Book Title: Munhata Nainsiri Khyat Part 02
Author(s): Badriprasad Sakariya
Publisher: Rajasthan Prachyavidya Pratishthan Jodhpur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010610/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA pradhAna sampAdaka-padmazrI jinavijaya muni, purAtattvAcArya . [samyapAnya saJcAlaka, rAjasthAna pAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura / granthAGka 46 muMhatA naiNasI kRta muMhatA naiNasIrI khyAta bhAga 2 prakAzaka rAjasthAna rAjya saMsthApita rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna * RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE, JODHPUR jodhapura ( rAjasthAna) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - rAjasthAna purAtana granthamAlA rAjasthAna rAjya dvArA prakAzita sAmAnyataH akhila bhAratIya tathA vizeSataH rAjasthAnadezIya purAtanakAlIna saMskRta, prAkRta, apabhraMza, rAjasthAnI, hindI Adi bhASAnibaddha vividha vAGmayaprakAzinI viziSTa granthAvali pradhAna sampAdaka padmazrI jinavijaya muni, purAtattvAcArya sammAnya saMcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura oNnareri membara oNpha jarmana orienTala sosAiTI, jarmanI; nivRtta sammAnya niyAmaka (oNnareri DAyarekTara ), bhAratIya vidyAbhavana, bambaI; pradhAna sampAdaka, siMghI jaina granthamAlA ityAdi granthAGka 46 muMhatA nairaNasI kRta muMhatA naiNasIrI khyAta bhAga 2 prakAzaka rAjasthAna rAjyAjJAnusAra / saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna ... jodhapura ( rAjasthAna ) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasI kRta muMhatA naiNasIrI khyAta bhAga 2 vikramAbda 2018 prathamAvRtti 750 sampAdaka zrI badarIprasAda sAkariyA prakAzanakarttA rAjasthAna rAjyAjJAnusAra saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna ) bhAratarASTrIyaH zakAbda 1883 khristAbda 1962 mUlya 6.50 mudraka - zrI hariprasAda pArIka, sAdhanA presa, jodhapura Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAJASTHAN PURATANA GRANTHAMALA PUBLISHED BY THE GOVERNMENT OF RAJASTHAN A series devoted to the Publication of Sanskrit, Prakrit, Apa bhramsa, Old Rajasthani-Gujarati and Old Hindi works pertaining to India in general and Rajasthan in particular. GENERAL EDITOR PADMASHREE JIN VIJAYA MUNI, PURATATTVACHARYA Honorary Director, Rajasthan Oriental Research Institute, Jodhpur Honorary Member of the German Oriental Society, Germany; Retired Honorary Director, Bharatiya Vidya Bhawan, Bombay; General Editor, Singhi Jain Series etc, etc. No. 49 MUNHATA NAINSIRI KHYAT of Munhata Nainsi Part-Second Published Under the Orders of the Government of Rajasthan By The Hon. Director, Rajasthan Prachya Vidya Pratisthana ( Rajasthan Oriental Resealch Institute ) JODHPUR ( RAJASTHAN) 1. 5. 2018 ] : All Rights Reserved [ 1962 A.D. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAJASTHAN PURATANA GRANTHAMALA General Editor - Padmashree Jin Vijaya Muni, Puratattvacharya [ Honorary Director, Rajasthan Prachyavidya Pratisthan, Jodhpur ) MUNHATA NAINSI-RI KHYAT MUNHATA NAINSI-RI KHYAT [ Rajasthani ] Second Part Published by Rajasthan Prachyavidya Pratisthana [ The Rajasthan Oriental Research Institute ] Government of Rajasthan JODHPUR V.S. 2018 ] All rights reserved [ 1962. A.D. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saJcAlakIya vaktavya muMhatA naiNasI viracita khyAtake prathama bhAgakA prakAzana rAjasthAna purAtana granthamAlAke 48 veM granthAGkake rUpameM kiyA jA cukA hai| aba ukta khyAta kA yaha dvitIya bhAga prastuta kiyA jA rahA hai / 'muMhatA naiNasIrI khyAta' rAjasthAnI bhASAmeM likhita gadyakI eka mahattvapUrNa racanA hai aura isake pUrNa rUpeNa prakAzita hone para aneka varSoMse anubhava kiye jAne vAle eka abhAvakI pUrti ho jaavegii| aitihAsika dRSTise bhI yaha racanA kama mahattvakI nahIM hai| prastuta racanAmeM mukhyataH rAjasthAnakA prAcIna aura madhyakAlIna itihAsa nigumphita hai kintu prAsaGgika rUpameM rAjasthAnase saMlagna pradezoM, jaise gujarAta aura madhyabhArata AdikI itihAsa-viSayaka paryApta sAmagrI bhI upalabdha hotI hai| muMhatA naiNasIkI itihAsa-viSayaka vyApaka jAnakArIkA paricaya bhI isa racanAse prApta hotA hai| .. rAjasthAnI bhASAke isa mahatvapUrNa granthakA prakAzana bhArata ... sarakArake vaijJAnika aura sAMskRtika maMtrAlayake sahayogase aAdhunika ... bhAratIya bhASA-vikAsa-yojanAke antargata kiyA jA rahA hai, jisake .. lie hama bhArata sarakArake prati AbhAra prakaTa karate haiM / muMhatA naiNasIrI khyAtakI zeSa sAmagrI tRtIya bhAgake rUpameM zIghra hI prakAzita karanekA prayatna cAlU hai / granthagata nAmAnukramaNikA aura sampAdakIya prastAvanA Adi bhI graMthake tRtIya bhAgameM hI prakAzita kiye jaaveNge| .... jodhapura. tA03 aprela, 1962 I. muni jinavijaya sammAnya saJcAlaka rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna ___ jodhapura. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM ziva // viSayAnukramaNikA 1 khyAta bhATiyAMrI 2 vAta bhATiyAMrI 3 jesalamera desarI hakIkata voThaLadAsa likhAI 4 vigata khaDALarA gAMvAMrI 5 jesaLamerarA desarI hakIkata muM || lakha maMDAI 6 vAta bhATiyAMrI pIDhI cAraNa- ratanUM gokaLa maMDAI 7 vAta rAvaLa ghar3asIrI vAta (somavaMsI bhATiyAMrI harivaMsa purAMNa mAM hai ) 6 vAta (varihAhArI) 10 vAta (muMhatairI ) 11 vAta bhATiyAMrI (sAkha maMgariyA ) 12 vAta gajanI pAtasAharI 13 vAta ( rAvaLa jesaLarI ) 14 vAta ( jesalamerarI rAMga maMDAI) 15 vAta rAThor3a sImALarI 16 vAratA (nIkamasIrI ) 17 vAta (pAtasAharA guru mAriyAMrI) 18 vAta (mULarAjane kamAladIrI ) 16 vAta (mULarAja kanA kamAladI loyAM mAMgI ) 20 vAta ( rAvaLa dUdairI ) 21 vAta ( rAvala donaM tilokasI muMtrAMrI) 22 vAta ( rAvaLa ghar3asIrI) 23 vAta ( rAvaLa huA tigAMrI nai sAkhAMrI) 24 pIDhI 25 vAta ( rAvaLa bhImarI ) 26 vAta ( rAvaLa bhImarI phera) 27 manoharadAsarA pravAr3A 25 vAta (bhATiyAM mAMhe kelharaNAMrI sAkha ) 26 cAta ( bhATI jeso kalikaranaro) 30 rUpasI bhATiyAMrI sAkha 31 saravahiyAMrI pIDhI, jAdava pRSTha saMkhyA :: *** ... or mm x 1 4 6 ha 13 15 25 26 31 33 35 36 42 44 45 46 4 56 61 66 75 2 4 && 103 112 152 166 202 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vAta saravahiyA jesArI 33 vAta ( saravahiyA jesAna pakar3agarI ) 34 vAta jAr3ecAMrI 35 vAta 9 rAyagharaNa bhujarA ghariyAMrI 36 vAta lAkherI 37 vAta (jAr3ecA phUla ghavaLarArI) 38 vAta jAMma UMnar3a sAMvaLasugha kavi rohar3iyAnUM grAUTha kor3ha sAMI dI tirI 36 vAta 1 jAMma UMnaDa sAMvaLasudharI 40 veDha 1 jAMma sattai nai zramIkhAMna huI tigarI vAta 41 vAta 1 jhAlA rAyasiMgha mAnasiMghota ne jAr3ecA jasA ghavaLota nai jAr3ecA sAyava hamIrota veDha huI tigarI [2] 42 vAta 43 vAta 1 jI ratanUM dharamadAsAMNI kahI ne pahalA sugI thI tikA to likhI hIja hutI / vAta jAr3ecA sAhivarI ne jhAlA rAyasiMgharI phera likhI 44 vAta bhAlArI 45 mevAr3a bhAlAMrI vAta 46 mevAr3arA jhAlAMrI pIDhI 47 rAvajI zrI sIhejorI vAta 48 vAta rAva zrAsathAnajIrI 49 vAta rAva kAMnar3adejIrI 50 rAvaLa mAlojorI vAta 51 vAta vIramajIrI 52 vAta rAvajI cUMDaijIrI 53 gogAdejIrI vAta 54 arar3akamalajI cUMDAvatarI vAta 55 vAta rAvajI riNamalajIrI ... ... : : ... ... ... 144 978-8 600 206 207 206 206 216 225 236 238 240 244 24e 253 258 262 265 266 276 280 284 266 306 317 324 326 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta bhAga 2 atha khyAta bhATiyAMrI likhyate a jaduvaMzI khiijai| bajranAbha pradumanaro beTo, zrIkRSNadevaro potaro1 khIra / 1 jAdava giranArarA dhnnii| 2 khaDera / 1 sAMma zrI kRSNadevaro 1 jAdava vAghora karolI betto| jAr3ecA sAMmA vALA / kahAvai / hAla raaydhnn| saravahiyA arabiMbarA - 1 vottii| 1 khITavALa / rAvaLa vachu / 1 pAhu bApai rAvaLaro / bApo rAvaLa vachuro1 siMgharAva vchuro| 1 rAvaLa vijairAva cuuddaalo| cUr3A samAro utana" bhar3iyAda, kAMpa, ghoLaharA / maiM tInUM cUr3A samArai basaNA gAMma chai, paraganai dhAMdhUkai lAgai / bhar3iyAda hamAra' bhoja bhIMva / cUr3A samAro beTo sabaLa siMgha devIdAsa dhavaLaharai vasai chai| rAMNA rAjapALarA potarA-rAMNo rAjapALa saaNgaaro| sAMgo maMjhamarAvaro1 budh| 1 hiiyaa| 1 lhuvaa| 1 bhaIyA / 1 chenaa| 1 jaituMga taNuMro / taNuM vaDA 1 chokaraNa / kehrro| vikUpura, jaisa1 paahodd'| Lamera, bIkAnera vicai / 1 atternn| 1 abhohariyA rAvaLa dusA1 lpodd'| jharA / pIrojazAha I ye yaduvaMzI kahe jAte haiN| 2 potA / 3 zrI kRSNadevakA putra sAmba, jisake vaMzaja sAmA-jAr3ecA kahalAte haiM / vartamAnameM rAyadharaNa isa zAkhAkA hai| 4 arddhavimbake vaMzaja saravahiyA kahalAte haiN| 5 nivAsa sthaan| 6 ye tInoM gAMva cUr3A samAkI baiThakake haiM, jinakA paraganA dhaMdhukA lagatA hai| 7 abhii| 8 dUsarI kaI pratiyoMmeM yaha nAma nahIM hai| 9 rAvala dusAjhake vaMzaja abhohariyA bhaattii| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIro khyAta pAtasAharo mAmo bhATI kAlhaNa jaisaLamera dolatakhAMna khaMdhAravALo vikuupur| kiledaar| 1 jasahar3a, pAlhaNa, kAlhaNa, lAMjo vijairAvarA iNAMro vaDo dhar3o' / 1 rAhar3a jaisaLamera / rAvaLa lakhamaNarA 1 maMgariyA, iNarA thaLa potraa| gA~va 40 musalamAna 1 rUpasI, jaisaLamera gAMvakA huvaa| 1 gAhar3aro gAMva bIkAnera 1 rAjadhara / kanai gAhir3avALo / 1 urago vairasIro sAvar3ArAvaLa sAlavAhanarA vaalo| 1 vAnara, iNAMrai jaisaLamerarai 1 sato vairsiiro| rAvaLa desa gAMva ddaabhlo| lakhaNasenarA potraa| 1 kar3avArai jaisaLameraro 1 mULapasAva / gAMva bhaiNsdd'o| rAvaLa 1 lUNarAva / kAlhaNarA potraa| rAvaLa kehararA potarA1 sIhar3a, sAla, vIkamasI, 1 sAMvatasI kehrro| lakhamasI, jhai kaalhnnraa| 1 mehAjaLa kehrro| jaisaLamera var3A rajapUta / 1 jaiso klkrnnro| paradhAna gAMva brhmsr| kalakaraNa kehrro| 1 jaicaMda lakhamasI kaalhnn| rAvaLa kelaNarA1 bhuNakamala jhAMjhaNa 1 vikuupurraa| I lAMjA vijayarAvake vaMzaja / 2 maMgariyA (maMgaliyA), isake thalake (tharake) 40 gAMva eka sAtha musalamAna ho gaye / 3 gAhar3ake nAmase bIkAnerake pAsa gAhir3avAlA gAMva hai / 4 vAnara, inakA jaisalamerameM DAbhalA gaaNv| 5 rAvala kAlhaNake pote kar3avA bhATiyoMke jailalamerakA gAMva bhaiNsdd'aa| dUsarI pratiyoMmeM kar3avoMkA ullekha nahIM hai| unameM bhaisar3A gAMva vAnaroMkA tathA vAnara rAva kAlhaggAke pote vatAye gaye haiN| 6 sIhar3a, sAla, bIkamasI aura lakhamasI ye kAlhaNake vaMzaja / jaisalamerameM bar3e rAjapUta / inakA pradhAna gAMva brahmasara / 7 inakA samUha . . . . vaDA / 8 rUpasI jaisalamerake kAchA gAMvameM / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. ___ muMhatA naiNasIrI khyAta 1 puNgliyaa| . sekhAsara' / 1. vairasala puriyA / rAvaLa rAjarA potarA1 kisanAvata / 1 urajanota / 1 khIMvA / 1 hamIra / 1 netAvata riNamalarA rAMNA ratanasIrA potraapotraa| 1 uuNndd'| 1 kharar3avALA kelaNa / 1 kItA goglii| 1 akai kelaNotarA potarA somasIrA potraa| vAta bhATiyArI # somavaMsI, ekAdasameM tIsameM adhyAyameM jAdavasthalameM itarA jAdavAMrA vaMsa kahyA / prabhAsakSetra zrIkRSNajI nAvai baisa padhAriyA samudra mAMhai / sarasvatI nadI prabhAsakhetra cha, tiNaro mahAtama kahyo chai| vigata 1 dasArka / . 1 vissnn| 1 aNdhk| 1 bhoja / 1 satvAta / 1 madhu / 1 arbud| 1 mAthura / 1 sUrasena / 1 kuMta / 1 visarajana / 1 kukr| atha jaisaLamerarai desarI hakIkata vIThaLadAsa likhAI - jaisaLamerathI khaDALaro cheha kosa 10 kaNavaNa devar3AvALo / nai' pailo cheha tAMNukoTa jaisaLamerathI' kosa 40, kora DUMgararAM kosa 50, tiNameM atarA11 gAMva khaDALameM chai / ___I kelaNakA beTA akAke pote shekhaasrmeN| 2 ye bhATI somavaMzI kahalAte haiN| mahAbhAratake ekAdaza aura tIsaveM adhyAyameM yAdavasthalIke varNanameM yAdavoMke itane vaMza kahe haiM / . 3,4 usameM prabhAsakSetra, zrIkRSNajI nAvameM vaiTha kara samudra meM padhAre aura sarasvatI nadI jo prabhAsa kSetrameM hai-una savakA mahAtmya usameM kahA gayA hai| 5 jaisalamera dezakA vRttAnta jo viTThala dAsane likhaayaa| 6 kinArA, sImA / 7 aura / 8 dUsarA, aagekaa| 9 se / 10 jisameM / ___ II itane / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] muMhatA naiNasIrI khyAta vigata khaDALarA gAMvAMrI 1 khIrar3a khaalnaaNrii| 1 khIMvalasara bAMbhaNAMro khAlaso ru0 4000) ro| 1 ttehiyo| 1 ddaaNvr| 1 nehdd'aaii| 1 hAvura / 1 muMgAha / 1 sapahara / 1 devo| 1 siithl| 1 lavIha / 1 jhro| 1 dujAsI / 1 maaythii| 1 aakuvaaii.| 1 taNoTa / 1 baaNdhdd'o| 1 sApalI / 1 maaddaauu| 1 sjddaauu| 1 khArI / 1 ghaMTiyAlI / 1 dujAsara / 1 pAso / 1 koLU / 1 ghoddaahdd'o| 1 haDela / 1 phliidd'ii| 1 derAsara / 1 taNUMsara / itarA jaisaLamerarai ugavaNanUM gAMva' 1 vaasnnopii| 1 jerAita / 1 ddaabhlo| 1 AkaLa / 1 pachavALo / 1 taI aItaro / 1 mokaLAita / 1 jesu raaNnnaaro| 1 jagiyA / 1 cAhar3a / 1 paahp| 1 chodd'o| 1 pAsaNI koTa / 1 bolo| 1 baaNhaalo| 1 kottdd'ii| 1 bhNbhaaro| 1 praasloii| 1 viijhoto| 1 bsaadd'| 1 goyNd| 1 sAMvatasIro gAMva iikdd'| 1 khuhdd'ii| 1 maalgaaddo| 1 kaaNnnaauu| 1 kuchaauu| 1 khtriyaalo| 1 aahaalo| / 1 ttiivriyaalo| 1 khar3orAMro gaaNv| 1 bAlAMro gAMva / 1 bhaaNvrii| 1 raavtsr| 1 laaNnnelo| 1 gohii| 1 kaacho| 1 brahmasara / 1 kAMgAvada / 1 kIlo dduuNgr| 1 khvaasro| 1 jiijiyaakii| 1 bhAdAsara / 1 rbiiro| 1 gajiyA gAMva / 1 hekl| 1 tejasIro gAMva / 1 cAMpAsara / 1 sojhevo / 1 arjnniyaaro| . . 1 thahIyAyata / bujero| khaDINa / unaavaa|| jaisalamerathA kosa 5 prAthUNanUM kAka nadIro pAMNI Avai / 1 itane gAMva jaisalamerakI pUrva dishaameN| 2 anya do pratiyoMmeM 'pAsaNIko nITa' likhA hai| 3 se| 4 pazcima dishaako| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta tiNasUM bharIjai, pAkhatI 4. 8 koTar3o, chahoTaNarA bhAkharAMro' pAMNI prAve cyAMrU tarapha bhAkhara chai, nai bIca UMDALa chai / kosa 3 bIca pAMNIsUM bharIjai, tada dasa panarai vAMsa pAMNI caDhe / pAMNI nikalaNarI Thor3a ko nahIM" / savaLo bharIjai tada hAsala ijAphA huvai' / kAThA gohU~ maNa 15000 bIja bAvai tikai sAThA nIpajai / bIja bAvai titaro bhoga vai' / bIjI lAgata ghaNI chai" / pAMNI ghaTai tada mAMhai berI doya sau, cyArasa AkhArI sI huvai chai / Upara chotarA, goMhU, tarakArI huvai / pAMNI mITho / viNAM," phAguNiyA mUMga, javAra, selar3I soha huvai / tiNa Upara gAMva 12 bAMbhaNAMrA 14 chai / haiMsA 5, doDhavAr3a kUMto " / 10 11 12 3 I 5 gAMvAMrI vigata 1 khIMvo / 1 thuLAyA / 1 bodharI / 1 damodara / 1 galApar3I / 1 selAvaTa / 1 kuMbhAraro koTa / 1 nInariyA | 1 jALiyA / 1 ghAMmaTa / - 12 5 1 nIbhiyA / 1 jigiyA / muhArAraiM khar3INaro unAva " jaisalamerasUM kosa 6 tathA 7 dikhanUM bar3I Thor3a kosa 5 mAMhai unAva bharIjai / pAkhatIrA bhAkharAMro pAMraNI Avai / mAMhai gohUM maNa 5000 bIja vahai titaro bhoga akhai 1 " / pAMNI niTha jadI verA" mAMhai 20 tathA 25 baMdhAyor3A, pAMNI ghaNo mITho / tiNAM kosITAM" gohU~, chotarA, tarakArI, selar3I huvai / var3I hAsalarI Thor3a | tiNa Upara gAMva 3 bAMbhaNAMrA .18 20 21 I pahAr3oMkA 12 jisase / 3 pAsa meM 1 4 aura bIcakI bhUmi gaharI (UMDI) hai | 5 bIcakI usa bhUmikA bhAga 3 kosa taka bhara jAtA hai taba usakI gaharAI dasase. 15 bAMsa taka ho jAtI hai| 6 pAnI nikalanekI jagaha kahIM nahIM hai / 7 khUva bhara jAtA hai taba hAsila adhika AtA hai / 8 15000 mana kAThe - gehUlakA bIja boyA jAtA hai jo sAMThA (sATha gunA ) utpanna hotA hai / 9 jitanA vIja boyA jAtA hai utane hI bhoga ke ( eka karake) rUpameM gehU~ prApta hote haiM / 10 dUsare karoMkI AmadanI bhI bahuta hai / 11 jaba pAnI ghaTa jAtA hai tava usameM dosau-cArasau kuMiyoMse siMcAI hotI hai / 12 kapAsa / 13 saba / 14 brAhmaNoMke / IS DyoDhA kUMtA (anumAnita upaja) kiyA jAkara usakA pAMcavAM bhAga liyA jAtA hai | 16 eka jala-sthAnakA nAma / 17 usameM 5000 mana gehU~ voye jAte haiM aura itanA hI bhoga AtA hai / 18 khatama ho jAtA hai / 19 kue / 20 carase dvArA sicAI kiye jAne vAle kue / 21 gannA / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 1 goraharo bAMbhaNAMro / 1 jAMjhoro bAMbhaNAMro / 1 sIyaLAMro / sIyaLa paMvAra ludravArI raita jyoM bhoga dai' / muhAra rAvaLa bhImarI vAra mAMhai khetasI mAlade zrotanUM tho / pache rAvaLa manoharadAsarA mAMna khIMmAvatanUM paTai diyo tho / atarA gAMva koTar3ArA jaisalamera vAMsa rAMNA cAMpA pachai jako rAvaLa TIkai baiTho tikai' liyA 1 kauDIvAsa / 1 1 mAMDAhI / 1 vIMjorAhI / 1 riDI / 1 bhUvo / 1 dhanavo / 1 oLo / 1 sAMgaNa / 1 pethor3AI / 1 sItahar3AI / 1 vApaNasara / 1 jAleLI | 1 DAMgarI / 1 soLiyAI / 1 pIpaLavo / 1 negarar3o / 1 bhAgInar3o / 1 pror3o / 1 Arama / 1 cocaro / 1 jAMnaro / 1 kAMnAsara / 11 jaisaLamerathI' kosa 70 soDhAMro UmarakoTa chai / tiNa mAMhai kosa 35 zradhophara dAgajALa chai, taThe" UmarakoTa jaisalamera sIMva " chai / taThe najIka gAMva 1 bhAMbhero kosa 18 / bhUNa kAMmaLAMro utana / 1 dahosatoya bhATI satAMro jaisaLamerathA' kosa 22 / 1 phUliyo bhATI mehAjaLaro jaisaLamerathA kosa 30 tiNa 14 prAgai kosa 5 dAgajALa chai / jaisalamerarA desarI hakIkata muM || lakhai maMDAI, saMmata 1700rA mAha vadI & mukAMma mer3atai / 15 1 sIyala pa~vAra bhI ludravAko prajAkI bhAMti bhoga (nAja ke rUpameM diyA jAne vAlA eka kRSi - kara) dete haiM / 2 muhAra gAMva rAvala bhImake samaya khetasI mAlazrotako milA huA thA / 3 itane 1 4 bAdameM, pIche | 5 jo / 6 usane / 7 se 8 grAdhI dUrImeM, ThIka bIcameM / 9 jahAM | 10 sImA / II pAsa / 12 bhUraNa gAMva kAmaloMkA nivAsa-sthAna 1 13 se 1 14 usake 115 likhvaaii| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7 __muMhatA naiNasIrI khyAta mAlaro bAba' kasabAmeM mahAjanAMrai ghara 1 dITha dugAMNI 8 / . mahAjanAMrA ghara hajAra 2500-ru0 500)rI tthodd'| 500..................... / 1500 prosvaalaaraa| 500 mhesriiyaaNraa| dIvALI hoLIrai milaNarA ru0 500) guLarA pesakasI maMgaLIkarI / iNa bhAMta ru0 15000) rajapUta musalamAna khAlasairA sigaLe desarA aavai| desavALI logAMrai jejiyo nai bAbarA karI ru0 4000) rI Thor3a 20000) / dAMNa tulAvaTa' dAMNaro UMTha 1 tola 20ro maNa bArai vahatIvAraNa - resama ru0 35) / ruI majITha - ru0 5) / maiMNa11 ru0 6) / ghrata phITakar3I ru0 4) / khAraka' ___ru0 5) / lAkha lovar3I12 ru0 6) / nALera' ru0 5) / kirAMNArai UMTha ru0 3) / bIkAnerarai desathA vahai tiNanUM ru0 // ) desameM vahatIvAMNanUM lAgai14 / ... ghoDai 1 dITha ru0 4) vahatIvAMNa kAravAMna nai lAgai15 saraba ru0 15000)rI Thor3a varasa 1rI tulAvaTa vikrii| kasavai vastu vikai I mAla para lagane vAlA kara / 2 kasbemeM mahAjanoMke prati ghara 8 dugAnI lagatI hai| . (dugAnI=eka prAcIna sivakA) / 3 mahAjanoMke ghara 2500 jinase ru0 500) nizcita kr| 4 divAlI aura holI Adi mAMgalika tyauhAroM para gur3ake nAmase likhI jAne vAlI bheTa / 5 sv| 6 jjiyaa| 7 tulAI para sAyara mahasUla / 8 sImAmeM hokara calanekA mahasUla / 9 chuhArA / 10 nAriyala / II mom| 12 lAkhase raMgA huA (lAkhI raMgakA) lovar3I vastra, athavA lAkha aura lovar3I vastra / 13 kirAnA / 14 bIkAnerake dezase sImAmeM calane vAloMse vahatIvAna kara bAraha Ane lagate haiN| 15 kAravAMke sAtha prati ghor3eke ru. 4) vahatIvAna lagatA hai| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] . muMhatA naiNasIrI khyAta tiNaro maNa 1 sera 1 nai ru0 40) porojI 1 ru0 5000)rI tthodd'| ____TaMkasALa vyAjameM haiMso' 4, mudata upreta huvAM haiMso 8 tiNarA ru0 2000)rI tthodd'| paracUMNa pATa 1 khatarI, kasAI taMbAkhu aura hI bAva ru0 1000) / khAro, gUgaLa, lUMNa iga bhAMtarI rakama 4 tathA 5 cha / ru0 8000)rI Thor3a ru0 3000), 1000), 4000) / ru0 3100) gAMvAMro hAsala / vAMbhaNIke gAMva lAgai-gAMva . 60 tathA 70 chai / bhoga de, haiMso 5mo, maNaro dor3ha maNa lIjai / sAMvaNu haiMso 4 tola 20ro bhoga ma0 2000) UnALI* haiMso 5mo, maNaro dor3ha maNa lIjai / bhoga ma0 1000) desavALiyA logAMrai gAMva chai tiNAMmeM bIjo' rajapUtAMnUM paTai cAkarI karai / jor3a nAcaNo jaisaLamerathA' kosa 2 UgavaNavU kosa 1, ghAsa karar3a, ahakharo / jaisaLamerathA dikhaNa- kosa 2 ghAsa sevaNa, kosa 2rai phera / kharago, ludravA kanai10 / ghor3A, dhrAva, vaDI vAMkI Thor3a,11 muMhArA disI, jaisaLa merathA kosa 16, khaDALAmeM / AsaNIkoTa gAMvathA kosa 2 ghAsa sevaNa / vAMbhaNIkA gAMva koTar3A disai nai prAthUNa jaisaLamerarai parai / 1 viijholaaii| 1 sothlaaii| 1 kauddiyaavaas| 1 maaNhiddihaaii| 1 pethedd'aaii| 1 uno| 1 ridd'iyo| 1 vaajhnaaiyo| 1 dhnuvo| 1 buckttho| 1 lolaapudd'ii| 1 laaNgelo| khAMDararo tarapha jaisaLamerathA AthUNa disI 1 jesuraaNnno| 1 guliyo| 1 kuLadhara / 1 caMderiyAMro gAMva / I hissA / 2 uparAnta / 3 brAhmaNoMke / 4 caitI phasala / 5 duusraa| 6 rAjapUtoMke jimme cAkarI krnaa| 7 se| 8 pUrva dishaako| -9 do kosake phailaavmeN| 10 pAsa / II ghor3oM aura pazuoMke liye bahuta acchI jagaha / 12 muhAra gAMvakI ora / 13 pazcima digAkI aur| .. pAsA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta 1 TIbI / 1 khetapALiyAMse gAMva | 1 TeIyo / 1 bhaniyo / jaisalamerathI pokaraNarI tarapha UgavaNanUM 1 jAMnar3a / 1 poTaLiyo / 1 vAsaNI / 1 AsaNIkoTa kosa 12 / vAta bhATiyAMrI pIr3hI cAraNa ratanUM gokaLai iNa bhAMta maMDAI' - 1 prAda zrInArAyaNa / 16 aniruddha | 2 kamaLa / 3 brahmA / 4 atri / soma 1 5. 6 budha / 7 purUravA / 8 prAga / 6 pAita / [ & 1 devo / 1 nehar3AI / 10 niraghosa / 11 rAjA jajAta' / 12 rAjA jadu / 13 jAdama' / 14 sahasrArjuna / 15 sUrasena / 16 vasudeva / 17 zrI kraSNadeva | 18] pradyumna / 18 sAmba / 20 vajranAbha / 21 pretAratha / 22 rucirA / 23 padamariSa ai / 4 24 gotama / 25 sahajasena ! 26 jaitasena 1 27 aradhabiMba 1 28 rAjA sAlavAhana | boTI nai khoTIvAla DIDavAMNaM kanai / 26 bhATI nai rAjA rIsALU bhAI | 30 vacharAva | 31 vijairAva / 32 maMjhamarAva / 33 maMgaLarAvaM / I gokula ratanU cAraNane bhATiyoMkI pIr3hiyAM isa prakAra likhavAI / 2 yayAti / 3 yAdava 1 4 padma RSi | 5 rAjA zAlivAhana jisake vaMzameM se voTI zraura khoTIvAla zAkhAe~ calIM jo DIDavAnA ke pAsa rahate haiM / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 34 kehara vaDo, jiraNa kehara basAyo / 35 taNu, jiraNa taNoTa vasAyo | 35 vijairAva cUDALo, kehara vaDAro' / 36 devarAva, tiNa derAvara vAyo / 37 muMdha / 38 vachu / aNaghA, pAhU, vAparAvaro siMgharAva" / 36 dusAjha / 40 rAvaLa jesaLa dusAjharo / 40 desaLa, jirA prabhA hariyA bhATI, abhohara vIMThADA kanai / nau pIrosAha pAtasAharo mAMmo | bhATI dolatakhAMna* / 41 rAvaLa sAlavAhana | 41 rAvaLa kAlaNa jesaLaro / vAnara bhATI DAbhalA vALA | bhesar3evA vAsaNapI vALA / 42 rAvaLa cAcagade / 42 tejo rAvaLa kAlaNaro / 43 rAvaLa karaNa | 44 rAvaLa jaitasI vaDo / 45 rAvaLa mULarAja / 45 rAMNo ratanasI jaitasIro / 46 rAvaLa ghar3asI ratanasIro / 47 rAvaLa kehara devarAjaro / 48 rAvaLa lakhamaNa keharo / bhATiyAMrai nava gaDha kahIje, tiNAMrA nAMva - 1 jaisalamera / 1 pUMgaLa | 1 vikUMpura 1 1 mamaNavAhaNa | 1 mAroTa 1 1 derAvara | 1 keharora | 1 varasaLapura / 1 AsaNIkoTa / rAvaLa vachu dharo, grAMka, 38 36 vApo rAvaLa tiNaro veTo pAhU / iraNArA itarA gAMva jaisaLa merai desa, gAMva 3 : 1 kehara bar3A jisane kaharora vasAyA / 2 vijayarAva cUr3AlA var3e keharakA beTA | 3 rAva cApAke beTe agadhA, pAhU aura siMharAva | 4 desalake vaMzaja prabhAhariyA bhATI jo bhohara vahAr3Ake (naTiMDA ke ) pAsa rahate haiM / yaha vAdazAha phirojazAhakA mAmA thA / bhAMTI daulatakhAM isI zAkhAkA thaa| 5 bhATiyoMke nau gar3ha kahe jAte haiM, unake nAma ye haiN| 6 isake itane gAMva jaisalamera ke deza meM haiM / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMgha / muMhatA naiNasIrI khyAta [11 1 ciijhoto| 1 kotthdd'o| 1 setorAI jaisaLamerathA kosa 8 / kisanAvata bhATiyAMrA gAMva Agai to pUMgaLa vAMsa hutA, hamaiM to vIkAnera vAsai chai / au gAMva 40 tathA 50 pAhuvairo kahAvai - 1 khiirbaaro| 1 rAMNehara / 1 raaymlvaalii| 1 hApAsara / 1 mottaasr| 46 rAvaLa vairasI lakha hararAja / bhAMnIdAsa / mnnro| 50 rAvaLa cAcagade vairsiiro| rAvaLa hararAja / UmarakoTarai soDhe rAvaLa bhiim| mAriyo / rAvaLa kalyANamala / 51 rAvaLa devIdAsa caacaaro| arajana / bhaakhrsii| 52 rAvaLa jaitsii| suratAMNa / rAvaLa luunnkrnn| rAvaLa manoharadAsa rAvaLa maalde| kalAuta / itarI sAkharA rAMNA rAjapALarA beTA-potarA 1 vudha / 1 pohdd'| 1 chenaa| 1 chIkaNa / 1 lahuvA / 1 aTeraNa / 1 lpodd'| 1 haIyA / 1 bhiiyaa| rAMNo rAjapALa sAMgo, maMjhamarAva, maMgaLarAva, vijairAva, tiko mutharA rAjathAMna huto / rAjapALanaM mugalAM mathurA mAriyo tarai rAjapALaro beTo budha uThAthI' chADnai kharar3a Aya bsiyo| tikA kharar3abudhero ajesa kahAvai / tiNa vAMse gAMva 140 kahIjatA / prA Thaur3a pokaraNa-phaLodhI najIka / budha rAjapALaro beTo bApa kanai prAya basiyo / tiNaro beTo I pUgalake pIche the| 2 ava bIkAnerake pIche (adhikArameM) haiN| 3 ina 40 va 50 gAMvoMkA samUha 'pAhuvero' kahalAtA hai / 4rAvala cAcagadeva vairasIkA beTA / isako umarakoTake soDhoMne maaraa| 5 rANA rAjapAla ke ina veTe-potoMse inhIM nAmoMkI zAkhAeM cliiN| 6 inakA rAjasthAna mathurAmeM thaa| 7 vahAMse / 8 abhI taka vaha 'budhero kharar3a' kahalAtI hai| 9 pAsa / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] muMhatA naiNasIrI khyAta kamo ghoraMdhAra bApasU kosa 1 vAvar3I taThe vasato, tiko rAMNA rUpar3e par3ihArarI beTI paraNiyo tho / kharar3arA gAMva 1 1 bApa / 1 bAvar3o / 1 lIkar3A / 1 bhadaLo / ghaMTayALI / 1 vArU / nIMbalI | 1 ahavA / 1 kamaLo / 1 kAnAsara / 1 cUMnI / 1 nAcaNo / 1 satihAho / 1 sekhAsara / 1 khIrakho / 1 1 jhAr3ahara / 1 bUTahara / A' kharar3a kamo bhogavato' / pache rAMNa rUpar3e cUka karanai kamAnUM mArane par3ihArai kharar3a lIvI / taThA pachai rAvaLa kelaNa vikUMpura pUMgaLa dhaNI huvo, nai mUMvo jadI TIko riNamala kelaNotanUM vo / ta riNamala mUvo tarai TIkai jagamAla riNamalota baiTho / pachai jagamAlaro bhAI ko riNamalota mulatAMNa jAya turakAMro kaTaka le Ayo / jagamAlanUM mAranai pracaLo AAparA vaDA bhAI gopAnUM pATa vikaMpura va~sAMNiyo;" taraM jagamAla ro beTo jaito par3ihArAMro bhAMNeja huto' su nIbalAyAM nAMnAMNai vasiyo / taThA parcha paDihAra dina dina gaLatA gayA' a~ dina dina badhatA gayA / paDihAra bhUkA, 1deg tara iNe paihalI ghor3A UMTha dIThA'' tikai liyA / pachai kyUM denai gAMva liyA / pachai par3ihAra tUTa 'gayA' / sArI kharar3a kelaraNAM heTha AI / A kharar3a vikUMpurasUM judI / jaisalamera judI cAkarI kare; su par3ihAra ajai iNAM gAMvAM mAMhai rahai chai / vaDA vaDA taLAva, kohara iraNAM gAMvAM par3ihArAMrA khaNAyA chai / mudai gAMva chArU, tiNameM kohara " 12; vaDo kohara 1 hemarAjasara par3ihArAMro khaNAyo' 12 5 16 1 aMtaragaDho / pohar3a rAMNA rAjapALaro / Age iNAMrai ghaNI dharatI hutI" / itarA koTa pohar3arA " 1 vahAM / 2 yaha / 3 upabhoga karatA thA / 4 dagA karake 15 aura jaba mara gayA tatra TIkA kelaraNake beTe riNamalako huyA / 6 baiThAyA / 7 thaa| 8 nanihAla / 9 jisake bAda par3ihAra dina-dina kamajora hote gaye / 10 asamartha, garIba / II dekhe / 12 pIche par3ihAra kamajora ho gaye / 13 sArA kharar3a pradeza kelaraNa bhATiyoM ke adhikArameM yA gayA / 14 mukhya / ' 15 kue| 16 khudavAyA huA / 17 thI / 18 pohar3oM ke itane koTa haiM / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 13 1 nAhavAra / 9 vIjhaNoTa / 1 nAMdaNau / 1 koTar3o / 1 kALo DUMgara / 1 vachaNoTa / 1 jesUrAMNo / 1 sApalI / 9 drega / - pohar3Are koheka dina koTar3o huto / nIbhaDa pohar3a koTar3e dhaNI to, su rAvaLa mAlAra bhaiMsa 1 vela nAMmA hutI, takA koTar3AMro gAMva siva, tigarI vAr3I bhaiMsa khAya jAya, tarai mAlo vAr3Iro dhaNI koTar3ArA dhaNI nIbhar3anUM pukAriyo, tarai uNa vela nAMve bheMsa vAr3hI nIbhar3a; * tiraNa Upara pohar3a ne rAThor3ai ver3ha huI / pachai rAvaLa mAlai dre Upara haIyA mAriyA, su hiMdU hutA / pachai rAMgA rAjapALarA potarA pohar3arA bhAI uNa mAMmalai haIyA pohar3a bheLA mArAMNA' / rAvaLa mAlAnUM uNa mAMmalAro gIta chai tiNa mAMhai nAMva prAMNiyA chai' / 4 vAta rAvala ghar3asIrI 1 12 13 rAvaLa ghar3asI ghaNAM dinAMsUM jaisalamera bolAyo chai / nai tada dharatI mAMhai haIyA pohar3a sabaLA' mAMNasa drega rahai, su rAvaLa ghar3asInUM ko vadai na chaideg / amala mAMnai na chai / paNa pohaca sakai nahIM 1 2 / su rAvaLa mAladejI piNa haIyAraM paraNiyA che su rAvaLajI haIyAM yA karai chai na rAvaLa ghar3asInUM piNa rAvaLa mAladejIrI beTI dI chai 14 su rAvaLa ghar3asI nai jagamAla mAlAvata sukha ghaNo, " su rAvala mAladejI devIrI jAta dvega AyA chai / rAvaLa ghar3asI jagamAla mAlAvata sAthai cha, su rAvaLa ghar3asI jagamAlanUM kahai chai - " au haIyA pohar3a drega vasai chai, tikai mhAMnUM ligAra mAtra vadai na chai ' " / . jaThA tAMI " jaisaLamerarI dharatI meM chai, titarai " mhAMnUM dharatIrI sa 16 18 I kisI dina | 2 nAmaka | 3 vATikA / 4 tava usa vela nAmaka bhaiMsako nIbhar3ane kaTavA dii| 5 jisa para pohar3a aura rAThaur3oMmeM lar3AI huii| 6 usa mAmale meM ( lar3AI meM ) haIyA aura pohar3a sAtha meM mAre gaye / 7 usa lar3AI meM rAvala mAlAkA eka gIta ( chaMda) hai jisameM una sabake nAma diye gaye haiM 1 8 usa samaya / 9 sabala | JO so rAvala ghar3asIko koI kucha nahIM samajhatA hai / II usake amalako koI nahIM maantaa| 13 kRpA / 14 beTI byAhI hai / IS prema bahuta / 16 ye 12 lekina vaza nahIM calatA / hameM kiMcita bhI nahIM mAnate / 17 jaba taka / 18 taba taka / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] muMhatA naiNasIrI khyAta kAI' nhiiN|" tarai jagamAla kahyo-"iNAMnUM mAraNa sahala chai, paNa iNAMsU rAvaLajI mayA karai cha / ' tarai ghar3asI vohata dilagIra huvo| .. tarai jagamAla kahyo-"jamaikhAtara rAkho, iNAMnUM tota kara maarsyaaN|" su rAvaLajInUM savArai jAya kahyo-"mhe phalAMNo gAMva mArasyAM su rAja sAthanUM hukama karajyo / " su rAvaLajI mAladejI dAtaNa-kuraLAsinAMna karanai dina pohara 1 car3hato taThA tAM" bolatA nahIM, su jagamAla haIyA pohar3A daravAra baisAMNiyA' nai pachai rAvaLajI kanai jAyanai kAMna mAMhai kahyo -"mhe phalAMNA' gAMva Upara car3hAM chAM,10 rAja11 sAthanUM hukama kro|" tarai rAvaLajI sAthanUM voliyA to nahIM nai hAthasUM hukama kiyo / tara jagamAlajI sAthanUM kahyo-"sako uTho, rAvaLajI hukama kiyo cha su kAma kraaN|" bAhira Ayanai sAthanUM kahyo-"haIyA pohar3a marAyA cha,'13 su kUTa mAriyA / gIta rAvaLa bhIMva hararAjotanUM bhavano ratanUM vaMsAvaLIro kahai / asudhaso gIta chai16 dAdai jaitala karaNa dAdai dedala vAnagadeva , vairasIha . lakhamaNa virada - visALa' / mAlAharau18 manamoTa19 moTa pATa meragira , bhATiyAM bhavAr3e bhalA bhIMvajI bhovALadegdeg 1 dharamI kehara dede ghar3asI gheraNAM dhara , . chogALA ratana mULU jaitasI chAtrALa1 / karana tejala kuLa-kaLAdhArI nave koTa , I kucha 1 2 inako mAranA sahaja hai| 3. tasallI rakho, inako dhokhese mAra deNge| 4 dUsare dina prAtaHkAla / 5 hama amuka gAMva para chApA mAreMge ataH Apa sAyako (saradAroMko) havama deN| 6 taba taka / 7 haIyA aura pohar3a bhATiyoMko daravArameM baiThA diyaa| 8 pAsameM jAkara kAna meM kahA / 9 amuka / 10 car3hAI karate haiN| II aap| 12 sabhI uttho| 13 haIyA aura pohar3oMko mAranekI AjJA huI hai| 14 ata: mAra diyaa| 15 rAvala bhIma hararAjotake saMbaMdhameM ratanUM bhavanAne vaMzAvalIkA gIta kahA hai| 16 gIta azuddhasA hai| . 17 vizAla vinda vAlA / 18 mAlAkA vaMzaja / 19 udAra, daanii| 20 bhUpAla / 21 chatra- . dhArI jaisalamerake rAvala / 22 prakAzamAn / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 15 3 rakhapALa // 2 muMhatA naiNasI khyAta harAuta' khAgadhArI" reraNA cAca kAlahaNa sAlavAhaNa jasala cAha, dusAjha vachuha muMdha deda vijapALa | huvA teNe vasa huvo hiMdUkAra hari haMsa, rAva rAjA jAMNai rAMNA rAvaLa raMDhALa * // 3 taNu kehara maMbhamarAva mAMgaLarAva tuMgesa, bhUpALe bhUpALa bhATIvaTI " vakhata - vaDALa" / jAdava jagata-jeThA' jesA bhImeNa jema', jAMNaraNA chatIsa bhAkha sAkha ujavALa / / 4 bALa budhataNA brada soDhALa gaja samAMga, varaja anurudha vaMsa sUrata visALa | pUro, pradamana kAnha pATa parama bhagata 10 suvaraNa sujAMNa deha sohai sAkhapALa // 5 bhATI chatrALA kahIjai chai tiNAMrI" vAta / saMmata 17063 phAguNa suda 15 prADhA mahesadAsa kisanAvata kahI, jigarA doya bheda 11 2 1 rAvaLa TIke se " tarai 13 chatra prAparai bArahaTAM mAthai maMDAvai, sudAna chatra diyo, tiNa chAtrALA kahAvai' 1 .14 15 1 kahavata yUM chai" - eka gar3hAM mAMhai dilI chatra, eka gajanI chatra, hiMdusathAMnarA gaDhAM Upara hai jaisalamera chatra / tiNa kAraNa bhATI chAtrALA kahIjai / 6 vAta 17 bhATiyAMrI somavaMsI viMsa purAMNa mAMhai iNAMrI'' utapata kahIpahalA to RSNajIrA beTA pradamanarI 18 aulAda, guNAM gItAM mAM kahyA chai / nai jAr3ecA bhuja navAnagara 19 bhATI dharaNI, bhai 4 jabaradasta / 1 harAkA beTA / 2 khaGgadhArI / 3 pRthvIkI rakSA karane vAlA / 5 bhATI kSatriyoMkA deza, bhATIpA / 6 bhAgyazAlI / 7 jagata meM zreSTha / 8 jaisalamera / 9 jisa prakAra | 10 jinakI / II jisake do bheda haiM / 12 baiThe / 13 taba / 14 jisase chAtrAlA kahAte haiM / 15 eka lokokti yoM bhI hai / 16 hindusthAnake gar3hoM Upara jaisalamera chatra hai isa kAraNa bhATI chatrAlA kahe jAte haiM / 17 inakI / 18 pradyumnakI / 19 ye / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta syAMmA kahAvai, tikai RSNajIrA beTA sAMmarI' aolAda suNiyA chai| ___RSNajItUM piiddhii| rAjA jadu paihalA huvo chai, tiNAMsU jaduvaMsI kahAvai chai / nai bhATI, pradamana parcha pIr3hiyAM....... 'huvo cha, tiNaro nAMva bhATI hIja huto, tiNarA potarA sArA bhATI chai / mutharA chUTI tarai bhATI koheka dine gUDho kara lakhI jaMgaLameM bhaTanerarI ThoDa rahyA thA / pachai o sahara vasiyo, tiNaro nAMva bhaTanera pdd'iyo| itarI sAkha 1. jAr3ecA bhuja, navainagararA dhaNI / 1 saravahiyA jUnagar3harA dharaNI / 1 cUr3AsamA bhakhacharA dhaNI / hamaiM dhAMdhukArai paraganai grAsiyA cha / 1 jAdava vAghora karolIvALA, vajranAbharI olAda / pIr3hI maMgaLarAva mNjhmraavro| UparalI pIr3hIsUM to pIr3hI 33 chai. paNa .. aThA Agai iNasUM hIja' Adaro AMka diyo cha / 1 mNjhmraav| 2 maMgaLarAva / tiNa maMgaLarAvaro paravAra3 sAMgama mNglraavro|| 4 rAMNo rAjapALa / kelaNAMvALI kharar3aro dhaNI / tiNasU itarI sAkha cAlI' ! rAMNo rAjapALa mutharAmeM huvo / pachai uThai mugale dharatI lIvI, tarai budha nai vIjA' beTA kharar3a pAyA / kharaDaro nAMva budhero| 5 budha / 5 lhuvo| 5 chenA, tiNAMro'1 gAMva 1 jaisaLamerarai desa goroTI ludravai kanai / taLAI 1 mAMNala devAitarA taLAva kanai cAMpA chainairI karAI, vIkAnerarai desa ch| pAMNI mAsa 8 tathA 10 rahai / / naambkii| 2 jisase / 3 jisakA naam| 4 tava / 5 yh| 6 grAsa rUpameM jAgIra pAne vAlA jaagiirdaar| 7 issehii| 8 AdikA, zurukA / 9 jisase itanI zAkhAeM pracalita huii| 10 duusre| II jinakA / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [17 5 chiiknn| pUta huvo / jiNa Aparai 5 aatternn| nAMvai' khADALa mAMhai 5 phodd'| laNoTa koTa kraayo| 5 lapoDa / pachai taNuUpara aror3a5 hiiyaa| bhAkhararI phauja AI, 3 kehara vaDo, jiNa Aparai tarai taNuM bAja muNvo| __nAMva siMdhameM keharora tiNarA beTA- navo sahara vsaayo| 5 vijairAva cuuddaalo| 4 taNuM kehararo, vaDo raja- 5 jaituuNg| vijairAva cUr3ALo nipaTa vaDo rajapUta AkhAr3asiddha huvo taNuMro beTo / iNarI ThAkurAI paihalI to AchI tI, pachai tiNa Upara siMdharI vaDI phoja AI nai vijairAva nIsaraNavALo' rajapUta nahIM, su Apa devIjIrI ghaNI pUjA karato, su tarai devIjIsUM iMchanA karI, mo Aga A phoja bhAjai to hUM turata devIjInai mhAro mAtho cAhUM / mana mAhai iMchanA kI / vAta kiNahI jaNAI nahIM / devIjI ratha AyA, veDha huI, vijairAva jIto, mugala bhAgA / pachai rAva Aparai gharai Ayo / prA vAta kiNahIsUM jaNAI nahIM' / AdhI rAtarA Apa ekalohIja UTha nai devIjIrai dehurai gayo / uThe jAya hAtha-paga dhoyanai AparI taravAra kAr3ha nai kaMvaLapUjArai vAstai gaLA Upara melI / tarai devIjI kahyo-''mAM! mAM !" tare iNa jAMNiyo, vAMsa1 koI mAMNasa Ayo, su taravAra parI kiivii| bIjai pherai vaLe taravAra kAMdhai mAMDI, tarai devIjI mohaDai boliyA - .." tUM vijairAva kaMvaLapUjA mata karai, mheto thArI pUjA maaNnii|" itaro ... kahi abolA rahyA / tarai iNa vaLe kAMdhainUM taravAra maaNddii| tarai _1 nAma para / 2 jisane apane nAmase / 3 taba taNU yuddha karake kAma aayaa| 4 yuddhavizArada / 5 bhAga kara nikala jAne vaalaa| 6 icchA, kAmanA / 7 yaha bAta kisIko pragaTa nahIM hone dii| 8 mastaka arpaNa karake pUjA karaneke nimitta (ziracchedana karaneko) apanI talavAra gardana para rkhii| 9 mata, nhiiN| 10 pIche / II so talavAra haTA dii| 12,13 dUsarI bAra punaH talavArase kaMdhekA saMdhAna kiyA taba devIjI muMhase boliiN| 14 itanA ha kakara cupa ho gii| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 2 devIjI vaLaM kahyo - "tonUM mhe bagasiyo,' uvAriyo, tUM kaMvaLapUjA mata kara / " taraM iNa kahyo - " mAtAjI, yUM to hUM mAMnUM nahIM / " tarai mAtAjI prAparA hAtharI sonArI cUr3a utAra nai vijairAvarai hAtha paharAI nai sIkha dI, kahyo vijairAvanUM - "ghare jA / " pachai ghare Ayo / vijairAvarai hAtha devIjI cUr3I ghAlI taThAthI vijairAva cUr3ALo kahAyo / 3 taThA pachai varahAhA rajapUta, kahai chai, pa~vArAM bhiLe, tiNAMrI ThAkurAI UMcaderAvara kanai chai, taThe hutI / nai khADALa mAMhai vijairAva rahe, su bhATiyAMro sAtha varihAhAMrA sAsatA vigAr3a kareM, su iNAMnUM jora khArA lAge tarai dITho, bIjo to pohacAM nahIM, nai dAva karAM / tarai vijairAvanUM varihA nALera meMliyo / tarai zraparaM nAMve to vijairAva na jhAliyo, ne devarAva varase 5 meM beTo huto, tiraNarai nAMve nALera jhAliyo, nai sAho thApiyoM" / rAvaLa zrApa nAnhA beTAre koDara vAsta Ayo / paihale dina vImAha huvo nai bIjai dina goTha kI, nai sAtha sadoro huvo, ta cUka kara nai vijairAvanUM mAMNasa 750 sUM mAriyo tarai devarAjarI dhAya DAhI thI, ' tiNa devarAjanUM prau // lUMNAnUM sUMpiyo, kahyo- "thAMrai sAMDhadeg 1 hAthabAtha chai, 11 tikA nAMvajAdIka chai / the itaro grApaNA dhaNIro bIja uvAro, le nIsaro" / " tarai prau|| lUMNo devarAjanUM le nIsariyoM / vAMsai devarAjanUM varihA DerAMmeM ghaNo hI joyo paNa lAgho nahIM " / ta kahyo - " mAraga meM paga dekho, kole nIsariyo na chai?" tarai uNeM sAMDharA paga mAragameM dIThA / taraiM kita roheka sAtha vAMsa bAhara car3hiyo / su sAMDha vAhara par3AvaNa sArIkhI 1 9 10 3 I tujhako hamane bakhziza kiyA / 2 bacAyA / 3 niraMtara / 4 so inako bahuta hI burA lagatA hai / 5-taba dekhA ki chala karane ke atirikta inako pahuMca ( jIta ) nahIM sakate / ( bIjo = pratirikta, alAvA ) 16 aura vivAhakA dina nizcita kiyA / 7 rAvala svayaM apane choTe beTeke lAr3a-pyAra ke liye sAthameM prAyA / 8 vahAM bokhA karake vijayarAjako 750 manuSyoMke sAtha mAra diyaa| 9 tava devarAjakI dhAya jo bar3I samajhadAra thI / 10. U~TanI 1. II apanI icchA anusAra teja gati se calAI jA sakane vAlI hai / 12 apane svAmI ke vIjako (vaMzako ) bacAneke liye itanA kAma karo aura inako lekarake yahAMse nikala jAo / 13 paraMtu milA nahIM / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 muMhatA naiNasIrI khyAta nahIM / prohita lUNArA ghara pokaraNa kanhai thA; ta, devarAjanUM le kusaLe Aya puMhato / varihAhAMro sAtha vAMsa huvo Ayo / Ayanai bAMbhaNa ratana lUMNotarAnUM pUchiyo-"the devarAjanUM le AyA cho ?" tarai bAMbhaNa lApa kahyo-"mhe to kiNa hI le AyA nhiiN|" vaLa uNAMnUM kahyo"thArai mana mAhai * bharama rahai chai to the mhArA ghara jovo / " uNA phira phira sArA vastIrA DAvar3A joyA / jovatAM jovatAM devarAjanUM uNAM mAMhai proparo so dITho, tarai bAMbhaNa pUchiyo-"ao DAvar3o kuNa chai ? oparo so dIsai chai / " tarai bAMbhaNa kahyo-"o mhAro beTo chai / " tarai uNai varihAhArA AdamiyAM kahyo-"thAMharo beTo potaro cha, the bheLo le jImo, jyUM mhe parA jAvAM / " tarai bAMbhaNa Apa to bheLo le na baiTho nai vaDA beTA ratanAnUM devarAjarai bheLo baisAMNiyo nai jImiyo / tarai varahAhAMrA AdamI phira gyaa| devarAja to iNa bhAMta vciyo| taThA . pachai vIjA bAMbhaNAM ratanarA bhAIyAM ratana pAMta mAMhithA paro kaaddh'iyo'| tarai ratana jogI huyanai soraTha gayo / uNa bAMbhaNarI jAta lUMNota nAMva lAMpa vasudevaro sIhathaLI gAMva vasai chai / / ... taThA pachai devarAja moTo huvo| turakArI cAkarI gayo / vAMsa rabArI sAMgI devarAjaro varihAhArai uTha gayo huto su uraNa rabArInai varahAhArI baira' ravAya bhAI kaha vataLAyo to su uNa rabArI AyAMrI khabara ravAyatuM huI, tarai uNa rabArI ravAya ter3a liyo / vAta- ' vigata pUchanai. beTI hurar3a dikhAya nai jIva doharo karaNa lAgI; tarai ravArI sAMgI kahyo-"the kiNa vAsata jIva doharo karo cho11. ?" I vaha sAMr3ha (UMTanI) pIchA karane vAloMkI pakar3ameM aA jAya vaisI nahIM hai| 2 phuNcaa| 3 tumhAre manameM koI vahama hai to hamAre ghara dekha lo / 4 lar3ake, vcce| 5 dekhate-dekhate una sabameM devarAjako kucha ajanavI sA dekhA / 6 tumhAre beTe-potomeM se hI hai to tuma usako apane zAmila baiThA kara bhojana karo, tAki (hamArA vahama miTa jAya aura) hama cale jAyaM / 7 jisake bAda dUsare brAhmaNoM aura ratnake bhAiyoMne paMkti meMse nikAla diyA (jAti-cyuta ' kara diyA) / 8 vaha vasudevakA putra lAMpa nAmase lUNota jAtikA brAhmaNa sIhathalI (siMha sthalI) gAMvameM rahatA hai| 9 strii| 10 tava usa raibArIko apane pAsa bulA liyaa| II tuma kisaliye jI udAsa kara rahI ho| - kisa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] muMhatA naiNasIrI khyAta tarai kahyo-"beTI itarI moTI huI, nai iNarai vararI khavara hI nhiiN| na jAMNAM muMvo, kinA' kaThI hI jogI sanyAsI haya gyo|" tarai rabArI sAMgI kahyo-"monUM vadhAI do, thAMharo' jamAI salAmata chai, moTo huvo cha, lAyaka cha / " tarai rabAya ghaNo sukha huvau / pachai ghaNI .... ajIjI kI--'ju kiNahI sUla devarAjanUM aThai prANo,' tikA vAta kro|" tarai iNa kahyo--"monU thAMharo, thAMrA dhaNIro vesAsa nAvai / " tarai ravAya ghaNA vacana kiyA / tarai ravArI sAMgI devarAjanUM chAMna11 le pAyo / ravAya ghara mAMda le raakhiyo| kitarAheka dina vatota huA / ravAyaro dhaNI jANa nahIM / pachai kitaraiheka dine hurar3anUM prAdhAMna rahyo, tarai baira kiNahI bhAMta AparA dhaNInUM samajhAya nai bolabaMdha lenai devarAja AparA dhaNIsU milaayo| pachai devarAja ko dina uThehIja15 rahato huto / uThe devarAja mair3ImeM poTTai cha, taThe jogI bAbo raihato / ekarasAM" iNaro kUpo' ravAyanUM khUpa gayo tho / bharama . bhAgo na tho| su uNa kUpA mAMhithA Tabako 1 charaNa nai heTho par3iyo,' tiko devarAjarI kaTArIrai lAgo, su loharI thI su sonArI huii| tarai savArai devarAva dIThI, tarai vicAra dITho ju-"iNa kUpA mAMhai kAI baloI cha / " tarai pro kUpo devarAja uro lene kabaja kiyo1 / savArai maiDo rAtarI bALadI, tarai ravAya jAMNiyo-"kUpo mAMhai baLa gyo|" taThA pachai kitarAheka dine uThAthI devarAva susarA sAsUnUM kahyo-"monUM loka sako 'hurar3avano: kaha vataLAvai chai / hUM thAMsU judo vsiis| tarai nadIrai pailai kAMThe jAya Aparo gUDho kara rahyo / tiNanUM hI loga 'huraDavAhaNa' kaihaNa lAgA / tikA Thor3a hamaiMhI 'huraDavAhaNa' kahIjai 19. 1 itnii| 2 isake / 3 patikI / 4 mara gyaa| 5 athavA / 6 khiiN| 7 mujhko| 8 tumhaaraa| 9 kisI bhI prakAra devarAjakoM yahAM laayo| 10 tumhAre patikA vizvAsa nahIM hotaa| II gupta / 12 hurar3ako garbha rahA / 13 patnI / 14 vacana / IS vahAM hii| 16 eka bAra / 17 kuppA / 18 saMdeha dUra nahIM huA thA (kuppemeM kyA vastu thI, isakA patA nahIM thA) 19 usa kuppemeMse chana kara eka bUMda nIce girii| 20 dekhI / 21 tava isa kuppeko devarAjane lekara apane kabje meM kara liyaa| 22 dUsare dina maMDImeM Aga lagA dii| 23 sbhii| 24 hurar3a kA pati / 25 maiM tumhArese alaga rhuuNgaa| 26 parale kinaare| . .. . . Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 21 cha / tarai devarAja manameM vicAriyo-haM aTha rahaM to mhArA mAItAro nAMva jAya' / tarai uThAthI chAr3a nai mAmA bhuTAderAvara najIka kiNahI Thor3a rahatA thA taThe najIka Aya rahyo, na mAMmArI ghaNI cAkarI karI, nai mAla to devarAja kanhai uNa rasa kUpA kara ghaNoI cha / sAsato pAMca dasa kosa phira Avai / su eka Thor3a gar3hanUM dekhato phirai chai| su * kiNahIka devarAjanUM, 'jiNa Thor3a hameM derAvara cha, tikA Thor3a vatAI / kahyo-"kosa 40rI siMdha disA. ujAr3a chai, kosa 60 tathA 80 mADa" . disA ujAr3a chai, nai iNa Thor3a pAMNI chai / " tarai mAmA bhuTArI ghaNI cAkarI karaNa mAMDI / mAMmo khusI huvo, kahyo-"tUTho bhANeja ! kyUM mAMga" / mhe mhArA ghara sArU dAM / " tarai iNa devarAja kahyo-"brahmavAcA, rudra vAcA, hUM dina doya mAMhI vicAra nai mAMgIsa' / " taThA pachai dina doyaneM kahyo-"eka AsarA jogI ThoDa phalAMNI jAyagA paauuN|" tarai iNa mAMmai kahyo-"bhalI vAta / " tarai uNarai paradhAna bhAiyAM-baMdhavAM mAMmAnUM samajhAyo, kahyo-"o kiNa ghararo chorU chai| ao aThai rahyo thAMnUM dukha desI / " tarai vaLe naTiyo / tarai devarAja kahyo-"maiM kadai thAM kanAM dharatI mAMgI thI / the thAMrI ucitasUM monUM tasalIma karAI thI / hamaiM to mhAro thAro nA kahyo bhalo na dIsai / hamaiM pAMca logai vAta suNI / " tarai bhuTai kahyo-"mhe thor3I dharatI desyaaN|" .. tarai kahyo-"jikA rAja khusI hoya desyo titarI mhe mAtheM caDhAi lesyaaN"|" mAMmai likhadI-ekaNa bhaiMsarA cAma mAMhai Avai titarI dInI / pachai devarAja paTo mAMthai car3hAya liyo / bhuTai sAthai AdamI diyA / tarai kahyo-"rAja! AdamiyAM hukama karo, hUM bhAyaso .. I maiM yadi yahAM rahatA hU~ to mere mAtA-pitA kA nAma calA jAtA hai / 2 najadIka / 3 bahuta hii| 4 niraMtara / 5 jaisalamera prAnta (pahale maDDa jaisalamerase alaga-pradeza mAnA jAtA thaa)| 6 bhAnaje ! tere para maiM prasanna huvaa| 7 kucha maaNgle| 8 hama apane gharakI haisiyatake anusAra tumako deNge| 9 maaNguuNgaa| 10 Azraya yogya eka sthAna amuka jagaha para paauuN| II putra, aulAda / / 12 taba phira naTa gyaa| 13 maiMne kaba tumhAre pAsa dharatI mAMgI thii| 14 Apane apanI icchAse mujhe aMgIkAra karavAyA thaa| 15 jitanI / 16 Apa / 17 utanI hama sira car3hA kara leNge| 18 bhaisakA pAlA (binA kamAyA huaA kaccA) pUrA .: cmdd'aa| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] muMhatA naiNasIrI khyAta bhijoya cIrAi nai vAdha kaDhAIsa, tiNa heTha AvasI titarI leIsa / bhuTai dITho burI huI, piNa kAMsU krai| 'bola boliyA, dhana parAyA, tikA vAta huii| devarAja aThai Ai nai bhAyaso eka bhijoya nAnho cIrAya nai jaTai pAMNI huto titarI dharatI doLo phera ApaNI kIvI / .. pachai ghaNo sAtha rAkhiyo / ghaNA ghor3A liyaa| gar3ha ghAtaNarI rAMga . ropAI / bhIta hUMNa lAgI, su uTha kher3A devata, su bhIMta dIhArI karai, tisar3I rAtarI pAr3a nAMkheM', vAja Ayo / pachai devI Upara . lAMghaNa' pAMca dasa kiyA / devI prasana huI, kahyo-"tUThI, maaNg|" tarai kahyo-"gar3ha karaNa dIjai, gar3harI rAja rikhyA kro"| tara .. devIjI hukama kiyo-"eka thArI pAkI IMTa, eka mAMharai nAMva kAcI .. IMTa, iNa bhAMtaro gar3ha karAya, vajramaI duraMga avicaLa husI / vAhiralo koI le nahIM sakai, mAMhilAMro diyo jAsI14 / " pachai iNa bhAMta devarAva derAvara devIrai hukamasUM kraayo| vaDo duraMga huvo| kohara15 4 koTa mAMhai, koTa bharata huvo" / taLAva 1 koTa mAMhai, taLAva 1 kAco pAko koTarA paTThA he? khAIrI ThoDa chai| kohara 4 koTa mAhai sIgIvaMda", pAMNI miittho| vaDo koTa huvo| sArI siMdhara phaLasai1 / sArAMrai Upara mADaro gar3ha huvo / sAro rAha mulatAMna. siMdharo aThai vahai ! vAhiralA miLanai taLAvaro pANI pIvai / jorAvarI ko sAMmho jAya na ske| derAvara nAgajo koTa chai / lagAva ko nhiiN| nipaTa vaDo agajIta koTa / kosa 10 tathA 15 urai pAMNI kaTa hI nahIM / koTa tayAra huvo, tarai devarAja ghaNA ghor3A rajapUta uNa ___ I lambI paTTI / 2 luuNgaa| 3 saikar3A ciravA kara / 4 cAroM or| 5 gar3ha banAnekI nIMva rkhii| 6 dIvAla hone lgii| 7 sthAna devatA, kSetrapAla / 8 dinko| 9 utanI hI rAtakA girA DAle / 10 hairAna ho gayA / II lNdhn| 12 rkssaa| 13 durg| 14 bhItara kAnoMkA diyA huyA jaayegaa| 15 kue~ / 16 koTa sarvAga saMpUrNa huaa| 17 pakke ba~dhe hue| 18 namanta siMdhake dvAra (sImA) pr| 19 saba gar3hoMke Upara mAMDa pradezakA yaha gar3ha tayAra hugraa| 20 mulatAna pIra siMdhake sabhI mArga idhara hokarake calate haiN| 21 derAvara nahIM TUTane vAlA koTa hai| (vi0 eka prati meM 'derAvara nAgojogI koTa cha' likhA hai|) 22 nahIM jItA jAne vAlA bahuta bar3A koTa / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasI rI khyAta 7 11 [ 23 rasa-kUMpAro mAla karane rAkhiyA / taThA parcha varihAhAMsUM dAvo mAMgaNarI manameM rAkhai, su ghaNo sAtha rAkhiyo / ghaNA ghor3A pAyagAha kiyA / vaDI rAjavaTa jamato gaI / pAkhara, jIna sAlaro vaDo sAmAna kiyo nALAM zrArAbaigar3ha sAbhiyo / suvarihAhAM mAraNanUM hajAra dAva prapaMca kareM / su. jisar3o' sAtha karai, tisar3I jAMNa uThe par3e' / su varihAhAM piNa cakiyA rahai chai / tisar3a samai U rasa- kUMpA vALo jogI devarAvarI sAsU ravAya kanai Ayo / kahyo - "U kUMpo lAva / " tarai iko- "U kaMpo mhe mALiyA mAMhai meliyo tho", mhAro jamAI mAMhai sUto tho, su. eka dina lAya lAgI, su kUMpo mAMhai baLiyo / " tara jogI manameM jANiyo, dIsa~ che, "uNa mAMhilI koIka bUMda par3I chai, tiNasUM loharo sono huvo chai / tiNa bharama miTAvaNanUM jAMNIjai chai lAya lagAI chai nai kUMpo uNa liyo chai" / " tarai jogI ravAyanUM kahyo--"kUMpo baLai nahIM, piNa lAyaro upAya thArai jamAI kiyo' 3, naiH kUMpo uNa liyo chai / " tarai kahyo - "U jamAI hamaiM mAMharai hAtha nahIM 1 4 | - uNa mAMharI dharatI kitarIheka tota kara lI, " ne hameM mhAMnUM mAraNaM sAsatA sAtha karai chai / nai pro devarAja uThAthI korsa 30 baiTho cha / navo gar3ha karAyo chai / " tarai uNa jogI logAMnUM piNa samAcAra pUchiyA / loga paNa hIja samAcAra kahyA " / tarai jogI derAvara Ayo / devarAja paihalAM hIja jAMNiyo - " pro kUMpA vALo jogI chai / " tara nilAr3a piNa dIThI, muMhaDAro nUra aTakaLiyo " / devarAja Aya sAMmho pagai lAgo / ghaNo jogIro prAdara-bhAva kiyo / jogI piNa 2 15 7 18 19 1. taba devarAjane usa rasa - kuppe ke dvArA ( lohe se sonekA) mAla banA kara bahuta se ghor3e aura rAjapUta ( sainika ) rakha liye / 2 jisake bAda varihAhoMse pratikAra lenekI manameM dhAre hue hai / 3 hAthIkI bhUla, hAthIkA kavaca -1 4 ghor3ekA kavaca 15 baMdUkoM aura ArAboMse gar3hako sajAyA / 6 jaisA, jitanA / 7 vaisI hI udhara jAnakArI ho jAya / 8 sAvadhAna / 9 vaha / 10 rakhA thA / II so eka dina grAga laga gaI / 12 mAlUma hotA hai usa saMdehako miTAneke liye grAga lagA dI gaI hai aura kuppA usane le liyA hai / 13 grAga lagA denekA prayatna tumhAre dAmAda ne kiyA / 14 vaha dAmAda aba hamAre vazameM nhiiN| 15 dhokhA karake le lI / 16 bhI / 17 logoMne bhI ye hI samAcAra kahe / 18 lalATa / 19 anumAna kiyA, samajhA / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] muMhatA naiNasIrI khyAta devarAjanUM dekha prasanna huvo| devarAjaro dina piNa vaLiyo su sAMmIrai manamAM bhalI hIja AI / dina 1 to sAMmI devarAjanUM vAta pUchI hI nahIM / devarAja sevA nipaTahI ghaNI karai, su sAMmI eka samai devarAjanUM ekalo dekhanai kahyo-"bAbA ! uNa kUpAro kAMsU vicAra huvo' ?" .. tarai devarAja kahyo-"jikA vAta huI su bAbAjItUM mAlama ch| monUM to kyUM rAja soMpiyo na tho / nai ji* bhalo chai, jiko rAvaLo prasAda chai / " su devarAjasU sAMmI prasanna huyanai kahyo-"vAta huI su mhe jAMNI / himaiM tUM nAMva, sikko mAMharo mAthai Upara rAkha / " tarai devarAja kahyo-"bhalI vAta / mhArai mAthai bhAga, jo rAjarA hAtha mAthai Upara husI / kato hUM moTo huIsa, nai mAMharI dharatI gaI chai su vALIsa' / mAMharo dAvo varihAhAM mAhai cha, su vlsii| rAjarI maiharathA mAMharai soha vAta bhalI husI / " tarai jogI devarAjanUM kahyo-"thArA baLa ro virada vadho' / " nai mekhaLI, nAda diyo, pAtra diyo, nai kahyo"zro the pATa baiso tada dIvALI dasarAvai dhAriyA kro|" / tarai jogI vAvai kayo su yAM kabUla kiyo / tarai jogI AparI mekhaLI, nAda, pAtra devarAjanUM diyA / tikA mekhaLI devarAja gaLe meM ghAtI'; nAda gaLA mAhai ghAliyo;1 pAtra prAgai meliyo; nai jogIro sikko ... dhAriyo / tarai jogI khusI huya davA dInI' |-khyo-"thaaNhrii ThAku- . rAI dina dina vadhasI, thAMharai pagasUM A dharatI kadai nahIM jAya, thAMharA dAvA vaLasI / " su jogI to davA de ramato huvau nai devarAja vari-. hAhAM mAthai mAraMNanUM sAtha bheLo kiyo, su hurar3a rojaro roja14 varihAhAMnUM khabara de navA-navA rUpa kari / tiNa kara varihAhAMnUM devarAja .. I devarAjakA dina bhI phirA (sudina aaayaa)| 2 usa kuppekA kyA kiyA ? . 3 mujhe to koI Apane sauMpA nahIM thaa| 4 aura jo kucha acchA hai vaha aApakI kRpAkA phala hai| 5 aba tu hamArA nAma aura sikkA apane mastaka para dhAraNa kara / 6 vahuta acchI bAta, merA naubhAgya jo Apake hAtha mere sira para hoNge| 7 aura merI dharatI gaI hai usako lauttaauuNgaa| 8 aApakI kRpAle merI saba vAteM bhalI hoNgii| 9 tere balakI kItti bddh'o| 10 pahinI, DAla dii| II pahina liyaa| 12 taba yogIne prasanna hokara Azipa dii| 13 tumhAre pAMvoMse yaha dharatI kabhI nahIM jAyegI aura tumhAre svatva tumako mileNge| 14 prati dina / . . Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 25 mAra sake nahIM / su eka dina devarAja mAMcai baiTho tho, su hurar3a minakIro' rUpa kara mAMcA heThAsU nIsarI / devarAja aTakaLI / tarai barachI par3I thI su le nai minakIrai dInI, su aTai minakI muMI, nai uThe hurar3a muMI / taThA pachai sAtha kari devarAja varihAhAM Upara gayo su AdamI 600sUM varihAhAMnUM mAriyo / varihAhAro gAMva lUTiyo / sAsU ravAyarA lUgar3A khosAMNA' / su devarAja dekhatAM khosAMNA / su devarAja khosaNavALAMnUM pAliyA nahIM, nai sAsU devarAjanUM mAMTI chAMno rAkhiyo tho,' ghaNA hIr3A ravAya kiyA thA / su ravAya uNa vakhata dUho kahyo "virasa bhalo varihAMha; mita na bhallo bhaattiyo| je guNa kiyA ravAha, te saba kAlara jhalliyA // " 1 vAta - .... varihAhAro khAMno khnniyo| ghaNo mAla, vita, ghaNA ghor3A, UMTha sAro sAmAMna hAtha Ayo / dharatI sArI Aparo amala kiyo| vikaM. pura derAvara vica A dharatI citrAMgalasa prA ajesa'1 'varihAho' .. kahIjai / su A dharatI sArI hAtha aaii| kitarIheka mADarI dharatI devarAjarai rAvaLe ugharai chai"| tiNa samai devarAja ratananUM cItAriyo / ratanarai bApa lAMparne sIhathaLItI teDAyo14 / bAta pUchI-"thAMharo beTo .. ratana kaThai ? jiko the mo bheLo baisANa jomAyo tho|" tarai lAMpa kahyo-"uNanUM to tadahIja uNarai bhAyAM pAMta bAhira kAr3hiyo, su jogI ___I villii| 2 niklii| 3 jAna liyaa| 4 mara gii| 5 sAsa ravAyake vastra khose gye| 6 devarAjane khosane vAloMko rokA nhiiN| 7 aura sAsane devarAjako apane patise chipA kara rakhA / 8 ravAyane usakI bahuta sevA kI thii| 9 varihAhA-kSatrI zatru bhI acchA, kintu bhATI kSatrI mitra bhI acchA nhiiN| ravAyane jo upakAra (devarAjake sAtha) kiye, ve saba . kallara bhUmimeM varSA ke samAna hue (nirarthaka hue)| 10 varihAhoMkA khoja uThA diyA / .II abhI tk| 12 kitanI . mADa pradezakI dharatIkA rAjasva devarAja prApta karatA hai| * I3 yAda kiyaa| 14 ratnake vApa lAMghako (siMha-sthalI) sIhathalIse bulvaayaa| IS jisako . tumane mere zAmila baiThA kara bhojana karavAyA thaa| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] muMhatA naiNasIrI khyAta huya soraTha-gujarAtanUM gayo / tarai devarAja lApanUM kahyo"-the uThe jAvo, ... mhArA AdamI kharaca dai sAthai thAMharai melasyAM; dAvai taThAsUM le Avo; mhArai mAthai ratanaro ghaNo kirAvara chai / mhe ratanasUM ghaNo bhalo karasyAM / ' pacha lAMparne devarAjarA AdamI soraThasU ratananUM le aayaa| pachai devarAja ratananUM Aparo bArahaTo diyo| mAthai chatra maMDAyo / tiNarai pachai dethA cAraNArI beTI devarAja mAMganai ratana paraNAI / tiNa ratanarai peTarA bhATiyArai cAraNa ratanUM chai / taThA pachai eka vAra rAvaLa devarAja dhAra Upara gayo,' tada AparA bhANejanUM derAvara sUpa gayo hUMto, su eka vAra to bhANeja phira baiTho huto / pachai devarAja gar3hanUM Dhovo kiyo, tarai uNa Daranai proLa khola dii| ... tarai devarAjarai manameM vAta aaii| iNa gar3harI Thor3a sUramI na chai / tadasaM bIjI Thor3a khATaNarI mana dhArI11 / tiNa dina ludrava pavAMrAMrI vaDI ThAkurAI chai / vIjI hI tiNa Thor3a ghaNI Thor3AM pa~vAMrAMrI ThAkurAI chai / su devarAja ludravo leNarA dAva-dhAva ghar3e chai / tarai paihalI to ... pa~vAMrAMtUM mAsa 4 kAgaLavAI13 kIvI / kAI avIrI bhalI vastu vhai. su melai / tiNAM sAthai Aparai ghara mAhai. rUr3erA AdamI melai / uNAM AdamiyAMnUM kahai-"uThAro cAsa-bAsa dekha aavo|" yUM .. karanai Avo-jAva kIvI / pachai mAsa 4 prADA ghAta nai ludvArA dhaNiyAM pa~vArAM kanai yAdamI 4 Aparai ghara mAhai rUr3A hutA su meliyA / uNAM sAthai siMdharI tarapharo kapar3o, ghor3A meliyA nai kAgaLa diyaa| kahAva karAyo'- "kaho to khADALa mAhai pAMNIro taLAva na cha, nai mAMharai taLAva 3 karAvaNA chai / the kaho to mhe khADALa mAMhai taLAva karAvAM, I mere AdamiyoMko kharca dekara tumhAre sAtha bhejuuNgaa| 2 cAhe jahAMse le pAyo / 3 mere Upara ratnakA bahuta upakAra hai| 4 ratnake sAtha bahuta bhalA vyavahAra kruuNgaa| 5 bArahaTakA pada / 6 usa ratnake vaMzaja bhATiyoMke ratana cAraNa kahalAte haiN| 7 dhAra Upara car3ha karake gyaa| 8 so eka bAra to bhAnajA vadala gayA thaa| 9 pIche devarAjane gar3ha para . ghAvA kiyA / 10 isa gar3hakI bhUmi zUravIra (vIrabhUmi) nahIM hai| II javale dUsarI jagaha prApta karanekA vicAra kiyaa| 12 ghAva karaneke prayatna (dAva-peca) soca rahA hai| 13 ptrvyvhaar| 14 koI anokhI acchI vastu ho to vahAM bheje| IS usake sAtha apane gharake capura manuSyoMko bhI bheje / 16 vahAMke raMga-DhaMga (bheda) dekha kara paatro| 17 khlvaayaa| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * muMhatA naiNasIrI khyAta [ 27 nAMva mAharo husI nai taLAva kAma thAMharI raitarai thAharA rajapUtArai AvasI' / tarai eka vAra to pa~vAra naTiyA, pachai devarAjarA paradhAna mAsa khaMDa uThe rahinai pAkhA devaLI sArI bharamArI / Aparai hAtha paIsArai pAMNa soha vasa karane jaisaLamerasUM kosa.... 'kALo DUMgara khADALarai madhya bhAga cha, taThai taLAva 3ro duvo kar3hAyo,' nai paradhAna devarAja kanai aaayo| su devarAja gADho rAjI huvo / taLAva 3 maMDAyA 1 taNuMsara / 1 vijairaavsr| 1 devarAvasara / jhai tIna taLAva maMDAyA / tiNAM karaNanUM paihalA to Aparo kAmadAra musAlo meliyo / pachai taLAvara bAMhanai uThe vastI kIvI / uThai sAdIsI Aparai rahaNanUM havelI vaNAI / pachai Apa piNa AyA karai / jiko paMvArAMro AdamI pAvai tiNa Agai paMvArAMrI ghaNI vaDAI krai| jhai vaDA ThAkura chai / taLAvAM mAMhai mAMharo' kAsU10 chai / jiNAMrI11 dharatI chai tiNAMro dharama chai / jiko Avai tiNanUM paIsA de rAjI karai / musAlAnUM sAsatA AdamI ludravai Avai / tiNAM sAthai paradhAMnAM, kAMmadArAM, khavAsa, pAsavAMnAM, char3IdArAM sArAMnUM bhalI-bhalI vasta melai / sArI sAhibI hAtha kIvI / koI yUM rokaNahAra nahIM rahyo, ju-"o devarAja mAsa-mAsa doya-doya mAsa aThai rahai chai su bhalo nhiiN|" yaM karatAM taLAva to pUrA haMNarI tayArI huI, taTai paMvArAM ThAkurAMsUM kahAva kiyo 3-"monUM rAvaLI beTI do, monUM rAjapUta kro|" ___ I nAma to merA hogA hI kintu ye tAlAva tumhArI prajA aura rAjapUtoMke liye kAma aayeNge| 2 pIche devarAjake pradhAna manuSyoMne mAsa-dina vahAM raha karake sabhI karmacAriyoMko - bahuta dhana dekara apane vazameM kara liyaa| 3 vahAM tIna tAlAva karavA denekI AjJA prApta kii| bahuta dhana .4 ye tIna tAlAba karavAne zurU kiye| 5 unako banakAneke liye pahale to apane kAmadArako aura patthara-cUnA Adi masAlA bhejaa| 6 pIche tAlAvoMke misa vahAM para kucha vastI bhI ... bsaaii| 7 aura eka sAdI havelI bhI apane rahane ke liye vahAM banavA lii| 8 prazaMsA / 9 hamArA / TO kyA / II jinkii| 12 unkaa| 13 khlvaayaa| 14 mujhako apanI . kanyA deM aura mujhako rAjapUta banAyeM (mujhe bhI yogya rAjapUtoMmeM samajha kara apanI kanyAkA . vivAha mere sAtha kreN)| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] muMhatA naiNasIrI khyAta tarai paMvArai kahyo-"mhe devarAjasU DarAM / " tara aAdamI phira pAchA . AyA / mAsa 2 vIca pAr3iyA / rAjaloganUM, rAMNInUM bhalI-bhalI vasta melanai Aparai hAtha kiyA' / mAsa 2 pachai rAMgI sAthai kahAva karAyo / tarai rAjA kahyo-"yo khoTo AdamI cha, koheka dago dai / " tarai kahyo"kiso aThai dago desI ? uNarA AdamiyAMnUM sUdho kahisyAM, so.. 100 AdamiyAMsU Avo / idhaka AdamiyAMsU AvagA na daaN|" tarai zrA vAta thApI / tarai devarAja kahyo-" bhalI vAta / '' piNa AdamI pAchA meliyA, kahAr3iyo-"mhArai mAthai vaira chai, hUM phalAMNAM' dinarai sAhA Upara AIsa / ghaNo jatAva rAja kiraNahIsUM mata karo / nai ludravArI bArai proLa chai, su mhe averA-saverA kiNahI proLi aAvasyAM / sArI proLirA proLiyAMnI hukama kara rAkho, mhe jiNa proLi aAvAM, mhAM uNa proLi mAMha asavAra 100 eka vIMdAvaNa dejyo|" isar3o dUvo kaDhAyo,' nai AyA su proLiyAM sArAMnaM paIsAMsU paihalI bhara . mAriyA thA / sArAMnUM rAjI kara rAkhiyA thaa| pachai sAhArai dina bAraiso 1200 asavAra jInasALiyA kari Upara DhIlA vAgA paihara kesariyA karane vAre vIMdArai mAthai mor3a bAMdhanai bArai jAMna15 karane ekaNa samace bArAM hI proLi mAMhI paitthaa| mAMhai jAya paMvArAMnUM kUTamAra devarAja ludravo liyo| AparI prAMNa-doNa pherI18 | vaDI .. sAhibI jamI / pacha kitareke dinaiM devarAja aror3arai turake sikAra ramatAnUM mAriyo / ___ I apane vaza kiye| 2 yahAM kaunasA dagA degaa| 3 usake AdamiyoMko spaSTa kaha deNge| 4 adhika / 5 taba yaha vAta nizcita huii| 6 hamAre Upara zatrutA rakhane vAle haiN| 7 amuka / 8 Apa kisIko isa saMbaMdhakI adhika jAnakArI nahIM hone deN| 9 mo hama beraabera kisI samaya kisI bhI pola se aayeNge| 10 polake phredaar| II duulhaa| 12 aisA hukma nikalavAyA / 13 sabako paise dekara apane vazameM kara liye the| 14 kavacadhArI ghur3amavAra | 15 varAta / 16 eka hI saMketase, eka hI sAtha / 17 praveza kiyaa| 18 apanI ... aAna-duhAI pravarta kii| 19 phira kitaneka dinoMke bAda aror3ake musalamAnoMne devarAjako zikAra khelate hueko mAra ddaalaa| : Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 26 vAta tiNa samai dhAra paMvAra dhaNI chai| paMvArAMrai eka muMhato' vaDo AdamI chai / paradhAna vaDo AdamI nAMvajAda chai / tiNarai mAthai keheka rupiyA huvA, nai hAtho soeka mAthai huvA / su paIsA to jyUM tyUM kara bhariyA, nai hAthI kaThehI jur3e nahIM / su uNa paradhAnaro kabIlo sAro aTaka mAhai', tiko binA hAthI diyAM chUTa nahIM / su muMhato ghaNI hI rAItanAM phiriyo, piNa hAthI kaThehI jur3e nahIM / hAthI mAMgiyAM kuNa dai ? su tiNa dina rAvaLa devarAja vaDo dAtAra, vaDo jUMjhAra, vaDo nAMvajAda / su dhArarA dhaNiyAMro muMhato rAvaLa devarAja kanai Ayo / su pro muMhatoI nAMvajAda tho, su devarAjarA hujadArAMsU' miLiyo, uNAM gharai utAriyo / ghaNo Adara-bhAva kiyo, vAta pUchI, kahyo-"kyUM AyA cho ?' tarai prAparI vAta mAMDa kahI / nai devarAjarA hujadAra piNa vaDA mANasa hutA, tiNa bhalo samo' joyanai dhArarA muMhatA, . rAvaLasU miLAyo / vAta ekaMta miLa sako kIvI11 / AgalA rAjA satI hutA / acar3AM bola ubAraNarI ghaNI vAta mana mAM raakhtaa13| tarai devarAja kAmadArAMnUM kahyo-"pro vaDo muMhato vaDai darabAraro para. dhAMna itarA4 rAItana chor3anai monUM jAMNanai itarI bhUya prAyo, tau iNaro jarUra aratha sAraNo" / " tarai hAthI sau diyA / muMhatAnUM ghor3o sirapAva dai sIkha dI18 / hAthiyAMrai bAMTa-kharacarA dAma lekho kara diyA19 | mahAvata bhoI sAthai diyaa| kahyo-"dhAra jAyanai pohacAya 1 mahatA, kAmadAra, pradhAnAmAtya / 2 apane nAmase pahacAnA jAne vaalaa| 3 jisake Upara kaI rupayoMkA aura ekasau hAthiyoMkA karjA ho gyaa| 4 aura hAthI kahIM bhI mile nhiiN| 5 so isa kAraNa usa pradhAnakA sArA parivAra bhI jelmeN| 6 so vaha pradhAna kaI rajavAr3oMmeM phirA (raaiitn=raajaa)| 7 pramukha krmcaariyoNse| 8 unhoMne use apane gharameM tthhraayaa| 9 taba apanI athase iti taka kahI / 10 maukaa| II ekAntameM mila kara saba bAta khii| 12 pahaleke rAjA dAnI the (satI=dAnI, styvaadii)| 13 zreSTha puruSoMkI vAta (pratijJA) nivAhanekI manameM bahuta utsukatA rakhate the| 14 itane / I5 rajavAr3e, .. rAjya, raajaaoNko| 16 dUra / 17.to isakA kAma jarUra pAra lgaanaa| 18 pradhAnako ghor3A aura siropAva dekara ravAnA kiyaa| 19 hAthiyoMke jaisalamerase dhAra pahu~cane takake ....... - mArga meM lagane vAle dinoMkI khurAka kharcakA hisAva karake utanI rakama bhI dii| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] muMhatA naiNasIrI khyAta aavo|" pacha kitareheka dina muMhato hAthI le dhAra aayo| hAthiyAMnUM bhalI-bhAMta sAMtarA karanai dhArarA dharaNIrI najara gudraayaa| tarai dhArarA dhaNI icaraja huvo, nai pUchiyo " hAthI kiNa diyA ?" tarai kahyo"rAvaLa devarAja bhATI diyA / " tarai Apa manameM UNo gayo / ju"hUM isar3A gharA choruvAMnUM ghara-ghara bhIkha maMgAr3I' nai devarAja . upagArarai vAstai sau, sau hAthI dai|" manamA to A vAta jAMNI, nai muMhaDA Upara kahaNa lAgo -"bhATiyArai hAthI bhUkhAM maratA hutA, AMkhiyAM adoTha kiyA / iNarai mAthai car3hAyA / " pachai muMhatarA mANasa chUTA / ne mAhavatAM, bhoyAnUM muMhata mAraga kharaca dene sIkha dii| ve pAchA devarAja kanai derAvara jAya mujaro kiyo| muMhatArA kAgaLa gudarAyA / tarai rAvaLa vAta pUchI ju-"dhArarai dhaNI a~ hAthI dekhanai kAMsU kahyo ?" tarai kiNIheka' kahyo-"paMvAra kahaNa lAgo, bhATiyArai hAthI bhUkhAM maratA hutA, aAMkhe adITha kiyaa|" tarai prA bAta rAvaLa devarAja suNane ghaNo buro maaniyo| tarai AdamI doya mANama' ghararA cAr3ane meliyaa| kahAr3iyo' -"mheM bhUkhA mAMharA .. hAthI yAMkhiyAM adITha kiyA thA su urA dIja15 1 nahIM do to mhAM nai zrAM burAI hosI / ve rAvaLarA AdamI dhAra gyaa| paMvArasUM jAya miliyA / rAvaLa kahAr3iyo tho su khyo| vAta ha~sIrI vikha-sI. huI / "devarAja nAMmasAda isar3o ju sako jAMga muMhaDA vAra kADhI cha to karasI / piNa kyUM sau, sau hAthI vAtAM sATa diyA jAya nhiiN|' hAthiyoM ko acchI taraha sajA kara dhArake svAmIko peza kiye| 2 Azcarya / gehAthI kisane diye? nava sApa manameM lajita huyA (jaso-choTA, km)| maiMne ko pratidina parayaH gAunako ghara-ghara bhIkha mAMgane ke lie vivaza kiyA (chorU=putra, nijii| 6 aura pragaTama kahane lagA 17 bhATiyoMke yahAM hAthI bhUkhe marate the, aAMkhoMne dUra jisa Ara pahanAna car3hA diyaa| pIche pradhAnake kuTimbIjana mukta hue| mAnajI para devayajane kAma dile the. pena kiye| 11 dhArake svAmIne ina hAthiyoMko nAma kyA khaa| 12 ki.mI gAne 15 acche praadmii| 14 khlvaayaa| IS hama bhUkhe sine apane sAthiyoMko AMkhoM meM pradITa kiye lekina vanAvita haiN| modI hamAre aura namhAre bIca meM ladAI ho jaayegii| 15 nIkI vAtameM vipa maidAnamA TevagAja jAtiprApta hai no nava jAnate haiN| 19 jo bAta para gAra bnaayaa| 27 paraMtu nI, nI hAvI bAtoM ke bala para Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 31 mAMhomAMhai paradhAMnAM nai paMvArAMrai bolAcAlI huI / nai paradhAna pAchA AyA / hAthI paMvArAM na diyA / taThA pachai rAvaLa devarAja dhAra Upara kaTaka kiyo, su paMvArAMrA vAvasUtA tyAM rAvaLa car3hiyAMrI khabara dI / tarai paMvAra sAMmAM mer3atai AyA, hAthI lAyA aura DaMDa de mana manAyo devraajro| rAvaLa muMdha devarAjarai pATa huvo / . rAvaLa muMdharA beTA1 rAvaLa vachu / 1 jgsii| vAta bhATiyArI bhATiyAM mAMhai eka sAkha* maMgariyA chai| paihalI to suNiyo tho, a maMgaLarAvarA potarA cha / pacha gokaLa ratanUM kahyo-"au vijairAva lAMjo rAvaLa dusAjharo tiNarI aulAdarA chai / paihalI hiMdU thA, hamaiM to kiNahI sababa musalamAna huvA chai / tikai jaisaLamerathA' kosa 25 . AthavaNanUM maMgaLIkA-thaLa chai, taThe rahai chai| vA Thor3a maMgaLIkA-thaLa kahAvai chai / tadrama chai / su bhomiyo hoya su DAMDI aavai| asaiMdho DAMDI TaLe su ghor3o asavAra garaka hujAya / abhUmiyo DAMDIsauM TaLe su marai / iNAMro UmarakoTa khADAhaLaveM sIva-kAMkar3a13 ekaNakAMnI cInhAtUM sIMva / siMdharai sAvar3AtUM sIMva, bhAkhararA gAMva hIMgoLajAMtUM sIva / ekaNa kAMnI maiharasUM sIva / khATahar3A khArI sauM, maihara turaka thaLa mAhai rahai. cha, su jaisaLamerarA cAkara / gAMva sAMkhalI, khuhiyo, .. - . I bhATiyoMke pradhAnoMmeM aura paMvAroMke paraspara kahA-sunI ho gii| 2 car3hAI kii| 3 paMvAroMke jo jAsUsa the unhoMne rAvalakI car3hAIkI khabara phuNcaaii| 4 vaMzazAkhA / 5 pautra / .6 ava / 7 se| 8 pazcima dizAkI or| 9 vahAM eka aisA marusthala hai| (drasapracaMDa vAyuvega-AMdhiyoMke kAraNa niraMtara badalate rahane vAle TIvoMkA maru-pradeza / 10 jAnakAra ho so to pagaDaMDI calA aave| II aparicita yadi pagaDaMDIse Tala jAya to ghor3A aura savAra donoM usameM dhaMsa jAte haiN| 12 anajAnase yadi pagaDaMDI chUTa jAya to vaha mara jAtA hai| 13 sImA-sarahada / J4 eka ora / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] muMhatA naiNasIrI myAta lAkhAro-ghaTa a jAgIra chai, thaTairA pAtasAhI cAkara' / tere mANasa 2000rI jor3a / uNa maMgariyAMrA 3 dhar3A chai-1 cAMvaDade, 1 vIramade, 1 DheDhiyA / iNAMrai mudai gAMva vIramo chai| vIjAra" sAhaLavo cha / tIjArai gAMva jhar3avo-surar3iyo cha / gAMva cALIsa vasai chai| sUnI dharatI ghaNIhI chai / pAMNI purasai 14, kaThehI purasai 30, kaTahI 60 . sAThe' / cAMDIso mahAdeva uThe chai / taThaM makara-saMkrAMta lAgeM tada dina ATha pAMNI vaihata 1 her3ha nIsarai" / rAvaLa vachu muMdharai pATa baiTho / rAvaLa dusAjha vchuro| rAvaLa dusAjharA beTA 1 rAvaLa jesaLa / 1 rAvaLa vijairAva lAMjo / 1 desaLa, jiNarA abhohariyA bhATI10 / rAhar3a aAMka 40, rAvaLa vijairAvaro veTo / tiNa rAhar3Are itarI . Thor3a jaisaLamerarai desa gAMva 3 khADALa mAMhI / bhopata rAhar3otarA potraa| 2 vArAhA, nahavarathA kosa 10 taThai dhar3A 2, 1 punarAjaro, 1 saajnaaNro| 1 devarAsara taLAva mAMthai gAMva 20 bse| kohara nahavarathA kosa 5 chai / 1 niilpo| 1 smddd'o| 1 kaakaa| 1 devarI- . sararI vAvar3I / 1 vIkharaNa mAha vAvaDo 1401 vaNI' / 1 rAhar3adhodho rAMNA rAhar3otarA potarA, gAMva mALogar3o / UmarakoTarai kATha12 jaisaLa merathA kosa 15: taThe ghara 50 tathA 60 / tiNa najIka gAMva I sAMkhalI, khuhiyo aura lAkhAro-ghaTa ye tIna gAMva jAgIrIke haiM jo (jAgIradAra) thaTTeke vAdazAhake cAkara haiN| 2 inake pAsa do hajAra manuSyoMkI (subhaToMkI) jor3a hai| 3 una maMgaliyoMke cAvar3ade, vIramade aura DheDhiyA ye tIna dhar3e (vibhAga) haiN| 4 vIramo inakA khAsa gAMva hai| 5 dUsaroMkA, dUsare dhar3e vaaloNkaa| 6 tIsare dhar3e vaaloNkaa| 7 kahIM-kahIM 60 purupa naka ghraa| 8 vahAM caMDIzvara mahAdevakA (mandira) hai| 9 java makara-saMkrAMti lagatI hai taba vahAM (usa nirjala bhUmimeM) ATha dina taka sirpha eka bAlista nIce hI pAnI nikalatA rahatA hai| 10 desala, jisake vaMzaja abhohariyA bhATI haiN| II vIkharaNameM eka vAvar3I saM0 1401meM banI huI hai / 12 kinAre (sImA) pr| 1 3 se| . . . Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ muMhatA naiNasIrI khyAta :: : 1 htt-httaaNro| 1 sIhaDAMNo / 1 karaMDo sttaaro| 1 pochINo / .. 1vIkAnerara deya pIlApa, bharesara najIka / mAGa rAThIvALI ta? vAsa' 4 rAhar3a vairasaLa jasAro vasai chai / rAvaLa vijairAva lAMjo, rAvaLa dusAjharo beTo / vaDo mANasa ThAkura huvo / siddharAba jaisiMghaderai pATaNa paraNiyo huto / uThe siddharAvarai kapUra-vAsiyA pAMNIro kyUM caracA huI / tarai rAvaLa vijairAva pATaNa mAda kapUra tho su sAro mola lenai sahasaliMga taLAva mAhai nAkhiyo / sArai sahara kapUra-vAsiyo pAMNI piyo / taThAthI rAvaLa vijairAva 'lAMjo' kahAMNo / rAvaLa vijairAvarA beTA 1 bhojade rAvaLa / 1 rAhar3a / 1 dehula / 1 mAMgariyA / itarI sAkha laMjai vijairAvarA potarA - 1 pAhu vApairAvaro / bAporAva vijairAvaro' / 1 sAkha 'gAhir3a' bhATiyAM mAMhai tikai rAvaLa vijairAva potarA / jodhapurarai desa varaNAr3a kadIma gAhir3Aro gAMva / vIkAnerarai desa gAhir3avALo gAMva, bIkAnerathA kosa 3 cha / . rAvaLa bhojade vijairAva lAMjAro beTo ludrave dhaNI huvo / nipaTa vaDo rajapUta huvo / kahai chai varasAM 15 tathA 16rI Umara mAhai pacAsa ver3ha jIto hutI / vAta gajano pAtasAharI chai I rAThI vAloMkA mADa gA~va jisameM cAra alaga-alaga bastiyAM haiN| 2 rAhar3a gA~vameM . jasAkA putra vairasala rahatA hai| 3 bar3e vyaktitva vAlA ThAkura huaa| 4 vijayarAva laMjA jisakA vivAha pATaNake siddharAva jayasiMhadevake yahA~ huA thaa| 5 vahAM siddharAvake yahAM karpUra-vAsita pAnIkI kucha carcA clii| 6,7 taba rAvala vijayarAvane pATaNameM jitanA kapUra ___ thA so saba kharIda karake sahasraliMga tAlAbameM DalavA diyaa| 8 sAre zaharane kapUra-vAsita pAnI pIyA / tabase rAvala vijayarAva 'laMjA' kahA jAne lagA / / (laMjA = bahuta zaukIna / khUba raMgIlA) 9 laMjA vijayarAvake potoMse itanI zAkhAyeM pracalita huii| 10 vijayarAvakA ... putra rAva bApA aura rAva bApAkA putra pAhu, jisase pAhu zAkhA clii| II kahA jAtA hai - ki rAvala bhojadevane 15-16 varSakI AyumeM 50 lar3AiyAM jItI thiiN| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] muMhatA naiNasIrI khyAta tiNa samai vijairAva lAMjo AbUrA paMvArAMrai paraNiyo, tarai sAsU nilAr3a dahI diyo tarai kahyo'___ "beTA ! uttara disi bhar3a-kiMvAr3a hue|" su rAvaLa vijairAva to kALa-prApta huvo cha / tiNa samai gajanIro pAtasAha aAvU Upara ajAMgajakaro' jAya chai / rAvaLa bhojadenUM kahAr3iyo, prAgai prAdamI mela - .. "mhe pa~vArAM Upara AbU jAvAM chAM, tUM Agai khabara mata deI / mhe thAro vigAr3a kyUM nahIM karAM ; tU thArA ludra vA mAhai baiTho rahai / " su tiNa dinAM jesaLa dusAjharo grAsiyo huya bArai nIsariyo cha / pAtasAhanUM kahai chai-"pa~vAra iNAMrai mAMmA cha, yo khabara vigara diyAM rahasI nhiiN|" nai bhojade pAtasAhatUM vAta kI chai, "mhe kaTakarI khavara bAbU nahIM diyAM / " A vAta bhojaderI mA suNI, tarai bhojade kanai Ai kahaNa lAgI,-"thArai vAparI nilAr3a mhArI mA dahI diyo tarai kahyo tho-"beTA jamAI ! uttara-disa bhar3a-kiMvAr3a hue| tarai thArai bApa vAta kavUla kI thii| tiko vola thArA vAparo jAya chai / pAkhara eka dina jAyo pUta marebo cha / ' tarai rAvaLa bhojade nagAro diyo / pAtasAha ludravAthI kosa 1 mer3hIro mALa cha, taTai utariyo tho su pAtasAha hI nagAro suNiyo / prAgai jesaLa lagAvato hutoIja12 / pAtasAha car3ha lUdravA Upara aayo| rAvaLa bhojade bAja kAma ANe ' / pAtasAha sAro sahara lUTiyo / rAvaLaro ghara-bhAra-bharata jesaLa diyo / jesaLamera mAthai TIko kADha rAvaLAI do / pAtasAha phira pAcho gayo / bhojade bALaka thako kAma praayo| beTo nahIM16 / _I torana-dvAra para jaba sAsane vijayarAvakI lalATa para dahIkA tilaka nikAlA thA, tava kahA thaa| 2 beTA ! tU uttara dizAkA rakSaka honaa| 3 rAvala vijayarAva to mRtyuko prApta ho gyaa| 4 acAnaka / 5 Age aAdamI bheja kara rAvala bhojadevako kahalavAyA / 6 tere / una dinoMmeM dusAjhakA putra jesala grAsiyA hokara bAhara nikala gayA hai| 8 hama tumhAre kaTaka lekara AnekI khavara AbU nahIM deNge| 9 Akhira eka dina jisa putrane janma liyA hai vaha to marane vAlA hai hii| 10 tava rAvala bhojadevane yuddhakA nagAr3A bjvaayaa| II ludravAse eka koza para 'meDhIro mALa' nAmaka sthAna para bAdazAha ThaharA huyA thA, vahAM usane nagAr3A sunaa| 12 idhara jesala bhojadevake viruddha use bhar3akA hI rahA thaa| 13 rAvala bhojadeva lar3a kara kAma praayaa| 14 rAvala bhojadevake gharakA sabhI sAmAna, mAlamattA jesalako diyaa| .. 15 jesalake tilaka nikAla kara jaisalamerakA rAvala pada diyaa| 16 isake veTA nahIM : . Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 35 vAta rAvaLa jesaLa dusAjharo beTo, tiNanUM gajanIrai pAtasAha rAvaLa bhojadenai mAranai ludravo diyo, su jesaLa mana mAMhai jAMNa ju "zrA Thor3a pAdhara' mAhai nai mAMharai mAthai hajAra dusamaNa chai, su kaThai kai mhai vAMkI Thor3a dekhanai gaDha bIjo karAvAM / " tarai gaDharI Thor3a dekhato phirai chai / pachai jesaLamerathA kosa... prAthavaNa sohAgarA bhAkhara cha, taThe gaDha maMDAyo, su bAMbhaNa Iso varasa 140ro huvo tho" ; uNarA beTA rAvaLa jesaLarI cAkarI karatA thA su gaDhanUM kabAr3o jAya, su gADA nIsarai, tiNaro sora-hAbo hUMNa lAgo' / tarai Iso beTAMnUM pUchiyo-"o sora kAsU huvai chai / " tarai IsArai beTAM kahyo-"rAvaLa jesaLa ludravAsUM rAjI nahIM, su sohAMNarai bhAkhara gaDha karAvai chai, bhuraja doya huvA chai / " tarai Isai beTAMnUM kahyo-"rAvaLa jesaLa the mo tAMI ter3a Avo' / mhe gaDhanUM Thor3a jAMNAM chAM, tikA btaavsaaN|" pachai IsArA beTA jAya nai rAvaLa jesaLanaM ter3a lAyA / tarai Isai jesaLanaM pUchiyo-"the kaThai gaDha maMDAvo cho ?" tarai jesaLa sohAMNarI Thor3a vatAI / tarai Isai kahyo-"aThai gaDha mata karAvo, nai mhAro nAMva rAkho ju gaDharI Thor3a hUM vatAUM / maiM purAtana vAta suNI chai; nai eka vAta maiM suNI chai / " Isai vAta kahI su kabUla kIvI jesaLa / tarai Isai vAta kahI-"eka to vAta maiM yUM suNI chai-''ekaNa samai zrI kRSNadeva aTha kiNahI kAma nIsara AyA / aThai mhArI DoLI cha, kapUradesararI pALa heTai, taTai AyA' / arajunajI sAthai chai / tada bhagavAMna arajanajInaM kahyo-"iNa Thor3a vAMsa mAMharI aThai rAjadhAMnI husI'2 taThai jesaLamera gaDha mAMDiyo chaina / aThai tiNa mAhai jesaLu mudAyata vaDo I maidAna / 2 duusraa| 3 pazcima dizAkI or| 4 phaadd'| 5 IsA nAmakA eka brAhmaNa jo 140 varSakI AyukA ho gayA thaa| 6 makAna Adi banAnekA sAmAna / 7 jisakA zora-gula hone lgaa| 8 yaha zora kyoM ho rahA hai| 9 rAvala jesalako tuma mere pAsa bulA laao| 10 eka samaya / II yahAM kapUradesara tAlAbakI pAlake nIce merI DolIkI jamIna hai, vahAM Aye / (DohalI, DoLI-dAnameM dI huI bhUmi)! 12 yahAM hamAre pIche (hamAre vaMzajoMkI) isa sthAna para rAjadhAnI hogii| 13 jahAM jaisalamerakA gaDha banA hai| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] ___ muMhatA naiNasIrI khyAta kohara chai / ta, arajunaneM kahyo "aTai vaDo pAMNIro kuMDa taLasIra cha / o vacana chai / " nai Ise kahyo-"uThe mhArI DohaLI, kapUradesarI pALa heThe, tiNa kapUradesara mAha silA 1 laMbI phalAMNI Thor3a chai, su the uTha jAya, vA silA uthaLa dekho, uNa bAMsa likhiyo chai su karIjo' / uThai vaDo gaDha husI / laMkArai AkAra tikhUgo karajyo / thAMharai ghaNI pIDhI rhsii| vaDo agajIta duraMga husI / " pacha jesaLa kArIgarAM sArAMnUM le OM praayo| silA vatAI thI su ulaTa dIThI / uNa he likhata nIsariyo - dUho- "ludravA hUMtI UgamaNa, pAMcai kosai mAMma / UpAr3e pro maMDajyo, tiNa raha ammara nAma // 1 . vAta - vA vAMbhaNa IsArai kahai rAvaLa jesaLa kapUradesararI pALa kanai raDIsI thI uNa kuMDarA pAMNo Upara saMmata 1212rA sAMvaNa vada 12 aAdItavAra mULa nakhatra rAvaLa jesaLa jesaLamerarI rAMga'' maMDAI / thor3o-so koTa, AthavaNa disalI proLa tayAra huI / varasa 5 pacha rAvaLa jesaLa kALa kiyo / pATa rAvaLa sAlavAhana jesaLaro baittho| aAMka 2 / rAvaLa sAlavAhana jesaLaro / jesaLa pachai jesalamera pATa vaittho| sAlavAhaNa nipaTa vaDo ThAkura huvo / jesaLameraro gaDha jesaLa maMDAyo tho paNa gaDha, mohala, proLa kohara sAro kAma sAlavAhaNa karAyo / jesaLamera. sAlabAhaNa vaDo karamaprasAda dhaNI huvo / ghaNI dharatI navI ___[ aura usameM jesalU nAmakA mukhya aura bar3A kUpa hai| 2 tala-srota vaalaa| jisameM tala-srotakA apAra pAnI ho / 3 dAna meM dI huI bhUmi / 4 amuka / 5 usake pIche jo likhA huyA hai usake anusAra krnaa| 6 laMkAke trikoNa gar3ake AkArameM bnvaanaa| 7 kisIse . nahIM jItA jAne vAlA vaha durga hogaa| 8 jisako sthala karake dekhaa| 9 usake nIce yaha likhA huA niklaa| 10 ludravAse pAMca kosa pUrva dizAmeM jo sthAna hai usake pAsa yaha gar3ha banavAnA, jisase nAma amara ho jaaygaa| II patharIlI UMcI bhUmi / 12 nIMva / 13 pazcima dizA vaalii| ' 14 jaisalamerakA gaDha jesalane banavAnA zurU kiyA thA kintugar3ha, mahala, pola ... aura kueM prAdi dUsarA sArA kAma zAlivAhanane banavAyA thaa| IS bhaagyshaalii|| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 37 khATI' / varasa 22 rAja kiyo| pachai kALa kiyo / tarai sAlavAhanaro beTo vaijala ekarasUM pATa baiTho / vaijalameM lakhaNa kyUMhI nhiiN| mAtraIthA cUko / tarai vaijala bhATiyAM mAri paro kADhiyo / kavitta bhATI sAlavAhaNarA "sahasa bIsa haNa suvaga sadda DholAM sama calata, tiNa Upara bhar3a-abhaMga' lINa matavALA loData / dasa saha~sa pAyadaLa' pharada pAyakka pharIdhara, bIsa khaTTa vAjaMtra roLa khaLa haNa riNa pAkhara / khaTa tIsa vaMsa daragaha khar3I dIpai je dIvAMNa gahi, jAdava naraMda jai jai japata sakaLa kamaLa sAlavAhaNa lahi / / 1 duati duati tAya dIpata namata anamati' tAya nAMmata 9, kahata kahata na na karata karma jAya karata suna karata / race duraMgava rUpa Apa pita nAma acaMcaLa, bAraMganA caMda karata jagata dhina saMbhrama jesaLa11 / seharo caMda sUraha samai rAhai na sakai tUjha rahi, jAdava naraMda jai jai japata sakaLa kamaLa sAlavAhaNa lahi // 2 saMha~sa eka zrRMgAra kAma hAMmA ke kari ati, bihu thAMnai triya rabhaha susura vAjina vAja jiti / advesara mada lahai kor3a AkhAr3A kIjata, . lIlA aMga sulaMka'' raMga tyai rAvaLa rIjhata / anabhAkha sAkha ana ana avara amala malai dAjhai asaha, jAdavai naraMda jai jai japata sakaLa kamaLa sAlavAhaNaha // 3 kaMkaNa dAMmaNa saghaNa kAcha paMcALa niraMtara, I prApta kii| 2 mara gyaa| 3 taba zAlivAhanakA beTA vaijala eka vAra pATa baiTha gyaa| 3 vaijalameM samajhadArI kucha bhI nhiiN| 4 kisI mAtR-samAna pUjyAse anucita sambandha ho gyaa| 5 taba bhATiyoMne vaijalako Thoka-pITa kara nikAla diyaa| 6 zabda / 7 ajIta subhaTa / 8 paidala / 9 nahIM jhukane vAloMko, anmroNko| 10 jhukA diyaa| II jesalakA putra / 12 sundara kaTi vaalii| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] muMhatA naiNasIrI khyAta setabaMdha rAMmesa lago nava dIpAM sAyara' / jhAr3akhaMDa mevAr3a khaMDa gujjara vairAgara, bAgar3a mahiyar3a sahita kher3a pAvaTa pArakkara / muradharA khaMDa aAbU maMDaLa sahita pAla IDhahi savai, sAlavAhaga jo etI supaha bhoma bheyaTI bhogavai // 4 sAMsaNa kor3a savAya ubhai hasatI so haimara, dassa saha~sa dArakka' saha~sa dasa bhaiMsA saddhara / saha~sa gAya suvAya saha~sa dasa gADara' chALI", mAMNo eka motiyAM vasuha dai mauja vaDALI / sAlavAhaNa jesaLa-saMbhrama kaviyAM dALidra kappiyo, kari vIra mUTha bUjo sukava thira bArahaTha thappiyau / / 5 cAraNa ratanarA beTA bUjAnUM rAvaLa sAlavAhaNa gAMva sAMsaNa siravo .. kara diyo / pAsaNIkoTasU kosa 2, pANI pAsaNIkoTa pIvai / rAvaLa kAlaNa jesaLaro / vaijaLa parcha pATa vaiTho / varasa 18. rAja kiyo / kAlaNaro peTa jora vadhiyo1deg / jodhapura riNamalAM mAthai maMDa11 tyUM jesaLamera kAlaNarA paravAra Upara sArI sAhivIrI madAra' / dhaNo sArava kAlaNasU miLe / aAMka 2 / beTA 3 rAvaLa cAcagade kaalnnro| 7 uugo| 3 pAsarAva kaalnnro| 8 mehAjaLa / .. 4 bhUNakamaLa aasraavro| 6 devo| 5 jaaNjhnn| 10 amro| 6 bhvnnsii| 11 tejsii| 6 thiro 12. aaso| 13 aju / iNAMrA gAMva 12sUM bhAMbhero UmarakoTarai mAraga / .. ____ I sAgara / 2 bhATI / 3 ghodd'e| 4 uuNtt| 5 bhedd'| 6 bkrii| 7 cArasau bharIkA eka mApa / 8 dAna / 9 siravA gA~va zAsanameM de diyaa| 10 kAlaNakA vaMza khUba bddh'aa| II jisa prakAra jodhapurameM riNamalake vaMzajoMkA phailAva aura aadhaar| 12 usI prakAra jaisalamerameM sArI sAhibIkA aAdhAra kAlaNake parivArake Upara hai| 13 vahuta-sI zAkhAyeM kAlaNase milatI haiN| 14 inake 12 gA~voMke sAtha bhAMbhero gAMva UmarakoTake maargmeN| ... / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta 1 gAMva jhUroM jesaLamerathA kosa 10 uttaranUM / gAMva vikUMpura meM bhUNakamaLAMrA naukha, cAraNa vALo / vIkAnerarai desa 1 hadAMro vAsa jajhU kareM / 4 vIkamasI / 1 udaliyAvAsa khIMdAsara kanai / 3 pAlaNa kAlaNaro / 4 jasahar3a / 5 rAvaLa do / 5 tilokasI / bhaisar3A, rAkar3avA, sAMjIta, lUNoI, neDAMraNa, jebAMdha' / 5 sAMgaNadrega / bAMgaNa cAMdhaNa | 3 lakhamasI kAlaNaro / [ 36 varasa 32 dina jesaLa20 mera rAja kiyo / tiNarA beTA 5 rAvaLa tejasI vaDo karanaro / ka 4 / 4 rAvaLa karana cAcagadero / cAcagade parcha TIkai baiTho | varasa 28 1 mAsa 5 jesalamera rAja kiyo / tigarA beTA 5 rAvaLa jaitasI vaDo karanaro / ghaNA varasa jIviyo / 6 rAvaLa mULarAja / tiNarA urajanota / jodhapura cAkara / 6 - rANA ratanasIro hamIra / hamIra jesaLamera cAkara / 5 rAvaLa lakhasena karanaro / 4 rAvaLa karana cAcagade / 4 tejarAva cAcagadero / 5 sAlha / 6 sIhar3a / vramasara, madAsara gAMva | 4 jaicaMda lakhamasIro / prAMka 3 3 rAvaLa cAcagade kAlaNaro, kAla pachai pATha baiTho / 6 mULapasAva bhATI / iNAMrai gAMva kUMchar3I jesaLamerasUM kosa 20 / 6 lUMNarAva / iNAMrai gAMva 2- sojero, arajaNI, cAMdhaNathA' kosa 6 / 5 rAvaLa lakhaNasena karanaro / karana pachai pATha baiTho / bhoLo-so ThAkura huvo / varasa 18 jesaLamera bhogaviyo / tiNa samai rAvaLa kAMnaiMde sAMvatasIyota sonagaro jAlora dhaNI chai / tiNa rAvaLa kAMnar3ade I tilokasIke 6 gA~voMke nAma haiM / 2 se 3 sAmantasiMhakA putra kAnhar3adeva / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] ___ muMhatA naiNasIrI khyAta nIMbo mANasa 40.0saM jALora aayo| pachai kitareheka dinai rAjar3iyai sUramAlaNarai beTai ghAta ghAlI / pachai nIMvA cUka kara mAriyo / nIMvo marato rAjar3iyA le muMbo / ne paMjUpAyaka choDa nai pAtasAharai gayo / vAta rAThaur3a sImAlarI sImALa paihalI kAMnar3adejI tIrai rahato / pachai kAnar3adejI jALora Upara ghara karAyA, tikai dekhaNa sImALa nUM meliyo ne sUramAlaganUM sAthai meliyo, su somALa mehalAyata dekha kyUM tameM khor3a kADhI / tarai sUra kahyo-"tUM kAnar3adejItUM hI ghaNo samajhai ?" yUM karatAM mAhomAMhI bolAcAlI huI / tarai sImALa sUranUM loha vAhyo, su cUko / sUra loha vAhyo su sImALa kAma Ayo / pachai rAvaLa lakhaNasena kAnar3aderI veTI vAMse mela Apa prAgai jesaLamera gayo hu~to, nai sUramAlaNa kAnar3ade veTI sAthai meliyo tho su nIMvo maMDaLa parai taLAva jhUlato tho, su kyUM savaNa' boliyo| tarai nIMvai savaNInUM pUchiyo, tarai savaNI kahyo-"yo savaNa yUM kahai chai"jAMmadeg 4 aTai rahasI to vAparo mAraNahAra hAtha AvasI, nai eka padamaNI sArIkhI baira hAtha aaavsii'|" tarai nIMvo uTha rahyo / atarai sonagarI sejhavALo nai sAthai sUramAlaNa aayo| tara aThai nIMvai sUramAlaNanUM sAtha sUdho mAranai kAnar3aderI beTI le gyo| 6 rAvaLa punapALa lkhnnsenro| eka vAra, lakhaNasena kALa kiyo| iNarai mAthai TIko niisriyo'| varasa 2mAM dina 5 huvA tarai jaitasI tejarAvaro veTo, cAcagadero potarai gaDha liyo / TIko kaDhAyo / punapALanUM pUMgaLa de nai uThInUM paro meliyo| . ___I pIche kitaneka dinoMke vAda sUramAlanakA beTA rAjar3iyA use mAranekI tAkameM rahatA rahA / 2 phira nIMvaiko dhokhese mAra diyaa| 3 nIMvA bhI maratA huA. rAjar3iyAko le mraa| 4 pAsa 1 5 sImAlane mahaloMko dekha kara mApameM kucha kasara nikAla dii| 6 so Tala gyaa| 7 snAna kara rahA thaa| 8 zakuna / 9 shkunii| 10 prahara / II aura eka padminIke samAna strI hAtha aayegii| 12 itnemeN| 13 lakhanasenakI mRtyu huI taba eka bAra to isake sira para hI tilaka nikalA | 14 do varSa aura pAMca dina hue taba cAcagadeke pote, tejarAva ke beTe jaitasIne gar3ha le liyaa| 15 puNyapAlako pUgala pradeza de kara udhara bheja diyaa| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 43 jesaLa - mULapasAva hai chai, punapALarA potarA chai / iNAMrai gAMva 1 merarai desa gAMva kuchar3I, jesaLamerathA kosa 20 soDhAM disI' / lUMNarAva iNAMrai jesaLamerarai desa gAMva 2 sojevo nai prArajaNI, cAMdhaNathA kosa 6 / 5 rAvaLa jetasI tejarAvarI / tejarAva rAvaLa cAcagadero beTo / tiNa rAvaLa lakhaNasenarA beTA punapALa kanA jesalamera jorAvarI liyo' | nipaTa vaDo ThAkura huvo / yo rAvaLa ghaNA varasa jIviyo / iNAMrai beTA mULarAja ratanasI lAyaka hutA / rAjarI sArI madAra prApa jIvatAM beTAM Upara hai / rAvaLa jaitasIrai paradhAMna sIhar3a vIkamasI, tiko bhalI bhAMta ThAkurAI calAvai chai / rAvaLa prApa pukhato huvo chai su mAMhai baiTho rahai chai / rAja bhalI bhAMta vIkamasI calAvai chai / rAvaLarai itabAra sAro vIkamasIrai hAtha chai / su rAvaLarA sArA bhAI -baMdha vIkamasI mAthai lAgai chai / su rAvaLa jaitasI to pukhato ThAkura so kiNahIro kahyo mAM nahIM | yUM karatAM rAvaLa nipaTa bUDhAMNo ' ; prAMkhiyAM Uparalo mAMsa chiTaka DoLAM Upara Ayo / rAjarI madAra sArI kaMvara Upara maMDI / kaMvara moTiyAra tiraNa Age sako vIkamasIrI ghAta ghAtaNa lAgI ' / kaMbara paraMNa suNaNa lAgA / kaMvara mULarAjarai kanai jasahar3arA beTA rahe / ti dine nipaTa lAyaka chai / dUdo tilokasI, sAMgaNa, bAMgaNa manameM dharatIro grAsavedha rAkhai chai / paNa mULarAja ratanasI kaMvara nipaTa jorAvara, paradhAMna sIhar3a vIkamasI nipaTa jorAvara, tiNa Age kaThaihI kyUM dharatI mAMhai khAya sakai nahIM / su eka dina AsakaraNa jasahar3ota mULarAja ratanasInUM kahaNa lAgo - " rAvaLajI to nipaTa bUDhA huvA, the beparavAha | koI rAjarI khabara lyo nahIM / paradhAna vIkamasI tiko I jaisalamerame vIsa kosa soDhoMkI prora / 2 jisane rAvala lakharagasenake beTe puNyapAla se jaisalamera jabaradastIse le liyA / 3 vRddha | 4,5 vizvAsa karane yogya sabhI kAmoMkI jimmevArI rAvalakI prorase bIkamasIke hAthameM hai, isaliye rAvala ke sabhI bhAI-baMdhu bIkamasIse nArAja rahate haiM / isa prakAra calAte rAvala nipaTa buDDhA ho gayA / 7 kuMvara javAna ho gayA, aba usake Age sabhI vIkamasI ke viruddha dAMva ghAtakI bAteM karane lage / 8 kuMvara bhI usa ora dhyAna dene lge| 9 dUdA, tilokasI, sAMgaraNa aura bAMgaraNa ye manameM dharatIkA grAsavedha rakhate haiM / TO usake nAge dezameM ye kucha bhI khA nahIM sakate / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] muMhatA naiNasIrI khyAta rAvaLa lakhaNasenanUM AparI veTIro nALera meliyo cha / sugrAgai lakharasenarai baira' soDhI UmarakoTarI hutI, su nipaTa jorAvara hutI' / rAvaLa iNaro kahyo ligAra lopa sake na chai / su nALera aAyo tarai gADho sacIto huvo" ; pachai soDhInUM pUchaNa lAgo-"rAvaLa kAnar3adero baDI Thor3aro nALera aAyo chai su pAcho pherasyAM to rAItanAM mAMhai burA dIsasyAM' / the kaho to nALera jhAlAM / tarai soDhI kahyo-"itarI vAta kabUla karo, AkarA devAcA karo to nALera jhAlaNa duuN|" tarai rAvaLa kahyo-"kisI vAta disA the devaco karAvo cho' / " tarai soDhI A vAta kahI-"eka to sAMmeLe kaMvara vIramade zrAvasI'", tarai the kahijo-"sAMmeLo cahuvAMNAMro bhalo paNa soDhAM sArIkho nahIM / eka gaDha mAhai padhAro tarai kahijo-"sahara UmarakoTa sArIkho nahIM / eka sonagarIsUM hathaLevo jor3o tarai kahijo -"soDhI sArIkho sonagarIro hAtha nhiiN|" pachai paraNa nai sIkha dai tarai sonagarInUM vAMsa melanai iLagAra kara Avajo" / ' su iNa bhokai ThAkura soha vAta kabUla kI / uTha gayo tarai sArI vAta yUMhIja' kovI / rAvaLa kAnar3ade, vIramade, rAjaloga sako dilagIra huvA / pachai rAvaLa lakhaNasenanUM sIkha dI . kAMnar3ade parI beTInUM vaLAI / suramAlaNa kitarAheka sAthasUM sAthai diyo chai / nai rAvaLa lakhaNasena to iLagAra kara sonagarI vAMsa chor3a.. ___1 apanI beTIkA sambandha karaneke liye nAriyala bhejA hai| 2 patnI / 3 thii| 4 jo bar3I jabaradasta thii| 5 rAvala isake kahe hueko kiMcit bhI lopa nahIM sakatA hai| 6 java nAriyala pAyA to khUba ciMtita huaa| 7 rAvala kAnhar3adeke jaise bar3e rAjyakA nAriyala AyA hai so isako yadi vApisa lauTA deMge to anya rAjAoMmeM hama bure dikheNge| 8 tuma kaho to nAriyala svIkAra kara leN| 9 tava / 10 itanI bAta kabUla kareM aura dRr3ha pratijJA kareM to nAriyala grahaNa karanekI AjJA dUM / vi0-devAcA='de' (kriyA)+'vAcA' (saMjJA) donoM zabdoMkA (saMjJAke rUpameM) samAsa hai| 'devaco' eka vacana samAsa rUpa hai| II kaunasI vAtake lie tuma pratijJA karA rahI ho / 12 eka to yaha ki sAmelemeM kumAra vIramadeva aavegaa| 13 sammilanotsava, svAgata-samAroha / 14 parantu / I5 tava / 16 hasta-milApa, pANigrahaNa / 17 phira vivAha karaneke bAda jaba vidAI de tava sonagarIko ghRNA aura ... tiraskArake sAtha pIche chor3a aanaa| 18 saba / 19 isI prakAra / 20 sb| 21 phira rAvala lakhagasenako vidAI dii| 22 kAnhar3adene apanI putrIko vidAI dii| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 41 paro gayo chai / sonagarI dilagIra thakI aAvai chai / nisIMgar3I gAMvarai taLAva maMDaLapa kanai prAya niisriyo| prAgai maMDaLaparA taLAva mAMhai rA / / nIMbo sImALota kasatUriyo miradha jabAdi jaLahara jhUlai cha / aTha pAMNI Upara sonagarIro pirA sejhavALo prANa Ubho rAkhiyo cha / sonagarI prAparI chokarInUM kahyo-"jhArI taLAvathI bhara lyAva / " tarai chokarI jhArI bhara lyAI / tarai sonagarI pUchiyo-"pAMNI mAMhai isar3I suvAsa, isar3o tiravALo kiNa bhAMta par3e chai ?" tarai chokarI kahyo-"aThai taLAva mAhai nIMbo sImALota ka~vara 140 sArIkhA malUka liyAM jhUlai cha, tiNarI. suvAsa chai / " tarai sonagarI baLatI-jaLatI jAtI thI' pachai chokarI mela nIMvArI khabara karAI / vAta vaNAI / pachai uThe sUranUM kahi Dero karAyo / pachai nIMvai sUramAlaNanUM sagaLA sAtha sUdho mAranai sonagarI, prANI / pachai rAvaLa lakhaNasena to nIMbAkhU ko dAvo kiyo nahIM deg / nai taThA pachai kitarAheka dinai rAvaLa kAnar3aderai vaLe vyAha mAMDiyo1; nIMvArai kAnaDaderI beTI UdhaLa AI, tigarI mA rAvaLa kAnar3aderai suhAgaNa chai', su aa baira kAnar3adesUM haThe par3I, kahai 3-"vyAha Upara mhArI beTI jamAI tedd'aavo|" tarai kAnar3ade to ghaNUMhI kahyo-"ve kuNa ? mhe kuNa ?" paNa baira raDha mAMDa rahI / tarai nIvAsU kahAva kiyo / tarai nIMbai kahyo-'mhai bohata gaira kI chai su paMjUMpAyakarA vola" huve to hUM AUM / " pachai paMjUrA bola diyA / tarai ___ I sonagarI udAsa hokara A rahI hai| 2 Age maMDalapa tAlAbameM sImAlakA beTA rAThaur3a nIMvA tAlAbake pAnIko mRgamadase sugaMdhita karake snAna kara rahA hai / 3 yahAM pAnIke kinAre sonagarIkI sejavAla lAkara ThaharA dI gaI hai| 4 daasiiko| 5 pAnImeM aisI sugaMdha aura cikanAI (tiramarA) kisa bAtakI hai ? 6 yahAM tAlAvameM nIMvA sImAlota apane 140 samavayaska kumAra aura mitroMke sAtha jala-krIr3A karatA huA nahA rahA hai| yaha sugaMdha usakI hai| 7 tava sonagarI to pahalese hI jalI-bhunI jA rahI thii| 8 bAta nizcita kii| 9 phira nIMvA sUramAlaNa aura dUsare sAtha vAloMko mAra karake sonagarIko le aayaa| 10 phira rAvala lakhaNasenane to (usakI auratako bhagA kara le jAneke viruddha) nIMbAse kucha bhI jhagar3A-TaMTA nahIM kiyA / II rcaa| 12, 13 jisakI mAM rAvala kAnhar3adekI mAninI patnI hai so yaha strI kAnhar3adese haTha karake kahatI hai / 14 parantu strI apanI haTha pakar3e rhii| 15 anucit| 16 vacana / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] muMhatA naiNasIrI khyAta sUMka-bhAr3A lai Aparo kAma karai' / upajai su soha khAya jAya, thAMnUM kyUM . dai nhiiN|" iNa bhAMta kaMvarAMnUM bhakhAvai chai / eka dina mULarAja ratanasI darabArai vaiThA chai / dUdo jasahaDota kanai baiTho cha, tarai sAkArI vAta clii| tarai dUdai jasahaDota mULarAja ratanasInUM kahyo-"jesaLamera itarI vaDI Thor3a, nai pIr3hI 5 tathA 7 ApaNo huI, nai sAko na huvo / sAkA vigara nAma na rahai, su eka sAko kIjai / " tarai mULarAja, ratanasI nai dUdai sAkairI nisace karI, nai pAtasAhasU virodha vadhAvaNarI karai / piNa vIkamasI karaNa na dai / vaLe AsakaraNa vIkamasIrI ghAta kaMvarAM kanai ghAto' su kahai-"pAgalai dina vokhArI sekhAM kanai ru0 13000) vIkamasI liyA , jyAMmeM ru0 700) rAvaLe diyA / " au vAtAM karai / su iNArI vAtAMsUM mULa rAja ratanasI vIkamasInUM mAraNaro vicAra kiyo| dUhA-nabhai duraMga dUvA narAM, soha' Alocai siir| .. kaMvaro satra13 vIkama kahai, hIyA palaTTa hIra / / 1 maLU maMkar3a doyaNa mukha, kara lAgau kUTALa / .. vIkamasI vIsUtrasauM, ratano pUMcha raMDhALa // 2 vAratA AsakaraNa nai mULarAja ratanasI vIkamasInUM mAraNaro vicAra kiyo su A vAta rAvaLa jaitasIrI rAMNI suNI / tarai vIkamasInUM ekaMta ter3a kahyo-"tUM paro jaa| kaMvarAMmeM lakhaNa kyUM na chai / " tarai vIkamasI kahyo-"hUM kaThI jAUM? ?" paNa rAvaLa sUMsa de vIkamasInUM jAMNo thapAyau18 | I pradhAna vIkamasI rizvateM Adi lekara apanA kAma calAtA hai| 2 jo upaja hotI hai saba vaha khA jAtA hai, tumako kucha nahIM detaa| 3 isa prakAra kuMvaroMko bahakAte haiN| 4 aura koI sAkA (khyAtikA kAma yA yuddha) nahIM huaa| 5 so eka sAkA kiyA jAya / 6 lekina vIkamasI karane nahIM detaa| 7 AsakaraNane bhI vIkamasIke viruddha kuMvaroMke kAna bhre| 8 so yaha kahatA hai ki abhI thor3e dina hue bukhArI zekhoMse ru. 13000) vIkamasIne liye| 9 jinameM se ru. 700) hI Apako diyeN| 10 aisI bAteM karate haiN| II nirbhy|. 12 sabhI / 13 shtru| 14 zatru / I 5 jiddI, htthii| 16 tU yahAMse calA jA, kuMvaroMmeM kucha bhI viveka nahIM hai| 17 maiM kahA~ jaauuN| 18 paraMtu rAvalane zapatha dekara vIkamasIko jAnekA nizcaya krvaayaa| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [45 . muMhatA naiNasIrI khyAta dUhA- ketha' rayaNa mULU su kuNa, dekheM nAhIM dekha / au vIkama UveLiyA, bokhArI nai sekha // 1 sono rUpo sAvaTU, lAkhAM lekhA leha / lINa mahAghaNa lAkhauta, lobha kaMvara lopeha // 2 sono jaita saMbhAriyo, haya haya prAMga hattha / tUM bhAI paradhAna tUM, vIkama chaMDa kuvattha // 3 ura karavata vahi prApare, sATha bhar3AM sapramANa / vIkama siva mAraga vahai, le dInA mojAMNa // 4 sAMma pasAvai sAMmadhrama, kIdhA maiM krama kor3a / pragaTa rijaka dina pAdharai, japai vIka kara jor3a // 5 vIkamasI rAvaLa vardai', karadai jo karatAra / haM jesaLagira hekaThA, vaLe pradhAMnai vAra // 6 vIka videsaja cAliyau, vijar3ahatho baLa bAMdha / mULe tor3I muNa sugura, sAhi AlamasUM sAMdha / / 7 vAta vIkamasI Agai kAI burAI kara sakato nahIM, pAla-pAla rAkhato vIkamaso" / pachai mULarAja aApa-murAdo huvo / tarai pAtasAhatUM tor3aNarI kIvI / su pAtasAharA gura rUma-jhUma gayA thaa| su rUma-jhUmarai pAtasAha iNAM pIrajAdAMnUM terai kor3a rupiyAro mAla diyo nai vidA kiyA', su pAchA vaLatA jesaLamera Aya utariyA' / asavAra 200 pAtasAharA sekharai sAthai voLAU11, su mULarAja ratanasI uNAMnUM mAranai vita soha ....liyo / pAtasAharA gura beU mAriyA / terai kor3a rupiyA nai ghor3A liyA / .. | kahAM / 2 eka vastra / 3 dAna | 4 kahatA hai| 5 jisake hAthameM talavAra hai, khddgdhaarii| 6 koI / 7 vIkamasI unheM roka-roka rkht|| 8 phira mUlarAja svecchAcArI ho gyaa| 9 so rUma-sUmake bAdazAhane ina pIrajAdoMko teraha karor3a rupayoMkA mAla diyA aura ..phira vahAMse ravAnA kiyaa| 10 so lauTate hue ye jaisalamera Akara Thahare / II yAtrA-rakSaka / .. . 12 mUlarAja aura ratanasIne unako mAra karake unakA saba dhana le liyaa| 13 bAdazAhake . .. donoM guruoMko mAra diyaa| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 46 ] muMhatA naiNasIrI khyAta dUho-huo hamallo hiMdavAM, siMdhArai sujar3eha / tarai kor3I mAla le, pITa saIdAM deha / / 1 uNAM sekhajAdAMnUM mAriyA / mAla ghaNo dITho, ju o mAla pAta- sAharai ghararo su iNa vAMsai upadrava husI / jiNe ThAkurai kahi nai mArAyA thA, tiNAMsUM vuro mAniyo / mAla sagaLo gaDha nIce bhuMharA cha tiNAM mAhai ghAtiyo / pachai yA vAta pAtasAha sAMbhaLa nai gADho kopiyo / kahyo-"maiM iNAMnUM ghaNA gunA mApha kiyA thA, piNa o guno mApha karUM nhiiN|" dUhA-jesaLamera duraMga gaDha, vasai na kAhI vAka / khUna bagassai khApharAM', te suratAMNa talAka // 1 bAlama' dADhI kaDhDha kara, ghAtai vevai hAtha / sAjhU gaDha hUM mULa rayaNa, lekhU caMdraprasAtha / / 2 vAta pAtasAha jesaLamera Upara phoja vidA kIvI, tiNameM siradAra kamAladI, ghor3A hajAra tIsasauM vidA kiyo / kamAladI gaDha pAya gheriyo / ghaNA dina huvA paNa gaDha tUTo nhiiN| varasa 2 tathA 3 huvA su kamAladInUM sogaTAM13 ramaNa ghaNI cUMpa14 hutI, su eka dina mULarAja sAdo . so vAgo pehara sAdA hathiyAra vAMdha nai kamAladI copar3a ramato tho ta,15. Aya Ubho rahyo, dAMNa batAvaNa lAgo'" / sakharA dAMNa karai / tarai Apa kamAladI ramaNa lAgA su mULarAja dAMNa 2 jiito| UThatAM dAMNa 1 kamAladI jIto19 / tarai to parA uutthiyaa| dina 10 tathA 15 ___I kaTAriyoMse mAra diyA / 2 mAla bahuta dekhA, tava socA ki yaha mAla vAdazAhake ... gharakA so isake pIche upadrava hogaa| 3 jina ThAkuroMne kaha karake inako maravAyA thA unase nArAja ho gye| 4 sArA mAla gar3hake nIceke talavaroMmeM DAla diyaa| 5 pIche bAdazAhane jaba yaha vAta sunI to vahuta krodhita huaa| 6 prakAra / 7 aparAdha / 8 kaaphiroNko| 9 zapatha, . praNa | 10 vAdazAha / II donoN| 12 adhikAra karUM, nAza karadaM / 13 caupar3ake pAse / . . 14 icchA, zauka / 15 vhaaN| 16 khelako cAla batAne lgaa| 17 acche dA~va karatA hai| 18 tava Apa aura kamAluddIna khelane lage usameM mUlarAja do dA~va jIta gyaa| 19 uThaneke samaya (vAjI samApta karate samaya) eka dA~va kamAluddIna jiitaa| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. muMhatA naiNasIrI khyAta [ 47 ramatAM huvA / tarai kamAladI rAvaLa mULarAjanUM aoLakhiyo' / tarai kamAladI rAvaLanUM kahyo-"the aThai sAsatA ramaNanUM pAyA karo / aThai AvatAM-jAvatAM thAne buro cAhasI nahIM / tiNa vAtameM khudAya vicai chai / " taThAsU rAvaLa ramaNa sAsato Avai / su kitarAheka dina huvA / tarai pA vAta pAtasAhajI sAMbhaLI', su pAtasAharai kapUro marahaTho paMca-hajArI umarAva tho, tiNa pAtasAhanUM mAlama kiyo-"mULarAja kamAladI sogaTai ramai chai| goThiyA huvA rahai chai' / gar3ha le kuNa ? mhAMnUM hajarata nivAjasa kara vidA karai to mhe gar3ha lyaaN|" tarai pAtasAha iNAMnU bAra-hajArI kara vidA karaNa lAgA / tarai yo kahyo- hajarata ! eka koI siradAra kara melo, jiNAMrai muMhaDA prAgai mhe dodd'aa|" tarai milaka kesara pAtasAharo bhANeja ara jamAI paNa hu~to tiNanUM13 ghaNo sAtha de vidA kiyo / su phoja lenai jesaLamera najIka Ayo / kamAladI paNa sAmho praayo| uNAMnUM kahyo-"gaDha ghAe lirIjasI nahIM / gaDha sAMmo tUTasI jada lirIjasI / the gaDha ghera baisjyo|" su a mAMnai nahIM / tarai kamAladI kahyo-'the monUM likhadyo / su kamAladI kahyo ghaNohI, piNa iNAM mAniyo nahIM / " tarai kamAladInUM rukko kara diyo / kamAladI utariyo / uNai gaDhanUM calAyA / tarai kamAladI mULarAjanUM kahAr3iyo" ju-"mAMharI rojI manai vhai chai18 / dekhAM the kisar3I veDha karo cho / " tarai mULarAja ratanasI sAtha kahyo ju"turakAnuM gaDha lagAva do, kAMgurai hAtha ghAtatAM tAMI koI tIra goLI mata calAvo / su gaDharoho vhai chai 1, nIsaraNiyAM lAgai chai, gaDharai ThaTha I phicaanaa| 2 nirantara / 3 yahAM Ate-jAte rahanemeM tumhArA koI ahita nahIM caahegaa| 4 isa bAtake liye khudA bIcameM hai| 5 usa dinase / 6 yaha bAta bAdazAhane sunii| 7 paraspara mitra hue rahate haiN| 8 gaDhako kauna phataha kare ? 9 hajarata, hameM kRpA kara bheja deM * to hama gaDha phataha kreN| 10 bAraha hajArI manasaba / II jisake Age hama sevA bjaaveN| 12 thaa| 13 usako / 14 unako kahA- kevala lar3AI karanese gar3ha nahIM liyA jA skegaa| 15 sAmanese gar3ha TUTegA taba liyA jA skegaa| 16 tava kamAluddInane kahA--tuma mujhe likha kara do| kamAluddInane bahuta kahA, parantu inhoMne nahIM maanaa| 17 khlvaayaa| 18 merI rojI mArI jA rahI hai| 19 kaisI / 20 ldd'aaii| 21 so gar3hakA gherA laga rahA hai| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] muMhatA naiNasIrI khyAta riyAMrI oTa jUMjhAra jAya lAgA chai gaDhanUM, nai marahaTho kapUro sAtharI madata karai chai; nai milaka kesara, rAmasA, sarAjadIna proLarI aNI mAMhai chai / hAthI 15 kiMvAr3a bhAMjaNanUM Aga kiyA chai / nai mULarAja proLarI hATAM mAMhai jInasALa paihara mANasa hajAra doyasU rahyo chai / na turaka nIsaraNiyAM caDhiyA cha / nai mULarAja sAthasUM tAkIda karai cha ju-"jaraihI / / bhera vhai, tarai sako loha karajyo / su turakai kAMgurAMnUM hAtha ghAtiyo nai najIka AyA tara bhera huI / tarai kAMgurAMsU matavALAM DAMgarajaMtra* chor3iyA, su ghaNA AdamI maariyaa| nai proLarai muMhaDai mULarAja hATAM mAMhiMsUM. UThiyo lohai miLiyo / nai kiMvAr3a nAMkha nai ratanasI paNa lohai miliyo| uThe milaka kesara sarAjadIna, rAMmasA bIjAhI ghaNA siradAra mAriyA, ghaNo sAtha kAma Ayo / AdamI hajAra sittara mArAMNA / hAthI 15 .. mAriyA / kapUro marahaTho bhAgo / vIjI hI pAtasAhI phoja bhaagii| dUhA-kesara milaka sarAjadI, be mULa hatthAha / jAMNa kaMdoI UthaLe, khAjo maMjha kar3Aha / / 1 bhANejo patasAharo, jAmAdodeg ptsaah| muNasaja khAdho mULaraja, savaLe UbhI vAMha // 2 ... rAMmasAha hara ratanasI, khAMciya pAMNo vANa / sira dhar3a sahito saMgrahai, lIdho jora vinAMNa // 3 sittara saha~sa nikaMdiyA, koTa bhayaMkara kaal| vaMdhava sena vichor3iyA, ke kUTata kapALa // 4 kAMhI sevaga sAMbharai, ke saMbhArai sAMma / hUMkaLa bherI mULa raja, jIto gaDharo kAma // 5 panarai paTa-hasatI par3e, satara hajAra kamaMdha / kappUrau nai marahaTo, ve bhAgA anamaMdha // 6 ___ aura malika kesara, rAmazAha aura sarAjuddIna ThIka polake sammukha A gaye haiN| ... 2 bora mUlarAja ponakI zAloMmeM do hajAra sainikoMke sAtha kavaca pahina kara taiyAra ho rahA hai| 3 jisa samaya bherI baje taba sabhI eka sAtha prahAra kara denaa| 4 eka prakArako topa / aura bhii| 6 dUsarI bhii| 7 donoN| 8 haathoNse| 9 halavAI jisa prakAra kar3AhI meM vAjA ulaTa rahA ho| 10 dAmAda / II nAza kiyaa| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta vAta phoja bhAgI tara kamAladI prAya mULarAjasUM araja kI - "ju milaka kesara, sarAjadI, rAMmasyA bIjA hI bhalA mANasa kAMma AyA chai, tiNAMrI lothAM do ju makkai melAM / " tara mULarAja kahyo-"lothAM dyAM nahIM, lothAM AgameM ghAta nai bALasAM' / bIjI lothAM syALa, jarakha jinAvara khAsI, piNa dyAM nahIM / " tarai kamAladI kahyo - "the lothAM nahIM do to pAtasAha mAMharI khAla pAr3asI / hUM itarI araja karUM chaM ju lothAM paauuN"|" dUhA- kappUro mAMgai bhUta / tAbUta // 1 1 2 17 nai marahaTo, marahaTo, bhar3e utAre bhar3e sAha kamAladI. kamAladI, kehararo milaka kahai 'mULA sarasa, rAya ma' kara mana rosa / sAhi Alama par3AvasI, mUjha" sakAMnI " posa " // 2 jar3a-dhar3a' jarakhAM'' jaMbakAM 15, milaka kamAla ma- magga 16 / pesa karai je pAtasA, kehara jALisa agga ? // 3 terI mAI putra hUM, merA suratAMNa / bApa ! tUjha mo bApa mULU kahai kamAladI, satra " na kehararo tAbUta lai, maiM musalamAna kAMdhe bihU, 20 mULU nai kammAladI, baMdhava huvA UpAr3e naravAhaNAM, AsI" sau rArI vrannAM+-4 coLa" mukha, sAha dhakhai jamadUta // 7 tU hai 18, mULU joya pramAMNa // 4 19 tonUM 22 tAbUta 3 24 [ 46 UtAraM koI deha | dIneha // 5 tAbUta / 21 jugUna // 6 unakI lAzeM do so makke bheja deM / 2 lAzeM nahIM deM, lAzoMko AAgameM DAla kara jalAyeMge | 3 dUsarI lAzeM bher3iye jarakha prAdi jAnavara khAyeMge, parantu deMge nahIM / 4 tuma lAzeM nahIM doge to vAdazAhaM merI camar3I utAra degaa| 5 maiM itanI prArthanA karatA hU~ ki inakI lAzeM mujhe mileM / 6 lAza, janAjA / 7 mata, nahIM / 8 krodha / 9 utaravAyegA, khiMcavAyegA / 10 merI / II sabakI 1 12 poza, cmdd'ii| 13 sira aura zarIra / 14 bher3iye / 15 jaMbuka, gIdar3a | 16 mata maaNg| bApa hai / 19 zatru / 20 donoMko | 21 donoM 25 lAla / 17 zrAgameM jalAUMgA / 18 tU merA 22 AyeMge / 23 netra / 24 varNa, raMga / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] muMhatA naiNasIrI khyAta tAbUtAM UtAriyA, praha DhoI maDa' hAMNa / par3iyA dillI pITaNA', bhokhisa dukkha divANa / / 8 DasaNa-gayaMdAM nAMkhiyA, bhAravaMdha bhuja tthor| kanacha rajAM paTTAjharaNa', jehA pAvasa ghora // 6 perosA suratAMNa dhikha, baLa chaLa dekhai veva / kappUrau nai marahaTo, sira muMDai gada deva // 10 sAMbhaLa' milaka kamAladI, suja' bhAkhai patasAha / kehara mAra adAvadai, se bhATI cAvAha1 // 11 vAta pAtasAha vaLe kamAladInUM vidA karai cha / kamAladI ujara karai chai ju-"hajarata marahaTA kapUrArai kahai monUM haLako pAr3iyo / mhArA bhAI-bhatIjA rajapUta marAyA, kharAba huvo nai hajarata paNa bhalo na mAMniyo su hUM jesaLamera Upara jAUM nhiiN|" tarai pAtasAha ghaNo haTha karanai kamAladInUM vidA kiyo| dUho-suNa phuramAMNa na khAMNa ana, eka na dUjI vAra / haMsAM vacana saMbhAhiyo, gaDhace raMda duvAra // 1 vAta kamAladI ghor3A hajAra assI le aayo| gaDha gheriyo / dihADai DhovA huvA chai", su paradhAna vIkamasI IDara jAya cAkara huvo tho, su gaDha vigrahiyo sAMbhaLa nai Ayau / AyAM pachai kahaNa lAgo ju-"rAja monUM kUr3o. kaLaMka de corIro kADhiyo tho su hamaiM sAca kUr3aro 1 yuddha / 2 ronA-dhonA / 3 khegaa| 4 hAthiyoMke dAMta / 5 DAla diye| 6 kevA~ca ?. 7 haathii| 8 donoN| 9 suna kara / 10 punaH / II zatrutAse / 12 sabhI, samasta / 13 prasiddha / 41 marahaTTA kapUreke kahanese hajaratane mujhe halkA dikhaayaa| 15 dinako Akra. . maNa ho rahe haiN| 16 gar3hake ghira jAnekI bAta suna karake aayaa| vigrahiyo yuddha honaa| 17 jhUThA / 18 ab| . Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasI * khyAta 1 2 3 14 5 [ 51 AsakaraNanai pUche nai naver3o' lIjaM / tina dina rAjanaM mheM kahyo nahIM, piNa hameM sAca lIjai' / " tarai AsakaraNa jhUTho huvo / tarai mULarAja ratanasI jAMNiyo - "o mAMharo' dusamaNa tho su mhAMro bhalo cAkara gamAyo / tithI' iNAM' ThAkurAMrai mAhomAM hai' asukha' ghaNo vadhiyo " / tarai jasahar3otAM jAMgiyo - "mhAMsUM buro mAMne to mhe kyUM marAM " ? tarai do nIkaLaNa mAMhai nahIM / tareM prAsakaraNa sUtAnUM bAMdha mAMcA mAMhai ghAta nai le nIsariyo / au ThAkura parA gayA / dUdo pArakara paraNiyo to, uTha gayA chai" / parcha mULarAja jaitasI gaDha viDhiyA " / pachai rAvaLa jaitasI rAMma kahyo / pache mULarAja rAvaLa huvo / ratanasInUM rAMNAIro virada" / mULarAja varasa 1 nai mAsa 6 rAja kiyo / varasa 12 bArai gaDha vigrahiyo rahyo " / pachai gaDha mAMhilo sAMmAMna tUTo, bIjo" dhAMna nahIM, kALabI jvAra " mAsa 6 rI hutI, su mULarAja ratanasI kahyo - " khAvAM nahIM; asata dhAMna chai / " tarai maraNaro mato kiyo / ho - pAMca kale paravArasUM, rAvaLa Aloceha | grAMpai" mara gaDha ApasyAM", vijar3A" vAra kareha // 1 16 17 18 23 25 7 vAta kamAladInUM kahAr3iyo ju - " the mhAMrA bhAI huvA thA, su Aja bhAIyAMrI veLA chai, mhAMro bIja ubAra rAkho / " nirNaya / 2 usa dina grApako maiMne kahA nahIM, parantu aba saca bAta kyA hai, isakA patA lagAveM / 3 hamArA / 4 hmaaraa| 5 kho diyA, dUra kara diyA / 6 isase / 7 ina 1 8 paraspara, ApasameM / 9 zatrutA / 10 baDha gayA / II taba jasahar3otoMne vicArA | 12 hamase ve zatrutA mAnate haiM to phira hama kyoM mareM / 13 dUdAkA vicAra taba bhI vahAMse nikalanekA nahIM / 14 taba grAsakararaNane use sote hueko bA~dha diyA aura khATameM lekara nikala gayA / 15 ye saradAra cale gaye / 16 dUdA pArakara vyAhA thA, isaliye vahAM calA gayA / 17 phira mUlarAja aura jaitasIne gar3hameM yuddha kiyA / 18 jisake vAda rAvala jaitasI mara gayA / 19 ratanasIko rAnAkI padavI aura viruda | 20 bAraha varSa taka gaDha ghirA raha kara yuddha calatA rahA / 21 dUsarA / 22 kAlI jvAra / 32 satvahIna dhAnya hai / 24 tava maranekA nizcaya kara liyA / 25 apana 1 26 deNge| 27 talavAroMse / tuma hamAre dharma-bhAI hue the so Aja bhAiyoMkI sahAyatA karanekA samaya hai, hamArA bIja (vaMza) bacA kara rakho / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] muMhatA naiNasIrI khyAta dUhA-"mUvAM gADhe tai huvai, dIno vacana satola / kyaM pALIsa kamAladI, baMdhavataNarA bola // 1 akhai kamAlahi mULa raja, suNa naravai naranAha / sAya amAMna samaMdharai, sahiyA soha patasAha // 2 ika bhANeja asAMhajo', kuMvara vacAya ciyAra / mULU kahai kamAladI, sAM kIdhA to sAra' // 3 dUhA-soraThA asahAMjI amAna', mULU kahai kmaaldii| ma karai mUsalamAMna", milaka ma mArai ma nava hatha / / 4 imAMna mAM11 utapatti je, noja12 majAra nivesa / kamAla payaMpe' mULaraja, tAsa na koI vesa14 115 kamAla payaMpai mULaraja, suNa merA suratAMNa / jAM dhar3a Upara sIsa chai", pALisa vAca pramANa // 6 itarA siradAra kamAladInUM sAMpiyA-ghar3asI, lakhamaNa, maiMgaLa bhATI, kAnar3ade, uundd'| pachai kiMvAr3a proLarA nAMkha mANasa 120sa kAMma aayo| sAkharo gItaghar3a rayaNa-gaLaMtI ghar3I-ghar3I ghara, pur3a lonA khatramALa- prj|| mera-sikhara ura Upara maMDiyo , mana dhU caLe na muulrj| I pAlana kregaa| 2 bhAIkI prtijnyaako| 3 kahatA hai| 4 nRpatiyoMkA nRpati 5 hamArA / 6 caaroN| 7 apanI pratijJAko yAda kara / 8 hamArI 19 amAnata / 10 unheM musalamAna mata banA lenaa| II dharmameM / 12 nhiiN| 13 kahatA hai| 14 tere sAtha koI kapaTaka vAta nahIM hai / 15 java taka dhar3ake Upara zIza hai / 16 prAmANika purupakI taraha apane vacanoMka pAlana kruuNgaa| 17 kamAluddInako itane saradAra supurda kara diye| 18 pIche pola ke kiMvAr3a khola kara 120 manupyoMke sAtha kAma AyA / 19 pichalI rAta 1 20 nakSatramAlA 21 sumerugiri parvatakA zikhara / 22 mUlarAjakA manarUpI dhruva calAyamAna nahIM hotaa| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. muMhatA naiNasIrI khyAta [ 53 taraNa' dhAya nisa phoja tUTatI , uDiyaNa nara jAte Avagga / sugira suraMga ura sucita jaita-suta / khita Doliyo navahato' khaga // 2 nisA phoja ghaTI to nImaTatI , phiratai nara nAkhatra' aNaphera / uradhaja kiyau na jaita-agobhrama, mana mULaraja jyUMhI dhU mera' // 3 rAvaLa mULarAjarA beTA, prAMka 6. 7 devarAja mULa rAjaro, tiko Tokai to na baiTho / mULa rAja ratanasI mariyAM pachai dUdo jasahar3ota rAvaLa huvo" / dUdo tilokasI sAko kara muMvAM pachai rAvaLa ghar3asI ratanasIyota pAtasAhanUM aauLaga nai dharatI vALI" / pachai ghar3asInUM jasahar3a tejasI cUka kara mAriyo / ghar3asIrai beTo ko na tho18 / pachai vimaLAde rAvaLa mAladerI beTI kehara rAMNA rUpar3Aro dohItaro", tiNanUM deg bArUchAMhiNasUM ter3anai jesaLamera TIko diyo| 8 kehara devarAjaro rAvaLa huvo, rAvaLa ghar3asI pachai / 8 hamIra devraajro| jiNarA vAMsalA urajanota bhATI sattArA . potraa| jodhapura cAkara chai| hamIra devarAjotarai mAroTha hutI / hamIraro dhar3o 1 jesaLamera cAkara / Agai pokaraNarA vAhaLA24 Upara rahatA / urajanota jodhapura cAkara / jaito sALor3I pIpaLa-vaDasAyai I sUrya / 2 rAta / 3 tAre / 4 samasta / 5 shRNg| 6 kaMpAyamAna huaa| 7 siMha / 8 tIna / 9 bItatI huii| 10 nakSatra / II nahIM phirane vAlA / 12 jaiteke vaMzajane / 13 jisa prakAra dhruva aura meru aTala haiM usI prakAra mUlarAjakA mana aTala hai| 14 mUla rAjakA beTA devarAja gaddI nahIM baitthaa| 15 mUlarAja aura ratanasIke maraneke bAda dUdA jasahar3ota rAvala huaa| ... 16 dUdA aura tilokasIke mara jAneke. bAda rAvala ghar3asI ratanasIyota bAdazAhakI khuzAmada ... karake dharatIko lauTa aayaa| 17 phira ghar3asIko jasahar3ane dhokhese mArA / 18 ghar3asIke beTA koI nahIM thaa| 19 dohitaa| 20 jisko| 21 bulA kr| 22 jisake pIcheke / 23 pote| 24 naalaa| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] muMhatA naiNasIrI khyAta paraNIjaNa Ayo huto su kiNahI sUla vyAha to na huvo', nai mAMgaNaM . . ghaNA bheLA huvA / tiNAM vinA paraNiyAM tyAga diyo / jasahar3arA beTA 1 rAvaLa duudo| 1 tiloksii| 1 vaaNgnn| 1 sAMgaNa / 1 AsakaraNa / rAvaLa dUdo jasahar3ota nai tilokasI jasahar3ota a behUM bhAI, jasahar3arA beTA / jasahar3a paalhnnro| pAlhaNa kAlhaNota / so a kyuMhI TIkAyata hutA nhiiN| mULarAja, rasanasI kAma pAyA tarai gar3ha : pAtasAha liyo nai rAMNA ratanasIrA beTA ghar3asI, kAnar3a, Unar3a-mULa- ... rAjarA / bhAyelo kamAladI tho, tiNanUM bIja' ubAraganUM sUpiyA thA, su kamAladI jIva jyAM rAkhai chai / pachai pAtasAhanUM khavara huI tarai kamAladI ghor3AM 4 cADha nai kADhiyA su jhai nAgora AyA / pachai gar3ha sUno par3iyo; tada rAvaLa mAladejIrI vaDI ThakurAI thI su rAThor3a jagamAla mAlAvata gaDha sUno dekha nai leNaro vicAra kiyo| gar3hameM vasaNarI tayArI kiivii| gADA 301 sIdhArA' bhara calAyA su jAya gar3ha pohatA'", su bArahaTha ratanUM caMdrava mAlAro vikhAyata thako mahevai rahyo tho", tinn'| jAMgiyo gar3ha mAharA ThAkurAMsUM jAya / tarai bhATI dUdo tilokasI jasahar3arA beTA pArakara rehatA uNAM13 khavara karAI, ju-"gar3ha lIjai chai / " tarai dUdo tilokasI prAya gaDha mAMhe paiThA" su jagamAla bAMsAthI Ayo / tarai Agai ghor3Aro ghaMsa dITho', tara kahyo-'a kuNa' ?" tarai vArahaTha caMdrava rAThor3a jagamAla kanai1 .. rahato su bArahaTha kahyo-"vIjo to koI isar3o1 bhATI jAMNiyo .......... ............... .................... jaitA sAlor3I pIpala-bar3a lagnameM vivAha karaneko AyA thA parantu kisI kAraNa . vivAha nahIM ho sakA / 2 parantu vahAM mAMgane vAle bahuta ikaTThe ho gaye unako vinA vivAha hue hI tyAga (vivAhakA dAna) diyaa| 3 donoN| 4 tava / 5 mitra / 6. jisko| 7 vNsh| 8 ye| 9 bhojana sAmagrIke | 10 phuNce| II mAlAkA beTA ratanUM-bArahaTha caMdrava .. saMkaTa kAlameM mehavemeM rahA thaa| 12 usane / 13 unko| 14 gaDha le rahe haiN| 15 praveza ... kiyaa| 16 piichese| 17 tava Age ghor3oMkA jhuMDa dekhaa| 18 ye kauna ? .19 pAsa / ' 20 duusraa| 21 aisA / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrIH khyAta [55 * nahIM nai bhATI dUdo tilokasI jasahar3arA beTA pArakara raihatA, su jhai hai to khabara nahIM / " tarai jagamAla uThai utariyo', nai prAgai khabara karaNa- AdamI 2 meliyA tikai jAya dekhai to dUdo tilokasI cha / su iNe ThAkurai jagamAlajInUM juhAra kahAr3iyo nai kahyo-"mAMharo gar3ha tho, mhe liyo / " tarai AdamiyAM pachai jagamAlanUM kahyo / tarai jagamAla vaLe kahAr3iyo-"ju gADA 301 sIdhArA mhArA cha, su urA dyo'|" tarai dUdai tilokasI kahyo-"trai to mhe liyA / the mhArA gADA jAMNo taThArA lejyo / . jagamAla pAcho aayo| nai rAvaLa dUdo pATa baiTho, su dUdo paNa vaDo aunAr3a' huvo nai rAvaLa mULarAja, rAMNo ratanasI jasaLamera nema ghAtiyo', tada dUdai paNa nema ghAtiyo tho, tikA vAta mULarAja ratanasIrI vAta mAMhai likhI chai / su eka dina rAvaLa dUdo ArIso jovato zro. su paLI 1 dADhI mAhai doThI tarai mULa rAja ratanasI bheLo nema liyo tho su dUdAyU~ nema cIta pAyo / tarai rAvaLa mana-mAMhai jAMNiyo ju-"jarA to ner3I AI15; yUMhI mara jAIjasI'; kiNIka sUla nAma rahai tikA vAta kIjai / " tarai tilokasInUM kahyo, tarai tilokasI kahyo-"bhalI vAta chai / " su rAvaLa dUdai varasa 10 mAsa ..dina 7 rAja kiyo| dUdai tilokasI pAtasAhI dharatIrA bigAr3a karaNA mAMDiyA, su rAvaLa dUdo tau gar3hameM rahai nai tilokasI cyArUM hI taraphAM pAtasAhI dharatIro roja bigAr3a karai, su kAMgar3o baloca mAre nai ghaNI ghor3iyAM prAMNI / bAhelI gUjarAMrI thATa bheMsiyAMrI lAhora kanaithA praaNnnii| sonAro mathAMNa le aayo| pAtasAharai pANIpaMthA ghor3ArI sobata AvatI thI su mAra lii| maiM to var3A vigAr3a kiyA nai ____ I so ye hoM to patA nhiiN| 2 taba jagamAla vahAM ThaharA / 3 bheje| 4 ve| 5 so ina ThAkuroMne jagamAlajIko praNAma khlvaayaa| 6 dUsarI bAra / 7 so de deN| 8 ye to hamane le liye| 9 tuma hamArI gAr3iyAM cAhe jahAMse le lenaa| 10 anamra, jabaradasta / 1 niyama dhAraNa kiyA thaa| 12 dekhatA thaa| 13 sapheda vAla / 14 yAda / 15 buDhApA to nikaTa aayaa| 16 yoM hI maranA ho jaayegaa| 17 kisI bhI prakAra nAma raha jAya vaisI bAta kI jaay| 18 so kAMgar3A balocako mAra karake bahutasI ghor3iyeM le AyA aura bAhelI gUjaroMkI bhaiMsiyoMkA .. samUha lAhorake pAsase le aayaa| 19 unakI sonekI mathAnI le paayaa| 20 bAdazAharU ___ liye (pAnIpaMthA) pavanavegI ghor3oMko sohabata A rahI thI use bhI mAra kara khosa liyaa| .. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta bIjA' vigAr3a kiyA tiNAMrI saMkhyA hI nhiiN| su pAtasAha kanai Thor3aThor3arI pukArAM gaI / tiNa Upara pAtasAha ghaNo kopa kara phoja vidA kI, su gaDha pAya gheriyo, su dUdai tilokasorai sAko karaNarI manameM hutI, jiNasUM dUdai tilokasI gaDha sAjhiyo nai sAsatA DhovA huvai chai / tiNa sAkharo ratanUM AsarAvaro kahyo ghaNo guraga cha, tiNa mAhilAdUhA-AvaTiyo ekohaTA, de durahaTA" melhAMNa / sAMbhara Apo AparA, gA sodhe riNa DhAMNa ||1 eka su tattai saMgrahai, hUMtA sena vahUta / theTA-laga kADhe parI, kiya turakai tAbUta // 2 maDDa huvA Ayo mugala, nAyA Dhalapati DhAla / par3iyo dillI pITago, go raNa tor3e gAla // 3 dAMtUsaLa hasatI taNA', sAMkaLa kekANeha / sAkhata AI sovanI, taNIja turakAMNeha // 3 Usassai14 15 sAsiyo, dhikhiyau" daannv-raah| hiMdU grAdha na AvahI, nahIM maLecha mAha / / 5 paravAMNo patasAharau, likha mUkai melAMNa / / iNa gaDha hiMdU vAMkar3au, kara grahiyAM kevAMNa // 6 jesaLamera duraMga gar3ha, dUTha ja dUdo raav| meghADaMvara-chatra sira, dodha nisAMNe ghAva // 7 .. nIsAMNai ghAva vAjiyA, gAjai gaharai sh| prAka patasAha daLa , paDahAyau pr-mdd||8 I dUsare / 2 unakI / 3 isaliye dUde aura tilokasIne gaDha sajAyA aura nirantara hamale ho rahe haiN| 4 varNana / 5 krodha kiyA, nAza kiyaa| 6 eka vAra / 7 duvArA 8 aMta. taka / 9 dAMta (haathiikii)| 10 kaa| II ghor3oMkI / 12 ghor3ekI jInakA sAmAna, jiin| 13 honekI / 14 jozameM A kara / 15 karake / 16 saMdhAna kiyA, saMbhalA / 17 yuddha kiyA, bhidd'aa| 18 musalamAna 1 19 pharamAna / 20 likha kara bhejatA hai| 21 vNkaa| 22 tlvaar| 23 durg| 24 jbrdst| 25 nagAr3e pr| 26 DaMkekI cott| 27 zabda, AvAja / 28 bhayabhIta hotA hai, dhUjatA hai| 29 mardana kara diyaa| 30 zatrukA garva / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 57 jeto' <Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] muMhatA naiNasIrI khyAta hADAM hUM' cAvaLa huvA, rU, rAI, khar3a', dhanna / to asatAI saMbhaLI, te kyUM TUkai manna / / 16 rAvaLa ana paratAviyo', so kyUM anna bhakheha / to proLI bolAya kara, sira kyUM chatra dhareha // 20 to vaiThe maiM sAriyA, kajjA lAkha savAya / mo baiThAM vaMjiye kavaNa', kasavAM karasI ghAya // 21 aMtevara pUchAr3iyo, vAM kehA11 pariyAMNa / soDhI Agai ima' kahai, so cADho niravAMNa ||22 aMtevarai kahAviyo, sAhasa pUra na gtt| vAMsa na raho sAMkavA, sAMhI accha paratta / / 23 rAvaLa jamahara rAciyo, kusaLe putra bohlaay| nImaNiyAita' ke rahyA, rahayA ju ana paratAya / / 24 koTa taNai chaLa vaMsa chaLa, srgtnniijgiis| rAvaLasUM apanemiyA , rahiyA subhaTa pacIsa / / 25.. ... koTa taNa chaLa vaMsa chaLa, saraga sameLe saath| mAdhU khar3ahar3a bhATiya, khaga Avajiyo hAtha / / 26 / dUsaLa aniyai devaraja, kahi bhAMNava araNapAla / patasAhI daLa jhavA, bhaDAM23 bheDU kamAla // 27 sAtaLa soha hamIra de, cakravata jhai cahuvAMNa / bhAlA bhaMvADai pUna raja, adhika kaLaha paramAMNa / / 28 vaira sanehI vALiyo, phiTaka saMbhrama kuLa-mor3a / kheDeco khaga Ubhiyo, rahai haro rAThor3a / / 26 . sAMma ja saMvAhai karai, kara soLaha khNgaar| . I haDDiyoMse / 2 rUI / 3 ghAsa / 4 dhAna / 5 anna / 6 tyAga diyaa| 7 banAye, . sampanna kiye| 8,9 bhAgA kaise jAya / 10 janAnAne (patnI ne) | II kaisaa| 12 isa prkaar| 13 mahilAoMne khlvaayaa| 14 piiche| 15 jauhara / 16 bahutase / 17 cune hue log| 18 ke liye / 19 yuddha / 20 nahIM cune huye / 21 dhAraNa kiyA / 22 caarnn| 23 viiroNko| 24 cakra dilAye / 25 pavana / 26 yuddha / 27 putra / 28 vaMza-ziromaNi / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 56 A rAMNI rAvaLa agai, gaLa tuLachIdaLa hAra // 30 telocana tehI-vadana', tevai thana gaja thanna / duya bhAyAM taNA visAvaNA, jAMNa aMtevara kanna // 31 rAvaLa jamahara racciyau, aMtara saraga pramANa / soDhI kahiyau sAMmanUM, mo Apo ahinAMNa" // 32 je soDhI sira kApiyo, caharo thiyai saMsAra / kahasI rAvaLa o kiyo, eho' dokha vicAra / / 33 . je kara kATAM dAhiNo, khAMDo kiha jhAlAMha' / proLI huyasI praha1 samai, meLo milakAMNAMha / / 34 rAvaLa aMga nisaMga kara, A1 vAhai14 kevAMNa / calaNaha kATa pApiyo", nAMu purakha sahanAMNa // 35 vAta rAvaLa dUdo tilokasI jasahar3ota jesaLamera gaDha Upara chai / pAtasAhI phoja taLahaTI chai / varasa 12 vigrahanai huvA chai| mAmalA ghaNAhI huvA, paNa gaDha hAtha Avai nahIM / tara eka dina rAvaLa dUdai a~DasUriyAM gaDha Upara hutI, tiNAMrI dUdharI khIra karAya pAtaLArai khIra lagAyanai ve pAtaLAM taLahaTI nAMkhI / pachai ve pAtaLAM lasakararai loga le jAya mAhai siradAra tho tiNanUM28 dikhAI ;tarai kaTakarai siradAra vicAriyo-"bArai barasa to huvA, ajesa29 gaDha mAhai saMco ataro1 ju dUdha dahI huvai chai", su gaDha hAtha AvaraNaro nhiiN|" turakai Dero upAr3iyo / tarai bhATI bhImade AsakaraNota, AsakaraNa jasahar3otarai, I yh| 2 trilocana / 3 trivadana / 4 tInoM 1 5 cinha / 6 apakIrti / 7 aisA / 8 kisa prakAra / 9 pkdduu| 10 hogaa| II prabhAta / 12 kATa kara / 13 yh| 14 prahAra kare / 15 talavAra / 16 pAMva / 17 diyaa| 18 nAma / 19 cinha / 20 pahAr3ake nIcekI bhuumi| 21 yuddha ko / 22 aAkramaNa bahuta hue| 23 mailAkhora sUariyeM, graam-shuukriye| 24 thiiN| 25 jinakI / 26 pattaloMke / 27 giraadiiN| 28 jisako / 29 abhI taka | 30 saMcaya / 31 itanA / 32 prApta ho rahA hai / 33 tukoMne morcA uThA diyA / 34 tava / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] muMhatA naiNasIrI khyAta bheda diyo| nai koI kahai cha, suraNAI vajAI, tiNameM kAI vAta jnnaaii| keI kahai chai, bhImade AdamI mela kahAr3iyo, "gaDharo saMco tUTau chai', o dUdha dITho jiko bha~DasUriyAMro cha, the pAchA pAya utaro" / dina 2 nai tathA 3 nai rAvaLa gaDharA kiMvAr3a nAMkhasI / " tarai mugala phira pAchA utariyA / tarai rAvaLa dUdai tilokasI maraNaro vicAra kiyo / bhImade bheda diyo tiNaro ho gemI nAMva dharAviyo, AsAvata aNajANa / bhATI dIno bhImade, tava gaDha bheda pramANa / / 1 vAta rAvaLa dUdai pahalai dina jamahara kiyo, tarai soDhI rAMNI rAvaLasUM araja karI-"kyuMhI rAvaLe11 DIlaro sahanAMNa paauuN|" tarai aMgUTho pagaro kATi diyo / dasamIrai dina jamahara huvo nai ekAdasIrai dina / rAvaLarai maraNaro vicAra chai, su rAvaLarI beTI 1 varasa : navarI chai. su Aga mAMhai. paisatI Darai, baLI na chai", su dasamarI rAta AdhI gaI chai nai vA DAvar3I15 rAvaLa dUdai kanai chai / nai rAvaLa kanai rajapUta maraNIka' huya rahyA cha / tiNAM mAMhai rajapUta 1 dhAU bhechaLo varasa . 15ro kaMvAro chai; su maraNIka jUMjhArAM mAhai rahyo cha, tiko rAvaLarI pagathaLI khujAkai chai| uNa nisAso nAMkhiyo, tarai rAvaLa kahyo"kuNa vAstai2deg ? Apa to saragarA her3AU chAM1, tonUM dilagIrI manameM kyUM AI ?" tarai dhAU bhechaLe kahyo-"dUjI to dilagIrI kAI nahIM ___I zahanAI bajAI / 2 jisameM kisI sAMketika vAtakI sUcanA dI / 3 kaI kahate haiM ki bhImadene AdamI bheja kara kahalavAyA / 4 gaDhakA saMcaya khatma ho gyaa| 5 yaha dUdha jo dekhA hai vaha grAma-zUkariyoMkA hai| 6 tuma loga vApisa lauTa kara mukAma kara do| 7 girA degaa| 8 deshdrohii| 9 mUrkha / 10 kucha bhii| II Apake, shriimaanke| 12 shriirkaa| 13 rAvalakI putrI eka nau varSakI hai| 14 jalI nahIM hai| jauhara nahIM kiyA hai| 15 ldd'kii| 16 paas| 17 maraneko ttpr| 18 unameM / 19 usane niHzvAsa chodd'aa| 20 kisa liye / 21 hama to vIragatiko prApta kara svargameM eka sAtha jAne vAloMmeM haiN| 22 kucha bhii| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [61 piNa sAstra purAMNa mAhai suNAM chAM', ka~vArAMnUM gata nahIM / AbhA mAMhai pro ka~vAra-maga vatAvai chai / tarai rAva dUdai vicAra dITho -" juA DAvar3I paNa ka~vArI chai nai o paNa rUr3o rajapUta chai / " tarai prAparI dIkarI dhAU bhechaLenUM paraNAI", su vA dIkarI paNa savArai igyArasa thI, su sata karane baLI' / nai rAvaLa proLarA kiMvAr3a nAMkha nai dUdo tilokasI gaDhasUM lar3aNanUM UtariyA, su sAthai 25 to rajapUta nemaNIyAyata utariyA; bIjo hI ghaNo sAtha Utariyo / veDha huI su tilokasIrai muMhaDai pAMjU pAyaka Ayo su tilokasI pAMjUnUM jhaTako vAhyo'", su pAMjUnUM sarUM khelaNarI urajasa thI", hAtha-paga bheLA kara kuLAcasU jhaTako TALato tho su sArai hI DIlameM taravAra vaha gaI, nava Tukar3A huya par3iyo14 / sAkha-tIlharai ghAva sauM pAMjuro heka1 taNa, navai kuTake huvo vahi gayo niijhrnn| vAta tarai rAvaLa dUdai ghaNo vakhAMNiyo, tarai tilokasI kahyo"bhalI huI, Aja hI vkhaaNgiyo|" tarai rAvaLa kahyo-"mhArI dITha lAgai chai / " su tilokasIro tiNahI veLA jova nIsara gayo / mANasa 100 rAvaLa dUdo kAma praayo| nai rAvaLa dUdArI bairAM bIjI to sagaLI hI gaDha Upara UMvara kara baLI / eka lakhAM mAMgaLiyA rAMNIrI .I parantu zAstra aura purANoMmeM sunate haiM / 2 kvAre manuSyakI marane para gati nahIM hotii| 3. AkAzameM kvAra-maga nAmaka nakSatra-samUha (AkAza gaMgA) yahI sUcita karatA hai| 4 tava rAva dUdAne vicAra kara dekhA / 5 acchA rAjapUta hai| 6 taba apanI kanyA dhAUbhechaleko byAha dii| 7 so vaha putrI dUsare dina java ekAdazI thI satI ho gaI (dhAU-bhechaleke sAtha jala gii)| 8 cune hue / 9 dUsarA bhii| 10 prahAra kiyaa| II so pAMjUko simaTa kara talavArase khelane kA abhyAsa thaa| 12 ikaTTha kara, sameTa kara / 13 kulA~ca, chalAMga / -14 nau Tukar3e hokara gira pdd'aa| 15 eka / 16 zarIra / 17 nau Tukar3e ho gaye aura khUna kA jharanA baha gyaa| 18 bahuta | 19 prazaMsA kii| 20 merI najara lagatI hai| 21 tilokasIkA usI samaya prANa nikala gyaa| 22 rAvala dUdA sau manuSyoMke sAtha kAma AyA / 23 aura rAvala dUdAkI dUsarI tamAma striyeM gar3ha para jauhara kara ke jala gii| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] muMhatA naiNasIrI khyAta beTI khIMvasara thI / su pAtasAha khIMvasara kanai Ayo, tarai iNa dUdArI baira kahyo'-"dUdAro mAtho grAMNa de to hUM baLU" / " tarai hUMpho sAMdU pAtasAha kanai jAya mAtho mAMgiyo ; tarai pAtasAha kahyo - " tIna mAsa huvA, mAthArI kisI khabara ?" tarai haMphaiM kahyo - "hU mAtho zroLakhUM chU, dUdAro mAtho hU~ muMhaDai bolAIsa, monUM dikhAvo / " tarai mAtho dikhAyo / tarai dUdAro mAtho hasiyo, boliyo / 6 tiNarI sAkharo gIta haMphA sAMdUro kahyo' - gIta krama keta svaraga kaja naha bhAratha kaja', dUTha dUdar3e daLacA dujorA / 11 paha'' tiNa12 bhavaNai- triNa 13 pekhiyo 14, .15 16 dhar3a pAkhai nAcato dhoNa " // 1 vAMchatAM varamALa vegar3A, vakatA suNai dUdai vasiyo / jesaLagirA" tiko dina jAMga, hAthAM tALI de hasiyo // 2 hUM hUMphar3A maraNa kima hArUM, dhara sAMmI lIjaMtI dhara / 9 20 melUM mUMcha " mIra paNa mAMna, 21 kamaLa" " kahai jo huvai kara // 3 kara viNa mUMcha bhrU hasauM sujakara, aba piyo aMjasiyo " gaDhAM giLevA Adama gorI, 22 har3a har3a har3a dUdo hasiyau // 4 I tava isa dUdAkI strIne kahA / 2 dUdAkA sira mujhe lAkara diyA jAya to maiM usake sAtha jala kara satI ho jAUM / 3 sirakA kyA patA ? 4 maiM sirako pahacAnatA hU~ 15 dUdeke sirako maiM muMhase vulavAUMgA, vaha mujhe dikhAyA jAya / 6 jisakI sAkSIkA cAraNa hUM phA sAMdUkA kahA huA gIta (chaMda) 1 7 lie 1 8 jabaradasta / 9 nAza kiyA 1 10 zatru / II svAmI 1 12 jisane / 13 tInoM bhuvanoMmeM 1 14 dekhA / 15 pArzva meM pAsameM / 16 sira / 17 jesalamerakA nivAsI, jesalamerakA svAmI / 18 maiM 1 19 mUMchoM para hAtha rkhuuN| 20 pratijJA 1 21 sira 1 22 apUrva bhAMtise zobhita aura garvita hutrA / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 63 dUho, rAvaLa dUrdai Aparo kahyo maiM jANaMta melhiyo, visahara mAthai pAva / manakhata mAMNI AparI", ahivA khAva ma' khAva // 1 gIta vIThU bohar3aro kahyo dhara kAja dhIrata mala dharai dhIra taNa', ApAMNo baLa AuTha gira / pAva paraThavai dUda paragaMjaNa' / sarapa kasaNa suratAMNa sira14 / / 1 su vikha kilaMba15 sira kehara dujaraNasala pAva paraThavai sajhai phnn| kaMdaLa karaNa ghaNUM kasamasiyo", phera na sakiyo kihI18 phaNa // 2 miNadhara19 mecha. kamaLa maha-mohaNa, cAca vaMsodhara de calaNa / {Nasa vaTa to taNa mADecA, manakhata mAMNI nibhai maNa // 3 vaDagira? ? vikhama vaDo-vaDa rAvaLa, duraMga29 paNa te daIva Darai / pohadeg patasAha pALa-kuLa1 paihaDai / kIdho paga taLa rAja karai / / 4 ___ I rAvala dUdeke svayaMkA kahA huA dohA / 2 jAnate hue| 3 rkhaa| 4 sarpa / 5 sira para / 6,7 jaisA cAhA vaisA hI usake sAtha kiyaa| 8 srp| 9 nahIM, mata / 10 liye| II shriir| 12 rakhanA, dhAraNa krnaa| 13 zatruoMkA nAza karaneke liye| 14 sarparUpI sultAnake sira para kRSNake samAna / I5 musalamAna / 16 yuddh| 17 (vyartha) prayatna kiyA / 18 kisI bhI prakAra / 19 sarpa / 20 mleccha, muslmaan| 21 mahAmohana (zrIkRSNa) / 22 sira / 23 vaMzako rakhane vAlA, vaMzako ujjvala karane vaalaa| 24 pA~va / 25 mADa dharAkA svAmI, jaisalamera pradezakA bhATI ksstrii| 26 nirbhaya hokara jaisA cAhA vaisA kiyA / 27 jaisalamerakA kilA / 28 bdd'e-bdd'e| 29 durga, kilA / 30 prabhu, svAmI / 31,32 kulakI maryAdA chor3a dete haiN| kiyaa| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] gIta dUjo muMhatA naiNasIrI khyAta jesalamera dhaNI rAva jAdava, ghaNa daLa sarasa macatai ghoya | kAlhaNaharo' par3e kama sIsai, par3ata na phiriyoM milakAM pAya // 1 asI lAkha Alama-daLa Ikhe 3, 4 sAMhaNa* lakha Aye suratAMNa / bhuraja-bhuraja bhuraja bhuraja phiriyo rAva bhATI, do naha phiriyo dIvAMNa // 2 suta jasahar3a sAMmAM suratAMNa, nita-nita DhovA kaTaka navIna / krama rAkhaNa dInhA nava-koTAM, dUdai dharama-dvAra naha dIna // 3 gIta dUjo paTahatha' patasAha mayaMda motAhaLa', pai bhAMjatAM ju bhuya" par3iyA / .10 .12 11 dUda dIThA'' maiM cakravata cuNatA' kaLata 13 sa AbharaNa kiyA // 1 5 , kilama14 kuMjara nara kehara juvA kara, paga paga pekhIjai" par3iyA / avidha sudhapata" adhakaMTha abaLA, jasaha saMbhrama chai jar3iyA // 2 8 .17 kAlhakA vaMzaja / 2 vAdazAhI senA / 3 dekhatA hai / 4 ghor3e, ghur3asavAra, ghur3asenA | 5 AkramaNa | 6 kintu dUdA zaraNAgata nahIM huyA / 7 hAthI / 8 mRgendra siMha | 9 muktAphala, motI / 10 bhUmi para / II dekhe | 12 cunate hue | 13 striyoMke / 14 musalamAna / 15 alaga karake 116 dikhAI dete haiM / 17 adhipati, rAjA / 18 putra / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muMhatA naiNasIrI khyAta [ 65 sAdULA tai jasahar3a saMbhrama, bhir3a bhadrajAtI' asura' bhagA / dIsaiM rAyaharai dujaNasala, motI mahiLAM' mavar3a lagA // 3 gIta bhATI tilokasI jasahar3otaro tAMtalIyA turaMga ma khar3a' khaga lInA , jur3avA ratha jogaNapura' jAya / asapata' rAva taNA11 daLa' AyA, tilokasI naha visarai tAya / / 1 bhaNai tIlha riNabhoma bhayAvaNa, DariyAM mama ddraayo| nara nIsarai14 jakai saniyAI, aniyAI" hUM18 Ayo // 2 . avihar3a'' mana jasahar3a aMgobhrama, vaDaphara1 vajai na vihaMDe vaMsa / tIlhA taNo koTa bakAraNa", hAMgUM karato uDiyo haMsa // 3 . rAvaLa dUdairA beTA. : 1 vIsaLade dUdAvataro kaDUMbo jesaLamerarai desa bhaiMsa. bAlo rAva cUMDAro mAmo, nAgora cUMDA sAthai kAma Ayo / .: 1. rAMNo dUdAvata / .. ... I hAthI / 2 musalamAna / 3 dikhAI detA hai| 4 rAyasiMhakA vaMzaja / 5 mahilAoMke / 6 mastakAbhUSaNa / 7 calA karake / 8 khaGga, talavAra / 9 dillii| 10 raajaa| II kaa| . 12 senaa| 13 kahatA hai| 14 nikala jAte haiN| 15 ve| 16 nyAyI (nirmukta) - 17 anyAyI (bandhanase nahIM Darane vAlA, nirbhaya) / 18 maiM / 19 akhaMDa, nirbhy| 20 putra, .:. pautra, vaMzaja / 21 DhAla / 22 nAza karatA hai / 23 kaa| 24 llkaarneko| 25 utsAha pUrvaka prANa-visarjana kara diyA, yuddha karate-karate prANa chor3a diyaa| 26 dUdAkA putra vIsaladeva aura jaisalamera rAjyake bhaiMsar3e gA~va vAle usake kuTumviyoMmeMse bAlA. jo rAva cUMDAkA mAmA lagatA hai, usake sAtha nAgorakI lar3AImeM rAva cUMDAke sAtha vaha bhI mArA gayA / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 2 pUno, rAva riNamala caMga veDha huI taThe kAma Ayo / 3 durajaNasala / 3 jaito| 3 kheto| 3 cAco / 4 rAyamala tiNaro karAyo rAyamalavALo taLAva / 2 vaNavIra rAMNAro cAkara tho| rAva jodha maMDovara liyo tada kAMma praayo| 3 bhATI jaito pUnAvata / tiNaro paravAra jodhapura cAkara, prAMka 3 4 bhaaNddo| 8 tejsii| 5 vno| 6 raaNmo| 6 rAyasala / 6 bhairava / 10 mAMno / 10 karana / 6 nAMdaNa / 6 tejo| 6 jeso| 6 sUjo / 6 sAMIMdAsa / 7 bhAramala / 6 piitho| 8 haathii| 8 pirAga / 6 narasiMgha / 6 karamacaMda / 6 paMcAiNa / 6 motto| 8 klo| . vAta rAvaLa ghar3asI rANA ratanasIro beTo / mULarAja, ratanasI sAko kara muMvA tada kamAladInUM Aparo bIja ubAraNavU ghar3asI, Unar3a, kAM-... .. nar3a AparA chorU nai eka devar3o bhANeja kamAladInUM sUpiyA thA / kamAlado nai mULarAja iNa vikhA mAhai bhAelA huvA thA ; pAghar3I palaTI hutI / su kamAladI nai kamAladIrI baira' iNAMdeg chAMnA rAkhe / I caMga gAMvameM rAva rir3amalake sAtha huI lar3AImeM pUnA mArA. gyaa| 2 rAyamala .. jisakA banavAyA huA rAyamala vAlA tAlAva' hai / 3 banavIra, rANAjIkA cAkara, rAva jodhAne maMDora para adhikAra kiyA tava kAma aayaa| 4 pUnAkA putra bhATI jaitA jisakA parivAra jodhapurameM cAkara hai / 5 mUlarAja aura ratanasI donoM sAkA. (kSatriyocita kIrti-kArya) karake mara gye| 6 usa samaya ratanasIne apanI vaMza-rakSAke liye ghar3asI, Unar3a aura kAnar3a, apane tIna lar3akoMko aura cauthA apanA eka devar3A bhAnajA, ina cAroMko kamAluddonake supurda kara diyA / 7 kamAluddIna aura mUlarAja donoM isa saMkaTameM (yuddha meM) padhar3I-badala bhAI . . (dharma bhAI) ho gaye the| 8 praar| 9 strI / 10 inko| II gupta / :: Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 67 AparA chorUvAMsU uparaMta kiyA rAkhai chai / iNAMrai rasoIdAra bAMbhaNa 2 judA-judA rAkhiyA chai| pachai kamAladI jesaLamera le pAtasAharI hajUra aAyoM ; tarai kapUrai marahaTai pAtasAhanUM araja gudarAI - "kamAladI nai mULa rAja ratanasI bhAelA thA', su mULa rAja ratanasI sAko kara muMvA, tarai AparA" beTA-bhatIjA kamAladInUM sUpiyA cha, su kamAladI kanai chai / " pachai kamAladI darabAra Ayo tarai pAtasAha pUchiyo-'thArai gharai ratanasIrA beTA ghar3asI, kAnar3a, Unar3a tInaiI bhAI nai devar3o 1 mULarAja ratanasIro bhANeja chai, su prAMNa hAjara kara' / " tarai kamAladI kahyo"hajarata ! mhArai kanai ko na chai", husI to vaLe khabara karIsa11 / " tarai kamAladI gharai aayo| Ayanai ghar3asI, kAnar3a, UMnar3a, devar3o yAM cyArAM hI nai 4 cyAra vaDA ghor3A de nai kADhiyA, su au aThArA nIsariyA nAgorarai sakarasara aAyA' / su pAtasAha Thor3a-Thor3a jAsUsa meliyA thA, su ghar3asI, kAnar3a, UMnar3a, devar3o yAM cyArAM hIrA ... ahinAMNa" likhiyA ju-"isaI ahinAMNa chai", tikArI khabara karajyo', aThArau~ nIsariyA chai19 / " su jhai aThai nAgorarA hAkamarai pAMnai par3iyA, su po lenai pAtasAharI hajUra jAto tho| pachai nivAja karatAnUM ghar3asI uNarIhIja taravArasUM uNaro mAtho kATanai uNahIjarai 'ghor3e caDhanai nIsariyA su cAMmaM aayaa| Ayanai23 pachai kaTheka bhAyAMnUM rAkhane, devar3e maiMgaLade bhANejanUM pohacAvaNanUM I apane putroMse bhI vizeSa samajha kara unakI rakSA karatI hai| 2 inake liye / 3 phira kamAluddIna jaisalamera para adhikAra karake java bAdazAhake darabArameM aayaa| 4 taba kapUra marahaTThane bAdazAhase arja kii| 5 kamAluddIna aura mUlarAja tathA ratanasI paraspara mitra the| 6 tb| 7 apne| 8 ve kamAluddInake pAsa haiN| 9 unako lAkara hAjira kara / 10 hajarata ! ve mere pAsa nahIM haiN| II yadi hoMge to maiM patA lgaauuNgaa| 12 Akara ke| 13 ina cAroM hIko cAra bar3e ghor3e de karake ravAnA kara diyaa| 14 so ye yahAMse nikala kara nAgorake sakarasara gAMvameM aaye| 15 bAhazAhane jagaha-jagaha jAsUsa bheja diye the| 16 cinha, huliyaa| 17 aise huliyA vAle haiN| 18 jinakA patA lgaanaa| 19 yahAMse nikala gaye haiN| 20 so ye yahAM nAgorake hAkimake hAtha laga gye| 21 so yaha unheM lekara ke bAda- zAhakI hujUra jA rahA thaa| 22 phira ghar3asIne namAja par3hate hue usa hAkimakA usIkI 'talavArase sira kATa kara usIke ghor3e para car3ha karake ravAnA huA so cAMmU paayaa| 23 Akara ke| 24 kisI sthAna para / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] muMhatA naiNasIrI khyAta ghar3asI pAbU disA gayo to', su pAcho vaLato mehavA mAMhai Ayo / mALI ghare Dero kiyo, su jagamAla sikAra caDhiyo, tarai ghar3asI Ubho tho su juhAra na kiyo / tarai rAvaLajInUM jagamAla Aya kahyo"ju gAMva mAMhai Aja isar3o rajapUta Ayo cha, su kaito koI givAra chai, ke koIka rAjavIrai ghararo chorU chai|" tarai rAvaLajI ter3iyo', su khabara ko par3e nahIM / tarai cAkaranUM pUchiyo, kahyo-"tUM jAMNa cha, pro kuNa chai1deg ? "tarai cAkara kahyo-hU~ to kyUM jAMNUM nahIM1; nai .. . eka dina mhanai ghar3asI mAraNo vicAriyo tho, tarai monUM kahyo-"tUM hathiyAra nAMkha de, rAvaLa mULarAja rANA ratanasIrI ANa, tonUM mArUM nhiiN|" tarai rAvaLa mAladejI aTakaLiyo ju mULarAja ratanasIro beTo-bhatIjo chai1 / ghaNo Adara-bhAva kara rAkhiyo14 1 pachai rAvaLa mAladejI AparA beTA jagamAlarI veTI ghar3asIna paraNAI13 / taThA parcha katarAIka dina ghar3asI rAvaLa mAladejI kanai rahyo / pachai mAsa 5 tathA 7 prADA ghAtanai ghar3asI rAvaLa mAladejIsU araja karAI"-"ju rAja kaho to hU~ pAtasAharI aoLaga jAU18 / mAMharI dharatI vaLaNaro kAI sUla kraaN|" tarai rAvaLa mAladejI khusI huyana sIkha diivii| tarai rAvaLa ghar3asI AparA mANasa lene 1 phaLodhIrai kinArai kirar3Ara 1 ghar3asI apane bhAnaje maiMgaladevako prAvUkI ora pahu~cAneko gayA thaa| 2 vaha vahAMse ... lauTatA huA mehavAmeM aayaa| 3 kisI mAlIke ghara para DerA lgaayaa| 4 usa samaya ghar3asI khar3A thA paraMtu usane jagamAlako juhAra nahIM kiyaa| 5 aimA / 6,7 so yA to vaha koI . ga~vAra hai yA kisI rAjavaMzIke gharakA putra hai| 8 tava rAvalajIne use apane pAsa bulvaayaa| 9 paraMtu koI patA nahIM lagA / 10 tU jAnatA hai kyA, yaha kauna hai ? II maiM to isake bAvata: kucha nahIM jAnatA / 12 kintu eka dina jaba ki isa ghar3asIne mujhe mAra DAlanekA irAdA kara liyA thA, lekina phira usane mujhe kahA ki 'tU zastra DAla de to tujhe nahIM mArUMgA, mujhe . rAvala mUlarAja aura rANA ratanasIkI zapatha hai / ' 13 tava rAvala mAladevajIne anumAna lagAyA ki yaha mUlarAja aura ratanasIke beTe-bhatIjoMmero hai| 14 phira vahuta Adara-bhAvase rkhaa| 15 pIche rAvala mAladevajIne apane putra jagamAlakI putrIkA ghar3asIke sAtha vyAha kara . diyaa| 16 jisake vAda kitaneka dina ghar3asI rAvala mAladevajIke pAsa rhaa| 17 phira . . 5-7 mahIne bIta jAne ke bAda rAvala mAladevajIse arja krvaaii| 18 yadi zrImAna grAnA kareM to maiM bAdazAhakI sevAmeM jaauuN| 19 hamArI dharatI (deza) prApta karanekA koI upAya kru| 20 taba rAvala mAladevajIne prasanna hokara jAnekI AjJA dii| 21 tava rAvala ghar3asI apane prAdamiyoMko lekara / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 66 kinArai gAMva badhAur3o chai, taTai mANasAMna rAkhanai Apa pAtasAharI aoLaga gayo / uThe varasa 12 cAkarI kIvI / AdamI 10 tathA 12 - bhATI nai AdamI 2 cAraNa kanai thA, su uThai bohata paresAna huvA / - bhUkha gADhA dbaayaa| eka vAta yuM paNa suNI chai / ju ghar3asI Apa catura tho, su uThe ... kiNAMhekAM siradArAM-umarAvAMrA vAgA Derai baiTho sIvato / vAgai eka .. rupiyo eka masakataro leto' / yUM kara Aparai DerAro kharaca kara Ayo ... kADhato, paNa pAtasAharI cAkarI karato' / tisaDai pUrabaro pAtasAha samasadI, tiko dillIrA pAtasAha Upara Ayo / kosa 20 ro donUM phaujAra vIca rahyo, tarai pUrabarai pAtasAha kabAMNa 1 dillIrai pAtasAhanUM melI'',-"juthAMharA kaTaka mAMhai koI isar3o chai, jiko zrA kabAMNa cADhai / " tarai pAtasAharo bIr3o sagaLe hI kaTaka mAMhai phiriyo4, "jikoI prA kabAMNa cADhe tikainUM mhe bahota nivAjasa kro|" su lasakararA sipAiyAM sagaLAM kabAMNa dIThI16; piNa kiNahIthA kaMbAMNa caDhAvaNarI prAsaMga par3e nahIM' / sakoI kabAMNasUM khasa-khasa parA gayA18 / tarai rAvaLa ghar3asIrai cAkara 1 bhATI khUNaga UdaLaro beTo, jaicaMdaro potaro, tiNa ghar3asInUM kahyo-'the kaho to I apane manuSyoMko vahAM para rakha kara svayaM bAdazAhakI sevAmeM gyaa| 2 12 varSa taka vahAM raha kara cAkarI kii| 3 10-12 bhATI rAjapUta aura 2 cAraNa usake pAsa the| 4 bhUkhane (garIvIne) bahuta kaSTa phuNcaayaa| 5 eka bAta yoM bhI sunI jAtI hai| 6 vaha vahAM . para kaIeka saradAroM-umarAvoMke DeroMmeM baiTha kara bAge siyA karatA thaa| 7 prati bAgA eka rupayA majadUrIkA letA thaa| 8 aisA karake apane DerekA kharca calAtA thaa| 9 phira bhI bAdazAhI cAkarI to karatA rhaa| 10 isa bIca pUrvakA bAdazAha samasuddIna dillIke bAdazAha para caDha kara A gyaa| II donoMkI senAoMmeM 20 kosa kA aMtara rahA / 12 tava pUrva ke bAdazAhane dillIke vAdazAhake pAsa eka kamAna (dhanuSa) bhejii| 13 tumhArI senAmeM koI aisA vIra hai jo isa kamAnako car3hA de| 14 taba bAdazAhakA bIr3A isa ghoSaNAke . . sAtha sArI senAmeM phiraa| 15 jo koI isa kamAnako caDhA de usa para hama bar3I kRpA kreNge| 16 senAke sabhI sipAhiyoMne kamAnako dekhaa| 17 paraMtu kisIkI bhI kamAna caDhAnekI himmata nahIM hotii| 18 sabhI koI usase patra-paca kara cale gye| 19 ghar3asIkA eka sevaka jisakA nAma bhATI lUNaga, jo UdalakA beTA aura jayacaMdakA potA thA, usane 'ghaDasIse khaa| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] muMhatA naiNasIrI khyAta hUMbIr3o lUM, kavAMNa cddhaauuN|" tarai ghar3asI khyo-"biiddole|" tarai laMNasI bIr3oM liyau / tarai lUMNaganUM pAtasAha kanai le gyaa| uThai pAtasAha mAhalA mAMDai ter3ane laMNaga prAgai kavAMNa nAMkhI; tarai uThe lUMNaga kavAMNa cddhaaii| caDhAyanai eka pAtasAharI sahelIrai gale meM ghAtI , nai kayo-"hamaiM rAja jAMNo tiNa kanA kaDhAvajyo / " itarI kahina lUMNaga Derai Ayo / vAsa' pAtasAha jorAvara tike jAMNato tyAMnI ter3AyA; piNa' kiNahIsUM kabAMNa nikaLI nhiiN| tarai vaLe' lUMNaganUM hIja ter3a kavAMNa kddhaaii| pache pAtasAha lUMNagasU khusI huvo, kahayo-"thArai joIjai su maaNgaa|' tarai lUMNaga kahayo-"mhArai nai mhArA ThAkurarai caDhaNanUM ghor3A nivaLA . cha / doya bhairAkI ghor3A mhe paavaaN|" tarai pAtasAha AparI asavArIrA doya ghor3A diyA / pachai dina doyanaM veDha' huI; tarai ghar3asInUM lUMNaga kahayo-"prAMpai veDhasUM alAhidA rahisyAM, nai aAMpAMnUM dharatI vALaNI chai| . prAMpai AgalA pAtasAhanUM nijarameM rAkha ThAvo karAM to phAido chai', su hamaiM veDha to prAMmo-sAMmI huvai chai / " tiNa veLA ghar3asI nai lUNaga dona asavAra pAkhatIvAMNA UbhA rahayA 1; nai AdamI 10 AparAMnUM jAsUsa meliyA thA, jikAM Aya kahayo-"supeda hAthI, tiNarai Uparai aMbArI, tiNarai motI laTakai, uNa aMbArI mAhai pAtasAha chai / " tarai pAtasAharA hAthI najIka AyA, tarai beU asavAre ghor3A upAr3a . nAMkhiyA, su lUMNaga to pAtasAharai hAthInUM jhaTako vAhayo, su sUMDa __I Apa kaheM to maiM bIr3A uThA lUM aura kamAnako car3hA duuN| 2 pAsa / 3 vahAM vAdazAhane lUNagako bhItarI maMDapameM bulA karake usake Age kamAna DAla dii| 4 kamAna car3hA karake vahAM khar3I eka bAdazAhakI dAsIke gale meM DAla dii| 5 aura kahA 'aba zrImAn jisako acchA zaktizAlI jAne usase nikalavA denaa| 6 itanA kaha karake lUNaga apane Dere A gyaa| 7 jisake jAne ke piiche| 8 zaktizAlI 1 9 jinko| 10 unko| II bulvaayaa| 12 kintu / 13 kisIse bhii| 14 phira / 15 tere cAhiye so maaNg| 16 nirvl| . 17 ldd'aaii| 18 apana alaga raheMge, kyoMki apaneko apanA deza puna: prApta karanA hai| 19 apana agale (aAkramaNakArI) vAdazAhako lakSya banA kara AkramaNa kareM to apanaiko lAbha .. hai| 20 so ava yuddha to Amane-sAmane ho rahA hai| 21 usa samaya ghar3asI aura lUNaga donoM . ghur3a savAra eka ora khar3e rhe| 22 aura jina apane dasa AdamiyoMko jAsUsa banA kara bhejA thaa| 23 unhoMne / 24 jiske| 25 najadIka / 26 taba donoM savAroMne apane ghor3e uThAye / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 71 . vADhI' / nai ghar3asI hAthIrA dAMtUsaLAM mAthai paga dene, aMbAr3I mAMhai paga dene pAtasAhanUM heTho nAMkhiyo ; nai pAtasAharai mAthairo Topa savA lAkharo tho su uro lIno / lUNaga hAthIrI sUMDa urI lenai ghor3ArI pAhorI mAhai ghAtI / atarai bojohI sAtha pAtasAhI prAya puhu~to, tiko pAtasAhanUM pakar3a le gayo, su pAtasAha Agai sako vaDA umarAva jhUThA pravAr3A kahaNa lAgA' / pachai pAtasAha samasadInUM pUchiyo-"thAMsU mukAlabai (bala) mAMharA vaDA umarAvAM mAMhai kuNa-kuNa huvA ?" tarai samasadI kahyo-"nAMva to hUM jAMNUM nahIM', nai mosUM mAmalodeg kiyo ta? thAMharAvar3A umarAvAM musalamAMnAM mAMhai ghaNA sAtharodhaNI ko na huto| ve to asavAra 2 hiMdu hutA, tiNAM mhAMnUM jhAliyo, nai uNai mhArA mAthAro Topa rupiyA savA lAkharI kImataro liyo chai; hAthIrI sUMDa pAr3I chai su lIvo chai, nai hUM uNAMnai dekhU to vatAya duuN|" tarai pAtasAharA vaDA umarAva pravAr3Avai hutA tike prAMNa dikhaayaa| pUrabarai pAtasAha uNAM mAMhai koI kabUla na kiyo / pachai sArA umarAva paMcahajArI thA lene (ma) sadI tAUM sAro loga dikhaayo"| sigaLAM pachai rAvaLa ghar3asI nai khUNaga aAyA; tarai samasadI pAtasAha iNAMnUM dIThA'"; tarai kahyo-"au huvai / " tarai ghar3asI mAthAro Topa savA lAkharo hAjara kiyo / lUMNaga hAthIrI sUMDa pAhorI mAMhisraM kADha hAjara kiivii| pAtasAha gADho rAjI huvau / iNAMnUM phuramAyo-"cAhai su mAMgo, mhe ... I so lUNagane to bAdazAhake hAthI para talavArase prahAra kiyA aura usakI sUMDako kATa diyaa| 2 dA~toMke Upara / 3 aMvArIke andara pA~va rakha kara bAdazAhako nIce girA diyA / 4 so le liyaa| 5 lUNagane hAthIkI sUMDako lekara ke apane ghor3ekI pAhorImeM (thailImeM) DAla dii| 6 itane meM dUsare vAdazAhI sainika bhI A phuNce| 7 so ve sabhI bar3e umarAva apanI vIratAke jhUThe bakhAna karane lge| 8 hamAre bar3e umarAvoMmeMse tumhArese mukA bilemeM kauna-kauna huA thaa| 9 nAma to maiM jAnatA nhiiN| 10 yuddha / II tumhAre / .. 12 koI nahIM thaa| 13 jinhoMne mujhe pkdd'aa| 14 aura maiM unako dekha lUM to batA duuN| 15 taba bAdazAhake una bar3e umarAvoMko jo apanI vIratAkI zekhI hAMkate the, unako lA kara dikhlaayaa| 16 pUrvake vAdazAhane unameMse kisIko svIkAra nahIM kiyaa| 17 pIche sabhI paMca-hajArI umagavoMse lekara...sabhI logoMko dikhlaayaa| 18 sabake piiche| 19 taba bAdazAha samasuddInane inako dekhaa| 20 ye ho sakate haiN| 21 bAdazAha bahuta prasanna huA / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] muMhatA naiNasIrI khyAta thAMna inAita karAM / " pachai iNe araja kIvI-"mAMharo utana jesaLamera pAvAM / " tarai pAtasAhajI araja maanii| jesaLamerarI tasalIma karAI / dIvAMNa, bagasiyAMnUM phuramAyo-"phuramAMNa kara do|" su rAvaLa . . sAthai mahipo jaituMga kolhAro beTo sAthai huto, tiNarai paIsA thA', su uNarA paIsA kharaca-tAlIko karAyo / aura hI iNa paIso-Tako sArAM negiyAM-lAgadArAMnUM diyo / sArI sirakAraro loga rAjI kiyo, nai eka halAlakhora khAsAnUM kyuM na diyo huto"; tiNa eka vAra ghAta ghAtI thI11; pachai uNanaM hI rAjI kiyo / pachai pAtasAhI daragAhasaM vidA huya caaliyaa| jesaLamerathA'4 kosa 3 vAsaNapIrai Agai jesaLamerathA kosa 3 rAjabAI kanai gayA, rAjabAIrI taLAI vAsaNapI nai. jesaLamera vicameM cha, su taThe aayaa| su uThe koI kasavaNa huvo", tarai kyuM paga ThobhiyA", uThe utariyA, savaNI bulAyo, tarai savaNI kahyo-"eka AdamI aTai vaLa diyo joIjeM / " tarai rAvaLa sAthai prAdapI 12 sAkha-sAkharA thA 1, nai eka ratanUM pAsarAva veTai sUdho tho; tarai bAraTha vicAriyo, vicAranai kahyau-"sigaLIhI sAkharo ekUko cha, nai mhe doya jaNA chAM, su.mhAM mAMhilo eka jaNo vaLa cADo / " isar3o vicAra karai chai", tisa. vAMsAthI mevar3o eka phuramAMNa le Ayo / tarai iNe jAMNiyo-"ju pro vAMsAthI Ayo su bhalo ____ I hama tumako inAyata kreN| 2 inhoMne ! 3 hamArA deza jaisalamera hameM mile / .... 4 jaisalamerakA (mAnyatAkA) mujarA krvaayaa| 5 pharamAna likha do| 6 kolhAkA veTA mahipA jaituMga rAvalake sAthameM thaa| 7 jisake pAsa rupaye-paise the| 8 usake paisoMse rAjyatasalIma saMbaMdhI jo kharcA kiyA jAtA thA so krvaayaa| 9 sabhI negiyoM aura lagAnadAroMko ... bhI nega aura lagAna isIne diyaa| 10, II vAdazAhakA eka khAsA halAlakhora thA use kucha ... nahIM diyA thA, kyoMki usane eka bAra vizvAsaghAta kiyA thaa| 12 lekina pIche usako .. bhI de-divA kara rAjI kara diyaa| 13 pIche vAdazAhI daravArase yAjJA prApta kara ravAnA ... huaa| 14 jaisalamerase 1 1 5 vahAM aaye| 16 so vahAM koI apazakuna huaa| 17,18 tava vahAM : kucha dera khar3e rahe aura phira utara gye| 19 zakunIko bulaayaa| 20 eka AdamIkI yahAM . . . vali denI caahiye| 21 usa samaya rAvalake sAtha bhinna-bhinna zAkhAmoMke 12. AdamI the| 22 kevala ratanU zAkhAkA eka cAraNa AsarAva apane putrasahita thaa| 23 sabhI zAkhAoMkA eka-eka vyakti hai| 24 aura hama eka zAkhAke do vyakti haiN| 25 hamAremeM se eka vyakti- . . kI bali de do| 26,27 aisA vicAra kara rahe haiM itane hImeM pIchese eka dUta pharamAna le karake aayaa| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . muMhatA naiNasIrI khyAta [73 nhiiN|' tarai kAgaLa khola vAca dITho / kAgaLa mAMhai likhiyo-"ju gaDha .. mata dyo|" tarai mevar3o mAra khejar3I helai vaLa diyo / pachai chApa dikhAya gaDha liyo / vaLe AtAM kasavaNa boliyo / tarai rAvaLa pUchiyo; tarai savaNI kahyo-"ju iMNa gaDha savo rAvaLaro nAma rahyo cAhIjai nai . pAchopo nahIM rahai / " pachai rAvaLa ghar3asI ghar3asIsara taLAva karAyo / pacha varasa 3 mAsa 6 rAja kiyo| pachai bhIma jasahar3otarai beTe tejasI cUka karanai rAvaLa ghar3asInUM taLahaTI vAvar3I cha ta? goTha kIvI' / rAvaLajI padhAriyA su ve utAvaLA huyA ghor3AsUM utaratAM pahalA jhaTako vAhyau su mAtho tUTa par3iyo / dhar3a ghor3o lenai gaDha Upara viDariyo thako le Ayo' / pachai proLa rAMNI DhakAI / pachai rAhar3a veLA tAI mAMhai tejasI vAMse huvo Ayo / tarai Uparalai bhATA nAMkhiyA / tejasIro kitaroheka sAtha mArAMNo, tarai tejasI paro nATho / tarai rAMNI vimaLAde dITho, 'rAvaLarai TIkAnUM bhAI beTo ko nahIM / gaDha kinn| dIjai ?" tarai vimaLAde rajapUtAMnUM kahyo-"koI isar3o rajapUta, jiko pAMca-sAta dina gaDha rAkhai", titarai mhai mULarAjaro potaro', devarAjaro beTo bArU-chAhiNa kehara, rAMNA rUpar3Aro dohIto uro prAMNAM / ' tarai [ yaha pIchekA pIche pAyA so ThIka nahIM hai| 2 taba usake pAsakA patra lekara kholA aura par3ha dekhaa| 3 tava usa mevar3oko (dUtako) hI mAra kara khejar3I (zamI) vRkSake nIce usakI bali de dii| 4 phira zAhI mudrA vAlA pharamAna dikhA kara gaDha para adhikAra kara liyaa| 5 Ate hue phira apazakuna huaa| 6 isa gaDhake sAtha rAvalakA nAma to rahanA cAhiye, paraMtu usakA vaMzaja koI nahIM rhegaa| 7 bhIma jasahar3otake veTe tejasIne talahaThIkI bAvar3I para rAvala ghar3asIko dageke sAtha eka goTha dii| 8 rAvalajI vahAM Aye aura phurtIke sAtha jyoMhI ve ghor3ese utara rahe the, utaraneke pahile hI (tejasIne) talavArakA prahAra kiyA jisase (ghar3asIkA) sira TUTa pdd'aa| 9 ghar3asIke kaTe hue dhar3ako ghor3A hAMphatA aura ghabarAyA hayA gaDha para le aayaa| 10 rAnIne gaDhakI poleM baMda karavA diiN| II pIche saMdhyA samaya(?) hote-hote tejasI bhI pIche bhAgA huaA aaayaa| 12 taba Upara vAloMne usa para patthara brsaaye| 13 tejasIke kitaneka sAthI mAre gye| 14 taba tejasI bhAga gyaa| 15 taba rANI vimalAdene vicArA ki rAvalake pIche gaddIdharoMmeM bhAI-veTA koI nahIM hai| 16 gaDha kisake supurda kiyA jAya / 17 koI aisA rAjapUta hai jo pAMca-sAta dina taka gaDhakI rakSA kre| 18 jitane meM hama mUlarAjake pautrko| 19 devarAjake veTe keharako jo rANA rUpar3ekA 'dohitA hai, vArU-chAhiNase bulA leN| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] muMhatA naiNasIrI khyAta Delhai jasahar3a AsakaraNarai beTai kahyo-'gaDha iNAM Aga mhai rAkhasAM, the .... mhAMsUM pachai bhalI karajo, mhe vInatI karAM su mAMnajo' / " pachai vimaLAde vA~ha dIvo' / pachai Delho Aparo sAtha le aAdamI 500 lene gaDharI proLa prADo baittho| vimaLAde kAMgarAMsU AdamI utAranai keharana ter3Ayo / kehara aayo| keharanUM TIko huvo / gaDharI proLa kholI / bhATiye sArai Aya kehara devarAjotanUM juhAra kiyo / harAMmakhora nAsa gayo / pachai Delhai AsakaraNotanUM vimaLAde keharanUM kahinai cAMdhaNo jesaLame rasU kosa 12 pokaraNarai mAraga disA paTai dirAyo / rAvaLa ghar3asI ratanasIyotarai sAthai vikhA mAMhai itarA rajapUta thA - 1 jaituMga mahipo kolhAvata' / 1 jasahar3a Delho AsakaraNota' / 1 jaicaMda lUMNaga UdaLota' / 2 bArahaTha AsarAva ratanUM , aAsarAva tIhaNarAvaro / tIhaNarAva, jogI, dedo, bUjo, rtnraa| cirAI aAsarAvaro, bApa veTo 2 // gIta rAvaLa ghdd'siiro| ghaNA doha laga14 tAharo nAma rahasI16 ghaNo, ghaNA jUjhAra ju vAhai ghAha' / Apa prAMNa dillI UbeLI; pUravaro bhAgo patasAha // 1 I isake Age gar3hakI rakSA hama kareMge / Apa hamAre sAtha bhalA vartAva karanA aura hama vinatI kareM use svIkAra krnaa| 2 vimalAdene vacana diyaa| 3 tava DelhA apane sAthiyoMke sAtha 500 AdamiyoMko lekara gar3hakI paulake Ar3A baiTha gyaa| 4 vimalAdene gar3hake kaMgUroMse AdamIko nIce utAra kara keharako bulavA liyaa| 5 devarAjake putra keharako sabhI bhATiyoMne A karake juhAra kiyaa| 6 harAmakhora tejasI bhAga gyaa| 7 phira vimalAdene keharako kaha karake cAMdhaNA nAMva, jo jaisalamerase 12 kosa para pokaraNake mArgakI ora hai, AsakaraNake beTe Delheko jAgIrameM dilvaayaa| 8 rAvala ghar3asI ratanasIprotake sAtha, usake saMkaTakAlameM itane rAjapUta the| 9 kolhAkA beTA jaituMga mhipaa| 10 AsakaraNakA veTA jasahar3a ddelhaa| II jayacaMda aura lUgaga Udalake vette| 12 tihuNarAvakA beTA bArahaTha . AsarAva ratanU / tihuNarAva, jogI, dedo aura bUjo ye ratanake beTe aura cirAI bAsarAvakA . vettaa| vApa-veTA ye donoM mAtha the| 13 din| 14 tk| 15 teraa| 16 rhegaa| 17 tene aneka jUjhAroMke Upara prahAra kiyA hai| 18 apane prANoMko hathelImeM lekara tUne .. dillIkI sahAyatA kii| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 75 muMhatA naiNasIrI khyAta ekaNa ghAva dharA vasa prAMNI', par3agAhai dillI patasAha / pUraba-poha' gamiyo para-dIpai", ratanAvata ghar3asI rima-rAha // 2 veDhaka jesaLamera vALiyo', kava sIgaLa vole jasa kaMTha / vaDa rAvaLa saragApura vasiyo', vimaLAde sahito vaikuMTha' deg // 3 vAta vamA rAvaLa kehara devraajro| devarAja muulraajro| rAvaLa ghar3asI parcha TIkai vaittho| vaDo ThAkura huvo| varasa 34 mAsa 10 dina 6 rAja kiyo / pachai mIca muMvo' / tiNa kehararA beTA 1 rAvaLa lakhamaNa kehrro| jesaLamera TIka baiTho / lIlAde mahevacIrai pettro| 1 soma kehrro| tiNarA ahijani, pokaraNarai maDhale prathama rAvaLa rUpasIyotarA chai| nAthArA beTA rAmadAsa, lAlo, harI, kheto vIkAnerarai desa gAMva nAthUsara vasai chai / rUpasIrA potarA-gAMgo, karana, rAMmadAsa / . .1 rAvaLa kelhaNa, rAvaLa kehararo vaDo beTo TIkAita huto, lAchAM devar3Irai peTaro' / rAvaLa keharanUM vigara pUchiyAM mahevacAMsUM sagAI kI, 1,2 dillIke vAdazAhakA mAna-mardana karake eka hI AkramaNase dharA para adhikAra kara liyaa| 3 pUrvake baadshaahko| 4 bhagA diyA, garva khaMDana kara diyaa| 5 dUsare dviipmeN| 6 zatruoMkA nAza karane vAlA / 7 isa vIrane apane jaisalamera rAjyako punaH prApta kiyaa| 8 kavi siNhl| 9,10 vimalAdeke sAtha bar3A rAvala ghar3asIne svargameM jAkara nivAsa kiyaa| II apanI mRtyuse mraa| 12 rAvala lakhamaNa keharakA beTA, lIlAde mahevacIkI kokhase utpanna, jaisalamerakI gaddI para baitthaa| 13 rUpamIke pote gAMgA, karaNa aura rAmadAsa / 14 lAchAM devar3IkI kokhase utpanna rAvala keharakA var3A beTA rAvala kelharaNa rAjyAdhikArI thaa| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] muMhatA naiNasIrI khyAta tarai rAvaLa kehararo vaDo beTo kelhaNa tho, jiNanUM paro kADhiyo; nai lakhamaNa mudAyata kiyo' / 1 soma kehararo, devar3I lAchArai peTaro / iNarai ko dina vikUpura huto| tiNa somarai vAMsalA soma-bhATI cha / pachai rAva kelhaNa somarai sago-bhAI vikUpura aayo| pachai soma katAra AI hutI tiNaro dAMNa cukAvaNa gayo huto / vAMsaM kelhaNa kiMvAr3a prADA diyaa| pacha soma jAyane derAvara liyo / varasa pAMca-sAta soma jIviyo, pachai soma muMvo' / ___TIkai sahasamala baiTho / pachai somarai beTai sahasamala Upara jesaLameraro dhaNI Ayo, tada sahasamala kiMvADa nAMkha bAja muMbo' / gaDha derAvara, soma nai sahasamalarI devaLiyAM chai / rUpasI somaro betto| tiko AparA bhatIja lenai siMdha gayo / pachai rAva varasiMgha rUpasI somotanUM gAMva 5 vikUpurarA dInA, pAcho vikUpura prAMNiyo / 1 grAvadhI vasai / 1 vaju / 1 kaMpAsara / 1 siMdha / 1 pIthAsara / tiNa sevar3A mAMhai au gAMva prAgai rAkhasiyAMrA hutA, pacha somanUM diyaa| 1 kalikaraNa keharo, lAchAM devar3Irai pettro| tiNarai vAMsalA jesA ____ I tava rAvala keharakA bar3A beTA jo kelhaNa thA, usako nikAla diyA aura choTe veTe lakhamaNako rAjyAdhikArI bnaayaa| 2 koI dina isake adhikArameM vikaMpura thaa| isa somake vaMzaja soma-bhATI haiN| 3 sahodara bhaaii| 4 pIche soma eka katAra (mAlase bharA huA UMToM AdikA kAphilA) AI thI, usakA kara cukAneko gayA huA thaa| 5 pIchese kelhaNane dvAra baMda kara diye| 6 isa para somane jAkara derAvara para adhikAra kara liyA / 7 pAMca-sAta varSa jIvita raha kara soma mara gyaa| 8 somake beTe sahasamala para jaisalamerakA / svAmI (rAvala kelhaNa car3ha kara aayaa| 9 taba sahasamalane gar3hake dvAra khola diye aura yuddha karake mara gyaa| 10 derAvarake gaDhameM soma aura sahasamalakI devaliyAM banI huI haiN| II somakA veTA rUpasI apane bhatIjoMko lekara siMghameM calA gyaa| 12 pIche rAva varasiMghane somake putra rUpasIko vikUpura bulA karake, vikU purake pAMca gAMva diye / 13,14 vajU, kUpAsara, siMdha, pIthAsara aura grAvadhI isa prAntameM pahale ye gAMva rAkhasiye rAjapUtoMke the, pIche somako (rUpasIko) diye / rUpasI grAvadhImeM rahatA hai / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [77 bhATI jodhapura cAkara' / . soma-bhATI kehararA itarI Thor3a cha / prAMka 1 / 2 sahasamala somro| 2 rUpasI somaro / vikUtigarA phaLodhIrI purarai gAMva grAvadhI, khIcavaMda / vaju / 3 kAMnha / 3 siiho| 4 bhairv| 4 kisano / 4 raamcNd| 5 raaNm| 4 bhagavAna / 4 klo| 6 haradAsa / 4 sAMvaLa / 4 jiivo| 7 devIdAMna / 7 ajo| 4 riNamala / 4 dayALa / 7 tthaakursii| 4 ajo| 4 vijo| 6 kheto| 4 rAMma / 4 pithuraav| 7 ajo| 7 piitho| 1 sAtaLa kehararo, lAchAM 6 raaysiNgh| devar3Irai peTaro' / 7 jaito| 7 jagamAla / 1 sAMvatasI kehararo, 6 varasiMgha / tiNarai vAMsalA sAMva7 maaNno| tasI-bhATI kahAvai chai / iNAMrai jesaLamera desa gAMva 1 koTar3I, jesaLamerasU kosa 10 goraharAdhI kosa 3 / rAvaLa kalai manohararI vAra mAhai iNAMro vaDo ... kAraNa huvo| 2 mhipo| 5 goyNd| ....... 3 maalo| 6 sIho / 6 devIdAMna / bhIMva / 6 akho| 6 ngo| keharako veTA kalikaraNa, lAchAM devaDIkI kokhase utpanna, jisake vaMzaja jaisA-bhATI jodhapura meM cAkara haiN| 2 keharake vaMzaja soma-bhATI itane sthAnoMmeM rahate haiN| 3 somakA putra sahasamala, jisake vaMzaja phalodhI prAMta ke khIcavaMda gAMvameM rahate haiN| 4 somakA putra rUpasIke vikapurake grAvadhI, vajU Adi gaaNv| 5 keharakA beTA sAtala, lAchAM devar3IkI kokhase utpanna / 6,7 keharakA veTA sAMvatasI, isake vaMzaja sAMvatasI-bhATI kahalAte haiN| jaisalamera rAjyameM inakA eka gAMva koTar3I hai jo jaisalamerase 10 aura goraharA se 3 kosa dUra hai| rAvala kalai aura manoharake rAjya-kAlameM inakI (sAMvatasI-bhATiyoMkI) bar3I pratiSThA thii| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] muMhatA naiNasIrI khyAta sAMvatasIrA jeslmer| 3 gopALa / 1 goyaMda / bhiivo| 2 ngo| mAlo / mhipoN| 3 sAMmadAsa / sAMvatasI, 2 siiho| ahijana / 3 jiivo| 1 Isara, rAyamala, 2 dAMna (devIdAMna) mahipo / 3 sAdULa / 3 viirdaas| 2 manohara / 2 vIThaLa / 3 suurjml| 2 jasavaMta / 2 akho goyNdro| 1 mehAjaLa kehararo, lIlAde mahevacIrai pettro| tiNAMrI judI sAkha chai--mehAjaLota-bhATI / iNAMro jesaLamerarai desa gAMva mehAjaLahara kohararo nAma chai| jesaLamerathA' kosa 30, UmarakoTara mAraga, 1 gAMva buja kanai tiNameM bhATI nAtho kisanAvata vasai chai / 1 tejasI kehararo, lAchAM devar3Irai peTaro' / 1 parabata kehrro| 1 taNuM kehrro| aAMka 1 lakhamaNa kehrro| kehara pachai pATa vaittho| tiNa varasa 31 dina 13 jesaLamera rAja kiyo / ___rAvaLa lakhamaNarA veTAMsUM lakhamaNarA potarA pATavI nai vIjA paNa chai, su lakhamaNA kahAvai chai11 / I goyaMda bhImekA putra, bhIma mAlAkA aura mAlA mahipekA putra / 2 sIhA goyaMdakA bettaa| 3 sAmadAsa, sAMvatasI (dUsarA) aura ahijana, ye tInoM nagAke putra / 4 Isara, rAyamala aura mahipA, ye tInoM keharake bette| 5 ye tInoM mahipAke putra / 6 mehAjala keharakA beTA, lIlAde mahevacIkI kokhase utpanna / 'mehAjalota-bhATI' isake vaMzajoMkI yaha eka alaga zAkhA hai / mehAjalake nAmase mehAjalahara nAmaka eka kuA~ hai, jisake nAma para 'mehAjalahara' nAmakA inakA eka gAMva jaisalamera rAjyameM hai| 7 jaislmerse| 8 gAMva vujake pAsa jisameM kisanAkA beTA bhATI nAthA rahatA hai| 9 lAchAM devar3IkI kokhase utpanna keharakA veTA ... tejsii| 10 keharakA veTA lakhamaNa, keharake vAda gaddI para baiThA, jisane 31 varpa aura 13 dina jaisamerameM rAjya kiyaa| II rAvala lakhamaNake veToMke vaMzaja lakhamaNake pote gaddIgharoMmeM bhI haiM aura unase atirikta bhI haiM, jo 'lakhamaraNA' yA 'lakhamaNa-bhATI' kahalAte haiN| . . Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 76 2 rAvaLa lakhamaNaro beTo vairasI jesaLamera TIkai baittho| . 2 rUpasI lakhamaNaro, tiNarI judI sAkha rUpasI khaa| tiNAMrA itarA dhar3A -- ...... eka to mAdaLiyA vALA jodhapura cAkara / - eka pokaraNa vALA / / . . jaisaLamerarai desa rUpasI ghaNA chai| iNAMro utana kAcho ludravAthI kosa 2 / Agai iNAMrai rAvatAI hutI / vijo, nAtho, haradAsa, rUpasI jesaLamerarai des'| .1 karamacaMda jsaaro| 2 vIko / 2 bhAgacaMda / 1 vIradAsa nIsaLota / 1 rAyasala devAvata' / . .. 1 amaro bhAkhararo, caMdarAvaro potaro10 / bhATI vIThaLa goyaMdota, jodhapura cAkara11 / 2 rAjadhara lakhamaNaro tiNarai vAMsalA rAjadhara-bhATI kahAvai / iNAMrai jesaLamerarai desa kohara 2 gAMva 2 / 1 ghaNolI jesaLamerathA kosa 1 / 1 satohI jesaLamerathA kosa 15 / 1 pUTha vAMsai dhAMdhaNiyo UmarakoTarai mAragameM / 1 sUjevo-bAbhaNIko / rAvaLa kalyANadAsa bhATI jasavaMtanUM utana ...... kara diyo, lAThosU kosa 413 / I rAvala lakhamaNakA beTA vairasI jo lakhamaNake bAda jaisalamerakI gaddI para baiThA / 2 lakhamaNakA beTA rUpasI, jisake nAmase eka alaga zAkhA 'rUpasI' yA 'rUpasI-bhATI' kahalAtI hai| 3,4.5 jinake itane (do) dala haiM--(1) mAdaliyA vAle jo jodhapura meM . cAkara haiM, (2) aura eka vaha jo pokaraNa vAloMke nAmase prasiddha hai| 6 jaisalamera rAjyameM rUpasI adhika haiN| ludravAse do kosa para kAchA gAMva inakA vatana hai| pahile rAvatAI inakI thii| 7 vijA, nAthA, haradAsa aura rUpasI jaisalamera rAjyameM rahate haiN| 8 nIsalakA veTA viirdaas| 9 devAkA veTA raaysl| 10 amarA bhAkharakA beTA aura caMdarAvakA potaa| II goyaMdakA putra bhATI vIThala jo jodhapurameM caakr| 12, 13 lakhamaNakA beTA : rAjadhara, jisake vaMzadhara 'rAjadhara-bhATI' kahalAte haiN| inake jaisalamera rAjyameM ye do gAMva .... aura do kue~ haiM-(1) ghaNolI, jaisalamerase eka kosa, (2) satohI jaisalamerase 15 kosa, (3) satohIkI pichalI bAjU umarakoTake mArgameM dhAMdhaNiyA aura (4) sUjevo-bAMbhaNIko, .... jo lAThI gAMvase 4 kosa para hai, jise rAvala kalyANadAsane bhATI jasavaMtako nivAsa sthAnake liye diyA thaa| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 2 jaitamAla raajdhr'| jasavaMta vairasalota bhalo rajapUta huto| rAvaLa manohararI vAra mAMhai cyAra paradhAnAMmeM / 2 bhopata jasavaMtaro' / 3 bhAgacaMda / sakato vairasalaro / 2 kisno| 2 visno| 2 dhodho| 2 vIradAsa / ___ 3 sUrajamala / 2 udaisiNh| 2 bhojo| 2 saaNmo| 2 jogIdAsa / rAvaLa vairaso lakhamaNaro / rAvaLa lakhamaNa pachai pATa vaittho| varasa 16 mAsa 6 dina 17 jesaLamera rAja kiyo / 12 rAvaLa caaco| 12 meLo / 13 karamo, pokaraNarai kailAvai bALo / 14 ajo krmaaro'| 15 haradAsa ajAro / 15 sivadAsa, u / bhopata urajana mAriyo, saMmata 1655 / 16 gaMgAdAsa / 17 rtnsii| 16 netasI ajaavt'| 17 Udo / 14 sAMgo krmaaro| pAtasAha hamAUro cAkara thaTai mArAMNo / 15 bhAMnIdAsa (bhvaaNniidaas)| 16 suratAMNa / 14 ThAkurasI karamAro, jodhapura vikhai saMmata 1600 kAma aayo|' 14 mahesa krmaaro| 15 kuNbho| 15 hamIra / 15 jago hmiirotaa| 17 goyNd| 17 rAmadAsa / I jaitamAla rAjagharakA. bettaa| 2 vairalIkA beTA jasavaMta bhalA rAjapUta huaa| rAvala manoharake rAjyakAlameM cAra pravAnoMmeMne eka thaa| 3 bhopata jasavaMtakA bettaa| 4 sakatA vairasIkA bettaa| 5 rAvala vairasI lakhamaNakA beTA, rAvala lakhamaNake pIche gaddI baitthaa| usane 16 varSa 6 mAsa aura 17 dina jaisalamerakA rAjya kiyaa| 6 karamA, pokaraNa pradegake kenAve gAMvakA nivaasii| 7 ajA karamAkA bettaa| 8 haradAsa ajAkA bettaa| 9 sambat 1655meM zivadAnaM aura bhopatako arjunane maaraa| 10 netasI ajAkA beTA / II karamAkA putra sAMgA, vAdagAha humAyUMkA trAkara, thaTTemeM mArA gyaa| 12 karamAkA putra ThAkuramI samvat 1600 ke jodhapurake vivemeM mArA gyaa| 13 jagA hamIrakA be|| . Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [81 14 jodho karamAro / 15 vIradAsa / 15 rAyamala / 12 Ugo vairasIro, iNaro utana siMdharo saavdd'o| jesaLamera chADi bAroTiyo huvo| 13 pto| 14 nAraNadAsa / ... 15 hro| 16 paaNco| 16 kAMnha / . 17 bhATI caMdrasena pAMcAvata saMmata 1676 rAjA gajasiMghajI sUrajasiMghajIrai mohanI pAtararai peTarI beTI hutI su jodhapura bhATI goyaMdadAsajIrai ghare paraNAI / paTo denai vAsa rAkhiyo / ... 17 hiiNgoldaas| 17 bhiiNv| 17 dhodhAdAsa / 17 kalyANadAsa / 17 udaisiNh| 17 luunnkrnn| 18 jIvo 18 jasavaMta / ...... 17 gopALadAsa / 18 jaitamAla / 16 saaNgo| 17 dhanarAja / 16 duudo| 17 khNgaar| 15 nro| 16 mehAjaLa / ... .13 surajana UgAro / 14 bhetto| 15 kheto| 12 vaNavIra vairasIro / 13 khiiNvo| 14 gaaNgo| . 15 parabata gAMgAro' / 16 kheto parabataro, rA // jaitasiMgha - rAjAvatarai vAsa / 17 bhopt| 18 bhagavAMna / . 17 nAraNadAsa, khInAvar3I paTai / 17 nrsiNh| 17 suMdaradAsa / ..... I karamAkA putra jodhaa| 2 vairasIkA beTA UgA, isakA nivAsa siMdhakA sAvar3A gAMva, yaha jaisalamera chor3a kara luTerA ho gyaa| 3 pAMcAkA putra bhATI caMdrasenako, rAjA gajasiMhajI sUrasiMhajIkI mohinI nAmaka vezyAse utpanna lar3akIko jodhapurameM bhATI goyaMdadosajIke ghara para samvat 1676 vyAha dI aura jAgIra dekara apane pAsa rkhaa| 4 jIvA aura jasavaMta lUNakaraNake vette| 5 surajana agAkA bettaa| 6 varaNavIra vairasIkA vettaa| 7 gAMgAkA veTA parvata / 8 parvatakA beTA khetArAva jaitasiMhakI caakriimeN| 9 nArAyaNadAsako khonAvar3I gAMva jaagiirmeN| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 16 neto paravataro, rA // mohaNadAsa rAjAvataro cAkara / rA // bhopata sAthai kAma Ayo / 12 rAvaLa cAco vairsiiro| rAvaLa vairasI pache TIka baiTho / varasa 16 mAsa 11 jesaLamera rAja kiyo / su ekarasUM thaTai kiNI kAMma gayo tho / pAcho vaLato UmarakoTaro dhaNI soDho mAMDaNa, tiNarai paraNiyo / su UmarakoTa nai jaisaLamera sadA adAvata thI, su rANA mAMDaNarA bhatIja bhojade, bhIMvade tiNAMnUM rAvaLa kyuM akara boliyo tho; tarai bhojade cUka kara rAvaLanUM mAriyo / pachai bhATie kosa 2 Dero karanai uThe devIdAsanUM tedd'iyo| ter3ane UmarakoTa bheLiyo' / rAMNo mAMDaNa nIsariyo / vAMsa kosa 8 Apar3anai mAriyo / bhojade, bhIMvade ekarasUM to nIsariyA, nai pachai savArai sAta-vIsI AdamiyAMsU Aya muMvA' / na mAMDaNaro mAtho var3a TAMgiyo / nai UmarakoTa pAr3ane IMTA jesaLamera le gayA; tiNaro karaNArai mohala karAyo / gIta sAkharo chatrapata suratAMNa cAca sAjhevA", phUTI daha-disa vAta phudd'ii| I parvatakA beTA netA rAva mohanadAsa rAjAvatakA cAkara, rAva bhopatake sAtha mArA gyaa| 2 vairasIkA putra rAvala cAcA / rAvala vairasIke pIche gaddI para baitthaa| isane 16 varSa 11 mAsa jaisalamerameM rAjya kiyaa| 3 vaha eka bAra kisI kAmase thaTTa gayA thA / 4 vahAMse lauTate hue umarakoTake svAmI mAMDaNake yahAM vivAha kara liyaa| 5 paraMtu umarakoTa aura jaisalamerameM sadAse zatrutA thii| rAvala cAcAne rANA mAMDaNake bhatIja bhojade aura bhIMvadeko eka gara kucha apazabda kahe the, isaliye tava bhojadene dhokhA kara ke rAvala cAcAko mAra diyaa| 6 phira sAthake bhATiyoMne umarakoTase do kosa para apanA DerA DAla kara cAcAke beTe devIdAsako bulA liyaa| 7 vulA karake bhATiyoMne umarakoTako ghera liyaa| 8 rANA mAMDaNa bhAga gyaa| 9 ATha kosa pIche bhAga karake usako pakar3a liyA aura mAra diyaa| 10 bhojade aura bhIMvade bhI eka bAra to bhAga gaye the, paraMtu dUsare dina 140 AdamiyoMke sAtha Aye aura lar3a kara mara gye| II bhATiyoMne mAMDaNake sirako eka bar3a vRkSameM TAMga diyaa| 12 aura umarakoTa (ke koTa) ko girA kara usakI IMTeM jaisalamera le gaye jinase karaNakA mahala bnvaayaa| 13 sAkSIkA gIta (chNd)| 14 cAcAko mAraneke liye| 15 dazoM dizAoMmeM vAta phaila gii| . Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta maMDaNa gur3iyA nahIM mahAriNa , grahaNa rAjakumAra-gur3I' // 1 tya pAMtarai vaDo chatra par3iyo, boTaNa gaDhAM athaga jaLaboLa / nevara roLa kiyA mraganaiNI, rAMNa kiyo na pAkhara* roLa // 2 mAMDaNa cAcagade mArevA, karai jigana mana kUr3a kiyo / UtAriyo sanAha AparauM', daLada karI sanAha diyo / / 3 13 rAvaLa devIdAsa cAcAro, rAvaLa cAco UmarakoTa Upara gayo huto', pachai uNe beTI denai cUka kara mAriyo / pachai bhATiyAM pAMca vaDerAM11 kosa 4 pAcho Dero karanai12 devIdAsanaM jesaLamerasUM teDiyo, devIdAsa praayo| bhATiye kahyo-"TIko kADhAM14 / " tarai devIdAsa kahyau-"TIko hamAra hUM koI kaDhAUM nahIM" / ke to mAMDaNa mhArA bApanUM mAriyo chai tiNanUM mArUM, kai hUMI kAma pAUM' / " tarai iNa vAta sArai sAtharA sIMga AkAsa lgaa| pachai guDha pAkharanai UmarakoTasUM Dhovo huvo, gaDha bheLiyo / ta? soDhAMro ghaNo sAtha mAriyo / mAMDaNa, bhImade, bhojade bhAtIjAM sahita nIsariyo1 su kosAM 8 Upara jAtAM Apar3iyA, taThe veDha huii| mAMDaNa, bhojade, bhImade, AdamI . 1 kavacadhArI rAjakumAra / 2 usake dhokhemeM, usake bdlemeN| 3 atyanta krodhase gaDhakA nAza karaneke liye| 4 ghor3e yA hAthIkA kavaca / 5,6 cAcagadeko (mAraneke liye) vivAhake misase dhokhA dekara maaraa| 7 apnaa| 8 cAcAkA putra / 9 gayA thaa| 10 phira usane apanI beTIkA usase vyAha karake dhokhese mAra diyaa| II pAMca bar3e bhATiyoMne / 12 krke| 13 bulaayaa| 14 rAjya-tilaka krdeN| 15 tv| 16 TIkA abhI maiM nahIM kddhvaauuNgaa| 17 yA to jisa mAMDaNane mere bApako mArA hai usako maiM mAravaM, yA phira maiM hI kAma A jaauuN| 18 taba isa bAta para sabhI sAtha vAloMko bar3A krodha utpanna huA (bahuta uttejita ho gye)| 19 phira sabhIne kavaca dhAraNa karake umarakoTa para hamalA kiyA aura gaDha para adhikAra kara liyA (nAza kara diyaa)| 20 vahAM para soDhoMke . bahutase sainikoMko mAra diyaa| 21 nikala kara bhAga gyaa| 22 pakar3a liye| 32 vahAM para lar3AI huii| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 140 mAriyA nai UmarakoTaro koTa pAunai IMTAM jesaLamera le gayA tiNaro karaNaro mohala karAyo devIdAsa rAvaLa' / rAvaLa devIdAsa cAcAvata' sArIkho koI rAvaLa jesaLamera .. pratApavaLI huvo nahIM / pAkhatIrA sArAM desotAMnUM charA lgaaii| rAvaLa devIdAsarA beTA14 rAvaLa jaitsii| 14 kuNbho| 15 jagamAla / 16 sAtaLa / 17 devarAja sAtaLota / rAva riNamala rAva cUMDArA vaira mAMhai ... dhaNalai thakAM mAriyo / 16 sIho jagamAlaro' / pAtaLa togAvata jesaLamera cAkara cha, khIMvalo gAMva khAvai chai / vIMjhorAI sAMgar3anai / bhATI kesodAsa bhAramalota TharaDai pokaraNarai rahai / rAMma rAvaLa deviidaasro11| tiko rAvaLa hApArai paraNiyo huto, tiNa parasaMga rAmaro beTo saMkara mahevahIja rahyo / jodhapura piNa saMkara cAkara rahyo huto / kahai chai sojhataro AMbo rAma, saMkararai paTai huto' / aAMka 14 / 15 saMkara mahevacIrA peTaro / 16 khiiNmo| 15 sAMvaLa / 16 mahesa / 16 uudo| 16 suuro| khImA saMkarotaro paravAra 7 . ___ I girA krke| 2 rAvala devIdAsane una iMToMse karaNekA mahala bnvaayaa| 3 cAcAkA putr| 4 samAna / 5 par3ausake sabhI rAjAoM para usane apanI dhAka jmaaii| 6 devarAja sAnalakA beTA, jisako rAva riNamalane rAva cUMDAkI zatrutAmeM, jaba vaha dharaNale. gAMvameM thA, mAra diyaa| 7 jagamAlakA beTA siihaa| 8 togAkA veTA pAtala jaisalamera meM cAkara hai, khIMvalA gAMva usake paTTe meM hai| 9 sAMgar3ake paTTemeM vIMjhorAI gAMva / 10 bhAramalakA .. beTA kezodAsa pokaraNake Thara meM rahatA hai / II rAvala devIdAsakA putra raam| 12 isakA vivAha rAvala hApAke yahAM huA thaa| 13 isa prasaMgase rAmakA veTA zaMkara mehave (nanihAla) meM hI raha gyaa| 14 zaMkara jodhapura meM bhI cAkara rahA thA / 15 kahA jAtA hai ki rAma aura usake beTe zaMkarako sojata paraganekA prAMvA gAMva paTTemeM diyA huA thaa| 16 rAmakA baiThA dazaMkara mehavacIkI kokhase utpnn| 17 zaMkarake beTe khImAkA parivAra / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 85 17 suratAMNa / 18 raagho| 18 aclo| 18 viiro| 18 rAmasiMgha / 17 khetsii| 18 klo| 18 manohara / keheka rAMmarA vIkAnera chai / rAvaLa jaitasI devIdAsaro / devIdAsarai pachai pATa baiTho / varasa 35 mAsa 4 dina 10 jesaLamera rAja kiyo| susato so ThAkura huvo / rAva lUNakaraNa vIkAvata vIkAneraro dhaNI, devIdAsaro dokha vicAra jeLasamera Upara Ayo / vaDAMNI rAjavAI taLAI kosai 2 jesaLamerasUM, Dero kiyo, dharatI mArI" / rAtIvAho bhATiye deNaro vicAra kiyo', su bhATI narasiMghadAsa devIdAsota paro kADhiyo tho, rAva vIkAro dohItaro, su rAvajIrai sAthai huto| pachai prAgai iNAMnUM khabara huI su prAgai sAtha taiyAra huya baittho| tarai kaTaka rI pAkhatI bhITaharA 4 prANa rAkhiyA thA", bhATiyAMro sAtha naiDo pAyo tarai bhITaharA lagAya diyaa| rAtaro cAMnaNo huvo / tarai rAThor3a car3hanai vAMsa ghAtiyA', nai bhATI Agai nIsariyA, taThe ghaNo sAtha bhATiyAMro mAriyo / veDha rAThor3AM jiitii| eka vAta yuM suNI' / rAvaLa jaitasI bUDho huvo| pachai iNarai beTai jaisiMghade, nAraNadAsa, rAMma, punasI iNa miLanai rAvaLanUM ko dina aTaka _I rAmake kaI vaMzaja bIkAnerameM rahate haiN| 2 devIdAsakA putra rAvala jaitsii| 3 jo devIdAsake bAda gaddI para baitthaa| 4 yaha kucha sustasA (akarmaNya) zAsaka huyaa| 5 bIkAnerakA svAmI lUNakaraNa bIkAvata devIdAsake isa avaguNakA khyAla karake jaisalamera para caDha kara A gyaa| 6 jaisalamerase do kosa para vaDANI gAMvakI rAjavAI nAmaka talAI para usane DerA DAlA aura dezameM lUTa-mAra macA dii| 7 isa para bhATiyoMne rAtryAkramaNa karanekA vicAra kiyaa| 8 rAva bIkAkA dohItA, devIdAsakA beTA bhATI narasiMhadAsa jo jaisalamerase nikAla diyA gayA thA, vaha rAva lUNakaraNake sAthameM thaa| 9 inako / 10 tava senAke pAsa cAra kAMToMke bar3e Dhera lA kara rakha diye the (bhITaharo, vIThor3overI vakSakI patalI ka~TIlI zAkhAoMkA amuka parimANameM banAyA huA eka ddher)| I jalA diye| 12 rAtako prakAza huaa| 13 taba rAThaur3oMne pIchA kiyaa| 14 bhATI Age bhAga gye| 15 vahAM bhATiyoMke bahutase manuSyoMko mAra diyaa| 16 rAThaur3oMne lar3AI jiitii| 17 eka bAta isa prakAra bhI sunI gaI hai| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] muhatA naiNasIrI khyAta su 6 10 11 meM kiyo' / ' nai bAhir3amerI sItArA beTA rAvaLa lUNakaraNa nai rAvata karamasInUM iNe parA kADhiyA / au rAvata bhImA bAhar3amerArA bhAMNeja, a~ siMdha gyaa'| pachai kitareke dine rAvaLa jaitasI iNAMsUM ghaNo lalopato karAya, pachai kahyo' - " bhATI cyAra 4 bUDho mhAM kanai melo, rAja the bhogavo N / hUM to iNa vAta gADho rAjI chaM " | mhArai the sapUta cho? / lUNakaraNa karamasI ve kapUta chai, su parA gayA / valAya cUkI / " bApa beTAMrai Uparalo rasa huvo' / tiNa dina pAyagAM ghor3A ghaNA bAdhe / tarai rAvaLa jaitasI beTAMnUM kahAr3iyo " - " itarA ghor3A bAdhA cArIjai, itaro hAsala ApaNa kisaM che ? ghor3A asavArIrA pAyagAM vAdhA rAkho / bIjA khArIMga mAMhai chor3a do / " tare chor3a diyaa| rAvaLa jaitasI vaDerA bhAI sArA hAtha kiyA / bhATiyAM sArAM Age kahyo" mhAMro jIva nipaTa doharo huvo chai" / " tarai kahyo " - "kuNa:vAstai" ?" tarai kahyo - " iNe mhArI bUDhe vAre ijata pAr3I, monUM roka mAMhai kiyo'' / " sArai rAItane suniyo" / tarai bhATiye sArAM kahyo - " hamaiM rAja kaho su karAM" / " tarai rAvaLa pAMca bhATiyAM kanai vAha mAMgI", do to dilarI vAta kahUM" / tarai sArAM bAMha dIvI" / tara rAvaLa jaitasI bhATiyAM Age kahyo - "lUMNakaraNanUM ter3Avo, nai iNAMnUM 2 3 14 15 16 17 8 20 22 23 A 2 bAhar3amerI sItAke veTe - 3 10 una I inhoMne mila karake rAvalako kaI dina kaidameM rakhA / rAvala lUNakaraNa aura rAvata karamasIko inhoMne nikAla diyA / ye rAvata bhImA bAhar3amereke bhAnaje sivako cale gaye / 4 inakI bahuta khuzAmada karake phira kahA / 5 mere pAsa cAra bUr3he bhATiyoMko rakha do aura rAja tuma karo / 6 maiM to isa vAtase khUba khuza hUM / 7 mere to tuma hI sapUta ho / 8 lUNakaraNa aura karamasI donoM kapUta haiM, so to cale gaye. apane Apa balA Tala gaI / 9 bApa beToMmeM UparakI (kapaTapUrNa) prIti huI / dinoM ghur3asAlameM ghor3e bahuta baMdhe rahate the / II kahalavAyA 1 12 apane itanI kaunasI grAmadanI hai ? | 13 dUsare / 14 rAvala jaitasIne apane bar3e-bUr3he bhAIyoM ko apane vazameM kara liyA / 15 merA jIva bahuta dukha pA rahA hai| 16 taba kahA / 1.7 kisa liye ? 18 inhoMne buDhApemeM merI beijjatI kI aura mujhe kaidameM DAla diyA / 19 sava rAjAzroMne sunA (sabhI rajavAr3oM meM vAta pragaTa ho gaI ) / 20 tava sabhI bhATiyoMne kahA - " grava prApa zrAjJA deM so kareM / " 21 taba rAvalane pAMca pramukha bhATiyoMse vacana maaNgaa| 22 yadi vacana deM to maiM mere dilakI bAta kahUM / 23 tava sabhIne vacana diyaa| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : muMhatA naiNasIrI khyAta 8 LO 1. 12 .9 [ 87 parA kro'|" tarai bhoTiyAM rAvaLa bheLA huya lUNakaraNanUM kAgada meliyo' / the vegA Avo, khArIMgarA ghor3A urA lyo / mhe AdamI Upara chai tiNAMnUM kahi rAkhAM chAM, thAMnUM ghor3A desI / " pachai lUMNakaraNa, karamasI siMdhasUM prajAMNajakarA' aThInUM Ayane' mAMmA rAvata bhImAnUM saTa mA ter3iyA, suprayA / aThIsUM vAM prAya ghor3A liyA / pachai asavArAMro thaMDo vAMsai rAkhiyo / sai" asavAra 20 tathA 25 gai mhaila ne jesalamera sahararI khabara lirAI / kUkavo par3iyo / tarai jaisiMghade narasiMghadAsa rAvaLa jaitasInUM vaDerA bhATiyAMnUM pUchAyo - "kAsUM kiyo cAhIje 3?" tare kahyo - "iNAMrA dAMta pAr3iyA cAhIje" " tarai ekavara Aparo sAtha lene bAhara caDhiyA / ve prAgai thaMDo kara UbhA rahyA thA, deThALo huvo, tarai mAMmalo huvo" / jaisiMghaderai pAtaLo kALajI tho su soha kUTa pAr3iyo" / iNAM siradArAMrai loha lAgA 18 1 # nIsariyA ' | lUMNakaraNa to pAdharo" saharanUM calAyo; nai ve to DAvA-jImaNA nIsariyA " / uNArI mAvAM gaDha mAMhai hutI, tiNAM gaDharI proLAM grADI dirAI " / pachai rAvaLa jaitasI jiNa bhurajAM disA dharatI nIce thI, tiNAM disA rAMdU nakhAya nai lUMNakaraNa karamasInUM nai iNAMro sAtha gaDha Upara cADhiyo / rAvaLa jaitasIrI duhAI pherI / nai I lUNakaraNako bulAo aura inako nikAla do / 2 taba bhATiyoM aura rAvalane mila kara lUNakaraNako patra likha bhejA / 3 tuma zIghra yA jAno / 4 khArIMgameM jo ghor3e haiM unheM le lo (khArIMgacarAgAha) / 5 ghor3oMkI rakhavAlIke liye jo grAdamI vahAM para haiM, unheM hama kaha rakhate haiM, ve tumheM ghor3e de deMge / 6 acAnaka | 7,8 idhara Akara ke apane mAmA rAvata bhImAko sImA (nizcita sthAna ) para bulA liyA aura ve vahAM Aye / 9 kucha savAroM kI Tukar3I pIche rakha dI / 10 sabhI / II bheja kara / 12 hallA huA / 13 kyA karanA cAhiye ? 14 inake dAMta tor3a dene cAhiyeM / IS taba ekAeka caDhAI kara dI / 16 Age ve bhI ( lUNakaraNa aura karamasI) apanA jatthA banA kara khar3e hI the, Amane-sAmhane hue aura vahIM lar3AI huI / 17 jayasiMhade kamajora dilakA thA, use aura usake sabhI sAthiyoM ko mAra girAyA / 18 idharake saradAroMke bhI ghAva lage / 19,20,21 ye dAhinebAMyeM (idhara-udhara ) hokara nikala bhAge aura lUNakaraNa to sIdhA zaharakI ora calA / 22 unakI ( jayasiMhade, narasiMhadAsa zrAdikI) mAtAeM gar3hameM thIM, unhoMne gaDhake dvAra baMda karavA diye / 23 lekina jo burje nicAI vAlI bhUmimeM thIM, jaitasIne usa ora una para rassA DalavA kara lUNakaraNa aura karamasIko tathA unake sAthiyoMko gaDha para caDhA diyA / 24 rAvala jaitasIkI Ana- duhAI pravarta kara dI / 2 4 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] muMhatA naiNasIrI khyAta rAvaLa jaitasI prAya siMghAsaNa baittho| lUNakaraNa, karamasI grAya page lAgA' / rAvaLa jaitasIrA beTA16 rAvaLa lUNakaraNa, vAhar3a- 16 svlo| 16 amro| merI sItAvAI ro betto| 18 vIThaLadAsa / 16 rAvata karamasI, 16 rAjasiMgha / bAhar3amerIro vetto| 18 kesodAsa / 17 kisanadAsa / 16 raamsiNgh| 18 vIradAsa / 16 rAjo, vAhar3amerIro 16 naatho| vetto| 20 suuro| 20 jodho| 17 jgo| 16 jasavaMta / 18 varasala / 18 kcro| 16 dayALa / 16 saMkara / 17 kAMnha / 16 sNdr| 18 bhairvdaas| 18 likhmsii| 16 jogIdAsa / 16 svlo| 20 mohnn| 20 mukaMdadAsa / 16 maMDaLIka, vAhar3amerIro / 16 suMdaradAsa / beTo / 20 mAnasiMgha / 20 raamcNd| 17 viirmde| 20 giradhara / 18 pto| 18 amro| / 16 sudrsnn| 16 svlo| 18 bhAMnIdAsa (bhavAMnIdAsa) 18 rAmasiMgha / kAnharo / 16 kesodAsa / 16 goyaMdadAsa / 18 saaNgo| 16 mahirAvaNa / 16 nrhr| 17 suratAMNa / 18 gaaNgo| 18 pratApasI / 16 arajana / 16 manohara / ___ I lUNakaraNa aura karamasIne Akara jaitasIke caraNa chue| 2 kAnhakA veTA bhAnIdAsa (bhvaaniidaas)| 3 rAjA vAhar3amerIkA vettaa| 4 maMDalIka vAhar3amerIkA veTA.. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI 18 rAso / 16 durago / 16 narasiMghadAsa, rAva bIkAjI 17 punasI / 18 varajAMga | 16 tilokasI / 20 kAMnha | 16 jaisiMghade, IDaracIro beTo / pachai iNAnUM paro kADhiyo, tarai IDaragayo / tirai vAMsalA IDara chai' / 17 mAlo / beTA : --- dohIto' / [ 8 18 pUMjo, rAva kalyANamala suratAMNa gaDhiyA Upara yo tada kAMma Ayo / khyAtaH 16 suMdara 16 rAghodAsa | 19 prathIrAja, gaDhiyA Upara yo tada kAMma Ayo / 16 bhagavAna / 16 rAgho - dAsa / 19 mohaNa / 16 rAma, rAva vIkaijIro dohItaro' / 16 tilokasI, rAva vIkaijIro dohotaro / AAMka 16 - rAvaLa lUMNakaraNa jaitasIro / jaitasI parcha TIkai baiTho / varasa 22 mAsa 10 dina 3 rAja jesalamera kiyo' / 17 rAvaLa mAlade / 17 dujaNasala / 18 vAgha, vaDo ThAkura pAtasAhI cAkara huvo / saMmata 1655 jodhapura vasiyo, gAMva 10 sUM sAjhataro prAuvo diyo yo / pache chor3ane pAtasAharai vasiyo / 1 rAvala jaitasIkA veTA narasiMhadAsa, rAva bIkAjI kA dohitA thA / 2 IDaracI ( rAnI) kA beTA jayasiMhade, jisako jaisalamera se ) nikAla diyA thA, taba vaha IDara calA gayA thA / isake vaMzaja IDara meM haiM / 3 rAva kalyANamala aura suratANa gaDhiyA para caDha kara ke gaye, vahAM pUMjA kAma AyA / 4 pRthvIrAja gaDhiyA para caDha kara gayA taba kAma AyA / ' rAma rAva bIkAjIkA dohitA / 6 tilokasI rAva bIkAjI kA dohitA / 7 rAvala lUNakaraNa jaitasIkA beTA, jaitasIke vAda gaddI baiThA / isane 22 varSa, 10 mAsa aura 3 dina jaisalamerakA rAjya kiyA / 8 rAvala lUNakaraNa ke beToMkA (vaMzakA ) vivaraNa 1 9 durjanasAlakA beTA bAgha, yaha bAdazAhI cAkara bar3A ThAkura huA / samvat 1655meM jodhapura grAkara basA, jahAM use sojata paragane ke 10 gAMvoMke sAtha bhAuvA jAgIra meM diyA gayA thA aura phira chor3a kara bAdazAha ke pAsa jAkara rahA / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] muMhatA naiNasIrI khyAta 16 kesodAsa vAghAvata, jodhapura cAkara, gAMva bheTanar3o paTai / . saMmata 1666 sAvaNa sudi 3 kALa kiyo'| .. 20 devIdAsa / mahevai raihto| mahevacAro 21 krn| 22 sUrajamala / bhaannej| ratanAMde vettii| 20 duragadAsa / ujINa 17 sUrajamala lUNakaraNota, kAMma praayo| moTA rAjAro susro| 21 haranAtha / sajana bhaTiyAMNIro 16 dlpt| vaap| 20 ratana / 20 dayALadAsa 18 jiivo| turaka huvo| 16 mAdhodAsa, rAva vikramA16 rughanAtha, vIrAMNI paTai dIta mAladeyota thobha, saMmata 1691 rai varasa kharar3I paTai do hutii| hutii| saMmata 1695 16 vaaNko| rAva mahesadAsa sUraja- 17 mahesadAsa. malotarai vAsa vasiyo / lUNakaraNota10 18 sAdULa dujaNasalaro / 18 naatho| 16 manohara / 16 suNdrdaas| 16 sAMmadAsa / 16 narahara / / 18 siNgh| 16 piitho| 16 suMdaradAsa, mohabatakhAMnarai 17 haradAsa luunnkrnnot|| kAMma aayo| 18 blbhdr| 18 kisanadAsa dujaNasalaro, I vAghAkA veTA kezodAsa, jodhapurakA cAkara, jahAM bheTanar3o gAMva usake pttttmeN| samvat 1666kI sAvana zu. 3 ko mraa| 2 durgadAsa ujjanameM kAma aayaa| 3 dayAladAsa musalamAna ho gyaa| 4 raghunAtha, jisako samvat 1661ke varSameM vIrANo gAMva paTTa meM thaa| samvat 1665meM rAva mahezadAsa sUrajamalotake yahAM jA rhaa| 5 sAla durjanasAlakA veTA / .. 6 sundaradAsa mohavatakhAMke sAtha lar3AImeM kAma aayaa| 7 durjanasAlakA beTA kizanadAsa, mehavemeM rahatA thaa| mehavacoMkA bhAnajA thaa| ratanAde usakI lar3akI thii| 8 lUNakaraNakA beTA sUrajamala, yaha moTe-rAjAkA sasura aura sajana bhaTiyAnIkA bApa thaa| 9 mAdhodAsako rAva vikramAditya mAladevotane thobha aura kharar3I gAMva paTTe meM diye the| 10 lUNakaraNakA veTA mahezadAsa / II lUNakaraNakA beTA haradAsa / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta... [ 1 16 kIrata siMgha, rAvaLa vAsa / saMmata 1674 naneu dI thI / saMmata 1677 jALoraro proDavAr3o, jogAu dI thI / saMmata 1680 lInI' / 16 gopALadAsa / 20 jaganAtha / saMmata 1676 bhAMgala gAMva 4 diyA / saMmata 1666 chADiyo / 17. vijerAva lUNakaraNaro" / 18 jasavaMta / 20 tejamAla / 16 mohaNadAsa / 20 bhAramala / 16 vAgha / 20 durago / 16 karamacaMda | 16 vIradAsa / yAMka 17- rAvaLa mAlade lUMNakaraNaro / lUMNakaraNa parcha jesaLamera pATa baiTho | varasa 10 mAsa 7 dina 20 rAja kiyo / rAvaLa mAlade rAhudhas rAvatarai paraNiyo tho, nAMva rAMNIbAI / taThA pachai rAvaLa mAlade vego hIja muMvoM / - kIratasiMha, jodhapura mahArAjakA cAkara / samvat 1674 meM neneU gAMva diyA thA zrora samvat 1677 meM jAlora paraganeke proDavAr3A aura jogAU gAMva diye gaye the, lekina ' samvat 1680 meM vApisa le liye / 2 jagannAthane samvat 1666 meM (jaisalamera) chor3A aura samvat 1679meM bhAgalane ise cAra gAMva diye ( vi0 eka pratimeM bhAragala ke sthAna bhopAla likhA hai | ) 3 vijayarAva lUNakaraNakA beTA / 4 rAvala mAladeva lugAkarAkA beTA / kararaNake bAda jaisalamerakI gaddI para baiThA / isane 10 varSa, 7 mAsa zrIra 20 dina rAjya kiyA / rAvala mAladevane rAr3adhareke rAvata ke yahAM vivAha kiyA thA, jisakA nAma rANIbAI thaa| isa vivAha ke bAda rAvala mAlade jaldI hI mara gayA thA / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cok 62 ] muMhatA naiNasIrI khyAta . pIDhI 1 jesaLa / 18 rughanAtha, thaLa meM rahai / ..... 2 kAlhaNa / 18 prathIrAja, bIkAnera rhai| .. 3 caacgde| 16 nAraNadAsa mAladeprota / / 4 tejarAva / 17 rAmasiMgha / saMmata 1670 . 5 jaitasI vddo| navasara gAMvAM 5 sUM paTai / 6 muulraaj| 18 kisanacaMda / 7 devarAja / 16 laalcNd| 8 kehr| 18 syAMmadAsa / 9 lakhamaNa / 16 kuNbho| 16 piitho| 10 vairsii| 18 amro| 18 veNIdAsa / .. 11 caaco| 18 sujANa / 12 devIdAsa / 17 harisiMgha nAraNadAsota | .. 13 jaitsii| 18 rAmacaMda / ... . 14 lUNakaraNa / 16 garIbadAsa / 16 kAnha / . 15 maalde| 16 pUraNamala mAladeota / 16 rAvaLa hararAja raa|| gAMva 12sUM riNamalasara sivarAjotAMro dohoto| padamArai pettro| rAva 17 maadhodaas| mAladerI beTI sajanAM 16 udaisiMgha mAladevota / paraNAI thii| 16 DUMgarasI mAladeprota / 16 bhAMnIdAsa padamArai pettro| mahiyar3a mAMnai IDara thakainaM hararAjaro sago bhAI / mAriyo / pachai sahasa17 gopALadAsa / saMmata 16 mala uNa dAvai mahiyar3a 63 cAMmUM likhamelI thii| mAMnA mAriyo / ... 1 vNshaavlii| 2 rAvala hararAja zivarAjotoMkA dohitA, padmAMkI kokhase utpanna / rAva mAladevakI veTI ise vyAhI thii| 3 bhAnIdAsa pAMkI kokhase utpanna, hararAjakA . . sahodara bhaaii| 4 raghunAtha thala pradezameM rahatA hai| 5 mAlavadekA putra nArAyaNadAsa / .. 6 rAmasiMhako sambat 1670meM poca gAMvoMke sAtha navasara pttttmeN| 7 mAladevakA beTA .. pUrNamala, jise 12 gAMvoMke sAtha riNamalasara pttttemeN| 8 mAladevakA veTA DUMgarasI, jise mahiyar3a mAnAne java vaha IDara rahatA thA tava mAra diyaa| bAdameM isa zatrutAke badalemeM sahasamalane / mAnAko mAra diyaa| paTai / . .. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... muMhatA naiNasIrI khyAta [63 17 gopaaldaas| khetasIrA beTAMro paravAra 17 dayALadAsanaM rAvaLa kalai 16. devarAja jeslmer| mAriyo, dUMNapurarI 17 siMgha bhaaNniidaasro'| rAr3a / 18 rAvaLa raaNmcNd| eka vAra 18 rAvaLa sabaLasiMgha dayALa dAsota / saMmata 1707 -- manoharadAsa pachai TIka rAvaLa manoharadAsa muMvo, baittho| . tarai pAtasAha jesaLamera 16 suMdaradAsa derAvara / diyo| saMmata 1717 zrAvaNa vadiha kALa 16. daLapata / prApta huvo" / ......18 aaso| 18 udaikaraNa / 17 rAvaLa amarasiMgha, vIkA 16 khetasI mAladeprota, nipaTa kalyANadAsaro dohIvaDo rajapUta huvo| rAva taro' / jaitasIro dohiitro| 16 jasavaMta / 16 pdmsiNgh| moTA rAjAjIrI beTI 16 syaaNmsiNgh| raMbhAvatI paraNAI hutI / 16 ratanasI, karamasI yotAMro dohiitro| 17 IsaradAsa / 17 pNcaainn| 16 bhAvasiMgha, vIkAro 17 dyaaldaas| dohiitro| mevAr3a gayo 17 siMgha / 17 vAgha / tho uThe muNvo| 17 syaaNmdaas| 16 mahAsiMgha, vIkAro dohiitro| 17 sktsiNgh| 16 rAjasiMgha, kachavAhAro 17 dhanarAja / * dohiitro|| . I bhAnIdAsakA putra siNh| 2 rAvala rAmacaMdra manoharadAsake bAda eka bAra yor3e samayake li kaa| 3 sundaradAsa derAvara gaaNvmeN| mAladekA beTA " khetasI, rAva jaitasIkA dohitA bahuta bar3A rAjapUta huaa| moTA rAjAjIkI beTI raMbhAvatIse - isakA vivAha huA thaa| 5 dayAladAsako rAvala kallAne dUraNapura (droNapura) kI lar3AImeM maaraa| 6 rAvala manoharadAsake sambat 1707meM maraneke bAda vAdazAhana dayAla rAvala savalasiMhako jaisalamerakA rAjya diyaa| sabalasiMha samvat 1717kI zrAvaNa kRSNa 9ko mraa| 7 rAvala amarasiMha vIkA kalyANadAsakA dohitaa| 8 ratanasI karamasI zrotoMkA dohitaa| 9 bhAvasiMha bIkoMkA dohitaa| mevAr3a calA gayA thA - gyaa| 10 mahAsiMgha vIkoMkA dohitaa| I rAjasiMha kachavAhoMkA dohitaa| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] muMhatA naiNasIrI khyAta vAta rAvaLa bhIma varasa 10 TIko nIsariyo, tarai sArI madAra khetasI Upara thii| pachai rAvaLa bhIma moTo huvo, tarai khetasInUM dharatI vArai kADhiyo / tarai eka vAra to bhATI ghaNA sAthai kADhiyA thA; pachai. phaLodhI aayaa| pachai bhIma jora patiyo, pachai bhATI sArA urA AyA / pachai bhATI khetasI, sIhar3a, vIramade, rAMNo, bhairavadAsa jhai rAjA rAyasiMghajIrai cAkara rahyA / pachai mahArAja rAyasiMghajI soraThanUM meliyA thA, uTha varasa 4 rahyA' / pachai khetasI soraThameM hIja muNvo| 18 prAgadAsa dayALadAsaro, 17 dvaarkaadaas| rA // jagamAla sAthai 16 sUrajamala / 16 bhAgakAMma Ayo' / caMda / 16 balU / 18 vihArIdAsa dayALa 18 goyaMdadAsa / daasot| 18 mohaNadAsa IsaradAsota 16 AsakaraNa / 16 kusaLa- . jesaLamera / siMgha / 16 jasakaraNa / 18 narahara IsaradAsota / 18 balU, bIkAnerarI sAMDha 18 jaganAtha IsaradAsota / lIvI thI, tada rAva 18 udaibhAMNa IsaradAsota / vIkaijI mAriyo / karamasota mAriyo / 17 IsaradAsa khetasIyota / 18 rughanAtha iisrdaasot| saMmata 1655 jodhapura / 18 mukaMda iisrdaasot| vAsa / guDho paTai / I rAvala bhIma jaba 10 varSakA thA rAjyatilaka ho gayA, tava rAjyakA sabhI dAromadAra khetasI para thaa| parantu jaba rAvala bhIma bar3A huA, taba khetasIko usane dezanikAlA de diyaa| 2 usa samaya (eka bAra to) kaI bhATiyoMko bhI usake sAtha nikAla diyA thaa| 3 bAdameM jaba bhImakA pratApa baDha gayA, tava sabhI bhATI lauTa aaye| 4 lekina unameMse bhATI khetasIke sAdhake sIhar3a, vIramade, rANA aura bhairavadAsa ye mahArAjA rAyasiMhajIke yahAM cAkara raha gye| 5 mahArAjA rAyasiMhajIne inheM soraThameM bheja diyA, jahAM ve 4 varSa rhe| 6 khetasI soraTameM hI mraa| 7 dayAladAsakA veTA prayAgadAsa rAva jagamAla ke sAtha kAma paayaa| 8 valUne bIkAnerakI eka sAMDa (UMTanI) le lI thI isa para rAva bIkAjIne use mAra diyaa| 9 khetasIkA veTA IzaradAsa, samvat 1655meM jodhapura rahA aura guDhA gAMva jAgIrameM paayaa| 10 IzaradAsakA beTA mohanadAsa jaislmermeN| II IzaradAsake beTe udayabhAna ko karamasotAne maaraa| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 15 ... 18 mahAsiMgha IsaradAsota / 18 harisiMha, cAMdA maheva17 paMcAiNa khetasIro / cAro caakr| 18 raamsiNgh| 18 gopALadAsa / loliyAMNa . 16 durajo / 16 tejamAla / maaraaNnno'| 16 kAMnha / 17 sakatasiMgha khetsiiyot| 18 sujaaNnnsiNgh| saMmata 1685 khokharo 18 amarasiMgha / jesaLa mera paTa huto| samata 1686 cairAI paTai / saMmata 16pIpaLe gAMva chai| 86 bher3a gAMva 5 saM paTai / 16 prthiiraaj| saMmata 1660 bhATI 17 siMgha khetsiiyot| acaLadAsa sAthai kAma 17 vAgha khetasIyota, raa|| proyo / kisanasiMghajIro sALo / 18 kesarIsiMgha / saMmata 16kisanasiMghajIrai vAsa / 60 gAMva 5 sUM bher3a pttai'| kisanasiMghajI sAthai 18 ratana / 18 mhesdaas| kAMma aayo| 18 harisiMgha / saMmata 1664 18 govaradhana, rAva karamasena mAriyo / gAMva 5 sUM bher3a pttai| 16 giradhara jesaLamera cha / 16 piitho| 16 akho / 17 sAMmadAsa khetasIyota, 16 naahr| moTA rAjAro dohiito| 16 phatesiMgha / pAMcAr3I-bhAharo gAMva 7 16 paannNd| 16 caaNdo| paTai / 16 himto| 16 suNdr| 18 mAnasiMgha, dIvAMgarai 18 devIdAsa / saMmata 1666 . caakr| mokherI paTai / I khetasIkA veTA pNcaayn| 2 amarasiMha jaisalamerake pIpale gAMvameM rahatA hai| 3 khetasIkA veTA bAgha, rAThor3a kizanasiMhakA sAlA aura kizanasiMhake yahAM usakA rahavAsa / kizanasiMhake sAtha kAma paayaa| 4 govardhana jise rAva karmasenane maaraa| 5 khetasIkA veTA zyAmadAsa jo moTA rAjAkA dohitA aura jise pAMcADI-bhAharo Adi 7 gAMva jAgIrameM mile hue haiN| 6 mAnasiMha mahArANA udayapurakA caakr| 7 gopAladAsa loliyAraNA gAMvameM mArA gyaa| 8 khetasIke beTe sakatasiMhako saMvata 1985meM khokharA gAMva, samvata 1666meM cairAI aura samvat 168hameM pAMca gAMvoMke sAtha bher3a gAMva, paTTemeM the| samvata 1660 meM bhATI acaladAsake sAtha kAma yA gyaa| 9 kesarIsiMhako sambat 1660 pAMca gAMvoMke sAtha bher3a jaagiirmeN| 10 devIdAsako samvata 169hameM mokherI gAMva jaagiirmeN| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 16 haranAtha / 16 AIdAna | 16 bhIMva / 18 rughanAtha / 19 bhojo / 19 mukuMda / 16 satrasiMgha / 18 javo / 18 Uho / 18 sujAMNasiMgha | 18 karamacaMda | 17 dhanarAja khetasIyota / rAvaLa kalai mAriyo / 1- vIramade / 18 jasavaMta | 16 netasI mAladeprota | bIkAnerIro beTo, grAMka 16 khetasIro sAgai bhAI" | 17 duragadAsa, rAvaLai vAsa / saMgata 1675 juTa paTai / 18 jasavaMta, pUnAsara paTai / 16 harisiMgha / 16 ajavasiMgha / 18 karana / 16 rAmasiMgha | 16 sahasamala mAladevota, vIkAnerIro veTo / moTA rAjA iNanUM* * / rAjA zrIsUrajasiMghajI pAkhatI bhaTiyAMNI iNarI beTI paraNiyA hutA / rAvaLe vAsa tho / gAMva 14 sUM yasa paTai / saMmata 16 - 57 pachai derAvara ThIkalIsaM caDhiyo, taThe mAriyo / grAMka 16 sahasamalarA beTA - 17 vIThaLadAsa | saMmata 1680 gAMva 5 sUM proyasAM paTai / 17 goyaMdadAsa | 17 acaLa - dAsa | 17 cAMdo / saMmata 1662 riNamalasara paTai / 18 manohara | 16 kisoradAsa | 16 kalyAMNadAsa / 19 kuMbhakaraNa 17 mAdhodAsa / sahasamala sAthai kAma Ayo / 17 rAmadAsa | saMmata 1677 khaTor3o paTai' / I khetasIke putra vanarAjako rAvala kallene mArA / 2 mAladekA veTA netasI, bIkAnerIko kokhase utpanna / Upara saM. 16 vAle khetasIkA sahodara bhAI / 3 durgadAsa mahArAjAke yahAM cAkara / samvat 1675 meM juTa gAMva jAgIrameM / 4 mAladekA putra sahasamala, vokAnerIkI kokhase utpanna | isako moTA rAjAne / isakI lar3akI pArvatI bhaTiyAnIkA rAjA sUrajasihajI ke sAtha vivAha huA thA / rAjAjIkI cAkarImeM thA aura 14 gAMvoMke sAtha proyasAM paTTemeM thA / phira samvat 1657meM DhIkalIse derAvara para caDha kara gayA aura vahAM mArA gayA / S viTThaladAsako samvat 1680 meM 5 gAMvake sAtha proyasAM paTTe / 6 cAMdAko samvat 1662meM rimalasara gAMva paTTe / 7 rAmadAsako samvat 1677 meM khaTor3A gAMva paTTe / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta . [ 67 18 gokuldaas| beTI paraNI thii| pachai mAlade 19 sabaLasiMgha / 16 rtn| vegohIja muMo / nai vA pIhara 17 kesodAsa shsmlro| thii| pachai vA gajanIkhAMna saMmata 1656 aoyasAM vihArInUM dIvI thI jALorarA paTai / dhaNInUM / tiNa dAvai rAvaLa 18 rughanAtha oyasAM pttai| hararAja bhATI khetasInUM mela 17 kisanasiMgha saLIvai kAma rAr3adharo mArAyo, koTa Ayo / bIkAneraro pAr3Ayo, ne IMTA jesaLamera le caakr| gyaa| koTar3o jodhapura vAMsa 18 kalyANadAsa, sILavai tho su rAvaLa hararAja jesaLa mera kAMma praayo| vAMsa ghAtiyo / pokaraNa 18 prathIrAja sILavai kAma praayo| kesarIsiMgharo aDANI lI, rAva candraseNa caakr| knhaa| koTar3A pagA rAvaLa 18 giradhara / megharAjasU veDha huI / mAsa 6 16 rAvaLa hararAja mAla- prAMmAM-sAMmAM aravariyA, pachai devro| rAvaLa mAlade pachai TIkai beTI paraNAI / gAMva 7 baiTho / varasa 16 dina 18 rAja koTar3ArA liyA, koTar3o diyo / jesaLamera kiyo / rAr3adharai 1 aolo| 1 vnnaaddo| rAvaLa mAlade rAvata pAtArI 1 ddogrii| 1 viiNjhoraaii| ___kezodAsa sahasamalakA veTA / samvat 1656meM proyasAM gAMva pttttemeN| 2 kizanasiMha bIkAnera rAjAkA cAkara, solavekI lar3AImeM kAma aayaa| 3 kesarIsiMhakA cAkara pRthvIrAja sIlakI lar3AImeM kAma aayaa| 4 mAladevakA putra rAvala hararAja, mAladevake bAda gaddI para baiThA aura 16 varSa aura 18 dina jaisalamerakA rAjya kiyaa| 5 rAvala mAladevane rAr3adhareke rAvata pAtAkI beTIse vivAha kiyA thaa| vivAhake bAda mAladeva caldI hI mara gayA thA aura taba usakI patnI pIharameM hI thii| pIhara vAloMne use jAlorake svAmI vihArI gajanIkhAM paThAnako dedI thii| 6 isa kukRtyake badale meM rAvala hararAjane bhATI khetasIko bheja kara rAr3adharekA vidhvaMsa kraayaa| 7 vahAMkA koTa giravA diyA aura usakI ITeM jaisalamera le gyaa| 8 koTar3A gAMva jodhapura rAjyakA thA jise rAvala hara rAjane jaisalamera rAjyameM milaayaa| 9 rAva caMdrasenake pAsase pokaraNako apane yahAM rehana rkhaa| 10 koTar3Ake liye rAvala megharAjase lar3AI huii| 6 mAsa taka paraspara bhir3ate rhe| phira apanI lar3akIkA vivAha kara pIchA chudd'aayaa| II koTar3A to diyA hI, para koTar3Ake ye 7 gAMva usane aura le liye| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta 1 koDiyAsara / 1 bhIMvAsara / 1 khoDAvaLa / 85 ] rAvaLa hararAjarA beTA 17 rAvaLa bhIma | rAva mAlAro dohItaro' / saMmata 1618 migasara vadi 11 ro janama / saMmata 1670 jesaLaramera kALa kiyo / dAI sajanAMrai peTaro' | 17 rAvaLa kalyAMNadAsa hararAjaro / rAvaLa bhIma bhIma paraNAI " / 17 bhAkharasI hararAjaro / pAtasAhI cAkara phaLodhI paTai 17 suratAMNa hararAjaro, pAtAsAhI cAkara / bIr3amAMhai rA // gopALa suratAMNota kAMma Ayo tiNa 4 veDha kAMma Ayo / 18 bhagavAnadAsa / pache TIke~ baittho| saMmata 1668 rAvaLa kalArI beTI rAjA gajasiMvajInUM AMAMka 17 rAvaLa bhIma rAvala hararAjaro / rAvaLa hararAja pachai TIkai vaittho| varasa 35 mAsa 11 dina 12 jesaLamera rAja kiyo / vaDo ThAkura huvo / vaDo dAtAra, vaDo jUjhAra, vaDo mAMNaga, jabAdi - jaLahara " | pAtasAha akabara kanai ghaNA dina cAkarI kIvI / uThe vaDI-vaDI pracar3A kIvI' / rA / jagamAla prathIrAjarAnUM koTar3Are TIkai rAvaLa bhIma vaisAMNiyo tho' / parcha rAMNa bhairavadAsa ratanasIrai jagamAlanUM mAranai koTar3o liyo / pachai jagamAlarA udaisiMgha, cAMdI rAvaLanaM pukAriyA" 10 17 arajana, rAva mAladero dohIta | 1,2 rAvala bhIma, rAva mAlAkA dohitA, sajanAMvAIkI kokhase utpanna ! isakA janma samvat 1618kI migasara kR0 11 ko huA aura samvat 1670 meM mraa| 3 hararAjakA beTA rAvala kalyANadAsa jo rAvala bhImake bAda gaddI baiThA / samvat 1668 meM rAvala kalle (kalyANadAsa) kI beTI bhImane rAjA gajasiMhako vyAhI thii| 4 hararAjakA veTA suratAraNa, vAdazAhI cAkara / suratAraNakA beTA vIr3akI lar3AImeM kAma grAyA, usI lar3AI meM yaha bhI kAma zrAyA / 5 rAvala hararAjakA beTA rAvala bhIma rAvala hararAjake vAda gaddI baiThA / isane 35 varSa, 11 mAsa aura 12 dina jaisalamerakA rAjya kiyA / 6 yaha bar3A nAmI ThAkura huyA | bar3A dAnI, var3A jUbhAra, bar3A rasika aura surabhita jala-krIr3AyoM kA zaukIna huA / 7 isane bAdazAha akabara ke pAsa bahuta dina taka cAkarI kI aura vahAM isane bar3e-bar3e mahatva kAma (yuddha) kiye / 8 pRthvIrAja ke beTe jagamAlako bhImane hI koTar3ekI gaddI viThAyA thA / 9 ratanasIke veTe rANA bhairavadAsane jagamAlako mAra karake koTar3A le liyA | 10 pIche jagamAlake beTe udayasiMha aura cAMdAne sahAyatA ke liye rAvalase pukAra kii| f Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 66 pachai rAvaLa siva Ayo, nai bhairavadAsa paNa Aya miLiyo / tarai gAMva mAMgiyA / bhairavadAsa gAMva dai nhiiN| tarai rAvaLa bhairavadAsanUM mAriyo / gAMva lUNoIrI taLAI sivathA kosa 4, har3avaisU kosa 1 // mANasa 7sUM kAMma Ayo / bhairavadAsa mAranai TIko rAMNa kisanai bhairavadAsarA beTAnUM diyo| nai jeso bhairavadAsota, bhAMNa nAraNota har3avAro dhaNI, bhagavAna hararAjota bhAlAhI vALo bAhira nIsa riyA / iNe ghaNA vigAr3a kiyaa| rAvaLarai mahevai jAya rahyA / vaDo vigAr3a kiyo / pachai barase 7 jesAnUM koTar3Aro aAdho de pAcho prAMNiyo' / vAta rAvaLa bhIma jesaLamera pATa chai / Uhar3a gopALadAsarai beTai urajana, bhopata, mAMDaNa, pokaraNarA gAMva ghaNA mAranai vita le nIsariyA / pokaraNarA thAMNAdAra bhA // kalo jaitamalota, bhaa|| pato suratAMNota, bhA // nAdo rAyacaMdaro, a caDhiyA / vALasIsara AyA / vAMsa rAtIvAhairai misa Uhar3e jAyanai sAtha koDhaNAthI teDAyo', su rAte Ayanai bheLo huvo' / iNAM savArai vita ToLanai khar3iyA' / nai pokaraNaro sAtha ADo praayo| veDha huii| ta? itaro sAtha bhATiyAro kAMma Ayo14. eko kalo jaimlro| eka neto jaimalaro / I rAvala taba ziva gAMvako gayA aura vahIM bhairavadAsa bhI A milaa| 2 lUNoI gAMvakI talAI, jo ziva gAMvase 4 kosa aura har3ave gAMvase 1 // kosa para hai, sAta AdamiyoMke sAtha (bhairavadAsa) kAma aayaa| 3 para bhairavadAsako mAraneke bAda TIkA bhairavadAsake beTe rANA kisanAko hI diyA gyaa| 4 vidrohI hokara nikala gye| 5 inhoMne lUTa-khasoTa Adise bahuta nukasAna kiyaa| 6 mehave jAkara vahAMke rAvalake yahAM raha gye| 7 sAta varSoMke bAda jaisAko koTar3ekA prAdhA bhAga dekara vApisa bulA liyaa| 8 pokaraNake kaI gAMvoMmeM lUTa-khasoTa karake vahAMkI mavezI lekara nikala gye| 9 ye loga pIche caDhe / 10 pIchese rAtryAkramaNake misa Uhar3oMne koDhaNA jAkara AdamiyoMko bulA laaye| II rAtameM saba sAtha ikaTThA ho gyaa| 12 ye dUsare dina prAta: mavezI hAMka kara ravAnA ho gaye / ............ 13 tava pokaraNa vAloMne pADe Akara mArga roka liyA aura lar3AI huii| 14 vahAM para bhATiyoMkA itanA sAtha kAma AyA / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] muMhatA naiNasIrI khyAta eka sivo kailaveco ajaaro| megho gAMgAvata / bhA0 nAdo raaycNdro| kelhaNa ghAvai Uvariyo / kelhaNa / bhATI pratApasiMgha suratAMNota pethdd'| ghAvai Ugariyo / mokala sobhrmro| pachai rAvaLa bhIma bhaa|| goyaMdadAsanUM kahyo-"gopALadAsa kyu mAMharA kahyA mAhai na chai| the gopALadAsa Uhar3asUM samajha lyo / " pachai rAvaLa bhIma sAro jesaLameraro sAtha denai lohar3A-bhAI kalyANamalanUM koDhaNA Upara meliyo', nai koDhaNo mAriyo / tada Uhar3a gopALadAsarai havAla gaDha jodhapurarI kUcI cha, rAte vAhAU aAyo' / gopALadAsa gaDharI proLa jar3I ughaDAyanai, gAMgAhai kaTaka Utariyo tho su dinaUgatai sAMmo Aparo sAtha le dhoLe-dina Aya vAjiyo' / Uhar3a gopALadAsa kAma Ayo / bhATiyAMro sAtha kAma Ayo - 1 koTar3iyo surtaann| 1 bhaa|| gAMgo vIramadeprota, rAvaLa jaitasIro potaro, jairAitaro. dhaNI11 / Uhar3a gopALadAsa sAthai itaro sAtha kAma Ayo15 Uhar3a- 1 krmsii| 1 kNvrsii| 1 mhes| 1 goyaMda' / 7 cahuvANa-1 saMkara siMghAvata / 1 vIso / 6 devar3A-1 gopo| 1 goyNd| I pAhata kelhaNa baca gayA / 2 suratANakA veTA bhATI pratApasiMha bhI Ahata ho karake baca gyaa| 3 gopAladAsa hamArI prAjJAmeM nahIM hai| tuma gopAladAsa Uhar3ase nipaTa lo| 4 choTA bhaaii| 5 AkramaNa karaneko bhejaa| 6 aura koDhaNA para adhikAra kara liyA ! 7 una dinoM jodhapura durgakI cAvI Uhar3a gopAladAsake supurda thI, (ataH vaha jodhapurameM thA) rAtako dUta pAyA (aura usako isa AkramaNakI sUcanA dii)| 8 gopAladAsane durgakA vaMda dvAra khulavA kr| 9 gAMgAhe gAMvameM (jahAM bhATiyoMkA) kaTaka ThaharA huA thA, saverA hote hI apane AdamiyoMke sAtha vahAM pAyA aura dhaule dina (dina bhara) ldd'aa| 10 bhATiyoMkA itanA sAtha kAma aayaa| II jairAita gAMvakA svAmI bhATI gAMgA jo vIramadekA veTA aura rAvala jaitasIkA potA thA / . 12 itnaa| 13 karamasI, kuMvarasI, maheza aura goyaMda Adi paMdraha uhdd'| 14 siMhakA veTA zaMkara aura vIsA Adi 7 cauhaan| 15 gopA aura goyaMda Adi 6 devdd'e| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 101 2 raaNdaa| 2 baaNbhnn'| 2 IMdA / 1 mAMgaLiyo bhAkhar3I rAvaLa bhImarI Asiyo pIra kahai bhIma bhalAM bhalo rAvaLa rAyaharAM dana khAga dIpiyo / Upara avarAvAM nava dhAraNo pariyAM AparAM / / sene sAkhatI sAjata sIdharAM nita gahamaha narAM / hUkaLa-haimarAM" dhUsaNa-paradharA gAhaNa-giravarAM / / 1 giravarAM gAha sagAha gaDhapata vAha de khaga-vAha / khatra-rAha-jAMNagadeg rAha khaLa-daLa'' dAha-dubAha / / par3igAha thATa-athAga' porasa aAha jasa guNa grAha / vaha mAha niya vapa vaDAM viradAM vIravai varAha // 2 kaLa cALa' nita chAtrALa'' kaMdaLa' bhIca kALa bhujALa / suMDALa1 daragaha sAbatA vegALa baiga vaDALa / kiramALa baLa riNa tALa ketA jIpaNA-jamajALa 25 / ........ // 3 khaga-jhATamuM vaha thATa-khesaNa vATa-daha" aviyATa / bhir3a ghATa ghaya rima-ghar3A-bhAMjaNa' duyaNa vALaNa dATa / ripanATa paramaLa hATa rAvaLa dharaNa paraghara ghATa ) pita-pATa-rAkhaNa pATapata napa kATa haMta nirATa // 4 -- I do braahmnn| 2 AsiyA pIrAkA kahA huA rAvala bhImake saMbaMdhakA bhAkhar3IchaMda / 3 khngg| 4 zobhita huaa| 5 anya raajaaoNke| 6 haathiyoNko| 7 ghor3oMkI hinhinaahtt| 8 zatruoM kI dharAkA nAza karane vaalaa| 9 khaGga calAne vaalaa| 10 kSatriyocita mArga (kartavya)ko jAnane vaalaa| II zatru dalake liye rAhu rUpa / 12 vIroMkA saMhAra karane vAlA (duvaah-ghodd'aa)| 13, 14 apAra senAkA vidhvaMsa karane vaalaa| 15 yuddha (asura, shtru)| 16 yuddh| 17 raajaa| 18 yuddh| 19 zUra-vIra - 20 yoddhaa| 21 hAthI / 22 ghodd'aa| 23 ghodd'aa| 24 kRpANa, tlvaar| 25 yama rAjako jItane vAlA / - 26 senAoMko bhagAne vaalaa| 27 nAza, nAza karane vaalaa| 28 viir| 29 senaa| 30 zatru oMkI senAoMkA nAza karane vaalaa| 31 zatru oMkA saMhAra karane vaalaa| 32 zatruke Age nahIM jhukane vaalaa| 33 pitAke rAjya ko rakSA karane vaalaa| 34 raajaa| 35 krodha / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] muMhatA naiNasIrI khyAta suratAMNasUM dIvAMNa saMcita tAMNa sara' tur3atANa / de pAMNa jamadaDha pAMNa dAkhava rAMNa jima raDharAMNa // ArAMNa kaja sajha DAMNa Ubho machara avaLImAMNa" / vAkhAMNa prathI pramANa vAdhai bhAMNa jima kuLa-bhAMNa / / 5 kaMdhAra-sAha jiyAra' kopiya kIdha mukha halakAra / tiNa vAra dhara ahikAra niya tana sajhai bhUpata sAra1 / / bhuja bhAra bhara jaNiyAra'' bhATI khAra-ba~dha vadha khAra14 / hara hAra huva darabAra hUMtA vaLe thATa viDAra // 6 daLapatta chatrapata mAlade, gaDhapatta gotra-gavALa / satadatta lUNakaranna samavar3A vaDai virada visALa / jaitasI devIdAsa jaga-pur3a' satrAM-cAMpaNa-sIMva / ujjale sohI kIdha ujjaLa bhUpa pariyAM bhIMva / / 7 prAMka 17 rAvaLa kalyANadAsa hararAjaro', rAvaLa bhIMva muMvAM pacha 1 pATa baittho| varasa 14 mAsa 6 dina 15 jesaLamera rAja kiyo| susato so ThAkura huvo| rajapUtAM, paraMja-logasUM bhalI para pALI / DIla nipaTa javaro huto / pATa baiThAM pachai eka bAra ajamera pAtasAharI hajUra gayo huto, bIjo gaDha Upara baiTho rahyo / nai Apa jIvatAM dor3aNa-dhAvaNarI sArI madAra kaMvara manoharadAsa Upara huI / eka vAra rAvaLa bhIma jIvatAM koDhaNA Upara kalyANamala meliyo huto" su Uhar3a gopALadAsanUM mAriyo / ____ vaaraa| 2 shiighr| 3 kttaar| 4 haThI, pratijJA-pAlanake liye marane vAlA viir| 5 yuddh| 6 cauhAna kSatrI (matsara, abhimaan)| 7 abhimaanii| 8 baDhatA hai| 9 jisa smy| 10 adhikAra (abhimAna) | II tlvaar| 12 jisa samaya / 13 krodhii| 14 krodh| 15 apane vaMzakI rakSA karane vaalaa| 16 smaan| 17 pathvItala pr| 18 zatruoM (ke dezoM) kI sImAoM para adhikAra karane vaalaa| 19 (1) zreSTha, (2) puurvj| 20 rAvala kalyANadAsa hararAjakA putr| 21 maraneke bAda / 22 DhIlA ThAkura huaA kintu rAjapUtoM aura prajAjanoM se acchI prIti paalii| 23 bahuta moTe zarIrakA thaa| 24 isake sivAya gaDhameM hI baiThA rhaa| 25 apane jIvanagAdameM ( yuddhAdimeM ) daur3ane-bhAganekA sArA AdhAra kuMvara manoharadAsa para rahA / 26 bhejA thaa| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [103 ... prAMka 18 rAvaLa manoharadAsa kalyANadAsota / rAvaLa kalyANa ......kALa kiyAM pachai TIkai baiTho / varasa 22 jesaLamera rAja kiyo| vaDo AkhAr3asidha, abhaMganAtha / kAMmaro mANasa / rAvaLa manoharadAsa ghaNI veDha jiitii| saMmata 1706 rA migasarameM kALa kiyo / beTo ko na huto / pachai bhATiyAM, bIja, rAjaloga, bhATI rAmacaMda siMghotanUM TIko diyo / manoharadAsarA pravAr3A eka veDha kaMvarapadai balocAMsU kI, taThai baloca alIkhAM mAriyo / khADALarA gAMva 10 mAranai vita lIno / alIkhAM mAriyo, taThe rAvaLaro sAtha kAma Ayo, ghAyala huvA - 1 bhATI rAyasiMgha bhImAvata, sAMvatasI / 1 sIhar3a dhanarAja udharaNotA / 1 bhaa| vAMkIdAsa jasAvata rUpasIyota13 / 1 soDho jso| .: 1 sAMgo khaDera / iNaro gAMva devo, TehiyA kanai / jasola Upara ___ Ayo, tada jasoliyA ghaNA mAriyA / - pokaraNa rAThor3a jagamAla mAlAvatarA dharatI bArai nIsariyA thA,su mehavai jAya rahyA, pokaraNaro kALamudho maariyo| tarai rAvaLa manoharadAsa jesaLamerasUM caDhiyo / su jesaLameraro caDhiyo jesaLamerasU kosa - I rAvala kalyANake marane para gaddI baitthaa| 2 bar3A raNa-vizArada aura nirbhaya vyakti thaa| 3 upakArI manuSya / 4 samvat 1706ke migasarameM mraa| 5 veTA koI . nahIM thaa| 6 phira bhATiyoM aura dUsare logoM tathA rAniyoM Adine mila kara siMhake putra bhATI rAmacaMdrako TIkA diyaa| 7 manoharadAsake mahatvapUrNa yuddhoMkA varNana / 8 kuMvarapadameM isane eka lar3AI balocoMse kI, jisameM baloca alIkhAMko maaraa| 9 khADAla pradezake 10 gAMvoMko lUTa kara unakI mavezI lelii| 10 alIkhAMko mArA usa lar3AImeM rAvalakA itanA sAtha mArA gayA yA ghAyala huaa| II bhATI bhImAkA beTA rAyasiMha aura saaNvtsii| 12. udharaNakA veTA sIhar3a dhnraaj| 13 bhATI jasAkA putra bAMkIdAsa rUpasIgrota / 14 sAMgA khaDera, isakA gAMva TohiyAke pAsakA devA / yaha jasola para caDha kara AyA, taba kaI . . jasoliyoMko isane mAra diyaa| 15 jagamAla mAlAvatake vaMzaja pokaragAke rAThor3a apanI bhUmiko chor3a kara bAhira nikala gaye the| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 40 soyAU jesaLamera mehavArI gar3AsiMdha Apar3iyA' / phaLasUMDasUM. kosa 6, kusamaLothI kosa 2 // , taThe veDha huI / pokaraNarA bhaagaa| AdamI 140 mAriyA / itarA siradAra pokaraNAMrA mArAMNA - 1 rA / / suMdaradAsa devraajro| 1 rA / mutharo raaNnnaaro| 1 raa|| jaganAtha vijaaro| mAlo devarAjaro, megho rAMNAro, megho mahesaro, bhaa|| acaLo suratAMNaro, a Aya pagai lAgA, pachai pAchA AMNiyA / saMmata 1664rA . posa suda 8 baloca mugalakhAMna isamAyalakhAMro beTo vikUpurarai gAMva bhAramalasarameM mAriyo' / tada rAvaLarA itarA cAkara kAma AyA - 1 sIhar3a dedo dhnraajro| dhanarAja, udharaNa, hIMgoLa / 1 raa|| deIdAsa bhAMnIdAsota / rAkhArai vasatau / rAvaLa rAmacaMda siNghro| rAvaLa manoharadAsa kalAvata saMmata 1706 / kALa kiyo / beTo manoharadAsarai na tho| tarai rAjalogasUM. sAjasa karanai, ke bhATI paNa bhIra karanai eka vAra TIko liyo / su sIhar3a rughanAtha bhAMNota tiNa veLA hAjara na huNto| su jesaLamera sIhar3AM mAthai vaDI madAra, su iNa manameM khuNasa rAkhI / tiNa samai bhATI sabaLasiMgha dayALadAsota, dayALadAsa khetasIro, raa|| rUpasiMgha bhAra- " malotaro cAkara tho; ru0 6000) tathA 10000) ro cAkara huto"| ___ I jaisalamera aura mehavekI sImAke nikaTa, jaisalamerase 40 kosa sopAUmeM unako pakar3a liyaa| 2 phalasaMDase 6 kosa aura kusamalAse 2 // kosa para lar3AI huii| 3 pokaraNa vAle bhAga gye| 4 pokaraNa vAloMke itane saradAra mAre gye| 5,6 ye Akara pA~voM par3a gaye, tava inako pIchA bulA liyaa| 7 samvat 1664kI pauSa zulka ko isamAyalakhAMke beTe mugalakhAnako vikUpurake gAMva bhAramalasarameM mAra diyaa| 8 usa samaya rAvalake itane cAkara kAma aaye| 9 jo rAkhAke yahA~ rahatA thaa| 10 kallAkA putra rAvala manoharadAsa saMvat 1706meM mara gyaa| II tava rAniyoMse mila karake (SaDyaMtra krke)| 12 aura . kaI bhATiyoMko apanI ora karake eka bAra to gaddI vaiTha hI gyaa| 13 uMsa samaya bhANAkA veTA sIhar3a raghunAtha vahAM hAjira nahIM thaa| 14 kyoMki jaisalamerakI sArI dAramadAra sIhar3oM para hai| 15 isaliye isane apane manameM isa bAtakI khunasa rkhii| 16 khetasIkA .. beTA dayAladAsa aura dayAladAsakA veTA savalasiMha, rAva rUpasiMha bhAramalotake yahAM nau-dasa : hajArake paTTe kI evajImeM cAkara thaa| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 105 tiNa dina rAva rUpasiMghasU pAtasAha sAhajihA~ jora mayA karatA' / pacha rUpasiMgha pAtasAhajItUM araja sabaLasiMgharI kIvI / sabaLa siMghanUM pAtasAharai pAvai lagAyo / pachai pAtasAhajI bAta kabUla kIvI / bhATI rAMmasiMgha paMcAiNota aura hI bhATI khetasIrA potarA kitarAheka' sabaLasiMgha kanai' AyA / pachai tiNa samai mahArAjA zrI jasavaMtasiMghajI pAtasAhatUM araja karAI-"pokaraNa itarA dina kiNahI sababa bhATiyAM her3ha dabI, nai chai mAMharI / su hajarata hukama karo to mhe urI lyaaN"|" tarai pAtasAhajI pharamAna kara diyo| zrI mahArAjAjI saMmat 1706rA . vaisAkha suda 3 nai jahAMnAbAdasU desameM padhAriyA nai jeThameM jodhapura padhAriyA / . jodhapurasUM rA // sAdULa gopALadAsota, paM // harIdAsa phuramAMna dene jesaLamera meliyA / tarai rAmacaMda pAMca bhATI bheLA karanai iNAMnaM jabAba diyo18-"pokaraNa pAMca bhATI maMvAM AvasI16 / " -- ... tarai jodhapura kaTakarI tayArI huI, nai uThai pAtasAhajInUM hI khabara huI "ju rAmacaMda hukama mAMniyo nahIM15 / ' tiNa samai sabaLasiMgha rAmasiMgha mAthai, pesakasIrA paIsA TharAya cAkarI kabUla kIvI nai jesaLameraro phuramAMna karAyo / bhATI rughanAtha, aura hI bhATI kitarAheka sArA rAMmacaMdasU phiriyA' / sagaLAMrA kAgaLa chAMnA saMbaLasiMghanUM aayaa| I khUba kRpA karate the| 2 isaliye sabalasiMhake liye rUpasiMhane bAdazAhase arja kii| - 3 savalasiMhako bAdazAhake pAMvoM lgvaayaa| 4 taba sabalasiMhako jaisalamera de denekI bAta bAdazAhane kabUla kii| 5 bhATI khetasIke pote / 6 kitaneka / 7 paas| 8 usa samaya / 9 pokaraNa kisI kAraNavaza itane dina taka bhATiyoMke adhikArameM rahA, parantu vaha hai hamArA / 10 so aba yadi hajarata AjJA karadeM to hama usa para adhikAra krleN| II mahArAjA jasavaMtasiMhajI jahAnAbAdase samvat 1706 kI vaizAkha sudi 3 ko mAravAr3ameM Aye / 12 jodhapurase mahArAjAne rAva sAdUla gopAladAsota aura paMcolI haridAsako bAdazAhI pharamAna dekara jaisalamera bhejaa| 13/14 taba rAmacaMdrane pAMca bhATiyoMko ikaTThA karake inako uttara diyA ki pokaraNa pAMca bhATiyoMke maraneke bAda hAtha lgegaa| 15 taba jodhapurameM senAkI taiyArI huI aura udhara bAdazAhako bhI yaha khavara mila gaI ki rAmacaMdrane hukma nahIM mAnA hai| 16 usa samaya sabalasiMhane jaisalamerakI aorase pezakazI denekI rakama nizcita kara aura cAkarI denA kabUla kara jaisalamera para apane adhikArakA pharamAna rAmasiMhake (rAmacaMdrake) Upara likhavA liyA / 17 vadala gaye / . Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] muMhatA naiNasIrI khyAta kahyo - " vegA Avo, mhe thAMharA cAkara chAM / " pachai pAtasAhajI jesaLameraro TIko denai savaLasiMghanaM vidA kiyo / sAtha kharacarI madata rA / / rUpasiMgha karI / pache savaLasiMgha jodhapura Ayo / mahArAjAjI ghor3A sirapAva, kharaca diyo / savaLasiMgha parcha phaLodI Ayo / a sAtha cAkara rAkhiyA / phaLodhIrI kuMDaLa mAMhai bhojAsara taLAva Upara Dero chai / AdamI 700 tathA 800 caDhiyA pALA savaLasiMgha sAthai chai'| nai jesaLameraro sAtha sekhAsara para javaNArI taLAI, dhArArI taLAI chai, taThe Dero chai / mAMNasa 1500 tathA 1700 chai / mAMhai siradAra bhATI sIho goyaMdota chai / aura pokaraNaro sAtha kelhaNa sArA sAthai chai / tiNAM UparA' rAvaLa savaLasiMgha calAyanai gayo; tarai itarA siradAra sabaLasiMgha kanai chai - 0 1 bhA / kesarIsiMgha sakata siMghota / 1 bhA / / dvArakAdAsa IsaradAsota / 1 bhA / / harisiMgha sakatasiMghota / 3 bhA || mohaNadAsa, jaganAtha, udabhAMNa IsaradAsota / 1 bhA / / vihArIdAsa dayALadAsota / 1 bhA / / acaLadAsa goyaMdadAsota / 1 bhA / / goyaMdadAsa IsaradAsota / 1 bhA / / giradhara govaradhanota / 1 bhA || mohaNadAsa kisanadAsota / 1 bhA || rAjasiMgha bhagavAnadAsota / 1 bhA / / rAMmacaMda gopALadAsota / rAva rUpasiMhane sAtha ke 1 savake gupta patra sabalasiMhako mile ki 'jaldI nA jAo, hama tumhAre cAkara haiM / 2 vAdazAhane jaisalamerakA TIkA dekara sabalasiMhako ravAnA kiyA / 3 zrAdamiyoMke kharcekI madada dI / 4 mahArAjA jasavaMtasiMhajIne ghor3A, siropAva aura kharcA diyA / 5 yahAM isane apane grAdamI aura cAkaroMkA saMgaThana kiyA / 6 phalodI kuMDa gAMva meM bhojAsara tAlAva para DerA lagA rakhA hai 1 7 sAtaso grAThasI savAra aura paidala AdamI savalasiMha ke sAtha meM haiM / 8 aura jaisalamerakI senA sekhAsara gAMvake pare javaraNA aura dhArAko talAiyoM para DerA DAle hue hai / 9 unake Upara | 10 usa samaya savalasiMha ke pAsa itane saradAra haiM / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 107 1 raa| harisiMgha bhImasiMghota / - jesaLamerarA sAthameM itarAheka nAMvajAda siradAra cha / 1 rAva jaisiMgha mohaNadAsota / 1 bhaa|| sIho goyaMdota / - 2 bhaa|| sAMmadAsa sAMvaLadAsa gopALadAsota sirdd'iyaa| 1 bhaa|| rughanAtha IsaradAsota / 1 bhaa|| daLapata sUrasiMghota / 1 bhaa|| kisana baLunota / pachai dhoLe-dina veDha huI / rAvaLa sabaLasiMgha veDha jItI / jesaLameraro sAtha bhAgoM, taThai sAtha kAma Ayo / vikUpuraro sAtha itaro kAma prAyo2 bhATI netAvata 2 jaituMga - 1 jaimala rAsAvata / 1 hrdaas| 1 jagamAla / 1 raa|| jaitasI bhaaNnnot| 1 bhuNakamaLa4 soLaMkI hAthI ajuro| 1 jgo| 1 khAlata viido| 1 dedo / 1 bhaa|| khaMgAra narasiMgharo 1 kmo| 1 uudo| sekhaasriyo| 2 siMgharAva 1 pAhu mahAjaLa / .1 manohara / 1 dedo| .. pokaraNarA sAtha mAMhai itarA kAma AyA - 1 eka dhanarAja netAvata / 1 raa|| siraMga DUMgarasiyota / 1 bhATI bhopata rAyasiMghota / 1 rAhar3a viido| . 1 bhATA I jaisalamerakI senAmeM itane prasiddha saradAra haiN| 2 phira dina-dhaule lar3AI huI / rAvala sabalasiMhakI yuddha meM jIta huii| 3 jaisalamerakI senA bhAga gaI aura usake ye AdamI kAma aaye| 4 vikUpurakA itanA sAtha kAma aayaa| 5 jayatuga zAkhAkA bhaattii| 6 bhuNakamala zAkhAkA ajUkA beTA haathii| 7 sekhAsara vAlA narasiMhakA beTA bhATI khNgaar| 8 pokaraNa vAloMke itane kAma aaye| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] muMhatA naiNasIrI khyAta taThA pachai vegI hIja zrI mahArAjAjIrI phoja pokaraNa Upara aaii| rAvaLa savaLasiMgha khArairA DerAM, zrAdamiyAM 700sU Aya, zrIjIrA sAtha bheLo huvo / gaDhanUM saMmata 1707rA kAtI meM kos0|| taLAva.. DUMgarasara Dero huvo / dina 3 gaDhanUM Dhovo huvo / pachai gaDha mAhilAMrA prAMNa chUTA / pachai raa|| gopALadAsa, raa|| vIThaLadAsa, raa|| nAharakhAMna vicai rAvaLa sabaLasiMgha, bhATI rAmasiMgha paMcAiNotanUM pheranai vAta kIvI' / gaDha mAhai sAtha tho su paro kADhiyo / bhaa| pato suratAMNota kAma Ayo / taThA pachai raa|| gopALadAsajI, vIThaLadAsajI nAharakhAMnajItUM .. miLanai rAvaLa savaLasiMgha sIkha karanai rAvaLA sAtharA DerAsU kos0|| . gayo / ta? jesaLamera thA khabara AI1deg | rAvaLa rAmacaMda bhATiyAMsU miLanai kahyo-"monUM kyuM mAla vita le paro nIsaraNa do to hUM derAvara jAU1 / " tarai pAMcai bhATiyAM sIhar3a rughanAtha, duragAdAsa, sIhai, devIdAMna, jasavaMta sArai vAta kabUla kIvI / kahyo-"paro jaa|" tarai kita roheka tAjo mAla ghor3A, UMTha le rAmacaMda derAvara gayo / bhaa|| jasavaMta vairasalota, rAjadharAMrI sAkharA rAMmacaMda sAthai gayA / prch| rAvaLa savaLasiMgha yA khavara sAMbhaLI, tara satAba calAyanai jesaLamera gayo / uThe rAvaLa sabaLasiMgha pATa baiTho / rAvaLa amarasiMgha savaLasiMgharo, saMmata 1716 pATa baiTho" / I jisake bAda mahArAjA jasavaMtasiMhajIkI senA jaldI-hI pokaraNa para car3ha kara A gii| 2 khArAmeM lage mahArAjAke senA-zivirameM, rAvala sabalasiMha apane 700 AdamiyoM ke sAtha pAkara mahArAjAkI senAmeM sammilita ho gyaa| 3 vahAMse sambat 1707ke kAtImeM gar3hase Adhe kosa para DUMgarasara tAlAva para DerA lgaa| 4,5 tIna dina taka gar3ha para AkramaNa hue, taba gaDha vAloMkI himmata ttuuttii| 6 bIcameM, paraspara / 7 bheja kara bAtacIta kii| 8 gar3hake aMdara jo senA thI usako vahAMse nikAla diyaa| 9 vidAIkI AjJA prApta kara jaba vaha mahArAjAkI senAke par3Avase prAdhA kosa gyaa| 10 vahAM para jaisalamerase khabara milii| 11 mujhe kucha dhana aura mavezI Adi sAyameM lekara nikalane degro to maiM derAvara calA jaauuN| 12 calA jaa| 13 taba kitanAka (bahuta-sA) tAjA mAla (chAMTa kara acche acche) ghor3e aura UMToMko lekara rAmacaMda derAvara calA gyaa| 14 bhATI jasavaMta vairasalota aura rAjadhara zAkhAke anya bhATI rAmacandra ke sAtha cale gaye / 15,16 jaba rAvala sabala- . . siMhane yaha khabara sunI to turanta cala karake jaisalamera pahuMcA aura vahAM vaha gaddI para baiTha gyaa| 17 sabalasiMhakA beTA rAvala amarasiMha sambat 1716 meM gaddI baitthaa| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 106 1 rAvaLa maalde| . 6 jasavaMtasiMgha 2 khetasI / 7 jagatasiMgha kaMvarapadai muNvo| 3 dayALadAsa / budhasiMgha rAja kiyo / . 4 sabaLasiMha jesaLamera 8 akhaisiNgh| gheriyo / 6 mULarAja, jesaLamera pATa / 5 amarasiMgha / ___ rAvaLa jasavaMtasiMgha amarasiMghota / kaMvara jagatasiMgha jasavaMtasiMghota kaMvarapadai thakAMhIja Aparai hAtha kaTArI peTa mAra muMvo / rAvaLa budhasiMgha jagatasiMgharo pATa baiTho / pachai budhasiMghanai kahai. chai sItaLA nosarI thI, tiNameM visa huvo / taThA pachai rAvaLa tejasiMgha jasavaMtasiMgharo pATa baittho| tiNa Upara bhATI harIsiMgha amarasiMghota siMdhasUM Ayanai rAvaLa akhairAjarai kahai tejasiMghanUM cUka kara mAriyo / rAvaLa akhaisiMgha uNa vagata nIsara gayo' / nai tejasiMgha ghaDI 4 jIvatai thakai Aparai beTai savAIsiMghanUM TIkai baisAMNiyo / tAharA~ akhairAja phoja karanai Ayo / umarAva, kAmadAra, akhaisiMghasUM rAjI thA, nai hisAbameM akhaisiMghanai Thor3a Avai11 / jo o12 jagatasiMgharo beTo nai budhasiMgharo choTo bhAI, tiNasUM jesaLamera akhaisiMgha pAyo / vaDo paratApIka rAvaLa havo14 / varasa 40 rAja kiyo|| rAvaLa akhaisiMgha jagatasiMghotarA itarA beTA nai beTI huI15I savalasiMhane jaisalamerakA gherA ddaalaa| 2 jagatasiMha kumArapadameM mara gayA tava usake beTe budhasiMhane rAjya kiyA / 3 mUlarAja jaisalamerakI gaddI pr| 4 jasavaMtasiMhakA beTA kuvara jagatasiMha apane kumArapaMdarbha hI apane hI hAthase peTameM kaTArI mAra kara mara gyaa| 5 kahA jAtA hai ki budhasiMhako zItalA nikala gaI thI aura usI bImArImeM usako (usakI dAdI dvArA) viSa de diyA gyaa| 6 jisa para bhATI harisiMhajI amarasiMhotane siMdhase pAkara, rAvala akhairAjake kahanese tejasiMhako dhokhese mAra diyA / 7 rAvala akhaisiMha usa samaya nikala kara bhAga gayA thA / 8 lekina tejasiMhane apanI mRtyuse cAra ghar3I pUrva apane jIte jI apane beTe savAIsiMhako gaddI para baiThA diyaa| 9 taba akhairAja senA lekara AyA / 10 umarAva aura kAmadAra Adi akhaisiMhase prasanna the| I aura hisAbameM bhI yaha padAdhikAra aha~siMhako hI prApta honA caahiye| 12 yh| 13 isaliye jaisalamera aha~siMhako milaa| ___14 bar3A pratApI rAvala huaa| 15 rAvala aha~siMha jagatasiMhotake itane veTe aura itanI beTiyAM huii| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 muMhatA nagasIro khyAla rAvaLa mULarAja, jejaLanera pATa 1 bhATo tanidha mUlako sago bhAI, soDAMno kohiinoN| 1 bhATI padanitra, karamayotAro bohonA / veDI : tIna huI, tigAMrA nAma - 1 caMbara, mahAgAjAdhirAja nahA rAjA zrI garinI ne prnnaayaa| 1 vinakaMvara mahArAjavaMbAra zrI rAjakinI meM paramAyA / meM doya veTo bAMdhArI bohotrI, sagI bahanoM ! bIkAnera prnnaaii| 1 vijeMJbara, mahArAjA kaMbAra zrI triI vinavajIre kaMvaranai prnnaayaa| nu daniyAM nai saMcAlita niyata mAravAr3a nojale jAyA / nAgora jokyura beroko ? tima samai mAhArAja zrI vinavijIle mohala selAvana ne kaMbara jesaLanerai gaDhameM rkhaa| pacha phojaLI, nAharA matasiMjona banAyA vijakaMdara karanasotArI dohItI / padamasiMcajorI to vahana / ___ rAva kelhaNa pUrALa, vilaMpura, kansalapura, moThAra, hAra, sigaLI A dharatI bhogavato / pachai saba sebohabo, vija karatI iza mAMta vaMTAMNI I mATI ratanasiMha, yaha mUlarAjakA mahobara nAI aura noDaveja hitAnA paniha, karamanAMtoMkA bohitaa| 3 vaidiyaH huI, unake nAma ye hai! / candravati, je bIkAnera ke mahArAjA gahajoko byAhI gii| 5 vinaya ni, kobIkAnera naharAmakuMkara sAhako vyAhI 1 6 bIkAnerako vyAhI gaI donoM degI kahine aura hAnnoMtrI dohitiya hai| vinayajJabari, nahAyajA vijayAnahIne bara mahArAjakumAra lahAnahI ko vyAhI gii| usa ucca abhayasiMhakA beTA sahi aura dakSiNa vAle nA lekara bArabAr3ameM nA gaye aura nAgora aura bopurakA verA DAla diyaa| jaba mahArAjA vijayAnahanIkI zekhAvata rANI aura ubara jainalanenke gahameM rhe| 8 jara koDa kI jahA~hI ... vivAha huaa| vijayAtrani, nijIkI jagI vahita aura karanIko hita / 9 nava ! 10 pIche natra zenDA hunA, usake vaMzanAne inna prakAra deza baMTa gyaa| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 111 gAMva 360 pUgaLa vAMsa lAgatA' / 1 haiso pUgaLa vAMsa, gAMva 150 / 1 haiso vikUpura, gAMva 75 / 1 haiso varasalapura, gAMva 84 / 1 haiso kisanAvata bhATiyAMnUM , gAMva 140 hApAsara vAMsa / A Thor3a pAhuvero kahAvai / kadIma to jesaLamera vAMsa pA Thor3a hutI / pachai vIkAnerarA dhaNiyAM jorIdAvai mahArAjAjI zrI sUrasiMghajI dabAyane hApAsara bIkAnera vAMsa ghAtiyo / hApAsara vIkAnerasU kosa 12 / bhATI kisanAvata vIkAnerarA cAkara huvA' / paihalI jesaLamerarI sIMva DIvajALa tAMI hutI / tikA DIvajALa rAMNaiharathA kosa 12 mahAjana najIka / kisanAvatArai gAMvAMrI vigata'1 hApAsara / 1 sUrAsara / 1 cuuhdd'sr| 1 mottaasr| 1 vddernn| 1 moriyaaNvaalo| 1 khaarbaaro| 1 lAlAvara / 1 lAkar3avALo / 1 rAMNaihara / 1 piitthvaalo| 1 baMdha / 1 raaymlvaalii| 1 mottelaaii| 1 jagadevALo / 1 viijhlvaalii| 1 ngraajsr| 1 bhaMDaNa / 1 dhavaLAsara / 1 lAkhAsara / 1 khokhraaNnno| 1 pAkevaLo / 1 akhAsara / 1 bhAcAhara / 1 rAjAsara / 1 dedaahr| 1 klskii| ____I. pahile pUgalake pIche 360 gAMva the, (jinake cAra bhAga kiye gye)| 2 eka bhAga pUgalakA jisake pIche 150 gaaNv| 3 hApAsarake 140 gAMvoMkA eka hissA kisanAvata bhATiyoMkA / (gAMvoMkI saMkhyAyeM ThIka nahIM pratIta hotiiN| 360 gAMvoMko 150, 75, 84 aura 140-ina cAra bhAgoMmeM bA~Tanese yoga 446 AtA hai)| 4 (hApAsarakA) yaha pradeza pAhuvero kahalAtA hai| 5 zurUse to yaha jagaha jaisalamerake adhikArameM thii| 6 parantu pIche bIkAnerake svAmI mahArAjA sUrasiMhajIne jabaradastI davA kara hApAsarako bIkAnerake adhikArameM le liyaa| 7 kisanAvata bhATI bIkAnerake cAkara ho gye| 8 pahale jaisalamerakI sImA DIvajAla gAMva taka thii| 9 vaha DIvajAla mahAjana gAMvake samIpa rANehara gAMvase 12 / kosa para haiN| 10 kisanAvatoMke gAMvoMkI suucii| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] muMhatA naiNasIrI khyAta vAta bhATiyAM mAMhai kelhaNAMrI sAkha' rAva kelhaNa kehararo, kehara rAvaLa mULarAjaro potro'| pahalI to rAvaLa kehararai TIkAnUM mudAyata veTo kelhaNa tho / pachai rAvaLa kehara vigara pUchiyAM kaThaika sagAI kIvI / tarai rAvaLa kehara rIsAyanai kelhaNa vaDA beTAnUM jesaLamera thI paro kADhiyo / TIkA lakhamaNa lohar3A beTAnUM kiyo / su kelhaNa eka vAra to ko dina AsaNI- ... koTa rhyo| pachai mana mAhai vicAriyo "pAsaNIkoTa monUM pachaihI. jesaLameraro dhaNI rahaNa nahIM dai / " tiNa samai rAvaLa kehara rAMma saraNa / huvo' / tarai kelhaNa vicAriyo-"koheka Thor3a khATaNI / " tiNa dina vikUpura sUno pdd'iyo| taThe rAva kelhaNa prAMNa gADA chor3iyA' / Agai / koTa mAMhai ghaNA jhAr3a UgA thA, tiNAMrI ghaNI jhaMgI huya rahI thI, su sArA jhAr3a-phUsa bALa diyaa| Apa koTa mAMhai vAsa kiyo / .. taThA paihalI14 rAvaLa ghar3asI dharatI vALaNa vAstai15 vikhA mAhai cAkarI kI, tada jaituMga kelhAro beTo mahipo vikhA mAhai sAthai huto| iNa vikhA mAMhai ghaNI cAkarI karI hutI' / iNa kharaca ghaNo pUjaviyo huto'. / su pachai rAvaLa ghar3asI dharatI vALI', tarai sArAM vikhAyatAMnUM...: vadhAriyA / tarai mahipAnUM kahyo-"the mAMharI vaDI cAkarI pohatA cho, su the mAMgo titarI dharatI mhe thAM dA / " tarai iNa rANAMrI taLAI . ___I bhATiyoMmeM kelhaNa-bhATiyoMkI shaakhaa| 2 pautr| 3 pahile to rAvala keharakA bar3A beTA kelhaNa rAjyAdhikArI thaa| 4. taba rAvala keharane krodhita ho karake bar3e beTe kelhaNako jaisalamerase nikAla diyaa| 5 choTe beTe lakhamaNako rAjyAdhikArI bnaayaa| 6 kii| 7 usa samaya rAvala kehara mara gyaa| 8 koI eka jagaha prApta karanI caahiye| 9 vahAM rAva kelhaNane apane gADoMko lAkara chor3a diyaa| (gADA chor3iyA=mukAma kiyaa)| 10 vRkSa / II unakI ghanI jhAMr3I ho rahI thii| 12 vRkSa aura ghAsa jalA diyaa| : - 13 nivAsa kiyaa| 14 usase pahale / 15 rAvala ghar3asIne apanA rAjya vApisa lauTAneke ... liye| 16 saMkaTa kAla : 17 isane vikhemeM bahuta sevA kI thii| 18 isane apanA kharca karake bhI bahuta sahAyatA phuNcaaii| 19 jaba rAvala ghar3asIne apanA rAjya lauTA liyaa| 20 taba sabhI saMkaTagrastoMko unnata kiyaa| 21 tumane merI anta taka bar3I sevA kI hai| 22 so tuma jitanI dharatI mAMgo utanI hama tumheM deN| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 113 6 kharar3arI pokaraNa thI' kosa 16, phaLodhIsUM kosa 8, uThAthI lene vIThaNoka sUdhI iNa dharatI maaNgii| rAvaLa ghar3asI itarI " dharatI jaituMgana dIvI hutI / vIThaNoka vIkAnerasUM kosa satare 17 cha / jogIrA taLAva, devAitarA taLAvasUM kosa 4 tathA 5 vIThaNoka chai, taThA sUdhI dharatI jaituMgarai rAvaLa ghar3asIrI dIvI hutI ; so vikUMpura ko 'dina' jaituMgarahI rahyo / taThA pachai pUgaLa Upara mulatAnarI phoja zrAI; tiNa pUgaLa liyo / pachai vA phoja vikUMpura zrAI, tarai jaituMga kalhairai marane vikUMpura koTa diyo / gaDha turake liyo / ke dina gaDha turakAM rahyo' / turakai gaDha mAMhai masIta 1 karAI chai / nai sAha vIdA mula - tAMNarA vAsIro karAyo koTa mAMhai deharo 1 jyAMnaro chai' / pachai turakAMnUM khAMNa-pAMNanUM jur3e kyUM nahIM ", tarai turaka koTa vikUMpura chor3a parA gayA ; suvikUMpura sUno par3iyo tho / mAMhai ghaNA jhAr3a UgA thA 11, tiNa sama rAvaLa kelhaNa khAlI Thor3a dekhane AsaNIkoTasUM vikUMpura Ayo, nai The rahyo / koTa mahilA jhAr3a - bhaMgI " bALa diyA; tike prajesa baliyA ThUMTha dIsai chai / gaDha rAvaLa kelhaNa sajhiyo / vikaMpura UMco thAMbamAthairo chai'cha / proLa sakharI " chai / ghara 1 mAMhai sakharo chai / deharo 1 eka sAha vIdAro karAyo sakharo chai / bhIMta to gaDharI pAkhatI isI 13 4 15 .17 sI hI chai" / kohara 1 kiDAMNo proLarI bhIMta heThe che, pAMNI khAro chai, purase 40 | doLo pAMNI kosa 5 tathA 7 chai, ner3o kaThai hI na chai ' " / 18 19 I se / 2 vahAMse lekara 1 3 taka / 4 itanI / 5 vahAM taka rAvala ghar3asIkI do huI bhUmi jayatuMgake pAsa thI / 6 kaI dina / 7 kaI dina gar3ha musalamAnoM ke adhikArameM rhaa| 8 masjida / 9 mulatAna nivAsI zAha vIdAkA banavAyA huA eka jaina maMdira bhI koTameM hai / 10 vahAM jaba turkoMko khAne-pIneko kucha nahIM milA / 11 bhItara bahuta vRkSa uge hue the / 12 vRkSoMkI jhAr3I / 13 abhI taka jale hue ThUMTha dikhAI dete haiM / 14 rAvala kalhaNane gar3hako taiyAra karavAyA / TS vikUMpurakA gar3ha stambhakI bhAMti UMcA uThA huA hai| 16 acchI | 17 gar3hake pArzvakI bhIMta to aisI-aisI (sAdhAraNa) hI hai / 18 kiDAraNo nAmaka eka kuMdrA paulakI bhIMta ke nIce hai, jisakA pAnI khArA hai aura vaha 40 puruSa gaharA hai / (puruSa vA purasA = khar3e hokara hAtha UMce uThAne yA dAyeM-bAyeM hAtha phailAne ke varAvarakI, athavA 120 aMgulI gaharAI nApane kI eka mApa ) / 19 AjU-bAjU 5 yA 7 kosa para pAnI hAtha AtA hai, nikaTa kahIM nahIM hai / * Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] muMhatA naiNasIrI khyAta loka rahai chai su soha koTa mAMhi rahai chai / phaLodhIsU kosa 25 chai, jesaLa merasUM kosa 70 cha / vIkAnerasU kosa 45 chai| derAvarasU kosa .. 60 chai / pUgaLasUM kosa 44 / vApa, vikUpurasU kosa 16, phaLodhIsUM . kosa 8, kirar3A nijIka, tikosa vaDI gAMva chai / ThAkurAIrI maMDa. vApa mAthai chai / bAMbhaNa-palIvALa ghaNA vasaM chai / vAMNiyAMrA ghara 50 ..., tathA 60 vasai chai / vApa ghaNA sevaja gohUM sArI sIMva kAThA nIpajai cha / maNa 1 gohUM vAyAM maNa 60 gohUM huvai chai / ghaNI jvAra huvai / sakharI sAkha huvai chai, tAharAM kaNa-nepata gohUM maNa 200000 tathA . 300000 jAjherA huvai chai'| bIjAhI sirahar3a sArIkhA rUr3A gAMva cha / mANasa hajAra 2000 rI jor3a rAva vikUpurarai bhale samAai Thor3a chai / mAraga derAvara mulatAMnaro vahai chai", tiNarI rUDI propata chai'| tikA Thor3a rAvaLa kelhaNa khATI / bhalI ThAkurAI jamI cha / tiNa samai rAva rANaMgade bhATI, rAvaLa lakhaNasenaro veTo punapALa jesaLamerasU kADhiyo, tiNaro potro huto', su kahai chai "rAva cUMDaijI maariyo| tiNarai beTo na tho, tarai rAva rAMNaMgaderI baira rAva kelhaNanUM kahADiyo14-"mona the ghara prAMNo to hUM thAMnaM gaDha dU " tarai kelhaNa parapaMca kiyo, nai kahAr3iyo-"bhalI vaataa"|" pachai Apa caDhanai pUgaLa ___I jo loga vahAM vasate haiM ve sava koTameM rahate haiN| 2 vahI eka bar3A gAMva hai| 3 ThakurAIkA sava AdhAra vApa gAMva para hai| 4 vahAM para pallIvAla brAhmaNa adhika rahate haiN| 5 vApakI sArI sImA (bhUmimeM) saMvajake kAThe-gehUM bahuta hote haiN| (sevaja-ve gehU~, cane Adi jo AzvinakI varSAkI ArdratA bhUmimeM bane rahaneke kAraNa utpanna hote haiN| inheM siMcAIkI AvazyakatA nahIM rhtii|) 6 eka mana vonese 60 mana paidA hote haiN| 7 java .. phasala acchI hotI hai to nAjakI paidAvAra meM gehU~ do-tIna lAkha manase bhI adhika paidA ho .. jAte haiN| 8 sirahar3ake samAna dUsare bhI acche gAMva haiN| 9 ina jagahoMmeM yadi mukAla ho to vikUpura rAvakI madadake liye do hajAra manupyoMkI jor3a usake pAsa ho sakatI hai| 10 derAvara aura mulatAnakA mArga idhara ho karake calatA hai| II jisakI AmadanI acchI hai| . . . 12 aisI jagahako rAvala kelhaNane prApta kii| 13 rAvala lakhaNasenake beTe puNyapAlako jesalamerase nikAla diyA thA, usake eka potA thaa| 14,15 java rAva rANaMgadekI vidhavA patnIne rAva kelhaNako kahalavAyA ki mujhako gharameM DAlado to maiM tumako yaha gaDhaH dehuuN| 16 tava kelhaNane chala kiyA aura kahalavAyA ki acchI bAta hai| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 115 gayo, tarai rAMNaMgaderI baira kahyo-"dhArecAro sAsatara kro|" tarai rAva kelhaNa kahyo-"aAja to rAvAIrA sAsatararo moharata chai", savArai bIjo sAsatara karasyAM / " su paihalai dina bAjoTa mAMDanai rAvAIro TIko kaDhAyo, sAsatara kiyo / sako rAjI hAtharai, jIbharai pAMNa kiyA / pachai dina 2 ADA ghAtana' rAva kelhaNa vAgo paharanai rAva rAMNaMgaderI doDhI Ubhai rahanai mAhai juhAra rAMNaMgaderI vahUnUM kahAr3iyo / tarai rAMNaMgaderI rAMNI kahAr3iyo-'thAMharo mhAMsU kola kAsUM chai ? nai hamai the kola pALo na cho' ?" tarai kelhaNa kahAr3iyo-"isar3I vAta kadai na huI, su kyu kIjai ? savArai saMsAra mAhai sagA-soI sako hasai / pachai. koI prAMpAMsU sanamaMdha karai nahIM, nai rAvarai beTo ko na chai / rAva rAMNaMgadero vaira hUM leiis|" tarai rAMNI paNa dITho, vAta mAMhai savAda ko nahIM / tarai rAMNI kahyo-"bhalI vAta; mhAre vaira vALaNatUM hIja kAma huto / " iNa vidha rAva kelhaNa pUgaLa dhaNI huvo| parcha rAvaLa kelhaNa mulatAMna jAyanai salemakhAnanUM nAgora Upara le Ayo / rAva cUMDAnaM maariyo| rAva kelhaNa ghaNUM tapiyo / itarA koTa khATiyA - sAkharo duho17 pUgaLa vIkUpura puNavi, mUMmaNavAha maroTa / derAvara nai keharora, kelhaNa itarA koTa18 // 1 I taba rANaMgadekI strIne kahA ki punarvivAhakI rIti kro| 2 Aja to rAvAIkI (g2avakI padavIkI) rasma kara lenekA muhUrta hai| 3 kala dUsarI rasma bhI kara leNge| 4. pATA, pttttaa| 5 rasma adA kii| 6 dhana aura miSTa-bhASaNa (miSThAnna) se savako rAjI kiyaa| 7 phira do dinakA bIca dekr| 8 rAva kelhaNa bAgA pahina karake rAva rANaMgadekI DyoDhI para khar3e raha kara rANaMgadekI strIko bhItara juhAra khlvaayaa| 9 tumhArA merese. kyA kaula hai ? aura ava tuma usa kolakA pAlana nahIM kara rahe ho| 10 aisI bAta kabhI huI nahIM, use kyoM karanA cAhiye ? II kala saMsArameM apane sage-saMbaMdhI sabhI hNseNge| 12 rAva rANaMgadeke vairakA vadalA maiM lNgaa| 13 taba rANIne bhI dekhA ki aba isa bAta meM koI majA nhiiN| 14 mere to vairakA badalA lenese hI kAma thaa| 15 rAva kelhaNane vahuta varSoM taka rAjya kiyaa| 16 itane gar3ha prApta kiye| 17 jisakI sAkSIkA dohaa| 18 kelhaNake pAsa itane koTa the-1. pUgala, 2. vikUpura, 3. mUmaNavAha, 4. mAroTha, 5 derAvara aura 6. kehror| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] muMhatA naiNasIrI khyAta rAva kelhaNa derAvara liyAMrI vAta eka iNa bhAMta suNI___soma kehararo sago bhAI, tiko derAvarameM muNvo| tara kelhaNa : goDo vaLAvaNanUM mANasa 400sU Ayo / tarai somaro veTo sahasamala mAMhai AvaNa de nhiiN| tarai ghaNA sUMsa-sapata devAcA karane koTa mAhai ... Ayo / dina 5 tathA 7 rhyo| iNe kelhaNanUM kahyo-"the parA .... jAvo / ' paNa kelhaNa jAya nhiiN| tarai sahasamala rUpasI rIsAyanai . AparA gADA le koTa chADa nIsariyA', su siMdha gyaa| koTa derAvararo kelhaNa liyo / taThA pachai rAva kelhaNa vego hIja muNvo| rAva kelhaNarA beTA2 rAva cAco kelhaNaro pUgaLa pATa / 2 riNamala vikUpura pATa huto| tiNarA vAMsalA kharaDavALA bhaattii'| 2 vikramAdIta kelhnnro| tiNarai vAMsalA khIravArA dhaNo / 2 ako kelhnnro| tiNarA vAMsalA sekhAsariyA-bhATI / akAnUM raa|| nAthU rir3amalota mAriyo' / . 2 kalikaraNa kelhnnro| tiNarai vAMsalA taNaNai gAMva11 / 2 harabhama kelhaNaro / tiNarai vAMsalA harabhama-bhATI kahIjai / . iNAMrA gAMva 2- 1 naacnno| 1 saraupara / prAMka 2. rAva cAco kelhaNaro pUgaLa pATa baittho| rAva kelhaNarA / koTa khATiyA mAMhai koTa 1 vikUpuraro riNamala kelhaNota diyo / I taba kelhaNa 400 AdamiyoMke sAtha mAtamapursIke liye aayaa| 2 tava saugaMdhazapatha aura vola-vacana de karake koTameM yA paayaa| 3 isne| 4 tuma ava cale jaao| . 5 tava sahasamala aura rUpasIne nArAja ho kara koTa chor3a diyA aura apane gAr3e le karake.. nikala gye| 6 jisake bAda rAva kelhaNa jaldI hI mara gyaa| 7 riNamala vikUpurakI : gaddI para thaa| usake vaMzaja kharar3avAle-bhATI kahalAte haiN| 8 kelhaNakA veTA vikramAditya / usake vaMzaja khIravAke jAgIradAra / 9 akkA kelhaNakA veTA, isake vaMzaja sekhAsariyA-bhATI kahalAte haiN| 10 akkAko rAva nAthU rir3amalotane maaraa| II kalikarNa kelhaNakA bettaa| isake vaMzaja tarANA gAMvameM haiN| 12 rAva kelhaNane jina koToMko prApta kara adhikAra kiyA . . . thA, unameMse eka koTa vikaMpurakA cAcAne riNamala kelhaNake veTeko de diyaa| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasorI khyAtaM . [ 117 itarA koTa cAcai bhogaviyA'1 pUgaLa, 1 keharora, 1 maroTa, 1 muMmaNavAhaNa, 1 derAvara / cAcArI vaDI ThAkurAI huii| cAco kaTaka karanai pokaraNa rAva varajAMga Upara aayo| pokaraNa jhUbiyoM / bhUtar3A mahAjana mahesariyAMrA kitarAheka gADA sai ucALe le pAyo / su ve bhUtar3A Aja sUdhA pUgaLameM rahatA - rAva cAcArA beTA 3 rAva vairasala, pUgaLa pATa huvo| jiNa navo koTa vairasalapura kraayo| 3 rAvata riNadhIra cAcAro, tiNanUM derAvara / bhAI vaTai vairasala liyo tho| tiNarai vAMsalA netAvata-bhATo / vikUpurarai desa, nokhasevaI / rAvata riNadhIra rA beTA4. viirmde| 4 lkhmnn| 4 muulo| 4 ajo| vIramaderA beTA5 vijo viirmdero| 3 kuMbho caacaaro| iNarai 6 neto, tiNarA netAvata' / vAMsa ko nahIM / 3 mahirAvaNa cAcAro' / derAvara ekaNa bhAMtarI Thor3a / riNadhIra macI muvo1 / beTA4 vIramade, 4 lakhamaNa, 4 mULo, 4 ajo hutA / paNa Thor3a ekaNa bhAMtarI, iNAMsU aThai rahyo na jAi, sArai siMdharai 1 cAcAne itane koToMkA upabhoga kiyaa| 2 cAcA senA taiyAra karake varajAMga . Upara pokaraNa car3ha pAyA aura pokaraNako luuttaa| 3 vahAMke bhUtar3A jAtike mAhezvarI baniyoMko ucAlA karA kara le aayaa| (ucALA=bahuta se parivAroM kA eka sAtha sAmUhika rUpase apane nivAsa sthAnakA sadAke liye tyAga karake anya gAMvako kiyA jAne vAlA prasthAna / ) 4 ve bhUtar3e aAja taka pUgalameM rahate haiN| 5 jisake vaMzaja netAvata-bhATI kahalAte haiN| 6 vikUpura pradezameM inakA gAMva nokh-sevdd'aa| 7 netA, jisake vaMzaja netaavt-bhaattii| 8 cAcAkA veTA kubhA, isake vaMzameM koI nhiiN| 9 mahirAvaNa cAcAkA bettaa| 10 deza. . . vara eka aisI (khatareko) jagaha / II raNadhIra apanI mauta mraa| 12 inase yahAM rahA nahIM jaataa| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] . muMhatA naiNasIrI khyAta muMhaDai derAvara chai / tarai iNAM gaDha Ubho melanai vikUpura urA AyA, .. nokha-sevar3e vasiyA / derAvararo gaDha khAlI par3iyo tho, tarai rAvaLa lUNakaraNa vsiyo| taThA pachai gaDha jesaLamera vAsai par3iyo / gADaNa pasAyata vikhA mAMhai siMdhanUM jAvato tho dukALa mAMhai / bArahaTa khIMdai kahina rakhAyo / itaro denai rAkhiyo / sAkharo kavita duya giri caMdaNa aDhAra, varai jaLavaMba motAhaLa' / sera eka sovanna , paMca rUpaka jhALAhaLa / / bAraha jUtha nara-mahiSa, cAdara khaTa cIraha / cyAra turI' catra UMTha, ekaso gAya sakhIraha14 / / bhATiyAM rAya huvasI bhuvaNa, lAbha dhramma sobhAga tuva / vairasala hAtha mAMDAviyau, cAyai etai cAcagAM suva / / 1 dUho khIMdai samo na vArahaTa, verar3a samo na rAya / jAtai juga jAsI nahIM, dUho cavai pasAya' / / 1 veTArI sAkharo ho sekho rAva tilokasI, jogAita jagamalla / ...... vairAgararA dIkarA, eka-eka hUM bhalla' / / 1 ___ I sAre siMdhake dvAra para derAvara basA huyA hai| 2 tava ye gar3ha chor3a kara ke vikUpura yA gaye aura nokha-sevar3e meM basa gye| 3 jisake bAda gar3ha jaisalamerake adhikAra meM paayaa| ... * dupkAlajanya saMkaTake kAraNa gADarA pasAyata sidhako jA rahA thaa| 5 itanA dekara .. melaa| 6 sAkSIkA kvitt| 7 motii| 8 muvrnn| 9 pAMca sera camakatI huI : caaNdii| 10 bAraha jor3I bhaile ! 11 chahoM prakArake cAdara grAdi vstr| 12 cAra bodd'e| ... 13 cAra uuNtt| 14 ekalo dUdha detI huI gaayeN| 15 bhATI rAva darasalane cAraNa putrako (TanIdeko) usakI icchAnusAra dAna diyaa| kavi kahatA hai ki hai bhATI rAva ! terA . maMgAmeM gaumAgya yaDegA aura tujhe dharmazAlAna hogaa| 16 gADharaNa pasAyata kahatA hai ki .. bAda samAna ko bArahaTha nahIM hai aura derasalake samAna koI rAjA nahIM hai| usakI kIrti / yugoM rAja nahIM mittegii| 17 varasala beTe eka-ekse bhale haiN| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . - muMhatA naiNasIrI khyAta [ 116 4 rAva sekho, dhaNI pUgaLa / 4 jagamAla bairslro| muMmaNavAhaNa dhaNI huvo / kyuM vairasalapura . mAMhai piNa sIra huto' / pachai jagamAla muMvo tarai turake muMmaNavAhaNa liyo / 5 jaitsii| 6 jaganAtha, cAMdarakha paTai / 6 paMcAyaNa, rAva vAghArI mohabatakhArai daulatAbAda beTI paraNiyo huto / kAMma Ayo / 7 goyaMdadAsa paMcAiNota / 10 haranAtha cAMdarakha paTai / iNarI beTI rAjA sUraja mohabatakhArai daulatAbAda siMgha paraNiyA hutA, kAMma aayo| sujAMNade / 10 urjn| 8 jogIdAsa goyaMdadAsota, 6 kalyANadAsa / vaDo rajapUta, jodhapura 10 karana / 10 bhIMva / vAsa / gAMva 4sUM vIjha- 6 kesodAsa jogIdAsaro / vAr3iyau paTai / saMmata 10 harisiMgha / 1668 hAthI mAriyo. ___6 pato jogiidaasro| dikhnn| 10 jasavaMta / 6 rughnaath| gAMva 4sUM vIjha- 7 rAMma pNcaainnro| rAva vADiyo pttai| saMmata 16- caMdraseNaro susro| sohadrAM 61 mohabatakhArai kAma bhATiyAMNI rAMNIro Ayo' / bApa / 10 acaLadAsa / 8 suratAMNa, rAvaLa vAsa / mer3atAro rAjoda paTai1 deg / ___ I kucha vairasalapura meM bhI usakA bhAga thaa| 2 jaba jagamAla mara gayA tava turkone mumaNavAhaNa para adhikAra kara liyA / 3 paMcAyaNa rAva vAghAkI beTI vyAhA thaa| 5 isakI beTI sujAnadese rAjA sUrasiMhakA vivAha huzrA thaa| 5 cAra gAMvoMke sAtha vIjhavAr3iyA gAMva jaagiirmeN| 6 samvat 1668meM isane dakSiNa meM hAthIko maaraa| 7 samvat 1661meM mohabatakhAMke liye kAma aayaa| 8 jagannAthako cAMdarakha gAMva paTTe me, daulatAbAdameM mohavatakhAMke liye kAma aayaa| 9 paMcAyaNakA beTA rAma / yaha rAva caMdrasenakA sasura aura sohadrAM (subhadrA) bhaTiyAnIkA bApa hai| 10 suratAna, mahArAjAkA cAkara / mer3ate paraganekA rAjoda gAMva paTTe meM / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 6 kuNbho| 6 megharAja / 8 netasI raamot| 8 tejaso rAmAvata / 6 narasiMgha / 6 udesiMgha pNcaainnro| 8 saMkaradAsa rAMmota / 8 manoharadAsa / 8 mohaNa6 veNIdAsa / 6 gokldaas| daas| 6 knhiidaas| 6 sabaLa- 6 dvArakAdAsa mnohrsiNgh| daasot| 8 naraharadAsa raaNmro| 8 IsaradAsa / 8 prAgadAsa jagamAla vairasalotaro peTa aThA vAMsa - 4 jogAyata vairslro| tiNanUM bhAIvaTai keharora prAyo, nai varasalapura mAhai haiMso hu~to / jogAyata vaDo praLe-dAtAra huvo| vaDA-vaDA dAna diyA / pachai sAtharairI mauta muNbo| pachai keharora turale liyo / iNarai vAsai isar3o ko na huvo' / dUho-jogAyata jIAra, pAMnA uthaLasI parama / / tonai bIjI tyAra, veharo hosI vairauta / / 1 4 tilokasI vairslro| 5 shso| 6 akhairAja / 5 bhairavadAsa, maroTa dhaNI huto| pachai bhairavadAsa muMvo, auta gayo / tarai rAva jaise maroTa liivii| 4 rAva sekho vairslro| pUgaLa dhaNI / eka vAra iNanUM mugale... mulatAMNa disa le jhAliyo, tada rAvajI zrI vIkejI choddaayo| .. 5 rAva haro sekhAro, pUgaLa dhaNI / pUgaLanUM gAMva 350 lAgatA, tiNa mAhai haiso 3 bhAI11 / vAghe sekhAvata gAMva hApAsaratUM vaMTAya gAMva I rAmakA veTA netsii| 2 rAmakA beTA zaMkaradAsa / 3 isake bAda jagamAla vaira-.. salotakA vNsh| 4 vairasalakA beTA jogAyata, ise bhAIvaTameM keharora milA aura varasalapurameM ..... bhI bhAga thaa| 5 jogAyataM bar3A jabaradasta dAnI huA / isane bar3e-bar3e dAna diye| 6 apanI mauta mraa| 7 isake pIcheke vaMzajoMmeM aisA koI nahIM huaa| 8. phira bhairavadAsa aputra mara . gyaa| 9 eka bAra isako mulatAnakI ora mugaloMne pakar3a liyA thA tava rAva bIkAjIne chur3avAyA thaa| 10 rAva harA zekhAkA putra, pUgalakA svAmI / II pUgalake pIche 350 gAMva ... the, jinameM tIna bhAIyoMkA hissA / (pR0 111 meM zekhAke vaMzajoMke ba~TavAr3emeM pUgalake gAMva 360 aura unake cAra hisse kiye gaye, batAyA gayA hai / ) ..... Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 121 140 liyA , tada gopo riNamalota vikUpura dhaNI huto, kapUta so ThAkura . huto / su harArA herU lAgA hutaa| pro kaThake nivALA khANa gayo huto, pachai harai gopA kanA vikUpura liyo / rAva harA rA beTI6 rAva varasiMgha / 6 vIdo rAvata / 6 hmiir| 6 udharaNa / 5 rAvata khIMvo sekhAvata / vairasalapura dhaNI, tiNanUM turakai mAriyo / 6 rAvaLa jaitsii| 6 saaNgo| 6 krn| 6 dhanarAja / 6 gaaNgoN| khIMvA-bhATI6 jaitasIrAva / vairasalapura 11 rAva dayALadAsa / dhnnii| 12 rAva karana / 12 rAva 7 rAva mAlade, vairasalapura rughanAtha / . dhnnii| 11 raamcNd| 11 sblo| 8 rAva maMDaLIka, vairasalapura 11 vIramade / 11 dldhnnii| moTA rAjAsU pt| 11 vAgha / kuMDaLa saMmata 1627 veDha 10 khetasI mNddliikro| huI taThe kAma Ayo / 6 sAMgo khiiNvaaro| 6 rAva netasI, vairasalapura 7 jagamAla / dhaNI / samiyAMNa baLocai 8 acaLadAsa / mAriyo / 10 rAva prathIrAja, vairasalapura 10 kesodAsa / . . . . dhaNI / ... . I vAghA zekhAvatane hApAsara sahita 140 gAMva vaeNTavA kara liye| 2 harAke dUta pIche lage hue the, jaba yaha kahIM bhojana karaneko gayA huA thA taba harAne gopAse vikaMpura chIna liyaa| 3 jisako turko ne mAra diyaa| 4 varasalapurakA svAmI rAva maMDalIka, kuDala gAMvameM moTA rAjA udayasiMhase samvat 1627meM lar3AI huI usameM kAma A gyaa| 5 varasalapurakA svAmI rAva netasI, jise balocoMne samiyAraNA (sivAnAmeM) maaraa| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 11 durgaadaas| jodhapura mehA- 6 gopALadAsa / . . kora phaLodhIro pttai'| 10 rAvata caaNdo| .. 8 jIvo jgmaalro| 11 jagatasiMgha / .. 6 karana khovAro / khIMvA 8 lakho amraaro| sAthai kAma praayo| 6 daulatakhAMna / 7 amro| 10 giradhara, khajavAMNo paTai ! .. 8 rAmasiMgha / 6 gAMgo khiiNvaaro| 6 rAmacaMda / 7 tiloksii| 7 tejsii| 10 vAgha / 8 rAmasiMgha / 8 maansiNgh| .. 6 syAMmadAsa amraaro| 6 jasavaMta / karaNa, khiiNvo| 10 bhAMNa / 10 bhagavAna ! ... 6 bhATI dhanarAja khiiNdaaro| rAva mAladerai vAsa / vikUkohara ghaNA gAMvAMsU paTai / phaLodhIrai thAMNa rhto| pacha rAva jesa pUgaLarai dhaNI cADI mArI', taThai aADa-vAhara pIhalApa kanai Apar3iyA / jesai rA / / prathIrAja bhojarAjotanUM cADI mAriyo / aThe veDha huI / veTa jese: jiitii| 7 gopALadAsa / 7 khetsii| 7 tthaakrsii| 7 rAyamala / 7 siiho| rAva dhanarAjaro paravAra13 gopALadAsa, bhaTanera 8 siraMga / ___ kAma aayo| ha raaghodaas| 8 narahara, bhaTanera kAma praayo| 10 govrdhn| 10 hararAMma, ... jodhapura vAsa / 6 ugro| 6 rAjasiMgha / 10 mAdhodAsa / 10 jaga-. 7 rAmasiMgha / 7 khetasI mAla / 10 goyaMdadAsa / dhanarAjota / 6 vAgha siraMgaro / ___I durgAdAsako jodhapura rAjyake phalodhI paraganekA mahAkora gAMva paTTe meN| 5 zyAmadAsa, karaNa aura khIMvA amarAke vette| 3 kaI gAMvoMke sAtha vikUkohara pttttmeN| 4 pIche / pUgalake svAmI rAva jaisene cADI gAMva luuttaa| 56 vahAM jaisene bAr3I car3hAI karake pIhalApa gAMvake pAsa cADIke pRthvIrAja bhojarAjotako pakar3a karake mAra diyaa| 7 yahAM lar3AI huii| 8 vAgha siraMgakA (zrIraMgakA) vettaa| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..... muMhatA naiNasIrI khyAta [ 123 10 vihaarii| 10 deviidaas| 10 mukaMda / 10 kuMbho / 8 AsakaraNa khetasIro / 10 tejamAla / 10 jaisiNgh| ...... siraMga' / 10 mAdhodAsa / 10 gira6 kalyANadAsa, vIkAnera dhara / 10 akhairAja / :- vAsa / nAthUsara cAkhU 6 jaganAtha / paTai / 7 rAyamala dhnraajro| 10 kAnha / 8 kAnha, rAvaLe vAsa / 6 haradAsa / 9 manohara / mehAkora paTai / 8 duragadAsa khetsiiro| 6 nrhr| 6 naatho| rAva satrasAla 10 rAmasiMgha / ....sAthai kAma Ayo / 8 nArAyaNa raaymlro| 8 mahesadAsa khetsiiro| 6 mukaMda / 6 motto| 7 ThAkurasI dhanarAjaro / harAMmadAsa / 8 jogAita / 8 sAMvaLadAsa raaymlro| - 6. bhopt| 6 suMdara, jAMbheLAva paTai / 10 govaradhana, khIMdAsara paTai 6 khaMgAra, rAva? vAsa / 10 dayALadAsa, nAbhAsara / vImaNavo paTai / 10 giradhara, sIhAMNo paTai / 6 IsaradAsa / . 10 karamasena / 10 sujANa / 6 jogIdAsa / 8 rughanAtha / goyaMdadAsa / 8 udayasiMgha raaymlro| 8 kisanadAsa / ThAkura 8 cAMdo rAyamalota / siiyot| 8 veNo raaymlot| -- 6 sUrajamala / 7 sIho dhnraajro| har3aphai 10 rAyakarana / ___kAma aayo| 8 rAma ThAkurasIyota / 8 hemarAja / bhaTanera kAma 6 prathIrAja / praayo| I prAsakaraNa aura zrIraMga khetasIke bette| 2 kalyANadAsa bIkAnera meM cAkara, jisako nAthUsara aura cAkhU gAMva paTTe meN| 3 kAnha, jodhapura rAjAjIkA cAkara aura mahAkora gAMva paTTa meM / 4 khaMgAra, jodhapura rAjAjIkA cAkara aura vImaNavo gAMva paTTa meN|| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] muMhatA naiNasIrI khyAta bhAgacaMda | rAmacaMda | 8 bhagavAnadAsa sIhAvata / jasavaMta / 10 rAmasiMgha | jagade / 10 harisiMgha / bhAM sohAvata / 8 suratAMNa / 6 balU | do / 6 prAga dAsa / 10 akhairAja | 7 likhamIdAsa dhanarAjaro / bhaTanera kAMma grAyo / 8 kalyAMNadAsa | C lADakhAMna, vIkAnera vAsa / sovAMgiyo paTai' / do 7 iMgarasI dhanarAjaro / karamasI / bhairavadAsa / khIMva / ( 8 karamacaMda / ) 5 vAgho sekhAro | iNa rAva harA sekhAvata ne haise 3 pUgaLa meM hApAsara lArai gAMva 140 vaTAya liyA / 6 bhATI kisano vAghAvata / iNarAvAMsalA kisanAvatabhATI kahAve hai " / trIkAnera vAMseM ghoDo khar3e 1 phaLodhI moTA rAjAnUM thI 5 tada moTA rAjArA vAsa" | kahAvatanUM grAdhI phaLocI dIvI thI / 6 7 tejamAna / 7 rAyasiMgha / 7 mAlo / 7 rAyamala | tejamAla kisanAvata vaMDo ghATa, vaDo rajapUta huvo' / = ThAkurasI tejamAlarI | C akhairAja | lAkhaNasI / 8 bhAMNa tejamAlota / 6 ratanasI / 8 10 karamacaMda TIka~ / 9 prathIrAja / yayala ( ? ) (dayALadAsa) rAMgo tejamAlota | 8 khaMgAra tejamAlota / 6 sUrajamala / 6 dayALa | bhIMvarAz2a | 2 isane harA zekhAvata ke / calAtA hai| 5/6 java 1 lADakhAna, bIkAnera meM cAkara grora sorvAgiyA gAMva paTTe meM / pAsase pUgala pradeza ke 140 gAMva hApAsarake pIche ba~TavA kara le liye vata-bhATI kahalAte haiM / 4 bIkAnerake ( mahArAjAke) pIche ghor3A phalodhI para moTA rAjAkA adhikAra thA taba yaha moTA rAjAkA cAkara thA aura kahane mAtrako AdhI phalodhI ise dI gaI thii| 7 tejamAla kisanAvata, suMdara aura bar3e kadakA aura bar3A vIra rAjapUta huA / 8 karamacaMda gaddI baiThA / 3 isake vaMzaja kisanA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . - muMhatA naiNasIrI khyAta [ 125 6 nAtho, bhalo rajapUta / 1656 gAMvAM 5sUM vITha. : khAra vArai cUhar3asara vsai'| Noka paTai dI hutii| rAjA 10 kuMbho, khaarvaarai| sUra ( siMgha) tejamAla .....8 khaMgAra tejamAlota, jodha mAriyo tada sAthai : pura basiyo huto| saMmata mAriyo / .. kisanAvatAMro vaDo dhar3o cha / mANasa 1000 tathA 1500 jamI yata cha / ..... 8 kAnha tejamAlota, rAvaLe mudai / rAyamalavALI rAMNera ... .. vAsa tho| saMmata 1685 vasai / mer3atAro mIThaDiyo paTai 8 vIramade rAyasiMghota, huto / rAvaLe vaas| saMmata 16rAyasiMgha kisanAvata, prAMka 7 56 kAlAMNo paTai gAMva 8 bhagavAnadAsa rAyasiMghota, 14suuN| - saMmata 1672 rAvaLe vaas| ha karana / . cAMma, sAvarIja paTai / / 8 pUraNamala / ...... 6 mAdhodAsa, rAvaLa vAsa / ___ mAlo kisanAvata, prAMka 7 saMmata 1677 cAM{ pttai| 8 sAMvaLadAsa hApAsara vasai / 10 acaLadAsa / rAyamala kisanAvata, prAMka 78 sahasamala rAyasiMghota / ..7 goyaMdadAsa, kisanAvatAMmeM ... I nAthA, acchA rAjapUta, khAravAke cUhar3asara gAMvameM rahatA hai / 2 khaMgAra tejamAlota jodhapura meM basa gayA thaa| sambat 1656 meM pAMca gAMvoMke sAtha vIThapoka paTTa meM diyA thaa| rAjA sUrasiMhane isake bApa tejamAlako mArA taba ise bhI sAthameM mAra diyaa| 3 kisanAvatabhATiyoMkA bar3A rAmUha hai| inakI 1000/1500 prAdamiyoMkI jamIyata hai| 4 kAnha tejamAlota jodhapura rAjAjIkA cAkara thaa| sambat 1685meM mer3atA paraganekA mIThar3iyA gAMva usake paTTa meM thaa| 5 bhagavAnadAsa rAyasiMhota samvat 1672 jodhapura rAjAkA cAkara aura ' cAmU aura sAvarIja usake paTTe meN| 6 kisanAvata-bhATiyoM meM goyaMdadAsa mukhya vyakti, rAyamalavAlI rAgara gAMvameM rahatA hai| 7 vIramade rAyasiMhota jodhapurakA cAkara, sambat 1656 meM 14 gAMvoM ke sAtha kAlANA paTTa meM / 8 mAMvaladAsa hApAtarameM rahatA hai| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 8 jagamAla, deherai-bhAcAhara vsai'| __ rAva kelhaNa kehrro| pUgaLa, vikUpura, vairasalapura iNArI ThAku-. raaii| pIDhI 1 rAva kelhaNa kehrro| 4 rAva sekho vairslro| 2 rAva cAco kelhnnro| 5 rAva haro sekhaaro| 3 rAva vairasala caacaaro| harArA beTA 6 rAva varasiMgha / 6 vIdo harAvata / 6 hmiir| 6 uddharaNa / ___ rAva varasiMgha harAvata aAMka 6 pUgaLa, vikUpura dona Thor3e dhaNI huvo / varasiMgha vaDA vaDA pravAr3A khATiyA / sAkharo kavita paMca sahasa mogara sahasa paMcaha dhmdhaarai'| paMca sahasa paisara kIya vaMkar3e-karArai' / raivArI rattar3I phirai Aga pdd'daarai| khar3e vAga' mokaLI10 cIta bhATiyAM kraarai| bAhar3agira khAvar3A koTar3e chAhoTaNa savAIyo / / gorahara lago ju mehaNo tyai utAraNa Aviyo18 // 1 RhakahiyA-kaNachiyA kaccha laggI kiramALAM', kammALAM bhAriyA pUTha jirahAM1 kammALA / 1 jagamAla dehere-bhAcAharameM rahatA hai| 2 inkii| 3 pUgala aura vikUpara donoM jAgIroMkA svAmI huyaa| 4 varasiMhane bar3e-bar3e yuddhoMmeM vijaya aura yaza prApta kiyaa| 5 (1) gadAdhAriyoMko (2) gadAroMse, mudgaroMse / 6 nAza kiyaa| 7 bAMke aura shktishaaliyoNko| 8 calAte haiN| 9 vAga, lagAma / 10 adhika / 1114 bAhar3amera (vAr3a-::. mera). khAvar3a, koTar3A aura cauhaTana-ye nagaroMke nAma haiN| 15 (1; jaisalamerakA kilA / .. (2) jaisalamera zahara / 16 klNk| 17 usko| 18 aayaa| 19 dIna hokara pukAre, roye| 20 tlvaareN| 21 jirahavastaroMse / 22 uuNttoNko| . . . . Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ..... muMhatA naiNasIrI khyAta [ 127 kheDItAM' khUdatAM dhasai dhara pAya haimara, ghUghara roLa ravadda rughA vAjai riNa pAkhara / saraNAya-sAda" nIsAMNa sara kUpiye DholArava kiyA, truTatI-rAta harabhama-taNe jaggamAla jagAviyA // 2 rAva varasiMgharA beTA, prAMka 67 rAva dujaNasala, vikUpura kalo vegohIja muNvo"| dhnnii| sonagarA khIMvAro pachai TIko kalArA bhAI dohiitro| pAtaLanUM huvo| 7 rAva jaiso, pUgaLa dhaNI / 7 jAmaNa vrsiNghro| iNarai sonagarA khIMvAro dohI vAMsa ko nhiiN| tro| jaisArI beTI rAva 7 pAtaLa vrsiNghro| tiNarai caMdraseNa paraNiyo huto, vAMsalA nokha sevaDai chai / nAMva premlde|tikaa vikU- pAtaLa mAsa 6 pUgaLa dhaNI pura muMI111 huvo| pachai jaise pUgaLa 7 kalo varasiMgharo, jako liivii| kirar3A vApa vIca vasiyo 7 sAtaLa vrsiNghro| vAMsa tho, tikA Thor3a 'kalArI ko nhiiN| koTar3I' kahIjai / 7 karamacaMda varasiMgharo / ekarasUM13 rAva jaiso 6 kalyANadAsa kisanakaThIkA gayo huto, vAMsa daasro| kisanadAsa karama kalai pUgaLa lI thI151 pachai cNdro| . I calAte hue, bhagAte hue| 2 rauMdate hue| 3 ghodd'e| 4 musalamAna / 5 rnn| 6 ghor3e aura hAthiyoMke kvc| 7 (1) zaraNAthiyoMkI pukAra / (2) sahanAIkA zabda / 8 pichalI raatmeN| 9 harAke putrane / 10 khIMvA sonagarekA dohitA / II sonagarA khIMvAkA dohitA / jaisekI beTI premalade rAva caMdrasenako vyAhI thI, vaha vikUpurameM mara gii| 12 kallA . .. varasiMhakA beTA / yaha kirar3A aura vApake bIca meM rahatA thaa.| vaha jagaha 'kalArI koTar3I' kahI jAtI hai| 13 eka bAra / 14 khiiN| 15 pIchese kallene pUgala para adhikAra kara liyA thaa| 16 phira kallA jaldI hI mara gyaa| 17 varasiMhakA veTA jaabhrnn| isake vaMzameM - koI nhiiN| 18 isake vaMzake nokha aura sevar3emeM rahate haiM / 19 varasiMhake beTe sAtalake vaMzameM koI nhiiN| . Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 6 rughanAtha / 6 kalyANa- sUrajamalarA beTAdAsa / goyaMdadAsa, dayALadAsa, 8 rAMNo / kalyANadAsa, tejamAla, 6 bhagavAMna / 6 akhairAja / raaNmcNd| 8 jagamAla / 6 jasavaMta, rAvaLe vAsaH / 6 rAghavadAsa / 6 gopALa naneU paTai / saMmata 1663 dAsa / ha bhIvarAja / kAMma praayo| 6 piitho| 6 likhamIdAsa / 6 vlu| .. 6 rughanAtha kisndaasro| ha kisanadAsa / 8 jogAita / 8 raayml| 8 suratAMNa, moTA rAjAro. 6 dhanarAja / 6 likhamI cAkara / phaLodhIrI gAyAM daas| lI taThe kAma Ayo / 7 rAva dujaNasala varasiMgharo, 8 bhAMnIdAsa dujaNasalaro,. vikUpura dhaNI / moTA * sirahar3a vasiyo / pachai rAjAro susro| poha- . sobatarai mAmalai moTai . pAvatI dujaNasalarI beTI rAjA phaLodhI thakAM saMmata paraNiyA hutA, su jodha 1625 rai TAMNa mAriyo / pura (pa) hutAM paihalIhIja 6 sAdULa bhaaNniidaasro| muNii| rAjA rAyasiMghajIra kAma Ayo / 8 rAva DUMgarasI dujnnslro| 6 gopALadAsa, sirahar3a 8 sUrajamala rAvaLe caakr| vasiyo / pAtAvate nALa vikUkohara paTai / kanai mAriyo / ___I varasiMhakA beTA durjanasAla, vikUpurakA ThAkura, moTA rAjAkA sasura / moTA rAjAne durjanasAla kI beTI pohapAvatIse (puSpAvatIse) vivAha kiyA thA, paraMtu jodhapura pahuMcaneke pahale . hI vaha mara gii| 2 jasavaMta jovapura mahArAjAkA cAkara / naineU gAMva paTTa meM / samvat 16- . .. 63meM kAma aayaa| 3 sustAna moTe rAjA udayasiMhakA cAkara / phalodhIkI gAyeM gherI thIM . vahAM kAma aayaa| 4 bhAnIdAsa durjanasAlaMkA veTA, sirahar3a gAMvameM rahA / sambat 1625meM .. moTe rAjAne phalodhI rahate samaya ghor3oMke kAphileke (mahasUlake). nimitta huI lar3AImeM maaraa| .. 5 gopAladAsa sirahar3ameM bsaa| isako pAtAvatoMne nAla gAMvake pAsa maaraa| .... Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ..:: muMhatA naiNasIro khyAta. [ 126. 10 manoharadAsa / siNgh| 10 bhagavAna10 suMdaradAsa / 10 jasa dAsa / 10 blu| vNt| 10 sAMmIdAsa / 10 puuro| 10 raaNmo| 10 sAMvaLadAsa / 6 mAna- 6 rtnsii| 8DUMgarasI dujaNasalaro, vikUpura dhaNI huvo| vaDo ThAkura huvo| tada moTo rAjA phaLodhI vasai chai| tada dAMNa ghaNo dharatI mAhai - lAgato' / tada sobata sodAgarAMrI phaLodhI AvatI hutI / su rAtra DUMgarasI AparA bhAI bhAMnIdAsana sobata sAMmho mela', sobata teDAya', . dAMNa lena sobata AghI calAI / nai moTe rAjA sAtha sAMmaho meliyo huto, tiNa(sUM) bhATI bhAMnIdAsa sobata pohacAyanai pAcho mAMDaNasara utariyo tho', taTai rAva jaisAvata aura sAtha jiNAM bhATI bhAMnIdAsanUM mAriyo', tohI rAva DUMgarasI gaI karato huto', paNa moTo rAjA bhATiyAMsU page-par3iyo Avai, UparA-Upara burAI karai, vALesara mAriyo / tarai rAva DUMgarasI sArA kelhaNa bheLA karanai mANasa 2500 sUM kuMDaLa mAMhai rAvara taLAva Aya utriyo| moTo rAjA caDhanai AdamI 500 tathA 700 sUM bhATiyAM Upara gayo, taThe saMmata 1627 rA Asoja utaratai, kAtI lAgatAM veDha huI / veDha bhATiyAM jItI / moTai rAjA veDha haarii| rAva maMDaLIka vairasalapurarodhaNI iNa veDha kAma Ayau, - I usa samaya dezameM mahasUla (rAhadArI) bahuta lagatA thaa| 2 unhIM dinoM saudAgaroMkI eka ghor3oMkI sohabata phalodhIko A rahI thii| 3,4,5 isaliye rAva DugarasIne apane bhAI bhAnIdAsako sohavatake sAmane bheja kara sohabatake saudAgaroMko bulavAyA aura rAhadArIkI cugI lekara usa kAphileko Age jAne diyaa| 6 idhara moTe rAjAne bhI kAphileke sAmane apane AdimiyoMko bhejA thaa| 7.8 bhATI bhAnIdAsa sohavatako apane mArga para DAla aura vahAMse ravAnA hokara mAMDaNasara gAMvameM ThaharA thA, vahAM rAvake jaisAvatoM aura dUsare prAdamiyoMne bhAnIdAsako mAra diyaa| 9,10 rAva DUgarasI to tobhI gaI kara rahA thA, parantu moTA rAjA to pAMva pachAr3atA huyA bhATiyoMke pIche lagA huA thA, (cher3akhAniyAM karatA hI rahatA thaa|) . 11' burAI para burAI (cher3a-chAr3a) karatA hI rahe, unhIM dinoM bAlesara gAMvako bhI lUTa liyaa| 12 taba rAva DUMgarasIne sabhI kelhaNa-bhATiyoMko ikaTThA karake 2500 prAdamiyoMke sAtha kuDala gAMvameM rAvake tAlAba para pAkara DerA DAla diyaa| 13 moTA rAjA bhI apane 500/700 AdamiyoMke sAtha bhATiyoM para car3ha kara A gyaa| vahAM samvat 1627ke utarate Asoja aura kArtika mAsake lagate lar3AI huI / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 muMhatA naiNasIrI khyAta bhATiyAMrI tarapha / moTA rAjAro sAtha kAma praayo| moTo rAjA Apa nIsariyo phaLodhI prAyo, bhATI phaLodhI saihara Upara nahIM aayaa| DUMgarasIrA beTA 6 rAva udaisiMgha vikUpura dhnnii| baLoca samai rAva yAsakaraNa : . pUgaLaro ghaNI mAriyo huto, su udaisiMgha samAnUM ghaNA sAthasUM mAriyo, vaDo dAvo vALiyo / nai mehevai talavAr3A Upara kavarapadai udaisiMgha gayo huto; taThe veDha udaisiMha ka~varapadai hArI thI, taThe ghaNo sAtha mAriyo / huto| 6 devodAsa dduuNgrsiiro| rAva udaisiMgharA beTA, aAMka :10 rAva sUrasiMgha / 10 IsaradAsa, sirar3a vasiyo tho| saMmata 1685 bhA. vastai phaLodhI thakai hAkama thakai mAriyo / 11 rughanAtha / 11 haathii| 11 nAharakhAMna / 11 likhamI-... dAsa / 11 puuro| 11 sahaso / 10 karana rAva acaLadAsa vikramAdIyota mAriyo / 10 rAsau udaisiMgharo, bIkAnera cAkara / vIThaNoka kanai jAya... - ___1 bhATiyoMkI taraphameM varasalapurakA ThAkura rAva maMDalIka isa lar3AI meM kAma aayaa| . 2 moTArAjA bhAga kara phalodhI A gayA, lekina bhATI usakA pIchA karake phalodhI zahara para . nahIM aaye| 3 samA valocane pUgalake svAmI rAva prAsakaraNako mAra diyA thA isaliye udayasiMhane samAko usake kaI AdamiyoMke sAtha mAra diyA, zatra tA kA bar3A badalA cukAyA / 4 udayasiMha kuvarapademeM mehaveke tilavAr3A gAMva para caDha kara gayA thA, jahAM bahutase AdamiyoMko ... usane mAra diyA thA, lekina isa lar3AImeM vaha hAra gayA thaa| (vi0-tilavAr3AmeM lUnI nadIke pATameM bhakta rAvala mallInAtha aura unakI patnI rAnI rUpAMdeke nAmase prati varSa caitra kR. 11... ' se caitra zu. 11 taka mAravAr3a kA prasiddha vyApArI melA (caitrI kA melA) lagatA hai / tilavAr3Ase lUnI nadIke usa pAra thAna gAMvake pAsa rAvala mallInAthajI kA UMcA aura bar3A maMdira banA... huaA hai| vahAMse kucha hI dUra mAlAjALa gAMvameM rAnI rUpAMde kA maMdira bhI banA huA hai / .... rAThaur3oM kI mAravAr3ameM sarva prathama rAjadhAnI kher3apaTTana (kSIrapura) se tilavAr3A cAra mIla hai. . aura kher3a prasiddha vyApArika kendra vAlotarAse pAMca mIla pazcimameM hai / ) 5 IzaradAsa sirahar3ameM...... basa gayA thaa| samvat 1685meM jaba vaha phalovImeM hAkima thA, vastAne use mAra diyA thaa| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muMhatA naiNasIrI khyAta / [ 131 .. rayo, tikA Thor3a rAsAro-guDho hamaiMhI kahIjai chai / vastI ghara 500 . tathA 700 sadA rhtaa'| 11 vAgha / 11 sabaLa siMgha / ... 10 arjn| ... 10 kacaro, bIkAneraro cAkara / mAMDALa vasiyo / 10 rAva sUrajasiMgha udaisiMghota / vikUpura dhaNI huvo| vaDo ThAkura abhaMganAtha huvo / vaDA-vaDA pravAr3A khATiyA | eka bAra mohabatakhAMnanUM nAgora , tada ghaNo sAtha bIkAnera, nAgora phaLodhIro le Upara Ayo , tada rAvaM AdamI 2000 tathA 2500 kelhaNa sArA bheLA kara pAdharo vApa jAya utariyo / pachai muhato jaganAtha phaLodhIrai hAkama vIca phirane vAta kii| saMmata 1662 prathIrAja, akhairAja dalapatota rAva udaisiMgha vAghotarai - dAvai hamIrAM-bhATiyAM Upara doDiyA hutA / tiNa dina rAva sUraja siMgha nai ka~vara balU virasa' huvo tho, su balU vikUpuratUM chADanai kairaDUMgararI pAkhatI Ayo tho| taThe pokaraNarA thAMNAro sAtha bhaa|| duragadAsa, megharAjota, bhaa|| dvArakAdAsa, ekA hamIra balUnUM manAvaNa sArA bhATI nai rAva sUrasiMgha AyA thaa| uThe vAhAU Ayo ta? rAva sUrasiMgha, balU, bhaa|| duragadAsa megharAjota, bhaa|| dvArakAdAsa IsaradAsota, bhaa|| rughanAtha IsaradAsota, eko hamIra, sigaLo rAhAvaNo . I rAmA udayasiMha kA beTA, bIkAnera mahArAjA kA caakr| voThaNoka gAMvake pAsa . jAkara rahA . (naI vastI basAI) vaha sthAna abhI taka 'rAsA-ro-guDho' kahA jAtA hai| vahAM 500/700 gharoM kI vastI sadA rahatI hai| 2 kacarA bIkAnera mahArAjA kA cAkara / mAMDALa gAMvameM rhaa| 3 bar3A nirbhaya aura vIra ThAkura huaa| 4 bar3e-bar3e yuddha jIta kara kIrti prApta kii| 5 eka bAra nAgora jaba mohavatakhAMke adhikArameM thaa| 6 caDha kara paayaa| 7 tava rAvane do-DhAI hajAra sAre kelhaNa-bhATiyoMko ikaTThA karake sIdhA vApa jAkara DerA ddaalaa| 8 pIche phalodhIke hAkima muhatA jagannAthane bIca meM par3a kara ke sulaha karavA lii| 9 samvat 1662meM rAva udayasiMha vAghotakI zatru tAkA badalA leneke liye pRthvIrAja aura akSarAja dalapatota hamIra-bhATiyoMke Upara caDha kara Aye the| 10 usa dina / II vaimanasya / 12 isaliye balU vikU pura chor3a kara ke kaira-DUMgarIke pAsa Akara raha gayA thaa| 13 dUta / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 132 ] muMhatA naiNasIrI khyAta jesalamera vikaMpuraro sAro vAMsa dor3iyo' | phaLovI para kose 15 muMDeLAI mAMgaLiyAMro gAMva, ta rAva khetI dujaNasalota rahatI thI. taThe jAya Dero kiyo', su rAva khetasI sAtha thAbato dITho taraM Dhola dirAyo / tara rAva prathIrAja akhairAja hI saMbhiyA ", titarai sAtha uNAM prAge-pAchai grAvato gayo, tyUM mai veda karatA gyaa"| rAva sUrasiMgha, balU ka~vara kAMma grAyA' / nai bhATI dvArakAdAsa, bhATI duraMgadAsa, bhAMga rughanAtha sAro pokaraNaro sAtha nIsariyo / rAva sUrasiMgha, kaMvara bal AdamI 2 hamIra, mutharo, pato AdamiyAMsUM kAMma zrAyA" / vikaMpuraraM dhaNiyAM ne rAThor3e sagAI, tathA bIjAM"1 rA / / caMdrasena rAva DuMgarasIrI beTI paraNiyo / 9 moTo rAjA rAva dujaNasalarI beTI harakhAM paraNiyo" / 9 moTo rAjA bhATI jaimala kalAvatare paraNiyoH / 1 moTo rAjA bhATI jagamAla khIMvAvataraM parayo / kelhUNAM ne bIkAnerarA dhaNiyAM sagAI 1 4_ 13 1 rAjA rAyasiMghajI bhATI bhAMnIdAsarI veTI jasodA paraNiyo: 1 rAva sUrajasiMgha rAva zrAsakaraNarI beTI paraNiyo / 1 rAva sUra ( siMgha ) bhATI tejamAla kisanAvatarI beTI paraNiyo / 1 rAva karana bhATI sudarasA mAnasiMghota sirahar3iyAMrI beTI paraNiyo" / 6 I jaisalamera aura vikU purake sabhI loga evaM unake sabhI cAkara (gole ) pIche caDha kara Aye / 2 phalobIse pare kosa 15 para mAMgaliyoMkA mUDelAI gAMva | 3 vahAM jAkara unhoMne DerA DAlA | 4 taba rAva khetasIne sAthako Ate dekhA to Dhola bajavA diyaa| 5 tava rAva pRthvIrAja aura akhairAja bhI taiyAra ho gaye / 6 Age pIche jyoM-jyoM inakA sAtha AtA gayA tyoM-tyoM ye lar3AI karate gye| 7 rAva sUrasiMha aura ku~vara balU kAma Aye / 8 nikala bhAgA / 9 hamIra, mathurA aura patA ina prAdamiyoMke sAtha rAva sUrasiMha aura kuvara balU ye donoM kAma Aye / 10 vikU purake svAmiyoMkA rAThor3oM aura dUsaroMke saMbaMdhoM kA vivaraNa / II moTA rAjAkA rAva durjanasAlakI veTI harakhAMse vivAha huA thA / 12 moTA rAjA bhAMTI. jayamala kalAvatake yahAM vyAhA / 13 moTA rAjA bhATI jagamAla khIMvAvatake yahAM vyAhA / 14 kelharaNa - bhATiyoM aura vIkAnerake svAmiyoMke saMbaMdhoM kA vivaraNa / IS rAjA rAyasiMhajI bhATI bhAnIdAsako veTI yazodAse vyAha / 16 rAva karana sirahAr3iyA bhATI sudarzana mAnasiMhota kI veTIse vyAhA | Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 133 bhATiyAM-kelhaNAM nai kachavAhAM sagAI 1 kachavAho mahAsiMgha mAnasiMghota rAva AsakaraNa pUgaLiyArI beTI paraNiyo / 1 kachavAho mAdhosiMgha rAva DUMgarasI vikUpuriyArI beTI prnniyo| rAva sUrasiMgharA beTA11 balU rAva sAthai kAma Ayo saMmata 1662 / 12 kisanasiMgha, saMmata 1721rA poha vada 2 naneurai caDhiyAM rAva vihArI mAriyo / pachai jaitasI kisanAnUM mAriyo / 13 kuslo| 11 pirAgadAsa / 12 pto| 11 mohaNadAsa, sUrasiMgha balU mAriyAM pachai vikUpura TIko huvo| 12 rAva jaitasiMghanUM mohaNadAsa muMAM" eka vAra TIko huvo / parcha saMmata 1711 vihArI koTa liyo / 13 maalde| 11 rAva vihArIdAsa suursiNghro| ke dina to vIkAnera cAkara huto' / pachai rAvaLarA hukamasUM jaisiMgha kanA' koTa liyo| vikUpura dhaNI huvo| bhalo susato so ThAkura huvo" / pachai saMmata 1721rA poha bada 2 beTo bihArIro paraNaNa gayo tho, vAMsai sAtha thor3AkhU koTa I kelhaNa-bhATiyoM aura kachavAhoMke saMbaMdha / 2 kachavAhA mahAsiMha mAnasiMhota pUgaliyA-bhATI rAva AsakaraNakI beTIse vyAhA / 3 kachavAhA mAdhosiMha vika puriyA-bhATI rAva DUgarasI kI beTIse vyaahaa| 4 balU apane bApa rAva sUrasiMhake sAtha sambat 1662meM kAma aayaa| 5 kizanasiMhane samvat 1721kI pauSa badI 2 ko naineUse caDha kara rAva vihArIko mArA, parantu jaitasIne pIche kisanAko mAra diyA / 6 sUrasiMha aura balUke mAre jAneke bAda vikaMpurakA TIkA mohanadAsako huaa| 7 mara jAneke baad| 8 pIcha samvat 1711meM vihArIne koTa para adhikAra kiyaa| 9 kaI dina to bIkAnera meM cAkara rahA thaa| 10 pAsa se| II bhalA parantu susta sA ThAkura huA ! 12 vivAha karaneko gayA thaa| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] muMhatA naiNasIrI khyAta tho'. naneUraM caDhiyAM AdamI 10sU maa|| kisane valuvota mAriyo / ... 12 rAva jaitsii| 12 gjsiNgh| 12 caMdrasena / 12 jgruup| 11 daLapata sAhivadero veTo, jaitAvatAro bhANeja' / 11 khetsii| 7 sAhavakhAMna / taLAI vikUpurarai najIka - 1 tilAMNI-kosa 1, mAsa 1 pAMNI rhai| 1 rAMNIvALo-nokha sevar3A vica, pAMNI mAsa 4 / / 1 caMdrAva-bhATIro, sevar3A thI kosa", pAMNI mAsa 4 / 1 vaha-sevar3A kanai, pAMNI mAsa 2 / 1 varajAMga-jaituMga sevar3A vIca kosa 3, pAMNI mAsa 4 / 1 gopALI-nIMvalI kanai, pAMNI mAsa 4 / / 1 harakha-jaisiMgharI sirahar3a, pAMNI mAsa 10 / 1 godhaNalI-sirahar3a najIka, pAMNI mAsa 6, jUMnI chai / . 1 hararAjarI lohar3I-sirahar3a kana, pAMNI mAsa 4 / sirahar3a taLAI (100) kuvA 3 mIThA, purasai 20 / sirahar3a-lohar3I-kUvA 18 pAMNI mITho, taLAI ghaNI / jaitArI, pAMNI mAsa 5 / bhatharI, pAMNI mAsa 4 / vAvar3I dlptrii| taLAva rAMNAhaLa, mAsa 8 pAMNI / verA ghnnaa| I pIche koTameM thor3e hI manuSya the| 2 dalapata sAhivadevIkA beTA aura jaitAvatoMkA , . bhaanjaa| 3 vikU purake pAsakI talAiyoMkA vivaraNa / 4 nokha aura sevar3A gAMvoMke bIca 'rANIvAlo' nAmaka tAlAba, jisameM cAra mAsa pAnI rahatA hai| 5 sevar3Ake pAsa 'vaha' . . : nAmaka talAI, jisameM pAnI do mAsa rahatA hai| 6 jayasiMhake sirahar3a gAMvake pAsa 'harakha' . . . . nAmaka tAlAba, jisameM 10 mAsa pAnI rahatA hai| 7 sirahar3ake najadIka govaraNalI nAmaka .. . talAI, jisameM pAnI 6 mAsa rahatA hai| goSaNalI purAnI talAI hai| 8 sirahar3a meM (grAsapAsa .. talAIyAM 108 haiM aura) 20 puruSa gahare mIThe pAnI ke tIna kue haiN| 9 sirahar3a-lohar3Ike . . . (choTI sirahar3ake) pradezameM bahutasI talAIyAM aura mIThe pAnIke 18 kue~ haiN| 10 kue~ .... Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 135 pUnAderI, vikUpura varasalapura vicai, kosa 12 / vIkA soLaMkIro (taLAva) kosa 3 uttaravU, pAMNI mAsa 4 / khetapALaro Tobho, kosa 2, pAMNI mAsa 2 / vAkhaLavALI, kosa 2, pAMNI mAsa 4 / taLAI vikUpurarai desa 1 acalAMNI-kosa 10 rAMNerI kanai', pAMNI mAsa 6 / 1 nIMbalI-nIMbA muMhatArI, kosa 122, pAMNI mAsa 4 / 1 mAMDALa-mAMDA muMhatArI, kosa 6 pAMNI mAsa 4 / 1 kAMnar3iyArI-kAMnA soDhArI, kosa 10, rAMNerI kanai, pANI mAsa 2 / 1 lUr3I rAMmasara-vikUpura thA' kosa", pAMNI mAsa 2 rahai / vikUpurarai desarI hakIkata / kohara iNa bhAMta - . rajapUtAM aura logAMra vaMTa gAMva' jasahar3Arai-gAMva nokha / kohara 20 / siMgharAvAMrai-1 nAraNasara, 1 bhAramalasara / boDAMNAMrai-1 bhIdAsara / TAvariyAM makavAMNAMrai bheLo-TIvariyAMvALo / gogaliyAMrai-1 gogalIsara / bhuNa-kamaLAMrai-1 gAMva nokha, 1 cAraNa vALo / netAvata-bhATiyArai-1 sevdd'o| kohara 20 / gaihalotArai-gahalotAM vALo / prohitArai-1 prohita vaalo| ___I pAsa / 2 nIMbalI nAmaka talAI muMhatA nIMbAkI vanavAI huI hai jo vikuMpurase 12 ; . kosa para hai| 3 mAMDAla talAI muMhatA mAMDAkI vanavAI huI, vikUpurase 6 kosa para / 4 kAnar3iyArI nAmakI talAI kAnA soDhAkI vanavAI huI, vikU purase 10 kosa / 5 se / 6 kae~ isa prakAra haiN| 7 rAjapUta aura dUsare logoMke ba~TavAremeM Aye hue gAMvoMkI sUcI / TAvariyoMvAlA nAmaka gAMva, TAvariyoM aura makavAnoMkA sammilita / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] muMhatA naiNasIrI khyAta prohitAMrA dhar3A 2-eka vaDo, eka lohdd'o| solNkiyaaNrai-solNkiyaaNvaalo| somAMrai-1 grAvadhI, 1 vajU, 1 kUpAsara, 1 piithaasr|| mULAvata riNadhIrarA potarAMrai-1 jsuuvero| DAhaLiyAM-rajapUtAMro gAMva nagararai kohara kiDAMga pIvai / nAyAre-1 naayaaNro-kohr| sirahar3a-vaDI-paihalI pAhuvAMrai hutI', pachai rAva sUrasiMgha AparA bhAI IsaradAsanUM dii| jaituMgAMrai-1 koLiyAsara / 1 girarAjasara / 1 nagarAjasara / 1 cihu / 1 vhddd'o| 1 juDhiyo sevdd'o| cAraNAMrai gAMva 3 2 gADaNArai-1 khaMDokhaLI, 1 meghAMro, 1 depaaro| (3) 1 knhiyaaNrai-vrjaaNgro| 1 ratanuMgrArai-buDhAro gAMva / sirahar3a-vaDI-pahalI pAhuvAMrai hutI', pachai jasahar3AnUM dI thI / hamaiM . bhAMnIdAsarA veTA vasai / kohara 18, taLAI ghnnii| vAvaDI' bhaa|| daLapatavALI / verA' purase 4 / pArameM pAMNI ghaNo mITho / vAya11 2, pAMNI pArarai verai purasa 4, pAMNI mITho / taLAvameM ghar3Asara bharai to pAMNI varasa 1 rahai / / chottaa| 2 DAhaliyoM rAjapUtoMkA gAMva nagarake loga kiDANA gAMvake kueMkA ... pAnI pIte haiM / 3 bar3o sirahar3a gAMva pahale pAhuvA-rAjapUtoMkA yaa| 4 apne| 5 cAraNoMke tIna samUhoMke gAMva / 6 gADhaNa-cAraNoMke adhikArameM siremeM do gAMva vatAye haiM kintu peTeMmeM ukta tIna gAMva diye hue haiN| 7 thii| 8 ava bhAnIdAsa ke beTe rahate haiN| 9 vApI, vAvar3I 10 kue~ / II vaapii| 12 tAlAba meM ghar3oMse hI (kevala pIneke liye) pAnI bharA jAya to 1 varSa taka pAnI rhe| Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta . [ 137 .. nIMbalI-tiNa kohara ha, sara bAMbhaNAMvALo taLAva vaDo', verA ... pAra meN| .: bharosara-keI kahai vikUpuraro, ke kahai judo / pArameM verAM pAMNI ghnno| vikUpura thA kosa 16, phaLodhI thA kosa 22, vIkAnera thA kosa 25 / pUgaLarA dhaNI 1 rAva kelhaNa kehrro| 2 rAva cAca kelhaNaro / 3 rAva vairasala caacaaro| 4 rAva sekho vairslro| 5 rAva haro sekhaaro| 6 rAva varasiMgha hraaro| 7 rAva jeso varasiMgharo / rAva jeso varasiMgharo pUgaLa dhaNI huvo| maroTa piNa lI hutI / vaDo akhAr3asidha-abhaMganAtha huvo / kahai chai rAva jese bAvIsa veDha jItI / vaDA-vaDA bola vaaliyaa| Apa maroTa piNa keheka dina rahato / pachai mulatAMNarI phoja Upara AI taTai rAva jeso kAma Ayo / vAta eka: rAva mAladeva gAMgAvata ghaNUM tapiyo, tarai sArAM gaDhAM, pADo- siyAMnUM dhakAyA1 | su pUgaLa Upara rAva mAladevarI phoja ghaNo sAtha Ayo huto, paNa tiNAMrA gAMva iNa kAMTha nahIM, nai rAva bhAMNa 1 jisameM ku~e~ / 2 brAhmaNoMvAlA-sara nAmaka tAlAba bar3A hai| 3 bharosara gAMvako kaI to vikUpurakA kahate haiM aura kaI kahate haiM ki vaha judA hai| 4 mAroTha bhI isane le liyA thaa| 5 bar3A raNa-kuzala aura ajeya vIra huaa| 6 kahate haiM ki rAva jaisene 22 lar3AIyAM jItIM thiiN| 7 bar3I-bar3I pratijJAoMkA pAlana kiyaa| (zatra oMkA pratizodha kiyA) 8 kaI eka dina (kabhI-kabhI) mAroThameM bhI rahA karatA thaa| 9 phira jaba mulatAnakI senA caDha kara pAI usameM rAva jaisA kAma A gyaa| 10 rAva mAladeva gAMgAvatane bahuta samaya taka aura jabaradasta zAsana kiyaa| II usa samaya sabhI gaDha (gar3hapatiyoM) aura pAr3osiyoMko . parAsta kiyaa| 12 rAva mAladevakI bahuta bar3I senA pUgala para caDha kara AI thii| 13 lekina isa porakI sImA para inakA koI gAMva nhiiN| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] muMhatA naiNasIrI khyAta bhojarAjota cADIro dhaNI kaTaka sAthai huto', tiNasU asakhedho karane cADI Upara Ayo / taThe tIna veDha jiitii| ekato raa|| prathIrAja . bhojarAjota cADI gAMvarai kher3e kAma prAyo / kalo ratanAvata gAMva karaNUro dhaNI, pAtAvata kitarAi sAthasUM vAhara riNamalasara kaneM ApaDiyau , taThe veDha huI / kalAnUM kUTa lohaDai par3iyo', kalArI aAMkha gii| . veDha jesai jItI / pAghA khaDiyA' ta? pokaraNaro sAtha rAvarai thAMNairo. raa|| bhojarAjaro beTo rAMNagade huto, su sAtha lene Apar3iyo', nai phaLodhI thAMNa rAvarai bhATo dhanarAja khIMvAvata kaleNa huto, tike beU11 sAtha gAMva lAkhAsara vIkAnerarai Apar3iyo, taThe veDha huI; rAva rAMNagade bhojarAjotarA AdamI 17 kAma paayaa| Apa pUre ghAvai par3iyo, . Ubariyo / bhATI dhanarAjanUM bhATIe rAkha liyo / veDha AhI jesai .. jItI14 / yUM tIne hI veDha jiitii| __ kehIka yUM paNa kahai chai16-rAva jeso keIka dina jodhapura rAva mAladerai vAsa huto' / paraganai mer3atero gAMva rAyaNa paTai tho| pAtAvatAMro bhANeja huto18 | keIka dina coTIlai rahyo tho, tada pAtAvate ghaNA hIr3A kiyaa| gItaro dvALo rAva jesAro' aNabhAgo kaLaha sIla sata idhakai , asura ghar3A coraMga caDha ema / I aura cADIkA svAmI rAva bhANa bhojarAjota senAke sAthameM thaa| 2. jisase jhagar3A karake cADIke Upara caDha paayaa| 3 vahAM para tIna lar3AIyoMmeM vijaya prApta kii| 4 cADI gAMvameM (ke bAharI pradeza meM) kAma aayaa| 5 vAhara (pIche) caDha kara ke riNamalasarake : pAsa pkdd'aa| 6 kalAko mAra kara ghAyala kara diyA / 7 Age claaye| 8 vahAM / 9 pkdd'aa| 10 aura / II donoN| 12 svayaM pUrNa Ahata hokara gira par3A, kintu vaca gyaa| 13 bhATI dhanarAjako bhATiyoMne bacA liyaa| 14 yaha lar3AI bhI jaisene jIta lii| .. 15 isa prakAra isane tInoM hI lar3AIyoMko jIta liyaa| 16 kaI loga isa prakAra bhI... kahate haiN| 17 cAkarImeM thaa| 18 pAtAvatoMkA bhAnajA thA / 19 taba pAtAvatoMne isakI " vahuta sevA kii| 20 rAva jaisAke saMbaMdhameM kahe hue gIta (chaMda)kA eka padyAMza / . . . . Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta . [ 139. jo jIvIjai to jesA jima , . je marajai to jaisA jema' / / 1 aAMka 8, rAva kAMnha jesaaro| pUgaLa dhaNI huvo| jesAnUM mugale maroTameM mAriyo, tada kAnha baMda par3iyo huto / pachai mahArAjAjI . rAyasiMghajI, mahArAjA mAnasiMghajI pAtasAjItUM araja kara choddaayo| rAva kAnharA beTA rAva aAsakaraNa kAnharo, pUgaLa dhaNI huvo| samo baloca pUgaLa Upara Ayo, rAva koTa choDa pAdhara meM veDha kI, taThai ghaNA sAMthasUM kAma Ayo / .. rAmasiMgha kAnharo / 6 mAnasiMgha kaanhro| nAgora rAjA rAyasiMghajI nai dalapata veDha huI tarai kAma Ayo / 10 sUrajamala / aAMka 6, rAva AsakaraNa kAnharo, pUgaLa dhaNI huvo| ... / beTA AsakaraNarA 10 jagadeva aaskrnnro| 10 nAraNadAsa / 10 suratAMNa / 10 kisanasiMgha / 10 goyaMdadAsa / 10 kisanadAsa / AMka 10, rAva jagadeva AsakaraNaro pUgaLa dhaNI huvo| . rAva jagadevarA beTA 11 rAva sudarasaNa jgdevro| raa|| mAMna khIMvAvataro dohItro / . . jagadeva muMvo, eka vAra TIkai baiTho pUgaLa / pachai saMmata 1722 rAjA karaNa pUgaLa mAranai iNAMnUM parA kADhiyA / .. . adhika zIla aura satyakA pAlana karane vAlA rAva jaisA zatruoMkI caturaMginI senAke sammukha caDha kara gayA aura yuddha meM pIche pAMva nahIM diyaa| (saMsArameM) yadi jiyA jAya to ...: jaisAke samAna aura marA jAya to jaisAke samAna / (jIne aura maranekA jaisene Adarza upasthita kiyaa)| 2 taba kAnha kaidameM par3A thaa| 3 rAvane koTa (kA Azraya) chor3a kara maidAnameM lar3AI kI, jahAM kaI manuSyoMke sAtha kAma A gyaa| 4 kAnha mAnasiMhakA beTA, nAgorameM rAjA rAyasiMhajI aura dalapatake paraspara lar3AI huI taba mAnasiMha kAma praayaa| 5 khIMvAke putra rAva mAnakA dohitaa| 6 phira samvat 1722meM rAjA karaNane pUgalako lUTa kara ke inako nikAla diyaa| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 11 mahesadAsa jgdevro| vIkAnerarai sAtha mAriyo, saMmata 1722 / / 11 jasavaMta / 11 gokaLa / 11 khaMgAra / rAjasiMgha / vAta gADALAM-kelaNArI Agai yA kharar3a, iNanUM kahavata mAMhai gAMva 140 lAgai / prA Thor3a paihalI to bhATiyAM-budhAM, rAMNai rAjapALarA potarAMrai hutI / pacha budhAM kanai par3ihAra rAMNa rUpar3e lI / taThA pachai vikUpurathA riNamala kelaNota. nIsariyo su par3ihArAMro bhANeja tho, pachai eka vAra bhANeja thako Apa rahyo huto / pachai par3ihAra dina dina gaLatA gayA / bhATI dharatI dabAvatA gyaa| mudai gAMva bArU, ta, kohara 12, vaDo kohara hemarAjasara par3ihAra hemarAjaro karAyo / budha rAMNA raajpaalro| rAjapALa, sAMgo, maMjhamarAva, maMgaLarAva, vijairAva-rAvaLa vachurA / tiNa rAMNA rAjapALarA budharo beTo kamo, tiNarA dhArAdhAra kahAMNA' / vApasU kosa 1 vAvar3I ta? uNarI var3I ThAkurAI huii| rAMNA rAjapALarI to ThAkurAI mutharA hutii| uTai mugale rAMNA .... rAjapALanUM mAriyo ; tarai rAjapALaro beTo vudha mutharI choDanai iNa kharar3a .. Aya vasiyo / su kharar3aro nAma budharo ajesa kahIjai cha / budharA .. beTA kamAnUM rAMNa rUpa. par3ihAra beTI paraNAya", cUka kara mAranai A' dharatI lI thI, taThA pachai15 rAva kelhaNa vikUpura vasiyo / pachai rAva kelhaNa muMvo' / Toko riNamala kelhaNotanUM huvo| pachai riNamala hI muNvo| I samvat 1722 meM bIkAnera vAloMne mAra diyaa| 2 pahale aisA kahA jAtA hai ki isa kharar3a pradezameM 140 gAMva mAne jAte the| 3 yaha pradeza pahale rANA rAjapAla ke pote vudha-bhATiyoMke adhikArameM thaa| 4 phira bAdameM budha-bhATiyoMse par3ihAra rANA rUpar3A ne (kharar3a), . le lii| 5 phira eka bAra bhAnajekI sthiti meM hI Akara rahA thaa| 6 phira par3ihAra to.... dina-dina kamajora hote gye| 7 bar3A kuA~ hemarAjasara jo par3ihAra hemarAja kA banavAyA huA hai| 8 ye rAvala vachUke vette| 9 usa rANA rAjapAla kA beTA budha aura jisakA beTA . kamA, jisake vaMzaja dhArAdhAra khlaaye| 13 tava rAjapAla kA beTA budha mathurA chor3a kara. isa kharar3a pradezameM aAkara raha gayA / II usa kharar3a pradeza kA nAma abhI taka 'budhero' kahA jAtA hai| 12 vyAha kara ke / 13. kapaTase mAra kara ke| 14 yh| 15 jisake bAda / - 16 nivAsa kiyaa| 17 mara gayA / ...... . ........ Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [. 141 vigata 1 rAva kelhaNa kehararoM / - : 2 rAva riNamala kelhaNota / .. : 3 gopo riNamalota, vikaMpura pATa huto / gopA kano rAva harai ... vikUpura liyo / gopo eka vIra phaLodhIrI lohar3I Ayo huto, pacha - mota muMo / . 3 jagamAla riNamalaro / kahai chai eka vAra riNamala muMvai TIko - huvo tho| pachai acaLo riNamalota mulatAMNa jAya turakAro kaTaka aNa" . jagamAla marAyanai vaDA bhAI gopAnUM vikUpura rai pATa baisAMNiyo', nai jagamAlarA beTAyU~ paro kADhiyo / .4 jaito par3ihArAMro bhANeja tho, su vAhiNa mAMmA kanai jAya - vasiyo / pachai par3ihAra dina dina gaLatA gayA, dharatI sArI kelhaNe " kyuM de-lenai dabAI11 / kharar3arI dharatI sArIrA dhaNI kelhaNa huvaa| paNa par3ihAra ajesa iNAM gAvAM mAMhI chai / A kharar3a vikUpuratUM judI jesaLamera vAMsa1, judI cAkarI karai / / jaito jgmaalro| jagamAla rinnmlro| 5 Udo jaitaaro| 6 abhau uudaaro| 7 hAthI abhAro / 8 rAMma mahevai kAma Ayo, rAva udaisiMgha veDha hArI tadA / 6 khetasI raamro| ... ... .. I vikUpurakI gaddI para thaa| 2 se / 3 thaa| 4 jisake bAda apanI mauta marA / ... . . 5 kahA jAtA hai ki riNamala maraneke bAda eka bAra ise TIkA huA thaa| 6 laakr| 7 - bitthaayaa| 8 aura jagamAlake beTeko nikAla diyA / 9 vaha bAhiNameM apane mAmAke pAsa jAkara basa gayA / 10 jisake bAda par3ihAra dina-dina nirvala hote gye| II kucha de-lekara sArI dharatI kelhaNoMne apane adhikArameM kara lii| 12 lekina par3ihAra abhI taka ina gAMvoMmeM rahate haiN| 13 yaha .kharar3a-pradeza jaisalamera rAjyameM hai; vikUpurakA kharar3a-pradeza isase atirikta hai| 14 ye cAkarI bhI judI karate haiN| IS mehavekI jisa lar3AImeM rAva udayasiMha hArA. usameM rAma kAma A gayA / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 10 jaiso| 10 bhAgacaMda / 6 paMcAiNa / 6 maalo| 6 cAMdo / 6 muthro| kelhaNAMrI kharar3arA itarA kohara' (12) bArU-1 vaDo kohara hemarAjasara, hemarAja pdd'ihaarro| purasai 25, pAMNI miittho| 1 paaklii| 1 avAha, purasa. 17 1 giidhlo| pAMNI mITho / 1 cADI / 1 naaNddd'o| 1 nrsiNghvaalo| 1 mIThaDiyo / 1 khiiciyaaNvaalo| 1 nAcaraNo / 1 toLAU biijo| 1 liiknno| gAMva 1 bhddlo| 1 bArU / 1 aNtrgddho| 1 liiknno| ... 1 sekhAsara, kohara nhiiN| 1 ghNttiyaalii| 1 saMti1 khIravo, kohara nahIM / 1 nAcaNo, harabhama-kelha aaho| 1 jhAr3ahara / potarAMnUM / * 1 baalaaNnno| 1 kruu| .. 1 avAha / 1 taaNnnaaNnno| taLAI kharar3a vAMsa - 1 rAMgArI, mAsa 8 pAMNI, rAMNA rUpar3ArI khaNAI / 1 rAvaro taLAva, mAsa 8 pAMNI rhai| 1 khetuurii| 1 meluuro| 1 jaga maalrii| 1 devIdAsarI / 1 javaraNIrI, sohar3a rajapUtAMgIrI khnnaaii| 1 acalAMNI, pAMNI mAsa 6 rahai / 1 sekhAsara, sekhAro karAyo vaDo taLAva' / 1 kelhaNa-bhATiyoMke kharar3a-pradezameM itane kue~ haiM / 2 bArU gAMva meM hemarAja par3ihAra kA banavAyA huaA var3A kuA~ hemarAjasara hai, jo 25 purasa gaharA hai aura pAnI mIThA hai| . 2 dsraa| 4 nAcaNA gAMva hrbhm-kelhgotoNko| 5 kharar3a-pradezako lagane vAlI tlaaiyaaN| 6 rANA rUpar3AkI khudavAI huI 'rANArI talAI,' jisameM 8 mahIne pAnI rahatA hai| 'javaNIrI talAI,' jise sohar3a nAmakI rAjapUtAnIne khudvaayaa| 8 sekhAkA khudavAyA hA 'sekhAsara' nAmaka bar3A tAlAba / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....muMhatA naiNasIrI khyAta [143 1 khiirvo| 1 meraaro| 1 vairolaaii| 1 vaignn| 1 dhaaraarii| 1 deraaNnnii| 1 jetthaaNnnii| 1 niiNbliyo| 2 Ako kelhaNota / sekhAsara dhaNI, akA kahAvai / ___phaLodhIsU kosa 6 / ' gAMvameM kohara nhiiN| taLAva nipaTa vaDo / .. sara-gohUM ghaNA huvai / akA kelhaNotanUM nAthU riNamalota mAriyo / 3 sekho, jiNa Aparai nAMva sekhAsara taLAva karAyo / 4 rto| 7 naarnn| 5 kisno| 8 kcro| 6 araNaMda / 2 vikramAdIta kelhnnro| 7. maano| iNAMrai kharar3aro gAMva 3 khIMvairA bArU / khIravo / 4 varasiMgha / 3 raayml| 5 jaaNjhnn| 4 ruupo| 6 naado| 5 sivo| 7 dhrmo| 6 rAvata / 8 balU / 7 suratAraNa / 2 harabhama kelhaNota / 8 raaysiNgh| iNAMrai kharar3a meM gAMva hai jiivo| 3 viido| 3 naapo| 4 kheto| 4 jaalp| 5 togo| 5 mAMDaNa / 6 bhAMraNa / 6 keso| 6 sahasamala / 7 klo| naacnno'| __1 sekhAsarake ye svAmI 'akkA' (akAke vaMzaja) kahalAte haiN| 2 sekhAsara phalodhIse 6. kosa para hai| 3 tAlAbakI sIMcAI dvArA gehUM bahuta utpanna hote haiN| 4 kelhaNake beTe aMkAko nAthU riNamalotane maaraa| 5 sekhA jisane apane nAmase 'sekhAsara tAlAba bnvaayaa| 6. khIveke vaMzaja bArUM gAMvameM rahate haiN| 7 kelhaNake beTe harabhama ke vaMzajoMko kharar3a-pradeza meM . nAcaNA gAMva / 8 kelhaNa ke beTe vikramAdityake vaMzajoMko kharar3a-pradezakA khIravA gAMva / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 3 devo vikramAdItaro, tigarA bharosariyA bhATI / 2 kalakarana kelhaNaro, iNAMrai gAMva tAMNAMNau / 3 cAMpo / 4 sAMgo / 3 5 Isara, taragAM vasai / bhATiyAMrI sAkha mAMhai sAkha hamIrAMrI kahIjai' - hamora rAvaLa devarAjaro / devarAja mULarAjaro, cAkara jesaLa - merA / naro ajAvata / ajo kisanAvata / kisana cUMDAvata / grAgalI khabara nahIM N / 6 jaisalamera cyAra paradhAMna bhATI sAkha - sAkharA / tigAM mAMhai eka paradhAnagI hamIrAMrI bhATiyAMre pokaraNa hutI' / tada gharaNA hamIra kairaDUMgara vohaLA Upara rahatA / jesaLamerarai desa gAMva 1 machavALo iNAre, jesalamera thA kosa 4 jaisurAMNA kanai / mutharo rAyamalota, mutharo harAvata, mAMno sivadAsotaroM gUDho kairaDUMgara kanai huto", taThe raa|| prathIrAja akhairAja dalapatota rA / / udaisiMgha vAghAvatarai vaira iNAMrA gUDhA mArane saMmata 1662 gAyAM 1000 liivii"| vAMsai pokaraNaro sAtha, rAva sUrasiMgha balU ne hamIra, mutharo, pato, mAMno, vAharU huvaa| muMDeLAI mAMgaLiyAMrai Dero kiyo " Upara zrAyA, veDha huI / rAva sUrasiMgha, valU kAMma AyA / taThai mutharo, pato kAMma AyA / pato pUre ghAvai upAr3iyo" / 2 3 1 jisake vaMzaja bharosariyA bhATI / 2 inake pAsa tAraNAraNA gAMva / 3 Izara tAraNAraNA meM rahatA hai / 4 bhATiyoMkI zAkhAoMoMmeM eka zAkhA hamIrAMkI kahalAtI hai | 5 isake zrAgekA patA nahIM / 6 jaisalamera meM alaga-thalaga zAkhAgroMke cAra bhATI pradhAna haiM / 7 unameM eka pradhAna pada hamIra bhATiyoMkA pokaranakA thA! 8 jaisalamerase cAra kosa para jaisurAnA gAMva ke pAsa 1 9 guDhA ( rakSA-sthAna ) kairaDUMgara nAmaka pahAr3Ike pAsa thA / 10 udayasiMha vAghAvatakI zatrutAkA vadalA leneke liye samvat 1692 meM inake guDhoMko mAra kara ke inakI 1000 gAyeM lelIM / II bAhara caDhane ko tatpara hue| 12 mUDelAI gAMva meM mAMgaliyoMke yahAM DerA diyA / 13 caDha kara Aye aura lar3AI huii| 14 pUrNa grAhata patAko uThA kara le jAyA gayA / - Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 145 mutharA harAvatarA beTA 2 jogii|. 2 rtno| kAMdhaLa sivadAsotarA beTA 2 devraaj| rAyamalarA beTA 2 skto| 2 pto| 2 haracaMda / 2 rUpasI / bhATI duragAdAsa megharAjota / megharAja vIradAsota / hamIrAra veTA potA 2 lUNakaraNa hamIra ro| iNarai beTA potarA jodhapurarai darabAra caakr| 3 satto lUNakaraNota, rAva raNamala sAthai cItor3a kAma Ayo / sattAro rAva riNamalasUM bola huto- "thAM vAMsa hUM nahIM jiivuu|" .. 4 urajana sattAvata / rAva vIkaijIrai mohilAMrI lar3AI kAma .... Ayo / 5 sAMvata urjnro| vIkAnera rAvajI zrI lUNakaraNajIrai kAma aayo| 6 sIho sAMvataro, mIca muMvo / ... 7 rAyapALa sIhAvata, rAva mAladerai vAsa / khIMvasara paTai / nAgora... ro gAMva aTabar3o, khejar3alo / pachai rAva caMdrasenarai vAsa tho / pachai rAva .. caMdrasena moTA rAjA Upara phaLodhI gayo ta? kAma Ayo / - 8 pAso rAyapALota / rAjA bhagavAnadAsa kachavAhArai vAsa tho| .... uThe hI muNvo| 6 gopALadAsa prAsAvata / vaDo rajapUta, pAtasAhI cAkara tho| ... pachai saMmata 1666 khejar3alo vasI rAkhaNa diyo tho| pachai saMmata ___I rAva riNamalake sAtha sattAkI yaha pratijJA thI ki tumhAre marane ke bAda maiM bhI nahIM jiiuuNgaa| 2 mohiloMke sAtha rAva bIkAjIkI lar3AImeM kAma aayaa| 3 apanI mauta mraa| 4 pIche jaba rAva caMdrasena moTArAjA para caDha kara ke phalodhI gayA vahAM kAma paayaa| 5 udhara hI mara gyaa| 6 pIche samvat 1666 meM khejar3alA gAMva basIke rUpa meM diyA thaa| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 1666 rAjAjI dikhaNa thI gujarAta mAMhai huya desa padhAriyA, tada sAthai huvau Ayo / piNa pAtasAhajI buro mAMniyo / pache saMmata 1671 rAvaLa vasiyo / dUdhavar3aro paTo vaLaM diyo / 9 0 10 dayALadAsa gopALadAsota / saMmata 1667 rAvaLa vasiyo / oLavI paTai / pache saMmata 1678 bhAdrAjaNaro paTo gAMva 24sU diyau / pache saMmata 1682 bhAdrAjaNaro paTo chADane ooLavIro hIja paTo rAkhiyo / bhAdrAjaNa chItaradAsa ra hato | gopALadAsajI. cAkarI na karai / pachai vaLe saMmata 1660 jALoraro phojadAra kiyo ?, uThai rAva rAyamala udaisiMghota mahevacAnUM pakar3iyo; rokiyo, pachai choDiyo / pache saMmata 1661 jALorarI hAkamI utarI / paToM utariyo / pache dUdhavar3a thA vasI chAr3ane bAraM gUDho kiyo tho" / saMmata 1661 jeTha sudi 11 rai dina rAva cAMda vAghota mahevaco mevAr3a rANAjIrai vAsa tho, su sAtha kara Upara grAyo, dayALadAsanUM mAriyo / 11 chItaradAsa dayALadAsota / paihalI gopALadAsajIrI bijAI cAkarI karato" / pache saMmata 1660 dUdhavar3aro paTo dayALadAsanUM diyo, tada oLavIro paTo diyo tho pachai saMmata 1662 chAr3ane amarasiMghajI sAthai gayo thI / pache va pAcho grAyo, tarai saMmata 1665 bhAdrAjaNa paTo rAjasiMgha thA bheLo diyo / rAjasiMha jasavaMtota nUM. bhAdrAjaNa paTai tho, su mohA-mAMhI chItara nai rAjasiMgha jasavaMtota upA huvo 14, taThe rA / / rAjasiMgha jasavaMtota chItaradAsanaM bhAdrAjagare koTa mAMhai mAriyo / 11 / 13 2 lekina vAdazAhane burA mAnA / 3 phira dUdhavar3a gAMvakA aura paTTA kara diyA / 4 1682meM bhAdrAjunakA paTTA chor3a kara kevala vIkA paTTA hI rkhaa| 6 bhAdrAjuna chItaradAsako milA huA thaa| 7 vAdameM phira samvat 1660 meM jAlorakA phaujadAra niyukta kiyA / 8 tava samvat 1661 meM jAlorakI hAkamI utara gaI / 9 gAMvoMkA paTTA bhI utara gayA (jAgIrI bhI khosa lI gaI ) / 10 phira dUdhavar3akI vasIko chor3a kara vAhira guDhA karake rahA thA / II mehavacA rAva cAMda vAghota mevAr3a rAjI kA cAkara thA, vaha samvat 1691 jeTha sudI 1 ko apane AdamiyoMke sAtha car3ha kara zrAyAM aura dayAladAsako mAra diyA / 12 pahale gopAladAsajIkI vijAImeM cAkarI karatA thA / 13 tava samvat 1665 rAjasiMha ke sAtha meM bhAdrAjunakA paTTA kara diyA thaa| 14 so chItara," aura rAjasiMha jasavaMtota ke paraspara jhagar3A ho gayA / 1 tava yaha bhI sAtha meM hokara A gayA / samvat 1671 jodhapurameM cAkara ho gayA / taba molavI gAMva paTTe meM | 5 lekina bAdameM samvat Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta . [147 11 rAjasiMgha dayALadosota / paihalI bhAdrAjaNaro paTo chItaradAsa * bheLo tho' / pachai saMmata 1696 samadoLAva gAMva 4 sUM paTo diyo / 11 kesarIsiMgha dayALadAsota / saMmata 1662 khejar3alAro paTo gAMva 4 suuN| 11 bhagavAnadAsa dayALadAsota / dayALadAsa bheLo kAma Ayo / 11 tejasiMgha dayALadAsota / 6 narAiNadAsa pAsAvata / rAjA mAnasiMghajIro cAkara / pachai rAjA rAma kahyo, tada rAvaLe vasiyo tho | saMmata 1673 mer3atArI kur3akIro paTo tho / saMmata 1676 mer3atAro paTo utariyo tada pAcho rAjA bhAvasiMgharai vasiyo / .6 rUpasI AsAvata / saMmata 1641 vopArI sojhatarI gAMva 3 dI thI' / pachai saMmata 1651 gUDho jodhapuraro paTai / vaDo rajapUta tho| 10 siMgha rUpasIyota / saMmata 1667 rivar3I sojhatarI paTai' / saMmata 1677 malhAra paTai tho1 / 11 rAmadAsa / 11 prathIrAja / 10 jaganAtha rUpasIyota / paihalI dayALadAsajIrai cAkara tho| pachai saMmata 1673 doDhoLAI mer3atArI dI thI11 / saMmata 1685 Agarai thI pAvatAM mArAMNo12 / . . / rAjasiMha dayAladAsotako bhAdrAjunakA paTTA pahile chItaradAsake zAmila thaa| 2 vAdameM sambat 1666meM samadolAva gAMvakA cAra anya gAMvoMke sAtha paTTA kara diyaa| 3 dayAladAsake sAtha kAma paayaa| 4 rAjA mAnasiMhajIkA cAkara thaa| jaba rAjAjI mara gaye taba vahIM raha gayA thaa| 5 sambat 1673meM mer3ate paraganeke kur3akI gAMvakA paTTA thaa| 6 samvata 1676meM jaba mer3atAkA yaha paTTA utara gayA taba vApisa rAjA bhAvasiMhake yahAM basa gyaa| 7 samvat 1641meM sojata paraganekA vopArI gAMva tIna anya gAMvoMke sAtha paTTe meM diyA thaa| 8 phira samvat 1651meM jodhapura paraganekA guDhA gAMva paTTa meM thaa| 9/10 samvat 1667meM sojata paraganekA rivar3I gAMva aura samvat 1677meM malhAra paTTa meM the| IT phira mer3ate paraganekA doDholAI gAMva samvat 1673 meM diyA thaa| 12 samvat 1685meM prAgarAse prAtA huA mArA gyaa| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 10 paMcAiNa ruupsiiyaaNt| saMmata 1672 verAvasa khIMvasararo paTai / saMmata 1684 dhAraNavAya caukar3I paTai' / 10 mohaNadAsa rUpasIyota, rAva daLapatasiMghajIrai vAsa tho| su daLapatajI nai pAtasAha veDha huI, daLapatajI kAma pAyA, tada hAthI gopALadAsota sAthai kAma Ayo / 10 jasavaMta rUpasIyota / 11 balU jasavaMtota / saMmata 1674 jALora rA khAro narasAMNo. __ thA / saMmata 1677 tuvarAM paTai thii| cokhAvasaNI mer3atArI thI / . 10 mahasadAsa rUpasIyota / saMmata 1674 jALoraro serAMNo . tho, saMmata 1677 nIlAvo jaitAraNa ro| saMmata 1680 caukar3I mer3atArI / 6 DUMgarasI AsAvata / 10 rAghodAsa DUMgarasIyota / saMmata 1677 jALora ro sAhelo... gAMvAM 5 sUM tho| saM0 1678 timaraNIrI muMhama kAma Ayo / . 11 jaganAtha rAghodAsota / saMmata 1678 mer3atAro ghor3Ahar3a nai gAMva 3 jALorarA thaa| 6 ThAkurasI AsAvata / 10 veNIdAsa ThAkurasIyota / saMvata 1667 copar3o gAMva 5 sUM. . tho paTai / saMmata 1676 paTo togIra kiyo| pachai sAhijAdA khuramarai vsiyo| pUravameM rAma kahyo / ' 1 samvat 1672meM khIMvasarakA verAvasa gAMva aura samvat 1684meM dhAraNavAya aura caukar3I gAMva paTTa meN| 2 tava hAthI gopAladAsotake sAtha yaha bhI kAma A gyaa| 3 sambat / 1684meM jAlora paraganeke khAro aura narasAraNo gAMva paTTa meM the| 4 samvat 1677meM : tuvarAM gAMva aura mer3atA paraganekA cokhAvAsagI gAMva paTTe meM the| 5 sambat 1674 meM jAlora paraganekA sirANA, samvat 1677meM jaitAranakA nIlAbA aura samvat 1680meM mer3atAkA caukar3I gAMva paTTe meM the| 6 samvat 1677 meM jAlora paraganekA sAhelA gAMva pAMca gAMvoMke sAtha paTTe meM thaa| sambat 1678meM timaraNI ke yuddha meM kAma paayaa| 7 samvat .. 1678meM mer3ate paraganekA ghor3Ahar3a gAMva aura tIna gAMva jAlora paragane ke paTTe meM the| 8. samvat 1667meM pAMca gAMvoMke sAtha caupar3A gAMva paTTe meM thaa| samvat 1676meM paTTA tAgIra... humA / phira zAhajAdA khurramake yahAM vasa gayA aura pUrva meM mraa| .. . ...... Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrIH khyAta [ 14e 6 surajana AmAvata / saM. 1672 cAMpAsara tho / saMmata 1674 mahesiyo jaitAraNaro | saMmata 1680 mAMNakiyAvasa mer3atAro tho / pachai rAma kahyo / 1 10 kAMnha surajanota | saMmata 1684 nAgorarA gAMva 8 jeso rAyapALota / paihalI jeso rA // prathIrAja pAtAvatarai vAsa tho / pachai saMmata 1649 moTA rAjAjIra vasiyo / dAMtIvAr3o vasInUM diyo tho / jesojI paradhAMnAMmeM pUchIjaNa jogA thA / saMmata 1646 lAhora meM rAMma kahyo / 1 3 12 murAradAsa / 11 dayALadAsa mAdhodAsota / 12 veNIdAsa | 11 giradharadAsa mAdhodAsota / 11 pracaLadAsa mAdhodAsota / paTai / 6 8 2 gopALadAsa jesAvata / rAjA rAyasiMghajIrai rAvaLe vasiyo / saMmata 1652 dAMtIvAr3o' / saMmata 1655 caMDAvaLa sobhatarI saMmata 1656 khejar3alo gAMva 3 sUM diyo tho' / vaDo DIla tho" / pAtasAhI darabAra ukIla thako raihato " | 0 11 10 mAdhodAsa gopALadAsota / vaDo rajapUta / khejar3alo paTai / saMmata 1666 oLavI, bhAgesara paTai / pAtasAhI darabAra ukIla raihato | saMmata 1687 rAMma kahyo / 11 mukaMdadAsa mAdhodAsota / saMmata 1687 bhAgesara 13 / phira mara gayA / 2 samvat 1684meM nAgora paraganeke tIna gAMva paTTe meM | 3 dAMtIvAr3A gAMva basIke rUpameM diyA thaa| 4 pradhAna saradAroMmeM jaisojI pUche jAne yogya ( buddhimAna ) vyakti thA / samvat 1649 meM lAhora meM mraa| 6 rAjA rAyasiMhajI ke yahAM jAkara vasA / 7/8/9 samvat 1652 meM dAMtIvAr3A, samvat 1655 meM sojata paraganekA caMDAvala aura samvat 1656meM khejar3alA tIna anya gAMvoMke sAtha paTTa meM diye gaye the / 10 ( 1 ) bharakama zarIrakA thA / (2) bar3e parivAra vAlA thA / II bAdazAhI darabArameM vakIlakI haisiyatase rahatA thA / 12 bar3A ( zUravIra) rAjapUta / khejar3alA gAMva paTTa meM thA, phira samvat 1666meM olavI zaura bhAgesara gAMva paTTe meM mile / bAdazAhI darabAra meM vakIlakI haisiyatase rahatA thA / samvat 1687meM mraa| 13 samvat 1687 meM bhAgesara gAMva paTTe meM / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 12 vIThaLadAsa gopALadAsota / saMvata 1667 kUpar3Avasa bIlAr3Aro paTai / saMmata 1674 revata jALoraro' / saMmata 1677 nAMdiyo laverAro / pachai chADiyo / bhAvasiMgha kAMnhotarai vasiyo / ___ rAyasiMgha jesAvata / saMmata 1660 vAr3o pIpAr3aro ptt| saMmata 1662 mAMDavai kAma Ayo / 10 suratAMNa raaysiNghot| saMmata 1666 sUrajavAsaNI paTai / . saMmata 1680 siNalI dhavArI paTai / 11 rAghodAsa suratAMNota / 11 bala suratAMNota / saMmata 1686 jur3alI paTai / 6 goyaMdadAsa jesAvata / saM0 1652 jaitIvAsa bIlAr3Aro pttai| saMmata 1671 bhATI goyaMdadAsajI sAthai kAma aayo| 10 naraharadAsa goyaMdadAsota / saMmata 1671 goyaMdadAsajI kAma aAyo tada lohaDai par3iyo tho| saMmata 1672 jaitIvAsa (ba) rakarAra / saM0 1662 rAMma kahyo / 11 ratanasI naraharadAsota / 10 suMdaradAsa goyaMdadAsota / saM0 1680 bhAMbheLAI paTai / saMmata 1662 jaitIvAsa paTai diyo / 10 mahesadAsa goyaMdadAsota / sabaLasiMgha rAjAvatarai vAsa tho| pachai rAma khyo| 11 kalyANadAsa / 6 bhAMNa jesAvata / saMmata 1650 rAjalo-tejAro paTai tho| pacha saMmata 1656 vijiyAvAsaNI / saM0 1661 chADiyo / mer3ate I sambat 1674 jAlorakA raivata gAMva paTTe meM / 2 samvat 1677 meM laverAkA nAMdiyA gAMva paTTe meM / 3 pIche chor3a kara bhAvasiMha kAnhotake yahAM vasa gyaa| 4 sambat 1660meM pIpAr3akA vAr3A gAMva paTTe meM / sambat 1662 mAMDavemeM kAma. paayaa| 5 samvat 1680meM ghavAkA sigalI gAMva paTTa meN| 6 sambat 1671meM gAyaMdadAsajI kAma Aye taba yaha pAhata huA thA / sambat 1672meM jaitIvAsa gAMva barakarAra rahA / sambat 1692meM mraa| 7 samvat 1680meM . bhAbhalAI gAMva paTTe meM thA aura samvat 1662meM jatIvAsa bhI paTTa meM diyaa| 8 samvat 1650 meM tejAkA-rAjalA nAmaka gAMva paTTe meM thaa| 9 phira sambat 1656meM vijiyAvAsaNI gAMva paTTe meN| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIro khyAta bhAMNa nai rA // veNIdAsa pUraNamalotarai phojadAra thako tho' / pachai kAnhIdAsarai logai khoDo kADhiyo, tiNa dinasU rAjAjI rIsAMNA / pachai rAjAjI desa padhAriyA, tada darabAra baiThAM maihadalI kanA kahAr3iyo-~-jhai beU ThAkura Avai tarai gudarAvai- 'veNIbAI nai bhANIvAI juhAra karai chai / " pachai aM beU ThAkura chADanai kisanasiMghajIrai vasiyA / pachai saM0 1677 vaLe pAchA ANana bhAMNa kuhar3a gAMvAM 3 sUM dIvI / / saMmata 1678 jodhapura sikdaar| 10 narasiMgha bhAMNota / saMmata 1677 kuhar3a paTai / saM0 1672 sIvaLato, kapUriyo paTai diyA thaa| 11 hrraaNm| 11 sivadAsa / 11 bhIMva / 8 rAMNo rAyapALota / 6 pato rAMNAvata / mAdhosiMgha kachavAhero caakr| ajamera meM kAma aayo| 10 sUjo patAvata / saMmata 1672 gAMva 5sU bhAMDoLAva paTai / saM0 1673 gAgaDAMNo mer3atAro paTai / saM0 1678 gajasiMghapuro paTai / saM0 1657 vIjhavADiyo gAMva 4 sU paTai / 11 lUNo sUjAvata / 11 kAMnha sUjAvata / 6 IsaradAsa rAMNAvata / rANAjIrai vAsa / puraro paragano pttai'| 10 AIdAMna IsaradAsota / rANAjIrai vAsa / ha rAyamata rANAvata / 10 paMcAiNa / ___ I samvat 1661meM chor3a diyA taba mer3atemeM bhAga aura rAjA veNIdAsa pUraNamalotake yahAM phaujadArakI naukarI meM thaa| 2 pIche kAnhIdAsake logoMne musalamAnI DAr3hI(?)banavAI usa dinase rAjAjI nArAja ho gye| 3 phira rAjAjI jaba dezameM padhAre to daravArameM baiThe hI mahadaalIse bAhalavAyA ki jaba ye donoM ThAkura AveM taba gujAriza kI jAve ki 'veNIbAI aura bhANIvAI juhAra kara rahI haiM / ' 4 phira ye donoM ThAkura chor3a kara ke kizanasiMhajIke yahAM basa gye| 5 pIche samvat 1677 phira vApisa bulA kara bhANako tIna gAMvoMke sAtha kuhar3a gAMva paTTemeM diyaa| 6 samvat 1678meM jodhapurameM sikadAra niyukta huprA / 7 rANAjIke yahAM cAkarI aura pura paraganA paTTemeM / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 6 sAdULa rAMNAvata / 6 nAtho rAMNAvata / 6 vairasala raaNnnaavt| . 8 akhairAja rAyapALota / 6 bhagavAnadAsa akhairAjota / 10 sudaradAsa bhagavAnadAsota / 11 gopALadAsa sudaradAsota / khuramarI veDha kAma praayo| 10 syAMmadAsa bhagavAnadAsota / karamasenara vAsa / paMvAra bhUviyA taThe kAma Ayo / 10 paMcAiNa bhagavAnadAsota / karamasenarai vAsa / 6 kesodAsa akhairAjota / 6 manoharadAsa akhairAjota / kachavAhA pratApasiMghajIrai vAsa / pUrava- . meM kAma aayo| 9 rAghodAsa arkharAjota / kachavAhA pratApasiMgharai vAsa tho| . . - pUrabarI muMhama kAma pAyo / 8 bhAkharasI raaypaalot| 6 suratAMNa bhAkharasIyota / 10 salaidI suratAMNota / 6 rAmadAsa bhAkharasIyota / ha narasiMghadAsa bhAkharasIyota / 8 kisanadAsa rAyapALota / 6 jetamala sIhAvata / rAThor3a jasavaMta DUMgarasIyotarai vAsa tho| .. jasavaMta sAtha kAma Ayo / vAta bhATI jeso klikrnro| kalikarana kehrro| tiNa jesAthI jesAMrI-sAkha kahAMNI / jesai jesaLamera chADanai eka vAra phaLodhIreM gAMva kiNahI rahyA nhiiN| kirar3Arai jor3a mAMhi prAya rahyA, taThe ___I khurramase lar3AI huI usameM kAma aayaa| 2 karamasenake yahAM cAkara / paMvAroMne... lar3AI kI usa meM kAma pAyA / 3 pUrvameM lar3AI huI usameM kAma aayaa| 4 usa jaisAse. .. bhATiyoMmeM eka zAkhA jaisA-zAkhA kahI jAne lgii| 5 jaisA-zAkhAke bhATI jaisalamera chor3a kara . phalodhI pradezake kisI bhI gAMvameM eka bAra bhI nahIM rhe| 6 kirar3A gAMvakI jor3ameM prAkara rahe jahAM mUlA nakSatrameM rANI likhamI (lakSmI) kA janma huaa| . . 8 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasorI khyAta [ 153 rAMNI likhamI mULa jAI, tarai harabhamarai nAMnAMNa melI' / nai jesojI . bhAuMDai nAgorarai gAMva gayA / uThe koTa karAyana mANasa rAkhanai rANA kanai cItor3a gayA / uThe gAMva 140 tAMNo malA soLaMkIvALo diyo / taThe rAmadAsa mAlhaNaro bApa mAriyo / rANA kuMbhA thakAM prAyAM pachai o paTo vehato tho / dIvAMNanUM kahyo - 'kaho to eka vAra daragAha jAvAM; jesaLameranUM dhako dAM' / ' pachai sIkha dIvI / mAsa 2 dillI rahyA / uThe muMvA' / pachai rANai paTo bhairavadAsa jesAvatanUM rAvAI dene gAMva 140 tAMNo diyo1deg | vasI nAgorarai gAMva bhAuMDAM hIja hutii'| bhairavadAsarI vasIrA baloce vita liyaa| bhairavadAsa AdamI 40sUM Apar3a kAma Ayo / tarai rANai paTo acaLadAsa bhairavadAsotanUM tAMNaro diyo| nai vasI bhAuMDai rahi na sake / tara rAMNI likhamI rAva sUjAsauM araja karanai gAMva copar3AM vasIyU~ dirAyo / vasI acaLArI copar3e rahI / Apa mevAr3a rhyaa| jesArA beTA. 2 aNaMda rAva sUjArai vAsa / bhairavadAsa jesAvata sUra-mAlhaNa mAriyo, tarai aNaMda sUranUM goDhavAr3arI ahilAMNI mAriyo / 2 jodho| 2 bhairvdaas| 2 vaNavIra / I taba use harabhamakI nanihAla bheja diyaa| 2 aura jaisAjI nAgora paraganeke bhAuMDe gAMvako cale gye| 3 vahAM koTa banavA kara aura usameM AdamI rakha kara rANAke pAsa (sevAmeM) cittor3a calA gyaa| 4 vahAM (rANAne) use 140 gAMvoMke sAtha mallA solaMkI vAlA tANA gAMva paTTe meM diyaa| 5 vahAM mAlhaNake bApa rAmadAsako mAra diyaa| 6 yahAM Aneke bAda rANA kuMbhAke kAla taka inakA paTTA cAlU (kAyama) thaa| 7 isane dIvAna (rANAjI)ko kahA ki yadi Apa AjJA deM to eka bAra vAhazAhakI sevAmeM jAU~ aura jaisala- merako dhakkA lgaauuN| 8 pIche AjJA de dii| 9 vahIM mara gyaa| 10 jisake bAda - rANAne jaisAke veTe bhairavadAsako rAvakI padavI dekara 140 gAMvoMke sAtha tANAkA paTTA diyA / .... II basI nAgora paraganeke bhAuMDA gAMvameM hI thii| 12 baloca logoMne bhairavadAsakI basIkA ..... vitta (gAya-bhaiMsa yAdi caupAyoMkA samUha) le liyaa| 13 bhairavadAsane apane 40 AdamiyoMke sAtha pIche.bhAga kara unako pakar3a liyA aura lar3AI kI jisameM vaha kAma pA gyaa| 14 aura __ basI bhAuMDe meM raha nahIM ske| 15 taba rAnI lakSmIne rAva sUjAse arja karake vasIke liye .copar3A gAMva dilvaayaa| 16 taba AnaMdane sUrako goDhavAr3ake ahilANI gAvameM mAra diyaa| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] muMhatA naiNasIrI khyAta bhATI aNaMda jesAvataro paravAra, prAMka 23 nIMbo ANaMdota / 3 dUdo ANaMdota / 3 parabata ANaMdota / . 3 pItho ANaMdota / nIMbo ANaMdota, aAMka 3 / rAva mAladerai vAsa / lavero paTai / laverai rAjathAMna kiyo / laverai kaDhAI, dIvaDo, bhuMjAI, vaDo paLo / pachai sUra pAtasAharI vaDI veDha ghAvai par3iyo, tarai cAkara upAr3a lyAyA, . gharai AyAM pachai kAma Ayo / nIMvairA beTA 4 mAMno nIMvAvata / 4 pato nIMvAvata / 4 riNamala nIMbAvata / 4 gAMgo nIMbAvata / 4 kisno| 4 mULo / 4 bhojarAja / ___ mAMnA nIMbAvataro paravAra, prAMka 4 / moTo rAjA phaLodhI, tada .. mAMno cAkara huto, kuMDaLarI veDha mAMhI huto / 5 goyaMdadAsa mAnAvata / 5 suratAMNa maaNnaavt| bhATI goyaMdadAsa mAnAvata vaDo rajapUta huvo| saMmata 1640 moTa rAjArai vAsa tho| laverairI vAsaNI pAvatA / pachai eka vAra moTai rAjA daragAha meliyo su kAma kara Ayo, tarai moTai rAjA rIjhanai mAMgaLo sivAMNAro vadhArai diyo / pachai saM0 1643 vosa 4 lavero ___I laveremeM apanA rAjasthAna (rAjadhAnI) bnaayaa| 2 isake samayameM kar3AhI, dIvar3I, bhujAI aura bar3e paLe ke liye laverA prasiddha thA (bhojana banAneke bar3e parimANake ina sAdhanoMse aparimita bhojana sAmagrI banatI hI rahatI thii)| dIvar3I =(1) pAtheya, (2) ajAcarma yA kapar3ekA banA eka jalapAtra / bhuMjAI-adhika parimANa meM banAI jAne vAlI miSTAnnAdi bhojana- ; sAmagrI / paLo =(1) tela ghI Adi lene-nikAlane evaM nApanekA eka upaskara; (2) zaraNa / .. 3 phira bAdazAha zerazAha sUrake sAtha (rAva mAladevakI) bar3I lar3AI meM ghAyala hokara gira yaa| taba cAkara uThA kara le jAye aura ghara jAne ke bAda mara gyaa| 5 moTA rAjA jaba.. phanIdhImeM thA taba mAnA moTe rAjAjJA cAkara thA aura kuMDalameM jo lar3AI huI usameM vaha maujUda gaa| 6 mATI govaMdadAsa mAnAvata bar3A vIra rAjapUta huA / sambat 1640meM yaha moTA rAjAke yahAM cAkara thA / laderele. vAsagI gAMvakA hAsala pAtA thA (upabhoga karatA thaa)| 7 phira . eka bAra moTe rAjAne goyaMdadAsako bAdazAhI daragAhameM jisa kAmake liye bhejA thA vaha karake / / yA gayA, taba moTe gAne prasanna ho kara mivAne paraganekA mAMgalA gAMva aura de diyaa| .. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 155 ___pAyo / pachai moTo rAjA saMmata 1651 kALa kiyo / pachai saM0 1652 rAjA sUrajasiMgha laverA vAMsa gAMva 25 diyA, taThA pachai paradhAnagI dI / pachai saM0 1663 laverArai paTai Upara Asoparo ptto| pAtasAhI mAhai heTaro jaitavAra huvo / saMmata 1671 rA jeTha suda 8 ajamera raa|| kisanasiMgha udaisiMghota rAjAjIrA DerAM Upara goyaMdadAsanUM mAraNa Ayo / ta? bhATI goyaMdadAsa, 'raa| kisanasiMgha, karana sakatasiMghota ghaNA sAthasU kAMma aayo| pAtasAha jahAMgIrarI taNAvAM mAhai / bhaa|| goyNddaas| beTA, prAMka 56 mohaNadAsa / 6 naraharadAsa / 6 rAmasiMgha / 6 veNIdAsa / 6 prthiiraaj| bhATI mohaNadAsa goyaMdadAsota / saMmata 1663rai varasa kaMvara gajasiMgha toDai rAjA jaganAtharai prnniyo| uThe kaMvara gajasiMghanUM sItaLA nIsarI / kaMvarajIro Dola rUr3o nahIM, tarai bhATI goyaMdadAsa mohaNadAsa nUM kaMvarajI Upara vaariyo| kaMvarajIrai DIla samAdha huI, mohaNadAsa rAMma kahyo / . 6 naraharadAsa goyaMdadAsota / saMvata 1672 DAMvararo paTo gAMva sAtasUM rAjA sUraja siMghajI diyo tho| pachai saMmata 1676 vaisAkha mAhai raa|| naraharadAsa IsaradAsotanUM vaira mAMhai mAriyo, tarai chADAyo' / parcha phira samvat 1643meM laverAke cAroM vAsa prApta kiye| 2 saMvat 1651meM moTA rAjA mraa| 3 phira rAjA sUrajasiMhane laverAke pIche 25 gAMva diye aura jisake bAda apanA pradhAna banAyA / 4 pIche laverAke paTTe ke Upara (atirikta) aAsopakA paTTA diyA / aura bAdazAhI darabAra meM bhI nimna zreNIse bar3ha kara UparakA rutabA (pratiSThA) pAne meM vijayI huaa| 5 samvat 1671ke jeTha sudI 8 ko ajamera meM rAjAjIke DeroMke Upara rAva kizanasiMha udayasiMhota goyaMdadAsako mAraneke liye paayaa| bAdazAha jahAMgIrake saMbaMdhakI isa lar3AImeM bhATI goyaMdadAsa, rAva kizanasiMha aura karaNa sakatasiMhota kaI AdamiyoM ke sAtha kAma Aye / 6 sambat 1663meM kuMvara gajasiMhakA ToDeke rAjA jagannAyake yahAM vivAha humA / vahAM kuMvara gajasiMhako zItalAkI bImArI ho gii| kuMvarajIkA zarIra svastha nhiiN| taba bhATI goyaMdadAsane apane putra mohanadAsako kuMvarajI para vAra diyA jisase kuMvarajIko to pArAma ho gayA aura mohanadArA mara gyaa| 7 pIche sambat 1676 ke vaizAkhameM rAva naraharadAsa IzaradAsotako zatAvaMza mAra diyA taba DAMvarakA paTTA jabta ho gyaa| Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] muMhatA naiNasI rI khyAta sAhajAdA khuramarai vikhA mAMhai cAkara rahyo huto| pachai uThAthI chAr3iyo / ko dina sIMghalai jAya kavaLe rahyo / sAMnaro jholo.. huvo / pachai vaLe rAjA gajasiMgha page lagAyo / mevaro paTai diyo / saMmata 1665 muNvo| 7 akhairaaj| 8 jiivo| 7 sUrajamala, zrIjIrai vAsa / tilAMNesa khetAsara pttai|| 7 dUdo / saMmata 1666 naraharadAsa Upara bhATI..... 'mAladeprota, ... goyaMdadAsa sahasamalota nAgora thA aayaa| naraharadAsa aThAsUM nIsariyo / dUdo kAma Ayo / 7 nAharakhAMna, zrIjIrai cAkara / dhavo jodhapuraro paTai huto, saMmata 1721 / 6 rAmasiMgha goyaMdadAsota, mahevacI pUrAMro veTo / saMmata 1672 bhATI goyaMdadAsajI kAma pAyAM lavero rAmasiMgha prathIrAjanUM bheLo diyo / saMmata 1677 brahAnapura rAmasiMghasU chaaddaayo| lavero prathIrAjanUM diyo / parcha rAmasiMgha sAhijAdai sahariyAlarai cAkara rahyo / pachai kAsamIra jAtAM raa|| IsaradAsa kalyANadAsotarai caakr|| rAmasiMgha jagamAlarai paisAra paisanai rAtai mAriyo / saMmata 1672 eka . vAra pAsopa lovii| rAjA gajasiMgha Asopa 1676 raa|| rAjasiMghan diyo, tiNarai vadaLe bheTanar3aro paTo diyo / 1 phira zAhajAdA khuraMmake vikhemeM usakA cAkara rahA thaa| 2 phira vahAMse chor3a kara . yA gyaa| 3 kaI dinoM taka siMghaloMke yahA~ kabale gAMva meM jAkara rahA / 4 vahAM use lakavA . mAra gyaa| 5 bAdameM phira gajA gajasiMhane pAMvoM lagAyA (apane pAsa bulA liyaa)| / mevaga gAMva paTTameM diyA / 7 mamvat 1665meM mara gyaa| 8 sambat 1666meM naraharadAma para bhATI..."mAnadeyota aura goyaMdadAsa nahasamalota nAgorase car3ha paaye| naraharadAsa vahAMme nigala gayA aura usakA beTA drA yahAM kAma nA gyaa| 9 nAharakhAna zrImahArAjAkA cAkara, gAvata 1721meM jodhapura para ganetA vA gAMva paTTe meM thaa| 10 pUrAbAI mahevacIkA beTA / gamvat 1642meM mATI goyaMdadAsa kAma yA jAne para rAmasiMha aura pRthvIrAja donoMko ... pradeza mAmila diyaa| 12 phira rAmasiMha zAhajAde zaharayArake pAsa cAkara rahA / 13 phira mAnIrajA mAgaM jagamAla meM guga kara IravAra kalyAgAdAmotake cAkarane rAmafrom mAra diyaa| usake badale meM bheTanar3A gAMvakA paTTA mAra diyaa| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIro khyAta [157 .. 6 veNIdAsa goyaMdadAsota / saMmata 1672 rar3oda Asoparo gAMvAM 3 tUM paTai dI thii'| saM0 1678 rar3oda rAjasiMghajInUM dI, tarai gharai Ayo / pachai saM0 1680 aNavAMNo gAMvAM 3 sUM diyo tho| saM0. 1685 gahalo huvo, pachai rAma kahyo / . 7 rAjasiMgha veNIdAsota / aNavAMNo paTai huto| 5 ratana / 8 daLapata / 6 prathIrAja goyaMdadAsota, pUrAMbAMI mahevacIro beTo / saM0 1672 Asopa, lavero behUM' pttai| rAmasiMgha bheLo' paTo diyo tho| parcha Asopa rAjasiMghajI diyo, tada' laverAro paTo prathIrAjanUM hIja diyo tho| saM0 1677 pachai amarasiMghajI sAthai gayo / pachai vaLe Aya vasiyo, tarai laverAro paTo diyo / rAjA jasavaMtasiMghajI paNa ghaNI mayA kIvI / saM0 1704 pradhAna kiyo| rupiyA 40000) ro paTo diyo tho / pachai vAsa chUTodeg / saM0 1706 pAtasAhajIrai vasiyo / saM0 1720 muMvo' / 7 sabaLasiMgha prathIrAjota bhalo rajapUta tho / saMmata 1716 raa|| iMdrabhANa kesarIsiMghota gAMva Deha vasI Upara prAyo, tada sAMmhai jAya veDha kIvI / AdamI 80 thI kAMma Ayo / 8 jaisiNgh| bhATI suratAMNa mAnAvata, prAMka 5, vaDo rajapUta huvo| dAtAra, jUMjhAra, kAmaro mANasa / moTai rAjA kelAvo paTai diyo tho| saMmata . 1662. sUdho rahyo / kelAvo, lavero, vikUkohara gAMva 20sUM paTai tho| I sambat 1672meM zrAsopakA rar3oda tIna gAMvoM ke sAtha paTTa meM diyA thaa| 2 tava ghara para A gyaa| 3 saMvat 1680 agNavAraNA tIna gAMvoM ke sAtha paTTa meM diyA thA / saMvat 1685meM vaha pAgala ho gayA aura mara gyaa| 4 pUrAMvAI mahevacIkA beTA / 5 saMvat 1672meM grAsopa aura lavega donoM pttttemeN| 6 zAmila / 7 taba / 8 bAdameM phira pAkara cAkarImeM . rahA taba laverAkA paTTA diyaa| 9 rAjA jasavaMtasiMhajIne bhI usa para bar3I kRpA rakhI, sambat ....... 1704 meM use pradhAna banAyA aura rupaye cAlIsa hajArakA paTTA diyA thaa| Io/II phira naukarI chUTa gaI tava saMvat 1706me bAdazAhakI cAkarImeM rhaa| 21 sambat 1720meM mara 'gyaa| 13 85 manuSyoM ke sAtha kAma aayaa| 14 dAtAra, jUjhAra aura upakArI manuSya / : 15 samvat 1662 taka rhaa| . Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] muMhatA naiNasIrI khyAta pachai saMmata 1662 gujarAtasUM sIkha dI tada gAMva 25sU bhAdrAjaNa paTe diyo tho' / pachai saMmata 1664 bhAdrAjaNaro paTo tAgIra kara pAgalo. hIja paTo rAkhiyo / pachai saMmata 1668 zrI hajUra gayo / pachai muhato.' keso suratAMNajIro tho su goyaMdadAsajI rAvaLe rAkhiyo tara dilaNa thA chADi Ayo / pachai kesAnUM mAra aayo| tada goyaMdadAsajI dharatI ... mAMhithI paro kADhiyo, tarai nAgora jAya rAMNA sAgararai vasiyo / gAMva bhAMuMDA vasInUM diyo tho'| rAMNa sAgararai uThe jAya vsiyo|| pacha raa|| narasiMghadAsa kalyANadAsota nai raa|| sUrajasiMgha ne suMdaradAsa, rAMmadAsa cAMdAvatarAMsU mAho-mAMhi upAva huvo / a' ThAkura caDha Upara aayaa| saMmata 1666 jeTha sudi 8 bhAMuMDA veDha huI1deg / suratAMNarai hAtha narasiMghadAsa, sUrasiMgha, suMdaradAsa rahyA11 / suratAMNa hI kheta rahyo / vaDo mAmalo huvo / 6 rAmacaMda suratAMNota / saMmata 1657rA migasara sudi 12 janma / saM0 1670 kelAvairo paTo de, sAtha sAMmo jAya ghaNA Adara kara AMNiyo / cItor3a rAMNA sAgararai vAsa tho| saM0 1678 brahAMnapurathA ... chAr3anai rAva ratanarai vAsa vasiyo / saM0 1680 vaLe manAya nai ... pAcho prAMNana kelAvairo paTo diyo / saM0 1661 vaLe chADa baittho| . I java samvat 1662meM gujarAtase (mAravAr3ako) AnekI AjJA milI taba 25 gAMvoMke sAtha bhAdrAjuna paTTe meM diyA thaa| 2 phira samvat 1664meM bhAdrAjunakA paTTA janta karake pahalekA paTTA hI bahAla rkhaa| 3 pIche samvat 1668meM zrI hajUra (mahArAjA)kI cAkarImeM gy|| 4 suratANajIke muhate keseko goyaMdadAsajIne apane rAvalemeM rakha liyA taba (suratANa) dakSiNako chor3a kara pA gyaa| 5 taba (suratANa) kesAko mAra kara A gayA / 6 tava goyaMdadAsajIne (suratAraNako) dharatI (jAgIrI)meM se nikAla diyA, taba nAgora meM rAnA sAgarake yahAM jA vasA (yahAM nAgora bhUlase likhA hai, cittaur3a honA caahiye)| 7 bhAMuMDA .... gAMva basImeM diyA thaa| 8 paraspara jhagar3A huaaa| 9 ye| 10 samvat 1666 jeTha zu0 8 : . ko bhAuMDA gAMvameM lar3AI huii| II surataHNake hAthase narasiMhadAsa, sUrasiMha aura suMdaradAsa ... kAma aaye| 12 suratAraNa bhI kAma aayaa| 13. bar3I lar3AI huii| 14 sambat 1670 : kailAvekA paTTA dekara aura kaI AdamiyoMke sAtha sAmane jAkara bar3e aAdarase usako livA laaye| 15 samvat 1678 burahAnapurase (ko) chor3a kara rAva ratanakI sevAmeM rhaa| 16 samvat 1680 meM' . phira manA karake vApisa lAye aura kelAvekA paTTA kara diyaa| 17 sambat 1661 punaH . chor3a kara baiTha gyaa| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 156 1 cAkarI na kare / tarai kelAvau 1 vasInUM diyo' / pachai rAva satrasAlarai vasiyo yo / pache kAbalanUM jAtAM rA || kisoradAsa gopaLadAsotarai cAkara mAriyo / 7 kisanasiMgha rAmacaMdota / 8 bhAramala / 7 bhagavAnadAsa rAmacaMdota | jUDha paTai 1 7 visanasiMgha rAmacaMdota | 3 7 karana rAmacaMdrota / zrIjIra vAsa / vimaLokho paTai / 7 so rAmacaMdota | 6 ajaLadAsa suratAMNota / saMmata 1670 vikUMkohara -suratAMNajIrA paTAro gAMvAM 17sUM diyo / pachai saM0 1678 rAva ratanarai vAsa vasiyo / saM0 1680 vaLai pAcho prAMNa vikaMkohararo paTo de rAkhiyo / saM0 1660 phaLodhIrai thAMNai rAkhiyo tho / baloce gAyAM lIvI, taThe vAhara Apar3a kAMma Ayo / 7 mahesadAsa zracaLadAsota / saM0 1690 vikUMkohara gAMvAM 15sUM diyo / saM0 1714 ujeNa kAMma Ayo / 8kisoradAsa mahesadAsota / vikUMkohara, mator3o paTai / 7 jagatasiMgha acaLadAsota | thabUkar3o paTai / 7 kesarIsiMgha caLadAsota / saMmata 1690 DAbhar3I proIsAMrI paTai / suMdaradAsare vaira soDhAM mAriyo' / 7 suMdaradAsa suratAMNota / jodhapura mevaro paTai / pache laverArI sAMDAM sodai lI, taThe vAhara prApar3a soDhAMsUM veDha huI, kAMma Ayo / 1 taba kailAvA basI meM kara diyA / 2 jUDha gAMva paTTe meM 1 3 zrImahArAjAjIkI sevA meM aura vimalokhA gAMva paTToM meM / 4 samvat 1670 meM suratAraNajI ke paTTekA vikUMkohara 17 gAMvoMke sAtha de diyA 1 5 baloca loga gAyeM ghera kara le gaye, vahAM unakA pIchA karake kAma A gayA / 6 viko aura mator3A gAMva paTTa e meM | 7 samvat 1660 meM IsAMkA DAbhar3I gAMva paTTe meM 'suMdaradAsakI zatrutA meM soDhoMne ise mArA | 8 jodhapurakA mevarA gAMva paTTe meM / java lavereko sAMr3heM (sAMDuniyA~ UMTaniyA~) soDhoMne ghera lIM, taba bAhara karake soDhoMko pakar3A aura unase lar3AI huI, suMdaradAsa usa lar3AI meM kAma A gayA / 1 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 160 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 7 harIdAsa suratAMNota / saMmata 1675 maihakara rAMmarI muMhama rAMma kahyo' / 6 rughanAtha suratAMNota / saMmata 1680 mevaro paTai / pache saMmata 1661 camUM paTai thI / pachai amarasiMghajI sAthai gayA thA, saMmata 1665 pAchA praNiyA / camUM nai sAthAMNo mer3atAro, jesalAM phaLodhIrI diyA thA / saMmata 1666 DAMvara paTai dI thI / pache saMmata 1704 desarI khijamata dii| saMmata 1714 ujeNarI veDha pUrai lohe par3iyo, paile upAr3iyo / pachai zrIjI ghaNo Adara kara vaDo paTo ru0 8000 ) rekha lavero ghaNAM gAMvAMsUM / bhovALa vadhAre dI" / 4 7 bhIMka rughanAthota / zrIjIrai vAsa / 6 mukaMdadAsa suratAMNota / saMmata 1671 gopIsariyo, vAraNAU paTai / saMmata 1688 nAgar3I khIMvasararI / saMmata 1693 vIMjhavAr3iyo paTai / 7 udaibhAMNa / 5 sADhUMLa mAnAvata / saMmata 1640 laverArI vAsaNI thIM / saMmata 1640 rAjJAjI sAthai gujarAta, sorasUM baLa muMvo' / 4 pato nIMbAro | nIMbAjI pachai pato ThAkura huvo / 5 bhopatapatAvata / vasI nIMbAjIrI sagaLI bhopatajIrai hIja rahI parcha vikhA mAMhai gUDhA Upara rAMNAjIro sAtha Ayo taThai kAMma prAyo' / 6 IsaradAsa bhopatota / saMmata 1640 laverArI vAsaNI gaMgA I samvata 1675meM mahakara meM rAmakI muhima (yuddha) meM kAma AyA / -2 samvata 1665 pIchA bulavAyA / 3 mer3ate paragane ke cAmU aura sAthAraNA aura phalovI paraganekA jesalAM gAMva paTTa me diye the / 4 samvat 1714meM ujjaina kI lar3AI meM pUrNa Ahata huA zatra use uThA le gye| 5 pIche mahArAjAne bar3e sammAna ke sAtha ru. 8000) kI rekhakA kaI gAvoMka sAtha laverAkA var3A paTTA kara diyA aura atiriktameM bhovAla gAMva diyA / 6 mamvat khIMvasarakA nAgar3I gAMva aura 1640 meM rAjAjIke sAtha me 1671 meM gopIsariyA aura vAraNAU gAMva, samvat 1688 meM samvat 1693me vIMbhavAr3iyA paTTa meM diye gaye / 7 saMmvata * gujarAta gayA thA aura vahAM vArUdase jala kara mara gayA / 8 nIMvAke maraneke bAda patA ThAkura ( jAgIradAra) huA / 9 nIMbAjIkI sava basI bhopatajIke hI adhikAra meM rahI / vikhemeM jaba rANAjIkA sAtha usake gur3he para caDha kara grAyA usameM bhopataM kAma yA gayA / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 kisa muMhatA naiNasIrI khyAta [ 161 vALo thii| saMmata 1658 bhovAdo, DhIkAI dovii| sivANairo gar3ha havAla / ...7 manoharadAsa / 7 varasiMgha / 7 nrsiNghdaas| 7 gopALadAsa / 7 akhairAja / 7 likhamIdAsa / ujeNa kAma Ayo / 7 sAMvaLadAsa / 6 jagamAla bhopatota / dikhaNa meM rAma kahyo / 6 kAnha bhopatoMta / goyaMdadAsajIrai vAsa / sAthai kAma Ayo / 4 kisano niiNbaaro| phaLodhI rAva mAladejIrai kAma Ayo / 4 riNamala niiNbaaro| jodhapura gaDharohai rAva caMdraseNara rAMmaproLa bhiLI taThe kAma Ayo / ___5 mAdho riNamalota / saMmata 1665 rAjagiyAvAsa sojhataro pttai| suratAMNajIrai vAsa / acaLadAsa sAthai kAma Ayo / 5 vAgha riNamalota / 6 likhamIdAsa vAghota / .... 4 gAMgo niiNbaaro| rAva caMdraseNarai vikhaimeM jodhapura gaDharI proLa hAtho de kAma Ayo / ...... . 5 kalo gAMgAvata / saMmata 1640 maDhalI laverArI thii| saMmata .. 1641 rohaNavo, laverArI vAsaNI thI / .....6 harIdAsa kalAvata / saMmata 1671 veThavAsaro pAMno prathIrAjarA cAkara thakAnUM / saM0 1686 hayDiyo paTai / saMmata 1687 chADa samvat 1640 meM laverAkI bAsaNI aura gaMgAvALI gAMva paTTa meM the| samvat 1658 meM bhovAdI aura DhIkAI gAMva diye gaye aura sivAnekA kilA havAle kiyA gyaa| 2 likhamIdAsa ujjainameM kAma aayaa| .3 dakSiNameM mraa| 4 goyaMdadAsake yahAM cAkarImeM aura usake sAtha kAma aayaa| 5 jodhapurake gar3ha para rAva caMdrasenake gaDharohe (gaDhake dvAra meM zatru senAkA praveza rokane ke liye evaM gaDhakI rakSArtha gaDhake dvAra para niyukta cune hue vIroMkI sainika Tukar3I) kI lar3AImeM jaba gaDhakI rAmapaula para zatru oMkA adhikAra ho gayA, usakI rakSArtha lar3AImeM yaha kAma praayaa| 6 rAva caMdrasenake vikhemeM jodhapura gaDhakI paulameM hAthA dekara kAma aayaa| 7 samvat 1640 meM laverAkA maDhalI gAMva paTTa meM thaa| samvat 1641 meM rohaNavA aura laverAkA bAsaNI gAMva paTTa meM the| 8 samvat 1671 meM veThavAsa gAMvakA eka bhAga pRthvIrAjakA cAkara hote hue usake paTTe meM thaa| .. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] muMhatA naiNasIrI khyAta acaladAsa suratAMNotarai vasiyo / pache acaLadAsa sAthai kAMma prAyo / 7 jasavaMta harIdAsota / 6 mAdhodAsa kalAvata / 6 jaganAtha kalAvata / 6 sAMvaLadAsa kalAvata / 6 prAgadAsa kalAvata / goyaMdadAsajI sAthai kAMma Ayo, ajmer| 4 mULo nIMvAro / rAva mAladejIrai kAMma grAyo, jesaLamero sAtha Ayo tada" | 2 4 bhojarAja nIMbAro / chAkiyo thako peTa mAra muMvo / 3 paravata ANaMdota / 4 tilokasI parabatota / meDatai rA || deIdAsa jaitAvata sAthai kAMma Ayo / rAva mAladevajIro cAkara / 5 vogha tilokasIyota / 6 rAmacaMda vAghAvata / saMmata 1667 rAMmAvaTa paTai tho / pache chADana~' bhATI gracaLadAsarai vAsa rahyo tho, gracaLadAsa sAthai kAMma Ayo ! 6 narasiMgha vAghAvata / 6 lADakhAMna vAghAvata / 6 likhamIdAsa vAghAvata 1 5 maharAvaNa tilokasIro / 6 netasI, gracaLadAsa sAthai kAMma grAyo / . 7 dayALadAsa | 5 jaimala tiloksiiro| moTai rAjAjI ra cAkara tho / lohAvaTarI veda kAMma Ayo / 5. rAghodAsa tilokasIro / 5 sAMIdAsa tilokasIro / 3 dUdo aannNdro| 4 saMgharAja dAro | 5. nAradAsa / saMmata 1652 saranAvaDo paTai merI lar3AI govaMdadAsa ke sAtha kAma prAyA / 2 jaisalamerakI senA grAI ta mAnadevajI ke liye kAna AyA / 3 nazemeM peTameM kaTArI mAra kara mara gayA 4 chor3a kara 5 mapat 1652 saranAvar3A gAMva paTTa meM thA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 163 . 6 kalo nAraNadAsota / 3 pIthoM ANaMdota / rAva mAladevarai cAkara / mer3atai raa|| deIdAsa jaitAvata sothai kAMma Ayo / - 4 rAyasiMgha pIthAvata / saMmata 1640 cAMpAsara diyo tho| saM0 1643 nApAvasa sojhataro / pachai bAMdhar3o ptt| 5 kesodAsa rAyasiMghota / bAMdhar3o paTai / 6 mAdhodAsa kesodAsota / saMvata 1672 rUdiyo paTai / parcha amarasiMghajI sAthai gyo| pache vaLai rhyo| rUdiyo paTai / saMmata 1714 ujeNa kAma Ayo / 7 jaganAtha mAdhodAsota / . . 6 vIThaLadAsa kesodAsota / rUdiyo paTai / cAkara poharai Ubho tho, tiNa pAMtarai mAriyo / ... 5 karamasI rAyasiMghota / rUdiyo pttai| ajamera goyaMdadAsajI sAthai kAma praayo| 6 prAgadAsa karamasIyota / saMmata 1682 jAlelI beU thI, pachai ..phaLodhIro chIlo diyo / 4 sAMkara pIthAvata / rAva caMdraseNarai vikhaimeM bhAdrAjaNa gayo, taThe kAma Ayo / 4 ratano pIthAvata / moTe rAjArai phaLodhI bhATI bhAMnIdAsa mAriyo, tiNa veDha kAma Ayo / .. 5 amaro ratanAvata / gujarAta kAma Ayo / . 1 samvat 1640 meM cAMpAsara gAMva paTTe meM diyA thaa| samvat 1643 sojata paraganekA nApAvasa gAMva aura bAdameM bAMdhar3A gAMva paTTa meM diye gaye the ! 2 samvat 1672 meM rUdiyA gAMva paTTe meM thA / phira vaha amarasiMhajIke sAtha calA gayA (to rUdiyA nahIM rhaa| lekina jaba vaha phira Akara rahA to rUdiyA vApisa paTTa meM de diyaa| samvat 1714meM ujjanameM kAma 'aayaa| 3 pahare para cAkarake khar3e honeke bhramase ise mAra diyaa| 4 samvat 1682 donoM jAlelI gAMva aura phira phalodhI paraganekA chIlA gAMva, paTTa meM diye the| 5 rAva caMdrasenake vikhemeM bhAdrAjuna gayA thA vahAM kAma aayaa| 6 moTe rAjAne phalodhImeM bhATI bhAnIdAsako . mArA usa lar3AI meM yaha kAma aayaa| 7 gujarAtakI lar3AI meM kAma aayaa| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 5 suMdaradAsa / 5 sUradAsa / 4 jaitasI pIthAvata / saMmata 1656 sojhata rAva sakatasiMghanUM huI .. tada visanadAsajIrA DerAM Upara sakatasiMgharai sAtha rAtIvAho diyo tarai .. kAMma Ayo / 5 mohaNadAsa jaitasIro / saMmata 1683 bAMdhar3o paTai / 2 jodho jesAvata / 3 raaNmo| 3 nAraNa / 3 dujaNa / 3 aaso| 3 bhojo| . 3 pNcaainn| rAMmo jodhAvata, prAMka 3 / rAva mAlade gAMva 15 sUM vAlaravo paTai diyo huto / pUchaNe mAhai huto, pachai raa|| jaisA bhairavadAsotanUM bhAMgesararA thAMNA Upara meliyo tarai sAthai vidA kiyo huto', taThai rAmo pUrai lohar3e par3iyo, upAr3iyo huto, pacha Derai AyAM kALa kiyo / ... 4 kisano rAMmAvata / 4 rAMNo rAMmAvata / 4 Udo rAmAvata / 4 vIramade rAmAvata / kisano rAmAvata / moTA rojAro cAkara tho| aAMka 4 / rAmo kAMma Ayo tarai rAva vAlaravo vIramade rAmAvata diyo, tarai kisano chAr3a vIkAnera gayo / pachai moTai rAjAnUM phaLodhI huI tarai moTA rAjA ..... kanai Ayo / pachai moTo rAjA samAvaLI gayo, tarai sAthai huto' / parcha / moTA rAjAnUM jodhapura huvo tada dharatI mAMhai Ayo / . 5 kAMna kisanAvata / moTe rAjA kuMDaLa mAMhai bhATiyAMsaM veDha kI ... tada pUrai lohaDai par3iyo / pachai samAvaLI sAthai huto / pachai saMmata 1640 __I samvat 1656 meM rAva sakasiMhako sojatakA paTTA diyA gayA tava visanadAsake :: DheroM para sakatasiMhake sAthane rAtri-prAkkramaNa kiyA taba kAma aayaa| 2 rAva mAladevane 15 gAMvoMke sAtha bAlaravAkA paTTA diyA thaa| 3 jaba vaha pUcharaNe gAvameM thA usa samaya jaba rAva... jasA bharavadAsotako bhAMgesarake tyAne para bhejA thA taba isako bhI usake sAtha bheja diyA thaa| . dahAM rAmA pUrNa pAhata hokara gira gayA, uThA kara le jAyA gayA aura Dere para Ate hI mara gyaa| 5 taya kisanA chor3a kara bIkAnera calA gyaa| 6 phira jaba moTA rAjAko phalodhI milI taba vaha unake pAsa A gyaa| 7 phira jaba moTA rAjA samAvalIko gaye tava bhI sAtha thaa| 8 phira jaba moTA rAjAko jodhapura mila gayA taba vaha dezameM (mAravAr3ameM) pAyA / ... " goTe rAjAne kuMDasameM bhATiyoM se lar3AI kI taba khUba ghAyala ho kara gira gyaa| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasorI khyAta [ 165 jodhapura zrAvatA thA, bhAvI Dero huvo, tada gAMva 4sU vAlaravo, kUr3I diyA / gar3ha Upara raihatA / saMmata 1666 rAMma kahyo / .... 6 haradAsa kAnAvata / saM0 1666sU vAlaravairo paTo gAMva 7sUM barakarAra / saM0 1689 jodhapura gar3ha Upara thA tAgIra kiyo tada amarasiMghajI sAthai gayo / saMmata 1666 kAbalathA phira AvatAM vaLe vAlaravo diyo / gar3ha Upara kiledAra kara rAkhiyo / 7 vIThaladAsa haradAsota / saMmata 1693meM mokherI paTai / saMmata 1687 sAvarIja gAMvAM sUM / saMmata 1661 amarasiMghajI sAthai gyo| saMmata 1665 vaLe pAlo Ayo / cohar3AM, muMDavAya paTai diyA / 8 jaganAtha / 8 jaitmaal| 8 jeso| 7 mohaNadAsa haradAsota / 8 rAjasiMgha / 8 udaisiMgha / 8 Aso / 8 prathIrAja / 7 mukaMdadAsa haradAsota / 8 raamsiNgh| 7 sakatasiMgha haradAsota / 8 duudo| 8 saMtrasAla / 7 DUMgarasI haradAsota / 6 deIdAsa kAnAvata / saMmata 1656 sojhata sakatasiMghajInUM huI, tada bhATI suratAMNa rAvaLe sAtha jAya sojhata gherI thI / tada kisanasiMghajInUM ter3aNa deIdAsa suratAMNajI meliyo tho / su suratAMNajI : I isake bAda vaha samAvalImeM moTe rAjAke sAthameM thaa| jaba vahAMse jodhapura pA rahe the, mArgameM bhAvI gAMvameM DarA huA usa samaya cAra gAMvoMke sAtha bAlaravA aura kUr3I gAMva paTTe meM diye| (moTe rAjAke sAtha) gar3ha Upara hI rahatA thaa| samvat 1666meM mraa| 2 samvata 1666se 7 gAMvoMke sAtha bAlaravekA paTTA kAyama / 3 samvat 1686meM java (moTe rAjA dvArA) jodhapurake gar3ha parase jantIkA hukma huA to amarasiMhake sAtha calA gyaa| 4 samvat 1666meM kAbulase pAne para phira bAlaravA diyA / 5 gar3ha para kiledAra banA kara rkhaa| 6 do gAMvoMke sAtha samvat 1687meM sAvarIjakA paTTA / 7 cohar3AM aura muMDavAya gAMva paTTI meM diye| 8 samvat 1656meM sojata nagara sakatasiMhajIko inAyata huaA usa samaya bhATI sura- . tANane aura mahArAjAkI senAne jAkara sojatako ghera liyA thaa| 9 taba suratANane kizanasiMhajIko bulAne ke liye devIdAsako bhejA thaa| / . Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] muMhatA naiNasIrI khyAta jAMNiyo kisanasiMgha pAlI chai / na kisanasiMghajIrai sAMhaNI lAlo vAsa ... tho / su lAlairai vaira raa|| bhAkharasI sAdULotasUM tho, tiNa Upara vAlIsAMrI dharatImeM rahato / taThe gAMva jAya jhUbiyo ; taThe veDha huI / su bhATI deIdosanai sAMhaNI lAlo mehAvata kAma aayaa| nai urajana, Uhar3a, .. nai bhIvo sAhaNI kisanasiMghajInUM le nIsariyA / 7 karana deIdAsota / saMmata 1672 hIrAdesara, rAmAvaTa paTai, likhamIdAsa bheLo / 7 likhamIdAsa deIdAsota / saMmata 1672 hIrAdesara, rAmAvaTa paTai, karana bhelo| pachai saMmata 1683 tAMbar3iyo paTai' / pachai chADnai.. bhIMva kalyANadAsotarai vasiyo / 8 nAtho likhamIdAsota / saMmata 1660 nAdiyo paTai / saMmata 1661 amarasiMghajI sAthai gyo| pachai saMmata 1666 vaLe vasiyo / kAThasI pttai'| 6 vihArIdAsa nAthAvata / 8 bhopata likhamIdAsota / 8 akhairAja likhamIdAsota / 7 dayALadAsa deIdAsota / saMmata 1680 varajAMgasara phaLodhIro paTai10 / 8 sahaso dayALadAsota / 5 sUrajamala kisanAvata / moTai rAjAjIrai lohAvaTarI veDha kAma Ayo / I suratANane jAnA thA ki kizanasiMha pAlI meM hai| 2 aura kizanasiMhake yahAM sAhanI lAlA rahatA thA / 3 lAlAkI rAva bhAkharasI sAdulotase zatrutA thI, isaliye vaha isakI tAkameM bAlIsoMkI bhUmi meM rahatA thaa| 4 usane usake gAvameM jAkara utpAta macAyA aura vahAM lar3AI huii| 5 bhATI devIdAsa aura sAhanI lAlA mehAvata isa lar3AImeM kAma aaye| aura .... arjuna, kahar3a aura bhImA sAhaNI kizanasiMhako lekara nikala gye| 6 samvat 1672meM hIrAdesara aura rAmAvaTa. donoM gAMva likhamIdAsake zAmila pttttmeN| 7 samvat 1672meM hIrAdesara aura rAmAvaTa karaNake sAtha paTTa meM / likhamIdAsako sambat 1683meM tAMvar3iyA gAMva alaga paTTe meM milA / 8 phira chor3a kara bhIma kalyANadAsotake yahAM jAkara raha gyaa| 9 samvat . 1696meM puna: prAkara basA tava kAThasI gAMva paTTa meM milaa| 10 samvat 1680meM phalodhIkA varajAMgasara gAMva paTTe meM | II moTe rAjAjIke liye lohAvaTakI lar3AI meM kAma pAyA / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UU) . muMhatA naiNasIrI khyAta [ 167 5 goyaMdadAsa kisanAvata / saMmata 1640 DhIkAI paTai / saMmata 1646 bhgtaavaasnnii| saMmata. 1657 aAMnAvasa pttai'| 6 manoharadAsa goyaMdadAsa jIvatAM hIja ajamera goyaMdadAsajI sAthai kAma Ayo / . 7 kuMbho manoharadAsota / saMmata 1688 aAMnAvasa tho / pachai amarasiMghajI sAthai gayo tho, pAcho Ayo tada nAMdiyo paTai diyo / 8 ........ 'nAMdiyo pttai| 8 akhairAja / 8 ratana / 8 megharAja / 7 bhAMNa manoharadAsota, ujeNa kAma aayo| 8 pto| 8 dvArakAdAsa / 5 gAMgo kisanAvata / saMmata 1643 aAMnAvasa paTai / saMmata 1657 dikhaNa kAma Ayo / 5 togo kisanAvata / 4 vIramade rAmAvata, vAlaravo pttai|| 5 rAyasiMgha vIramadeprota / rAva caMdrasenarai vikhA mAhai bhAdrAjaNa .... tho, tada raa|| vairasala prathIrAjota, gopALadAsa mAMDaNota, Uhar3a, jaimala . iNAM cyArAM ThAkurAMnUM sobata lUTaNa meliyA tho, taThe kAma Ayo / 6 kesodAsa rAyasiMghota / saMmata 1640 copar3o paTai / pachai cAMmaM paTai / pachai chADnai kisanasiMghajIrai vasiyo / pachai vaLe pAyo / saMmata 1674 karAr3I paTai dIvI / pachai saM0 1675 bhaMvarAMNI gAMva 4sU ___I samvat 1640 meM DhIkAI gAMva, samvat 1646meM bhagatAvAsaNI gAMva aura sambat 1657meM AnAvasa paTTa meM mile / 2 manoharadAsa goyaMdadAsake jIte-jI hI ajamera calA gayA aura goyaMdadAsake sAtha kAma AyA / (mUla pATha-'manoharadAsa goyaMdadAsota / ajamera goyaMdadAsajI sAthai kAma prAyo' eka jIrNa pratimeM aisA pATha pratIta hotA hai / ) 3 samvat 1688meM yAnAvasa paTTemeM thaa| 4 samvat 1657meM dakSiNakI lar3AImeM kAma aayaa| 5 rAyasiMha rAva caMdrasenake vikhemeM bhAdrAjuna DeremeM sAthameM thA, taba rAva vairasala pRthvIgajota, gopAladAsa mAMDaNota, Uhar3a aura jaimala-ina cAroM ThAkuroMko ghor3oMke kAphileko lUTaneke liye bhejA thaa| isa lar3AI meM rAyasiMha bhI kAma aayaa| 6 pIche chor3a kara ke kizanasiMhajIke yahAM raha gayA / 7 phira vApisa AyA taba samvat 1674meM karAr3I gAMva paTTe meM diyaa| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] muMhatA naiNasIrI khyAta dI thii'| saMmata 1680 dhAdhoLAva paTai mer3atAro / saMmata 1683 rAMma kahyo / 7 veNIdAsa kesodAsota / saMmata 1691 chAr3a amarasiMghajI sAthai . gayo / uThe kAbalasUM prAvatAM aTakameM DUva muMvo / 8 rAjasiMgha veNIdAsota / 8 vIMjo veNIdAsota / 8 bhairavadAsa / 8 ugro| 7 kalo kesodAsota / 8 rughanAtha / 7 amaro kesodAsota / saMmata 1683 mer3atAro sIhAra paTai / 8 bhUdhara / 6 lUMNo raaysiNghot| saMmata 1656 kisanasiMghajIrai kAma praayo| bhATI deIdAsa bheLo sAMhaNI lAlArai dAvai khetasI sALota Upara gayo, ... taThe sepaTAvAsa gor3havADarai gAMva mAmalo huvo| 6 rUpasI rAyasiMghota / 7 aclo| 7 mohaNadAsa / 5 bhAMnIdAsa vIramadeyota / rAva caMdraseNarai vAlara tho| thoriyAMsUM mAmalo huvo taThe kAma Ayo / 6 bhAkharasI bhaaNniidaasro| cairAI paTai / saMmata 1677 bairU pttai| ... saMmata 1693 amarasiMghajIrai gayo, uThe hIja muMvo / 7 jaganAtha bhAkharasIyota / saMmata 1665 golAhasanI (golAvAsaNI) thAharI paTai / .. ___I phira bAda meM samvat 1675meM 4 gAMvoMke sAtha bhavarANI. paTTemeM diyA gayA thaa| 2 samvat 1680meM mer3ate paraganekA dhAgholAva paTTemeM diyA gayA / 3 samvat 1683meM mara ... gyaa| 4 samvat 1661meM chor3a kara amarasiMhajIke sAtha kAvula calA gayA aura vahAMse lauTate hue aTaka nadI meM DUba kara mara gyaa| 5 samvat 1683meM mer3ate paraganekA sIhAra gAMva paTTemeM thaa| 6 bhATI devIdAsake sAtha sAhanI lAlAkI zatru tAkA badalA leneke liye khetasI mAdalotake Upara caDha kara gayA, taba goDhavAr3a paraganeke sepaTAvAsa gAMvameM lar3AI huI, (usameM ... lUNA kAma aayaa|) 7 rAva candrasenake sAtha vAlaravemeM thA taba thorI logoMse lar3AI. huI usameM kAma aayaa| 8 samvat 1663meM amarasiMhajIke sAtha gayA aura vahIM mara gyaa| 9 samvat 1665 golAvAsaNI aura thAharI (?) gAMva pttttemeN| . Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 166 8 lakho jaganAthota / . 7 amaro bhAkharasIyota / 7 sAdULa bhAkharasIyota / 8 sblo| 8 bhaavsiNgh| 7 jaitamAla bhAkharasIyota / - 6 sAMvaLadAsa bhAMnIdAsota / saMmata 1661 trigaThI paTai dIvI thii| saM0 1665 bramAvAsaNI dI thii| saMmata 1666 sAMvata-kUvo' / saMmata 1670 kaMvara zrI gajasiMghajI bhaa|| goyaMdadosajI kuMbhaLamera liyo taTa rAMNArai sAthasU veDha huI, taThai kAma Ayo / __7 vAgha sAMvaLadAsota / saMmata 1670 trigaMThI paTai thii| 6 naraharaMdAsa bhAMnIdAsota / saMmata 1663 bhAMharo paTai / saM0 1673 cAMvar3iyAkha sojhataro paTai / saM0 1674 boLa sojhatarI paTai / saM0 1681 jUDha paTai / saM0 1684 gaDhI kAma Ayo / bhagavAnadAsajI bhelo| 7 rAmacaMda naraharadAsota / saMmata 1684 jUDha barakarAra / saM0 . 1661 amarasiMghajI sAthai gayo / 8 karana rAmacaMdota / 7 rughanAtha naraharadAsota / 7 karamacaMda naraharadAsota / 5 IsaradAsa vIramadezrota / rAva caMdraseNa sobata Upara sAtha vidA kiyo, taThai rAyasiMgha bheLo kAma prAyo' / 5 bhagavAnadAsa vIramadeyota / rAva caMdraseNa vikhA. . . . 'thA prAyo, savarAr3a veda kI taThe kAma prAyo' / 1 sambat 1661meM vigaThI gAMva paTTa meM diyA thA, samvat 1665 meM brahmAvAsaNI aura samvat 1666meM sAMvata-kUtrA paTTa meM diye the| 2 samvat 1680 meM kuMvara gajasiMhajI aura bhATI goyaMdadAsajIne kuMbhalamera para adhikAra kiyA, vahAM rANAkI senAse lar3AI huI usameM " kAma praayaa| 3 samvat 1663meM bhoharA gAMva, samvat 1673meM mojata paraganekA cAMvaDiyAkha gAMva, samvat 1674meM sojata paraganekA boLa gAMva aura sambat 1681meM jUha gAMva par3e meM the| sambat 1684meM gaDhI meM bhagavAnadAsake sAtha kAma praayaa| 5 sambat 1684meM jaTa kAyama / sambat 1661meM amarasiMhajIke, sAtha gyaa| 6 gaya caMdrasenane voToMke kAphile ko laTane ke liye jo yAdamI bheje the, unameM rAyasiMhake sAtha pAma praayaa| 7 rAva caMdramanale ' viro.... sAyA usase savarAr3a gAMva meM lar3AIkI, jisameM kAma praayaa| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] muMhatA naiNasIrI khyAta jasavaMta vIramadeprota / saMmata 1640 cairAI dInI / vIramaro TIkAI, paNa jagUMta bhalo rajapUta / saMmata 1686 rAma kahyo tada utrii'| 6 pItho jasUMtotanUM cairAImeM haiMso 1 jatUMta bheLo / saMmata 1677 brahAMnapurathA nibAba dikhaNa gayo taThe rAhameM dikhaNiyAMtUM mAmalo huvo, .. taThe kAma prAyo, bAMNa lAgo / 6 manoharadAsa jatUMtota / saMmata 1683 cairAImeM haiMso 1 jasUMta bheLo / saMmata 1660 rAMma kahyo / 7 deIdAsa manoharadAsota / saMmata 1665 bhAkharI, udIvasa pttai| .. 7 urajana manoharadAsota / 6 bhopata jasUMtota / 7 likhamIdAsa / 7 vIko / 6 sUjo jsuuNtot| saM0 16para bhIMgAMNo pttai| saM0 1688 vairAI paTai thI 7 rAmasiMdha / 7 syAmasiMgha / 6 bhojarAja jatUMtota / saMmata 1672 sabaLasiMgha rAjAvatarai rahyo / 7 mukaMdadAsa / 5 sakato vIramadeprota / saMmata 1641 pAMcalo gAMvAM sUM pttai'| 6 mAdhodAsa / . 7 sNhso| 6 mAMDaNa / 6 dayALadAsa / 7 maaNnsiNgh| 6 meghraaj| I sambat 1640meM cairAI gAMvakA paTTA diyaa| jasavaMta acchA rAjapUta aura vIramakA uttarAdhikArI (TIkAyata) / samvat 1686meM marA taba cairAI janta huI / 2 pIthA jasavaMtotako cairAIkA eka bhAga jasavaMtake sAtha / samvat 1677meM burahAnapurase navAva dakSiNameM gayA, vahAM mArgameM dakSiNiyoMse lar3AI huI, usameM pIthAke vANa lagA aura vaha mara gyaa| 3 samvat 1683meM jasavaMtake sAtha eka hissA carAI gAMvakA / saMvat 1660 meM marA / 4 samvat 1665 bhAkharI aura udIvasa gAMva paTTa meN| 5 saMvat 1670 vIMgANA gAMva aura samvat 1688meM vairAI gAMva paTTa meM the| 6 samvata 1672 savaLasiMha rAjAvatake yahAM rhaa| 7 samvat / 1641meM do gAMvoMke sAtha pAMcalA gAMva paTTe meN| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIro khyAta [ 171 7 suMdaradAsa / 5 pirAgadAsa vIramadevota / saM0 1640 khUTalo lavairAro paTai / pachai vadaLe soyalo diyo tho| pachai chADanai bUMdI rAva bhojarai vasiyo / pachai uTha hIja paraNiyo tho| sAsarai gayo tho; uThe uNAre vairAyatAM maariyo| 6 manoharadAsa pirAgadAsota / kisanagaDha raihto| 6 vIThaladAsa praagdaasot-| kisanagaDha raihato / 5 rAghodAsa vIramadevota / / 6 jaitasI / saMmata 1668 caMDALiyo aoyasAMro paTai / 7 sblo| 7 raamsiNgh| 4 rAMNo rAmAvata / 5 pato rAMNAvata / saMmata 1640 DhIkAI paTai / pachai khuDiyALo paTai / saM0 1660 saaNvt-kuuvo| saM0 1663 mAMDavArI veDha kAma Ayo / 6 kuMbho patAvata / saMmata 1663 khuDiyALo paTai tho| saM0 1671 ... ajamera goyaMdadAsajI sAthai kAma Ayo / 7 jaganAtha / 6 nAtho patAvata / saMmata 1672 khuDiyALo paTai / 6 dvArakAdAsa patAvata / saMmata 1681 khuDiyALo paTai / 6 rughanAtha ptaavt| .. 5 suratAMNa rAMNAvata / saMmata 1640 udIvasa bahelavAro paTai / 6 bhIMva suratAMNota, vaDo rajapUta tho| kisanasiMghajI ghaNI mayA kiivii| sAthai kAma pAyo' / 1 saMvata 1640meM laverAkA khUTalA gAMva paTTa meM / phira isake badale meM soyalA gAMva diyA thaa| pIche chor3a kara vUdIke rAva bhojake yahAM rahA aura vahIM vivAha kiyaa| sasurAla gayA thA, jahAM unake (bU'dI vAloMke) zatruoMne use mAra diyaa| 2 kizanagaDha rahatA thaa| 3 samvat . 1668meM proyasoMkA caMDAliyA gAMva paTTa meN| 4 saMvat 1640 meM DhIkAI gAMva paTTe meM / bAdameM khuDiyAlA gAMva bhI paTTa meM diyA / saMvat 1660meM sAMvata-kuprA diyA gayA / saMvat 1663 mAMDavAkI lar3AImeM kAma AyA / 5 samvat 1671meM ajamerameM goyaMdadAsajIke sAtha / kAma aayaa| 6. saMvat 1640 meM bahelavAkA udIvasa gAMva paTTa meM / 7 bhIma suratANota bar3A. rAjapUta thA / kizanasiMhajIne usa para bar3I kRpA kii| unhIMke sAtha kAma AyA / . . Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 7 suMdaradAsa bhIMvota / 7 rAmasiMgha bhIMvota / 6 hIMgoLadAsa suratAMNota / saMmata 1651 gAMghar3avAsa paTai / IDarathA aaNnniyo| saM0 1658 vaDalo, prAcINo diyo tho| pachai rAma khyo| 6 mAdhodAsa suratAMNota / 7 harIdAsa mAdhodAsota, kisanagar3ha rehato / 5 pUro rAMNAvata / mAMDaNajIrai vAsa tho| saMmata 1643 mAMDaNajInUM aAsopa pAtasAhajI diivii| desameM pAyA, tada kamarasotAMsUM veDha huI, ta? kAma Ayo / ___baLikarana pUrAvata / saMmata 1664 cinar3I AsoparI paTai / . pachai udaisiMgha bhagavAnadAsota mer3atiyArai vasiyo / 5 ThAkurasI rAMNAvata / saM0 16- rohaNavo aoIsAMro paTai / pachai caMgAvar3o paTai diyo / pacha dikhaNanUM rAMma kahyo / 5 medo rAMNAvata / saMmata 1640 bairAhI mAhai varajAMgaro pAMno . tho, su diyo / saM0 1642 bukhaTo oIsAMro diyo| saMmata 1651 . caMDALiyo diyo| 6 jogIdAsa medAvata / saMmata 1674 cAMgAvar3o paTai / pachai saMmata 1677 iMchApurarI dor3a brahAnapurathA nivAba dor3iyo taThe kAma Ayo, . vAMNa laago'| 1. ise IDarase bulA liyaa| saMvat 1651meM gAMghar3avAsa gAMva paTTe meM diyA / saMvat 1658meM var3alA aura prAcINA gAMva diye gye| pIche mara gyaa| 2 yaha mAMDaNajIke yahAM naukara thA / samvat 1643meM bAdazAhane mAMDaNajIko pAsopakA paTTA inAyata kiyaa| mAMDaNajI .. deza meM (mAravAr3a) AyA taba karamasotoMse lar3AI huI, pUrA usameM kAma paayaa| .. 3 - saMvat 1664meM AsopakA cinar3I gA~va pttttemeN| pIche mer3atiyA udayasiMha bhagavAnadAsotake yahAM basa. gyaa| 4 saMvat 16...' meM aoisakA rohaNavA gAMva paTTe meN| 5 phira caMgAvar3A gAMva paTTe meM diyaa| pIche dakSiNa meM mara gyaa| 6 saMvat 1640meM vairAhI gAMvakA jo bhAga vara- .. jAMgake pAsa thA, vaha ise diyaa| saMvat 1642meM aoisoMkA buravaTA gAMva aura saMvat / / 1651meM caMDAliyA gAMva de diyA thaa| 7 samvat 1674 caMgAvar3A gAMva paTTe meM / samvat .. 1677meM jaba icchApurIkI lar3AImeM burahAnapurase navAva caDha kara ke gayA jisameM jogIdAsa vAraNa - .. laganese kAma AyA / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 173 '5 gopALadAsa rAMNAvata / saMmata 1666 caMDALiyo paTai / 4 Udo rAmAvata / jodhapuraraM gaDharohA mAMhai rAMma kahyo / 5 khetasI UdAvata / kalyAMNadAsa rAyamalotaro cAkara tho / saMmata 1645 kalyAMNadAsajI sivAMNa kAMma AyA tada lohar3e par3iyo / pachai kAMna kisAnavata upAr3iyo / sAjo huvo tada saM0 1646 rAvaLai jATavAsa paTai diyo / 6 vIko khetasIyota / jATIvAsa paTai / 7 rAmasiMgha vIkAvata / saMmata 1686 prathIrAja baluvota raikAMma Ayo / paThAMNarI veDha cAMbaLa nadI Upara huI taThai / 3 7 karamasI vIkAvata / jesAvasa nai TIbaDI paTai / 7 sAMvatasI vIkAvata / 7 dhanarAja vIkAvata | jATIvAsa paTai / 6 varasiMgha khetasIyota / saMmata 1671 bhagatAvAsaNI paTai / saM0 1686 sIhAro mer3atAro paTai / 7 kUMbho varasiMgho / 7 Aso varasiMghota | 6 sekho khetasIyota / saMmata 1686 jodhar3AvAsa mer3atAro paTai / 7 mahesa sekhAvata / 7 rughanAtha sekhAvata / 5 mAMnasiMgha UdAvata / khetasIrA gUDhA Upara turaka AyA taThe kAMma grAyo' | 7 5 narasiMgha UdAvata / khetasIrai gUDha kAMma Ayo, mAMnasiMgha bheLo" / 3 narAiNa jodhAvata / 4 kalo nAraNota / I jodhapura ke gaDharohe meM mraa| 2 yaha kalyANadAsa rAyamalotakA cAkara thA / samvat 1645meM kalyANadAsajI sivAnA meM kAma Agaye usa samaya yaha (khetasI) ghAyala ho gayA thA taba kAnha kisanAvata ise uThA kara le gayA / jaba svastha huA taba mahArAjAne jATIvAsa gAMva paTTe meM diyA / 3 samvat 1686 meM pRthvIrAja balugroMtakI caMbala nadI ke kinArepara paThAnoMse lar3AI huI usameM rAmasiMha kAma zrAyA / 4 jaisAvAsa aura TIbar3I gAMva paTTe / 5 samvat 1671 meM bhagatAvAsaraNI gAMva aura samvata 1686 meM mer3ate paraganekA sIhArA gAMva paTTemeM / 6. samvat 1686 mer3ate paraganekA jodhar3AvAsa gAMva paTTa meN| 7 khetasIke guDhe para turka caDhakara Aye usameM kAma shraayaa| 8 mAnasiMhake sAtha khetasIke guDhe para kAma AyA / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 muMhatA naiNasIrI khyAta 5 sAMvaLadAsa kalAvata / kIjharI poIsAMrI paTai / saM0 1671 . ajamera goyaMdadAsajI kAMma AyA tada pUrai lohar3e pdd'iyo| pachai saMmata 1683 pUrabasUM prAvatAM rAma kahyo / 6 mAnasiMgha sAMvaLadAsota / 7 jasavaMta / 7 lADakhAMna / 7 vIko / 6 bhojarAja sAMvaLadAsota / 6 narasiMghadAsa sAMvaLadAsota / . 6 bhopata sAMvaLadAsota / 6 mukaMdadAsa sAMvaLadAsota / / 4 mehAjaLa nAraNota, vIrAMNI paTai / 5 kisano mehojaLota / vIrAMNI paTai / saMmata 1662 mAMDavAMrI veDha kAma praayo| 7 naraharadAsa / 3 balU / 5 kacaro mehAjaLota / saMvata 1652 sUrajavAsaNI paTai / parcha, kisanasiMghajIrai vsiyo| pachai saMmata 1672 vaLe pAcho prAyo, tada kAbhar3o paTai diyo| pachai vikUkohara pAMNIrI toNa veI mAhomAMha bolAcAlI huI tada bhATI acaLadAsa mAriyo / 6 prathIrAja kacarAvata / 6 mohaNadAsa / 6 mukaMdadAsa kacarAvata / 6 jogIdAsa kcraavt| 6 aAso kacarAvata / . 5 rAmasiMgha mehAjaLota / saMmata 1662 khArI laverArI paTai / 4 sAraMga nAraNota / 5 netasI / 5 gopo| 5 skto| 5 rir3amala / 6 gokaLa / 6 kisano / 3 dujaNa jodhAvata / rAva mAladejI nAgora lIvI tada kAMma aayo| .. 1 oIsAMkA kIjharI gAMva paTTe meM / saMvat 1671meM ajamera meM jaba goyaMdadAsajI kAma Aye taba yaha pUrNa ghAyala hokara gira gayA thaa| pIche saMvat 1683meM pUrvase pAte hue. mara gyaa| 2 mehAjalako vIrANI gAMva paTTe meN| 3 saMvat 1662meM mAMDavoMkI lar3AI meM kAma paayaa| 4 saMvat 1652meM sUrajavAsagI gAMva pttttemeN| pIche kizanasiMhajIke yahAM rahA / phira saMvat 1672meM java vApisa AgayA to kAbhar3A gAMva paTTe meM diyaa| pIche vikU koharameM pAnI aura kuyAM-carasake liye paraspara vivAda ho gayA tava bhATI acaladAsane kacarAko mAra diyA / 5 saMvata 1662meM laverAko khArI gAMva paTTe meN| 6 rAva mAladevajIne nAgora para adhikAra kiyA usa samaya durjana kAma pAyA / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 175 4 netasI dujaNota / rAva rAyasiMgha caMdraseNota sAthai sIrohI kAMma Ayo / .5 kacaro netasIyota / harIsiMgha kisanasiMghotarai vAsa' / 6. amaro / 6 pItho / 3 prAso jodhAvata / rAva caMdraseNarA vikhAmeM jodhapura kAMma Ayo / 4 DUMgarasI grAsAvata / saMmata 1640 bairAhI AsAro pAMno thI / saMmata 1651 cAMmUMrI vAsaNI paTai / pache cAMmUM dIvI / pache cAMpAsara tho / 5 sAMvaLadAsa DUMgarasIyota / saMmata 1640 mAMNevI paTai / pache cAMpAsara diyo / dayALadAsa / 6 mohaNadAsaH / 5 goyaMda DUMgarasIyota / saMmata 1673 camUM paTai / saMmata 1765 vAraNAU paTai / * 6 rAyamala goyaMdadAsota / saMmata 1661 cAMmUM utarI ne gAMva meM vasatA su UMTha caDha ravaNiye kAMma gayA thA, su mehavaco deIdAsa patAvata bAroTiyo tho su pAMcalA kanAsUM sAMDha chavIsa lIvI, su rAyamala caDhiyo to tho su vAhara dor3iyo, veDha huI taThe kAMma Ayo / 7 harIdAsa rAyamalota / 6 rAmacaMda goyaMdadAsota | 6 sAdULa goyaMdota / . kacarA netasIzrotakA harisiMha kizanasiMhota ke yahAM bAsa | 2 rAva caMdrasena ke * vikhAmeM jodhapura meM kAma AyA / 3 samvat 1640 meM bairAhI gAMvakA prAsAkA pAnA (bhAga) isako milA huA thA / saMvat 1659 meM cAmUM kI bAsaNI gAMva paTTa meM thA / phira cAmU gAMva diyA gayA aura usake bAda cAMpAsara bhI diyA gayA thA / 4 saMvat 1640 meM mAraNevI gAMva paTTe meM, bAdameM cAMpAsara diyA gayA / ' samvat 1673 meM cAmU gAMva aura saMvat 1655meM vAraNAU paTTe meM diye gaye / 6 saMvat 1661 meM cAmUM jabta ho gayA aura gAMvameM rahatA thA / eka bAra kisI kAmake liye UMTa para caDhakara ravariNaye gAMvako gayA thaa| mehavacA devIdAsa patAvata luTerA ho gayA thA / usane pAMcalA gAMva ke pAsase chabbIsa sAMr3aniyAM ghera liiN| rAyamala apane UMTa para caDhA huA A rahA thA, vaha devIdAsake pIche vAhara daur3A / devIdAsase lar3AI huI, rAyamala usameM kAma AyA / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] muMhatA naiNasorI khyAta 6 sAMgo goyNdot| 4 hamIra pAsAvata / moTA rAjAjIrai phaLodhIrI veDha bhATiyAM mAmalai kAma Ayo / 5. megharAja hamIrota / saMmata 1646 khetAsara paTai diyo| saMmata 1652 gujarAta padhAratAM koLiyAMsUM veDha huI taTai kAma praayo| 5 kesodAsa hamIrota / megharAja pachai khetAsara paTai / saMmata 1954 utariyo / 6 naraharadAsa kesodAsota / 4 ratanasI AsAvata / 5 ThAkurasI ratanasIyota / mer3atiyAMrai kAma Ayo / 5 vAgha ratanasIyota / 3 bhojarAja vAghota / 6 harIdAsa vAghota / 5 siMgha ratanasIyota / raa|| dAsA pAtalotaro dohiito| rAr3adhaDai ... dAsAjIrai kAma Ayo / 6 sAdULa siMghota / 6 kAnho / 6 manohara / rUpasI ! 5 sAMIdAsa ratanasIyota / . . 6 nAraNadAsa sAMIdAsa ro / cAM{ paTai / 6 maiharAMvaNa sAMIdAsota / haradAsa bhATIrai kAma Ayo / 6 bhAMNa sAMIdAsota / 6 mAMno sAMIdAsota / ... 6 mahesa saaNiidaasot| . .. 4 jaimala AsAvata / jodhapura gaDha AsA sAthai kAma aayo| ... 4 jogo AsAvata / jodhapura gaDha AsA sAthai kAma aayo| . 5 veNIdAsa jogAvata / I moTe rAjAjIkI phalodhI meM bhATiyoMse jo lar3AI huI usameM kAma aayaa| 2 saMvat 1646meM khetAsara gAMva paTTe diyaa| saMvat 1652meM (mahArAjAkI) gujarAtako padhArate hue .. kolI logoMse lar3AI huI usameM megharAja kAma aayaa| 3 megharAjake maraneke bAda kezodAsako . . khetAsara gAMva paTTemeM milA jo saMvat 1654meM jabta ho gyaa| 4 mer3atiyA rAThaur3oMke liye| kAma aayaa| 5 ratanasIkA veTA siMha, rAva dAsA . pAtalotakA dohitA / dAsAjIke liye . . rAidharAmeM kAma aayaa| 6 jodhapurake gar3ha para AsAke sAtha kAma pAyA / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' muMhatA naiNasIrI khyAta [ 177 4 dhano AsAvata / rAva mAladejIrai phaLodhI kAma aayo| 3 bhojo jodhAvata / saMmata 1600 saIke sUra pAtasAha Ayo tada jodhapura gaDharI proLa hAtho de turakAMsU viDha muMzo' / 4 vairasala bhojAvata / 5 gopALadAsa vairslot| saMmata 1666 bUTeLAva sojhataro paTai / 6 rAghodAsa / mahesadAsa dalapatotarai vAsa tho| 4 vIro bhojaavt| * 5 deIdAsa vIrAvata / 4 rAjadhara bhojAvata / 5 pato raajdhrro| 6 kesodAsa patAvata / 5 kalyANadAsa raajdhrro| vIkAnerarai desa / 3 paMcAiNa jodhAvata / vaDI veDha kAma Ayo / 4 jagamAla paMcAiNota / rAva mAladevajI phaLodhIrai sAthasU veDha huI tada kAma aayo| 5 kesodAsa jagamAlota / dvArakAdAsa mer3atiyairai vAsa / 3. mAlo jodhAvata / 4 aAMbo mAlAvata / jharI veDha kAMma Ayo' / 5 kAnho praaNbaavt| 6 bhaMgavAMna / 7 suNdr| 7 vrjaaNg| 7 jodho / 6 karana kAnhAvata / 7 varasiMgha / 7 amro| 6 balU kAnhAvata / I samvat 1600 zatImeM sUra vAdazAha car3ha kara AyA taba jodhapura kilekI pola para apane hAthakA cihR dekara turkose lar3a kara mraa| 2 saMvat 1666meM sojata paraganekA bUTelAva gAMva paTTe meN| 3 rAjagharake beTe kalyANadAsakA bIkAnerake deza meM nivaas| 4 baDI lar3AImeM kAma aayaa| 5 rAva mAladevajIkI phalodhIke sAthase lar3AI huI usameM jagamAla kAma paayaa| ... 6 dvArakAdAsa mer3atiyAke yahAM nivAsa (naukr)| 7 jhajhUkI lar3AImeM kAma aayaa| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] muMhatA neNasorI khyAta 4 bacho maalaaro| 5 bhAkharasI 4 nAthU mAlAro / jharI veDha kAMma aayo| 5 hrraaj| 5 viiko| 4 ratanasI maalaaro| 5 iisr| 5 bhIvarAja / 6 puuro| 6 hdo| . 2 bhairavadAsa jesAvata / rAva sUjAjI dhavaLero sojhataro bhairavadAsanUM diyo tho, su dhavaLerai vstaa'| naiM sUramAlaNa rAvajIro cAkara tho, tiNanUM copar3o paTai tho| su sIva Upara upAva huvo, veDha huI ta, sUramAlaNa bhairavadAsanUM mAriyo / pachai sUramAlaNa nAsanai rANAjIrI: ... dharatImeM gayo / pachai bhairavadAsarai vaira ANaMda jesAvata jesaLamera thA sAtha lene Ayanai aohalAMNI iMdravar3e sUra mAriyo / bhairavadAsarA beTA3 suuro| 3 aclo| 3 dedo| 3 vrjaaNg| karametIbAI bhairavadAsarI raa|| meharAja akhairAjoMtanUM paraNAI tiNarai peTaroM kUpojI meharAjota / 3 sUro bhairavadAsota / . 4 DUMgarasI suuraavt|| 5 haradAsa DUMgarasIyota / vaDo rajapUta / rAThor3a bhojarAja mAladeaotarai vAsa / pachai bhojarAjajI ne turake veDha huI, taThai haradAsa kAma Ayo / 1 rAva sUjAjIne sojata paraganekA dhavalerA gAMva bhairavadAsako paTTe meM diyA thA, ataH : bhairavadAsa dhavaleremeM rahatA thaa| 2 aura rAvajIkA cAkara sUramAlaNa. jisako caupar3A gAMva .. : paTTe meM thA / sImA Upara jhagar3A huA aura lar3AI ho gaI jisameM sUramAlagane bhairavadAsako mAra ... diyaa| 3 sUramAlaNa bhAga kara ke rANAjIkI dharatI meM (mevAr3a meM) calA gyaa| 4 pIche bhairavadAsakI isa zatrutAkA badalA leneke liye jaisalamerase AnaMda jaisAvatane apane sAthiyoMke . sAtha A kara aohalANI aura indravar3A gAMvoMke pAsa sUramAlaNako mAra diyaa| 5 karametIvAI bhairavadAsakI beTI, rAva meharAja akharAjotako vyAhI, jisakI kokhase kUpAjI meharAjota .. paidA huaa| 6 phira bhojarAjajI aura turkoke ApasameM lar3AI huI usameM haradAsa kAma aayaa| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muMhatA naiNasIrI khyAta [ 176 6 IsaradAsa haradAsota / paihalI moTai rAjAro caakr| mAMNevI jodhapurarI paTai / pachai mAMNakaLAva diyo / vaDo rajapUta huvo' / 7 kuMbho IsaradAsota / devarAjAMro bhANeja / saMmata 1680 sAMvar3AU, kALiyAThar3o paTai / saMmata 1688 desameM rAma kahyo / 8 rAma kuNbhaavt| saM0 1688 sAMvar3AU gAMva 2sUM varakarAra, IsaradAsajI bheLo hIja tho| pachai saMmata 1664 judo paTo karAyo saM0 1697 mAMNakaLAvajhU visAMiNa rAMmapurai judo vasiyo / 6 kesriisiNgh| 9 jaisiMgha / 8 syAMma kuMbhAvata / 6 naarnndaas| 7 lakhamaNa IsaradAsota / 5 sAMvaLadAsa DUMgarasIyota / baheLavAMro satAvatAMro-vAsa tho / 6 naraharadAsa sAMvaLadAsota / saMmata 1667 kAMgaLa paTai thii| 6 balU sAMvaLadAsota / saMmata 1670 gIghAlo paTai / 6 jaito sAMvaLadAsota / saMmata 1672 aAMbalo paTai / 6 nAraNadAsa sAMvaLadAsota / rAjasiMghajIrai vaas| IDavai raihato / 6 bhojarAja sAMvaLadAsota / 5 mAMno DUMgarasIyota / 6 suratAMNa maanaavt| 6 bhopata mAMnAvata / 5 Udo DUMgarasIyota / 6 saha~so UdAvata / - 7 bhopata saha~sAvata / 7 suMdara saha~sAvata / 7 bhAMNa saha~sAvata / 7 rAMNoM shNsaavt| I IzaradAsa bar3A rAjapUta huA / vaha pahale moTe rAjAkA cAkara thA / jodhapura paraganekA mANevI gAMva paTTa meM thA aura pIche mAraNakalAva gAMva bhI diyaa| 2 kuMbhA devarAjotoMkA bhAnajA / saMvat 1680meM sAMvar3AU aura kAliyAThar3A gAMva paTTe meM / samvat 1688meM dezameM marA / 3 kAyama / 4 zAmila / 5 samvat 1697meM mAraNakalAvase bisAMiNa aura rAmapuremeM alaga basa gyaa| 6 baheladoM vAlA 'sattAvatAro-bAsa' gAMva paTTa meM thaa| 7 samvat 1667meM kAMgala gAMva paTTe meM thaa| 8 samvat 1670 gIghAlA gAMva paTTe meM thaa| 9 samvat 1672meM prAMvalA gAMva paTTa meN| 10 rAjasiMhajIke yahAM naukara, IDave gAMvameM rahatA thaa| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 4 sAMkara sUrAvata / vaDo rajapUta rAva mAladevaro' / sAMkararai havAle ajameraro gaDha tho / pachai sUra pAtasAha Ayo tada kAma Ayo / jodhapura meM gaDha Upara chatrI cha pAja Upara chatrI tIna chai 1 bhATI sAMkara suuraavtrii| 1 tilokasI varajAMgotarI / 1 acaLe sivraajotrii| 5 hamIra sAMkarota / phaLodhI moTai rAjAjIra bhATiyArI veDha kAMma aayo| 6 goyaMdadAsa hamIrota / vUTecI pttai|| 7 dhanarAja goyaMdadAsota / vUTecI, bhAlesariyo paTai / saM0 1640 rAMmar3AvAsa pttai'| 8 rAso dhanarAjota / saMmata 1662 vor3Anar3o paTai / 7 kacaro goyaMdadAsotA 8 mukNd| 7 narasiMgha goyaMdadAsota / ghIghALiyo pttai'| 7 likhamIdAsa goyaMdadAsota / 8 dayALadAsa likhamIdAsota / ujeNa kAma aayo| 6 sgto| 8 dalapata likhamIdAsota / / 6 kAnho hamIrota / saMmata 1641 sUrAMNI paTai / saMmata 1642 * prAkaDAvasa pAlIro paTai / pachai vor3avI thI / kAnho nAthA dhAyaM bhAIro jamAI1 / __1 rAva mAladevakA bar3A rAjapUta / 2. ajamerakA gaDha zaMkarako supurda kiyA huA thaa| 3 pIche tUra vAdazAha caDha karAyA tava kAma A gyaa| 4 jodhapurake gar3ha meM isakI chatarI .. (smAraka) banI huI hai| 5 pAjake para tIna chatariya banI huI haiN| 6 baTecI gAMva paTTa meM... 7 bUTecI aura bhAlesariyA gAMva paTTa meM / saMvat 1640meM rAmar3AvAsa paTTe meN| 8 samvat 1692meM voDAnar3A (vohAnADA) paTTe meN| 9 ghIghAliyA gAMva pttttemeN| 10 samvat 1641meM mRrANI gAMva aura saMvat 1642meM pAlI paraMganekA pAkar3AvAsa gAMva paTTe meM / phira vor3avI .... gAMva bhI paTTe meM thaa| kAnhA, nAthA dhAbhAIkA dAmAda / . 1641meM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 181 7 pItho kAMnhAvata / boDavI, sAMvatakuvo paTai tho| pache rAja siMghajI ra vasiyo' / 7 dUdo kAMnhAvata / 6 kamo hamIrota / 5 vairasala sAMkarota | moTai rAjAjI phaLodhI, lohAvaTa veDha kAma Ayo / 3 pracaLa bhairUdAsota / rAMNArai cItor3a cAkara huto / gAMva 140 tAMNo paTai huto / nai vasI sojhatarai copar3ai hutI / taThe rAmadAsa mAlaNaro bApa jesaijI mAriyo huto, tiNa dAvai acaLAnUM rAmadAsa prAdamiyAM hasUM copar3e mAra gayo / 4 saMsAracaMda acaLAvata / rA / / mAMDaNa kUMpAvatare vAsa tho / saMmata 1624 rA / / pato nagAvata rAMNAjIro gAMva jhUThAr3iyo mAriyo', tada mAMDaNajI rAMNAjIrai vAsa thA, su mAMDaNajIrA paTArA gAMvAM Age pato nIsariyo; tada rAMNajI mAMDaNajInUM kahAr3iyo' - "ApaNA gAMva mArane pato thAMharai Age huya nIsariyo nai the mUMbiyA nahIM" " / himai the piNa jAya eka gAMva mAro " / " tarai mAMDaNajI cAvaLo bhAdrAjaNaro mAriyo " / su cAvaLAmeM prabho sAMkhalo raihato, tiNasUM veDha huI ta saMsAracaMda hI kAMma Ayo / 0 1 2 5 sAMvaLadAsa sNsaarcNdro| sAMkhalAM saMsAracaMdanUM mAriyo, tiNa vairameM sAMvaLadAsanUM sAMkhalAM beTI paraNAI, vaira bhAgo" / tiNa sAMkhalI rai vor3avI aura sAMvatakUvA gAMva paTTe meM the / pIche rAjasiMhajI ke yahAM raha gayA / 13 2 cittaur3a meM rANAjIkA cAkara thA / 3 140 gAMvoMke sAtha tAraNA gAMva paTTemeM thA / 4 zraura sojata paragane ke caupar3A gAMva meM usakI basI thii| 5 jahAM rAmadAsa ke bApa mAlaraNako jaisAjIne mAra diyA thaa| 6 usa zatrutA ke badale meM rAmadAsa, acalAko 6 AdamiyoMke sAtha caupar3A gAMva meM mAra kara calA gayA / 7 samvat 1624 meM pattA nagAvatane rANAjIkA jhuutthaadd'iy| gAMva lUTa liyaa| 8 mAMDaNajIke paTTe ke gAMvoMke grAge ( pAsa meM ) ho kara pattA nikalA | 9 kahalavAyA / 10 apane gAMvoM ko lUTa kara ke pattA tumhAre Age hokara nikala gayA aura tuma usase lar3e nahIM / II aba tuma bhI jAkara usakA eka gAMva lUTa lo / 12 taba mAMDara jIne _bhAdrAjuna ke paTTeke cAvalA gAMvako lUTa liyA / 13 sAMkhaloMne saMsAracaMdako mArA, usa zatrutAko miTAne ke liye sAMkhaloMne saMsAracadake veTa sAMvaladAsako apanI beTI vyAha dI, zatru tA miTa gaI / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] muMhatA naiNasIrI khyAta beTo dhanarAja / saMmata 1640 chaDAMNI paTai / pachai saMmata 1646 sAMvaralA diyo' / saMmata 1662 gujarAta dAMtIvAr3ArA koLiyAMsU veDha huI taThe kAma aayo| 6 dhanarAja sAMvaLadAsota / saMmata 1658 kuMpAvasa sivAMNAro .. manoharadAsa kalAvata bhelo| saM0 1663 sAMvaralA diyo / pachai ... kITaNoda dIvI / saMmata 1662 jhAMvara dIvI / saMmata 1665 kITaNoda diyo / 7 ruupsii| 7 karana / 7 prathIrAja / pIDhI tIna dIvAMNarai vAsa rahyA - 1 jaiso| 2 bhairavadAsa / 3 aclo| 4 saMsAracaMda mAMDaNajIrai vAsa / bhATI sAMvaLadAsa saMsAracaMdota, vairasI rAyamalota, IsaradAsa rAyamalota, kalo rAyamalota ai cyArai hI moTA rAjArai vAsa AyA, tarai noLa uver3o darabAra AvatAM Ayo / tarai rAva nIMbo mahesota savaNI tho, tiNa kahyo- "the jodhapura ghaNo dina cAkarI rahaso / thAMsU proLa kadai chUTa nhiiN| nai vairasI nai sAMvaLadAsa dUjA paNa ThAkura, moTA rAjAra baiTArai kAma prAvasyo " ... 6 narasiMghadAsa sAMvaLadAsota / saMmata 1662 kUpAvasa manoharadAsa bheLo / saM0 1667 bhuDahar3a sivAMNArI pttai| saMmata 1684 dahIpar3o paTai / pachai rAjasiMgha khIMvAvatarai vsiyo| saM0 1677 vAlA I usa sAMkhalIkA beTA dhanarAja, jise sambat 1640 meM chaDANI gAMva aura samvat 164 meM sAMvaralA gAMva paTTemeM diye the| 2 saMvat 1662meM gujarAtameM dAMtIvAr3Ake koliyoMse lar3AI huI vahAM kAma paayaa| 3 saMvat 1658meM manoharadAsa kalAvatake sAtha sivAnA paraganekA ... kUpAvasa gAMva pttttemeN| saMvat 1663meM sAMvaralA gAMva diyA aura phira kITagoda diyaa| saMvat 1662meM jhaMvara gAMva aura sambat 1695meM kITagoda gAMva puna: paTTa meM diye| 4 tIna ... pIDhI taka dIvAna (rANA) kI cAkarI meM rhe| 5 taba daravAra meM Ate hueko nevalA Ar3A pAyA / 6 taba rAva nIMbA mahezota jo zakunI dhA, usane kahA- "tuma jodhapura bahuta dina taka .::: cAyArI meM rhoge| tumase pola para paharA denekI cAkarI kabhI chUTegI nhiiN| aura vairasI aura sAMvaladAsa tathA dUsare ThAkura bhI moTA rAjAke veToMkI sevAmeM kAma prAvoge / " 7 saMvat ..." 1662meM pAvasakA paTTA manoharadAsake sammilita / samvat 1667meM sivAnA paraganekA.. bhuihar3a gAMva aura sambat 1684 dahIpar3A gAMva pttttemeN| ........ Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta purarI muMhama lota lAgI tiNasUM khor3Avato' / 7 rAmacaMda narasiMghadAsota / saMmata 1686 dahIpar3o paTai / 7 rAso narasiMghadAsaro / 7 balIrAma narasiMghadAsota / 8 harIdAsa rAmacaMdota / lADakhAMna / mahesa / 7 mukuMdadAsa narasiMghota / 6 prAgadAsa sAMvaLadAsota / saMmata 1672 mokaLanar3I paTai / saMmata 1679 bAlAM sotarI paTai / saMmata 1682 sUrapuro, mokaLanar3I sivAMNArI paTai / saM0 1692 amarasiMghajIrai gayo / pache saMmata 1666 vaLai pAcho Ayo / sAMmaralA naiM bhuDahar3a paTai / 7 bhIMva prAgadAsota / saMmata 1661 amarasiMghajIrai gayo tho / pAcho Ayo / sAMmaralA nai bhuDahar3a paTai / 1 ratanasI bhIMvota / ujeNa kAMma Ayo / lakhamIdAsa | 6 harIsiMgha ratanasIyota / goyaMdadAsa / 7 sabaLasiMgha prAgadAsota / sUrapuro, mokaLanar3I paTai' / 7 sUjo prAgadAsota / saMmata 1716 kITaNoda paTai / [ 183 7 dUdo prAgadAsota | tAMbar3iyo paTai / 7 kesodAsa prAgadAsota / kUMpAvasa paTai / kUMDAMNai gaDha Dhovo huvo, tada bhalo huvo, pokaraNaro koTa rAkhiyo 8 suMdaradAsa / veNIdAsa / 0 / kuMbho / 1 pIche rAjasiMha khIMvAvata ke yahAM vasa gayA / samvat 1677 meM bAlApurakI muhima meM lAta laga gaI jisase laMgar3AtA hugrA calatA thA / 2 samvat 1672 meM mokalanar3I gAMva, samvat - 1679 meM sojata paraganekA bAlAM gAMva aura samvat 1682 meM sivAnA paragane ke sUrapurA graura mokalanar3I gAMva paTTemeM | 3 samvat 1662 amarasiMhajIke yahAM calA gayA / 4 samvat 1666 meM vApisa A gayA / 5 sAMmaralA aura bhuDahar3a gAMva paTTe meM | 6 samvat 1691meM amarasiMhajIke yahAM calA gayA thA, kintu vApisa A gayA / sAMmaralA aura bhuDahar3a gAMva paTTe meM | 7 sUrapurA aura mokalanar3I gAMva paTTe meM 8 samvat 1716 kITagoda gAMva paTTe meM | 9 tAMvar3iyA gAMva paTTe meM / 10 kUM pAvasa gAMva paTTe meN| kUDANe gaDha para AkramaNa huA taba yaha zubhaciMtaka rahA, pokararaNa ke koTako bacA liyA / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 9 184 ] . muMhatA naiNasIrI khyAta 7 Aso praagdaasot| 7 vihArI prAgadAsota / 6 vIThaLadAsa sAMvaLadAsota aAMdho tho| 7 naatho| 5 kalo sNsaarcNdro| mAMDaNajIrai vAsa tho, pachai rAvaLa vasiyo / saMmata 1643 kuMpAvasa sivAMNAro gAMvAM sUM diyo| pache saMmata 1657. . dikhaNameM ahamadanagarameM muNvo| 6 manoharadAsa kalAvata / saM0 1657 kUpAvasa dhanarAja bheLo.. diyo / pachai saM0 1663 narasiMghadAsa bhelo| saMmata 1667 mAdhodAsa : bheLo / 6 mAdhodAsa klaavt| saMmata 1667 kuMpAvasa manoharadAsa bhelo| pachai rAmadAsa bheLo / 7 udaisiMgha / 8 mahesadAsa / 6 mahesadosa kalAvata / 7 naatho| 5 kacaro sNsaarcNdro| vaDo rjpuut| mAMDaNajIrai vaas| pUrabameM kAMma aayo| ___6 sAdULa kacarAvata / raa|| khIMvAjIrai vAsa tho| pachai rAjasiMghajIra vAsa / 7 mohaNadAsa / 6 surajana kacarovata / rAjasiMghajIraisUM chAr3anai bhAvasiMgha kAnA ___I viTThaladAsa sAMvaladAsota aMdhA thaa| 2 pahile mAMDaNajIke yahAM rahA thA phira jodhapura mahArAjAke yahAM rhaa| samvat 1643meM sivAnA paraganekA kUpAvasa gAMva anya do gAMvoMke sAtha paTTI meM diyA thaa| phira saMvat 1657meM ahamadanagara, dakSiNameM mrgyaa| 3 saMvat 1657 meM kUpAvasa gAMvako dhanarAjake zAmila, sambat 1663meM narasiMhadAsake zAmila aura : saMvat 1667meM mAdhodAnake zAmila paTTemeM diyA thaa| 4 saMvat 1667meM kU pAvasa gAMva manoharadAsake dAmila aura phira rAmadAsake zAmila / 5 bar3A vIra rAjapUta / mAMDaNajIke yahAM naukara / pUrvameM kAma paayaa| 6 rAva khIvAjIke pAsa pahale rahA thA, phira rAjasiMhajIke. yahAM rahA / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 185 vatarai ryo| pachai rAvaLa vsiyo| saM0 1660 malArarI pADarI paTai dIvI' / 7 baLU surajanota / saMmata 1661 malAra paTai / ...... 7 giradharadAsa surajanota / malAra paTai / ... 6 bhopata kacarAvata / rAjasiMghajIrai vAsa / 6 urajana kacarAvata / 7 khetsii| 4 saMsAracaMda acaLAvata / 4 rAyamala acaLAvata / 5 vairasI rAyamalota / lAlAMNo sivAMNAro paTai / pachai jAjIvALa paTai / saM0 1658 dikhaNameM aAMbArarI lar3AI bAMNa lAgo / 6 jogIdAsa vairasIyota / saM0 1658 jAjIvALa varakarAra / pachai chADanai rANAjIrai gayo / saM0 1664 vaLe Ayo, tada jAjIvALa dIvI / saM0 1678 rAMma kahyo / bhalo cIMdhar3a tho / 7 harIdAsa jogIdAsota / saM0 1658 jAjIvALa paTai / saMmata .1662 rAMma kahyo / 8 rughanAtha / 7 cutarabhuja jogIdAsota / mehaLI sivAMNArI paTai / 8 mohaNadAsa cutarabhujota / 8 likhamIdAsa / 6 giradharadAsa / 7 sAMmadAsa jogIdAsota / saM0 1662 jAjIvALa ptt'| ___... 8 rtnsii| rAjasiMhajIke yahAMse chor3a karake bhAvasiMha kAnhAvatake yahAM rahA / phira mahArAjAke yahAM rahA / saMvat 1690meM malArakA pADarI gAMva paTTa meM diyaa| 2 saMvat 1691meM malAra gAMva paTTa meM / 3 sivAnA paraganekA lAlANA gAMva paTTa meM aura phira jAjIvAla gAMva paTTe meM / samvata 1658meM dakSiNameM AvArakI lar3AI meM bAraNa lgaa| 4 samvat 1658meM jAjIvAla :-" gAMva paTTa meM kAyama rhaa| phira chor3a kara rANAjIke yahAM calA gyaa| samvat 1664meM vApisa AyA taba jAjIvAla gAMva punaH paTTa meM diyaa| samvat 1678meM mara gyaa| yaha aphImacI para * acchA. rAjapUta thaa| 5 samvat 1658meM jAjIvAla gAMva paTTe meN| saMvat 1662meM mraa| 6 siMvAnA paraganekA mehalI gAMva paTTe meN| 7 saMvat 1662meM jAjIvAla paTTemeM / - ... 7 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 5 IsaradAsa rAyamalota / vaDo rajapUta / kAmaro mANasa / rAva .. rAyasiMgha caMdraseNota sAthai sIrohI pUrai lohar3e par3iyo / parcha karamasenajIrai vsiyo| cAMdo khIcI karamasena mAriyo, tada rAMNArai vAsa thako mAMhaisUM IsaradAsa barachIrI dIvI / pachai saM0 1761 goyaMdadAsajI . mArAMNA, tada chADiyo / rAvaLe vsiyo| gAMva 4sU vIThU diivii| pachai vaLe chADiyo / 6 savaLasiMgha IsaradAsota / 6 AsakaraNa IsaradAsota / 6 nAraNadAsa IsaradAsota / 7 manoharadAsa / 5 bhAMNa rAyamalota / pUraNamala mAMDaNotarai vAsa / saMmata 1640 pUraNamalajI sAthai sIrohI kAma Ayo / 6 amaro bhAMNota / rAMmar3AvAsa jodhapuraro pttai| dikhaNameM rAMma khyo| 7 tejamAla amraavt| saMmata 1678 sAMvatakUvo paTai / saMmata . 1689 bhAharo paTai / saM0 1660 khArI laverArI paTai' / .. 5 ghar3asI rAyamalota / rAva caMdraseNajIrai gUDho phulAja tho, ta? turaka AyA, taThe kAma Ayo / 6 mahesa ghdd'siiro| saMmata 16"vInAvAsa pIpAr3aro paTai / saM0 . 1672 pAMcapadaro bhAdrAjaNaro diyotho| pachai karamasenajIrai gayo, uTha ... rAMma kahyo / 1 bar3A vIra rAjapUta aura upakArI manuSya / rAva rAyasiMha caMdrasepotake sAthameM sirohIkI lar3AI meM pUrA ghAyala ho kara giraa| 2 phira karamasenajIke yahAM jAkara rhaa| .. pharamasenane java cAMdA khIcIko mAra diyA, taba rANAke yahAM rahate thake IzaradAsane bhItarase / / pheMka kara barachIkI mAra dii| 3 pIche saMvat 1671meM java goyaMdadAsajI mArA gayA taba chor3a diyaa| 4 phira jodhapura mahArAjAke yahAM rahA / mahArAjAne 4 gAMvoMke sAtha vIThU gAMva paTTa meM / diyA / 5 parantu phira chor3a diyaa| 6 pUrNamala mAMDaNotake yahAM naukara / saMvat 1640 meM pUrNamalajIke sAtha migehI meM kAma aayaa| 7 jodhapura paraganekA rAmaDAbAsa gAMva pttttemeN| dakSiNameM mNg| 8 saMvat 1678meM sAMvatakunA gAMva, saMvat 1686 bhAharA gAMva aura saMvat .... 1660 meM layerAkA sArI gAMva paTTe meM diye gye| 9 rAva caMdrasenajIkA gur3hA phulAjameM thA, vahAM turu caDha kara pAye jaba ghar3asI vahAM kAma praayaa| 10 vahAM gamazaraNa humA / . Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 187 7 dalapata / 7 nAtho / 4 mero acaLAvata / kUMpAjIrai vAsa / vaDI veDha kUMpAjI sAthai kAMma Ayo' | 5 akhairAja merAvata | mAMDaNa kUMpAvatarai vAsa | sIho sIMdhaLa mAriyo ta kAMma prAyo / 6 . kisanadAsa akhairAjota / saM0 1664 pAMcalo paTai / saM0 1664 vIjhavAr3iyo paTai bIlAr3Aro / saM0 1672 vaLe pAMcalo diyo / pache rAMma ka" / 7 khetasI kisanadAsota / saM0 1680 jesAvasa mer3atAro paTai / saM0 1688 thAharavasaNI sojhatarI jaganAtha bheLI | saM0 1686 chAchoLAI paTai / saM0 1661 kamAro vAr3o / pachai khAMDapa rA / / siMgha jaitamAlotanUM thI / sIMva veI upAva huvo, taThe mArAMNo / hararAMma / 5 7 jaganAtha kisanadAsota / maheva AdhI paTai / 7 kUMbho kisanadAsota / 6 jogo akhairAjota / saM0 1642 rAvaNiyAMNArI kaNavAra dI thI / saMmata 1664 pAMcanar3o sojhataro paTai / saM0 1652 maheva sobhatarI dIvI / bhalo DIla tho / 7 jaito jogAvata | bhagavAnadAsa nAraNadAsota rai vAsa / lakho / rUpasI / I kUMpAjI kA cAkara bar3I lar3AImeM kUMpAjI ke sAtha kAma AyA / 2 siMghala sIhAko mArA taba akhairAja bhI kAma kAyA / 3 saMvat 1664meM pAMcalA aura bilADekA vIjhavAr3iyA paTTe meM | samvata 1672 phira pAMcalA gAMva diyaa| phira mara gayA / 4 saMvat 1680 meM mer3ate paraganekA jaisAvAsa, saMvat 1688 meM jagannAtha ke zAmila meM sojata paraganekA thAhara-vAsaraNI gAMva paTTemeM, samvat 1686meM chAcholAI gAMva, saMvat 1661 meM kamAro-vAr3I gAMva paTTemeM the / usa samaya khAMDapa gAMva raa| siMha jaitamAlotako paTTe meM milA huA thA, usase sImA ke liye jhagar3A huA jisameM khetasI mArA gyaa| 5 maheva gAMva jagannAthako AdhA paTTa e meM / 6 jogAko saMvat 1642 meM rAvaNiyANA gAMvakI karaNavArakA kAma diyA gayA thA / saMvat 1664 sojata paragane kA pAMcanar3A gAMva aura samvat 1652 meM sojata paraganekA maheva gAMva paTTa meM diye gaye the / acche parivAra vAlA thA / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 ] muMhatA naiNasIrI khyAta . 6 kesodAsa akhairAjota / saM0 1650 rAya-kohariyo laverAro... pttai| 7 rAmadAsa kesodAsota / saM0 1664 hIMgoLAMrI-vAsaNI sojhatarI paTai / pachai siMghAvAsaNI / / 8 rughanAtha / 8 lamakhaNa / 8 rAghodAsa / .... 7 mAMno kesodAsota / saM0 1673 umaraLAI sivaannaarii| saM0 1676 lAlAMNo sivAMNAro paTeM / 8 jodha mAnasiMghota / 8 dvArakAdAsa / 8 syAMmadAsa / 7 balU kesota / amarasiMghajI sAthai kAma Ayo / ___ nAraNadAsa akhairAjota / kAMjharI proyasAMrI paTai / parcha mhev| sojhatarI paTai / 7 bhAdo nAraNadAsota / sUrAMNI paTai / pachai maheva dIvI / saMmata 1671 ajamera goyaMdadAsa sAthai kAma Ayo / 8 udaisiMgha bhAdAvata / saM0 1671 maheva pttai| ..." 6 manoharadAsa udaisiMghota / 8 AsakaraNa bhAdAvata / 7 mAdhodAsa nAraNadAsota / saM0 1673 maheva AdhI udaisiMgha bheLI / 8 megharAja / 8 deIdAsa / 8 rtnsii| . 7 vIThaLadAsa nAraNadAsota / 8 nAharakhAna / 5 gopALadAsa merAvata / saM0 1641 vAghAvAsa sojhataro pttai||. I samvat 1650meM laverAkA rAya-kohariyo gAMva paTTa meM thaa| 2 saMvat 1664meM sojata paraganekA hIMgolArI-vAsaNI nAmaka gAMva paTTa meM, phira siMhAvAsaNI gAMva diyA gyaa| 3 samvat 1673meM sivAnA paraganekA jamaralAI gAMva aura saMvat 1676meM sivAnA paraganekA lAlAraNA gAMva paTTa meM the| 4 proyasAMkI jAgIrIkA kAMjharI gAMva aura phira sojata paraganekA ... maheva paTTa meN| 5 bhAdoko sUrANI gAMva paTTa meM aura phira maheva gAMva diyaa| samvat 1671meM ajameramaiM goyaMdadAsake sAtha kAma pAyA / 6 samvat 1673meM udayasiMhake sAtha maheva' gAMva praadhaa| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta pachai rAva mAMDaNa kUMpAvata sIho mAriyo tada kAMma Ayo / I 6 sUrajamala gopALadAsota / saM0 1662 baMdhar3o paTai 7 kesodAsa sUrajamalota | 7 suMdaradAsa sUrajamalota / saM0 1680 iTAvo mer3atAro; bhoju daulatakhAna bheLo' / 7 goyaMdadAsa / 8 Aso / 8. dalapata / 7 rAmasiMgha sUrajamalota / 6 pUraNamala gopALadAsota / 6. kAMno gopALadAsota / 7 rAMmadAsa / govaradhana | 6 bhagavAnadAsa gopALadAsota / 3 merai caLAvata rA 4 jaitasI acaLAvata / 5 ratanasI jaitasIro / [ 186 6 suratAMNa ratanasIyota / 7 megharAja / 7 sUro / 7 suMdaradAsa / 7 bhojarAja / 4 karamasI acaLAvata / 5 ThAkurasI karamasIyota / 6 sahaso ThAkurasIyota / saMmata 1656 buravaTo laverAro / saM0 1667 mAMDAvaro mer3atAro paTai / 6 siMgha ThAkurasIyota / saM0 1656 mAMDAvaro mer3atAro paTai / saM0 0 1665 tigharI paTai / saM0 1666 mAMNakiyAvAsa mer3atAro paTai / I merAke putra gopAladAsako sojata paraganekA vAghAvAsa gAMva paTTe meM / rAva mAMDaNa kUMpAvata ne sIhAko mArA taba gopAladAsa bhI kAma AyA / 2 suMdaradAsako saMvat 1650 meM bhojU daulatakhAna ke zAmila mer3ate paraganekA iTAvA gAMva paTTe meM 13 acaleke putra merekA parivAra / 4 sahasAko samvat 1656 meM laverekA buravaTA gAMva aura samvat 1667meM mer3ate paraganekA maMDAvarA gAMva paTTemeM / 5 siMhako samvat 1656 meM mer3ate paraganekA maDAvarA gAMva, samvat 1665meM tigharI gAMva dhaura saMvat 1666 meM mer3ate paraganekA mANa kiyAvAsa gAMva paTTe meM | Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 5 hararAja krmsiiro| 6 sAMIdAsa hararAjota / 7 raagho| 7 raaysiNgh| 3 dedo bhairavadAsota / 4 vaiNo dedAvata / 5 sUjau vaiNAvata / AsarAnar3o paTai / 6 nAraNadAsa sUjAvata / AsarAnar3o Adho, pachai sAbato paTai' / . 6 rAmadAsa sUjAvata / 5 mULo vaiNAvata / 6 pato mULAvata / AsarAnar3o aAdho paTai / 7 syAMmadAsa / 7 narasiMgha / 7 mukaMdadAsa / 6 paMcAiNa mULAvata / AsarAnar3o aAdho paTai / 4 pItho dedAvata / / 5 kacaro pIthAvata / vaiNIdAsa pUraNamalotarai vAsa / 5 sAMgo pIthAvata / raa|| lakhamaNa nAraNotarai sAthai kAma Ayo / 3 varajAMga bhairUMdAsota / rAva mAladejI sUra pAtasAha kanai eka ..... prohata nai eka varajAMga donUM hI nUM paradhAna me liyA thA, su pAtasAha pakar3a baMdIkhAMnai diyA / pachai sUra pAtasAha muMvo jadI cha Ta AyA / bhaa|| varajAMga auravadAsotanUM jodhapurarai vAsa vairAI, maheva paTai dii| varajAMgaro karAyo bairAImeM 'taLAva varajAMgasara cha / kohara 1 varajAMgasara chai| . mahevameM jogIro pAsaNa varajAMga karAyo / ___1 sUje vaiNAvatako aAsarAnaDo (grAsA-ro-nADo ?) gAMva paTTe meN| 2 nArAyaNadAsako pahale AsarAnaDo aAdhA aura phira sampUrNa paTTa meM / 3 kacarA pIyAvata, vaizIdAsa pUrNamalonake yaha naukara / 4 nArAyaNake beTe raa|| lakhamaraNake sAtha sAMgA pIyAvata kAma aayaa| 5 rAva .... mAladevajIne sUra vAdazAhake pAsa eka purohitako aura eka varajAMga, donoM hI ko apanI orase ... pradhAnake (pratinidhike) rUpameM bhejA thA, lekina vAdazAhane unheM pakar3a kara jela meM DAla diyaa| jaba sUra bAdazAha mara gayA taba ve chUTa kara paaye| 6 barajAMga bhairavadAsotako, jaba vaha jodha- ... purameM cAkarImeM rahA taba bairAhI aura maheva gAMva paTTa meM diye / 7 vairAhI gAMvameM barajAMgake banavAye hue barajAMgasara nAmakA eka tAlAva aura vArajAMgasara nAmakA hI eka kuMpA hai| 8 maheba gAMvameM varajAMgane eka jogIkA prAsana vanavAyA / . Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 161 -- muMhatA naiNasIrI khyAta ...4 vIramade varajAMgota / vAgar3a meM kAma aayo| 5 lakho vIramadevota / cauhavAMNAMrA vaira mArAMNo' / 6 rAjasiMgha lakhAvata / ujeNa kAma Ayo / 7 amarasiMgha / 7 jaitasI / 6 mAnasiMgha lakhAvata / 7 karana mAnasiMghota / 6 goyaMdadAsa lakhAvata / 7 nAtho, goDai mAriyo / 6 vIThaLadAsa lakhAvata / 6 jagamAla lakhAvata / . 6 mahesadAsa lakhAvata, goDai mAriyo / 4 bhAMnIdAsa vrjaaNgro| vAgar3a kAma Ayo / 5 sAMvaLadAsa / 5 vijo bhaaNniidaasro| 6 jaitaso vAgar3a chai| 4 jagamAla varajAMgota / 5 kisano jagamAlota / 6 bhagavAna kisanAvata / raa|| mAMna khIMvAvatarai vAsa / 7 harIdAsa bhagavAMnota / 5 rAMma jagamAlota / . 6 rAghodAsa rAMmota / raa|| jasavaMta sAdULotarai vAsa" / 7 raajsiNgh| 6 sUjo raamaavt| 7 IsaradAsa sUjAvata / 8 paaso| 6 mAdhodAsa / 7 sahaso suujaaro| .. I cauhAnoMkI zatrutAmeM mArA gyaa| 2 ujjainakI lar3AImeM kAma AyA / 3 nAyAko gaur3oMne maaraa| 4 vAgar3akI lar3AImeM kAma AyA / 5 jaitasI vAgar3ameM rahatA hai| 6 bhagavAna kisanAvata raa|| mAna khIMvAvatakA caakr| 7 rAmAkA putra rAghodArA sAdulake beTe raa|| jasavaMtakA caakr| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ] muMhatA naiNasorI khyAta 8 suMdaradAsa / 8 mAnasiMgha / 8 raaso| 5 ThAkurasI jagamAlota / saMmata 1664 bhovAda paTai / 6 kalo ThAkurasIro / 6 suratAMNa ThAkurasIro / 7 haradAsa / 7 viiko| 7 tiloksii| 5 sUjo jagamAlota / 6 IsaradAsa sUjAvata / bhATI acaLadAsa suratAMNota mAriyo gAMva ___kaaNbhdd'e| 7 akhairAja iisrdaasot| 8 megharAja akhairAjota / acaLadAsa suratAMNota sAthai kAma Ayo / 6 sahaso sUjAvata / 4 khIMvo varajAMgota, vAgar3a kAma praayo| . 4 gAMgo varajAMgota / kUpAjIrai vAsa tho| pachai sUra pAtasAha kanai paradhAna kUpaijI meliyo / pachai pAtasAha saharavAMda thako hIja Apa kanai rAkhiyo tho / pachai veDha huI tada kUpAjI sAthai kAma Ayo / gAMgo,... kUpA maiharAjotaro mAvaLiyAI-bhAI huvo / 5 varajAMga bhairUMdAsota / 4 bhairUMdAsa jesAvata / 2 vaNavora jesAvata / khairavo paTai / 3 tejasI vaNavIrota / rAva mAladejIrai vAsa / khairavo ptt| bhAMgesararI veDha rAva mAlade kI, taThe pUrai lohaDai par3iyo, pachai upaadd'iyo| bAhatara vaDa-gUjarAMvALI phojadAra kara meliyo huto / ___I kAbhar3A gAMvameM bhATI acaladAsa suratAgotane IsaradAsa sUjAvatako mAra diyaa| 2 varajAMgakA veTA khIMvA vAgar3akI lar3AImeM kAma aayaa| 3 varajAMgakA veTA gAMgA kUpAjIke yahAM rahatA thA / kUpAjIne ise apanA pradhAna (pratinidhi) banA kara sUra vAdazAhake pAsa bhejaa| vAdazAhane gAMgAko zaharabaMda karake (kaidIke rUpameM) apane pAsa rakha liyA thaa| jaba lar3AI huI tava kUpAjIke sAtha gAMgA bhI kAma pA gayA / gAMgA, kUpA meharAjotakA dharma bhAI (?). .. huyA thaa| 4 tejasI vaNavIrotako rAva mAladevane bar3a-gUjaroMvAlI-bAMhatara gAMvameM phaujadAra'... banA kara bhejA thaa| rAva mAladevane bhAMgesarameM lar3AI lar3I usameM tejasI pUrNa pAhata ho kara gira gayA aura uThA kara le jAyA gyaa| rAva mAladeva kA yaha naukara thA aura khairavA gAMva isako paTTa meM diyA gayA thaa| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 193 ..... 4 kaanho| bhojarAja mAladevotaro cAkara / bhojarAja sAthai kAMma aayo| .. 5 prathIrAja kAnhAvata / saM0 1667 bAlo gUMdocaro paTai / saMmata - 1670 araTiyo piipaadd'ro| pachai godhAvasa diyo| saMmata 1671 - ajamera bhATI goyaMdadAsajI sAthai kAma aayo| 6 sAMkara prathIrAjota / saMmata 1672 araTiyo gAMva 2 sUM . varakarAra / saMmata 1684 pUnAsara / ' saMmata 1687 saaNvlto| saMmata 1662 amarasiMghajIrai gayo / 6 dUdo prathIrAjota / 7 bhIMva. dUdAvata / 7 kesarIsiMgha dUdAvata / 6 jaganAtha prathIrAjota / 5 siMgha kaanhaavtH| 6 bhopata siMghota / 6 bhojarAja siNghotH| 6 bhAMNa siMghotaM / 5 vAgha kAnhAvata / kAMnha sAthai kAma Ayo / 4 maihakaraNa tejasIyota / DUMgarapura kAMma aayo| 5 mAnasiMgha maihakaraNota / mALavA disI tho| saMmata 1675 ..... Ayo tada gogheLAva diyo / 6 paratApasiMgha mAnasiMghota / saM0 1686 jAlhaNArI muMhama kAma Ayo / 6 syAMmasiMgha mAnasiMghota / kAThAsI paTa / 6 IsaradAsa mAnasiMghota / 5 sAMvaLadAsa maihakaraNota / khaTor3o pttai| pachai chADanai karamasenajIrai vasiyo / pachai uThe ghor3ArI lAta lAgI tiNasaM mNvo|| . I, samvat 1667meM gUMdocakA bAlA gAMva, samvat 1670meM pIpAr3a paraganekA araTiyA gAMva aura phira godhAvasa. gAMva. paTTa meM diye the / samvat 1671meM bhATI goyaMdadAsajIke sAtha ajamera meM 'kAma paayaa| 2 samvat 1672meM do aura gAMvoMke sAtha araTiyA kAyama / samvata 1684 meM pUnAsara, samvat 1687meM sAMvalatA gAMva paTTe meM diye / sambat 1662meM amarasiMhajIke yahA~ calA gyaa| 3 : mAlavAkI aora thA. / saMvat 1675meM pAyA tava goghelAva gAMva paTTa meM diyA / 4 saMvat 1686 jAlanAkI lar3AI meM kAma praay|| 5 khaTor3A gAMva paTTa meM thA use chor3akara karamasenake yahAM jAkara rahA / vahAM ghor3ekI lAta lagI jisase mara gyaa| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 6 manoharadAsa / 6 mAnasiMgha / 4 meho tejasIyota / bhalo ThAkura tho| rAva caMdraseNajI mehArI beTI paraNiyA thA / vikhAmeM rAva caMdraseNarai kAma prAyo' / 4 kisano tejasIyota / 5 pAtaLa kisanAvata / saM0 1641 tAMvar3iyo paTai / parcha saMmata ...... 1664 karamasIsara / donUM paTai thA / 6 manoharadAsa pAtaLota / karamasIsara ptt| 6 akhairAja pAtaLota / / 5. sAdULa kisanAvata / moTai rAjAjI var3alo paTai diyo, vAgar3asUM Ayo trai| 6 bala sAdULota / 3 vIso vaNavIrota / rAva mAladerA vikhAmeM bhAMgesararI veDha.. kAMma Ayo, UgA mahevacA bheLo / 4 rAyasiMgha vIsAvata / 5 bhAMNa rAyasiMghota / bhATera kAma Ayo / nAgorarA sAthasU veDha huI t| 6 sAMmadAsa bhAMNota / 6 harIdAsa bhAMNota / 5 naraharadAsa rAyasiMghota / bhATera kAma Ayo / 5 caturabhuja rAyasiMghota / bhagatAvAsaNI jodhapurarI paTai / parcha / saM0 1671 kuMvara gajasiMgha goyaMdadAsajI rAMNArI dharatI kuMbhaLamera liyo ta? kAma Ayo / 5 lADakhAMna rAyasiMghota / 4 pItho viisaavt| I mehA tejasIprota acchA ThAkura thaa| rAva caMdrasenajI mehAkI veTI vyAhe the| rAva caMdrasenake saMkaTa-kAlameM kAma prAyA / 2 samvat 1641meM tAMvar3iyA gAMva aura samvat 1664meM karamasIsara donoM gAMva paTTa meM the| 3 vAgar3ase AyA taba moTe rAjAjIne var3alA gAMva paTTa meM diyaa| 4 rAva mAladevake vikhemeM UgA mahevacAke sAtha bhAMgesarakI lar3AImeM kAma pAyA / .... 5 nAgoravAloMse lar3AI huI taba bhATera gAMva meM kAma aayaa| 6 jodhapura paraganekA bhagatAvAsaNI gAMva paTTe / samvat 1671meM kuMvara gajasiMha aura goyaMdadAsajIne rANAke dezakA (mevAr3akA) kuMbhalamera liyA vahAM kAma aayaa| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta 5 kesodAsa pIthAvata | bAMdhar3o paTai / 6 daLapata kesodAsota / saM0 1676 gopALadAsa bhIMvota bheLo kAMma Ayo' | / / iti jesA bhATiyAM rI khyAta - pIDhiyAM saMpUrNam // 6 [ 165 'I samvat 1676 meM gopAladAsa bhIMvotake zAmila kAma AyA / rs. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] muMhatA naiNasIrI khyAta rUpasI-bhATiyAM rI sAkha bhATiyAM mAMhai sAkha 1 ruupsiyaaNrii| rUpasI lakhamaNa rAvaLaro vetto| 1 rUpasI lkhmnnro| 2 vijo ruupsiiro| 2 nAtho ruupsiiro| 2 pato rUpasIro / juujhai| vijA rUpasinotaro paravAra / 3 sAMgo vijAvata / 4 meLo sAMgAvata / 5 bhairavadAsa meLAvata / saMmata 1651 rAmadAsa cAMdAvatarai vAsa tho / pachai rAvaLa vasiyo / saMmata 1670 mer3ate sikadAra tho| saMmata . . . 1677 mAdaLiyo pttaiN| 6 rAyasiMgha bhairavadAsota / kAMbhar3o paTai / 6 sUjo, bhATI goyaMdadAsa sAthai kAma Ayo / 7 kuMbho / 7 paaso| 6 naraharadAsa bhairavadAsota / 6 rAMmasiMgha bhairavadAsota / 7 kIratasiMgha / 7 sakatasiMgha / 7 haradAsa / 6 lADakhAMna bhairavadAsota / 7 akhairAja / 7 bhojarAja / 6 udaisiMgha bhairavadAsota / 7 vIThaLa / 7 mukaMda / 6 jaganAtha bhairavadAsota / 6 rAjasI bhairavadAsota / 5 bhIvarAja meLAvata / 6 veNIdAsa / I rAvala lakhamaNakA veTA rUpasI jisase bhATI rAjapUtoMmeM eka zAkhA rUpasI-bhATiyoMkI athavA rUpasiyoMkI pracAlita huii| 2 rUpasIke beTe vijakA (vijaya kA) parivAra / 3 melekA veTA bhairavadAsa, saMvat 1651meM rAmadAsa cAMdAvatake yahAM rahatA thA, phira jodhapura meM rAjAjIke yahAM rahA / saMvat 1670 meM mer3atekA sikadAra thA / saMvat 1677meM mAdaliyA gAMva paTTe meM thaa| 4 bhairavadAsake veTe rAyasiMhako kAMbhar3A gAMva paTTe meM milaa| 5 sUjA, bhATI goyaMdadAsake sAtha ajamerameM kAma praayaa| Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 197 muMhatA naiNasIro khyAta nAthU rUpasIro, prAMka 2, tiNarA bettaa'| 3 rAgho jesaLamera cha / 3 rAmo, sivadAsa, riNadhIra jesaLamera chai / 3 sivadAsa naathuuro| 4 jALapa sivadAsota / ka~vara rAMma mAladegrotaro cAkara / desoTai rAMma sAthai gyo| 5 rAyasiMgha jALapota / 6 gopALadAsa, rAva jaganAtharai vaas| 7 dayALadAsa / 7 dvArakAdAsa / 6 mohaNadAsa / 4 nIMbo sivdaasro| 5 dUdo niiNbaavt| 6 suratANa / 7 mahesa / 6 kAMnha duudaavt| 7 prathIrAja / 7 devIdAsa / 6 sAdULa duudaavt| 7 tejsii| 6 bhAkharasI dUdAvata / 7 caaNdo| 7 harI / 7 syAMmadAsa / 7 acaLo / bhATI pato rUpasiprota, prAMka 23 haradAsa patAvata / 4 narabada, bhAMgesa ra raa|| jeso jhUbiyo tada kAma Ayo / 5 rAMNo nrbdro| [ saMkhyA 2 para, Upara aMkita nAthU rUpasinota, jisake beToM ( potoM kA) varNana / . 2 rAgho jaisalamera rahatA hai / 3 rAmA, zivadAsa aura raNadhIra tInoM jaisalamerameM rahate haiN| 4 zivadAsakA beTA jAlapa, yaha mAladevake putra kuMvara rAmakA caakr| rAmako jaba dezanikAlA huA taba yaha bhI sAthameM gyaa| 5 gopAladAsa rAva jagannAthake yahAM naukr| 6 gAMva bhAMgesarameM raa|| jaisAne lar3AI kI taba narabada kAma paayaa| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 6 goyaMdadAsa / 7 vIThaLadAsa | 6 gopALadAsa rAMNAvata | vAghAvasa paTai / saM0 1641 gujarAta kAma Ayo / 7 harIdAsa gopALadAsota / 8 jaganAtha / 9 akhairAja | 3 rAgho nAthUro / iNarai vAMsalA jesaLamerarai gAMva kAchai' / 4 caMdrarAva | 5 bhAkhara kAchai rahai / 6 sekho / 6 suratAMNa / 6 amaro / 7 devIdAMna / 5 varajAMga / 6 sAdULa | 7 pItho / 8 manohara kAche / 8 mohaNadAsa / 6 nApo varajAMgaro / 6 sahaso / soDhAraM mAMmalai kAMma prAyo / 7 DUMgarasI, jaganAtha kanai / 7 syAMmadAsa soraTha kAMma Ayo' | 3 riNadhIra nAthUro / 4 mULo / 5. DhUMdoM / gaMgAdAsa | 6 neto / rANAke deTe gopAladAsako vAghAvasa gAMva paTTe meM / saMvat 1641 meM gujarAta meM kAma aayaa| 12. nAthUkA beTA rAgho isake vaMzaja jaisalamera paragane ke kAche gAMvameM rahate haiM / 3 bhAkhara kAche gAMva meM rahatA hai / 4 manohara kA gAMva meM rahatA hai| 5 sahasA soDhoMkI lar3AI meM kAma zrAyA | 6 DUMgaratI jagannAtha ke pAsa rahatA hai| 7 zyAmadAsa soraThakI (morATrakI) lar3AImeM kAma zrAyA / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 166 muMhatA naiNasIrI khyAta 7 suMdara kAchai rhai| 6 jettho| 2 nAthU ruupsiiro| 3 sivdaas| 4 raaNmo| 4 raagho| 4 riNadhIra / 4 rAMmo naathuuro| 5 nrvd| 6 devarAja / 7 jaimala / jodhapura gaDha kAma Ayo / 8 klo| 9 bhaakhrsii| 10 jiivo| 11 mhes| 6 DUMgarasI klaaro| 10 bhopata / 10 sAMvaLa / 10 jso| 6 veNIdAsa / pokaraNa kAma Ayo / 8 neto jaimalota / 6 rAmadAsa / pokaraNarI veDha kAma Ayo / 10 naatho| 11 paaso| 11 bhiiNvo| 11 kuNbho| 10 paaNco| 11 bhaaNno| 10 sIho rAmadAsota / / 11 rtno| 11 jagamAla / 6 daLapata netAvata / pokaraNarI veDha kAma praayo| ... 10 khiiNvoN| 1.1 hemarAja / - I suMdara kAcha gAMvameM rahatA hai / 2 jodhapurake gar3hakI lar3AImeM jaimala kAma praayaa| 3 veNIdAsa pokaraNakI lar3AImeM kAma aayaa| 4 rAmadAsa pokaraNakI lar3AI meM kAma aayaa| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 6 dhanarAja jaitAvata / rAvaLa rAmacaMdarai sAtha savaLasiMghasU vApa veDha kI, taThe kAma Ayo / 10 rAyamala / 11 sUjo rAyamalota / 10 jaito| 11 bhAgacaMda jaitAvata / 10 suratAMNa / 10 kisno| 8 pato jaimlro| 6 likhamIdAsa / 10 narahara / 11 vijo| 10 bhairavadAsa / 11 AIdAMna / 10 vIThaLadAsa / 11 raamcNd| 10 durgo| 11 saaNmo| 11 suMdara / 10 raaso| 11 kaaNno| 6 jeso patAvata / karamasotAMrI veDha kAma Ayo / 10 narasiMgha / 11 sAdULa / 6 Isara ptaaro| 10 akhairAja / 10 shso| 6 gokaLa patAvata / pokaraNarI veDha kAma Ayo / .. I dhanarAja jaitAvatane rAvala rAmacaMdake sAthameM raha kara savalasiMhase vApa gAMvameM lar3AI kI, vahAM kAma AyA / 2 pattAkA beTA jaisA karamasotoMkI lar3AImeM kAma aayaa| 3 pattAkA veTA gokula pokaraNakI lar3AImeM kAma aayaa| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 201 ... 10 muulo| .... 11 karamacaMda / 10 meghraaj| 11 lADakhAMna / 7 mAMno devraajro| 8 jaganAtha mAMnAvata / 6 vAMkIdAsa / 8 vIradAsa maaNnaaro| 6 vaagho| 10 bhAgacaMda / 11 kuNbho| . .. 7 dhIro devraajro| mer3atiyAM vAsa tho| prathIrAja jaitAvatarI .... veDha kAma Ayo saM0 1610' / / 8 rAghodAsa dhIrAvata / rAThor3a gopALa dAsarai vAsa raiyAM chai / 6 udaisiMgha / .... I devarAjakA veTA dhIrA mer3atiyoMke yahAM rahatA thaa| saMvat 1610meM pRthvIrAja ... jaitAvatakI lar3AImeM kAma aayaa| 2 rAghodAsa dhIrAvata, rIMyAM gAMvameM rAThaur3a gopAladAsake yahAM rahatA hai| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] muMhatA naiNasIrI khyAta atha saravAhiyArI pIDI, jAdava' 1 rAva khaMgAra (rAva kheMgAra) 2 gahara (rAva gahara, rAva gAhara, gAhariyo, rAva gAriyo) 3 dayAca* (dayALa, dyAsa) 4 kavATa (kahavATa, kaivATa) 5 navaghaNa / 6 jaimala / 7 maMDaLIka / 8 raaysiNgh| 6 prathIrAja / coravAr3a vasa / rAjA jasavaMtasiMghajIro susaroM / vAta srvhiyaarii| aihI jAdavai bhiLe / saravahiyA prAgai giranArarA dhaNI / rAva maMDaLIka vaDo rajapUta huvo| asavAra 20000rI ThAkurAI hutI .... jeso saravahiyo maMDaLIkaro lohar3o bhAI huvo / rAva maMDaLIka kahai chai, roja eka navo taLAva khaNAvato' / sAsato gaMgAjIrai pANI saaNpdd'to| gaMgAjaLa piivto| tiNarai proLa-bAraTa ravo-suratAMNiyo huto / tiNarai baira cAraNa nAgahI devI hutI / tiNarai peTaro beTo 1 khUTa huvo11 | tiNane paraNAyo / uNarai gharai vaira padamaNI pAI1 / tiNaro veTo nAgArajana, tiko ahamadAvAda pAtasAha mahamaMda vegar3A I sarabahiyA yAdavoMkI vNshaavlii| (yaha vaMzAvalI aguddha pratIta hotI hai| kintu .. anya itihAsakAra bhI ekamata nahIM haiM / krama aura kAlameM bhI aMtara hai|) 2 pRthvIrAja cora-.-: bAr3ameM rahatA hai| yaha rAjA jasavaMtasiMhajIkA sasurA hai| 3 ye (saravahiye) bhI yAdavoM meM milate haiN| 4 saravahiyA pahile giranArake svAmI the| 5 bIsa hajAra savAroMkA Adhipatya thaa| 6 jaisA saravahiyA rAva maMDalIkakA choTA bhAI thaa| 7. kahA jAtA hai ki rAva .. maMDalIka nitya eka nayA tAlAba khudavAtA thaa| 8 niraMtara gaMgAjalale snAna karatA thaa| 9 usakA paula-bArahaTa ravA-suratArigayA nAmakA cAraNa thaa| 10 usakI patnI cAraNI ... nAgahI devI thii| II usakI kokhase khUTa nAmakA eka putra utpanna huaa| . 12 usakA .. vivAha kiyaa| 13 usako padminI patnI milii| - *kaccha, kAThiyAvAr3a aura gujarAta Adike itihAsa-graMthoMmeM 'rA' dayAsa nAma bhI :... rA' noNghnn| ...' likhA hai| . . . . . . . Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padamaNA muMhatA naiNasIrI khyAta [ 203 kanai mAMgaNI gayo huto' / tiNanUM pAtasAha mahamaMda rIjhanai ghor3I 2 * lAcha nai likhamI dInI / tikai nAgArajana ghara le aayo| tiNarai peTarA bacherA 2 huvA, ucAsaro nai amolaka / tikai vaDA ghor3A huvA / uNAMrI rAva maMDaLIka tArIpha suNI, tarai cAraNa kanai ghor3A maaNgiyaa| cAraNa na diyaa| rAva maMDaLIka ghor3A mAMgaNa iNAMrai gharai Ayo / iNe ujara kiyo tarai paro gayo / taThA pachai kitaraiheka dine rAva maMDaLIkaro nAI 1 nAgahIrai gAMva gayo huto / tiNa kanA" nAgahI beTArI vahu padamaNIrA nakha liraayaa| su uNa jAyanai padamaNIrI vAta rAva maMDaLIkanUM kahI / tarai maMDaLIka padamaNI dekhaNa nAgahIrai gAMva jANa laago| tarai maMDaLIkarI baira sIsodaNI rAva ghaNohI varajiyo, piNa rAva mAMnai nahIM / dUho- cAraNa vaDDo khUTiyau, cakravata jehai cAva / bAlovaLa vIsaLa dhaNI, modaLa rAvo rAva // 1 .. taThA pachai deg maMDaLIka nAgahIrai gharai aayo| tarai nAgahI sArA . soraTharA lasakaranUM nAMnI sI koThI mAhitUM sIdho diyo / tarai sArai cAkarai nAgahIrA devAtanarI vAta rAva kanai kahI, paNa maMDaLIka mAnai nahIM / vAda lAgo / pachai rAva jiNa var3a heThe baiThau tho, su var3a lohI vUTho, tohI samajha nahIM / nAgahInUM kahaNa lAgo- "mhAMnUM ___] usakA beTA nAgArjuna ahamadAbAdake bAdazAha mahamUda begar3Ake pAsa mAMganI karaneke liye gayA thaa| 2 bAdazAha mahamUdane prasanna ho kara use lAcha aura likhamI nAmakI do ghor3iyAM - inAmameM dii| 3 unako nAgArjuna apane ghara le aayaa| unake peTase do bachere utpanna hue - jinake nAma ucAsaro aura amolaka rkhaa| 4 unkii| 5 rAva maMDalIka ghor3e mAMganeke liye svayaM inake ghara gayA, lekina inhoMne uz2a kara diyA, taba yaha lauTa kara calA gayA / .6 jisake kitane hI dinoMke vAda rAva maDalIkakA eka nAI nAgahI devIke gAMvako gayA thA / 7 jisase / 8 so usane jA krke| 9 taba maMDalIkakI patnI zizodanIne rAva maMDalIkako bahaterA manA kiyA, parantu rAvane nahIM maanaa| 10 jisake bAda / II tava nAgahIne soraThakI sArI senAke liye eka choTI-sI koThImeMse bhojana-sAmagrI nikAla kara dii| .12 taba rAvake saba hI cAkaroMne nAgahIkI devI-zaktikI (daivyAMzI honekI) bAta rAvako .. jA kara kahI, paraMtu maMDalIka isa vAtako nahIM maantaa| 13 vaha haTha para car3hA rahA / 14 rAva jisa bar3a-vRkSake nIce baiThA thA, usa bar3a-vRkSase rudhira-varSA huI, taba bhI vaha (usake daivI-camatkArako) nahIM samajhatA / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ] muMhatA naiNasIrI khyAta thAharI vahU dikhAvo' / " tarai nAgahI vahUnUM siMNagAra lyAI / vahUrA ... paga dharatI lAgai nahIM / vahU devarUpa huI / rAva vahUna hAtha ghAtiyo / tarai devI rAvanUM kopa kiyo / rAvanUM sarApa diyo| kahyo-"thAMharoM gaDha jaajo| thArI mata bhraSTa huI, gaDha turakAnUM deIsa / tUM turakArI (vahU) nUM sevIsa, akhata paDhIsa, dhUDa khAto phirIsa' / " yo zrApa huvo| rAvaro muMhaDo vigdd'iyo| rAva gharaiH gyo| padamaNI jAya kedAra .... gaLo / devI nAgahI pAtasAha mahamaMda vegar3A kanai gii| jAyane kahyo-"mhe thAMnUM giranAra diyo / " tarai pAtasAha kahyau-"tikA vAta kyuM jAMNIjai ?" tara devI nAgahI kahyo-"the savArarA sUtA UTho, .. tarai thAharI pAgha mAhatUM cAvaLa raMgiyA nIsarai to sAca kara jaaNnniijo|" tarai savArai cAvaLa nosariyA / tarai pAtasAha giranAra Upara caDhiyo, gaDha gheriyo| maMDaLIka gaihalo huvo" / gaDharI kUcI rAva pAtasAhanUM prAMNa do' / pApa gaDhasUM utriyo| pAtasAhatUM miLiyo / pachai maMDaLIkanUM pAtasAha turaka kiyo| gAya khvaadd'ii| turakA bheLo baiTho, kharAva huvo| rajapUta 1000 maMDaLIkarA vAja muMbA / gaDha giranAra pAtasAha liyo| paThANAM giranAra thAMNa rAkhiyA, nai pAtasAha paro. gayo / taThA pachai pAtasAha mahamaMda vegar3o vego hI muMbo' / taThA pachai .... I vaha nAgahIko kahane lagA ki mujhe tumhArI putravadhUko dikhlaayo| 2 taba nAgahI . apanI putravavRko zRMgAra karake le aaii| 3 putravadhUke pAMva bhUmiko sparza nahIM karate, vaha devI-rUpa ho gii| 4 zrApa / 5 usane kahA-'terI mati bhraSTa ho gaI ata: terA gar3ha tere . ".. adhikArane calA jAye, use maiM turkoko dUMgI / tU tukoMkI (strIkI) sevA karegA, mleccha .. vAgI par3hegA aura dhUla cATatA phiregaa|' 6 padminI kadAranAtha jA kara himAlaya meM gala gii| 7 nAgahI devI vAdazAha mahamUMda vegar3Ake pAsa gaI aura jA kara kahA ki hamane tumako gira- : nAra diyaa| 8 isakA patA kaise lage? 9 taba nAgahI devIne kahA ki prAta: jaba tuma sote hue uTho usa samaya tumhArI pagar3ImeM raMge hue cAvala nikaleM to isa bAtako saca jaannaa| 10 prAtaHkAla se cAvala nikala gaye. taba bAdazAha giranAra para car3ha kara ke gayA aura gar3hako .. ghera liyaa| maMDalIka pAgala ho gayA ! II gar3hakI cAvI rAvane vAdazAhako lA dii| 32 svayaM gar3hase nIce utarA aura bAdazAhase milA / bAdazAhane maMDalIkako musalamAna banAyA aura gAya khilA dii| musalamAnoM ke zAmila khAnA khAyA aura bhraSTa huaa| 13 eka hajAra gajapUta maMDalIyAke lar3a kara mara gye| 14 giranArakA gar3ha bAdazAhane apane adhikArameM kiye| paTAnoM ko giranArake yAne para rakhA aura phira bAdazAha lauTa gyaa| 15 isa ghaTanAke... bAda pAhato bandI hI mara gayA / . Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta . [ 205 ... ve paThANa giranArarai thAMNaivoLA pAtasAharai beTaisU phira baiThA' / sArI soraTha iNai khAdhI / gujarAtI pAtasAha mahamaMdarai vAMsa isar3o ko jorAvara huvo nahIM / taThA pachai pIDhI 4 tathA 5 iNa paThANe soraTha khAdhI / . pachai saMmata 1626 kAtI sudI 15 akabara pAtasAha gujarAta liivii| taThA pachai varasa 10 tathA 15 navAba ajamakhAnanUM gujarAtarai sUbai meliyo, tada paThANa amIkhAMna giranAra dharaNI chai| amIkhAMna nai jAMma satai mAhomAMhai eko cha / pachai ajamakhAMna giranAra, navAnagara Upara asavArI kI, veDha huI / jAMma sato nai amIkhAMna behUM hAriyA" / taThA pachai jAMma amIkhAMnarI Upara chodd'ii| amIkhAMna uThAthI nAsana giranAra Ayo / ajamakhAM vAMsa lAgo prAya gaDha giranAra gheriyo / varasa 3 vigraha huvo| amIkhAMna gaDharohA mAhai mauta muMvo' / amIkhAMnarA beTAyU~ TIko huvo| beTAro dina phiriyo'| Aparo paradhAna tho tiNasUM. bedabI kI / pachai paradhAna, rajapUta mAhomAMhi phATA / tarai gar3ha utAranai ajamakhAMnanUM diyo / . rAva maMDaLIkarA cAkara ai5 bhalA rajapUta huvA-1 apara ddoddiyo| 1 cAvor3o Iliyo / 1 cAMpo baalo| - I isake bAda giranArake thAne vAle paThAna bAdazAhake beTese badala gye| 2 samasta soraTha dezakA upabhoga inhoMne kiyaa| 3 isa gujarAtI bAdazAha mahamUdake pIche koI aisA zaktizAlI nahIM huaa| 4 isake bAda cAra-pAMca pIDhI taka soraThakA zAsana-upabhoga paThAnoMne hI kiyaa| 5 jisake dasa yA pandraha varSa bAda navAba AjamakhAMko gujarAtake sUvekA zAsaka (sUbA) banA kara bhejA, usa samaya paThAna amIkhAM (amIrakhAM) giranArakA svAmI thA / amIkhAM aura jAma sattAke paraspara mela thaa| 6 AjamakhAMne giranAra aura navAnagara para AkramaNa kiyA aura yuddha huaa| 7 jAma sattA aura amIkhAM donoM hAra gye| 8 jAmane jisake bAda amIkhAMkI sahAyatA karanI chor3a dii| 9 amIkhAM vahAMse bhAga kara giranAra yA gayA / 10 aAjamakhAMne usakA pIchA kiyA aura giranArake gar3hako ghera liyaa| II amIkhAM gar3harohemeM apanI mautase mara gyaa| 12/13 beTekA dina pratikUla praayaa| usane apanA pradhAna thA usase kucha veadabI kara lii| 14 phira pradhAna aura rAjapUta aMdara hI aMdara . usake viruddha ho gaye aura taba amIkhAMke beTeko gar3hase vaMcita karake use AjamakhAMko de .. diyaa| 15 the| . Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] muMhatA naiNasIrI khyAta vAta saravahiyA jesArI rAva maMDaLIka to gaihalo huvo| tarai jaso maMDaLIkaro lohar3o bhAI, tiNa sAro dharatIro bhAra saMbhAyo' / dharatIrA sArA rajapUta lene bhAkharai paiTho / dharatIro vigAr3a ghaNo karai chai / gaDha giranAra mAhai pAtasAharo vaDo thAMNoM chai| dharatI mAhai thAMNA Thor3a Thor3a rAkhiyA chai, paNa dharatI bhoga par3a sakai nahIM / pAtasAha dharatI rAha huya lAgo cha, paNa saravahiyo jeso hAtha Avai nahIM / pAtasAha ghaNo hI upAva karai chai / tiNa samai kiNahIka kahyo pAtasAhanUM-'cAraNa vIradhavaLa. lAMgar3iyo, yo pAtasAhI mulakameM rahai chai / iNasUM jeso ghaNI mayA karai cha / o vaDo kavIsara chai / iNasUM jeso nipaTa kAvo cha / su iNarA mANasa veTA baMda karo, nai kahIjo-"jesAnUM AMNa dai to thArI baMda choddaaN|" pro jesAnUM kahasyo taThe prAMNa desI / tarai cAraNa vIradhavaLaro. kabIlo pAtasAha saraba pakar3Ayo, tarai cAraNa vAMsa huvo Ayo / ... mAla uNa ghaNohI dhAMmiyo', paNa pAtasAha cAraNaro kavIlo choDai nahIM / cAraNa- pAtasAha kahyo-"mAla kitarohI dIya, thAro kabIlo chUTa nahIM11 / tUM jesA saravahiyA aTha lyAvai to thAro kavIlo chUTa / ' tarai iNa cAraNa to ghaNohI ujara kiyo, paNa pAtasAha haTha par3iyo kahai"eka bAra jeso mhAMnUM prAMkhiyAM dikhAva' / " tarai cAraNa vIradhavaLa .. jesA saravahiyA kanai gyo| sArI vAta mAMDa jesAnUM kahI / tarai jesai kahyo-"bhalI vAta, thAMharA mANasa chUTasI su karasyAM14 / " pachai / ____ I tava maMDalIkakA choTA bhAI jaisA jisane dezakA sArA bhAra samhAlA / 2 dezake sabhI . ' rAjapUtoMko lekara pahAr3oMmeM ghusa gyaa| 3 lekina deza AvAda hokara rAjasva-sAdhanake yogya nahIM ho skaa| 4 vAdazAha rAha hokara dezake pIche lagA hai, para saravahiyA jaisA hAtha, . nahIM paataa| 5 kisI ekane / 6 jaisA isake sAtha bar3I kRpAkA vyavahAra karatA hai aura yaha bar3A kavIzvara hai / 7 jaisA isase vahuta hI davA rahatA hai / 8 isakA janAnA aura veToMko. . vaMda karado aura isako kaho ki jaiseko lAde to tere baMdI chor3a deN| yaha kahoge vahIM :: jaisAko lA degaa| 9 taba cAraNa unake pIche aaayaa| 10 usane vahuterA dhana-mAla le lenekA... zrAgraha kiyaa| I mAla kitanA hI de dene para terA kavIlA nahIM ttuutte| 12 eka bAra . . . jaisAko mujhe aAMkhoMse- dikhA de ! - 13 athase iti taka jaisAko sava vAta kahaH sunaaii| 14 acchI bAta hai, jisa bAtase tumhArA kuTuMba chUTegA vahI kreNge| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 207 jeso vaDe ghoDai 1 caDhanai cAraNarai sAthai huvo| ahamaMdAvAdarI vAr3I ekaNa mAMhI pAya utariyo / cAraNa vIradhavaLanUM jesai kahyo-'tUM jAyanai pAtasAhanUM khabara dai / " tarai jAya khabara dii| pAtasAha vAta suNa vohata rAjI huvo| nakIba pheranai sAro lasakara bheLo karAyanai Apa caDhanai vAr3I gherii'| hAthAjor3I karI, nai kahyo-"sako husiyAra . hUjo / jiNa mAhai huya jeso jAsI tiNanUM hUM mArIsa / " cAraNa vIradhavaLanUM pAtasAha kahyo-' tUM vor3I mAMhai jAyanai jesAnUM le prAva / " tarai cAraNa vAr3I mAMhai gyo| Age dekhe to saravahiyo jeso bhara nIMda sUto ghorAvai chai / tiNa veLA cAraNa vIradhavaLa dUho kahai - 'nIdhasatA nIsAMNa, suraNa nahIM suratANarA / jesA thayo ajAMNa, ke phUTA kaivATauta' // 1' vAta saravahiyo jeso jaagiyo| UThanai aAMkha chaaNttii| ghoDArA taMga lenai ghor3e car3hiyo / vAga bIca Aya Ubho rahyo / cAraNa sArI vAta jesAnUM kahI / jasai sArI vAta suNI / pachai vIradhavaLa pUchiyo-"pAtasAha kiso ? monUM oLakhAva' / " tarai cAraNa vIradhavaLa jesAnUM kahyo"o hAthI caDhiyo pAtasAha Ubho / " tara jesai cAraNa kahyo-"tUM pAtasAha kanai jAyana monUM dikhAva de| koI thArai mANasa chuDAvaNaro sAjIvaMdha kara / " tarai cAraNa pAtasAhanai prAyanai kahyo-"yo jeso ___phira jaisA eka bar3e ghor3e para car3ha kara cAraNake sAtha ravAnA ho gyaa| 2 ahamadAbAdakI eka bAr3ImeM pA kara Thahara gyaa| 3 nakIbako phirA sArI senAko ikaTThA karavA kara svayaM usake sAtha car3ha karake vADIko ghera diyaa| 4 hAthAjor3I kI aura kahA-'sabhI hoziyAra rahanA / jisake pAsameM ho kara jaisA nikala jAyegA usako maiM mAra dNgaa|' 5 Age jA kara dekhatA hai ki saravahiyA jaisA bhara nIMdameM soyA huA khurrATe khIMca rahA hai| 6 usa samaya cAraNa vIradhavala dohA kahatA hai| 7 he kaivATake putra jaisA saravahiyA ! vAdazAhI senAke vAje baja rahe haiM, tU kyA suna nahIM rahA hai ? tere kAna phUTa gaye haiM yA tU anajAna ho gayA hai ? 8 vAgake vIcameM yAkara khar3A rhaa| 9 vAdazAha kaunasA hai ? mujhe usakI . pahicAna kraade| 10 taba jaisAne cAraNako kahA-'tU bAdazAhake pAsa jA kara usako dikhalA kara merI pahicAna karavA de aura tere kuTuMbako chur3avAnekA pravandha pahile krle| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] . muMhatA naiNasIrI khyAta maiM prAMNaNoM kabUliyo tho su prANiyo / hamaiM pAtasAhajI ! mhArA mANasa chodd'o| pAtasAharo kavala chai / " tarai pAtasAha kahyo-"maiM chor3iyA / thAro kaula pohato / " tiNa samai sako dekhai chai / saravahiyo jeso pAtasAha ubho cho taThI nAMkhiyA su ghor3e hAthI dAMtUsaLAM paga TekiyA / jesai pAtasAharI... kar3iyAMnUM hAtha ghAliyo / pAtasAha to hodo pakar3a rhyo| jaso pAtasAharai kar3iyAMro kaTAro le gayo / pAtasAMharai kiNahI sipAhI jesAnUM loha lagAya sakiyA nahIM / tiNa veLA cAraNa vIradhavaLa ho kahai 'o jo jeso jAya, pAr3a nahIM ptsaahrai| Ayo UMDaLa mAMya, saravahiyo suratAMNarai' / / 2' vAta saravahiyo jeso iNa bhAMta paro gyo|| pAtasAha cAraNarA... mANasa parA choddiyaa| jesai jIvatAM dharatI pAtasAhare rasa par3I / nhiiN| jaisArai vAMsa vijo paNa bhalo rajapUta huvo| dharatIrI cAMTI .... bhalI dIvI / jesArai aAdha heka huvo / ___ I tava cAraNane vAdazAhako pAkara kahA ki yaha jaisA sAmane khar3A hai| maiMne use lAnA kavUla kiyA thA / so le AyA huuN| 2 ava vAdazAha ! mere kuTuMbako chor3iye / bAdazAhakA kaula hai| 3 tava vAdazAhane kahA - 'maiMne tere manuSyoMko chodd'aa| terA mela pUga .... huaa| 4 usa samaya sabhI tAkameM haiN| 5 jisa aura vAdazAha khar3A thA usa aora saravahiyA . . jaisAne apanA ghor3A uThAyA so usa ghor3ene vAdazAhake hAthIke dAMtoMke Upara jAkara apane :.:. pAMva ttikaaye| 6 jaisene bAdazAhakI kamarameM hAtha DAlA / 7 jaisA bAdazAhakI kamarakA . . ... kaTAra lekara bhAga gyaa| 8 vAdazAhakA koI bhI sipAhI jaise para zastra nahIM calA skaa| .. 9 usa samaya cAraNa vIradhavala dohA kahatA hai / 10 saravahiyA jaisA bAdazAhakI senAke ... gheremeM AyA huA sakuzala nikala bhAgatA hai ! vAdazAhakA koI vaza nahIM cltaa| II isa prakAra saravahiyA jaisA vahAMse bhAga gyaa| 12 jaiseke jIvita rahate deza bAdazAhake vazameM.. nahIM ho sakA 13 jaisAke pIche vijaya bhI acchA rAjapUta huaa| dezakI acchI sevA kii| .. jaisAkA eka AdhA bhAgIdAra huaa| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIro khyAta vAta jAr3ecAMrI 2 . jAr3ecA jaduvaMsI che / yAMnUM gItAM guNAM mAMhai syAMmA kahai che / su zrIkRSNajIro beTo syAMma nai pradumana vaDA nAMmajAda huA / jiNa 'syAMmarA to syAMmA-jAr3ecA * kahIjai nai pradumanarA jesA bhATI kahIjai ' / .3 4 jAr3ecAMrI pIDhI / 1 gAhariyo / 2 proDho / 3 DhAhara | 4 chAhara / 5 phUla / 6 lAkho / 7 mahara / mokaLasI / 15 janAgara 16 lodI | 17 bhIMva / 18 dalo / 16 sAhiba / 6 khetasI / 20 rAhiba / 10 dalo 1 21 vaDo bhIma / 11 vaDo hamIra / 22 vaDo hamIra / [ 206 6 12 rAyadhaNa nai hAlo hamIrarA / 23 amara / 24 bhojarAja / 13 phUla / 14 alaidIyo / 25 vIso / 26 oTho / 27 hamIra biijo"| 28 khaMgAra / 26 bhAro / 30 megha / 31 rAyadhaNa / 32 tamAicI / vAta 9 rAyaNa bhujarA dhaNiyAMrI" 10 iNa bhAMta rAyadhaNiyAMrai kAcharI dharatI aaii| Age kAcharI dharatIrA dhaNI dhodhA hutA" su lAkhar3I nagara dhodho karana rAja karai chai / taThai jogI garIbanAtha dhUMdhaLImalaro celo vaDI kamAIro dhaNI 1 ye jAr3ece yaduvaMzI haiM / 2 inako gIta, kAvya zrAdimeM syAmA ( sAmA ) kahate haiM / 3 zrIkRSNajIke putra sAmba aura pradyumna bar3e khyAtivAna hue / 4 usa sAmbake vaMzaja to syAmA-jAr3ecA (sAMmA jAr3ecA ) kahalAte haiM aura pradyumnake vaMzaja jaisA-bhATI kahalAte haiM / 5 jAr3ecoMkI pIDhiyAM isa prakAra haiM / 6 rAyadharaNa aura hAlA hamIrake beTe / 7 hamIra dUsarA / 8 rAyavaraNa zAkhAke bhujake svAmiyoMkI bAta / 9 rAyadhariyoMke adhikArameM kacchakA deza isa prakAra grAyA / 10 pahile kaccha dezake svAmI dhodhA kSatrI the / * kaccha-kalAdharake lekhakane likhA hai ki jAma narapatakI rAnI cAMdavA soDhIkI kokha se utpanna jAma sAmapatake nAmase, sAmapatake vaMzaja 'samA' kahalAye / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 3 chai' / tiNa grApa lAkhar3I grAsaNa mAMDiyo" / tiNa yAMvA 22 grAsaNarI pAkhatI vAhyA" / tike tireka dine phaLaNa lAgA / su karata re vaira duhAgaNa hutI, tiNasUM garIbanAtha mahara karatA / vahana kahi volAI hutI' / tiNaro beTo garIbanAtharai jeTha mAsa mAM grAsaNa prAyo huto / tara nAtha celAnUM kahyo - "bhAMjanU yAMcA keheka utAra do / " tara cele caDhane grAMvA 50 tathA 60 utAriyA / garIbanAtha uNa DAvar3A duhAgaNarAnUM diyA, su grAMvA le DAvar3I ghare thAyo" / tara suhAgaNa vaira karanahai [ re] hRtI, tirai choru ve yAMvA dIThA" / ve jAya mA zrAgai mAMgaNa lAgA / tara suhAgaraNa vaira jAMmanUM kahAr3iyoM" "jogI yAMvA huvA chai, DAvar3AnUM maMgAya do / " tarai jAMma yAMvA leNanUM grAdamI meliyA ", tiNe jAya garIbanAthanUM kahyo - "jAMma yAMvA maMgAveM chai, do / " tarai garIbanAtha kahyo - "mhe jogI kiNanUM pravAdyAM, mAMharA yAMvA chai / " tara jAMbhara grAdamiyAM kahyo"grAsaNa thAMharo", paNa yAMvA dharatIrA dhaNiyAMrA chai / " parcha jamarA AdamI ApasUM grAMvA utAraNanai caDhiyA / taraM garIvanAtha kuhAr3iyo lene grAMvA vADhaNanUM - UThiyo " / tarai cele 1 kahyo - " hAthAMrA pALiyA kAMya vADho" ? kAMne mudrA chai, grAMbAMro varaNa phero"|" tarai A vAta garIvanAtharai dAya AI " / tarai ko- "grAMvAMrI grAMvalI 3 19 I vahAM (kaccha meM) vRdhalImalakA ziSya yogI garIbanAtha eka bar3A siddhi prApta mahAtmA hai / 2 usane lAkhar3I nagara meM Akara apanA trAsana jamAyA / 3 usane apane Asana ke pAsa 22 grAmake vRkSa lagAye / 4 kitane dinoMke bAda ve phala dene lage / 5 ghoghA karNakI eka upekSitA patnI thI, usapara garIvanAtha kRpA rakhate the, usako bahina kaha kara batalAte the / 6 usakA / 7 thA / 8 tava nAthane apane celese kahA - bhAnajeko kucha grAma vRkSoM parase utAra do / ' 9 garIvanAthane usa upekSitA / (graraNamAnetIke) putrako grAma diye so vaha lar3akA una grAmoMko le kara ghara para prAyo / 10 tava karNake jo mAnetI strI thI, unake lar3akene una grAmoMko dekhA / II taba usa mAnetI patnIne jAmako kahalavAyA 1 12 bheje / 13 unhoMne / 14 taba garIbanAthane kahA- Ama hamAre haiM, 'hama yogI loga kisIko kyoM grAma deM / 15 tumhArA / 16 tava garIvanAtha kuhAr3A lekara AmoMke vRkSoMko kATaneke liye uThA / 17 apane svayaMke pAle hue haiM, kyoM kATo ? 18 Apa kAnoMmeM mudrA dhAraNa karane vAle siddha haiM, Amake vRkSoMkA rUpa-raMga badala deN| 19 tava yaha vAta garIvanAthake bhI manameM bhAI / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [211 huvo|" suvacana kahatAM sa~vI aAMbAMrI prAMbalI huI', su AMbalI ajesa chai / prAMbAMro aAMbalI karanai bIje. dina eka celo pAsaNarI Thor3a ....gADiyo, nai badavA dInI; kahyo-"mAMharI Thor3a upAr3I cha, tyauM nAtha ... karai to thAMharI Thor3a upar3ajyo / " lAkhar3I thA kosa 12 dhINoda chai, .... tadhUMdhaLImala dhINodarai bhAkhara ajesa rahai chai', su garIbanAtha uThai gayo / taThA pachai dinAM 10 tathA 12 dhIraNodarA bhAkharasUM dhUMdhaLImala garIbanAtha utarai chai / varasAtarA dina cha / su prAgai rAyavaNa bApa hamIra nai beTo bhIma haLa khar3e chai, su bhIMva sUr3a karai chai / tiNe dITho, bhIMva ! "zro to garIbanAtha gADiyo tho su vhai / " tarai bhIma sAMmo jAya page laago| Aparo Dero nIMbar3I huto, taThai sAthai ter3anai lyAyo' / titarai gharasUM bhAto Ayo, tarai bhAto pattara mAhai purasanai Apa mAMkhI rAkhaNa lAgo / tarai pattara mAMhaiM jImatAM thakAM dhuMdhaLImala bacako 1 khIcaro bhara. bhImanUM diyo / kahyo-"tUM jIma / " kahyo-'hAM bAbAjI ! jImaM / " bhIMva to a~Tho jAMNa TALo krai13| nAtha vAra doya tIna - ... khyo| tarai AparI mA kanai bIjo khIca purasAyo / gura diyo tho su khIca pAkhatI15 rAkhai, bIjo khIca jImai / tarai gura dITho" "pro khIcaro TALo karai / " tarai gura bhImarI thALI mAMhaisU uro liyo', .. ___I so vacana kahane ke sAtha hI una prAmake vRkSoMkI imaliyA~ ho gii| 2 ve imaliyA~ abhI taka haiN| 3 dUsare / 4/5 aura zrApa diyA ki jisa prakAra tumane hamAre sthAnako chur3AyA hai usI prakAra (guru gorakha) nAthajI kareM to tumhArA sthAna bhI tumase chUTa jAye / 6 lAkhar3Ise / 7 vahAM dhuMdhalImala dhINodake pahAr3ameM abhI taka rahatA hai| 8 so Age rAyadhaNa-jAr3ecA hamIra aura bhIma, bApa-beTA donoM khetameM hala calA rahe haiN| bhIma sUr3a kara rahA hai| (sUDa karaNo = nAja bone ke pahale khetameM uge hue ghAsa aura jhAr3a Adi ko kATa karake khetako bone yogya banAnA / ) 9 unhoMne dekhA aura hamIrane kahA-'bhIma ! yaha to vahI garIbanAtha ho jisane jIvita samAdhi le lI thii| 10 apanA DerA jisa nIma vRkSake nIce thA, vahAM para apane sAthameM bulA laayaa| II itanemeM gharase bhaat| prA gayA, taba nAthajIke bhojanake liye pAtrameM parosa kara khuda makkhiyA~ ur3Ane lgaa| (bhAto = gharase dUra kAma karane vAle kRSaka, majadUra Adike bhojana karaneke liye gharase lAI huI roTI Adi raMdhI huI bhojana-sAmagrI / ) 12 tava bhojana karate hue dhUdhalImalane pAtrameMse eka lauMdA khIcakA bhara karake bhImako diyaa| 13 bhIma jUThana samajha kara TAlatA rhaa| 14 taba apanI mAMse khIca prosaayaa| 15 paasmeN| 16 duusraa| 17 tava gurune dekhaa| 18 le liyaa| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ] muMhatA naiNasIrI khyAta le nai AparA pattara mAhai ghAliyo, pANI bheLo nAIna pI gayo' / nai bhIvanUM kahyo-"khIca taiM pro khAco huto to tUM amara huvata / mhai tona iNa dharatIrI sAhivI dI / " mAthai hAtha diyaa| kahyo-"kArI sAhibI mhe tonUM dI, paNa jogiyAMrI sevA ghaNI karIje, jyUM ghaNA dina rAja rahai / " tarai bhIMva kahyo-"rAja kahasyo jyUM kriis"|" .. tarai jogiye itaro kara batAyo-"thArI sAhabI rAjathAMna lAkhar3I... karai nai jogiyAMro AsaNa dhINoda krai| desa sigaLe dase ghor3iye bor3I, dase bhaiMse bhaiMsa, dase sAMDhe sAMDha, kara kiyo| hATa ? mahamUdI barasa 1 rI lAgai / jAyai, paraNiya mahamUMdI 2 laage| desa sigaLe haLa 1 seii| itaro kara dhUMdhaLImala nai garIbanAtha vtaayo| ne kahyo-"jogiyArI visesa sevA karasyo to dina-dina savAI ThAkurAI husI / sevA miTasI . tarai ThAkurAI jAsI !" yUM karane bhIvanUM nivAjiyA / tara bhItra jogiyAMneM kahyo-"dharatI mAhai dhodhA dhaNI cha, iNAM yAga mhe sAhabI kiNa bhAMta lesyAM" ?" tarai jogI kahyo-"iNAMnUM mAMharo sarApa huvo ... chai| iNAM mAthai ajAMNakarI kaThAhIrI phoja Aya par3asI / iNAMnUM mAriyA suNo, tarai the sAtha karane jAjo' thAMharai vAMsa mA~harA hAtha chai / sAhavI prAsAMna hAtha AvasI / thAM Age koI TikasI nhiiN| ... __I pAnIke sAtha milA kara pI gyaa| 2 yaha khIca yadi taine khA liyA hotA to tU amara ho jaataa| hamane isa dezakA rAjya tumako diyaa| 3 sira para hAtha rkhe| 4 grApa kaheMge vaisA kruuNgaa| 5 tava yogiyoMne kahA-'tere rAjyakI rAjadhAnI lAkhar3I meM banavAnA aura yogiyoMkA grAsana ghINodameM vanavAnA aura itanA kara lagAnA-sAre deza meM dasa ghor3iyoMmeM eka ghor3I, dasa bhaisoMmeM eka bhaisa aura dasa sAMr3hoMmeM (UMTaniyoMmeM) eka sAMr3ha, yaha kara nizcita kiyaa| prati dukAna prati varSa eka mahamUdI aura janma aura vivAha para do mahamUdI aura sAre deza meM prati hala eka saI anAja / itanA kaha kara dhUdhalImala aura garIbanAthane batAyA aura kahA ki yogiyoMkI vizeSa sevA karoge to dina .. prati dina ThakurAI savAI hotI rahegI / sevA miTegI taba ThakurAI calI jaayegii| 6 isa prakAra bhImake Upara kRpA kii| 7 dezake svAmI ghodhA haiM, inase hama kisa prakAra rAjya leMge? . . . 8 inako hamArA zApa lagA hai| inake Upara acAnaka hI kahIMkI senA car3ha aayegii| 9 inako mAra diyA suno taba tuma apanI senA banA kara cale jaanaa| 10 tumhAre pIche hamAre hAtha .. ... ... haiM / (hamArA diyA huaA varadAna tumhAre sAtha hai / ) II rAjya saralatAse hAtha A jaayegaa| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [213 dhodhArI sAhabI, bhAra-bharata, mAla, vita sUdhI hAtha aavsii'|" gura .. celA yUM kahi UThiyA, nai kahyo -"mhe bhAkhara caDhAM chAM, jaThe mAMharA ..: paga bhAkhara mAM kaLiyA dekho, taThai hamAra bhAThA bheLA kara rAkho / nai .sAhavI pAvo tarai uThe dehuro karAvajyo / " yUM kahi gura celo ramiyA, ... na kahyo-"tUM vAta mAMnIsa nahIM, paNa tiNa vAtaro ao sahanAMNa chai" jo thAro bApa AjasU panarai dinai marai to soha sAca mAMnai / mhejAMmanUM ... zrApa diyo cha / tUM uNa Thor3a baisa, tarai rAva kahADai / " pachai dina 15 huvA tarai bhIMvaro vApa hamIra muMvo; tarai bhIMva sAca jAMNiyo' / tarai bhIMva kiNahInUM kyuM diyo, kiNahInUM kyuM diyo; mANasa 400, pAMca - (sau) bhAI-baMdha bheLA kiyA / taThA pachai dhodhai morabIro vigAr3a kiyo huto, su moravI, vIramagAMmarA thAMNAro sAtha ajAMNajakaro dhodhAM mAthai tUTa par3iyo', mANasa hajAra tIna, tiNa mANasa 700 mAriyA, bIjA lATU-pATU hutA su nAsa gyaa| turaka paNa mANasa ghaNA kAma AyA, su turaka pAchA vaLiyA; lUTa kAI na kI / morabIrI hadameM - pAchA jAya pAgar3A chodd'iyaa| bhIma yA vAta suNI tarai prAparo sAtha le jAya sAhabI lii| mAlavitaro dhaNI huvo| rAvAIro TIko kaaddhiyo| dhodhA vAsai rahyA hutA tiNe suNiyo, bhIMva ThAkurAI lI / tarai dhodhA bheLA huya bhIMva Upara I sabhI sAmAna, dhana aura mavezI ityAdi sahita dhodhoMkA rAjya tumhAre hAtha lgegaa| ... : 2/3 guru aura celA yoM kaha karake uThe aura kahA-'hama pahAr3a para car3ha rahe haiM, pahAr3a para jisa jagaha hamAre pAMvoMke paMkila cinha dekho vahAM abhI to patthara ikaTTha karake rakha denaa| 4 aura java tumheM rAjya mila jAya taba vahAM maMdira banavA lenaa| 5 yoM kaha karake guru aura celA ravAnA hue aura taba kahA-'tU hamArI bAta mAnegA nahIM, paraMtu usa bAtakI saccAIkA yaha nizAna hai ki Ajase pandrahaveM dina terA bApa mara jAya to hamArI bhaviSyavANIkI sabhI bAteM saca mAnanA / hamane jAmako zrApa diyA hai, tU usakI jagaha baiThanA aura taba rAva kahalavAnA / 6/7 phira jaba 15 dina ho gaye to bhImakA bApa hamIra mara gayA to bhImane sabhI vAtoMko saca ... maanaa| 8 kisIko kucha aura kisIko kucha de divA kara apane bhAI-baMdhunoMmeMse 400, 500 ___ manuSya apane pAsa ikaTTha kara liye| 9 so morabI aura vIramagAmake thAnoMke sainika acAnaka dhodhoM para TUTa pdd'e| 10 dUsare jo kAyara the ve bhAga gye| II turka vApisa lauTa gaye, koI lUTa unhoMne nahIM kii| 12 morabIkI sImAmeM jA kara hI ghor3oMse utare / ... (pAgar3A chor3aNo-ghor3ekI rakAbameMse pAMva nikAlanA, ghor3ese utaranA) 13 jo dhodhA loga pIche raha gaye the unhoMne sunA ki bhImane rAjya para adhikAra kara liyA hai| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ]. muMhatA naiNasIrI khyAta AyA / iNanaM siddhAM dI su dhodhA veDha hAriyA / dhodho heka bhAI kAThiyAM mAhai moravIrai seTTai gayo, su uNarai keDarA moravI... haLodra vinai ch| nai bIjA pArakara nai sAMtaLapura vica, a aayaa| ajhai kAMthar3anAtha jogI cha / tiNarai pagai lAgA' / kahyo-"mhAMnUM garIvanAtha zrApa diyo, rAja gyo| hameM rAjaro' maihara huvai to mhe. aThai TikAM / tara kAMthar3anAtha kahyo-" mahArI pAdukA Upara karAvo; nai nIce koTa karAya nai the raho / " su kAMthar3arI pAdukA kraaii| nAMva lArA kAMthar3akoTa* karAyo / uTha rayA su ajesa chai11 | gAMvAM 300 mahi amala chai / yArI dharatI mAMhai kaMtharai ker3arA jogiyAMro kara lAgai chai / bhIva ThakurAI lI, kAcharo dhaNI huvo"| garIbanAthana kola diyo tho su soh| pALiyo nai alaga kara jogiyAMna dIjai chai'| dhINoda vAM pAdukA Upara dehuro kraayo| pAkhatI1 gaDha kraayo| OM jogiyAMro AsaNa bNdhaayo| bhoMvara vaMsarA hamaiM bhujanagara rAva kAcharA dhaNI cha / I taba ghoghe ikaTThe ho kara bhIma para car3ha aaye| 2 inako siddhoMne sahAyatA dI ataH ghobA lar3AI hAra gye| 3 sImA para / / vNshke| 5 dUsare 1 6 yahAM / 7 usake caraNa sparza kiye| 8 av| 9 ApakI, zrImAnkI / To/II kAyar3anAthake nAma para kAMthar3akoTa banavAyA aura vahAM raha gaye to abhI taka vahAM para hai| 12 tInasau gAMvoMmeM ..... unakA zAsana hai| 13 inakI dharatImeM kAMvar3anAyake vaMzake yogiyoMkA kara lagatA hai| .. 14 kaccha dezakA svAmI huyaa| 15 saba / 16 pAlana kiyA / 17 aura abhI taka ... yogiyoM ko kara diyA jAtA hai| 18 pArzva meM, pAsa meN| 19 isa samaya jo bhujanagara ke rAva kaccha deza ke svAmI haiM ve bhImake vaMvAke hI haiN|| * kaMthar3akoTakI sthApanAke saMbaMdha zrI dulerAya kArANI apane 'kaccha-kalAdhara' : nAmaka saMghameM likhate haiM ki kaMthakoTa kI nIMva jAma moDane rakhI thii| yaha dina meM jitanA vana ... jAtA thA, yogI kaMbalanAya apane yogabalase rAtako giravA detA / moDa usako banavA nahIM skaa| moDa marane ke bAda usake beTe jAma sADane yogIko prasanna karake kileko banavAnekI prAkSA prApta kii| kaMbar3anAtha ke nAma para usane kilekA nAma kaMyaDakoTa (kaMyakoTa) rkhaa| sAdhane zileke pAsa yar3anAyakA eka maMdira nI vanavAyA jo adyApi sthita hai| ... . Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 215 pIDhI 1 bhIMva ! 7 bhojarAja / 13 bhIMva 2. laakho| 8 raaydhnn| 14 hmiir| 3 hmiir| hmiir| 15 khaMgAra / 4 raagho| 10 kamo / 16 bhaaro| 5 kaahiyo| 11 mUlavo / 17 bhojraaj| 6 aliyo| 12 mhdd'| 18 khNgaar| gIta kuvara jehA bhArAvataro . diyaNa chAtra vaDa gAtra jaga baMsesara dUsaro, avara dAtAra naha koya eho / heka Unar3a pachai jAMma rAvaLa huvo, . jAMma rAvaLa pachai eka jeho / / 1 siMdhapata pakhai' kuNa diya data' sAMmaI, avara pata siMdhapata vigata aneka / siMdhapata samavar3I heka hAlo samatha', hAlAro samavar3I rAyadhaNa heka / / 2 bAMdaNI goTha pAhUra laga bagasatai, sutana baMbha vaMsa-khaTa-tIsa soDho / sutana baMbha vaMsa sama mIDhaje, mAla suta lakhaNa suta samo moDho / / 3 lakhaNa dara hAtha nija lekha pAhUTha lakha / dhavaLahara saha~sa bAMvanai ddhliyo| hetuvAM alekhai baiMga' dekhai gahara vaDo, lohar3A vaDama prAMka vaLiyo0 // 4 I atirikta, vinA / 2 dAna / 3 samAna / 4 samartha / 5 chattIsa kSatrI kula / 6. samAnatAkI jA sakatI hai| 7 (1) ghodd'aa| (2) khaGga / 8 zastroMse (yuddhoM dvaaraa)| 9 bdd'aa| 10 dina phirA, bhAgya palaTA / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] muMhatA naiNasIrI khyAta gIta dUjo sAhiva dUsaro khaMgAra savAI, dAvo sira daataaraaN| . jeho kavI diyaMto jaMgama, hasiyo vecaNa hArAM // 1 bhUlo nahIM aMjaNa mAyAbhrama, jiNa kIrata hita jAMNI / sodAgara cehariyA sAmai, moTerA mAlAMNI // 2 dIpAviyA sudana para dIpa, rAyajAde vaDa rAjAM / bhAramalota tike nava dai bhar3a, hai cADai jehAjAM // 3 o Unar3a lAkhAM ahinAMNe, vasuha ubAraNavArAM / ghor3A de ghamaDoha ghAtiyA, heDAU hekArAM / / 4 bAta lAvairI bhAdresara tA kosa 4 kilokoTa cha / taThe vaDI ThAkurAI huii| lAkhai pachai kitarIhIka pIDhiyAM hAlo nai rAyadhaNa be bhAI huA / tyAMrAM chorU hAlA nai rAyadhaNa kahAMNA / nivaLA par3iyA, tarai dhodhArI ThAkurAI mAhai mukAtI thakA raihatA / rAyadhaNAM vicai hAlAMra kyuM pAMcadasa gAMva idhakerA' thaa| dasa mANasAMrI jor3a idhakI thI / bhIMva hamIrota lAkhar3orI sAhavo lI, tarai hAle jaaNnniyo| bhIva ThAkurAIro dhaNI huvo to mhe kAIka Thor3a proTahAM to rUr3A' / tarai dhAMdhAMsUM dharatI chUTo tarai jAMNiyo-bhAdresara bhAdrAvaLa jogIrai nAMvai10 vasiyo tho, su bhAdresara khAlI dekhanai jAya aoTahiyo / dhodhai prAyanai kahyo-'the . ____ I bhAdresarase kilAkoTa cAra kosa kI dUrI para hai| 2 jahA~ lAkhAkI bar3I ThakurAI .... huii| 3 do| 4 unake (putra) vaMzaja hAlA aura rAyadharaNa-ina do zAkhAoM meM prasiddha hue| 5 nirbala ho gye| 6 taba dhodhoMko ThakurAI meM mukAtIkI haisiyatase rahate the / (mukAtI = .. gAMva yA khetakI kara ke rUpameM nizcita rakama (mukAtA) dene vAlA / 7 vishep| 8 dasa jor3I ... manuSyoMkI bhI vizeSa thI (yaha dasake samAhAra arthameM eka muhAvarA hai / ) 9 hama bhI kisI jagahako dabA deM to ThIka hai| 20 nAma para / bhAdresarako khAlI dekha vahAM jA kara ke adhikAra karane kA vicAra kiyA / ___* isakA purAnA nAma kapilakoTa hai| kahA. jAtA hai ki yahAM kapila munine tapa kiyA thA, isase isakA nAma kapilakoTa prasiddha huA aura kAlAntarameM kilAkoTa aura phira kerAkoTa kahA jAne lgaa| yaha bhI kimbadaMtI hai ki lAkhAkI rAnI kera(vA)ko smRtimeM isakA nAma kerAkoTa rakhA gayA thaa| . kI chaTo Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 217 mAMharI madata karo to bhIMva AgA' mAMharI Thor3a lyAM, nai thAMnai gAMva .. 200 tathA 300 eka korarA daaN|' au madata karaNanUM taiyAra huvA; bhIMva sAMbhaLiyo, tarai hAlAMnUM kahAr3iyo-"dhodhAMrI madata kAI karo ? hUM chU to ApaNa ghare sAhabI chai / the dharatI dAbI cha su thAharI, nai mhAM he? chai su mAMharI chai'; iNa vAtaro sIla-kola kro|" tarai hAlAM heThe hI ghaNI dharatI AI thI nai nija thI (?) tarai hAlAM nai bhIma mAhomAMhI sIla-kola kiyo| devI prAsApurA vicai diivii| yauM karanai dhodhA dharatI mAMhaisUM parA kaaddhiyaa| pachai ve rAva kahIjai / hAlA jAMma kahIjai / mAhomAMhI ghaNo sukha / . .. pIDhiyAM 12 tathA 14 rai jAMma lAkho huvo| rAyadhaNAMrai hamIra . huvo| eka dina hamIra thor3e se sAthasUM asavAra * 25 sUM, ghor3I DhaLa gaI, tyAM vAsai Ayo / nar3o Ayo tho su jAMNiyo -"lAkhaitUM .: miLatA jaavaaN|" su aThai Ayo / lAkhai ghaNI AgatA-sAgatA' kiivii| bhagata kIvI14 1 lAkhairai rAvaLa beTo moTiyAra / rAvaLanUM mAMmai kAThiyAM kahyo ju-" lAkhairI to akala gaI, aura hamIra thAMharai gharai Ayo, paro kUTa mAro", DAvar3A nAMnA cha, ur3a jAsI / kAcharI sAhabI paramesara thAM19 dii|" su dopAharairo hamIra par3avaiH mAhai sUto chai, taThe rAvaLa Ayanai paga cAMpaNa lAgo / tarai hamIranUM nIMda AI, - tarai taravAra kAr3hanai vAhI su hamIraroM mAtho tUTa pdd'iyo| mArane rAvaLa nAThoM / kaLaLa huI23, lAkhairo bheda nhiiN| lAkho vAMsa tUTo .. tIra vAhai / eka kAThiyAMrai vAsa tho, ta? rAvaLa vAr3a mAhai kUda * pdd'iyo| lAkhai dITho-juju jAi (?) tarai pALaseTa taravAra vAhI, su ... . : 1 se| 2 tumhaareko| 3 eka kinAreke deN| 4. sunaa| 5 dhodhoMkI madada kyoM karate ho? 6 maiM hU~ to apane hI ghara meM rAjya hai| 7 tumane jo dharatI dAba lI hai vaha tumhArI, aura mere nIce hai vaha merI hai| 8 paraspara isa bAtakA kaula-vacana kara lo| 9 nikAla diye| 10 paraspara bahuta prIti bddh'ii| II eka dina eka ghor3I guma ho gaI, hamIra pacIseka savAroMke sAtha usake pIche gyaa| 12 najadIka pAyA thA taba vicAra kiyaa| . 13 Agata-svAgata / 14 pahunAI kii| 15 javAna / 16 tumhaare| 17 mAra ddaalo| - 18 bacce choTe haiM, saba samApta ho jaayegaa| 19 tumko| 20 pdd'shaalaa| 21 prahAra kiyaa| 22 bhAga gyaa| 23 kolAhala macA / 24 tIra calAtA hai| 25 mohallA / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] muMhatA naiNasorI khyAta gudar3I mAMhai AMgaLa ve baiMThI / lAkho pAcho vaLiyo / rAvaLa , kAThiyAM mAMmAM mAMhai gayo / lAkho vAM asavArAM mAhai huyanai bhuja praayo| TIkairA ghor3A denai khaMgArarai TIko kaaddhiyo| lAkho ghaNA dina aTha .. rayo / jAMNiyo, kadAca khaMgAra monUM mArai to mhArai mAthairI utarai / tarai khaMgAra kahyo-" kAkAjI ! gharai padhAro / rAja jAMNo su mhe na karAM / vA rAvaLasUM hIja vhai / rAvaLA yAsApurA jAMNa', thAM thakAM kyuM na jAMNAM / rAvaLa TokaM baiThe, tarai mhAM nai rAvaLa bAta / . . pachai rAvaLanUM lAkho jIviyo to (sUdho) page na lagAyo / pacha kitarAMhekAM dina lAkho kiNahI kAma gayo tho, su thoDe sAthasU tho, su dhodhA Upara prAyanai lAkhAnUM mAriyo / tara rAvaLa TIka vaittho| tarai khaMgAra kahyo-"hamaiM hamIra mAMgAM / " khaMgAra paNa moTo. huvo / varasa 20 tathA 22 mAhai huvo / sAhavI saMbhAhI / tarai sAtha karanai rAvaLa na yAM vicai sIpa nadI chai, taThe pAyo / pailI kAMnI rAvaLa mANasa hajAra sAta-pAThasUM aayo| hajAra ATha-navAMtUM khaMgAra aayo| pakhAlada huI (?) nair3A pAyA" / dIhAM veDha vhai / rAta Apa-Aparai sako gADai jAya mANasAM mAMhai suuvai| mAMhomAMhi pailAMrA ... ulArA DerAM jAvai-prAvai / savAra huvai vaLe veDha huvai / yUM vArai varasa veDha kiivii| AsApurA devI vice dI nai lopI, tiNasUM dina-dina rAvaLanUM hAra pAvatI jaai| pailA jora caDatA jAya / tarai rAvaLa vajIra .. 1 do| 2 lAkhA pIchA lauttaa| 3 lAkhA vahuta dina taka yahIM rahA / 4 manameM aisA vicAra kara ke vahAM rahA ki yadi khaMgAra mujhe mAra de to mere para car3hA huA kalaMka utara. . . jaaye| 5 Apa jo jAne hue haiM vaha maiM nahIM kruuNgaa| 6 aisA to rAvalase hI ho sakatA hai| 7 maiM aApakI aura AzApurA devIkI zapatha khA kara kahatA huuN| 8 maiM Apake prati koI durbhAvanA nahIM rkhtaa| 9 taba mere aura rAvalake bIca meM vAta hai| 10 lAkhA jiyA tava taka rAvalako apane pAMvoM nahIM lagane diyA / II kitaneka dinoMke vaad| 12 tava khaMgArane kahA 'ava hamIrako mArane kA badalA lenA mAMgatA huuN| 13 rAjya smhaalaa| 14 vahAM para aayaa| 15 usa orse| 16 nikaTa aaye| 17 dinameM lar3AI hove / .... 18 rAtako sabhI apane-apane gADoM aura apane manuSyoMmeM jAkara so jaave| 19 paraspara idharake udharake ziviroM meM Ate jAte haiN| 20 prabhAta hote hI phira lar3AI lar3ate haiN| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta 216 4 0 lADakanUM kahyo -" bIjUM to sara pAvAM nahIM ", tUM bUDho paNa huvo chai / tUM maraNa tevar3anai' khaMgAranUM mAre to pohacAM, nai thArA beTA dhaNI-dhorI chai Ija', na~ vaLai ghaNA vadhArIsa * / " yoM kahyo, tarai lADaka paNa prArai huvo" / tarai tota karane rAvaLa nai lADaka car3abhar3iyA' / rAvaLa lADakanUM khAMsar3I bAhyo' | lADaka rIsAyane khaMgAra kanai gayo / dina 4 tathA 5 rahyo / eka dina kiNIkaire dIvasUM gADai lAya lAgI / rajapUta soha" lAya bujhAvaNanUM gayA / rAva kanai lAGaka Ubho chai" / mana mAMhe cUka'" / lADakaro hAtha dhUjiyo, tarai rAva pUchiyo - 'thAro hAtha kyuM dhUjiyo ?' kahyo- 'yUMhI / ' yUM kahine rAva bIjo kAMnI joyo" / tarai lADaka rAvanUM pAchAsUM bhaTako vAhyo / rAvarai more lAgo" ghaNo vUho" / su rAva lADakanUM gAvar3asUM" jhAlane " nIce diyo / nIce de hAtha maror3a taravAra le rAva jhaTakArI dI / mAtho tUTa par3iyo / rAvarai pATo bAMdhiyo / rAte koheka muMbo tho, tiNanUM dAga diyo", su rAvaLa jAMNiyo - "rAva muMvo chai, yuMhI chAMno rAkhe chai"|" savAra huvo", tarai rAvaLa Aparo " sAtha halakane " tUTa par3iyo / pailI kAMnI sUM rAvaro sAtha grAyo" / vaDI veDha huI / bhoka par3I" / bIjai dina' vepohara tAMI veDha huI tI / tiga dina savArarA vAjiyA thA su dina ghar3I 4 rahyo tohI pAchA na vaLe" tara rAva kahyo - " monUM mAMce Upara Ubho karo" / " tarai Ubho kiyo / rAvaLarai sAtha dITho - "ju 4 16 17 18 / 9 0 23 5 26 1 29 I aba eka isa bAta ke sivAya jItanA saMbhava nahIM rahA / 2 irAdA kara ke 1 3 tere veTe aura vAriza vagairA haiM hii| 4 aura phira maiM unako bahuta baDhAUMgA / 5 taba lADakane bhI svIkAra kara liyaa| 6 tava chala kara ke rAvala aura lADaka paraspara lar3a par3e / 7 jUtA maaraa| 8 pAsa / 9 eka dina kisIke dIpakase eka gADe meM Aga laga gii| 10 sabhI / II rAvake pAsa lADaka khar3A hai / 12 usake manameM dagA hai / 13/14 yoM kaha kara ke rAvane jaba dUsarI ora dekhA, tyoMhI lADakane rAva para pIche talavAra kA prahAra kara diyA / 15 prahAra rAvakI pIThameM lagA / 16 bahuta rakta vahA / 17 gardanase / 18 pakar3a kara / 19 rAtako koI mara gayA thA, usako jlaayaa| 20 rAva mara gayA hai paraMtu bAtako chipAye rakhate haiM / 21 prabhAta huA / 22 apanA 1 23 lalakAra kara ke | 24 dUsarI orase rAvakI senA aaii| 25 khUba talavAra calI / 26 dUsare dina | 27 usa dina prabhAtase hI lar3AI zurU ho gaIM thI, cAra ghar3I dina zeSa rahA to bhI pIche nahIM lauTate haiM / 28 mujhako khATake Upara khar3A kro| 29 rAvalakI senAne dekhA / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] muMhatA naiNasIrI khyAta rAva jIvai chai / " veDha hutAM paNa ghaNI veLA huI thI' / mAhomAMhI hIciyA thaa| rAvaLaro sAtha pAcho liyo, Derai gayA, tarai rAvaLa. kahyo-" mhe devI lopI, tarai prAMpAMsU AsApurA arUTha / dharatI chodd'o|" tarai dharatI chor3ane kosa tIsa 30 tathA 35, jeThavAM, kAThiyAM, vADhelAM kosAM 60 tathA 70 mAhai soraTharI dharatI khAlI thI, aTha.. rAvaLa jAMma saMmata 1596 navonaMgara vasAyanai rahyo / nAganaya Upara ... ' vAsa kiyo / bhAdresara vAMsa khaMgAra lii| tikA ajai bhujarA dhaNIrai .. dAkhalai cha / ___ rAvaLa giranArarA dhaNI cIgasakhAM' gorIsU miLiyo / uNasUM meLa huvo| uNa kahyo-"tUM gujarAtarai pAtasAhatUM. meLa mata kreN| mhArai kAma aratha mhAro thako rahai / thArI pAkhatI'' jeThavA kelave rahai cha, su tyAMna1 mAra lo| uNa hukama diyo hIja tho, nai jeThavai / kAThiyAM bheLA huyana' kahyo-"yo prAMpaNI dharatI mAhai mAMDo prAya paiTho13 / pacha hI aTha TikasI to ApAMna mArasI to Avo prAMpa35. uNasaM eka veDha kro|" tarai mANasa hajAra dasa caDhiyo-pALo bheLo huyanai aayaa| rAvaLa paNa Aparo sAtha hajAra chava karane gyo| paragane barar3e veda kiivii| rAvaLarai bhAI haradhavaLa asavAra 1000 TALanai pailAM upara tUTa pdd'iyo| pailAMrA saradAra soha kUTa, mAriyA uTha haradhavaLa kAma Ayo / veDha rAvaLa jiitii| pailA haariyaa| pailAMrA .. saradAra tIne hI jeThavo, bhIma, kAThI, hAjo, vADhela, bhAMNa, mANasa 700... sUM kAma aayaa| pailA bhaagaa| rAvaLa yAMnUM dhakAyanai dharatI zrApa heThe .. I lar3AI hote hue bhI bahuta samaya ho gayA thaa| 2 paraspara bhir3ata huI thii| 3 hamane devIko bIcameM de kara ke bhI bacanakA pAlana nahIM kiyA, isaliye prAmAputA apanese gii| / yahAM para rAvala jAma navAnagara nAmaka nagara basA kara rhaa| 5 bhATenara pIcheo saMgAra ne le liyaa| 6 vaha aba taka bhujake svAmIke adhikAra meM hai| 7 caMgejakhAM .... 6 milaa| mere kAmake liye mere avikArameM hI rhnaa| 10 paatmeN| II unko| 12 paTTa ho kara ke| 15 yaha apane deza meM jabaradastI pA kara dhuma gyaa| 14 pIche yadi yahAM Tika gayA to apane ko maaregaa| 15 apana ! 16 tada ye dasa hajAra paidala pIra savAra . bAra H cA praad| 17 duzmanoMke sabhI varadAroMko mAra ddaalaa| Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . muMhatA naiNasIrI khyAta [ 221 lIvI / jeThavA uThArA chUTA samaMdararI tIra chAiyai jAya rahyA' / uThe jeThavo khIMvo vaDo rajapUta / rAvaLa jAMma lAkhAvata navI dharatI khATI-jeThavAM, vADheLAM, kAThiyAMrI / su gAMva 4000 hAlAra himaiM kahIjai / navonagara rAvaLa vasAyo ta? Agai jeThavA vstaa| gAMva 4500 = eka hajAra 1000 vADhelAMrA, 2000 kAThiyAMrA / ajesa piNa iNAM gAMvAM cotha kAThI lai cha / 1500 jeThavArA / aThai rAvaLarI vaDI tthkuraaii| gAMva hajAra 4000 dAbiyA / rAvaLa jorai vahaNa lAgo tarai rajapUtAMnUM kahyo - "prApai sapUta huvA nai ghaNI navI dharatI khATI, paNa AMpAMnaM vApIkAM khetAM mAMhIsUM khaMgAra kADhiyA, apAM eka dhako khaMgAranUM dAM' / " tarai varasAtarA dina thA / kAcaikhaDai pakhAlada thako rAva dhINodarI pAkhatI tho / beTo UmarakoTa paraNIjaNa meliyo tho su sAtha soha beTA sAthai meliyo tho| aApa char3ava. hIja sAtha tho, su rAvaLa hero karAyo / hero karAya thor3A dekhanai asavAra 500 khaMgAra Upara praayo| khaMgAra dhoNodarI bhAkharI mANasa 50 sUM vaiTho tho| ghor3I, sAMDha, bhaiMsa, gAya muMhar3e prAgai caratI thii| dUdha bhai siyAM, sAMDhiyAM, gAyAM, ghor3Arai sAtharai vAstai mATA bhariyA thaa| pIvaNarI tayArI huI, titarai tora boliyotarai soDhe nadai kahyo-" rAvajI ! uTho, sAtha Ayo / ' ...su rAva to uThAtUM caDhanai bhAkharI gyo| vAMsa rAvaLa uThe prAyo, tarai dITho-"hamAra hIja aThAsU UThiyA dIsai ch1|" rAvaLa tAkA karaNa lAgo / jAMNiyo-"ju khaMgAra gyo|" tarai riNadhIra gAjaNiyo, .: paihalA khaMgAra kanai rahato, su riNadhIra kahyo-"yUM kAhUM jovo14 ? Avo ___I jeThave vahAMse chUTe, samudrake kinAre chAIye gAMvameM jA kara rhe| 2 prApta kii| 3 so ye cAra hajAra gAMva ava hAlAra kahe jAte haiN| 4 abhI taka ina gAMvoMmeM kAThI cautha (cauthA bhAga) lete haiM ! 5 cAra hajAra gAMvoMke Upara adhikAra kiyaa| 6 rAvala jaba apanI zaktise zAsana karane lagA taba usane apane rAjapUtoMse khaa| 7 apana eka dhakkA khaMgArako deN| 8 beTeko UmarakoTa vyAhaneko bhejA thaa| 9 svayaMke pAsa chuTapuTA sAtha hI thA ataH ...... rAvala ne pIchA krvaayaa| 10 itane meM eka tIrakA zabda huA / II phaadd'ii| 12 abhI hI yahAMse uTha kara cale gaye mAlUma hote haiN| 13 rAvala idhara-udhara dekhane aura vicAra karane lgaa| 14yoM kyA dekha rahe ho? Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] muMhatA naiNasIrI khyAta sAMDhiyAM tyAM / khaMgAra viNa Apar3iyo nahIM rhe|" tara pherane sAMDilI na haLave - haLave jAMNa lAgA / rAvaLa pAcho-pAcho phira jovato jAya / jo khaMgAra jai prApar3iyo nahIM / graThe khaMgAra savAra 50 sUM caDhiyo kAMIkA manai kiyo - "ju sAtha thor3o chai / " tarai khaMgAra kahyo - " na kareM zrI ThAkura / rAvaLa sAMDhiyAM lye nai hUM UbhI rahUM !" su bhAkhara bArai phera UparavAs huyanai kose 16 sAMmo grAyI / graTI riNadhIra thUva caDhanai pAcho joyo, ju khaMgAra nAyo" / grAge dekheM to sAMmo sAtha jhakiyo ' / tarai rAvaLanUM kahyo - "Apa sAthanUM pailA thor3A dIsa 4 8 8 11 lesyAM / " 13 14 chai / khaMgAra mhArai DIla prAyAM vigara nahIM rahai / " tarai bIca grApa Ubho rayo nai sAtha DhAI sau oLa rukhA DAvI kAMnI " nai graDhAI sau jImaNI vAjU UbhA rAkhiyA / kahyo - "vica meM zrAva tarai eka-eka bhAlo sako vAhijo '" / pAMca se bhAlA lAgasI tarai mAra su pailI kAMnI khaMgAraro bhAI sAhibane pItarayAI phUla, yAM kahyo - "Apa khaMgAranaM marato na dekhAM / zrAvo pahalI marAM / utAvaLA " dekhane khaMgAra kahyo-' jAMco mata kro| the jAMNo dyo ju mhe. maraNa dyAM / " yuM kahI nai pacAsa asavAra jInasAliyA nakha cakha sudhA thA tyAMro goLa karane upAr3a nAMkhiyA' / su oLa rukhA UbhA hutA, tikeM: keI bhAlA vAhI kiyA kai na vAhI sakiyA, nai Aya bheLA huvA | taravAriyAM bhI dI / rAvaLaro vajIra zrApa khaMgAra pAr3ir3ayo / vIjo paNa sAtha ghaNo pAr3iyo" / rAvaLaro sAtha bhAgo / tarai rAvaLa nipaTa bhalo huvo / tIna veLA upAr3a-upAr3a khaMgArarai sAthameM nAMkhiyA ' 5 16. . 18 1 dhIre-dhIre / 2 khaMgArako abhI taka pahuMca nahIM pAye ( pakar3A nahIM gayA ) | 3 kucha logoMne / 4 so pahAr3a se baca kara nikaTake mArga se 16 kosa cala kara ( rAvalake) sAmane prAyA / 5 TekarI para 1 6 khaMgAra nahIM prAyA / 7 dikhAI diyA / 8 Apake mukAvilemeM ve kama dikhate haiM / 9 khaMgAra sIdhA mere para Aye binA nahIM rahegA / 10 paMktivaddha | II vAya tarapha / 12 bIca meM yA jAve tava eka-eka bhAlA sabhI mAra deN| 13 usa prora meM saMgArake bhAI sAhiba aura pitRvya phUla, inhoMne kahA / 15 zrAtura | 16 zIghratA, AturatA / 17 isa prakAra kaha kara ke jo pacAsa sarvAMgAvRta kavacadhArI azvArohI the, una sabane apanA eka gola (samUha) banA kara apane ghor3oMko eka sAtha uThAyA / 18 dUsare bhI kaI manuSyoM ko mAra DAlA | 19 tIna bAra apane ghor3eko uThA uThA kara khaMgArakI senA meM DAlA / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 223 sAhibanUM jhaTako vAhyo su Topa lAga TaLiyo / sAtha bhAgo nai rAvaLa upAr3a-upAr3a nAMau / tarai khaMgAra AparAMnUM kahyo -"rAvaLanUM mata maaro|" rAvaLarA rajapUtAMnUM kahyo-"thAMharo vApa paro kADho / " tarai soDhai nadai rAvaLarai bUr3orI dI, tarai kiNIke kahyo -'bhUlai vAhI / ' tarai kahyo-"bhUlo na cha, sAMDa AMkiyA kahyA, mAraNA na kahyA" / " rAvaLa phUlanUM varachI vAhI, su bhevaDai lAgI, su bhaagii| tarai rajapUte rAvaLanUM kahI-"aAja pAdharo nahIM / " tarai le nIsariyA / mANasa 25 rAvaLarA kheta pdd'iyaa| vIjA DoLiye upaadd'iyaa| rAvaLa pAcho prAyo, tarai jikai varachI vAhi sakiyo na thA, tyAM barachIro phaLa, vUr3I bhAMja nai pAhorA mAMhai ghAtI thii| su rAvaLa ghor3AMnai dhAMna deNarai misa pAhorA maMgAyA, tarai mAMhiMsUM 120 barachiyAMrA phaLa bUr3I nIsariyA / tarai rAvaLa kahyo"yAMnUM pAhIja sajhA ju yAMrI ghor3iyAMrI bacherI vhai su yArI nai bacherA vhai su raavlaa|" su yAM rajapUtAMrA ker3AyatAM prAgai ajesa bacherA lIjai chai / taThA pachai rAvaLa phera khaMgArasUM vArI na naaNkhii| rAvaLarI navainagara vaDI sAhabI huii| vaDA-vaDA dAna kiyaa| bAvana hajAra ghor3A jAcigAMnUM diyA / Isara vArahaTanU~ kor3i dInI' / khaMgArarI ThAkurAItUM savAI-doDhI kii15|| dUhA doya vIThU khaMgAranUM kahai - . pro khAMgo aviyATa", turakA hI nUM tevaDai / jhAlAM hI na jhATa, hAlAM hI yU~ hekar3I2 | 1 1 sAhibake Upara talavArakA prahAra kiyaa| 2 taba khaMgArane apane sainikoMko khaa| 3 tumhAre vApako (svAmIko) nikAla do| 4 barachIkA vaaNs| 5 taba kisIne khaa| 6 bhUlase bAMsakA prahAra kiyaa| 7 bhUlA nahIM hU~, yaha kahAvata hai ki 'sAMDa dAge jAte haiM, mAre nahIM jAte / (pATa-ghAva nahIM kiyA jAtA, cetAvanI ke liye una para saphala vAra kara ke unheM lajjita karanA paryApta hotA hai)| 8 aAja tumhArA dina tumhAre anukUla nahIM hai| 9 anya pAhatoMko DoliyoMmeM DAla kara uThA le gaye / 10 ina logoMko yahI sajA dI jAye ki inakI ghor3iyoMse jo bacheriyAM utpanna hoM so to ye khuda rakha leM aura bachere utpanna hoM jo rAjyako deN| II so ina rAjapUtoMke vaMzajoM se abhI taka isa daMDake rUpa meM bachere liye jAte haiN| 12 jisake bAda rAvalane khaMgArase ar3anekA phira sAhasa nahIM kiyaa| 13 yAcakoMko bAvana hajAra ghor3e dAnameM diye| 14 bArahaTha IzaradAsako eka karor3akA dAna diyaa| 15 rAvalane apanA rAjya khaMgArase savAyA-Dyor3hA bar3hA liyaa| 16 cAraNa vIThUne khaMgArake saMbaMdhameM do dohe kahe haiN| 17 viir| 18 nipaTa letA hai| 19 prahAra / 20 haTha, yuddha / - ... ... : Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] muMhatA naiNasIrI khyAta khaMgar3e kiyA khar3Aka', sIMgALe suratANasaM / chohiyAM utarI chAka , mIrAM milakAM UmarAM / / 2. pIDI jAMma laakho| 2 rAvaLa / 3 viibho| 4 sto| 5 ajo| 6 laakho| jAMma lAkho ajAro' / 7 riNamala jaaNm| 8 sato / jAMma eka vAra huvo / pachai rAyasiMgha sAhavI lii| 7 jAma rAyasiMgha lAkhAro / kutavakhAMnasUM lar3a muMbo / nadainagarasUM : ___ kosa 3 sekhpaatt| 8 jAMma tmaaiicii| 8 vNbhnniyo| . . 7 jeso laakhaaro| eka bAra to kutabakhAna tota kara mAranai satA. riNamalotanUM navainagara vaisaaNnniyo| nai rAyasiMgharo veTo .. tamAIco bAhira nIsariyo / pachai navAnagara Upara aayo| jorAvarI tamAIcI dharatI lI / joma tamAIcI huvo| gIta lAkhai ajairo .... nisa-dIha na thAkai kyuhi nAkhato, asA gaja kanaka sunaga atara, ____ I siidhaa| 2 vIra / 3 krodha vAloMkA, dhrmddiyoNkaa| 4 nazA, unmattatA / 5 umarA, umraav| 6 kaI pratiyoMmeM jaisA likhA hai| 7 ajAkA beTA jAma lAkhA.. dvitIya / 8 sattA eka vAra to jAma pada para abhipikta ho gayA, para pIche rAyasiMhane rAjya chIna liyaa| 9 eka bAra to kutubakhAnane kapaTase jaisA ko mAra kara ke sattA riNamalotako .. navAnagarakI gaddI para viThA diyA / 10 aura rAyasiMhakA beTA tamAyatrI bhAga kara vAhira ... nikala gayA / 11 pIche tamAyacI navAnagara Upara car3ha kara ke prAyA aura dalAt deza para adhikAra kiyA / jAma pada para tamAyacI abhiSikta huA / 12 raat-din| 13 ghor3A... Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [ 225 A muMhatA naiNasIrI khyAta . sira to sAkha sAca kahi sAmaMdra lAkhairI kisar3I' lahara / / 1 dvArAmatI rahaMta dIThA, miLe mahala cakra dIThA meLa / vadhai ghaNUM tohI veLAvaLa vIbhAhara jyUM nAMkhai veLaH // 2 hai hATaka' hAthI naga hekai saMkha tA disi sIpanI sahI amha-disa nokha lahara ajAvata, isar3I nAMkhIja uvahI // 3 - vAta ... jAr3eco phUla dhavaLaro / tiko kelAkoTa rAja karai chai / bhujasUM kosa 8 tathA 6 dikhaNanUM chai / tikA Thor3a hamAra' sUMnI chai / koTa gharAMrI dIvAMNarI Thor3a anAmata sArA aArikha cha / samaMdathA kosa 5 chai| tiNa dina phUla rAja karai ch| tiNa samai dharatI mAhai UparA- UparI sugALa huA ch| su vANiyAMrai dhAMna pArapakhai bheLo" huo ch| su vANiyA nipaTa toTai gayA / tarai varatiyAM kanA meha baMdhAvaNaro talAsa kiyo / tarai varatiye kahyo-"eka hiraNa maMgAvo / " tarai hiraNa : 1.prANana: kAgaLa 1 meM jaMtra likhanai varatiye koranai hiraNarai sIMga mAhai ghAtanai kosa 2 bhAkhara tho ta, hiraNarai sahanAMNa kara chor3a diyo / meha "bNdhiyo| vAMNiyAM kahyo-"yo kAgaLa bhIMjasI tarai meha prAsI / bIjU meha nahIM Avai.' / kahyo-"bhalI bAta / " / ksii| 2 taraMga, dAna dene meM udAra vRtti| 3 dekhaa| 4 smudr| 5 dAnakI lahara, udAratA / 6 ghodd'aa| 7 sonaa| 8 hamArI pora / 9 aisii| 10 samudra, mhaadaanii| .... II vaha ! 12 isa smy| 13 smaan| 14 eka ke Upara eka, varSa prati varSa / 15 subhikSa / 16 apAra / 17 iktttthaa| 18 so baniyoMko bahuta hAni huii| 19 maMtra, yaMtra aura TonA karane vAle, mNtrvaadii| 20 lAkara ke| 21 phaadd'| 22 yaha kAgaja bhIgegA taba varSA hogii| 23 anyathA varSA nahIM hove / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] muMhatA naiNasIrI khyAta varasa 1 huvo, kelAkoTarI dharatI gAMva 4000 mAM, chAMTa na par3e, ... vANiyAro dhAMna sAro vikiyo / vANiyA varatiyA hiraNarI khabara letA rahai chai / yuM karatAM varasa 3 tathA 4 huvA, meha na huvai / sArI paraja', soha' dhAMna vALA sako maraNa lAgA, tarai prA bAta hUtI-hUtI' phUla sAMbhaLI / tarai varatiyAM vAMNiyAM nUM kahyo-"kAhUM vAta sAMbhaLIjai" tarai kahyo-'vAta kharI chai / " pachai phUla kahyo-"vaDI vATa pAr3I / paNa na jAMNAM pro hiraNa jIvai chai kai muNvo|" tarai iNAM kahyo-"jIvai chai" tarai kahyo-"yo hiraNa kaThai chai ?" tarai kahyau-"o sAMmo bhAkhara chai . taThe chai / mAMharA AdamI dina dUje-tIjai jAya joi Avai chai / " tarai phUla uNAMnUM sAtha lena asavAra 1000 jAya gheriyo| uNai hiraNa dikhAyo / tarai vAMsa doDiyA 1, tarai varatiye kahyo-"varasa 5 ro meha bAMdhiyor3o ch| the uTha hiraNarA sIMga mAMhaiM sU cIThI mata kADhIjo / pachai pAcho meha Aya na sksii| hiraNa muMvo jIvato mo kanai laavjyo| paNa the nAMva mata lejo|" phUla kahyo-"bhalI vAta / " ....... iNa kosoM 50 tathA 60 vara., vIlesara DUMgarai13 jAto maariyo| mAranai sIMga mAhIthA cIThI kADhI' / varajiyA thA, paNa kahyo .. mAMniyo nahIM / cIThI le pAMNI mAhai gALI nai Upara ADaMga turata maMDiyo" / mUsaLadhAra varasaNa laago| tarai iNAM gharAMnUM calAyA / tarai... sArA tUTa rahyA / phUlanUM meha mAriyo, su besudha huya gyo| su jamalo . ahIra kherar3I gAMva cha ta? ghor3o phUlanUM le prAyo, tarai vaira hekaNa dITho'' tarai jamalAnUM khabara huI, koI rAjavI cha / ghaNai grahaNa .. I dika gayA / 2 prjaa| 3 sv| 4 sbhii| 5 hotI-hotI, phailatI huii| 6 sunii| 7 kyA bAta sunI jAtI hai ? 8 (1) khUba samaya nikala gayA / (2) bahuta burA huaa| 9 yaha sAmA nAmako pahAr3a hai, vahAM para hai| 10 hamAre AdamI dUsare-tIsare dina dekha pAte . haiM / II tava pIche daudd'e| 12 paraMtu tuma usakA nAma nahIM lenA (paraMtu tuma usako cher3anA : nhiiN| 13 pahAr3oM pr| 14 mAra karake sIMga meMse ciTThI nikaalii| 15 manA kiyA thA, paraMtu kahA huA mAnA nhiiN| 16 ciTThI lekara pAnI meM galA dI aura idhara turaMta hI ghaTA chA gaI / (prAiMga =vAgama, vAMgamakI USmA) ! 17 taba eka strIne dekhaa| 18 rAja- . .. . vaMzakA puruSa / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasorI khyAta [ 227 paihariyAM ghor3A Upara besudha huvo cha / jamalo Aya dekhai to "phUla chai / " tarai kahyo-"pro dusamaNa chai| paNa marasI' to sigaLA jAr3ecA prAMpAMsU vaira krsii|" ... tarai gAMva mAMhai syAMNA AdamI thA su bheLA kiyA / phUlana tapAyo, sekiyo ghaNUMhI, paNa sAvadhAna huvai nhiiN| tarai tabIbAM' ....... kahyo-"aura upAva ko nahIM, nai eka upAva chai / kAI vaDaka~vAra jvAMna iNanUM chAtItUM bhIMca suvai to uNa AgarI tapatasUM o sAvadhAna huvai / tarai jamalai ahIra Aparai vaDakaMvAra beTI thI, tiNanUM kahyo"tUM phUlanUM chAtI lagAyanai bheLI suu'| tarai iNa kahyo-"monUM dosa lAgai; hUM para-purasa bheLI sUvU nhiiN|" tarai iNarai bApa ghaNo haTha kiyo| . tarai iNa kahyo-"hUM jo soUM to iNanUM monUM paraNAvo / yo to muMvo hIja chai, paNa mAharai bhAgameM hUsI to jovasI / " tarai phUlarai usar3e hIja DIla uNanUM paraNAI, nai bheLI suvAMNI' / pohara 2 dina thakAM chAtItUM bhIMcanai jamalArI beTI sUtI thI, su rAta AdhIheka' gaI, tarai phUla sAvadhAna huvo, AMkha ughdd'ii| . . iNana pUchiyo-"tUM kuNa ? kiso virataMta11 ?' tarai iNa sArI vAta mAMDa kahI-"iNa bhAMta the aceta thakA mhArA bAparai gAMva kherar3I AyA jamalA ahIra re / tarai jamala aoLakhiyo / o phUla huvai / hamAra pro aTha prAyo cha, kadAca marasI to Age hI yAMsU asukha14 chai nai va015 mAhomAMhi ghaNo asUkha hsii| kahasI-"o muMvo, iNarA hIr3A na kiyaa|" pachai ApanUM tapAyA, sekiyA, ceto bAhuDai nahIM' / tarai I mara jaaygaa| 2 samasta / 3 taba gAMvameM jo sayAne AdamI the unako bulA kara ikaTThA kiyaa| 4 seNkaa| 5 hkiimoNne| 6 koI bar3a-kumArI javAna lar3akI isako apanI chAtIse bhIMca kara isake sAtha meM soye to usa chAtIkI agni-taptase yaha sAvadhAna ho| .7 tU phUlako chAtIse lagA kara isake sAtha zayana kara ! 8 isake sAtha mujhe vyAha do to maiM isake sAtha souuN| yaha to eka prakAra se mara hI gayA hai, paraMtu mere bhAgameM hogA to jI jaayegaa| 9 taba phUlake vaise hI aceta zarIrase usako vyAha dI aura usake sAtha sulA dii| . 10 zrAdhIke lgbhg| II tU kauna aura yaha saba kyA hakIkata hai ? 12 tava jamalene pahicAnA / 13 yaha phUla ho| 14 zatru tA, vaimanasya / 15 aura, phir| 16 yaha mara gayA, isakI paricaryA nahIM kii| 17 cetanatA lauTI nhiiN| Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] muMhatA naiNasIrI khyAta ... gAMvameM syANA thA tyAMnUM pUchiyo, kahyo-"koI upAva karo, jiNasU pro jIvai / " tarai kiNahI kahyo-"kAika var3akaMvAra veTI varasa 15 tathA 16 rI baira huvai tikA jo cyAra pohara chAtItUM lagAya sovai to vaahuii| bIjUM to jIvai nhiiN|" tarai monU kahyo-"beTA ! tUM iNanUM saMbhAyanai sAvaceta kr|" tarai mheM kahyo-"yUM to monUM dokhaNa' lAga, nai monUM isar3o thako hI paraNAvo to hUM iNarai hAtha lagAvU, muMvo to chai hIja, jo kadAca jIvai to mAharo bhAga, jyuhI. hUNahAra cha, tyuhI . husii|" tarai iNahIja havAla paraNAyA', nai maiM thArI cAkarI kIvI / paramesara AchI kIvI, AparA dina UbhA, naM monUM jasa AvaNahAraM / rAta pohara 1 rahI tarai thAMharo ceto baahudd'iyo| tarai the monUM pUchiyo"tUM kuNa ? tarai pA sArI hakIkata mAMDanai khiiN|" tara phUla uNasU bahota rAjI huvo| ___ jamalArI beTIsUM aTha bohata raMga-rAsa huvo / aThai iNahIja dina iNarai peTa AsA rahI / savArai phUla caDhaNa lAMgo / tarai iNa jamalA.. ahIrarI beTI araja kIdhI-"mAharai peTa thAMharo kAraNa rahyo chai101... monUM heka rAvaLe hAtharI sahanAMNI dyoga, savAra loga mhAre mAthai dono desI12 / ' tarai phUla Aparai hAtharI mUMdar3I13 dInI na likhata kara diyo| dina 2 rahinai phUla cAliyo, su kelekoTa gyo| Agai phUlarI baira dhaNa paTarAMNI cha, tiNasUM bohata. kAraNa chau, su vA bAta phUla bhUla gayo / vAMsa iNa jamalA ahIrarI beTI rai peTa garabha hutau, su lAkho huvo / ___ nahIM to yaha jIve nhiiN| 2 klNk| 3 aura mujhe isakI aisI dazA meM hI vyAha ... do to maiM isake hAtha lgaauuN| 4 tava aisI hI dazAmeM Apake sAtha merA vivAha huaa| 5 Apake dina khar3e, ApakI Ayu shep| 6 tumhArA / 7 taba yaha hakIkata vistArase . . khii| 8 jamalAkI veTIse yahAM bahuta pariNaya-krIr3A huii| 9 yahAM usI dina isake peTa garbha raha gyaa| 10 mere peTameM tumhArA garbha rahA hai / II mujhe Apake hAthakI koI nizAnI do| 12 kala mere para loga kalaMka lgaayeNge| 13 aNguutthii| 14 jisase vahuta prIti thii| 15 isaliye phUla jamalekI veTIke sAtha vivAhakI vAtako bhUla gyaa| 16 piiche| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 226 lAkho moTo varasAM 8 tathA 10 ro huvo, tarai prAparI mAMnai kahyo'-"ApAM kuNa chAM ? mAharo vApa kuNa ?" tarai lAkhairI mAM kahyo-"the iNa dharatIrA dhaNI, tU phUlaro betto|" tarai iNa kahyo"to prAMpai aTha kyuM ? uTha hAlAM nahIM ?" tarai iNa vAMsalI vAta soha mAMDane kahyo-"iNa bhAMta aTha phUla Ayo tho; iNa bhAMta monUM paraNAI; yUM dhUM beTo huno|" tarai lAkhai kahyo-"hUM phUla tIrai jAU cha / monUM sahanarmANa de / " tarai vo likhata nai phUlarai hAtharI mUMdar3I dii| lAkho aThAtho kelAkoTa gyo| phUlasUM miliyo| ve sahanAMNa dikhAyA / phUla ghaNo uchAha kiyo / ghaNo aAdara kara mAhai liyo| lAkho jiko avatArIka marada, nAnho hI sArI sAhabIro madAra huvo| phUlarai aura veTo koI na tho / lAkhA Upara hIja mudo huvo' / - su kitarAMeka dinAM phUla to vAMgai balocAM disI thAMNa rahai nai lAkho ghare rahai / su lAkho eklo| jiko rUpa-guNaro nidhAna / tiNa dekhanai phUlarI baira rAMNI dhaNa lAkhAnUM mAMhai bulAyo nai kahyo-"tUM yA vAta mosUM kara / " tarai lAkhai kahyo-"tUM to mhArI mA chai / mosUM A vAta kyuM huvai ?" tarai dhaNa kahyo-"to hUM phUlanai likhanai to paro kaDhAIsa" / " tarai lAkhai kahyo-"jAMNa su karo, paNa mosUM nA bAta hoNa rI nhiiN|" ...... pachai phUlarI baira dhaNa kAsIda karahIrAnUM19 likha diyo| su .... rAMNIro kAsIda jarai hIja pAvai tarai! koI jarUra hIja kAma I tava apanI mAko kahA / 2 apana kauna haiM / 3 merA bApa kauna ? 4 tava isane kahA--apana yahAM kyoM ? vahAM kyoM nahIM cleN| 5 pichlii| 6 saba / 7 maiM phUlake pAsa jAtA huuN| 8 yahAMse / 9 lAkhA avatArI puruSa / choTI Ayu meM hI sArI sAhibI (rAjya)kA adhikArI huA / 10 lAkhAM para hI rAjyakA AdhAra rhaa| II kitaneka dinoMse / 12 or| 13 jisko| 14 ptnii| 15 tU mere sAtha rati-krIr3A kr| 16 merese yaha bAta kaise bana sakatI hai| 17 to maiM phUlako patra likha kara tereko deza-nikAlA karavA duuNgii| 18 jo cAhe so karo, paraMtu merese yaha bAta nahIM hone kii| 19 (1) UMTanIsavAra / saMdezavAhaka UMTanI-savAra (2) eka vyaktikA nAma / 20 jaMba / 21 tava / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] muMhatA naiNasIrI khyAta huvai / su karahIro phUla Avato dITho' / tarai phUla dUho kahyo- .. ___ "kaccha karahIrai chaMDiyo kU desar3o kusatta / " tarai prAdho dUho karahIro kahai___"lAkho phUla-maheLiyAM, khiNa devara khiNa putta / / " A vAta dhaNa kahAr3I / tarai phUla kahyo-"to lAkhAvU desa. mAhitUM paro kaaddhiijo|" rajapUtAMnUM kahyo-"lAkhAnUM desoTo diyo / chai / desa mAMhithA paro kADhIjo' / " tarai lAkhai kahyo-"mhAro bApa cothI avasathA chai / monUM paro kADho cho| paNa jiko hI phUlarI vAta zrA kahai-'muMvo', tiNarI jIbha vaDhAUM / yu kahinai lAkho vaLa kheraDI mAMmArai gAMva disI gayo / kitarAeka dina rhyo| bAMsa phUla muuvo| vA rAMNI dhaNa vAMsa baLI11 / ___ lAkho uThe, su lAkhAna A vAta koI kahai nhiiN| bAMsa dharatI sUMnI / lAkho mAmA Rs / su lAkho kahai-"kiNahI kahyo phUla muMdo to uNarI jIbha vddhaauuN|" tarai bIhato koI kahai nahIM / tarai desarA .. sigaLA14 kAmadAra mahAjana, sigaLe bheLA huyanai kahyo "lAkho Avai nhiiN| dharatI suunii| koika upAva karo jyu lAkho prAvai / " : tarai kahyo-"jIbha vaDhAvaNa kuNa jAvai ? tara sagaLe bheLA huyanai / kahyo--"DAhI DUMmaNInUM melo| A jAya kahasI / " tarai DAhonUM ___I so UMTanI savAra karahIroko phUlane Ate hue dekhaa| 2 (uSTrArohI) karahIro kaccha dezako kyoM chor3a kara A rahA hai ? koI asataM kArya ho gayA dikhatA hai| 3 he phUla ! terA putra lAkhA terI patnIke sAtha ucchaM khala devara kI bhAMti cher3a-chAr3a karatA hai| 4 yaha bAta terI rAnI dharaNanai kahalavAI hai| 5 rAjapUtoMko kahA-hamane lAkhAko deza-nikAlA de diyA hai| ... 6 ata: isako deza meMse nikAla denA / 7 merA bApa caturthAvasthA (vRddhAvasthA) prApta hai| 8 paraMtu jo bhI phUlake saMbaMdhameM yaha bAta kahe ki vaha mara gayA to maiM usakI jIbha kaTavA. duuNgaa| 9 yoM kaha kara ke lAkhA punaH apane mAmAke gAMva kherar3IkI ora calA gyaa| 10 pIche phUla mara gyaa| II vaha rAnI dharaNa usake pIche satI huii| 12 dinA rAjAke, ....... poche deza suunaa| 13 taba DaratA huA koI paha bAta kahe nhiiN| 14 samasta 1. 15 samasta . . logoMne ika? ho kara kahA / 16 taba kahA-jIbha kaTAneko kauna jAya ? 17 DAhI nAmakI DhADhinako bheja do, vaha jAkara ke kaha degii| .. .. .... ...... Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... muMhatA naiNasIrI khyAta [ 231 lAkhA kanai melI' / prA uTha gaI / lAkho uThe baiTho tho su apUTho huinai baiTho nai DAhInUM lAkha [pasAva diyo / su jikU tho su sAro ke darar3e nAMkhiyo / nai iNa vINa rabAba jikU batIsUM jaMtra tayAra karane o dUho gAyo phUla sugaMdhI vAr3iyAM, bhATI dekha sidhAMNa / ... to viNa sUnI siMdhar3I, vaLa lAkhA maharAMNa // ao dUho iNa khyo| tarai lAkho phiranai sAMmho baiTha kahyo--"phUla .....muMvo ?" tarai iNa kahyo--"the thAMharai muMhaDai kaho cho' / ' tarai lAkhai kayo--"himaiM mhArI jIbha kaTAvo / maiM A vAta khii|" tarai rUr3e mANasai kahyo--"yA vAta kuM huvai ?" tarai sonArI jIbha sAta veLA karane kATI / iNa bhAMta sAsata kiyo / pachai DAhInUM 1 bIr3o lAkhai diyo, tiko mAthai cADha liyo / tarai lAkho kahai--"kUNa vAstai13 ?" tarai DUMmaNI kayo lakha lAkhA draha jAya, jo dIjai mukha vAMkaDai / pAMna kuTakkai rahi kahai, jo lAbhai so bhAya / / DUMmaNI DAhI kayo--"pahalI to lAkha diyo apUThe muMhaDai su kuNa kAMma ? nai bIr3o sAMmho phira diyo su lAkha sriikho|" pachai lAkho kelAkoTa Aya TIkai baittho| pacha vAMgai thAMNa phUla rahato taThe lAkho hI rahaNa laago| taba DAhIko lAkhAke pAsa bhejaa| 2 yaha vahAM gii| 3 lAkhA vahAM baiThA huA thA, paraMtu pITha phirA kara baiThA aura aise baThe hue hI usane DAhIko lAkha-pasAva diyA / 4 so jitanA jo kucha usako diyA vaha sArA kA sArA eka khaDDe meM DAla diyaa| 5 aura isane vInA, ravAba Adi battIsoM vAdya-yaMtra the taiyAra karake yaha dohA gaayaa| 6 he phUla ! sugaMdhita bAr3iyoM meM aisA na ho ki koI anya bhATI Akara ke usakI sugaMdhI lele| he bar3e rAjA lAkhA ! tere binA siMgha sUnI hai / tU jaldI lauTa praa| 7 taba isane kahA-tuma apane muMhase hI kaha rahe ho| 8 aba merI jIbha kaTavA do / 9 yaha bAta kaise ho sakatI hai ? 10 tava sonekI jIbha banavA kara sAta bAra usako kATA / II isa prakAra jIbha kATanekA zAstravidhAna kiyaa| 12 usane usako apane mastaka para cddhaayaa| 13 aisA kisaliye ? . 14 khddddemeN| 15 jo Ter3he muMhase diyA jAya (jo pITha phirA kara diyA jAya) / .. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ] muMhatA naiNasIrI khyAta tarai lAkhairai mayArI baira soDhI thI, su lAkho vAMganUM cAlaNa lAgo tarai soDhI kahyo'-"monUM thAM vinA Avar3asI nahIM / monUM paNa sAthai le caalo|" tarai lAkhai kayo-"uThe ATha pohora caDhaNo-utaraNo, thAMharo kAma nhiiN|" tarai soDhI kahai-"thAMharai DIlaro pachavar3o 1 monUM dIjai / iNa pachevar3A ro darasaNa karIsa nai mohala meM baiThI rahIsa' / .. nai aMka pro manabhoLiyo DUMma aTha raakho| o mohala nIce Ubho thAMharo jasa gAvasI, su suNIsa nai vaiThI dina voLAisa" / " su lAkho to vAgora balocArai thAMNa caaliyo| mAsa 5 tathA 7 ... laagaa| vAMsa soDhI gharai chai, su varasAtarA dina cha / Upara meha jhar3a lAga rayo cha / vIja camakai chai / iNa samai soDhI rAta AdhIrA jharokhe prAya baiThI chai, su vrata kAma vyApiyo chai / su nIce DUMma manabhoLiyo ? gAvai chai / iNanUM Upara bulAyo / iNasUM.aTha soDhI cuukii| su bheLo le. sUtI chai" | lAkhAro pachevar3o su pagAM nIce vichAyo chai / iNasU .... keika dina gharavAsa rayo / su lAkho uThe bAMgai cha, su bArai rAtarA nAr3Achor3a karaNanUM Ayo", su UMco jovai chai / tarai dUho kahyo' 4 kiratI mAthA DhaLa gaI, hiraNI gaI ulattha / . .... suvai nicitI gorar3I, ura mAthai de hattha / / tarai mAvala varasar3o lAkhA kanai tho16 su mAvala kahai-"rAja ! I java lAkhA vAMgeko jAne lagA to usakI kRpApAtra (mAMnItI) patnI soDhIne khaa| 2 mujhako tumhAre vinA yahAM acchA nahIM lgegaa| 3 tumhAre zarIra parakA dupaTTA eka mujhako diijiye| 415 isa pachevar3ekA darzana karUMgI aura mahalameM vaiThI rheNgii| 6 so sunatI rahUMgI aura vaiThI huI apane dina vitaauuNgii| 7 vijlii| 8 so atyaMta kAma vyApana ....: huA hai| 9 yahAM soDhI isase kukarma karavA kara patita huii| 10 vaha usako sAthameM lekara... . sotI hai / II isase kaI dina taka ghara-basA calatA rhaa| 12 so rAtako pizAba karaneke ... . liye bAhira pAyA / 13 so vaha Upara AkAzakI ora dekhatA hai| 14 taba usane yaha dohA khaa| 15 kiratI (kRttikA nakSatrasamUha) zIrSasthAna (madhyAkAza se pazcimakI aoraM calI gaI hai aura hingI (mRgazirA nakSatrasamUha) ulaTa gaI hai| aise samaya meM vakSasthala para hAtha .. rakhe strI (patnI) nizcita so rahI hai / . 16 pAsameM thA / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [233 yuM dUho kahyo su na chai / " tarai mAvala dUMho kahai hiraNI mAthA DhaLa gaI, kiratI gaI ulattha / nArI narAM sanAhiMyAM, par3e jhar3ophar3a hattha / / mAvala nai lAkhai rAta to iNa bhAMta vAta kiivii| rAta thI su volaaii| parabhAta mAvalanUM kahyo-"aMka vAra hUM kelAkoTa jAya khabara lyaauuN|" tarai mAvala kahyo-"bhalAM jaavo|" tarai sAhaNInUM kahyo"koI ApaNai isar3o ghor3o chai su caDhanai prAthaNa kelAkoTa jAIjai / " tarai iNa kahyo-"chai to ghaNAI / koI patavAMNa joyo na chai / " tarai kahyo--"UTha maMgovaM / " tarai UMTha 1 mNgaayo| lAkhai gharAMnUM calAyo, su kelAkoTa kosAM 10 tathA 15 AyA, tarai lAkhai UMThanUM kAMba vAhI, su karaho kruuNkiyo| su soDhI sUtI thakI suNiyo / tarai ho kahyo jhINo karaha karUMkiyo, rINo maMjha karAMha / phUlAMNI kAMbeTiyo, UmAhar3o gharAMha' / / - soDhI DUMma manabhoLiyA yU~ kahyo-'lAkhojI pAyA / AvatArI avAja suNUM cha |trai DUMma kahyo-"sau kosa vaMgo chai / hamAra hIja kaThA prAvai13 !" itaro kahinai pAchA beU suya rayA' / atarai pohara 1 lAkhojI UMTha caDhiyA prAya UbhA rayA15 / lAkho utarato I Apane jo dohA kahA hai vaha yoM nahIM hai / 2 hiraNI madhyAkAzase nIce calI gaI hai aura kiratI ulaTa gaI hai| aise samayameM strI-puruSoMmeM kavacadhAriyoM kI bhAMti kAma-yuddha ho rahA hai| 3 zeSa rAta vyatIta kii| 4 koI apane aisA ghor3A hai jisa para caDha kara ke saMdhyA taka kelAkoTa pahuMcA jA ske| 5 haiM to bahuta / 6 kintu parIkSA karake dekhA nahIM hai / 7 so kelokoTa 10 yA 15 kosa dUra raha gayA-vahAM taka pahuMca gye| 8 tava lAkhene UMTake veMta maarii| 9 so UMTa blvlaayaa| 10 so sotI huI soDhIne sunaa| I gharako zIghra pahu~caneke lie utsuka phUlake putra lAkhAne UMTako veMtase mArA hai| ata: usakA vaha zithila (thakA huA) UMTa anya UMToMke bIca balavalAyA hai| 12 Ate huekI AvAja suna rahI huuN| 13 yahAMse baMgA sau kosa dUra hai| abhI kahAMse AjAve ! 14 itanA kaha kara donoM phira so gye| 15 itanemeM eka paharake bAda UMTa caDhe hue lAkhAjI A khar3e hue| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 ] muMhatA naiNasIrI khyAta savoM soDhIrai mohala gayo / Agai dekhai to soDhI manabhoLiyAsaM gaLabAMhI ghAtiyAM sUtI chai / joyanai pAcho vIjI vairAMrai ghare gayo / uThe tayArI huI, tarai ahI jAgiyA / kayo-"ThAkura AyA nai prAMpAMna / dIThA / " DUMma UTha paro gyo| vAta hoNahArI thI su hui cukI / lAkho bIjI hIja bairAMra ghare suya rhyo| ___savArai gorkhe' prAya vaiThanai DUMma manabhoLiyai nUM bulaayo| kahyo--... " re! mhaiM to soDhI dii| to- mahApasAva karI / " nai soDhInUM ... kahAr3iyo'--"mheM tonU DUMmanUM dI / taisU jikU je nIsariyoM jAya su lejA' / uThe DUMma dUho kahai cora bhalA hI dhana harai, sApurasAM ghara jaar| dIThA dosa ja paraharai, lAkhA so dAtAra' / / Drama manabhoLiyo soDhInUM le gayo / pachai kitareka dine lAkho pATaNa paraNIjaNa Ayo / ta? o DUMma paNa mAMgaNI Ayo cha / soDhI : paNa sAthai pAI cha / lAkhai DUMmanUM dITho / tarai kahyo-"re ! soDhI samAdhI chai15 ?' tarai kahyo-"jI samAdhI chai / ' soDhI paNa lAkhAnUM diittho| rUpa, sAhibI dekha, uja lUsanai soDhI kahyo16-"dhAMna-pANI khANaro sUMsa chai"|" lAsainUM kahyo--"thAMnUM soDhI dekhanai dhAna-pANI, khANaro sUMsa liyo cha / jo monUM lAkhojI akAMtameM pApa hAthasU I lAkhA UMTase utarate hI soDhIke mahala meM gyaa| 2 dekha kara phira dUsarI striyoMke gharako calA gyaa| 3 vahAM inake AnekI taiyArI huI tava ye bhI jaga gye| 4 ThAkurane .. Akara apaneko dekha liyA hai| 5 lAkhA dUsarI striyoMke hI ghara meM so gyaa| 6 dUsare dina ... praatH| 7 jharokhemeM / 8 are (DhAr3hI) ! maiMne tujhako soDhI dii| tujhako ise mahApasAva karadI ! (mahApasAva = kor3apasAva Adi bar3e dAnoMse bhI bar3A dAna, mahAdAna)1 9 aura soDhIko khlvaayaa| 10 maiMne tujhe DhAr3hIko dedii| II tere se jo (dhana) nikAlA jAya so : lekara calI jaa| 12 aise satpurupoMke ghara para jAkara cora bhale hI unakA dhana haraNa kare, ... jo unake (coroMke) aparAdhako dekha kara bhI apanI mahAn udAratAse unheM usa dhanake sAtha chor3a dete haiM / he lAkhA ! aisA dAtAra eka tU hI hai| 13 pIche kitaneka dinoMke vAda pATaNameM .. vivAha karane ko aayaa| 14 dekhaa| 15 are! soDhI prasanna hai ? 16 AMsU poMcha kara soDhIne kahA / 17 anna-jala lenekI zapatha hai / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 235 - sULA kara khavAr3atA, tikai khavADai / bIjo kyuM khAvU nhiiN| parcha sULAMrI kAMba 4 vaNAyanai melii| kayo-"jAvo soDhInU do|" tarai le jAya dii| soDhI dekhanai kahyo--"prai kAMba to lAkhAjIrI vaNAI na huvai / " pachai Apa kAMba 4 hAthasU vaNAI / ekaNa kapar3e lapeTanai melii| soDhI ve kAMba dekhI / au kAMba lAkhAjIrai hAtharI vaNAI huvai / ve kAMba hAthameM leta savAM jIva uDa gayo / lAkhAnU kaho--"jI soDhI muNii|" tarai cyAra rajapUtAMnU meliyA nai kahyo-"kyuMheka agara caMdaNa le jAvo, soDhInUM vALa prAvo / " I lAkhAjI apane hAthase zUle (zUlya-mAMsa) banA kara mujhe ekAntameM khilAte the so .. khilaaeN| 2 ye zalAkAe~ to lAkhAjI kI banAI huI nahIM ho sktiiN| 3 una zalAkAnoMko hAthameM lete hI prANa ur3a gye| 4 bheje| 5 kucheka / 6 soDhIko jalA praayo| Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] muMhatA naiNasIrI khyAta vAta jAma UMnar3a sAMvalasudha kavi rohar3iyAnU prAUTha ___ kor3a-sAMmaI dI tiNarI ____ lAkhA phUlAMNI kanai sAMvaLasudha kavi rhai| lAkho vaDo dAtAra ch| tiNa UMnaDarai mana AI ju kiNa hIka' vaDai pAtra moja dIjai / tara sAMvaLanUM Apa kanai sAMmaI teDiyo / ta? Ayo tarai sAMvaLaro ghaNo .. Adara kiyo| ____pachai veLA 2 tathA 3 mujarai Ayo tarai kayo-"kyuM jasa kro|" tarai lAkhAro jasa karaNo mAMDiyo / tarai pUro (da) suhAvai nhiiN| tarai cothai dina Ayo, tarai kayo-"kyuM jasa kro|" tara sAMvaLa kayo"mhe lAkhAro jasa karAM, su rAjanUM suhAvai nhiiN| lAkhA jiso aura . :: kuNa chai' ?" tarai UMnar3a kayo-"lAkho kiso dAtAra chai ? pUtaLo sonAro vADhe chai, dAMna dai chai| mar3o ghara mAMhai rAkhai chai / sUtaga lAgai ...: chaideg / dAtAra hoya to ekaNa kiNUna paro dai nahIM tarai11 ?" tarai sAMvaLa kayo-"rAja to pAUTha kor3a-baMbhaNavAr3arA dhaNI cho / uNa itarI :vilAyata de sako nahIM to sata bolai chai / rAja pAUThakor3a-baMbhaNavAr3a ekaNa kiNInUM dAtAra cho to parI do|" UMnar3a bAta dila mAhai rAkhanai paradhAnAMnUM kayo--"phalAMNI Thor3a rAjaloka aura lokAMrI vasI sUdhA jAta jAsyAM15 / tayArI kro|" sigaLAM tayArI kii| parcha bhalo dina joya", dIvAMNa varaNAya sArA umarAva ter3anai sAMvaLasudha kavinUM DerAthI teDAyanai Aparai takhata baisAMNanai21 AUTha-lAkha sAMmaI ____I kisI ek| 2 daan| 3 taba sAMvalako apane pAsa sAmaI bulaayaa| 4 vahAM ... 5 kucha merA yaza varNana kro| 6 tava usane lAkhAkA yaza varNana karanA zurU kiyaa| . . 7 lAkhAke samAna aura aisI kauna hai ? 8 sonekA putalA kATatA hai| 9 gharameM zava par3A rakhatA hai| 10 maraNAzIca lagatA hai| II vaha yadi sacamuca hI dAtAra ho to kisI ekako hI vaha suvarNa-putalA dAna kyoM nahIM kara de? 12 Apa to AuThakor3a-baMbharaNavAr3a pradezake svAmI ho / 13 usake jitanA pradeza Apa de sakate nhiiN| 14 Apa bhI yadi aise hI dAtAra haiM to AuThakor3a-baMbhaNavAr3a kisI ekako dAna kara deN| 15 amuka sthAna para ... ranivAsa aura apanI vasIkI prajA sahita yAtrAko jaayeNge| 16 sabane taiyArI kii| ... 17 dekha kara / ... 18 daravAra bhara kr| 19 vulA kr| 20 vulavA kara ! 21 apane siMhAsana para viThA kara ! Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : muMhatA naiNasIrI khyAta [237 ro mahApasAva' karanai Apa gADo jotarAya samaMdarai baiTa' karAI gyo| gIta Unar3aro kor3a dIyaNa kIdho karaNIgara', bhala dAtAra kavIce' bhaag| AUTha lAkha taNo chatra Unar3a, to viNa kiNahI na dIdho tyAga / / 1 so-lAkhAM' lagadAna samapiyo1, vAMsa ghAtai hataNAM viNyAMNa / to jima gahar3a takhata vaDa tyAgI, sukavi kiha na kiyA suratAMNa // 2 .... savA kor3a laga prAgai sayaNe, pAtra bhaNAvai15 mahApasAva / lobhAU diyo lAkhAvata, siMdha taNo chatra sAMmAM-rAva / / 3 1 mahAprasAda, bahuta bar3A daan| 2 jutavA kara / 3 dviip| 4 kinaaraa| 5 kiyA, bnaayaa| 6 iishvrne| 7 ke| 8 daan| 9 krodd'| 10 kA, tk| II diyA, samarpaNa kiyaa| 12 aneka prakArako sAmagrIke saath| 13 vIra, mahAn, gaMbhIra / .. I4. caarnn| 15 yaza-gAna karavAyA / :. 'kaccha kalAdhara' nAmaka kacchake itihAsa grantha meM janar3akA yaha gIta padaccheda, vairaNasagAI aura bhASAkI azuddhiyoMke sAtha pUrA (pATha jhar3oMmeM) diyA huA hai / parantu jAma Unar3ake jisa mahApasAvakI ghaTanA para usameM yaha chaMda diyA gayA hai, vaha ghaTanA sarvathA anya prakArako hai| ghaTanA saMkSepameM isa prakAra hai jAma Unar3ake pATavI putra bAlaka sattAko hArasa cAraNakA putra, devIko pADAkI bali deneke khela meM mAra detA hai| hArasa cAraNa isa bhayake kAraNa nagarasamaI chor3a kara bhAga jAtA hai| lekina jAma Unar3a usake pIche AdamI bheja kara Adarake sAtha bulA letA hai aura DhAI . . dinake liye use samasta navalakhI siMdhakA rAjA banA detA hai| svayaM eka jalapAtrako lekara mahalomeM calA jAtA hai| ukta gIta kaccha kalAdhara meM isa prakAra hai. . . ., kola varasa kIyA karaNIgara, bhala dAtAra kavIce bhAga , .. ..AvaTha koDa taNo chatra Unar3a, to vaNa Ape kavaraNa teyAga / sugho dAmojI kerA osAmA, mela gAnArAM na sUjha mAga , (sUdho dAva jike rAva sAmA, meLaga narAM na sUjhai mAga) dAna vaDA dAtAre dIdhA, takhata kiNe na kIdhA teAga / sA lakhAM laga dAMna samapeno, potI vakhANAM prathIsara pAraNa , (so lAkhAM laga dAMna samapiyo, pAta vakhAraNa prathIsara pAraNa) to jima ghor3a takhata besADe, so kava kINe na kIyA suratAraNa / siMdha taNe meM takhata vesAMDe, pAtrAM bhaNAvyo mahA pasA , ........ : lobhIyA teM dInoM lAkhAuta, siMdha taNo chatra sAma saa| -dulerAya bhela. kArANI : (pR0 370) kaccha kalAdhara, prathama khaMDa, dvitIyAvRtti, pR. 364 (prakaraNa 17 muM), 'jAma unnar3a' / . . .. ... . Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] muMhatA naiNasIrI khyAta vAta 1 jAMma unar3a sAMvalasudharI jAMga Unar3a sAMvaLasudha kavinUM grAUThakor3a-sAMmaI dI dAna tarai AparA gADA samaMdara bIMTa karAr3AM lejAya chor3iyA / cAparI ThAkurAI uThai kI' / gAMva 500 so uThe prAparai dAkhala kiyaa| UMnar3arI vaDI sAhabI, su utarA mAM zramAvI huI / su vicai thor3o so pAMNI tho nai nair3A hIja gAMva 300 huramajha dAkhalai' rA thA, su vAM jAMNiyo pro nair3o Ayo su mhAMnUM mArane dharatI lyai, mAla paNa lyai / Unar3a paraNa jAMNiyo thoprAMnUM' mArUM / vetA pahalA ati bhayasUM hIja mAla-vita nAvAM ghAlane huramajha gayA / gAMva UMnar3a grAparA kiyA | ne gAMva 700 kuDaLai-gulAIrA paraganA samaMdra vAra sUmarAMrA dhakAyanai liyA / vaDI ThAkurAI sidhasUM najIka bhuja disIsUM jAyanai / jihAja dina 3 tathA 4 nUM jAya / pachai mahar3a (Unar3a) kanai sUM rAva khaMgAra hamIrota kuMDa naiM gulAIrA paraganA cApa liyA bhuja vAMseM 1 12 1 pachai akabara pAtasAha jAMmanUM turaka kiyo / hamaiM turaka chai" / vaDA dAtAra chai / cAraNa AyerI khabara de tiNanUM 5 mahamUMdI dIjai - 3 | aMjai vaDI sAyabI chai''| mAMNasa hajAra 8000 tathA 6000rI jor3a chai / siMdharA gAMva najIka chai / vAsUM kara badho dai chai / 14 vahAM apanA rAjya sthApita kiyA / 2 vahAM 500 gAMva apane adhikAra meM kara liye ! 3 utane meM saMtoSa nahIM huA / 4 nikaTa / 5 adhikArake / 6 unhoMne / 7 inako / 8 Unar3ane una gAMvoMko apane adhikAra meM kara liyA / 9 aura samudra ke kinAre-kinAre sUmaroMko bhagA kara apane 700 gAMva sUmaroMke adhikArake kuMDala - gulAI paraganeke the, adhikArameM kara liye / 10 bhujakI prorase lagA kara siMdhake nikaTa taka bar3I ThakurAI. ( rAjya ) kA svAmI huA / II bAdameM rAva khaMgAra hamIrotane kuMDa aura gulAIke paragane bhujake adhikAra meM kara liye / 12 zrava musalamAna haiN| 13 kisI cAraNake grAma jAnekI sUcanA dene vAle ko pAMca mahamUMdI inAmameM dI jAtI hai / 14 abhI taka bar3I ThakurAI hai / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [236 gIta pakhAladarI veDha rAva khaMgAra nai rAvala jAma huI tiNaro bArahaTa Ilara kahai parA nAMkha par3ihAra piMDa pavaMga' chor3e parA, parApur3a Upar3I veDha prAjhI | rAhibai haradhavaLa haradhavaLa rAhibo, mAMjhiyai vAjiyA prAya mAMjhI // 1 // jiNa dina rAvaLa navonagara liyo, tada haradhavaLa hAjArai hAtha rayo nai hAjo nIsariyo' jAto huvo tiNanUM' jasai haradhavaLarai beTai vAMsa Apar3anai', hAjA bAparA mAraNahAra mAriyo / / ghodd'aa| 2 (1) atyadhika, (2) javaradasta / 3 ldd'e| 4 pramukha / 5 tava ... haradhavala hAjAke hAthase mArA gyaa| 6 nikala kara, nikalatA huaa| 7 jisko| 8 piichese| 9 pakar3a kara / 10 bApako mArane vAle hAjAko mAra diyaa| Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] muMhatA naiNasIrI khyAta veDha 1 jAMma sancai nai amIkhAMna huI tigarI bAla 5 11 pAtasAha akabara gujarAta AjamakhAMnanUM sovai meliyo' / su tiNa dina giranAra amIkhAMna gorI huto / su tinai jAMma satte sukha huto suzrAjamakhAna giranAra levaNa mate / tare jAMma iNaro Upara kareM" / tarai zrAjamakhAMna jAMmasUM haLaphaLa karI / piNa vajIra jeso jAMmare rasa huvaNa dai nahIM" / tara aThI nabAba caDhiyo / uThI jAMma caDhiyo / navAnagarasUM kosa 12 dhavaLahara chai, uThai utariyo / nabAba grAMmaraNa utariyo chai / 13000 amIkhAMna, 4000 kAThI, 4000 jhAlA, 4000 jeThavA, vADhela 5000, rAva paMcAyaNa lyAyo 5000 / jAMmarA ghor3A hajAra 10000 / grAjamakhAMna kanai paNa nipaTa sakharo sAtha' " / su vaLai kahAva ghaNA hI huvA, paNa jAMma mAMne nahIM" / phojAM beUM caDha aaii| tarai gramIkhAMnarai cAkara kAThIlo hAMmI huto, so kyuM uNasUM jAMma vurI kI thI / su tiNa zramIkhAMnanUM kayo " - " tUM giranAraro dhaNI, kAi pAdharameM mare " ? tarai amIkhAMnaro aNI viMgara viDhiyAM hIja mur3iyo" / bIjo hI sAtha ghaNo mur3iyo" / tara uNa ghaNo jora kiyo taThejAMma satto nIsariyo" / taThe kavara jo vajIra jeso kAMma grAyA | bhAtrIja bhAMNeja jamAI mAMNasa 67sUM kAMma AyA' 1: kavara ajai jesai ghaNo parAkrama kiyo / mAMraNasa 1800 jAMmarA kheta 2 ' 4 5 20 I vAdazAha zrakavarane zrAjamakhAnako gujarAtake sUve para bhejA thA / 2 una dinoM giranAra meM gramIkhAna gorI rAjya karatA thA / 3 usake aura jAma sattAke paraspara prema thA / 4 AjamakhAnakA vicAra giranAra lenekA / 5 taba jAma isakI (zramIkhAnakI) sahAyatA kare / 6 tava zrAjamakhAnane (zramIkhAnako madada nahIM karaneke liye) jAmase vAtacIta kI / 7 lekina vajIra jaisA jAma aura usake paraspara mela hone nahIM detA / 8 iMvarase / 9 udhara / 10 vahAM jAkara ThaharA / 11 navAva grAMmararaNa meM grAkara ThaharA hai / 12 grAmakhAnake pAsa bhI nipaTa bar3hiyA senA / 13 punaH kaI bAra bAtacIta huI parantu jAma nahIM mAnatA / 14. gramIkhAnakA eka cAkara kADIlA hAmA nAmaka thA, usake sAtha jAmane kabhI burA bartAva kiyA thA / IS usane gramIkhAnako khaa| 16 tU giranAra kA svAmI hai, kyoM: tryameM mara rahA hai ? 17 tava zramIkhAnakI senA binA lar3a hI mur3a gaI / 18 dUsarI senA bhI bahuta sI lauTa gii| 19 taba usakI ( zrAjamakhAnakI) senAne bahuta jora mArA to jAma sattA bahAMte bhAga niklaa| 20 natIz2a, bhAnaje aura dAmAda ke sAtha 67 manuSya kAma Aye / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 241 1 par3iyA' / Ajama khAM narA mAMNasa 700 kAMma AyA / kheta hAtha AAyo' / bIjai' dina grAjamakhAMna navonagara lUMTiyo / pache jAMma vAta kara meLa kiyo / ghor3A 5 jAMma diyA / ghor3A 10 rI jamai prAgai kI, su varasAvarasa chai / Apa miLiyo / pramIkhAMna disiyA ko" mAralyo, thAMharo gunegAra chai"|" hameM ghor3A 60 varasAvarasa dye che' / gIta jAMma sattAro parI rAkha patasAha vaLa bAMha ahamaMdapuro, abhaMga lakhadhIra ima kiyo AAge / 9 0 sato mAMge nahIM dhIra sAhaNa samada, mIrajAM mIrasUM bAtha' mAMge // 1 amI khaMgAra naha mudAphara Ugarai, huvA aLagA vinA jhATakai hAtha " / sAha rAkhai saraNa sAha bIjA 1 sarasa, sUra mAMge to bAtha samarAtha // 2 Adi lagi saraNa sAdhAra lAkhA himaiM 12, bhalo sata-sAla 13 ima 24 bhalA bhAvAM | mAMgI pAtasAha mA " mAMga judha mIrajAM, Ava maidAna maidAMna AvAM // 3 5 gIta paisaMtAM lAra'" lAkha daLa paiThA", DhAla vALiyA lothAM 18 Dhera | I jAmake 1800 AdamI raNakheta rahe / 2 ( zrAjamakhAMkI) vijaya huI | 3 dUsare / 4 pIche jAmane saMdhi kara ke mela kara liyaa| 5 dasa ghor3e aura Age dete rahane kI zarttakI, so prati varSa detA hai| 6 svayaM usase milA aura amIkhAMke saMbaMdha meM kahA use mAra DAlo, vaha tumhArA gunahagAra hai / 7 ava prati varSa 60 ghor3e detA hai / 8 bhujAnoMke balase / 9 yuddha | 10 binA prahAra kiye hI ( yuddha kiye binA hI) alaga ho gaye / II dUsare / 12 ava | 13 zatru zalya, zatru ke liye kAMTA rUpa / 14 isa prakAra / 15 mata, nahIM / 16 piiche| 17 ghusa gaye praveza kiyA / 18 lAzoMke / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] muMhatA naiNasIrI khyAta nigraha' phoja phAr3a nIsaratai, satai ghAtiyA pAkhara sera* // 1 satA taNo' vaDha lopa na sakiyo, lopI nahIM loh-cii-liih| pai paMDara' ghar3A rA pADtai, daragairA par3iyA tiNa dIha // 2 satAvIsa dI kavaNa saMbhAra, sadI sa kavaNa vadhai saMgrAMma / paMca hajArI kitA pADiyA, kitA hajArI AyA kAma // 3 trikuTa anai hathaNApura- tIjo, ghar3A khUha-khaNa" ekaNa ghAya' / iNa nisapati asapatisUM avaDo'', riNa kAchiyo ju kAchI rAya 1 / / 4 . ___ gIta ADho bharamo kahai tavala vAja23 gajarAja24 sakabaMdha akavara taNA, rahaciyA mIra hAlai raMDhALe / satai AphALiyA bhalA khurasAMNasU29 kAchadeg paMcALa sorATha kALe / / 2 . sArasI pArasI siMdhurI sAIyAM. gur3ar3iyA sora nIsAMNa gur3iyA / I yuddha / 2 nikalate huye / 3 DAla diyA, banA diyA / 4 cheda nAza / '5 kA / 6 (1) prahAra, (2) zastrakI tIdaraNa dhaar| 7 (1) zastrakI maryAdA, (1) zastrako dhaagko| 8 (1) paraMtu, (2) pratiSThA, (3) pA~va / 9 musalamAna, yavana / 10 senaa| ... II una din| 12 kauna / 13 laMkAkA gaDha 1. 14 aur| 15 hstinaapurH| 16 senaa| ... 17 naag| 18 prhaar| 19 itnaa| 20 lar3AIkI, yuddha kiyaa| 21 kacchake rAjAne, kacchAdhipati sttaane| 22 Dhola, nagArA / . 23 ghodd'aa| 24 haathii| 25 kA / 26 saMhAra kiyA, parAjita kiyA / 27 viirne| 28 yuddha kiyA, bhir3A . 29 vAdazAhI / .. 30 kaccha deza : 31 pAMcAla deza / 32 sauraassttr| 33 baje / .... Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 243 - muMhatA naiNasorI khyAta * protarA' pAchamA lAkha daLaM AvaTai , jAMmasUM kAbalI thATa jur3iyA / / 2 Dhahai DhIMcALa rata-khALa' khaLakai dharA, jur3e dhar3a par3e bhar3adar3a jar3ALe / satA viNa avara kuNa sAhatUM samavaI', pAdharai paija'deg maidAMna pAlai 1 // 3. jAma ju kiyo AjIja su jehavo', iso ko huvo bhArAtha13 prAgai / kiyo khaLakaTa14 daLAM kAcha-kAlaMbarAM, vIraro vaLe sara ghora vAgai // 4 I (1) uttarake, (2) Ageke / 2 (1) pazcimake (2) pichale / 3 nAza hotA hai| 4 senaa| 5 girate haiN| 6 haathii| 7 raktakA nAlA / 8 kttaariise| 9 samatA karatA hai| 10 (1) maryAdA, (2) pratijJA / II rokatA hai| 12 jaisA, smaan| 13 yuddha / 14 nAza, dhvNsh| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 ] muMhatA naiNasIrI khyAta vAta 1 jhAlA rAyasiMgha mAnasiMghota nai jAr3ecA jalA dhavalota nai jAr3ecA sAyava hamIrota beDha huI tiNarI' jhAlA rAyasiMgha mAnasiMghotanUM mAnasiMgha paro kADhiyo'; tarai jAr3eco : jaso rAyasiMgharai baihaneI huto, taThe gayo / uThe rAyasiMgha varasa 1 rayo / su eka dina jaso rAyasiMgha copar3a ramatA hutA ; titarai 1 sodAgara navainagara bhujanUM jAto tho, su nagAro sAthai tho, su vAjato tho| su gAMva dhoLahara jasAra gAMvarI sIma mAhai peMDai nIsarato tho / su jasai nagAro suNiyo ne kahyo-"yo nagAro kuNa vajAvai chai? iso kuNa chai ju mAMharai gAMvarI sImameM nagAro vajAvato nIkaLe ? pAMDava hukama kiyo .. ju ghor3o tayAra kara lyAva / sAthasUM jAbatA kI-"ju vegA tayAra hui... Avo' / prAMpAM iNasUM veDha karasyAM / ' tarai jhAlai rAyasiMgha kahyo-"mhArA ThAkura ! isar3I vAta haLavI kAsUM karo cho2 ? paMDA ro gAMva chai13| ghaNA hI paiMDai nIsarasI,the kiNakiNasU veDha karaso14 ?" tarai jasai kahI-"ju jikoI15 mhArI sIva mAhai nagAro vajAvato nIsarasI tiNasU? mhe veDha karasyAM / " tarai rAyasiMgha kahyau-"rAja ! veDha nahIM kara sko|" tarai jesai prokara vAhyo18"ju jAMNIjai chai, rAja mAMharI sIMva mAhai nagAro vajAvaso !" tarai rAyasiMgha kahyo-"mhe rajapUta chAM to thAMharI sIva mAMhai prAya nagAro ___jhAlA rAyasiMha mAnasiMhota aura jAr3ecA jasA dhavalota tathA jAr3ecA sAhiba hamIrotake paraspara lar3AI huI usakA vrnnn| 2 mAnasiMha ne jhAlA yamala mAnasiMhotako apane dezase nikAla diyaa| 3 taba rAyasiMha apane bahanoI jAr3ecA jasAke yahAM calA gayA / 4 to eka dina jasA aura rAyasiMha donoM caupar3a khela rahe the| 5 itane meN| 6 so vaha jasAke dhavalahara gAMvakI sImAmeM ho kara musAphirI karatA huA nikala rahA thaa| 7 yaha nagAr3A kauna bajA rahA hai ? 8 aisA kauna hai jo mere gAMvakI sImAmeM nagAr3A bajavAtA hugrA nikalatA hai ? 9 saIsako AjJAkI ki vaha ghor3A taiyAra karake laaye| 10 sainikoMko sUcanA kI ki : ... jaldI taiyAra ho kara aayeN| II apana isase lar3AI kreNge| 12 mere saradAra ! aisI pochI. bAta kyoM karate ho ? 13 yAtriyoMke liye pAne-jAneke mArga vAlA yaha gAMva hai| 14. mArga para ho kara aneka nikaleMge, pApa kisa-kisase lar3AI kreNge| 15 jo koI bhii| 16: niklegaa| . . . 17 usse| 18 tava jaisene tAnA maaraa| 19 mAlUma hotA hai ki Apa merI sImAmeM nagArA vajavAyeMge / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 245 vajAvasyAM' / ' tarai jese kahyau-'jo the nagAro vajAvasyo to hUM veDha karIsa / ' A vAratA to aThai nIvar3I / ____sodAgararo pahalA nagAro vAjiyo tho, tiNarI jesai khabara karAI, ju kuNa cha / ju AdamI khabara dI-ju vApArI loka chai| paiMDai jAya chai / ' pA vAta jesai suNanai kahyau-'kAhuM karAM ! vApArI loka huvaa| nahIMtara mhArI sIva mAhai nagAro derAvai nai hUM veDha na karUM ! su jAMNanai prAgho kaaddhiyo'| - pachai kitarAeka dinAM mAsa 4 tathA 5 jhAlai mAnasiMgha rAMma kahyau / tarai rajapUtAM vicAriyo-'ju TIko kiNa desyAM' ? rAyasiMgharA bhAI to nAnhA chai nai rAyasiMgha bAhira chai| nai yAMthI to dharatI rahasI nahIM / TIkA lAyaka rAyasiMgha cha / tarai vicAranai rajapUte rAyasiMghanUM bulaayo| iNa disI aoThI cADhiyo nai kahyau'ThAkura rAma kahyo chai / dharatI thAharI chai / the vegA padhArajyo / ' su jeso rAyasiMgha sALo baihaneI jharokhai baiThA thaa| titarai aoThI14 1 haLodarai mAraga disI Avato jesai dITho / tarai rAyasiMghanUM kahyo-'ju aoThI 1 haLodarA mAraga disI Avato dIsai chai" / yuM beU ThAkura vAta karai chai; titarai aoThI Aya darabArarai mAMhai muMhaDaiutariyo Aya juhAra kiyo / tarai jasai rAyasiMgha rajapUtanUM pUchiyo'ju the kyuM AyA cho ?' tarai rajapUta kahyo-'ThAkurAM rAma kahyo nai rAjanUM rajapUtai bulAyA chai| rAja vegA pdhaaro| rAjarI dharatI cha / ' jAr3ecai jasai kahyo-'rAja vegA pdhaaro|' jasai rAyasiMghanUM I yadi hama rAjapUta haiM to tumhArI sImAmeM A kara nagArA bjvaayeNge| 2 yaha bAta to yahAM hI samApta huii| 3 ki kauna hai| 4 mArga cala rahe haiN| 5 kyA kreN| 6 nahIM to| 7 so jAnate hue bhI Age nikala jAne diyaa| 8 phira kitanAka samaya, cAra tathA pAMca mahIne bIta jAne para jhAlA mAnasiMha mRtyu-prApta hunaa| 9 rAja-tilaka kisako deMge ? 10 chotte| II aura isase to deza samhalegA nhiiN| 12 isake liye eka uSTrArohIko bhejaa| 13 Apa jaldI aayeN| 14 uSTrArohI, zuturasavAra / 15 se, kI orase / 16 dekhaa| 17 ki eka uSTrArohI halavadake mArga dvArA prAtA huA dikhAI detA hai| 18 donoN| 19 itanemeM usa udAsa-mukha uSTrArohIne bhItara pA kara praNAma kiyaa| 20 ThAkurako mRtyu ho gii| . Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] muMhatA naiNasIrI khyAta lugar3A' karAya diyA, kharaca diyo / ghor3A diyaa| yUM karane caDhaNarI veLA huI tarai jasainUM rAyasiMgha sIkha karate ko - 'ju rAja monUM prakara boliyo tho', su hUM rajapUta chU, to sahI rAjarI sIMva mAMhai nagAro derAisa' / ' tarai jasai kahyo - ' jiNa hI dina the nagAro mhArI sIMva mAMhai dirAvaso, tada hUM ADo thAya UbhI rahIsa' / ' su pahalI to yA vAta adAvadarI huI thI, tarai to sArAM hI jAMNiyo tho- ' sALA vaihaneI thakAM 'rAMmata karai chai' / ' na thA vAta rAyasiMgha hAlatAM kahI tare to sAre hI jAMgiyo - 'junA vAta sAcI huI / koI upAva upadrava huIsI / ' su jhAlo rAyasiMgha to caDhane haLoda prAya TIke baiTho / parcha mAsAM 4 dharatI rasa par3I", tarai rAyasiMgha sArAMhI rajapUtAMnUM kahyo-'mhAra zrI riNachor3ajIrI jAta chai, su karaNaro mana chai / sakoI sAtha tayAra huvo / ' tarai desa mAMhai bhalo rajapUta, bhalo ghor3o tho, su soha bheLo kiyo" jAta sArU" | haLodasUM asavAra hajAra 2000, pALA hajAra 2000 sagaLo sAtha che su gAMva dhavaLahararI sIMva" mAMhrai grAyA, tarai nagArI dirAyo / tarai jAr3ece jase kahyo- 'iso kuNa chai jiko mhArI sIMva mAMhai nagAro dai. ?' AdamI mela khavara karAI / AdamI kahyo'ju jhAlo rAyasiMgha chai / ' tarai jaso grAparA sAthasUM caDhane sAMmho Ayo / tara rAyasiMgha jasAnUM kahAr3iyo' - 'ju thAM kanai sAtha thor3o cha " nai mhArai paNa zrI riNachor3ajIrI jAta karaNI che / su hUM jAta karane vaLato thAM mAMhai nIsarIsa tarai veDha karIsa " / titaraM the paNa thAMharai desaro sAtha 1 12 3 15 nagAr3A vajavAUMgA / I vastra 1 2 Apane mujhe eka vAra tAnA diyA thA / 3 to avazya ApakI sImA meM 4 tava maiM ( yuddha ke liye ) grAr3A nA kara khar3A rahU~gA / S ye sAlAbahanoI haiM isaliye haMsI-majAka kara rahe haiM / 6 ravAnA hote samaya / 7. deza meM zAsanavyavasthA jama gii| 8 mere zrI raNachor3ajIko jAta (yAtrA) bolI huI hai, so karanekA mana hai / jAta = kArya kI siddhi hone para saMkalpita bheMTa ke sAtha kI jAne vAlI kisI devamUrtike darzanakI pUrva nizcita yAtrA | 9 sbhii| 10 / 11 una sabako yAtrA meM sAtha calaneke liye ikaTThA kiyA / 12. sImA / 13. tava nagAr3A bajavAyA / I4 kahalavAyA | IS tumhAre pAsa senA kama hai / 16 so maiM yAtrA karane ke bAda loTatA huA tumhArI sImAmeM ho kara nikalUMgA aura taba lar3AI karUMgA / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta 2 bheLo karo' / ' zrA vAta jasArai paNa dAya AI / | 247 jhAlo rAyasiMgha pachai riNachor3ajI re darasaNa gayo / kaTAro ThAkarAMrI kamara mAMhIsUM chiTaka par3iyo, su rAyasiMgha liyo / rupiyA 1500 ) ro, iNa rupiyA 2000) hajAra diyA | darasaNa kara pAchA khar3iyA * / 4 11 aThai jaso AAparA desarA sAthasUM caDhiyA - pALA' prAdamI hajAra sAta 7000 bheLA kiyA / jhAlo rAyasiMgha zrI riNachor3ajIrI jAta kara vaLato' navainagara rAvaLa jAMma kanai grAyo, miLiyo / rAvaLa jAMma ghaNo Adara bhAva kiyo / mahamAMnI kara sIkha dii| mAMNasa 2 rUr3A melana rAyasiMghanUM kahAr3iyo' - 'the nai jasai beI vAda kiyo chai" / the syAMNA cho, jaso moTiyAra chai" / the nIsaratA dhoLaharathA kosa 4 aLagA nIsarajo" / ' grA vAta jAi grAdamiyAM rAyasiMghanUM kahI / tarai rAyasiMgha ko - 'vA vAta to nIvar3I " / ghaNAM mAMNasAM suNI ' ' / ' tarai uNe zrAdamiye jAMmajInUM kahyo / tarai jAma hI tamakiyo " / kahyo, the jAya kaho - 'jaso mhAro bhatrIja chai / jo dhUM dhoLahara jAIsa, to mhArA rajapUta 4 husI su jasA bheLA husI " / ' tarai uNe rAyasiMghanUM kahyo - 'jujAMma yUM kahai chai / ' tara rAyasiMgha kahyo - 'grA vAta to hUM jAMNUM chU, paNa kAsUM karU ? pahalI bAta kahI " / himaiM jAMma grApa dhoLahara padhArai to hUM TaLU nhiiN''|' 13 4 5 1 yUM kahina rAyasiMgha ghoLahara najIka prAyo / nagAro diyo" | I jitane meM tuma bhI apane dezakI senAko ikaTThI karalo / jaMca gaI / 3 ThAkura zrI raNachor3arAyakI kamara meM se eka kaTAra nIce kara ke pIche ravAnA hue| 5 savAra aura paidala / 6 ikaTThe kiye| " lauTatA huA / 8 prAtithya kara ke vidAI dii| 9 do bhale AdamiyoM ko bheja kara ke rAyasiMhako kahalavAyA / 10 tuma zraura jasA, donoMne eka vivAda khar3A kara liyA hai / II tuma samajhadAra ho zraura jasA javAna hai / 12 tuma lauTate hue dhalavaharase cAra kosa dUra ho kara ke nikalanA / 13 vaha bAta to khatma huI ( vaha bAta to pakkI ho gaI ) / 14 bahutase manuSyoMne suna lI hai / IS taba jAma bhI krodhita huA / 16 mere cAra rAjapUta hoMge so jasAkI sahAyatA meM hoMge / 17 parantu aba maiM kyA karU ? jaba ki pahale bAta kara cukA hU~ / 18 aba to jAma svayaM dhavalahara padhAra jAyeM to bhI TalanekA nhiiN| 19 nagAr3A bajavAyA / 2 yaha bAta jasAke bhI gira par3A / 4 darzana Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 4 dhoLahara Dero kiyo / jasAnUM grAdamI melana kahAr3iyo' - 'hUM grAyo chU / rAja tayAra huya rahIjai / grAM parabhAtarA veDha karasyA' / ' jaso paNa grAparA sAthasUM tayAra huvo chai / vIjo dina huvo tada rAyasiMgha grAparA sAthasUM caDha Ayo / jaso paNa grAparA sAthasUM caDha grAyo / gAMvarA muMhaDA Age taLAva che, tirai pArcha maidAna chai / taThe veU kAMnIro sAtha prAya caDhiyo cha / graNI miLiyA che / veDha bhalI bhAMtasUM huvai chai / veUM kAMnIro sAtha pAgar3A chADiyA pALo thako viDhe chai' / tiNa mAMhai jaso asavAra 200 sUM prApara sAtha mAMhai car3hiyo Ubho tamAso jovai chai / tarai rAyasiMgha dITho ' - 'ju mhAro sAtha thor3o nai jasAro sAtha ghaNo, ju kAi ghAta karUM / ' 0 rAyasaMgha grAdamI melanai - " jasArI khabara karAI - 'ju kaThai cha~, kisI ANI mAMhai chai ' ' ?' su prAdamI khabara le pAcho grAyo | kahyo - 'pailI kAM sAMna (chAna) sAtha caDhiyo Ubho chai, taThe chai / ' 11 tarai rAyasiMgha AparA sAtha mAMhai bhalo rajapUta, bhalo ghor3o tho tyAM mAMhai TALanai asavAra 400 lena jaso Ubho yo ta jasA Upara tUTa par3iyo / jaso nipaTa sasavo vo " / jasAro sAtha bhAgo / jasA rAyasiMgharo ghaNo sAtha kAMma prAyo / kheta rAyasiMgharai hAtha Ayo / 2 pache gAMva hallo kiyo / taraM rAvasiMgharI bahana jasArai ghara hUMtI su grADI phirI / kahyo - 'the ghaNo hI kAMma kiyo, gAMva monUM kAMcaLIro bagaso / ' tara gAMva mAriyo nahIM" / nai prAparo sAtha kheta par3iyo tho, su saMbhAyane haLoda pAchA zrAyA' 1 4 16 I jasAko AdamI bheja kara kahalavAyA / 2 apana kala prAta: lar3AI kareMge / vahAM para donoM ghorakI senAe~ car3ha AI haiM / . 6 donoMkI 5 / 3 dUsarA / 4 muMha, sAmhane / senAeM grAmane-sAmhane ho gaI haiM 7 donoM prorakI senAeM apane-apane vAhanoM ko chor3a kara paidala yuddha kara rahI haiM / 8 tava rAyasiMhane dekhA / 9 isaliye koI AkramaNa karanekI ghAta karUM / 10 bheja kara / II vaha kahAM aura kaunasI anI ( Tukar3I) hai. 12 jayA bar3I saralatAse mAra diyA gayA / 13 rAyasiMhako vijaya huI | 14 tumane.. bahuta acchA kAma kiyA, ava yaha gAMva to mujhako kaMculI ke rUpameM vakhzIza karado / IS taba gAMvako nahIM lUTA | 16 aura apane sainika jo yuddha bhUmimeM kAma yA gaye the, unakI zrantyeSTi karake halavada lauTa AyA / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 246 muMhatA naiNasIrI khyAta tiNa vAtarI sAkharo gIta vArahaTa Isara kahai' . gIta paMkha kisU bhakhai, kI agana prakAsa, lAau kisUM saMkara gaLa len| vapa jasarAya taNo ghAya vahaMtAM, loha dhAra rahiyo lAgena / 1 amikha amikhacara maMgana AI, utavaMga Isa na upagariyo / sAMmA taNo sarIra saraba hI, Avadha dhArAM Utariyo / / 2 vihaMgAM huvo na cIno visanara, bhava hI taNe na pAyo bhaag| aMga jasarAja taNau AphaLatAM, likha-likha gayo aMgArAM lAga / / 3' vAta jasAnUM rAyasiMgha mAriyo, jiNa Upara jAr3ecA ThAkura sako bheLA hoyanai navAnagara jAMmajI tIrai gayA / prAya kahyo-'rAja I isa yuddha-vArtAkI sAkSIkA gIta bArahaTha IzvaradAsa isa prakAra kahate haiN| 2 giddha Adi pakSI kyA bhakSaNa kareM aura agni kyA jalAye ? zaMkara apanI ruMDamAlAke liye kisakA sira prApta kareM ? zarIrakA koI bhI aMga kisIke hAtha nahIM lgaa| jasarAjake zarIra para itane adhika zastroM ke prahAra lage haiM ki usake zarIra kA pratyeka avayava choTe-choTe Takar3e ho kara zastroMse hI lagA raha gayA // 1 ..giddhinI aura cIla Adi mAMsabhakSI pakSI mAMsa bhakSaNake liye aaye| ziva apanI ruMDamAlAke liye sira leneko Aye / paraMtu kisIko kucha bhI hAtha nahIM lgaa| sAmA jasarAjakA samasta zarIra zastroMkI dhArAoMse hI lagA raha gayA // 2 pakSiyoMko usake zarIrakA kucha bhI bhAga prApta nahIM hone se nirAzA huI / vaizvAnara usake zarIra ko dekha hI nahIM pAye aura bhagavAn zaMkarako apanA bhAga-vIrakA mastaka bhI prApta nahIM ho sakA / jasarAjake aMgake yuddhameM zastroMke prahAroMse hue choTe-choTe Tukar3e jo zastroM .. hI meM lage rahe, unheM chur3A kara, mAtra unakA hI dAha-saMskAra kiyA gayA / / 3 3 jisa para, jisa bAtake liye| 4 sbhii| 5 pAsa gye| Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] muMhatA naiNasIro khyAta jAr3ecAMrA ThAkura cho| jhAle rAyasiMgha jasAnUM mAriyo cha / rAja mAMharI Upara kro|' ____tarai jAMmajI jAr3ecA sAhava hamIrotanUM vidA kiyo / tAbIna ghor3A hajAra 20000 diyaa| kahyo-'the jAya rAyasiMghanUM mAri leno|' tarai pA vAta rAyasiMgha sAMbhaLI / tiNa Upara haLodaro koTa saMvarAyo / Aparo sAtha bheLo kiyo| maraNIka huya baiThA ch| koTa sajhiyo cha / jAr3ecAMro kaTaka haLodathA kosa 10 Aya utariyo cha / haLodathA kosa 5 sAhivaro sAsaro cha / su rAtarai-pohara sAhiba asavAra 500sU sAsarai Ayo / su jhAlo rAyasiMgha vAparai .. sAtha mAhai Ubho khabaradArI lye cha / titarai rAyasiMgharo mAMgaNihAra' gAMva jADai sAhibaro sAsaro tho, taThe o paNa paraNiyo tho, su sAsarai gayo tho, su sAhiba rAyasiMgha Upara Ayo suNanai po hI rAyasiMgha tIrai Ayo / prAsIsa dii| tarai Dumana pUchiyo-'the kAMIM vAta suNI?' tarai kayo-'bIjI kAMIM vAta to suNI nahIM, ne jAr3eco sAhiba Aja sAsarai Ayo cha / ' tarai rAyasiMgha kayo-'pA vAta to hUM mAnUM nhiiN| mo itarai naDai thaka, sAhiva kadai kaTaka mAMhithA sAsarai jAya nhiiN|' tarai DUMma kayo-'hukama karo to ghor3ArA sahanAMNa vtaauuN|' tarai .:: kahyo-'vatAva' / ' tara iNa sahanAMNa khyo| tarai vAta mAMnI18 1 tarai rAyasiMgha Aparo sAtha tho tiNa mAMsUM bhalo rajapUta, bhalo ghor3o tho, ... tiNa mAhai asavAra 501 TALavAM thA tike lenai sAhiba Upara doddiyo| I Apa hamArI sahAyatA kreN| 2 adhikArameM, taavedaariimeN| 3 sunii| 4 jisa para halavadakA koTa taiyAra krvaayaa| 5 maraneko taiyAra (atyotsAhase yuddha meM maraNAtura) hokara baiThe : haiM, maraNIka = maraNazIla, mrnndhrmaa| 6 yoddhA aura zastroM Adise koTako sabhI prakAra . pUrNa kara liyA hai| 7 halavadase pAMca kosakI dUrI para sAhibakI sasurAla hai| 8 rAtake samaya / 9 apanI senaameN| 10 khar3A huyA dekha-bhAla kara rahA hai| I itane meM / 12 yaack| 13 vahAM yaha bhI vyAhA thaa| 14 yaha bhii| 15 dUsarI to koI bAta nahIM sunI hai| 16 mere itane nikaTa hote hue bhii| 17 batalA de| 18 tava bAtako :: saca maanaa| 19 cune hue / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 251 su jAr3eco sAhiba sAsariyAMsU sIkha karane 'hAlato tho| rAta - pohara 1 vAMsalI thI, su sAsariyA hAlaNa dai nahIM / kahyo-'sIrAMvaNI ...' karAvAM chAM / rAja sIrAvaNI aroganai padhAro / ' tarai sAhiba to rahato na tho, paNa sAsariyAM mADAM rAkhiyo / parabhAta huvo tarai sAhiba amala karanai pharAkata taLAva padhAriyA', su sAhiba Apa ghor3e asavAra huvo chai| muMhaDai Agai mANasa 501 pALA-taravAriyA giriyA sAthai cha / taLAvarI pALa' pAMNIrI tIra pUgA'", titarai pailI kAMnI sAtha AvatArI barachI jhaLakI su dIThI / tarai khavara kraaii| titarai rAyasiMgha hI Aya bheLo huvo / aNI miLI / aThe veDha nipaTa sakharI huii| rajapUta rajapUtArai muMhaDai aayaa| rAyasiMgha nai sAhiba mAMhomAMhI baajiyaa| rAyasiMgha . sAhibanUM mAriyo / rAyasiMghanUM paNa sAhibarai hAtharA pUrA loha laagaa| . rajapUta behAMIrA ghaNA kAma AyA" / chokaro 1 pAcho nAyo / jhAlo rAyasiMgha ekaNa khAMnahar3I mAhai par3iyo tho, su jogiye upAr3iyo / pATA bAMdhiyA / rAyasiMgha to jIviyo / sAhiba nai sAhibaro sAtha, rAyasiMgharo sAtha kAma Ayo, A vAta jAr3ecArai kaTaka suNI tarai kaTaka pAcho gyo| ___I so jAr3ecA sAhiba apanI sasurAla vAloMse AjJA prApta kara ravAnA ho rahA thaa| ... 2 'usa samaya pichalI eka prahara rAta zeSa thii| 3 ataH sasurAla vAle usa samaya prasthAna karanekI AjJA nahIM dete / 4 manuhAra kara ke kahA-kalevekI taiyArI karA rahe haiN| 5 zrImAn kalevA aroga kara pdhaareN| 6 paraMtu sasurAla vAloMne haThAt roka kara rakha liyaa| 7 prabhAta huA taba aphIma le kara ke zauca-nivRtti ke liye sAhiba tAlAba para gyaa| 8 usake pAge-mAge talavAra dhAraNa kiye hue 501 yoddhA sAthameM cala rahe haiN| 9 UMcA kinArA, kgaar| 10 phuNce| II itanemeM dUsarI orase AtI huI senAkI barachiyA~ camakatI * huI dekhiiN| 12. itane meM rAyasiMha bhI A phuNcaa| 13 donoM senAe~ Amane-sAmane huii| - . 14. yahAM bahuta . jabaradasta lar3AI huii| sakharI = acchii| 15 donoM orake rajapUta eka...... dUsareke sAmane yA kara bhidd'e| 16 rAyasiMha aura sAhiba paraspara bhidd'e| 17/18 donoM porake sabhI rajapUta kAma A gaye / eka chokarA bhI vApisa nahIM paayaa| 19 jhAlA rAya1 . siMha eka khaDDemeM gira par3A thA, use yogiyoMne utthaayaa| 20 ghAvoM para paTTe bA~dhe / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] muMhatA naiNasIro khyAta . tiNa vAtarI sAkharo dUho' kaNa be hUMtA kAcha, sAhiva jasavaMta saarikhaa| jhAlo jhaMjher3e gayo, pAchai rahiyo pAcha / ' gIta sAhiba hamorotaro bhar3a ghaNA toya AjUNo' bhAMje viDhavA UThiyo vAMkama-vIkha sAhiba eko lAkha sarIkho sAhiba eko kor3a sarIkha / / 1. jhAle kyu sAhiba jhAlA au' mayaMda UThiyo nibhai-maNo' muMha jhAliyo na jAye miLa triNe ghaNe hI maMgaLa taNo / 2 hAmAvata eko hAravasI1 daLa-ara' dAkha dahaNa khaga" dAhi... kuMjara kor3a miLe jo kArI sIha jhar3aphato sake na sAhi // 3 / / khaga baMdhava pekhe khaLa-khohaNa khatrI UThiyau dhUNai khAga gurar3a taraNo muMha toya na ahijai18 nava-kuLa jo miLa Avai nAga / / 4 I usa vAtakI sAkSIkA dohaa| 2 jhAlA rAyasiMha, sAhiba aura jasavaMta, donoM porake vIroMkI senAoM meM paraspara aisA bhayaMkara yuddha huA ki usameM rAyasiMhake. sivA .. koI zeSa nahIM rahA / sAhiba aura jasavaMtane rAyasiMhakI senAkA aura rAyasiMhane sAhiba aura jasavaMta sahita unakI samasta senAkA khAtamA kara diyaa| 3 viir| 4 aAja, aajkaa| 5 vAMkI cAla vAlA, vAMkI taura vaalaa| 6 pakar3ate haiN| 7 ye| 8 mRgendra, siMha / ... 9 nirbhaya mana vAlA, niddr| 10 kaa| II hAregA, hraavegaa| 12 zatra dala / .. 13 dekha kr| 14 khn| 15 sahana karanA, dhAraNa krnaa| 16 zatru kA nAza karane vaalaa| 17 khddg| 18 pakar3A jA ske| Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . muMhatA naiNasIrI khyAta [ 253 maMgaLa triNena na mayaMda maiMgaLe panage gurar3a na sakiyo pAla' eko kaLaha ghaNai UThato jhAlau sAhi (ba)na sakiyo jhAla // 5 vAta 1 jIva rana dharamadAsAMraNI kahI nai pahalA suragI thI tikA to likhI hIja hutI / vAta jAIcA sAhibarI nai jhAlA rAyasiMgharI phera likhI' ___ jAr3eco sAhiba pahalA bhArai bhujanagararai dhaNiyAMro cAkara tho| su kiNIka vAstai rIsAMNo huvo, tarai chADanai ahamaMdAvAdarA dhaNIro cAkara mUsAkhAMna tiNa kanai gayo / uThe mAsa 7 rahinai sAtalapura paTai karAyanai pAcho vaLato' haLavadathI kosa 8 mALiyo gAMva rAyadhaNAMro tiNarai kAMTha' asavAra 500sUM prAya utariyo tho|| - su aa khabara rAyasiMghanUM pAMsavAthA vAghelai riNamala sago tho uNa khabara melI'-'ju pohara 4 rAtaro sAhiba gAMva mALiyai rahasI12 / ' su rAyasiMgha kiNInUM vAta jaNAI nahIM / asavAra-pALA14 hajAra 3000 caDhanai khar3iyo su bhAkha-phATatI rAyasiMgha mALiyai aayo| __sAhiba ghar3I eka pahalA rAyasiMgharai paradhAna bhATI goviMdadAsa khabara dI thii| su jhai caDha tayAra hui UbhA rayA thA / su sAMmhAM Aya / taLAva 1 mAMhai dabiyA UbhA thaa| sAhiba sAthai pabo jAr3eco vaDo __'agni| 2 tRNa-samUha / 3 hasti-samUha, hAthiyoMkA jhudd| 4 pannaga-samUha, srp-smuuh| 5 varjana, roka / 6 yuddha / 7 jAr3ecA sAhiba aura jhAlA rAyasiMhake yuddhako bAta jo pahile likhI gaI hai vaha to sunI huI likhI gaI thii| inake isa yuddhakI eka aura bAta dharmadAsake putra ratanUM-bArahaTha jIvAne (prakArAntarase) isa prakAra kahI so vaha bhI yahAM . aura likhI jA rahI hai| 8 vaha usase kisI kAraNa ruSTa ho gayA, taba vahAMse chor3a kara ke ahamadAbAdake svAmIkA cAkara mUsAkhAna thA usake pAsa calA gyaa| 9 lauTatA huaa| , 10 rAyadhanoMkA mAliyA gAMva usake kinAre / / rAyasiMhakA saMbaMdhI (samadhI) vAghelA ..riNamala thA, usane pAMsavA gAMvase yaha khabara bhejii| 12 rAtake cAroM pahara (rAta bhara) sAhiba 'mAliyA gAMvameM rhegaa| 13 rAyasiMhane kisIko bhI isa bAtakI sUcanA nahIM dI / 14 savAra aura paidala / 15 calA, ravAnA huaa| 16 prabhAtake smy| 17 so ye bhI car3ha kara taiyAra khar3e the| Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 ] muMhatA naiNasIrI khyAta rAjapUta tho / rAyasiMgha sAthai vIko IDariyo nai paThANa havIva vaDA rajapUta thA. su vAjiyA' / vIko pavo vAjiyA / rAyasiMgha nai sAhiba vAjiyA / beUM kheta rayA / rAva khaMgAra ghor3A hajAra bAreM # 12000sUM kosa 7 para grAjora utariyo tho' / nai jAMma vIbho haLavadazrI kosa 1 utariyo chai / tiNa saga~ grA veDha iNAM huI' / veUM kAMma grAyAsu rAva jAMga i parA khar3iyA' / sAhiva to kAMma prAyo / rAyasiMghanUM jogiyAM upAr3iyo mANasa 60suuN'deg| vAMsai TIkaM rAyasiMgha caMdrasena baiTho / varasa 10 huvA hai / hAlAMsUM lAkha mahamUMdI beTI 2 detAM rAyadhaNa maLagerA, tiNa vaira bhAgo nahIM" / .12 14 tiNa samai rAyasiMgha jogI 100 lene haLavadarai taLAva grAya utariyo / dina 2 huvaa| rAMNA caMdrasena rAyasiMghotanUM khabara huI'koI vaDA jogezvara zrAyA che / ' taraM caMdrasena dupaharInaM sukhapALa' 1 mAMhai vaisa 3 DIkarA - 2 nAMnA sukhapALa mAha baisANa grasavAra 10 tathA 12, pALA 5 tathA 7 sAthai le jogiyAMreM page-lAgaNa gayo / paMge lAgo / parcha bUvanA' 10 uNa mahilA UThanai caMdrasena kanai Aya baiThA / caMdrasenanUM kahaNa lAgA - ' prAyasa " kuNa che ?' tarai caMdrasena kahaNa lAgo - 'koI vaDA sidha chai tarai uNai kayo - 'sidha na chai / thAro 16 / ' 15 sAhivake sAthameM pavvA jAr3ecA bar3A vIra rAjapUta thA aura rAyasiMha ke sAtha meM cIkA IDariyA aura havIva paThAna donoM bar3e vIra rAjapUta the - ye paraspara lar3e / 2 vIkA aura pavvA lar3e | 3 rAyasiMha aura sAhiba paraspara lar3e / 4 donoM vIra gatiko prApta hue / (yahA~ rAyasiMha aura sAhiba donoMkA kheta raha jAnA batAyA gayA hai, kiMtu zrAge ke vivaraNase patA calatA hai ki rAyasiMha marA nahIM, ghAyala ho gayA thA aura use grAhata avasthA meM jogI. uThA kara le gaye / ) 5 vAraha hajAra | 6 Akara ThaharA thaa| 7 usa samaya inake paraspara yaha lar3AI huI / 8 donoM kAma zrA gaye tava rAtra jAma caDha kara calA gayA / 9 sAhiva toM mara gayA / TO rAyasiMhako usake 60 AdamiyoMke sAtha jogI uThA kara le gaye / II eka lAkha mahamUMdI aura do kanyAe~ dete hue bhI hAloMse rAyavaraNa rAjI nahIM, isaliye zatrutA miTI nahIM | mahamUMdI = eka sikkA / 12 pAlakI / 13 baiThakara / 14 lar3ake | kara 1 16 sAdhu, jogI / 17 yogI, sanyAsI ! IS 5 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. muMhatA naiNasIrI khyAta [ 255 bApa chai / ' bUbane caMdrasenanUM jhAliyo' / nai sAthai hutA tiNAM pAMcAMsAtAMnUM kUTa mAriyA / vIjA nAsa gayA / bUbanAM caMdrasenanUM bAMdhane sukhapALa mAMhi nAMkhanai ghor3e caMdrasenarai rAyasiMghanUM cADhiyo / bIjA' jogI ghor3e caDha haLavadarA koTa mAMhai ajAMNajakarA prAya, rajapUta 7 vaLe maraNa vALA hutA su mAriyA' / bIjA nAsa gyaa| rAyasiMgharI . jogiyAM prANa pherI / caMdrasenanUM choDane mANasa sAthai dena gAMva mAlaNiyALa de sIkha dI / Apa sAthai jogI 57 Upar3iyA hutA, tiNAMro joga utarAya Apa-AparA gAMva dai ghare meliyA | jhAlA prAya soha miLiyA1 | rAyasiMgha AparI rAI-vAI kI12 | beTA bhagavAnadAsa nAraNadAsa kanai rAkhiyA / rAyasiMghanai aAyo saMsAra sunniyo| varasa 1 huvo| sAhibarai bhArai asavAra 15000 hajAra, 15000 pALAMsU aMjAra kosAM 20 utariyo iNa mAthai / uThAthI dUjo bhIMva paMcAiNaro sAhibarA potarAM sAthai phoja dai rAyasiMgha Upara bhArai asavAra hajAra 10000, . pALA hajAra 10000 vidA kiyA / haLoda utriyo| rAyasiMgha sAMmhAM asavAra 2000, pALA 2000sU Aya utriyo| veDha huii| rAyasiMgha mANasa 350saM kAma prAyo" / AdamI 140 jADaicAMrA kAMma aayaa| bhArai caMdrasenanaM pagai lagAyo / haLavada baisAMNiyo / ... ... I pkdd'aa| 2 aura jo sAthameM the una pAMca-sAta AdamiyoMko pITa kara mAra diyaa| .. 3 dUsare bhAga gye| 4 DAla kara ke| 5 duusre| 6 acAnaka, ekdm| 7 sAta rAjapUta " lar3a kara ke marane vAle the unako aura maaraa| 8 jogiyoMne rAyasiMhakI prAna-duhAI phirA dii| 9 caMdrasenako chor3a diyA aura usako mAlariNayAla gAMva paTTemeM dekara aura kucha AdamI sAtha de kara ravAnA kiyaa| 10 ina logoMkA jogI-bheSa utaravA kara aura apane-apane gA~va * vApisa dekara inako apane ghara bhejaa| II sava jhAle Akara mile| 12 rAyasiMhane apanI -zAsana-vyavasthA jamA lii| 13 sAhibakA lar3akA bhArA 15000 savAra aura 15000 ' paidala senA lekara isake (rAyasiMhake) Upara aMjArase 20 kosa dUra Akara ThaharA / 14 vahAMse (aMjArase) paMcAyanake beTe bhIma dUsareko sAhibake potoMke sAtha dasa hajAra paidala senA dekara bhArAne rAyasiMhake Upara ravAnA kiyaa| I5 lar3AI huii| 16 rAyasiMha 350 manuSyoM ke sAtha kAma paayaa| 17. bhArAne caMdrasenako apane pA~voM lagAyA aura halavadakI gaddI para biThA diyaa| Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ] muMhatA naiNasIrI khyAta jhAlAMrI baMsAvalI likhyate jhAlo suratAMNa prthiiraajro| prathIrAja, caMdrasena, rAyasiMgha mAnasiMgharA, tiko vAMkAnera vasiyo' / IDara rAva kalyANamalarI bhatIjI, kesodAsa nArAyaNadAsotarI veTI paraNiyo tho' / su IDara char3avaDai sAtha jAto huto / pachai rAMNA AsakaraNanUM khavara huii| gAMva mAthakai haLodathA .. kosa 7 utariyo huto su taThe AdamiyAM 12sU mAriyo / 1 mAnasiMgha haLoda dhnnii| 2 rAyasiMgha haLoda dhnnii| vaDo rajapUta, jiNa jaso sAhiba mAriyA / . 3 rAMNo caMdrasena raaysiNghro| iNanUM moTai rAjArI beTI sata-.. bhAmAvAI paraNAI hutii| ghaNA dina jiiviyo| pacha beTai Asakarana amara kaidameM kiyo / 3 nAraNadAsa / 3 bhagavAnadAsa / rAMNA caMdrasena rAyasiMghotaro paravAra prAMka 3 4 prathIrAjanUM pAtasAha jAMhagIra pakar3a gvAlera cADhiyo' / ... 5 suratAMNa prthiiraajro| 4 bhojarAja / 4 raaNnno| 5 prtaapsii| 5 rAMNo AsakaraNa vApanUM jhAla Apa TIka baiTho / satabhAMmAro ... I pRthvIrAja, candrasena aura rAyasiMha tInoM mAnasiMhake putra, vaha (mAnasiMha) vAMkAnerameM jA basA / 2 mAnasiMhakA IDarake rAva kalyANamalako bhatIjI, usake bhAI kezavadAsa nArAyaNadAsotakI beTIke sAtha vivAha huA thaa| 3 vaha chuTapuTe sAthako lekara IDara jA rahA .. thaa| 4 halavadase sAta kosa dUra mAyake gAMvameM ThaharA huyA thA, vahAM para 12 pAdamiyoMke mAya prAsakAne mAnasiMhako mAra diyaa| 5 rAyasiMha halavadakA svaamii| yaha bar3A vIra .... rAjakRta hunaa| isane janA aura sAhibako maaraa| 6 pIche usake (candrasenake) veTe prAsakarNa aura amarane candrasenako kaida kara diyaa| 7 bAdazAha jahAMgIrane pRthvIrAjako pakar3a kara ... gvAliyara kilaM para car3hA diyA / 8 rANA grAsakarNa apane vApako pakar3a (kaMdameM DAla ) kara ..... svayaM gaddI para baiTha gyaa| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 257 betto'| bhAI amarAnUM dharatI mAhai haiMso diyo huto| parcha cUka karanai amarAnUM hI jhalAyo / AsakaraNarI baihana bIca huya chuDAyo / pachai amarai ekalai mohala mAMhai jAya AsakaraNanUM mAriyo / uNarai beTo koI nahIM / TIkai amaro baittho| 5 rAMNo amro| bhAI AsakaraNa mAra TIko liyo / parcha varase 2 bAkaLitrai amarAnUM kaTArI 3tUM mAriyo / 6 rAMNo megharAja / 7 gajasiMgha zrIjIrai vAsa / gujarAta rupiyA 20000) ro ptto| .. I yaha moTe rAjA udayasiMhakI putrI satyabhAmAkI kokhase utpanna rANA candrasenakA ...... putr| 2 hissA / 3 pIche dagA karake amarAko bhI pakar3avA liyaa| 4 pIche amarA ... ikallene mahala meM jA kara AsakarNako mAra diyaa| 5 pIche do varSoM ke bAda bAkaliyene tIna . ... vAra kaTArIkA vAra kara ke amarAko mAra diyaa| Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] muMhatA naiNasIrI khyAta vAta jhAlorI gujarAtarai desa jhAlAvAr3arA gAMva 1800 kahIjai / mudai to gAMva haLavada hI meM chai / nai a pATariyA kahIjai / su pATarI haLodathI kosa 8 cha / Age to iNAMro utana pATarI huto' / jhAlo mahamaMda soLaMkI mULarAja pATaNarA dhaNIro cAkara tho| su rAThor3a sIhai nai mULa rAja jAr3ece lAkhainai mAriyo, tada kahai chai, lAkho jAr3eco hAthIrai ... hodai veDha mAhai baiTho tho / su lAkhAyU~ jhAle mahamaMda barachI lgaaii| tiNa rIjharI mULa rAja mahamaMdanUM jhAlAvAr3a gAMva 1800sU dIvI / tada itarA paraganA lAgatA / jhAlAvAr3a kahAvai - ___gAMva 747 vIramagAMva / nipaTa vaDI ThoDa' / rupiyA 3000000) Aja upajai chai / dAMma 10000000), gAMva 747 / 252 gAMva vIramagAMva vAMsa / 216 vIramagAMva, dAma 6985735 / 36 mULa (mULI) rA dAMma 385668deg / 162 bhomiyAM nIce jora-talaba' / 112 haLavada / ____ I khAsa gAMva to haLavadake tAllukemeM hI haiN| 2 pahale to inakA nivAsa pATar3I meM thaa| 3, 4 taba aisA kahA jAtA hai ki jaba yuddha ho rahA thA tava lAkhA jAr3ecI hAthIke hodemeM baiThA huA thaa| 5 usa sAhasika kArya se prasanna hokara mUlarAja solaMkIne jhAlA ... mahamaMdako 1800 gA~voMkA jhAlAvAr3a prAnta inAyata kara diyA / 6 jhAlAvAr3a kahe jAne vAle prAntameM taba itane paragane lagate the| 7 vIramagAMva jileke 747 gAMva haiM, yaha bahuta .. upajAU aura bar3A pradeza hai| 8 aAja (khyAta-lekhakake samayameM) isakI upaja tIna lAkha rupaye haiM aura una 747 gAMvoMkA kara eka karor3a dAma haiN| dAma = dAmakA mUlya dezakAlAnusAra ... nyUnAdhika rahA hai| rAjasthAna aura gujarAtameM eka paisemeM 25 dAma, tadanusAra eka rupayemeM 1600 dAmoMke hisAbase phalAvaTa karanekA pracalana adhikatara rahA hai| isa hisAbaseM (vIrama-.... gAMva jileke 747 gAMvoMkA rAjasva) eka karor3a dAmoMke 6250) rupaye hote haiN| vIramagAMva jilaMkI upaja (utpAdana) tIna lAkha rupaye aura usake sAtha eka karor3a dAmoM (6250 .... rupayoM kA ullekha upaja para utpAdana-zulka yA rAjasva hI honA saMbhava hai| 9 (vIramagAMva jile meM) vIramagAMva paraganeke pIche 252 gAMva, jinameM upa-prAnta tarIke. 616 gAMva vIramagAMvake, jinakA rAjasva dAma 6985735 (ru0. 4366 / / 10) aura zepa 36 gAMva mULI upa-prAntako jinakA rAjasva 385968 dAma (ru0 2413 / / 18) haiN| 10 162 gAMva mominArapradhikArameM hai, jinakI talabI masta Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " muMhatA naiNasIrI khyAta [ 256 46 gAMva judA paraganA vAMsa gayA / 6 paattnn| 37 muMjapura / 62 sUMnA varasa 40 tathA 50 huvA / pATarI haLodathA kosa 8 / taThe ghara 200 tathA 250 koLI, voharA, vAMNiyA, grAsiyA vasai chai| lUMNaro Agara uThe chai| rupiyA 7000) upajai chai / vIramagAMva lAge / jhAlA makavAMNAM bhiLe / 1 maansiNgh| 2 rAyasiMgha / 3 caMdrasena / 4 AsakaraNa / 4 amraa| 5 megharAja / gAMva 152 vIramagAMva tAlakai / 40 gAMva koLI kAMnhA heTha / amala na de / dAMma 36076220 / 87 tAlakai bhomiyAM / jora pohatAM hAsala de / 36 mULI, rAyasala paMvAra / 86 hAsalIka / cUMDo-rAMNapura, vaDhavAMNanUM lAgai / vAcaNathA' kosa 30, vIramagAMvathA kosa 30 / taThe AjamakhAM sakharo11 koTa kraayo| 223 vaDhavANa lArai judA kiyA / dAma 5543481. / . 27 cuuNddaa-raaNgpur| I gAMva aise haiM jinakA eka alaga paraganA bnaa| 2. 62 gAMva 40-50 varSoMse ujar3e hue haiN| 3 (pATar3I gAMva) vIramagAMva paraganeko lagatA hai| 4 jhAlA rAjapUta makavAnoMmeM zAmila hote haiN| 5 inake 152 gAMva vIramagAMva tAllukemeM haiN| 6 40 gAMva kolI kAnhAke adhikArameM haiM, jinakA rAjasva 3607622 dAma (ru0 2254 // 22) haiM, kintu . amaladArI nahIM hone dete| 7 87 gAMva bhomiyoMke tAllukemeM haiM / sakhtI pahuMcane para rAjasva - dete haiN| 8 36 gAMva mUlI paraganeke, jinakA bhomiyA-jAgIradAra rAyasala (rAyasiMha) ...paMvAra hai / 9 cUMDA-rANapura aura vaDhavAnake aMtargata haiN| 10 vAcaNase / II acchA / 12 .223 gAMva vaDhavAnake aMtargata aura kiye, jinakA rAjasva 554348 dAma arthAt ru0 346 / / 23 haiN| Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 45 bhomiyAM he| 40 verAMna / 110 hAsalIka / 3 mULIro paragano / vIramagAMva vAMsa gAMva 36 lAgai / 'gAMva 4 . pAtasAhI dAkhala / bIjA gAMva kAThiyAM dabAyA / paMvAra rAyasiMgha. bhUmiyo chai| dhaMdhUko, dhavaLako, moravI, kAThIvAr3a, bAcArAMvALI, mujhuuvaadd'o| cUMDA-rAMNapurarI vastI70 vAMNiyA, 150 bharavAr3a, paTela, 100 sipaaii| koTa her3ha nadI derAMNI-jeThAMNI sadA vahai chai| koTaro kilAdAra pAtasAhI taraphatUM milakabega sadA rahai chai| su gAMva 2 pAvai chai| saharameM cUMgI pAvai ch| vIramagAMva jiNarI jAgIra mAMhIM huvai so asavAra 500 cUMDai-rAMNapura kAThiyAMrai muMhaDai rAkhai / haLavada sahara jhAlAMro utn| ahamadAvAdathI kosa 40 / navAnagara hAlAMrAsU kAMkar3a navonagara kosa 30 ch| haLavada pAdhara mAhai chaideg / taLAva Upara koTa chai / cor3o ghnnuuN| mAMda mANasa hajAra 2000 rahai tisar3I11 Thor3a chai| koTa mAMhai. kUvo 1 mITho.. paannii| haLavadarI pAkhatI jhAr3I thor3I, maidAna chai| khetI jvAra, bAjaro, tila, kapAsa huve / UnALI-pIyala kasabai kAI nhiiN| saiMvaja ghaNo huvai / pAkhatIrA gAMvAM kUvA cha / / 45 gAMva bhomiyoMke adhikAra meM haiN| 2 40 gAMva vIrAna haiN| 3 110 gAMva.. hAsila-vasUlIke haiN| hAsalIka = ve gAMva jahAMke kRSaka siMcAI dvArA kRSi karate haiM aura usa ... kRSikA hAsila (kRSi-kara) bharate haiN| 4 4 gAMva vAdazAhake adhikArameM haiN| 5 dUsare gAMvoM para kAThI-rAjapUtoMne adhikAra kara liyaa| 6 chahoM gAMvoMke nAma haiN| 7 koTake 'nIce derAnI-jeThAnI nAmakI nadI niraMtara bahatI hai| 8 vIramagAMva jisakI jAgIrI meM hotA hai use cUMDA-rANapurake kAThI-rAjapUtoMke pratirodhake liye 500 savAra rakhane hote haiM / 9 hAlA-rAjapUtoMke navAnagarase sImA lagatI hai| 10 halavada zahara maidAna meM haiN| II jaisI, jitnii| 12 AjU-bAjU, AsapAsa | 13 kasaveke AjU-bAjU siMcAI dvArA hone vAlI .... caitI (rabIkI) phasala koI nahIM hotI / 14 vinAH siMcAIkI caitI-phasala bahuta hotI hai| sevaja = AzvinameM adhika varSA honese jamInake aMdarakI namIse ho jAne vAlI gehUM, canoM grAdikI (vinA siMcAIse hone vAlI) phsl| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 261 sahararI vastI saMmata 1716 1000 bAMbhaNa, 700 vAMNiyA, 400 mahesarI, 300 osavALa,* . . 300 rajapUta, 100 mocI, 10 ghAMcI', 50 chIpA, 20 sonAra / haLavadasUM itarA sahara itarai kosai chai 40 ahamadAvAda, 20 vIramagAMva, 30 navonagara, 20 vAMkAnera, ... 15 vaDhavAMNa, 30 dasAr3o, 15 morbii| . haLavadasUM bIjI Thor3a vAMkAnera cha, su haLodanUM lAgai chai / tiko . vAMkAnera haLavadasU kosa 20, kAThIvAr3a najIka chai / tiNanUM gAMva ... 120 lAgai chai / tiNameM gAMva 23 hamAra basai chai / - devatakahI jhU jhAlA DIle chUTakA to mAravAr3a mAhai chai / nai jesaLamerarai desa khADALa disI gAMva 4 tathA 5 devatarA cha / .. DAMvara, jesaLamerasU kosa 20 khADALa meM garabhavAsa, lAThIhara . sItAhara kana' / sevai sAMkhalerai gAMva kanai, kosai 51 / .... mAMgaNI-ro-taLo', DAvarathA kosa 21 / jUjaLa-ro-bero' DAMvarathA kosa 1 / .. lAThIhara, DAMvarathA kosa 2 khADALa meM / . ..mAhezvariyoke 400 posavAloMke 300 vyaktiyoM yA gharoMkA yoga 700 vAriNayA (baniye) pratIta haiN| . .. . I hindU telii| 2 halavadase itane zaharaM itane kosoM para haiN| 3 halavadase dUsare . sthAna para vAMkAnera hai, jo halavada paraganeke atargata hai / 4 jinameM isa samaya 23 gAMva ... AbAda haiN| 5 devatakahIke jhAlA chUTe-vikhare to mAravAr3ameM haiN| 6 aura jaisalamera dezake khADAla prAntakI ora devatakahIke devatoMke cAra-pAMca gAMva haiN| 7 pAsa / 8 mAMgaNIkA kuyaaN| 9 jUjalakA kuA~ / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] muMhatA naiNasIrI khyAta sevAr3arai bhAlAro vAta mevAr3arai daravAra jhAlA vaDA rajapUta huvaa| rAMNArai a sirai cokI umarAva chai / iNAM Upara koI vaisaNa na pAvai / su rANA sAMgArI vAra mAhai AyA ajo sajo / iNAMnUM bhAyAM-grAsiyAM haLavadathI kADhiyA, tarai mevAr3ameM AyA / 1 rAMNo raajo| 2 ajo rAjAro / mevAr3a haLavadathI Ayo / rAMNa sAMgai nai bAvara pAtasAha sIkarI-pILiyekhALa veDha huI tarai rAMNo sAMgo bhAgo, taThe ajo kAma Ayo / 3 siMgha ajaaro| bahAdara pAtasAha mAMDavarai hADI karametIrai pherai cItor3a liyo, tada kAma Ayo / 2 sajo raajaaro| paragano hADotIrai meUro paragano aka Thor3a ... choTI sI jhAlAvAr3a aThai hI khiij'| gAMva 40 tathA 50... ve kahIje taThe jhAlA vasai chai| rajapUta vastA bhomiyA tiNAMnUM ... navaserIkhAMna tor3a nAMkhiyA / su uNa jhAlAvAr3arA mudai gAMva : - 1 urmaalkott| 1 suuNddl| 1 rAyapura / siMgha ajAro prAMka 3 4 suratAMNa / 4 maalo| 4 puuro| 4 kAMnha / . 4 luuNnno| 4 kisno|| I ye (jhAle) rAMgAke darabAra meM sabase UMce grAsanake (misalake) umarAva haiN| 2 inake para koI baiThane nahIM paataa| 3 rANA sAMgAke zAsana kAla meM ajo aura sajo aaye| 4 inako inake grAsiyA-bhAIyoMne halabadase nikAla diyA taba ye mevAr3ameM paaye| 5 rANA sAMgA aura bAdazAha bAvarake paraspara sIkarI-pIliyAkhAlameM lar3AI huI jisameM rANA sAMgA to bhAga gayA aura prajA usameM kAma A gyaa| 6 hADI karametIke liye mAMDavake vAdazAha bahAdurane cittaur3a para adhikAra kara liyA, usa samaya ajAkA lar3akA siMgha kAma AyA / 7 hAhotIkA yaha eka maka paraganA bhI yahA~ para choTI jhAlAvAr3a kahA jAtA hai| 8 bhoniyA rAjapUta yahAM rahate jinako navaserIkhAMne mAra bhgaayaa| 9 usa jhAlAvAr3ake khAsa gAMva ke haiN| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 263 suratAMNasiMgharo aAMka 4 5 viido| 6 dedo| 7 haradAsa vaDo rajapUta / rAMNArai sirai cokI umarAva / jhAr3oLa pttaiN| eka bAra pAtasAharai vAsa vasiyo tho| pAtasAha manasora paTai dii| pacha rAMNa phera manAyo / pachai sIsodiye mAdhosiMgha, syAMma nagAvata mAriyo / 8 rAyasiMgha hrdaasro| vaDo rajapUta hudo rAMNArai / haradAsaro paTo paayo| eka vAra pAtasAhajIrai varasa 10 vasiyo tho| pAtasAha kUDoro paTai diyo| pachai rAMNai mnaayo| mota muMvo / 6 suratAMNa mevAr3a vAsa / 6 bhAvasiMgha jodhapura vasiyo / rekha 35000 gUMdavaca paTai / 6 vIramade hrdaasro| 6 varaso haradAsaro / pAtasAhI cAkara / jAjapura paTai / 6 akhairAja / 6 maMDaLIka / jhAlo vIdo, dedo| 7 syAMma dedaaro| 8 caMdrasena / 8 mahAsiMgha / 7 raamsiNgh| 8 rinnchodd'| 8 nAharakhAM / 7 rtnsii| . vAgha vIdAro prAMka 6 hAthI suratAMNaro aAMka 5 6 maadhodaas| 6 mahesadAsa / 6 rAyamala / ... . .... 1 jhADola gAMva paTTa meM / 2 eka bAra vAdazAhake yahAM naukara rahA thaa| 3 mAra diyaa| 4 apanI mautase marA ( kisI yuddha meM kAma nahIM pAyA ) / 5 bhAvasiMha jodhapurameM basa gayA, vahAM use 35000)kI rekhakA guMdoca paTTemeM milaa| 6 haradAsakA putra varasA bAdazAhI cAkara aura jahAjapura paTTe / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] muMhatA naiNasIrI khyAta siMgha aAMka 3 / 4 maalo| 5 sAMvaLa- rAMNo sAMgo sIkarI bhAgo tada : dAsa / jodhapura vAsa / nIsariyo / ........ gAMva 15sUM gomaLiyA 3 jaito jodhapura cAkara hato / khairavo paTai / vAsa paTai / ' sarUpade rAMNIro bApa / 6 nrhrdaas| 4 maaNno| 7 dayALadAsa raavt| 5 kalyANadAsa / 8 pratApasI raavt| 6 raaghvde| 6 vlbhdr| 7 prthiiraaj| 7 sujAMNasiMgha / 6 kesarIsiMgha / 4 pUro siNghro| 5 pAso maaNnaaro| prathI- .... 5 strsaal| rAja jaitAvataro dohI6 kesodaas| taro / 4 kAMnha siNghro| 6 rAjasiMgha / 6 prathIrAja.... 5 skto| 5 satrasAla,nAMnAro TIkA4 syAMmadAsa / ita / 6 nAraNa / . 6 kAMnha / 7 vaagh| 7 jasavaMta / 4 kisano siNghro| 6 naatho| 5 megha / 7 svlo| 6 krmsii| 6 ngo| 4 jeso jaitaaro| sajo rAjAro aAMka 2 5 bhopata rAMNA amarAra kAMma pAyo / I sAMvaladAsakA nivAsa jodhapura / 15 gAMvoMke sAtha gemaliyAvAsa pttttmeN| 2 rAjAkA beTA sajjA sIkarIkI lar3AImeM jaba rANA sAMgA bhAga gayA thA taba yaha bhI nikala gayA thaa| 3 jaitA jodhapura meM cAkara dhaa| khairavA gAMva paTTa meN| yaha rANI svarUpadevIkA bApa thA / 4. mAnAkA beTA prAsA, yaha pradhorAja jatAvatakA dohitA hai| 5 zatrusAla apane nAmAkI gaddI kA adhikArI hunaa| 6 bhUpati rANA amarAke liye kAma paayaa| Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 265 mevAr3arA jhAlAMrI poDhI pADhe mahesadAsa likha melI saMmata 1722rA asADha suda 7. 1 rAMNo sekho dolaaro| 14 rAMNo suur| 2 rAMNo gIgana / 15 rAMNo vijapAla / 3 rAMNo brahmadeva / 16 rAMNo muNdh| 4 rAMNo jaalp| 17 rAMNo padama / 5 rAMNo mriic| 18 rAMNo udhIra / 6 rAMNo vIsama / 16 rAMNo vegdd'| 7 rAMNo gog| 20 rAMNo raaNm| 8 rAMNo mk| 21 rAMNo varasiMgha / harAMNo hrpaal| 22 rAMNo bhiim| 10 rAMNo kehr| 23 rAMNo stto| 11 rAMNo hrii| 24 rAMNo rnnviir| 12 rAMNo saatl| 25 rAMNo vAgha / 13 rAMNo kaaNnh| 26 rAMNo raajo| // iti mevAr3arA jhAlAMrI khyAta vAratA saMpUrNama // dasakata vIThU pneraa| vAce jiNatUM jai zrIrughanAthajIrI vaacjo| '.. I pADhA mahezadAsane vi0 saMvat 1722ke AsADha zukla 7ko mevAr3ake jhAloMkI vaMzAvalI isa prakAra likha kara bhejI / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] muMhatA naiNasIrI khyAta zrIgaNezAyanamaH atha rAvajI zrI sIhaijIrI bAta likhyate 3 rAjA siMghasena' kanavaja' sUM jAtrA karaNa dvArakAjIne pathAriyA | zrApa gotra-kadaMba' vahuta kiyo huto, te mana virakta huvo| rAja beTAnUM sUMpa zrara grApa kApar3IraM rUpa huvA " / sAthai zrAdamI 101 huvA Apa jAtrA cAliyA / rajapUta ThAkura sAthai huvA | paga~ pyAdI hAliyo saraba sAtha' / kosa-kosa Upara sau-sau gAya dAna deve hai / jaTha Dero hubai taThe vAvar3I' athavA kuvo karAve / Iyai jinasa grApa tIratha padhAriyA | .10 Age soLaMkI' gujarAta mAMhai. rAja kareM / cAvar3A' paNa gujarAta mAMhai rAja karai / pATa - takhata vaisaNI pATaNa* / moha lAkho jAMma sidha rAja karai'" / su cAvar3A ne lAkha baira / eka dharatIro vaidha 12 | ApameM .14 1 6 sIma Upara yuddha huto rahai / vIjo" rAkhAitaro' bApa lAkha 1 rAva sIhAkA para nAma / 2 uttara-pradeza ke pharrukhAbAda jilekA kannoja nagara / 3 gotra hatyA, vaMza-saMhAra / 4 jisase 5 putrako rAjya sauMpa kara khudane sAdhukA rUpa dhAraNa kara liyA / 6 sabhI sAtha paidala calA / 7 bAvalI, vApikA / 8 isa prakAra | 9 solaMkI eka kSatrIvaMza, jisakA rAjya kAThiyAvAr3a (saurASTra), gujarAta aura rAjasthAnameM thA / 10 'cAvar3A' yA 'cAvor3A' = eka kSatrIvaMza, jisakA rAjya dakSiNa, gujarAta, saurASTra aura rAjasthAnameM thA / zilAlekha ra saMskRta granthoMmeM 'cAlukya', 'cApotkaTa' aura 'cAvoTaka' nAma bhI likhe milate haiM / sAMbhara meM ( rAjasthAnameM) 'mUlarAja cAlukya' kA eka zilA lekha prApta huA hai, jo samvat 668kA hai / isa zilAlekhase (jisameM 'vasunaMda nighau' = 668, samvat ullikhita hai) vAmve-gejeTiyara meM ullikhita mUlarAjakA samaya san 161 = (vi0 samvat 1017 ) ThIka nahIM pratIta hotA / II paTTa-siMhAsana (rAjadhAnI) zraraNa hilapura - pATaNa meM / 'aNahilapurapaTTana' uttara-gujarAtakA sarasvatI nadIke kinAre para basA huA itihAsa prasiddha prAcIna nagara hai / ise vanarAja cAvar3Ane havIM zatImeM basAyA thA / Ajakala kevala 'pATaNa' nAmase hI yaha nagara prasiddha hai | pazcima relave ke mahasAnA- jakzana se relakI eka zAkhA pATanako jAtI hai / 12 mArU lAkhA-jAma siMghameM rAjya karatA hai / (siMdha ke kucha bhAgake pratirikta lAkhAkA kaccha meM bhI rAjya thaa| siMdha aura kaccha ke maru pradezoM para adhikAra honese lAkhAko mArU lAkhA kahA gayA hai / ) J3 ( 1 ) zatrutA, (2) TaMTA, jhagar3A 1-14 sImA / 15 nAma hai / 16 rAkhAyata lAkhAkA bhAnajA thA / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA neNasorI khyAta [ 267 mAriyo / lAkhairo vaihaneI ara lAkhairai vAsa huto' / su vai lAkhairo prAMba vADhiyo, te Upara lAkhai mAriyo / su vedha par3iyo / suApasameM .... cAvar3AM para lAkhai yuddha huvai / su cAvar3A hArai ara lAkho jIpai / sadA ...... judha huvai su lAkho jIpai" / / tikai samaIyai rAvajI zrIsIhojI dvArakAjI padhAratA pATaNa padhAriyA / su lAkhairai iSTa kuLadevIro ara cAvar3Arai iSTa khetrapALaro' cha / su devI savaLa ara khetrapALa nibaLa / tiNa vAstai lAkho jIpai / tiNa vAra cAvar3e rAjA mULanUM supanaimeM khetrapALa kahyo'-ju rAva sIho kanavajaro dhaNI1 rAThavaDa Ayo cha / tiNanUM zrImahAdevajIro vara chai; su the miLo, jyuM thAMharo vaira ghirai / iNArai hAthAM lAkho marasI / tAharAM cAvar3A ekaThA huya rAva sIhaijI kanai aayaa| prAya ara bhaktarI" vInatI kiidhii| vInatI rAvajI maanii| cAvar3AM bhalI bhAMta bhagatarI tayArI kIvI / Apa pdhaariyaa| tAharAM mULarAMjarI mA kaDUMbairai beTAMrI bahuvAM jikai barasa 15, 16, 17rI bALa. rAMDAM' hutI, tiyadeg kahyo-'jAharAM1 rAvajI aThai Arogai, tAharAM the parusArai mAMhai? tarakAracA le-le ara mo Agai ANaprAMNa mUkajyo / tAharAM rAvajI bAta pUchasI, tAharAM hUM saraba vAta khiis|" I rAkhAitakA vApa lAkhAkA bahanoI thA aura lAkhAke yahAM hI rahatA thaa| 2. usane / 3 jisa para lAkhene use mAra diyaa| 4 jisase paraspara zatru tA ho gii| (kaI pratiyoMmeM 'su vedha par3iyo'ke sthAna 'su besudha par3iyo' pATha bhI likhA milatA hai|) 5 sadA yuddha hote rahate haiM, jinameM lAkhA hI jItatA hai| 6 usa samaya rAvajI zrIsIhAjI dvArakAjI jAte hue pATanameM aaye| 7 kSetrarakSaka devatA, kSetrapAla / 8 tulanAmeM devI sabala aura kSetrapAla nirbala / 9 isaliye lAkhA jItatA hai| 10 usa samaya svapnameM kSetrapAlane mUlarAja cAvar3eko khaa| (mUlarAja solaMkI samvat 668meM apane mAmA sAMvatasiMha cAvar3Ako mAra kara pATanakA rAjA banA thA / ) II kannaujakA svaamii| 12 raatthaudd'| 13 vairakA badalA liyA jaay| 14 inake haathoNse| 15 tb| 16 bhojanake liye prArthanA kii| 17 bhojanakI saamgrii| 18 kuttuNbke| 19 baal-vidhvaaeN| 20 unako / 21 jaba / 22 bhojana kre| 23 parosanekI saamgriimeN| 24 zAka Adi vyaMjana padArtha / 25!26 mere .. Age lA-lA kara rkhnaa| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] muMhatA naiNasIrI khyAta ___pachai rAvajI padhAriyA, tAharAM mULarAjarI mA kahAr3iyo'rAvajInUM hUM pursiis'| mhArai hAthai jImAr3Isa / vIjA ThAkara." muMjAI Aroga~ / ' tAharAM rAva sIhojI mAhai pdhaariyaa| vichAyata huI / Apa ArogaNa vaiThA / purasaNa viriyAM vidhavA astriyAM vALavaya ANa-prAMNa sarava vasatAM mUkaNa lAgI / tAharAM rAvajI pUchiyo mULarAjarI mAnUM pro kahi virataMta ? itarI bahu vidhavA, su kAsU ?' tAharAM mULa rAjarI mA kahyo-'mahArAja ! lAkhai phUlAMNItUM mhArai vaira cha / su iyAMrA gharadhaNI' deg lAkhai mAriyA / jAharAM mhAM ara lAkha veDha11 huvai, tAharAM mAMharo sAtha miTe', ara lAkhairo sAtha13 jIpai / varasa ekameM doya vAra deDha huvai / su rAvajI padhAriyA cho, Apa mhArI madata kro|' tAharAM rAvajI kahyo-'hUM jAnA jAUMchU, pAvatA AvasyAM', tAharAM the kahisyo' jyuM karasyAM / hamArUM to maiM taravAra chADI cha / dvArakAjI parasAvatAM lAkhaineM mArUM to setarAMmaro jAyo / ' tAharAM rAvajI kahyo-'sAtha ekaTho karajyo, ara lAkhenUM kahAr3ajyo'", jumhe aAvAM chAM, tayAra huya rahijyo / parcha cAvar3AMsU vidA hu karanai rAva sIhojI dvArakAjInUM cAliyA cha, jAya dvArakAjI ne riNachor3ajIrA darasaNa kiyA, gomatI sanAna kiyo, ghaNo dharma kiyo, mAsa 1 dvArakAjI rAva zrI sIhojI rahyo / I rAvajIko maiM prosuuNgii| 2 mere hAyase bhojana kraauuNgii| 3 dUsare ThAkura bhojana taiyAra huA hai vaha bhojana kreN| 4 svayaM bhojana karaneko baitthe| 5 parosaneke samaya bAla avasthA vAlI vidhavA striyAM lA-lA kara bhojanakI sarva vastue~ rakhane lgiiN| 6 yaha kyA vRttAnta hai ? 7 itanI bahue~ vivavAe~ ! yaha kyA vAta hai ? 8 phUlake putra lAkhAse hamAre vaira hai| (mAravAr3ake pazcima pradezakI bhApAmeM apatya arya meM 'ANI' pratyaya lagAyA jAtA hai| jaise phalakA putra 'phuulaaNgii'| cattAkA putra aura vaMzaja 'cttaaNnnii'|...... 9 inke| 10 ptiyoNko| II lar3AI } 12 tava hamArA jana-samudAya naSTa ho jAtA ...... hai| 13 lAkhAkA dala vijaya pAtA hai| 14 eka varpameM do bAra lar3AI hotI hai| 15 lauTate hue aavege| 16 khoge| 17 abhI to maiMne talavAra rakhanA chor3a dI hai| 18 dvArakAnAyake caraNa sparza kara ke| 19 putra / 20 kahalA denaa| 21 hama pAte haiN| 22/23 cAvar3oMse vidA ho kara rAva sIhojIne dvArakAjIko gamana kiyaa| 24 aura I.. 25 snAna / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 3 muMhatA naiNasIrI khyAta [ 266 ghaNo dharma karane, apUThA padhAriyA' / kita raihekai dine thA pATaNa padhAriyA / tAharA soLaMkiyAM, cAvar3AM sAmhAM jAyane rAvajI sIhaijInUM nAreLa diyo' / ghRNai harakha rAvajInUM pATaNa lyAyA / 10 aThe sAtha bheLo karanai' lAkhainUM AdamI melAyo / tAharAM lokha sAtha bheLo kiyo huto, su AdamI prAvata samAM' lAkhe caDhaNarI tayArI kIvI / lAkha kahiyo - 'Age cAvar3A sadAI bhAjatA ', abakai Iyai bhAMta' cAliyA Ave che su kAsUM jAMNI jAvai / ' tAharAM AdamI mela samajha karAI" / tAharAM khabaradAra Ai khabara dI " - rAva sIho kanavajiyo' kaTaka mAhai chai / ' tAharAM lAkho paNa saMkiyo / haLavaihaLavai'' hAlaNa lAgo' 1 12 3 15 6 7 8 22 su Ag2ai eka dina rAkhAyata lAkhAro bhAMNeja rajapUtAM mAM baiTho huto, surajapUtai bhAMjanUM pUchiyo " - 'bhAMNeja ! lAkhojI prabhAtarI viriyAM'" darabAra padhAre tAharAM muMhar3o " utariyo lAge so kAMsU cha~ 20 ? Aja paramezvararI kRpAsUM rAvaLe" dharatI barakarAra chai" / desa paNa ghaNo lAyo chai / grara juddha sAMhai jIpa to vedala' kyuM rahai chai ? ' tAharAM bhAMNeja kAI"" nahIM / ' tAharAM rajapUta kahai - ' bhAMNeja ! lAkhaijInU tU pUcha ara khabara kara / ' tAharAM rAkhAyata rajapUtAnU kahai "-' hUM pUchU ara mAMmojI 23 paNa lAkhaijI rI hudai, 24. kahyo - ' monUM khabara .26 , I pIche loTe | 2 kitane eka / 3 dinoM se / 4 nAriyala diyA / ( 1 rAjapUtoM meM nAriyala denA vivAha saMbaMdha pakkA karanekA saMketa hai / yaha nAriyala kanyAke pitAkI zrorase varake pitAke pAsa bhejA jAtA hai / jaba varakA pitA usa nAriyalako le letA hai taba vivAha sambandha dRr3ha samajhA jAtA hai / 2 tIrtha-yAtrA se lauTa Ane para yAtrIko svAgata va vadhAIke rUpa meM bhI nAriyala diye jAnekI prathA hai / ) 5 atyanta Anandase / 6 senA ikaTThI karake / 7 manuSyake (dUta) zrAte ho / 8 bhAgate the / 9 isa samaya isa taraha | To kyA jAnA jAye ? II taba prAdamI bheja kara daryApata karavAyA / 12 khabara - Akara khabara dI / 13 kannojakA rAThaur3a / 14 zaMkita huA / calane lagA / 17 rAjapUtoMne lAkhAMke bhAnaje rAkhAyatako pUchA / 20 kAMtihIna udAsI liye mAlUma hotA hai so yaha kyA vAta 22 vahAla athavA vaibhava sahita vidyamAna hai / 26. kahatA hai / navIsoMne (gupta dUtoM) IS dhIre-dhIre / 16 18 samaya / 19. mukha / hai ? 21 zrApake pAsa / 24 udAsa / 25 kucha / 23 jIta 1 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] muMhatA naiNasIrI khyAta mo Upara rIsa kara monU marAr3e to kuNa choDAve' ?' tAharAM rajapUta boliyA - 'je' lAkhojI tonU kADhai to sAthai nIsarAM ; mArai to sAthai marAM / paNadeg tUM prAvAta pUcha / ' 1 1 2 tAharAM rAkhAyata eka dina lAkhaijInU pUchiyo- 'mAMmAjI ! Aja ThAkurarI kRpA kara ara' rAvaLe soha' thoka chai"; zrara dharatI varakarAra chai; paNa parabhAtarai pohara 11 rAja' daravAra karo cho, tAharAM rAvaLo muMha utariyo lAge suM kAsU jANIjai ? tAharAM lAkhejI kahyo - ' rUr3A bhAMgeja ! tonU kahIsa, paNa ekAMta kahIsa / iNa vAtaro vivaro chaina / ' prADA" ghAtanaM 8 lAkhajI bhAMgejana 1 3 15 6 su yuM karatAM'" dina tIna cAra sAtha le ara caDhiyA su samudra 7 .21 23 24 26 padhAriyA / rajapUta paNa soha" sAthai liyA / ta samudra mAMhai paiThA " / paiMsa grara eka vaDo pATalo tiNa Upara bhAMjanU vaisAMNa ara pATalAnUM dhakAya nara vahatai pAMNI mAMhai vahAya diyo / tAharAM rajapUrta dITho, mAMharo jora koI pUjai nahIM / zrara bhAMjanU lAkha bahAya diyo / jAharAM bhAMNeja nijara hutAM" alopa huvo, tAharAM lAkhojI apUThA padhAriyA " / ara bhAMgeja, yA apacharA rahe che, tetha jAya pahuMto | tetha lAkhojI Age grapacharAvAMnU kahi rAkhyo huto.. 'bhAMja rAkhAyata grAvasI, the soharo rAkhiyA / ' tiNa javAba Upara apacharA AI / grAyanai bhAMjanU le gaI le jAyanai ghara mAMhai soharI rAkhiyo / rAta uThahIja bhAMNeja vasiyo 27 28 29. 0 31 32 33 / parabhAta huvo, 22 Iaura mAmAjI mujha para krodha kara ke maravA DAleM to mujhe kauna chur3Ave ? 2 yadi / 6 IzvarakI kRpAse / 3 tumako nikAla deM to / 4 nikala jAyeM / 5 parantu / 7 zraura / 8 Apake rAjyameM / 9 sava | 10 vaibhava haiM / II prabhAta ke prahara meM / 12 grApa / 13 acche (yogya) bhAnaje ! 14 tujhako kahU~gA / 15 isa vAtake pIche eka vivaraNa hai / 16 aise karate-karate / 17 bIcameM / 18 DAla kara / 19 sava | 20 praveza kiyA / 21 praveza kara ke / 22 lakar3e kA takhatA / 23 takhateko dhakkA de, dUra nikAla, bahate hue pAnI meM bahA diyA bAhira ho gayA / 27 pIche lauTa Aye / 31 sukhapUrvaka / 32 rakhanA | 33 vAsa kiyA / / 24 lage nahIM, pahu~ce nahIM / 25/26 haNTise 28 grapsarA | 29 agi 1 30 thA / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA neNasIrI khyAta [ 271 tAharAM vaLe' lAkhojI samudra padhAriyA, rajapUtAM sameta / tAharAM rAkhAyatanUM apacharAvAM takhata baisANa nai calAya diyo, su takhata baiTho rAkhAyata Ayo / prAya lAkhAjInUM miliyo| tAharAM lAkhAjI pUchiyo-'kyuM bhANeja ! tamAso dITho ?' tAharAM kahyo-'mAmAjI ! apacharAvAMrA mohala dIThA / ' tAharA lAkhaijI kahiyo-'bhAMgeja ! bAparai vaira, nai sAmarai kAma jikai Aparau jIva' diyo, so vAM mohalAM1 jAvasyai / ' aru kahiyo-'bhANeja ! mheI rAtarA protha jAvAM chAM" / tamAso dekhaara AvAM chAM, tai pojagai liye " muha utariyo dIsai chai / ' tAharAM bhANeja pUchiyo-'mAmAjI ! ulA' mohala dIThA, paNa pailA mahala ghaNA sakharo", atahI UMcAtI dIThA, tikai mahala kiyairA cha ?' tAharAM lAkhaijI kahiyo-'ghaNo sAMma-dharamI marai, tikerA mahala ve chai / vApara vaira nai dhaNIrai kAMma prAvai"; tiyAMrI bhANeja ! vA jAyagA chai / tAharAM rAkhAyata vAta sAMbhaLa cupa kara rahyo / iNa prastAva rAta par3I / tAharAM rAkhAyata lAkhaijIrI asavArIro ghor3o" sAMhaNI" kanA le, ara rAjA siMghasena ara cAvar3A kanai gayo / jAya miLiyo nai kahyo'zrA veLA chai| je lAkhainai mArasyo to vegA haalo|' tAharAM rAjA siMghasena nai soLaMkiyAM cAvar3AMnaM caaddh'iyaa| rAta thakI asavAra karADina apUTho Ayo / ghor3o tAjo kara le jAya, sAMhaNI 4 I phir| 2 lakar3Ike paTTa para biThalA kr| 3 tamAzA dekhaa| 4 apsarAnoMke mahala dekhe| 5-6 pitAke bairake badale meM aura svAmIke liye| 7-8 jinhoMne apane prANa diye haiN| 9 ve| 10-II una mahaloMmeM, jaayeNge| 12 hama bhI rAtako vahA~ jAte haiN| 13-14 usa jAgaraNake kAraNa | 15 idharakI tarapha ke / 16 bahuta hI acche haiN| 17 atyanta hii| 18 UMcAI para dekhe / 19 kisake haiM ? 20 atyanta hii| 21 svAmI-dharmase marate haiM unake mahala ve haiN| 22 bApakA vaira leveM aura apane svAmIke kAma aaveN| 23 bhAnaje ! unakI vaha jagaha hai| 24 taba rAkhAyata bAta suna kara cupa ho gyaa| 25 isI prasaMgameM rAta ho gii| 26 lAkhAke car3hanekA ghor3A / 27-28 ghor3eke tabeleke darogeke pAsase / 29 rAva sIhA aura cAvar3oMke pAsa gayA / 30 taba rAjA siMhasena aura solaMkiyoM cAMvar3oMko yuddhake lie ravAnA kiyaa| 31-32 rAtameM hI sabako car3havA kara pIchA aayaa| 33 ghoDekA zrama rahita kara ke| 34 tabeleke drogeko| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 ] muMhatA naiNasIrI khyAta saMpiyo / jaThe kholiyo hu~to taThe le jAya bAdho / vIjo boDena saraba jhATaka khuraro karanai tAjo kiyo hu~to; nai phuraNA AchA ... na kiyA / parabhAtarA lAkhojI ghor3A dekhaNana padhAriyA, tAharAM ghor3o dekhanai kahyo-'re ghor3o kiNI ho chor3iyo nahIM huto ?' tAharAM sAhaNI kahyo-'jI, kuNa chor3e ?' tAharAM lAkhaijI ghor3e Upara ... pachevar3I pherI' / pachevar3IsUM ghor3o lUhyo / pachai nAkameM pachevar3I pherI; tAharAM mAMhitUM rAtI pur3I nIsarI / tAharAM rAkhAyatana pUchiyo-'bhANeja ! siddhapura pATaNa gayo huto ?. rAjA siMghasena, cAvaDA, soLaMkiyAM khavara dInI ?' tAharAM kara salAma, ara.. kahyo-'mAMmAjI ! kahena / hUM Ayo huto"| vAparai vaira, syAMmarai kAMmanai doDiyo chU / ' tAharAM lAkhojI boliyA-'bhANeja ! UMcA . mahalAro dhyAna rAkhiyA / ' tAharAM kahyo-'mAMmAjI ! UMcA mahalAM rI .. manasA rAkhI to cha / ' tAharAM lAgyojI voliyA-'bhANeja ! sAtha kiyo" ?' 'mAMmAjI ! sAtha Ayo, theI asavAra huvo|' lAkhojI caDhiyA / kaTaka mukAlavai Ayo / tAharAM lAkhaijI kuLadevI smrii| tAharAM kuLadevI pragaTa huya kahyo-'hivai mhArai jora koI nhiiN| o rAjA siMghasena aayo| iya1 zrImahAdevajIro vara ch| su mahA-:.. devajItUM mhAro jora nhiiN|' tAherAM lAkhai devInUM kahyau-'monUM mIMca bhalI deI23 / ' tAharAM devI kahyo-'mIca bhalI deIsa / paNa jIpa nahIM huvai / ' yu karatAM daLa AmA-sAMmA maMDiyA" / tAharAM rAkhAyata.. I sauMpa diyaa| 2 jahAMse kholA thaa| 3 vahIM lejA kara bAMdha diyaa| 4 dUsarA ghoDekA saba aNg| 5 jhaTaka (poMcha) kr| 6 khurrA kara ke| .7 tAjA banA diyA thA / 8 nAsikA chidr| 9 sApha nahIM kiyA thaa| 10 prAtaHkAla meN| II pichaurI (caddara) ........ ghor3eke zarIra para phiraayaa| 12 pichaurIse ghor3e kA zarIra poNchaa| 13 lAla miTTIkI papar3I... niklii| 14 praNAma kara ke | 15-16 kaha kara maiM AyA thaa| 17 bhAnaje ! kyA unhoMne senA taiyAra karalI ? 18 mAmAjI ! senA to car3ha kara bhA gaI, Apa bhI caDha kara taiyAra ho jaary| 19 senA mukAbale meM prA gii| 20 tava lAkhAjIne kuladevIkA smaraNa kiyaa| '. 21 isko| 22-23 mujhe mRtyu acchI denaa| 24 deUMgI / . 25-26 parantu vijaya nahIM hogii| 27 eka dUsareke mukAbale meM khar3e hue| Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 273 kahyo-'mAmAjI ! maiM rAvaLA mUMga khAdhA'; hUM rAvaLe muMhaDai Age lar3Isa / '. tAharAM rAkhAyata jaNa-jaNarai muMhaDai Agai lar3ato dIsai / rAkhAyata kAma Ayo / lAkho kAma Ayo / rAjA siMghasena lAkhainUM . mAra apUThA padhAriyA / cAvar3Arai pATaNa padhAriyA / pachai lAkhairI mA, lAkhairo rAjaloka aAyo / kheta mAMhai lAkho poDhiyo chai' / jIva nahIM nIsariyo cha / tAharAM rAkhAyata nijIka par3iyo dITho / tAharAM lAkhairo rAjaloka kahaNa lAgo-'no harAMmakhora' aThai kyuM par3iyo ? dUra kro| tarai lAkhojI boliyA-'yo rAkhAyata sAMmadharamI11 chai| harAMmakhora nahIM chai / mAjI ! A grIjha dekho par3I cha, su mhArai muMha Upara Aya baiThI, aAMkha kADhaNanUM / tAharAM rAkhAyata dIThI / Aparo phIphara vAr3hi ara grIjha mArI chai / nahIM to grIjha mhArI AMkha kADhata / the monUM kaThe dekhatA ? mAjI ! the mhAro muMha dITho jiivtairo| hivai rAkhAita mhArai kanArai lyAvo", jyuM hUM hAtha lAUM, jyu iyanUM mugata huvai / ' 'tAharAM rAkhAitaro jIvanIsariyo nahIM huto| sasakato huto' / tAharAM lAkhaijI rAkhAita najIka aNAyo', mAthA Upara hAtha diyo / jIva mukta huvo|| itarai paNa lAkhaijoro jIva mukta huvo| rAjaloka' satyAM huii| lAkhojI saraga padhAriyA / rAkhAita paNa saraga loga huvo| . tAharAM UMcA mahala sonairA ratanamaya kAMgurA, tiyAM gharAM' to 1 maiMne aApakA anna khAyA hai| 2 maiM Apake mukhake dhAge ldd'gaa| 3 taba rAkhAyata hara ekake mukhake Age lar3atA huA dRSTi meM prAtA hai / 4 rAkhAyata mArA gayA / 5 sIhojI lAkhAko mAra kara pIche lautte| 6 janAnA (strIjana) aayaa| 7 raNakSetra meM lAkhA soyA hamA hai| 8 jIva nahIM nikalA hai| 9 taba rAkhAyatako samIpameM par3A dekhaa| 10 adharmI (prsvaamiibhkt)| II svAmIbhakta hai ! 12 he bhAtAjI ! / 13 gRdhra pkssii| 14 aAMkha nikAlaneke liye / 15 phephar3A kATa kara / 16 Apa mujhako kahAM dekhatIM ? I7 aba rAkhA. yatako mere pAsa laayo| 18 jyoMhIM maiM isake hAtha lagAUMgA, tyoMhI isake prANa nikleNge| 19 mRtyuke sUcaka aMtima zvAsa letA thaa| 20/21 taba lAkhAjIne rAkhAitako samIpa maMgavAyA, sira para hAtha lagAyA, taba rAkhAyatakA jIva niklaa| 22 striijn| 23 apaneapane patiyoMke sAtha agnimeM jala gii| 24 svarga / 25/26 una gharoMmeM to lAkhAjI gye| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 ] muMhatA naiNasIrI khyAta lAkhojI pdhaariyaa| taLerA' mahala rUpairA ara sonerA kAMgarA, tiyAM gharAM jAyanai rAkhaita avatAra liyo / eka dina lAkhojI Uparalai gharAM... jharokhai baiThA hutA'; ara rAqhAita U~co joyo| dekhai to lAkhojI baiThA chai / dekha ara vedala huo / tarai lAkhojI boliyA-'bhANeja ! vedala kyuM huvo ?' kahyo-'mAMmAjI ! IMyAM ghaNo hI dor3iyo, paNa AyA nhiiN| lAkhojI boliyA-'bhANeja ! dor3iyAM Avai cha ?' dUho likhiyau lAbha loya, para-likhiyau lAbha nhiiN|.. para sira padama hi joya, je viha vihavai appiyo // 1 hivai rAva sihaijInUM cAvar3AM paraNAyA, ghaNo saMtoSa kara / ara rAva sihojI kanavajanUM caaliyaa| sAtha cAvar3Iro cakaDoLa lene caaliyaa| cAvar3IrI cAkara goliyAM sAthai lei sukhai-samAdhai kanavaja padhAriyA / bhalI bhAMta kanavaja mAMhai rAja karai chai| .. eka dinaro samAjoga chai'| rAtarai vikhai poDhiyA chai / tarai rANI . cAvar3I suhaNo lAdho'-'ju nAhara 3 pAyA chaideg | rAMNI jANai cha, mAMharo peTa phAr3a, prAMtarA kADha, nAhara prAMtarA le le ara pahAr3e gyaa| ch| aLagA-aLagA aAMtarA liyA jAya chai|' iso rAMNI cAvar3I suhaNo lAdho / tada rAMNI jaagii| jAganai rAvajInUM kahyo-'mahArAja ! ..... mhaiM iso supano paayo|' kahyo-'kAtUM dITho ?'13 kahyo-'jAMNUM chU . mhAro peTa phAr3a nAhara prAMtarA paravatai le le jAya chai / iso mhaiM suhaNo ___ I nIceke / 2 lAkhA gokha meM baiThA thaa| 3 khinna citta hunaa| 4 lokameM (bhAgyameM) likhA hugrA milatA hai, dUsareke bhAgyameM likhA nahIM miltaa| dUsareke sira parakI lakSmIko dekha kara lobha mata karo / jo vidhAtAne vaibhava diyA hai usameM saMtoSa kro| 5 aba cAvar3oMne atyanta saMtopake sAtha sIhAjIko apanI kanyA vyAha dii| 6 sIhAjI cAvar3IkA DolA sAthameM le kara kannojako cale, dAsa aura dAsiyoMke sAtha sukha-zAntise kannaujako padhAra gye| 7 eka. dinakI ghaTanA hai| 8 rAtameM soye hue haiN| 9 tava cAvar3I rAnIko eka svapna dikhaa| 10 tIna siMha pAye haiN| II rAnI jAnatI hai ki usakA peTa cIra kara siMha aMtar3iyAM le le pAra pahAr3a para gaye haiN| 12 alg-alg| 13 kyA dekhA? . .. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 275 diittho|' tAharAM rAvajI cAvar3I tAjaNA 2-3 vAhyA / tAharAM cAvar3I baiThI rahI / nIMda na par3I / vedale thakAM dina Ugo / tAharAM rAva sIho boliyo-'cAvar3I ! tUM mana meM aprIta mata jAMNai / mhaiM to tAjaNA itarai vAsatai vAhyA cha ju to nIMda na paDai / nIMda par3iyAM suhaNAro phaLa miTai chai / thArai tIna putra husI, su sIha sArIkhA husii| ghaNI dharatI lesI / vaDo vadhAro husii| itarI vAta suNai rAMNI khusI huii| bahuta harakhita huI chai / kitaraihekai dinai putra huvA / __ I taba rAvajIne cAvaDIko do-tIna cAbuka maare| 2 nIMda nahIM aaii| 3 udAsImeM dina nikala aayaa| 4 taba rAva sIhAne kahA-cAvar3I! tU apane manameM hamArI nArAjI nahIM smjhnaa| 5 maiMne tereko cAbuka isaliye mAre haiM ki tereko nIMda na aaye| 6 nIMda AjAnese svapnakA phala vRthA ho jAtA hai| 7 itanI bAta suna kara rAnI harSita huii| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 ] muMhatA naiNasIrI khyAta rAva pAlathAMnajI rI vAta cAvar3Irai tIna putra huvA chai, atuLIbaLa', - mahA parAkramI / yUM karatAM rAvajI sIhojI devagata huvA / su vaDo beTo TIkai baittho| .. cAvar3Irai veTA nAnhA' / tAharAM cAvar3I beTA leara pIhara pAI. chai / hivai rAMNI cAvar3I aOM pIhara rahai / beTA dina-dina moTA huvai cha / pratApavAna, tejavaMta, mahA baLiSTa / kuMvara javAna huvaa| .. . __ eka dinaro samAjoga cha / kuMvara tInehI cogAMna ramai cha / ramatAM thakAM geMda jAina eka DokarI chAMNA cugatI hutI, tiyerai pagAM mAhai .... jAya par3I / tAharAM kuMvara geMda leNa aayo| DokarInUM kahyo-'geMda de|' DokarI kahyo-'mhArai mAthai bhAra chai, the utaranai lyau / ' tAharAM letA ... thakAM DokarInUM dhako Ayo nai chAMNA vikhara gayA / DokarI bolImhAMIjarAM gharAM mAhai' moTA huvA, ara ThakurAI12 mAMDo'; mAMmArai parasAda khAya'4 ara moTA huvA cho; ara vaLe mAMmArA lokAMnUMI mAro cho / Aparai to Thor3a na thii|'. itaro suNanai gharai aaayaa| Aya ara mAna puuchiyo| 'mAM ! mho'6 :: kavaNa' cho'8 ? kaThai mhAro pitA chai ? kaThe paLAM chAM'6 ? loka kahai ... cha, Aparai to Thor3a nahIM / ' tada mA kahai-'loka bhakha mArai / ' paNa . . Iyai aAgraha kiyo' / tyauM mA kahyo-'ju the nAMnerai22 paLo cho|' tada... pAdharA mAMmai goDhe jAe sIkha maaNgii| mAMmai ghaNo hI Agraha kiyo ; ...... paNa pAsathAMna rahyo nahIM / sIkha kiivii| su uThArA cAliyA IDara4.. ___I atulya blshaalii| 2 devagatiko prApta hue, mara gye| 3 chotte| 4 tada cAvar3I apane putroMko le kara mAyake A gaI hai| 5 aba rAnI cAvar3I yahAM pIhara meM hI raha rahI hai| 6 tInoM hI kumAra maidAnameM khela rahe haiN| 7 khelate hue| 8 eka bur3hiyA kaDe bIna rahI thI, .. usake pAMvoMmeM jA kara geMda pdd'ii| 9 tuma / 10 bur3hiyAko dhakkA laga kara usake kaMDe vikhara gye| II hamAre hI ghroNmeN| 12 ThAkurapana ( maalikii)| 13 karanA zurU kiyaa| 14 mAmAkA anna khA kara / 15 phira mAmAkI prajAko hI mArate ho? 16 hama / .... 17 kona / 18 haiN| 19 hama kahA~ paravariza pAte haiM ? 20 lokoMke kahane para dhyAna mataM. do ve yoM hI bakate haiN| 21 parantu inhoMne haTha kiyaa| 22 nAnAke gharameM / 23 tava sIdhe .. mAmAke pAsa jA kara jAneke liye AjJA maaNgii| 24 gujarAtameM mahIkAMThA prAntameM ekanagara hai| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 277 grAyA / uThAtUM pAlI prAya DerA kiyaa| taThe kAnhai merarI ThAkurAI tasu lokAM pAsa hAsala paNa lai; ara anIta paNa karai / jikA kuMvArI paraNIjeM, jiko dina 3 aAparai mahala rAkhai / ___su AsathAMnajIro Dero eke bAMbhaNarai gharai' / tiNarI beTI moTiyAra / tainUM pAsathAMnajI dekha ara kahaNa lAgA-'ju A vidhavA chai ?' tada brAhmaNa boliyo-'rAja ! zrA kuMvArI cha / ' pUchiyo-'kisa vAsatai ?' tada brAhmaNa araja kIvI-'ju rAja ! aThai yA anIta cha / ' aAMsathAMnajI pUchiyo-'ju mera kanai sAtha kitaroheka chaideg ?' iNa araja kIvI-'mahArAja ! pALA' hajAra 20000 husii|' tada AsathAMnajI boliyA-'ju beTI thAMrI paraNAya, mhe jAMNAM / ' tada brAhmaNa veTI paraNAI, pherA liyaa| pachai kAnairA AdamI brAhmaNarI veTInai vaMhala baisAMNa le haaliyaa| jyauM aAsathAMnarai Derai goDai AyA, tyauM brAhmaNarI beTI bhAja'' ara Derai meM Aya baitthii| tyauM ve jora so karaNa / lAgA" / tada aAsathAMnajI rA cAkarAM uhAM mAra kAr3hiyA / zrA khabara kAnar3adena huI / kAnho sAtha le pAlI Upara aayo| AsathAMnajI nIsariyA' / kAMnai pAlI mArI / lUTerU.1 loga vita le cAlatA rahyA / kAnho lArai thor3A sA mANasAMsU raha gayo / yUM karatAM . ___I pAlI mAravAr3ameM eka nagara hai, jo jodhapura se 18 kosa hai| 2 'kAnhA' eka merakA nAma hai| 3 parvatoMmeM rahane vAlI eka kiim| 4 svAmitva / 5 anyAya bhI karatA hai| 6 kvArI (yapariNItA) kA vivAha ho to usako 3 dina apane mahala meM rakhatA hai / .. 7 brAhmaNake gharameM / 8 taruNa / 9 kisaliye ? 10 merake pAsa manuSya kitane haiM ? II paidala / 12 terI putrIkA vivAha karade; phira hama jaane| 13 bhAMvarI lI, (agnikI cAra pradakSiNA kii| isase vivAha pUrNa humA samajhA jAtA hai / tIna parikramAmeM kanyA Ager3I aura cauthI parikramAmeM vara Ager3I rahatA hai / tadantara kanyAko varake vAma aMgakI ora biThAI jAtI hai / caturtha parikramAke samaya yaha gIta gAyA jAtA hai-'cauthai pherai re bAI huI praaii|' tAtparya yaha hai ki caturtha parikramA hone para pitAkA svatva miTa kara patikA svatva ho jAtA hai aura phira vaha usakI patnI kahalAne laga jAtI hai / ) 14 kAnhA merake manuSya brAhmaNakI beTIko janAnA vailagAr3I meM viThalA kara le cle| 15 pAsa / 16 bhAga kr| 17 taba ve bala dikhAne lge| 18 unko| 19 pAlI chor3a kara cale gye| 20 kAnhAne pAlIko lUTa liyaa| 21 lUTane vaale| 22 dhana aura mavezI lekara cale gye| 23 piiche| 24 manuSyoM se / / - Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] muMhatA naiNasIrI khyAta AsathAMnajI mANasa pAMcasau sU ANa vataLAyau' , nai lar3AI huI / kAnhainUM mAriyo / vitaro vAMso kiyau / mera jyuM jyuM lAdhA , tyuM / maariyaa| vita saraba par3Ayo / pAlI caurAsI gAMvAMsU lIvI / pAsa bhAdrAjaNa piNa corAsI gAMvAMsU lIvI / aorUM pasavAI' kher3a gohila rAja karai su gohilArai paradhAna' deg DAbhI11; su rIsAMNA huvA / gohilAMro vaDo dhoma rAja, ara DAbhI paNa DIlAM ghaNAM' sirIkhA paradhAna, su rIsAMNA thakA chADa gyaa| jAharAM AsathAMnajIro rAja bhArI par3iyo' / tada DAbhiyAM jAMNiyo, gohila marAvAM / tada DAbhI AsathAMnajI kanai gyaa| sArI hI hakIkata kahI vAta kiivii| tAharAM AsathAMnajI kahyau-'kuMkara lesyAM / ' tada DAbhiyAM kahyo-'mhe thAMnai samaco karasyAM / tAharAM the cUka kariyA / ' itarai gohilA piNa aAloca kiyo-'jo rAThor3a jorAvara / sirAMNa Aya rAjasthAna mAMDiyo / jo kU lalo-pato kIjai to Tiga sagIje25 / ' tAharAM sArA hI Aloca kara paradhAna meliyo / su paradhAnanai kahyo-'the jAya vAta kara Avo; ara manuhAra karajyo, jo .. " uTha kheDa pdhaaro| desa dekho / the rAma-rAMma kara aavo| ara je ... padhAre to bhagata ro kahyA", ara mhAMnU khabara meliyA / jyu 1 Akara llkaaraa| 2 pIchA kiyA / 3 mile| 4 dhana saba pIchA leliyA / 5 caurAsI gAMvoMke sAtha pAlI leneke anaMtara samIpavartI bhAdrAjaraNa aura usake 84 gAMva bhI le liye| 6 anya bhii| 7 paarshvvrtii| 8 kher3a, eka prAcIna nagarakA nAma / 9 gohila , . jAtike rAjapUta kher3ake svAmI the| 10 pradhAna (mukhya mNtrii)| II DAbhI, raajpuutoNkii| jAti / 12 aprasanna hogye| 13 gohiloMkA vaibhava vAlA rAjya thaa| 14 aura DAbhI.... saMkhyAmeM avika (Dola = shriir)| IS samAna kakSAke / 16 nArAja ho karake chor3a kara cale gye| 17 prabala hogyaa| 18 sava vRttAnta kahA / 19 kaise leveMge ? 20 saMketa kara ... deNge| 21 tava tuma ghokhese mAra ddaalnaa| 22 isa avasara para gohiloMne bhI vicAra kiyaa| . 23 kyoMki rAThaur3a valavAna haiN| 24 mastakake upara hI Akara rAjadhAnI kAyama karalI hai / 25 yadi kucha khuzAmada kI jAya to Tike raha sakate haiM / 26 rAjasthAnameM, praNAma, salAma Adike sthAna meM bhaTake samaya 'rAma-rAma' kahanekA bhI rivAja hai| 27 yadi prAyeM to mihamAnIkA khnaa| 28 aura hamako khavara bhejnaa.| . . Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 276 bhaktarI tayArI karAM / ' tAharAM DAbhI jAya pAsathAMnajIsU miliyaa| sarava hakIkata khii| AdamI meliyo kher3anU-bhagatarI tayArI karajyo / rAvajI prAsathAMnajI padhArasI / ' ___iyAM bhagatarI taiyArI kIdhI / Agai DAbhiyAM gohilAMnUM kahyo'ju the ThAkura cho*, mhe thAMharA cAkara chAM, mhe thAMsU barAbarI karAM to kAsU hovai ? pAkhara to mhe thAMharA cAkara chaaN| jImaNI bagala gohila UbhA rahai"; DAvI vagala DAbhI UbhA rahasI / jyuM pahalI rAva AsathAMnaro sAtha thAMsU miLe, pachai mhe miLasyAM / ' DAbhiyAMsU gohila khusI huvA' / yuM karatAM rAva AsathAMnajI padhAriyA / DAbhiyAM gohilAMsUcUka karAyo / mAMhai padhAriyA / tAharAM DAbhiyAM kahyo''jI', DAbhI DAvai, gohila jImaNa / ' tAharAM jImaNI tarapha utriyaa| gohila sarava mAriyA / DAbhI sarava ubAriyA' / kher3a rAva AsathAMnajI liidhii| pachai Apa kher3a hIja rhyaa| kher3a rAja kiyo| taThAsUkher3ecA kahAMNA / // iti vAta saMpUrNa / I jisase mihamAnIkI taiyArI kareM / 2 3 DAbhiyoMne kher3ako manuSya bhejA aura kahalAyA ki mihamAnIkI taiyArI krnaa| 4 pApa mAlika haiN| 5 dAhinI tarpha gohila khar3e raheM, aura vAMI tarapha DAbhI khar3e rheNge| 6 pahile prAsathAnajIkA loka Apase mile| 7 prasanna hue| 8 DAbhiyoMne gohiloM ko dhokhese mrvaayaa| 9 bhItara Aye taba DAbhiyoMne aAsathAnajIse kahA ki mahArAja ! (bar3e AdamIko usake nAmase saMbodhana nahIM karake 'jI' zabdase kiyA jAtA hai) DAbhI bAMI tarapha hai, gohila dAhine hAthakI tarapha haiN| (isameM yaha bhI svArasya hai ki zatra dAhine hAthako hoM to hAthakA dAva bahuta acchA rahatA hai)| 10 tava dAhinI ora talavAra claaii| II bacA diyaa| 12 tabase "kher3ecA' khlaaye| (anya khyAtoM aura gIta chadoM Adise patA calA hai ki AsathAnajIse gohiloMke pradhAna prAsA DAbhIne, gohiloMko maravA kara kher3akA rAjya unheM dilA denekA Sar3ayaMtra raca kara, AsathAnajIko kher3ake svAmI pratApasiMha kalyANamalotakI beTI vyAhane kA nizcaya kiyA / prAsathAnajIne vahA~ para kucha vivAda upasthita kara mohiloMko mAra kara kher3a rAjya gohiloMse chIna liyaa| pAsA DAbhIko apane kabje meM kara kher3akA rAjya chIna lene kA eka purAnA soraThA bhI prasiddha hai gohila gaLa hathiyeha, kher3a dharA khAgAM muhai| prAso apaNAyeha, gaha bhariyo baLa gajiyo / / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ] muMhatA naiNasIrI khyAta vAta rAva kAnar3adejorI kAMnar3adejI' mahevai' rAja karai ch| ara salakhojIna gAMma 1 diyo / tetha salakhAvAsI kahAMNI, uTha rahai ch| ekadA prastAva rAva salakhojIrai rAMNI gurviNI hutii| tAharAM rAva salakho mahevai aAyo / prAya ara kiriyAMNo liyo / eka rAThI' - vegAra liyo| tiyarai mAthai sarava asabAva de ara Apa car3hi ghor3e para pUThe huvo| mAragameM jAvatAM cyAra nAhara naLA khAyana baiMThA ch| bhakha Aparo vaiThA khAya cha / tAharAM tyAMnU dekha salakhojI ghor3esU utarane dharatI baiThA; nai vai rAThI kahyo'"-'hUM pUcha pAUM / ' tAharAM salakheM kahyo-'pUchi Ava / ' tAharAM rAThI doDiyo-doDiyo rAva kAnar3ade kanai gyo| kahyo-'jI, salakhojI padhAriyA hutA, suM kiriyAMNo liyo / gUDha' jAvatA hutaa| su mhArai mAthai pAMDa' hutI su sugana' huvo / jikA rAMNI kiriyAMNo khAsI tairo veTo dhaNI husI, su thAMnU kahaNa Ayo chuu| kiriyAMNo apUTho gherIjai15; ara salakhaijInU ayUThA gherIjai / tAharAM kAnhar3adejI AdamI mUkiyA 8-'jAvo salakhaijInai apUThA lyaavo|' Age salakhojI baiThA ghar3I 1 dITho; rAThI na pAyo' / tAharAM Apa gAMTha kiriyAMgarI ghor3erai Agai hAna' de ara gharai padhA- ... __I rAva tIr3Ake tIna putra the, kAnhar3ade, salakho aura tribhuvrnnsii| tribhuvaraNasIkI putrI kumarade jaisalamerake rAvala kesaridevako vyAhI thii| saM0 1453. meM kesaridevake svargavAsa karane para kumarade satI huii| isa viSayakA yaha zilAlekha jaisalamera meM upalabdha huyA hai| oM saMvat vikrame / 1453 varSe mAha sudI 8 rAjazrI tribhUNasI rAThar3a putrI mahArAjAMghirAja zrI kesarideva bhAryA . // rAjJI zrI kumarade nAma // mahArAjA zrIkesarideva saha svargatA shrii|| (jaisalamera payarTanake samaya prApta / ) 2 mahevA mAravAr3ake mAlAnI prAMtakA eka bhaag| 3 salakhA rAva tIDAkA madhyama putr| 4 vhaaN| 5 grbhvtii| 6 kiriyAMNo - soMTha, ajavAina, pIparAmUla, khAMDa, gur3a Adi .. paMsAraTakI vstueN| 7 eka kSudra zreNIkI jAti / 8 usake sira para sAmAna dekara svayaM . ghor3e para car3ha gayA aura usake pIche-pIche calane lgaa| 9 mArgameM cAra nAhara baiThe hue apanA bhakSa khA rahe haiN| 10 usa rAThIne kahA / II gUDhA = nivAsa sthAna, rakSA sthaan| 12 gtthdd'ii| . 13 zakuna / 14 svAmI / 15 vApisa lauTA lenA cAhiye / 16 bheje / 17 eka ghar3I taka rAThIkI pratIkSA kI lekina vaha nahIM paayaa| 18 ghor3e yA UMTakI kAThIkA . . eka agra bhAga / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta . [ 281 riyaa| AdamI AyA; dekhai to salakhojI nhiiN| toharAM AdamI apUThA phira gyaa| rAThI salakhAvAsI' gyo| jAi rAvaLe kapar3o . liyo| kahyo-'jI, rAvaLa beTA 4 husI / su dharatIrA dhaNI husii| dharatI thAMharai gharai husI / ara thAMharai kurasI dara kurasI ThakurAI husii| thAMrA kara dasa disA pasarasI / dIkarA' thAMrA ghaNA sakaramaNa husii|' iso rAThI sagunaro phaLa khyo| Apa harakhita huyanai rAThInU pAgha bNdhaaii| bIjAMhI savaNiyAMnU puuchiyo| tiyAM kahyo-'jikai rAMNIrai prasUta husI tiyairo beTo dharatIro dhaNI husii|' Apa rAjI huvA / mAlojI jAyA / ghaNo harakha huvo / ghaNI vadhAyAM vaihacI' / mAlo dina dina vdhai| mahA pratApavAna huvo| bIjo beTo vIrama, tIjo jaitamAla, cotho sobhata / vIramanai sobhata ekai maa-raa| mAlo nai jaitamAla ekai mA-rA / yuM karatAM beTA vaDA huvA / jAharAM mAlojI bAraha varasAMrA huvA; tAharAM mAlojI mahevai gayA, jAyanai rAva kAMnar3ade tU mujaro kiyo| rAva mAlainU bolAyo / dihAMnagI karadI" / bheLo jImaiM' / mAlo bhalIbhAMta cAkarI krai| kAnar3ade mAlai Upara mayA karai / eka dinaro samAjoga chai / rAvaLa kAnar3ade sikAra caDhiyA cha / saraba rajapUta sAthai chai / mAlo paNa sAthai ch| sikAra ramI, ara apUThA vaLiyA' / tAharAM rAva kAnar3adero palo mAlai pkdd'iyo| kahyo'kAMnar3adejI ! dharatIro haiMso1 mAMgU, choDUM nhiiN| ghaNohI kahyo, paNa chor3e nhiiN| rajapUta aLagA UbhA hui rahyA / naiDo koI na Avai / ___ I salakhAvAsI = salakhAkA AbAda kiyA humA gAMva / 2 aaapke| 3 svAmI / 4 Apake gharameM dharatI hovegI arthAt Apake adhikAra meM dharatI paajaavegii| 5 pIr3hI dara pIr3hI vaMza paravaMza / 6 Apake hAtha dazoM dizAoMmeM phaileNge| 7 lar3ake, putr| 8 sakarmaNya, zreSTha kArya karane vaale| 9 shkun-vettaaoNko| 10 mallinAthajI jnme| 11 bahuta badhAiyAM diigii| 12 mllinaathjii| 13 vIrama aura sobhata eka mAtAke udarase janme / 14 kAnhar3ade, mallinAthajIke pitA salakhAse vaDe the, isIse rAjyAdhikArI hue| 15 batalAyA, bAtacIta kii| 16 pratidina-deya dravya niyata kara diyaa| 17 kAnhar3adeke zAmila bhojana karate haiN| 18 kRpA karate haiN| 19 pIche lautte| 20 vastrakA chor| 21 hissA, aMza, bNtt| 22 dUra khar3e raha gye| 23 koI nikaTa nahIM AtA hai / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ] muMhatA naiNasIrI khyAta kahyo-' jI, kAko bhatIjo samajhalyo / mhe kAMsU jAMNAM ?' tAharAM rAva kAnar3ade kahyo-'mAlA ! to dharatI meM tIjo haiMso deisa / ' tAharAM kahyo-'jI, monUM etha likhAya dyo; ara thAMharA rajapUta paTU dyo to chodduuN|' tAharAM prothahIja kAgaLa' likha diyo| rajapUta paTU diyA tAharAM chor3iyA / Ainai dharatI mAlenU vaihaca diidhii| mAlo kAMnar3aderI khijamata bhalIbhAMta karai / tAharAM kAnar3ade mAlenU .. budhavaMta' jAMNanai pradhAna thApiyo / tAharAM amarAva kahaNa lAgA-'jiyai ThAkurai AparA bhAI pradhAna thApiyA, tiyAMrI ThAkurAI jaavnnhaarii| chai / ' hivai mAle dharatI mAMhai Aparo amala karAyo / rAja bhalI- .... bhAMta cAlaNa lAgo / paNa rajapUtArai vAta dAya na Avai / ___ ekadA prastAva / dilIrai pAtasAha sArI dharatI mAhai DaMDa ghAtiyo / gar3ha kiror3I muuNkiyaa| tAharAM mahevai hI kiror3I Ayo / tAharAM kAnar3ade saraba rajapUta ter3iyA" / kAmetiyAM, mAlejInUM ter3iyA / ter3anai maMtraNo kiyo-'ju, kAsU karasyAM19 ?' tAharAM mAlojI voliyA-'karor3InU maarsyaaN| DaMDa nahIM dAM / 'sigaLAM hI . ThAkurAMrai vAta dAya AI-ju kisI vidha mArasyAM ? misalata karo / ' tAharAM kahyo-'ju iyAMnU judA-judA kara mArasyAM, gAMva lejAyanai mArasyAM / ' A vAta sigaLA hI dAya AI / tAharAM . kiror3I ter3ane kahyo-'thAMharA AdamI gAMva mUMko, jyU paIsA ... lyAvai / tAharAM isI misalata kIdhI-'AjahUM pAMcamaiM dihADai dopahararI viriyAM sarava kAma karasyAM / ' A misalata kari UThiyA / .. 1 cacA bhatIja paraspara smjhlo| 2 hama kyA jAne ? 3 tujhako dharatImeMse . tIsarA hissA deduuNgaa| 4 yhiiN| 5 jAmina, pratibhU / 6 vhiiN| 7 kAgaja, svIkAra ... ptr| 8 sevA, naukrii| 9 buddhimAna / 10 jisa tthaakurne| II unakI ThakurAI jAne vAlI hai / 12 av| 13 rAjyakA kArya acchI taraha calane lgaa| 14 daMDa DAlA gyaa| 15 kiloMke liye kiror3I bheje gye| 16 kiror3I = daMDa ugAhane vaalaa| 17 bulAyA / .. 18 salAha kii| 19 kyA kareMge? 20 saba hI ThAkurAMke vAta pasaMda aaii| 21 gupta / parAmarza kreN| 22 inko| 23 gAMvoMmeM lejA kara mAra deNge| 24 bhejo| 25 paise ..... (drvy)| 26 aaajse| 27 dina / 28 smyH| Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta . [283 tAharAM siradAra huto, tiaunU mAlo legayo / bIjA bIjI Thor3eM meliyA / tAharAM bIjai ThAkurai lejAya karor3IrA AdamI mAriyA / . ara mAlai siradAranU gharai lejAya ara ghaNA hIr3A kiyaa| dina pAMcamaiM . pachai kahyo-'ju, kAnar3ade marAyA hai| paNa hUM totonU mArUM nahIM / bIjA thAMrA sarava kAnar3ade mAriyA cha / ' tAharAM kiror3I kahyo-'je mAlA ! hUM dilI jIvato pahuMto to to dharatIro dhaNI karAIsa / ' bAMha bola diyo / mAlai Aparo sAtha sAthai de ara kiror3InU dilI pahuMcato kiyo / tAharAM kiror3I dilI jAya pAtasAha prAgai pukAra ghAlI'ju kAnar3ade sarava AdamI mAre / aru merI tAMI mAlai jIvatA ubaaryaa| mAlA hajarata kA khAsA baMdA hai| bar3A sAMmadharamI hai / lAyaka hai / ' tAharAM pAtasAha hukama kiyo-'mAlaikU mahevA diyA / ' tAharAM kiror3I AdamI muuNkiyo| mAlainUM ter3iyo / mAlo sAtha bheLo karanai dilI gayo / jAya pAtasAharai pAvai lAgo / pAtasAha mAlainUM nivAjiyo / rAvaLaro TIko diyo / uThe kitarAika dina rahyo / vAMsa kAnar3adejI devagata huvA / tAharAM tribhuvaNasI TIkai baittho| tAharAM mAlo pAtasAhasU vidA huyanai desa Ayo / tribhuvaNasI sAtha bheLo karanai mAlasU lar3AI kiidhii| tribhuvaNasI ghAvai par3iyo14 / sAtha bhaago| tAharAM tribhuvaNasI I dArai paraNiyo huto so IdA legayA / lejAyanai ghAva bNdhaayaa| tAharAM mAle dITho-'tribhuvaNasI jIvatAM rAja Avai nhiiN|' tAharAM tribhuvaNasIro bhAI padamasI huto", tigarne bhakhAyo -'tU tribhuvaNasInU mAra to to TIko devAM / ' tAharAM ___ I usako / 2 dUsaroMko dUsarI jagahoMmeM bhejaa| 3 sevaa| 4 parantu maiM to tujhako mArUgA nhiiN| 5 mAlA ! yadi maiM dillI jIvita calA gayA to dezakA svAmI tujhako banavA duuNgaa| 6 parasparaM vacanabaddha hue| 7 mAlAne apane manuSyoMko sAthameM de kara karor3I ko surakSita dillI pahu~cavA diyaa| 8 taba karor3Ine dillI jAkara bAdazAhake Age pukAra kii| 9 mAlAko bulvaayaa| 10 jAkara bAdazAhake pAMvoM lagA / II bAdazAhane mAlAke Upara kRpA kii| 12 rAvalakI padavI dekara tilaka kiyaa| 13 pIche kAnhar3adejI paraloka pahu~ca gye| 14 tribhuvanasI ghAyala huaa| 15 lejA karake ghAvoM para paTTe baMdhavAye / 16 tava mAlAne dekhaa| 17 thaa| 18 usako bahakAyA / 19 tereko / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 ] muMhatA naiNasIrI khyAta padamasI lobhAyai thaka jAinai tribhuvaNasInUM pATAM mAMda somala nIMva .. mAhai bheLiyo / pArTI mAMha visa huvo / tribhuvaNasI devagata huvo| ... padamasI mAle kanai paayo| kahyo- monU TIko gho|' mAla ko'TIko yu nahIM Avai / ' kahyo-'jI, doya gAMma lyo, vIThA khaavo'|' tAharAM padamasInU doya gAMva mahevairA de vidA kiyo / rAvala mAlojorI* bAta hivai rAvaLa mAlojI mahUrta jobADinai maheveM pAyo / Ayanai mahenai TIkai baittho| sarava rajapUta Aya miliyaa| dharatImeM prANa sagaLe pherAI / sarava bhUmiyA sAjhiyA / ThAkurAI bdhii| bhAI sarava Aya miliyaa| dharatI mAMda mAlairI dhAka paDaNa lAgI / vIjo bhAI jaitamAla, tiganU sivAMNo diyo / jaitamAla sivAMNa rAja karai chai. paNa mAlerau cAkara huvo rahai / vIrama sobhata au paNa mahenara pAsa ... __I tava padamasIne lAlacameM Akara aura vahAM jAkara nImake paTToMmeM somala vipa milA : ... diyaa| 2 paTToMmeM jahara hogyaa| 3 tribhuvanasI mara gyaa| 4 paas| 5 do gAMva lelo aura baiThe khaayo| 6 aba mAlAjI muhUrta dikhA kara maheve paayaa| 7 deza meM sarvatra apanI Ana-duhAI phirvaaii| 8 samasta bhomiyoMko apane adhikAra meM kiyA / 9 dezameM mAlAkI ... ghAka jamane lgii| 10 dUsarA bhAI jaitamAla, usako sivAnA diyaa| *'mAlA' rAvala mallinAthakA sAhityika nAma hai| jaisAki 'teraha tUMgA bhAMjiyA mAla salakhAMNI' salakhAke putra mallinAthane bAdazAhI senAke teraha daloMkA nAza kara diyaa| lokamAnyatA hai ki inakI rAnI rUpAMdekI aDiga bhakti aura camatkAroM se prabhAvita hokara rAvala .. mallinAtha bhI usa ora pravarta hogye| niraMtara bhaktimeM tallIna rahane ke kAraNa inheM vacana- .... siddhi prApta thii| lUnI nadIke kinAre tilavAr3A grAmake sAmane tilavAr3A-phecara nAmaka relave sTezanake pAsa thAna gAMvameM rAvala mallinAthakA bar3A maMdira banA huA hai / rUpAMde rAnIkA maMdira bhI kucha dUrI para mAlAjAla gAMvameM banA huA hai / rAvala mallinAthakI smRtimeM thAna aura tilavAr3Ake vIca lUnI nadIke pATameM pratyeka varSa caitra kR0 11se caitra zu0 11 taka eka bar3A melA lagatA hai, jisameM lAkhoM rupayoMke mUlyake UMTa, ghor3e, vaila Adi pazuoMkA aura vastra prAdi / anya vyApArika vastuoMkA kraya-vikraya hotA hai| kahA jAtA hai ki sAdhu-sanyAsI aura bhaktajanoMke vArpika dhArmika satsaMgakA rUpAntara yaha melA hai / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 285 gUDhA kiyAM rahai / hivai mAlojIrai beTA huvaa| so piNa vaDA jorAvara UThiyA, su vIramanU rahaNa na dai| tAharAM vIramajI jAi joIe rahyo / rAvaLa ghar3asI paNa rAvaLa mAlerai cAkara rhyo| vimaLAde paraNAI / jagamAla mAlAvata, rAvaLa ghar3asI, hemo sImALota, IMyAM vaDo saMtokha / rAvaLa mAlaijI saraba dharatI lIvI chai / doya pAtasAha bhAgA / eka dilIrai pAtasAharI phoja bhaagii| eka mAMDavarai pAtasAharI phoja bhaagii| mAlo siddha huvo / nava beTA huA / vaDA siradAra huvA / rAva cUMDainUM piNa mAlaijI ThAkura kiyo / mAthai hAtha diyA / ___ekadA prastAva / kuMvara jagamAla bolAya hemai sImALotana kahyo-'varasAta cha, desa suhAmaNo lAgai chai| rAvaLajI hukama karai to thaLa mAMhai sikAra ramAM' / ' hemai rAvaLajI kanA hukama liyo / trai ThAkura sikAra caDhiyA / dina 15 tathA 20 kahyo jI rahisyAM / tAharAM rAvaLa ghar3asI, jagamAla, hemo sImALota, sikAranUM caDha I vIrama aura sobhata ye donoM bhAI bhI maheveke pAsa hI apanA guDhA banA kara raha rahe haiN| 2 tava vIramajI vahAMse jAkara joIyoMke yahAM rhaa| 3 rAvala ghar3asI bhI mAlAkA cAkara raha gayA aura use vimalAde vyAha dI gii| 4 inake paraspara bar3A sneha / 5 mAlA bhakti kara ke siddha ho gyaa| 6 rAva cUDake sira para hAtha rakha kara use bhI ThAkura banA diyaa| ... 'mAlA' rAvala mallinAthakA sAhityika nAma hai| jaisA ki 'teraha tUMgA bhAMjiyA mAla salakhAMNI' salakhAke putra mallInAthane bAdazAhI senAke teraha daloMkA nAza kara diyA / loka-mAnyatA hai ki inakI rAnI rUpAMdekI aDiga bhakti aura camatkAroMse prabhAvita hokara rAvala mallinAtha bhI usa ora pravarta ho gye| niraMtara bhaktimeM tallIna rahane ke kAraNa inheM vacana-siddhi prApta thii| lUnI nadIke kinAre tilavAr3A grAmake sAmane tilavAr3A-pheyara nAmaka relve sTezanake pAsa thAna gAMvameM rAvala mallinAthakA bar3A maMdira banA huA hai| rUpAMde rAnIkA maMdira bhI kucha dUrI para mAlAjAla gAMva meM banA huA hai / rAvala mallinAthakI smatimeM thAna aura tilavAr3Ake vIca lUnI nadIke pATameM pratyeka varSa caitra kR0 11se caitra za0 11 taka eka bar3A melA lagatA hai, jisameM lAkhoM rupayoMke mUlya ke UMTa, ghor3e, baila Adi pazuoMkA aura vastra prAdi anya vyApArika vastuoMkA kraya-vikraya hotA hai| kahA jAtA hai ki sAdhu-saMnyAsI aura bhaktajanoMkI vArSika dhArmika satsaMgakA rUpAntara yaha melA hai| 7 rAvalajI yadi zAjJA kareM to thala pradezameM (jaMgala meM) jA kara zikAra kheleN| 8 pAsa, se| 9 kahA ki 15 tathA 20 dina vahAM rahege / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 ] muMhatA naiNasIrI khyAta nIsariyA' / jasai ghaNA jALa, ghaNA khejar3a, sUraja dIse nahIM, jair3I ... jhaMgI tetha gayA / vasatI kaThai lAbha nahIM / iyai bhAMta sikAra ramai / eka dina prabhAtarA car3hi nIsariyA / eka Thor3a AyA / prAgai dekhai ...... to kohara tevina, dhAva pAyane marada to soha gAMma gayA chai / eka ... baira jAvai chai| su sAThIko kohara, tiyairI varata chai su varata sAMvaTinai kAkha mAMhai ghAlI cha / kosa paMjALI bAMha mAhai ghAtiyA cha / mAthai bighar3iyo bhariyo pAMNIro chai ara mAraga cAlI jAya cha / tAharAM pUchiyo-'mahevairo mAraga kaThai chai ?' tAharAM lAMvo hAtha karanai mAraga dikhaayo| tAharAM sArA kahaNa lAgA-'dekho ThAkure, chokarIro vaLa ! dekho, kitaro' bhAra uThAye jAvai chai / ' tAharAM eka asavAra ghor3e hUM1 utarane DhAla bhAra bharanai upADaNaM lAgo, su kaLAItUM DhAla upar3e nahIM / tAharAM sArA boliyA-'dhanya vA chokarI, jiye itarai bhAra thakAM bAMha lAMbI kIdhI !' tAharAM hemo sImALota voliyo-'jAvo, khabara karo kuvArI chai kanA paraNI chai* ?' tAharAM eka asavAra dor3anai khabara kara Ayo, 'ju kuMvArI ch|' tAharAM au ThAkura vai paga-pagai I apane-apane vAhanoM para savAra hokara zikArake liye nikala gye| 2 jahAM para : ghane jAla vRkSa aura ghane zamI vRkSa, jhAr3I aisI ki sUrya bhI nahIM dikhe, aise sthAna para gaye / 3 kahIM bastI dekhaneko nahIM mile| 4 Age dekhate haiM ki kueMko sIMca kara aura apane pazuoMko pAnI pilA kara marda to saba hI apane gAMva ko cale gaye haiN| 5 strii| 6 sAThIkA . kuMyA~, jisake moTe rasseko sameTa kara kAMkhameM DAle hue hai| sAThIko koharaM = sATha puruSakA... .. gaharA kuaaN| varata = caraseko pAnI se bhara kara ke kueMmese kheMcaneke liye caraseke baMdhA hunA camar3ekA moTA rssaa| 7 koza (carasA) aura paMjAlI bAMhameM DAla rakhe haiN| paMjALI = kue~ meMse pAnI nikAlaneke liye carasemeM yA bailagAr3I meM jute hue do bailoMko eka dUsarese alaganahIM hone deneke liye unake kaMdhoMmeM DAlA jAne vAlA jUekI tarahakI lakar3IkA eka caukhttaa| . . .8 sira para pAnIse bharA huA vighar3iyA hai| vighar3iyo = vi ghar3iyo, do ghar3e yA dUsarA ghdd'aa| ghar3eke Upara dUsarA choTA ghdd'aa| sira para uThAyA jAne vAlA pAnI se bharA bar3A ghar3A aura usake Upara rakhA jAne vAlA dUsarA choTA ghdd'aa| 9 mahevekA mArga kahAM para hai ? . 10 kitnaa| II ghodd'ese| 12 uThAne lgaa| 13 dhanya hai usa lar3akI ko jisane itanA bojhA hote hue bhI apane hAthako laMvA kara diyA / 14 jAo aura patA lagAo ki yaha kvArI hai athavA vyAhI huI hai ? Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 287 3 2 gyaa| Age vasatI AI | dekhe to eka rajapUta baracho liyAM Ubho chai / tAharAM vai rajapUtanUM pUchiyo - 'prA kiNAMrI vasatI chai ?' tAharAM rajapUta boliyo- 'jI vasatI soLaMkiyAMrI chai / kahyo' ThakurALA * ! A beTI kiNarI chai' ?' tAhAM U rajapUta boliyo'jI, Iyai rajapUtarI DAvar3I chai' / ' vaLa pUchiyo- 'the ki jAtiyA cho' ?' kahyo-'jI, hUM soLaMkI chU / ' tAharAM uThe utariyA, DerA kiyA / gAMvarA loka hIr3A karaNa laagaa| tAharAM ve rajapUtanaM ter3ane meM ko'thAMrI beTI jagamAlajInaM paraNAva / ' tAharAM rajapUta boliyo - 'rAja ! mhe mAlajI rA rajapUta chAM / mhAM sarIkhAMro sAhibAMsUM sagaparaNa kiso ? mhe khilaharI loka chAM / jaMgaLarA vasaNahAra mUMcha loka chaaN''| mAMharA TAbara rAja- rIta - sAra kAI jAMNai ? to rAjA chai, mAMharA chorU gaMvAra loka chai / ' tAharAM hemojI boliyo - 'jI TAbara rAvaLI chai / ' tAharAM prAthaNa vAMsa ropAya, ara caMvarI bAMdha, jInUM paraNAyA'" / dina 3, 4 rahyA / uThe soLaMkaNInUM grAsA rhii| uThAhUM jagamAlajI * caDhi ra mahevai prayA | soLaMkaNI 0 12 1 13 jagamAla 2 khar3A hai / 4 he ThAkura ! S yaha lar3akI I taba ye ThAkura ( usa lar3akI ke ) pA~voM ko khojate khojate gaye / 3 taba usa rAjapUtako pUchA ki yaha kinakI bastI hai ? kisakI hai ? 6 jo ! yaha isa ( mujha) rAjapUtakI lar3akI hai / punaH pUchA ki tuma kauna jAti ke ho ? 8 taba vahIM utara kara DerA lagA sarIkhoMkA bar3oMse kaisA saMbaMdha ? 10 hama to UMTa prAdi pazu carAne vAle II jaMgala meM rahane vAle apar3ha loka haiN| mUMcha = asabhya, asaMskRta, apar3ha | 12 hamAre bacce rAja-rItiko bAtoM meM kyA samajheM / 13 hamAre bacce grAmINa loka haiM / 14 taba saMdhyAko bAMsa khar3e kara ( maMDapa vanAya) aura caMvarI bAMdha kara jagamAlakA vivAha kara diyaa| IS vahAM solaMkanI garbhavatI huI / 16 vahAMse jagamAlajI car3ha kara maheve prAye / 7 diyaa| 9 hama jaMgalI loka haiM / ** jagamAla bar3e vIra puruSa the / ye gujarAta ke bAdazAhakI beTI gIMdolIko ur3A kara le Aye the | jagamAlako mAra kara gIMdolIko vApisa le jAneke liye bahuta bar3I senA ke sAtha vAdazAha svayaM jagamAla para car3ha kara zrAyA thaa| jagamAla yuddhameM bar3I vIratAse lar3A aura usane aisI talavAra bajAI ki bAdazAha aura usakI senAko raNAMgaraNa se bhAga kara prAraNa * bacAne par3e / gIMdolIko prApta karaneke liye phira vaha sAhasa nahIM kara sakA / prasiddha hai ki'goMdolI bAMdhI gaLa', jikA na de jgmaal'| isa aitihAsika ghaTanA ke sambandha meM gIMdolIrI vAta' nAmaka kathAnaka prasiddha hai / jagamAlakI isa abhUtapUrva vijayase rAjasthAnakA lokasAhitya bhI bahuta prabhAvita huA hai / striyoM dvArA gAyA jAne vAlA - 'gIMdolI jagamAla mahAla, gIMdolI kima dIrja ho rAja / ' lokagIta Aja bhI prasiddha hai / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta 288 ] uThe hIja rAkhI, sAthai lyAyA nahIM ' / tirahekai dine soLaMkaNI veTo jAyo / nAMva kUMbho diyo / nAMnA hIja moTo huve / 0 ekadA prastAva | rAvaLa mAlajI mahevai rAja karatA thakAM pAtasAhI phojAM maheveM Upara vidA huI / tAharAM mAlaijI amarAva ter3iyA | ko- ' kAsUM karasyAM ?' tAharAM grAloca kiyo' / kahyo'jI grAMpaM lar3AI kiyAM pahuMcAM nahIM tAharAM hemo boliyo- 'jI rAtIvAho desyAM / ' tAharAM mAlojI boliyA - 'bhalI kahI / ' tAharAM rAtIvAho thApiyo' / tAharAM mAlaijI hukama kiyo - 'siradArAMrA nAMva mAMDo / ' tAharAM sAtavIsI siradAra nAMve maMDAyA " / itarAM ThAkurAMnaM hukama kiyo - 'the rAtI vAho dyo" / ' su turakAMrai hAthiyAM Upara kanAtAM cAle, kATharA thAMbhA cAle / jAharAM utare, tAharAM ghara vaNAya lai / siradAra to ghara mAMhai utareM / isI jatana kareM / yuM karatA mahevairai najIka Aya utariyA / tAharAM IyAM ThAkurAM rAtIvAhairI tayArI kInI / tAharAM jagamAla mAlAvata, kUMpo mAlAvata, hemo sImAMLIta, ghar3asI ratanasItrota - IMyAM ThAkurAM siradAra mAraNo aTakaLiyo " / siradArAM grApasa meM kahyo - 'ThAkure ! mugala to ghara mAMhai chai / suM thAMbho tor3a para ghara mAMhai ghor3o ghAlaNo. ara siradAranUM ghAva karaNo / ara Apa thAMbho tor3a gaLI karane ghor3o. ghAlaNo 14 nara ghAva karaNo / vIjairI serI mAMhai ghor3o ghAlaNo nhiiN"| iso vayaNa 1 2 3 2 1 solaMkanI ko vahIM rakhA, apane sAtha nahIM lAye | 2 kitane dinoMke bAda solaMkanIko putra utpanna huA / 3 nAma / 4 nanihAla | 5 mAlAjI jina dinoM mahevA meM rAjya karate the, tava maheve para bAdazAhI senA ravAnA huii| 6 kyA kareMge ? 7 taba parAmarza kiyaa| 8 rAjyAkramaNa kareMge / 9 tava rAjyAkramaraNakA nizcaya kiyA / 10 taba eka sau cAlIsa ( 720, sAta bosI = 140) saradAroMke nAma likhe gaye / II itane ThAkuroMko prAjJA kI gaI ki tuma rAtryAkramaNa karo / 12 ina ThAkuroMne saradArako mAra denekI tajavIja socI / 13 aura saradAra para prahAra karanA / 14 apane Apa kanAtake thaMbhako tor3a kara galI banA le aura usImeM grapanA ghor3A DAle / (dUsarekI banAI huI galImeM nahIM IST ) / 15 ekkI banAI huI galI meM dUsarA koI apanA ghor3A udhara nahIM DAle / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 289 dinaro kiyo' / bIjA asavAra phoja Upara nAMkho / tAharAM rAta pohara 1 gaI, tAharAM IMyAM ThAkurAM rAtIvAho diyo / tAharAM hemai . sImALota jAi paihalI tor3i kanAta, bhAMja thAMbho', ara mugalanUM ghAva kiyo / mAranai mAthairI kulaha lIdhI / ara jagamAla mAlAvata ghor3o dAbiyo, su thAMbho khisiyo nhiiN| khasa rahyo / tAharAM hemarI gaLI kIdhI' tiryameM ghor3o ghAla ara ghAva kIdho, su hemai dITho / prai ThAkura siradAra mugala mAra bIjo' sAtha sarava bhAMja, au ThAkura UbhA rahyA / mugala naatthaa| IMyAM sAtha luuNttiyo| pachai Aya rAvaLajInaM salAma kIdhI / darabAra jor3a rAvaLajI baiThA / sAraihI sAtharo mujaro liyo| tAharAM kuMvara jagamAla kahai-'siradAranUM mhAro ghAva chai11 / ' 'tAharAM hemo sImALota kahai-'koI sahanAMNa dyo / tAharAM rAvaLa mAlojI boliyA-'jiyAM siradAra mAriyo, tiyAM kanai sahanAMNa husI / ' tAharAM hemai siradArarai mAthai rI kulaha kADha diidhii| kahyo jI'jagamAlajI ! mhAM mAriyo su thAMIja mAriyo chai' / paNa thAMnUM A vAta cAhIjai nahIM / mhe to thAMharAM rajapUta chaaN| mhAro the vAMno vadhAro to bhalo cha, kinA yuM karayAM bhalo ? pahalI to thAM mhArI gaLI kIdhI, mAMhai ghor3o ghAliyo, pachai thAM mAriyanUM ghAva kiyo, su thAM mAMhai jagamAlajI cUka chai" / ApAM bola kiso kiyo huMto18 / ' I dinameM sabhIne isa prakAra vacana diyA / 2 dUsare savAra senA para AkramaNa kreN| 3 taba ina ThAkuroMne rAtryAkramaNa kiyaa| 4 thaMbheko tor3a kr| 5 mAra kara sira parakI kulaha le lii| kulaha = lohekI TopI, zirastrANa / 6 khUba paca rahA, kintu thaMbhA nahIM khisA / 7 taba hemekI banAI huI galI meM anusaraNa kiyA aura usake bhItara apanA ghor3A praveza karake prahAra kiyaa| 8 hemene aisA karate hue dekha liyaa| 9 duusraa| 10 mugala bhAga gye| II saradAra para ghAva maiMne kiyA hai| 12 koI nizAna ho to do| 13 jisane saradArako mArA hai, usake pAsa koI nizAna hogA hii| 14 jagamAlajI ! hamane mArA hai so to ApahIne mArA hai| 17 lekina Apako yaha bAta nahIM karanI caahiye| 16 hamArA svarUpa (pratiSThA) bar3hAnA acchA hai athavA yoM karanA acchA ? pApahI soceN| IS dekhiye ! pahale to, maiMne jo galI banAI thI usI meM Apane anusaraNa kiyA aura apanA ghor3A aMdara praveza kiyaa| mere dvArA mAre hue para Apane prahAra kiyaa| jagamAlajI ! yaha ApakI bhUla hai| 18 apanane nizcaya kaunasA kiyA thA ? Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] . muMhatA naiNasIrI khyAta tAharAM jagamAla hemaisUM rIsAMNA' / dina 5 tathA 7 prADA ghAtinaM eka dina jagamAla kahyohemAjI ! ghor3o the monUM dyo, the mo kanA bIjo ghor3o lyo / 'kahyo jI-mhAM kanai ghor3A, rajapUta chai su thAharA hIja chai| thAMharai .. kAMmanUM hI chai / ' kahyo-'thAM mAharai kAmanUM to cho, paNa ghor3o monUM ... dyo|' tAharAM hemo kahai-'rAja ! ghor3o na chu / ' to kahyo-'the mAMharA cAkara nahIM / ' tAharAM hemai kahyo-'nahIM to nahIM / hemai vAsa chodd'iyo| hemo jAya ghUgharoTarai pahAr3AM paittho| hivai hemo mevAsI huvo / mahevairI dharatI ujAr3e / sAtavIsI gAMva mahevairA ... mAMhi dhuMvo dhukhai nhiiN| iso jora ghAliyo ke ke jALorarI mAMhai. vasiyA, ke jesaLamerarI mAMhai vasiyA / raIyata sarava gii| dharatI hemA aAge vasa sagai nhiiN| kitarAheka varasa yuhI dhoMkaLa rahyo / hivai rAvaLa mAlojI kuTevA par3iyA / yuM karatAM ghaTa ghaNo vecAMka .. huvo / tAharAM dAna puNya kiyo / jAharAM mAlojI aMtakALa pAyA / tAharAM veTA, potarA, bhAI sarava umarAva ekaThA huvA cha / tAharAM ... mAlojI voliyA-'itarA dina to hemai desa mAriyo / hivai hUM gharai na huvo, tAharAM hemo mahevairai kiMvAr3e ghAva krsii| proLaM prAya: tthaahoksii| isar3o koI rajapUta chai ju hemarI pUTha rAkhai ?' .... vAra 2-3 rAvala mAlaijI kahyo, paNa koI volai nhiiN| tAharAM kuMbho jagamAlota voliyo-'ThAkure ! volo kAI nhiiN| kher3arA UpanA I taba jagamAla hemese nArAja ho gyaa| 2 apanA ghor3A mujhe do aura mere pAsase . . dUsarA ghor3A le lo| 3 tumhAre kAmake liye hI hai| 4 rAjakumAra ! ghor3A nahIM duuNgaa|" 5 nahIM to nahIM shii| 6 ava hemA luTerA ho gyaa| 7 maheveke 140 gAMvoMmeM dhuA~ nahIM nikalatA hai / arthAt sabhI ghara khAlI ho gye| 8 aisA aAtaMka jamAyA so bhayake mAre... . kaI jAlora prAntameM aura kaI jaisalamera prAntameM jAkara basa gye| 9. hemAke AtaMkane deza pAvAda nahIM ho sktaa| 10 kitaneka varSoM taka yaha upadrava yoMhI calatA rhaa| II. aba . . rAvala mAlAjI rogagrasta hue| 12 isa prakAra roga-nivRtta nahIM honese zarIra adhika astrasya ho gyaa| 13 itane dina to hemene dezako lUTA / 14 ava jyoMhI maiMne kUca kiyA nahIM; tyoMhI hemA maheveke darvAje para Akara ghAva kregaa| 15 pauli para pAkara chApA maaregaa| ... : .. 16 aisA koI rAjapUta hai jo hamekA pIchA kre| ............ . . . . . . . Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ muMhatA naiNasIrI khyAta . [ 2610 ghor3A, kher3arA UpanA rajapUta cho| bolo kyuM nahIM cho ? rAvaLajI kahai chai'|' tAharAM rajapUta boliyaa| kahyo-'jI, prAgai hemai Upara bIr3o uThAvaNo chai / ara bUMgharoTarA pahAr3a cha / theI kuMbhAjI bolo nahIM, pATavI kuMvararA beTA cho / ' tAharAM kUbhai kahyo-'vAha ! vAha !' tAharA kuMbha UThanai rAvaLa mAlaijIneM salAma karanai kahyo-'bAbAjI ! Agai hemai ujAr3a kiyo, hivai hemo ujAr3a karai so kuMbho igyAraha guNo soLe / / ' tAharAM rAvaLajI boliyA-'sAbAsa ! kuMbhA !' hUM jAMNato huto, tU hemA Upara bIr3o uThAIsa / tAharAM rAvaLa mAlajI AparI kaTArI taravAra kUbhaneM bNdhaaii| kUbhai Upara rAjI huvA / prAparI asavArIro ghor3o bagasiyo / Apa jIva soro kiyo / kuMbho bAhur3iyo, tAharAM bAMsa rajapUta hasaNa lAgA / 'jAMNAM chAM kuMbhojI nAMnANe jAi ara hur3iyAMrai mAthai kaTArI bhAMjasI" / ' A kuMbha khabara huI / 'rajapUta vAMsa hasaNa laagaa|' yuM karatAM rAvaLajI devagata huaa| rAvaLajIro kRta kiyo / jagamAlajI TIkai baiThA / hemai paNa A vAta sAMbhaLI10 / rAvaLa mAlojI visarAMmiyo'1 / ara Apa phuramAyo ju-'hemo AvasI tAharAM ?' bhai salAma kIvI-'hemo hUM pAlIsa' / ' tAharAM hemo paNa baisa rhyo| herA lagAi phITA kiyaa| ju 'kuMbho kaThaiI jAvai ara ___I ThAkuro ! Apa koI bolate hI nhiiN| kher3a jaisI vIraprasU dharAmeM pApa utpanna hue haiN| Apake ghor3e bhI kher3ameM hI utpanna hue haiM, phira bhI Apa kyoM nahIM bola rahe ho ? rAvalajI Apako pUcha rahe haiN| 2 tava rAjapUtoMne kahA-pAge hemeke Upara bIr3A uThAnA hai (koI aisA-vaisA vyakti nahIM hai) aura jahAM ghUdharoTake pahAr3a haiM / Apa bhI kubhAjI bola nahIM rahe ho; Apa to pATavI kuvarake putra haiN| 3 pahale to hemAne jo ujAr3a kiyA so to kara hI diyA, kintu aba yadi ujAr3a karegA to kuMbhA usakA gyAraha guNA bhregaa| 4 maiM jAnatA thA ki tU hemAke Upara bIr3A utthaayegaa| 5 svayaMko (mAlAjIko) saMtoSa hyaa| 6 kubhA jaba vahAMse lauTa gayA to pIche rAjapUta haMsane lge| 7 jAnate haiM, yaha nanihAla jAkara bher3oMke Upara apanI kaTArI tor3egA / arthAt hemeke viruddha isakA kucha kara sakanA asaMbhava bAta hai| 8 isa prakAra rAvalajI devagatiko prApta hue (mara gye)| 9 mRtaka saMskAra aura bhoja Adi kiye gye| 10 hemene bhI yaha bAta sunii| II ki rAvala mAlAjI svarga pahuMca gaye / '12 hemAko maiM rogaa| 13 taba hemA bhI cupa raha gayA aura dhAve bolane baMda kara diye| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] muMhatA naiNasIrI khyAta 1 hUM caDhU / ' ara kUMbho paNa sAvaceta rahai / grATho pohara hathiyAra bAMdhyAM baiTho rahai / ghor3A 2 palAMga mAMDiyA rahe / cyAra pohara ghor3AMrI cokI / eka ghor3o care; eka ghor3e palAMga mAMDiye rahe / Iya bhAMta kuMbho rahai / isI kuMbhairI dhAka / taisUM hemo desa meM paMsaNa pAva nahIM / AA vAta sigaLaM korTa suNI / 6 9 10 tAharAM rAMNo mAMDaNa soDho UmarakoTaro dharaNI, tiye zrI vAta suNI, ra kahyo - "kUMbho vaDo rajapUta; jiyerI dhAkasUM hemo vaisa rahyo / mahevairI dharatI vasI' / phera hemo mahevairI meM na Ayo / iyenUM paragAIjai iso rajapUna chai / tAharAM sigaLAM hI rajapUtAM kahyo - 'vAha ! vAha !' tAharAM vAMbhaNa ter3ane nArela diyo" / kahyo jI - 'kUMbhe jagamAlotanUM mahevai jAya nALera vaMdAvo" / bAIrI sagAI kUMbhaisU kIbI chai'' / ' tAharAM bAMbharaNa nALera le hAliyo nai mahevai Ayo / pachai bhalo moharata jovAr3a 11 kuMbhainU prohita nALera diyo, tAharAM kUMbha UTha, salAMma kara nALera liyo / kuMbha kahyo - 'rAMNajI monU rajapUta kiyo / hivai hUM rajapUta huvo / monU moTo kiyo '" / ' vAMbhaNanU bhalIbhAMta vidA dInI / zrara ko - ' monU rAvaLajI desa bhaLAyo che, je hUM himArUM paraNIjaNa grAUM to hemo turata mahe 3 14 15 16 I isa TohameM rahatA hai ki kuMbhA kahIM jAye aura maiM car3hAI karUM / 2 do ghor3e hara dama jIna kase taiyAra rahate haiM / 3 kubhekA aisA grAtaMka ki hemA dezameM (maheve kI dharatI meM ) 1 sunI 15 tatra praveza hI nahIM kara pAtA / 4 yaha bAta sabhI gar3hoMne ( gar3hapati rAjAnoMne) yaha bAta UmarakoTake svAmI rANA mAMDaNa soDhAne bhI sunI aura usane kahA 1 6 kuMbhA bar3A vIra rAjapUta hai jisakI thAkase hemA jaisA vIra bhI cupa baiTha gayA / 7 mahevA pradeza punaH basa gyaa| 8 hemA phira mahevA pradeza meM nahIM AyA / 9 yaha aisA rAjapUta hai ki isakA vivAha (apanI lar3akI ko dekara ) kara diyA jAye / 10. tava sabhI rAjapUtoMne kahA - 'vAha ! vAha ! ( bahuta acchI bAta hai ) / tava brAhmaraNa ko bulA kara nAriyala diyA / II use kahA ki maheve jAkara kuMbhe jagamAlotase isa nAriyalakA vaMdana karAyo ( nAriyala-vaMdana dvArA sambandha svIkRta karAyA jAya ). 1 12 ki bAIkI sagAI ku bhese kI hai / 13 taba brAhmaNa nAriyala lekara calA aura maheve zrAyA / 14 dikhA kara ! 51 tava kuMbhene uTha kara nAriyalako praNAma kiyA aura nAriyala le liyA / 16 ku bhene kahA- 'rANAjIne mujhako rAjapUta banAyA aura aba maiM rAjapUta vana gayA / mujhako bar3A banAyA / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta . [ 263 ... pAvai / hUM aAya na sakU' / ' tAharAM AdamI amarakoTa gyo| jAyanai rANa mAMDaNanUM hakIkata khii| tAharAM rAMNa mAMDaNa kahyo-'ThAkure ! kuMbho iso rajapUta, jiye gharai le jAyanai paraNAvIjai / ' tAharAM mAMDaNa kahAr3iyo-'amarakoTasUM sau kosa mahevo cha / pacAsa kosa mhe AvAM chAM, pacAsa kosa the shraavo|' iso kahAr3iyo / tAharAM AdamI Ayo nai kuMbhainUM khyo| kuMbhai yAdamI apUTho mUMkiyo, are kahAr3iyo-'chAMnA-chAMnA Avajyau / tAharAM rANe mAMDaNa sejavALa tayAra kraayaa| loka sAtha le ara haaliyaa| kuMbhaiyU~ AdamI mUMkiyo / kuMbho vara vaNa cAliyo / prAya rAMNA mAMDaNatUM miliyo| mAMDaNa kuMbhAnUM dekha rAjI huvo| kuMbho prnniyo| hathaLevo chor3iyo, para kuMbha kahyo-'monUM vidA dyo / ' tAMharAM kahyo jI-'doya pohara raho, rAjaloka kahai chai / yuM vAta karatAM vAra lAgI / titarai11 AdamI Aya kahyo-'jI hemo pAyo / AI nai mahevairai kiMvAr3e ghAva diyo / 'hemai rA herA phiratA hutaa| kuMbho caDhe aura mahevai praavai| su hemo prAyo, tAharAM kUbhai vidA maaNgii| ghor3e asavAra huvo| tAharAM rAyasiMgha mAMDaNaro beTo, pATavI kuMvara tiko boliyo, kahyo-'jI jikA vIMdaNI tiyairo muMhaDo dekho' / tAharAM ghor3e caDhiyai hIja vaihalarI khoLI UMcI karanai muMhaDo joyo' / kahyo-'jI joyo chai, sukha pAvajyo / / 7 / ' ___ I mujhako rAvalajIne deza supurda kiyA hai| yadi maiM isa samaya vivAha karaneko A jAUM to hemA turaMta hI maheve para car3ha kara pA jaaye| ataH maiM isa samaya nahIM A sktaa| 2 taba rAnA mAMDaNane kahA-'ThAkuro ! hemA aisA vIra rAjapUta hai use usake ghara jAkara kanyAko vyAhI jaaye| 3 isa prakAra khlvaayaa| 4 kumbhene AdamIko pIchA lauTAyA aura usake sAtha kahalavAyA ki 'cupacApa gupta rItise praanaa'| 5 AdamiyoMko sAtha lekara claa| . . . 6 kuMbheko AdamI bhejaa| 7 kuMbhA dUlhA bana kara claa| 8 kuMbhekA vivAha ho gyaa| jyoMhI hathalevA chUTA tyoMhI kuMbhene kahA-'mujhe AjJA diijiye| 9 strIjana kaha rahI haiM ki do pahara tthhreN| 10 isa prakAra bAta karanemeM dera laga gii| II itane meN| 12 ajI! hemA A gayA aura usane Akara maheveke kiMvAr3oM (darvAja) para ghAva kiyaa| 13 hemeke . jAsUsa phirate the| 14 ajI ! jo dulahina hai usakA muha to dekha lo| I5 taba ghor3e para car3he hue hI vahalIkI khola (pardA, yAvaraNa) uThA kara muMha dekhaa| 16 aura kahA ki 'dekha liyA hai, sukha kI prApti ho| Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] muMhatA naiNasIrI khyAta tAharAM rAyasiMgha paNa sAtha huvo cha / su rAyasiMgha vaDo vAraNA- ...... vaLI / rAyasiMgharo vAhyo (bAMNa) khAlI na par3e / tAharAM donUM caDhi khar3iyA / tAharAM rAyasiMgha boliyo-'kuMbhAjI ! mahevai jAya . ... kAtUM karasyAM? aDoar3a hAlo, jyuM bUMgharoTarA pahADanUM khar3o / jyu jAi pahuMcAM / ' tAharAM kuMbho boliyo-'the dhAr3avI, rAyasiMghajI ! saraba mAraga jAMNo cho / mhe kAsUM jAMNAM mAragarI sAra' ? tAharAM cUMgharoTa caDha khar3iyA chai / doya pohara rAta khar3iyA, do pohara dina khar3iyA / ___ tAharAM Agai seMcALa kohara tevai chai' / paNihAra ghar3o bhariyo chai / kahai chai-'re bhAI ! monUM ghar3o ukhagAya / ' tAharAM seMcALa ukhaNAvai nhiiN| uvA nahorA karai cha / tAharAM kuMbhai seMcALanUM kahyo-'re muMhaDai mUMcha chai, marada kahAvai chai, iye piNiyArInUM ghar3o kyUM nahIM ukhaNAvai / cha ? tAharAM seMcALa boliyo-'utAvaLA cho to rAja ukhaNAvo10 | tAharAM kUbhai naI hui ghaDainai hAtha ghAti ara UMco liyo / ara ghor3o trApiyo / kAchI ghor3o huto| gajaMdA 2, 3, 4 vAra ghor3eM . kULAchAM khAdhI13 / kaMbha ghar3o imahIja hAthAM mAMha rAkhiyo14 | ghoDo thAMbhi ThADho karanai kahyo15-'vAI ! nair3I Ava" / ' tAharAM paNi-.. hArarai mAthai bar3o meliyo cha / tAharAM paNihAra bolI-'vIrA ! tUM ___ I rAyasiMha vAraNa calAne meM vishepjny| 2 rAyasiMhakA calAyA huyA vANa vyartha nahIM jaataa| 3 kuMbhAjI ! apana maheve jAkara kyA kareMge ? apana to usako pahuMcate hue caleM . aura ghUgharoTake paDAr3akI ora calAeM so jAkara vahAM pahuMca jaayeN| 4 Apa to luTere haiM ... rAyasiMhajI ! Apa sabhI mArga jAnate haiN| 5 mArgake saMbaMdhameM hama kyA jAne ? 6 taba ... ghUgharoTake liye caDha karake cale haiN| 7 seMcAla kueM meMse pAnI nikAla rahA hai| seMcAla 3 vailoMko calA kara moTake dvArA kueM meM se pAnI nikAlane vAlA vyakti, siMcAIkA kAma karane ..... vAlA, sIMcaka / 8 mujhako ghar3A uThavA deN| 9 vaha nihorA kara rahI hai| 10 itane utAvale ho to Apa hI uThavA deN| II tava kubhene nikaTa prAkara, ghar3eko hAyase UMcA . utthaayaa| 12 aura ghor3A camaka. gyaa| 13 kAchI ghor3A thA, usane apane agale donoM pAMvoMko UMcA aura uThA TappeM bhara kara chalAMgeM maarii| 14 isa para bhI kubhene ghar3eko usI . prakAra hAyameM pakar3e rkhaa| 15 ghor3eko thAma kara aura use zAnta karate hue kubhene kahA / . . . 16 bAI ! nikaTa graa| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 265 kUMbho jagamAlota nahIM chai' ?' tAharAM kahyo - 'kUMbho hUM chU / ' kahyotUM hemaire vAMsai caDhiyo' cha ?' kahyo - 'hovai / ' tAharAM paNihAra ko'hemo to gharai gayo husI / ' kahyo - 're vIrA ! tU purakha meM ratana, hemairai vAMsai kAMI jAya ? hemo to jamarI dADhAM mAMhai chai / jo jaraDAM iNa tairo kAsUM mAraNo' ? tUM pUTho jA' / vaLe Ayo rahasI' | kahyo - 'jI mheM rAvaLajInUM bola diyo che / tAharAM paga-page hAliyA " / kosa doyaika para jAvai to hemo utariyo chai"| sAtha utariyo chai / saMkhar3I zraNAI che" / baiThA rajapUta khAve che| hemo Dorar3o gAvai cha / 'lADA ! thArai Dorar3e vIsa gAMTha ho' 2 9 10 3 14 5 yuM gAvatAM kuMbha aayo| kahyo- 'jIM, sAtha ! sAtha ' " ! ' yuM kahatAM paihalI jAya UbhA / tAharAM hemo boliyo - 'sAbAsa, sAvAsa ! kuMbhA sAbAsa tonUM ! mhAro teM pUTho dAbiyo ! sAbAsa sapUta ! ' itarai rAyasiMgha prAyo / tAharAM hemo boliyo - kUMraMbhA ! mAlAMNA ! kaTaka vALA vanor3A matAM nAMkhai ? sAiyAM miLo" / ' tAharAM kuMbho ghor3e hUM" utariyo / tAharAM rAyasiMgha boliyo - kUbhA ! kyuM utare ? mhArA hAtha dekha / sigaLAhInUM kabUtara dAI vIMdhUM" / ' tAharAM kUM bho 7 18 I bhAI ! tU kuMbhA jagamAlota to nahIM hai ? 2 tU hemeke pIche car3ha kara AyA hai ? 3 hAM 1 4 bhAI ! tU puruSoMmeM ratna; hemeke pIche kyA jAya ? yaha to yamakI DAr3hameM hI hai ? 5 mare hueko kyA mAranA ? 6 tU lauTa jA / 7 yaha to phira kabhI grAyA rahegA / 8 maiMne rAvalajIko vacana diyA hai| 9 taba usake khoja samhAlate-samhAlate cale | 01 kosa do-eka pare jAte haiM to ( dekhate haiM ki ) hemA apanA DerA lagAe hue baiThA hai / II miThAI Adi bhojana-sAmagrI maMgavAI gaI hai / 12 hemA 'Dorar3A' gA rahA hai - 'lADA ! pAraM Dorar3e bIsa gAMTha ho = he dUlhe ! tere vivAha sUtra meM bIsa gAMTheM haiN|' 'Dorar3A yA kAMkaraNa-Dorar3A' = vivAha ke pUrva dUlhe aura dulahinake hAthameM bAMdhA jAne vAlA eka mAMgalika sUtra hai jisameM gAMTheM de kara kaI mAMgalika vastueM bAMdhI jAtI haiM / Dorar3Ake loka-gItoM meM vivAha sUtrameM ba~dha jAne ke uttaradAyitva para bar3A hI mahatvapUrNa prakAza DAlA gayA haiM / 13 hemA ke sAthiyoM ne kahA'hamalA ! hamalA !' sAtha = (1) hamalA, ( 2 ) senA, (3) manuSya, (4) sAthI / 14 ve yoM kaha hI nahIM pAye the, jisake pahile hI Upara jA khar3e ho gaye / 15 merA pIchA tUne kiyA / 16 taba hamane kahA- he kubhA ! he mAlAgA ! tere sAtha vAloMko vyarthameM kyoM vIcameM DAlatA hai ? grapana hI nipaTa leN| 17 se 18 mere hAtha dekha, abhI sabako kabUtaroMkI bhAMti bIMdha lUMgA / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] muMhatA naiNasIrI khyAta voliyo-'rAvaLa malInAthajIrI prAMNa chai, volo to| monU utaraNa dyo' / tAharAM rAyasiMgha hUM jorAvarI kuMbhI utariyo / jAyana Derai mAhai hemainUM tasalIma kIdhI / hemaiM kahyo-'sAvAsa kuMbhA.!' tAharAM hemo kahai-'kuMbhA ! tUM ghAva kara / ' kuMbho kahai-'hemAjI ! the ghAva karo / ' hemo kahai-'kuMbhA ! tU vALaka cha / mha ghaNA nIMba baMdhAyA . chai / ' tAharAM kuMbho kahai chai-'hemAjI ! the ghAva kro|' hemo kahai'kuMbhA ! thArai ajesa piMDa loha nahIM lAgo chai, bALaka cha / tUM ghAva . kara / hUM vaDero cha, ghAva kyUM karUM' ?' kuMbho kahai-hemAjI ! varasai the vaDA, paNa pagai mhe vddaa| thAM mAMharau dhAMna palaimeM liyo, the mAMharA cAkara, tai meM vaDA, the ghAva karo / ' tAharAM hemai kahyo-'hUM kAsU.. karUM ? tU na rahai hIja' ?' tAharAM hemai ghAva kiyo kuNbhain| var3hakhapara paiDo vADhi, Topa vADhi, muMhArA vADhi, kAMNeThe prAvatI rhii| kUbhai ghAva kiyo, su hemairA doya dhar3A kiyaa| hemo par3iyo / tAharAM kuMbha kaTArI kADhi hemairai hoya meM maarii| pakar3i tAr3iyAMne bhAMja naaNkhii11| kahyo-'mAlAMNA kaTakAMnU kahajyo, kaTArI hemairI chAtI meM bhAMgI. cha, hur3iyAM Upara nahIM mAMgI cha / yu kahatAM kuMbhairo haMsa uDiyo / . 1 taba kubhAne kahAM-'tumheM rAvala mallInAthajIkI saugaMdha hai, yadi bole to ! mujhe hI utarane do|' 2 tava rAyasiMhase haTha karake kuMbhA ghor3ese utraa| 3 DeremeM jAkara . . hemeko praNAma kiyaa| 4 kuMbhA kahatA hai ki 'hemAjI ! pahale prahAra tuma kro| 5 hemA kahatA hai ki-'kuMbhA ! tU bAlaka hai| maiM to aneka vAra prahAroM para nImake paTTe vaMvA cukA hU~ / arthAt anekoM prahAra mahana kiye haiM / nIMva baMdhAvaNo - ghAvoM para nImake paTTe vaidhvaanaa| 6 tere zarIrameM abhI taka koI prahAra nahIM lagA hai| ..7 maiM bar3A hUM, maiM pahale kaise prahAra ... kaha ? 8 kuMbhA kahatA hai; hemAjI ! varpomeM tuma bar3e jarUra ho, paraMtu padameM maiM bar3A huuN| tumane hamArA anna khAyA hai, hamAre cAkara ho aura phira AyumeM vdd'e| ataH pahale tuma ghAva . . . kaaro|' 9 tava hemAne kahA-'jaba tU mAnatA hI nahIM hai, to maiM kyA karUM? vivaza huuN|' ..: 10 taba hemAne kuMbhe para prahAra kiyaa| talavArakI bAr3ha aisI calI ki jisase gola cakkekI :bhAMti khopar3I kaTa gaI, Topa kaTa gayA aura bhauMhoMko kATatI huI kAnakI noka para A lgii| JI kuMbhene aisA prahAra kiyA ki hemAke do Tukar3e kara diye| hemA gira gayA / kuMbhene apanI kaTArI nikAla kara hemekI chAtI meM bhArI aura phira usako pakar3a kara aisA phirAyA ki pasaliyoMkI haDDiyAM tor3atI huI usakI tAr3iyA~ bhI TUTa gii| 12 pAsameM khar3e hue apane . AdamiyoM ko kahA ki.---'mAlAgA pATavAke saradAroMko kahanA ki kaTArIko. hemAko chAtImeM : tor3A hai, meDhoM para nahIM tor3A hai| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 2.67 hemo ajUsa jIvai chai / itarai sAtha mahevairo Ayo / kahyo-'jI sAtha Ayo / ' hemo boliyo-'re kuNaM chai ?' kahyo-'jagamAla cha / ' tAharAM hemai kahAr3iyo-'rAja ! kisai vAsate ?' kahyo-'jagamAla ! tomeM doya cUka chai / mhAro jIva nIsare tAharAM aae|' tAharAM kahyo-'jI, kiso cUka momeN| tAharAM kahyo-'eka to taiM mo sArIkho rajapUta ghoDairai vAsatai kADhiyo, su sAta 7 varasa tAMI" mahevairI dharatI vasaNa na diidhii| nahIM to sAtavIsa gAMva mahevai vAMsa hutA / ara vaLe ghaNI dharatI vAMsa ghAlata / rAja vadhaNa na dIdho / bIjo, teM kuMbhairI mAnai dohAga dIdho / je teM kUbhairI mAneM rAta dInI huvaMta. to isar3A ratana 2 / 4 paidA huvaMta, to ghara bhalo dIsaMta | tomeM moTA doya avaguNa huA / je prAMpA meLa huvaMta to kitarI dharatI levaMta'1 / ' itarai hemairo hI haMsa uDiyo / jagamAlajI utriyaa| sAtha soha utariyo / dAga diyo / ekaThA huyanai mahevai pAyA14 / hemairai beTainU ter3anai vAsa vsaayo| - . . kuMbhai soDhI paraNI hutI su sejavALo aayo| soDhI mahevai Ayanai satI" huI / jagamAla mahevai sukhasU rAja karai cha / hemo hoTha Daseha", khar3aga ju aAchaMTayAM' khatrI / yhArA bhAMjeha, kuMbha kAMNer3ha gaI // 1 J hemA to abhI taka jIvita haiN| 2 are ! kauna hai ? 3 Apa kisaliye Aye haiM ? 4 jagamAla ! tere do aparAdha haiN| tU merA jI nikala jAya tava aanaa| 5 meremeM kaunasA aparAdha hai ? 6 eka to tUne mere jaise rAjapUta ko eka mAtra ghor3akI bAtake liye nikAla diyA / 7 tk| 8 aura aura bhI bahuterI bhUmi maheveke adhikArameM ddaaltaa| tumhArA rAjya baDhane nahIM diyaa| 9 dUsarI vAta, tUne kuMbhekI mAtAko amAnya kara diyaa| 10 jo tUne kuMbhekI mAtAko sammAnya karake RtudAna diyA hotA to aise 214 ratna aura paidA hue hote aura jisase tumhArA ghara zobhA paataa| II jo apane ApasameM mela hotA to kitanI hI dharatI aura adhikArameM kara lete / 12 itanemeM hemeke prANa-paMkherU ur3a gye| * [3 agni-saMskAra kiyaa| 14 sabhI ikaTThe hokara maheve aaye| 15 hemAke veTeko bulA karaH apane yahAM rkhaa| 16 soDhI, maheve prAkara satI :- huI / 17 hoMTha Dasate hue / 18 prahAra kiyaa| 19 bhauNheN| 20 kanapaTI / ... Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] muMhatA naiNasIrI khyAta ghaNUM vakhANUM ghAva, kuMbhAMNA' ! ' bhAgai-kamaLa' / hemo jiNa hAthAva' , bhuMi par3iyau bhakha cha jahI // 2 Dasai ahara jamadUta, machara chiLaMtai bheliyo| kuMbhai vALo kUta', hemai vapa sAMsara huvo|| 3 .. // iti vAta saMpUrNam // 1 hai kubhA ! 2 sira TUTa jAne para, binA sirake / 3 hAthoMse / 4 bhuumi| . . 3 abara, ho| 6 koya / 7 bhaalaa| 8 zarIra / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI gaNezAyanamaH / / atha vAta vIramajIrI likhyate vIramajI mahevairai pAsai gUr3ho' kara vasiyA cha / su jikoI mahevai mAhai khUna kara vIramajIrai gUr3he Avai tiyenUM vIramajI rAkheM / vAMsa koI prAvaNa pAvai nahIM / Iyai bhAMta rahai / ___ ekadA prastAva / joIyo dalo gujarAta cAkarI gayo huto bhAIyAMsUM viDhanai / uThe gujarAta ghaNA dina rhyo| aotha vImAha kiyo, ghaNA dina rahyo / uThAsU dalArI icchA UpanI, desa jAIjai / tAharAM uThAhUM cAliyo / pAvato-Avato mahevai prAya niisriyo| prAya kuMbhArarai gharai Dero kiyo chai / sAthai lugAI cha, kuMbhArInai kahyo-'eka nAI lyAva, ju mhArI khijamata karai / kuMbhArI nAI bulAya laaii| nAI khijamata kiidhii| nAI ghor3I dIThI' / dravya kanAro dITho / . . nAI joyanai jagamAlajI mAlAvata kahyo-'eka koI dhAr3avI Ayo chai', kuMbhArIrai utariyo cha / uvairai sakharI ghor3I chai / rAja ! eka baira bohata phUTarI chai, padamaNI chai / ' tAharAM AdamI meliyo.| khabara karAI / kahyo-'jAvo khabara karo, kuNa cha ?' tAharAM AdamI kuMbhArIrai gharai AyA, jAsUsa thkaa| dekha ara gayA / tAharAM kuMbhArI bolI'ThakurALA ! to Upara cUka chai15|' kahyo-'jo, kairo' ?' kahyo'bAbA ! tonU mArasI", ghor3I nai thArI baira lesI / kahyo-'kuNa ? ____ I rakSA sthAna / 2 koI bhI vyakti mahevemeM koI aparAdha (hatyA) karake A jAye use vIramajI apane yahAM rakha lete haiN| 3 usake pIche koI nahIM Ane paataa| 4 joIyA dalA apane bhAiyoMse lar3a kara gujarAtameM cAkarI karaneko calA gayA thaa| 5 vahIM vivAha kiyaa| 6 vahAM dalAkI icchA huI ki aba dezako jAnA caahiye| 7 taba vahAMse ravAnA haa| 8 eka nAIkoH tulA lA jo merI hajAmata banA le / 9 nAIne dalAkI ghoDIko dekhA / 10 usake pAsakA dhana bhI usane dekhaa| II koI eka luTerA AyA hai| 12 kumhArIke yahAM ThaharA huA hai / usake pAsa var3hiyA ghor3I hai| 13 usake sAtha eka strI bahuta suMdara hai, padminI hI hai| 14 tava jAsUsa hokara kumhArIke ghara para prAdamI aaye| 15 he ThAkura ! tere para : dhokhA hai| 16 kiskaa| 17 tujhako maareNge| 18 ghor3I aura tamhArI strIko le leNge| Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 ] muMhatA naiNasIrI khyAta kahyo-'gAMmaro ThAkura / ' tAharAM kahyo-'kihI UvalaM ho|' kahyo-'jI, vIramajIra guDhe jAvo to uubro| tAharAM ghor3e palAMga mAMDi asavAra huvo| vairane sAthai le bahIra huvo| vIramajIrai guDe jAya pahuMto / khabara huI, tAharAM sAtha apUTho gayo / kahyo-'jI, U to vIramajIrai gUDhai gyo| tAharAM jagamAla baisa rahyo / ____ dina 517 vIramajI dalai nU rAkha ara vidA dInI' / tAharAM dalai kahyo-'vIramajI ! aAja vALA dina thAMharA diyA cha / je the . mAMharai gUDai aAvasyo to mhe thAMrA hIr3A karasyAM' / thAharA rajapUta chAM10 / ' tAharAM dalainU vIramajI pohacato kiyo| ____ pachai mAlaijIrA vaiTA nai vIramajI baNe nahIM / tAharAM vIramajI mahevo chADanai jesaLamera praayo| jesaLamera hI Tikiyo nahIM / tAharAM apaTho nAgora Ayo / nAgora hI rahyo nhiiN'| tAharAM nAgorarai desaro ujAr3a kiyo| gAMma lUTi ara jAMgaLU paayaa| tAharAM.. jAMgaLU mAhai Udo mULAvata huto'| kahiyo-'vIramajI ! the AghA.. khdd'o| mhAMsU the rAkhiyA na jAvo'" / nAgoraro thAM ujAr3a kiyo / ... vAMsa vAhara hUM pAlIsa' / the prAgai joIye pdhaaro|' tAharAM dIramajI.. AdhA joIyAM pdhaariyaa| vAMsa sAtha nAgoraro aAyo / prAya jAMgaLU Dero kiyo| yo koTa jar3i vaisa rahyo / tAharAM khAMna UdainU kahAr3iyo-'mAla lyAvo, ara ... ____I kisI prakAra bacU bhii| 2 strIko sAtha lekara ravAne hunaa| 3 phuNcaa| 4 jaba yaha mAlUma huaA (ki dalA yahAMse calA gayA hai) to jagamAlakA sAtha lauTa gyaa|... : * 5 vaha / 6 tava jagamAla vivaza hokara baiTha gyaa| 7 pAMca-sAta dina rakha kara vIramajIne daleko jAnekI AjJA kara dii| 8 taba dalene kahA-vIramajI! ye dina Apake diye hue ... . haiN| 9 tuma hamAre gUDhe (nivAsa-sthAna) para Avoge to hama tumhArI sevA kreNge| 10 hama tumhAre rAjapUta haiN| II aba mAlAjIke veToM aura vIramajIke paTatI nhiiN| 12 jaisalamerameM bhI Tika nahIM skaa| 13 tava lauTa kara nAgaura paayaa| 14 tava nAgaura prAntako ujAr3a kara diyA aura vahAMke gAMvoMko lUTa kara jAMgalU A gyaa| 15 thaa| 16 vIramajI ! : : grApa Age cale jAyaM, hamArele pApakA rakhanA bana nahIM paataa| 17 Apake pIche vAhara AyeMgI usako maiM rokuugaa| 18 taba vIramajI Age joIyoMke yahAM cale / "19 yaha koTa baMda karake... vaiTha gyaa| Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta vIrama lyAvo / ' tAharAM khAMnasU Udo milaNa aayo| tAharAM khAMna UdainUM pakar3a liyo| kahiyo-'jI ! vIrama Udairai peTa mAhai ch|' tAharAM UdairI mAnUM bolaaii| kahyo-'vIrama vAvar3o, nahIM tara UdairI khAla kaDhAUM chU, ara bhusa bharAUM chU / ' tAharAM UdairI mA kanai UbhI rAkhI cha / ara kahyo-'jI, khAla kADho / ' tAharAM UdairI mAM bolI'vIrama to UdairI khAla mAhai na chai; 'vIrama Udairai peTa mAhai cha, peTa phaadd'o|' tAharAM khAMna boliyo-'dekhiyA re ! rajapUtAMNiyAMkA baLa / beTe Upara kAna nahIM hilAtI hai / ' tAharAM khAMna maharavAna huyanai UdainUM chodd'iyo| vIramaro guno bgsiyo'| khAMna uparAMTho phira nAgora gayo / Udo jAya jAMgaLU baittho|| hivai vIramajI jAya jAIye rahyo / joIyAM ghaNo Adara diyo| ghaNA hIr3A kiyaa| kahyo-'vIramajI vikhaimeM AyA chai, bekharaca chai11 / ' tAharAM doNa mAMvisavo kara diyo / vaDI bhAyapa kIdhI / aThai vIramajIrA kAmetI dAMNa Upara baisai14 rAtiro haiMso vaihacAi dai15| kadai saraba golaka mela aavai| kahai-the savArai lejyo" / je nAhara bakarI mArai to ekai bakarIrI igyAraha bakarI lai / kahai nAhara to joIyAMro chai' / - I taba khAnane UdAko kahalavAyA ki 'mAla lAyo aura vIramako bhI laayo|' 2 taba UdAkI mAko bulavAyA aura usase kahA ki 'vIramako batalAo, aura nahIM batalAtI ho to tumhAre sAmane UdAkI khAla khiMcavAtA hU~ aura usameM bhUsA bharavAtA huuN|' 3 tava adAkI mAMko pAsameM lA kara khar3I kara dI hai| 4 aura kahA ki 'khAla khIMca lo|' 5 tava khAna bolA---'are dekhA tuma logoMne ! rAjapUtAnIke saahsko|' 6 apane veTeke liye koI virodha nahIM kara rahI hai| 7 vIramakA aparAdha bhI mApha kara diyaa| 8 khAna lauTa kara nAgaura calA gyaa| 9 aba vIramajI joIyoMke yahAM jA kara rhe| 10 bahuta sevA kii| II vIramajI zrApattike mAre yahAM Aye haiM, pAsameM kharcI (rupayA-paisA) nahIM hai| 12 mAlagujArImeM unakA bhAga DAla diyaa| 13 bar3e hI bhAIcArekA vyavahAra kiyaa| 14 ava yahAM mAlagujArI kI vasUlIke liye vIramajIne apane karmacAriyoMko vaiThA diyA hai| 15 rAtako mAlagujArImeM se unakA hissA vATa kara unheM de dete haiN| 16 kabhI sabhI AmadanI apane golakameM rakha dete haiM aura unheM kaha dete haiM ki kalakI AmadanI saba tuma le lenaa| 17 yadi koI nAhara bakarIko mAra detA hai to eka bakarIkI jagaha gyAraha bakarI vasUla karate haiM aura kahate haiM ki nAhara joIyoMkA hai| .. .. the . . Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 ] muMhatA naiNasIrI khyAta ekadA prastAva / vukraNa bhATI grAbhoriyo, su joIyAMro mAmo cha / su bukaNa pAtasAharo sAno huto' / su bukaNa nai bujhaNaro bhAI veja dillI hutA / su pAtasAha kahai-'musalamAna huvo|' tAharAM bukaNa. nAsa ara joIye prAyo / ara bhAI musalamAna huvo" / tAharAM bukaNa jAIyAMmeM rhyo| tAharAM vukaNarai pAtasAharai ghararo mAla, vidha-vidharA vichAvaNA dulIcA, kapar3A vIramajI dIThA / tAharAM vukaNanUM kahyo- . 'bhATI ! mhAM bhagata kara / ' tAharAM bukaNa kahyo-'bIramajI ! thAMnUM .. bhagata karIsa' / ' tAharAM vukraNa bhagatarI tayArI kodhI / bIramajI ter3iyA / tAharAM bIramajI rajapUtAMnUM kahyo-'yAMpa vukaNanUM mArisyAM / ' bhagatarai misa jAyanai mArisyAM / tAharAM rajapUtAM kahyo-'malA rAja' !' pachai bukaNarai Derai prAya vukaNanUM maariyo| Dero lUTi mAla liyo / ghor3A liyA / Aparai Derai le aayaa| .... . . hivai joIyAre mana meM soca par3iyo / 'jorAvara yAdamI gharameM. prAya paiTho / kAI nAM mArai15 ?' yuM karatAM dina 4-5 huvA / tAharAM pharavAsa vaDhAyo, Dholarai vAstai / tAharAM pukAra gii| 'rAja! pharavAsa / vIramajIrai lokai vADhiyo / ' toI joIyAM gaI kIvI / kahyo'vIramajItUM prAMpAM tor3aNI nhiiN|' tAharAM dalaina vIramajI teDAyo / 'cUka kara maaruuN|' isI vicArI / tAharAM dalo prAyo ! khar3asala ekI I yaha bukkaraNa vAdazAhakA sAlA hotA thaa| 2 bukkaraNa aura vuktaNakA bhAI donoM dillI meM the| 3 taba bukkaraNa bhAga kara joIyoMke yahAM pA gyaa| 4 aura usakA bhAI musalamAna ho gyaa| 5 taba bukkaNake yahAM vividha prakArake bichaune, galIce aura .. kapar3e Adi bAdazAhake gharakA mAla vImarajIne dekhaa| 6 tava bukkaraNako kahA ki-'bhATI !. . hamArI prAva-bhagata kro|' . 7 tava bukkaraNane kahA-'vIramajI ! maiM Apako goTha (prIti-... bhoja ) dUMgA ! * 8 tara bukkaraNane goTha dene kI taiyArI kii| 9. vIramajIko bulvaayaa| ... 10 apana bukkaraNako mAra deNge| II goThake mila jA kara maareNge| 12 tava rAjapUtoMne kahA-'acchI bAta hai rAjan / ' : 13 ava joIyoMkoM bhI cintA huii| 14/15 jorAvara .. AdamI gharameM nAkara ghusa gyaa| kisIko mAra na de ? . 16 tava Dhola banavAneke liye eka bhAUkA per3a kaTavA diyaa| 17 rAja ! jhAUko vIramajIke grAdamiyoMne kATa liyaa| 18 tobhI ...: joIyoMne koI dhyAna nahIM diyaa| : 19. bIramajIse apane ko tor3anA nahIM hai / 20 taba ... vIramajIne daleko bulvaayaa| 21 manameM aisA vicAra kiyA ki daleko dhokhese mAra dUM..... Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 303 tarapha baLada jotiyo nai bIjI tarapha ghor3o jotiyo' / jAharAM mAMgaLiyAMNI dala bhAI kiyo huto / su cUka mAMgaLiyAMNI lakhiyo / tAharAM dAMtaNa loTAmeM ulaTo ghAliyo / ghAlanai loTo dAMtaNaro meliyo / tAharAM dalai dAMtaNa dekha ara aTakaLiyo / 'ju, cUka cha / ' jitarai dalai cAkaranUM kahyo-'mhAro peTa ksks|' tarai kahiyo-'bAhiraM bhUma caalo|' tAharAM khar3isala baisa ara gharana cAliyo / pachai khar3a... sala choDi vai hIja ghor3e car3hanai khar3iyo' / khar3asala eke tarapha baLada __ jUto, eke tarapha rAThI juuto| khar3asala le vuhA / dalo ghor3e car3ha ara gharai gyo| titarai vIramajI rajapUta ekaThA kiyaa| masalata karane AyA / pUchiyo-'dalo kaThe ?' kahyo jI-'peTa kasakasato su jaMgaLe gayo11 ' tAharAM daliyai gahilota kahyo-'dalo gyo|' tAharAM kahyo'khar3asala baiTho kitarIika dUra jAsI / ' kahiyo-'jI khaDasala chor3e asavAra husI13 / khabara kro|' tAharAM asavAra cddh'iyo| jAya dekhai to - eka tarapha baLada jUto cha, bIjI tarapha AdamI jUto cha / khar3asala lIya jAya cha / Ayanai khabara dI-'dalo gayo / ' tAharAM rajapUtAM kahyo'cUka thAMharo vai laadho|' tAharAM rajapUtAM kahyo-'saho, joIyA pAvasI 4 / ' yaM karatAM joIyAM sAtha karanai gAyAM liivii| toharAM kuka AI1 / kahyo-'jI, joIyAM gAyAM lIvI / ' tAharAM vIramajI cddhiyaa| rajapUta [ khar3asalameM eka ora to baila jotA aura dUsarI ora ghor3A jotaa| khar3asala = do bailoM vAlI eka savArI bailgaadd'ii| 2 una dinoMmeM vIramajIkI strI mAMgaliyANIne daleko ...... apanA bhAI banAyA thA (dharma-bhAI banAyA thaa)| 3 isa dhokhekI bAtakA mAMgaliyANIko patA laga gyaa| 4- tava (daleke liye dAtuna karaneko) eka loTemeM ulaTA dAtuna rakha kara dAtunakA loTA bhejaa| 5 tava dalene dAtuna dekha kara (dhokhekA) anumAna kara liyaa| .. 6. itane meM dalene naukarase kahA-'mere peTa meM darda ho rahA hai|' taba usane kahA-'zauca ho aao|' .. taba khaDsala meM baiTha kara gharako cala diyaa| 7 pIche khar3asalako chor3a kara usI ghor3e para car3ha kara 'cala diyaa| .8 khar3asalameM eka ora baila aura eka (dUsarI) ora rAThI jutA, isa prakAra khar3asala lekara cle| 9 itane meN| 10 parAmarza karake aaye| II pUchA ki-'dalA 'kahAM ?' uttara diyA ki peTa meM darda ho rahA thA so zaucako gayA hai| 12 khar3asalameM baiThA huA kitanA dUra jaayegaa| 13 khar3asalako chor3a kara ghor3e para savAra hogaa| 14 tava : rAjapUtoMne kahA ki-'aba sahI hI joIye hamAre Upara car3ha kara paayeNge| 15 joIyoMne apanA . saMgaThana karake kisIkI gAyeM chIna liiN| taba pukAra aaii| , Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ] muMhatA naiNasIrI khyAta sarava cddhiyaa| lar3AI huii| vIramajI ara depALa joIyo vAjiyA' / joIyainUM vIramajI mAriyo / vIramajI Apa Thor3a rahyo / _ pachai gAMma vaDeraNatUM vIramajIrai rAjalokanUM le ara rajapUta nosariyA / : su cUMDainUM prAvatAM dhAya ekai pAka heTha mUMkiyo huto so vIsara gii| kosa eka para gayA, tAharAM cUMDainUM saMbhALiyo ; dekhai to nahIM / tAharAM haridAsa dalAvata ghiriyo / prAgai dekhai to sApa chatra Upara kara baiTho cha / tAharAM haridAsa ddriyo| dITho-'kAtUM jAMNIjeM ?' naiDo gayo / jyu sApa siraka ara vila paisa gayo / tAharAM haridAsa cUMDajInUM saMbhAhine le Ayo / prAyane mArI godI diyo| jasahar3aro cUMDojI mAMgaLiyAMro dohItaro' / gogAde, devarAja, jaisiMgha ai tIna bhaaii| ___ yuM karatAM mAragameM vahatAM eka rAThI miliyo| tika pUchiyo / kahiyo-'yo kiso virataMta' ?' tAharAM rAThI kahyo-'yo lar3ako chatradhArI rAjA hulI / ' tAharAM rAvaLagana bheLo huvo| padrolAyAM padhAriyA' tAharAM cUMDaijIrI mA kahyo-'mhAre dhaNI setI kAma chai, aAMtaro huvai cha, hUM satI huIsa / tAharAM cUMDojI dhAya diyo| ara dharatI mAtA sUryanUM bhaLAI | ara kahyo-'pAlho cAraNa cha, tiNarai khoLaM dejyo' / ' cUM.jorI mA satI huii| mAMgaLiyAMNI satI huii| doya satI huii| loka saha koI vikhara gayo'" / gogAde, devarAja, :.: _ vIrabhajI aura depAla joIyA paraspara ldd'e| 2 joIyAko vIramajIne mAra diyA aura vIramajI svayaM kAma A gyaa| 3 pIche var3eraNa gAMvase vIramajIke janAnAko lekara rAjapUta loka nikala gye| 4 so pAte hue mArgameM cUMDekoM ghAyane eka prAkake nIce rakha .... diyA thA so vahIM bhUla gii| 5 eka kosa Age nikalane para cUMDeko samhAlA / 6 tava . haridAsa dalAvata use leneke liye vApisa lauttaa| 7 dekhA-kyA jAnA jAya?' pAsa gyaa| 8 jyoMhI sAMpa saraka kara vilameM ghusa gyaa| 9 cUMDAjI, jasahar3a mAMgaliyAkA dohitA hai| ..... 10 calate hue| II usko| 12 yaha kyA vRttAnta hai ? 13 taba sabhI rAja-pari-...... vArake loga ikaTThe hue aura vahAMse padrolAyA gAMvako aaye| ' 14 taba cUMDAjIkI mAtAne ... kahA-'mere to apane svAmIse hI kAma hai, aMtara var3ha rahA hai ata: maiM satI houuNgii| 15 tava cUMDAjIko to dhAyake supurda kiyA aura dharatI (deza)ko sUryake supurda kiyaa| 16 isa vacceko AlhA cAraNa hai usakI godameM denaa| - 17 aura sabhI loga vikhara gye| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 305 .. jaisiMgha tIna ThAkura nAnAMNa le gyaa| cUMDojI Alhai cAraNa rai gharai pUgato kiyo / Alho bhalI bhAMta rAkhai / ghara mAhai Asaro dhoyanUM mAMDa diyo / dhAi baiThI pALe / chAMnau rAkhIjai / Iyai jinasa cUMDojI mhoTA huvai chai / __ / pahu~cA diyA / 2 gharameM eka Azraya-sthAna dhAyake rahaneke lie banavA diyaa| ... 3 dhAya usameM baiThI huI cUMDekA pAlana karatI hai / 4 gupta rakhA jA rahA hai / 5 isa prakAra cUMDojI dina-dina bar3e ho rahe haiN| P Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI gaNezAya namaH // vAta rAvajI cUDaijIrI likhyate cUMDaijInU dhAya lai ara pAlhai cAraNarai gharai kALAU gAMva jAyanai rhii| AlhainU kahyo'-'bAI jasahar3a satI hutAM thAMnU AsIsa kahI chai, ara kahyau-'Iyai lar3akanU bhalI bhAMta rAkhajyo, kahIna ... jaNAvo matAM / thAMharai khole diyo cha / ' tAharAM Alho lokAMnU... kahai-'Iyai rajapUtAMNIro beTo chai'; Aya rahI chai / ' uTha cUMDejInU dhAya pAU~ / kehInU kaha nahIM-vIramajIro veTo chai / jyauM varasAM 8-6 ro huvo-phiriyo TAvarAM mAhe ramai / ___eka dina varasAtarA dina cha / su kerar3A jaMgaLa mAMhai uchara gayA / kerar3AM vALA nIsara gayA / cAraNa rA kerar3A gharai raha gayA / tAharAM cAraNarI mA bolI-'beTA cUMDA ! kerar3A AgherA jaMgaLa mAMhai. Toghar3A carai cha, tiyAM mAM bheLa prAva' / ' tAharAM cUMDo kerajA le ara.. bheLaNa gayo / kerar3A kaThe hI lAdhA nahIM / tAharAM Apa carAvaNa lAgo / titarai cAraNa gharai aayo13| cUMDo gharai nahIM chai / tAharAM cAraNa pagaipagai ter3aNa haaliyo| kahiyo-'mA vuro kiyo| cUM.nU melaNo na huto / ' Age cUMDai kerar3A jaMgaLameM UbhA kara nai pApa rUMkharI chAMha soya rahyo / tAharAM sarapa vila mAMhaisU nosara nai16 cUMDairai ... 1 dhAya hAjIko lekara kAlAU gAMvameM grAlhA cAraNake ghara para jAkara raha gii| 2 pAlhAko khaa| 3 jamahar3a bAIne satI honeke samaya tumheM yAziSa kahA hai aura kahA hai ki- 'isa lar3ake ko bhalI bhAMti rakhanA / kisIko mAlUma nahIM hone denaa| tumhArI godameM . (rakSaNameM) diyA hai| . 4 isa rAjapUtAnIkA lar3akA hai| 5 vahAM para vAya cUMDAjIkA pAlanapoSaNa kara rahI hai aura kisI para yaha jAhira nahIM hone detI ki-'yaha vIramajIkA putra hai|' 6 aba jabaki cUMdAjI 8-6 varSakA ho gayA; vaccoMke sAtha phiratA huaA khelatA hai| 7 bachar3e.... to jaMgala meM baiMka gye| 8 cAraNake bachar3e ghara para raha gye| 9 tava cAraNakI mAM ne kahA'beTA caMdA / ina bachar3oMko dUra jaMgalameM jahAM bachar3e cara rahe haiM, unameM zAmila kara aaayo|' 10 taba caMdrA bachar3oMko unameM zAmila karaneko le gyaa| II bachar3e kahIM mile nahIM / 12 svayaM carAne laga gyaa| 13 itane meM cAraNa ghara para prAyA / 14 tava cAraNa ... padAnuzaraNa karatA huA use bulAne gyaa| 15. cUMDA bachar3oMko jaMgalameM (eka jagaha) khar3e / kAra ne svaya eka vRkSako hAvAke nIce so gyaa| 16 nikAla kara ke / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 307 - mAthai chatra kara baitthau| titarai cAraNa gyo| dekhai to cUMDairai mAthai Upara chatra karanai sarapa baiTho chai| jyuM minakharI kir3avA huI tyuM sarapa siLaka nai rUMkha mAhai paisa gayo' / tAharAM cAraNa najIka jAya nai cUMDainUM jgaayo| kahyo-'bAbA ! tUM kyuM pAyo jaMgaLameM ? gharai cAla / ' tAharAM gharai le aayo| prAya mAnUM kahyo-'mA ! taiM buro kiyo / cUMDainUM Aja parcha matAM mUMkai / ' _ pachai cAraNa eka ghor3o lAyo / hathiyAra lAyo / vAgo karAyo / cUMDai nUM ghor3e cAr3hi ara mahevai gayo / prAgai rAvaLa mAlaijIrai sAro mudo nAI Upara chai / tAharAM nAI miliyo| nAInUM ghaNI bhoLAvaNa dInI / nAI kahyo-'rAvaLajIrai pAvai ghAto / ' tAharAM bhalo dina dekha nai rAvaLajIrai pAe lagAyo / rAvaLajI dilAsA diidhii'| hivai caMvaDojI rAvaLa mAlaijIrI cAkarI krai| eka dina rAvaLajIrai Dholiyai heThe soya rahyo / nIMda Aya gii| tAharAM rAvaLajI poDhaNa padhAriyA / tAharAM DholiyA taLe AdamI dITho / tAharAM jgaayo| rAvaLajI maharabAna huvA / nAI paNa vinatI kiidhii| kahiyo-'rAu ! caMva~Do bhalo rajapUta cha / kAI eka khijamata sAMpIjai / tAharAM kahyo-'gujarAta sAmI cokI rAkhau / ' ara kahyo- rajapUta sAthai huvau|' tAharAM sikharo boliyo-'rAvaLajI ! monUM samajha ara dejyo / ' kahiyo-'jI, mheM . hukama karAM chAM, the jAvo / ' tAharAM IMdA sAthai diyaa| caMvaMDainaM ghor3o, si.rapAva de vidA kiyo / tAharAM caMvaDo kAThe thAMNa jAya baittho| baDA jAbatA kIdhA / kitarAika dina huvA, tAharAM eka ghor3ArI .. DhAlima - ... I jaise hI manuSyakA padacApa huA, sarpa reMga kara ke eka vRkSakI jar3oMkI khohameM ghusa gyaa| 2 cUMDeko Ajake bAda phira kabhI mata bhejnaa| 3 bAgA bnvaayaa| 4 vahAM rAvala mallInAthajIkA sArA dAromadAra eka nAIke Upara hai| 5 nAIko bahata siphAriza kii| 6 ise rAvalajIke pA~voM lgaao| 7 rAvalajIne AzvAsana diyaa| 8 eka dina rAvalajIke palaMgake nIce so rhaa| 9 ise koI sevA sauNpiye| 10 taba kahA-gujarAtake ___orakI caukI para rakhA jAya / II tava sikharAne kahA-mujhe samajha kara sAthameM denaa| ... 12 taba cUMDA kAThAke thAne para jAkara baiTha gayA aura vahAM usane acchA prabandha kara diyaa| Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ] muMhatA naiNasIrI khyAta sobata pAI / su sodAgarAM kanAM ghor3A khosa liyA / ghor3A rajapUtAMnUM vakasa diyA / eka ghor3o Apa rAkhiyo / pukAra dillI gii| .... ahadI aayo| ghor3A lyAvau / mAlaijInUM jora par3iyo / ghor3A maaNgii| tAharAM mAlaijI aAdamI muukiyaa| kahyo-'caMvaDA ghor3A lyAva / ' tAharAM kahyo-'ghor3A to baiMca dIvA' / ' ghor3o eka huto su kahyo'yo chai, lIya jAvo / ' tAharAM mAlajInaM khabara diinii| ghor3A nhiiN| tAharAM mAlaijI ghor3A sIliyA / ara kahyo-'cAMvaDo desameM rahaNa na pAvai / ' tAharAM caMvaDo iMdAvaTI Ayo / IMdA kanai rahai / aThai sAtha kiyo| sAtha kara nai DIDavAMNo mArAyo / dravya le pAyo / hivai maMDovara rAja turaka karai / tAharAM maMDovararai dhaNI ghAsa ekaTho karAvaNo mADiyo / tAharAM kahyo-'gAMma-gAMma" doya doya ghAsarI gADI maMgAvo' tAharAM iMdorai gAMma ghAsa mNgaajai| tAharAM IMdAM... kaho-'lyAvAM chAM / ' tAharAM IMdai caMvaMDainUM kahyau-yAMpai maMDovara lesyAM / ' tAharAM kahyau-'bhalA / ' tAharAM rajapUta saraba ekaThA huvA / maMtra kiyo" / tAharAM cyAra-cyAra ThAkura gADI mAMhai baiThA / eka khAr3etI huvo18 / eka eka AdamI gADIrai kanArai huvo" / hathiyAra .. sigaLAMrA20 gADiyAM mAhai rAkhiyA ara gADiyAM claaii| pAchale pohararI21 gADiyAM AI ara' gADiyAM koTa mAhai paisaNa lAgI / .... bhArA be-be gADA mAhai ghAsa huto / eka musalamAna darogo huto, . . I kitaneka dina bIta gaye, taba eka dina eka ghor3oMkA kAphilA vahAM AyA / 2 saudAgaroMke ... pasase ghor3e khosa liye / 3 sabhI ghor3e rAjapUtoMko bA~Ta diye| 4 mAlAjI para dabAva DAlA gyaa| 5 ghor3e mAMge jA rahe haiN| 6 taba mAlAjIne AdamI bhejaa| 7 ghor3e to bAMTa diye| 8 tava mAlAjIne ghor3e pratidAnasparUpa diye| 9 pIra kahA-cUMDA dezameM nahIM rahane paaye| 10 taba cUMDA vahAMse IdAvATImeM A gyaa| I yahAM usane apanA saMgaThana vanAyA aura DIDavAnAko lUTA aura mAlamattA le pAyA / 12 isa samaya maMDorameM turkokA rAjya hai| 13 tava maMDorake svAmIne ghAsa ikaTThA karAnA zurU kiyaa| 14 pratyeka gaaNvse| 15 lAte haiN| 16 taba IndoMne cUMDAko kahA-'apana maMDora leNge| 17 parAmarza kiyaa| 18 eka hAMkane vAlA bnaa| 19 eka-eka AdamI pratyeka gADIke kinAre. (sAtha meM) hokara claa| 20 sabake / : 21 pichalA prhr| 22 aur| 23 praveza karane lgiiN| 24 pratyeka gAr3emeM do-do bhAre ghAsa bharA huMgrA / bhArA - ghAsakA bar3A bhAra, 'vNddl| .. ... . . . . . ... .... .. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 306 tiya baracho mAMhai vAhI' | dekhe, ghAsa thothA to hai nahIM ? tAharAM varachI eka rajapUtarai sAthakai lAgo / ara apUThI khAMcI tAharAM kapar3esUM varachIro lohI pUMcha nAMkhiyo / darogo boliyo-'rajapUtAM ! kyA khar3aharayAM saba asyAM hI hoya ? daga-daga gADiyAM cAlI gii| saraba gADiyAMro cheha prAyo, tAharAM saMjhyA huI / rAta par3I / tAharAM gADiyAM mAhai thI rajapUta nIsariyA" / jAya ara proLAM jar3I / turakAnUM mAra caMvaDaijIrI ANa pherAI / maMDovara liyo / dharatI maDovararI mAhaisUM turaka khader3a kADhiyA / . mAlaijI suNiyo-'caMvaDai maMDovara liyo|' tAharAM mAlojI sAtha kara ara caMvaDaijI kanai AyA / cUMDojIsU miliyaa| kahyo-'sAbAsa sapUta !' tAharAM bhagatarI tayArI huii| mAlojI boliyA-'loka ghaNo cha / iyAMnU niyArA bairAvo / prAMpai bheLA jImasyAM15 / ' - tAharAM savaNIe biyo paTAbhiSeka kiyo / rAva caMvaDojI khaaNnno"| rAvaLa mAlojI mahevai gyo| caMvaDojI bhalI-vidha maMDovara rAja karai chai| caMvaDaijI bojI hI dharatI ghaNI lIvI ' / vImAha 10 kiyaa| 14 beTA huvA1 rAva riNamala / 1 ar3akamala / 1 sto| 1 raNadhIra / I eka musalamAna darogA thA jisane gAr3I ( ke ghAsameM ) barachIkA prahAra kiyaa| 2 dekhatA hai ki, kahIM ghAsa thothA to nahIM hai ? 3 taba barachI eka rAjapUtakI jaMghAmeM lgii| 4 aura jaba bara chIko vApasa khIMcA to kapar3ese barachIke lagA huaA khUna poMcha ddaalaa| 5 dArogene kahA-rAjapUto ! sabhI khar3aheriyAM aisI hI ( bharI huI ) haiM na ? 6 jaba sabhI gAr3iyoMkA aMta AyA, taba taka saMdhyA ho gaI aura rAta par3a gii| 7 taba gAr3iyoMmeMse rAjapUta nikle| 8 aura unhoMne jAkara pauleM baMda krdiiN| 9. musalamAnoMko mAra kara caMDAkI Ana-dahAI phiravA dii| 10 maMDora para adhikAra kara liyaa| [I maMDorakI dharatImeM se musalamAnoM ko khader3a kara nikAla diyaa| 12 tava bhojanakI taiyArI huii| 13 mAlAjIne kahA ki-mere sAtha bahuta loka haiN| 14 inako alaga vitthaayo| 15 aApana eka thAlImeM bhojana kreNge| 16 taba zakunI logoMne cUMDAjIkA dUsarA paTTAbhiSeka kiyaa| 17 cUMDAjI 'rAva' khlaayaa| 18 acchI prakAra | 19 bUMDAjIne dUsarI bhI bahuta-sI dharatI apane adhikArameM kara lii| 20 dasa vivAha kiye aura 14 beTe hue ( cUMDAjIrA cavadai veTA, cavadai hI rAva kahAMgA ) / 21 ardd'kml| Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 ] muMhatA neNasIrI syAta 1 sahasamala' / 1 kaanho| 1 ajamala / 1 bhIma / 1 lNgo| 1 rAjadhara / lolo' / 1 puuno| 1 surtaaNnn| cavadai beTA huA / yuM karatA ghaNA dina huvA / sAhabI badhI / tAharAM nAgora aayaa| aTha nAgora khokhara rAja kare / gvobara- . rai gharai rAba cUMDojIrI sAlI hutI' / tiya bhagatare bAlata koTa mAM bulaayaa| rAva caMDojI koTa mAMha pdhaariyaa| dina 4 / 5 mAha rhyo| eka dina rajapUtAMsU kahyo-'yAMpai nAgoro koTa lesyAM / ' ___ tAharAM eka dinaro samAjoga ch| rAba cavaMDo sAtha karana nAgora mAMhai jAya paittho| roja paavto| aparaco koI na haMto" / jAyana khokharanaM mAriyo / bIjo loga sarakha nAsa gayo / nAgora liyo / duhAI pherI / hivai nAgora Aya baiTho / sukhanaM rAja krai| . satainUM maMDovara rAkhiyo / 'sato maMDovara mAhai rAja vAre / tAharAM rAva cavaMDojI eka dina darabAra jor3a baiThA ch| jitare deta . . I shsml| 2 'rAjadhara' nAma kevala anupa saMskRta sAinnerI, bIkAnerako pratimeM milA hai / anya kaI pratiyoMmeM yaha nAma nahIM miltaa| sthAna rivata hai| vi0 -prasiddha hai ki cUMDAjIne IdA-par3ihAroMkI sahAyatA kara ke musalamAnoMko maMDorale mAra bhgaayaa| maMDora samhAla rakhane meM apaneko asamartha jAna aura apane Upara kiye gaye upakArakA RNa cukAneke liye iMdA-saradAra rAya dhavalojIne apanI kanyA cUMDAjIko vyAha kAra maMDora .... dahejameM de diyA- iMdAro upagAra, kaMmadhaja kadai na pAMtarai / cUMDo caMvarI cADha, diyo maMDovara dAyaja // 3 'lAlA' nAma bhI anya pratiyoMmeM likhA milatA hai| 4 yoM karate bahuta dina bIta / gye| 5 vaibhava bddh'aa| 6 yahAM nAgorameM khokhara rAjya kara rahA hai| 7 khokharakI patnI rAva cUMDAjIkI sAlI thii| 8 usane bhojanake liye unheM koTameM bulvaayaa| 9 apana nAgorake koTa para adhikAra kreNge| 10 sadA AtA rahatA thA isaliye koI avizvAsakI bAta nahIM thii| II jA kara ke khokharako mAra diyaa| 12 dUsare sabhI loga bhAga gye| 13 nAgaura para adhikAra kara liyA aura apanI Ana-duhAI phirA dii| 14 aba (maMDorase) nAgaura pAkara baiTha gayA / IS sattA maMDorameM rAjya karatA hai| . Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIro khyAta 2 [ 311 hALI Ayo / prAyanai kahyo - 'rAja ! mhArai kheta mAla chai / hUM haLa vAhato to su caravairA kAMnA nIsariyA chai / su mAla dharato mAMhailo dharatIrai dhaNIro chai' / tairai vAsate hU~ thAMnUM kahaNa prAyo chU / ' tAharAM rAvajI sAthai AdamI diyA / ' jAvo, kADho / ' tAharAM hALI sAthai AdamI nai Ayo / dharatI khiNI paNa ghaNA UMDA cheha na Avai ' / tAharAM zrAdamI rAva cavaMDe Age gayA / jAyana kahyo - 'rAja ! vAsaNa UMDA che, cheha nAvai / 7 9 0 " tAharAM rAvajI hAthI asavAra huine padhAriyA chai / Ayana veladAra lagAyA / kahyo - 'khiNo / ' tAharAM veladArAM UMDA khiNanai kADhiyA / dekheM to bhUMjAIrA vAsaNa chai / caravA degAM, kuMDiyAM, thALiyAM" / tAharAM kahyo - 'ThAkure ! jovo" / ' tAharAM rAvajI utariyA / utaraneM joyA | Upara nAMnaga cAvar3airo nAMmo chai / yuM likhiyo che - ' jiko vAsaNa varatAvai su Iya~ bhAMta bhUMjAI karai 12 / ' tAharAM rAva cUDaijI kahyo - 'vAsaNa parahA buuro|' toharAM rajapUta boliyA - 'rAja ! koI eka thoka to lIjai / ' tAharAM rAvajI paLI 1 uThAya liyo" / vAkIrA vAsaNa saraba bUriyA " / 3 tAharAM rAvajI nAgora Ayanai paLI tolAyo su pacIsa paIsAM jitanemeM eka kRSaka zrAyA / hALI = 1 hala calAne vAlA / 2 kRSakake yahAM kRSi mere kheta meM mAla nikalA hai / 4 saMbaMdhI kAryakI naukarI karane vAlA | 2 zrAkara ke kahA- rAja ! dharatI meM prApta huA vaha liye zrAyA hU~ / 6 jAzro, 3 maiM hala calA rahA thA taba eka degake kinAre nikale haiM / mAla usa dharatI ke svAmIkA hai / 5 isake liye maiM Apako kahane ke nikAla lAo / 7 dharatIko khodA parantu UMDe adhika honese aMta nahIM zrAtA hai / 8 bartana Ur3e bahuta haiM ataH takA patA nahIM lagatA / 9 taba veladAroMne gaharA khoda kara ke nikAla liyaa| 10 nikAla kara dekhate haiM to carU, degeM, kUMDiyeM aura thAliyA~ Adi bhUMjAI ke bartana mile | II taba logoMne kahA- ThAkura ! dekhiye / 12 jo ina vartanoMko kAmameM lAye vaha isa prakAra bhUMjAI kare / bhUMjAI = bar3A bhoja / 13 vartanoMko vApisa gAr3a do / 14. koI eka vastu lelo / thoka = (1) eka hI prakArakI vastunoMkI rAzi / ( 2 ) vastu / (3) naga, saMkhyA / 15 tava rAvajIne eka paLI lelI ! paLI = ghI, tela Adi dravapadArtha nApanekA eka laMbI DaMDI vAlA pAtra, TIparA / 16 zeSa baratana gAr3a diye / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 muMhatA naiNasIrI khyAta bhara paLI huvo' / tAharAM rAvajI hukama kiyo-'ghirata muMjAImeM Iyai paLI sauM puraso / prAdho purasai to suvAra sabhA dIjai / bhariyo purasaNI rajapUtanUM / ' Iye bhAMta rAva cUMDojI rAja krai| eka dina arar3akamala cUMDAvata bhaisainUM ghAva kiyo / bhaitarA doya. Tukar3A kiyaa| tAharAM sahu koI ThAkura kahaNa lAgA-'vAha ghAva kiyo / tAharAM rAvajI boliyA-'kAtUM ghAva kiyo ?' pasU bAMdhane ghAva kiyo| iso ghAva jo rAva rAMNaMgadenUM athavA sAdai kuMvarana kara to jAMNa ghAva kiyo' / monU bhATI khaTakai chai / iyAM gogAdejI viSTakArI dI huMtI, su monUM dUkhai chai / ' tAharAM arar3akamalajI manameM jAMNa rahyau / boliyo nahIM / yuM karatAM kitareheka dina sAdai kuMvara arar3akamalajI maariyo| tai Upara rAva rAMNaMgade meharAja sAMkhalo mAriyo / tai UparA meha. rAjaro bhAMNajo somo rAkasiyo rAva cUMDejI jAya pukAriyo / kahyo-'sau ghor3A, sau vomAha devAM / ' tAharAM rAva caMDojI cddhiyaa| jAyana pUMgaLa kanArai rAva rAMNaMgade mAriyo / tAharAM rAMNaMgadena mAra mAla lUTi ara13 nAgora praayo| tAharAM mohilarai veTo jAyo, su cUMTI na ' | tAharAM rAvajInUM khavara huI / tAharAM kahyo-'mohila kaMvaranai cUMTI kyuM na do ?' kahyo'jI, riNamalanUM vidA devo to bUMTI deU / ' tAharAM riNamalanUM I tava rAvajIne nAgora pA kara usa paLIko tulavAyA to vaha paccIsa paise bhara nApa kI huii| paccIsa paisokA tola 45 toloMke lagabhaga hotA hai| eka paisA jo DablUsAI paisA bhI kahalAtA hai, lagabhaga paune do tolekA hotA hai| 2 bhuMjAI meM ghI isa TIparene parosA jaay| 3 yadi suvAra (sUpakAra) aAdhA TIparA parose to usako sajA dI jaay| 4 eka dina gharar3akamala cUMbAdatane eka bhaise para prahAra kiyaa| 5 tava sabhI ThAkura kahane lage-'bahuta acchA prahAra kiyaa|' . . . 6 tava rAvajIne kahA-'yaha kyA ghAva kiyA ?' 7 'aisA ghAva yadi rAva rANaMgade athavA sAdekuMvara para kare to ghAva kiyA jAnA jAya / 8 inhoMne gogAdejIko apazabda kahe the (tAnA . mArA thA) so mujhe saMla rahA hai| 9 jisa para rAva rANaMgadene meharAja sAMkhalAko mAra . . . diyaa| 10 jisa para meharAjake bhAnaje somA rAkasiyene rAva cUMDese pukAra kii| 11 usane : kahA-sau ghor3e deMge aura (tumArA tathA tumAre logoMke sAtha) sau vivAha kara deNge| 12 nikaTa / ... . 13 aura / 14 taba mohila rAnIne putrako janma diyA so vaha use janmadhuTTI nahIM detI hai-1.. . 15 riNamalako nikAla deM to janmabUTI huuN| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 313 teDinai rAvajI kahyo-'tUM sapUta chai| riNamala beTA ! tUMvidA kr|' tAharAM riNamalajI kahyo-'rAvajI ! A dharatI kAnhaiyU~ chai / mhaiM IyaisUM kAMma koI nahIM / ' tAharAM riNamalajI rAvajIrai pagAM lAga para sojhata padhAriyA / . . eka dina rAvajIra bhujAIro ghirata Avato huto, gADI-vAhaNA bhariyA / roja bhuMjAImeM bAraha maNa ghI lAgato / rAva cUMDojI vaDo dAtAra / bhujAI bhalI / caravai sukALa' / su eka dina mohila ghI Avato dITho / tAharAM mohila pUchiyo-'rAvajIrai koI vImAha cha ?' chokarI melanai khabara karAI / kahiyo-'jI, bAraha maNa ghI roja pUMjAI lAgai chai / ' tAharAM chokarI Aya kahyo / tAharAM mohila bolI-'rAvaro ghara yuhI lUTIjai chai / tAharAM mohila rAvajInUM kahyo 'jhuMjAI mhArai sArai kIjai / tAharAM bhujAI mohila sArai kIvI cha / ... - tAharAM mohila pAMca sera ghirata jhuMjAI lAgai chai| rAvajItUM kahyo - 'mhe thAMharai vaDI saMmAra kIvI cha / ' tAharAM rajapUta saraba dumanA huvA' / ThakurAI nAMnhI ghAlI / .... kitarAika dina huvA, tAharAM rAMNaMgadero beTo huto su16 bhATI ekaThA kiyaa| pachai mulatAMNa jAinai'' musalamAna huinai18 mulatANarI ... phoja praaNnnii| bhATInai turaka miLanai aayaa| tAharAM riNamalanUM ..kahyo-'tUM nIsara / je tUM jIvatau chai to tUM mhArau vaira leIsa / . I bulA kara / 2 putra riNamala ! prasthAna kara / 3 tava riNamalajIne kahA.. rAvajI ! yaha dharatI kAnhAke liye hai, mereko isase koI vAstA nahIM hai| 4 taba riNa* malajI rAvajIke caraNa sparza kara sojatako cale gye| 5 eka dina rAvajIke yahAM bhaMjAIke liye bailagAr3iyoM meM bharA humA ghRta pA rahA thA / 6 prati dina bhuMjAImeM bAraha mana ghI lagatA thaa| 7 rAva cUMDAjI bar3e. dAtAra ataH bhuMjAI acchI banatI thI aura atithi-satkAra bhI ' acchA hotA thA. (koI bhI prAno, sabakA bhojana unakI aorase hI hotA thaa|) 8 dekhaa| 9. rAvajIke koI vivAha hai kyA ? - 10 dAsIko bheja kara khabara krvaaii| II rAvakA - ghara yoMhI luTA jA rahA hai| 12 bhojanakI vyavasthA mere adhikArameM kara diijiye| 13 hamane tamAre vaDI bacata kara dI hai| 14 tava sabhI rAjapUta nArAja ho gye| IS ThakarAI kama jora ho gii| 16 jisane / .17 jA kara ke| 18 ho kara ke| 19 bhATI aura musala..mAna sAtha ho kara ke aaye| 20. tU nikala jaa| 21 mere vairakA badalA levegaa| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ] muMhatA naiNasIrI khyAta ara ' rajapUta nIsariyo chai', tiyAMsU dokha matAM rAkhai / a thArai vaDai kAma pAvasI / jeThI ghor3o chai su sikharai ugamaNAvata deI / ara rajapUta ducitA chai su tUM sucitA karai / iyai mohila sarava duhaviyA chai'|' tAharAM kahyo-'mhaiM kAnhainUM TIko kahyo chai, su iyainUM kAhUnIrai khejar3e le jAyanai Iyarai mAthai araLa deIsa / tAharAM riNamala jAMNiyo'kAMnhai rAva magaro diyo / riNamalanUM rAvajI vidA dInI / riNamalajI nIsariyo / rajapUta sarava nIsariyA / sikharo ugamaNAvata iMdo, Udo tribhuvaNasIyota rAThor3a, kALo TIvAMNo, a ThAkura bheLA nIsariyA chai1 / jAvatAM ekai jAyagAM arahaTa vahato dITho / tetha pAyA / Aya ara ghor3A paayaa| ghor3ArA muMha chaaNttiyaa| hAtha dhoyA / aAMkhyAM chAMTI ara amala kiyA / pAMNI piyo / tetha sikharo ugamaNAvata ho kahai kALo kALe hiraNa jima, gayo TivANo kUda / . . Ayo parava na sAdhiyo, tribhuvaNa thArai Uda // 1 tAharAM Udai ara kALe kahyo-'mhe sikharai rai sAthai nahIM jAvAM, * bhAMDasI" / hAlo, apUThA jAvAM / ' jitarai pUno uThe sAMmo Ayo / pUno dolA gohilotaro betto| iyai sikharai kahyo'-'the ghiro, apUThA . I ye| 2 nikala gaye haiN| 3 unase vaira mata rkhnaa| 4 ye tere bar3e kAma aayeNge| 5 jeThI ghor3A hai use sikharai ugamaNAvatako de denaa| 6 aura jo rAjapUta nArAja haiM unheM tU khuza kara denaa| 7 isa mohila rAnIne savako nArAja kara diyA hai| 8 tava .... kahA-'maiMne kAnheko TIkA denekA nizcaya kiyA hai, so isako kAhUnIke khejar3e lejA kara ... isake mastaka para tilaka duuNgaa| (uttaradAyitva isake sira para duuNgaa|) 9 tava riNamalane jAnA ki kAnheko rAvane magarA pradeza bhI de diyaa| To rAvajI ne (cUMDAjIne) riNamalako. jAnekI AjJA dii| II ye sabhI ThAkura sAtha nikale haiN| 12 jAte hue mArgameM eka sthAna . . para raha~Ta calatA huA dekhaa| 13 vahAM aaye| 14 aAMkheM chAMTa kara (hAtha-muMha dho kara) aphIma liyaa| 15 vahAM sikharA ugamaraNAvata eka dohA kahatA hai| 16 dohArtha'kAlA TivANA to kAle hariNakI bhAMti kUda gayA (avasara kho diyA) aura he tribhuvana tere putra UdAne hAtha Aye parvako bhI nahIM saadhaa|' . 17 taba UdAne aura kAlAne kahA'apana sikhareke sAtha nahIM caleM, vaha apaneko vadanAma kregaa|' 18 caleM; lauTa jAyeM / 19 itanemeM pUnA vahAM sAmhane yA gyaa| 20 isako sikharene khaa| . . . . Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIro khyAta 2 [ 315 hAlo' / ' tAharAM pUno kahai - 'hUM ghirUM nahIM / o avasara kaThai lahUM" ?' tAharAM kALe ara Udai kahyo - ' he apUThA pUnai sAthai jAsyAM / ' tAharAM sikharo boliyo - 'the jAvo nAM / hUM eka dUho monUMI kahIsa * / tAharAM ho hai 4 chakkar3a leha sirAMvaNI, phadiyo Uga vihAMNa / UgamaNAvata kUdiyo, caDha caMge kekAMNa // 1 5 iNa prastAva pUno to rAvajI kanai gayo / uThe rAvajI nAgoraro koTa choDane bAhira AyA / bhATiyAMrI phoja nAI / tAharAM rAvajI sAMmhAM jAyana lar3iyA / rAvajI kAMma AyA' / sAta AdamiyAMsUM kAMma prAyA / tAharAM bhATiye rAvajIro mAtho vADhivAMsameM proyo', nai vAMsa ropiyo / ropi nai mAtho UMco rAkhiyo / prAya sAMmhAM na juhAra kiyo ! " / muMhar3e kahiyo - 'cUMDAjI juhAra / ' isI masakarI kIvI, tAharAM kelaNa prApa vaDo savaNI huto / su kelaNa boliyo'ThAkurAM suNo, Aja parcha bhATI rAThor3AMrA cAkara huso / silAMmI husI' 2 13 tAharAM Agai loka saraba ekaThA huvA chai / vasI gADA ekaThA kara riNamalajI DhUMDhAr3anUM le hAliyA " / rajapUta sArA sumanA kiyA" jeThI ghor3o sikharaina diyo / 1 18 tAharAM bhATI kelaNa sArI phoja lene vAMso kiyo" tAharAM eka I tuma lauTo aura vApisa calo / 2 yaha avasara kahA~ pAUM ? 3 hama to lauTa kara nAke sAtha jAyeMge / 4 tuma jAo nhiiN| maiM eka dohA mere khudake saMbaMdha meM bhI kaha dUMgA / 5. dohArtha - 'jo prabhAta hote hI tatkAla eka chakar3A bhara kalevA kara letA hai aura nitya eka phadiyA le letA hai, vaha sikharA ugamaragAvata acche ghor3e para savAra ho kara phAMda gayA / ' 6. isa bAta para pUnA to rAvajIke pAsa calA gayA / 7 rAvajI (cUMDAjI) kAma A gaye / 8 sAta AdamiyoMke sAtha kAma prAye / 9 taba bhATI rAjapUtoMne rAva cUMDAjIke sirako kATa aura bA~sako jamIna meM gor3a ( kara ke eka vAMsameM piro diyA / 10 kara khar3A kiyA / II bAMsako khar3A kara ke usake sire para cUMDejIkA ) mastaka rakhA / 12 sAmane thA kara juhAra kiyA / 13 aisI masakharI kI / 14 usa samaya kelaNa jo bar3A zakunI thA / 15 ThAkuro ! suno, Ajake bAda bhATI kSatrI rAThaur3oM ke cAkara hoMge (aura bhATiyoM kI zrorase rAThaur3oM ko salAmI hogI / 16 raNamalajI gAr3e ikaTTha e kara ke apanI vasIko DhUMDhADako le cle| 17. sabhI rAjapUtoM ko prasanna kiyA / 18 pIchA kiyaa| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 ] muMhatA naiNasIrI lyAta gAMma gayA / prabhAta huvo| tAharAM piNihAriyAM vAta kahai chai-'vAI ! koI eka kALo-tAro Ayo chai| tiko Aparo vApa marADi dharatI gamAya pAyo chai| lArAM kaTaka Avai ch| hivai aAMpAMhInUM mraaddisii|' zro vola rAva riNamalajI kAnai suNiyau / sAMbhaLanai piNihAraro vacana, ara kahyo-'aThA prAgai nahIM jAvAM / phojasU lar3AI karasyAM / ' tAharAM . sAtha apUTho ghiriyo / rajapUta sasamA huaa| veDha huii| sikharai pAtasAhI DhAla pAr3I / mugala nAThA" / bhATI naatthaa| riNamalajI to phoja mAratA-sAratA nAgora pAyA / bhATI taraka naatthaa| rAvajI Aya nAgora mAMhai paiThA / rAva riNamalajo TIka vaiThA / vaDo rAjavo huvo| 22 veTA huvA / rAva cUMDajorai pradhAna sAvaTU bhATI, UMno rAThor3a / ' I koI eka durbhAgI (kalaMkI) pAyA hai| vaha apane vApako bharavA kara aura apanI dharatI (deza) kho kara pAyA hai| - 2 piiche| 3 aba apaneko hI mrvaavegaa| .. 4 yahAMse Age nahIM jaayeNge| 5 rAjapUta taiyAra hue| 6 sikharene bAdazAhI senA para vijaya paaii| 7 mugala bhAga gye| 8 rAvajIne pA kara nAgaura meM praveza kiyaa| 9 rAba cUMDAjIke pradhAna sAvaTa bhATI aura kanA rAThaur3a the| Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...-.'- *-*-Minaitr-harn . * zrIrAmajI * atha gogAdejIrI vAta likhyate gogAdejI juvAna' huvA; tAharAM vIramajIro vaira levaNanUM sAtha ekaTho kiyo| sAtha karanai joIyAM Upara cddhiyo| Agai joIyAMna khavara huI ; tAharAM joIyA nIsariyA / tAharAM apUThA Aya kosa 20 aaayaa| Aya hara haroLa gyo| tAharAM joIyAM dITho -'gogAde phira gayo / ' tAharAM joIyA phira Aya vasiyA / gogAdejI dabo mAra baiThA hutA / itarai hero pAyo / kahyo-'jI, dalo heriyo chai; dhIrade heriyo chai / jiyai Thor3a sUvatA tikA Thor3a hera AyA chAM" / ' hero caukasa kara gayA hutA sUvaNarI Thor3a / su dhIrade to paraNIjaNa gayo; nai herAM jAya gogAdejInUM kahyo / ___gogAdejI cddhiyaa| AdhI rAtarA jAyanai pdd'iyaa| tAharAM dalai Upara gogAdejI utriyaa| dhIrade Upara Udo gogAdeprota utariyo / tAharAM dhIrade to paraNIjaNa gayo huto| dhIraderai sUvaNarI Thor3a dhIraderI beTI sUtI hatI; su Udai jAyanai ghAva kiyo' / su taravAra isar3I vuhI-baira vADhi, vichAvaNA vADhi, mAMco vADhi ara gharaTIsaM jAya : rar3akI' / tAharAM taravAraro nAma 'raLataLI' khaaNnno'| gogAdejI dalo mAriyo / gADA lUTi ara pAdolAyAM prAya utariyA / .... jAharA16 gogAdejI dalo mAriyo, tAharAM dalAro bhAtrIjo DAMsa ___I yuvA, javAna / 2 taba vIramajIke vairakA badalA lene ke liye yoddhAnoMko saMgaThita kiyaa| 2 tava joIyA bhI nikala paaye| 4 dekhaa| 5 gogAjI dabaka kara ghAtameM baiThA thaa| * 6/7 itane meM guptacaroMke dalane Akara kahA ki usane dalAkA patA lagA liyA hai aura dhIradevakA bhI patA lagA liyA hai evaM jisa jagaha ye sote haiM usa sthAnakA bhI patA lagA liyA hai| (dhIradeko kaI pratiyoMmeM dhIrajade aura kaiyoMmeM dhArade bhI likhA hai)| 8 idhara gaptacaroM jAkara gogAdejI ko yaha sUcanA dI udhara pIche se dhIrade byAha karaneko calA gyaa| taba 'dalAkA vadha karaneke lie gogAdejIne aura dhIradekA vadha karaneke liye UdA gogAdezotane nijI -: . . ( kiyaa| 10 dhIradeke soneke sthAna para dhIradekI beTI soI huI thii| II so UdAne jAkara usake Upara prahAra kiyaa| 12/13 so vaha talavAra aisI calI ki / usa strIko kATa kara usake bichaune kATe aura phira khATako kATa kara usake pAsameM par3I haI cakkIke jAkara ... ttkraaii| 14 taba usa talavArakA nAma 'raLataLI' khlaayaa| IS gADoMko lUTa kara pAdolAyAM gAMva meM Akara tthhre| 16 jaba / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 ] muMhatA naiNasIrI khyAta par3ohiyo caDhi ara pUMgalanaM doDiyo / dhIradena kahaNa gayo / prAgai dhIrade paraNIja ara rAta suuto| kAMkaNa-DorA chor3iyA na hutaa'| su... rAta pahara 1 vAMsalI hutii| tAharAM par3ohiyo hIsiyo / tAharAM dhIrade . jaagiyo| kahiyo-'re, par3ohiyo hIsiyo ? kahyo-'jI, par3ohiyo .. kAha ?' titarai vAta kahatAM pehalI hAMsU joIyo prAya pukAriyo / tAharAM dhIrade voliyo-re kusaLa cha ?' kahyo-'jI, kusaLa kaThA ? gogAde vIramota Ayo huto| dalo maariyo| mAranai pAcho jAya chai / '. tAharAM dhIrade atthiyo| jAMmo pahara, hathiyAra vAMdhanai Ayo / prAyana ghor3e jINa kraayo| titarai rAva rAMgaMgadena khavara huii| tAharAM yAyanai kahyo-'jI DorA-kAMkaNa kholanai caDho / tAharAM dhIrade.. voliyo-'pAyanai kholasyAM / ' tAharAM rAMNaMgade nai dhIrade joIyo beU cddhiyaa| prAgai gogAdejI pAdrolAyAM utariyA ch| ghor3A caraNa chor3a diyA hai| sAtha soha. . pANI Upara Tikiyo chaina / bhATI nai joIyAMro sAtha Agho vuho| tAharAM ghor3A caratA dIThA15 / tAharAM jAMNiyo-'ju, jhai ghoDA gogAderA.. chai16 / ' tAharAM ghor3A liyaa| ghor3A lenai apUThA ghiriyA" / pAdrolAyAM AyA su kaTakanUM trisa pAr3iyo / tAharAM bhATiyai ara joIyai kahiyo-'pAMNI pAvo, jyu vAtALago karAM, vaira bhAMjAM19 / ' tAharAM . pAMNI pIvaNa diino| tAharAM pAMNI pAyo ara ghor3A tAjA karane 1 tava dalAkA bhatIjA hAMsU 'par3ohiyo' nAmaka ghor3e para car3ha kara pUgalako bhaagaa| 2 dhIradeko kahaneke liye gyaa| 3 dhIrade vivAha karake (prathama-milanakI) usI rAta apanI strIke pAsa soyA huA thaa| 4 kaMkaNa-Dorar3e. (vivAha-sUtra) abhI taka khole nahIM gaye the! 5 pichalI eka prahara rAta thI taba par3ohiyA ghor3A hinahinAyA / 6 uttara diyA ki par3ohiyA. kahAM hai jI? 7 itnemeN| 8 uttara diyA ki ajI ! kuzala kahAM ? 9 mAra karake vApisa jA rahA hai| 10 ajI ! kaMkaraNa-Dorar3e khola kara savArI kro| II vApisa Akarake kholeNge| 12 donoM car3ha kara ravAnA hue| 13 sArA sAtha tAlAba para pAnIke kinAre para . ThaharA huA hai / 34 bhATI aura joIyoMkA sAtha Age claa| 15 tava ghor3e carate hue dekhe| 16 ye ghor3e gogAdeke haiN| 17 ghor3oMko lekarake vApisa ghire / 18 pAdrolAyAM gAMvake. nikaTa Aye taba kaTakako pyAsane staayaa| 19 pAnI pilA do, jitane apana vAtacIta kareM ... aura phira jA karake zatrutAkA badalA leN| Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 316 behuM rukhA huya aayaa| tAharAM gogAdejI kahyo-'re ghor3A lyaavo|' tAharAM DhADhI kahai - .... cAhoyA naha lavbhae, gogAde ghor3Aha / ... baddhe turI na cAriya, ghI ghattai thor3Aha // - tAharAM 'lar3AI mNddo| bhATI nai joIyA rAThor3AMsUM vAjiyA / ... ... gogAde jI ghAvai par3iyA / sAthaLAM behuM vaDhI / beTo Udo paNa pasavAr3e par3iyo' / taravAraro nAmAMNa kisU chai. su taravora Tekanai gogAdejI / baiThA ghUmai cha / titarai rAMNaMgade caDhiyo nIsariyo / tAharAM gogAdejI boliyA.. . 'rAva rANaMgade ! tU vaDo sago cha, mhAro paravAr3o lelyai' / ' tAharAM rAMNaMgade boliyo-'to sArIkhAM viSTAro mhe paravAr3o letA phirAM chAM?' tAharAM roNaMgade to bAgho hI ho / titarai dhIrade joIyo Ayo / tAharAM gogAdejI boliyo-'dhIrade ! zrAva, tUM vaDo joIyo cha / mhAro paravADo le / thArau kAko mhArai peTa mAhai tar3aphar3e chai / mhAro paravAr3o lai|' tAharAM dhIrade ghiriyo / nar3o grAyanai utariyo / tAharAM gogAdejI taravArarI jhar3apa vAhI su joIyo kanai pAya par3iyo / tAharAM tALI de para hasiyo / tAharAM / dhIrade boliyo ... I taba pAnI pilAyA aura ghor3oMko tAjA karake donoM orase cle| 2 taba DhADha kahatA hai| DhADhI = viruda gAne vAlI jAti / 3 he gogAde ! caraneko chor3e hue ghor3e prAvazyakatA para hAtha nahIM pAte / aise samaya para ghor3oMko ba~dhA rakha kara thor3A ghI de denA cAhiye, para caraneke lie nahIM chor3anA cAhiye / 4 taba lar3AI zurU huii| bhATI aura joIye rAThaur3oMse ldd'e| 5 gogAdejI Ahata hue| 6 dono jaMghAe~ kaTa gii| 7 unakA putra UdAbhI pAsameM gira gyaa| 8. unakI (gogAdejIkI) talavArakI lacaka kaisI bar3hiyA hai, ve usa talavArako . ........ TikA kara usake sahAre baiThe hue ghUma rahe haiN| 9 itane meM rANaMgade savArI kiyA hayA udharase niklaa| 10 rAva rANaMgade ! ta hamArA bar3A sambandhI hai, merA pravAr3A le le| pravADAvIratAkA virud| II tere samAna nIcake hama pravAr3e lete phirate haiM kyA ? 12 taba. rANaMgade to Age calA gyaa| 13 terA kAkA mere peTameM chaTapaTA rahA hai| 14 taba dhIrade lauttaa| .. 15 nikaTa pAkara ghor3ese utarA / 16 taba gogAdejIne jhar3apa kara talavArakA prahAra kiyA so ... joIyA pAsameM Akara gira pdd'aa| . . Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 muMhatA naiNasIrI khyAta baLiyA kALA dAda, tUM gogAde paihara meLiyau / vedhIra, ekA jehI nIvar3I || hAM mahe' / tAharAM dhIrade par3iyo, kAMma zrAyo / tAharAM gogAdejI boliyA - 'je koI suNato huvai to sAMbhaLajyo', gogAde kahai chai; rAThor3e para joIye vaira barAbara huvo chai / je koI jIvato huvai to mahevai jAyanai kahajyo / rAva rAMNaMgade viSTAkArI dInI chai / jyo vaira bhATiyAM kanAM lejyo' / tAharAM jhIMpo jhAMsa mAMhai chipiyo huto, su jhIMpai suNiyo / su jAharAM jhIMpo mahevai gayo, tAharAM samAcAra kahyA' / 7 8 titarai jogI gorakhanAtha prAya nIsariyA / gogAde baiTho dITho / tAharAM gorakhanAtha sAthaLAM joina lgaaii| eka sAthaLa UdairI ceDhI / eka sAthaLa grAparI ceDhI ' ' / tAharAM gogAdejInUM gorakhanAthajI ziSya kiyA / prajesa gogAdejI ciraMjIva chai" / 12 gogAdejI vIramota thaLavaTa mAMhai rahe / eka samaiyai thaLavaTa mAMhai kALa par3iyo / loga maUnUM cAliyo / thor3o so loga rahyo / / 14 I tava dhIradene kahA--'vadalA lene vAloMmeM adhIra he gogAde ! tUne apane ko aura mujhako, donoMko bhagavAnase milA diyA / ( paraspara kSatriyocita kAma kara vIra gatiko prApta hue 1 ) ata: aba apane zrApasameM jo bhayaMkara zatrutA thI, vaha khatma ho gaI / mahevekI hAni kI bAta thI so vaha bhI aba donoM ora eka jaisI bAta ho jAne para khatma ho gaI / zrapanA vaira barAbara ho gayA / ' 2 jo koI sunatA ho to suna lenA / 3/4/5 jo koI jiMdA ho to maheve jAkara yaha khabara denA ki rAva gAMgadene hameM apazabda kaha kara lalakArA hai so isa bairakA badalA bhATiyoMse lenA hai| 6/7 jhoMpA kahIM bhAr3I meM chipA huA thA, usane gogAdekI isa vAtako sunA aura vaha jaba mahetre gayA to unake ye samAcAra kaha sunAye / 8/9 itane meM yogI gorakhanAtha udhara : yA nikle| unhoMne gogAdeko ima hAlata meM baiThe dekhA / 10 jaba gorakhanAthane TUTI huI jaMghAko talAza karake gogAdejIke zarIrameM jor3a dI / II unameM eka jAMgha UdekI zrIra eka svayaM gogAdekI cipakAI / 12 gogAde abhI taka ciraMjIvI hai / 13 vIramajI ke putra gogAdejI thala prAMta meM rahate haiM / 14 eka bAra meM dukAla par3A so logoMne maUke rUpameM dezase prasthAna kara diyA | maU = duSkAlake kAraNa bhUkhoM maratI huI garIba prajAkA vaha samUha jo varSA vahala prAMta meM khetI, majadUrI zrAdi karaneko jA rahA ho / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - i m -rai - --...... ..... . muMhatA naiNasIrI khyAta [ 321 - bIjA saraba ucliyaa| Apa Aparai matai gyaa| majUrI kara khAdho / . .. pachai UparasU asAr3ha Ayo, tAharAM gAMvAM mAhai loga Aya vasiyo / su vAnara tejo bhalo rajapUta hutau| Aparo khAso cAkara huto soI maU gayo huto su bho paNa pAchau Ayo / doya sAthai TAbara-eka beTo... eka beTI / eka par3atala baLada' / tikai rajapUta gAMva mItAsara / Aya vAso liyo| rAta rahyo / . prabhAta kohara sAMpar3aNanUM gayo / o jAMNato na huto, pAMNIDI mAhai baiTho / jhUlaNa lAgo su gAMvarA dhaNI mohila dekha ara uNa rajapUtanUM beTIrI gALa diivii"| ara kahyo-'re, pApI ! loga pAMNI pIvai / chai / ' ara uvai rajapUtanUM coTa vaahii| baLadAro jUTa vahato huto tikai purAMNIrI diivii| su rajapUtanUM burI laagii| tAharAM lokAM kahyo'rajapUta gogAdejIro chai, burI kiivii|' tAharA mohilai purAMNItUM iyairA magara cIriyA / ara karo-'gogAde karasI so dekhasyAM / ' tAharAM rajapUtAMNI uNa rajapUtanUM varaja rAkhiyo / ara pro gharanUM . / dUsare sabhI logoMne ucAlA kara diyaa| 'ucAlA' artha ke liye dekhiye isa dUsare .. bhAgake pR. 117 kI TippaNI / 2 apane-apane vicArase bhinna-bhinna sthAnoMko gye| 3 maja dUrI kara gujarAna kiyaa| 4 phira jaba agale varSakA ASAr3ha mAsa pAyA taba vApisa loga apane-apane gAMvoMmeM Akara base / 5 vAnara tejA eka acchA rAjapUta thA aura vaha gogAdejIkA khAsA sevaka thA, vaha bhI maUke rUpameM calA gayA thA, ava vApisa lauttii| 6 eka lar3akA aura eka lar3akI, do bacce saathmeN| 7 sAmAna rakhaneko eka baila saathmeN| 8 usa rAjapUtane mItAsara gAMvameM Akara vizrAma liyA aura rAta bhara tthhraa| 9 prabhAta samaya kue~ para nahAneko baiTha gyaa| 10 ise patA nahIM thA ataH vaha pIneke pAnI bharanekI kuMDI (hauja)meM nahAneko gyaa| II jaba vaha usameM snAna karane lagA to gAMvake mAlika mohilane usa rAjapUtako beTIkI gAlI dii| 12 jo bailoMkI joDI pAnI nikAla rahI thI, unako hAMkanekI purAnI lekara usako maaraa| purAMNI, (parAMNI) = bailoMko hAMkanekI eka lakar3I jisakI eka zrora tIkhI lohekI kIla lagI hotI hai| 13 yaha rAjapUta to gogAdejokA AdamI hai. ise mAra kara tumane burA kiyaa| 14 taba mohilane purAnIse usakI pITha cIra dii| 15 gogAde karegA so dekha leNge| 16 taba eka rAjapUta strIne usa rAjapUtako roka rkhaa| Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 ] muMhatA naiNasIrI khyAta hAliyo / gharai pAya, ghara mAhai rAtarau cAMnaNo kiyo / tAharAM. gogAde kahyo-'jAvo dekho, khabara karo tejai vAnararaM gharai cAnaNo kyu chai ? dekho, prAyo na chai ?' tAharAM AdamI pAya khavara kara gyaa| kahyo-'rAja ! tejasI vAnara prAyo cha / ' tada kahyo-'bolAya le aaav|' tada bolAya le Ayo / gogAdejIsaM miLiyo / ___bIjai dina gogAdejI taLAva sinAMna karaNanUM padhAriyA / sArAhI loga taLAva mAMhai jhUlaNana paitthaa| gogAdejo pApa sinAMna karaNanUM paitthaa| paNa vAnara tejau taLAva mAMhaiM var3e nhiiN| tAharAM gogAdejI tejainUM sUMsa dirAya taLAva mAMhai jhUlaNanUM ter3iyo / mAMhi gayo / tAharAM gogAdejo magarAMmeM parAMNIrA ghAva dIThA, tada kahyo-'yo kAkhU chai!' tAharA uThe rajapUta vahuta dilagIra huvo / tAharAMgogAdejI kahyo-'re kisai vAsta? tAharAM rajapUta sArI hakIkata khii| kahyo-'rAja ! thAMharo kara mAriyo chai| tAharAM gogAdejI kahyo-'kiso gAMma' ?' tAharAM Iyai kahyo-'rAja ! mItAsara rAMNa mAMNakarAva14 / ' tAharAM gogAdejI kahyo-'dhIraja rAkhi, dekhAM, zrI paramezvara kADhUM karai15 ?' pachai mohilAM Upara kaTaka kiyo / kitaraihekai dinai deva-UThaNI ekAdazI AI, tiye dina prAparo sAtha le gogAdejI mItAsara Upara ... cddhiyaa| gAMva mAhai satAvIsa vImAha; rajapUta, jATa, vAMNiyArai ___ I aura yaha apane gharako claa| 2/3 ghara para pAkara jaba usane dIpaka jalA kara rAtako prakAza kiyA, taba gogAdene kahA-"jAkara dekho to, patA lagAyo ki tejA vAnarake : ghara meM prakAza kyoM ho rahA hai ? vaha A to nahIM gayA hai ?" .4 gogAdejIse milaa| 5 dUsare . dina gogAdejI tAlAba para snAna karane ko pdhaare| 6 sAthake saba hI loga snAna karaneko .... tAlAvameM ghuse / gogAdejI svayaMne bhI usameM praveza kiyaa| 7 parantu tejA vAnara tAlAvameM praveza nahIM karatA hai| 8 taba gogAdejIne zapatha dekara tejeko snAna karaneke lie tAlAbake andara bulvaayaa| 9 andara gayA tava gogAdejIne usakI pITha para parAnIke ghAva dekhe to .. unhoMne kahA-"yaha kyA bAta hai ?" 10 taba vaha rAjapUta vahAM bahuta udAsa haa| II taba gogAdejIne kahA- "mere kisa liye ?" 12 ApakA rAjapUta hU~, aisA jAna karake mujhe mArA .. hai| 13 kaunasA gAMva ? 14 taba usane kahA-rAjan ! mItAsara gAMvake rAnA mANaka-: : rAbane / 15 taba gogAdejIne kahA--'dhIraja rakho, dekho, zrI paramezvara kyA karate haiM ?" . . 16 kitaneka dinoMke bAda jaba devotthanI ekAdazIkA dina AyA, usa dina apanA sAtha lekara ... gogAdejIne mItAsarake Upara car3hAI kara dii| . Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. muMhatA naiNasIrI khyAta [ 323 hutA su jAMnAM prAvatI chii'| su hekai 'thaLI heTha gogAdejI paNa utara baiTho' / lokAM kehI dIThA, "su jAMNiyo jAna cha / pachai bArasarai dina parabhAtai mohilA Upara AyA / veDha huI / siradAra mohilAMro nIsara gayo / aura saraba mAra kADhiyA / gAMva lUMTiyo / kohara Upara khejar3o chai; su UTha AyA / pachai tainUM bagala mAhai le UbhA rahyA / U khejar3o maradarI tAla samo cha / gogAdejI itarai DIla huMtA' / pachai jAMnAM satAvIsai lUTa lIvI / rajapUtaro vaira le padhAriyA ! iti vAta gogAdejIrI saMpUrNa / . ___ I usa dina usa gAMvameM rAjapUta, jATa aura vaniyoMke 27 vivAha the, ataH vAhirase bArAteM A rahI thiiN| 2 so (usa gAMvake pAsa) eka TIveke nIce gogAjIne bhI apanA par3Ava - DAla diyaa| 3 kaI logoMne dekhA to samajhA ki koI vArAta hai| 4 phira dvAdazIke dina prabhAta mohiloM para car3ha karake pAye aura lar3AI huii| 5 mohiloMkA saradAra mAraNakarAva ... bhAga niklaa| 6 aura dUsare sabako mAra ddaalaa| 7 usa kUeMke Upara eka zamI-vRkSa hai, vahAM para aaye| 8 usa vRkSako bagalake nIce de kara khar3e rhe| 9 vaha khejar3A-vRkSa puruSake tAla samAna parimAraNa jitanA UMcA hai| tAla = purupakA khar3A ho kara aparako hAtha uThAye hue-er3Ise hAthakI aMguliyoM takakA eka mAna / 10 gogAdejIkA zarIra itanA UMcA thaa| II phira 27 bArAtoMko bhI lUTa liyaa| 12 apane rAjapUta ke vairakA badalA lekara gogAdejI lautte| Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gaNezAyanamaH atha arar3akamalajI cUDAvaMtarI vAta likhyate arar3akamalajInUM eka dina nAgora mAMhai rAva cUMDaijI bola vAhyo huto / su arar3akamalajIrai hIyai khaTakato huto| su arar3akamalaro hero ThAMma-ThAMma rahato huto ju-'kaThe hI rAMNaMgade athavA sAdULa / kuMvara kaThe hI Avai, aura hU~ mArUM to dhanya mhAro jiiviyo| mosUM rAvajI vacana kahyo cha / ' ___ekadA prastAva / chApara mohila rAja karai tAharAM mohilAM nALera sAdULa rAMNaMgadevotanUM pUMgaLa melhiyo|' bAMbhaNa nALera le ara pUMgaLa gyo| jAyanai rAva rAMNaMgadenUM diyo| kahyo-'jI, mohilA . sAdULa kuMvaranUM nALera diyo chai| tAharAM rAMNaMgade kahyo-'mAMharai . rAThor3A sUM vaira; su paraNIjaNa koI no pAvai / tAharAM vAMbhaNanUM vidA dInI / ___tAharAMsAdULa suNiyo-'ju rAvajI mohilAMro nALera ghephe]riyo|' tAharAM sAdULa AdamI mhela nai vAmaNa bulAyo / bAMbhaNanUM teDAya nALera .. vAMdiyo / bAMbhaNanUM ghaNo kharaca de ara vidA kiyo / ko rajapUta ter3iyo / teDinai kahyo-"rAvajInUM kaho, mUMDA dIsasyo / rAThor3AMsUM ___I nAgorameM eka dina rAva cUMDojIne arar3akamalajIko eka tAnA mArA thaa| . ... 2 vaha arar3akamalajIke hRdayameM khaTakatA thaa| 3 isaliye arar3akamalane sthAna-sthAna para apane bhediye rakha chor3e the| 4 kahIM bhii| 5 aura maiM unako mAradUM to merA jInA dhanya / rAvajIne mujhe tAnA mArA thaa| 6 eka samayakI vaat| 7 mohiloMne rAMNaga- - . deke putra sAdUlase apanI kanyAkA saMbaMdha karaneke liye pUgala nAriyala bhejaa| . 8 braahmnn| taba rAMNagadene kahA-hamArI rAThaur3oMse zatrutA hai ataH vivAha karaneko nahIM A sktaa| 10 taba brAhmaNako ravAnA kiyaa| II jaba sAdUlane sunA ki-'rAvanIne mohiloMkI ora se Aye hue nAriyala ko lauTA diyaa| 12 sAdUlane taba AdamI bheja kara brAhmaNako . vulavAyA / . 13 brAhmaNako bulA kara nAriyalako sammAnapUrvaka vaMdana kara ke grahaNa kiyA / . 14 brAhmaNako bahuta dravya dekara ravAnA kiyaa| 15 kisI rAjapUtako vulvaayaa| 16 bulA ... kara ke kahA ki rAvajIko kahado ki isa prakAra karanese to apanI badanAmI hogii| . . . . . Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA neNasoro khyAta [ 325 bIhatA kitarAika dina rahasyo' ? hUM mohila paraNIsa' / ' tAharAM rAva kAsUM kareM ? beTo na rahai / TIkAita beTI sapUta # / tAharAM rAvajI hukama kiyo- 'padhAro / ' tAharAM rajapUta ekaThA karanai hAlaNarI tayArI kadhI ' / tAharAM rAva kanhai mora ghor3o mAMgiyo / tAharAM rAva kahai - 'tUM ghor3o jAMNAM rAkhasI nahIM / kA gaMvAr3Isa, kA kehenUM de prAIsa / tUM ghor3o matAM ko- 'hUM ghor3o mhArai jIva hUM soharo rAkhIsa ' le jAvai ' / ' tAharAM 8 ' tAharAM rAva kanhA 0 I ghor3o liyo' / kesariyA kareM sAdau kuMvAra paraNIjaNa caDhiyo " | AI chApara pahuMto / mohila paraNiyo / rAM mAMNakarAvarai sAdo mAMNakarAvarai paraNiyo / gaDha droNapura vIvA karaNa na diyo / su bhATiyAMNI rAvaLa kehararI beTI hutI, su jorAvara / tAharAM proDIMTameM vyAha mAMDiyo | rAMgai khetairI dohItarI, rAMNA mAMNakarAvarI beTI sAdULa bhATInUM paraNAI 2 / 3. 4 tAharAM mohile ko - ' caDho / AdamI rAkho, su sejavALo le zrAvasI / etha rAThaur3a ner3A hai| thAre vara che / the caDhi khar3o " / ' tAharAM sAdULa kahai-"hUM paravAha dene parcha sAthai car3hIsa | ekalo car3ha 2. maiM mohilAnI se vivAha karU~gA / 1 rAThor3oMse Dara kara kitane dina raha sakeMge ? 3/4 supUta TIkAyata veTA rahA, vaha jaba nahIM mAnatA to rAva kyA kare ? 5 taba rAjapUtoMko 6 usa samaya ravase mora nAmakA ghor3A mAMgA / ikaTThA kara ke calane kI taiyArI kI / 7. taba rAva kahatA hai ki maiM jAnatA hU~ ki tU ghor3A rakha nahIM sakegA / yA to kho degA yA kisI ko de AegA | 8 maiM ghor3ako mere jIse bhI adhika ArAmaghor3A mata lejA / yaha 10 kesariyA vastra pahina kara ke sAdUla pUrvaka rakhUMgA / 9 taba rAvase ghor3A le liyA / II thA kara ke chApara pahu~cA aura rAnA mAraNakarAva ke ku~vara vivAha karaneko ravAnA huA / 12 rAvala kehara kI beTI bhaTiyAnI mANakarAvakI yahAM mohila putrIke sAtha vivAha kiyA / strI bar3I jorAvara, usane isa vivAhako noDIMTa gAMva meM kiyA / 13 rAnA mANakarAvakI 14 taba mohiloMne putrI jo rAnA khetAkI dohItI thI, sAdUla ke sAtha byAhI gaI | kahA - "tuma ravAnA ho jAno / zrAdamiyoMko pIche rakha do so ve mohilakI pAlakI apane sAtha le lAyeMge / yahAM rAThaur3a najadIka haiM / tumhArA unase baira hai ataH tuma car3ha kara pahile ravAnA ho jAo / " Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 ] muMhatA naiNasIrI khyAta nahIM' / ' yuM kahinai rahyo / tAharAM herai jAyane kahyo arar3akamala nUM'sAdo mohile paraNIjaNanUM prAyo che / ' tara DhADhI kahai * - nAgAMNAco viNiye tuMNiye " arar3akamala zro caMdA suriyai / herU maMjhi thaye paraNAyo , sAdA ! grarar3akamalajI grAyo // . tAharAM arar3akamalajI sAtha karane caDhiyo / nAgorasUM caDhiyo / tAharAM vaDokaro sugana huvo" / su tAharAM meharAja sAMkhalo sAtha huto su tiNanUM arar3akamalajI pUchiyo' - 'suganaro phaLa kaho / ' tAharAM meharAja kahai - 'prAMpaikALe gohilarai gharai hAlo' / jyaM jAi ra jImaNa karAr3AM / zrara jAharAM kuMvarajI ! jImaNanUM bulAvai tAharAM kALainUM bheLo baisANajyo' / pehalAM kavo the matAM bharajyo" / kALainUM bharaNadejyo" / jAharAM kALa kavo bharai, tAhAM pUchajyo- 'ju, eka sugana mhAMnUM isosoka huvo, tero vicAra kALAjI kaho" / ' 8 13 4 tAharAM jAyanai kALerai utariyA 3 | kALe bhagatarI taiyArI kI " | jyuM prArogaNa baiThA, tAharAM kALanUM bheLo baisAMNiyo" / kALa kavI bhariyo," tAharAM zrarar3akamala pUchiyo, "kALojI ! mhe to ] taba sAdUla kahatA hai ki maiM yahAM tyAga (nega ra dAnaM ) de deneke bAda sabake sAtha hI ravAnA hoUMgA / akelA nahIM jAU~gA / 2 tava bhediyoMne jAkara arar3akamalako kahA ki sAdUla mohiloMke yahAM zAdI karaneko prAyA huA hai / 3 / 4 taba DhADhI kahatA hai - "he sAdUla ! nAgorake bhediyoMke dvArA tere vivAhakA saba bheda graraDaMkamalane suna liyA hai / terA vivAha una herunoMkI upasthiti meM hI huA hai ataH arar3akamala tere Upara car3ha kara AyA hI samajho / " 5 taba acchA zakuna hugrA / 6 meharAja sAMkhalA sAthameM thA, usako rakamalajIne pUchA / 7 apana pahale kAlA gohilake yahAM caleM / 8 vahAM jAkara bhojana kI taiyArI karavAyeM | 9 aura java kuMvarajI ! Apako bhojana karaneko bulAne grAve tava kAleko sAtha biThA kara bhojana karanA / 10 / 11 pahalA kaura grApa nahIM lenA, kAleko lene denA / 12 jaba kAlA kaura bharane lage taba pUchanA ki hamako eka aisA zakuna huA hai, usakA phalAphala kAlAjI hameM batAo / 13 taba jAkara kAleke yahAM Thahare / 14 kAlene bhojana kI taiyArI. ko / IS jaba bhojana karaneko vaiThe to kAleko sAmila viThAyA / 16 kAlene jyoMhI kora bharA / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - muMhatA naiNasIrI khyAta [ 327 sAdULa Upara caDhiyA ; ara hAlatAM isar3o sugana huvo, tairo vicAra ... kaho' / ' tAharAM kALe kahyo-'sugana le jAvasI meharAjaraM ghara / kALo boliyo-'arar3akamalajI ! the jie kAma padhAro cho so siddha husI / siradAra hAtha aavsii| thAharI jaita husI / kAlai vihAMNa iNa viriyAM mrsii| iyai suganaro ao vicAra chai / tAharAM arar3akamala AghA caDhi khdd'iyaa| mahirAja sAMkhalairo beTo AlhaNasI rAva rAMNaMgade, sAdai mAriyo huto| tairai vAsate meharAja pAgU huvo| kaTaka sAdai Upara lIye jAvai / . prAgai sAdULa bhATI paravAha de, Dhola vajAya, sejavALo lenai pUgaLa naM cAliyo / tAharAM lAyAMrai magarai arar3a kamala jAya pahaMto' / tAharAM sAdainUM khabara huI-'arar3akamala aayo|' tAharAM arar3akamala boliyo'vaDA bhATI ! jAhai nAM, hUM ghaNI bhuMyathI Ayo huuN| tAharAM DhADhI kahai 'U. mora karai paraLAI, mora jAi paNa sAdo na jAI / ' ___tAharAM sAdULa apUTho ghiriyo / rajapUta sAMmhAM mNddiyo| lar3AI huii| rajapUta kAMma aayo| sAdULanUM ghor3AhUM utara para isI taravAra vAhI su ghor3ArA cyArai paga aLagA par3iyA / sAdULa kAma Ayo / ___I taba arar3akamalane kahA-"kAlAjI ! hama to sAdUlake Upara car3ha kara Aye haiN| calate samaya hameM isa prakArake zakuna hae haiM, usakA phalAphala vicAra kara khie|" 2 taba kAlene kahA-"yaha zakuna prApako meharAja ke ghara para le jaayeNge| 3 jisa / 4 saradAra hAtha paayegaa| tumhArI jIta hogii| kala isa samaya prabhAtameM vaha mregaa| isa zakunakA . yaha phala hai| 5 taba arar3akamala car3ha kara ke Age claa| 6 idhara sAdUla bhATI tyAga deneke bAda Dhola bajavA kara apanI navavadhUkI pAlakIko sAtha le kara pUgalako ravAnA hmaa| Dhola bAjaNo = vivAhake sAnandapUrvaka sampanna ho jAne aura nyochAvara aura tyAga Adi nega evaM anya prathAoMke nirvighna samApta ho jAneke bAda bArAta ravAnA ho jAte samaya bArAta vAloMkI aorase Dhola bajavAye jAnekI eka Avazyaka aura mahatvapUrNa prthaa| ise 'Dhola vAjaNo', 'Dhola bajavAvaraNo', 'jItor3ArA Dhola dhurAvaNA' bhI kahate haiN| 7 taba lAyAMkI pahAr3I ke pAsa arar3akamala use jA phuNcaa| 8 arar3akamalane kahA-"bar3e bhATI saradAra ! jAiye nahIM, maiM to bahuta dUrase Apake lie AyA huuN| 9 taba DhADhI kahatA hai -"mora ghor3A uchalatA-kUdatA cAhai ur3a jAye, paraMtu sAdUla kahIM nahIM jaayegaa|" 10 taba sAla pIchA ...phiraa| II arar3akamalane ghor3ese utara kara sAdulake Upara aisI talavAra calAI so sAdala aura ghor3Ake cAroM pAMva dUra jA gire| 'UDa mArakara Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ] muMhatA naiNasIrI khyAta tAharAM mohila Aparo hAtha vADhi para sAdULarai sAthai vALiyo / Apa pUgaLa gaI / jAya sAsUrai pagai lAgI / susaranaM muMha dikhALa ara kahyo-'susarAjI ! mhaiM thAMharo sAsUjIro muMha dekhaNo huto tara vAsate hUM ethai AI chu / ' pachai sAsU susarairo muMha dekha, ara satI huI cha / arar3a kamala sAdainUM mAra nAgora aaayo| rAva cUMDaMjIrai pAe lAgo / tAharAM arar3akamalajInUM rAvajI dUNo vadhAro diyo / DIDavAMNo paTai diyo / iti praraDakamalajIrI vAta saMpUrNa ... I tava mohila kuMvarAnI ne apanA hAtha kATa kara use sAdulake sAtha jalA diyA / 2 svayaM pUgala calI gaI aura vahAM jA kara sAsUke pA~vAM lgii| 3 sasurako apanA muMha dikhA kara kahA-'sasurajI ! ApakA aura sAsUjIkA darzana karanA thA isaliye maiM yahAM AI huuN| 4. rAva cUMDAjIke pA~vAM lgaa| 5, taba rAvajIne araDakamalajIko dugunA vadhArA aura . sammAna diyA aura DIDavAnA bhI paTTe meM kara diyaa| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha vAta rAvajI riNAmalajIrI likhyate ekadA prastAva' / rAva zrI cUMDaijI mohilarai kahai riNamala kuMvara teDinai vidA dIdhI / tAharAM riNamalajI haaliyo| rajapUta bhalAbhalA hutA su riNamalarai sAthai huvA | tAharAM riNamalajI 500 asavArAMsU haaliyo| tAharAM riNamalajI dhaNale gAMma jAya utariyo, nADUlarai / nADUla sonigarA rAja karai chai / riNamalajI gADA le jAya dhaNalai choDiyA chai / .. aThai riNamalajIrai tIna vAra bhujAI hovai| kar3Aha thATa rahai / pATha-pohara sikAra khelai / vaDI sAhibo" / ... tAharAM sonagarai suNiyo / tAharAM sonagarai cAraNa melhiyo / kahyau-'jAyanai khabara kro| riNamalarai kitarohekadeg sAtha cha ?' tAharAM cAraNa Ayo / prAyanai1 riNamala AsIsa dIdhI / gaDhavIna14 kanhai15 baisAMNiyo / sonagarAM kI su vAtAM puuchii| titarai bhUjAIro padhAro huvo"| riNamalajI I aayaa| cAraNa- sAthai le AyA / bhUjAI-ghaNa-devajI-roTA, sohitA / Iyai bhAMta cAraNa muMjAI .. jImiyo / kahyo-'gaDhavI ! to-19 savArai vidA desyAM / ' titarai dina Ugo / ara prAya sikAriyAM kahyo-'rAja ! vAMsora DUMgarayAM - . . .5 vArAha rokiyA chai| turata cddho|' cddhiyaa| jAya pAMcai vArAha 1 eka samayakI baat| 2 rAva zrI cUMDAjIne mohilarAnIke kahane se kuMvara riNamalako bulA kara ke nikAla diyaa| 3 taba riNamalajI ravAnA hue to jo acche-acche rAjapUta the ve saba riNamalajIke sAtha ho liye| 4 tana riNamalajI nADUlake dharaNale gAMvameM aAkara tthhre| 5 riNamalajIne apane gAMr3e lejA kara dhaNalemeM chodd'e| 6 yahAM riNamalajIke dinameM tIna bAra pakvAnna-rasoI banatI thii| haradama kar3Aha calate hI rahate the| 7 vaDA vaibhava aura ThATa-bATa / pAThoM pahara zikAra khelate haiN| 8 sunaa| 9 taba sonagaroMne eka cAraNako bhejaa| 10 kitanA sA / II aakr| 12 rinnmlko| 13 dii| 14 caarnnko| 15 pAsa / 16 baThalAyA / 17 itanemeM bhaMjAI tayAra hokarake AI / 18 moyana prAdi masAle dekara banAI huI eka prakArakI baDhiyA moTI vaattii| 19 tereko / 20 kala subaha / 21 udaya huaa| 22 pahAr3iyoMmeM / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 ] muMhatA naiNasorI khyAta 1 8 / - 0 3 14. mArane OMTha ghAla lyAyA / bhUMjAI tayAra huI hutI / zrAya prArogaNa baiThA / pAtaLAM purasI chai / sahu ko jomai chai / tisar3e prAyane vAharuvA kahyo"-'rAja ! panoterai vAha eka vaDo vArAha grAyau chai / " yuMhIja UThiyo / ghor3e palAMNa' mAMDiyo / tayAra huya turata grasavAra caDhiyo / cAraNa sAthai caDhiyo / caDhatAM bhoIM kahyo re, panotera vAhaLa bhUMjAI karijyo / ' bhUMjAI grotha' jAyane tayAra kIdhI / grApa jAya vArAha mAriyo / jitaraM" pUTho baLiyo" titare" dekhe to bhuMjAI tayAra che / grAya pAMtiye baiThA / zrArogatA hutA / grAdhoika jImiyA hutA" nai vAharU prAyA / grAyanai kahyau - 'kolara taLAva eka nAhara nAharI grAyA chai / ' tAharAM gradha - jImiyA UThiyA " / caDhi dor3iyA / cAraNa paNa '' sAthai caDhiyo / jAvatAM " kaha gayA hutA " 'kolararai taLAva bhUMjAI karajyo / ' vaLe" "bhoIyAM jAyane" kolara rai taLAva bhUMjAI tayAra karI / Apa jAya nAhara mAra apUThA AyA?" / grA bhUMjAI tayAra huI chai / ara AyA / grAgai ghaNo sIro pur3I devajIroTo" tayAra huvo chai / sarava sAtha prAya bhUMjAI baittho| bhUMjAI jImane apUThA gharai AyA ' 1 7 18 22 24 mAraga mAMhai grAvatAM cAraNa vidA kI " / kahyo - 'jI, 25 26 nADULa nijIka chai / ' tAharAM cAraNanUM vidA dI / cAraNarai ghor3e UparacI lI" / jitarai nADULa hUM" " nijIka Ayo / kosa 1 rahI / tAharAMdeg pukAriyo-'vAhara re ! vAhara re !! bAhara 31 !!! tAharAM loka 7 28 29 30 9 udhara / karane vAloMne ) kahA / 10 jitanemeM / II 14 bhojana karate the / pAMcoM vArAhoM ko mAra aura UMToM para DAla kara le Aye ! 2 thI / 3 pattaleM parosI gaI haiM / 4 sabhI bhojana kara rahe haiM / 5 itane meM grAkara ke bAharuyoMne ( herA 6 nAle para / 7 jIna / 8. eka jAti / pIche phire / lauTe / 12 itane meM / 13 Akara paMkti meM baiThe / 15 lagabhaga zrAdhA bhojana kiyA thA / 16 tatra prAdhA bhojana kiye hue hI uTha gaye / 17 bhI / 18 jAte hue / 19 the| 20 phira 21. jA kara / 22 lauTa Aye / 23 eka prakArakI vATI / 24 bhojana kara ke vApisa ghara para Aye | 25 mArga meM Ate hue cAraNa ravAnA huA / 26 najadIka 1 UparakA ( nikaTakA ) mArga liyA / 28 itane meM 1 karo, pIchA karo / 29 se / 27 cAraNake ghor3ane 30 tava / 31 pIchA Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 331 nADULasU apalAMNai ghor3e caDhi doDiyA' / Agai dekhai to cAraNa kUkato' prAvai chai / kahyau-'kyu, khosiyo ke to yU~ ?' tAharAM cAraNa boliyo're! monUM na khosiyo; thAMyU~ khosiyaa| re ! riNamala nADULa leho,|' kahyo-'re, kadI ?' Aja lehI / re, rajapUtAM ! riNamala etha Aya rahyo chai' / bApa kADhiyo chai, ara pro' kharaca karai cha / su kohIkArai mAthai kar3akasI / ' 'kohIkAM rai, kairai11 ?' 'sonagarAMrai mAthai ; nADULa lehI / kA hulAra mAthai kar3aka, sojhata lai| bIjo kiNI hI mAthai nahIM / hUM pukArU chu re, kAna dIyai, koI Ulai kAna suNajyo ! mhAro kyuM lojai nahIM; paNa thAMharI dharatI lIjai chai" / .vAhara karo" / ' .. pachai kitarAheka dina riNamalajI aThai rahinai parcha cItror3a padhAriyA / cItror3a mAMhai rAMNo lAkho rAja karai / cUMDo kuMvara cha / - su cItor3a chatIsa hI rAjakuLI cAkarI karai / vaDo hiMdusathAna, ... vaDo rAja' / aThai riNamalajI paNa dIvAMNarI cAkarI karai / ... eka dinaro samAjoga ch| rAMNo lAkho sikAra caDhiyo cha / cUMDo kuMvara sAthai cha / prAgai daravAjai nIsaratAM dekhai to eka kuMbhAra paraNIja'ra pAvai chai / daravAjai mAhai paisai chai / tAharAM dIvAMNa Ubho ___ 1 tava nADolake loga apane ghor3oM para binA jIna rakhe hI savAra hokara daudd'e| 2 pukAra karatA huyaa| 3 tereko kisIne lUTA hai kyA ? 4 are ! mujhako nahIM lUTA hai, tumako lUTA hai re ! riNamala nADola Upara adhikAra kara legaa| 5 are ! kaba ? 6 zrAja le legaa| 7 riNamala yahAM pA rahA hai| 8 bApane usako nikAla diyA hai| 9 yh| 10 so yaha kinhIMke Upara AkramaNa kregaa| II koI kinake Upara ? 12/13 yA to sonagaroM para AkramaNa kara ke nADola legA yA huloMke Upara AkramaNa kara ke sojata le| 14 dUsare kinhIM para nhiiN| 15 are ! maiM pukAra kara kahatA hU~, koI merI bAta para kAna denA / koI idhara Akara merI vAta sunnaa| 16 merA kucha nahIM liyA jA rahA hai; parantu tumhArI dharatI lI jA rahI hai| 17 daur3a kara pIchA kro| 18 kitaneka dina riNamalajI yahAM raha kara phira cittaur3a pdhaare| 19 cittaur3ameM kSatriyoMke - chattIsa hI rAjavaMza cAkarI karate haiN| 20 mAna-pratiSThAmeM hindusthAnakA bar3A rAjya / . 21 yahAM riNamalajI bhI dIvAna (rAnA)kI cAkarI karate haiN| 22 Age jana daravAjese nikalate hue dekhate haiM to eka kumhAra vivAha kara ke pA rahA hai| 23 daravAjemeM praveza kara rahA hai| Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 ] muMhatA naiNasIrI khyAta rahiyo-'kuMbhAranUM shraavnndyo'| tAharAM kuMbhAra grAgho pAyo / tAharAM dIvAMNa kuMbhAra dekhanai nisAso mUMkiyo / tAharAM kuMvara cavaMDai doTo / sikAra rama apUThA padhAriyA / mahalAM mAMha padhAriyA / amarAva, rAva sarava vAhur3iyA / tAharAM cavaMDai kuMvaranaM kahyo-'veTA ! theI jAvo / sukha karo' / ' tAharAM cavaMDai hAtha jor3i vinatI kIdho / dovAraNa voliyA-'cavaMDA kADhUM kahai ?' tAharAM kahyo-'dIvAMNa .. daravAjai mAhai nIsaratAM nisAso kyuM mUMkiyo ? kisa vAsta' ?' tAharAM kahyo-'cavaMDA ! Iyai khyAla mata par3e / ' kahyo-'dIvAMNa ! vAta kahyAM hI ja va011 / ' tAharAM dIvAMNa voliyA-'cavaMDA ! yuM nahIM / rajapUtarI beTI paraNIjIjai tairo kAsU12 ? paNa AparA sagAMrI veTI.... paraNIjIjai to vImAha huvo jAMNIje / tAharAM cavaM. kahyo-'bhalAM - - dIvAMNa' !' . ___ tAharAM cavaMDe sarava amarAva ekaThA karane pUchiyau-'ThAkure ! kiNahIrai moTI beTI chai! ? tAharAM kahyo-'rAja ! riNamalajIrai Derai mhoTI veTI cha / ' tAharAM cavaMDai kahyo-'riNamalajI ! mhAMnUM goTha karo ! tAharAM rigamalajI kahyo-'vAha vAha !! tAharAM riNamalajI. ___I taba dIvAna ( rAnA ) khar3e rahe aura kahA ki kumhArako Ane do| (rAjasthAna meM dUlheko, cAhe vaha kisI bhI jAtikA ho, jabaki vaha maur3a bAMdhe hue vivAha karaneko jA..... rahA ho athavA vivAha kara ke loTa rahA ho-use paramparAse yaha sammAna prApta hai ki usa : .. samaya yadi bar3ese bar3A koI rAjA bhI sAmane A jAya to vaha rAjA usa dUlheke sammAnameM mArga ...... . chor3a kara khar3A raha jAtA hai| dUlhA aura usakI barAta mArga nahIM chodd'te| rojasthAnameM ...... isIliye dUlheko 'dUlhA' nahIM kahA jaataa| "vIMdarAjA"kI sammAnIya saMjJAse saMbodhana kiyA jAtA hai|) 2 tava kumhAra Age aayaa| 3 taba dIvAnane kumhAra dUlheko dekha kare niHzvAsa chodd'aa| 4 usa samaya kuMvara cUMDene dekhaa| 5 jaba dIvAna zikArase vApasa lautte| .. 6 umarAva aura rAva sabhI cale gye| 7 taba dIvAna (rAnA) ne kuMvaraM cUMDeko kahA ki tuma bhI jAyo aura ArAma kro| 8 cUMDA tuma kyA kahanA cAhate ho ? 9 daravAjese nikalate.. hae dIvAnanai niHzvAsa kyoM chor3A ? kisaliye? 10 tava uttara diyA ki cUMDA! isa bAtakA koI syAla na kro| 11 dIvAna ! yaha vAta to kahanA hI pdd'egaa| 12/13 kisI rAjapUtakI beTIse yadi vivAha kiyA jAya to usakA kyA mahatva ? paraMtu yadi kisI varAvarIke saMbaMdhIkI panIse vivAha kiyA jAya to vaha vivAha-vivAha ho jAnA jAtA hai| 14 dIvAna ! bhalI . baat| 15 kisI ke bar3I lar3akI hai ? 16 rAjan ! riNamalajIke ghara bar3I lar3akI hai / 17 rigamalajI Apa hamako dAvata deN| Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 333 ... maMdAriyArA bAkarA 40 / 50 maMgAyA' / ghaNA gAUthI annaayaa| ghaNA vAMnA kiyA / mAra bAkarAMnai goTharI tayArI kIdhI / cavaMDaijInUM AdamI mNkiyo| 'rAja ! goTha tayAra chai / jImaNanai pdhaaro| : mevAr3A ThAkura soha baiThA chai / ' tAharAM cavaMDo aayo| boliyo-'riNamalajI ! dIvAMNanaM para. NAvo / ' tAharAM riNamalajI boliyA-'thAMnUM paraNAvasyAM / dIvAMgarI vaya avara chai' / ' tAharAM cavaMDo kahai-'riNamalajI ! the mAMharai mhoTA sagA / mhAMnUM rajapUta karo / ' vaDI haTha huii| riNamalajI mAne nhiiN| cavaMDojI chADai nhiiN| yuM karatAM pAchalo pohara huyo / tAharAM cavaMDojI boliyA-'re, koI cAraNa bAMbhaNa bhalo chai IyArai' ?' tAharAM kahyo-'jI, cAraNa cAMdaNa khir3iyo cha / ' tAharAM cAMdaNa khir3iyana teDi nai kahyo- 'thArai ThAkuranUM samajhAvi / eka chorU mara hI jAya .: chai1 / ' tAharAM cAMdaNa boliyo-'rAja! rAjA thAM sIsodiyAMrai vaDo beTo huvai12 | bAkIrA phiratA phUMdyAM do| taiM vAsatai na dyAM / ara the bAI . . mAMgo choM; ara jo mhe dyAM; ara bAIrai chorU huvai so 4?' tAharAM - cavaMDojI boliyA-'chorU huvai so cItroDaro dhaNI tAharAM cAraNa kahai-'rAja ! cItror3arI sAhibI kuNa choDai16?' tAharAM cUDaijI ... sUsa kiyo" / tAharAM cAMdaNa jAina riNamalajInUM kahyo-'rAja ! ... kAsU karo cho18 ?' ...... 1/2 tava riNamalajIne bahuta dUra se maMdAriyAke 40-50 bakare mNgvaaye| 3 aneka prakArake vyaMjana bnvaaye| 4 bakaroMko mAra kara ke goThakI taiyArI kii| 5 jUDejIko AdamI bheja kara kahalavAyA ki rAja ! goTha taiyAra hai, bhojana karaneko pdhaareN| sabhI mevADA ThAkura baiThe pratIkSA kara rahe haiN| * 6 riNamalajI! ApakI putrIkA vivAha dIvAnase kariye / .7 tumako vyaaheNge| dIvAnakI vaya adhika ho gaI hai| 8 riNamalajI ! Apa hamAre bar3e saMbaMdhI haiM, Apa hameM rAjapUta bnaayeN| (hameM yaha sammAna deN|) 9 inake yahAM samajhadAra cAraNa brAhmaNa bhI koI hai ?. 10/II taba cAMdaNa khir3iye nAmake eka cAraNa ko bulA kara kahA ki ... tuma apane ThAkurako samajhAyo ki ve aisA hI samajhaleM ki unakI eka saMtAna mara gaI hai| 12/13 rAja ! tuma sisodiyoMmeM jo bar3A beTA hotA hai vahI rAjA hotA hai| zepa idhara-.. udhara mAre phirate haiM; isaliye hama dIvAnako apanI kanyA nahIM dete haiM / 14 tuma kanyA mAMga rahe ho; mAna lo, yadi hama dedeM aura usa kanyAke putra ho jAya to usakA kyA hogA ? I5 putra '.. hogA to vaha cittor3akAra vAmI hogaa| 16 rAja ! cittor3akA rAjya kauna chor3e ? 17 taba cUMDene isa bAtakI saugaMdha khaaii| 18 rAjan ! kyA vicAra karate ho ? Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 / muMhatA naiNasIrI khyAta 'purANoI caMdaNa, navo kukATha' ! kAsU karaNo chai ? dIvAMNanUM paraNAvo' / tAharAM riNamalajIneM ...... cAMdaNa nITha paga kiyA / turata dIvAMNa nALera meliyo / , dIvAMNa pdhaariyaa| tiyehIja dina dIvAMNana prnnaayaa| baDA hIr3A kiyA / dIvAMNa paraNiyAM pachai teraha mAse mokala jAyo / jAharAM pAMca varasaro mokala huvo; tAharAM dIvAMNa visarAMmiyo' / tAharAM satiyAM niisrii| tAharAM rAThor3a satI huvaNarI tayArI kIvI / tAharAM cavaMDojI jAya pagai par3ane kahyo -'mAjI ! yo kAkhU karo cho ? the to rAjavAIro TIko pAvasyo / ' tAharAM kahyo-'thAM cavaMDo chai taThe mhArai veTainUM TIko kaThA husI1deg ?' tAharAM cavaMDai kahyo-'mAjI ! TIko mokalaro chai / hUM mokala ro cAkara chuu|' __tAharAM cavaMDai mokalanUM teDinai AparA mAthArI pAtra mokalarai mAthai mhelii| mokalarI pAgha Aparai mAthai mhelI / ara mokala cavaMDe salAma kI12 / sArAM amarAvAM mokalanaM salAma kiidhii| tAharAM mokalarI mA cavaMDai davA dInhI / kahyo-'cavaMDai kiyo jyuM ko karai nhiiN| yA cItor3arI sAhibI taiM mokalanUM dInhIM / aura je hUM I purAnA hone para bhI caMdana, caMdana hI kahalAtA hai, vaha kASTha nahIM kahalAtA, paraMtu dUsarA kASTha nayA hI kyoM na ho, vaha kukATha hai, usameM koI sugaMdha nahIM hotii| 2 socanA kyA hai ? dIvAna ko vyAha do| 3 cA~daraNane riNamalajIko bar3I muzkilase taiyAra kiyaa| 4 turaMta hI dIvAnako nAriyala bheja diyA gyaa| 5 usa hI dina dIvAnako vyAha diyA aura khUba sevAcAkarI kii| 6 dIvAnake vivAha karaneke 13 mAsa vAda mokalakA janma huaa| 7 mokala. . jaba pAMca varSakA huyA taba dIvAna ghAma pahu~ca gye| 8/9 usa samaya jaba striyAM satI . .. .. honeko nikalIM to unameM mokalakI mA (riNamalajIkI putrI) rAThaur3a rAnIne bhI satI honekI ... taiyArI kii| tava cUDene usake pAMvoM gira kara kahA--'mAtAjI! Apa yaha kyA kara rahI haiM ? . . Apa to rAjamAtAkA sammAna prApta kreNgii|' 10 'cUMDA ! tuma maujUda ho to mere veTeko TIkA kahAMse hogA ?' II 'mAtAjI ! TIkA mokalako milegA, maiM to usakA sevaka huuN|... 12 tava cUMDene mokalako bulA kara apane sirako paghar3I utAra kara mokalake sira para ...... rakha dI aura mokalaMkI paghar3I apane sira para rakha dI aura phira cUMDene mokalako praNAma kiyaa| .. 13 usa samaya mokalakI mAMne cUMDeko Azipa dii| 14 rAThor3a rAnIne kahA-'cUMDA ! tUne jo kAma kiyA hai vaisA koI nahIM kara sakatA, yaha cittaur3akA rAjya tUne mokalako de diyaa| Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 335 satI hUM to mhAro vacana satya cha, A dharatI mevAr3arI thAMharai peTarAM rai rhijyo|' iso vacana rAThavar3a kahyo, su Aja laga pALaM chai / - rAMNo mokala citraur3a rAja krai|| .... ekadA prastAva / rAva riNamalajI char3abaDai sAthasUM jAtrA karaNa padhAriyo huto / pachai jAtrA kara pUTho padhAriyo huto| su mAragameM AvatAM DhUMDhAr3a mAhai rAjA pUraNamala huto' / tiyai kahyo - 'mhArA' .... cAkara rahasyo ?' tAharAM kahyo--'rahisyAM' tAharAM kahyau-'bhalA' / eka dina cogAnameM ramatA, pUraNamalarai jodho nai kAMdhaLa sAthai . hutaa| suM kAMdhaLa jeThI ghor3e caDhiyo huto| su ghor3o pUraNamala dITho / tAharAM mAMgiyo / tAharAM kAMdhaLa kahyo-'riNamalajIneM pUchiyAM vinA na deU / ' tAharAM pUraNamala kahai-'jora hI ghor3o leIsa11 / ' tAharA jodho kAMdhaLa Derai aayaa| riNamalajI kanai12 prAya ghor3Aro vAta khii| .. tAharAM ghATA rokAyA13 / ara ghor3o leNarI sAjata mAMDI chai14 / tAharAM riNamalajI, jodho, kAMdhaLa bIjo hI saraba sAtha lene pUraNamalarai darabAra praayaa| jetha pUraNamala baiTho huto tetha goDo dAbi ara jAya baiThA15 / baisa para karNanaM hAtha ghaatiyo| kaNo pakar3a para Ubho kiyo / bAhira le aayaa| Aya ara ghor3e car3hiyA / ghor3o beLAsa kiyo"| pUraNamalanUM cADhiyo / tAharAM pUraNamalaro rajapUta mAraNanUM Ayo / tAharAM kaTArI kaaddhii| isar3A huvA ju pUraNamala mArai18 | tAharAM pUraNamala rajapUta pAliyA / tAharAM uThArA caDhiyA pUraNamalanUM ... I maiM jo satI hU~ to merA yaha vacana satya jAnanA ki mevAr3akI dharatI sadA tumhAre vaMzajoMke pAsa banI rhegii| 2. rAThaur3a rAnIke kahe hue ina vacanoMkA aAja taka pAlana kiyA jAtA hai|... 3 eka bArakI bAta hai| 4 rAva riNamala apane thor3ese AdamiyoMke sAtha tIrthayAtrA karaneko gayA thA / 5 yAtrA kara ke lauTa rahA thaa| 6 Ate hue / 7 thA / 8 usane * khaa| 9 hamAre / 10. usa ghor3eko pUrNamalane dekhaa| II ghor3A jabaradastIse le luuNgaa| 12 paas| 13 pUrNamalane sabhI mArga rukavA diye| 14 aura ghor3A lene kI taiyArI ho rahI hai / IS jahAM pUrNamala baiThA thA, vahAM jAkara usake ghuTaneko davA kara baiTha gye| 16 baiTha kara ke pahuMcemeM hAtha DAlA / pahuMcA pakar3a kara ke use khar3A kara diyaa| (karaNo = 1 pahuMcA 2 kamara 3 garadana) 17 eka ghor3eke Upara donoM savAra hue| 18 aisA DhaMga banAyA ki mAno pUrNamalako mAra rahe haiN| 19 taba pUrNamalane rAjapUtoMko roka diyaa| Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 ] muMhatA naiNasIrI khyAta lehIja prAyA / DhUMDhAr3a mAMhai prAyane uThe pUraNamalanUM bhakti kara ghor3o dai ra vidA kiyo' | kahyo - 'mhAM kanAM ghor3o yuM lIjai / jyuM thAM leNo mAMDiyo tyuM na lIjai / pachai riNamalajI nAgora prAyo / jAharAM rAva cUMDojI kAMma grAyA, tAharAM TIko riNamalajInaM huvo| tAharAM rAvajIro jIva hutau ju'kAnhainUM TIko dejyo' / ' tAharAM riNamalajI kAnhainUM nAgora diyo / satainUM rAva cUMDe maMDora paihalIhIja diyo huto / riNamalajI sobhata rahatA, rAvajI diyo huto' / 1 tAharAM bhATiyAM sUM vaira / su roja caDhai, dharatI bhATiyAMrI maarai'| tAharAM bhujo saMDhAyaca pradhAna varaNAya bhATiyAM mheliyo / tAharAM bhujai rAva raNamalajInaM guNa ko " / tAharAM rAva riNamalajI ko - 'hameM na mArUM'" / ' tAharAM bhATiyAM rAva riNamalajInUM paraNAyA rAva jodho bhATiyAMro dohito " / :12 13 14 tAharAM rAva riNamala, jo narabadasUM veDha kIvI' / tAharAM narabada ghAvai par3iyo / eka AMkha phUTI / tIra lAgo" / rajapUta kAMma AyA / riNamalajI maMDovara lodhI ' " / maDovara mAMhai sato huto / 6 1/2 DhUMDhAr3a meM Akara ke * vahAM pUrNamalako bhojana Adi kI khAtira kara ke aura usa ghor3eko dekara use apane ghara ravAnA kiyA aura kahA ki hamAre pAsase ghor3A isa prakAra liyA jAtA hai, jisa prakAra tumane lenekA irAdA kiyA thA usa prakAra hamArA ghor3A nahIM liyA jA sakatA / ' 3/4/5 jaba rAva cUMDojI kAma zrAM gaye to rAjya tilaka riNamalajIko hA | parantu rAvajIne yaha icchA prakaTa kI thI ki TIkA kAnhAko denA, grataH riNamalajI ne ( apanA adhikAra tyAga kara ) kAnhAko nAgora de diyA 1 6 satteko rAva caMDene pahile hI maMDora de diyA thA | 7 rAva caMDAjIne rigamalajIko sojata de rakhA thA, so ve sojata meM rahane laga gaye / 8/9 una dinoM meM bhATiyoMse zatrutA cala rahI thI, so hamezA caDhAI kara ke bhATiyoM ke deza meM vigAr3a karate haiM / 10 tava bhATiyoMne cAraNa bhujA saMDhAyacako mukhiyA banA kara ke rimalajIko rAjI karane ke liye bhejA / II bhujene rAva rigamalajIkA yazagAna kiyA / 12 tava riNamalajI prasanna hue aura kahA ki 'ava meM unakA bigAr3a nahIM kruuNgaa|' 13 isa para bhATiyoMne rAva riNamalako prapanI kanyA vyAha dii| rAva jodhA bhATiyoM kA dohitA / 14 rAva rigamala prora jodhAne naravadase lar3AI kI / IS naravaMdake tIra lagane se usakI eka grAMkha phUTa gaI aura grAhata hokara gira par3A / 16 riNamalajIne maMDora para adhikAra kara liyA / * yahAM rAva rimalakA pUrNamalako lekara DhUMDhAr3ase bAhira grA jAnA honA caahiye| DhUMDhAr3ameM to ve the ho / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIro khyAta [337 aAMkhai jakhama huto'| tAharAM rAva riNamalajI kahyo-'satAnUM koTa mAherau~ matAM kADho / ' tAharAM satAne koTa mAMhai raakhiyo| tAharAM rAva - riNamala satenUM miLaNa pdhaariyaa| riNamalajI satainUM miliyo| baittho| - pagai lagAyo / tAharAM jodho kuMvara pagai lAgo / tAharAM jInasAla paihariyAM, hathiyAra vAMdhiyAM pagai lAgo / tAharAM satai jodhArai pUThe hAtha diyo / tAharAM jInasAla hAthanUM lAgI / tAharAM satai pUchiyo-'riNamala pro kuNa' / ' tAharAM kahyo-'rAja ! rAvaLo gulAMma chai, jodho / ' tAharAM satai kahyo-'riNamala ! TIko jodhainUM deI, dharatI jodho rAkhaso / ' ko-'bhalAM rAja1 / ' tAharAM riNamalajI TIkAita beTo jodho - thApiyo / aApa maMDovara le jodhA diyo| Apa nAgora pdhaariyaa| .. uThe eka dina baiTho rAva riNamala boliyo-'ThAkure ! cItor3arA ... samAcAra AjakAla na Avai, kAsU chaina ?' yuM karatAM eka dina AdamI . Ayo'" / kAgada diyo nai kahyo-'mokala mAriyo / ' tAharAM rAvajI voliyaa| kahyo-'re, mokala mAriyo' ?' pachai kAgaLa vacAyA / riNamalajI mokalanUM pAMNI diyo| nai pApa cItor3anUM mato kiyo / - tAharAM 21 pAMvar3asAMNA huto| pAMvar3asAMNa UbhI rahanai kahyo-'bhAI ! mokala ro vaira lIya pachai kAI vAta krsyaaN| sIsodiyAMrI dIkarayAM hUM vairameM rAThavar3AMnUM paraNAUM to hUM rinnml'|' tAharAM riNamalajI . I maMDorameM sattA thA aura vaha aAMkhoMse lAcAra thaa| 2 satteko koTameMse mata nikaalo| 3 saba sAtha vAloMko unake pA~voM lgaayaa| 4 kuMvara jodhAjI kavaca pahine huye aura hathiyAra bAMdhe hue unake pAMvoM lgaa| 5 tava sattAne jodhAkI pITha para hAtha diyaa| 6 kavaca hAthako lgaa| 7 tava sattene riNamalako pUchA-'riNamala yaha kauna ?' 8 uttara diyA ki rAja ! yaha ApakA gulAma jodhA hai| 9 taba sattene kahA-riNamala ! TIkA jodhAko denA / gharatIko jodhA rakha skegaa| 10 bahuta acchA mahArAja! 11 taba riNamalajIne apane putroM meMse jodhAko TIkAyata sthApita kiyaa| 12 Apane maMDorako lekara jodhAko de diyA aura svayaM nAgora cale gye| 13 vahAM eka dina baiThe hue rAva riNamalajIne kahA-'ThAkuro ! : Ajakala citaur3ake koI samAcAra nahIM mila rahe haiM, kyA bAta hai ? 14 isa prakAra pratIkSA karate-karate eka dina prAdamI A hI gyaa| 15 usane patra diyA aura kahA-'mokala mArA gayA / 16 are! mokala mArA gayA ? 17 riNamalajIne mokala ko jalAMjali dI aura khudane cittaur3a jAnekA vicAra kiyaa| 18 mokalake baira kA badalA leneke bAda phira koI bAta kreNge| 19 sisodiyoMkI putriyoMko isa bairake badale meM rAThaur3oMko vyAha dUM to maiM riNamala / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 ] muMhatA naiNasIrI khyAta kaTaka karanai cItor3a gayA / tAharAM sIsodiyA nAsi paIrai bhAkharai jAya ... paitthaa| ghATA vAMdhi ara jAya vaiThA / tAharAM riNamalajI jAya bhAkhara rokiyo / chava mAsa huvA, bhAkhara bhiLe nahIM / tAharAM bhAkhara mAhilo mera IyAM kADhiyo huto su prAyanai riNamalajIsauM miTiyo / tiya kahyo-'je dIvAMNaro paravAMNo huvai to hUM prAya miLAM / ' tAharAM riNamalajI paravAMNo kara diyo| tAharAM 500 jInasAliyA karane riNamalajI pahADanUM haaliyaa| tAharAM mera kahyo-'jI, mAsa 1 laga dhIrA rho|' kahyo-'kyuMjI ?' 'mAragameM nAharI vyAI chai / ' tAharAM riNamalajI kahyo-'nAharI mhe jAMNAM, tUM hAlideg / ' tAharAM prAdamI 500 pALA jInasAliyA karanai riNamalajI caDhiyA chai| Agai maiNo .. chai / tAharAM hAlatAM-hAlatAM nAharI najIka AI, tAharAM maiNo Ubho rahyo-'jI, prAgai nAharI ch|' tAharAM riNamalajI beTai ar3amAlanUM kahyo'hAM!' tAharAM ar3amAla nAharI vataLAI' / tAharAM tUTa ara aaii| tAharAM nAharInUM kaTArIsUM phAr3a naaNkho| pachai aAghA haaliyaa| Age pahAr3a mAhai lejAi cAcai merairai gharAM mAMhai UbhA rAkhiyA | tAharAM keI cAcerai gharai caDhiyA; keI merai gharai cddhiyaa| riNamalajI mahapairai gharai cddhiyaa| riNamalajInUM prataMgyA hutii15| 'strI puruSarai bheLA thakAM na jAvato" | tAharAM bAraNa17 UbhA rahinai kahyo-'mahapA! Ava... bAhira / ' tAharAM mahapo strIrA kapar3A paihara dhUMghaTa kADhi ara nIsara . .. ... gayo / tAharAM riNamalajI kahyo-'mahapA ! zrAva bAhirai / ' tAharAM 1 taba sisodiye bhAga kara pahIke pahAr3oMmeM jA ghuse / 2 sabhI pahAr3I mArgoko roka kara ke jA baitthe| 3 tava riNamalajIne bhI jAkara pahAr3ako ghera liyaa| 4 cha mAsa ho gaye parantu pahAr3a sara nahIM hotaa| 5 pahAr3a meM se eka mera ko inhoMne nikAla diyA thA, vaha riNamalajIse Akara milA / 6 yadi dIvAnakA paravAnA ho to maiM ApameM Akara mila jAUM / 7 taba 500 kavacadhArI taiyAra kara ke riNamalajI pahAr3ako cle| 8 eka mAsa taka dhIraja rakho / 9 mArga meM nAharIne bacce diye haiN| 10 taba riNamalajIne kahA-'nAharIko . . hama samajha leMge-tU Age cala / II tava riNamalajIne apane beTeko kahA-'hAM! mArado !' ..... taba usane nAharIko chedd'aa| 12 tava nAharI TUTa kara sAmane aaii| 13 ar3amAlane nAharIko kaTArIse cIra diyA aura phira Age cale / 14 pahAr3ameM lejA kara sabako cAcA aura mereke gharoM ke pAsa khar3A kara diyaa| 15/16 riNamalajIkI pratijJA thI ki jahAM strI aura puruSa (pati-patnI) donoM eka jagaha hoM vahAM vaha nahIM jAtA thaa| 17 dvAra para / 18 nikala gyaa| Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 336 aoLagAMNI' bolI-'rAja ThAkura to mhArA kapar3A le ara padhAriyA / hUM kapar3A bAhirI baiThI chu / ' tAharAM riNamalajI pUThA padhAriyA / cAco, mero mAriyA / bIjA hI sIsodiyA ghaNA mAriyA / ... dina Ugo, tAharAM riNamalajI sIsodiyArA mAthA vADhi caMvarI racAya, tiyAMrI cokyAM kIvI / tiyAM Upara barachArI veha maaNddii| ara sIsodiyAMrI beTiyAM rAThor3A prnnaaii| cyAra pohara dina vImAha kiyaa| aThai mevAso bhAMji Thor3a meranUM de ara cotror3a padhAriyA / riNamalajI kuMbhainUM TIko diyo / bIjA hI jike sIsodiyA jike phiriyA hutAM tiyAM mAra, desa mAhitUM kADhi sAvaLa kiyaa| riNamalajI kuMbhainUM dharatI sAjha diinii'deg| kuMbho sukhasUM rAja karai cha / Iyai jinasa desa saraba riNamalajI vasa kIdho cha / jANe jiyenUM kADhe11 / ....... ekadA prrtaavaa| cAcai mererA beTA rAMNaijIsU Aya miliyaa| mahapo pamAra Aya miLiyo / hivai mahapo pamAra roga kuMbha kahai'dharatI rAThor3e lIdhI / dharatIrA dhaNI rAThor3a huA / ' . eka dina rAMNo kuMbho poDhiyo chai / ako cAcAvata pagai hAtha dai . chai / su akairai prakhyAM hUM AMsU DhaLiyA / UnA TibakA rAMNArai pagAM Upara DhaLiyA, tAharAM rAMNo jAgiyo / dekhe to ako rovai chai / tAharAM ... I oLagAMNI = 1 viyoginii| prdeshinii| 2 yaza gAnevAlI 3 strii| 2 maiM vastrahIna baiThI huI huuN| 3 taba riNamalajI vahAMse lauTa gye| 4 dUsare bhI bahutase sIsodiyoMko mAra diyaa| 5 dina uga jAne para riNamalajIne cauMrIkI racanA kI, sisodiyoMke siroMko kATa kara ke unakI caukiyAM bnvaaii| 6 una caukiyoM para barachoMkI veha sthApita kI aura sisodiyoMkI kanyAoMkA rAThaur3oMse vivAha kiyaa| vaha = 1 vivAhamaMDapa 2. maMgala-kalaza / vivAhameM sthApita ghtt| - 3. nIcese UparakI ora kramazaH choTe, aise UparA UparI rakha kara kI jAne vAlI miTTIke sAta ghar3oMkI sthaapnaa| vivAha-maMDapake cAroM konoM meM aisI cAra ghaTa-zreriNayAM sthApita kI jAtI haiM / ] 7 cAroM pahara dinameM vivAhoMkA yahI krama claa| 8 yahAMkA aDDA tor3a kara ke vaha jagaha merako dI aura svayaM cittauMDa padhAra gye| 9 dUsare jo sisodiye bAgI ho gaye the unako mAra diyA aura kaiyoMko dezameMse nikAla diyaa| isa prakAra sabako sIdhA kara diyaa| 10 riNamalane dezako niSkaMTaka banA kara kuMbhAko suparda kara diyaa| II isa prakAra riNamalajIne sAre dezako adhikAra meM kara liyA hai| cAhe jisako nikAla dete haiN| 12 eka vArakA jikra hai| 13 aNb| 14 rAThoDoMne deza le liyaa| 15 akkA cAMcAvata pagacaMpI kara rahA hai / 16 so akkekI aAMkhoMse grAMsa gire| 17 garama bUMdeM pairoM para par3I to rAnA jgaa| Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 muMhatA naiNasIrI khyAta kahiyo-'akA ! kyoM ?' kahyo-'jI dharatI sIsodiyA haM gaI, rAThavar3e lii| te monUM dukha pAvai cha / ' tAharAM rAMNo boliyo-'akA ! riNamalajInUM mArasyo ?' kahyo-'dIvAMNarA pUThe hAtha husI to maarsyaaN|' tAharAM rAMNa hukama kiyo / 'riNamalanUM maaro'| yuM roja aAloca karai / eka dina rAva riNamala taLahaTI padhAriyA hutaa| uThe AparA loka sarva ekaThA miLiyA / tAharAM riNamalajIro DUMma huto su voliyo -'yAja kAlhi dIvAMNarai ara thAMharai kiNa hI sauM cUka chai / tAharAM riNamalajI kahyo-'mhArai to cUka kiNa hI sauM nhiiN|' to kahiyo-'dIvAMNarai thAMhIjasauM cUka chai'| jodho kuMvara taLahaTI rAkhajyau, the gaDha Upara raho cho, to kuMvara taLahaTI rAkhajyo / ' tAharAM riNamalajI to gaDha Upara rahai / kuMvara sarava taLahaTI rahai / eka dina rAMNo kuMbho boliyo-'rAvajI ! jodho prAja-kAla na dIsai, kaThai chai ? / ' rAvajI voliyA-'taLahaTI cha / ' ghoDAMnaM cArai ch| to kahyo-'Upara bolaavo|' tAharAM kahyo-'volAvasyA / " tAharAM jodhenUM rAva riNamalajI kahAr3iyo 11-'mhe teDAvAM toI jodhA tUM matAM Avai / ' tAharAM eka dina rANe kuMbha mahapa pamAra, akai cAcAvata IyAM pAloca kiyo / Aja riNamalanUM mArasyAM / rAtarA poDiyA maarsyaaN15|' rAtaro cUka kiyo / rAta kuMbho poDhiyo ____usane kahA ki dharatI sisodiyoMse gaI, rAThor3oMne le lI; isa vAtakA mujhako dukha ho rahA hai| 2 avakA ! riNamalako mAra doge ? to usane kahA ki pITha para yadi dIvAnake hAtha hoMge to mAra deNge| 3 eka dina rAva riNamalajI talahaTI gaye huye the| 4 vahAM unake sabhI prAdamI ikaTTha hokara mile| 5 usa samaya riNamalajIkA eka DUma thA so vaha bolaa| 6 aAjakala dIvAnako aApake kinhIM para nArAjI hai (kisIko chalase mAra denekI bAta sunI jAtI hai|) 7 dIvAnakA yaha dhokhA Apa hIke sAtha hai| 8 Apa gaDha para rahate ho to kuMvarako talahaTI meM rakhanA / 9 jodhA Aja-kala dikhAI nahIM de rahA hai, kahAM hai ? 10 bulA leNge| II taba riNamalajIne jovAko kahalavAyA / 12 hama bulAveM to bhI jodhA tU pAnA mt| 13 tava eka dina rANA kuMbhA, mahapA pavAra aura akkA cAcAvata, ina savane mila kara parAmarza kiyaa| 14 Aja riNamalako mAra deNge| I) rAtako sote hueko mAra deNge| 16 rAtako dhokhA kiyaa| Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 341 UThe, baise mahila hUM bArai jAvai, phera mAMhi grAvai / tAharAM rAMNI pUchiyo- 'dIvAMNajI ! Aja kAsUM che ? dIvAMNa kiNahIsauM cUka kiyo che ?" kahyo - 'have / tAharAM rAMNI bolI- dekhiyA ! harAma - khorAMrai kahai koI riNamalasUM cUka karatA huvo ? ' * tAharAM boliyA mhAM to riNamala marAyo / " rAMNI bolI- 'kAsaM kiyo ?" thAMrai bApa vaira liyo, thAMnU TIko diyo, thAMrI dharatI vasAI, tairai vAsatai the marAvI ? thAMsUM riNamala kAsUM vuro kiyo che ?" tAharAM dIvAMNa chokarI melhI - 'jAyane mahipainaM ter3i lyAva / phuramAyo su matAM karo / " tAharAM chokarI jAyane kahyo - 'mahapAjI ! thAMnUM dIvANa kAMma phuramAyo chai su hivaDAM mata kro| " thAMnUM dIvANa bulAvai chai / '' tAharAM jAMNiyo- 'riNamala jIviyo to mhe marasyAM ' 12 tAharAM chokarInaM mALA dInhI ra kahiyo - ' tUM kahe, kAMma thAM mAsuko / chokarI pAchI phirI / zrAyanai rAMNanUM kahyo / ' kahiyo - 'thAMnUM kAMma 113 IMyAM jAyana riNamalajI poDhiyA hutAMnUM ghAva kiyo / " tAharAM kaTArIsUM eka rajapUta poDhiyAM hI mAriyo / eka loTai mAriyo / 8 rAtako kuMbhA sotA huA kabhI uThatA hai, kabhI baiThatA hai, kabhI mahalake bAhara jAtA hai aura phira bhItara AtA hai| 2 dIvAnajI ! Aja kyA bAta hai ? kisIko dagA kara ke mAranekA vicAra kiyA hai kyA ? 3 hAM / 4 dekhanA ! kahIM harAmakhoroMke kahane se -rimala ke sAtha cUka to nahIM kara rahe ho ? 5 hamane to riNamalako maravA diyA / 16 rAnIne kahA - 'yaha zrApane kyA kiyA ? 7 usane tumhAre bApako mAraneke bairakA badalA liyA, tumhArA rAjya- tilaka kiyA aura tumhAre dezako phirase basAyA -- isIlie tuma use maravA rahe ho ? tumhAre sAtha rigamalane kaunasA burA kiyA hai ?' 8 taba dIvAnane dAsIko bhejA ki jAkara mahipeko bulA le A / 9 kahalavAyA ki tumheM jisa kAmake karaneke lie AjJA dI gaI hai, vaha mata karanA | 10 / 11 taba dAsIne jAkara kahA -- 'mahipAjI ! tumako jisa kAmako karanekI dIvAnane prAjJA dI hai use abhI taka mata kro| tumako dIvAna bulA rahe haiM / 32 taba usane socA- 'yadi aba rimala jindA raha gayA to hama mAre jAyeMge / '13 tava dAsIko eka mAlA de kara kahA--'tU yaha kaha denA ki jo kAma Apane pharamAyA thA so kara diyA gayA hai / 14 inhoMne jAkarake sote hue riNamala para prahAra kiyA / [ aisA kahA jAtA hai ki rAva riNamala nIMda meM soyA huA thA / Sar3ayaMtrakAriyoMne use laMve vastrase khATa sahita lapeTa kara khATa ke sAtha bAMdha diyA, jisase vaha uTha kara unakA mukAbalA na kara sake / parantu riNamalane grAhata avasthAmeM bhI khATa sahita uTha kara una logoMko mAra diyaa| usake bAda usakA bhI prAraNAMta ho gayA / ] 1 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 ] muMhatA naiNasIrI khyAta eka lAtatUM mAriyo / jaNA tIna mAriyA / riNamalajI kAma aayo| ___ tAharAM chokarI mohala caDhi pukArI- rAThor3A ! thAMharo riNamala mAriyo / tAharAM taLahaTI suNiyo / tAharAM jodho, kAMdhaLa, bIjo hI sAtha sarava caDha niiNsriyo| vAsai phoja aaii| lar3AI huii| kitarAeka ThAkura kAMma paayaa| carar3o caMdrAvata kAma praayo| sivarAja, pUno, IMdo, bhATI, vijo / caraDe sAda kiyo-'vaDA vijA !' tAharAM eka bIjo vijo huto, tiko voliyo-'phAr3a-phAr3a muMhar3o, . ... - Apa maratAM bIjA I nUM le marai / ' tAharAM carar3oM boliyoM-hUM tonUM nahIM kahUM chU ; hUM vijai IMdai kahUM cha, kastUsyaii mRghanUM, UgamaDairai potarai-.... nuuN|" protha vijo Ido caraDairai kanai kAma aayo| bhImo, vairasala, .... varajAMga bhImAvata kAma AyA / bhImo cavaMDAvata pakar3aNI praayo|' mAMDaLarai taLAva ghor3AnUM pAMNI pAyo, tAharAM eka tarapha jodho nai sato donUM hutA / doya asavAra ghor3A pAvatA hutA / ekA tarapha kAMdhaLa ghor3o pAvato huto / tAharAM kAMdhaLa ekala asavArai ghor3e pAvatAMnUM vataLAyo / tAharAM jodhai kAMdhaLaro sAda aoLakhiyo / 11 toharAM jodhai kAMdhaLanaM bolAyo / beU bhAI ekaThA huvA / jodhe kAMdhaLa rAvatapaNairo TIko diyo|13 a ThAkura mAravAr3a mAhai aayaa| I usa samaya rAva riNamalane usa hAlatameM sote-sote hI eka rAjapUtako to. kaTArIse, ekako loTese aura ekako lAta mAra kara mAra diyA, tIna janoMko mAra diyaa| 2 taba .. dAsI mahala para caDha kara pukArI- rAThor3o ! tumhArA riNamala mArA, gayA hai| 3 tava .... joSA aura kAMdhala Adi dUsarA sava hI sAtha savAra ho kara vahAMse bhAga nikle| 4 unake ... pIche phauja caDha kara pAI, lar3AI huI jisameM kitane hI. ThAkura kAma A gye| 5 caraDene ... AvAja dI-'are yo ! bar3A viz2A !' 6 taba eka dUsarA. vijA thA soH bolA-'muMha phAr3aphAr3a kara kyoM vakatA hai, khuda maratAH huA dUsaroMko bhI le maratA hai ? 7 tava carar3ene kahA-maiM tujhako aAvAja nahIM de rahA hU~, kasturImRga vAle Ugamar3eke, pote. vijA. Ideko pukAra rahA huuN| 8 vahAM cara ke pAsa vijA iMdA to kAma prAH gayA. thaa| 9; bhImA cUMDAvata pakar3A gyaa.| 10 taba kAMdhalane ghor3eko pAnI pilAte hue eka savArako batalAyA / . II tava jodhene kAMdhalakI AvAja pahicAna lI / 12: donoM bhAI mile| 13: jodhene vahIM .. :: kAMdhalako rAvatAIkA TIkA de diyA / 14 phiraH ye sabhI ThAkura mAravAr3ameM A gye| . . . . . Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMhatA naiNasIrI khyAta [ 343 dUhA Agai sUra na kADhiyA, tuMgama kADhI Aya / je misa rAMNo saMjar3I, leI riNamala rAya / / 1 rAya riNamala nIMda bharai, Avadha loha ghaNa Ubarai / kaTArI kADhI marada ghaNo, tima prAgai sUra na tuMga kiNI // 2 to dinnaM mevADaM, to viyappa kApiyaM sIsaM / nA U rayaNa vahIjai, vaisAsa kuMbhakaraNaM kRtaghnaM / / 3 je riNamala hovata daLa aMtara, kuMbhakaranna vahaMta keNi para / mAthA sULa sahI suratAMNAM, pro samuMdrAM varatAvata ANAM // 4 je varatAvI ANa behUM siMghAM vIcALe , hiMdU anai hamIra mIra je luLiyA bhALe / je bhaggo pIroja, khetra jetrAI kher3e , je mArai mahamaMda, gaja mArai saMbheDai / riNamalla rAva visarAMmiyau, kuMbhA kI mana vikkasai ? chaLiyo chadama se kUr3a kara, jema sIha prAgai sasai // 1 rAvajI zrI riNamalajIrI vAta saMpUrNa / / / zubhaM bhavatu // kalyANamastu / / 400 ..: (ina chandoMmeM rAva riNamalakI vIratAkA, mokala aura kuMbhakarNake sAtha mevAr3ameM kiye gaye rAva riNamalake upakAroMkA evaM kuMbhakarNakI kRtaghnatA aura vizvAsaghAtakA varNana kiyA gayA hai| chanda azuddha haiM / ) Page #352 -------------------------------------------------------------------------- Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GOVERNMENT OF RAJASTHAN RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE JODHPUR (INDIA) BG Hon, Director, Padmashree Muni Jinvijaya, Puratattvacharya bAyarAyavidhAnidhAna SES CA DOODUD 13 DEDO LEGO . PUBLICATIONS RAJASTHAN PURATANA GRANTHAMALA General Editor: PADMASHREE MUNI JINVIJAYA, PURATATTVACHARYA DECEMBER, 1961 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PUBLICATIONS Up to July, 1961 RAJASTHAN PURATAN GRANTHAMALA (General Editor-Padmashree MUNI JINVIJAYA, Puratattwacharya ) Rajasthan Oriental Research Institute, Jodhpur. November 1961, A. SANSKRIT 1. Praman-manjari - by Sarvadeva, with commentaries by Advayaranya, 'Balbhadra and Vaman Bhatt, ed. by Pattabhiram Shastri, Ex-Principal, Maharaja's Sanskrit College, Jaipur, now Prof. of Darshan, University of Calcutta. -Rs. 6.00 2. Yantraraja-rachana-An astrological work written under orders of Maharaja Sawai Jai Singh of Jaipur, ed. by Late Pt. Kedar Nath Jyotirvid, Editor, Kavyamala Series. -Rs. 1.751P. 3. Maharshikul-vaibhavam Pt. I-by Late Vidyavachaspati Madhusudan Ojha, ed. by Mahamahopadhyaya Pt. Giridhar Sharma Chaturvedi. --Rs. 10.75 nP. 4. Maharshikul-vaibhavam Pt. II, Text.-by Late Vidyavacliaspati Madhusudan Ojha, ed. by Pt. Pradumna Ojha. - Rs. 3.50 np. 5.:. Tarksamgrah--by Annam Bhatt with commentary of Kshmakalyan Gani, ed. by Dr. Jitendra Jetli, MA., Ph.D., Prof., Ramananda Arts College, Ahemdabad. -Rs. 3.00 6. Karakasambandhodyota-by Rabhas Nandi, ed. by 4: H.P. Shastri, M.A., Ph. D., Vice Principal, B. J. Institute Vidya Bhawan, Ahemdabad. -Rs. 1.75 nP. Vrittidipika--by Mouni Krishna Bhatt, ed. by Purushottam Sharma Chaturvedi, formerly Prof, Mayo College; Ajmer. -Rs. 2.00 Shabdaratnapradipa--by an unknown author ed. by H.P. Shastri, M.A., Ph. D., Vice Principal, B. J. Institute Vidya Bhawan, Ahemdabad. -Rs. 2.00 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] 9. Krishnagiti--by Somanatha, ed. by Dr. Priyabala Shah, M.A., :: Ph. D., D. Litt., Prof., Ramanands Arts College, Ahemdabad. -Rs. 1.75 1P. 10. Nritt-samgrah-a treatise on Indian Dance--by an un known author, ed. by Dr. Priyabala Shah, MA., Ph.D., D. Litt., Prof, Ramananda Arts College, Ahemdabad. -Rs. 1.75 nP. 11. Shringarharavali--by Shri Harsha Kavi, ed. by Dr. Priyabala Shah, MA., Ph. D., D. Litt., Prof., Ramananda Arts College, Ahemdabad. -Rs. 2.75 nP. 12. Rajvinod Mahakavyam-by Udairaj, a medieval Sanskrit poem on the life and achievements of Mahmud Begra, Sultan of Ahemdabad, ed. by G. N. Bahura, M. A., Dy. Director, Rajasthan Oriental Research Institute, Jodhpur. ' -Rs. 2.25 nP. 13. Chakrapanivijaya Mahakavyam-by Lakslimi Dhar Bhatt, a romantic Sanskrit poem based on the love story of Usha and Aniruddha, ed. by K.K. Shastri, Curator and Prof, B., J. Insti tute, Gujrat Vidya Sabha, Ahemdabad. -Rs. 3.50 np. .. 14. Nrityaratna-Kosha Pt. 1-by Maharana Kumbhakarna Deva of Chittore; a long awaited authentic treatise on Indian Dance, ed. by R. C. Parikh, Director, B. J. Institute, Gujrati Vidya Sabha, Ahemdabad. Rs. 3.75 15. Uktiratnakar-by Sadhu Sunder Gani, ed. by Puratattwacharya Muni Jinvijayaji, Hon. Director, Rajasthan Oriental Research Institute, Jodhpur. . -Rs. 4.75 nP. :: 16. Durgapushpanjali--by Late Mahamahopadhyaya Pt. Durga Prasad Dwivedi, ed. by G. D. Dwivedi, Lecturar, Maharaja's Sanskrit College, Jaipur. .-Rs. 4.25 nP.. 17. Karnakutuhal and Shri Krishnalilamritam --by Mahakavi Bholanath, a protege of Sawai Pratap Singh of Jaipur, ed. by G. N. Bahura, M.A., Dy. Director, Rajasthan Oriental Research Institutc, Jodhpur. -Rs. 1.50 nP. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [:3] 18. Ishwarvilasa Mahakavyam-by Kavikalanidhi Shri Krishna Bhatt, a work based on the History of Jaipur, written under orders and in the time of Maharaja Sawai Ishwari Singh, son of Maharaja Sawai Jai Singh of Jaipur. The work bears an eye:: witness description of the Ashwamedha yajna performed by Sawai Jai Singhi, ed. by Mathuranath Bhatt, Sahityacharya, with a foreword by late Dr. P.K. Gode, M.A.,D. Litt., Curator, B. O. R. Institute, Poona. -Rs. 11.50 np. 19. Rasadeerghika--by Vidyaram Kavi, a rare and abridged work on Sanskrit rhetorics, ed. by G.N. Babura, M. A., Dy. Director, Rajasthan Oriental Rescarch Institute, Jodhpur. -Rs. 2.00 20. Padya-muktawali-A compilation of Literary and Historical poems of Krishna Bhatt, a contemporary of Sawai Jai Singh of Jaipur, ed. by Mathuranath Bhatt, Sahityacharya. -Rs. 4.00 21. Kavyaprakash-of Manimata, with Samketa by Someshwar Bhatt, found in Jaisalmer Grantha Bhandar. Edited by R. C. Parikh, Director B.J. Institute, Gujrat Vidya Sabha, Alemdabad. Pt. I, Rs. 12.00 2002: . . ,, Pt. II, Rs. 8.25 nP. :23. Vasturatnakosha--by an unknown author, Edited by Dr. Priyabala Shah. M. A., Ph. D., D. Litt. Prof. Ramanand Arts College, Ahemdabad. .-Rs. 4 so np. 24: Dashkantha Vadham-by late Mahamahopadhyaya Durga Prasadji Dwivedi, a poetical work on Ram-Charitra. Edited by Shri Gangadhar Dwivedi, Prof. Maharaja Sanskrit College, Jaipur. -Rs. 4:00 25. Bhuwaneshwari Mahastotram-by Prithwidharacharya, with .: commentry of Padmanabha, edited by Shri G.N. Bahura, M.A. ..Dy. Director, Rajasthan Oriental Research Institute, Jodhpur. .. :. : . :. -Rs. 3.75 nP. B. RAJASTHANI AND HINDI 1.: Kanadhade Prabandha-by Mahakavi Padmanabha, a famous Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] ; Rajasthani Historic Pocm dealing with the chivalry of Kanadhade Chouhan at the time of the attack of Alauddin Khilji on the fort of Jalore, ed. by Prof. K.B. Vyas, M.A., Elphinstone College, Bombay. -Rs. 12:25 nP. 2. Kyamkhan Rasa--by Alaf Khan, Nawab of Fatehpur (Shekhawati), a Poetical History of Kayamkhanis, the Muslim * Rajpoots of Rajasthan, ed. by Dr. Dashrath Sharma, M. A. D., Litt., Professor, Hindu College, Delhi and Shri Agar Chand Nahata, Bikaner. -Rsi 4.75 nP. 3. Lava Rasa-by Gopaldan Kaviya, a contemporary description of the battle of Madhorajpura between the Chief of Lava and Ameerkhan of Tonk, ed. by Mehtab Chand Khared, Jaipur, -Rs. 3.75 0P. 4. Vankidas-ri-Khyat-a History of Rajasthan, writen in Rajas-' thani prose by Vankidas, the famous Historian of Jodhpur, ed. by Prof. Narottamdas Swami, M.A. Vice Principal, Maharana Bhupal College, Udaipur. --Rs. 5.50 np. 5. Rajasthani Sahitya Sangrah Pt. I-- A collection of old Rajas thani literary prose, ed. by Prof. Narottamdas Swami, M.A. Vice Principal, Maharana Bhupal College, Udaipur. -Rs. 2.25. 6. Rajasthani Sahitya Sangrah Pt II--Three old. Rajasthani stories i.e. Bagdawatan Ri Vat, Pratap Singh Mahokam Singh Ri Vat and Veeramde Soneegara Ri Vat, edited by P.L. Menaria M.A., Sahitya Ratna, Offeg. Senior Research Asst. Rajasthan Oriental Researcli Institute, Jodhpur. ' -Rs. 2.75 nP. Kavindra Kalpalata--by Kavindracharya Saraswati; a conten- porary of Emperor Shahajahan, ed. by Rani Shrimati Lakshmi Kumari Chundawat, Jaipur. .. -Rs. 2.00. 8. Jugal Vilasa--a poem by Maharaja Prithvi Singh of Kushalgarh, ed. by Rani Shrimati Lakshmi Kumari Chundawat, Jaipur. -Rs. 1.75 nP. 9. Bhagat Mala--a poctical work in Rajasthani by Charan . . Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5 ] Brahma Dasji Dadupanthi, ed. by Udairaj Ujjwal, Jodhpur. -Rs. 1.75 nP. 10. A Classified List of Manuscripts Pt. I-a list of 4000, manuscripts collected in The Rajasthan Oriental Research Institute upto the year 1955. -Rs. 7.50 nP. 11. A Classified List of Manuscripts Pt. II-a list of 3855 Mss. collected in the Rajasthan Oriental Research Institute from Apr. 1956 to March 1958. Edited by Shri G. N. Bahura, Dy. Director, Rajasthan Oriental Research Institute, Jodhpur. -Rs. 12.00. 12. A List of Rajasthani Manuscripts Pt. I-Collected in the Rajasthan Oriental Research Institute, Jodhpur upto March 1958. Edited by Padmashri Muni Shri Jinvijaiji. -Rs. 4.50 np. 13: A List of Rajasthani Manuscripts-Pt. II-Mss collected during the year 1958-59. Edited by Purushottamlal Menaria M.A. -Rs. 2.75 Sahitya-Ratna. 14. Munhata Nensiri Khyat Pt. 1-by Munhata Nensi of Jodhpur. History of Rajasthan in Rajasthani prose, edited by Shri Badri Prasad Sakaria. -Rs. 8.50 nP. A work on -Rs. 8.25 15. Raghuwar Jas Prakash-by Charan Kishnaji Adha. Rajasthani rhetories, edited by Shri Sitaram Lalas. 16. Veer Van-by Dhadhi Badar, a Rajasthani poem heroic events of Veeramji Rathod of Jodhpur. Rani Laxmi Kumari Chunda wat of Rawatsar. 17. A Catalogue of Late Purohit Harinarayanji B. A. Manuscripts Collection-edited by Shri G. N. Director Rajasthan Oriental Research Institute, Jodhpur and Shri L. N. Goswami, Senior Research Asst. Rajasthan Oriental Research Institute, Jodhpur. -Rs. 6.25 nP.. Vidyabhooshan Bahura. Dy. relating a few Edited by Smt. -Rs. 4.50 nP. 18. Sooraj Prakash Pt. I-by Charan Karnidan Kaviya. History of the Rathods of Jodhpur in Rajasthani Poem, edited by Shri Sita Ram Lalas. -Rs. 8.00 19. Nehatarang-by Raoraja Budha Singhji Hada of Bundi. A work on rhetorics, edited by Shri Ramprasad Dadheech M. A.. Lecturer, Hindi Dept. Jaswant College, Jodhpur. -Rs 4.00 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTI JODHPUR B. WORKS IN THE PRESS Editor : 1. Tripura Bharati Laghustawa Muni Shri Jin vijayaji by Laghu Pandit 2. Balsbiksha Vyakaran by Sangram Singh 3. Padarth Ratna Manjusha by Krishna Mishra 4. Karnamritaprapa by Someshwar 5. Prakritanand by Raghunath Kavi 6. Shakun-pradeep 7. Hameer Mahakavya of Naya Chandra Soori 8. Ratna pareteksbadi of Thakka Pheru 9. Vasant Vilasa Phagu Shri MC. Modi 10. Chandra Vyakaran by Chandra Shri B.D. Doshi Gomi 11. Swayambhoochhanda Shri H.D. Velankar 12. Nritya Ratna Kosh Pt. II Prof. R.C. Parikh & by Maharana Kumbhakarna Dr. Priyabala Shah 13. Nandopakhyan Shri B. J. Sandesara 14. Vrittajatisamuchchaya Shii H.D. Velankar by Kavi Virahanka 15. Kari Darpan 16. Kari Kaustubha Shri M.N. Gori by Kasi Raghunath Manohar 17. Gora Badal Padmini Chaupai Shri Udai Singh Bhatnagar by Kavi Hemratan 18. Indra Prastha Prarbandh Dr. Dashratha Sharma 19. Vasavdatta of Subandhu, Dr. Jaideva Mohan al Shukla 20. Glatkharparadi Panchalaghu Pt. Amrit Lal Mohan Lal Koryani 21. Bhuvan decpak of Yavnacharya Pt. Purshottam Bhatt 22. Rajasthan Men Sanskirt Sahitya Translation in Hindi Ki Kiroj by Dr. Bhandarkar by Shri Brahma Dutt Trivedi 23 Munista Nensi ri Khyat Pt. II. Shri Badri Prasad Sakaria 24. Rathore Vanshri Vigat. Muni Shri Jinvijayaji 23. Putataetra Sanshodhan Ka Itihasa .. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. Sooraj Prakash Pt. II 27. Rathodan Ri Vanshawali 28. Rajasthani Bhasha Sahitya Grantha Suchi 29. Mira Brihat Padawali, complited by Late Pt. Hari Narayanji Purohit Vidya Bhooshan [ 7 ] 30. Rajasthani Sahitya Samgrah Pt. III 31. Sthulibhadra Kakadi 32. Matsya Pradesh Ki Hindi Ko Den, 33. Rukmini Harana by Sayanji Jhoola 34 Vrittamuktawali by Shri Krishna Bhatt 35. Agamrahasya Shri Sitaram Lalas Muni Shri Jinvijayaji Muni Shri Jinvijayaji Padmashri Muni Jinvijayaji Shri L.N. Goswami Dr. A.R. Jajodia Dr. Moti Lal Gupta, M.A. Ph. D. P. L. Manariya M.A., Bhatt Shri Mathuranathji Shri G. D. Dwivedi Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SOME COMMENTS 1-Kanadhade Prabandha-by Mahakavi Padmanabha, ed. by Prof. K. B. Vyas M. A., Elphinstone College, Bombay. We are indeed grateful to the Rajasthan Puratattva Mandir for giving to the interested world this beautiful edition of a very fine work which should be known all over India. SUNITI KUMAR CHATTERJI M, A, D.Litt. Chairman, Govt. of India Sanskrit Commission. 2-Rajavinoda Mahakavyam-by Udairaj, ed. by Shri Gopal narayan Bahura, M. A., Dy. Director, Rajasthan Oriental Research Institu The series of important rare Sanskrit and Prakrit texts called the Rajasthan Puratan Granthamala started by Muniji under: his General-Editorship is doing valuable service to Indology... With his characteristic vision and historical insight Muniji has selected for this scries some rare texts of great historical, literary and cultural valuc... These texts in Sanskrit will facilitate the ... scarch for similar texts...The manuscript of the Rajavinoda Kavya in praise of Mahamud Begda was acquired by Dr. Buhler in 1857 for the Govt. of Bonibay. Muni Jinvijayaji was the first to realise the importance of the poem and make arrangements for its editing and publication , in the scries of the Rajasthan 0. R. Institute Accordingly he cntrusted the work of editing this poem to Shri Gopalnarayan and I am happy to find that this learned editor has spared 110 pains in giving us an edition worthy of the scries in which it appears... I have to convey my hearty congratulations to Muni Jinvijayaji upon the wise planning of his scheme of Rajasthan Puratana Granthamala and its successful execution by entrusting :: different works in it io competent scholars like Shri Gopalnarayan, who also descrvcs thic best thanks of all lovers of Indian Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a new text, i History and Sanskrit by making available to them hitherto unknown and unpublished. Annuals of the Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona Vol. XXXVII, 1957 P. K. GODE, M, A., D.Litt. i 3-Ishwarvilasa Mahakavyam-by Kavikalanidhi Krishna Bhatt, .... ed. by Shri Mathuranatha Bhatt, Sahityacharya, Jaipur. .. . The publication of an 18th century poem of Krishna Bhatt, La Jaipur-court bard, brings out interesting fact that the "Ashvamedha Yajna' was organised by rulers to assert their supremacy over neighbouring princes as late as 200 years ago. Bhatt in his book 'Ishwarvilasa Kavya' describes the Ashvamedha Yajna' performed by his friend and master Raja Ishwari Singh some time after he ascended the Amber gaddi in 1743 on the death of his father Sawai Jai Singh II, who founded : Jaipur. . : Bhatt himself attended the Yajna. Besides describing the Yajna' in detail, he names the persons who witnessed the cermiony. 7th November, 1959. TIMES OF INDIA 4-Classified List of Manuscripts Pt. II-ed by Shri G.N. Bahura M.A. Dy. Director Rajasthan Oriental Research Inst. Jodhpur. A. All students in Indology will be glad to consult this excellent catalogue, containing many rare and precious Sanskrit works. LOUIS RENOU Director Indian Institute, Paris . . . 16th Feb, 1960: B. It is evident from the list that the Institute possesses a 1. rich collection of Sanskrit Manuscripts on alnost all subjects and branches of learning cultivated in ancient India, and also a large con number of Prakrit, Rajasthani, Old Gujarati and Hindi manus cripts, and these lists will undoubtedly prove to be important i tools of research to scholars doing textual work in Sanskrit and . - derived languages. . .: Journal of B. J. SANDESARA The Oriental Institute, Baroda. December, 1960. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] C. The catalogue adds to our knowledge of the manuscript material still existing in the Indian libraries. JSMEO Via Merulana 248 Rome. Journal of the Institute of Indology, University of Vienna. D. Die Rajasthan Puratna Graathamala, welche im Auftrag der Regierung von Rajasthan Werke in Sanskrit, Prakrit, Alt-Rajasthani, Gujarati und Hindi herausgibt, ist in Europe bisher wenig bekannat. Sie hat jedoch bereits eine grobe Reihe schoner Veroffentlichungen herousgebracht, darunter manche bisher unbakannte Werke. Der vorliegende Band enthalt ein Handschriftenverzeichnis. Der erate Teil dieses Verzeichnisses behandelte die bis 1956 erworbenen Handschriften. Der vorliegende zweite Teil verzeichnet die Neuerwerbungen von April 1956 bis Marz 1958, zusammen mehr als 4000 Nummern. Angegeben. sind in hergebrachter Weise Tital, Verfasser, Datum und Beatterzahl der Handschrift und, wenn notig, sind kurze Bemerkungen beigefugt. Im ersten Anhang sind Anfang und Schlub ciner Anzahl wichtigerer Handschriften wiedergeben. Der zweite Anhang enthalt ein alphabetisches Verzeichnis der VerfassernaEin dritter Anhang bringt ein Verzeichnis der ehemaligen Palastbiblithek von Indra-gardh, die nunmehr unter die Obhut des Oriental Research Institute in Jodhpur gestellt ist. Druck und Ausstattung des Bandes sind sehr gut. Von einigen besonders wertvollen Handschriften sind einzelne Blatter abgebildet. men. * Prisident IsMEO (Oriental Institute) Rome (Italy) Giuseppe Tucci East and West." June-September, 1961 * Indian Institute University of Oxford 26 July 1961 "...I appreciate them very much, for their being at rue cnrichment to any library specialised in the Orientalistic field." Prof. TUCCI E, FRAUWALLNER. 66 ...I am very glad to know that the Institute is so actively engaged in editing the unpublished manuscripts of Rajasthan in Sanskrit and other languages. This is a valuable contribution to Sanskrit studies." Prof. T. BURROW Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] 5-Dasakanthvadham, by M. M. Pandit Durgaprasad Dwivedi, edited by Shri Gangadhar Dwivedi. "The author of the work under review has depicted the :: life of Rama from the spiritual point of view in his work called .. Dasakanthvadham on the lines of Yogavasistha, a well-known extensive philosophical treatise on Advaita Vedanta... The author is a gifted poet of a very high order The treatment of the theme especially in the first chapter is highly elaborate and the descriptions abound in rich poctical imagery of high aesthetic ....... value." Journal of the Oriental Institute Baroda H. C. METHA Vol X. No. 3, March 1961 6-zrIbhuvanezvarImahAstotram-pRthvIdharAcAryaviracita, kavipadmanAbhakRta bhASyasahita, sampAdaka zrIgopAlanArAyaNa bahurA ema.e., upasaJcAlaka rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura / ka. "mUla stotra kI prabodhinI TIkA aura pAda-TippaNiyoM meM jo anekAneka pAThAntara diye gaye haiM, unase isa prakAzana kI upayogitA tathA mahattva bar3ha gayA hai| . 26 jUna, 1961 . mahArAjakumAra DA0 raghuvIrasiMha ema.e., ela.ela. bI., DI. liT. ema pI. sItAmaU .. kha. "isa stotra meM bhuvanezvarI ke svarUpa, dhyAna aura maMtroM kA samyak rUpa se vivecana hai / sAtha hI anya 12 stotroM ke dvArA bhuvanezvarI ke mAhAtmya kI paryApta sAmagrI ekatra kI gaI hai| yathAsaMbhava upAsanAsambandhI kaI jJAtavya viSaya die gae haiN| prAraMbha meM 'prAstAvika paricaya' nAma se zrIgopAlanArAyaNa bahurA ne vidvattApUrNa bhUmikA likhI hai| usase isa stotra tathA isake viSaya ko samajhane meM bar3I sahAyatA milatI hai| .. tA0 20 akTUbara, 1961 -dainika hindustAna, naI dillI 7- rAjasthAnI sAhitya saMgraha-- bhAga 1. sampAdaka zrInarottamadAsa svAmI, ema.e. ... bhAga 2. sampAdaka zrIpuruSottamalAla menAriyA, ema.e., sAhitya-ratna / ...."sAhitya aura bhASA kI dRSTi se hI nahIM, itihAsa-sambandhI bhI bahuta Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 ] adhika sAmagrI ukta vArtA-sAhitya meM prApya hai / tatkAlIna AcAra-vicAra, rahana-sahana, dhArmika bhAvanAoM aura aMdha vizvAsoM Adi kI ThIka-ThIka jAnakArI prApta karane ke liye isa prakAra ke gadya sAhitya kA gaharA adhyayana sarvathA .... anivArya ho jAtA hai 1......pAda-TippaNiyoM meM diye gaye pAThAntaroM aura sAtha hI Avazyaka zabdArthoM se isa saMskaraNa kA vizeSa mahattva ho gayA hai| ina donoM ..... bhAgoM meM dI gaI bhUmikAyeM bhI upayogI aura vicAra-preraka haiN| tA0 26 jUna, 1961 8-sva0 purohita harinArAyaNajI vidyAbhUyaNa-graMthasaMgraha-sUcI sampAdaka ... zrIgopAlanArAyaNa vahurA, ema.e. aura zrIlakSmInArAyaNa gosvAmI dIkSita / .... svargIya purohita harinArAyaNajI svayaM hI eka sajIva saMsthA the| unhoMne. ekAkI jo kAma kiyA, vaha anekAneka saMsthAoM ke mila kara kAma karane para bhI utanI pUrNatA aura tatparatA se kiyA jAnA kaThina hI hotaa.| ata: unake .. nijI pustakAlaya ke rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna ko sauMpe jAne se vastutaH eka bar3I sAMskRtika nidhi kI surakSA ho gaI hai, jisake liye rAjasthAna hI nahIM bhArata kA samUcA zikSita samAja purohitajI ke suputra zrIrAmagopAlajI kA sadaiva anugRhIta rahegA / ataH aise mahattva ke pustaka-saMgraha kI yaha pustaka-sUcI avazya hI vidvAnoM, saMzodhakoM Adi sava hI ke liye bahuta hI upayogI hone vAlI hai / pratiSThAna kA yaha prakAzana saMgrahaNIya hai| tA0 26 jUna, 1661 6-sUrajaprakAza bhAga 1-kaviyA karaNIdAnajIkRta, sampAdaka zrIsItArAma - : laals| . sAhitya-premiyoM ke sAtha hI itihAsakAroM ke liye kaviyA karaNIdAnakRta.... "sUrajaprakAsa" kA vizeSa mahattva hai ! mAravAr3a ke itihAsa ke pramukha AdhAragraMtha ke rUpa meM isa graMtha kA adhyayana kiyA jAtA hai| ataH usako prakAzita karane kA Ayojana kara pratiSThAna ne eka bar3I kamI ko pUrA kiyA hai| tA0 26 jUna, 1961 ___mahArAjakumAra DaoN0 raghuvIrasiMha.. ema.e., ela.ela. bI., DI. liTa., ema.pI. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadhana Press, Jodhpur. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- _