavAna kA tathAkathita dharmalAbha, bodhilAbha, samAdhilAbha, siddhilAbha kA saMdeza diyaa| bhagavAna kA bodhilAbha pAkara romAMcita sulasA kI A~khe snehAzru se bhara aayii| paramAtmA ke bodhilAbha se lAbhAnvita sulasA AgAmi cobIsI meM nirmama nAma ke paMdrahaveM tIrthaMkara hogii| bodhilAbha vItarAga se prApta hokara,vItarAga banA denetaka sAtha detA hai| usane paramAtmA ke kathana ko traikAlika , tridarzI aura trividharupa se drshaayaa| usane kahA, dharmapriya ! paramAtmA bhaktoM ko upadeza dete haiM, ziSyoM ko Adeza dete haiM aura aMtevAsI ko saMdeza dete haiN| ise samajhakara isakA svIkAra karanA hotA haiN| svIkArane para upadeza kI upAsanA karanI hotI haiM, Adeza kA AcaraNa karanA hotA haiM aura saMdeza ko svayaM meM samA lenA hotA haiN| bodha paramAtmA meM se sahaja pragaTa hotA haiM aura dAna ke rupa meM sahaja pariNata hotA hai| prema se diyA jAtA hai use bheMTa, prasAda aura prabhAvanA kahA jAtA haiN| AvazyakatA se diyA jAtA haiM use dAna kahA jAtA haiN| beTe kA janmadina yA vivAha ho taba svajanoM ko diyA gayA bhojana dAna nahIM pArTI haiM paraMtu bhUkhe ko diyA gayA bhojana dAna kahalAtA hai| zAstroM meM navaprakAra ke dAna kA kathana milatA haiM paraMtu bodhidAna to sirpha paramAtmA hI karate haiN| bodha ke bhI tIna prakAra haiM - zabdabodha, saMskArabodha aura vAsitabodha / bodhidAna, bodhilAbha aura bodhibIja aise tIna bodhi ke pariNAma hama dekha cuke haiN| jo hameM milatA haiM vaha bodhilAbha haiN| jo hamameM samA jAtA haiM vaha bodhibIja haiN| hamArI cetanA ke kheta meM bodhi ke bIjoM kA vapana hotA haiN| sadgururupa kisAna bodhi ke bIjoM kA vapana karate haiN| bodha se siMcAI karate haiN| satsaMga aura svAdhyAya se saMskArita karate haiN| saMskArita honepara vaha hamameM vAsita ho jAtA haiM arthAt hamameM basa jAtA haiN| jo vAsita hotA haiM vahIM phalita hotA haiN| AnaMdaghana mahAprabhu kahate haiM - vAsitabodha aadhaarre| vAsitabodha kA AdhAra hRdaya haiN| vAsita honepara, saMskArita honepara, phalita honepara vaha pragaTa ho jAtA 168 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdabodha arthAt paramAtmA kahate haiM vaha bodhi haiN| jaba hama sunate haiM taba vaha samAdhi ho jAtA haiN| samAdhi meM hameM bhagavAna ke sarvajJa sarvadarzIttva kI anubhUti hotI haiN| hamArA jJAna AvaraNa meM hotA haiM paraMtu paramAtmA kA sarvajJattva hamameM bodhAnvita hone lagatA haiN| aisI anubhUti hotI haiM ki jaise zrImaMta kA beTA saMpatti kA pramANa yA parimANa se anabhijJa hote hue bhI svayaM ko adhikArI mAnane lagatA haiN| samAdhi pragaTa hote hI paramAtmA kA zabdabodha pragaTa hotA hai| AcArAMga meM kahA haiM, vatsa! saMsAra meM paribhramaNa kara thakanevAlA hI tU nahIM hai tU svayaM siddha hai| jo imAo disAo aNudisAovAaNu saMcaraI so'hN| jaisA maiM hU~ vaisA tU hai| maiM aura tU samAna haiN| apane bhItara jaba maiM tujhe jhA~katA huuN| taba tujhameM siddhattva kI anubhUti karatA huuN| isa bodhi kA svIkAra kara aura samAdhi meM praveza kr| kisane kahA tU budhyAvinApi haiM? nAlAyaka haiM ? maiM to kahatA hU~ tU maiM hI banane ke lAyaka hai| maiM to tujhameM siddhattva kI lAyakAta dekhatA huuN| paramAtmA kA yaha vANIdAna ki jaisA maiM hU~ vaisA tU haiM ko hama mAthepara caDhAte hai kyoMki paramAtmA ke atirikta anya koI aisA kaha bhI kaise sakatA haiN| apane bodha meM hameM svayaM ko pragaTa karate hue prabhu kahate haiM... sva se sva meM sva ko dekho| sAkSI meM A jaao| dRSTA bana jaao| dRzya meM kho nahIM jAnA hai| dUSTA banakara unheM dekhanA hai| bhAvoM se ghaTanA ke sAtha juDo mt| ghaTanAtIta banakara hara kadamapara sAkSI banakara ghaTanA ko dekhate rho| sA~sa lo para hara sA~sa kA ahasAsa kro| khAo para sAkSI banakara deha ko khilAo, pilaao| sAkSI bana jAnese padArtha ke pratyeka kaNa prasAda bana jaaeNge| prati pravRtti prabhu kA ArzivAda bana jaaegii| jIvana kI saphara to karanI haiM para koI kSaNa nirarthaka nahIM hone denI hai| sArthaka to tabhI hogA jaba tuma svayaM svayaM ke sAkSI rhoge| deha se cAhe jaga rahe ho yA so rahe ho svapna dekha rahe ho yA soca rahe ho| khaDe ho yA cala rahe ho para hara kSaNa vahA~ svayaM upasthita rho| tumhArI upasthitI anivArya hai| isa bodhi kA svIkAra kro| isa svIkAra meM svayaM kA sAkSAtkAra hai| isa sAkAra meM tuma svayaM nirAkAra upasthita ho, avasthita ho| bodhilelo, bodhizodhi kregii| zodhi zuddhi kregii| zuddhi se siddhi milegii| siddhi tumhAre svayaM kI avasthA hai| mokSa usakI vyavasthA hai| aisA kevala paramAtmA hI kaha sakate haiM aisA samajhakara, aisA sunakara, aisA mAnakara, aisA socakara, aisA svIkArakara namo bohidayANaM kI svarAMjali se paramAtmA ko namaskAra karate haiN| gaNadhara bhagavAna kA AbhAra mAnate hue unheM dharmadAna kI vinaMtI karate haiN| / / / namotyuNaM ghohidayANaM / / / / / / namotthuNaM ghohidayANaM / / / / / / namotthuNaM ghohidayANaM / / / 169 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - dhammadayANaM dharma arthAt arihaMta paramAtmA kA sarvajIva hitaviSayaka srvoccbhaav| dharma arthAt siddha paramAtmA kA svAbhAvika anugrh| dharma arthAt AcAryoM kA zuddha AcaraNa kA vizuddha dhrmsNdesh| dharma arthAt upAdhyAya kI upAsanA kI sarvocca dhrmklaa| dharma arthAt sAdhu bhagavaMtoM kI apramattatA kA ArAdhanA maarg| dharma arthAt sva kA sva ke sAtha juDa jaanaa| dharma arthAt mhaakrunnaa| dharma arthAt bhaavdyaa| dharma arthAt Atma svbhaav| dhammadayANaM arthAt dharma denevaale| dharma kA dAna krnevaale| dAna svayaM eka dharma haiM phira dharma kA dAna kaise? aisA svAbhAvika prazna hameM ho sakatA haiN| dAna ke aneka prakAra haiM - annadAna, jaladAna, AzrayadAna, jJAnadAna Adi aneka prakAra haiN| paraMtu ina dAnoM meM dharma nAma kA koI dAna nahIM hotA haiN| yadyapi dAna ko hI mahAnadharma mAnA jAtA haiN| dharma ke cAra prakAroM meM dAna prathama dharma haiN| sabhI dharma aura pUrva paraMparA meM dAna ko zreSTha mAnA haiN| ye sarvadAna tAtkAlika paryaMta samAdhAna dete haiN| jaise annadAna kSudhA arthAt bhUkha kA zamana karatA haiN| jaladAna kucha samaya ke lie pyAsa bujhA sakatA haiN| isataraha sabhI dAna tAtkAlika duHkhazamana karane meM saphala rahatA hai| tIrthaMkara bhagavAna jo dharmadAna karate hai vaha kevala sAmayika nahIM paraMtu sAMbaMdhika phala detA hai| dAna kI prastuta ruparekhA ke anusAra dharma koI padArtha nahIM hai ki anyadAna kI taraha diyA jA ske| isalie dAna ke viSaya meM dharmadAna nahIM hotA hai para namaskAradAna hotA hai| namaskAradAna anyadAna se alaga haiN| annadAna Adi AvazyakatA honepara mAMgA jAtA haiN| namaskAra denevAlA apanI AvazyakatA ke lie diyA jAtA hai| annAdi lenevAlA svayaM kI AvazyakatA hetu mA~gatA haiN| namaskAra kabhI kisI kA Avazyaka hetu nahIM bana sakatA haiN| namaskAra ahobhAva haiM jo prema se diyA jAtA haiM samarpita kiyA jAtA haiN| jaise pitA apanI putri ko prema se detA hai use kanyAdAna kahA jAtA haiN| usItaraha paramAtmA dharma dAna karate haiN| dharmadAna kI ghoSaNA nahIM hotI haiN| dharma jaba dhvani ke sAtha ghoSita hotA haiM taba vaha dAna meMse dezanA bana jAtA hai| dharmadAna ke samaya to dharmamauna haiN| dezanA meM vAcA pragaTa hotI haiN| dharma jaba hamArI AvazyakatA banatA haiM taba vaha dAna ke rupa meM pragaTa ho jAtA haiN| denevAlA aura lenevAlA do hI ise jAnate haiN| sahI mArga meM hameM AvazyakatA mahasUsa ho to paramAtmA se hameM dharma avazya prApta hotA haiN| yaha prakriyA, pravRtti yA vidhi vidhAnavAlA dharma nahIM paraMtu hamArI svayaM kI sAhajikatA ko pragaTa karanevAlA svabhAva hai| dharma ke do prakAra haiM - svabhAva aura svrup| svabhAva prakRtidharma haiM to svarupa brahmadharma haiN| jaba taka Apa svabhAva ko nahIM samajheMge taba taka Apa svarupa ko nahIM samajha paaeNge| jaise hI Apa bhItara jAeMge to pahale milegA 170 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apako svabhAva, nisrg| ora bhItara jAoge to milegA svrup| nisarga ke pAra jo brahma haiM vaha svarupa haiN| lekina yadi Apa svabhAva se hI Dara jAoge to bhItara nA jA paaoge| phira Apa bAhara bAhara ghumeMge athavA svabhAva se viparIta apane cAroM tarapha eka divAla banA leNgeN| usa divAla kA nAma haiM vyaktittva, prsnaalittii| dharma ko prApta karanA dravyalAbha hai aura dhammadayANaM ko prApta karanA bhAvalAbha hai| dharma aneka bhavoM se milatA rahatA haiM paraMtu dhammadayANaM jisa bhava meM milate haiM usa bhava meM dharma phalatA haiN| prabhu ke dharmadAna ke pariNAma kA saMba jIvoMpara honevAle prabhAva se zAsana kI prarvatanA hotI haiN| samasta bhUmaMDala meM prabhu kI samagratA dharmajaya ke rupa meM pravartita hotI hai| jagat ke sabhI jIvoM ke prati dharmadAna kara paramAtmA kRtakRtya hote haiN| paramAtmA ke dharma kA mukhya hetu hai zAzvata ko zAzvata mAnanA aura azAzvata ko azAzvata maannaa| dharmakathana kitanA choTA haiN| AsAna bhI hai| ise nahIM samajhanA adharma hai| isIlie dharma ko jAnane kA kahA gayA hai| dharma kriyA nahIM samajha hai jise jAnanA caahie| pucchissuNaM meM kahA haiM, 'jANAhi dhammaM ca dhIiMca pehA' yahA~ do tattva kahe haiM dharma aura dhairy| yahA~ do kriyA bhI kahI haiM jAnanA aura prekSA karanA yAne dekhnaa| dekhate rhnaa| kaise jAnA jAegA dharma? dharma ko ekAMta hita kA hetu mAnA gayA hai| pucchissuNaM meM hI ise isa rupa meM vyAkhyita kiyA hai| zramaNa brAhmaNoM ne paramAtmA ko ekAMtahita rupa dharma kA kathana karanevAle ke rupa meM jAne the| yahI unhoMne pUchA thA ki ekAMtahita kA kathana karanevAle prabhu kahA~ gae? kisane pUchA yaha mahattvapUrNa nahI hai paraMtu kyA pUchA yaha mahattvapUrNa haiN| kyoMki bhArata kI saMskRti pUchane kI haiN| pUchane ke sAtha sAtha pUjanA bhI bhArata kI saMskRti meM mahattvapUrNa mAnA gayA hai| jaina saMskRti pUchane, pUjane ke sAtha puMjane ko bhI mahattvapUrNa mAnatA hai| yahA~ se kei Ne prazna meM ina tInoM saMskRtiyoM kA samAyojana nihita hai| tInoM kA samAyojana jisa dharma meM ho vaha ekAMta hita dharma hotA hai| ekAMta hita kA dharma kathana karanevAle se arthAt ve mahAvIra kahA~ gae? aisA prazna yahA~ pUchA gayA hai| isameM dharma ke cAra prakAra nihita hai - hitadharma, mitadharma, prItadharma aura riitdhrm| jahA~ hita hotA haiM vahA mita, prIta aura rIta avazya hote hai| binA prIta ke hita kaise ho sakatA hai? paramAtmA jagat ke sabhI jIvoM ke sAtha vAtsalyabhAva rakhate hai| sarvajIvakaru zAsanarasIka kI rIta ke dvArA sarva ke hita kI surakSA paramAtmA ke dharma kA mukhya hetu rhaa| dharma samajhAte hue paramAtmA kahate haiM jaDa ko jaDa aura cetana ko cetana maano| zAzvata ko zAzvata aura azAzvata ko azAzvata maano| jo padArtha bAhara haiM use khuda ke banAne kI bAlizatA jIva anAdikAla se kara rahA hai| jJAnI puruSa ise samajhAne ke lie eka udAharaNa dete hai- ekabAra koI pAgalakhAne kI mulAkAta lene gayA thaa| vahA~ unhoMne eka prazna kiyA ki yahA~ se chuTTI dene ke pUrva inakA parIkSaNa kaise kiyA jAtA hai? unhoMne kahA hamaneM nIce eka pAnI kA hauja rakhA hai| parIkSaNa ke lie inheM hama hauja meM choDate haiM aura eka baratana dekara hauja meM se pAnI bAhara pheMkane kA kahate haiN| daraasala isa prakriyA meM parIkSaNa ke pUrva hI kone meM pAnI Ane kA nala khulA choDA hotA hai| pAnI bAhara pheMkA jAtA hai utanA hI aMdara AtA rahatA hai| pAgalapaNa se mukta huA sadasya hauja meM pahale pAnI AnA baMda karake nikAlanA zuru karatA hai paraMtu jo pAgala hotA hai vaha yaha prakriyA karatA haiN| pAnI AtA rahatA haiM vaha 171 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikAlatA rahatA hai| ekAMta hitadharma arthAt adharma kA Agamana baMda karake usase saMbaMdhita niSedhAtmakatA ko bAhara nikAlanA haiN| ekAMta hitadharma ko nirjarAdharma bhI kahA hai| vidharma yA adharma kA tyAga karane ke lie sattva saMpanna bananA paDatA haiN| sattvasaMpanna banane ke lie sva ko samajhanA aura para ke mamattva kA tyAga anivArya haiN| dharma ko jAnanA arthAt svayaM ko jAnanA hai| para padArthoM ke prati padArtha ke dharma ko jAnanA caahie| ekabAra eka yuvaka ne kisI maoNla meM eka AkarSaka pena ko dekhaa| usakI kiMmata jAnI aura usakI avadhi puuchii| dukAnadAra ne kahA lAipha TAIma clegii| paDhIe pena ke upara bhI likhA haiM laaiiphttaaiim| yuvaka ne pena kharida liyaa| tIna dina ke bAda vApasa dukAnadAra ke pAsa AyA usase kahA pena kI nIba TUTa gayI haiM Apane kahA~ thA pena jIvanabhara clegii| yaha to do dina meM hI TUTa cukii| dukAnadAra ne kahA sAhaba ! pena jIvanabhara calegI aisA kahA thA yaha bAta sahI haiM lekina vaha ApakI jiMdagI taka cale aisA nahIM kahA thA paraMtu pena kI apanI jiMdagI thI hI do dina kI aura vaha usane pUrI bhI krlii| jaDa padArthoM ke gaeNraMTI vaoNraMTI pIryaDa hote haiN| zAzvata padArthoM kI kabhI DeTa eksapAyara nahIM hotI haiN| isIlie paramatattva ne hameM sarvajJatA prApta hote hI pahalI sabhA meM dhammamAIkkhamANe dharma kA AkhyAna kiyaa| dharma kabhI eksapAyara nahIM hogaa| tU eksapAyara ho bhI jAegA to deha kI mRtyu hogii| tU zAzvata haiM dharma zAzvata hai| tU svayaM dharma svarupa haiM mokSa svarupa haiN| dharma do svarupa se jAnA jAtA haiM carcA aura cryaa| carcA kA dharma vikAsa yA vAstavikatA kI ora nahIM le jAtA haiN| caryA arthAt AcaraNa dharma AcaraNa meM honA caahie| dharma ko jAnanA haiM aura dherya pUrvaka svayaM ko dekhanA haiN| jAnanA aura dekhanA yaha caryA haiN| dharma arthAt svayaM kI shodh| pratyeka caryA svayaM kI zodha meM sahAyabhUta honI caahie| dhammadayANaM dharma dAna ke dvArA hameM svayaM kI zodha kA dAna dete haiN| jaise ekabAra dharmanAtha prabhu ke samavasaraNa meM dezanA se prasanna hue indra ne paramAtmA se pUchA thA prabhu Apake isa samavasaraNa meM dezanA sunakara merI taraha aneka jIva prasanna hue hoNge| una sabhI meM se sabase pahale mokSa meM kauna jAegA? prazna kA uttara dete hue prabhune idhara udhara bhagate hue eka cUhe kI ora izArA karate hue indra se kahA - mahendra! itaztataH ghUmatA huA cuhA sabase pahale mokSa meM jaaegaa| prabhu ke isa kathana ko indra ne to sunA paraMtu sAtha hI usa cUhe ne bhI sunA jisake bAre meM prabhu bAta kara rahe the| kathana sunate hI cUhe ne apane aMga kA AdhA hissA upara kara prabhu kI ora muDA aura Tika TikI lagAkara prabhu kI ora dekhane lgaa| usakI A~khe sajala ho gii| samavasaraNa meM bhItara Akara dezanA sunane kA adhikAra mujhe nahIM haiM to mokSa kA adhikAra kaise ho sakatA hai? aura vaha bhI sabase pahale? yaha usa sabhA kI bAta haiM jahA~ bhagavAna ke baDe baDe utarAdhikArI aura jJAnI mahApuruSa baiThe the| maiM tiryaMcayoni kA nAcIja prANI aura sabase pahale mokSa meM jAUMgA? usane hiMmata juDAI dimAga calAyA / socA yaha ghoSaNA svayaM bhagavAna kara rahe haiM maiM bhale hI satya ko nahIM jAnatA hU~ ki maiM mokSa meM jAUMgA paraMtu abhI bhagavAna ke caraNoM meM to jA sakatA huuN| kUdatA phAMdatA cUhAbhAI cale yaatraapr| indra use dekhakara socane lage, laga rahA haiM yaha cUhe kI mokSa yAtrA hai| eka nikaTa mokSagAmI AtmA ke 172 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana karane lge| cUhe ne najadIka Akara bhagavAna ke caraNoM kA sparza kiyA tIna pradakSiNA dI aura namotthuNaM dhammadayANaM dhammadayANaM dhammadayANaM... kI dhUna ke sAtha cUhA prabhu ke dvArA apanA bhaviSya jAnane ke lie utsuka ho gyaa| cUhe ke sAtha indra sahita samasta sabhAjana kautUhala ke sAtha prabhu kI gaMbhIravANI sunane lge| prabhu ne apane gaMbhIra ghoSa meM kahA, caudahaveM anaMtanAtha bhagavAna ke samaya meM viMdhyavAsa nAma ke choTe se saMniveza ke rAjA maheMdra ke putra kA nAma tArAcaMdra thaa| kisI eka yuddha meM rAjA maheMdra kI mRtyu ho jAnepara rAnI ne apane putra ke sAtha bhagavAna anaMtanAtha ke caraNoM meM dIkSA dhAraNa kii| mAtA-putra donoM bhagavAna kI aura bhagavAna ke zAsana kI ArAdhanA kara rahe the| acAnaka eka dina muni tArAcaMdra kA mana vicalita ho gyaa| vyAkulatA meM unheM saMyamamArga dusahya lagane lgaa| AjJAdharma baMdhana lagane lgaa| acAnaka eka dina prakRti meM cUhoM ko nirbaMdha, svachaMda aura svAdhIna dekhakara anumodanA ho gyii| sAdhu jIvana se to ina cUhoM kA jIvana suMdara haiN| koI baMdhana nahIM dinarAta jaba cAhe taba jahA~ cAhe vahA~ jA sakate haiN| devAnupriyo ! ina azubha bhAvoM kI AlocanA kiye binA mRtyu prAptakara muni tArAcaMdra kA jIva alpa AyuSyavAlA jIva huA deva kA AyuSya pUrNa kara yaha cUhA banA hai| bhagavAna kI vANI sunakara samasta sabhAjana AzcaryAnvita ho ge| sajala netroM se prabhu kI ora dekhate dekhate cUhe ko jAtismaraNa jJAna ho gyaa| apane pUrvajanma ko prabhu se sunakara, jJAna se jAnakara aura jAtismRti meM dekhakara pApa kA tIvra pazcAtApa karane lgaa| pariNAmata:kSapakazreNIpara AruDha hokara bhAvacAritrya ke sAtha ArAdhaka hokara mokSa ko prApta kara gyaa| paramAtmA svayaM dharmasvarupa haiM dharmasaMpanna haiN| isalie bhagavAna ko dharmavAna bhagavAna kahA jAtA hai| dharma kI mUlaparibhASA haiM dharma prApta honepara karma baMdhana nahIM hote haiN| mahAyogI AnaMdaghana jI ne paMdrahave bhagavAna kI stuti karate hue kahA haiM dharama dharama karato jaga saha phire dharama na jANe ho mrm| dharama jinezvara caraNa grahyA pachI koI na bAMdhe ho karma / Apane eka dharmasUtra sunA hogA... upayoge dharma, kriyAye karma ane pariNAme bNdh| koI bhI dharma kriyA ho usameM jitanA cittopayoga kA rahatA hai utanA hI dharma siddha hotA haiN| dharma AtmajAgRtI para nirbhara rahatA hai| AtmA ke lie upakAraka kevala mAtra dharma hai| sAre dharmAnuSThAna AtmA meM dharma pragaTa karane rupa meM hI upakAraka hotA hai| AtmopayogI dharma AtmA meM parivartana lAtA hai| upayoga ke aneka prakAra hai paraMtu dharma kA upayoga ke sAtha kyA saMbaMdha haiM? dharma arthAt svbhaav| mahApuruSoM kA dharma jJAna denA tAranA Adi hotA hai| duSTa kA dharma anya ko parezAna karanA hai| padArtha kI dRSTi se pAnI ko kitanA bhI garama kiyA jAe vaha thaMDA hI hotA hai kyoMki usakA dharma thaMDA honA hI hai| usI taraha AtmA kA dharma upayoga haiN| zuddha upayoga se AtmA zuddha hotA hai| dharma ke isa mahattva ko svayaM meM dhAraNa karane hetu jJAnI puruSoM ne dhyAna ke cAra prakAroM meM dhyAna kA eka prakAra dharma dhyAna kahA hai| mokSa prApti ke lie zukladhyAna Avazyaka hai vaise hI zukladhyAna ke lie dharmadhyAna Avazyaka hai| dhyAna ke atirikta samyakajJAna, samyakadarzana aura samyakacAritrya ko kAryarupadharma mAnA gayA hai| dAna-zIla 173 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa aura bhAvanArupa dharma ko pravRttirupa dharma mAnA hai| dAna meM abhayadAna arthAt jIvoM kI anukaMpA, dayA ahiMsA aadi| jJAnadAna arthAt AtmA ke caitanya svarupajJAna ko pragaTa krnaa| tattvoM kA adhyayana kraanaa| zAstroM kA svAdhyAya kraanaa| samyagjJAna dAna karanA jJAna kA pracAra, prasAra yA anumodana krnaa| dharmopagrahadAna meM dharma sAdhanA meM upakAraka sAdhanoM kA dAna, supAtradAna, sAdhu ko nirdoSa bhikSA kA dAna, aucityadAna tathA sAdharmika bhakti Adi AtA hai| zIla meM samyaktvamUlaka bAraha vrata kA AgAra dharma aura dasa prakAra ke yatidharmarupa anagAra dharma AtA hai| tapadharma meM bAraha prakAra ke tapa Ate haiN| bhAvanAdharma meM maitrI, pramoda Adi cAra, AnityAdi bAraha aura pA~ca mahAvrata kI paccIsa bhAvanAeM AtI haiN| cauthA haiM aalNbndhrm| ise dharma meM svIkArA hai vaise ye sahArA hai| dravyAlaMbana jaba bhAvaAlaMbana banatA haiM taba AlaMbanadharma bana jAtA hai| isataraha dharma ke aneka prakAra hote gae paraMtu mukhyadharma svabhAvarupa haiN| isIlie kahA haiM vatthu shaavodhmmo| ___jambu svAmI ne sudharmA svAmI se pUchA thA isa dharma kA ArAdhana kaise kiyA jAtA haiM? uttara meM sudharmA svAmI ne dharma ke pA~ca svarupa kA kathana sunAyA thA - tadiTThie tammuttie tappurakkAre tassaNNe tnnisevnne| paramAtmA kI daSTi meM apanI dRSTi ko milAkara svadarzana karanA dharma kA prathama caraNa hai| tammuttie arthAt paramAtmA ke svarupa meM svayaM ke svarupa ko eMkarupa karanA dharma kA dUsarA caraNa hai| jo dharma mArgapara calate samaya hamAre Age calakara hamArA mArgadarzana kare, aMdhakAra ho vahA~ prakAza deve, kA~Te kaMkara ho vahA~ hAtha pakaDakara bAhara nikAle, surakSA pradAna kareM, Age calakara mArga pradarzana kre| jo dharma svayaM Age rahakara hamArA mArgadarzana kare use dharma ko tappurakkAre kahA jAtA hai| yahA~para dharma hameM apratibaMdhita svarupa ke sAtha bA~dhakara nirbaMdha banAtA hai| yaha eka aisA baMdhana jo baMdhana se mukta karatA hai| mArga meM thakate haiM to ArAma karAtA hai| bhayabhIta hote hai to hAtha pakaDakara mArga ko pAra karAtA hai| dharma kA cauthA prakAra tassaNNe haiM, yaha svarupa hamArI cetanA ko parama cetanA ke sAtha joDa detA hai| pA~cavA prakAra haiM taNNisevaNe arthAt samasta yogoM ke sAtha samarpita hokara sAnnidhya kA sevana krnaa| nikaTa rahakara upAsanA krnaa| isataraha dharma kA vAstavika svarupa pA~ca prakAra ke dvArA paMcaparameSThi svarupa banakara mokSataka sAtha detA hai| upasaMhAra ke dvArA dharma ko pA~ca svarupa se hamAre sAtha upasthita rakha sakate haiN| 1. hamArI dRSTi ko paramAtmA kI dRSTi meM milA denA dharma hai| prabhu ke sivA hameM anyakucha dikhAi na de| 2. hamAre svarupa meM prabhu kA svarupa pragaTa kare vaha dhrm| isameM maiM svayaM paramAtmA hone kI anubhUti prakaTa hotI haiN| 3. hamAre Age calakara hameM prabhu taka pahuMcA de vaha dhrm| , 4. hamArI cetanA meM prabhu ke caraNa ko pragaTa kare vaha dhrm| 5. hameM paramatattva ke sAnnidhya meM rahane meM sahAya kareM vaha dhrm| deva, guru aura dharma kI trika Apa jAnate hoge| samakita prApti ke ye tIna sAdhana hai| sabase pahale upalabdhi dharma kI hotI hai| deva saMbaMdha parokSa hai| avyavahAra rAzI se vyavahAra rAzI meM siddha paramAtmA kA aura 174 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra rAzI meM A jAnepara aciMtya sahAyabhUta hote hue bhI isa saMbaMdha meM hama ajJAta rahate hai| jaise garbhastha zizu kI mA~ bacce ke dhAraNa karane meM aura pAlana poSaNa meM sahAyabhUta hote hue bhI, jIvana vikAsa meM mA~ kA pUrNa yogadAna hote hue bhI baccA isa yojanA se anajAna aura aparicita haiN| isItaraha bhavAMtara se hamapara honevAle devAdhideva ke upakAroM se hama anajAna haiN| isa yojanA meM praveza karate hI prathama dharma kI upalabdhi hotI haiN| dharma kA pariNAma guru kI prApti hai| guru kI upAsanA kA pariNAma devAdhideva kI prApti hai| kramaza: dharma hameM guru ke sAtha joDa detA hai| guru kabhI sirpha svayaM ke sAtha bA~dha ke nahIM rakhate hai| ve niraMtara hameM paramAtmA ke sAtha joDane ke lie prayatnazIla rahate hai| padArtha meM parivartana karate samaya padArtha sahAyabhUta hote haiM jaise dUdha meM jAvana DAlanepara dUdha dahI meM pariNamita ho jAtA hai| AtmA ko paramAtmA banAne ke lie padArtha kI koI ceSTA kAmayAba nahIM hotI hai| to pariNamana kaise hogA aisA prazna hameM ho sakatA hai| tassaNNe isa prazna kA uttara haiN| cetanA hI cetanA meM parivartana kara paramacetanA ke sAtha joDa sakatI hai| isa prakriyA meM sahAyabhUta haiM dharma kA pA~cavA prakAra tannisevaNe haiN| isameM hamArA dharma ke sAtha sAtha rahanA, dharma meM rahanA, dharmamaya rahanA Avazyaka hai| aisA dharma zuddha hotA hai aura zuddha karatA hai| dharma dhruva hai, nitya hai, zAzvata hai| jinezvara dvArA dezita haiM upadezita haiN| dharma ke upadezaka ko dhamma desayANaM kahate haiN| aba dharma ke mahAnadAna kA svIkAra kara dharmadAtA hamAre sAmane dharma dezaka ke rupa meM pragaTa hoNge| taba taka hama dharmacaryA meM caraNa kre| namo dhammadayANaM kI svarAMjali ke sAtha dhammadesayANaM kI pratIkSA karate haiN| namotyuNaM dhammadayANaM... namotthuNaM dhammadayANaM... namotthuNaM dhammadayANaM... 175 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - dhammadesayANaM jo dharma kA pravartana karatI hai use dezanA kahate haiN| jo dharma kA saMrakSaNa karatI haiM use dezanA kahate haiN| jo dharma dezanA kA pravartana karate haiM unheM dharmadezaka kahate haiN| jo dete haiM sat aura karate haiM kalyANa unheM dezaka kahate haiN| dezanA detI haiM tIna cIja zAsana, Asana aura sNbhaassnn| zAsana to sattAdhizoM ke bhI hote haiN| Asana yogiyoM ke bhI hote haiN| saMbhASaNa rAjanetAoM ke bhI hote haiM paraMtu inameM se kisako bhI dezaka nahIM kahA jAtA haiM aura prakriyA ko dezanA nahIM kahA jAtA haiN| to dezanA kahate kise haiM? isa prazna kA uttara dhammadesayANaM pada dvArA gaNadhara bhagavaMta dete haiN|dhrmdeshk dvArA vizva ko tIna vyavasthAe milatI haiM saMpadA, niSadyA aura prissdaa| saMpadA samyaka pada kA dAna karatI haiN| niSadyA niyamita sat kA dAna karatI haiN| pariSadA pari arthAt cAro ora se, Sa arthAt sat aura zakti, dA arthAt dAtA, denevAle haiN| isataraha pariSadA se cAroM ora se sat kA dAna karanevAlI vaha sabhA jisameM dezanA dI jAtI haiN| __ jisa parikara meM prabhu birAjate haiM use samavasaraNa kahate haiN| yaha samavasaraNa vRtta (golAkAra )aura caturazra (caurasa) do taraha ke hote haiN| samavasaraNa kI kalpanA aura dhyAnavidhi aneka taraha kI hai| dharmadezaka paramAtmA isa samavasaraNa meM birAjakara dharma dezanA pharamAte haiN| Apa socoge dharma aura dezanA meM kyA aMtara hai? dharma makkhana kI taraha hai| jisakI avadhi kama samaya kI hotI hai aura dharma dezanA ghI kI taraha hotI hai jisakI avadhi laMbe samaya kI hotI hai| dezanA Adeza, AjJA aura Agama kA rupa dhAraNa karatI hai| kabhI dezanA saMdeza kA bhI kAma karatI hai| saMdeza bhejane ke bhI alaga alaga kAraNa rahate hai| jaise bhagavAna mahAvIra ne apane aMtima samaya se pUrva gautamasvAmI se devazarmA brAmhaNa ko pratibodhita karAyA thaa| isameM kAraNa ajJAta hai| aMbaDa ke sAtha sulasA ko saMdeza bhejate samaya saMketa aMbaDa kI ora thaa| paramAtmA kI dezanA se sulasA svayaM saMdezamayI thii| bhagavAna RSabhadevane brAhmI suMdarI ke sAtha bAhubalI ko saMdeza bhejA thA vaha bAhubalI kI ora paramAtmA kA dezanAmaya Adeza thaa| dezanA kI sparza ke lie saMdeha aura saMzaya nahIM hone caahie| saMdeha ho to saMdeza kI sparzanA nahIM hotI hai| ataH saMdeha rahita honA anivArya haiN| eka kacchI saMta ne kahA haiM, aMdesaDA na bhAMjasI saMdezaDA kahiyA, ke hari AyA bhAMjasI, ke hari ke pAsa gyaa| dezanA meM bhagavAna svayaM upasthita hote hai| bhUtakAla ho vartamAnakAla ho yA bhaviSyakAla paraMtu dezanA sarvakAla meM samAna hotI hai| AcArAMga meM isakI spaSTatA isa prakAra haiM - je aIyA je paDuvaNNA je AgamessA arahaMto bhagavaMto te savve evamAikkhaMti evaM bhAsaMti evaM paNNaveMti evaM parUveMti savve jIvANahaMtavvA... arthAt cAhe bhUtakAla ho, bhaviSyakAla ho yA vartamAnakAla ho sabhI tIrthaMkara paramAtmA kI dezanA eka hI taraha kI hotI hai ki sarva jIvoM kA rakSaNa karanA cAhie kisI jIva ko Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAranA nahIM caahie| yaha dezanA paramAtmA cAra taraha se dete hai| evamAikkhaMti Adi se Apa cAra prakAra dekha cuke deva aura manuSya kI pariSada meM sAmAnya rupa se sahaja pravacana pArita karanA AikkhaMti haiN| ardhamAgadhI bhASA meM upadeza pharamAyA jAyA aura vaha bhASA atizaya ke kAraNa sabhI prANiyoM ke apanI bhASA meM pariNamIta ho jAnA bhAsaMti hai| sAmAnya kathana kara lenepara bhI koI zaMkA saMzaya ho jAe yA raha jAe usakA samAdhAna karane hetu jIvajIvAdi nava tattvoM ko prajJapta karanA paNNaveMti hai| tAttvika dRSTi se kisI tattvavizeSa, padArthavizeSa yA prasaMgavizeSa kA nirupaNa karanA parUveMti haiN| jaise kevalajJAna honepara paramAtmA ne dezanA pArita kii| sabhA meM baiThe sabhI devadevI use samajha ge| apane mana kA saMzaya lekara Ae hue gautamasvAmI ko saMzaya nivArIta kara prajJapta kiyA gyaa| dIkSita ho jAnepara gaNadhara gautama kA tripadi kA sUtra bhayavaM! kiM tattaM ke sUtrapara tripadi kA nirupaNa prarupaNA haiN| isI kA vizada nirupaNa karate hue bhagavatI sUtra meM prabhu kI dezanA ko chaha prakAra se prarupita kiyA gayA haiN| chadmastha avasthA kI aMtima rAtri meM bhagavAna mahAvIra ne dasa svapna dekhe the| tIsare svapna meM eka mahAna citra-vicitra paMkhoMvAlA puMsakokila dekhA thaa| rAtri ke aMtima prahara meM zubha svapnoM kA darzana hotA hai| chadmastha avasthA ke ye svapna darzana satya darzana kI pUrva bhUmikA the| tIsare svapnaphala kathana ke bAre meM bhagavatI sUtra meM tIsare svapna kA phala kathana karate hue kahA haiM, samaNe bhagavaM mahAvIre vicittaM sasamaya-parasamaiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM Aghavei, paNNavei, paruvei, daMsei, NidaMsei, uvadaMsei ... arthAt paramAtmA mahAvIra ne dvAdazAMga gaNipiTaka arthAt AcArAMga, sUyagaDAMga Adi kA Aghavei arthAt sAmAnya aura vizeSa praryAyoM kI vyApti se kathana kiyaa| paNNavei arthAt hetu jAnakara hetupUrvaka prajJApita kiyaa| paruvei arthAt svarupa nirupaNa dvArA prarupita kiyaa| daMsei arthAt dRSTAMtoM dvArA darzita kiyaa| NidaMsei arthAt vizeSa phalasvarupa nirdezita kiyaa| uvadaMsei arthAt upasaMhAra dvArA upadarzita kiyaa| dvAdazAMgIrupa paramAtmA kA yaha kathana gaNadhara bhagavaMtoM ke dvArA grathita, racita aura pratipAdita hotA hai| gaNadhara bhagavaMta dvAdazAMgI kI racanA karane kA sAmarthya kaise prApta karate haiM yaha jAnanA rasaprada haiN| dIkSA lekara laMbe kAla taka adhyayanAdi kara ke, soca samajha ke phira dvAdazAMgI kI racanA karate haiM aisA nahIM hai| kevala muhUrta mAtra meM hI dvAdazAMgI kI racanA ho jAtI hai| yaha muhUrta paramAtmA ke upadeza ke AdhIna hotA hai| paramAtmA se tripadI kA zravaNa karate hI gaNadhara bhagavaMto ke AtmA meM rahA huA dvAdazAMgI racanA kA adbhuta sAmarthya AvirbhUta ho jAtA hai| binA tripadI zravaNa kie dvAdazAMgI kI racanA nahIM ho sakatI haiN| aba prazna haiM ki paramAtmA tripadI kaba sunAte hai? yaha eka mahattvapUrNa saMvidhAna haiN| paramAtmA kI dezanA zravaNa kara unake pramukha ziSya gaNadhara hone kA puNya lekara Ae hue hote haiM ve dIkSita hote hai| tIrthaMkara nAmakarma ke vipAkodaya ke prabhAva se tripadI kA kathana karate hai| isa tripadI se gaNadharoM ko samasta 177 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhilApya vastu kA vistRta bodha ho jAtA hai| yaha eka tIrthaMkara aura gaNadhara ke madhya honevAlI mAdhyastha vidhi hai| tIrthaMkara nAmakarma ke udaya se tripadI dete haiM aura gaNadhara viziSTa puNya prabhAva se ise upalabdha karate hai| tripadI kA prAraMbha isataraha hotA hai| gaNadhara paramAtmA ko eka pradikSaNA dekara caraNoM meM namaskAra karate hai aura pUchate haiM - bhayavaM ! kiM tattaM ? paramAtmA dravya aura paryAya ke utpAdana kA siddhAMta vyakta karate hue uttara dete haiM - uppanne ivA! gaNadhara bhagavaMta isa uttara kA ciMtana karate haiN| punaHzca jijJAsA utpanna hotI hai| phira pradakSiNA dete hai, namaskAra karate hai aura pUchate haiM - bhayavaM! kiM tattaM ? dravya meM vyaya, vigama athavA vinAza kA siddhAMta vyakta karate hue uttara dete hai - vigame i vA ! paramAtmA kA uttara sunakara gaNadhara bhagavaMta isa uttara kA ciMtana karate haiN| puna:zca jijJAsA utpanna hotI hai| phira pradakSiNA dete hai, namaskAra karate hai aura pUchate haiM - bhayavaM ! kiM tattaM ? tIsarI bAra prazna sunakara tIrthaMkara prabhu dravya ke dhrauvya arthAt zAzvata siddhAMta vyakta karate hue kahate haiM -dhuve ivA / gaNadhara bhagavaMta tIna bAra prazna pUchate haiM use nisadyAtraya kahate haiN| paramAtmA ke uttara ko tripadI kahate haiN| isa tripadI meM samasta dvAdazAMgI kA sAra samayA huA hai| prabhu ke mukha se uccArita tripadI kA zravaNa kara ziSyoM meM gaNadhara nAmakarma kA udaya hotA hai| sabhI gaNadharoM ke apane apane jJAnAvaraNIya karmoM ke kSayopazama hote hai| atyaMta utkRSTa kSayopazama hone ke kAraNa utkRSTa matijJAna aura zrutajJAna utpanna hote hai| isa kAraNa ve muhUrta mAtra meM dvAdazAMgI kI racanA kara sakate hai| ___utpanna honA aura vinAza honA ye to jagat mAnya siddhAMta hai| jo janma letA haiM vaha maratA hai ise to sArA jagat jAnatA haiN| yadi dhruvatA na hotI to parabhava, puNya-pApa kA phala, mokSa mArga kI ArAdhanA aura mokSa kI prApti Adi kA avakAza hI prApta nahIM ho sktaa| ata: utpAdavyaya ke sAtha dhruva kA siddhAMta paripUrNatA kI puSTi karatA hai| tripadI meM tIna bAra vA kA uccAra prati samaya Age Age ke siddhAMta kI sUcanA karate hai| jaise utpanna ke sAtha diyA gayA vA vigama kI sUcanA karatA hai aura vigama ke sAtha diyA gayA vA dhruva kA siddhAMta sUcita karatA hai| isa vA ke prayoga ke dvArA paramAtmA ne dravya ke anya dharmoM ke astittva kA svIkAra kiyA hai| kaI loga aisA anyathA samajhate haiM ki anekAMtavAda bhagavAna ke zAsana meM pIche se AyA huA hai paraMtu vA zabda anekAMtavAda aura syAdavAda tripadI meM hI nihita hai| eka hI dravya apekSA se utpanna bhI hotA hai, apekSA se naSTa bhI hotA hai aura apekSA se dhruva bhI hotA hai| koI bhI jIva yA ajIva dravya na to kevala utpanna haiM na to kevala nAza hote hai aura na kevala hamezA rahate hai| vidyamAna sabhI dravya the, haiM aura hamezA rheNge| jitane jIva aura ajIva dravya bhUtakAla meM the, vartamAna haiM aura bhaviSya meM utane hI rheNge| anaMtAnaMta kAla honepara bhI isakI vidyamAnatA kAyama rahatI hai| kevala paryAya mAtra badalatI hai arthAt avasthAMtara hote rahate haiN| - aisI mahAna tripadI dvAdazAMgI kI mAtA hai| vartamAna meM upalabdha bhagavAna kI dezanA svarupa dvAdazAMgI sudharmA gaNadhara dvArA racita hai| paramAtmA kI artha se kathita dvAdazAMgI gaNadhara bhagavaMta zabda se gUMthana karate hai| prathama gaNadhara gautama svAmI kA prabhAva aciMtya thaa| sUrya kI kiraNa ke AlaMbana mAtra se aSTApada caDhanA, paMdrahasau tApaso ko eka 178 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha khIrAnna se pAraNA karAnA Adi aneka labdhi saMpanna ghaTanAeM unake sAtha juDI hui haiN| ina sabase bhI adhika vizeSatA to yaha thI kI unake prabhAva se dIkSita sabhI usI bhava meM kevalajJAna prApta kara mokSa meM gae haiN| aisA tAraka prabhAva kevala gautama svAmI kA thA paraMtu ve paramAtmA ke nirvANa ke samaya vahA~ anupasthita hone se aura usI rAta meM kevalI bana jAne ke kAraNa zAsana ke sattAdhIza sudharmA svAmI ghoSita hue| vartamAna meM pracalita pATa paraMparA sudharmA svAmI kI hai| Apa bhale hI ina pAToMpara dAna dAtaoM ke nAma likho paraMtu isa pATa kA paraMparAgata nAma sudharmA svAmI pATa hai| isapara baiThakara bhASaNa saMbhASaNa nahIM hote haiM isapara se to prabhu kI dezanA kA hI dAna hotA hai| sudharmA svAmI svayaM pATapara birAjane se pahale pATa ko pradakSiNA karate hue- Namo titthassa maMtra kA uccAraNa karate hai| bhagavAna kI AjJA mAMgate haiM aura pariSadA meM ghoSita karate haiM ki isa pada ke vAstavika adhikArI gautamasvAmI kI anupasthiti meM maiM isa pada ko samhAlatA huuN| jaba taka maiM sattApara rahUMgA taba taka merA sattApara adhikAra rhegaa| yathocita samayapara isakA adhikAra anya ko sauMpA jAegA paraMtu gautamasvAmI kA maiM gurupada ke rupa meM svIkAra karatA huuN| bhagavAna mahAvIra ke zAsana meM ve Aja bhI guru haiM aura hamezA guru ke rupa meM pUje jaaeNge| Adiguru gautamasvAmI ke binA koI bhI anuSThAna adhUrA mAnA jaaegaa| samasta anuSThAna, anuprekSA aura anubhUti ye tInoM paramaguru gautamasvAmI ko samarpita haiN| bhaviSya meM bhI bhagavAna mahAvIra ke zAsana meM sabhI guruoM ko gautamasvAmI kA paramaguru ke rupa meM svIkAra karanA hogaa| gurupada kI yogyatA kA sarvAdhika, sarvocca, sarvottama yaha siddhAMta clegaa| isataraha gautamasvAmI ko gurupada ke rupa meM ghoSita kara svIkRta karate hue unhoMne zAsana kA anuzAsana svIkAra kiyA aura prazAsana kA pravartana kiyaa| jo dharma dezanA karate hai unheM dharmadezaka kahate haiN| dharmopadezaka aneka ho sakate hai aura dharma dezaka mAtra tIrthaMkara hote hai| bhUta, bhaviSya aura vartamAna meM jo bhI tIrthaMkara haiM una sabakI dezanA eka hI taraha kI hotI hai| te savve evaM isa kathana para hama pahale ciMtana kara cuke haiN| apanI prathama dezanA meM ve jIva ke svataMtra astittva ke bodha kI khoja kA udghATana karate haiN| pratyeka jIva kA svataMtra astittva hai| ajJAna ke kAraNa ve dehabhAva ko jIva ke sAtha ekarupa pratIta karate haiN| pariNAmata: unakI kriyA bhI vaisI hI hotI hai| jaba ekarupatA haTatI haiM jIva apane astittva ke bodha kI khoja zuru karatA hai| paramAtmA kI prathama dezanA isa bodha kA udghATana haiN| astittva bodha kI yAtrA meM praveza karate hI sarvaprathama jIva ko kaisI jijJAsA ho sakatI hai| isa bAta ko bhagavAna mahAvIra ne apanI prathama dezanA ke prathama sUtra meM hI ghoSita karate hue kahA - ke ahaM AsI? ke vA io cuo iha peccA bhavissAmi ? maiM kauna thA? aura yahA~ se cyuta hokara kahA~ jAU~gA? yaha jijJAsA sArvajanika jijJAsA haiN| dezanA kA zAbdika vinyAsa bhI dezanA ke abhiprAya ko spaSTa karatA haiN| de arthAt denA jo dete haiN| za arthAt zakti, sat aura shaasn| tIrtha kI racanAkara prabhu zAsana kI sthApanA karate haiN| dharma aMgIkAra kara hama zAsana meM sthAna grahaNa karate haiN| dezanA paramAtmA ke nirvANa ke bAda bhI hameM zAsana meM samAhita rakhatI haiN| isataraha dezanA paramAtmA kI paryAya haiN| paramAtmA ke hastAkSara haiN| paramAtmA kI tejolezyA hai| 179 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAnI aura vItarAga bana jAne ke pazcAta arihaMta paramAtmA pUrNa kRtakRtya ho cuke hote hai| ve cAheM to ekAnta sAdhanA se bhI apanI mukti kara sakate hai, phira bhI ve dezanA dete haiN| unakI isa pravRtti ke kaI kAraNa hai| prathama to yaha ki jaba taka dezanA dekara dharmatIrtha kI sthApanA nahIM kI jAtI taba taka tIrthaMkara nAmakarma kA bhoga nahIM hotaa| dUsarA, jaisA ki praznavyAkaraNa sUtra meM kahA gayA hai - samasta jagajIvoM kI rakSA va dayA ke lie bhagavAna pravacana dete haiN| tIrthaMkara vItarAga hone para bhI tIrthaMkara nAmakarma ke udaya se unako dharmadezanA karane kA svabhAva hotA hai| jaba taka isakA udaya rahatA hai taba taka ve dharma dezanA dete hai| arihaMta bhagavAna kA eka bhI vacana asaMkhya jIvoM ke bhinna bhinna praznoM kA hitakara evaM spaSTa bodha karAtA haiM aura nirAkaraNa karatA hai| isakA kAraNa unakA tathAprakAra kA acintya puNya prakarSa kA prabhAva hI hai| ata: isI praznapara ki tattaM kahaM veijjaI ? tIrthaMkara nAmakarma kaise vedA jAtA hai? uttara diyA gayA hai ki, agilAedhammadesaNAIhi glAnirahita dharma dezanA se hI yaha karma vedA jAtA hai| yaha dezanA aisI mahattvapUrNa hai to phira yaha abhavyoM meM pUrNa saphala pariNAma kyoM nahIM lAtI? prastuta prazna ke nivAraNa hetu haribhadra sUrijI kahate haiM - isameM abhavya AtmA kA hI doSa hai| bIja kitanA hI uccakoTI kA ho paraMtu jamIna yadi phaladurupa nahIM hai to bIja kyA karegA ? kyoMki sUrya ke sahaja udaya hote hI svAbhAvika kliSTa karmavAle ulUkoM A~kho se dikhanA baMda ho jAtA hai| yahA~ sUrya kI nyUnatA nahIM mAnI jAegI vaise paramAtma dezanA kA abhavyoM meM pariNamana nahIM hone meM paramAtmA kI nyUnatA nahIM hai| arihaMta paramAtmA kI dezanA zravaNa karane vAle zrotAoM meM se koI jIva sarvavirata banatA hai, koI dezavirata banatA hai, koI samyaktva grahaNa karatA hai, isa prakAra ke tIna meM se koI bhI eka sAmAyika to kama se kama grahaNa kI hI jAtI hai| anyathA paramAtmA amUdhalakSa (eka bhI akSara) nahIM kahate haiN| samavasaraNa meM manuSyoM meM eka sAmAyika kI prApti hotI hai| tiryaMca meM se do yA tIna sAmAyika grahaNa kI jAtI haiN| yadi manuSyoM aura tiryaMco meM se koI jIva kisI bhI prakAra kI sAmAyika grahaNa na kare to devoM dvArA avazya hI samyaktva sAmAyika grahaNa kI jAtI hai| anekoM tIrthaMkaroM ke itihAsa meM Aja taka zramaNa bhagavAna mahAvIra ke atirikta kisI bhI tIrthaMkara kI dezanA meM aisA nahIM huA hai| sarva jIvoM ke prati samAna bhAva vAlI paramAtma-dezanA se asaMkhyAta saMzayI jIvoM ke saMzaya kA eka sAtha vinAza hotA hai| paramAtmA kI acintya guNa-vibhUti ke kAraNa jIvoM ko paramAtmA kA sarvajJattva kA pratyaya prApta hotA hai| vRSTi kA jala jaise vividha varNavAle pAtroM se vividha varNa kA dikhatA hai, vaise sarvajJa prabhu kI dezanA sarvabhASAoM meM pariNamita hotI hai| isa prakAra kI dezanA dete hue arihaMta paramAtmA bhavyAtmAoM ke puNyamaya pradezoM meM vicarate haiN| unakA uddhAra evaM nistAra karate haiN| kaI bhavyAtmA isake lie utsuka bhI hote haiN| dezanA pariNamita honepara zrotAsAdhaka meM tIna pariNAma pragaTa hote haiM - vaha nirmala, saMkaleza rahita aura parittasaMsArI arthAt alpasaMsArI hotA hai| dezanA kA yaha nakkara pariNAma haiN| paramAtmA kI dezanA kA eka hI bAra meM zravaNa kara pariNAma 180 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApta karanevAle jaMbusvAmI ne vivAha kI prathama rAtri meM apane zayana kakSa meM ATha patnIyoM ko isI dezanA se pratibodhita kiyA thaa| bAyacAnsa hI samajho bhavana meM corI karane ke lie Ae hue prabhavaAdi pA~caso coroM ne yaha dezanA sunI pariNAmata: ve sabhI isa pariNAma ko prApta hue| dezanA kA zravaNa, bhAvana aura ciMtana anivArya hai| samasta darzana jina dezanA kI hI upaja haiN| arihaMta dezanA arthAt sukSma vicAra saMkalanAoM se bharA huA vizva drshn| AtmA hai, vaha nitya hai, vaha karma kA kartA hai, vaha karma kA bhoktA hai, mokSa hai aura mokSa ke upAya haiN| ina SaTsthAnakoM ke dvArA arihaMta paramAtmA Atma svarupa ko prakaTa karate haiM / inhIM SaTsthAnakoM meM se eka ko hI ekAMta rupa mAnakara anya darzanoM kI mAnyatAeM siddha hotI hai / jina dezanA athavA arihaMta paramAtmA kA yaha jhalakatA huA parama saubhAgya jisakA puNya-prakarSa hI jagat ke jIvoM ke uddhAra kA eka mAtra avataraNa hai| pUrNataH puNyazAlI na hone se pratyakSataH hama unakI isa paramArthikI jina dezanA kA zravaNa-manana-ciMtana yA Atma-sparzana nahIM kara pAte haiM paraMtu kisI aMzAtmaka puNya-pratApa se anya AtmArthI janoM dvArA granthita usa divya dezanA ko arihaMta ke kRpA bala se Aja prApta kara rahe haiN| yaha dezanA eka yojanataka pahuMcAnevAle mAlakozarAga meM ardhamAgadhI bhASA meM hotI hai| - aisI dezanA prathama porasI aura aMtima porasI meM hotI hai| zramaNa bhagavAna mahAvIra ne aMtima dezanA solaha prahara taka dI thii| aMtima samaya meM itane ghaMTetaka dezanA kA cAlu rahanA saMbhava ho bhI sakatA haiM kyoMki paramAtmA kI dezanA kA udezya tIrthaMkara nAmakarma ke vipAkodaya hone se bhASA vargaNA ke jitane pudgala khirane hote haiM utanI dezanA hotI hai| paramAtmA svayaM dezanA kI icchA saMkalpAdI nahIM karate haiN| dezanA ke lie samaya maryAdA vyavasthA mAtra haiN| bAkI to janasamudAya ke puNya aura AvazyakatA dezanA kA vizeSa hetu hai / dezanA kA hetu spaSTa karate hue zAstra meM do kAraNa batAe haiM - savvajagajIva rakkhaNaTTyAe dayaTTyAe bhagavayA pAvayaNaM sukahiyaM - jagat ke sabhI jIvoM kI dayA aura rakSA hetu bhagavAna dezanA dete haiN| jIva kA puNyodaya aura AvazyakatA honepara tiryaMcoM ko bhI svayaM yA mAdhyamoM ke dvArA dezanA yA saMdezanA dete rhe| bhagavAna munIsuvrata svAmI eka azva ko pratibodhita karane eka rAta meM 240 koza kA vihAra karake pahuMce the| hAlika kisAna ko pratibodhita karane ke lie bhagavAna mahAvIra ne prathama gaNadhara gautamasvAmI ko kheta meM bhejA thA jahA~ vaha khetI kara rahA thaa| mokSa prApti taka niraMtara do prahara svayaM dezanA dete hai aura pratidezanA ke bAda eka eka prahara arthAt do prahara paryaMta gaNadhara dezanA dete haiN| dina meM kevala tIsarA prahara hI binA dezanA kA hotA hai / jahA~ AtmA ke vikAramaya hone kA anaMtAMza bhI zeSa nahIM rahA hai aise paramAtmA ke zuddha sphaTika aura caMdra ujjvala zukladhyAna kI zreNI se pravAhita arihaMta dezanA ko hamAre anaMta anaMta namana ho / dharma dezanA denevAle ko hama apanA samasta arpaNa kara unheM hamAre netRttva ke lie AMmatrita karate hai / namotthuNaM dhammadesayANaM / / namotthuNaM dhammadesayANaM / / namotthuNaM dhammadesayANaM / / 181 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - dhammanAyagANaM jo dharma ko jAnate haiM ve dharmajJAyaka kahalAte haiN| jo dharma ko dete haiM ve dharmadAyaka kahalAte haiN| jo dharma kI dezanA karate haiM ve dharmadezaka kahalAte haiN| jo dharmamArga kA netRttva karate haiM ve dharmanAyaka kahalAte haiN| dharma zvAsa haiN| dharma dezanA vizvAsa haiN| dharmanAyaka ahasAsa haiN| dharma philDa haiN| dharma dezanA philDIMga haiN| dharmanAyaka phIlIMga haiM philDa arthAta sthAna, jagaha, kSetra, khet| dharmadezanA arthAt khetii| dharmanAyaka arthAt khetI karanevAlA, pariNAma pragaTa krnevaalaa| anyoM meM pariNAma kI pariNatI utpanna krnevaalaa| jo durgati se bacAkara sadgati meM sahAya karatA haiM vaha dharma haiN| paramAtmA dharma dete hai| dharmadezanA dete haiM aura dharma kA netRttva karate haiN| dharma aura dharmadezanA kA denA to samajha meM AtA hai para usakA netRttva kaise ho sakatA hai? dhAre vaha dharma isa dRSTi se durgati girate hue ko dhara le, bacA le aura sadgati kI ora le jAe use dharma kA netRttva karanA kahate haiN| isa netRttva ke lie paramAtmA jo dharma dete use anuSThAna dharma kahate haiN| kevala pravRttirupa anuSThAna nahIM paraMtu pariNati rupa anuSThAna kA netRttva karate hai| pariNatirupa dharma prApta karane hetu pahale to pravRttirupa anuSThAna hI hotA hai isIlie kahA haiM - aTThabhavAu caritte niraMtara dharma kI prApti karAne kA kAma pravRtti kA hai| niraMtara ATha bhava paryaMta caritra kI ArAdhanA nahIM calatI haiN| bIca meM devAdhibhava choDa bhI do to AThaveM bhava meM cAritrya lekara mokSa prApta hotA hai| pravRtti dharma ko pariNatIrupa dharma banAne ke lie kahA haiM - bhave bhave tumha calaNANaM he paramAtmA ! bhavobhava mujhe Apake caraNakamala kI upAsanA prApta ho| kyoMki Apake caraNa mokSa kA netRttva karate haiN| hetu, svarupa aura phala suMdara hone se paramAtmA kA netRttva mokSagAmI ho sakatA hai| ___ dharma kA ciMtana karate samaya baDI ulajhane AtI hai| pratyeka dharmavAle apane apane dharma ko zreSTha mAnate haiN| kaunasA dharma zreSTha haiM isakA nirNaya anivArya hai| dharmadAna aura dharma dezanA ke bAda dharma kA netRttva isa samasyA kA samAdhAna haiN| paramAtmA kA yaha netRttva hamAre vyaktittvapara, astittvapara yA vastuttvapara ? vyaktittvapara netRttva karanevAle netA kahalAte hai| vastuttvapara netRttva karanevAle rAjA, zeTha yA svAmI hote haiN| paramAtmA na vyaktipara na vastupara netRttva karate haiN| unakA netRttva astittva ke sAtha saMlagna hai| astittva kA netRttva svAmIttva kI taraha nahIM hotA haiN| astittva svayaM eka svataMtra avasthA haiN| usa avasthA kI anubhUti kI vyavasthA paramAtmA karate haiN| jIva svayaM ke astittva ko jAne pahacAne samajhe aura zAsvata kA anubhava kre| svAyatta sattA sadA sarvadA svAdhIna rahI haiN| paramAtmA kA nAyakapanA sattA se anabhijJa jIvoM ko sattA kA mUlyAMkana samajhAne kA haiN| kisI ke upara netRttva yA svAmIttva kA Azaya nahIM haiN| 182 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra, samasta vizva meM tIrthaMkara kA nAyakapanA viziSTa adbhuta asIma aura atulanIya rahA hai| isa viziSTatA ko cAra bhAgoM meM bAMTA gayA hai - vazIkaraNa, upalabdhikaraNa, saphalIkaraNa aura saMyogIkaraNa / jo vaza meM hotA haiM vaha AdhIna hotA haiN| dharma paramAtmA ke vaza meM hone se paramAtmA dharma ke svAmI hote haiN| dharma ko prabhu ne dravya, kAla aura bhAva saMbadhIta vidhi ke sAtha aura Ayojana ke sAtha prApta kiyA haiM / vidhipUrvaka grahaNa karane ke bAda svastha citta, sphUrti, jAgRtIpUrvaka aura niraticAra rupa se usakA pAlana kiyA haiN| dharma vaza meM hone ke kAraNa hI paramAtmA ne usakA dAna diyA hai| jo hamArA apanA hotA haiM, jisake upara hamArA adhikAra hotA haiM use hI hama anya ko de sakate haiN| yahIM kAraNa haiM ki paramAtmA dharma ko nirapekSa bhAva se de sakate haiN| dharmadAna yA vratadAna karate samaya paramAtmA ko koI apekSA nahIM rahatI haiN| dharma kI pUrNatayA upalabdhi yaha bhI paramAtmA kI nAyakapanA kA dUsarA kAraNa batAyA gayA haiN| dharma kI upalabdhi jaisI tIrthaMkaroM ko haiM vaisI anya ke pAsa upalabdha nahIM ho sakatI / tIrtha kara tIrthaMkara hote haiN| tIrthattva dharmazAsana kA viziSTa AlaMbana haiN| dharmopalabdhi kA mukhya kAraNa paramAtmA kA anupama vizva vAtsalya haiN| anya jIvoM ke hita kA saMpAdana karanA paramAtmA kI svAbhAvikatA haiN| sUrya jaise saMpUrNa vizva ko aura vanasRSTi ko pratidina navasphUrti detA hai| usI taraha paramAtmA bhavya jIvoM meM navIna cetanA prerIta karate haiN| sUkSmAtisUkSma pApa nivRttirupa aura tapa svAdhyAya Adi dharma pravRttirupa kalyANapatha kA saMpAdana kara anya jIvoM meM dharmopalabdhi kA paramakAraNa bhI banate haiN| hInajIvoM ke prati bhI paramAtmA kI upakAra vRtti rahatI haiN| deva aura manuSya hI nahIM tiryaMca jIvoM ko bhI dharmadAna karate rahe haiN| cAhe dharmanAtha bhagavAna cUhA ho yA munisarvata svAmI kA azva ho / cAhe caMDakauzikasarpa ho| bhagavAna kA tathAbhavyattva itanA uttama hotA haiM anya jIvoM ke prati asAdhAraNa nimitta bana jAte haiN| jo saphala hotA haiM vahI to nAyaka hotA hai| paramAtmA upamAtIta haiM / uttama samRddhi se yukta haiM / sakalapuNya prakarSa svAmI haiM / paramAtmA kA AbhAmaMDala atyaMta phaladAyI hone ke kAraNa anyajIvoM ko usameM tIna bhUtakAla ke, tIna bhaviSyakAla aura eka vartamAna kAla kA aise sAta bhava dikhAI dete haiM / utkRSTa puNya prakRti svarupa tIrthaMkara nAmakarma kA vipAkodaya hone se usase saMlagna yaza nAmakarma, AdeyanAmakarma, saubhAgyanAmakarma Adi samagra puNya prakRtiyA~ samagratA ke sAtha dharmopArjana meM utkRSTatA darzAtI haiN| utkRSTadharma phala kA Adhipatya bhI utkRSTa hotA haiN|. uttama dharmaphala ke sadbhAva aura saMyoga ke kAraNa unameM dharmaphala ke vighAta kA abhAva hotA haiN| dharmaphala upabhoga ke kAraNa sahaja aura svAbhAvika hote haiN| dharmaphala ke prApti ke yogya puNya avaMdhya hotA haiN| puNyasaMyoga itanA prabala hotA haiM ki unako vighAta pahuMcAne kA sAmarthya kisI meM nahIM hotaa| AdeyanAmakarma ke kAraNa siMha aura mRga eka sAtha prabhu ke sAnnidhya meM rahate haiM / saubhAgya nAmakarma ke kAraNa vRkSa bhI namaskAra karate haiN| lAbhAMtarAya, bhogAMtarAya Adi vighnakartA pApakarma kA sarvathAkSaya ho jAne ke kAraNa kisI prakAra kA vyAghAta nahIM hotA haiN| dharma yaha AtmA kA sahajasvarupa haiN| isa siddhAMta kA saMyoga anya jIvoM ko sAhajikatA se karanA paramAtmA kI svAbhAvikatA haiN| 183 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrNa dharmopalabdhi ke kAraNa paramAtmA graMthAtIta arthAt nigraMtha hote haiN| unakI dezanA jIvoM kI graMthi kholane meM AlaMbana rupa hotI haiN| graMthiyoM ko kholI jAtI haiM toDI nahIM jAtI / mere mahAna upakArI gurumAtA kaIbAra aise saMketa detI thii| kabhI kabhI sAdhAraNa kAma meM AnevAlI DorI ulajha jAtI haiN| samaya ke AbhAva meM isako sulajhAne ke bajAya kATa DAlanA zaoNrTakaTa lagatA thaa| para ve kA~Tane nahIM dete the| ve kahate the yadi DorI kI gA~The nahIM sulajhA pAoge to jIvana kI gutthiyA~ kaise sulajhAoge ? aura yadi use nahIM sulaTA pAe to graMthibheda kara zreNI kA ArohaNa kaise karoge? graMthibheda kI svAbhAvikatA paramAtmA kA guNadharma haiN| anyoM meM bhI graMthibheda kA sAmarthya utpanna ho aisA pravacana karate haiN| isIlie paramAtmA kI dezanA ko nyAyayukta netRttva karanevAlI dezanA mAnA jAtA haiN| dezanA ke sAta prakAro meM nyAyayukta netRttva pA~cavA prakAra haiN| svayaM nigraMtha hokara anya ko bhI nigraMtha banAnevAle graMthAtIta paramAtmA kI dezanA ke guNasaptaka ciMtanIya haiN| kaise hote haiM paramAtmA ke pravacana jAnate ho - saccamaNuttaraM kevaliyaM paDipuNNaM neyAuyaM saMzuddhaM salakattaNaM - ye sAta lakSaNa yukta paramAtmA ke pravacana hote haiN| dezanA kA pahalA lakSaNa saccaM haiN| saccaM arthAt satya kitanA ajIba lagatA haiM yaha kathana / bhagavAna ke vacana satya hote haiM ye kahane kI bAta haiM kyA ? bhagavAna ke vacana satya hote haiM isalie hama sunate haiN| satya sabako priya hotA haiM paraMtu satya kA pravartana durlabha hotA haiN| kaI loga kaIbAra aise kahate sunAI dete haiM ki mujhe koI jhUTha bolatA haiM to sahana nahIM hotA, mujhe jhUTha se sakhta napharata haiN| koI jhUTha bolatA haiM to mujhe gussA AtA haiN| aise kaI kathana Apako sunAI dete hoMge to kabhI Apa khuda isakA prayoga karate hoNge| aise hama svayaM ko satyapriya mAnate haiN| vAstava meM saba aisA kahate haiM paraMtu satya bahuta mahAna haiN| zAstra meM kahA haiM - saccaM khalu bhagavayA / satya hI bhagavAna haiN| bhagavAna hI satya hai| bhagavAna svayaM satya svarupa haiN| isIlie bhagavAna saMsAra meM satya pragaTa kara sakate haiN| aise satya svarupa hone ke kAraNa paramAtmA anuttara kahalAte haiN| svayaM anuttara hote haiM aura unakI dezanA bhI anuttara hotI haiN| anuttara arthAt shresstth| uttara arthAt javAba samAdhAna / bhagavAna kI aMtima dezanA jo solaha prahara taka calI thI usakA nAma uttarAdhyayana sUtra haiN| uttara kA adhyayana arthAt uttraadhyn| yaha aisA zAstra haiM jisameM sAre samAdhAna bhare hue haiN| koI bhI prazna ho isameM uttara Avazyaka haiN| uttara kA anya artha dUsarA bhI hotA haiN| jaise uttarAsana ke pahale pUrvAsana hotA hai| isItaraha uttarakriyA ke pahale pUrvakriyA hotI hai / mRtyu ke bAda kI jAnevAlI kriyA ko uttarakriyA kahA jAtA haiN| jIvana meM kI jAnevAlI kriyA pUrvakriyA hai / vivAhAdi kAryakrama meM kaMdhe ke upara rakhe jAnevAle vastra kA nAma uttarIya vastra hai| sAmAyika sUtra meM eka sUtra kA nAma tassa uttarIkaraNeNaM haiN| isameM tassa zabda iryAvahiyA sUtra kA pUrvIkaraNa kA sUcana hai / jo bhI pUrvadoSa hai usakA uttarIkaraNa karane svarupa yaha vidhAnasUtra hai| sAre uttara samA jAe use anuttara kahate hai / anuttara kA artha haiM jisake bAda aba kisI ora ke kathana kI AvazyakatA nahIM haiN| dezanA ke uparAMta anya paramavacana koI nahI hotaa| dezanA ke zabda maMtra mAne jAte hai / jo zabda paramazabda bana jAte haiM ve zabda anuttara ho jAte hai| pucchisuNaM meM paramAtmA ke dharma ko anuttara dharma kahA gayA haiM / 184 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA dharma kI dezanA dete haiM, netRttva karate hai usake sAtha sAtha unakI udIraNA karate haiN| hama sunate haiM to hamAre karma kI nirjarA hotI hai| dharma prabhu kA aura karma kI dezanA hamArI aisA jinezvara ke sivA aura kisa ke sAtha ho sakatA hai| isIkAraNa paramAtmA ko dhammanAyagANaM kahA haiN| ekabAra zrAvastI nagarI meM paramAtmA mahAvIra pdhaare| taba nagarI ke dharmiSTha, dhanADhya aura dhairyavAna zaMkha-pokhalI Adi zrAvaka prabhu ke darzanArtha pdhaare| dUsare dina pAkSika amAvasyApara pauSadhAdi anuSThAna karanA cAhie aisA prabhu kA saMdeza sunakara sabhI mitroMne pauSadha karane kA nirNaya kiyaa| zaMkha zrAvaka ne pauSadha se pUrva acche bhojana ke lie sabako eka sAtha bhojana kA nimaMtraNa diyA aura kahA acchA AhAra kara ke hama saba kala pauSadha karake dhamma jAgaraNakara apanA samaya saphala kreNge| zaMkha kI bAta sabako jaca gii| bhojana taiyAra huaa| saba ekatrita hokara zaMkha kI pratIkSA karate the| pauSadha ke lie Atura zaMkha ke mana meM bhagavAna mahAvIra kA puSTikaraNaM pauSadhaM kA ciMtana cala rahA thaa| pauSadha AtmapuSTi ke lie hotA haiM aura bhojana dehapuSTi ke lie hotA hai| AtmapuSTi ke lie dehapuSTi ko puSTa karanA yA uttejita karanA aura AraMbha-samAraMbha pUrvaka bhojana karanA anucita haiN| aisA vicAra kara patnI ko sUcanA dekara ve pauSadhazAlA meM cale ge| zaMkha ke bhojana meM nahIM pahuMcanepara pokhalI zrAvaka unake ghara phuNce| patnI utpalA se zaMkha ke bAre meM puuchaa| satya bAta kA patA laganepara usake mana meM zaMkha ke prati ulAhanA ke bhAva pragaTa hue| prAtaHkAla zaMkha jaba prabhu ke samavasaraNa meM pahuMce acAnaka vahA~ pokhalI bhI phuNcaa| sabhI mitroM ne milakara bhagavAna se kahA prabhu ! zaMkhane hamAre sAtha dhokhA kiyA hai| ata: vaha niMdanIya haiN| prabhu ne kahA vatsa ! zaMkha niMdanIya nahIM anumodanIya haiN| usane pramAda nidrA kA tyAga kara rAtri meM dharma jAgaraNA kI haiN| sudRSTa jAgarikA nAma kA jAgaraNa kiyA hai| yaha jAgaraNa kapaTamayI nahIM dharmamaya thaa| paramAtmA kA kathana sunakara zaMkha zrAvaka se sabhI mitroM ne kSamA yAcanA kI taba gautama prabhu ne pUchA, bhagavana ! sudRSTa jAgArikA kise kahate haiM? prabhu ne kahA gautama ! jAgarikA tIna prakAra kI hotI hai buddha jAgarikA, abuddha jAgarikA aura sudRSTa jaagrikaa| kevalajJAnI bhagavaMtoM kI buddha jAgarikA (apramattatA) kahalAtI hai| zeSa asarvajJa muniyoM kI apramattatA abuddha jAgarikA tathA tattvajJa zrAvaka kA dharmaciMtana sudRSTa (sudarzana) hone se sudRSTa jAgarikA kahalAtI hai|gautm svAmI ne prabhu se Age pUchA, bhagavAna ! zaMkha Apake pAsa sAdhu banegA? taba prabhu ne kahA, nahIM bnegaa| yahA~ se prathama svarga meM jAegA aura vahAM se mahAvideha kSetra meM utpanna hokara mokSa jaaegaa| yaha hai prabhu ke netRttva kA prbhaav| Apane kabhI anubhava kiyA hogA ki mele Adi meM mA~ bacce kA hAtha pakaDakara ghumatI hai| taba baccA mA~ kI u~galI nahIM pakaDatA haiM para mA~ bacce kI pakaDatI haiN| pakaDa joradAra hote hue bhI adhika gardI ke samaya meM khIMca kara bhI bacce ko Age letI haiN| ise kahate haiM netRttv| netAgIrIvAlA netRttva nahIM haiM yh| yaha haiM jimmedArI pUrvaka Age bddhaanaa| ni nayati arthAt jimmevArI pUrvaka le jaanaa| gujarAtI meM doranA kahate haiN| gujarAtI meM kahAvata bhI haiM, dikarI ne gAya dore tyAM jaay| jaise gAya aura beTI sneha aura saMrakSaNa ke sAtha dorI jAtI hai vaise hI samarpita sAdhaka ko mokSataka paramAtmA le jAte haiN| 185 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhigaInAmadheyaM ThANaM sNpttaannN| jabataka siddhi gati prApta na ho, jaba taka mokSa kI avasthA pragaTa na ho taba taka paramAtmA hameM mArga sahAyatA pradAna karate haiN| Apako eka kathA kA dhyAna hogA ki eka deva ne ekabAra bhagavAna kI dezanA sunakara pUchA thA ki bhagavAna mRtyu ke bAda merI kaunasI gati hogI? bhagavAna ne kahA, vatsa! tuma yahA~ se marakara baMdara kA avatAra loge| uttara sunakara deva usa bhava ko sArthaka karane kA ciMtana karane lgaa| deva ne jaMgala ke pratyeka pattharapara namo arihaMtANaM dhammanAyagANaM maMtra kA Alekhana krvaayaa| Ayu pUrNa karake jaMgala meM baMdara banA huA vaha itastataH yahA~ vahA~ ghUmatA rhaa| aisA karate hue usakI najara pattharoMpara likhe hue akSaroMpara gyii| lipi to paDha nahIM sakatA thA paraMtu pUrva janma ke saMskAra jAgRta ho ge| zabda ke akSaroM kI lipi nahIM paDha sakane vAlA baMdara AtmA kI akSara lipi ko paDhane lgaa| turaMta hI pUrva janma kA smaraNa ho aayaa| devabhava aura usake pUrvabhava kI caMcala vRtti ko yAda karate hI usane baMdara vRtti kA tyAga kara anazana ke sAtha maMtra smaraNa pUrvaka paramatattva ko netRttva karane ke lie namo arihaMtANaM dhammanAyagANaM maMtra kA smaraNa karate hue AyuSya pUrNakara manuSya janma pAyA / vahA~ dhammanAyagANaM kA pratyakSa pratibodha prApta kara mokSa prApta kiyA / lokAloka meM rahate hue jIvaMta sRSTi meM isataraha ke aise kaI udAharaNa prApta hote haiM jisameM jinavacana, jinAjJA, jinezvara kA sAnnidhya Adi netRttva svarupa banakara jIva ko protsAhita aura pratibodhita karate haiN| namotthuNaM dhammanAyagANaM namotthuNaM dhammanAyagANaM namotthuNaM dhammanAyagANaM 186 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM - dhammasArahINaM jo sAtha rahakara sthiratA taka sAtha nibhAte haiM unheM sArathi kahate haiN| jo dharma ke sAra ko hita ke sAtha pradAna karate haiM unheM dharma sArathi kahate haiN| tIrtha kI sthApanA kara paramAtmA nAyakattva nibhAte haiN| tIrtha dekara nAyaka banate haiM / tIrtha meM tattva dekara prabhu sArathi banate haiN| tattva ratha haiM use dharma sArathi calA sakate haiN| sArathi pAca prakAra se kAma karate haiN| cAlana, pAlana, poSaNa, rakSaNa aura niyaMtraNa / gADI calAte samaya DrAyavhara jaise gADI ko calAtA hai| cAlana kI isa prakriyA meM vaha usakA pAlana karatA hai| poSaNa karatA hai / rakSaNa karatA hai aura jaba AvazyakatA rahatI haiM taba breka lagAtA haiM arthAt niyaMtraNa karatA haiM rokatA hai| Apako patA haiM mAhArAjA zrIpAla janma se aura karma se rAjakumAra the| kucha aisA cAlana huA acAnaka sabakucha badala gyaa| jamIna, jAyadAda, rAjya, parivAra sabakucha chUTa gyaa| kevala mAtra mA~ ke sAtha jaMgala meM bhaTakanA pdd'aa| para unheM vahA~ mile paramAtmA / karma kA cAlana aura paramAtmA kA cAlana aura pAlana sAtha sAtha calane lge| jaMgala meM bhI ve maMgala kA anubhava pA rahe the| kuSTha roga meM bhI samAdhi bhoga rahe the| binA rAjya - ghara-parivAra ke bhI rAjakumArI se zAdI ho rahI thii| dhavala zeTha ke dvArA bAra bAra mArane ke prayoga meM bhI rakSaNa ho rahA thA / itihAsa meM aise kaI udAharaNa haiM jo isa bAta kA dAvA karate haiM ki jinakI gADI ke sArathI paramAtmA hote haiM unakA jIvanaratha niraMtara prazasta rahatA haiM / isake lie sarvathA samarpaNa jarurI haiN| kevala mAtra kucha paise kharca kara Apa rela, plena yA TeksI kI TikaTa te haiM to bhI apane amUlya jiMdagI ko DrAIvhara ke bharose kara dete haiM / sArI jimmevArI DrAIvhara ke upara hotI haiN| isIlie gurudeva dIkSA ke samaya dIkSArthI ko kahate haiM ki zAsana meM tumheM DrAivhara banakara jinA haiN| basa meM paccAsa pravAsI ho aura ve so rahe ho to calatA haiM para eka DrAivhara ko jaganA jarurI hotA haiN| DrAivhara jAgrata haiM to pravAsI surakSita haiM / isItaraha zAsana ko jAgrata rakhane ke lie tumheM haMmezA jAgate rahanA hogA / saMyama jIvana kI prathama rAta meM vicalIta hue meghamuni ne jaba saMsAra meM vApasa lauTanA socA taba samasta sAdhanA maMDapa meM unhoMne dekhA to karIba karIba saMtamuni jaga rahe the| koI svAdhyAya karatA thA to kaI dhyAna aura ciMtana meM lIna the| unheM turaMta yAda AyA dIkSA ke samaya guru gautama ne unheM kahA thA vatsa! jitanA adhika jaga sako Apako jaganA haiM / jagat ko jagAnA haiN| Apa Aja nUtana dIkSita haiM isalie Apako vizrAma karane kI ijAjata haiM / para mujhe kahA~ niMda AtI haiN| AegI bhI kahA~ se? saMthArA patalA aura paribhramaNa karate hue munirAjoM kI caraNaraja se liSTa haiN| mujhe Adata bhI to nahIM haiM jIvanabhara yaha saba sahanA bahuta muzkila haiN| kahA~ jAnate the meghamuni ka jIvana kI jisa naI gADI meM Aja ve baiThe haiM usa gADI ke sArathi svayaM bhagavAna mahAvIra haiN| gADI meM baiThane ke bAda gADI kaisI calAnI, kitanI teja calAnI Adi saba DrAivhara ke hAtha meM hotA haiM / 187 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMyatI zrAvikA ne ekabAra bhagavAna mahAvIra se pUchA thA prabhu ! jIva kA supta rahanA acchA yA jAgrata rahanA acchA? paramAtmA ne kahA, jo vyakti dharmaniSTha haiM, balavAna haiM, udyami haiM unakA jAgrata rahanA acchA haiN| kyoMki ve jAgrata raheMge to anya ko bhI jAgrata, udyami aura dharmaniSTha bnaaeNge| cAlana arthAta calAte rhnaa| pAlana arthAt pAlate rhnaa| jaise mA~ bacce kA pAlana-poSaNa karatI haiN| jaise gardabhAlI muni ne saMbhrAMta evaM bhayabhIta mRgoM kI pAlanA pratipAlanA karake unheM ArakSita kie the| bhagavAna mahAvIra ne caMDakauzika kI pAlanA kara use sarpa meM se deva banAyA thaa| mArga se patita hone kA patA honepara bhI naMdISeNa ko dIkSA dekara AtmA ko saMyama se puSTa kiyA thaa| rAjakumArI pada se cyuta honepara dAsI Adi banI huI caMdanA ke aMtarabhAvoM kA cAlana karane meM pavitratA kI pAlanA karane meM puNyabhAvoM kI puSTi karane meM rAjamArga kA rakSaNa kara zAsana prathama svAmInI banA dii| zAstrakAra kahate haiM, dharma sArathi AkAzavat nirlipta hote haiM, alipta rahate haiM / jaise AkAza meM koI pratikriyA nahIM hotI vaha niraMtara nirlipta rahatA hai| cAhe bijalI camake, cAhe indradhanuSya nirmita ho, sUrya camako yA bAdala chA jAe AkAza sadA zuddha rahatA hai| Apa socate hoMge nirliptatA kA kyA artha hotA haiM? ghara, parivAra, rAjya Adi to dIkSA ke samaya hI ve choDa cuke hote haiN| aba dharma zAsana pravartanA meM nirliptatA alaga kyA haiM? paramAtmA ke nirliptatA jAnanevAlI, mAnanevAlI aura anubhava karanevAlI hotI haiN| saMsAra meM koI bhI vyakti kucha nirmANa karate haiM to use ve apanA mAnate haiN| saMsthA, zAstra, ziSyasaMpadA Adi ko apanA mAnate hai| tIrthaMkara prabhu tIrtha kI racanA karake yaha tIrtha merA haiM isalie mujhe isapara zAsana anuzAsana karanA haiN| isameM prakAza aura vikAsa karanA haiN| aise koI vikalpa nahIM karate haiM / mAlI jaise kisI upavana ko sajAtA saMvAratA haiM paraMtu use vaha kabhI apanI mAlikI kA nahIM mAnatA haiN| kisI zeTha ne pA~ca paMdraha lAkha kI gADI khAridI ho, svayaM ko gADI calAnA na AtA ho taba pA~ca paMdraha hajAra kI tanakhAha dekara DrAIvhara rakhatA haiN| hamezA gADI calAte rahanepara bhI DrAivhara gADI ko kabhI apanI nahIM mAnatA haiN| vyavahAra kA yaha udAharaNa hameM prazna kA uttara samajhA detA haiM bAkI to paramAtmA kI mahimA aparaMpAra haiM / unakA nirlepabhAva atiuttama koTI kA hotA haiN| zAstroM meM kathita cAra rekhAMkanoM kA Apako patA hogA patthara para rekhA aMkita karanepara use miTAne meM hajAra varSa lagate haiN| retapara kiyA gayA rekhAMkana pavana ke jhoMke se miTa jAtA hai| pAnI meM kI gaI rekhA kA karate karate astittva miTa jAtA haiN| paraMtu AkAza meM rekhA hotI hI nahIM ata: miTAne kA savAla hI nahIM utthtaa| paramAtmA kI cetanA samasta saMkramaNoM ke prabhAva se rahita hotI haiM / isIkAraNa ve anaMta cetanAoM ke jIvana ke ratha ke sAratha banakara mokSa mArgataka pahuMcAne meM saphala rahate haiM / yAtrA kA prAraMbha guru se hotA haiM / gurupada hamAre ekadama karIba hotA haiN| yaha pada prathama hote hue bhI aM paDAva taka sAtha rahatA haiN| guru ke sAtha kI yaha yAtrA apratibaMdhita hotI haiN| hama svayaM kitane bhArI haiM yA hamAre sAtha kitanA bhAra ladA haiM isake bAre meM hamAre sAtha koI vivAda nhiiN| ekadama prema se svIkArA gayA yaha saMbaMdha itanA gahana bhI hotA haiM ki hamArI jaTila harakato se honevAlI gADI yA yAtrA meM honevAlI musIbatoM meM bhI ve pUrNa sAtha dete hue 188 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAtrA ko Age kheMcate haiN| samaya bItane para samasyAe~ jaba baDha jAtI haiM yA yAtrA bojhila aura bhArI bharakama ho jAtI haiM taba yAtrA kA vahana upAdhyAya ke hAthoM meM AtA haiN| svAdhyAya aura zikSA dIkSA dvArA yAtrA ko sahaja banAne kI kalA upAdhyAya ke hAthoM meM hotI haiN| bojhila yAtrA ko upAdhyAya sahaja to kara dete haiM paraMtu kabhI kabhI bhAra takalIpha detA hI haiN| aise meM anuzAsana lekara Ate haiM aacaary| anuzAsana samAcArI Adi aneka anuSThAnoM ke dvArA ve pahale to bojhA halakA karA dete haiN| isase yAtrA kAphI sulabha ho jAtI haiN| paraMtu nirvANa sthititaka pahuMcane ke lie paramapuruSa kI khoja jArI rahatI haiN| yAtriyoM kI yogyatA aura pAriNAmikatA dekhate hue arihaMta paramAtmA gADI kI bAgaDora apane hAtha meM lekara dhIre dhIre yAtrA ko gatimAna karate hue pragati ke patha para Age baDhAte haiN| ina bhAvoM ko vyakta karatI huI eka gujarAtI gIta kI kaDI hameM yahA~para sakriya karatI haiN| hari haLave haLave haMkAre mAru gADu bharela bhaare| ho mAru gADu bharela bhaare|| jaba taka hameM siddhattva prApta na ho taba taka arihaMta paramAtmA hamArI isa adhyAtma yAtrA meM yAtrA kA vahana karate haiN| ___dharma sArathi ko samajhane aura pahacanAne ke lie hameM svayaM kA sArathi ke sAtha saMbaMdha joDanA hogaa| isa saMbaMdha yojanA meM hameM pA~ca praNAlI ko ajamAnA pddegaa| 1. jisa ratha ko prabhu calA rahe haiM usameM AruDha hone ke lie hama kitane tatpara haiM taiyAra haiN| 2. kahA~para khaDe rahakara ratha kI pratikSA kara rahe ho? jaise rela pakaDane ke lie relve sTezanapara aura basa pakaDane ke lie basasTaoNpa para jAnA paDatA haiN| koI bhI basa yA Trena pravAsI ko lene ghara para nahIM aatii| hameM bhI apanA sAdhanA kA sthAna nakkI kara lenA caahie| 3. pratipravAsa ke sAdhanoM kI samayasUcakatA nirdhArita hotI hai| usI taraha hameM bhI samayasUcakatA ke sAtha baratanA caahie| kahIM aisA na ho hamAre Alasa pramAda aura upekSA se anabhijJa ho aura sTa~Dapara pahuMcane ke pahale hI gADI cala cukI ho| 4. jahA~para hameM jAnA haiM kyA usakI yogyatA arhatA aura sAmarthya ke lie hama taiyAra haiM? kahI aisA to nahIM haiM ki hameM apane gaMtavyakA hI patA na ho| 5. yadi hama rathapara savAra ho cuke haiM to hameM sArathIpara purA bharosA haiM na ? hama apanI yAtrA kA pUrA AnaMda le rahe haiM yA nahIM? sAdhAraNa yAtrA meM kucha loga apanI sITapara AruDha hokara so jAte haiN| jaba unakA nizcita sthAna AtA haiM taba AsapAsa ke loga unheM jagAkara sTezana Ane jAne kI sUcanA dete haiN| isataraha ina pA~ca bAtoMpara ciMtana karane se hameM apane aura sArathI ke bAre meM pahacAna hogI aura donoM ke bIca meM saMbaMdha bhI sthApita hogaa| . Aja hama pUrNa jAgRti pUrvaka isa adhyAtmayAtrA meM sAmIla hokara zAsana kI saMyojanA meM zAsanapatI sArathI kI saMgata meM apaneApa ko joDa lete haiN| uparokta pAMcoM bAtoM kA dhyAna rakhate hue anubhUtiparaka yAtrA kA AnaMda lete haiN| sArathi kI bAta AtI haiM taba hameM hAlika kisAna yAda A jAtA haiN| ekabAra bhagavAna mahAvIra ne aMtevAsI gautamasvAmI ko eka kisAna ko pratibodhita karane ke lie bheje the| bhagavAna kA meseja lekara vahA~ pahuMca ge| kisAna hala calA rahA thaa| kucha na kahate hue sirpha TikaTikI lagAkara pRthvI, hala aura kisAna ko dekhate rhe| basa dekhate hI rhe| kisAna kA bhI dhyAna gautamasvAmI kI ora gyaa| kabhI na dekhA ho vaisA adbhuta rupa vAtsalya jharatI saumya mudrA jaise koI ati paricIta bhavAMtara se saMbaMdhita hitaciMtaka bhagavat svarupa munipuMgava ko dekhakara 189 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisAna hAlika hila gyaa| hala ruka gyaa| sAkSAta puNya sAmane khaDA hai| maiM jo kara rahA hU~ vo pApa kriyA hai aisA anubhava use hone lgaa| apalaka netroM se vaha gautamasvAmI ko dekhane lgaa| madhura svara meM gautamasvAmI ne kahA, saMbujjhamANe, AyANIyaM samuTThAe... ummuccapAsaM iha macciehI AraMbhajIvI ubhayANupassI / bhadra ! isa loka ke sAre baMdhanoM ko tyAga do zArIrika aura mAnasika donoM duHkhadAyI isa AraMbha ko choDa do vatsa ! yaha tyAgane kA ApakA avasara A cukA haiN| svayaM bhagavAna mahAvIra ne isa jAgaraNa kA tumheM saMdeza bhejA haiM / paramAtmA kI zakti aura svayaM ke sattva ke sAtha nikale gautama svAmI ke ina zabdoM ke prabhAva ne apanA svabhAva pragaTa kiyA aura gautamasvAmI ke Atmavaibhava se mugdha hAlika ne halAdi zastroM ko pheMka diyaa| jhuka gayA zrI sadguru ke caraNoM meN| svayaM ko bhAgyazAlI mAnane lagA / bodha kA svIkAra kiyA abodha TuTa gyaa| saMbodha jaga gyaa| gautamasvAmI ne kahA vatsa ! ahiyAe abohie| abodha ahita kA kAraNa haiN| svayaM logahiyANaM Apako jAgrata kara rahe haiM ataH ANAe abhisameccA akutobhayaM / bhadra isa AjJA ko samajhakara bhaya se mukta ho jAo / paramAtmA ke caraNoM meM namaskRta hokara pavitra hone ke lie cala paDA prabhu mahAvIra kI zaraNa meN| aba dekhie kaisA moDa le rahI hai| sadguru ke sAtha hAlika calA satsvarupa ke paas| donoM pahuMce jahA~ bhagavan birAja rahe the dUra se hI prabhu ko birAjIta dekhakara gautama svAmI ne nirdeza kiyA dekho ye haiM mere bhagavAna aura tumhAre guru | prabhu ko dekhakara nizcala hone ke bajAya vicalita ho gayA hAlika / vivhalatA se gautama svAmI ke samakSa dekhakara pUchA kyA yahI haiM tumhAre guru? jinake bAre meM Apa itanA kathana kara rahe the| yadi aisA hI haiM to mujhe na cAhie tumhArA Adeza aura upadeza / na cAhie tumhArA mArga aura mokSa | vaha saba sAmAna vahA~ choDakara tejI se bhaga gyaa| acaraja se gamagIna bane gautama svAmI prabhu mahAvIra ko prazna karate haiM, prabhu ! aisA kyoM huA, aba kaise hogA isakA kalyANa ? paramAtmA isa uhApoha ko jAnate the| bhUta, bhaviSya aura vartamAna ghaTIta ghaTanA ke sAre saMbaMdha prabhu kI najara ke samakSa the| Azcarya to isa bAta kA haiM ki jAnate hue bhI prabhu ne gautama svAmI ko pratibodhita karane kyoM bhejA ? isakA uttara bhI bhagavAna ne gautama svAmI ko de diyA / vatsa ! tumhArI pratidhvani, pratibodha aura pratikramaNa nirarthaka nahIM huA hai| Akara lauTA huA hAlika samyaka darzana pAkara gire hue usa hAlika kA saMsAra ardhapudgala parAvarta kAla ke aMdara kA ho gyaa| ataH gautama nizciMta raho / karmapariNatI vicitra haiM, vividha haiM aura viSama haiN| gautama svAmI ne prabhu se puchA prabhu ! aisA kyoM ? paramAtmA ne kahA isameM hamAre pUrvajanma kI AtmakathA kA rahasya haiM / navabhava ke pUrva maiM tripuSTha vAsudeva thaa| tU mere ratha kA sArathi thaa| eka bIhaDa vana meM zikAra ko gae the| eka siMha ko maiMne jabaDe se phAr3a DAlA thaa| taDapate hue siMha kI A~khoM meM A~sU the| marate hue siMha ko rotA huA dekhakara tuma sArathi ne use pahacAna liyA thA ki ye siMha ke ahaM ko Thesa pahuMcI haiN| taba tumane use AzvAsana diyA he siMha! ciMtA na kro| tumhArA zikAra kisI sAmAnya prANI se nahIM mAnava siMha se huA haiN| zikAra karanevAlA rAjA tripuSTha vAsudeva haiN| bhavAMtara karatA huA vahI siMha Aja hAlika banakara sAmane AyA thaa| tuma se Azvasta vaha siMha Aja hAlika banakara tumase pratibodhita huA aura mujhe dekhakara punaH pratyAropita ho gayA para jAte jAte vaha samakita pA gyaa| isake jIvana ratha ke tuma sArathi ho maiM dharmasArathi hU~ / ataH yaha samayAMtara meM siddhattva ko prApta kregaa| 190 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekabAra paramAtmA ke caraNoM meM samarpaNa karake to dekho hamAre apUrNa hote hue bhI pUrNa paramAtmA hameM pUrNa prema najara se dekha rahe haiN| kisataraha hameM siddhattva prApta ho usakI pUrNa jimmevArI apanepara lete haiN| mahAbhArata ke yuddha kI eka ghaTanA Apako yAda hogii| yuddha virAma ke bAda zrIkRSNa donoM pakSoM kI chAvaNI meM jAte the| ekabAra unhoMne zAma ko kaurava pakSa meM dekhA kI bhiSma pitAmaha ne yaha pratijJA lI ki kala ke yuddha meM yA to maiM nahIM rahU~gA yA to arjuna nahIM rhegaa| zighra hI zrI kRSNa arjuna ke pAsa pahuMce jo ArAma se so rahe the| unheM jAte hI jAga arjuna jAgara arjuna ko utthaayaa| ghabarAyA huA arjuna uThA aura bolA prabhu kyA huA? saba ghaTanA batAte hue zrI kRSNa ne kahA zatru pakSa meM saba jaga rahe haiN| kala ke yuddha kI yojanAe bana rahI haiM aura tuma nizciMta hokara so rahe ho| taba arjuna ne hA prabhu! Apa jaga rahe ho na / mujhe jagA bhI rahe ho / bhakta sotA haiM to calatA haiM kyoMki bhagavAna sadA jagate rahate haiN| bhakta kI gADI calAte rahate haiN| eka bAra bhagavAna ko apanI isa bhava bhavAMtaroM kI jIvana yAtrA ke sArathi ke rupa meM sviikaarlo| yaha svIkAranA hI samakita haiN| siddhA siddhi mama disaMtu taka ve ApakA sAtha deMge / namotthuNaM yaha isa gADI kA rirjhavezana hai| namaskRtya ko namaskAra karanA, namotthuNaM kI stuti karane se sArathi ke sAtha ke saMbaMdha banate haiN| namaskRtya ko namaskAra karanA samakita haiM aura nahIM karanA mithyAttva haiN| isataraha jo namaskRtya nahIM haiM unako namaskAra karanA mithyA haiN| isa mithyA kA pariNAma vanaspati meM paribhramaNa haiN| vanaspatikAya kA mastaka nIce aura pA~va u~ce hote haiN| unakA spAyanala koDa ulaTA hotA hai| jJAnI ke sAtha yA paramatattva ke sAtha vakratA se nahIM baratanA caahie| isase tiryaMca gati meM gamana hotA haiN| Apa tiryaMcoM ko dekho unakA spAyanala TeDhA hotA haiN| saralatA aura samarpaNa kA pariNAma manuSya janma hai| manuSya kA mAthA upara aura pA~va nIce hotA hai| usakA spAyanala koDa ekadama sIdhA hotA hai| manuSya svayaM TeDhA meDhA baiThakara, khaDe rahakara yA calakara apane spAyanala ko TeDhA karatA hai| u~cI soca u~ce vicAra parama ke sAtha kA anusaMdhAna yaha saba sIdhespAyanala ka pariNAma hai / inhIM saba kAraNoM se sabhI gatiyoM meM manuSya gati zreSTha haiM / hama apUrNa haiM phira bhI hameM pUrNata: dekhanevAle bhagavAna pUrNa haiN| aisA jAnakara hama prasanna hai / anya hameM jisa dRSTi se dekhate hai hama vaise hI hote haiN| hama jisa dRSTi se dUsaroM ko dekhate haiM vaha vaisA banatA hai| isilie guNAnurAgI bananA caahie| arihaMta paramAtmA hameM pUrNa dRSTi se dekhate haiN| anya sarva hameM apUrNa dekhate haiN| jo apUrNa hai ve hamAre karma baMdhana ke kAraNarUpa hai| saMsAra baDhAne meM aura karmavRddhi meM niraMtara sahAya karate hai / sArahiNaM zabda ke do artha hote hai / pahalA artha hotA haiM sArathi arthAt claanevaalaa| dUsarA artha hotA hai svArthI / svArtha zabda ke do artha haiM - isame do zabda nihita hai sva + artha / artha zabda ke do artha hote hai / artha arthAt saMpatti, dhana, vaibhava / dUsarA artha ke lie / sva ke lie svArtha aura para ke lie paramArtha / svayaM ke lie aura dUsaroM ke lie| paramAtmA para ke lie sva kI cetanA kA vistAra karate haiN| isalie paramAtmA kA svArtha paramArtha meM pariNamita ho jAtA hai / sva + artha = svArtha meM jaba vyakti svayaM ke paramArtha ke lie prayAsa karatA hai taba vikAsa kI yAtrA kA prAraMbha hotA haiN| ise karmakSaya kI yAtrA kahate hai| isase atirikta sva + artha = svArtha arthAt dUsaroM kA nukasAna karake svayaM kA lAbha krnaa| dhana 191 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpatti vaibhava ke lie ucita anucita jo bhI karanA paDe sadA tatpara rahanA svArtha hai| aise vyaktiyoM ko kammasArahiNaM kheNge| dhammasArahiNaM hameM kammasArahiNaM se bacAkara hamArI dharma yAtrA kA dhAraNa, pAlana, cAlana karate hai, saMcAlana karate hai| mokSataka kI yAtrA kA vahana karate hai| Aja unheM namaskAra karake vinaMtI karate haiN| prabhu Aja tere isa dharmaratha para AruDha ho rahA huuN| maiM bahuta bharA huA huuN| bahuta bhArI huuN| tU agurulaghu svabhAva vAlA hai| phira bhI hameM isa rathapara AruDha hone kA avasara diyA, AjJA dI isalie AbhAra mAnate hai| rathapara AruDha hokara hama apane Apako, AsapAsa ke vAtAvaraNa ko aura hamAre ratha ke una sArathi ko jinhoMne hamArI isa kaThina yAtrA kI jimmevArI lI haiM unheM hama aiMjaoNya karate haiN| niraMtara unake sAtha rahane kA suavasara aura saubhAgya prApta huA hai usakA pUrNata: lAbha lete haiN| pUrNa jAgRti pUrvaka apanI isa adhyAtma yAtrA meM zAmila hokara zAsana kI saMyojanA meM zAsanapati sArathi ke sAtha saMyukta ho jAte haiN| anubhUtiparaka yAtrA kA AnaMda lete hue Aie catuSpatha para pahuMcate haiN| cAroM ora se pUrNataH sarvata:bhadra kA AnaMda lete hue namotthuNaM dhammasArahiNaM kA kIrtana karate haiN| namotyuNaM dhammasArahiNaM.. namotyuNaM dhammasArahiNaM.. namotthuNaM dhammasArahiNaM... 192 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM dhammadayANaM meM paramAtmA dharma kA dAna karate haiN| dAna vyavasthA meM dAtA dekara chUTa jAtA haiN| dhammadesiAyANaM meM paramAtmA dezanA dekara AtmA ke deza-pradeza taka pahuMcakara zuddha karate haiN| dhammanAyagANaM meM paramAtmA netRttva karate haiN| calAte haiN| galatI karanepara sudhArate haiN| dhammasArahiNaM meM paramAtmA prema se calAte haiN| thakate haiM to ratha meM baiThAkara mokSa taka pahuMcAte haiN| dhamavaracAuraMtacakkavaTTINaM meM paramAtmA AtmasamRddhi se bhara dete haiM aura cAra kaSAya-gati Adi kA aMta karane meM sahAyatA karate haiN| yaha saMsAra astittva aura anubhavoM kA anavarata cakra hai| yaha niraMtara calatA hI rahatA hai| isI kAraNa yahA~ jIvana kabhI na rukatA hai na kabhI hAratA hai balki niraMtara calatA hI rahatA hai| acala to hai siddhckr| jo karatA hai cAroMgatiyoM kA aNt| jo hai anNt| karatA anNt| detA anNt| anaMta kA na kabhI aMta ata: unheM kahate hai bhagavaMta / anaMta kI isa yAtrA meM anAdi kAla se kucha aise ghaTaka haiM jo hameM anaMta taka pahuMcane meM rokate haiN| anaMta ko prApta karane unakA aMta Avazyaka haiN| ve mukhya ghaTaka cAra haiN| cAragatiyoM meM anAdikAla se jIva paribhramaNa karatA hai| inake aMta kA pariNAma anaMta nirvANa hai| cAroM gati meM paribhramaNa karAnevAle karma cAra ghAtI aura cAra aghAtI haiN| AnaMdaghanajI ne ghAtIkarmoM ko parvata kI upamA dI haiN| parvata ke usa pAra mokSa hai| unhoMne kahA haiM -ghAtI DuMgaraADA atighaNAre...tujhadarasaNa jgnaath| sArathi banakara hamArA dharmaratha paramAtmA calA rahe haiN| isa dharma ratha meM praveza pAne ke pUrva hama aneka gADiyoM meM pravAsa kara cuke haiN| A~khe baMdakara DrAIvhara para bharosA kara hama saMsAra meM paribhramaNa karate rhe| batAie kauna dekhatA haiM DrAivharoM kA lAyasansa, kauna kanpharma karatA hai ki DrAivhara kaisA hai? itane akasmAta hone para bhI A~kha muMdakara pravAsa karanevAle pravAsiyoM kI saMkhyA kitanI haiM? anAdi kAla se paribhramaNa karate hue hameM aisA dharmasArathi puNya se prApta huaa| dharmaratha ko calAnevAle ko sArathi ke rupa meM pahacAnanepara gADI kA mAlika ora koI haiM para Aja hama kucha Age baDha rahe haiN| sArathi ko pahacAna lenepara hameM anubhava huA ki gADI kA koI DrAivhara nahIM paraMtu svayaM gADI ke mAlika gADI calA rahe haiN| jinheM hama sArathi samajha rahe haiM ve svayaM cakravartI haiN| ve jo apanI apAra samRddhi ke sAtha anaMta aizvarya ke sAtha cAroM ora apanI zAsana sattA kA svAmittva bhugata rahe haiN| ye cakravartI ve hai jo zAsana ke svAmI haiM, sabake aMtaryAmI haiN| ___ caturaMta arthAt cAra aMta, cAra siimaaeN| bharatakSetra ke cakravartI kA sAmrAjya bharatakhaMDa kI pRthvI ke cAroM sImAoMtaka phailA huA hotA hai| tInoM ora lavaNasamudra taka aura uttara kI ora himavaMta parvata tk| isa taraha bharatakSetra ke cAroM sImAoM ke aMtataka jinakA svAmittva aura zAsana hotA haiM ve cAturaMta cakravartI kahalAte haiN| cAu arthAt caar| isa cAu se hI cAtura zabda banA hai| isapara se hI cAturmAsa zabda banA hai| varSabhara meM tIna cAturmAsa hote haiN| aSADha pUrNimA se kArtika pUrNimA taka eka caaturmaas| kArtika pUrNimA se phAlguna pUrNimA taka dUsarA cAturmAsa 193 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura phAlguNa pUNimA se aSADha pUrNimA taka tIsarA caaturmaas| cAra kA aMta arthAt jIva kI punaH punaH prApta honevAlI nArakI, tiryaMca, manuSya aura devtaa| ina cAroM gati aura avasthAoM kA hamezA ke lie aMta kara denaa| dharmacakravartI meM ye sAmarthya haiM aura isa sAmarthya kA kAraNa hai unakA dhrmckr| isa aMta meM dAna, zIla, tapa Adi dharmacakra ke dvArA aMta sahAyabhUta hote haiN| dAna kA dharma parigraha saMjJA kA, zIladharma indriyoMkI viSayasaMjJA kA, tapa AhArasaMjJA kA aura bhAvanAdharma kaSAya Adi pramAdasaMjJA kA aMta karane meM sahAyabhUta hote haiN| dharma paramAtmA kA hRdaya haiN| dharma kA prAraMbha duSkRta kI gardA aura sukRta kI anumodanA se hotA hai| sukRta kI anumodanA meM tInoM loka ke dharma kA anumodana hai| sukRta kI anumodanA se kahI bhI honevAlA sukRta hamArA sukRta bana jAtA haiN| namo arihaMtANaM maMtra se sarvakAla ke sarvakSetroM ke tIrthaMkaroM ke sukRta kI anumodanA hotI haiN| dharma svayaM ke karane se hotA haiM, karavAne se bhI hotA haiM aura dharmasukRta kI anumodanA se aneka janma ke nirarthaka pApa samApta hote haiN| anAdikAla se paribhramaNa kA kAraNa aura krama batAtA hai vaha dharma hai| deha meM rahakara dehAtIta hone kI prakriyA pradAna kare vaha dharma hai| bhagavAna bhakta ko kahe tu zuddha AtmA haiM, siddha AtmA haiM, tU mere jaise hI sahaja svarupavAlA hai| puruSArtha aura parAkrama kara tere bhItara chIpA huA paramAtmatattva pragaTa ho jaaegaa| eka dina rAjA cakrAyudha ne apanI putrI rAjakumArI prabhaMjanA ke lie suyogya rAjakumAra hetu svayaMvara kA kAryakrama rkhaa| svayaMvara meM praveza karane ke pUrva prabhaMjanA sAdhvI suvratA ke zrImukha se mAMgalika zramaNa karane hetu upAzraya meM gyii| sAdhvI zrI ne mAMgalika ke sAtha namotthuNaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM kA maMtra dAna bhI kiyaa| maMtra kA smaraNa aura ciMtana karate hue prabhaMjanA svayaMvara aura dhammavara para ciMtana karate hue cAroM gatiyoM kA aMta karanevAle dharmacakravartI kA smaraNa karane lgii| svayaMvara kA prAraMbha huaa| cAroM ora rAjakumAroM ko dekhatI huI prabhaMjanA niraMtara saMsAra ke bAre meM socane lgii| yaha svayaMvara cartugati ke bhavarupa hai| paramAtmA mere bhAvarupa upAsya hai| cartugita kA aMta karanevAle dharmacakravartI kI dezanA kI sparzanA mujhe niraMtara saMsAra virAma kA aura bhava ke pUrNavirAma kA saMdeza detI hai| aisA socate socate rAjakumArI prabhaMjanA ko svayaMvara maMDapa meM hI kevalajJAna kI prAptI ho gyii| svayaMvara kA kAryakrama dharmadezanA meM rupAMtarIta ho gyaa| isa pada kA adbhuta prabhAva hai| dharma yaha cakravartI ke cakra kI taraha eka cakra hai| cakravartI kA cakra jisataraha zatruoM kI zatrutA kA aMta karatA hai usI taraha yaha dharmarupI cakra AtmA ke ati bhayaMkara bhAvazatru arthAt AMtarika zatruoM ko samApta karatA hai| cakra ke aneka prakAra haiN| cakra vaha hai jo niraMtara ghUmatA rahatA hai| aucitya se jo cakra ke sAtha vartate haiM unheM cakravartI kahate haiN| tathAbhavyattva ke balapara vara bodhi se lekara mokSa prApti taka ve vaise hI vartate haiN| ve niraMtara dharmacakra se saMpanna hote haiN| Apa jAnate ho na bhagavAna mahAvIra sAdhanA ke dUsare varSa meM thUNAka sanniveza meM dhyAna kara rahe the| usa samaya gaMgA taTapara usa samaya kA prasiddha sAmudrika puSya pahuMcA thaa| ghUmate ghUmate taTa para usane aMkita caraNa cinha dekhe aura Azcarya vibhora ho gyaa| usakA sAmudrika jJAna use bAra-bAra prazna kara rahA thA ki ye cinha kisI sAdhAraNa rAjA ke nahIM haiM paraMtu cakravartI ke hone caahie| cakravartI 194 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura akelA yaha kaise? cakravartI aura padayAtrI yaha kaise ? cakravartI aura naMge paira yaha kaise? yaha saba kaise saMbhava ho pAtA hai? gahare ciMtana ke sAtha vaha socatA rhaa| yadi sAmudrika zAstra saccA haiM to yaha cinha cakravartI ke hone caahie| yadi vaha cakravartI nahIM hai to merA zAstra jhUThA hai| maiM isa jhUThe ke sAtha samajhautA nahIM kara sakatA huuN| isa jJAna ke dvArA maiM apanA jIvana yApana nahIM kara sakatA huuN| aisA socakara vaha apane zAstra pAnI meM DAlane lgaa| acAnaka kisI ne zAstroM ke sAtha uThAyA huA usakA hAtha pakaDa liyaa| Thahara jA !! terA zAstrIyajJAna adhUrA aura anubhava vihIna haiN| cala mere sAtha bhItara thUNAka sanniveza meN| vahA~ tUjhe cakravartI kA milana karA detA huuN| puSya mana hI mana prasanna ho gyaa| cakravartI aura akelA kisI kAraNa se A bhI gayA to maiM usako sAtha duuNgaa| usakI sevA karu tAki bhaviSya meM jaba ise cakravartI pada mile to mere bhI bhAgya khula jaae| aisA socakara vaha thUNAka sanniveza kI ora calane lgaa| thUNAka ke parisara meM pahuMcate hI usane dekhA eka bhikSu rAjamahala ke alAvA udyAna meM khaDA haiN| cakravartI ke sthAnapara eka nagna bhikSu ko dekhakara use Azcarya huaa| zarIra ke cinhoM se use dRDha vizvAsa ho gayA ki ye lakSaNa sUcita kara rahe haiM ki ye cakravartI samrATa hai| kiMtu samajha nahIM pA rahA hU~ ki cakravartI zramaNa kaise? cakravartI aura ekAkI! nagna zarIra ! muMDita sira ! puSya baDI ulajhana meM phaMsa gyaa| usI samaya bhagavAna mahAvIra ke darzanArtha AyA huA indrarAja ne puSya se kahA ki, "bhAgya ko mata kosa, tere zAstra satya haiN| terA sAmudrika zAstra bhI satya haiN| puSya ! tumane bhagavAna ko pahacAnA nhiiN| ye mahAvIra hai| cakravartiyoM ke cakravartI haiN| tumhArA cakravartI to sirpha pRthvItaka sImita hai| ye to tIna loka ke cakravartI hai, dharma cakravartI hai| inakA divya bhavya mukha maMDala to dekha dehAMkita 1008 zubha lakSaNoM ko bhI dekh| khola tere jJAna ckssu|" yaha sunakara puSya harSita huA aura apanI aMtazcetanA se mahAvIra ko dekhane lgaa| ___ "indrarAja ! sacamuca, maiM bhagavAna ko pahacAna nahIM paayaa| cakravartI kevala chaha khaMDapara zAsana karatA haiN| dharmacakravartI samasta mAnava jAti kA rakSaNa karate haiN| cakravartI sirpha SaTkhaMDa pUjita hotA hai| dharmacakravartI trailokya pUjita hote hai| isa AryAvarta meM inake jaisA dharma cakravartI koI nahIM hai| Aja prabhu ke darzana se maiM dhanya ho gyaa| inake mahAkaThina tapa-tyAga, dhyAna sAdhanA kI carcA sunI hai| Aja pratyakSa darzana hue|" usane zraddhA se namana kiyA aura apane bhAgya ko saMvAratA huA puSya gaMgA ke dUsare taTa kI ora calA gyaa| dharmacakra cAra gatiyoM kA aMta karane ke lie eka aisA sUtra detA haiM jisameM jIva svayaM ke bAre meM socanA suru karatA hai| vaha sUtra haiM - "ke'haM Asi ke vA io cuo iha peccA bhavissAmi / " dharmacakra ke isa sUtra meM cAra prazna samAe hue haiN| maiM kauna hU~? kahA~ se AyA hU~? kahA~ jAnevAlA hU~? aura merA mokSa kaba hogA? ye cAra prazna cAroM dizAoM meM jhaMkRta hone lagate haiN| apane Atmasvarupa ke lie jIva jaba Agamana ke bAre meM socatA hai to vaha bhI dizAoM kA krama isataraha socatA hai jaisA ki bhagavAna mahAvIra ne apanI pahalI sabhA meM apane dharmacakra kA pahalA saMdeza yahI diyA thA ki jIva yaha nahIM jAnatA haiM ki vaha pUrva dizA se AyA, dakSiNa dizA se AyA, pazcima dizA se AyA, yA uttara dizA se AyA? saMsAra ke paribhramaNa kA yaha cakra haiN| caitanya AtmA dizAoM ke baMdhana se mukta 195 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| dizAeM eka akhaMDatA ko khaMDita karake banatI hai| AtmA avibhAjya sattA hote hue bhI vibhAjita kramoM meM paribhramaNa karatA hai| cakra aneka haiN| jo vRtta meM calatA haiM arthAt gola gola ghUmatA hai| saMsAra meM pratyeka jagaha cakra haiN| paMkhA, gADI, sAyakala, gaeNsa saba cakra se hI calate haiN| saMsAra bhI eka cakra haiM / dhvaja ke bIca meM azokacakra haiN| hamAre bhItara mUlAdhAra Adi sAta cakra haiN| subaha zAma kAlacakra haiN| zrI kRSNa ke hAtha meM sudarzana cakra haiN| cakravartI kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna hotA haiN| sUrya, caMdra Adi jyotiSacakra hai| jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya Adi karmacakra haiN| paramAtmA ke Age jo calatA haiM vaha dharmacakra haiN| mokSadAyI mahAmaMtra siddhacakra haiN| aise aneka cakra haiN| jo Avartana arthAt phirAkara calAte haiM unheM cakravartI kahate haiN| Apa socoge chaha khaMDa ke vijetA cakravartI meM aura dharma tIrthaMkara cakravartI meM kyA aMtara hai? cakravartI meM Aveza hotA hai, Avega hotA haiM aura uttejanA hotI haiN| tIrthaMkara Aveza zUnya, Avega rahita aura anuttejita hote haiN| cakravartI duHkha kA damana kara sukha prApti ke prayAsa karatA hai| tIrthaMkara duHkha kA visarjana kara AnaMda kI prApti karate haiN| cakravartI kI kRpA ho jAe to duHkha kA aMta nahIM karate haiM, duHkha ko sukha meM badala dete hai| tIrthaMkara duHkha kA aMta karate haiM aura zAzvata sukha kI prApti karAte haiN| cakravartI dAridrya tatkAla aMta nahIM karate, tAtparaka samAdhAna karate haiN| tIrthaMkara dAridrya kA aMta kara zAzvata samRddhi pragaTa karate haiN| cakravartI durbhAgya ko kevalakarma phala batA dete hai| tIrthaMkara kahate haiM, bhAgya ko mata kosa / tU svayaM bhagavAna haiN| ise samajha le| isa bodha ko prApta kara / cakravartI svayaM bhI jAgRta na ho to durgati meM jA sakate haiN| tIrthaMkara bhagavAna durgati meM jAne ke kAraNa samajhAte haiM aura cAroM gatiyoM kA aMta karanevAle dharmacakra kI pratiSThA karate haiN| tIrthaMkaroM ke kramabaddha smaraNa ko jinacakra kahate haiM / Apane sarvatobhadra yaMtra ke bAre meM sunA hogaa| jisameM 170 tIrthaMkara bhagavAna kI upAsanA kA krama haiN| yaha tijayapahutta stotra se saMyojita haiN| sAdhanA meM se cAroM tarapha se upAsA jAtA haiN| taba sAdhaka garbhastha zizu kI taraha 680 tIrthaMkaroM ke madhyama sthAna meM surakSita aura ArakSita ho jAtA hai| aisI mahAna sAdhanAeM dharmacakra se upajatI haiN| isa sUtra se pradatta eka atyaMta Avazyaka Adeza prApta hote haiN| dharmamArga meM praveza karate hue hameM kahA jAtA haiM jayaM vihArI vatsa ! yatanA pUrvaka sthAnapara vicaraNa kara / dUsarA yAtrA aura vizrAma donoM meM terA cittaNivAtI cittanipAta rakhanA / cittanipAta pUrvaka kiyA jAnevAlA anuSThAna caityavaMdana ho jAtA haiN| tIsarA haiM paMthanijjAti arthAt pathadarzana kara mArga meM AnevAle vAtAvaraNa aura paristhitiyoM kA avalokana kara / kevala avalokana kara, darzana kara usameM vyAmUDha mata ho jA / pratyeka vastu, vyakti yA vAtAvaraNa ko apanA yA zAzvata mata samajha lenaa| cauthA hai palibAhare svayaM kI galI se bAhara Ate hI pAMsiya pANe gacchejA anya prANiyoM ko dekha unameM bhI tere jaisI hI cetanA hai / unameM bhI siddhattva hai / samasta jIva sRSTi meM bhagavatsattA hai aisA anubhava karatA huA Age baDha / terA siddhattva terI cetanA kA sAkSI hai| siddhattva sthAna nahIM avasthA hai| use tujhe pAnA hai| pragaTa karanA hai| sAkSImaya ho jAnA hai| 196 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmacakravartI dharma ko sAnubaMdhasattA kahate haiN| jo paraMparA se mokSa kA pariNAma pragaTa karatI hai| kisI bhI sattA yA pravRtti kA phala anivArya hotA hai aura vaha usake svabhAvapara nirbhara hotA hai| jaise Ikha, Ama aura kelA ye tIna phala haiN| tInoM kA svabhAva alagaalaga haiN| Ikha ko phala nahIM aataa| Ama bAra bAra phalatA haiM aura keleko ekabAra phala AtA hai| dharma anubaMdha ke dvArA bAra bAra phala detA hai| hama to pAnI jaise haiN| pAnI ko jisa baratana meM DAlate haiN| vaha usa AkAra kA ho jAtA hai| usame zakkara DAlo to mIThA ho jAtA haiM aura namaka DAlo to namakIna ho jAtA haiN| hamArA jIvana ruparaMga ke sAtha pAnI kI taraha ekarupa ho jAtA hai| AtmA zAzvata hai paraMtu jIvana kI paryAyeM badalatI rahatI haiN| dharmaratha kA uttaradAyittvadharmacakravartI ke upara DAlakara hama Age bar3ha rahe haiN| dharma saMpadA kA yaha aMtima pada hameM naI yAtrA ke lie agrasara karatA hai aura vaha hai divotANaM srnngipitttthaannN| kala hama apane rakSaNa aura zaraNa ke naye AyAma kI ora Age bar3hate hue dharmacakra aura dharmacakravartI ke caraNoM meM namaskAra karate haiN| namotyuNaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM namotyuNaM dhammavaracAuratacakkavaThThINaM namotthuNaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM 197 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM dIvotANaM saraNagaipaiTThANaM jo dUra se dikhAi dekara rakSaNa karatA haiM use dvIpa kahate haiM / jo karIba Akara rakSaNa karatA haiM use zaraNa kahate haiN| jo rakSaNa aura zaraNa ke dvArA Age baDhAtA haiM use gati kahate haiN| gati meM vega dekara maMjila taka pahuMcA detA haiM use pratiSThAna kahate haiN| dvIpa AdhArarUpa haiM, gati zaraNarUpa haiM aura pratiSThAna prAptirupa haiN| dharmacakravartI ke cakra se cala rahe ratha ke dvArA sthala kA cakramaNa karate karate aba hama jalamArga kA saMkramaNa karate hai| 'cakra calatA haiM dvIpa sthira rahatA haiN| cakra calakara mArgadarzana karatA haiM aura dvIpa sthira rahakara maMjila dikhAtA haiM / cakra gati kA pratIka haiM aura dvIpa sthiti kA pratIka haiN| cakra cAra kA aMta karatA haiM / dvIpa rakSaNa, zaraNa, gati aura pratiSThA kA prAraMbha karatA haiN| cakra vighna kA aMta karatA hai / dvIpa maMgala kI Adi karatA haiN| isa pada meM pA~ca zabdoM kA prayoga huA haiN| dIvo + tANaM + saraNa + gai + paiTThANaM / dIvo zabda ke dIpa aura dvIpa aise do artha hote haiN| yahA~pura dvIpa artha grAhya haiN| agAdha samudra meM Dubate hue manuSya, magaramaccha Adi aneka jalacara jIvoM se bhare hue jala pravAha ke madhya meM dvIpa hotA hai ise beTa bhI kahate haiN| cAroM ora pAnI ho aura madhyasthAna meM sabhI prANiyoM ke lie AzrayasthAnarupa dvIpa hotA hai / dvIpa ke madhyasthAna meM eka staMbha hotA hai| ise dIvAdAMDI kahate hai| usa dIvAdAMDI meM dUra se dikhAI de aise prakAza kI vyavasthA kI jAtI hai| isa vyavasthA ke kAraNa pravAsiyoM ko apanI gaMtavyadizA kA bodha hotA hai| mArga se sazaMkita yAtrI isa prakAza ke mAdhyama se Age baDhate hai| mAdhyama bahuta mahattvapUrNa haiN| Avazyaka nahIM ki naukA dIvAdAMDI kA sparza kare taba use dizA kA bodha ho / dvIpa taka pahu jAne ke bAda to use AsarA cAhie, rakSaNa cAhie, zaraNa caahie| dvIpa kA mukhya kAma dUra se mArgadarzana karanA hai| dvIpa ke bAda samAnaarthI do zabda haiM tANaM aura zaraNaM / tANaM arthAt rkssnn| AcArAMga meM ina donoM zabdoM kA eka sAtha prayoga kiyA gayA haiM / jisameM yaha spaSTa rupa se samajhAyA gayA haiM ki roga yA mRtyu ke samaya saMgIsAthI sahodara sahayogI Adi koI bhI NAlaM te tava tANAe vA, saraNAe / hArA na to rakSaNa kareMge na tumhe zaraNa deNge| Apa socoge ki ve hameM zaraNa rakSaNa nahIM deMge paraMtu hama to unakA rakSaNa kara zaraNa de sakate haiM paraMtu jJAnI bhagavana kahate haiM - tumaMpi tesiM NAlaM tANAe vA, saraNAe vA / tuma bhI unakA na to rakSaNa kara sakate haiM na to zaraNa de sakate haiN| kevala paramAtmA hI rakSaNa karane meM aura zaraNa dene meM samartha haiM / jaise vizAla jala se AplAvIta sthAna meM dvIpa AlaMbanabhUta hotA hai, vaise paramAtmA jalasthAna meM DUbate hue jIvoM ke lie rakSaNarupa aura zaraNarupa haiN| yahA~ hameM do kriyAeM samajhanI haiN| rakSaNa karanA aura zaraNa paanaa| DUbatA huA prANI sahArA DhU~DhatA haiN| AlaMbana DhU~DhatA haiM / dvIpa dUra se dikhAI detA hai| usakI apanI eka alaga pahacAna hotI hai| pahacAnA jAtA haiM dikhAyI detA haiN| dekhate hI DUbatA huA prANI kyA socegA ? khuza ho jAegA ? yA socegA ki yaha dvIpa kitanA bar3A hogA ? usakA kyA nAma hogA ? kauna usakA rakSaka hogA? vahA~ kaisI vyavasthA hogii| kyA 198 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha ina saba ke bAre me socegA ? eka bAta dhyAna meM rakhanA DUbate hue vyakti ko jaba bacane kI vyavasthA milatI haiM taba vaha sthAna kI vyavasthA ke bAre meM nahIM socatA haiN| isalie kahA haiM - jahA se dIve asaMdINe, evaM se bhavai saraNaM mhaamunnii| ___ isa pada ko pA~ca vibhAgoM meM bA~TA jAtA hai - 1. dvIpa, 2. trANa, 3. zaraNa, 4. gati aura 5. prtisstthaan| eka taraha se paramAtmA hameM ina pA~ca svarupa meM paMcaparameSThi rupa meM prApta hote hai| dvIpa kA dUra se dikhAi denA dvIpa ko vAstavya hai| paramAtmA bhI hamAre lie dUra hai phira bhI dvIpa kI taraha hamArA rakSaNa karate haiN| bhaktAmara stotra meM isa tathya ko acchI taraha samajhAyA hai| vaha paMkti Apako yAda hai - dUre sahastra kiraNaH kurute prabhavaH, padmAkareSu jalajAni vikaasbhaanyji| dUra rahe hue sUrya kI kiraNe pakaDI nahIM jAtI uThAkara DibbI meM DAlI nahIM jaatii| phira bhI dUra rahA huA sUrya kiraNoM ke mAdhyama se yatra-tatra-sarvatra apane astittva kA bodha karAtA hai| sUrya ugate hI, kiraNa Ate hI kamala khilane lagatA hai| usItaraha paramAtmA cAhe kitane hI dUra ho hamAre Atmakamala ko khilA dete hai| dUra rahA huA dvIpa khoye hue yAtrI ko dUra se hI darzana detA hai, mArgadarzana karatA hai| apanI ora AmaMtrita karatA hai| ArakSita karatA hai| usI taraha paramAtmA anAdikAla se bhaTake hue, khoe hue sAdhaka ko zrutadarzana dete hai| mArgadarzana karate hai| mokSamArga kI ora AmaMtrita karate hai| zAsana meM zaraNa dete hai| pAnI meM rahate hue bhI dvIpa pAnI kI bAdhAoM se rahita asaMdIna hotA hai| AcArAMga meM kahA hai, jahA se dIve asaMdINe arthAt dvIpa jaise rahatA hai pAnI meM hI paraMtu bhItara pAnI se saMbaMdhita koI bhI samasyA nahIM hotI hai usItaraha deva,guru,dharma saMsArarupa sAgara ke rupa meM dvIpa kI taraha hote hai| jo svayaM ke AtmA kI asAtanA nahIM karate hai aura anya kI bhI asAtanA nahIM krte| yaha kathana bahuta baDI bAta karatA haiN| dvIpa meM jaise koI kabhI bhI kahIM se bhI A sakatA hai usItaraha saMsAra meM bhI sabhI jIva kahIM se bhI Ate rahate hai| yahA~ svayaM kI svayaM kaise asAtanA kara sakatA hai| vicitra nahIM lagatA Apako yaha kathana ? anya ko koI kabhI bhI bAdhA pahuMcA sakatA haiM paraMtu svayaM ko kaise pIDita kara sakatA hai? zAstrakAra ne isa bAta ko spaSTa karane ke lie Age anya prANI, bhUta, jIva aura sattva ko asaMdInadvIpa kI taraha zaraNa denA kahA hai| dvIpa bhI do taraha ke hote haiM saMdIna aura asNdiin| saMdIna dvIpa vaha haiM jo kabhI pAnI meM DUbA huA hotA haiM kabhI nhii| asaMdIna dvIpa haiM jo kabhI pAnI meM nahIM DUbatA haiN| AcArAMga sUtra ke chaThe adhyayana ke tIsare aura pA~cave do uddezakoM meM asaMdIna dvIpa kI carcA haiN| asAtanA ke yahA~ do prakAra batAeM haiN| svayaM kI asAtanA aura anya kI asaatnaa| anya ko mana-vacanakAyA se asAtanA pahuMcA sakanA samajha meM AtA haiM paraMtu jIva svayaM kI asAtanA kaise kara sakatA haiM? Apa meM se koI isa prazna kA uttara de sakatA haiM? isakA uttara nahIM de sakanA, isa uttara ke prati mauna rahanA yA isake upekSA karanA svayaM ke prati aparAdha haiN| anya kisI ke bhI bAre meM hama ajJAta raha sakate haiM paraMtu svayaM ke prati abodha rahanA anyAya hai| isa uttara ke prati kI hamArI khAmozI bhI hamArI apanI asAtanA hai| kyA kucha samaya diyA jAe to isakA uttara saMbhava haiM ? itanI baDI sabhA meM Apa meM se koI kucha samaya ke bAda bhI isakA uttara dene kA sAmarthya nahIM 199 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jatA rahe haiN| yaha to Apa mAnate haiM ki AtmA anaMta guNa saMpanna haiN| Apa yaha bhI mAnate ho ki AtmA ke itane guNa hote hue bhI ve sAre guNa prakaTa nahIM haiN| ina guNoM ko AvaraNa meM kauna rakhatA hai? guNoM kI ghAta kauna karatA haiN| anAdi kAla se aisA hotA rahA haiN| kauna karatA haiM yaha? kyA anya koI hamAre bhItara aisA kara sakatA haiM? adhikAra Adi kI bAta choDo yahA~ bAta adhikAra kI nahIM sAmarthya kI haiN| gaNadhara bhagavaMta AzvAsana dete haiM ki AvaraNoM ko kholane meM paramapuruSa kI ArAdhanA kA AlaMbana le sakatA hai paraMtu baMdhana meM anya kauna samartha ho sakatA haiM? jIva svayaM hI yaha saba karatA hai| jIva svayaM hI baMdhana bA~dhatA haiM aura svayaM hI baMdhana toDatA haiM / arthAt svayaM kI asAtanA svayaM hI karatA haiN| . maje kI bAta to yaha haiM ki jIva svayaM kabhI bhI apane Apako isa bAta kA jimmevAra nahIM ThaharAtA hai| isake lie vaha anya ko hI doSa detA haiN| AtmaguNa to bahuta gaharI bAta haiM para choTe choTe aparAdha ke prati bhI jIva anya ko jimmevAra ThaharAtA haiN| jaise eka ghara meM gocarI gaI, pAtre khole, AhAra denavAlI bahanane sabjI kI patIlI kholI aura baMda kara dii| usameM toru kI sabjI thii| banI banAyI sabjI prAsuka hotI haiM phira bhI usane patIlI baMda kara dii| AhAra lenevAloM ko isa bAre meM mauna rakhanA cAhie, kautuhala rahita rahanA cAhie, kAraNa jAnane ke prati upekSita rahanA cAhie aura praznarahita rahanA cAhie aisI bhagavAna kI AjJA haiN| maiMne vaisA hI kiyaa| kucha pUchA nahIM ki yaha sabjI kyoM nahIM bheraai| insAna kA svabhAva svayaM hI svayaM ko kholatA haiN| bahana ekadama kahane lagI sabjI haiM para usameM namaka jyAdA paDa gayA isalie maiM Apako nahIM baherA rhii| taba bhI maiM mauna thii| usane Age bolanA zuru kiyaa| kyA huA, maiM sabjI banA rahI thI aura merI nanaMda kA phona A gyaa| usakA svabhAva itanA kharAba haiM ki maike meM kisI se nahIM paTatI para sasurAla meM bhI kisIse nahIM paTatI hai| mere ko itane tAne mAra rahI thI ki.... / maiM ne socA aba bhago yahA~ se yaha dAstAna kabhI pUrI nahIM hogii| para bAta khatama kaise karu? isake lie mujhe kucha bolanA jarurI thaa| maiMne kahA bahana yaha bAta mujhe samajha meM AyI ki ApakI nanaMda kA phona AyA, usakA svabhAva kharAba haiM Adi Adi paraMtu yaha nahIM samajha meM AyA ki usane phona meM Apako sabjI meM adhika namaka DAlane kA kyoM kahA? nanaMda kharAba haiM para Apa bahuta samajhadAra haiM Apane usakI phona meM dI huI bAta ko mAnakara sabjI namaka adhika kyoM DAlA? ekadama kahane lagI nahIM nahIM usane nahIM kahA paraMtu isa rAmAyaNa meM merA hI dimAga kharAba ho gayA kucha samajha meM nahIM A rahA thaa| maiMne adhika namaka DAla diyaa| sabjI meM namaka adhika girane meM phona kharAba haiM, nanaMda kharAba haiM isa bAra meM maiM socu isake pahale usane kahA ki merA dimAga kharAba ho gyaa| isataraha aneka ghaTanAe haiN| caitanya hI nahIM para padArtha yA pudgala ke sAtha bhI jIva aisA karatA haiN| anaMta guNa saMpanna AtmA jaDa padArtha ko doSita banA detA haiN| eka bhAI oNphisa phuNce| Aphisa kI cAbI gharapara bhUla ge| mitra ne pUchA dhyAna kyoM nahIM rakhate ho? patA hai Apako uttara meM usane kisako doSita ThaharAyA? svayaM ko nahIM patnI ko doSita tthhraayaa| jIva svayaM ko kahI bhI doSita nahIM tthhraataa| kahIM apanA aparAdha svIkAra nahIM krtaa| svayaM ke astittva ke prati sAkSImaya nahIM rhtaa| ye doSa hI AtmA ke guNoM kA ghAta karate haiN| isIkAraNa doSa mukta hone ke sUtra meM 200 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ appANaM vosirAmi zabda kA prayoga huA hai| sAmAyika sUtra meM Apa iryApathikIkA pATha bolate hai| yaha AlocanA kA sUtra haiN| AlocanA arthAt AtmA ke locana arthAt bhItara kI A~khoM se dekhnaa| asAtanA ke jo prakAra batAe haiM abhihayA, vattiyA Adi jo bhI doSa haiM ve kisa ke prati haiM ? hamAre prati yA anya kisI ke prati? Aja dinataka hamArI dhAraNA anya ke prati lage doSoM kI AlocanA kI rahI haiN| kahate haiM hama egiMdiyA...paMciMdiyA... prastuta kathita doSa paMciMdiyA meM kaise upayukta hote haiN| gaharAI se socanepara ye doSa anyoM ke prati to haiM paraMtu svayaM ke prati bhI haiN| hamane sUtra ke mAdhyama se kevala anyoM kI asAtanA ke bAreM meM hI socA haiN| AcArAMga kA yaha sUtra hameM svayaM ke prati kie jAnevAle doSoM ke prati jAgrata karatA haiN| jaise abhihayA arthAt jo sAmane se AyA ho abhimukha huA ho use rokanA, bAdhA pahuMcAnA Adi aadi| aisA kaIbAra hotA hai ki AtmA kI anukUla aura pratikUla donoM sthiti ekasAtha AtI haiN| AtmA kI anukUlatA meM svayaM kA lAbha hotA hai aura pratikUlatA meM anya kA ise sarala tarIke se samajhanA ho to bharatacakravartI kI ghaTanAoM kA smaraNa kreN| ekabAra unheM tIna sukhadAyI saMdeza prApta hue the| aMta:pura se putraratna utpanna hone kA saMdeza, AyudhazAlA meM cakraratna kA saMdeza aura AyodhyApurI meM kevali bhagavAna RSabhadeva ke Agamana kA sNdesh| bhagavAna kA Agamana AtmalAbha aura Atmahita se saMbaMdhita saMdeza thaa| Atmahita ke bAre meM socA isalie anya saMdezoM ko gauNa kara Apa udyAna meM ge| yadi Apa parivAra ko mahattva dete to prathama putrajanmotsava manAte hai| yadi cakravartIpada ko mahattva dete to AyudhazAlA meM jAte paraMtu Atmahita ke prati saMdeza dene Ae bhagavAna ko mahattvapUrNa mAnakara ve bhagavAna AdinAtha ke samavasaraNa meM pdhaare| zrImadjIne eka kAvya meM bahuta acchA kahA hai, paravastumAM nahIM muMjhavo enI dayA mujhane rhii| aityAgavA siddhAMta ke pazcAt duHkha te sukha nhiiN| bAda meM duHkhadAyI prAthamika sukhoM ko sukha nahIM mAnanA caahie| yaha viSaya bahuta gahana haiN| . sUradAsa kA vaha kathana Apane paDhA hogA, merA mana anata (anyatra) kahA~ sukha pAve ? jaise uDI jahAja ko paMkhI phira jahAja pe Ave... yahA~ bAta haiM dvIpa aura jahAja kii| yahA~ kathana haiM namotthuNaM aura parama pApti kaa| jaba taka parama prApta nahIM hotA taba taka namotthuNaM se mana haTa nahIM sktaa| jaba taka dvIpa na mile jahAja kA calate rahanA jarurI haiN| amerikA kI khoja karanevAle kolaMbasa ne apanI yAtrA kA prAraMbha kiyA thaa| 15/20 dina hone ke bAda bhI jaba yAtrA calatI rahI aura paristhiti vikaTa hotI gii| khAne ke padArtha aura pAnI samApta hone kI sthiti pe A ge| sAthI loga bhI thaka ge| cAroM ora sirpha pAnI hI pAnI dikha rahA thaa| sabako lagatA thA ki aba dharatI Ave to acchA haiN| dvIpa mile to kAma hogaa| jahAja yAtrI apane sAtha kabUtara le jAte hai| jaba aisI vikaTa sthiti lage taba ve subaha subaha kabUtaroM ko choDa dete haiN| yadi najadIka meM kahIM dvIpa na ho to kabUtara zAma ko vApasa lauTa Ate haiN| kolaMbasa ne vaisA hI kiyaa| kolaMbasa ke kabUtara bhI zAma ko vApasa lauTa aae| do-cAra dina ke prayAsa ke bAda kolaMbasa ne kahA ki Aja hama 201 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima prayAsa karate haiM aura kabUtaroM ko puna: uDAte haiN| vaisA hI kiyaa| zAma huI, sUrya DhalA, anAja pAnI pUrI taraha khatma ho cUke the| sAthI dherya kho baiThe the| para kolaMbasa basa apane lakSya kI ora AruDha the| zAma gujara gaI para kabUtara na lautte| ThahAkA mArakara unhoMne sAthiyoM ko uThAyA, dherya na khoo, subaha taka hama kisI acche paDAva taka phuNceNge| aura vahI huaa| bhUkhe pyAse yAtrI subaha hote hote apane ko eka acche dvIpa kI ora pahuMcate anubhava karane lge| vaha bhUkhaMDa thA amerikaa| aisI yAtrAoM meM kabUtaroM ko isalie choDA jAte haiM ki ve najadIka dvIpa ho to cuggA lekara vahIMpara baserA kara lete haiN| yadi koI dvIpa na mile to ve uDa uDakara jahAjapara vApasa lauTa Ate haiN| namotthuNaM jahAja haiN| paramAtmA dvIpa haiN|phuNcnaa dvIpa para haiN| dvIpa se taTapara pahuMcanA haiN| dvIpa se taTapara pahuMcAne kA uttaradAyitva dvIpa kA hai| taTa mokSa haiN| jaba taka dvIpa nahIM milatA haiM taba taka jahAja ko nahIM choDanA caahie| yahA~taka kI kucha kathAoM meM Apane sunA hogA ki A~dhI tUphAna meM jahAja kabhI caTTAnoM se TakarA bhI sakatA haiN| TUTa bhI sakatA haiN| prajJA saMpanna yAtri taba bhI jahAja ko nahIM choddte| jahAja kA TUTA huA hissA bhI use dvIpa taka pahuMcA sakatA haiN| isa vizvAsa ke sAtha vaha apanI yAtrA ko Age baDhAtA haiN| namotthuNaMrupa jahAja se hameM parama ke dvIpa taka pahuMcanA haiN| muktitaTa ko pAnA haiN| karmoM ke caTTAnoM se TakarAkara kabhI maMtra bikhara bhI gayA taba bhI maMtra kA sAmarthya akabaMdha haiN| Apane sunA hogA ki eka zeTha ne apane naukara ko usakI icchA se namo arihaMtANaM maMtra sikhAyA thaa| vaha maMtra bhUla gayA usane namo arihaMtANaM kI sthAna para ANu TANu kAya na jANuzeThavacana prmaannu| use ANaM ANaM yAda A rahA thaa| usane socA ANuTANu kucha patA nahIM jo zeTha ne kahA vahI vacana pramANa haiN| vahI maMtra haiN| itane smaraNa mAtra se usakA kalyANa ho gyaa| maMtroM meM zabda ke sAtha bhAvoM kA bhI mahattva hotA haiM aura bhAvoM ke sAtha pariNAma hetu dhairya bhI Avazyaka haiN| pratiSThAnapara pahuMcane taka dherya rakhanA hogaa| kabhI na kabhI hama apane dvIpa ko pA sakate haiN| pratiSThAna meM pratiSThA pA sakate haiN| sAdhanA ke kabUtara se hameM apanI yAtrA kI durI kA anubhava ho sakatA haiN| prabhu sattA kA sIdhA sparza dvIpa se juDA huA haiN| anaMta kI yAtrA meM AsthA ke sAtha Age baDhate rahanA caahie| uttarAdhyayana sUtra meM ise spaSTa karate hue kahA hai,jIva saMsAra meM janma mRtyu ke vega meM bahatA calA jA rahA haiN| isa vega meM bacane ke lie use dharmarupa dvIpa prApta ho jAe to use vaha dvIpa gatirupa, uttamazaraNabhUta aura pratiSThAnarupa pariNamita hotA hai| gautamasvAmI ke dvArA kezIzramaNa ko diyA huA yaha kathana isI sUtra kI vyAkhyA haiN| bahuta prema se samajhAte hue unhoMne kahA haiM ki uchalate kUdate vizAla jala pravAha meM eka mahAdvIpa haiN| jala pravAha kI gati usa mahAdvIpa meM kabhI nahIM ho sakatI hai| mahAudagavegassa, gaI tattha Na vijjai usa vizAla mahAdvIpa meM mahAvegavAna jalapravAha kA kabhI praveza nahIM ho sktaa| / dvIpa taka pahuMcane ke pA~ca prayAsa sAdhanA meM batAe haiN| 1)ajjhathie arthAt sarva prathama adhyavasAya utpanna honA caahie| 2) ciMtie adhyavasAya ke bAda ciMtana AtA haiM / jo adhyavasAya ciMtana meM pariNamita hotA haiM tabhI vaha Age kA krama banAtA hai aura 202 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3) patthae para Age baDhatA haiN| patthae arthAt prApta karane kI abhilASA, prArthanA, icchA / 4) maNogae arthAt bhAva jaba uparokta tInoM rUpoM meM pariNamita ho jAte haiM taba vaha manogata honA kahalAtA haiN| 5) saMkappe arthAt saMkalpa aura dRDhatA ke sAtha yAtrA meM Age baDhA jA sakatA hai| saMkalpa hamAre bhItara kI dazA haiN| saMsAra bAhara hotA haiN| vibhAva bhI bAhara hotA haiN| svabhAva kevala bhItara haiN| vahA~taka hameM pahuMcanA hotA haiN| ajjhatithae se zuru hotI huI yaha yAtrA saMkalpa dvArA pratiSThAna taka le jAtI haiN| aMta meM gaNadhara bhagavaMta ke anugraha se hameM apanA paramAtmArupa dvIpa dikhAI detA haiM taba hama prabhu caraNoM meM namaskAra karate hai| prabhu kahate haiM, vatsa ! tU svayaM dvIpa haiN| tU svayaM kA aura anya kA rakSaNa karane meM samartha haiN| tU svayaM ko jAna le| pahacAna le| tere sAmarthya ko samajhale / anya bhI kaI jIvoM kA rakSaNa karane meM aura zaraNa dene meM tU samartha haiN| terI zAzvata sattA ko pragaTa kara / siddhattva kI anubhUti kara / dvIpa kI sAdhanA se jo zAMti ke pariNAma pragaTa hote haiM usa AnaMda kI anirvacaniyatA vyakta karanA azakya hai| gaNadhara bhagavaMta kahate haiM dvIpa rakSaNa karatA haiN| zaraNa detA hai aura pratiSThAna taka le jAtA haiM / pahuMcate pahuMcate vaha eka apratihata jJAna darzana kA dhAraka bana jAtA hai| kala hama milate haiM apratihata jJAnIdarzanI se aura unake AtmAnubhava kA AnaMda lete hai / namotthuNaM dIvotANaM saraNagaipaiTThANaM .. namotthuNaM dIvotANaM saraNagaipaiTThANaM. namotthuNaM dIvotANaM saraNagaipaiTThANaM. 203 000 deeo Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM - viyaTTachaunmANaM jo hameM jAnate haiM dekhate svayaM ke jaise mAnate haiM ve apratihata jJAnadarzana ke dhAraka haiN| jo hameM svayaM ke jaisA jAnate aura mAnate haiM ve apratihata jJAnadarzana ke dhAraka haiN| hama unheM jAne yA na jAne para ve hameM hamezA jAnate haiM ve apratihata jJAnadarzana ke dhAraka haiN| - jJAnadarzana ke dhAraka isa zabda ke pUrva apratihatavara zabda kA prayoga hai| apratihata arthAt zAzvata, ciraMtana, trikAla se abaadhit| aisA jJAna hai kevljnyaan| kevalajJAna arthAt ekamAtra, advitIya, akhaMDa, zAzvata, paripUrNa aadi| kevalajJAna arthAt kevala jnyaan| jisakI barobarI meM koI anya jJAna nahIM hotA hai| vaha apane Apa meM paripUrNa hai| usameM koI adhUrApana nahIM haiN| kevalajJAniyoM ke kevalajJAna meM koI aMtara yA utAracaDhAva nahIM hotA hai| sarva kevalajJAnI ekasamAna hote haiN| jAti, saMpradAya, kAla, deza Adi se bhI abAdhita hotA hai| aSTApada parvatapara tapa karanevAle 1500 tApasoM kI tapazcaryA meM ApasI taratamatA thI paraMtu paramaguru gautamasvAmI ke dvArA dIkSita hokara samavasaraNa taka pahuMcatehI kevalajJAna ho jAnepara unake jJAna meM koI aMtara nahIM thaa| sarva kevalI samAna jJAna se paripUrNa the| jo janma se hI tIna jJAna ke dhAraka hote haiM tIna bhava pUrva tIrthaMkara nAmakarma kA nikAcana huA ho aise prabhu niraMtara AtmajJAna, Atmadarzana aura AtmaAnaMda kI anubhUti meM lIna hote haiN| jJAna kI akhaMDa dhArA meM saMpUrNa vizva layabaddha hokara jhalakatA rahatA hai| unake bhAva kA prabhAva aciMtya hotA hai| kabhI soco to sahI anaMta anaMta tIrthaMkara ho ge| sabhI tIrthaMkaroM ne hamAre lie zubha ciMtana kiyaa| hameM parama sukhI banAne kA sarvotkRSTabhAva bhaayaa| ve pavitra saMvedana, nirmala urjA unakI vaha villasita vidyuta hamArI AtmA ke vikAsa ke hetu aura kAraNa bana ge| saMsAra meM jarA sI dahazata ho jAe ki kisI ne hamAre bAre meM azubha ciMtana kiyA hai hama unheM kitanA doSita mAnate hai ? anAdikAla se anaMta anaMta tIrthaMkara ho gae sabhI ne hamAre lie zubha bhAvoM kA ciMtana kiyaa| ina bhAvoM ko hamane jAnA yA nahIM jAnA paraMtu vaha dhArA akhaMDa bahatI rhii| paramatattva ke sAtha kA hamArA yaha saMbaMdha asAmAnya hai| vyavahAra rAzI meM Akara kyA kiyA thA hamane? sIdhI sAmAyika thoDI hI kiithii| phira bhI AtmavikAsa kA prAraMbha ho cukaa| yaha to bahuta baDe bhAva kI bAta hai| paraMtu choTe choTe jIvoM ke zubha aura prabala bhAva kitanA kAma kara lete haiN| meghamuni kI AtmA ne hAthI ke bhava meM kharagoza kI rakSA kI thii| kharagoza ne kyA kiyA thA hAthI kA? sAmAnyata: hama yahI kahate haiM ki kharagoza ne hAthI kI zaraNa lI thii| hAthI ko usane denA kyA thA? kyA thA usake pAsa ? itihAsa prazna detA hai, ehasAsa uttara detA haiN| dAvAnala meM hAthI kI zaraNa lekara pA~va ke nIce se sarakate hue kharagoza ne jAte jAte hAthI bhAI kA AbhAra maanaa| hAthI ne DhAI dina taka kharagoza ko zaraNa meM rakhane hetu pA~va ko 204 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhara rakhA thaa| kharagoza ne DhAI dina taka hAthI ke prati zubha bhAvoM ko apratihata rakhA thaa| akaDA huA pA~va jamIna para rakhate rakhate hAthI ke bhAvoM meM halakA sA akaDApana taba AyA jaba vaha gira pddaa| zarIra bhI girA bhAva bhI giraa| usane punaH bhAva ko samhAla liyaa| kharagoza vanamaMDala ke aura hAthI ke deha maMDala se bAhara nikalA dUra bhI gayA paraMtu usakA bhAva maMDala avirala akhaMDa rhaa| bhAvoM ne hAthI ko punaH jhkjoraa| hAthI meM kI gaI dayA anukaMpAmeM badala gii| hAthI ke anukaMpA bhAva aura kharagoza kA zubhabhAvoMne milakara hAthI ko bhava diyaa| bhava kATane kA anubhAva diyaa| aba socie ki hAthI ne kharagoza para adhika upakAra kiyA ki kharagoza ne hAthIpara? prazna kA uttara Apake Atma bhAvoM meM bhAoge to Apa bhI bhAva pAoge aura anubhAva kA anubhava kroge| jJAnI puruSoM ko vizva ke samasta jIvoM ke jIvattva meM chIpe hue anaMta guNa dikhAI dete haiN| sabhI jIvoM ke prati sakriya hitabhAva yahIM mahApuruSoM ke jJAna kI vizva ko apUrva bheMTa hai| pUrNajJAna darzana ke dhAraka hone ke kAraNa paramAtmA svayaM upAdhi rahita hote haiM aura anya jIvoM ko bhI upAdhirahita karate haiN| AcArAMga sUtra meM prazna pUchA gayA haiM ki kimattha uvAhi pAsagassa? Natthi kyA draSTA ko koI ciMtA, upAdhi hotI haiM? uttara meM kahA haiM, nahIM hotI haiN| kevalajJAna se pUrva rAjya kA tyAga karake citta ke prasanabhAva meM jJAtAdraSTAbhAva kA svIkAra kara prasannacaMdra rAjA dIkSita ho ge| kyA karate the dhyAna meM? kaunasI prakriyA thI dhyAna kI ? kyA mAdhyama thA? svayaM hI svayaM ke mAdhyama the| svayaM meM svayaM se svayaM kI pakriyA thI svayaM meM rahane kii| svayaM hI karate the svayaM kA dhyaan| acAnaka hI svayaM kA bodha haTa gyaa| sva se haTate hI anya pragaTa ho jAtA hai| anya jaba bhI sva meM AtA hai sva kA anya ke sAtha yuddha prAraMbha ho jAtA hai| aisA yaha yuddha thA prasannacaMdra rAjarSI ke saath| zreNIka ke pUchanepara bhagavAna mahAvIra ne kahA ki yadi isa samaya isakA AyuSya pUrNa ho to yaha naraka meM jaaegaa| paraMtu rAjarSi ko acAnaka anya kI upasthiti kA bodha ho gyaa| anya ko haTAkara punaH sva meM lautte| tvarIta pariNAma utpanna ho gyaa| pUrNajJAna darzana pragaTa ho gyaa| rAjA Azcarya se prabhu kI ora dekhane lgaa| bhagavAna ne kahA, prasanna kA bhItara zuddha ho gayA ata: vaha buddha ho gyaa| paryAyoMpara se bhAva haTa ge| zuddha Atma dravya svataMtra aura zAzvata hai| usakA bodha ho gyaa| AtmA vizuddha ho gyaa| karmadala haTa gae aura jJAna darzana pragaTa ho ge| __ apratihatajJAna - darzana kevalajJAna ke pAsa caudahapUrva kA jJAna biMdu samAna haiN| vaise hI caudahapUrva kA jJAna zrutajJAna kahalAtA hai| kevali bhagavAna bhI zrutajJAna ke bala se upadeza dete haiN|| zrutajJAna ke bala se lokAloka ko dekhate haiN| para kevalajJAna hetu bhItara AnA paDatA hai| kelajJAna AtmA kA svabhAva hai aura vaha AvaraNa haTane se hotA hai| usake sAdhana do hote haiM jJAna aura jnyaanii| sADenava pUrva ke sAdhaka abhavya hone ke kAraNa ekendriya ho ge| anapaDha aise mAsatusamuni jJAnI ke sAnidhyase aura jJAna kI jijJAsA hone se kevalajJAnI ho ge| aba hama kevalajJAna kI sthiti ke bAre meM socate haiN| ghAtIkarmoM ke kSaya se kevalajJAna aura kevaladarzana hotA hai| vizva meM rahe hue rupI arupI sarva padArtha jisa jJAna se jAne jAte haiM use kevalajJAna kahate haiM aura AtmA ke dvArA ina saba padArthoM kA honevAlA darzana kevaladarzana haiN| apratihata zabda tIna zabda kA samUha hai| a+ prati + hata = 205 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprtiht| hata arthAt coTa laganA, ttkraanaa| hata zabda kA prayoga Apa kaIbAra karate haiN| baccA jaba gira jAtA haiM taba vaha jora se rotA hai| usake pAsa jAkara Apa yaha nahIM dekhate ki use kahA~ lagA haiM, kyA lagA hai, kitanA lagA hai? paraMtu Apa jAte hI vahA~ ke Tebala yA pharzapara hAtha paTakakara hata kahate haiN| Apa bacce kI sthiti ko jAnate ho ki vaha do hI kAraNa se giratA yA rotA hai| eka to nayA nayA calanA sikhA ho, gati meM saMtulana na ho aura dUsarA mA~ ke vyasta rahanepara use apanI ora iMgita karane ke lie girane aura rone kA nATaka karatA hai| hama jAnate haiM ki hata karane se Tebala pharza ko nahIM lagatA para hamAre hAthoM ko lagatA hai| hata zabda ke pUrva prati zabda lagane se pratihata zabda banatA hai| pratihata arthAt girnaa| jo giratA hai use lagatA hai ekabAra paramAtmA ke caraNoM meM jhuka jAnepara giranA aura laganA saba baMda ho jAtA hai| pratihata ke pUrva azabda laganepara na giranA, na lgnaa| pUrNajJAna, kevalajJAna ko apratihata kahA gyaa| jisakA kabhI aMta nahIM hotA vaha anaMta hai| AtmA ke upara lage hue karma ke AvaraNoM ke haTa jAnepara ve AvaraNa punaH AkramaNa nahIM karate haiN| AtmA kI pUrNataH nirAvaraNa sthiti zuddha svarupa akSaya avyAbAdha sthiti pragaTa ho jAtI hai| kabhI vApasa nahIM lauTane ke kAraNa vaha apratihata kahalAtA hai| ise apratipAti bhI kahate haiN| aise uttama jJAna aura darzana ke dhAraka paramAtmA ko isa pada ke dvArA namaskAra kie jAte haiN| kevalajJAna arthAt pUrNajJAna, saMpUrNajJAna, pripuurnnjnyaan| isa pUrNajJAna ke pragaTa honepara kevaliprabhu kevalajJAna ke prabhAva se sAkSAt AtmA dvArA pA~ca idriya aura mana kI sahAyatA lie binA ekasAtha akrama se tInoM kAla ke rupI arupI sarva padArtha aura unakI sabhI paryAyoM ko binA prayAsa, binA prayoga aura binA upayoga ke eka sAtha jAnate aura dekhate haiN| mokSa prApti hetu kevalajJAna, kevaladarzana dhAraNa karanA Avazyaka hai| bhagavatI sUtra meM bhagavAna mahAvIra ne kahA hai, bhUta, bhaviSya aura vartamAna meM jo bhI jIva siddha, buddha, mukta, parinirvANapada ko prApta hue hai, jinhoMne samasta duHkhoM kA aMta kiyA hai aura jo samasta karmoMkA aMta karanevAle caramazarIrI hue haiM una sarva ne kevalajJAna ko prApta kara sarvaduHkhoM kA aMta kiyA hai, karate haiM aura kreNge| isataraha kevalajJAna mokSa meM le jAnevAlA Avazyaka tattva hai| ATha karmoM meM cAra ghAtI karma haiM, cAra aghAtI karma haiN| jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura aMtarAya ye cAra karma AtmA ke anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra aura anaMtavIryaguNa kA ghAta karate hai ata: inhe ghAtIkarma kahate haiN| ghAtIkarma kA artha hai jo AtmA ke nijaguNoM meM hAni pahuMcAte haiM isake do prakAra hai - sarvaghAtI aura deshghaatii| jo karma prakRti jJAnAdiguNoM kA sarvAMza se ghAta karatA hai use sarvaghAtI kahate haiN| jo karma prakRti jJAnAdi guNoMkA AMzika ghAta karate haiM unheM dezaghAtI kahate haiN| jo karma AtmA ke jJAnAdiguNoM kA ghAta nahIM karate haiM unheM aghAtIkarma kahate haiN| vedanIya, AyuSya, nAma aura gautrakarma aghAtI kahalAte haiN| jisa taraha sUrya kA prakAza aura Atapa donoM sAtha sAtha rahate haiN| vaise hI kevalajJAna aura kevaladarzana sAtha sAtha rahate haiN| karmakSaya kI dRSTi se pahale mohanIyakarma kA saMpUrNa nAza hotA hai| bAda meM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura aMtarAya kA ekasAtha nAza hotA hai| jJAnAvaraNIya karma jJAnazakti meM bAdhA pahuMcAtA hai| 206 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAvaraNIya darzanazakti kA AvaraNa karatA hai| mohanIya karma AtmA ke samyakadarzana aura cAritrya zakti kA ghAta karatA hai| aMtarAyakarma AtmA kI vIryazakti ko bAdhita karatA hai| ina cAroM ghAtikarmoM kA pUrNakSaya honepara kevalajJAna aura kevaladarzana prakaTa hotA hai| tAttvikarupa se yaha prakriyA kaThina hote hue bhI zAstroM ke udAharaNa se yaha atyaMta sahaja ho jAtI hai| gurumAtA ke upAlaMbha kI anumodanA karate hue mRgAvatI ko rAtri ke kucha hI paloM meM kevalajJAna ho gyaa| guNasAgara vivAha ke maMDapa meM baiThe baiThe kevalI ho ge| vara banate banate appaDihayavara bana gye| pRthvIcaMdra ko rAjasiMhAsana para baiThe baiThe kevalajJAna ho gyaa| cAra cAra prakAra kI hatyA karanevAle dRDhaprahArI ne acAnaka kaise cAra karmoM kA kSaya kara liyA hogaa| sAtavIM naraka meM jAne kA nakkI karate karate prasanacaMdra rAjarSi kSaNabhara meM kevalI ho ge| dekhIe dAdI-pote kI joddii| dAdI ko hAthI ke haudepara aura pote ko zIzamahala meM kevalajJAna hotA haiN| apratihata kevalajJAna-darzana ke dhAraka paramAtmA meM dasaanuttara viziSTatAeM utpanna ho jAtI haiN| anuttara arthAt jo sarvotkRSTa hotI hai| jisase baDhakara anya koI vastu nahIM ho sktii| ye anuttaratAe sthAnAMga sUtra meM dasa prakAra kI batAI haiN| 1) anuttara jJAna :- jJAnAvaraNIya karma ke sarvathA kSaya se kevalajJAna utpanna hotA hai| kevalajJAna se baDhakara dUsarA koI jJAna nahIM hai| 2) anuttara darzana :- darzanAvaraNIya karma ke sarvathA kSaya se kevaladarzana utpanna hotA hai| kevaladarzana se baDhakara koI darzana nahIM hai| 3) anuttara cAritra :- cAritramohanIya karma ke sarvathA kSaya se anuttara cAritra yAnI yathAkhyAta cAritra utpanna hotA hai| 4) anuttara tapa kevalI ke zukladhyAna rupaanuttara tapa hotA hai| 5) anuttara vIrya vIryAntarAya karma ke sarvathA kSaya se ananta anuttara Atmika zakti prakaTa hotI hai| 6) anuttarakSAnti :- mohanIya karma ke sarvathA kSaya se anuttara kSamA utpanna hotI hai| 7) anuttara mutti :- utkRSTa nirlobhatA kA guNa mohanIya karma ke sarvathA kSaya se utpanna hotA hai| 8)anuttaramArdava :- uttama mRdutA kA guNa mohanIya karma ke sarvathA kSaya se utpanna hotA hai| 9) anuttaraArjava :- utkRSTa saralatA kA guNa mAyA-kapaTa kA sarvathA abhAva hone se prakaTa hotA hai| 10) anuttara lAghava :- ghAti karmoM kA sarvathA kSaya ho jAne ke kAraNa saMsAra kA, karmoM kA yA janma-maraNAdi kA bojha nahIM rhtaa| mohanIya karma ke sarvathA kSaya se agurUlaghu guNa utpanna hotA hai| aba hama apratihata jJAna darzana kI prApti ke upAyoM ke bAre meM socate haiN| kaisI hotI haiM kevalajJAna kI prakriyA ? ise prApta karane ke lie hameM kyA karanA hotA haiM? zAstra aura udAhaNa ke starapara yaha spaSTa haiM ki vibhinna upAyoM ke dvArA sAdhakoMne mohanIya karma kA kSaya kara kevalajJAna prApta kiyaa| ve sAdhaka jinakA pUrvajIvana rAjakIya 207 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAvAlA, viSayoMvAlA, kaSAyoMvAlA, hiMsaka, hInacAritravAlA Adi honepara bhI AMtarika parivartana ke dvArA acAnaka rUpAMtaraNa ho jAtA hai aura ve mohanIya ko sarvathA chinnabhinna kara kaivalya ko prApta kara lete haiM / ghAtaka arjunamAlI ko sudarzana zrAvaka ne kyA upadeza diyA, kyA AcaraNa sikhAyA? bhItara ke parivartana ke atirikta pUrNa jJAna kaise saMbhava ho sakatA hai? choTI vaya meM dIkSita atimukta kumArane sAkSIbhAva meM sahajatA se kevalajJAna prApta kara liyaa| jisa meM nAva tirAI usa pAnI ke jIva bhI mere jaise hI hai| maiM bhagavAna jaisA huuN| aisA socate socate ve sarva upAdhI mukta hokara kaivalya ko prApta ho ge| jJAtAdRSTAbhAva meM Anepara jIva kI bhItara kI paristhiti meM baDA parivartana hotA hai / ekabAra bhagavAna RSabhadeva ke samavasaraNa meM eka sunAra ne prazna pUchA ki Apa kI isa dharma sabhA meM nikaTa samaya meM kevalajJAna pAnevAlA kauna hai? bhagavAna RSabhadeva ne bharatacakravartI kI ora IzArA kiyaa| sunAra ne isa ghaTanA ko tIrthaMkara ke putra ke moha kA kAraNa samajhakara usakI AlocanA kI / janajana ke sAtha usane carcA kii| chaha khaMDa ke adhipati, vipulabhogasAmagrI ke upabhoktA, 64000 rAniyoM ke svAmI kaise mukta ho sakate hai? AlocanA ke ye svara bharatacakravartI taka phuNce| sunAra ko turaMta bulAyA gayA aura kahA yaha tela kA bharA kaTorA lelo aura rAjadhAnI ke hara caurAhe para ghUmakara aao| tumhAre pIche naMgI talavAra lie sainika cleNgeN| agara eka bhI tela kI bUMda chalaka kara gira gaI to tumhArI gardana uDA deNge| pratyeka caurAhe para vividha gItavAdyanRtya nATaka kI vyavasthA kI gaI thii| Adeza kA pAlana huaa| sunAra saba ora ghUmakara vApasa lauttaa| mahArAja ne pUchA, kaisA rahA rAjadhAnI meM cala rahe Amodapramoda aura raMgarAga meM majA AyA? sunAra ne kahA mahArAja ! merA pUrA dhyAna tela ke kaTorepara thaa| usatarapha merA dhyAna bhI kaise jA sakatA haiM ? bharatamahArAjAne paramAtmA kI bAta ko satya sAbIta karate hue kahA, aisA hI hAla merA haiN| cakravartIttva, bhogopabhoga kI sAmagrI, 64000 rAniyA~ yaha saba caurAhe ke Amodapramoda kI taraha hai| AtmA tela ke kaTore kI taraha hai| para padArtha meM ramaNatA khatarA hai| sAkSIbhAva meM rahanepara bhItara koI upAdhi nahIM rahatI hai| Apa saba jAnate ho eka dina bhagavAna kA kathana satya siddha huA aura bharatacakravartI kevalajJAna ke dhAraka ho ge| kevalajJAna eka hI hotA haiM aura use pAne ke kaI prakAra hote haiM / prApti ke prakAra hI kevaliyoM ke prakAra ho jAne ke kAraNa nava prakAra ke kevalI ke prakAra zAstra meM batAe haiN| : 1) sayogI kevalI 2) ayogI kevalI 3) aMtakRta kevalI : : manavacana kAyA se yukta kevalI ko sayogI yA bhavasthakevalI kahA jAtA hai| manavacana kAyA se rahita kevalI ko ayogI yA siddhakevalI kahA jAtA hai / kevalajJAna hone ke bAda jo turaMta sarva karma kA aMta karate haiM unheM aMtakRta kevalI kahate haiN| jisa aMtima kriyA ke bAda phira kabhI koI anya kriyA nahIM karanI paDatI aisI mokSaprApti kI kriyA aMtaH kriyA hotI hai / aMtagaDasUtra meM aise 90 mahAna AtmAoM kA varNana hai| 4) tIrthaMkara kevalI 5) pratyekabuddha kevalI : tIrthaMkara padavI ko bhogate hue caturvidhadharma kI sthApanA karate haiM unheM tIrthaMkara kevala kahA jAtA hai| kisI eka vastu ko dekhakara usapara anuprekSaNa karake pratibuddha hokara dIkSita 208 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hokara kevalajJAna prApta karate haiM ve pratyekabuddha kevalI haiN| 6) svayaMbuddha kevalI : svayaM ke ciMtana se prabuddha hokara jinheM kevalajJAna prApta hotA hai ve svayaM buddha kevalI haiN| 7) buddhabodhita kevalI : AcAryadvArA pratibuddha hokara kevalajJAna prApta karanevAle buddhabodhitakevalI kahalAte haiN| 8) asoccA kevalI : jinheM kevaliyoM ke vacana sune binA kevalajJAna prApta huA ho ve asoccA kevalI haiN| 9) soccA kevalI jo valI bhagavAna se upadeza zravaNa kara kevalajJAna prApta karate haiM unheM soccA kevalI kahate haiM / jJAnadarzanadharANaM ke bAda eka zabda AtA haiM viyaTTachaumANaM arthAt paramAtmA chadmastha avasthA se vR hote haiN| arthAt unakI AtmA karma baMdhanoM ke AvaraNoM se anAvRtta ho jAtI haiN| chadma arthAt AcchAdana, AvaraNa, prdaa| karmabaMdhanasvarupa AvaraNoM ko haTAkara anAvRtta avasthA ko prApta ho jAnA viyaTTachaumANaM haiN| appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM zabda se paramAtmA ko namaskAra karate hai taba paramAtmA kahate hai maiM appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM ke sAtha viyaTTachaumANaM hUM / chaumANaM arthAt chadmastha avasthA / viyaTTa arthAt use kholane vAlA, usakA vimocana karanevAlA, usakA udghATana karanevAlA / taba hameM yAda AtA hai hamane paramAtmA ko AigarANaM kahakara AmaMtrita kie the| hamArI paramavizuddha AtmadazA kA prAraMbha karate hue unhoMne kahA thA, dharma AvRtta aura vivRtta do meM pravRtta hai / AvRtta arthAt AvaraNa meM rahanevAlA / vivRtta arthAt kholanA, vimocana karanA, AvaraNa httaanaa| bhItara atyaMta mUlyavAna hai| samRddha hai| jaise giphTa peka kitanA acchA vaha auroM ke lie dikhAvA mAtra thA para peka khulane para anubhava hotA hai ki bhItara ke padArtha bahumUlya hai| hamArI AtmA anaMta aizvarya sampanna hai / bAhya AvaraNa haTane para bhItara pragaTa hotA hai| saMtoM kA kAma AvaraNa haTAne meM sAdhanAdvArA sahAya karanA hai / viyaTTachaumANaM arthAt kevalajJAna pragaTa karanA / bhagavAna kahate haiM kaba terA viyaTTachaumANaM karu ? viyaTTachaumANaM karate hI tU appaDihayavaraNANadaMsaNadharANaM ho jaaegaa| he paramatattva ! pUrNajJAnadarzana ke dhAraka paramAtmA ko namaskAra kara unake sAtha catuSmaMgala svarupa meM praveza kara sAMyogika saMbaMdha kI upAsanA karate haiN| || namotthuNaM appasihayavaranANadaMsaNadharANaM - viyaTTachaumANaM / / / : 209 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM jiNNANaM jAvayANaM eka jIta hai jo jIta se hotI hai, eka jIta hai jo hAra se hotI hai| jiNNAMNa arthAt jo jina bana gae hai| jAvayANaM arthAt jo auroM ko bhI jina banA sakate hai| svayaM bhagavAna jIta gae aura anya kobhI jitane meM unhoMne yogala bala prastuta kiyaa| sAmAnyata: jo jItatA hai vaha dUsaroM ko harAkara jItatA hai| eka jinezvara hI haiM jo svayaM dUsaroM ko harAe binA jItate hai| gautamAdi gaNadhara bhagavAna ko harAne Ae the| bhagavAna ko harAkara unheM jIta cAhie thii| prathama gaNadhara iMdrabhUti gautama ne anubhava kiyA ki sRSTi meM yaha pahalA avasara haiM ki mujhe harAe binA koI jIta rahA hai| svayaM hI jIta nahIM rahe haiM mujhe bhI jItA rahe hai| isa jIta kI aisI rIta haiM jo jitAkara prIta detI hai| jinezvara kI jIta cetanA kI jIta hai| saMpUrNa cetanA jAgrata ho jAtI hai| koI saMgharSa nhiiN| koI yuddha nhiiN| svayaM ne svayaM ke sAtha svayaM ko jItanA hai| jaba anya koI AtA to saMgharSa hotA hai| kisI dvaMdva ke binA cetanA kA jAgaraNa jIta bana jAtA haiN| bhagavatI sUtra me kahA haiM savveNaM savve hamArI cetanA asaMkhya pradeza meM vyApta haiN| pratyeka pradeza dvArA AtmA jAnA jAtA haiM jItA jAtA hai| kisI mAtra eka pradeza se nahIM balki sabhI pradeza se jAnatA haiN| bhagavAna mahAvIra ko uDada ke bAkule baherAkara caMdanA ne dhIre se itanA hI kahA thA prabhu! aba mujhe taarlo| maiM isa saMsAra se hAra gaI huuN| bhagavAna ne kahA, caMdana ! mujhe hArI huI nahIM jItI huI caMdanA caahie| caMdanA tuma cetanA meM aao| tumheM anubhava hogA, tuma hArI nahIM ho jItI ho| tumhArI yaha jIta anyoM ko parAjita kara pAI jAnevAlI jIta nahIM hai| yaha tumhArI bhagavat sattA kI jIta hai| caMdana samaya ko jAno, svayaM ko phcaano| zarIra nazvara haiM aisA tumane kaIbAra jAnA paraMtu AtmA paramezvara haiM aisA samajhanA tumhArI vijaya haiN| isa vijaya meM tumheM anubhava hogA ki aba sirpha rAjagRha kA sthAna badalanA haiM, bhAva se tuma svagRha siddha svarupA ho| pratyeka cetana meM svayaM kI cetanA ko dekhanA tumhArA sarvottama parAkrama haiN| aba dRzya ko nahIM dRSTA ko dekho| maiM ko haTao maiM se milo vtsaa!| yaha binA parAjaya kI jaya hai| jiNNANaMjAvayANaM ho jaao| caMdana acaraja se prabhu kI ora dekhatI rhii| bhagavAna ko samajhate samajhate svayaM ko samajhane lgii| bAhara bhagavAna ko dekhate dekhate svayaM meM bhagavAna ko dekhane lgii| usane anubhava kiyA ki uDada ke bAkule ke dravyadAna meM svayaM kA samarpaNadAna ho cukA hai| mahala ke talaghara ke kSetra meM bhItara kA atala kSetrapara svayaM kA rAja ho cukA hai| kAla kI sImAeM tUTa cukI hai| kAlAtIta siddhattva svayaM apanI samRddhi chalakA rahA hai| bhAvAtIta bhagavAna bhItara pragaTa ho ge| janadRSTi se bhagavAna vahA~ se lauTa cuke the| para vAstava meM caMdanA svayaM ke bhItara sadA bhagavAna ko sAtha anubhava kara rahI thii| tattva zraddhA hote hI yoga kI zuddhi hotI hai| darzana mohanIya kA aMza samApta ho jAtA hai| darzana mohanIya meM zraddhA ke svIkAra kA aMza hotA hai aura cAritrya mohanIya meM AcaraNa kI hakIkata hotI hai| 210 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIta ke cAra prakAra haiM - svapratiSThita jIta arthAt svayaM kI svayaM ke upara jIta / svayaM ne svayaM ko svayaM ke dvArA svayaM ke lie svayaM ke vikAroMko svayaM se svayaM meM jIta lenA svapratiSThita vijaya haiN| ise SaTsthAnaka vijaya kahate haiN| isameM nimitta upAdAna, preraNA yA upadeza kI AvazyakatA nahIM hotI haiN| aisI vijaya svayaM saMbuddha tIrthaMkaroM ko hotI haiN| janma se hI ina meM vijaya ke darzana hote haiN| cAhe ve bAlaka krIDA karate hue vardhamAna mahAvIra kyoM na ho / Apane tIrthaMkara caritroM meM paDhA hogA caDhAIkara AyA huA duzmana tIrthaMkara putra ke janma ke sAtha bhaga jAte hai| svacakra paracakra ke bhaya samApta ho jAte hai| svayaM jItate haiM aura anya ko bhI jItAte haiM isalie tIrthaMkaroM kI isa vijaya ko svapratiSThita vijaya kahate hai / dUsarA haiM parapratiSThita vijaya / yaha vijaya para nimitta se prApta hotI hai| vijaya hamArI ho para anya hameM sahayoga pradAna kreN| sahayoga zabda kA prayoga lokaprayukta zabda hai / adhyAtma kSetra kI vijaya meM ise anugraha kahate haiN| bhagavAna mahAvIra ko jItane ke lie Ae hue gaNadhara svayaM bhagavAna se jIte gae / binA parAjaya kI yaha jaya donoM pakSa kI prasannatA kA kAraNa bana jAtI hai| na yuddha na parAjaya phira bhI jaya aisI yaha vijaya para pratiSThita vijaya haiN| mahArAjA udayana siMdhu sauvIra deza ke 363 gA~va ke svAmI the| jisa samaya unheM anubhava huA siddha samAna sadA paTa mero, merA paTa siddha samAna haiN| maiM siddha bhagavAna kA zrAvaka huuN| kisI saMsArI pitA kA putra nahIM / svayaM siddha bhagavAna kA putra huuN| pauSadha zAlA meM pdhaare| apanI saMpUrNa rAjya samRddhi apane putra abhica ko nahIM dete hue apane bhAnaje kezI ko diyA / putra ko jaba samakIta huA taba unhoMne bhAvanA bhAyI thI ki udayana siddha ke sivA anya sabhI sidhdhoM ko mere namaskAra ho| aisI bhAvanA ke kAraNa unhoMne samakIta kA vamana kiyA aura mithyAttva meM A ge| manuSya kA AyuSya pUrNa kara ve asura kumAra deva ke rupa meM utpanna hue| eka siddha kI azAtanA se anaMta siddha kI azAtanA ho jAtI hai| rAjA kA udAyana kA upAdAna zuddha thA paramAtmA pUrva pradeza me the aura siMdhu sauvIra pazcima pradeza meM thaa| bhagavAna mahAvIra ko nimitta banakara rAjA ke pAsa AnA hI paDatA hai| bhagavAna ne jJAna meM dekhA anaMtAnubaMdhI Adi gyAraha prakRti ko jItakara rAjA jaga cukA hai| pahalA zabda bolA dhammo usake bAda rAjA ko kahA svabhAva meM A jaao| aigo meM sAsao appA / nimittane upadAna ko mArgadarzana kiyaa| rAjA kI AtmA ne prathama zuddha dazA aura bAdameM siddha dazA ko prApta kiyaa| tIsarI vijaya ubhaya pratiSThita vijaya haiN| isa vijaya meM svayaM ke sAtha anya kA bhI naimittika sahayoga nirmita rahatA hai| zAstroM meM kucha aise sAdhakavarga ke siddhadazA prApta sAdhakoM kA varNana milatA hai| jaise sAdhvI mRgAvatI ko dravya ke rupa meM bhagavAna mahAvIra, kSetra ke rupa meM samavasaraNa, kAla ke rupa meM sUrya aura caMdra kI samavasaraNa meM ekasAtha upasthiti aura bhAva se bhagavat dezanA nimittarupa sahayogI bane the| sAdhvI mRgAvatI ke bhagavat svarupa prApta kara lenepara guruvaryA sAdhvI caMdanA jI ke kevalajJAna meM vahIM nimittarupa bnii| isItaraha sAdhvI puSpaculA, caMDarudrAcAryAdi ApasI sahayoga se paramavijetA bana paramezvarapada prApta kara cuke| kaIbAra zabdarupa Adi iMdriyajanya sahayoga bhI atindriya saphalatA meM sAdhanarupa rahe hai / jaise ilAyacI kumArane dorI para nRtya karate 211 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hue muni aura unakI AhAracaryA dekhate dekhate bhagavat svarupa prApta kiyA thaa| muni mAsatuSa ne mAsatuSa zabda ke maMtramAtra se kevalajJAna pAyA thaa| neminAtha bhagavAna ke samavasaraNa meM mahAna abhigrahadhArI DhaMDhaNamuni ne AhAra meM prApta laDDukA cUrNa karate hue paramapada prApta kiyA thaa| navadIkSita gajasukumAla ke bhagavat svarupa pAne meM zvasura somila brAhmaNa nimitta rupa banA thaa| caturtha apratiSThita vijaya / yaha vijaya kisI anya ke dvArA pratiSThita nahIM kI jaatii| svayaM hI anAyAsa kisI bhI sAmanya nimitta se vijaya prApta kara lete hai| jaise aivaMtAmunine svayaM hI khelate khelate gautama svAmI ko dekhA, aMguli pakaDakara bhikSArtha apane ghara le gae, bAda meM svayaM hI paramaguru gautamasvAmI ke sAtha bhagavAna ke samavasaraNa meM gae, dIkSita hue, prAta:kAla svayaM hI pAtri ko pAnI meM tairAte haiM aura svayaM hI pazcAttApa kara paramavijaya svarupa paramArtha svarupa bhagavat svarupa pUrNajJAna ko prApta karate haiN| AtmA ke zatru kaSAyAdi ko paramazatru aura usapara pAnevAlI vijaya ko paramavijaya batAte hue uttarAdhyayana sUtra meM kesI zramaNa ke dvArA gautamasvAmI ko pUchA gayA thA ki Apa hajAroM zatruoM ke bIca bhI ArAma se nirbhika hokara rahate ho aisA mujhe anubhava hotA hai| durjeya una zatruoM ko Apane kaise jItA, aise mere isa saMdeha kA samAdhAna kro| gautamasvAmI ne kahA ajeya aisA eka AtmA hI mahAnazatru haiN| usako jIta lene se cAra kaSAya arthAt pA~ca aura pA~ca indriya ina dasa ko jItane se hajAroM zatru svayaM hI jIte jAte haiN| eka ko jItane se pA~ca jIte jAte hai| pA~ca ko jItane se dasa jIte jAte hai| ege jie jiyApaMca, paMca jie jiyaads| isataraha eka AtmA ko jItane se pA~cajIte jAte haiM aura pA~ca ko jItane se dasa jIte jAte hai, dasa ko jItane se hajAra jIte jAte hai| yuddha meM hajAra ko jItanevAle ne yadi svayaM ko nahIM jItA to vaha parAjIta sA hai| jo sahassaM sahassANaM, saMgAme dujjae jinne| egaM jiNejja appANaM, esa se paramo jo| jisane hajAroM zatruoM ko jIta liyA ho paraMtu jisane svayaM ko nahIM jItA vaha parAjaya kA anubhava karatA hai| hajAroM hajAra zatruoMvAle saMgrAma meM eka AtmA ko jItanevAle kI sadA paramajaya hai| aisI paramajaya ko prApta karane ke lie AnaMdaghana mahArAjajI ne kAlalabdhi ko mahattvapUrNa batAte hue Atmajaya kA mArga kahA hai| labdhi ke pA~ca prakAra haiM / karaNalabdhi, upazamalabdhi, kSAyikalabdhi, dezanAlabdhi aura kAlalabdhi / AtmA ke aise zubha prabhAva hote haiM ki mohanIya karma kI prakRtiyoM ko aMtarmuhUrta kAlataka aisI dabAkara rakhatA haiM ki tAtparyaMta koI bhI prakRti udaya meM nahIM A sakatI haiM use upazamalabdhi kahate haiN| mithyAtva kaSAyAdi mohanIya prakRtiyoM ke kSaya kara denA kSAyikalabdhi haiN| koI mahApuruSa pAriNAmika dezanA pradAna karate hai to use dezakAlabdhi kahate hai| muni naMdISaNa ko dezanAlabdhi prApta thii| vaizyAgRha meM rahakara roja daza AtmAoM ko dezanA sunAkara paramAtmA ke pAsa dIkSA dilAte the| ___ kAla kI paripakvatA se jIva ko dharma prApta honA kAlalabdhi kahalAtA haiN| 84 hajAra kAla bItanepara zreNIka mahArAjA padmanAbhanAma ke tIrthaMkara hoMge aura dharmatIrtha kI pravartanA kreNge| jisa tIrtha ke AlaMbana se aneka Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA usI bhava meM mokSa prApta kreNge| ise kAlalabdhi kahate haiN| isa kAla ke pariNAma 84 hajAra varSa ke bAda paripakva hotA hai| jisakAla meM aneka jIva kevalajJAna aura mokSa ko prApta karate hai usI kAla meM sabhI jIva mokSa meM jAte haiM aisA nahIM hotA hai| kAla paripakvatA ke bInA cauthe Are ke kAla meM bhI anekAtmA dUgarti ko prApta hote hai aura paMcamakAla meM bhI aneka jIva mArga pAkara sadagati ke adhikArI banate hai| isa paMcamakAla meM bhI jinezvara prarupIta zAsana kI prApti jinAgama kI prApti jinapratimAdikA AlaMbana yaha saba kAlalabdhi kI paripakvatA haiN|' sabhI dravyoM meM pariNamana kI zakti svAbhAvika hotI hai| anya dravya nimittamAtra hai| sabhI dravya svayaM ke pariNamana ke upAdAna kAraNa hai| anya bAhiya dravya nimittamAtra hai| jIva jaba svayaM ke svabhAva kI ora puruSArtha karatA hai taba svakAla rupa nirmala paryAya pragaTa hotI hai| kAlalabdhi ko kSayopasama labdhi bhI kahate hai| aSADhAbhUti patita hone ke bAda guru ke pAsa Ate hai| svayaM ke vikalpa darzAte hai| guru unheM samajhAte hai| aSADhabhUti ke A~khoM meM A~su A jAte haiM kyoMki unakI patita hone kI icchA nahIM thii| guru se kahate hai guruvara ! ApakA kathana trikAla satya hai phira bhI mere pariNAma sayaMma meM Tikate nahIM haiN| guru mauna rhe| jAte hue aSADhAbhUti gurudeva ko pUMTha kie binA guru ke prati pUrNa Adara aura zraddhA ke sAtha jAte hai| pariNAma yaha huA ki kAla ke prabhAva meM patita to hote hai paraMtu 563 rAjakumAroM ko bodhAnvita kara vApasa gurudeva ke pAsa Ate hai| ve cAritra bhraSTa the para darzanabhraSTa nahIM the| jJAnI puruSoM ke mukhAraviMda se upadeza zravaNa karanA dezanAlabdhi hai| pahale dezanA sunI ho vaha smRti meM raha jAe vartamAna meM vaha smRti pariNAma pragaTa kara zubha saMskAroM meM kAraNabhUta bana jaae| use pUrvabhUtadezanAlabdhi kahate hai| ___ karaNalabdhi arthAt sUkSma prinnaam| jIva jaba jIvatattva ke vicAra meM sallIna rahatA hai taba karaNalabdhi ke pariNAma hote hai| svatattva ke vicAra meM pariNAma itane sUkSma ho jAte haiM una pariNAmoM ke mAdhyama se samyaka darzana prApta ho jAtA hai| karaNalabdhi ke avalaMbana se rAgadveSa kI graMthiko bhedakara mithyAttva ke upara vijaya prApta kI jA sakatI hai| isataraha ke AtmA ke pariNAmoM ko karaNalabdhi kahA jAtA hai| yathA pravRttikaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa aise karaNalabdhi ke tIna prakAra haiN| kevalajJAna aura mokSa kI prApti isakA kAla meM nahIM hai para samyaka darzanAdiisakAla meM prApta ho sakate haiN| cAra labdhi prApta ho jAne ke bAda jaba aMtarmuharta meM samyaka darzana prApta honA hotA hai taba pA~cavI labdhi ke pariNAma avazya ho jAte haiN| aisA pA~cavI labdhi kA nimitta naimittika saMbaMdha haiN| cAra labdhi jIva ko aneka bAra prApta hotI hai paraMtu pA~cavI labdhi na pA sakane se vaha vApasa lauTa jAtA hai| cAra labdhi bhavya-abhavya sabako prApta hotI hai| pA~cavI labdhi bhavya kohI prApta hotI hai| sthUlibhadra ne rupakozA ko kahA thA Aja aura kala kA bharosA na karo jo karanA haiM abhI kro| jIvana Aja yA kala meM pUrNa ho jaaegaa| kAmanAoM ko jItane ke lie samaya ko jAno aura svayaM ko phcaano| jIvana kI isa vijaya ko pAne ke lie kisI ko parAjita karane kI AvazyakatA nahIM hai| kevalamAtra svayaM ko jIta lo AtmA ko jIta lo| jo jItatA haiM vaha jineMdra kahalAtA hai| aneka varSa jIyA jAtA hai para kisI vizeSa kSaNa meM hI jItA jAtA haiN| . bhagavAna mahAvIra ne kahA hai svayaM, svayaM se hI yuddha karo bAhara yuddha kyoM karate ho? appaNA ceva jujjAhi, kiMte jujjai bjjo| tere hI bhItara AtmA ke aneka karma zatru hai| usake sAtha yuddha kara juddhArihaM 213 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaludullahaM bhAva yuddha durlabha hai| sAdha saMgrAma haiM, rAta dina jujhanA jaMta para taMta kA jorbhaaii| jaMta arthAt yogsaadhnaa| sAdhanA ke samaya meM taMtra arthAt krm| usakA jora calatA hai| upavAsa karate haiM to bhUkha lagatI hai, dhyAna karate haiM nIMda lagatI hai| bhItara ko bhedanA hai| bhItara hI bhagavAna hai| aMdara paramarasa kA jharaNA bahatA hai usakA pAna karanA hai to bhItara taka jAnA hI hai| bhItara kA svarupa batAte hue kahA hai - binupaganirata karo taha / binukaradai taarii| binu nainana chavi dekhnaa| binu saravana jhnnkaarii| usa bhItara ko binA pA~va se pAra karAtA hai| binA hAtha die tAratA hai| A~khoM ke binA darzana karAtA hai| binA kAnoM ke zravaNa karAtA hai| aise hI paramasvarupa ke lie yuddha karanA haiN| bhItara pahuMcanA hai, bhItara ko pAnA hai| yahI saccA saMgrAma hai| ___jIva do prakAra ke kahe hai - karmadRSTivAle aura aatmdRssttivaale| yahA~ yuddha kA tAtparya zuddhaAtmasvAbhAva ko bhUlakara kevala karmadRSTivAle banakara karmoM se laDate rahanA nahIM hai| yahA~ puruSArtha karanA haiM Atma svabhAva pragaTa karane kaa| deva guru dharma aura vItarAgavANi ke prati pUrNa zraddhA ke sAtha rahakara isa pravRtti ke rukAvaTa meM bAdhya karmoM ke sAtha yuddha karanA haiN| bujjhijjai, tiuTTijjai pahale AtmA ko jAna karma ko jAna phira use toDane kA prayatna kr| jJAna ko prajJAkSiNI kahA hai| prajJAkSiNI ke dvArA karma aura svabhAva ko jAnakara pratyAkhyAna prajJA dvArA karmakaSAyoM ke upara vijaya pAnA hai| karmoM se hArakara baiThe nahIM rahanA hai| usase jujhanA hai| mAna lIjie Apane upavAsa kiyA hai aura bhUkha laga jAya to kyA karanA cAhie? dhyAna yA mAlA karate samaya niMda Ane lage to kyA karanA cAhie? bhagavAna mahAvIra ko chadmastha dhyAna meM nIMda AyI thii| taba bhagavAna caddara oDhakara so nahIM gae para caMkamANe arthAt ghUmane lge| cakkara lagAkara svadhyAna karate rhe| jIta pAne ke lie laDanA paDatA hai| sthiti kA svIkAra nahIM cltaa| kevala apane ghara meM Ae duzmana ko bAhara nikAla denA vijaya nahIM sAhasa hai| vijaya to use kahate haiM duzmana kI maryAdA meM praveza kara kucha upalabdha kara lenA kucha hAsIla kara lenaa| pazcAtApa, prAyazcitta Adi dvArA karmoM ko bahuta dUra dUra taka bhagAkara usakI maryAdA kA cheda bheda kara denA Atmavijaya hai| isIlie bhagavAna ne kahA hai appaNAmeva jujjhAhi / tIrthaMkara deva svayaM ke bala se jujhate haiN| svayaM kI zakti se saba sahana karate haiN| jinakI A~kha kI bhRkuTI se iMdra ke sihAMsana prakaMpita hote haiN| jo tIna bhavana ko vicalita kara sakate haiM jo samasta vizva kA rakSaNa kara sakate haiM aise prabhu svayaM kI rakSA ke lie isabala kA prayoga nahIM karate haiN| bhagavAna mahAvIra ko sADe bAraha varSa meM kitane upasarga Aye paraMtu paramAtmA ne kisI bhI upasarga ke virodha meM apane bala kA upayoga nahIM kiyaa| kevalamAtra karmakSaya kara kaivalya prApta karane ke lie apane bala ko surakSita rkhaa| bhagavatI sUtra meM varuNanAga naTuA kA varNana AtA haiN| jo ceDA rAjA ke subhaTa the| ve chaTTha chaTTha ke pAraNe karate the| mahArAjA ne unheM dUsare upavAsa ke dina yuddha meM jAne kA Adeza diyaa| unhoMne turaMta hI tIsarA upavAsa pacakha liyA sAtha hI unhoMne niyama liyA jaba taka zatru pakSa kI tarapha se mujhapara bANa nahIM AegA taba taka maiM kisI ko bANa nahIM maaruuNgaa| yuddha kSetra meM bhI ve zAMta citta se khaDe the| ve jAnate the ki dravyadRSTi se, tattvadRSTi se, 214 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramANu dRSTi se, guNa dRSTi se, svarupa dRSTi se AtmA zuddha haiM paraMtu paravRtti ke nimittadRSTi se avasthAdRSTi se AtmA samayamAtra ke lie malIna bhI hotI hai| vyavahAra meM se AtmA azuddha hai paraMtu maiM pUrNa zuddha huuN| vartamAna meM AyI malInatA kI paryAya ko sarvajJanyAya se choDanA hai| yuddha meM jAte hI zatru pakSa meM se usakA AvhAna kiyA gyaa| unhoMne apanA niyama drshaayaa| zatru ne sunakara upahAsa kiyA aura bANa claayaa| varuNa subhaTa kI chAtI meM cAra iMca gahasa bANa cubhaa| yuddha ke niyama ke anusAra usane bhI zatru ke upara vAra kiyaa| turaMta hI vaha mara gyaa| marate hue zatru ko bhI varuNa ne samAdhi krvaaii| bANa donoM ko bhI lagA thA para varuNa jIvIta thA kyoMki chadmastha jIvako sAtave, AThave, navave, dasave kiMvA bArahave guNasthAna ke svarupa meM akhaMDa upayoga sthira hotA hai taba taka mRtyu nahIM hotI haiN| vApasa chaThe guNasthAnaka meM AtA haiM taba mRtyu hotI haiN| varuNa subhaTa nadI ke taTapara AtA haiM aura samAdhi maraNa se mRtyu ko prApta hotA hai| ekAvatarI hone se usane siddha pada kI prApti kA patha paayaa| azuddha avasthA kA sarvathA saMpUrNa nAza hone se AtmA kI pUrNa pavitra dazA kA sarvathA prakaTa ho jAnA bhAvamokSa hai| bhagavAna RSabhadeva ne 98 putroM se yahI kahA thA ki paudgalika paramANuoM se khacita rAjya kA zAsana kyoM mAMgate ho? svayaM ko dekho svayaM ko jAno svayaM ko jIto svayaM ke zAsvata svarupa para zAsana kro| laDate laDate to tuma samApta ho jaaege| sabakucha rahegA tuma nahIM rhoge| yuddha karo to samajhakara kro| jIto to samajhakara jIto / yadi jIta ko samajhA nahIM to jIta bhI hAra hI hotI hai| jIva saMsAra meM AtA haiM taraha taraha ke khela karatA haiN| hAratA hai jItatA haiN| jitA hai maratA hai calA jAtA hai| isIlie kRSNa ne arjuna se pUchA thA ki bola, ratha kaise calAu jisase terI jIta ho? maiM to sArathI hU~ tere ratha kaa| tU jisa dizA meM kahegA jaisA kahegA vaisA aura vahA~ ratha le jaauuNgaa| taba arjuna ne kahA, mahArAja! ratha jaisA calAnA ho vaisA claao| jahA~ le jAnA haiM vahA~ le jaao| jituMgA to jIta ApakI, hArUMgA to hAra aapkii| jahA~ le jAoge, jisake sAmane khaDA karoge vaha maiM ldduuNgaa| socie Apa kRSNa ne kyA kahA hogA? gADImAlika kI marjI se calatI haiM yA DrAivhara kI? paramAtmA mahAvIra ne devAnaMdA ke garbha meM janma liyA paraMtu unako janma diyA trizalA mAtA ne| kyoMki brAhmaNa ke yahA~ janma lenevAle ko kSatriya jAti jitanI jItane kI vRtti aura kSamatA nahIM hotI hai| kSatriya mAgane ke lie taiyAra nahIM hotA hai vaha jItakara lene meM hI khuza rahatA hai| vaha kucha bhI pAne ke lie saMgharSa karatA hai paraMtu kisI kI meharabAnI kA iMtajAra nahIM krtaa| dekho nA gautama svAmI ne kahA saMgharSa kiyA? bAra bAra bhagavAna ke pAsa svayaM ke jJAna kI aura mokSa kI yAcanA aura carcA karate rhe| AtmA meM cetanA nAma kA guNa haiN| usakI mukhya do zakti haiN| darzana cetanA aura jJAna cetnaa| darzana cetanA guNa kA lakSaNa hai sAmAnya sattA mAtra kA avalokana krnaa| AtmA jaba svayaM ke trikAlI svarupa ke sanmukha hotA hai usa samaya utkRSTatArupa svabhAva jise sva para kA bheda rupa bodha nahIM haiM paraMtu sva svabhAva kA nirvikalpa rupa dekhatA haiN| darzanacetanA kA viSaya nirvikalpa aura nirAkAra sAmAnya haiN| jJAna cetanA savikala sAkAra viSaya hai| cetanA ke svarupa ko jAnakara usake pariNAma pAye jAte haiN| jaise Ama kI guThalI kaccI khAo to kaTu lagatI haiN| usako boyI jAe to ugatI haiM Ama banatA haiM aura vaha Ama pahale khaTTA phira mIThA hotA hai| usI guThalI 215 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko yadi boyI nahIM aura sekalI to usakI kaTutA TalatI haiM aura apanA bhinna svAda prastUta karatI hai| atthi te atthitaM pariNati, natthi te natthitaM prinnmti| jo jisameM hotA haiM vahIM usameM se pragaTa hotA hai| jo jisameM nahIM haiM vaha usameM nahIM pariNamatA hai| jiNNANaM jAvayANaM pada svayaM ko jitakara anya ko jitAne kA sAmarthya rakhatA hai / ise catuSpadI pada haiN| isakA anya tIna pada se saMbaMdha haiM - prema kI abhivyakti jIta hai. thAMti kI abhivyakti tIrNa haiN| .. AnaMda kI abhivyakti bodha kI prApti haiM, AtmA kI abhivyakti mukti haiN| jitane ke lie yukti cAhie, tirane ke lie zakti caahie| bodha pAne ke lie pUrti cAhie, siddha hone ke lie mukti caahie| vyavahAra meM kahA jAtA hai javAnI meM jIta lo, vyavahAra aura vyApAra meM tIra jaao| prauDhAvasthA meM bodhapAmo aura mRtyu ke pahale moksspaao| aMta meM eka sikha sAtha meM rakho sadA- hAreteharinahIM, haritehAre nhiiN| yadiharihamAre sAtha haiM tojIvana meM hamArI kabhI hAra nahIM aura jIvana koI bhAra nhiiN| aise jiNANaM jAvayANaM se vijayapada lete hue tirane ke lie svayaM ko bhava samudra meM samarpita kara samaMdara tirNa karane ke lie taiyAra ho jaao| / / / jiNNANaM jAvayANaM / / / / / / jiNNANaM jAvayANaM / / / / / / jiNNANaM jAvayANaM / / / 216 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . namotthuNaM tiNNANaM-tArayANaM tirajAnA unakI sAhajikatA hai| tAralenA unakI svAbhAvikatA hai| isa sahajatA aura svAbhAvikatA se unakI sva-para vyavasAya karuNA hamAre kalyANa kA kAraNa banatI hai / tAranA unakA svabhAva hai para kisako tAranA? kucha jIva machalI jaise hai jo use hI jIvana mAna baiThe haiM / unheM to samudra se bAhara bhI nahIM nikAlA jAtA hai / pahale yaha taya karoM ki tiranA cAhate ho ? svayaM ko DUbA huA mAnate ho ? DUbane se Ube ho kyA? tAranA paramAtmA kA svabhAva hai para, unako ve tArate hai ; tiranA jisakA svabhAva hai / DUbane se jo UbA huA hai| vizvAsa karo ve avazya tAraleMge jinhe DUbane kA ahasAsa ho| jo DUbaDUbakara UbA huA hai / jo bacanA cAhatA ho|jo tiranA cAhatA ho jo tAranevAle kI tIvra pratIkSA karatA ho / tAranevAle para vizvAsa karatA ho| pUrNa samarpaNa / basa phira kucha bacanA nahI hai / unase kucha chIpatA nahIM hai / puNya pApa kA hisAba / janma-mRtyu kI kitAba / rAgadveSa ke saba karataba / sabakucha unake sAtha / saba kucha unake pAsa / alagaaba kucha nhiiN| isa janma se yAtrA kA prAraMbha ho rahA hai / aMtima paDAva mokSa hai / Apa kyA soca rahe yaha saba hotA rahatA hai / vaha tAratA hai hama punaH girate haiN| vaha bacAtA hai hama phira vahI karate haiM jo hamArI anaMta janmoM kI Adata hai / bacAnA unakA svabhAva hai / giranA hamArA svabhAva ho gayA hai| svabhAva nahIM hai para Adata hai / majabUrI mAnate hai para yaha hamArI kamajorI hai| namotthuNaM se juDa jAo / "tiNNANaM tArayANaM" maMtra se jur3a jAo / anaMta gaNadharoM ke yogabala se juDa jAo / duniyA kI koI cIja apako vikAsa yAtrA meM nahIM roka paaegii| Apa svayaM apanI isa bhAva-yAtrA meM svayaM ko bhagavAna mahasUsa karoge / apako anubhUti hogI ki Apa pAryayabodha ke kAraNa DUba rahe ho / Apa zAsvata caitanya anaMtadarzI AtmA ho / gaNadhara bhagavaMta ApakI rakSA kara rahe hai / bacce ko mA~ uThAtI hai vaise gaNadhara bhagavaMta uThAte haiM / parama karuNAnidhAna apanI godI meM hameM prasthApita karate haiN| yAda rakhanA anaMta janmoM kI Adata haiN| vaha tAratA haiM hama punaH punaH girate haiN| vaha bacAtA haiM hama phira vahI karate haiN| jo hamArI janmojanma kI Adata hai| phira bhI jaba ekabAra unako soMpa diyA vaha avazya tAratA haiN| savAla haiM samarpaNa kaa| svayaM ko tArane ke lie saMkalpa kaa| aba yadi isa bAta kA svIkAra hai to Aie juDa jAie isa yAtrA meN| jIvana badala jaaegaa| paryAya saphala hogii| sIdhA mokSa to nahIM hogA paraMtu AgAmI bhavayAtrA pavitra hogii| aba saba kucha unakI najaroM se ho gujare gaa| anubhava hogA ki maiM isa paryAya se alaga hai| paramapuNya se namotthuNaM dvArA paramatattva kA saMyoga milA hai| saMkalpa karo ki mujhe tIranA haiM to paramatattva se hameM kucha nahIM caahie| kevala pAtra ko pAnI meM choDakara mai tiratA hU~, merI pAtrI tairatI hai,kahanevAle atimukta kumAra kI isa prakriyA ke bAreM meM sthaviramuniyoM ke dvArA paramAtmA ko aisA pUchA jAnepara ki "bhagavan ! ApakA ziSya 217 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atimukta kumAra zramaNa kitane bhava karane ke bAda siddha hogA ?" paramAtmA ne kahA, saMsAra samudra hai, zarIra naukA hai, jIva nAvika hai, maharSiloka ise pAra kara lete hai / sarIramAhu nAvatti, jIvo vuccaI nAvio / saMsAro aNNavo vRtto, jaM taraMti mahesiNo // Aryo ! yaha atimukta muni prAraMbha meM hI Atmasthiti ko bhalI bhA~ti jAna cuke hai / pUrvajanita karmoM ke kAraNa inakI yaha bAla ceSTA hai / prathama mulAkAta meM hI inhoMne gaNadhara gautama svAmI ko "ke NaM bhaMte. tubbhe ? kiMvA aDaha ? kahi NaM bhaMte! tubbhe parivasaha ?" Apa kauna hai ? kisalie ghUma rahe ho ? Apa kahAM rahate hai ? prazna sunakara muni gautama ne atimukta kI AMkhoM meM jhA~kA thA yaha socakara ki aisA prazna mujhe kauna pUcha sakatA hai / merI AtmA yA mere paramAtmA / mai kauna hU~? isI prazna kA uttara pAne ke lie maine prabhu kI zaraNa lI hai| mai yahI to DhUMDha rahA hUM / anAdi kAla se isa saMsAra meM paribhramaNa karane vAlA mai yahI to nahIM jAnatA hU~ ki mai kauna hU~ ? kyoM paribhramaNa kara rahA hU~ ? inhIM praznoMne mujhe jhakajhorA hai / "ko'haM nA'haM so'haM" ye mere sAdhanA sUtra hai / paramAtmA ke dvArA pradatta tripadi se nirmita AcArAMga sUtra ke prathama adhyAya ke prathama uzaka meM hI "so'haM" kI sAdhanA kA maMgalAcaraNa huA hai / gautama svAmI ke sAtha ke isa satsaMga meM atimukta ke jIvana meM mokSa kA maMgalAcaraNa ho gayA / isI milana meM atimukta ke siddhattva kA zilAnyAsa ho gayA / yahI khela kI naukA atimukta ke lie "tiNNAM tArayANaM" kA sAdhana bana gyii| sAdhaka ke tIna zAzvata praznoM ke uttara atimukta ke lie varadAna bana ge| hamArA kala kA viSaya thA jiNNANaM - jaavyaannN| jItanevAle aura jitAnevAle paramAtmA ne kahA tU eka ko / eka ko jAnale, svayaM ko jAnale, svayaM ko jItale / paramAtmA kA yaha saMdeza sunakara hama svayaM ko jAnane lge| svayaM ko dekhane lge| svayaM me kho ge| svayaM me lIna ho ge| gaharAI me cale ge| sAgara vara gaMbhIrA...... ahA! hA ! samudra kI taraha gaMbhIra ho ge| basa! itane meM hI kisIne dhakkA diyaa| gira paDe nIce athAha samudra meN| hameM kauna dhakkA de sakatA hai ? hameM kisane dhakkA diyA ? jinezvara ke dhyAna meM baiThe hue hameM kauna dhakkA de sakatA hai ? dhakkA diyA jAtA hai yA dhakkA mArA jAtA hai ? guru ziSya ko saMsAra meM se dhakkA detA haiN| zatru zatru ko zatru samajhakara dhakkA mAratA hai| dhavala zeThane zrIpAla ko dhakkA mArA thA kyoMki dhavala zrIpAla kA guru yA paramAtmA nahIM duzmana thA / Apa meM se kaI logoMne svImIMgapUla kI prekTisa kI hogii| prekTisa nahIM bhI kI hogI to bhI patA hogA ki, pahalI bAra dekhA jAtA hai hameM anubhava hotA hai ki hama isa prakriyA se anabhijJa aura anajAna hai| dUsarI bAra jAnA jAtA hai| tIsarI bAra sIkhA jAtA hai aura aMta meM kiyA jAtA hai| dekhanA to AsAna hai| dekhane meM koI pratikriyA nahIM 218 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai| jAnane meM koI sakriya prayAsa nahIM paraMtu bauddhika anuprAsa hotA hai| sIkhane meM kalA kA aviSkAra hotA hai| aMtima karanevAlI prakriyA ajIba hotI hai| eka baDA macAna hotA hai| svimiMga karanevAle usapara se chalAMga lagAkara pAnI meM girate haiM dekhanA AsAna hai| lagatA hai kucha khAsa bAta nhiiN| sIkhate samaya svImiMga sIkhAne vAle guru hameM macAnapara le jAte haiN| tairate hue tairAkiyoM ko dikhAte haiN| tairate samaya hAtha pAMva kaise hilAne cAhie aisA sIkhAte haiN| jaba taka ki hama isa bAre meM kucha soce, samajhe, jAne, dekhe tabataka to guru hameM dhakkA lagAkara pAnI meM pheMka dete haiN| pAnI meM girate hI svayaM kA jJAna prakaTa ho jAtA hai| thiyarI se dhyAna haTakara prekTikala suru ho jAtA hai| pahalI kSaNa kitanA ajIba lagatA hai| yahI to aMtara hai mA~ aura guru meN| mA~ macAnapara hI caDhane nahIM detI kahI macAnapara se baccA gira na pdde| guru prema se macAna para caDhAte haiM aura dugune prema se dhakkA lagAte haiN| "AtmArthI gurudeva mohanaRSIjI ma. sA. kahate the, tairane ke lie DUbanA paDegA, aura DUbanA ho to mata pUchanA pAnI kitanA gaharA hai| tairane ke lie pAnI kI gaharAI jAnane kI jarurata nahIM hai| kinAre ko jAna lo| dekho ki apanA hausalA kitanA hai| umaMga aura utsAha kitanA hai| ise dhyAna meM lo| dIkSA lenA arthAta saMsAra samudra ko tIra jAnA hai / yaha mata pUchanA ki mArga kitanA kaThina hai| kitanA laMbA hai| aisA socane se to mArga bojhIla banatA hai| saMyama ko bojhIla nahIM mojhIla bnaao|" guru se dhakkA lekara pAnI meM girate hI hama kuzalatA se dUra nikala jAte haiN| kabhI koI kuzala ziSya guru kI najaroM se ojhala bhI ho jAtA hai| hameM apanI kuzalatA kA aura pravINatA kA ahaM ho jAtA hai| hameM lagatA hai hama pUrNa pAradarzI ho rahe hai| aba to hama kuzala tairAkI evaoNrDa bhI le sakate haiN| itane me to eka aisI taraMga AtI hai| jo hameM vihvala kara detI hai| vAtAvaraNa meM viplava macA detI hai| guru aba dUra lagate haiN| aba yAda Ate haiM tiNANaM taaryaannN| aba to kevala mAtra paramAtmA hI tAra sakate hai| paratamAtmA kI tArane kI vidhi do prakAra kI hai 1) tIrtha ke jahAja meM sthAna dekara pAra utArate haiN| 2) paramAtmA samudra ko sokha lete haiN| bhaktAmara stotra meM muni mAnatuMgAcArya kahate haiM, paramAtmA ! saMsAra ke kucha loga aise haiM jo pAnI se hI Darate haiN| tIranA hai para tairane kI himmata nahIM hai| prabhu ! unako tArane ke lie ApakI usa kalA ko namaskAra hai| tubhyaM namo jinabhavodadhi shossnnaay| bhavasamudra kA zoSaNa karanevAle he paramAtmA ! Apako namaskAra hai| ghara chor3ane ke bAda akelI mIrA ko dekhakara kisIne pUchA ki, isa taraha akele Apa kaise bhavasAgara pAra karegI? taba mIrA ne bahuta acchA kahA, mere bhagavAna ne mere bhavasAgara kA zoSaNa kara liyA hai aba ciMtA kisa bAta kii| bhavasAgara saba sUkha gayo hai, phikara nahIM mohe taranana kI..... prAraMbha karo Aja se hii| subaha uTho to eka hI bhAva ke sAtha uTho ki isa gahare saMsAra se paramAtmA mujhe tAra 219 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahe haiN| prAta:kAla uThate hI pUrNa tarotAjA hokara svastha ho jaao| gahare gahare sAMsa lekara svayaM ko halakA mahasUsa karo / rAtabhara ke vizrAma ke bAda yaha ApakI apanI prabhAta hai| Apa kA citta nirmala aura nirvikAra hai| Apake cidAkAsa meM aba koI bAdala nahIM hai| nidrA khulane ke turaMta bAda A~khe kholane se pahale hI kucha samaya aise hI paDe rho| svayaM ke agurulaghu svabhAva kA anubhava kro| hamArA citta atyaMta saMvadenazIla hai| A~kha kholate hI hame saMsAra ko dekhakara saMsArI ho jAte hai| isI lie cetanA ko parama cetanA meM saMlagna hone do| jJAtAdRSTA banakara svayaM ko jAna aura parama ko dekha / kahI aisA na ho ki hama kisI taTa para pahuMca kara bhI samudra na choDa rahe ho| paramAtmA unako saMbodhana kara kahate hai, vatsa! basa ho gyaa| kitanI bAra samudra meM girA kitanI bAra bAhara aayaa| aba choDa ye gelgmmt| isake liye zAstra meM bahuta sUMdara gAthA hai tohusi aNNavaM mahaM, kiM puNaciTThasi tIramAgao / abhiturapAraM gamittae, samayaM goyama mA pamAyae / / vatsa ! aba choDa de taTa para nAcanA / aba samudra pAra karake bAhara AjA / bahota zIghratA se AjA / kSaNika mAtra kA pramAda kiye binA bAhara AjA / marajIvA kI taraha kitanI bAra gahare samudra meM jAkara ratna lAkara bhaktoM ko khuza karatA rahegA? taTa para rahanA khatarA hai| tU khatare se bAhara ho jaa| samudra kI ekAda lahara bhI tUphAna bharI hogI to punaH tujhe gahare samudra taka le jA sakatA hai| saMsAra samudra hai| saMyama taTa hai| taTa ko hI sabakucha na mAnalo / taTa se bhI Age eka mArga hai| jisapara tumhArI maMjIla hai| vatsa! abhitura arthAt zighra hI binA pramAda kiye tU pAra kara le| saMsAra kI gaharAI atala hai amApa hai| vatsa! jo bhArI haiM vaha DUbatA hai| jo halakA hai vaha tiratA hai / tU kitanA bhI jJAna prApta kiyA ho paraMtu tairakara pAra ho jAne kA jJAna, vidyA, kalA nahIM jAnatA hai to saba vyartha hotA hai / jaise eka bAra eka vidvAna naukA meM baiThA thaa| sAmane taTa para Ayojita eka vidvatsabhA meM use jAnA thaa| nAvika apanI svAbhAvika gati se naukA calA rahA thaa| yAtrika gati meM zighratA aura tvaritatA cAhatA thA / bArabAra kalAI para lagI ghaDI aura sAmane taTa se naukA taka kA phAsalA dekhatA rahatA thaa| sAtha hI nAvika ko zighratA se naukA calAne kA Agraha bhI karatA thaa| eka bAra usane apanI kalAI kI ghaDI ko dikhAte hue kahA~, dekho ghaDI meM kitane baje hai, mujhe chaha baje Ayojana meM pahuMcanA hai| nAvika ne kahA bAbUjI ! hameM ghaDI dekhanA kahA~ Ave ? hama to basa Apa jaise yAtriyoM ko isa taTa se usa taTa taka surakSita kaise pahucAnA yahI jAnate haiN| yAtrI ne kahA~, yadi ghaDI dekhanA na Ave to tumhArI jiMdagI kA pAMva (1/4) hissA pAnI meM gyaa| acchA ghaDI dekhanA nahIM AtA hai| para tuma kitanA paDhe ho ye to batAo ? usane kahA, bAbUjI ! paDhanA likhanA kahA jAne ? hama to sirpha naukA kI gati, prakRti kA havAmAna aura samuMdara aura kiztI kA saMbaMdha jAnatA hU~ / vidvAna ne kahA phira to terI AdhI jiMdagI pAnI meM gayI / 220 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha bhI eka saMsAra kA Azcarya hai ki kisIkI jiMdagI kA hisAba kitAba koI kaise kara sakatA hai ? jo na to guru hai na jyotiSI aura na to nAvika ne apane jIvana ke hisAba kI jAnakArI prApta karane kI jijJAsA vyakta kI hai / yAtrI ne tIsarA prazna pUchA ki, tuma bAra-bAra Upara AkAza kI ora kyoM dekha rahe ho ? nAvika ne kahA havA ki.. laharoM meM tUphAna najara AtA hai, isalie mai AkAza kI sthiti ko dekhatA hUM / vidvAna ne kahA isakA matalaba tumheM bhUgolazAstra aura khagolazAstra kA jJAna hai? bAbUjI ! Apako maiMne kahA na ki mai paDhA likhA nahIM hUM / nAvika kA yaha vAkya sunakara yAtri jora se ha~sa paDA aura kahane lagA phira to tumhArI 75 % jiMdagI pAnI meM gayI / nAvika ne kahA sahI hai bAbUjI ! yU to bacapana se abhItaka sArI jiMdagI pAnI meM hI bitAyI hai / subaha se uThakara zAma taka naukA meM hI samaya bItAtA hU / kabhI rAta bhI ho jAtI hai / inhIM samuMdara kI laharoM se pyAra karatA huuN| kabhI tUphAna Ane para inhI laharoM ko sahalAtA hUM , svayaM ko saMbhAlatA hUM aura ghara lauTane para bhagavAna kA AbhAra mAnatA hUM / nAvika kA uttara sunakara vidvAna kucha prazna kare usase pahale hI samuMdara meM bhayaMkara tUphAna kI zuruAta ho gayI / samuMdara kA mAyAvI rupa dekhakara vidvAna kA hausalA TUTane lagA / nAvika ne kahA bAbUjI ! saMbhAla lIjie svayaM ko / tUphAna kA koI bharosA nahIM hai / mai Apako surakSita rakhane kA pUrNa prayatna karatA hUM paraMtu tUphAna bekAbU ho jAe to naukA niyaMtraNa se rahita ho sakatI hai / acchA, to Apa yaha batAie ki Apako tairanA to AtA hai na ? gusse meM Akara ghabarAte hue vidvAna ne kahA, bevakUpha ! yadi mujhe tairanA AtA to terI naukA meM kyoM baiThatA ? nAvika ne kahA, mApha karanA bAbUjI ! merI to paunI jiMdagI pAnI meM gayI Apako to ghaDI dekhanA AtA hai / Apa paDhe likhe ho / bhUgolakhagola jAnate ho paraMtu sirpha tairanA nahIM AtA to ApakI pUrI jiMdagI pAnI meM gayI kahakara ThahAkA mArakara haMsane lgaa| gusse meM Akara vidvAna ne kahA, tumheM majAka sujhatI hai, yahA~ merI jiMdagI ke sAtha khilavADa ho rahA hai / itane meM nAvika ne lahara ke upara jora se thapATA mArake naukA ko isa taraha se ghumAyA ki naukA yAtrI sameta uchalakara tUphAna se bAhara hokara sIdhI taTa taka pahuMca gyii| ghabarAe huye vidvAna ko hAtha pakaDakara prema se naukA se bAhara utaaraa| kyA mAtra pAnI meM tairanA yA tairanA A jAne ko hI kalA kahate hai ? tairanA to machalI ko bhI AtA hai| pUrI jiMdagI tairatI hI rahatI hai para bicArI taTa se hI DaratI hai| jJAnI puruSa hameM avazya tArate haiM para hama taTa se hI Darate haiN| tiNNANaM tArayANaM ke hAthoM se khisaka kara punaH puna: pAnI meM cale jAte haiN| basa hameM to tairate hI rahanA hai| bAhara nikalanA hI nahIM hai| pAnI kI vizAlatA aura samudra kI gaharAI hameM rAsa A gaI hai / Aja se hI nahIM bhaMvAtaroM se hama aisA hI karate rahe haiN| paramAtmA ne hameM eka nahIM do nahIM cAra-cAra nAve dI haiN| jinako tIranA hai unheM kahIM ulajhane ke AvazyakatA nhiiN| kUda paDo kisI bhI eka nAva meN| do nAva ke yAtrI kabhI mata bnnaa| do nAva meM pAMvarakhoge to pAra nahIM utara paaoge| phira kahI DUbane kI AzaMkA rhegii| patha vizAla hai| sAdhana aneka hai| svayaM ko sAmarthya vihIna na smjho| bhUjA se nahIM taira sakate ho to yahA~ 221 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA ne cAra taraha kI nAve rakhI haiM sAdhu-sAdhvI, shraavk-shraavikaa| vyavahAra bhASA meM inakA mahattva boToM ke nAma se samajhane meM AsAna hogaa| 1) moTara boTaH ise yAMtrika boTa kahate haiN| 2) sailaboTa : josaDhasecalatI hai| 3)rau-boTaHjapapatavAra se calatI hai| 4) paiDalaboTa: jopA~vasedabAkara calatI hai| cAroM naukA ke prakAra alaga haiM, gati alaga hai, paddhati alaga hai para sabhI nAMva samaMdara pAra kara taTapara avazya pahuMcAtI hai| saMsAra samudra hai| taTapara se suhAvanA lagatA hai paraMtu kabhI bhayaMkara ho sakatA hai| tiNNANaM tArayANaM hameM sahyAlakara zAsana kI naukA meM baiThAkara taTapara lAte haiN| tIrtha meM surakSita karate haiN| bodha dekara mokSa taka le jAte haiN| Aja hama tiNNANaM tArayANaM kA jApakara aisA anubhava kareM ki hama taTapara pahuMcakara buddhANaM bohayANaM se prArthanA karate haiM ki hameM bodha do aura mokSa prApta kraao| namotthuNaM tiNNANaM tArayANaM namotthuNaM tiNNANaM tArayANaM namotyuNaM tiNNANaMtArayANaM 222 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM buddhANaM bohayANaM svayaM meM saMbuddha haiM ataH paramAtmA sayaMsaMbuddhANaM haiN| anya meM bodhi pragaTa karate haiM isalie bohidayANaM haiN| svayaM buddha haiM aura anya meM bodha pragaTa karate haiM ataH buddhANaM bohayANaM hai| paramAtmA dete haiM use bodha kahate haiN| hama lete haiM use bodhi kahate haiN| jo hamameM pariNamatA hai use saMbodhi kahate haiN| jIvadayANaM arthAta astittva meM aanaa| bohidayANaM arthAt astittva kI anubhUti meM aanaa| buddhANaM bohayANaM arthAt astittvamaya ho jaanaa| buddhattva kA bodha tIna taraha se pragaTa hotA hai| Adeza, upadeza aura sNdesh| ina sabakA anuprAsa kramabaddha dekhakara hama isakI gaharAI ko chUkara anubhava paaeNge| sayaMsaMbuddhANaM upadeza (bodha)dete haiN| bohidayANaM Adeza (bodhi) dete haiN| buddhANaM bohayANaM saMdeza (saMbodhi) dete haiN| samasta namotthuNaM sUtra meM bodha ke ye tIna sUtra prastuta haiN| tInoM kA Apasa meM saMbaMdha hote hue bhI tIna maMgala ke rupa meM sUtra meM prastuta haiN| sayaMsaMbuddhANaM Adya maMgala hai| bohidayANaM madhyamaMgala hai aura buddhANaM bohayANaM aMtima maMgala hai| hamArI cetanA mukhya do avasthAoM meM pariNamita hotI hai - prasupta aura prbuddh| jJAnI puruSoM kI cetanA ke pariNAma ke anusAra buddha puruSoM ke tIna prakAra ke hote hai| pratyeka buddha, buddhabodhita aura svyNsNbuddh| pratyeka buddha arthAt kisI nimitta arthAt saMsAra ke padArtha prasaMgapara se bairAgya prApta kara buddhattva prApta kara lenaa| jaise striyoM ke hAthoM ke kaMkaNa utAra lenepara eka eka cuDI rakhane se honevAlI zAMti se buddhattva paayaa| buddha bodhita arthAt guru se pratibodhita hokara buddhattva prApta krnaa| svayaMsaMbuddha arthAt kisI bhI nimitta athavA guru upadeza ke binA svayaM pratibuddha honA jaise tiirthNkr| siddha ke paMdaraha prakAroM meM svayaMbuddha siddha, pratyeka buddhasiddha aura buddha bodhita siddha ke prakAra milate hai| 223 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodha meM tattva hai| bodhi meM sattva hai aura saMbodhi meM sarvasva haiM jo siddhi ke lie Avazyaka hai| bhagavAna RSabhadeva ne 98 putroM ko bodha dvArA upadeza dekara tattva pradAna kiyA thaa| brAhmI aura suMdarI ko bodhi dvArA saMdeza pahuMcAne kA Adeza dekara unameM sattva pragaTa kiyA thaa| bAhubalI ko aisI saMbodhi thI jisameM saMdeza Adeza bana gayA aura bAhubalI kA sarvasva pragaTa ho gyaa| isameM karanA thA bhagavAna RSabhadeva ne aura vaha bhI bAhubalI ke prti| brAhmI suMdarI sirpha mAdhyama mAtra thii| saMdeza vAhaka ke rupa meM anAyAsa pahuMca gayI thii| bhagavAna ne saMdeza vAhaka kA sattva pragaTa kara diyaa| donoM bahaneM svayaM ke prati kucha pAne ke lie nahIM AyI thii| ve to AyI thI bhAI ko milane ke lie| bAhubalI jI ke dIkSA kI prathama enivarsarI mnaane| kyA kucha pA liyA hogA varSabhara meM usa sAdhanA ko praNAma karane AyI thii| enivarsarI zabda sunakara Apako vicitra lagA hogaa| yaha Aja kA zabda hai| Aja sAdhu sAdhvI enivarsarI manAte haiN| saMsAriyoM ko dekhakara saMyama kI 25 varSa kI silavara jyubilI mAnAi jAtI hai| jisa saMyama kI prApti suvarNa siddhi kI amUlya taka mAnA jAtA hai| AcArAMga meM isake bAre meM bahuta acchA kahA hai, jahettha mae saMdhi josie bhavati, evaM anattha saMdhi dujjhosie bhavati / jaisA suvarNa avasara mujhe prApta huA hai vaisA anyatra durlabha hai| kai bhavoM ke saMcita puNya ho taba aisA suvarNa avasara prApta hotA hai| jisa patha kI pratikSaNeM svarNamaya ho usa ke 25 varSa ko rajatamaya mAnakara mahotsava karanA kaise ucita hai? bicAre saMsArI jinake jIvana ke 25 varSa aneka saMgharSoM meM bIte ho ve 25 varSa taka yA 50 varSa taka saMbaMdhoM ke TIke rahane ke avasara ko mahotsava ke rupa meM manAe ucita bhI hai| calo jo bhI ho hama to cale una bahanoM ke sAtha jo apane bhagavaMta banane vAle saMta muni ke pAsa prabhu kA saMdeza pahuMcAne gai thii| paramAtmA kI koI bhI sevA nirarthaka nahIM hotii| paramAtmA kA koI bhI Adeza vyartha nahIM hotaa| vahI sArthakatA sattva banakara sArthaka ho gii| paramAtmA ne kahA tumhArA bhAI hAthI kI aMbADI para caDha kara baiThA huA hai use utAro pahale niice| basa merA yaha saMdeza unheM pahuMcA do| acaraja se dekha rahI hai donoM bhneN| dIkSitabhAI kaise hAthI kI aMbADI para baiThA hogaa| prabhu se kahA hama ApakI bAta samajhe nhiiN| bhagavAna ne kahA Apase bAta nahIM kahI saMdeza diyA hai| saMdeza samajhane ke lie nahIM sunAne ke lie hotA hai| jinako saMdeza diyA jAtA hai unhoMne ise samajhanA hai| saMdeza unako diyA jAtA hai jinhoMne upadeza sunA ho aura Adeza dhAraNa kiyA ho| Apa to parvata kI Toca para hAthI ke upara avaruDha Apake bhAI ko saMdeza do ki vaha gaja se nIce utara jaae| paramAtmA kA saMdeza lekara donoM bahaneM parvata kI talahaTI pahuMcI parvata ke upara caDhane kA mArga dekhatI hui pradakSiNA dene lgii| koI rAstA na milatepara ve socane lagI kyA kiyA jAya? jahA~ hama nahIM pahuca sakate vahA~ mana jA sakatA hai| mana ko pavana le jAtA hai, pavana ko vacana le jAtA hai| aisA socakara unhoMne dIrgha zvAsa ke sAtha bAhubali jI ko saMdeza sunAyA aura vApasa lauTa gii| ___ thoDIsI gaharAI meM jaaie| munizrI jahA~ dhyAna meM khaDe the| parvata kI Toka, bela ballarI se lipaTI huI kAyA, pakSiyoM ne jisapara ghosaleM banAe ho aise aMga upAMga, siMha kI garjanA aura hAthI ke ciMghADoM ko kATatI huI 224 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do sAdhviyoM kI madhurasvaralaharI vahA~ kaise pahuMca sakatI haiM? yahA~ mahattva zabda kA nahIM bhAva kA hai| bhAva ko lekara AyI huI bahanoM ke svabhAva kA hai| yahA~ mahattva hai paramAtmA ke prabhAva kaa| paramAtmA ke prabhAvika aura pAriNAmika puNya paramANu sahaja apanA mArga banAne lge| u~cAI, nIcAI, golAI Adi pariNAma bhaugolika paristhiti ke hote haiN| AtmabhAvoM kA pariNAma apUrva hotA hai| aise anubhavoM kI AnaMdalaharI meM donoM bahaneM vApasa lauTakara pahuMcane lagI prabhu ke pAsa / soca rahI thI jAte hI prabhu ko kahate haiM ki hama Upara nahIM car3ha pAe para Apake bhAva aura prabhAva bhAI ma.sA. ko pahuMcA die| soca rahI thI itane meM duMdubhiyAM bajane lgii| acaraja se socane lagI duMdubhI kyoM bajA? paramAtmA ke pAsa pahuMcate hI unhoMne dhanyavAda dete hue kahA tumhArA saMdeza pahuMcAnA sArthaka ho gyaa| abhI jo duMdubhInAda suna rahI ho vaha tumhAre baMdhumuni ke bhagavat prApti kA nAda hai| jinake parvatapara birAjanese pratyakSa darzana nahIM ho pAe ve bAhubali aba kevali ho ge| tumhAre aura jagat ke tInoM kAla ke sabhI paryAyoM ko ve jAnate aura dekhate haiN| tumhAre sAre mAnasika vicAra aura AtmabhAva unake jJAna meM pragaTa ho gae hai| hamArA tumhArA bAhubali kA sAMsArika RNAnubaMdha Aja saMpanna huaa| jisa saMdeza ke bAre meM hama bahuta gaharAI meM cale gae usa saMdeza meM zakti kisameM adhika thii| paramAtmA kI jinhoMne saMdeza bhejA thA? bAhubali kI jinake prati saMdeza bhejA gayA thA? yA una bhaginI yugala kI jinheM saMdeza vahana kA Adeza milA thaa| paramAtmA kA nimitta balavAna thA, bAhubali kA upadAna vizuddha thA aura brAhmI suMdarI kA upayoga uttama thaa| yaha saMdeza niHzabda saMdeza thaa| jahA~ zabda nahIM pahuMcate haiM vahA~ niHzabdatA pahuMca jAtI hai| bodha ke do prakAroM meM vAcikabodha aura maunabodha aise do bodha prasiddha haiM jaise ki bhagavAna mahAvIra ne caMdanA ko vAcika aura saMgama ko maunabodha diyA thaa| bAhubali ne upadeza sunakara vairAgya paayaa| Adeza sunakara dIkSA lI aura saMdeza pAkara kevalajJAna prApta kara liyaa| Atmasiddhi meM isakI aura spaSTatA hotI hai| anaMta karmoM ke prakAroM meM ATha karma mukhya haiM aura ATha karmoM meM mohanIya karma mukhya hai| mohanIya karma ke do bheda hai - darzanamohanIya aura caaritrmohniiy| vItarAgatA se cAritramohanIya kA aura bodha se darzanamohanIya kA kSaya hotA hai| darzana mohanIya ke kAraNa aTakA huA bAhubali jI kA kevalajJAna paramAtmA ke bodha se pragaTa ho gyaa| bodha ke kaI prakAra milate haiM jaise AnaMdaghanajI ne zabdabodha aura vAsitabodha btaayaa| isake atirikta bhI svabodha, saMbodha, parabodha, paramabodha, varabodha, pratibodha Adi aneka prakAra milate hai| AcArAMga sUtra meM ye sabhI bodha tIna bodha meM samA jAte hai - sahasammuiyAe, paravAgaraNeNaM, annesiM vA aNtiesoccaa| ___ sahasammuyAiyAe arthAt svamati yAne apanI buddhi ke mAdhyama se gaharA ciMtana karate hue jAtismaraNajJAna se pUrvajanma kA bodha ho jaanaa| jaise rAjA jitazatru ne apane putra ke sAtha tApasI dIkSA lI thii| eka dina unake guru ne unheM Adeza diyA ki, "kala amAvasyA haiM ata: anAkuTTi hai| kala ke lie Aja hI jaMgala se phala, phUla evaM kaMdamUla le aanaa|" anAkuTTi arthAt kaMdamUla grahaNa nahIM krnaa| yaha sunakara tApasa putra ke mana meM vicAra AyA 225 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki phala, phUla evaM kaMdamUla ke upabhoga meM doSa hai tabhI to amAvasyA ke dina upabhoga nahIM kiyA jAtA to usakI agale dina vyavasthA karanA bhI to doSa ho sakatA hai| anAyAsa dUsare dina kucha zramaNa vihAra karate hue tapovana mArga se nikala rahe the| unheM dekhakara tApasaputra ne kahA, "kyA Aja amAvasyA ke dina bhI ApakI anAkuTTi nahIM hai, jo Apa vana meM jA rahe ho?" uttara meM zramaNoM ne kahA, "hamAre lie sadA hI anAkuTTi hai|" ina vacanoM ko sunakara tApasaputra socane lage sadA anAkuTTi rahanA zreSTha hai / socate socate use jAtismaraNa jJAna huaa| pUrva janma meM maiM devagati meM thaa| usase pUrvabhava maiM zramaNa thA / sadA anAkuTi rahA thaa| aba bhI mujhe anAkuTTi rahanA hai aura Atmazodhana karanA hai / ata: maiM tApasavRtti choDakara zramaNavRtti apanAtA huuN| yaha svamati parabodha kahalAtA hai / dUsarA bodha hai, tIrthaMkara ke upadeza se honevAlA Atmabodha / jaise meghamuni ko paramAtmA mahAvIra kI dezanA se bodha huA thaa| dezanA sunakara vairAgya AyA aura dezanA sunakara bodha paayaa| saMyama meM vicalita honepara mahAvIra ke kathana se jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| pUrva janma meM kie gae dayA dharma ke prabhAva se isa janma meM saMyama kA svabhAva pragaTa huaa| yaha hai upadeza se honevAlA Atmabodha / tIsarA bodha hai, anyoM ke samIpa rahakara upadeza sunakara honevAlA bodha / avadhijJAnI, manaH paryavajJAnI aura kevalajJAnI ke upadeza se prApta honevAlA paramabodha jaise mallirAjakumArI ne avadhijJAna ke bala se apane vivAha ke lie Ae hue chaha rAjakumAroM ko upadeza diyA thA / upadeza ke dvArA pUrvajanmoM kI ghaTanA kA smaraNa karAte hue kahA thA ki, pUrva janma meM hama saba ne eka sAtha dIkSA lI thI aura eka sAtha sAdhanA kI thii| ina vacanoM ke balapara chahoM rAjakumAroM ko Atmaparibodha svarupa jAtismaraNajJAna huA thaa| ina tInoM bodhoM ke svarupa se yaha spaSTa hai ki zubha pariNAmoM ke pragaTa hone ke lie upadeza kA Adezamaya aura Adeza kA saMdezamaya honA caahie| kamaTha kI lakaDiyoM meM se nikale sA~pa ke joDe ko dharaNeMdra padmAvatI kA saubhAgya prApta huaa| usameM pArzvakumAra maMtra ke dvArA bodha pragaTa karate hai / bodhi ke sivA - ego dhammo na labhai arthAt dharmalAbha nahIM ho sakatA haiN| dharmalAbha, bodhilAbha, samAdhilAbha aura siddhilAbha ye cAroMlAbha paramAtmA ke I prApta hote hai| paramAtmA kA bodha jaba dezanA ke rupa meM pragaTa hotA hai taba aisA lagatA hai yaha bodha sirpha mere lie hI diyA gayA hai| svayaM ke apragaTa doSa apane bodha meM pragaTa ho jAte hai| anya kisI ko isakA koI anubhava nahIM hotA hai| aisA prabhu bodha kA paramaprabhAva hote hue bhI paramAtmA kisI ko jabaradastI bodha nahIM dete haiN| cAhe ve apane putra-putrI bhAI Adi kyoM na ho| sunanevAle kI bhavitavyatA mukhya hotI hai| 1 namotthuNaM sUtra dvArA hama paramAtmA se saMparka karate hai| eka taraha se aisA samajho ki namotthuNaM paramAtmA kA saMparka sUtra haiN| prazna hotA haiM ki hama to namotthuNaM ke dvArA paramAtmA kA saMparka karate haiM para ve hamArA saMparka kaise karate haiM ? gaNadhara bhagavaMta isakA uttara dete haiN| ye cAra sUtra - jiNANaM jAvayANaM, tiNANaM tArayANaM, buddhANaM bohayANaM, muttANaM moyagANaM ye cAra sUtra ApasI saMparka sUtra haiN| jitAte unako haiM jo khelanA cAhatA hai, jo laDanA cAhate haiM svayaM se| hAra ho yA jIta hameM paramAtmA caahie| tArate unako haiM eka unako jo pAra to kara gae para taTapara Akara baiTha ge| dUsare ve jinakA tiranA bAkI hai| tisarA unako jo pAnI se hI Darate hai| unheM paramAtmA tIrtha ke jahAja se pAra utArate 226 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| bhagavAna ko kevalajJAna hote hI samavasaraNa lagatA haiN| samavasaraNa meM padhArate hI gaNadhara nAmakarma vAloM ko trIpadI dAna karate haiN| suMdara, zubha, zuddha vAtAvaraNa dekhakara hama vahA~ pahuMca jAte haiM taba prabhu hameM kabhI nahIM kahate haiM ki yaha gaNadharoM kI sabhA haiN| zighra hI caturvidha saMgha kA Ayojana kara hamAre buddhattva ko pragaTa karane kI yojanA banAte haiN| isa anaMta sRSTi meM pUrva meM jo tIrthaMkara ho gae, vartamAna meM jo haiM aura bhaviSya meM jo hoMge saba yahI kathana karate haiN| AcArAMga meM kahA - je aIyA, je paDuvannA, je AgamessA arahaMto bhagavaMto te savve... jisase hamArA buddhattva pragaTa ho| hama bhakta se bhagavAna bana jaae| bhakta hamArI vartamAna paryAya hai| paramatattva hamArA bhaviSya kathana karate hue hamArI siddha paryAya kI udghoSaNAM karate haiN| isa udghoSaNA ko, isa kathana ko, isa AkhyAna ko isa prajJApanA ko, prarupaNA ko bodha kahate haiN| netA bolate use bhASaNa kahate haiN| sAdhu-sAdhvI bolate use vyAkhyAna kahate haiN| zikSaka kahate use lekcara kahate / bhagavatI sUtra meM AtA haiM bodhi kA bodha prApta karanevAlA buddha hotA hai| cauthe guNasthAna meM samyakabodhi hotI hai| darzanAvaraNIya karma ke kSayopazama se kevalabodhi hotI hai / dRSTAbhAva se jJAtAbhAva meM Akara niraMtara rahanevAlA siddha, buddha, mukta hokara parinirvANa ko prApta hotA hai / hameM buddhANaM bohayANaM ko namaskAra karate hue bhAvanA karanI haiM ki hameM aisA bodhajJAna ho paramAtmA bodhi hamameM pragaTa ho| paramAtmA upadeza, Adeza aura saMdeza tInoM pariNAmatraya banakara hamAre mokSa kA kAraNa bana jaae| muttANaM moyagANaM kI upAsanA ke lie paramaupAsya pragaTa hone kI binatI karate haiN| bodha, bodhi, saMbodhi hameM samAdhi de aura hamameM siddhi pragaTa kare / / / / namotthuNaM buddhANaM bohayANaM II! / / namotthuNaM buddhANaM bohayANaM / / / || namotthuNaM buddhANaM khohayANaM / / / 227 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM muttANaM moyagANaM janma maraNa aura deha se mukta hokara jinhoMne mukti prApta kara lI ve muttANaM moyagANaM haiN| janma maraNa aura deha se mukta kara jo hamameM mukti prApta karAne kA sAmarthya pragaTa karate haiM ve moyagANaM haiN| muttANaM moyagANaM meM hamArA astittva muktattva kA anubhava karatA hai| muttANaM moyagANaM meM hamArA jIvattva tattvamaya ho jAtA hai| Aja kI bhASA meM muttANaM moyagANaM ko samajhanA ho to yahIM kahanA hogA ki jo parsanala hai, paraphekTa hai aura paramaneMTa haiM ve muttANaM moyagANaM haiN| bodha, bodhi aura samAdhi se samasta pApa karma aura duHkhoM kA aMta ho jAtA hai| kRtsna karma kSayomokSaH kiye hue karmoM kA kSaya ho jAnA mokSa hai| mokSa kisI naI dhAraNA kA utpanna honA nahIM hai| apragaTa kA pragaTa ho jAnA mokSa hai| bIja meM vRkSa hai, miTTI meM ghaDA hai paraMtu apragaTa haiM use pragaTa karanA hotA hai| bhAva ke do prakAra hai - tirobhAva aura aavirbhaav| jaise 64paharI pipara rAI ke dAne jitanI lo to bhI sardI miTa jAtI haiM kyoMki use 64 pahara taka ghoTI gayI hai| usakA aisA niyama hotA hai ki vaha ghoTate samaya niraMtara ghoTI jAnI caahie| bIca meM baMda nahIM kara sakate / eka AdamI eka prahara taka ghoTa sakatA hai aise 64 ghoTakoM kI vyavasthA hotI hai| vastu padArtha vahI hote hue bhI usakI zakti aura guNadharma meM parivartana aura parAvardhana ho jAtA hai| jo jisameM tIrobhuta hotA hai usakA usI meMse AvirbhAva hotA hai| AvaraNa haTAkara, paradA haTAkara ise spaSTa kiyA jAtA hai| paramAtmA sadeha vicarate the taba bhI ve bhItara se mukta AtmA the| deha rahita mukta avasthA prApta kara lenepara ve pUrNata: mukta AtmA ho jAte hai| svayaM mukta hokara anya jIvoM ko bhI mukta karane meM ve samartha hote haiN| prazna isa bAta kA hai ki kyA hama vAstava meM mukta honA cAhate hai? hama kevala rogoM se mukta honA cAhate haiM paraMtu arogI yA nirogI nahIM ho sakate haiN| kevala daridra yA akiMcana rahanA nahIM cAhate paraMtu apAra lakSmI, vaibhava aura samRddhi kI bharamAra cAhate haiN| hamArI cAhanA padArtha aura paramANuoM kI asIma hai| aisI sthiti meM mukta hone kI prabhu se yAcanA yA prArthanA karanA vyartha hai| yahA~ moyagANaM se prabhu ke mukta karane ke sAmarthya kI bAta hai| upadAna jabataka vizuddha na ho taba taka mokSa prApti nahIM ho sktii| ___Aja hama uparokta vicAroM se haTakara socate haiN| hama unakI carcA karate haiM jo vAstavika mokSa ko cAhate haiN| mokSAbhilASI haiN| mokSa kA adhikArI haiN| mokSamArgapara cala rahA hai, para abhI mokSa ho nahIM sakatA isa vivazatA ke kAraNa svayaM kI nirmala dazA pragaTa karane meM nirbala ho rahe ho| yaha bAta to sahI hai isa janma meM yahA~ se mokSa nahIM ho sakatA haiM paraMtu isa kAla meM mokSa nahIM ho sakatA aisI bAta nahI hai| isakAla meM bharatakSetra vAsiyoM kA parAkrama, puruSArtha aura sAmarthya kama yA kamajora hai| nirmalatA pragaTa karane ke lie yathA yogya puruSArtha na ho pAne se yahA~ se 228 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSa nahIM ho pAtA hai| Apako yadi devalAlI se rAjakoTa jAnA haiM para yahA~ se koI sIdhI Treina rAjakoTa ke lie nahIM hai| isake lie Apako mubaMI hokara jAnA paDatA hai| kAThiyAvADI meM eka kahAvata haiM, vAyA viirmgaam| jahA~ hama DAyarekTa nahIM jA sakate vahA~ vAyA jAnA paDatA hai| isake lie bAyapAsa zabda kA bhI upayoga hotA hai| yaha saba maiM ApakA utkarSa baDhAne ke lie kahatI huuN| jahA~ DAyarekTa nahIM haiM vahA~ vAyA kA upayoga karate haiM usItaraha mokSa jAne ke isa kAla meM bharatakSetra meM DAyarekTa vyavasthA nahIM hai paraMtu vAyA vyavasthA haiM yA nahI haiM socA kabhI isa bAre meM? vAyA vyavasthA bahuta mahattvapUrNa haiN| vaha haiM vAyA mahAvideha kssetr| mahAvideha kSetra se Aja bhI abhI bhI mokSa prApya haiN| nirmaladazA pragaTa kara pUrNa puruSArtha ke sAtha prabala parAkrama dvArA mokSa sulabha hai| samaya aura kSetra kI duhAi dekara puruSArtha kamajora kara hAthapara hAtha dharakara baiThe rahanA anucita hai| kaliyuga ke kucha loga isakAla meM yA yahA~ se mokSa nahIM haiN| isa kathana kA galata prayoga karate hai| yahA~ se mokSa nahIM jA sakate isalie puNya pravRtti kare aura devagati ko prApta kre| kAlacakra kA chaThA ArA isItaraha pUrA karanA hogaa| aisA socanA samaya aura kSetra kI majabUrI nahIM kamajorI hai| yahA~ se rAjakoTa kI DAyarekTa Treina nahIM haiM para dillI kI to hai| isalie dillI cale jAya aisA ho sakatA haiM kyA? dillI jAoge yA vAyA muMbaI -rAjakoTa hI jAoge? mahAvideha kSetra kA kansepTa hamAre lie adhika mahattvapUrNa haiN| hameM yaha socanA hogA ki hama aisA kyA kareM jisase hama mahAvideha kSetra pahuMca ske| muttANaM moyagANaM se namaskAra kara bhAvanA karate haiM ki he siddhA siddhi mama disaMtu ! merA mokSa spaSTa kro| DAyarekTa nahIM to vAyA sahI mujhe mArga avazya caahie| merI AgAmI yAtrA ke mAlika Apa ho| mere mokSaratha ke sArathi Apa ho| merA pUrNa samarpaNa Apake caraNoM meM haiN| Apa apane muttANaM ho, to mere moyagANaM bhI ho / apanI isa moyagANaM pada kI maryAdA meM mujhe sAmila krlo| merA mArgadarzana kroN| svayaM paramAtmA mukta sthiti kA anubhava karate hue bhI kevalamAtra pUrva karma ke anusAra vartate haiN| isIlie unase yaha pUchanepara ApakA jIvana ke prati kyA abhiprAya hai? paramAtmA ne kahA, puvvakammakhayaTThAe imaM dehaM smuddhre| pUrva karma ke kSaya karane ke lie isa deha ko dhAraNa kiyA hai| pUrva ke aise kaunase karma haiM jisa kAraNa yaha deha dhAraNa karanA paDA? tIrthaMkara nAmakarma nikAcana hone ke bAda paramaAtmA ko tIna janma dhAraNa karane par3ate haiN| jaba taka usa nAmakarma kA saMpUrNa upabhoga na ho taba taka mukta avasthA nahIM ho sktii| pUrvokta zabda kA prayoga kaba ho sakatA hai? sAmAnyata: hama duHkha ke samaya meM aise zabda kA prayoga karate haiM ki kie hue karmoM ko bhoge binA chUTTI nahIM hai| bharA pUrA anukUla AjJAkArI parivAra, pratiSThA aura samRddhi ho to mukti ke vicAra kahA~ Ate haiN| kaba chuTU saMsAra se aisA socA bhI nahIM jA sktaa| prabhu ne aisA kyoM kahA? unakI apAra samRddhi ko to Apa jAnate haiN| suvarNa rajata kA ratnamaya samavasaraNa ho vihAra karate samaya mRdu suvarNakamalapara caraNa rakhe jAte ho| 64 iMdra jinakI sevA meM ho| gaNadhara apane vizAla sAdhu-sAdhvI parivAra ke sAtha jinakI sevA meM sadA upasthita ho| una paramAtmA kA jIvana kA abhiprAya pUvakarma ke kAraNa kaise ho sakatA hai| janma se tIna bhava pUrva sabhI jIvoM kI zAsana rasika banAne kI prabala bhAvanA se isa nAmakarma kA baMdha hotA hai| vipAkodaya ke samaya tIrtha kI sthApanA, saMgha vyavasthA Adi isI 229 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarma kA pariNAma hai| isataraha tIrthaMkaroM kA tIrthaMkara nAmakarma anya ke utthAna kI bhAvanA se baMdhatA haiN| udaya ke samaya para ke dvArA bhogA jAtA hai| aise vicAra karate samaya prazna hotA hai ki nAmakarma kI yaha sAdhanA AtmasAdhanA haiM yA lokasAdhanA? gaNadhara bhagavaMta isakA samAdhAna karate hai| lokAzrita hone se yaha lokasAdhanA lagatA hai para haiM yaha aatmsaadhnaa| kyoMki vizuddha samyaka darzana, nirmala AtmadazA kI anubhUti, mokSamArga kI AnaMdayAtrA kA anubhava jaisA mujhe ho rahA hai vaisA anya jIvoM ko bhI ho aisI tIvra anubhUti kI phalazruti yaha nAmakarma haiN| jaisA AtmA kA AnaMda mujhe hai vaisA sabhI jIvoM ko ho aisI maMgala abhyarthanA AtmasAdhanA kI paryAya hai / puNyamaya ho yA pApamaya paraMtu anya avasthA kA saMpUrNa nAza hone se AtmA kI pUrNa pavitradazA kA sarvathA pragaTa ho jAnA bhAvamokSa haiN| tIrthaMkara nAmakarma zubha, puNyamaya karma haiM / paramasiddha dazA meM vaha bhI bAdhaka mAnI jAtI hai| vaise zubhabhAva jIva kI arupI avasthA meM hotA hai / vaha arupI bhAva bhAvapuNya haiN| una bhAvoM ke nimitta se paramANuoM kA samUha svayaM apane upAdAna ke kAraNa AtmA ko avagAha ke rahatA haiM use dravya puNya kahate haiN| puNya AtmA kA svarupa nahIM haiM paraMtu para nimitta se honevAlA zubha pariNAma hai| isa pariNAma se AtmA alaga hai| hamAre guruNIzrI ujjvala kumArIjI mathurA ke caube kA udAharaNa dete the| eka pUrNimA ke rAta meM ve bhAMga kA nazA kara ke nadI pAra karane ke lie taTapara ge| rAtabhara halesA mArakara naukA calAte rhe| subaha hote hote unheM lagA thA hama dUsare taTa se bahuta najadIka haiM, basa pahuMcane meM hI hai| taTapara utarakara vApasa naukA kA laMgara khUMTe se bA~dhane ke lie jaba rassA DhU~Dhane lage taba unheM patA calA ki pahale baMdhA huA laMgara khUMTe se baMdhA huA hI hai| ise binA khole hI hama rAtabhara halesA hA~kate rheN| pariNAmata: hama isI taTapara rAtabhara hai| adhyAtma jIvana meM mukti prApti ke prayAsa hamAre karIba isItaraha ke hai / hama adhyAtma kA prayAsa to karate haiM paraMtu hamArA cetanA kA laMgara saMsAra ke khUMTe se ba~dhA huA hotA hai| muttANaM moyagANaM Ate haiM hama se pahale laMgara kholane kA kahate haiN| kabhI hama kholate haiM to kabhI hama sirpha nATaka karate haiN| jabataka hamArA mana ina baMdhanoM se mukta hone kA nahIM karatA haiM taba taka mukti ke prayAsa vyartha hai| hama jJAnI puruSoM se mukta hone kI prArthanA to karate haiM paraMtu unake kathana ko mAnate nahIM hai| baMdhana bA~dhate ha haiM aura unheM kholane kI binaMtI hama paramAtmA ko karate haiN| bA~dhA hamane to bhalA bhagavAna ise kyoM kholeMge? mukti ke prayAsa pUrva hameM ina baMdhanoM ko kholane kA prayAsa aura prayoga donoM karane hoNge| ekabAra eka kumhAra kucha gadhoM ko lekara jaMgala se gujara rahA thaa| zAma hote hote aMdherA dekhate dekhate ghabarAne lgaa| jaMgala meM akelA kyA kruuNgaa| cirAga na roshni| gadhe bhI idhara udhara bikhara jaaaiNge| itane meM dUra dUra eka kuTiyA dikhAI dii| kumhAra pahuMcA usa kuTiyA kI ora bhItara jhA~kA eka saMta birAjamAna the| kuTiyA meM bhItara gyaa| saMta se kahA, rozani ke lie cirAga diijie| saMta ne kahA, bhItara jhA~ka cirAga tere bhItara hI haiN| bAhara ke cirAga aura bAhara kI rozani se kyA karanA haiN| aise cirAga to kaI bAra jalA cukA tuu| aba bhItara aajaa| bhItara kA cirAga jalA de / biccArA kumhAra mAthA Thokakara saMta se kahatA haiM, gadhoM ko lekara ghUmatA hU~ ziSyoM ko lekara nhiiN| unakI surakSA ke lie mujhe bAhara kA hI cirAga 230 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caahie| bhItara kA cirAga Apa jalAe bAhara kA mujhe diijie| saMta ne kahA, yahA~ aisI koI vyavasthA nahIM hai| kumhAra ne socA jaMgala meM isa kuTiyA aura isa saMta ke sivA kucha nahIM haiN| jo bhI pAnA haiM inhIM se pAnA haiN| usane saMta ke pA~va pakaDe aura binatI karane lgaa| maMtra do, jaMtra do, taMtra do para mere gadhoM kI rakSA kro| gadhe sahita rAtabhara ke lie maiM tumheM samarpita huuN| saMta kumhAra kI bhASA samajha cuke| kucha bhI karake ise samajhAnA hogaa| unhoMne A~kha baMda kI, hAtha phailAyA aura kumhAra se kahA jA tere gadhoM ke paas| eka eka ko pakaDakara peDa ke sAtha bA~dha de| rassI tujhe dikhAI nahIM detI haiM tujhe prayAsa purA karanA haiN| gadhe baMdha jaaeNge| kumhAra gayA vaisA hI kiyA rAta gaI prAta: aayii| kumhAra uThA gadhoM ko thapathapAyA calane kA Adeza diyA para sAre prayAsa vyartha ho ge| gadhe Age baDhane ko taiyAra hI nahIM the| punaH gayA saMta ke pAsa apanA gIta gAyA, duHkha royA, upAya maaNgaa| saMta ne kahA, maMtra se baMdhI vaha rassI kholI yA nahIM? kumhAra jheMpa gyaa| rassI thI nahIM bA~dhA kyA thA? usane saMta se kahA, nahIM kholaa| saMta ne kahA jA pahale gadhoM ko khola aura calane kA bol| jisa kriyA se tune gadhoM ko bA~dhA haiM usI kI pratikriyA se unheM khola de| kriyA aura pratikriyA yahIM saMsAra haiN| yahIM baMdhana haiM ina baMdhanoM kA kholanA mukti hai| sAkSIbhAva meM rahakara baMdhanoM ko dekhanA hai, kholanA haiM aura baMdhanoM se mukta honA hai| Azrava ko rokanA haiM, saMvara ko savAranA hai aura nirjarA se karmoM ko jhADanA hai, AtmA se alaga karanA hai isI kA nAma mukti kala dopahara ko kucha aise bacce Ae jinako namotthuNaM to AtA thA para usakA artha nahIM samajhatA thaa| kahate the hameM ye sUtra acchA lagatA hai paraMtu isakA artha nahIM samajhatA hai| dAdI kahatI haiM yaha saba paramAtmA ke vizeSaNa haiN| hameM bhI paramAtmA svarupa jAnane kI icchA hotI hai| hamAre jaisI bhASA meM hameM namotthuNaM kA sAra smjhaae| hama yaha jAnate haiM aura itanA mAnate haiM ki paramAtmA hameM jAnate haiM aura pahacAnate bhI hai paraMtu hama paramAtmA ko nahIM pahacAna paate| paramAtmA kA paricaya aura pahacAna karAte hue unase kahA, pA~ca aise pramANa haiM jo sirpha paramAtmA ke hI hote haiN| eka yunivarsala Tratha aura yunivarsala eksepttedd| sabhI dharmavAle paramAtmA kA svIkAra karate hai| dUsarA suprima athoriTI arthAt jo sarvocca ho| jisake upara koI nahIM haiN| guru, zikSaka, rkssk| kisI kI unheM AvazyakatA nahIM hai| tIsarA yunika prsneNlittii| paramAtmA sarvoparI haiN| janma aura mRtyu kA cakra saMsAracakra, kAlacakra, karmacakra paramAtmA ina sabhI cakroM se para hai| cauthA oNla naoNleja phul| paramAtmA sarvajJa haiN| saba kucha jAnate dekhate hai| sRSTi ke Adi, madhya aura aMta ke jJAtA hai arthAt paramAtmA trikAladarzI haiN| pA~cavA inaphiniTa arthAt paramAtmA sarvaguNa saMpanna haiN| paramAtmA aisI koI DigrI nahIM hai jise koI skula, kaoNleja yA yunirvasiTI se prApta kara ske| paramAtmA kA sAmarthya aciMtya hotA hai| isakI mahimA ke lie kahA hai, aciNtsttijuttaaii| sAdhaka kI nirmalatA pragaTa hote hI paramAtmA unake kalyANa ke progrAma banA lete haiN| duHkhI aura bhUkhI caMdanabAlA paramAtmA ko sahasA A~gana meM dekhakara ekadama harSAyI aura mana hI mana bolI, maiM kitanI puNyavAna hU~ ki prabhu mere ghara pdhaare| paramAtmA apanI parAvANI meM kahate haiM, kisane kahA maiM tumhAre ghara AyA hU~, thoDA sA soco cNdn| kyA yaha tumhArA ghara haiM? jise tuma ghara kahate ho vaha ghara to mUlA seThAnI kA hai| tumhAre zAzvata ghara meM ekabAra mujhe bulAkara to dekho| 231 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmaMtraNa to do| tumhAre zAzvata ghara meM ekabAra A gayA to dekha lo| tumhAre zAzvata ghara kA vAstu badala jaaegaa| tuma to isa ghara kI dAsI ho|cNdn taka ye bhAva phuNce| usane kahA prabhu ! mujhe dAsIpane se mukta kro| rAjakumArI se dAsI hone ke durbhAgya ko saubhAgya meM badala do| bhagavAna ne kahA, jagat ke sarva apane apane karmoM ke anusAra phala bhugatate haiN| isa thiyarI meM kucha bhI nahIM badalA jA sakatA hai| AtmA kI prabalatA pragaTa honepara sAdhanA kA saMcAra hotA hai| samarpaNa ke dAvapara siddhi kA zikhara sAdhanA kA sarvocca dhyeya bana jAtA hai| bhAgya, saubhAgya kI bhAvanA jAnate hue bhagavAna ne kahA, vatsA ! jaba tuma kucha banAne kI oNphara hI karatI ho to tumheM bhAgyavAna kyoM bhagavAna hI bnaau| bhagavAna banAne ke lie sAmarthyavAna huuN| ' abhigraha vizeSa ke kAraNa bhagavAna jaba vApasa lauTane lage taba caMdana bhItara kI bhASA se bhagavAna ko rokate hue kahatI hai, he mhArA A~gaNie AyoDA mati jAo mahAvIra... bhItara kI bhASA ko bhItara se sunate hue bhagavAna kahate hai maiM dravya se tumhAre A~gana meM hU~ para vAstava meM maiM tumhAre aMta:karaNa meM AyA huuN| caMdanA ne svayaM ko pahacAna liyaa| prabhu ! maiM saMsAra se thaka cukI huuN| hAra cukI hU~, mujhe jitAlo, tAralo, mujhe bodha do, mujhe mokSa do| caMdana muskurAI usake bhItara ke eka eka tAra jhaMkRta ho ge| caMdanA kI cetanA bhagavaMtmaya ho gyii| nAbhi se namo kA nAda pragaTa ho gyaa| namotthuNaM se jhaMkRta svaroM ke sAtha namotthuNaM muttANaM moyagANaM kA muktagAna pragaTa ho gyaa| sAdhaka kI isa uccadazA ko jAnate aura dekhate hue sarvajJa sarvadarzI mukti kI maMtraNA kaise karate haiM yaha hama kala dekheNge| / / / namotthuNaM muttANaM moyagANaM / / / / / / namotthuNaM muttANaM moyagANaM / / / / / / namotyuNaM muttANaM moyagANaM / / / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM savvakSUNaM savvadarisIgaM dravya ke AdhAra se payArya ko jAnanA jJAna haiN| jJAna ke AdhAra se paryAya ko jAnanA darzana hai| sarva dravya kI sarva praryAyoM ko jAnate haiM ataH prabhu savvannUNaM haiN| sarva dravya kI sarva praryAyoM ko dekhate haiM ataH prabhu savvadarisINaM haiN| vastu ke vizeSa dharma ko jAnane se jJAna sAkAra upayoga hai| vastu ke sAmAnya dharma ko jAnane se darzana nirAkAra upayoga hai| jo sva ko jAnatA haiM vaha sarva ko jAnatA hai| jo sva ko dekhatA haiM vo sarva ko dekhatA haiN| jIva kA prathama prayAsa sarva ko jAnane aura dekhane kA nahIM paraMtu sva ko jAnane aura dekhane kA hai| jo apracyuta arthAta aMtarahita haiN| suyagaDAMga sUtra meM sarvajJa ke lie abhibhUya nANI aura sarvadarzI ke lie savvadaMsI zabda kA prayoga huA hai| sarvadarzI ke lie anaMtacakkhU zabda kA prayoga huA hai| avirodha meM virodha rakhanevAlA eka cakSu hotA haiM aura virodha meM avirodha dekhanevAlA anaMtacakSu hotA hai| bhagavAna mahAvIra ne anaMtacakSu hokara satya ko jAnA, dekhA aura use rUpAyita kiyaa| anaMtacakkhU kI taraha aNaMtanANI aura aNaMtadaMsI bhI kahA hai| namotthuNaM ke isa pada kI upAsanA karate hue gaNadhara bhagavaMta sarvajJa sarvadarzI paramAtmA ke dvArA anya jIvoM meM pUrNajJAna pUrNadarzana pragaTa karane kA sAmarthya rakhate haiN| hamameM sarvajJattva pragaTa karane kA sAmarthya svIkArane se pahale paramAtmA ke sarvajJa sarvadarzI hone kA vizvAsa, zraddhA, AsthA Avazyaka hai| vizva meM anaMta padArtha haiN| pratyeka padArtha kI anaMta paryAeM haiN| sarva padArtha aura sarva paryAyoM se hama anabhijJa haiM, anajAna haiN| sarvajJa prabhuko karmabaMdhanoM ke AvaraNoM se mukta hone kAraNa nirAvaraNa avasthA meM nirmala vizuddha jJAnadarzana sahaja prApta ho jAte haiM / sarvajJa prabhu saba jAnate haiM aura dekhate haiM isalie unako hara rahasya kA bodha hotA haiM / naMdIsUtra meM kahA haiM davvao anaMta vANI savvaM davvAi jANai pAsai / arthAt SaDdravyoM ko pUrNataH jAnate aura dekhate haiM / isItaraha ve sarva kSetroM ko yAne khittao, kAlao, bhAvao sarvakSetra, sarvakAla aura sarvabhAvoM ko jAnate aura dekhate haiN| isa kathana ko bhagavatI sUtra meM kathita skaMdaka parivrAjaka kI ghaTanA spaSTa kara detI hai| bhagavAna mahAvIra * tIrthaMkara kAla ke gyArahave varSa meM jaba prabhu kayaMjalA meM birAjamAna the taba zrAvastI kA skaMdaka parivrAjaka bhagavAna ke pAsa AyA thaa| unheM dekhakara bhagavAna ne kahA skaMdaka! tumhAre mana meM jijJAsA haiM ki loka sAMta haiM yA anaMta ? bhagavAna kI jJAnAbhivyakti jAnakara skaMdaka ne kahA hA bhagavan ! mere mana meM aisA haiM aura mujhe usakA samAdhAna bhI caahie| skaMdaka ke mana kA samAdhAna karate hue bhagavAna ne kahA, loka sAMta bhI haiM anaMta bhI haiN| loka eka haiM isIlie saMkhyA kI dRSTI se vaha sAMta haiN| loka asaMkhya AkAza meM phailA huA hai isalie kSetra kI dRSTi se vaha sAMta 233 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| loka thA, haiM aura rahegA, isIlie kAla kI dRSTi se loka anaMta haiN| loka anaMta varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke paryAyoM se yukta haiM ata: paryAya kI dRSTi se loka anaMta haiM / sarvajJa ke kathana meM vizvAsa na karate hue yaha kahanA ki hama nahIM jAnate yA dekhate isalie kaise mAne ? aisA socanA galata hai| vizva meM aisI kaI bAte haiM jo hama nahIM jAnate dekhate to bhI mAna lete hai| ApakA beTA yA ApakA mitra koI amerIkA yA kahIM gayA ho aura vahA~ kI koI bAta kaheM hamane nahIM dekhI ho to hama use saca mAneMge ki nahIM ? jaba taka hameM kevalajJAna nahIM hotA hai taba taka hameM kevalI bhagavAnapara vizvAsa karanA caahie| abhI vartamAna meM to hameM matijJAna, zrutajJAna do hI jJAna haiM aura vo bhI pUre vizuddha nahIM hai| bAkI tIna jJAna avadhijJAna, manaH paryavajJAna aura kevalajJAna to haiM nahIM para hamArI bAte to aisI hotI haiM ki hama kevalajJAna se bhI adhika jJAna rakhate haiN| sAmAnyata: jIva meM do zakti haiM, darzana aura jnyaan| darzana vikalpa rahita hone se sAmAnya ko grahaNa karatA hai| jJAna vikalpa sahita hone se vizeSa ko grahaNa karatA hai| jJAna aura darzana donoM kA jaba prayoga hotA hai taba upayoga kahalAtA hai| jJAna aura darzana donoM jaba svarupa meM hote haiM taba guNa kahalAte hai| isake svasaMpat aura parasaMpat aise do prakAra batAe hai| svayaM meM jJAnadarzana honA, svayaM ko jAnanA aura svayaM ko dekhanA svasaMpat haiN| sarva ko jAnanA aura dekhanA parasaMpat hai| jo sarva ko jAnatA aura dekhatA hai use sarva jAne bhI nahIM dekhe bhI nahIM yaha kaisA Azcarya haiM? aMdhakAra meM koI TaoNrca yA baeNTarI lekara calatA ho vaha jahA~ para prakAza pheMkatA hai vahA~ kA saba kucha dikhatA hai| prakAza meM rahe hue sabhI loga AsapAsa kA sabakucha jAnate haiM dekhate haiM aura anubhava karate hai / paraMtu prakAza pheMkanevAlA kisI ko dikhAI nahIM detA hai| sarvajJa sarvadarzI kI hamapara dRSTi paDatI hai taba hamArA 66 lAkha yoniyoM kA paribhramaNa kama ho jAtA hai| sarvajJa ko hama dekha nahIM sakate haiM paraMtu dhyAna meM jAna sakate hai| zreNIka mahArAjA ne bhagavAna mahAvIra kA aisA dhyAna dhAyA ki usa dhyAna ke prabhAva se ve agalI caubIsI meM mahAvIra jaise hI tIrthaMkara hoNge| jJAnabimalajI ne eka stavana meM kahA hai - vardhamAna jinavaranA dhyAne, vardhamAna sama thAve re... kaSAya jIva kA vibhAva hai| jJAna jIva kA svabhAva hai| vibhAva kA sarvathA nAza hotA hai taba kevalajJAna hotA hai| jJAnI ke do prakAra hai sarvajJa aura zabdajJa / vizva ke sarva dravya ke sarva paryAyoM ko jo jAnate haiM ve sarvajJa kahalAte hai / zabdoM ke artha vizeSArtha, vizadArtha Adi batAte haiM unheM zabdajJa kahate haiN| jitane bhI gaNadhara ho gae ve saba zabdajJAnI to the para sarvajJa nahIM bana sake the| prabhu kA saMyoga huA zabdajJAna satjJAna meM pariNamita ho gayA aura zabdajJAna sarvajJAna kI ora rUpAMtarIta ho gyaa| sarvajJa banane ke lie svajJa bananA Avazyaka hai| sarva ko jAnane se pahale svayaM ko jAna lenA caahie| sarvajJa banane ke lie apane saMpUrNa astittva ke pradeza prabhu ke samakSa rakha do| koI bhI Atmapradeza sarvajJamaya pradeza se anachUA na rahe vaisA adhyavasAya banA lo| sarphesa Tu sarphesa ho jaao| Apa socoge saMsAra meM rahate hue aisA yA itanA kaise saMbhava hogA? paraMtu yaha bilakula saMbhava ho sakatA hai| yadi ApakA 234 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyama anya kisI bhI sAvadya pravRtti ko na karemi na kAravemi karanA haiN| karemi bhaMte, icchAmi NaM bhaMte! mujhe sAvadya pravRtti na karanI ho na karAnI ho aisA mujhe karanA hai / aisA karane kI merI icchA hai| aisI pravRtti se Apa niyamabaddha ho jAo taba aisA saMbhava hai| yadi Apake pAsa kaeNmerA haiM Apa usameM dekha rahe hai to rUpa ke sabhI paramANu usa leMsa taka Ate hai, paraMtu Apa jaba taka kaeNmerA klika na karo taba taka ve sabhI paramANu kaeNmerA meM nahIM A sakate haiN| basa isItaraha sarvajJa ke kaeNmere ke sAmane ho taba taka para Azrita kaeNmerA oNpha rakho / yadi hama vAstava meM apane bhItara paramAtmA ke AnaMda loka kA nirmANa kara usameM anubhUtimaya ho rahe hai to bAhara kA kaeNmerA khula hI nahIM sakatA haiN| hamArA bhItara kA anubhUtiloka vAstava meM oNnalAIna ho to hamArI pavitratA parama pavitratA se ricArja ho jAtI haiN| usa paramapavitra zakti ko hameM apane bhItara risTora karanI hai| jo risTora hotA hai vaha riyalAIja hotA hai aura jo riyalAIja hotA hai vahIM yadi saMsAra ke sAmane rilija ho to vaha nATaka nahIM sAdhanA haiN| vAstava meM hamapara bAhara ke vAtAvaraNa kA gaharA asara hotA hai| jaise Apako kisI ne kahA Apa bahuta acche haiN| Apane yaha kAma bahuta acchA kiyA.... Adi Adi Adi Apa kitane khuza hoge? saccAI se batAie Apake bhItara kitane AMdolana hoge? jaise naMdana maniyAra ke sAtha huaa| mIThe pAnI kA vizAla sarovara banAne para logoMse tAripha sunI prabhAva meM isI prabhAva ke kAraNa unhoMne usI meM meMDhaka ke rupa meM janma liyaa| isItaraha yadi Apako kisI ne kahA Apane yaha ThIka nahIM kiyaa| Apako samajhakara karanA cAhie... Adi aadi| aisA sunakara kyA hotA hai Apako? nArAja hoMge na Apa ? kitanA burA lagegA Apako ? vAstava meM Apa vahI ho jo Apa hai / kisI kA Apake bAre meM acchA burA kahanA usakI apanI soca hai| usakI soca se Apa bilakUla alaga hai| Apa apane meM jaise bhI hai acche bUre usake bAre meM usakA socanA, mAnanA, abhiprAya denA ucita nahIM hai| phira bhI usane Apake bAre meM kaha bhI diyA to Apapara usakA koI bhI prabhAva nahIM honA caahie| kyoMki yaha soca pudgalamaya soca haiN| Apapara honevAlA prabhAva anubhava mAtra se huA prabhAva hai| isIlie devacaMdrajI mahArAja ne kahA hai pudgala anubhava tyAga... pudgala kA tyAga nahIM pudgala ke anubhava kA tyAga karane kA kahA hai / pA~co iMdriyoM kA tyAga nahIM karanA hai| iMdriyoM se honevAle anubhavarasa kA tyAga karanA hai / I hamAre bhAvI tIrthaMkara sarvajJa ke jIvana kI adbhuta dazA isa siddhAMta ko spaSTa karatI hai| bhagavAna mahAvIra ke samaya kA eka chatra samrATa sabakucha dAva pe lagAke prabhu bhakti kara tIrthaMkara nAmakarma ke supAtra bana ge| phira bhI karmoM ne phaTakArA putra ne hI kaida meM ddaalaa| roja paccAsa phaTake pITha meM lagAtA thaa| phira bhI usa samaya meM zreNIka kI bhItarI AnaMda dazA meM kucha kamI nahIM AyI / paristhiti ko apane sva ke samakSa sAkSI bhAva meM rakhakara yahIM kahate the aho prabhu! ApakA mere para kitanA upakAra haiN| zAsana kA mujhapara kaisA anugraha hai ? isa viparita sthiti meM bhI merI bhItarI prasannatA akhaMDa rahatI hai| isataraha pudgala kA anubhava to thA para usa anubhava meM jo pIDA kA rasa thA vaha chUTa gyaa| paramAtmA ke prati rahI huI prItI ne anubhava ke rasa kA tyAga karavA diyaa| 235 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhavarasa ko Agama meM vedana kahA hai| bhagavatI sUtra ke sAtaveM zataka ke tIsare uddezaka meM kahA haiM ki karma kA vedana karate haiM to nirjarA nahIM hotI para AtmA kA vedana karate haiM to nirjarA hotI hai| eka samaya meM eka jagaha eka upayoga lagatA hai| AtmA kA upayoga AtmA meM jAtA hai to AtmAnubhUti hotI hai| guNa aura guNI ekakAra ho jAte haiM to upayoga parapadArtha, paravastu yA parajana meM nahIM jAtA hai| metArya muni, gajasukumAla Adi udAharaNa kathana kI sAkSI rahe haiN| anaMtakAla se AtmA pudgala ke sAtha rahate hue bhI pudgalamaya nahIM banA aisA to hama samajhate haiM, paraMtu kevalajJAna, kevaladarzana yaha hamArI apanI paryAya honepara bhI hama sarvajJa sarvadarzI bhI to nahIM ho pAe / sarvajJa banane kI prayogazAlA kA pahalA niyama haiM, svayaM ko jAno / mAna lIjie koI relve sTezanapara saphara ke lie pahuMcatA haiN| yahA~ se dillI jAne kA TikaTa usane liyA haiN| Trena AyI, Trena meM caDha gyaa| khAlI sITa para baiTha gayA, Trena cAlu huii| thoDI dera bAda TI. sI. AyA TikaTa mA~gA / usane jeba meM hAtha DAlA to use patA calA ki usakI jeba kaTa cukI hai| TikaTa ke sAtha AyaDeMTI kArDa bhI nikala cukA hai| usane TisI se binatI kI ki usane avazya TikaTa liyA haiM... Age Apa jAnate haiM isa binatI kA kyA pariNAma hotA hai? aura vahI huA Ti.sI ne prazna zuru kara die| kauna ho tuma? kahA~ jA rahe ho? kyoM jA rahe ho? kyA karoge vahA~ jAkara ? Adi aneka prazna puuchegaa| ina sAre praznoM ko sunakara vaha pravAsI aisA koI uttara de kauna ho patA nhiiN| kahA~ se Aye ho? patA nhiiN| kahA~ jA rahe ho? patA nhiiN| kisa lie jA rahe ho? patA nhiiN| pulisavAle yA Ti.sI ina praznoM ke uttara sunakara kyA kzana leMge Apa jAnate ho na / aise hI kucha prazna hameM jJAnI puruSa bhI pUchate haiM / unako hI pUchate haiM jo mukti loka kI AnaMda yAtrA kA pravAsI banA huA hai| ve bhI pahalA prazna yahIM pUchate haiM tuma kauna ho jise yaha zarIra milA haiN| jaise merI umra 52 varSa haiM / 52 varSa se maiM isa zarIra meM AyI huuN| AnevAlA pahale maujUda rahatA haiM to vaha zarIra meM AtA hai / merA devalAlI Agamana julAI meM huaa| usake pahale maiM kahIM thI taba vahA~ se devalAlI AyI / isataraha manuSya payArya meM isa zarIra 52 varSa hue| usake pahale maiM kahI thI yaha bAta nizcita hai / jaba AyI hU~ to jAU~gI yaha bhI nizcita hai kyoMki jo AtA haiM vo jAtA jarura hai| isakA matalaba haiM ki merI sattA tInoM kAla meM haiN| bhUtakAla meM maiM thI, vartamAna hU~ aura bhaviSya meM rahu~gI / jAU~gI to bhI rhuuNgii| rahanevAlA koMna haiM soco ? Apa cazme pahanakara kitAba meM likha rahe ho / kabhI idhara sudharmA pATha kI ora merI tarapha dekha rahe hai| yaha kauna dekhatA hai A~kha yA cazme ? Apa meM se koI kahegA A~kha, koI kahegA cazmA, para sacAI yaha haiM ki na A~kha dekhatI haiM na cazme ise to dekhane vAlA hI dekhatA haiN| zarIra meM koI haiM vaha dekhatA haiN| usake nahIM rahanepara koI nahIM dekha sakatA hai| cAhe deha ho, A~kheM ho, cazme ho lekina zarIra meM ise dekhanevAlA na ho to ise koI nahIM dekha sakatA hai| aba hameM socanA haiM ina donoM meM maiM kyA hU~ ? zarIra yA AtmA ? kyoMki jaba mRtyu hotI haiM taba eka cIja calI jAtI haiM, eka cIja paDI rahatI hai| aba prazna pUche svayaM ko jo jAtA haiM vaha maiM hU~ yA paDA rahatA haiM vaha maiM hU~ / isa prazna ke uttara kA sAkSI bananA hI hogaa| isa bAta kA nirNaya karanA hI hogaa| isa prazna ke uttara ke lie Atmasiddhi kI pahalI gAthA kA kathana huA / 236 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je svarupa samajhyA vinA, pAmyoM dukha anNt| samajhAvyuM te pada namu, zrI sadguru bhagavaMta // kaunase svarupa ko samajhe binA jIva anaMta kAla se anaMta duHkha bhugata rahA hai| Aja kala kI bAta nahIM anaMtakAla kI bAta haiM yh| deha anaMta kAla se badalatA rahA haiN| ina sArI paryAyoM meM eka mAtra eka caitanya svarupa hI zAzvata haiN| jabataka ina saba praznoM kA pUrNa uttara na mila sake taba taka sva cetanA ko paramacetanA meM vilIna kara denekA aMjAma haiN| cetanA kA khula jaanaa| samarpaNa se sAmAnya jJAna bhI pragaTa ho jAtA hai| to hamArI cetanA svadharmI hai| use paramasvarupa ke samakSa samakakSI anurupatA pAne meM sahaja svAbhAvika hai| eka vyAvahArika udAharaNa hI dekhie| ekalavya guru droNAcArya se binatI karate haiM ki, prabhu! mujhe apane caraNoM meM rakho paraMtu guru droNAcArya isa bAta kA inakAra karate haiM taba ekalavya gurudroNAcArya se dUsarI binatI karate hai prabhu! Apa sadA mere sAtha rho| rakho aura raho ina do vikalpoM icchAmAtra gurudeva kI hI thii| rakho kA vikalpa kevala guru Azrita haiN| guru cAhe to hI ziSya guru ke pAsa raha sakatA hai paraMtu guru ko apane sAtha rahane ke vikalpa ziSya svataMtra haiN| rahane ke kikalpa meM guru mere sAtha rahe utanA ziSya kA saMkalpa hI kAphI thaa| jisane ekalavya ko sarvazreSTha dhanurdhArI bnaayaa| ise bIjabhUtajJAna kahate haiN| yaha jJAna kA dUsarA kA prakAra hai| isameM guru ziSya meM jJAna kA bIja ke rUpa meM vapana karate haiN| jo samaya ke sAtha phala banakara saphala rahatA haiN| eka hai vRkSabhUtajJAna jo kevala nirAvaraNa hote hI pragaTa ho jAtA hai| vRkSabhUtajJAna meM usI bhava meM mokSa ho jAtA hai| jabataka sarvajJa nahIM banate taba taka kevali prarUpita jJAna kA svAdhyAya karanA caahie| kevali bhuvanabhAnukA caritra Apane sunA hogaa| bAla vidhavA ke rUpa meM rahI huI rohiNI eka lAkha se bhI adhika svAdhyAya kA pATha karatI thii| anya aneka dUSaNoM se dUSita caritra hote hue bhI aMta meM bhavAMtara meM bhuvanabhAnu ke bhava meM punaH svAdhyAya dvArA hI kevalajJAna prApta karate haiN| kevalajJAna apratipAti hotA hai / avadhijJAna Adi pratipAti hote hai jo Akara calA jAte haiN| ekabAra eka ziSya ko jJAna nahIM caDhatA thaa| guru ko pUchatA haiM maiM kyA karu jisase mujhe jJAna prApta ho| guru ne use saMtoM kI sevA karane kI AjJA dii| ziSya vaisA hI karatA rhaa| jaba bhI nivRtta hotA taba socatA, patA nahIM mujhe kaba jJAna prApta hogaa| socate socate eka dina nirmalatA ke kAraNa avadhijJAna pragaTa ho gyaa| avadhijJAna ke dvArA use prathama devaloka dikhAI diyaa| usane dekhA, saudharmeMdra apanI mukhya ATha deviyoM ke sAtha baiThe the| kAraNavaza koI eka rANI rUTha gayI thii| saudharmeMdra use manA rahe the| rUThI huI devI ne iMdra ko Thokara maarii| Thokara khAkara bhI iMdra ne use kahA, tujhe paira meM lagA to nahIM? yaha dekhakara muni ko hasIM A gii| basa ha~sate hI avadhijJAna calA gyaa| isIlie jJAna ko gaMbhIratA ke guNa se samhAlA jAtA haiN| jJAna se pUrva gurudvArA pradatta sAraNavAraNa Adi cAra AcAra kA sevana anivArya hotA hai| pramAda ke kAraNa dharma meM AyI huI kSati ko guru sudhArakara yAda karAte haiM use sAraNa kahate haiN| anAcAra kA pravartana karate samaya guru nivArate haiM use vAraNA kahate hai| dharmabhraSTa hone se pUrva akArya kA duSita phala 237 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajhAnA coyaNA kahalAtA hai| niSThura hue ziSya ko dhikkArate hue usakA hita samajhAnA paDicoyaNA haiN| prAraMbhika jJAna meM yaha guru ziSya kI vyAhArikatA hotI hai| pUrNajJAna kI prApti kevala svadharmi hotI hai| yAda to karo sarvajJa banate samaya kI prabhu kI adbhuta dazA ko| vaizAkha zuddha dazama kA vaha puNya belA jaba prabhu godohAsana meM kevala aMgUThe ke upara aisI nadI ke taTapara birAjamAna the jisakI bAlu yAne reta atyaMta Rju thii| nadI kA pAnI badalatI huI paryAyoM kA ehasAsa karAtA thaa| yaha to saba prabhu kI bAhyadazA haiN| prabhu kI bhItara kI dazA to adbhuta thii| nissaMgaM yannirAbhAsaM, nirAkAraM nirAzrayam / puNyapApavinirmuktaM, manaH sAmAyikaM smRtaM // - prabhu ni:saMga the| akele the| prabhu ne akele dIkSA lI thI aura akele hI jJAna prApta kiyA thaa| bhagavAna RSabhadeva ne cAra hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA lI thii| mallinAtha aura pArzvanAtha bhagavAna ne tIna sau puruSoM ke sAtha dIkSA lI thii| vAsupUjya bhagavAna ne chaha sau puruSoM ke sAtha dIkSA lI thii| anya unnIsa bhagavAna ne hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA lI thii| kevala bhagavAna mahAvIra ne hI akele dIkSA lI thii| paramAtmA kI dUsarI dazA haiM niraabhaastaa| AtmabhAva meM Anepara kisI prakAra kA AbhAsa nahIM rahatA haiN| cAhe vastu ho yA vyakti jisameM apanApana nahIM hai to AbhAsa bhI nahIM haiN| jo apanA nahIM hai use apanA mAnane kA AbhAsa hotA hai| jaise namIrAjarSI ke bAre meM kahA haiM ki jaba mithIlA jala rahI thI aura unako kahA gayA ApakI nagarI jala rahI hai| jAnate ho unhoMne kyA uttara diyA? mihilAe DajjhamANIe, na me Dajjhai kiMcaNaM / jo jala rahA hai vaha merA nahIM haiM, jo merA hai vaha jalatA nahIM hai| nijivRtti ke kAraNa pravRtti kA AbhAsa hotA hai| vyakti yA vastu ke sAtha vRttikA riztA baDA ajIba sA hai| kucha loga kahate haiM saMsAra aisA kyoM haiM ? ye AkarSaNa rahane nahIM caahie| para aisA kaise ho sakatA hai? Apako kisI ne Ama diyaa| Apako Ama hI khAnA haiM Ama khAte khAte Apa aMdara guThalItaka pahuMca ge| kyA kareMge Apa? Ama denevAle ke sAtha gussA kareMge ? guThalI usako vApasa dene kA prayAsa karoMge ? yA guThalI pheMkakara nivRtta ho jAoga ? Ama ke sAtha guThalI AtI hI haiM aisA Apako svIkAranA hI caahie| maiM zAdI karanevAlI laDakiyoM se maiM kahatI hU~ ki, pati ke sAtha sA~sa-sasura, nanaMdadevara Adi phrI haiN| sirpha pati ko hI nahIM ina sabako apanA maannaa| eka tarapha to hama kahate haiM apanA kucha bhI nahIM haiN| para mohaka aura AkarSaka saMsAra vItarAga bhAva nahIM detaa| use hameM hamAre bhItara hI nirmita karanA hai| isa bhAva kA nirmANa honA nirAbhAsatA ko AmaMtraNa hai| paramAtmA kI tIsarI dazA haiM niraakaartaa| AkAra ke bhItara eka nirAkAra cetanA haiN| nirAkAra cetanA ke kAraNa hI AkAra kA saMsAra haiN| saMbaMdhAtIta cetanA kI isa vyavasthA ko samajha lenA hI sAdhanA hai| AkAra nirAkAra ko nahIM calAtA, nirAkAra AkAra ko calAtA hai| sAre saMbaMdha kevala mAtra AkAra se abhivyakta honepara hotA hai| cauthI dazA nirAzrayatA hai| paramAtmA kI yaha dazA adbhuta hai| tIrtha meM, saMgha meM, samAcArI meM zAsana meM sarvatra isa dazA ko mahattvapUrNa mAnA gayA hai| sAdhanA mArga meM AnevAlI kaThinAiyoM ke samaya sAtha rahakara prabhu ke upara 238 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkramaNa na ho pAe isake lie zakrendra ne bhagavAna mahAvIra ko sAtha rakhane kI binatI kI thI paraMtu nirAzrayatA ko pramukhatA dete hue bhagavAna ne isakA Adeza nahIM diyaa| sAdhu samAcArI meM bhI je bhavaMti aNissiyA zabda rakhakara anAzrita rahanevAlA sadA nirAbAdha jIvana jItA hai| pA~cavI dazA haiM niraashrv| kisI pAnI ke bhare haudako yadi khAlI karanA ho to pAnI ke Ane kI vyavasthA ko baMda karanA hogaa| pAnI AtA rahe aura hama nikAlane kA prayAsa karate rahe to hamArA zrama nirarthaka haiN| isItaraha karmoM ke Agamana ko Azrava kahA jAtA hai| paramAtmA kI nirAzrava dazA niraMtara Azrava rahita hotI haiN| tanika mAtra bhI Azrava kA AnA na ho isake lie sadA jAgRta aura pramAda rahita nirdoSa caryA prabhu ke sAdhanA kA mahattvapUrNa prabhAva rahA hai| isa sthiti kA svIkAra karane ke lie eka zAzvata maMtra jo prabhu ne svIkArA aura zAsana meM use sarvottama sthAna diyaa| karemi bhaMte ! sAvajhaMjogaMna karemi, na kaarvemi| isa maMtra kA paramArtha rocaka aura rahasyamaya haiN| he bhagavAna ! mujhe karanA haiN| ziSya ke dvArA guru yA bhagavAna ke prati kiyA gayA yaha kathana prazna kara sakatA haiM, kyA karanA haiM ? isakA uttara haiM na karemi, na kAravemi... kremi| na karu na karAU aisA mujhe karanA haiN| kitanA adbhuta haiM yaha sAre AzravoM ko alavidA detA huA saMbaMdhAtIta saMbaMdha kA prAraMbha karatA haiN| prajJA ke do prakAra haiM - saMbaMdhaprajJA aura siddhprjnyaa| namotthuNaM sUtra ke abhItaka ke sabhI pada saMbaMdhaprajJA se juDe haiN| paramAtmA ke sAtha kA dvaitabhAva, bhakta-bhagavAna kA saMbaMdha bhAva yaha aMtima pariccheda haiN| prabhu aba hameM svayaM kI nija sthiti meM nijadazA meM anubhUtimaya Agamana karAte haiN| ise sallInayoga kaho, vilInayoga kaho, sulInayoga kaho saba dUsarI siddhaprajJA meM samA jAte haiN| siddhaprajJA siddhaktatva kI agrIma sUcanA haiN| mAnavIya svataMtra cetanA kA svAyatta svabhAva arthAt siddhttv| sAre prayAsa pUrNa sAdhanA siddhaprajJA kI prApti evaM samApatti ke lie haiN| saMbodha aura svabodha saba siddhaprajJA ke pUrvadarzana haiN| savvannRNaM savvadarisINaM pada siddhaprajJA kA dAna haiN| aba hama nijAnubhUti ke apane anaMta aizvarya saMpanna siddhattva kI ora Age bar3ha rahe haiN| kala hama apanI isa AnaMdayAtrA ke dvArA siddha yAtrA meM pahuMca rahe haiN| Apane yadi sabhI padoM kI pUrNa upAsanA kara AnaMda liyA haiM to kala Apako anubhava hogA ki Apa sarvocca sAdhaka ho| ApakI samasta bAhya prakriyAMe Apake bhItara ke bhagavat svarUpa ke pragaTIkaraNa meM praveza karA rahI haiN|baahy vyaktittva hI ApakI pahacAna nahIM Apa sarvazreSTha paramapada prApti ke uttarAdhikArI haiN| kala hama caleMge siddhigaInAmaThANaM kI or| kala hamArI adbhuta yAtrA haiN| hamArA nijaghara meM praveza hai| isa taiyArI ke lie paramAtmA ke caraNoM meM namaskAra kara kahate haiM, / / / namotthuNaM savaNaM savvadarisINaM / / / / / / namotthuNaM savvaNaM savvadarisINaM / / / / / / namotthuNaM savvapUrNa savvadarisINaM / / / 239 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM siva-mayala-maruya-maNaMta- makkhaya- mavvAbAha-mapuNarAvittisiddhiInAmadheyaM ThANaM saMpattANaM jAnanA jJAna haiM / dekhanA darzana haiM / prApta kara lenA mokSa haiN| tIrthaMkara taka yAtrA tIrthayAtrA haiN| tIrthaMkara ke dvArA honevAlI yAtrA siddhayAtrA hai| jAnanA jJAna haiM, dekhanA darzana haiM aura prApta kara lenA mokSa haiN| mokSa jIva kI avasthA haiN| siddhattva AtmA kA svabhAva hai| svabhAva meM AnA arthAt siddha ho jaanaa| isa siddhattva ko pAne ke lie jo gati haiM vaha siddhagati haiM / usa siddhagati meM AtmA kI sthiti kaisI haiM ? usakA svarUpa kaisA hai? yaha jAnanA jIva kA svabhAva hai| yaha kahane sunane kA viSaya nahIM hai| yaha avasthA viSaya hai| kahanA sunanA vyavasthA hai| vyavasthA kathanaparaka hotI hai| avasthA anubhUtiparaka hotI hai| sAdhakoM kI jijJAsA ko saMtuSTa karane ke lie gaNadhara bhagavaMto ne ina avasthAoM ko sAta vyavasthAoM se samajhAi haiN| bAkI aMta meM to gaNadhara bhagavaMta eka hI bAta kahate haiM, mokSa koI jogrophikala eriyA nahIM haiM ki guru apane ziSya ko vahA~ pahuMcA de yaha hama sabakA apanI svayaM kI cetanA kA kaoNnsIyasanesa hai / hamAre bhItara hI hamAre mokSa kA eriyA hai| gaNadhara bhagavaMtoM ne maggadayANaM ke dvArA mokSamArga dikhA diyA aba use hamane svayaM prApta karanA haiM / saMpattANaM arthAt saMprApta krnaa| prApti arthAt uplbdhi| jo hameM prApta hotA haiM vaha hamArA bana jAtA hai / jo hamArA bana jAtA haiM use saMpatti kahate haiN| saMpatti ke tIna prakAra haiM- svasaMpata, parasaMpata aura svaparasaMpata / savvannUNaM savvadarisINana ThANaM saMpattANaM : yaha pada parasaMpata haiN| : yaha pada svasaMpata haiN| namo jiNAMNa jiadayANaM : yaha pada svaparasaMpata haiN| paramAtmA kA jJAna aura darzana hamAre lie para saMpata haiN| jJAna aura darzana jaba hameM ho jAte haiN| taba vo hamArA haiN| taba taka vaha parasaMpata kahalAtA haiN| ThANaM saMpattANaM siddhattva kI prApti kA sUcana haiN| yaha prApti jinheM prApta hotI haiM vaha unakI upalabdhi haiN| siddhattva ko jo prApta karatA haiM vaha usakI svasaMpata haiN| siddhattva se pUrva paramAtmA svayaM ke jJAna aura darzana para arthAt anya ke lie dezanArUpa meM upayoga karate haiN| siddhattva kA upayoga para ke lie nahIM ho 240 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakatA hai| isalie vaha nija kI saMpatti mAnI jAtI hai| namo jiNANaM jiabhayANaM pada para svaparasaMpata haiN| namaskAra hamArI apanI saMpatti haiM, paraMtu hamAre ye namaskAra jinezvaroM ke prati hote haiN| anaMta guNasaMpanna jinezvaroM ke anaMta guNoM se jitabhaya ke guNa ko yahA~ pragaTa kiyA gayA haiN| kyoMki yaha guNa hameM bhI bhaya jitane meM sahAyatA pragaTa karatA hai| siddhattva kI prApti meM aMtataka kisI na kisI svarUpa meM bhaya bAdhaka rahatA hai| mokSa yaha abAdhita avasthA ata: aMtima pada ko svaparasaMpata kahA hai / saMpatti ke isa svarUpa ko mAtra bhautika saMpatti ke rUpa meM samajhane kI ceSThA mata krnaa| ise bhAva saMpatti yA adhyAtma saMpatti kahA jAtA hai kyoMki bhautika saMpatti kA aisA niyama haiM ki usameM se kisI ko kucha dete haiM to hamAre pAsa vaha kama hotA haiN| paraMtu bhAva saMpatti meM aisA nahIM hotA haiM / paramAtmA kA jJAna darzanako samajhAte hue jJAnI puruSoM ne kahA haiM, ki jJAnadarzana mA~ ke vAtsalya jaise hotA hai| jisataraha mA~ bacce ko janma detI haiM taba bacce ke A~kha, nAka, kAna Adi zaktisrotoM kA nirmANa svayaM ke pudgaloM meM se karatI haiM phira bhI mA~ kucha kama nahIM hotA haiM aura bacce ko vaha pUrNaprApta hotA hai / isItaraha dIpaka kA dUsarA udAharaNa dekheN| eka dIye meM se anya dIpaka pragaTa karanepara sAre dIpaka prathama dIye kI taraha jyortimAna ho jAte haiN| paraMtu eka dIye kI jyoti kama nahIM ho jAtI haiN| bhautika saMpatti meM hama 100 rU. meM se 50 rU. anya ko dete haiM to hamAre pAsa 50 bacate haiM arthAt pacAsa kama hote haiN| bhAvasaMpatti meM 50 anya ko dete hI hameM aura 50 mila jAte haiN| to anya ko 50 milate haiM hamAre 50 bane rahate haiN| namotthuNaM kI sAdhanA kA aMtima pada upalabdhi haiN| paMcamazruta kevali bhadrabAhu svAmI ke ziSya sthalibhadrajI ekabAra galatI se rUpa parAvartinI vidyA kA prayoga kara baiThe the| taba gurudeva ne unheM Age kA vidyAdAna karanA baMda kara diyA thaa| samApana meM sthalibhadrajIne nija ke lie guru ko prAthanA kI taba unhoMne ziSya ko tIna vidyAyeM di thI - saMbaMdhaprajJA, siddhaprajJA aura saMbodhaprajJA / siddhaprajJA yaha zivamayala Adi maMtra kI prajJA haiN| zeSa rahA huA sthulibhadra kA jIvana ina do vidyAoM meM layabaddha thaa| unhoMne guru se saMbaMdhaprajJA prAptakara rUpakozA ke sAtha saMbodhaprajJA ke prayoga meM lavalIna hokara svayaM ke sAtha siddhaprajJA meM sulIna ho gae the| itihAsa kA yaha eka aisA pAtra haiM jo ina tInoM prajJAoM meM eka sAtha anubhUta rahA hai| ghara parivAra kA tyAga kara sthulibhadra rUpakozA ke vahA~ bAraha varSataka pati-patnI ke saMbaMdha meM rahA / bAraha varSa ke gRha-saMsAra kA tyAga kara gurucaraNa meM jIvana arpaNa karate hI guru-ziSya kA saMbaMdha saMbaMdhaprajJA meM pariNata huaa| guru ne sthalibhadra ko usI rUpakozA ke vahA~ cAturmAsa kara prajJA siddha karane kI sAdhanA aura parIkSA hetU AjJA dI thii| bhadra ! tumheM rUpakozA kI citrazAlA meM cAturmAsa kara use saMbodhaprajJA denI haiM aura tumheM siddhaprajJA siddha karanI haiN| guru AjJA se sthulibhadra ne rUpakozA ke A~gana meM Akara kahA, bhikSA dehI mAm ! sthalibhadra kI AvAja sunakara niraMtara Atura aura pratIkSArata kozA sthalibhadra kI AvAja pahacAna to gaI paraMtu citra-vicitra zabdoM ko 241 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sunakara Akula vyAkula ho gii| snehapUrvaka jinake sAtha bAraha varSa praNayagoSThi kI thI usa bhadra kI yaha AvAja hai aisA kahakara vaha bAhara niklii| sAdhuveza meM khaDe sthulibhadra ko dekhakara AzcAryAnvita huI kozA nirnimeSa netroM se munizrI ko dekhatI rhii| na muha se vacana nikale na netra baMda ho paae| apalaka netroM se vaha sthulibhadra ko dekhatI rhii| mana, mastiSka aura AtmA se zAMta aura sthira sthulibhadra ne kahA, yaha cArtumAsa Apake yahA~ bItAne kI guruAjJA hai| Apa AjJA degI ? nAgIna kI taraha uttejita huI kozA yaha sunakara bolI jaba Apane ghara choDA taba merI AjJA lI thI? saMsAra kA niyama hai ki puruSa kabhI bhI strI se AjJA nahIM mAgatA aura na to puruSa strI ke yahAM AtA haiM balki strI puruSa ke yahA~ jAtI hai| bAraha varSa pUrva jaba Apa rUpakoSA ke praNaya maMdIra meM padhArate the taba maiMne merA AvAsa pahale Apako bheTa kiyA aura bAdameM maiM Apake AvAsa meM rahane ko AyI thii| taba bhI Apane merI AjJA nahIM mAgI thI paraMtu isa citrazAlA ko apanA ghara mAnakara usameM bAraha varSa rahe the| Aja use parAyA mAnakara tuma svayaM hI usameM rahane kI AjJA mA~gate ho? aba jaba Apa AjJA mA~gate hI haiM to AjJA mA~gane se AjJA ko samajhane ke lie mere kucha praznoM ke uttara dene hoNge| kitane samaya rahanA hai? kahA~ rahanA haiM aura kisataraha rahanA haiM? muni sthUlibhadra ne kahA, 1. cAra mahinetaka rahanA haiM, 2. citrazAlA ke kakSa meM hI jahA~ Apa kahoge vahIM rahanA hai, 3. cAro mahine mauna rkhugaa| AhAra ke samaya nirdoSa bhikSA kI pravezanA krugaa| kozA ! sthAna tere ghara kA, mauna merI vANI kA hogaa| AvAsa ApakA, AjJA guru kI aura dhyAna bhagavAna kA krugaa| basa cAro mahinA ina cAra niyamoM kA pAlana mujhe karanA hai| niyamoM ko sunakara stabdha huI kozA ne kahA, ThIka hai| kucha merI bhI bAteM suno 1: citrazAlA meM Apa bhale hI birAjamAna rho| 2. cAra mAsa mauna raho yaha bhI ThIka hai| vANI kA mauna rakhanA kAna kA nahIM ata: Apako bolanA nahIM paraMtu jo maiM boluMgI vaha Apako sunanA hogaa| 3. dhyAna karo bhagavAna kA usakI mujhe ciMtA nahIM paraMtu A~khe khulI rakhanI hogii| 4. bhikSA mAtra merI yahIM se lene kii|aur maiM jo dUvahIM lene kaa| yadi Apake guru AjJA dete haiM to mere yahA~ cArtumAsa kro| guru kI kaThora AjJA aura kozA kI kaThora zarte donoM kI pratispardhA prAraMbha ho gii| cetanA meM sadA jAgrata sthulibhadra jI svayaM meM bezarta banakara sAdhanA praveza ke lie taiyAra ho ge| bAhya sthAna bhale hI kozA kA kakSa ho paraMtu bhItara maiM niraMtara prabhu caraNoM meM hI rhuNgaa| mujhe mAtra vANI kA hI nahIM pA~coM iMndriyoM ke mauna kA pAlana karanA hai| bicArI kozA koI bhI zabda bola sakatI hai| maiM kyoM usakA avarodha karu? sAdhanA zabdoM se sadA abAdhita rahI hai| mAtra carmacakSu ko hI mahattva denevAlI kozA ko kyA patA ki bhItara ke netra khula jAnepara bAhara kI A~khe khulI ho yA baMda koI pharaka nahIM pddtaa| SaDrasa bhojana bhale hI vikAra utpanna karanevAle hote haiM paraMtu paramAtmA kI AjJA aura zAstrokta vidhi se kiyA jAnevAlA bhojana nirvikAra hokara sAdhanA kA sahayogI bana jAtA hai| 242 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra cAra mAsa kozA ne sthUlibhadra ko vicalIta karane ke lie vIrya vardhaka, zaktivardhaka, vikRtivardhaka, kAmottejaka vividha bhojana bnaae| kozA kA bhojana muni ke pAtra meM baharAte hI vaha prasAda bana jAtA thaa| AhAra cAhe kucha bhI ho para unheM mAtra pudgala mAnakara prasAda ke rUpa meM muni usakA upayoga karate the| upabhoga kI vyAkhyA upayoga meM abhivyakta hotI rahI aura munizrI nirvikAra sAdhanA meM Age bar3hate rhe| kitane hI vikAravardhaka kAryakrama kyoM nA Ayojita kiyA jAe paraMtu munisthUlibhadrakA bhItara niraMtara AtmaraMjana meM ramaNa karatA rhaa| isataraha cAra-cAra mahine samApta hone kI taiyArI meM the| cAturmAsa pUrNa hone jA rahA thaa| munizrI jIte yA nahIM yaha hama nahIM kaha sakate kyoMki munizrI yahA~ laDane yA gema khelane nahIM Aye the| yahA~ na koI kaoNmperijanathIna koI kaoNmpITezana / na thI zIbIra aura na thA seminaar| kisa bAta kI hAra aura kisa bAta kI jiit| munizrI Aye the sAdhanA krne| yahA~ thI sAdhanA kI saphalatA, sat kA jaya sattva kA jaagrnn| kozA ke lie yaha sabakucha thaa| jaya aura parAjaya kA nApadaMDa thA to dvanda aura pratidvanda kA mukAbalA thaa| zraddhA nahIM thI para spardhA, pratispardhA avazya thii| samarpaNa nahIM pratizodha thaa| gaNita ke sAre AyAma yahA~ Ayojita the| pariNAma ke lie utsuka kozA pUrNimA kI aMtima rAtri meM apanA aMtima prayAsa Aropita karanA cAhatI thii| pATaliputra kI vaha eka sarvazreSTha nRtyAMganA thii| vaha Aja apanI abhivyaMjanA rAjanartakI ke rUpa meM nahIM paraMtu munizrI ke dila meM nartana prastuta karane jA rahI thii| usane apanI sArI sakhiyoM ko virAma diyA aura svayaM jIrNa vastroM meM vaikArIka abhinaya ke sAtha nRtyazAlA meM prastuta hotI hai| AgaMtuka dRSTA AmaMtrita munizrI bhI akele prastuta hue the| madhyarAtri meM usane apanA sUcikAgra nAmaka mahAnRtya prastuta kiyaa| yaha nRtya kevalamAtra caraNa ke aMguSThapara hI kiyA jAtA hai| nRtya kalA meM isa nRtya ko atyaMta jaTila aura kaThina mAnA jAtA hai| bahuta kama nRtyAMganAeM isa nRtya kI saphalatA hAsila karatI hai| usa yuga kI vaha eka mAtra nartakI thI jo apane pUrNa aMgabhaMga ke sAtha AkarSaka nRtya peza kara sakatI thii| nRtya karate hue usakI najara mAtra munizrI para thii| kahIM ve A~kheM to baMda nahIM kara rhe| usakI cAhanA thI munizrI svayaM ke sAtha svayaM na rahe paraMtu pratikSaNa mujhe dekhate rahe aura mere mahAnRtya ke sAkSI bane rhe| unakI A~khoM meM vikAra yA merA svIkAra hai use DhUMDhatI rhii| nRtya kI aMtima kaliyoM meM bhI vaha kilakilAtI khilakhilAtI rhii| rAtri bIta rahI thI pUrNimA pUrNa hone jA rahI thii| avirAma calatA huA nRtya aba virAma aura vizrAma kI ora vilIna ho rahA thaa| bItatI hai raat| hotI hai prbhaat| pUrNimA bhI pUrNa ho gaI aura ho gayA cAturmAsa bhI puurnn| prakRti meM prAta:kAla kI AbhA dekhakara nartanabhAva ko nRtyazAlA meM rakhakara thakI aura hArI huI kozA munizrI ke pAsa Akara kahatI hai, bhadra! maiM parAjaya kA svIkAra karatI huu| parAbhUta hote hue bhI maiM Apase eka samAdhAna cAhatI huu|kl rAta maiMne sUcikAgra nAma kA nRtya kiyA jo nRtyoM meM aMtima nRtya mAnA jAtA hai| kyA Apane 243 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merA vaha aMtima nRtya dekhA thA? Apane A~khe khulI rakhakara nRtya dekhA thA yaha maiM jAnatI huuN| merA prazna yaha hai ardhavastroM meM prastUta isa nRtya ko dekhakara Apako kyA anubhUti huI? isI dehalatA ke sAtha Apane jo bAraha varSa bitAe the| usa anubhUti kA kyA huA? ___ kozA tuma hArI nahIM ho jIta gaI ho| vastuta: hAra aura jIta vahA~ hotI haiM jahA~ yA to khela ho yA yuddh| Apa kI thakAna sAMsArika haiN| ApakI parAjaya pAristhitika hai aura ApakI vijaya Atmika hai| maiMne Apako nRtya ke samaya meM gaharAI se dekhA thaa| ApakA aisA adbhuta rUpa pahale maiMne bAraha varSa meM kabhI nahIM dekhA thaa| taba mere pAsa sirpha Apake deha ko dekhane kI dRSTi thii| gurukRpA se aba maiM Apake deha ke bhItara ke darzana kara paayaa| Apake bhItara birAjamAna siddhattva ke darzana kara maiM prasanna ho gyaa| pUrNimA kI rAta Apake parivartana kI rAta thii| Aja kI prabhAta Apake cetanA ke jAgaraNa kI prabhAta hai| aMta meM kahA aba mujhe guruAjJA vihAra kI hai| Apake sthAna meM rahanA akalpanIya hai| cAturmAsa vAsa kI AjJA dI thI vaise hI vihAra kI bhI AjJA do| taba kozA ne kahA, cAra-cAra mAsa merI sevA lekara jA rahe ho to mujhe kucha dekara bhI jaao| kozA kI binatI kA svIkAra kara munizrI ne kahA, prajJA tIna prakAra kI hai - saMbaMdhaprajJA, siddhaprajJA aura sNbodhprjnyaa| namotthuNaM arihaMtANaM se savvannuNaM savvadarisINaM taka saMbaMdhaprajJA hai| sivamayala... se lekara siddhigainAmadheyaM taka siddhaprajJA hai aura namo jiNANaM jiabhayANaM pada saMbaMdhaprajJA kA hai| Aja maiM prajJAtraya kA ApameM AropaNa karatA huuN| siddhattva pAne se pUrva zrAvakatva kI prayogazAlA praveza pAkara pavitra ho jaao| AgAra meM ho to AgAra dharma kA svIkAra kro| kozA bana gaI jina shraavikaa| bAraha vrata dekara munizrI ne vihAra kA vidhAna apanAyA kozA ne pUchA aba Apa kahA~ padhAra rahe ho? munizrI ne kahA maiM vahA~ jA rahA hU~ jahA~jana meM se jina bnne| jina meM se ziva bnne| zivabanakara acala rhne| acala banakara arogI rhne| arogIpane kA anaMtattva bhogne| anaMtattva ko akSaya rkhne| akSaya kA avyAbAdhattva bhugtne| avyAbAdhattvakI apunarAvRtti paane| itanA kahakara munizrI ne prasthAna kiyaa| kozA A~khe baMda kara maMtramugdha bana rahI thii| tInoM prajJAoM se prANnanvita ho rahI thii| usameM apAra parAkrama aura sAmarthya pragaTa ho cukA thaa| gaNadhara pradatta siddhaprajJA kI saptapadI Atma pradezoM meM Achanna ho rahI thii| adbhuta thA vAtAvaraNa usameM vyaktittva bhI adbhuta ho rahA thaa| adbhuta aura alabhya upalabdhi se lAbhAnvita kozA meM sAtoM pada sAkAra hone lge| zabda pada meM, padaartha meM aura arthaparamArthamaya hone lge| paramArtha paramAtmAmaya hone kI anabhUti meM samAne lgaa| 244 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadhara bhagavaMta kahate haiM, mokSa asaMbhava nahIM hai / apane deha meM se miTakara apanAmaya ho jAnA siddhi hai / isIlie kahA hai, siddhigainAmadheyaM usa siddhi ke lie tumheM tumhAre svarUpa ko jAnanA hogA ki, tuma svayaM ziva arthAt kalyANamaya ho| tumhe sirpha tumhAre lie hI nahIM saMpUrNa saMsAra ke lie kalyANamaya honA hai| tuma svayaM acala ho| tuma tumhAre meM A jAo to kisI bhI paristhiti meM koI bhI vyakti, vastu yA vAtAvaraNa tumheM vicalIta nahIM kara sakatA hai| tuma svayaM arogI ho / deha meM honevAle rogoM ko svayaM meM hone kA mAnanA mithyAbhAsa hai| bAhara ke kitane hI ema-Ara-Ai karAvo paraMtu eka bAra bhItara utara kara ema Ara Aya karake to dekho ApakA bhItara kitanA nITa aura klina hai / darpaNa ke zize kI taraha svaccha suMdara tumhAre svarUpa kA darzana to kro| anaMta siddha AtmA kI taraha tuma siddha svarupa ho / bhale hI anaMta kAla ho gayA tuma svayaM ke svarUpa ko nahIM samajha pAe ho paraMtu aba avasara mata cuko| svayaM meM pragaTa ho jAo / Aja nahIM kala nahIM anaMtakAla taka kabhI bhI tuma dukhI nahIM hooge| tumhAre bhItara hI akSaya sukha kA bhaMDAra haiN| usa akSaya sukha kA kisI bhI kAraNa se kSaya nahIM pAtA hai| jo kSaya ho jAte haiM una padArthoM ke lie tumhAre bhItara ke akSaya svarUpa ko kSati kyoM pahuMcAte ho? amUlya aisA namotthuNaM tumheM binA kucha mola cukAe mila gayA hai| phira bhI yAda rakho isako pAne ke lie tuma svayaM dAva para laga cuke ho| saMsAra kA yaha aMtima dAva haiN| anaMtakAla se Apa parAjita ho rahe the| yaha janma Apake jIta kA janma haiN| aisa jIta meM koI bAdhA pIDA nhiiN| koI avarodha nahIM koI graha kleza nhiiN| tuma majabUta ho, acala ho, avyAbAdha ho to tumhArA mArga avarodhoM se rahita haiN| basa cale jAo vahA~ taka jahA~ kA nAma siddhi gati haiM / mur3akara vApasa mata dekhanA / yahA~ kevala akele hI calanA haiN| yaha patha apunarAvRtti haiM / yahA~ se vApasa lauTanA nahIM hotA haiM / jisa prakAra sasurAla jAtI huI beTI vApasa lauTakara nahIM dekhatI haiM usItaraha kisI bhI viSaya kaSAya kI vRtti yA pravRtti kI AvRtti yA punarAvRtti nahIM karanI haiM / namotthuNaM supara kaoNmpuTara haiN| gaNadhara bhagavana progAma haiN| aisA progrAma unake sivA kauna banA sakatA hai| isa progrAma ke kampalTilI saoNphTaveyara iMjInIyara zakreMdra bhagavana haiN| Ao anaMta jJAnI gaNadharoM ke anaMta srota meM svayaM ke anaMta ko samA do| anaMta kAla se anaMta zAstra isameM samA gae haiN| anaMta sAdhakoM dvArA anaMta bAra isakA pArAyaNa hotA gyaa| anaTa gaNadharoM ke aMtaHkaraNa meM pragaTa diye ke sAtha hamAre Atma dipaka kA namotthuNaM sparza hote hI pragaTa jAtA haiM anaMta jyota samA jAtI hai| aisI siddhi gati nAma ke sthAna ko prApta karane ke lie ThANaM saMpattANaM maMtra ko jAna lo / japa lo| namo jiNANaM jiabhayANaM maMtra Apake sAtha niraMtara sahAya karatA hai| nirbhIka hokara Age baDho / jiabhayANaM svayaM Apako abhaya de rahe haiM / bhayamukta kara rahe haiN| // siva-mayala-maruyamaNaMta makkhaya-mavvAbAha-mapuNarAvitti - siddhigaInAmadheyaM ThANaM saMpattANaM // 245 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM namojiNANaM jiabhayANaM bhaya ko jIte ve bhagavAna / hama sabako bhaya se jitAve ve bhagavAna / hama sabako bhayamukta kare ve bhagavAna / janma aura mRtyu ke bhaya se mukta kareM ve bhagavAna / hameM jana meM se jina banAnevAle ko hamAre namaskAra / hama yadi bhaya mukta na ho pAe to hameM abhaya dekara bhaya mukta kare ve bhagavAna / / paramAtmA kI godI meM mastaka rakhate hI hama nirbhika ho jAte haiN| paramAtmA kI godI meM mastaka rakhate hI hama nirmala ho jAte haiN| paramAtmA kI godI meM mastaka rakhate hI hama nizciMta ho jAte haiN| godI zabda kA prayoga hote hI sahasA usake sAtha mA~ kA saMbaMdha sAkSAt ho jAtA hai| paramAtmA kI godI bhI mA~ kI godI kA ahasAsa dilAtI hai| mA~ kI godI vatsalatA ke sAtha nirmalatA bhI detI hai| bacce ko mA~ ke goda se pradatta pavitratA kI tanika bhI pahacAna nahIM hotI hai| mA~ nirmala karatI hai baccA punaH punaH mala niHsaraNa kara mA~ kI goda ko lIna karatA rahatA hai| sRSTi kA yaha kitanA baDA rahasya hai ki baccA bAra bAra goda ko malIna karatA hai mA~ use pUrNata: pavitra karatI hai| hama bhI paramAtmA ke sAtha yahI karate haiN| paramAtmA ke caraNoM meM mastaka rakhate hai taba hama apane vikalpoM kA, vikAroM kA, malIna vicAroM kA visarjana karate haiN| lekina jagat jananI hameM niraMtara nirmala karatI haiM, pavitra karatI haiN| mA~ kI goda kA dUsarA ahasAsa nirbhayatA hai| saMsAra meM cAhe kahI kucha bhI ho| kitanA hI bhayabhIta vAtAvaraNa ho / kitanI AkulatA vyAkulatA ho| sabase bacce ke lie mA~ kI goda sarvathA surakSA kA sAdhana hotA hai| mA~ kI goda meM jAte hI baccA samasta bhaya se mukta ho jAtA hai| isItaraha paramAtmA ka caraNa zaraNa sAdhaka ke lie nirbhayatA kA akhaMDa srota hai| basa ekabAra pUrNa samarpaNa ke sAtha mastaka dhara denA caahie| mA~ kI goda kA tIsarA ahasAsa nizciMtatA haiN| sArI ciMtAeM, duHkha, kaSTa, glAni mA~ kI goda meM gAyaba ho jAte haiN| na koI ciMtA na koI vyathA / isItaraha paramAtmA kI zaraNa bhI saba ciMtAoM se mukta karatI hai| godi kA mahattva hI adbhuta hai| jinakI godi meM mastaka rakhate hI duHkha samApta ho jAe, use mA~ kahate haiN| jinakI goda meM mastaka rakhate hI pApa samApta ho jAe, unheM mahAtmA kahate haiN| jinakI godi meM mastaka rakhate hI saMsAra samApta ho jAe, unheM paramAtmA kahate haiN| 246 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJA ke do prakAra haiM- saMbodhaprajJA aura siddhaprajJA / sAdhanA kA caramacaraNa sivamayala pada siddhaprajJA kA maMtra usake bAda pUrNatA meM prastuta yaha maMtra saMbodha prajJA kA maMtra haiN| jo siddhaprajJA ko na pA sake unake lie saMbodhaprajJA kI upAsanA isa maMtra ke dvArA kI jAtI hai| yaha maMtra siddhattva prApti kA aura siddhattva prApti se pUrva rahe hue saMsAra ko samAdhi pUrvaka samApana karane kA maMtra haiN| isa maMtra meM aDatAlIsa hajAra vidyAeM samAI huI hai| isa vidyA meM se hI bhaktAmara stotra kA sarjana huA hai| motthu sUtra meM bhaya se saMbaMdhita do pada haiM, eka abhayadayANaM aura dUsarA jiabhayANaM / sUtrArtha, zabdArtha aura padArtha kI dRSTi se bhagavaMta zabda meM bhaya kA aMta karanevAle bhaMte aisI vyAkhyA hotI hai| abhayadayANaM arthAt abhaya denevAle aura jiabhayANaM arthAt svayaM bhaya ko jItanevAle aura hama sabako bhaya se jItAne vAle / paramAtmA ke lie saMbodhita donoM pada hamAre mahattvapUrNa Atma vizvAsa ke keMdra sthAna meM haiN| eka meM bhaya ko jItanA haiM dUsare meM parama se abhaya lenA haiM / bhaya samApta karane kI do prakriyA ho gii| bhaya ko jItanA aura abhaya lekara bhaya samApta karanA / socane kI bAta to yaha ki, thoDA gaharAI meM utara jAe to ahasAsa hotA haiM ki, bhavAMtaroM se hama bhagavAna se abhaya lete rahe hai| hama bhItara se hI bhaya se laDane ke lie taiyAra nahIM haiN| bhaya Ate hI hama abhaya mA~gane nikala jAte hai| bhagavAna abhaya bhI dete hai| aisA socane para lagatA hai ki hama bahuta diladAra mA~ ke lADale beTe kI taraha hai| jaba mA~gA, jo mA~gA, jitanA mA~gA milatA rhaa| pariNAma yaha huA ki hameM mA~gane kI Adata ho gaI aura maidAna meM laDate samaya bhayabhIta hokara bhagane kI bhI AvazyakatA lagane lgii| ina saba viSayo kI carcA hama prastuta bhagavaMtANaM aura abhayadayANaM pada meM kara cuke haiN| jiabhayANaM pada hamAre AtmavizvAsa kA pada hai| yaha pada hameM abhaya mA~gane kI majaburI se pUrva, bhayabhIta hone kI kamajorI se pUrva bhaya jItane kA hausalA banAtA hai| yaha hameM sikhAtA haiM ki bhaya ta meM bhagavAna kI prIta hai / isa pada ke do vibhAga hai - namo jiNANaM aura jiabhayANaM / namo jiNANaM pada hamArA AtmavizvAsa tA hai aura abhayANaM hameM nirbhaya aura svakeMdita banAtA hai / bhaya bhakti se viparIta hai| jahA~ bhakti hotI hai vahA~ bhaya raha nahIM sktaa| bhaya vaha bhUtakAla kI aisI dazA hai jo hamAre vartamAna meM bhaviSya kI kalpanA karAtA hai| mRtyu kA bhaya jIvana ko asaMtulita karatA hai| jhUTha kA bhaya saca kA dikhAvA karatA hai| roga kA bhaya Arogya ko khatare meM DAlatA hai| duHkha kA bhaya sukha ko duHkhamaya banAtA hai| yadi hama ina saba bhaya ko jIta lete hai to hameM paramAtmA se abhaya lene kI AvazyakatA nahIM rahatI hai| sabase ajIba bAta to yaha haiM jina paramAtmA se abhaya lete rahate hai una paramAtmA kA smaraNa bhI karIba bhaya se hI karate haiN| prema se pAne ke premamaya tattva kI pUjA bhI bhaya se karate haiN| saMsAra meM hameM pratikSaNa pratikadama bhaya haiN| cora, DAku, roga-zoka ina sabakA to bhaya hai paraMtu samAja kA artha taMtra kA, rAjataMtra kA sabakA bhaya hameM satAtA hai| yaha saba to ThIka hai paraMtu yahA~ Azcarya to isa bAta kA hai ki hameM abhayadAtA se bhI bhaya hai| hama unase bhI bhayabhIta rahate haiN| hama apanI zizusaMskRti ko bhI aisI amAnata dete haiM jhUTha mata bola, corI 247 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mata kara yadi aisA kucha karegA to bhagavAna pApa deMgeM / savvapAvappaNAsaNo ke jApa karanevAlA upAsaka paramAtmA ko hI pApa dAtA mAnate haiN| unake astittva kA svIkAra karake hamAre vyaktittva ke namaskAra hone se pApa kA nAza hotA hai aura vaha bhI katRttva se mukta rahakara / yadi bhagavAna hI pApa deMge to pApamukta kauna karegA? bhagavAna se bhayabhIta honA arthAt hamAre svayaM ke astIttva se bhayabhIta honA hai| namo meM astittva kA svIkAra honepara hameM sUtra meM praveza milatA hai| zraddhA aura vizvAsa jahA~ hotA hai vahA~ bhaya TUTatA hai| jo eka paramAtmA se hI bhayabhIta hotA hai use saMsAra ke sAre bhaya cAroM ora se bhayabhIta kara sakate haiN| sAmAnyataH hama saba ko mRtyu kA bhaya hotA hai, aisA hama mAnate haiM paraMtu vAstava meM hama sabako mRtyu kI apekSA jIvana se bhaya adhika hai| sAtoM bhayoM meM mRtyu kA bhaya svataMtra bhaya haiM aura bAkI ke chaha bhaya jIvana ke haiN| isameM bhagavAna kA bhaya to koI haiM nhiiN| jIvana meM hameM hara kadama para bhaya kA anubhava hotA hai| aisA karUMgA to aisA hogA aura aisA karUMgA to aisA hogaa| itanA to ThIka hai mehanata karake paisA kamAte hai use surakSita rakhane kA bhaya hai| ghara meM rakho to cora kA bhaya, pArTI ke pAsa rakho to pArTI uThane kA bhaya, ba~ka meM rakho to ba~ka lUTa jAne kA bhy| apane hI ghara meM baiThakara apane hI gharavAloM se bhayabhIta hote hai| beTe ko kaheMge to aisA hogA, bahu ko kahege to aisA hogaa| jIvana meM kahI bhI zAMti hai kyA? pratikSaNa pala pala bhaya, bhrama, bheda aura azAMti / jANaM abhayANaM maMtra ke sAtha paramapuruSa ke caraNoM meM mastaka dhara do sAre vikalpoM kA visarjana ho jaaegaa| caraNa ke sparza mAtra se hI bhayamukta ho jAte hai| namo zabda pragaTa hote hI caraNa aura mastaka ekattva sAdha hai| caraNa prabhu ke mastaka hmaaraa| ye saMyogadhArA donoM ke bIca meM ekatA pragaTa karatI haiN| bheda meM abheda pragaTa hotA hai| namana arthAt namaskAra ho / hama yaha jAnate haiM ki namo ke tIna prakAra hai icchAyoga, zAstrayoga aura saamrthyyog| navakAra maMtra kA namo sAmarthyayoga hai| jIvana meM sAmarthya pragaTa ho jAe samartha puruSa icchA kare taba zAstrayoga use zabdoM se azabda kI ora le jAtA hai| zabda to saMsAra haiN| aneka zabda bhASA kI sahAyatA lekara rAga dveSa ke zastra calAte haiN| samasta prANI sRSTi meM sabase adhika zabdoM kA prayoga aura upayoga mAnava karatA hai| zabdoM se itihAsa kA sarjana hotA hai aura zabdoM se hI vizvAsa baMdhatA hai| aise hI zabdamaya saMsAra meM jo zabda meM se azabda meM le jAtA haiM use maMtra kahate haiN| namaskAra mahAmaMtra ke namo aura arihaMtANaM ke madhya meM rahe hue gaeNpa meM astu zabda rakhane se namotthuNaM zabda banatA hai| astu arthAt honaa| honA kahane meM icchA kA sUcana hai / namotthuNaM yaha icchAyoga kA namaskAra hai| isa aMtima pada meM astu zabda haTA diyA gayA hai| isameM mAtra namo zabda ko uccAraraNa haiN| zuddha saMpUrNa kAkA kaNa hone se yaha namo zAstrayoga ke namaskAra kA sUcana karatA hai| isa pada meM vidhibhaMga, Alasa, pramAda, vikAra vikalpa aisI koI bhI apUrNatA kI saMbhAvanA hotI to namaskAra zabda ke sAtha kucha kahane kI AvazyakatA rhtii| paraMtu yahA~ kisI bhI prakAra ke zabda kA yA vizeSaNoM kA prayoga nahIM karate hue kevalamAtra jinezvaroM ko namaskAra ho aisA kahA haiM / 248 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMtANaM pada se zurU hotA huA sUtra apane aMtima paDAvapara jinezvara zabda kA prayoga karatA haiN| sAdhakoM meM prazna hotA haiM prAraMbha arihaMtANaM pada se siddhigati pada ke bAda jinezvara pada kI prakriyA kA kyA vidhAna haiM? paramAtmA kI tIna vizeSa maMtroM ke dvArA upAsanA kI jAtI hai| upAsya eka hI ho phira bhI vividha zabdoM yA maMtroM se upAsanA karane kA tAtparya atyaMta rahasyamaya haiN| tIrthaMkara zabda tIrtha karanevAle upAsya ke lie upayukta hotA hai| jo tIrtha karate hai ve tIrthaMkara haiN| tIrtha karanA sarjana haiM, nirmANa haiN| jIvana meM aise kaI avasara hote hai jaba hameM kisI navIna kalpanA ko sAkAra karanA hotA hai yA kisI vizeSa sAdhanA kA Ayojana karanA hotA hai, kisI anuSThAna kA prAraMbha karanA ho taba titthayarANaM zabda hamArA upAsya maMtra siddha hotA hai| jisa sthiti kA nirmANa ho gayA use calAnA haiM, sakriya rakhanA hai, vikasita karanA hai taba jinezvara zabda hamArA upAsya maMtra siddha hotA haiN| calatA huA Ayojana kisI kAraNa se aTaka jAve, ruka jAve taba arihaMtANaM zabda upAsya maMtra siddha hotA hai| jaise Apane koI gADI kharIdanI hai kisI kaMpanI meM usakA nirmANa hotA hai use lekara Apa calAte hai| kisI kAraNa se vaha ruka jAnepara Apa ise sarvhisa seMTara meM sarvhisiMga karAte haiN| basa yahA~ bhI isItaraha samajha lo| anuSThAna kA nirmANa naI kaMpanI kI gADI jaisA hai| namaskAra kA mola cukAkara Apa ise apanA banAte haiN| lAkara ise calAte haiN| calate calate ruka jAnepara sarvhisiMga karAte haiN| naI gADI lenA titthayarANaM pada haiN| ise calAnA jiNANaM pada haiM / ise calate hue anuSThAna meM karmavaSa rukAvaTa Anepara arihaMtANaM maMtra se sahAyatA lekara puna: apanI maMjila kI ora Age bar3hanA haiN| ise hI samajhane ke lie vividha zAstroM meM ina rUpoM koM brahmA, viSNu, maheza mAnA gayA haiN| __ yahA~ namo meM svayaM ko svayaM kI sAkSI bananA haiN| sAkSAta bhAva se jinezvaroM ko namaskAra karane hetu gaNadhara bhagavaMtoM ne hame namo jiNANaM maMtra kA dAna diyaa| sRSTi ko zAzvata maMtra kA varadAna milaa| bhakti kA sanmAna milaa| namo eka vacana zabda haiM, jiNANaM bahuvacana zabda haiN| Apa socoge yaha ekavacana bahuvacana kyA haiM? namo meM maiM svayaM huuN| maiM sirpha maiM, kevala maiN| sAtha jur3e hue sarva astittvoM kA maiM svataMtra haiN| jiNANaM arthAt sarva jinezvaroM ko namaskAra karane se zubhAsaya kI vipulatA pragaTa hotI hai| sarva jinezvaroM kA guNadharma samAna haiN| eka ko kiyA jAnevAlA namaskAra sarva jinezvaroM kA namaskAra ho jAtA hai| navadAnoM meM namaskAra bhI eka prakAra kA dAna hai| svayaM kA svArpaNa haiN| anya sarva dAnoM se yaha dAna nirAlA haiN| kyoMki anya dAnoM ko karane ke bAda vApasa kucha AtA nahIM para yahA~ to dAna baDhakara vApasa riplesa hotA hai| jagata kA niyama haiM ki kisI ko kucha dete haiM to unheM kucha denA paDatA haiN| choTe bacce taka rirTana giphTa dete haiN| bheMTa se atirikta dene ke cAra prakAra haiN| dAna, dakSiNA, AdakSiNA aura prdkssinnaa| ___ dAna de sakate haiM paraMtu vApasa le nahIM skte| Apa bhikhArI ko cAra rUpayA dene cAhate haiM to pA~ca rUpae dekara Apa aisA nahIM kaha sakate ki cAra rUpae rakha aura eka rUpayA vApasa kr| kharidI yA saphara meM aisA ho sakatA hai para dAna meM aisA nahIM le skte| brAhmaNa yA pUjArI ko kucha dete haiM to vaha dAna nahIM dakSiNA haiN| koI mA~gatA haiM aura hama dete haiM use dAna kahate haiN| hama apanI icchA aura khuzI se dete hai to use dakSiNA kahate hai| yadyapi Ajakala to paMDita 249 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA yA pUjA karane se pahale hI svayaM kI dakSiNA svayaM hI nakkI kara bAda me pUjA yA kathA karate haiN| dAna dete haiM to duA milatI haiN| duA se dukha dUra hote haiN| sadguru ke AzIrvAda se duHkhadAyI pApa dUra hote hai| AzIrvAda kI vyAkhyA karate hue mahApuruSoM ne kahA - A = AtA hai, zI = zItalatA bharA, ra = rakSA kA, vAda = vcn| jo jIvana meM sukha zAMti aura rakSA ke vacana dvArA samAdhi pahuMcAte haiM use AzIrvAda kahate haiN| AzIrvAda arthAt aMta:karaNa kI bhaassaa| navadAna meM namaskAra kA eka prakAra hai| Aja kA vijJAna namo kI 4448 phrikvensI batAtA hai| namo kA vAraMvAra uccAra karanevAle hameM isakI taraMgadairghya kA patA nahIM hotA hai| bAkI hamAre pratidina kI nityakrama kI praNAlI tikkhyuto kI pAThI meM hI AyAhiNaM payAhiNaM ke dvArA yaha vidhi saMpanna hotI haiN| pradakSiNA cAroM ora se dI jAtI hai| cAroM ora se hamArI bhAvanA, zraddhA aura AsthA kI aMjali prabhu caraNoM meM dhara dI jAtI haiN| pradakSiNA se pUrva AdikSaNA zabda AtA hai| arthAt AdakSiNA pUrvaka prdkssinnaa| arthAt he prabhu ! Apako jo pradakSiNA kI jAtI haiM, hama jAnate haiM ki Apa vaha apane pAsa nahIM rakhate hue pradakSiNA AdakSiNA bana jAegI aura vahIM dakSiNA banakara hamAre pAsa aaegii| Apa vitarAgI mahApuruSa ho| hamArA dAna aura dakSiNA Apa apane pAsa nahIM rakhate ho paraMtu hamArA aisA karane kA prayAsa isalie haiM ki Apa meM se nikale vAle puNya paramANu pradakSiNA dvArA AkarSita hokara AyAhiNaM dvArA hamArI ora vApasa lauTate haiN| hama namo zabda kA uccAra karate haiM, kauna sunatA haiM yaha zabda? bharata kSetra meM rahakara hama meM se nikalI huI bhAvapUrvaka taraMge mahAvidehakSetra meM vartamAna meM birAjamAna bIsa viharamAna ke pAsa pahu~catI haiN| hamArA namo kA zabda bhAva ke sAtha vahA~ pahu~cakara vRttAkAra ghUmakara bhagavAna kI dAhinI pA~va kI aMguThe meM samA jAtI haiN| aisA mata samajhanA ki bhagavAna kA ba~ka baeNlansa bahuta baDA haiM ki ve usameM jamA kara lete haiN| paraMtu bhagavAna ke caraNa meM se pavitra hokara , riphAIMDa hokara, ribAuMsa hokara, rivarsa hokara hamAre pAsa vApasa lauTatA haiN| siddha anaMta haiN| eka bAra kahA jAnevAlA namo siddhANaM maMtra anaMta guNA hokara hamArI ora vApasa lauTatA hai| kitanA adbhuta siddhAMta haiM yh| namo arihaMtANaM maMtra meM- namo sAmarthya yoga haiN| namotthuNaM zabda meM - namo icchAyoga hai| namo jiNANaM pada meM - namo zAstrayoga hai| zabda anuprAsa kI dRSTi se yoga Apako thoDe jaTIla mahasUsa hote hoMge paraMtu ise isataraha sarala banAyA jAtA haiM ye tInoM yoga AcArAga meM isataraha haiM - sahasammuiyAe, paravAgaraNeNaM, annesiNvaaaNtiesoccaa| yahA~ tIno yoga ina tIna sAkSI meM samA jAte haiM, sadguru kI sAkSI, zAstroM kI sAkSI aura svaAtma svarUpa kI saakssii| sAkSI kA tAtparya haiM jinezvara bhagavAna bhaya ko jItakara jItabhaya hote haiN| svayaM bhaya ko jItakara anya ko bhayamukta karAte haiN| phira cAhe vaha bhaya vyaktijanaka ho, paristhitijanaka ho yA manasthitijanaka ho| paramAtmA ina tInoM kAraNoM se mukta hone ke kAraNa jIva sAtoM bhayoM se mukta ho sakatA haiN| 250 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaya jaba lagatA haiM taba A~kheM baMda hotI haiM, kAna phaphaDate haiM, nAka phUlatA haiM, mu~ha se laMbI laMbI sA~se nikalatI hai| sAmane se gADI A rahI ho taba ghabarAe hue vyakti kI sthiti Apane dekhI hogii| A~khe baMda hotI haiM, hAtha kI muThI baMda hotI haiM, pA~va saMkucita ho jAtI haiM, bhaganA muzkila ho jAtA haiM, bacane kI AzA nahIM rahatI, phira bhI kisI kAraNa baca jAnepara paristhiti ke bAre meM pUchanepara vaha yahI kahegA ki kucha patA nahIM kaise phaMsA aura kaise bcaa| anAdikAla se saMsAra yAtrA meM akasmAta meM phase haiN| kaise pha~se haiM kaise bace haiM patA nhiiN| paramAtmA hameM abhaya dete hue kahate hai, vatsa ! tU abhaya svarUpa haiN| bhaya terA svabhAva nahIM ,abhavA haiN| tU sva meM A terA svabhAva pragaTa kara aura bhaya ke abhAva kA anubhava kr| saidhdhAMtika dRSTi se jItabhaya ke do haiM - sarvathA jItabhaya aura tAttvika jiitbhy| tattvadRSTi se bhaya ko jItanA jItabhaya haiN| yahA~ tattva ke do prakAra batAe haiM, jaDa aura cetn| donoM eka dUsare se atyaMta bhinna hote hue bhI anAdikAla se sAtha meM hote haiN| viparita hote hue bhI sAtha rahanA yaha jagata kA sabase baDA Azcarya haiN| eka Azcarya aura hai sAtha rahate hue bhI ve aMzika rUpa se bhI ekarUpatA nahIM pAte haiN| para ina donoM ke saMyoga meM Anepara baMdhana hotA haiM aura baMdhana meM bhaya utpanna hotA haiN| yaha donoM bhinna haiM aisA svIkAra lene para bhaya kI jIta hotI haiN| bhaya bhrama haiM aisA mAna lenA tAttvIkajItabhaya hai| yahA~ sarvathA jItabhaya kI avasthAvAle paramAtmA ko namaskAra hote haiN| isa pada meM hameM prabhu ke samakSa sAkSIbhAva meM pragaTa honA haiN| adhikAMza hama namo zabda bolate hI arihaMtANaM zabda se pahale hI gAyaba ho jAte haiN| hamArI yaha anupasthiti se hama anajAna aura abodha haiN| namo bolate hI paramAtmA kA dhyAna hamArI ora hotA haiN| unase saMparka karane se pUrva hI hama anupasthita ho jAte haiN| sAkSI bhAva ke do prakA haiM - pratyakSa sAkSAtkAra aura samakSa saakssaatkaar| hameM paramAtmA ke samakSa jaise haiM vaise pragaTa honA haiN| na koI bheda na koI kheda, na koI paradA na koI crcaa| na kucha chipAnA na kucha rukaanaa| daMbha, chala, kapaTa Adi se atyaMta rahita nirmala arpnn| ___namo jiNANaM jiabhAyANaM pada meM donoM sAkSAtkAra samAe hue haiN| isa sAkSAtkAra meM Akara hama isa svAdhyAya kA saphala pariNAma prApta kare yahI zubhakAmanA hai / yaha aMtima pada haiN| aMta ko Apa loga aiMDa kahate haiN| aiMDa ke do prakAra haiN| And aura END I And arthAt thoDA haiM, thoDA ora caahie| END arthAt basa aba aura nhiiN| Aja hama isa pada kI aMtima upAsanA And ke sAtha END karate haiN| A~khe baMdakara gaharI laMbI sA~sa ke sAtha mahAvideha kSetra meM chalAMga lgaade| simaMdhara svAmI kA pratyakSa aura samakSa sAkSAtkAra karate hue caraNoM meM namaskAra karate hue bhAva mudrA meM, mAlakoza rAga meM binA kisI camatkAra ke namaskAra karate hue apanI aMjali kA abhiSeka karate haiN| namotthuNaM namojiNANaM jiavyayANaM namotthuNaM namojiNANaM jiavyayANaM nanmotyuNaM namojiNANaM jiabhayANaM 251 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMtapriyA sAdhvI DaoN.divyaprabhAjI ma.sa. lekhita pustaka 1. arihaMta (hindI) 2. bhaktAmara - eka divya draSTi (hindI) 3. bhaktAmara . eka divya draSTi (gujarAtI) logassa - eka divya sAdhanA (hindI) logassa . eka divya sAdhanA (gujarAtI) divya strotra sarvatobhadra (hindI) maMgalama (hindI) 8. divya draSTA mahAvIra (hindI) 9. divya draSTA mahAvIra (gujarAtI) 10. aSTamaMgala (hindI) 11. namotthuNaM - eka divya sAdhanA (hindI) zrI AnaMda ujjavala ema. DI. ceriTebala TasTra (raji.) saMcAlita zrI logassastra ArAdhanA kendra vAstuzilpa, lAma roDa, aura yuniyana baiMka ke sAmane, devalAlI, nAzikaroDa -. mahArASTra) mo. 098602 21759 ophi.. 2532473203 divya bogasaArAdhanA SATTRAO Sssifal simAnA MAHILDRuna zrI AnaMda ujjvala ema.DI.dherITebala TrasTa (s| zrI logassarana ArAdhanA kA Gi Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMtapriyA sAdhvI DaoN divyaprabhAjI ma.sa.