Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ zrI ToDaramala granthamAlA kA prathama puSpa ] sampAdana evaM prastAvanA DaoN 0 hukamacanda bhArilla ....... mokSamArgaprakAzaka lekhaka : AcAryakalpa paNDita ToDaramala bhASA parivartana zrI maganalAla jaina prakAzaka : satsAhitya prakAzana evaM pracAra vibhAga zrI kundakunda kahAna digambara jaina tIrthasurakSA drasTa e-4, bApUnagara, jayapura - 302015 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Thanks & our Request Shree Moksh Marg Prakashak has been converted into electronic form by Atmaarthis in India and USA whose motivation was to study this great shastra and in the process also make it available tothe whole world. These Atmaarthis have no desire for recognition and have requested that their names are not mentioned However, AtmaDharma.com wishes to thank these Atmaarthis for their efforts in making this shastra, which contains the essence of thousands of shastras, available to the whole world. Our request to you: 1) We have taken great care to ensure this electronic version of the Hindi Shree Moksh Marg Prakashak is a faithful copy of the paper version. However if you find any errors please inform us on rajesh@ AtmaDharma.com so that we can make this beautiful work even more accurate. 2) Keep checking the version number of the on-line shastra so that if corrections have been made you can replace your copy with the corrected one. Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Version History Date Changes Version Number 001 002 13 May 2002 First electronic version. 24 September Entire shastra re-checked for errors and all necessary 2002 corrections included. Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates hindI ( khar3I bolI ) prathamAvRtti : 11,000 dvitIyAvRtti : 7,000 tRtIyAvRtti : 7,000 caturthAvRtti : 11,000 paMcamAvRtti : 5,100 SaSThavRtti : 5,200 saptamAvRtti : 5,200 : vi0 sa0 2023 : vi0 sa0 2026 : vi0 sa0 2030 : vi0 saM0 2035 : vi0 sa0 2037 : navambara, 1980 : vi0 saM0 : vi0 saM0 kula : 51,500 pratiyA~ prApti sthAna : 1 paNDita ToDaramala smAraka drasTa e-4, bApUnagara, jayapura - 302015 mudraka : rAjasansa prinTarsa 2037 : akTUbara, 1982 2040 : disambara, 1983 2 vItarAga-vijJAna granthamAlA 58, gaNezanagara, nAgapura - 440009 galI naM0 11, makAna naM0 294 phaija ror3a, karolabAga dillI- 110005 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates viSaya-sUcI prakAzakIya, sampAdakIya, prastAvanA pahalA adhikAra [ pIThabaMdha prarUpaNa] maMgalAcaraNa 1, arahaMtoMkA svarUpa 2, siddhoMkA svarUpa 2, AcArya-upAdhyAya-sAdhukA sAmAnya svarUpa 3, AcAryakA svarUpa 3, upAdhyAyakA svarUpa 4, sAdhukA svarUpa 4, pUjyatvakA kAraNa 4, arahaMtAdikase prayojanasiddhi 6, maMgalAcaraNa karanekA kAraNa 8, granthakI prAmANikatA aura Agama-paramparA 9, apanI bAta 11, asatyapada racanA pratiSedha 11, vAMcane-sunane yogya zAstra 14, vaktAkA svarUpa 14, zrotAkA svarUpa 17, mokSamArgaprakAzaka granthakI sArthakatA 18 dUsarA adhikAra [saMsAra avasthAkA svarUpa] karmabandhakA nidAna 22 -32 karmoMke anAdipanekI siddhi 22, jIva ora karmoMkI bhinnatA 23, amUrtika AtmAse mUrtika karmoMkA baMdhAna kisa prakAra hotA hai ? 24, ghAti-aghAti karma aura unakA kArya 24, nirbala jar3akarmoM dvArA jIva ke svabhAvakA ghAta tathA bAhya sAmagrI milanA 25 navIna bandha vicAra yoga aura usase honevAle prakRtibandha, pradezabandha 26, kaSAyase sthiti aura anubhAgabandha 27, jJAnahIna jar3a-pudgala paramANuoMkA yathAyogya prakRtirUpa pariNamana 28 sattArUpa karmoMkI avasthA 29, karmoMkI udayarUpa avasthA 29, dravyakarma va bhAvakarmakA svarUpa aura pravRtti 30, nokarmakA svarUpa aura pravRtti 31, nityanigoda aura itaranigoda 31 karmabandhanarUpa rogake nimittase honevAlI jIvakI avasthA 32-44 jJAnAvaraNa-darzanAvaraNakarmodayajanya avasthA 32 matijJAnakI parAdhIna pravRtti 33, zrRtajJAnakI parAdhIna pravRtti 34, avadhijJAna, manaHparyayajJAna, kevalajJAnakI pravRtti 35 , cakSu-acakSu-avadhi-kevaladarzanakI pravRtti 35 mohanIyakarmodayajanya avasthA 37 darzanamoharUpa jIvakI avasthA 38, cAritramoharUpa jIvakI avasthA 38 aMtarAyakarmodayajanya avasthA 41, vedanIyakarmodayajanya avasthA 41, podayajanya avasthA 42, nAmakarmodayajanya avasthA 43. gotra karmodayajanyaavasthA 44 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra [ saMsAraduHkha tathA mokSasukhakA nirUpaNa ] saMsAraduHkha aura usakA mUlakAraNa (ka) karmoMkI apekSAse jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNake kSayopazamase honevAlA duHkha aura usase nivRtti 46, mohanIyakarmake udayase honevAlA duHkha aura usase nivRtti darzanamohase duHkha aura usase nivRtti 50, cAritramohase duHkha aura usase nivRtti 52, antarAyakarmake udayase honevAlA duHkha aura usase vedanIyakarmake udayase honevAlA duHkha aura usase Ayurma udayase honevAlA duHkha aura usase nAmakarmake udayase honevAlA duHkha aura usase gotrakarmake udayase honevAlA duHkha aura usase nivRtti 62, narakagatike du:kha 65, tiryaMcagatike du:kha 66. manuSyagatike du:kha 67, devagatike du:kha 68 (kha) paryAya kI apekSAse ekendriya jIvoMke duHkha 62, vikalatraya va asaMjJI paMcendriya jIvoMke duHkha 65, saMjJI paMcendriya jIvoMke duHkha ( ga ) duHkhakA sAmAnya svarUpa cAra prakAra kI icchAe~ 70 mokSasukha aura usakI prAptikA upAya nivRtti 57, nivRtti 58, nivRtti 69, nivRtti 61, 46 mithyAjJAnakA svarUpa mithyAcAritrakA svarUpa iSTa-aniSTakI mithyA kalpanA rAga-dveSakA vidhAna va vistAra mohakI mahimA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 46 62 cauthA adhikAra [ mithyAdarzana - jJAna - cAritrakA nirUpaNa ] 76 78 93 70 mithyAdarzanakA svarUpa prayojanabhUta-aprayojanabhUta padArtha mithyAdarzanakI pravRtti 80 jIva-ajIvatattva saMbaMdhI ayathArtha zraddhAna 80, Asravatattva saMbaMdhI ayathArtha zraddhAna 82, baMdhatattva saMbaMdhI ayathArtha zraddhAna 83, saMvaratattva saMbaMdhI ayathArtha zraddhAna 83, nirjarAtattva saMbaMdhI ayathArtha zraddhAna 83, mokSatattva saMbaMdhI ayathArtha zraddhAna 84, puNya-pApa saMbaMdhI ayathArtha zraddhAna 84 72 - 75 - 71 89 91 - 84 85 - 88 88 - 94
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA~ adhikAra [ vividhamata- samIkSA ] sarvavyApI advaita brahma sRSTikarttAvAdakA nirAkaraNa 99, lokake anAdinidhanapanekI puSTi 110, brahmase kulapravRtti AdikA pratiSedha 111, avatAra mImAMsA 112, yogamImAMsA : bhaktiyoga mImAMsA 115, jJAnayoga mImAMsA 118, anyamata kalpita mokSamArgakI mImAMsA 122, muslimamata sambandhI vicAra 123 anyamata nirUpita tattva- vicAra sAMkhyamata 125, zivamata : naiyAyikamata 127, vaizeSikamata 128, mImAMsakamata 131, jaiminIyamata 132, bauddhamata 132, cArvAkamata 134, anyamata nirAkaraNa upasaMhAra 136 anyamatoMse jainamatakI tulanA anyamatake granthoddharaNoMse jainadharmakI samIcInatA aura prAcInatA 139 kudevakA nirUpaNa aura usake zraddhAnAdikakA niSedha vyantarAdikA svarUpa aura unake pUjanekA niSedha 169, kSetrapAla, padmavatI Adi pUjanekA niSedha 173 kugurukA nirUpaNa aura usake zraddhAnAdikakA niSedha kulAdi apekSA gurupanekA niSedha 175, zithilAcArakI poSaka yuktiyA~ aura unakA nirAkaraNa 184 kudharmakA nirUpaNa aura usake zraddhAnAdikakA niSedha 96 - 124 zvetAmbaramata vicAra anyaliMgase muktikAniSedha : gRhasthamuktikA niSedha 146, strImuktikA niSedha 147, zUdramuktikA niSedha 147, acheroMkA nirAkaraNa 148 zvetAmbaramata kathita deva-guru-dharmakA anyathA svarUpa : devakA anyathA svarUpa 149, gurukA anyathA svarUpa 152, dharmakA anyathA svarUpa 157 DhU~Dhakamata vicAra : pratimAdhArI zrAvaka na hone kI mAnyatAkA niSedha 160, mukhapaTTI AdikA niSedha 169, mUrttipUjA niSedhakA nirAkaraNa 162 chaThavA~ adhikAra [ kudeva, kuguru aura kudharmakA pratiSedha ] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 125 - 137 137 - 144 145 - 167 168 - 175 175 - 187 188 - 192
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra [ jaina mithyAdRSTiyoMkA vivecana ] nizcayAbhAsI mithyAdRSTi nizcayAbhAsIkI svacchandatA aura usakA niSedha kevala nizcayAbhAsake avalambI jIvakI pravRtti vyavahArAbhAsI mithyAdRSTi kulaapekSA dharmadhAraka vyavahArAbhAsI parIkSArahita AjJAnusArI dharmadhAraka vyavahArAbhAsI sAMsArika prayojanArtha dharmadhAraka vyavahArAbhAsI ukta vyavahArAbhAsI dharmadhArakoMkI sAmAnya pravRtti dharmabuddhise dharmadhAraka vyavahArAbhAsI samyagdarzana kA anyathArUpa devabhaktikA anyathArUpa 221, gurubhaktikA anyathArUpa 223, zAstrabhaktikA anyathArUpa 223, saptatattvakA anyathArUpa 224 : jIva-ajIvatattvakA anyathArUpa 225, AsravatattvakA anyathArUpa 226, bandhatattvakA anyathArUpa 227, saMvaratattvakA anyathArUpa 227 : gupti 228, samiti 228, dharma 228, anuprekSA 229, parISahajaya 229, cAritra 229 nirjarAtattvakA anyathArUpa 230, mokSatattvakA anyathArUpa 233 samyagjJAnakA anyathArUpa samyakcAritrakA anyathArUpa ubhayAbhAsI mithyAdRSTi samyaktvasanmukha mithyAdRSTi pA~ca labdhiyoMkA svarUpa Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 193 - 213 200 206 213 - 248 214 215 218 220 229 221 234 238 248 - 257 257 - 261 267
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra [ upadezakA svarUpa ] anuyogoMkA prayojana prathamAnuyogakA prayojana 268, karaNAnuyogakA prayojana 269 caraNAnuyogakA prayojana 270, dravyAnuyogakA prayojana 271 anuyogoMke vyAkhyAnakA vidhAna prathamAnuyogake vyAkhyAnakA vidhAna 271, karaNAnuyogake vyAkhyAnakA vidhAna 275, caraNAnuyogake vyAkhyAnakA vidhAna 277, dravyAnuyogake vyAkhyAnakA vidhAna 284 anuyogoMke vyAkhyAnakI paddhati vyAkaraNa-nyAyAdi zAstroMkA prayojana anuyogoMmeM doSa-kalpanAoMkA nirAkaraNa prathamAnuyogameM doSa kalpanAkA nirAkaraNa 288, karaNAnuyogameM doSa kalpanAkA nirAkaraNa 290, caraNAnuyogameM doSa kalpanAkA nirAkaraNa 291, dravyAnuyogameM doSa kalpanAkA nirAkaraNa 292 vyAkaraNa-nyAyAdi zAstroMkI upayogitA anuyogoMmeM dikhAI denevAle paraspara virodhakA nirAkaraNa anuyogoMkA abhyAsakrama nauvA~ adhikAra [ mokSamArgakA svarUpa ] AtmAkA hita mokSa hI hai 305, puruSArthase hI mokSaprApti 309 mokSamArgakA svarUpa : samyagdarzanakA saccA lakSaNa : tattvArtha sAta hI kyoM ? 316, tattvArthazraddhAna lakSaNameM avyApita, ativyApti aura asambhavadoSakA parihAra 399, samyaktvake vibhinna lakSaNoMkA samanvaya 323 samyaktvake bheda aura unakA svarUpa samyagdarzanake ATha aMga samyagdarzanake paccIsa doSa pariziSTa 1 - samAdhimaraNa svarUpa pariziSTa 2 - rahasyapUrNa ciTThI pariziSTa 3 - paramArtha vacanikA pariziSTa 4 - upAdAna - nimittakI ciTThI pariziSTa : paMDita gumAnirAmajI : paMDita ToDaramalajI : paMDita banArasIdAsajI : paMDita banArasIdAsajI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 268 - 271 271 - 286 286 - 287 287 288 - 294 294 294 - 303 304 313 - 339 330 338 339 340 341 350 356
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prakAzakIya (saptamAvRtti) zrI kundakunda kahAna digambara jaina tIrtha surakSA drasTa ne zrI ToDaramala smAraka bhavana, jayapurameM 'sAhitya prakAzana evaM pracAra vibhAga' ke nAma se eka nayA vibhAga vigata julAI, 1983 se prArambha kiyA hai| isa vibhAga kA uddezya prAcIna, arvAcIna, aprakAzita evaM anupalabdha jaina sAhitya kA prakAzana karanA hai| isa vibhAgane apanA kArya bar3I tejI ke sAtha prArambha kiyA aura mAtra thor3e hI dinoM meM sarvamAnya AcArya kundakunda ke niyamasAra va paMcAstikAyasaMgraha tathA kavivara paMDita banArasIdAsIjI ke samayasAra nATaka kA punaH prakAzana karake vigata do varSoM meM anupalabdha sAhitya ko upalabdha karAyA hai| aba isI zrRMkhalA meM sarvamAnya AcAryakalpa paMDita ToDaramalajI ke sarvamAnya grantha 'mokSamArgaprakAzaka' kA prakAzana karate hue hameM atyanta gaurava kA anubhava ho rahA hai| prastuta grantha mokSamArgaprakAzaka adhyAtmajagat meM Aja sarvAdhika lokapriya evaM pracalita hai| yaha grantharAja hastalikhita aura aneka bhASAoM meM prakAzita hokara lAkhoM kI saMkhyA meM jana-jana taka pahu~ca cukA hai| phira bhI isakI mAMga barAbara banI huI hai| yaha saba isakI lokapriyatA ke pratyakSa pramANa haiN| yaha grantharAja tatkAlIna sAhityabhASA 'braja' meM likhA gayA thA, jisameM sthAnIya bhASA DhuMDhArI kA bhI puTa thaa| paMDita ToDaramalajI dvArA svayaMlikhita isakI mUlaprati bhI surakSita hai aura upalabdha bhI hai| isake vizeSa pracAra-prasAra ke liye san 1965 I0 meM zrI ToDaramala smAraka bhavana ke zilAnyAsa-samAroha ke avasara para sthApita AcAryakalpa zrI ToDaramala graMthamAlA ke vyavasthApakoMkI ora se prastAva AyA kI mokSamArga prakAzaka kI mUlaprati ke AdhAra para isakA eka prAmANika anuvAda Adhunika hindI (khar3I bolI) meM karAyA jAya aura bahuta bar3I saMkhyA meM usakA sundaratama prakAzana kara alpamUlya meM ghara-ghara taka pahu~cAyA jaay| phala svarUpa hastalikhita mUlaprati ke sampUrNa pRSThoM kI phoTosTeTa kApiyA~ taiyAra karAI gaIM; jo Aja jayapura, bumbaI aura sonagar3ha meM surakSita haiN| ukta phoTosTeTa kApI ke AdhAra para zrI maganalAlajI jaina ne ukta sampUrNa grantha kA khar3I bolI meM bhASA-parivartana bar3I hI lagana se kiyaa| pUjya zrI kAnajIsvAmI ke sAnnidhya meM baiThakara paM0 zrI rAmajIbhAI mANekacaMda dozI, paM0 zrI himmatalAla jeThAlAla zAha bI0 esa-sI, paM0 zrI khImacanda jeThAlAla zeTha, bra0 zrI candUlAlajI tathA zrI nemIcandajI pATanI Adi ne usako sUkSmatA se mUlaprati se milAna kara dekhaa| tatpazcAt use prakAzana meM diyA gayA, jisakA gyAraha hajAra kA prathama saMskaraNa vi0 saM0 2023 I0 meM prakAzita huaa| prathama saMskaraNa prakAzita karate samaya sampAdana sambandhI bahuta-sI kamiyA~ dhyAna meM AI thiiN| lekina usa samaya tIvra mAMga hone se tathA tatkAla koI yogya saMpAdaka upalabdha na ho sakane se bra0 zrI gulAbacanjI ke saMpAdanameM yaha grantha prakAzita huA, jisameM unhoMne apanI zakti aura sAmarthya ke anusAra bahuta parizrama karake ise acche se acchA banAne kI ceSTA kii| usake tIna varSa bAda hI sAta hajAra kA dUsarA saMskaraNa bhI usI rUpa meM prakAzita ho gyaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tatpazcAt paM0 hukamacaMdajI bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, ema0 e0 se sva0 zrI cainasukhadAsajI nyAyatIrtha evaM paMDita ToDaramala smAraka TrasTa ke vyavasthApakoM ne paMDita ToDaramala aura unake mokSamArgaprakAzaka para vizvavidyAlayIna stara para zodhakArya karane kA nivedana kiyA, jise unhoMne saharSa svIkAra kara liyaa| unhoMne gahare adhyayana evaM mahatvapUrNa zodha-khoja ke sAtha eka zodha-prabandha taiyAra kiyA, jisa para unheM indaura vizvavidyAlaya se pIeca 0 DI0 kI upAdhi bhI prApta huii| ' paMDita ToDaramala vyaktitva aura kartRtva' nAmaka ukta zodha-prabandha paMDita ToDaramala smAraka TrasTa se agasta 1973 meM hI prakAzita bhI ho cukA hai| DaoN 0 sAhaba ke anusaMdhAna aura anubhava kA lAbha uThAne kI dRSTi se isake tRtIya saMskaraNa ke liye eka sarvAGgINa prastAvanA likhane kA unase anurodha kiyA gyaa| phalasvarUpa vikrama saMvat 2030 meM prakAzita sAta hajAra ke hI tRtIya saMskaraNa meM unake dvArA likhita sAragarbhita 28 pRSThIya prastAvanA bhI prakAzita ho gaI thii| zodhakArya ke samaya inake saMpAdana kI kamiyA~ DaoN0 sAhaba ke dhyAna meM vizeSa rUpa se aaii| isameM lage aTapaTe haiDiMga evaM anAvazyaka lambe-lambe pairAgrApha Adi viSaya ko sahaja bodhagamya karane ke bajAya durUha kara dete the| inakI ora unhoMne aneka bAra dhyAna bhI dilaayaa| vicAra karane para pratIta huA ki ye haiDiMga aura pairAgrApha Adi ToDaramalajI ne to lagAye nahIM; mUla meM to virAma, ardhavirAma Adi bhI nahIM haiN| taba kyoM na eka bAra mUla grantha ke AdhAra para sahI saMpAdana kara ise prakAzita karAyA jaay| paraspara vicAra-viniyama kara yaha nirNaya liyA gayA ki yaha kArya DaoN 0 sAhiba hI kareM to bahuta acchA rahegA, kyoMki unhoMne isakA sabhI dRSTiyoMse vizeSa paricaya prApta kiyA hai| phalasvarUpa mAnanIya DaoN0 sAhiba ke dvArA susaMpAdita yaha saMskaraNa zrI di0 jaina svAdhyAya maMdira drasTa sonagar3ha dvArA prakAzita kiyA gayA, jisakI gyAraha pratiyA~ mAtra Der3ha varSa meM hI samApta ho gii| 'isake saMpAdana meM kyA-kyA kiyA gayA hai', isakA spaSTIkaraNa DaoN 0 bhArilla sAhiba ne sampAdakIya meM kiyA hai, tadartha usameM dekheN| bAra-bAra chapAne meM prUpha saMzodhana Adi meM atyadhika zrama uThAnA par3atA hai aura samaya bhI bahuta lagatA hai| isa dRSTi se saMpAdita isa saMskaraNa ke oNphaseTa taiyAra karA liye gaye the, jinake dvArA mudrita pA~caveM saMskaraNa kI 5,100 pratiyA~ bhI mAtra do varSa meM hI samApta ho gii| paMDita ToDaramala smAraka drasTa kI ora se prakAzita chaThaveM saMskaraNa kI 5,1200 pratiyA~ mAtra 1 varSa meM hI samApta ho gii| aba sAtaveM saMskaraNa kI 5,200 pratiyA~ pUnaH prakAzita kI jA rahI haiN| isa grantha ko ghara-ghara taka pahu~cAne aura jana-janakI vastu banAne kA mUla zreya sva 0 pUjya gurudeva zrI kAnajI svAmI ko hai| unhoMne isa grantha para anekoM bAra pravacana kiye, jo 'mokSamArgaprakAzaka kI kiraNeM' nAma se prakAzita bhI ho cuke haiN| ve apane pravacanoM aura carcA meM aneka bAra isa gantharAja kI bhUrI-bhUrI prazaMsA karate the| unake sAnnidhya meM sonagar3ha meM lagane vAle ziviroM kA yaha mukhya pAThya graMtha rahA hai| pUjya gurudevazrI ke upakAra ko hama kina zabdoM meM vyakta kareM hamAre pAsa aise koI zabda bhI nahIM haiM, jinake dvArA unakA upakAra vyakta kiyA jA ske| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates DaoN 0 hukumacandajI bhArillane isa graMtha kA saMpAdana kara ise itanA prAmANika, sundara aura sahaja bodhagamya banAne meM jo athaka zrama kiyA hai, usakA mUlyAMkana karanA asambhava hai| kA phala yaha hai ki yaha graMtha hamezA ke liye sarva prakAra se prAmANika aura sundara bana gayA hai, isakA zreya unako prApta huA hai| yahI isakA mUlyAMkana hai| DA~0 sAhaba isake liye dhanyavAda ke pAtra haiN| saMpAdana ke isa guruttara kArya meM DA~ 0 sAhaba ko zrI rAjamalajI jaina, jayapura priNTarsa kA amUlya sahayoga milA hai; unake binA yaha kArya itane acche rUpa meM sampanna nahIM ho paataa| yaha kahane meM jarA bhI atizayokti nahIM hai| ataH hama unakA bhI AbhAra mAnate haiN| oNphaseTa mudraNakArya karAne meM zrI surendrakumArajI agravAla, dillI tathA zrI rAkezakumArajI jaina zAstrI, jainadarzanAcArya kA avismaraNIya sahayoga prApta huA hai; etadartha unakA bhI AbhArI huuN| yahA~ zrI kundakunda kahAna digambara jaina tIrthasurakSA drasTa tathA usake sAhitya prakAzana evaM pracAra vibhAga kA, jisane ina bar3e-bar3e zAstroM ko prakAzita karane kA saMkalpa kiyA hai| usakI gatividhiyoM kA saMkSipta paricaya denA aprasAGgika nahIM hogA : zrI kundakunda kahAna digambara jaina tIrthasurakSA drasTa bhagavAna mahAvIra ke 2500veM nirvANa mahotsava varSa meM sonagar3ha meM sampanna paramAgama maMdira paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke avasara para sva0 pUjya gurudeva zrI kAnajI svAmI kI chatra-chAyA meM unake maMgala AzIrvAda se sthApita zrI kundakunda kahAna digambara jaina tIrthasurakSA drasTa se aba digambara jaina samAja aparicita nahIM rhaa| tIrthoM evaM jIvantatIrtha jinavANI kI surakSA meM tatpara isa drasTa ne 7 varSa ke isa alpakAla meM hI digambara jaina samAja meM apanA mahattvapUrNa sthAna banA liyA hai| isakA janma hI prAkRtika-aprAkRtika AkramaNoM se tIrthoM evaM jIvantatIrtha jinavANI kI surakSA kI pavitra bhAvanA se huA hai| samAja se bhI ise AzAtIta sahayoga prApta huA hai| tathA isane bhI apane kAryoM se samAja kA mana moha liyA hai| isa drasTa kA rajisTrezana 13 mArca 1976 bambaI drasTa ekTa ke antargata huA hai| isa drasTa ke pramukhataH do kArya haiM, jo digambara jaina tIrtha evaM jIvantatIrtha jinavANI kI surakSA se sambandhita haiN| isa dizA meM drasTa ne mahatvapUrNa kadama uThAye haiM : Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates (1) tIrthakSetroM kA jIrNoddhAra tIrthakSetroM para hone vAle prAkatika AkramaNoM se sarakSA heta unakA jIrNoddhAra karanA Avazyaka hai| etadartha vibhinna kSetroM ko dinAMGka 15 janavarI 1984 taka 5 lAkha 50 hajAra rupayoM kI rAzi drasTa kI ora se dI jA cukI hai| (2) tIrtha sarvekSaNa yojanA aprAkRtika AkramaNoM se tIrthoM kI surakSA hetu sambandhita vaidhAnika dastAvejoM kA honA Avazyaka hai, ataH eka tIrtha sarvekSaNa yojanA taiyAra kI gaI hai; jisake antargata kSetra kA prAmANika itihAsa, Avazyaka dastAveja, cala-acala sampatti kA vivaraNa Adi jAnakArI surakSita rakhI jAtI hai| tIrthoM kI surakSA evaM sarvekSaNa yojanA kI saphalatA hetu kAryakartAoM ko prakAzita karane ke liye eka kAryakattA prazikSaNa yojanA bhI hai| (3) jinavANI kI zodha, prakAzana evaM vikraya hamAre prAcIna graMtha vartamAna meM yatra-yatra avyavasthita aura asurakSita rakhanA sarvaprathama kartavya jAnakara baiMgalaura evaM madrAsa meM zrI jaina liTarecara risarca insTITyUTa kI sthApanA kI gaI hai| isa dizA meM zrI 1008 gommaTezvara bAhubalI sahastrAbdI ke avasara para hindI, aMgrejI, gujarAtI, marAThI, tamila aura kannar3a - isaprakAra cha: bhASAoMmeM satsAhitya prakAzita karake use lAgata yA usase bhI kama mUlya meM jana-jana taka pahu~cAne kI vyavasthA kI gaI thii| etadartha drasTa ne pA~ca lAkha se bhI adhika rupaye kharcA kiye the| (4) zrI ToDaramala digambara jaina siddhAnta mahAvidyAlaya jisa prakAra suyogya purAtattva evaM kAnUnavida kAryakartAoMke abhAva meM tIrthoM kI surakSA sambhava nahIM hai, usI prakAra jinAgama ke marmajJa vidvAnoMke abhAva meM jinavANI kI surakSA evaM pracAra-prasAra bhI sambhava nahIM hai| isI uddezya kI pUrti hetu navIna pIr3hI meM adhyAtma ruci sampanna Thosa vidvAna taiyAra karane ke liye 24 julAI, 1977 ko jayapura meM zrI ToDaramala digambara jaina siddhAnta mahAvidyAlaya kI sthApanA kI gaI hai| nirantara adhyayana-manana-cintana kA vAtAvaraNa evaM ekamAtra Atmahita kI tIvraruci isa mahA vidyAlaya kI maulika vizeSatA hai, jisakA vAstavika zreya sva0 pUjya gurudeva zrI kAnajI svAmI dvArA utpanna AdhyAtmika krAnti ko hI hai, jisake prabhAva se lAkhoM vyakti jinAgama ke abhyAsa dvArA Atmahita meM tatpara hue haiN| isa mahAvidyAlaya ke chAtra zrI digambara jaina AcArya saMskRta kAleja, jayapura ke mAdhyama se mAdhyamika zikSA borDa, ajamera kI pravezikA evaM upAdhyAya parIkSA tathA rAjasthAna vizvavidyAlaya kI jaina darzana zAstrI tathA jainadarzanAcArya parIkSA dete haiM; jo kramazaH sekeNDarI, hAyara sekeNDarI, bI0 e0 tathA ema0 e0 ke samakakSa haiN| isake sAtha hI baMgIya saMskRta zikSA pariSada kalakattA kI digambara nyAya prathamA, nyAya madhyamA evaM nyAyatIrtha evaM zrI vItarAga vijJAna vidyApITha parIkSA borDa jayapura kI pravezikA, vizArada Adi granthazaH parIkSAoM meM bhI yahA~ ke chAtra sammilita hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates yaha likhate hue atyanta prasannatA hai ki prArambha se hI prativarSa isa mahAvidyAlaya ke chAtra borDa evaM vizvavidyAlaya kI parIkSAoM meM sarvocca sthAna prApta karate A rahe haiN| vidyArthiyoM ke AdhyAtmika vAtAvaraNa ko nirantara gati pradAna karane hetu pravacana, adhyApana, lekhana Adi kA samucita prazikSaNa evaM anya sampUrNa kArya DaoN0 hukamacanda bhArillake nirdezana meM hote haiN| chAtroM ko jinAgama kA Thosa vidvAna taiyAra karane ke sAtha-sAtha unake jIvana ko AdhyAtmika, sAttvika, sadAcAramaya va niSpahI banAnA hI saMsthA kA mUla uddezya hai| isa mahAvidyAlaya ke prAcArya evaM maMtrI kramazaH zrI paM0 ratanacandajI zAstrI evaM zrI nemIcandajI pATanI haiN| chAtroM ke adhyApana kArya meM zrI abhayakumArajI zAstrI ema0 kAma0, zrI rAkezakumArajI jaina darzanAcArya, zrI zAntikumArajI jainadarzanAcArya, zrI premacandajI jainadarzanAcArya, zrI vIrasAgarajI zAstrI, zrImatI kamalAbAI bhArilla, zrI paramezvaradAsajI mizra Adi kA bhI sahayoga prApta hotA hai| isa prakAra AdhyAtmikaruci sampanna vidvAna va pravacanakAra kI dRSTi se vidyArthiyoM ko taiyAra kiyA jAtA hai| yaha mahAvidyAlaya samAja ko prativarSa 12 vidvAna (zAstrI) upalabdha karAtA hai| (5) sAhitya prakAza evaM prasAra vibhAga pUjya gurudeva zrI kAnajI svAmI ke svargavAsa ke bAda yaha bar3I vyagratA se anubhava kiyA jA rahA thA ki bar3e-bar3e graMthoMkA prakAzana durlabha-sA hotA jA rahA hai| eka to ina graMthoM ke prakAzana meM lAkhoM rupayoM kI AvazyakatA hotI hai, sAtha-sAtha zuddha prakAzana kI bhI jimmedArI hotI hai| isa dizA meM paMDita ToDaramala smAraka drasTa, jayapura ne samayasAra evaM mokSamArgaprakAzaka jaise bar3e bajaTa ke prakAzana kA kAryabhAra apane hAthoM liyA aura unakA prakAzana bhI kiyA; parantu sabhI saMsthAoM kI apanI-apanI sImAyeM haiM. maryAdAyeM haiN| isa kSetra meM zrI kundakunda kahAna digambara jaina tIrthasurakSA drasTa ne bhI apane 'jIvantatIrtha janavANI ke pracAra-prasAra ke udadezya kI pUrti hetu anukaraNIya kadama uThAyA hai| zrI vItarAga vijJAna zikSaNa-prazikSaNa zivira, bhIlavAr3A ke turanta bAda 19 jUna 1983 ko zrI ToDaramala smAraka bhavana, jayapura meM sampanna tIrthasurakSA drasTa kI miTiMga meM bar3e-bar3e granthoM ke prakAzana evaM jinavANI kA pracAra-prasAra sAmAjika stara para ghara-ghara meM ho - isa dRSTi se vistRta vicAra-vimarza kiyA gyaa| tathA isa kArya kI pUrti hetu 'sAhitya prakAzana evaM pracAra vibhAga' nAmaka nayA vibhAga kholA gayA, jisakA kAryAlaya zrI ToDaramala smAraka bhavana, jayapura meM rakhA gayA evaM usakI vyavasthA kA bhAra mujhe sauMpA gyaa| isa vibhAga ke mahatvapUrNa nirNaya lene hetu samiti kA gaThana huA, jisameM nimna sadasya manonIta kiye gaye :1 zrI bAbUbhAI cunnIlAla mehatA 2 DaoN. hukamacanda bhArilla 3 zrI nemIcandajI pATanI evaM 4 zrI ramanalAla mANikalAla zAha isa prakAzana vibhAga kI bhAvI yojanAoMmeM zrutabhavanadIpaka nayacakra pravacanasAra va paMcAstikAyasaMgraha ko jayasenAcAryadevakRta saMskRta TIkA, saptabhaGgI taraGgiNI Adi saMskRta granthoM kA prAmANika hindI anuvAda , parIkSAmukhasUtra kI sarvopayogI hindI TIkA, cidvilAsa , anubhavaprakAza Adi DhuMDhArI bhASA ke granthoM kA pramANika hindI anuvAda, zrAvakadharmaprakAza kA nayA saMzodhita saMskaraNa ityAdi kA prakAzana karAnA hai| ukta sabhI prakAzanoM ko kriyAnvita karane hetu kArya prArambha kiyA jA cukA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAhitya prakAzana ke sAtha hI isa vibhAga ke dvArA gA~va-gA~va meM tattvapracAra-prasAra kI gatividhiyoM meM sakriyatA lAne hetu pracAra vibhAga ke dvArA ATha vidvAnoM kI niyukti karane kI yojanA hai, ye vidvAna gA~va-gA~va meM bhramaNa karake pravacana, pAThazAlA, savAdhyAya, zivira, yuvAvarga meM tattvaruci ityAdi pracAra-prasAra kI vibhinna mahatvapUrNa gatividhiyoM ko adhikatama sakriya bnaayeNge| vigata julAI 1983 meM pracAra kArya hetu zrI azokakumArajI luhAr3iyA zAstrI evaM zrI ramezakumArajI 'maMgala' kI niyukti kI gaI hai| inake kAryakrama atyadhika saphala rahe haiM aura samAja dvArA sarAhe bhI gaye haiN| yaha kahate hue mujhe gaurava mahasUsa ho rahA hai ki vigata sAta varSoM meM huI isa drasTa kI sampUrNa pragati kA vAstavika zreya drasTa ke mAnanIya adhyakSa paMDita zrI bAbUbhAIjI mehatA ko hI hai| jo drasTa kI samagra gatividhiyoM ke prANa haiN| vartamAna meM AdaraNIya zrI bAbUbhAIjI kI asvasthatA ke samaya jJAnacandajI vidizAvAle deza bhara meM ghUma-ghUma kara tattvapracAra-prasAra ke sAtha-sAtha drasTa kA Arthika pakSa aura adhika sudRr3ha banAne meM sakriya haiN| 'isa mahatvapUrNa grantha dvArA adhika se adhika tattvapracAra ho' - pUjya gurudeva zrI kI isa pavitra bhAvanA ko dhyAna meM rakhakara isakA lAgata se bhI kama mUlya mAtra ATha rupaye rakhA gayA hai| etadartha aneka mahAnubhAvoM ne sahayoga pradAna kiyA hai| hama unake AbhArI haiN| isaprakAra yaha apUrva prakAzana prastuta karane meM hameM atyanta harSa ho rahA hai| AzA hai, AtmAthIrajana isakA pUrA-pUrA lAbha lekara nijakalyANa ke liye nirantara prayatnazIla rheNge| nivedaka 1 maI, 1984 rAkeza kumAra jaina zAstrI, jainadarzanAcArya mainejara sAhitya prakAzana evaM pacAra vibhAga, jayapura zuddhipatra (noTa :- kRpayA svAdhyAya prArambha karane se pUrva nimnalikhita azuddhiyA~ avazya ThIka kara leM) pRSTha paMkti azuddha zuddha 5 22 vRSabhAna vRSabhAnana 39 7 apanI hInatA, unakI uccatA unakI hInatA, apanI uccatA 130 15 ayunasiddha ayutasiddha 268 9 cAritrakA caritrakA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sampAdakIya AcAryakalpa mahApaMDita ToDaramalajI dvArA likhita prastuta graMtha 'mokSamArgaprakAzaka' isa yugameM digambara jaina samAjakA sarvAdhika par3hA jAne vAlA graMtharAja hai| Aja samAjakA aisA koI ghara nahIM hogA jahA~ mokSamArgaprakAzaka na ho, aisI koI adhyAtmagoSThi nahIM hogI jahA~ mokSamArgaprakAzaka kA svAdhyAya pratidina na kiyA jAtA ho| ghara-ghara pahu~ca jAneke bAda bhI isakI mAMga nirantara banI hI rahatI hai| __ apanI viSayavastu aura bhASAzailImeM bejor3a isa kRtikA eka susampAdita sundaratam saMskaraNa prakAzita karanekI bhAvanA manameM tabhI se thI jaba maiMne mahApaMDita ToDaramala ke vyaktitva aura kartRtva para zodhakArya kiyA thaa| yadyapi bhagavAna mahAvIra ke paccIsasauveM nirvANa varSa ke avasara para prakAzita saMskaraNa meM prastAvanA likhane kA saubhAgya mujhe prApta huA thA, tathApi samayAbhAva evaM anya paristhitiyoMke kAraNa sampAdana saMbhava na ho skaa| isake mUla svarUpako akSuNya rakhate hue isake sampAdanameM aba taka prakAzita sabhI saMskaraNoMkA upayoga to kiyA hI gayA hai, phira bhI paMDita ToDaramalajIke svayaM ke hAthase likhI gaI mUlapratikI phoTokApI ko hI mUlAdhAra mAnakara pATha rakhe gaye haiN| mUlapratimeM to koI zIrSaka ( haiDiMga) vagairaha haiM nahIM; prakAzita pratiyoMmeM jo zirSaka diye gaye haiM, unameM parimArjana kI bahuta AvazyakatA pratIta huii| yahI bAta virAma, alpavirAma, arddhavirAma, pairA Adike sambanadhameM bhI anubhava huii| ata: viSayavastuko sahajabodhagamya banAnekI dRSTi se zIrSaka AdimeM Avazyaka parimArjana, parivartana, parivarddhana kiyA gayA hai| kucha zIrSaka badale haiM, kucha haTAye haiM, kucha naye bhI jor3e haiN| jahA~ taka bana sakA, unheM yuktisaMgata banAne kA yatna kiyA gayA hai| lambe-lambe pairA pAThaka meM eka Uba paidA karate haiM, ataH jahA~ taka saMbhava ho sakA hai choTe-choTe pairA rakhanekA yatna kiyA gayA hai| aisA karane para bhI jahA~ taka bana sakA hai, prastuta saMskaraNake pRSThoMkA maiTara purAne saMskaraNoMke pRSThAnusAra yA usake AsapAsa rakhane kA prayAsa kiyA gayA hai tAki una zAstrasabhAoMmeM jahA~ zrotAgaNa bhI grantha lekara baiThate haiM, vahA~ naye va purAne saMskaraNa ke kAraNa vizeSa asuvidhA na ho; kintu nauveM adhikAra taka Ate-Ate kAraNavaza yaha krama gar3abar3A gayA hai| ___ kucha zIrSaka to ekadama aTapaTe the; jaise sAtaveM adhikArake nizcayAbhAsI prakaraNameM samAgata 'kevalajJAnaniSedha' zIrSaka asaMgata hI nahIM, apitu bhrAmaka bhI hai| isa zIrSaka se aisA lagatA hai ki jaise lekhakako kevalajJAna abhiSTa nahIM hai aura vaha isakA khaMDana kara rahA hai, jabakI yaha bAta bilakula nahIM hai| bAta to yaha hai ki koI nizcayAbhAsI mithyAdRSTijIva apanI alpajJAnarUpa vartamAna dazA meM bhI apane ko kevalajJAnase yukta mAna letA hai - yahA~ usakA niSedha kiyA gayA hai| isI prakAra aura bhI aneka udAharaNa diye jA sakate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates aba taka ke saMskaraNoMmeM sabhI zIrSaka eka rUpa meM hI diye gaye haiM jabaki kucha zIrSaka dUsare zIrSakoMke aMtargata upa-zIrSaka hone cAhiye the| dUsarA zIrSaka Ane se aisA lagatA hai ki jaise pahale zIrSaka kA prakaraNa samApta ho gayA hai; jaise - vyavahArAbhAsI mithyAdRSTikA prakaraNa cala rahA hai aura bIcameM 'kulaapekSA dharmavicAra' zIrSaka A gayA; to aisA lagatA hai jaise vyavahArAbhAsI kA prakaraNa samApta ho gayA hai, jabaki vaha 35-36 pRSTha Age taka jAtA hai| ina 35-36 pRSThoMmeM aneka zIrSaka DAka diye gaye jo vastutaH upa-zIrSaka the| ____ ata: zIrSakoMko tarka saMgata banAne ke liye unheM sAta bhAgoMmeM bA~TA gayA hai aura unakI bhinnatA spaSTa karane ke liye aneka prakAra ke TAipa prayoga kiye gaye haiN| viSaya sUcI bhI tadanusAra aneka TAipoMmeM banAI gaI hai jisase viSaya vastukA saMtulita digadarzana sUcI dekha kara hI ho jaavegaa| yahI sthiti pairegrAphoMke samabandhameM bhI thii| jo vAkya kaI prakaraNoMke upasaMhArarUpameM thA, use bhI binA pairA badale hI rakha diyA gayA thA, jisase yaha patA hI nahIM cala pAtA thA ki yaha upasaMhAra kitanI viSayavastu kA hai| jaise - pRSTha 213 para eka zaMkA kA samAdhAna cala rahA thA aura usI pairAmeM likha diyA ki 'isaprakAra nizcayanayake AbhAsasahita ekAntapakSake dhArI jainAbhAsoMke mithyAtvakA nirUpaNa kiyaa|' yaha upasaMhAra-vAkya lagabhaga bIsa pRSThoMke liye hai| use eka zaMkA ke samAdhAna ke sAtha rakha denA kahA~ taka ucita hai ? isI prakAra anya bhI jaannaa| viSaya ko sugama banAne ke liye adhikatara pairA tor3e gaye haiM, para anAvazyaka pairA samApta bhI kara diye gaye haiN| * isaprakAra ke tAre lagAne kA nayA prayoga kiyA hai| khAsakara una sthAnoM para jahA~ zIrSaka se samabandhata viSayavastu samApta ho gaI hai aura nayA zIrSaka lagAnA upayukta yA saMbhava nahIM huA hai, vahA~ pRthaktA batAne ke liye isa prakAra ke tAroMkA prayoga kiyA gayA uddharaNoMke saMdarbha aura pramANa yathA sambhava prastuta kiye gaye haiN| isameM kahA~-kahA~, kyA-kyA kiyA gayA hai- yaha saba yahA~ likhanA saMbhava nahIM hai| isake liye pUrva-prakAzita saMskaraNoM se isa saMskaraNakA milAna kara svAdhyAya karanA apekSita hai| AzA hai, viziSTa jijJAsu pAThaka aisA kareMge hii| isake saMpAdanake samaya yaha anubhava huA ki jo loca aura lAvaNya paMDita ToDaramalajI kI mUla bhASA meM thA, vaha anuvAda meM surakSita nahIM raha pAyA hai| use ThIka karane kA vikalpa AyA para vaha kAma itanA bar3A thA jo isa samaya samayAbhAvase saMbhava nahIM thaa| mujhe vizvAsa hai ki isa navIna saMskaraNa se mokSamArgaprakAzakakA marma samajhane meM pAThakoMko thor3I-bahuta suvidhA avazya hogii| dinAMka 1 maI, 1978 ___ - (DaoN0) hukamacanda bhArilla Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prastAvanA DaoN . hukamacanda bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, sAhityaratna, ema0 e0, pIeca. DI. ToDaramala smAraka bhavana, e 4, bApUnagara, jayapura-4 vikramakI unnIsavIM zatIke AraMbhika dinoMmeM rAjasthAnakA gulAbI nagara jayapura jainiyoMkI kAzI bana rahA thaa| AcAryakalpa paMDita ToDaramalajIkI agAdha vidvattA aura pratibhA se prabhAvita hokara sampUrNa bhAratakA tattva - jijJAsu samAja jayapurakI ora cAtaka dRSTise nihAratA thaa| bhAratavarSake vibhinna prAntoMmeM saMcAlita tattvagoSThiyoM aura adhyAtmika maNDaliyoMmeM carcita gUr3hatama zaMkAe~ samAdhAnArtha jayapura bhejI jAtI thIM aura jayapurase paMDitajI dvArA samAdhAna pAkara tattva - jijJAsu samAja apaneko kRtArtha mAnatA thA / sAdharmI bhAI bra. rAyamalane apanI 'jIvana-patrikA' meM tatkAlIna jayapura kI dhArmika sthitikA varNana isaprakAra kiyA hai : "tahA~ nirantara hajArAM puruSa strI devalokakI sI nAMI caityAlai Aya mahA punya upArajai, dIrgha kAlakA saMcyA pApa tAkA kSaya karai / sau pacAsa bhAI pUjA karane vAre pAIe, sau pacAsa bhASA zAstra bAMcane vAre pAIe, dasa bIsa saMskRta zAstra bAMcaneM vAre pAIe, sau pacAsa janaiM caracA karaneM vAre pAIe aura nityAnakA sabhAke sAstrakA vyAkhyAnaviSai pAMca sai sAta sai puruSa, tIna sai cyAri sai strIjana, saba mili hajAra bArA sai puruSa strI zAstrakA zravaNa karai, bIsa tIsa bAyAM zAstrAbhyAsa karai, deza dezakA prazna ihAM Avai tinakA samAdhAna hoya uhAM pahu~cai, ityAdi adbhuta mahimAM caturthakAlavata yA nagra viSai jinadharma kI pravartti pAIe hai|" * paMDita ToDaramala : vyaktitva aura kartRtva, pariziSTa 1 prakAzaka : paMDita ToDaramala smAraka TasTa, e-4 bApUnagara, jayapura - 4 ( rAjasthAna ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates yadyapi sarasvatI mA~ ke isa varada putrakA jIvana AdhyAtmika sAdhanAoMse otaprota hai, tathApi sAhityika va sAmAjika kSetrameM bhI unakA pradeya kama nahIM hai| AcAryakalpa paMDita ToDaramalajI una dArzanika sAhityakAroM evaM krAntikAriyoMmeMse haiM, jinhoMne adhyAtmika kSetrameM AI huI vikRtiyoMkA sArthaka va samartha khaNDana hI nahIM kiyA, varan unheM jar3ase ukhAr3a pheNkaa| unhoMne tatkAlIna pracalita sAhitya bhASA brajameM dArzanika viSayoMkA vivecaka aisA gadya prastuta kiyA jo unake pUrva virala hai| paMDitajI kA samaya vikramakI aThArahavIM zatIkA anta evaM unnIsavIM zatI kA AraMbha kAla hai| vaha saMkrAntikAlIna yuga thaa| usa samaya rAjanItimeM asthiratA, sampradAyoMmeM tanAva, sAhityameM zrRMgAra, dharmake kSetrameM rUr3hIvAda, Arthika jIvana meM viSamatA evaM sAmAjika jIvana meM ADambara - ye saba apanI carama sImA para the| una sabase paMDitajI ko saMgharSa karanA thA jo unhoneM DaTa kara kiyA aura prANoMkI bAjI lagA kara kiyaa| __paMDita ToDaramalajI gambhIra prakRtike adhyAtmika mahApuruSa the| ve svabhAvase sarala, saMsArase udAsa, dhunake dhanI, nirabhimAnI, vivekI, adhyayanazIla, pratibhAvAna , bAhyADambara virodhI, dRr3hazraddhAnI, krAntikArI siddhAntoMkI kImata para kabhI na jhukane vAle, AtmAnubhavI, lokaprIyapravacanakAra, siddhAnta-granthoMke saphala TIkAkAra evaM paropakArI mahA mAnava the| ve vinamra evaM dRr3hanizcayI vidvAna evaM sarala svabhAvI the| ve prAmANika mahApuruSa the| tatkAlIna AdhyAtmika samAjameM tattvajJAna saMbandhI prakaraNoMmeM unake kathana pramANa ke taura para prastuta kiye jAte the| ve lokaprIya AdhyAtmika pravaktA the| dhArmika utsavoMmeM janatA kI adhika se adhika upasthiti ke liye unake nAma kA prayoga AkarSaNa ke rUpa meM kiyA jAtA thaa| gRhastha hone para bhI unakI vRtti sAdhutA kI pratIka thii| paMDitajI ke pitA kA nAma jogIdAsajI evaM mAtAkA nAma rambhAdevI thaa| ve jAti se khaNDelavAla the aura gotra thA godIkA, jise bhauMsA va bar3ajAtyA bhI kahate haiN| unake vaMzaja DholAkA bhI kahalAte the| ve vivAhita the para unakI patnI va sasurAla pakSa vAloMkA kahIM koI ullekha nahIM miltaa| unake do putra the - haricaMda aura gumaaniiraam| gumAnIrAma bhI unake samAna uccakoTIke vidvAn va prabhAvaka AdhyAtmika pravaktA the| unake pAsa bar3e-bar3e vidvAn bhI tattvakA rahasya samajhane Ate the| paMDita devIdAsajI godhAne 'siddhAntasAra TIkAprazasti' meM isakA spaSTa ullekha kiyA hai| paMDita ToDaramalajI kI mRtyu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates ke uparAnta ve paMDita ToDaramalajI dvArA saMcAlita dhArmika krAntike sUtradhAra rhe| unake nAma se eka paMtha bhI calA jo gumAna-paMthake nAma se jAnA jAtA hai| tatkAlIna samAjameM dhArmika adhyayana ke liye Ajake samAna vidyAlaya, mahAvidyAlaya nahIM calate the| loga svaya hI 'sailiyoM' ke mAdhyamase tattvajJAna prApta karate the| tatkAlIna samAjameM jo adhyAtmika carcA karane vAlI dainika goSThiyA~ hotI thIM unheM sailI kahA jAtA thaa| ye sailiyA~ sampUrNa bhArata meM yatra-tatra thiiN| mahAkavi banArasIdAsa bhI AgarAkI eka sailI meM hI zikSita hue the| paMDita ToDaramalajIkI sAmAnya zikSA bhI jayapura kI eka AdhyAtmika ( terApaMtha) sailImeM huI jisakA bAdameM unhoMne saphala saMcAlana bhI kiyaa| unake pUrva bAbA baMzIdharajI ukta sailIke saMcAlaka the| gur3hatattvoMke to paMDita ToDaramalajI svayaMbuddha jJAtA the| 'labdhisAra' va 'kSapaNAsAra' kI saMdRSTiyAM Arambha karate hue ve likhate haiM - "zAstra vi likhyA nAhIM aura batAvane vAlA milyA nAhIM / " prAkRta, saMskRta aura hindI ke atirikta unheM kannar3a bhASA kA bhI jJAna thaa| mUla graMthoMko ve kannar3a lipi meM par3ha-likha sakate the| kannar3a bhASA aura lipi kA jJAna evaM abhyAsa bhI unhone svayaM kiyaa| usameM adhyApakoMke sahayoga kI saMbhAvanA bhI nahIM sakatI hai, kyoMki usa samaya uttara bhArata meM kannar3a ke adhyApana kI vyavasthA duHsAdhya kArya thaa| kannar3a eka kaThina lipi hai, dravir3a parivAra kI sabhI lipiyA~ kaThina haiN| usako kisI kI sahAyatA ke binA sIkhanA aura bhI kaThina thA, para unhoMne usakA abhyAsakara liyA aura sAdhAraNa abhyAsa nahIM-ve kannar3a bhASA ke granthoMpara vyAkhyAna karate the evaM unheM kannar3a lipi meM likha bhI lete the| bra. rAyamala ne likhA hai : " dakSiNa desasUM pAMca sAta aura tAr3apatrAMviSai karNATI lipi meM likhyA ihA~ padhAre haiM, tAkaM malajI bA~ce hai. vAkA yathArtha vyAkhyAna karai hai karNATI lipi maiM likhi le haiN|" yadyapi unakA adhikAMza jIvana jayapurameM hI bItA, tathApi unheM apanI AjIvikAke liye kucha samaya siMghANA rahanA pdd'aa| vahA~ ve dillI ke eka sAhUkArake yahA~ kArya karate the| 1 indradhvaja vidhAna mahotsava patrikA [ paMDita ToDaramala : vyaktitva aura kartRtva, pariziSTa 1] Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates unake vyavasAya aura Arthika sthitike sambandhameM kucha bhrAMtiyA~ pracalita haiN| kahA jAtA hai ki "ve Arthika dRSTi se bahuta sampanna the| unako par3hAne ke liye banArasase vidvAn bulAyA gayA thaa| unakI pratibhAse prabhAvita hokara unake adhyayana kI vyavasthA amaracaMdajI dIvAnane kI thii| dIvAna amaracaMdajI ke kAraNa unako rAjya meM sammAnanIya pada prApta thaa| isa rAjakarmacArI padase rAjya aura prajA se hitameM unhoMne aneka kArya kiye| unakA prakhara pANDitaya rAjyake vidvAnoMko akharane lagA aura kaI bAra parAjita honese una para dveSa bhAva rakhane lage / " yaha bAta sambhava nahIM hai ki jisa vyaktiko usa yugameM - jaba kI koI vyakti ghara se bAhara jAnA pasanda nahIM karatA aura yAtAyAta ke samucita sAdhana upalabdha nahIM the - apanI alpa vyayameM apanI AjIvikAke liye bAhara jAnA par3A ho, vaha Arthika dRSTise itanA sampanna rahA ho ki usakI zikSA ke liye usake mAtA-pitAne banArasase n bulAyA ho| dUsare yaha bhI sambhava nahIM kI dIvAna amaracaMdajIne unake par3hAne kI vyavasthAkI ho yA unheM rAjyameM koI acchA pada dilAyA ho, kyoMki paMDita ToDaramalajI ke divaMgata hone taka amaracaMdajI dIvAna para pratiSThita hI nahIM hue the| paMDitajIke rAjakarmacArI pada se rAjya aura prajAke hita meM aneka kArya karane kI bAta bhI nirI kalpanA hI lagatI hai| isa sambandha meM koI bhI pramANa upalabdha nahIM hai| rAjA kI vidvatpariSad meM jAne evaM vahA~ vAda-vivAda karane kA koI ullekha nahIM milate aura na yaha saba unakI prakRti ke anukUla hI thaa| paramparAgata mAnyatAnusAra unakI kula Ayu 27 varSa kahI jAtI rahI, parantu unakI sAhitya-sAdhanA, jJAna va pratApa ullekhoMko dekhate hue merA yaha nizcita mata hai ki ve 47 varSa taka avazya jIvita rhe| isa sambandhameM sAdharmI bhAI bra. rAyamala dvArA likhita carcAsaMgraha graMthakI alIgaMja (eTA--u0 pra0) meM prApta hastalikhita prati ke pRSTha 173 kA nimnalikhita ullekha vizeSa draSTavya haiM : "bahuri bArA hajAra trilokasArajIkI TIkA vA bArA hajAra mokSamArgaprakAzaka graMtha aneka zAstrAMke anusvAri ara AtmAnuzAsanajIkI TIkA hajAra tIna yAM tInA graMthAMkI TIkA bhI ToDaramalajI saiMtAlIsa barasa kI Ayu pUrNa kari paraloka viSai gamana kI / " unakI mRtyu-tithi vikrama samvat 1823-24 ke lagabhaga nizcita hai, ata: unakA janma vikrama 1776-77 meM honA caahie| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates rviinkribdhunishmraatomhaamaayaasaansNghuliNkbhaassaamyiiprmehai| AgomaralArajIviThayAcayAtakAmuSya 173 cnnoNkaanaambNdhkbdhiimaansaavdhsvaamiiraabNdhhetushvaidhbhedeppaacosiddhaaNtkmhopaahiit| ||yAkAnAprayaMvasaMbahahoparagomaramAranAmahImogaganadasvAmIjI joyaadinaathbhgvaantaakaanaamhaiN| nAkAcatAlAvirodhakAthyAvatArabhayAnAtahitIyanAmagomAtAradiyAhAyahagomarasArajI valazAstrajIveanusvAritathAprahAkarmaprakRtipratihenopramANApemAyAralApakApAMcavona manApAyadhikAranAkezmanusvAravaracAhAradhavalazAstrajIdrAkanInitabhutavaliyAcAryahana huriyahagomaTTasArajogegavezadi upanyArAjamalamahArAjAtAkAnAmAnabIcamurAdAtAkAza makAnimattayAyayAkAthyavatArabhayAhai sonacaMdrAcAryanImalabA latagAApadAta 2500| samahatyA paratAyAhotAkoTIdrAvaNITIbhASAmaya rAjAcAmuMDarAyavAI nAyanAcariyama sattarIbAhamArabhyAraha 18000 sovIpulakAvaruvAhInAkeyyanuvAriTUTA dezAviSasavAniya rinagaranAvinerAcyAkAdehavighaTogamalanIvapurApavAnIpravartasamyakadRSTInyAyavyAka raNachedAlaMkAragatiyAdizAnadeyAragAmIvakoSatAvatAnAzAmadhyanubhavIvatyadhyAtmIla mAramIttayAMmAranIsahitagomahasAranIyAnInAMkoTIkAhanArarAvaNamubAlerIbhASAmayayanakAupara gAdhAnIcavAkIsaMskRtarIkAkecanusvArabhAvArImAvanAmAkAnAMmamamahatAnacaMdrakAhe tAmImaSTimI vayanathyagocarahe molojinadharmaLImahiyAvaradevasApAnakI mahimojAgIcAhItI yAmitimAyanubha banakarodhaNIdavAvarikahAbihArabArAhalAratrilokasArajIkArIbAbArAhanAramosamAepakA zakaNabhyanedazAsvAyanutvAripathyazyyAnamAMnusAptananIbIrIbAhajAratInayAnImAyethAbATIkA bhImAvajItetIlIptavaramavImpAyupUrNa variparalokravivegamanakImAgagana prakAra hesukA hinAmAlyApanArazyA trAsAlAbhAvasozAkhajIvAhatIzAlAjIDIdhAdimadhya vissai| dhyavayogaTadevakAlamaraNAlAhIgaMgAlavaNakaronaraviSaNapozAlatIsAptAhopavArisa lakAkanIpuruSaprathamahIchaha bAtavicArizAkhabarI galathAnimanajJAnataparimozanAma katAnichahaudIpahalInikaraNyAcArya he soyI chezAbakhApareprakarothyamAnyAyaparA tarAmA pAnipANyAcAhai nAkAralaMghamabIyautpAviSapravananevAyasaMgahAyasAyAbApanAne nANyApramAdakApAMca dahesukahie! saMtApahArASatacAra? yAcAhInAimAnImayuvatanApa zrI di0 jaina maMdira, alIgaMja (ji0 eTA-u0pra0) meM upalabdha, vikrama saMvat 1854 meM lipibaddha 'carcA-saMgraha' graMthakI hastalikhita pratikA pRSTha 173 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paM . bakhatarAma zAhake anusAra kucha matAMdha logoM dvArA lagAe gae zivapiNDIko ukhAr3aneke Aropake saMdarbhameM rAjA dvArA sabhI zrAvakoMko kaida kara liyA gayA thA aura terApaMthiyoMke guru, mahAnadharmAtmA, mahApuruSa, paMDita ToDaramalajI ko mRtyudaNDa diyA gayA thaa| duSToMke bhar3akAnemeM Akara rAjAne unheM mAtra prANa daNr3a hI nahIM diyA, balki gaMdagImeM gar3avA diyA thA / yaha bhI kahA jAtA hai ki unheM hAthIke paira ke nIce kucalA kara mArA gayA thaa| paMDita ToDaramalajIke janma-mRtyu aura Ayuke sambandhameM 'paMDita ToDaramala : vyaktitva aura karttatva' meM vistArase vicAra kiyA gayA hai| vizeSa jAnakArI ke liye ukta graMthakA dUsarA adhyAya dekheN| paMDitajI kA jIvana kAryakSetra AdhyAtmika tattvajJAna kA pracAra va prasAra karanA thA, jise ve lekhana-pravacana Adike mAdhyamase karate the| unakA samparka tatkAlIna AdhyAtmika samAjase pratyakSa va parokSarUpase dUra-dUra taka thaa| sAdharmI bhAI bra0 rAyamala zAhapurAse unase milane siMghANA gae the tathA unakI pratibhAse prabhAvita hokara tIna varSa taka vahIM tattvAbhyAsa karate rhe| jo vyakti unake pAsa nahIM A sakate the ve patra vyavahAra dvArA apanI zaMkAoMkA samAdhAna kiyA karate the| isa saMdarbhameM mulatAna vAloMkI zaMkAoMke samAdhAnameM likhA gayA patra apane ApameM eka graMtha bana gayA hai| 'taba brAhmaNanu mato yaha kiyau, siva uThAMnako TaunA diyau / tAmaiM sabai zrAvagI kaida, karike daMDa kie nRpa phaida / / 1303 / / yaka teraha paMthinumaiM dhramI, ho tau mahA jogya sAhimI / kahai khalanikai nRpa risi tAhi ,hatikai dharyo azuci thala vaahi|| 3041 / / pAThAntara - taba brAhmaNanu mato yaha kiyau , siva uThAMnako TaunA diyau / tAmaiM sabai zrAvagI kaida, DaMDa kiyau nRpa karikai phaida / / 1303 / / guru teraha paMthinukauM bhramI , ToDaramalla nAma sAhimI / tAhi bhUpa mAryo pala mAMhi , gAr3ayau maddhi gaMdagI tAMhi / / 1304 / / - buddhi vilAsa 2 (ka) vIravANI : ToDaramalAMka 285-286 (kha) hindI sAhitya, dvitIya khaNDa, 500 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates aneka jijJAsu unake samparkameM Akara vidvAn bne| unase preraNA pAkara kaI vidvAnoMne sAhitya-sevAmeM apanA jIvana lagAyA evaM paravartI vidvAnoMne unakA anukaraNa kiyaa| prameyaratnamAlA, AptamImAMsA, samayasAra, aSTapAhur3a, svAmI kArtikeyAnuprekSA, sarvArthasiddhi Adi anekoM gaMbhIra nyAya aura siddhAntagraMthoM ke saphala TIkAkAra paMDitapravara jayacaMdajI chAbar3A' ; AdipurANa, padyapurANa, harivaMzapurANa Adi aneka purANoMke lokapriya vacanikAkAra paMDita daulatarAmajI kAsalIvAla; zAntinAthapurANa vacanikAkAra paMDita sevArAmajI; tathA mahAna utsAhI bhramaNazIla vidvAn paMDita devIdAsajI godhA ne paMDita ToDaramalajIkI saMgati se lAbha uThAyA evaM unase preraNA pAkara apanA jIvana mA~ sarasvatIkI sevAmeM samarpita kara diyaa| dIvAna ratanacaMda aura bAlacaMda chAbar3A ke atirikta udAsIna zrAvaka mahArAma osavAla, ajabarAya, trilokacaMda pATanI, trilokacaMda saugAnI, nayanacaMda pATanI Adi paMDita ToDaramalajIke sakriya sahayogI evaM unakI dainika sabhAke zrotA the / unakI AtmasAdhanA aura tattvapracArakA kArya suniyojita evaM suvyavasthita thaa| mudraNakI suvidhA na honese tatsambandhI abhAva kI pUrti hetu daza-bAraha kuzala lipikAra zAstroMkI pratilipiyA~ karate rahate the| paMDita ToDaramalajI kA vyAkhyAna sunane unakI zAstra sabhA meM hajAra-bArahaso strI-puruSa pratidina Ate the| bAlaka-bAlikAoM evaM praur3ha puruSoM evaM mahilA vargake dhArmika adhyayana-adhyApanakI pUrI-pUrI vyavasthA thii| ukta sabhI vyavasthAkI carcA bra0 rAyamalane vistArase kI hai / unakA kAryakSetra sampUrNa bhAratavarSa thaa| unakA pracAra kArya Thosa thaa| yadyapi usa samaya yAtAyAta kI koI suvidhAyeM nahIM thI, tathApi unhoMne dakSiNa bhAratameM samudra ke kinAre taka dhavalAdi siddhAntazAstroMkI prAptikeliye prayatna kiyA thaa| ukta saMdarbha meM bra0 rAyamala indradhvaja mahotsava patrikAmeM likhate haiM : "aura doya-cyAri bhAI dhavala mahAdhavala, jayadhavala lene] dakSiNa deza virSe jainabadrI nagara vA samudra tAMI gae the|" 'sarvArthasiddhi vacanikA prazasti 2 siddhAntasAra saMgraha vacanikA prazasti 3 vahI *jIvana patrikA | paMDita ToDaramala : vyaktitva aura kartRtva, pariziSTa 1] Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates bahuta parezAnI uThAne ke bAda bhI, yahA~ taka kI eka vyakti kI jAna bhI calI gaI, unheM ukta zAstra prApta karane meM saphalatA nahIM milI; kintu unhoMne prayAsa karanA nahIM chodd'aa| bra0 rAyamala isI saMrdhabhameM Age likhate haiM : "dhavalAdi siddhAnta tau uhAM bhI bacai nAMhI hai| darzana mAtra hI hai uhA~ vAkI yAtrA jurai hai .I dezameM siddhAntAMkA Agamana huvA naahiiN| rupayA hajAra doya 2000] pAMca-sAta AdamyAMkai jAbai-Abai khaDaci pddyaa| eka sAdharmI DAlUrAmakI uhAM hI paryAya pUrI huii|. .. bahuri yA bAta ke upAya karanemaiM barasa cyAripA~ca laagaa| pA~ca vizvA auruM bhI upAya varte hai| auraMgAbAdasUM sau kosa parai eka malayakher3A hai tahAM bhI tInU~ siddhAnta birAjai hai| malayakher3Aghra siddhAnta maMgAyabekA upAya hai| so dekhiyae e kArya vaNaneMviSai kaThinatA vizeSa hai / " adhyayana aura dhyAna yahI unakI sAdhanA thii| nirantara AdhyAtmika adhyayana, cintana, mananake phala svarUpa 'maiM ToDaramala hU~' kI apekSA 'maiM jIva hU~' kI anubhUti unameM adhika prabala ho uThI thii| yahI kAraNa hai ki jaba ve 'samyagjJAnacaMdrikA prazasti' meM apanA paricaya dene lage to sahaja hI likhA gayA : maiM hU~ jIva-dravya nitya cetanA svarUpa meryo, lagyo hai anAditai kalaMka karma mala kau / tAhiko nimitta pAya rAgAdika bhAva bhaye, bhayo hai zarIrako milApa jaise khaka kau / / rAgAdika bhAvaniko pAyakeM nimitta puni, hota karmabandha aise hai banAva jaise kala kau| aiseM hI bhramata bhayo mAnuSa zarIra joga, baneM to baneM yahAM upAva nija thala kau / / 36 / / rambhApati stuta guNa janaka, jAko jogIdAsa / soI mero prAna hai, dhArai pragaTa prakAza / / 37 / / indradhvaja vidhAna mahotsava patrikA [ paMDita ToDaramala : vyaktitva aura kartRtva, pariziSTa 1] Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates maiM Atama aru pudgala khaMdha, milikai bhayo paraspara baMdha / so asamAna jAti paryAya , upajyo mAnuSa nAma kahAya / / 38 / / mAta garbhameM so paryAya , karake pUraNa aMga subhAya / bAhara nikasi pragaTa jaba bhayo ,taba kuTumbako melo bhayo / / 39 / / nAma dharyo tina harSita hoya, ToDaramalla 'kahe saba koya / aiso yahu mAnuSa paryAya , badhata bhayo nija kAla gamAya / / 40 / / deza DhuMDhAraha mAMhI mahAna, nagara 'savAI' jayapura thAna / / tAmeM tAko rahano ghano, thoro rahano oThe bano / / 41 / / tisa paryAyavi jo koya, dekhana-jAnana hAro soya / maiM hU~ jIva-dravya guna-bhUpa, eka anAdi-ananta arUpa / / 42 / / karma udaya ko kAraNa pAya, rAgAdika ho haiM duHkhadAya / te mere aupAdhika bhAva, inikoM vinazaiM maiM zivarAya / / 43 / / pratibhA ke dhanI aura Atma sAdhanA-sampanna hone para bhI unheM abhimAna cha bhI nahIM gayA thaa| apanI racanAoMke kartRtva ke sambandhameM likhate haiM : vacanAdika likhanAdika kriyA, varNAdika aru indriya hiyA / ye saba haiM pudgala ke khela, inameM nAhIM hamAro mela / / rAgAdika vacanAdika ghanAM, inake kAraNa kArija panAM / tAteM bhinna na dekhyo koya, binu viveka jaga aMdhA hoya / / jJAna rAga to merau milyau, likhanau karanau tanuko milyau / kAgaja masi akSara AkAra, likhiyA artha prakAzana hAra / / aisau pustaka bhayo mahAna, jAteM jAneM artha sujAna / yadyapi yahu pudgalako khaMda, hai tathApi zrutajJAna nibaMdha / / 1 samyagjJAnacaMdrikA prazasti Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMDita ToDaramalajI AdhyAtmika sAdhaka the| unhoMne jaina darzana aura siddhAntoMkA gahana adhyayana hI nahIM kiyA, apitu use tatkAlIna jana bhASA meM likhA bhI hai| isameM unakA mukhya uddezya apane dArzanika ciMtanako jana sAdhAraNa taka pahu~cAnA thaa| paMDitajI prAcIna jaina granthoM kI vistRta, gahana parantu subodha bhASA-TIkAe~ likhiiN| ina bhASATIkAoMmeM kaI viSayoM para bahuta hI maulika vicAra milate haiM, jo unake svatantra cintanake pariNAma the| bAda meM inhIM vicAroM ke AdhAra para unhoMne katipaya maulika granthoM kI racanA bhI kii| unameM se sAta to TIkA grantha haiM aura pA~ca maulika racanAe~ haiN| unakI racanAoMko do bhAgoM meM bAMTA jA sakatA hai : (1) maulika racanAe~ (2) vyAkhyAtmaka TIkAe~ maulika racanAe~ gadya aura padya donoM rUpoMmeM haiN| gadya racanAe~ cAra zailiyoM meM milatI haiM - (ka) varNAtmaka zailI (kha) patrAtmaka zailI (ga) yaMtra-racanAtmaka [ cATa] zailI (gha) vivecanAtmaka zailI varNAtmaka zailI meM samosaraNa AdikA sarala bhASA meM sIdhA varNana hai| paMDitajIke pAsa jijJAsu loga dUra-dUra se apanI zaMkAe~ bhejate the, unake samAdhAna meM vaha jo kucha likhate the, vaha lekhana patrAtmaka zailI ke aMtargata AtA hai| isameM tarka aura anubhUtikA sundara samanvaya hai| ina patroMmeM eka patra bahuta mahatvapUrNa hai| solaha pRSThIya yaha patra 'rahasyapUrNa ciTThI' ke nAma se prasiddha hai| yaMtra-racanAtmaka zailI meM cArTI dvArA viSaya ko spaSTa kiyA gayA hai| 'arthasaMdRSTi adhikAra' isI prakAra kI racanA hai| vivecanAtmaka zailImeM saiddhAntika viSayoMko praznottara paddhatimeM vistRta vivecana karake yukti va udAharaNoM se spaSTa kiyA gayA hai| 'mokSamArgaprakAzaka' isI zreNI meM AtA hai| padyAtmaka racanAe~ do rUpa meM upalabdha haiM : (1) bhaktiparaka (2) prazastiparaka bhaktiparaka racanAoMmeM gommaTasAra pUjA evaM graMthoMke Adi, madhya aura antameM prApta phuTakara padyAtmaka racanAe~ haiN| granthoMke aMtameM likhI gaI paricayAtmaka prazastiyA~ prazastiparaka zreNI meM AtI haiN| paMDita ToDaramalajI kI vyAkhyAtmaka TIkAe~ do rUpoMmeM pAI jAtI haiM : (1) saMskRta graMthoMkI TIkAe~ (2) prAkRta graMthoMkI TIkAe~ Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates saMskRta granthoMkI TIkAe~ AtmAnuzAsana bhASATIkA aura puruSArthasiddhayupAya bhASATIkA hai| prAkRta graMthoMmeM gommaTasAra jIvakANDa, gommaTasAra karmakANDa, labdhisAra-kSapaNAsAra aura trilokasAra haiM, jinakI bhASA TIkAe~ unhoMne likhI haiN| gommaTasAra jIvakANDa, gommaTasAra karmakANDa, labdhisAra-kSapaNAsArakI bhASA - TIkAe~ paMDita ToDaramalajI ne alaga-alaga banAI thIM, kintu ukta cAroM TIkAoMko paraspara eka dUsare se sambandhita evaM paraspara ekakA adhyayana dUsareke adhyayanameM sahAyaka jAnakara, unhoMne ukta cAroM TIkAoMkoM milA kara eka kara diyA tathA unakA nAma 'samyagjJAnacaMdrikA' rakha diyaa| samyagjJAnacaMdrikAkI pIThIkAmeM ukta cAroM graMtha kI TIkA milAkara eka kara dene ke sambandhameM sayukti samartha kAraNa prastuta kiye haiM / prazastimeM tatsaMbandhI ullekha isaprakAra hai : yA vidhi gommaTasAra labdhisAra granthanikI, inikai bhinna-bhinna bhASATIkA kInI artha gAyakaiM / paraspara sahAyakapanau dekhyau, taiM eka kara daI hama tinako milAyakeM / samyagjJAnacaMdrikA dharyo hai yAkau nAma, soI hota hai saphala jJAnAnanda upajAyakai / kalikAla rajanImeM arthako prakAza kareM, yAtaiM nija kAja kIjai iSTa bhava bhAyakaiM / / 30 / / samyagjJAnacaMdrikA vivecanAtmaka gadya zailImeM likhI gaI hai| prAraMbhameM ikahattara pRSThakI pIThikA hai| Aja navIna zailIse saMpAdita graMthoMmeM bhUmikA kA bar3A mahatva mAnA jAtA hai| zailI ke kSetrameM lagabhaga do sau bIsa varSa pUrva likhI gaI samyagjJAnacaMdrikAkI pIThikA Adhunika bhUmikA kA Arambhika rUpa / kintu bhUmikA kA Adya rUpa hone para bhI usameM praur3hatA pAI jAtI hai, usameM halakApana kahIM bhI dekhane ko nahIM miltaa| isake par3hane se granthakA pUrA hArda khula jAtA hai evaM isa gUr3ha graMthake par3hanemeM Ane vAlI pAThaka kI samasta kaThinAiyA~ dUra ho jAtI haiN| hindI AtmakathA - sAhitya meM jo mahatva mahAkavi paMDita banArasIdAsake 'ardhakathAnaka' ko prApta hai, vahI mahattva hindI bhUmikA - sAhityameM samyagjJAnacaMdrikAkI pIThikA kA hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMDita paramAnanda zAstrI 'trilokasAra bhASATIkA' ko bhI samyagjJAnacaMdrikAmeM sammilita mAnate ha , para paMDita ToDaramalajIne spaSTa rUpase kaI sthAnoM para likhA hai ki 'samyagjJAnacaMdrikA' gommaTasAra jIvakANDa, gommaTasAra karmakANDa, labdhisAra aura kSapaNAsArakI TIkA kA nAma hai / kahIM bhI trilokasAra ke nAma kA ullekha nahIM kiyA hai| labdhisAra-kSapaNAsAra sahita bhASATIkA samApta karate hue likhA hai - "iti zrImat labdhisAra vA kSapaNAsAra sahita gommaTasAra zAstrakI samyagjJAnacaMdrikA bhASATIkA smpuurnn|" ataH yaha nizcita hai ki ' trilokasAra bhASATIkA ' samyagjJAnacaMdrikA kA aMga nahIM hai| mokSamArgaprakAzaka paMDita ToDaramalajIkA eka mahatvaparNa graMtha hai| isa graMthakA AdhAra koI eka graMtha na hokara sampUrNa jaina sAhitya hai| yaha sampUrNa jaina siddhAnta ko apane meM sameTa lenekA eka sArthaka prayatna thA, para kheda hai ki yaha graMtharAja pUrNa na ho skaa| anyathA yaha kahanemeM saMkoca na hotA ki yadi sampUrNa jaina vAGmaya kahIM eka jagaha sarala, subodha aura janabhASAmeM dekhanA ho to mokSamArgaprakAzakako dekha liijie| apUrNa hone para bhI yaha apanI apUrvatA ke liye prasiddha hai| yaha eka atyanta lokaprIya graMtha hai jisake kaI saMskaraNa nikala cukeM haiM evaM khar3I bolI meM isake anuvAda bhI kaI bAra ' mokSamArgaprakAzaka ( sastI graMthamAlA, dillI), prastAvanA, 28 zrImat labdhisAra vA kSapaNAsAra sahita zruta gommaTasAra / tAkI samyagjJAnacaMdrikA bhASAmaya TIkA vistAra / / prAraMbhI pUrana huI, bhaye samasta maMgalAcAra / saphala manoratha bhayo hamAro, pAyo jJAnAnaMda apAra / / 1 / / 2 zrI digambara jaina bar3A mandira terApaMthiyAna, jayapura meM upalabdha hastalikhita prati (vi0 saM0 1850), pRSTha 285 prakAzaka prakAzana tithi bhASA pratiyA~ brajabhASA (ka) bAbU jJAnacaMdajI jaina, lAhaura (kha) jaina graMtha ratnAkara kAryAlaya, bambaI (ga) bAbU pannAlAla caudharI, vArANasI (gha) anantakIrti graMthamAlA, bambaI (Ga) sastI graMthamAlA, dillI (ca) sastI graMthamAlA, dillI (cha) sastI graMthamAlA, dillI (ja) sastI graMthamAlA, dillI vi0 saM0 1954 san 1911 I0 vI0ni0 saM0 2451 vI0 ni0 saM0 2463 1000 3000 1000 1000 4000 1000 2300 2200 san 1965 I0 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzita ho cuke haiM yaha urdUmeM bhI chapa cukA hai / marAThI aura gujarAtImeM bhI isake anuvAda prakAzita ho cuke haiM / abhI taka saba kula milAkara isakI 62,200 pratiyA~ chapa cukIM haiN| isake atirikta bhArata varSake digambara jaina maMdiroMke zAstrabhaNDAroMmeM isa graMtharAja kI hajAroM hasta likhita pratiyA~ pAyI jAtI haiN| samUce samAjameM yaha svAdhyAya aura pravacanakA lokapriya graMtha hai| Aja bhI paMDita ToDaramalajI digambara jaina samAja meM sarvAdhika par3he jAne vAle vidvAn haiN| mokSamArgaprakAzaka kI mUla prati bhI upalabdha haiM evaM usake phoTopriNTa karA liye gae haiM jo jayapura, dillI aura sonagar3ha meM surakSita haiN| isa para svatantra pravacanAtmaka vyAkhyAe~ bhI milatI haiM / isa graMthakA nirmANa graMthakArakI aMtaHpreraNA kA pariNAma hai / alpabuddhi vAle jijJAsu jIvoMke prati dharmAnurAga hI antaHpreraNAkA preraka rahA hai| graMtha - nirmANa ke mUla meM koI lokika AkAMzA nahIM thI / dhana, yaza aura sammAnakI cAha tathA nayA paMtha calAnekA moha bhI isakA preraka nahIM thA; kintu jinako nyAya, vyAkaraNa, naya aura pramANakA jJAna nahIM hai aura jo mahAna zAstroMke artha samajhane meM sakSama nahIM hai, unake liye janabhASAmeM subodha grantha banAneke pavitra uddezya se hI isa graMthakA nirmANa huA hai / (ka) (kha) (ga) (gha) (Ga) 2 Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 3 prakAzaka a0 di0 jaina saMgha, mathurA zrI di0 jaina svAdhyAya maMdira drasTa, sonagar3ha zrI di0 jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagar3ha zrI di0 jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagar3ha zrI di0 jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagar3ha dAtArAma ceriTebala TrasTa, 1583, darIbakalA~, dehalI vi0 saM0 2027 (ka) zrI di0 jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagar3ha mahAvIra bra0 Azrama, kAraMjA prakAzana tithi vI0 ni0 saM0 2005 vi0 saM0 2023 vi0 saM0 2026 vi0 saM0 2030 vi0 saM0 2035 4 zrI di0 jaina maMdira dIvAna bhadIcaMdajI, ghI vAloMkA rastA, jayapura 5 vahI 6 zrI di0 jaina sImaMdhara jinAlaya, javerI bAjAra, bambaI 10 7 zrI di0 jaina mumukSu maNDala, zrI di0 jaina maMdira dharmapurA, dehalI 8 zrI di0 jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagar3ha pratiyA~ 1000 11000 7000 7000 11000 (prastuta saMskaraNa ) bhASA khar3I bolI urdU gujarAtI marAThI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com 1000 9 AdhyAtmika satpuruSa zrI kAnajI svAmI dvArA kiye gae pravacana 'mokSamArgaprakAzakakI kiraNeM ' nAma se do bhAgoM meM zrI di0 jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagar3hase hindI va gujarAtImeM kaI bAra prakAzita ho mokSamArgaprakAzaka, prastuta saMskaraNa, pRSTha 19 6700 2000
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates prApta mokSamArgaprakAzakameM nau adhikAra haiM / prArambhameM ATha adhikAra to pUrNa ho gae, kintu nauvA~ adhikAra apUrNa hai| isa adhikArameM jisa viSaya ( samyagdarzana) uThAyA gayA hai, usake anurUpa isameM kucha bhI nahIM kahA jA sakA hai| samyadarzana ke ATha aMga aura paccIsa doSoMke nAma mAtra ginAe jA sake haiN| unakA sAMgopAMga vivecana nahIM ho pAyA hai| jahA~ viSama chUTA hai vahA~ vivecya prakaraNa bhI adhUrA raha gayA hai, yahA~ taka ki aMtima pRSThakA aMtima zabda 'bahuri ' bhI bahu likhA jAkara adhUrA chUTa gayA hai| mokSamArgaprakAzakakI hastalikhita mUla prati dekhane para yaha pratIta huA ki mokSamArgaprakAzakake adhikAroMke krama evaM vargIkaraNa ke sambandhameM paMDitajI punarvicAra karanA cAhate the kyoMki tIsare adhikAra taka to ve adhikAra ke aMta hone para spaSTa rUpase likhate haiM ki prathama, dvitIya va tRtIya adhikAra samApta huA; kintu cauthe adhikArase yaha krama avyavasthita ho gyaa| cauthe ke aMta meM likhA hai 'chaThA adhikAra samApta huA' / pA~cave adhikArake antameM kucha likhA va kaTA huA hai| patA nahIM calatA ki kyA likhA huA hai evaM vahA~ adhikAra zabda kA prayoga nahIM hai| chaThe adhikAra ke aMta meM chaThA likhane kI jagaha chor3I gaI hai| usakI jagaha 6 kA aMka likhA huA hai| sAtaveM aura AThaveM adhikArake aMta kA vivaraNa spaSTa hone para bhI unameM adhikAra saMkhyA nahIM dI gaI hai evaM usake liye sthAna chor3A gayA hai| graMthake ArambhameM prathama pRSTha para adhikAra nambara tathA nAma jaise 'pIThabaMdha prarUpaka prathama adhikAra' nahIM likhA hai, jaise kI prathama adhikAra ke aMta meM likhA hai| 66 OM namaH siddhaM / / atha mokSamArga prakAzaka nAmA zAstra likhyate / / " likha kara maMgalAcaraNa Arambha kara diyA gayA hai| anya adhikAroMke prArambha meM bhI adhikAra nirdeza va nAmakaraNa nahIM kiyA gayA hai| apUrNa nauveM adhikArako pUrNa karane ke bAda usake Age aura bhI kaI adhikAra likhane kI unakI yojanA thI / na mAlUma paMDitapravara ToDaramalajI ke mastiSka meM kitane adhikAra pracchanna the ? prApta nau adhikAroMmeM lekhaka ne bAraha sthAnoM para aise saMketa diye haiM ki isa viSaya para Age yathAsthAna vistArase prakAza DAlA jAyagA / ' mokSamArgaprakAzaka, prastuta saMskaraNa (1) so ina sabakA vizeSa Age karma adhikArameM likheMge vahA~ se jAnanA / pRSTha 30 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates ukta saMketoM aura pratipAdita viSaya ke AdhAra para pratIta hotA hai ki yadi yaha mahAgraMtha nirvighna samApta ho gayA hotA to pA~ca hajAra pRSThoM se kama nahIM hotA aura usameM mokSamArgake mUlAdhAra samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrakA vistRta vivecana hotaa| unake antarameM kyA thA, ve isameM kyA likhanA cAhate the- yaha to ve hI jAneM, para prApta graMthake AdhAra para hama kaha sakate haiM ki usakI saMbhAvita rUpa-rekhA kucha aisI hotI : (2) sarvajJa-vItarAga arhantadeva haiM : bAhya-abhyantara parigraha rahita nirgrantha guru haiN| inakA varNana isa graMthameM Age vizeSa likheMge so jaannaa| pRSTha 136 isaliye samyazraddhAnakA svarUpa yaha nahIM hai| saccA svarUpa hai usakA varNana Age kareMge so jaannaa| pRSTha 157 (4) parantu dravyaliMgI munike zAstrAbhyAsa hone para bhI mithyAjJAna kahA hai, asaMyata samyagdRSTikA viSayAdirUpa jAnanA use samayagjJAna kahA hai| isaliye yaha svarUpa nahIM hai| saccA svarUpa Age kaheMge so jaannaa| pRSTha 157 (5) aura unake matake anusAra gRhasthAdikake mahAvratAdi binA aMgIkAra kiye bhI samyakcAritra hotA hai, isaliye yaha svarUpa nahIM hai| saccA svarUpa Age kaheMge so jaannaa| pRSTha 158 (6) (7) sacce jina dharmakA svarUpa Age kahate haiN| pRSTha 167 jJAnIke bhI mohake udayase rAgAdi hote haiM yaha satya hai; parantu buddhipUrvaka rAgAdika nahIM hote| usakA vizeSa varNana Age kreNge| pRSTha 207 (8) (9) (10) tathA bharatAdika samyagdRSTiyoMke viSaya-kaSAyoMki pravRtti jaise hotI hai vaha bhI vizeSarUpa se Age kheNge| pRSTha 207 aMtaraMga kaSAyazakti ghaTAnese vizuddhatA honepara nirjarA hotI hai| so isake pragaTa svarUpa kA Age nirUpaNa kreNge| pRSTha 232 aura phala lagatA hai so abhiprAyameM jo vAsanA hai usakA lagatA hai| usakA vizeSa vyAkhyAna Age kreNge| vahA~ svarUpa bhalI-bhA~ti bhAsita hogaa| pRSTha 238 / AjJAnusArI huA dekhA-dekhI sAdhana karatA hai| isaliye isake nizcaya-vyavahAra mokSamArga nahIM huaa| vahA~ nizcaya-vyavahAra mokSamArgakA Age nirUpaNa kreNge| usakA sAdhana hone para hI mokSamArga hogaa| pRSTha 257 usI prakAra vahI AtmA karma udaya nimittake vaza bandha hone ke kAraNoM meM : viSaya sevanAdi kArya va krodhAdi kArya karate hai; tathApi usa zraddhAna kA usake nAza nahIM hotaa| isakA vizeSa nirNaya Age kreNge| pRSTha 321 (12) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mokSamArgaprakAzakakI saMbhAvita rUparekhA: mokSamArga samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritra anekAnta syAdvAda anuyoga pramANa naya dezacAritra sakala cAritra bAraha vrata sapta tatva yA deva,zAratra ,gurukI AtmAnubhUti nava padArthakI saccI zraddhA saccI zraddhA bahirAtmA antarAtmA paramAtmA pratyakSa parosa / zuddhopayoga zubhopayoga dhyAna thamA nuyoga caraNAnuyoga karaNAnuyoga dravyAnuyoga smRti pratyabhijJAna tarka anumAna Agama deva zAstra garu jIva ajIva Asava badha savara nirjarA mokSa puNya pApa vyavahAra nizcaya dravyArthika paryAyArthika pA~ca aNuvrata tIna guNavata cAra zikSA vrata guNasthAna mAgaNArasthAna ahiMsANuvrata satyANuvrata acauryANuvrata brahmacaryANuvrata parigrahaparimANANuvrata | sAmAyika proSadhopavAsa bhogopabhogaparimANavrata atithisaMvibhAgavata Adi jIvake bheda divrata dezavata anarthadaNDavata 28 mUla guNa pudagala dharma adharma AkAza kAla - pA~ca samiti pA~ca indriyavijaya cha. Avazyaka sAta zeSaguNa jJAnAvaraNAdi karma ahiMsA satya acaurya brahmacarya aparigraha sparzana rasanA ghANa cakSu karNa Iyo bhASA aiSaNA AdAnanikSepaNa pratiSThApanA sAmAyika vaMdanA stuti pratikramaNa svAdhyAya dhyAna nagnatva kezalucana bhUmizayana daMtadhAvanatyAga khar3e-khar3e AhAra lenA snAnatyAga dina meM eka bAra hI AhAra lenA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kAzI nivAsI kavivara vRndAvanadAsako likhe patrameM paMDita jayacaMda chAbar3Ane vikrama saMvat 1880 meM mokSamArgaprakAzakake apUrNa hone kI carcA evaM mokSamArgaprakAzakako pUrNa karane ke unake anurodhako svIkAra karane meM asamarthatA vyakta kI hai| ataH yaha to nizcita hai ki vartamAna prApta mokSamArgaprakAzaka apUrNa hai, para prazna yaha raha jAtA hai ki isake Age mokSamArgaprakAzaka likhA gayA yA nahIM? isake AkAra ke sambandha meM sAdharmI bhAI bra0 rAyamalane apanI indadhvaja vidhAna mahotsava patrikA meM vikrama saMvat 1821 meM ise bIsa hajAra zloka pramANa likhA hai tathA inhoMne hI apane carcA-saMgraha graMthake bAhara hajAra zloka pramANa honekA ullekha kiyA hai| bra0 rAyamala paMDita ToDaramalajI ke ananya sahayogI evaM nitya nikaTa samparkameM rahane vAle vyakti the| unake dvArA likhe gaye ukta ullekhoMko paraspara virodhI ullekha kaha kara apramANita ghoSita kara denA anusaMdhAna ke mahatvapUrNa sUtra kI upekSA karanA hogaa| gaMbhIratA se vicAra karanepara aisA lagatA hai ki bAraha hajAra zloka pramANa to prApta mokSamArgaprakAzakake sambandhameM haiM, kyoMki prApta mokSamArgaprakAzaka hai bhI itanA hI; kintu bIsa hajAra zloka pramANa vAlA ullekha usake aprAptAMzakI ora saMketa karatA hai| __ merA anumAna hai ki isa graMtha kA aprAptAMza unake anya sAmAna ke sAtha tatkAlIna sarakArane jabta kara liyA gayA hogA aura yadi unakA jabtI kA sAmAna rAjakoSameM surakSita hogA to nizcaya hI unake adhyayana kI anya sAmagrI va bAkI kA mokSamArgaprakAzaka bhI usameM hone caahie| unake jabta kiye gaye sAmAna kI eka sUcI bhI lekhaka ke dvArA dekhI gaI hai, para usake bAre meM abhI vistAra se kucha likhanA sambhava nahIM hai| yaha graMtha vivecanAtmaka gadyazailI meM likhA gayA hai| praznottaroM dvArA viSaya ko bahata gaharAI se spaSTa kiyA gayA hai| isakA pratipAdya eka gaMbhIra viSaya hai, para jisa viSayako -------aura likhyAya ki ToDaramalajI kRta mokSamArgaprakAzaka graMtha pUrNa bhayA nahIM, tAko pUraNa karanA yogya hai| so koI eka mUla graMthakI bhASA hoya to hama pUraNa kreN| unakI buddhi bar3I thI yAteM binA mUla graMthake Azraya unane kiyaa| hamArI etI buddhi nAhIM, kaise pUraNa kreN| vRndAvana vilAsa, 132 2 paMDita ToDaramalajI : vyaktitva aura kartRtva, pariziSTa 1 prastuta graMtha, prastAvanA, 17 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates uThAyA gayA hai usake sambandhameM uThane vAlI pratyeka zaMkAkA samAdhAna prastuta karanekA saphala prayAsa kiyA gayA hai / pratipAdana zailImeM manovaijJAnikatA evaM maulikatA pAyI jAtI hai| prathama zaMkA ke samAdhAna meM dvitIya zaMkAkI utthAnikA nihita rahatI hai| graMthoMko par3hate samaya pAThakake hRdayameM jo prazna upasthita hotA hai use hama agalI paMktimeM likhA pAte haiM / graMtha par3hate samaya pAThakako Age par3hane kI utsukatA barAbara banI rahatI hai| vAkya-racanA saMkSipta aura viSaya - pratipAdana zailI tArkika evaM gaMbhIra hai| vyarthakA vistAra usameM nahIM hai, para vistAra ke saMkocameM koI viSaya asapaSTa nahIM rahA hai| lekhaka viSayakA yathocita vivecana karatA huA Age bar3hane ke liye sarvatra hI Atura rahA hai| jahA~ kahIM viSaya kA vistAra bhI huA hai vahA~ uttarottara navInatA AtI gaI hai| vaha viSayavistAra saMgopAMga viSaya - vivecanA kI preraNA se hI huA hai| jisa viSaya ko unhoMne chuA usameM 'kyoM' kA praznavAcaka samApta ho gayA hai| zailI aisI adbhuta hai ki eka aparicita viSaya bhI sahaja hRdayaMgama ho jAtA hai| viSaya ko spaSTa karane ke liye samucita udAharaNoMkA samAveza hai| kaI udAharaNa to sAMgarUpaka ke samAna kaI adhikAroM taka calate haiN| jaise rogI aura vaidya kA udAharaNa dvitIya, tRtIya, caturtha aura paMcama adhikAroM ke AraMbha meM AyA hai| apanI bAta pAThakake hRdayameM utArane ke liye paryApta Agama-pramANa, saiMkar3oM tarka tathA jainAjaina darzanoM aura graMthoMke aneka kathana va uddharaNa prastuta kiye gaye haiN| aisA lagatA hai ve jisa viSayakA vivecana karate haiM usake sambandhameM asaMkhya uhApoha unake mAnasameM hiloreM lene lagate haiM tathA vastu kI gaharAImeM utaratehI anubhUti lekhanImeM utarane lagatI hai| ve viSaya ko pUrA spaSTa karate haiN| prasaMgAnusAra jahA~ viSaya asapaSTa chor3anA par3A hai vahA~ ullekha kara diyA hai ki use Age vistAra se sapaSTa kareMge / pratipAdya viSaya kI dRSTise bhI paMDitajI kA pradeya kama nahIM hai| yadyapi mokSamArgaprakAzakakA pratyeka vAkya ArSasammata hai tathApi usameM bahuta sA nayA prameya upasthita kiyA gayA hai jo jinAgamameM usa rUpa se kahIM upalabdha nahIM hai / isa prakAra ke viSaya graMtha meM sarvatra Aye haiN| vizeSa kara sAtavA~ va AThavA~ adhikAra isa dRSTi se ullekhanIya hai| kucha prakaraNa nimnalikhita haiM jinakA vastuta vivecana yahA~ saMbhava nahIM hai, ata: ve mUlameM paThanIya haiM : -- (1) nizcayAbhAsI, vyavahArAbhAsI Adi ke rUpa meM jaina mithyAdRSTiyoMkA vargIkaraNa (pRSTha 193 ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates (2) paMcaparameSThIkA sahI svarUpa ( pRSTha 2 va 221) (3) sapta tattvoM sambandhI bhUla (pRSTha 225 ) nizcaya-vyavahAra ( pRSTha 248) / jaina zAstroMkA artha samajhane kI paddhati (pRSTha 251) cAroM anuyogoMkA prayojana, vyAkhyAnakA vidhAna , kathana paddhati, doSa kalpanAkA nirAkaraNa Adi (pRSTha 268) saiddhAntika dRSTise to unhoMne nayA prameya upasthita kiyA hI hai, sAtha hI tatkAlIna samAja evaM usake dhArmika kriyA-kalApa bhI unakI dRSTi se ojhala nahIM raha ske| zAstrAdhyayana evaM AtmAnubhavanake atirikta unakA loka-nirikSaNa bhI atyanta sUkSma rahA hai| namUneke taura para lagabhaga 210 varSa purAnA unakA yaha citraNa Aja bhI sarvatra dekhA jA sakatA "vahA~ kitane hI jIva kulapravRtti se athavA dekhA-dekhI lobhAdike abhiprAyase dharma sAdhate haiM, unake to dharmadRSTi nahIM hai| yadi bhakti karate haiM to cittato kahIM hai, dRSTi ghumatI rahatI hai aura mukhameM pAThAdi karate haiM va namaskArAdi karate haiM; parantu yaha ThIka nahIM hai| maiM kauna hU~, kisakI stuti karatA hU~, kisa prayojana ke artha stuti karate hU~, pAThameM kyA artha hai, so kucha patA nahIM hai| tathA kadAcit kudevAdikakI bhI sevA karane laga jAtA hai; vahA~ sudeva-guruzAstrAdi va kudeva-guru-zAstrAdikI vizeSa pahicAna nahIM hai| tathA yadi dAna detA hai to pAtra-apAtrake vicAra rahita jaise apanI prazaMsA ho vaise dAna detA hai| tathA tapa karatA hai to bhUkhA raha kara mahaMta panA ho vaha kArya karatA hai; pariNAmoMki pahicAna nahIM hai| tathA vratAdi dhAraNa karatA hai to vahA~ bAhya kriyA para dRSTi hai; so bhI koI saccI kriyA karatA hai, koI jhUThI karatA hai; aura jo aMtaraMga rAgAdi bhAva pAe jAte haiM unakA vicAra hI nahIM hai, tathA bAhya meM bhI rAgAdike poSaNake sAdhana karatA hai| tathA pUjya-prabhAvanAdi kArya karatA hai to vahA~ jisaprakAra lokameM bar3AI ho, va viSaya-kaSAyakA poSaNa ho usaprakAra kArya karatA hai| tathA bahata hiMsAdika utpanna karatA so yaha kArya to apane tathA anya jIvoMke pariNAma sudhAraneke artha kahe haiN| tathA vahA~ kiMcit hiMsAdika bhI utpanna hote hai; parantu jisameM thor3A aparAdha aura guNa adhika ho Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates vaha kArya karanA kahA hai| so pariNAmoMkI to pahacAna nahIM hai aura yahA~ aparAdha kitanA lagatA hai, guNa kitanA hotA hai - aise naphA-ToTekA jJAna nahIM hai va vidhi-avidhikA jJAna nahIM hai| tathA zAstrAbhyAsa karatA hai to vahA~ paddhatirUpa pravartatA hai| yadi bA~catA hai to auroMko sunA detA hai, yadi par3hatA hai to Apa par3ha jAtA hai, sunatA hai to jo kahate haiM vaha suna letA hai; parantu jo zAstrAbhyAsakA prayojana hai use Apa aMtaraMgameM nahIM avadhAraNa karatA - ityAdi dharmakAryoMke marmako nahIM phicaantaa| kitane to jisa prakAra kulameM bar3e pravartate haiM usI prakAra hameM bhI karanA, athavA dUsare karate haiM, vaisA hameM bhI karanA, va aisA karanese hamAre lobhAdikakI siddhi hogI - ityAdi vicAra sahita abhUtArthadharmako sAdhate haiM / " vidvAnoM aura mumukSu-baMdhuoMkA dhyAna AkarSita karaneke liye mokSamArgaprakAzakameM samAgata jainadharmake mUlatattvako sparza karane vAle kucha krAMtikArI vAkya-khaMDa yahA~ prastuta haiM (1) isaliye hiMsAdivat ahiMsAdikako bhI bandha kA kAraNa jAnakara heya hI maannaa| (pRSTha 226) (2) tattvArthasUtrameM Asrava padArthakA nirUpaNa karate hue mahAvrata-aNuvratako bhI AsravarUpa kahA hai| ve upAdeya kaise hoM ? ( pRSTha 229) so hiMsAke pariNAmoMse to pApa hotA hai aura rakSAke pariNAmoMse saMvara kahoge to puNyabandha kA kAraNa kauna ThaharegA ? ( pRSTha 228) (4) parantu bhakti to rAga-rUpa hai aura rAgase bandha hai, isaliye mokSakA kAraNa nahIM hai| (pRSTha 222) (5) tathA rAga-dveSa-moharUpa jo AsravabhAva haiM, unakA to nAza karane kI cintA nahIM aura bAhya kriyA athavA bAhya nimitta miTAnekA upAya rakhatA hai, so unake miTAne se Asrava nahIM mitttaa| (pRSTha 227) ' mokSamArgaprakAzaka, prastuta saMskaraNa, pRSTha 220-221 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paradravya koI jabaran to bigAr3atA nahIM hai, apane bhAva bigar3e taba vaha bhI bAhya nimitta hai| tathA isake nimitta binA bhI bhAva bigar3ate haiM, isaliye niyamarUpase nimitta bhI nahIM hai| isa prakAra paradravyakA to doSa dekhanA mithyAbhAva hai, rAgAdi bhAva hI bure haiN| (pRSTha 244 ) (7) tathApi kareM kyA? saccA to donoM nayoMkA svarUpa bhAsita huA nahIM, aura jinamatameM do naya kahe haiM unameMse kisI ko chor3A bhI nahIM jAtA; isaliye bhramasahita donoMkA sAdhana sAdhate haiM; ve jIva bhI mithyAdRSTi jAnanA / ( pRSTha 248 ) ( 9 ) (8) so mokSamArga do nahIM haiM, mokSamArgakA nirUpaNa do prakAra hai / jahA~ sacce mokSamArgako mokSamArga nirUpita kiyA jAya so 'nizcaya mokSamArga' hai| aura jahA~ jo mokSamArga to hai nahIM, parantu mokSamArgakA nimitta hai sahacArI hai use upacAra se mokSamArga kahA jAya so 'vyavahAra mokSamArga' hai| kyoMki nizcaya vyavahArakA sarvatra aisA hI lakSaNa hai| saccA nirUpaNa so nizcaya, upacAra nirUpaNa so vyavahAra / (pRSTha 248 ) vyavahAranaya svadravya - paradravyako va unake bhAvoMko va kAraNa-kAryAdikako kisI ko kisI meM milAkara nirUpaNa karatA hai; so aisehI zraddhAna se mithyAtva hai; isaliye usakA tyAga krnaa| tathA nizcayanaya unhIM ko yathAvat nirUpaNa karatA hai, kisI ko kisI meM nahIM milAtA; so aise hI zraddhAna se samyaktva hotA hai; isaliye usakA zraddhAna karanA / ( pRSTha 251 ) (10) jaise megha varSA honepara bahutase jIvoMkA kalyANa hotA hai aura kisI ko ulTA nukasAna ho, to usakI mukhyatA karake meghakA to niSedha nahIM karanA; usI prakAra sabhA meM adhyAtma upadeza honepara bahuta se jIvoMko mokSamArgakI prApti hotI hai, parantu koI ulTA pApameM pravarte to usakI mukhyatA karake adhyAtma-zAstroM kA to niSedha nahIM karanA / (pRSTha 292 ) ( 11 ) aura tattvanirNaya na karanemeM kisI karmakA doSa hai nahIM, terA hI doSa hai; parantu tU svayaM to mahanta rahanA cAhatA hai aura apanA doSa karmAdikako lagAtA hai; so jina AjJA mAne to aisI anIti sambhava nahIM hai / ( pRSTha 319 ) (12) vAtsalya aMgakI pradhAnatAse viSNukumArajI kI prazaMsA kI hai| isa chalase auroMko U~cA dharma chor3akara nIcA dharma aMgIkAra karanA yogya nahIM hai / (pRSTha 274 ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates (13) gvAlene muniko agnise tapAyA ------ gvAlA avivekI thA, karuNA se yaha kArya kiyA, isaliye usakI prazaMsA kI hai; parantu isa chala se auroM ko dharmapaddhatimeM jo viruddha ho vaha kArya karanA yogya nahIM hai| ( pRSTha 274) (14) dekho, tattvavicAra kI mahimA ! tattvavicAra rahita devAdika kI pratIti kare, bahuta zAstroM kA abhyAsa kare, vratAdika pAle, tapazcaraNa Adi kare, usako to samyaktva hone kA adhikAra nahIM; aura tattvavicAravAlA isake binA bhI samyaktva kA adhikArI hotA hai| (pRSTha 260) paMDita ToDaramalajIne mokSamArgameM vItarAgatAko sarvocca prAthamikatA dI hai| samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra tInoMkI paribhASA karate hue unhoMne niSkarSa rUpa meM vItarAgatAko pramukha sathAna diyA hai| vistRta vizleSaNa karaneke bAda ve likhate haiM : "isaliye bahuta kyA kaheM - jisaprakArase rAgAdi miTAnekA zraddhAna ho vahI zraddhAna samyagdarzana hai, jisaprakAra se rAgAdi miTanekA jAnanA ho vahI jAnanA samyagjJAna hai, tathA jisaprakAra se rAgAdi miTeM vahI AcaraNa samyakcAritra hai; aisA hI mokSamArga mAnanA yogya hai| " (pRSTha 213) paMDita ToDaramalajIkA padya sAhitya yadyapi sImita hai, phira bhI usameM jo bhI hai unake kavi-hRdaya ko samajhAneke liye paryApta hai| unake padyoMmeM viSayakI upAdeyatA, svAnubhUti kI mahattA, jina aura jina-siddhAnta paramparAkA mahattva Adi bAtoMkA rucipUrNa zailI meM alaMkRta varNana hai| bAnagIke taura para eka do alaMkRta chanda prastuta haiM : gomutrikA bandha va citrAlaMkAra - maiM namoM nagana jaina jana jJAna dhyAna dhana lIna / maina mAna bina gAna ghana ena hIna tana chIna / / ise gomutrikA bandhameM isaprakAra rakheMge : maiM moM ga jai ja jJA dhyA dha lI maiM mA bi dA gha e hI ta chI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates yaha citrake rUpameM isaprakAra rakhA jAyagA : maiM mA isakA artha hai - maiM jJAna aura dhyAnarUpI dhanameM lIna rahane vAle, kAma aura abhimAnase rahita , meghake samAna dharmopadezakI varSA karane vAle, pAparahita, kSINakaSAya, nagnadigambara jaina sAdhuoMko namaskAra karatA huuN| dhyAna dekhane para ukta chandameM anuprAsa, yamaka Adi alaMkAra bhI khoje jA sakate haiN| isI prakAra eka lambA sAMgarUpaka bhI dekhane yogya hai, jo ki mUlagraMtha gommaTasArakI tulanA giranArase evaM aneka TIkAoMkI tulanA galI, mArga evaM vAhanase karate hue prastuta kiyA gayA hai : nemacaMda jina zubha pada dhAri, jaise tIrtha kiyo girinAra / taiseM nemIcaMda munirAya, grantha kiyo hai taraNa upAya / / dezanimeM suprasiddha mahAna, pUjya bhayo hai yAtrA thAna / yAmaiM gamana karai jo koya, uccapanA pAvata hai soya / / gamana karanakauM galI samAna, karnATaka TIkA amalAna / takauM anusaretI zubha bhaI, TIkA sundara saMskRta maI / / kezava varNI buddhi nidhAna, saMskRta TIkAkAra sujAna / mArga kiyo tihiM juta vistAra,jaha~ sthUlaniko bhI sNsaar|| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates hamahU karikai tahA~ praveza , pAyo tArana kArana deza / ciMtavana karI arthanako sAra, jaise kInhoM bahuri vicAri / / saMskRta saMdRSTinikau jJAna, nahiM jinake te bAla samAna / gamana karanako ati taraphareM ,bala binu nAhiM padanikauM dharaiM / / tini jIvanikauM gamana upAya, bhASA TIkA daI banAya / vAhana sama yahu sugama upAva ,yA kari saphala karau nija bhaag|| paMDitajI kA sabase bar3A pradeya yaha hai ki unhoMne saMskRta, prAkRtameM nibaddha AdhyAtmika tattvajJAna ko bhASA-gadyake mAdhyamase vyakta kiyA aura tattva-vivecana meM eka naI dRSTi dii| yaha navInatA unakI krAntikArI dRSTimeM hai| ve tattvajJAna ko kevala paramparAgata mAnyatA evaM zAstrIya prAmANikatAke saMdarbha meM nahIM dekhte| tattvajJAna unake liye eka sajIva-ciMtana prakriyA hai, jo kevala zAstrIya paramparAgata rUr3hiyoMkA khaNDana nahIM karatI, varan samakAlIna pracalita rUr3hiyoM kA bhI khaNDana karatI hai| unakI maulikatA yaha hai ki jisa tattvajJAna se loga rUr3hivAdakA samarthana karate the, usI tattvajJAna se unhoMne rUr3hivAdako nirasta kiyaa| unhoMne samAja kI nahIM, tattvajJAna kI cintana-rUr3hiyoMkA khaMDana kiyaa| unakI sthApanA hai ki koI bhI tattva cintana taba taka maulika nahIM jaba taka vaha apanI tarka ora anubhUti para siddha na kara liye gayA ho| kula aura paramparA se jo tattvajJAna ko svIkAra lete haiM, vaha bhI samyak nahIM haiN| unake anusAra dharma paramparA nahIM, svaparIkSita sAdhanA hai| ve mukhya rUpa se AdhyAtmika cintaka haiM, parantu unake cintanameM tarka aura anubhUtikA sundara samanvaya hai| ve vicAra kA hI nahIM, unake pravartaka aura grahaNa kartA kI yogyatAayogyatA kA bhI tarkakI kasauTI para vicAra karate haiN| tattvajJAna ke anuzIlana ke liye unhoMne kucha yogyatAe~ Avazyaka mAnI haiN| unake anusAra mokSamArga koI pRthak nahIM , pratyuta Atma-vijJAna hI hai, jise ve vItarAga-vijJAna kahate haiN| jitanI cIjeM isa vItarAgavijJAnameM rukAvaTa DAlatI haiM, ve saba mithyA haiN| unhoMne ina mithyAbhAvoM ke gRhIta aura agRhIta do bheda kie haiN| gRhIta mithyAtvase unakA tAtparya una vibhinna dhAraNAoM aura mAnyatAoMse hai jinhe hama adhyAtma se anabhijJa guru Adi ke saMsarga se grahaNa karate haiM aura unheM hI vAstavika mAna lete haiM - cAhe ve para mata kI hoM yA apane mata kii| isake aMtargata unhoMne una sArI jaina mAntayAoMkA tArkika vizleSaNa kiyA hai jo chaThI zatI se lekara aThArahavIM zatI taka jaina tattvajJAna kA aMga mAnI jAtI rahIM aura jinakA vizuddha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AdhyAtmika-jJAna se koI sambandha nahIM rhaa| jaina sAdhanA ke isa bAhya ADambara - kriyAkANDa, bhaTTArakavAda, zithilAcAra AdikA unhoMne talasparzI aura vidvattApUrNa khaNDana kiyA hai| isake pUrva banArasIdAsa isakA khaNDana kara cuke the; parantu paMDitajI ne jisa ciMtana, tarka-vitarka, zAstra-pramANa , anubhava aura gaharAIse vicAra kiyA hai vaha Thosa, preraNApada, vizvasanIya evaM maulika hai| isa dRSTi se unheM eka aisA vizuddha AdhyAtmika ciMtaka kahA jAtA hai jo hindI-jaina-sAhitya ke itihAsa meM hI nahIM, balki prAkRta va apabhraMzameM bhI pichale eka hajAra varSoM meM nahIM huaa| TIkAkAra hote hue bhI paMDitajI ne gadya zailIkA nimArNa svayaM kiyaa| unakI zailI dRSTAMtayukta praznottaramayI tathA sugama hai| ve aisI zailI ko apanAte haiM jo na to ekadama zAstrIya hai aura na AdhyAtmika siddhiyoM aura camatkAroMse bojhil| unakI isa zailI kA sarvottama nirvAha mokSamArgaprakAzaka meM hai| tatkAlIna sthitimeM gadya ko AdhyAtmika cintana kA mAdhyama banAnA bahuta hI sUjha-bUjha aura zramakA kArya thaa| unakI zailI meM unake ciMtakakA caritra aura tarkakA svabhAva spaSTa jhalakatA hai| eka AdhyAtmika lekhaka hote hue bhI unakI gadyazailI meM vyaktitva kA prakSepa unakI maulika vizeSatA hai| unakI zailI kI eka vizeSatA yaha hai ki prazna bhI unake hote haiM aura uttara bhI unke| pUrva prazna ke samAdhAna meM agalA prazna ubhara kara A jAtA hai| isaprakAra viSaya kA vivecana aMtima bindu taka pahu~cane para hI vaha prazna samApta hotA hai| unake gadya zailI kI eka maulikatA yaha hai ki ve pratyakSa upadeza na dekara apane pAThaka ke sAmane vastusthitikA citraNa aura usakA vizleSaNa isa taraha karate haiM ki use abhISTa niSkarSa para pahu~canA hI par3atA hai| eka cikitsaka rogake upacArameM jisa prakriyA ko apanAtA hai, paMDitajIkI zailImeM bhI vaha prakriyA dekhI jA sakatI hai| unakI zailI tarkavitarkamUlaka hote hue bhI anubhUtimUlaka hai| kabhI-kabhI ve manovaijJAnika tarkoM se bhI kAma lete haiN| unake tarkameM kaThamullApana nahIM hai| unakI gadyazailI meM unakA agAdha pANDitya evaM AsthA sarvatra pratibimbita hai| unakI praznottara zailI AtmIya hai, kyoMki usameM praznakartA aura samAdhAna kartA eka hI hai| usameM zAstrIya aura laukika jIvanase sambandhita donoM prakAra kI samasyAoM kA vivecana hai| dRSTAMta unakI zailI meM maNi-kAMcana yogase camakate haiN| dRSTAMtoMke prayoga meM paMDitajI kA sUkSma-vastu nirIkSaNa pratibimbita hai| jIvana ke aura zAstrake pratyeka kSetra se unhoMne udAharaNa cune haiM, lokoktiyoMkA bhI prayoga milatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates unakI zailIkI pramukha vizeSatA yaha hai ki unhoMne adhikAMza Agama-pramANa zaMkAkArake mukhameM rakhe haiN| unakA zaMkAkAra prAyaH pratyeka zaMkA ArSavAkya prastuta karake sAmane rakhatA hai aura samAdhAna kartA ArSavAkyoMkA apekSAkRta kama prayoga karatA hai aura anubhUtijanya yuktiyoM aura udAharaNoM dvArA usakI jijJAsA zAnta karatA hai| uparyukta vivecana se spaSTa hotA hai ki paMDita ToDaramalajI na kevala TIkAkAra the balki adhyAtma ke maulika vicAraka bhI the| unakA yaha ciMtana samAja ko tatkAlIna paristhitiyoM aura bar3hate hue adhyAtma zithilAcAra ke saMdarbha meM eka dama saTIka hai| isake parva aisA udAharaNa nahIM milatA jisameM abhivyiktakA mAdhyama tAtkAlIna pracalita lokabhASA ke gadya ko banAyA gayA ho aura jo itanA prAMjala ho| ve yaha acchI taraha samajha cuke the ki belAga aura maulika ciMtana ke bhAra ko padya kI bajAya gadya hI vahana kara sakatA hai| isaprakAra brajabhaSA gadyake ye prathama zailIkAra siddha hote haiN| mUlabhaSA braja hote hue bhI usameM khar3I bolI kA khar3Apana bhI hai, sAtha hI usameM sthAnIya raMgata bhI hai| ve vizuddha AtmavAdI vicAraka the| unhoMne una sabhI vicAra dhArAoM para tIkhA prahAra kiyA jo AdhyAtmikatA ke viparIta thiiN| AcArya kundakundake samaya jo vizuddha AtmavAdI AMdolana kI lahara uThI thii| ve usake apane yuga ke sarvottama vyAkhyAkAra the| AdhyAtmikatA ke prati unakI ruci aura niSThA kA sabase bar3A pramANa yaha hai ki unhoMne lagabhaga eka lAkha zloka pramANa gadya likhaa| sAdagI, AdhyAtmika ciMtana, lekhana aura svAbhimAna unake vyaktitva kI sabase bar3I vizeSatAe~ haiN| ve apane yuga kI jaina AdhyAtmika vicAradhArAoMke jyotikendra the| AdhyAtmikatA unake liye anubhUtimUlaka cintana hai| cAroM anuyogoMke adhyayana ke sambandhameM vicAra karate hue unhoMne AdhyAtmika adhyayana para sabase adhika bala diyA hai| AdhyAtmika ciMtana kI aisI anabhatimalaka sahaja lokAbhivyakti, vaha bhI gadya meM, paMDitajIkA bahuta bar3A pradeya hai| AdhyAtmika ciMtana kI abhivyaktike liye gadya kA pravartaka, vyavahAra aura nizcaya va pravRtti aura nivRttikA saMtulanakartA, dhArmika ADambara aura sAmpradAyika kaTTaratAoM kI tarkase dhajjiyA~ ur3A dene vAlA, nispRhI aura AtmaniSTha gadyakAra isake pUrva hindImeM nahIM huaa| unakA gadya lokobhivyakti aura AtmAbhivyaktikA sundara samanvaya hai| dArzanika ciMtana aisI sahaja gadyAtmaka abhivyakti ki jisameM gadyakArakA vyaktitva khulakara jhalaka uThe, isake pUrva virala hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates lokabhASA kAvyazailImeM 'rAmacaritamAnasa' likha kara mahAkavi tulasIdAsa ne jo kAma kiyA, vahI kAma unake do sau varSa bAda gadya meM jina adhyAtma ko lekara paMDita ToDaramalajI ne kiyaa| isaliye unheM AcArya kalpa kahA gyaa| ye rItikAla meM Avazya hue, para inakA saMbaMdha rItikAvyase dUra kA bhI nahIM hai aura na yaha upAdhi 'kAvyazAstrIya AcArya' kI sUcaka hai| inakA saMbaMdha to una mahAna digambarAcAryoM se hai, jinhoMne jaina sAhitya kI vRddhi meM abhUtapUrva yogadAna kiyA hai| unake samAna sammAna dene ke liye inheM 'AcAryakalpa' kahA jAtA hai| inakA kAma jaina AcAryoMse kisI bhI prakAra kama nahIM hai, kintu jaina paramparAmeM 'AcAryapada' nagna digambara sAdhu ko hI prApta hotA hai, ata: inheM AcArya na kaha kara 'AcAryakalpa' kahA gyaa| jagata ke sabhI bhautika dvandvoMse dUra rahane vAle evaM niraMtara AtmasAdhanA va sAhityasAdhanArata isa mahAmAnava ko jIvana kI madhya vaya meM hI sAmpradAyika vidveSakA zikAra hokara jIvanase hAtha dhonA pdd'aa| pratibhAoMkA lIka para calanA kaThina hotA hai, para aisI pratibhAe~ bahuta kama hotI haiM, jo lIka chor3akara caleM aura bhaTaka na jaayeN| paMDita ToDaramalajI bhI unhIMmeMse eka haiM jo lIka chor3akara caleM, bhaTake nhiiN| prastuta graMtha mokSamArgaprakAzaka AdyopAnta mUlataH paThanIya evaM mananIya hai| isakA adhyayana-manana pratyeka AtmAbhilASI ke liye parama kalyANa kAraka hai| paMDitajI ne svayaM isake pratyeka adhikAra ke aMta meM isa bAta kA ullekha kiyA hai| sahaja upalabdha tattvajJAna ke suavasara ko yoMhIM kho dene vAloMko lakSya karake unhoMne likhA hai : " jisa prakAra bar3e daridriko avalokanamAtra ciMtAmaNikI prApti ho aura vaha avalokana na kare, tathA jaise kor3hIko amRta-pAna karAye aura vaha na kare, usIprakAra saMsAra pIr3ita jIvako sugama mokSamArga ke upadeza kA nimitta bane aura vaha abhyAsa na kare to usake abhAgya kI mahimA hamase to nahIM ho sktii| usakI honahAra hI kA vicAra karane para apaneko samatA AtI hai|" (pRSTha 20) paMDitajI ke inhIM preraNApradazabdoMke sAtha hama virAma lete haiN| - (DaoN0) hukamacanda bhArilla jayapura, dinAMka 21 janavarI, 1974 I0 [saMzodhana : 1 maI, 1978 I0] Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates * namaH siddhebhyaH * AcAryakalpa paMr3ita ToDaramalajI kRta mokSamArgaprakAzaka pahalA adhikAra pIThabaMdha prarUpaNa . . . . atha, mokSamArgaprakAzaka nAmaka zAstra likhA jAtA hai / [maMgalAcaraNa] dohA - maMgalamaya maMgalakaraNa , viitraag-vijnyaan| namauM tAhi jAteM bhaye, arahaMtAdi mhaan||1|| kari maMgala karihauM mahA, graMthakaranako kaaj| jAtai milai samAja saba, pAvai nijapada raaj||2|| atha, mokSamArgaprakAzaka nAmaka zAstra kA udaya hotA hai| vahA~ maMgala karate haiM : Namo arahaMtANaM, Namo siddhANaM Namo aayriyaannN| Namo uvajjhAyANaM, Namo loe svvsaahuunnN|| yaha prAkRtabhASAmaya namaskAra maMtra hai so mahAmaMgalasvarUpa hai| tathA isakA saMskRta aisA hotA hai : namo'rhadbhyaH, namaH siddhebhyaH, namaH AcAra'bhyaH, namaH upAdhyAyebhyaH, namo loke sarvasAdhubhyaH / tathA isakA artha aisA hai :- namaskAra arahaMtoMko, namaskAra siddhoM ko, namaskAra AcAryoko, namaskAra upAdhyAyoMko, namaskAra loka meM samasta sAdhuoMko / -isa prakAra isameM namaskAra kiyA, isaliye isakA nAma namaskAramaMtra hai / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [mokSamArgaprakAzaka aba yahA~ jinako namaskAra kiyA unake svarUpa kA cintavana karate haiM : arahaMtoMkA svarUpa __ vahA~ prathama arahaMtoMke svarUpakA vicAra karate haiM :- jo gRhasthapanA tyAgakara, munidharma aMgIkAra karake, nijasvabhAvasAdhana dvArA cAra ghAtikarmoM kA kSaya karake - anaMtacatuSTayarUpa virAjamAna hue; vahA~ anaMtajJAna dvArA to apane anaMtaguNa-paryAya sahita samasta jIvAdi dravyoMko yugapat vizeSapane se pratyakSa jAnate haiM, anaMtadarzana dvArA unakA sAmAnya avalokana karate haiM, anaMtavIrya dvArA aisI sAmarthyako dhAraNa karate haiM, anaMtasukha dvArA nirAkula paramAnanda kA anubhava karate haiN| punazca , jo sarvathA sarva rAga-dveSAdi vikArabhAvoM se rahita hokara zAMtarasarUpa pariNamita hue haiM; tathA kSudhA-tRSAdi samasta doSoM se mukta hokara devAdhidevapane ko prApta hue haiM; tathA Ayudha-aMbarAdika va aMgavikArAdika jo kAma-krodhAdi niMdyabhAvoMke cinha unase rahita jinakA parama audArika zarIra huA hai; tathA jinake vacanoMse lokameM dharmatIrtha pravartatA hai, jisake dvArA jIvoMkA kalyANa hotA hai; tathA jinake laukika jIvoMko prabhutva mAnaneke kAraNarUpa aneka atizaya aura nAnAprakArake vaibhavakA saMyuktapanA pAyA jAtA hai; tathA jinakA apane hitake artha gaNadhara-indrAdika uttama jIva sevana karate haiN| - aise sarvaprakAra se pUjane yogya zrI arahaMtadeva haiM unheM hamArA namaskAra ho / siddhoMkA svarUpa aba, siddhoMkA svarUpa dhyAte haiM :- jo gRhastha-avasthAko tyAgakara, munidharmasAdhana dvArA cAra ghAtikarmokA nAza hone para anaMtacatuSTaya bhAva pragaTa karake, kucha kAla pIche cAra aghAtikarmoM ke bhI bhasma hone para parama audArika zarIrako bhI chor3akara Urdhvagamana svabhAvase lokake agrabhAgameM jAkara virAjamAna hue; vahA~ jinako samasta paradravyoMkA sambandha chUTanese mukta avasthAkI siddhi huI, tathA jinake carama zarIrase kiMcit nyUna purUSAkAravat AtmapradezoMkA AkAra avasthita huA, tathA jinake pratipakSI karmoMkA nAza huA isaliye samasta samyaktva-jJAna-darzanAdika Atmika guNa sampUrNatayA apane svabhAvako prApta hue haiM; tathA jinake nokarmakA sambandha dUra huA isaliye samasta amUrttatvAdika Atmika dharma pragaTa hue haiM, tathA jinake bhAvakarmakA abhAva huA isaliye nirAkula Anandamaya zuddhasvabhAvarUpa pariNamana ho rahA hai; tathA jinake dhyAna dvArA bhavya jIvoMko svadravya-paradravyakA aura aupAdhikabhAva-svabhAvabhAvoMkA vijJAna hotA hai, jisake dvArA una siddhoMke samAna svayaM honekA sAdhana hotA hai| isaliye sAdhane yogya jo apanA zuddhasvarUpa use darzAneko pratibimba samAna haiM tathA jo kRtakRtya hue haiM isaliye aise hI anaMtakAla paryanta rahate haiN| - aise niSpanna hue siddhabhagavAna ko hamArA namaskAra ho| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pahalA adhikAra ] [3 AcArya-upAdhyAya-sAdhukA sAmAnya svarUpa aba, AcArya-upAdhyAya-sAdhuke svarUpa kA avalokana karate haiM : jo virAgI hokara, samasta parigrahakA tyAga karake, zuddhopayogarUpa munidharma aMgIkAra karake - aMtaraMgameM to usa zuddhopayoga dvArA apaneko AparUpa anubhava karate haiM; paradravyameM ahaMbuddhi dhAraNa nahIM karate, tathA apane jJAnAdika svabhAvahIko apanA mAnate haiM; parabhAvoMmeM mamatva nahIM karate. tathA jo paradravya va unake svabhAva jJAna meM pratibhAsita hote haiM unheM jAnate to haiM parantu iSTa-aniSTa mAnakara unameM rAga-dveSa nahIM karate; zarIra kI aneka avasthAe~ hotI haiM, bAhya nAnA nimitta banate haiM, parantu vahA~ kucha bhI sukha-duHkha nahIM mAnate; tathA apane yogya bAhya kriyA jaise banatI haiM vaise banatI haiM; khIMcakara unako nahIM karate; tathA apane upayogako bahuta nahIM bhramAte haiM; udAsIna hokara nizcalavRttiko dhAraNa karate haiM; tathA kadAcit maMdarAgake udayase zubhopayoga bhI hotA hai - usase jo zuddhopayogake bAhya sAdhana haiM unameM anurAga karate haiM; parantu usa rAgabhAvako heya jAnakara dUra karanA cAhate haiM; tathA tIvra kaSAyake udayakA abhAva hone se hiMsAdirUpa azubhopayoga pariNatikA to astitva hI nahIM rahA hai; tathA aisI aMtaraMga (avasthA) hone para bAhya digambara saumyamudrAdhArI hue haiM, zarIrakA sa~vAranA Adi vikriyAoMse rahita hue haiM, vanakhaNDAdimeM vAsa karate haiM; aTThAIsa mUlaguNoMkA akhaNDita pAlana karate haiM; bAIsa parISahoMko sahana karate haiM; bAraha prakArake tapoMko Adarate haiM; kadAcit dhyAnamudrA dhAraNa karake pratimAvat nazcala hote haiM; kadAcit adhyayanAdika bAhya dharmakriyAoMmeM pravartate haiM, kadAcit munidharmake sahakArI zarIrakI sthitike hetu yogya AhAra-vihArAdi kriyAoMmeM sAvadhAna hote haiN| aise jaina muni haiM una sabakI aisI hI avasthA hotI hai| AcAryakA svarUpa unameM jo samyagdarzana-samyagjJAna-samyakcAritrakI adhikatAse pradhAna pada prApta karake saMghameM nAyaka hue haiM; tathA jo mukhyarUpase to nirvikalpa svarUpAcaraNameM hI magna haiM aura jo kadAcit dharmake lobhI anya jIva-yAcaka unako dekhakara rAga aMzake udayase karUNAbuddhi ho to unako dharmopadeza dete haiM, jo dIkSAgrAhaka haiM unako dIkSA dete haiM; jo apane doSoMko pragaTa karate haiM unako prAyazcita vidhise zuddha karate haiN| aise AcaraNa acarAnevAle AcArya unako hamArA namaskAra ho| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 40 [mokSamArgaprakAzaka upAdhyAyakA svarUpa tathA jo bahuta jaina zAstroMke jJAtA hokara saMghameM paThana-pAThanake adhikArI hue haiM; tathA jo samasta zAstroMkA prayojanabhUta artha jAna ekAgra ho apane svarUpa ko dhyAte haiM, aura yadi kadAcit kaSAya aMzake udayase vahA~ upayoga sthira na rahe to una zAstroMko svayaM par3hate haiM tathA anya dharmabuddhiyoMko par3hAte haiN| aise samIpavartI bhavyoMko adhyayana karAnevAle upAdhyAya, unako hamArA namaskAra ho| sAdhukA svarUpa punazca , ina do padavI dhArakoM ke binA anya samasta jo munipadake dhAraka haiM tathA jo AtmasvabhAvako sAdhate haiM; jaise apanA upayoga paradravyameM iSTa-aniSTapanA mAnakara pha~se nahIM va bhAge nahIM vaise upayogako sadhAte haiM aura bAhyameM usake sAdhanabhUta tapazcaraNAdi kriyAoMmeM pravartate haiM tathA kadAcit bhakti-vaMdanAdi kAryoMmeM pravartate haiN| aise AtmasvabhAvake sAdhaka sAdhu haiM, unako hamArA namaskAra ho| pUjyatva kA kAraNa isa prakAra ina arahaMtAdikA svarUpa hai so vItarAga-vijJAnamaya hai| usahIke dvArA arahaMtAdika stutiyogya mahAna hue haiN| kyoMki jIvatattvakI apekSA to sarva hI jIva samAna haiM, parantu rAgAdi vikAroMse va jJAnakI hInatAse to jIva nindAyogya hote haiM aura rAgAdikakI hInatAse va jJAnakI vizeSatAse stutiyogya hote haiM; so arahaMta-siddhoMke to sampUrNa rAgAdikI hInatA aura jJAnakI vizeSatA honese sampUrNa vItarAga-vijJAnabhAva saMbhava hai aura AcArya, upAdhyAya tathA sAdhuoMko ekadeza rAgAdikakI hInatA aura jJAnakI vizeSatA honese ekadeza vItarAga-vijJAna saMbhava hai| - isaliye una arahaMtAdikako stutiyogya mahAna jaannaa| punazca , ye jo arahaMtAdika pada haiM unameM aisA jAnanA ki - mukhyarUpase to tIrthaMkara kA aura gauNarUpase sarvakevalIkA prAkRta bhASAmeM arahaMta tathA saMskRtameM arhat aisA nAma jaannaa| tathA caudahaveM guNasthAnake anaMtara samayase lekara siddha nAma jaannaa| punazca, jinako AcAryapada huA ho ve saMghameM raheM athavA ekAkI AtmadhyAna kareM athavA ekAvihArI hoM athavA AcAryoM meM bhI pradhAnatAko prApta karake gaNadharapadavIke dhAraka hoM - una sabakA nAma AcArya kahate haiN| punazca , paThana-pAThana to anya muni bhI karate haiM, parantu jinako AcAryoM dvArA diyA gayA upAdhyAyapada prApta huA ho ve AtmadhyAnAdi Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pahalA adhikAra] kArya karate hue bhI upAdhyAya hI nAma pAte haiM tathA jo padavIdhAraka nahIM haiM ve sarva muni sAdhusaMjJAke dhAraka jaannaa| yahA~ aisA niyama nahIM hai ki - paMcAcAroMse AcAryapada hotA hai, paThana-pAThanase upAdhyAyapada hotA hai, mUlaguNoMke sAdhanese sAdhupada hotA hai; kyoMki ye kriyAe~ to sarva muniyoMke sAdhAraNa haiM, parantu zabdanayase unakA akSarArtha vaise kiyA jAtA hai| samabhirUr3hanaya se padavIkI apekSA hI AcAryAdika nAma jaannaa| jisaprakAra zabdanayase jo gamana kare use gAya kahate haiM, so gamana to manuSyAdika bhI karate haiM; parantu samabhirUr3hanayase paryAya-apekSA nAma hai| usahI prakAra yahA~ smjhnaa| yahA~ siddhoMse pahale arahaMtoMko namaskAra kiyA so kyA kAraNa ? aisA saMdeha utpanna hotA hai| usakA samAdhAna yaha hai :- namaskAra karate haiM so apanA prayojana sadhanekI apekSA se karate haiM; so arahaMtoMse upadezAdikakA prayojana vizeSa siddha hotA hai, isaliye pahale namaskAra kiyA hai| isaprakAra arahaMtAdikakA svarUpa ciMtavana kiyA, kyoMki svarUpa ciMtavana karanese vizeSa kAryasiddhi hotI hai| punazca , ina arahaMtAdikako pa~caparameSTI kahate haiM; kyoMki jo sarvotkRSTa iSTa ho usakA nAma parameSTa hai| paMca jo parameSTa unakA samAhAra-samudAya usakA nAma paMcaparameSTI jaannaa| punazca - RSabha, ajita, saMbhava, abhinandana, sumati, padmaprabha , supArzva, candraprabha , puSpadaMta, zItala, zreyAMsa, vAsupUjya, vimala, ananta, dharma, zAMti, kunthu, ara, malli, munisuvrata, nami, nemi, pArzva, varddhamAna nAmake dhAraka caubIsa tirthaMkara isa bharatakSetrameM vartamAna dharmatIrthake nAyaka hue haiM; garbha , janma, tapa, jJAna, nirvANa kalyANakoMmeM indrAdikoM dvArA vizeSa pUjya hokara aba siddhAlayameM virAjamAna haiM; unheM hamArA namaskAra ho| punazca - simaMdhara, yugamaMdhara, bAhu, subAhu, saMjAtaka, svayaMprabha , vRSabhAnana , anaMtavIrya, sUraprabha , vizAlakIrti, vajradhara, candrAnana, candrabAhu, bhujaMgama, Izvara, nemiprabha, vIrasena, mahAbhadra, devayaza, ajitavIrya nAmake dhAraka bIsa tIrthaMkara paMcamerU sambandhI videhakSetroMmeM vartamAnameM kevalajJAna sahita virAjamAna haiM; unheM hamArA namaskAra ho| yadyapi parameSTipadameM inakA garbhitapanA hai tathApi vidyamAnakAlameM inakI vizeSatA jAnakara alaga namaskAra kiyA hai| punazca , trilokameM jo akRtrima jinabimba virAjamAna haiM, madhyalokameM vidhipUrvaka kRtrima jinabimba virAjamAna haiM; jinake darzanAdikase eka dharmopadezake binA anya apane Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 6] [ mokSamArgaprakAzaka hitakI siddhi jaise tIrthaMkara - kevalI darzanAdikase hotI hai; vaise hI hotI hai; una jinabimboM ko hamArA namaskAra ho / punazca, kevalIkI divyadhvani dvArA diye gaye upadezake anusAra gaNadhara dvArA race gaye aMga-prakIrNaka, unake anusAra anya AcAryAdikoM dvArA race gaye graMthAdika aise ye saba jinavacana haiM; syAdvAda cihna dvArA pahicAnane yogya haiM, nyAyamArgase aviruddha haiM, isaliye prAmANika hai; jIvako tattvajJAnakA kAraNa haiM, isaliye upakArI haiM; unheM hamArA namaskAra ho / punazca caityAlaya, AryikA, utkRSTa zrAvaka Adi dravya; tIrthakSetrAdi kSetra; kalyANakakAla Adi kAla tathA ratnatraya Adi bhAva; jo mere dvArA namaskAra karane yogya haiM, unheM namaskAra karatA hU~ tathA jo kiMcit vinaya karane yogya haiM unakI yathAyogya vinaya karatA huuN| haiM : - isaprakAra apane iSToMkA sanmAna karake maMgala kiyA hai| -- aba ve arahaMtAdika iSTa kaise haiM so vicAra karate haiM : jisake dvArA sukha utpanna ho tathA duHkhakA vinAza ho usa kAryakA nAma prayojana hai; aura jisake dvArA usa prayojana kI siddhi ho vahI apanA iSTa hai / so hamAre isa avasarameM vItarAga - vizeSajJAnakA honA vahI prayojana hai, kyoMki usake dvArA nirAkula sacce sukhakI prApti hotI hai aura sarva AkulatArUpa duHkhakA nAza hotA hai| arahaMtAdikase prayojanasiddhi punazca, isa prayojanakI siddhi arahaMtAdika dvArA hotI hai| kisa prakAra? so vicArate AtmAke pariNAma tIna prakArake haiM saMkleza, vizuddha aura zuddha / vahA~ tIvra kaSAyarUpa saMkleza hai, maMda kaSAyarUpa vizuddha haiM, tathA kaSAyarahita zuddha haiN| vahA~ vItarAgavizeSajJAnarUpa apane svabhAvake ghAtaka jo jJAnAvaraNAdi ghAtiyA karma haiM; unakA saMkleza pariNAmoM dvArA to tIvra bandha hotA hai, aura vizuddha pariNAmoM dvArA maMda-bandha hotA hai, tathA vizuddha pariNAma prabala hoM to pUrvakAlameM jo tIvra baMdha huA thA usako bhI maMda karatA hai| zuddha pariNAmoM dvArA baMdha nahI hotA, kevala unakI nirjarA hI hotI hai| arahaMtAdike prati stavanAdirUpa jo bhAva hote haiM, ve kaSAyoMkI maMdatA sahita hI hote haiM, isaliye ve vizuddha pariNAma haiN| punazca, samasta kaSAya miTAnekA sAdhana haiM, isaliye zuddha Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pahalA adhikAra] [7 pariNAmakA kAraNa haiM; so aise pariNAmoMse apane ghAtaka ghAtikarmakI hInatA honese sahaja hI vItarAga-vizeSajJAna pragaTa hotA hai| jitane aMzoMmeM vaha hIna ho utane aMzoMmeM yaha pragaTa hotA hai| -isa prakAra arahaMtAdika dvArA apanA prayojana siddha hotA hai| athavA arahaMtAdike AkArakA avalokana karanA yA svarUpa vicAra karanA yA vacana sunanA yA nikaTavartI honA yA unake anusAra pravartana karanA - ityAdi kArya tatkAla hI nimittabhUta hokara rAgAdikako hIna karate haiM, jIva-ajIvAdikake vizeSa jJAnako utpanna karate haiN| - isaliye aise bhI arahaMtAdika dvArA vItarAga-vizeSajJAnarUpa prayojana kI siddhi hotI hai| yahA~ koI kahe ki inake dvArA aise prayojanakI to siddhi isa prakAra hotI hai, parantu jisase indriyajanita sukha utpanna ho tathA duHkhakA vinAza ho - aise bhI prayojana kI siddhi inake dvArA hotI hai yA nahIM ? usakA samAdhAna : ___ jo arahaMtAdike prati stavanAdirUpa vizuddha pariNAma hote haiM unase aghAtiyA karmoM kI sAtA Adi puNyaprakRtiyoM kA bandha hotA hai; aura yadi ve pariNAma tIvra hoM to pUrvakAla meM jo asAtA Adi pApaprakRtiyoMkA bandha huA thA unheM bhI manda karatA hai athavA naSTa karake paNyaprakRtirUpa pariNamita karatA hai; aura usa puNyakA udaya hone para svayameva indriyasukhakA kAraNabhUta sAmagrI prApta hotI hai tathA pApakA udaya dUra hone para svayameva duHkhakI kAraNabhUta sAmagrI dUra ho jAtI hai| - isa prakAra isa prayojanakI bhI siddhi unake dvArA hotI hai| athavA jinazAsanake bhakta devAdika haiM ve usa bhakta puruSako aneka indriyasukha kI kAraNabhUta sAmagriyoMkA saMyoga karAte haiM aura duHkhakI kAraNabhUta sAmagriyoMko dUra karate haiN| - isa prakAra bhI isa prayojanakI siddhi una arahaMtAdika dvArA hotI hai| parantu isa prayojana se kucha bhI apanA hita nahI hotA; kyoMki yaha AtmA kaSAyabhAvoMse bAhya sAmagriyoM meM iSTaaniSTapanA mAnakara svayaM hI sukha-duHkhakI kalpanA karatA hai| kaSAya ke binA bAhya sAmagrI kucha sukhaduHkhakI dAtA nahIM hai| tathA kaSAya hai so sarva AkulatAmaya hai, isaliye indriyajanita sukhakI icchA karanA aura duHkhase DaranA yaha bhrama hai| punazca , isa prayojanake hetu arahaMtAdika kI bhakti karanese bhI tIvra kaSAya honeke kAraNa pApa baMdha hI hotA hai, isaliye apaneko isa prayojana kA arthI honA yogya nahIM hai| arahaMtAdika kI bhakti karanese aise prayojana to svayameva hI siddha hote haiN| isaprakAra arahaMtAdika parama iSTa mAnane yogya haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 8] [ mokSamArgaprakAzaka tathA ve arahaMtAdika hI parama maMgala haiN| unameM bhaktibhAva honese parama maMgala hotA hai| 'maMga' arthAt sukha, use 'lAti' arthAt detA hai; athavA 'maM' arthAt pApa use, 'gAlayati' arthAt gAle, dUra kare usakA nAma maMgala hai / isa prakAra unake dvArA pUrvokta prakAra se donoM kAryoMkI siddhi hotI hai, isaliye unake parama maMgalapanA saMbhava hai / maMgalAcaraNa karane kA kAraNa yahA~ koI pUche ki prathama graMthake AdimeM maMgala hI kiyA so kyA kAraNa hai ? usakA uttara :- sukha se graMthakI samApti ho, pApake kAraNa koI vighna na ho, isaliye yahA~ prathama maMgala kiyA hai| yahA~ tarka jo anyamatI isaprakAra maMgala nahIM karate haiM unake bhI granthakI samApti tathA vidhnakA na honA dekhate haiM vahA~ kyA hetu hai ? usakA samAdhAna :- anyamatI jo grantha karate haiM unameM mohake tIvra udayase mithyAtva - kaSAyabhAvoMkA poSaNa karanevAle viparIta arthoM ko dharate (rakhate) haiM, isaliye unakI nirvidhna samApti to aise maMgala kiye binA hI ho / yadi aise maMgaloMse moha maMda ho jAye to vaisA viparIta kArya kaise bane ? tathA hama bhI graMtha karate haiM usameM mohakI maMdatAke kAraNa vItarAga tattvajJAnakA poSaNa karanevAle arthoMko dhareMge (rakheMge); usakI nirvidhna samApti aise maMgala karanese hI ho / yadi aise maMgala na kareM to moha kI tIvratA rahe, taba aisA uttama kArya kaise bane ? - punazca vaha kahatA hai ki aise to mAneMge; parantu koI aisA maMgala nahIM karatA usake bhI sukha dikhAI detA hai, pApakA udaya nahIM dikhAI detA aura koI aisA maMgala karatA hai usake bhI sukha nahIM dikhAI detA, pApakA udaya dikhAI detA hai pUrvokta maMgalapanA kaise bane ? usase kahate haiM : isaliye -- - jIvoMke saMkleza-vizuddha pariNAma aneka jAtike haiN| unake dvArA aneka kAloMmeM pahale ba~dhe hue karma eka kAla meM udaya Ate haiN| isaliye jisaprakAra jisake pUrvameM bahuta dhanakA saMcaya ho usake binA kamAe bhI dhana dikhAyI detA hai aura RNa dikhAyI nahIM detA, tathA jisake pUrvameM RNa bahutaho usake dhana kamAne para bhI RNa dikhAyI detA hai dhana dikhAyI nahIM detA; parantu vicAra karanese kamAnA to dhanahIkA kAraNa hai, RNakA kAraNa nahIM hai| usI prakAra jisake pUrva meM bahuta puNya kA baMdha huA ho usake yahA~ aisA maMgala kiye binA bhI sukha dikhAyI detA hai, pApakA udaya dikhAyI nahIM detaa| aura jisake pUrvameM bahuta pApabaMdha huA ho usake yahA~ aisA maMgala karane para bhI sukha dikhAyI nahIM detA, pApa kA udaya dikhAyI detA hai; parantu vicAra karanese aisA maMgala to sukhahIkA kAraNa hai, pApa udayakA kAraNa nahIM hai| isa prakAra pUrvokta maMgalakA maMgalapanA banatA hai / -- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pahalA adhikAra] punazca , vaha kahatA hai ki - yaha bhI mAnA; parantu jinazAsanake bhakta devAdika haiM unhoneM usa maMgala karanevAlekI sahAyatA nahIM kI aura maMgala na karanevAleko daNDa nahIM diyA so kyA kAraNa ? usakA samAdhAna :- jIvoM ko sukha-duHkha honekA prabala kAraNa apanA karmakA udaya hai, usahIke anusAra bAhya nimitta banate haiM, isaliye jisake pApakA udaya ho usako sahAyakA nimitta nahIM banatA aura jisake puNyakA udaya ho usako daNDakA nimitta nahIM bntaa| yaha nimitta kaise nahIM banatA so kahate haiM :- jo devAdika haiM ve kSayopazamajJAnase sabako yugapat nahIM jAna sakate / isaliye maMgala karanevAle aura nahIM karanevAle kA jAnapanA kisI devAdikako kisI kAlameM hotA hai| isaliye yadi unakA jAnapanA na ho to kaise sahAya kareM athavA daNDa deM ? aura jAnapanAho, taba svayaMko jo atimaMdakaSAyaho to sahAya karaneke yA daNDa deneke pariNAma hI nahIM hote, tathA tIvrakaSAya ho to dharmAnurAga nahIM ho sakatA, tathA madhyamakaSAyarUpa vaha kArya karaneke pariNAma hue aura apanI zakti na ho to kyA kareM ? - isa prakAra sahAya karanekA yA daNDa dene kA nimitta nahIM banatA / yadi apanI zakti ho aura apaneko dharmAnurAgarUpa madhyamakaSAya kA udaya honese vaise hI pariNAma hoM. tathA usa samaya anya jIvakA dharma-adharmarUpa karttavya jAneM. taba koI devAdika kisI dharmAtmA kI sahAya karate haiM athavA kisI adharmIko daNDa dete haiN| - isa prakAra kArya honekA kucha niyama to hai nahIM - aise samAdhAna kiyA / yahA~ itanA jAnanA ki sukha honekI, duHkha na honekI, sahAya karAne kI, duHkha dilAne kI jo icchA hai so kaSAyamaya hai; tatkAla tathA AgAmI kAlameM duHkhadAyaka hai| isaliye aisI icchA ko chor3akara hamane to eka vItarAga-viSezajJAna hone ke arthI hokara arahaMtAdikako namaskArAdirUpa maMgala kiyA hai| graMthakI prAmANikatA aura Agama-paramparA isa prakAra maMgalAcaraNa karake aba sArthaka " mokSamArgaprakAzaka" nAmake graMthakA udyota karate haiN| vahA~, 'yaha graMtha pramANa hai' - aisI pratIti karAne ke hetu pUrva anusArakA svarUpa nirUpaNa karate haiM : akArAdi akSara haiM ve anAdi-nidhana haiM, kisIke kiye hue nahIM hai| inakA AkAra likhanA to apanI icchA ke anusAra aneka prakAra hai, parantu jo akSara bolanemeM Ate haiM ve to sarvatra sarvadA aise pravartate haiM / isaliye kahA hai ki - 'siddho vrnnsmaamnaayH|' isakA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 10] [mokSamArgaprakAzaka artha yaha hai ki - jo akSaroMkA sampradAya hai so svayaMsiddha hai, tathA una akSaroMse utpanna satyArthake prakAzaka pada unake samUhakA nAma zruta hai, so bhI anAdi-nidhana hai| jaise - 'jIva' aisA anAdi-nidhana pada hai so jIvako batalAne vAlA hai| isa prakAra apane-apane satya arthake prakAzaka aneka pada unakA jo samudAya so zruta jaannaa| punazca , jisaprakAra motI to svayaMsiddha hai, unameMse koI thor3e motiyoMko, koI bahuta motiyoMko, koI kisI prakAra, koI kisI prakAra gUMthakara gahanA banAte haiM; usI prakAra pada to svayaMsiddha haiM, unameM se koI thor3e padoMko, koI bahuta padoMko, koI kisI prakAra, koI kisI prakAra gUMthakara graMtha banAte haiN| yahA~ maiM bhI una satyArthapadoMko merI buddhi anusAra gaeNthakara graMtha banAtA hU~; merI matise kalpita jhUThe arthake sUcaka pada isameM nahIM gUMthatA huuN| isaliye yaha jtha pramANa jaannaa| prazna :- una padoM kI paramparA isa graMthaparyanta kisa prakAra pravartamAna hai ? samAdhAna :- anAdise tIrthaMkara kevalI hote Aye haiM, unako sarvakA jJAna hotA hai; isaliye una padoMkA tathA unake arthoMkA bhI jJAna hotA hai| punazca , una tIrthaMkara kevaliyoM kA divyadhvani dvArA aisA upadeza hotA hai jisase anya jIvoMko padoMkA evaM arthoM kA jJAna hotA hai; usake anusAra gaNadharadeva aMgaprakIrNarUpa graMtha gUMthate haiM tathA unake anusAra anyaanya AcAryAdika nAnAprakAra graMthAdikakI racanA karate haiN| unakA koI abhyAsa karate haiM, koI unako kahate haiM, koI sunate haiN| isa prakAra paramparAmArga calA AtA hai| aba isa bharatakSetrameM vartamAna avasarpiNI kAla hai| usameM caubIsa tIrthaMkara hue, jinameM zrI vardhamAna nAmaka aMtima tIrthaMkaradeva hue| unhoMne kevalajJAna virAjamAna hokara jIvoMko divyadhvani dvArA upadeza diyaa| usako sunanekA nimitta pAkara gautama nAmaka gaNadharane agamya arthoMko bhI jAnakara dharmAnurAgavaza aMgaprakIrNakoMkI racanA kii| phira vardhamAnasvAmI to mukta hue| vahA~ pIche isa paMcamakAlameM tIna kevalI hue - (1) gautama, (2) sudharmAcArya aura (3) jambUsvAmI / tatpazcAt kAladoSase kevalajJAnI hone kA to abhAva huA, parantu kucha kAla taka dvAdazAMgake pAThI zrutakevalI rahe aura phira unakA bhI abhAva huaa| phira kucha kAla taka thor3e aMgoM ke pAThI rahe phira pIche unakA bhI abhAva huaa| taba AcAryAdikoM dvArA unake anusAra banAe gaye graMtha tathA anusArI graMthoMke anusAra banAe gaye graMtha unakI hI pravRtti rhii| unameM bhI kAladoSase duSToM dvArA kitane hI graMthoMkI vyucchitti huI tathA mahAna graMthoMkA abhyAsAdi na honese vyucchitti huii| tathA kitane hI mahAna graMtha pAye jAte haiM, unakA buddhikI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pahalA adhikAra] [11 mandatAke kAraNa abhyAsa hotA nhiiN| jaise ki - dakSiNameM gommaTasvAmIke nikaTa mUDabidrI nagarameM dhavala, mahAdhavala, jayadhavala pAye jAte haiM parantu darzanamAtra hI haiN| tathA kitane hI graMtha apanI buddhi dvArA abhyAsa karane yogya pAye jAte haiM, unameM bhI kucha graMthoM kA hI abhyAsa banatA hai| aise isa nikRSTa kAlameM utkRSTa jainamatakA ghaTanA to huA, parantu isa paramparA dvArA aba bhI jaina zAstroMmeM satya artha kA prakAzana karane vAle padoMkA sadbhAva pravartamAna hai| apanI bAta hamane isa kAlameM yahA~ aba manuSyaparyAya prApta kii| isameM hamAre pUrvasaMskArase va bhale honahArase jainazAstroM ke abhyAsa karane kA udyama huA jisase vyAkaraNa, nyAya, gaNita Adi upayogI graMthoMkA kiMcit abhyAsa karake TIkAsahita samayasAra, paMcAstikAya, pravacanasAra, niyamasAra, gommaTasAra, labdhisAra, trilokasAra, tatvArthasUtra ityAdi zAstra aura kSapaNAsAra, puruSArthasiddhyupAya, aSTapAhuDa, AtmAnuzAsana Adi zAstra aura zrAvaka-munike AcArake prarUpaka aneka zAstra aura suSThukathAsahita purANAdi zAstra - ityAdi aneka zAstra haiM, unameM hamAre buddhi anusAra abhyAsa vartatA hai; usase hameM bhI kiMcit satyArthapadoMkA jJAna huA punazca , isa nikRSTa samayameM hama jaise maMdabuddhiyoM se bhI hIna buddhike dhanI bahuta jana dikhAyI dete haiN| unheM una padoMkA arthajJAna ho, isa hetu dharmAnurAgavaza dezabhASAmaya graMtha racanekI hameM icchA huI hai, isaliye hama yaha graMtha banA raheM hai| isameM bhI arthasahita unhIM padoMkA prakAzana hotA hai| itanA to vizeSa hai ki - jisa prakAra prAkRta-saMskRta zAstroMmeM prAkRta-saMskRta pada likhe jAte haiM, usI prakAra yahA~ apabhraMzasahita athavA yathArthatAsahita dezabhASArUpa pada likhate haiM; parantu arthameM vyabhicAra kucha nahIM hai| isa prakAra isa graMthaparyanta una satyArthapadoM kI paramparA pravartatI hai| asatyapada racanA pratiSedha yahA~ koI pUchatA hai ki - paramparA to hamane isa prakAra jAnI; parantu isa paramparA meM satyArthapadoMkI hI racanA hotI AyI , asatyArthapada nahIM mile , - aisI pratIti hameM kaise ho ? usakA samAdhAna :- asatyArthapadoM kI racanA ati tIvra kaSAya hue binA nahIM banatI; kyoMki jisa asatyaracanA se paramparA aneka jIvoM kA mahA burA ho aura svayaM ko aisI mahAhiMsA ke phalarUpa naraka-nigodameM gamana karanA par3e - aisA mahAviparIta kArya to Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 12] [mokSamArgaprakAzaka krodha, mAna, mAyA, lobha atyanta tIvra hone para hI hotA hai; kintu jaina dharma meM to aisA kaSAyavAna hotA nahIM hai| prathama mUla upadezadAtA to tIrthaMkara kevalI, so to sarvathA moha ke nAza se sarvakaSAyoMse rahita hI haiN| phira graMthakartA gaNadhara tathA AcArya, ve mohake maMda udayase sarva bAhyAbhyaMtara parigrahako tyAgakara mahAmaMdakaSAyI hue haiM; unake usa maMdakaSAyake kAraNa kiMcit zubhopayoga hI kI pravRtti pAyI jAtI hai aura kucha prayojana hI nahIM hai| tathA zraddhAnI gRhastha bhI koI graMtha banAte haiM ve bhI tIvrakaSAyI nahIM hote| yadi unake tIvra kaSAya ho to sarva kaSAyoMkA jisa-tisa prakArase nAza karanevAlA jo jinadharma usameM ruci kaise hotI ? athavA jo koI mohake udayase anya kAryoM dvArA kaSAyakA poSaNa karatA hai to karo; parantu jinaAjJA bhaMga karake apanI kaSAyakA poSaNa kare to jainIpanA nahIM rhtaa| isa prakAra jinadharmameM aisA tIvrakaSAyI koI nahIM hotA jo asatya padoM kI racanA karake parakA aura apanA paryAya-paryAyameM burA kare / prazna :- yadi koI jainAbhAsa tIvrakaSAyI hokara asatyArtha padoMko jaina-zAstroM meM milAye aura phira usakI paramparA calatI rahe to kyA kiyA jAya ? samAdhAna :- jaise koI sacce motiyoMke gahanemeM jhUThe motI milA de, parantu jhalaka nahIM milatI; isaliye parIkSA karake pArakhI ThagAtA bhI nahIM hai, koI bholA ho vahI motI ke nAma se ThagA jAtA hai; tathA usakI paramparA bhI nahIM calatI, zIghra hI koI jhUThe motiyoM kA niSedha karatA hai| usI prakAra koI satyArtha padoM ke samUharUpa jainazAstra meM asatyArtha pada milAye; parantu jaina zAstroMke padoMmeM to kaSAya miTAnekA tathA laukika kArya ghaTAne kA prayojana hai, aura usa pApI ne jo asatyArtha pada milAye haiM, unameM kaSAya kA poSaNa karanekA tathA laukika-kArya sAdhanekA prayojana hai, isa prakAra prayojana nahIM milatA; isaliye parIkSA karake jJAnI ThagAtA bhI nahIM, koI mUrkha ho vahI jaina zAstrake nAma se ThagA jAtA hai, tathA usakI paramparA bhI nahIM calatI, zIghra hI koI una asatyArtha padoM kA niSedha karatA hai / dUsarI bAta yaha hai ki - aise tIvrakaSAyI jainAbhAsa yahA~ isa nikRSTa kAlameM hI hote haiM; utkRSTa kSetra-kAla bahuta haiM, unameM to aise hote nhiiN| isaliye jaina zAstroMmeM asatyArtha padoM kI paramparA nahIM cltii| - aisA nizcaya karanA / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pahalA adhikAra] punazca , vaha kahe ki - kaSAyoMse to asatyArtha pada na milAye, parantu graMtha karanevAloM ko kSayopazama jJAna hai, isaliye koI anyathA artha bhAsita ho usase asatyArtha pada milAye, usakI to paramparA cale ? samAdhAna :- mUla graMthakartA to gaNadharadeva haiM, ve svayaM cAra jJAna ke dhAraka haiM aura sAkSAt kevalIkA divyadhvani- upadeza sunate haiM, usake atizayase satyArtha hI bhAsita hotA hai aura usahIke anusAra graMtha banAte haiM; isaliye una graMthoMmeM to asatyArtha pada kaise gUMthe ? tathA jo anya AcAryAdika graMtha banAte haiM, ve bhI yathAyogya samyagjJAnake dhAraka haiM aura ve mUla graMthoM kI paramparAse graMtha banAte haiN| dUsarI bAta yaha hai ki - jina padoMkA svayaM ko jJAna na ho unakI to ve racanA karate nahIM, aura jina padoM kA jJAna ho unheM samyagjJAna pramANase ThIka gUMthate haiN| isaliye prathama to aisI sAvadhAnImeM asatyArtha pada gUMthe jAte nahIM, aura kadAcit svayaM ko pUrva graMthoM ke padoM kA artha anyathA hI bhAsita ho, tathA apanI pramANatA meM bhI usI prakAra A jAye to usakA kucha sArA (vaza) nahIM hai; parantu aisA kisI ko hI bhAsita hotA hai saba hI ko to nahIM, isaliye jinheM satyArtha bhAsita huA ho ve usakA niSedha karake paramparA nahIM calane dete| punazca, itanA jAnanA ki - jinako anyathA jAnanese jIvakA burA ho aise devaguru-dharmAdika tathA jIva-ajIvAdika tattvoMko to zraddhAnI jainI anyathA jAnate hI nahIM; inakA to jainazAstroMmeM prasiddha kathana hai| aura jinako bhramase anyathA jAnane para bhI jinaAjJA mAnane se jIvakA burA na ho, aise koI sUkSma artha haiM; unameM se kisI ko koI anyathA pramANatAmeM lAye to bhI usakA vizeSa doSa nahIM hai| vahI gommaTasAra meM kahA hai : sammAiTThI jIvo uvaiTuM pavayaNaM tu saddahadi / saddahadi asabbhAvaM ajANamANo guruNiyogA / / (gAthA 27 jIvakANDa) artha :- samyagdRSTi jIva upadezita satya vacanakA zraddhAna karatA hai aura ajAnamAna guruke niyogase asatyakA bhI zraddhAna karatA hai - aisA kahA hai| punazca , hameM bhI vizeSa jJAna nahIM hai aura jina AjJA bhaMga karanekA bahuta bhaya hai, parantu isI vicArake balase graMtha karane kA sAhasa karate haiN| isaliye isa graMtha meM jaisA pUrva graMthoMmeM varNana hai vaisA hI varNana kreNge| athavA kahIM pUrva graMthoMmeM sAmAnya gUDha varNana thA, usakA vizeSa pragaTa karake varNana yahA~ kreNge| so isaprakAra varNana karane meM maiM to bahuta sAvadhAnI rkhuugaa| sAvadhAnI karane para bhI kahIM sUkSma arthakA anyathA varNana ho Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 14] [mokSamArgaprakAzaka jAye to vizeSa buddhimAna hoM, ve use sa~vAra kara zuddha kareM - aisI merI prArthanA hai| isaprakAra zAstra karane kA nizcaya kiyA hai| aba yahA~, kaise zAstra vAMcane - sunane yogya haiM tathA una zAstroM ke vaktA-zrotA kaise hone cAhiye usakA varNana karate haiN| vA~cane-sunane yogya zAstra jo zAstra mokSamArgakA prakAza kareM vahI zAstra vAMcane-sunane yogya haiM; kyoMki jIva saMsAra meM nAnA duHkhoM se pIr3ita hai| yadi zAstrarUpI dIpaka dvArA mokSamArgako prApta kara leM to usa mArga meM svayaM gamana kara una duHkhoM se mukta hoN| so mokSamArga eka vItarAga bhAva hai; isaliye jinazAstroM meM kisI prakAra rAga-dveSa-mohabhAvoMkA niSedha karake vItarAga bhAva kA prayojana pragaTa kiyA ho unhIM zAstroM kA vA~canA-sunanA ucita hai| tathA jina zAstroM meM zrRMgAra-bhoga-kutUhalAdikakA poSaNa karake rAgabhAvakA; hiMsA-yuddhAdikakA poSaNa karake dveSabhA kA; aura atattvazraddhAnakA poSaNa karake mohabhAva kA prayojana pragaTa kiyA ho ve zAstra nahIM zastra haiM; kyoM ki jina rAga-dveSa-moha bhAvoM se jIva anAdi se duHkhI huA unakI vAsanA jIva ko binA sikhalAye hI thI aura ina zAstroM dvArA unhIM kA poSaNa kiyA, bhalA hone kI kyA zikSA dI? jIva kA svabhAva ghAta hI kiyaa| isaliye aise zAstroM kA vAcanA-sunanA ucita nahIM hai| yahA~ vAcanA -sunanA jisa prakAra kahA; usa prakAra jor3anA, sIkhanA, sikhAnA, vicAranA, likhAnA Adi kArya bhI upalakSaNa se jAna lenaa| isaprakAra jo sAkSAt athavA paramparA se vItarAgabhAva kA poSaNa kare - aise zAstra hI kA abhyAsa karane yogya hai| vaktA kA svarUpa aba inake vaktA kA svarUpa kahate haiM :- prathama to vaktA kaisA honA cAhiye ki jo jaina zraddhAna meM dRr3ha ho; kyoMki yadi svayaM azraddhAnI ho to auroM ko zraddhAnI kaise kare ? zrotA to svayaM hI se hInabuddhi ke dhAraka haiM, unheM kisI yukti dvArA zraddhAnI kaise kare ? aura zraddhAna hI sarva dharmakA mUla hai| punazca , vaktA kaisA honA cAhiye ki jise vidyAbhyAsa karane se zAstra vAMcane yogya buddhi pragaTa huI ho; kyoMki aisI zakti ke binA vaktApane kA adhikArI kaise ho ? punazca , vaktA kaisA honA cAhiye ki jo samyagjJAna dvArA sarva prakAra ke vyavahAranizcayAdirUpa vyAkhyAnakA abhiprAya pahicAnatA ho; kyoMki yadi aisA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pahalA adhikAra] [15 na ho to kahIM anya prayojanasahita vyAkhyAna ho usakA anya prayojana pragaTa karake viparIta pravRtti kraaye| punazca, vaktA kaisA honA cAhiye ki jise jinaAjJA bhaMga karanekA bhaya bahuta ho; kyoMki aisA nahIM ho to koI abhiprAya vicAra kara sUtravirUddha upadeza dekara jIvoMkA burA kre| so hI kahA hai : bahu guNavijjANilayo asuttabhAsI tahAvi muttavyo / jaha varamaNijutto vi hu vigghayaro visaharo loe / / artha :- jo aneka kSamAdika guNa tathA vyAkaraNAdi vidyA kA sthAna hai, tathApi utsUtrabhASI hai to chor3aneyogya hI hai jaise ki - utkRSTa maNisaMyukta hone para bhI sarpa hai so lokameM vidhna hI kA karanevAlA hai| punazca , vaktA kaisA honA cAhiye ki jisako zAstra vAMcakara AjIvikA Adi laukika-kArya sAdhane kI icchA na ho; kyoMki yadi AzAvAna ho to yathArtha upadeza nahIM de sakatA, use to kucha zrotAoM ke abhiprAya ke anusAra vyAkhyAna karake apanA prayojana sAdhane kA hI sAdhana rhe| tathA zrotAoM se vaktA kA pada ucca hai; parantu yadi vaktA lobhI ho to vaktA svaya hIna ho jAye aura zrotA ucca ho / punazca , vaktA kaisA honA cAhiye ki jisake tIvra krodha-mAna nahIM ho; kyoMki tIvra krodhI-mAnI kI nindA hogI, zrotA usase Darate raheMge, taba usase apanA hita kaise kareMge ? punazca , vaktA kaisA honA cAhiye ki jo svayaM hI nAnA prazna uThAkara svayaM hI uttara de; athavA anya jIva aneka prakAra se bahuta bAra prazna kareM to miSTa vacana dvArA jisa prakAra unakA saMdeha dUra ho usI prakAra samAdhAna kare / yadi svayaM meM uttara dene kI sAmarthya na ho to aisA kahe ki isakA mujhe jJAna nahIM hai; kyoMki yadi aisA na ho to zrotAoMkA saMdeha dUra nahIM hogA, taba kalyANa kaise hogA? aura jinamata kI prabhAvanA bhI nahIM ho sakatI / punazca , vaktA kaisA honA cAhiye ki jisake anItirUpa lokaniMdya kAryoMkI pravRtti na ho; kyoMki lokaniMdya kAryoM se vaha hAsya kA sthAna ho jAye, taba usakA vacana kauna pramANa kare? vaha jina dharma ko lajAye / punazca , vaktA kaisA honA cAhiye ki jisakA kula hIna na ho, aMga hIna na ho, svara bhaMga na ho, miSTa vacana ho, prabhutva ho; jisase loka meM mAnya ho - kyoMki yadi aisA na ho to use vaktApane kI mahaMtatA zobhe nahIM- aisA vaktA ho / vaktA meM ye guNa to Avazya cAhiye / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ mokSamArgaprakAzaka aisA hI AtmAnuzAsana meM kahA hai : prAjJaH prAptasamastazAstrahRdayaH pravyaktalokasthitaH, prAstAzaH pratibhAparaH prazamavAn prAgeva dRSTottaraH / prAyaH praznasahaH prabhuH paramanohArI parAnindayA, brUyAddharmakathAM gaNI guNanidhiH praspaSTamiSTAkSaraH / / 5 / / artha :- jo buddhimAna ho, jisane samasta zAstroM kA rahasya prApta kiyA ho, loka maryAdA jisake pragaTa huI ho, AzA jisake asta ho gaI ho, kAMtimAna ho, upazamI ho, prazna karane se pahale hI jisane uttara dekhA ho, bAhulyatAse praznoM ko sahanevAlA ho, prabhu ho, parakI tathA para ke dvArA apanI nindArahitapane se parake mana ko harane vAlA ho, guNanidhAna ho, spaSTa miSTa jisake vacana hoM - aisA sabhA kA nAyaka dharmakathA kahe / punazca , vaktA kA vizeSa lakSaNa aisA hai ki yadi usake vyAkaraNa-nyAyAdika tathA bar3e-bar3e jaina zAstroM kA vizeSa jJAna ho to vizeSa rUpa se usako vaktApanA zobhita ho / punazca , aisA bhI ho; parantu adhyAtmarasa dvArA yathArtha apane svarUpa kA anubhava jisako na huA ho vaha jina dharmakA marma nahIM jAnatA, paddhatihIse vaktA hotA hai / adhyAtmarasamaya sacce jina dharmakA svarUpa usake dvArA kaise pragaTa kiyA jAye ? isaliye AtmajJAnI ho to saccA vaktApanA hotA hai, kyoMki pravacanasAra meM aisA kahA hai ki - AgamajJAna, tattvArtha-zraddhAna, saMyamabhAva - yaha tInoM AtmajJAna se zUnya kAryakArI nahIM haiM / punazca , dohApAhur3a meM aisA kahA hai : paMDiya paMDiya paMDiya kaNa choDi vi tusa kNddiyaa| paya atthaM tuTThosi paramattha Na jANai mUDhosi / / artha :- he pAMDe ! he pAMDe !! he pAMDe !!! tU kaNa ko chor3a kara tusa (bhUsI) hI kUTa rahA hai; tU artha aura zabda meM santuSTa hai, paramArtha nahIM jAnatA; isaliye mUrkha hI hai - aisA kahA hai / __ tathA caudaha vidyAoM meM bhI pahale adhyAtmavidyA pradhAna kahI hai / isaliye jo adhyAtmarasakA rasiyA vaktA hai, use jina dharmake rahasyakA vaktA jAnanA / punazca , jo buddhi Rddhi ke dhAraka haiM tathA avadhi, manaHparyaya, kevalajJAnake dhanI vaktA haiM; unheM mahAna vaktA jAnanA / - aise vaktAoM ke vizeSa guNa jAnanA / so ina vizeSa guNoMke dhArI vaktA kA saMyoga mile to bahuta bhalA hai hI, aura na mile to zraddhAnAdika guNoM ke dhArI vaktAoM ke mukha se hI zAstra sunanA / isa prakAra ke Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pahalA adhikAra] [17 guNoM ke dhAraka muni athavA zrAvaka unake mukha se to zAstra sunanA yogya hai, aura paddhati buddhi se athavA zAstra sunaneke lobha se zraddhAnAdiguNarahita pApI puruSoM ke mukha se zAstra sunanA ucita nahIM hai / kahA hai ki : taM jiNaANapareNa ya dhammo soyavva sugurupAsammi / aha ucio saddhAo tassuvaesassa kahagAo / / artha :- jo jina AjJA mAnane meM sAvadhAna hai use nirgrantha suguru hI ke nikaTa dharma sunanA yogya hai, athavA una suguru hI ke upadeza ko kahane vAlA ucita zraddhAnI zrAvaka usase dharma sunanA yogya hai / aisA jo vaktA dharmabuddhi se upadezadAtA ho vahI apanA tathA anya jIvoM kA bhalA kare / aura jo kaSAyabuddhi se upadeza detA hai vaha apanA tathA anya jIvoM kA burA karatA hai - aisA jAnanA / isa prakAra vaktA kA svarUpa kahA / zrotA kA svarUpa aba zrotA kA svarUpa kahate haiM :- bhalI honahAra hai isaliye jisa jIvako aisA vicAra AtA hai ki maiM kauna hU~? merA kyA svarUpa hai ? yaha cAritra kaise bana rahA hai ? ye mere bhAva hote haiM unakA kyA phala lagegA ? jIva duHkhI ho rahA hai so duHkha dUra hone kA kyA upAya hai ? -mujhako itanI bAtoMkA nirNaya karake kucha merA hitaho so karanA - aise vicAra se udyamavanta huA hai / punazca , isa kArya kI siddhi zAstra sunanese hotI hai aisA jAnakara ati prItipUrvaka zAstra sunatA hai; kucha pUchanAho so pUchatA hai; tathA guruoM ke kahe artha ko apane antaraGga meM bArambAra vicAratA hai aura apane vicAra se satya arthoM kA nizcaya karake jo kartavya ho usakA udyamI hotA hai-aisA to navIna zrotAkA svarUpa jaannaa| punazca , jo jainadharma ke gAr3ha zraddhAnI haiM tathA nAnA zAstra sunane se jinakI buddhi nirmala huI hai tathA vyavahAra-nizcayAdikA svarUpa bhalIbhA~ti jAnakara jisa artha ko sunate haiM, use yathAvat nizcaya jAnakara avadhAraNa karate haiM; tathA jaba prazna uThatA hai taba ati vinayavAna hokara prazna karate haiM athavA paraspara aneka praznottara kara vastu kA nirNaya karate haiM; zAstrAbhyAsa meM ati Asakta haiM; dharmabuddhi se niMdya kAryoM ke tyAgI hue haiM - aise una zAstroM ke zrotA honA cAhie / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 18] [mokSamArgaprakAzaka zrotAoM ke vizeSa lakSaNa aise haiM - yadi use kucha vyAkaraNa-nyAyAdika kA tathA bar3e jaina zAstroM kA jJAna ho to zrotApanA vizeSa zobhA detA hai / tathA aisA bhI zrotA ho, kintu use AtmajJAna na huA ho to upadeza kA marma nahIM samajha sake; isaliye jo AtmajJAna dvArA svarUpa kA AsvAdi huA hai, vaha jina dharma ke rahasya kA zrotA hai| tathA jo atizayavanta buddhi se athavA avadhi-manaHparyaya se saMyukta ho to use mahAna zrotA jAnanA / aise zrotAoM ke vizeSa guNa haiM / aise jina zAstroM ke zrotA honA cAhiye / punazca , zAstra sunane se hamArA bhalA hogA - aisI buddhi se jo zAstra sunate haiM, parantu jJAna kI maMdatA se vizeSa samajha nahIM pAte unako puNya bandha hotA hai; vizeSa kArya siddha nahIM hotA / tathA jo kula pravRtti se athavA paddhati buddhi se athavA sahaja yoga banane se zAstra sunate haiM, athavA sunate to haiM parantu kucha avadhAraNa nahIM karate ; unake pariNAma anusAra kadAcit puNyabandha hotA hai, kadAcit pApabandha hotA hai / tathA jo mada-matsara bhAva se zAstra sunate haiM athavA tarka karane kA hI jinakA abhiprAya hai, tathA jo mahaMtatA ke hetu athavA kisI lobhAdika prayojana ke hetu se zAstra sunate haiM, tathA jo zAstra to sunate haiM parantu suhAtA nahIM hai - aise zrotAoM ko kevala pApabandha hI hotA hai / aisA zrotAoM kA svarUpa jAnanA / isI prakAra yathAsaMbhava sIkhanA, sikhAnA Adi jinake pAyA jAye unakA bhI svarUpa jAnanA / isa prakAra zAstra kA tathA vaktA-zrotA kA svarUpa kahA / so ucita zAstra ko ucita vaktA hokara vA~canA, ucita zrotA hokara sunanA yogya hai / mokSamArgaprakAzaka grantha kI sArthakatA aba, yaha mokSamArgaprakAzaka nAmaka zAstra racate haiM usakI sArthakatA dikhAte haiM : isa saMsAra aTavI meM samasta jIva haiM ve karma nimitta se utpanna jo nAnA prakAra ke duHkha unase pIr3ita ho rahe haiM; tathA vahA~ mithyA-aMdhakAra vyApta ho rahA hai, usa kAraNa vahA~ se mukta hone kA mArga nahIM pAte, tar3apa-tar3apa kara vahA~ hI duHkha ko sahate haiM / aise jIvoM kA bhalA hone ke kAraNabhUta tIrthaMkara kevalI bhagavAnarUpI sUrya kA udaya huA; unakI divyadhvanirUpI kiraNoM dvArA vahA~ se mukta hone kA mArga prakAzita kiyA / jisa prakAra sUrya ko aisI icchA nahIM hai ki maiM mArga kA prakAzana karU~, parantu sahaja hI usakI kiraNeM phailatI haiM, unake dvArA mArga kA prakAzana hotA hai; usI prakAra kevalI vItarAga haiM, isaliye unake aisI icchA nahIM hai ki hama mokSamArga pragaTa kareM, parantu sahaja hI vaise Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pahalA adhikAra] hI aghAtikarmoM ke udaya se unakA zarIrarUpapudgala divyadhvanirUpa pariNamita hotA hai, usake dvArA mokSamArgakA prakAzana hotA hai / punazca , gaNadharadevoM ko yaha vicAra AyA ki jaba kevalIsUrya kA astapanA hogA taba jIva mokSamArgako kaise prApta kareMge? aura mokSamArga prApta kiye binA jIva duHkha saheMge; aisI karuNA buddhise aMgaprakIrNakAdirUpa grantha ve hI hue mahAn dIpaka unakA udyota kiyaa| punazca , jisa prakAra dIpaka se dIpaka jalAne se dIpakoM kI paramparA pravartatI hai usI prakAra kinhIM AcAryAdikoM ne una granthoM se anya grantha banAye aura phira una para se kinhIM ne anya grantha banAye / isa prakAra grantha hone se granthoM kI paramparA pravartatI hai / maiM bhI pUrva granthoM se yaha grantha banAtA hU~ / punazca , jisa prakAra sUrya tathA sarva dIpaka haiM ve mArga ko ekarUpa hI prakAzita karate haiM, usI prakAra divyadhvani tathA sarva grantha haiM ve mokSamArga ko ekarUpa hI prakAzita karate haiM; so yaha bhI grantha mokSamArga ko prakAzita karatA hai / tathA jisa prakAra prakAzita karane para bhI jo netra rahita athavA netra vikAra sahita puruSa haiM unako mArga nahIM sUjhatA, to dIpaka ke to kapane kA abhAva huA nahIM hai; usI prakAra pragaTa karane para bhI jo manajJAna rahita hai athavA mithyAtvAdi vikAra sahita haiM unheM mokSamArga nahIM sUjhatA, to grantha ke to mokSamArgaprakAzakapane kA abhAva haA nahIM hai / isa prakAra isa grantha kA mokSamArga prakAzaka aisA nAma sArthaka jAnanA / prazna :- mokSamArga ke prakAzaka grantha pahale to the hI, tuma navIna grantha kisaliye banAte ho? samAdhAna :- jisa prakAra bar3e dIpakoM kA to udyota bahuta telAdika ke sAdhana se rahatA hai, jinake bahuta telAdika kI zakti na ho unako choTA dIpaka jalA deM to ve usakA sAdhana rakha kara usake udyota se apanA kArya kareM; usI prakAra bar3e granthoM kA to prakAza bahuta jJAnAdika ke sAdhana se rahatA hai, jinake bahuta jJAnAdika kI zakti nahIM hai unako choTA grantha banA deM to ve usakA sAdhana rakhakara usake prakAza se apanA kArya kareM; isaliye yaha choTA sugama grantha banAte haiM / punazca , yahA~ jo maiM yaha grantha banAtA hU~ so kaSAyoM se apanA mAna bar3hAne ke liye athavA lobha sAdhane ke liye athavA yaza prApta karane ke liye athavA apanI paddhati rakhane ke liye nahIM banAtA huuN| jinako vyAkaraNa-nyAyAdikA, naya-pramANAdika kA tathA vizeSa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 20 ] [ mokSamArgaprakAzaka arthoM kA jJAna nahIM hai unake isa kAraNa bar3e granthoM kA abhyAsa to bana nahIM sakatA; tathA kinhIM choTe granthoM kA abhyAsa bane to bhI yathArtha artha bhAsita nahIM hotA / - isa prakAra isa samaya meM maMdajJAnavAn jIva bahuta dikhAI dete haiM, unakA bhalA hone ke hetu dharmabuddhi se yaha bhASAmaya grantha banAtA hU~ / punazca jisa prakAra bar3e daridrI ko avalokanamAtra cintAmaNi kI prApti ho aura vaha avalokana na kare, tathA jaise kor3hI ko amRta - pAna karAye aura vaha na kare, usI prakAra saMsAra pIr3ita jIva ko sugama mokSamArga ke upadeza kA nimitta bane aura vaha abhyAsa na kare to usake abhAgya kI mahimA hamase to nahIM ho sakatI / usakI honahAra hI kA vicAra karane para apane ko samatA AtI hai / kahA hai ki : sAhI gurujoge jeNa suNaMtIha dhammavayaNAi / te dhiTThaduTThacittA aha suhaDA bhavabhayavihuNA / svAdhIna upadezadAtA guru kA yoga milane para bhI jo jIva dharmavacanoM ko nahIM sunate ve dhITha haiM aura unakA duSTa citta hai / athavA jisa saMsAra bhaya se tIrthaMkarAdi Dare usa saMsArabhaya se rahita haiM ve bar3e subhaTa haiM / punazca, pravacanasAra meM bhI mokSamArga kA adhikAra kiyA hai, vahA~ prathama AgamajJAna hI upAdeya kahA hai / so isa jIva kA to mukhya karttavya AgamajJAna hai / usake hone se tattvoM kA zraddhAna hotA hai, tattvoM kA zraddhAna hone se saMyama bhAva hotA hai, aura usa Agama se AtmajJAna kI bhI prApti hotI hai; taba sahaja hI mokSa kI prApti hotI hai / punazca dharma ke aneka aGga nahIM hai; isaliye jisa - tisa prakAra unameM eka dhyAna binA usase U~cA aura dharma kA aMga Agama - abhyAsa karanA yogya hai / punazca, isa granthakA to vA~canA, sunanA, vicAranA bahuta sugama hai koI vyAkaraNAdika kA bhI sAdhana nahIM cAhiye; isaliye avazya isake abhyAsa meM pravarto / tumhArA kalyANa hogA / -iti mokSamArgaprakAzaka nAmaka zAstra meM pIThabandha prarUpaka prathama adhikAra samApta huA / / 1 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dUsarA adhikAra saMsAra avasthAkA svarUpa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dohA - mithyAbhAva abhAvateM, jo pragaTai nijabhAva / so jayavaMta rahau sadA, yaha hI mokSa upAva / / aba isa zAstra meM mokSamArga kA prakAza karate haiM / vahA~ bandhana se chUTane kA nAma mokSa hai / isa AtmA ko karma kA bandhana hai aura usa bandhana se AtmA duHkhI ho rahA hai, tathA isake duHkha dUra karane hI kA nirantara upAya bhI rahatA hai, parantu saccA upAya prApta kiye binA duHkha dUra nahIM hotA aura duHkha sahA bhI nahIM jAtA; isaliye yaha jIva vyAkula ho rahA hai| isa prakAra jIva ko samasta duHkha kA mUlakAraNa karmabandhana hai / usake abhAvarUpa mokSa hai vahI paramahita hai, tathA usakA saccA upAya karanA vahI kartavya hai; isaliye isa hI kA ise upadeza dete haiM / vahA~, jaise vaidya hai so roga sahita manuSya ko prathama to roga kA nidAna batalAtA hai ki isa prakAra yaha roga huA hai; tathA usa roga ke nimitta se usake jo-jo avasthA hotI ho vaha batalAtA hai / usase usako nizcaya hotA hai ki mujhe aisA hI roga hai| phira usa roga ko dUra karane kA upAya aneka prakAra se batalAtA hai aura usa upAya kI use pratIti karAtA hai - itanA to vaidyakA batalAnA hai / tathA yadi vaha rogI usakA sAdhana kare to roga se mukta hokara apane svabhAvarUpa pravarte, yaha rogI kA kartavya hai| usI prakAra yahA~ karmabaMdhanayukta jIvako prathama to karmabandhanakA nidAna batalAte haiM ki aise yaha karmabaMdhana huA hai; tathA usa karmabaMdhanake nimittase isake jo-jo avasthA hotI hai vaha batalAte haiM / usase jIva ko nizcaya hotA hai ki mujhe aisA hI karmabaMdhana hai / tathA usa karmabaMdhana ke dUra honekA upAya aneka prakAra se batalAte haiM aura usa upAya kI ise pratIti karAte haiM - itanA to zAstra kA upadeza hai / yadi yaha jIva usakA sAdhana kare to karmabandhana se mukta hokara apane svabhAvarUpa pravarte, yaha jIva kA karttavya hai / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 22] [mokSamArgaprakAzaka karmabandhanakA nidAna so yahA~ prathama hI karmabaMdhana kA nidAna batalAte haiM : karmabaMdhana honese nAnA aupAdhika bhAvoMmeM paribhramaNapanA pAyA jAtA hai, ekarUpa rahanA nahIM hotA; isaliye karmabaMdhana sahita avasthAkA nAma saMsAra-avasthA hai| isa saMsAraavasthAmeM anantAnaMta jIvadravya haiM ve anAdi hI se karmabaMdhana sahita haiN| aisA nahIM hai ki pahale jIva nyArA thA aura karma nyArA thA, bAda meM inakA saMyoga huaa| to kaise haiM ? - jaise gari Adi akatrima skaMdhoMmeM anaMta padagalaparamANa anAdise ekabaMdhanarUpa haiM. phira unameMse kitane hI paramANu bhinna hote haiM, kitane hI naye milate haiM, isa prakAra milanA-bichur3anA hotA rahatA hai| usI prakAra isa saMsArameM eka jIvadravya aura anaMta karmarUpa pudgalaparamANu unakA anAdise ekabaMdhanarUpa hai, phira unameM kitane hI karmaparamANu bhinna hote haiM, kitane hI naye milate haiN| isa prakAra milanA - bichur3anA hotA rahatA hai| karmoM ke anAdipanekI siddhi yahA~ prazna hai ki - pudgalaparamANu to rAgAdikake nimittase karmarUpa hote haiM, anAdi karmarUpa kaise haiM ? samAdhAna :- nimitta to navIna kArya ho usameM hI sambhava hai, anAdi avasthAmeM nimittakA kucha prayojana nahIM hai| jaise - navIna pudgalaparamANuoMkA baMdhAna to snigdha-rUkSa guNa ke aMzoM hI se hotA hai aura merugiri Adi skaMdhoM meM anAdi pudgalaparamANuoM kA baMdhAna hai, vahA~ nimitta kA kyA prayojana hai ? usI prakAra navIna paramANuoM kA karmarUpa honA to rAgAdika hI se hotA hai aura anAdi pudgalaparamANuoMkI karmarUpa hI avasthA hai, vahA~ nimittakA kyA prayojana hai ? tathA yadi anAdimeM bhI nimitta mAneM to anAdipanA rahatA nahIM; isaliye karma kA baMdha anAdi maannaa| so tattvapradIpikApravacanAsAra zAstra kI vyAkhyA meM jo sAmAnyajJeyAdhikAra hai vahA~ kahA hai :rAgAdika kA kAraNa to dravyakarma hai aura dravyakarmakA kAraNa rAgAdika haiN| taba vahA~ tarka kiyA hai ki - aise to itaretarAzrayadoSa lagatA hai - vaha usake Azrita, vaha usake Azrita kahIM rukAva nahIM hai| taba uttara aisA diyA hai : naivaM anAdiprasiddhadravyakarmasambandhasya tatra hetutvenopAdAnAt / artha :- isa prakAra itaretarAzrayadoSa nahIM hai; kyoMki anAdikA svayaMsiddha dravyakarma kA sambandha hai usakA vahA~ kAraNapane se grahaNa kiyA hai| * na hi anAdiprasiddhadravyakarmAbhisambaddhasyAtmanaH prAktanadravyakarmaNastatra hetutvenopAdAnAt / - pravacanasAra TIkA , gAthA 121 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra ] [23 aisA Agama meM kahA hai tathA yukti se bhI aisA hI saMbhava hai ki - karma ke nimitta binA pahale jIva ko rAgAdika kahe jAyeM to rAgAdika jIva kA eka svabhAva ho jAye; kyoM ki paranimitta ke binA ho usI kA nAma svabhAva hai| isaliye karma kA saMbandha anAdi hI maannaa| yahA~ phira prazna hai ki - nyAre-nyAre dravya aura anAdi se unakA saMbandha - aisA kaise saMbhava hai ? samAdhAna :- jaise mUla hI se jala-dUdhakA , sonA-kiTTikakA, tuSa-kaNakA tathA tela -tilakA sambandha dekhA jAtA hai, navIna inakA milApa huA nahIM hai; vaise hI anAdise jIva-karmakA saMbandha jAnanA, navIna inakA milApa huA nahIM hai| phira tumane kahA - 'kaise saMbhava hai ? ' anAdise jisaprakAra kaI bhinna dravya haiM, vaise hI kaI mile dravya haiM; isa prakAra saMbhava honemeM kucha virodha to bhAsita nahIM hotaa| phira prazna hai ki - saMbandha athavA saMyoga kahanA taba saMbhava hai jaba pahale bhinna hoM aura phira mileN| yahA~ anAdise mile jIva-karmoMkA saMbandha kaise kahA hai ? samAdhAna :- anAdise to mile the; parantu bAdameM bhinna hue taba jAnA ki bhinna the to bhinna hue, isaliye pahale bhI bhinna hI the - isa prakAra anumAnase tathA kevalajJAnase pratyakSa bhinna bhAsita hote haiN| isase, unakA bandhana hone para bhI bhinnapanA pAyA jAtA hai| tathA usa bhinnatAkI apekSA unakA saMbandha athavA saMyoga kahA hai; kyoMki naye mile, yA mile hI hoM, bhinna dravyoMke milApameM aise hI kahanA saMbhava hai| isa prakAra ina jIva-karma kA anAdi saMbandha hai| jIva aura karmoM kI bhinnatA vahA~ jIvadravya to dekhane-jAnanerUpa cetanAguNakA dhAraka hai tathA indriyagamya na hone yogya amUrttika hai, saMkoca-vistAra zaktisahita asaMkhyAtapradezI ekadravya hai| tathA karma hai vaha cetanAguNarahita jar3a hai, aura mUrtika hai, ananta pudgalaparamANuoMkA piNDa hai, isaliye ekadravya nahIM hai| isa prakAra ye jIva aura karma haiM - inakA anAdisaMbandha hai, to bhI jIvakA koI pradeza karmarUpa nahIM hotA aura karmakA koI paramANu jIvarUpa nahIM hotA; apane-apane lakSaNako dhAraNa kiye bhinna-bhinna hI rahate haiN| jaise sone-cA~dIkA eka skaMdha ho, tathApi pItAdi guNoMko dhAraNa kie sonA bhinna rahatA hai aura zvetAdi guNoMko dhAraNa kiye cA~dI bhinna rahatI hai - vaise bhinna jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 24 ] amUrtika AtmAse mUrtika karmoMkA baMdhAna kisa prakAra hotA hai ? yahA~ prazna hai ki kaise bane ? [ mokSamArgaprakAzaka mUrtika- mUrtikakA to baMdhAna honA bane, amUrtika - mUrtikakA baMdhAna samAdhAna :- jisa prakAra vyakta - indriyagamya nahIM haiM aise sUkSma pudgala tathA vyakta indriyagamya haiM aise sthUla pudgala unakA baMdhAna honA mAnate haiM; usI prakAra jo indriyagamya hone yogya nahIM haiM aisA amUrtika AtmA aura indriyagamya hone yogya mUrtika karma - inakA bhI baMdhAna honA mAnanA / tathA isa baMdhAnameM koI kisIko karatA to nhiiN| jaba taka baMdhAna rahe taba taka sAtha raheM; bichur3eM nahIM, aura kAraNa -kAryapanA unakA banA rahe; itanA hI yahA~ baMdhAna jAnanA / so mUrtika- amUrtika ke isa prakAra baMdhAna honemeM kucha virodha hai nahIM / isa prakAra jaise eka jIvako anAdi karmasaMbandha kahA usI prakAra bhinna-bhinna anaMta jIvoMke jaannaa| ghAti -aghAti karma aura unakA kArya tathA ve karma jJAnAvaraNAdi bhedoMse ATha prakArake haiN| vahA~ cAra ghAtiyA karmoMke nimittase to jIvake svabhAvakA ghAta hotA hai| jJAnAvaraNa - darzanAvaraNase to jIvake svabhAva jo jJAna-darzana unakI vyaktatA nahIM hotI; una karmoMke kSayopazama ke anusAra kiMcit jJAna-darzanakI vyaktatA rahatI hai| tathA mohanIyase jo jIvake svabhAva nahIM hai aise mithyAzraddhAna va krodha, mAna, mAyA, lobhAdika kaSAya unakI vyaktatA hotI hai| tathA antarAyase jIvakA svabhAva, dIkSAlene kI sAmarthyarUpa vIrya usakI vyaktatA nahIM hotI; usake kSayopazama ke anusAra kiMcit zakti hotI hai| isa prakAra ghAtiyA karmoMke nimittase jIvake svabhAvakA ghAta anAdi hI se huA hai| aisA nahIM hai ki pahale to svabhAvarUpa zuddha AtmA thA, pazcAt karma-nimittase svabhAvaghAta hone se azuddha huaa| - yahA~ tarka hai ki ghAta nAma to abhAvakA hai; so jisakA pahale sadbhAva ho usakA abhAva kahanA banatA hai| yahA~ svabhAvakA to sadbhAva hai hI nahIM, ghAta kisakA kiyA ? samAdhAna :- jIvameM anAdi hI se aisI zakti pAyI jAtI hai ki karmakA nimitta na ho to kevalajJAnAdi apane svabhAvarUpa pravarte, parantu anAdi hI se karmakA saMbandha pAyA jAtA hai, isaliye usa zaktikI vyaktatA nahIM huI / ataH zakti - apekSA svabhAva hai, usakA vyakta na hone dene kI apekSA ghAta kiyA kahate haiM / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra ] [25 tathA cAra aghAtiyA karma hai, unake nimittase isa AtmAko bAhya sAmagrIkA saMbandha banatA hai| vahA~ vedanIyase to zarIrameM athavA zarIrase bAhya nAnAprakAra sukha-duHkhake kAraNa paradravyoMkA saMyoga jur3atA hai; Ayuse apanI sthiti paryanta prApta zarIrakA sambandha nahI chUTa sakatA; nAma se gati, jAti, zarIrAdika utpanna hote haiM; aura gotra se ucca-nIca kula kI prApti hotI hai| isa prakAra aghAti karmoMse bAhya sAmagrI ekatrita hotI hai, usake dvArA moha-udayakA sahakAra honepara jIva sukhI-duHkhI hotA hai| aura zarIrAdika ke sambandhase jIva ke amUrttatvAdisvabhAva apane sva-artha ko nahIM karate - jaise koI zarIrako pakar3e to AtmA bhI pakar3A jaaye| tathA jaba taka karma kA udaya rahatA hai tabataka bAhya sAmagrI vaise hI banI rahe, anyathA nahIM ho sake - aisA ina aghAti karmokA nimitta jaannaa| nirbala jar3akarmoM dvArA jIva ke svabhAvakA ghAta tathA bAhya sAmagrI milanA yahA~ koI prazna kare ki - karma to jar3a haiM, kucha balavAn nahIM haiM; unase jIvake svabhAva kA ghAta honA va bAhya sAmagrI kA milanA kaise saMbhava hai ? samAdhAna :- yadi karma svayaM kartA hokara udyamase jIva ke svabhAva kA ghAta kare, bAhya sAmagrIko milAve taba to karmake cetanapanA bhI cAhiye aura balavAnapanA bhI cAhiye; so to hai nahIM, sahaja hI nimitta-naimittika saMbandha hai| jaba una karmoMkA udaya kAla ho; usa kAla meM svayaM hI AtmA svabhAvarUpa pariNamana nahIM karatA, vibhAvarUpa pariNamana karatA hai, tathA jo anya dravya haiM ve vaise hI sambandharUpa hokara pariNamita hote haiN| jaise - kisI puruSake sira para mohanadhUla par3I hai usase vaha puruSa pAgala huA; vahA~ usa mohanadhUla ko jJAna bhI nahIM thA aura balavAnapanA bhI nahIM thA, parantu pAgalapanA usa mohanadhala hI se haA dekhate haiN| vahA~ mohanadhUla kA to nimitta hai aura puruSa svayaM hI pAgala huA pariNamita hotA hai - aisA hI nimitta-naimittika bana rahA hai| tathA jisa prakAra sUrya ke udaya ke kAla meM cakavA-cakaviyoMkA saMyoga hotA hai; vahA~ rAtri meM kisI ne dveSabuddhise balajabarI karake alaga nahIM kiye haiM, dina meM kisI ne karuNAbuddhise lAkara milAye nahIM haiM, sUryodayakA nimitta pAkara svayaM hI milate haiN| aisA hI nimitta-naimittika bana rahA hai| usa hI prakAra karma kA bhI nimitta-naimittika bhAva jaannaa| - isa prakAra karma ke udaya se avasthA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 26] [mokSamArgaprakAzaka navIna bandha vicAra vahA~ navIna baMdha kaise hotA hai so kahate haiM - jaise sUryakA prakAza hai so meghapaTalase jitanA vyakta nahIM hai utanekA to usa kAlameM abhAva hai, tathA usa meghapaTalake mandapanese jitanA prakAza pragaTa hai vaha usa sUryake svabhAvakA aMza hai - meghapaTalajanita nahIM hai| usI prakAra jIvakA jJAna-darzana-vIrya svabhAva hai; vaha jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAyake nimitta se jitanA vyakta nahIM hai utane kA to usa kAlameM abhAva hai| tathA una karmoMke kSayopazamase jitane jJAna, darzana, vIrya pragaTa haiM vaha usa jIva ke svabhAva kA aMza hI hai; aura karma janita aupAdhikabhAva nahIM hai| so aise svabhAva ke aMza kA anAdise lekara kabhI abhAva nahIM hotA / isa hI ke dvArA jIvake jIvatvapane kA nizcaya kiyA jAtA hai ki yaha dekhanevAlI jAnanevAlI zakti ko dharatI huI vastu hai vahI AtmA hai| tathA isa svabhAva se navIna karmakA baMdha nahIM hotA; kyoMki nijasvabhAva hI bandhakA kAraNa ho to bandhakA chUTanA kaise ho ? tathA una karmoMke udaya se jitane jJAna, darzana, vIrya abhAvarUpa haiM unase bhI bandha nahIM hai; kyoMki svayaM hI kA abhAva hone para anya ko kAraNa kaise ho? isaliye jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAyake nimitta se utpanna bhAva navIna karmabandha ke kAraNa nahIM hai| tathA mohanIya karmake dvArA jIvako ayathArtha-zraddhAnarUpa to mithyAtvabhAva hotA hai tathA krodha, mAna , mAyA, lobhAdika kaSAya hote haiN| ve yadyapi jIvake astitvamaya haiM, jIvase bhinna nahIM haiM, jIva hI unakA karatA hai, jIvake pariNamanarUpa hI ve kArya haiM; tathApi unakA honA mohakarmake nimitta se hI hai, karmanimitta dUra hone para unakA abhAva hI hotA hai, isaliye ve jIvake nijasvabhAva nahIM, aupAdhika bhAva haiN| tathA una bhAvoM dvArA navIna bandha hotA hai; isaliye mohake udayase utpanna bhAva bandha ke kAraNa haiN| tathA aghAtikarmoMke udayase bAhya sAmagrI milatI hai, usameM zarIrAdika to jIvake pradezoMse ekakSetrAvagAhI hokara eka baMdhAnarUpa hote haiM aura dhana, kuTumbAdika AtmAse bhinnarUpa haiM isaliye ve saba baMdhake kAraNa nahIM haiM; kyoMki paradravya baMdhakA kAraNa nahIM hotaa| unameM AtmAko mamatvAdirUpa mithyAtvAdibhAva hote haiM vahI baMdhakA kAraNa jaannaa| yoga aura usase honevAle prakRtibandha , pradezabandha tathA itanA jAnanA ki nAmakarmake udayase zarIra, vacana aura mana utpanna hote haiM; unakI ceSTA ke nimittase AtmAke pradezoMkA caMcalapanA hotA hai, usase AtmA ko pudgala-vargaNAse Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra ] [27 eka baMdhAna honekI zakti hotI hai, usakA nAma yoga hai| usake nimitta se prati samaya karma rUpa hone yogya ananta paramANuoM kA grahaNa hotA hai| vahA~ alpayoga ho to thor3e paramANuoMkA grahaNa hotA hai aura bahuta yoga ho to bahuta paramANuoMkA grahaNa hotA hai| tathA eka samaya meM jo pudgalaparamANu grahaNa kare unameM jJAnAvaraNAdi mUla prakRtiyoMkA aura unakI uttaraprakRtiyoMkA jaise siddhAMtameM kahA vaise baTavArA hotA hai| usa baTavAreke anusAra paramANu una prakRtiyoMrUpa svayaM hI pariNamita hote haiN| vizeSa itanA ki yoga do prakArakA haiM - zubhayoga, ashubhyog| vahA~ dharmake aMgoMmeM mana-vacana-kAyakI pravRti honepara to zubhayoga hotA hai aura adharmake aMgoMmeM unakI pravRtti honepara azubhayoga hotA hai| vahA~ zubhayoga ho yA azubhayoga ho, samyaktva prApta kiye binA ghAtiyAkarmoMkI to sarva prakRtiyoMkA nirantara bandha hotA hI rahatA hai| kisI samaya kisI bhI prakRtikA bandha hue binA nahIM rhtaa| itanA vizeSa hai ki mohanIyake hAsya-zoka yugalameM, rati-arati yugalameM, tInoM vedoMmeM eka kAlameM eka-eka hI prakRti bandha hotA hai| ___tathA aghAtiyAkarmoM kI prakRtiyoMmeM zubhayoga honepara sAtAvedanIya Adi puNyaprakRtiyoM kA bandha hotA hai, azubhayoga hone para asAtAvedanIya Adi pApaprakRtiyoMkA bandha hotA hai, mizrayoga honepara kitanI hI puNyaprakRtiyoMkA tathA kitanI hI pApaprakRtiyoM kA bandha hotA isa prakAra yogake nimittase karmoMkA Agamana hotA hai| isaliye yoga hai vaha Asrava hai| tathA usake dvArA grahaNa huai karmaparamANuoMkA nAma pradeza hai, unakA bandha huA aura unameM mUla-uttara prakRtiyoMkA vibhAga huA; isaliye yogoM dvArA pradezabandha tathA prakRtibandhakA honA jaannaa| kaSAyase sthiti aura anubhAga bandha tathA mohake udayase mithyAtva krodhAdika bhAva hote haiM ,una sabakA nAma sAmAnyataH kaSAya hai| usase una karmaprakRtiyoMkI sthiti ba~dhatI hai| vahA~ jitanI sthiti ba~dhe usameM abAdhAkAlako chor3akara pazcAt jabataka ba~dhI sthiti pUrNa ho tabataka prati samaya usa prakRti kA udaya AtA hI rahatA hai| vahA~ deva-manuSya-tiryaMcAyuke binA anya sarva ghAtiyAaghAtiyA prakRtiyoMkA, alpa kaSAya honepara thor3A sthitibaMdha hotA hai, bahuta kaSAya hone para bahuta sthitibaMdha hotA hai| ina tIna AyukA alpa kaSAyase bahuta aura bahuta kaSAyase alpa sthitibaMdha jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] Version 002: remember to check http://www.Atma Dharma.com for updates [ mokSamArgaprakAzaka tathA usa kaSAya dvArA hI una karmaprakRtiyoMmeM anubhAga zaktikA vizeSa hotA hai| vahA~ jaisA anubhAga baMdha ho vaisA hI udayakAla meM una prakRtiyoMkA bahuta yA thor3A phala utpanna hotA hai| vahA~ ghAti karmoMkI sarvaprakRtiyoMmeM tathA aghAti karmoMkI pApaprakRtiyoMmeM to alpa kaSAya honepara alpa anubhAga baMdhatA hai, bahuta kaSAya honepara bahuta anubhAga baMdhatA hai; tathA puNya-prakRtiyoMmeM alpa kaSAya hone para bahuta anubhAga baMdhatA hai, bahuta kaSAya hone para thor3A anubhAga baMdhatA hai| isa prakAra kaSAyoM dvArA karmaprakRtiyoMke sthiti - anubhAgakA vizeSa huA; isaliye kaSAyoM dvArA sthitibaMdha - anubhAgabaMdhakA honA jAnanA / yahA~ jisaprakAra bahuta madirA bhI hai aura usameM thor3e kAlaparyanta thor3I unmattatA utpanna karane kI zakti hai to vaha madirA hInapane ko prApta hai, tathA yadi thor3I bhI madirA hai aura usameM bahuta kAlaparyanta bahuta unmattatA utpanna karane kI zakti hai to vaha madirA adhikapane ko prApta hai, usI prakAra bahuta bhI karmaprakRtiyoMke paramANu haiM aura unameM thor3e kAla paryanta thor3A phala dene kI zakti hai to ve karmaprakRtiyA~ hInatA ko prApta haiM, tathA thor3e bhI karmaprakRtiyoM ke paramANu haiM aura unameM bahuta kAla paryanta bahuta phala dene kI zakti hai to ve karmaprakRtiyA~ adhikapaneko prApta haiN| isaliye yogoM dvArA hue prakRtibaMdha - pradezabaMdha balavAn nahIM haiM, kaSAyoM dvArA kiyA gayA sthiti baMdha anubhAgabaMdha hI balavAn hai; isaliye mukhyarUpa se kaSAyoMko hI baMdhakA kAraNa jaannaa| jinheM baMdha nahIM karanA ho ve kaSAya nahIM kreN| jJAnahIna jar3a-pudgala paramANuoMkA yathAyogya prakRtirUpa pariNamana aba yahA~ koI prazna kare ki pudgala paramANuto jar3a hai, unheM kucha jJAna nahIM hai; to ve kaise yathAyogya prakRtirUpa hokara pariNamana karate haiM ? samAdhAna :- jaise bhUkha honepara mukha dvArA grahaNa kiyA huA bhojanarUpa pudgalapiNDa mAMsa, zukra, zoNita Adi dhAturUpa pariNamita hotA hai| tathA usa bhojana ke paramANuoMmeM yathAyogya kisI dhAturUpa thor3e aura kisI dhAturUpa bahuta paramANu hote haiN| tathA unameM kaI paramANuoMkA sambandha bahuta kAla rahatA hai, kaiyoMkA thor3e kAla rahatA hai| tathA una paramANuoMmeM kaI to apane kAryoMko utpanna karanekI bahuta zakti rakhate haiM, kaI thor3I zakti rakhate haiN| vahA~ aisA hone meM koI bhojanarUpa pudgalapiNDako jJAna to nahIM hai ki maiM isaprakAra pariNamana karU~ tathA aura bhI koI pariNamana karAne vAlA nahIM hai; aisA hI nimitta-naimittikabhAva ho rahA hai usase vaise hI pariNamana pAyA jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra ] [29 usI prakAra kaSAya hone para yogadvAra se grahaNa kiyA huA karmavargaNArUpa pudgalapiNDa jJAnAvaraNAdi prakRtirUpa pariNamita hotA hai| tathA una karmaparamANuoMmeM yathAyogya kisI prakRtirUpa thor3e aura kisI prakRtirUpa bahuta paramANu hote haiN| tathA unameM kaI paramANuoMkA sambandha bahuta kAla aura kaiyoM kA thor3e kAla rahatA hai| tathA una paramANuoMmeM kaI to apane kArya ko utpanna karane kI bahuta zakti rakhate haiM aura kaI thor3I zakti rakhate haiN| vahA~ aisA hone meM kisI karmavargaNArUpa pudgalapiNDako jJAna to hai nahIM ki maiM isa prakAra pariNamana karU~ tathA aura bhI koI pariNamana karAne vAlA nahIM hai; aisA hI nimitta-naimittika bhAva bana rahA hai usase vaise hI pariNamana pAyA jAtA hai| aise to lokameM nimitta-naimittika bahuta hI bana rahe haiN| jaise maMtra nimitta se jalaAdikameM rogAdika dUra karane kI zakti hotI hai tathA kaMkarI Adi meM sarpAdi rokane kI zakti hotI hai; usI prakAra jIvabhAva ke nimitta se pudgalaparamANuoMmeM jJAnAvaraNAdirUpa zakti hotI hai| yahA~ vicAra kara apane udyama se kArya kare to jJAna cAhiye, parantu vaisA nimittabanane para svayameva vaise pariNamana ho to vahA~ jJAna kA kucha prayojana nahIM hai| isa prakAra navIna bandha hone kA vidhAna jaannaa| sattArUpa karmoM kI avasthA aba jo paramANu karmarUpa pariNamita hue haiM unakA jabataka udayakAla na Aye tabataka jIvake pradezoM se ekakSetrAvagAharUpa baMdhAna rahatA hai| vahA~ jIvabhAva ke nimittase kaI prakRtiyoMkI avasthAkA palaTanA bhI ho jAtA hai| vahA~ kaI anya prakRtiyoM ke paramANu the ve saMkramaNarUpa hokara anya prakRtiyoMke paramANu ho jaayeN| tathA kaI prakRtiyoM kI sthiti aura anubhAga bahuta the so apakarSaNa hokara thor3e ho jAyeM, tathA kaI prakRtiyoM kI sthiti evaM anubhAga thor3e the so utkarSaNa hokara bahuta ho jaayeN| isa prakAra pUrva meM ba~dhe hue paramANuoM kI bhI jIvabhAvoMkA nimitta pAkara avasthA palaTatI hai, aura nimitta na bane to nahIM palaTe, jyoM kI tyoM rhe| isa prakAra sattArUpa karma rahate haiN| karmoM kI udayarUpa avasthA tathA jaba karmaprakRtiyoMkA udayakAla Aye taba svayameva una prakRtiyoMke anubhAgake anusAra kArya bane, karma una kAryoM ko utpanna nahIM krte| unakA udayakAla Ane para vaha kArya banatA hai - itanA hI nimitta-naimittika saMbaMdha jaannaa| tathA jisa samaya phala utpanna huA usake anantara samaya meM una karmarUpa pudagaloM ko anubhAga zakti kA abhAva hone se Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 30] [mokSamArgaprakAzaka karmatvapanekA abhAva hotA hai, ve pudgala anya paryAyarUpa pariNamita hote haiM isakA nAma savipAka nirjarA hai| isa prakAra prati samaya udaya hokara karma khirate haiN| karmatvapanekI nAsti hone ke pIche ve paramANu usI skaMdha meM raheM yA alaga ho jAyeM - kucha prayojana nahIM rhtaa| yahA~ itanA jAnanA kI :- isa jIva ko prati samaya anaMta paramANu baMdhate haiM; vahA~ eka samayameM baMdhe hue paramANu abAdhAkAla ko chor3akara apanI sthiti ke jitane samaya hoM unameM krama se udaya meM Ate haiN| tathA bahuta samayoMmeM baMdhe paramANu joki eka samayameM udaya Ane yogya haiM ve ikaTThe hokara udaya meM Ate haiN| una saba paramANuoMkA anubhAga milakara jitanA anubhAga ho utanA phala usa kAla meM utpanna hotA hai| tathA aneka samayoMmeM baMdhe paramANu baMdhasamayase lekara udayasamaya paryanta karmarUpa astitvako dhAraNa kara jIvase saMbandharUpa rahate haiN| isa prakAra karmoMkI bandha-udaya-sattArUpa avasthA jaannaa| vahA~ pratisamaya eka samayaprabaddhamAtra paramANu ba~dhate haiM tathA eka samayaprabaddhamAtra kI nirjarA hotI hai| Der3ha-guNa hAnise guNita samayaprabaddhamAtra sadAkAla sattA meM rahate haiN| so ina sabakA vizeSa Age karma adhikArameM likheMge vahA~ se jaannaa| gavyakarma va bhAvakarma kA svarUpa aura pravRtti tathA isa prakAra yaha karma hai so paramANurUpa anaMta pudgaladravyoM se utpanna kiyA huA kArya hai, isaliye usakA nAma dravyakarma hai| tathA mohake nimittase mithyAtvakrodhAdirUpa jIvake pariNAma haiM vaha azuddhabhAvase utpanna kiyA huA kArya hai, isaliye isakA nAma bhAva karma hai| dravyakarma ke nimitta se bhAvakarma hotA hai aura bhAvakarma ke nimittase dravyakarmakA bandha hotA hai| tathA dravyakarmase bhAvakarma aura bhAvakarmase dravyakarma - isI prakAra paraspara kAraNakAryabhAvase saMsAracakrameM paribhramaNa hotA hai| itanA vizeSa jAnanA kI :- tIvra-maMda bandha hone se yA saMkramaNaAdi hone se yA eka kAla meM baMdhe aneka kAla meM yA anekakAla meM baMdhe ekakAla meM udaya AnemeM kisI kAla meM tIvra udaya Aye taba tIvrakaSAya ho, taba tIvra hI navIna baMdha ho; tathA kisI kAla meM maMda udaya Aye taba maMda kaSAya ho, taba maMda hI baMdha ho| tathA una tIvra-maMdakaSAyoM hI ke anusAra pUrva ba~dhe karmoMkA bhI saMkramaNAdika ho to ho| isa prakAra anAdise lagAkara dhArApravAharUpa dravyakarma aura bhAvakarmakI pravRtti jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhikAra ] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nokarmakA svarUpa aura pravRtti tathA nAmakarmake udayase zarIra hotA hai vaha dravyakarmavat kiMcit sukha-duHkhakA kAraNa hai, isaliye zarIra ko nokarma kahate haiM / yahA~ no zabda ISat (alpa) vAcaka jAnanA / so zarIra pudgalaparamANuoM kA piNDa hai aura dravyaindriya, dravyamana, zvAsocchvAsa tathA vacana ye bhI zarIra hI ke aMga haiM; isaliye unheM bhI pudgalaparamANuoMke piNDa jAnanA / isaprakAra zarIrake aura dravyakarmake sambandha sahita jIvake ekakSetrAvagAharUpa baMdhAna hotA hai| so zarIrake janma samaya se lekara jitanI Ayu kI sthiti ho utane kAla taka zarIra kA saMbandha rahatA hai| tathA Ayu pUrNa hone para maraNa hotA hai taba usa zarIrakA saMbandha chUTatA hai, zarIra AtmA alaga-alaga ho jAte haiN| tathA usake anaMtara samayameM athavA dUsare, tIsare, cauthe samaya jIvakarmodaya ke nimittase navIna zarIra dhAraNa karatA hai; vahA~ bhI apanI AyuparyaMta usI prakAra saMbandha rahatA hai, phira maraNa hotA hai taba usase saMbandha chUTatA hai / isI prakAra pUrva zarIra kA chor3anA aura navIna zarIra grahaNa karanA anukrama karatA hai| huA [ 31 tathA yaha AtmA yadyapi asaMkhyAtapradezI hai tathApi saMkoca - vistAra zaktise zarIra pramANa hI rahatA hai; vizeSa itanA ki samudghAta hone para zarIra se bAhara bhI AtmA ke pradeza phailate haiM aura aMtarAla samaya meM pUrva zarIra chor3A thA usa pramANa rahate haiN| 1 tathA isa zarIra ke aMgabhUta dravyaindriya aura mana unakI sahAyatAse jIvake jAnapane kI pravRtti hotI hai| tathA zarIrakI avasthA ke anusAra mohake udayase jIva sukhI - duHkhI hotA hai| tathA kabhI to jIvakI icchAke anusAra zarIra pravartatA hai, kabhI zarIra kI avasthA ke anusAra jIva pravartatA hai; kabhI jIva anyathA icchArUpa pravartatA hai, pudgala anyathA avasthArUpa pravartatA hai / isa prakAra isa nokarma kI pravRtti jAnanA / nityanigoda aura itaranigoda vahA~ anAdi se lekara prathama to isa jIvake nityanigodarUpa zarIrakA saMbandha pAyA jAtA hai, vahA~ nityanigoda zarIrako dhAraNa karake Ayu pUrNa hone para marakara phira nityanigoda zarIrako dhAraNa karatA hai, phira Ayu pUrNa kara marakara nityanigoda zarIra hI dhAraNa karatA hai| isI prakAra anaMtAnaMta pramANa sahita jIvarAzi hai so anAdi se vahA~ hI janma-maraNa kiyA karatI hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 32] [mokSamArgaprakAzaka tathA vahA~ se chaha mahInA ATha samaya meM chahasau ATha jIva nikalate haiM, ve nikalakara anya paryAyoM ko dhAraNa karate haiN| ve pRthavI, jala, agni, pavana, pratyeka vanaspatirUpa ekendriya paryAyoMmeM tathA do indriya, tIna indriya, cAra indriyarUpa paryAyoM meM athavA nAraka, tiryaMca, manuSya, devarUpa paMcendriya paryAyameM bhramaNa karate haiN| vahA~ kitane hI kAla bhramaNa kara phira nigoda paryAyoMko prApta kare so usakA nAma itaranigoda hai| __ tathA vahA~ kitane hI kAla rahakara vahA~se nikalakara anya paryAyoM meM bhramaNa karate haiN| vahA~ paribhramaNa karane kA utkRSTa kAla pRthvI Adi sthAvaroM meM asaMkhyAta kalpamAtra hai, aura dvIndriyAdi paMcendriya paryanta trasoM meM sAdhika do hajAra sAgara hai, itaranigoda meM DhAI pudgalaparAvartanamAtra hai jo ki anantakAla hai| itaranigoda se nikala kara koI sthAvara paryAya prApta karake phira nigoda jAte haiN| isa prakAra ekendriya paryAyoM meM utkRSTa paribhramaNa kAla asaMkhyAta pudgalaparAvartanamAtra hai tathA jaghanya to sarvatra eka aMtarmuhUrta kAla hai| isa prakAra adhikAMza to ekendriya paryAyoM kA hI dhAraNa karanA hai, anya paryAyoM kI prApti to kAkatAlIyanyAyavat jaannaa| isa prakAra isa jIvako anAdi se hI karmabandhanarUpa roga huA hai| iti karmabandhananidAna vrnnnm| ___ karmabaMdhanarUpa rogake nimittase honevAlI jIvakI avasthA isa karmabaMdhanarUpa rogake nimittase jIvakI kaisI avasthA ho rahI hai so kahate haiM : jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa karmodayajanya avasthA prathama to isa jIvakA svabhAva caitanya hai, vaha sabake sAmAnya-vizeSa svarUpa ko prakAzita karanevAlA hai| jo unakA svarUpa ho vaisA apaneko pratibhAsita ho, usI kA nAma caitanya hai| vahA~ sAmAnyasvarUpa pratibhAsita hone kA nAma darzana hai, vizeSa svarUpa pratibhAsita hone kA nAma jJAna hai| aise svabhAva dvArA trikAlavartI sarvaguNaparyAya sahita sarva padArthoM ko pratyakSa yugapat binA kisI sahAyatA ke dekhe-jAne aisI zakti AtmA meM sadA kAla hai; parantu anAdi hI se jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa kA sambandha hai - usake nimitta se isa zakti kA vyaktapanA nahIM hotaa| una karmoM ke kSayopazama se kiMcit matijJAna-zrutajJAna pAyA jAtA hai aura kadAcit avadhijJAna bhI pAyA jAtA hai, acakSudarzana pAyA jAtA hai aura kadAcit cakSudarzana va avadhidarzana bhI pAyA jAtA hai| inakI bhI pravRtti kaisI hai so dikhAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra ] [33 matijJAna kI parAdhIna pravRtti vahA~ prathama to matijJAna hai; vaha zarIra ke aMgabhUta jo jIbha, nAsikA, nayana, kAna, sparzana ye dravyaindriyA~ aura hRdayasthAnameM ATha pa~khuriyoMke phUle kamala ke AkAra kA dravyamana - inakI sahAyatA se hI jAnatA hai| jaise - jisakI dRSTi maMda ho vaha apane netra dvArA hI dekhatA hai parantu cazmA lagAne para hI dekhatA hai, binA cazmeM ke nahIM dekha sktaa| usI prakAra AtmA kA jJAna maMda hai, vaha apane jJAna se hI jAnatA hai parantu dravyaindriya tathA mana kA saMbaMdha hone para hI jAnatA hai, unake binA nahIM jAna sktaa| tathA jisa prakAra netra to jaise ke taise haiM, parantu cazmeM meM kucha doSa haA ho to nahIM dekha sakatA athavA thor3A dIkhatA hai yA aura kA aura dIkhatA hai; usI prakAra apanA kSayopazama to jaisA kA taisA hai, parantu dravyaindriya tathA mana ke paramANu anyathA pariNamita hue hoM to jAna nahIM sakatA athavA thor3A jAnatA hai athavA aura kA aura jAnatA hai| kyoMki dravyaindriya tathA manarUpa paramANuoM ke pariNamana ko aura matijJAna ko nimitta-naimittika saMbaMdha hai, isaliye unake pariNamana ke anusAra jJAna kA pariNamana hotA hai| usakA udAharaNa - jaise manuSyAdika ko bAla-vRddha-avasthA meM dravyaindriya tathA mana zithila ho taba jAnapanA bhI zithila hotA hai; jaise zIta vAyu Adi ke nimitta se sparzanAdi indriyoM ke aura manake paramANu anyathA hoM taba jAnanA nahIM hotA athavA thor3A jAnanA hotA hai| tathA isa jJAna ko aura bAhya dravyoM ko bhI nimitta-naimittika saMbaMdha pAyA jAtA hai| usakA udAharaNa - jaise netraindriko aMdhakArake paramANu athavA phUlA Adi ke paramANu yA pASANAdika ke paramANu Ar3e A jAyeM to dekha nahIM sktii| tathA lAla kA~ca Ar3A A jAye to saba lAla dIkhatA hai, harita Ar3A Aye to harita dIkhatA hai - isa prakAra anyathA jAnanA hotA hai| tathA dUrabIna, cazmA ityAdi Ar3e AyeM to bahuta dIkhane laga jAtA hai| prakAza, jala, hilavvI kA~ca ityAdi ke paramANu Ar3e AyeM to bhI jaise kA taisA dIkhatA hai| isa prakAra anya indriyoM tathA mana ke bhI yathA saMbhava jaannaa| maMtrAdika ke prayoga se athavA madirApAnAdika se athavA bhUtAdika ke nimitta se nahIM jAnanA, thor3A jAnanA yA anyathA jAnanA hotA hai| isa prakAra yaha jJAna bAhyadravya ke bhI AdhIna jaannaa| tathA isa jJAna dvArA jo jAnanA hotA hai vaha aspaSTa jAnanA hotA hai; dUra se kaisA hI jAnatA hai, samIpa se kaisA hI jAnatA hai, tatkAla kaisA hI jAnatA hai, jAnane meM bahuta dera ho jAye taba kaisA hI jAnatA hai, kisI ko saMzaya sahita jAnatA hai, kisI ko anyathA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 34] [ mokSamArgaprakAzaka jAnatA hai, kisI ko kiMcita jAnatA hai- ityAdirUpa se nirmala jAnanA nahIM ho sktaa| isa prakAra yaha matijJAna parAdhInatA sahita indriya - mana dvArase pravartatA hai| una indriyoM dvArA to jitane kSetra kA viSaya ho utane kSetra meM jo vartamAna sthUla apane jAnane yogya pudgala skandha hoM unhIM ko jAnatA hai| usameM bhI alaga-alaga indriyoM dvArA alagaalaga kAla meM kisI skandhake sparzAdika kA jAnanA hotA hai| tathA mana dvArA apane jAnane yogya kiMcit mAtra trikAla saMbaMdhI dUra kSetravartI athavA samIpa kSetravartI rUpI-arUpI dravyoM aura paryAyoM ko atyanta aspaSTarUpa se jAnatA hai| so bhI indriyoM dvArA jisakA jJAna huA ho athavA jisakA anumAnAdika kiyA ho usa hI ko jAna sakatA hai| tathA kadAcit apanI kalpanA hI se asat ko jAnatA hai| jaise svapna meM athavA jAgate hue bhI jo kadAcit kahIM nahIM pAye jAte aise AkArAdika kA ciMtavana karatA hai aura jaise nahIM haiM vaise mAnatA hai| isa prakAra mana dvArA jAnanA hotA hai| so yaha indriyoM va mana dvArA jo jJAna hotA hai usakA nAma matijJAna hai| yahA~ pathvI, jala, agni. pavana, vanaspatirUpa ekendriyoMke sparza hI kA jJAna hai; laTa, zaMkha Adi do indriya jIvoMko sparza. rasa kA jJAna hai; kIDI. makoDA Adi tIna indriya jIvoMko sparza, rasa, gaMdha kA jJAna hai; bhramara ,makSikA, pataMgAdika cau indriya jIvoMko sparza, rasa, gaMdha, varNa kA jJAna hai; maccha, gAya, kabUtara ityAdika tiryaMca aura manuSya, deva, nArakI yaha paMcendriya haiM - inheM sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabdoM kA jJAna hai| tiryaMcoM meM kaI saMjJI haiM - kaI asaMjJI haiN| vahA~ saMjJiyoMke mana janita jJAna hai, asaMjJiyoMke nahIM hai| tathA manuSya , deva, nArakI saMjJI hI haiM, una sabake manajanita jJAna pAyA jAtA hai| isa prakAra matijJAna kI pravRtti jaannaa| zrRtajJAna kI parAdhIna pravRtti aba, matijJAna dvArA jisa artha ko jAnA ho usake saMbaMdha se anya artha ko jisake dvArA jAnA jAye so zrutajJAna hai| vaha do prakAra kA hai - 1. akSarAtmaka 2. ankssraatmk| jaise 'ghaTa', yaha do akSara sune yA dekhe vaha to matijJAna huA; unake saMbaMdha se ghaTa-padArtha kA jAnanA huA so zrutajJAna hai| isa prakAra anya bhI jaannaa| yaha to akSarAtmaka zrutajJAna hai| tathA jaise sparza dvArA zIta kA jAnanA huA vaha to matijJAna hai; usake saMbandha se 'yaha hitakArI nahIM hai isaliye bhAga jAnA' ityAdirUpa jJAna huA so zrRtajJAna hai| isa prakAra anya bhI jaannaa| yaha anakSarAtmaka zrutajJAna hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra ] [35 vahA~ ekendriyAdika asaMjJI jIvoM ko to anakSarAtmaka hI zrutajJAna hai aura saMjJI paMcendriyoMke donoM hai| yaha zrutajJAna hai so aneka prakAra se parAdhIna aise matijJAna ke bhI AdhIna hai tathA anya aneka kAraNoMke AdhIna hai; isaliye mahA parAdhIna jaannaa| avadhijJAna, manaHparyayajJAna, kevalajJAnakI pravRtti aba, apanI maryAdA ke anusAra kSetra-kAla kA pramANa lekara rUpI padArthoM ko spaSTarUpa se jisake dvArA jAnA jAya vaha avadhijJAna hai| vaha deva, nArakiyoM meM to sabako pAyA jAtA hai aura saMjJI paMcendriya tiryaMca tathA manuSyoM ke bhI kisI ko pAyA jAtA hai| asaMjJI paryanta jIvoM ke yaha hotA hI nahIM hai| so yaha bhI zarIrAdika pudgaloM ke AdhIna hai| avadhi ke tIna bheda haiM - 1. dezAvadhi 2. paramAvadhi 3. srvaavdhi| inameM thor3e kSetra-kAla kI maryAdA lekara kiMcitmAtra rUpI padArthoM ko jAnane vAlA dezAvadhi hai, so hI kisI jIva ke hotA hai| tathA paramAvadhi, sarvAvadhi aura manaHparyaya - ye jJAna mokSamArga meM pragaTa hote haiM; kevalajJAna mokSarUpa hai isaliye isa anAdi saMsAra-avasthA meM inakA sadbhAva hI nahIM hai| isa prakAra to jJAnI kI pravRtti pAyI jAtI hai| cakSu-acakSu-avadhi-kevaladarzanakI pravRtti aba, indriya tathA manako sparzAdika viSayoM kA sambandha hone se prathama kAla meM matijJAna se pUrva jo sattAmAtra avalokanarUpa pratibhAsa hotA hai usakA nAma cakSudarzana tathA acakSudarzana hai| vahA~ netra indriya dvArA darzana hone kA nAma to cakSudarzana hai; vaha to cauindriya, paMcendriya jIvoM ko hI hotA hai| tathA sparzana, rasanA ghrANa, zrotra - ina cAra indriyoM aura mana dvArA jo darzana hotA hai usakA nAma acakSudarzana hai; vaha yathAyogya ekendriyAdi jIvoMko hotA hai| aba, avadhike viSayoMkA sambandha hone para avadhijJAna ke pUrva jo sattAmAtra avalokanarUpa pratibhAsa hotA hai usakA nAma avadhidarzana hai| yaha jinake avadhijJAna sambhava hai unhIM ko hotA hai| yaha cakSu , acakSu , avadhidarzana hai so matijJAna va avadhijJAnavat parAdhIna jaannaa| tathA kevaladarzana mokSasvarUpa hai usakA yahA~ sadbhAva hI nahIM hai| isa prakAra darzana kA sadbhAva pAyA jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ mokSamArgaprakAzaka isa prakAra jJAna-darzana kA sadbhAva jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ke kSayopazama ke anusAra hotA hai| jaba kSayopazama thor3A hotA hai taba jJAna - darzana kI zakti thor3I hotI hai; jaba bahuta hotA hai taba bahuta hotI hai| tathA kSayopazama se zakti to aisI banI rahatI hai, parantu pariNamana dvArA eka jIva ko eka kAla meM eka viSaya kA hI dekhanA aura jAnanA hotA hai| isa pariNamana hI kA nAma upayoga hai| vahA~ eka jIva ko eka kAla meM yA to jJAnopayoga hotA hai yA darzanopayoga hotA hai| tathA eka upayoga ke bhI eka bheda kI pravRtti hotI hai| jaise matijJAna ho taba anya jJAna nahIM hotA / tathA eka bheda meM bhI eka viSaya meM hI pravRtti hotI hai| jaise sparza ko jAnatA hai taba rasAdika ko nahIM jAnatA / tathA eka viSaya meM use kisI eka aGga meM hI pravRtti hotI hai / jaise uSNasparza ko jAnatA hai taba rUkSAdika ko nahIM jAnatA / - isa prakAra eka jIva ko eka kAla meM eka jJeya athavA dRzya jJAna athavA darzana kA pariNamana jaannaa| aisA hI dikhAI detA hai| jaba sunane upayoga lagA ho taba netra ke samIpa sthita padArtha bhI nahIM dIkhatA / isa hI prakAra anya pravRtti dekhI jAtI hai| tathA pariNamana meM zIghratA bahuta hai| usase kisI kAlameM aisA mAnA lete haiM ki yugapat bhI aneka viSayoM kA jAnanA tathA dekhanA hotA hai, kintu yugapat hotA nahIM hai, krama se hI hotA hai, saMskArabala se unakA sAdhana rahatA hai / jaise kaue ke netra ke do golaka haiM, putalI eka hai vaha phiratI zIghra hai, usase donoM golakoM kA sAdhana karatI hai; usI prakAra isa jIva ke dvAra to aneka haiM aura upayoga eka hai, vaha phiratA zIghra hai, usase sarva dvAroM kA sAdhana rahatA hai| -- yahA~ prazna hai ki eka kAla meM eka viSaya kA jAnanA athavA dekhanA hotA hai to itanA hI kSayopazama huA kaho, bahuta kyoM kahate ho ? aura tuma kahate ho ki kSayopazama se zakti hotI hai to zakti to AtmA meM kevalajJAna - darzana kI bhI pAyI jAtI hai| samAdhAna :- jaise kisI puruSa ke bahuta grAmoM meM gamana karane kI zakti hai| tathA use kisI ne rokA aura yaha kahA ki pA~ca grAmoM meM jAo, parantu eka dina meM eka grAma ko jaao| vahA~ usa puruSa ke bahuta grAma jAne kI zakti to dravya apekSA pAyI jAtI hai; anya kAla meM sAmarthya ho, parantu varttamAna sAmarthyarUpa nahIM hai kyoMki varttamAna meM pA~ca grAmoM se adhika grAmoM meM gamana nahIM kara sakatA / tathA pA~ca grAmoM meM jAne kI paryAya- apekSA varttamAna sAmarthyarUpa zakti hai, kyoMki usameM gamana kara sakatA hai; tathA vyaktatA eka dinameM eka grAma ko gamana karane kI hI pAyI jAtI hai| usI prakAra isa jIvake sarva ko dekhane-jAnane kI zakti hai| tathA use karmane rokA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra] [37 aura itanA kSayopazama huA ki sparzAdika viSayoM ko jAno yA dekho, parantu eka kAla meM eka hI ko jAno yA dekho| vahA~ isa jIva ke sarvako dekhane-jAnane kI zakti to dravya apekSA pAyI jAtI hai; anya kAla meM sAmarthya ho, parantu vartamAna sAmarthyarUpa nahIM hai, kyoMki apane yogya viSayoM se adhika viSayoM ko dekha-jAna nahIM sktaa| tathA apane yogya viSayoM ko dekhane-jAnane kI paryAya- apekSA vartamAna sAmarthyarUpa zakti hai, kyoMki unheM dekha-jAna sakatA hai; tathA vyaktatA eka kAla meM eka hI ko dekhane yA jAnane kI pAyI jAtI hai| yahA~ phira prazna hai ki - aisA to jAnA; parantu kSayopazama to pAyA jAtA hai aura bAhya indriyAdika kA anyathA nimitta hone para dekhanA-jAnanA nahIM hotA yA thor3A hotA hai yA anyathA hotA hai, so aisA hone para karma hI kA nimitta to nahIM rahA ? samAdhAna :- jaise rokane vAle ne yaha kahA kI pA~ca grAmoM meM se eka grAma ko eka dina meM jAo, parantu ina kiMkaroM ko sAtha lekara jaao| vahA~ ve kiMkara anyathA pariNamita hoM to jAnA na ho yA thor3A jAnA ho yA anyathA jAnA ho; usI prakAra karmakA aisA hI kSayopazama huA hai ki itane viSayoM meM eka viSaya ko eka kAla meM dekho yA jAno; parantu itane bAhya dravyoM kA nimitta hone para dekho-jaano| vahA~ ve bAhya dravya anyathA pariNamita hoM to dekhanA-jAnanA na ho yA thor3A ho yA anyathA ho| aisA yaha karma ke kSayopazama hI kA vizeSa hai, isaliye karma hI kA nimitta jaannaa| jaise kisI ko aMdhakAra ke paramANu Ar3e Ane para dekhanA nahIM ho; ullU, billI Adi ko unake Ar3e Ane para bhI dekhanA hotA hai - so aisA yaha kSayopazama hI kA vizeSa hai| jaisA-jaisA kSayopazama hotA hai vaisA-vaisA hI dekhanA-jAnanA hotA hai| isa prakAra isa jIva ke kSayopazamajJAna kI pravRtti pAyI jAtI hai| tathA mokSamArgameM avadhi-manaHparyaya hote hai ve bhI kSayopazamajJAna hI haiM, unako bhI isI prakAra eka kAla meM ekako pratibhAsita karanA tathA paradravyakA AdhInapanA jaannaa| tathA jo vizeSa hai so vizeSa jaannaa| isa prAkara jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa ke udayake nimittase bahuta jJAna-darzana ke aMzoM kA to abhAva hai aura unake kSayopazama se thor3e aMzoM kA sadbhAva pAyA jAtA hai| mohanIya karmodayajanya avasthA isa jIva ko moha ke udaya se mithyAtva aura kaSAyabhAva hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 38] [mokSamArgaprakAzaka darzanamoharUpa jIva kI avasthA vahA~ darzanamoha ke udayase to mithyAtvabhAva hotA hai, usase yaha jIva anyathA pratItirUpa atattvazraddhAna karatA hai| jaisA hai vaisA to nahIM mAnatA aura jaisA nahIM hai vaisA mAnatA hai| amUrtika pradezoM kA puMja, prasiddha jJAnAdiguNoMkA dhArI anAdinidhana vastu Apa hai; aura mUrtika pudgaladravyoMkA piNDa prasiddha jJAnAdikoM se rahita jinakA navIna saMyoga huA aise zarIrAdika pudgala para haiM; inake saMyogarUpa nAnAprakArakI manuSya tiryaMcAdika paryAyeM hotI hai - una paryAyoM meM ahaMbuddhi dhAraNa karatA hai, svaparakA bheda nahIM kara sakatA, jo paryAya prApta kare usa hI ko AparUpa mAnatA hai| tathA usa paryAya meM jJAnAdika haiM ve to apane guNa haiM, aura rAgAdika haiM ve apane ko karmanimitta se aupAdhikabhAva hue haiM, tathA varNAdika haiM ve zarIrAdika pudgala ke guNa haiM, aura zarIrAdika meM varNAdikoMkA tathA paramANuoMkA nAnAprakAra palaTanA hotA hai vaha pudgala kI avasthA hai; so ina saba hI ko apanA svarUpa jAnatA hai, svabhAva-parabhAva kA viveka nahIM ho sktaa| tathA manuSyAdika paryAyoM meM kuTumba-dhanAdikakA saMbandha hotA hai ve pratyakSa apane se bhinna haiM tathA ve apane AdhIna nahIM pariNamita hote tathApi unameM mamakAra karatA hai ki ye mere haiN| ve kisI prakAra bhI apane hote nahIM, yaha hI apanI mAnyatA se hI apane mAnatA hai| tathA manuSyAdi paryAyoM meM kadAcit devAdika kA yA tattvoM kA anyathA svarUpa jo kalpita kiyA usakI to pratIti karatA hai parantu yathArtha svarUpa jaisA hai vaisI pratIti nahIM krtaa| isa prakAra darzanamoha ke udaya se jIva ko atattvazraddhAnarUpa mithyAtvabhAva hotA hai| jahA~ tIvra udaya hotA hai vahA~ satya zraddhAna se bahuta viparIta zraddhAna hotA hai| jaba maMda udaya hotA hai taba satyazraddhAna se thor3A viparIta zraddhAna hotA hai| cAritramoharUpa jIva avasthA jaba cAritramohake udayase isa jIva ko kaSAyabhAva hotA hai taba yaha dekhate-jAnate hue bhI parapadArthoM meM iSTa-aniSTapanA mAnakara krodhAdika karatA hai| vahA~ krodhakA udaya honepara padArthoM meM aniSTapanA mAnakara unakA burA cAhatA hai| koI mandirAdi acetana padArtha bure lageM taba tor3ane-phor3ane ityAdi rUpa se unakA burA cAhatA hai tathA zatru Adi sacetana padArtha bure lageM taba unheM vadha-bandhanAdise yA mAranese duHkha utpanna karake unakA burA cAhatA hai| tathA Apa svayaM athavA anya sacetana-acetana padArtha kisI prakAra pariNamati hae, apaneko vaha pariNamana barA lagA taba anyathA pariNamita Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra] [39 karAke usa pariNamana kA burA cAhatA hai| isa prakAra krodhase burA cAhane kI icchA to ho, burA honA bhavitavya AdhIna hai| tathA mAna kA udaya hone para padArthameM aniSTapanA mAna kara use nIcA karanA cAhatA hai, svayaM U~cA honA cAhatA hai; mala, dhUla Adi acetana padArthoM meM ghRNA tathA nirAdara Adi se unakI hInatA, apanI uccatA cAhatA hai| tathA puruSAdika sacetana padArthoM ko jhukAnA, apane AdhIna karanA ityAdirUpa se unakI hInatA, apanI uccatA cAhatA hai| tathA svayaM loka meM jaise ucca dikhe vaise zrRMgArAdi karanA tathA dhana kharca karanA ityAdirUpa se auroMko hIna dikhA kara svayaM ucca honA cAhatA hai| tathA anya koI apane se ucca kArya kare use kisI upAya se nIcA dikhAtA hai aura svayaM nIcA kArya kare use ucca dikhAtA hai| isa prakAra mAnase apanI mahaMtatAkI icchA to ho, mahaMtatA honA bhavitavya AdhIna hai| tathA mAyA kA udaya honepara kisI padArtha ko iSTa mAnakara nAnA prakAra ke chaloM dvArA usakI siddhi karanA cAhatA hai| ratna suvarNAdika acetana padArthoM kI tathA strI, dAsI, dAsAdi sacetana padArthoM kI siddhike artha aneka chala karatA hai| Thaganeke artha apanI aneka avasthAe~ karatA hai tathA anya acetana-sacetana padArthoM kI avasthA badalatA hai| chalase apanA abhiprAya siddha karanA cAhatA hai| isa prakAra mAyAse iSTasiddhi ke artha chala to kare, parantu iSTasiddhi honA bhavitavya AdhIna hai| tathA lobhakA udaya hone para padArthoM ko iSTamAna kara unakI prApti cAhatA hai| vastrAbharaNa, dhana-dhAnyAdi acetana padArthoM kI tRSNA hotI hai; tathA strI-putrAdika cetana padArthoM kI tRSNA hotI hai| tathA apaneko yA anya sacetana-acetana padArthoM ko koI pariNamana honA iSTa mAnakara unheM usa pariNamanarUpa pariNamita karanA cAhatA hai| isa prakAra lobha se iSTa prApti kI icchA to ho, parantu iSTa prApti honA bhavitavya ke AdhIna hai| isa prakAra krodhAdike udayase AtmA pariNamita hotA hai| vahA~ ye kaSAya cAra prakArake haiN| 1. anantAnubaMdhI, 2. apratyAkhyAnAvaraNa , 3. pratyAkhyAnAvaraNa, 4. sNjvln| vahA~ (jinakA udaya honepara AtmAko samyaktva na ho, svarUpAcaraNacAritra na ho sake ve anantAnubaMdhI kaSAya haiN| * ) jinakA udaya honepara * yaha paMkti mUla prati meM nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 40] [mokSamArgaprakAzaka dezacAritra nahIM hotA, isaliye kiMcit tyAga bhI nahIM ho sakatA ve apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya haiN| tathA jinakA udaya hone para sakalacAritra nahIM hotA, isaliye sarvakA tyAga nahIM ho sakatA ve pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya haiN| tathA jinakA udaya hone para sakalacAritra meM doSa utpanna hote rahate haiM, isaliye yathAkhyAtacAritra nahIM ho sakatA ve saMjvalana kaSAya haiN| anAdi saMsAra avasthAmeM ina cAroM hI kA nirantara udaya pAyA jAyA hai| parama kRSNaleSyArUpa tIvra kaSAya ho vahA~ bhI aura zuklalezyArUpa maMdakaSAya ho vahA~ bhI niraMtara cAroM hI kA udaya rahatA hai| kyoMki tIvra-maMda kI apekSA anaMtAnubaMdhI Adi bheda nahIM hai, samyaktvAdika ghAta karane kI apekSA yaha bheda haiN| inhIM prakRtiyoMkA tIvra anubhAga udaya hone para tIvra krodhAdika hote haiM, maMda anubhAga udaya hone para maMda hote haiN| tathA mokSamArga hone para ina cAroM meM se tIna, do, ekakA udaya hotA hai; phira cAroM kA abhAva ho jAtA hai| tathA krodhAdika cAroM kaSAyoM meM se eka kAla meM eka hI kA udaya hotA hai| ina kaSAyoM ke paraspara kAraNakAryapanA hai| krodha se mAnAdika ho jAte haiM, mAna se krodhAdika ho jAte haiM; isaliye kisI kAlameM bhinnatA bhAsita hotI hai, kisI kAla meM bhAsita nahIM hotii| isa prakAra kaSAyarUpa pariNamana jaannaa| tathA cAritramohake hI udaya se nokaSAya hotI hai; vahA~ hAsya ke udayase kahIM iSTapanA mAna kara praphullita hotA hai, harSa mAnatA hai| tathA rati ke udaya se kisI ko iSTa mAna kara prIti karatA hai, vahA~ Asakta hotA hai| tathA arati ke udaya se kisI ko aniSTa mAna kara aprIti karatA hai, vahA~ udvegarUpa hotA hai| tathA zoka ke udaya se kahIM aniSTapanA mAnakara dilagira hotA hai, viSAda mAnatA hai| tathA bhayake udayase kisI ko aniSTa mAnakara usase DaratA hai, usakA saMyoga nahIM caahtaa| tathA jugupsAke udayase kisI padArtha ko aniSTa mAnakara usase ghRNA karatA hai, usakA viyoga cAhatA hai| isa prakAra ye hAsyAdika chaha jaanne| tathA vedoMke udayase isake kAma pariNAma hote haiN| vahA~ strIveda ke udaya se puruSa ke sAtha ramaNa karane kI icchA hotI hai aura puruSaveda ke udayase strI ke sAtha ramaNa karane kI icchA hotI hai, tathA napuMsakaveda ke udayase yugapat-donoMse ramaNa karane kI icchA hotI hai| isaprakAra ye nau to nokaSAya haiN| yaha krodhAdi sarIkhe balavAna nahIM haiM isaliye inheM ISat kaSAya kahate haiN| yahA~ nau zabda ISatvAcaka jaannaa| inakA udaya una krodhAdikoM ke sAtha yathAsaMbhava hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra] [41 isa prakAra moha ke udaya se mithyAtva aura kaSAyabhAva hote haiM, so ye hI saMsAra ke mUla kAraNa haiN| inhIM se vartamAna kAla meM jIva duHkhI hai, aura AgAmI karmabandha ke bhI kAraNa ye hI haiN| tathA inhIM kA nAma rAga-dveSa-moha hai| vahA~ mithyAtvakA nAma moha hai; kyoMki vahA~ sAvadhAnI kA abhAva hai| tathA mAyA, lobha, kaSAya evaM hAsya, rati aura tIna vedoM kA nAma rAga hai; kyoMki vahA~ iSTabuddhi se anurAga pAyA jAtA hai| tathA krodha, mAna, kaSAya aura arati, zoka, bhaya, jugupsAoMkA nAma dveSa hai; kyoMki vahA~ aniSTabuddhi se dveSa pAyA jAtA hai| tathA sAmAnyata: sabhI kA nAma moha hai; kyoMki inameM sarvatra asAvadhAnI pAyI jAtI hai| aMtarAyakarmodayajanya avasthA tathA aMtarAya ke udayase jIva cAhe so nahIM hotaa| dAna denA cAhe so nahIM de sakatA, vastu kI prApti cAhe so nahIM hotI, bhoga karanA cAhe so nahIM hotA, upabhoga karanA cAhe so nahIM hotA, apanI jJAnAdi zakti ko pragaTa karanA cAhe so pragaTa nahIM ho sktii| isa prakAra aMtarAya ke udaya se jo cAhatA hai so nahIM hotA, tathA usI kSayopazama se kiMcitmAtra cAhA huA bhI hotA hai| cAha to bahuta hai, parantu kiMcitmAtra dAna de sakatA hai, lAbha hotA hai, jJAnAdika zakti pragaTa hotI hai; vahA~ bhI aneka bAhya kAraNa caahiyeN| isa prakAra ghAti karmoM ke udaya se jIva kI avasthA hotI hai| vedanIyakarmodayajanya avasthA tathA aghAtikarmoM meM vedanIya ke udaya se zarIra meM bAhya sukha-duHkha ke kAraNa utpanna hote haiN| zarIra meM ArogyapanA, zaktivAnapanA ityAdi tathA kSudhA, tRSA, roga, kheda , pIr3A ityAdi sukha-duHkha ke kAraNa hote haiN| bAhya meM suhAvane Rtu-pavanAdika, iSTa strIputrAdika tathA mitra-dhanAdika; asuhAvane Rtu-pavanAdika, aniSTa strI-putrAdika tathA zatru, dAridraya, vadha-bandhanAdika sukha-duHkha ko kAraNa hote haiN| yaha jo bAhya kAraNa kahe haiM unameM kitane kAraNa to aise haiM jinake nimitta se zarIra kI avasthA sukha-duHkha ko kAraNa hotI hai, aura ve hI sukha-duHkha ko kAraNa hote haiM tathA kitane kAraNa aise haiM jo svayaM hI sukha-duHkha ko kAraNa hote haiN| aise kAraNoM kA milanA vedanIya udaya se hotA hai| vahA~ sAtAvedanIya se sukha ke kAraNa milate haiM aura asAtAvedanIya se duHkha ke kAraNa milate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 42] [mokSamArgaprakAzaka yahA~ aisA jAnanA ki ve kAraNa hI sukha-duHkhako utpanna nahIM karate, AtmA mohakarma udayase svayaM sukha-duHkha mAnatA hai| vahA~ vedanIyakarma ke udayakA aura mohakarma ke udaya kA aisA hI sambandha hai| jaba sAtAvedanIyakA utpanna kiyA bAhya kAraNa milatA hai taba to sukha mAnane rUpa mohakarmakA udaya hotA hai, aura jaba asAtAvedanIyakA utpanna kiyA bAhya kAraNa milatA hai taba duHkha mAnane rUpa mohakarmakA udaya hotA hai| ___ tathA yahI kAraNa kisI ko sukhakA , kisI ko duHkha kA kAraNa hotA hai| jaise - kisI ko sAtAvedanIyakA udaya hone para milA huA jaisA vastra sukha kA kAraNa hotA hai, vaisA hI vastra kisI ko asAtAvedanIyakA kA udaya hone para milA so duHkha kA kAraNa hotA hai| isaliye bAhya vastu sukha-duHkha kA nimittamAtra hotI hai| sukha-duHkha hotA hai vaha moha ke nimittase hotA hai| nirmohI muniyoM ko aneka Rddhi Adi tathA pariSaha Adi kAraNa milate haiM tathApi sukha-duHkha utpanna nahIM hotaa| mohI jIva ko kAraNa milane para athavA binA kAraNa mile bhI apane saMkalpa hI se sukha-duHkha huA hI karatA hai| vahA~ bhI tIvra mohI ko jisa kAraNa ke milane para tIvra sukha-duHkha hote haiM, vahI kAraNa milane para maMda mohI ko maMda sukha-duHkha hote haiN| isa liye sukha-duHkhakA mUla balavAna kAraNa mohakA udaya hai| anya vastue~ haiM ve balavAna kAraNa nahIM haiM; parantu anya vastuoMke aura mohI jIvake pariNAmoM ke nimittanaimittika kI mukhyatA pAyI jAtI hai; usase mohI jIva anya vastu hI ko sukha-duHkhakA kAraNa mAnatA hai| isa prakAra vedanIya se sukha-duHkhakA kAraNa utpanna hotA hai| Ayukarmodayajanya avasthA tathA Ayukarma ke udaya se manuSyAdi paryAyoM kI sthiti rahatI hai| jaba taka Ayu kA udaya rahatA hai taba taka aneka rogAdika kAraNa milane para bhI zarIra se sambandha nahIM chuutttaa| tathA jaba AyukA udaya na ho taba aneka upAya karane para bhI zarIra se saMbandha nahIM rahatA, usa hI kAla AtmA aura zarIra pRthaka ho jAte haiN| isa saMsAra meM janma, jIvana, maraNakA kAraNa Ayukarma hI hai| jaba navIna AyukA udaya hotA hai taba navIna paryAya meM janma hotA hai| tathA jaba taka AyukA udaya rahe taba taka usa paryAyarUpa prANoMke dhAraNase jInA hotA hai| tathA AyukA kSaya ho taba usa paryAyarUpa prANa chUTane se maraNa hotA hai| sahaja hI aisA AyukarmakA nimitta hai; dUsarA koI utpanna karane vAlA, kSaya karane vAlA yA rakSA karane vAlA hai nahIM - aisA nizcaya jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates dUsarA adhikAra ] [ 43 tathA jaise koI navIna vastra pahinatA hai, kucha kAla taka pahine rahatA hai; phira usako chor3akara anya vastra pahinatA hai; usI prakAra jIva navIna zarIra dhAraNa karatA hai, kucha kAla taka dhAraNa kiye rahatA hai, phira usako chor3akara anya zarIra dhAraNa karatA hai| isaliye zarIra saMbandha kI apekSA janmAdika haiN| jIva janmAdi rahita nitya hI hai tathApi mohI jIva ko atIta anAgatakA vicAra nahIM hai; isaliye prApta paryAya mAtra hI apanI sthiti mAnakara paryAya saMbandhI kAryoMmeM hI tatpara ho rahA hai| isa prakAra Ayu se paryAya kI sthiti jaannaa| nAmakarmodayajanya avasthA tathA nAma karma se yaha jIva manuSyAdi gatiyoMko prApta hotA hai; usa paryAyarUpa apanI avasthA hotI hai| vahA~ trasa - sthAvarAdi vizeSa utpanna hote haiN| tathA vahA~ ekendriyAdi jAtiko dhAraNa karatA hai| isa jAti karmake udaya ko aura matijJAnAvaraNake kSayopazamako nimitta-naimittikapanA jAnanA / jaisA kSayopazama ho vaisI jAti prApta karatA hai| tathA zarIroM kA saMbandha hotA hai; vahA~ zarIra ke paramANu aura AtmA ke pradezoMkA eka baMdhAna hotA hai tathA saMkoca - vistArarUpa hokara zarIrapramANa AtmA rahatA hai / tathA nokarmarUpa zarIra meM aMgopAMgAdikake yogya sthAna pramANasahita hote haiN| isIse sparzana, rasanA Adi dravya-indriyA~ utpanna hotI haiM tathA hRdaya sthAna meM ATha paMkhuriyoMke phUle hue kamalake AkAra dravyamana hotA hai| tathA usa zarIrameM hI AkArAdikakA vizeSa honA, varNAdikakA vizeSa honA aura aura sthUla - sUkSmatvAdikA honA ityAdi kArya utpanna hote haiM; so ve zarIrarUpa pariNamita paramANu isa prakAra pariNamita hote haiM / tathA zvAsocchvAsa aura svara utpanna hote haiM; ve bhI pudgalake piNDa haiM aura zarIra se eka baMdhAnarUpa haiN| inameM bhI AtmA ke pradeza vyApta haiN| vahA~ zvAsocchvAsa to pavana hai| jaise AhArakA grahaNa kare aura nihArako nikAle tabhI jInA hotA hai; usI prakAra bAhya pavana ko grahaNa kare aura abhyaMtara pavana ko nikAle tabhI jIvitavya rahatA hai| isaliye zvAsocchvAsa jIvitavya kA kAraNa hai| isa zarIra meM jisa prakAra hAr3a-mAMsAdika haiM usI prakAra pavana jAnanA / tathA jaise hastAdikase kArya karate haiM vaise hI pavana se kArya karate haiN| mu~ha meM jo grAsa khAyA use pavana se nigalate haiM, malAdika pavana se hI bAhara nikAlate haiM, vaise hI anya jaannaa| tathA nAr3I, vAyuroga, vAyagolA ityAdiko pavanarUpa zarIra ke aMga jAnanA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 44] [mokSamArgaprakAzaka svara hai vaha zabda hai| so jaise vINA kI tA~ta ko hilAne para bhASArUpa hone yogya jo pudgala skandha haiM ve sAkSara yA anakSara zabdarUpa pariNamita hote haiM; usI prakAra tAlu , hoMTha ityAdi aMgoM ko hilAnepara bhASAparyApti meM grahaNa kiye gaye jo pUdagala skandha haiM ve sAkSara yA anakSara zabdarUpa pariNamita hote haiN| tathA zubha-azubha gamanAdika hote haiN| yahA~ aisA jAnanA ki jaise do puruSoM ko ikadaMDI ber3I hai| vahA~ eka puruSa gamanAdika karanA cAhe aura dUsarA bhI gamanAdika kare to gamanAdika ho sakate haiM, donoMmeMse eka baiThA rahe to gamanAdika nahIM ho sakate, tathA donoM meM eka balavAna ho to dUsare ko bhI ghasITa le jaaye| usI prakAra AtmA ke aura zarIrAdikarUpa pudgala ke ekakSetrAvagAharUpa baMdhAna hai; vahA~ AtmA halana-calanAdi karanA cAhe aura pudgala usa zakti se rahita huA halana-calana na kare athavA pudgala meM to zakti pAyI jAtI hai, parantu AtmA ki icchA na ho to halana-calanAdi nahIM ho skte| tathA inameM pudgala balavAna hokara halana-calana kare to usake sAtha binA icchA ke bhI AtmA halana-calana karatA hai| isa prakAra halana-calanAdi kriyA hotI hai| tathA isake apayaza Adi bAhya nimitta banate haiN| - isa prakAra ye kArya utpanna hote haiM, unase moha ke anusAra AtmA sukhI-duHkhI bhI hotA hai| aise nAmakarma ke udaya se svayameva nAnAprakAra racanA hotI hai, anya koI karane vAlA nahIM hai| tathA tIrthaMkarAdi prakRti yahA~ hai hI nhiiN| gotrakarmodayajanya avasthA gotrakarma se ucca-nIca kula meM utpanna honA hotA hai; vahA~ apanI adhikatA-hInatA prApta hotI hai| moha ke udaya se AtmA sukhI-duHkhI bhI hotA hai| isa prakAra aghAtikarmoMke nimitta se avasthA hotI hai| isa prakAra isa anAdi saMsAra meM ghAti-aghAtikarmoMke udaya ke anusAra AtmAke avasthA hotI hai| so he bhavya ! apane aMtaraMga meM vicAra kara dekha ki aise hI hai ki nhiiN| vicAra karane para aisA hI pratibhAsita hotA hai| yadi aisA hai to tU yaha mAna ki - " mere anAdi saMsAra roga pAyA jAtA hai, usake nAzakA mujhe upAya karanA" - isa vicAra se terA kalyANa hogaa| - iti zrI mokSamArgaprakAzaka nAmaka zAstra meM saMsAra avasthA kA nirUpaka dvitIya adhikAra sampUrNa huA / / 2 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra saMsAradu:kha tathA mokSasukhakA nirUpaNa dohA - so nijabhAva sadA sukhada , apanauM karau prakAza / jo bAhuvidhi bhavadukhanikau, karihai sattA nAza / / atha, isa saMsAra-avasthAmeM nAnAprakArake duHkha haiM unakA varNana karate haiM / kyoMki yadi saMsArameM bhI sukha ho to saMsAra se mukta honekA upAya kisaliye kreN| isa saMsArameM aneka duHkha haiM, isaliye saMsArase mukta honekA upAya karate haiN| jaise - vaidya rogakA nidAna aura usakI avasthAkA varNana karake, rogIko rogakA nizcaya karAkara, phira usakA ilAja karanekI ruci karAtA hai| usI prakAra yahA~ saMsArakA nidAna tathA usakI avasthAkA varNana karake, saMsArIko saMsAra-rogakA nizcaya karAke, aba usakA upAya karanekI ruci karAte haiN| jaise - rogI rogase duHkhI ho rahA hai parantu usakA mUla kAraNa nahIM jAnatA, saccA upAya nahIM jAnatA aura duHkha sahA nahIM jAtA; taba jo use bhAsita ho vahI upAya karatA hai isaliye duHkha dUra nahIM hotA, taba tar3apa-tar3apakara paravaza huA una duHkhoM ko sahatA hai| use vaidya duHkhakA mUlakAraNa batalAye, duHkhakA svarUpa batalAye, una upAyoMko jhUThA batalAye, taba sacce upAya karanekI ruci hotI hai| usI prakAra saMsArI saMsAra se duHkhI horahA hai parantu usakA mUlakAraNa nahIM jAnatA, tathA sacce upAya nahIM jAnatA aura duHkha sahA bhI nahIM jAtA; taba apane ko bhAsita ho vahI upAya karatA hai isaliye duHkha dUra nahIM hotA, taba tar3apa-tar3apakara paravaza huA una duHkhoM ko sahatA hai| use yahA~ duHkhakA mUlakAraNa batalAte haiM, duHkhakA svarUpa batalAte haiM, aura una upAyoMko jhUThe batalAyeM to sacce upAya karanekI rUci ho| isaliye yaha varNana yahA~ karate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [mokSamArgaprakAzaka saMsAraduHkha aura usakA mUlakAraNa (ka) karmoMkI apekSAse vahA~ saba duHkhoMkA mUlakAraNa mithyAdarzana, ajJAna aura asaMyama hai| jo darzana-mohake udayase huA atattvazraddhAna mithyAdarzana hai, usase vastusvarUpakI yathArtha pratIti nahIM ho sakatI, anyathA pratIti hotI hai| tathA usa mithyAdarzana hI ke nimittase kSayopazamarUpa jJAna hai vaha ajJAna horahA hai, usase yathArtha vastusvarUpakA jAnanA nahIM hotA, anyathA jAnanA hotA hai| tathA cAritramohake udayase huA kaSAyabhAva usakA nAma asaMyama hai, usase jaise vastusvarUpa hai vaisA nahIM pravartatA, anyathA pravRtti hotI hai| isaprakAra ye mithyAdarzanAdika haiM ve hI sarva duHkhoMkA mUla kAraNa haiN| kisa prakAra ? so batalAte haiM : jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNake kSayopazamase honevAlA duHkha aura usase nivRtti mithyAdarzanAdikase jIvako sva-para viveka nahIM hosktaa| svayaM eka AtmA aura ananta pudgalaparamANumaya zarIra; inake saMyogarUpa manuSyAdi paryAya utpanna hotI hai, usI paryAyako sva mAnatA hai| tathA AtmAkA jJAna-darzanAdi svabhAva hai usake dvArA kiMcita jAnanA-dekhanA hotA hai; aura karmopAdhise hue krodhAdikabhAva unarUpa pariNAma pAye jAte hai; tathA zarIrakA sparza, rasa, gandha, varNa svabhAva hai vaha pragaTa hai aura sthUla-kRSAdika honA tathA sparzAdikakA palaTanA ityAdi aneka avasthAyeM hotI haiM; - ina sabako apanA svarUpa jAnatA hai| ___ vahA~ jJAna-darzanakI pravRtti indriya-manake dvArA hotI hai, isaliye yaha mAnatA hai ki ye tvacA, jIbha, nAsikA, netra, kAna, mana mere aMga haiN| inake dvArA maiM dekhatA-jAnatA hU~; aisI mAnyatAse indriyoMmeM prIti pAyI jAtI hai| ___ tathA mohake Avezase una indriyoM ke dvArA viSaya grahaNa karane kI icchA hotI hai| aura una viSayoMkA grahaNa honepara usa icchAke miTanese nirAkula hotA hai taba Ananda mAnatA hai| jaise kuttA haDDI cabAtA hai, usase apanA lohU nikale usakA svAda lekara aisA mAnatA hai ki yaha haDDiyoMkA svAda hai| usI prakAra yaha jIva viSayoMko jAnatA hai, usase apanA jJAna pravartatA hai, usa kA svAda lekara aisA mAnatA hai ki yaha viSayakA svAda hai so viSayameM to svAda hai nhiiN| svayaM hI icchA kI thI, use svayaM hI jAnakara svayaM hI Ananda mAna liyA parantu maiM anAdi-ananta jJAnasvarUpa AtmA hU~ - aisA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] [47 ni:kevalajJAnakA to anubhavana hai nhiiN| tathA maiMne nRtya dekhA, rAga sunA, phUla sUMghe, (padArthakA svAda liyA, padArthakA sparza kiyA) zAstra jAnA, mujhe yaha jAnanA; - isa prakAra jJeyamizrita jJAnakA anubhavana hai usase viSayoMkI hI pradhAnatA bhAsita hotI hai| isa prakAra isa jIvako mohake nimittase viSayoMkI icchA pAyI jAtI hai| vahA~ icchA to trikAlavartI sarvaviSayoMko grahaNa karanekI hai| maiM sarvakA sparza karU~, sarvakA svAda lU~, sarvako sUMghU, sarvako dekhU, sarvako sunU~, sarvako jAnU~; icchA to itanI hai| parantu zakti itanI hI hai ki indriyoMke sammukha AnevAle vartamAna sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabda; unameMse kisIko kiMcit mAtra grahaNa kare tathA smaraNAdikase mana dvArA kiMcit jAne, so bhI bAhya aneka kAraNa milane para siddha ho| isalie icchA kabhI pUrNa nahIM hotii| aisI icchA to kevalajJAna hone para kSayopazamarUpa indriyoMse to icchA pUrNa hotI nahIM hai, isaliye mohake nimittase indriyoMko apane-apane viSaya grahaNakI nirantara icchA hotI hI rahatI hai; usase Akulita hokara duHkhI horahA hai| aisA duHkhI ho rahA hai ki kisI eka viSayake grahaNake : rtha apane maraNako bhI nahIM ginatA hai| jaise hAthIko kapaTakI hathinIkA zarIra sparza karanekI. macchako baMsImeM lagA haA mAMsakA svAda lenekI. bhramarako kamala-sagandha saMghanekI. pataMgeko dIpakakA varNa dekhanekI, aura hariNako rAga sunanekI icchA aisI hotI hai ki tatkAla maranA bhAsita ho tathApi maraNako nahIM ginte| viSayoMkA grahaNa karanepara usake maraNa hotA thA, viSayasevana nahIM karane para indriyoM kI pIr3A adhika bhAsita hotI hai| ina indriyoMkI pIr3Ase pIr3itarUpa sarva jIva nirvicAra hokara jaise koI duHkhI parvatase gira par3e vaise hI viSayoMmeM chalAMga lagAte haiN| nAnA kaSTase dhana utpanna karate haiM, use viSayake artha khote haiN| tathA viSayoMke artha jahA~ maraNa honA jAnate haiM vahA~ bhI jAte haiN| narakAdike kAraNa jo hiMsAdika kArya unheM karateM haiM tathA krodhAdi kaSAyoMko utpanna karate haiN| ve kareM kyA ? indriyoMkI pIr3A sahI nahIM jAtI, isaliye anya vicAra kucha AtA nhiiN| isI pIr3Ase pIr3ita hue indrAdika haiM; ve bhI viSayoMmeM ati Asakta ho rahe haiN| jaise khAja-rogase pIr3ita huA purUSa Asakta hokara khujAtA hai, pIr3A na ho to kisaliye khujAye; usI prakAra indriyarogase pIr3ita hue indrAdika Asakta hokara viSaya sevana karate haiN| pIr3A na ho to kisaliye viSaya sevana kareM ? isa prakAra jJAnAvaraNa-darzanAvaraNake kSayopazamase huA indriyajanita jJAna hai, vaha mithyAdarzanAdike nimittase icchAsahita hokara duHkhakA kAraNa huA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ mokSamArgaprakAzaka aba isa duHkhake dUra honekA upAya yaha jIva kyA karatA hai so kahate haiM / indriyoMse viSayoMkA grahaNa honepara merI icchA pUrNa hogI aisA jAnakara prathama to nAnAprakArake bhojanAdikoMse indriyoMko prabala karatA aura aisA hI jAnatA hai ki indriyoMke prabala rahanese mere viSaya - grahaNakI zakti vizeSa hotI hai| tathA vahA~ aneka bAhya kAraNa cAhie unakA nimitta milAtA hai / tathA indriyA~ haiM ve viSaya sanmukha hone para unako grahaNa karatI haiM, isalie aneka bAhya upAyoM dvArA viSayoMkA tathA indriyoMkA saMyoga milAtA hai / nAnAprakArake vastrAdikakA, bhojanAdikakA, puSpAdikakA, mandira - AbhUSaNAdikakA tathA gAna - vAditrAdikakA saMyoga milAneke artha bahuta hI khedakhinna hotA hai| tathA ina indriyoMke sanmukha viSaya rahatA hai tabataka usa viSayakA kiMcit spaSTa jAnapanA rahatA hai, pazcAt mana dvArA smaraNamAtra raha jAtA hai / kAla vyatIta hone para smaraNa bhI maMda hotA jAtA hai, isalie una viSayoMko apane AdhIna rakhanekA upAya karatA hai aura zIghra - zIghra unakA grahaNa kiyA karatA hai| tathA indriyoMke to eka kAlameM eka viSayakA hI grahaNa hotA hai, kintu yaha bahuta grahaNa karanA cAhatA hai isaliye Akulita hokara zIghrazIghra eka viSayako chor3akara anyako grahaNa karatA hai, tathA use chor3akara anyako grahaNa karatA hai - aise jhapaTTe mAratA hai / isa prakAra jo upAya ise bhAsita hote haiM so karatA hai, parantu ve jhUThe haiN| kyoMki prathama to ina sabakA aisA hI honA apane AdhIna nahIM haiM, mahAn kaThina hai; tathA kadAcit udaya anusAra aisI hI vidhi mila jAye to indriyoMko prabala karanese kahIM viSayagrahaNakI zakti bar3hatI nahIM hai; vaha zakti to jJAna-darzana bar3hAne para bar3hatI hai so yaha karmake kSayopazamake AdhIna hai| kisIkA zarIra puSTa hai usake aisI zakti kama dekhI jAtI hai, kisIkA zarIra durbala hai usake adhika dekhI jAtI hai| isalie bhojanAdi dvArA indriyA~ puSTa karanese kucha siddhi hai nahIM / kaSAyAdi ghaTanese karmakA kSayopazama hone para jJAna - darzana bar3he taba viSayagrahaNakI zakti bar3hatI hai| tathA viSayoMkA jo saMyoga milAtA hai vaha bahuta kAla taka nahIM rahatA athavA sarva viSayoM kA saMyoga milatA hI nahIM hai, isaliye yaha AkulatA banI hI rahatI hai| tathA una viSayoMko apane AdhIna rakhakara zIghra - zIghra grahaNa karatA hai, kintu ve AdhIna rahate nahIM I ve bhinna dravya to apane AdhIna pariNamita hote haiM yA karmodaya ke AdhIna haiN| aise karmakA bandha yathAyogya zubhabhAva hone para hotA hai aura pazcAt udaya AtA hai vaha pratyakSa dekhate haiM / aneka upAya karane para bhI karmake nimitta binA sAmagrI nahIM miltii| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] tathA eka viSayako chor3akara anyakA grahaNa karatA hai aise jhapaTTe mAratA hai usase kyA siddhi hotI hai ? jaise maNakI bhUkhavAleko kaNa mile to kyA bhUkha miTatI hai ? usI prakAra jise sarvake grahaNakI icchA hai use eka viSayakA grahaNa hone para kyA icchA miTatI hai ? icchA miTe binA sukha nahIM hotA, isalie yaha upAya jhUThA hai| koI pUchatA hai ki isa upAyase kaI jIva sukhI hote dekhe jAte haiM, sarvathA jhUTha kaise kahate ho? samAdhAna :- sukhI to nahIM hote haiM bhramase sukha mAnate haiN| yadi sukhI hue hoM to anya viSayoMkI icchA kaise rahegI ? jaise - roga miTane para anya auSadhiko kyoM cAhe ? usI prakAra duHkha miTane para anya viSayoMko kyoM cAhe ? isaliye viSayake grahaNa dvArA icchA ruka jAye to hama sukha maaneN| parantu jaba taka jisa viSayakA grahaNa nahIM hotA taba taka to usakI icchA rahatI hai aura jisa samaya usakA grahaNa huA usI samaya anya viSaya-grahaNakI icchA hotI dekhI jAtI hai, to yaha sukha mAnanA kaise hai ? jaise koI mahA kSudhAvAna raMka usako eka annakA kaNa milA usakA bhakSaNa karake caina mAne; usI prakAra yaha mahA tRSNAvAna usako eka viSayakA nimitta milA usakA grahaNa karake sukha mAnatA hai, paramArthase sukha hai nhiiN| koI kahe ki jisa prakAra kaNa-kaNa karake apanI bhUkha miTAye usI prakAra eka-eka viSayakA grahaNa karake apanI icchA pUrNa kare to doSa kyA ? uttara :- yadi ve kaNa ekatrita hoM to aisA hI mAna leM, parantu jaba dUsarA kaNa milatA hai taba pahale kaNakA nirgamana ho jAye to kaise bhUkha miTegI ? usI prakAra jAnane meM viSayoMkA grahaNa ekatrita hotA jAye to icchA pUrNa ho jAye, parantu jaba dUsarA viSaya grahaNa karatA hai taba pUrvameM jo viSaya grahaNa kiyA thA usakA jAnanA nahIM rahatA, to kaise icchA pUrNa ho ? icchA pUrNa hue binA AkulatA miTatI nahIM hai aura AkulatA miTe binA sukha kaise kahA jAya? tathA eka viSayakA grahaNa bhI mithyAdarzanAdikake sadbhAvapUrvaka karatA hai, isaliye AgAmI aneka duHkhoMke kAraNa karma baMdhate haiN| isaliye yaha vartamAnameM sukha nahIM hai, AgAmI sukha kA kAraNa nahIM hai, isaliye duHkha hI hai| yahI pravacanasArameM kahA hai : saparaM bAdhAsahiyaM vicchiNNaM baMdhakAraNaM vismN| jaM iMdiehiM laddhaM taM sokkhaM dukkhameva tahA / / 76 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 50 ] [mokSamArgaprakAzaka artha :- jo indriyoMse prApta kiyA sukha hai vaha parAdhIna hai, bAdhAsahita hai, vinAzIka hai, bandhakA kAraNa hai, viSama hai; so aisA sukha isa prakAra duHkha hI hai| isa prakAra isa saMsArI jIva dvArA kiye upAya jhUThe jaannaa| to saccA upAya kyA hai ? jaba icchA to dUra ho jAye aura sarva viSayoMkA yugapat grahaNa banA rahe taba yaha duHkha mitte| so icchA to moha jAne para miTe aura sabakA yugapat grahaNa kevalajJAna hone para ho| inakA upAya samyagdarzanAdika hai aura vahI saccA upAya jaannaa| isa prakAra to mohake nimittase jJAnAvaraNa-darzanAvaraNakA kSayopazama bhI duHkhadAyaka hai usakA varNana kiyaa| yahA~ koI kahe ki - jJAnAvaraNa-darzanAvaraNake udayase jAnanA nahIM huA, isaliye use duHkhakA kAraNa kaho; kSayopazamako kyoM kahate ho? samAdhAna :- yadi jAnanA na honA daHkhakA kAraNa ho to padagalake bhI daHkha Thahare. parantu duHkhakA mUlakAraNa to icchA hai aura icchA kSayopazamase hI hotI hai, isaliye kSayopazamako duHkhakA kAraNa kahA hai; paramArthase kSayopazama bhI duHkhakA kAraNa nahIM hai| jo mohase viSaya- grahaNakI icchA hai vahI duHkhakA kAraNa jaannaa| mohanIya karma ke udayase honevAlA du:kha aura usase nivRtti mohakA udaya hai so duHkharUpa hI hai, kisa prakAra so kahate haiM : darzanamohase duHkha aura usase nivRtti prathama to darzanamohake udayase mithyAdarzana hotA hai; usake dvArA jaisA isake zraddhAna hai vaisA to padArtha hotA nahIM hai, jaisA padArtha hai vaisA yaha mAnatA nahIM hai, isaliye isako AkulatA hI rahatI hai| jaise - pAgalako kisIne vastra pahinA diyaa| vaha pAgala usa vastrako apanA aMga jAnakara apaneko aura vastrako eka mAnatA hai| vaha vastra pahinAnevAleke AdhIna honese kabhI vaha phAr3atA hai, kabhI jor3atA hai, kabhI khoMsatA hai, kabhI nayA pahinAtA hai - ityAdi caritra karatA hai| vaha pAgala use apane AdhIna mAnatA hai, usakI parAdhIna kriyA hotI hai, usase vaha mahA khedakhinna hotA hai| usI prakAra isa jIvako karmodayane zarIra sambandha kraayaa| yaha jIva usa zarIrako apanA aMga jAnakara apaneko aura zarIrako eka mAnatA hai| vaha zarIra karmake AdhIna kabhI kRSa hotA hai, kabhI sthUla hotA hai, kabhI naSTa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] [51 hotA hai, kabhI navIna utpanna hotA hai - ityAdi caritra hote haiN| yaha jIva use apane AdhIna mAnatA hai, usakI parAdhIna kriyA hotI hai, usase mahA khedakhinna hotA hai| tathA jaise - jahA~ vaha pAgala ThaharA thA vahA~ manuSya, ghor3A, dhanAdika kahIMse Akara utare, vaha pAgala unheM apanA jAnatA hai| ve to unhIMke AdhIna koI Ate haiM, koI jAte haiM, koI aneka avasthArUpa pariNamana karate haiM; vaha pAgala unheM apane AdhIna mAnatA hai, unakI parAdhIna kriyA ho taba khedakhinna hotA hai| usI prakAra yaha jIva jahA~ paryAya dhAraNa karatA hai vahA~ svayameva putra, ghor3A, dhanAdika kahIM se Akara prApta hue, yaha jIva unheM apanA jAnatA hai| ve to unhIMke AdhIna koI Ate haiM, koI jAte haiM, koI aneka avasthArUpa pariNamana karate haiM; yaha jIva unheM apane AdhIna mAnatA hai, aura unakI parAdhIna kriyA ho taba khedakhinna hotA hai| yahA~ koI kahe ki - kisI kAlameM zarIrakI tathA putrAdikakI kriyA isa jIvake AdhIna bhI to hotI dikhAyI detI hai, taba to yaha sukhI hotA hai ? samAdhAna:- zarIrAdikake bhavitavyakI aura jIvakI icchAkI vidhi milane para kisI eka prakAra jaise vaha cAhatA hai vaise koI pariNamita hotA hai, isaliye kisI kAlameM usIkA vicAra honepara sukhakAsA AbhAsa hotA hai; parantu sarva hI to sarva prakArase jaise yaha cAhatA hai vaise pariNamita nahIM hote, isaliye abhiprAyameM to aneka AkulatA sadAkAla rahA hI karatI hai| tathA kisI kAlameM kisI prakAra icchAnusAra pariNamita hote dekhakara kahIM yaha jIva zarIra, putrAdikameM ahaMkAra-mamakAra karatA hai; so isa buddhise unako utpanna karanekI , bar3hAne kI, tathA rakSA karanekI ciMtAse nirantara vyAkula rahatA hai| nAnA prakAra kaSTa sahakara bhI unakA bhalA cAhatA hai| tathA jo viSayoMkI icchA hotI hai, kaSAya hotI hai, bAhya-sAmagrImeM iSTa-aniSTapanA mAnatA hai, anyathA upAya karatA hai, sacce upAyakI zraddhA nahIM karatA, anyathA kalpanA karatA hai, so ina sabakA mUlakAraNa eka mithyAdarzana hai| usakA nAza hone para sabakA nAza ho jAtA hai, isaliye saba duHkhoMkA mUla yaha mithyAdarzana hai| tathA usa mithyAdarzanake nAzakA upAya bhI nahIM krtaa| anyathA zraddhAnako satyazraddhAna mAne taba upAya kisaliye kare ? tathA saMjJI paMcendriya kadAcit tattvanizcaya karanekA upAya vicAre, vahA~ abhAgyase kudeva-kuguru-kuzAstrakA nimitta bane to atattvazraddhAna puSTa hojAtA hai| vaha to jAnatA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 52] [mokSamArgaprakAzaka hai ki inase merA bhalA hogA; parantu ve aisA upAya karate haiM jisase yaha aceta ho jaay| vastusvarUpakA vicAra karaneko udyamI huA thA so viparIta vicArameM dRr3ha ho jAtA hai aura taba viSaya-kaSAyakI vAsanA bar3hanese adhika duHkhI hotA hai| tathA kadAcit sudeva-suguru-suzAstrakA bhI nimitta bana jAye to vahA~ unake nizcaya upadezakA to zraddhAna nahIM karatA, vyavahArazraddhAnase atattvazraddhAnI hI rahatA hai| vahA~ maMdakaSAya ho tathA viSayakI icchA ghaTe to thor3A duHkhI hotA hai, parantu phira jaisekA taisA ho jAtA hai; isaliye yaha saMsArI jo upAya karatA hai ve bhI jhUThe hI hote haiN| tathA isa saMsArIke eka yaha upAya hai ki svayaMko jaisA zraddhAna hai usI prakAra padArthoMko pariNamita karanA cAhatA hai| yadi ve pariNamita hoM to isakA saccA zraddhAna ho jaaye| parantu anAdinidhana vastue~ bhinna-bhinna apanI maryAdA sahita pariNamita hotI haiM, koI kisIke AdhIna nahIM haiM, koI kisIke pariNamita karAnese pariNamita nahIM hotiiN| unheM pariNamita karAnA cAhe vaha koI upAya nahIM hai, vaha to mithyAdarzana hI hai| to saccA upAya kyA hai ? jaisA padArthoM kA svarUpa hai vaisA zraddhAna ho jAye to sarva duHkha dUra ho jaayeN| jisa prakAra koI mohita hokara murdeko jIvita mAne yA jilAnA cAhe to Apa hI duHkhI hotA hai| tathA use murdA mAnanA aura yaha jilAnese jiyegA nahIM aisA mAnanA so hI usa duHkhake dUra hone kA upAya hai| usI prakAra mithyAdRSTi hokara padArthoMko anyathA mAne, anyathA pariNamita karanA cAhe to Apa hI duHkhI hotA hai| tathA unheM yathArtha mAnanA aura yaha pariNamita karAnese anyathA pariNamita nahIM hogeM aisA mAnanA so hI usa duHkhake dUra hone kA upAya hai| bhramajanita duHkhakA upAya bhrama dUra karanA hI hai| so bhrama dUra hone se samyazraddhAna hotA hai, vahI satya upAya jaannaa| cAritramohase du:kha aura usase nivRtti cAritramohake udayase krodhAdikaSAyarUpa tathA hAsyAdi nokaSAyarUpa jIvake bhAva hote haiM, taba yaha jIva klezavAna hokara duHkhI hotA huA vihvala hokara nAnAprakArake kukAryoM meM pravartatA hai| so hI dikhAte haiM : jaba isake krodhakaSAya utpanna hotI hai taba dUsarekA burA karanekI icchA hotI hai aura usake artha aneka upAya vicAratA hai, marmacchedI gAlIpradAnAdirUpa vacana bolatA hai| apane aMgoMse tathA zastra-pASANAdikase ghAta karatA hai| aneka kaSTa sahanakara tathA dhanAdi kharca karake va maraNAdi dvArA apanA bhI burA karake anyakA burA karanekA udyama karatA hai athavA auroMse burA honA jAne to auroMse burA karAtA hai| svayaM hI usakA burA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] [53 hotA ho to anumodana karatA hai| usakA burA honese apanA kucha bhI prayojana siddha na ho tathApi usakA burA karatA hai| tathA krodha honepara koI pUjya yA iSTajana bhI bIcameM AyeM to unheM bhI burA kahatA hai, mArane laga jAtA hai, kucha vicAra nahIM rhtaa| tathA anyakA burA na ho to apane aMtaraMgameM Apa hI bahuta saMtApavAna hotA hai aura apane hI aMgoMkA ghAta karatA hai tathA viSAdise mara jAtA hai| - aisI avasthA krodha honese hotI hai| __ tathA jaba isake mAna kaSAya utpanna hotI hai taba auroMko nIcA va apaneko U~cA dikhAne kI icchA hotI hai aura usake artha aneka upAya socatA hai| anyakI niMdA karatA hai, apanI prazaMsA karatA hai va anekaprakArase auroMkI mahimA miTAtA hai, apanI mahimA karatA hai| mahAkaSTase jo dhanAdikakA saMgraha kiyA use vivAhAdi kAryoM meM kharca karatA hai tathA karja lekara bhI kharcatA hai| maraneke bAda hamArA yaza rahegA aisA vicArakara apanA maraNa karake bhI apanI mahimA bar3hAtA hai| yadi koI apanA sanmAnAdika na kare to use bhayAdika dikhAkara duHkha utpanna karake apanA sanmAna karAtA hai| tathA mAna hone para koI pUjya-bar3e hoM unakA bhI sanmAna nahIM karatA, kucha vicAra nahIM rhtaa| yadi anya nIcA aura svayaM U~cA dikhAI na de, to apane aMtaraMgameM Apa bahuta saMtApavAna hotA hai aura apane aMgoMkA ghAta karatA hai tathA viSa Adise mara jAtA hai|- aisI avasthA mAna hone para hotI hai| tathA jaba isake mAyA kaSAya utpanna hotI hai taba chala dvArA kArya siddha karanekI icchA hotI hai| usake artha aneka upAya socatA hai, nAnAprakAra kapaTake vacana kahatA hai, zarIrakI kapaTarUpa avasthA karatA hai, bAhyavastuoMko anyathA batalAtA hai, tathA jinameM apanA maraNa jAne aise bhI chala karatA hai| kapaTa pragaTa honepara svayaMkA bahuta burA ho, maraNAdika ho unako bhI nahIM gintaa| tathA mAyA honepara kisI pUjya va iSTakA bhI sambandha bane to unase bhI chala karatA hai, kucha vicAra nahIM rhtaa| yadi chala dvArA kAryasiddhi na ho to svayaM bahuta saMtApavAna hotA hai, apane aMgoM kA ghAta karatA hai tathA viSa Adise mara jAtA hai| - aisI avasthA mAyA honepara hotI hai| tathA jaba isake lobha kaSAya utpanna ho taba iSTa padArthake lAbhakI icchA honese usake artha aneka upAya socatA hai| usake sAdhanarUpa vacana bolatA hai, zarIrakI aneka ceSTA karatA hai, bahuta kaSTa sahatA hai, sevA karatA hai, videzagamana karatA hai| jisameM maraNa honA jAne vaha kArya bhI karatA hai| jinameM bahuta duHkha utpanna ho aise prArambha karatA hai| tathA lobha honepara pUjya va iSTakA bhI kArya ho vahA~ bhI apanA prayojana sAdhatA hai, kucha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 54] [ mokSamArgaprakAzaka vicAra nahIM rhtaa| tathA jisa iSTa vastukI prApti huI hai usakI aneka prakArase rakSA karatA hai| yadi iSTa vastukI prApti na ho yA iSTakA viyoga ho to svayaM saMtApavAna hotA hai, apane aMgoMkA ghAta karatA hai tathA viSa Adise mara jAtA hai| - aisI avasthA lobha honepara hotI hai| isa prakAra kaSAyoMse pIr3ita huA ina avasthAoMmeM pravartatA hai| tathA ina kaSAyoMke sAtha nokaSAya hotI haiN| vahA~ jaba hAsyakaSAya hotI hai taba svayaM vikasita praphullita hotA hai; vaha aisA jAnanA jaise sannipAtake rogIkA ha~sanA, nAnArogoMse svayaM pIr3ita hai to bhI koI kalpanA karake ha~sane laga jAtA hai| isI prakAra yaha jIva aneka pIr3A sahita hai; tathApi koI jhUThI kalpanA karake, apaneko suhAtA kArya mAnakara harSa mAnatA hai, paramArthataH duHkhI hotA hai| sukhI to kaSAya-roga miTane para hogaa| tathA jaba rati utpanna hotI hai taba iSTa vastumeM ati Asakta hotA hai| jaise billI cUheko pakar3akara Asakta hotI hai, koI mAre to bhI nahIM chor3atI; so yahA~ kaThinatAse prApta honeke kAraNa tathA viyoga honeke abhiprAyase AsaktatA hotI hai, isaliye duHkha hI hai| tathA jaba arati utpanna hotI hai taba aniSTa vastukA saMyoga pAkara mahA vyAkula hotA hai| aniSTakA saMyoga huA vaha svayaMko suhAtA nahIM hai, vaha pIr3A sahI nahIM jAtI, isaliye usakA viyoga karaneko tar3apatA hai; vaha duHkha hI hai| tathA jaba zoka utpanna hotA hai taba iSTakA viyoga aura aniSTakA saMyoga honese ati vyAkula hokara saMtApa paidA karatA hai, rotA hai, pukAra karatA hai, asAvadhAna ho jAtA hai, apane aMgakA ghAta karake mara jAtA hai; kucha siddhi nahIM hai tathApi svayaM hI mahA duHkhI hotA hai| tathA jaba bhaya utpanna hotA hai taba kisIko iSTa viyoga va aniSTa saMyogakA kAraNa jAnakara DaratA hai, ativihala hotA hai bhAgatA hai, chipatA hai, zithila hojAtA hai, kaSTa honeke sthAna para pahuMca jAtA hai va mara jAtA hai; so yaha duHkharUpa hI hai| tathA jaba jugupsA utpanna hotI hai taba aniSTa vastuse ghRNA karatA hai| usakA to saMyoga huA aura yaha ghRNA karake bhAganA cAhatA hai yA use dUra karanA cAhatA hai aura khedakhinna hokara mahA duHkha pAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] [ 55 tathA tInoM vedoMse jaba kAma utpanna hotA hai taba purUSavedase strIke sAtha ramaNa karanekI, strIvedase purUSake sAtha ramaNa karanekI aura napuMsakavedase donoMke sAtha ramaNa karanekI icchA hotI hai| usase ati vyAkula hotA hai, AtApa utpanna hotA hai, nirlajja hotA hai, dhana kharca karatA hai, apayazako nahIM ginatA, paramparA duHkha ho va daNDa Adi ho use nahIM gintaa| kAmapIr3Ase pAgala ho jAtA hai, mara jAtA hai| rasagranthoMmeM kAmakI dasa dazAe~ kahIM haiN| vahA~ pAgala honA, maraNa honA likhA hai / vaidyakazAstroMmeM jvarake bhedoMmeM kAmajvarako maraNakA kAraNa likhA hai / pratyakSa hI kAmase maraNa taka hote dekhe jAte haiN| kAmAMdhako kucha vicAra nahIM rahatA / pitA putrI tathA manuSya tiryaMcinI ityAdise ramaNa karane laga jAte haiN| aisI kAmakI pIr3A hai so mahAduHkharUpa hai| isa prakAra kaSAyoM aura nokaSAyoMse avasthAe~ hotI haiN| yahA~ aisA vicAra AtA hai ki yadi ina avasthAoM meM na pravarteM to krodhAdika pIr3A utpanna karate haiM aura ina avasthAoMmeM pravarteM to maraNaparyanta kaSTa hote haiN| vahA~ maraNa - paryanta kaSTa to svIkAra karate haiM parantu krodhAdikakI pIr3A sahanA svIkAra nahIM krte| isase yaha nizcita huA ki maraNAdikase bhI kaSAyoMkI pIr3A adhika hai / tathA jaba isake kaSAyakA udaya ho taba kaSAya kiye binA rahA nahIM jAtA / bAhyakaSAyoMke kAraNa mileM to unake Azraya kaSAya karatA hai, yadi na mileM to svayaM kAraNa banAtA hai| jaise vyApArAdi kaSAyoMkA kAraNa na ho to juA khelanA va krodhAdikake kAraNa anya aneka khela khelanA, duSTa kathA kahanA - sunanA ityAdi kAraNa banAtA hai / tathA kAma-krodhAdi pIr3A kareM aura zarIrameM una rUpa kArya karanekI zakti na ho to auSadhi banAtA hai| aura anya aneka upAya karatA hai| tathA koI kAraNa bane hI nahIM to apane upayogameM kaSAyoMke kAraNabhUta padArthoMkA ciMtavana karake svayaM hI kaSAyoMrUpa pariNamita hotA hai| isa prakAra yaha jIva kaSAyabhAvoMse pIr3ita huA mahAna duHkhI hotA hai| tathA jisa prayojanake liye kaSAyabhAva huA hai usa prayojanakI siddhi ho to merA yaha duHkha dUra ho aura mujhe sukha ho * aisA vicArakara usa prayojanakI siddhi honeke artha aneka upAya karanA use usa duHkhake dUra honekA upAya mAnatA hai| -- aba yahA~ kaSAyabhAvoMse jo duHkha hotA hai vaha to saccA hI hai, pratyakSa svayaM hI duHkhI hotA hai, parantu yaha jo upAya karatA hai ve jhUThe haiN| kyoM ? so kahate haiM : krodhameM to anyakA burA karanA, mAnameM auroMko nIcA dikhAkara svayaM U~cA honA, mAyAmeM chalase kAryasiddhi karanA, lobhameM iSTakI prApti karanA, hAsyameM vikasita honekA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 56] [ mokSamArgaprakAzaka kAraNa banA rahanA, ratimeM iSTa saMyogakA banA rahanA, aratimeM aniSTakA dUra honA, zokameM zokakA kAraNa miTanA, bhayameM bhayakA kAraNa miTanA, jugupsAmeM jugupsAkA kAraNa dUra honA, purUSavedameM strIse ramaNa karanA, strIvedameM purUSase ramaNa karanA, napuMsakavedameM donoMke sAtha ramaNa karanA - aise prayojana pAye jAte haiN| yadi inakI siddhi ho to kaSAyakA upazamana honese duHkha dUra ho jAye, sukhI ho; parantu unakI siddhi isake kiye upAyoM ke AdhIna nahIM hai, bhavitavyake AdhIna hai; kyoMki aneka upAya karate dekhate haiM, parantu siddhi nahIM hotii| tathA upAya honA bhI apane AdhIna nahIM hai, bhavitavyake AdhIna hai; kyoMki aneka upAya karanekA vicAra karatA hai aura eka bhI upAya nahIM hotA dekhate haiN| tathA kAkatAlIya nyAyase bhavitavya aisA hI ho jaisA apanA prayojana ho, vaisA hI upAya ho, aura usase kAryakI siddhi bhI ho jAye - to usa kArya sambandhI kisI kaSAyakA upazama ho; parantu vahA~ rukAva nahIM hotaa| jaba taka kArya siddha nahIM huA thA taba taka to usa kArya sambandhI kaSAya thI; aura jisa samaya kArya siddha huA usI samaya anya kArya sambandhI kaSAya ho jAtI haiM, eka samayamAtra bhI nirAkula nahIM rhtaa| jaise koI krodhase kisIkA burA socatA thA aura usakA barA ho cakA, taba anya para krodha karake usakA barA cAhane lgaa| athavA thor3I zakti thI taba choToMkA burA cAhatA thA, bahuta zakti huI taba bar3oMkA burA cAhane lgaa| usI prakAra mAna-mAyA-lobhAdika dvArA jo kArya socatA thA vaha siddha ho cukA taba anyameM mAnAdika utpanna karake usakI siddhi karanA cAhatA hai| thor3I zakti thI taba choTe kAryakI siddhi karanA cAhatA thA, bahuta zakti huI taba bar3e kAryakI siddhi karanekI abhilASA huii| kaSAyoMmeM kAryakA pramANa ho to usa kAryakI siddhi hone para sukhI ho jAye; parantu pramANa hai nahIM, icchA bar3hatI hI jAtI hai| yahI AtmAnuzAsanameM kahA hai : AzAgartaH pratiprANI yasmin vizvamaNUpamam / kasya kiM kiyadAyAti vRthA vo viSayaiSitA / / 36 / / artha :- AzArUpI gaDDhA pratyeka prANImeM pAyA jAtA hai| anantAnanta jIva haiM una sabake AzA pAyI jAtI hai| tathA vaha AzArUpI kUpa kaisA hai ki usa eka gaDr3hemeM samasta loka aNu samAna hai aura loka to eka hI hai to aba yahA~ kaho kisako kitanA hissemeM Aye ? isaliye tumheM jo yaha viSayoMkI icchA hai so vRthA hI hai| icchA pUrNa to hotI nahIM hai, isaliye koI kArya siddha hone para bhI duHkha dUra nahIM hotaa| athavA koI kaSAya miTe to usI samaya anya kaSAya ho jAtI hai| jaise - kisIko Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra] [57 mAranevAle bahuta hoM to koI eka jaba nahIM maratA taba anya mArane laga jAtA hai| usI prakAra jIvako duHkha denevAle aneka kaSAya haiM; va jaba krodha nahIM hotA taba mAnAdika ho jAte haiM, jaba mAna na ho taba krodhAdika ho jAte haiN| isa prakAra kaSAyakA sadbhAva banA hI rahatA hai, koI eka samaya bhI kaSAya rahita nahIM hotaa| isaliye kisI kaSAyakA koI kArya siddha honepara bhI duHkha kaise dUra ho ? aura isakA abhiprAya to sarva kaSAyoMkA sarva prayojana siddha karanekA hai, vaha ho to yaha sukhI ho; parantu vaha kadApi nahIM ho sakatA, isaliye abhiprAyameM sarvadA du:khI hI rahatA hai| isaliye kaSAyoMke prayojanako sAdhakara du:kha dUra karake sukhI honA cAhatA hai; so yaha upAya jhUThA hI hai| ___ taba saccA upAya kyA hai ? samyagdarzana-jJAnase yathAvat zraddhAna aura jAnanA ho taba iSTa-aniSTa buddhi miTe, tathA unhIMke balase cAritramohakA anubhAga hIna ho| aisA hone para kaSAyoM kA abhAva ho, taba unakI pIr3A dUra ho; aura taba prayojana bhI kucha nahIM rahe, nirAkula honese mahA sukhI ho| isaliye samyagdarzanAdika hI yaha duHkha meTanekA saccA upAya antarAyakarmake udayase honevAle duHkha aura usase nivRtti tathA jIvake moha dvArA dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIryazaktikA utsAha utpanna hotA hai; parantu antarAyake udayase ho nahIM sakatA, taba parama AkulatA hotI hai| so yaha duHkharUpa hai hii| isakA upAya yaha karatA hai ki jo vighnake bAhya kAraNa sUjhate haiM unheM dUra karanekA udyama karatA hai parantu vaha upAya jhUThA hai| upAya karane para bhI antarAyakA udaya honese vighna hotA dekhA jAtA hai| antarAyakA kSayopazama honepara binA upAya bhI vighna nahIM hotaa| isaliye vighnoMkA mUla kAraNa antarAya hai| tathA jaise kutteko purUSa dvArA mArI huI lAThI lagI, vahA~ vaha kuttA lAThIse vRthA hI dveSa karatA hai; usI prakAra jIvako antarAyase nimittabhUta kiye gaye bAhya cetana-acetana dravyoM dvArA vighna hue, yaha jIva una bAhya dravyoMse vRthA dveSa karatA hai| anya dravya ise vighna karanA cAheM aura isake na ho; tathA anya dravya vighna karanA na cAheM aura isake ho jaaye| isaliye jAnA jAtA hai ki anya dravyakA kucha vaza nahIM hai| jinakA vaza nahIM hai unase kisaliye lar3e ? isaliye yaha upAya jhUThA hai| taba saccA upAya kyA hai ? mithyAdarzanAdikase icchA dvArA jo utsAha utpanna hotA thA vaha samyagdarzanAdise dUra hotA hai aura samyagdarzanAdi dvArA hI antarAyakA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 58 ] [ mokSamArgaprakAzaka anubhAga ghaTe taba icchA to miTa jAye aura zakti bar3ha jAye, taba vaha du:kha dUra hokara nirAkula sukha utpanna hotA hai| isaliye samyagdarzanAdi hI saccA upAya hai| vedanIyakarmake udayase honevAlA duHkha aura usase nivRtti tathA vedanIyake udayase duHkha-sukhake kAraNoMkA saMyoga hotA hai| vahA~ kaI to zarIrameM hI avasthAe~ hotI haiM, kaI zarIrakI avasthAko nimittabhUta bAhya saMyoga hote haiM, aura kaI bAhya hI vastuoMke saMyoga hote haiN| vahA~ asAtAke udayase zarIrameM to kSudhA, tRSA, ucchvAsa, pIr3A, roga ityAdi hote haiM; tathA zarIrakI aniSTa avasthAko nimittabhUta bAhya ati zIta, uSNa, pavana, baMdhanAdikakA saMyoga hotA hai; tathA bAhya zatru, kuputrAdika va kuvarNAdika sahita skandhoMkA saMyoga hotA hai so moha dvArA inameM aniSTa buddhi hotI hai| jaba inakA udaya ho taba mohakA udaya aisA hI Ave jisase pariNAmoMmeM mahA vyAkula hokara inheM dUra karanA cAhe, aura jaba taka ve dUra na hoM taba taka duHkhI rahatA hai| inake hone se to sabhI duHkha mAnate haiN| -- tathA sAtAke udayase zarIrameM ArogyavAnapanA, balavAnapanA ityAdi hote haiM; aura zarIrakI iSTa avasthAko nimittabhUta bAhya khAna-pAnAdika tathA suhAvane pavanAdikakA saMyoga hotA hai; tathA bAhya mitra, suputra, strI, kiMkara, hAthI, ghor3A, dhana, dhAnya, makAna, vastrAdikakA saMyoga hotA hai aura moha dvArA inameM iSTabuddhi hotI hai| jaba inakA udaya ho taba mohakA udaya aisA hI Aye ki jisase pariNAmoMmeM sukha mAne, unakI rakSA cAhe, jaba taka raheM taba taka sukha mAne / so yaha sukha mAnanA aisA hai jaise koI aneka rogoM se bahuta pIr3ita horahA thA, usake kisI upacArase kisI eka rogakI kucha kAlake liye kucha upazAntatA huI, taba vaha pUrva avasthAkI apekSA apaneko sukhI kahatA hai; paramArthase sukha nhiiN| usa prakAra yaha jIva apane duHkhoMse bahuta pIr3ita ho rahA thA, usake kisI prakArase kisI eka duHkhakI kucha kAlake liye upazAntatA huI, taba vaha pUrva avasthAkI apekSA apaneko sukhI kahatA hai, paramArthase sukha hai nahIM / tathA isake asAtAkA udaya honepara jo ho usase to duHkha bhAsita hotA hai, isaliye use dUra karanekA upAya karatA hai; aura sAtAke udaya honepara jo ho usase sukha bhAsita hotA hai, isaliye use rakhanekA upAya karatA hai parantu yaha upAya jhUThA hai / -- 1 prathama to isake upAyake AdhIna nahIM hai, vedanIya karmake udayake AdhIna asAtAko miTAne aura sAtAko prApta karaneke artha to sabhIkA yatna rahatA hai; parantu kisIko thor3A yatna karane para bhI athavA na karane para bhI siddhi ho jAye, kisIko bahuta Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] [59 yatna karane para bhI siddhi nahIM ho; isaliye jAnA jAtA hai ki isakA upAya isake AdhIna nahIM hai| tathA kadAcit upAya bhI kare aura vaisA hI udaya Aye to thor3e kAla taka kiMcit kisI prakArakI asAtAkA kAraNa miTe aura sAtAkA kAraNa ho; vahA~ bhI mohake sadbhAvase unako bhoganekI icchAse Akulita hotA hai| eka bhogya vastuko bhoganekI icchA ho, jaba taka vaha nahIM milatI taba taka to usakI icchAse Akula hotA hai; aura vaha milI usI samaya anyako bhoganekI icchA hojAtI hai, taba usase Akula hotA hai| jaise - kisIko svAda lenekI icchA huI thI, usakA AsvAda jisa samaya huA usI samaya anya vastukA svAda lenekI tathA sparzanAdi kI icchA utpanna hotI hai| athavA eka hI vastuko pahale anya prakAra bhoganekI icchA ho, jaba taka vaha nahIM mile taba taka usakI AkulatA rahe aura vaha bhoga huA usI samaya anya prakArase bhoganekI icchA ho jAtI hai| jaise strIko dekhanA cAhatA thA, jisa samaya avalokana huA usI samaya ramaNa karanekI icchA hotI hai| tathA aise bhoga bhogate hue bhI unake anya upAya karanekI AkulatA hotI hai to unheM chor3akara anya upAya karanemeM laga jAtA hai; vahA~ aneka prakArakI AkulatA hotI hai| dekho, eka dhanakA upAya karanemeM vyApArAdika karate hue tathA usakI rakSA karanemeM sAvadhAnI karate hue kitanI AkulatA hotI hai? tathA kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, mala, zleSmAdi asAtAkA udaya AtA hI rahe; usake nirAkaraNase sukha mAne - so kAhekA sukha hai ? yaha to rogakA pratikAra hai| jaba taka kSudhAdika raheM taba taka unako miTAnekI icchAse AkulatA hotI hai, vaha miTeM taba koI anya icchA utpanna ho usakI AkulatA hotI hai aura phira kSudhAdika hoM taba unakI AkulatA ho AtI hai| isa prakAra isake upAya karate hue kadAcit asAtA miTakara sAtA ho, vahA~ bhI AkulatA banI hI rahatI hai, isaliye duHkha hI rahatA hai| tathA aise bhI rahanA to hotA nahIM hai, upAya karate-karate hI apaneko asAtA kA udaya aisA Aye ki usakA kucha upAya bana nahIM sake aura usakI pIr3A bahuta ho, sahI na jAye, taba usakI AkulatAse vihvala ho jAye; vahA~ mahA duHkhI hotA hai| so isa saMsArameM sAtAkA udaya to kisI puNyake udayase kisIke kadAcit hI pAyA jAtA hai; bahuta jIvoMke bahuta kAla asAtAhIkA udaya rahatA hai| isaliye upAya karatA hai ve jhUThe haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 60] [ mokSamArgaprakAzaka athavA bAhya sAmagrIse sukha-duHkha mAnate haiM so hI bhrama hai| sukha-duHkha to sAtAasAtAkA udaya honepara mohake nimittase hote haiM - aisA pratyakSa dekhanemeM AtA hai| lakSa dhanake dhanIko sahastra dhanakA vyaya huA taba vaha to duHkhI hai aura zata dhanake dhanIko sahastra dhana huA taba vaha sukha mAnatA hai| bAhya sAmagrI to usake isase ninyAnaveMgunI hai| athavA lakSa dhanake dhanIko adhika dhana kI icchA hai to vaha duHkhI hai aura zata dhanake dhanIko santoSa hai to vaha sukhI hai| tathA samAna vastu milane para koI sukha mAnatA hai koI duHkha mAnatA hai| jaise - kisIko moTe vastrakA milanA duHkhakArI hotA hai, kisIko sukhakArI hotA hai| tathA zarIrameM kSudhA Adi pIr3A va bAhya iSTakA viyoga, aniSTakA saMyoga honepara kisIko bahuta duHkha hotA hai, kisIko thor3A hotA hai, kisIko nahIM hotaa| isaliye sAmagrIke AdhIna sukha-duHkha nahIM hai, sAtA-asAtAkA udaya honepara moha pariNamanake nimittase hI sukha-duHkha mAnate haiN| yahA~ prazna hai ki - bAhya sAmagrIkA to tuma kahate ho vaisA hI hai; parantu zarIrameM to pIr3A honepara duHkhI hotA hI hai aura pIr3A na honepara sukhI hotA hai - yaha to zarIraavasthAhIke AdhIna sukha-duHkha bhAsita hote haiM ? samAdhAna :- AtmAkA to jJAna indriyAdhIna hai aura indriyA~ zarIrakA aGga haiM, isaliye isameM jo avasthA ho use jAnanerUpa jJAna pariNamita hotA hai; usake sAtha hI mohabhAva ho, usase zarIrakI avasthA dvArA sukha-du:kha vizeSa jAnA jAtA hai| tathA putra dhanAdikase adhika moha ho to apane zarIrakA kaSTa sahe usakA thor3A duHkha mAne, aura unako duHkha honepara athavA unakA saMyoga miTane para bahuta duHkha mAne; aura muni haiM ve zarIrako pIr3A honepara bhI kucha duHkha nahIM mAnate; isaliye sukha-duHkhakA mAnanA to mohahIke AdhIna hai| mohake aura vedanIyake nimitta-naimittika sambandha hai, isaliye sAtA-asAtA ke udayase sukha-duHkhakA honA bhAsita hotA hai| tathA mukhyataH kitanI hI sAmagrI sAtAke udayase hotI hai, kitanI hI asAtAke udayase hotI hai; isaliye sAmagriyoMse sukha-duHkha bhAsita hote haiN| parantu nirdhAra karane para mohahIse sukha-duHkha kA mAnanA hotA hai, auroM ke dvArA sukha-duHkha hone kA niyama nahIM hai| kevalIke sAtA-asAtAkA udaya bhI hai aura sukha-duHkhake kAraNa sAmagrIkA saMyoga bhI hai; parantu moha ke abhAvase kiMcitmAtra bhI sukhaduHkha nahIM hotaa| isaliye sukha-duHkha ko mohajanita hI maannaa| isaliye tU sAmagrIko dUra karanekA yA honekA upAya karake duHkha miTAnA cAhe aura sukhI honA cAhe so yaha upAya jhUThA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] to saccA upAya kyA hai ? samyagdarzanAdikase bhrama dUra ho taba sAmagrIse sukha-duHkha bhAsita nahIM hotA, apane pariNAmahIse bhAsita hotA hai| tathA yathArtha vicArake abhyAsa dvArA apane pariNAma jaise sAmagrIke nimittase sukhI-duHkhI na hoM vaise sAdhana kare tathA samyagdarzanAdikI bhAvanAsehI moha maMda ho jAye taba aisI dazA ho jAye ki aneka kAraNa milane para bhI apaneko sukha-duHkha nahIM hotA; taba eka zAMtadazArUpa nirAkula hokara sacce sukhakA anubhava karatA hai, aura taba sarva duHkha miTakara sukhI hotA hai - yaha saccA upAya hai| Ayukarmake udayase honevAlA duHkha aura usase nivRtti tathA Ayukarmake nimittase paryAyakA dhAraNa karanA so jIvitavya hai aura paryAyakA chUTanA so maraNa hai| yaha jIva mithyAdarzanAdikase paryAyahIko apanerUpa anubhava karatA hai; isalie jIvitavya rahane para apanA astitva mAnatA hai aura maraNa hone para apanA abhAva honA mAnatA hai| isI kAraNase ise sadAkAla maraNakA bhaya rahatA hai, usa bhayase sadA AkulatA rahatI hai| jinako maraNakA kAraNa jAne unase bahuta DaratA hai, kadAcit unakA saMyoga bane to mahAvihvala hojAtA hai| - isa prakAra mahA duHkhI rahatA hai| usakA upAya yaha karatA hai ki maraNake kAraNoMko dUra rakhatA hai athavA svayaM unase bhAgatA hai| tathA auSadhAdika sAdhana karatA hai; kilA, koTa Adi banAtA hai - ityAdi upAya karatA hai so ye upAya jhUThe haiM; kyoMki Ayu pUrNa hone para to aneka upAya kare, aneka sahAyaka hoM tathApi maraNa ho hI jAtA hai, eka samayamAtra bhI jIvita nahIM rhtaa| aura jaba taka Ayu pUrNa na ho taba taka aneka kAraNa milo, sarvathA maraNa nahIM hotaa| isaliye upAya karanese maraNa miTatA nahIM hai; tathA AyukI sthiti pUrNa hotI hI hai, isalie maraNa bhI hotA hI hai| isakA upAya karanA jhUThA hI hai| to saccA upAya kyA hai ? samyagdarzanAdikase paryAyameM ahaMbuddhi chUTa jAye, svayaM anAdinidhana caitanyadravya hai usameM ahaMbuddhi Aye, paryAyako svAMga samAna jAne; taba maraNakA bhaya nahIM rhtaa| tathA samyagdarzanAdikase hI siddhapada prApta kare taba maraNakA abhAva hI hotA hai| isaliye samyagdarzanAdika hI sacce upAya haiN| nAmakarmake udayase honevAlA du:kha aura usase nivRtti tathA nAmakarmake udayase gati, jAti, zarIrAdika utpanna hote haiN| unameMse jo puNyake udayase hote haiM ve to sukhake kAraNa hote haiM aura jo pApake udayase hote haiM ve duHkhake kAraNa hote haiM; so yahA~ sukha mAnanA bhrama hai| tathA yaha duHkhake kAraNa miTAnekA aura sukhake kAraNa honekA upAya karatA hai vaha jhUThA hai; saccA upAya samyagdarzanAdika Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 62] [ mokSamArgaprakAzaka haiN| jaisA nirUpaNa vedanIyakA kathana karate hue kiyA vaisA yahA~ bhI jaannaa| vedanIya aura nAmameM sukha-duHkhake kAraNapanekI samAnatAse nirUpaNakI samAnatA jaannaa| gotrakarmake udayase honevAlA duHkha aura usase nivRtti tathA gotrakarmake udayase ucca-nIca kulameM utpanna hotA hai| vahA~ ucca kulameM utpanna hone para apaneko U~cA mAnatA hai aura nIca kulameM utpanna hone para apaneko nIcA mAnatA hai| vahA~, kula palaTanekA upAya to isako bhAsita nahIM hotA isaliye jaisA kula prApta kiyA usImeM apanApana mAnatA hai| parantu kula kI apekSA U~cA-nIcA mAnanA bhrama hai| koI ucca kulavAlA niMdya kArya kare to vaha nIcA ho jAye aura nIca kulameM koI zlAdhya kArya kare to vaha U~cA ho jaaye| lobhAdikase ucca kulavAle nIce kulavAlekI sevA karane laga jAte haiN| tathA kula kitane kAla rahatA hai ? paryAya chUTane para kulakI badalI hojAtI hai; isaliye ucca-nIca kulase apaneko U~cA-nIcA mAnane para ucca kulavAleko nIcA honeke bhayakA aura nIca kulavAleko prApta kiye hue nIcepanakA duHkha hI hai| isakA saccA upAya yahI hai ki - samyagdarzanAdika dvArA ucca-nIca kulameM harSaviSAda na maane| tathA unhIMse jisakI phira badalI nahIM hotI aisA sabase U~cA siddhapada prApta karatA hai taba saba dukha miTa jAte haiM aura sukhI hotA hai| isa prakAra karmodayakI apekSA mithyAdarzanAdikake nimittase saMsArameM duHkha hI duHkha pAyA jAtA hai, usakA varNana kiyaa| (kha) paryAya kI apekSA se paryAyoM kI apekSAse aba, isI duHkhakA varNana karate haiM : ekendriya jIvoMke duHkha ___ isa saMsArameM bahuta kAla to ekendriya paryAyameM hI bItatA hai| isaliye anAdihIse to nityanigodameM rahanA hotA hai; phira vahA~se nikalanA aisA hai jaise bhAr3ameM bhuMjate hue canekA ucaTa jaanaa| isa prakAra vahA~ se nikalakara anya paryAya dhAraNa kare to trasameM to bahuta thor3e hI kAla rahatA hai; ekendriyameM hI bahuta kAla vyatIta karatA hai| vahA~ itaranigodameM bahuta kAla rahanA hotA hai tathA kitane kAla taka pRthvI, apa, teja, vAyu aura pratyeka vanaspatimeM rahanA hotA hai| nityanigodase nikalakara bAdameM trasameM rahanekA utkRSTa kAla to sAdhika do hajAra sAgara hI hai tathA ekendriyameM rahanekA utkRSTa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra] [63 kAla asaMkhyAta pudgala parAvartana mAtra hai aura pudgala parAvartanakA kAla aisA hai jisake anantaveM bhAgameM bhI ananta sAgara hote haiN| isalie isa saMsArIke mukhyataH ekendriya paryAyameM hI kAla vyatIta hotA hai| __ vahA~ ekendriyake jJAna-darzanakI zakti to kiMcitmAtra hI rahatI hai| eka sparzana indriyake nimittase huA matijJAna aura usake nimittase huA zrutajJAna tathA sparzanaindriyajanita acakSudarzana - jinake dvArA zIta-uSNAdikako kiMcit jAnate-dekhate haiN| jJAnAvaraNa-darzanAvaraNake tIvra udayase isase adhika jJAna-darzana nahIM pAye jAte aura viSayoMkI icchA pAyI jAtI hai jisase mahA duHkhI haiN| tathA darzanamohake udayase mithyAdarzana hotA hai usase paryAyakA hI apanerUpa zraddhAna karate haiM, anya vicAra karanekI zakti hI nahIM hai| tathA cAritramohake udayase tIvra krodhAdika-kaSAyarUpa pariNamita hote haiM; kyoMki unake kevalIbhagavAnane kRSNa, nIla, kApota yaha tIna azubha lezyA hI kahI haiM aura ve tIvra kaSAya hone para hI hotI haiN| vahA~ kaSAya to bahuta haiM aura zakti sarva prakArase mahA hIna hai isalie bahuta duHkhI ho rahe haiM, kucha upAya nahIM kara skte| yahA~ koI kahe ki - jJAna to kiMcitmAtra hI rahA hai, phira ve kyA kaSAya karate haiM ? samAdhAna :- aisA koI niyama to hai nahIM ki jitanA jJAna ho utanI hI kaSAya ho| jJAna to jitanA kSayopazama ho utanA hotA hai| jaise kisI aMdhe-bahare purUSako jJAna thor3A hone para bhI bahuta kaSAya hotI dikhAI detI hai, usI prakAra ekendriyake jJAna thor3A hone para bhI bahuta kaSAyakA honA mAnA gayA hai| tathA bAhya kaSAya pragaTa taba hotI hai, jaba kaSAyake anusAra kucha upAya kare parantu ve zaktihIna haiM isaliye upAya kucha kara nahIM sakate, isase unakI kaSAya pragaTa nahIM hotii| jaise koI purUSa zaktihIna hai usako kisI kAraNase tIvra kaSAya ho, parantu kucha kara nahIM sakatA, isaliye usakI kaSAya bAhyameM pragaTa nahIM hotI, vaha ati duHkhI hotA hai; usI prakAra ekendriya jIva zaktihIna haiM; unako kisI kAraNase kaSAya hotI hai parantu kucha kara nahIM sakate, isaliye unakI kaSAya bAhyameM pragaTa nahIM hotI, ve svayaM hI duHkhI hote haiN| tathA aisA jAnanA ki jahA~ kaSAya bahuta ho aura zakti hIna ho vahA~ bahuta duHkha hotA hai aura jyoM-jyoM kaSAya kama hotI jAye tathA zakti bar3hatI jAye tyoM-tyoM duHkha kama hotA hai| parantu ekendriyoMke kaSAya bahuta aura zakti hIna, isaliye ekendriya jIva mahA duHkhI haiN| unake dukha ve hI bhogate haiM aura kevalI jAnate haiN| jaise - sannipAta ke rogIkA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 64] [mokSamArgaprakAzaka jJAna kama ho jAye aura bAhya zaktikI hInatAse apanA duHkha pragaTa bhI na kara sake, parantu vaha mahA duHkhI hai| usI prakAra ekendriyakA jJAna to thor3A hai aura bAhya zaktihInatAke kAraNa apanA duHkha pragaTa bhI nahIM kara sakatA, parantu mahA du:khI hai| tathA aMtarAyake tIvra udayase cAhA huA bahuta nahIM hotA, isalie bhI duHkhI hI hote tathA aghAti karmoM meM vizeSarUpase pApaprakRtiyoMkA udaya hai; vahA~ asAtAvedanIyakA udaya hone para usake nimittase mahA duHkhI hote haiN| vanaspati hai so pavanase TUTatI hai, zIta-uSNatAse sUkha jAtI hai, jala na milanese sUkha jAtI hai, agnise jala jAtI hai; usako koI chedatA hai, bhedatA hai, masalatA hai, khAtA hai, tor3atA hai - ityAdi avasthA hotI hai| usI prakAra yathAsambhava pRthvI AdimeM avasthAe~ hotI haiN| una avasthAoMke honese ve mahA duHkhI hote haiN| jisa prakAra manuSyake zarIrameM aisI avasthA hone para duHkha hotA hai usI prakAra unake hotA hai| kyoMki inakA jAnapanA sparzana indriyase hotA hai aura unake sparzana indriya hai hI, usake dvArA unheM jAnakara mohake vazase mahA vyAkula hote haiM; parantu bhAganekI, lar3anekI, yA pukAranekI zakti nahIM hai, isaliye ajJAnI loga unake duHkhako nahIM jaante| tathA kadAcit kiMcit sAtAkA udaya hotA hai, parantu vaha balavAna nahIM hotaa| tathA Ayukarmase ina ekendriya jIvoMmeM jo aparyApta haiM unake to paryAyakI sthiti ucchvAsake aThArahaveM bhAga mAtra hI hai, aura paryAptoMkI aMtarmuhUrta Adi kitane hI varSa paryaMta hai| vahA~ Ayu thor3A honese janma-maraNa hote hI rahate haiM usase duHkhI haiN| tathA nAmakarmameM tiryaMcagati Adi pApaprakRtiyoMkA hI udaya vizeSarUpase pAyA jAtA hai| kisI hIna puNyaprakRtikA udaya ho usakA balavAnapanA nahIM hotA, isaliye unase bhI mohake vazase duHkhI hote haiN| tathA gotrakarmameM nIca gotrahIkA udaya hai isaliye mahaMtatA nahIM hotI, isaliye bhI duHkhI hI haiN| isaprakAra ekendriya jIva mahA duHkhI haiM aura isa saMsArameM jaise pASANa AdhAra para to bahuta kAla rahatA hai, nirAdhAra AkAzameM to kadAcit kiMcitamAtra kAla rahatA hai; usIprakAra jIva ekendriya paryAyameM bahuta kAla rahatA hai, anya paryAyoMmeM to kadAcit kiMcitamAtra kAla rahatA hai; isaliye yaha jIva saMsArameM mahA duHkhI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] [65 vikalatraya va asaMjJI paMcendriya jIvoMke du:kha tathA jIva dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asaMjJI paMcendriya paryAyoMko dhAraNa kare vahA~ bhI ekendriyavat duHkha jaannaa| vizeSa itanA ki - yahA~ kramase eka-eka indriyajanita jJAna-darzanakI tathA kucha zaktikI adhikatA huI hai aura bolane-cAlanekI zakti huI hai| vahA~ bhI jo aparyApta haiM tathA paryApta bhI hInazaktike dhAraka haiM; choTe jIva haiM, unakI zakti pragaTa nahIM hotii| tathA kitane hI paryApta bahuta zaktike dhAraka bar3e jIva haiM unakI zakti pragaTa hotI hai; isaliye ve jIva viSayoMkA upAya karate haiM, duHkha dUra honekA upAya karate haiN| krodhAdikase kATanA, mAranA, lar3anA, chala karanA, annAdikA saMgraha karanA, bhAganA ityAdi kArya karate haiM; duHkhase tar3aphar3AnA, pukAranA ityAdi kriyA karate haiM; isaliye unakA duHkha kucha pragaTa bhI hotA hai| isa prakAra laTa, kIr3I Adi jIvoMko zIta, uSNa, chedana, bhedanAdikase tathA bhUkha-pyAsa Adise parama duHkhI dekhate haiN| jo pratyakSa dikhAyI detA hai usakA vicAra kara lenaa| yahA~ vizeSa kyA likheM ? isa prakAra dvIndriyAdika jIvoMko bhI mahA duHkhI hI jaannaa| saMjJI paMcendriya jIvoMke duHkha narakagatike duHkha tathA saMjJI paMcendriyoMmeM nArakI jIva haiM ve to sarva prakArase bahuta duHkhI haiN| unameM jJAnAdikI zakti kucha hai, parantu viSayoMkI icchA bahuta hai aura iSTa viSayoMkI sAmagrI kiMcit bhI nahIM milatI, isalie usa zaktike honese bhI bahuta du:khI haiN| unake krodhAdi kaSAyakI ati tIvratA pAyI jAtI hai; kyoMki unake kRSNAdi azubha lezyA hI haiN| vahA~ krodha-mAnase paraspara duHkha denekA kArya nirantara pAyA jAtA hai| yadi paraspara mitratA kareM to duHkha miTa jaaye| aura anyako duHkha denese unakA kucha kArya bhI nahIM hotA, parantu krodha-mAnakI ati tIvratA pAyI jAtI hai usase paraspara duHkha denekI hI buddhi rahatI hai| vikriyA dvArA anyako duHkhadAyaka zarIrake aMga banAte haiM tathA zastrAdi banAte haiN| unake dvArA dUsaroMko svayaM pIr3A dete haiM aura svayaMko koI aura pIr3A detA hai| kabhI kaSAya upazAnta nahIM hotii| tathA unameM mAyA-lobhakI bhI ati tIvratA hai, parantu koI iSTa sAmagrI vahA~ dikhAyI nahIM detI isaliye una kaSAyoMkA kArya pragaTa nahIM kara sakate; unase aMtaraMgameM mahA du:khI haiN| tathA kadAcit kiMcit koI prayojana pAkara unakA bhI kArya hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 66] [mokSamArgaprakAzaka tathA hAsya-rati kaSAya haiM, parantu bAhya nimitta nahIM haiM, isaliye pragaTa hote nahIM haiM, kadAcit kiMcit kisI kAraNase hote haiN| tathA arati-zoka-bhaya-jugupsAke bAhya kAraNa bana rahe haiM, isaliye ve kaSAyeM tIvra pragaTa hotI haiN| tathA vedoMmeM napuMsakaveda hai, so icchA to bahuta aura strI-purUSoMse ramaNa karanekA nimitta nahIM hai, isaliye mahA pIr3ita haiN| isa prakAra kaSAyoM dvArA ati duHkhI haiN| tathA vedanIyameM asAtA hI kA udaya hai usase vahA~ aneka vedanAoMke nimitta haiM, zarIrameM kuSTha, kAsa, zvAsAdi aneka roga yugapat pAye jAte haiM aura kSudhA, tRSA aisI hai ki sarvakA bhakSaNa-pAna karanA cAhate haiM, aura vahA~kI miTTI hI kA bhojana milatA hai, vaha miTTI bhI aisI hai ki yadi yahA~ A jAye to usakI durgandhase kaI kosoMke manuSya mara jaayeN| aura vahA~ zIta, uSNatA aisI hai ki yadi lAkha yojanakA lohekA golA ho to vaha bhI unase bhasma hojaaye| kahIM zIta hai kahIM uSNatA hai| tathA pRthvI vahA~ zastroMse bhI mahAtIkSNa kaMTakoM sahita hai| usa pRthvImeM jo vana haiM ve zastrakI dhAra samAna patrAdi sahita haiN| nadI aise jala yukta hai ki jisakA sparza honepara zarIra khaNDa-khaNDa hojaaye| pavana aisA pracaNDa hai ki usase zarIra dagdha ho jAtA hai| tathA nArakI eka-dUsareko aneka prakArase pIr3A dete haiM, ghAnImeM pelate haiM. khaNDa-khaNDa kara DAlate haiM. haMDiyoMmeM rA~dhate haiM. koDe mArate haiM. tapta lohAdikakA sparza karAte haiM - ityAdi vedanA utpanna karate haiN| tIsarI pRthvI taka asurakumAra deva jAte haiN| ve svayaM pIr3A dete haiM aura paraspara lar3Ate haiN| aisI vedanA hone para bhI zarIra chUTatA nahIM hai, pArekI bhA~ti khaNDa-khaNDa ho jAne para bhI mila jAtA hai| - aisI mahA pIr3A hai| tathA sAtAkA nimitta to kucha hai nhiiN| kisI aMzameM kadAcit kisIko apanI mAnyatAse kisI kAraNa apekSA sAtAkA udaya hotA hai to vaha balavAna nahIM hotaa| Ayu vahA~ bahuta hai| jaghanya Ayu dasa hajAra varSa tathA utkRSTa Ayu tetIsa sAgara hai| itane kAla taka vahA~ aise duHkha sahane par3ate haiN| vahA~ nAmakarmakI sarva pApaprakRtiyoMkA hI udaya hai, eka bhI puNyaprakRtikA udaya nahIM hai; unase mahA duHkhI haiN| tathA gotrameM nIca gotrakA hI udaya hai usase mahantatA nahIM hotI isaliye duHkhI hI haiN| - isa prakAra narakagatimeM mahA duHkha jaannaa| tiryaMcagatike duHkha tathA tiryaMcagatimeM bahuta labdhi-aparyApta jIva haiN| unakI to ucchavAsake aThArahaveM bhAga-mAtra Ayu hai| tathA kitane hI paryApta bhI choTe jIva haiM, parantu unakI zakti Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] [67 pragaTa bhAsita nahIM hotii| unake duHkha ekendriyavat jAnanA; jJAnAdikakA vizeSa hai so vizeSa jaannaa| tathA bar3e paryApta jIva kitane hI sammUrcchana haiM, kitane hI garbhaja haiN| unameM jJAnAdika pragaTa hote haiM, parantu ve viSayoMkI icchAse Akulita haiN| unameM bahutoMko to iSTa viSayakI prApti hai nahIM; kisIko kadAcit kiMcit hotI hai| tathA mithyAtvabhAvase atattvazraddhAnI ho hI rahe haiM aura kaSAya mukhyataH tIvra hI pAyI jAtI haiN| krodha-mAnase paraspara lar3ate haiM, bhakSaNa karate haiM, duHkha dete haiM; mAyA-lobhase chala karate haiM, vastuko cAhate haiM; hAsyAdika dvArA una kaSAyoMke kAryoMmeM pravartate haiN| tathA kisIke kadAcit maMdakaSAya hotI hai, parantu thor3e jIvoMke hotI hai isaliye mukhyatA nahIM hai| tathA vedanIyameM mukhyataH asAtA kA udaya hai| usase roga, pIr3A, kSudhA, tRSA, chedana, bhedana, bahuta bhAra-vahana, zIta, uSNa, aMga-bhaMgAdi avasthA hotI hai| usase duHkhI hote pratyakSa dekhe jAte haiM isalie bahuta nahIM kahA hai| kisIke kadAcit kiMcit sAtAkA bhI udaya hotA hai parantu thor3e hI jIvoMko hai, mukhyatA nahIM hai| tathA Ayu antarmuhUrtase lekara koTi varSa paryanta hai| vahA~ bahuta jIva alpa Ayuke dhAraka hote haiM, isaliye janmamaraNakA kha pAte haiN| tathA bhogabhUmiyoMkI bar3I Ayu hai aura unake sAtAkA bhI udaya hai, parantu ve jIva thoDe haiN| tathA makhyataH to nAmakarmakI tiryaMcagati Adi pApaprakatiyoMkA hI udaya hai| kisIko kadAcit kinhIM puNyaprakRtiyoMkA bhI udaya hotA hai, parantu thor3e jIvoMko thor3A hotA hai, mukhyatA nahIM hai| tathA gotrameM nIca gotrakA hI udaya hai isaliye hIna ho rahe haiN| - isa prakAra tiryaMcagatimeM mahA duHkha jaannaa| dAkha manuSyagatike duHkha tathA manuSyagatimeM asaMkhyAta jIva to labdhi aparyApta haiM ve sammUrcchana hI haiM, unakI Ayu to ucchavAsake aThArahaveM bhAga mAtra hai| tathA kitane hI jIva garbhameM Akara thor3e hI kAlameM maraNa pAte haiM, unakI to zakti pragaTa bhAsita nahIM hotI; unake duHkha ekendriyavat jaannaa| vizeSa hai so vizeSa jaannaa| tathA garbhajoMke kucha kAla garbha meM rahaneke bAda bAhara nikalanA hotA hai| unake duHkhakA varNana karma apekSAse pahale varNana kiyA hai vaise jaannaa| vaha sarva varNana garbhaja manuSyoM ke sambhava hai| athavA tiryaMcoMkA varNana kiyA hai usa prakAra jaannaa| vizeSa yaha hai ki - yahA~ koI zakti vizeSa pAyI jAtI hai tathA rAjAdikoM ke vizeSa sAtAkA udaya hotA hai tathA kSatriyAdikoMko ucca gotrakA bhI udaya hotA hai| tathA dhanakumbAdikakA nimitta vizeSa pAyA jAtA hai - ityAdi vizeSa jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ mokSamArgaprakAzaka athavA garbha Adi avasthAoMke duHkha pratyakSa bhAsita hote haiM / jisa prakAra viSTAmeM laTa utpanna hotI hai usI prakAra garbhameM zukra - zoNitake binduko apane zarIrarUpa karake jIva utpanna hotA hai| bAdameM vahA~ kramazaH jJAnAdikakI tathA zarIrakI vRddhi hotI hai| garbhakA duHkha bahuta / saMkucita rUpase auMdhe mu~ha kSudhA - tRSAdi sahita vahA~ kAla pUrNa karatA hai / jaba bAhara nikalatA hai taba bAlyAvasthA meM mahA duHkha hotA hai / koI kahate haiM ki bAlyAvasthA meM duHkha thor3A hai; so aisA nahIM hai, kintu zakti thor3I honese vyakta nahIM ho sakatA / bAdameM vyApArAdika tathA viSaya - icchA Adi duHkhoMkI pragaTatA hotI hai| iSTa-aniSTa jati AkulatA banI hI rahatI hai / pazcAt jaba vRddha ho taba zaktihIna ho jAtA hai aura taba parama duHkhI hotA hai| ye duHkha pratyakSa hote dekhe jAte haiN| hama bahuta kyA kaheM? pratyakSa jise bhAsita nahIM hote vaha kahe hue kaise sunegA ? kisIke kadAcit kiMcit sAtAkA udaya hotA hai so AkulatAmaya hai / aura tIrthaMkarAdi pada mokSamArga prApta kiye binA hote nahIM haiM / - isa prakAra manuSya paryAyameM duHkha hI haiN| eka manuSya paryAyameM koI apanA bhalA honekA upAya kare to ho sakatA hai| jaise kAne gannekI jar3a va usakA UparI phIkA bhAga to cUsane yogya hI nahIM hai, aura bIcakI poreM kAnI honese ve bhI nahIM cUsI jAtIM; koI svAdakA lobhI unheM bigAr3e to bigAr3o; parantu yadi unheM bo de to unase bahutase ganne hoM, aura unakA svAda bahuta mIThA aaye| usI prakAra manuSya-paryAyakA bAlaka - vRddhapanA to sukhayogya nahIM hai, aura bIcakI avasthA rogaklezAdise yukta hai, vahA~ sukha ho nahIM sakatA; koI viSayasukhakA lobhI use bigAr3e to bigAr3o; parantu yadi use dharma sAdhanameM lagAye to bahuta uccapadako pAye, vahA~ sukha bahuta nirAkula pAyA jAtA hai| isaliye yahA~ apanA hita sAdhanA, sukha honeke bhramase vRthA nahIM khonaa| devagatike duHkha tathA devaparyAyameM jJAnAdikakI zakti auroMse kucha vizeSa hai; ve mithyAtvase atattvazraddhAnI ho rahe haiN| tathA unake kaSAya kucha manda haiM / bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSkoMke kaSAya bahuta manda nahIM haiM aura unakA upayoga caMcala bahuta hai tathA kucha zakti bhI hai so kaSAyoMke kAryoMmeM pravartate haiM; kautUhala, viSayAdi kAryoMmeM laga rahe haiM aura usa AkulatAse duHkhI hI haiN| tathA vaimAnikoMke Upara-Upara vizeSa mandakaSAya hai aura zakti vizeSa hai, isaliye AkulatA ghaTanese duHkha ghaTatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra] [69 yahA~ devoMke krodha-mAna kaSAya haiM, parantu kAraNa thor3A hai, isaliye unake kAryakI gauNatA hai| kisIkA burA karanA tathA kisIko hIna karanA ityAdi kArya nikRSTa devoMke to kautUhalAdise hote haiM, parantu utkRSTa devoMke thor3e hote haiM, mukhyatA nahIM hai; tathA mAyA-lobha kaSAyoMke kAraNa pAye jAte haiM isaliye unake kAryakI mukhyatA hai; isaliye chala karanA , viSaya-sAmagrIkI cAha karanA ityAdi kArya vizeSa hote haiN| ve bhI U~ce-U~ce devoMke kama haiN| tathA hAsya, rati kaSAyake kAraNa bahuta pAye jAte haiM, isalie inake kAryoMkI mukhyatA hai| tathA arati, zoka, bhaya, jugupsA inake kAraNa thor3e haiM, isaliye inake kAryoMkI gauNatA hai| tathA strIveda, purUSavedakA udaya hai aura ramaNa karanekA bhI nimitta hai so kAma sevana karate haiN| ye bhI kaSAya Upara-Upara manda haiN| ahamindroMke vedoMkI mandatAke kAraNa kAmasevanakA abhAva hai| isaprakAra devoMke kaSAyabhAva hai aura kaSAyase hI duHkha hai| tathA inake kaSAyeM jitanI thor3I haiM utanA duHkha bhI thor3A hai, isaliye auroMkI apekSA inheM sukhI kahate haiN| paramArthase kaSAyabhAva jIvita hai usase duHkhI hI haiN| tathA vedanIyameM sAtAkA udaya bahuta hai| vahA~ bhavanatrikako thor3A hai, vaimAnikoMke Upara-Upara vizeSa hai| iSTa zarIrakI avasthA, strI, mahala Adi sAmagrIkA saMyoga pAyA jAtA hai| tathA kadAcit kiMcit asAtAkA bhI udaya kisI kAraNase hotA hai| vaha nikRSTa devoMke kucha pragaTa bhI hai, parantu utkRSTa devoMke vizeSa pragaTa nahIM hai| tathA Ayu bar3I hai| jaghanya Ayu dasa hajAra varSa aura utkRSTa ikatIsa sAgara hai| isase adhika AyukA dhArI mokSamArga prApta kiye binA nahIM hotaa| so itane kAla taka viSaya-sukhameM magna rahate haiN| tathA nAmakarmakI devagati Adi sarva puNyaprakRtiyoMkA hI udaya hai, isaliye sukhakA kAraNa hai| aura gotrameM ucca gotrakA hI udaya hai, isaliye mahanta padako prApta haiN| isa prakAra inako puNya udayakI vizeSatAse iSTa sAmagrI milI hai aura kaSAyoMse icchA pAyI jAtI hai, isaliye usake bhoganemeM Asakta ho rahe haiN| parantu icchA adhika hI rahatI hai isaliye sukhI nahIM hote| ucca devoMko utkRSTa puNya udaya hai, kaSAya bahuta maMda hai; tathApi unake bhI icchAkA abhAva nahIM hotA, isaliye paramArthase duHkhI hI haiN| isa prakAra saMsArameM sarvatra duHkha hI duHkha pAyA jAtA hai| - isa prakAra paryAya apekSA se duHkhakA varNana kiyaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 70] [mokSamArgaprakAzaka (ga) duHkhakA sAmAnya svarUpa aba isa sarva duHkhakA sAmAnyasvarUpa kahate haiN| duHkhakA lakSaNa AkulatA hai aura AkulatA icchA honepara hotI hai| cAra prakAra kI icchAe~ isa saMsArI jIvake icchA aneka prakAra pAyI jAtI hai : (1) eka icchA to viSaya grahaNakI hai usase yaha dekhanA-jAnanA cAhatA hai| jaise - varNa dekhanekI, rAga sunanekI, avyaktako jAnanekI, ityAdi icchA hotI hai| vahA~ anya koI pIr3A nahIM hai; parantu jaba taka dekhatA-jAnatA nahIM hai taba taka mahA vyAkula hotA hai| isa icchAkA nAma viSaya hai| tathA (2) eka icchA kaSAyabhAvoMke anusAra kArya karanekI hai jisase vaha kArya karanA cAhatA hai| jaise - burA karanekI, hIna karanekI, ityAdi icchA hotI hai| yahA~ bhI anya koI pIr3A nahIM hai, parantu jaba taka vaha kArya na ho taba taka mahA vyAkula hotA hai| isa icchAkA nAma kaSAya hai| tathA (3) eka icchA pApake udayase jo zarIrameM yA bAhya aniSTa kAraNa milate haiM unako dUra karanekI hotI hai| jaise - roga, pIr3A, kSudhA AdikA saMyoga honepara unheM dUra karanekI icchA hotI hai so yahA~ yahI pIr3A mAnatA hai, jaba taka vaha dUra na ho taba taka mahA vyAkula rahatA hai| isa icchAkA nAma pApakA udaya hai| isa prakAra ina tIna prakArakI icchA honepara sabhI duHkha mAnate haiM so duHkha hI hai| tathA (4) eka icchA bAhya nimittase banatI hai; so ina tIna prakArakI icchAoMke anusAra pravartanekI icchA hotI hai| ina tIna prakArakI icchAoMmeM eka-eka prakArakI icchAke aneka prakAra haiN| vahA~ kitane hI prakArakI icchA pUrNa honeke kAraNa puNyodayase milate haiM, parantu unakA sAdhana ekasAtha nahIM ho sakatA; isaliye ekako chor3akara anyameM lagatA hai, phira bhI use chor3akara anyameM lagatA hai| jaise - kisIko aneka prakArakI sAmagrI milI hai| vahA~ vaha kisIko dekhatA hai, use chor3akara rAga sunatA hai, phira use chor3akara kisIkA burA karane laga jAtA hai, use chor3akara bhojana karatA hai, athavA dekhanemeM hI ekako dekhakara anyako dekhatA hai| - isI prakAra aneka kAryoMkI pravRttimeM icchA hotI hai| so isa icchAkA nAma puNyakA udaya hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra ] prathama ise jagata sukha mAnatA hai, parantu yaha sukha hai nahIM, duHkha hI hai| kyoMki to sarva prakArakI icchA pUrNa honeke kAraNa kisIke bhI nahIM bnte| aura kisI prakAra icchA pUrNa karaneke kAraNa baneM to yugapat unakA sAdhana nahIM hotA / so ekakA sAdhana jaba taka na ho taba taka usakI AkulatA rahatI hai; aura usakA sAdhana hone para usa hI samaya anyake sAdhanakI icchA hotI hai taba usakI AkulatA hotI hai| eka samaya bhI nirAkula nahIM rahatA, isaliye duHkha hI hai| athavA tIna prakArakI icchArUpI rogako miTAnekA kiMcit upAya karatA hai, isaliye kiMcit duHkha kama hotA hai, sarva duHkhakA to nAza nahIM hotA, isaliye duHkha hI | - isa prakAra saMsArI jIvoMko sarva prakArase duHkha hI hai| [ 79 tathA yahA~ itanA jAnanA ki tIna prakArakI icchAse sarva jagata pIr3ita hai aura cauthI icchA to puNyakA udaya Ane para hotI hai, tathA puNyakA baMdha dharmAnurAgase hotA hai, parantu dharmAnurAgameM jIva kama lagatA hai, jIva to bahuta pApa kriyAoMmeM hI pravartatA hai| isaliye cauthI icchA kisI jIvake kisI kAlameM hI hotI hai / yahA~ itanA jAnanA ki samAna icchAvAna jIvoMkI apekSA to cauthI icchAvAleke kiMcit tIna prakArakI icchAke ghaTanese sukha kahate haiM / tathA cauthI icchAvAlekI apekSA mahAna icchAvAlA cauthI icchA hone para bhI duHkhI hotA hai| kisIke bahuta vibhUti hai aura usake icchA bahuta hai to bahuta AkulatAvAna hai; aura jisake thor3I vibhUti hai tathA usake icchA bhI thor3I hai to vaha thor3A AkulatAvAna hai / athavA kisIko aniSTa sAmagrI milI hai aura use usako dUra karanekI icchA thor3I hai to vaha thor3A AkulatAvAna hai| tathA kisIko iSTa sAmagrI milI hai parantu use usako bhoganekI tathA anya sAmagrIkI icchA bahuta hai to vaha jIva bahuta AkulatAvAna hai| isaliye sukhI - duHkhI honA icchAke anusAra jAnanA, bAhya kAraNake AdhIna nahIM hai| nArakI duHkhI aura deva sukhI kahe jAte haiM vaha bhI icchAkI hI apekSA kahate haiM kyoMki nArakiyoMko tIvra kaSAyase icchA bahuta hai aura devoMke mandakaSAyase icchA thor3I hai| tathA manuSya, tiryaMcoMko bhI sukhI - duHkhI icchA hI kI apekSA jAnanA / tIvra kaSAyase jisake icchA bahuta hai use duHkhI kahate haiM, manda kaSAyase jisake icchA thor3I hai use sukhI kahate haiN| paramArthase duHkha hI bahuta yA thor3A hai, sukha nahIM hai / devAdikoMko bhI sukhI mAnate haiM vaha bhrama hI hai| unake cauthI icchAkI mukhyatA hai isaliye Akulita haiM / isa prakAra jo icchA hotI hai vaha mithyAtva, ajJAna, asaMyamase hotI hai| tathA icchA hai so AkulatAmaya hai aura AkulatA hai vaha duHkha hai| isa prakAra sarva saMsArI jIva nAnA duHkhoMse pIr3ita hI ho rahe haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 72] [mokSamArgaprakAzaka mokSasukha aura usakI prAptikA upAya aba, jina jIvoMko duHkhase chUTanA ho ve icchA dUra karanekA upAya kro| tathA icchA dara taba hI hotI hai jaba mithyAtva, ajJAna. asaMyamakA abhAva ho aura samyagdarzana-jJAnacAritrakI prApti ho| isaliye isI kAryakA udyama karanA yogya hai| aisA sAdhana karane para jitanI-jitanI icchA miTe utanA-utanA duHkha dUra hotA jAtA hai aura jaba mohake sarvathA abhAvase sarva icchAkA abhAva ho taba sarva du:kha miTatA hai, saccA sukha pragaTa hotA hai| tathA jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa aura antarAyakA abhAva ho taba icchAke kAraNabhUta kSAyopazamika jJAna-darzanakA tathA zaktihInapanekA bhI abhAva hotA hai, ananta jJAna-darzana-vIryakI prApti hotI hai| tathA kitane hI kAla pazcAt aghAtikarmoMkA bhI abhAva ho taba icchAke bAhya kAraNoMkA bhI abhAva hotA hai| kyoMki moha cale jAneke bAda kisI bhI kAlameM koI icchA utpanna karanemeM samartha nahIM the, mohake hone para kAraNa the, isaliye kAraNa kahe haiM; unakA bhI abhAva huA taba jIva siddhapadako prApta hote haiN| vahA~ duHkhakA tathA duHkhake kAraNoMkA sarvathA abhAva honese sadAkAla anupama, akhaMDita, sarvotkRSTa Ananda sahita anantakAla virAjamAna rahate haiN| vahI batalAte haiM : jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa kA kSayopazama honepara tathA udaya honepara moha dvArA eka-eka viSayako dekhane-jAnanekI icchAse mahA vyAkula hotA thA; aba mohakA abhAva honese icchAkA bhI abhAva huA isaliye duHkhakA abhAva huA hai| tathA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa kA kSaya honese sarva indriyoMko sarva viSayoMkA yugapat grahaNa huA, isaliye duHkhakA kAraNa bhI dUra huA hai vahI dikhAte haiN| jaise - netra dvArA eka-eka viSayako dekhanA cAhatA thA, aba trikAlavartI trilokake sarva varNoMko yugapat dekhatA hai, koI bina dekhA nahIM rahA jisake dekhanekI icchA utpanna ho| isI prakAra sparzanAdi dvArA eka-eka viSayakA grahaNa karanA cAhatA thA, aba trikAlavartI trilokake sarva sparza, rasa, gandha tathA zabdoMkA yugapat grahaNa karatA hai, koI binA grahaNa kiyA nahIM rahA jisakA grahaNa karanekI icchA utpanna ho| yahA~ koI kahe ki - zarIrAdika binA grahaNa kaise hogA ? samAdhAna :- indriyajJAna honepara to dravyendriyoM Adike binA grahaNa nahIM hotA thaa| aba aisA svabhAva pragaTa huA ki binA indriyoMke hI grahaNa hotA hai| yahA~ koI kahe ki :- jaise mana dvArA sparzAdikako jAnate haiM usI prakAra jAnanA hotA hogA; tvacA ,jihvA Adise grahaNa hotA hai vaise nahIM hotA hogA; so aisA nahIM hai - Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra] [73 kyoMki mana dvArA to smaraNAdi honepara aspaSTa jAnanA kucha hotA hai| yahA~ to jisa prakAra tvacA, jihvA ityAdise sparza, rasAdikakA - sparza karane para, svAda lene para, sUMghanedekhane-sunane para jaisA spaSTa jAnanA hotA hai usase bhI anantaguNA spaSTa jAnanA unake hotA hai| vizeSa itanA huA hai ki - vahA~ indriyaviSayakA saMyoga hone para hI jAnanA hotA thA, yahA~ dUra rahakara bhI vaisA hI jAnanA hotA hai - yaha zaktikI mahimA hai| tathA mana dvArA kucha tIta. anAgatako tathA avyaktako jAnanA cAhatA thA; aba sarva hI anAdise anantakAla paryanta sarva padArthoM ke dravya, kSetra, kAla, bhAvoMko yugapat jAnatA hai, koI binA jAne nahIM rahA jisako jAnanekI icchA utpanna ho| isa prakAra yaha duHkha aura duHkhoMke kAraNa unakA abhAva jaannaa| tathA mohake udayase mithyAtva aura kaSAyabhAva hote the unakA sarvathA abhAva huA isaliye duHkhakA abhAva huA; tathA inake kAraNoMkA abhAva huA, isalie duHkhake kAraNoMkA bhI abhAva huA hai| una kAraNoMkA abhAva yahA~ dikhAte haiM : sarva tattva yathArtha pratibhAsita honepara atattvazraddhAnarUpa mithyAtva kaise ho? koI aniSTa nahIM rahA, niMdaka svayameva aniSTako prApta hotA hI hai; svayaM krodha kisa para kareM ? siddhoMse U~cA koI hai nahIM, indrAdika svayameva namana karate haiM aura iSTako pAte haiM; kisase mAna kareM ? sarva bhavitavya bhAsita hogayA, kArya rahA nahIM, kisIse prayojana rahA nahIM hai; kisakA lobha kareM? koI anya iSTa rahA nahIM; kisa kAraNase hAsya ho ? koI anya iSTa prIti karane yogya hai nahIM; phira kahA~ rati kareM ? koI duHkhadAyaka saMyoga rahA nahIM hai; kahA~ arati kareM? koI iSTa-aniSTa saMyoga-viyoga hotA nahIM hai; kisakA zoka kareM? koI aniSTa karanevAlA kAraNa rahA nahIM hai; kisakA bhaya kareM ? sarva vastue~ apane svabhAva sahita bhAsita hotI haiM. apaneko aniSTa nahIM haiM; kahA~ jagapsA kareM? kAmapIDA dara honese strIpurUSa donoMse ramaNa karanekA kucha prayojana nahIM rahA; kisaliye purUSa, strI yA napuMsakavedarUpa bhAva ho? - isa prakAra moha utpanna honeke kAraNoMkA abhAva jaannaa| tathA antarAyake udayase zakti hInapaneke kAraNa pUrNa nahIM hotI thI, aba usakA abhAva huA, isaliye duHkhakA abhAva huaa| tathA anantazakti pragaTa huI isaliye du:khake kAraNakA bhI abhAva huaa| ___ yahA~ koI kahe ki - dAna, lAbha, bhoga, upabhoga to karate nahIM haiN| inakI zakti kaise pragaTa huI ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 74] [mokSamArgaprakAzaka samAdhAna :- ye kArya rogake upacAra the; roga hI nahIM hai, taba upacAra kyoM kareM ? isaliye ina kAryoMkA sadbhAva to hai nahIM aura inheM rokanevAle karmoMkA abhAva huA, isaliye zakti pragaTa huI kahate haiN| jaise - koI gamana karanA cAhatA thaa| use kisIne rokA thA taba duHkhI thA aura jaba usakI roka dUra huI taba jisa kAryake artha jAnA cAhatA thA vaha kArya nahIM rahA isaliye gamana bhI nahIM kiyaa| vahA~ usake gamana na karane para bhI zakti pragaTa huI kahI jAtI hai; usI prakAra yahA~ bhI jaannaa| tathA unake jJAnAdikI zaktirUpa anantavIrya pragaTa pAyA jAtA hai| tathA aghAti karmoM meM mohase pApaprakRtiyoMkA udaya honepara duHkha mAna rahA thA, puNyaprakRtiyoMkA udaya honepara sukha mAna rahA thA; paramArthase AkulatAke kAraNa saba duHkha hI thaa| aba mohake nAzase sarva AkulatA dUra hone para sarva duHkhakA nAza huaa| tathA jina kAraNoMse duHkha mAna rahA thA, ve kAraNa to sarva naSTa hue; aura kinhIM kAraNoMse kiMcit duHkha dUra honese sukha mAna rahA thA so aba mUlahImeM duHkha nahIM rahA, isaliye una duHkhake upacAroMkA kucha prayojana nahIM rahA ki unase kAryakI siddhi karanA caahe| usakI siddhi svayameva hI ho rahI hai| isIkA vizeSa batalAte haiM :- vedanIyameM asAtAke udayase duHkhake kAraNa zarIrameM roga, kSudhAdika hote the; aba zarIra hI nahIM, taba kahA~ ho ? tathA zarIrakI aniSTa avasthAko kAraNa AtApa Adi the; parantu aba zarIra binA kisako kAraNa ho? tathA bAhya aniSTa nimitta banate the; parantu aba inake aniSTa rahA hI nhiiN| isa prakAra duHkhake kAraNoMkA to abhAva huaa| tathA sAtAke udayase kiMcit duHkha miTAneke kAraNa auSadhi, bhojanAdika the unakA prayojana nahIM rahA hai, aura iSTakArya parAdhIna nahIM rahe haiM; isaliye bAhyameM bhI mitrAdikako iSTa mAnanekA prayojana nahIM rahA, inake dvArA duHkha miTAnA cAhatA thA aura iSTa karanA cAhatA thA; so aba to sampUrNa duHkha naSTa huA aura sampUrNa iSTa prApta huaa| tathA Ayuke nimittase jIvana-maraNa thaa| vahA~ maraNase duHkha mAnatA thA; parantu avinAzI pada prApta kara liyA isaliye duHkhakA kAraNa nahIM rhaa| tathA dravyaprANoMko dhAraNa kiye kitane hI kAla taka jIne-maranese sukha mAnatA thA, vahA~ bhI naraka paryAyameM duHkhakI vizeSatAse vahA~ nahIM jInA cAhatA thA; parantu aba isa siddhaparyAyameM dravyaprANake binA hI apane caitanyaprANase sadAkAla jItA hai aura vahA~ duHkhakA lavaleza bhI nahIM rhaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates tIsarA adhikAra] [75 tathA nAmakarmase azubha gati, jAti Adi honepara duHkha mAnatA thA, parantu aba una sabakA abhAva huA; duHkha kahA~se ho ? tathA zubhagati, jAti Adi honepara kiMcit duHkha dUra honese sukha mAnatA thA; parantu aba unake binA hI sarva duHkhakA nAza aura sarva sukhakA prakAza pAyA jAtA hai| isaliye unakA bhI kucha prayojana nahIM rhaa| tathA gotrake nimittase nIcakula prApta honepara duHkha mAnatA thA, aba usakA abhAva honese duHkhakA kAraNa nahIM rahA; tathA uccakula prApta honepara sukha mAnatA thA, parantu aba uccakulake binA hI trailokya pUjya uccapadako prApta hai| isa prakAra siddhoMke sarva karmoM kA nAza honese sarva duHkhakA nAza ho gayA hai| duHkhakA lakSaNa to AkulatA hai, aura AkulatA tabhI hotI hai jaba icchA ho; parantu icchAkA tathA icchAke kAraNoMkA sarvathA abhAva huA isaliye nirAkula hokara sarva duHkharahita ananta sukhakA anubhava karatA hai; kyoMki nirAkulatA hI sukhakA lakSaNa hai| saMsArameM bhI kisI prakAra nirAkula hokara saba hI sukha mAnate haiM; jahA~ sarvathA nirAkula huA vahA~ sukha sampUrNa kaise nahIM mAnA jAye ? isa prakAra samyagdarzanAdi sAdhanase siddhapada prApta karane para sarva duHkhakA abhAva hotA hai, sarva sukha pragaTa hotA hai| aba yahA~ upadeza dete haiM ki - he bhavya! he bhAI!! tujhe jo saMsArake duHkha batalAe so ve tujhapara bItate haiM yA nahIM, vaha vicaar| aura tU jo upAya karatA hai unheM jhUThA batalAyA so aise hI haiM yA nahIM, vaha vicaar| tathA siddhapada prApta honepara sukha hotA hai yA nahIM, usakA bhI vicAra kr| jaisA kahA hai vaisI hI pratIti tujhe AtI ho to tU saMsArase chUTakara siddhapada prApta karanekA hama jo upAya kahate haiM vaha kara, vilamba mata kr| yaha upAya karanese terA kalyANa hogaa| -iti zrI mokSamArgaprakAzaka zAstrameM saMsAraduHkha tathA mokSasukhakA nirUpaka tRtIya adhikAra pUrNa huA / / 3 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra mithyAdarzana - jJAna - cAritrakA nirUpaNa dohA isa bhavake saba duHkhanike, kAraNa mithyAbhAva / tinikI sattA nAza kari, pragaTe mokSa upAva / / aba yahA~ saMsAra duHkhoMke bIjabhUta mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra haiM unake svarUpakA vizeSa nirUpaNa karate / jaise vaidya hai so rogake kAraNoMko vizeSarUpase kahe to rogI kupathya sevana na kare, taba roga rahita ho| usI prakAra yahA~ saMsAra ke kAraNoM kA vizeSa nirUpaNa karate haiM, jisase saMsArI mithyAtvAdikakA sevana na kare, taba saMsAra rahita ho| isaliye mithyAdarzanAdikakA vizeSa nirUpaNa karate haiM : mithyAdarzanakA svarUpa yaha jIva anAdise karma sambandha sahita hai / usako darzana moha ke udaya se huA jo atattvazraddhAna usakA nAma mithyAdarzana hai| kyoMki tadbhAva so tattva, arthAt jo zraddhAna karane yogya artha usakA jo bhAva-svarUpa usakA nAma tattva hai| tattva nahIM usakA nAma atattva hai| isaliye atattva hai vaha asatya hai; ataH isI kA nAma mithyA hai| tathA 'aise hI yaha hai' - aisA pratItibhAva usakA nAma zraddhAna hai| yahA~ zraddhAnahIkA nAma darzana hai| yadyapi darzana kA zabdArtha sAmAnya avalokana hai tathApi yahA~ prakaraNavaza hI isI dhAtu kA artha zraddhAna jaannaa| - aisA hI sarvArthasiddhi nAmaka sUtra kI TIkA meM kahA hai| kyoMki sAmAnya avalokana saMsAra - mokSakA kAraNa nahIM hotA; zraddhAna hI saMsAra - mokSakA kAraNa hai, isaliye saMsAra - mokSake kAraNa meM darzana kA artha zraddhAna hI jAnanA / tathA mithyArUpa jo darzana arthAt zraddhAna, usakA nAma mithyAdarzana hai| jaisA vastu kA svarUpa nahIM hai vaisA mAnanA, jaisA hai vaisA nahIM mAnanA, aisA viparItAbhiniveza arthAt viparIta abhiprAya, usako liye hue mithyAdarzana hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra] [77 yahA~ prazna hai ki - kevalajJAnake binA sarva padArtha yathArtha bhAsita nahIM hote aura yathArtha bhAsita hue binA yathArtha zraddhAna nahIM hotA, to phira mithyAdarzanakA tyAga kaise bane ? samAdhAna :- padArthoM kA jAnanA, na jAnanA, anyathA jAnanA to jJAnAvaraNa ke anusAra hai; tathA jo pratIti hotI hai so jAnane para hI hotI hai, binA jAne pratIti kaise Aye - yaha to satya hai| parantu jaise (koI) puruSa hai vaha jinase prayojana nahIM hai unheM anyathA jAne yA yathArtha jAne. tathA jaisA jAnatA hai vaisA hI mAne to usase usakA kacha bhI bigAr3a-sudhAra nahIM hai, usase vaha pAgala yA catura nAma nahIM pAtA; tathA jinase prayojana pAyA jAtA hai unheM yadi anyathA jAne aura vaisA hI mAne to bigAr3a hotA hai, isaliye use pAgala kahate haiM; tathA unako yadi yathArtha jAne aura vaisA hI mAne to sudhAra hotA hai, isaliye use catura kahate haiN| usI prakAra jIva hai vaha jinase prayojana nahIM hai unheM anyathA jAne yA yathArtha jAne, tathA jaisA jAne vaisA zraddhAna kare, to isakA kucha bigAr3a-sudhAra nahIM hai, usase mithyAdRSTi yA samyagdRSTi nAma prApta nahIM karatA; tathA jinase prayojana pAyA jAtA hai unheM yadi anyathA jAne aura vaisA hI zraddhAna kare to bigAr3a hotA hai, isaliye use mithyAdRSTi kahate haiM; tathA yadi unheM yathArtha jAne aura vaisA hI zraddhAna kare to sudhAra hotA hai, isaliye use samyagdRSTi kahate haiN| yahA~ itanA jAnanA ki - aprayojanabhUta athavA prayojanabhUta padArthoMkA na jAnanA yA yathArtha-ayathArtha jAnanA ho usameM jJAnakI hInAdhikatA honA itanA jIva kA bigAr3asudhAra hai aura usakA nimitta to jJAnAvaraNa karma hai| parantu vahA~ prayojanabhUta padArthoMkA anyathA yA yathArtha zraddhAna karane se jIva kA kucha aura bhI bigAr3a-sudhAra hotA hai, isaliye usakA nimitta darzanamoha nAmaka karma hai| yahA~ koI kahe ki jaisA jAne vaisA zraddhAna kare, isaliye jJAnAvaraNahIke anusAra zraddhAna bhAsita hotA hai, yahA~ darzanamoha kA vizeSa nimitta kaise bhAsita hotA hai ? samAdhAna :- prayojanabhUta jIvAditattvoMkA zraddhAna karane yogya jJAnAvaraNakA kSayopazama to sarva saMjJI paMcendriyoMke huA hai| parantu dravyaliMgI muni gyAraha aGga taka par3hate haiM tathA greveyakake deva avadhijJAnAdiyukta haiM, unake jJAnAvaraNa kA kSayopazama bahuta hone para bhI prayojanabhUta jIvAdikakA zraddhAna nahIM hotA; aura tiryaMcAdikako jJAnAvaraNakA kSayopazama thor3A hone para bhI prayojanabhUta jIvAdikakA zraddhAna hotA hai| isaliye jAnA jAtA hai ki jJAnAvaraNa ke hI anusAra zraddhAna nahIM hotA; koI anya karma hai aura vaha darzanamoha hai| usake udaya se jIva ke mithyAdarzana hotA hai taba prayojanabhUta jIvAditattvoMkA anyathA zraddhAna karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ mokSamArgaprakAzaka prayojanabhUta-aprayojanabhUta padArtha yahA~ koI pUche ki - prayojanabhUta aura aprayojanabhUta padArtha kauna haiM ? samAdhAna :- isa jIva ko prayojana to eka yahI hai ki duHkha na ho aura sukha ho / kisI jIva ke anya kucha bhI prayojana nahIM hai / tathA duHkha kA na honA, sukha kA honA eka hI hai; kyoMki duHkha kA abhAva vahI sukha hai aura isa prayojana kI siddhi jIvAdikakA satya zraddhAna karane se hotI hai| kaise ? so kahate haiM :- prathama to duHkha dUra karane meM ApApara kA jJAna avazya honA caahiye| yadi ApApara kA jJAna nahIM ho to apane ko pahicAne binA apanA duHkha kaise dUra kare ? athavA ApApara ko eka jAna kara apanA duHkha dUra karane ke artha para kA upacAra kare to apanA duHkha dUra kaise ho ? athavA apane se para bhinna haiM, parantu yaha para meM ahaMkAra-mamakAra kare to usase duHkha hI hotA hai / ApApara kA jJAna hone para hI duHkha dUra hotA hai| tathA ApApara kA jJAna jIva - ajIva kA jJAna hone para hI hotA hai; kyoMki Apa svayaM jIva haiM, zarIrAdika ajIva haiN| yadi lakSaNAdi dvArA jIva - ajIva kI pahacAna ho to apanI aura para kI bhinnatA bhAsita ho; isaliye jIva-ajIva ko jAnanA / athavA jIva - ajIva kA jJAna hone para, jina padArthoM ke anyathA zraddhAna se duHkha hotA thA unakA yathArtha jJAna hone se duHkha dUra hotA hai; isaliye jIva - ajIva ko jAnanA / tathA duHkhakA kAraNa to karma bandhana hai aura usakA kAraNa mithyAtvAdika Asrava haiN| yadi inako na pahicAne, inako duHkha kA mUla kAraNa na jAne to inakA abhAva kaise kare ? aura inakA abhAva nahIM kare to karma bandhana kaise nahIM ho ? isaliye duHkha hI hotA hai| athavA mithyAtvAdika bhAva haiM so duHkhamaya haiN| yadi unheM jyoM kA tyoM nahIM jAne to unakA abhAva nahIM kare, taba duHkhI hI rahe, isaliye Asrava ko jAnanA / tathA samasta duHkha kA kAraNa karma bandhana hai / yadi use na jAne to usase mukta hone kA upAya nahIM kare, taba usake nimitta se duHkhI ho; isaliye bandhako jAnanA / tathA Asrava kA abhAva karanA so saMvara hai / usakA svarUpa na jAne to usameM pravartana nahIM kare, taba Asrava hI rahe, usase vartamAna tathA AgAmI duHkha hI hotA hai; isaliye saMvara ko jAnanA / tathA kathaMcit kiMcit karmabaMdhakA abhAva karanA usakA nAma nirjarA hai| yadi use na jAne to usakI pravRtti kA udyamI nahIM ho, taba sarvathA baMdha hI rahe, jisase duHkha hI hotA hai; isaliye nirjarA ko jAnanA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra] [79 tathA sarvathA sarva karmabaMdhakA abhAva honA usakA nAma mokSa hai| yadi use nahIM pahicAne to usakA upAya nahIM kare, taba saMsAra meM karmabaMdha se utpanna duHkhoMko hI sahe; isaliye mokSa ko jaannaa| isaprakAra jIvAdi sAta tatva jaannaa| tathA zAstrAdi dvArA kadAcit unheM jAne, parantu aise hI haiM aisI pratIti na AyI to jAnane se kyA ho ? isaliye unakA zraddhAna karanA kAryakArI hai| aise jIvAdi tattvoM kA satya zraddhAna karane para hI duHkha hone kA abhAvarUpa prayojana kI siddhi hotI hai| isaliye jIvAdika padArtha haiM ve hI prayojanabhUta jaannaa| tathA inake vizeSa bheda puNya-pApAdirUpa haiM unakA bhI zraddhAna prayojanabhUta hai, kyoMki sAmAnya se vizeSa balavAna hai| isa prakAra ye padArtha to prayojanabhUta haiM, isaliye inakA yathArtha zraddhAna karane para to duHkha nahIM hotA, sukha hotA hai; aura inakA yathArtha zraddhAna kiye binA duHkha hotA hai, sukha nahIM hotaa| tathA inake atirikta anya padArtha haiM ve aprayojanabhUta haiM, kyoMki unakA yathArtha zraddhAna karo yA mata karo unakA zraddhAna kucha sukha-duHkhakA kAraNa nahIM hai| yahA~ prazna uThatA hai ki - pahale jIva-ajIva padArtha kahe unameM to sabhI padArtha A gaye; unake sivA anya padArtha kauna rahe jinheM aprayojanabhUta kahA hai| samAdhAna :- padArtha to saba jIva-ajIva meM garbhita haiM, parantu una jIva-ajIvoM ke vizeSa bahuta haiN| unameM se jina vizeSoM sahita jIva-ajIva kA yathArtha zraddhAna karane se svapara kA zraddhAna ho, rAgAdika dUra karane kA zraddhAna ho, una se sukha utpanna ho; tathA ayathArtha zraddhAna karane se sva-para kA zraddhAna nahIM ho, rAgAdika dUra karane kA zraddhAna nahIM ho, isaliye duHkha utpanna ho; una vizeSoM sahita jIva-ajIva padArtha to prayojanabhUta jaannaa| tathA jina vizeSoM sahita jIva-ajIva kA yathArtha zraddhAna karane yA na karane se svapara kA zraddhAna ho yA na ho, tathA rAgAdika dUra karane kA zraddhAna ho yA na ho - koI niyama nahIM hai; una vizeSoM sahita jIva-ajIva padArtha aprayojanabhUta jaannaa| jaise - jIva aura zarIra kA caitanya, mUrttatvAdi vizeSoM se zraddhAna karanA to prayojanabhUta hai; aura manuSyAdi paryAyoM kA tathA ghaTa-paTAdikA avasthA, AkArAdi vizeSa se zraddhAna karanA aprayojanabhUta hai| isI prakAra anya jaannaa| __ isa prakAra kahe gaye jo prayojanabhUta jIvAdika tattva unake ayathArtha zraddhAna kA nAma mithyAdarzana jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [mokSamArgaprakAzaka mithyAdarzanakI pravRtti __ aba saMsArI jIvoM ke mithyAdarzanakI pravRtti kaise pAI jAtI hai so kahate haiN| yahA~ varNana to zraddhAna kA karanA hai; parantu jAnegA to zraddhAna karegA, isaliye jAnanekI mukhyatA se varNana karate haiN| jIva -ajIvatattva sambandhI ayathArtha zraddhAna ___ anAdikAla se jIva hai vaha karma ke nimitta se aneka paryAyeM dhAraNa karatA hai| vahA~ pUrva paryAyako chor3atA hai, navIna paryAya dhAraNa karatA hai| tathA vaha paryAya eka to svayaM AtmA aura anaMta pudgalaparamANumaya zarIra unase eka piNDa bandhAnarUpa hai| tathA jIva ko usa paryAyameM - 'yaha maiM hU~' - aisI ahaMbuddhi hotI hai| tathA svayaM jIva hai, usakA svabhAva to jJAnAdika hai aura vibhAva krodhAdika hai aura pudgalaparamANuoMke varNa, gaMdha, rasa, sparzAdi svabhAva haiM - una sabako apanA svarUpa mAnatA hai| 'ye mere hai'- isa prakAra unameM mamatvabuddhi hotI hai| tathA svayaM jIva hai, usake jJAnAdikakI tathA krodhAdikakI adhikatA hInatArUpa avasthA hotI hai aura pudgalaparamANuoMkI varNAdi palaTanerUpa avasthA hotI hai una sabako apanI avasthA mAnatA hai| 'yaha merI avasthA hai' - aisI mamatva buddhi karatA hai| ___tathA jIva aura zarIrake nimitta-naimittika sambandha hai, isaliye jo kriyA hotI hai use apanI mAnatA hai| apanA darzana-jJAna svabhAva hai, usakI pravRtti ko nimittamAtra zarIra ke aMgarUpa sparzanAdi dravyaindriyA~ hai; yaha unheM eka mAnakara aisA mAnatA hai ki - hAtha Adi se maine sparza kiyA, jIbhase svAda liyA, nAsikAse sUMghA, netrase dekhA, kAnoMse sunaa| manovargaNArUpa ATha paMkhur3iyoMke phUle kamala ke AkAra kA hRdayasthAnameM dravyamana hai, vaha dRSTigamya nahIM aisA hai, so zarIra kA aMga hai; usake nimitta honepara smaraNAdirUpa jJAna kI pravRtti hotI hai| yaha dravyamanako aura jJAna ko eka mAnakara aisA mAnatA hai ki maine manase jaanaa| tathA apaneko bolanekI icchA hotI hai taba apane pradezoM ko jisa prakAra bolanA bane usa prakAra hilAtA hai, taba ekakSetrAvagAha sambandha ke kAraNa zarIra ke aMga bhI hilate haiN| unake nimittase bhASAvargaNArUpa pudagala vacanarUpa pariNamita hote haiM; yaha sabako eka mAnakara aisA mAnatA hai ki maiM bolatA huuN| tathA apaneko gamanAdi kriyAkI yA vastu grahaNAdikakI icchA hotI hai taba apane pradezoM ko jaise kArya bane vaise hilAtA hai| vahA~ ekakSetrAvagAha ke kAraNa zarIra ke aMga Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra] [81 hilate haiM taba vaha kArya banatA hai; athavA apanI icchA ke binA zarIra hilatA hai taba apane pradeza bhI hilate haiM; yaha sabako eka mAnakara aisA mAnatA hai ki maiM gamanAdi kArya karatA hU~, maiM vastu kA grahaNa karatA hU~ athavA maine kiyA hai - ityAdirUpa mAnatA hai| tathA jIva ke kaSAyabhAva hoM taba zarIra kI ceSTA usake anusAra ho jAtI hai| jaise - krodhAdika hone para lAla netrAdi ho jAte haiM, hAsyAdi hone para mukhAdi praphullita ho jAte haiM, puruSavedAdi hone para liMgakAThinyAdi ho jAte haiM; yaha saba eka mAna kara aisA mAnatA hai ki yaha kArya saba maiM karatA huuN| tathA zarIra meM zIta, uSNa, kSudhA, tRSA, roga ityAdi avasthAe~ hotI haiM, unake nimitta se mohabhAva dvArA svayaM sukha-duHkha mAnatA hai| ina sabako eka jAnakara zItAdika tathA sukha-duHkha apane ko hI hue mAnatA hai| tathA zarIra ke paramANuoMkA milanA-bichur3anA Adi hone se athavA unakI avasthA palaTane se yA zarIra skandha ke khaNDa Adi hone se sthUla-kRzAdika , bAla-vRddhAdika athavA aMgahInAdika hote haiM aura usake anusAra apane pradezoM kA saMkoca-vistAra hotA hai; yaha sabako eka mAna kara maiM sthUla hU~, maiM kRza hU~, maiM bAlaka hU~, maiM vRddha hU~, mere ina aMgoM kA bhaMga huA hai - ityAdirUpa mAnatA hai| tathA zarIra kI apekSA gati kulAdika hote haiM unheM apanA mAnakara maiM manuSya hU~, maiM tiryanca hU~, maiM kSatriya hU~, maiM vaizya hU~ - ityAdirUpa mAnatA hai| tathA zarIra kA saMyoga hone aura chUTane kI apekSA janma-maraNa hotA hai; use apanA janma-maraNa mAna kara maiM utpanna huA, maiM marU~gA - aisA mAnatA hai| ___ tathA zarIrahIkI apekSA anya vastuoMse nAtA mAnatA hai| jinake dvArA zarIrakI utpatti huI unheM apane mAtA-pitA mAnatA haiM; jo zarIrako ramaNa karAye use apanI ramaNI mAnatA hai; jo zarIrase utpanna huA use apanA putra mAnatA hai; jo zarIrako upakArI ho use mitra mAnatA hai; jo zarIra kA burA kare use zatru mAnatA hai - ityAdikarUpa mAnyatA hotI hai| adhika kyA kaheM ? jisa-tisa prakArase apaneko aura zarIra ko ekahI mAnatA hai| indriyAdikake nAma to yahA~ kahe haiM; parantu ise to kucha gamya nahIM hai| aceta huA paryAya meM ahaMbuddhi dhAraNa karatA hai| usakA kAraNa kyA hai ? vaha batalAte haiM : isa AtmA ko anAdise indriyajJAna hai; usase svayaM amUrttika hai vaha to bhAsita nahIM hotA, parantu zarIra mUrtika hai vahI bhAsita hotA hai| aura AtmA kisI ko AparUpa jAnakara ahaMbuddhi dhAraNa kare hI kare, so jaba svayaM pRthaka bhAsita nahIM huA taba unake samudAyarUpa paryAyameM hI ahaMbuddhi dhAraNa karatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 82 ] [ mokSamArgaprakAzaka tathA apaneko aura zarIrako nimitta-naimittika sambandha bahuta haiM isaliye bhinnatA bhAsita nahIM hotii| aura jisa vicAra dvArA bhinnatA bhAsita hotI hai vaha mithyAdarzanake jora se ho nahI sakatA; isaliye paryAya meM hI ahaMbuddhi pAI jAtI hai| tathA mithyAdarzanase yaha jIva kadAcit bAhyasAmagrIkA saMyoga honepara use bhI apanI mAnatA hai| putra, strI, dhana, dhAnya, hAthI, ghor3e, mahala, kiMkara Adi pratyakSa apanese bhinna aura sadAkAla apane AdhIna nahIM aise svayaMko bhAsita hote haiM; tathApi unameM mamakAra karatA hai| putrAdikameM 'ye haiM so maiM hI hU~' aisI bhI kadAcit bhramabuddhi hotI hai| tathA mithyAdarzanase zarIrAdikakA svarUpa anyathA hI bhAsita hotA hai| anityako nitya mAnatA hai, bhinna ko abhinna mAnatA hai, duHkha ke kAraNa ko sukha kA kAraNa mAnatA hai, duHkhako sukha mAnatA hai - ityAdi viparIta bhAsita hotA hai| isa prakAra jIva-ajIvatattvoMkA ayathArtha jJAna honepara ayathArtha zraddhAna hotA hai| Asravatattva sambandhI ayathArtha zraddhAna tathA isa jIvako mohake udayase mithyAtva-kaSAyAdibhAva hote hai, unako apanA svabhAva mAnatA hai, karmopAdhise hue nahIM jaantaa| darzana-jJAna upayoga aura ye AsravabhAva unako eka mAnatA hai; kyoMki inakA AdhArabhUta to eka AtmA hai aura inakA pariNamana eka hI kAla meM hotA hai, isaliye ise bhinnapanA bhAsita nahIM hotA aura bhinnapanA bhAsita honekA kAraNa jo vicAra hai so mithyAdarzanake balase ho nahIM sktaa| tathA ye mithyAtva-kaSAyabhAva AkulatA sahita haiM isaliye vartamAna duHkhamaya haiM aura karmabandhake kAraNa haiM isaliye AgAmI kAla meM duHkha utpanna kareMge - aisA unheM nahIM mAnatA aura bhalA jAna ina bhAvoMrUpa hokara svayaM pravartatA hai| tathA vaha duHkhI to apane ina mithyAtva-kaSAyabhAvoMse hotA hai aura vRthA hI auroMko duHkha utpanna karane vAle mAnatA hai| jaise - duHkhI to mithyAzraddhAnase hotA hai, parantu apane zraddhAna ke anusAra jo padArtha na pravarte use duHkhadAyaka mAnatA hai| tathA duHkhI to krodha se hotA hai, parantu jisase krodha kiyA ho usako duHkhadAyaka mAnatA hai| duHkhI to lobhase hotA hai parantu iSTa vastukI aprAptiko duHkhadAyaka mAnatA hai| - isI prakAra anyatra jaannaa| tathA ina bhAvoMkA jaisA phala AtA hai vaisA bhAsita nahIM hotaa| inakI tIvratA se narakAdi hote haiM tathA mandatAse svargAdi hote haiM, vahA~ adhika-kama AkulatA hotI hai| aisA bhAsita nahIM hotA hai isaliye ve bure nahIM lgte| kAraNa yaha hai ki - ve apane kiye bhAsita hote haiM isaliye unako bure kaise mAne ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra ] [83 isa prakAra AsravatattvakA ayathArtha jJAna hone para ayathArtha zraddhAna hotA hai| baMdhatattva sambandhI ayathArtha zraddhAna tathA ina AsravabhAvoMse jJAnAvaraNAdi karmoMkA bandha hotA hai| unakA udaya hone para jJAna-darzanakI hInatA honA, mithyAtva-kaSAyarUpa pariNamana honA, cAhA huA na honA, sukha -duHkha kA kAraNa milanA, zarIrasaMyoga rahanA, gati-jAti-zarIrAdikA utpanna honA, nIca-ucca kulakA pAnA hotA hai| inake honemeM mUlakAraNa karma hai, use yaha pahicAnatA nahIM hai, kyoMki vaha sUkSma hai, ise dikhAyI nahI detA; tathA vaha isako ina kAryoMkA karttA dikhAyI nahIM detA; isaliye inake honemeM yA to apaneko karttA mAnatA hai yA kisI aurako kartA mAnatA hai| tathA apanA yA anyakA karttApanA bhAsita na ho to mUr3ha hokara bhavitavya ko mAnatA hai| isa prakAra bandhatattvakA ayathArtha jJAna honepara ayathArtha zraddhAna hotA hai| saMvaratattva sambandhI ayathArtha zraddhAna tathA AsravakA abhAva honA so saMvara hai| jo Asravako yathArtha nahIM pahicAne use saMvarakA yathArtha zraddhAna kaise ho? jaise - kisIke ahitarUpa AcaraNa hai; use vaha ahitarUpa bhAsita na ho to usake abhAvako hitarUpa kaise mAne ? jaise - jIvako AsravakI pravRtti hai; ise vaha ahitarUpa bhAsita na ho to usake abhAvarUpa saMvarako kaise hitarUpa mAne ? tathA anAdi se isa jIvako AsravabhAva hI huA hai, saMvara kabhI nahIM huA, isaliye saMvarakA honA bhAsita nahIM hotaa| saMvara honepara sukha hotA hai vaha bhAsita nahIM hotaa| saMvara se AgAmI kAlameM duHkha nahIM hogA vaha bhAsita nahIM hotaa| isaliye Asrava kA to saMvara karatA nahIM hai aura una anya padArthoM ko duHkhadAyaka mAnatA hai, unhIMke na honekA upAya kiyA karatA hai; parantu ve apane AdhIna nahIM haiN| vRthA hI khedakhinna hotA hai| isa prakAra saMvaratattvakA ayathArtha jJAna honepara ayathArtha zraddhAna hotA hai| nirjarAtattva sambandhI ayathArtha zraddhAna tathA bandhakA ekadeza abhAva honA so nirjarA hai| jo bandhako yathArtha nahIM pahicAne use nirjarA kA yathArtha zraddhAna kaise ho? jaise - bhakSaNa kiye hue viSa Adikase duHkhakA honA na jAne to use naSTa karaneke upAyako kaise bhalA jAne ? usI prakAra bandhanarUpa kiye karmose duHkha honA na jAne to unakI nirjarAke upAyako kaise bhalA jAne ? tathA isa jIvako indriyoM dvArA sUkSmarUpa jo karma unakA to jJAna hotA nahIM hai aura unameM duHkhoMke kAraNabhUta zakti hai usakA bhI jJAna nahIM hai; isaliye anya padArthoM ke hI nimittako duHkhadAyaka jAnakara unakA hI abhAva karane kA upAya karatA hai, parantu ve apane Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 84] [ mokSamArgaprakAzaka AdhIna nahIM haiN| tathA kadAcit duHkha dUra karane ke nimitta koI iSTa saMyogAdi kArya banatA hai to vaha bhI karma ke anusAra banatA hai / isaliye unakA upAya karake vRthA hI kheda karatA hai| isa prakAra nirjarAtattvakA ayathArtha jJAna honepara ayathArtha zraddhAna hotA hai / mokSatattva sambandhI ayathArtha zraddhAna tathA sarva karmabaMdha ke abhAva kA nAma mokSa hai| jo baMdhako tathA baMdhajanita sarva duHkho ko nahIM pahicAne usako mokSakA yathArtha zraddhAna kaise ho ? jaise kisIko roga hai; vaha usa rogako tathA rogajanita duHkhako na jAne to sarvathA rogake abhAvako kaise bhalA mAne ? usI prakAra isake karmabaMdhana hai; yaha usa baMdhanako tathA baMdhajanita duHkhako na jAne to sarvathA baMdhake abhAvako kaise bhalA jAne ? tathA isa jIvako karmoMkA aura unakI zaktikA to jJAna hai nahIM; isaliye bAhya padArthoMko duHkhakA kAraNa jAnakara unakA sarvathA abhAva karane kA upAya karatA hai| tathA yaha to jAnatA hai ki sarvathA duHkha dUra hone kA kAraNa iSTa sAmagriyoMko juTA kara sarvathA sukhI honA hai, parantu aisA kadApi nahIM ho sktaa| yaha vRthA hI kheda karatA hai| isaprakAra mithyAdarzana se mokSatattvakA ayathArtha jJAna honepara ayathArtha zraddhAna hai| isaprakAra yaha jIva mithyAdarzana ke kAraNa jIvAdi sAta tattvoMkA jo ki prayojanabhUta haiM unakA ayathArtha zraddhAna karatA hai| puNya-pApa sambandhI ayathArtha zraddhAna tathA puNya-pApa haiM so inhIMke vizeSa haiM aura ina puNya-pApakI eka jAti hai; tathApi mithyAdarzana se puNyako bhalA jAnatA hai, pApako burA jAnatA hai / puNyase apanI icchAnusAra kiciMt kArya bane, usako bhalA jAnatA hai aura pApase icchAnusAra kArya nahIM bane, usako burA jAnatA hai; parantu donoM hI AkulatA ke kAraNa haiM isaliye bure hI haiN| tathA yaha apanI mAnyatA se vahA~ sukha - duHkha mAnatA hai| paramArthase jahA~ AkulatA hai vahA~ duHkha hI hai; isaliye puNya-pApake udayako bhalA-burA jAnanA bhrama hI hai| tathA kitane hI jIva kadAcit puNya-pApake kAraNa jo zubha-azubhabhAva unheM bhalAburA jAnate haiM vaha bhI bhrama hI hai; kyoMki dono hI karmabandhanake kAraNa haiN| isa prakAra puNya-pApakA ayathArtha jJAna honepara ayathArtha zraddhAna hotA hai / isa prakAra atattvazraddhAnarUpa mithyAdarzanakA svarUpa kahA / yaha asatyarUpa hai isaliye isIkA nAma mithyAtva hai aura yaha satyazraddhAnase rahita hai isaliye isIkA nAma adarzana hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra ] [85 mithyAjJAnakA svarUpa aba mithyAjJAnakA svarUpa kahate haiM :- prayojanabhUta jIvAdi tattvoMko ayathArtha jAnanekA nAma mithyAjJAna hai| usake dvArA unako jAnanemeM saMzaya, viparyaya, anadhyavasAya hotA hai| vahA~, aise haiM ki aise haiM ?' -isa prakAra paraspara viruddhatA sahita dorUpa jJAna usakA nAma saMzaya hai| jaise - 'maiM AtmA hU~ ki zarIra hU~?' - aisA jaannaa| tathA 'aisA hI hai' isa prakAra vastusvarUpase viruddhatA sahita ekarUpa jJAna usakA nAma viparyaya hai| jaise - 'maiM zarIra hU~' - aisA jaannaa| tathA 'kucha hai' aisA nirdhArarahita vicAra usakA nAma anadhyavasAya hai| jaise - 'maiM koI hU~' - aisA jaannaa| isaprakAra prayojanabhUta jIvAdi tattvoM meM saMzaya, viparyaya, anadhyavasAyarUpa jo jAnanA ho usakA nAma mithyAjJAna hai| tathA aprayojanabhUta padArthoM ko yathArtha jAne yA ayathArtha jAne usakI apekSA mithyAjJAna-samyagjJAna nAma nahIM hai| jisa prakAra mithyAdRSTi rassIko rassI jAne to samyagjJAna nAma nahIM hotA, aura samyagdRSTi rassIko sA~pa jAne to mithyAjJAna nAma nahIM hotaa| yahA~ prazna hai ki - pratyakSa sacce-jhUThe jJAna ko samyagjJAna-mithyAjJAna kaise na kaheM ? samAdhAna :- jahA~ jAnane hI kA - saca-jhUThakA nirdhAra karanekA - prayojana ho vahA~ to koI padArtha hai usake saca-jhUTha jAnanekI apekSA hI samyagjJAna-mithyAjJAna nAma diyA jAtA hai| jaise - pratyakSa-parokSa pramANake varNana meM koI padArtha hotA hai; usake sacce jAnane rUpa samyagjJAnakA grahaNa kiyA hai aura saMzayAdirUpa jAnaneko apramANarUpa mithyAjJAna kahA hai| tathA yahA~ saMsAra-mokSake kAraNabhUta saca-jhUTha jAnanekA nirdhAra karanA hai; vahA~ rassI, sarpAdikakA yathArtha yA anyathA jJAna saMsAra-mokSakA kAraNa nahIM hai, isaliye unakI apekSA yahA~ samyagjJAna-mithyAjJAna nahIM kahe haiN| yahA~ to prayojanabhUta jIvAdika tattvoMke hI jAnane kI apekSA samyagjJAna-mithyAjJAna kahe haiN| isI abhiprAyase siddhAntameM mithyAdRSTike to sarva jAnane ko mithyAjJAna hI kahA aura samyagdRSTi ke sarva jAnaneko samyagjJAna khaa| yahA~ prazna hai ki - mithyAdRSTiko jIvAdi tattvoMkA ayathArtha jAnanA hai, use mithyAjJAna kaho; parantu rassI, sAdikake yathArtha jAnaneko to samyagjJAna kaho ? samAdhAna :- mithyAdRSTi jAnatA hai, vahA~ usako sattA-asattAkA vizeSa nahIM hai; isaliye kAraNaviparyaya va svarUpaviparyaya va bhedAbhedaviparyaya ko utpanna karatA hai| vahA~ jise jAnatA hai usake mUlakAraNako nahIM pahacAnatA, anyathA kAraNa mAnatA hai; vaha to kAraNaviparyaya hai| tathA jise jAnatA hai usake mUla vastutvarUpa svarUpako nahIM pahacAnatA, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 86] [ mokSamArgaprakAzaka anyathAsvarUpa mAnatA hai; vaha svarUpaviparyaya hai| tathA jise jAnatA hai use yaha inase bhinna hai, inase abhinna hai - aisA nahIM pahicAnatA, anyathA bhinna-abhinnapanA mAnatA hai; so bhedAbhedaviparyaya hai| isa prakAra mithyAdRSTike jAnane meM viparItatA pAI jAtI hai| jaise matavAlA mAtAko patnI mAnatA hai, patnIko mAtA mAnatA hai; usI prakAra mithyAdRSTike anyathA jAnanA hotA hai| tathA jaise kisI kAla meM matavAlA mAtA ko mAtA aura patnI ko patnI bhI jAne to bhI usake nizcayarUpa nirdhArase zraddhAna sahita jAnanA nahIM hotA. isaliye usako yathArtha jJAna nahIM kahA jAtA: usI prakAra mithyAdRSTi kisI kAlameM kisI padArtha ko satya bhI jAne, to bhI usake nizcayarUpa nirdhArase zraddhAna sahita jAnanA nahIM hotA; athavA satya bhI jAne, parantu unase apanA prayojana ayathArtha hI sAdhatA hai; isaliye usake samyagjJAna nahIM kahA jaataa| isa prakAra mithyAdRSTike jJAnako mithyAjJAna kahate hai| yahA~ prazna hai ki - isa mithyAjJAnakA kAraNa kauna hai ? samAdhAna:- mohake udayase jo mitthAtvabhAva hotA hai, samyaktva nahIM hotA; vaha isa mithyAjJAna kA kAraNa hai| jaise - viSake saMyoga se bhojanako bhI viSarUpa kahate haiM vaise mitthAtvake sambandhase jJAna hai so mithyAjJAna nAma pAtA hai| yahA~ koI kahe ki - jJAnAvaraNako nimitta kyoM nahIM kahate ? samAdhAna:- jJAnAvaraNake udayase to jJAnake abhAvarUpa ajJAnabhAva hotA hai tathA usake kSayopazamase kiMcit jJAnarUpa mati-AdijJAna hote haiN| yadi inameMse kisIko mithyAjJAna, kisIko samyagjJAna kaheM to yaha donoM hI bhAva mithyAdRSTi tathA samyagdRSTike pAye jAte haiM, isaliye una donoMke mithyAjJAna tathA samyagjJAnakA sadbhAva ho jAyegA aura vaha siddhAntase viruddha hotA hai, isaliye jJAnAvaraNakA nimitta nahIM bntaa| yahA~ phira pUchate haiM ki - rassI, sAdike ayathArtha-yathArtha jJAnakA kAraNa kauna hai ? usa hI ko jIvAdi tattvoMke ayathArtha-yathArtha jJAnakA kAraNa kaho ? uttara :- jAnanemeM jitanA ayathArthapanA hotA utanA to jJAnAvaraNake udayase hotA hai; aura jo yathArthapanA hotA hai utanA to jJAnAvaraNake kSayopazamase hotA hai| jaise ki - rassIko sarpa jAnA vahA~ yathArtha jAnanekI zaktikA bAdhaka kAraNakA udaya hai isaliye ayathArtha jAnatA hai; tathA rassIko rassI jAnA vahA~ yathArtha jAnanekI zaktikA kAraNa kSayopazama hai isaliye yathArtha jAnatA hai| usI prakAra jIvAditattvoMko yathArtha jAnanekI zakti hone yA na honemeM to jJAnAvaraNahIkA nimitta hai; paranta jaise kisI puruSako kSayopazama se Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra ] [ 87 duHkhake tathA sukhake kAraNabhUta padArthoMko yathArtha jAnanekI zakti ho; vahA~ jisako asAtAvedanIyakA udaya ho yaha duHkhake kAraNabhUta jo hoM unhIM kA vedana karatA hai, sukhake kAraNabhUta padArthoMkA vedana nahIM karatA / yadi sukhake kAraNabhUta padArthoMkA vedana kare to sukhI ho jAya, asAtAkA udaya honese ho nahIM sktaa| isaliye yahA~ duHkhake kAraNabhUta aura sukhake kAraNabhUta padArthoMke vedanameM jJAnAvaraNakA nimitta nahIM hai, asAtA - sAtA kA udaya hI kAraNabhUta hai| usI prakAra jIvameM prayojanabhUta jIvAdikatattva tathA aprayojanabhUta anyako yathArtha jAnane kI zakti hotI hai| vahA~ jisake mithyAtvakA udaya hotA hai vaha to aprayojanabhUta hoM unhIMkA vedana karatA hai, jAnatA hai; prayojanabhUtako nahIM jaantaa| yadi prayojanabhUta ko jAne to samyagdarzana ho jAye, parantu vaha mithyAtvakA udaya honepara ho nahIM sakatA; isaliye yahA~ prayojanabhUta aura aprayojanabhUta padArthoMko jAnanemeM jJAnAvaraNakA nimitta nahIM hai; mithyAtvakA udaya - anudaya hI kAraNabhUta hai| yahA~ aisA jAnanA ki jahA~ ekendriyAdikameM jIvAditattvoMko yathArtha jAnanekI zakti hI na ho, vahA~ to jJAnAvaraNakA udaya aura mithyAtvake udayase huA mithyAdarzana ina donoMkA nimitta hai| tathA jahA~ saMjJI manuSyAdikameM kSayopazamAdi labdhi honese zakti ho aura na jAne, vahA~ mithyAtvake udaya kA hI nimitta jAnanA / isaliye mithyAjJAnakA mukhya kAraNa jJAnAvaraNako nahIM kahA, mohake udayase huA bhAva vahI kAraNa kahA hai| yahA~ phira prazna hai ki kaho bAdameM mithyAdarzana kaho ? - phira prazna hai ki kahate ho ? - samAdhAna :- hai to aisA hI; jAne binA zraddhAna kaise ho ? parantu mithyA aura samyak aisI saMjJA jJAna ko mithyAdarzana aura samyagdarzana ke nimitta se hotI hai| jaise mithyAdRSTi aura samyagdRSTi suvarNAdi padArthoMko jAnate to samAna haiM ( parantu ) vahI jAnanA mithyAdRSTi ke mithyAjJAna nAma pAtA hai aura samyagdRSTi ke samyagjJAna nAma pAtA hai / isI prakAra sarva mithyAjJAna aura samyagjJAnako mithyAdarzana aura samyagdarzana kAraNa jAnanA / -- jJAna hone para zraddhAna hotA hai, isaliye pahale mithyAjJAna isaliye jahA~ sAmAnyatayA jJAna - zraddhAnakA nirUpaNa ho vahA~ to jJAna kAraNabhUta hai, use prathama kahanA aura zraddhAna kAryabhUta hai, use bAdameM kahanA / tathA jahA~ mithyA - samyak jJAna-zraddhAnakA nirUpaNa ho vahA~ zraddhAna kAraNabhUta hai, use pahale kahanA aura jJAna kAryabhUta hai use bAdameM kahanA / jJAna-zraddhAna to yugapat hote haiM, unameM kAraNa-kAryapanA kaise Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 88] [mokSamArgaprakAzaka samAdhAna :- vaha ho to vaha ho - isa apekSA kAraNakAryapanA hotA hai| jaisedIpaka aura prakAza yugapat hote haiM; tathApi dIpaka ho to prakAza ho, isaliye dIpaka kAraNa hai prakAza kArya hai| usI prakAra jJAna-zraddhAnake hai| athavA mithyAdarzana-mithyAjJAnake va samyagdarzana-samyagjJAnake kAraNa-kAryapanA jaannaa| phira prazna hai ki - mithyAdarzana ke saMyogase hI mithyAjJAna nAma pAtA hai, to eka mithyAdarzanako hI saMsArakA kAraNa kahanA thA, mithyAjJAnako alaga kisa liye kahA ? samAdhAna :- jJAnahI kI apekSA to mithyAdRSTi aura samyagdRSTike kSayopazama se hue yathArtha jJAnameM kucha vizeSa nahIM hai tathA vaha jJAna kevalajJAnameM bhI jA milatA hai, jaise nadI samudrameM milatI hai| isaliye jJAna meM kucha doSa nahIM hai| parantu kSayopazama jJAna jahA~ lagatA hai vahA~ eka jJeya meM lagatA hai, aura isa mithyAdarzanake nimittase vaha jJAna anya jJeyoMmeM to lagatA hai, parantu prayojanabhUta jIvAditattvoMkA yathArtha nirNaya karanemeM nahIM lgtaa| so yaha jJAna meM doSa huA; ise mithyAjJAna khaa| tathA jIvAditattvoMkA yathArtha zraddhAna nahIM hotA so yaha zraddhAna meM doSa huA; ise mithyAdarzana khaa| aise lakSaNa bheda se mithyAdarzana, mithyAjJAnako bhinna khaa| isa prakAra mithyAjJAnakA svarUpa khaa| isI ko tattvajJAna ke abhAva se ajJAna kahate haiM aura apanA prayojana nahIM sAdhatA isaliye isIko kujJAna kahate hai| mithyAcAritrakA svarUpa aba mithyAcAritrakA svarUpa kahate haiM :- cAritramohake udayase jo kaSAyabhAva hotA hai usakA nAma mithyAcAritra hai| yahA~ apane svabhAvarUpa pravRtti nahIM hai, jhUThI parasvabhAvarUpa pravRtti karanA cAhatA hai so banatI nahIM hai; isaliye isakA nAma mithyAcAritra hai| vahI batalAte haiM :- apanA svabhAva to dRSTA-jJAtA hai; so svayaM kevala dekhanevAlA jAnanevAlA to rahatA nahIM hai, jina padArthoM ko dekhatA jAnatA hai unameM iSTa-aniSTapanA mAnatA hai, isaliye rAgI-dveSI hokara kisIkA sadbhAva cAhatA hai, kisIkA abhAva cAhatA hai| parantu unakA sadbhAva yA abhAva isakA kiyA huA hotA nahIM, kyoMki koI dravya kisI dravyakA kartA-hartA hai nahIM, sarvadravya apane-apane svabhAvarUpa pariNamita hote hai; yaha vRthA hI kaSAyabhAva se Akulita hotA hai| tathA kadAcit jaisA yaha cAhe vaisA hI padArtha pariNamita ho to apane pariNamAne se to pariNamita huA nahIM hai| jaise gAr3I calatI hai aura bAlaka use dhakkA dekara aisA mAne ki maiM ise calA rahA hU~ to vaha asatya mAnatA hai; yadi usake calAne se calatI ho to jaba Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra] [89 vaha nahIM calatI taba kyoM nahIM calAtA ? usI prakAra padArtha pariNamita hote haiM aura yaha jIva unakA anusaraNa karake aisA mAnatA hai ki inako maiM aisA pariNamita kara rahA hU~ parantu vaha asatya mAnatA hai; yadi usake pariNamAnese pariNamita hote haiM to ve vaise pariNamita nahIM hote taba kyoM nahIM pariNamAtA ? so jaisA svayaM cAhatA hai vaisA to padArtha kA pariNamana kadAcit aise hI bana jAya taba hotA hai| bahuta pariNamana to jinheM svayaM nahIM cAhatA vaise hI hote dekhe jAte haiN| isaliye yaha nizcaya hai ki apane karanese kisI kA sadbhAva yA abhAva hotA nhiiN| tathA yadi apane karane se sadabhAva-abhAva hote hI nahIM to kaSAyabhAva karane se kyA ho? kevala svayaM hI duHkhI hotA hai| jaise - kisI vivAhAdi kArya meM jisakA kucha bhI kahA nahIM hotA, vaha yadi svayaM karttA hokara kaSAya kare to svayaM hI duHkhI hotA hai - usI prakAra jaannaa| isaliye kaSAyabhAva karanA aisA hai jaise jala kA bilonA kucha kAryakArI nahIM hai| isaliye ina kaSAyoMki pravRttiko mithyAcAritra kahate haiN| iSTa-aniSTakI mithyA kalpanA tathA kaSAyabhAva hote haiM so padArthoM ko iSTa-aniSTa mAnane para hote haiM, so iSTaaniSTa mAnanA bhI mithyA hai; kyoMki koI padArtha iSTa-aniSTa hai nahIM / kaise ? so kahate haiM :- jo apane ko sukhadAyaka - upakArI ho use iSTa kahate haiM; apaneko duHkhadAyaka - anupakArI ho use aniSTa kahate haiN| lokameM sarva padArtha apane-apane svabhAvake hI kartA haiM, koI kisI ko sukha-duHkhadAyaka, upakArI-anupakArI hai nhiiN| yaha jIva hI apane pariNAmoMmeM unheM sukhadAyaka - upakArI mAnakara iSTa jAnatA hai athavA duHkhadAyaka -anupakArI jAnakara aniSTa mAnatA hai; kyoMki eka hI padArtha kisI ko iSTa lagatA hai. kisI ko aniSTa lagatA hai| jaise - jise vastra na milatA ho use moTA vastra iSTa lagatA hai aura jise patalA vastra milatA hai use vaha aniSTa lagatA hai| sUkarAdi ko viSTA iSTa lagatI hai, devAdika ko aniSTa lagatI hai| kisI ko meghavarSA iSTa lagatI hai kisI ko aniSTa lagatI hai| - isI prakAra anya jaannaa| tathA isI prakAra eka jIvako bhI eka hI padArtha kisI kAlameM iSTa lagatA hai, kisI kAlameM aniSTa lagatA hai| tathA yaha jIva jise mukhya rUpase iSTa mAnatA hai, vaha bhI aniSTa hotA dekhA jAtA hai - ityAdi jaannaa| jaise zarIra iSTa hai, parantu rogAdi sahita ho taba aniSTa ho jAtA hai; putrAdika iSTa haiM, parantu kAraNa milane para aniSTa hote dekhe jAte haiM - ityAdi jaannaa| tathA yaha jIva jise mukhyarUpa se aniSTa mAnatA hai, vaha bhI iSTa hotA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 90] [ mokSamArgaprakAzaka dekhate haiN| jaise - gAlI aniSTa lagatI hai, parantu sasurAla meM iSTa lagatI hai| ityAdi jaannaa| isa prakAra padArthameM iSTa-aniSTapanA hai nhiiN| yadi padArthameM iSTa-aniSTapanA hotA to jo padArtha iSTa hotA vaha sabhI ko iSTa hI hotA aura jo aniSTa hotA vaha aniSTa hI hotA; parantu aisA hai nhiiN| yaha jIva kalpanA dvArA unheM iSTa-aniSTa mAnatA hai so yaha kalpanA jhUThI hai| tathA padArtha sukhadAyaka - upakArI yA duHkhadAyaka - anupakArI hotA hai so apaneApa nahIM hotA, parantu puNya-pApake udayAnusAra hotA hai| jisake puNyakA udaya hotA hai usako padArthoMkA saMyoga sukhadAyaka - upakArI hotA hai aura jisake pApakA udaya hotA hai use padArthoM kA saMyoga duHkhadAyaka - anupakArI hotA hai|- aisA pratyakSa dekhate hai| kisIko strI-putrAdika sukhadAyaka haiM, kisIko du:khadAyaka haiM; kisIko vyApAra karanese lAbha hai, kisI ko nukasAna hai; kisIke zatrubhI dAsa hojAte haiM; kisIke putra bhI ahitakArI hotA hai| isaliye jAnA jAtA hai ki padArtha apane Apa iSTa-aniSTa nahIM hote, parantu karmodayake anusAra pravartate haiN| jaise kisIke naukara apane svAmIke kahe anusAra kisI purUSa ko iSTaaniSTa utpanna kareM to vaha kucha naukaroM kA karttavya nahIM hai, unake svAmI kA kartavya hai| koI naukaroMko hI iSTa-aniSTa mAne to jhUTha hai| usI prakAra karmake udaya se prApta hue padArtha karmake anusAra jIvako iSTa-aniSTa utpanna kareM to vaha koI padArthoM kA kartavya nahIM hai, karmakA karttavya hai| yadi padArthoM ko hI iSTa-aniSTa mAne to jhUTha hai| isaliye yaha bAta siddha huI ki padArthoMko iSTa-aniSTa mAnakara unameM rAga-dveSa karanA mithyA hai| yahA~ koI kahe ki - bAhya vastuoM kA saMyoga karmanimittase banatA hai, taba karmoMmeM to rAga-dveSa karanA ? samAdhAna:- karma to jar3a haiM, unake kucha sukha-duHkha denekI icchA nahIM hai| tathA ve svayameva to karmarUpa pariNamita hote nahIM haiM, isake bhAvoMke nimittase karmarUpa hote haiN| jaise - koI apane hAthase patthara lekara apanA sira phor3a le to pattharakA kyA doSa hai ? usI prakAra jIva apane rAgAdika bhAvoMse pudgalako karmarUpa pariNamita karake apanA burA kare to karmakA kyA doSa hai ? isaliye karmase bhI rAga-dveSa karanA mithyA hai| isa prakAra paradravyoMko iSTa-aniSTa mAnakara rAga-dveSa karanA mithyA hai| yadi paradravya iSTa-aniSTa hote aura vahA~ rAga-dveSa karatA to mithyA nAma na pAtA, ve to iSTa-aniSTa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra] [91 haiM nahIM aura yaha iSTa-aniSTa mAnakara rAga-dveSa karatA hai, isaliye isa pariNamanako mithyA kahA hai| mithyArUpa jo pariNamana, usakA nAma mithyAcAritra hai| rAga-dveSakA vidhAna va vistAra aba, isa jIvake rAga-dveSa hote haiM, unakA vidhAna aura vistAra batalAte haiM : prathama to isa jIvako payAryameM ahaMbuddhi hai so apane ko aura zarIrako eka jAnakara pravartatA hai| tathA isa zarIrameM apaneko suhAye aisI iSTa avasthA hotI hai usameM rAga karatA hai; apaneko na suhAye aisI aniSTa avasthA hotI hai usameM dveSa karatA hai| tathA zarIra kI iSTa avasthA ke kAraNabhUta bAhya padArthoM meM to rAga karatA hai aura usake ghAtakoM meM dveSa karatA hai| tathA zarIrakI aniSTa avasthAke kAraNabhUta bAhya padArthoM meM to dveSa karatA hai aura unake ghAtakoM meM rAga karatA hai| tathA inameM jina bAhya padArthoM se rAga karatA hai unake kAraNabhUta anya padArthoM meM rAga karatA hai aura unake ghAtakoM meM dveSa karatA hai| tathA jina bAhya padArthoM se dveSa karatA hai unake kAraNabhUta anya padArthoM meM dveSa karatA hai aura unake ghAtakoMmeM rAga karatA hai| tathA inameM bhI jinase rAga karatA hai unake kAraNa va ghAtaka anya rthoM meM rAga-dveSa karatA hai| tathA jinase dveSa hai unake kAraNa va ghAtaka anya padArthoM meM dveSa va rAga karatA hai| isI prakAra rAga-dveSakI paramparA pravartatI hai| tathA kitane hI bAhya padArtha zarIra kI avasthA ko kAraNa nahIM haiM unameM bhI rAga-dveSa karatA hai| jaise - gAya Adiko baccoMse kucha zarIra kA iSTa nahIM hotA tathApi vahA~ rAga karate haiM aura kutte Adiko billI Adise kucha zarIra kA aniSTa nahIM hotA tathApi vahA~ dveSa karate haiN| tathA kitane hI varNa, gaMdha, zabdAdike avalokanAdikase zarIra kA iSTa nahIM hotA tathApi unameM rAga karatA hai| kitane hI varNAdikake avalokanAdikase zarIra ko aniSTa nahIM hotA tathApi unameM dveSa karatA hai| - isa prakAra bhinna bAhya padArthoM meM rAga-dveSa hotA hai| tathA inameM bhI jinase rAga karatA hai unake kAraNa aura ghAtaka anya padArthoM meM rAga va dveSa karatA hai| aura jinase dveSa karatA hai unake kAraNa aura ghAtaka anya padArthoM meM dveSa va rAga karatA hai| isa prakAra yahA~ bhI rAga-dveSakI paramparA pravartatI hai| yahA~ prazna hai ki - anya padArthoM meM to rAga-dveSa karane kA prayojana jAnA, parantu prathama hI mUlabhUta zarIra kI avasthA meM tathA jo zarIra kI avasthA ko kAraNa nahIM hai una padArthoM meM iSTa-aniSTa mAnanekA prayojana kyA hai ? samAdhAna :- jo prathama mUlabhUta zarIrakI avasthA Adika haiM unameM bhI prayojana vicAra kara rAga-dveSa kare to mithyAcAritra nAma kyoM pAye ? unameM binA hI prayojana rAga-dveSa karatA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 92] [ mokSamArgaprakAzaka hai aura unhIMke artha anya se rAga-dveSa karatA hai, isaliye sarva rAga-dveSa pariNatikA nAma mithyAcAritra kahA hai| yahA~ prazna hai ki - zarIrakI avasthA evaM bAhya padArthoM meM iSTa-aniSTa mAnanekA prayojana to bhAsita nahIM hotA aura iSTa-aniSTa mAne binA rahA bhI nahIM jAtA; so kAraNa kyA hai? samAdhAna :- isa jIva ke cAritramoha ke udayase rAga-dveSabhAva hote haiM aura ve bhAva kisI padArtha ke Azraya binA ho nahIM skte| jaise - rAga ho to kisI padArtha meM hotA hai, dveSa ho to kisI padArtha meM hotA hai| - isa prakAra una padArthoMke aura rAga-dveSake nimittanaimittika sambandha hai| vahA~ vizeSa itanA hai ki - kitane hI padArtha to mukhyarUpase rAgake kAraNa haiM aura kitane hI padArtha mukhyarUpase dveSake kAraNa haiN| kitane hI padArtha kisIko kisI kAlameM rAgake kAraNa hote haiM aura kisIko kisI kAlameM dveSake kAraNa hote haiN| yahA~ itanA jAnanA - eka kArya honemeM aneka kAraNa cAhiye so rAgAdika honemeM antaraMga kAraNa mohakA udaya hai vaha to balavAna hai aura bAhya kAraNa padArtha hai vaha balavAna nahIM haiN| mahA muniyoMko moha manda honese bAhya padArthoMkA nimitta hone para bhI rAga-dveSa utpanna nahIM hote| pApI jIvoMko moha tIvra honese bAhya kAraNa na hone para bhI unake saMkalpahIse rAga-dveSa hote haiN| isaliye moha kA udaya honese rAgAdika hote haiN| vahA~ jisa bAhya padArthake Azrayase rAgabhAva honA ho, usameM binA hI prayojana athavA kucha prayojana sahita iSTa buddhi hotI hai| tathA jisa padArthake Azrayase dveSabhAva honA ho usameM binA hI prayojana athavA kucha prayojana sahita aniSTabuddhi hotI hai| isaliye mohake udayase padArthoMko iSTa-aniSTa mAne binA rahA nahIM jaataa| isa prakAra padArthoM meM iSTa-aniSTabuddhi hone para jo rAga-dveSarUpa pariNamana hotA hai usakA nAma mithyAcAritra jaannaa| tathA ina rAga-dveSoMhIke vizeSa krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakavedarUpa kaSAyabhAva haiM; ve saba isa mithyAcAritrahIke bheda jaannaa| inakA varNana pahale kiyA hI ha / tathA isa mithyAcAritrameM svarUpAcaraNacAritrakA abhAva hai, isaliye isakA nAma acAritra bhI kahA jAtA hai| tathA yahA~ ve pariNAma miTate nahIM haiM athavA virakta nahIM haiM, isaliye isI kA nAma asaMyama kahA jAtA hai avirati kahA jAtA hai| kyoMki pA~ca indriyA~ aura mana ke viSayoM meM paMcasthAvara aura trasakI hiMsA meM svacchandapanA ho tathA unake tyAgarUpa 1.pRSTha 38,52 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates cauthA adhikAra] [93 bhAva nahIM ho, vahI bAraha prakArakA asaMyama yA avirati hai| kaSAyabhAva honepara aise kArya hote haiM isaliye mithyAcAritrakA nAma asaMyama yA avirati jaannaa| tathA isIkA nAma avrata jAnanA - kyoMki hiMsA, anRta, asteya, abrahma, parigraha - ina pApakAryoM meM pravRttikA nAma avrata hai| inakA mUlakAraNa pramattayoga kahA hai| pramattayoga hai vaha kaSAyamaya hai isaliye mithyAcAritrakA nAma avrata bhI kahA jAtA hai| aise mithyAcAritrakA svarUpa khaa| isaprakAra isa saMsArI jIvake mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritrarUpa pariNamana anAdise pAyA jAtA hai| aisA pariNamana ekendriyAdi asaMjJI paryanta to sarva jIvoMke pAyA jAtA hai| tathA saMjJI paMcendriyoMmeM samyagdRSTiko chor3akara anya sarva jIvoMke aisA hI pariNamana pAyA jAtA hai| pariNamanameM jaisA jahA~ saMbhava ho vaisA vahA~ jaannaa| jaise - ekendriyAdikoMko indriyAdikakI hInatA-adhikatA pAI jAtI hai| aura dhanaputrAdikakA sambandha manuSyAdikako hI pAyA jAtA hai| inhIMke nimittase mithyAdarzanAdikakA varNana kiyA hai| usameM jaisA vizeSa saMbhava ho vaisA jaannaa| tathA ekendriyAdika jIva indriya, zarIrAdikakA nAma nahIM jAnate; parantu usa nAmake artharUpa jo bhAva hai usameM pUrvokta prakArase pariNamana pAyA jAtA hai| jaise - maiM sparzana se sparza karatA huuN| zarIra merA hai aisA nAma nahIM jAnatA, tathApi usake artharUpa jo bhAva hai usarUpa pariNamita hotA hai| tathA manuSyAdika kitane hI nAma bhI jAnate haiM aura unake bhAvarUpa pariNamana karate haiM - ityAdi vizeSa sambhava haiM unheM jAna lenaa| mohakI mahimA ___ aise ye mithyAdarzanAdika bhAva jIvake anAdise pAye jAte haiM, navIna grahaNa nahIM kiye haiN| dekho isakI mahimA, ki jo paryAya dhAraNa karatA hai vahA~ binA hI sikhAye mohake svayameva aisA hI pariNamana hotA hai| tathA manaSyAdikako satyavicAra honeke kAraNa milane para bhI samyakpariNamana nahIM hotA; aura zrIguruke upadezakA nimitta bane, ve bArambAra samajhAyeM, parantu ye kucha vicAra nahIM krtaa| tathA svayaMko bhI pratyakSa bhAsita ho vaha to nahIM mAnatA aura anyathA hI mAnatA hai| kisa prakAra ? so kahate haiM : maraNa hone para zarIra-AtmA pratyakSa bhinna hote haiN| eka zarIra ko chor3akara AtmA anya zarIra dhAraNa karatA hai; vahA~ vyantarAdika apane pUrvabhavakA sanbandha pragaTa karate dekhe jAte haiM; parantu isako zarIra se bhinnabuddhi nahIM ho sktii| strI-putrAdika apane svArthake sage pratyakSa dekhe jAte haiM; unakA prayojana siddha na ho to tabhI viparIta hote dikhAyI dete haiM; Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 94 ] [ mokSamArgaprakAzaka yaha unameM mamatva karatA hai aura unake artha narakAdikameM gamanake kAraNabhUta nAnAprakArake pApa utpanna karatA hai| dhanAdika sAmagrI kisIkI kisIke hotI dekhI jAtI hai, vaha unheM apanI mAnatA hai| tathA zarIrakI avasthA aura bAhya sAmagrI svayameva utpanna hotI tathA vinaSTa hotI dikhAyI detI hai, yaha vRthA svayaM karttA hotA hai| vahA~ jo kArya apane manorathake anusAra hotA hai use to kahatA hai ' maiMne kiyA '; aura anyathA hoto kahatA hai 'maiM kyA karU~?'; aisA hI honA thA athavA aisA kyoM huA ? aisA mAnatA hai| parantu yA to sarvakA karttA hI honA thA yA akarttA rahanA thA, so vicAra nahIM hai| tathA maraNa avazya hogA aisA jAnatA hai, parantu maraNakA nizcaya karake kucha karttavya nahIM karatA; isa paryAya sambandhI hI yatna karatA hai| tathA maraNa kA nizcaya karake kabhI to kahatA hai ki maiM marU~gA aura zarIra ko jalA deNge| kabhI kahatA hai - mujhe jalA deNge| kabhI kahatA hai yaza rahA to hama jIvita hI haiN| kabhI kahatA hai hI jIU~gA / putrAdika raheMge to maiM isa prakAra pAgala kI bhA~ti bakatA hai, kucha sAvadhAnI nahIM hai| - - - - -- tathA apane ko paralokameM jAnA hai yaha pratyakSa jAnatA hai; usake to iSTa-aniSTakA kucha bhI upAya nahIM karatA aura yahA~ putra, pautra Adi merI santatimeM bahuta kAla taka iSTa banA rahe aniSTa na ho; aise aneka upAya karatA hai kisI ke paraloka jAne ke bAda isa loka kI sAmagrI dvArA upakAra huA dekhA nahIM hai, parantu isako paraloka hone kA nizcaya hone para bhI isa loka kI sAmagrI kA hI pAlana rahatA hai| tathA viSaya-kaSAyoMkI pariNatise tathA hiMsAdi kAryoM dvArA svayaM duHkhI hotA hai, khedakhinna hotA hai, dUsaroMkA zatru hotA hai, isa lokameM niMdya hotA hai, paralokameM burA hotA hai aisA svayaM pratyakSa jAnatA hai tathApi unhIM meM pravartatA hai| - ityAdi aneka prakAra se pratyakSa bhAsita ho usakA bhI anyathA zraddhAna karatA hai, jAnatA hai, AcaraNa karatA hai; so yaha moha kA mahAtmya hai I isa prakAra yaha jIva anAdise mithyAdarzana - jJAna - cAritrarUpa pariNamita ho rahA hai| isI pariNamana se saMsArameM aneka prakArakA duHkha utpanna karanevAle karmoMkA sambandha pAyA jAtA hai| yahI bhAva duHkhoMke bIja haiM anya koI nahIM / isaliye he bhavya! yadi duHkhoMse mukta honA cAhatA hai to ina mithyAdarzanAdika vibhAvabhAvoMkA abhAva karanA hI kArya hai; isa kArya ke karane se terA parama kalyANa hogaa| iti zrI mokSamArgaprakAzaka nAmaka zAstrameM mithyAdarzana - jJAna - cAritrake nirUpaNarUpa cauthA adhikAra samApta huA / / 4 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA~ adhikAra vividhamata-samIkSA dohA:- bahuvidhi mithyA gahanakarI ,malina bhayo nija bhAva / tAko hota abhAva hai, sahajarUpa darasAva / / aba, yaha jIva pUrvokta prakArase anAdihIse mithyAdarzana-jJAna-cAritrarUpa pariNamita ho rahA hai| usase saMsArameM duHkha sahatA huA kadAcit manuSyAdi paryAyoMmeM vizeSa zraddhAnAdi karanekI zaktiko pAtA hai| vahA~ yadi vizeSa mithyAzraddhAnAdikake kAraNoMse una mithyAzraddhAnAdikakA poSaNa kare to usa jIvakA duHkhase mukta honA ati durlabha hotA hai| jaise koI puruSa rogI hai, vaha kucha sAvadhAnIko pAkara kupathya sevana kare to usa rogIkA sulajhanA kaThina hI hogaa| usI prakAra yaha jIva mithyAtvAdi sahita hai, vaha kucha jJAnAdi zaktiko pAkara vizeSa viparIta zraddhAnAdikake kAraNoMkA sevana kare to isa jIvakA mukta honA kaThina hI hogaa| isaliye jisa prakAra vaidya kupathyoMke vizeSa batalAkara unake sevanakA niSedha karatA hai usI prakAra yahA~ vizeSa mithyAzraddhAnAdikake kAraNoMkA vizeSa batalAkara unakA niSedha karate haiN| yahA~ anAdise jo mithyAtvAdibhAva pAye jAte haiM unheM to agRhIta mithyAtvAdi jAnanA, kyoMki ve navIna grahaNa nahIM kiye hai| tathA unake puSTa karaneke kAraNoMse vizeSa mithyAtvAdibhAva hote haiM unheM gRhIta mithyAtvAdi jaannaa| vahA~ agRhIta mithyAtvAdikA varNana to pahale kiyA hai vaha jAnanA aura aba gRhIta mithyAtvAdikA nirUpaNa karate haiM so jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 96] [ mokSamArgaprakAzaka kudeva-kuguru-kudharma aura kalpita tattvoMkA zraddhAna to mithyAdarzana hai| tathA jinameM viparIta nirUpaNa dvArA rAgAdikA poSaNa kiyA ho aise kuzAstroM meM zraddhAnapUrvaka abhyAsa so mithyAjJAna hai| tathA jisa AcaraNameM kaSAyoMkA sevana ho aura use dharmarUpa aMgIkAra kareM so mithyAcAritra hai| aba inhIMko vizeSa batalAte haiM: indra, lokapAla ityAdi; tathA advaita brahma, rAma, kRSNa, mahAdeva , buddha , khudA, pIra, paigambara ityAdi; tathA hanumAna, bhairoM, kSetrapAla, devI, dahAr3I, satI ityAdi; tathA zItalA, cautha, sAMjhI, ganagaura, holI ityAdi; tathA surya, candramA, gRha, auta, pitR, vyantara ityAdi; tathA gAya, sarpa ityAdi; tathA agni, jala, vRkSa ityAdi; tathA zastra, davAta, bartana ityAdi aneka haiM; unakA anyathA zraddhAna karake unako pUjate haiM aura unase apanA kArya siddha karanA cAhate haiM, parantu ve kAryasiddhi ke kAraNa nahIM haiN| isaliye aise zraddhAna ko gRhIta mithyAtva kahate haiN| vahA~ unakA anyathA zraddhAna kaise hotA hai so kahate haiM: sarvavyApI advaita brahma advaita brahma ko sarvavyApI sarvakA kartA mAnate haiM so koI hai nhiiN| prathama use sarvavyApI mAnate haiM so sarva padArtha to nyAre-nyAre pratyakSa haiM tathA unake svabhAva nyAre-nyAre dekhe jAte haiM unheM eka kaise mAnA jAye ? inakA mAnanA to ina prakAroM se hai: eka prakAra to yaha hai ki - sarva nyAre-nyAre haiM, unake samudAya kI kalpanA karake usakA kucha nAma rkhleN| jaise ghor3A, hAthI Adi bhinna-bhinna haiM; unake samudAyakA nAma senA hai, unase bhinna koI senA vastu nahIM hai| so isa prakAra se sarva padArtha jinakA nAma brahma hai vaha brahma koI bhinna vastu to siddha nahIM huI, kalpanA mAtra hI tthhrii| tathA eka prakAra yaha hai ki - vyakti apekSA to nyAre-nyAre haiM, unheM jAti apekSAkalpanAse eka kahA jAtA hai| jaise - sau ghor3e haiM, so vyakti apekSA to bhinna-bhinna sau hI haiM, unake AkArAdikI samAnatA dekhakara eka jAti kahate haiM, parantu vaha jAti unase koI * sarva vaikhalvidaM brahma chAndogyopaniSad pra0 khaM0 14 maM01 'neha nAnAstirkiMcana' kaThopaniSad a0 2 va0 41 maM0 11 brahmaivedamamRtaM purastAda brhmdkssinntpshcottrenn| aghazcordhvaM ca prasRtaM brahmaivedaM vizvamidaM vrisstthm|| muNDako0 khaM0 2 maM0 11 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA~ adhikAra ] [ 97 bhinna hI to hai nahIM / so isa prakArase yadi saba hI kI kisI eka jAti apekSA eka brahma mAnA jAya to brahma koI bhinna to siddha huA nhiiN| tathA eka prakAra yaha hai ki padArtha nyAre-nyAre haiM, unake milApase eka skandha ho use eka kahate haiN| jaise jalake paramANu nyAre-nyAre haiM, unakA milApa honepara samudrAdi kahate haiM; tathA jaise pRthvIke paramANuoMkA milApa honepara ghaTa Adi kahate haiM; parantu yahA~ samudrAdi va ghaTAdika haiM, ve una paramANuoMse bhinna koI alaga vastu to nahIM hai / so isa prakArase sarva padArtha nyAre-nyAre haiM, parantu kadAcit milakara eka hojAte haiM vaha brahma hai aisA mAnA jAye to inase alaga to koI brahma siddha nahIM huaa| tathA eka prakAra yaha hai ki vaha aMga to nyAre-nyAre haiM aura jisake aMga haiM aMgI eka hai| jaise netra, hasta, pAdAdika bhinna-bhinna haiM aura jisake yaha haiM vaha manuSya eka hai| so isa prakArase yaha sarva padArtha to aMga haiM aura jisake yaha haiM vaha aMgI brahma hai| yaha sarva loka virATa svarUpa brahmakA aMga hai aisA mAnate haiM to manuSyake hastapAdAdika aMgoMmeM paraspara aMtarAla honepara to ekatvapanA nahIM rahatA, jur3e rahane para hI eka zarIra nAma pAte haiM / so lokameM to padArthoMke paraspara aMtarAla bhAsita hotA hai; phira usakA ekatvapanA kaise mAnA jAya? aMtarAla honepara bhI ekatva mAne to bhinnapanA kahA~ mAnA jAyegA ? yahA~ koI kahe ki-- samasta padArthoMke madhyameM sUkSmarUpa brahmake aMga haiM unake dvArA saba jur3a rahe haiN| usase kahate haiM : jo aMga jisa aMgase jur3A hai vaha usIse jur3A rahatA hai yA TUTa-TUTakara anya-anya aMgoMse jur3atA rahatA hai ? yadi prathama pakSa grahaNa karegA to sUryAdi gamana karate haiM, unake sAtha jina sUkSma aMgoMse vaha jur3atA hai ve gamana kreNge| tathA unake gamana karanese ve sUkSma aMga anya sthUla aMgoMse jur3e rahate haiM ve bhI gamana kareMge isa prakAra sarva loka asthira ho jaayegaa| jisa prakAra zarIrakA eka aMga khIMcane para sarva aMga khica jAte haiM; usI prakAra eka padArthake gamanAdi karanese sarva padArthoMke gamanAdi hoMge so bhAsita nahIM hotA / tathA yadi dvitIya pakSa grahaNa karegA to aMga TUTanese bhinnapanA ho hI jAtA hai, taba ekatvapanA kaise rahA? isaliye sarva-lokake ekatvako brahma mAnanA kaise sambhava ho sakatA hai ? - tathA eka prakAra yaha hai ki pahale eka thA, phira aneka huA, phira eka ho jAtA hai; isaliye eka / jaise jala eka thA so bartanoMmeM alaga-alaga huA, phira milatA hai - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 98 ] [ mokSamArgaprakAzaka taba eka ho jAtA hai| tathA jaise - sone kA eka DalA thA, so kaMkana-kuNDalAdirUpa huA, phira milakara sonekA DalA ho jAtA hai| usI prakAra brahma eka thA, phira anekarUpa huA aura phira eka hogA isaliye eka hI hai| isa prakAra ekatva mAnatA hai to jaba anekarUpa huA taba jur3A rahA yA bhinna huA ? yadi jur3A rahA kahegA to purvokta doSa aayegaa| bhinna huA kahegA to usakAla to ekatva nahIM rhaa| tathA jala suvarNAdikako bhinna honepara bhI eka kahate haiM vaha to eka jAti apekSA se kahate haiM, parantu yahA~ sarva padArthoM kI eka jAti bhAsita nahIM hotii| koI cetana hai, koI acetana hai, ityAdi anekarUpa haiM; unakI eka jAti kaise kahe ? tathA pahale eka thA, phira bhinna huA mAnate hai to jaise eka pASANa phUTakara Tukar3e ho jAtA hai usI prakAra brahmake khaNDa hogaye, phira unakA ikaTThA honA mAnatA hai to vahA~ unakA svarUpa bhinna rahatA hai yA eka ho jAtA hai ? yadi bhinna rahatA hai to vahA~ apane-apane svarUpa se bhinna hI haiM aura eka ho jAte haiM to jar3a bhI cetana ho jAyegA va cetana jar3a ho jaayegaa| vahA~ aneka vastuoMkI eka vastu huI taba kisI kAlameM aneka vastu, kisI kAlameM eka vastu aisA kahanA banegA, 'anAdi-ananta eka brahma hai'- aisA kahanA nahIM bnegaa| tathA yadi kahegAki loka-racanA hone se va na hone se brahma jaisA kA taisA hI rahatA hai, isaliye brahma anAdi-ananta hai| to hama pUchate haiM ki loka meM pRthavI, jalAdika dekhe jAte haiM ve alaga navIna utpanna hue haiM yA brahma hI ina svarUpa huA hai ? yadi alaga navIna utpanna hue haiM to ve nyAre hue, brahma nyArA rahA; sarvavyApI advaita brahma nahIM tthhraa| tathA yadi brahma hI ina svarUpa huAto kadAcit loka huA, kadAcit brahma huA, phira jaise kA taisA kaise rahA? tathA vaha kahatA hai ki - sabhI brahma to loka svarUpa nahIM hotA, usakA koI aMza hotA hai| usase kahate haiM - jaise samadrakA eka bindu viSarUpa huA, vahA~ sthUla dRSTise to gamya nahIM hai. paranta sakSmadRSTi dene para to eka binda apekSA samadrake anyathApanA ha mudrake anyathApanA huaa| usI prakAra brahmakA eka aMza bhinna hokara lokarUpa huA, vahA~ sthUla vicAra se to kucha gamya nahIM hai, parantu sUkSma vicAra karane para to eka aMza apekSAse brahmake anyathApanA huaa| yaha anyathApanA aura to kisI ke huA nahIM hai| isa prakAra sarvarUpa brahmako mAnanA bhrama hI hai| tathA eka prakAra yaha hai - jaise AkAza sarvavyApI eka hai, usI prakAra brahma sarvavyApI eka hai| yadi isa prakAra mAnatA hai to AkAzavat bar3A brahmako mAna, aura jahA~ ghaTapaTAdika haiM vahA~ jisa prakAra AkAza hai usI prahAra brahma bhI hai - aisA bhI maan| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] parantu jisa prakAra ghaTapaTAdikako aura AkAza ko eka hI kaheM to kaise banegA? usI prakAra loka ko aura brahmako eka mAnanA kaise sambhava hai ? tathA AkAza kA lakSaNa to sarvatra bhAsita hai, isaliye usakA to sarvatra sadbhAva mAnate haiM; brahmakA lakSaNa to sarvatra bhAsita nahIM hotA, isaliye usakA sarvatra sadbhAva kaise mAne ? isa prakAra se bhI sarvarUpa brahma nahIM hai| aisA vicAra karane para kisI bhI prakAra se eka brahma saMbhavita nahIM hai| sarva padArtha bhinna-bhinna hI bhAsita hote haiN| yahA~ prativAdI kahatA hai ki - sarva eka hI hai, parantu tumhe bhrama hai isaliye tumhe eka bhAsita nahIM hotA tathA tumane yukti kahI so brahma kA svarUpa yukti gamya nahIM hai, vacana agocara hai| eka bhI hai, aneka bhI hai; bhinna bhI hai, milA bhI hai| usakI mahimA aisI hI hai| usase kahate haiM ki - pratyakSa tujhako va hamako va sabako bhAsita hotA hai use to tU bhrama kahatA hai| aura yukti se anumAna kareM so tU kahatA hai ki saccA svarUpa yuktigamya hai hI nhiiN| tathA vaha kahatA hai - saccA svarUpa vacana agocara hai to vacana binA kaise nirNaya kareM? tathA kahatA hai - eka bhI hai. aneka bhI hai; bhinna bhI hai. milA bhI hai; paranta unakI apekSA nahIM batalAtA; bAvale kI bhA~ti aise bhI haiM, aise bhI haiM - aisA kahakara isakI mahimA batalAtA hai| parantu jahA~ nyAya nahIM hotA vahA~ jhUThe aisA hI vAcAlapanA karate haiM so karo, nyAya to jisa prakAra satya hai usI prakAra hogaa| sRSTikartAvAdakA nirAkaraNa tathA aba, usa brahmako loka kA karttA mAnatA hai use mithyA dikhalAte haiN| prathama to aisA mAnatA hai ki brahmako aisI icchA huI ki - 'eko'haM bahusyAM' arthAt maiM eka hU~ so bahuta houuNgaa| vahA~ pUchate haiM - pUrva avasthA meM duHkhI ho taba anya avasthA ko caahe| so brahma ne eka avasthA se bahuta rUpa hone kI icchA ki to usa ekarUpa avasthA meM kyA duHkha thA ? taba vaha kahatA hai ki duHkha to nahIM thA, aisA hI kautUhala utpanna huaa| use kahate haiM - yadi pahale thor3A sukhI ho aura kautUhala karane se bahuta sukhI ho to kautUhala karane kA vicAra kre| so brahmako eka avasthA se bahuta avasthA rUpa hone para bahuta sukha honA kaise saMbhava hai ? aura yadi pUrva hI sampUrNa sukhI ho to avasthA kisa liye palaTe ? prayojana binA to koI kucha karttavya karatA nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 100] [ mokSamArgaprakAza tathA pahale bhI sukhI hogA, icchAnusAra kArya hone para bhI sukhI hogA; parantu icchA huI usa kAla to du:khI hogA? taba vaha kahatA hai - brahmake jisa kAla icchA hotI hai usI kAla hI kArya hotA hai isaliye du:khI nahIM hotaa| vahA~ kahate haiM - sthUla kAlakI apekSA to aisA mAno; parantu sUkSmakAlakI apekSA to icchAkA aura kAryakA honA yugapata sambhava nahIM hai| icchA to tabhI hotI hai jaba kArya na ho| kArya ho taba icchA nahIM rhtii| isaliye sUkSmakAlamAtra icchA rahI taba to duHkhI huA hogA; kyoMki icchA hai so hI duHkha hai, aura koI duHkha svarUpa hai nhiiN| isaliye brahmake icchA kaise bane ? phira ve kahate haiM ki - icchA honepara brahmakI mAyA prakaTa huI, vaha brahmako mAyA huI taba brahmabhI mAyAvI huA, zuddhasvarUpa kaise rahA ? tathA brahmako aura mAyAko daMDI-daMDavat saMyogasambandha hai ki agni-uSNavat samavAyasambandha hai| jo saMyogasambandha hai to brahma bhinna hai, mAyA bhinna hai; advaita brahma kaise rahA ? tathA jaise daMDI daMDako upakArI jAnakara grahaNa karatA hai taise brahma mAyAko upakArI jAnatA hai to grahaNa karatA hai, nahIM to kyoM grahaNa kare ? tathA jisa mAyAko brahma grahaNa kare usakA niSedha karanA kaise sambhava hai? vaha to upAdeya huii| tathA yadi samavAyasambandha hai to jaise agnikA uSNatva svabhAva hai vaise brahmakA mAyA svabhAva hI huaa| jo brahmakA svabhAva hai usakA niSedha karanA kaise sambhava hai ? yaha to uttama huii| phira ve kahate haiM ki brahma to caitanya hai, mAyA jar3a hai; so samavAyasambandhameM aise do svabhAva sambhavita nahIM hote| jaise prakAza aura andhakAra ekatra kaise sambhava hai ? tathA vaha kahatA hai - mAyAse brahma Apa to bhramarUpa hotA nahIM hai, usakI mAyAse jIva bhramarUpa hotA hai| usase kahate haiM- jisa prakAra kapaTI apane kapaTako Apa jAnatA hai so Apa bhramarUpa nahIM hotA, usake kapaTase anya bhramarUpa ho jAtA hai| vahA~ kapaTI to usIko kahate hai jisane kapaTa kiyA, usake kapaTase anya bhramarUpa huye unheM to kapaTI nahIM khte| usI prakAra brahma apanI mAyAko Apa jAnatA hai so Apa to bhramarUpa nahIM hotA, parantu usakI mAyAse anya jIva bhramarUpa hote haiN| vahA~ mAyAvI to brahma hI ko kahA jAyagA, usakI mAyAse anya jIva bhramarUpa hue unheM mAyAvI kisaliye kahate haiM ? phira pUchate hai ki - ve jIva brahmase eka haiM yA nyAre haiM ? yadi eka haiM to jaise koI Apa hI apane aMgoMko pIr3A utpanna kare to use bAvalA kahate haiM; usI prakAra brahma Apa hI jo apanese bhinna nahIM hai aise anya jIva unako mAyAse duHkhI karatA hai so kaise banegA? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA~ adhikAra ] [ 101 tathA jo nyAre haiM to jaise koI bhUta binA hI prayojana anya jIvoMko bhrama utpanna karake pIr3A utpanna karatA hai usI prakAra brahma binA hI prayojana anya jIvoMko mAyA utpanna karake pIr3A utpanna kare so bhI banatA nahIM hai / isa prakAra mAyA brahmakI kahate haiM so kaise sambhava hai ? phira ve kahate haiM mAyA honepara loka utpanna huA vahA~ jIvoMke jo cetanA hai vaha to brahmasvarUpa hai, zarIrAdika mAyA hai| vahA~ jisa prakAra bhinna-bhinna bahutase pAtroMmeM jala bharA hai, una sabameM candramAkA pratibimba alaga-alaga par3atA hai, candramA eka hai; usI prakAra alaga-alaga bahutase zarIroMmeM brahmakA caitanyaprakAza alaga-alaga pAyA jAtA hai| brahma eka hai, isaliye jIvoMke cetanA hai so brahmakI hai / aisA kahanA bhI bhrama hI hai, kyoMki zarIra jar3a hai isameM brahmake pratibimba se cetanA huI, to ghaTapaTAdi jar3a haiM unameM brahmakA pratibimba kyoM nahIM par3A aura cetanA kyoM nahIM huI ? tathA vaha kahatA hai zarIrako to cetana nahIM karatA, jIvako karatA hai| - taba usase pUchate haiM ki jIvakA svarUpa cetana hai yA acetana ? yadi cetana hai to cetanakA cetana kyA karegA ? acetana hai to zarIrakI va ghaTAdikakI va jIvakI eka jAti huii| tathA usase pUchate haiM brahmakI aura jIvoMkI cetanA eka hai yA bhinna hai ? yadi eka hai to jJAnakA adhika - hInapanA kaise dekhA jAtA hai ? tathA yaha jIva paraspara- vaha usakI jAnIko nahIM jAnatA aura vaha usakI jAnIko nahIM jAnatA, so kyA kAraNa hai ? yadi tU kahegA, yaha ghaTaupAdhi bheda hai; to ghaTaupAdhi honese to cetanA bhinna-bhinna tthhrii| aura ghaTaupAdhi miTane para isakI cetanA brahmameM milegI yA nAza ho jAyegI ? yadi nAza ho jAyegI to yaha jIva to acetana raha jAyegA / aura tU kahegA ki jIva hI brahmameM mila jAtA hai to vahA~ brahmameM milane para isakA astitva rahatA hai yA nahIM rahatA ? yadi astitva rahatA hai to yaha rahA, isakI cetanA isake rahI; brahmameM kyA milA ? aura yadi astitva nahIM rahatA hai to usakA nAza hI huA; brahmameM kauna milA ? yadi kahegA ki brahmakI aura jIvoM kI cetanA bhinna hai, to brahma aura sarva jIva ApahI bhinna-bhinna tthhre| isa prakAra jIvoMkI cetanA hai so brahmakI hai aisA bhI nahIM bntaa| - zarIrAdi mAyAke kahate ho so mAyA hI hAr3a-mAMsAdirUpa hotI hai yA mAyAke nimittase aura koI unarUpa hotA hai| yadi mAyA hI hotI hai to mAyAke varNa - gaMdhAdika Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 102] [mokSamArgaprakAzaka pahale hI the yA navIna hue? yadi pahale hI the to pahale to mAyA brahmakI thI, brahma amUrtika hai vahA~ varNAdika kaise sambhava hai ? aura yadi navIna hue to amUrtikakA mUrtika huA, taba amUrtika svabhAva zAzvata nahIM tthhraa| aura yadi kahegA ki - mAyAke nimitta se aura koI hotA hai, taba aura padArtha to tU ThaharatA hI nahIM, phira huA kauna ? yadi tU kahegA - navIna padArtha utpanna hotA hai; to vaha mAyA se bhinna utpanna hotA hai yA abhinna utpanna hotA hai ? mAyA se bhinna utpanna ho to mAyAmayI zarIrAdika kisaliye kahatA hai, ve to una padArthamaya hue| aura abhinna utpanna hue to mAyA hI tadrUpa huI, navIna padArtha utpanna kisaliye kahatA hai ? isa prakAra zarIrAdika mAyA svarUpa haiM aisA kahanA bhrama hai| tathA ve kahate haiM - mAyAse tIna guNa utpanna hue - rAjasa, tAmasa, saatvik| so yahabhI kahanA kaise banegA ? kyoMki mAnAdi kaSAyarUpa bhAvako rAjasa kahate hai, krodhAdi kaSAyarUpa bhAvako tAmasa kahate haiM, mandakaSAyarUpa bhAvako sAtvika kahate haiN| so yaha bhAva to cetanAmaya pratyakSa dekhe jAte haiM aura mAyAkA svarUpa jar3a kahate ho so jar3ase yaha bhAva kaise utpanna hogeM? yadi jar3ake bhI hoM to pASANAdikake bhI utpanna hoMge, parantu cetanAsvarUpa jIvoM hI ke yaha bhAva dikhate haiM; isaliye yaha bhAva mAyAse utpanna nahIM haiN| yadi mAyAko cetana ThaharAye to yaha maaneN| so mAyAko cetana ThaharAne para zarIrAdika mAyAse utpanna kahegA to nahIM maaneNge| isaliye nirdhAra kara; bhramarUpa mAnanese lAbha kyA hai ? tathA ve kahate haiM - una guNoMse brahmA, viSNu, maheza yaha tIna deva prakaTa hue so kaise sambhava hai ? kyoMki guNIse to guNa hotA hai guNase guNI kaise utpanna hogA ? puruSase to krodha hogA, krodhase puruSa kaise utpanna hogA ? phira ina guNoMkI to nindA karate haiM, inase utpanna hue brahmAdikako pUjya kaise mAnA jAtA hai ? tathA guNa to mAyAmayI aura inheM brahmake avatAra kahA jAtA hai so yaha to mAyAke avatAra hue, inako brahmakA avatAra* kaise kahA jAtA hai ? tathA yaha guNa jinake thor3e bhI pAye jAte haiM unheM to chur3AnekA upadeza dete * brahmA, viSNu aura ziva yaha tInoM brahmakI pradhAna zaktiyA~ haiN| ('viSNu purANa' a0 22-58) kalikAlake prArambhameM parabrahma paramAtmAne rajoguNase utpanna hokara brahmA banakara prajAkI racanA kii| pralayake samaya tamoguNase utpanna ho kAla (ziva) banakara sRSTiko grasa liyaa| usa paramAtmAne satvaguNase utpanna ho nArAyaNa banakara samudrameM zayana kiyaa| ('vAyu purANa' a0 7-68, 69) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA~ adhikAra] [103 hai aura jo inhIMkI mUrti unheM pUjya mAneM yaha kaisA bhrama hai ? tathA unakA karttavya bhI ina maya bhAsita hotA hai| kautUhalAdika va strI sevanAdika va yuddhAdika kArya karate haiM so una rAjasAdi guNoMse hI yaha kriyAe~ hotI hai; isaliye unake rAjasAdika pAye jAte haiM aisA kho| inheM pUjya kahanA, paramezvara kahanA to nahIM bntaa| jaise anya saMsArI haiM vaise ye bhI haiN| tathA kadAcit tU kahegA ki - saMsArI to mAyA ke AdhIna haiM so binA jAne una kAryoMko karate haiN| mAyA brahmAdikake AdhIna hai, isaliye ve jAnate hI ina kAryoMko karate haiM, so yaha bhI bhrama hai| kyoMki mAyAke AdhIna honese to kAma-krodhAdika hI utpanna hote haiM aura kyA hotA hai ? so una brahmAdikake to kAma-krodhAdika kI tIvratA pAyI jAtI hai| kAmakI tivratA se striyoMke vazIbhUta hue nRtya gAnAdi karane lage, vihvala hone lage, nAnAprakAra kuceSTA karane lage; tathA krodhake vazIbhUta hue aneka yuddhAdi karane lage; mAnake vazIbhUta hue apanI uccatA pragaTa karaneke artha aneka upAya karane lage; mAyAke vazIbhUta hue aneka chala karane lage; lobhake vazIbhUta hue parigrahakA saMgraha karane lage- ityAdi; adhika kyA kaheM? isa prakAra vazIbhUta hue cIra haraNAdi nirlajjoMkI kriyA aura dadhi lUTanAdi coroMkI kriyA tathA ruNDamAlA dhAraNAdi bAvaloMkI kriyA * baharUpa dhAraNAdi bhatoMkI kriyA. gAyeM carAnA Adi nIca kulavAloMkI kriyA ityAdi jo niMdya kriyAyeM unako to karane lage; isase adhika mAyAke vazIbhUta honepara kyA kriyA hotI so samajhameM nahIM AtA ? jaise - koI meghapaTala sahita amAvasyAkI rAtrIko andhakAra rahita mAne; usI prakAra bAhya kuceSTA sahita tIvra kAma-krodhAdikoMke dhArI brahmAdikoMko mAyA rahita mAnanA phira vaha kahatA hai ki - inako kAma-krodhAdi vyApta nahIM hote, yaha bhI paramezvarakI lIlA hai| isase kahate haiM - aise kArya karatA hai ve icchAse karatA hai yA binA icchAke karatA hai ? yadi icchAse karatA hai to strIsevanakI icchAhIkA nAma kAma hai. yuddhakaranekI icchAhIkA nAma krodha hai, ityAdi isI prakAra jaannaa| aura yadi binA icchA karatA hai to svayaM jise na cAhe aisA kArya to paravaza hone para hI hotA hai, so paravazapanA kaise sambhava hai ? tathA tU lIlA batalAtA hai so paramezvara avatAra dhAraNa karake ina kAryoMkI *nAnArUpAya muNDAya vruthpRthudnnddine| namaH kapAlahastAya digvaasaayshikhnnddine|| (matsya purANa, a0 250, zloka 2) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 104] [ mokSamArgaprakAzaka lIlA karatA hai to anya jIvoMko ina kAryoMse chur3Akara mukta karanekA upadeza kisaliye dete haiM ? kSamA, santoSa, zIla, saMyamAdikA upadeza sarva jhUThA huaa| phira vaha kahatA hai ki paramezvarako to kucha prayojana nahIM hai| lokarItikI pravRttike artha vaha bhaktoMkI rakSA, duSToMkA nigraha- usake artha avatAra dhAraNa* karatA hai| to isase pUchate haiM - prayojana binA cIMTI bhI kArya nahIM karatI, paramezvara kisaliye karegA ? tathA tUne prayojana bhI kahA ki - lokarItikI pravRttike artha karatA hai| so jaise koI puruSa Apa kuceSTAse apane putroMko sikhAye aura ve usa ceSTArUpa pravarte taba unako mAre aise pitAko bhalA kaise kaheMge? usI prakAra brahmAdika Apa kAma-krodharUpa ceSTAse apane utpanna kiye logoM ko pravRtti karAyeM aura ve loga usa prakAra pravRtti kareM taba unheM narakAdi meM ddaale| inhIM bhAvoMkA phala zAstrameM narakAdi likhA hai so aise prabhuko bhalA kaise mAne ? tathA tUne yaha prayojana kahA ki bhaktoMkI rakSA, duSToMkA nigraha krnaa| so bhaktoMko duHkhadAyaka jo duSTa hue, ve paramezvarakI icchAse hue yA binA icchAse hue ? yadi icchAse hue to jaise koI apane sevakako ApahI kisIse kahakara marAye aura phira usa mAranevAleko Apa mAre. to aise svAmIko bhalA kaise kaheMge? usI prakAra jo apane bhaktako ApahI icchAse duSToM dvArA pIr3ita karAye aura phira una duSToMko Apa avatAra dhAraNa karake mAre, to aise Izvarako bhalA kaise mAnA jAye ? yadi tU kahegA ki binA icchA duSTa hue - to yA to paramezvarako aisA AgAmI jJAna nahIM hogA ki yaha duSTa mere bhaktoMko duHkha deMge, yA pahale aisI zakti nahIM hogI ki inako aisA na hone de| tathA usase pUchate haiM ki yadi aise kAryake artha avatAra dhAraNa kiyA, so kyA binA avatAra dhAraNa kiye zakti thI yA nahIM? yadi thI to avatAra kyoM dhAraNa kiyA ? aura nahIM thI to bAdameM sAmarthya honekA kAraNa kyA huA ? taba vaha kahatA hai - aisA kiye binA paramezvarakI mahimA pragaTa kaise hogI ? usase pUchate haiM ki - apanI mahimA ke artha apane anucaroMkA pAlana kare, pratipakSiyoMkA nigraha kare, vahI rAga-dveSa hai| vaha rAga-dveSa to saMsArI jIvakA lakSaNa hai| yadi paramezvarake bhI rAga-dveSa pAye jAte haiM to anya jIvoMko rAga-dveSa chor3akara samatAbhAva karanekA upadeza kisaliye deM ? tathA rAga-dveSake anusAra kArya karanekA vicAra kiyA, so kArya thor3e yA bahuta kAla lage binA hotA nahIM hai, to utane kAla AkulatA bhI paramezvarako hotI hogii| * paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm dharmasaMsthApanArthAya svabhavAmi yuge yuge / / 8 / / (gItA 4-8) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA~ adhikAra ] [ 105 tathA jaise jisa kAryako choTA AdamI hI kara sakatA ho usa kAryako rAjA svayaM Akara kare to kucha rAjAkI mahimA nahIM hotI, nindA hI hotI hai / usI prakAra jisa kAryako rAjA va vyaMtara devAdika kara sakeM usa kAryako paramezvara svayaM avatAra dhAraNa karake karatA hai| aisA mAneM to kucha paramezvarakI mahimA nahIM hotI, nindA hI hotI hai| tathA mahimA to koI aura ho use dikhalAte haiM; tU to advaita brahma mAnatA hai, mahimA kisako dikhAtA hai? aura mahimA dikhalAne kA phala to stuti karAnA hai so kisase stuti karAnA cAhatA hai? tathA tU kahatA hai sarva jIva paramezvarakI icchAnusAra pravartate haiM aura svayaMko stuti karAnekI icchA hai to sabako apanI stutirUpa pravartita karo, kisaliye anya kArya karanA par3e? isaliye mahimAke artha bhI kArya karanA nahIM bntaa| phira vaha kahatA hai paramezvara ina kAryoMko karate hue bhI akarttA hai, usakA nirdhAra nahIM hotaa| isase kahate haiM tU kahegA ki yaha merI mAtA bhI hai aura bA~jha bhI hai to terA kahA kaise mAneM? jo kArya karatA hai use akarttA kaise mAneM ? aura tU kahatA hai nirdhAra nahIM hotA; so nirdhAra binA mAna lenA ThaharA to AkAzake phUla, gadheke sIMga bhI mAno; parantu aisA asambhava kahanA yukta nahIM hai| isa prakAra brahmA, viSNu, mahezako honA kahate haiM so mithyA jaannaa| phira ve kahate haiM- brahmA to sRSTiko utpanna karate haiM, viSNu rakSA karate haiM, maheza saMhAra karate haiM so aisA kahanA bhI sambhava nahIM hai; kyoMki ina kAryoMko karate hue koI kucha karanA cAhegA, koI kucha karanA cAhegA, taba paraspara virodha hogaa| - -- - aura yadi tU kahegA ki yaha to eka paramezvarakA hI svarUpa hai| virodha kisaliye hogA ? to ApahI utpanna kare, Apa hI naSTa kare aise kArya meM kauna phala hai ? yadi sRSTi apaneko aniSTa hai to kisaliye utpanna kI, aura iSTa hai to kisaliye naSTa kI? aura pahale iSTa lagI taba utpanna kI, phira aniSTa lagI taba naSTa karadI aisA hai to paramezvarakA svabhAva anyathA huA ki sRSTikA svarUpa anyathA huA / yadi prathama pakSa grahaNa karegA to paramezvarakA eka svabhAva nahIM ThaharA / so eka svabhAva na rahanekA kAraNa kyA hai ? vaha btlaa| binA kAraNa svabhAvakA palaTanA kisaliye hogA ? aura dvitIya pakSa grahaNa karegA to sRSTi to paramezvarake AdhIna thI, use aisI kyoM hone diyA ki apaneko aniSTa lage ? - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 106] [mokSamArgaprakAzaka tathA hama pUchate haiM ki - brahmA sRSTi utpanna karate haiM so kaise utpanna karate haiM ? eka prakAra to yaha hai ki jaise - mandira banAne vAlA cUnA, patthara Adi sAmagrI ekatrita karake AkArAdi banAtA hai; usI prakAra brahmA sAmagrI ekatrita karake sRSTikI racanA karatA hai| to vaha sAmagrI jahA~se lAkara ekatrita kI vaha ThikAnA batalA aura eka brahmAne hI itanI racanA banAyI so pahale-bAdameM banAyI hogI yA apane zarIrake hastAdi bahuta kiye hoMge? vaha kaise hai so btlaa| jo batalAyegA usImeM vicAra karane se viruddha bhAsita hogaa| tathA eka prakAra yaha hai - jisa prakAra rAjA AjJA kare tadanusAra kArya hotA hai, usI prakAra brahmAkI AjJAse sRSTi utpanna hotI hai, to AjJA kinako dI ? aura jinheM AjJA dI ve kahA~se sAmagrI lAkara kaise racanA karate haiM so btlaa| tathA eka prakAra yaha hai - jisa prakAra RddhidhArI icchA kare tadanusAra kArya svayameva banatA hai; usI prakAra brahma icchA kare tadanusAra sRSTi utpanna hotI hai, taba brahmA to icchA hI kA kartA huA, loka to svayameva hI utpanna huaa| tathA icchA to paramabrahmane kI thI, brahmAkA karttavya kyA huA jisase brahmako sRSTiko utpanna karane vAlA kahA ? tathA ta kahegA - paramabrahmane bhI icchA kI brahmAne bhI icchA kI taba loka utpanna huA, to mAluma hotA hai ki kevala paramabrahmakI icchA kAryakArI nahIM hai| vahA~ zaktihInapanA aayaa| tathA hama pUchate haiM - yadi loka kevala banAnese banatA hai taba banAne vAlA to sukhake artha banAyegA, to iSTa hI racanA kregaa| isa lokameM to iSTa padArtha thor3e dekhe jAte haiM, aniSTa bahuta dekhe jAte haiN| jIvoMmeM devAdika banAye so to ramaNa karaneke artha va bhakti karAneke artha iSTa banAye; aura laTa, kIr3I, kuttA, suara, siMhAdika banAye so kisa artha banAye? ve to ramaNIka nahIM hai, bhakti nahIM karate, sarva prakAra aniSTa hI haiN| tathA daridrI, dukhI nArakiyoMko dekhakara apane jugupsA, glAnI Adi duHkha utpanna hoM - aise aniSTa kisaliye banAye ? vahA~ vaha kahatA hai - jIva apane pApase laTa, kIr3I, daridrI, nArakI Adi paryAya bhugatate haiN| usase pUchate haiM ki - bAdameM to pApahIke phalase yaha paryAya huI kaho, parantu pahale lokaracanA karate hI unako banAyA to kisa artha banAyA ? tathA bAdameM jIva pAparUpa pariNamita huye so kaise pariNamita huye ? yadi ApahI pariNamita hue kahoge to mAluma hotA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA~ adhikAra] [107 hai brahmAne pahale to utpanna kiye, phira ve isake AdhIna nahIM rahe, isa kAraNa brahmAko duHkha hI huaa| tathA yadi kahoge - brahmAke pariNamita karanese pariNamita hote haiM to unheM pAparUpa kisaliye pariNamita kiyA ? jIva to apane utpanna kiye the, unakA burA kisa artha kiyA ? isaliye aisA bhI nahIM bntaa| tathA ajIvoMmeM suvarNa, sugandhAdisahita vastue~ banAyIM so to ramaNa karane ke artha banAyIM; kuvarNa, durgandhAdi sahita vastue~ duHkhadAyaka banAyIM so kisa artha banAyIM? inake darzanAdise brahmAko kucha sukha to nahIM utpanna hotA hogaa| tathA tU kahegA pApI jIvoMko duHkha deneke artha banAyI; to apane hI utpanna kiye jIva unase aisI duSTatA kisaliye kI, jo unako duHkhadAyaka sAmagrI pahale hI banAyI ? tathA dhUla, parvatAdi kucha vastue~ aisI bhI haiM jo ramaNIka bhI nahIM hai aura duHkhadAyaka bhI nahIM haiM- unheM kisa artha banAyA ? svayameva to jaisI-taisI hI hotI haiM aura banAnevAlA jo banAye vaha to prayojana sahita hI banAtA hai; isaliye brahmAko sRSTikA kartA kaise kahA jAtA hai ? tathA viSNuko lokakA rakSaka kahate haiN| rakSaka ho vaha to do hI kArya karatA hai - eka to duHkha utpattike kAraNa nahIM hone detA aura eka vinaSTa honeke kAraNa nahIM hone detaa| so lokameM to duHkhahIkI utpattike kAraNa jahA~-tahA~ dekhe jAte haiM aura unase jIvoMko duHkha hI dekhA jAtA hai| kSudhA-tRSAdi laga rahe haiM, zIta-uSNAdikase duHkha hotA hai, jIva paraspara duHkha utpanna karate haiM, zastrAdi duHkhake kAraNa bana rahe haiM, tathA vinaSTa honeke aneka kAraNa bana rahe haiN| jIvoMko rogAdika va agni, viSa, zastrAdika paryAyake nAzake kAraNa dekhe jAte haiM, tathA ajIvoMke bhI paraspara vinaSTa hone ke kAraNa dekhe jAte haiN| so aise donoM prakArakI hI rakSA nahIM kI to viSNune rakSaka hokara kyA kiyA ? vaha kahatA hai- viSNu rakSaka hI hai| dekho kSudhA-tRSAdikake artha anna-jalAdika banAye haiM; kIr3Iko kaNa aura kunjarako mana pahu~catA hai, saMkaTameM sahAyatA karatA hai| mRtyuke kAraNa upasthita hone para bhI TiTaharIkI bhA~ti ubAratA hai - ityAdi prakAra se viSNu rakSA karatA hai| usase kahate haiM- aisA hai to jahA~ jIvoMko kSudhA-tRSAdika bahuta pIr3ita karate haiM aura anna-jalAdika nahIM milate, saMkaTa par3ane para sahAya nahIM hotI, kiMcita kAraNa pAkara maraNa hojAtA hai, vahA~ viSNukI zakti hIna huI yA use jJAna hI nahIM huA ? lokameM bahuta to aise hI duHkhI hote haiM, maraNa pAte haiM; viSNune rakSA kyoM nahIM kI? * eka prakArakA pakSI jo eka samudrake kinAre rahatA thaa| samudra usake aNDe bahA le jAtA thaa| usane duHkhI hokara garur3a pakSI dvArA viSNuse prArthanA kI to unhoMne samudrase aNDe dilavA diye| aisI purANoMmeM kathA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 108] [ mokSamArgaprakAzaka taba vaha kahatA hai - yaha jIvoMke apane karttavyakA phala hai| taba usase kahate haiM ki - jaise zaktihIna lobhI jhUThA vaidya kisIkA kucha bhalA ho to kahatA hai merA kiyA huA hai; aura jahA~ burA ho, maraNa ho, taba kahatA hai isakI aisI hI honahAra thii| usI prakAra tU kahatA hai ki bhalA huA vahA~ to viSNukA kiyA huA aura burA huA to isake karttavyakA phala huaa| isa prakAra jhUThI kalpanA kisaliye kare ? yA to burA va bhalA dono viSNuke kiye kaho, yA apane karttavyakA phala kho| yadi viSNukA kiyA huA to bahuta jIva du:khI aura zIghra marate dekhe jAte haiM so aisA kArya kare use rakSaka kaise kaheM ? tathA apane karttavyakA phala hai to karegA so pAyegA, viSNu kyA rakSA karegA ? taba vaha kahatA hai - jo viSNuke bhakta haiM unakI rakSA karatA hai| usase kahate haiM ki -yadi aisA hai to kIr3I kunjara Adi bhakta nahIM haiM unako annAdika pahucAnemeM va saMkaTa meM sahAya hone meM va maraNa na honemeM viSNukA karttavya mAnakara sarvakA rakSaka kisaliye mAnatA hai, bhaktoMhIkA rakSaka maan| so bhaktoMkA bhI rakSaka nahIM dIkhatA, kyoMki abhakta bhI bhakta puruSoMko pIr3A utpanna karate dekhe jAte haiN| taba vaha kahatA hai - kaI jagaha prAdAdikakI sahAya kI hai| usase kahate haiM - jahA~ sahAya kI vahA~ to ta vaisA hI mAna; paranta hamato pratyakSa mleccha masalamAna puruSoM dvArA bhakta puruSoMko pIr3ita hote dekha va mandirAdiko vidhna karate dekhakara pUchate hai ki yahA~ sahAya nahIM karatA, so zakti nahIM hai yA khabara hI nahIM hai| yadi zakti nahIM hai to inase bhI hIna zaktikA dhAraka huaa| khabara bhI nahIM hai to jise itanI bhI khabara nahIM hai so ajJAna huaa| aura yadi tU kahegA - zakti bhI hai aura jAnatA bhI hai; parantu icchA aisI hI huI, to phira bhaktavatsala kisaliye kahatA hai ? isa prakAra viSNuko lokakA rakSaka mAnanA nahIM bntaa| phira ve kahate haiM - maheza saMhAra karatA hai| so usase pUchate haiM ki - prathama to maheza saMhAra sadA karatA hai yA mahApralaya hotA hai tabhI karatA hai ? yadi sadA karatA hai to jisa prakAra viSNukI rakSA karanese stuti kI; usI prakAra usakI saMhAra karane se nindA kro| kyoMki rakSA aura saMhAra pratipakSI haiN| tathA yaha saMhAra kaise karatA hai ? jaise puruSa hastAdise kisIko mAre yA kahakara marAye; usI prakAra maheza apane aMgoMse saMhAra karatA hai yA AjJAse marAtA hai ? taba kSaNakSaNameM saMhAra to bahuta jIvoMkA sarvalokameM hotA hai, yaha kaise-kaise aMgoMse va kisa-kisako AjJA dekara yugapat ( eka sAtha) kaise saMhAra karatA hai ? tathA maheza to icchA hI karatA hai, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra ] [ 109 usakI icchAse svayameva unakA saMhAra hotA hai; to usake sadAkAla mAranerUpa duSTa pariNAma hI rahA karate hoMge aura aneka jIvoMko ekasAtha mArane kI icchA kaise hotI hogI ? tathA yadi mahApralaya hone para saMhAra karatA hai to paramabrahmakI icchA honepara karatA hai yA usakI binA icchA hI karatA hai? yadi icchA hone para karatA hai to paramabrahmake aisA krodha kaise huA ki sarva kA pralaya karane kI icchA huI ? kyoMki kisI kAraNa binA nAza karane kI icchA nahIM hotI aura nAza karane kI jo icchA usI kA nAma krodha hai so kAraNa batalA ? tathA tU kahegA paramabrahmane yaha khela banAyA thA, phira dUra kara diyA, kAraNa kucha bhI nahIM hai| to khela banAne vAle ko bhI khela iSTa lagatA hai taba banAtA hai, aniSTa lagatA hai taba dUra karatA hai| yadi use yaha loka iSTa-aniSTa lagatA hai to use lokase rAga-dveSa to huaa| brahmakA svarUpa sAkSIbhUta kisaliye kahate ho; sAkSIbhUta to usakA nAma hai jo svayameva jaise ho usI prakAra dekhatA - jAnatA rhe| yadi iSTa-aniSTa mAnakara utpannakare, naSTa kare, use sAkSIbhUta kaise kaheM ? kyoMki sAkSIbhUta rahanA aura karttA - harttA honA yaha donoM paraspara virodhI haiM; ekako donoM sambhava nahIM haiN| tathA paramabrahmake pahaleto yaha icchA huI thI ki "maiM eka hU~ so bahuta hoU~gA " taba bahuta huaa| aba aisI icchA huI hogI ki " maiM bahuta hU~ so kama hoU~gA" / so jaise koI bholepanase kArya karake phira usa kAryako dUra karanA cAhe, usI prakAra paramabrahmane bhI bahuta hokara eka honekI icchAkI so mAlUma hotA hai ki bahuta honekA kArya kiyA hogA so bholepanahIse kiyA hogA, AgAmI jJAnase kiyA hotA to kisa liye use dUra karanekI icchA hotI ? tathA yadi paramabrahmakI icchA binA hI maheza saMhAra karatA hai to yaha paramabrahmakA va brahmakA virodhI huaa| phira pUchate haiM yaha maheza lokakA saMhAra kaise karatA hai ? apane aMgoMhIse saMhAra karatA hai ki icchA hone para svayameva hI saMhAra hotA hai ? yadi apane aMgoMse saMhAra karatA hai| to sabakA eka sAtha saMhAra kaise karatA hai ? tathA isakI icchA honese svayameva saMhAra hotA hai; taba icchA to paramabrahmane kI thI, isane saMhAra kyoM kiyA ? - phira hama pUchate haiM ki saMhAra honepara sarvalokameM jo jIva-ajIva the ve kahA~ gaye ? taba vaha kahatA hai jIvoMmeM jo bhakta the ve to brahmameM mila gaye, anya mAyAmeM mila gye| aba isase pUchate haiM ki - mAyA brahmase alaga rahatI hai ki bAdameM eka ho jAtI hai? yadi alaga rahatI hai to brahmavat mAyA bhI nitya huI, taba advaita brahma nahIM rahA / aura mAyA brahmameM eka hojAtI hai to jo jIva mAyAmeM mile the ve bhI mAyAke sAtha brahma Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 110 ] mila gaye to mahApralaya honepara sarvakA paramabrahmameM milanA ThaharA hI, taba mokSakA upAya kisaliye kareM ? tathA jo jIva mAyAmeM mile ve punaH lokaracanA honepara ve hI jIva lokameM AyeMge ki ve brahmameM mila gaye the isaliye naye utpanna hoMge ? yadi ve hI AyeMge to mAlUma hotA hai alaga-alaga rahate haiM, mile kyoM kahate ho ? aura naye utpanna hoMge to jIva kA astitva thor3ekAla paryanta hI rahatA hai, phira kisaliye mukta honekA upAya kareM ? [ mokSamArgaprakAzaka tathA vaha kahatA hai - pRthvI Adi haiM ve mAyAmeM milate haiM, so mAyA amUrtika sacetana hai yA mUrtika acetana hai ? yadi amUrtika sacetana hai to amUrtikameM mUrtika acetana kaise milegA? aura mUrtika acetana hai to yaha brahmameM milatA hai yA nahIM ? yadi milatA hai to isake milanese brahma bhI mUrtika acetana se mizrita huA / aura nahIM milatA hai to advaitatA nahIM rhii| aura tU kahegA yaha sarva amUrtika acetana ho jAte haiM to AtmA aura zarIrAdikakI ekatA huI, so yaha saMsArI ekatA mAnatA hI hai, ise ajJAnI kisaliye kaheM ? - phira pUchate haiM lokakA pralaya honepara mahezakA pralaya hotA hai yA nahIM hotA ? yadi hotA hai to ekasAtha hotA hai yA Age-pIche hotA hai ? yadi ekasAtha hotA hai to Apa naSTa hotA huA lokako naSTa kaise karegA? aura Age-pIche hotA hai to maheza lokako naSTa karake Apa kahA~ rahA, Apa bhI to sRSTimeM hI thA ? isa prakAra maheza ko sRSTikA saMhArakartA mAnate haiM so asambhava hai| isa prakArase va anya aneka prakArase brahmA, viSNu, mahezako sRSTikA utpanna karanevAlA, rakSA karanevAlA, saMhAra karanevAlA mAnanA nahIM banatA; isaliye lokako anAdinidhana mAnanA / lokake anAdinidhanapanekI puSTi isa lokameM jo jIvAdi padArtha haiM ve nyAre-nyAre anAdinidhana haiM; tathA unakI avasthAkA parivartana hotA rahatA hai, usa apekSAse utpanna - vinaSTa hote kahe jAte haiM / tathA jo svarga-naraka dvIpAdika haiM ve anAdise isI prakAra hI haiM aura sadAkAla isI prakAra rheNge| - kadAcit tU kahegA binA banAye aise AkArAdi kaise hue? so hue hoMge to banAne para hI hue hoNge| aisA nahIM hai, kyoMki anAdi se hI jo pAye jAte haiM vahA~ tarka kaisA ? jisa prakAra tU paramabrahmakA svarUpa anAdinidhana mAnatA hai, usI prakAra una jIvAdika va svargAdika ko anAdhinidhana mAnate haiM / tU kahegA - jIvAdika va svargAdika Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [111 kaise hue? hama kaheMge paramabrahma kaise huA ? tU kahegA - inakI racanA aisI kisane kI ? hama kaheMge - paramabrahma ko aisA kisane banAyA ? tU kahegA - paramabrahma svayaMsiddha hai; hama kaheMge - jIvAdika va svargAdika svayaMsiddha hai| tU kahegA - inakI aura paramabrahma kI samAnatA kaise sambhava hai ? to sambhAvanA meM dUSaNa btlaa| lokako navIna utpanna karanA, usakA nAza karanA, usameM to hamane aneka doSa dikhaaye| lokako anAdinidhana mAnane se kyA doSa hai ? so tU btlaa| yadi tU paramabrahma mAnatA hai so alaga koI hai hI nahIM; isa saMsAra meM jIva haiM, ve hI yathArtha jJAna se mokSa mArga sAdhane se sarvajJa vItarAga hote haiN| yahA~ prazna hai ki - tuma to nyAre-nyAre jIva anAdinidhana kahate ho; mukta hone ke pazcAt to nirAkAra hote haiM, vahA~ nyAre-nyAre kaise sambhava hai ? samAdhAna :- mukta hone ke pazcAt sarvajJako dikhate hai yA nahIM dikhate ? yadi dikhate haiM to kucha AkAra dikhatA hI hogaa| binA AkAra dekhe kyA dekhA aura nahIM dikhate to yA to vastu hI nahIM hai yA sarvajJa nahIM hai| isaliye indriyajJAnagamya AkAra nahIM hai usa apekSA nirAkAra haiM aura sarvajJa jJAnagamya haiM isaliye AkAravAna haiN| jaba AkAravAna Thahare taba alaga-alaga ho to kyA doSa lagegA? aura yadi tU jAti apekSA eka kahe to hama bhI mAnate haiN| jaise gehU~ bhinna-bhinna haiM unakI jAti eka hai; isa prakAra eka mAneM to kucha doSa nahIM hai| isa prakAra yarthAtha zraddhAna se loka meM sarva padArtha akRtrima bhinna-bhinna anAdinidhana maannaa| yadi vRthA hI bhrama se saca-jhUThakA nirNaya na kare to tU jAne, apane zraddhAnakA phala tU paayegaa| brahmase kulapravRtti Adi kA pratiSedha tathA ve hI brahmase putra-pautrAdi dvArA kulapravRtti kahate haiN| aura kuloMmeM rAkSasa, manuSya , deva, tiryancoMke paraspara prasUti bheda batalAte haiN| vahA~ deva se manuSya va manuSya se deva va taryancase manuSya ityAdi - kisI mAtA kisI pitA se kisI putra-putrIkA utpanna honA batalAte haiM so kaise saMbhava hai ? tathA manahIse va pavanAdise va vIrya sUMghane Adise prasUtikA honA batalAte haiM so pratyakSaviruddha bhAsita hotA hai| aisA honese putra-pautrAdika kA niyama kaise rahA ? tathA bar3ebar3e mahantoMko anya-anya mAtA-pitA se huA kahate haiM; so mahanta puruSa kuzIlavAna mAtApitAke kaise utpanna hoMge? yaha to lokameM gAlI hai| phira aisA kahakara unako mahaMtatA kisaliye kahate haiM ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 112] [mokSamArgaprakAzaka tathA gaNezAdikakI maila Adi se utpatti batalAte haiM va kisIke aMga kisImeM jur3e batalAte haiN| ityAdi aneka pratyakSaviruddha kahate haiN| avatAra mImAMsA tathA caubIsa avatAra hue kahate haiM; vahA~ kitane hI avatAroMko pUrNAvatAra kahate haiM, kitanoMko aMzAvatAra kahate haiN| so pUrNAvatAra hue taba brahma anyatra vyApaka rahA yA nahIM rahA ? yadi rahA to ina avatAroMko pUrNAvatAra kisaliye kahate ho ? yadi (vyApaka) nahIM rahA to etAvanmAtra hI brahma rhaa| tathA aMzAvatAra hue vahA~ brahmakA aMza to sarvatra kahate ho, inameM kyA adhikatA huI ? tathA kArya to tuccha thA aura usake liye brahmane svayaM avatAra dhAraNa kiyA kahate haiM so mAlUma hotA hai binA avatAra dhAraNa kiye brahmakI zakti vaha kArya karane kI nahIM thI, kyoMki jo kArya alpa udyamase ho vahA~ bahuta udyama kisaliye kareM ? __tathA avatAroMmeM maccha, kacchAdi avatAra hue so kiMcit kArya karaneke artha hIna tiryaMca paryAyarUpa huA so kaise sambhava hai ? tathA pralhAdake artha narasiha avatAra huA, so hariNAMkuzako aisA kyoM hone diyA, aura kitane hI kAla taka apane bhaktako kisaliye duHkha dilAyA ? tathA aisA rUpa kisaliye dhAraNa kiyA ? tathA nAbhirAjAke vRSabhAvatAra huA batalAte haiM, so nAbhiko putrapane kA sukha upajAneko avatAra dhAraNa kiyaa| ghora tapazcaraNa kisaliye kiyA ? unako to kucha sAdhya thA hI nhiiN| kahegA ki jagatake dikhalAne ko kiyA; taba koI avatAra to tapazcaraNa dikhAye, koI avatAra bhogAdika dikhAye, vahA~ jagata kisako bhalA jAnegA? phira (vaha) kahatA hai - eka arahaMta nAma kA rAjA haA usane vaSabhAvatArakA mata aMgIkAra karake jainamata pragaTa kiyA, so jaina meM koI eka arahaMta nahIM huaa| jo sarvajJapada pAkara pUjane yogya ho usI kA nAma arhat hai| tathA rAma-kRSNa ina donoM avatAroMko mukhya kahate haiM so rAmAvatArane kyA kiyA ? sItAke artha vilApa karake rAvaNase lar3akara use mArakara rAjya kiyaa| aura kRSNAvatArameM pahale gvAlA hokara parastrI gopiyoMke artha nAnA viparIta niMdya ceSTAe~ karake, phira * sanatkumAra-1, zUkarAvatAra-2, devarSinArada-3, nara-nArAyaNa-4, kapila-5, dattAtraya-6, yajJapuruSa-7, RSabhAvatAra-8, pRthuavatAra-9, matsya-10, kacchapa-11, dhanvantari-12, mohinI-13, nRsiMhAvatAra-14, vAmana-15, parazurAma-16, vyAsa17, haMsa-18, rAmavatAra-19, kRSNAvatAra-20, hayagrIva-21, hari-22, buddha-23, aura kalki yaha 24 avatAra mAne jAte haiN| bhagavata skandha 5, adhyAya 6, 11 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [113 jarAsiMghu Adiko mArakara rAjya kiyaa| so aise kArya karanemeM kyA siddhi huI ? tathA rAma-kRSNAdikakA eka svarUpa kahate haiM, so bIcameM itane kAla kahA~ rahe ? yadi brahmameM rahe to alaga rahe yA eka rahe ? alaga rahe to mAlUma hotA hai ve brahmase alaga rahate haiN| eka rahe to rAma hI kRSNa hue, sItA hI rukmiNI huI-ityAdi kaise kahate haiM ? ___tathA rAmAvatArameM to sItA ko mukhya karate haiM aura kRSNAvatArameM sItAko rukmiNI huI kahate haiM aura use to pradhAna nahIM kahate, rAdhikAkumArIko mukhya karate haiN| tathA pUche taba kahate haiM - rAdhikA bhakta thI; so nija strIko chor3akara dAsI ko mukhya karanA kaise banatA hai ? tathA kRSNake to rAdhikA sahita parastrI sevanake sarva vidhAna hue so yaha bhakti kaisI kI, aise kArya to mahA niMdya haiN| tathA rukmiNI ko chor3akara rAdhAko mukhya kiyA so parastrI sevanako bhalA jAna kiyA hogA? tathA eka rAdhAmeM hI Asakta nahIM hue, anya gopikA kujA Adi aneka parastriyoMmeM bhI Asakta huaa| so yaha avatAra aise hI kAryakA adhikArI huaa| phira kahate haiM - lakSmI usakI strI hai, aura dhanAdikako lakSmI kahate haiM; so yaha to pRthvI AdimeM jisa prakAra pASANa, dhUla haiM; usI prakAra ratna, suvarNAdi dhana dekhate haiM; yaha alaga lakSmI kauna hai jisakA bhartAra nArAyaNa hai? tathA sItAdikako mAyAkA svarUpa kahate haiM, so inameM Asakta hue taba mAyA meM Asakta kaise na hue? kahA~ taka kaheM, jo nirUpaNa karate haiM so viruddha karate haiN| parantu jIvoMko bhogAdikakI kathA acchI lagatI hai, isaliye unakA kahanA priya lagatA hai| aise avatAra kahe haiM inako brahmasvarUpa kahate haiN| tathA auroMko bhI brahmasvarUpa kahate haiN| eka to mahAdevako brahmasvarUpa mAnate haiM, use yogI kahate haiM so yoga kisaliye grahaNa kiyA ? tathA mRgachAlA, bhasma dhAraNa karate haiM so kisa artha dhAraNa kI hai ? tathA ruNDamAlA pahinate haiM so haDDI ko chUnA bhI niMdya hai use galemeM kisa artha dhAraNa karate haiM ? sarpAdi sahita haiM so isameM kauna sI bar3AI hai ? Aka-dhatUrA khAtA hai so isameM kauna bhalAI hai ? trizUlAdi rakhatA hai so kisakA bhaya hai ? tathA pArvatI ko saMga liye hai, parantu yogI hokara strI rakhatA hai so aisI viparItatA kisaliye kI ? kAmAsakta thA to ghara hI meM rahatA, tathA usane nAnAprakAra viparIta ceSTA kI usakA prayojana to kucha bhAsita nahIM hotA, bAvale jaisA karttavya bhAsita hotA hai, use brahmasvarUpa kahate haiN| tathA kabhI kRSNako isakA sevaka kahate haiM, kabhI isako kRSNakA sevaka kahate haiM, kabhI donoMko eka hI kahate haiM, kucha ThikAnA nahIM hai| *bhagavat skandha-10, a048, 1-11 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 114] [mokSamArgaprakAzaka tathA sUryAdiko brahmakA svarUpa kahate haiN| tathA aisA kahate haiM ki viSNu ne kahA hai - ghAtuoMmeM suvarNa, vRkSoMmeM kalpavRkSa , juemeM jhUTha ityAdimeM maiM hI hU~; so pUrvApara kucha vicAra nahIM krte| kisI eka aMgase kitane hI saMsArI jise mahaMta mAnate haiM, usI ko brahmakA svarUpa kahate haiM; so brahma sarvavyApI hai to aisA vizeSa kisa liye kiyA ? aura sUryAdimeM va suvarNAdimeM hI brahma hai to sUrya ujAlA karatA hai, survaNa dhana hai ityAdi guNoM se brahma mAnA; so dIpAdika bhI sUryavat ujAlA karate haiM, cA~di lohAdi bhI sUvarNavat dhana haiM - ityAdi guNa anya padArthoM meM bhI haiM, unheM bhI brahma mAnoM, bar3A-choTA mAno, parantu jAtI to eka huii| so jhUThI mahaMtatA ThaharAne ke artha aneka prakAra kI yukti banAte haiN| tathA aneka jvAlAmAlinI Adi deviyoMko mAyA kA svarUpa kahakara hiMsAdika pApa utpanna karake unheM pUjanA ThaharAte haiM; so mAyA to niMdya hai, usakA pUjanA kaise sambhava hai ? aura hiMsAdika karanA kaise bhalA hogA? tathA gAya, sarpa Adi pazu abhakSa-bhakSaNAdisahita unheM pUjya kahate haiM; agni, pavana, jalAdikako deva ThaharAkara pUjya kahate haiM; vRkSAdikako yukti banA kara pUjya kahate haiN| bahuta kyA kaheM ? puruSaliMga nAma sahita jo hoM unameM brahmakI kalpanA karate haiM aura strIliMga nAma sahita hoM unameM mAyAkI kalpanA karake aneka vastuoMkA pUjana ThaharAte haiN| inake pUjanese kyA hogA so kucha vicAra nahIM hai| jhUThe laukika prayojana ke kAraNa ThaharAkara jagatako bhramAte haiN| tathA ve kahate haiM - vidhAtA zarIra ko gar3hatA hai aura yama mAratA hai, marate samaya yama ke dUta lene Ate haiM, marane ke pazcAt mArgameM bahuta kAla lagatA hai, tathA vahA~ puNya-pApakA lekhA karate haiM aura vahA~ daNDAdika dete haiM; so yaha kalpita jhUThI yukti hai| jIva to prati samaya ananta upajate-marate haiM, unakA yugapat aisA honA kaise sambhava hai ? aura isaprakAra mAnanekA koI kAraNa bhI bhAsita nahIM hotaa| tathA ve maraneke pazcAt zrAddhAdikase usakA bhalA honA kahate haiM, so jIvita dazAto kisI ke puNya-pApa dvArA koI sukhI-duHkhI hotA dikhAI nahIM detA, maraneke bAdameMkaise hogA ? yaha yukti manuSyoMko bhramita karake apanA lobha sAdhaneke artha banAI hai| kIr3I, pataMgA, siMhAdika jIva bhI to upajate-marate haiM, unako to pralayake jIva ThaharAte haiM; parantu jisa prakAra manuSyAdikake janma-maraNa hote dekhe jAte haiM, usI prakAra unake hote dekhe jAte haiN| jhUThI kalpanA karane se kyA siddhi hai ? tathA ve zAstroMmeM kathAdikakA nirUpaNa karate haiM vahA~ vicAra karane para viruddha bhAsita hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [115 tathA yajJAdika karanA dharma ThaharAte haiM, so vahA~ bar3e jIva unakA homa karate haiM, agni AdikakA mahA Arambha karate haiM, vahA~ jIvaghAta hotA hai; so unhIM ke zAstroM meM va lokameM hiMsA kA niSedha hai; parantu aise nirdaya haiM ki kucha ginate nahIM haiM aura kahate haiM - "yajJArthaM pazavaH sRSTAH" isa yajJa ke hI artha pazu banAye haiM, vahA~ ghAta karane kA doSa nahIM hai| tathA meghAdikakA honA, zatru AdikA vinaSTa honA ityAdi phala batalAkara apane lobhake artha rAjAdikoMko bhramita karate haiN| so koI viSa se jIvita honA kahe to pratyakSa viruddha hai; usI prakAra hiMsA karane se dharma aura kAryasiddhi kahanA pratyakSa viruddha hai| paranta jinakI hiMsA karanA kahA, unakI to kucha zakti nahIM hai, kisI ko unakI pIr3A nahIM hai| yadi kisI zaktivAna va iSTakA homa karanA ThaharAyA hotA to ThIka rhtaa| pApakA bhaya nahIM hai, isaliye pApI durbalake ghAtaka hokara apane lobhake artha apanA va anya kA burA karane meM tatpara hue haiN| yoga mImAMsA tathA ve mokSamArga bhaktiyoga aura jJAnayoga dvArA do prakArase prarUpita karate haiN| bhaktiyoga mImAMsA aba bhaktiyoga dvArA mokSamArga kahate haiM usakA svarUpa kahA jAtA haiM : vahA~ bhakti nirguNa-saguNa bhedase do prakAra kI kahate haiN| vahA~ advaita parabrahmakI bhakti karanA to nirguNa bhakti hai; vaha isa prakAra karate haiM - tuma nirAkAra ho, niraMjana ho, manavacana se agocara ho. apAra ho, sarvavyApI ho, eka ho, sarvake pratipAlaka ho, adhama udhArana ho, sarvake kartA-hartA ho, ityAdi vizeSaNoMse guNa gAte haiM; so inameM kitane hI to nirAkArAdi vizeSaNa haiM so abhAva rUpa haiM, unako sarvathA mAnanese abhAva hI bhAsita hotA hai| kyoMki AkArAdi binA vastu kaisI hogI? tathA kitane hI sarvavyApI Adi vizeSaNa asambhavI haiM so unakA asambhavapanA pahale dikhAyA hI hai| phira aisA kahate haiM ki - jIvabuddhise maiM tumhArA dAsa hU~ , zAstradRSTise tumhArA aMza hU~, tattvabuddhise "tU hI maiM hU~ " so yaha tInoM hI bhrama hai| yaha bhakti karanevAlA cetana hai yA jar3a hai ? yadi cetana hai to cetanA brahmakI hai yA isIkI hai ? yadi brahmakI hai to " maiM dAsa hU~" aisA mAnanA to yaha cetanAhI ke hotA hai so cetanA brahmakA svabhAva ThaharA aura svabhAva-svabhAvIke tAdAtmya sambandha hai vahA~ dAsa aura svAmIkA sambandha kaise banatA hai ? dAsa aura svAmIkA sambandha to bhinna padArtha ho tabhI banatA hai| tathA yadi yaha cetanA isIkI hai to yaha apanI cetanA kA svAmI bhinna padArtha ThaharA, taba maiM aMza hU~ va "jo tU hai Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 116 ] [mokSamArgaprakAzaka so maiM hU~" aisA kahanA jhUThA huaa| aura yadi bhakti karane vAlA jar3a hai to jar3ake buddhikA honA asambhava hai, aisI buddhi kaise huI ? isaliye " maiM dAsa hU~" aisA kahanA to tabhI banatA hai jaba alaga-alaga padArtha hoN| aura " terA maiM aMza hU~" aisA kahanA banatA hI nhiiN| kyoMki 'tU' aura 'maiM' aisA to bhinna ho tabhI banatA hai, parantu aMza-aMzI bhinna kaise hoMge ? aMzI to koI bhinna vastu hai nahIM, aMzoMkA samudAya vahI aMzI hai| aura " tU hai so maiM hU~"aisA vacana hI viruddha hai| eka padArtha meM apanatva bhI mAne aura use para bhI mAne so kaise sambhava hai; isaliye bhrama chor3akara nirNaya krnaa| tathA kitane nAma hI japate haiM; so jisakA nAma japate haiM usakA svarUpa pahacAne binA kevala nAma hI kA japanA kaise kAryakArI hogA? yadi tU kahegA nAma hI kA atizaya hai; to jo nAma Izvara kA hai vahI nAma kisI pApI puruSakA rakhA, vahA~ donoMke nAma uccAraNameM phalakI samAnatA ho, so kaise banegA? isaliye svarUpakA nirNaya karake pazcAt bhakti karane yogya ho usakI bhakti krnaa| isaprakAra nirguNa bhakti kA svarUpa btlaayaa| tathA jahA~ kAma krodhAdise utpanna hue kAryoMkA varNana karake stuti AdikareM use saguNabhakti kahate haiN| vahA~ saguNabhaktimeM laukika zrRMgAra varNana jaisA nAyaka-nAyikAkA karate haiM vaisA ThAkura-ThakurAnIkA varNana karate haiN| svakIyA-parakIyA strI saMbandhI saMyoga-viyogarUpa sarvavyavahAra vahA~ nirUpita karate haiN| tathA snAna karatI striyoMke vastra curAnA, dadhi lUTanA, striyoM ke paira par3anA, striyoM ke Age nAcanA ityAdi jina kAryoMko karate saMsArI jIva bhI lajjita hoM una kAryoMkA karanA ThaharAte haiM; so aisA kArya atikAmapIr3ita hone para hI banatA hai| tathA yuddhAdika kiye kahate haiM so yaha krodhake kArya haiN| apanI mahimA dikhAneke artha upAya kiye kahate haiM so yaha mAna ke kArya haiN| aneka chala kiye kahate haiM so mAyA ke kArya haiN| viSayasAmagrI prApti ke artha yatna kiye kahate haiM so yaha lobhake kArya haiN| kautUhalAdika kiye kahate haiM so hAsyAdikake kArya haiN| aise yaha kArya krodhAdise yukta honepara hI banate haiN| isa prakAra kAma-krodhAdise utpanna kAryoMko pragaTa karake kahate haiM ki - hama stuti karate haiM; so kAma-krodhAdikake kArya hI stuti yogya hue to niMdya kauna ThahareMge? jinakI lokameM, zAstrameM atyanta nindA pAyI jAtI hai una kAryoMkA varNana karake stuti karanA to hastacugala jaisA kArya huaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [117 hama pUchate haiM - koI kisIkA nAma to na kahe aura, aise kAryoMhI kA nirUpaNa karake kahe ki kisI ne aise kArya kiye haiM, taba tuma use bhalA jAnoge yA burA jAnoge ? yadi bhalA jAnoge to pApI bhale hue, burA kauna rahA ? burA jAnoge to aise kArya koI karo, vahI burA huaa| pakSapAta rahita nyAya kro| yadi pakSapAtase kahoge ki - ThAkurakA aisA varNana karanA bhI stuti hai to ThAkurane aise kArya kisaliye kiye ? aise niMdya kArya karanemeM kyA siddhi huI ? kahoge ki - pravRtti calAne ke artha kiye, to parastrIsevana Adi niMdya kAryoMkI pravRtti calAnemeM Apako va anyako kyA lAbha huA ? isaliye ThAkura ko aisA kArya karanA sambhava nahIM hai| tathA yadi ThAkurane kArya nahIM kiye, tumahI kahate ho, to jisameM doSa nahIM thA use doSa lgaayaa| isaliye aisA varNana karanA to nindA hai - stuti nahIM hai| tathA stuti karate hue jina guNoMkA varNana karate haiM usa rUpa hI pariNAma hote haiM va unhIM meM anurAga AtA hai| so kAma-krodhAdi kAryoMkA varNana karate hue Apa bhI kAmakrodhAdirUpa hogA athavA kAma-krodhAdimeM anurAgI hogA, so aise bhAva to bhale nahIM haiN| yadi kahoge - bhakta aisA bhAva nahIM karate, to pariNAma hue binA varNana kaise kiyA ? unakA anurAga hue binA bhakti kaise kI? yadi yaha bhAva hI bhale hoM to brahmacaryako va kSamAdikako bhalA kisaliye kaheM ? inake to paraspara pratipakSIpanA hai| tathA saguNa bhakti karane ke artha rAma-kRSNAdikI mUrti bhI zrRGgArAdi kiye, vakratvAdi sahita, strI Adi saMga sahita banAte haiM; jise dekhate hI kAma-krodhAdibhAva pragaTa ho aayeN| aura mahAdevake liMgahIkA AkAra banAte haiN| dekho viDambanA ! jisakA nAma lenese lAja AtI hai, jagata jise DhaMka rakhatA hai, usake AkArakI pUjA karAte haiN| kyA usake anya aMga nahIM the ? parantu bahuta viDambanA aisA hI karanese pragaTa hotI hai| tathA saguNa bhaktike artha nAnAprakArakI viSaya sAmagrI ekatrita karate haiN| vahA~ nAma ThAkura kA karate haiM aura svayaM usakA upabhoga karate haiN| bhojanAdi banAte haiM aura ThAkura ko bhoga lagAyA kahate haiM; phira Apa hI prasAdakI kalpanA karake usakA bhakSaNAdi karate haiN| so yahA~ pUchate haiM - prathama to ThAkura ke kSudhA-tRSAkI pIr3A hogI, na ho to aisI kalpanA kaise sambhava hai ? aura kSudhAdise pIr3ita hogA taba vyAkula hokara Izvara duHkhI huA, auroMkA duHkha kaise dUra karegA? tathA bhojanAdi sAmagrI Apane to unake artha arpaNakI so kI, phira prasAda to ThAkura de taba hotA hai, apanA hI kiyA to nahIM hotaa| jaise koI rAjA ko bheMTa kare, phira rAjA inAma de to use grahaNa karanA yogya hai; parantu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 118] [ mokSamArgaprakAzaka Aja rAjA ko bheMTa kare, vahA~ rAjA to kucha kahe nahIM aura Apa hI "rAjAne mujhe inAma dI" - aisA kahakara use aMgIkAra kare to yaha khela huaa| usI prakAra yahA~ bhI aisA karanese bhakti to huI nahIM, hAsya karanA huaa| phira ThAkura aura tuma do ho yA eka ho ? do ho to tUne bheMTa kI, pazcAt ThAkura de to grahaNa karanA cAhie, apaneApa grahaNa kisaliye karatA hai ? aura tU kahegA-ThAkurakI to mUrti hai, isaliye maiM hI kalpanA karatA hU~; to ThAkurake karane kA kArya tUne hI kiyA, taba tU hI ThAkura huaa| aura yadi eka ho to bheMTa karanA, prasAda kahanA jhUThA huaa| eka hone para yaha vyavahAra sambhava nahIM hotA; isaliye bhojanAsakta puruSoM dvArA aisI kalpanA kI jAtI hai| tathA ThAkurajI ke artha nRtya-gAnAdi karAnA; zIta, grISma, vasantAdi RtuoMmeM saMsAriyoMke sambhavita aisI viSayasAmagrI ekatrita karanA ityAdi kArya karate haiN| vahA~ nAma to ThAkurakA lenA aura indriyoMke viSaya apane poSanA so viSayAsakta jIvoM dvArA aisA upAya kiyA gayA hai| tathA vahA~ janma, vivAhAdikakI va sone-jAgane ityAdikI kalpanA karate haiM so jisa prakAra laDakiyA~ guDDA-gur3iyoMkA khela banA kara kautUhala karatI haiM; usI prakAra yaha bhI kautUhala karanA hai, kucha paramArtharUpa guNa nahIM haiN| tathA bAla ThAkura kA svAMga banA kara ceSTAe~ dikhAte haiM. usase apane viSayoM kA poSaNa karate haiM aura kahate haiM - yaha bhI bhakti hai, ityAdi kyA-kyA kaheM ? aisI aneka viparItatAe~ saguNa bhaktimeM pAyI jAtI haiN| isa prakAra donoM prakAra kI bhaktise mokSamArga kahate haiM so use mithyA dikhaayaa| jJAnayoga mImAMsA aba anyamata prarUpita jJAnayoga se mokSamArgakA svarUpa batalAte haiM: eka advaita sarvavyApI parabrahmako jAnanA use jJAna kahate haiM so usakA mithyApanA to pahale kahA hI hai| tathA apaneko sarvathA zuddha brahmasvarUpa mAnanA, kAma-krodhAdika va zarIrAdikako bhrama jAnanA use jJAna kahate haiM; so yaha bhrama hai| Apa zuddha hai to mokSa kA upAya kisaliye karatA hai? Apa zuddha brahma ThaharA taba karttavya kyA rahA? tathA apaneko pratyakSa kAmakrodhAdika hote dekhe jAteM haiM, aura zarIrAdika kA saMyoga dekhA jAtA hai; so inakA abhAva hogA taba hogA, vartamAnameM inakA sadbhAva mAnanA bhrama kaise huA ? phira kahate haiM - mokSakA upAya karanA bhI bhrama hai| jaise - rassI to rassI hI hai, use sarpa jAna rahA thA so bhrama thA, bhrama miTanepara rassI hI hai, usI prakAra Apa to brahma hI hai, apaneko azuddha jAna rahA thA so bhrama thA, bhrama miTane para Apa brahma Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [119 hI hai| - so aisA kahanA mithyA hai| yadi Apa zuddha ho aura use azuddha jAne to bhrama hai, aura Apa kAma-krodhAdi sahita azuddha ho rahA hai use azuddha jAne to bhrama kaise hogA ? zuddha jAnanepara bhrama hogaa| so jhUThe bhrama se apaneko zuddhabrahma mAnanese kyA siddhi hai ? tathA tU kahegA - yaha kAma-krodhAdika to manake dharma haiM, brahma nyArA hai| to tujhase pUchate haiM - mana terA svarUpa hai yA nahIM? yadi hai to kAma-krodhAdika bhI tere hI hue; aura nahIM hai to tU jJAna svabhAva hai yA jar3a hai ? yadi jJAnasvarUpa hai to tere to jJAna mana va indriya dvArA hI hotA dikhAI detA hai| inake binA koI jJAna batalAye to use terA alaga svarUpa mAneM, so bhAsita nahIM hotaa| tathA "manajJAne" dhAtu se mana zabda utpanna huA hai so mana to jJAna svarUpa hai; so yaha jJAna kisakA hai use batalA; parantu alaga koI bhAsita nahIM hotaa| tathA yadi tU jar3a hai to jJAna binA apane svarUpa kA vicAra kaise karatA hai ? yaha to banatA nahIM hai| tathA tU kahatA hai - brahma nyArA hai, so vaha nyArA brahma tU hI hai yA aura hai ? yadi tU hI hai to tere " maiM brahma hU~" aisA mAnane vAlA jo jJAna hai vaha to mana svarUpa hI hai, mana se alaga nahIM hai; aura apanatva mAnanA to apanehImeM hotA hai| jise rA jAne usameM apanatva nahIM mAnA jaataa| so mana se nyArA brahma hai, to mana rUpa jJAna brahmameM apanatva kisaliye mAnatA hai? tathA yadi brahma aura hI hai to tU brahma meM apanatva kisaliye mAnatA hai ? isaliye bhrama chor3akara aisA jAna ki jisaprakAra sparzanAdi indriyA~ to zarIra kA svarUpa hai so jaDa hai, usake dvArA jo jAnapanA hotA hai so AtmA kA svarUpa hai; usI prakAra mana bhI sUkSma paramANuoM kA puMja hai vaha zarIra hI kA aMga hai| usake dvArA jAnapanA hotA hai va kAma-krodhAdibhAva hote haiM so sarva AtmAkA svarUpa hai| vizeSa itanA - jAnapanA to nijasvabhAva hai, kAma-krodhAdika aupAdhikabhAva haiM, unase AtmA azuddha hai| jaba kAla pAkara kAma-krodhAdi miTeMge aura jAnapane ke mana-indriya kI AdhInatA miTegI taba kevalajJAnasvarUpa AtmA zuddha hogaa| isI prakAra buddhi-ahaMkArAdika bhI jAna lenA; kyoMki mana aura buddhi Adika ekArtha haiM aura ahaMkArAdika haiM ve kAma-krodhAdikavat aupAdhikabhAva haiM; inako apanese bhinna jAnanA bhrama hai| inako apanA jAnakara aupAdhikabhAvoMkA abhAva karane kA udyama karanA yogya hai| tathA jinase isakA abhAva na ho sake aura apanI mahaMtatA cAheM, ve jIva inheM apane na ThaharAkara svacchanda pravartate haiM; kAma-krodhAdika bhAvoM ko bar3hAkara viSaya-sAmagriyoMmeM va hiMsAdika kAryoM meM tatpara hote haiN| tathA ahaMkArAdike tyAgako bhI ve anyathA mAnate haiN| sarvako parabrahma mAnanA, kahIM apanatva na mAnanA use ahaMkArakA tyAga batalAte haiM so mithyA hai; kyoMki koI Apa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 120] [ mokSamArgaprakAzaka hai yA nahIM? yadi hai to ApameM apanatva kaise na mAneM ? yadi Apa nahIM hai to sarvako brahma kauna mAnatA hai ? isaliye zarIrAdi parameM ahaMbuddhi na karanA, vahA~ karttA na honA so ahaMkAra kA tyAga hai| apanemeM ahaMbuddhi karane kA doSa nahIM hai| tathA sarvako samAna jAnanA, kisImeM bheda nahIM karanA, usako rAga-dveSakA tyAga batalAte haiM vaha bhI mithyA hai; kyoMki sarva padArtha samAna nahIM hai| koI cetana hai, koI acetana hai. koI kaisA hai. koI kaisA hai. unheM samAna kaise mAne ? isaliye paradravyoMko iSTa-aniSTa na mAnanA so rAga-dveSa kA tyAga hai| padArthoMkA vizeSa jAnane meM to kucha doSa nahIM hai| isa prakAra anya mokSamArgarUpa bhAvoMkI anyathA kalpanA karate haiN| tathA aisI kalpanA se kuzIla sevana karate haiM, abhakSya bhakSaNa karate haiM, varNAdi bheda nahIM karate, hIna kriyA Acarate haiM ityAdi viparItarUpa pravartate haiN| jaba koI pUche taba kahate haiM - yaha to zarIra kA dharma hai athavA jaisI prArabdha (bhAgya) hai vaisA hotA hai, athavA jaisI Izvara kI icchA hotI hai vaisA hotA hai, hamako to vikalpa nahIM krnaa| so dekho jhUTha, Apa jAna-jAnakara pravartatA hai use to zarIra kA dharma batalAtA hai, svayaM udyamI hokara kArya karatA hai use prArabdha (bhAgya) kahatA hai, aura Apa icchA se sevana kare use Izvara kI icchA batalAtA hai| vikalpa karatA hai aura kahatA hai - hamako to vikalpa nahIM krnaa| so dharma kA Azraya lekara viSayakaSAya sevana karanA hai, isaliye aisI jhUThI yukti banAtA hai| yadi apane pariNAma kiMcit bhI na milAye to hama isakA karttavya na maaneN| jaise - Apa dhyAna dhare baiThA ho, koI apane Upara vastra DAla gayA, vahA~ Apa kiMcit sukhI nahIM huA; vahA~ to usakA karttavya nahIM hai yaha saca hai| aura Apa vastrako aMgIkAra karake pahine, apanI zItAdika vedanA miTAkara sukhI ho; vahA~ yadi apanA karttavya nahIM mAneM to kaise sambhava hai ? tathA kuzIla sevana karanA, abhakSya bhakSaNa karanA ityAdi kArya to pariNAma mile binA hote nahIM; vahA~ apanA karttavya kaise na mAne ? isaliye yadi kAmakrodhAdi kA abhAva hI haA ho to vahA~ kinhIM kriyAoM meM pravatti sambhava hI nahIM hai| aura yadi kAma-krodhAdi pAye jAte haiM to jisa prakAra yaha bhAva thor3e hoM tadanusAra pravRtti krnaa| svacchanda hokara inako baDhAnA yakta nahIM hai| tathA kaI jIva pavanAdikI sAdhanA karake apane ko jJAnI mAnate hai| vahA~ ir3A, piMgalA, suSumNArUpa nAsikAdvAra se pavana nikale, vahA~ varNAdika bhedoMse pavana hI kI pRthvI tattvAdirUpa kalpanA karate haiN| usake vijJAna dvArA kiMcit sAdhanA se nimittakA jJAna hotA hai isaliye jagata ko iSTa aniSTa batalAte haiM, Apa mahanta kahalAte haiM; so yaha to laukika Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [121 kArya hai, kahIM mokSamArga nahIM hai| jIvoMko iSTa-aniSTa batalAkara unake rAga-dveSa bar3hAye aura apane mAna-lobhAdika utpanna kare, isameM kyA siddhi hai ? tathA praNAyAmAdika sAdhana kare, pavanako car3hAkara samAdhi lagAI kahe; so yaha to jisa prakAra naTa sAdhanA dvArA hastAdikase kriyA karatA hai, usI prakAra yahA~ bhI sAdhanA dvArA pavana se kriyA kii| hastAdika aura pavana yaha to zarIra hI ke aMga haiM, inake sAdhanese Atmahita kaise sadhegA? tathA tU kahegA - vahA~ mana kA vikalpa miTatA hai, sukha utpanna hotA hai, yamake vazIbhUtapanA nahIM hotA; so yaha mithyA hai| jisa prakAra nidrAmeM cetanA kI pravRtti miTatI hai, usI prakAra pavana sAdhanese yahA~ cetanA kI pravRtti miTatI hai| vahA~ mana ko roka rakhA hai, kucha vAsanA to miTI nahIM hai isaliye mana kA vikalpa miTA nahIM kahate; aura cetanA binA sukha kauna bhogatA hai ? isaliye sukha utpanna huA nahIM khte| tathA isa sAdhanA vAle to isa kSetra meM hue haiM, unameM koI amara dikhAI nahIM detaa| agni lagAnese usakA bhI maraNa hotA dikhAI detA hai; isaliye yama ke vazIbhUta nahIM hai - yaha jhUThI kalpanA hai| ___ tathA jahA~ sAdhanA meM kiMcit cetanA rahe aura vahA~ sAdhanAse zabda sune use "anahada nAda" batalAtA hai| so jisa prakAra vINAdikake zabda sunanese sukha mAnanA hai, usI prakAra usake sunanese sukha mAnanA hai| yahA~ to viSaya poSaNa huA, paramArtha to kucha nahIM hai| tathA pavana ke nikalane-praviSTa hone meM "sohaM" aisI zabda kI kalpanA karake use "ajapA jApa" kahate haiN| so jisa prakAra tItara ke zabdameM "tU hI" zabdakI kalpanA karate haiM, kahIM tItara arthakA avadhAraNa kara aisA zabda nahIM khtaa| usI prakAra yahA~ " sohaM" zabda kI kalpanA hai, kucha pavana artha avadhAraNa karake aisA zabda nahIM kahate; tathA zabda ke japanesunane hI se to kucha phala prApti nahIM hai, arthakA avadhAraNa karane se phala prApti hotI hai| " sohaM" zabda kA to artha yaha hai " so maiM hU~" yahA~ aisI apekSA cAhiye ki - 'so' kauna ? taba usakA nirNaya karanA cAhiye; kyoMki tat zabda ko aura yat zabda ko nitya sambandha hai| isaliye vastukA nirNaya karake usameM ahaMbuddhi dhAraNa karanemeM " sohaM" zabda banatA hai| vahA~ bhI Apako AparUpa anubhava kare vahA~ to "sohaM" zabda sambhava nahIM hai, para ko apanerUpa batalAnemeM " sohaM" zabda sambhava hai| jaise - puruSa Apako Apa jAne, vahA~ " so maiM hU~" aisA kisaliye vicAregA? koI anya jIva jo apane ko na pahacAnatA ho, aura koI apanA lakSaNa na jAnatA ho, taba usase kahate haiM - "jo aisA hai so maiM hU~", usI prakAra yahA~ jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 122] [ mokSamArgaprakAzaka tathA koI lalATa, bhramara aura nAsikAke agrako dekhane ke sAdhana dvArA trikuTI AdikA dhyAna huA kahakara paramArtha mAnatA hai| vahA~ netra kI putalI phiranese mUrttika vastu dekhI, usameM kyA siddhi hai ? tathA aise sAdhanase kiMcit atIta-anAgatAdikakA jJAna ho, va vacanasiddhi ho, va pRthvI-AkAzAdimeM gamanAdikakI zakti ho, va zarIrameM ArogyatAdika ho to yaha to sarva laukika kArya hai; devAdikako svayameva hI aisI zakti pAyI jAtI hai| inase kucha apanA bhalA to hotA nahIM hai; bhalA to viSayakaSAya kI vAsanA miTane para hotA hai; yaha to viSayakaSAyakA poSaNa karane ke upAya haiM; isaliye yaha sarva sAdhana kiMcit bhI hitakArI nahIM haiN| inameM kaSTa bahata maraNAdi paryanta hotA hai aura hita sadhatA nahIM hai; isaliye jJAnI vRthA aisA kheda nahIM karate, kaSAyI jIva hI aise sAdhana meM lagate haiN| ___ tathA kisI ko bahuta tapazcaraNAdika dvArA mokSakA sAdhana kaThina batalAte haiM, kisI ko sugamatA se hI mokSa huA kahate haiN| uddhavAdikako parama bhakta kahakara unheM to tapakA upadeza diyA kahate haiM aura vezyAdikako binA pariNAma (kevala) nAmAdika hI se taranA batalAte haiM, koI ThikAnA hI nahIM hai| isa prakAra mokSamArgako anyathA prarUpita karate haiN| anyamata kalpita mokSamArgakI mImAMsA tathA mokSasvarUpa ko bhI anyathA prarUpita karate haiN| vahA~ mokSa aneka prakAra se batalAte haiN| eka to mokSa aisA kahate haiM ki - vaikuNThadhAmameM ThAkura-ThakurAnI sahita nAnA bhoga vilAsa karate haiM, vahA~ pahu~ca jAye aura unakI sevA karatA rahe so mokSa hai; so yaha to viruddha hai| prathama to ThAkura hI saMsArIvat viSayAsakta ho rahe haiM; so jaise rAjAdika haiM vaise hI ThAkura hue| tathA dUsaroMse sevA karAnI par3I taba ThAkura ke parAdhInapanA huaa| aura yadi vaha mokSa prApta karake vahA~ sevA karatA rahe to jisa prakAra rAjA kI cAkarI karanA usI prakAra yaha bhI cAkarI huI, vahA~ parAdhIna hone para sukha kaise hogA ? isaliye yaha bhI nahIM bntaa| tathA eka mokSa aisA kahate haiM - Izvarake samAna Apa hotA hai; so bhI mithyA hai| yadi usake samAna aura bhI alaga hote haiM to bahuta Izvara hue| loka kA kartA-hartA kauna ThaharegA ? sabhI ThahareM to bhinna icchA honepara paraspara virodha hogaa| eka hI hai to samAnatA nahIM huii| nyUna hai usako nIcepanase ucca hone kI AkulatA rahI; taba sukhI kaise hogA? jisa prakAra choTA rAjA yA bar3A rAjA saMsAra meM hotA hai; usI prakAra choTA-bar3A Izvara muktimeM bhI huA so nahIM bntaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [123 tathA eka mokSa aisA kahate haiM ki - vaikuNThameM dIpaka jaisI eka jyoti hai, vahA~ jyotimeM jyoti mila jAtI hai; so yaha bhI mithyA hai| dIpaka kI jyoti to mUrttika acetana hai, aisI jyoti vahA~ kaise sambhava hai ? tathA jyoti meM jyoti milane para yaha jyoti rahatI hai yA vinaSTa ho jAtI hai ? yadi rahatI hai to jyoti bar3hatI jAyegI, taba jyotimeM hInAdhikapanA hogA; aura vinaSTa ho jAtI hai to apanI sattA naSTa ho aisA kArya upAdeya kaise mAne ? isaliye aisA bhI banatA nahIM hai| __ tathA eka mokSa aisA kahate haiM ki - AtmA brahma hI hai, mAyAkA AvaraNa miTane para mukti hI hai; so yaha bhI mithyA hai| yaha mAyAke AvaraNa sahita thA taba brahmase eka thA ki alaga thA ? yadi eka thA to brahma hI mAyArUpa huA aura alaga thA to mAyA dUra honepara brahmameM milatA hai taba isakA astitva rahatA hai yA nahIM? yadi rahatA hai to sarvajJako to isakA astitva alaga bhAsita hogA; taba saMyoga honese mile kaho, parantu paramArthase to mile nahIM haiN| tathA astitva nahIM rahatA hai to apanA abhAva honA kauna cAhegA? isaliye yaha bhI nahIM bntaa| __ tathA kitane hI eka prakArase mokSako aisA bhI kahate haiM ki - buddhi AdikakA nAza honepara mokSa hotA hai| so zarIrake aMgabhUta mana, indriyoMke AdhIna jJAna nahIM rhaa| kAma krodhAdika dUra honepara to aisA kahanA banatA hai; aura vahA~ cetanatAkA bhI abhAva huA mAneM to pASaNAdi samAna jar3a avasthAko kaise bhalA mAneM ? tathA bhalA sAdhana karanese to jAnapanA bar3hatA hai, phira bahuta bhalA sAdhana karane para jAnapanekA abhAva honA kaise mAneM ? tathA lokameM jJAnakI mahaMtatAse jar3apanekI to mahaMtatA nahIM hai; isaliye yaha nahIM bntaa| isI prakAra aneka prakAra kalpanA dvArA mokSako batalAte haiM so kucha yathArtha to jAnate nahIM haiM; saMsAra avasthA kI mukti avasthA meM kalpanA karake apanI icchAnusAra bakate haiN| isa prakAra vedAntAdi matoMmeM anyathA nirUpaNa karate haiN| muslimamata sambandhI vicAra tathA isI prakAra musalamAnoMke matameM anyathA nirUpaNa karate haiN| jisa prakAra ve brahmako sarvavyApI, eka, niraMjana, sarvakA kartA-harttA mAnate haiM; usI prakAra yaha khudAko mAnate haiN| tathA jaise ve avatAra hue mAnate haiM vaisehI yaha paigambara hue mAnate haiN| jisa prakAra ve puNya-pApakA lekhA lenA, yathAyogya daNDAdika denA ThaharAte haiM; usI prakAra yaha khudAko ThaharAte haiN| tathA jisa prakAra ve gAya Adikako pUjya kahate haiM; usI prakAra yaha sUara Adiko kahate haiN| saba tiryaMcAdika haiN| tathA jisa prakAra ve IzvarakI bhaktise mukti kahate haiM; usI prakAra yaha khudAkI bhaktise kahate haiN| tathA jisa prakAra ve kahIM dayAkA poSaNa, kahIM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 124] [mokSamArgaprakAzaka hiMsAkA poSaNa karate haiM; usI prakAra yaha bhI kahIM mahara karanekA, kahIM katala karanekA poSaNa karate haiN| tathA jisa prakAra ve kahIM tapazcaraNa karanekA, kahIM viSaya sevanakA poSaNa karate haiM; usI prakAra yaha bhI poSaNa karate haiN| tathA jisa prakAra ve kahIM mAMsa-madirA, zikAra AdikA niSedha karate haiM, kahIM uttama purUSoM dvArA unakA aMgIkAra karanA batalAte haiM; usI prakAra yaha bhI unakA niSedha va aMgIkAra karanA batalAte haiN| aise aneka prakArase samAnatA pAyI jAtI hai| yadyapi nAmAdika aura aura haiM; tathApi prayojanabhUta arthakI ekatA pAyI jAtI hai| tathA Izvara, khudA Adi mUla zraddhAnakI to ekatA hai aura uttara zraddhAnameM bahuta hI vizeSa haiM; vahA~ unase bhI yaha viparItarUpa viSayakaSAyake poSaka, hiMsAdi pApake poSaka, pratyakSAdi pramANase viruddha nirUpaNa karate haiN| isaliye musalamAnoMkA mata mahA viparItarUpa jaannaa| isa prakAra isa kSetra-kAlameM jina-jina matoMkI pracura pravRtti hai unakA mithyApanA prakaTa kiyaa| yahA~ koI kahe ki- yaha mata mithyA haiM to bar3e rAjAdika va bar3e vidyAvAn ina matoMmeM kaise pravartate haiM ? samAdhAna :- jIvoMke mithyAvAsanA anAdise hai so inameM mithyAtvahIkA poSaNa hai| tathA jIvoMko viSayakaSAyarUpa kAryoMkI cAha vartatI hai so inameM viSayakaSAyarUpa kAryoMkAhI poSaNa hai| tathA rAjAdikoMkA va vidyAvAnoMkA aise dharmameM viSayakaSAyarUpa prayojana siddha hotA hai| tathA jIva to lokaniMdyapanAko bhI lAMghakara, pApa bhI jAnakara, jina kAryoMko karanA cAhe; una kAryoMko karate dharma batalAyeM to aise dharmameM kauna nahIM lagegA? isaliye ina dharmoMkI vizeSa pravRtti hai| tathA kadAcita tU kahegA-ina dharmoM meM virAgatA, dayA ityAdi bhI to kahate haiM ? so jisa prakAra jhola diye binA khoTA dravya (sikkA) nahIM calatA; usI prakAra sacako milAye binA jhUTha nahIM calatA; parantu sarvake hita prayojanameM viSayakaSAyakA hI poSaNa kiyA hai| jisa prakAra gItAmeM upadeza dekara yuddha karAnekA prayojana prakaTa kiyA, vedAntameM zuddha nirUpaNa karake svacchaMda honekA prayojana dikhAyA; usI prakAra anya jaannaa| tathA yaha kAla to nikRSTa hai, so isameM to nikRSTa dharmahIkI pravRtti vizeSa hotI hai| dekho, isakAlameM musalamAna bahuta pradhAna hogaye, hindu ghaTa gaye; hinduoMmeM aura to baDha gaye. jainI ghaTa gye| so yaha kAlakA doSa hai| isa prakAra isa kSetrameM isa kAla mithyAdharmakI pravRtti bahuta pAyI jAtI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra ] anyamata nirUpita tattva - vicAra aba paNDitapaneke balase kalpita yuktiyoM dvArA nAnA mata sthApita hue haiM, unameM jo tattvAdika mAne jAte haiM, unakA nirUpaNa karate hai: sAMkhyamata satva, raja, tama:, yaha tIna vahA~ sAMkhyamatameM paccIsa tattva mAnate hai / so kahate haiM guNa kahate haiM / vahA~ sattva dvArA prasAda ( prasanna ) hotA hai, rajoguNa dvArA cittakI caMcalatA hotI hai, tamoguNa dvArA mUr3hatA hotI hai, ityAdi lakSaNa kahate haiN| inarUpa avasthAkA nAma prakRti hai; tathA usase buddhi utpanna hotI hai; usIkA nAma mahatattva hai, usase ahaMkAra utpanna hotA hai; usase solaha mAtrA hotI haiN| vahA~ pA~ca to jJAna indriyA~ hotI hai sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu, zrotra tathA eka mana hotA hai| tathA pA~ca karma indriyA~ hotI hai - [ 125 -- vacana, caraNa, hasta, liMga, gudA / tathA pA~ca tanmAtrA hotI hai- rUpa, rasa, gandha, sparza, shbd| tathA rUpase agni, rasase jala, gandhase pRthvI, sparzase pavana, zabdase AkAza - isa prakAra hue kahate haiN| isa prakAra caubIsa tattva to prakRtisvarUpa haiM; inase bhinna nirguNa karttA-bhoktA eka purUSa hai / isa prakAra paccIsa tattva kahate haiM so yaha kalpita haiM; kyoMki rAjasAdika guNa Azraya binA kaise hoMge ? inakA Azraya to cetana dravya hI sambhava hai| tathA inase buddhi huI kahate haiM so buddhi nAma to jJAnakA hai, aura jJAnaguNadhArI padArthameM yaha hotI dekhI jAtI hai, to isase jJAna huA kaise mAneM ? koI kahe - buddhi alaga hai, jJAna alaga hai, taba mana to pahale solaha mAtrAmeM kahA, aura jJAna alaga kahoge to buddhi kisakA nAma ThaharegA ? tathA usase ahaMkAra huA kahA so paravastu meM 'maiM karatA hU~ ' aisA mAnanekA nAma ahaMkAra hai, sAkSIbhUta jAnanese to ahaMkAra hotA nahIM hai, to jJAnase utpanna kaise kahA jAtA hai ? 1 prakRtamahAMstatA'haMkArastasmAdgaNazca SoDazaka: / tasmAdapi SoDazakAtpaMcabhyaH paMca bhUtAni / / [ sAMkhya kA0 12 ] tathA ahaMkAra dvArA solaha mAtrAe~ kahIM, unameM pA~ca jJAnaindriyA~ kahIM, so zarIrameM netrAdi AkArarUpa dravyedriyA~ haiM ve to pRthvI Adivat jar3a dekhI jAtI hai aura varNAdikake jAnanerUpa bhAvaindriyA~ haiM so jJAnarUpa haiM, ahaMkArakA kyA prayojana hai ? koI -kisIkoahaMkAra, buddhi rahita dekhanemeM AtA hai vahA~ ahaMkAra dvArA utpanna honA kaise sambhava hai ? tathA mana kahA, so indriyavat hI mana hai; kyoMki dravyamana zarIrarUpa hai, bhAvamana jJAnarUpa hai| tathA pA~ca karmaindriya kahate haiM so yaha to zarIrake aMga haiM, mUrtika haiN| amUrtika ahaMkArase inakA utpanna honA kaise mAne ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 126] [mokSamArgaprakAzaka tathA karma indriyA~ pA~ca hI to nahIM haiM, zarIrake sarva aMga kAryakArI haiN| tathA varNana to sarva jIvAzrita hai, manuSyAzrita hI to nahIM hai, isaliye sUMDa, pUMcha ityAdi aMga bhI karma indriyA~ haiM; pA~ca hIkI saMkhyA kisaliye kahate haiM ? tathA sparzAdika pA~ca tanmAtrA kahIM, so rUpAdi kucha alaga vastu nahIM haiM, ve to paramANuoM se tanmaya guNa haiM; ve alaga kaise utpanna hue? tathA ahaMkAra to amUrtika jIva kA pariNAma hai, isaliye yaha mUrtika guNa usase kaise utpanna hue mAne ? tathA ina pA~coMse agni Adi utpanna kahate haiM so pratyakSa jhUTha hai| rUpAdika aura agni Adikake to sahabhUta guNa-guNI sambandha hai, kathana mAtra bhinna hai, vastubheda nahIM hai| kisI prakAra koI bhinna hote bhAsita nahIM hote, kathanamAtra se bheda utpanna karate haiM; isaliye rUpAdise agni Adi utpanna hue kaise kaheM ? tathA kahanemeM bhI guNImeM guNa haiM, guNase guNI utpanna huA kaise mAne ? tathA inase bhinna eka puruSa kahate haiM, parantu usakA svarUpa avyaktavya kahakara pratyuttara nahIM karate, to kauna samajhe ? kaisA hai, kahA~ hai, kaise kartA-hartA hai, so btlaa| jo batalAyegA usImeM vicAra karanese anyathApanA bhAsita hogaa| isa prakAra sAMkhyamata dvArA kalpita tattva mithyA jaannaa| tathA puruSako prakRtise bhinna jAnanekA nAma mokSamArga kahate haiM; so prathama to prakRti aura puruSa koI hai hI nahIM tathA mAtra jAnanehIse to siddhi hotI nahIM hai; jAnakara rAgAdika miTAne para siddhi hotI hai| parantu isa prakAra jAnanese kucha rAgAdika nahIM ghttte| prakRtikA kartavya mAne, Apa akartA rahe; to kisaliye Apa rAgAdika kama karegA? isaliye yaha mokSamArga nahIM hai| tathA prakRti- puruSakA bhinna honA use mokSa kahate haiN| so paccIsa tattvoMmeM caubIsa tattva to prakRti sambandhI kahe , eka puruSa bhinna kahA; so ve to bhinna haiM hI; aura koI jIva padArtha paccIsa tattvoMmeM kahA hI nhiiN| tathA puruSahIko prakRtikA saMyoga honepara jIva saMjJA hotI hai to puruSa nyAre-nyAre prakRti sahita haiM, pazcAt sAdhana dvArA koI puruSa prakRti rahita hotA hai-aisA siddha huA, eka puruSa na tthhraa| tathA prakRti puruSakI bhUla hai yA kisI vyaMtarIvat bhinna hI hai, jo jIvako A lagatI hai ? yadi usakI bhUla hai to prakRtise indriyAdika va sparzAdika tattva utpanna hue kaise mAne ? aura alaga hai to vaha bhI eka vastu hai, sarva kartavya usakA tthhraa| puruSakA kucha kartavya hI nahIM rahA, taba kisaliye upadeza dete haiM ? isa prakAra yaha mokSa mAnanA mithyA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [ 127 tathA vahA~ pratyakSa , anumAna, Agama yaha tIna pramANa kahate haiM; parantu unake satyaasatya kA nirNaya jaina ke nyAyagranthoM se jaannaa| tathA isa sAMkhyamata meM koI to Izvara ko mAnate nahIM haiM, kitanehI eka puruSako Izvara mAnate haiM, kitane hI ziva ko, kitane hI nArAyaNa ko deva mAnate haiN| apanI icchAnusAra kalpanA karate haiM, kucha nizcaya nahIM hai| tathA isa mata meM kitane hI jaTA dhAraNa karate haiM, kitane hI coTI rakhate haiM, kitane hI muNDita hote haiM, kitane hI katthaI vastra pahinate haiM; ityAdi aneka prakAra se bheSa dhAraNa karake tattvajJAna ke Azraya se mahanta kahalAte isa prakAra sAMkhyamata kA nirUpaNa kiyaa| zivamata tathA zivamata meM do bheda haiM- naiyAyika, vaishessik| naiyAyikamata vahA~ naiyAyikamata meM solaha tattva kahate haiM-pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, dRSTAnta, siddhAnta, avayava, tarka, nirNaya, vAda, jalpa, vitaNDA, hetvAbhAsa, chala, jAti, nigrhsthaan| vahA~ pramANa cAra prakAra ke kahate haiM- pratyakSa , anumAna, zabda, upmaa| tathA AtmA, deha, artha, buddhi ityAdi prameya kahate haiN| 'tathA yaha kyA hai ?' usakA nAma saMzaya hai| jisake artha pravRtti ho so prayojana hai| jise vAdI-prativAdI mAneM so dRSTAnta hai| dRSTAnta dvArA jise ThaharAyeM vaha siddhAnta hai| tathA anumAna ke pratijJA Adi pA~ca aMga vaha avayava haiN| saMzaya dUra honepara kisI vicAra se ThIka ho so tarka hai| pazcAta pratItirUpa jAnanA so nirNaya hai| AcArya-ziSya meM pakSa-pratipakSa dvArA abhyAsa so vAda hai| jAnane kI icchArUpa kathAmeM jo chala-jAti Adi dUSaNa ho so jalpa hai| pratipakSa rahita vAda so vitaMDA hai| sacce hetu nahIM haiM aise asiddha Adi bheda sahita hetvAbhAsa hai| chalasahita vacana so chala hai| sacca dUSaNa nahIM haiM aise dUSaNAbhAsa so jAti hai| jisase prativAdI kA nigraha ho so nigraha -sthAna hai| isa prakAra saMzayAdi tattva kahe haiM, so yaha koI vastusvarUpa tattva to haiM nhiiN| jJAnakA nirNaya karane ko va vAda dvArA pAMDitya pragaTa karane ko kAraNabhUta vicArarUpa tattva kahe haiM; so inase paramArthakArya kyA hogA? kAma-krodhAdi bhAvako miTAkara nirAkula honA so kArya hai; vaha prayojanato yahA~ kucha dikhAyA nahIM hai, paMDitAI kI nAnA yuktiyA~ banAyIM, so yaha bhI eka cAturya hai isaliye yaha tattvabhUta nahIM haiN| phira kahoge - inako jAne binA prayojanabhUta tattvoMkA nirNaya nahIM kara sakate, isaliye yaha tattva kaheM haiM; so aisI paramparA to vyAkaraNavAle bhI kahate haiM ki - vyAkaraNa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 128] [ mokSamArgaprakAzaka par3hanese arthakA nirNaya hotA hai, va bhojanAdikake adhikArI bhI kahate haiM ki bhojana karanese zarIra kI sthiratA honepara tattvanirNaya karane meM samartha hote haiM; so aisI yukti kAryakArI nahIM haiN| tathA yadi kahoge ki - vyAkaraNa , bhojanAdika to avazya tattvajJAna ko kAraNa nahIM haiM, laukika kArya sAdhaneko kAraNa haiM; so jaise yaha haiM usI prakAra tumhAre kahe tattva bhI laukika (kArya) sAdhaneko hI kAraNa hote haiN| jisa prakAra indriyAdikake jAnane ko yakSAdi pramANa kahA. va sthANa-paruSAdimeM saMzayAdikakA nirUpaNa kiyaa| isaliye jinako jAnanese avazya kAma-krodhAdi dUra hoM, nirAkulatA utpannaho, ve hI tattva kAryakArI haiN| phira kahoge ki - prameya tattvameM AtmAdikakA nirNaya hotA hai so kAryakArI hai; so prameya to sarva hI vastu hai, pramitikA viSaya nahIM hai aisI koI bhI vastu nahIM hai; isaliye prameya tattva kisaliye kahe ? AtmA Adi tattva kahanA the| tathA AtmAdikakA bhI svarUpa anyathA prarUpita kiyA hai aisA pakSapAta rahita vicAra karane para bhAsita hotA hai| jaise AtmA ke do bheda kahate haiM - paramAtmA, jiivaatmaa| vahA~ paramAtmA ko sarvakA kartA batalAte haiN| vahA~ aisA anumAna karate haiM ki - yaha jagata karttA dvArA utpanna huA hai, kyoMki yaha kArya hai| jo kArya hai vaha kartA dvArA utpanna hai jaise - ghttaadik| parantu yaha anumAnAbhAsa hai; kyoMki aisA anumAnAntara saMbhava hai| yaha sarva jagata kartA dvArA utpanna nahIM hai, kyoMki isameM akAryarUpa padArtha bhI haiN| jo akArya haiM so karttA dvArA utpanna nahIM haiM, jaise - sUrya bimbaadik| kyoMki aneka padArthoM ke samudAyarUpa jagata meM koI padArtha kRtrima haiM so manuSyAdika dvArA kiye hote haiM, koI akRtrima haiM so unakA koI karttA nahIM hai| yaha pratyakSAdi pramANake agocara haiM isaliye Izvarako karttA mAnanA mithyA tathA jIvAtmAko pratyeka zarIra bhinna-bhinna kahate haiM, so yaha satya hai; parantu mukta honeke pazcAt bhI bhinnahI mAnanA yogya hai| vizeSa to pahale kahA hI hai| isI prakAra anya tattvoMko mithyA prarUpita karate haiN| tathA pramANAdikake svarUpakI bhI anyathA kalpanA karate haiM vaha jaina granthoMse parIkSA karane para bhAsita hotA hai| isa prakAra naiyAyika matameM kahe kalpita tattva jaannaa| vaizeSikamata tathA vaizeSikamata meM chaha tattva kahe haiN| dravya, guNa, karma, sAmAnya , vizeSa, smvaay| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra ] [ 129 vahA~ dravya nau prakAra haiM pRthvI, jala, agni, vAyu, AkAza, kAla, dizA, AtmA, mn| vahA~ pRthvI, jala, agni aura vAyu ke paramANu bhinna-bhinna haiM; ve paramANu nitya haiM; unase kAryarUpa pRthvI Adi hote haiM so anitya haiM / parantu aisA kahanA pratyakSAdise viruddha hai| IMdhanarUpa pRthvI Adike paramANu agnirUpa hote dekhe jAte haiM, agni ke paramANu rAkharUpa pRthvI hote dekhe jAte haiN| jalake paramANu muktAphala (motI) rUpa pRthvI hote dekhe jAte haiN| phira yadi tU kahegA- ve paramANu cale jAte haiM, dUsare hI paramANu unarUpa hote haiM, so pratyakSako asatya ThaharAtA hai| aisI koI prabala yukti kaha to isI prakAra mAneM, parantu kevala kahanese hI aisA ThaharatA nahIM hai| isaliye saba paramANuoMkI eka pudgalarUpa mUrtika jAta hai, vaha pRthvI Adi aneka avasthArUpa pariNamita hotI hai| - yaha tathA ina pRthvI AdikA kahIM pRthak zarIra ThaharAte haiM, so mithyA hI hai; kyoMki usakA koI pramANa nahIM hai / aura pRthvI Adi to paramANupiNDa haiM; inakA zarIra anyatra, anyatra - aisA sambhava nahIM hai isaliye yaha mithyA hai| tathA jahA~ padArtha aTake nahIM aisI jo pola use AkAza kahate hai, kSaNa, pala Adiko kAla kahate haiM; so yaha donoM hI avastu haiM, yaha sattArUpa padArtha nahIM haiN| padArthoMke kSetra - pariNamanAdikakA pUrvApara vicAra karaneke artha inakI kalpanA karate haiN| tathA dizA kucha hai hI nahIM; AkAzameM khaNDa kalpanA dvArA dizA mAnate haiN| tathA AtmA do prakAra se kahate haiM; so pahale nirUpaNa kiyA hI hai| tathA mana koI pRthak padArtha nahIM haiN| bhAva mana to jJAnarUpa hai so AtmAkA svarUpa hai, paramANuoMkA piNDa hai so zarIra kA aMga hai / isa prakAra yaha dravya kalpita jAnanA / dravyamana tathA caubIsa guNa kahate haiM sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabda, saMkhyA, vibhAga, saMyoga, pariNAma, pRthakatva, paratva, aparatva, buddhi, sukha, duHkha, icchA, dharma, adharma, prayatna, saMskAra, dveSa, sneha, gurutva, dravyatva / so inameM sparzAdika guNa to paramANuoM meM pAye jAte haiM; parantu pRthvIko gaMndhavatI hI kahanA, jalako zIta sparzavAna hI kahanA ityAdi mithyA hai; kyoMki kisI pRthvImeM gaMdhakI mukhyatA bhAsita nahIM hotI, koI jala uSNa dekhA jAtA haiityAdi pratyakSAdi se viruddha hai| tathA zabdako AkAza kA guNa kahate haiM, so mithyA hai; zabda to bhIMta Adise rukatA hai isaliye mUrtika hai, aura AkAza amUrtika sarvavyApI hai / bhIMtameM AkAza rahe aura zabdaguNa praveza na kara sake, yaha kaise banegA ? tathA saMkhyAdika haiM so vastumeM to kucha hai nahIM, anya padArthakI apekSA anya padArthakI hInAdhikatA jAnaneko apane jJAnameM saMkhyAdikakI kalpanA dvArA vicAra karate haiN| tathA buddhi Adi haiM so AtmA kA pariNamana hai, vahA~ buddhi nAma jJAnakA hai to AtmAkA guNa hai hI, aura manakA nAma hai to mana to dravyoMmeM - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 130] [mokSamArgaprakAzaka kahA hI thA, yahA~ guNa kisaliye kahA ? tathA sukhAdika hai so AtmAmeM kadAcit pAye jAte haiM, AtmAke lakSaNabhUta to yaha guNa haiM nahIM, avyAptapanese lakSaNAbhAsa hai| tathA snigdhAdi pudgalaparamANumeM pAye jAte haiM, so snigdha gurutva ityAdi to sparzana indriya dvArA jAne jAte haiM, isaliye sparzaguNameM garbhita hue, alaga kisaliye kahe ? tathA dravyatva guNa jalameM kahA, so aise to agni AdimeM UrdhvagamanatvAdi pAye jAte haiN| yA to sarva kahanA the yA sAmAnyameM garbhita karanA the| isa prakAra yaha guNa kahe ve bhI kalpita haiN| tathA karma pA~ca prakArake kahate haiM - utkSepaNa, avakSepaNa, AkuMcana, prasAraNa, yamana; so yaha to zarIra kI ceSTAe~ haiM; inako alaga kahanekA artha kyA ? tathA itanI hI ceSTAe~ to hotI nahIM haiM, ceSTAe~ to bahuta hI prakArakI hotI haiN| tathA inako alaga hI tattva saMjJA kahI; so yA to alaga padArtha hoM to unheM alaga tattva kahanA thA, yA kAma-krodhAdi miTAnemeM vizeSa prayojanabhUta hoM to tattva kahanA thA; so dono hI nahIM hai| aura aise hI kaha denA ho to pASANAdikakI aneka avasthAe~ hotI haiM so kahA karo, kucha sAdhya nahIM haiN| tathA sAmAnya do prakArase hai - para aura apr| vahA~ para to sattArUpa hai, apara dravyatvAdirUpa hai| tathA jinakI nitya dravyameM pravRtti ho ve vizeSa haiM; ayutasiddha sambandhakA nAma samavAya hai| yaha sAmAnyAdika to bahutoMko eka prakAra dvArA va eka vastumeM bhedakalpanA dvArA va bhedakalpanA apekSA sambandha mAnanese apane vicArahImeM hote haiM, koI alaga padArtha to haiM nhiiN| tathA inake jAnanese kAma-krodhAdi miTAnerUpa vizeSa prayojanakI bhI siddhi nahIM hai, isaliye inako tattva kisaliye kahA ? aura aise hI tattva kahanA the to prameyatvAdi vastuke ananta dharma haiM va saMmbandha, AdhArAdika kArakoM ke aneka prakAra vastumeM sambhavita haiM, isaliye yA to sarva kahanA the yA prayojana jAnakara kahanA the| isaliye yaha sAmAnyAdi tattva bhI vRthA hI kahe haiN| isa prakAra vaizeSikoM dvArA kahe tattva kalpita jaannaa| tathA vaizeSika do hI pramANa mAnate haiM - pratyakSa aura anumaan| so inake satyaasatyakA nirNaya jaina nyAya granthoMse jaannaa| tathA naiyAyika to kahate haiM - viSaya, indriya, buddhi, zarIra, sukha, duHkhoMke abhAvase AtmAkI sthiti so mukti hai| aura vaizeSika kahate haiM - caubIsa guNoMmeM buddhi Adi nau 1 devAgama, yuktyAnuzAsana, aSTasahastrI, nyAyavinizcaya, siddhivinizcaya, pramANasaMgraha, tattvArthazlokavArtika, rAjavArtika, prameyakamalamArtaNDa aura nyAyakumudacandrAdi dArzanika granthoMse jAnanA chiye| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [131 guNoMkA abhAva so mukti hai| yahA~ buddhikA abhAva kahA, so buddhi nAma jJAnakA hai aura jJAnakA adhikaraNapanA AtmAkA lakSaNa kahA thA; aba jJAnakA abhAva honepara lakSaNakA abhAva honese lakSyakA bhI abhAva hogA, taba AtmAkI sthiti kisa prakAra rahI ? aura yadi buddhi nAma manakA hai to bhAvamana to jJAnarUpa hai hI aura dravyamana zarIrarUpa hai so mukta honepara dravyamanakA sambandha chUTatA hI hai, to jar3a dravya mana kA nAma buddhi kaise hogA? tathA manavat hI indriyA~ jaannaa| tathA viSayakA abhAva ho, to sparzAdi viSayoMkA jAnanA miTatA hai, taba jJAna kisakA nAma ThaharegA? aura una viSayoMkA abhAva hogA to lokakA abhAva hogaa| tathA sukhakA abhAva kahA, so sukhahIke artha upAya karate haiM; usakA jaba abhAva hogA, taba upAdeya kaise hogA ? tathA yadi vahA~ AkulatAmaya indriyajanita sukhakA abhAva huA kaheM to yaha satya hai; kyoMki nirAkulatA lakSaNa atIndriya sukha to vahA~ sampUrNa sambhava hai, isaliye sukhakA abhAva nahIM hai| tathA zarIra duHkha, dveSAdikakA vahA~ abhAva kahate haiM so satya hai| tathA zivamatameM karttA nirgaNaIzvara ziva hai, use deva mAnate haiM; so usake svarUpakA anyathApanA pUrvokta prakArase jaannaa| tathA yahA~ bhasma, kopIna, jaTA, janeU ityAdi cihnoM sahita bheSa hote haiM so AcArAdi bhedase cAra prakAra haiM:- zaiva, pAzupata, mahAvratI, kaalmukh| so yaha rAgAdi sahita haiM isaliye suliMga nahIM haiN| isaprakAra zivamatakA nirUpaNa kiyaa| mimAMsakamata aba mImAMsakamatakA svarUpa kahate haiN| mImAMsaka do prakArake haiM:- brahmavAdI aura krmvaadii| vahA~ brahmavAdI to 'yaha sarva brahma hai, dUsarA koI nahIM hai' aisA vedAnta meM advaita brahmako nirUpita karate haiM; tathA 'AtmAmeM laya honA so mukti' kahate haiN| inakA mithyApanA pahale dikhAyA hai so vicaarnaa| tathA karmavAdI kriyA, AcAra, yajJAdika kAryoMkA karttavyapanA prarUpita karate haiM so ina kriyAoM meM rAgAdikakA sadbhAva pAyA jAtA hai, isaliye yaha kArya kuchabhI kAryakArI nahIM haiN| tathA vahA~ 'bhaTTa' aura 'prabhAkara' dvArA kI huI do paddhatiyA~ haiN| vahA~ bhaTTa to chaha pramANa mAnate haiM - pratyakSa , anumAna, veda, upamA, arthApatti, abhaav| tathA prabhAkara abhAva binA pA~ca hI pramANa mAnate haiM, so inakA satyAsatyapanA jaina zAstroMse jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 132] [mokSamArgaprakAzaka tathA vahA~ SaTkarma sahita brahmasutrake dhAraka, zUdrake annAdikake tyAgI, gRhasthAzrama hai nAma jinakA aise bhaTTa haiN| tathA vedAntameM yajJopavIta rahita, vipraannAdikake grAhI, bhagavat hai nAma jinakA ve cAra prakArake haiM - kuTIcara, bahUdaka , haMsa, prmhNs| so yaha kucha tyAgase santuSTa hue haiM, parantu jJAna-zraddhAnakA mithyApanA aura rAgAdikakA sadbhAva inake pAyA jAtA hai; isaliye yaha bheSa kAryakArI nahIM haiN| jaiminIyamata tathA yahI jaiminIyamata hai; so isa prakAra kahate haiM: sarvajJadeva koI hai nahIM; nitya vedavacana haiM unase yathArtha nirNaya hotA hai| isaliye pahale vedapATha dvArA kriyA meM pravartanA vaha to nodanA (preraNA); vahI hai lakSaNa jisakA aise dharmakA sAdhana krnaa| jaise kahate haiM ki - 'svaH kAmo'gniM yajet ' svargAbhilASI agniko pUje; ityAdi nirUpaNa karate haiN| yahA~ pUchate haiM - zaiva, sAMkhya, naiyAyikAdi sabhI vedako mAnate haiM, tuma bhI mAnate ho; tumhAre va una sabake tattvAdi nirUpaNameM paraspara viruddhatA pAyI jAtI hai so kyA kAraNa hai ? yadi vedahImeM kahIM kucha, kahIM kucha nirUpaNa kiyA hai, to usakI pramANatA kaise rahI ? aura yadi matavAle hI kahIM kucha, kahIM kucha nirUpaNa karate haiM to tuma paraspara jhagar3a-nirNaya karake ekako vedakA anusArI anyako vedase parAGmukha tthhro| so hameM to yaha bhAsita hotA hai -vedahImeM pUrvApara viruddhatAsahita nirUpaNa hai| isaliye usakA apanI-apanI icchAnusAra artha grahaNa karake alaga-alaga matoMke adhikArI hue haiN| parantu aise vedako pramANa kaise kareM ? tathA agni pUjanese svarga hotA hai, so agniko manuSyase uttama kaise mAneM ? pratyakSa viruddha hai| tathA vaha svargadAtA kaise hogI? isI prakAra anya vedavacana pramANaviruddha haiN| tathA vedameM brahmA kahA hai, to sarvajJa kyoM nahIM mAnate ? ityAdi prakArase jaiminIyamata kalpita jaannaa| bauddhamata aba bauddhamata kA svarUpa kahate haiM: bauddhamatameM cAra Aryasatya' prarUpita karate haiM-duHkha, Ayatana, samudAya, maarg| duHkhamAyatanaM caiva tataH samudAyo mataH / mArgazcetyasya ca vyAkhyA krameNa zrayatAmataH / / 36 / / vi0vi0 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [133 vahA~ saMsArIke skandharUpa vaha duHkha hai| vaha pA~ca prakAra kA hai-vijJAna, vedanA, saMjJA, saMskAra, ruup| vahA~ rUpAdikakA jAnanA so vijJAna hai; sukha-duHkhakA anubhavana karanA so vedanA hai; sote kA jAganA so saMjJA hai; par3hA thA use yAda karanA so saMskAra hai; rUpakA dhAraNa so rUpa hai| yahA~ vijJAnAdikako duHkha kahA so mithyA hai; duHkha to kAma-krodhAdika haiM, jJAna duHkha nahIM hai| yaha to pratyakSa dekhate haiM ki kisIke jJAna thor3A hai aura krodha-lobhAdika bahata haiM so da:khI haiM; kisIke jJAna bahata hai kAma-krodhAdi alpa hai va nahIM haiM so sukhI hai| isaliye vijJAnAdika duHkha nahIM hai| tathA Ayatana bAraha kahe haiM - pA~ca indriyA~ aura unake zabdAdika pA~ca viSaya, eka mana aura eka dhrmaaytn| so yaha Ayatana kisa artha kahe haiM ? sabako kSaNika kahate haiM, to inakA kyA prayojana hai ? tathA jisase rAgAdikake gaNa utpanna hote haiM aisA AtmA aura AtmIya hai nAma jisakA so samudAya hai| vahA~ ahaMrUpa AtmA aura mamarUpa AtmIya jAnanA, parantu kSaNika mAnanese inako bhI kahanekA kucha prayojana nahIM hai| tathA sarva saMskAra kSaNika haiM, aisI vAsanA so mArga hai| parantu bahuta kAla sthAyI kitanI hI vastue~ pratyakSa dekhI jAtI haiN| tU kahegA - eka avasthA nahIM rahatI; so yaha hama bhI mAnate haiN| sUkSma paryAya kSaNasthAyI hai| tathA usI vastukA nAza mAnate haiM; parantu yaha to hotA dikhAI nahIM detA, hama kaise mAne ? tathA bAla-vRddhAdi avasthAmeM eka AtmAkA astitva bhAsita hotA hai; yadi eka nahIM hai to pUrva-uttara kAryakA eka kartA kaise mAnate yadi tU kahegA-saMskArase hai, to saMskAra kisake haiM ? jisake haiM vaha nitya hai yA kSaNika hai ? nitya hai to sarva kSaNika kaise kahate haiM ? kSaNika hai to jisakA AdhAra hI kSaNika hai usa saMskArakI paramparA kaise kahate haiM ? tathA sarva kSaNika huA taba Apa bhI kSaNika huaa| tU aisI vAsanAko mArga kahatA hai, parantu isa mArgake phalako Apa to prApta 1 duHkha saMsAriNaH skandhAste ca pnycprkiirtitaaH| vijJAnaM vedanA saMjJA saMskArorUpameva ca / / 37 / / vi0 vi0 rUpaM paMcendriyANyarthAH paMcAvijJAptireva ca / tavdijJAnAzrayA rUpaprasAdAzcakSurAdayAH / / 7 / / vedanAnubhavaH saMjJA nimittodagrahaNAtmikA / saMskAraskandhazcaturyonye saMskArAsta ime try|| 15 / / vijJAnaM prati vijJapti / a0 ko0 ( 1 ] Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 134] [mokSamArgaprakAzaka karatA hI nahIM hai, kisaliye isa mArga meM pravartatA hai ? tathA tere matameM nirarthaka zAstra kisaliye banAye ? upadeza to kucha karttavya dvArA phala prApta karaneke artha diyA jAtA hai| isa prakAra yaha mArga mithyA hai| tathA rAgAdika jJAna saMtAna vAsanAkA uccheda arthAta nirodha use mokSa kahate haiN| parantu kSaNika huA taba mokSa kisako kahatA hai ? aura rAgAdikakA abhAva honA to hama bhI mAnate haiM; parantu jJAnAdika apane svarUpakA abhAva honepara to apanA abhAva hogA, usakA upAya karanA kaise hitakArI hogA? hitAhitakA vicAra karanevAlA to jJAnahI hai; so apane abhAvako jJAnI hita kaise mAnegA ? tathA bauddhamatameM do pramANa mAnate haiM- pratyakSa aura anumaan| isake satyAsatyakA nirUpaNa jaina zAstroMse jaannaa| tathA yadi ye do hI pramANa haiM to inake zAstra apramANa hue, unakA nirUpaNa kisa artha kiyA ? pratyakSa-anumAna to jIva Apa hI kara leMge, tumane zAstra kisaliye banAye ? tathA vahA~ sugatako deva mAnate haiM aura usakA svarUpa nagna va vikriyArUpa sthApita karate haiM so viDambanA rUpa hai| tathA kamaNDala aura raktAmbarake dhArI, pUrvAhameM bhojana karanevAle ityAdi liMgarUpa bauddhamatake bhikSuka haiM; so kSaNikako bheSa dhAraNa karanekA kyA prayojana? parantu mahaMtatA ke artha kalpita nirUpaNa karanA aura bheSa dhAraNa karanA hotA hai| isa prakAra bauddhoM ke cAra prakAra haiM - vaibhASika, sautrAMtika, yogAcAra, maadhymik| vahA~ vaibhASika to jJAna sahita padArthako mAnate haiM; sautrAMtika pratyakSa yaha dikhAI detA hai, yahI hai isase pare kucha nahIM hai aisA mAnate haiN| yogAcAroM ke AcAra sahita buddhi pAyI jAtI hai; tathA mAdhyamika haiM ve padArthake Azraya binA jJAnahIko mAnate haiN| ve apanI-apanI kalpanA karate haiM; parantu vicAra karanepara kucha ThikAnekI bAta nahIM hai| isa prakAra bauddhamatakA nirUpaNa kiyaa| cArvAkamata aba cArvAkamata kA svarUpa kahate haiM: koI sarvajJadeva, dharma, adharma, mokSa hai nahIM, puNya-pApakA phala hai nahIM, paraloka hai nahIM; yaha indriyagocara jitanA hai vaha loka hai - aisA cArvAka kahatA hai| so vahA~ usase pUchate haiM- sarvajJadeva isa kAla-kSetra meM nahIM haiM yA sarvadA sarvatra nahIM haiM ? isa kAla-kSetra meM to hama bhI nahIM mAnate haiM, parantu sarva kAla-kSetra meM nahIM haiM aisA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra ] [ 135 jAnanA sarvajJa ke binA kisake huA ? jo sarva kSetra - kAlakI jAne vahI sarvajJa aura nahIM jAnatA to niSedha kaise karatA hai ? tathA dharma-adharma loka meM prasiddha haiN| yadi ve kalpita hoM to sarvajana-suprasiddha kaise hote? tathA dharma-adharmarUpa pariNati hotI dekhI jAtI hai, usase varttamAnahImeM sukhI - duHkhI hote haiM; inheM kaise na mAne ? aura mokSakA honA anumAnameM AtA hai| krodhAdika doSa kisIke hIna haiM, kisIke adhika haiM, to mAluma hotA hai kisIke inakI nAsti bhI hotI hogI / aura jJAnAdi guNa kisIke hIna, kisIke adhika bhAsita hote haiM; isaliye mAluma hotA hai kisIke sampUrNa bhI hote hoNge| isaprakAra jisake samasta doSakI hAnI, guNoMkI prApti ho; vahI mokSa avasthA hai / tathA puNya-pApakA phala bhI dekhate haiN| koI udyama karane para bhI daridrI rahatA hai, kisIke svayameva lakSmI hotI hai; koI zarIrakA yatna karane para bhI rogI rahatA hai, kisIke binA hI yatna nirogatA rahatI ityAdi pratyakSa dekhA jAtA hai; so isakA kAraNa koI to hogA? jo isakA kAraNa vahI puNya-pApa hai / tathA paraloka bhI pratyakSa - anumAnase bhAsita hotA hai / vyaMtarAdi haiM ve aisA kahate dekhe jAte haiM maiM amuka thA so deva huA hU~ / ' tathA tU kahegA 'yaha to pavana hai"; so hama to 'maiM hU~ ' ityAdi cetanAbhAva jisake Azrayase pAye jAte haiM usIko AtmA kahate haiM, usakA nAma pavana kahatA hai / parantu pavana to bhIta Adise aTakatI hai, AtmA mu~dA (banda) hone para bhI aTakatA nahIM hai; isaliye pavana kaise mAne ? -- tathA jitanA indriyagocara hai utanA hI loka kahatA hai; parantu tere indriyagocara to thor3e se bhI yojana dUravartI kSetra aura thor3AsA atIta - anAgata kAla aise kSetra - kAlavartI bhI padArtha nahIM ho sakate, aura dUra dezakI va bahuta kAlakI bAteM paramparAse sunate hI haiM; isaliye sabakA jAnanA tere nahIM hai, tU itanA hI loka kisa prakAra kahatA hai ? tathA cArvAkamatameM kahate haiM ki pRthvI, apa, teja, vAyu, AkAza milanese cetanA ho AtI hai| so marane para pRthvI Adi yahA~ rahe, cetanAvAna padArtha gayA so vyaMtarAdi huA; jo pratyakSa bhinna-bhinna dekhe jAte haiN| tathA eka zarIrameM pRthvI Adi to bhinna-bhinna bhAsita hote haiM, cetanA eka bhAsita hotI hai| yadi pRthvI Adike AdhArase cetanA ho to hAr3a, rakta ucchvAsAdikake alaga-alaga cetanA hogii| tathA hAtha Adiko kATanepara jisa prakAra usake sAtha varNAdika rahate haiM, usI prakAra cetanA bhI rahegI / tathA ahaMkAra, buddhito cetanAke haiM, so pRthvI AdirUpa zarIra to yahA~ hI rahA, taba vyaMtarAdi paryAyameM pUrvaparyAyakA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 136 ] [ mokSamArgaprakAzaka ahaMpanA dekhA jAtA hai so kisa prakAra hotA hai ? tathA pUrvaparyAyake gupta samAcAra pragaTa karate haiM so yaha jAnanA kisake sAtha gayA ? jisake sAtha jAnanA gayA vahI AtmA hai| tathA cArvAkamatameM khAnA, pInA, bhoga-vilAsa karanA ityAdi svacchaMnda vRttikA upadeza hai; parantu aise to jagata svayameva hI pravartatA hai| vahA~ zAstrAdi banAkara kyA bhalA honekA upadeza diyA ? tU kahegA - tapazcaraNa, zIla, saMyamAdi chur3Aneke artha upadeza diyA; to ina kAryoM meM to kaSAya ghaTanese AkulatA ghaTatI hai, isaliye yahIM sukhI honA hotA hai, tathA yaza Adi hotA hai; tU inako chur3Akara kyA bhalA karatA hai ? viSayAsakta jIvoMko suhAtI bAteM kahakara apanA va auroMkA burA karanekA bhaya nahIM hai; svacchaMnda hokara viSaya sevanake artha aisI jhUThI yukti banAtA hai| isa prakAra cArvAkamatakA nirUpaNa kiyaa| anyamata nirAkaraNa upasaMhAra isI prakAra anya aneka mata haiM ve jhUThI kalpita yukti banAkara viSaya-kaSAyAsakta pApI jIvoM dvArA pragaTa kiye gaye haiM; unake zraddhAnAdika dvArA jIvoMkA burA hotA hai| tathA eka jinamata hai so hI satyArthakA prarUpaka hai, sarvajJa vItarAgadeva dvArA bhASita hai; usake zraddhAnAdikase hI jIvoMkA bhalA hotA hai| aise jinamatameM jIvAdi tattvoMkA nirUpaNa kiyA hai| pratyakSa-parokSa do pramANa kahe haiM; sarvajJavItarAga arhatadeva haiM; bAhya-abhyaMtara parigraharahita nigraMtha guru haiN| inakA varNana isa graMtha meM Age vizeSa likheMge so jaannaa| yahA~ koI kahe - tumhAre rAga-dveSa hai, isaliye tuma anyamatakA niSedha karake apane matako sthApita karate ho| usase kahate haiM - yathArtha vastukA prarUpaNa karanemeM rAga-dveSa nahIM hai| kucha apanA prayojana vicArakara anyathA prarUpaNa kareM to rAga-dveSa nAma paaye| phira vaha kahatA hai - yadi rAga-dveSa nahIM hai to anyamata bure aura jainamata bhalA aisA kisa prakAra kahate ho? sAmyabhAva ho to sabako samAna jAno, matapakSa kisaliye karate ho ? usase kahate haiM - bureko burA kahate haiM, bhaleko bhalA kahate haiM; isameM rAga-dveSa kyA kiyA ? tathA bure-bhaleko samAna jAnanA to ajJAna bhAva hai; sAmyabhAva nahIM hai| phira vaha kahatA hai ki - sarva matoMkA prayojana to eka hI hai, isaliye sabako samAna jAnanA? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.Atma Dharma.com for updates pA~cavA adhikAra ] [ 137 usase kahate haiM yadi prayojana eka ho to nAnA mata kisaliye kaheM ? ekamatameM to eka prayojanasahita aneka prakAra vyAkhyAna hotA hai, use alaga mata kauna kahatA hai ? parantu prayojana hI bhinna-bhinna haiM so batalAte haiM : anyamatoMse jainamatakI tulanA jainamatameM eka vItarAgabhAvake poSaNakA prayojana hai; so kathAoMmeM, lokAdikake nirUpaNameM, AcaraNameM, va tattvoMmeM jahA~-tahA~ vItarAgatAkI hI puSTi kI hai| tathA anyamatoM meM sarAgabhAvake poSaNakA prayojana hai; kyoMki kalpita racanA kaSAyI jIva hI karate haiM aura aneka yuktiyA~ banAkara kaSAyabhAvahI kA poSaNa karate haiN| jaise advaita brahmavAdI sarvako brahma mAnane dvArA, sAMkhyamatI sarva kArya prakRtikA mAnakara apaneko zuddha akarttA mAnane dvArA, aura zivamatI tattva jAnanehIse siddhi honA mAnane dvArA, mImAMsaka kaSAyajanita AcaraNako dharma mAnane dvArA, bauddha kSaNika mAnane dvArA, cArvAka paralokAdi na mAnane dvArA viSayabhogAdirUpa kaSAyakAryoMmeM svacchaMnda honekA hI poSaNa karate haiN| yadyapi kisI sthAnapara koI kaSAya ghaTAnekA bhI nirUpaNa karate haiM; to usa chalase anya kisI kaSAyakA poSaNa karate haiN| jisa prakAra gRhakArya chor3akara paramezvarakA bhajana karanA ThaharAyA aura paramezvarakA svarUpa sarAgI ThaharAkara unake Azrayase apane viSaya - kaSAyakA poSaNa karate haiM; tathA jainadharmameM deva-guru-dharmAdikakA svarUpa vItarAga hI nirUpaNa karake kevala vItarAgatAhI kA poSaNa karate haiM - so yaha pragaTa hai / - 1 hama kyA kaheM? anyamatI bhartRharine bhI vairAgya prakaraNameM aisA kahA hai : 1 eko rAgiSu rAjate priyatamAdehArddhadhArI haro, nIrAgeSu jino vimuktalalanAsaGgo na yasmAtparaH / durvArasmaravANapannagaviSavyAsaktamugdho janaH, zeSaH kAmaviDaMbito hi viSayAnbhoktuM na moktuM kSamaH / / 1 / / isameM sarAgiyoMmeM mahAdevako pradhAna kahA aura vItarAgiyoMmeM jinadevako pradhAna kahA hai| tathA sarAgabhAva aura vItarAgabhAvoM meM paraspara pratipakSIpanA hai| yaha dono bhale nahIM haiM; parantu inameM eka hI hitakArI hai aura vaha vItarAgabhAva hI hai; jisake honese tatkAla rAgI puruSoMmeM to eka mahAdeva zobhita hotA hai jisane apanI priyatamA pArvatIko Adhe zarIrameM dhAraNa kara rakhA hai| aura vItarAgiyoMmeM jinadeva zobhita haiM jinake samAna striyoMkA saMga chor3ane vAlA dUsarA koI nahIM hai| zeSa loga to durnivAra kAmadevake bANarUpa sarpoMke viSase mUrchita hue haiM jo kAmakI viDambanAse na to viSayoMko bhalIbhA~ti bhoga hI sakate haiM aura na chor3a hI sakate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 138] [mokSamArgaprakAzaka AkulatA miTanese stuti yogya hotA hai| jisase AgAmI bhalA honA kevala hamahI nahIM kahate, kintu sabhI matavAle kahate haiN| sarAgabhAva honepara tatkAla AkulatA hotI hai, niMdanIka hotA hai, aura AgAmI burA honA bhAsita hotA hai| isaliye jisameM vItarAgabhAvakA prayojana hai aisA jainamata hI iSTa haiN| jinameM sarAgabhAvake prayojana pragaTa kiye haiM aise anyamata aniSTa haiM inheM samAna kaise mAne ? tathA vaha kahate haiM ki- yaha to saca hai; parantu anyamatakI nindA karanese anyamatI duHkhI hoMge virodha utpanna hogA; isaliye nindA kisaliye kareM ? vahA~ kahate haiM ki - hama kaSAyase nindA kareM va auroMko duHkha upajAyeM to hama pApI hI haiM; parantu anyamatake zraddhAnAdise jIvoMke atattvazraddhAna dRr3ha ho, jisase saMsArameM jIva duHkhI hoMge, isaliye karuNAbhAvase yathArtha nirUpaNa kiyA hai| koI binA doSa duHkha pAtA ho, virodha utpanna kare to hama kyA kareM? jaise - madirAkI nindA karanese kalAla du:khI ho, kuzIlakI nindA karanese vezyAdika duHkha pAyeM, aura khoTA-kharA pahicAnanekI parIkSA batalAnese Thaga duHkhI ho to kyA kareM? isI prakAra yadi pApiyoMke bhayase dharmopadeza na deM to jIvoMkA bhalA kaise hogA? aisA to koI upadeza hai nahIM jisase sabhI caina pAyeM ? tathA ve virodha utpanna karate haiM; so virodha to paraspara kareM to hotA hai; parantu hama lar3eMge nahIM, ve Apa hI upazAnta ho jaayeNge| hameM to apane pariNAmoM kA phala hogA / tathA koI kahe - prayojanabhUta jIvAdika tattvoMkA anyathA zraddhAna karanese mithyAdarzanAdika hote haiM, anyamatoMkA zraddhAna karanese kisa prakAra mithyAdarzanAdika hoMge? samAdhAna - anyamatoMmeM viparIta yukti banAkara, jIvAdika tattvoMkA svarUpa yathArtha bhAsita na ho yahI upAya kiyA hai; so kisaliye kiyA hai ? jIvAdi tattvoMkA yathArtha svarUpa bhAsita ho to vItarAgabhAva honepara hI mahaMtapanA bhAsita ho; parantu jo jIva vItarAgI nahIM haiM aura apanI mahaMtatA cAhate haiM, unhoMne sarAgabhAva honepara bhI mahaMtatA manAne ke artha kalpita yukti dvArA anyathA nirUpaNa kiyA hai| ve advaitabrahmAdikake nirUpaNa dvArA jIvaajIvake aura svacchandavRttike poSaNa dvArA Asrava-saMvarAdikake aura sakaSAyIvat va acetanavat mokSa kahane dvArA mokSa ke ayathArtha zraddhAnakA poSaNa karate haiM; isaliye anyamatoMkA anyathApanA pragaTa kiyA hai| inakA anyathApanA bhAsita ho to tattvazraddhAnameM rucivAna ho, aura unakI yuktise bhrama utpanna na ho| isa prakAra anyamatoMkA nirUpaNa kiyaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [139 anyamatake granthoddharaNoMse jainadharma kI samIcInatA aura prAcInatA aba anayamatoMke zAstroMkI hI sAkSIse jinamatakI samIcInatA va prAcInatA pragaTa karate haiM : "bar3A yogavAsiSTha" chattIsa hajAra zloka pramANa hai, usake prathama vairAgya prakaraNameM ahaMkAraniSedha adhyAyameM vasiSTha aura rAmake saMvAdameM aisA kahA hai : rAmovAca-nAhaM rAmo na me vAMchA bhAveSu ca na me mnH| zAMtimAsthAtumicchAmi svAtmanyeva jino yathA' / / 1 / / isameM rAmajI ne jina samAna honekI icchAkI, isaliye rAmajIse jinadevakA uttamapanA pragaTa huA aura prAcInapanA pragaTa huaa| tathA " dakSiNAmUrti-sahastranAma" meM kahA hai : zivovAca - jainamArgarato jaina jina krodho jitaamyH| ___ yahA~ bhagavat kA nAma jainamArgameM rata aura jaina kahA, so isameM jainamArgakI pradhAnatA va prAcInatA pragaTa huii| tathA "vaizampAyanasahastranAma" meM kahA hai : kAlanemirmahAvIraH zUraH zaurijinezvaraH / yahA~ bhagavAnakA nAma jinezvara kahA, isaliye jinezvara bhagavAna haiN| tathA durvAsARSikRta "mahimnistotra" meM aisA kahA hai : tattadarzanamukhyazaktiriti ca tvaM brahmakarmezvarI / kartArhan puruSo harizca savitA buddhaH zivatsvaM guru: / / 1 / / yahA~-"arahaMta tuma ho" isa prakAra bhagavaMta kI stuti kI, isaliye arahaMtake bhagavAnapanA pragaTa huaa| tathA " hanumannATaka" meM aisA kahA hai : yaM zaivAH samupAsate ziva iti brahmeti vedAntinaH bauddhA buddha iti pramANapaTavaH karteti naiyaayikaaH| ' arthAt maiM rAma nahIM hU~, merI kucha icchA nahIM hai aura bhAvoM va padArthoM meM merA mana nahIM hai| maiM to jinadevake samAna apanI AtmA meM hI zAnti sthApanA karanA cAhatA huuN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 140 ] [mokSamArgaprakAzaka arhannityatha jainazAsanarataH karmeti mImAMsakAH / so'yaM vo vidadhAtu vAMchitaphalaM trailokyanAthaH prabhu' / / 1 / / yahA~ chahoM matoMmeM eka Izvara kahA vahA~ arahaMtadevake bhI IzvarapanA pragaTa kiyaa| yahA~ koI kahe - jisa prakAra yahA~ sarva matoMmeM eka Izvara kahA, usI prakAra tuma bhI maano| usase kahate haiM- tumane yaha kahA hai, hamane to nahIM kahA; isaliye tumhAre matameM arahaMtake IzvarapanA siddha huaa| hamAre matameM bhI isI prakAra kaheM to hama bhI zivAdikako Izvara maaneN| jaise koI vyApArI sacce ratna dikhAye, koI jhUThe ratnadikhAye; vahA~ jhUThe ratnoMvAlAto ratnoMkA samAna mulya leneke artha samAna kahatA hai, sacce ratnavAlA kaise samAna mAne ? usI prakAra jainI sacce devAdikA nirUpaNa karatA hai, anyamatI jhUThe nirUpita karatA hai; vahA~ anyamatI apanI samAna mahimAke artha sarvako samAna kahatA hai, parantu jainI kaise mAne ? tathA "rudrayAmalataMtra" meM bhavAnI sahastranAmameM aisA kahA hai : kuNDAsanA jagaddhAtrI buddhamAtA jinezvarI / jinamAtA jinendrA ca zAradA hNsvaahinii|| 1 / / yahA~ bhavAnIke nAma jinezvarI ityAdi kahe, isaliye jinakA uttamapanA pragaTa kiyaa| tathA "gaNezapurANa" meM aisA kahA hai- "jainaM pazupataM saaNkhyN"| tathA "vyAsakRtasUtra" meM aisA kahA hai : jainA ekasminneva vastuni ubhayaM prarUpayanti syAdvAdinaH 2 / ityAdi unake zAstroMmeM jaina nirUpaNa hai, isaliye jainamatakA prAcInapanA bhAsita hotA hai| tathA "bhAgavata" ke paMcamaskandhameM RSabhAvatArakA varNana hai| vahA~ unheM karuNAmaya 1 yaha hanumannATakake maMgalAcaraNakA tIsarA zloka hai| isameM batAyA hai ki jisako zaiva loga ziva kahakara, vedAntI brahma kahakara, bauddha buddhadeva kahakara, naiyAyika karttA kahakara, jainI arhan kahakara mImAMsaka karma kahakara upAsanA karate haiM; vaha trailokyanAtha prabhU tumhAre manorathoMko saphala kreN| 2 prarUpayanti syAdvAdinaH iti kharaDA pratau pAThaH / 3 bhAgavata skaMdha 5, adhyAya 5, 29 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA adhikAra ] [ 141 tRSNAdi rahita, dhyAnamudrAdhArI, sarvAzrama dvArA pUjita kahA hai; unake anusAra arhata rAjAne pravRtti kI aisA kahate haiM / so jisa prakAra rAma - kRSNAdi avatAroMke anusAra anyamata haiN| usI prakAra RSabhAvatArake anusAra jainamata hai, isa prakAra tumhAre mata hI dvArA jainamata pramANa huA / yahA~ itanA vicAra aura karanA cAhiye kRSNAdi avatAroM ke anusAra viSayakaSAyoM kI pravRtti hotI hai; RSabhAvatArake anusAra vItarAga sAmyabhAvakI pravRtti hotI hai| yahA~ dono pravRttiyoMko samAna mAnane se dharma-adharmakA vizeSa nahIM rahegA aura vizeSa mAnane se jo bhalI ho vo aMgIkAra karanA / Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 66 29 tathA 'dazAvatAra caritra" meM - " baddhavApadmAsanaM yo nayanayugamidaM nyasya nAsAgradeze ' ityAdi buddhAvatArakA svarUpa arahaMtadeva samAna likhA hai, so aisA svarUpa pUjya hai to arahaMtadeva pUjya sahaja hI hue / tathA " kAzIkhaMDa" meM devadAsa rAjAko sambodhakara rAjya chur3AyA; vahA~ nArAyaNa to vinayakIrti yati huA, lakSmIko vinayazrI AryikAkI, garur3ako zrAvaka kiyA aisA kathana hai / so jahA~ sambodhana karanA huA vahA~ jainI bheSa banAyA; isalie jaina hitakArI prAcIna pratibhAsita hote haiM / 66 - tathA prabhAsa purANa" meM aisA kahA hai : tathA " bhavasya pazcime bhAge vAmanena tapaH kRtm| tenaiva tapasAkRSTaH zivaH pratyakSatAM gataH / / 1 / / padmAsanamAsInaH zyAmamUrtirdigambaraH / neminAthaH zivetyevaM nAma cakreasya vAmanaH / / 2 / / kalikAle mahAghore sarva pApapraNAzakaH / darzanAtsparzanAdeva koTiyajJaphalapradaH / / 3 / / yahA~ vAmana ko padmAsana digambara neminAthakA darzana huA kahA hai; usIkA nAma ziva kahA hai| tathA usake darzanAdikase koTiyajJakA phala kahA hai so aisA neminAthakA svarUpa to jainI pratyakSa mAnate haiM; so pramANa tthhraa| prabhAsa purANa" meM kahA hai : raivatAdrau jino nemiryugAdirvimalAcale / RSINAmAzramAdeva muktimArgasya kAraNam / / 1 11 -- yahA~ neminAthako jinasaMjJA kahI, unake sthAnako RSikA Azrama muktikA kAraNa kahA aura yugAdike sthAnako bhI aisA hI kahA; isaliye uttama pUjya tthhre| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 142] [ mokSamArgaprakAzaka tathA " nagara purANa" meM bhavAvatAra rahasyameM aisA kahA hai : akArAdihakArantamU dhorephasaMyutam / nAdavindukakalAkrAntaM candramaMDalasannibham / / 1 / / etaddevi paraM tattvaM yo vijanAtitattvataH / saMsArabandhanaM chitvA sa gacchetparamAM gatim / / 2 / / yahA~ 'aha~ ' aise padako paramatattva kahA hai| usake jAnanese paramagatikI prApti kahI ; so 'aha~ ' pada jainamata ukta hai| tathA " nagara purANa" meM kahA hai : dazabhirbhojitairviprai yatphalaM jAyate kRte| munerarhatsubhaktasya tatphalaM jAyate klau|| 1 / / yahA~ kRtayugameM dasa brAhmaNoMko bhojana karAnekA jitanA phala kahA, utanA phala kaliyugameM arhata bhakta muniko bhojana karAnekA kahA hai; isaliye jainamuni uttama tthhre| tathA " manusmRti" meM kahA hai : kulAdibIjaM sarveSAM prathamo vimalavAhanaH / cakSuSmAn yazasvI vAbhicandroatha prsenjit|| 1 / / marudevI ca nAbhizca bharate kula sattamAH / aSTamo marudevyAM tu nAbhejati urakramaH / / 2 / / darzayan vartma vIrANAM suraasurnmskRtH| nItitritayakarttA yo yugAdau prathamo jinH|| 3 / / yahA~ vimalavAhanAdika manu kahe, so jainameM kulakaroMke nAma kahe hai aura yahA~ prathamajinayugake AdimeM mArgakA darzaka tathA surAsura dvArA pUjita kahA; so isI prakAra hai to jainamata yugake AdihIse hai, aura pramANabhUta kaise na kaheM ? tathA RgvedameM aisA kahA hai : o'm trailokya pratiSThitAn caturviMzatitIrthaMkarAn RSabhAdyAn varddhamAnAntAn siddhAn zaraNaM prpdye| o'm pavitra nagnamupavispRsAmahe eSAM nagnaM yeSAM jAtaM yeSAM vIraM suvIraM ityaadi| tathA yajurvedameM aisA kahA hai :o'm namo arhato Rssbhaay| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [143 tathA aisA kahA hai : o'm RSabhapavitraM puruhutamadhvajJaM yajJeSu nagnaM paramaM mAhasastutaM varaM zatru jayaMtaM pazuridramAhatiriti svaahaa| o'm trAtAramiMdraM RSabhaM vdnti| amRtAramiMdraM have sugataM supArzvamiMdraM have zakramarjitaM tadvaddhamAnapuruhUtamiMdraM mAhariti svaahaa| o'm nagnaM sudhIraM digvAsasaM brahmagarbha sanAtanaM upaimi vIraM puruSamarhatamAdityavarNa tamasaH parastAta svaahaa| o'm svastina indro vRddhazravA svatinaH pUSA vizvavedAH svastinastAkSyoM ariSTanemi svastino vhsptirddhaat| dIrghAyastvAyavalAyarvA shbhaajaataay| o'ma rakSa rakSa ariSTanemiH svaahaa| vAmadeva zAntyarthamanuvidhIyate so'smAkaM ariSTanemiH svaahaa| so yahA~ jaina tirthaMkaroMke jo nAma haiM unake pUjanAdi khe| tathA yahA~ yaha bhAsita huA ki- inake pIche veda racanA huI haiN| isa prakAra anyamatake granthoMkI sAkSIse bhI jinamatakI uttamatA aura prAcInatA dRr3ha huii| tathA jinamatako dekhanese ve mata kalpita hI bhAsita hote haiM; isaliye jo apane hitakA icchuka ho vaha pakSapAta chor3akara sacce jainadharmako aMgIkAra kro| tathA anyamatoMmeM pUrvApara virodha bhAsita hotA hai| pahale avatArameM vedakA uddhAra kiyA, vahA~ yajJAdikameM hiMsAdikakA poSaNa kiyA aura buddhAvatArameM yajJake nindaka hokara hiMsAdikakA niSedha kiyaa| vRSabhAvatArameM vItarAga saMyamakA mArga dikhAyA aura kRSNAvatArameM parastrI ramaNAdi viSayakaSAyAdikakA mArga dikhaayaa| aba yaha saMsArI kisakA kahA kare ? kisake anusAra pravarte ? aura ina saba avatAroM ko eka batalAte haiM, parantu eka bhI kadAcit kisI prakAra kadAcit kisI prakAra kahate haiM va pravarttate haiM; to ise unake kahanekI va pravarttanekI pratIti kaise Aye? tathA kahIM krodhAdikaSAyoMkA va viSayoMkA niSedha karate haiM, kahIM lar3anekA va viSayAdi sevanakA upadeza dete haiM; vahA~ prArabdha batalAte haiN| so binA krodhAdi hue apane Apa lar3anA Adi kArya hoM to yaha bhI mAneM parantu vaha to hote nahIM haiN| tathA lar3anA Adi kArya karane para bhI krodhAdi hue na mAneM; to alaga krodhAdi kauna haiM jinakA niSedha kiyA ? isaliye aisA nahIM banatA, pUrvApara virodha hai| gItAmeM vItarAgatA batalAkara lar3anekA upadeza diyA, so yaha pratyakSa virodha bhAsita hotA hai| tathA RSIzvarAdikoM dvArA zrApa diyA batalAte haiM, so aisA krodha karanepara niMdyapanA kaise nahIM huA ? ityAdi jaannaa| 1 yajurveda a0 25 ma0 16 aSTha 91 a06 varga 1 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 144] [ mokSamArgaprakAzaka tathA "aputrasya gati sti" aisA bhI kahate haiM aura "bhArata" meM aisA bhI kahA anekAni sahastrANi kumaarbrhmcaarinnaam| divaM gatAni rAjendra akRtvA kulsnttim|| 1 / / yahA~ kumAra brahmacAriyoMko svarga gaye batalAyA; so yaha paraspara virodha hai| tathA " RSIzvarabhArata" meM aisA kahA hai: madyamAMsAzanaM rAtro bhojana kandabhakSaNam / steSAM tIrthayAtrAM jpstpH|| 1 / / vRthA ekAdazI proktA vRthA jAgaraNaMhare / vRthA ca pauSkarI yAtrA kRtsnaM cAndrAyaNaM vRthaa|| 2 / / cAturmAsye tu samprApte rAtribhojyaM karoti yaH / tasya zuddhirna vidyet cAndrAyaNazatairapi / / 3 / / isameM madya-mAMsAdikakA va rAtribhojana va caumAsemeM vizeSarUpase rAtribhojanakA va kandaphala-bhakSaNakA niSedha kiyA; tathA baDeparuSoMko madya- mAMsAdikakA sevana karanA kahate haiM, vratAdimeM rAtribhojana va kandAdi bhakSaNa sthApita karate haiM; isa prakAra viruddha nirUpaNa karate haiN| isI prakAra aneka purvApara viruddha vacana anyamatake zAstroMmeM hai so kyA kiyA jAya ? kahIM to pUrva paramparA jAnakara vizvAsa karAne ke artha yathArtha kahA aura kahIM viSaya-kaSAya kA poSaNa karane ke artha anyathA kahA; so jahA~ pUrvApara virodha ho unake vacana pramANa kaise kareM? anyamatoMmeM jo kSamA, zIla, santoSAdikakA poSaNa karanevAle vacana haiM ve to jainamatameM pAye jAte haiM, aura viparIta vacana haiM ve unake kalpita haiN| jinamatAnusAra vacanoMke vizvAsase unake viparIta vacanake bhI zraddhAnAdika ho jAte haiM, isaliye anyamatakA koI aMga bhalA dekhakara bhI vahA~ zraddhAnAdika nahIM krnaa| jisa prakAra viSamizrita bhojana hitakArI nahIM hai, usI prakAra jaannaa| tathA yadi koI uttama dharmakA aMga jinamatameM na pAyA jAye aura anyamatameM pAyA jAye, athavA kisI niSiddha dharmakA aMga jinamatameM pAyA jAye aura anyatra na pAyA jAye to anyamatakA Adara karo; parantu aisA sarvathA hotA hI nahIM; kyoMki sarvajJake jJAnameM kucha chipA nahIM hai| isaliye anyamatoMke zraddhAnAdika chor3akara jinamatake dRr3ha zraddhAnAdika krnaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [145 zvetAmbaramata vicAra tathA kAladoSase kaSAyI jIvoM dvArA jinamatameM bhI kalpita racanA kI hai| so batalAte zvetAmbara matavAle kisIne sutra banAye unheM gaNadharake banAye kahate haiN| so unase pUchate haiM - gaNadharane AcArAMgAdika banAye haiM so tumhAre vartamAnameM pAye jAte haiM itane pramANa sahita banAye the yA bahuta pramANasahita banAye the ? yadi itane pramANa sahita hI banAye the to tumhAre zAstroMmeM AcArAMgAdikake padoMkA pramANa aThAraha hajAra Adi kahA hai, so unakI vidhi milA do| padakA pramANa kyA ? yadi vibhaktike aMtako pada kahoge to kahe haye pramANase bahuta pada ho jAyeMge. aura yadi pramANa pada kahoge to usa eka padake sAdhika (kiMcita adhika) ikyAvana karor3a zloka haiN| so yaha to bahuta choTe zAstra haiM, isaliye banatA nahIM hai| tathA AcArAMgAdikase dazavaikAlikAdikA pramANa kama kahA hai, aura tumhAre adhika haiM, so kisa prakAra banatA hai ? phira kahoge - "AcArAMgAdika bar3e the; kAladoSa jAnakara unhIMmeMse kitanehI sUtra nikAlakara yaha zAstra banAye haiN|" taba prathama to TUTaka grantha pramANa nahIM haiN| tathA aisA niyama hai ki - bar3A grantha banAye to usameM sarva varNana vistAra sahita karate haiM aura choTA grantha banAye to vahA~ saMkSipta varNana karate haiM, parantu sambandha TUTatA nahIM hai aura kisI bar3e granthameMse thor3AsA kathana nikAla leM to vahA~ sambandha nahIM milegA-kathanakA anukrama TUTa jaaygaa| parantu tumhAre sUtroMmeM to kathAdikakA bhI sambandha milatA bhAsita hotA haiMTUTakapanA bhAsita nahIM hotA / tathA anya kaviyoMse gaNadharakI buddhi to adhika hogI, unake banAye granthoMmeM thor3e zabdoMmeM bahuta artha honA cAhiye; parantu anya kaviyoM jaisI bhI gambhIratA nahIM hai| tathA jo grantha banAye vaha apanA nAma aisA nahIM rakhatA ki - "amuka kahatA hai", "maiM kahatA hU~" aisA kahatA hai; parantu tumhAre sUtroMmeM "he gautama !" va "gautama kahate haiM" aise vacana haiN| parantu aise vacana to tabhI sambhava haiM jaba aura koI karttA ho| isaliye yaha sUtra gaNadharakRta nahIM haiM, aurake banAye gaye haiN| gaNadharake nAmase kalpita-racanAko pramANa karAnA cAhate haiM; parantu vivekI to parIkSA karake mAnate haiM, kahA hI to nahIM maante| tathA ve aisA bhI kahate haiM ki - gaNadhara sUtroMke anusAra koI dazapUrvadhArI hue haiM, unhoMne yaha sUtra banAye haiN| vahA~ pUchate haiM - yadi naye grantha banAye haiM to nayA nAma rakhanA thA, aMgAdikake nAma kisaliye rakhe ? jaise - koI bar3e sAhukArakI koThIke nAmase Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 146] [mokSamArgaprakAzaka apanA sAhukArA pragaTa kare- aisA yaha kArya huaa| sacceko to jisa prakAra digambarameM granthoM ke aura nAma rakhe tathA anusArI pUrva granthoMkA kahA; usI prakAra kahanA yogya thA / aMgAdikake nAma rakhakara gaNadharakRtakA bhrama kisaliye utpanna kiyA ? isaliye gaNadharake, pUrvadhArIke vacana nahIM haiN| tathA ina sUtroMmeM vizvAsa karane ke artha jo jinamata anusAra kathana hai vaha to satya hai hI; digambara bhI usI prakAra kahate haiN| tathA jo kalpita racanA kI hai, usameM pUrvApara viruddhapanA va pratyakSAdi pramANameM viruddhapanA bhAsita hotA hai vahI batalAte haiM : anyaliMgase muktikA niSedha anyaliMgIke va gRhasthake va strIke va cANDAlAdi zUdroM ke sAkSAta muktikI prApti honA mAnate haiM, so banatA nahIM hai| samyagdarzana-jJAna-cAritrakI ekatA mokSamArga hai; parantu ve samyagdarzanakA svarUpa to aisA kahate haiM : arahanto mahAdevo jAvajjIvaM susAhaNo gurunno|| jiNapaNNattaM tattaM e sammattaM mae gahiyaM / / 1 / / so anyaliMgIke arahantadeva, sAdhu, guru, jinapraNItatattvakA mAnanA kisa prakAra sambhava hai ? jaba samyaktva bhI na hogA to mokSa kaise hogA ? yadi kahoge- aMtaraGgameM zraddhAna honese unake samyaktva hotA hai; soviparIta liMga dhArakakI prazaMsAdika karane para bhI samyaktvako aticAra kahA hai, to saccA zraddhAna honeke pazcAt Apa viparIta liMgakA dhAraka kaise rahegA? zraddhAna honeke pazcAt mahAvratAdika aMgIkAra karane para samyakcAritra hotA hai, vaha anyaliMgameM kisaprakAra banegA? yadi anyaliMgameM bhI samyakcAritra hotA hai to jainaliMga anyaliMga samAna huA, isaliye anyaliMgIko mokSa kahanA mithyA hai| gRhasthamukti niSedha tathA gRhastha ko mokSa kahate haiM; so hiMsAdika sarva sAvadyayogakA tyAga karane para samyakcAritra hotA hai, taba sarva sAvadyayogakA tyAga karane para gRhasthapanA kaise sambhava hai ? yadi kahoge- aMtaraMga tyAga huA hai, to yahA~ to tInoM yoga dvArA tyAga karate haiM, to kAya dvArA tyAga kaise huA ? tathA bAhya parigrahAdika rakhane para bhI mahAvrata hote haiM; so mahAvratoMmeM to bAhya tyAga karanekI hI pratijJA karate haiM, tyAga kiye binA mahAvrata nahIM hote / mahAvrata binA chaTTA Adi guNasthAna nahIM hotA; to phira mokSa kaise hogA? isaliye gRhasthako mokSa kahanA mithyAvacana hai / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [147 strImuktikA niSedha tathA strIko mokSa kahate haiM; so jisase saptama naraka gamanayogya pApa na ho sake, usase mokSa kA kAraNa zuddhabhAva kaise hogA ? kyoMki jisake bhAva dRr3hahoM, vahI utkRSTa pApa va dharma utpanna kara sakatA hai| tathA strIke niHzaMka ekAntameM dhyAna dharanA aura sarva parigrahAdikakA tyAga karanA sambhava nahIM hai| ____ yadi kahoge - eka samayameM puruSavedI va strIvedI va napuMsakavedIko siddhi honA siddhAntameM kahI hai, isaliye strIko mokSa mAnate haiN| parantu yahA~ vaha bhAvavedI hai yA dravyavedI hai ? yadi bhAvavedI hai to hama mAnate hI haiM; tathA dravyavedI hai to puruSa-strIvedI to lokameM pracura dikhAyI dete haiM, aura napuMsaka to koI virale dikhate haiM; to eka samaya meM mokSa jAne vAle itane napuMsaka kaise sambhava haiM ? isaliye dravyavedakI apekSA kathana nahIM bntaa| tathA yadi kahoge - navaveM guNasthAna taka veda kahe haiM; so bhI bhAvavedakI apekSA hI kathana hai| dravyavedakI apekSA ho to caudahaveM guNasthAnaparyanta vedakA sadbhAva kahanA sambhava ho| isaliye strIko mokSakA kahanA mithyA hai / zUdramuktikA niSedha tathA zUdroMko mokSa kahate haiM; parantu cANDAlAdikako gRhastha sanmAnAdikapUrvaka dAnAdika kaise deMge? lokaviruddha hotA hai| tathA nIca kulavAloMke uttama pariNAma nahIM ho sakate / tathA nIca gotrakarmakA udaya to paMcama guNasthAnaparyanta hI hai; Uparake guNasthAna car3he binA mokSa kaise hogA ? yadi kahoge - saMyama dhAraNa karaneke pazcAt usake ucca gotrakAudaya kahate haiM; to saMyama dhAraNa karane- na karanekI apekSAse nIca-ucca gotrakA udaya tthhraa| aisA honese asaMyamI manuSya, tIrthaMkara, kSatriyAdikako bhI nIca gotrakA udaya tthhregaa| yadi unake kula apekSA ucca gotrakA udaya kahoge to cANDAlidakake bhI kula apekSA hI nIca gotrakA udaya kho| usakA sadbhAva tumhAre sUtroMmeM bhI paMcama guNasthAnaparyanta hI kahA hai so kalpita kahane meM pUrvApara virodha hogA hI hogA; isaliye zUdroMko mokSa kahanA mithyA hai| isa prakAra unhoMne sarvako mokSakI prApti kahI; so usakA prayojana yaha hai ki sarvako bhalA mAnanA, mokSakI lAlaca denA aura apane kalpita matakI pravRtti krnaa| parantu vicAra karane para mithyA bhAsita hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 148 ] acheroMkA nirAkaraNa tathA unake zAstroMmeM " acherA " kahate haiM / vahA~ kahate haiM huNDAvasarpiNI ke nimittase hue haiM, inako cher3anA nahIM / so kAladoSase kitanI hI bAteM hotI haiM, parantu pramANa viruddha to nahIM hotii| yadi pramANaviruddha bhI hoM to AkAzake phUla, gadheke siMga ityAdika honA bhI banegA; so sambhava nahIM hai| ve acherA kahate haiM so pramANaviruddha haiN| kisaliye ? so kahate haiM : [ mokSamArgaprakAzaka varddhamAna jina kucha kAla brAhmaNIke garbhameM rahe, phira kSatriyANIke garbhameM bar3he aisA kahate haiN| so kisakA garbha kisIke rakha denA pratyakSa bhAsita nahIM hotA, anumAnAdikameM nahIM aataa| tathA tIrthaMkarake huA kaheM to garbhakalyANaka kisIke ghara huA, janmakalyANaka kisIke ghara huaa| kucha dina ratnavRSTi Adi kisIke ghara hue, kucha dina kisIke ghara hue| solaha svapna kisIko Aye, putra kisIke huA, ityAdi asambhava bhAsita hotA hai| tathA mAtAe~ to do huI aura pitA to eka brAhmaNa hI rahA / janmakalyANAdimeM usakA sanmAna nahIM kiyA, anya kalpita pitAkA sanmAna kiyaa| isa prakAra tIrthaMkarake do pitAkA kahanA mahAviparIta bhAsita hotA hai / sarvotkRSTa pada dhArakake lie aise vacana sunanA bhI yogya nahIM hai| tathA tIrthaMkarake bhI aisI avasthA huI to sarvatra hI anya strIkA garbha anya strIko rakha denA tthhregaa| to jaise vaiSNava aneka prakArase putra-putrIkA utpanna honA batalAte haiM vaisA yaha kArya huaa| so aise nikRSTa kAlameM jaba aisA nahIM hotA taba vahA~ honA kaise sambhava hai ? isaliye yaha mithyA hai| tathA malli tIrthaMkarako kanyA kahate hai / parantu muni, devAdikakI sabhAmeM strIkA sthiti karanA, upadeza denA sambhava nahIM hai; va strIparyAya hIna hai so utkRSTa tIrthaMkara padadhArIke nahIM bntii| tathA tIrthaMkarake nagna liMga hI kahate haiM, so strIke nagnapanA saMbhava nahIM hai| ityAdi vicAra karanese asaMbhava bhAsita hotA hai| tathA harikSetrakI bhogabhUmiyAko narakameM gayA kahate haiM / so bandha varNanameM to bhogabhUmiyAko devagati, devAyuhIkA bandha kahate haiM, naraka kaise gayA ? siddhAntameM to ananta kAlameM jo bAta ho vaha bhI kahate haiM / jaise tIsare narakaparyanta tIrthaMkara prakRtikA satva kahA, bhogabhUmiyAke narakAyu gatikA bandha nahIM khaa| so kevalI bhUlate to nahIM haiM, isaliye yaha mithyA hai| isa prakAra sarva achere asambhava jaannaa| tathA ve kahate haiM inako cher3anA nahIM; so jhUTha kahanevAlA isI prakAra kahatA 1 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [149 tathA yadi kahoge - digambarameM jisa prakAra tIrthaMkarake putrI, cakravartIkA mAnabhaMga ityAdi kArya kAladoSase huA kahate haiM; usI prakAra yaha bhI hue| parantu yaha kArya to pramANaviruddha nahIM hai, anyake hote the so mahantoMke hue; isaliye kAladoSa kahA hai| garbhaharaNAdi kArya pratyakSa anumAnAdise viruddha haiM, unakA honA kaise sambhava hai ? tathA anya bhI bahuta kathana pramANaviruddha kahate haiN| jaise kahate hai - sarvAthasiddhike deva manahIse prazna karate haiM, kevalI manahIse uttara dete haiM; parantu sAmAnya jIvake manakI bAta manaHparyayajJAnIke binA jAna nahIM sakatA, to kevalIke manakI sarvAthasiddhike deva kisa prakAra jAneMge? tathA kevalIke bhAvamanakA to abhAva hai, dravyamana jar3a-AkAramAtra hai, uttara kisane diyA ? isaliye yaha mithyA hai| isa prakAra aneka pramANaviruddha kathana kiye haiM, isaliye unake Agama kalpita jaannaa| zvetAmbaramata kathita deva-guru-dharmakA anyathA svarUpa tathA ve zvetAmbara matavAle deva-guru-dharmakA svarUpa anyathA nirUpita karate haiM: devakA anyathA svarUpa vahA~ kevalIke kSudhAdika doSa kahate haiM so yaha devakA svarUpa anyathA hai, kAraNa ki kSudhAdika doSa honese AkulatA hogI taba ananta sukha kisa prakAra banegA? phira yadi kahoge zarIrako kSudhA lagatI hai, AtmA tadrUpa nahIM hotA; to kSudhAdikakA upAya AhArAdika kisaliye grahaNa kiyA kahate ho ? kSudhAdise pIr3ita ho tabhI AhAra grahaNa kregaa| phira kahoge - jisa prakAra karmodayase vihAra hotA hai usI prakAra AhAra grahaNa hotA hai| so vihAra to vihAyogati prakRtike udayase hotA hai aura pIr3AkA upAya nahIM hai tathA vaha binA icchA bhI kisI jIvake hotA dekhA jAtA hai| tathA AhAra hai vaha prakRti udayase nahIM hai, kSudhAse pIr3ita hone para hI grahaNa karatA hai| tathA AtmA pavanAdiko prerita kare tabhI nigalanA hotA hai, isaliye vihAravat AhAra nahIM hai| - yadi kahoge - sAtAvedanIyake udayase AhAra grahaNa hotA hai, so bhI banatA nahIM hai| yadi jIva kSudhAdise pIr3ita ho, pazcAt AhArAdika grahaNase sukha mAne, usake AhArAdika sAtAke udayase kahe jAte haiN| AhArAdikA grahaNa sAtAvedanIyake udayase svayameva ho aisA to hai nahIM; yadi aisA ho to sAtAvedanIyakA mukhya udaya devoMke hai, ve nirantara AhAra kyoM nahIM karate ? tathA mahAmuni upavAsAdika kareM unake sAtAkA bhI udaya aura nirantara bhojana karanevAloMko asAtAkA bhI udaya sambhava hai| isaliye jisa prakAra binA icchA vihAyogati udayake vihAra sambhava hai, usI prakAra binA icchA kevala sAtAvedanIya hI ke udayase AhArakA grahaNa sambhava nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 150] [mokSamArgaprakAzaka phira ve kahate haiM - siddhAntameM kevalIke kSudhAdika gyAraha parISaha kahe haiM, isaliye unake kSudhAkA sadbhAva sambhava hai| tathA AhArAdika binA usakI upazAMtatA kaise hogI ? isaliye unake AhArAdi mAnate haiN| samAdhAna :- karmaprakRtiyoMkA udaya manda-tIvra bheda sahita hotA hai| vahA~ ati manda udaya honese usa udayajanita kAryakI vyaktatA bhAsita nahIM hotI; isaliye mukhyarUpase abhAva kahA jAtA hai, tAratamyameM sadabhAva kahA jAtA hai| jaise navaveM guNasthAnameM vedAdikakA udaya manda hai, vahA~ maithanAdi kriyA vyakta nahIM hai; isaliye vahA~ brahmacarya hI kahA hai| tAratamyameM maithanAdikakA sadabhAva kahA jAtA hai| usI prakAra kevalIke asAtAkA udaya atimanda hai; kyoMki eka-eka kAMDakameM anantave bhAga-anubhAga rahate haiM, aise bahuta anubhAgakAMDakoMse va guNasaMkramaNAdise sattAmeM asAtAvedanIyakA anubhAga atyanta manda huA hai, usake udayameM aisI kSudhA vyakta nahIM hotI jo zarIrako kSINa kre| aura mohake abhAvase kSudhAdikajanita duHkha bhI nahIM hai; isaliye kSudhAdikakA abhAva kahA jAtA hai aura tAratamyameM usakA sadbhAva kahA jAtA hai| tathA tane kahA-AhArAdika binA usakI upazAMtatA kaise hogI? paranta rAdikase upazAMta hone yogya kSadhA lage to manda udaya kaise rahA? deva. bhogabhamiyA~ Adikake kiMcita manda udaya honepara bhI bahuta kAla pazcAta kiMcita AhAra grahaNa hotA hai to inake atimanda udaya huA hai, isaliye inake AhArakA abhAva sambhava hai| phira vaha kahatA hai - deva, bhogabhUmiyoMkA to zarIra hI vaisA ki jinheM bhUkha thor3I aura bahuta kAla pazcAt lagatI hai, unakA to zarIra karmabhUmikA audArika hai; isaliye inakA zarIra AhAra binA dezenyUna koTipUrva paryanta utkRSTarUpase kaise rahatA hai ? samAdhAna :- devAdikakA bhI zarIra vaisA hai; so karmake hI nimittase hai| yahA~ kevalajJAna honepara aisA hI karmakA udaya huA, jisase zarIra aisA huA ki usako bhUkha pragaTa hotI hI nhiiN| jisa prakAra kevalajJAna honese pUrva keza, nakha baDhate the, aba nahIM baDhate; chAyA hotI thI aba nahIM hotI; zarIrameM nigoda thI, usakA abhAva huaa| bahuta prakArase jaise zarIrakI avasthA anyathA huI; usI prakAra AhAra binA bhI zarIra jaisekA taisA rahe, aisI bhI avasthA huii| pratyakSa dekho, auroMko jarA vyApta ho taba zarIra zithila ho jAtA hai, inakA Ayu paryanta zarIra zithila nahIM hotA; isaliye anya manuSyoMkI aura inake zarIrakI samAnatA sambhava nahIM hai| tathA yadi tU kahegA - devAdikake AhAra hI aisA hai jisase bahuta kAlakI bhUkha miTa jAye, parantu inakI bhUkha kAhese miTI aura zarIra puSTa kisa prakAra rahA? to suna, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] asAtAkA udaya maMda honese miTI, aura prati samaya parama audArika zarIravargaNAkA grahaNa hotA hai so vaha nokarma-AhAra hai; isaliye aisI-aisI vargaNAkA grahaNa hotA hai jisase kSudhAdika vyApta na hoM aura zarIra zithila na ho| siddhAntameM isIkI apekSA kevalIko AhAra kahA hai| tathA annAdikakA AhAra to zarIrakI puSTatAkA mukhya kAraNa nahIM hai| pratyakSa dekho, koI thor3A AhAra grahaNa karatA hai aura zarIra bahuta puSTa hotA hai; koI bahuta AhAra grahaNa karatA hai aura zarIra kSINa rahatA hai| tathA pavanAdi sAdhanevAle bahuta kAlataka AhAra nahIM lete aura zarIra puSTa banA rahatA hai, va RddhidhArI muni upavAsAdi karate haiM tathApi zarIra puSTa banA rahatA hai; phira kevalIke to sarvotkRSTapanA hai unake annAdika binA zarIra puSTa banA rahatA hai to kyA Azcarya huA ? tathA kevalI kaise AhArako jAyeMge ? kaise yAcanA kareMge? tathA ve AhArako jAyeM to samavazaraNa khAlI kaise rahegA ? athavA anyakA lA denA ThaharAoge to kauna lA degA? unake manakI kauna jAnegA? pUrvameM upavAsAdikI pratijJA kI thI usakA kaise nirvAha hogA ? jIva aMtarAya sarvatra pratibhAsita ho vahA~ kaise AhAra grahaNa kareMge? ityAdi viruddhatA bhAsita hotI hai| tathA ve kahate haiM- AhAra grahaNa karate haiM, parantu kisIko dikhAI nahIM detaa| so AhAra grahaNako niMdya jAnA, taba usakA na dekhanA atizayameM likhA hai; so unake niMdyapanA to rahA, aura dUsare nahIM dekhate haiM to kyA huA? aise aneka prakAra viruddhatA utpanna hotI hai| tathA anya avivekatAkI bAteM suno - kevalIke nihAra kahate haiM, rogAdika hue kahate haiM aura kahate haiM - kisIne tejolezyA chor3I usase varddhamAnasvAmIke peDhuMgA ( pecisakA) roga huA, usase bahuta bAra nihAra hone lgaa| yadi tIrthaMkara kevalIke bhI aise karmakA udaya rahA aura atizaya nahIM huA to indrAdi dvArA pUjyapanA kaise zobhA degA ? tathA nihAra kaise karate haiM, kahA~ karate haiM ? koI sambhAvita bAteM nahIM haiN| tathA jisa prakAra rAgAdiyukta chadmasthake kriyA hotI hai, usI prakAra kevalIke kriyA ThaharAte haiN| __ varddhamAnasvAmIke upadezameM " he gautama" aisA bArambAra kahanA ThaharAte haiM; parantu unake to apane kAlameM sahaja divyadhvanI hotI hai, vahA~ sarvako upadeza hotA hai, gautamako sambodhana kisa prakAra banatA hai ? tathA kevalIke namaskArAdi kriyA ThaharAte haiM, parantu anurAga binA vandanA sambhava nahIM hai| tathA guNAdhikako vandanA sambhava hai, parantu unase koI guNAdhika rahA nahIM hai so kaise banatI hai ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 152] [ mokSamArgaprakAzaka tathA hATameM samavasaraNa utarA kahate haiM, so indrakRta samavasaraNa hATameM kisa prakAra rahegA ? itanI racanAkA samAveza vahA~ kaise hogA ? tathA hATameM kisaliye raheM ? kyA indra hATa jaisI racanA karanemeM bhI samartha nahIM hai, jisase hATakA Azraya lenA par3e ? tathA kahate haiM - kevalI upadeza deneko gaye so ghara jAkara upadeza denA atirAgase hotA hai aura vaha munike bhI sambhava nahIM hai to kevalIke kaise hogA ? isI prakAra vahA~ aneka viparItatA prarUpita karate haiN| kevalI zuddha kevalajJAna-darzanamaya rAgAdirahita hue haiM, unake aghAtiyoMke udayase saMbhavita kriyA koI hotI hai; parantu unake mohAdikakA abhAva huA hai, isaliye upayoga jur3anese jo kriyA ho sakatI hai vaha sambhava nahIM hai| pApa prakRtikA anubhAga atyanta maMda huA hai, aisA maMda anubhAga anya kisIke nahIM hai; isaliye anya jIvoMke pApa udayase jo kriyA hotI dekhI jAtI hai, vaha kevalIke nahIM hotii| isa prakAra kevalI bhagavAnake sAmAnya manuSya jaisI kriyAkA sadbhAva kahakara devake svarUpako anyathA prarUpita karate haiN| gurukA anyathA svarUpa tathA guruke svarUpako anyathA prarUpita karate haiN| munike vastrAdika caudaha upakaraNa kahate haiM so hama pUchate haiM- muniko nirgrantha kahate haiM, aura munipada lete samaya nava prakArake sarva parigrahakA tyAga karake mahAvrata aMgIkAra karate haiM; so yaha vastrAdika parigraha haiM yA nahIM? yadi haiM to tyAga karaneke pazcAt kisaliye rakhate haiM ? aura nahIM haiM to vastrAdika gRhastha rakhate haiM, unheM bhI parigraha mata kaho ? suvarNAdikako parigraha kho| tathA yadi kahoge - jisa prakAra kSudhAke artha AhAra grahaNa karate haiM, usI prakAra zIta-uSNatAdikake artha vastrAdika grahaNa karate haiM; parantu munipada aMgIkAra karate hue AhArakA tyAga nahIM kiyA hai, parigrahakA tyAga kiyA hai| tathA annAdikakA saMgraha karanA to parigraha hai, bhojana karane jAyeM vaha parigraha nahIM hai| tathA vastrAdikakA saMgraha karanA va pahinanA vaha sarvatra hI parigraha hai so lokameM prasiddha hai| phira kahoge - zarIrakI sthitike artha vastrAdika rakhate haiM; mamatva nahIM hai isase inako parigraha nahIM kahate, so zraddhAnameM to jaba samyagdRSTi huA tabhI samasta paradravyoMmeM mamatvakA abhAva huA; usa apekSAse cauthA guNasthAna hI parigraha rahita kho| tathA pravRttimeM 1.paTalikA colapaTA . vRhatka 1 pAtra-1, pAtrabandha-2, pAtrakesarIkara-3, paTalikAe~-4-5, rajastrANa-6 gocchaka-7, rajoharaNa-8, mukhavastrikA-9, do sUtI kapar3e 10-11, eka UnI kapar3A-12, mAtraka-13, colapaTTa-14 / -dekho, vRhatka0 zu0 u0 3 bhA0 gA0 3962 se3965 taka Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [153 mamatva nahIM hai to kaise grahaNa karate haiM ? isalie vastrAdikakA grahaNa-dhAraNa chUTegA tabhI niSparigraha hogaa| phira kahoge - vastrAdikako koI le jAye to krodha nahIM karate va kSudhAdika lage to unheM becate nahIM haiM va vastrAdika pahinakara pramAda nahIM karate haiM; pariNAmoMkI sthiratA dvArA dharma hI sAdhana karate haiM, isalie mamatva nahIM hai| so bAhya krodha bhale na karo, parantu jisake grahaNameM iSTabuddhi hogI usake viyogameM aniSTabuddhi hogI hI hogii| yadi iSTabuddhi nahIM hai to usake artha yAcana kisaliye karate haiM ? tathA becate nahIM haiM, so dhAtu rakhanese apanI hInatA jAnakara nahIM becte| parantu jisaprakAra dhanAdikA rakhanA hai usI prakAra vastrAdikA rakhanA hai| lokameM parigrahake cAhaka jIvoMko donokI icchA hai; isalie corAdikake bhayAdikake kAraNa donoM samAna haiN| tathA pariNAmoMkI sthiratA dvArA dharma sAdhanahI se parigrahapanA na ho, to kisIko bahuta ThaMDa lagegI vaha rajAI rakhakara pariNAmoMkI sthiratA karegA aura dharma sAdhegA; so use bhI niSparigraha kaho ? isa prakAra gRhasthadharma-munidharma meM vizeSa kyA rahegA? jisake pariSaha sahanekI zakti na ho, vaha parigraha rakhakara dharma sAdhana kare usakA nAma gRhasthadharma; aura jisake pariNamana nirmala honese pariSahase vyAkula nahIM hote, vaha parigraha na rakheM aura dharma sAdhana kare usakA nAma munidharma - itanA hI vizeSa hai| phira kahoge - zItAdike pariSahase vyAkula kaise nahIM hoMge? parantu vyAkulatA to mohaudayake nimittase hai; aura munike chaThaveM Adi guNasthAnoMmeM tIna caukar3IkA udaya nahIM hai tathA saMjvalanake sarvaghAtI sparddhakoMkA udaya nahIM hai, dezaghAtI sparddhakoMkA udaya hai so unakA kucha bala nahIM hai| jaise vedaka samyagdRSTiko samyagmohanIyakA udaya hai, parantu samyaktvakA ghAta nahIM kara sakatA; usI prakAra dezaghAtI saMjvalanakA udaya pariNAmoM ko vyAkula nahIM kara sktaa| aho! muniyoMke aura dUsaroMke pariNAmoMkI samAnatA nahIM hai| aura sabake sarvaghAtI udaya hai, inake dezaghAtIkA udaya hai isaliye dUsaroMke jaise pariNAma hote vaise inake kadAcit nahIM hote| jinake sarvaghAtI kaSAyoMkA udaya ho ve gRhastha hI rahate haiM aura jinake dezaghAtIkA udaya ho ve munidharma aMgIkAra karate haiM; unake pariNAma zItAdikase vyAkala nahIM hote. isaliye vastrAdika nahIM rkhte| phira kahoge - jainazAstroMmeM muni caudaha upakaraNa rakhe - aisA kahA hai; so tumhAre hI zAstroMmeM kahA hai, digambara jainazAstroMmeM to kahA nahIM hai; vahA~ to la~goTa mAtra parigraha rahane para bhI gyArahavIM pratimAke dhArIko zrAvaka hI kahA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 154] [mokSamArgaprakAzaka aba yahA~ vicAra karo ki- donoMmeM kalpita vacana kauna haiM ? prathama to kalpita racanA kaSAyI ho vaha karatA hai; tathA kaSAyI ho vahI nIcapadameM uccapana pragaTa karatA hai| yahA~ digambarameM vastrAdi rakhanese dharma hotA hI nahIM hai - aisA to nahIM kahA, parantu vahA~ zrAvaka dharma kahA hai; zvetAmbarameM munidharma kahA hai| isalie yahA~ jisane nIcI kriyA honepara uccatva pragaTa kiyA vahI kaSAyI hai| isa kalpita kathanase apaneko vastrAdi rakhane para bhI loga muni mAnane lageM; isaliye mAnakaSAyakA poSaNa kiyA aura dUsaroMko sugamakriyAmeM uccapadakA honA dikhAyA, isaliye bahuta loga laga gye| jo kalpita mata hue haiM ve isI prakAra hue haiN| isalie kaSAyI hokara vastrAdi honepara munipanA kahA hai so pUrvokta yuktimeM virUddha bhAsita hotA hai; isaliye yaha kalpita vacana haiM, aisA jAnanA / phira kahoge- digambarameM bhI zAstra, pIMchI Adi upakaraNa munike kahe haiM; usI prakAra hamAre caudaha upakaraNa kahe haiM ? samAdhAna :- jisase upakAra ho usakA nAma upakaraNa hai| so yahA~ zItAdikakI vedanA dUra karane se upakaraNa ThaharAyeM to sarva parigraha sAmagrI upakaraNa nAma prApta kare, parantu dharmameM unakA kyA prayojana ? ve to pApake kAraNa haiM; dharmameM to jo dharmake upakArI hoM unakA nAma upakaraNa hai| vahA~-zAstra jJAnakA kAraNa, pIchI-dayAkA kAraNa, kamaNDala zaucakA kAraNa hai, so yaha to dharmake upakArI hue, vastrAdika kisa prakAra dharmake upakArI hoMge? ve to zarIra sukhake artha hI dhAraNa kie jAte haiN| aura suno, yadi zAstra rakhakara mahaMtatA dikhAyeM, pIchIse buhArI deM, kamaNDalase jalAdika piyeM va mela utAreM, to zAstrAdika bhI parigraha hI haiM; parantu muni aise kArya nahIM krte| isaliye dharmake sAdhanako parigraha saMjJA nahIM hai; bhogake sAdhanako parigraha saMjJA hotI hai aisA jaannaa| phira kahoge- kamaNDalase to zarIrahIkA mala dUra karate haiM; parantu muni mala dUra karanekI icchAse kamaNDala nahIM rakhate haiN| zAstra paDhanA Adi kArya karate haiM. vahA~ malalipta hoM to unakI avinaya hogI, lokaniMdya; hoMge; isalie dharmake artha kamaNDala rakhate haiN| isa prakAra pIMchI Adi upakaraNa sambhavita haiM, vastrAdiko upakaraNa saMjJA sambhava nahIM hai| kAma , arati Adi mohake udayase vikAra bAhya pragaTa hoM, tathA zItAdi sahe nahIM jAyeMge, isalie vikAra Dhakaneko va zItAdi miTAneko vastrAdi rakhate haiM aura mAnake udaya se apanI mahaMtatA bhI cAhate haiM, isaliye unheM kalpita yukti dvArA upakaraNa ThaharAyA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [155 tathA ghara-ghara yAcanA karake AhAra lAnA ThaharAte haiN| so pahale to yaha pUchate haiM ki - yAcanA dharmakA aGga hai yA pApakA aGga hai ? yadi dharmakA aGga hai to mA~ganevAle sarva dharmAtmA hue; aura pApakA aGga hai to munike kisa prakAra saMbhava hai ? phira yadi tU kahegA - lobhase kucha dhanAdikakI yAcanA kareM to pApa ho; yaha to dharma sAdhana ke artha zarIrakI sthiratA karanA cAhate haiM, isaliye AhArAdikakI yAcanA karate haiM ? samAdhAna :- AhArAdise dharma nahIM hotA, zarIrakA sukha hotA hai; isaliye zarIra sukhake artha atilobha honepara yAcanA karate haiN| yadi atilobha na hotA to Apa kisaliye mA~gatA? ve hI dete to dete, na dete to na dete| tathA atilobha huA vahIM pApa huA, taba munidharma naSTa huA; dUsarA dharma kyA sAdhegA ? aba vaha kahatA hai - manameM to AhArakI icchA ho aura yAcanA na kare to mAyAkaSAya huI; aura yAcanA karane meM hInatA AtI hai so garva ke kAraNa yAcanA na kare to mAnakaSAya huii| AhAra lenA thA so mA~ga liyA, isameM atilobha kyA huA aura isase munidharma kisa prakAra naSTa huA ? so kho| usase kahate haiM - jaise kisI vyApArI ko kamAnekI icchA maMda hai so dukAna para to baiThe aura manameM vyApAra karanekI icchA bhI hai; parantu kisIse vastu lena-denarUpa vyApArake artha prArthanA nahIM karatA hai, svayameva koI Aye to apanI vidhi milane para vyApAra karatA hai to usake lobhakI mandatA hai, mAyA va mAna nahIM hai| mAyA, mAnakaSAya to taba hogI jaba chala karaneke artha va apanI mahaMtatAke artha aisA svAMga kre| parantu acche vyApArIke aisA prayojana nahIM hai, isaliye usake mAyA-mAna nahIM khte| usI prakAra muniyoM ke AhArAdikakI icchA maMda hai| ve AhAra lene Ate haiM aura manameM AhAra lenekI icchA bhI hai, parantu AhArake artha prArthanA nahIM karate; svayameva koI de to apanI vidhi milane para AhAra lete haiN| vahA~ unake lobhakI mandatA hai, mAyA va mAna nahIM hai| mAyA-mAna to taba hogA jaba chala karaneke artha va mahaMtatAke artha aisA svAMga kareM, parantu muniyoMke aise prayojana haiM nahIM, isaliye unake mAyA-mAna nahIM hai| yadi isI prakAra mAyA-mAna ho, to jo mana hI dvArA pApa karate haiM, vacana-kAya dvArA nahIM karate, una sabake mAyA ThaharegI aura jo uccapadavIke dhAraka nIcavRtti aMgIkAra nahIM karate una sabake mAna ThaharegA - aisA anartha hogA / tathA tUne kahA - "AhAra mA~ganemeM atilobha kyA huA ?" so atikaSAya ho taba lokaniMdya kArya aMgIkAra karake bhI manoratha pUrNa karanA cAhatA hai; aura mA~ganA lokaniMdya hai, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 156] [mokSamArgaprakAzaka ___ use bhI aMgIkAra karake AhArakI icchA pUrNa karanekI cAha huI, isaliye yahA~ atilobha huaa| tathA tUne kahA - "munidharma kaise naSTa huA ?" parantu munidharmameM aisI tIvrakaSAya sambhava nahIM hai| tathA kisIke AhAra denekA pariNAma nahIM thA aura isane usake gharameM jAkara yAcanA kI; vahA~ usako saMkoca huA aura na denepara lokaniMdya honekA bhaya huA, isaliye use AhAra diyA, parantu usake (dAtArake) aMtaraMga prANa pIr3ita honese hiMsAkA sadbhAva aayaa| yadi Apa usake ghara meM na jAte, usIke denekA upAya hotA to detA, use harSa hotaa| yaha to dabAkara kArya karAnA huaa| tathA apane kAryake artha yAcanArUpa vacana hai vaha pAparUpa hai, so yahA~ asatya vacana bhI huaa| tathA usake denekI icchA nahIM thI, isane yAcanA kI, taba usane apanI icchAse nahIM diyA, saMkocase diyA isaliye adattagrahaNa bhI huaa| tathA gRhasthake gharameM strI jaisI-taisI baiThI thI aura yaha calA gayA, so vahA~ brahmacaryakI bAr3akA bhaMga huaa| tathA AhAra lAkara kitane kAla taka rakhA; AhArAdike rakhaneko pAtrAdika rakhe vaha parigraha huaa| isa prakAra pA~ca mahAvratoMkA bhaMga honese munidharma naSTa hotA hai, isaliye muniko yAcanAse AhAra lenA yukta nahIM hai / phira vaha kahatA hai - munike bAIsa parISahoMmeM yAcanA parISaha kahA hai; so mA~ge binA usa parISahakA sahanA kaise hogA ? samAdhAna :- yAcanA karanekA nAma yAcanAparISaha nahIM hai| yAcanA na karanekA nAma yAcanAparISaha hai| jaise - arati karanekA nAma aratiparISaha nahIM hai; arati na karanekA nAma aratiparISaha hai - aisA jaannaa| yadi yAcanA karanA parISaha Thahare to raMkAdi bahuta yAcanA karate haiM, unake bahuta dharma hogaa| aura kahoge - mAna ghaTAneke kAraNa ise parISaha kahate haiM, to kisI kaSAya-kAryake artha koI kaSAya chor3ane para bhI pApI hI hotA hai| jaise - koI lobhake artha apane apamAnako bhI na gine to usake lobhakI tIvratA hai, usa apamAna karAnese bhI mahApApa hotA hai| aura Apake kucha icchA nahIM hai, koI svayameva apamAna kare to usake mahAdharma hai; paranta yahA~ to bhojanake lobhake artha yAcanA karake apamAna karAyA isaliye pApa hI hai, dharma nahIM hai| tathA vastrAdikake artha bhI yAcanA karatA hai, parantu vastrAdika koI dharmakA aMga nahIM hai, zarIra sukhakA kAraNa hai isaliye pUrvokta prakArase usakA niSedha jaannaa| dekho, apane dharmarUpa uccapadako yAcanA karake nIcA karate haiM so usameM dharmakI hInatA hotI haiN| ityAdi aneka prakArase munidharmameM yAcanA Adi sambhava nahIM hai; parantu aisI asambhavita kriyAke dhArakako sAdhu-guru kahate haiN| isaliye gurukA svarUpa anyathA kahate haiM / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [157 dharmakA anyathA svarUpa tathA dharmakA svarUpa anyathA kahate haiN| samyagdarzana-jJAna-cAritra inakI ekatA mokSamArga hai, vahI dharma hai - parantu usakA svarUpa anyathA prarUpita karate haiM so kahate haiM : tattvArthazraddhAna samyagdarzana hai; usakI to pradhAnatA nahIM hai| Apa jisa prakAra arahaMtadeva-sAdhu-guru-dayA-dharmakA nirUpaNa karate haiM usake zraddhAnako samyagdarzana kahate haiN| vahA~ prathama to aha~tAdikakA svarUpa anyathA kahate haiM; tathA itane hI zraddhAnase tattvazraddhAna hue binA samyaktva kaise hogA? isaliye mithyA kahate haiN| tathA tattvoMke bhI zraddhAnako samyaktva kahate haiM to prayojanasahita tattvoMkA zraddhAna nahIM khte| guNasthAna-mArgaNAdirUpa jIvakA, aNu-skandhAdirUpa ajIvakA, pApa-puNyake sthAnoMkA , avirata Adi AsravoMkA , vratAdirUpa saMvarakA , tapazcaraNAdirUpa nirjarAkA, siddha honeke liMgAdi ke bhedoMse mokSakA svarUpa jisa prakAra unake zAstroM meM kahA hai usa prakAra sIkha lenA; aura kevalIkA vacana pramANa hai - aise tattvazraddhAnase samyaktva huA mAnate haiN| so hama pUchate haiM ki - graiveyaka jAnevAle dravyaliMgI munike aisA zraddhAna hotA hai yA nahIM? yadi hotA hai to use mithyAdRSTi kisaliye kahate haiM ? aura nahIM hotA hai to usane to jainaliMga dharmabuddhise dhAraNa kiyA hai, usake devAdikI pratIti kaise nahIM huI ? aura usake bahuta zAstrAbhyAsa hai so usane jIvAdike bheda kaise nahIM jAne ? aura anyamatakA lavaleza bhI abhiprAya meM nahIM hai, usako arahaMta vacanakI kaise pratIti nahIM huI ? isaliye usake aisA zraddhAna to hotA hai; parantu samyaktva nahIM huaa| tathA nArakI, bhoga-bhUmiyA, tiryaMca Adiko aisA zraddhAna honekA nimitta nahIM hai, tathApi unake bahutakAlaparyanta samyaktva rahatA hai, isaliye unake aisA zraddhAna nahIM hotA, taba bhI samyaktva huA hai| isaliye samyakzraddhAnakA svarUpa yaha nahIM hai| saccA svarUpa hai usakA varNana Age kareMge so jaannaa| tathA unake zAstroMkA abhyAsa karanA use samyagjJAna kahate haiM; parantu dravyaliMgI munike zAstrAbhyAsa honepara bhI mithyAjJAna kahA hai, asaMyata samyagdRSTikA viSayAdirUpa jAnanA use samyagjJAna kahA hai| isaliye yaha svarUpa nahIM hai| saccA svarUpa Age kaheMge so jaannaa| tathA unake dvArA nirUpita aNuvrata-mahAvratAdirUpa zrAvaka-yatikA dharma dhAraNa karanese samyakcAritra huA mAnate haiM; parantu prathama to vratAdikA svarUpa anyathA kahate hai vaha kucha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 158 ] [ mokSamArgaprakAzaka pahale guru varNanameM kahA hai| tathA dravyaliMgIke mahAvrata honepara bhI samyakcAritra nahIM hotA, aura unake matake anusAra gRhasthAdikake mahAvratAdi binA aMgIkAra kiye bhI samyakcAritra hotA hai| isaliye yaha svarUpa nahIM hai| saccA svarUpa dUsarA hai so Age kheNge| yahA~ ve kahate haiM dravyaliMgIke antaraMgameM pUrvokta zraddhAnAdika nahIM hue, bAhya hI hue haiM; isaliye samyaktvAdi nahIM hue / uttara :- yadi antaraMga nahIM hai aura bAhya dhAraNa karatA hai, to vaha kapaTase dhAraNa karatA hai| aura usake kapaTa ho to graiveyaka kaise jAye ? vaha to narakAdimeM jaayegaa| bandha to antaraMga pariNAmoM se hotA hai; isalie antaraMga jainadharmarUpa pariNAma hue binA graiveyaka jAnA sambhava nahIM hai / tathA vratAdirUpa zubhopayogahIse devakA bandha mAnate haiM aura usIko mokSamArga mAnate haiM, so bandhamArga mokSamArga ko eka kiyA; parantu yaha mithyA hai| tathA vyavahAradharmameM aneka viparItatAe~ nirUpita karate haiN| niMdakako mArane meM pApa nahIM hai aisA kahate haiM; parantu anyamatI nindaka tIrthaMkarAdikake honepara bhI hue; unako indrAdika mArate nahIM haiM; yadi pApa na hotA to indrAdika kyoM nahIM mArate ? tathA pratimAjI ke AbharaNAdi banAte haiM; parantu pratibimba to vItarAgabhAva bar3hAneke lie sthApita kiyA thA, AbharaNAdi banAnese anyamatakI mUrtivata yaha bhI hue| ityAdi kahA~ taka kaheM? aneka anyathA nirUpaNa karate haiN| isaprakAra zvetAmbara mata kalpita jAnanA / yahA~ samyagdarzanAdikake anyathA nirUpaNase mithyAdarzanAdikahIkI puSTatA hotI hai; isaliye usakA zraddhAnAdi nahIM krnaa| DhU~Dhakamata vicAra tathA ina zvetAmbaroMmeM hI DhU~Dhiye pragaTa hue haiM; ve apaneko saccA dharmAtmA mAnate haiM, so bhrama hai / kisaliye ? so kahate haiM : kitane hI to bheSa dhAraNa karake sAdhu kahalAte haiM; parantu unake granthoMke anusAra bhI vrata, samiti, gupti AdikA sAdhana bhAsita nahIM hotaa| aura dekho! mana-vacanakAya, kRta-kArita - anumodanAse sarva sAvadyayoga tyAga karanekI pratijJA karate haiM; bAdameM pAlana nahIM karate / bAlakako va bholeko va zUdrAdikako bhI dIkSA dete haiN| isa prakAra tyAga karate Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.Atma Dharma.com for updates pA~cavA adhikAra ] haiM aura tyAga karate hue kucha vicAra nahIM karate ki bhI nahIM karate aura unheM saba sAdhu mAnate haiM / tathA yaha kahatA hai bAdameM dharmabuddhi ho jAyegI taba to usakA bhalA hogA ? parantu pahale hI dIkSA denevAlene pratijJA bhaMga hotI jAnakara bhI pratijJA karAyI, tathA isane pratijJA aMgIkAra karake bhaMgakI, so yaha pApa kise lagA ? bAdameM dharmAtmA honekA nizcaya kaisA ? tathA jo sAdhukA dharma aMgIkAra karake yathArtha pAlana na kare use sAdhu mAneM yA na mAneM ? yadi mAneM to jo sAdhu muninAma dhAraNa karate haiM aura bhraSTa haiM una sabako sAdhu mAno / na mAneM to inake sAdhupanA nahIM rahA / tuma jaise AcaraNa se sAdhu mAnate ho, usakA bhI pAlana kisI viraleke pAyA jAtA hai; sabako sAdhu kisaliye mAnate ho ? yahA~ koI kahe hama to jisake yathArtha AcaraNa dekheMge use sAdhu mAneMge, aura ko nahIM maaneNge| usase pUchate haiM eka saMghameM bahuta bheSI haiM; vahA~ jisake yathArtha AcaraNa mAnate ho, vaha auroMko sAdhu mAnatA hai yA nahIM mAnatA ? yadi mAnatA hai to tumase bhI azraddhAnI huA, use pUjya kaise mAnate ho ? aura nahIM mAnatA to usase sAdhukA vyavahAra kisaliye vartatA hai? tathA Apa to unheM sAdhu na mAneM aura apane saMghameM rakhakara auroMse sAdhu manavAkara auroMko azraddhAnI karatA hai aisA kapaTa kisaliye karatA hai ? tathA tuma jisako sAdhu nahIM mAnoge taba anya jIvoMko bhI aisA hI upadeza karoge ki ' inako sAdhu mata mAno,' isase to dharmapaddhatimeM virodha hotA hai / aura jisako tuma sAdhu mAnate ho usase bhI tumhArA virodha huA, kyoMki vaha use sAdhu mAnatA hai / tathA tuma jisake yathArtha AcaraNa mAnate ho, vahA~ bhI vicArakara dekho; vaha bhI yathArtha munidharmakA pAlana nahIM karatA hai / 1 -- - [ 159 kyA tyAga karatA hU~ ? bAdameM pAlana - koI kahe anya bheSadhAriyoMse to bahuta acche haiM, isaliye hama mAnate haiM; parantu anyamatoMmeM to nAnAprakArake bheSa sambhava haiM, kyoMki vahA~ rAgabhAvakA niSedha nahIM hai| isa jainamatameM to jaisA kahA hai, vaisA hI honepara sAdhu saMjJA hotI hai| -- yahA~ koI kahe zIla - saMyamAdi pAlate haiM, tapazcaraNAdi karate haiM; so jitanA kare utanA hI bhalA hai ? samAdhAna :- yaha satya hai, dharma thor3A bhI pAlA huA bhalA hI hai; parantu pratijJA to bar3e dharmakI kareM aura pAleM thor3A, to vahA~ pratijJAbhaMgase mahApApa hotA hai| jaise koI upavAsakI pratijJA karake ekabAra bhojana kare to usake bahutabAra bhojanakA saMyama honepara bhI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 160] pratijJA bhaMgase pApI kahate haiM, usI prakAra munidharmakI pratijJA karake koI kiMcit dharma na pAle, to use zIla - saMyamAdi hone para bhI pApI kahate haiM / aura jaise ekaMta ( ekAzana ) kI pratijJA karake ekabAra bhojana kare to dharmAtmA hI hai; usI prakAra apanA zrAvakapada dhAraNa karake thor3A bhI dharma sAdhana kare to dharmAtmA hI hai| yahA~ U~cA nAma rakhakara nIcI kriyA karanemeM pApIpanA sambhava hai / yathAyogya nAma dhAraNa karake dharmakriyA karanese to pApIpanA hotA nahIM hai; jitanA dharma sAdhana kare utanA hI bhalA hai| yahA~ koI kahe paMcamakAlake aMtaparyanta caturvidha saMghakA sadbhAva kahA hai| inako sAdhu na mAneM to kisako mAneM ? [ mokSamArgaprakAzaka uttara :- jisa prakAra isakAlameM haMsakA sadbhAva kahA hai, aura gamyakSetrameM haMsa dikhAI nahIM dete, to auroMko to haMsa mAnA nahIM jAtA; haMsakA lakSaNa milane para hI haMsa mAne jAte haiN| usI prakAra isakAlameM sAdhukA sadbhAva hai, aura gamyakSetrameM sAdhu dikhAI nahIM dete, to auroMko to sAdhu mAnA nahIM jAtA; sAdhu kA lakSaNa milane para hI sAdhu mAne jAte haiN| tathA inakA pracAra bhI thor3e hI kSetrameM dikhAI detA hai, vahA~se dUrake kSetrameM sAdhukA sadbhAva kaise mAneM? yadi lakSaNa milane para mAneM to yahA~ bhI isI prakAra mAno / aura binA lakSaNa mile hI mAneM to vahA~ anya kuliMgI haiM unhIMko sAdhu mAno / isa prakAra viparItatA hotI hai, isaliye banatA nahIM hai / koI kahe - isa paMcamakAlameM isa prakAra bhI sAdhupada hotA hai; to aisA siddhAnta vacana btlaao| binA hI siddhAnta tuma mAnate ho to pApI hoge| isa prakAra aneka yukti dvArA inake sAdhupanA banatA nahIM hai, aura sAdhupane binA sAdhu mAnakara guru mAnanese mithyAdarzana hotA hai; kyoMki bhale sAdhuko guru mAnanese hI samyagdarzana hotA hai| pratimAdhArI zrAvaka na honekI mAnyatAkA niSedha tathA zrAvakadharmakI anyathA pravRtti karAte haiM / trasahiMsA evaM sthUla mRSAdika honepara bhI jisakA kucha prayojana nahIM hai aisA kiMcita tyAga karAke use dezavratI huA kahate haiM; aura vaha trasaghAtAdika jisameM ho aisA kArya karatA hai; so dezavrata guNasthAnameM to gyAraha avirati kahe haiM, vahA~ trasaghAta kisa prakAra sambhava hai ? tathA gyAraha pratimAbheda zrAvakake haiM, unameM dasavIM-gyArahavIM pratimAdhAraka zrAvaka to koI hotA hI nahIM aura sAdhu hotA hai| pUche taba kahate haiM pratimAdhArI zrAvaka isa kAla nahIM ho skte| so dekho, zrAvakadharma to kaThina aura munidharma sugama aisA viruddha kahate haiN| tathA gyArahavIM -- -- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [161 pratimAdhArIko thor3A parigraha, muniko bahuta parigraha batalAte haiM so sambhavita vacana nahIM hai| phira kahate haiM - yaha pratimA to thor3e hI kAla pAlana kara chor3a dete haiM; parantu yaha kArya uttama hai to dharmabuddhi U~cI kriyAko kisaliye chor3egA aura nIcA kArya hai to kisaliye aMgIkAra karegA ? yaha sambhava hI nahIM hai| tathA kudeva-kuguruko namaskArAdi karanese bhI zrAvakapanA batalAte haiN| kahate haiMdharmabuddhise to nahI vandate haiM, laukika vyavahAra hai; parantu siddhAntameM to unakI prazaMsA stavanako bhI samyaktvakA aticAra kahate haiM aura gRhasthoMkA bhalA manAneke artha vandanA karane para bhI kucha nahIM khte| phira kahoge - bhaya, lajjA, kutUhalAdise vandate haiM, to inhIM kAraNoMse kuzIlAdi sevana karanepara bhI pApa mata kaho, aMtaraMgameM pApa jAnanA caahiye| isaprakAra to sarva AcAroMmeM virodha hogaa| dekho, mithyAtva jaise mahApApakI pravRtti chur3AnekI to mukhyatA nahIM hai aura pavanakAyakI hiMsA ThaharAkara khule mu~ha bolanA chur3AnekI mukhyatA pAyI jAtI hai; so yaha kramabhaMga upadeza hai| tathA dharmake aMga aneka haiM, unameM eka parajIvakI dayAko mukhya kahate haiM, usakA bhI viveka nahIM hai| jalakA chAnanA, annakA zodhanA, sadoSa vastukA bhakSaNa na karanA, hiMsAdikarUpa vyApAra na karanA ityAdi usake aMgoMkI to mukhyatA nahIM hai| mukhapaTTI AdikA niSedha tathA paTTIkA bA~dhanA, zaucAdika thor3A karanA, ityAdi kAryoMkI mukhyatA karate haiM; parantu mailayukta paTTIke thUkake sambandhase jIva utpanna hote haiM, unakA to yatna nahIM hai aura pavanakI hiMsAkA yatna batalAte haiN| so nAsikA dvArA bahuta pavana nikalatI hai usakA to yatna karate hI nhiiN| tathA unake zAstrAnusAra bolanehIkA yatna kiyA hai to sarvadA kisaliye rakhate haiM ? boleM taba yatna kara lenA caahiye| yadi kaheM - bhUla jAte haiM; to itanI bhI yAda nahIM rahatI taba anya dharma sAdhana kaise hogA? tathA zaucAdika thor3e kareM, so sambhavita zauca to munibhI karate haiM; isaliye gRhasthako apane yogya zauca karanA caahiye| strI saMgamAdi karake zauca kiye binA sAmAyikAdi kriyA karanese avinaya, vikSiptatA Adi dvArA pApa utpanna hotA hai| isa prakAra jinakI mukhyatA karate haiM unakA bhI ThikAnA nahIM hai| aura kitane hI dayAke aMga yogya pAlate haiM, haritakAya AdikA tyAga karate haiM, jala thor3A girAte haiM; inakA hama niSedha nahIM krte| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 162] [mokSamArgaprakAzaka mUrtipUjA niSedhakA nirAkaraNa tathA isa ahiMsAkA ekAnta pakar3akara pratimA, caityAlaya, pUjanAdi kriyAkA utthApana karate haiM; so unhIMke zAstroMmeM pratimA AdikA nirUpaNa hai, use Agrahase lopa karate haiN| bhagavatIsUtrameM RddhidhArI munikA nirUpaNa hai vahA~ merugiri AdimeM jAkara " tattha ceyayAI vaMdaI" aisA pATha hai| isakA artha yaha hai ki - vahA~ caityoMkI vaMdanA karate haiN| aura caitya nAma pratimAkA prasiddha hai| tathA ve haThase kahate haiM - caitya zabdake jJAnAdika aneka artha hote haiM, isaliye anya artha hai, pratimAkA artha nahIM hai| isase pUchate haiM - merugiri nandIzvara dvIpameM jA-jAkara vahA~ caitya vandanA kI, so vahA~ jJAnAdikakI vandanA karanekA artha kaise sambhava hai ? jJAnAdikakI vandanA to sarvatra sambhava hai| jo vandanAyogya caitya vahA~ sambhava ho aura sarvatra sambhava na ho vahA~ use vandanA karanekA vizeSa sambhava hai aura aisA sambhavita artha pratimA hI hai| aura caitya zabdakA mukhya artha pratimA hI hai, so prasiddha hai| isI artha dvArA caityAlaya nAma sambhava hai; use haTha karake kisaliye lupta kareM ? tathA nandIzvara dvIpAdikameM jAkara devAdika pUjanAdi kriyA karate haiM, usakA vyAkhyAna unake jahA~-tahA~ pAyA jAtA hai| tathA lokameM jahA~-tahA~ akRtrima pratimAkA nirUpaNa hai| so vaha racanA anAdi hai, vaha racanA bhoga-kutUhalAdike artha to hai nhiiN| aura indrAdikoMke sthAnoMmeM niSprayojana racanA sambhava nahIM hai| isaliye indrAdika use dekhakara kyA karate haiM ? yA to apane mandiroMmeM niSprayojana racanA dekhakara usase udAsIna hote hoMge, vahA~ duHkhI hote hoMge, parantu yaha sambhava nahIM hai| yA acchI racanA dekhakara viSayoMkA poSaNa karate hoMge, parantu arahantakI mUrti dvArA samyagdRSTi apanA viSaya poSaNa kareM yaha bhI sambhava nahIM hai| isaliye vahA~ unakI bhakti Adi hI karate haiM, yahI sambhava hai| unake sUryAbhadevakA vyAkhyAna hai; vahA~ pratimAjIko pUjanekA vizeSa varNana kiyA hai| use gopaneke artha kahate haiM - devoMkA aisA hI karttavya hai| so saca hai, parantu karttavyakA to phala hotA hI [ hI hotA hai; vahA~ dharma hotA hai yA pApa hotA hai ? yadi dharma hotA hai to anyatra pApa hotA thA yahA~ dharma huA; ise auroMke sadRza kaise kaheM ? yaha to yogya kArya huaa| aura pApa hotA hai to vahA~ " NamotthuNaM" kA pATha par3hA; so pApake ThikAne aisA pATha kisaliye par3hA? tathA eka vicAra yahA~ yaha AyA ki - " NamotthuNaM" ke pAThameM to arahantakI bhakti hai; so pratimAjIke Age jAkara yaha pATha par3hA, isaliye pratimAjIke Age jo arahaMta bhaktikI kriyA hai vaha karanA ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [163 tathA ve aisA kahate haiM - devoMke aisA kArya hai, manuSyoMke nahIM hai; kyoMki manuSyoMko pratimA Adi banAne meM hiMsA hotI hai| to unhIMke zAstroMmeM aisA kathana hai ki-draupadI rAnI pratimAjIke pUjanAdika jaise sUryAbhadevane kiye usI prakAra karane lagI; isaliye manuSyoMke bhI aisA kArya karttavya hai| yahA~ eka yaha vicAra AyA ki - caityAlaya, pratimA banAnekI pravRtti nahIM thI to draupadIne kisa prakAra pratimAkA pUjana kiyA ? tathA pravRtti thI to banAnevAle dharmAtmA the yA pApI the ? yadi dharmAtmA the to gRhasthoMko aisA kArya karanA yogya huA, aura pApI the to vahA~ bhogAdikakA prayojana to thA nahIM, kisaliye banAyA ? tathA draupadIne vahA~ " NamotthuNaM" kA pATha kiyA va pUjanAdi kiyA , so kutUhala kiyA yA dharma kiyA ? yadi kutUhala kiyA to mahApApinI huii| dharmameM kutUhala kaisA ? aura dharma kiyA to auroMko bhI pratimAjIkI stuti-pUjA karanA yukta hai| ___ tathA ve aisI mithyAyukti banAte haiM - jisa prakAra indrakI sthApanAse indrakA kArya siddha nahIM hai; usI prakAra arahaMta pratimAse kArya siddha nahIM hai| so arahaMta kisIko bhakta mAnakara bhalA karate hoM taba to aisA bhI mAneM; parantu ve to vItarAga haiN| yaha jIva bhaktirUpa apane bhAvoMse zubhaphala prApta karatA hai| jisa prakAra strIke AkArarUpa kASTa-pASANakI mUrti dekhakara vahA~ vikArarUpa hokara anurAga kare to usako pApabandha hogA; usI prakAra arahaMtake AkArarUpa dhAtu-pASANAdikakI mUrti dekhakara dharmabuddhise vahA~ anurAga kare to zubhakI prApti kaise na hogI ? vahA~ ve kahate haiM - binA pratimA hI hama arahaMtameM anurAga karake zubha utpanna kareMge; to inase kahate hai - AkAra dekhanese jaisA bhAva hotA hai vaisA parokSa smaraNa karanese nahIM hotA; isI se lokameM bhI strIke anurAgI strIkA citra banAte haiM; isaliye pratimAke avalambana dvArA bhakti vizeSa honese vizeSa zubhakI prApti hotI hai| phira koI kahe pratimAko dekho, parantu pUjanAdika karanekA kyA prayojana hai ? uttara :- jaise koI kisI jIvakA AkAra banAkara ghAta kare to use usa jIvakI hiMsA karane jaisA pApa hotA hai, va koI kisIkA AkAra banAkara dveSabuddhise usakI burI avasthA kare to jisakA AkAra banAyA usakI burI avasthA karane jaisA phala hotA hai; usI prakAra arahaMtakA AkAra banAkara dharmAnurAgabuddhise pUjanAdi kare to arahaMtake pUjanAdi karane jaisA zubha (bhAva) utpanna hotA hai tathA vaisA hI phala hotA hai| ati anurAga honepara Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pratyakSa darzana na honese AkAra banAkara pUjanAdi karate haiN| isa dharmAnurAgase mahApuNya hotA hai| tathA aisA kutarka karate haiM ki jisake jisa vastukA tyAga ho usake Age usa vastukA rakhanA hAsya karanA hai; isaliye caMdanAdi dvArA arahantakI pUjana yukta nahIM hai| - samAdhAna :- munipada lete hI sarva parigraha tyAga kiyA thA, kevalajJAna honeke pazcAt tIrthaMkaradevake samavazaraNAdi banAye, chatra - ca~varAdi kiye so hAsya kiyA yA bhakti kI ? hAsya kiyA to indra mahApApI huA; so banatA nahIM hai / bhakti kI to pUjanAdikameM bhI bhakti hI karate haiN| chadmasthake Age tyAga kI huI vastu rakhanA hAsya karanA hai; kyoMki usake vikSiptatA ho AtI hai / kevalIke va pratimAke Age anurAgase uttama vastu rakhanekA doSa nahIM hai; unake vikSiptatA nahIM hotI / dharmAnurAgase jIvakA bhalA hotA hai| - phira ve kahate haiM pratimA banAnemeM, caityAlayAdi karAnemeM, pUjanAdi karAnemeM hiMsA hotI hai, aura dharma ahiMsA hai; isaliye hiMsA karake dharma mAnanese mahApApa hotA hai; isaliye hama ina kAryoMkA niSedha karate haiN| uttara :- unhIMke zAstrameM aisA vacana hai : - [ mokSamArgaprakAzaka succA jANai kallANaM succA jANai pAvagaM / ubhayaM pi jANae succA jaM seya taM samAyara // 1 // yahA~ kalyANa, pApa aura ubhaya yaha tInoM zAstra sunakara jAne, aisA kahA hai| so ubhaya to pApa aura kalyANa milanese hogA, so aise kAryakA bhI honA tthhraa| vahA~ pUchate haiM kevala dharmase to ubhaya halkA hai hI, aura kevala pApase ubhaya burA hai yA bhalA hai ? yadi burA hai to isameM to kucha kalyANakA aMza milA hai, pApase burA kaise kaheM ? bhalA hai, to kevala pApako chor3akara aise kArya karanA ThaharA / tathA yuktise bhI aisA hI sambhava hai| koI tyAgI hokara mandirAdika nahIM banavAtA hai va sAmayikAdika niravadya kAryoMmeM pravarttatA hai; to unheM chor3akara pratimAdi karAnA va pUjanAdi karanA ucita nahIM haiM parantu koI apane rahane ke lie makAna banAye, usase to caityAlayAdi karAnevAlA hIna nahIM hai| hiMsA to huI, parantu usake to lobha pApAnurAgakI vRddhi huI aura isake lobha chUTakara dharmAnurAga huaa| tathA koI vyApArAdi kArya kare, usase to pUjanAdi kArya karanA hIna nahIM hai / vahA~ to hiMsAdi bahuta hote haiM, lobhAdi bar3hatA hai, pApahIkI pravRtti hai| yahA~ hiMsAdika bhI kiMcit hote haiM, lobhAdika ghaTate haiM aura dharmAnurAga bar3hatA hai| - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra ] [ 165 - isa prakAra jo tyAgI na hoM, apane dhanako pApameM kharcate hoM, unheM caityAlayAdi banavAnA yogya hai| aura jo niravadya sAmAyikAdi kAryoMmeM upayogako na lagA sakeM unako pUjanAdi karane kA niSedha nahIM haiN| phira tuma kahoge niravadya sAmAyikAdi kArya hI kyoM na kareM ? dharmameM kAla lagAnA, vahA~ aise kArya kisaliye kareM ? - uttara :- yadi zarIra dvArA pApa chor3ane para hI niravadyapanA ho, to aisA hI kareM; parantu pariNAmoMmeM pApa chUTane para niravadyapanA hotA hai / so binA avalambana sAmAyikAdimeM jisake pariNAma na lageM vaha pUjanAdi dvArA vahA~ apanA upayoga lagAtA hai| vahA~ nAnA prakArake Alambana dvArA upayoga laga jAtA hai| yadi vahA~ upayogako na lagAye to pApakAryoMmeM upayoga bhaTakegA aura usase burA hogA; isaliye vahA~ pravRtti karanA yukta hai| tuma kahate ho ki " dharmake artha hiMsA karanese to mahApApa hotA hai, anyatra hiMsA karanese thor3A pApa hotA hai"; so prathama to yaha siddhAntakA vacana nahIM hai aura yuktise bhI nahIM milatA; kyoMki aisA mAnanese to indra janmakalyANakameM bahuta jalase abhiSeka karatA hai, samavazaraNameM deva puSpavRSTi karanA, ca~vara DhAlanA ityAdi kArya karate haiM so ve mahApApI hue| -- - yadi tuma kahoge unakA aisA hI vyavahAra hai, to kriyA kA phala to hue binA rahatA nahIM hai| yadi pApa hai to indrAdika to samyagdRSTi haiM, aisA kArya kisaliye kareMge ? aura dharma hai to kisaliye niSedha karate ho / bhalA tumhIM se pUchate haiM tIrthaMkarakI vandanAko rAjAdika gaye sAdhukI vandanAko dUra bhI jAte haiM, siddhAnta sunane Adi kArya karaneke liye gamanAdi karate haiM vahA~ mArgameM hiMsA huii| tathA sAdharmiyoMko bhojana karAte haiM, sAdhukA maraNa hone para usakA saMskAra karate haiM, sAdhu hone para utsava karate haiM ityAdi pravRtti aba bhI dekhI jAtI hai; so yahA~ bhI hiMsA hotI hai; parantu yaha kArya to dharma ke hI artha haiM, anya koI prayojana nahIM hai| yadi yahA~ mahApApa hotA hai, to pUrva kAlameM aise kArya kiye unakA niSedha kro| aura aba bhI gRhastha aisA kArya karate haiM, unakA tyAga kro| tathA yadi dharma hotA hai to dharma ke artha hiMsA meM mahApApa batalAkara kisaliye bhramameM DAlate ho ? isaliye isa prakAra mAnanA yukta hai ki jaise thor3A dhana ThagAne para bahuta dhana kA lAbha ho to vaha kArya karanA yogya hai; usI prakAra thor3e hiMsAdika pApa honepara bahuta dharma - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 166] [mokSamArgaprakAzaka utpanna ho to vaha kArya karanA yogya hai| yadi thor3e dhana ke lobhase kArya bigAr3e to mUrkha hai; usI prakAra thor3I hiMsAke bhaya se bar3A dharma chor3e to pApI hI hotA hai| tathA koI bahuta dhana ThagAye aura thor3A dhana utpanna kare, va utpanna nahIM kare to vaha mUrkha hai; usI prakAra bahuta hiMsAdi dvArA bahuta pApa utpanna kare aura bhakti Adi dharmameM thor3A pravarte va nahIM pravarte, to vaha pApI hI hotA hai| tathA jisa prakAra binA ThagAye hI dhanakA lAbha hone para ThagAye to mUrkha hai; usI prakAra niravadya dharmarUpa upayoga hone para sAvadyadharmameM upayoga lagAnA yogya nahIM hai| isa prakAra apane pariNAmoM kI avasthA dekhakara bhalA ho vaha karanA; parantu ekAnta pakSa kAryakArI nahIM hai| tathA ahiMsA hI kevala dharmakA aGga nahIM hai; rAgAdikoMkA ghaTanA dharmakA mukhya aGga hai| isaliye jisa prakAra pariNAmoMmeM rAgAdika ghaTeM vaha kArya krnaa| tathA gRhasthoMko aNuvratAdikake sAdhana hue binA hI sAmAyika, pratikramaNa, proSadha Adi kriyAoMkA mukhya AcaraNa karAte haiN| parantu sAmAyikato rAga-dveSarahita sAmyabhAva hone para hotI hai, pATha mAtra par3hanese va uThanA-baiThanA karanese hI to hotI nahIM hai| phira kahoge - anya kArya karatA usase to bhalA hai ? so satya; parantu sAmAyika pATha meM pratijJA to aisI karatA hai ki - mana-vacana-kAya dvArA sAvadyako na karU~gA, na karAU~gA; parantu mana meM to vikalpa hotA hI rahatA hai, aura vacana-kAyameM bhI kadAcit anyathA pravRtti hotI hai vahA~ pratijJAbhaMga hotI hai| so pratijJAbhaMga karane se to na karanA bhalA hai; kyoMki pratijJAbhaMga mahApApa hai| phira hama pUchate haiM - koI pratijJA bhI nahIM karatA aura bhaSApATha par3hatA hai, usakA artha jAnakara usameM upayoga rakhatA hai| koI pratijJA kare use to bhalIbhA~ti pAlatA nahIM hai aura prAkRtAdikake pATha par3hatA hai; usake arthakA apaneko jJAna nahIM hai, binA artha jAne vahA~ upayoga nahIM rahatA taba upayoga anyatra bhaTakatA hai| aise ina donoMmeM vizeSa dharmAtmA kauna ? yadi pahale ko kahoge, to aisA hI upadeza kyoM nahIM dete ? tathA dUsare ko kahoge to pratijJAbhaMgakA pApa huA va pariNAmoMke anusAra dharmAtmApanA nahIM ThaharA; parantu pAThAdi karaneke anusAra tthhraa| isaliye apanA upayoga jisa prakAra nirmalaho vaha kArya krnaa| sadha sake vaha pratijJA krnaa| jisakA artha jAne vaha pATha pddh'naa| paddhati dvArA nAma rakhAne meM lAbha nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pA~cavA adhikAra] [167 tathA pratikramaNa nAma pUrvadoSa nirAkaraNa karanekA hai; parantu "micchAmi dukkaDaM" itanA kahanehIse to duSkRta mithyA nahIM hote; kiye hue duSkRta mithyA hone yogya pariNAma hone para hI duSkRta mithyA hote haiM; isaliye pATha hI kAryakArI nahIM hai| tathA pratikramaNa ke pAThameM aisA artha hai ki - bAraha vratAdikameM jo duSkRta lage hoM ve mithyA hoM; parantu vrata dhAraNa kiye binA hI unakA pratikramaNa karanA kaise sambhava hai ? jisake upavAsa na ho, vaha upavAsameM lage doSakA nirAkaraNa kare to asambhavapanA hogaa| isaliye yaha pATha par3hanA kisa prakAra banatA hai ? tathA proSadhameM bhI sAmAyikavat pratijJA karake pAlana nahIM karate; isaliye pUrvokta hI doSa hai| tathA proSadha nAma to parvakA hai; so parvake dina bhI kitane kAlataka pApakriyA karatA hai, pazcAt proSadhadhArI hotA hai| jitane kAla bane utane kAla sAdhana karane kA to doSa nahIM hai; parantu proSadhakA nAma kare so yukta nahIM hai| sampUrNa parvameM niravadya rahane para hI proSadha hotA hai| yadi thor3e bhI kAla se proSadha nAma ho to sAmAyikako bhI proSadha kaho, nahIM to zAstrameM pramANa batalAo ki - jaghanya proSadhakA itanA kAla hai| yaha to bar3A nAma rakhakara logoMko bhrama meM DAlane kA prayojana bhAsita hotA hai| tathA Akhar3I lene kA pATha to anya koI par3hatA hai, aMgIkAra anya karatA hai| parantu pATha meM to " mere tyAga hai" aisA vacana hai; isaliye jo tyAga kare usIko pATha par3hanA caahiye| yadi pATha na Aye to bhASA hI se kahe; parantu paddhati ke artha yaha rIti hai| tathA pratijJA grahaNa karane-karAne kI to mukhyatA hai aura yathAvidhi pAlane kI zithilatA hai, va bhAva nirmala honekA viveka nahIM hai| ArttapariNAmoMse va lobhAdikase bhI upavAsAdi karake vahA~ dharma mAnatA hai; parantu phala to pariNAmoMse hotA hai| ityAdi aneka kalpita bAteM karate haiM; so jaina dharma meM sambhava nahIM haiN| isa prakAra yaha jaina meM zvetAmbara mata hai; vaha bhI devAdikakA va tattvoMkA va mokSamArgAdikA anyathA nirUpaNa karatA hai; isaliye mithyAdarzanAdikakA poSaka hai so tyAjya hai| sacce jina dharmakA svarUpa Age kahate haiM; usake dvArA mokSamArgameM pravarttanA yogya hai| vahA~ pravarttane se tumhArA kalyANa hogaa| -iti zrI mokSamArgaprakAzaka zAstrameM anyamata nirUpaka pA~cavA adhikAra samApta huA / / 5 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra kudeva , kuguru , aura kudharmakA pratiSedha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dohA - mithyA devAdika bhajeM, ho hai mithyAbhAva / taja tinakoM sAMce bhajo, yaha hita-heta-upAva / / artha :- anAdise jIvoMke mithyAdarzanAdikabhAva pAye jAte haiM. unakI paSTatAkA kAraNa kudeva-kuguru-kudharma sevana hai; usakA tyAga honepara mokSamArgameM pravRtti hotI hai; isaliye inakA nirUpaNa karate haiN| kudevakA nirUpaNa aura usake zraddhAnAdikA niSedha vahA~ jo hitake karttA nahIM haiM aura unheM bhramase hitakA kartA jAnakara sevana kareM so kudeva haiN| unakA sevana tIna prakArake prayojanasahita karate haiN| kahIM to mokSakA prayojana hai, kahIM paralokakA prayojana hai, aura kahIM isalokakA prayojana hai; so prayojana to siddha nahIM hote, kucha vizeSa hAni hotI hai; isaliye unakA sevana mithyAbhAva hai| vaha batalAte haiM : anyamatoMmeM jinake sevanase muktikA honA kahA hai, unheM kitane hI jIva mokSake artha sevana karate haiM, parantu mokSa hotA nahIM hai| unakA varNana pahale anyamata adhikArameM kahA hI hai| tathA anyamata meM kahe devoMko kitane hI - "paralokameM sukha hogA duHkha nahIM hogA" - aise prayojanasahita sevana karate haiN| so aisI siddhi to puNya upajAne aura pApa na upajAnese hotI hai; parantu Apa to pApa upajAtA hai aura kahatA hai Izvara hamArA bhalA karegA, to vahA~ anyAya ThaharA; kyoMki kisIko pApakA phala de, kisIko na de aisA to hai nhiiN| jaise apane pariNAma karegA vaisA hI phala pAyegA; Izvara kisIkA burA-bhalA karanevAlA nahIM haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [169 tathA una devoMkA sevana karate hue una devoMkA to nAma dete haiM aura anya jIvoMkI hiMsA karate haiM tathA bhojana, nRtyAdi dvArA apanI indriyoMkA viSaya poSaNa karate haiM; so pApapariNAmoMkA phala to lage binA rahegA nhiiN| hiMsA, viSaya-kaSAyoMko saba pApa kahate haiM aura pApakA phala bhI saba burA hI mAnate haiM; tathA kudevoMke sevanameM hiMsA-viSayAdikahIkA adhikAra hai; isaliye kudevoMke sevanase paralokameM bhalA nahIM hotaa| vyantarAdikA svarUpa aura unake pUjanekA niSedha tathA bahutase jIva isa paryAyasambandhI, zatrunAzAdika va rogAdika miTAne, dhanAdikakI va putrAdikakI prApti, ityAdi duHkha miTAne va sukha prApta karaneke aneka prayojanasahita kudevAdikA sevana karate haiM; hanumAnAdikako pUjate haiM; deviyoMko pUjate haiM; ganagaura, sAMjhI Adi banAkara pUjate haiM; cautha, zItalA, dahAr3I Adi ko pUjate haiM; bhUta-preta, pitara, vyantarAdikako pUjate haiM; sUrya-candramA, zanizcarAdi jyotiSiyoMko pUjate haiM; pIrapaigaMbarAdiko pUjate haiM; gAya, ghor3A Adi tiryaMcoMko pUjate haiM; agni-jalAdikako pUjate haiM; zastrAdikako pUjate haiM; adhika kyA kaheM, ror3A ityAdikako bhI pUjate haiN| so isa prakAra kudevAdikA sevana mithyAdRSTise hotA hai; kyoMki prathama to vaha jinakA sevana karatA hai unameMse kitane hI to kalpanAmAtra deva haiM; isaliye unakA sevana kAryakArI kaise hogA ? tathA kitane hI vyantarAdika haiM; so ve kisIkA bhalA-burA karaneko samartha nahIM haiN| yadi ve hI samartha hogeM to ve hI karttA ThahareMge; parantu unake karanese kucha hotA dikhAyI nahIM detA; prasanna hokara dhanAdika nahIM de sakate aura dveSI hokara burA nahIM kara skte| yahA~ koI kahe - duHkha dete to dekhe jAte haiM, mAnanese duHkha denA roka dete haiM ? uttara :- isake pApakA udaya ho, taba unake aisI hI kutUhalabuddhi hotI hai, usase ve ceSTA karate haiM, ceSTA karanese yaha duHkhI hotA hai| tathA ve kutUhalase kucha kaheM aura yaha unakA kahA huA na kare, to ve ceSTA karate ruka jAte haiM; tathA ise zithila jAnakara kutUhala karate rahate haiN| yadi isake puNyakA udaya ho to kucha kara nahIM skte| aisA bhI dekhA jAtA hai - koI jIva unako nahIM pUjate, va unakI nindA karate haiM va ve bhI unase dveSa karate hai, parantu use duHkha nahIM de skte| aisA bhI kahate dekhe jAte haiM ki - amuka hamako nahIM mAnatA, parantu usapara hamArA koI vaza nahIM cltaa| isaliye vyaMtarAdika kucha karanemeM samartha nahIM hai, isake puNya-pApahIse sukha-duHkha hotA hai; unake mAnane-pUjanese ulaTA roga lagatA hai, kucha kAryasiddhi nahIM hotii| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 170] [ mokSamArgaprakAzaka tathA aisA jAnanA - jo kalpita deva haiM unakA bhI kahIM atizaya, camatkAra dekhA jAtA hai, vaha vyantarAdika dvArA kiyA hotA hai| koI pUrva paryAyameM unakA sevaka thA, pazcAt marakara vyantarAdi huA, vahIM kisI nimittase aisI buddhi huI, taba vaha lokameM unako sevana karanekI pravRtti karAneke artha koI camatkAra dikhAtA hai| jagata bholA; kiMcit camatkAra dekhakara usa kAryameM laga jAtA hai| jisa prakAra jinapratimAdikakA bhI atizaya honA sunate va dekhate haiM so jinakRta nahIM hai, jainI vyantarAdika hote haiM; usI prakAra kudevoMkA koI camatkAra hotA hai, vaha unake anucara vyantarAdika dvArA kiyA hotA hai aisA jaannaa| tathA anyamatameM paramezvarane bhaktoMkI sahAya kI va pratyakSa darzana diye ityAdi kahate haiM; vahA~ kitanI hI to kalpita bAteM kahI haiN| kitane hI unake anucara vyantarAdika dvArA kiye gaye kAryoMko paramezvarake kiye kahate haiN| yadi paramezvarake kiye hoM to paramezvara to trikAlajJa hai, sarvaprakAra samartha hai; bhaktako duHkha kisaliye hone degA? tathA Aja bhI dekhate haiM ki - mleccha Akara bhaktoMko upadrava karate haiM, dharma-vidhvaMsa karate haiM, mUrtiko vighna karate haiN| yadi paramezvarako aise kAryoMkA jJAna na ho, sarvajJapanA nahIM rhegaa| jAnaneke pazcAt bhI sahAya na kare to bhaktavatsalatA gaI aura sAmarthyahIna huaa| tathA sAkSIbhUta rahatA hai to pahale bhaktoMko sahAya kI kahate haiM vaha jhUTha hai; kyoMki usakI to ekasI vRtti hai| phira yadi kahoge - vaisI bhakti nahIM hai; to mlecchoMse to bhale haiM, aura mUrti Adi to usIkI sthApanA thI, use to vighna nahIM hone denA thA ? tathA mleccha-pApiyoM kA udaya hotA hai so paramezvarakA kiyA hai yA nahIM ? yadi paramezvarakA kiyA hai; to nindakoMko sukhI karatA hai, bhaktoMko duHkha denevAle paidA karatA hai, vahA~ bhaktavatsalapanA kaise rahA ? aura paramezvarakA kiyA nahIM hotA, to paramezvara sAmarthyahIna huA; isaliye paramezvarakRta kArya nahIM hai| koI anucara vyantarAdika hI camatkAra dikhalAtA hai - aisA hI nizcaya krnaa| yahA~ koI pUche ki - koI vyantara apanA prabhutva kahatA hai, apratyakSako batalA detA hai, koI kusthAna nivAsAdika batalAkara apanI hInatA kahatA hai, pUchate haiM so nahIM batalAtA, bhramarUpa vacana kahatA hai, auroMko anyathA pariNamita karatA hai, duHkha detA hai - ityAdi vicitratA kisa prakAra hai ? uttara :- vyantaroMmeM prabhutvakI adhikatA-hInatA to hai, parantu jo kusthAnameM nivAsAdika batalAkara hInatA dikhalAte haiM vaha to kutUhalase vacana kahate haiN| vyantara Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [ 171 bAlakakI bhA~ti kutUhala karate rahate haiN| jisa prakAra bAlaka kutUhala dvArA apaneko hIna dikhalAtA hai, cir3hAtA hai, gAlI sunAtA hai, U~ce svarase rotA hai, bAdameM ha~sane laga jAtA hai; usI prakAra vyantara ceSTA karate haiM / yadi kusthAnahIke nivAsI hoM to uttamasthAnameM Ate hai; vahA~ kisake lAnese Ate hai ? apane Apa Ate haiM to apanI zakti honepara kusthAnameM kisaliye rahate haiM? isaliye inakA ThikAnA to jahA~ utpanna hote haiM vahA~ isa pRthvIke nIce va Upara hai so manojJa hai / kutUhalake lie jo cAheM so kahate haiN| yadi inako pIr3A hotI ho to rote-rote ha~sane kaise laga jAte haiM ? itanA hai ki maMtrAdikakI aciMtyazakti hai; so kisI sacce mantrake nimittanaimittika sambandha ho to usake kiMcit gamanAdi nahIM ho sakate, va kiMcit duHkha utpanna hotA hai, va koI prabala use manA kare taba raha jAtA hai va Apa hI raha jAtA hai; - ityAdi mantrakI zakti hai, parantu jalAnA Adi nahIM hotA / mantravAle jalAyA kahate hai; vaha phira pragaTa ho jAtA hai, kyoMki vaikriyika zarIrakA jalAnA Adi sambhava nahIM hai / vyantaroMke avadhijJAna kisIko alpa kSetra - kAla jAnanekA hai, kisIko bahuta hai| vahA~ unake icchA ho aura apaneko jJAna bahuta ho to apratyakSako pUchane para usakA uttara dete haiN| alpa jJAna ho to anya mahat jJAnIse pUcha Akara javAba dete haiM / apaneko alpa jJAna ho va icchA na ho to pUchanepara usakA uttara nahIM dete aisA jAnanA / alpajJAnavAle vyantarAdikako utpanna honeke pazcAt kitane kAla hI pUrvajanmakA jJAna ho sakatA hai, phira usakA smaraNamAtra rahatA hai, isaliye vahA~ icchA dvArA Apa kucha ceSTA kareM to karate haiM, pUrva janmakI bAteM kahate haiM; koI anya bAta pUche to avadhijJAna to thor3A hai, binA jAne kisa prakAra kaheM? jisakA uttara Apa na de sakeM va icchA na ho, vahA~ mAna kutUhalAdikase uttara nahIM dete va jhUTha bolate haiM - aisA jAnanA / devoMmeM aisI zakti hai apane va anyake zarIrako va pudgala skandhako jaisI icchA ho tadanusAra pariNamita karate haiM; isaliye nAnAAkArAdirUpa Apa hote haiM va anya nAnA caritra dikhAte haiM / anya jIvake zarIrako rogAdiyukta karate haiN| - yahA~ itanA hai ki apane zarIrako va anya pudgala skandhoMko jitanI zakti ho utane hI pariNamita kara sakate hai; isaliye sarvakArya karanekI zakti nahIM hai| anya jIvake zarIrAdiko usake puNya-pApa anusAra pariNamita kara sakate haiN| usake puNyakA udaya ho to Apa rogAdirUpa pariNamita nahIM kara sakatA, aura pApaudaya ho to usakA iSTa kArya nahIM kara sktaa| -- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 172] [mokSamArgaprakAzaka isa prakAra vyantarAdikakI zakti jaannaa| yahA~ koI kahe - itanI zakti jinameM pAyI jAye unake mAnane-pUjanemeM kyA doSa ? uttara :- apane pApakA udaya honese sukha nahIM de sakate, puNyakA udaya honese duHkha nahIM de sakate; tathA unako pUjanese koI puNyabandha nahIM hotA, rAgAdikakI vRddhi honese pApahI hotA hai; isaliye unakA mAnanA-pUjanA kAryakArI nahIM hai, burA karanevAlA hai| tathA vyantarAdika manavAte haiM, pujavAte haiM - vaha kutUhala karate haiM; kucha vizeSa prayojana nahIM rkhte| jo unako mAne-pUje, usIse kutUhala karate rahate haiM; jo nahIM mAnate-pUjate unase kucha nahIM khte| yadi unako prayojana hI ho, to na mAnane-pUjanevAleko bahuta duHkhI kareM; parantu jinake na mAnane-pUjanekA nizcaya hai, usase kucha bhI kahate dikhAyI nahIM dete| tathA prayojana to kSudhAdikakI pIr3A ho taba ho; parantu vaha to unake vyakta hotI nahIM hai| yadi ho to unake artha naivedyAdika dete haiM, use grahaNa kyoM nahIM karate? va auroMko bhojanAdi karAneko hI kyoM kahate haiM ? isaliye unake kutUhalamAtra kriyA hai| apanemeM unake kutUhalakA sthAna honepara duHkha hogA, hInatA hogI; isaliye unako mAnanA-pUjanA yogya nahIM hai| tathA koI pUche ki vyantara aisA kahate haiM - gayA AdimeM piMDadAna karo to hamArI gati hogI, hama phira nahIM aayeNge| so kyA hai ? uttara :- jIvoMke pUrvabhavakA saMskAra to rahatA hI hai| vyantaroMko bhI pUrvabhavake smaraNAdise vizeSa saMskAra hai; isaliye pUrvabhava meM aisI hI vAsanA thI - gayAdikameM piMDadAnAdi karanepara gati hotI hai, isaliye aise kArya karaneko kahate haiN| yadi musalamAna Adi marakara vyantara hote haiM, ve to aisA nahIM kahate, ve to apane saMskArarUpa hI vacana kahate haiM; isaliye sarva vyantaroMkI gati usI prakAra hotI ho to sabhI samAna prArthanA kareM; parantu aisA nahIM hai| aisA jaannaa| isa prakAra vyantarAdikakA svarUpa jaannaa| tathA sUrya, candramA, grahAdika jyotiSI haiM; unako pUjate haiM vaha bhI bhrama hai| sUryAdikako paramezvarakA aMza mAnakara pUjate haiM, parantu usake to eka prakAzakI hI adhikatA bhAsita hotI hai; so prakAzavAn to anya ratnAdika bhI hote hai; anya koI aisA lakSaNa nahIM hai jisase use paramezvarakA aMza maaneN| tathA candramAdikako dhanAdikakI prAptike artha pUjate haiM; parantu unake pUjanase hI dhana hotA ho to sarva daridrI isa kAryako Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [173 kareM, isaliye yaha mithyAbhAva haiN| tathA jyotiSake vicArase bure grahAdika Anepara unakI pUjanAdi karate haiM, isake artha dAnAdika dete haiM; so jisa prakAra hiranAdika svayameva gamanAdika karate haiM, aura purUSake dAyeM-bAyeM Ane para sukha-duHkha honeke AgAmI jJAnako kAraNa hote haiM, kucha sukha-duHkha deneko samartha nahIM haiM; usI prakAra grahAdika svayameva gamanAdika karate haiM, aura prANIke yathAsambhava yogako prApta honepara sukha-duHkha honeke AgAmI jJAnako kAraNa hote haiM, kucha sukha-duHkha deneko samartha nahIM haiN| koI to unakA pUjanAdi karate haiM unake bhI iSTa nahIM hotA; koI nahIM karatA usake bhI iSTa hotA hai; isaliye unakA pUjanAdi karanA mithyAbhAva hai| yahA~ koI kahe - denA to puNya hai so bhalA hI hai ? uttara :- dharmake artha denA puNya hai| yaha to duHkhake bhayase va sukhake lobhase dete haiM, isaliye pApa hI hai| ityAdi aneka prakArase jyotiSI devoMko pUjate haiM so mithyA hai| tathA devI-dahAr3I Adi haiM; ve kitanI hI to vyantarI va jyotiSinI haiM, unakA anyathA svarUpa mAnakara pUjanAdi karate haiN| kitanI hI kalpita haiM; so unakI kalpanA karake pUjanAdi karate haiN| isa prakAra vyantarAdikake pUjanekA niSedha kiyaa| kSetrapAla, padmAvatI Adi pUjanekA niSedha yahA~ koI kahe - kSetrapAla, dahAr3I, padmAvatI Adi devI, yakSa-yakSiNI Adi jo jinamatakA anusaraNa karate haiM unake pUjanAdi karanemeM doSa nahIM hai ? uttara :- jinamatameM saMyama dhAraNa karanese pUjyapanA hotA hai; aura devoMke saMyama hotA hI nhiiN| tathA inako samyaktvI mAnakara pUjate haiM so bhavanatrikameM samyaktvakI bhI mukhyatA nahIM hai| yadi samyaktvase hI pUjate haiM to sarvArthasiddhike deva , laukAntika deva unheM hI kyoM na pUje ? phira kahoge - inake jinabhakti vizeSa hai; so bhaktikI vizeSatA saudharma indake bhI hai, vaha samyagdRSTi bhI hai; use chor3akara inheM kisaliye pUjeM ? phira yadi kahoge - jisa prakAra rAjAke pratihArAdika haiM, usI prakAra tIrthaMkarake kSetrapAlAdika haiM; parantu samavasaraNAdimeM inakA adhikAra nahIM hai, yaha to jhUThI mAnyatA hai| tathA jisa prakAra pratihArAdikake milAne para rAjAse milate haiM; usI prakAra yaha tIrthaMkarase nahIM milaate| vahA~ to jisake bhakti ho vahI tIrthaMkarake darzanAdika karatA hai, kucha kisIke AdhIna nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 174] [mokSamArgaprakAzaka tathA dekho ajJAnatA ! AyudhAdi sahita raudrasvarUpa hai jinakA, unakI gA-gAkara bhakti karate haiN| so jinamatameM bhI raudrarUpa pUjya huA to yaha bhI anya matake hI samAna huaa| tIvra mithyAtvabhAvase jinamatameM bhI aisI viparIta pravRttikA mAnanA hotA hai| isa prakAra kSetrapAlAdikako bhI pUjanA yogya nahIM hai| tathA gAya, sarpAdi tiryaMca haiM ve pratyakSa hI apanese hIna bhAsita hote haiM; unakA tiraskArAdi kara sakate haiM, unakI niMdyadazA pratyakSa dekhI jAtI hai| tathA vRkSa , agni, jalAdika sthAvara haiM; ve tiryaMcoMse bhI atyanta hIna avasthAko prApta dekhe jAte haiN| tathA zastra, davAta Adi acetana haiM; ve sarvazaktise hIna pratyakSa bhAsita hote haiM, unameM pUjyapane kA upacAra bhI sambhava nahIM hai| - isaliye inakA pUjanA mahA mithyAbhAva hai| inako pUjanese pratyakSa va anumAna dvArA kucha bhI phalaprApti bhAsita nahIM hotI; isaliye inako pUjanA yogya nahIM hai| isa prakAra sarva hI kudevoMko pUjanA-mAnanA niSiddha hai| dekho to mithyAtvakI mahimA ! lokameM to apanese nIceko namana karane meM apaneko niMdya mAnate haiM, aura mohita hokara ror3oM takako pUjate hue bhI niMdyapanA nahIM maante| tathA lokameM to jisase prayojana siddha hotA jAne, usIkI sevA karate haiM aura mohita hokara "kudevoMse merA prayojana kaise siddha hogA"- aisA binA vicAre hI kudevoMkA sevana karate haiN| tathA kudevoMkA sevana karate hue hajAroM vidhna hote haiM unheM to ginatA nahIM hai aura kisI puNyake udayase iSTakArya hojAye to kahatA hai - isake sevanase yaha kArya huaa| tathA kudevAdikakA sevana kiye binA jo iSTa kArya hoM, unheM to ginatA nahIM hai aura koI aniSTa ho jAye to kahatA hai - isakA sevana nahIM kiyA isaliye aniSTa huaa| itanA nahIM vicAratA ki - inhIMke AdhIna iSTa-aniSTa karanA ho to jo pUjate haiM unake iSTa hogA, nahIM pUjate unake aniSTa hogA; parantu aisA to dikhAyI nahIM detaa| jisa prakAra kisIke zItalAko bahuta mAnane para bhI putrAdi marate dekhe jAte haiM, kisIke binA mAne bhI jIte dekhe jAte haiM; isaliye zItalAkA mAnanA kiMcit kAryakArI nahIM hai| isI prakAra sarva kudevoMkA mAnanA kiMcit kAryakArI nahIM hai| yahA~ koI kahe - kAryakArI nahIM hai to na ho, unake mAnane se kucha bigAr3a bhI to nahIM hotA? uttara :- yadi bigAr3a na ho to hama kisaliye niSedha kareM? parantu eka to Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ 175 chaThavA~ adhikAra ] mithyAtvAdi dRr3ha honese mokSamArga durlabha ho jAtA hai, yaha bar3A bigAr3a hai, aura dUsare pApabaMdha honese AgAmI duHkha pAte haiM, yaha bigAr3a hai| yahA~ pUche ki mithyAtvAdibhAva to atattva - zraddhAnAdi honepara hote haiM aura pApabaMdha khoTe (bure) kArya karanese hotA hai; so unake mAnanese mithyAtvAdika va pApabaMdha kisa prakAra hoMge ? - uttara :- prathama to paradravyoMko iSTa-aniSTa mAnanA hI mithyA hai, kyoMki koI dravya kisIkA mitra-zatru hai nhiiN| tathA jo iSTa-aniSTa padArtha pAye jAte haiM usakA kAraNa puNya-pApa hai; isaliye jaise puNyabandha ho, pApabandha na ho; vaha krnaa| tathA yadi karmaudayakA bhI nizcaya na ho aura iSTa-aniSTake bAhya kAraNoMke saMyoga-viyogakA upAya kare; parantu kudevako mAnanese iSTa-aniSTa buddhi dUra nahIM hotI, kevala vRddhiko prApta hotI hai; tathA usase puNyabaMdha bhI nahIM hotA, pApabandha hotA hai / tathA kudeva kisIko dhanAdika dete yA chur3A lete nahIM dekhe jAte, isaliye ye bAhyakAraNa bhI nahIM haiN| inakI mAnyatA kisa artha kI jAtI hai? jaba atyanta bhramabuddhi ho, jIvAdi tattvoMke zraddhAna - jJAnakA aMza bhI na ho, aura rAga-dveSakI ati tIvratA ho; taba jo kAraNa nahIM haiM unheM bhI iSTa-aniSTakA kAraNa mAnate haiM, taba kudevoMkI mAnyatA hotI hai / aise tIvra mithyAtvAdi bhAva honepara mokSamArga ati durlabha ho jAtA hai / kugurUkA nirUpaNa aura usake zraddhAnAdikakA niSedha - Age kugurUke zraddhAnAdikakA niSedha karate haiM : jo jIva viSaya - kaSAyAdi adharmarUpa to pariNamita hote haiM, aura mAnAdikase apaneko dharmAtmA mAnate haiM, dharmAtmAke yogya namaskArAdi kriyA karAte haiM, athavA kiMcit dharmakA koI aMga dhAraNa karake bar3e dharmAtmA kahalAte haiM, bar3e dharmAtmA yogya kriyA karAte haiM dharmakA Azraya karake apaneko bar3A manavAte haiM, ve saba kugurU jAnanA; kyoMki dharmapaddhatimeM to viSaya-kaSAyAdi chUTanepara jaise dharmako dhAraNa kare vaisA hI apanA pada mAnanA yogya hai| isa prakAra kulAdi apekSA gurUpanekA niSedha vahA~ kitane hI to kula dvArA apaneko gurU mAnate haiM / unameM kucha brAhmaNAdika to kahate haiM * hamArA kula hI U~cA hai, isaliye hama sabake gurU haiN| parantu kulakI uccatA to dharma sAdhanase hai| yadi ucca kulameM utpanna hokara hIna AcaraNa kare to use ucca Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com -
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 176] [mokSamArgaprakAzaka kaise mAne ? yadi kulameM utpanna honese hI uccapanA rahe, to mAMsabhakSaNAdi karane para bhI use ucca hI mAno; so vaha banatA nahIM hai| bhArata granthameM bhI aneka brAhmaNa kahe haiN| vahA~ "jo brAhmaNa hokara cAMDAla kArya kare, use cAMDAla brAhmaNa kahanA"- aisA kahA hai| yadi kulahIse uccapanA ho to aisI hIna saMjJA kisaliye dI hai ? tathA vaiSNavazAstroMmeM aisA bhI kahate haiM - vedavyAsAdika machalI Adise utpanna hue haiN| vahA~ kulakA anukrama kisa prakAra rahA ? tathA mUla utpatti to brahmAse kahate haiM; isaliye sabakA eka kula hai, bhinna kula kaise rahA ? tathA uccakulakI strIke nIcakulake purUSase va nIcakulakI strIke uccakulake purUSase saMgama honese santati hotI dekhI jAtI hai; vahA~ kulakA pramANa kisa prakAra rahA ? yadi kadAcit kahoge - aisA hai to ucca-nIca kulake vibhAga kisaliye mAnate ho? so laukika kAryoM meM asatya pravRtti bhI sambhava hai, dharmakAryameM to asatyatA sambhava nahIM hai; isaliye dharmapaddhatimeM kula apekSA mahantapanA sambhava nahIM hai| dharmasAdhanahIse mahantapanA hotA hai| brAhmaNAdi kuloMmeM mahantatA hai so dharmapravRttise hai; dharmapravRttiko chor3akara hiMsAdi pApameM pravartanese mahantapanA kisa prakAra rahegA? tathA koI kahate haiM ki - hamAre bar3e bhakta hue haiM, siddha hue haiM, dharmAtmA hue haiM; hama unakI santatimeM haiM. isalie hama garu haiN| paranta una baDoMke baDe to aise uttama the nahIM; yadi unakI santatimeM uttamakArya karanese uttama mAnate ho to uttamapurUSakI santatimeM jo uttamakArya na kare, use uttama kisaliye mAnate ho? zAstroMmeM va lokameM yaha prasiddha hai ki pitA zubhakArya karake uccapada prApta karatA hai, putra azubhakArya karake nIcapadako prApta karatA hai; pitA azubha kArya karake nIcapadako prApta karatA hai, putra zubhakArya karake uccapadako prApta karatA hai| isaliye bar3oMkI apekSA mahanta mAnanA yogya nahIM hai| isa prakAra kuladvArA gurupanA mAnanA mithyAbhAva jaannaa| tathA kitane hI paTTa dvArA gurupanA mAnate haiN| pUrvakAlameM koI mahanta puruSa huA ho, usakI gAdIpara jo ziSya-pratiziSya hote Aye hoM, unameM usa mahatpuruSa jaise guNa na hone para bhI gurupanA mAnate haiN| yadi aisA hI ho to usa gAdImeM koI parastrIgamanAdi mahApApa kArya karegA vaha bhI dharmAtmA hogA, sugatiko prApta hogA; parantu yaha sambhava nahIM hai| aura vaha pApI hai to gAdIkA adhikAra kahA~ rahA? jo gurupada yogya kArya kare vahI guru hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [177 tathA kitane hI pahale to strI Adike tyAgI the; bAda meM bhraSTa hokara vivAhAdi kArya karake gRhastha hue, unakI santati apaneko guru mAnatI hai; parantu bhraSTa honeke bAda gurupanA kisa prakAra rahA ? anya gRhasthoMke samAna yaha bhI hue| itanA vizeSa huA ki yaha bhraSTa hokara gRhastha hue; inheM mUla gRhasthadharmI guru kaise mAneM ? tathA kitane hI anya to sarva pApakArya karate haiM, eka strIse vivAha nahIM karate aura isI aMgadvArA gurupanA mAnate haiN| parantu eka abrahma hI to pApa nahIM hai, hiMsA parigrahAdika bhI pApa hai; unheM karate hue dharmAtmA-guru kisa prakAra mAneM ? tathA vaha dharmabuddhise vivAhAdikakA tyAgI nahIM huA hai; parantu kisI AjIvikA va lajjA Adi prayojanake liye vivAha nahIM krtaa| yadi dharmabuddhi hotI to hiMsAdika kisalie bar3hAtA ? tathA jisake dharmabuddhi nahIM hai usake zIlakI bhI dRr3hatA nahIM rahatI, aura vivAha nahIM karatA taba parastrI gamanAdi mahApApa utpanna karatA hai| aisI kriyA honepara gurupanA mAnanA mahA bhraSTabuddhi hai| tathA kitane hI kisI prakArakA bheSa dhAraNa karanese gurupanA mAnate haiM; parantu bheSa dhAraNa karanese kaunasA dharma huA ki jisase dharmAtmA-guru mAneM ? vahA~ koI TopI lagAte haiM, koI gudar3I rakhate haiM, koI colA pahinate haiM, koI cAdara or3hate haiM, koI lAla va haiM, koI zveta vastra rakhate haiM, koI bhagavA rakhate haiM, koI TATa pahinate haiM, koI mRgachAlA rakhate haiM, koI rAkha lagAte haiM - ityAdi aneka svAMga banAte haiN| parantu yadi zItauSNAdika nahIM sahe jAte the, lajjA nahIM chUTI thI, to pagar3I jAmA ityAdi pravRttirUpa vastrAdikA tyAga kisaliye kiyA ? unako chor3akara aise svAMga banAnemeM dharmakA kaunasA aMga huA ? gRhasthoMko Thaganeke artha aise bheSa jaannaa| yadi gRhastha jaisA apanA svAMga rakhe to gRhastha Thage kaise jAyeMge? aura inheM unake dvArA AjIvikA va dhanAdika va mAnAdikakA prayojana sAdhanA hai; isaliye aise svAMga banAte haiN| bholA jagata usa svAMgako dekhakara ThagAtA hai aura dharma huA mAnatA hai; parantu yaha bhrama hai| yahI kahA hai : jaha kuvi vessAratto musijjamANo vimaNNae harisaM / taha micchavesamusiyA gayaM pi Na muNaMti dhamma-NihiM / / 5 / / (upadezasiddhAntaratnamAlA) artha:- jaise koI vaizyAsakta puruSa dhanAdikako ThagAte hue bhI harSa mAnate haiM; usI prakAra mithyAbheSa dvArA Thage gaye jIva naSTa hote hue dharmadhanako nahIM jAnate haiN| bhAvArtha :ina mithyAveSavAle jIvoMkI suzruSA Adise apanA dharmadhana naSTa hotA hai usakA viSAda nahIM hai, mithyAbuddhise harSa karate haiN| vahA~ koI to mithyAzAstroMmeM jo veSa nirUpita kiye Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 178] [mokSamArgaprakAzaka haiM unako dhAraNa karate haiM; parantu una zAstroMke kartA pApiyoM ne sugama kriyA karanese uccapada prarUpita karanemeM hamArI mAnyatA hogI va anya bahuta jIva isa mArgameM laga jAyeMge, isa abhiprAyase mithyA upadeza diyA hai| usakI paramparAse vicAra rahita jIva itanA bhI vicAra nahIM karate ki - sugamakriyAse uccapada honA batalAte haiM so yahA~ kucha dagA hai| bhramase unake kahe hue mArgameM pravarttate haiN| tathA koI zAstroMmeM to kaThina mArga nirUpita kiyA hai vaha to sadhegA nahIM aura apanA U~cA nAma dharAye binA loga mAneMge nahIM; isa abhiprAyase yati, muni, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, bhaTTAraka, saMnyAsI, yogI, tapasvI, nagna - ityAdi nAma to U~cA rakhate haiM aura inake AcAroMko sAdha nahIM sakate; isaliye icchAnusAra nAnA veSa banAte haiN| tathA kitane hI apanI icchAnusAra hI navIna nAma dhAraNa karate haiM aura icchAnusAra hI veSa banAte isa prakAra aneka veSa dhAraNa karanese gurupanA mAnate haiM; so yaha mithyA hai| yahA~ koI pUche ki - veSa to bahuta prakArase dikhate haiM, unameM sacce-jhUThe veSakI pahicAna kisa prakAra hogI? samAdhAna :- jina veSoMmeM viSaya-kaSAyakA kiMcit lagAva nahIM hai ve veSa sacce haiN| ve sacce veSa tIna prakArake haiM; anya sarva veSa mithyA haiN| vahI "SaTpAhur3a" meM kundakundAcAryane kahA hai : egaM jiNassa rUvaM bidiyaM ukkiTThasAvayANaM tu / avaraTThiyANa taiyaM cauttha puNa liMgadaMsaNaM nntthi||18|| (darzanapAhur3a) artha :- eka to jinasvarUpa nirgrantha digambara muniliMga, dUsarA utkRSTa zrAvakoMkA rUpa - dazavIM, gyArahavIM pratimAdhArI zrAvakakA liMga, tIsarA AryikAyoMkA rUpa - yaha striyoMkA liMga - aise yaha tIna liMga to zraddhAnapUrvaka haiM tathA cauthA koI liMga samyagdarzanasvarUpa nahIM hai| bhAvArtha :- ina tIna liMgake atirikta anya liMgako jo mAnatA hai vaha zraddhAnI nahIM hai, mithyAdRSTi hai| tathA ina veSiyoM meM kitane hI veSI apane veSakI pratIti karAneke artha kiMcit dharmake aMgako bhI pAlate haiN| jisa prakAra khoTA rupayA calAnevAlA usameM kucha cA~dIkA aMza bhI rakhatA hai; usI prakAra dharmakA koI aMga dikhAkara apanA uccapada mAnate haiN| yahA~ koI kahe ki - jo dharma sAdhana kiyA usakA to phala hogA? uttara :- jisa prakAra upavAsakA nAma rakhAkara kaNamAtra bhI bhakSaNa kare to pApI hai, aura ekAta ( ekAzana) kA nAma rakhAkara kiMcit kama bhojana kare taba bhI / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [179 dharmAtmA hai; usI prakAra ucca padavIkA nAma rakhAkara usameM kiMcit bhI anyathA pravarte to mahApApI hai, aura nIcI padavIkA nAma rakhAkara kiMcit bhI dharmasAdhana kare to dharmAtmA hai| isaliye dharmasAdhana to jitanA bane utanA hI karanA, kucha doSa nahIM hai; parantu U~cA dharmAtmA nAma rakhAkara nIca kriyA karanese to mahApApa hI hotA hai| vahI "SaTpAhur3a" meM kundakundAcAryane kahA hai : jahajAyarUvasariso tilatusamettaM Na gihadi htthesu| __ jai lei appabahuyaM tatto puNa jAi Niggodam / / 18 / / (sUtrapAhur3a) artha :- munipada hai vaha yathAjAtarUpa sadRza hai| jaisA janma hote hue thA vaisA nagna hai| so vaha muni artha yAnI dhana-vastrAdika vastue~ unameM tilake tuSamAtra bhI grahaNa nahIM krtaa| yadi kadAcit alpa va bahuta grahaNa kare to usase nigoda jAtA hai| so yahA~ dekho, gRhasthapanemeM bahuta parigraha rakhakara kucha pramANa kare to bhI svargamokSakA adhikArI hotA hai aura munipanemeM kiMcit parigraha aMgIkAra karane para bhI nigodagAmI hotA hai| isaliye U~cA nAma rakhAkara nIcI pravRtti yukta nahIM hai| dekho, huMDAvasarpiNI kAlameM yaha kalikAla varta rahA hai| isake doSase jinamatameM munikA svarUpa to aisA hai jahA~ bAhyAbhyantara parigrahakA lagAva nahIM hai, kevala apane AtmAkA AparUpa anubhavana karate hue zubhAzubhabhAvoMse udAsIna rahate hai; aura aba viSayakaSAyAsakta jIva munipada dhAraNa karate haiM; vahA~ sarva sAvadyake tyAgI hokara paMca mahAvratAdi aMgIkAra karate haiM, zveta-raktAdi vastroM ko grahaNa karate haiM, bhojanAdimeM lolupI hote haiM, apanI paddhati bar3hAneke udyamI hote haiM va kitane hI dhanAdika bhI rakhate haiM, hiMsAdika karate haiM va nAnA Arambha karate haiN| parantu alpa parigraha grahaNa karanekA phala nigoda kahA hai, taba aise pApoM kA phala to ananta saMsAra hogA hI hogaa| logoMkI ajJAnatA to dekho, koI eka choTI bhI pratijJA bhaMga kare use to pApI kahate haiM aura aisI bar3I pratijJA bhaMga karate dekhakara bhI unheM gurumAnate haiM, unakA munivat sanmAnAdi karate haiM; so zAstrameM kRta, kArita, anumodanAkA phala kahA hai; isaliye unako bhI vaisA hI phala lagatA hai| munipada lenekA krama to yaha hai - pahale tattvajJAna hotA hai, pazcAt udAsIna pariNAma hote haiM, pariSahAdi sahanekI zakti hotI hai; taba vaha svayameva muni honA cAhatA hai aura taba zrIguru munidharma aMgIkAra karAte haiN| yaha kaisI viparItatA hai ki - tattvajJAnarahita viSaya-kaSAyAsakta jIvoMko mAyAse va lobha dikhAkara munipada denA, pazcAt anyathA pravRtti karAnA; so yaha bar3A anyAya hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 180] [mokSamArgaprakAzaka isa prakAra kugarukA va unake sevanakA niSedha kiyaa| aba isa kathanako dRr3ha karaneke liye zAstroMkI sAkSI dete haiN| vahA~ " upadezasiddhAntaratnamAlA" meM aisA kahA hai : guruNo bhaTTA jAyA sadde thuNi UNa liMti daannaaii| doNNavi amuNiyasArA dUsamisamayammi buDDhe ti||31 / / kAladoSase guru jo haiM ve to bhATa hue; bhATavat zabda dvArA dAtArakI stuti karake dAnAdi grahaNa karate haiN| so isa duHSamakAlameM donoM hI - dAtAra va pAtra saMsArameM DUbate haiN| tathA vahA~ kahA hai : sappe diDhe NAsai loo Nahi kovi kiMpi akkhei| jo cayai kuguru sappaM hA mUDhA bhaNai taM du8|| 36 / / artha :- sarpako dekhakara koI bhAge, use to loga kucha bhI nahIM khte| hAya hAya ! dekho to, jo kuguru sarpako chor3ate haiM use mUr3haloga duSTa kahate haiM, burA bolate haiN| sappo ikkaM maraNaM kuguru aNaMtAi deha mrnnaaiiN| to vara sappaM gahiyaM mA kuguru sevaNaM bhaI / / 37 / / aho, sarpa dvArA to ekabAra maraNa hotA hai aura kuguru ananta maraNa detA hai - anantabAra janma-maraNa karAtA hai| isaliye he bhada, sarpakA grahaNa to bhalA aura kuguru kA sevana bhalA nahIM hai| vahA~ aura bhI gAthAe~ yaha zraddhAna dRr3ha karaneko kAraNa bahuta kahI haiM so usa graMthase jAna lenaa| tathA " saMghapaTTa" meM aisA kahA hai :kSutkSAmaH kila kopi raMkazizukaH pravRjya caitye kvacit kRtvA kiMcanapakSamakSatakaliH praaptstdaacaarykm| citraM caityagRhe gRhIyati nije gacche kuTumbIyati svaM zakrIyati bAlizIyati budhAn vizva vraakiiyti|| artha :- dekho, kSudhAse kRza kisI raMkakA bAlaka kahIM caityAlayAdimeM dIkSA dhAraNa karake, pAparahita na hotA huA kisI pakSa dvArA AcAryapadako prApta huaa| vaha caityAlayameM apane gRhavat pravartatA hai, nijagacchameM kuTumbavat pravartatA hai, apaneko indravat mahAna mAnatA hai, jJAniyoMko bAlakavat ajJAnI mAnatA hai, sarva gRhasthoMko raMkavat mAnatA hai; so yaha bar3A Azcarya huA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [181 tathA "yairjAto na ca varddhito na ca na ca krIto" ityAdi kAvya hai; usakA artha aisA hai - jinase janma nahIM huA hai, bar3hA nahIM hai, mola nahIM liyA hai, denadAra nahIM huA hai - ityAdi koI prakAra sambandha nahIM hai; aura gRhasthoMko vRSabhavat hA~kate haiM, jabaradastI dAnAdika lete haiM; so hAya hAya! yaha jagat rAjAse rahita hai, koI nyAya pUchanevAlA nahIM hai| isa prakAra vahA~ isa zraddhAnake poSaka kAvya haiM so usa granthase jaannaa| yahA~ koI kahatA hai - yaha to zvetAmbaraviracit upadeza hai, usakI sAkSI kisaliye dI? uttara :- jaise nIcA purUSa jisakA niSedha kare, usakA uttama purUSake to sahaja hI niSedha huA; usI prakAra jinake vastrAdika upakaraNa kahe ve hI jisakA niSedha kareM, taba digambara dharmameM to aisI viparItatAkA sahaja hI niSedha huaa| tathA digambara graMthoMmeM bhI isa zraddhAnake poSaka vacana haiN| vahA~ zrI kundakundAcAryakRta " SaTpAhur3a" meM aisA kahA hai : dasaNamUlo dhammo uvaiTTho jiNavarehiM sissaannN| taM soUNa sakaNNe daMsaNahINo Na vNdivvo||2|| (darzanapAhur3a) artha :- samyagdarzana hai mUla jisakA aisA jinavara dvArA upadezita dharma hai; use sunakara he karNasahita purUSoM ! yaha mAno ki - samyaktvarahita jIva vaMdanA yogya nahIM hai| jo Apa kuguru hai usa kuguru ke zraddhAna sahita samyaktvI kaise ho sakatA hai ? binA samyaktva anya dharma bhI nahIM hotaa| dharmake binA vaMdane yogya kaise hogA? phira kahate haiM : je daMsaNesu bhaTThA NANe bhaTThA carittabhaTThA y| ede bhaTTha vi bhaTThA sesaM pi jaNaM vinnaasNti||8|| (darzanapAhur3a) jo darzanameM bhraSTa haiM, jJAnameM bhraSTa haiM, cAritra bhraSTa haiM; ve jIva bhraSTase bhraSTa haiM; aura bhI jIva jo unakA upadeza mAnate haiM una jIvoMkA nAza karate haiM, burA karate haiN| phira kahate haiM : je daMsaNesu bhaTThA pAe pADaMti dNsnndhraannN| te hoMti lallamUA bohI puNa dullahA tesiN||12|| (darzanapAhur3a) jo Apa to samyaktvase bhraSTa haiM aura samyaktvadhAriyoMko apane pairoM par3avAnA cAhate haiM, ve lUle-gUMge hote haiM arthAt sthAvara hote haiM tathA unake bodhakI prApti mahA durlabha hotI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates je vi paDaMti ca tesiM jANaMtA lajjAgAravabhayeNa / tesiM pi Natthi bohI pAvaM aNumoyamANANaM / / 13 / / ( darzanapAhur3a ) jo jAnate hue bhI lajjA, gArava aura bhayase unake pairoM par3ate haiM unake bhI bodhi arthAt samyaktva nahIM hai| kaise haiM ve jIva? pApakI anumodanA karate haiN| pApiyoMkA sanmAnAdi karanese bhI usa pApakI anumodanAkA phala lagatA I tathA kahate haiM : jassa pariggahagahaNaM appaM bahuyaM ca havai liMgassa / so garahiu jiNavayaNe parigaharahio NirAyAro / / 19 / / ( sUtrapAhur3a ) jisa liMgake thor3A va bahuta parigrahakA aMgIkAra ho vaha jinavacanameM nindA yogya hai| parigraha rahita hI anagAra hotA hai| tathA kahate haiM : [ mokSamArgaprakAzaka dhammammi NippavAso dosAvAso ya ucchuphullasamo / NipphalaNigguNayAro NaDasavaNo NaggarUveNa / / 79 / / (bhAvapAhur3a) artha :- jo dharmameM nirudyamI hai, doSoMkA ghara hai, ikSuphUla samAna niSphala hai, guNake AcaraNa se rahita hai; vaha nagnarUpase naTa - zramaNa hai, bhAMDavat vezadhArI hai| aba, nagna honepara bhAMDakA dRSTAnta sambhava hai; parigraha rakhe to yaha dRSTAnta bhI nahIM banatA / je pAvamohiyamaI liMgaM ghettU Na jiNavariMdANaM / pAvaM kuNaMti pAvA te cattA mokkhamaggammi / / 78 / / ( mokSapAhur3a ) artha :- pApase mohita huI hai buddhi jinakI aise jo jIva jinavaroM kA liMga dhAraNa karake pApa karate haiM, ve pApamUrti mokSamArgameM bhraSTa jAnanA / tathA aisA kahA : je paMcacelasattA gaMthaggAhI ya jAyaNAsIlA / AdhAkammammi rayA te cattA mokkhamaggammi / / 79 / / (mokSapAhur3a ) artha :- jo paMcaprakAra vastrameM Asakta haiM, parigrahako grahaNa karanevAle haiM, yAcanAsahita haiM, adha:karma doSoMmeM rata haiM; unheM mokSamArgameM bhraSTa jAnanA / aura bhI gAthA sUtra vahA~ usa zraddhAnako dRr3ha karaneke liye kahe haiM ve vahA~se jaannaa| tathA kundakundAcAryakRta " liMgapAhur3a " hai, usameM muniliMga dhAraNa karake jo hiMsA, Arambha, yaMtra-maMtrAdi karate haiM unakA bahuta niSedha kiyA hai| " tathA guNabhadrAcAryakRta " AtmAnuzAsana " meM aisA kahA hai : itastatazca trasyanto vibhAvavaryyAM yathA mRgaaH| vnAbdasantyagrAmaM kalau kaSTaM tapasvinaH / / 197 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [181 artha :- kalikAlameM tapasvI mRgakI bhA~ti idhara-udharase bhayabhIta hokara vanase nagarake samIpa vAsa karate haiM, yaha mahAkhedakArI kArya hai| yahA~ nagarake samIpahI rahanekA niSedha kiyA, to nagarameM rahanA to niSiddha huA hii| varaM gArhasthyamevAdya tapaso bhaavijnmnH| sustrIkaTAkSaluNTAkaluptavairAgyasampadaH / / 200 / / artha :- honevAlA hai ananta saMsAra jisase aise tapase gRhasthapanA hI bhalA hai| kaisA hai vaha tapa? prabhAta hote hI striyoMke kaTAkSarUpI luTeroM dvArA jisakI vairAgya-sampadA luTa gaI hai - aisA hai| tathA yogIndradevakRta " paramAtmaprakAzame" aisA kahA hai : cillAcillIputthiyahiM, tUsai mUDhu nnibhNtu| ___ eyahiM lajjai NANiyau, baMdhahaM heu munnNtu|| 215 / / celA-celI aura pustakoM dvArA mUr3ha saMtuSTa hotA hai; bhrAntirahita aisA jJAnI unheM bandhakA kAraNa jAnatA huA unase lajjAyamAna hotA hai| keNavi appau vaMciyau, siruTuMcivi chaarenn| sayalavi saMga Na parihariya, jinnvrliNgdhrenn|| 217 / / kisI jIva dvArA apanA AtmA ThagA gayA, vaha kauna ? ki jisa jIvane jinavarakA liMga dhAraNa kiyA aura rAkhase sirakA loMca kiyA; parantu samasta parigraha nahIM chodd'aa| je jiNaliMgu dharevi muNi, iTThapariggaha liNti| chaddi kareviNu te ji jiya,sA puNu chaddi gilNti|| 218 / / artha :- he jIva! jo muni jinaliMga dhAraNa karake iSTa parigrahako grahaNa karate haiM, ve chardi ( ulTI) karake usI chardikA punaH bhakSaNa karate haiM arthAt nindanIya haiN| ityAdi vahA~ kahate haiN| isa prakAra zAstroMmeM kugurukA va unake AcaraNakA va unakI suzruSAkA niSedha kiyA hai so jaannaa| tathA jahA~ muniko dhAtrI-dUta Adi chayAlIsa doSa AhArAdimeM kahe haiM; vahA~ gRhasthoMke bAlakoMko prasanna karanA, samAcAra kahanA, maMtra-auSadhi-jyotiSAdi kArya batalAnA tathA kiyA-karAyA, anumodita bhojana lenA - ityAdi kriyAoMkA niSedha kiyA hai; parantu aba kAladoSase inhIM doSoMko lagAkara AhArAdi grahaNa karate haiN| tathA pArzvastha, kuzIlAdi bhraSTAcArI muniyoMkA niSedha kiyA hai, unhIMke lakSaNoMko dhAraNa karate haiN| itanA vizeSa hai ki - ve dravyase to nagna rahate haiM, yaha nAnA parigraha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 184] [mokSamArgaprakAzaka rakhate haiN| tathA vahA~ muniyoMke bhrAmarI Adi AhAra lenekI vidhi kahI hai; parantu yaha Asakta hokara, dAtArake prANa pIr3ita karake AhArAdikA grahaNa karate haiN| tathA jo gRhasthadharmameM bhI ucita nahIM haiM va anyAya, lokaniMdya, pAparUpa kArya karate pratyakSa dekhe jAte haiN| tathA jinabimba, zAstrAdika sarvotkRSTa pUjya unakI to avinaya karate haiM aura Apa unase bhI mahaMtatA rakhakara Upara baiThanA Adi pravRttiko dhAraNa karate haiM - ityAdi aneka viparItatAe~ pratyakSa bhAsita hotI haiM aura apaneko muni mAnate haiM, mUlaguNa Adike dhArI kahalAte haiN| isa prakAra apanI mahimA karAte haiM aura gRhastha bhole unake dvArA prazaMsAdikase ThagAte hue dharmakA vicAra nahIM karate, unakI bhakti meM tatpara hote haiM; parantu bar3e pApako bar3A dharma mAnanA isa mithyAtvakA phala kaise ananta saMsAra nahIM hogA ? zAstrameM eka jinavacanako anyathA mAnanese mahApApI honA kahA hai; yahA~ to jinavacanakI kucha bAta hI nahIM rakhI, to isake samAna aura pApa kauna hai ? zithilAcArakI poSaka yuktiyA~ aura unakA nirAkaraNa aba yahA~, kuyukti dvArA jo una kuguruoM kI sthApanA karate haiM unakA nirAkaraNa karate haiN| vahA~ vaha kahatA hai - guru binA to nigurA kahalAyeMge aura vaise guru isa samaya dikhate nahIM haiM; isaliye inhIMko guru mAnanA ? uttara :- nigurA to usakA nAma hai jo guru mAnatA hI nhiiN| tathA jo guruko to mAne, parantu isa kSetrameM gurukA lakSaNa na dekhakara kisIko guru na mAne to isa zraddhAnase to nigurA hotA nahIM haiN| jisa prakAra nAstika to usakA nAma hai jo paramezvarako mAnatA hI nahIM, aura jo paramezvarako to mAne parantu isa kSetrameM paramezvarakA lakSaNa na dekhakara kisIko paramezvara na mAne to nAstika to hotA nahIM hai; usI prakAra yaha jaannaa| phira vaha kahatA hai- jaina zAstroMmeM vartamAnameM kevalIkA to abhAva kahA hai, munikA to abhAva nahIM kahA hai ? uttara :- aisA to kahA nahIM hai ki ina dezoMmeM sadbhAva rahegA ; parantu bharatakSetrameM kahate haiM, so bharatakSetra to bahuta bar3A hai, kahIM sadbhAva hogA; isaliye abhAva nahIM kahA hai| yadi tuma rahate ho usI kSetrameM sadbhAva mAnoge, to jahA~ aise bhI guru nahIM mileMge vahA~ jAoge taba kisako guru mAnoge? jisa prakAra - haMsoMkA sadbhAva vartamAna meM kahA hai, parantu haMsa dikhAyI nahIM dete to aura pakSiyoMko to haMsa mAnA nahIM jAtA; usI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [185 prakAra vartamAnameM muniyoM kA sadbhAva kahA hai, parantu muni dikhAyI nahIM dete to auroMko to muni mAnA nahIM jA sktaa| phira vaha kahatA hai - eka akSarake dAtAko guru mAnate haiM; to jo zAstra sikhalAyeM va sunAyeM unheM guru kaise na mAneM ? uttara :- guru nAma bar3ekA hai| so jisa prakArakI mahaMtatA jisake sambhava ho, use usa prakAra gurusaMjJA sambhava hai| jaise - kula apekSA mAtA-pitAko gurusaMjJA hai: usI / prakAra vidyA par3hAnevAleko vidyA apekSA gurusaMjJA hai| yahA~ to dharmakA adhikAra hai, isaliye jisake dharma apekSA mahaMtatA sambhavita ho use guru jaannaa| parantu dharma nAma cAritrakA hai, " cArittaM khalu dhammo" ' aisA zAstrameM kahA hai; isaliye cAritrake dhArakako hI gurusaMjJA hai| tathA jisa prakAra bhUtAdikA nAma bhI deva hai, tathApi yahA~ devake zraddhAnameM arahantadevakA hI grahaNa hai; usI prakAra auroMkA bhI nAma guru hai, tathApi yahA~ zraddhAnameM nirgranthakA hI grahaNa hai| jainadharmameM arhantadeva , nirgranthaguru aisA prasiddha vacana hai| yahA~ prazna hai ki nirgranthake sivA anyako guru nahIM mAnate; so kyA kAraNa hai ? uttara :- nirgranthake sivA anya jIva sarvaprakArase mahaMtatA dhAraNa nahIM krte| jaise - lobhI zAstra vyAkhyAna kare vahA~ vaha ise zAstra sunAnese mahaMta huA aura yaha use dhanavastrAdi denese mahaMta huaa| yadyapi bAhyameM zAstra sunAnevAlA mahaMta rahatA hai, tathApi antaraMgameM lobhI hotA hai; isaliye sarvathA mahaMtatA nahIM huii| yahA~ koI kahe - nirgrantha bhI to AhAra lete haiM ? uttara :- lobhI hokara, dAtArakI suzruSA karake, dInatAse AhAra nahIM lete; isaliye mahaMtatA nahIM ghtttii| jo lobhI ho vahI hInatA prApta karatA hai| isI prakAra anya jIva jaannaa| isaliye nirgrantha hI sarvaprakAra mahaMtatAyukta haiM; nirgranthake sivA anya jIva sarvaprakAra guNavAna nahIM haiM; isaliye guNoMkI apekSA mahaMtatA aura doSoMkI apekSA hInatA bhAsita hotI hai, taba niHzaMka stuti nahIM kI jA sakatI / tathA nirgranthake sivA anya jIva jaisA dharma sAdhana karate haiM, vaisA va usase adhika dharma sAdhana gRhastha bhI kara sakate haiM; vahA~ gurusaMjJA kisako hogI? isaliye jo bAhyAbhyantara parigraha rahita nirgrantha muni haiM unhIMko guru jaannaa| yahA~ koI kahe - aise guru to vartamAnameM yahA~ nahIM haiM, isaliye jisa prakAra arahantakI sthApanA pratimA hai, usI prakAra guruoMkI sthApanA yaha veSadhArI haiM ? 1 pravacanasAra gAthA 1-7 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 186 ] [ mokSamArgaprakAzaka uttara :- jisa prakAra rAjAkI sthApanA citrAdi dvArA kare to vaha rAjAkA pratipakSI nahIM hai, aura koI sAmAnya manuSya apaneko rAjA manAye to rAjAkA pratipakSI hotA hai, usI prakAra arahantAdikakI pASANAdimeM sthApanA banAye to unakA pratipakSI nahIM hai, aura koI sAmAnya manuSya apaneko muni manAye to vaha muniyoMkA pratipakSI huaa| isa prakAra bhI sthApanA hotI ho to apaneko arahanta bhI manAo! aura yadi unakI sthApanA hai to bAhyameM to vaisA hI honA cAhiye; parantu ve nirgrantha, yaha bahuta parigrahake dhArI yaha kaise banatA hai ? tathA koI kahe zrAvaka vaise muni ? - aba zrAvaka bhI to jaise sambhava haiM vaise nahIM haiM, isaliye jaise uttara :- zrAvakasaMjJA to zAstrameM sarva gRhastha jainiyoMko hai| zreNika bhI asaMyamI thA, use uttarapurANameM zrAvakottama kahA hai| bAraha sabhAoMmeM zrAvaka kahe haiM vahA~ sarva vratadhArI nahIM the| yadi sarva vratadhArI hote to asaMyata manuSyoMkI alaga saMkhyA kahI jAtI, so nahIM kahI hai; isaliye gRhastha jaina zrAvaka nAma prApta karatA hai| aura munisaMjJA to nirgranthake sivA kahIM kahI nahIM hai| tathA zrAvakake to ATha mUlaguNa kahe haiN| isaliye madya, mAMsa, madhu, pA~ca udambarAdi phaloMkA bhakSaNa zrAvakoMke hai nahIM; isaliye kisI prakArase zrAvakapanA to sambhAvita bhI hai; parantu munike aTThAIsa mUlaguNa haiM so veSiyoMke dikhAyI hI nahIM dete, isaliye munipanA kisI bhI prakAra sambhava nahIM hai| tathA gRhastha avasthAmeM to pahale jambUkumArAdikane bahuta hiMsAdi kArya kiye sune jAte haiM; muni hokara to kisIne hiMsAdika kArya kiye nahIM haiM, parigraha rakhA nahIM hai; isaliye aisI yukti kAryakArI nahIM hai| dekho, AdinAthajIke sAtha cAra hajAra rAjA dIkSA lekara punaH bhraSTa hue, taba deva unase kahane lage - ' jinaliMgI hokara anyathA pravartoge to hama daMDa deNge| jinaliMga chor3akara jo tumhArI icchA ho so tuma jAno' / isaliye jinaliMgI kahalAkara anyathA pravarte, ve to daMDayogya haiM; vaMdanAdi - yogya kaise hoMge ? aba adhika kyA kaheM! jinamatameM kuveSa dhAraNa karate haiM ve mahApApa karate haiM; anya jIva jo unakI suzruSA Adi karate haiM ve bhI pApI hote / padmapurANameM yaha kathA hai ki zreSThI dharmAtmAne cAraNa muniyoMko bhramase bhraSTa jAnakara AhAra nahIM diyA; taba jo pratyakSa bhraSTa haiM unheM dAnAdika denA kaise sambhava hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com -
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [187 yahA~ koI kahe - hamAre antaraMgameM zraddhAna to satya hai, parantu bAhya lajjAdise ziSTAcAra karate haiM; so phala to antaraMgakA hogA? uttara :- SaTpAhur3a meM lajjAdise vandanAdikakA niSedha batalAyA thA, vaha pahale hI kahA thaa| koI jabaradastI mastaka jhukAkara hAtha jur3avAye, taba to yaha sambhava hai ki hamArA antaraMga nahIM thA; parantu Apa hI mAnAdikase namaskArAdi kare, vahA~ antaraMga kaise na kaheM ? jaise - koI antaraMgameM to mA~sako burA jAne; parantu rAjAdikako bhalA manavAneko mA~sa bhakSaNa kare to use vratI kaise mAne ? usI prakAra aMtaraMgameM to kuguru-sevanako burA jAne; parantu unako va logoM ko bhalA manavAneke liye sevana kare to zraddhAnI kaise kaheM ? isaliye bAhyatyAga karane para hI antaraMgatyAga sambhava hai| isaliye jo zraddhAnI jIva haiM, unheM kisI prakArase bhI kuguruoMkI suzruSA Adi karanA yogya nahIM hai| isa prakAra kugurusevanakA niSedha kiyaa| yahA~ koI kahe - kisI tattvazraddhAnIko kugurusevanase mithyAtva kaise huA ? uttara :- jisa prakAra zIlavatI strI parapuruSake sAtha bhartArakI bhA~ti ramaNakriyA sarvathA nahIM karatI; usI prakAra tattvazraddhAnI puruSa kuguru ke sAtha sugurukI bhA~ti namaskArAdi kriyA sarvathA nahIM krtaa| kyoMki yaha to jIvAdi tattvoMkA zraddhAnI huA hai - vahA~ rAgAdikakA niSedha karanevAlA zraddhAna karatA hai, vItarAgabhAvako zreSTha mAnatA haiisaliye jisake vItarAgatA pAyI jAye, unhIM garuko uttama jAnakara namaskArAdi karatA hai: jinake rAgAdika pAye jAyeM, unheM niSiddha jAnakara kadApi namaskArAdi nahIM krtaa| koI kahe - jisa prakAra rAjAdikako karatA hai; usI prakAra inako bhI karatA hai ? uttara :- rAjAdika dharmapaddhatimeM nahIM haiM, gurukA sevana to dharmapaddhatimeM hai| rAjAdikakA sevana to lobhAdikase hotA hai, vahA~ cAritramohakA hI udaya sambhava hai; parantu guruke sthAna para kugurukA sevana kiyA, vahA~ tattvazraddhAnake kAraNa to guru the, unase yaha pratikUla huaa| so lajjAdikase jisane kAraNameM viparItatA utpanna kI usake kAryabhUta tattvazraddhAnameM dRr3hatA kaise sambhava hai ? isaliye vahA~ darzanamohakA udaya sambhava hai| isa prakAra kuguruoMkA nirupaNa kiyaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 ] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kudharmakA nirupaNa aura usake zraddhAnAdikakA niSedha aba kudharmakA nirupaNa karate haiM: jahA~ hiMsAdi pApa utpanna hoM va viSaya - kaSAyoMkI vRddhi ho vahA~ dharma mAne; so kudharma jAnanA / yajJAdika kriyAoMmeM mahAhiMsAdika utpanna kare, bar3e jIvoMkA ghAta kare aura indriyoMke viSaya poSaNa kare, una jIvoMmeM duSTabuddhi karake raudradhyAnI ho, tIvra lobhase auroMkA burA karake apanA koI prayojana sAdhanA cAhe; aura aise kArya karake vahA~ dharma mAne; so kudharma hai| [ mokSamArgaprakAzaka tathA tIrthoMmeM va anyatra snAnAdi kArya kare, vahA~ bar3e-choTe bahutase jIvoMkI hiMsA hotI hai, zarIrako caina milatA hai; isaliye viSaya-poSaNa hotA hai aura kAmAdika bar3hate haiM; kutUhalAdise vahA~ kaSAyabhAva bar3hAtA hai aura dharma mAnatA hai; so yaha kudharma hai| tathA saMkrAnti, grahaNa, vyatipAtAdikameM dAna detA hai va bure grahAdike artha dAna detA hai; pAtra jAnakara lobhI puruSoMko dAna detA hai; dAna denemeM suvarNa, hastI, ghor3A, tila Adi vastuoMko detA hai| parantu saMkrAnti Adi parva dharmarUpa nahIM haiM, jyotiSIke saMcArAdika dvArA saMkrAnti Adi hote haiN| tathA duSTa grahAdikake artha diyA vahA~ bhaya, lobhAdikakI adhikatA huI, isaliye vahA~ dAna denemeM dharma nahIM hai / tathA lobhI puruSa dene yogya pAtra nahIM hai, kyoMki lobhI nAnA asatya yuktiyA~ karake Thagate haiM, kiMcit bhalA nahIM krte| bhalA to taba hotA hai jaba isake dAnakI sahAyatAse vaha dharma sAdhana kare; parantu vaha to ulTA pAparUpa pravartatA hai / pApake sahAyakakA bhalA kaise hogA ? yahI " rayaNasAra" zAstrameM kahA hai : - sappurisANaM dANaM kappatarUNaM phalANaM sohaM vA / lohINaM dANaM jai vimANasohA savassa jANeha / / 26 / / artha :- satpuruSoMko dAna denA kalpavRkSoMke phaloMkI zobhA samAna hai| zobhA bhI hai aura sukhadAyaka bhI hai| tathA lobhI puruSoMko dAna denA hotA hai so zava arthAt murdekI ThaTharIkI zobhA samAna jAnanA / zobhA to hotI hai parantu mAlikako parama duHkhadAyaka hotI hai; isaliye lobhI puruSoMko dAna denemeM dharma nahIM hai / tathA dravya to aisA denA cAhiye jisase usake dharma bar3he; parantu svarNa, hastI Adi denese to hiMsAdika utpanna hote haiM aura mAna-lobhAdika bar3hate haiM usase mahApApa hotA hai| aisI vastuoMko denevAleke puNya kaise hogA ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [189 tathA viSayAsakta jIva ratidAnAdikameM puNya ThaharAte haiM; parantu jahA~ pratyakSa kuzIlAdi pApa hoM vahA~ puNya kaise hogA? tathA yukti milAneko kahate haiM ki vaha strI santoSa prApta karatI hai| so strI to viSaya-sevana karanese sukha pAtI hI hai, zIlakA upadeza kisaliye diyA ? ratikAlake atirikta bhI usake manoratha na pravarte to duHkha pAtI hai; so aisI asatya yukti banAkara viSaya-poSaNa karanekA upadeza dete haiN| isI prakAra dayA-dAna va pAtra-dAnake sivA anya dAna dekara dharma mAnanA sarva kudharma tathA vratAdika karake vahA~ hiMsAdika va viSayAdika bar3hAte haiM; parantu vratAdika to unheM ghaTAneke artha kiye jAte haiN| tathA jahA~ annakA to tyAga kare aura kaMdamUlAdikA bhakSaNa kare vahA~ hiMsA vizeSa huI, svAdAdika viSaya vizeSa hue| tathA dinameM to bhojana karatA nahIM hai aura rAtrimeM bhojana karatA hai; vahA~ pratyakSa hI dina-bhojanase rAtri-bhojanameM vizeSa hiMsA bhAsita hotI hai, pramAda vizeSa hotA hai| tathA vratAdika karake nAnA zRMgAra banAtA hai, kutUhala karatA hai, juA AdirUpa pravartatA hai - ityAdi pApakriyA karatA hai; tathA vratAdikakA phala laukika iSTakI prApti, aniSTake nAzako cAhatA hai; vahA~ kaSAyoMkI tIvratA vizeSa huii| isa prakAra vratAdikase dharma mAnatA hai so kudharma hai| tathA koI bhakti Adi kAryoM meM hiMsAdika pApa bar3hAte haiM; gIta-nRtyagAnAdika va iSTa bhojanAdika va anya sAmagriyoM dvArA viSayoMkA poSaNa karate haiM; kutUhala pramAdAdirUpa pravartate haiM - vahA~ pApa to bahuta utpanna karate haiM aura dharmakA kiMcit sAdhana nahIM hai| vahA~ dharma mAnate haiM so saba kudharma hai| tathA kitane hI zarIrako to kleza utpanna karate haiM, aura vahA~ hiMsAdika utpanna karate haiM va kaSAyAdirUpa pravartate haiN| jaise paMcAgni tapate haiM, so agnise bar3e-choTe jIva jalate haiM, hiMsAdika bar3hate haiM, isameM dharma kyA huA ? tathA auMdhe mu~ha jhUlate haiM, UrdhvabAhu rakhate haiN| - ityAdi sAdhana karate haiM, vahA~ kleza hI hotA hai| yaha kucha dharmake aMga nahIM haiN| tathA pavana-sAdhana karate haiM vahA~ netI, dhotI ityAdi kAryoM meM jalAdikase hiMsAdika utpanna hote haiM; koI camatkAra utpanna ho to usase mAnAdika bar3hate haiM; vahA~ kiMcit dharmasAdhana nahIM hai| - ityAdika kleza to karate haiM, viSaya-kaSAya ghaTAnekA koI sAdhana nahIM krte| antaraMgameM krodha, mAna, mAyA, lobhakA abhiprAya hai; vRthA kleza karake dharma mAnate haiM so kudharma hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 190] [mokSamArgaprakAzaka tathA kitane hI isa lokameM duHkha sahana na honese va paralokameM iSTakI icchA va apanI pUjA bar3hAneke artha va kisI krodhAdikase ApaghAta karate haiN| jaise - pativiyogase agnimeM jalakara satI kahalAtI hai, va himAlayameM galate haiM, kAzImeM karauMta lete haiM, jIvita maraNa lete haiM - ityAdi kAryoMse dharma mAnate haiM; parantu ApaghAtakA to mahAna pApa hai| yadi zarIrAdikase anurAga ghaTA thA to tapazcaraNAdi karanA thA, mara jAnemeM kauna dharmakA aMga huA ? isaliye ApaghAta karanA kudharma hai| isI prakAra anya bhI bahutase kudharmake aMga haiN| kahA~ taka kaheM, jahA~ viSaya-kaSAya bar3hate hoM aura dharma mAneM so saba kudharma jaannaa| dekho, kAlakA doSa, jainadharmameM bhI kudharmakI pravRtti ho gayI hai| jainamatameM jo dharmaparva kahe haiM vahA~ to viSaya-kaSAya chor3akara saMyamarUpa pravartanA yogya hai| use to grahaNa nahIM karate aura vratAdikakA nAma dhAraNa karake vahA~ nAnA zrRMgAra banAte haiM, iSTa bhojanAdi karate haiM, kutUhalAdi karate haiM va kaSAya bar3hAneke kArya karate haiM, juA ityAdi mahAna pAparUpa pravartate haiN| tathA pUjanAdi kAryoM meM upadeza to yaha thA ki - "sAvadyalezo bahUpuNyarAzau doSAyanAlaM'" bahuta puNyasamUhameM pApakA aMza doSake artha nahIM hai| isa chala dvArA pUjAprabhAvanAdi kAryoMmeM - rAtrimeM dIpakase , va anantakAyAdikake saMgraha dvArA, va ayatnAcAra pravRttise hiMsAdirUpa pApa to bahuta utpanna karate haiM aura stuti , bhakti Adi zubhapariNAmoMmeM nahIM pravartate va thor3e pravartate haiM; so vahA~ nukasAna bahuta, naphA thor3A yA kucha nhiiN| aise kArya karanemeM to burA hI dikhanA hotA hai| tathA jinamandira to dharmakA ThikAnA hai| vahA~ nAnA kukathA karanA, sonA ityAdi pramAdarUpa pravartate haiM; tathA vahA~ bAga-bAr3I ityAdi banAkara viSaya-kaSAyakA poSaNa karate haiN| tathA lobhI puruSako guru mAnakara dAnAdika dete haiM va unakI asatya stuti karake mahaMtapanA mAnate haiN| - ityAdi prakArase viSaya-kaSAyoMko to bar3hAte haiM aura dharma mAnate haiM; parantu jinadharma to vitarAgabhAvarUpa hai, usameM aisI viparIta pravRtti kAladoSase hI dekhI jAtI hai| isa prakAra kudharmasevanakA niSedha kiyaa| pUjyaM jinaM tvArcayatojanasya, saavdyleshobhupunnyraashau| doSAyanAlaM kaNikA viSasya, na dUSikA shiitshivaamburaashau|| 58 / / (bRhat svayaMbhUstotra) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates chaThavA~ adhikAra ] [191 aba, isameM mithyAtvabhAva kisa prakAra huA so kahate haiM : tattvazraddhAna karanemeM prayojanabhUta to eka yaha hai ki - rAgAdika chodd'naa| isI bhAvakA nAma dharma hai| yadi rAgAdika bhAvoMko bar3hAkara dharma mAne, vahA~ tattvazraddhAna kaise rahA ? tathA jina-AjJAse pratikUla huaa| rAgAdibhAva to pApa haiM, unheM dharma mAnA so yaha jhUThA zraddhAna huA; isaliye kudharmake sevanameM mithyAtvabhAva hai| isa prakAra kudeva-kuguru-kuzAstra sevanameM mithyAtvabhAvakI puSTi hotI jAnakara isakA nirUpaNa kiyaa| yahI " SaTpAhur3a" meM kahA hai : kucchiyadevaM dhammaM kucchiyaliMgaM ca baMdae jo du| lajjAbhayagAravado micchAdiTThI have so hu|| 92 / / (mokSapAhur3a) artha :- yadi lajjAse, bhayase, va bar3AIse bhI kutsit devako, kutsit dharmako va kutsit liMgako vandatA hai to mithyAdRSTi hotA hai| isaliye jo mithyAtvakA tyAga karanA cAhe; vaha pahale kudeva , kuguru, kudharmakA tyAgI ho| samyaktvake paccIsa maloMke tyAgameM bhI amUr3hadRSTimeM va SaDAyatanameM inhIMkA tyAga karAyA hai; isaliye inakA avazya tyAga krnaa| tathA kudevAdikake sevanase jo mithyAtvabhAva hotA hai so vaha hiMsAdika pApoMse bar3A pApa hai| isake phalase nigoda, narakAdi paryAyeM pAyI jAtI haiN| vahA~ anantakAlaparyanta mahA saMkaTa pAyA jAtA hai, samyagjJAnakI prApti mahA durlabha ho jAtI hai| yahI " SaTpAhur3a" meM kahA hai : kucchiyadhammammi rao kucchiypaasNddibhttisNjutto| kucchiyatavaM kuNaMto kucchiyagaibhAyaNo hoiM / / 140 / / (bhAvapAhur3a) artha :- jo kutsita dharmameM rata hai, kutsita pAkhaNDiyoMkI bhaktise saMyukta hai, kutsita tapako karatA hai; vaha jIva kutsita arthAt khoTI gatiko bhoganevAlA hotA hai| so he bhavyo ! kiMcitmAtra lobhase va bhayase kudevAdikakA sevana karake jisase anantakAla paryanta mahAduHkha sahanA hotA hai aisA mithyAtvabhAva karanA yogya nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 192] [mokSamArgaprakAzaka jinadharmameM yaha to AmnAya hai ki pahale bar3A pApa chur3Akara phira choTA pApa chur3AyA hai; isaliye isa mithyAtvako saptavyasanAdikase bhI bar3A pApa jAnakara pahale chur3AyA hai| isaliye jo pApake phalase Darate haiM, apane AtmAko duHkhasamudrameM nahIM DubAnA cAhate, ve jIva isa mithyAtvako avazya chor3o; nindA-prazaMsAdikake vicArase zithila honA yogya nahIM hai| kyoMki nItimeM bhI aisA kahA hai : nindantu nItinipuNA yadi vA stuvantu lakSmI: samAvizatu gacchatu vA ythessttm| adyaiva vAstu maraNaM tu yugAntare vA nyAyAtpathaH pravicalanti padaM na dhIrAH / / 84 / / (nItizataka) koI nindA karatA hai to nindA karo, stuti karatA hai to stuti karo, lakSmI Ao va jahA~-tahA~ jAo, tathA abhI maraNa hoo va yugAntarameM hoo; parantu nItimeM nipuNa puruSa nyAyamArgase eka Daga bhI calita nahIM hote| aisA nyAya vicArakara nindA-prazaMsAdikake bhayase , lobhAdikase, anyAyarUpa mithyAtva pravRtti karanA yukta nahIM hai| aho ! deva-guru-dharma to sarvotkRSTa padArtha haiM, inake AdhArase dharma hai| inameM zithilatA rakhanese anya dharma kisa prakAra hogA? isaliye bahuta kahanese kyA ? sarvathA prakArase kudeva-kuguru-kudharmakA tyAgI honA yogya hai| kudevAdikakA tyAga na karanese mithyAtvabhAva bahuta puSTa hotA hai aura vartamAnameM yahA~ inakI pravRtti vizeSa pAyI jAtI hai; isaliye inakA niSedharUpa nirUpaNa kiyA hai| use jAnakara mithyAtvabhAva chor3akara apanA kalyANa kro| - iti zrI mokSamArgaprakAzaka nAmaka zAstrameM kudeva-kuguru-kudharma niSedha varNanarUpa chaThavA~ adhikAra samApta huaa||6|| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra jaina mithyAdRSTiyoMkA vivecana dohA :- isa bhavatarukA mUla ika, jAnahu mithyAbhAva / tAkauM kari nirmUla aba, karie mokSa upAva / / aba, jo jIva jaina haiM, jina AjJA ko mAnate haiM, aura unake bhI mithyAtva rahatA hai, usakA varNana karate haiM - kyoMki isa mithyAtvabairIkA aMza bhI burA hai, isaliye sUkSma mithyAtva bhI tyAgane yogya hai| vahA~ jinAgamameM nizcaya-vyavahArarUpa varNana hai| unameM yathArtha kA nAma nizcaya hai, upacAra kA nAma vyavahAra hai| inake svarUpa ko na jAnate hue anyathA pravartate haiM, vahI kahate nizcayAbhAsI mithyAdRSTi kitane hI jIva nizcayako na jAnate hue nizcayAbhAsake zraddhAnI hokara apaneko mokSamArgI mAnate haiM, apane AtmAkA siddhasamAna anubhava karate haiM, Apa pratyakSa saMsArI haiM, bhrama se apane ko siddha mAnate haiM, vahI mithyAdRSTi hai| zAstroMmeM jo siddha samAna AtmAko kahA hai vaha dravyadRSTise kahA hai, paryAya apekSA siddha samAna nahIM hai| jaise - rAjA aura raMka manuSyapane kI apekSA samAna haiM, parantu rAjApane aura raMkapane kI apekSA se to samAna nahIM haiM; usI prakAra siddha aura saMsArI jIvatvapanekI apekSA samAna haiM, parantu siddhapane aura saMsArIpane kI apekSA to samAna nahIM haiN| tathApi ye to jaise siddha zuddha haiM, vaise hI apane ko zuddha mAnate haiN| parantu vaha zuddha-azuddha avasthA paryAya hai; isa paryAya apekSA samAnatA mAnI jAye to yahI mithyAdRSTi hai| tathA apaneko kevalajJAnAdikakA sadbhAva mAnate haiM, parantu apaneko kSayopazamarUpa mati-zrutAdi jJAnakA sadbhAva hai, kSAyikabhAva to karmakA kSaya honepara hotA hai aura ye bhramase karmakA kSaya hue binA hI kSAyikabhAva mAnate haiM, so yahI mithyAdRSTi hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 194] [mokSamArgaprakAzaka zAstrameM sarva jIvoMkA kevalajJAna svabhAva kahA hai, vaha zakti apekSAse kahA hai; kyoMki sarva jIvoMmeM kevalajJAnAdirUpa honekI zakti hai, vartamAna vyaktatA to vyakta honepara hI kahI jAtI hai| koI aisA mAnatA hai ki AtmAke pradezoMmeM to kevalajJAna hI hai, Upara AvaraNa honese pragaTa nahIM hotA, so yaha bhrama hai| yadi kevalajJAna ho to vajrapaTalAdi Ar3e honepara bhI vastu ko jAnatA hai; karma Ar3e Ane para vaha kaise aTakegA? isaliye karmake nimittase kevalajJAnakA abhAva hI hai| yadi isakA sarvadA sadbhAva rahatA to ise pAriNAmikabhAva kahate, parantu yaha to kSAyikabhAva hai| 'sarvabheda jisameM garbhita haiM aisA caitanyabhAva, so pAriNAmikabhAva hai|' isakI aneka avasthAe~ matijJAnAdirUpa va kevalajJAnAdirUpa haiM, so yaha pAriNAmikabhAva nahIM haiN| isaliye kevalajJAnakA sarvadA sadbhAva nahIM maannaa| ___ tathA zAstroMmeM jo sUryakA dRSTAnta diyA hai usakA itanA hI bhAva lenA ki jaise meghapaTala hote hue sUryakA prakAza pragaTa nahIM hotA, usI prakAra karmaudaya hote hue kevalajJAna nahIM hotaa| tathA aise bhAva nahIM lenA ki jaise sUrya meM prakAza rahatA hai vaise AtmA meM kevalajJAna rahatA hai; kyoMki dRSTAnta sarva prakAra se milatA nahIM hai| jaise - pudgalameM varNa guNa hai, usakI harita-pItAdi avasthAe~ haiM, so vartamAna meM koI avasthA hone para anya avasthA kA abhAva hai; usI prakAra AtmAmeM caitanyaguNa hai, usakI matijJAnAdirUpa avasthAe~ haiM, so vartamAna meM koI avasthA hone para anya avasthAkA abhAva hI hai| tathA koI kahe ki AvaraNa nAma to vastuko AcchAdita karane kA hai; kevalajJAnakA sadbhAva nahIM hai to kevalajJAnAvaraNa kisaliye kahate ho ? uttara :- yahA~ zakti hai, use vyakta na hone de; isa apekSA AvaraNa kahA hai| jaise - dezacAritrakA abhAva honepara zakti ghAtanekI apekSA apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kahA, usI prakAra jaannaa| tathA aisA jAnanA ki vastumeM paranimittase jo bhAva ho usakA nAma aupAdhikabhAva hai aura paranimitta ke binA jo bhAva ho usakA nAma svabhAvabhAva hai| jaise - jalako agnikA nimitta honepara uSNapanA huA, vahA~ zItalapanekA abhAva hI hai; parantu agnikA nimitta miTane para zItalatA hI ho jAtI hai isaliye sadAkAla jalakA svabhAva zItala kahA jAtA hai, kyoMki aisI zakti sadA pAyI jAtI hai aura vyakta honepara svabhAva vyakta huA kahate haiN| kadAcit vyaktarUpa hotA hai| usI prakAra AtmAko karmakA nimitta hone para anya rUpa huA, vahA~ Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [ 195 kevalajJAnakA abhAva hI hai; parantu karmakA nimitta miTane para sarvadA kevalajJAna ho jAtA hai, isaliye sadAkAla AtmAkA svabhAva kevalajJAna kahA jAtA hai, kyoMki aisI zakti sadA pAyI jAtI hai| vyakta hone para svabhAva vyakta huA kahA jAtA hai| tathA jaise zItala svabhAvake kAraNa uSNa jalako zItala mAnakara pAnAdi kare to jalanA hI hogA; usI prakAra kevalajJAnasvabhAvake kAraNa azuddha AtmAko kevalajJAnI mAnakara anubhava kare to duHkhI hI hogA / isaprakAra jo AtmAkA kevalajJAnAdirUpa anubhava karate haiM ve mithyAdRSTi haiN| tathA rAgAdika bhAva apaneko pratyakSa honepara bhI bhrama se AtmAko rAgAdi rahita mAnate haiN| so pUchate haiM ki ye rAgAdika to hote dikhAI dete haiM, ye kisa dravyake astitva meM haiM? yadi zarIra yA karmarUpa pudgalake astitva meM hoM to ye bhAva acetana yA mUrtika hoMge; parantu ye rAgAdika to pratyakSa cetanatA sahita amUrtika bhAva bhAsita hote haiN| isaliye ye bhAva AtmA hI ke haiN| yahI samayasAra kalaza meM kahA hai : kAryatvAdakRtaM na karma na ca tajjIvaprakRtyordvayo - rajJAyAH prakRteH svakAryaphalabhugbhAvAnuSaMgAtkRtiH / naikasyAH prakRteracittvalasanAjjIvo'sya kartA tato jIvasyaiva ca karma taccidanugaM jJAtA na yatpudgalaH / / 203 / / isakA artha yaha hai rAgAdirUpa bhAvakarma hai so kisIke dvArA nahIM kiyA gayA aisA nahIM hai, kyoMki yaha kAryabhUta hai| tathA jIva aura karmaprakRti ina donoMkA bhI karttavya nahIM hai, kyoMki aisA ho to acetana karmaprakRti ko bhI usa bhAvakarmakA phala sukha - duHkhakA bhoganA hogA; so asambhava hai| tathA akelI karmaprakRtikA bhI yaha karttavya nahIM hai, kyoMki usake acetanapanA pragaTa hai| isaliye isa rAgAdikakA jIva hI karttA hai aura yaha rAgAdika jIvahIkA karma hai; kyoMki bhAvakarma to cetanAkA anusArI hai, cetanA binA nahIM hotA, aura pudgala jJAtA hai nahIM / 1 isaprakAra rAgAdibhAva jIvake astitvameM haiN| aba, jo rAgAdibhAvoMkA nimitta karmahIko mAnakara apaneko rAgAdikakA akarttA mAnate ve karttA to Apa haiM; parantu Apako nirudyamI hokara pramAdI rahanA hai, isaliye karmahIkA doSa ThaharAte haiM, so yaha duHkhadAyaka bhrama hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 196] [mokSamArgaprakAzaka aisA hI samayasAra ke kalazameM kahA hai : rAgajanmani nimittatAM paradravyameva kalayanti ye tu te / uttaranti na hi mohavAhinIM zuddhabodhavidhurAndhabuddhayaH / / 221 / / isakA artha :- jo jIva rAgAdikakI utpattimeM paradravyahIkA nimittapanA mAnate haiM, ve jIva - zuddhajJAna se rahita andhabuddhi haiM jinakI - aise hote hue mohanadIke pAra nahIM utarate haiN| tathA samayasArake 'sarvavizuddhajJAna adhikAra' meM - jo AtmAko akartA mAnatA hai aura yaha kahatA hai ki karma hI jagAte-sulAte haiM, paraghAtakarmase hiMsA hai, vedakarmase abrahma hai, isaliye karma hI kartA hai - usa jainIko sAMkhyamatI kahA hai| jaise sAMkhyamatI AtmAko zuddhamAnakara svacchanda hotA hai, usI prakAra yaha huaa| tathA isa zraddhAna se yaha doSa huA ki rAgAdikako apanA nahIM jAnA, apaneko akartA mAnA, taba rAgAdika hone kA bhaya nahIM rahA tathA rAgAdikako miTAne kA upAya karanA nahIM rahA; taba svacchanda hokara khoTe karmokA bandha karake ananta saMsArameM rulatA hai| yahA~ prazna hai ki samayasAra meM hI aisA kahA hai : "varNAdyA vA rAgamohAdayo vA bhinnA bhAvAH sarva evAsya puMsa: " isakA artha :- varNAdika athavA rAgAdika bhAva haiM ve sabhI isa AtmA se bhinna haiN| tathA vahIM rAgAdika ko pudgalamaya kahA hai, tathA anya zAstroMmeM bhI AtmAko rAgAdikase bhinna kahA hai; so vaha kisa prakAra hai ? uttara :- rAgAdikabhAva paradravyake nimitta se aupAdhikabhAva hote haiM, aura yaha jIva unheM svabhAva jAnatA hai| jise svabhAva jAne use burA kaise mAnegA aura usake nAza kA udyama kisaliye karegA? isaliye yaha zraddhAna bhI viparIta hai| use chur3Ane ke liye sva kI apekSA rAgAdikako bhinna kahA hai aura nimittakI mukhyatA se pudgalamaya kahA hai| jaise - vaidya roga miTAnA cAhatA hai; yadi zIta kI adhikatA dekhatA hai taba uSNa auSadhi batalAtA hai, aura yadi AtApakI adhikatA dekhatA hai taba zItala auSadhi batalAtA hai| usI prakAra zrI guru rAgAdika chur3AnA cAhate haiM; jo rAgAdikako parakA mAna kara svacchanda hokara nirudyamI hotA hai, use upAdAna kAraNakI mukhyatAse rAgAdika AtmAke haiM - aisA zraddhAna karAyA hai; tathA jo rAgAdika ko apanA svabhAva mAnakara unake nAza kA 'varNAdyA vA rAgamohAdayo vA bhinnA bhAvAH sarva evasya puMsaH / tenaivAntastattvataH pazyato'mI no dRSTAH syurdaSTamekaM paraM syAt / / (samayasAra kalaza 37) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [197 udyama nahIM karatA, use nimittakAraNa kI mukhyatAse rAgAdika parabhAva haiM - aisA zraddhAna karAyA hai| donoM viparIta zraddhAnoMse rahita honepara satya zraddhAna hogA taba aisA mAnegA ki ye rAgAdika bhAva AtmA kA svabhAva to nahIM haiM, karmake nimittase AtmA ke astitva meM vibhAva paryAyarUpa se utpanna hote haiM, nimitta miTane para inakA nAza hone se svabhAvabhAva raha jAtA hai; isaliye inake nAza kA udyama krnaa| yahA~ prazna hai ki yadi karmake nimittase hote haiM to karmakA udaya rahegA taba taka yaha vibhAva dUra kaise hoMge? isaliye isakA udyama karanA to nirarthaka hai ? uttara :- eka kArya hone meM aneka kAraNa caahiye| unameM jo kAraNa buddhipUrvaka hoM unheM to udyama karake milAye, aura abuddhipUrvaka kAraNa svayameva mileM taba kAryasiddhi hotI hai| jaise - putra hone kA kAraNa buddhipUrvaka to vivAhAdi karanA hai, aura abuddhipUrvaka bhavitavya hai; vahA~ putrakA arthI vivAhAdikA to udyama kare, aura bhavitavya svayameva ho taba putra hogaa| usI prakAra vibhAva dUra karane ke kAraNa buddhipUrvaka to tattvavicArAdi haiM, aura abuddhipUrvaka mohakarmake upazamAdika haiM; so usakA arthI tattvavicArAdikakA to udyama kare, aura mohakarmake upazamAdika svayameva hoM taba rAgAdika dUra hote haiN| yahA~ aisA kahate haiM ki jaise vivAhAdika bhI bhavitavya AdhIna haiM; usI prakAra tattvavicArAdika bhI karmake kSayopazamAdikake AdhIna haiM; isaliye udyama karanA nirarthaka hai? uttara :- jJAnAvaraNakA to kSayopazama tattvavicArAdika karane yogya tere huA hai; isaliye upayogako vahA~ lagAnekA udyama karAte haiN| asaMjJI jIvoMke kSayopazama nahIM hai, to unheM kisaliye upadeza deM? taba vaha kahatA hai - honahAra ho to vahA~ upayoga lage, binA honahAra kaise lage ? uttara :- yadi aisA zraddhAna hai to sarvatra kisI bhI kAryakA udyama mata kr| tU khAna-pAna-vyApArAdikakA to udyama karatA hai aura yahA~ honahAra batalAtA hai| isase mAlUma hotA hai ki terA anurAga yahA~ nahIM hai, mAnAdikase aisI jhUThI bAteM banAtA hai| isaprakAra jo rAgAdika hote hue AtmAko unase rahita mAnate haiM, unheM mithyAdRSTi jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 198] [ mokSamArgaprakAzaka tathA karma-nokarmakA sambandha hote hue AtmAko nirbandha mAnate haiM, so inakA bandhana pratyakSa dekhA jAtA hai, jJAnAvaraNAdikase jJAnAdikakA ghAta dekhA jAtA hai, zarIra dvArA usake anusAra avasthAe~ hotI dekhI jAtI hai, phira bandhana kaise nahIM hai ? yadi bandhana na hoto mokSamArgI inake nAza kA udyama kisa liye kare ? yahA~ koI kahe ki zAstroMmeM AtmAko karma-nokarmase bhinna abaddhaspRSTa kaise kahA hai ? uttara :- sambandha aneka prakArake haiN| vahA~ tAdAtmyasambandhakI apekSA AtmAko karmanokarmase bhinna kahA hai, kyoMki dravya palaTakara eka nahIM ho jAte, aura isI apekSAse abaddhaspRSTa kahA hai| tathA nimitta-naimittika sambandhakI apekSA bandhana hai hI, unake nimitta se AtmA aneka avasthAe~ dhAraNa karatA hI hai; isaliye apaneko sarvathA nirbandha mAnanA mithyAdRSTi hai| yahA~ koI kahe ki hameM to bandha-muktikA vikalpa karanA nahIM, kyoMki zAstrameM aisA kahA hai : "jai baddhau mukkau muNahi so baMdhiyahi nnibhNtu|" artha :- jo jIva baMdhA aura mukta huA mAnatA hai vaha niHsaMdeha ba~dhatA hai| usase kahate haiM; jo jIva kevala paryAyadRSTi hokara baMdha-mukta avasthAhIko mAnate haiM, dravyasvabhAvakA grahaNa nahIM karate; unheM aisA upadeza diyA hai ki dravyasvabhAva ko na jAnatA huA jo jIva baMdhA-mukta huA mAnatA hai vaha baMdhatA hai| tathA yadi sarvathA hI baMdha-mukti na ho to yaha jIva ba~dhatA hai - aisA kyoM kaheM ? tathA baMdhake nAzakA - mukta honekA udyama kisaliye kiyA jAye ? aura kisaliye AtmAnubhava kiyA jAye ? isaliye dravyadRSTise eka dazA hai aura paryAya dRSTise aneka avasthAe~ hotI haiM - aisA mAnanA yogya hai| aise hI aneka prakAra se kevala nizcayanayake abhiprAyase viruddha zraddhAnAdi karatA hai| jinavANImeM to nAnA nayoM ki apekSAse kahIM kaisA, kahIM kaisA nirUpaNa kiyA hai; yaha apane abhiprAyase nizcayanayakI mukhyatA se jo kathana kiyA ho - usIko grahaNa karake mithyAdRSTiko dhAraNa karatA hai| ___ tathA jinavANImeM to samyagdarzana-jJAna-cAritrakI ekatA hone para mokSamArga kahA hai; so isake samyagdarzana-jJAnameM sAta tattvoMkA zraddhAna aura jAnanA honA cAhie so unakA vicAra nahIM hai, aura cAritrameM rAgAdika dUra karanA cAhie usakA udyama nahIM hai; jai baddhau mukkau muNahi to baMdhiyahi nibhaMtu / sahaja-sarUvai jai ramahi to pAvahi siva saMtu / / ( yogasAra, dohA 87) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [199 eka apane AtmAke zuddha anubhavanako hI mokSamArga jAnakara saMtuSTa huA hai| usakA abhyAsa karaneko antaraMgameM aisA citavana karatA rahatA hai ki maiM 'siddhasamAna zuddha hU~, kevalajJAnAdi sahita hU~, dravyakarma-nokarma rahita hU~, paramAnaMdamaya hU~, janma-maraNAdi duHkha mere nahIM haiM'; ityAdi ciMtavana karatA hai| so yahA~ pUchate haiM ki yaha ciMtavana yadi dravyadRSTise karate ho to dravyato zuddha-azuddha sarva paryAyoMkA samudAya hai; tuma zuddhahI anubhavana kisaliye karate ho ? aura paryAyadRSTise karate ho to tumhAre to vartamAna azuddha paryAya hai; tuma apaneko zuddha kaise mAnate ho ? ____ tathA yadi zaktiapekSA zuddha mAnate ho to ' maiM aisA hone yogya hU~' - aisA mAno; ' maiM aisA hU~' - aisA kyoM mAnate ho? isaliye apaneko zuddharUpa ciMtavana karanA bhrama hai| kAraNa ki tumane apane ko siddha samAna mAnA to yaha saMsAra avasthA kisakI hai ? aura tumhAre kevalajJAnAdi haiM to yaha matijJAnAdika kisake haiM ? aura dravyakarma, nokarmarahita ho to jJAnAdikakI vyaktatA kyoM nahIM hai? paramAnaMdamaya ho to aba karttavya kyA rahA? janmamaraNAdi duHkha nahIM haiM to du:khI kaise hote ho? - isaliye anya avasthAmeM anya avasthA mAnanA bhrama hai| yahA~ koI kahe ki zAstrameM zuddha citavana karanekA upadeza kaise diyA hai ? uttara :- eka to dravya apekSA zuddhapanA hai, eka paryAya apekSA zuddhapanA hai| vahA~ dravya apekSA to paradravyase bhinnapanA aura apane bhAvoM se abhinnapanA - usakA nAma zuddhapanA hai| aura paryAya apekSA aupAdhikabhAvoMkA abhAva honekA nAma zuddhapanA hai| so zuddha citavanameM dravya apekSA zuddhapanA grahaNa kiyA hai| vahI samayasAra vyAkhyAmeM kahA hai : "eSa evAzeSadravyAntarabhAvebhyo bhinnatvenopAsyamAnaH zuddha itybhilpyte|" (gAthA 6 kI TIkA) isakA artha yaha hai ki AtmA pramatta-apramatta nahIM hai| so yahI samasta paradravyoMke bhAvoMse bhinnapane dvArA sevana kiyA gayA zuddha aisA kahA jAtA hai| tathA vahIM aisA kahA hai :" smstkaarkckrprkriyottiirnnnirmlaanubhuutimaatrtvaacchuddhH|" _ (gAthA 73 kI TIkA) artha :- samasta hI kartA, karma Adi kArakoMke samUhakI prakriyAse pAraMgata aisI nirmala anubhUti, jo abhedajJAna tanmAtra hai, usase zuddha hai| isaliye aisA zuddha zabdakA artha jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 200] [mokSamArgaprakAzaka tathA isIprakAra kevala zabdakA artha jAnanA - 'jo parabhAvase bhinna niHkevala Apa hI' - usakA nAma kevala hai| isI prakAra anya yathArtha arthakA avadhAraNa krnaa| paryAya apekSA zuddhapanA mAnanese tathA apaneko kevalI mAnanese mahAviparItatA hotI hai, isaliye apaneko dravya-paryAyarUpa avalokana krnaa| dravyase sAmAnyasvarUpa avalokana karanA, paryAyameM avasthA vizeSa avadhAraNa krnaa| isI prakAra citavana karanese samyagdRSTi hotA hai, kyoMki saccA avalokana kiye binA samyagdRSTi nAma kaise prApta kare ? nizcayAbhAsI kI svacchandatA aura usakA niSedha tathA mokSamArgameM to rAgAdika miTAnekA zraddhA-jJAna-AcaraNa karanA hai; vaha to vicAra hI nahIM hai, apane zuddha anubhavanameM hI apaneko samyagdRSTi mAnakara anya sarva sAdhanoMkA niSedha karatA hai| zAstrAbhyAsa karanA nirarthaka batalAtA hai, dravyAdikake tathA guNasthAna-mArgaNAtrilokAdikake vicArako vikalpa ThaharAtA hai. tapazcaraNa karaneko vathA kleza karanA mA hai, vratAdika dhAraNa karaneko bandhanameM par3anA ThaharAtA hai, pUjanAdi kAryoMko zubhAsrava jAnakara heya prarUpita karatA hai; - ityAdi sarvasAdhanoMko uThAkara pramAdI hokara pariNamita hotA hai| yadi zAstrAbhyAsa nirarthaka ho to muniyoM ke bhI to dhyAna aura adhyayana do hI kArya mukhya haiN| dhyAna meM upayoga na lage taba adhyayanahImeM upayogako lagAte haiM, bIcameM anya sthAna upayoga lagAne yogya nahIM hai| tathA zAstrAbhyAsa dvArA tattvoMko vizeSa jAnanese samyagdarzanajJAna nirmala hotA hai| tathA vahA~ jaba taka upayoga rahe taba taka kaSAya manda rahe aura AgAmI vItarAgabhAvoMkI vRddhi ho; aise kAryako nirarthaka kaise mAne ? tathA vaha kahatA hai ki jina zAstroMmeM adhyAtma-upadeza hai unakA abhyAsa karanA, anya zAstroMke abhyAsase koI siddhi nahIM hai| usase kahate haiM - yadi tere saccI dRSTi huI hai to sabhI jaina zAstra kAryakArI haiN| vahA~ bhI mukhyataH adhyAtma-zAstroMmeM to AtmasvarUpakA mukhya kathana hai; so samyagdRSTi hone para AtmasvarUpakA nirNayato ho cukA, taba to jJAnakI nirmalatAke artha va upayogako mandakaSAyarUpa rakhaneke artha anya zAstroMkA abhyAsa mukhya caahiye| tathA AtmasvarUpakA nirNaya huA hai, use spaSTa rakhaneke artha adhyAtma-zAstroMkA bhI abhyAsa cAhiye; parantu anya zAstroMmeM aruci to nahIM honA caahiye| jisako anya zAstroMkI aruci hai use adhyAtmakI rUci saccI nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [201 jaise jisake viSayAsaktapanA ho - vaha viSayAsakta puruSoMkI kathA bhI rucipUrvaka sune va viSayake vizeSako bhI jAne va viSayake AcaraNameM jo sAdhana hoM unheM bhI hitarUpa mAne va viSayake svarUpako bhI pahicAne; usI prakAra jisake Atmaruci huI ho - vaha Atmarucike dhAraka tirthaMkarAdike purANoMko bhI jAne tathA AtmAke vizeSa jAnane ke liye guNasthAnAdikako bhI jaane| tathA AtmaAcaraNameM jo vratAdika sAdhana haiM unako bhI hitarUpa mAne tathA AtmAke svarUpako bhI phicaane| isaliye cAroM hI anuyoga kAryakArI haiN| tathA unakA acchA jJAna honeke artha zabda-nyAyazAstrAdikako bhI jAnanA caahiye| isaliye apanI zaktike anusAra sabhIkA thor3A yA bahuta abhyAsa karanA yogya hai| phira vaha kahatA hai - 'padmanandi paccIsI' ' meM aisA kahA hai ki AtmasvarUpase nikalakara bAhya zAstroMmeM buddhi vicaratI hai, so vaha buddhi vyabhicAriNI hai ? uttara :- yaha satya kahA hai| buddhi to AtmAkI hai; use chor3akara paradravya - zAstroMmeM anurAginI huI; use vyabhicAriNI hI kahA jAtA hai| parantu jaise strI zIlavatI rahe to yogya hI hai, aura na rahA jAye taba uttama puruSa ko chor3akara cAMDAlAdikakA sevana karanese to atyanta nindanIya hogI; usI prakAra buddhi AtmasvarUpameM pravarte to yogya hI hai, aura na rahA jAye to prazasta zAstrAdi paradravyoMko chor3akara aprazasta viSayAdimeM lage to mahAnindanIya hI hogii| so muniyoMkI bhI svarUpameM bahuta kAla buddhi nahIM rahatI, to terI kaise rahA kare ? isaliye zAstrAbhyAsameM upayoga lagAnA yogya hai| tathA yadi dravyAdikake aura guNasthAnAdikake vicArako vikalpa ThaharAtA hai, so vikalpa to hai; parantu nirvikalpa upayoga na rahe taba ina vikalpoMko na kare to anya vikalpa hoMge. ve bahata rAgAdi garbhita hote haiN| tathA nirvikalpadazA sadA rahatI nahIM hai; kyoMki chadmasthakA upayoga ekarUpa utkRSTa rahe to antarmuhUrta rahatA hai| tathA tU kahegA ki maiM AtmasvarUpahIkA ciMtavana aneka prakAra kiyA karU~gA; so sAmAnya citavana meM to aneka prakAra banate nahIM haiM, aura vizeSa karegA to dravya-guNa-paryAya , guNasthAna, mArgaNA, zuddha-azuddha avasthA ityAdi vicAra hogaa| bAhya zAstragahane vihAriNI yA matirbahuvikalpadhAriNI / / citsvarUpakulasadmanirgatA sA satI na sadRzI kuyoSitA / / 38 / / sadbodhacandrodayaH adhikAra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 202] [ mokSamArgaprakAzaka aura suna, kevala AtmajJAnahIse to mokSamArga hotA nahIM hai| sAta tattvoMkA zraddhAnajJAna honepara tathA rAgAdika dUra karane para mokSamArga hogaa| so sAta tattvoMke vizeSa jAnaneko jIva-ajIvake vizeSa tathA karmake Asrava-bandhAdikake vizeSa avazya jAnane yogya haiM, jinase samyagdarzana-jJAna kI prApti ho| aura vahA~ pazcAt rAgAdika dUra krnaa| so jo rAgAdika bar3hAneke kAraNa haiM unheM chor3akara - jo rAgAdika ghaTAneke kAraNa hoM vahA~ upayogako lgaanaa| so dravyAdika aura guNasthAnAdikake vicAra rAgAdika ghaTAneke kAraNa haiN| inameM koI rAgAdikakA nimitta nahIM hai| isaliye samyagdRSTi honeke pazcAta bhI yahA~ hI upayoga lgaanaa| phira vaha kahatA hai ki rAgAdi miTAneke kAraNa hoM unameM to upayoga lagAnA - parantu trilokavartI jIvoMkI gati AdikA vicAra karanA; karmake bandha, udaya, sattAdike bahuta vizeSa jAnanA tathA trilokake AkAra pramANAdika jAnanA; - ityAdi vicAra kyA kAryakArI haiM ? uttara :- inake bhI vicAra karanese rAgAdika bar3hate nahIM haiM, kyoMki ve jJeya isako iSTa-aniSTarUpa haiM nahIM, isaliye vartamAna rAgAdikake kAraNa nahIM haiN| tathA inako vizeSa jAnanese tattvajJAna nirmala ho, isaliye AgAmI rAgAdika ghaTAneko hI kAraNa haiM, isaliye kAryakArI haiN| phira vaha kahatA hai - svarga-narakAdiko jAne vahA~ to rAga-dveSa hotA hai ? samAdhAna :- jJAnIke to aisI buddhi hotI nahIM hai, ajJAnIke hotI hai| vahA~ pApa chor3akara puNya-kAryameM lage vahA~ kiMcit rAgAdika ghaTate hI haiN| phira vaha kahatA hai - zAstrameM aisA upadeza hai ki prayojanabhUta thor3AhI jAnanA kAryakArI hai, isaliye bahuta vikalpa kisaliye kareM ? uttara :- jo jIva anya bahuta jAnate haiM aura prayojanabhUtako nahIM jAnate; athavA jinakI bahuta jAnanekI zakti nahIM, unheM yaha upadeza diyA hai| tathA jisakI bahuta jAnanekI zakti ho usase to yaha nahIM kahA ki bahuta jAnanese burA hogA ? jitanA bahuta jAnegA utanA prayojanabhUta jAnanA nirmala hogaa| kyoMki zAstrameM aisA kahA hai : ___"sAmAnyazAstrato nUnaM vizeSo balavAna bhavet / " isakA artha yaha hai :- sAmAnya zAstrase vizeSa balavAna hai| vizeSase hI acchI taraha nirNaya hotA hai, isaliye vizeSa jAnanA yogya hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [203 tathA vaha tapazcaraNa ko vRthA kleza ThaharAtA hai; so mokSamArgI honepara to saMsArI jIvoMse ulTI pariNati caahiye| saMsAriyoMko iSTa-aniSTa sAmagrIse rAga-dveSa hotA hai, isake rAga-dveSa nahIM honA caahiye| vahA~ rAga chor3aneke artha iSTa sAmagrI bhojanAdikakA tyAgI hotA hai, aura dveSa chor3aneke artha aniSTa sAmagrI anazanAdiko aMgIkAra karatA hai| svAdhInarUpase aisA sAdhana ho to parAdhIna iSTa-aniSTa sAmagrI milane para bhI rAga-dveSa na ho, so honA to aisA hI cAhiye; parantu tujhe anazanAdise dveSa huA, isaliye use kleza tthhraayaa| jaba yaha kleza huA taba bhojana karanA sukha svayameva ThaharA aura vahA~ rAga AyA; so aisI pariNati to saMsAriyoMke pAI hI jAtI hai, tUne mokSamArgI hokara kyA kiyA ? yadi tU kahegA - kitane hI samyagdRSTi bhI tapazcaraNa nahIM karate haiN| uttara :- kAraNa vizeSase tapa nahIM ho sakatA, parantu zraddhAnameM to tapako bhalA jAnate haiM aura usake sAdhanakA udyama rakhate haiN| tujhe to zraddhAna yaha hai ki tapa karanA kleza hai, tathA tapakA tere udyama nahIM hai, isaliye tujhe samyagdRSTi kaise ho ? phira vaha kahatA hai - zAstrameM aisA kahA hai ki tapa AdikA kleza karatA hai to karo, jJAna binA siddhi nahIM hai ? uttara :- jo jIva tattvajJAnase to parAGmukha haiM, tapahIse mokSa mAnate haiM, unako aisA upadeza diyA hai - tattvajJAnake binA kevala tapahIse mokSamArga nahIM hotaa| tathA tattvajJAna honepara rAgAdika miTAne ke artha tapa karanekA to niSedha hai nhiiN| yadi niSedha ho to gaNadharAdika tapa kisalie kareM ? isaliye apanI zakti anusAra tapa karanA yogya hai| tathA vaha vratAdikako bandhana mAnatA hai; so svacchandavRtti to ajJAna avasthAmeM hI thI, jJAna prApta karane para to pariNatiko rokatA hI hai| tathA usa pariNatiko rokaneke artha bAhya hiMsAdika kAraNoMkA tyAgI avazya honA caahiye| phira vaha kahatA hai - hamAre pariNAma to zuddha haiM; bAhya tyAga nahIM kiyA to nahIM kiyA ? uttara :- yadi yaha hiMsAdi kArya tere pariNAma binA svayameva hote hoM to hama aisA maaneN| aura yadi tU apane pariNAmase kArya karatA hai to vahA~ tere pariNAma zuddha kaise kaheM ? viSaya-sevanAdi kriyA athavA pramAdarUpa gamanAdi kriyA pariNAma binA kaise ho? vaha kriyA to svayaM udyamI hokara tU karatA hai aura vahA~ hiMsAdika hote haiM unheM ginatA nahIM hai, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 204] [ mokSamArgaprakAzaka pariNAma zuddha mAnatA hai| so aisI mAnyatAse tere pariNAma azuddha hI rheNge| phira vaha kahatA hai - pariNAmoMko rokeM, bAhya hiMsAdika bhI kama kareM; parantu pratijJA karanemeM bandhana hotA hai, isaliye pratijJArUpa vrata aMgIkAra nahIM karanA ? samAdhAna :- jisa kAryako karanekI AzA rahe usakI pratijJA nahIM lete| aura AzA rahe usase rAga rahatA hai| usa rAgabhAvase binA kArya kiye bhI aviratise karmabandha hotA rahatA hai; isaliye pratijJA avazya karane yogya hai| tathA kArya karanekA bandhana hue binA pariNAma kaise rukeMge? prayojana par3ane para tadrUpa pariNAma hoMge hI hoMge, tathA binA prayojana par3e use AzA rahatI hai; isaliye pratijJA karanA yogya hai| phira vaha kahatA hai - na jAne kaisA udaya Aye aura bAdameM pratijJA bhaMga ho, to mahApApa lagatA hai| isaliye prArabdha anusAra kArya bane so bano, pratijJAkA vikalpa nahIM karanA? samAdhAna :- pratijJA grahaNa karate hue jisakA nirvAha hotA na jAne, vaha pratijJA to na kare; pratijJA lete hI yaha abhiprAya rahe ki prayojana par3ane para chor3a dUMgA, to vaha pratijJA yA kAryakArI huI ? pratijJA grahaNa karate hue to yaha pariNAma hai ki maraNAnta honepara bhI nahIM chor3eMgA, to aisI pratijJA karanA yukta hI hai| binA pratijJA kiye avirata sambandhI bandha nahIM mitttaa| tathA AgAmI udayake bhayase pratijJA na lI jAye, to udayako vicAranese sarva hI karttavyakA nAza hotA hai| jaise- apaneko pacatA jAne utanA bhojana kre| kadAcit kisIko bhojanase ajIrNa huA ho, aura usa bhayase bhojana karanA chor3a de to maraNa hI hogaa| usI prakAra apanese nirvAha hotA jAne utanI pratijJA kre| kadAcit kisIke pratijJAse bhraSTapanA huA ho aura usa bhayase pratijJA karanA chor3a de to asaMyama hI hogA; isaliye jo bana sake vaha pratijJA lenA yogya hai| tathA prArabdha anusAra to kArya banatA hI hai, tU udyamI hokara bhojanAdi kisaliye karatA hai ? yadi vahA~ udyama karatA hai to tyAga karanekA bhI udyama karanA yogya hI hai| jaba pratimAvat terI dazA ho jAyegI taba hama prArabdha hI mAneMge, terA karttavya nahIM maaneNge| isaliye svacchanda honekI yukti kisaliye banAtA hai ? bane vaha pratijJA karake vrata dhAraNa karanA yogya hI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [205 tathA vaha pUjanAdi kAryako zubhAsrava jAnakara heya mAnatA hai, so yaha satya hI hai; parantu yadi ina kAryoMko chor3akara zuddhopayogarUpa ho to bhalA hI hai, aura viSayakaSAyarUpa-azubharUpa pravarte to apanA burA hI kiyaa| zubhopayogase svargAdi hoM, athavA bhalI vAsanAse yA bhale nimitta se karmake sthitianubhAga ghaTa jAyeM to samyaktvAdi kI bhI prApti ho jaaye| azubhopayogase naraka-nigodAdi hoM, athavA burI vAsanAse yA bure nimitta se karmake sthiti-anubhAga bar3ha jAyeM to samyaktvAdika mahA dulebha ho jaaye| tathA zubhopayoga honese kaSAya manda hotI hai aura azubhopayoga honese tIvra hotI hai; so mandakaSAyakA kArya chor3akara tIvrakaSAyakA kArya karanA to aisA hai jaise kar3avI vastu na khAnA aura viSa khaanaa| so yaha ajJAnatA hai| phira vaha kahatA hai - zAstrameM zubha-azubhako samAna kahA hai, isaliye hameM to vizeSa jAnanA yogya nahIM hai ? samAdhAna :- jo jIva zubhopayogako mokSakA kAraNa mAnakara upAdeya mAnate haiM aura zuddhopayogako nahIM pahicAnate, unheM zubha-azubha donoMko azuddhatAkI apekSA va bandhakAraNakI apekSA samAna batalAyA hai| tathA zubha-azubhakA paraspara vicAra kareM to zubhabhAvoMmeM kaSAya manda hotI hai, isaliye bandha hIna hotA hai; azubhabhAvoMmeM kaSAya tIvra hotI hai, isaliye bandha bahuta hotA hai| isa prakAra vicAra karane para azubhakI apekSA siddhAntameM zubhako bhalA bhI kahA jAtA hai| jaise - roga to thor3A yA bahuta burA hI hai, parantu bahuta rogakI apekSA thor3e rogako bhalA bhI kahate haiN| isaliye zuddhopayoga na ho, taba azubhase chUTakara zubhameM pravartanA yogya hai; zubhako chor3akara azubhameM pravartanA yogya nahIM hai| phira vaha kahatA hai - kAmAdika yA kSudhAdika miTAnekI azubharUpa pravRtti to hue binA rahatI nahIM hai, aura zubha pravRtti icchA karake karanI par3atI hai; jJAnIko icchA cAhiye nahIM, isaliye zubhakA udyama nahIM karanA ? uttara :- zubha pravRttimeM upayoga laganese tathA usake nimittase virAgatA bar3hanese kAmAdika hIna hote haiM aura kSudhAdikameM bhI saMkleza thor3A hotA hai| isaliye zubhopayogakA abhyAsa krnaa| udyama karane para bhI yadi kAmAdika va kSudhAdika pIr3ita karate haiM to unake artha jisase thor3A pApa lage vaha krnaa| parantu zubhopayogako chor3akara niHzaMka pAparUpa pravartana karanA to yogya nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 206] [ mokSamArgaprakAzaka aura tU kahatA hai - jJAnIke icchA nahIM hai aura zubhopayoga icchA karanese hotA hai; so jisa prakAra koI puruSa kiMcitmAtra bhI apanA dhana denA nahIM cAhatA, parantu jahA~ bahuta dhana jAtA jAne vahA~ apanI icchAse thor3A dhana denekA upAya karatA hai; usI prakAra jJAnI kiMcitmAtra bhI kaSAyarUpa kArya nahIM karanA cAhatA, parantu jahA~ bahuta kaSAyarUpa azubha kArya hotA jAne vahA~ icchA karake alpa kaSAyarUpa zubha kArya karanekA udyama karatA hai| - isaprakAra yaha bAta siddha huI ki jahA~ zuddhopayoga hotA jAne vahA~ to zubha kAryakA niSedha hI hai aura jahA~ azubhopayoga hotA jAne vahA~ zubhakA upAya karake aMgIkAra karanA yogya hai| isaprakAra aneka vyavahArakAryoMkA utthApana karake jo svacchandapaneko sthApita karatA hai, usakA niSedha kiyaa| kevala nizcayAbhAsake avalambI jIvakI pravRtti aba,usI kevala nizcayAvalambI jIvakI pravRtti batalAte haiM : eka zuddhAtmAko jAnanese jJAnI ho jAte haiM - anya kucha bhI nahIM cAhiye; aisA jAnakara kabhI ekAntameM baiThakara dhyAnamudrA dhAraNa karake 'maiM sarva karmopAdhirahita siddhasamAna AtmA hU~' - ityAdi vicArase saMtuSTa hotA hai; parantu yaha vizeSaNa kisaprakAra sambhava haiM - aisA vicAra nahIM hai| athavA acala, akhaNDa, anupamAdi vizeSaNa dvArA AtmAko dhyAtA hai; so yaha vizeSaNa anya dravyoMmeM bhI saMbhavita haiN| tathA yaha vizeSaNa kisa apekSAse haiM so vicAra nahIM hai| tathA kadAcit sote-baiThate jisa-tisa avasthAmeM aisA vicAra rakhakara apaneko jJAnI mAnatA hai| tathA jJAnIke Asava-bandha nahIM haiM - aisA AgamameM kahA hai; isaliye kadAcit viSaya-kaSAyarUpa hotA hai, vahA~ bandha honekA bhaya nahIM hai, svacchanda huA rAgAdirUpa pravartatA hai| so sva-parako jAnanekA to cinha vairAgyabhAva hai| so samayasArameM kahA hai : " samyagdRSTerbhavati niyataM jJAnavairAgyazaktiH " artha :- samyagdRSTike nizcayase jJAna-vairAgyazakti hotI hai| 1 samyagdRSTerbhavati niyataM jJAnavairAgyazaktiH, svaM vastutvaM kalayitumayaM svAnyarUpAptimuktyA / yasmAjjJAtvA vyatikaramidaM tattvata: svaM paraM ca, svasminnAste viramati parAtsarvato rAgayogAt / / (samayasAra kalaza 136) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ adhikAra ] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates phira kahA hai : samyagdRSTiH svayamayamahaM jAtu bandho na me syAdityuttAnotpulakavadanA rAgiNo'pyAcarantu / AlambantAM samitiparatAM te yato'dyApi pApA AtmAnAtmAvagamavirahAtsanti samyaktvazUnyAH / / 137 / / isa prakAra artha :- svayameva yaha maiM samyagdRSTi hU~, mere kadAcit bandha nahIM hai U~cA phulAyA hai mu~ha jinhoMne aise rAgI vairAgyazakti rahita AcaraNa karate haiM to karo, tathA pA~ca samitikI sAvadhAnIkA avalambana lete haiM to lo; parantu ve jJAnazakti binA Aja bhI pApI hI haiN| yaha donoM AtmA - anAtmAke jJAnarahitapane se samyaktvarahita hI haiN| - phira pUchate haiM parako para jAnA to paradravyoMmeM rAgAdi karanekA kyA prayojana rahA ? vahA~ kahatA hai mohake udayase rAgAdika hote haiM / pUrvakAlameM bharatAdika jJAnI hue unake bhI viSaya-kaSAyarUpa kArya huA sunate haiN| 2 uttara :- jJAnIke bhI mohake udayase rAgAdika hote haiM, yaha satya hai; parantu buddhipUrvaka rAgAdika nahIM hote| usakA vizeSa varNana Age kreNge| tathA jisake rAgAdika honekA kucha viSAda nahIM hai, usake nAzakA upAya bhI nahIM hai, usako rAgAdika bure haiM - aisA zraddhAna bhI nahIM sambhavita hotA / aura aise zraddhAna binA samyagdRSTi kaise ho sakatA hai ? jIvAjIvAdi tattvoMkA zraddhAna karanekA prayojana to itanA hI zraddhAna hai| tathA bharatAdika samyagdRSTiyoMke viSaya kaSAyoMkI pravRtti jaise hotI hai vaha bhI vizeSarUpase Age kheNge| tU unake udAharaNase svacchanda hogA to tujhe tIvra Asrava - bandha hogaa| vahI kahA hai : 66 [207 - magnA jJAnanayaiSiNo'pi yadatisvacchandamandodyamAH / " artha :- jJAnanayakA avalokana karanevAle bhI jo svacchanda mandaudyamI hote haiM, ve saMsArameM Dubate haiN| 12 aura bhI vahA~ " jJAnin karma na jAtu kartu mucitaM' ityAdi kalazameM tathA " tathApi magnAH karmanayAvalambanaparA jJAnaM na jAnanti yan magnA jJAnanayaiSiNo'pi yadati vizvasyopari te taranti satataM jJAnaM bhavantaH svayaM, ye kurvanti na karma jAtu na vazaM jJAnin karma na jAtu kartumucitaM kiMcittathApyucyate, muMkSe haMta na jAtu me yadi paraM baMdha: syAdupabhogato yadi na tatkiM kAmacAro'sti te jJAnaM sanvasa baMdhameSyaparathA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com svacchandamandodyamAH / yAnti pramAdasya ca / / ( samayasAra kalaza 111 ) durbhukta evAsi bhoH / svasyAparAdhAddhruvam / / ( samayasAra kalaza 151 )
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 208] [ mokSamArgaprakAzaka na nirargalaM caritumiSyate jJAninaH" ' ityAdi kalazameM svacchandI honekA niSedha kiyA hai| binA icchAke jo kArya ho vaha karma bandhakA kAraNa nahIM hai| abhiprAyase kartA hokara kare aura jJAtA rahe yaha to banatA nahIM hai - ityAdi nirUpaNa kiyA hai| isaliye rAgAdikako bure - ahitakArI jAnakara unake nAza ke artha udyama rkhnaa| vahA~ anukramase pahale tIvra rAgAdi chor3aneke artha azubha kArya chor3akara zubhameM laganA, aura pazcAt mandarAgAdi bhI chor3aneke artha zubhako bhI chor3akara zuddhopayogarUpa honaa| tathA kitane hI jIva azubhameM kleza mAnakara vyApArAdi kArya va strI-sevanAdi kAryoMko bhI ghaTAte haiM, tathA zubhako heya jAnakara zAstrAbhyAsAdi kAryoM meM nahIM pravartate haiM, vItarAgabhAvarUpa zuddhopayogako prApta hue nahIM haiM; isalie ve jIva artha, kAma, dharma, mokSarUpa puruSArthase rahita hote hue AlasI-nirudyamI hote haiN| unakI nindA paMcAstikAya kI vyAkhyAmeM kI hai| unake liye dRSTAnta diyA hai ki jaise bahuta khIra-zakkara khAkara puruSa AlasI hotA hai va jaise vRkSa nirudyamI hai; vaise ve jIva AlasI-nirudyamI hue haiN| aba inase pUchate haiM ki tumane bAhya to zubha-azubha kAryoMko ghaTAyA, parantu upayoga to binA Alambanake rahatA nahIM hai; to tumhArA upayoga kahA~ rahatA hai ? so kho| yadi vaha kahe ki AtmAkA ciMtavana karatA hai, to zAstrAdi dvArA aneka prakArase AtmAke vicArako to tumane vikalpa ThaharAyA, aura AtmAkA koI vizeSaNa jAnanemeM bahuta kAla lagatA nahIM hai, bArambAra ekarUpa ciMtavanameM chadmasthakA upayoga lagatA nahIM hai, gaNadharAdikakA bhI upayoga isaprakAra nahIM raha sakatA, isaliye ve bhI zAstrAdi kAryoM meM pravartate haiM, terA upayoga gaNadharAdikase bhI kaise zuddha huA mAne ? isaliye terA kahanA pramANa nahIM hai| jaise koI vyApArAdimeM nirudyamI hokara niThallA jaise-taise kAla ga~vAtA hai; usIprakAra tU dharmameM nirudyamI hokara pramAda sahita yoM hI kAla ga~vAtA hai| kabhI kucha citavana sA karatA hai, kabhI bAteM banAtA hai, kabhI bhojanAdi karatA hai; parantu apanA upayoga nirmala karaneke lie zAstrAbhyAsa, tapazcaraNa, bhakti Adi karmoM meM nahIM prvrttaa| sUnA-sA hokara pramAdi honekA nAma zuddhopayoga ThaharAtA hai| vahA~ kleza thor3A honese jaise koI AlasI banakara par3e rahanemeM sukha mAne vaise Ananda mAnatA hai| 1 tathApi na nirargalaM caritumiSyate jJAninAM tadAyatanameva sA kila nirargalA vyApRtiH / akAmakRtakarma tanmatamakAraNaM jJAninAM dvayaM na hi virudhyate kimu karoti jAnAti c|| ( samayasAra kalaza 166) 2 gAthA 172 kI TIkA meM / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [209 athavA jaise koI svapnameM apaneko rAjA mAnakara sukhI ho; usI prakAra apaneko bhramase siddha samAna zuddha mAnakara svayaM hI Anandita hotA hai| athavA jaise kahIM rati mAnakara sukhI hotA hai; usI prakAra kucha vicAra karanemeM rati mAnakara sukhI hotA hai, use anubhavajanita Ananda kahatA hai| tathA jaise kahIM arati mAnakara udAsa hotA hai; usI prakAra vyApArAdika, putrAdikako khedakA kAraNa jAnakara unase udAsa rahatA hai aura use vairAgya mAnatA hai - so aisA jJAna-vairAgya to kaSAyagarbhita hai| vItarAgarUpa udAsIna dazAmeM jo nirAkulatA hotI hai vaha saccA Ananda, jJAna, vairAgya jJAnI jIvoMke cAritramohakI hInatA honepara prakaTa hotA hai| tathA vaha vyApArAdika kleza chor3akara yatheSTa bhojanAdi dvArA sukhI huA pravartatA hai aura vahA~ apaneko kaSAyarahita mAnatA hai; parantu isaprakAra AnandarUpa honese to raudradhyAna hotA hai| jahA~ sukhasAmagrIko chor3akara duHkhasAmagrIkA saMyoga honepara saMkleza na ho, rAgadveSa utpanna na ho; taba niHkaSAya bhAva hotA hai| aisI bhramarUpa unakI pravRtti pAyI jAtI hai| isaprakAra jo jIva kevala nizcayAbhAsake avalambI haiM unheM mithyAdRSTi jaannaa| jaise - vedAntI va sAMkhyamatI jIva kevala zuddhAtmAke zraddhAnI haiM; usI prakAra inheM bhI jaannaa| kyoMki zraddhAnakI samAnatAke kAraNa unakA upadeza inheM iSTa lagatA hai, inakA upadeza unheM iSTa lagatA hai| tathA una jIvoMko aisA zraddhAna hai ki kevala zuddhAtmAke citavanase to saMvara-nirjarA hote haiM va muktAtmAke sukhakA aMza vahA~ pragaTa hotA hai; tathA jIvake guNasthAnAdi azuddha bhAvoMkA aura apane atirikta anya jIva-pudgalAdikA citavana karanese Asrava-bandha hotA hai; isaliye anya vicArase parAGmukha rahate hai| so yaha bhI satyazraddhAna nahIM hai, kyoMki zuddha svadravyakA citavana karo yA anya citavana karo; yadi vItarAgatAsahita bhAva hoM to vahA~ saMvara-nirjarA hI hai, aura jahA~ rAgAdirUpa bhAva hoM vahA~ Asrava-bandha hI haiN| yadi paradravyako jAnanese hI Asrava-bandha hote hoM, to kevalI to samasta paradravyoMko jAnate haiM, isaliye unake bhI Asrava-bandha hoNge| phira vaha kahatA hai ki chadmasthake to paradravya citavanase Asrava-bandha hotA hai ? so bhI nahIM hai; kyoMki zukladhyAnameM bhI muniyoMko chahoM dravyoMke dravya-guNa-paryAyoMkA citavana honekA nirUpaNa kiyA hai, aura avadhi-manaHparyaya AdimeM paradravyako jAnanehIkI vizeSatA hotI hai; tathA cauthe guNasthAna meM koI apane svarUpa kA ciMtavana karatA hai usake Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 210 ] [ mokSamArgaprakAzaka bhI Asrava-bandha adhika haiM tathA guNazreNI nirjarA nahIM hai; pA~caveM - chaTThe guNasthAnameM AhAravihArAdi kriyA honepara paradravya ciMtavanase bhI Asrava-bandha thor3A hai aura guNazreNI nirjarA hotI rahatI hai| isaliye svadravya - paradravyake ciMtavanase nirjarA-bandha nahIM hote, rAgAdi ghaTanese nirjarA hai aura rAgAdi honese bandha hai / use rAgAdike svarUpakA yathArtha jJAna nahIM hai, isaliye anyathA mAnatA hai / aba vaha pUchatA hai ki aisA hai to nirvikalpa anubhavadazAmeM naya - pramANa-nikSepAdikake tathA darzana-jJAnAdikake bhI vikalpoMkA niSedha kiyA hai - so kisa prakAra hai ? uttara :- jo jIva inhIM vikalpoMmeM lage rahate haiM aura abhedarUpa eka AtmAkA anubhava nahIM karate unheM aisA upadeza diyA hai ki yaha sarva vikalpa vastukA nizcaya karanemeM kAraNa hai, vastukA nizcaya honepara inakA prayojana kucha nahIM rahatA; isaliye ina vikalpoMko bhI chor3akara abhedarUpa eka AtmAkA anubhava karanA, inake vicArarUpa vikalpoMmeM hI pha~sA rahanA yogya nahIM hai / tathA vastukA nizcaya honeke pazcAta aisA nahIM hai ki sAmAnyarUpa svadravyahIkA ciMtavana rahA kre| svadravyakA tathA paradravyakA sAmAnyarUpa aura vizeSarUpa jAnanA hotA hai, parantu vItarAgatA sahita hotA hai; usIkA nAma nirvikalpadazA hai| vahA~ vaha pUchatA hai -- yahA~ to bahuta vikalpa hue, nirvikalpa saMjJA kaise saMmbhava hai ? uttara :- nirvicAra honekA nAma nirvikalpa nahIM hai; kyoMki chadmasthake jAnanA vicAra sahita hai, usakA abhAva mAnanese jJAnakA abhAva hogA aura taba jar3apanA huA; so AtmAke hotA nahIM hai| isaliye vicAra to rahatA hai / tathA yaha kahe ki eka sAmAnyakA hI vicAra rahatA hai, vizeSakA nhiiN| to sAmAnyakA vicAra to bahuta kAla rahatA nahIM hai va vizeSakI apekSA binA sAmAnyakA svarUpa bhAsita nahIM hotaa| tathA yaha kahe ki apanA hI vicAra rahatA hai, parakA nahIM; to parameM parabuddhi hue binA apanemeM nijabuddhi kaise Aye ? vahA~ vaha kahatA samayasArameM aisA kahA hai : bhAvayedbhedavijJAnamidamacchinnadhArayA / tAvadyAvatparAccyutvA jJAnaM jJAne pratiSThate / / ( kalaza 130 ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [ 211 artha :- bhedajJAna ko tabataka nirantara bhAnA, jaba taka parase chUTakara jJAna jJAnameM sthita ho / isaliye bhedajJAna chUTanepara parakA jAnanA miTa jAtA hai, kevala ApahIko Apa jAnatA rahatA hai| yahA~ to yaha kahA hai ki pUrvakAlameM sva-parako eka jAnatA thA; phira bhinna jAnane ke liye bhedajJAnako taba taka bhAnA hI yogya hai jaba taka jJAna pararUpako bhinna jAnakara apane jJAnasvarUpahImeM nizcita ho jAye / pazcAt bhedavijJAna karanekA prayojana nahIM rahatA, svayameva parako pararUpa aura Apako AparUpa jAnatA rahatA hai| aisA nahIM hai ki paradravyakA jAnanA hI miTa jAtA hai| isaliye paradravyako jAnane yA svadravyake vizeSoMke jAnanekA nAma vikalpa nahIM hai| to kisa prakAra hai ? so kahate haiM / rAga-dveSavaza kisI jJeyako jAnanemeM upayoga lagAnA aura kisI jJeyake jAnanese chur3AnA isaprakAra bArambAra upayogako bhramAnA usakA nAma vikalpa hai| tathA jahA~ vItarAgarUpa hokara jise jAnate haiM use yathArtha jAnate haiM, anya - anya jJeyako jAnanekeartha upayogako bhramAte nahIM haiM; vahA~ nirvikalpadazA jaannaa| yahA~ koI kahe ki chadmasthakA upayoga to nAnA jJeyoMmeM bhramatA hI bhramatA hai; vahA~ nirvikalpatA kaise sambhava hai ? uttara :- jitane kAla eka jAnanerUpa rahe taba taka nirvikalpa nAma pAtA hai / siddhAntameM dhyAnakA lakSaNa aisA hI kiyA hai 66 ' ekAgracintAnirodho dhyAnam " ( tattvArthasutra 9 - 27 ) - phira vaha kahatA hai upadeza kisaliye diyA hai ? ekakA mukhya ciMtavana ho aura anya ciMtA ruka jAye usakA nAma dhyAna hai / sarvArthasiddhi sUtrakI TIkAmeM yaha vizeSa kahA hai yadi sarva ciMtA rukanekA nAma dhyAna ho to acetanapanA A jAye / tathA aisI bhI vivakSA hai ki santAna apekSA nAnA jJeyoMkA bhI jAnanA hotA hai; parantu jaba taka vItarAgatA rahe, rAgAdise Apa upayogako na bhramAyeM taba taka nirvikalpadazA kahate haiM / - 1 - aisA hai to paradravyase chur3Akara svarUpameM upayoga lagAnekA -- samAdhAna :- jo zubha - azubhabhAvoM ke kAraNa paradravya haiM; unameM upayoga lagAnese jinako rAga-dveSa ho Ate haiM, aura svarUpa ciMtavana kareM to jinake rAga-dveSa ghaTate haiM aise nicalI avasthAvAle jIvoMko pUrvokta upadeza hai| jaise koI strI vikArabhAvase parAye ghara jAtI thI; use manA kiyA ki parAye ghara mata jA, gharameM baiThI raha / tathA jo strI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com --
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 212] [ mokSamArgaprakAzaka nirvikAra bhAvase kisIke ghara jAkara yathAyogya pravarte to kucha doSa hai nhiiN| usI prakAra upayogarUpa pariNati rAga-dveSabhAvase paradravyoMmeM pravartatI thI; use manA kiyA ki paradravyoMmeM pravartana mata kara, svarUpameM magna rh| tathA jo upayogarUpa pariNati vItarAgabhAvase paradravyako jAnakara yathAyogya pravarte to kucha doSa hai nhiiN| phira vaha kahatA hai - aisA hai to mahAmuni parigrahAdika ciMtavanakA tyAga kisaliye karate haiM ? samAdhAna :- jaise vikArahita strI kuzIlake kAraNa parAye gharoMkA tyAga karatI hai; usI prakAra vItarAga pariNati rAga-dveSake kAraNa paradravyoMkA tyAga karatI hai| tathA jo vyabhIcArake kAraNa nahIM haiM aise parAye gharoMmeM jAnekA tyAga hai nahIM; usI prakAra jo rAgadveSake kAraNa nahIM haiM aise paradravyoMko jAnanekA tyAga hai nhiiN| phira vaha kahatA hai - jaise jo strI prayojana jAnakara pitAdikake ghara jAtI hai to jAye, binA prayojana jisa-tisake ghara jAnA to yogya nahIM hai| usI prakAra pariNatiko prayojana jAnakara sAta tattvoMkA vicAra karanA, binA prayojana guNasthAnAdikakA vicAra karanA yogya nahIM hai ? samAdhAna :- jaise strI prayojana jAnakara pitAdika yA mitrAdikake bhI ghara jAye; usI prakAra pariNati tattvoM ke vizeSa jAnaneke kAraNa guNasthAnAdika va karmAdikako bhI jaane| tathA yahA~ aisA jAnanA ki jaise zIlavatI strI udyamapUrvaka to viTa puruSoMke sthAnapara na jAyeM yadi paravaza vahA~ jAnA bana jAye aura vahA~ kuzIla sevana na kare to strI zIlavatI hI hai| usI prakAra vItarAga pariNati upAyapUrvaka to rAgAdikake kAraNa paradravyoMmeM na lage; yadi svayameva unakA jAnanA ho jAye aura vahA~ rAgAdika na kare to pariNati zuddha hI hai| isaliye muniyoMko strI Adike pariSaha honepara unako jAnate hI nahIM, apane svarUpakA hI jAnanA rahatA hai - aisA mAnanA mithyA hai| unako jAnate to haiM parantu rAgAdika nahIM krte| isaprakAra paradravyoMko jAnate hue bhI vItarAgabhAva hotA hai| - aisA zraddhAna krnaa| tathA vaha kahatA hai - aisA hai to zAstrameM aisA kaise kahA hai ki AtmAkA zraddhAnajJAna-AcaraNa samyagdarzana-jJAna-cAritra hai? samAdhAna :- anAdise paradravyameM AparUpa zraddhAna-jJAna-AcaraNa thA; use chur3Aneke liye yaha upadeza hai| apanehImeM AparUpa zraddhAna-jJAna-AcaraNa honese paradravyameM rAga-dveSAdi Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [213 pariNati karanekA zraddhAna va jJAna va AcaraNa miTa jAye taba samyagdarzanAdi hote haiN| yadi paradravyakA paradravyarUpa zraddhAnAdi karanese samyagdarzanAdi na hote hoM to kevalIke bhI unakA abhAva ho| jahA~ paradravyako burA jAnanA , nijadravyako bhalA jAnanA ho; vahA~ to rAga-dveSa sahaja hI hue, jahA~ Apako AparUpa aura parako pararUpa yathArtha jAnatA rahe, vaise hI zraddhAnAdirUpa pravartana kare; tabhI samyagdarzanAdi hote haiM - aisA jaannaa| isaliye bahuta kyA kaheM - jisaprakArase rAgAdi miTAnekA zraddhAna ho vahI zraddhAna samyagdarzana hai, jisaprakArase rAgAdi miTAnekA jAnanA ho vahI jAnanA samyagjJAna hai, tathA jisaprakArase rAgAdi miTeM vahI AcaraNa samyakcAritra hai; aisA hI mokSamArga mAnanA yogya hai| isa prakAra nizcayanayake AbhAsasahita ekAntapakSake dhArI jainAbhAsoMke mithyAtvakA nirUpaNa kiyaa| vyavahArAbhAsI mithyAdRSTi aba, vyavahArAbhAsapakSake dhAraka jainAbhAsoMke mithyAtvakA nirUpaNa karate haiM : jinAgamameM jahA~ vyavahArakI mukhyatAse upadeza hai, use mAnakara bAhyasAdhanAdikahIkA zraddhAnAdika karate haiM, unake sarvadharmake aMga anyathArUpa hokara mithyAbhAvako prApta hote haiM - so vizeSa kahate haiN| yahA~ aisA jAna lenA ki vyavahAradharmakI pravRttise puNyabandha hotA hai, isaliye pApapravatti kI apekSA to isakA niSedha hai nahIM; parantu yahA~ jo jIva vyavahArapravRttihIse santuSTa hokara sacce mokSamArgameM udyamI nahIM hote haiM, unheM mokSamArgameM sanmukha karaneke liye usa zubharUpa mithyApravRtti kA bhI niSedharUpa nirUpaNa karate haiN| yaha jo kathana karate haiM use sunakara yadi zubhapravRtti chor3a azubhameM pravRtti karoge taba to tumhArA burA hogA; aura yadi yathArtha zraddhAna karake mokSamArgameM pravartana karoge to tumhArA bhalA hogaa| jaise - koI rogI nirguNa auSadhIkA niSedha sunakara auSadhI sAdhanako chor3akara kupathya kare to vaha maregA, usameM vaidyakA kucha doSa nahIM hai; usI prakAra koI saMsArI puNyarUpa dharmakA niSedha sunakara dharmasAdhana chor3a viSaya-kaSAyarUpa pravartana karegA to vahI narakAdimeM duHkha paayegaa| upadezadAtAkA to doSa hai nhiiN| upadeza denevAle kA abhiprAya to asatya zraddhAnAdi chur3Akara mokSamArgameM lagAnekA jaannaa| so aise abhiprAyase yahA~ nirUpaNa karate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 214] [mokSamArgaprakAzaka [ kulaapekSA dharmadhAraka vyavahArAbhAsI] yahA~ koI jIva to kulakramase hI jainI hai, jainadharmakA svarUpa jAnate nahIM, parantu kulameM jaisI pravRtti calI AyI hai vaise pravartate hai| vahA~ jisa prakAra anyamatI apane kuladharma meM pravartate haiM usI prakAra yaha pravartate haiN| yadi kulakramahIse dharma ho to musalamAna Adi sabhI dharmAtmA ho jaayeN| jainadharma kI vizeSatA kyA rahI ? vahI kahA hai : loyammi rAyaNII NAyaM Na kulakammi kaiyAvi / kiM puNa tiloya pahuNo jiNaMdadhammAhigArammi / / 7 / / (upadezasiddhAntaratnamAlA) artha :- lokameM yaha rAjanIti hai ki kadAcit kulakramase nyAya nahIM hotA hai| jisakA kula cora ho, use corI karate pakar3aleM to usakA kulakrama jAnakara chor3ate nahIM haiM, daNDa hI dete haiN| to trilokaprabhu jinedradevake dharmake adhikArameM kyA kulakramAnusAra nyAya saMbhava hai? tathA yadi pitA daridrI ho aura Apa dhanavAna ho, taba vahA~ to kulakramakA vicAra karake Apa daridrI rahatA hI nahIM, to dharmameM kulakA kyA prayojana hai ? tathA pitA narakameM jAye aura putra mokSa jAtA hai, vahA~ kulakrama kaise rahA ? yadi kulapara dRSTi ho to putra bhI narakagAmI honA caahiye| isaliye dharmameM kulakramakA kucha bhI prayojana nahIM hai| zAstroMkA artha vicArakara yadi kAladoSase jinadharmameM bhI pApI puruSoM dvArA kudevakuguru-kudharma sevanAdirUpa tathA viSaya-kaSAya poSanAdirUpa viparIta pravRtti calAI gaI ho, to usakA tyAga karake jina AjJAnusAra pravartana karanA yogya hai| yahA~ koI kahe ki paramparA chor3akara navIna mArgameM pravartana karanA yogya nahIM hai ? usase kahate haiM - yadi apanI buddhise navIna mArga pakar3e to yogya nahIM hai| jo paramparA anAdinidhana jainadharmakA svarUpa zAstroMmeM likhA hai, usakI pravRtti miTAkara pApI puruSoMne bIcameM anyathA pravRtti calAI ho, use paramparA mArga kaise kahA jA sakatA hai ? tathA use chor3akara purAtana jainazAstroMmeM jaisA dharma likhA thA, vaise pravartana kare to use navIna mArga kaise kahA jA sakatA hai ? tathA yadi kulameM jaisI jinadevakI AjJA hai, usI prakAra dharmakI pravRtti hai to apaneko bhI vaise hI pravartana karanA yogya hai; parantu use kulAcAra na jAna dharma jAnakara, usake svarUpa phalAdikakA nizcaya karake aMgIkAra krnaa| jo sacce bhI dharmako kulAcAra jAnakara pravartatA hai to use dharmAtmA nahIM kahate; kyoMki sarva kulake usa AcaraNako chor3a deM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [215 to Apa bhI chor3a degaa| tathA vaha jo AcaraNa karatA hai so kulake bhayase karatA hai, kucha dharmabuddhise nahIM karatA, isaliye vaha dharmAtmA nahIM hai| isaliye vivAhAdi kulasambandhI kAryoM meM to kulakramakA vicAra karanA, parantu dharma sambandhI kAryameM kulakA vicAra nahIM krnaa| jaisA dharmamArga saccA hai, usI prakAra pravartana karanA yogya hai| [parIkSArahita AjJAnusArI dharmadhAraka vyavahArAbhAsI] tathA kitane hI AjJAnusArI jainI hote haiN| jaisI zAstrameM AjJA hai usa prakAra mAnate haiM, parantu AjJAkI parIkSA karate nhiiN| yadi AjJA hI mAnanA dharma ho to sarva matavAle apane-apane zAstrakI AjJA mAnakara dharmAtmA ho jAyeM; isaliye parIkSA karake jinavacanakI satyatA pahicAnakara jinaAjJA mAnanA yogya hai| binA parIkSA kiye satya-asatyakA nirNaya kaise ho? aura binA nirNaya kiye jisa prakAra anyamatI apane zAstroMkI AjJA mAnate haiM usI prakAra isane jainazAstroMkI AjJA maanii| yaha to pakSase AjJA mAnanA hai| koI kahe ki zAstrameM dasa prakArake samyaktvameM AjJAsamyaktva kahA hai va AjJAvicaya dharmadhyAnakA bheda kahA hai va niHzaMkita aMgameM jinavacanameM saMzayakA niSedha kiyA hai; vaha kisa prakAra hai ? samAdhAna :- zAstrameM kitane hI kathana to aise haiM jinakI pratyakSa-anumAnAdi dvArA parIkSA kara sakate haiM, tathA kaI kathana aise haiM jo pratyakSa-anumAnAdi gocara nahIM haiM; isaliye AjJAhI se pramANa hote haiN| vahA~ nAnA zAstroMmeM jo kathana samAna hoM unakI to parIkSA karanekA prayojana hI nahIM hai; parantu jo kathana paraspara viruddha hoM unameMse jo kathana pratyakSa-anumAnAdi gocara hoM unakI to parIkSA krnaa| vahA~ jina zAstroMke kathanakI pramANatA Thahare, una zAstroMmeM jo pratyakSa-anumAnagocara nahIM haiM - aise kathana kiye hoM, unakI bhI pramANatA krnaa| tathA jina zAstroMke kathanakI pramANatA na Thahare unake sarva hI kathanakI apramANatA maannaa| yahA~ koI kahe ki parIkSA karane para koI kathana kisI zAstrameM pramANa bhAsita ho, tathA koI kathana kisI zAstrameM pramANa bhAsita ho; taba kyA kareM ? samAdhAna :- jo Apta-bhAsita zAstra haiM unameM koI bhI kathana pramANa-viruddha nahIM hote| kyoMki yA to jAnapanA hI na ho athavA rAga-dveSa ho taba asatya kaheM, so Apta aise hote nhiiN| tUne parIkSA bhaleprakAra nahIM kI, isaliye bhrama hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 216 ] [mokSamArgaprakAzaka phira vaha kahatA hai - chadmasthase anyathA parIkSA ho jAye to vaha kyA kare ? samAdhAna :- saccI-jhUThI donoM vastuoMko kasanese aura pramAda chor3akara parIkSA karanese to saccI hI parIkSA hotI hai| jahA~ pakSapAtake kAraNa bhaleprakAra parIkSA na kare, vahIM anyathA parIkSA hotI hai| tathA vaha kahatA hai ki zAstroMmeM paraspara viruddha kathana to bahuta haiM, kina-kinakI parIkSA kI jAye? samAdhAna :- mokSamArgameM deva-guru-dharma, jIvAdi tattva va bandha-mokSamArga prayojanabhUta haiM, so inakI parIkSA kara lenaa| jina zAstroMmeM yaha sacce kahe hoM unakI sarva AjJA mAnanA, jinameM yaha anyathA prarUpita kiye hoM unakI AjJA nahIM maannaa| jaise - lokameM jo puruSa prayojanabhUta kAryoM meM jhUTha na bole, vaha prayojanarahita kAryoM meM kaise jhUTha bolegA? usI prakAra jisa zAstrameM prayojanabhUta devAdikakA svarUpa anyathA nahIM kahA, usameM prayojanarahita dvIpa-samudrAdikakA kathana anyathA kaise hogA? kyoMki devAdikakA kathana anyathA karanese vaktAke viSaya-kaSAyakA poSaNa hotA hai| prazna :- devAdikakA anyathA kathana to viSaya-kaSAyavaza kiyA; parantu unhIM zAstroMmeM anya kathana anyathA kisaliye kiye? samAdhAna :- yadi eka hI kathana anyathA kare to usakA anyathApanA zIghra pragaTa ho jAyegA aura bhinna paddhati ThaharegI nahIM; isaliye bahuta kathana anyathA karanese bhinna paddhati tthhregii| vahA~ tucchabuddhi bhramameM par3a jAte haiM ki yaha bhI mata hai, yaha bhI mata hai| isaliye prayojanabhUtakA anyathApanA milAne ke liye aprayojanabhUta kathana bhI anyathA bahuta kiye haiM tathA pratIti karAneke artha koI-koI sacce kathana bhI kiye haiN| parantu jo catura ho so bhramameM nahIM pdd'taa| prayojanabhUta kathanakI parIkSA karake jahA~ satya bhasita ho, usa matakI sarva AjJA maane| so parIkSA karane para jainamata hI satya bhAsita hotA hai - anya nahIM; kyoMki isake vaktA sarvajJa-vItarAga haiM, ve jhUTha kisaliye kaheMge? isaprakAra jinaAjJA mAnanese jo saccA zraddhAna ho, usakA nAma AjJAsamyaktva hai| aura vahA~ ekAgra citavana honese usIkA nAma AjJAvicaya dharmadhyAna hai| yadi aisA na mAneM aura binA parIkSA kiye hI AjJA mAnanese samyaktva va dharmadhyAna ho jAye to jo dravyaliMgI AjJA mAnakara muni hue, AjJAnusAra sAdhana dvArA graiveyaka paryanta jAte haiM; unake mithyAdRSTipanA kaise rahA ? isaliye kucha parIkSA karake AjJA mAnane para hI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [217 samyaktva va dharmadhyAna hotA hai| lokameM bhI kisI prakAra parIkSA honepara hI puruSa kI pratIti karate haiN| tathA tUne kahA ki jinavacanameM saMzaya karanese samyaktvake zaMkA nAmaka doSa hotA hai; so 'na jAne yaha kisa prakAra hai' - aisA mAnakara nirNaya na kare vahA~ zaMkA nAmaka doSa hotA hai tathA nirNaya karanekA vicAra karate hI samyaktvameM doSa lagatA ho to aSTasahastrImeM AjJApradhAnase parIkSApradhAnako uttama kisaliye kahA ? pRcchanA Adi svAdhyAyake aMga kaise kahe ? pramANa-nayase padArthoMkA nirNaya karanekA upadeza kisaliye diyA ? isaliye parIkSA karake AjJA mAnanA yogya hai| tathA kitane hI pApI puruSoMne apane kalpita kathana kiye haiM aura unheM jinavacana ThaharAyA hai, unheM jainamatake zAstra jAnakara pramANa nahIM krnaa| vahA~ bhI pramANAdikase parIkSA karake, va paraspara zAstroMse vidhi milAkara, va isaprakAra sambhava hai yA nahIM - aisA vicAra karake viruddha arthako mithyA hI jaannaa| jaise - kisI Thagane svayaM patra likhakara usameM likhanevAlekA nAma kisI sAhUkArakA rakhA; usa nAmake bhramase dhanako ThagAye to daridrI hogaa| usI prakAra pApI logoMne svayaM granthAdi banAkara vahA~ karttAkA nAma jina, gaNadhara, AcAryoMkA rakhA; usa nAmake bhramase jhUThA zraddhAna kare to mithyAdRSTi hI hogaa| tathA vaha kahatA hai - gommaTasAra meM aisA kahA hai ki samyagdRSTi jIva ajJAnI guruke nimittase jhUTha bhI zraddhAna kare to AjJA mAnanese samyagdRSTi hI hai| so yaha kathana kaise kiyA ? uttara :- jo pratyakSa-anumAnAdigocara nahIM hai, aura sukSmapanese jinakA nirNaya nahIM ho sakatA unakI apekSA yaha kathana hai; paranta malabhata deva-garu-dharmAdi tathA tattvAdikakA anyathA zraddhAna honepara to sarvathA samyaktva rahatA nahIM hai - yaha nizcaya krnaa| isaliye binA parIkSA kiye kevala AjJA hI dvArA jo jainI haiM unheM bhI mithyAdRSTi jaannaa| tathA kitane hI parIkSA karake bhI jainI hote haiM; parantu mUla parIkSA nahIM krte| dayA, zIla, tapa, saMyamAdi kriyAoM dvArA; va pUjA, prabhAvanAdi kAryoMse; va atizaya camatkArAdise va jinadharmase iSTa prApti honeke kAraNa jinamatako uttama jAnakara, prItivaMta hokara jainI hote 1 samAiTThI jIvo uvai8 pavayaNaM tu saddahadi / sahadi asabbhAvaM ajANamANau guruNiyogA / / 27 / / (jIvakANDa) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 218 ] [ mokSamArgaprakAzaka haiN| so anyamatoMmeM bhI ye kArya to pAye jAte haiM; isaliye ina lakSaNoMmeM to ativyApti pAyA jAtA hai| koI kahe jaise jinadharmameM ye kArya haiM, vaise anyamatoMmeM nahIM pAye jAte; isaliye ativyApti nahIM hai ? - samAdhAna :- yaha to satya hai, aisA hI hai / parantu jaise tU dayAdika mAnatA hai usI prakAra to ve bhI nirUpaNa karate haiN| parajIvoMkI rakSAko dayA tU kahatA hai, vahI ve kahate haiN| isI prakAra anya jAnanA / phira vaha kahatA hai hiMsA prarUpita karate haiM ? - unake ThIka nahIM hai; kyoMki kabhI dayA prarUpita karate haiM, kabhI uttara :- vahA~ dayAdikakA aMzamAtra to AyA; isaliye ativyAptipanA ina lakSaNoMke pAyA jAtA hai| inake dvArA saccI parIkSA hotI nahIM / to kaise hotI hai ? jinadharmameM samyagdarzana - jJAna - cAritrako mokSamArga kahA hai| vahA~ sacce devAdika va jIvAdikakA zraddhAna karanese samyaktva hotA hai, va unako jAnanese samyagjJAna hotA hai, va vAstavameM rAgAdika miTane para samyakcAritra hotA hai / so inake svarUpakA jaisA jinamatameM nirUpaNa kiyA hai vaisA anyatra kahIM nahIM kiyA, tathA jainIke sivAya anyamatI aisA kArya kara nahIM sakate / isaliye yaha jinamatakA saccA lakSaNa hai| isa lakSaNako pahicAnakara jo parIkSA karate haiM hI zraddhAnI haiN| isake sivAya jo anya prakAra se parIkSA karate haiM ve mithyAdRSTi hI rahate haiM / tathA kitane hI saMgatise jainadharma dhAraNa karate haiM, kitane hI mahAna puruSako jinadharmameM pravartatA dekha Apa bhI pravartate haiM, kitane hI dekhAdekhI jinadharmakI zuddha yA azuddha kriyAoMmeM pravartate haiN| - ityAdi aneka prakArake jIva Apa vicArakara jinadharmakA rahasya nahIM pahicAnate aura jainI nAma dhAraNa karate haiM / ve saba mithyAdRSTi hI jAnanA / itanA to hai ki jinamatameM pApakI pravRtti vizeSa nahIM ho sakatI aura puNyake nimitta bahuta haiM, tathA sacce mokSamArgake kAraNa bhI vahA~ bane rahate haiM; isaliye jo kulAdise bhI jainI haiM, ve bhI auroMse to bhale hI haiM / [ sAMsArika prayojanArtha dharmadhAraka vyavahArAbhAsI ] tathA jo jIva kapaTase AjIvikAke artha, va bar3AIke artha, va kucha viSaya-kaSAyasambandhI prayojana vicArakara jainI hote haiM; ve to pApI hI haiN| ati tIvra kaSAya honepara aisI Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [219 buddhi AtI hai| unakA sulajhanA bhI kaThina hai| jainadharmakA sevana to saMsAra-nAzake liye kiyA jAtA hai; jo usake dvArA sAMsArika prayojana sAdhanA cAhate haiM ve bar3A anyAya karate haiN| isaliye ve to mithyAdRSTi haiM hii| yahA~ koI kahe - hiMsAdi dvArA jina kAryoMko karate haiM; vahI kArya dharma-sAdhana dvArA siddha kiye jAyeM to burA kyA huA ? donoM prayojana siddha hote haiM ? / usase kahate haiM - pApakArya aura dharmakArya kA eka sAdhana karanese pApa hI hotA hai| jaise - koI dharmakA sAdhana caityAlaya banavAye aura usIko strI-sevanAdi pApoMkA bhI sAdhana kare to pApa hI hogaa| hiMsAdi dvArA bhogAdikake hetu alaga makAna banavAtA hai to banavAye, parantu caityAlayameM bhogAdi karanA yogya nahIM hai| usI prakAra dharmakA sAdhana pUjA, zAstrAdika kArya haiM; unhIMko AjIvikAdi pApakA bhI sAdhana banAye to pApI hI hogaa| hiMsAdise AjIvikAdike artha vyApArAdi karatA hai to kare, parantu pUjAdi kAryoM meM to AjIvikAdikA prayojana vicAranA yogya nahIM hai| prazna :- yadi aisA hai to muni bhI dharmasAdhana kara para-ghara bhojana karate haiM tathA sAdharmI sAdharmI kA upakAra karate-karAte haiM so kaise banegA ? uttara :- ve Apa to kucha AjIvikAdikA prayojana vicArakara dharma-sAdhana nahIM krte| unheM dharmAtmA jAnakara kitane hI svayameva bhojana upakArAdi karate haiM, taba to koI doSa hai nhiiN| tathA yadi Apa bhojanAdikakA prayojana vicArakara dharma-sAdhatA hai to pApI hai hii| jo virAgI hokara munipanA aMgIkAra karate haiM unako bhojanAdikakA prayojana nahIM hai| zarIrakI sthitike artha svayameva bhojanAdi koI de to lete haiM, nahIM to samatA rakhate haiM - saMklezarUpa nahIM hote| tathA apane hitake artha dharma sAdhate haiN| upakAra karavAnekA abhiprAya nahIM hai, aura Apake jisakA tyAga nahIM hai vaisA upakAra karAte haiN| koI sAdharmI svayameva upakAra karatA hai to kare, aura yadi na kare to unheM kucha saMkleza hotA nhiiN| - so aisA to yogya hai| parantu ApahI AjIvakAdikA prayojana vicArakara bAhyadharmakA sAdhana kare, jahA~ bhojanAdika upakAra koI na kare vahA~ saMkleza kare, yAcanA kare, upAya kare, athavA dharmasAdhanameM zithila ho jAye; to use pApI hI jaannaa| isaprakAra sAMsArika prayojanasahita jo dharma sAdhate haiM ve pApI bhI haiM aura mithyAdRSTi to haiM hii| isaprakAra jinamatavAle bhI mithyAdRSTi jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 220] [mokSamArgaprakAzaka [ukta vyavahArAbhAsI dharmadhArakoMkI sAmAnya pravRtti] aba, inake dharma kA sAdhana kaise pAyA jAtA hai so vizeSa batalAte haiM : vahA~ kitane hI jIva kulapravRttise athavA dekhA-dekhI lobhAdike abhiprAyase dharma sAdhate haiM, unake to dharmadRSTi nahIM hai| yadi bhakti karate haiM to citta to kahIM hai dRSTi ghamatI rahatI hai aura makhase pAThAdi karate haiM va namaskArAdi karate haiM; paranta yaha ThIka nahIM hai| maiM kauna ha~. kisakI stati karatA hU~, kisa prayojanake artha stuti karatA hU~, pAThameM kyA artha hai, so kucha patA nahIM hai| tathA kadAcit kudevAdikakI bhI sevA karane laga jAtA hai; vahA~ sudeva-guruzAstrAdi va kudeva-guru-zAstrAdikI vizeSa pahicAna nahIM hai| tathA yadi dAna detA hai to pAtra-apAtrake vicAra rahita jaise apanI prazaMsA ho vaise dAna detA hai| tathA tapa karatA hai to bhUkhA rahakara mahaMtapanA ho vaha kArya karatA hai; pariNAmoMkI pahicAna nahIM hai| tathA vratAdika dhAraNa karatA hai to vahA~ bAhya kriyA para dRSTi hai; so bhI koI saccI kriyA karatA hai, koI jhUThI karatA hai; aura jo antaraMga rAgAdibhAva pAye jAte haiM unakA vicAra hI nahIM hai, tathA bAhyameM bhI rAgAdike poSaNake sAdhana karatA hai| tathA pUjA-prabhAvanAdi kArya karatA hai to vahA~ jisa prakAra lokameM bar3hAI ho, va viSaya-kaSAyakA poSaNa ho usa prakAra kArya karatA hai| tathA bahuta hiMsAdika utpanna karatA so yaha kArya to apane tathA anya jIvoMke pariNAma sudhAraneke artha kahe haiN| tathA vahA~ kiMcit hiMsAdika bhI utpanna hote haiM, parantu jisameM thor3A aparAdha ho aura guNa adhika ho vaha kArya karanA kahA hai| so pariNAmoMkI to pahicAna nahIM hai aura yahA~ aparAdha kitanA lagatA hai, guNa kitanA hotA hai - aise naphA-ToTekA jJAna nahIM hai va vidhi-avidhikA jJAna nahIM hai| tathA zAstrAbhyAsa karatA hai to vahA~ paddhatirUpa pravartatA hai| yadi bA~catA hai to auroMko sunA detA hai, yadi par3hatA hai to Apa par3ha jAtA hai, sunatA hai to jo kahate haiM vaha suna letA hai; parantu jo zAstrAbhyAsakA prayojana hai use Apa antaraMgameM nahIM avadhAraNa krtaa| - ityAdi dharmakAryoMke marmako nahIM phicaantaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [221 kitane to jisa prakAra kulameM bar3e pravartate haiM usI prakAra hameM bhI karanA, athavA dUsare karate haiM vaisA hameM bhI karanA va aisA karanese hamAre lobhAdikakI siddhi hogIityAdi vicArasahita abhUtArthadharmako sAdhate haiN| ___ tathA kitane hI jIva aise hote haiM jinake kucha to kulAdirUpa buddhi hai, kucha dharmabuddhi bhI hai; isaliye pUrvokta prakAra bhI dharmakA sAdhana karate haiM aura kucha Age kahate haiM usa prakArase apane pariNAmoMko bhI sudhArate haiM- mizrapanA pAyA jAtA hai| [dharmabuddhi se dharmadhAraka vyavahArAbhAsI] tathA kitane hI dharmabuddhise dharma sAdhate haiM, parantu nizcayadharmako nahIM jAnate, isaliye abhUtArtharUpa dharmako sAdhate haiN| vahA~ vyavahArasamyagdarzana-jJAna-cAritrako mokSamArga jAnakara unakA sAdhana karate haiN| samyagdarzana kA anyathArUpa vahA~ zAstrameM deva-guru-dharmakI pratIti karanese samyaktva honA kahA hai| aisI AjJA mAnakara arahantadeva, nirgranthaguru, jainazAstrake atirikta auroMko namaskArAdi karanekA tyAga kiyA hai; parantu unake guNa-avaguNakI parIkSA nahIM karate, athavA parIkSA bhI karate haiM to tattvajJAnapUrvaka saccI parIkSA nahIM karate, bAhyalakSaNoM dvArA parIkSA karate haiN| - aisI pratIti se sudeva-guru-zAstroMkI bhaktimeM pravartate haiN| devabhaktikA anyathArUpa ___ vahA~ arahantadeva haiM, indrAdi dvArA pUjya haiM, aneka atizayasahita haiM, kSudhAdi doSarahita hai, zarIrakI sundaratAko dhAraNa karate haiM, strI-saMgamAdirahita haiM, divyadhvanI dvArA upadeza dete haiM, kevalajJAna dvArA lokAlokako jAnate haiM, kAma-krodhAdika naSTa kiye haiM - ityAdi vizeSaNa kahe haiN| vahA~ inameMse kitane hI vizeSaNa pudgalAzrita haiM aura kitane hI jIvAzrita haiM, unako bhinna-bhinna nahIM phicaante| jisa prakAra koI asamAnajAtIya manuSyAdi paryAyoMmeM jIva-pudgalake vizeSaNoMko bhinna na jAnakara mithyAdRSTi dhAraNa karatA hai, usI prakAra yaha bhI asamAnajAtIya arahantaparyAyameM jIva-pudgalake vizeSaNoMko bhinna na jAnakara mithyAdRSTi dhAraNa karatA hai| tathA jo bAhya vizeSaNa haiM unheM to jAnakara unake dvArA arahantadevako mahaMtapanA vizeSa mAnatA hai, aura jo jIvake vizeSaNa haiM unheM yathAvat na jAnakara unake dvArA arahantadevako mahaMtapanA AjJAnusAra mAnatA hai athavA anyathA mAnatA hai| kyoMki yathAvat jIvake vizeSaNa jAne to mithyASTi na rhe| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 222] [mokSamArgaprakAzaka tathA una arahantoMko svarga-mokSadAtA, dInadayAla , adhamaudhAraka, patitapAvana mAnatA hai; so jaise anyamatI kattRtvabuddhise Izvarako mAnatA hai; usI prakAra yaha arahantako mAnatA hai| aisA nahIM jAnatA ki phala to apane pariNAmoMkA lagatA hai, arahanta unako nimittamAtra hai, isaliye upacAra dvArA ve vizeSaNa sambhava hote haiN| apane pariNAma zuddha hue binA arahanta hI svarga-mokSAdike dAtA nahIM hai| tathA arahantAdikake nAmAdikase zvAnAdikane svarga prApta kiyA, vahA~ nAmAdikakA hI atizaya mAnate haiM; parantu binA pariNAmake nAma lenevAloMko bhI svargakI prApti nahIM hotI, taba sunanevAloMko kaise hogI ? zvAnAdikako nAma sunaneke nimittase koI mandakaSAyarUpa bhAva hue haiM unakA phala svarga huA hai; upacArase nAmahIkI mukhyatA kI hai| tathA arahantAdikake nAma-pUjanAdikase aniSTa sAmagrIkA nAza tathA iSTa sAmagrIkI prApti mAnakara rogAdi miTAneke artha va dhanAdikakI prAptike artha nAma letA hai va pUjanAdi karatA hai| so iSTa-aniSTakA kAraNa to pUrvakarmakA udaya hai, arahanta to karttA hai nhiiN| arahantAdikakI bhaktirUpa zubhopayoga pariNAmoMse pUrvapApake saMkramaNAdi ho jAte haiM, isaliye upacArase aniSTake nAzakA va iSTakI prAptikA kAraNa arahantAdikakI bhakti kahI jAtI hai| paranta jo jIva prathamase hI sAMsArika prayojanasahita bhakti karatA hai usake to pApahI kA abhiprAya huaa| kAMkSA, vicikitsArUpa bhAva hue - unase pUrvapApake saMkramaNAdi kaise hoMge ? isaliye usakA kArya siddha nahIM huaa| tathA kitane hI jIva bhaktiko muktikA kAraNa jAnakara vahA~ ati anurAgI hokara pravartate haiN| vaha to anyamatI jaise bhaktise mukti mAnate haiM vaisA hI inake bhI zraddhAna huaa| parantu bhakti to rAgarUpa hai aura rAgase bandha hai, isaliye mokSakA kAraNa nahIM hai| jaba rAgakA udaya AtA hai taba bhakti na kare to pApAnurAga ho, isaliye azubharAga chor3aneke liye jJAnI bhakti meM pravartate haiM aura mokSamArgako bAhya nimittamAtra bhI jAnate haiM; parantu yahA~ hI upAdeyapanA mAnakara saMtuSTa nahIM hote, zuddhopayogake udyamI rahate haiN| vahIM paMcAstikAya vyAkhyAmeM kahA hai :- iyaM bhakti: kevalabhaktipradhAnasyAjJAnino bhvti| tIvrarAgajvaravinodArthamasthAnarAganiSedArthaM kvacit jJAninopi bhvti|| artha :- yaha bhakti kevala bhakti hI hai pradhAna jisake aise ajJAnI jIvake hotI hai| tathA tIvrarAgajvara miTAneke artha yA kusthAnake rAgakA niSedha karaneke artha kadAcit jJAnIke bhI hotI hai| 1 ayaM hi sthUlalakSaNatayA kevalabhaktipradhAnyasyAjJAnino bhavati / uparitanabhUmikAyAmalabdhAspadasyAsthAnarAga niSedhArtha tIvrarAgajvaravinodArtha vA kadAcijjJAnino'pi bhvtiiti| (gAthA 136 kI TIkA) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [223 vahA~ vaha pUchatA hai - aisA hai to jJAnIse ajJAnIke bhaktikI adhikatA hotI hogI? uttara :- yathArthatAkI apekSA to jJAnIke saccI bhakti hai, ajJAnIke nahIM hai| aura rAgabhAvakI apekSA ajJAnIke zraddhAnameM bhI use muktikA kAraNa jAnanese ati anurAga hai, jJAnIke zraddhAnameM zubhabandhakA kAraNa jAnanese vaisA anurAga nahIM hai| bAhyameM kadAcit jJAnIko anurAga bahuta hotA hai, kabhI ajJAnIko hotA hai - aisA jaannaa| isa prakAra devabhaktikA svarUpa btlaayaa| gurubhaktikA anyathArUpa aba, gurubhakti usake kaisI hotI hai so kahate haiM : kitane hI jIva AjJAnusArI haiN| ve to - yaha jainake sAdhu haiM, hamAre guru haiM, isaliye inakI bhakti karanI - aisA vicArakara unakI bhakti karate haiN| aura kitane hI jIva parIkSA bhI karate haiN| vahA~ yaha muni dayA pAlate haiM, zIla pAlate haiM, dhanAdi nahIM rakhate, upavAsAdi tapa karate haiM, kSudhAdi parISaha sahate haiM, kisIse krodhAdi nahIM karate haiM, upadeza dekara auroMko dharmameM lagAte haiM - ityAdi guNoMkA vicAra kara unameM bhaktibhAva karate haiN| parantu aise guNa to paramahaMsAdika anyamatiyoMmeM tathA jainI mithyAdRSTiyoMmeM bhI pAye jAte haiM, isaliye inameM ativyAptipanA hai| inake dvArA saccI parIkSA nahIM hotii| tathA jina guNoMkA vicAra karate haiM unameM kitanehI jIvAzrita haiM, kitane hI pudgalAzrita haiM; unake vizeSa na jAnate hue asamAnajAtIya muniparyAya meM ekatvabuddhise mithyAdRSTi hI rahate haiN| tathA samyagdarzana-jJAna-cAritrakI ekatArUpa mokSamArga vaha hI muniyoMkA saccA lakSaNa hai, use nahIM phicaante| kyoMki yaha pahicAna ho jAye to mithyAdRSTi rahate nhiiN| isaprakAra yadi muniyoMkA saccA svarUpa hI nahIM jAneMge to saccI bhakti kaise hogI ? puNyabandhake kAraNabhUta zubhakriyArUpa guNoMko pahicAnakara unakI sevAse apanA bhalA honA jAnakara unameM anurAgI hokara bhakti karate haiN| isa prakAra gurubhaktikA svarUpa khaa| zAstrabhaktikA anyathArUpa aba, zAstrabhaktikA svarUpa kahate haiM : kitane hI jIva to yaha kevalI bhagavAnakI vANI hai| isaliye kevalIke pUjyapaneke kAraNa yaha bhI pUjya hai - aisA jAnakara bhakti karate haiN| tathA kitane hI isaprakAra parIkSA karate haiM ki ina zAstroMmeM virAgatA, dayA, kSamA, zIla, saMtoSAdikakA nirUpaNa hai isaliye yaha utkRSTa haiM - aisA jAnakara bhakti karate haiN| so aisA kathana to anya zAstra vedAntAdikameM bhI pAyA jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 224] [ mokSamArgaprakAzaka tathA ina zAstroMmeM trilokAdikakA gambhIra nirUpaNa hai, isaliye utkRSTatA jAnakara bhakti karate haiN| parantu yahA~ anumAnAdikakA to praveza hai nahIM, isaliye satya-asatyakA nirNaya karake mahimA kaise jAneM ? isaliye isa prakAra saccI parIkSA nahIM hotii| yahA~ to anekAntarUpa sacce jIvAditattvoMkA nirUpaNa hai aura saccA ratnatrayarUpa mokSamArga dikhalAyA hai| usIse jainazAstroMkI utkRSTatA hai, use nahIM phicaante| kyoMki yaha pahicAna ho jAye to mithyAdRSTi rahatI nhiiN| isa prakAra zAstrabhaktikA svarUpa khaa| isa prakAra isako deva-guru-zAstrakI pratIti huI, isaliye vyavahArasamyaktva huA mAnatA hai| parantu unakA saccA svarUpa bhAsita nahIM huA hai; isaliye pratIti bhI saccI nahIM huI hai| saccI pratItike binA samyaktvakI prApti nahIM hotI; isaliye mithyAdRSTi hI hai| saptatattvakA anyathArUpa tathA zAstrameM " tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM" ( tattvArthasUtra 1-2) aisA vacana kahA hai - isaliye zAstroMmeM jaise jIvAdi tattva likhe haiM vaise Apa sIkha letA hai aura vahA~ upayoga lagAtA hai, auroMko upadeza detA hai; parantu una tattvoMkA bhAva bhAsita nahIM hotA aura yahA~ usa vastuke bhAvahIkA nAma tattva kahA hai| so bhAva bhAsita hue binA tattvArthazraddhAna kaise hogA ? bhAva bhAsana kyA hai ? so kahate haiM : __ jaise koI puruSa catura honeke artha zAstra dvArA svara, grAma, mUrchanA, rAgoMkA svarUpa aura tAla-tAnake bhedako sIkhatA hai; parantu svarAdikA svarUpa nahIM phicaantaa| svarUpakI pahicAna hue binA anya svarAdikako anya svarAdikarUpa mAnatA hai, athavA satya bhI mAnatA hai to nirNaya karake nahIM mAnatA hai; isaliye usake caturapanA nahIM hotaa| usI prakAra koI jIva samyaktvI honeke artha zAstra dvArA jIvAdika tattvoMkA svarUpa sIkha letA hai; parantu unake svarUpako nahIM pahicAnatA hai svarUpako pahicAne binA anya tattvoMko anya tattvarUpa mAna letA hai, athavA satya bhI manAtA hai to nirNaya karake nahIM mAnatA; isaliye usake samyaktva nahIM hotA / tathA jaise koI zAstrAdi par3hA ho yA na par3hA ho; parantu svarAdike svarUpako pahicAnatA hai to vaha catura hI hai| usI prakAra zAstra par3hA ho yA na par3hA ho; yadi jIvAdikake svarUpako pahicAnatA hai to vaha samyagdRSTi hI hai| jaise hirana svararAgAdikakA nAma nahIM jAnatA parantu usake svarUpako pahicAnatA hai; usI prakAra tucchabuddhi jIvAdikakA nAma nahIM jAnate parantu unake svarUpako pahicAnate haiM ki - Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [225 'yaha maiM hU~, ye para haiM; ye bhAva bure haiM, ye bhale haiM'; - isa prakAra svarUpako pahicAne usakA nAma bhAva bhAsanA hai| zivabhUti muni jIvAdikakA nAma nahIM jAnate the, aura 'tuSamASabhinna'1 aisA raTane lge| so yaha siddhAnta kA zabda thA nahIM; parantu sva-parake bhAvarUpa dhyAna kiyA, isaliye kevalI hue| aura gyAraha aMgake pAThI jIvAdi tattvoMke vizeSa bheda jAnate haiM; parantu bhAva bhAsita nahIM hotA, isaliye mithyAdRSTi hI rahate haiN| aba, isake tattvazraddhAna kisa prakAra hotA hai so kahate haiM : jIva-ajIvatattvakA anyathArUpa jinazAstroMse jIvake trasa-sthAvarAdirUpa tathA guNasthAna-mArgaNAdirUpa bhedako jAnatA hai, ajIvake pudgalAdi bhedoMko tathA unake varNAdi vizeSoMko jAnatA hai; parantu adhyAtmazAstroMmeM bhedavijJAnako kAraNabhUta va vItarAgadazA honeko kAraNabhUta jaisA nirUpaNa kiyA hai vaisA nahIM jaantaa| tathA kisI prasaMgavaza usIprakAra jAnanA hojAye taba zAstrAnusAra jAna to letA hai; parantu apaneko AparUpa jAnakara parakA aMza bhI apane meM na milAnA aura apanA aMza bhI parameM na milAnA - aisA saccA zraddhAna nahIM karatA hai| jaise anya mithyAdRSTi nirdhAra binA paryAyabuddhise jAnapanemeM va varNAdimeM ahaMbuddhi dhAraNa karate haiM; usIprakAra yaha bhI AtmAzrita jJAnAdimeM tathA zarIrAzrita upadeza-upavAsAdi kriyAoMmeM apanatva mAnatA hai| tathA kabhI zAstrAnusAra saccI bAta bhI banAtA hai; parantu aMtaraMga nirdhArarUpa zraddhAna nahIM hai| isaliye jisa prakAra matavAlA mAtAko mAtA bhI kahe to vaha sayAnA nahIM hai; usI prakAra ise samyaktvI nahIM khte| tathA jaise kisI aura kI hI bAteM kara rahA ho, usa prakArase AtmAkA kathana karatA hai; parantu yaha AtmA ' maiM hU~' - aisA bhAva bhAsita nahIM hotaa| tathA jaise kisI aura ko aurase bhinna batalAtA ho, usa prakAra AtmA aura zarIrakI bhinnatA prarUpita karatA hai; parantu maiM ina zarIrAdise bhinna hU~ - aisA bhAva bhAsita nahIM hotaa| tathA paryAyameM jIva-pudgalake paraspara nimittase aneka kriyAe~ hotI hai, unheM donoM dravyoMke milApase utpanna huI jAnatA hai; yaha jIvakI kriyA hai usakA pudgala nimitta hai, yaha pudgalakI kriyA hai usakA jIva nimitta hai- aisA bhinna-bhinna bhAva bhAsita nahIM hotaa| 1 tusamAsaM ghosaMto bhAvavisuddho mahANubhAvo y| NAmeNa ya sivabhUI kevalaNANI phuDaM jaao|| bhAvapahur3a 53 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 226] [ mokSamArgaprakAzaka ityAdi bhAva bhAsita hue binA use jIva-ajIvakA saccA zraddhAnI nahIM kahate; kyoMki jIva-ajIvako jAnanekA to yaha hI prayojana thA, vaha huA nhiiN| AsravatattvakA anyathArUpa tathA AsravatattvameM jo hiMsAdirUpa pApAsrava haiM unheM heya jAnatA hai; ahiMsAdirUpa puNyAsrava haiM unheM upAdeya mAnatA hai| parantu yaha to dono hI karmabandhake kAraNa haiM, inameM upAdeyapanA mAnanA vahI mithyAdRSTi hai vahI samayasArake bandhAdikArameM kahA hai : sarva jIvoMke jIvana-maraNa, sukha-duHkha apane karmake nimittase hote haiN| jahA~ anya jIva anya jIvake ina kAryoMkA kartA ho, vahI mithyAdhyavasAya bandhakA kAraNa hai| vahA~ anya jIvako jilAnekA athavA sukhI karanekA adhyavasAya ho vaha to puNyabandhakA kAraNa hai, aura mArane athavA dukhI karanekA adhyavasAya ho vaha pApabandhakA kAraNa hai| isa prakAra ahiMsAvat satyAdika to puNyabandhake kAraNa haiM aura hiMsAvat asatyAdika pApabandhake kAraNa haiN| ye sarva mithyAdhyavasAya haiM, ve tyAjya haiN| isaliye hiMsAdivat ahiMsAdikako bhI bandhakA kAraNa jAnakara heya hI maannaa| hiMsAmeM mAranekI buddhi ho, parantu usakI Ayu pUrNa hue binA maratA nahIM hai, yaha apanI dveSapariNatise Apa hI pApa bA~dhatA hai| ahiMsAmeM rakSA karanekI buddhi ho, parantu usakI Ayu avazeSa hue binA vaha jItA nahIM hai, yaha apanI prazasta rAgapariNatise Apa hI puNya bA~dhatA hai| isaprakAra yaha donoM heya hai; jahA~ vItarAga hokara dRSTAjJAtArUpa pravarte vahA~ nirbandha hai so upAdeya hai| so aisI dazA na ho taba taka prazastarAgarUpa pravartana karo; parantu zraddhAna to aisA rakho ki yaha bhI bandhakA kAraNa hai, heya hai; zraddhAnameM ise mokSamArga jAneto mithyAdRSTi hI hotA hai| tathA mithyAtva, avirati, kaSAya, yoga - ye Asravake bheda haiM; unheM bAhyarUpa to mAnatA hai, parantu aMtaraMga ina bhAvoMkI jAtiko nahIM phicaantaa| vahA~ anya devAdike sevanarUpa gRhitamithyAtvako mithyAtva jAnatA hai, parantu anAdi agRhitamithyAtva hai use nahIM phicaantaa| 1 samayasAra gAthA 254 se 256 tathA samayasArake nimnalikhati kalaza - sarvaM sadaiva niyataM bhavati svakIyakarmodayAnmaraNajIvitaduHkhasaukhyam / ajJAnametadiha yattu para: parasya kuryAtpumAnmaraNajIvitaduHkhasaukhyam / / 168 / / ajJAnametadadhigamya parAtparasya pazyanti ye maraNajIvitaduHkhasaukhyam / kANyahaMkRtirasena cikIrSavaste mithyAdRzo niyatamAtmahano bhavanti / / 169 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [ 227 tathA bAhya trasa-sthAvarakI hiMsA tathA indriya-manake viSayoM meM pravRtti usako avirati jAnatA hai; hiMsAmeM pramAda pariNati mUla hai aura viSayasevanameM abhilASA mUla hai usakA avalokana nahIM karatA / tathA bAhya krodhAdika karanA usako kaSAya jAnatA hai, abhiprAyameM rAga-dveSa basa rahe haiM unako nahIM phicaantaa| tathA bAhya ceSTA ho use yoga jAnatA hai, zaktibhUta yogoMko nahIM jaantaa| isa prakAra AsravoMkA svarUpa anyathA jAnatA hai| tathA rAga-dveSa-moharUpa jo AsravabhAva haiM, unakA to nAza karanekI cintA nahIM aura bAhyakriyA athavA bAhyanimitta miTAnekA upAya rakhatA hai; so unake miTAnese Asrava nahIM mitttaa| dravyaliMgI muni anya devAdikakI sevA nahIM karatA, hiMsA yA viSayoMmeM nahIM pravartatA, krodhAdi nahIM karatA, mana-vacana-kAyako rokatA hai; tathApi usake mithyAtvAdi cAroM Asrava pAye jAte haiN| tathA kapaTase bhI ve kArya nahIM karatA hai, kapaTase kare to graiveyakaparyanta kaise pahu~ce ? isaliye jo antaraMga abhiprAyameM mithyAtvAdirUpa rAgAdibhAva haiM ve hI Asrava haiN| unheM nahIM pahicAnatA isaliye isake AsravatattvakA bhI satya zraddhAna nahIM hai| bandhatattvakA anyathArUpa tathA bandhatattvameM jo azubhabhAvoMse narakAdirUpa pApakA bandha ho use to burA jAnatA hai aura zubhabhAvoMse devAdirUpa puNyakA bandha ho use bhalA jAnatA hai| parantu sabhI jIvoMke duHkhasAmagrImeM dveSa aura sukha-sAmagrImeM rAga pAyA jAtA hai, so isake bhI rAga-dveSa karanekA zraddhAna huaa| jaisA isa paryAya sambandhI sukha-duHkhasAmagrImeM rAga-dveSa karanA hai vaisA hI AgAmI paryAya sambandhI sukha-duHkhasAmagrImeM rAga-dveSa karanA hai| __ tathA zubha-azubha bhAvoMse puNya-pApakA vizeSa to aghAtikarmoM meM hotA hai, parantu aghAtikarma AtmaguNake ghAtaka nahIM haiN| tathA zubha-azubhabhAvoMmeM ghAtikarmoMkA to nirantara bandha hotA hai, ve sarva pAparUpa hI haiM, aura vahI AtmaguNa ke ghAtaka haiN| isaliye azuddhabhAvoMse karma bandha hotA hai, usameM bhalA-burA jAnanA vahI mithyA zraddhAna hai| so aise zraddhAnase bandhakA bhI use satya zraddhAna nahIM hai| saMvaratattvakA anyathArUpa tathA saMvaratattvameM ahiMsAdirUpa zubhAsavabhAvoMko saMvara jAnatA hai| parantu eka hI kAraNase puNyabandha bhI mAne aura saMvara bhI mAne vaha nahIM ho sktaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 228] [mokSamArgaprakAzaka prazna :- muniyoM ke eka kAlameM eka bhAva hotA hai, vahA~ unake bandha bhI hotA hai aura saMvara-nirjarA bhI hote haiM, so kisa prakAra hai ? samAdhAna :- vaha bhAva mizrarUpa hai| kucha vItarAga huA hai, kucha sarAga rahA hai| jo aMza vItarAga hue unase saMvara hai aura jo aMza sarAga rahe unase bandha hai| so eka bhAvase to do kArya banate haiM, parantu eka prazastarAgahIse puNyAsrava bhI mAnanA aura saMvara-nirjarA bhI mAnanA so bhrama hai| mizrabhAvameM bhI yaha sarAgatA hai, yaha vItarAgatA hai - aisI pahicAna samyagdRSTihIke hotI hai. isaliye avazeSa sarAgatAko heyarUpa zraddhA karatA hai| mithyAdRSTike aisI pahicAna nahIM hai, isaliye sarAgabhAvameM saMvarake bhramase prazastarAgarUpa kAryoMko upAdeyarUpa zraddhA karatA hai| tathA siddhAntameM gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISahajaya, cAritra - inake dvArA saMvara hotA hai aisA kahA hai. so inakI bhI yathArtha zraddhA nahIM krtaa| kisa prakAra ? so kahate haiM : gupti :- bAhya mana-vacana-kAyakI ceSTA miTAye, pApa-citavana na kare, mauna dhAraNa kare, gamanAdi na kare; use vaha gupti mAnatA hai| so yahA~ to manameM bhakti AdirUpa prazastarAgase nAnA vikalpa hote haiM, vacana-kAyakI ceSTA svayaMne roka rakhI hai; vahA~ zubhapravRtti hai, aura pravRttimeM guptipanA banatA nahIM hai; isaliye vItarAgabhAva honepara jahA~ mana-vacana-kAyakI ceSTA na ho vahI saccI gupti hai| samiti :- tathA parajIvoMkI rakSAke artha yatnAcAra pravRtti usako samiti mAnatA hai| so hiMsAke pariNAmoMse to pApa hotA hai aura rakSAke pariNAmoMse saMvara kahoge to puNyabandhakA kAraNa kauna ThaharegA ? tathA eSaNAsamitimeM doSa TAlatA hai vahA~ rakSAkA prayojana hai nahIM; isaliye rakSAhIke artha samiti nahIM hai| __to samiti kaisI hotI hai ? muniyoMke kiMcita rAga honepara gamanAdikriyA hotI hai, vahA~ una kriyAoMmeM atiAsaktatAke abhAvase pramAdarUpa pravRtti nahIM hotii| tathA anya jIvoMko du:khI karake apanA gamanAdi prayojana nahIM sAdhate, isaliye svayameva hI dayA palatI hai| isaprakAra saccI samiti hai| dharma :- tathA bandhAdikake bhayase athavA svarga-mokSakI icchAse krodhAdi nahIM karate, parantu vahA~ krodhAdi karanekA abhiprAya to miTA nahIM hai| jaise - koI rAjAdikake bhayase 1 sa guptisamitidharmAnuprekSApariSahajayacAritraiH / (tattvArthasUtra 9-2) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [229 athavA mahaMtapaneke lobhase parastrIkA sevana nahIM karatA, to use tyAgI nahIM khte| vaise hI yaha krodhAdikakA tyAgI nahIM hai| to kaise tyAgI hotA hai ? padArtha aniSTa-iSTa bhAsita honese krodhAdika hote haiM; jaba tattvajJAnake abhyAsase koI iSTa-aniSTa bhAsita na ho, taba svayameva hI krodhAdika utpanna nahIM hote; taba saccA dharma hotA hai| anuprekSA :- tathA anityAdi ciMtavanase zarIrAdikako burA jAna, hitakArI na jAnakara unase udAsa honA; usakA nAma anuprekSA kahatA hai| so yaha to jaise koI mitra thA taba usase rAga thA aura pazcAt usake avaguNa dekhakara udAsIna huA; usI prakAra zarIrAdika se rAga thA, pazcAt anityAdi avaguNa avalokakara udAsIna huA; parantu aisI udAsInatA to dveSarUpa hai| apanA aura zarIrAdikakA jahA~-jaisA svabhAva hai vaisA pahicAnakara, bhramako miTAkara, bhalA jAnakara, rAga nahIM karanA aura burA jAnakara dveSa nahIM karanA; aisI saccI udAsInatAke artha yathArtha anityatvAdikakA ciMtavana karanA hI saccI anuprekSA hai|| parISahajaya :- tathA kSudhAdika honepara unake nAzakA upAya nahIM karanA; use parISaha sahanA kahatA hai| so upAya to nahIM kiyA aura aMtaraMgameM kSudhAdi aniSTa sAmagrI milanepara duHkhI huA, rati AdikA kAraNa milanepara sukhI huA; to ve duHkha-sukharUpa pariNAma haiM, vahI ArtadhyAna-raudradhyAna haiN| aise bhAvoMse saMvara kaise ho? isaliye duHkhakA kAraNa milanepara duHkhI na ho aura sukhakA kAraNa milanepara sukhI na ho, jJeyarUpase unakA jAnanevAlA hI rahe; vahI saccA parISahasahana hai| cAritra :- tathA hiMsAdi sAvadyayogake tyAgako cAritra mAnatA hai, vahA~ mahAvratAdirUpa zubhayogako upAdeyapane se grAhya mAnatA hai| parantu tattvArthasUtrameM Asrava padArthakA nirUpaNa karate hue mahAvrata-aNuvratako bhI AsravarUpa kahA hai| ve upAdeya kaise hoM ? tathA Asrava to bandhakA sAdhaka hai aura cAritra mokSakA sAdhaka hai; isaliye mahAvratAdirUpa AmravabhAvoMko cAritrapanA saMbhava nahIM hotA; sakala kaSAyarahita jo udAsInabhAva usIkA nAma cAritra hai| jo cAritramohake dezaghAtI sparddhakoMke udayase mahAmanda prazastarAga hotA hai, vaha cAritrakA mala hai| use chUTatA na jAnakara usakA tyAga nahIM karate, sAvadyayogakA hI tyAga karate haiN| parantu jaise koI puruSa kandamUlAdi bahuta doSavAlI haritakAyakA tyAga karatA hai, aura kitanI hI haritakAyoMkA bhakSaNa karatA hai; parantu use dharma nahIM mAnatA; usI prakAra muni hiMsAdi tIvrakaSAyarUpa bhAvoMkA tyAga karate haiM, aura kitane hI mandakaSAyarUpa mahAvratAdikA pAlana karate haiM; parantu use mokSamArga nahIM maante| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 230] [mokSamArgaprakAzaka prazna :- yadi aisA hai to cAritrake teraha bhedoMmeM mahAvratAdi kaise kahe haiM ? samAdhAna :- vaha vyavahAra cAritra kahA hai, aura vyavahAra nAma upacArakA hai| so mahAvratAdi honepara hI vItarAgacAritra hotA hai - ra hA vItarAgacAritra hotA hai - aisA sambandha jAnakara mahAvratAdimeM cAritrakA upacAra kiyA hai; nizcayase niHkaSAyabhAva hai, vahI saccA cAritra hai| isa prakAra saMvarake kAraNoMko anyathA jAnate hue saMvarakA saccA zraddhAnI nahIM hotaa| nirjarAtattvakA anyathArUpa tathA yaha anazanAdi tapase nirjarA mAnatA hai; parantu kevala bAhya tapa hI karanese to nirjarA hotI nahIM hai| bAhya tapa to zuddhopayoga bar3hAne ke artha karate haiN| zuddhopayoga nirjarAkA kAraNa hai, isaliye upacArase tapako bhI nirjarAkA kAraNa kahA hai| yadi bAhya duHkha sahanA hI nirjarAkA kAraNa ho to tiryaMcAdi bhI bhUkha-tRSAdi sahate haiN| taba vaha kahatA hai - ve to parAdhInatAse sahate haiM; svAdhInatAse dharmabuddhipUrvaka upavAsAdirUpa tapa kare usake nirjarA hotI hai| samAdhAna :- dharmabuddhise bAhya upavAsAdi to kiye; aura vahA~ upayoga azubha, zubha, zuddharUpa jaisA pariNamita ho vaisA prinnmo| yadi bahuta upavAsAdi karanese bahuta nirjarA ho, thor3e karanese thor3I nirjarA ho - aisA niyama Thahare; taba to upavAsAdika hI mukhya nirjarAkA kAraNa ThaharegA; so to banatA nhiiN| pariNAma duSTa honepara upavAsAdikase nirjarA honA kaise saMbhava hai ? yadi aisA kaheM ki jaisA azubha , zubha, zuddharUpa upayoga pariNamita ho usake anusAra bandha-nirjarA hai; to upavAsAdi tapa mukhya nirjarAkA kAraNa kaise rahA? azubhazubhapariNAma bandhake kAraNa Thahare, zuddhapariNAma nirjarAke kAraNa tthhre| prazna :- tattvArthasUtrameM " tapasA nirjarA ca " (9-3) aisA kaise kahA hai ? samAdhAna :- zAstrameM " icchAnirodhastapaH" 1 aisA kahA hai; icchAko rokanA usakA nAma tapa hai| so zubha-azubha icchA miTanepara upayoga zuddha ho vahA~ nirjarA hai| isaliye tapase nirjarA kahI hai| yahA~ kahatA hai - AhArAdirUpa azubhakI to icchA dUra honepara hI tapa hotA hai; parantu upavAsAdika va prAyazcittAdika zubha kArya haiM inakI icchA to rahatI hai ? 1 dhavalA pustaka 13, khaNDa 5, bhAga 4, sUtra 26, pRSTha 54 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [231 samAdhAna :-jJAnIjanoMko upavAsAdikakI icchA nahIM hai, eka zuddhopayogakI icchA hai; upavAsAdi karanese zuddhopayoga bar3hatA hai, isaliye upavAsAdi karate haiN| tathA yadi upavAsAdise zarIra yA pariNAmoMkI zithilatA ke kAraNa zuddhopayogako zithila hotA jAne to vahA~ AhArAdika grahaNa karate haiN| yadi upavAsAdikahIse siddhi ho to ajitanAtha Adi teIsa tIrthaMkara dIkSA lekara do upavAsa hI kyoM dhAraNa karate ? unakI to zaktibhI bahuta thii| parantu jaise pariNAma hue vaise bAhya sAdhana dvArA eka vItarAga zuddhopayogakA abhyAsa kiyaa| prazna :- yadi aisA hai to anazanAdikako tapa saMjJA kaise huI ? samAdhAna :- unheM bAhya tapa kahA hai| so bAhyakA artha yaha hai ki 'bAharase auroMko dikhAyI de ki yaha tapasvI hai'; parantu Apa to phala jaise aMtaraMga pariNAma hoMge vaisA hI pAyegA, kyoMki pariNAmazunya zarIrakI kriyA phaladAtA nahIM hai| yahA~ phira prazna hai ki zAstrameM to akAma-nirjarA kahI hai| vahA~ binA icchAke bhUkhapyAsa Adi sahanese nirjarA hotI hai; to phira upavAsAdi dvArA kaSTa sahanese kaise nirjarA na ho? samAdhAna :- akAma-nirjarAmeM bhI bAhya nimitta to binA icchAke bhUkha-pyAsakA sahana karanA huA hai, aura vahA~ mandakaSAyarUpa bhAva ho; to pApakI nirjarA hotI hai, devAdi puNyakA bandha hotA hai| parantu yadi tIvrakaSAya honepara bhI kaSTa sahanese puNyabandha hotA ho to sarva tiryaMcAdika deva hI hoM, so banatA nahIM hai| usI prakAra icchApUrvaka upavAsAdi karanese vahA~ bhUkha-pyAsAdi kaSTa sahate haiM, so yaha bAhya nimitta hai; parantu vahA~ jaisA pariNAma ho vaisA phala pAtA hai| jaise annako prANa kahA usI prkaar| tathA isa prakAra bAhya sAdhana hone se aMtaraMga tapakI vRddhi hotI hai isaliye upacArase inako tapa kahA hai; parantu yadi bAhya tapa to kare aura aMtaraMga tapa na ho to upacArase bhI use tapa saMjJA nahIM hai| kahA bhI hai : kaSAyaviSayAhAro tyAgo yatra vidhIyate / upavAsaH sa vijJeyaH zeSaM laMghanakaM viduH / / jahA~ kaSAya-viSaya aura AhArakA tyAga kiyA jAtA hai use upavAsa jaannaa| zeSako zrIguru laMghana kahate haiN| yahA~ kahegA - yadi aisA hai to hama upavAsAdi nahIM kareMge ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 232] [ mokSamArgaprakAzaka usase kahate hai - upadeza to U~cA car3haneko diyA jAtA hai; tU ulTA nIce giregA to hama kyA kareMge? yadi tU mAnAdikase upavAsAdi karatA hai to kara yA mata kara; kucha siddhi nahIM hai aura yadi dharmabuddhise AhArAdikakA anurAga chor3atA hai to jitanA rAga chUTA utanA hI chUTA; parantu isIko tapa jAnakara isase nirjarA mAnakara saMtuSTa mata ho| __ tathA aMtaraMga tapoMmeM prAyazcitta , vinaya, vaiyAvRtta , svAdhyAya, tyAga aura dhyAnarUpa jo kriyAe~ - unameM bAhya pravartana use to bAhyatapavata hI jaannaa| jaise anazanAdi bAhya kriyA haiM usI prakAra yaha bhI bAhya kriyA haiM; isaliye prAyazcittAdi bAhyasAdhana aMtaraMga tapa nahIM haiN| aisA bAhya pravartana honepara jo aMtaraMga pariNAmoMkI zuddhatA ho usakA nAma aMtaraMga tapa jaannaa| vahA~ bhI itanA vizeSa hai ki bahuta zuddhatA honepara zuddhopayogarUpa pariNati hotI hai vahA~ to nirjarA hI hai; bandha nahIM hotaa| aura alpa zuddhatA honepara zubhopayogakA bhI aMza rahatA hai; isaliye jitanI zuddhatA huI usase to nirjarA hai aura jitanA zubhabhAva hai usase bandha hai| aisA mizrabhAva yugapat hotA hai, vahA~ bandha aura nirjarA donoM hote haiN| yahA~ koI kahe ki zubhabhAvoMse pApakI nirjarA hotI hai, puNyakA bandha hotA hai; parantu zuddhabhAvoMse donoMkI nirjarA hotI hai - aisA kyoM nahIM kahate ? uttara :- mokSamArgameM sthitikA to ghaTanA sabhI prakRtiyoMkA hotA hai; vahA~ puNyapApakA vizeSa hai hI nhiiN| aura anubhAgakA ghaTanA puNya-prakRtiyoMmeM zuddhopayogase bhI nahIM hotaa| Upara-Upara puNyaprakRtiyoMke anubhAgakA tIvra bandha-udaya hotA hai aura pApaprakRtiyoMke paramANu palaTakara zubhaprakRtirUpa hote haiM - aisA saMkramaNa zubha tathA zuddha donoM bhAva honepara hotA hai; isaliye pUrvokta niyama saMbhava nahIM hai, vizuddhatAhIke anusAra niyama saMbhava hai| dekho, caturthagaNasthAnavAlA zAstrAbhyAsa. AtmaciMtavana Adi kArya kare - vahA~ bhI nirjarA nahIM. bandha bhI bahata hotA hai| aura paMcamagaNasthAnavAlA viSayasevanAdi kA vahA~ bhI usake guNazreNI nirjarA hotI rahatI hai, bandha bhI thor3A hotA hai| tathA paMcamaguNasthAnavAlA upavAsAdi yA prAyazcittAdi tapa kare usa kAlameM bhI usake nirjarA thor3I hotA hai| aura chaThaveM guNasthAnavAlA AhAra-vihArAdi kriyA kare usa kAlameM bhI usake nirjarA bahuta hotI hai, tathA bandha usase thor3A hotA hai| isaliye bAhya pravRttike anusAra nirjarA nahIM hai, aMtaraMga kaSAyazakti ghaTanese vizuddhatA honepara nirjarA hotI hai| so isake pragaTa svarUpakA Age nirUpaNa kareMge vahA~se jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [ 233 isa prakAra anazanAdi kriyAko tapasaMjJA upacArase jAnanA / isIse ise vyavahAra tapa kahA hai| vyavahAra aura upacArakA eka artha hai| tathA aise sAdhanase jo vItarAgabhAvarUpa vizudvatA ho vaha saccA tapa nirjarAkA kAraNa jAnanA / yahA~ dRSTAnta hai jaise dhanako va annako prANa kahA hai| so dhanase anna lAkara, usakA bhakSaNa karake prANoMkA poSaNa kiyA jAtA hai; isaliye upacArase dhana aura annako prANa kahA hai| koI indriyAdika prANoMko na jAne aura inhIMko prANa jAnakara saMgraha kare to maraNako hI prApta hogA / usI prakAra anazanAdiko tathA prAyazcittAdiko tapa kahA hai, kyoMki anazanAdi sAdhanase prAyazcittAdirUpa pravartana karake vItarAgabhAvarUpa satya tapakA poSaNa kiyA jAtA hai; isaliye upacArase anazanAdiko tathA prAyazcittAdiko tapa kahA hai| koI vItarAgabhAvarUpa tapako na jAne aura inhIMko tapa jAnakara saMgraha kare to saMsArahI meM bhramaNa kregaa| - bahuta kyA, itanA samajha lenA ki nizcayadharma to vItarAgabhAva hai, anya nAnA vizeSa bAhyasAdhanakI apekSA upacArase kiye haiM unako vyavahAramAtra dharmasaMjJA jAnanA / isa rahasyako nahIM jAnatA isaliye usake nirjarAkA bhI saccA zraddhAna nahIM hai| mokSatattvakA anyathArUpa tathA siddha honA use mokSa mAnatA hai / vahA~ janma-maraNa - roga - klezAdi duHkha dUra hue anantajJAna dvArA lokAlokakA jAnanA huA, trilokapUjyapanA huA, ityAdi rUpase usakI mahimA jAnatA hai| so sarva jIvoMke duHkha dUra karanekI, jJeya jAnanekI, tathA pUjya honekI icchA hai| yadi inhIMke artha mokSakI icchA kI to isake anya jIvoMke zraddhAnase kyA vizeSatA huI ? -- tathA isake aisA bhI abhiprAya hai ki svargameM sukha hai usase anantagunA sukha mokSameM hai| so isa guNAkArameM vaha svarga - mokSasukhakI eka jAti jAnatA hai vahA~ svargameM to viSayAdika sAmagrIjanita sukha hotA hai, usakI jAtI ise bhAsita hotI hai; parantu mokSameM viSayAdika sAmagrI hai nahIM, so vahA~ke sukhakI jAti ise bhAsita to nahIM hotI; parantu mahAna puruSa svargase bhI mokSako uttama kahate haiM isaliye yaha bhI uttama hI mAnatA hai / jaise koI gAyanakA svarUpa na pahicAne; parantu sabhAke sarva loga sarAhanA karate haiM isaliye ApabhI sarAhanA karatA hai / usI prakAra yaha mokSako uttama mAnatA hai / yahA~ vaha kahatA hai zAstrameM bhI to indrAdikase anantagunA sukha siddhoMke prarUpita kiyA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 234] [ mokSamArgaprakAzaka uttara :- tIrthaMkarake zarIrakI prabhAko sUryaprabhAse koTi gunI kahI, vahA~ unakI eka jAti nahIM hai; parantu lokameM sUryaprabhAkI mahimA hai, usase bhI adhika mahimA batalAneke liye upamAlaMkAra karate haiN| usI prakAra siddhasukhako indrAdisukhase anantagunA kahA hai, vahA~ unakI eka jAti nahIM hai; parantu lokameM indrAdisukhakI mahimA hai, usase bhI bahuta mahimA batalAneke liye upamAlaMkAra karate haiN| phira prazna hai ki vaha siddhasukha aura indrAdisukhakI eka jAti jAnatA hai- aisA nizcaya tumane kaise kiyA ? samAdhAna :- jisa dharmasAdhanakA phala svarga mAnatA hai, usa dharmasAdhanahIkA phala mokSa mAnatA hai| koI jIva indrAdi pada prApta kare, koI mokSa prApta kare, vahA~ una donoMko eka jAtike dharmakA phala huA mAnatA hai| aisA to mAnatA hai ki jisake sAdhana thor3A hotA hai vaha indrAdipada prApta karatA hai, jisake sampUrNa sAdhana ho vaha mokSa prApta karatA hai; parantu vahA~ dharmakI jAti eka jAnatA hai| so jo kAraNakI eka jAti jAne, use kAryakI bhI eka jAtikA zraddhAna avazya ho; kyoMki kAraNavizeSa honepara hI kAryavizeSa hotA hai| isaliye hamane yaha nizcaya kiyA ki usake abhiprAyameM indrAdisukha aura siddhasukhakI eka jAtikA zraddhAna hai| tathA karmanimittase AtmAke aupAdhika bhAva the, unakA abhAva honepara Apa zuddhasvabhAvarUpa kevala AtmA huaa| jaise - paramANu skandhase pRthak honepara zuddha hotA hai, usI prakAra yaha karmAdikase bhinna hokara zuddha hotA hai| vizeSa itanA ki vaha donoM avasthAmeM duHkhI-sukhI nahIM hai; parantu AtmA azuddha avasthAmeM duHkhI thA, aba usakA abhAva hone se nirAkula lakSaNa anantasukhakI prApti huii| tathA indrAdikake jo sukha hai vaha kaSAya bhAvoMse AkulatArUpa hai, so vaha paramArthase duHkha hI hai; isaliye usakI aura isakI eka jAti nahIM hai| tathA svargasukhakA kAraNa prazastarAga hai, aura mokSasukhakA kAraNa vItarAgabhAva hai; isaliye kAraNameM bhI vizeSa hai; parantu aisA bhAva ise bhAsita nahIM hotaa| isaliye mokSakA bhI isako saccA zraddhAna nahIM hai| isaprakAra isake saccA tattvazraddhAna nahIM hai| isaliye samayasArame kahA hai ki abhavyako tattvazraddhAna honepara bhI mithyAdarzana hI rahatA hai| tathA pravacanasArameM kahA hai ki AtmajJAnazUnya tattvArthazraddhAna kAryakArI nahIM hai| 1 gAthA 276-277 kI AtmakhyAti TIkA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [235 tathA vyavahAradRSTise samyagdarzanake ATha aMga kahe hai unako yaha pAlatA hai, paccIsa doSa kahe haiM unako TAlatA hai, saMvegAdika guNa kahe haiM unako dhAraNa karatA hai; parantu jaise bIja boe binA khetake saba sAdhana karanepara bhI anna nahIM hotA; usI prakAra saccA tattvazraddhAna hue binA samyaktva nahIM hotaa| paMcAstikAya vyAkhyAmeM jahA~ antameM vyavahArAbhAsavAlekA varNana kiyA hai vahA~ aisA hI kathana kiyA hai| isaprakAra isako samyagdarzanake artha sAdhana karanepara bhI samyagdarzana nahIM hotaa| samyagjJAnakA anyathArUpa aba, zAstrameM samyagjJAnake artha zAstrAbhyAsa karanese samyagjJAna honA kahA hai; isaliye yaha zAstrAbhyAsameM tatpara rahatA hai| vahA~ sIkhanA, sikhAnA, yAda karanA, bA~canA, par3hanA Adi kriyAoMmeM to upayoga ko ramAtA hai; parantu usake prayojana para dRSTi nahIM hai| isa upadezameM mujhe kAryakArI kyA hai, so abhiprAya nahIM hai; svayaM zAstrAbhyAsa karake auroMko sambodhana denekA abhiprAya rakhatA hai, aura bahutase jIva upadeza mAneM vahA~ santuSTa hotA hai; parantu jJAnAbhyAsa to apane liye kiyA jAtA hai aura avasara pAkara parakA bhI bhalA hotA ho tA parakA bhI bhalA kre| tathA koI upadeza na sune to mata sunoM- svayaM kyoM viSAda kare? zAstrArthakA bhAva jAnakara apanA bhalA krnaa| tathA zAstrAbhyAsameM bhI kitane hI to vyAkaraNa, nyAya, kAvya Adi zAstroMkA bahuta abhyAsa karate haiM; parantu ve to lokameM pAMDitya pragaTa karaneke kAraNa haiM, unameM AtmahitakA nirUpaNa to hai nhiiN| inakA to prayojana itanA hI hai ki apanI buddhi bahuta ho to thor3A bahuta inakA abhyAsa karake pazcAt Atmahitake sAdhaka zAstroMkA abhyAsa krnaa| yadi buddhi thor3I ho to Atmahitake sAdhaka sugama zAstroMkA hI abhyAsa kre| aisA nahIM karanA ki vyAkaraNAdikA hI abhyAsa karate-karate Ayu pUrNa ho jAye aura tattvajJAnakI prApti na bne| yahA~ koI kahe - aisA hai to vyAkaraNAdikA abhyAsa nahIM karanA cAhiye ? usase kahate haiM ki unake abhyAsake binA mahAna granthoMkA artha khulatA nahIM hai, isaliye unakA bhI abhyAsa karanA yogya hai| phira prazna hai ki - mahAna grantha aise kyoM banAye jinakA artha vyAkaraNAdike binA na khule ? bhASA dvArA sugamarUpa hitopadeza kyoM nahIM likhA ? unake kucha prayojana to thA nahIM ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 ] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ mokSamArgaprakAzaka samAdhAna :- bhASAmeM bhI prAkRta, saMskRtAdikake hI zabda haiM; parantu apabhraMza sahita haiN| tathA deza-dezameM bhASA anya - anya prakAra hai, to mahaMta puruSa zAstroMmeM apabhraMza zabda kaise likhate haiM? bAlaka totalA bole parantu bar3e to nahIM bolte| tathA eka dezakI bhASArUpa zAstra dUsare dezameM jAye, to vahA~ usakA artha kaise bhAsita hogA ? isaliye prAkRta, saMskRtAdi zuddha zabdarUpa grantha race haiN| tathA vyAkaraNake binA zabdakA artha yathAvat bhAsita nahIM hotA; nyAyake binA lakSaNa, parIkSA Adi yathAvat nahIM ho sakate ityaadi| vacana dvArA vastuke svarUpakA nirNaya vyAkaraNAdi binA bhalI-bhA~ti na hotA jAnakara unakI AmnAya anusAra kathana kiyA hai| bhASAmeM bhI unakI thor3I-bahuta AmnAya Ane para hI upadeza ho sakatA hai, parantu unakI bahuta AmnAyase bhalI-bhA~ti nirNaya ho sakatA hai| phira kahoge ki aisA hai to aba bhASArUpa grantha kisaliye banAte haiM ? samAdhAna :- kAladoSase jIvoMkI mandabuddhi jAnakara kinhIM jIvoMke jitanA jJAna hogA utanA hI hogA - aisA abhiprAya vicArakara bhASAgrantha racate haiM- isaliye jo jIva vyAkaraNAdikA abhyAsa na kara sakeM unheM aise granthoM dvArA hI abhyAsa karanA / tathA jo jIva zabdoMkI nAnA yuktiyoMsahita artha karaneke liye hI vyAkaraNakA avagAhana karate haiM, vAdAdi karake mahaMta honeke liye nyAyakA avagAhana karate haiM, aura caturAI pragaTa karaneke liye kAvyakA avagAhana karate haiM, ityAdi laukika prayojanasahita inakA abhyAsa karate haiM ve dharmAtmA nahIM haiN| inakA bana sake utanA thor3A-bahuta abhyAsa karake Atmahitake artha jo tattvAdikakA nirNaya karate haiM vahI dharmAtmA - paMDita jaannaa| tathA kitane hI jIva puNya-pApAdika phalake nirUpaka purANAdi zAstroMkA ; puNyapApakriyAke nirUpaka AcArAdi zAstroMkA; tathA guNasthAna-mArgaNA, karmaprakRti, trilokAdike nirUpaka karaNAnuyogake zAstroMkA abhyAsa karate haiM; parantu yadi Apa inakA prayojana nahIM vicArate, taba to tote jaisA hI par3hanA huA / aura yadi inakA prayojana vicArate haiM to vahA~ pApako burA jAnanA, puNyako bhalA jAnanA, guNasthAnAdikakA svarUpa jAna lenA, tathA jitanA inakA abhyAsa kareMge utanA hamArA bhalA hai, * ityAdi prayojanakA vicAra kiyA hai; so isase itanA to hogA ki narakAdi nahIM hoMge, svargAdika hoMge; parantu mokSamArgakI to prApti hogI nahIM / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [237 prathama saccA tattvajJAna ho; vahA~ phira puNya-pApake phalako saMsAra jAne, zuddhopayogase mokSa mAne, guNasthAnAdirUpa jIvakA vyavahAranirUpaNa jAne; ityAdi jyoMkA tyoM zraddhAna karatA huA inakA abhyAsa kare to samyagjJAna ho| so tattvajJAnake kAraNa AdhyAtmarUpa dravyAnuyogake zAstra haiM, aura kitane hI jIva una zAstroMkA bhI abhyAsa karate haiM; parantu vahA~ jaisA likhA hai vaisA nirNaya svayaM karake Apako , parako pararUpa aura AsravAdikA AsravAdirUpa zraddhAna nahIM krte| mukhase to yathAvat nirUpaNa aisA bhI kareM jisake upadezase anya jIva samyagdRSTi ho jaaye| parantu jaise | strIkA svAMga banAkara aisA gAnA gAye jise sanakara anya puruSa-strI kAmarUpa ho jAyeM; parantu vaha to jaisA sIkhA vaisA kahatA hai, use kucha bhAva bhAsita nahIM hotA, isaliye svayaM kAmAsakta nahIM hotaa| usI prakAra yaha jaisA likhA hai vaisA upadeza detA hai; parantu svayaM anubhava nahIM karatA / yadi svayaMko zraddhAna huA hotA to anya tattvakA aMza anya tattvameM na milAtA; parantu isakA ThikAnA nahIM hai, isaliye samyagjJAna nahIM hotaa| isa prakAra yaha gyAraha aMga taka par3he, tathApi siddhi nahIM hotii| so samayasArAdimeM mithyAdRSTiko gyAraha aMgoMkA jJAna honA likhA hai| ___ yahA~ koI kahe ki jJAna to itanA hotA hai; parantu jaisA abhavyasenako zraddhAnarahita jJAna huA vaisA hotA hai ? samAdhAna :- vaha to pApI thA, jise hiMsAdikI pravRttikA bhaya nahIM thaa| parantu jo jIva graiveyika AdimeM jAtA hai usake aisA jJAna hotA hai; vaha to zraddhAnarahita nahIM hai| usake to aisA hI zraddhAna hai ki yaha grantha sacce haiM, parantu tattvazraddhAna saccA nahIM huaa| samayasAra meM eka hI jIvake dharmakA zraddhAna, gyAraha aMgakA jJAna aura mahAvratAdikA pAlana karanA likhA hai| pravacanasArameM aisA likhA hai ki AgamajJAna aisA huA jisake dvArA sarva padArthoMko hastAmalakavat jAnatA hai| yaha bhI jAnatA hai ki inakA jAnanevAlA maiM hU~; parantu maiM jJAnasvarUpa hU~, isaprakAra svayaMko paradravyase bhinna kevala caitanyadravya anubhava nahIM krtaa| isaliye AtmajJAnazUnya AgamajJAna bhI kAryakArI nahIM hai| isa prakAra yaha samyagjJAnake artha jaina zAstroMkA abhyAsa karatA hai, tathApi isake samyagjJAna nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 238] [mokSamArgaprakAzaka samyakcAritrakA anyathArUpa tathA inake samyakcAritrake artha kaisI pravRtti hai so kahate haiM : bAhyakriyA para to inakI dRSTi hai aura pariNAma sudharane-bigar3anekA vicAra nahIM hai| aura yadi pariNAmoMkA bhI vicAra ho to jaise apane pariNAma hote dikhAI deM unhIM para dRSTi rahatI hai, parantu una pariNAmoMkI paramparAkA vicAra karane para abhiprAyameM jo vAsanA hai usakA vicAra nahIM krte| aura phala lagatA hai so abhiprAyameM jo vAsanA hai usakA lagatA hai / isakA vizeSa vyAkhyAna Age kreNge| vahA~ svarUpa bhalIbhA~ti bhAsita hogaa| aisI pahicAnake binA bAhya AcaraNa kA hI udyama hai| vahA~ kitane hI jIva to kulakramase athavA dekhAdekhI yA krodha, mAna, mAyA, lobhAdikase AcaraNa karate haiM; unake to dharmabuddhi hI nahIM hai, samyakcAritra kahA~se ho ? una jIvoMmeM koI to bhole haiM va koI kaSAyI haiM; so ajJAnabhAva va kaSAyI honepara samyakcAritra nahIM hotaa| tathA kitane hI jIva aisA mAnatA haiM ki jAnanemeM kyA hai, kucha kareMge to phala lgegaa| aisA vicArakara vrata-tapa Adi kriyAhIke udyamI rahate haiM aura tattvajJAnakA upAya nahIM krte| so tattvajJAnake binA mahAvratAdikA AcaraNa bhI mithyAcAritra hI nAma pAtA hai, aura tattvajJAna honepara kucha bhI vratAdika nahIM haiM tathApi asaMyatasamyagdRSTi nAma pAtA hai| isaliye pahale tattvajJAnakA upAya karanA, pazcAt kaSAya ghaTAneke liye bAhyasAdhana krnaa| yahI yogIndradevakRta zrAvakAcArameM kahA hai : "dasaNabhUmihaM bAhirA, jiya vayaruMkkha Na huNti|" artha :- isa samyagdarzana bhUmikA binA he jIva! vratarUpI vRkSa nahIM hote| arthAta jina jIvoMke tattvajJAna nahIM hai ve yathArtha AcaraNa nahIM aacrte| vahI vizeSa batalAte haiM : kitane hI jIva pahale to bar3I pratijJA dhAraNa kara baiThate haiM; parantu antaraMgameM viSayakaSAya vAsanA miTI nahIM hai, isaliye jaise-taise pratijJA pUrI karanA cAhate hai| vahA~ usa pratijJAse pariNAma duHkhI hote haiN| jaise- koI bahuta upavAsa kara baiThatA hai aura pazcAt pIr3Ase duHkhI huA rogIkI bhA~ti kAla ga~vAtA hai, dharma sAdhana nahIM karatA; to prathama hI sadhatI jAne utanI hI pratijJA kyoM na le? duHkhI honemeM ArtadhyAna ho, usakA phala acchA kaise lagegA ? athavA usa pratijJAkA duHkha nahIM sahA jAtA taba usake badale viSaya-poSaNake 1 sAvadhamma, dohA 57 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [239 liye anya upAya karatA hai| jaise - tRSA lage taba pAnI to na piye aura anya zItala upacAra aneka prakAra kare, va ghRta to chor3e aura anya snigdha vastukA upAya karake bhakSaNa kre| - isI prakAra anya jaannaa| yadi parISaha nahIM sahe jAte the, viSaya-vAsanA nahIM chUTI thI; to aisI pratijJA kisaliye kI ? sugama viSaya chor3akara pazcAt viSama viSayoMkA upAya karanA par3e aisA kArya kyoM kare ? vahA~ to ulaTA rAgabhAva tIvra hotA hai| athavA pratijJAmeM duHkha ho taba pariNAma lagAneke liye koI Alambana vicAratA hai| jaise - upavAsa karake phira krIr3A karatA hai, kitane hI pApI juA Adi kuvyasanoMmeM laga jAte haiM, athavA so rahanA cAhate haiN| aisA jAnate haiM ki kisI prakAra kAla pUrA krnaa| - isIprakAra anya pratijJAmeM jaannaa| athavA kitane hI pApI aise bhI haiM ki pahale pratijJA karate haiM, bAdameM usase duHkhI hoM taba pratijJA chor3a dete haiN| pratijJA lenA chor3anA unako khela mAtra hai; so pratijJA bhaMga karanekA mahApApa hai; isase to pratijJA na lenA hI bhalA hai| isa prakAra pahale to nirvicAra hokara pratijJA karate haiM aura pazcAt aisI dazA hotI jainadharma meM pratijJA na lenekA daNDa to hai nhiiN| jainadharmameM to aisA upadeza hai ki pahale to tattvajJAnI ho; phira jisakA tyAga kare usakA doSa pahicAne; tyAga karanemeM jo guNa ho use jAne; phira apane pariNAmoMko ThIka kare; vartamAna pariNAmoMhIke bharose pratijJA na kara baiThe; bhaviSyameM nirvAha hotA jAne to pratijJA kare; tathA zarIrakI zakti va dravya , kSetra, kAla, bhAvAdikakA vicAra kre| - isaprakAra vicAra karake phira pratijJA krnii| vaha bhI aisI karanI jisase pratijJAke prati nirAdarabhAva na ho, pariNAma car3hate rheN| aisI jainadharmakI AmnAya hai| yahA~ koI kahe ki cAMDAlAdikane pratijJA kI, unake itanA vicAra kahA~ hotA hai ? samAdhAna :- maraNaparyanta kaSTa ho to ho, parantu pratijJA nahIM chor3anA - aisA vicAra karake ve pratijJA karate haiM; pratijJAke prati nirAdarapanA nahIM hotaa| aura samyagdRSTi jo pratijJA karate haiM so tattvajJAnAdipUrvaka hI karate haiN| tathA jinake antaraMga viraktatA nahIM aura bAhyapratijJA dhAraNa karate haiM, ve pratijJAke pahale aura bAdameM jisakI pratijJA kareM usameM ati Asakta hokara lagate haiN| jaise upavAsake dhAraNe-pAraNeke bhojanameM ati lobhI hokara gariSThAdi bhojana karate haiM, zIghratA bahuta karate Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 240] [ mokSamArgaprakAzaka haiN| jaise - jalako roka rakhA thA, jaba vaha chUTA tabhI bahuta pravAha calane lagA; usI prakAra pratijJA dvArA viSayavRtti roka rakhI thI, aMtaraMga Asakti bar3hatI gaI, aura pratijJA pUrNa hote hI atyanta viSayavRtti hone lagI; so pratijJAke kAlameM viSayavAsanA miTI nahIM, Age-pIche usake badale adhika rAga kiyA; so phala to rAgabhAva miTanese hogaa| isaliye jitanI virakti huI ho utanI pratijJA krnaa| mahAmuni bhI thor3I pratijJA karake phira AhArAdimeM uchaTi (kamI) karate haiN| aura bar3I pratijJA karate haiM to apanI zakti dekhakara karate haiN| jisa prakAra pariNAma car3hate raheM vaisA karate haiN| pramAda bhI na ho aura AkulatA bhI utpanna na ho - aisI pravRtti kAryakArI jaannaa| tathA jinakI dharma para dRSTi nahIM hai ve kabhI to bar3A dharma Acarate haiM, kabhI adhika svacchanda hokara pravartate haiN| jaise - kisI dharmaparvameM to bahuta upavAsAdi karate haiM, kisI dharmaparvameM bArambAra bhojanAdi karate haiN| yadi dharmabuddhi ho to yathAyogya sarva dharmaparvomeM yathAyogya saMyamAdi dhAraNa kreN| tathA kabhI to kisI dharmakAryameM bahuta dhana kharca karate haiM aura kabhI koI dharmakArya A pahu~cA ho tababhI vahA~ thor3A bhI dhana kharca nahIM krte| so dharmabuddhi ho to yathAzakti yathAyogya sabhI dharmakAryoMmeM dhana kharcate rheN| - isI prakAra anya jaannaa| tathA jinake saccA dharmasAdhana nahIM hai ve koI kriyA to bahuta bar3I aMgIkAra karate haiM, tathA koI hIna kriyA karate haiN| jaise - dhanAdikakA to tyAga kiyA aura acchA bhojana, acche vastra ityAdi viSayoMmeM vizeSa pravartate haiN| tathA koI jAmA pahinanA, strIsevana karanA ityAdi kAryoMkA to tyAga karake dharmAtmApanA pragaTa karate haiM; aura pazcAt khoTe vyApArAdi kArya karate haiM, lokaniMdya pApakriyAoMmeM pravartate haiN| - isIprakAra koI kriyA ati ucca tathA koI kriyA ati nIcI karate haiN| vahA~ lokaniMdya hokara dharmakI ha~sI karAte haiM ki dekho, amuka dharmAtmA aise kArya karatA hai| jaise koI puruSa eka vastra to ati uttama pahane aura eka vastra ati hIna pahane to ha~sI hI hotI hai, usI prakAra yaha bhI ha~sIko prApta hotA hai| ___ sacce dharmakI to yaha AmnAya hai ki jitane apane rAgAdi dUra hue hoM usake anusAra jisa padameM jo dharmakriyA sambhava ho vaha saba aMgIkAra kre| yadi alpa rAgAdi miTe hoM to nicale padameM hI pravartana kare; parantu uccapada dhAraNa karake nIcI kriyA na kre| ___ yahA~ prazna hai ki strI-sevanAdi tyAga UparakI pratimAmeM kahA hai; isaliye nicalI avasthAvAlA unakA tyAga kare yA nahIM? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [241 samAdhAna :- nicalI avasthAvAlA unakA sarvathA tyAga nahIM kara sakatA, koI doSa lagatA hai; isaliye UparakI pratimA tyAga kahA hai| nicalI avasthAmeM jisa prakArakA tyAga sambhava ho; vaisA nicalI avasthAvAlA bhI kare; parantu jisa nicalI avasthAmeM jo kArya sambhava hI nahIM hai usakA karanA to kaSAyabhAvoMse hI hotA hai| jaise - koI saptavyasanakA sevana karatA ho, aura svastrIkA tyAga kare; to kaise ho sakatA hai ? yadyapi svastrIkA tyAga karanA dharma hai; tathApi pahale saptavyasanakA tyAga ho, tabhI svastrIkA tyAga karanA yogya hai| - isIprakAra anya jaannaa| tathA sarva prakArase dharmako na jAnatA ho - aisA jIva kisI dharmake aMgako mukhya karake anya dharmoko gauNa karatA hai| jaise - kaI jIva dayA-dharmako mukhya karake pUjAprabhAvanAdi kAryakA utthApana karate haiM; kitane hI pUjA-prabhAvanAdi dharmako mukhya karake hiMsAdikakA bhaya nahIM rakhate; kitane hI tapakI mukhyatAse ArttadhyAnAdika karake bhI upavAsAdi karate haiM, tathA apaneko tapasvI mAnakara niHzaMka krodhAdi karate haiM; kitane hI dAnakI mukhyatAse bahuta pApa karake bhI dhana upArjana karake dAna dete haiM; kitane hI Arambha tyAgakI mukhyatAse yAcanA Adi karate haiM; ' ityAdi prakArase kisI dharmako mukhya karake anya dharmako nahIM ginate tathA usake Azrayase pApakA AcaraNa karate haiN| unakA yaha kArya aisA huA jaise avivekI vyApArIko kisI vyApArameM napheke artha anya prakArase bahuta ToTA par3atA hai| cAhiye to aisA ki jaise vyApArIkA prayojana naphA hai, sarva vicAra kara jaise naphA bahuta ho vaisA kare; usI prakAra jJAnIkA prayojana vItarAgabhAva hai, sarva vicAra kara jaise vItarAgabhAva bahuta ho vaisA kare, kyoMki mUladharma vItarAgabhAva hai| isIprakAra avivekI jIva anyathA dharma aMgIkAra karate haiM; unake to samyakcAritrakA AbhAsa bhI nahIM hotaa| tathA kitane hI jIva aNuvrata-mahAvratAdirUpa yathArtha AcaraNa karate haiM - aura AcaraNake anusAra hI pariNAma haiM, koI mAyA-lobhAdikakA abhiprAya nahIM hai; unheM dharma jAnakara mokSake artha unakA sAdhana karate haiM, kinhIM svargAdikake bhogoMkI bhI icchA nahIM rakhate; parantu tattvajJAna pahale nahIM huA, isaliye Apato jAnate haiM ki maiM mokSakA sAdhana kara rahA hU~; parantu jo mokSakA sAdhana hai use jAnate bhI nahIM, kevala svargAdikahIkA sAdhana karate haiN| koI misarIko amRta jAnakara bhakSaNa kare to usase amRta kA guNa to 1 yahA~ paMDita ToDaramalajI kI hasta likhita pratike hAsiyemeM isa prakAra likhA hai - 'ihA~ snAnAdi zaucadharmakA kathana tathA laukika kArya Ae~ dharma chor3I tahA~ lagi jAya tinikA kathana likhanA hai|' Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 242] [mokSamArgaprakAzaka nahIM hotA; apanI pratItike anusAra phala nahIM hotA; phala to jaise sAdhana kare vaisA hI lagatA hai| zAstrameM aisA kahA hai ki cAritrameM 'samyak ' pada hai; vaha ajJAnapUrvaka AcaraNakI nivRttike artha hai; isaliye prathama tattvajJAna ho aura pazcAt cAritra ho so samyakcAritra nAma pAtA hai| jaise - koI kisAna bIja to boye nahIM aura anya sAdhana kare to anna prApti kaise ho ? ghAsa-phUsa hI hogA; usI prakAra ajJAnI tattvajJAnakA to abhyAsa kare nahIM aura anya sAdhana kare to mokSa prApti kaise ho? devapada Adi hI hoNge| vahA~ kitane hI jIva to aise haiM jo tattvAdikake bhalI-bhA~ti nAma bhI nahIM jAnate, kevala vratAdikameM hI pravartate haiM kitane hI jIva aise haiM jo pUrvokta prakAra samyagdarzanajJAnakA ayathArtha sAdhana karake vratAdimeM pravartate haiN| yadyapi ve vratAdikA yathArtha AcaraNa karate haiM tathApi yathArtha zraddhAna-jJAna binA sarva AcaraNa mithyAcAritra hI hai| yahI samayasAra kalazameM kahA hai : klizyantAM svayameva duSkaratarairmokSonmukhaiH karmabhiH klizyantAM ca pare mahAvratatapo bhAreNa bhagnAzcirama / sakSAnmokSamidaM nirAmayapadaM saMvedyamAnaM svayaM jJAnaM jJAnaguNaM vinA kathamapi prAptuM kSamante na hi / / 142 / / artha :- mokSase parAGmukha aise ati dustara paMcAgni tapanAdi kAryoM dvArA Apa hI kleza karate haiM to karo; tathA anya kitane hI jIva mahAvrata aura tapake bhArase cirakAla paryanta kSINa hote hue kleza karate haiM to karo; parantu yaha sAkSAt mokSasvarUpa sarva rogarahita pada, jo apane Apa anubhavameM Aye aisA jJAnasvabhAva, vaha to jJAnaguNake binA anya kisI bhI prakArase prApta karanemeM samartha nahIM hai| tathA paMcAstikAyameM jahA~ aMtameM vyavahArAbhAsIkA kathana kiyA hai vahA~ teraha prakArakA cAritra honepara bhI usakA mokSamArgameM niSedha kiyA hai| tathA pravacanasArameM AtmajJAnazunya saMyamabhAvako akAryakArI kahA hai| tathA inhIM granthoMmeM va anya paramAtmaprakAzAdi zAstroMmeM isa prayojanake liye jahA~ tahA~ nirUpaNa hai| isaliye pahale tattvajJAna honepara hI AcaraNa kAryakArI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.Atma Dharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [ 243 yahA~ koI jAne ki bAhyameM to aNuvrata - mahAvratAdi sAdhate haiM, aMtaraMga pariNAma nahIM hai, aura svargAdikakI vAMchAse sAdhate haiM ? so isaprakAra sAdhanese to pApabandha hotA hai / dravyaliMgI muni antima graiveyaka taka jAte haiM aura paMcaparAvartanoMmeM ikatIsa sAgara paryanta devAyukI prApti anantabAra honA likhA hai; so aise uccapada to tabhI prApta kare jaba antaraMga pariNAmapUrvaka mahAvrata pAle, mahAmandakaSAyI ho, isa loka-paralokake bhogAdikakI cAha na ho; kevala dharmabuddhise mokSAbhilASI huA sAdhana saadhe| isaliye dravyaliMgIke sthUla to anyathApanA hai nahIM, sUkSma anyathApanA hai; so samyagdRSTiko bhAsita hotA hai / aba inake dharmasAdhana kaise haiM aura usameM anyathApanA kaise hai ? so kahate haiM : prathama to saMsArameM narakAdike duHkha jAnakara va svargAdimeM bhI janma-maraNAdike duHkha jAnakara, saMsArase udAsa hokara mokSako cAhate haiM / so ina duHkhoMko to duHkha sabhI jAnate haiN| indra-ahamindrAdika viSayAnurAgase indriyajanita sukha bhogate haiM, use bhI duHkha jAnakara nirAkula sukhaavasthAko pahicAnakara mokSako cAhate haiM; ve hI samyagdRSTi jaannaa| - tathA viSayasukhAdikakA phala narakAdika hai; zarIra azuci, vinAzIka hai, poSaNa yogya nahIM hai; kuTumbAdika svArthake sage haiM; ityAdi paradravyoMkA doSa vicArakara unakA to tyAga karate haiM- aura vratAdikakA phala svarga- mokSa hai; tapazcaraNAdi pavitra avinAzI phalake dAtA haiM, unake dvArA zarIrakA zoSaNakarane yogya hai; deva - guru-zAstrAdi hitakArI haiM; ityAdi paradravyoMke guNoMkA vicAra karake unhIMko aMgIkAra karate haiN| ityAdi prakArase kisI paradravyako burA jAnakara aniSTarUpa zraddhAna karate haiM, kisI paradravyako bhalA jAnakara iSTa zraddhAna karate haiM / so paradravyoMme iSTa - aniSTarUpa zraddhAna so mithyA hai| - tathA isI zraddhAnase inake udAsInatA bhI dveSabuddhirUpa hotI hai; kyoMki kisIko burA jAnanA usIkA nAma dveSa hai / koI kahegA samyagdRSTi bhI to burA jAnakara paradravyakA tyAga karate haiM ? samAdhAna :- samyagdRSTi paradravyoMko burA nahIM jAnate, apane rAgabhAvako burA jAnate haiN| Apa rAgabhAvako chor3ate haiM, isaliye usake kAraNakA bhI tyAga hotA hai| vastukA vicAra karanese koI paradravya to burA-bhalA hai nahIM / koI kahegA nimittamAtra to hai ? -- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 244] [mokSamArgaprakAzaka uttara :- paradravya koI jabaran to bigAr3atA nahIM hai, apane bhAva bigar3e taba vaha bhI bAhya nimitta hai| tathA isake nimitta binA bhI bhAva bigar3ate haiM, isaliye niyamarUpase nimitta bhI nahIM hai| isaprakAra paradravyakA to doSa dekhanA mithyAbhAva hai| rAgAdibhAva hI bure haiM, parantu isake aisI samajha nahIM hai; yaha paradravyoMkA doSa dekhakara unameM dveSarUpa udAsInatA karatA hai| saccI udAsInatA to usakA nAma hai ki kisI bhI dravyakA doSa yA guNa nahIM bhAsita ho, isaliye kisIko burA-bhalA na jAne; svako sva jAne, parako para jAne, parase kucha bhI prayojana merA nahIM hai aisA mAnakara sAkSIbhUta rhe| so aisI udAsInatA jJAnIke hI hotI hai| tathA yaha udAsIna hokara zAstrameM jo aNuvrata-mahAvratarUpa vyavahAracAritra kahA hai use aMgIkAra karatA hai, ekadeza athavA sarvadeza hiMsAdi pApoMko chor3atA hai, unake sthAna para ahiMsAdi puNyarUpa kAryoMmeM pravartatA hai| tathA jisa prakAra paryAyAzrita pApakAryoMmeM apanA karttApanA mAnatA thA; usI prakAra aba paryAyAzrita puNyakAryoM meM apanA karttApanA mAnane lgaa| - isaprakAra paryAyAzrita kAryoM meM ahaMbuddhi mAnanekI samAnatA huii| jaise- 'maiM jIvoMko mAratA hU~, maiM parigraha dhArI hU~' - ityAdirUpa mAnyatA thI; usI prakAra- 'maiM jIvoMkI rakSA karatA hU~, maiM nagna, parigraharahita hU~'- aisI mAnyatA huii| so paryAyAzrita kAryoMmeM ahaMbuddhi vahI mithyAdRSTi hai| yahI samayasAra kalazameM kahA hai : ye tu kartAramAtmAnaM pazyanti tamasA tatAH / sAmAnyajanavatteSAM na mokSo'pi mumukSutAM / / 199 / / artha :- jo jIva mithyA aMdhakAra vyApta hote hue apaneko paryAyAzrita kriyAkA karttA mAnate haiM ve jIva mokSAbhilASI honepara bhI jaise anyamatI sAmAnya manuSyoMko mokSa nahIM hotA; usI prakAra unako mokSa nahIM hotA; kyoMki karttApaneke zraddhAnakI samAnatA hai| tathA isaprakAra Apa kartA hokara zrAvakadharma athavA munidharma kI kriyAoMmeM manavacana-kAyakI pravRtti nirantara rakhatA hai, jaise una kriyAoMmeM bhaMga na ho vaise pravartatA hai; parantu aise bhAva to sarAga haiM; cAritra hai vaha vItarAgabhAvarUpa hai| isaliye aise sAdhanako mokSamArga mAnanA mithyAbuddhi hai| prazna :- sarAga-vItarAga bhedase do prakArakA cAritra kahA hai so kisa prakAra hai ? uttara :- jaise cAvala do prakArake haiM - eka tuSasahita haiM aura eka tuSarahita haiN| vahA~ aisA jAnanA ki tuSa hai vaha cAvalakA svarUpa nahIM hai, cAvalameM doSa hai| koI samajhadAra Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra ] [245 tuSasahita cAvalakA saMgraha karatA thA; use dekhakara koI bholA tuSoMko hI cAvala mAnakara saMgraha kare to vRthA khedakhinna hI hogaa| vaise cAritra do prakArakA hai - eka sarAga hai, eka vItarAga hai| vahA~ aisA jAnanA ki jo rAga hai vaha cAritrakA svarUpa nahIM hai, cAritrameM doSa hai| tathA kitane hI jJAnI prazastarAgasahita cAritrakA dhAraNa karate haiM; unheM dekhakara koI ajJAnI prazastarAgako hI cAritra mAnakara saMgraha kare to vRthA khedakhinna hI hogaa| yahA~ koI kahegA ki pApakriyA karanese tIvra rAgAdika hote the, aba ina kriyAoMko karane para manda rAga haA; isaliye jitane aMzameM rAgabhAva kama huA utane aMzoMmeMto cAritra kaho, jitane aMzoMmeM rAga rahA utane aMzoMmeM rAga kho| - isa prakAra usake sarAga cAritra sambhava hai| samAdhAna :- yadi tattvajJAnapUrvaka aisA ho, tabato tuma kahate ho usI prakAra hai| tattvajJAnake binA utkRSTa ( ugra) AcaraNa honepara bhI asaMyama nAma hI pAtA hai, kyoMki rAgabhAva karanekA abhiprAya nahIM mitttaa| vahI batalAte haiM :- dravyaliMgI muni rAjyAdikako chor3akara nirgrantha hotA hai, aTThAIsa mUlaguNoMkA pAlana karatA hai, ugrase ugra anazanAdi bahuta tapa karatA hai, kSudhAdika bAIsa parISaha sahatA hai, zarIrake khaMDa-khaMDa honepara bhI vyagra nahI hotA, vratabhaMgake aneka kAraNa milane para bhI dRr3ha rahatA hai, kisIse krodha nahIM karatA, aise sAdhanoMkA mAna nahIM karatA , aise sAdhanoMmeM koI kapaTa nahIM hai, ina sAdhanoM dvArA isa loka-paralokake viSayasukhako nahIM cAhatA; aisI usakI dazA huI hai| yadi aisI dazA na ho to graiveyaka paryanta kaise pahu~ce ? parantu use mithyAdRSTi asaMyamI hI zAstrameM kahA hai| usakA kAraNa yaha hai ki usake tattvoMkA zraddhAna-jJAna saccA nahIM huA hai| pahale varNana kiyA usa prakAra tattvoMkA zraddhAna-jJAna huA hai; usI abhiprAyase sarva sAdhana karatA hai; parantu una sAdhanoMke abhiprAya kI paramparAkA vicAra karane para kaSAyoMkA abhiprAya AtA hai| kisa prakAra? so suno :- yaha pApake kAraNa rAgAdikako to heya jAnakara chor3atA hai; parantu puNyake kAraNa prazastarAgako upAdeya mAnatA hai, usakI vRddhikA upAya karatA hai, so prazastarAga bhI to kaSAya hai| kaSAyako upAdeya mAnA taba kaSAya karanekA hI zraddhAna rhaa| aprazasta paradravyoMse dveSa karake prazasta paradravyoMmeM rAga karanekA abhiprAya huA, kucha paradravyoMmeM sAmyabhAvarUpa abhiprAya nahIM huaa| yahA~ prazna hai ki samyagdRSTi bhI to prazastarAgakA upAya rakhatA hai ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 246] [ mokSamArgaprakAzaka uttara :- jaise kisIkA bahuta daNDa hotA thA, vaha thor3A daNDa denekA upAya rakhatA hai, thor3A daNDa dekara harSa bhI mAnatA hai, parantu zraddhAnameM daNDa denA aniSTa hI mAnatA hai; usI prakAra samyagdRSTike pAparUpa bahuta kaSAya hotI thI, so vaha puNyarUpa thor3I kaSAya karanekA upAya rakhatA hai, thor3I kaSAya honepara harSa bhI mAnatA hai, parantu zraddhAnameM kaSAyako heya hI mAnatA hai| tathA jaise- koI kamAI kA kAraNa jAnakara vyApArAdikA upAya rakhatA hai, upAya bana jAne para harSa mAnatA hai; usI prakAra dravyaliMgI mokSakA kAraNa jAnakara prazastarAgakA upAya rakhatA hai, upAya bana jAne para harSa mAnatA hai| - isaprakAra prazastarAgake upAyameM aura harSameM samAnatA honepara bhI samyagdRSTike to daNDa samAna aura mithyAdRSTike vyApAra samAna zraddhAna pAyA jAtA hai| isaliye abhiprAyameM vizeSa huaa| tathA isake parISaha-tapazcaraNAdikake nimittase dukha ho usakA ilAja to nahIM karatA ; parantu duHkhakA vedana karatA hai; so duHkhakA vedana karanA kaSAya hI hai| jahA~ vItarAgatA hotI hai vahA~ to jaise anya jJeyako jAnatA hai usI prakAra duHkhake kAraNa jJeyako jAnatA hai; so aisI dazA isakI hotI nahIM hai| tathA unako sahatA hai vaha bhI kaSAyake abhiprAyarUpa vicArase sahatA hai| vaha vicAra aisA hotA hai ki paravazatAse narakAdi gatimeM bahuta duHkha sahana kiye, yaha parISahAdikA duHkha to thor3A hai| isako svavaza sahanese svargamokSa sukhakI prApti hotI hai| yadi inako na saheM aura viSayasukhakA sevana kareM to narakAdikakI prApti hogI vahA~ bahuta duHkha hogA - ityAdi vicArase parISahoMmeM aniSTa buddhi rahatI hai| kevala narakAdikake bhayase tathA sukhake lobhase unheM sahana karatA hai; so yaha saba kaSAyabhAva hI haiN| tathA aisA vicAra hotA hai ki jo karma bAMdhe the ve bhoge binA nahIM chUTate; isaliye mujhe sahane pdd'e| so aise vicArase karmaphalacetanArUpa pravartatA hai| tathA paryAyadRSTise jo parISahAdirUpa avasthA hotI hai use apaneko huI mAnatA hai; dravyadRSTise apanI aura zarIrAdikakI avasthAko bhinna nahIM phicaantaa| isIprakAra nAnAprakArake vyavahAra vicArase parISahAdika sahana karatA hai| tathA usake rAjyAdika viSayasAmagrIkA tyAga hai aura iSTa bhojanAdikakA tyAga karatA rahatA hai| vaha to jaise koI dAhajvaravAlA vAyu honeke bhayase zItalavastu sevanakA tyAga karatA hai, parantu jaba taka zItalavastukA sevana rucatA hai taba taka usake dAhakA abhAva nahIM kahA jAtA ; usI prakAra rAgasahita jIva narakAdike bhayase viSayasevanakA tyAga karatA hai, parantu jaba taka viSayasevana rucatA hai taba taka usake rAgakA abhAva nahIM kahA jaataa| tathA jaise - amRtake AsvAdI devako anya bhojana svayameva nahIM rucatA; usI prakAra svarasakA AsvAdana karake viSayasevanakI aruci isake nahIM huI hai| isaprakAra phalAdikakI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [247 apekSA parISaha sahanAdiko sukhakA kAraNa jAnatA hai, aura viSayasevanAdiko duHkhakA kAraNa jAnatA hai| tathA tatkAla parISaha sahanAdikase du:kha honA mAnatA hai, aura viSayasevanAdikase sukha mAnatA hai; tathA jinase sukha-duHkha kA honA mAnA jAye unameM iSTa-aniSTa buddhise rAga-dveSarUpa abhiprAyakA abhAva nahIM hotA; aura jahA~ rAga-dveSa haiM vahA~ cAritra nahIM hotaa| isaliye yaha dravyaliMgI viSayasevana choDakara tapazcaraNAdi karatA hai tathApi asaMyamI hI hai| siddhAntameM asaMyata va dezasaMyata samyagdRSTise bhI ise hIna kahA hai; kyoMki unake cauthApA~cavA guNasthAna hai aura isake pahalA hI guNasthAna hai| yahA~ koI kahe ki asaMyata va dezasaMyata samyagdRSTike kaSAyoMkI pravRtti vizeSa hai aura dravyaliMgI munike thor3I hai; isIse asaMyata va dezasaMyata samyagdRSTi to solahaveM svargaparyanta hI jAte haiM aura dravyaliMgI antima graiveyakaparyanta jAtA hai| isaliye bhAvaliMgI munise to dravyaliMgIko hIna kaho, use asaMyata va dezasaMyata samyagdRSTise hIna kaise kahA jAya ? samAdhAna :- asaMyata va dezasaMyata samyagdRSTike kaSAyoMkI pravRtti to hai; parantu zraddhAnameM kisIbhI kaSAyake karanekA abhiprAya nahIM hai| tathA dravyaliMgIke zubhakaSAya karanekA abhiprAya pAyA jAtA hai, zraddhAnameM unheM bhalA jAnatA hai; isaliye zraddhAnakI apekSA asaMyata samyagdRSTise bhI isake adhika kaSAya hai| tathA dravyaliMgIke yogoMkI pravRtti zubharUpa bahuta hotI hai aura aghAtikarmoMmeM puNyapApabandhakA vizeSa zubha-azubha yogoMke anusAra hai, isaliye vaha antima graiveyakaparyanta pahu~catA hai; parantu vaha kucha kAryakArI nahIM hai, kyoMki aghAtiyA karma AtmaguNake ghAtaka nahIM haiM, unake udayase ucca-nIcapada prApta kiye to kyA huA ? ve to bAhya saMyogamAtra saMsAradazAke svAMga haiM; Apa to AtmA hai; isaliye AtmaguNake ghAtaka jo ghAtiyAkarma haiM unakI hInatA kAryakArI hai| una ghAtiyA karmoMkA bandha bAhyapravRttike anusAra nahIM hai, aMtaraMga kaSAyazaktike anusAra hai; isIliye dravyaliMgIkI apekSA asaMyata va dezasaMyata samyagdRSTike ghAtikarmoMkA bandha thor3A hai| dravyaliMgIke to sarva ghAtikarmokA bandha bahuta sthiti-anubhAga sahita hotA hai, aura asaMyata va dezasaMyata samyagdRSTike mithyAtva-anantAnubandhI Adi karmoMkA to bandha hai hI nahIM, avazeSoMkA bandha hotA hai vaha alpa sthiti-anubhAga sahita hotA hai| tathA dravyaliMgIke kadApi guNazreNI nirjarA nahIM hotI, samyagdRSTike kadAcit hotI hai aura deza va sakala Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 248 ] [ mokSamArgaprakAzaka saMyama honepara nirantara hotI hai| isIse yaha mokSamArgI huA hai| isaliye dravyaliMgI muniko zAstrameM asaMyata va dezasaMyata samyagdRSTise hIna kahA hai| samayasAra zAstrameM dravyaliMgI munikI hInatA gAthA, TIkA aura kalazoMmeM pragaTa kI hai| tathA paMcAstikAya TIkAmeM jahA~ kevala vyavahArAvalambIkA kathana kiyA hai vahA~ vyavahAra paMcAcAra honepara bhI usakI hInatA hI pragaTa kI hai| tathA pravacanasArameM saMsAratattva dravyaliMgIko kahA hai| paramAtmaprakAzAdi anya zAstroMmeM bhI isa vyAkhyAnako spaSTa kiyA hai| dravyaliMgIke jo japa, tapa, zIla, saMyamAdi kriyAe~ pAyI jAtI haiM unheM bhI ina zAstroM meM jahA~-tahA~ akAryakArI batalAyA hai, so vahA~ dekha lenA / yahA~ grantha bar3ha jAneke bhayase nahIM likhate haiM / isaprakAra kevala vyavahArAbhAsake avalambI mithyAdRSTiyoMkA nirUpaNa kiyA / ubhayAbhAsI mithyAdRSTi aba, jo nizcaya - vyavahAra donoM nayoMke AbhAsakA avalambana lete haiM aise mithyAdRSTiyoMkA nirUpaNa karate haiN| jo jIva aisA mAnate haiM ki jinamatameM nizcaya - vyavahAra donoM naya kahate haiM, isaliye hameM una donoMkA aMgIkAra karanA cAhiye aisA vicArakara jaisA kevala nizcayAbhAsake avalambiyoMkA kathana kiyA thA, vaise to nizcayakA aMgIkAra karate haiN| aura jaise kevala vyavahArAbhAsake avalambiyoMkA kathana kiyA thA, vaise vyavahArakA aMgIkAra karate haiN| - -- yadyapi isa prakAra aMgIkAra karanemeM donoM nayoMke paraspara virodha hai, tathApi kareM kyA? saccA to donoM nayoMkA svarUpa bhAsita huA nahIM, aura jinamatameM do naya kahe haiM unameM se kisIko chor3A bhI nahIM jAtA; isaliye bhramasahita donoMkA sAdhana sAdhate haiM; ve jIva bhI mithyAdRSTi jaannaa| aba inakI pravRttikA vizeSa batalAte haiM : aMtaraMgameM Apane to nirdhAra karake yathAvat nizcaya - vyavahAra mokSamArgako pahicAnA nahIM, jinaAjJA mAnakara nizcaya - vyavahArarUpa mokSamArga do prakAra mAnate haiM / so mokSamArga do nahIM haiM, mokSamArgakA nirUpaNa do prakAra hai / jahA~ sacce mokSamArgako mokSamArga nirUpita kiyA jAya so 'nizcaya mokSamArga' hai| aura jahA~ jo mokSamArga to hai nahIM, parantu mokSamArgakA nimitta hai va sahacArI hai use upacArase mokSamArga kahA jAya so ' vyavahAra mokSamArga' hai| kyoMki nizcaya-vyavahArakA sarvatra aisA hI lakSaNa hai| saccA nirUpaNa so nizcaya, upacAra Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [249 nirUpaNa so vyavahAra isaliye nirUpaNa-apekSA do prakAra mokSamArga jaannaa| (kintu) eka nizcaya mokSamArga hai, eka vyavahAra mokSamArga hai - isaprakAra do mokSamArga mAnanA mithyA hai| tathA nizcaya-vyavahAra donoMko upAdeya mAnatA hai vaha bhI bhrama hai; kyoMki nizcayavyavahArakA svarUpa to paraspara virodhasahita hai| kAraNa ki samayasArameM aisA kahA hai : "vavahAro'bhUdattho bhUdattho desiUNa suddhaNau' / " artha :- vyavahAra abhUtArtha hai, satyasvarUpakA nirUpaNa nahIM karatA, kisI apekSA upacArase anyathA nirUpaNa karatA hai| tathA zuddhanaya jo nizcaya hai, vaha bhUtArtha hai, jaisA vastukA svarUpa hai vaisA nirUpaNa karatA hai| isa prakAra ina donoMkA svarUpa to viruddhatAsahita hai| tathA tU aisA mAnatA hai ki siddhasamAna zuddha AtmAkA anubhavana so nizcaya, aura vrata, zIla, saMyamAdirUpa pravRtti so vyavahAra; so terA aisA mAnanA ThIka nahIM hai; kyoMki kisI dravyabhAvakA nAma nizcaya aura kisIkA nAma vyavahAra - aisA nahIM hai| eka hI dravyake bhAvako usa svarUpa hI nirUpaNa karanA so nizcayanaya hai, upacArase usa dravyake bhAvako anyadravyake bhAvasvarUpa nirUpaNa karanA so vyavahAra hai| jaise - miTTIke ghar3eko miTTIkA ghar3A nirUpita kiyA jAya so nizcaya aura ghRtasaMyogake upacArase usIko ghRtakA ghar3A kahA jAya so vyvhaar| aise hI anyatra jaannaa| isaliye tU kisIko nizcaya mAne aura kisIko vyavahAra mAne vaha bhrama hai| tathA tere mAnanemeM bhI nizcaya-vyavahArako paraspara virodha aayaa| yadi tU apaneko siddhasamAna zuddha mAnatA hai to vratAdika kisaliye karatA hai ? yadi vratAdikake sAdhana dvArA siddha honA cAhatA hai to vartamAnameM zuddha AtmAkA anubhava mithyA huaa| isaprakAra donoM nayoMke paraspara virodha hai; isaliye donoM nayoMkA upAdeyapanA nahIM bntaa| yahA~ prazna hai ki samayasArAdimeM zuddha AtmAke anubhavako nizcaya kahA hai; vrata, tapa, saMyamAdiko vyavahAra kahA hai; usaprakAra hI hama mAnate haiM ? samAdhAna :- zuddha AtmAkA anubhava saccA mokSamArga hai, isaliye use nizcaya khaa| yahA~ svabhAvase abhinna, parabhAvase bhinna - aisA 'zuddha' zabdakA artha jaannaa| saMsArI ko siddha mAnanA - aisA bhramarUpa artha 'zuddha' zabdakA nahIM jaannaa| 1 vavahAro'bhUyattho bhUyattho desido du suddhnno| bhUyatthamassido khalu sammAiTThI havai jIvo / / 11 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 250] [ mokSamArgaprakAzaka tathA vrata, tapa Adi mokSamArga hai nahIM, nimittAdikakI apekSA upacArase inako mokSamArga kahate haiM, isaliye inheM vyavahAra kahA hai| - isaprakAra bhUtArtha-abhUtArtha mokSamArgapanese inako nizcaya-vyavahAra kahA hai; so aisA hI maannaa| parantu yaha donoM hI sacce mokSamArga haiM, ina donoMko upAdeya mAnanA; vaha to mithyAbuddhi hai| vahA~ kahatA hai ki zraddhAna to nizcayakA rakhate haiM aura pravRtti vyavahArarUpa rakhate haiM; - isa prakAra hama donoMko aMgIkAra karate haiN| so aisA bhI nahIM banatA; kyoMki nizcayakA nizcayarUpa aura vyavahArakA vyavahArarUpa zraddhAna karanA yogya hai| eka hI nayakA zraddhAna honese ekAnta mithyAtva hotA hai| tathA pravRttimeM nayakA prayojana hI nahIM hai| pravRtti to dravyakI pariNati hai; vahA~ jisa dravyakI pariNati ho usako usIkI prarUpita kare so nizcayanaya, aura usahIko anya dravyakI prarUpita kare so vyavahAranaya; - aise abhiprAyAnusAra prarUpaNase usa pravRttimeM donoM naya banate haiM; kucha pravRtti hI to nayarUpa hai nhiiN| isaliye isa prakAra bhI donoM nayoMkA grahaNa mAnanA mithyA hai| to kyA kareM ? so kahate haiM : nizcayanayase jo nirUpaNa kiyA ho use to satyArtha mAnakara usakA zraddhAna aMgIkAra karanA aura vyavahAranayase jo nirUpaNa kiyA ho use asatyArtha mAnakara usakA zraddhAna chodd'naa| yahI samayasAra kalaza meM kahA hai : sarvatrAdhyavasAnamevamakhilaM tyAjyaM yaduktaM jinai - stanmanye vyavahAra eva nikhilo'pyanyAzrayastyAjitaH / samyanizcayamekameva paramaM niSkampamAkramya kiM zuddhajJAnaghane mahimni na nije baghnanti santo dhRtim / / 173 / / artha :- kyoMki sarva hI hiMsAdi va ahiMsAdimeM adhyavasAya hai so samasta hI chor3anA - aisA jinadevoMne kahA hai| isaliye maiM aisA mAnatA hU~ ki jo parAzrita vyavahAra hai so sarva hI chur3AyA hai| santa puruSa eka parama nizcayahIko bhale prakAra niSkamparUpase aMgIkAra karake zuddhajJAnaghanarUpa nijamahimAmeM sthiti kyoM nahIM karate? bhAvArtha :- yahA~ vyavahArakA to tyAga karAyA hai, isaliye nizcayako aMgIkAra karake nijamahimArUpa pravartanA yukta hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [251 tathA SaTapAhur3ameM kahA hai : jo sutto vavahAre so joI jaggae skjjmmi| jo jaggadi vavahAre so sutto appaNe kjje|| 31 / / ( mokSapAhur3a) artha :- jo vyavahArameM sotA hai vaha yogI apane kAryameM jAgatA hai| tathA jo vyavahArameM jAgatA hai vaha apane kAryameM sotA hai| isaliye vyavahAranayakA zraddhAna chor3akara nizcayanayakA zraddhAna karanA yogya hai| vyavahAranaya svadravya-paradravyako va unake bhAvoMko va kAraNakAryAdikako kisIko kisImeM milAkara nirUpaNa karatA hai; so aise hI zraddhAnase mithyAtva hai; isaliye usakA tyAga krnaa| tathA nizcayanaya unhIMko yathAvat nirUpaNa karatA hai, kisIko kisImeM nahIM milAtA hai; so aise hI zraddhAnase samyaktva hotA hai; isaliye usakA zraddhAna krnaa| yahA~ prazna hai ki yadi aisA hai to jinamArgameM donoM nayoMkA grahaNa karanA kahA hai, so kaise? samAdhAna :- jinamArgameM kahIM to nizcayanayakI mukhyatA liye vyAkhyAna hai, use to 'satyArtha aise hI hai' - aisA jaannaa| tathA kahIM vyavahAranayakI mukhyatA liye vyAkhyAna hai, use 'aise hai nahIM, nimittAdikI apekSA upacAra kiyA hai' - aisA jaannaa| isaprakAra jAnanekA nAma hI donoM nayoMkA grahaNa hai| tathA donoM nayoMke vyAkhyAnako samAna satyArtha jAnakara 'aise bhI hai, aise bhI hai'- isaprakAra bhramarUpa pravartanase to donoM nayoMkA grahaNa karanA nahIM kahA hai| phira prazna hai ki yadi vyavahAranaya asatyArtha hai, to usakA upadeza jinamArgameM kisaliye diyA ? eka nizcayanayahIkA nirUpaNa karanA thaa| samAdhAna :- aisA hI tarka samayasArameM kiyA hai| vahA~ yaha uttara diyA hai : jaha Navi sakkamaNajjo aNajjabhAsaM viNA u gAheuM / taha vavahAreNa viNA paramatthuvaesaNamasakkaM / / 8 / / artha :- jisa prakAra anArya arthAt mlecchako mlecchabhASA binA artha grahaNa karAne meM koI samartha nahIM hai; usI prakAra vyavahArake binA paramArthakA upadeza azakya hai; isaliye vyavahArakA upadeza hai| tathA isI sUtrakI vyAkhyAmeM aisA kahA hai ki "vyavahAranayo nAnusatavya"' evaM mleccha sthAnIyatvAjjagato vyavahAranayopi mlecchabhASA sthAnIyatvena paramArthapratipAdakatvAdupanyasanIyo'tha ca brAhmaNo na mlecchitavya iti vacanAdvyavahAranayo nAnusartavya: / (samayasAra gAthA 8 kI AtmakhyAti TIkA) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 252] [mokSamArgaprakAzaka isakA artha hai :- isa nizcayako aMgIkAra karaneke liye vyavahAra dvArA upadeza dete haiM; parantu vyavahAranaya hai so aMgIkAra karane yogya nahIM hai| prazna :- vyavahAra binA nizcayakA upadeza kaise nahIM hotA? aura vyavahAranaya kaise aMgIkAra nahIM karanA ? so khiye| samAdhAna :- nizcayase to AtmA paradravyoMse bhinna, svabhAvase abhinna svayaMsiddha vastu hai; use jo nahIM pahicAnate unase isI prakAra kahate raheM taba to ve samajha nahIM paayeN| isaliye unako vyavahAranayase zarIrAdika paradravyoMkI sApekSatA dvArA nara-nArakapRthvIkAyAdirUpa jIvake vizeSa kiye - taba manuSya jIva hai, nArakI jIva hai, ityAdi prakAra sahita unheM jIvakI pahicAna huii| ___ athavA abheda vastumeM bheda utpanna karake jJAna-darzanAdi guNa-paryAyarUpa jIvake vizeSa kiye, taba jAnanevAlA jIva hai, dekhanevAlA jIva hai; - ityAdi prakAra sahita unako jIvakI pahicAna huii| ___ tathA nizcayase vItarAgabhAva mokSamArga hai; use jo nahIM pahicAnate unako aise hI kahate raheM to ve samajha nahIM paayeN| taba unako vyavahAranayase, tattvazraddhAna-jJAnapUrvaka paradravyake nimitta miTanekI sApekSatA dvArA vrata, zIla, saMyamAdirUpa vItarAgabhAvake vizeSa batalAye; taba unheM vItarAgabhAvakI pahicAna huii| isI prakAra anyatra bhI vyavahAra binA nizcayake upadezakA na honA jaannaa| tathA yahA~ vyavahArase nara-nArakAdi paryAyahIko jIva kahA, so paryAyahIko jIva nahIM mAna lenaa| paryAya to jIva-pudgalake saMyogarUpa haiN| vahA~ nizcayase jIvadravya bhinna hai, usahIko jIva maannaa| jIvake saMyogase zarIrAdikako bhI upacArase jIva kahA, so kathana mAtra hI hai, paramArthase zarIrAdika jIva hote nahIM - aisA hI zraddhAna krnaa| tathA abheda AtmAmeM jJAna-darzanAdi bheda kiye, so unheM bhedarUpa hI nahIM mAna lenA, kyoMki bheda to samajhAneke artha kiye haiN| nizcayase AtmA abheda hI hai; usahIko jIva vastu maannaa| saMjJA-saMkhyAdise bheda kahe so kathana mAtra hI haiM; paramArthase bhinna-bhinna haiM nahIM,aisA hI zraddhAna krnaa| tathA paradravyakA nimitta miTAnekI apekSAse vrata-zIla-saMyamAdikako mokSamArga kahA, so inhIMko mokSamArga nahIM mAna lenA; kyoMki paradravyakA grahaNa-tyAga AtmAke ho to AtmA paradravyakA kartA-hartA ho jaaye| parantu koI dravya kisI dravyake AdhIna hai nahIM ; isaliye AtmA apane bhAva rAgAdika haiM unheM chor3akara vItarAgI hotA hai; isaliye nizcayase vItarAgabhAva hI mokSamArga hai| vItarAgabhAvoMke aura vratAdikake kadAcit kArya-kAraNapanA hai, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [253 isaliye vratAdiko mokSamArga kahe so kathanamAtra hI hai; paramArthase bAhyakriyA mokSamArga nahIM hai- aisA hI zraddhAna krnaa| isIprakAra anyatra bhI vyavahAranayakA aMgIkAra nahIM karanA aisA jAna lenaa| yahA~ prazna hai ki vyavahAranaya parako upadezameM hI kAryakArI hai yA apanA bhI prayojana sAdhatA hai? samAdhAna :- ApabhI jaba taka nizcayase prarUpita vastuko na pahicAne taba taka vyavahAramArgase vastukA nizcaya kare; isaliye nicalI dazAmeM apaneko bhI vyavahAranaya kAryakArI hai; parantu vyavahArako upacAramAtra mAnakara usake dvArA vastuko ThIka prakAra samajhe taba to kAryakArI ho; parantu yadi nizcayavat vyavahArako bhI satyabhUta mAnakara 'vastu isa prakAra hI hai' aisA zraddhAna kare to ulaTA akAryakArI ho jaaye| yahI puruSArthasiddhayupAyameM kahA hai : abudhasya bodhanArthaM munizvarA deshyntybhuutaarthm| vyavahArameva kevalamavaiti yastasya dezanA nAsti / / 6 / / mANavaka eva siMho yathA bhavatyanavagItasiMhasya / vyavahAra eva hi tathA nizcayatAM yAtyanizcayajJasya / / 7 / / artha :- munirAja ajJAnIko samajhAneke liye asatyArtha jo vyavahAranaya usakA upadeza dete haiN| jo kevala vyavahArahIko jAnatA hai, use upadeza hI denA yogya nahIM hai| tathA jaise koI sacce siMhako na jAne use bilAva hI siMha hai; usI prakAra jo nizcayako nahIM jAne usake vyavahAra hI nizcayapaneko prApta hotA hai| yahA~ koI nirvicArI puruSa aisA kahe ki tuma vyavahArako asatyArtha-heya kahate ho; to hama vrata, zIla, saMyamAdi vyavahArakArya kisaliye kareM? - sabako chor3a deNge| usase kahate haiM ki kucha vrata, zIla, saMyamAdikakA nAma vyavahAra nahIM hai; inako mokSamArga mAnanA vyavahAra hai, use chor3ade; aura aisA zraddhAna kara ki inako to bAhya sahakArI jAnakara upacArase mokSamArga kahA hai, yaha to paradravyAzrita haiM; tathA saccA mokSamArga vItarAgabhAva hai, vaha svadravyAzrita hai| - isaprakAra vyavahArako asatyArtha-heya jaannaa| vratAdikako chor3anese to vyavahArakA heyapanA hotA nahIM hai| phira hama pUchate haiM ki vratAdikako chor3akara kyA karegA? yadi hiMsAdirUpa pravartegA to vahA~ to mokSamArgakA upacAra bhI saMmbhava nahIM hai; vahA~ pravartanese kyA bhalA hogA ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 254] [ mokSamArgaprakAzaka narakAdi prApta kregaa| isaliye aisA karanA to nirvicArIpanA hai| tathA vratAdikarUpa pariNatiko miTAkara kevala vItarAga udAsInabhAvarUpa honA bane to acchA hI hai; vaha nicalI dazAmeM ho nahIM sakatA; isaliye vratAdi sAdhana chor3akara svacchanda honA yogya nahIM hai| isaprakAra zraddhAnameM nizcayako, pravRttimeM vyavahArako upAdeya mAnanA vaha bhI mithyA bhAva hI hai| tathA yaha jIva donoM nayoMkA aMgIkAra karaneke artha kadAcit apaneko zuddha siddha samAna rAgAdi rahita kevalajJAnAdi sahita AtmA anubhavatA hai, dhyAnamudrA dhAraNa karake aise vicAroMmeM lagatA hai; so aisA Apa nahIM hai, parantu bhramase 'nizcayase maiM aisA hI hU~' aisA mAnakara santuSTa hotA hai| tathA kadAcit vacana dvArA nirUpaNa aisA hI karatA hai| parantu nizcaya to yathAvat vastuko prarUpita karatA hai| pratyakSa Apa jaisA nahIM hai vaisA apaneko mAne to nizcaya nAma kaise pAye? jaisA kevala nizcayAbhAsa vAle jIvake ayathArthapanA pahale kahA thA usI prakAra isake jaannaa| athavA yaha aisA mAnatA hai ki isa nayase AtmA aisA hai, isa nayase aisA hai| so AtmA to jaisA hai vaisA hI hai; parantu usameM naya dvArA nirUpaNa karanekA jo abhiprAya hai use nahIM phicaantaa| jaise - AtmA nizcayase to siddhasamAna kevalajJAnAdisahita, dravyakarmanokarma-bhAvakarma rahita hai. aura vyavahAranayase saMsArI matijJAnAdi sahita tathA dravyakarmanokarma-bhAvakarma sahita hai - aisA mAnatA hai; so eka AtmAke aise do svarUpa to hote nahIM hai; jisa bhAvahIkA sahitapanA usa bhAvahIkA rahitapanA eka vastumeM kaise sambhava ho ? isaliye aisA mAnanA bhrama hai| to kisa prakAra hai ? jaise - rAjA aura raMka manuSyapanekI apekSA samAna haiM; usI prakAra siddha aura saMsArI ko jIvatvapanekI apekSA samAna kahA hai| kevalajJAnAdikI apekSA samAnatA mAnI jAya, so to hai nahIM; saMsArIke nizcayase matijJAnAdika hI haiM, siddhake kevalajJAna hai| itanA vizeSa hai ki saMsArIke matijJAnAdika karmake nimittase haiM isaliye svabhAva apekSA saMsArImeM kevalajJAnakI zakti kahI jAye to doSa nahIM hai| jaise - raMka manuSyameM rAjA honekI zakti pAI jAtI hai, usI prakAra yaha zakti jaannaa| tathA dravyakarmanokarma pudgalase utpanna hue haiM, isaliye nizcayase saMsArIke bhI inakA bhinnapanA hai, parantu siddhakI bhA~ti inakA kAraNakArya apekSA sambandha bhI na mAne to bhrama hI hai| tathA bhAvakarma AtmAkA bhAva hai so nizcayase AtmAhIkA hai, parantu karmake nimittase hotA hai, isaliye vyavahArase karmakA kahA jAtA hai| tathA siddhakI bhA~ti saMsArIke bhI rAgAdika na mAnanA. unheM karmahIkA mAnanA vaha bhI bhrama hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [255 isa prakAra nayoMdvArA eka hI vastuko eka bhAva apekSA 'aisA bhI mAnanA aura aisA bhI mAnanA,' vaha to mithyAbuddhi hai; parantu bhinna-bhinna bhAvoMkI apekSA nayoMkI prarUpaNA hai - aisA mAnakara yathAsambhava vastuko mAnanA so saccA zraddhAna hai| isaliye mithyAdRSTi anekAntarUpa vastuko mAnatA hai parantu yathArtha bhAvako pahicAnakara nahIM mAna sakatA - aisA jaannaa| tathA isa jIvake vrata, zIla, saMyamAdikakA aMgIkAra pAyA jAtA hai, so vyavahArase 'ye bhI mokSake kAraNa haiM '- aisA mAnakara unheM upAdeya mAnatA hai; so jaise pahale kevala vyavahArAvalambI jIvake ayathArthapanA kahA thA vaise hI isake bhI ayathArthapanA jaannaa| tathA yaha aisA bhI mAnatA hai ki yathAyogya vratAdi kriyA to karane yogya hai; parantu isameM mamatva nahIM krnaa| so jisakA Apa kartA ho, usameM mamatva kaise nahIM kiyA jAya ? Apa kartA nahIM hai to mujhako karane yogya hai' aisA bhAva kaise kiyA ? aura yadi kartA haiM to vaha apanA karma huA, taba kartA-karma sambandha svayameva hI huA; so aisI mAnyatA to bhrama to kaise hai ? bAhya vratAdika haiM ve to zarIrAdika paradravyake Azrita haiM, paradravyakA Apa kartA hai nahIM; isaliye usameM kartRtvabuddhi bhI nahIM karanA aura vahA~ mamatva bhI nahIM krnaa| tathA vratAdikameM grahaNa-tyAgarUpa apanA zubhopayoga ho, vaha apane Azrita hai, usakA Apa kartA hai; isaliye usameM kartRtvabuddhi bhI mAnanA aura vahA~ mamatva bhI krnaa| parantu isa zubhopayogako bandhakA hI kAraNa jAnanA, mokSakA kAraNa nahIM jAnanA, kyoMki bandha aura mokSake to pratipakSIpanA hai; isaliye eka hI bhAva puNyabandhakA bhI kAraNa ho aura mokSakA bhI kAraNa ho - aisA mAnanA bhrama hai| isaliye vrata-avrata donoM vikalparahita jahA~ paradravyake grahaNa-tyAgakA kucha prayojana nahIM hai - aisA udAsIna vItarAga zuddhopayoga vahI mokSamArga hai| tathA nicalI dazAmeM kitane hI jIvoMke zubhopayoga aura zuddhopayogakA yuktapanA pAyA jAtA hai; isaliye upacArase vratAdika zubhopayogako mokSamArga kahA hai; vastukA vicAra karanepara zubhopayoga mokSakA ghAtaka hI hai; kyoMki bandhakA kAraNa vaha hI mokSakA ghAtaka hai - aisA zraddhAna krnaa| isaprakAra zuddhopayoga hI ko upAdeya mAnakara usakA upAya karanA, aura zubhopayoga-azubhopayogako heya jAnakara unake tyAgakA upAya krnaa| jahA~ zuddhopayoga na ho sake vahA~ azubhopayogako chor3akara zubhameM hI pravartana karanA, kyoMki zubhopayogakI apekSA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 256 ] [ mokSamArgaprakAzaka azubhopayogameM azuddhatAkI adhikatA hai| tathA zuddhopayoga ho taba to paradravyakA sAkSIbhUta hI rahatA hai, vahA~ to kucha paradravyakA prayojana hI nahIM hai| zubhopayoga ho vahA~ bAhya vratAdikakI pravRtti hotI hai, aura azubhopayoga ho vahA~ bAhya avratAdikakI pravRtti hotI hai; kyoMki azuddhopayogake aura paradravyakI pravRttike nimitta-naimittika sambandha pAyA jAtA hai| tathA pahale azubhopayoga chUTakara zubhopayoga ho, phira zubhopayoga chUTakara zuddhopayoga ho - aisI kramaparipATI hai| tathA koI aisA mAne ki zubhopayoga hai so zuddhopayogakA kAraNa hai; so jaise azubhopayoga chUTakara zubhopayoga hotA hai, vaise zubhopayoga chUTakara zuddhopayoga hotA hai| aisA hI kAryakAraNapanA ho, to zubhopayogakA kAraNa azubhopayoga tthhre| athavA dravyaliMgIke zubhopayoga to utkRSTa hotA hai, zuddhopayoga hotA hI nahIM; isaliye paramArthase inake kAraNakAryapanA hai nahIM / jaise rogIko bahuta roga thA, pazcAta alpa roga rahA, to vaha alpa roga to niroga honekA kAraNa hai nhiiN| itanA hai ki alpa roga rahanepara niroga honekA upAya kare to ho jAye; parantu yadi alpa rogako hI bhalA jAnakara usako rakhanekA yatna kare to niroga kaise ho? usI prakAra kaSAyIke tIvrakaSAyarUpa azubhopayoga thA, pazcAt mandakaSAyarUpa zubhopayoga huA to vaha zubhopayoga to niHkaSAya zuddhopayoga honekA kAraNa hai nhiiN| itanA hai ki zubhopayoga honepara zuddhopayogakA yatna kare to ho jAye; parantu yadi zabhopayogako hI bhalA jAnakara usakA sAdhana kiyA kare to zaddhopayoga kaise ho? isaliye mithyASTikA zubhopayoga to zuddhopayogakA kAraNa hai nahIM; samyagdRSTiko zubhopayoga honepara nikaTa zuddhopayoga prApta ho - aisI mukhyatAse kahIM zubhopayogako zuddhopayogakA kAraNa bhI kahate haiM - aisA jaannaa| tathA yaha jIva apaneko nizcaya-vyavahArarUpa mokSamArgakA sAdhaka mAnatA hai| vahA~ pUrvokta prakArase AtmAko zuddha mAnA so to samyagdarzana huA; vaisA hI jAnA so samyagjJAna huA; vaisA hI vicArameM pravartana kiyA so samyakcAritra huaa| isaprakAra to apaneko nizcayaratnatraya huA mAnatA hai; parantu maiM pratyakSa azuddha; so zuddha kaise mAnatA-jAnatAvicAratA hU~ - ityAdi vivekarahita bhramase saMtuSTa hotA hai| tathA arahaMtAdike sivA anya devAdikako nahIM mAnatA, va jainazAstrAnusAra jIvAdikake bheda sIkha liye haiM unhIMko mAnatA hai, auroMko nahIM mAnatA, vaha to samyagdarzana huA; tathA jainazAstroMke abhyAsameM bahuta pravartatA hai so samyagjJAna huA; tathA vratAdirUpa kriyAoMmeM pravartatA hai so samyakcAritra huaa| - isaprakAra apaneko vyavahAraratnatraya huA mAnatA hai| parantu vyavahAra to upacArakA nAma hai; so upacAra bhI to taba banatA hai jaba Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [257 satyabhUta nizcayaratnatrayake kAraNAdika ho| jisa prakAra nizcayaratnatraya sadha jAye usI prakAra inheM sAdhe to vyavahArapanA bhI sambhava ho; parantu ise to satyabhUta nizcayaratnatrayakI pahicAna hI huI nahIM, to yaha isaprakAra kaise sAdha sakegA? AjJAnusAra huA dekhA-dekhI sAdhana karatA hai| isaliye isake nizcaya-vyavahAra mokSamArga nahIM huaa| nizcaya-vyavahAra mokSamArgakA Age nirUpaNa kareMge, usakA sAdhana honepara hI mokSamArga hogaa| isaprakAra yaha jIva nizcayAbhAsako mAnatA-jAnatA hai; parantu vyavahAra sAdhanako bhI bhalA jAnatA hai, isaliye svacchanda hokara azubharUpa nahIM pravartatA hai, vratAdika zubhopayogarUpa pravartatA hai, isaliye antima graiveyaka paryanta padako prApta karatA hai| tathA yadi nizcayAbhAsakI prabalatAse azubharUpa pravRtti ho jAye to kugati meM bhI gamana hotA hai| pariNAmoMke anusAra phala prApta karatA hai, parantu saMsArakA hI bhoktA rahatA hai; saccA mokSamArga pAye binA siddhapadako nahIM prApta karatA hai| isaprakAra nizcayAbhAsa-vyavahArAbhAsa donoMke avalambI mithyAdRSTiyoMkA nirUpaNa kiyaa| samyaktvasanmukha mithyAdRSTi aba, samyaktvake sanmukha jo mithyAdRSTi haiM unakA nirUpaNa karate haiM : koI mandakaSAyAdikA kAraNa pAkara jJAnAvaraNAdi karmoMkA kSayopazama huA, jisase tattvavicAra karanekI zakti huI; tathA moha manda huA, jisase tattvavicArameM udyama huA, aura bAhyanimitta deva-guru-zAstrAdikakA huA, unase sacce upadezakA lAbha huaa| vahA~ apane prayojanabhUta mokSamArgake, deva-guru-dharmAdikake, jIvAditattvoMke, tathA nija-parake aura apaneko ahitakArI-hitakArI bhAvoMke - ityAdike upadezase sAvadhAna hokara aisA vicAra kiyA ki aho ! mujhe to ina bAtoM kI khabara hI nahIM, maiM bhramase bhUlakara prApta paryAya hI meM tanmaya huA; parantu isa paryAyakI to thor3e hI kAla kI sthiti hai; tathA yahA~ mujhe sarva nimitta mile haiM, isaliye mujhe ina bAtoMko barAbara samajhanA cAhiye, kyoMki inameM to merA hI prayojana bhAsita hotA hai| aisA vicArakara jo upadeza sunA usake nirdhAra karanekA udyama kiyaa| vahA~ uddeza, lakSaNanirdeza aura parIkSA dvArA unakA nirdhAra hotA hai / isaliye pahale to unake nAma sIkhe, vaha uddeza huaa| phira unake lakSaNa jAne / phira aisA sambhavita hai ki nahIM - aise vicAra sahita parIkSA karane lge| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 258] [mokSamArgaprakAzaka vahA~ nAma sIkha lenA aura lakSaNa jAna lenA yaha donoM to upadezake anusAra hote haiM- jaisA upadeza diyA ho vaisA yAda kara lenaa| tathA parIkSA karanemeM apanA viveka caahiye| so vivekapUrvaka ekAntameM apane upayogameM vicAra kare ki jaisA upadeza diyA vaisA hI hai yA anyathA hai ? vahA~ anumAnAdika pramANase barAbara smjhe| athavA upadeza to aisA hai, aura aisA na mAne to aisA hogA; so inameM prabala yukti kauna hai aura nirbala yukti kauna hai ? jo prabala bhAsita ho use satya jaane| tathA yadi upadezameM anyathA satya bhAsita ho, athavA usameM sandeha rahe, nirdhAra na ho; to jo vizeSajJa hoM unase pUche, aura ve uttara deM usakA vicAra kre| isIprakAra jabataka nirdhAra na ho tabataka prazna-uttara kre| athavA samAna buddhika dhAraka hoM unase apanA vicAra jaisA huA ho vaisA kahe aura prazna-uttara dvArA paraspara carcA kare; tathA jo praznottarameM nirUpaNa huA ho usakA ekAntameM vicAra kre| isIprakAra jabataka apane aMtaraMgameM - jaisA upadeza diyA thA vaisA hI nirNaya hokara - bhAva bhAsita na ho taba taka isIprakAra udyama kiyA kre| tathA anyamatiyoM dvArA jo kalpita tattvoMkA upadeza diyA gayA hai, usase jaina upadeza anyathA bhAsita ho va sandeha ho - taba bhI pUrvokta prakArase udyama kre| aisA udyama karanepara jaisA jinadevakA upadeza hai vaisA hI satya hai, mujhe bhI isIprakAra bhAsita hotA hai - aisA nirNaya hotA hai; kyoMki jinadeva anyathAvAdI haiM nhiiN| yahA~ koI kahe ki jinadeva yadi anyathAvAdI nahIM haiM to jaisA unakA upadeza hai vaisA hI zraddhAna kara leM, parIkSA kisaliye kareM ? samAdhAna :- parIkSA kiye binA yaha to mAnanA ho sakatA hai ki jinadevane aisA kahA hai so satya hai; parantu unakA bhAva apaneko bhAsita nahIM hogaa| tathA bhAva bhAsita huye binA nirmala zraddhAna nahIM hotA; kyoMki jisakI kisIke vacanahIse pratIti kI jAya, usake anyake bhI vacanase anyathA pratIti ho jAya; isaliye zaktiapekSA vacanase kI gaI pratIti apratItivat hai| tathA jisakA bhAva bhAsita huA ho, use aneka prakArase bhI anyathA nahIM mAnatA; isaliye bhAva bhAsita honepara jo pratIti hotI hai vahI saccI pratIti hai| yahA~ yadi kahoge ki puruSakI pramANatAse vacanakI pramANatA kI jAtI hai ? to puruSakI bhI pramANatA svayameva to nahIM hotI; usake kucha vacanoMkI parIkSA pahale kara lI jAye, taba puruSakI pramANatA hotI hai| prazna :- upadeza to aneka prakArake haiM, kisa-kisakI parIkSA kareM ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [259 samAdhAna :- upadezameM to koI upAdeya, koI heya, tathA koI jJeyatattvoMkA nirUpaNa kiyA jAtA hai| vahA~ upAdeya-heya tattvoMkI to parIkSA kara lenA, kyoMki inameM anyathApanA honese apanA burA hotA hai| upAdeyako heya mAnaleM to burA hogA, heyako upAdeya mAnaleM to burA hogaa| phira vaha kahegA - svayaM parIkSA na kI aura jinavacanahIse upAdeyako upAdeya jAne tathA heyako heya jAne to isameM kaisA burA hogA ? samAdhAna :- arthakA bhAva bhAsita huye binA vacanakA abhiprAya nahIM pahicAnA jaataa| yaha to mAnaleM ki maiM jinavacanAnusAra mAnatA hU~, parantu bhAva bhAsita hue binA anyathApanA ho jaaye| lokameM bhI naukarako kisI kAryake liye bhejate haiM; vahA~ yadi vaha usa kAryakA bhAva jAnatA ho to kAryako sudhAregA; yadi bhAva bhAsita nahIM hogA to kahIM cUka hI jaayegaa| isaliye bhAva bhAsita honeke artha heya-upAdeya tattvoMkI parIkSA avazya karanA caahiye| phira vaha kahatA hai - yadi parIkSA anyathA ho jAye to kyA kareM ? samAdhAna :- jinavacana aura apanI parIkSAmeM samAnatA ho, taba to jAne ki satya parIkSA huI hai| jabataka aisA na ho tabataka jaise koI hisAba karatA hai aura usakI vidhi na mile tabataka apanI cUkako DhU~DhatA hai; usI prakAra yaha apanI parIkSAmeM vicAra kiyA kre| tathA jo jJeyatattva haiM unakI parIkSA ho sake to parIkSA kare; nahIM to yaha anumAna kare ki jo heya-upAdeya tattva hI anyathA nahIM kahe, to jJeyatattvoMko anyathA kisaliye kaheMge? jaise- koI prayojanarUpa kAryoM meM bhI jhUTha nahIM bolatA, vaha aprayojana jhUTha kyoM bolegA? isaliye jJeyatattvoMkA svarUpa parIkSA dvArA bhI athavA AjJAse jaane| yadi unakA yathArtha bhAva bhAsita na ho to bhI doSa nahIM hai| isIliye jainazAstroMmeM jahA~ tattvAdikakA nirUpaNa kiyA; vahA~ to hetu, yukti Adi dvArA jisa prakAra use anumAnAdise pratIti Aye usIprakAra kathana kiyA hai| tathA triloka, guNasthAna, mArgaNA, purANAdikake kathana AjJAnusAra kiye haiN| isaliye heyopAdeya tattvoMkI parIkSA karanA yogya hai| vahA~ jIvAdika dravyoM va tattvoMko tathA sva-parako phicaannaa| tathA tyAgane yogya mithyAtva-rAgAdika aura grahaNa karane yogya samyagdarzanAdikakA svarUpa phicaannaa| tathA nimitta-naimittikAdika jaise haiM, vaise phicaannaa| - ityAdi mokSamArgameM jinake jAnanese pravRtti hotI hai unheM avazya jaannaa| so inakI to parIkSA krnaa| sAmAnyarUpase kisI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 260 ] [ mokSamArgaprakAzaka hetu - yukti dvArA inako jAnanA, va pramANa - naya dvArA jAnanA, va nirdeSa - svAmitvAdise aura sat-saMkhyAdise inake vizeSa jAnanA / jaisI buddhi ho jaisA nimitta bane, usI prakAra inako sAmAnya-vizeSarUpase pahicAnanA / tathA isa jAnane upakArI guNasthAna-mArgaNAdika va purANAdika va vratAdika - kriyAdikakA bhI jAnanA yogya hai| yahA~ jinakI parIkSA ho sake unakI parIkSA karanA, na ho sake unakI AjJAnusAra jAnakArI karanA / isaprakAra isa jAnaneke artha kabhI svayaM hI vicAra karatA hai, kabhI zAstra par3hatA hai, kabhI sunatA hai, kabhI abhyAsa karatA hai, kabhI praznottara karatA hai, ityAdirUpa pravartatA hai| apanA kArya karanekA isako harSa bahuta hai, isaliye antaraMga prItise usakA sAdhana karatA hai| isaprakAra sAdhana karate hue jaba taka (1) saccA tattvazraddhAna na ho, (2) -- yaha isIprakAra hai' - aisI pratIti sahita jIvAditattvoMkA svarUpa Apako bhAsita na ho, (3) jaise paryAyameM ahaMbuddhi hai vaise kevala AtmAmeM ahaMbuddhi na Aye, (4) hita-ahitarUpa apane bhAvoMko na pahicAne - tabataka samyaktvake sanmukha mithyAdRSTi hai / yaha jIva thor3e hI kAlameM samyaktvako prApta hogA; isI bhavameM yA anya paryAyameM samyaktvako prApta kregaa| isa bhavameM abhyAsa karake paralokameM tiryaMcAdi gatimeM bhI jAye to vahA~ saMskArake balase deva-guru-zAstrake nimitta binA bhI samyaktva ho jAye, kyoMki aise abhyAsake balase mithyAtvakarmakA anubhAga hIna hotA hai| jahA~ usakA udaya na ho vahIM samyaktva ho jAtA hai| " mUlakAraNa yahI hai / devAdikakA to bAhya nimitta hai; so mukhyatAse to inake nimittase hI samyaktva hotA hai; tAratamyase pUrva abhyAsa - saMskArase varttamAnameM inakA nimitta na ho to bhI samyaktva ho sakatA hai / siddhAntameM " tannisargAdadhigamAdvA " ( tattvArthasUtra 1 - 3 ) aisA sUtra hai| isakA artha yaha hai ki vaha samyagdarzana nisarga athavA adhigamase hotA hai| vahA~ devAdika bAhyanimittake binA ho use nisargase huA kahate haiM; devAdikake nimittase ho, use adhigamase huA kahate haiN| dekho tattvavicArakI mahimA ! tattvavicArarahita devAdikakI pratIti kare, bahuta zAstroMkA abhyAsa kare, vratAdika pAle, tapazcaraNAdi kare, usako to samyaktva honekA adhikAra nahIM ; aura tattvavicAravAlA inake binA bhI samyaktvakA adhikArI hotA hai| tathA kisI jIvako tattvavicAra honeke pahile koI kAraNa pAkara devAdikakI pratIti ho, va vrata-tapakA aMgIkAra ho, pazcAt tattvavicAra kare; parantu samyaktvakA adhikArI tattvavicAra honepara hI hotA hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [261 tathA kisIko tattvavicAra honeke pazcAt tattvapratIti na honese samyaktva to nahIM huA aura vyavahAradharmakI pratIti-ruci hogaI, isaliye devAdikakI pratIti karatA hai va vratatapako aMgIkAra karatA hai| kisIko devAdikakI pratIti aura samyaktva yugapat hote haiM tathA vrata-tapa samyaktvake sAtha bhI hote haiM aura pahale pIche bhI hote haiN| devAdikakI pratItikA to niyama hai, usake binA samyaktva nahIM hotA; vratAdikakA niyama hai nhiiN| bahuta jIva to pahale samyaktva ho pazcAtahI vratAdikako dhAraNa karate haiM, kinhIM ko yugapat bhI ho jAte haiN| isaprakAra yaha tattvavicAravAlA jIva samyaktvakA adhikArI hai; paranta usake samyaktva ho hI ho, aisA niyama nahIM hai; kyoMki zAstrameM samyaktva honese pUrva paMcalabdhiyokA honA kahA hai| pA~ca labdhiyoMkA svarUpa kSayopazama , vizuddha , dezanA , prayogya, krnn| vahA~ jisake honepara tattvavicAra ho sake - aisA jJAnAvaraNAdi karmoMkA kSayopazama ho arthAta udayakAlako prApta sarvaghAtI spardhakoMke niSekoMke udayakA abhAva so kSaya, tathA anAgatakAlameM udaya Ane yogya unhIMkA sattArUpa rahanA so upazama- aisI dezaghAtI spardhakoMke udaya sahita karmoMkI avasthA usakA nAma kSayopazama hai; usakI prApti so kSayopazamalabdhi hai| tathA mohakA manda udaya Anese mandakaSAyarUpa bhAva hoM ki jahA~ tattvavicAra hosake so vizuddhalabdhi hai| tathA jinadevake upadiSTa tattvakA dhAraNa ho, vicAra ho, so dezanAlabdhi hai| jahA~ narakAdimeM upadezakA nimitta na ho vahA~ vaha pUrva saMskArase hotI hai| tathA karmoMkI pUrvasattA aMta: kor3Akor3I sAgara pramANa raha jAye aura navIna bandha aMtaH kor3Akor3I pramANa usake saMkhyAtaveM bhAgamAtra ho, vaha bhI usa labdhikAlase lagAkara kramaza: ghaTatA jAye aura kitanI hI pApaprakRtiyoMkA bandha miTatA jAye - ityAdi yogya avasthAkA honA so prayogyalabdhi hai| __ so ye cAroM labdhiyA~ bhavya yA abhavyake hotI haiN| ye cAra labdhiyA~ honeke bAda samyaktva ho to ho na ho to nahIM bhI ho - aisA 'labdhisAra' meM kahA hai| isaliye usa tattvavicAravAleko samyaktva honekA niyama nahIM hai| jaise - kisIko hitakI zikSA dI, use jAnakara vaha vicAra kare ki yaha jo zikSA dI so kaise hai ? pazcAta vicAra karanepara usako 1 labdhisAra, gAthA 3 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 262] [mokSamArgaprakAzaka 'aise hI hai'- aisI usa zikSAkI pratIti ho jAye; athavA anyathA vicAra ho yA anya vicArameM lagakara usa zikSAkA nirdhAra na kare to pratIti nahIM bhI ho; usI prakAra zrIgurune tattvopadeza diyA, use jAnakara vicAra kare ki yaha upadeza diyA so kisa prakAra hai ? pazcAt vicAra karane para usako 'aisA hI hai'- aisI pratIti ho jAye; athavA anyathA vicAra ho yA anya vicArameM lagakara usa upadezakA nirdhAra na kare to pratIti nahIM bhI ho| so mUlakAraNa mithyAtvakarma hai; usakA udaya miTe to pratIti ho jAye, na miTe to nahIM ho; aisA niyama hai| usakA udyama to tattvavicAra karanA mAtra hI hai| tathA pA~cavI karaNalabdhi honepara samyaktva ho hI ho - aisA niyama hai| so jisake pahale kahI huI cAra labdhiyA~ to huI hoM aura aMtarmuhUrta pazcAta jisake samyaktva honA ho usI jIvake karaNalabdhi hotI hai| so isa karaNalabdhivAleke buddhipUrvaka to itanA hI udyama hotA hai ki usa tattvavicArameM upayogako tadrUpa hokara lagAye, usase samaya-samaya pariNAma nirmala hote jAte haiN| jaise - kisIke zikSAkA vicAra aisA nirmala hone lagA ki jisase usako zIghra hI usakI pratIti ho jAyegI; usI prakAra tattvopadezakA vicAra aisA nirmala hone lagA ki jisase usako zIghra hI usakA zraddhAna ho jaayegaa| tathA ina pariNAmoMkA tAratamya kevalajJAna dvArA dekhA, usakA nirUpaNa karaNAnuyogameM kiyA hai| isa karaNalabdhike tIna bheda haiM - adhaHkaraNa, apUrvakaraNa, anivRttikrnn| inakA vizeSa vyAkhyAna to labdhisAra zAstrameM kiyA hai vahA~se jaannaa| yahA~ saMkSepameM kahate haiN| trikAlavartI sarva karaNalabdhivAle jIvoMke pariNAmoMkI apekSA ye tIna nAma haiN| vahA~ karaNa nAma to pariNAmoMkA hai| jahA~ pahale aura pichale samayoMke pariNAma samAna hoM so adhaHkaraNa hai| jaise - kisI jIvake pariNAma usa karaNake pahale samayameM alpa vizuddhatAsahita hue, pazcAt samayasamaya anantagunI vizuddhatAse bar3hate gaye, tathA usake dvitIya-tRtIya Adi samayoMmeM jaise pariNAma hoM vaise kinhIM anya jIvoMke prathama samayameM hI ho aura unake usase samaya-samaya anantagunI vizuddhatAse bar3hate hoM - isaprakAra adhaHpravRttikaraNa jaannaa| tathA jisameM pahale aura pichale samayoMke pariNAma samAna na hoM, apUrva hI hoM, vaha apUrvakaraNa hai| jaise ki usa karaNake pariNAma jaise pahale samayameM ho vaise kisI bhI jIvake labdhisAra, gAthA 35 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [263 dvitIyAdi samayoMmeM nahIM hote, bar3hate hI hote haiM; tathA yahA~ adhaHkaraNavat jina jIvoMke karaNakA pahalA samaya hI ho, una aneka jIvoMke pariNAma paraspara samAna bhI hote haiM aura adhika-hIna vizuddhatA sahita bhI hote haiM; parantu yahA~ itanA vizeSa huA ki isakI utkRSTatAse bhI dvitIyAdi samayavAle ke jaghanya pariNAma bhI anantagunI vizuddhatA sahita hI hote haiN| isIprakAra jinheM karaNa prArambha kiye dvitIyAdi samaya hue hoM unake usa samayavAloMke pariNAma to paraspara samAna yA asamAna hote haiM; parantu Uparake samayavAloMke pariNAma usa samaya samAna sarvathA nahIM hote, apUrva hI hote, isaprakAra apUrvakaraNa jaannaa| tathA jisameM samAna samayavartI jIvoMke pariNAma samAna hI hote haiM, nivRtti arthAta paraspara bheda usase rahita hote haiM; jaise usa karaNake pahale samayameM sarva jIvoMke pariNAma paraspara samAna hI hote haiM, usI prakAra dvitIyAdi samayoMmeM paraspara samAnatA jAnanA; tathA prathamAdi samayavAloMse dvitIyAdi samayavAloMke anantagunI vizuddhatA sahita hote haiN| isaprakAra anivRttikaraNa jaannaa| isa prakAra ye tIna karaNa jaannaa| vahA~ pahale antarmuhUrta kAlaparyanta adhaHkaraNa hotA hai| vahA~ cAra Avazyaka hote haiMsamaya-samaya anantagunI vizuddhatA hotI hai; tathA eka (-eka) antarmuhUrtase navIna bandhakI sthiti ghaTatI jAtI hai, so sthitibandhApasaraNa hai; tathA prazasta prakRtiyoMkA anubhAga samayasamaya anantagunA bar3hatA hai; aura aprazasta prakRtiyoMkA anubhAga-bandha samaya-samaya anantaveM bhAga hotA hai- isaprakAra cAra Avazyaka hote haiN| vahA~ pazcAt apUrvakaraNa hotA hai| usakA kAla adhaHkaraNake kAlake saMkhyAtaveM bhAga hai| usameM ye Avazyaka aura hote haiM- eka-eka antarmuhUrtase sattAbhUta pUrvakarmakI sthiti thI, samae samae bhiNNA bhAvA tamhA apuvvakaraNo hu / / 36 / / (labdhisAra) jamhA uvarimabhAvA heTThimabhAvehiM Natthi sarisattaM / tamhA bidiyaM karaNaM apuvvakaraNetti NiddiTuM / / 51 / / (labdhisAra) karaNaM pariNAmoM apuvvANi ca tANi karaNANi ca apuvvakaraNANi, asamAnapariNAmA tti jaM uttaM hodi|| (dhavalA 1-9-8-4) 2 egasamae vasa'tANaM jIvANaM pariNAmehi Na vijjade NiyaTTI NivvittI jattha te aNiyaTTIpariNAmA / (dhavalA 1-9-8-4) ekkamhi kAlasamaye saMThANAdIhiM jaha NivaTThati / Na NivaTuMti tahA viya pariNAmehiM miho jehiM / / 56 / / (gommaTasAra jIvakANDa) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 264] [mokSamArgaprakAzaka usako ghaTAtA hai so sthitikANDakaghAta hai; tathA usase choTe eka-eka antarmuhUrtase pUrvakarmake anubhAgako ghaTAtA hai so anubhAgakANDakaghAta hai; tathA guNazreNIke kAlameM kramazaH asaMkhyAtagune pramANasahita karmoMkI nirjarAke yogya karatA hai so guNazreNI nirjarA hai| tathA guNasaMkramaNa yahA~ nahIM hotA , parantu anyatra apUrvakaraNa ho vahA~ hotA hai| isaprakAra apUrvakaraNa honeke pazcAt anivRttikaraNa hotA hai| usakA kAla apUrvakaraNake bhI saMkhyAtaveM bhAga hai| usameM pUrvokta Avazyaka sahita kitanA hI kAla jAneke bAda antarakaraNa karatA hai, jo anivRttikaraNake kAla pazcAt udaya Ane yogya aise mithyAtvakarmake muhUrtamAtra niSeka unakA abhAva karatA hai; una paramANuoMko anya sthitirUpa pariNamita karatA hai| tathA antarakaraNa karaneke pazcAt upazamakaraNa karatA hai| antarakaraNa dvArA abhAvarUpa kiye niSekoMke UparavAle jo mithyAtvake niSeka haiM unako udaya Aneke ayogya banAtA hai| ityAdika kriyA dvArA anivRttikaraNake antasamayake anantara jina niSekoMkA abhAva kiyA thA, unakA kAla Aye, taba niSekoMke binA udaya kisakA AyegA? isaliye mithyAtvakA udaya na honese prathamopazama samyaktva kI prApti hotI hai| anAdi mithyAdRSTike samyaktva mohanIya aura mizra mohanIyakI sattA nahIM hai, isaliye vaha eka mithyAtvakarmakA hI upazama karake upazama samyagdRSTi hotA hai| tathA koI jIva samyaktva pAkara phira bhraSTa hotA hai, usakI dazA bhI anAdi mithyAdRSTi jaisI ho jAtI hai| yahA~ prazna hai ki parIkSA karake tattvazraddhAna kiyA thA, usakA abhAva kaise ho? samAdhAna :- jaise kisI puruSako zikSA dii| usakI parIkSA dvArA use 'aise hI hai' - aisI pratIti bhI AyI thI; pazcAt kisI prakArase anyathA vicAra huA, isaliye usa zikSAmeM saMdeha huA ki isaprakAra hai yA isaprakAra ? athavA 'na jAne kisa prakAra hai ?' athavA usa zikSAko jhUTha jAnakara usase viparItatA huI taba use apratIti huI aura usake usa zikSAkI pratItikA abhAva hogyaa| athavA pahale to anyathA pratIti thI hI , bIcameM zikSAke vicArase yathArtha pratIti huI thI; parantu usa zikSAkA vicAra kiye bahuta kAla ho kimaMtarakaraNaM NAma? vivakkhiyakammANaM heTThimovarimaTTidIo mottUNa majjhe antomuhuttamettANaM chidINaM pariNAmaviseseNa NisegANamabhAvIkaraNamaMtarakaraNamidi bhaNNade / / (jayadhavalA, a0 pa0 953) artha :- antarakaraNakA kyA svarUpa hai? uttara :- vivakSitakarmokI adhastana aura uparima sthitiyoMko chor3akara madhyavartI aMtarmuhUrtamAtra sthitiyoMke niSekoMkA pariNAma vizeSake dvArA abhAva karaneko antarakaraNa kahate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [265 gayA, taba use bhUlakara jaisI pahale anyathA pratIti thI vaisI hI svayameva ho gii| taba usa zikSAkI pratItikA abhAva ho jAtA hai| athavA yathArtha pratIti pahale to kI - pazcAt na to koI anyathA vicAra kiyA, na bahata kAla haA; parantu vaise hI karmodayase honahArake anusAra svayameva hI usa pratItikA abhAva hokara anyathApanA huaa| aise aneka prakArase usa zikSAkI yathArtha pratIti kA abhAva hotA hai| usI prakAra jIvako jinadevakA tattvAdirUpa upadeza huA; usakI parIkSA karake use aise hI hai' aisA zraddhAna huA, pazcAt jaise pahale kahe the vaise aneka prakArase usa yathArtha zraddhAnakA abhAva hotA hai| yaha kathana sthUlarUpase batalAyA hai; tAratamyase to kevalajJAnameM bhAsita hotA hai ki isa samaya zraddhAna hai aura isa samaya nahIM hai'; kyoMki yahA~ mUlakAraNa mithyAtva karma hai| usakA udaya ho taba to anya vicArAdi kAraNa mileM yA na mileM, svayameva samyak zraddhAnakA abhAva hotA hai| aura usakA udaya na ho taba anya kAraNa mileM yA na mileM, svayameva samyak zraddhAna ho jAtA hai| so aisI aMtaraMga samaya-samaya sambandhI sUkSmadazA kA jAnanA chadmasthako nahIM hotA , isaliye ise apanI mithyA-samyak zraddhAnarUpa avasthAke tAratamyakA nizcaya nahIM ho sakatA; kevalajJAnameM bhAsita hotA hai| - isa apekSA guNasthAnoMkA palaTanA zAstrameM kahA hai| isa prakAra jo samyaktvase bhraSTa ho use sAdimithyAdRSTi kahate haiM - use bhI punaH samyaktvakI prAptimeM pUrvokta pA~ca labdhiyA~ hotI haiM vizeSa itanA ki yahA~ kisI jIvake darzanamohakI tInaprakRtiyoMkI sattA hotI hai, so tInoMkA upazama karake prathamopazama samyaktvI hotA hai| athavA kisIke samyaktva mohanIyakA udaya AtA hai, do prakRtiyoMkA udaya nahIM hotA, vaha kSayopazama samyaktvI hotA hai; usake guNazreNI Adi kriyA nahIM hotI tathA anivRttikaraNa nahIM hotaa| tathA kisIko mizramohanIyakA udaya AtA hai, doprakRtiyoMkA udaya nahIM hotA, vaha mizra guNasthAnako prApta hotA hai, usake karaNa nahIM hote| - isa prakAra sAdi mithyAdRSTike mithyAtva chUTane para dazA hotI hai| kSAyika samyaktvako vedaka samyagdRSTi hI prApta karatA hai, isaliye usakA kathana yahA~ nahIM kiyA hai| isaprakAra sAdi mithyAdRSTikA jaghanya to madhyama antarmuhUrtamAtra, utkRSTa kiMcit nyUna arddhapudgalaparAvartanamAtra kAla jaannaa| dekho, pariNAmoMkI vicitratA! koI jIva to gyArahaveM guNasthAnameM yathAkhyAtacAritra prApta karake puna: mithyAdRSTi hokara kiMcit nyUna arddhapudgalaparAvartana kAla paryanta saMsArameM rulatA hai, aura koI nitya nigodase nikalakara manuSya hokara mithyAtva chUTane ke Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 266] [mokSamArgaprakAzaka pazcAt antarmuhUrtameM kevalajJAna prApta karatA hai| aisA jAnakara apane pariNAma bigar3anekA bhaya rakhanA aura unake sudhAranekA upAya krnaa| tathA usa sAdi mithyAdRSTike thor3e kAla mithyAtvakA udaya rahe to bAhya jainIpanA naSTa nahIM hotA, va tattvoMkA azraddhAna vyakta nahIM hotA, va vicAra kiye binA hI va thor3e vicArahIse punaH samyaktvakI prApti ho jAtI hai| tathA bahuta kAla taka mithyAtvakA udaya rahe to jaisI anAdi mithyAdRSTikI dazA hotI hai vaisI isakI bhI dazA hotI hai| gRhIta mithyAtvako bhI vaha grahaNa karatA hai aura nigodAdimeM bhI rulatA hai| isakA koI pramANa nahIM hai| tathA koI jIva samyaktvase bhraSTa hokara sAsAdana hotA hai aura vahA~ jaghanya eka samaya utkRSTa chaha AvalI pramANa kAla rahatA hai| usake pariNAmakI dazA vacana dvArA kahanemeM nahIM aatii| sUkSmakAla mAtra kisI jAtike kevalajJAnagamya pariNAma hote haiN| vahA~ anantAnubandhIkA to udaya hotA hai, mithyAtvakA udaya nahIM hotaa| so Agama pramANase usakA svarUpa jaannaa| tathA koI jIva samyaktvase bhraSTa hokara mizraguNasthAnako prApta hotA hai| vahA~ mizramohanIyakA udaya hotA hai, isakA kAla madhyama antarmuhartamAtra hai| so isakA bhI kAla thor3A hai, isaliye isake bhI pariNAma kevalajJAnagamya haiN| yahA~ itanA bhAsita hotA hai ki jaise kisIko zikSA dI; use vaha kucha satya aura kucha asatya eka hI kAlameM mAne; usIprakAra tattvoMkA zraddhAna-azraddhAna eka hI kAlameM ho mizradazA hai| kitane hI kahate haiM - 'hameM to jinadeva tathA anya deva sarva hI vandana karane yogya haiM' - ityAdi mizrazraddhAnako mizraguNasthAna kahate haiM, so aisA nahIM hai; yaha to pratyakSa mithyAtvadazA hai| vyavahArarUpa devAdikakA zraddhAna honepara bhI mithyAtva rahatA hai, taba isake to deva-kudevakA kucha nirNaya hI nahIM hai; isaliye isake to yaha vinaya mithyAtva pragaTa hai - aisA jaannaa| isaprakAra samyaktvake sanmukha mithyAdRSTiyoMkA kathana kiyA, prasaMga pAkara anya bhI kathana kiyA hai| isaprakAra jainamatavAle mithyAdRSTiyoMke svarUpakA nirUpaNa kiyaa| yahA~ nAnAprakArake mithyAdRSTiyoMkA kathana kiyA hai| usakA prayojana yaha jAnanA ki unaprakAroMko pahicAnakara apanemeM aisA doSa ho to use dUra karake samyazraddhAnI honA, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates sAtavA~ adhikAra] [267 auroMke hI aise doSa dekha-dekhakara kaSAyI nahIM honA; kyoMki apanA bhalA-burA to apane pariNAmoMse hai| auroMko to rucivAna dekhe to kucha upadeza dekara unakA bhI bhalA kreN| isaliye apane pariNAma sudhAranekA upAya karanA yogya hai; sarva prakArake mithyAtvabhAva chor3akara samyagdRSTi honA yogya hai; kyoMki saMsArakA mUla mithyAtva hai, mithyAtvake samAna anya pApa nahIM hai| eka mithyAtva aura usake sAtha anantAnubandhIkA abhAva honepara ikatAlIsa prakRtiyoMkA to bandha hI miTa jAtA hai, sthiti aMtaHkor3Akor3I sAgarakI raha jAtI hai, anubhAga thor3A hI raha jAtA hai, zIghra hI mokSapadako prApta karatA hai| tathA mithyAtvakA sadabhAva rahane para anya aneka upAya karane para bhI mokSamArga nahIM hotaa| isaliye jisa-tisa upAyase sarvaprakAra mithyAtvakA nAza karanA yogya hai| iti zrI mokSamArgaprakAzaka nAmaka zAstrameM jainamatavAle mithyAdRSTiyoMkA nirUpaNa jisameM huA aisA [ sAtavA~ ] adhikAra sampUrNa huA / / 7 / / 141 prakRtiyoM ke nAma mithyAtva sambandhI 16 : mithyAtva, haMDakasaMsthAna, napuMsakaveda, narakagati, narakagatyAnupUrvI, narakAyu, asaMprAptAsRpAtikAsaMhanana, jAti 4 ( ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya) , sthAvara, AtApa, sUkSma, aparyApta, saadhaarnn| anantAnubandhI sambandhI 25 : anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha; styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, durbhaga, dusvara, anAdeya, aprazastavihAyogati, strIveda, nIcagotra, tiryaggati, tiryaggatyAnapUrvI, tiryagAya, udyota, saMsthAna 4 (nyagrodha, svAti, kubjaka, vAmana), saMhanana 4 ( vajranArAca, nArAca, ardhanArAca, aura kiilit)| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra upadezakA svarUpa aba mithyAdRSTi jIvoMko mokSamArgakA upadeza dekara unakA upakAra karanA yahI uttama upakAra hai| tIrthaMkara, gaNadharAdhika bhI aisA hI upakAra karate haiM; isaliye isa zAstrameM bhI unhIMke upadezAnusAra upadeza dete haiN| vahA~ upadezakA svarUpa jAnaneke artha kucha vyAkhyAna karate haiM; kyoMki upadezako yathAvat na pahacAne to anyathA mAnakara viparIta prarvatana kre| isaliye upadezakA svarUpa kahate haiN| jinamata meM upadeza cAra anuyogoMke dvArA diyA hai| prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga, dravyAnuyoga - yaha cAra anuyoga haiN| vahA~ tIrthaMkara-cakravartI Adi mahAna puruSoMke caritrakA jisameM nirUpaNa kiyA ho vaha prathamAnuyoga hai| tathA guNasthAnamArgaNAdirUpa jIvakA va karmokA va trilokAdikakA jisameM nirUpaNa ho vaha karaNAnuyoga' hai| tathA gRhastha-munike dharma AcaraNa karanekA jisameM nirUpaNa ho vaha caraNAnuyoga' hai| tathA Sadravya, saptatattvAdikakA va sva-para-bheda vijJAnAdikakA jisameM nirUpaNa ho vaha dravyAnuyoga hai| anuyogoM kA prayojana aba inakA prayojana kahate haiM : prathamAnuyogakA prayojana prathamAnuyogameM to saMsAra kI vicitratA, puNya-pApakA phala, mahantapuruSoMkI pravRtti ityAdi nirUpaNase jIvoM ko dharmameM lagAyA hai| jo jIva tucchabuddhi hoM ve bhI usase dharma sanmukha hote haiM; kyoMki ve jIva sUkSma nirUpaNako nahIM pahicAnate, laukika kathAoMko jAnate haiM, vahA~ unakA upayoga lagatA hai| tathA prathamAnuyogameM laukika pravRttirUpa hI nirUpaNa honese use ve bhalI-bhA~ti samajha jAte haiN| tathA lokameM to rAjAdikakI kathAoMmeM 'ratnakaraNDa 2-2; ratnakaraNDa 2-3; ratnakaraNDa 2-4; ratnakaraNDa 2-5 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [269 pApakA poSaNa hotA hai| yahA~ mahantapuruSa rAjAdikakI kathAe~ to haiM, parantu prayojana jahA~tahA~ pApako chur3A kara dharmameM lagAnekA pragaTa karate haiM; isaliye ve jIva kathAoMke lAlacase to unheM par3hate-sunate haiM aura phira pApako burA, dharmako bhalA jAnakara dharmameM rucivaMta hote isaprakAra tucchabuddhioMko samajhAne ke liye yaha anuyoga hai| 'prathama' arthAt 'avyutpanna mithyAdRSTi', unake artha jo anuyoga so prathamAnuyoga hai| aisA artha gommaTasAra kI TIkAmeM ' kiyA hai| tathA jina jIvoMke tattvajJAna huA ho, pazcAt isa prathamAnuyoga ko par3heM-suneM to unheM yaha usake udAharaNarUpa bhAsita hotA hai| jaise - jIva anAdinidhana hai, zarIrAdika saMyogI padArtha haiM, aisA yaha jAnatA thaa| tathA purANoMmeM jIvoMke bhavAntara nirUpita kiye haiM, ve usa jAnane ke udAharaNa hue| tathA zubha-azubha zuddhopayogako jAnatA thA, vaha usake phalako jAnatA thaa| purANoMmeM una upayogoMkI pravRtti aura unakA phala jIvake huA so nirUpaNa kiyA hai, vahI usa jAnane kA udAharaNa huaa| isIprakAra anya jaannaa| yahA~ udAharaNa kA artha yaha hai ki jisa prakAra jAnatA thA, usIprakAra vahA~ kisI jIva ke avasthA huI - isaliye yaha usa jAnane kI sAkSI huii| tathA jaise koI subhaTa hai - vaha subhaToMkI prazaMsA aura kAyaroMkI nindA jisameM ho aisI kinhIM purANa-puruSoMkI kathA sunanese subhaTapanemeM ati utsAhavAna hotA hai; usI prakAra dharmAtmA hai - vaha dharmAtmAoMkI prazaMsA aura pApiyoMkI nindA jisameM ho aisI kinhIM purANa-puruSoMkI kathA sunanese dharmameM ati utsAhavAna hotA hai| isaprakAra yaha prathamAnuyogakA prayojana jaannaa| karaNAnuyogakA prayojana tathA karaNAnuyogameM jIvoMke va karmoM ke vizeSa tathA trilokAdikakI racanA nirUpita karake jIvoMko dharmameM lagAyA hai| jo jIva dharmameM upayoga lagAnA cAhate haiM ve jIvoMke guNasthAna-mArgaNA Adi vizeSa tathA karmoM ke kAraNa-avasthA-phala kisa-kisake kaise-kaise pAye jAte haiM ityAdi vizeSa tathA trilokameM naraka svargAdike ThikAne pahicAna kara pApase vimukha hokara dharmameM lagate haiM tathA aise vicArameM upayoga rama jAye taba pApa-pravRtti chUTakara svayameva tatkAla dharma utpanna hotA hai; usa abhyAsase tattvajJAnakI bhI prApti zIghra hotI hai| prathamaM mithyAdRSTimavatikamavyutpannaM vA pratipAdyamAzritya pravRtto'nuyogo'dhikAraH prathamAnuyoga / [ jI 0 pra0 TI0 gA 0 361-62] Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 270] [ mokSamArgaprakAzaka tathA aisA sUkSma yathArtha kathana jinamatameM hI hai, anyatra nahIM hai; isaprakAra mahimA jAnakara jinamatakA zraddhAnI hotA hai| tathA jo jIva tattvajJAnI hokara isa karaNAnuyogakA abhyAsa karate haiM, unheM yaha usake vizeSaNarUpa bhAsita hotA hai| jo jIvAdi tattvoMko Apa jAnatA hai, unhIMke vizeSa karaNAnuyogameM kiye haiM; vahA~ kitane hI vizeSaNa to yathAvat nizcayarUpa haiM, kitane hI upacAra sahita vyavahArarUpa haiM, kitane hI dravya-kSetra-kAla bhAvAdikake svarUpa pramANAdirUpa haiM, kitane hI nimitta AzrayAdi apekSA sahita haiM, - ityAdi aneka prakArake vizeSaNa nirUpita kiye haiM, unheM jyoMkA tyoM mAnatA huA usa karaNAnuyogakA abhyAsa karatA hai| isa abhyAsase tattvajJAna nirmala hotA hai| jaise - koI yaha to jAnatA thA ki yaha ratna hai; parantu usa ratnake bahuta se vizeSa jAnane para nirmala ratna kA pArakhI hotA hai; usI prakAra tattvoMko jAnatA thA ki yaha jIvAdika haiM, parantu una tattvoMke bahuta vizeSa jAne to nirmala tattvajJAna hotA hai| tattvajJAna nirmala hone para Apa hI vizeSa dharmAtmA hotA hai| tathA anya ThikAne upayoga ko lagAye to rAgAdikakI vRddhi hotI hai, aura yoga nirantara ekAgra nahIM rahatA: isaliye jJAnI isa karaNAnayoga ke abhyAsama upayogako lagAtA hai, usase kevalajJAna dvArA dekhe gaye padArthoMkA jAnapanA isake hotA hai; pratyakSa-apratyakSahIkA bheda hai, bhAsita honemeM viruddhatA nahIM hai| isa prakAra yaha karaNAnuyogakA prayojana jaannaa| 'karaNa' arthAt gaNita kAryake kAraNarUpa sUtra, unakA jisameM 'anuyoga'- adhikAra ho vaha karaNAnuyoga hai| isameM gaNita varNana kI mukhyatA hai - aisA jaannaa| caraNAnuyogakA prayojana aba caraNAnuyogakA prayojana kahate haiN| caraNAnuyogameM nAnAprakAra dharmake sAdhana nirUpita karake jIvoM ko dharmameM lagAte haiN| jo jIva hita-ahita ko nahIM jAnate, hiMsAdika pApa kAryoMmeM tatpara ho rahate haiM; unheM jisaprakAra pApakAryoMko chor3akara dharmakAryoM meM lageM, usa prakAra upadeza diyA hai; use jAnakara jo dharma AcaraNa karaneko sanmukha hue, ve jIva gRhasthadharma va munidharma kA vidhAna sunakara Apase jaisA sadhe vaise dharma-sAdhanameM lagate haiN| aise sAdhana se kaSAya manda hotI hai aura usake phalameM itanA to hotA hai ki kugatimeM duHkha nahIM pAte, kintu sugati meM sukha prApta karate haiM; tathA aise sAdhana se jinamatakA nimitta banA rahatA hai, vahA~ tattvajJAnakI prApti honA ho to hojAtI hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [271 tathA jo jIva tattvajJAnI hokara caraNAnuyogakA abhyAsa karate haiM, unheM yaha sarva AcaraNa apane vItarAgabhAvake anusAra bhAsita hote haiN| ekadeza va sarvadeza vItarAgatA honepara aisI zrAvakadazA-munidazA hotI hai; kyoMki inake nimitta-naimittikapanA pAyA jAtA hai| aisA jAnakara zrAvaka-munidharmake vizeSa pahicAnakara jaisA apanA vItarAgabhAva huA ho vaisA apane yogya dharmako sAdhate haiN| vahA~ jitane aMzameM vItarAgatA hotI hai, use kAryakArI jAnate hai; jitane aMzameM rAga rahatA hai, use heya jAnate haiM; sampUrNa vItarAgatAko parama dharma mAnate haiN| aisA caraNAnuyogakA prayojana hai| dravyAnuyogakA prayojana aba dravyAnuyogakA prayojana kahate haiN| dravyAnuyogameM dravyoMkA va tattvoMkA nirUpaNa karake jIvoMko dharmameM lagAte haiN| jo jIva jIvAdika dravyoMko va tattvoMko nahIM pahicAnate, Apako-parako bhinna nahIM jAnate; unheM hetu-dRSTAnta yukti dvArA va pramANa-nayAdi dvArA unakA svarUpa isa prakAra dikhAyA hai jisase unako pratIti ho jaaye| usake abhyAsase anAdi ajJAnatA dUra hotI hai| anyamata kalpita tattvAdika jhUTha bhAsita ho taba jinamata kI pratIti ho aura unake bhAvako pahicAnanekA abhyAsa rakheM, to zIghrahI tattvajJAna kI prApti ho jaaye| tathA jinake tattvajJAna huA ho ve jIva dravyAnuyogakA abhyAsa kareM to unheM apane zraddhAnake anusAra vaha sarva kathana pratibhAsita hote haiN| jaise - kisI ne koI vidyA sikha lI, parantu yadi usakA abhyAsa karatA rahe to vaha yAda rahatI hai, na kare to bhUla jAtA hai| isa prakAra isako tattvajJAna huA, parantu yadi usake pratipAdaka dravyAnuyogakA abhyAsa karatA rahe to vaha tattvajJAna rahatA hai, na kare to bhUla jAtA hai| athavA saMkSeparUpase tattvajJAna huA thA, vaha nAnA yukti-hetu-dRSTAntAdi dvArA spaSTa ho jAye to usameM zithilatA nahIM ho sktii| tathA isa abhyAsase rAgAdi ghaTane se zIghra mokSa sadhatA hai| isa prakAra dravyAnuyogakA prayojana jaannaa| anuyogoMke vyAkhyAnakA vidhAna aba ina anuyogoMmeM kisa prakAra vyAkhyAna hai, so kahate haiM :prathamAnuyogake vyAkhyAnakA vidhAna prathamAnuyogameM jo mUla kathAe~ haiM; ve to jaisI haiM; vaisI hI nirUpita karate haiN| tathA unameM prasaMgopAtta vyAkhyAna hotA hai; vaha koI to jyoMkA tyoM hotA hai, koI granthakartAke vicArAnusAra hotA hai; parantu prayojana anyathA nahIM hotaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 272] [mokSamArgaprakAzaka udAharaNa :- jaise - tIrthaMkara devoMke kalyANakoMmeM indra Aye, yaha kathA to satya hai| tathA indrane stutikI, usakA vyAkhyAna kiyA; so indra ne to anya prakArase hI stuti kI thI aura yahA~ granthakarttAne anya hI prakAra se stuti karanA likhA hai; parantu stutirUpa prayojana anyathA nahIM huaa| tathA paraspara kinhIMke vacanAlApa huA; vahA~ unake to anya prakAra akSara nikale the, yahA~ granthakarttAne anya prakAra kahe; parantu prayojana eka hI dikhalAte haiN| tathA nagara, vana, saMgrAmAdikake nAmAdika to yathAvat hI likhate haiM aura varNana hInAdhika bhI prayojanakA poSaNa karatA huA nirUpita karate haiN| - ityAdi isI prakAra jaannaa| tathA prasaMgarUpa kathA bhI granthakartA apane vicArAnusAra kahate haiN| jaise - dharmaparIkSAmeM mUryokI kathA likhI; so vahI kathA manovegane kahI thI aisA niyama nahIM hai; parantu mUrkhapanekA poSaNa karane vAlI koI kathA kahI thI aise abhiprAyakA poSaNa karate haiN| isI prakAra anyatra jaannaa| yahA~ koI kahe - ayathArtha kahanA to jaina zAstrameM sambhava nahIM hai ? uttara :- anyathA to usakA nAma hai jo prayojana anyakA anya pragaTa kre| jaise - kisIse kahA ki tU aisA kahanA, usane ve hI akSara to nahIM kahe, parantu usI prayojana sahita kahe to use mithyAtvAdI nahIM kahate - aisA jaannaa| yadi jaisA kA taisA likhanekA sampradAya ho to kisI ne bahuta prakAra se vairAgya cintavana kiyA thA usakA sarva varNana likhanese grantha bar3ha jAyegA, tathA kucha na likhanese usakA bhAva bhAsita nahIM hogA, isaliye vairAgyake ThikAne thor3A-bahuta apane vicArake anusAra vairAgya poSaka hI kathana kareMge, sarAga poSaka kathana nahIM kreNge| vahA~ prayojana anyathA nahIM haA isaliye ayathArtha nahIM khte| isIprakAra anyatra jaannaa| tathA prathamAnuyogameM jisakI mukhyatA ho usI kA poSaNa karate haiN| jaise - kisIne upavAsa kiyA, usakA to phala alpa thA, parantu use anya dharmapariNatikI vizeSatA huI isaliye vizeSa uccapadakI prApti huI, vahA~ usako upavAsahIkA phala nirUpita karate haiN| isI prakAra anya jaannaa| tathA jisa prakAra kisIne zIlAdikI pratijJA dRr3ha rakhI va namaskAramantrakA smaraNa kiyA va anya dharma sAdhana kiyA. usake kaSTa dUra hae, atizaya pragaTa hue; vahA~ unhIMkA vaisA phala nahIM huA hai, parantu anya kisI karmake udayase vaise kArya hue haiM; tathApi unako una zIlAdikakA hI phala nirUpita karate haiN| usI prakAra koI pApa kArya kiyA, usako usI kA to vaisA phala nahIM huA hai, parantu anya karmake udaya se nIcagati ko prApta huA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [273 athavA kaSTAdika hue; use usI pApakArya kA phala nirUpita karate haiN| ityAdi isI prakAra jaannaa| yahA~ koI kahe - aisA jhUThA phala dikhalAnA to yogya nahIM hai; aise kathanako pramANa kaise kareM ? samAdhAna :- jo ajJAnI jIva bahuta phala dikhAye binA dharmameM na lageM va pApa se na DareM, unakA bhalA karane ke artha aisA varNana karate haiN| jhUTha to taba ho, jaba dharmake phalako pApakA phala batalAyeM, pApake phalako dharmakA phala batalAyeM, parantu aisA to hai nhiiN| jaise - dasa puruSa milakara koI kArya kareM, vahA~ upacArase eka puruSakA bhI kiyA kahA jAye to doSa nahIM hai| athavA jisake pitAdikane koI kArya kiyA ho, use eka jAti apekSA upacArase putrAdikakA kiyA kahA jAye to doSa nahIM hai| usI prakAra bahuta zubha va azubha kAryoMkA eka phala huA, use upacArase eka zubha va azubhakAryakA phala kahA jAye to doSa nahIM hai| athavA anya zubha va azubhakAryakA phala jo huA ho, use eka jAti apekSA upacAra se kisI anya hI zubha va azubhakAryakA phala kaheM to doSa nahIM hai| upadeza meM kahIM vyavahAravarNana hai, kahIM nizcayavarNana hai| yahA~ upacArarUpa vyavahAravarNana kiyA hai, isaprakAra ise pramANa kahate haiN| isako tAratamya nahIM mAna lenA; tAratamyakAto karaNAnuyogameM nirUpaNa kiyA hai, so jaannaa| tathA prathamAnuyogameM upacArarUpa kisI dharmakA aMga honepara sampUrNa dharma huA kahate hai| jaise - jina jIvoMke zaMkA-kAMkSAdika nahIM hue, unako samyaktva huA kahate haiM; parantu kisI eka kArya meM zaMkA-kAMkSA na karane se hI to samyaktva nahIM hotA, samyaktva to tattvazraddhAna hone para hotA hai; parantu nizcayasamyaktvakA to vyavahArasamyaktvameM upacAra kiyA aura vyavahArasamyaktvake kisI eka aMgameM sampUrNa vyavahArasamyaktvakA upacAra kiyA - isaprakAra upacAra dvArA samyaktva huA kahate haiN| tathA kisI jainazAstrakA esa aMga jAnane para samyagjJAna huA kahate haiN| so saMzayAdi rahita tatvajJAna hone para samyagjJAna hotA hai; parantu yahA~ pUrvavat upacAra se samyagjJAna kahate tathA koI bhalA AcaraNa honepara samyakcAritra huA kahate haiN| vahA~ jisane jainadharma aMgIkAra kiyA ho va koI choTI-moTI pratijJA grahaNa kI ho, use zrAvaka kahate haiN| so zrAvaka to paMcamaguNasthAnavartI hone para hotA hai; parantu pUrvavat upacArase ise zrAvaka kahA hai| uttarapurANameM zreNikako zrAvakottama kahA hai so vaha to asaMyata thA; parantu jaina thA isaliye kahA hai| isIprakAra anyatra jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 274] [ mokSamArgaprakAzaka tathA jo samyaktvarahita muniliMga dhAraNa kare, va dravyase bhI koI aticAra lagAtA ho, use muni kahate haiN| so muni to SaSThAdi guNasthAnavartI honepara hotA hai; parantu pUrvavat upacAra se use muni kahA hai| samavasaraNasabhAmeM muniyoMki saMkhyA kahI, vahA~ sarva hI zuddha bhAvaliMgI muni nahIM the; parantu muniliMga dhAraNa karane se sabhI ko muni khaa| isI prakAra anyatra jaannaa| ___ tathA prathamAnuyogameM koI dharmabuddhi se anucita kArya kare usakI bhI prazaMsA karate haiN| jaise - viSNukumArane muniyoMkA upasarga dUra kiyA so dharmAnurAga se kiyA; parantu munipada chor3akara yaha kArya karanA yogya nahIM thA, kyoMki aisA kArya to gRhastha dharmameM sambhava hai, aura gRhasthadharmase munidharma U~cA hai; so U~cA dharma chor3akara nIcA dharma aMgIkAra kiyA vaha ayogya hai; parantu vAtsalya aMga kI pradhAnatA se viSNukumArajI kI prazaMsA kI hai| isa chalase auroMko U~cA dharma chor3akara nIcA dharma aMgIkAra karanA yogya nahIM hai tathA jisa prakAra gvAlene muni ko agnise tapAyA, so karuNAse yaha kArya kiyA; parantu Aye hue upasarga ko to dUra kare, sahaja avasthAmeM jo zItAdikakA pariSaha hotA hai, use dUra karane para rati mAnane kA kAraNa hotA hai, aura use rati karanA nahIM ulaTA upasarga hotA hai| isIse vivekI unake zItAdikakA upacAra nahIM krte| gvAlA avivekI thA, karuNAse yaha kArya kiyA, isaliye usakI prazaMsA kI hai, parantu isa chala se auroMko dharmapaddhatimeM jo viruddha ho vaha kArya karanA yogya nahIM hai| tathA jaisA - vajrakaraNarAjAne siMhodara rAjAko namana nahIM kiyA, mudrikAmeM pratimA rakhI; so bar3e-bar3e samyagdRSTi rAjAdikako namana karate haiM, usameM doSa nahIM hai; tathA mudrikAmeM pratimA rakhanemeM avinaya hotI hai, yathAvat vidhise aisI pratimA nahIM hotI, isaliye isa kArya meM doSa hai; parantu use aisA jJAna nahIM thA, use to dharmAnurAgase 'maiM aura ko namana nahIM karU~gA' aisI buddhi huI; isaliye usakI prazaMsA kI hai| parantu isa chala se auroMko aise kArya karanA yogya nahIM hai| tathA kitane hI puruSoMne putrAdikakI prAptike artha athavA rogakaSTAdi dUra karaneke artha caityAlaya pUjanAdi kArya kiye, stotrAdi kiye, namaskAramantra smaraNa kiyA; parantu aisA karanese to niHkAMkSitaguNakA abhAva hotA hai, nidAnabandha nAmaka ArtadhyAna hotA hai, pApahIkA prayojana aMtaraMgameM hai isaliye pApahI kA bandha hotA hai; parantu mohita hokara bhI bahuta pApabandha kA kAraNa kudevAdikA to pUjanAdi nahIM kiyA, itanA usakA guNa grahaNa karake usakI prazaMsA karate haiN| isa chala se auroMko laukika kAryoMke artha dharma sAdhana karanA yukta nahIM hai| isIprakAra anyatra jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [275 isI prakAra prathamAnuyogameM anya kathana bhI hoM, unheM yathAsambhava jAnakara bhramarUpa nahIM honaa| karaNAnuyogake vyAkhyAnakA vidhAna aba, karaNAnuyogameM kisaprakAra vyAkhyAna hai so kahate haiM : jaisA kevalajJAna dvArA jAnA vaisA karaNAnuyogameM vyAkhyAna hai| tathA kevalajJAna dvArA to bahuta jAnA, parantu jIva ko kAryakArI jIva-karmAdikakA va trilokAdikakA hI nirUpaNa isameM hotA hai| tathA unakA bhI svarUpa sarva nirUpita nahIM ho sakatA, isaliye jisa prakAra vacanagocara hokara chadmasthake jJAnameM unakA kucha bhAva bhAsita ho, usa prakAra saMkucita karake nirUpaNa karate haiN| yahA~ udAharaNa - jIvake bhAvoMkI apekSA guNasthAna kaheM haiM, ve bhAva anantasvarUpasahita vacanagocara nahIM haiM. vahA~ bahata bhAvoMkI eka jAti karake caudaha guNasthAna kahe haiN| tathA jIvoMko jAnaneke aneka prakAra haiM, vahA~ mukhya caudaha mAgarNAkA nirUpaNa kiyA hai| tathA karma paramANu ananta prakAra zaktiyukta haiM, unameM bahutoMkI eka jAti karake ATha va eka sau ar3atAlIsa prakRtiyA~ kahI haiN| tathA trilokameM aneka racanAe~ haiM, vahA~ kucha mukhya racanAoMkA nirUpaNa kahate haiN| tathA pramANa ke anaMta bheda haiM, vahA~ saMkhyAtAdi tIna bheda va inake ikkIsa bheda nirUpita kiye haiN| isI prakAra anyatra jaannaa| tathA karaNAnuyogameM yadyapi vastuke kSetra, kAla, bhAvAdika akhaMDita hai; tathApi chadmasthako hInAdika jJAna hone ke artha pradeza, samaya, avibhAga-praticchedAdikakI kalpanA karake unakA pramANa nirUpita karate haiN| tathA eka vastumeM bhinna-bhinna guNoMkA va paryAyoMkA bheda karake nirUpaNa karate haiN| tathA jIva-pudgalAdika yadyapi bhinna-bhinna haiM; tathApi sambandhAdika dvArA aneka dravya se utpanna gati, jAti Adi bhedoMko eka jIvake nirUpita karate haiM, - ityAdi vyAkhyAna vyavahAranayakI pradhAnatA sahita jAnanA, kyoMki vyavahAra ke binA vizeSa nahIM jAna sktaa| tathA kahIM nizcayavarNana bhI pAyA jAtA hai| jaise - jIvAdika dravyoMkA pramANa nirUpaNa kiyA. vahA~ bhinna-bhinna itane hI dravya haiN| vaha yathA sambhava jAna lenaa| tathA karaNAnuyogameM jo kathana haiM ve kitane hI to chadmasthake pratyakSa-anumAnAdigocara hote haiM. tathA jo na hoM unheM AjJA pramANa dvArA maannaa| jisa prakAra jIva-pudagalake sthala bahuta kAlasthAyI manuSyAdi paryAyeM va ghaTAdi paryAyeM nirUpita kI, unake to pratyakSa anumAnAdi ho sakate haiM; parantu pratisamaya sUkSmapariNamanakI apekSA jJAnAdikake va Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 276] [mokSamArgaprakAzaka snigdha-rUkSAdikake aMza nirUpita kiye haiM, ve AjJA se hI pramANa hote haiN| isI prakAra anyatra jaannaa| tathA karaNAnuyogameM chadmasthoMki pravRtti ke anusAra varNana nahIM kiyA hai, kevalajJAnagamya padArthoMkA nirUpaNa hai| jisa prakAra kitane hI jIva to dravyAdikakA vicAra karate haiM va vratAdika pAlate haiM; parantu unake aMtaraMga samyaktvacAritra zakti nahIM hai isaliye unako mithyAdRSTi-avratI kahate haiN| tathA kitane hI jIva dravyAdikake va vratAdikake vicAra rahita haiM, anya kAryoM meM pravartate haiM, va nidrAdi dvArA nirvicAra ho rahe haiM; parantu unake samyaktvAdizaktikA sadbhAva hai isaliye unako samyaktvI va vratI kahate haiN| tathA kisI jIva ke kaSAyoMkI pravRtti to bahuta hai aura usake aMtaraMga kaSAyazakti thor3I hai, to use mandakaSAyI kahate haiN| tathA kisI jIva ke kaSAyoMkI pravRtti to thor3I hai aura unake aMtaraMga kaSAyazakti bahuta hai, to use tIvrakaSAyI kahate haiN| jaise - vyaMtarAdika deva kaSAyoMse nagara nAzAdi kArya karate haiM, tathApi unake thor3I kaSAyazaktise pIta lezyA kahI hai / aura ekendriyAdika jIva kaSAya kArya karate dikhAyI nahIM dete, tathApi unake bahuta kaSAyazaktise kRSNAdi lezyA kahI hai| tathA sarvAthasiddhike deva kaSAyarUpa thor3e pravartate haiM, unake bahuta kaSAyazaktise asaMyama kahA hai| aura paMcama guNasthAnI vyApAra abahmAdi kaSAyakAryarUpa bahata pravartate haiM. unake mandakaSAyazaktise dezasaMyama kahA hai| isI prakAra anyatra jaannaa| tathA kisI jIvake mana-vacana-kAyakI ceSTA thor3I hotI dikhAyI de, tathApi karmAkarSaNa zaktikI apekSA bahuta yoga kahA hai| kisIke ceSTA bahuta dikhAyI de, tathApi zaktikI hInatA se alpa yoga kahA hai| jaise - kevalI gamanAdi kriyA rahita hue, vahA~ bhI unake yoga bahuta kahA hai| dvIndriyAdika jIva gamanAdi karate haiM, tathApi unake yoga alpa kahA hai| isI prakAra anyatra jaannaa| tathA kahIM jisakI vyaktatA kucha bhAsita nahIM hotI, tathApi sUkSmazaktike sadbhAvase usakA vahA~ astitva kahA hai| jaise - munike abrahma kArya kucha nahIM hai, tathApi navaveM guNasthAnaparyanta maithuna saMjJA kahI hai| ahamindroMke duHkhakA kAraNa vyakta nahIM hai, tathApi kadAcit asAtAkA udaya kahA hai| isI prakAra anyatra jaannaa| tathA karaNAnuyoga samyagdarzana-jJAna-cAritrAdika dharmakA nirUpaNa karmaprakRtiyoM ke upazamAdikakI apekSAsahita sUkSmazakti jaise pAyI jAtI hai vaise guNasthAnAdimeM nirUpaNa karatA hai va samyagdarzanAdike viSayabhUta jIvAdikoMkA bhI nirUpaNa sUkSmabhedAdi sahita karatA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [277 hai| yahA~ koI karaNAnuyogake anusAra Apa udyama kare to ho nahIM sakatA; karaNAnuyogameM to yathArtha padArtha batalAnekA mukhya prayojana hai, AcaraNa karAne kI mukhyatA nahIM hai| isaliye yaha to carANAnuyogAdikake anusAra prarvatana kare, usase jo kArya honA hai vaha svayameva hI hotA hai| jaise - Apa karmoMke upazamAdi karanA cAhe to kaise hoMge ? Apa to tattvAdikakA nizcaya karane kA udyama kare, usase svayameva hI upazamAdi samyaktva hote haiN| isI prakAra anyatra jaannaa| eka antarmuhUrtameM gyArahaveM guNasthAnase girakara kramazaH mithyAdRSTi hotA hai aura car3hakara kevalajJAna utpanna karatA hai| so aise samyaktvAdike sUkSmabhAva buddhigocara nahIM hote| isaliye karaNAnuyogake anusAra jaisekA taisA jAna to le , parantu pravRtti buddhigocara jaise bhalA ho vaisI kre| tathA karaNAnuyogameM bhI kahIM upadezakI mukhyatA sahita vyAkhyAna hotA hai, use sarvathA usI prakAra nahIM maannaa| jaise - hiMsAdikake upAyako kumatijJAna kahA hai; anya matAdikake zAstrAbhyAsako kuzrutajJAna kahA hai; burA dikhe, bhalA na dikhe, use vibhaMgajJAna kahA hai; so inako chor3aneke artha upadeza dvArA aisA kahA hai| tAratamyase mithyAdRSTike sabhI jJAna kujJAna hai, samyagdRSTike sabhI jJAna sujJAna haiN| isI prakAra anyatra jaannaa| tathA kahIM sthUla kathana kiyA ho use tAratamyarUpa nahIM jaannaa| jisa prakAra vyAsase tIna gunI paridhi kahI jAtI hai, parantu sUkSmatA se kucha adhika tIna gunI hotI hai| isI prakAra anyatra jaannaa| tathA kahIM mukhyatAkI apekSA vyAkhyAna ho use sarvaprakAra nahIM jaannaa| jaise - mithyAdRSTi aura sAsAdana guNasthAna vAloMko pApajIva kahA hai, asaMyatAdi guNasthAnavAloMko puNyajIva kahA hai, so mukhyapanese aisA kahA hai; tAratamyase donoMke pApa-puNya yathAsambhava pAye jAte haiN| isI prakAra anyatra jaannaa| aise hI aura bhI nAnAprakAra pAye jAte haiM, unheM yathAsambhava jaannaa| isa prakAra karaNAnuyogameM vyAkhAnakA vidhAna btlaayaa| caraNAnuyogake vyAkhyAnakA vidhAna aba, caraNAnuyogameM vyAkhyAnakA vidhAna batalAte haiN| caraNAnuyogameM jisaprakAra jIvoMke apanI buddhigocara dharmakA AcaraNa ho vaisA upadeza diyA hai| vahA~ dharmato nizcayarUpa mokSamArga hai vahI hai, usake sAdhanAdika upacArase dharma haiN| isaliye vyavahAranayakI pradhAnatAse nAnAprakAra upacAra dharmake bhedAdikoMkA isa meM nirUpaNa kiyA jAtA hai; kyoMki nizcayadharma meM to kucha grahaNa-tyAgakA vikalpa nahIM hai, aura isake nicalI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 278] [ mokSamArgaprakAzaka avasthAmeM vikalpa chUTatA nahIM hai; isaliye isa jIvako dharmavirodhI kAryoMko chur3AnekA aura dharmasAdhanAdi kAryoMko grahaNa karAne kA upadeza isameM hai| vaha upadeza do prakAra se diyA jAtA hai - eka to vyavahArahIkA upadeza dete haiN| eka nizcayasahita vyavahArakA upadeza dete haiN| vahA~ jina jIvoMke nizcayakA jJAna nahIM hai va upadeza dene para bhI nahIM hotA dikhAyI detA aise mithyAdRSTi jIva kucha dharma sanmukha hone para unheM vyavahAra hI kA upadeza dete haiM; tathA jina jIvoMko nizcayavyavahArakA jJAna hai va upadeza dene para unakA jJAna hotA dikhAyI detA hai - aise samyagdRSTi jIva va samyaktvasanmukha mithyAdRSTi jIva unako nizcaya sahita vyavahArakA upadeza dete haiM; kyoMki zrIguru sarva jIvoMke upakArI haiN| so asaMjJI jIva to upadeza grahaNa karane yogya nahIM hai, unakA to upakAra itanA hI kiyA ki aura jIvoM ko unakI dayA kA upadeza diyaa| tathA jo jIva karmaprabalatAse nizcayamokSamArgako prApta nahIM ho sakate, unakA itanA hI upakAra kiyA ki unheM vyavahAra dharmakA upadeza dekara kugatike duHkhoMke kAraNa pApakArya chur3Akara sugatike indriyasukhoMke kAraNarUpa puNyakAryoM meM lgaayaa| vahA~ jitane duHkha miTe utanA hI upakAra huaa| tathA pApIke to pApa vAsanA hI rahatI hai aura kugati meM jAtA hai, vahA~ dharmakA nimitta nahIM hai, isaliye paramparAse duHkha hI prApta karatA rahatA hai| tathA puNyavAna ke dharma vAsanA rahatI hai aura sugati meM jAtA hai, vahA~ dharmake nimitta prApta hote haiM, isaliye paramparAse sukha ko prApta karatA hai; athavA karma zaktihIna ho jAye to mokSamArgako bhI prApta ho jAtA hai; isaliye vyavahAra upadeza dvArA pApa se chur3Akara puNyakAryoM meM lagAte haiN| tathA jo jIva mokSamArgako prApta haA va prApta hone yogya hai; unakA aisA upakAra kiyA ki unako nizcaya sahita vyavahArakA upadeza dekara mokSamArgameM pravartita kiyaa| zrIguru to sarva kA aisA hI upakAra karate haiM; parantu jina jIvoMkA aisA upakAra na bane to zrIguru kyA kareM ? - jaisA banA vaisA hI upakAra kiyA; isaliye do prakAra se upadeza dete haiN| vahA~ vyavahAra upadezameM to bAhya kriyAoM kI hI pradhAnatA hai; unake upadeza se jIva pApakriyA chor3akara puNyakriyAoMmeM pravartatA hai, vahA~ kriyAke anusAra pariNAma bhI tIvrakaSAya chor3akara kucha mandakaSAyI ho jAte haiM, so mukhyarUpase to isa prakAra hai; parantu kisI ke na ho to mata hoo, zrIguru to pariNAma sudhAraneke artha bAhyakriyAoMkA upadeza dete haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ 279 AThavA~ adhikAra ] tathA nizcayasahita vyavahArake upadezameM pariNAmoMkI hI pradhAnatA hai; usake upadezase tattvajJAna ke abhyAsa dvArA va vairAgya bhAvanA dvArA pariNAma sudhAre vahA~ pariNAmake anusAra bAhyakriyA bhI sudhara jAtI hai| pariNAma sudharane para bAhyakriyA sudharatI hI hai; isaliye zrIguru pariNAma sudhArane kA mukhya upadeza dete haiN| isaprakAra do prakAra ke upadezameM jahA~ vyavahAra kA hI upadeza ho vahA~ samyagdarzana ke artha arahantadeva, nirgrantha guru, dayA - dharmako hI mAnanA, aura ko nahIM mAnanA; tathA jIvAdika tattvoMkA vyavahAra svarUpa kahA hai usakA zraddhAna karanA; zaMkAdi paccIsa doSa na lagAnA; niHzaMkitAdi aMga va saMvegAdika guNoMkA pAlana karanA ityAdi upadeza dete haiN| tathA samyakjJAnake artha jinamatake zAstroMkA abhyAsa karanA, artha vyaMjanAdi aMgoMkA sAdhana karanA ityAdi upadeza dete haiM / tathA samyakcAritrake artha eka deza va sarvadeza hiMsAdi pApoMkA tyAga karanA, vratAdi aMgoMkA pAlana karanA ityAdi upadeza dete haiN| tathA kisI jIva ke vizeSa dharmakA sAdhana na hotA jAna kara eka Akhar3I AdikakA hI upadeza dete haiN| jaise bhIlako kauekA mA~sa chur3avAyA, gvAleko namaskAramantra japanekA upadeza diyA, gRhasthako caityAlaya, pUjA - prabhAvanAdi kAryakA upadeza dete haiM, ityAdi jaisA jIva ho use vaisA upadeza dete haiM / - - tathA jahA~ nizcayasahita vyavahAra kA upadeza ho vahA~ samyagdarzanake artha yathArtha tattvoMkA zraddhAna karAte haiN| unakA jo nizcayasvarUpa hai so bhUtArtha hai, vyavahArasvarUpa hai so upacAra hai aise zraddhAnasahita va svaparake bhedajJAna dvArA paradravyameM rAgAdi chor3ane ke prayojanasahita una tattvoMkA zraddhAna karanekA upadeza dete haiN| aise zraddhAnase arahantAdike sivA anya devAdika jhUTha bhAsita ho taba svayameva unakA mAnanA chUTa jAtA hai, usakA bhI nirUpaNa karate haiN| tathA samyagjJAna ke artha saMzayAdirahita unhIM tattvoMko usI prakAra jAnane kA upadeza dete haiM, usa jAnaneko kAraNa jinazAstroMkA abhyAsa hai, isaliye usa prayojana ke artha jinazAstroMkA bhI abhyAsa svayameva hotA hai; usakA nirUpaNa karate haiN| tathA samyakcAritrake artha rAgAdi dUra karanekA upadeza dete haiM; vahA~ ekadeza va sarvadeza tIvrarAgAdikakA abhAva hone para unake nimittase jo ekadeza va sarvadeza pApakriyA hotI thI vaha chUTatI hai, tathA maMdarAgase zrAvaka - muni ke vratoMkI pravRtti hotI hai aura maMda rAgakA bhI abhAva honepara zuddhopayoga kI pravRtti hotI hai, usakA nirUpaNa karate haiN| tathA yathArtha zraddhAna sahita samyagdRSTiyoMke jaise koI yathArtha Akhar3I hotI hai yA bhakti hotI hai yA pUjA - prabhAvanAdi kArya hote haiM yA dhyAnAdika hote haiM unakA upadeza dete haiN| jinamatameM jaisA saccA paramparAmArga hai vaisA upadeza dete haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 ] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates isa taraha do prakAra se caraNAnuyoga maiM upadeza jAnanA / tathA caraNAnuyogameM tIvra kaSAyoMkA kArya chur3Akara mandakaSAyarUpa kArya karane kA upadeza dete haiN| yadyapi kaSAya karanA burA hI hai, tathApi sarva kaSAya na chUTate jAnakara jitane kaSAya ghaTe utanA hI bhalA hogA aisA prayojana vahA~ jAnanA / jaise jina jIvoMke ArambhAdi karanekI va mandirAdi banavAne kI, va viSaya sevana kI va krodhAdi karane kI icchA sarvathA dUra hotI na jAne, unheM pUjA - prabhAvanAdika karanekA va caityAlayAdi banavAnekA va jinadevAdikake Age zobhAdika, nRtya -gAnAdika karanekA va dharmAtmA puruSoM kI sahAya Adi karane kA upadeza dete haiM; kyoMki inameM paramparA kaSAyakA poSaNa nahIM hotA / pApakAryoMmeM paramparA kaSAyakA poSaNa hotA hai, isaliye pApakAryoMse chur3Akara ina kAryoMmeM lagAte haiN| tathA thor3A-bahuta jitanA chUTanA jAne utanA pApakArya chur3Akara unheM samyaktva va aNuvratAdi pAlanekA upadeza dete haiN| tathA jina jIvoMke sarvathA ArambhAdikakI icchA dUra huI hai, unako pUrvokta pUjAdika kArya va sarva pApakArya chur3Akara mahAvratAdi kriyAoMkA upadeza dete haiN| tathA kiMcit rAgAdika chUTate jAnakara unheM dayA, dharmopadeza, pratikramaNa Adi kArya karanekA upadeza dete haiN| jahA~ sarva rAga dUra huA ho vahA~ kucha karanekA kArya hI nahIM rahA; isaliye unheM kucha upadeza hI nahIM hai / - aisA krama jAnanA / - [ mokSamArgaprakAzaka -- tathA caraNAnuyogameM, kaSAyI jIvoMko kaSAya utpanna karake bhI pApako chur3Ate haiM aura dharmameM hI lagAte haiN| jaise pApakA phala narakAdike duHkha dikhAkara unako bhaya kaSAya utpanna karake pApakArya chur3avAte haiM, tathA puNyake phala svargAdikake sukha dikhAkara unheM lobha kaSAya utpanna karake dharmakAryoMmeM lagAte haiM / tathA yaha jIva indriyaviSaya, zarIra, putra, dhanAdikake anurAgase pApa karatA hai, dharma parAGmukha rahatA hai; isaliye indriyaviSayoMko maraNa, klezAdike kAraNa batalAkara unameM arati kaSAya karAte haiM / zarIrAdiko azuci batalAkara vahA~ jugupsA kaSAya karAte haiM; putrAdiko dhanAdikake grAhaka batalAkara vahA~ dveSa karAte haiM; tathA dhanAdikako maraNa, klezAdikA kAraNa batalAkara vahA~ aniSTabuddhi karAte haiN| ityAdi upAyoMse viSayAdimeM tIvrarAga dUra hone se unake pApakriyA chUTakara dharmameM pravRtti hotI hai| tathA nAmasmaraNa, stutikaraNa, pUjA, dAna, zIlAdikase isalokameM dAridraya kaSTa dUra hote haiM, putra -dhanAdikakI prApti hotI hai, isaprakAra nirUpaNa dvArA unake lobha utpanna karake una dharmakAryoMmeM lagAte haiM / isIprakAra anya udAharaNa jAnanA / yahA~ prazna hai ki koI kaSAya chur3Akara koI kaSAya karAne kA prayojana kyA ? Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com --
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [281 samAdhAna :- jaise roga to zItAMga bhI hai aura jvara bhI hai; parantu kisIkA zItAMga se maraNa hotA jAne, vahA~ vaidya usako jvara hone kA upAya karatA hai, aura jvara hone pazcAt usake jIne kI AzA ho taba bAdameM jvara ko bhI miTAne kA upAya karatA hai| usI prakAra kaSAya to sabhI heya haiM; parantu kinhIM jIvoMkI kaSAyoMse pApakArya hotA jAne, vahA~ zrIguru unako puNya kAryake kAraNabhUta kaSAya honekA upAya karate haiM, pazcAt usake saccI dharmabuddhi huI jAneM taba bAdameM vaha kaSAya miTAnekA upAya karate haiN| aisA prayojana jaannaa| tathA caraNAnuyogameM jaise jIva pApa chor3akara dharmameM lageM vaise aneka yuktiyoM dvArA varNana karate haiN| vahA~ laukika dRSTAnta, yukti, udAharaNa, nyAyavRttike dvArA samajhAte haiM va kahIM anyamatake bhI udAharaNAdi kahate haiN| jaise - 'sUktamuktAvalI' meM lakSmIko kamalavAsinI kahI va samudra meM viSa aura lakSmI utpanna hue usa apekSA use viSa kI bhaginI kahI hai| isI prakAra anyatra kahate haiN| vahA~ kitane hI udAharaNAdi jhUThe bhI haiM; parantu sacce prayojana kA poSaNa karate haiM, isaliye doSa nahIM hai| yahA~ koI kahe ki jhUThakA to doSa lagatA hai ? usakA uttara :- yadi jhUTha bhI hai aura sacce prayojanakA poSaNa kare to use jhUTha nahIM khte| tathA saca bhI hai aura jhUThe prayojana kA poSaNa kare to vaha jhUTha hI hai| alaMkAra-yukti-nAmAdikameM vacana apekSA jhUTha-saca nahIM hai, prayojana kI apekSA jhUTha-saca hai| jaise - tuccha zobhAsahita nagarI ko indrapurI ke samAna kahate haiM so jhUTha hai, parantu zobhAke prayojana kA poSaNa karatA haiM, isaliye jhUTha nahIM hai| tathA 'isa nagarI meM chatra ko hI daMr3a hai anyatra nahIM hai'- aisA kahA so jhUTha hai; anyatra bhI daNDa denA pAyA jAtA hai, parantu vahA~ anyAyavAna thor3e haiM aura nyAyavAna ko daNDa nahIM dete, aise prayojana kA poSaNa karatA hai, isaliye jhUTha nahIM hai| tathA bRhaspatikA nAma 'suraguru' likhA hai va maMgalakA nAma 'kuja' likhA hai so aise nAma anyamata apekSA hai| - inakA akSarArtha hai so jhUThA hai; parantu vaha nAma usa padArthakA artha pragaTa karatA hai, isaliye jhUTha nahIM hai| isaprakAra anyamatAdi ke udAharaNAdi dete haiM so jhaTha hai; paranta udAharaNAdikakA to zraddhAna karAnA hai nahIM, zraddhAna to prayojana kA karAnA hai, aura prayojana saccA hai, isaliye doSa nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 282] [ mokSamArgaprakAzaka tathA caraNAnuyogameM chadmasthakI buddhigocara sthUlapane kI apekSA se lokapravRttikI mukhyatA sahita upadeza dete haiM; parantu kevalajJAnagocara sUkSmapane kI apekSA nahIM dete; kyoMki usakA AcaraNa nahIM ho sktaa| yahA~ AcaraNa karanekA prayojana hai| jaise - aNuvratI ke trasa hiMsA kA tyAga kahA hai aura usake strI-sevanAdi kriyAoMmeM trasahiMsA hotI hai| yaha bhI jAnatA hai ki jinavANImeM yahA~ trasa kahe haiM; parantu isake trasa mArane kA abhiprAya nahIM hai, aura lokameM jisakA nAma trasa ghAta hai use nahIM karatA hai; isaliye usa apekSA usake trasahiMsAkA tyAga hai| tathA munike sthAvarahiMsAkA bhI tyAga kahA hai; parantu muni pRthvI, jalAdimeM gamanAdi karate haiM vahA~ sarvathA trasakA bhI abhAva nahIM hai; kyoMki trasa jIvoMkI bhI avagAhanA itanI choTI hotI hai ki jo dRSTigocara na ho aura unakI sthiti pRthvI jalAdimeM hI hai - aisA muni jinavANIse jAnate haiM va kadAcit avadhijJAnAdi dvArA bhI jAnate haiM; parantu unake pramAdase sthAvara-trasahiMsAkA abhiprAya nahIM hai| tathA loka meM bhUmi khodanA tathA aprAsuka jalase kriyA karanA ityAdi pravRttikA nAma sthAvarahiMsA hai, aura sthUla trasajIvoMko pIr3ita karane kA nAma trasa hiMsA hai - use nahIM karate; isaliye muni ko sarvathA hiMsAkA tyAga kahate haiN| tathA isI prakAra asatya, steya, abrahma, parigrahakA tyAga kahA hai| kevalajJAnake jAnane kI apekSA to asatyavacanayoga bArahaveM guNasthAnaparyanta kahA hai, adattakarmaparamANu Adi paradravya kA grahaNa terahaveM guNasthAnaparyanta haiM, vedakA udaya navaveM guNasthAna paryanta hai, aMtaraMga parigraha dasaveM guNasthAnaparyanta hai, bAhyaparigraha samavasaraNAdi kevalIke bhI hotA hai; parantu ( muni ko) pramAdase pAparUpa abhiprAya nahIM hai, aura loka pravRttimeM jina kriyAoM dvArA 'yaha jhUTha bolatA hai, corI karatA hai, kuzIla sevana karatA hai, parigraha rakhatA hai' - ityAdi nAma pAtA hai, ve kriyAe~ inake nahIM haiM; isaliye asatyAdikA inake tyAga kahA jAtA hai| tathA jisa prakAra muni ke mUlaguNoMmeM paMcendriyoMke viSayakA tyAga kahA hai; parantu indriyoMkA jAnanA to miTatA nahIM hai, aura viSayoMmeM rAga-dveSa sarvathA dUra huA ho to yathAkhyAtacAritra ho jAye so huA nahIM hai; parantu sthUlarUpa se viSayecchAkA abhAva huA hai aura bAhyaviSayasAmagrI milAne kI pravRtti dUra huI hai; isaliye unake indriyaviSayakA tyAga kahA hai| isIprakAra anyatra jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates aThavA~ adhikAra] [283 __ tathA vratI jIva tyAga va AcaraNa karatA hai so caraNAnuyogakI paddhati anusAra va loka pravRttike anusAra tyAga karatA hai| jaise - kisI ne trasahiMsA kA tyAga kiyA, vahA~ caraNAnuyogameM va loka meM jise trasahiMsA kahate haiM usakA tyAga kiyA hai, kevalajJAnAdi dvArA jo trasa dekhe jAte haiM unakI hiMsA kA tyAga banatA hI nhiiN| vahA~ jisa trasa hiMsAkA tyAga kiyA, usarUpa mana kA vikalpa na karanA so mana se tyAga hai, vacana na bolanA so vacana se tyAga hai, kAya dvArA nahIM pravartanA so kAya se tyAga hai| isaprakAra anya tyAga va grahaNa hotA hai so aisI paddhati sahita hI hotA hai aisA jaannaa| yahA~ prazna hai ki karaNAnuyoga meM to kevalajJAna apekSA tAratamya kathana hai, vahA~ chaThaveM guNasthAna meM sarvathA bAraha aviratiyoMkA abhAva kahA, so kisa prakAra kahA? ___ uttara :- avirati bhI yoga kaSAyameM garbhita thI, parantu vahA~ bhI caraNAnuyoga kI apekSA tyAgakA abhAva usahI kA nAma avirati kahA hai, isaliye vahA~ unakA abhAva hai| mana-aviratikA abhAva kahA, so muniko mana ke vikalpa hote haiM; parantu svecchAcArI mana kI pAparUpa pravRttike abhAva se mana-aviratikA abhAva kahA hai - aisA jaannaa| tathA caraNAnuyogameM vyavahAra-loka-pravRtti kI apekSA hI nAmAdika kahate haiN| jisa prakAra samyaktvIko pAtra kahA tathA mithyAtvIko apAtra kahA; so yahA~ jisake jinadevAdikakA zraddhAna pAyA jAye vaha to samyaktvI, jisake unakA zraddhAna nahIM hai vaha mithyAtvI jaannaa| kyoMki dAna denA caraNAnuyogameM kahA hai, isaliye caraNAnuyogake hI samyaktva-mithyAtva grahaNa krnaa| karaNAnuyogakI apekSA samyaktva-mithyAtva grahaNa karane se vahI jIva gyArahaveM guNasthAnameM thA aura vahI antarmuhUrtameM pahale guNasthAnameM Aye , to vahA~ dAtAra pAtra-apAtrakA kaise nirNaya kara sake ? tathA dravyAnuyogakI apekSA samyaktva-mithyAtva grahaNa karanepara munisaMghameM dravyaliMgI bhI haiM aura bhAvaliMgI bhI haiM so prathama to unakA ThIka (nirNaya ) honA kaThina hai; kyoMki bAhya pravRtti samAna hai; tathA yadi kadAcit samyaktvI ko kisI cinha dvArA ThIka (nirNaya) ho jAye aura vaha usakI bhakti na kare to auroMko saMzaya hogA ki isakI bhakti kyoM nahIM kI ? isaprakAra usakA mithyAdRSTipanA pragaTa ho taba saMghameM virodha utpanna ho; isaliye yahA~ vyavahAra samyaktva-mithyAtva kI apekSA kathana jaannaa| yahA~ koI prazna kare - samyaktvI to dravyaliMgIko apane se hInaguNayukta mAnatA hai, usakI bhakti kaise kareM ? samAdhAna :- vyavahAra dharmakA sAdhana dravyaliMgIke bahuta hai aura bhakti karanA bhI vyavahAra hai| isaliye jaise - koI dhanavAna ho, parantu jo kulameM bar3A ho use kula apekSA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 284] [mokSamArgaprakAzaka bar3A jAnakara usakA satkAra karatA hai; usI prakAra Apa samyaktva guNa sahita hai, parantu jo vyavahAra dharmameM pradhAna ho use vyavahAradharmakI apekSA guNAdhika mAna kara usakI bhakti karatA hai, aisA jaannaa| isI prakAra jo jIva bahuta upavAsAdi kare use tapasvI kahate haiM; yadyapi koI dhyAna-adhyayanAdi vizeSa karatA hai vaha utkRSTa tapasvI hai tathApi yahA~ caraNAnuyogameM bAhyatapakI hI pradhAnatA hai, isaliye usI ko tapasvI kahate haiN| isaprakAra anya nAmAdika jaannaa| aise hI anya prakAra sahita caraNAnuyogameM vyAkhyAnakA vidhAna jaannaa| dravyAnuyogake vyAkhyAnakA vidhAna aba, dravyAnuyogameM vyAkhyAnakA vidhAna kahate haiM : jIvoMke jIvAdi dravyoMkA yathArtha zraddhAna jisaprakAra ho usa prakAra vizeSa, yukti, hetu, dRSTAntAdikakA yahA~ nirUpaNa karate haiM, kyoMki isameM yathArtha zraddhAna karAnekA prayojana hai| vahA~ yadyapi jIvAdi vastu abheda haiM tathApi unameM bhedakalpanA dvArA vyavahArase dravya-guNaparyAyAdikake bhedoMko nirUpaNa karate haiN| tathA pratIti karAne ke artha aneka yuktiyoM dvArA upadeza dete haiM athavA pramANa-naya dvArA upadeza dete haiM vaha bhI yukti hai, tathA vastuke anumAna pratyabhijJAnAdika karaneko hetu-dRSTAntAdika dete haiN| isa prakAra yahA~ vastu kI pratIti karAneko upadeza dete haiN| tathA yahA~ mokSamArgakA zraddhAna karAneke artha jIvAdi tattvoMkA vizeSa, yukti, hetu, dRSTAntAdi dvArA nirUpaNa karate haiN| vahA~ svapara bhedavijJAnAdika jisa prakAra hoM usa prakAra jIva-ajIvakA nirNaya karate haiM; tathA vItarAgabhAva jisa prakAra ho usa prakAra AsravAdikakA svarUpa batalAte haiM; aura vahA~ mukhyarUpa se jJAna-vairAgya ke kAraNa jo AtmAnubhavanAdika unakI mahimA gAte haiN| tathA dravyAnuyogameM nizcaya adhyAtma-upadezakI pradhAnatA ho, vahA~ vyavahAra dharmakA bhI niSedha karate haiN| jo jIva AtmAnubhava kA upAya nahIM karate aura bAhya kriyAkANDameM magna haiM, unako vahA~se udAsa karake AtmAnubhavanAdimeM lagAneko vrata-zIla-saMyamAdikakA hInapanA pragaTa karate haiN| vahA~ aisA nahIM jAna lenA ki inako chor3akara pApameM laganA; kyoMki usa upadezakA prayojana azubhameM lagAnekA nahIM hai zuddhopayogameM lagAneko zubhopayogakA niSedha karate haiN| yahA~ koI kahe ki adhyAtmazAstrameM puNya-pApa samAna kahe haiM, isaliye zuddhopayoga ho to bhalA hI hai, na ho to puNyameM lago yA pApameM lago ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [285 uttara :- jaise zuddha jAti kI apekSA jATa, cAMDAla samAna kaheM haiM; parantu cAMDAlase jATa kucha uttama hai; vaha aspRzya hai, yaha apRzya hai; usI prakAra bandha kAraNa kI apekSA puNya-pApa samAna haiM; parantu pApase puNya kucha bhalA hai; vaha tIvrakaSAyarUpa hai, yaha mandakaSAyarUpa hai; isaliye puNya chor3akara pApameM laganA yukta nahIM hai - aisA jaannaa| tathA jo jIva jinabimba bhakti Adi kAryoM meM hI magna haiM unako AtmazraddhAnAdi karAneko 'dehameM deva hai, mandiroMmeM nahIM' - ityAdi upadeza dete haiN| vahA~ aisA nahIM jAna lenA ki bhakti chor3akara bhojanAdise apaneko sukhI karanA; kyoMki usa upadezakA prayojana aisA nahIM hai| isIprakAra anya vyavahArakA niSedha vahA~ kiyA ho use jAna kara pramAdI nahIM honaa| aisA jAnanA ki jo kevala vyavahArasAdhanameM hI magna haiM unako nizcayarUci karAne ke artha vyavahAra ko hIna batAlAyA hai| tathA unhIM zAstroMmeM samyagdRSTike viSaya-bhogAdikako bandhakA kAraNa nahIM kahA, nirjarAkA kAraNa kahA; parantu yahA~ bhogoMkA upAdeyapanA nahIM jAna lenaa| vahA~ samyagdRSTi kI mahimA batalAneko jo tIvrabandhake kAraNa bhogAdika prasiddha the. una bhogAdikake hone para bhI zraddhAnazaktike balase manda bandha hone lagA use ginA nahIM aura usI bala se nirjarA vizeSa hone lagI, isaliye upacArase bhogoMko bhI bandhakA kAraNa nahIM kahA, nirjarAkA kAraNa khaa| vicAra karane para bhoga nirjarAke kAraNa hoM to unheM chor3akara samyagdRSTi munipada kA grahaNa kisaliye kare? yahA~ isa kathanakA itanA hI prayojana hai ki dekho, samyaktva kI mahimA! jisake balase bhoga bhI apane guNako nahIM kara skte| isIprakAra anya bhI kathana hoM to unakA yathArthapanA jAna lenaa| tathA dravyAnuyogameM bhI caraNAnuyogavat grahaNa-tyAga karAne kA prayojana hai; isaliye chadmastha ke buddhigocara pariNAmoM kI apekSA hI vahA~ kathana karate haiN| itanA vizeSa hai ki caraNAnuyomeM to bAhyakriyAkI mukhyatAse varNana karate haiM, dravyAnuyogameM AtmapariNAmoMkI mukhyatAse nirUpaNa karate haiM; parantu karaNAnuyogavat sUkSma varNana nahIM krte| usake udAharaNa dete haiM : upayogake zubha , azubha, zuddha - aise tIna bheda kahe haiM; vahA~ dharmAnurAgarUpa pariNAma vaha zubhopayoga, pApAnurAgarUpa va dveSarUpa pariNAma vaha azubhopayoga, aura rAga-dveSarahita pariNAma vaha zuddhopayoga - aisA kahA hai so isa chadmastha ke buddhigocara pariNAmoMkI apekSA vaha kathana hai; karaNAnuyogameM kaSAyazaktikI apekSA gaNasthAnAdimeM saMklezavizaddha pariNAmoMkI apekSA nirUpaNa kiyA hai vaha vivakSA yahA~ nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 286 ] [ mokSamArgaprakAzaka karaNAnuyogameM to rAgAdi rahita zuddhopayoga yathAkhyAtacAritra honepara hotA hai, vaha mohake nAzase svayameva hogA; nicalI avasthAvAlA zuddhopayogakA sAdhana kaise kare? tathA dravyAnuyogameM zuddhopayoga karane kA hI mukhya upadeza hai; isaliye vahA~ chadmastha jisa kAlameM buddhigocara bhakti Adi va hiMsA Adi kAryarUpa pariNAmoMko chor3akara AtmAnubhavanAdi kAryoMmeM pravarte usa kAla use zuddhopayogI kahate haiM / yadyapi yahA~ kevalajJAnagocara sUkSmarAgAdika haiM, tathApi usakI vivakSA yahA~ nahIM kI, apanI buddhigocara rAgAdika chor3atA hai, isa apekSA use zuddhopayogI kahA hai| isI prakAra sva-para zraddhAnAdika honepara samyaktvAdi kahe, vaha buddhigocara apekSAse nirUpaNa hai; sUkSma bhAvoM kI apekSA guNasthAnAdimeM samyaktvAdikA nirUpaNa karaNAnuyogameM pAyA jAtA hai| isIprakAra anyatra jaannaa| isaliye dravyAnuyogake kathanakI vidhi karaNAnuyogase milAnA cAhe to kahIM to milatI hai, kahIM nahIM miltii| jisaprakAra yathAkhyAtacAritra hone para to dono apekSA zuddhopayoga hai, parantu nicalI dazAmeM dravyAnuyoga apekSA se to kadAcit zuddhopayoga hotA hai, parantu karaNAnuyoga apekSA se sadAkAla kaSAya aMza ke sadbhAvase zuddhopayoga nahIM hai| isI prakAra anya kathana jAna lenA / tathA dravyAnuyogameM paramatameM kahe hue tattvAdikako asatya batalAneke artha unakA niSedha karate haiM; vahA~ dveSabuddhi nahIM jAnanA / unako asatya batalAkara satya zraddhAna karAnekA prayojana jaannaa| *** isIprakAra aura bhI aneka prakArake dravyAnuyogameM vyAkhyAnakA vidhAna hai| isaprakAra cAroM anuyogake vyAkhyAna kA vidhAna khaa| vahA~ kisI granthameM eka anuyogakI, kisI meM do kI, kisImeM tIna kI aura kisI meM cAroMkI pradhAnatA sahita vyAkhyAna hotA hai; so jahA~ jaisA sambhava ho vahA~ vaisA samajha lenaa| anuyogoMke vyAkhyAnakI paddhati aba, ina anuyogoMmeM kaisI paddhatikI mukhyatA pAyI jAtI hai so kahate haiM : prathamAnuyogameM to alaMkAra zAstra kI va kAvyAdi zAstroMki paddhati mukhya hai; kyoMki alaMkArAdise mana raMjAyamAna hotA hai, sIdhI bAta kahanese aisA upayoga nahIM lagatA jaisA alaMkArAdi yukta sahita kathanase upayoga lagatA hai| tathA parokSa bAtako kucha adhikatApUrvaka nirUpaNa kiyA jAye to usakA svarUpa bhalI-bhAMti bhAsita hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [287 tathA karaNAnuyogameM gaNita Adi zAstroM kI paddhati mukhya hai; kyoMki vahA~ dravyakSetra-kAla-bhAvake pramANAdikakA nirUpaNa karate haiM; so gaNita granthoMki AmnAyase usakA sugama jAnapanA hotA hai| tathA caraNAnuyogameM subhASita nItizAstroMkI paddhati mukhya hai; kyoMki vahA~ AcaraNa karAnA hai; isaliye lokapravRtti ke anusAra nItimArga batalAnepara vaha AcaraNa karatA hai| tathA dravyAnuyogameM nyAyazAstroMki paddhati mukhya hai; kyoMki vahA~ nirNaya karanekA prayojana hai aura nyAyazAstroMmeM nirNaya karanekA mArga dikhAyA hai| isa prakAra ina anuyogoMmeM mukhya paddhati hai aura bhI aneka paddhati sahita vyAkhyAna inameM pAye jAte haiN| __ yahA~ koI kahe - alaMkAra, gaNita, nIti, nyAyakA jJAna to paNDitoMke hotA hai; tuccha buddhi samajhe nahIM, isaliye sIdhA kathana kyoM nahIM kiyA ? uttara :- zAstra haiM so mukhyarUpa se paNDitoM aura caturoMke abhyAsa karane yogya haiM, yadi alaMkArAdi AmnAya sahita kathana ho to unakA mana lge| tathA jo tuccha buddhi haiM unako paNDita samajhAdeM, aura jo nahIM samajha sakeM to unheM mu~hase sIdhA hI kathana kheN| parantu granthoMmeM sIdhA kathana likhanese vizeSabuddhi jIva unake abhyAsameM vizeSa nahIM pravarte, isaliye alaMkArAdi AmnAya sahita karate haiN| isaprakAra ina cAra anuyogoMkA nirUpaNa kiyaa| tathA jainamata meM bahuta zAstra to ina cAroM anuyogoMmeM garbhita haiN| tathA vyAkaraNa, nyAya, chanda, koSAdika zAstra va vaidyaka, jyotiSa, mantrAdi zAstra bhI jinamatameM pAye jAte haiN| unakA kyA prayojana hai so suno : vyAkaraNa-nyAyAdi zAstroMkA prayojana vyAkaraNa-nyAyAdikakA abhyAsa hone para anuyogarUpa zAstroMkA abhyAsa ho sakatA hai; isaliye vyAkaraNAdi zAstra kaheM haiN| koI kahe - bhASArUpa sIdhA nirUpaNa karate to vyAkaraNAdi kA kyA prayojana thA ? uttara :- bhASAto apabhraMzarUpa azuddhavANI hai, deza-dezameM aura-aura haiM; vahA~ mahanta puruSa zAstroMmeM aisI racanA kaise kareM ? tathA vyAkaraNa-nyAyAdi dvArA jaise yathArtha sUkSma arthakA nirUpaNa hotA haivaisA sIdhI bhASAmeM nahIM ho sakatA; isaliye vyAkaraNAdikI AmnAyase varNana kiyA hai| so apanI buddhike anusAra thor3A bahuta inakA abhyAsa karake anuyogarUpa prayojanabhUta zAstroMkA abhyAsa krnaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 288 ] [ mokSamArgaprakAzaka tathA vaidyakAdi camatkArase jinamatakI prabhAvanA ho va auSadhAdikase upakAra bhI bane; athavA jo jIva laukika kAryoMmeM anurakta hai ve vaidyakAdi camatkArase jainI hokara pazcAt saccA dharma prApta karake apanA kalyANa kareM ityAdi prayojana sahita vaidyakAdi zAstra kahe yahA~ itanA hai ki yaha bhI jaina zAstra haiM aisA jAnakara inake abhyAsameM bahuta nahIM laganA / yadi bahuta buddhise inakA sahaja jAnanA ho aura inako jAnane se apane rAgAdika vikAra bar3hate na jAne, to inakA bhI jAnanA hoo| anuyogazAstravat ye zAstra bahuta kAryakArI nahIM haiM, isaliye inake abhyAsakA vizeSa udyama karanA yogya nahIM hai| - prazna :- yadi aisA hai to gaNadharAdikane inakI racanA kisaliye kI ? uttara :- pUrvokta kiMcit prayojana jAnakara inakI racanA kI hai| jaise bahuta dhanavAna kadAcit alpakAryakArI vastu kA bhI saMcaya karatA hai, parantu thor3e dhanavAlA una vastuoMkA saMcaya kare to dhana to vahA~ laga jAye, phira bahuta kAryakArI vastu kA saMgraha kAhese kare ? usI prakAra bahuta buddhimAna gaNadharAdika kathaMcit alpakAryakArI vaidyakAdi zAstroMkA bhI saMcaya karate haiM, parantu thor3A buddhimAna unake abhyAsameM lage to buddhi to vahA~ laga jAye, phira utkRSTa kAryakArI zAstroMkA abhyAsa kaise kare ? tathA jaise mandarAgI to purANAdimeM zrRMgArAdikA nirUpaNa kare tathApi vikArI nahIM hotA; parantu tIvrarAgI vaise zrRMgArAdikA nirUpaNa kare to pApa hI bAndhegA / usI prakAra mandarAgI gaNadharAdika haiM ve vaidyakAdi zAstroMkA nirUpaNa kareM tathApi vikArI nahIM hote; parantu tIvrarAgI unake abhyAsameM laga jAye to rAgAdika bar3hAkara pApakarmako bA~dheMge aisA jAnanA / - isaprakAra jainamata ke upadeza kA svarUpa jaannaa| anuyogoMmeM doSa- kalpanAoMkA nirAkaraNa aba, inameM koI doSa - kalpanA karatA hai, usakA nirAkaraNa karate haiM : prathamAnuyogameM doSa kalpanAkA nirAkaraNa kitane hI jIva kahate haiM prathamAnuyogameM zrRMgArAdika va saMgrAmAdikakA bahuta kathana karate haiM, unake nimitta se rAgAdika bar3ha jAte haiM, isaliye aisA kathana nahIM karanA thA, va aisA kathana sunanA nahIM / -- - unase kahate haiM kathA kahanA ho taba to sabhI avasthAoMkA kathana karanA cAhiye; tathA yadi alaMkArAdi dvArA bar3hAkara kathana karate haiM, so paNDitoMke vacana to yukti sahita hI nikalate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [289 aura yadi tuma kahoge ki sambandha milAneko sAmAnya kathana kiyA hotA, bar3hAkara kathana kisaliye kiyA ? usakA uttara yaha hai ki parokSa kathanako bar3hAkara kahe binA usakA svarUpa bhAsita nahIM hotaa| tathA pahale to bhoga-saMgrAmAdi isaprakAra kiye, pazcAt sabakA tyAga karake muni hue; ityAdi camatkAra tabhI bhAsita hoMge jaba bar3hAkara kathana kiyA jaaye| tathA tuma kahate ho - usake nimittase rAgAdika bar3ha jAte haiM; so jaise koI caityAlaya banavAye, usakA prayojana to vahA~ dharma kArya karAne kA hai; aura koI pApI vahA~ pApa kArya kare to caityAlaya banavAne vAle kA to doSa nahIM hai| usI prakAra zrIgurune purANAdimeM zrRMgArAdikA varNana kiyA; vahA~ unakA prayojana rAgAdika karAne kA to hai nahIM, dharmameM lagAne kA prayojana hai; parantu koI pApI dharma na kare aura rAgAdika hI bar3hAye to zrIgurukA kyA doSa hai ? yadi tU kahe ki rAgAdikakA nimitta ho aisA kathana hI nahIM karanA thaa| usakA uttara yaha hai - sarAgI jIvoMkA mana kevala vairAgyakathana meM nahIM lgtaa| isaliye jisaprakAra bAlakako batAzeke Azrayase auSadhi dete haiM; usI prakAra sarAgI ko bhogAdi kathana ke Azraya se dharmameM ruci karAte haiN| yadi tU kahegA - aisA hai to virAgI puruSoMko to aise granthoMkA abhyAsa karanA yogya nahIM hai ? usakA uttara yaha hai - jinake aMtaraMgameM rAgabhAva nahIM hai, unako zrRMgArAdi kathana sunanepara rAgAdi utpanna hI nahIM hote| ve jAnate haiM ki yahA~ isIprakAra kathana karane kI paddhati hai| phira tU kahegA - jinako zrRMgArAdikA kathana sunanepara rAgAdi hoM AyeM, unheM to vaisA kathana sunanA yogya nahIM hai ? usakA uttara yaha hai - jahA~ dharmahIkA to prayojana hai aura jahA~-tahA~ dharma kA poSaNa karate haiM - aise jaina purANAdikameM prasaMgavaza zrRMgArAdikakA kathana kiyA hai| use sunakara bhI to bahuta rAgI huA to vaha anyatra kahA~ virAgI hogA ? vaha to purANa sunanA chor3akara anya kArya bhI aise hI karegA jahA~ bahuta rAgAdi hoM; isaliye usako bhI purANa sunane se thor3I bahuta dharmabuddhi ho to ho| anya kAryoMse to yaha kArya bhalA hI hai| tathA koI kahe - prathamAnuyogameM anya jIvoMkI kahAniyA~ haiM, unase apanA kyA prayojana sadhatA hai ? usase kahate haiM - jaise kAmI puruSoMkI kathA sunane para apaneko bhI kAma kA prema Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 290] [mokSamArgaprakAzaka bar3hatA hai; usI prakAra dharmAtmA puruSoMkI kathA sunane para apaneko dharmakI prIti vizeSa hotI hai| isaliye prathamAnuyogakA abhyAsa karanA yogya hai| karaNAnuyogameM doSa-kalpanAkA nirAkaraNa karaNA tathA kitane hI jIva kahate haiM - karaNAnuyogameM guNasthAna, mArgaNAdikakA va karmaprakRtiyoMkA kathana kiyA va trilokAdikakA kathana kiyA; so unheM jAna liyA ki 'yaha isaprakAra hai', 'yaha isaprakAra hai' isameM apanA kArya kyA siddha huA ? yA to bhakti kareM, yA vrata-dAnAdi kareM, yA AtmAnubhavana kareM - isase apanA bhalA ho| unase kahate haiM - paramezvarato vItarAga haiM; bhakti karanese prasanna hokara kucha karate nahIM haiN| bhakti karanese kaSAya manda hotI hai, usakA svayameva uttama phala hotA hai| so karaNAnuyogake abhyAsameM usase bhI adhika manda kaSAya ho sakatI hai, isaliye isakA phala ati uttama hotA hai| tathA vrata-dAnAdika to kaSAya ghaTAneke bAhyanimittake sAdhana haiM aura gakA abhyAsa karane para vahA~ upayoga laga jAye taba rAgAdika dara hote haiM so yaha aMtaraMganimittakA sAdhana hai; isaliye yaha vizeSa kAryakArI hai| vratAdika dhAraNa karake adhyayanAdi karate haiN| tathA AtmAnubhava sarvottama kArya hai; parantu sAmAnya anubhavameM upayoga TikatA nahIM hai, aura nahIM TikatA taba anya vikalpa hote haiM; vahA~ karaNAnuyogakA abhyAsa ho to usa vicAra meM upayogako lagAtA hai| yaha vicAra vartamAna bhI rAgAdika ghaTAtA hai aura AgAmI rAgAdika ghaTAnekA kAraNa hai, isaliye yahA~ upayoga lgaanaa| jIva-karmAdikake nAnAprakArase bheda jAne, unameM rAgAdika karane kA prayojana nahIM hai, isaliye rAgAdika bar3hate nahIM haiM; vItarAga honekA prayojana jahA~-tahA~ pragaTa hotA hai, isaliye rAgAdi miTAne kA kAraNa hai| yahA~ koI kahe - koI kathana to aisA hI hai, parantu dvIpa-samudrAdikake yojanAdikA nirUpaNa kiyA unameM kyA siddhi hai ? uttara :- unako jAnane para unameM kucha iSTa-aniSTa buddhi nahIM hotI, isaliye pUrvokta siddhi hotI hai| phira vaha kahatA hai - aisA hai to jinase kucha prayojana nahIM hai aise pASANAdikako bhI jAnate hue vahA~ iSTa-aniSTapanA nahIM mAnate, isaliye vaha bhI kAryakArI huaa| uttara :- sarAgI jIva rAgAdi prayojana binA kisI ko jAnane kA udyama nahIM karatA; yadi svayameva unakA jAnanA hoto aMtaraMga rAgAdikake abhiprAyavaza vahA~se upayogako chur3AnA hI cAhatA hai| yahA~ udyama dvArA dvIpa-samudrAdikako jAnatA hai, vahA~ upayoga lagAtA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [291 hai; so rAgAdi ghaTane para aisA kArya hotA hai| tathA pASANAdikameM isa lokakA koI prayojana bhAsita ho jAye to rAgAdika ho Ate haiM aura dvIpAdikameM isa loka sambandhI kArya kucha nahIM hai isaliye rAgAdikakA kAraNa nahIM hai| yadi svargAdikakI racanA sunakara vahA~ rAga ho, to paraloka sambandhI hogA; usakA kAraNa puNyako jAne taba pApa chor3akara puNyameM pravarte itanA hI lAbha hogA; tathA dvIpAdikako jAnanepara yathAvat racanA bhAsita ho taba anyamatAdikakA kahA jhUTha bhAsita honese satya zraddhAnI ho aura yathAvat racanA jAnanese bhrama miTane para upayogakI nirmalatA ho; isaliye vaha abhyAsa kAryakArI hai| tathA kitane hI kahate haiM - karaNAnuyoga meM kaThinatA bahuta hai, isaliye usake abhyAsameM kheda hotA hai| unase kahate haiM - yadi vastu zIghra jAnanemeM Ayeto vahA~ upayoga ulajhatA nahIM hai; tathA jAnI huI vastu ko bArambAra jAnane kA utsAha nahIM hotA taba pApakAryoM meM upayoga laga jAtA hai; isaliye apanI buddhi anusArakaThinatA se bhI jisakA abhyAsa hotA jAne usakA abhyAsa karanA, tathA jisakA abhyAsa ho hI na sake usakA kaise kare ? tathA tU kahatA hai - kheda hotA hai| parantu pramAdI rahanemeM to dharma hai nahIM; pramAdase sukhI rahe vahA~ to pApa hI hotA hai; isaliye dharmake artha udyama karanA hI yogya hai| aisA vicAra karake karaNAnuyogakA abhyAsa krnaa| caraNAnuyogameM doSa-kalpanAkA nirAkaraNa tathA kitane hI jIva aisA kahate haiM - caraNAnuyogameM bAhya vratAdi sAdhanakA upadeza hai, so inase kucha siddhi nahIM hai; apane pariNAma nirmala honA cAhie, bAhyameM cAhe jaisA pravarto; isaliye isa upadezase parAGmukha rahate haiN| unase kahate haiM - AtmapariNAmoMke aura bAhya pravRttike nimitta-naimittika sambandha hai| kyoMki chadmastha ke kriyAe~ pariNAmapUrvaka hotI haiM; kadAcit binA pariNAma koI kriyA hotI hai, so paravazatAse hotI hai| apane vazase udyama pUrvaka kArya kareM aura kaheM ki 'pariNAma isa rUpa nahIM hai', so yaha bhrama hai| athavA bAhya padArthakA Azraya pAkara pariNAma ho sakate haiM; isaliye pariNAma miTAneke artha bAhya vastu kA niSedha karanA samayasArAdimeM kahA hai; isIliye rAgAdibhAva ghaTanepara anukrama se bAhya aise zrAvaka-munidharma hote haiN| athavA isaprakAra zrAvaka-munidharma aMgIkAra karane para pA~caveM-chaThaveM Adi guNasthAnoMmeM rAgAdi ghaTanepara pariNAmoMkI prApti hotI hai - aisA nirUpaNa caraNAnuyogameM kiyA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 292] [mokSamArgaprakAzaka tathA yadi bAhyasaMyamase kucha siddhi na ho to sarvArthasiddhivAsI deva samyagdRSTi bahuta jJAnI haiM unake to cauthA guNasthAna hotA hai aura gRhastha zrAvaka manuSyoM ke paMcama guNasthAna hotA hai, so kyA kAraNa ? tathA tIrthaMkarAdika gRhastha pada chor3akara kisaliye saMyama grahaNa kareM ? isaliye yaha niyama hai ki bAhya saMyama-sAdhana binA pariNAma nirmala nahIM ho sakate; isaliye bAhya sAdhanakA vidhAna jAnaneke liye caraNAnuyogakA abhyAsa avazya karanA caahiye| dravyAnuyogameM doSa-kalpanAkA nirAkaraNa tathA kitane hI jIva kahate haiM ki dravyAnuyogameM vrata-saMyamAdi vyavahAradharmakA hInapanA pragaTa kiyA hai| samyagdRSTike viSaya-bhogAdikako nirjarAkA kAraNa kahA hai - ityAdi kathana sunakara jIva svacchanda hokara puNya chor3akara pApameM pravateMge, isaliye inakA par3hanA-sunanA yogya nahIM hai| usase kahate haiM - jaisA gadhA mizrI khAkara mara jAye to manuSya to mizrI khAnA nahIM chor3eMge; usIprakAra viparItabuddhi adhyAtmagraMtha sunakara svacchanda ho jAye to vivekI to adhyAtmagranthoMkA abhyAsa nahIM chodd'eNge| itanA kare ki jise svacchanda hotA jAne, use jisaprakAra vaha svacchanda na ho usaprakAra upadeza de| tathA adhyAtmagraMthoMmeM bhI svacchanda honekA jahA~ tahA~ niSedha karate haiM, isaliye jo bhalI-bhAMti unako sune vaha to svacchanda hotA nahIM; parantu eka bAta sunakara apane abhiprAyase koI svacchanda ho to granthakA to doSa hai nahIM, usa jIva hI kA doSa hai| tathA yadi jhUThe doSakI kalpanA karake adhyAtmazAstroMko par3hane-sunanekA niSedha kareM to mokSamArgakA mUla upadeza to vahA~ hai; usakA niSedha karanese to mokSamArgakA niSedha hotA hai| jaise - meghavarSA hone para bahuta se jIvoM kA kalyANa hotA hai aura kisI ko ulaTA nukasAna ho, to usakI mukhyatA karake meghakA to niSedha nahIM karanA; usI prakAra sabhAmeM adhyAtma upadeza hone para bahuta se jIvoMko mokSamArgakI prApti hotI hai, parantu koI ulaTA pApameM pravarte, to usakI mukhyatA karake adhyAtmazAstroMkA to niSedha nahIM krnaa| ___ tathA adhyAtmagranthoMse koI svacchanda ho; so vaha to pahale bhI mithyAdRSTi thA, aba bhI mithyAdRSTi hI rhaa| itanA hI nukasAna hogA kI sugati na hokara kugati hogii| parantu adhyAtma-upadeza na honepara bahuta jIvoMke mokSamArgakI prAptikA abhAva hotA hai aura isameM bahuta jIvoMkA bahuta burA hotA hai; isaliye adhyAtma-upadezakA niSedha nahIM krnaa| tathA kitane hI jIva kahate haiM ki dravyAnuyogarUpa adhyAtma-upadeza hai vaha utkRSTa hai; so uccadazAko prApta hoM unako kAryakArI hai; nicalI dazAvAloMko vratasaMyamAdikakA hI upadeza denA yogya hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [293 ___ unase kahate haiM - jinamatameM yaha paripATI hai ki pahale samyaktva hotA hai phira vrata hoteM haiM; vaha samyaktva sva-para kA zraddhAna hone para hotA hai aura vaha zraddhAna dravyAnuyogakA abhyAsa karane para hotA hai; isaliye prathama dravyAnuyogake anusAra zraddhAna karake samyagdRSTi ho, pazcAt caraNAnuyogake anusAra vratAdika dhAraNa karake vratI ho| -isaprakAra mukhya rUpase to nicalI dazAmeM hI dravyAnuyoga kAryakArI hai; gauNarUpa se jise mokSamArgakI prApti hotI na jAne use pahale kisI vratAdika kA upadeza dete haiM; isaliye U~cI dazAvAloMko adhyAtmaabhyAsa yogya hai aisA jAnakara nicalI dazAvAloMko vahA~ se parAGmukha honA yogya nahIM hai| tathA yadi kahoge ki U~ce upadezakA svarUpa nicalI dazAvAloMko bhAsita nahIM hotaa| usakA uttara yaha hai - aura to aneka prakAra kI caturAI jAneM aura yahA~ mUrkhapanA pragaTa kareM, vaha yogya nahIM hai| abhyAsa karane se svarUpa bhalI-bhAMti bhAsita hotA hai, apanI buddhi anusAra thor3A bahuta bhAsita ho; parantu sarvathA nirudyamI hone kA poSaNa kareM vaha to jinamArga kA dveSI honA hai| tathA yadi kahoge ki yaha kAla nikRSTa hai, isaliye utkRSTa adhyAtma-upadeza kI mukhyatA nahIM krnaa| to unase kahate haiM - yaha kAla sAkSAt mokSa na honekI apekSA nikRSTa hai, AtmAnubhavanAdika dvArA samyaktvAdika honA isa kAlameM manA nahIM hai; isaliye AtmAnubhavanAdikake artha dravyAnuyogakA avazya abhyAsa krnaa| vahI SaTpAhur3ameM ( mokSapAhur3ameM ) kahA hai : ajja vi tirayaNasuddhA appA jhAUNa jaMti surloe| loyaMtiyadevattaM tattha cuA NivvudiM jaMti / / 77 / / artha :- Aja bhI triratna se zuddha jIva AtmA ko dhyAkara svargaloka ko prApta hote haiM va laukAntikameM devapanA prApta karate haiM; vahA~ se cyuta hokara mokSa jAte haiN| bahuri / isaliye isa kAla meM bhI dravyAnuyogakA upadeza mukhya caahiye| koI kahatA hai - dravyAnuyogameM adhyAtma-zAstra haiM; vahA~ sva-para bhedavijJAnAdikakA upadeza diyA vaha to kAryakArI bhI bahuta hai aura samajha meM bhI zIghra AtA hai; parantu dravya 'yahA~ 'bahuri' ke Age 3-4 paMktiyoMkA sthAna hastalikhita mUla pratimeM chor3A gayA hai, jisase jJAta hotA hai ki paNDita pravara zrI ToDaramalajI yahA~ kucha aura bhI likhanA cAhate the, kintu likha nahIM ske| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 294] [ mokSamArgaprakAzaka guNa- paryAyAdikakA va pramANa - nayAdikakA va anyamatake kahe tattvAdikake nirAkaraNakA kathana kiyA, so unake abhyAsase vikalpa vizeSa hote haiM aura ve bahuta prayAsa karane para jAnanemeM Ate haiM; isaliye unakA abhyAsa nahIM karanA / unase kahate haiM sAmAnya jAnanese vizeSa jAnanA balavAna hai| jyoM-jyoM vizeSa jAnatA hai tyoM-tyoM vastusvabhAva nirmala bhAsita hotA hai, zraddhAna dRr3ha hotA hai, rAgAdi ghaTate haiM; isaliye usa abhyAsameM pravarttanA yogya hai| isaprakAra cAroM anuyogoM meM doSa - kalpanA karake abhyAsase parAGmukha honA yogya nahIM hai| -- vyAkaraNa-nyAyAdi zAstroMkI upayogitA tathA vyAkaraNa nyAyAdika zAstra haiM, unakA bhI thor3A bahuta abhyAsa karanA; kyoMki unake jJAna binA bar3e zAstroMkA artha bhAsita nahIM hotA / tathA vastu kA svarUpa bhI inakI paddhati jAnanepara jaisA bhAsita hotA hai vaisA bhASAdika dvArA bhAsita nahIM hotA; isaliye paramparA kAryakArI jAnakara inakA bhI abhyAsa karanA; parantu inhIM meM phaMsa nahIM jaanaa| inakA kucha abhyAsa karake prayojanabhUtazAstroMke abhyAsa meM pravarttanA / tathA vaidyakAdi zAstra haiM unase mokSamArgameM kucha prayojana hI nahIM hai; isaliye kisI vyavahAradharmake abhiprAyase binA khedake inakA abhyAsa ho jAye to upakArAdi karanA, pAparUpa nahIM pravarttanA; aura inakA abhyAsa na ho to mata hoo, kucha bigAr3a nahIM hai| isaprakAra jinamatake zAstra nirdoSa jAnakara unakA upadeza maannaa| anuyogoMmeM dikhAI dene vAle paraspara virodhakA nirAkaraNa aba, zAstroMmeM apekSAdikako na jAnane se paraspara virodha bhAsita hotA hai, usakA nirAkaraNa karate haiN| prathamAdi anuyogoMkI AmnAyake anusAra yahA~ jisa prakAra kathana kiyA ho, vahA~ usaprakAra jAna lenA; anya anuyogake kathanako anya anuyogake kathanase anyathA jAnakara sandeha nahIM karanA / jaise kahIM to nirmala samyagdRSTi ke hI zaMkA, kAMkSA, vicikitsAkA abhAva kahA; kahIM bhayakA AThaveM guNasthAna paryaMta, lobhakA dasaveM paryaMta, jugupsAkA AThaveM paryaMta udaya kahA; vahA~ viruddha nahIM jAnanA / samyagdRSTike zraddhAnapUrvaka tIvra zaMkAdikakA abhAva huA hai athavA mukhyataH samyagdRSTi zaMkAdi nahIM karatA, usa apekSA caraNAnuyogameM samyagdRSTike zaMkAdikakA abhAva kahA hai; parantu sUkSmazakti kI apekSA bhayAdikakA udaya aSTamAdi guNasthAna paryaMta pAyA jAtA hai, isaliye karaNAnuyogameM vahA~ taka unakA sadbhAva kahA hai| isIprakAra anyatra jAnanA / - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra ] [ 295 pahale anuyogoMke upadeza vidhAnameM kaI udAharaNa kaheM haiM, vaha jAnanA athavA apanI buddhise samajha lenaa| tathA eka hI anuyogameM vivakSAvaza anekarUpa kathana karate haiN| jaise - karaNAnuyogameM pramAdoMkA sAtaveM guNasthAna meM abhAva kahA, vahA~ kaSAyAdika pramAdake bheda kahe; tathA vahIM kaSAyAdikakA sadbhAva dasaveM Adi guNasthAna paryaMta kahA, vahA~ viruddha nahIM jAnanA; kyoMki yahA~ pramAdoMmeM to jina zubhAzubhabhAvoMke abhiprAya sahita kaSAyAdika hote haiM unakA grahaNa hai, aura sAtaveM guNasthAnameM aisA abhiprAya dUra huA hai isaliye unakA vahA~ abhAva kahA hai| tathA sUkSmAdibhAvoMkI apekSA unhIM kA dasaveM Adi guNasthAna paryaMta sadbhAva kahA hai| tathA caraNAnuyogameM corI, parastrI Adi saptavyasanakA tyAga pahalI pratimA meM kahA hai, tathA vahIM unakA tyAga dUsarI pratimA meM kahA hai, vahA~ viruddha nahIM jAnanA; kyoMki saptavyasanameM to corI Adi kArya aise grahaNa kiye haiM jinase daMDAdika pAtA hai, loka meM ati nindA hotI hai| tathA vratoMmeM aise corI Adi tyAga karane yogya kahe haiM ki jo gRhastha dharmaseM viruddha hote haiM va kiMcit lokaniMdya hote haiM aisA artha jAnanA / isIprakAra anyatra jaannaa| -- tathA nAnA bhAvoM kI sApekSatA se eka hI bhAvakA anya - anya prakAra se nirUpaNa karate haiN| jaise kahIM to mahAvratAdikako cAritra ke bheda kahA, kahIM mahAvratAdi hone para bhI dravyaliMgIko asaMyamI kahA, vahA~ viruddha nahIM jAnanA; kyoMki samyagjJAna sahita mahAvratAdika to cAritra haiM aura ajJAnapUrvaka vratAdika hone para bhI asaMyamI hI hai| tathA jisa prakAra pA~ca mithyAtvoMmeM bhI vinaya kahA hai aura bAraha prakAra ke tapoMmeM bhI vinaya kahA hai vahA~ viruddha nahIM jAnanA; kyoMki jo vinaya karane yogya nahIM haiM unakI bhI vinaya karake dharma mAnanA vaha to vinaya mithyAtva hai, aura dharmapaddhati se jo vinaya karane yogya unakI yathA yogya vinaya karanAso vinaya tapa hai| tathA jisaprakAra kahIM to abhimAna kI nindA kI, aura kahIM prazaMsA kI vahA~ viruddha nahIM jAnanA; kyoMki mAna kaSAyase apaneko U~cA manavAne ke artha vinayAdi na kare vaha abhimAna to niMdya hI hai, aura nirlobhapanese dInatA Adi na kare vaha abhimAna prazaMsA yogya hai| tathA jaise kahIM caturAI ki nindA kI, kahIM prazaMsA kI vahA~ viruddha nahIM jAnanA, kyoMki mAyA kaSAya se kisIko Thaganeke artha caturAI kareM vaha to niMdya hI hai, aura viveka sahita yathAsambhava kArya karanemeM jo caturAI ho vaha zlAdhya hI hai| isIprakAra anyatra jAnanA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 296 ] [ mokSamArgaprakAzaka tathA eka hI bhAvakI kahIM to usase utkRSTa bhAvakI apekSA nindA kI ho, aura kahIM usase hIna bhAvakI apekSAse prazaMsA kI ho vahA~ viruddha nahIM jAnanA / jaise kisI zubhakriyAkI jahA~ nindA kI ho vahA~ to usase U~cI zubhakriyA va zuddhabhAvakI apekSA jAnanA, aura jahA~ prazaMsA kI ho vahA~ usase nIcI kriyA va azubhakriyAkI apekSA jAnanA / isIprakAra anyatra jAnanA / tathA isIprakAra kisI jIvakI U~ce jIvakI apekSAse nindA kI ho vahA~ sarvathA nindA nahIM jAnanA, aura kisIkI nIce jIvakI apekSAse prazaMsA kI ho so sarvathA prazaMsA nahIM jAnanA; parantu yathAsambhava usakA guNa-doSa jAna lenA / isIprakAra anya vyAkhyAna jisa apekSA sahita kiye hoM usa apekSAse unakA artha samajhanA / tathA zAstrameM eka hI zabdakA kahIM to koI artha hotA hai, kahIM koI artha hotA hai; vahA~ prakaraNa pahicAnakara usakA sambhAvita artha jAnanA / jaise mokSamArgameM samyagdarzana kahA, vahA~ darzana zabda kA artha zraddhAna hai aura upayogavarNanameM darzana zabdakA artha vastukA sAmAnya svarUpa grahaNa mAtra hai, tathA indriyavarNanameM darzana zabdakA artha netra dvArA dekhanA mAtra hai| tathA jaise sUkSma aura bAdarakA artha - vastuoMke pramANAdika kathanameM choTe pramANasahita ho usakA nAma sUkSma, aura bar3e pramANasahita ho usakA nAma bAdara aisA hotA hai| tathA pudgala skaMdhAdike kathanameM indriyagamya na ho vaha sUkSma, aura indriyagamya ho vaha bAdara aisA artha hai| jIvAdikake kathanameM Rddhi Adike nimitta binA svayameva na ruke usakA nAma sUkSma aura ruke usakA nAma bAdara aisA artha hai / vastrAdikake kathana meM mahIna kA nAma sUkSma aura moTekA nAma bAda ra aisA artha hai| - - tathA pratyakSa zabdakA artha lokavyavahArameM to indriya dvArA jAnane kA nAma pratyakSa hai, pramANabhedoMmeM spaSTa pratibhAsakA nAma pratyakSa hai, AtmAnubhavanAdimeM apanemeM avasthA ho usakA nAma pratyakSa hai| tathA jaise - mithyAdRSTi ke ajJAna kahA, vahA~ sarvathA jJAna kA abhAva nahIM jAnanA, samyagjJAnake abhAvase ajJAna kahA hai| tathA jisa prakAra udIraNA zabdakA artha jahA~ devAdikake udIraNA nahIM kahI vahA~ to anya nimittase maraNa ho usakA nAma udIraNA hai, aura dasa karaNoMke kathanameM udIraNAkaraNa devAyuke bhI kahA hai, vahA~ Uparake niSekoMkA dravya udayAvalI meM diyA jAye usakA nAma udIraNA / isIprakAra anyatra yathAsambhava artha jAnanA / tathA eka hI zabda ke pUrva jor3anese aneka prakAra artha hote haiM va usI zabdake aneka artha haiM; vahA~ jaisA sambhava ho vaisA artha jAnanA / jaise 'jIte' usakA nAma 'jina' hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [297 parantu dharmapaddhatimeM karmazatruko jIte usakA nAma 'jina' jaannaa| yahA~ karmazatru zabdako pahale jor3anese jo artha hotA hai vaha grahaNa kiyA anya nahIM kiyA, tathA jaise 'prANa dhAraNa kare usakA nAma jIva' hai| jahA~ jIvana-maraNakA vyavahAra apekSA kathana ho vahA~ to indriyAdi prANa dhAraNa kare vaha jIva hai; tathA dravyAdikakA nizcaya apekSA nirUpaNa ho vahA~ caitanyaprANako dhAraNa kare vaha jIva hai| tathA jaise - samaya zabda ke aneka artha haiM; vahA~ AtmA kA nAma samaya hai, sarva padArtha kA nAma samaya hai, kAla kA nAma samaya hai, samayamAtra kAla kA nAma samaya hai, zAstrakA nAma samaya hai, mata kA nAma samaya hai| isI prakAra aneka arthoM meM jaisA jahA~ sambhava ho vaisA artha vahA~ jAna lenaa| tathA kahIM to artha apekSA nAmAdika kahate haiM, kahIM rUr3hI apekSA nAmAdika kahate haiN| jahA~ rUr3hI apekSA nAmAdika likhe hoM vahA~ unakA zabdArtha grahaNa nahIM karanA; parantu usakA jo rUr3hIrUpa artha ho vahI grahaNa krnaa| jaise - samyaktvAdiko dharma kahA vahA~ to yaha jIva ko uttama sthAna meM dhAraNa karatA hai isaliye isakA nAma sArtha hai; tathA dharmadravya kA nAma dharma kahA vahA~ rUr3hI nAma hai, isakA akSarArtha grahaNa nahIM karanA, parantu isa nAma kI dhAraka eka vastu hai aisA artha grahaNa krnaa| isIprakAra anyatra jaannaa| tathA kahIM zabdakA jo artha hotA hai vaha to grahaNa nahIM karanA, parantu vahA~ jo prayojanabhUta artha ho vaha grahaNa krnaa| jaise - kahIM kisI kA abhAva kahA ho aura vahA~ kiMcit sadbhAva pAyA jAye to vahA~ sarvathA abhAva nahIM grahaNa karanA; kiMcit sadbhAva ko ginakara abhAva kahA hai - aisA artha jaannaa| samyagdRSTike rAgAdikakA abhAva kahA, vahA~ isIprakAra artha jaannaa| tathA nokaSAya kA artha to yaha hai ki 'kaSAya kA niSedha'; parantu yaha artha grahaNa nahIM karanA; yahA~ to krodhAdi samAna yaha kaSAya nahIM haiM, kiMcit kaSAya haiM, isaliye nokaSAya - aisA artha grahaNa krnaa| isIprakAra anyatra jaannaa| tathA jaise kahIM kisI yuktise kathana kiyA ho, vahA~ prayojana grahaNa krnaa| samayasAra kalaza meM yaha kahA hai ki "dhobI ke dRSTAntavat parabhAva ke tyAgakI dRSTi yAvat pravRttiko prApta nahIM huI tAvat yaha anubhUti pragaTa huI"; so yahA~ yaha prayojana hai ki parabhAvakA tyAga hote hI anubhUti pragaTa hotI hai| loka meM kisI ke Ate hI koI kArya huA ho, vahA~ aisA kahate haiM ki 'yaha AyA hI nahIM aura yaha aisA kArya ho gyaa|' aisA hI prayojana yahA~ grahaNa krnaa| isIprakAra anyatra jaannaa| 1 avatarati na yAvavRttimaatyantavegAdanavamaparabhAvatyAgadRSTAntadRSTiH / jhaTiti sakalabhAvairanyadIyairvimuktA svayamiyamanubhUtistAvadAvirbabhUva / / 29 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 298] [ mokSamArgaprakAzaka tathA jaise kahIM kucha pramANAdika kahe hoM, vahA~ vahI nahIM mAna lenA, parantu prayojana ho vaha jaannaa| jJAnArNava' meM aisA kahA hai - "isa kAlameM do-tIna satpuruSa hai'; so niyamase itane hI nahIM hai, parantu yahA~ 'thor3e haiM' aisA prayojana jaannaa| isIprakAra anyatra jaannaa| isI rIti sahita aura bhI aneka prakAra zabdoMke artha hote haiM, unako yathAsambhava jAnanA, viparIta artha nahIM jaannaa| tathA jo upadeza ho, use yathArtha pahicAnakara jo apane yogya upadeza ho use aMgIkAra krnaa| jaise - vaidyaka zAstroMmeM aneka auSadhiyA~ kahIM haiM, unako jAne; parantu grahaNa unhIM kA kare jinase apanA roga dUra ho| apane ko zIta kA roga ho to uSNa auSadhi kA hI grahaNa kare, zItala auSadhikA grahaNa na kare; yaha auSadhi auroMko kAryakArI hai, aisA jaane| usI prakAra jaina zAstroMmeM aneka upadeza haiM, unheM jAne; parantu grahaNa usI kA kare jina se apanA vikAra dUra ho jaaye| apane ko jo vikAra ho usakA niSedhakaranevAle upadeza ko grahaNa kare, usake poSaka upadeza ko grahaNa na kare; yaha upadeza auroMko kAryakArI hai aisA jaane| yahA~ udAharaNa kahate haiM - jaise zAstroMmeM kahIM nizcayapoSaka upadeza hai, kahIM vyavahArapoSaka upadeza hai| vahA~ apane ko vyavahAra kA Adhikya ho to nizcayapoSaka upadezakA grahaNa karake yathAvat pravarte, aura apane ko nizcaya kA Adhikya ho to vyavahArapoSaka upadeza kA grahaNa karake yathAvat prvrte| tathA pahale to vyavahAra zraddhAna ke kAraNa AtmajJAna se bhraSTa ho rahA thA, pazcAt vyavahAra upadeza hI kI mukhyatA karake AtmajJAna kA udyama na kare; athavA pahale to nizcaya zraddhAna ke kAraNa vairAgya se bhraSTa hokara svacchandI ho rahA thA, pazcAt nizcaya upadeza hI kI mukhyatA karake viSaya-kaSAyakA poSaNa karatA hai| isIprakAra viparIta upadeza grahaNa karane se burA hI hotA hai| tathA jaise AtmAnuzAsana meM aisA kahA hai ki "tU guNavAna hokara doSa kyoM lagAtA hai ? doSavAna honA thA to doSamaya hI kyoM nahIM huA ?" so yadi jIva Apato guNavAna ho aura koI doSa lagatA ho vahA~ vaha doSa dUra karane ke liye usa upadeza ko aMgIkAra krnaa| tathA Apa to doSavAna hai aura isa upadezakA grahaNakarake guNavAna puruSoMko nIcA dikhalAye to burA hI hogaa| sarva doSamaya hone se to duH prajJAbalaluptavastunicayA vijnyaanshuunyaashyaaH| vidyante pratimandiraM nijanijasvArthodyatA dehinH|| AnandAmRtasindhuzIkaracayairnirvApya jnmjvrN| ye muktervadanenduvIkSaNaparAste santi dvitrA ydi|| 24 / / * he candramaH kimiti laanychnvaanbhuutsvN| tadvAn bhaveH kimiti tanmayaeva naabhuuH| kiM jyotsnayA malamalaM tava ghossyntyaa| svarbhAvannanuH tathA sati nA'si lakSyaH / / 140 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra ] [ 299 kiMcit doSarUpa honA burA nahIM hai, isaliye tujhase to vaha bhalA hai| tathA yahA~ yaha kahA hai ki " tU doSamaya hI kyoM nahIM huA ?" so yaha to tarka kiyA hai, kahIM sarva doSamaya hone ke artha yaha upadeza nahIM hai / tathA yadi guNavAna kI kiMcit doSa hone para bhI nindA hai to doSarahita to siddha hai; nicalI dazAmeM to koI guNa, koI doSa hotA hI hai 1 yahA~ koI kahe aisA hai to " muniliMga dhAraNa karake kiMcit parigraha rakhe vaha bhI nigoda jAtA hai " - aisA SaTpAhuDa' meM kaise kahA hai ? -- uttara : U~cI padavI dhAraNa karake usa padameM sambhavita nahIM hai aise nIce kArya kare to pratijJAbhaMgAdi hone se mahAdoSa lagatA hai, aura nIcI padavI meM vahA~ sambhavita aise guNadoSa hoM to hoM, vahA~ usakA doSa grahaNa karanA yogya nahIM hai aisA jAnanA / tathA upadezasiddhAntaratnamAlA kahA hai 'AjJAnusAra upadeza dene vAlekA krodha bhI kSamA kA bhaMDAra hai ; parantu yaha upadeza vaktAko grahaNa karane yogya nahIM hai| ina upadeza se vaktA krodha karatA raheto usakA burA hI hogaa| yaha upadeza zrotAoMke grahaNa karane yogya hai| kadAcit vaktA krodha karake bhI saccA upadeza de to zrotA guNa hI maaneNge| isIprakAra anyatra jaannaa| tathA jaise kisIko ati zItAMga roga ho usake artha ati uSNa rasAdika auSadhiyA~ kahI haiM; una auSadhiyoMko jisake dAha ho va tuccha zIta ho vaha grahaNa kare to duHkha hI paayegaa| usI prakAra kisIke kisI kArya kI ati mukhyatA ho usake artha usake niSedhakA ati khIMcakara upadeza diyA ho; use jisake usa kArya kI mukhyatA na ho va thor3I mukhyatA ho vaha grahaNa kare to burA hI hogA / yahA~ udAharaNa jaise kisI ke zAstrAbhyAsa kI ati mukhyatA hai aura AtmAnubhavakA udyama hI nahIM hai, usake artha bahuta zAstrAbhyAsakA niSedha kiyA hai| tathA jisake zAstrAbhyAsa nahIM hai va thor3A zAstrAbhyAsa hai, vaha jIva usa upadezase zAstrAbhyAsa chor3a de aura AtmAnubhavameM upayoga na rahe taba usakA to burA hI hogA / -- 1 jahajAyarUvasariso tilatusamettaM Na gihadi hatthesu / jaI leI appabahuyaM tatto puNa jAi Niggodam / / 18 / / [ sUtrapAhur3a ] 2 rosovi khamAkoso suttaM bhAsaMta jassaNadhaNasya / ussuteNa khamAviya dosa mahAmoha AvAso / / 14 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 300] [mokSamArgaprakAzaka tathA jaise kisIke yajJa-snAnAdi dvArA hiMsAse dharma mAnane kI mukhyatA hai, usake artha - "yadi pRthvI ulaTa jAye taba bhI hiMsA karanese puNyaphala nahIM hotA' - aisA upadeza diyA hai| tathA jo jIva pUjanAdi kAryoM dvArA kiMcit hiMsA lagAtA hai aura bahuta puNya upajAtA hai, vaha jIva isa upadezase pUjanAdi kArya chor3a de aura hiMsA rahita sAmAyikAdi dharmameM lage nahIM taba usakA to burA hI hogaa| isaprakAra anyatra jaannaa| tathA jaise koI auSadhi guNakArI hai; parantu apaneko jaba taka usa auSadhise hita ho taba taka usakA grahaNa kare; yadi zIta miTane para bhI uSNa auSadhikA sevana karatA hI rahe to ulTA roga hogaa| usI prakAra koI dharma kArya hai; parantu apane ko jaba taka usa dharma kAryase hita ho taba taka usakA grahaNa kare; yadi ucca dazA honepara nicalI dazA sambandhI dharma ke sevanameM lage to ulTA vikAra hI hogaa| yahA~ udAharaNa - jaise pApa miTaneke artha pratikramaNAdi dharmakArya kahe haiM; parantu AtmAnubhava honepara pratikramaNAdikA vikalpa kare to ulTA vikAra bar3hegA; isIse samayasAra meM pratikramaNAdikako viSa kahA hai| tathA jaise avratI ko karane yogya prabhAvanA Adi dharmakArya kahe haiM, unheM vratI hokara kare to pApa hI baaNdhegaa| vyApArAdi Arambha chor3akara caityAlayAdi kAryoMkA adhikArI ho yaha kaise banegA ? isI prakAra anyatra jaannaa| tathA jaise pAkAdika auSadhiyA~ puSTikArI haiM, parantu jvaravAn unheM grahaNa kare to mahAdoSa utpanna ho, usI prakAra U~cA dharma bahuta bhalA hai, parantu apane vikAra bhAva dUra na ho aura U~cedharma kA grahaNa kare to mahAna doSa utpanna hogaa| yahA~ udAharaNa - jaise apanA azubha vikAra bhI nahIM chUTA ho aura nirvikalpa dazAko aMgIkAra kare to ulTA vikAra bar3hegA; tathA bhojanAdi viSayoMmeM Asakta ho aura ArambhatyAgAdi dharmako aMgIkAra kare to doSa hI utpanna hogaa| tathA jaise vyApArAdi karanekA vikAra to chUTe nahIM aura tyAgake bheSa rUpa dharma aMgIkAra kare to mahAna doSa utpnnhogaa| isI prakAra anyatra jaannaa| isIprakAra aura bhI sacce vicArase upadeza ko yathArtha jAnakara aMgIkAra krnaa| bahuta vistAra kahA~ taka kaheM; apaneko samyagjJAna honepara svayaM hI ko yathArtha bhAsita hotA hai| upadeza to vacanAtmaka hai tathA vacana dvArA aneka artha yugapat nahIM kahe jAte; isaliye upadeza to eka hI artha kI mukhyatA sahita hotA hai| tathA jisa artha kA jahA~ varNana hai, vahA~ usIkI mukhyatA hai; dUsare arthakI vahIM mukhyatA kare to donoM upadeza dRr3ha nahIM hoMge; isaliye upadezameM eka arthako dRr3ha kare; parantu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [301 sarva jinamatakA cihna syAdvAda hai aura 'syAt' padakA artha 'kathaMcit ' hai; isaliye jo upadeza ho use sarvathA nahIM jAna lenaa| upadeza ke arthako jAna kara vahA~ itanA vicAra karanA ki yaha upadeza kisa prakAra hai, kisa prayojana sahita hai, kisa jIva ko kAryakArI hai ? ityAdi vicAra karake usakA yathArtha artha grahaNa kre| pazcAt apanI dazA dekhe| jo upadeza jisa prakAra apaneko kAryakArI ho use usI prakAra Apa aMgIkAra kare; aura jo upadeza jAnane yogya hI ho to use yathArtha jAna le| isaprakAra upadezake phalako prApta kre| yahA~ koI kahe - jo tuccha buddhi itanA vicAra na kara sake vaha kyA kare ? uttara :- jaise vyApArI apanI buddhike anusAra jisameM samajhe so thor3A yA bahuta vyApAra kare, parantu naphA-nukasAna kA jJAna to avazya honA caahiye| usI prakAra vivekI apanI buddhike anusAra jisameM samajhe so thor3e yA bahuta upadeza ko grahaNa kare, parantu mujhe yaha kAryakArI hai, yaha kAryakArI nahIM hai - itanA to jJAna avazya honA caahiye| so kArya to itanA hai ki yathArtha zraddhAna-jJAna karake rAgAdi ghttaanaa| so yaha kArya apanA siddha ho usI upadeza kA prayojana grahaNa kare; vizeSa jJAna na ho to prayojana ko to nahIM bhUle; itanI to sAvadhAnI avazya honA caahiye| jisameM apane hitakI hAni ho, usaprakAra upadeza kA artha samajhanA yogya nahIM hai| isaprakAra syAdvAdadRSTi sahita jaina zAstroMkA abhyAsa karane se apanA kalyANa hotA hai| yahA~ koI prazna kare - jahA~ anya-anya prakAra sambhavita hoM vahA~ to syAdvAda sambhava hai; parantu eka hI prakAra se zAstrameM paraspara virodha bhAsita ho vahA~ kyA kare ? jaise - prathamAnuyogameM eka tIrthaMkarake sAtha hajAroM mokSa gaye batalAye haiM; karaNAnuyogameM chaha mahInA ATha samayameM chahaso ATha jIva mokSa jAte haiM - aisA niyama kahA hai| prathamAnuyogameM aisA kathana kiyA hai ki deva-devAMganA utpanna hokara phira marakara sAtha hI manuSyAdi paryAya meM utpanna hote haiN| karaNAnuyogameM devakI Ayu sAgaroMpramANa aura devAMganAkI Ayu palyoMpramANa kahI hai| - ityAdi vidhi kaise milatI hai ? uttara :- karaNAnuyogameM jo kathana hai vaha to tAratamya sahita hai, aura anya anuyoga meM kathana prayojanAnusAra hai; isaliye karaNAnuyogakA kathana to jisa prakAra kiyA hai usI prakAra hai; auroMke kathanakI jaise vidhi mile vaisA milA lenaa| hajAroM muni tIrthaMkarake sAtha mokSa gaye batalAye, vahA~ yaha jAnanA ki eka hI kAlameM itane mokSa nahIM gaye haiM, parantu jahA~ tIrthaMkara gamanAdi kriyA miTAkara sthira hue, vahA~ unake sAtha itane muni tiSThe, phira Age Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [302 pIche mokSa gye| isaprakAra prathamAnuyoga aura karaNAnuyogakA virodha dUra hotA hai| tathA devadevAMganA sAtha utpanna hue, phira devAMganA ne cayakara bIcameM anya paryAya dhAraNa kI, unakA prayojana na jAnakara kathana nahIM kiyaa| phira ve sAtha manuSyaparyAyameM utpanna hue| isaprakAra vidhi milAne se virodha dUra hotA hai| isIprakAra anyatra vidhi milA lenaa| phira prazna hai ki isaprakAra ke kathanoMmeM bhI kisI prakAra vidhi milatI hai| parantu kahIM neminAtha svAmI kA saurIpara meM. kahIM dvArAvatI meM janma kahA; tathA rAmacandrAdikakI kathA anya-anya prakArase likhI hai ityAdi; ekendriyAdiko kahIM sAsAdana guNasthAna likhA, kahIM nahIM likhA ityAdi; - ina kathanoMkI vidhi kisa prakAra milegI? uttara :- isaprakAra virodha sahita kathana kAla doSase hue haiN| isa kAla meM pratyakSajJAnI va bahuzrutoMkA to AbhAva huA aura alpabuddhi graMtha karane ke adhikArI hue unako bhrama se koI artha anyathA bhAsita huA usako aise likhA; athavA isa kAla meM kitane hI jainamata meM bhI kaSAyI hue haiM so unhoneM koI kAraNa pAkara anyathA kathana likhe haiN| isaprakAra anyathA kathana hue, isaliye jainazAstroM meM virodha bhAsita hone lgaa| jahA~ virodha bhAsita ho vahA~ itanA karanA ki yaha kathana karane vAle bahuta prAmANika haiM yA yaha kathana karane vAle bahuta prAmANika haiM ? aise vicAra karake bar3e AcAryAdikoM kA kahA huA kathana pramANa krnaa| tathA jinamata ke bahuta zAstra haiM unakI AmnAya milaanaa| jo kathana paramparA AmnAya se mileM usa kathana ko pramANa krnaa| isaprakAra vicAra karane para bhI satya-asatya kA nirNaya na ho sake to 'jaise kevalI ko bhAsita hue haiM vaise pramANa haiM' aisA mAna lenA, kyoMki devAdikakA va tattvoMkA nirdhAra hue binA to mokSamArga hotA nahIM hai| usakA to nirdhAra bhI ho sakatA hai, isaliye koI unakA svarUpa viruddha kahe to Apa hI ko bhAsita ho jaayegaa| tathA anya kathana kA nirdhAra na ho, yA saMzayAdi raheM, yA anyathA bhI jAnapanA ho jAye; aura kevalI kA kahA pramANa hai - aisA zraddhAna rahe to mokSamArgameM vidhna nahIM hai, aisA jaannaa| yahA~ koI tarka kare ki jaise nAnAprakAra ke kathana jinamata meM kahe haiM vaise anyamata meM bhI kathana pAye jAte haiN| so apane mata ke kathana kA to tumane jisa-tisaprakAra sthApana kiyA aura anyamata meM aise kathana ko tuma doSa lagAte ho ? yaha to tumhe rAga-dveSa hai ? samAdhAna :- kathana to nAnA prakAra ke hoM aura eka hI prayojana kA poSaNa kareM to koI doSa nahIM, parantu kahIM kisI prayojanakA aura kahIM kisI prayojana kA poSaNa kareM to Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates AThavA~ adhikAra] [303 doSa hI hai| aba, jinamatameM to eka rAgAdi miTAnekA prayojana hai; isaliye kahIM bahuta rAgAdi chur3Akara thor3e rAgAdi karAneke prayojana kA poSaNa kiyA hai, kahIM sarva rAgAdi miTAneke prayojana kA poSaNa kiyA hai; parantu rAgAdi bar3hAne kA prayojana kahIM nahIM hai, isaliye jinamata kA sarva kathana nirdoSa hai| aura anyamata meM kahIM rAgAdi miTAne ke prayojana sahita kathana karate haiM, kahIM rAgAdi bar3hAneke prayojana sahita kathana karate haiM; isI prakAra anya bhI prayojana kI virUddhatA sahita kathana karate haiM ,isaliye anyamatakA kathana sadoSa hai| loka meM bhI eka prayojana kA poSaNa karane vAle nAnA kathana kahe use prAmANika kahA jAtA hai aura anya-anya prayojana kA poSaNa karanevAlI bAta kare use bAvalA kahate tathA jinamata meM nAnAprakAra ke kathana haiM so bhinna-bhinna apekSA sahita haiM vahA~ doSa nahIM hai| anyamatameM eka hI apekSA sahita anya-anya kathana karate haiM vahA~ doSa hai| jaise - jinadevake vItarAgabhAva haiM aura samavasaraNAdi vibhUti bhI pAyI jAtI hai, vahA~ virodha nahIM hai| samavasaraNAdi vibhUti kI racanA indrAdika karate haiM, unako usameM rAgAdika nahIM hai, isaliye donoM bAteM sambhavita hai| aura anyamata meM Izvara ko sAkSIbhUta vItarAga bhI kahate haiM tathA usI ke dvArA kiye gaye kAma-krodhAdibhAva nirUpita karate haiM, so eka AtmA ko hI vItarAgapanA aura kAma-krodhAdi bhAva kaise sambhavita haiM ? isIprakAra anyatra jaannaa| tathA kAla doSa meM jinamata meM eka hI prakArase koI kathana viruddha likhe haiM, so yaha tucchabuddhiyoM ki bhUla hai, kucha matameM doSa nahIM hai| vahA~ bhI jinamatakA atizaya itanA hai ki pramANaviruddha kathana koI nahIM kara sktaa| kahIM saurIpurameM, kahIM dvArAvatImeM neminAtha svAmI kA janma likhA hai; so kahIM bhI ho, parantu nagarameM janma honA pramANaviruddha nahIM hai, Aja bhI hote dikhAyI dete haiN| tathA anyamatameM sarvajJAdika yathArtha jJAniyoMke race hue grantha batalAte haiM, parantu unameM paraspara viruddhatA bhAsita hotI hai| kahIM to bAlabrahmacArI kI prazaMsA karate haiM. kahIM kahate haiM -'putra binA gati nahIM hotI' - so donoM sacce kaise hoM ? aise kathana vahA~ bahuta pAye jAte haiN| tathA unameM pramANaviruddha kathana pAye jAte haiN| jaise - 'mukhameM vIrya giranese machalI ke putra huA', so aisA isa kAla meM kisI ke hotA dikhAyI nahIM detA, aura anumAna se bhI nahIM milatA - aise kathana bhI bahuta pAye jAte haiN| yadi yahA~ sarvajJAdikakI bhUla mAneM to ve kaise bhUleMge? aura viruddha kathana mAnane meM nahIM AtA; isaliye unake matameM doSa ThaharAte haiN| aisA jAnakara eka jinamata kA hI upadeza grahaNa karane yogya hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 304] [mokSamArgaprakAzaka anuyogoMkA abhyAsakrama vahA~ prathamAnuyogAdikakA abhyAsa krnaa| pahale isakA abhyAsa karanA , phira isakA karanA aisA niyama nahIM hai, parantu apane pariNAmoMkI avasthA dekhakara jisake abhyAsase apanI dharmameM pravRtti ho usI kA abhyAsa krnaa| athavA kabhI kisI zAstrakA abhyAsa kare, kabhI kisI zAstrakA abhyAsa kre| tathA jaise - rojanAmacemeM to aneka rakameM jahA~-tahA~ likhI haiM, unakI khAtemeM ThIka khataunI kare to lena-dena kA nizcaya ho; usI prakAra zAstroMmeM to aneka prakAra kA upadeza jahA~-tahA~ diyA hai, use samyagjJAna meM yathArtha prayojana sahita pahicAneto hita-ahita kA nizcaya ho| isaliye syAtpadakI sApekSatA sahita samyagjJAna dvArA jo jIva jinavacanoMmeM ramate haiM, ve jIva zIghra hI zuddhAtmasvarUpa ko prApta hote haiN| mokSamArga meM pahalA upAya AgamajJAna kahA hai, AgamajJAna binA dharma kA sAdhana nahIM ho sakatA, isaliye tumheM bhI yathArtha buddhi dvArA AgamakA abhyAsa krnaa| tumhArA kalyANa hogaa| - iti zrI mokSamArgaprakAzaka nAmaka zAstrameM upadezasvarUpapratipAdaka AThavA~ adhikAra sampUrNa huA / / 8 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra mokSamArgakA svarUpa dohA - ziva upAya karateM prathama, kArana maMgalarUpa / _ vighana vinAzaka sukhakarana, namauM zuddha zivabhUpa / / aba, mokSamArga kA svarUpa kahate haiN| prathama mokSamArgake pratipakSI jo mithyAdarzanAdika unakA svarUpa batalAyA - unheM to duHkharUpa, duHkhakA kAraNa jAnakara, heya mAnakara unakA tyAga krnaa| tathA bIcameM upadeza kA svarUpa batalAyA use jAnakara upadeza ko yathArtha smjhnaa| aba, mokSa ke mArgajo samyagdarzanAdika unakA svarUpa batalAte haiM - unheM sukharUpa, sukhakA kAraNa jAnakara, upAdeya mAnakara aMgIkAra karanA; kyoMki AtmAkA hita mokSa hI hai; usI kA upAya AtmA kA kartavya hai; isaliye usI kA upadeza yahA~ dete haiN| AtmAkA hita mokSa hI hai vahA~ AtmA kA hita mokSa hI hai, anya nahIM; aisA nizcaya kisaprakAra hotA hai so kahate haiN| AtmAke nAnAprakAra guNa- paryAyarUpa avasthAe~ pAyI jAtI hai; unameM anya to koI avasthA ho, AtmAkA kucha bigAr3a-sudhAra nahIM hai; eka duHkha-sukha avasthAse bigAr3a-sudhAra hai| yahA~ kucha hetu-dRSTAMta nahIM cAhiye; pratyakSa aisA hI pratibhAsita hotA hai| loka meM jitane AtmA haiM unake eka upAya yaha pAyA jAtA hai ki duHkha na ho, sukha ho; tathA anya bhI jitane upAya karate haiM ve saba eka isI prayojana sahita karate haiM, dUsarA prayojana nahIM hai| jinake nimittase duHkha hotA jAne unako dUra karanekA upAya karate haiM, aura jinake nimitta se sukha hotA jAneM unake honekA upAya karate haiN| tathA saMkoca-vistAra Adi avasthA bhI AtmA ke hI hotI hai, va aneka paradravyoM kA bhI saMyoga milatA hai; parantu jinase sukha-duHkha hotA na jAne, unake dUra karanekA va honekA kucha bhI upAya koI nahIM krtaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 306] [ mokSamArgaprakAzaka so yahA~ AtmadravyakA aisA hI svabhAva jaannaa| aura to sarva avasthAoMko saha sakatA hai, eka duHkhako nahIM saha sktaa| paravazatA se duHkha ho to yaha kyA kare, use bhogatA hai; parantu svavazatAse kiMcit bhI duHkhako sahana nahIM krtaa| tathA saMkocavistArAdi avasthA jaisI ho vaisI hoo, use svavazatA se bhI bhogatA hai; vahA~ svabhAva meM tarka nahIM hai| AtmAkA aisA hI svabhAva jaannaa| dekho, duHkhI ho taba sonA cAhatA hai; vahA~ sonemeM jJAnAdika manda ho jAte haiM, parantu jaDa sarIkhA bhI hokara daHkhako dara karanA cAhatA hai| tathA maranA cAhatA hai; vahA~ marane meM apanA nAzamAnatA hai, parantu apanA astitva khokara bhI daHkha dUra karanA cAhatA hai| isaliye eka duHkharUpa payAryakA abhAva karanA hI isakA kartavya hai| tathA duHkha na ho vahI sukha hai; kyoMki AkulatAlakSaNasahita duHkha usakA abhAva hI nirAkulalakSaNa sukha hai; so yaha bhI pratyakSa bhAsita hotA hai| bAhya kisI sAmagrI kA saMyoga milo - jisake aMtaraMgameM AkulatA hai vaha duHkhI hI hai| jisake AkulatA nahIM hai vaha sukhI hai| tathA AkulatA hotI hai vaha rAgAdika kaSAya bhAva hone para hotI hai; kyoMki rAgAdibhAvoMse yaha to dravyoMko anya prakAra pariNamita karanA cAhe, aura ve dravya anya prakAra pariNamita hoM; taba isake AkalatA hotI hai| vahA~ yA to apane rAgAdi dara cAhe usI prakAra sarvadravya pariNamita hoM to AkulatA miTe; parantu svadravya to isake AdhIna nahIM hai| kadAcit koI dravya jaisI isakI icchA ho usI prakAra pariNamita ho, taba bhI isakI AkulatA sarvathA dUra nahIM hotI; sarva kArya jaise vaha cAhe vaise hI hoM, anyathA na hoM, taba vaha nirAkula rahe; parantu yaha to ho hI nahIM sakatA, kyoMki kisI dravya kA pariNamana kisI dravya ke AdhIna nahIM hai| isaliye apane rAgAdibhAva dUra hone para nirAkulatA ho; so yaha kArya bana sakatA hai; kyoMki rAgAdibhAva AtmA ke svabhAva bhAva to haiM nahIM, aupAdhikabhAva haiM, paranimittase hue haiM, aura vaha nimitta mohakarmakA udaya hai; usakA abhAva hone para sarva rAgAdika vilaya ho jAyeM taba AkulatA kA nAza hone para duHkha dUra ho, sukhakI prApti ho| isaliye mohakarmakA nAza hitakArI hai| tathA usa AkulatA kA sahakArI kAraNa jJAnAvaraNAdikakA udaya hai| jJAnAvaraNa, darzanAvaraNake udayase jJAna-darzana sampUrNa pragaTa nahIM hote; isaliye isako dekhane-jAnane kI AkulatA hotI hai| athavA yathArtha sampUrNa vastu kA svabhAva nahIM jAnatA taba rAgAdirUpa hokara pravartatA hai, vahA~ AkulatA hotI hai| tathA aMtarAyake udaya se icchAnusAra dAnAdi kArya na baneM, taba AkulatA hotI hai| unakA udaya hai vaha mohakA udaya honepara AkulatAko sahakArI kAraNa hai; mohake udayakA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ baadhikAra ] [ 307 nAza honepara unakA bala nahIM hai, aMtarmuhUrtakAlameM apane Apa nAzako prApta hote haiM; parantu sahakArI kAraNa bhI dUra ho jAye taba pragaTarUpana nirAkula dazA bhAsita hotI hai| vahA~ kevalajJAnI bhagavAna anantasukharUpa dazAko prApta kahe jAte haiN| tathA aghAti karmoMke udayake nimittase zarIrAdikakA saMyoga hotA hai; vahA~ mohakarmakA udaya honese zarIrAdikakA saMyoga AkulatAko bAhya sahakArI kAraNa hai / antaraMga mohake udaya se rAgAdika hoM, aura bAhya aghAti karmoM ke udayase rAgAdikake kAraNa zarIrAdikakA saMyoga ho taba AkulatA utpanna hotI hai| tathA mohake udaya kA nAza honepara bhI aghAti karmakA udaya rahatA hai, vaha kucha bhI AkulatA utpanna nahIM kara sakatA; parantu pUrvameM AkulatA kA sahakArI kAraNa thA, isaliye aghAti karmakA bhI nAza AtmA ko iSTa hI hai| kevalIko inake hone para bhI kucha duHkha nahIM hai, isaliye inake nAza kA udyama bhI nahIM hai; parantu mohakA nAza honepara yaha karma apane Apa thor3e hI kAlameM sarvanAzako prApta ho jAte haiM 1 isaprakAra sarva karmoMkA nAza honA AtmAkA hita hai| tathA sarva karmake nAzahIkA nAma mokSa hai| isaliye AtmAkA hita eka mokSahI hai, aura kucha nahIM aisA nizcaya karanA / yahA~ koI kahe saMsAradazAmeM puNyakarma kA udaya honepara bhI jIva sukhI hotA hai; isaliye kevala mokSahI hita hai aisA kisaliye kahate samAdhAna :- saMsAradazAmeM sukha to sarvathA hai hI nahIM; duHkha hI hai / parantu kisI ke kabhI bahuta duHkha hotA hai, kisI ke kabhI thor3A duHkha hotA hai, so pUrvameM bahuta duHkha thA va anya jIvoM ke bahuta duHkha pAyA jAtA hai, usa apekSA se thor3e duHkha vAle ko sukhI kahate haiN| tathA usI abhiprAya se thor3e duHkhavAlA apaneko sukhI mAnatA hai; paramArthase sukha hai nahIM / tathA yadi thor3A bhI duHkha sadAkAla rahatA ho to use bhI hitarUpa ThaharAyeM, so vaha bhI nahIM hai; thor3e kAlahI puNya kA udaya rahatA hai, aura vahA~ thor3A duHkha hotA hai, bahuta duHkha ho jAtA hai; isaliye saMsAra avasthA hitarUpa nahIM hai| pazcAt -- jaise kisIko viSamajvara hai; usako kabhI asAtA bahuta hotI hai, kabhI thor3I hotI hai| thor3I asAtA hoto vaha apaneko acchA mAnatA hai / logabhI kahate haiM acchA hai; parantu paramArthase jabataka jvarakA sadbhAva hai tabataka acchA nahIM hai / usIprakAra saMsArIko mohakA udaya hai; usako kabhI AkulatA bahuta hotI hai, kabhI thor3I AkulatA ho taba vaha apane ko sukhI mAnatA hai| loga bhI kahate haiM paramArthase jabataka mohakA sadbhAva hai tabataka sukha nahIM hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com - hotI hai| thor3I sukhI hai; parantu
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 308] [mokSamArgaprakAzaka tathA suno, saMsAradazAmeM bhI AkulatA ghaTane para sukha nAma pAtA hai, AkulatA bar3hanepara duHkha nAma pAtA hai; kahIM bAhya sAmagrIse sukha-duHkha nahIM hai| jaise - kisI daridrIko kiMcit dhana kI prApti huI - vahA~ kucha AkulatA ghaTanese use sukhI kahate haiM, aura vaha bhI apane ko sukhI mAnatA hai| tathA kisI bahuta dhanavAna ko kiMcit dhana kI hAni huI - vahA~ kucha AkulatA bar3hanese use duHkhI kahate haiM, aura vaha bhI apaneko du:khI mAnatA isI prakAra sarvatra jaannaa| tathA AkulatA ghaTanA-bar3hanAbhI bAhya sAmagrIke anusAra nahIM hai, kaSAyabhAvoMke ghaTane-bar3hane ke anusAra hai| jaise - kisIke thor3A dhana hai aura use santoSa hai, to use AkulatA thor3I hai; tathA kisI ke bahuta dhana hai aura usake tRSNA hai, to use AkulatA bahuta hai| tathA kisI ko kisI ne bahuta burA kahA aura use krodha nahIM huA to usako AkulatA nahIM hotI; aura thor3I bAteM kahanese hI krodha ho Aye to usako AkulatA bahuta hotI hai| tathA jaise gAyako bachar3e se kucha bhI prayojana nahIM hai, parantu moha bahuta hai, isaliye usakI rakSA karanekI bahuta AkulatA hotI hai; tathA subhaTake zarIrAdikase bahuta kArya sadhate haiM, parantu raNa meM mAnAdikake kAraNa zarIrAdikase moha ghaTa jAye, taba maranekI bhI thor3I AkulatA hotI hai| isaliye aisA jAnanA ki saMsAra avasthAmeM bhI AkulatA ghaTane-bar3hanese hI sukha-daHkha mAne jAte haiN| tathA AkulatAkA ghaTanA-bar3hanA rAgAdika kaSAya ghaTane-bar3haneke anasAra hai| tathA paradravyarUpa bAhyasAmagrI ke anusAra sukha-duHkha nahIM hai| kaSAyase isake icchA utpanna ho aura isakI icchA anusAra bAhyasAmagrI mile, taba isake kucha kaSAya kA upazamana hone se AkulatA ghaTatI hai, taba sukha mAnatA hai - aura icchAnusAra sAmagrI nahIM milatI, taba kaSAya bar3hanese AkulatA bar3hatI hai, aura duHkha mAnatA hai| so hai to isaprakAra; parantu yaha jAnatA hai ki mujhe paradravya ke nimittase sukha-duHkha hote haiN| aisA jAnanA bhrama hI hai| isaliye yahA~ aisA vicAra karanA ki saMsAra avasthAmeM kiMcita kaSAya ghaTane se sukha mAnate haiM, use hita jAnate haiM; - to jahA~ sarvathA kaSAya dUra honepara va kaSAyake kAraNa dUra hone para parama nirAkulatA honese ananta sukha prApta hotA hai - aisI mokSa avasthAko kaise hita na mAne? tathA saMsAra avasthAmeM uccapadako prApta kare to bhI yA to viSayasAmagrI milAne kI AkulatA hotI hai, yA viSama sevana kI AkulatA hotI hai, yA apane ko anya kisI krodhAdi kaSAya se icchA utpanna ho use pUrNa karanekI AkulatA hotI hai; kadApi sarvathA nirAkula nahIM ho sakatA; abhiprAyameM to aneka prakAra kI AkulatA banI hI rahatI hai| aura AkulatA miTAneke bAhya upAya kare; so prathama to kArya siddha nahIM hotA; aura yadi koI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra ] [ 309 bhavitavyayogase vaha kArya siddha ho jAye to tatkAla anya AkulatA miTAneke upAyameM lagatA hai| isaprakAra AkulatA miTAnekI AkulatA nirantara banI rahatI hai| yadi aisI AkulatA na rahe to vaha naye-naye viSaya sevanAdi kAryoMmeM kisaliye pravarttatA hai ? isaliye saMsAra avasthA meM puNya ke udaya se indra-ahamindrAdi pada prApta kare to bhI nirAkulatA nahIM hotI, duHkhI hI rahatA hai| isaliye saMsAra avasthA hitakArI nahIM hai| tathA mokSaavasthAmeM kisI bhI prakAra kI AkulatA nahIM rahI, isaliye AkulatA miTAnekA upAya karane kA bhI prayojana nahIM hai; sadAkAla zAMtarasase sukhI rahate haiM, isaliye mokSaavasthA hI hitakarI hai| pahale bhI saMsAra avasthAke duHkhakA aura mokSaavasthAke sukha kA vizeSa varNana kiyA hai, vaha isI prayojana ke artha kiyA hai| use bhI vicAra kara mokSako hitarUpa jAna kara mokSakA upAya karanA / sarva upadezakA tAtparya itanA hai| puruSArthase hI mokSaprApti vahA~ prazna hai ki mokSakA upAya kAlalabdhi Ane para bhavitavyAnusAra banatA hai, yA mohAdike upazamAdi hone para banatA hai, yA apane puruSArthase udyama karane para banatA hai so kho| yadi prathama donoM kAraNa milane para banatA hai, to hame upadeza kisaliye dete ho ? aura puruSArthase banatA hai to upadeza saba sunate haiM, unameM koI upAya kara sakatA hai, koI nahIM kara sakatA; so kAraNa kyA ? samAdhAna :- eka kArya honemeM aneka kAraNa milate haiM / so mokSakA upAya banatA hai vahA~ to pUrvokta tInoM hI kAraNa milate haiM, aura nahIM banatA vahA~ tInoM hI kAraNa nahIM milte| pUrvokta tIna kAraNa kahe unameM kAlalabdhi va honahAra to koI vastu nahIM hai, jisa kAla meM kArya banatA hai vahI kAlalabdhi, aura jo kArya huA vahI honhaar| tathA jo karmake upazamAdika haiM vaha pudgala kI zakti hai usakA AtmA karttA - harttA nahIM hai / tathA puruSArtha se udyama karate haiM so yaha AtmA kA kArya hai; - isaliye AtmA ko puruSArthase udyama karanekA upadeza dete haiN| vahA~ yaha AtmA jisa kAraNase kAryasiddhi avazya ho usa kAraNarUpa udyama kare, vahA~ to anya kAraNa milate hI milate haiM, aura kArya kI bhI siddhi hotI hI hotI hai| tathA jisa kAraNa se kArya kI siddhi ho athavA nahIM bhI ho, usa kAraNarUpa udyama kare, vahA~ anya kAraNa mileM to kAryasiddhi hotI hai, na mile to siddhi nahIM hotii| so jinamatameM jo mokSakA upAya kahA hai, isase mokSa hotA hI hotA hai| isaliye jo jIva puruSArthase jinezvarake upadezAnusAra mokSakA upAya karatA hai usake kAlalabdhi va Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 310] [ mokSamArgaprakAzaka honahAra bhI hue aura karmake upazamAdi hue haiM to vaha aisA upAya karatA hai| isaliye jo puruSArthase mokSakA upAya karatA hai usako sarva kAraNa milate haiM aura usako avazya mokSakI prApti hotI hai - aisA nizcaya krnaa| tathA jo jIva puruSArthase mokSakA upAya nahIM karatA usake kAlalabdhi va honahAra bhI nahIM aura karmake upazamAdi nahIM hue haiM to yaha upAya nahIM krtaa| isaliye jo puruSArthase mokSakA upAya nahIM karatA usako koI kAraNa nahIM milate aura usako mokSakI prApti nahIM hotI - aisA nizcaya krnaa| tathA ta kahatA hai - upadeza to sabhI sanate haiM. koI mokSakA upAya kara sakatA hai. koI nahIM kara sakatA; so kAraNa kyA ? usakA kAraNa yahI hai ki jo upadeza sunakara puruSArtha karate haiM ve mokSakA upAya kara sakate haiM, aura jo puruSArtha nahIM karate haiM ve mokSakA upAya nahIM kara skte| upadeza to zikSA mAtra hai, phala jaisA puruSArtha kare vaisA lagatA hai| phira prazna hai ki dravyaliMgImuni mokSake artha gRhasthapanA chor3akara tapazcaraNAdi karatA hai vahA~ puruSArtha to kiyA, kArya siddha nahIM huA; isaliye puruSArtha karane se to kucha siddhi nahIM hai ? samAdhAna :- anyathA puruSArthase phala cAhe to kaise siddhi ho ? tapazcaraNAdi vyavahAra sAdhanameM anarAgI hokara pravarte usakA phala zAstrameM to zabhabandha kahA hai, aura mokSa cAhatA hai, kaise hogA ? yaha to bhrama hai| phira prazna hai ki bhramakA bhI to kAraNa karma hI hai, puruSArtha kyA kare ? uttara :- sacce upadeza se nirNaya karane para bhrama dUra hotA hai; parantu aisA puruSArtha nahIM karatA, isI se bhrama rahatA hai| nirNaya karane kA puruSArtha kare - to bhramakA kAraNa jo mohakarma, usake bhI upazamAdi hoM taba bhrama dUra ho jAye; kyoMki nirNaya karate hue pariNAmoMkI vizuddhatA hotI hai, usase moha ke sthiti-anubhAga ghaTate haiN| phira prazna hai ki nirNaya karanemeM upayoga nahIM lagAtA, usakA bhI to kAraNa karma samAdhAna :- ekendriyAdika ke vicAra karane kI zakti nahIM hai, unake to karmahIkA kAraNa hai| isake to jJAnAvaraNAdikake kSayopazamase nirNaya karane kI zakti huI hai, jahA~ upayoga lagAye usI kA nirNaya ho sakatA hai| parantu yaha anya nirNaya karanemeM upayoga lagAtA hai, yahA~ upayoga nahIM lgaataa| so yaha to isIkA doSa hai, karmakA to kucha prayojana nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [311 phira prazna hai ki samyaktva-cAritrakA ghAtaka moha hai, usakA abhAva hue binA mokSakA upAya kaise bane ? uttara :- tattvanirNaya karane meM upayoga na lagAye vaha to isI kA doSa hai| tathA puruSArthase tattvanirNaya meM upayoga lagAye taba svayameva hI mohakA abhAva honepara samyaktvAdirUpa mokSa ke upAya kA puruSArtha banatA hai| isaliye mukhyatAse to tattvanirNayameM upayoga lagAnekA puruSArtha krnaa| tathA upadeza bhI dete haiM, so yahI puruSArtha karAne ke artha diyA jAtA hai, tathA isa puruSArthase mokSake upAya kA puruSArtha apaneApa siddha hogaa| aura tattvanirNaya na karane meM kisI karmakA doSa hai nahIM, terA hI doSa hai; parantu tU svayaM to mahanta rahanA cAhatA hai aura apanA doSa karmAdikako lagAtA hai; so jinaAjJA mAne to aisI anIti saMbhava nahIM hai| tujhe viSaya-kASAyarUpa hI rahanA hai, isaliye jhUTha bolatA hai| mokSakI saccI abhilASA ho to aisI yakti kisaliye banAye? sAMsArika kAryoM meM apane puruSArthase siddhi na hotI jAne, tathApi puruSArthase udyama kiyA karatA hai, yahA~ puruSArtha kho baiThA; isaliye jAnate haiM ki mokSako dekhAdekhI utkRSTa kahatA hai; usakA svarUpa pahicAnakara use hitarUpa nahIM jaantaa| hita jAnakara usakA udyama bane so na kare yaha asambhava hai| yahA~ prazna hai ki tumane kahA so satya; parantu dravya karmake udaya se bhAvakarma hotA hai, bhAvakarmase dravyakarma kA bandha hotA hai, tathA phira usake udayase bhAvakarma hotA hai - isI anAdise paramparA hai, taba mokSakA upAya kaise ho ? samAdhAna :- karmakA bandha va udaya sadAkAla samAna hI hotA rahe taba to aisA hI hai; parantu pariNAmoMke nimittase pUrvabaddhakarma ke bhI utkarSaNa-apakarSaNa-saMkramaNAdi honese unakI zakti hInAdhika hotI hai; isaliye unakA udaya bhI manda-tIvra hotA hai| unake nimittase navIna bandha bhI manda-tIvra hotA hai| isaliye saMsArI jIvoMko karmodayake nimittase kabhI jJAnAdika bahata pragaTa hote haiM, kabhI thor3e pragaTa hote haiM; kabhI rAgAdika manda hote haiM. kabhI tIvra hote haiN| isaprakAra parivartana hotA rahatA hai| vahA~ kadAcit saMjJI paMcendriya paryApta paryAya prApta kI, taba mana dvArA vicAra karane kI zakti huii| tathA isake kabhI tIvra rAgAdika hote haiM, kabhI manda hote haiN| vahA~ rAgAdikakA tIvra udaya hone se to viSayakaSayAdikake kAryoM meM hI pravRtti hotI hai| tathA rAgAdikakA manda udaya honese bAhya upadezAdikakA nimitta bane aura svayaM puruSArtha karake una upadezAdikameM upayoga ko lagAye to dharmakAryoM meM pravRtti ho; aura nimitta na bane va svayaM puruSArtha na kare to Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 312] [ mokSamArgaprakAzaka anya kAryoM meM hI pravarte, parantu manda rAgAdisahita prvrte| - aise avasarameM upadeza kAryakArI vicArazaktirahita jo ekendriyAdika haiM, unake to upadeza samajhanekA jJAna hI nahIM hai; aura tIvra rAgAdisahita jIvoMkA upayoga upadezameM lagatA nahIM hai| isaliye jo jIva vicArazaktisahita hoM, tathA jinake rAgAdi manda hoM; unheM upadeza ke nimittase dharma kI prApti ho jAye to unakA bhalA ho; tathA isI avasarameM puruSArtha kAryakArI hai| ekendriyAdika to dharmakArya karanemeM samartha hI nahIM haiM, kaise puruSArtha kareM ? aura tIvrakaSAyI puruSArtha kare to vaha pApa hI kA kare, dharmakArya kA puruSArtha ho nahIM sktaa| isaliye jo vicArazaktisahita ho aura jisake rAgAdika manda hoM - vaha jIva puruSArthase upadezAdikake nimittase tattvanirNayAdimeM upayoga lagAye to usakA upayoga vahA~ lage aura taba usakA bhalA ho| yadi isa avasara meM bhI tattvanirNaya karanekA puruSArtha na kare, pramAdase kAla ga~vAye - yA to mandarAgAdi sahita viSayakaSAyoMke kAryoM meM hI pravarte, yA vyavahAradharmakAryoM meM pravarte; taba avasara to calA jAyegA aura saMsAra meM hI bhramaNa hogaa| tathA isa avasarameM jo jIva puruSArthase tattvanirNaya karanemeM upayoga lagAnekA abhyAsa rakheM, unake vizuddhatA bar3hegI; usase karmoM kI zakti hIna hogI, kucha kAla meM apane Apa darzanamohakA upazama hogA; taba tattvoMkI yathAvat pratIti AyegI so isakA to karttavya tattvanirNayakA abhyAsa hI hai, isIse darzanamohakA upazamato svayameva hotA hai; usameM jIva kA karttavya kucha nahIM hai| tathA usake hone para jIvake svayameva samyagdarzana hotA hai| aura samyagdarzana hone para zraddhAna to yaha huA ki 'maiM AtmA hU~, mujhe rAgAdika nahIM karanA' ; parantu cAritramohake udaya se rAgAdika hote haiN| vahA~ tIvra udaya ho tabato viSayAdimeM pravartatA hai| aura manda udaya ho taba apane puruSArthase dharmakAryoM meM va vairAgyAdi bhAvanAmeM upayogako lagAtA hai; usake nimittase cAritramoha manda ho jAtA hai; - aisA honepara dezacAritra va sakalacAritra aMgIkAra karanekA puruSArtha pragaTa hotA hai tathA cAritra ko dhAraNa karake apane puruSArthase dharmameM pariNatiko bar3hAye vahA~ vizuddhatA se karma kI zakti hIna hotI hai, usase vizuddhatA bar3hatI hai, aura usase karmakI zakti adhika hIna hotI hai| isaprakAra kramase mohakA nAza kare taba sarvathA pariNAma vizuddha hote haiM, unake dvArA jJAnAvaraNAdikA nAza ho taba kevalajJAna pragaTa hotA hai| pazcAt vahA~ binA upAya aghAti karmakA nAza karake zuddha siddhapadako prApta karatA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [313 ___ isaprakAra upadezakA to nimitta bane aura apanA puruSArtha kare to karmakA nAza hotA hai| tathA jaba karmakA udaya tIvra ho taba puruSArtha nahIM ho sakatA; Upara ke guNasthAnoMse bhI gira jAtA hai; vahA~ to jaisI honahAra ho vaisA hotA hai| parantu jahA~ manda udaya ho aura puruSArtha hosake vahA~ to pramAdi nahIM honA; sAvadhAna hokara apanA kArya krnaa| jaise - koI puruSa nadI ke pravAha meM par3A baha rahA hai, vahA~ pAnI kA jora ho taba to usakA puruSArtha kucha nahIM, upadeza bhI kAryakArI nhiiN| aura pAnI kA jora thor3A ho taba yadi puruSArtha karake nikale to nikala aayegaa| usI ko nikalane kI zikSA dete haiN| aura na nikale to dhIre-dhIre bahegA aura phira pAnI kA jora hone para bahatA calA jaayegaa| usI prakAra jIva saMsArameM bhramaNa karatA hai, vahA~ karmoMkA tIvra udaya ho taba to usakA puruSArtha kucha nahIM hai, upadeza bhI kAryakArI nhiiN| aura karmakA manda udaya ho taba puruSArtha karake mokSamArgameM pravartana kare to mokSa prApta kara le| usI ko mokSamArga kA upadeza dete haiN| aura mokSamArgameM pravartana nahIM kare to kiMcit vizuddhatA pAkara phira tIvra udaya Ane para nigodAdi paryAya ko prApta kregaa| isaliye avasara cUkanA yogya nahIM hai| aba sarva prakAra se avasara AyA hai, aisA avasara prApta karanA kaThina hai| isaliye zrIguru dayAlu hokara mokSamArga kA upadeza dete haiM, usameM bhavya jIvoMko pravRtti krnaa| mokSamArgakA svarUpa aba, mokSamArgakA svarUpa kahate haiN| jinake nimittase AtmA azuddha dazAko dhAraNa karake duHkhI huA - aise jo mohAdika karma unakA sarvathA nAza hone para kevala AtmA kI sarva prakAra zuddha avasthA kA honA - vaha mokSa hai| usakA jo upAya - kAraNa; use mokSamArga jaannaa| vahA~ kAraNa to aneka prakAra ke hote haiN| koI kAraNa to aise hote haiM jinake hue binA to kArya nahIM hotA, aura jinake hone para kArya ho yA na bhI ho| jaise - muniliMga dhAraNa kiye binA to mokSa nahIM hotaa| parantu muniliMga dhAraNa karane para mokSa hotA bhI hai aura nahIM bhI hotaa| tathA kitane hI kAraNa aise haiM ki makhyata: to jinake hone para kArya hotA hai, parantu kisI ke binA hue bhI kAryasiddhi hotI hai| jaise - anazanAdi bAhyatapakA sAdhana karane para mukhyataH mokSa prApta karate haiM; parantu bharatAdikake bAhyatapa kiye binA hI mokSakI prApti huii| tathA kitane hI kAraNa aise haiM jinake hone para kAryasiddhi hotI hI hotI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 314] [mokSamArgaprakAzaka hai, aura jinake na hone para sarvathA kArya siddhi nahIM hotii| jaise - samyagdarzana-jJAnacAritrakI ekatA honepara to mokSa hotA hI hotA hai, aura unake na hone para sarvathA mokSa nahIM hotaa| - aise yaha kAraNa kahe, unameM atizayapUrvaka niyamase mokSakA sAdhaka jo samyagdarzana-jJAna-cAritrakA ekIbhAva so mokSamArga jaannaa| ina samyagdarzana-samyagjJAnasamyakcAritrameM eka bhI na ho to mokSamArga nahIM hotaa| vahI 'sUtrameM ' kahA hai:-" samyagdarzanajJAnacAritrANi mokssmaargH||"( tattvArthasUtra 1-1) isa sUtrakI TIkA meM kahA hai ki yahA~ " mokSamArga:" aisA ekavacana kahA, usakA artha yaha hai ki tInoM milane para eka mokSamArga hai, alaga-alaga tIna mArga nahIM haiN| yahA~ prazna hai ki asaMyata samyagdRSTike to cAritra nahIM hai, usako mokSamArga huA hai yA nahIM huA hai ? samAdhAna :- mokSamArga usake hogA, yaha to niyama huA; isaliye upacAra se isake mokSamArga huAbhI kahate haiM; paramArthase samyakcAritra hone para hI mokSamArga hotA hai| jaise - kisI puruSako kisI nagara calane kA nizcaya huA; isaliye usako vyavahAra se aisA bhI kahate haiM ki 'yaha usa nagara ko calA hai'; paramArtha se mArgameM gamana karane para hI calanA hogaa| usI prakAra asaMyatasamyagdRSTiko vItarAgabhAvarUpa mokSamArgakA zraddhAna huA; isaliye usako upacArase mokSamArgI kahate haiM; paramArthase vItarAgabhAvarUpa pariNamita hone para hI mokSamArga hogaa| tathA pravacanasArameM bhI tInoMkI ekAgratA hone para hI mokSamArga kahA hai| isaliye yaha jAnanA ki tattvazraddhAna-jJAna binA to rAgAdi ghaTAne se mokSamArga nahIM hai, aura rAgAdi ghaTAye binA tattvazraddhAna-jJAnase bhI mokSamArga nahIM hai| tInoM milane para sAkSAt mokSamArga hotA hai| __ aba, inakA nirdeza, lakSaNanirdeza aura parIkSAdvAra se nirUpaNa karate haiM : vahA~ 'samyagdarzana, samyagjJAna, samyakacAritra mokSa kA mArga hai' - aisA nAma mAtra kathana vaha to 'nirdeza' jaannaa| tathA ativyApti, avyApti, asambhavapane se rahita ho aura jisase inako pahacAnA jAye so 'lakSaNa' jAnanA; usakA jo nirdeza arthAt nirUpaNa so 'lakSaNanirdeza' jaannaa| vahA~ jisako pahicAnanA ho usakA nAma lakSya hai, usake sivAya aura kA nAma alakSya hai| so lakSya va alakSya dono meM pAyA jAye, aisA lakSaNa jahA~ kahA jAye vahA~ ativyAptipanA jaannaa| jaise - AtmA kA lakSaNa 'amUrttatva' kahA; so amUrttatvalakSaNa lakSya jo AtmA hai usameM bhI pAyA jAtA hai, aura alakSya jo AkAzAdika haiM unameM bhI pAyA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [315 jAtA hai; isaliye yaha 'ativyApti' lakSaNa hai| isake dvArA AtmA ko pahicAnane se AkAzAdikabhI AtmA ho jAyeMge; yaha doSa lgegaa| tathA jo kisI lakSyameM to ho aura kisI meM na ho, aise lakSyake eka deza meM pAyA jAye - aisA lakSaNa jahA~ kahA jAye vahA~ avyAptipanA jaannaa| jaise - AtmA kA lakSaNa kevalajJAnAdi kahA jAye; so kevalajJAna kisI AtmA meM to pAyA jAtA hai, kisI meM nahIM pAyA jAtA; isaliye yaha 'avyApta' lakSaNa hai| isake dvArA AtmA ko pahicAnane se alpajJAnI AtmA nahIM hogA, yaha doSa lgegaa| tathA jo lakSyameM pAyA hI nahIM jAye, aisA lakSaNa jahA~ kahA jAye - vahA~ asambhavapanA jaannaa| jaise - AtmAkA lakSaNa jar3apanA kahA jAye; so pratyakSAdi pramANase ha viruddha hai; kyoMki yaha 'asambhava' lakSaNa hai| isake dvArA AtmA mAnanese pudagalAdika AtmA ho jAyeMge, aura AtmA hai vaha anAtmA ho jAyegA; yaha doSa lgegaa| isaprakAra ativyApta, avyApta tathA asambhavI lakSaNa ho vaha lakSaNAbhAsa hai| tathA lakSya meM to sarvatra pAyA jAye aura alakSya meM kahIM na pAyA jAye vaha saccA lakSaNa hai| jaise tmA kA svarUpa caitanya hai; so yaha lakSaNa sarva hI AtmA meM to pAyA jAtA hai, anAtmA meM kahIM nahIM pAyA jAtA; isaliye yaha saccA lakSaNa hai| isake dvArA AtmA mAnane se AtmA-anAtmA kA yathArtha jJAna hotA hai; kucha doSa nahIM lgtaa| isaprakAra lakSaNa kA svarUpa udAharaNa mAtra khaa| aba, samyagdarzanAdikakA saccA lakSaNa kahate haiM : samyagdarzanakA saccA lakSaNa viparItAbhinivezarahita jIvAdikatattvArthazraddhAna vaha samyagdarzanakA lakSaNa hai| jIva ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa yaha sAta tattvArtha haiN| inakA jo zraddhAna - 'aisA hI hai, anyathA nahIM hai' - aisA pratIti bhAva, so tattvArthazraddhAna; tathA viparItAbhiniveza jo anyathA abhiprAya usase rahita; so samyagdarzana hai| yahA~ viparItAbhinivezake nirAkaraNa ke artha 'samyak ' pada kahA hai, kyoMki 'samyak' aisA zabda prazaMsAvAcaka hai; vahA~ zraddhAna meM viparItAbhinivezakA abhAva hone para hI prazaMsA sambhava hai aisA jaannaa| yahA~ prazna hai ki 'tattva' aura 'artha' yaha do pada kahe , unakA prayojana kyA ? samAdhAna :- 'tat' zabda hai so 'yat' zabda kI apekSA sahita hai, isaliye jisakA prakaraNa ho use tat kahA jAtA hai aura jisakA jo bhAva arthAt svarUpa so tattva jaannaa| kAraNa ki 'tasya bhAvastattvaM' aisA tattva zabda kA samAsa hotA hai| tathA jo jAnane meM Aye Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 316 ] [mokSamArgaprakAzaka aisA 'dravya' va 'guNa-paryAya' usakA nAma artha hai| tathA 'tattvena arthastattvArthaH' tattva arthAt apanA svarUpa, usase sahita padArtha unakA zraddhAna so samyagdarzana hai| yahA~ yadi tattvazraddhAna hI kahate to jisakA yaha bhAva (tattva) hai, usake zraddhAna binA kevala bhAva hI kA zraddhAna kAryakArI nahIM hai| tathA yadi arthazraddhAna hI kahate to bhAva ke zraddhAna binA padArtha kA zraddhAna bhI kAryakArI nahIM hai| jaise - kisI ko jJAna-darzanAdika va varNAdikakA to zraddhAna ho - yaha jAnapanA hai, yaha zvetapanA hai, ityAdi pratIti ho; parantu jJAna-darzana AtmA kA svabhAva hai, maiM AtmA hU~; tathA varNAdi pudgala kA svabhAva hai, pudgala mujha se bhinna-alaga padArtha hai; aisA padArtha kA zraddhAna na ho to bhAva kA zraddhAna kAryakArI nahIM hai| tathA jaise maiM AtmA hU~' aisA zraddhAna kiyA; parantu AtmA kA svarUpa jaisA hai vaisA zraddhAna nahIM kiyA to bhAva ke zraddhAna binA padArtha kA bhI zraddhAna kAryakArI nahIM hai| isaliye tattvasahita arthakA zraddhAna hotA hai so hI kAryakArI hai| athavA jIvAdikako tattvasaMjJA bhI hai aura artha saMjJA bhI hai, isaliye 'tattvamevArthastattvArthaH' jo tattva so hI artha, unakA zraddhAna so samyagdarzana hai| isa artha dvArA kahIM tattvazraddhAna ko samyagdarzana kahe aura kahIM padArthazraddhAna ko samyagdarzana kahe, vahA~ virodha nahIM jaannaa| isaprakAra 'tattva' aura 'artha' do pada kahanekA prayojana hai| tattvArtha sAta hI kyoM ? phira prazna hai ki tattvArtha to ananta haiN| ve sAmAnya apekSAse jIva-ajIvameM sarva garbhita hue; isaliye do hI kahanA the yA ananta kahanA the| AsravAdika to jIva-ajIvahI ke vizeSa haiM, inako alaga kahane kA prayojana kyA ? samAdhAna :- yadi yahA~ padArtha zraddhAna karanekA hI prayojana hotA taba to sAmAnyase yA vizeSa se jaise sarva padArthoM kA jAnanA ho, vaise hI kathana karate; vaha to yahA~ prayojana hai nahIM; yahA~ to mokSakA prayojana hai| so jina sAmAnya yA vizeSa bhAvoMkA zraddhAna karane se mokSa ho aura jinakA zraddhAna kiye binA mokSa na ho; unhIM kA yahA~ nirUpaNa kiyA hai| so jIva-ajIva yaha do to bahuta dravyoMki eka jAti apekSA sAmAnyarUpa tattva khe| yaha donoM jAti jAnanese jIvako ApApara kA zraddhAna ho - taba parase bhinna apane ko jAne, apane hita ke artha mokSakA upAya kare; aura apanese bhinna parako jAne, taba paradravya se udAsIna hokara rAgAdika tyAgakara mokSamArgameM prvrte| isaliye ina do jAtiyoMkA zraddhAna hone para hI mokSa hotA hai aura do jAtiyA~ jAne binA ApApara kA zraddhAna na ho taba paryAyabuddhise saMsArika prayojana hI kA upAya karatA hai| paradravyameM rAgadveSarUpa hokara pravarte, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [317 taba mokSamArgameM kaise pravarte? isaliye ina do jAtiyoMkA zraddhAna na hone para mokSa nahIM hotaa| isa prakAra yaha do sAmAnya tattva to avazya zraddhAna karane yogya kahe haiN| tathA AsravAdi pA~ca kahe, ve jIva-pudgala kI paryAya haiM; isaliye yaha vizeSarUpa tattva haiM; so ina pA~ca paryAyoMko jAnane se mokSakA upAya karane kA zraddhAna hotA hai| vahA~ mokSako pahicAneto use hita mAna kara usakA upayoga kare; isaliye mokSakA zraddhAna krnaa| tathA mokSakA upAya saMvara-nirjarA hai; so inako pahicAneto jaise saMvara-nirjarAho vaise pravarte; isaliye saMvara-nirjarAkA zraddhAna krnaa| tathA saMvara-nirjarA to abhAvalakSaNa sahita hai; isaliye jinakA abhAva karanA hai unako pahicAnanA caahiye| jaise - krodhakA abhAva hone para kSamA hotI hai; so krodhako pahicAne to usakA abhAva karake kSamArUpa pravartana kre| usI prakAra AsravakA abhAva hone para saMvara hotA hai aura bandhakA ekadeza abhAva hone para nirjarA hotI hai; so Asrava bandhako pahicAne to unakA nAza karake saMvara-nirjarArUpa pravartana kare; isaliye Asrava-bandhakA zraddhAna krnaa| isaprakAra ina pA~ca paryAyoMkA zraddhAna honepara hI mokSamArga hotA hai, inako na pahicAne to mokSakI pahicAna binA usakA upAya kisaliye kare ? saMvara-nirjarAkI pahicAna binA unameM kaise pravartana kare? Asrava-bandhakI pahicAna binA unakA nAza kaise kare ? - isaprakAra ina pA~ca paryAyoMkA zraddhAna na hone para mokSamArga nahIM hotaa| isaprakAra yadyapi tattvArtha ananta haiM, unakA sAmAnya vizeSase aneka prakAra prarUpaNa ho; parantu yahA~ eka mokSakA prayojana hai; isaliye do to jAti apekSA sAmAnyatattva aura pA~ca paryAyarUpa vizeSatattva milA kara sAta hI tattva khe| inake yathArtha zraddhAnake AdhIna mokSamArga hai| inake sivA auroMkA zraddhAna ho yA na ho yA anyathA zraddhAna ho; kisI ke AdhIna mokSamArga nahIM hai aisA jaannaa| tathA kahIM puNya-pApa sahita navapadArtha kahe haiM; so puNya-pApa AsravAdikake hI vizeSa haiM. isaliye sAtatattvoMmeM garbhita he| athavA puNya-pApakA zraddhAna honepara puNyako mokSamArga na mAne, yA svacchandI hokara pAparUpa na pravarte; isaliye mokSamArga meM inakA zraddhAna bhI upakArI jAnakara do tattva vizeSa ke vizeSa milA kara navapadArtha khe| tathA samayasArAdimeM inako navatattva bhI kahA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 318 ] [ mokSamArgaprakAzaka phira prazna :- inakA zraddhAna samyagdarzana kahA; so darzana to sAmAnya avalokanamAtra aura zraddhAna pratItimAtra; inake ekArthapanA kisa prakAra sambhava hai ? uttara :- prakaraNake vaza dhAtukA artha anyathA hotA hai| so yahA~ prakaraNa mokSamArgakA hai| usameM 'darzana' zabdakA artha sAmAnya avalokanamAtra nahIM grahaNa karanA, kyoMki cakSu-acakSudarzanase sAmAnya avalokana to samyagdRSTi - mithyAdRSTike samAna hotA hai, kucha isase mokSamArga kI pravRtti - apravRtti nahIM hotI / tathA zraddhAna hotA hai so samyagdRSTi hI ke hotA hai, isase mokSamArgakI pravRtti hotI hai| isaliye 'darzana' zabdakA artha bhI yahA~ zraddhAnamAtra hI grahaNa karanA / phira prazna :- yahA~ viparItAbhinivezarahita zraddhAna karanA kahA, so prayojana kyA ? samAdhAna :- abhiniveza nAma abhiprAyakA hai / so jaisA tattvArthazraddhAna kA abhiprAya hai vaisA na ho, anyathA abhiprAya ho, usakA nAma viparItAbhiniveza hai / tattvArthazraddhAna karane kA abhiprAya kevala unakA nizcaya karanA mAtra hI nahIM hai; vahA~ abhiprAya aisA hai ki jIvaajIva ko pahicAna kara apane ko tathA parako jaisAkA taisA mAne, tathA Asravako pahicAna kara use heya mAne, tathA bandhako pahicAnakara usako ahita mAne, tathA saMvara ko pahicAnakara use upAdeya mAne, tathA nirjarA ko pahicAna kara use hita kA kAraNa mAne, tathA mokSako pahicAnakara usako apanA paramahita mAne - aisA tattvArthazraddhAnakA abhiprAya hai; usase ulaTe abhiprAyakA nAma viparItAbhiniveza hai| saccA tattvArthazraddhAna honepara isakA abhAva hotA hai| isaliye tattvArthazraddhAna hai so viparItAbhinivezarahita hai aisA yahA~ kahA hai| athavA kisI ke AbhAsamAtra tattvArthazraddhAna hotA hai, parantu abhiprAya meM viparItapanA nahIM chuutttaa| kisI prakAra se pUrvokta abhiprAyase anyathA abhiprAya aMtaraMga meM pAyA jAtA hai to usako samyagdarzana nahIM hotaa| jaise dravyaliMgI muni jinavacanoMse tattvoMki pratIti kare, parantu zarIrAzrita kriyAoMmeM ahaMkAra tathA puNyAsrava meM upAdeyapanA ityAdi viparIta abhiprAyase mithyAdRSTi hI rahatA hai| isaliye jo tattvArthazraddhAna viparItAbhiniveza rahita hai, vahI samayagdarzana hai| isaprakAra viparItAbhinivezarahita jIvAdi tattvArthoM kA zraddhAnapanA so samyagdarzanakA lakSaNa hai, samyagdarzana lakSya hai| vahI tattvArthasUtrameM kahA hai : " tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam" / / 1-2 / / tattvArthoM kA zraddhAna vahI samyagdarzana hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [319 tathA sarvArthasiddhi nAmaka sUtroM kI TIkA hai - usameM tattvAdika padoMkA artha pragaTa likhA hai tathA sAtha hI tattva kaise kahe so prayojana likhA hai| usake anusAra yahA~ kucha kathana kiyA hai aisA jaannaa| tathA puruSArthasiddhyupAya meM bhI isIprakAra kahA hai : jIvAjIvAdInAM tattvArthAnAM sadaiva karttavyam / zraddhAnaM viparItAbhinivezaviviktamAtmarUpaM tat / / 22 / / artha :- viparItAbhinivezase rahita jIva-ajIvAdi tattvArthoMkA zraddhAna sadAkAla karanA yogya hai| yaha zraddhAna AtmA kA svarUpa hai, darzanamoha upAdhI dUra honepara pragaTa hotA hai, isaliye AtmA kA svabhAva hai| caturthAdi guNasthAnameM pragaTa hotA hai, pazcAt siddha avasthA meM bhI sadAkAla isakA sadbhAva rahatA hai - aisA jaannaa| tattvArthazraddhAna lakSaNameM avyApti , ativyApti aura asambhavadoSa kA parihAra yahA~ prazna utpanna hotA hai ki tiryaMcAdi tucchajJAnI kitane hI jIva sAta tattvoMkA nAma bhI nahIM jAna sakate, unake bhI samyagdarzana kI prApti zAstrameM kahI hai; isaliye tumane tattvArthazraddhAnapanA samyaktvakA lakSaNa kahA usameM avyApti dUSaNa lagatA hai| samAdhAna :- jIva-ajIvAdikake nAmAdika jAno yA na jAno yA anyathA jAno, unakA svarUpa yathArtha pahicAna kara zraddhAna karane para samyaktva hotA hai| vahA~ koI sAmAnyarUpa se svarUpako pahicAnakara zraddhAna karatA hai| koI vizeSarUpa se svarUpako pahicAnakara zraddhAna karatA hai| isaliye jo tucchajJAnI tiryaMcAdika samyagdRSTi haiM ve jIvAdikakA nAma bhI nahIM jAnate, tathApi unakA sAmAnyarUpase svarUpa pahicAna kara zraddhAna karate haiM, isaliye unake samyaktvakI prApti hotI hai| jaise - koI tiryaMca apanA aura oroMkA nAmAdika to nahIM jAnatA; parantu Apa hI meM apanatva mAnatA hai, auroMko para mAnatA hai| usI prakAra tucchajJAnI jIva-AjIvakA nAma nahIM jAnatA; parantu jo jJAnAdi svarUpa AtmA hai usameM to apanatva mAnatA hai, aura jo zarIrAdi hai unako para mAnatA hai - aisA zraddhAna usake hotA hai; vahI jIva-ajIva kA zraddhAna hai| tathA jaise vahI tiryaMca sukhAdikake nAmAdika nahIM jAnatA hai, tathApi sukha avasthAko pahicAna kara usake artha AgAmI duHkhake kAraNa ko pahicAna kara usakA tyAga karanA cAhatA hai, tathA jo duHkhakA kAraNa bana rahA hai usake abhAvakA upAya karatA hai| usI prakAra tucchajJAnI mokSAdikakA nAma nahIM jAnatA, tathApi sarvathA sukharUpa mokSa avasthA kA zraddhAna karatA huA usake artha AgAmI bandhakA kAraNa jo rAgAdika Asrava usake tyAgarUpa saMvara karanA cAhatA hai, tathA jo saMsAra duHkha kA kAraNa hai usakI zuddhabhAva se Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 320] [mokSamArgaprakAzaka nirjarA karanA cAhatA hai| isaprakAra AsravAdikakA usake zraddhAna hai| isaprakAra usake bhI saptatattva kA zraddhAna pAyA jAtA hai| yadi aisA zraddhAna na ho to rAgAdi tyAgakara zuddhabhAva karane kI cAha na ho| vahI kahate haiM : yadi jIva-ajIva kI jAti na jAna kara ApApara ko na pahicAne to parameM rAgAdika kaise na kare ? rAgAdikako na pahicAne to unakA tyAga kaise karanA cAhe ? ve rAgAdika hI Asrava haiN| rAgAdikakA phala burA na jAne to kisaliye rAgAdika chor3anA cAhe ? una rAgAdikakA phala vahI bandha hai| tathA rAgAdirahita pariNAma ko pahicAnatA hai to usa rUpa honA cAhatA hai| usa rAgAdirahita pariNAma hI kA nAma saMvara hai| tathA pUrva saMsAra avasthA ke kAraNa kI hAni ko pahicAnatA hai to usake artha tapazcaraNAdise zuddhabhAva karanA cAhatA hai| usa pUrva saMsAra avasthA kA kAraNa karma hai usakI hAni vahI nirjarA hai| tathA saMsAra avasthA ke abhAva ko na pahicAne to saMvara-nirjarA rUpa kisaliye pravarte ? usa saMsAra avasthA kA abhAva vahI mokSa hai| isaliye sAtoM tattvoMkA zraddhAna hone para hI rAgAdika chor3akara zuddhabhAva hone kI icchA utpanna hotI hai| yadi inameM eka bhI tattva kA zraddhAna na ho to aisI cAha utpanna nahIM hotii| tathA aisI cAha tucchajJAnI tiryaMcAdi samyagdRSTi ke hotI hI hai; isaliye usake sAta tattvoMkA zraddhAna pAyA jAtA hai aisA nizcaya krnaa| jJAnAvaraNakA kSayopazama thor3A hone se vizeSarUpa se tattvoMkA jJAna na ho, tathApi darzanamoha ke upazamAdikase sAmAnyarUpa se tattvazraddhAnakI zakti pragaTa hotI hai| isaprakAra isa lakSaNameM avyApti dUSaNa nahIM hai| phira prazna :- jisa kAla meM samyagdRSTi viSayakaSAyoMke kAryameM pravartatA hai usa kAla meM sAta tattvoMkA vicAra hI nahIM hai, vahA~ zraddhAna kaise sambhavita hai ? aura samyaktva rahatA hI hai; isaliye usa lakSaNa meM avyApti dUSaNa AtA hai ? ___samAdhAna :- vicAra hai vaha to upayoga ke AdhIna hai; jahA~ upayoga lage usI kA vicAra hotA hai| tathA zraddhAna hai so pratIti rUpa hai| isaliye anya jJeyakA vicAra hone para va sonA Adi kriyA hone para tattvoMkA vicAra nahIM hai; tathApi unakI pratIti banI rahatI hai, naSTa nahIM hotI; isaliye usake samyaktva kA sadbhAva hai| jaise - kisI rogI manuSyako aisI pratIti hai ki maiM manuSya hU~, tiryaMcAdi nahIM hU~, mujhe isa kAraNa se roga huA hai, so aba kAraNa miTAkara rogako ghaTA kara niroga honaa| tathA vahI manuSya anya vicArAdirUpa pravartatA hai, taba usako aisA vicAra nahIM hotA, parantu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [321 zraddhAna aisA hI rahA karatA hai| usI prakAra isa AtmA ko aisI pratIti hai ki ' maiM AtmA hU~ pudgalAdi nahIM hU~, mere Asravase bandha huA hai, so aba saMvara karake, nirjarA karake, mokSarUpa honaa'| tathA vahI AtmA anya vicArAdirUpa pravartatA hai taba usake aisA vicAra nahIM hotA, parantu zraddhAna aisA hI rahA karatA hai| phira prazna hai ki aisA zraddhAna rahatA hai to bandha hone ke kAraNoMmeM kaise pravartatA hai ? uttara :- jaise vahI manuSya kisI kAraNake vaza roga bar3hane ke kAraNoMmeMbhI pravartatA hai, vyApArAdika kArya va krodhAdika kArya karatA hai, tathApi usa zraddhAna kA usake nAza nahIM hotA; usI prakAra vahI AtmA karma udaya nimittake vaza bandha honeke kAraNoMmeM bhI pravartatA hai, viSaya-sevanAdi kArya va krodhAdi kArya karatA hai, tathApi usa zraddhAna kA usake nAza nahIM hotaa| isakA vizeSa nirNaya Age kreNge| isaprakAra sapta tattva kA vicAra na hone para bhI zraddhAna kA sadbhAva pAyA jAtA hai, isaliye vahA~ avyAptipanA nahIM hai| phira prazna :- ucca dazAmeM jahA~ nirvikalpa AtmAnubhava hotA hai vahA~ to sapta tattvAdikake vikalpakA bhI niSedha kiyA hai| so samyaktva ke lakSaNa kA niSedha karanA kaise sambhava hai ? aura vahA~ niSedha sambhava hai to avyApti dUSaNa AyA ? uttara :- nicalI dazAmeM saptatattvoMke vikalpoMmeM upayoga lagAyA, usase pratIti ko keyA aura viSayAdikase upayoga chur3Akara rAgAdi ghttaaye| tathA kArya siddha honepara kAraNoMkA bhI niSedha karate haiM; isaliye jahA~ pratIti bhI dRr3ha huI aura rAgAdika dUra hue, vahA~ upayoga bhramAnekA kheda kisaliye kareM ? isaliye vahA~ una vikalpoMkA niSedha kiyA hai| tathA samyaktvakA lakSaNa to pratIti hI hai; so pratIti kA to niSedha nahIM kiyaa| yadi pratIti chur3AyI ho to isa lakSaNa kA niSedha kiyA kahA jAye, so to hai nhiiN| sAtoM tattvoMkI pratIti vahA~ bhI banI rahatI hai, isaliye yahA~ avyAptipanA nahIM hai| phira prazna hai ki chadmasthake to pratIti-apratItikahanA sambhava hai, isaliye vahA~ saptatattvoM kI pratIti samyaktva kA lakSaNa kahA so hamane mAnA; parantu kevalI-siddha bhagavAna ke to sarvakA jAnapanA samAnarUpa hai, vahA~ sapta tattvoM kI pratIti kahanA sambhava nahIM hai, aura unake samyaktvaguNa pAyA hI jAtA hai, isaliye vahA~ usa lakSaNakA avyAptipanA AyA ? samAdhAna :- jaise chadmasthake zrRtajJAnake anusAra pratIti pAyI jAtI hai, usI prakAra kevalI-siddhabhagavAnake kevalajJAnake anusAra pratIti pAyI jAtI hai| jo saptatattvoM kA svarUpa pahale ThIka kiyA thA, vahI kevalajJAna dvArA jAnA, vahA~ pratIti kA paramAvagAr3hapanA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 322] [mokSamArgaprakAzaka huA; isIse paramAvagAr3ha samyaktva khaa| jo pahale zraddhAna kiyA thA, usako jhUTha jAnA hotA to vahA~ apratIti hotI; so to jaisA sapta tattvoMkA zraddhAna chadmasthake huA thA, vaisA hI kevalI-siddha bhagavAna ke pAyA jAtA hai; isaliye jJAnAdikakI hInatA-adhikatA honepara bhI tiryaMcAdika va kevalI-siddha bhagavAna ke samyaktvaguNa samAna hI kahA hai| tathA pUrva avasthA meM yaha mAnA thA ki saMvara-nirjarAse mokSa kA upAya krnaa| pazcAt mukta avasthA hone para aisA mAnane lage ki saMvara-nirjarAse hamAre mokSa huA pahale jJAna kI hInatAse jIvAdikake thor3e vizeSa jAne the, pazcAt kevalajJAna hone para unake sarva vizeSa jAne; paranta malabhata jIvAdikake svarUpa kA zraddhAna jaisA chadmasthake pAyA jAtA hai vaisA hI kevalIke pAyA jAtA hai| tathA yadyapi kevalI-siddha bhagavAna anya padArthoM ko bhI pratIti sahita jAnate haiM, tathApi ve padArtha prayojana bhUta nahIM haiM; isaliye samyaktvaguNameM sapta tattvoM hI kA zraddhAna grahaNa kiyA hai| kevalI-siddhabhagavAna rAgAdirUpa nahIM pariNamita hote,, saMsAra avasthA ko nahIM cAhate; so yaha isa zraddhAnakA bala jaannaa| phira prazna hai ki samyagdarzana ko to mokSamArga kahA thA, mokSameM isakA sadbhAva kaise kahate haiM ? uttara :- koI kAraNa aisA bhI hotA hai jo kArya siddha honepara bhI naSTa nahIM hotaa| jaise - kisI vRkSake kisI eka zAkhAse aneka zAkhA yukta avasthA huI, usake honepara vaha eka zAkhA naSTa nahIM hotI; usI prakAra kisI AtmA ke samyaktvaguNase aneka guNayukta mukta avasthA huI, usake honepara samyaktvaguNa naSTa nahIM hotaa| isa prakAra kevalI-siddha bhagavAna ke bhI tattvArthazraddhAnalakSaNa samyaktva hI pAyA jAtA hai, isaliye vahA~ avyAptipanA nahIM hai| phira prazna :- mithyAdRSTike bhI tattvazraddhAna hotA hai aisA zAstrameM nirUpaNa hai| pravacanasArameM AtmajJAnazunya tattvArthazraddhAna akAryakArI kahA hai; isaliye samyaktvakA lakSaNa tattvArthazraddhAna karane para usameM ativyApti dUSaNa lagatA hai ? samAdhAna :- mithyAdRSTike jo tattvazraddhAna kahA hai, vaha nAmanipekSase kahA hai - jisameM tattvazraddhAna kA guNa nahIM, aura vyavahAra meM jisakA nAma tattvazraddhAna kahA jAye vaha mithyAdRSTi ke hotA hai; athavA AgamadravyanipekSase hotA hai - tattvArthazraddhAnake pratipAdaka zAstroMkA abhyAsa karatA hai, unakA svarUpa nizcaya karane meM upayoga nahIM lagAtA hai - aisA jaannaa| tathA yahA~ samyaktva kA lakSaNa tattvArthazraddhAna kahA hai, so bhAvanikSepase kahA hai| aisA guNasahita saccA tattvArthazraddhAna mithyAdRSTike kadAcit nahIM hotaa| tathA AtmajJAnazUnya tattvArthazraddhAna kahA hai vahA~ bhI vahI artha jaannaa| jisake sacce jIvaajIvAdikA zraddhAna Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [323 ho usake AtmajJAna kaise nahIM hogA? hotA hI hotA hai| isa prakAra kisI bhI mithyAdRSTike saccA tattvazraddhAna sarvathA nahIM pAyA jAtA, isaliye usa lakSaNameM ativyApti dUSaNa nahIM lgtaa| tathA jo yaha tattvArthazraddhAna lakSaNa kahA, so asambhavI bhI nahIM hai; kyoMki samyaktvakA pratipakSI mithyAtvakA yaha nahIM hai; usakA lakSaNa isase viparItatAsahita hai| isaprakAra avyApti, ativyApti, asambhavapanese rahita sarva samyagdRSTiyoMmeM to pAyA jAye aura kisI mithyAdRSTimeM na pAyA jAye - aisA samyagdarzanakA saccA lakSaNa tattvArthazraddhAna hai| samyaktvake vibhinna lakSaNoMkA samanvaya phira prazna utpanna hotA hai ki yahA~ sAtoM tattvoMke zraddhAna kA niyama kahate ho so nahIM bntaa| kyoMki kahIM para se bhinna apane zraddhAna hI ko samyaktva kahate haiN| samayasAra meM 'ekatve niyatasya' ityAdi kalaza hai - usameM aisA kahA hai ki isa AtmAkA paradravyase bhinna avalokana vahI niyama se samyagdarzana hai; isaliye navatattva kI saMtatiko chor3akara hamAre yaha eka AtmA hI hoo| tathA kahIM eka AtmA ke nizcayahI ko samyaktva kahate haiN| puruSArthasiddhayupAya meM 'darzanamAtmavinizcitiH' aisA pada hai, so usakA yahI artha hai| isaliye jIva-ajIvahI kA va kevala jIvahIkA zraddhAna hone para samyaktva hotA hai, sAtoMke zraddhAnakA niyama hotA to aisA kisaliye likhate ? / samAdhAna :- parase bhinna apanA zraddhAna hotA hai, so AsravAdikake zraddhAnase rahita hotA hai yA sahita hotA hai ? yadi rahita hotA hai, to mokSake zraddhAna binA kisa prayojana ke artha aisA upAya karatA hai ? saMvara-nirjarAke zraddhAna binA rAgAdika rahita hokara svarUpameM upayoga lagAnekA kisaliye udyama rakhatA hai ? Asrava-bandhake zraddhAna binA pUrva avasthAko kisaliye chor3atA hai ? isaliye AsravAdikake zraddhAnarahita ApAparakA zraddhAna karanA sambhavita nahIM hai| tathA yadi AsravAdikake zraddhAna sahita hotA hai, to svayameva hI sAtoM tattvoMke zraddhAnakA niyama huaa| tathA kevala AtmA kA nizcaya hai, so para kA pararUpa zraddhAna hue binA AtmA kA zraddhAna nahIM hotA, isaliye ajIvakA zraddhAna hone para hI jIva kA zraddhAna hotA hai| ekatve niyatasyazuddhanayato vyApturyadasyAtmanaH, pUrNajJAnaghanasya darzanamiha dravyAntarebhyaH pRthak / samyagdarzanametadeva niyamAdAtmA ca tAvAnayam , tanmuktvA navatattvamasantatimimAmAtmAyameko'stu naH / / 6 / / [samayasAra kalaza] darzanamAtmavinizcitirAtmaparijJAnamiSyate bodhaH / sthitirAtmani cAritraM kuta etebhyo bhavati bandhaH / / 216 / / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 324] [mokSamArgaprakAzaka tathA usake pUrvavat AsravAdikakA bhI zraddhAna hotA hI hotA hai, isaliye yahA~ bhI sAtoM tattvoMke hI zraddhAnakA niyama jaannaa| tathA AsravAdikake zraddhAna binA ApAparakA zraddhAna va kevala AtmA kA zraddhAna saccA nahIM hotA; kyoMki AtmA dravya hai, so to zuddha-azuddha paryAya sahita hai| jaise - tantu avalokana binA paTakA avalokana nahIM hotA, usI prakAra zuddha-azuddha paryAya pahicAne binA Atmadravya kA zraddhAna nahIM hotA; usa zuddha-azuddha avasthA kI pahicAna AsravAdikakI pahicAnase hotI hai| tathA AsravAdikake zraddhAna binA ApAparakA zraddhAna va kevala AtmAkA zraddhAna kAryakArI bhI nahIM hai; kyoMki zraddhAna karo yA na karo, Apa hai so Apa hai hI, para hai so para hai| tathA AsravAdikakA zraddhAna ho to Asrava-bandhakA abhAva karake saMvaranirjarArUpaupAyase mokSapada ko prApta kre| tathA jo ApApara kA bhI zraddhAna karAte haiM; so usI prayojanake artha karAte haiM; isaliye AsravAdikake zraddhAnasahita ApApara kA jAnanA va ApakA jAnanA kAryakArI hai| yahA~ prazna hai ki aisA hai to zAstroMmeM ApAparake zraddhAnako va kevala AtmA ke tathA zraddhAna hI ko samyaktva kahA va kAryakArI kahA; tathA navatattva kI saMtati chor3akara hamAre eka AtmA hI hoo - aisA kahA, so kisa prakAra kahA ? samAdhAna :- jisake saccA ApApara kA zraddhAna va AtmA kA zraddhAna ho, usake sAtoM tattvoMkA zraddhAna hotA hI hotA hai| tathA jisake saccA sAta tattvoMkA zraddhAna ho usake ApApara kA va AtmAkA zraddhAna hotA hI hotA hai - aisA paraspara avinAbhAvIpanA jAnakara ApAparake zraddhAnako yA AtmazraddhAnahI ko samyaktva kahA hai| tathA isa chalase koI sAmAnyarUpase ApAparako jAnakara va AtmA ko jAnakara kRtakRtyapanA mAne, to usake bhrama hai; kyoMki aisA kahA hai : "nirvizeSaM hi sAmAnyaM bhavetkharaviSANavat"' isakA artha yaha hai :- vizeSa rahita sAmAnya hai so gadheke sIMga samAna hai| isaliye prayojanabhUta AsravAdika vizeSoM sahita ApAparakA va AtmA kA zraddhAna karanA yogya hai| athavA sAtoM tattvArthoke zraddhAnase rAgAdika miTAne ke artha paradravyoMko bhinna bhAtA hai va apane AtmA hI ko bhAtA hai, usake prayojana kI siddhi hotI hai; isaliye mukhyatAse bhedavijJAna ko va AtmajJAna ko kAryakArI kahA hai| tathA tattvArtha-zraddhAna kiye binA sarva jAnanA kAryakArI nahIM hai, kyoMki prayojana to rAgAdika miTAnekA hai; so AsravAdikake zraddhAna binA yaha prayojana bhAsita nahIM hotA; 'AlApapaddhati, zloka 9 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [325 taba, kevala jAnanehI se mAnako bar3hAtA hai; rAgAdika nahIM chor3atA, taba usakA kArya kaise siddha hogA? tathA navatattva saMtatikA chor3anA kahA hai; so pUrvameM navatattvake vicArase samyagdarzana huA, pazcAt nirvikalpa dazA hone ke artha navatattvoMke bhI vikalpa chor3anekI cAha kii| tathA jisake pahale hI navatattvoMkA vicAra nahIM hai, usako vaha vikalpa chor3anekA kyA prayojana hai ? anya aneka vikalpa Apake pAye jAte haiM unhIM kA tyAga kro| isa prakAra ApApara ke zraddhAna meM va AtmazraddhAnameM sAtatattvoMke zraddhAna kI sApekSatA pAyI jAtI hai, isaliye tattvArthazraddhAna samyaktva kA lakSaNa hai| phira prazna hai ki kahIM zAstroMmeM arahanta deva, nirgrantha guru, hiMsArahita dharmake zraddhAna ko samyaktva kahA hai, so kisa prakAra hai ? samAdhAna :- arahanta devAdikake zraddhAnase kudevAdikakA zraddhAna dUra hone ke kAraNa gahItamithyAtvakA abhAva hotA hai. usa apekSA isako samyaktva kahA hai| sarvathA samyaktvakA lakSaNa yaha nahIM hai; kyoMki dravyaliMgI muni Adi vyavahAra dharmake dhAraka mithyAdRSTioMke bhI aisA zraddhAna hotA hai| athavA jaise aNuvrata, mahAvrata hone para to dezacAritra, sakalacAritra ho yA na ho; parantu aNuvrata, mahAvrata hue binA dezacAritra, sakalacAritra kadAcit nahIM hotA; isaliye ina vratoMko anavayarUpa kAraNa jAnakara kAraNameM kAryakA upacAra karake inako cAritra kahA hai| usI prakAra arahanta devAdikakA zraddhAna honepara to samyaktva ho yA na ho; parantu arahantAdikakA zraddhAna hue binA tattvArthazraddhAnarUpa samyaktva kadAcit nahIM hotA; isaliye arahantAdikake zraddhAnako anavayarUpa kAraNa jAnakara kAraNameM kAryakA upacAra karake isa zraddhAnako samyaktva kahA hai| isIse isakA nAma vyavahAra samyaktva hai| athavA jisake tattvArthazraddhAna ho, usake sacce arahantAdikake svarUpakA zraddhAna hotA hI hotA hai| tattvArthazraddhAna binA pakSase arahantAdikakA zraddhAna kare, parantu yathAvat svarUpa kI pahicAna sahita zraddhAna nahIM hotaa| tathA jisake sacce arahantAdikake svarUpakA zraddhAna ho, usake tattvazraddhAna hotA hI hotA hai; kyoMki arahantAdikakA svarUpa pahicAnanese jIvaajIva-AsravAdikakI pahicAna hotI hai| isaprakAra inako paraspara avinAbhAvI jAnakara kahIM arahantAdikake zraddhAnako samyaktva kahA hai| yahA~ prazna hai ki nArakAdi jIvoMke deva-kudevAdikakA vyavahAra nahIM hai aura unake samyaktva pAyA jAtA hai; isaliye samyaktva honepara arahantAdikakA zraddhAna hotA hI hotA hai, aisA niyama sambhava nahIM hai ? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 326] [mokSamArgaprakAzaka samAdhAna :- saptatattvoM ke zraddhAnameM arahantAdikakA zraddhAna garbhita hai; kyoMki tattvazraddhAna meM mokSatattvako sarvotkRSTa mAnate haiM, vaha mokSatattva to arahanta-siddhakA lakSaNa hai| jo lakSaNako utkRSTa mAne vaha usake lakSyako utkRSTa mAne hI mAne; isaliye unako bhI sarvotkRSTa mAnA, aurako nahIM mAnA; vahI deva kA zraddhAna huaa| tathA mokSake kAraNa saMvaranirjarA haiM, isaliye inako bhI utkRSTa mAnatA hai; aura saMvara-nirjarA ke dhAraka mukhyataH muni haiM, isaliye muni ko uttama mAnA, auroMko nahIM mAnA; vahI gurukA zraddhAna huaa| tathA rAgAdika rahita bhAva kA nAma ahiMsA hai, usI ko upAdeya mAnate haiM, auroMko nahIM mAnate; vahI dharmakA zraddhAna huaa| isaprakAra tattvazraddhAna meM garbhita arahantadevAdikakA zraddhAna hotA hai| athavA jisa nimittase isake tattvArthazraddhAna hotA hai, usa nimittase arahantadevAdikakA bhI zraddhAna hotA hai| isaliye samyaktva meM devAdikake zraddhAnakA niyama hai| phira prazna hai ki kitane hI jIva arahantAdikakA zraddhAna karate haiM, unake guNa pahicAnate haiM aura unake tattvazraddhAnarUpa samyaktva nahIM hotA; isaliye jisake saccA arahantAdikakA zraddhAna ho, usake tattvazraddhAna hotA hI hotA hai - aisA niyama sambhava nahIM samAdhAna :- tattvazraddhAna binA arahantAdikake chiyAlIsa Adi guNa jAnatA hai vaha paryAyAzrita guNa jAnatA hai; parantu bhinna-bhinna jIva-pudgalameM jisaprakAra sambhava hai usa prakAra yathArtha nahIM pahicAnatA, isaliye saccA zraddhAna bhI nahIM hotA; kyoMki jIva-ajIva jAti pahicAne binA arahantAdikake AtmAzrita guNoMko va zarIrAzrita guNoMko bhinna-bhinna nahIM jaantaa| yadi jAne to apanI AtmAko paradravyase bhinna kaise na mAne ? isaliye pravacanasArameM aisA kahA hai : jo jANadi arahaMtaM davyattaguNattapajjayattehiM / so jANadi appANaM moho khalu jAdi tassa layaM / / 80 / / isakA artha yaha hai :- jo arahantako dravyatva, guNatva, paryAyatva se jAnatA hai vaha AtmA ko jAnatA hai; usakA moha vilayako prApta hotA hai| isaliye jisake jIvAdi tattvoMkA zraddhAna nahIM hai, usake arahantAdikakA bhI saccA zraddhAna nahIM hai| tathA mokSAdika tattvake zraddhAna binA arahantAdikakA mahAtmya yathArtha nahIM jaantaa| laukika atizayAdise arahantakA, tapazcaraNAdise gurukA aura parajIvoMkI ahiMsAdise dharmakI mahimA jAnatA hai, so yaha parAzritabhAva haiN| tathA AtmAzrita bhAvoMse arahantAdikakA svarUpa tattvazraddhAna honepara hI jAnA jAtA hai; isaliye jisake saccA arahantAdikakA zraddhAna ho usake tattvazraddhAna hotA hI hotA hai - aisA niyama jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [327 isaprakAra samyaktva kA lakSaNanirdeza kiyaa| yahA~ prazna hai ki saccA tattvArthazraddhAna va ApApara kA zraddhAna va AtmazraddhAna va devaguru-dharmakA zraddhAna samyaktva kA lakSaNa khaa| tathA ina sarva lakSaNoMki paraspara ekatA bhI dikhAyI so jAnI; parantu anya-anya prakAra lakSaNa kahane kA prayojana kyA ? uttara :- yaha cAra lakSaNa kahe, unameM saccI dRSTise eka lakSaNa grahaNa karane para cAroM lakSaNoMkA grahaNa hotA hai| tathApi mukhya prayojana bhinna-bhinna vicArakara anya-anya prakAra lakSaNa kahe haiN| jahA~ tattvArthazraddhAna lakSaNa kahA hai, vahA~ to yaha prayojana hai ki ina tattvoMko pahicAneto yathArtha vastuke svarUpakA va apane hita-ahita kA zraddhAna kare taba mokSamArgameM prvrte| tathA jahA~ ApAparakA bhinna zraddhAna lakSaNa kahA hai, vahA~ tattvArthazraddhAnakA prayojana jisase siddha ho usa zraddhAna ko mukhya lakSaNa kahA hai| jIva-ajIvake zraddhAna kA prayojana kA bhinna zraddhAna karanA hai| tathA AsravAdikake zraddhAnakA prayojana rAgAdika chor3anA hai, so ApApara kA bhinna zraddhAna honepara paradravyameM rAgAdi na karane kA zraddhAna hotA hai| isa prakAra tattvArthazraddhAnakA prayojana ApApara ke bhinna zraddhAnase siddha hotA jAnakara isa lakSaNa ko kahA hai| tathA jahA~ AtmazraddhAna lakSaNa kahA hai, vahA~ ApAparake bhinna zraddhAnakA prayojana itanA hI hai ki - Apako Apa jaannaa| Apako Apa jAnanepara para kA bhI vikalpa kAryakArI nahIM hai| aise mUlabhUta prayojanakI pradhAnatA jAnakara AtmazraddhAnako mukhya lakSaNa kahA hai| tathA jahA~ deva-guru-dharmakA zraddhAna lakSaNa kahA hai, vahA~ bAhya sAdhana kI pradhAnatA kI hai; kyoMki arahantadevAdikakA zraddhAna sacce tattvArthazraddhAnakA kAraNa hai aura kudevAdikakA zraddhAna kalpita tattvazraddhAnakA kAraNa hai| so bAhya kAraNa ki pradhAnatA se kudevAdikakA zraddhAna chur3Akara sudevAdikakA zraddhAna karAne ke artha deva-guru-dharmake zraddhAna ko mukhya lakSaNa kahA hai| isaprakAra bhinna-bhinna prayojanoMkI mukhyatA se bhinna-bhinna lakSaNa kahe haiN| yahA~ prazna hai ki yaha cAra lakSaNa kahe, unameM yaha jIva kisa lakSaNako aMgIkAra kare? ___ samAdhAna :- mithyAtvakarmake upazamAdi honepara viparItAbhinivezakA abhAva hotA hai; vahA~ cAroM lakSaNa yugapat pAye jAte haiN| tathA vicAra apekSA mukhyarUpase tattvArthoMkA vicAra karatA hai, yA ApAparakA bhedavijJAna karatA hai, yA AtmasvarUpahI kA smaraNa karatA hai, yA devAdikakA svarUpa vicAratA hai| isaprakAra jJAnameM to nAnAprakAra vicAra hote haiM, parantu meM sarvatra paraspara sApekSapanA pAyA jAtA hai| tattvavicAra karatA hai to bhedavijJAnAdike Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 328] abhiprAya sahita karatA hai| aura bhedavijJAna karatA hai to tattvavicArAdike abhiprAya sahita karatA hai| isI prakAra anyatra bhI paraspara sApekSapanA hai; isaliye samyagdRSTike zraddhAna meM cAroM hI lakSaNoMkA aMgIkAra hai 1 [ mokSamArgaprakAzaka tathA jisake mithyAtvakA udaya hai usake viparItAbhiniveza pAyA jAtA hai; usake yaha lakSaNa AbhAsamAtra hote haiM, sacce nahIM hote| jinamatake jIvAdika tattvoMko mAnatA hai, anyako nahIM mAnatA, unake nAma - bhedAdikako sIkhatA hai aisA tattvazraddhAna hotA hai; parantu unake yathArtha bhAvakA zraddhAna nahIM hotA / tathA ApApara ke bhinnapane kI bAteM kare, ciMtavana kare; parantu jaise paryAyameM ahaMbuddhi hai aura vastrAdikameM parabuddhi hai, vaise AtmAmeM ahaMbuddhi aura zarIrAdimeM parabuddhi nahIM hotI / tathA AtmAkA jinavacanAnusAra ciMtavana kare; parantu pratItirUpa ApakA AparUpa zraddhAna nahIM karatA hai| tathA arahantadevAdikake sivA anya kudevAdikako nahIM mAnatA; parantu usake svarUpako yathArtha pahicAnakara zraddhAna nahIM karatA isaprakAra yaha lakSaNAbhAsa mithyAdRSTike hote haiN| inameM koI hotA hai, koI nahIM hotA; vahA~ inake bhinnapanA bhI sambhavita hai| - tathA ina lakSaNAbhAsoMmeM itanA vizeSa hai ki pahale to devAdikakA zraddhAna ho, phira tattvoMkA vicAra ho, phira ApAparakA ciMtavana kare, phira kevala AtmA kA ciMtavana kare isa anukramase sAdhana kare to paramparA sacce mokSamArgako pAkara koI jIva siddhapada ko bhI prApta kara le| tathA isa anukramakA ullaMghana karake - jisake devAdikakI mAnyatA kA to kucha ThikAnA nahIM hai aura buddhikI tIvratA se tattvavicArAdimeM pravartatA hai, isaliye apane ko jJAnI jAnatA hai; athavA tattvavicArameM bhI upayoga nahIM lagAtA, ApApara kA bhedavijJAnI huA rahatA hai; athavA ApApara kA bhI ThIka nahIM karatA, aura apane ko AtmajJAnI mAnatA hai| so yaha saba caturAI kI bAteM haiM, mAnAdika kaSAyake sAdhana haiM, kucha bhI kAryakArI nahIM haiN| isaliye jo jIva apanA bhalA karanA cAhe, use jabataka sacce samyagdarzana kI prApti na ho, taba taka inako bhI anukrama hI se aMgIkAra karanA / vahI kahate haiM :- pahale to AjJAdise va kisI parIkSA se kudevAdikakI mAnyatA chor3akara arahantadevAdikakA zraddhAna karanA; kyoMki yaha zraddhAna honepara gRhItamithyAtvakA to abhAva hotA hai, tathA mokSamArgake vighna karane vAle kudevAdikakA nimitta dUra hotA hai, mokSamArgakA sahAyaka arahantadevAdikakA nimitta milatA hai; isaliye pahale devAdikakA zraddhAna krnaa| phira jinamatameM kahe jIvAdika tattvoMkA vicAra karanA, nAma-lakSaNAdi sIkhanA; kyoMki isa abhyAsase tattvArthazraddhAna kI prApti hotI hai / phira ApAparakA bhinnapanA jaise bhAsita ho vaisA vicAra karatA rahe; kyoMki isa abhyAsase bhedavijJAna hotA hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [329 phira ApameM apanatva manAneke artha svarUpakA vicAra karatA rahe; kyoMki isa abhyAsase AtmAnubhavakI prApti hotI hai| isaprakAra anukramase inako aMgIkAra karake phira inhIM meM kabhI devAdikake vicArameM, kabhI tattvavicAra meM, kabhI ApAparake vicAra meM, kabhI Atma vicArameM upayoga lgaaye| aise abhyAsase darzanamoha manda hotA jAye taba kadAcit sacce samyagdarzana kI prApti hotI hai| parantu aisA niyama to hai nahIM; kisI jIva ke koI prabala viparIta kAraNa bIcameM ho jAye to samyagdarzana kI prApti nahIM bhI hotI; parantu mukhyarUpa se bahuta jIvoMke to isa anukramase kAryasiddhi hotI hai; isaliye inako isaprakAra aMgIkAra krnaa| jaise - putrakA arthI vivAhAdi kAraNoMko milAye, pazcAt bahuta puruSoMke to putra kI prApti hotI hI hai; kisI ko na ho to na ho| ise to upAya krnaa| usI prakAra samyaktvakA arthI ina kAraNoMko milAye, pazcAt bahuta jIvoMke to samyaktvakI prApti hotI hI hai; kisI ko na ho to nahIM bhI ho| parantu ise to apane se bane vaha upAya krnaa| isaprakAra samyaktvakA lakSaNa nirdeza kiyaa| yahA~ prazna hai ki samyaktvake lakSaNa to aneka prakAra kahe , unameM tumane tattvArthazraddhAna lakSaNa ko mukhya kiyA so kAraNa kyA ? samAdhAna :- tucchabuddhiyoMko anya lakSaNameM prayojana pragaTa bhAsita nahIM hotA va bhrama utpanna hotA hai| aura isa tattvArthazraddhAna lakSaNameM pragaTa prayojana bhAsita hotA hai, kucha bhrama utpanna nahIM hotA, isaliye isa lakSaNako mukhya kiyA hai| vahI batalAte haiM : deva-guru-dharmake zraddhAna meM tucchabuddhiyoMko yaha bhAsita ho ki arahantadevAdikako mAnanA, aurako nahIM mAnanA, itanA hI samyaktva hai| vahA~ jIva-ajIvakA va bandha-mokSake kAraNa-kAryakA svarUpa bhAsita na ho, taba mokSamArga prayojana kI siddhi na ho; va jIvAdikakA zraddhAna hue binA isI zraddhAnameM santuSTa hokara apane ko samyaktvI mAne; eka kudevAdikase dveSa to rakhe, anya rAgAdi chor3anekA udyama na kare; aisA bhrama utpanna ho| tathA ApAparake zraddhAnameM tucchabuddhiyoMko yaha bhAsita ho ki ApAparakA hI jAnanA kAryakArI hai, isI se samyaktva hotA hai| vahA~ AsravAdikakA svarUpa bhAsita na ho, taba mokSamArga prayojana kI siddhi na ho; va asravAdikakA zraddhAna hue binA itanA hI jAnane meM santuSTa hokara apane ko samyaktvI mAne, svacchanda hokara rAgAdi chor3anekA udyama na kareM; aisA bhrama utpanna ho| tathA AtmazraddhAnameM tucchabuddhiyoMko yaha bhAsita ho ki AtmAhI kA vicAra kAryakArI hai, isI se samyaktva hotA hai| vahA~ jIva-ajIvAdikakA vizeSa va AsravAdikakA svarUpa Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 330] [ mokSamArgaprakAzaka bhAsita na ho, taba mokSamArga prayojana ko siddhi na ho; va jIvAdikake vizeSa va AsravAdikake svarUpa kA zraddhAna hue binA itane hI vicAra se apaneko samyaktvI mAne, svacchanda hokara rAgAdi chor3anekA udyama na kre| - isake bhI aisA bhrama utpanna hotA hai| aisA jAnakara ina lakSaNoMko mukhya nahIM kiyaa| tathA tattvArthazraddhAna lakSaNameM jIva-ajIvAdikakA va AsravAdikakA zraddhAna hotA hai, vahA~ sarvakA svarUpa bhalIbhA~ti bhAsita hotA hai, taba mokSamArgake prayojana kI siddhi hotI hai| tathA yaha zraddhAna honepara samyaktvI hotA hai, parantu yaha santuSTa nahIM hotaa| AsravAdikakA zraddhAna honese rAgAdi chor3akara mokSakA udyama rakhatA hai| isake bhrama utpanna nahIM hotaa| isaliye tattvArthazraddhAna lakSaNako mukhya kiyA hai| athavA tattvArthazraddhAna lakSaNameM to devAdikakA zraddhAna va ApAparakA zraddhAna va AtmazraddhAna garbhita hotA hai, vaha to tucchabuddhiyoMko bhI bhAsita hotA hai| tathA anya lakSaNameM tattvazraddhAnakA garbhitapanA vizeSa buddhimAna hoM unhIM ko bhAsita hotA hai, tucchabuddhiyoMko nahIM bhAsita hotA; isaliye tattvArthazraddhAna lakSaNako mukhya kiyA hai| athavA mithyAdRSTike AbhAsamAtra yaha hoM; vahA~ tattvArthoMkA vicAra to zIghratAse viparItAbhiniveza dura karane ko kAraNa hotA hai, anya lakSaNa zIghra kAraNa na hoM, va viparItAbhinivezake bhI kAraNa ho jaayeN| isaliye yahA~ sarvaprakAra prasiddha jAnakara viparItAbhiniveza rahita jIvAdi tattvArthoM kA zraddhAna so hI samyaktva kA lakSaNa hai, aisA nirdeza kiyaa| aise lakSaNa nirdeza kA nirUpaNa kiyaa| aisA lakSaNa jisa AtmA ke svabhAvameM pAyA jAtA hai vahI samyaktvI jaannaa| samyaktvake bheda aura unakA svarUpa aba , isa samyaktvake bheda batalAte haiM : vahA~ prathama nizcaya-vyavahArakA bheda batalAte hai - viparItAbhinivezarahita zraddhAnarUpa AtmAkA pariNAma vaha to nizcayasamyaktva hai, kyoMki yaha satyArtha samyaktvakA svarUpa hai, satyArthahIkA nAma nizcaya hai| tathA viparItAbhiniveza rahita zraddhAnako kAraNabhUta zraddhAna so vyavahArasamyaktva hai, kyoMki kAraNameM kAryakA upacAra kiyA hai, so upacArahIkA nAma vyavahAra hai| vahA~ samyagdRSTi jIvake deva-guru-dharmAdikakA saccA zraddhAna hai, usI nimittase isake zraddhAnameM viparItAbhinivezakA abhAva hai| yahA~ viparItAbhinivezarahita zraddhAna so to nizcayasamyaktva hai aura deva-guru-dharmAdikakA zraddhAna hai so vyavahArasamyaktva hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ nauvA~ adhikAra ] Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates isa prakAra eka hI kAlameM donoM samyaktva pAye jAte haiN| tathA mithyAdRSTi jIvake deva-guru-dharmAdikakA zraddhAna abhyAsamAtra hotA hai aura isake zraddhAnameM viparItAbhinivezakA abhAva nahIM hotA; isaliye yahA~ nizcayasamyaktva to hai nahIM aura vyavahArasamyaktva bhI AbhAsamAtra hai; kyoMki isake deva-guru-dharmAdikakA zraddhAna hai so viparItAbhinivezake abhAvako sAkSAt kAraNa nahIM huaa| kAraNa hue binA upacAra sambhava nahIM hai; isaliye sAkSAt kAraNa apekSA vyavahArasamyaktva bhI isake sambhava nahIM hai| athavA isake deva-guru-dharmAdikakA zraddhAna niyamarUpa hotA hai, so viparItAbhiniveza rahita zraddhAna ko paramparA kAraNabhUta hai / yadyapi niyamarUpa kAraNa nahIM hai, tathApi mukhyarUpase kAraNa hai| tathA kAraNameM kAryakA upacAra sambhava hai; isaliye mukhyarUpa paramparA kAraNa apekSA mithyAdRSTi ke bhI vyavahArasamyaktva kahA jAtA hai| [ 331 yahA~ prazna hai ki kitane hI zAstroMmeM deva - guru- dharmake zraddhAnako va tattvazraddhAna ko to vyavahArasamyaktva kahA hai aura ApAparake zraddhAnako va kevala AtmAke zraddhAnako nizcayasamyaktva kahA hai so kisa prakAra hai ? samAdhAna :- deva-guru- dharmake zraddhAnameM to pravRttikI mukhyatA hai, jo pravRttimeM arahantAdikako devAdika mAne aura ko na mAne, use devAdikakA zraddhAnI kahA jAtA hai| aura tattvazraddhAnameM unake vicAra kI mukhyatA hai; jo jJAnameM jIvAdika tattvoMkA vicAra kare, use tattvazraddhAnI kahate haiN| isa prakAra mukhyatA pAyI jAtI hai| so yaha donoM kisI jIva ko samyaktva ke kAraNa to hote haiM, parantu isakA sadbhAva mithyAdRSTi ke bhI sambhava nahIM hai; isaliye inako vyavahArasamyaktva kahA hai| tathA ApAparake zraddhAnameM va AtmazraddhAnameM viparItAbhinivezarahitapanekI mukhyatA hai| jo ApApara kA bheda vijJAna kare va apane AtmA kA anubhava kare usake mukhyarUpase viparItAbhiniveza nahIM hotA; isaliye bhedavijJAnIko va AtmajJAnIko samyagdRSTi kahate haiM / isa prakAra mukhyatA se ApAparakA zraddhAna va AtmazraddhAna samyagdRSTike hI pAyA jAtA hai; isaliye inako nizcayasamyaktva khaa| aisA kathana mukhyatA kI apekSA hai| tAratamyarUpase yaha cAroM AbhAsa mAtra mithyAdRSTike hote haiM, sacce - samyagdRSTike hote haiN| vahA~ AbhAsamAtra haiM ve to niyama binA paramparA kAraNa haiM aura sacce haiM so niyamarUpa sAkSAt kAraNa haiM; isaliye inako vyavahArarUpa kahate haiN| inake nimitta se jo viparItAbhiniveza rahita zraddhAna huA so nizcayasamyaktva hai - aisA jAnanA / -- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com -
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 332] [ mokSamArgaprakAzaka phira prazna :- kitane hI zAstroMmeM likhA hai ki AtmA hai vahI nizcayasamyaktva hai aura sarva vyavahAra hai so kisa prakAra hai ? samAdhAna :- viparItAbhinivezarahita zraddhAna huA so AtmA hI kA svarUpa hai, vahA~ abhedabuddhise AtmA aura samyaktva meM bhinnatA nahIM hai isaliye nizcayase AtmA hI ko samyaktva khaa| anya-sarva samyaktvako nimittamAtra haiM va bheda-kalpanA karane para AtmA aura samyaktvake bhinnatA kahI jAtI hai; isaliye anya sarva vyavahAra kahe haiM - aisA jaannaa| isa prakAra nizcayasamyaktva aura vyavahArasamyaktvase samyaktva ke do bheda haiN| tathA anya nimittAdi apekSA AjJAnasamyaktvAdi samyaktvake dasa bheda kiye haiN| vaha AtmAnuzAsanameM kahA hai : AjJAmArgasamudbhavamupadezAtsUtrabIjasaMkSepAt / vistArArthAbhyAM bhavamavaparamAvAdigADhe ca / / 11 / / artha :- jinaAjJAse tattvazraddhAna huA ho so AjJAsamyaktva hai| yahA~ itanA jAnanA - 'mujhako jinaAjJA pramANa hai', itanA hI zraddhAna samyaktva nahIM hai| AjJA mAnanA to kAraNabhUta hai| isIse yahA~ AjJAse utpanna kahA hai| isaliye pahale jinaAjJA mAnane se pazcAt jo tattvazraddhAna huA so AjJAsamyaktva hai| isIprakAra nirgrantha mArga ke avalokana se tattvazraddhAna ho so mArgasamyaktva hai ....... isaprakAra ATha bheda to kAraNa apekSA kiye| tathA zrutakevalI ke jo tattvazraddhAna hai use avagAr3hasamyaktva kahate haiN| kevalajJAnIke jo tattvazraddhAna hai usako paramAvagAr3hasamyaktva kahate haiN| - aise do bheda jJAna ke sahakArIpane kI apekSA kiye| isa prakAra samyaktva ke dasa bheda kiye| - mArgasamyaktvake bAda yahA~ paMDitajI kI hastalikhita prati meM chaha samyaktvakA varNana karane ke liye tIna paMktiyoMkA sthAna chor3A gayA hai, kintu ve likha nahIM paaye| yaha varNana anya granthoM ke anusAra diyA jAtA hai : [tathA utkRSTa puruSa tIrthaMkarAdi unake purANoMke upadeza se utpanna jo samyagjJAna usase utpanna Agama samudra meM pravINa puruSoMke upadezAdise huI jo upadeza dRSTi so upadezasamyaktva hai| muni ke AcaraNa ke vidhAna ko pratipAdana karane vAlAjo AcArasUtra, use sunakara jo zraddhAna karanA ho use bhale prakAra sUtradRSTi kahI gayI hai, yaha sUtrasamyaktva hai| tathA bIja jo gaNitajJAna ko kAraNa unake dvArA darzanamoha ke anupama upazamake balase, duSkara hai jAnane kI gati jisakI aisA padArthoM kA samuha, usakI huI hai upalabdhI arthAt zraddhAnarUpa pariNati jisake , aisA jo karaNAnuyogakA jJAnI bhavya , usake bIja dRSTi hotI hai, vaha bIjasamyaktva jaannaa| tathA padArthoMko saMkSepapane se jAnakara jo zraddhAna huA so bhalI saMkSepa dRSTi hai, yaha saMkSepasamyaktva jaannaa| dvAdazAMgavANI ko sunakara kI gaI jo ruci-zraddhAna use he bhavya, tU vistAradRSTi jAna, yaha vistArasamyaktva hai| tathA jainazAstrake vacana ke sivA kisI artha ke nimittase huI so artha dRSTi hai, yaha arthasamyaktva jaannaa|] Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [333 vahA~ sarvatra samyaktvakA svarUpa tattvArthazraddhAna hI jaannaa| tathA samyaktvake tIna bheda kiye haiM :- 1-aupazamika, 2-kSAyopazamika, 3-kssaayik| so yaha tIna bheda darzanamohakI apekSA kiye haiN| vahA~ aupazamika samyaktvake do bheda haiM - prathamopazamasamyaktva aura dvitiiyopshmsmyktv| vahA~ mithyAdRSTi guNasthAnameM karaNa dvArA darzanamohakA upazama karake jo samyaktva utpanna ho, use prathamopazamasamyaktva kahate haiN| hate haiN| ___ vahA~ itanA vizeSa hai - anAdi mithyAdRSTi ke to eka mithyAtvaprakRti kA hI upazama hotA hai, kyoMki isake mizramohanIya aura samyaktvamohanIya kI sattA hai nhiiN| jaba jIva upazamasamyaktva ko prApta ho, vahA~ usa samyaktvake kAla meM mithyAtvake paramANuoMko mizramohanIyarUpa aura samyaktvamohanIyarUpa pariNamita karatA hai taba tIna prakRtiyoMkI sattA hotI hai; isaliye anAdi mithyAdRSTi ke eka mithyAtvaprakRtikI sattA hai, usI kA upazama hotA hai| tathA sAdi mithyAdRSTi ke kisI ke tIna prakRtiyoMkI sattA hai, kisI ke eka hI kI sattA hai| jisake samyaktvakAlameM tIna kI sattA huI thI vaha sattA pAyI jAye, usake tIna kI sattA hai aura jisake mizramohanIya, samyaktvamohanIyakI udvelanA ho gaI ho, unake paramANu mithyAtvarUpa pariNamita ho gaye hoM, usake eka mithyAtva kI sattA hai; isaliye sAdi mithyAdRSTike tIna prakRtiyoMkA va eka prakRti kA upazama hotA hai| upazama kyA ? so kahate haiM :- anivRttikaraNameM kiye antarakaraNavidhAnase jo samyaktva ke kAlameM udaya Ane yogya niSeka the, unakA to abhAva kiyA, unake paramANu anyakAlameM udaya Ane yogya niSekarUpa kiye / tathA anivRttikaraNameM hI kiye upazamavidhAna se jo usa kAla ke pazcAt udaya Ane yogya niSeka the ve udIraNArUpa hokara isa kAla meM udaya na AsakeM aise kiye| isaprakAra jahA~ sattA to pAyI jAye aura udaya na pAyA jAye - usakA nAma upazama hai| yaha mithyAyatva se huA prathamopazamasamyaktva hai, so caturthAdi saptama guNasthAnaparyanta pAyA jAtA hai| tathA upazamazreNI ke sanmukha honepara saptamaguNasthAnameM kSayopazamasamyaktvase jo upazama samyaktva ho, usakA nAma dvitIyopazamasamyaktva hai| yahA~ karaNa dvArA tIna hI prakRtiyoMkA upazama hotA hai, kyoMki isake tIna hI kI sattA pAyI jAtI hai| yahA~ bhI antarakaraNa vidhAna se va upazama vidhAna se unake udayakA abhAva karatA hai vahI upazama hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 334] [ mokSamArgaprakAzaka so yaha dvitIyopazamasamyaktva saptamAdi gyArahaveM guNasthAna paryanta hotA hai| girate hue kisIke chaThe, pA~caveM aura cauthe bhI rahatA hai| - aisA jaannaa| isa prakAra upazamasamyaktva do prakAra kA hai| so yaha samyaktva vartamAnakAla meM kSAyikavat nirmala hai; isake pratipakSI karmakI sattA pAyI jAtI, isaliye antarmuhUrta kAlamAtra yaha samyaktva rahatA hai| pazcAt darzanamohakA udaya AtA hai - aisA jaannaa| isaprakAra upazamasamyaktva kA svarUpa khaa| tathA jahA~ darzanamoha kI tIna prakRtiyoMmeM samyaktvamohanIyakA udaya ho, anya do kA udaya na ho, vahA~ kSayopazamasamyaktva hotA hai| upazamasamyaktvakA kAla pUrNa honepara yaha samyaktva hotA hai va sAdimithyAdRSTike mithyAtvaguNasthAnase va mizraguNasthAnase bhI isakI prApti hotI hai| kSayopazama kyA ? so kahate haiM :- darzanamohakI tIna prakRtiyoMmeM mithyAtva kA anubhAga hai, usake anantaveM bhAga mizramohanIyakA hai, usake anantaveMbhAga samyaktvamohanIyakA hai| inameM samyaktvamohanIya prakRti dezaghAtI hai; isakA udaya hone para bhI samyaktvakA ghAta nahIM hotaa| kiMcit malinatA kare, mUlaghAta na kara sake, usIkA nAma dezaghAtI hai| so jahA~ mithyAtva va mizramithyAtva ke vartamAna kAla meM udaya Ane yogya niSekoMkA udaya hue binA hI nirjarA hotI hai vaha to kSaya jAnanA, aura AgAmIkAla meM udaya Ane yogya niSekoMki sattA pAyI jAye vahI upazama hai, aura samyaktvamohanIyakA udaya pAyA jAtA hai. aisI dazA jahA~ ho so kSayopazama hai; isaliye samalatattvArthazraddhAna ho vaha kSayopazamasamyaktva hai| yahA~ jo mala lagatA hai, usakA tAratamyasvarUpa to kevalI jAnate haiM; udAharaNa batalAneke artha cala malina agADhapanA kahA hai| vahA~ vyavahAramAtra devAdikakI pra parantu arahantadevAdimeM - yaha merA hai, yaha anya kA hai, ityAdi bhAva so calapanA hai| zaMkAdi mala lage so malinapanA hai| yaha zAntinAtha zAMtikartA hai, ityAdi bhAva so agAr3hapanA hai| aise udAharaNa vyavahAra mAtra batalAye, parantu niyamarUpa nahIM hai| kSayopazamasamyaktva meM jo niyamarUpa koI mala lagatA hai so kevalI jAnate haiN| itanA jAnanA ki isake tattvArthazraddhAna meM kisI prakAra se samalapanA hotA hai, isaliye yaha samyaktva nirmala nahIM hai| isa kSayopazamasamyaktvakA eka hI prakAra hai, isameM kucha bheda nahIM hai| itanA vizeSa hai ki kSAyikasamyaktvake sanmukha honepara antarmuhUrttakAlamAtra jahA~ mithyAtvakI prakRtikA kSaya karatA hai, vahA~ do hI prakRtiyoMkI sattA rahatI hai| pazcAt Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [335 mizramohanIyakA bhI kSaya karatA hai vahA~ samyaktvamohanIya kI hI sattA rahatI hai| pazcAt samyaktvamohanIya kI kANDakaghAtAdi kriyA nahIM karatA, vahA~ kRtakRtyavedakasamyagdRSTi nAma pAtA hai - aisA jaannaa| __ tathA isa kSayopazamasamyaktva hI kA nAma vedakasamyaktva hai| jahA~ mithyAtvamizramohanIyakI mukhyatA se kahA jAye, vahA~ kSayopazama nAma pAtA hai| samyaktvamohanIyakI mukhyatA se kahA jAye, vahA~ vedaka nAma pAtA hai| so kathanamAtra do nAma haiM, svarUpa meM bheda nahIM hai| tathA yaha kSayopazamasamyaktva caturthAdi saptamaguNasthAna paryanta pAyA jAtA hai| isaprakAra kSayopazamasamyaktvakA svarUpa khaa| tathA tInoM prakRtiyoMke sarvathA sarva niSekoMkA nAza honepara atyanta nirmala tattvArthazraddhAna ho so kSAyikasamyaktva hai| so caturthAdi cAra guNasthAnoMmeM kahIM kSayopazamasamyagdRSTiko isakI prApti hotI hai| kaise hotI hai? so kahate haiM :- prathama tIna karaNa dvArA vahA~ mithyAtva ke paramANuoMko mizramohanIya va samyaktvamohanIyarUpa pariNamita kare va nirjarA kare; -isaprakAra mithyAtva kI sattA nAza kre| tathA mizramohanIyake paramANuoMko samyaktvamohanIyarUpa pariNamita kare va nirjarA kare; - isaprakAra mizramohanIyakA nAza kre| tathA samyaktvamohanIya ke niSeka udayameM Akara khireM, usakI bahuta sthiti Adi ho to use sthitikANDakAdi dvArA ghttaaye| jahA~ antarmuhUrta sthiti rahe taba kRtakRtyavedakasamyagdRSTi ho| tathA anukramase ina niSekoMkA nAza karake kSAyikasamyagdRSTi hotA hai| so yaha pratipakSI karmake abhAva se nirmala hai va mithyAtvarUpa raMjanAke abhAvase vItarAga hai; isakA nAza nahIM hotaa| jabase utpanna ho taba se siddha avasthA paryanta isakA sadbhAva hai| isaprakAra kSAyikasamyaktva kA svarUpa khaa| aise tIna bheda samyaktva ke haiN| tathA anantAnubandhI kaSAya kI samyaktva honepara do avasthAyeM hotI haiN| yA to aprazasta upazama hotA hai yA visaMyojana hotA hai| vahA~ jo karaNa dvArA upazama vidhAna se upazama ho, usakA nAma prazasta upazama hai| udayakA abhAva usakA nAma aprazasta upazama hai| so anantAnubaMdhIkA prazasta upazama to hotA hI nahIM, anya mohakI prakRtiyoMkA hotA hai| tathA isakA aprazasta upazama hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 ] [ mokSamArgaprakAzaka tathA jo tIna karaNa dvArA anantAnubaMdhIke paramANuoMko anya cAritramohakI prakRtirUpa pariNamita karake unakI sattA nAza kare, usakA nAma visaMyojana hai| Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates so inameM prathamopazamasamyaktvameM to anantAnubaMdhIkA aprazasta upazama hI hai| tathA dvitIyopazamasamyaktvakI prApti pahale anantAnubaMdhIkA visaMyojana honepara hI hotA hai - aisA niyama koI AcArya likhate haiM, koI niyama nahIM likhate / tathA kSayopazamasamyaktvameM kisI jIva ke aprazasta upazama hotA hai va kisI ke visaMyojana hotA hai / tathA kSAyikasamayaktva hai so pahale anantAnubandhIkA visaMyojana honepara hI hotA hai / aisA jAnanA / - yahA~ yaha vizeSa hai ki upazama tathA kSayopazama samyaktvIke anantAnubaMdhIke visaMyojanase sattA kA nAza huA thA, vaha phira mithyAtvameM Aye to anantAnubaMdhI kA bandha kare, vahA~ phira usakI sattA kA sadbhAva hotA hai| aura kSAyikasamyagdRSTi mithyAtvameM AtA nahIM hai, isaliye usake anantAnubaMdhI kI sattA kadAcit nahIM hotii| yahA~ prazna hai ki anantAnubaMdhI to cAritramoha kI prakRti hai, so cAritra kA ghAta kare, isase samyaktvakA ghAta kisa prakAra sambhava hai ? - samAdhAna :- anantAnubaMdhIke udayase krodhAdirUpa pariNAma hote haiM, kucha atattvazraddhAna nahIM hotA; isaliye anantAnubaMdhI cAritra hI kA ghAta karatI hai, samyaktvakA ghAta nahIM krtii| so paramArthase hai to aisA hI, parantu anantAnubaMdhIke udayase jaise krodhAdika hote haiM vaise krodhAdika samyaktva honepara nahIM hote. aisA nimitta - naimittikapanA pAyA jAtA hai / jaise trasapanekI ghAtaka to sthAvaraprakRti hI haiM, parantu sapanA honepara ekendriyajAtiprakRtikA bhI udaya nahIM hotA, isaliye upacAra se ekendriyaprakRtiko bhI sapane kA ghAtakapanA kahA jAye to doSa nahIM hai| usI prakAra samyaktva kA ghAtaka to darzanamoha hai, parantu samyaktva honepara anantAnubaMdhI kaSAyoMkA bhI udaya nahIM hotA, isaliye upacArase anantAnubandhIke bhI samyaktva kA ghAtakapanA kahA jAye to doSa nahIM hai / yahA~ phira prazna hai ki anantAnubaMdhI bhI cAritrahI kA ghAta karatI hai, to isake jAnepara kucha cAritra huA kaho / asaMyata guNasthAnameM asaMyama kisaliye kahate ho ? samAdhAna :- anantAnubaMdhI Adi bheda haiM ve tIvramanda kaSAya kI apekSA nahIM haiM; kyoMki mithyAdRSTi ke tIvra kaSAya honepara va mandakaSAya honepara anantAnubaMdhI Adi cAroMkA udaya yugapat hotA hai / vahA~ cAroMke utkRSTa sparddhaka samAna kahe haiN| itanA vizeSa hai ki anantAnubaMdhI ke sAtha jaisA tIvra udaya apratyAkhyAnAdikakA ho, vaisA usake jAnepara nahI hotaa| isI prakAra apratyAkhyAnake sAtha jaisA pratyAkhyAna saMjvalana Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [337 kA udaya ho , vaisA usake jAnepara nahIM hotaa| tathA jaisA pratyAkhyAnake sAtha saMjvalanakA udaya ho, vaisA kevala saMjvalanakA udaya nahIM hotaa| isaliye anantAnubaMdhIke jAne para kucha kaSAyoM kI mandatA to hotI hai, parantu aisI mandatA nahIM hotI jisase koI cAritra nAma prApta kre| kyoMki kaSAyoMke asaMkhyAta lokapramANa sthAna haiM; unameM sarvatra pUrvasthAnase uttarasthAnameM mandatA pAyI jAtI hai; parantu vyavahArase una sthAnoMmeM tIna maryAdAe~ kiiN| Adi ke bahuta sthAna to asaMyamarUpa kahe, phira kitane hI deza saMyamarUpa kahe, phira kitane hI sakalasaMyamarUpa khe| unameM prathama guNasthAnase lekara caturtha guNasthAna paryaMta jo kaSAyake sthAna hote haiM ve sarva asaMyamahIke hote haiN| isaliye kaSAyoMkI mandatA hone para bhI cAritra nAma nahIM pAte haiN| yadyapi paramArthase kaSAyakA ghaTanA cAritrakA aMza hai, tathApi vyavahArase jahA~ aisA kaSAyoMkA ghaTanA ho jisase zrAvakadharma yA munidharmakA aMgIkAra ho, vahIM cAritra nAma pAtA hai| so asaMyatameM aise kaSAya ghaTatI nahIM haiM, isaliye yahA~ asaMyama kahA hai| kaSAyoMkA adhika-hInapanA hone para bhI, jisa prakAra pramattAdi guNasthAnoMmeM sarvatra sakala saMyama hI nAma pAtA hai, usI prakAra mithyAtvAdi asaMyata paryaMta guNasthAnoMmeM asaMyama nAma pAtA hai| sarvatra asaMyama kI samAnatA nahIM jaannaa| yahA~ phira prazna hai ki anantAnubaMdhI samyaktva kA ghAta nahIM karatI hai to isakA udaya honepara samyaktvase bhraSTa hokara sAsAdana guNasthAnako kaise prApta karatA hai ? samAdhAna :- jaise kisI manuSyake manuSyaparyAya nAzakA kAraNa tIvra roga pragaTa huA ho, usako manuSyaparyAya kA chor3ane vAlA kahate haiN| tathA manuSyapanA dUra honepara devAdiparyAya ho, vaha to roga avasthAmeM nahIM huii| yahA~ manuSya hI kA Ayu hai| usI prakAra samyaktvIke samyaktvake nAza kA kAraNa anantAnubaMdhIkA udaya pragaTa huA, use samyaktvakA virodhaka sAsAdana khaa| tathA samyaktvakA abhAva honepara mithyAtva hotA hai, vaha to sAsAdanameM nahIM huaa| yahA~ upazamasamyaktvakA hI kAla hai - aisA jaannaa| isaprakAra anantAnubaMdhI catuSTayakI samyaktva honepara avasthA hotI nahIM, isaliye sAta prakRtiyoMke upazamAdikase bhI samyaktva kI prApti kahI jAtI hai| phira prazna :- samyaktvamArgaNAke chaha bheda kiye haiM, so kisa prakAra haiM ? samAdhAna :- samyaktvake to bheda tIna hI haiN| tathA samyaktvake abhAvarUpa mithyAtva hai| donoMkA mizrabhAva so mizra hai| samyaktvakA ghAtaka bhAva so sAsAdana hai| isa prakAra samyaktvamArgaNAse jIva kA vicAra karane para chaha bheda kahe haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 338] [ mokSamArgaprakAzaka yahA~ koI kahe ki samyaktva se bhraSTa hokara mithyAtva meM AyA ho use mithyAtvasamyaktva kahA jaaye| parantu yaha asatya hai, kyoMki abhavyake bhI usakA sadbhAva pAyA jAtA hai| tathA mithyAtvasamyaktva kahanA hI azuddha hai| jaise saMyamamArgaNAmeM asaMyama kahA, bhavyamArgaNAmeM abhavya kahA, usI prakAra samyaktvamArgaNAmeM mithyAtva khaa| mithyAtvako samyaktvakA bheda nahIM jaannaa| samyaktva apekSA vicAra karanepara kitane hI jIvoMke samyaktva kA abhAva bhAsita ho, vahA~ mithyAtva pAyA jAtA hai - aisA artha pragaTa karaneke artha samyaktva mArgaNAmeM mithyAtva kahA hai| isIprakAra sAsAdana, mizra bhI samyaktvake bheda nahIM haiN| samyaktvake bheda tIna hI haiM, aisA jaannaa| yahA~ karmake upazamAdikase upazamAdi samyaktva kahe, so karmake upazamAdika isake karanese nahIM hote| yaha to tattvazraddhAna karanekA udyama kare, usake nimittase svayameva karmake upazamAdi hote haiM, taba isake tattvazraddhAna kI prApti hotI hai - aisA jaannaa| aise samyaktvake bheda jaannaa| isaprakAra samyagdarzanakA svarUpa khaa| samyagdarzanake ATha aMga tathA samyagdarzanake ATha aMga kahe haiM :- niHzaMkitatva, niHkAMkSitatva, nirvicikitsatva, amUr3hadRSTitva, upabRhaNa, sthitikaraNa, prabhAvanA aura vaatsly| vahA~ bhayakA abhAva athavA tattvoMmeM saMzayakA abhAva so niHzaMkitatva hai| tathA paradravyAdimeM rAgarUpa vAMchAkA abhAva so niHkAMkSitatva hai| tathA paradravyAdimeM dveSarUpa glAnikA abhAva nirvicikitsatva hai| tathA tattvoMmeM va devAdikameM anyathA pratItirUpa mohakA abhAva so amUr3hadRSTitva hai| tathA AtmadharmakA va jinadharmakA bar3hAnA usakA nAma upabRhaNa hai, isI aMgakA nAma upagUhana bhI kahA jAtA hai; vahA~ dharmAtmA jIvoMke doSa DhaMkanA - aisA usakA artha jaannaa| tathA apane svabhAvameM tathA jinadharmameM apaneko va parako sthApita karanA so sthitikaraNa hai| tathA apane svarUpa kI va jinadharmakI mahimA pragaTa karanA so prabhAvanA hai| tathA svarUpameM va jinadharma meM va dharmAtmA jIvoMmeM ati prItibhAva, so vAtsalya hai| aise yaha ATha aMga jaannaa| jaise manuSya zarIrake hastapAdAdika aMga haiM, usI prakAra yaha samyaktvake aMga haiN| yahA~ prazna hai ki kitane hI samyaktvI jIvoMke bhI bhaya, icchA, glAni Adi pAye jAte haiM, aura kitane hI mithyAdRSTiyoMke nahIM pAye jAte; isaliye niHzaMkitAdika aMga samyaktvake kaise kahate ho? Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates nauvA~ adhikAra] [339 samAdhAna :- jaise manuSyazarIrake hasta-pAdAdika aMga kahe jAte haiM; vahA~ koI manuSya aisA bhI ho jisake hasta-pAdAdimeM koI aMga na ho; vahA~ usake manuSya zarIra to kahA jAtA hai, parantu una aMgoM binA vaha zobhAyamAna sakala kAryakArI nahIM hotaa| usI prakAra samyaktva ke niHzaMkitAdi aMga kahe jAte haiM; vahA~ koI samyaktvI aisA bhI ho jisake niHzaMkitatvAdimeM koI aMga na ho; vahA~ usake samyaktva to kahA jAtA hai, parantu una aMgoM ke binA vaha nirmala sakala kAryakArI nahIM hotaa| tathA jisaprakAra bandarake bhI hastapAdAdi aMga hote haiM, parantu jaise manuSyake hote haiM vaise nahIM hote; usI prakAra mithyAdRSTiyoMke bhI vyavahArarUpa niHzaMkitAdika aMga hote haiM, parantu jaise nizcayakI sApekSatA sahita samyaktvI ke hote haiM vaise nahIM hote| samyagdarzanake paccIsa doSa tathA samyaktvameM paccIsa mala kahe haiM :- ATha zaMkAdika, ATha mada, tIna mUr3hatA, SaT anAyatana, so yaha samyaktvIke nahIM hote| kadAcit kisI ko koI mala lage, parantu samyaktvakA sarvathA nAza nahIM hotA, vahA~ samyaktva malina hI hotA hai - aisA jaannaa| bahu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pariziSTa 1 samAdhimaraNa svarUpa [paMDitapravara ToDaramalajI ke suputra paMDita gumAnirAmajI dvArA racita] [AcAryakalpa paM0 ToDaramalajIke sahapAThI aura dharmaprabhAvanAmeM utsAhapreraka bra rAjamalajI kRta "jJAnAnanda nirbhara nijarasa zrAvakAcAra" nAmaka granthameM se yaha adhikAra bahuta sundara jAnakara Atmadharma aMka 253-54 meM diyA thaa| usI meM se zurukA aMza yahA~ diyA jAtA hai| he bhavya! tU suna! aba samAdhimaraNakA lakSaNa varNana kiyA jAtA hai| samAdhi nAma niHkaSAyakA 'hai. zAnta pariNAmoMkA hai; bhedavijJAnasahita, kaSAyarahita zAnta pariNAmoMse maraNa honA samAdhimaraNa hai| saMkSiptarUpase samAdhimaraNakA yahI varNana hai| vizeSarUpase kathana Age kiyA jA rahA hai| samyagjJAnI puruSakA yaha sahaja svabhAva hI hai ki vaha samAdhimaraNa kI hI icchA karatA hai, usakI hamezA yahI bhAvanA rahatI hai| antameM maraNa samaya nikaTa Ane para vaha isa prakAra sAvadhAna hotA hai jisa prakAra vaha soyA huA siMha sAvadhAna hotA hai - jisako koI puruSa lalakAre ki he siMha! tumhAre para bairiyoM kI phauja AkramaNa kara rahI hai, tuma puruSArtha karo aura guphAse bAhara niklo| jaba taka bairiyoMkA samUha dUra hai taba taka tuma taiyAra ho jAo aura bairiyoM kI phauja ko jIta lo| mahAn puruSoM kI yahI rIti hai ki ve zatruke jAgRta hone se pahale taiyAra hote haiN| usa puruSake aise vacana sunakara zArdUla tatkSaNa hI uThA aura usane aisI garjanA kI ki mAno ASAr3ha mAsa meM indrane hI garjanA kI ho| mRtyuko nikaTa jAnakara samyagjJAnI puruSa siMha kI taraha sAvadhAna hotA hai aura kAyarapaneko dUra hI se chor3a detA hai| samyagdRSTi kaisA hai ? usake hRdayameM AtmA kA svarUpa daidipyamAna pragaTarUpase pratibhAsatA hai| vaha jJAnajyoti ko liye Anandarasase paripUrNa hai| vaha apane ko sAkSAt puruSAkAra amUrtika, caitanyadhAtu piMDa, ananta akSaya guNoMse yukta caitanyadeva hI jAnatA hai| usake atizayase hI vaha paradravyake prati raMcamAtra bhI rAgI nahIM hotaa| samyagdRSTi rAgI kyoM nahIM hotA ? vaha apane nijasvarUpako jJAtA, dRSTA, paradravyoMse bhinna, zAzvata aura avinAzI jAnatA hai aura paradravyako tathA rAgAdikako kSaNabhaMgura, azAzvata, apane svabhAvase bhalIbhA~ti bhinna jAnatA hai| isaliye samyagjJAnI kaise Dare ? ------ krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAra kaSAya haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pariziSTa 2 rahasyapUrNa ciTThI [acAryakalpa paMDita ToDaramalajI dvArA likhita] siddha zrI mulatAnanagara mahA zubhasthAnameM sAdharmI bhAI aneka upamA yogya adhyAtmarasa rocaka bhAI zrI khAnacandajI, gaMgAdharajI, zrIpAlajI, siddhArathadAsajI, anya sarva sAdharmI yogya likhI ToDaramalake zrI pramukha vinaya zabda avadhAraNa krnaa| yahA~ yathAsambhava Ananda hai, tumhAre cidAnandaghanake anubhavase sahajAnanda kI vRddhi caahiye| aparaMca tumhArA eka patra bhAIjI zrI rAmasiMhajI bhuvAnIdAsajI para AyA thaa| usake samAcAra jahAnAbAdase mujhako anya sAdharmiyoMne likhe the| so bhAIjI, aise prazna tuma sarIkhe hI likheN| isa vartamAnakAla meM adhyAtmarasake rasika bahuta thor3e haiN| dhanya haiM jo svAtmAnubhavakI bAta bhI karate haiN| vahI kahA hai : tatprati prIticittena yena vArtApi hi zrRtA / nizcitaM sa bhavedravyo bhAvinivArNabhAjanam / / -padmanandipaMcaviMzatikA (ekatvAzItiH 23) artha :- jisa jIvane prasanna cittase isa cetanasvarUpa AtmA kI bAta bhI sunI hai, vaha nizcaya se bhavya hai| alpakAlameM mokSakA pAtra hai| so bhAIjI, tumane prazna likhe unake uttara apanI buddhi anusAra kucha likhate haiM so jAnanA aura adhyAtma AgamakI carcAgarbhita patra to zIghra-zIghra diyA kareM, milApa to kabhI hogA taba hogaa| aura nirantara svarUpAnubhavanakA abhyAsa rkhogejii| shriirstu| aba , svAnubhavadazAmeM pratyakSa-parokSAdika praznoMke uttara svabuddhi anusAra likhate haiM :vahA~ prathamahI svAnubhavakA svarUpa jAnane ke nimitta likhate haiM : jIva padArtha anAdise mithyAdRSTi hai| vahA~ sva-parake yathArtharUpase viparIta zraddhAna kA nAma mithyAtva hai| tathA jisa kAla kisI jIvake darzanamohake upazama-kSaya-kSayopazamase sva-parake yathArtha zraddhAnarUpa tattvArthazraddhAna ho taba jIva samyaktvI hotA hai; isaliye svaparake zraddhAnameM zaddhAtma zraddhAnarUpa nizcayasamyaktva garbhita hai| tathA yadi sva-parakA zraddhAna nahIM hai aura jinamatameMkahe jo deva, guru, dharma unhIM ko mAnatA hai; va saptatattvoMko mAnatA hai; anyamatameM kahe devAdi va tattvAdiko nahIM mAnatA hai; Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 342] [rahasyapUrNa ciTThI to isaprakAra kevala vyavahArasamyaktvase samyaktvI nAma nahIM pAtA; isaliye sva-para bhedavijJAnasahita jo tattvArthazraddhAna ho usI ko samyaktva jaannaa| tathA aisA samyaktvI honepara jo jJAna paMcendriya va chaThe manake dvArA kSayopazamarUpa mithyAtvadazAmeM kumati-kuzrutirUpa ho rahA thA vahI jJAna aba mati-zrutarUpa samyagjJAna huaa| samyaktvI jitanA kucha jAne vaha jAnanA sarva samyagjJAnarUpa hai| yadi kadAcit ghaTa-paTAdika padArthoMko ayathArtha bhI jAne to vaha AvaraNajanita audAyika ajJAna bhAva hai| jo kSayopazamarUpa pragaTa jJAna hai vaha to sarva samyagjJAna hI hai, kyoMki jAnanemeM viparItarUpa padArthoM ko nahIM saadhtaa| so yaha samyagjJAna kevalajJAnakA aMza hai; jaise thor3A-sA meghapaTala vilaya hone para kucha prakAza pragaTa hotA hai vaha sarva prakAza kA aMza hai| jo jJAna mati-zrutarUpa ho pravarttatA hai vahI jJAna bar3hate-bar3hate kevalajJAnarUpa hotA hai; samyagjJAna kI apekSA to jAti eka hai| tathA isa samyaktvIke pariNAma savikalpa tathA nirvikalparUpa hokara do prakAra pravarttate haiN| vahA~ jo pariNAma viSaya-kaSAyAdirUpa va pUjA, dAna, zAstrAbhyAsAdikarUpa pravarttatA hai use savikalparUpa jaannaa| ___ yahA~ prazna :- zubhAzubharUpa pariNamita hote hue samyaktvakA astitva kaise pAyA jAya? samAdhAna :- jaise koI gumAztA seThake kAryameM pravarttatA hai, usa kAryako apanA bhI kahatA hai, harSa-viSAdako bhI prApta hotA hai, usa kAryameM pravarttate hue apanI aura seTha kI judAI kA vicAra nahIM karatA; parantu aMtaraMga zraddhAna aisA hai ki yaha merA kArya nahIM hai| aisA kArya karatA gumAztA sAhUkAra hai| yadi vaha seThake dhana ko curA kara apanA mAne to gumAztA cora hoy| usIprakAra karmodayajanita zubhAzubharUpa kAryako karttA huA tadrUpa pariNamita ho; tathApi aMtaraMgameM aisA zraddhAna hai ki yaha kArya merA nahIM hai| yadi zarIrAzrita vrata-saMyamako bhI apanA mAne to mithyAdRSTi hoy| so aise savikalpa pariNAma hote haiN| aba savikalpahIke dvArA nirvikalpa pariNAma honekA vidhAna kahate haiM : vahI samyaktvI kadAcit svarUpa dhyAna karaneko udyamI hotA hai, vahA~ prathama bhedavijJAna svaparakA kare; nokarma-dravyakarma-bhAvakarmarahita kevala caitanya-camatkAramAtra apanA svarUpa jAne; pazcAt parakA bhI vicAra chUTa jAya , kevala svAtmavicAra hI rahatA hai; vahA~ aneka Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates rahasyapUrNa ciTThI] [343 prakAra nijasvarUpameM ahaMbuddhi dharatA hai| cidAnanda hU~, zuddha hU~, siddha hU~, ityAdi vicAra honepara sahaja hI Ananda taraMga uThatI hai, romAMca ho AtA hai; tatpazcAt aisA vicAra to chUTa jAye, kevala cinmAtrasvarUpa bhAsane lage; vahA~ sarva pariNAma usa rUpa meM ekAgra hokara pravarttate haiM; darzana-jJAnAdikakA va naya-pramANAdikakA bhI vicAra vilaya ho jAtA hai| caitanyasvarUpa jo savikalpase nizcaya kiyA thA, usahImeM vyApya-vyApakarUpa hokara isa prakAra pravarttatA hai jahA~ dhyAtA-dhyeyapanA dUra ho gyaa| so aisI dazA kA nAma nirvikalpa anubhava hai| bar3e nayacakra granthameM aisA hI kahA hai : taccANesaNakAle samayaM bujjhehi juttimaggeNa / No ArAiNasamaye paccakkhoaNuhavo jahmA / / 266 / / artha :- tattvake avalokana ( anveSaNa) kA jo kAla usameM samaya arthAt zuddhAtmAko yukti arthAt naya-pramANa dvArA pahale jaane| pazcAt ArAdhana samaya jo anubhavakAla usameM naya-pramANa nahIM hai, kyoMki pratyakSa anubhava hai| jaise - ratnako kharIdanemeM aneka vikalpa karate haiM, jaba pratyakSa use pahinate haiM, taba vikalpa nahIM hai - pahinane kA sukha hI hai| isaprakAra savikalpa ke dvArA nirvikalpa anubhava hotA hai| tathA jo jJAna pA~ca indriyoM va chaThaveM mana ke dvArA pravarttatA thA, vaha jJAna saba orase simaTakara isa nirvikalpa anabhavameM kevala svarUpasanmakha haa| kyoMki vaha jJAna kSayopazamasa hai isaliye eka kAlameM eka jJeya hI ko jAnatA hai, vaha jJAna svarUpa jAnane ko pravartita huA taba anyakA jAnanA sahaja hI raha gyaa| vahA~ aisI dazA huI ki bAhya aneka zabdAdika vikAra hoM to bhI svarUpa dhyAnI ko kucha khabara nahIM - isaprakAra matijJAna bhI svarUpasanmukha huaa| tathA nayAdikake vicAra miTanepara zrutajJAna bhI svarUpasanmukha huaa| aisA varNana samayasAra kI TIkA AtmakhyAtimeM hai tathA AtmAvalokanAdimeM hai| isIliye nirvikalpa anubhava ko atIndriya kahate haiN| kyoMki indriyoMkA dharmato yaha hai ki sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabdako jAneM, vaha yahA~ nahIM hai; aura manakA dharma yaha hai ki aneka vikalpa kare, vaha bhI yahA~ nahIM hai; isaliye yadyapi jo jJAna indriya-mana meM pravarttatA thA vahI jJAna aba anubhavameM pravarttatA hai tathApi isa jJAnako atIndriya kahate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 344] [ rahasyapUrNa ciTThI tathA isa svAnubhavako mana dvArA huA bhI kahate haiM kyoMki isa anubhava meM matijJAnazrutajJAna hI haiM, anya koI jJAna nahIM hai| mati-zrutajJAna indriya-manake avalambana binA nahIM hotA, so yahA~ indriyakA to abhAva hI hai, kyoMki indriyakA viSaya mUrtika padArtha hI hai| tathA yahA~ manajJAna hai kyoMki manakA viSaya amUrtika padArtha bhI hai, isaliye yahA~ mana-sambandhI pariNAma svarUpameM ekAgra hokara anya cintA kA nirodha karate haiM, isaliye ise mana dvArA kahate haiN| " ekAgracintAnirodho dhyAnam" aisA dhyAnakA bhI lakSaNa aise anubhavadazA meM sambhava hai| tathA samayasAra nATakake kavittameM kahA hai : vastu vicArata dhyAvatai, mana pAvai vizrAma / rasa svAdata sukha Upajai, anubhava yAkau nAma / / isaprakAra mana binA jude hI pariNAma svarUpameM pravartita nahIM hue, isaliye svAnubhavako manajanita bhI kahate haiM; ata: atIndriya kahanemeM aura manajanita kahanemeM kucha virodha nahIM hai, vivakSAbheda hai| tathA tumane likhA ki "AtmA atIndriya hai, isaliye atIndriya dvArA hI grahaNa kiyA jAtA hai;" so (bhAIjI) mana amUrtika kA bhI grahaNa karatA hai, kyoMki mati-zrutajJAnakA viSaya sarvadravya kahe haiN| uktaM ca tattvArtha sUtre : " matizrutayornibandho dravyeSvasarvaparyAyeSu / " (1-26) tathA tumane pratyakSa-parokSakA prazna likhA so bhAIjI, pratyakSa-parokSa to samyaktva ke bheda haiM nhiiN| cauthe guNasthAnameM meM siddha samAna kSAyika samyaktva ho jAtA hai, isaliye samyaktva to kevala yathArtha zraddhAna rUpa hI hai| vaha (jIva) zubhAzubhakArya karatA bhI rahatA hai| isaliye tumane jo likhA thA ki "nizcayasamyaktva pratyakSa hai aura vyavahArasamyaktva parokSa hai", so aisA nahIM hai| samyaktvake to tIna bheda haiM - vahA~ upazamasamyaktva aura kSAyikasamyaktva to nirmala hai, kyoMki ve mithyAtva ke udayase rahita haiM aura kSayopazamasamyaktva samala hai, kyoMki samyaktvamohanIyake udayase sahita hai| parantu isa samyaktvameM pratyakSa-parokSake koI bheda to nahIM haiN| kSAyika samyaktvIke zubhAzubharUpa pravarttate hue va svAnubhavarUpa pravarttate hue samyaktvaguNa to samAna hI hai, isaliye samyaktvake to pratyakSa-parokSa bheda nahIM maannaa| tathA pramANa ke pratyakSa-parokSa bheda haiM, so pramANa samyagjJAna hai; isaliye matijJAnazrutajJAna to parokSapramANa haiM, avadhi-manaHparyaya-kevalajJAna pratyakSapramANa haiN| "Adye parokSaM, Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates rahasyapUrNa ciTThI ] [ 345 pratyakSamanyat " ( tattvArthasUtra a0 1 sUtra 11 - 12 ) aisA sUtra kA vacana hai / tathA tarkazAstrameM pratyakSa - parokSakA aisA lakSaNa kahA hai " spaSTapratibhAsAtmakaM pratyakSamaspaSTaM parokSaM / " - jo jJAna apane viSayako nirmalatArUpa spaSTatayA bhalIbhA~ti jAne so pratyakSa aura jo spaSTa bhalIbhA~ti na jAne so parokSa / vahA~ matijJAna - zrutajJAnake viSaya to bahuta haiM, parantu eka bhI jJeyako sampUrNa nahIM jAna sakatA isaliye parokSa kahe aura avadhi - mana:paryayajJAna ke viSaya thor3e haiM tathApi apane viSayako spaSTa bhalIbhA~ti jAnatA hai isaliye ekadeza pratyakSa hai aura kevalajJAna sarva jJeya ko ApaspaSTa jAnatA hai isaliye sarvapratyakSa hai| tathA pratyakSake do bheda haiM :- eka paramArtha pratyakSa, dUsarA sAMvyavahArika prtykss| vahA~ avadhi, mana:paryaya aura kevalajJAna to spaSTa pratibhAsarUpa haiM hI, isaliye pAramArthika pratyakSa haiN| tathA netrAdikase varNAdikako jAnate haiM vahA~ vyavahArase aisA kahate haiM -- isane varNAdika pratyakSa jAne', ekadeza nirmalatA bhI pAyI jAtI hai, isaliye inako sAMvyavahArika pratyakSa kahate haiM; parantu yadi eka vastumeM aneka mizra varNa ve netra dvArA bhalIbhA~ti nahIM grahaNa kiye jAte haiM, isaliye isako paramArtha - pratyakSa nahIM kahA jAtA hai| -- tathA parokSa pramANa ke pA~ca bheda haiM :- smRti, pratyabhijJAna, tarka, anumAna aura Agama / vahA~ jo pUrva kAla jo vastu jAnI thI use yAda karake jAnanA, use smRti kahate haiN| dRSTAMta dvArA vastu kA nizcaya kiyA jAye use pratyabhijJAna kahate haiM / hetuke vicAra yukta jo jJAna use tarka kahate haiM / hetu se sAdhya vastukA jo jJAna use anumAna kahate haiN| Agama se jo jJAna ho use Agama kahate haiN| aise pratyakSa-parokSa pramANa ke bheda kahe haiN| vahA~ isa svAnubhanadazAmeM jo AtmA ko jAnA jAtA hai so zrutajJAna dvArA jAnA jAtA hai| zrutajJAna hai vaha matijJAnapUrvaka hI hai, ve matijJAna - zrutajJAna parokSa kahe haiM, isaliye yahA~ AtmAkA jAnanA pratyakSa nahIM / tathA avadhi - mana:paryayakA viSaya rUpIpadArtha hI aura kevalajJAna chadmasthake hai nahIM, isaliye anubhavameM avadhi - mana:paryaya - kevala dvArA AtmA kA jAnanA nahIM hai| tathA yahA~ AtmA ko spaSTa bhalIbhA~ti nahIM jAnatA hai, isaliye pAramArthika pratyakSapanA to sambhava nahIM hai| tathA jaise netrAdika se varNAdika jAnate haiM vaise ekadeza nirmalatA sahita bhI AtmA ke asaMkhyAta pradezAdika nahIM jAnate haiM, isaliye sAMvyavahArika pratyakSapanA bhI sambhava nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 346] [ rahasyapUrNa ciTThI yahA~ para to Agama-anumAnAdika parokSa jJAnase AtmAkA anubhava hotA hai| jainAgamameM jaisA AtmAkA svarUpa kahA hai use vaisA jAnakara usameM pariNAmoMko magna karatA hai isaliye Agama parokSa pramANa kahate haiN| athavA " maiM AtmA hI hU~, kyoMki mujhameM jJAna hai; jahA~-jahA~ jJAna hai vahA~-vahA~ AtmA hai - jaise siddhAdika haiM; tathA jahA~ AtmA nahIM hai vahA~ jJAna bhI nahIM hai - jaise mRtaka kalevarAdika haiN|" - isaprakAra anumAna dvArA vastu kA nizcaya karake usameM pariNAma magna karatA hai| isaliye anumAna parokSa pramANa kahA jAtA hai| athavA Agama-anumAnAdika dvArA jo vastu jAnanemeM AyI usI ko yAda rakha kara usameM pariNAma magna karatA hai isaliye smRti kahI jAtI hai; ityAdi prakAra se svAnubhavameM parokSa pramANa dvArA hI AtmA kA jAnanA hotA hai| vahA~ pahale jAnanA hotA hai, pazcAt jo svarUpa jAnA usI meM pariNAma magna hote haiM, pariNAma magna honepara kucha vizeSa jAnapanA hotA nahIM hai| yahA~ phira prazna :- yadi savikalpa-nirvikalpameM jAnanekA vizeSa nahIM hai to adhika Ananda kaise hotA hai ? usakA samAdhAna :- savikalpa dazAmeM jJAna aneka jJeyoMko jAnanerUpa pravarttatA thA, nirvikalpadazAmeM kevala AtmAkA hI jAnanA hai: eka to yaha vizeSatA hai| dasarI vizeSatA yaha hai ki jo pariNAma nAnA vikalpoMmeM pariNamita hotA thA vaha kevala svarUpahIse tAdAtmyarUpa hokara pravRtta huA; dUsarI yaha vizeSatA huii| aisI vizeSatAeM honepara koI vacanAtIta aisA apUrva Ananda hotA hai jo ki viSaya sevana meM usakI jAti kA aMza bhI nahIM hai, isaliye usa Anandako atIndriya kahate haiN| yahA~ phira prazna :- anubhava meM bhI AtmA parokSa hI hai, to granthoM meM anubhava ko pratyakSa kaise kahate haiM ? UparakI gAthA meM hI kahA hai 'paccakho aNuhavo jamhA' so kaise hai ? usakA samAdhAna :- anubhava meM AtmA to parokSa hI hai, kucha AtmA ke pradeza AkAra to bhAsita hote nahIM haiM; paranta svarUpameM pariNAma magna honese jo svAnubhava huA vaha svAnubhavapratyakSa hai| svAnubhavakA svAda kucha Agama-anumAnAdika parokSa pramANa dvArA nahIM jAnatA hai, Apa hI anubhavake rasa svAda ko vedatA hai| jaise koI aMdha-puruSa mizrI ko AsvAdatA hai; vahA~ mizrIke AkArAdi to parokSa haiM, jo jihvA se svAda liyA hai vaha svAda pratyakSa hai - vaise svAnubhavameM AtmA parokSa hai, jo pariNAmase svAda AyA vaha svAda pratyakSa hai; - aisA jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates rahasyapUrNa ciTThI] [347 athavA jo pratyakSakI hI bhA~ti ho use bhI pratyakSa kahate haiN| jaise lokameM kahate haiM ki " hamane svapnameM athavA dhyAnameM amuka puruSako dekhA"; vahA~ kucha pratyakSa dekhA nahIM hai, parantu pratyakSakI hI bhA~ti pratyakSavat yathArtha dekhA isaliye use pratyakSa kahA jAtA hai| usI prakAra anubhava meM AtmA pratyakSa kI bhA~ti yathArtha pratibhAsita hotA hai, isaliye isa nyAna se AtmA kA bhI pratyakSa jAnanA hotA hai - aisA kaheM to doSa nahIM hai| kathana to aneka prakAra se hai, vaha sarva Agama-adhyAtma zAstroMse jaise virodha na ho vaise vivakSAbhedase kathana jaannaa| yahA~ prazna :- aisA anubhava kauna guNasthAna meM hotA hai ? usakA samAdhAna :- cauthehI se hotA hai, parantu cauthemeM to bahuta kAlake antarAlase hotA hai aura Upara ke guNasthAnoMmeM zIghra-zIghra hotA hai| phira yahA~ prazna :- anubhava to nirvikalpa hai, vahA~ Uparake aura nIceke guNasthAnoM meM bheda kyA ? usakA samAdhAna :- pariNAmoMkI magnatAmeM vizeSa hai| jaise do puruSa nAma lete haiM aura donoMhI ke pariNAma nAma meM haiM; vahA~ eka ko to magnatA vizeSa hai aura eka ko thor3I hai - usI prakAra jaannaa| phira prazna :- yadi nirvikalpa anubhavameM koI vikalpa nahIM hai to zukladhyAnakA prathama bheda pRthakatvavitarkavIcAra kahA, vahA~ 'pRthakatvavitarka' - nAnA prakArake zrutakA 'vIcAra' - artha-vyaMjana-yogasaMkramaNa - aisA kyoM kahA? samAdhAna :- kathana do prakAra hai - eka sthUlarUpa hai, eka sUkSmarUpa hai| jaise sthUlatA se to chaThaveM hI guNasthAnameM sampUrNa brahmacarya vrata kahA aura sUkSmatAse navaveM guNasthAna taka maithuna saMjJA kahI; usI prakAra yahA~ anubhavameM nirvikalpatA sthUlarUpa kahate haiN| tathA sUkSmatAse pRthakatvavitarka vIcArAdika bheda va kaSAyAdika dasaveM guNasthAna taka kahe haiN| vahA~ apane jAnanemeM va anyake jAnanemeM Aye aise bhAvakA kathana sthUla jAnanA tathA jo Apa bhI na jAne aura kevalI bhagavAna hI jAneM - aise bhAvakA kathana sUkSma jaannaa| caraNAnuyogAdikameM sthUlakathana kI mukhyatA hai aura karaNAnuyoga meM sUkSmakathana kI mukhyatA hai; aisA bheda anyatra bhI jaannaa| isaprakAra nirvikalpa anubhava kA svarUpa jaannaa| tathA bhAIjI, tumane tIna dRSTAMta likhe va dRSTAMtameM prazna likhA, so dRSTAMta sarvAMga milatA nahIM hai| dRSTAMta hai vaha eka prayojanako batalAtA hai; so yahA~ dvitIyAkA vidhu Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 348] [ rahasyapUrNa ciTThI (candramA), jalavindu, agnikaNikA - yaha to ekadeza haiM, aura pUrNamAsIkA candra, mahAsAgara tathA agnikuNDa - yaha sarvadeza haiN| usI prakAra cauthe guNasthAnameM AtmA ke jJAnAdiguNa ekadeza pragaTa hue haiM, terahaveM guNasthAnameM AtmA ke jJAnAdika guNa savarthA pragaTa hote haiM; aura jaise dRSTAMtoMkI eka jAti hai vaise hI jitane guNa avrata-samyagdRSTi ke pragaTa hue haiM unakI aura terahaveM guNasthAnameM jo guNa pragaTa hote haiM unakI eka jAti hai| vahA~ tumane prazna likhA ki eka jAti hai to jisaprakAra kevalI sarvajJeyoMko pratyakSa jAnate haiM usI prakAra cauthe guNasthAnavAlA bhI AtmAko pratyakSa jAnatA hogA ? uttara :- bhAIjI, pratyakSatAkI apekSA eka jAti nahIM hai, samyagjJAna kI apekSA eka jAti hai| cauthe guNasthAna vAleko mati-zrutarUpa samyagjJAna hai aura terahaveM guNasthAna vAleko kevalarUpa samyagjJAna hai| tathA ekadeza sarvadeza kA anatara to itanA hI hai ki matizrutajJAnavAlA amUrtika vastuko apratyakSa aura mUrtika vastu ko bhI pratyakSa va apratyakSa , kiMcit anukramase jAnatA hai tathA sarvathA sarva vastuko kevalajJAna yugapat jAnatA hai; vaha parokSa jAnatA hai, yaha pratyakSa jAnatA hai itanA hI vizeSa hai| aura sarvaprakAra eka hI jAti kaheM to jisaprakAra kevalI yugapat pratyakSa aprayojanarUpa jJeyako nirvikalparUpa jAnate haiM usIprakAra yaha bhI jAne - aisA to hai nahIM; isaliye pratyakSa-parokSakA vizeSa jaannaa| ukta ca aSTa sahasrI madhye : syAdvAdakevalajJAne sarvatattvaprakAzane / bhedaH sAkSAdasAkSAcca hyavastvanyatamaM bhavet / (aSTasahasrI, dazamaH paricchedaH 105) artha :- syAdvAda arthAt zrutajJAna aura kevalajJAna - yaha donoM sarva tattvoMkA prakAzana karanevAle haiN| vizeSa itanA hI hai ki kevalajJAna pratyakSa hai, zrutajJAna parokSa hai| parantu vastu hai so aura nahIM hai| tathA tumane nizcaya samyaktvakA svarUpa aura vyavahAra samyaktvakA svarUpa likhA hai so satya hai. paranta itanA jAnanA ki samyaktvIke vyavahAra samyaktvameM va anyakAlameM antaraGga nizcayasamyaktva garbhita hai, sadaiva gamanarUpa rahatA hai| tathA tumane likhA - koI sAdharmI kahatA hai ki AtmAko pratyakSa jAne to karmavargaNAko pratyakSa kyoM na jAne ? so kahate haiM ki AtmA ko to pratyakSa kevalI hI jAnate hai, karmavargaNAko avadhijJAnI bhI jAnate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates rahasyapUrNa ciTThI] [349 tathA tumane likhA - dvitIyAke candramAkI bhA~ti AtmAke pradeza thor3ese khule kaho ? uttara :- yaha dRSTAnta pradezoMkI apekSA nahIM hai, yaha dRSTAnta guNakI apekSA hai| jo samyaktva sambandhI aura anubhava sambandhI pratyakSa-apratyakSAdikake prazna tumane likhe the, unakA uttara apanI buddhi anusAra likhA hai; tuma bhI jinavANI se tathA apanI pariNatise milAna kara lenaa| __ ara bhAIjI, vizeSa kahA~ taka likheM, jo bAta jAnate haiM vaha likhanemeM nahIM aatii| milanepara kucha kahA bhI jAye, parantu milanA karmAdhIna hai, isaliye bhalA yaha hai ki caitanyasvarUpake anubhavakA udyamI rhnaa| vartamAnakAlameM adhyAtmatattva to AtmakhyAti-samayasAragranthakI amRtacandra AcAryakRta saMskRtaTIkA - meM hai aura AgamakI carcA gommaTasArameM hai; tathA aura anyagranthoMmeM hai| jo jAnate haiM vaha saba likhane meM Ave nahIM, isaliye tuma bhI adhyAtma tathA Agama granthoMkA abhyAsa rakhanA aura svarUpAnandameM magna rhnaa| aura tumane koI vizeSa grantha jAne ho so mujhako likha bhejnaa| sAdharmiyoMko to parasparacarcA hI caahiye| aura merI to itanI buddhi hai nahIM, parantu tuma sarIkhe bhAiyoMse paraspara vicAra hai so bar3I vArtA hai| jabataka milanA nahIM ho tabataka patrato avazya hI likhA kroge| mitI phAguna badI 5, saM . 1811 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paramArthavacanikA [ kavivara paM0 banArasIdAsajI racita] eka jIvadravya, usake anaMta guNa, anaMta paryAyeM, eka-eka guNake asaMkhyAta pradeza, eka-eka pradezameM ananta karmavargaNAe~, eka-eka karmavargaNAmeM anaMta-anaMta pudgalaparamANu, eka-eka pudgalaparamANu anaMta guNa anaMta paryAyasahita viraajmaan| yaha eka saMsArAvasthita jIvapiNDakI avsthaa| isIprakAra anaMta jIvadravya sapiNDarUpa jaannaa| eka jIvadravya anaMta-anaMta pudgaladravyase saMyogita (saMyukta) maannaa| usakA vivaraNa - anya anyarUpa jIvadravyakI pariNati, anya anyarUpa pudgaladravya kI prinnti| usakA vivaraNa - eka jIvadravya jisaprakAra kI avasthA sahita nAnA AkArarUpa pariNamita hotA hai vaha prakAra anya jIvase nahIM milatA; usakA aura prakAra hai| isI prakAra anaMtAnaMtasvarUpa jIvadravya anaMtAnaMtasvarUpa avasthAsahita varta rahe haiN| kisI jIvadravyake pariNAma kisI anya jIvadravya ke nahIM milte| isIprakAra eka pudgalaparamANu ekasamayameM jisaprakAra kI avasthA dhAraNa karatA hai, vaha avasthA anya pudgalaparamANudravya se nahIM miltii| isaliye pudgala (paramANu) dravyakI bhI anya-anyatA jaannaa| aba, jIvadravya , pudgaladravya ekakSetrAvagAhI anAdikAlake haiM, unameM vizeSa itanA ki jIvadravya eka, pudagalaparamANadravya anaMtAnaMta, calAcalarUpa, AgamanagamanarUpa, anaMtAkAra pariNamanamarUpa , bandhamukti zaktisahita vartate haiN| aba, jIvadravya kI anaMtI avasthAe~, unameM tIna avasthAe~ mukhya sthApita kI - eka azuddha avasthA, eka zuddhAzuddharUpa mizra avasthA, eka zuddha avasthA - yaha tIna avasthAe~ saMsArI jIvadravyakI / saMsArAtIta siddha anavasthitarUpa kahe jAte haiN| aba, tInoM avasthAoMkA vicAra-eka azuddha nizcayAtmaka dravya, eka zuddha nizcayAtmaka dravya, eka mizra nizcayAtmaka drvy| azuddha nizcayadravya ko sahakArI azuddha vyavahAra, mizradravyako sahakArI mizravyavahAra, zuddha dravyako sahakArI zuddha vyvhaar| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paramArthavacanikA ] aba, nizcaya-vyavahArakA vivaraNa likhate haiM : nizcaya to abhedarUpa dravya, vyavahAra dravyake yathAsthita bhAva / parantu vizeSa itanA ki jitanekAla saMsArAvasthA utanekAla vyavahAra kahA jAtA hai, siddha vyavahArAtIta kahe jAte haiM, kyoMki saMsAra vyavahAra ekarUpa batalAyA hai / saMsArI so vyavahArI, vyavahArI so saMsArI / aba, tIna avasthAoMkA vivaraNa likhate haiM : [ 351 jitane kAla mithyAtva avasthA, utane kAla azuddha nizcayAtmaka dravya azuddhavyavahArI / samyagdRSTi hote hI caturtha guNasthAnase bArahaveM guNasthAnaka paryaMta mizranizcayAtmaka dravya mishrvyvhaarii| kevalajJAnI zuddhanizcayAtmaka zuddhavyavahArI / aba, nizcaya to dravyakA svarUpa, vyavahAra saMsArAvasthita bhAva, usakA vivaraNa kahate hai : mithyAdRSTi jIva apanA svarUpa nahIM jAnatA, isaliye parasvarUpameM magna hokara kArya mAnatA hai; vaha kArya karatA huA azuddha vyavahArI kahA jAtA hai| samyagdRSTi apane svarUpako parokSa pramANa dvArA anubhavatA hai; parasattA - parasvarUpa se apanA kArya na mAnatA huA yogadvAra se apane svarUpake dhyAna- vicArarUpa kriyA karatA hai, vaha kArya karate hue mizravyavahArI kahA jAtA 1 kevalajJAnI yathAkhyAtacAritrake balase zuddhAtmasvarUpakA ramaNazIla hai isaliye zuddhavyavahArI kahA jAtA hai| yogArUr3ha avasthA vidyamAna hai isaliye vyavahArI nAma kahate haiN| zuddhavyavahArI sarahada terahaveM guNasthAnase lekara caudahaveM guNasthAna paryaMta jaannaa| asiddhatvapariNamanatvAt vyavahAraH / aba, tInoM vyavahArakA svarUpa kahate haiM : azuddhavyavahAra zubhAzubhAcArarUpa, zuddhazuddhavyavahAra zubhopayogamizrita svarUpAcaraNarUpa, zuddhavyavahAra shuddhsvruupaacrnnruup| parantu vizeSa inakA itanA ki koI kahe ki zuddhasvarUpAcaraNAtma to siddhameM bhI vidyamAna hai, vahA~ bhI vyavahAra saMjJA kahanA caahiye| parantu aisA nahIM hai, kyoMki saMsArIavasthAparyanta vyavahAra kahA jAtA hai / saMsArAvasthAke miTane para vyavahAra bhI miTA kahA jAtA hai| yahA~ yaha sthApanA kI hai| isaliye siddha vyavahArAtIta kahe jAte haiM / iti vyavahAra vicAra samApta / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 352] [paramArthavacanikA aba Agama adhyAtma svarUpa kahate haiM : Agama - vastukA jo svabhAva use Agama kahate haiN| AtmAkA jo adhikAra use adhyAtma kahate haiN| Agama tathA adhyAtmasvarUpa bhAva Atmadravyake jaanne| ve donoM bhAva saMsAra avasthAmeM trikAlavartI maanne| usakA vivaraNa - AgamarUpa karmapaddhati, adhyAtmarUpa shuddhcetnaapddhti| usakA vivaraNa - karmapaddhati paudgalikadravyarUpa athavA bhAvarUpa; dravyarUpa pudgalapariNAma, bhAvarUpa pudgalAkAra AtmAkI azuddhapariNatirUpa pariNAma; - una donoM pariNAmoMko AgamarUpa sthApita kiyaa| aba zuddhacetanApaddhati zuddhAtmapariNAma; vaha bhI dravyarUpa athavA bhaavruup| dravyarUpa to jIvatvapariNAma, bhAvarUpa jJAna-darzana-sukha-vIrya Adi anantaguNapariNAma; ve donoM pariNAma adhyAtmarUpa jaannaa| Agama adhyAtma donoM paddhatiyoMmeM anantatA maannii| anantatA kahI usakA vicAra anantatA kA svarUpa dRSTAnta dvArA batalAte haiN| jaise vaTavRkSakA eka bIja hAthameM lekara usakA vicAra dIrghadRSTise kareM to usa vaTake bIja meM eka vaTakA vRkSa hai; yaha vRkSa jaisA kucha bhAvI kAla meM honahAra hai vaise vistArasahita vidyamAna usameM vAstavarUpa maujUda hai, aneka zAkhA-prazAkhA , patra, puSpa, phala saMyukta hai| phala-phalameM aneka bIja hote haiN| isaprakAra kI avasthA eka vaTake bIja sambandhI vicaareN| aura bhI sUkSmadRSTi deM to jo-jo bIja usa vaTavRkSameM haiM ve-ve aMtargarbhita vaTavRkSa saMyukta hote haiN| isI bhA~ti eka vaTameM aneka-aneka bIja, eka-eka bIjameM eka-eka vaTa, usakA vicAra kareM to bhAvinayapramANase na vaTavRkSoMkI maryAdA pAI jAtI hai, na bIjoMkI maryAdA pAI jAtI hai| isI prakAra anantatAkA svarUpa jaannaa| usa anantatAke svarUpako kevalajJAnI purUSa bhI anantahI dekhate-jAnate-kahate haiM; anantakA dUsarA aMta hai hI nahIM jo jJAnameM bhASita ho| isaliye anantatA anantarUpa hI pratibhAsita hotI hai| isaprakAra Agama-adhyAtmakI anantatA jaannaa| usameM vizeSa itanA ki adhyAtmakA svarUpa ananta, AgamakA svarUpa anantAnantarUpa, yathApanA-pramANase adhyAtma eka dravyAzrita, Agama anantAnanta pudgldrvyaashrit| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paramArthavacanikA] [353 ina donoMkA svarUpa sarvathA prakAra to kevalajJAnagocara hai, aMzamAtra mati-zrutajJAna grAhya hai, isaliye sarvathAprakAra AgamI adhyAtmI to kevalI, aMzamAtra matizrutajJAnI, dezamAtra jJAtA avadhijJAnI manaHparyayajJAnI; yaha tInoM yathAvasthita jJAnapramANa nyUnAdhikarUpa jaannaa| mithyAdRSTi jIva na AgamI na adhyAtmI hai| kyoM ? isaliye ki kathana mAtra to granthapAThake bala se Agama-adhyAtmakA svarUpa upadeza mAtra kahatA hai, parantu AgamaadhyAtma kA svarUpa samyakprakArase nahIM jAnatA; isaliye mUDha jIva na AgamI na adhyAtmI, nirvedktvaat| aba mUDha tathA jJAnI jIvakA vizeSapanA aura bhI suno : jJAtA to mokSamArga sAdhanA jAnatA hai, mUDha mokSamArga ko sAdhanA nahIM jaantaa| kyoM ? - isaliye sunoM! mUDha jIva Agama paddhati ko vyavahAra kahatA hai, adhyAtma paddhatiko nizcaya kahatA hai; isaliye Agama-aMgako ekAntapane sAdhakara mokSamArga dikhalAtA hai, adhyAtma-aMgako vyavahAra se nahIM jAnatA - yaha mUDhadRSTikA svabhAva hai; use isI prakAra sUjhatA hai| kyoM ? - isaliye ki Agama-aMga bAhyakriyArUpa pratyakSa pramANa hai, usakA svarUpa sAdhanA sugm| vaha bAhyakriyA karatA huA mUDha jIva apaneko mokSakA adhikArI mAnatA hai; antargarbhita jo adhyAtmarUpa kriyA vaha antardRSTigrAhya hai, vaha kriyA mUDha jIva nahIM jaantaa| antardRSTike abhAvase antakriyA dRSTigocara nahIM hotI, isaliye mithyAdRSTi jIva mokSamArga sAdhanemeM asamartha hai| aba samyagdRSTikA vicAra suno : samyagdRSTi kauna hai so suno - saMzaya, vimoha, vibhrama - ye tIna bhAva jisameM nahIM so smygdRsstti| saMzaya, vimoha, vibhrama kyA hai ? usakA svarUpa dRSTAnta dvArA dikhalAte haiM so suno - jaise cAra puruSa kisI eka sthAna meM khar3e the| una cAroM ke pAsa Akara kisI aura puruSane eka sIpakA Tukar3A dikhAyA aura pratyeka , pratyekase prazna kiyA ki yaha kyA hai ? - sIpa hai yA cA~dI hai ? prathama hI eka saMzayavAna puruSa bolA - kucha sudha (samajha) nahIM par3atI ki yaha sIpa hai yA cA~dI hai ? merI dRSTimeM isakA niradhAra nahIM hotaa| dUsarA vimohavAna puruSa bolA - mujhe yaha kucha samajha nahIM hai ki tuma sIpa kisase kahate ho, cA~dI kisase kahate ho ? merI dRSTimeM kucha nahIM AtA, isaliye hama nahIM jAnate ki tU kyA kahatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 354] [paramArthavacanikA athavA cupa ho rahatA hai bolatA nahIM ghlruupse| tIsarA vibhramavAlA puruSa bhI bolA kI yaha to pratyakSapramANa cA~dI hai , ise sIpa kauna kahegA? merI dRSTimeM to cA~dI sujhatI hai isaliye sarvathA prakAra yaha cA~dI hai; - isaprakAra tInoM puruSone to usa sIpa kA svarUpa jAnA nahIM isaliye tInoM mithyAtvAdI haiN| aba cauthA puruSa bolA yaha to pratyakSapramANa sIpakA Tukar3A hai, isameM kyA dhokhA ? sIpa sIpa sIpa, niradhAra sIpa, isako jo koI aura vastu kahe vaha pratyakSapramANa bhrAmaka athavA aNdh| usI prakAra samyagdRSTiko sva-para svarUpa meM na saMzaya, na vimoha, na vibhrama, yathArtha dRSTi hai; isaliye samyagdRSTi jIva aMtardRSTise mokSapaddhati ko sAdhanA jAnatA hai| bAhyabhAva bAhyanimittarUpa mAnatA hai, vaha nimitta nAnArUpa hai, ekarUpa nahIM hai| aMtardRSTike pramANameM mokSamArgasAdhe aura samyagjJAna svarUpAcaraNakI kaNikA jAgane para mokSamArga sccaa| mokSamArga ko sAdhanA yaha vyavahAra, zuddhadravya akriyArUpa so nishcy| isaprakAra nizcaya-vyavahAra kA svarUpa samyagdRSTi jAnatA hai, mUr3ha jIva na jAnatA hai, na mAnatA hai| mUr3ha jIva bandhapaddhati ko sAdha kara mokSa kahatA hai, vaha bAta jJAtA nahIM maante| kyoM ? isaliye ki bandha ke sAdhane se bandha sadhatA hai, mokSa nahIM sdhtaa| jJAtA jaba kadAcit bandha paddhati kA vicAra karatA hai taba jAnatA hai ki isa paddhati se merA dravya anAdikA bandharUpa calA AyA hai; aba isa paddhati se moha tor3akara pravarta; isa paddhati kA rAga pUrva kI bhA~ti he nara! kisaliye karate ho? kSaNamAtra bhI bandhapaddhati meM magna nahIM hotA vaha jJAtA apane svarUpa ko vicAratA hai, anubhava karatA hai, dhyAtA hai, gAtA hai, zravaNa karatA hai, navadhAbhakti, tapa, kriyA, apane zuddhasvarUpake sanmukha hokara karatA hai| yaha jJAtA kA AcAra isI kA nAma mizra vyavahAra / aba heya-jJeya-upAdeya jJAtAkI cAla usakA vicAra likhate haiM : heya - tyAgarUpa to apane dravya kI azuddhatA; jJeya - vicArarUpa anya SadravyoMkA svarUpa; upAdeya-AcaraNarUpa apane dravyakI zuddhatA; usakA vivaraNa - guNasthAna pramANa heya-jJeya-upAdeyakI zakti jJAtA kI hotI hai| jyoM-jyoM jJAtA kI heya-jJeya-upAdeyarUpa zakti vardhamAna ho tyoM-tyoM guNasthAnakI bar3havArI kahI hai| guNasthAnapramANa jJAna, guNasthAnapramANa kriyaa| usameM vizeSa itanA ki eka guNasthAna vartI anekajIva hoM to anekarUpa kA jJAna kahA jAtA hai, anekarUpa kI kriyA kahI jAtI hai| bhinna-bhinna sattA ke pramANa se ekatA nahIM miltii| eka-eka jIvadravyameM anya-anyarUpa audayikabhAva hote hai, una audayika bhAvAnusAra jJAnakI anya-anyatA jaannaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paramArthavacanikA ] [ 355 parantu vizeSa itanA ki kisI jAtI kA jJAna aisA nahIM hotA ki parasattAvalaMbanazIlI hokara mokSamArga sAkSAt khe| kyoM ? avasthA - pramANa parasattAvalaMbaka hai| (parantu) parasattAvalaMbI jJAna ko paramArthatA nahIM kahatA / jo jJAna ho vaha svasattAvalaMbanazIla hotA hai, usakA nAma jnyaan| usa jJAna ko sahakArabhUta nimittarUpa nAnAprakAra ke audayika bhAva hote haiM, una audayikabhAvoMkA jJAtA tamAzagIra hai, na karttA, na bhoktA, na avalambI hai; isaliye koI aisA kahe ki isaprakAra ke audayikabhAva sarvathA hoto phalAnA guNasthAna kahA jAye to jhUTha hai| unhoMne dravyakA svarUpa sarvathA prakAra nahIM jAnA hai| kyoM ? isaliye ki aura guNasthAnoMkI kauna bAta calAye ? kevalI ke bhI audayikabhAvoMkI nAnAprakAratA jAnanA / kevalIke bhI audayikabhAva eka-se nahIM hote| kisI kevalI ko daNDa - kapATarUpa kriyA kA udaya hotA hai, kisI kevalI ko nahIM hotaa| jaba kevalImeM bhI udaya kI nAnA prakAratA hai taba aura guNasthAna kI kauna bAta calAye ? isaliye audayikabhAvoMke bharose jJAna nahIM hai, jJAna svazaktipramANa hai| sva-para prakAzaka jJAna kI zakti, jJAyakapramANa jJAna, savarUpAcaraNarUpa cAritra yathAnubhava pramANa yaha jJAtA kA sAmarthyapanA hai| isa bAtoMkA vivaraNa kahA~ taka likheM, kahA~ taka kaheM ? vacanAtIta, indriyAtIta, jJAnAtIta hai, isaliye yaha vicAra bahuta kyA likheM ? jo jJAtA hogA vaha thor3A hI likhA bahuta karake samajhegA, jo ajJAnI hogA vaha yaha ciTThI sunegA sahI, parantu samajhegA nahIM / yaha vacanikA jyoM ki tyoM sumatipramANa kevalIvacanAnusArI hai| jo ise sunegA, samajhegA, zraddhegA; use kalyANakArI hai - bhAgyapramANa / iti paramArthavacanikA / - Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pariziSTa 4 upAdAna-nimittakI ciTThI [kavivara paM0 banArasIdAsajI likhita] prathama hI koI pUchatA hai ki nimitta kyA, upAdAna kyA ? usakA vivaraNa - nimitta to saMyogarUpa kAraNa, upAdAna vastu kI sahaja shkti| usakA vivaraNa - eka dravyArthika nimitta-upAdAna, eka paryAyArthika nimittupaadaan| usakA vivaraNa - dravyArthika nimitta-upAdAna guNabhedakalpanA, paryAyArthika nimittaupAdAna pryogklpnaa| usakI caubhNgii| prathama hI guNabhedakalpanA kI caubhaMgI kA vistAra kahatA huuN| so kisa prakAra ? isaprakAra suno - jIvadravya, usake anaMta guNa, saba guNa asahAya svAdhIna sdaakaal| unameM do guNa pradhAna mukhya sthApita kiye; usapara caubhaMgI kA vicAra - ekato jIva kA jJAnaguNa, dUsarA jIvakA caaritrgunn| ye donoMguNa zuddharUpa bhAva jAnane, azuddharUpa bhI jAnane, yathAyogya sthAnaka maanne| usakA vivaraNa - ina donoM ki gati nyArI-nyArI, zakti nyArI-nyArI, jAti nyArI-nyArI, sattA nyaarii-nyaarii| usakA vivaraNa - jJAnaguNa kI to jJAna-ajJAnarUpa gati, sva-para prakAzaka zakti, jJAnarUpa tathA mithyArUpa jAti, dravyapramANa sattA; parantu eka vizeSa itanA - ki jJAnarUpa jAti kA nAza nahIM hai. mithyAtvarUpa jAti kA nAza samyagdarzana kI utpatti hone para; - yaha to jJAnaguNa kA nirNaya huaa| aba cAritraguNakA vivaraNa kahate haiM - saMkleza vizuddharUpa gati, thiratA-asthiratA zakti , maMda-tIvrarUpa jAti , dravyapramANa sattA; parantu eka vizeSa ki mandatAkI sthiti caudahaveM guNasthAna paryaMta hai, tIvratAkI sthiti pA~caveM guNasthAna paryaMta hai| aba to donoMkA guNabheda nyArA-nyArA kiyaa| aba inakI vyavasthA - na jJAna cAritra ke AdhIna hai, na cAritra jJAna ke AdhIna hai; donoM asahAyarUpa haiN| yaha to maryAdAbaMdha hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates upAdAna-nimittakI ciTThI] [357 aba , caubhaMgI kA vicAra - jJAnaguNa nimitta , cAritraguNa upAdAnarUpa , usakA vivaraNa : eka to azuddha nimitta , azuddha upAdAna; dUsarA azuddha nimitta , zuddha upAdAna; tIsarA zuddha nimitta , azuddha upAdAna; cauthA zuddha nimitta, zuddha upaadaan| usakA vivaraNa - sUkSmadRSTi dekara eka samayakI avasthA dravyakI lenA, samuccayarUpa mithyAtva-samyaktva kI bAta nahIM claanaa| kisI samaya jIva kI avasthA isa prakAra hotI hai ki jAnarUpa jJAna, vizuddha cAritra; kisI samaya ajAnarUpa jJAna, vizuddha cAritra; kisI samaya jAnarUpa jJAna, saMklezarUpa cAritra; kisI samaya ajAnarUpa jJAna, saMkleza cAritra; jisa samaya ajAnarUpa gati jJAna kI, saMklezarUpa gati cAritrakI; usa samaya nimitta upAdAna donoM ashuddh| kisI samaya ajAnarUpa jJAna, vizuddharUpa cAritra; usa samaya azuddha nimitta, zuddha upaadaan| kisI samaya jAnarUpa jJAna, saMklezarUpa cAritra; usa samaya zuddha nimitta, azuddha upaadaan| kisI samaya jAnarUpa jJAna, vizuddharUpa cAritra; usa samaya zuddha nimitta . zaddha upaadaan| isa prakAra jIva kI anya-anya dazA sadAkAla anAdirUpa hai| usakA vivaraNa - jAnarUpa jJAna kI zuddhatA kahI jAya, vizuddharUpa cAritra kI zuddhatA kahI jAya; ajJAnarUpa jJAna kI azuddhatA kahI jAya, saMklezarUpa cAritra kI azuddhatA kahI jaay| aba usakA vicAra suno : mithyAtva avasthAmeM kisI samaya jIva kA jJAnaguNa jAnarUpa hotA hai taba kyA jAnatA hai ? aisA jAnatA hai ki lakSmI, putra, kalatra ityAdi mujhase nyAre haiM; pratyakSa-pramANa; maiM marU~gA, ye yahA~ hI raheMge - aisA jAnatA hai| athavA ye jAyeMge, maiM rahU~gA, kisI kAla isameM merA eka dina viyoga hai, aisA jAnapanA mithyAdRSTi ko hotA hai so to zuddhatA kahI jAya, parantu samyak zuddhatA nahIM, garbhita zuddhatA; jaba vastukA svarUpa jAne taba samyakazuddhatA; vaha granthibheda ke binA nahIM hotI; parantu garbhita zuddhatA so bhI akAma nirjarA hai| usI jIvako kisI samaya jJAnaguNa aMjAnarUpa hai gahalarUpa, usase kevala baMdha hai| isIprakAra mithyAtva-avasthA meM kisI samaya cAritragaNa vizuddharUpa hai, isaliye cAritrAvaraNa karma manda hai. usa mandatA se nirjarA hai| kisI samaya cAritragaNa saMklezarUpa hai. isaliye kevala tIvrabaMdha hai| isa prakAra mithyA-avasthA meM jisa samaya jAnarUpa jJAna hai aura vizaddhatArUpa cAritra hai. usa samaya nirjarA hai| jisa samaya ajAnarUpa jJAna hai. saMklezarUpa cAritra hai, usa samaya baMdha hai| usameM vizeSa itanA ki alpa nirjarA bahuta baMdha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 358] [upAdAna-nimittakI ciTThI isaliye mithyAtva-avasthA meM kevala baMdha kahA; alpakI apekssaa| jaise kisI puruSa ko naphA thor3A ToTA bahuta, usa puruSa ko ToTAvAlA hI kahA jaay| parantu bandha-nirjarA ke binA jIva kisI avasthAmeM nahIM hai| dRSTAMta yaha ki - vizuddhatA se nirjarA na hotI to ekendriya jIva nigoda avasthA se vyavahArarAzimeM kisake bala AtA, vahA~ to jJAnaguNa ajAnarUpa gahalarUpa hai - abaddharUpa hai, isaliye jJAnaguNakA to bala nahIM hai| vizuddharUpa cAritrake bala se jIva vyavahAra rAzi meM car3hatA hai, jIvadravyameM kaSAya kI mandatA hotI hai| usase nirjarA hotI hai| usI mandatA ke pramANameM zuddhatA jaannaa| aba aura bhI vistAra suno : jAnapanA jJAna kA aura vizuddhatA cAritrakI donoM mokSamArgAnusArI haiM, isaliye donoMmeM vizuddhatA mAnanA; parantu vizeSa itanA ki garbhitazuddhatA pragaTa zuddhatA nahIM hai| ina donoM guNoM ki garbhita zuddhatA jaba taka granthibheda na ho taba taka mokSamArga nahIM sAdhatI; parantu urdhvatA ko kare, avazya kare hii| isa donoM guNoM ki garbhitazuddhatA jaba granthibheda hotA hai taba isa donoMki zikhA phUTatI hai, taba donoM guNa dhArApravAharUpa se mokSamArgako calate haiM; jJAnaguNa kI zuddhatA se jJAnaguNa nirmala hotA hai, cAritraguNa kI zuddhatA se cAritra guNa nirmala hotA hai| vaha kevalajJAna kA aMkura, vaha yathAkhyAtacAritrakA aNkur| yahA~ koI prazna karatA hai ki tumane kahA ki jJAna kA jAnapanA aura cAritra kI vizuddhatA - donoMse nirjarA hai; vahA~ jJAna kA jAnapanA se nirjarA, yaha hamane mAnA; cAritra kI vizuddhatA se nirjarA kaise ? yaha hama nahIM smjhe| usakA samAdhAna :- suna bhaiyA! vizuddhatA sthiratArUpa pariNAma se kahate haiM; vaha sthiratA yathAkhyAta kA aMza hai; isaliye vizuddhatA meM zuddhatA aayii| vaha praznakAra bolA - tumane vizuddhatA se nirjarA khii| hama kahate haiM ki vizuddhatA se nirjarA nahIM hai, zubhabandha hai| usakA samAdhAna :- suna bhaiyA! yaha to tU saccA; vizuddhatAse zubhabandha, saMklezatAse azubhabandha, yaha to hamane bhI mAnA, parantu aura bheda isameM haiM so suna -azubhapaddhati adhogati kA pariNamana hai, zubhapaddhati urdhvagatikA kA pariNamana hai; isaliye adhorUpa saMsAra aura urdhvarUpa mokSasthAna pakar3a ( svIkAra kara), zuddhatA usameM AyI mAna, mAna, isameM dhokhA nahIM hai; vizuddhatA sadAkAla mokSakA mArga hai, parantu granthibheda binA zuddhatA kA jora nahIM calatA hai na ? jaise - koI puruSa nadI meM DubakI mAre, phira jaba uchale taba daivayoga se usa puruSa ke Upara naukA A jAye to yadyapi vaha tairAka puruSa hai tathApi kisa bhA~ti nikale ? usakA Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 002: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates upAdAna-nimittakI ciTThI] [359 jora nahIM calatA; bahuta kalabala kare parantu kucha vaza nahIM calatA; usI prakAra vizuddhatA kI bhI UrdhvatA jaannii| isaliye garbhita zuddhatA kahI hai| vaha garbhitazuddhatA granthibheda hone para mokSamArgako calI; apane svabhAvase vardhamAnarUpa huI taba pUrNa yathAkhyAta pragaTa kahA gyaa| vizuddhatA ki jo UrdhvatA vahI usakI shuddhtaa| aura suna, jahA~ mokSamArga sAdhA vahA~ kahA ki - " samyagdarzanajJAnacAritrANimokSamArga:" aura aisA bhI kahA ki - "jJAnakriyAbhyAM mokss:"| usakA vicAra - caturtha guNasthAna se lekara caudahaveM guNasthAnaparyaMta mokSamArga kahA; usakA vivaraNa - samyakrUpa jJAnadhArA, vizuddharUpa cAritradhArA - donoM dhArAe~ mokSamArga ko calIM, vahA~ jJAnase jJAna kI zuddhatA, kriyA se kriyAkI zuddhatA hai| yadi vizuddhatAmeM zuddhatA hai to yathAkhyAtarUpa hotI hai| yadi vizuddhatAmeM vaha nahIM hotI to kevalImeM jJAnaguNa zuddha hotA, kriyA azuddha rahatI; parantu aisA to nahIM hai| usameM zuddhatA thI usase vizuddhatA huI hai| yahA~ koI kahe ki jJAna kI zuddhatA se kriyA zuddha huI so aisA nahIM hai| koI guNa kisI guNa ke sahAre nahIM hai, saba asahAyarUpa haiN| ___ aura bhI suna - yadi kriyA paddhati sarvathA azuddha hotI hai to azuddhatAkI itanI zakti nahIM hai mokSamArgako cale, isaliye vizuddhatAmeM yathAkhyAta kA aMza hai, isaliye vaha aMza krama-kramase pUrNa huii| __ he bhAI praznavAle, tUne vizuddhatAmeM zuddhatA mAnI yA nahIM ? yadi tUne vaha mAnI, to kucha aura kahane kA kAma nahIM; yadi tUne nahIM mAnI to terA dravya isIprakAra pariNata huA hai hama kyA kareM? yadi mAnI to zAbAza! yaha dravyArthikakI caubhaMgI pUrNa huii| nimitta-upAdAna zuddhazuddharUpa vicAra : aba paryAyArthika kI caubhaMgI suno - eka to vaktA ajJAnI, zrotA bhI ajJAnI; vahA~ to nimitta bhI azuddha , upAdAna bhI ashuddh| dUsarA vaktA ajJAnI, zrotA jJAnI; vahA~ nimitta azuddha aura upAdAna shuddh| tIsarA vaktA jJAnI, zrotA ajJAnI; vahA~ nimitta zaddha aura upAdAna ashuddh| cauthA vaktA jJAnI, zrotA bhI jJAnI; vahA~ to nimitta bhI zuddha , upAdAna bhI shuddh| yaha paryAyArthikakI caubhaMgI siddha kii| iti nimitta-upAdAna zuddhAzuddharUpa vicAra vcnikaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com