Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMghI jainazAstra zikSApITha siMghI jaina andhamAlA-granyA~ka 72 Adi pradhAna saMpAdaka : sva. AcArya jinavijaya muni pradhAna saMpAdakaH mahAmahopAdhyAya prA. jayantakRSNa harikRSNa vave em. e., elael. bI.: vidyAvAcaspati mAnAI niyAmaka, bhAratIya vidyA bhavana pAThaka zrI jayasoma viracita mantrikarmacandra vaMzAvalI pravandha vAcanAcArya - guNavinayakRta - vRttisahita savimarza saMpAdaka: AcArya jinavijaya muni prAstAvikam mahAmahopAdhyAya prA. jayantakRSNa harikRSNa dave bhAratIya vidyA bhavana bambaI 400 007 sarvAdhikArAH surakSitAH 1980) [mUlya ru.60
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ svargavAsI sAdhucarita zrImAn DAlacandajI siMghI pAyApAgAIko yasyA pAhAyegA bAbU zrI bahAdurasiMhajI siMghIke puNyazloka pitA janma-vi. saM. 1921, mArga. vadi 6] [svargavAsa-vi. saM. 1984, poSa sudi 6 mA.zrI kailAsasAgara mRri jJAna maMdira zrI mahAvIra jana ArAdhanA kendra, kobA lA ka. For Private &Personal use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazIla sAhityarasika-saMskRtipriya sva. bAbU zrI bahAdurasiMhajI siMghI ajimagaMja-kalakattA janma- tA. 28-6-1885] [svargavAsa-tA. 7-7-1944 pf Jain Education Intamational For Private & Personal use only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ SINGHI JAIN SASTRA SIKSAPITHA SINGHI JAIN SERIES--72 FOUNDER GENERAL EDITOR - Late ACHARYA JINA VIJAYA MUNI GENERAL EDITOR - Mahamahopadhyaya Prof. JAYANTAKRISHNA HARIKRISHNA DAVE. M.A., LL.B.. Vidyavachaspati Hon. Director. Bharatiya Vidya Bhavan MANTRI KARMACANDRA VAMSAVALI PRABANDHA OF JAYASOMA PATHAKA WITH THE COMMENTARY BY GUNAVINAYA VACAKA The Chronicles of Minister Karmacandra of Bikaner and his ancestors Critically Edited by ACHARYA JINA VIJAYA MUNI With a General Introduction by Mahamahopadhyaya Prof. J. H. DAVE 1980 BHARATIYA VIDYA BHAVAN KULAPATI K. M. MUNSHI MARG BOMBAY-400 007
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ All Rights Reserved First Edition 1980 Price Rs. 60 PRINTED IN INDIA By V. Varadarajan at Associated Advertisers & Printers, 505, Tardeo Arthur Road, Bombay-400 034, and Published by S. Ramakrishnan, Executive Secretary, Bharatiya Vidya Bhavan, Kulapati K. M. Munshi Marg, Bombay-400 007.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMghI jainazAstra zikSApITha siMghI jaina granthamAlA-granthA~ka 72 Adi pradhAna saMpAdaka : sva. AcArya jinavijaya muni pradhAna saMpAdaka : mahAmahopAdhyAya prA. jayantakRSNa harikRSNa dave em. e., elaela. bI.: vidyAvAcaspati mAnArha niyAmaka, bhAratIya vidyA bhavana pAThaka zrI jayasoma viracita mantrikarmacandra vaMzAvalI prabandha vAcanAcArya - guNavinayakRta - vRttisahita savimarza saMpAdaka : AcArya jinavijaya mani prAstAvikam mahAmahopAdhyAya prA. jayantakRSNa harikRSNa dave bhAratIya vidyA bhavana bambaI 400 007 sarvAdhikArAH surakSitAH 1980] [ mUlya ru. 60
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ GENERAL EDITOR'S INTRODUCTION The Bharatiya Vidya Bhavan has so far published 53 volumes in the Singhi Jain Series. When the late Muni Jinavijayaji had been to Santiniketan in December 1931 he had started the Singhi Jain Grantha-Mala with the very liberal financial assistance of late Shri Bahadursimhaji Singhi.* When the Bharatiya Vidya Bhavan was started in 1938, Shri Muniji joined the Bhavan at the special invitation of Kulapati Munshiji and entrusted the Singh Jain Series to the Bhavan. Since then, the Bhavan has brought out this series with meticulous care and this prestigious series has received respect of scholars and international recognition. Shri Muniji remained its General Editor till his death, which took place on June 3, 1976. II Muniji was born on January 27, 1888, at Rupaheli in Mewar in Rajasthan. His parents were Vriddhisimhaji and Rajkumari. They were Rajput farmers and Muniji's original name was Kisan Singh. At a young age, he joined the sect of a Baba, then a Marwari Jain monk, and then ultimately was initiated by Muni Sundervijayaji, and given the name "Jinavijayaji." With keenness and industry, he devoted himself entirely to exploring Bhandaras for manuscripts and to reading, editing and making research. He went to Jaisalmer, Baroda, Bombay and Poona. Gandhiji invited him to the Gujarat Vidyapith at Ahmedabad. He gave up the costume of a monk to pursue more vigorously his research plans. In 1928, he went to Germany at the invitation of Dr. Jacobi. Coming back to India he joined the Dandi March in 1932 at Gandhiji's call. Thereafter he joined Santiniketan at Gurudev Tagore's invitation and it was here, as stated above, in 1931 that this Singhi Jain Series was started. After Muniji joined the Bhavan, this series has become a very prestigious and integral part of the Bhavan. Even though he went to Jaipur as Director to serve his native place the Singhi Jain Series was purposely and continuously kept entrusted to the Bhavan by Muniji. In Jaipur, he established a Research Institute-Rajasthan Puratatva Mandir --and started another series. He then went to Chanderia near Chittor and started a Sarvodaya Sadhana Ashrama. At Udaipur, he laid the foundation of Bhamasa Bharati Mandir and Shri Haribhadra Suri Smriti Mandir. He received the co-operation of a number of learned scholars and has edited more than a hundred rare works. He delivered the Thakkar Vasanji Vyakhyanamala of the Bombay University. He was awarded the title of "Padmashri" by the Government of India. He became a member of the German Oriental Society and was also the President of the Gujarat Itihasa Parishad. He remained the Hon. Director of the Bhavan till 1954 when he formally retired to work more vigorously at Jaipur and thereafter I was asked to be the Hon. Director. As stated above, he moved from place to place, from time to time and subsequently on account of age, failing health and more particularly his failing eye-sight, the tempo of publication of the Singhi Jain Series became slow, more particularly because he was keen to write an exhaustive Introduction to each publication himself. In spite of repeated requests from me, it was not possible for him to write these Introductions in view of the aforesaid difficulties. However, the Bhavan was able to bring out two volumes in 1966 and 1967 by Dr. A. N. Upadhye and Tarunaprabhacharya's Shadavasyaka-Balavabodhavritti edited by late Dr. Prabodh Bechardas Pandit in 1976. The last mentioned work contains in detail an exhaustive Introduction by Muniji, written at my repeated special requests, and gives the history of this series. Even though it is named as Singhi Jain Series, Muniji has included in it many non-Jain works also. The series has gained international recognition and is referred to as a prestigious publication in the Report of the Sanskrit Commission appointed by the Government of India. Regarding Muniji's life, see his Sanskrit Prasasti in Kumarapalacharitra Sangraha and other Volumes of this series, as also the article by Pandit Sukhlalji in Darsan and Chintan, pp. 94 ff.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ MANTRI KARMACANDRA VAMSAVALI PRABANDHA Mantri Karmachandra Vamsavali Prabandha was written in Sanskrit by Jayasoma Pathaka, disciple of Pramoda Manikya of Kshema-Sakha in S. Y. 1650 at Lahore on the Vijaya-Dasami day. His disciple, Gunavijaya, wrote a Sanskrit commentary thereon in S. Y. 1655 and also wrote its Gujarati version in verse. Karmachandra was the descendant of Vatsaraja and was therefore called Bachchavat. He belonged to the Osval Vaisya community. In the days of Emperor Akbar, he was a Minister in Marwar, Rajasthan, at Bikaner. He was an orthodox Jain, an astute statesman and known for his numerous deeds of charity. His fame had spread throughout Rajasthan (Rajputana) and he was held in great respect throughout the Moghul empire. He belonged to a family which was noble and known for its benevolent activities. Karmachandra was raised to the status of a Minister by King Raya Kalyana of Bikaner. He had made pilgrimages to Satrunjaya, Girnar, Khambhat, Abu, etc. He got back the rulership of Jodhpur and gave it to Raya Kalyana and thus fulfilled the desire of his ancestors. When the king asked him to demand a favour, he requested that in the four months of the rainy season, pot-makers and oil-sellers might not do their work and a tax and tol on Vaishyas etc. should be abolished. He was in the good books of Emperor Akbar. He defeated the army of Ibrahim Mirza and also Mohamed Husain Mirza who had reached right upto Gujarat. He conquered Sajat, Jhalor, Abu etc. The Moghul Army had attacked Abu, but through an ordinance of Emperor Akbar, he got protected the Abu temples. Prisoners of Sivpuri and Sirohi were got released and were given food and clothing by him. He placed a golden Kalasa on the Abu temple. In the big famine which lasted for 13 months, he opened camps and gave relief to the sick and the needy. Tursamkhan had removed thousands of Jain idols from Sirohi, thinking that they would yield gold from inside, but Karmachandra got them back to Bikaner on giving an equal amount of gold. Akbar allowed the ladies of his family to put on golden ornaments on their legs, which was considered a special favour. He got released the prisoners of Gujarat and distributed gifts to Jains in many parts of the country. He got repaired and reconstructed many temples at Satrunjaya, Mathura, etc. From Jayasoma Upadhyaya, he heard the recitation of the eleven Angas of the Jain scriptures. For construction of new temples at Satrunjaya and Girnar, he donated very large amounts. He was observing the 4 parvas (8th, 14th, 15th and 30th Tithis), got them observed by artisans. got stopped the cutting of trees in Marwar and the killing of fish in three rivers. He got performed Snatra Pujas and got constructed stupas for Jinadatta Suri and Jina Kusala Suri. Finding that his ruler was getting unfavourable to him, he shifted to Medta. Akbar asked ruler Raya Simha to send Karmachandra to him. He then came to Lahore and met Akbar. The latter asked him to stay with him, honoured him with an elephant and a horse and gave him a dignified office. Akbar asked him to introduce him to some Jain Scholar and Saint and Karmachandra gave him the name of Acharya Jinachandra Suri of Kharatara Gachchha, who was his guru. The Acharya came to Lahore in the month of Falguna on the Id Day, and was greatly honoured by Akbar. The Acharya had his chaturmasa with his disciples at Lahore. Akbar had long philosophical discussions with that very learned Jain Acharya, Jinachandra Suri. The Suri requested that all temples at Dwaraka, which were demolished by Navrangkhan, should be protected; so also Jain temples at other places. The emperor ordered that all Jain temples at Satrunjaya and other places should be placed under the control of Karmachandra. This ordinance was given to Ajam Khan, which is referred to in the monthly Saraswati's number of June 1912. Akbar heard the discourses of Jinachandra Suri and for seven days he proclaimed "Amari" in the empire. The order was sent to 11 subas who also declared Amari for different periods in their regions. The Suri's disciple, Man Sinha, got saved the fish in the lakes of Kashmir. Man Sinha was made a Suri in S. Y. 1649; while two other disciples of the Suri were made Pathakas and one a Vachaka. Karmachandra got made the order of Amari on this auspicious occasion. He got the killing of animals stopped for one year at Khambhat and for one day even at Lahore. After this, Karmachandra came back to his original patron. This is a very short account of Karmachandra. A detailed account is given in the Jain Sahityano Sankshipta Itihasa, pp. 571 to 575. by Shri Mohanlal Dalichand Desai. BHARATIYA VIDYA BHAVAN Bombay 400 007 JAYANTAKRISHNA H. DAVE Hon. Director. Bharativa Vidya Bhavan and General Editor, Singhi Jain Series
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThakazrIjayasomaviracita mantrikarmacandravaMzAvalIpravandha / [vAcanAcAryazrIguNavinayakRtavRttisahita ] zrIphalavArdhikapAvaM praNamya ramyazriyaM zubhaprasavam / prasabhaM zrIjinakuzalaM kuzalaM dadataM ca bhaktAnAm // 1 *prauDhapratApatapanaM zrIjinacandraM guruM kavipraNutam / budhakRtamaGgalalIlaM kroDIkRtasAdhakaM dhyAtvA // zrIjinasiMhamunIndraM candrapratimaM kumudavikAsakRte / samupazlokya kRpAlaM praNamadbhUpAlabhUpAlam // pAThakapadapradhAnAn zrIjayasomAn gurUn manasi dhRtvA / prApya tadAdezamahaM vivRNomi vibhAvya nijbuddhyaa||4 khagurukRtamatrirAjazrImadvaMzAvalImimAM sugamAm / api haMsagAminIvaraprasAdavikasanmatiH sarasAm // yugmam / 5 atra granthe katicillaukikarUDhyA'pi santi nAmAni / na ca tatra zabdazAstrApekSA'rthe hArdamatra kveH|| 6 lAlityaM granthakRtA bAlAnAM bodhanAya yadvidadhe / zrImatrirAjabhAvAnugAmitA heturiha tatra // 7 // iha nirvighnaM khavacanaracanAsUtrasaGgatyA cikIrSitazrImantrirAjavaMzAvalImuktAvalIsamAracanamicchubhiH khacchamatibhiH zrIgurubhiH zrIjayasomopAdhyAyairAdau ziSTAcArapratipAlanAyeSTadevatAnamaskArarUpaM vAcikaM mngglmaarbhyte| tacca tridhA - kAyika, vAcikaM, mAnasikaM ca / tatrA''ye phalaM prati vyabhicarataH kApi kApi pUrvagranthAdau tayoH sadbhAvo'pi samApradarzanAta, antyasya tu namaskArasya naizcayikaphalakatvAnnyAyyaM karaNam / tathApi triveNIyogavanmAnasikanamaskArasambaddhe te dve api ythoktpuurnnphlnisspaadke| tatrApi kAyikasya tasya granthakartRzironamanAJjalikaraNAdikAyavyApAra- 15 na tatkSaNa eva jAtatvAnna pareSAmasannihitatvAdadhyakSeNAvagamaH / mAnasikasya tu tasya manobhavatvena nAnatizayijAnibhiH paricchedaH kartuM zakyate / ato'tra yadvAcikanamaskAranidarzanaM tacchiSyapraziSyAnuziSTyartham / taddaSTA khavaMzyA api ziSyA granthAdau tatsamArabheranniti / zrIyugAdIzvaraM devaM taM vande mahimAdbhutam / vRSo'pi yatprabhAveNa siMhAsanamazizrayat // 1 vyAkhyA- ISTa ityevaMzIla IzvaraH / sthezabhAseti varaH / yugasya kRtayugasya Adau Izvaro yugAdIzvaraH / zriyA kevalajJAnAdilakSmyA upalakSito yugAdIzvaraH shriiyugaadiishvrstm| idaM hi yugavyavasthayA vizeSaNaM laukikakavisamayApekSayA granthakA prtypaadi| anyathA zrIjinazAsanApekSayA tvavasarpiNyAstRtIyArakaparyante zrIRSabhadevasya jAtatvAt / dIvyati krIDati paramAnandapada iti devastamAdIzvaraM vande namaskurve stavImi vA / 'vadi' abhivAdanastutyoriti dhAtunirdezAt / kimbhUtaM ? mahimAdbhutaM mahato bhAvo mahimA mAhAtmyamanubhAva ityarthastenAdbhutamAzcaryakArakam / atha mahimAmeva bhagavato vyAkhyAnabhaGgyA darzayati- yatprabhAveNa yasya bhagavataH prabhAveNa mAhAtmyena vRSo'pi balIvardo'pi siMhAsanaM siMhopalakSitamAsanaM siMhAsanaM sauvarNa bhadrAsanaM siMhAsanamucyate / 'siMhAsanaM tu tadvaima' ityukteH / azizrayadabhajat / vRSabhalAJchanatvAdbhagavataH siMhAsanAzrayaNe tasyApi tadAzrayaNaM ghaTata eveti / apizabdo'tra virodhadyotakaH / * Aditya-soma-magala-budha-bRhaspati-zukra-zanayaH /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [2-5 sa cAyam -yo vRSo bhavati sa kathaM nAma siMharUpamAsanamAzrayati pratyuta tadbhItatvAtsa kApi tataH palAyya gacchediti / virodhaparihArastu prAgevokta iti // 1 atha zrIzAntinAthaM SoDazatIrthakaraM namaskurvannAha - zrIzAnti zAntikartAraM bhartAramanuyAyinAm / yatpratyAsattito bheje kuraGgo'pi suragatAm // 2 vyAkhyA-zrIzAnti zAntiyogAttadAtmakatvAttatkartRtvAccAyaM zAntiH / tathA garbhasthe'smin pUrvotpannAzivazAntirabhUditi zAntistaM vanda iti kriyAdhyAhAraH kAryaH / kimbhUtaM ? zAntikartAraM zAntividhAyakam / punaH kimbhUtaM ? anuyAyinAM sevakAnAM bhartAraM tatkAmitArthasampAdakatvena poSakam / 'Du/gaka poSaNe ca' cAddhAraNe / yatpratyAsattito yasya bhagavataH pratyAsatti kaTyam / tataH paJcamyAstasila / kuraGgo hariNo'pi suraGgatAM zobhanavarNatAM bheje zizrAya / apizabdo virodhArthaH / yaH kuraGgaH kutsitalauhilyAdiraGgo bhavati sa suraGgaH zobhanaraGgaH kathaM syAt / 'raGgaH syAnnattayuddhavoH, rAge' ityanekArthaH / rAgo lauhityAdistatparihArastu prAgevAdarzi // 2 atha dvAviMzaM jinaM namaskRtipathe kurvannAha - zrIyAdavakulottaMsaM naumi nemi niraJjanam / yadAzrayeNa saJjAtaH zaGkho'dyApi nirnyjnH||3 vyAkhyA-evaMvidhaM nemi dharmacakrasya nemivannemistaM naumi stavImi / kimbhUtaM ? zrIyAdavakulottaMsaM zrIyAdavakulasya zrIyAdavavaMzasyottaMsa iva zekhara iva vibhUSatvAt zrIyAdavakulottaMsastam / punaH kimbhUtaM! niraJjanaM nirgataM raJjanaM rAgAdilepo yasmAttaM niraJjanam / yadvA'JjanAnyahaGkArasthAnAni jAtilAbhAdIni nirgatAni yasmAt sa niraJjanastam / raMjI rAge' bhAve lyuT / yadAzrayeNa yasya bhagavata AzrayeNAGgIkaraNenAdyApyetatkAle'pi zaGkhaH kamburniraJjano lauhityAdirAgavadvyaraJjanAyogyaH saJjAtaH / bhagavato niraJjanatvAt , 'saMkho iva niraMjaNo' iti vacanAt / tadAzrayAcchako'pi yadi niraJjanaH syAttadA kimatra 20 citram / bhaktA hi khaprabhudharmAnugAmino bhavantIti // 3 atha kalikAle'pi jAgratprabhAvaM trayoviMzaM tIrthakaraM namaskurvannAha - pArzvaH pArthyAkhyayakSeNa kRtarakSeNa sevinAm / saMstutaH saMstuteryasya nAgo nAgendratAM yayau // 4 vyAkhyA-agrato yacchabdAvekSaNAdatra tacchabda AkRSyate / sa pArzvaH spRzati jJAnena sarvabhAvAniti pArzvaH / tathA 25 garbhasthe jananyA nizi zayanIyasthayA'ndhakAre sarpo dRSTa iti garbhAnubhAvo'yamiti matvA pazyatIti niruktAt pArzvaH / namya iti kriyA'dhyAhiyate / kimbhUtaH? sevinAM sevAkaraNazIlAnAM kRtarakSeNa kRtA rakSA pratipAlanamupadravAdiparihAreNa yeneti kRtarakSastena pAkhyayakSeNa vaiyAvRttyakarapArthAbhidhAnadevavizeSeNa saMstutaH praNutaH / yasya pArzvasya saMstuteH paricayAt parameSThimahAmantrapradAnalakSaNAnnAgaH sarpo nAgendratAM dharaNendratvaM yayau prApa // 4 atha caramajinasya namasyatAM kathayannAha zAsanAdhIzvaro vIraH samIra: pApapAMsuSu / sevyo yatsevanAjAtaH siNho'pyssttaapdaasnH||5 vyAkhyA-sa vIro vizeSeNerayati prerayati karmANIti vIraH sevyo bhjniiyH| kimbhUtaH? zAsanAdhIzvaraH zAsanasya jinazAsanasyAdhIzvaro'dhikaprabhuH / punaH kimbhUtaH! pApapAMsuSu enodhUliSu samIro vAyuH / yathA samIreNa pAMsurdUrIkriyate tathA yena pApaM duuriicke| yatsevanAt - yasya bhagavataH sevanAdbhajanAt siMho'pi haryakSo'pi lAJchanatvAdaSTApadAsanaH svarNAsano Jain Education Intemational
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-8] pAThakazrIjayasomaviracita jaatH| aSTApade varNe'rthAttanmaye siMhAsana aasyte'nenetyssttaapdaasnH| 'karaNAdhikaraNayozca' iti lyuTa / apizabdo virodhadyotakaH / yaH siMho bhavati so'STApadAsanaH kathaM syAt / aSTApade zarabha Asyate'nenetyaSTApadAsanaH / pratyuta siMhopari hantumaSTApadena sthiiyte| yaduktaM kavizikSAyAm - 'siMhasya zarabho hantA' iti / virodhaparihArastu prAgevAvAdi / 'aSTApadazcandramalyA, lUtAyAM zarabhe girau / kanake zAriphalake / ityanekArtha iti // 5 devAn stutvA gurUn stuvannAha - jIyAgotamagotrIyo vADaveyo gaNAgraNIH / citraM gorasadAnena yaH prINAti sma mAnasam // 6 vyAkhyA-sa gotamagotrIyo gotamavaMzotpanno gaNAgraNI:-gaNaH sAdhusamudAyastasyAgraNImukhyaH zrIindrabhUtiH prathamagaNadharo jIyAt -sarvotkarSeNa vartatAm / AziSi rUpam / sarvotkRSTazca namaskArya eva / yatra sarvotkRSTatvaM tatra namaskAryatvamityavinAbhAvAdato jIyAditi padena namaskArapratipattiH / namaskAreNa ca prabandhakartR-vyAkhyAtR-zrotRNAmiSTaphalasampattiH / / kimbhUto? vADaveyaH- vADava ivAtRptatvAdvADavaH / vaDavA brAhmaNI tadapatyamiti vA / prasAde'pyuktam - 'apatye tu vADava' ityaNeva syAt / tasya I lakSmI yAti prAmotIti vADaveyaH / atha citratAmudbhAvayati- idaM citraM yo gotamagotrIyaH prakRSTagovaMzotpanno vADaveyo vaDavAyA vRSo vADaveyaH / 'vaDavAyA vRSe vAcye DhagvAcyaH / vRSabho gaNAgraNI!gaNamukhyaH sa kathaM gorasadAnena - goraso dugdhaM tasya dAnena vitaraNena mAnasaM prINAti pramodayati / dhenureva gorasaM snauti na vRSabha iti / 'gorasaH kSIramUdhasyaM' iti haimaH koSaH / atha vAstavamartha samarthayati- yo bhagavAn gorasadAnena gaurvANI tasyA yo rasaH 15 khAdastasya dAnena mAnasaM zrotRNAM cittaM pramodayati smeti / ata eva zrImahAvIradarzanAt palAyamAno'pi karSakaH zrIgautamena khagirA sudhAkirA pratibodhya dIkSita ityAgamaprasiddhiH // 6 kSetreSu yaH prazasyeSu sugupteSvapi sptsu| saJcArayati gAM gopaH sa jIyAt paJcamo gaNI // 7 vyAkhyA-sa prasiddhamahimA gopa iva gopAla iva gopaH paJcamo gaNI-AcAryaH zrIsudharmasvAmI jIyAt / yo 20 bhagavAn saptasu saptasaMkhyeSu, prazasyeSu prAptazlAgheSu pratipanthimathanenAnukUlAcaraNena ca, sugupteSu surakSiteSu, kSetreSu 'jiNabhavaNabiMbaputthayasaMghasarUvAi satta khittAI' iti gAthoktarUpeSu, gAM vANI saJcArayati pravartayati tadvaiyAvRtyopadezaM dadAtItyarthaH / nanu sAmprataM tasya muktatvAtkathamidaM ghaTate ? / na, tatkAlApekSayA'yaM nirdezaH / apizabdo virodhaarthH| sa cAyam -yo gopo bhavati sa kathaM prazasyeSu zasayorakyAt pradhAnadhAnyavatsu, tathA sugupteSu vRttyAdinA surakSiteSu, kSetreSu kedAreSu, gAM ghernu, saM samyak cArayati tRNyAH khAdayati / car gatibhakSaNayoriti dhAtunirdezAt / 'gaurvANIbANabhUrazmivajravargAkSivAriSu / dizi dhenau zrutezvaryAM gaNeze cApi gauH smRtaH // 7 samajani punarnavAGgo yaH zrIvAmeyasArvasAnnidhyAt / akRta ca punanevAGgIvivRti sa mude'stvabhayadevaH // 8 vyAkhyA-yo'bhayadevaH abhayadevasUriH, zrIvAmeyasArvasAnnidhyAt zrIpArzvanAthatIrthakRtprabhAveNa, punarnavAGgaH kuSTharogeNa galitAGgo'pi punarnavazarIraH samajani / ca punaH, yaH punaH, navAGgIvivRtiM zrIsthAnAGgAdinavAGgavRttiM akRta vyadhatta / pUrva ) hi zIlAGkAcAryeNaikAdazAjhyA api vRttayo vihitA Asan / paraM tAsAM madhya AcArAGga-sUtrakRtAGgavRttI eva sthite anyA vicchedamApuriti zrUyate / ata evAsmadguravaH punariti padaM procivAMsaH / sa zrIabhayadevasUriH, mude harSAya, astu bhavatu / ayaM hi zrIkharataragacche mahAn saprabhAvo gururajanIti tavyAvarNanaM ckRvaaNsH| atrAyaM vRddhasampradAyaH- purA bhagavAn abhayadevasarirjaratrAyAM zambhANakasthAne vihRtavAn / tatra ca mahAvyAdhivazenAtIvazarIrApATave sati pratyAsannanagaramAmebhyaH pAkSikapratikramaNAya samAjigamiSurvizeSeNa samAito mithyAduSkRtadAnAya OM Jain Education Intemational
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ manikarmacandravaMzAvalIprabandha / [9-11 sarvaH shraavksngghH| trayodazInizi cAbhANi zAsanadevatayA-'prabho! svapiSi? jAgarSi vA / ' tato mandasvareNoktaM bhagavatA-'jAgarmi / ' punarUce tayA-'prabho! zIghramuttiSTha, navatAH sUtrakukkaTikA unmohaya / ' bhagavAnAha-'na zaknomi / ' devatA prAha - 'kathaM na zaknoSi ? adyApi cirakAlaM vIratIrtha prabhAvayiSyasi navAGgavRttiM ca vidhAsyasi / bhagavAnavocat - 'kathaM tAmevaMvidhazarIro vidhAsyAmi ?' devatA'vAdIt - 'stambhanakapure seDhikAnadhupakaNThe khaGkharapalAzamadhye zrIpArzvanAthaH khy| mbhUrasti / tatpuro devAn vandakha / yena khasthazarIro bhavasi / ' tataH sA tiro'bhUt / prAtaHkSaNe pratyAsannanagaramAmebhyaH samAgatya zrAvakasaddhena vavande bhagavAn / bhaNitaM ca bhagavatA- 'stambhanakapure pArzvanAthaM vandiSyAmahe' / zrAddhairacinti- 'nUnaM kazcidupadezaH prabhUNAM yenedamAvedayanti / ' tatastairbhaNitam - 'vayamapi vandiSyAmahe / ' tato vAhanena gacchataH prabhormanAk sausthyamabhUt / tato dhavalakaparAtpAdacAreNa vihRtavAn stambhanakapuram / zrAddhAH sarvataH pArzvanAthamavalokayanto guruNA'bhihitAH- 'khaGkharapalAzamadhye vilokayata / te tathA cakruH / tatastatra na dRSTA shriipaarshvnaathprtimaa| kevalaM gopAlavacanAttatra 10 pratyahaM gaurakA samAgatya pratimAmUni kSIraM kSarati / tato hRSTaiH zrAddhairyathAdRSTaM niveditaM guroH puraH / tataH zrIabhayadevasUristatra gatvA darzanamAtra eva stotuM pravavRte 'jaya tihuyaNa' ityAdibhirdvAtriMzatA tAtkAlikainamaskAraiH / tato'ntyanamaskAradvayamatIvadevatAkRSTiparamavagamyAbhidadhe devatayA- 'bhagavan ! triMzatA'pi namaskArairadhyetaNAM bhadraM vidhaasye| ato'ntyanamaskAradvayamasmadAkRSTikaratvena naH kaSTAvahamityapasAryatAm / tadanurodhAttathA cakre / vidhinA caityavandanaM vidadhe saGghana saha / tatastatra kAritaM zrAvakasaGghanottagatoraNaM devagRham / tato rogopazamAt susthIbhUtazarIreNa prabhuNA zrIabhayadevasUriNA sthApitaH 1 zrIpArzvanAthaH / vidadhe ca pratiSThA prasiddhazca mahAtIrthamiti // 8 dhyAtvA devAn gurUn sarvAn smRtvA zrIzrutadevatAm / sAnnidhyAjinadattasya guroH zrIkuzalasya ca // 9 bRhtkhrtrsvcchgcchshobhaavidhaayinH| zrIcandragacchasUrIndrajinacandragurogirA // 10 varNayAmi cturvrnnvrnnniiyyshstteH| manizrIkarmacandrasya vaMzazreNI yathAzrutam // 11 tribhirvizeSakam / vyAkhyA-evaM pUrvoktAn devAn - arhataH tathA sarvAn uktAnuktAn gurUn tattvopadeSTun , dhyAtvA hRdi nidhAya, tathA zrIzrutadevatAM zrutAdhiSThAtRdevIM smRtvA / tathA jinadattasya zrIjinadattasUreH tathA zrIkuzalasya zrIjinakuzalasUregurozca sAnnidhyAt prabhAvAt / tathA bRhatkharatarakhacchagacchazobhAvidhAyinaH / bRhaditi padaM laghukharataravyAvRttiparam / tatra 'kharatara' 25 iti birudaprAptAvayaM vRddhapravAdaH vArANasIvAstavyasomadeva-zrImatIsutau zivadAsa-buddhisAgaranAmAnau dvijau dharmagaveSaNayA kirADUsthAne gatau / tatra satyakIdevatA gotrajA tAbhyAM pRSTA / tayoktamAdiviSNu-somezvarayakSau praSTavyau / tatastau saurASTreSu gatvA somezvarAne zivadAsa AdiviSNoH puro buddhisAgaraH paJca paJcopavAsAn kRtvA sthitau / ArAdhitAbhyAM tAbhyAmevamuktam - zrIvarddhamAna sariprokto dharmaH satyaH / tatastau zItapure samAgatau / tatra sarakhatyAM snAnaM vidhAyA''yAntau zrIvarddhamAnasUriM dRSTvA dharma * pRSTavantau / snAne ca zirasi mInadarzane pratibuddhau kalyANamatIbhaginIyutau dIkSAM jagRhatuH / tatrA''dyo bhrAtA zrIjinezvarasariH zrIaNahilavATakapattanakRtavihAraH zrIdurlabharAjasadasi 1080 tame varSe caityavAsivarga vijitya sthApitavasativAsaH kharatarabirudaprAptipUrvakAvAptasuvihitAbhidhAnAbhidheyagacchanAyakatAvilAsa iti / ___ bRhatkharataranAmA svaccho nirmalo yo gaccho gaNastasya yA zobhA zrIstAM vidhatta ityevaMzIlastasya / zrIcandragacche zrIvajrasenaziSyazrIcandramUrivaMzasamutpannasAdhusamudAye sUraya AcAryAsteSAM madhya indra ivA'dhikamahimAnidhAnatvenendro yo jinacandraguruH " zrIjinacandrasUristasya girA vANyA / zrIyugapradhAnagurubhirUce zrIlAbhapure'smadguruzrIjayasomopAdhyAyAnAM yadasya jina Jain Education Intemational
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12-16 ] pAThaka zrIjayasoma viracita zAsanaprabhAvakazrIkarma candramatrirAjasya vaMzAvalI varNanIyeti / teSAmupadezena zrImantri zrIkarmacandrasya vaMzazreNIM yathAzrutaM - zrutaM zravaNaM tatparamparAvettRmukhAttadanatikramya yathAzrutaM varNayAmi guNavacanairvistArayAmi / 'varNa varNakriyAvistAraguNavacaneSu / ' varNakriyAvarNanaM varNakaraNaM vA / kathaM varNayati kaviH ? suvarNaM varNayati / vistAre varNaneyaM guNavacanastutiH / zuklAdyuktirvA rAjAnamupavarNayatIti kriyAratnasamuccaye / kiMviziSTasya ? caturvarNavarNanIyayazastateH catvAro varNA brAhmaNa-kSatriya-vaizyazUdrAstaivarNanIyA stavanIyA yazastatiH kIrtivRndaM yasya tathA tasya / uktaM ca 'yadi santi guNAH puMsAM vikasanti tadA svayam / nahi kastUrikAmodaH zapathaiH pratipAdyate // 11 atha kavirvarNayAmIti khagaveM khargIkurvane kAkSaramahAvidyA prabhAvamudbhAvayati - vAcaspatisamAtyantavizuddhadhiSaNo janaH / vaMzaM varNayituM yasya vyaktyA zakto na yadyapi // 12 samAsena tathA'pyasya varNanA birudAnvitA / vitanyate mayA mAyAbIjamantraprabhAvataH // 13 yugmam // vyAkhyA - yasya zrImantrirAjasya vaMzamanvayaM varNayituM stotuM yadyapi vAcaspatisamAtyantavizuddhadhiSaNo vAcaspatirvRhaspatistena samA sadRzI atyantamatizayena vizuddhA nirdoSA jAgratItyarthaH, dhiSaNA buddhiryasyeti, evaMvidho jano loko vyaktyA vizeSeNa pRthakpRthagguNodbhAvanena na zakto na kSamaH / tathA'pyasya zrImantrirAjavaMzasya samAsena saMkSepeNa birudAnvitA birudaH prasiddhaH pravAdastena sahitA varNanA stavanA mayA granthakartrA mAyAbIjamantraprabhAvato hI~kArarUpamantrazaktito vitanyate vistAryate / 5 iyamekAkSaramahA vidyA'lpA'pyanalpaphaladA / yaduktam - 'amRtaM kanyAsUtraM carmacchatrAdicatriratnAni / vaTabIjaM bAlendubAlaharistantujantuzca // jAtyamaNiH siddharaso rasAGgamekAkSarA mahAvidyA / upamA imA harikRte sukRte'lpe'nalpataraphalade // ' iyameva ca zrIjinadattasUrermUlavidyA / tathA ca zrIjinadattasUripAdairuktam'varNAntaH pArzvajino rephastadadhaH sthitaH sa dharaNendraH / turyaH kharaH sabinduH sa bhavetpadmAvatIsaMjJA // tribhuvanajanamohakarI vidheyaM praNavapUrvakanamontA / ekAkSareti saMjJA japataH phaladAyinI nityam // 13 bhUyAMsaH santi bhUmIzA bhUyAMsaH santi mantriNaH / zrIjaina dharmamAhAtmyamanenAdhikamedhitam // 14 tena gIrmAmakInA'sya varNanAya pragalbhate / kamrAmrakalikAkhAdAt kokilA kiM na kUjati ? // 15 yugmam // 10 vyAkhyA - bhUyAMso bahavo bhUmIzA rAjAnaH santi vidyante / bhUyAMso mantriNo dhIsakhAH santi / paraM zrIjainadharmamAhAtmyaM zrIjinadharma mahimA'nena zrImantrirAjenAdhikamucairedhitaM vRddhi prApitam / tattadAzcaryakArikRtyakaraNena zrIjinazAsanodhoto vidadha ityarthaH / tena hetunA mAmakInA madIyA gIrvANI, asya mantrirAjasya varNanAya stavanAya pragalbhata utsahate / etadeva dRSTAntadvAreNa dRDhayannAha - kokilA pikI kamrA rucirA yA''mrakalikA sahakArakorakastasyA AkhAdAd bhakSaNAt kiM na kUjati na virauti ? api tvAmrakalikAkhAdena kokilA madhuraM nadatyeva / evaM mantrirAjaguNAn zrutvA madIyA'pi vANI 20 guNavarNanAyotkaNThate // 15 nanu ko'sya guNavarNanAyAM phalodaya ityata Aha yogyAnAM kIrtanaM yena puNyavRddhividhAyakam / tena vighnAvalI nUnaM balAdU vidhvaMsameSyati // 16 25
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [17-21 vyAkhyA-yena kAraNena yogyAnAmaucityapravRttAnAM satpuruSANAM kIrtanaM saMzabdanaM stavanamiti yAvat puNyavRddhividhAyakaM zreyaHpallavanakArakam / tena kAraNena nUnaM nizcitaM vighnAvalI vighnazreNirbalAt prasahya vidhvaMsaM vinAzameSyati prApsyati / vighnavidhvaMse ca jAte khata eva nirvilambaM prArabdhagranthasamAptirbhavatIti dhvanitam // 16 atha kaviH khakRtagranthazravaNAya sakarNAnabhyarthayannAha - tadvaMzavarNanAM zrotuM sajjanAH santu smmukhaaH| satAM saJjAyate yasmAt prItiH paraguNazruteH // 17 vyAkhyA-tadvaMzavarNanAM tasya mantrirAjasya yA vaMzavarNanA'nvayastavanA tAM zrotumAkarNayituM sajjanAH satpuruSAH sammukhA abhimukhAH santu bhavantu / santastadvarNanAM sAvadhAnIbhUya zRNvantvityarthaH / yasmAtparaguNazruteH parameSAmanyeSAM mahatAM ye guNA audAryadhairyazauryagAmbhIryAdayasteSAM yA zrutiH zravaNamAkarNanamityarthaH / tasyAH paraguNazruteH satAM sajanAnAM prItirAnandaH " saJjAyata utpadyate // 17 athodiSTAmeva tAM nirdizati pRthvImaNDalavikhyAte pure devlvaattke| babhUva devddaavNshvNshmauktiksnnibhH||18 zrIsAgaro mahIpAlaH paalniiysuhRjjnH| bhAryASTakaziroratnapatnImAnavatIyutaH // 19 yugmam / / vyAkhyA-devalavATake pure zrIsAgaro mahIpAlo rAjA babhUva AsIt / kimbhUte tasmin pRthvImaNDale bhUmaNDale vikhyAte prasiddhe / kiMviziSTaH zrIsAgaraH ? devaDAvaMzamauktikasannibho devaDAkhyavaMza evAnvaya eva vaMzastvakasArastatra mauktikasannibho muktAphalasadRzaH / mauktikaM hi vaMzAdapyutpadyate / tadyonaya imAH 'ibhAhikirimatsyAnAM zIrSe muktAphalodbhavaH / tvaksArazuktizaGkhAnAM garbhe muktAphalodbhavaH / / dhArAdhareSu jAyeta mauktikaM jalabindubhiH / ' iti / tatrApi'vaMzajaM zazisaGkAzaM kakkolaphalasannibham / prApyate bahubhiH puNyaistadrakSyaM vedamantriNA // ' punaH kimbhUtaH? pAlanIyo rakSaNIyaH suhRjano mitraloko yasya sa pAlanIyasuhRjanaH / punaH kiMviziSTaH ? bhAryASTakasya zirasi maulau ratnamiva maNiriva patnI yA mAnavatI tayA yutaH sahitaH / 'jAtau jAtau yadutkRSTaM, tadranamiha bhaNyate' // 19 ___ yo'spardhata nijotkarSAnmAlavIyena saahinaa| taddezaM codvasaM cakre zUrAH syuryadamarSiNaH // 20 vyAkhyA-yaH sAgaro mAlavIyena mAlavadezAdhIzvareNa sAhinA pAtasAhinA sAdha nijotkarSAdAtmIyaprabalabalAdhikyAdaspardhata spardhA cakAra raNaM vyadhattetyarthaH / ca punastaddezaM sAhidezamudvasaM cakre babhaJjetyarthaH / yadyasmAcchrarA vIrA amarSiNaH krodhanAH syubhavanti parotkarSa na sahanta ityarthaH / krodhAjjAto jigISotsAhaguNo'marSaH praticikIrSArUpaH / / 20 atha pavitrAMstatputrAnnAmato nidarzayannAha - babhUvustasya bhUbhartustrayaH putrAH slkssnnaaH| lakSeSu mAnuSANAM ye lakSyatAM saMzritA guNaiH // 21 vyAkhyA- tasya zrIsAgarasya bhUbharturnRpasya trayaH putrAH sutAH salakSaNA lakSaNAni svastikacakrAdIni taiH sahitAH salakSaNA babhUvurAsan / kimbhUtAH? ye putrA mAnuSANAM manuSyANAM lakSeSu zatasahasrIrUpeSu guNairaudAryadAkSiNyAdibhiH kRtvA lakSyatAM vyaGgyatA saMzritA AzritAH / manuSyalakSeSu guNaiH kRtvA jJeyA ityarthaH // 21 Jain Education Intemational
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22-28] pAThaka zrI jaya somaviracita bohittho gaGgadAsazca jayasiMhazca teSvapi / baharaGgadevI rAmA ramyA bohitthabhUpateH // 22 vyAkhyA - bohittho gaGgadAso jayasiMhazcaite trayaH putrAH / teSvapi putreSvapi madhye bohitya bhUpaterbohitthanAmabhUbharta ramyA manoharA zIlAdiguNopetA baharaGgadevI rAmA jAyA babhUveti kriyAdhyAhAraH kAryaH // 22 yannAnA'dyApi tadvaMzyAH prasiddhAH santi sarvataH / sudharmANo hi bohitthaharA ityabhidhAnataH // 23 vyAkhyA - yannAmnA yasya bohityasya nAmnA abhidhAnena adyApi etatkAle'pi 'bohitthaharA' ityabhidhAnato bohityaharA ityukhena tadvaMzyAstasya sAgarasya vaMzotpannAH sudharmANa: zobhanadharmavantaH sarvataH sarvAsu dikSu prasiddhA vikhyAtAH santi vidyante / hItyavadhAraNe // 23 aSTau putrA babhustasya zrIkarNaH prathamo mataH / jesAtA lhAjaganmallabhImAhrAzca tathA'pare // 24 somasIH puNyapAlazca padmAhnaH putrikA punaH / padmeti ca samAkhyAtA zIlAdiguNazAlinI // 25 vyAkhyA - tasya bohitthasya bhUpateraSTau putrA babhuH zuzubhire / tAneva nAmataH prAha - prathama AyaH zrIkarNaH mataH sammataH / 'mataM tu sammate'rcite' / sammate vAcyaliGgaH / tathA apare anye jesA - tAlhA- jaganmalla- bhImAhvAH somasIH " puNyapAlaH padmAhnaH padmanAmA / putrikA sutA punaH padmeti ca samAkhyAtA kathitA / kimbhUtA ! zIlAdiguNazAlinI zIlAdiguNaiH zAlate zobhata ityevaMzIlA / athavA zIlAdiguNAn zAlate zlAghata ityevaMzIlA zIlAdiguNazAlinI / 'zAla katthane / ' yA hi zIlAdiguNopetA bhavati saiva tAn guNAn zlAghate / duHzIlA hi zIlavatIrna varNayanti / uktaM ca'mUrkhANAM paNDitA dveSyA nirdhanAnAM mahAdhanAH / vratinaH pApazIlAnAmasatInAM satIjanAH // ' iti // 25 bohittho bhUdhavazcitrakUTAkhye nagare'nyadA / rAjazrIrAjasiMhAgre'ribhiH kRtvA mahAraNam // 26 ekAdazazatodagravIrapUruSasaMyutaH / prAptaH prAptajayaH svargaM duSprApaM kiM mahAtmanAm ? // 27 yugmam // 10 vyAkhyA - anyadA anyasmin kAle, bohittho bhUdhavo rAjA citrakUTAkhye nagare rAjazrIrAjasiMhAgre nRpazrIrAjasiMhasya purato'ribhiH sArdhaM mahAraNaM mahAyuddhaM kRtvA vidhAya, ekAdazazatodagravIrapuruSasaMyutaH zatAdhikasahasrotkaTazUranara sahitaH prApta - 25 jayo labdhajayaH svargaM surAlayaM prApta AsedivAn / yato mahAtmanAM mahApuruSANAM kiM duSprApaM durlabham ? api tu sarvamapi kAmitaM te labhanta ityarthaH // 27 tadanu zrIkarNanRpo ratnAdevIzubhAgramahiSIyuk / rAjyaM zazAsa pitryaM piteva putraM vinItAGgam // 28 20 vyAkhyA - tadanu bohityanRpAtpazcAd ratnAdevIti ratnAdevyabhidhAnA zubhA kalyANakAriNI yA agramahiSI paTTarAjJI " tAM yunakti samAdhimAdadhAti / tayA saha yukto bhavatIti vA / ratnAdevIzubhAgramahiSIyug / 'yujiMcU' samAdhau 'yujUMpI' yoge ca / zrI karNanRpaH / pitryaM pituridaM pitryam / 'vAyvRtupinuSaso yat' iti yat / zazAsa rarakSa pAlayAmAseti yAvat / kaH kamiva ? pitA janakaH putramiva / yathA pitA putraM vinItAGgaM vinayena namrazarIraM zAsti tathA zazAseti bhAvaH // 28
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [29-33 matsyendradurgamazaTho haThAt sudurga yadAdi jagrAha / rANetyabhidhA prauDhA tadAdi tenA''dade nUnam // 29 vyAkhyA-azaTha RjuH zrIkarNanRpo yadAdi yaddinAdArabhya haThAd balAtkAreNa sudurgamatizayena durgamaM matsyendradurga matsyendrAbhidhako jagrAha gRhItavAn / tadAdi taddinAdArabhya / nUnaM nizcitaM tena zrIkarNena prauDhA'tizAyinI 'rANA' itya* bhidhA nAmA''dade jagRhe / rANelyAkhyayA sa khyAta ityarthaH / 'koTadurge punaH same / durga punardurgame syAt // 29 catvArastasya sutAzcaturA vedA ivaavitthvaakyaaH| samadhara udharaNAkhyo haridAso vIradAsazca // 30 vyAkhyA-tasya zrIkarNasya catvArazcatuHsaMkhyAH sutA babhUvuriti gamyate / te ke samadhara UdharaNo haridAso vIradAsazca / kimbhUtAH? catvAro'pi caturA dvAsaptatikalAsu kuzalAH / punaH kimbhUtAH? vedA iva RgyajuHsAmAtharvaNA iva, 1. avitathavAkyAH satyavacanAH satyapratijJA ityarthaH / yathA vedoktaM vAkyaM na vyabhicarati / uktaM ca 'vedAH pramANaM smRtayaH pramANaM, loke purANaM ca yathA pramANam / vizuddhabodhAvyabhicArabhAvAt , tathA pramANaM zakunAgamo'yam // ' tathaite'pi satyagira ityarthaH // 30 mArgAgacchadatucchadraviNagrahaNAt smutthitaamrssH| gorIsAhiH senAM preSitavAnanyadA tatra // 31 vyAkhyA-anyadA'nyasmin kAle / 'sarvaikAnyakiMyattadaH kAle dA' iti dApratyayaH / tatra matsyendradurgamArge pathi AgacchanmAlavadezaM prati AyAt / yat, atucchaM bahulaM draviNaM dravyaM kanakAdi tasya yadhaNaM balAttannetan jitvA hatvA ca khIkaraNaM tasmAt samutthita udayaM prApto'marSo yasyetyevaMvidho gorisAhiH senAM sainyaM preSitavAn mumoca / krodhAjjAto jigISotsAhayukto gunno'mrssH| ayaM bhAvaH-anyadA mArga AgacchatsAheH khajAnakaM shriikrnnsainikairjgRhe| tataH sAhisainya 2" tamupadrotumupAgamaditi // 31 veSTitamavekSya nagaraM saptazatakhajanasaGgataH khAmI / sammukhamagAnmahAnto mAnadhanAH syuryato loke // 32 vyAkhyA-tanagaraM sAhisainikairveSTitaM parita AkrAntamavekSya vilokya saptazatakhajanasaMyutaH saptazatabandhusahitaH khAmI zrIkarNaH sammukhaM sAhisenAyA abhimukhaM agAd yayau / yato yasmAddhetormahAnto mahApuruSA loke vizve mAnadhanA mAna"zcittonnatiH sa eva dhanaM dravyaM yeSAM te mAnadhanAH syurbhavanti / uktaM ca'adhamA dhanamicchanti dhanamAnau hi madhyamAH / uttamA mAnamicchanti mAno hi mahatAM dhanam // 32 yataH- kastairjAtarjAtairbhavati guNo nAma yeSu jIvatsu / ciramupabhuktA vasudhopabhujyate vairibhirvibhyaiH|| 33 vyAkhyA- yato yasmAttai tairutpannairjAtaiH putraiH ko guNaH ka utkarSaH / nAmeti vismaye / yeSu putreSu jIvatsu * jIvitaM bibhratsu ciraM bahukAlamupabhuktA pAlitA vasudhA bhUrvibhayairbhayarahitairvairibhiH zatrubhirupabhujyate tadrasAsvAdo gRhyate / 'bhuj pAlanAbhyavahArayoH / 'atho, guNo jyAsUdatantuSu / rajjau satvAdau sandhyAdau zauryAdau bhIma indriye / rUpAdAvapradhAne ca doSAnyasmin vizeSaNe // ityanekArthaH / 'doSAnyasminnutkarSa' iti tadvatyekadezaH // 33
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34-39] pAThaka zrIjayasomaviracita svAmini paralokagate na doSado'syAH paropabhogo'pi / sUrye'stAdrimupeyuSitamobhirAkramyate prAcI // 34 vyAkhyA - svAmini prabhau, paralokagate paralokaM prApte, asyA bhuvaH, paropabhogo'pi pUrvasvAmino'nyaH parastena ya upabhogaH sevanaM so'pi na doSado na doSAvahaH / yadA khaprabhuryuddhA svaHprApto bhavati tadeyaM bhUranyena cedbhujyate tadA na ko'pi doSaH / yasmAt sUrye ravau, astAdvimastAcalamupeyuSi prApte, prAcI pUrvA dikU, tamobhirandhakArairAkramyate'bhibhUyate / s atra ko doSaH / yataH - 'pAtaH pUSNo bhavati mahatAM nopatApAya yasmAt kAlenAstaM ka iha na gatAH ke na yAsyanti cAnye / etAvat vyathayati purA lokabAhyaistamobhistasminnetra prakRtimahati vyomni labdho'vakAzaH // 1 tathA'trApi // 34 tatsubhaTAH sutavanitAdAsIdAsAdikaM nijaM nikhilam / bAlamabAlamanalasAt kRtvA'bhuste'bhyamitrINAH // 35 vyAkhyA - te tatsubhaTAstasya zrIkarNasya subhaTA yodhAH, sutavanitAdAsIdAsAdikaM nijamAtmIyaM, nikhilaM samastaM bAlamarbhakam, abAla vRddham, analasAdanyAyattaM kRtvA, abhyamitrINA abhyamitrIyA abhurdIpyante sma / lokarUDhyA 'juM ha raM' vidhAya raNAyopatasthire / 'abhyamitrayo'bhyamitrIyo'bhyamitrINo'bhyariM vrajan / AbhimukhyenAmitrAnalaMgAmI abhyamitrINaH // 35 raNarasiko raNakeliM vidhAya dhairya nidhAya nijacitte / svAmI hastyArUDho voDhA khargazriyaH samabhUt // 36 vyAkhyA - raNarasiko raNakutukI, khAmI zrIkarNo, nijacitte khahRdi, dhairyaM sthiratAM, nidhAya sthApayitvA raNakeli raNakrIDAM, vidhAya kRtvA, hastyArUDho gajArUDhaH san, svargazriyaH svargalakSmyA, voDhA dhArakaH samabhUjjAtaH / 'dadhate dadhAti dharati ca dhArayati vahati kalayati ca' iti kriyAkalApe / raNe raso rAgo'syAstIti raNarasI / khArthe kapratyaye raNarasika iti // 36 9. vyAkhyA - tadanu pazcAt zrIkarNasya svargArohAnantaram, zrIsAhisenayA zrIgoripAtasAhisainyena, durgamapi durgamamapi durga koTTo jagRhe gRhItaM svIkRtam / khAjJA tatra pravartitetyarthaH / etadeva vacanabhaGgayA spaSTayati - yena kAraNena, dhanikaviyuktaM khAmivirahitaM sthAnaM koTTAdisannivezaH, khalpabalenApyalpasainyenApyalpasAmarthyenApi vA saMsAdhyaM grAhyam / ayaM hi mahAbalasAhistatra kiM vAcyam // 38 atha tatra sutaiH sahitA samukhaM tasthau piturgRhe rAjJI / putrAzcatvAro'pi hi kramato vRddhiM parAM prApuH // 39 ma0 ka0 naM0 pra0 2 tadavasare kulagehe khasutacatuSTayayutA gatA patnI / prAgeva Se (khe) Dinagare gatavidhure nijajanAhUtA // 37 vyAkhyA - tadavasare tasmin samaye 'juMhara' prastAve, prAgeva sAhisainyAgamanAt pUrvameva, gatavidhure vilIneSTavastuviyoge, pe (khe) Dinagare mahevAbhidhapuropakaNThapure, nijajanAhUtA svakulagRhaskhajanajanAkAritA, khasutacatuSTayayutA AtmIya samadharA- 25 diputracatuSTayasametA, patnI ratnAdevI, kulagehe mAtApitRgRhe, gatA'bhUditi gamyate / 'vidhuraM syAt pravizleSe vikale ' ityanekArthaH / pravizleSa iSTavastuviyogaH // 37 durgamapi tadanu jagRhe durgaM zrIsAhisenayA yena / dhanikaviyuktaM sthAnaM khalpabalenApi saMsAdhyam // 38 10 15 20 30 25
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ S 10 mantrikarmacandravaMzAvalIprabandha | [ 40 - 44 vyAkhyA - atheti maGgalArtho'nantarArtho vA / 'atha samuccaye, maGgale saMzayArambhAdhikArAnantareSu ca / ityanekArthaH / tatra (khe) Dinagare, rAjJI ratnAvatI, sutaiH samadharAdibhizcaturbhiH putraiH sahitA, sasukhaM yathA samAdhAnaM piturgRhe kulagRhe, tasthau sthitavatI / hi vizeSe / vizeSeNa catvAro'pi putrAH, kramataH krameNa vayaH kalAdiparipATyA, parAmatizAyinIM vRddhiM vardhanaM prApurAsedivAMsaH / 'hi hetAvavadhAraNe vizeSe pAdapUta ca' iti / 1 10 vyAkhyA - tatra pe (khe) Dinagare, puNyavazAt pUrvaMkRtasukRtavazAd, bahusAdhubandhurA yatisamudAyasundarAH, kharatarasUrijinezvaraguravaH zrIkharataragacchAdhIzvara zrIjinezvarAcAryAH, dharApIThaM mahImaNDalaM, pavitrayantaH zucIkurvantaH samavasRtAH prAptAH // 40 zubhazakuna rAzisUcita bhAvimahAlAbhanizcayAH[tatra] / vijihIrSavo'pyakArSurvarSAvAsaM svataste'pi // 41 vyAkhyA - te zrIjinezvarasUrayastatra pe (khe) Dinagare, zubhazakunarAzinA pravezArhazakunasamUhena, sUcito darzito, bhAvimahAlAbhanizcayo bhaviSyatkumArapratibodhAdimahAlAbhanirNayo yeSAM te zubhazakunarAzisUcitabhAvimahAlAbhanizcayAH, vijihIrSavo'pyanyatra vihAraM kartumicchavo'pi khato'pi na kevalaM zrAddhAgraheNaiva kintu kharasenA'pi, varSAvAsaM varSAsu prAvRSi vAso 15 varSAvAsastaM varSAcaturmAsyavasthAnamakArSurvidadhire // 41 33 'vRddhiH kalAntare harSe, vardhane bheSajAntare / zraddhA''stikye'bhilASe ca' iti // 39 kharatarasUrijinezvaraguravo bahusAdhubandhurAstatra / samavasRtAH puNyavazAt pavitryanto dharApITham // 40 ziSTajanaH santuSTaH puSTaH samabhUddine dine dharmaH / zAsanasurI nizAyAmathAnyadA''khyAd guroH khame // 42 vyAkhyA - tatra gurUNAM vyAkhyAna zravaNa samyagAcaraNadarzanAdinA ziSTajanaH sAdhulokaH, santuSTaH samyagjaharSa / tathA dine dine pratidinaM, dharmo'I praNItaH zrAddha-sAdhvAcAraH, puSTo vidhimArgoddIpanenApuSyat / athAnantaramanyadA'nyasmin kAle, 2" zAsanasurI jinazAsanadevatA, nizAyAM rAtrau khame suptajJAne, guroH zrIjinezvarAcAryasya, vakSyamANamidamAkhyAt kathayAmAsa / 'khamaH khApe suptajJAne' ityanekArthaH / suptasya jJAnaM bodho darzanaM vA suptajJAnaM tatreti tadvRttau // 42 atha zAsanadevatoktamAha - yuSmAkamavasthAnaM sthAne'smin dharmalAbhataH sthAne / dhanavidyAGgasukhAnAM lAbhAbhAve na tatkAryam // 43 vyAkhyA - he guravo ! yuSmAkamasmin sthAne sanniveze, dharmalAbhato dharmaprApteH, avasthAnamavasthitiH, sthAne yuktam / yato dhanavidyAGgasukhAnAM dravyavidyAzarIrasamAdhInAM, lAbhAbhAve prAptyabhAve, tadavasthAnaM na kAryaM na karaNIyam / uktaM ca 'yatra vidyAgamo nAsti yatra nAsti dhanAgamaH / zarIre ca sukhaM nAsti na tatra divasaM vaset // 1 guNinaH sUnutaM zaucaM pratiSThA guNagauravam / apUrvaMjJAnalAbhazca yatra tatra vaset sudhIH // 2 / iti / 'sthAne tu kAraNe yukte sAmye'pi' ityanekArthaH // 43 pratibodhamavApsyanti zrImajinazAsanonnatipravaNAH / nUnaM rAjakumArA yuSmanmukhadezanAzravaNAt // 44 vyAkhyA - nUnaM nizcitaM, he guravo ! yuSmanmukhadezanA zravaNAdyuSmadvadanAravinda vinirgatavyAkhyAnazravaNAt, zrImajjinazAsanonnatipravaNAH zrImajjinazAsanasya yonnatirudaya udbhAsanamityarthastatpravaNa statparAyaNAH, rAjakumArAH samadharAdhAH, pratibodhaM samyaktvAdilAbham, avApsyanti lapsyante / rAjakumArAH pratibhotsyanta ityarthaH // 44
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 samyaktvAlApakapATho yaste 45-50] pAThakazrIjayasomaviracita zrIkarNasutA jananIyutA gurUpAntamAgatAH praatH| zrutahitagurUpadezAH pratibodhaM prApurapareyuH // 45 vyAkhyA-aparedhuH aparasminnahani, zrIkarNasutAH samadharAdyAH, jananIyutAH ratnAdevIsametAH, gurUpAntaM zrIjinezvarAcAryasamIpamAgatAH prAptAH / zrutahitagurUpadezAH-zrutaH zravaNAtithIkRto hitaH pathyo gurUpadezo yaista evaMvidhAH, pratibodhaM prApuH pratibuddhAH // 45 kRtasamyaktvocArA jingRhjinbimbpuujnaadhaaraaH| uddhRtasudharmabhArAH saJAtA modsmbhaaraaH||46 zrIzatruJjayaraivatagirizRGge vihitbhvyjnrngge| yAtrAM gurUpadezAt krameNa cakruH sdaacaaraaH|| 47 yugmam // vyAkhyA-te krameNa gurUpadezAcchIjinezvarAcAryavyAkhyAnazravaNAd , vihitabhavyajanaraGge vihitaH kRto bhavyajanAnAM " jinadarzanodbhUtaharSotkarSAnnartanAya raGgo nRttabhUmiryasminnevaM vidhe, zrIzatruJjaya-raivatagirizRGge zrIpuNDarIkojayantAdrizikhare, yAtrAM zrIjinezvarArcanotsavaM cakrurakAghuH / 'yAtrotsave gatau vRttau' ityanekArthaH / utsave yathA- 'yAtrA hi caitre tridazezvarANAM' iti tadvattau / atha tadvizeSaNAnyAha-kimbhUtAste ? kRtaH zrImadrumukhAdaGgIkRtaH samyaktvoccAraH samyaktvAlApakapATho yai kRtasamyaktvoccArAH / punaH kimbhUtAH ? jinagRhe jinabimbAnAmahatpratimAnAM yatpUjanaM kusumAdibhirabhyarcanaM tasyAdhArA AzrayAH pratyahaM trisandhyaM jinapUjAM vidadhAnA ityarthaH / punaH kiMviziSTAH ? saJjAtaH prApta AmodasambhAraH pramodasamUho yeSAM te 15 snyjaataamodsmbhaaraaH| punaH kimbhUtAH? sadAcArAH zobhanazrAddhadharmAnuSThAnAH / 'raGgaH syAvRttayuddhakoH, rAgaH' itynekaarthH||47 mArgagRhItasamujvalapUgaphalasthAladAnato'nugRham / / jAnapadairAkhyAtAH phophaliyetyAkhyayA te'pi // 48 - vyAkhyA-te samadharAdhAzcatvAro'pi, anugRhaM gRhasya gRhasya pazcAt pratigRhamityarthaH / mArge zrItIrtharAjavartmani, gRhItAni dravyavyayena khIkRtAni, samujvalAni dhavalAni yAni pUgaphalAni kramukataruphalAni, tairbhUtaM yatsthAlaM bhAjanavizeSastasya 20 dAnato vitaraNAt, jAnaSadairjanapadavAsibhilaukaiH, 'phophaliyA' ityAkhyayA nAmnA AkhyAtAH kthitaaH| tata UvaM garjaradezaprasiddhaphophaladAnAt 'phophaliyA' iti tAn sarve'pi kathayanti smeti bhAvaH / 'pUgaH kramukasaGghayoH / 'anu lakSaNavIpsetthambhUtabhAgeSu sannidhau / sAdRzyAyAmahIneSu pazcAdarthasahArthayoH // iti // 48 saGghapatayo'tha sarve saJjAtAsteSu samadharo bhraataa| jaitIbhAyonugataH sukhena dharme dadhAti sma // 49 . vyAkhyA-atha zrIzatruJjayAdiyAtrAkaraNAnantaraM sarve samadharAdyAH saGghapatayaH parihitendramAlAH snyjaataaH| teSu catuSu bhrAtRSu madhye samadharo bhrAtA jaitItyabhidhayA yA bhAryA tayA'nugataH sahitaH, sukhena dharma zrIjinoditAnuSThAnaM dhAti sma babhAra // 49 atha trIn bhrAtRnupekSya prakRtavaMzopayogizrIsamadharasya sutapArampayaM kathayannAha - tasya suto'bhUddhanyo mAnyaH zrItejapAla iti nAnA / nAriGgayAkhyA putrI to vRddhi prApatuH punnyaiH|| 50 vyAkhyA- tasya samadharasya sutaH putro dhanyaH puNyayutaH / 'dhanyaH puNyayute' ityanekArthaH / mAnyo mAnanIyaH satkArArha ityarthaH / zrItejapAla iti nAmnA'bhUd babhUva / tathA nArijayAkhyA nAriGgItyabhidhAnA putryabhUt / tau sa ca sA ca tau strIpuMsayoH saha vacane pulliGgaM bhavati / 'sA ca paTazca tau, sa ca zATI ca tAvilyAdivat / tejapAla-nAriyo puNyaiH pUrvakRtasukRtairvRddhi prApaturvarddhanaM lebhAte // 50
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [51-57 kalpalatevodArA tArAdevIti nAmikA sArA / tasya vizuddhAcArA jAyAjAyata sadAkArA // 51 vyAkhyA-tasya zrItejapAlasya tArAdevIti nAmikA jAyA kalatramajAyata jAtA / kimbhUtA! kalpalateva kalpavallIvodArA udAttA mnobhilssitaarthdaatriityrthH| tathA sArA zreSThA, tathA vizuddho nirdoSa AcAraH kriyAvyApAro yasyAH sA vizuddhAcArA / tathA san zobhana AkAra AkRtiryasyAH sA sadAkArA // 51 / gaurjaradezAdhipaterupadAM dattvA'nyadA sa turagAdim / prAptAdhikaprasAdo dezaM jagrAha mUlyena // 52 vyAkhyA- anyadA'nyasmin kAle gaurjaradezAdhipatergaurjarAdhIzasya, sa turagAdi turaGgagajavarNAdisahitAmupadAmupAyanaM dattvA, prApto labdho'dhikaH prasAdo'nugraho yasmAt sa prAptAdhikaprasAdaH, mUlyena vetanena, lokarUDhyA 'mukAtena' 10 dezaM gUrjaradezaM jagrAha gRhItavAn // 52 aNahilapattanazAstA smbhuucchiitejpaalsngghptiH| SaTtriMzadrAjakulIjJAtInAM nyAyakaraNena // 53 vyAkhyA-zrItejapAlasaGghapatiH SaTtriMzadrAjakulInAM jJAtInAM ca lokaprasiddhAnAM nyAyakaraNena satyAsatyAdinItikaraNena aNahilapattanasya zAstA pAlakaH samabhUjjAtaH / tatra SaTtriMzadAjakulya imAH- ikSvAkuvaMza 1 sUryavaMza 2 soma 3 15 yAdava 4 paramAra 5 cAhamAna 6 caulukya 7 chindaka 8 silAra 9 saindhava 10 cApotkaTa 11 pratIhAra 12 canduka 13 rATa 14 kUrpaTa 15 zaka 16 karaka 17 pIla 18 karaGka 19 vAula 20 candela 21 guhillaputra 22 paulika 23 morika 24 maGkayANakara 25 dhAnyapAlaka 26 rAjapAlaka 27 amaGga 28 nikumbha 29 dadhilakSa 30 kurudalika 31 hUNa 32 hariyaDa 33 naTa 34 mASa 35 khokhara 36 rUpA iti / jJAtayaH sArdA dvAdaza prasiddhA eva // 53 tasyAbhUt sutaratnaM vIlhAnAmnA narottamaM saguNam / tArAdevIsadudarasaroruhe rAjahaMsasamam // 54 vyAkhyA- tasya zrItejapAlasya vIlhAnAmnA sutaranaM putraratnamabhUt / utkRSTasUnurbabhUvetyarthaH / kimbhUtaM ? narezvaudAryadhairyAdibhirguNairuttamaM mukhyam / punaH kimbhUtaM ? guNAH sattvAdayastaiH sahitaM saguNam / punaH kimbhUtaM ? tArAdevyA yatsadudaraM zobhanakukSistadeva saroruhaM padmaM tatra rAjahaMsasamaM sitacchadopamam // 54 guruvacanAdatha zatruJjaya-raivatatIrthayowdhAdyAtrAm / zrIsaddhena sanAtho muktaM kRtvA sa tIrthezam // 56 vyAkhyA-athAnantaraM guruvacanAdgurUpadezataH, sa tejapAla: saGghapatiH, zrIsaGghana sAdhu-zrAddhAdisamudAyena, sanAthaH sahitastIrthezaM muktaM kRtvA / lokarUDyA 'mugatau' iti vidhAya / zatruJjaya-raivatatIrthayoH puNDarIka-ujjayantAkhyapuNyakSetrayoH, yAtrAM jinArcanotsavaM vyadhAccakAra / 'tIrtha zAstre gurau yajJe, punnykssetraavtaaryoH|' ityAdi // 55 pratisAdharmikagehaM taddeze hemamudrayA yuktam / sasthAlamadAnmodakamekaikaM paJcaseramitam // 56 vyAkhyA-sa zrItejapAlaH saGghAdhipatiH, taddeze gUrjara-saurASTradeze pratisAdharmikagehaM sakalasAdharmikagRheSu, hemamudrayA sauvarNanANakena yuktamekaikaM paJcaseramitaM paJcaserapramANaM, sasthAlaM bhAjanavizeSasahitaM modakaM laDDukam , adAd dadau / 'samitAkhaNDAjyakRto, modako laDDukazca sH|' iti zeSaH // 56 zrIjinakuzalagurUNAM sUripadasthApanAM vyadhAt samaham / rAjendracandrasUreH karAmbujAt pattane nagare // 57
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58-63] . pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-ya iti padamadhyAhiyate / yaH zrItejapAlaH samahaM soddharSa sotsavamiti yAvat , zrIjinakuzalagurUNAM sUripadasthApanAmAcAryapadavIpratiSThAM, pattane nagare, rAjendracandrasUreH karAmbujAtpANipadmAt , vyadhAdakArSIt / zrIjinakuzalasUrINAmAcAryapadaM nandImahapUrvakaM dApayati smeti bhAvaH // 57 . zrIsammetaziloccayayAtrAM kartuM tataH pravRtte'smin / mArga mlecchA rurudhuvyaM gRhayAlavo baalaaH||58 vyAkhyA-tataH zrIzatruJjayAdiyAtrAkaraNAdUrdhvamasmin zrItejapAle, zrIsammetaziloccayasya zrIsammetAdreryAtrAM kA vidhAtuM pravRtte sati, dravyaM draviNaM gRhayAlavo grahItAro bAlA vivekavikalA mlecchAH zabarAH mArga panthAnaM rurudhuH / mArga ruvA tasthurityarthaH // 58 saGghapatirnijasubhaTAn sajjIkRtyAbhavad raNe sjH| mlecchAnAmapi senA naMSvAjgAt kAndizIkA'tha // 59 vyAkhyA-atha mleccharodhAnantaraM saGghapatiH zrItejapAlo, nijasubhaTAnAtmIyayodhAn, sajjIkRtya sannaddhAn vidhAya, raNe taiH saha saGghaname sajjaH praguNo'bhavat / raNe pravRtte sati mlecchAnAmapi senA sainyaM, kAndizIkA kA dizaM vrajAmItyAkulA satI, naMSTvA palAyya, agAjagAma / mlecchasainyaM nanAzeyarthaH / 'sajau sannaddhasambhRtau / ' sambhRtaH paripUrNaH praguNa iti yAvaditi tadvRttau // 59 labdhajayo'tha dayAmayahRdayaH shriijaindhrmmaahaatmyaat| viMzatijinazivabhUmau kRtayAtro'bhUnmudAM pAtram // 60 vyAkhyA-athopasthitamlecchajayAnantaraM, labdhajayaH prAptavijayo, dayAmayahRdayaH sadayacittaH zrItejapAlaH, zrIjainadharmamAhAtmyAcchIAItadharmaprabhAvAd, viMzatijinAnAM zrIRSabhavAsupUjyAriSTanemivIravyatiriktaviMzatitIrthakRtAM, zivabhUmau mokSaprAptisthAne, kRtayAtro vihitotsavo, mudA harSANAM, pAtraM bhAjanam , abhUdbabhUva // 60 evaM vidhAya yAtrAM dInArayutAcchamodakaM vipulam / sasthAlaM pratibhavanaM zrAddhAnAM dattavAnmArge // 61 vyAkhyA-evaM pUrvoktaprakAreNa, yAtrAM vidhAya kRtvA, zrItejapAlo mArge pathi, zrAddhAnAM zrAvakANAM, pratibhavanaM pratigRhaM, vipulaM mahatsasthAlaM bhAjanavizeSayutaM, dInAreNa sauvarNanANakena, yutaH sahitaH, accho'malo yo modako laDDukastaM, dattavAn dadau // 61 kRtavAMzca satrazAlAM dInAnAthArthilokasantuSTyai / evaM zrIjinazAsanasamunnatiM yo vidhatte sma // 62 vyAkhyA-ca punIMnA dainyabhAjaH kRpaNA ityarthaH / anAthA akhAmikAH, arthilokA yAcakalokAsteSAM santuSTayai santoSAya cetaHsamAdhAnAya, satrazAlAM dAnazAlAM, kRtvaaNshcke| 'satramAcchAdane kratI, sadA dAne vane dambhe / ' ityanekArthaH / evamamunA prakAreNa yaH zrItejapAlaH zrIjinazAsanasya samunnatimudayaM vidhatte sma cakAra / yataH'jiNabhavaNaM jiNabiMba bhatto rAyA susAvao maMtI / aisesA AyariyA paMcujjoyA jiNamayammi // 62 kRtvA'nazanaM vidhinA shriimjinsngghpuujnaabhirtH| khagarga jagAma saGghAdhipatiH zrItejapAlAkhyaH // 63 vyAkhyA-zrItejapAlAkhyaH zrItejapAlanAmA saGghAdhipatiH, zrImajinasaGghapUjanAbhirataH zrImattIrthakRtsAdhuzrAddhAdisamudAyArcanAsaktaH san , vidhinA''gamoktAnuSThAnapUrvakam , anazanamAhArasaMnyAsaM kRtvA, kharga surAlayaM jagAma // 63
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [64-70 tatputraH saGghapatilhAkhyo'bhUt prbhuutsmpttiH| vInAdevI nAnA patnI tasyAbhavaddhanyA // 64 vyAkhyA-tatputrastasya zrItejapAlasya putraH sUnuH, saGghapatiH saGghAdhIzo'bhUjajJe / kimbhUtaH ? prabhUtA baDhI sampattiH sampadyasya sa prbhuutsmpttiH| tasya vIlhAkhyasya saGghapatervInAdevIti nAmnA, patnI jAyA, dhanyA puNyayutA'bhavad babhUva // 64 kaDuA-dharaNA-nandAbhidhAnaputratrayAnvitaH prytH| nijakadhanaM satkSetre niyojayan yojayanmudiram // 65 vyAkhyA- yaH prayataH prayatnavAn dharmakarmaNi sodyogaH san , nijakadhanamAtmIyadraviNaM, satkSetre jinabhavanAdau, niyojayan vyApArayan dadAna ityrthH| mudiraM ghanAghanam , ajayajigAya / dAnena meghamadhazcakAra / dAnazauNDa ityarthaH / kimbhUtaH ? kaDuA-dharaNA-nandAbhidhAnaM yatputratrayaM tenAnvito yuktaH // 65 zatruJjayojayantAbhidhAnajainAnavadyatIrtheSu / ___ yaH saGghayuto yAtrAM cakre saGgha ca saccake // 66 vyAkhyA-yo vIlhAkhyaH saGghAdhipatiH, zatruJjayojjayantAbhidhAnAni yAni jainAni jinasatkAni, anavadyatIrthAni niSpApapuNyakSetrANi, teSu saGghayutaH sAdhuzrAddhAdipUgasametaH, yAtrAM cakre / ca punaH saI saccake / vastrAnapAnAdidAnena satkRtavAn / saGghapUjAM vyadhattetyarthaH // 66 yAvajjIvaM pradade pAraNakaM parvapauSadhasthAnAm / zrAddhAnAM vividhaannprdhaanpkkaannpaanaacaiH|| 67 ___ vyAkhyA-ya iti gamyate / yo vIlhAkhyaH sa zo yAvajjIvaM yAvadAyuH, parvapauSadhasthAnAM parvANyaSTamyAditithayastatra yatpauSadhaM trividhacaturvidhAhAraparityAgarUpo vratavizeSastatra tiSThantIti parvapauSadhasthAsteSAM zrAddhAnAM, vividhAnnairnAnAvidha zAlidAlirUpabhaktaiH pradhAnA ye pakkAnnapAnAdyAH siMhakesara-jayalabdhikA-lapanazrI-ghRtapUra-zarkarA-drAkSAdipAnaprabhRtayaH / Adhagra30 haNAttAmbUlAdayaH / taiH kRtvA pAraNakaM pAraNAM pradade / upoSitasya bhojanaM pAraNA // 67 suyazorAzinidAnaM dAnaM dattvArthidInahIneSu / sumanAH sumanAH samabhUd yaH svIkRtasukRtapAtheyaH // 68 vyAkhyA-yaH zrIvIlhAkhyaH saGkezaH sumanAH prAjJaH, arthino yAcakAH, dInAH kRpaNAH, hInAH vikalAGgAsteSu, suyazorAzinidAnaM zobhanakIrtizreNikAraNaM, dAna-dIyata iti dAnaM dhanaM dattvA, svIkRtamaGgIkRtaM sukRtameva puNyameva pAtheyaM OM zambalaM yena sa svIkRtasukRtapAtheyaH, sumanA devaH samabhUt / 'sumanAH prAjJadevayoH, jAtyAM puSpe / ' ityanekArthaH // 68 tadanu kaDuAbhidhAnaH saGghapatiH sngghbhaardhaureyH| smRtvA pUrvajabhUmi deze'gAnmedapATADhe // 69 vyAkhyA- tadanu vIlhAsvargArohAnantaraM, kaDuAmidhAnaH kaDuAnAmA / 'grAmanAmno saMskAraH' iti / saGghapatiH, pUrvajabhUmiM pUrvajAnAM pUrvavaMzyAnAM yA bhUmiravasthAnakSetraM tAM smRtvA, medapATAhe lokarUDhyA 'mevArDa' iti nAmni deze, agAjagAma / 40 kimbhUtaH ? saGghabhArasya vahane dhaureya iva dhurandhara iva saGghabhAradhaureyaH / zAkapArthivAditvAnmadhyapadalopI samAsaH // 69 vasati sma citrakUTe vicitrakUTe sa raajsmmaanyH| samabhUttasya viziSTA jane pratiSThA'tibhUyiSThA // 70 vyAkhyA-sa kaDuAbhidhaH saGghapatiH, vicitrANi vividhAni kUTAni zikharANi yasminnevaMvidhe citrakUTe, rAjasammAnyazcitrakUTAdhIzasatkArAhaH san , vasati sma avAtsIt / tathA tasya kaDuAkasya, jane loke, atibhUyiSThA ghanA viziSTA zreSThA, 3 pratiSThA gauravaM samabhUt / sakalalokopAdeyavAkyo'bhUditi bhAvaH // 70 Jain Education Intemational
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71-76] pAThakazrIjayasosaviracita. mAlavakapAtisAheH samAgamaM samavagamya yonyeyuH / rANAkena janAnAM rakSAyai baddhakakSeNa // 71 muktaH pradhAnavRttyA sandhiM kartuM sulbdhlkssyenn| sandhi vidhAya sAheyavartayat tatkSaNAt sainyam // 72 yugmam // .. vyAkhyA- yaH kaDuAko'nyedhuranyasmin kAle, rANAkena citrakUTaprabhuNA, mAlavapAtisAheH samAgamamAgamanaM, samavagamya jJAtvA, sandhi sandhAnamekatvaM kartu, pradhAnavRttyA lokaprasiddhayA muktaH preSitaH / kimbhUtena rANAkena ? janAnAM khanagaranivAsilokAnAM rakSAyai pAlanAya, baddhakakSeNa baddhA kakSA yeneti / 'antarIyapazcimAJcale kakSA, pratijJAyAmapi' iti mahaH / punaH kimbhUtena ? sulabdhalakSyeNa zobhano labdha iva prApta iva lakSyo lakSaNIyo nyAyavyavahAro yena sa sulabdhalakSyastena, sandhi sAhinA saha sandhAnaM vidhAya, tatkSaNAttatsamaya eva, sadya ityarthaH / sAheH sainyaM nyavartayannivartayAmAsa / pazcAdvAlitavAnityarthaH // 72 sarvo'pi nagaralokastasya prazazaMsa buddhimAhAtmyam / yasmAtsa eva mAnyo, yo lokaM pAlayedazivAt // 73 vyAkhyA-tasya kaDuAkasya, sarvo'pi samasto'pi, nagaralokaH purIjano, buddhimAhAtmyaM dhiSaNAmahimAnaM, prazazaMsa stauti sma / yasmAddhetoH sa eva pumAn mAnyaH pUjanIyo yo lokamazivAdupadravAt pAlayedrakSet / 'mAnaN pUjAyAm / ' anenApi sAhisenopadravavAraNena jano rakSita iti // 73 tadanu bhaTairiha nikhilairnAgarikairapi sa mazrirAja iti / prokto manavidhAnAd yato janAH kRtyavaktAraH // 74 vyAkhyA-tadanu evaMvidhaparAzakyakRtyakaraNAnantaraM, iha citrakUTe, bhaTairyodhairnikhilairapi samastairapi nAgarikaiH pauraiH, sa kaDuAko, mantravidhAnAd rahasyAlocanaM mannastasya vidhAnAt karaNAt , 'matrirAja iti proktaH kthitH| mantraH kartavyAvadhAraNamastyasya mantrI, teSAM rAjA'dhipatirmanirAja iti / yato yasmAt kAraNAjanA lokAH kRtyavaktAro vihitakarmAbhidhAyakAH, yena 20 yAdRkkarma vidhIyate tasya vaktAro lokAH syuH / anena sAhisenAnivRttyai mantro vihita iti mantrirAja ukta iti // 74 lokoktaM birudAkhyAnaM cirasthAyi prazasyaM ca na bhavatIti rAjapratipAditaM tadAha rAjJA'tha saprasAdaM sarvAGgINAdbhutAbharaNadAnAt / sammAnito dade'smai sacivAdhIzatvamapi harSAt // 75 vyAkhyA-atha sandhikaraNAnantaraM, saprasAdaM sAnugrahaM, rAjJA rANAkena, sarvAGgAni vyApnuvanti sarvAGgINAni yAnya- 25 dbhutAbharaNAnyAzcaryakAribhUSaNAni, teSAM dAnAdvitaraNAt, sammAnitaH stkRtH| tathA'smaikaDaAkhyasaJjAdhIzAya, harSAt pramodAt, sacivAdhIzatvaM mantrIzvaratvamapi dade pradattam / 'tatsarvAdeH pathyaGgakarmapatrapAtraM vyAmotIti khH| pUrvapadasthanimittAduttarapadataddhitasthanakArasya NatvamiSyate sarvAGgINa iti prakriyAkaumudyAm / / 75 tadanu khagotrajAnAM kRtavAn karamokSaNaM prayatnena / prAptodayo'tra raviriva zUrANAM vRttiriyameva // 76 vyAkhyA-tadanu mantripadasampadavAptyanantaraM, atra citrakUTe, sa ityAkRSyate / sa kaDuAkhyo mantrI, prAptodayo labdhonnatiH, svagotrajAnAM svAnvayotpannAnAM puMsAM, karamokSaNaM karo rAjagrAhyabhAgastasya mokSaNaM mocanaM, prayatnena mahodyamena kRtavAn / ka iva ? raviriva zrIsUrya iva / so'pyudayAdrau prAptodayaH, karamokSaNaM karA razmayasteSAM mokSaNaM sarvAsu dikSu pravartanaM tatkarotyeva / yataH zUrANAM vIrANAmiyameva vRttirvartanaM, yacchrarA labdhodayAH karamokSaNaM vidadhatIti / zUraH sUryo'pyucyate / 'zUraH sUrazca taraNau' iti zabdaprabhede / 'karaH pratyAyazuNDayoH, razmau varSopale pANau' itynekaarthH| pratyAyo rAjagrAhya 35 iti tadvRttau // 76
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ manikarmacandravaMzAvalI prabandha | pattananagaraM prAptaH punarapi mantrI guNAdhikatvena / dugdhe labdhAvAdaH karoti kaH kAJjike prItim // 77 vyAkhyA - mantrI kaDuAkhyaH, punarapi citrakUTAd, guNAdhikatvenAnAyAsaM sakalavastuprApteradhikaguNatvena, pattananagaraM praaptH| 'pattanaM ratnayoniH' ityukteH pattanasya guNAdhikatvam / citrakUTaM parityajya guNAdhikatvaM pAttanIyamadhigamya pattanaM prAptaH / * yato dugdhe gopayasi, labdha AkhAdo raso yena sa labdhAsvAdaH, kaH pumAn, kAJjike AranAle, prItimAnandaM karoti / ayamarthaH - yena gopayaH pItaM bhavati tasya kila kAJjikaM na khadate, tathA yena pattananivAsaH kRto bhavati sa kilAnyatra vasanna prItimAdadhAtIti punarapi pattanamAyayAviti // 77 10 15 16 20 rAjJA'pi sasammAnaM dattA tasyaiva pattanAdhipatA / 'guNavati pAtre labdhe kaH suvivekI na rajyeta // 78 vyAkhyA - rAjJA'pi pattanAdhIzvareNApi tasyaiva kaDuAkhyamantriNa eva, sasammAnaM satkArapUrvakaM, pattanAdhipatA aNahilapattanaizvaryaM dattA / yato guNavati saguNe, pAtre yogye nRpatimaniNi vA, kaH suvivekI suSThu vivekavAn sadasadvivecako, na rajyenna rAgaM vidadhIta ? / 'pAtraM tu kUlayormadhye, parNe nRpatimaMtriNi / yogyabhAjanayoH' ityAdi / 'rakSya raJja mauJja rAge' iti kavikalpadrume / ata eva guNavattAM tasya jJAkhA pattanAdhipatyaM prAdAyItyarthaH // 78 1 [ 77-82 zrIjinabimbaM vidhinA vidhApya vittavyayena kila bahunA / narakaraniSedhapUrva sarve santoSitAH khajanAH // 79 vyAkhyA - kileti vArtAyAm / AptA evaM vArtayanti / yeneti gamyate / yena kaDuAkhyena mantriNA, bahunA bhUyasA vittavyayena draviNasamutsargeNa, zrIjinabimbam jAtyekavacanaM - jinabimbAni, vidhApya kArayitvA narANAM nRNAM yaH karo rAjagrAhyo bhAgastaniSedhapUrva, khajanA bAndhavAH, santoSitAH santoSaM prApitAH / 'vyayaN vittasamutsarge tyAge' / kileti 'vArtA rucinyakaraNasambhAvya hetvalIkeSu' iti // 79 zrIjinarAja gurUNAM lokahitAcAryavaryakaramUle / sUripadaM kRtanandI mahotsavo dApayAmAsa // 80 vyAkhyA - ya ityadhyAhiyate / yaH kaDuAkhyo mantrI, kRto vihito nandImahotsavo jinAgamaprasiddha utsavavizeSo yena sa kRtanandI mahotsavaH, zrIjinarAjagurUNAM lokahitAcAryANAM yadvaryaM mukhyaM, karamUlaM pANipArzva tasmin, sUripadamAcAryapadavIM, dApayAmAsa adIdapat / 'mUlaM pArzvAdyayoruDau nikuJjaziphayoH' ityanekArthaH / zrIjinarAjasUriNAmAcAryapadaM 25 yena dApitamiSyarthaH // 80 sUripadotsavadarzanasamutsukAyAtajAnapadalokAn / vastrAdidAnapUrva tutoSa yo doSakRtamoSaH // 81 vyAkhyA - yaH kaDuAbhidho mantrI, sUripade zrIjinarAjasUrINAmAcAryapadadAne ya utsavo mahastasya darzanAyA'valokanAya samutsukA utkaNThitA AyAtAH prAptA ye jAnapadalokA dezIyajanAstAn, vastrAdidAnapUrvam, AdigrahaNAttAmbUlA20 dikhIkAraH, tutoSa santoSayAmAsa / prINayati smeti bhAvaH / kimbhUtaH ? doSANAM kArpaNya kArya-kuzIlatvAyaguNAnAM kRto vihito moSo'panayanaM yena sa doSakRtamoSaH // 81 gaurjaraviSaye sakale kAritavAn yo vivekaparikalitaH / jIvavadhavyAvRttiM kumArabhUpAla iva sadayaH // 82 vyAkhyA T - yaH kaDuAkhyo mantrI, sadayaH kRpAluH, vivekaparikalitaH sadasadvivecanaM viSekastena parikalitaH sahitaH 25 san, sakale samaste, gaurjaraviSaye gaurjaradeze, kumArabhUpAla iva kumAranRpatiriva, jIvavadhavyAvRttiM hiMsAparihAraM, kAritavAn kArayAmAsa / gaurjaradeze'mAryudghoSaNAmakArSIditi bhAvaH // 82
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83-88] pAThakazrIjayasosaviracita zrIsaGghayutaH kRtavAn sukRtI zrItIrtharAjayAtrAM yH| evaM puNyabharAkhyo jagAma taviSaM viSayavimukhaH // 83 vyAkhyA- yaH sukRtI puNyavAn , zrIkaDuAkhyo mantrI, zrIsaGghayutaH zrIsaGghayuktaH san , zrItIrtharAjayAtrAM zrIpuNDarIkagiriyAtrAM kRtavAMzcakAra / evaM pUrvoktaprakAreNa, viSayavimukho viSayAH zabdAdayastebhyo vimukho vyAvRttaH san , puNyabhareNa sukRtasambhAreNA''nyaH samRddhaH paripUrNaH puNyabharADhyaH, taviSaM svarga jagAma // 83 tatputro merAkhyo harSamadevI babhUva ttpnii| nijapaticetonugatA sadanumatA zIlaguNakalitA // 84 vyAkhyA- tasya kaDuAkhyamantriNaH putrastatputro merAkhyo merAbhidho mantrI babhUva / tasya merAkasya patnI bhAryA harSamadevItyabhidhAnA babhUva / kimbhUtA ? nijapaterAtmIyabhartuzceto'nugatA cittAnugAminI bhanukUlelyarthaH / yaduktam - 'prINAti yaH sucaritaiH pitaraM sa putro, yadbhartureva hitamicchati tatkalatram / tanmitramApadi sukhe ca samakriyaM yadetatrayaM jagati puNyakRto labhante // 1 punaH kimbhUtA! sadanumatA satAM satpuruSANAmanumatA sammatA, sarveSAmapyaucityavyavahAraM nA'tikrAmatItyarthaH / punaH kiMviziSTA ! zIlaguNakalitA zIlaguNena kalitA shitaa| yataH - 'zIlameva kulastrINAmihAmutra ca jIvitam / zIle naSTe punaH prANI jIvannapi mRtopamaH // ' iti // 84 saptakSetryAM nijakaM dhanIjaM yaH sadA'pi vapati sma / vismayakArI jAto janeSu vinayopacArAdyaiH // 85 vyAkhyA-yo merAko mantrI saptAnAM kSetrANAM jinabhavanAdirUpakedArANAM samAhAraH saptakSetrI tasyAM, nijakaM, khArthe kaH, AtmIyaM dhanameva bIjamaGkarakAraNaM vapati sma, uvApa niyojyaamaasetyrthH| cetyaakRssyte| ca punaryo janeSu, vinayopacArAdyaiH vinayo namratA, upacAro yathAyogyamArAdhanA, tAvAdyau yeSAM zauryadhairyaudAryANAM tairvismayakAryAzcaryajanako jAtaH samabhUt // 85 cakre kramAt sa vikrmbhuupaalsmaanvikrmaakraantH| zrIvimalAcalaraivatanagAva'dAdiSu parAM yAtrAm // 86 vyAkhyA-kramAt krameNa, sa merAko mantrI, zrIvimalAcala-raivatanagArbudAdiSu zrIvimalAcalaH zatruJjayaH, raivatanagaH ujjayantAdriH, arbudo'rbudAcalaH, ta Adau yeSAM stambhanakAdInAM teSu tIrtheSu, parAM pradhAnAM, yAtrAmutsavaM, cakre vidadhau / kimbhUtaH ? vikramabhUpAlasya vikramAdityarAjasya samAnaH sadRzo yo vikramaH zauNDIryaM tenA''krAnta Azrito vikramabhUpAlasamAnavikramAkrAntaH // 86 mantrIzastIrthakara mumoca na mumoca jAtu tIrthakaram / pradade suguptadAnaM vidadhe khAgamasudhApAnam // 87 vyAkhyA-mantrIzo merAkhyaH, tIrthasya zatruJjayAdipuNyakSetrasya, karaM rAjagrAhyabhAgaM, mumoca-amuJcat / jAtu kadAcidapi, tIrthakaramarhantaM na mumoca / sarvadA'rhatsmaraNaM vidadhAna ityarthaH / yo mantrI suguptadAnaM parAlakSyadravyaM, pradade dadau / dIyata iti dAnaM devadravyamatra gRhyate / tathA suSThAgamA jinoktasiddhAntA eva sudhA'mRtaM tasyAH pAnamatyAdareNa zravaNaM pAnamucyate / tadvidadhe cakAra // 87 evaM pUrNamanorathamAlaH shubhbhaagyklitvrbhaalH| avamAnitakalikAlaH suro'bhavat sacivasurasAlaH // 88 vyAkhyA-evamamunA prakAreNa, pUrNA samAptimAptA manorathamAlA tIrthayAtrAkaraNAdyabhilASazreNiyasya sa pUrNamanorathamAlaH, sacivasurasAlo mantri kalpavRkSo merAkhyaH , suro devo'bhavat / kimbhUtaH ? zubhabhAgyena zobhanabhAgadheyena, kalitaM sahitaM, varabhAlaM 5 ma. ka. vaM0 pra03
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [89-94 pradhAnalalATaM yasya sa shubhbhaagyklitvrbhaalH| punaH kimbhUtaH ? avamAnito'vagaNitaH kalikAlo yena so'vmaanitklikaalH| kalAvapyarthina AhUya dravyadAnAt kRtayugayogyakarmakartetyarthaH / yataH- 'AhUya ca kRte dAnaM tretAyAM gRhamAgate / dvApare yAcanAdAnaM sevAdAnaM kalau yuge||88 tatputro guNapAtraM mANDaNanAmA samasti janamAnyaH / mahimAdevInAmnI rAmA tasyAbhirAmA'bhUt // 89 vyAkhyA-tasya merAkasya putro.mANDaNanAmA samasti babhUva / astIti tiGantapratirUpakamavyayam / kimbhUtaH ! guNAnAmaudAryAdInAM pAtraM bhAjanam / punaH kimbhUtaH? janAnAM mAnyaH satkArA) jnmaanyH| tasya mANDaNasya mahimAdevInAmyabhirAmA ramaNIyA rAmA pramadA'bhUt // 89 zrIjinadharmaparAyaNamatiramitaguNaH sa tiirthkRtyaatrH| jIvadayAmRtapAtraM yAcakadAridyatRNadAtram // 90 vyAkhyA-sa mANDaNaH, zrIjinadharme zrIjinadharmaviSaye, parAyaNA pravaNA matirbuddhiryasya sa zrIjinadharmaparAyaNamatirbabhUveti gamyate / kimbhUtaH ? amitA iyattayA'gaNitA guNA vinayAdayo yasya so'mitgunnH| tathA tIrtheSu zatruJjayAdipuNyakSetreSu, kRtA yAtrA utsavo yena sa tIrthakRtayAtraH / tathA jIvadayaivAmRtaM pIyUSaM tasya pAtraM bhAjanam, tathA yAcakAnAmarthinAM dAridyameva tRNaM, tatra dAtraM lavitraM, yAcakadAriyatRNadAtram / yathA dAtreNa tRNaM lUyate tathA yena dAnena yAcakadAridyaM luunmityrthH|| 90 saMsmRtapUrvajabhUmistyaktvA yo gaurjarAvaniM maanii| vIramapure nivAsaM cakAra dhRtsaarprivaarH|| 91 vyAkhyA-yo mANDaNaH, saMsmRtA smRtigocaramAgatA pUrvajAnAM samadharAdInAM bhUmiravasthAnakSetraM yasya sa saMsmRtapUrvajabhUmiH, gaurjarAvaniM gaurjarabhUmi, tyaktvA parityajya, dhRtaH khIkRtaH sAraH prakRSTaH parivAro bandhvAdiparicchado yenaivaMvidhaH san , vIramapure mahevAparanAmanagare, nivAsamavasthAnaM cakre vyadhAt / kimbhUto? mAnI mAnazcittonnatirasyAstIti mAnI // 91 jinpuujnsaamaayikpaussdhkRtyairvishuddhcetskH| dAnaprINitalokaH samabhUt samprAptasuralokaH // 92 vyAkhyA-sa iti gamyate, sa mANDaNo jinAnAM yatpUjanakRtyaM sAmAyikakRtyaM pauSadhakRtyaM ca, dvandvAnte zrUyamANaH kRtyazabdaH sarvatra yojyate / taiH kRtvA, vizuddhaM vimalaM cetazcittaM yasya sa vizuddhacetaskaH, samprApto labdhaH suralokaH khargo yenetyevaMvidhaH samabhUjAtaH / svryyaavityrthH| kimbhUtaH ? dAnena vitaraNena prINitaH pramodito loko yAcakajano yena sa 25 dAnaprINitalokaH / / 92 tasya suto'bhUt pUtaH sadvaMzasamudbhavairnarairvRtaH / UdAhraH suvivekI guruvacanAmbhodavarakekI // 93 vyAkhyA- tasya mANDaNasyodAhra UdAkhyaH suto'bhUt / kimbhUtaH ? pUtaH pvitrH| punaH kimbhUtaH ? sadvaMze zobhanAnvaye samudbhavA jAtAH sadaMzasamudbhavAH, tairnaraiH puruSairvRtaH stutH| NUt stavane / punaH kimbhUtaH ? suvivekI zobhanavivekavAn / 30 punaH kimbhUtaH ? guruvacanamevA'mbhodo meghastatra varakekIva pradhAnabahIva guruvacanAmbhodavarakekI / yathA kekI ghanadhvani zrutvA hRSyati tathA guruvacanazravaNAta tuSyatIti / yataH - 'striyastuSyanti jAreNa pAMsusnAnena kuJjarAH / gAvo dUrapracAreNa mayUrA dhanagarjitaiH / / 93 guNaraJjitabhUvalayA satkalayA'laGkatA kRpaanilyaa| nimnIkRtaratirUpA nAmnA ucharaGgadevIti // 94 . Jain Education Intemational
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 - 100 ] pAThaka zrI jaya somaviracita 19 vyAkhyA - tasyeti gamyate / tasya udAkasya ucharaGgadevIti nAmnA rAmA'bhUdityadhyAhiyate / kimbhUtA ! guNaiH suzIlatvAdibhI raJjitamAvarjitaM bhUvalayaM dharAmaNDalaM yayA sA guNaraJjitabhUvalayA / tathA satyA zobhanayA kalayA vijJAnenA'laGkRtA vibhUSitA / tathA nimnIkRtamadharIkRtaM, nijarUpeNa rateH kAmakAntAyA, rUpaM saundaryaM yayA sA nimnIkRtaratirUpA // 94 samabhUtAM tattanayau sanayau narapAla - nAgadevAkhyau / upagurugRhItavidyau sadyaH sannAsitAvadyau // 95 vyAkhyA - tasya udAkhyasya mantriNastanayau putrau tattanayau, narapAla - nAgadevAkhyau narapAla-nAgadevanAmAnau, samabhUtAmabhavatAm / kimbhUtau ? sanayo nayo nItistatsahitau sanayau / tathopaguruH guroH samIpe, gRhItA svIkRtA, vidyA mAtRkA - dipATho, yAbhyAM tau / guruM vinA'dhItA hi vidyA na yazaskarI bhavati / yataH - 'nahi bhavati nirvigopakamanupAsitagurukulasya vijJAnam / prakaTitapazcAdbhAgaM pazyata nRtyaM mayUrasya // ' tathA sadyastatkSaNAt, santrAsitaM dUrIkRtamavadyaM dUSyaM pApaM yAbhyAM tau santrAsitAvadyau / 'avadyapaNyavaryagarhya paNitavyA 10 nirodheSu' ityete yadantA nipAtyate garhyAdyarthe / avadyamaniSTam / narapAlAdiyaM jANANI zAkhA samabhUditi zrutiH // 95 iha nAgadevapatnI navaraM navaraGgadA sadA patyau / sadapatyA ghRtasatyA babhUva nAriGgadevIti // 96 vyAkhyA - iha vaMze nAgadevasya patnI nAriGgadevIti babhUva / navaraM kevalaM sadA patyau bhartari navaM raGgaM nRtyabhUmiM dadAtIti navaraGgadA pramodAdvaitajaniketyarthaH / 'raGgaH syAnnRttayuddhavoH rAge' iti / punaH kimbhUtA ! sadapatyA sacchobhanamapatyaM 15 santAno yasyAH sA sadapavyA / tathA dhRtaM satyaM sadbhUtaM yayA sA dhRtasatyA satyavacanavAdinItyarthaH / 'NavaraM kevale' kevale'rthe Navaramiti prayoktavyam / prAkRte'vyayAdhikAre / navaramiti saMskRte jainAgamaprasiddham // 96 putrau jesala - vIramanAmAnau tasya bhAgyasaubhAgye / manye mUrtimatI iva saJjAtau jAtucidaviyutau // 97 vyAkhyA - tasya nAgadevasya, jesala - vIramanAmAnau putrau saJjAtAvutpannau / manye zaGke, mUrtimatI mUrtte bhAgyasaubhAgye bhAgyaM ca bhAgadheyaM, saubhAgyaM ca cakSuSyatA subhagatA te iva / etatputradvayavyAjena mUrte bhAgyasaubhAgye staH / kimbhUtau ? jAtucit kadAcidapi, aviyutau na viyuktau / jAtviti kadAcidarthe / tayormadhye vIramAt 'DuGgarANI' zAkhA pravRtteti pravAdaH // 97 jesalabhAryaudAryAt kalpalatevA'bhavanmahIvalaye / jasamAdevItyabhidhA vizuddhakulajAtisambhUtA // 98 vyAkhyA - tatra jesalasya bhAryA vadhUrjasamAdevIvyabhidhA'bhavat / kimbhUtA ? mahIvalaye bhUmaNDala audAryAdudAttatayA kalpalateva kalpavallIva / punaH kimbhUtA ? vizuddhaM vimalaM yatkulaM pitRsamutthaM jAtirmAtRkapakSaH / 'RtaSThan ' sUvuJo'pavAdo hotRkaM mAtRkaM paitRkam / tatra sambhUtA jAtA / tajjAtA hi santatiH pratipannanirvAhikA bhavatIti kulajAtivizuddherbhaNanam // 98 tatputrAH supavitrAstrayo'bhavaMsteSu vatsarAjAkhyaH / prathamo'tha devarAjo guNAdvitIyo dvitIyo'bhUt // 99 vyAkhyA - tasya jesalasya putrAstatputrAH supavitrA atizayena pAvanAH, trayo'bhavan babhUvuH / teSu putreSu madhye vatsarAjAkhyo vatsarAjanAmA putraH prathamo'bhUt / atheti maGgalArthaH / dvitIyo devarAjo'bhUt / kimbhUtaH ? guNairadvitIyo - samo'nanyasAdhAraNa guNavAnityarthaH // 99 putro'tha haMsarAjo virAjito rAjahaMsa iva navyaH / bhavyastRtIya evaM trayo'pi vargA iva prathitAH // 100 20 25
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [101-106 vyAkhyA-atheti samuccaye, rAjahaMsa iva virAjito virAjamAno, haMsarAjastRtIyaH putro'bhUt / kimbhUtaH? navyaH stavanIyaH, tathA bhavyo yogyaH / evamamunA prakAreNa trayo'pi putrAH, vargA dharmArthakAmA iva prathitA vizrutAH / 'bhavyaM phale yogye zubhe' ityAdyanekArthaH // 100 puNyena varddhamAnAH sadA'samAnA guNairasaMkhyeyaiH / lokatraye'pi citraM citramakArSIt tadanyataraH // 101 vyAkhyA-te trayo'pi putrAH, puNyena pUrvasukRtena varddhamAnA vRddhimAsAdayantaH, sadA nityamasaMkhyepairagaNyairguNairdAkSiNyanaipuNyAdibhiH, asamAnA apareSAmasadRzAH, rejuriti gamyate / citramadbhutametadyat tadanyataro'pi teSAM trayANAmapi madhye'nyataro yeko'pi lokatraye vargamartyapAtAleSu, citramAzcaryakAri karmA'kArSIccakAra / trayazcetrilokyAM citraM yadi kuryustadA kimapi na citraM paraM teSAM madhye'nyataro'pyevaM lokatraye citramakArSIdetaccitram / 'citraM khe tilake'ddhate, Alekhye karbure' iti // 101 mazrIzavatsarAjaH sabAndhavo vatsarAja iva navyaH / subhaTapure riNamallakhAmisamIpe nivasati sma // 102 vyAkhyA-mantrIzavatsarAjaH, sabAndhavaH svajanaparikalitaH, sabhaTapare yodhapare. riNamalakhAmisamIpe riNamallarAjasavidhe, nivasati sma nivAsamakArSIt / kimbhUtaH? navyo navIno vatsarAja iva vatsarAjo lokaprasiddhaH, tadvattathAvidhakarmanirvAhakatvAda vatsarAjopamAnamasya bhaNitam // 102 citrakUTe'nyadA hRdyakUTaH sevaacikiirgtH| riNamallo hatastatra rAjJA kumbhena kaitavAt // 103 vyAkhyA- anyadA'nyasmin kAle, hRdi hRdaye'kUTo nirdambhaH, sevAcikIH sevAM kumbhasya prasAdanAM, cikIrSatIti sevAcikIH sevAM kartukAmo, riNamallo nRpazcitrakUTe gataH / tatra citrakUTe, rAjJA kumbhena, kaitavAt kapaTAddhato mAritaH / kiJcinmiSaM vidhAya tato bhayamAzaGkaya nizyeva suptaM riNamallaM ghAtayAmAsetyarthaH // 103 hate rAjJi nije deze jJAtvA yodhAdhipo bhayam / avarodhAdikaM lAtvA sasainyo jaGgAle'gamat // 104 vyAkhyA-rAjJi riNamallanRpe hate nihate sati, yodhAdhipo yodhAkhyo bhUpaH, antarAgatadurvAravairivAramapAsya samAgataH san nije deze, bhayaM pazcAdAgatakumbhasenAyA bhIti, jJAtvA'vagamya, avarodhAdikamantaHpurAdham , AdigrahaNAt kozAdikaM lAtvA gRhItvA, sasainyaH sabalo jaGgale nirjaladeze'gamajjagAma // 104 tatra rAjanyakAryANi vatsarAjo'khilAnyapi / vidhAya mAnasaM rAjJo vazIcakre tadA vazI // 105 vyAkhyA- tatra jagale vatsarAjo mantrI, akhilAnyapi samastAnyapi, rAjanyakAryANi rAjanyasya riNamallAkhyakSatriyasya yAni kAryANi deyadAnAdikarmANi, vidhAya kRtvA, rAjJo yodhAhanRpatermAnasaM cetastadA tasmin prastAve, vazIcakre khAdhInaM cakAra / Atmavazo vihita ityarthaH / kimbhUtaH ? vatsarAjo vazI jitendriyaH / rAjJo jAlyapatyaM rAjanyaH / 'rAjJo jAtau yat' // 105 punaryodhAdhipaH senAM sjjiikRtyaatisaahsii| vairirandhrAvalokitvAccitrakUTaM gato'nyadA // 106 vyAkhyA-punarbhUyo yodhAdhipo nRpaH, senAM sainyaM, sajjIkRtya sannaddhAM vidhAya, anyadA'nyasmin kAle, atisAhasI sAhasaM duSkarakarma dhAya vA, atizAyi sAhasaM yasyAsAvatisAhasI, evaMvidhaH san, citrakUTaM gataH prAptaH / kasmAd ? vairirandhrAvalokitvAda vairiNAM yad randhra chidraM tadvighAtAvasara ityarthaH, tadavalokata ityevaMzIlo vairirandhrAvalokI tadbhAvastattvaM tasmAt / 20
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 107-113] pAThakazrIjayasomaviracita khaprabalabalamupAdAya, vairiniryAtanAya chalamavalokya, yodhAdhIzazcitrakUTe gata ityarthaH / 'sAhasaM tu dame duSkarakarmaNi, avimRzya kRtau dhArye' ityanekArthaH // 106 vijitya rAnakAdhIzaM medapATaM nihatya c|| jayamAsAdya sadyodho yodho yodhapure yayau // 107 vyAkhyA-yodho yodhAkhyo nRpo, rAnakAdhIzaM kumbhaM vijitya, ca punarmedapArTa medapATAkhyadezaM nihatya hatvA, / jayaM vijayamAsAdya prApya, sadyodhaH satsubhaTaparivRto yodhapure yayau jagAma // 107 gatAM bhUmiM samAsAdya mudito mediniiptiH| anInayat purA muktAvarodhaM jaGgalAdasau // 108 vyAkhyA- asau medinIpatirnRpo yodho, gatAM vairikaraprAptAM bhUmi, samAsAdya labdhvA, mudito dRSTo, jaGgalAt purA pUrva muktaH preSito jaGgalaM prati yo'varodho'ntaHpuraM tamanInayadAnAyayati sma // 108 vikrama-cIdAnAmakajAtayutA sAGkhalAhvagotrIyA / navaraGgade'bhidhAnA jajJe rAjJaH purA patnI // 109 vyAkhyA-rAjJo yodhasya, navaraGgade'bhidhAnA navaraGgadenAmnI patnI bhAryA, purA pUrva jajJe babhUva / kimbhUtA ? vikramavIdAnAmako yau jAtau putrau tAbhyAM yutA sahitA / punaH kimbhUtA ? sAGkhalAhagotrIyA sAGkhalAkhyagotrotpannA // 109 nImbA-sUjA-sAtalanAmasutatrayayutA mhaaraajnyii| jasamAdevInAmnI rAjJo jIvasya sarvakham // 110 nImbAkhye sajAte daivaniyogAt sute kathAzeSe / jAtikhabhAvadoSAjAtAmarSA sapatnISu // 111 vikramanAni sapatnIsute sati svAtmaje kathaM rAjyam / bhAvIti vibhAvyA''tmani vijane rAjAnamAcaSTa // 112 - tribhirvizeSakam / " vyAkhyA-rAjJo yodhasya, jasamAdevInAmnI hADIgotrIyA mahArAjJI / vijane rahasi, iti vakSyamANamAtmani hRdi vibhAvya vicArya, rAjAnaM yodhamAcaSTa kathayAmAsa / itIti kiM ? vikramanAmni sapanyA navaraGgadenAmnyAH sute sati, kathaM vAtmaje khaputraM rAjyaM bhAvi ? / kimbhUtA ? jIvasya nRpAtmanaH sarvaskhaM sarvadhanaM, tasya tadadhikaM na kimapyastItyarthaH / punaH kimbhUtA ? nImbA-sUjA-sAtalanAmayut sutatrayaM tena yutA'nvitA / punaH kimbhUtA ? daivaniyogAd vidhervazAt , nImbAkhye sute kumAre, kathAzeSe nAmazeSe saJjAte sati, mRte satItyarthaH / jAteH strIjAteyaH svabhAva AtmIyA prakRtiryadanyasyA asahanaM sa eva doSo- 25 'guNastasmAjjAtivabhAvadoSAt / sapatnISu pateranyAsu strISu jAto'marSo yasyAH sA jAtAmarSA / sapatnIchidrAnveSaNaparetyarthaH / yataH-varaM raGkakalatratvaM varaM vaidhavyavedanA / varamaraNyavAso vA mA sapatyAH parAbhavaH // 1 varaM gehatyAgo varamuruvirAgo bhavasukhe, varaM veDagrAso varamabhinivAso vanabhuvi / varaM kaNThe pAzo varamakhilanAzo mRgadRzAM, na tu preyAn dRSTaH kathamapi sapatnIparavazaH // 2 bhaume maGgalanAma viSTikaraNe bhadrA kaNAnAM kSaye, vRddhiH zItalikA'titIvrapiTake rAjA rjHprvnni| miSTAkhyA lavaNe viSe madhuratA jAmiH sapatyAM punaH, pAtratvaM ca paNAGganAsu viditaM nAmnA paraM nA'rthataH / / 3 krodhAjjAto jigISotsAhayukto guNo'marSaH // 112 tato nijAtmajaM jAyAmAyayA mohito'dhipH| vikramaM jagale moktuM samAhUyedamuktavAn // 113
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [114 -120 vyAkhyA- tato'nantaramadhipo yodhanRpo, jAyAyA jasamAdevInAmabhAryAyA mAyayA zaThatayA, mohito moho mauDhyaM jAto'syeti mohito jAyAmAyAmohitaH san , nijAtmajaM vasUnuM vikramaM jaGgale jaGgaladeze, moktuM preSituM samAhUyA''kAryedaM vakSyamANamuktavAnacIkathat // 113 atha tadevA''ha bhunakti yaH pitU rAjyaM kiM citraM tatra nndn!| navaM rAjyaM ya Adatte sa dhatte sutadhuryatAm // 114 vyAkhyA -he nandana! putra! yaH sutaH piturjanakasya rAjyaM bhunakti pAlayati, 'bhujo'navane' iti parasmaipadam, tatra pitRrAjyabhoge kiM citramAzcaryam / yaH putro navaM rAjyamAdatte gRhNAti, sa putraH suteSu dhuryatA dhaureyatA tAM dhatte dhArayati // 114 tena dezo'sti duHsAdhyo jaGgalo jgtiitle| tvaM sAhasIti kRtye'smin niyukto'si mayA'dhunA // 115 vyAkhyA-he suta! tena kAraNena, itihetoH asmin jaGgalagrahaNarUpe kRtye kArye, tvamadhunA sAmprataM, niyukto'si nyasto'si / itIti kiM ? jaGgalo dezo jagatItale duHsAdhyo'sti sAdhayituM grahItumazakyo'sti / tvaM ca sAhasI sAhasavAn / yo hi sAhasiko bhavati sa kila duHsAdhyakRtyAni kartuM prabhavati // 115 rAjyazrIH pitabhaktA jananI putrasya taatsnitaa| sA bhaginIti viditvA piturAjJA'GgIkRtA'nena // 116 15 vyAkhyA-anena vikramakumAraNa, iti vakSyamANaM viditvA jJAtvA, pituryodhanRpasya AjJA Adezo'GgIkRtA khiicke| itIti kiM ? pitRbhuktA janakasevitA rAjyazrI rAjyalakSmIH putrasya jananI mAteva / tAtasaJjanitA pitratpAditA sA rAjyazrIbhaginI sodarI // 116 vatsarAjo mayA mantrI preSito'sti tvayA saha / na mazriNaM vinA rAjyaM yato vRddhimavAmuyAt // 117 20 vyAkhyA-he kumAra ! tvayA samaM mayA vatsarAjo mantrI sacivaH, preSito'sti mukto'sti / yato yasmAnmatriNaM vinA rAjyaM na vRddhiM varddhanamavApnayAt prApnayAt / mantriNaM vinA na rAjyaM varddhata ityarthaH / yataH 'dRpyadbhujAH kSitibhujaH zriyamarjayanti, nIlyA samunnayati mantrijanaH punastAm / ratnAvalI jaladhayo janayanti kintu, saMskAramatra maNikAragaNaH karoti // 117 ApAtakaTukA'pyasya zikSA''yatiguNAvahA / tvayA'GgIkaraNIyaiva rogiNeva pratikriyA // 118 vyAkhyA-he kumAra! tvayA'sya mantriNaH, zikSA hitopadezaH, ApAte mukhe kaTukA'pi virasA'pi, AyatAvAgAmini kAle, guNAnAvahati dhatta ityAyatiguNAvahA, aGgIkaraNIyaiva svIkAryeva / kena keva? rogiNA sAmayena pratikriyeva cikitseva / yathA rogiNA cikitsA kaTukapAnAdirUpA mukhe vikhAdA'pi bhaviSyatkAle guNakAriNIti khIkriyate tathA tvayA'pi svIkaraNIyeti // 118 vatsarAjamiti proce tvadake nihito myaa| kumAro vikramAkhyo'yaM varddhanIyo vishesstH|| 119 . vyAkhyA-yodhanRpeNa vatsarAjaM mantriNamiti proce'bhANi / itIti kiM? he manin / mayA'yaM vikramAkhyaH kumArastvadaGke tvadutsaGge nihitaH sthApitaH / paraM tvayA vizeSato vizeSeNa rAjyAdisampattyA varddhanIya AdhikyaM netavyaH // 119 iti zikSAM piturdhatvA pratasthe raajsuusttH| prazastadivase'nyedyuH sasenaH zakunaiH zubhaiH // 120
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 121 - 125] pAThakazrIjayasomaviracita ; 23 vyAkhyA-iti pUrvoktaprakAreNa, pituryodhabhUdhavasya zikSAM dhRtvA, zirasi zeSAmiva nidhAya, rAjasUnRpaputro vikramastato yodhapurAdanyedhuranyasmin kAle, prazastadivase paJcamyAdipUrNatithau, zubhairvijayakAribhiH zakunaiH, sasenaH senAsahitaH, pratasthe cacAla / 'zakunaM syAdaivazaMsinimitte zakunaH khage / ' ityanekArthaH // 120 vatsarAjakRtotsAho hitvA pitRdharAM kramAt / kAhUnIsthAnamadhyAsta kumAro vikramAdhikaH // 121 vyAkhyA-kumAro vikramo, vatsarAjena mantriNA kRta utsAho navyadharAkhIkaraNodyamo yasmin sa vatsarAjakRtotsAho navyadharAM gRhItuM vatsarAjoktyA dhRtodyama ityarthaH / pitRdharAM yodhanRpabhUmiM hitvA tyaktvA, kramAd gamanaparipATyA kAhUnIsthAnamadhyAsta adhivasati sma adhitaSThau / kimbhUtaH ? vikrameNa parAkrameNA'dhiko'tizAyI kumAro yuvarAjaH / 'kumaaro'shvaanucaarke| yuvarAje zizau skande zuke varuNapAdape' itynekaarthH| kAhunIsthAnamadhyAstetyatra 'adhizIsthAsAM karma' ityAdhArasya karmatA / adhizete'dhitiSThatyadhyAste vA vaikuNThaM hariritivat // 121 kimasAdhyaM samarthAnAmiti satyA jnoktyH| kRtA yena parAM bhUmiM gacchatA sattvazAlinA // 122 vyAkhyA-yena vikrameNa parAM khapitRbhUmeranyA bhUmiM gacchatA satA, samarthAnAM zaktimatAM kimasAdhyaM kiM sAdhayitumazakyaM kimagrAhya ? iti yAvat iti janoktayo lokoktayaH, satyA avitathAH kRtAH / anenApyasAdhyadezasAdhanaM vidadhe / tenemAni janavacAMsi satyIkRtAnIti bhaavH| kimbhUtena ? sattvazAlinA sattvaM vyavasAyo'tizayavadvIryamavaSTambha iti yAvat , tacchAlate 15 zlAghata ityevaMzIlaH sattvazAlI- tena / 'sattvaM dravye guNe citte, vyavasAyakhabhAvayoH' ityAdi // 122 vatsarAjo'pi dhuryo'bhUd vikramAzrayaNAdiha / taddezamAtmasAcakre satyasandhaH kramAdasau // 123 vyAkhyA-iha jagAle vikramAzrayaNAd vikramo vikramakumAraH, pakSe vikramaH parAkramastadAzrayaNAt tadaGgIkArAda vatsarAjo'pi, dhuryo dhaureyaH pratipannanirvAhako'bhUd babhUva / dhuraM vahati dhuryaH / 'dhuro yaDDhakau' iti yat / kramAt krameNA'sau // vatsarAjastaddezaM jaGgaladezamAtmasAt khAyattaM cakre cakAra / kimbhUtaH ? satyasandhaH satyA avitathA sandhA pratijJA yasya sa satyasandhaH / 'sandhA sthitipratijJayoH' ityanekArthaH // 123 durdAntamaulabhUmIzAna nirvAsya sa tato'khilAn / __gajAzvAdibalaM dezAt sajjIcakre balAhalI // 124 vyAkhyA-tatastasmAddezAjaGgaladezAt sa vatsarAjo, balAddhaThAda, durdAntA duHkhena damanIyA atyugrA ityarthaH / ye 25 maulabhUmIzAstadezanivAsinRpAstAnnisya niSkAsya, gajAzvAdibalaM gajavAjipramukhasainyaM sajjIcake sAvadhAnIcakAra / kimbhUtaH? balI balaM sthAma asyA astIti balI / 'balaM rUpe sthAmani sthaulyasainyayoH' ityAdi // 124 zUramaNDalasamparkAd rAjevAyaM suraajsuuH| dine dine parAM prAponnatiM prApto parAM dizam // 125 - vyAkhyA-ayaM surAjasUH zobhano rAjA surAjo yodhAbhidho bhUdhavaH sa sUte yaM sa surAjasUH / 'satsUdviSeti 30 kkip / vikramaH zUramaNDalasamparkAt zUrANAM vIrANAM yanmaNDalaM samUhastasya samparkAt saMyogAt , dine dine'parAM dakSiNadizo'nyAM dizamudIcI prAptaH san parAmutkRSTAmunnatimudayaM prApa / ka iva ? rAjeva candra iva / yathA rAjA zUramaNDalasamparkAt sUryamaNDalasaMyogato'parAM pazcima dizaM prAptaH san dine dine parAmunnatiM prApnoti / candro hi darze raviNA saMyujyate, tatra kavikalpaneyam - candraH kalAvikalaH sannamAvAsyAyAM ravimupasasarpa / proktaM candreNa he ve! tvaM sahasrakaro'si mAM duHsthmnugRhaann| tato raviNA khagRhAgataM kSINakalaM zazinaM vilokyopakRtaye khaghRNirdade, tataH zukladvitIyAdiSu didIpe candraH // 125 5 .
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [126 - 132 rohiNIvA'bhavad rAjJo raGgAdevIti sundarI / citraM nakSatravaMzyA sA kSatravaMzyeyamadbhutA // 126 vyAkhyA-rAjJo vikramasya raGgAdevIti sundarI rAmA abhavat / keva? rohiNIva / yathA rohiNI brAhmI rAjJazcandrasya sundrii| citramAzcaryaM yat sA rohiNI nakSatravazyA nakSatravaMzotpannA, iyaM raGgAdevI adbhutA AzcaryakAriNI kSatravaMzyA ksstrvNshotpnnaa| Azcaryollekhastvayam - iyamapi rAjapatnI rohiNyapi rAjapatnI paramiyaM kSatravaMzyA sA na-kSatravaMzyA / vastutastu nakSatraM tArA tdvNshyaa| vaMze sAdhurbhavo vA vaMzyaH // 126 tasyAbhUvan jagatkhyAtAH sutA shuurtvshaalinH| lUNakarNo naro rAjA ghaDasI vIsalAdayaH // 127 vyAkhyA-tasya vikramabhUpaterjagati viSTape, khyAtAH vizrutAH, sutAH putrA vakSyamANA abhUvan / kimbhUtAH ? zUratvaM " zaurya zAlante zlAghanta ityevaMzIlAH zUratvazAlinaH / tAnevA''ha - lUNakarNo naro rAjA ghaDasI vIsalAdayaH / AdizabdAnmegha-kelhaNau // 127 nivAsArtha nRpasyA'tha kAritaM shubhvaasre| durga daurAtmyaduravairivAranivArakam // 128 vyAkhyA- athA'nantaraM nRpasya vikramasya nivAsArtha nivAsakRte, zazijalarAzizaraccandra 1541 pramitavatsare, 15 vatsarAjena zubhavAsare zubhAhe durga koTTaH kAritam / punaH kimbhUtaM ? daurAtmyena dauSTayena durvAraM vArayitumazakyaM yadvairivAra zatruvRndaM tannivArakaM tanniSejha daurAtmyadurvAravairivAranivArakam // 128 nagaraM vAsayAJcake paritastasya pAvanam / mantrisAmantasadvIralokamandirasundaram // 129 sauraajyrnyjitaamitvnnigjnaaniitpnnysmbhaaraiH| paripUrNAbhiH satataM vipaNazreNIbhirAkIrNam // 130 koDimadesarakoDimadesara iti nAmataH samAkhyAtam / vilasadvivudhavirAjitamahadbhavanazriyA khyAtam // 131 - tribhirvizeSakam // vyAkhyA-tasya koTTasya, paritaH sarvataH, pAvanaM pavitraM pavitrajanasaMvAsAnnagarasyA'pi pAvitryaM, koDimadesara koDimadesara iti nAmataH samAkhyAtaM kathitaM nagaraM vAsayAJcake / koTTasya parito nagaranivezazcake / kimbhUtaM? mantriNo dhIsakhAH, 3 sAmantAstricaturadezAdhipatayaH, sadvIrAH zobhanazUrAH lokAH sAmAnyajanAsteSAM yAni mandirANi sadanAni taiH sundaraM cAru / punaH kimbhUtaM ? saurAjyena zobhanarAjatayA, raJjitA AvarjitA amitA iyattayA'paricchedyA gaNanAtItA iti yAvat , ye vaNigjanAH, tairAnItAni dezAntarADDaukitAni, yAni paNyAni vikreyavastUni teSAM ye sambhArAH samUhAstaiH paripUrNAbhirbhUtAbhirvipaNizreNIbhihaTTarAjibhiH, satataM nityamAkIrNa vyAptam / punaH kimbhUtaM ? vilasanto vidyayA virAjamAnA ye vibudhAH paNDitAstairvirAjitaM zobhitam / tathA arhadbhavanazriyA jinacaityalakSmyA khyAtaM vizrutam , yatra bahUni jinacaityAni santItyarthaH // 129-131 vibudhaguroH sAnnidhyAnmAhAtmyaM matriNo mahajajJe / vibudhaguroH sAnnidhyAllagnasyevAtizuddhasya // 132 vyAkhyA- mantriNo vatsarAjasya, vibudhaguroH paNDitaguroH zrIsomasundaravAcakasya, sAnnidhyAt prabhAvAt , mahadadhikaM mAhAtmyaM mahimA jajJe babhUva / tena guruNA yadyadasmai mantriNe proktaM tattat samAcarannasau parAM prauDhiM prAptavAniti bhAvaH / kasya kasmAdiva ? vibudhaguroH sAnnidhyAdativizuddhasya lagnadoSarahitasya lagnasyeva / rAzInAmudayo lagnam / yathA ativizuddhasya lagnasya
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 - 137] pAThakazrIjayasomaviracita viziSTabudhena sahito yo guruhaspatistasya / zAkapArthivAditvAnmadhyapadalopI smaasH| yadvA vibudhA devAsteSAM gururAcAryoM bRhaspatistasya sAnnidhyAt / kendre sannidhAnAnmahanmAhAtmyaM doSakSayalakSaNaM bhavati / yaduktaM ratnamAlAyAm - 'doSANAM zatamapahanti somaputraH, kendrastho dhUnamapahAya dRzyamUrtiH / daityo jyAdviguNamidaM balIyAnAcAryaH zamayati lakSamapyavazyam // budhaH saptamaM parityajya anyakendrastho doSANAM lattApAtavedhavarjamanyeSAM zataM hanti / zatazabdo bahutvavAcakaH / zukraH / punaH saptamavarja kendrastho budhAd dviguNaphalaH / gurustu saptamavarja budha-zukrAbhyAM sahasrabalaH / eteSu kendrastheSu vivAhaH zreSTha iti tadvRttau // 132 rAjadvAre vavRdhe saguNaM tejo'sya puNyayogena / dinavRddhiyutaM savitusteja iva prApya sadudIcIm // 133 vyAkhyA- asya vatsarAjasya rAjadvAre vikramanRpasadasi, puNyayogena pUrvakRtasukRtasaMyogena, saguNaM guNairaudAryadhairya- 10 zauryAdibhiH sahitaM, tejaH pratApo, vavRdhe vRddhimApa / guNA avardhanta / tejo'pyavardhata / kAM prApya kasya kimiva ? -udIcImuttarAM prApya, dinavRddhiyutaM, savituH sUryasya, satpradhAnaM teja iva dhAmeva / yathodIcI prApyottarAyaNe dinavRddhyA yutamanvitaM vestejo vardhate / uttarAyaNe himakarAdito dinAnyapi vardhante ravestejo'pi vardhate / 'tejastviretasobale, navanIte prabhAve'nau' - prabhAvaH pratApa iti // 133 vizvAsAspadamabhavad mativibhavAdU rAjyakAryakAritvAt / sacivastadeva vastUcyate budhairyat svakAryakaram // 134 vyAkhyA-sacivo vatsarAjamantrI, mativibhavAd buddhidhanAt , rAjyakAryANi karotyevaMzIlo rAjyakAryakArI taddhAvo rAjyakAryakAritvaM tasmAt / vizvAsAspadaM rAjJo vizrambhAzrayo'bhavat / yad yasmAttadeva, budhaiH paNDitairvastUcyate kathyate / yat khakAryakaraM khakAryakartR / 'yadeva kAryakAri tadeva paramArthasad' ityukteH // 134 praSTavyo bhUbhartumaneSu vicitravastuviSayeSu / mantrIzvaro vicAre caturo'bhUd vatsarAjo'tra // 135 vyAkhyA- 'rahasyAlocanaM mantraH' atra koDimadesarasi, mantrIzvaro vatsarAjo, bhUbharturvikramasya, vicitravastuviSayeSu nAnAvidharAjakAryagocareSu mantreSu, praSTavyo'nuyoktavyo'bhUt / kimbhUtaH? vicAre sadasadvimarzo vicArastasmin , caturaH kushlH||135 vidhivaccatura upAyAn sAmAdIn yo vidhAya mtiklitH| upadhAzuddho rAjyaM zazAsa sumnomnobhimtH||136 vyAkhyA-yo vatsarAjaH, caturazcatuHsaMkhyAn , sAmAdIn sAmadAnabhedadaNDarUpAn , upAyA dravyopArjanahetavastAn, vidhivad yathoktavidhinA, vidhAya kRtvA, rAjyaM zazAsa pAlayati sma / kimbhUtaH ! matikalitaH saddhiSaNaH / punaH kimbhUtaH? upadhAzuddhaH-bhiyA dharmArthakAmaizca yA'mAtyAnAM parIkSA sopavetyucyate tayA zuddho nirdoSaH / zuddhasvarNavatparIkSAprApta ityarthaH / tathA sumanasAM prAjJAnAM manasyabhimato'bhISTaH / sAma sAntvanaM dAnaM vitaraNamupajApaH punarbhedo daNDaH syAt sAhasa, vidhivaditi vidhimahatItyarhArthe vtiH||136 parabhUmIpazcAnanabirudaM samprAptavAn sa bhAgyena / kRtasaGghaH zatruJjayazailAdiSu saMvyadhAdU yAtrAm // 137 vyAkhyA-sa vatsarAjaH, 'para bhUmI pazcA na neti birudaM lokaprasiddhaM pravAdaM, bhAgyena bhAgadheyena, samprAptavAn / tathA kRtaH saGgho lokaprasiddho yena sa kRtasaGghaH, zatruJjayazailAdiSu vimalAcalaprabhRtitIrtheSu, yAtrAM saMvyadhAccakAra // 137 ma. ka.vaM. pra.4
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 1.6 20 25 30 26 manikarma candravaMzAvalIprabandha | zrIdevarAjanagare yaH stUpe kuzalasUrasugurUNAm / vikramapurato yAtrAM vidadhe parivAraparikaritaH // 138 vyAkhyA - yo vatsarAjaH, parivAraparikaritaH paricchadasahitaH san zrIdevarAjanagare kuzalasUrigurUNAM zrIjinakuzalasUrINAM stUpe yAtrAM vidadhe cakAra / 'ucchrito mRdAdivikAraH stUpaH // 138 bahumAnito'dhikaM yo maulatrANAdhipena bahuvArAn / saturagavarapazcAGgaprasAdadAnena tuSTena // 139 vyAkhyA - yo vatsarAjaH, maulatrANAdhipena maulatrANasvAminA sAhinA, tuSTena hRSTena satA saturagavaraM pradhAnAzvasahitaM yat paJcAGgaprasAdadAnaM lokaprasiddhaM tena, bahuvArAn bahvIrvelA, adhikamatizayena, bahumAnitaH satkRtaH // 139 AtapatraM samAsAdya tasmAdevAvanIpateH / nijezasya mudA prAdAd, rAjyacihnamanuttaram // 140 vyAkhyA - tasmAdeva maulatrANAdhipatereva, AtapatraM chatraM, samAsAdya prApya, nijezasya AtmIyakhAmino vikramabhUpateH, mudA harSeNa, anuttaramutkRSTaM, rAjyacihnaM rAjyalakSma, prAdAd dadau // 140 dasU - tejAbhidhau bhuMNAnAmakazca sutAstrayaH / devarAjasya haMsastu haMsavad vArigo'bhavat // 141 vyAkhyA - devarAjasya devarAjamantriNo, das-tejAbhidhau dasU-tejAnAmakau, bhuMNAnAmakazca trayaH sutAH / iMsastu haMsarAjastu, haMsavad rAjahaMsavad, vArigo vAriNi pAnIye gacchatIti vArigo'bhavat / rAjahaMso'pi vArigaH syAdasAvapi vArigo jAtaH, laghutrayA eva jale mamajjetyarthaH // 141 nImbA - jogA-rUpAH karNazcetyAdayo dasuputrAH / nImbAsuto vivekI saJjAtaH khetasInAmA // 142 vyAkhyA - sugamA // 142 [ 138 - 146 paJcAnana-zivarAjapramukhA jogAsutAstataH paJca / yairadyApyAdimajinacaitye kriyate dhvajAropaH // 143 vyAkhyA - spaSTA / navaraM yairjogAsutairathApyAdimajinacaitye zrIAdIzvaravihAre, dhvajAropazcaivyazirasi patAkAropaHkriyate // 143 zrIvanto jayavantazca mantrirUpAtanUruhau / zrIpAlaH karNasUrjajJe zrIpAlasya sutAH punaH // 144 vyAkhyA - mantrirUpAtanUruhau matrirUpAputrau, zrIvanto jayavantazca jAtau / karNasUH karNaputraH zrIpAlo jajJe babhUva / zrIpAlasya punaH sutA amI // 144 rAyamalla-sadAraGgAdayastejAsutAstrayaH / sutAH zrIvantasambhUtAH padmasI udadyAdayaH // 145 vyAkhyA - AdizabdAt siMho riNamallazca tejAsutAstrayo'mI hemarAja - dhanarAja - mANDaNAkhyAH, antyAdi - zabdAnmAnAkhyo grAhyaH / sandhyakaraNaM tu vakturvivakSAyA abhAvAd / vivakSito hi sandhirbhavatItyukteH // 145 vatsaputrAH pavitrAGgA vAlhAdevItanUruhAH / catvArazcaturAzcazcadvicArAcArabandhurAH // 146
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17-154] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-vatsaputrA vatsarAjasutAH, vAlhAdevItanUruhA vAlhAdevIkukSisambhUtAzcatvAro'bhUvanniti gamyate / kimbhUtAH! pavitraM pAvanamahaM zarIraM yeSAM te pavitrAGgAH / punaH kimbhUtAH! caturAH kuzalAH, tathA cazcan dedIpyamAno yo vicAro vimarzaH, AcAraH khadharmAnuSThAnaM, tAbhyAM bandhurA abhirAmAH // 146 teSvAcaH karmasiMhAkhyo vrsiNhstthaa'prH| narasiMho nRNAM ranaM ramasiMho'paraH punH||147 vyAkhyA-teSu vatsarAjaputreSu madhye Ayo jyeSThaH, karmasiMhAkhyaH sutaH, tathA'paro dvitIyo varasiMhaH, tathA'paro nrsiNhH| kimbhUtaH! nRNAM manuSyANAM madhye ratnamutkRSTa ityarthaH / aparaH punA ratnasiMhaH // 147 bhAryA kotigadevIti karmasiMhasya mntrinnH| rAjA sUryo'tha saMsAracandrazceti sutAtrayaH // 148 vyAkhyA-karmasiMhasya mantriNaH kotigadevItinAmnI bhAryA rAmA / tathA rAjA sUryaH saMsAracandrazceti / / trayaH mutAH // 148 madhirAjadharAjyasya mAlA-pIyAbhidhau sutau / jayatAkhyo'parAputro mAnyaH sNsaarcndrsuuH||149 putrAzca ranarsihasya bhaaryaadvysmudbhvaaH| vastupAlo rAyapAlo nUrAho maNDanAdimaH // 150 bhiim-raaj-akhaa-chraa-caacaa-pshcaannaabhidhaaH| dUdA-sAnA-jiNUM-gauDA narasiMhasutA nava // 151 - tribhirvizeSakam / vyAkhyA-mugamA / navaramaparasyA anyasyA manirAjadharabhAryAyAH putraH // 149 // kimbhUto nUrAho mantrI ! maNDana AdimaH prathamo yasya sa maNDanAdimaH // 150 // mImarAjAcA nava narasiMhasutA jAtA iti gamyate // 151 zrIvikramadharAdhIzavaMze'bhUd bhaagyshevdhiH| lUNakarNo lasadvarNaH pratApapluSTazAtravaH // 152 vyAkhyA-zrIvikramadharAdhIzasya vaMze lUNakarNo'bhUt / kimbhUtaH? bhAgyazevadhirbhAgadheyanidhistathA lasana dedIpyamAno varNo yazo yasyeti lasadvarNaH / tathA pratApena tejasA zuSTA dagdhAH zAtravA vairiNo yena sa pratApaptuSTazAtravaH // 152 AkarNitaH purA karNaH skrnnairiikssito'dhunaa| dAnAdhikatayA labdhAvatAro'yaM sa eva kim ? // 153 vyAkhyA-purA pUrva, sakarNairvidvadbhiH sazrotrairathavA sahRdayaiH, karNaH karNanRpa AkarNitaH zrutaH / adhunA sAmpratamayaM lUNakarNaH, sa eva pUrvamutpannaH karNa eva, dAnAdhikatayA dAnAdhikyena, labdho'vatAro janma yena sa labdhAvatAraH / kimiti prazna IkSito dRSTaH / adolUNakarNanibhena sa eva karNo dAnazauNDatvena punarlabdhAvatAro'vagamyata iti bhAvaH // 153 vIrasUH samabhUnmAtA yena jAtena suununaa| ___ khagadhArAjale yasyArayo magnAH khagauravAt // 154 vyAkhyA-yena lUNakarNena, jAtenotpanena, sUnunA putreNa, mAtA'mbA vIrasUH samabhUjAtA / 'vIramAtA tu vIrasUH / ' vIraM sUte vIrasUH / yasya lUNakarNasya, khaDgadhAraiva jalaM khannadhArAjalaM, tasminnarayaH zatravaH, khagauravAdAtmIyagurutayA, magnA budditaaH| anyo'pi yo gururbhavati sa eva jale majjati / evaM te'pyasidhArAmbhasi gauravAnmamajjuH / yadi gauravaM teSAM nAbhaviSyattadA tatpAdapatanamakariSyan , tathA''caraNAbhAvAt tatkhanadhArAjale nAmavayan / paraM gauravAdasahiSNavaH santo raNAt tatkare mRtyumApurityarthaH // 154 35
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 15 20 25 20 28 matrikarmacandravaMzAvalI prabandha / jetRsiMho dviSAM jetA samatApaH pratApasIH / ratnasiMho mahIranaM tejasIstejasA raviH // 155 vyAkhyA - jetRsiMhaH, kimbhUtaH / dviSAM vairiNAM jetA parAbhavakRt, tathA sapratApaH satejAH pratApasIstathA mahIratnaM vasudhAzreSTho ratnasiMhastathA tejasA pratApena raviH sUryasamastejasIH // 155 vairisiMhaH kRSNanAmA rUpasI - rAmanAmakau / netasI - karmasI - sUryamallAdyAH karNasUnavaH // 156 vyAkhyA - sugamA / pUrvazlokoktA ete ca karNasya padaikadeze padasamudAyopacArAditi lUNakarNasya sUnavaH putrAH karNasUnavaH // 156 jetRsiMhakumArastu kumArasamavikramaH / rAjJIlAlAlasatkukSisarasIhaMsasodaraH // 157 vyAkhyA - teSAM kumArANAM madhye jetRsiMhakumArastu, kumAraH kArttikeyastatsamastattulyo vikramaH parAkramo yasya sa kumArasamavikrama AsIditi gamyate / kimbhUtaH ? rAjJIlAlAlasatkukSisarasyAM haMsasodaro rAjahaMsasagarbho rAjJIlAlAlasatkukSisarasIhaMsasodaraH / / 157 karmasiMho mahAmantrI lUNakarNasya saMsadi / zobhAvidhAyako manavaibhavAnnihatAhitaH // 158 vyAkhyA - lUNakarNasya saMsadi sabhAyAM zobhAvidhAyako vibhUSAkartA, karmasiMho mahAmantrI babhUvetyupaskAraH / kimbhUtaH ? mantro rahasyAlocanaM sa eva vaibhavam / vibhorbhAvo vaibhavaM prabhutA / tasmAnnihatA mAritA ahitA vairiNo na nihatAhitaH / anyo'pi prabhutayA zatrUn hantyanena tu mantreNaiva sarve'pyarayo nAzaM nItA ityarthaH // 158 1 [ 155 - 101 sAmrAjyatilakaM yena lUNakarNasya kAritam / satyasandhena samuddhyA bhUmipAlAcchizorapi // 159 vyAkhyA - yena karmasiMhamantriNA, sadbuddhyA pradhAnadhiyA, zizorapi laghuvayaso'pi lUNakarNasya, sAmrAjyatilakaM sAmrAjyaM samastasAmantAnuzAsanaM tasya tilakaM vizeSakaM bhUmipAlAd vikramanRpateH kAritam / kimbhUtena ? satyasandhenA'vitathapratijJena // 159 vidhuvAridhibhUtendupramite vatsare sudhIH / sadurgaM nagaraM mantrI nirmame vikramAhvayA // 160 vyAkhyA - mantrI karmasiMhaH, sudhIH sadbuddhiH vidhuvAridhibhUtendu (1541) pramite vatsare varSe, vikramAhvayA vikramanAmnA sadurga koTTasahitaM nagaraM vikramanagaramiti nAmakaM, nirmame nirmitavAnnivezayAmAsetyarthaH // 160 nAnyatkSetramato jainadarzane gRhiNAmiti / gurorgirA namazcaityamacIkaradayaM sudhIH // 161 vyAkhyA - ato'smAccaityAnnAnyatkSetraM dhanabIjavapanabhUmiH, jainadarzane gRhiNAM gRhasthAnAmasti vidyata iti, gurorgirA bacasA, namernaminAthasya, caityaM vihAramayaM sudhIH karmasiMho'cIkarat kArayati sma / acIkaraditi 'luGghriH NizrIti caNera - niTIti NilopaH, Nau caDyupadhAyA hrakhaH, GittvaM caGIti dvitvaM sanvalaghunIti sanvadbhAve sanyata itItvaM dIrgho ladhoriti dIrghaH' iti prasAde // 161
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ __15 162 - 169] pAThakazrIjayasomaviracita. ... bhUrivittavyayaM kRtvA tatpratiSThA'pi kAritA / samAhUtAmitazrAddhavAtsalyavidhinA'munA // 162 . vyAkhyA-amunA zrIkarmasiMhamatriNA, samAhUtA bahudezebhya AkAritA amitA bahavo ye zrAddhAsteSAM yo vAtsalyavidhirvastrAdibhirabhyarcanaprakArastena, bhUrivittavyayaM bahuladravyotsarga kRtvA, tasya caityasya pratiSThA sUrimantreNa sthApanA, sA'pi kaaritaa| 'pratiSThA gaurave sthitau, chandojAtau yAgasiddhau' ityanekArthaH / 'maryAdAdevAdisthApanayorapi' maGkhaH // 162 sthApanA rsbhuutessuvidhuprmitvtsre| khamunISvinduvarSe'bhUccaityaM nmijineshituH||163 vyAkhyA- namijinezitU rasabhUteSuvidhupramita(1556)vatsare sthApanA''rambho'bhUditi gamyate / khamunISvindu(1570) varSe caityamasidhyadivyadhyAhiyate // 163 zrIjinahaMsasUrINAM shaantisaagrsuuritH| sthApanA yena vittAnAM vyayena khalu kAritA // 164 vyAkhyA- khalu vAkyAlaGkAre, yena zrIkarmasiMhena, zrIjinahaMsamrarINAM zAntisAgarasUritaH zrIzAntisAgarasUreH sakAzAd, vittAnAM vyayenotsargeNa, sthApanA padapratiSThA kAritA // 164 yAcakakhAntakArAbhyo vstupaalaadidaaykaaH| ___ mocitA yena saddAnavidhAnena mahAtmanA // 165 vyAkhyA-yena mahAtmanA mahAmanasA karmasiMhena, saddAnavidhAnena pradhAnakharNAdivitaraNakaraNena, yAcakAnAmarthinAM khAntaM mana eva kArA guptayastAbhyaH vastupAlAdayo vastupAlapramukhA ye dAyakA dAtAraste mocitAH / etAvaddAnaM yAcakebhyastena dattaM yena taccetoguptitaste vastupAlAdyA niHsRtAH / etasmin dAtari dRSTe sati te tAn visasmarurityarthaH // 165 utsavAvasarAyAtA naanaamnnddlto'khilaa| munInAM maNDalI yena toSitA veSadAnataH // 166 vyAkhyA-yena karmasiMhena, veSadAnato veveSTyaGgaM veSo vstraalngkaarmaalyprsaadhnairnggshobhaa| atra tu lokaprasiddhaH sAdhuvastravizeSo gRhyate, tasya dAnato vitaraNena, nAnAmaNDalato vividhadezataH, utsavAvasare nandImahasamaye, AyAtA prAptA, akhilA samastA, munInAM mahAtmanAM, maNDalI rAzistoSitA prINitA // 166 lekhapreSaNagauravapUrva ye melitAH sdhrmaannH| gauravitAste gauravabhaktivazAd bhaktavasanAdyaiH // 167 vyAkhyA-yena mantriNA, lekhollekhyaH patraM tasya yatpreSaNaM mocanaM tadeva gauravaM mAnanaM tatpUrva, ye sadharmANaH sAdharmikAH, melitAH saGghaTitAste, bhaktavasanAdhairannavastrAdyairvastubhiauravabhaktivazAda guroriya gauravI yA maktiH sevA tazAda gauravamaktivazAda gauravitA bahumAnitAH // 167 atha zrIjinahaMsasUripadasthApanA-namicaityanirmApaNasaMvatsaramekapaDunAha - sthApanArasabhUteSuvidhupramitavatsare / khamunISvinduvarSe'bhUccaityaM nmijineshituH|| 168 vyAkhyA-zrIjinahaMsasUrINAM rasabhUteSuvidhupramita(1556)vatsare sthApanA padapratiSThA'bhUt / tathA khamunISvinduvarSe (1570) namijinezituzcaityamabhUt // 168 zrImuktAlayatIrthe satIrthyasaGghana saGgataH sacivaH / yAtrAM karaparimuktAM cakAra muktAlayaspRhayA // 169 25
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [170-175 vyAkhyA-sacivo mantrI kamasiMhA, tarantyanena vidyAmbhonidhimiti tIrtha guruH, samAne tIrthe vasati sa satIrthyaH, evaMvidho yaH saGghaH sAdhvAdisamudAyastena saGgato militaH san , zrImuktAlayatIrthe zrIzatruJjaye, karo rAjagrAhyo bhAgastena parimuktAM yAtrAM cakAra / kayA ! muktAnAM karmarahitAnAM ya Alayo nilayo muktAlayo mokSastatspRhayA vAnchayA // 169 evaM raivatake'drau tathArbuda-dvArakAditIrtheSu / lambhanikAyutayAtrA vihitA yenAdhikamemNA // 170 vyAkhyA-evamamunA prakAreNa, raivatake'dAvujayantagirau, tathA'ryuda-dvArakAditIrtheSu, yena zrIkarmasiMhena, adhikapremNA atizAyinehena, lambhanikA pratigRhamiSTavastudAnaM tayA yutA sahitA, yAtrA vihitA cke| yAtrA cake lambhanikA ca dade ityrthH|| 170 lakSaM caityapratiSThAyAM lakSaM suuripdaarpnne| lakSaM yAtrAsu raupyANAM vyayayAmAsa yaH sudhIH // 171 vyAkhyA-yaH karmasiMho mantrI sadbuddhiH caityapratiSThAyAM raupyANAM rAjatAnAM lakSaM, tathA sUripadArpaNe jinahaMsasUrINAmAcAryapadasamarpaNe raupyANAM lakSaM, tathA yAtrAsu zatruJjayAditIrthayAtrAsu raupyANAM lakSaM vyayayAmAsa / vittasamutsarga tyAgamakArSId / vyayaNa vittasamutsarge // 171 satrazAlA kRtA netrvaardhibhuutenduvtsre| caturdazasamAH kalpapustakaM yena cA''dade // 172 vyAkhyA- yena zrIkarmasiMhena mantriNA, netravAdhibhUtendu(1542)vatsare satrazAlA kRtA / satraM sadAdAnam / ca punaryena caturdazasamAzcaturdazavarSANi yAvat kalpapustakamAdade kalpapustakaM vAcayAmAsetyarthaH // 172 bhUjAniSu prabhUteSu vivAhAyA''gateSvapi / citrakUTe'karocchobhA vivAhe yo nijeshituH|| 173 20 vyAkhyA- yaH karmasiMho mantrI, citrakUTe vivAhAya pANipIDanAya, prabhUteSu bahuSu bhUjAniSu rAjakhAgateSvapi prApte___Svapi, ninezituH svasvAmino lUNakarNasya, vivAhe zobhA lakSmImakaroccakAra / bhUreva jAyA yasya bhUjAniH / 'jAyAyA niDiti' jAyAntasya bahuvrIherniGAdezaH // 173 anyadA lUNakarNena samakaM nndgokule| jagAma vairisaGghAtaghAtanAya sa manAvit // 174 vyAkhyA-anyadA'nyasmin kAle, sa mantravid rahasyAlocanaM mantrastaM vettIti mantravinmantrI karmasiMhaH, nandagokule 'nAranaula' iti nAmnArUDhe, vairiNAM yaH saGghAtaH samUhastasya ghAtanAya vinAzAya, lUNakarNena samakaM saha jagAma // 174 saGgrAme vairibhiH sAdhaM sahasA smupsthite| subhaTAH svAmidharmatvAdanyo'nyaM prAharaMstarAm // 175 vyAkhyA-vairibhiH zatrubhiH sArdhaM samaM, sahasA'nAlocyA'vitarkitameva, saGgrAme yuddhe samupasthite prApte sati, subhaTA 3} yodhAH, svAmidharmatvAtkhAminaH prabhordharmo yeSAM te khAmidharmANaH / 'dharmAdanica kevalAd' iti kevalAtpadA yodharmazabdaH kevalastadantAd bahuvrIheranic syAt / tadbhAvaH svAmidharmatvaM tasmAt / yathaiva svAmI kurute tathaiva sevakA api kurvantIti bhAvaH / anyo'nyaM parasparaM prAharaMstarAmatizayena prahArAMzcakruH / prAharaMstarAmiti- 'taratamapau ghaH' iti ghaH / 'kimettiDavyayaghAdAm ca dravyaprakarSe' iti / 'kima edantAttiko'vyayAcca yo ghastadantAmuH syAt / sahaseti 'sahasA''kasmikAvimarzayoH // 175
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka zrIjayasomaviracita zrI kRtvA jinAcarcA smRtvA pazcanamaskRtim / sAkArAnazanaM dhRtvA saGgrAmaM samupeyivAn // 176 vyAkhyA - tasminnavasare mantrI zrIkarmasiMhaH, jinasya tIrthakRto'rcAyAH pratimAyA arcAM pUjAM kRtvA, tathA paJcanamaskRtiM pazJcanamaskArAn smRtvA cintayitvA tathA AkAraiH - 'annatthaNA bhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM sabasamAhivattiyAgAreNaM' ityevaMrUpaizcaturbhiH sahitaM sAkAraM yadanazanaM prAyastad dhRtvA saGgrAmaM samupeyivAn prAptaH / 'arcA pUjA pratimA'pi ca' ityanekArthaH // 176 176 - 183] arhatsiddhAnagArArhaddharmarUpANi sAdaram / catvAri zaraNAnyeSa samAdAya dayAnvitaH // 177 lUNakarNamahIjAneH purastAdastasAdhvasaH / surAlayamalazca svAmidharmadhurandharaH // 178 - yugmam / - vyAkhyA - eSa karmasiMho mantrI, sAdaraM sAgraham, aItsiddhAnagArArhaddharmarUpANi catvAri zaraNAni samAdAya gRhItvA, lUNakarNamahIjAneH purastAdabhe, surAlayaM svargamalaJcakre 'laGkRtavAn / kimbhUtaH ! dayayA kRpayA'nvitaH sahito dayAnvitaH / punaH kimbhUtaH ? - astaM dhvastaM sAdhvasaM daro yena so'stasAdhvasaH / punaH kimbhUtaH ? khAmidharmadhurandharaH svAmidharmadhaureyaH svAmidharmanirvAhaka ityarthaH / dhurAM dhArayati dhurandharaH // 177-178 tathA pratApasiMhasya purato raNakarmaNA / rAjA-meghAdimanIzAH paralokamihA''zrayan // 179 vyAkhyA - tatheti samuccaye / iha saGgrAme, rAjA - meghAdimantrIzAH, pratApasiMhasya kumArasya, purato'gre, raNakarmaNA saGgrAmakRtyena, paralokaM parabhavamAzrayannAzizriyaH // 179 svIyAM rAjyazriyaM karNo jetRsiMhe nRpo'dadhAt / bRhadbhAnAviva svIyaM bhAnurbhAnuM nizAmukhe // 180 byAkhyA - karNaH padaikadeze padasamudAyopacArAlUNakarNaH, svIyAmAtmIyAM rAjyazriyaM rAjyalakSmIM, jetRsiMhe nRpe'dadhAd dhArayati sma / kaH kasmin kamiva ? bhAnuH sUryo nizAmukhe sandhyAyAM bRhadbhAnau vaha svIyaM bhAnuM jyotiriva / yathA bhAnuH sandhyAyAM svIyaM tejo vahnau nidhAya gacchati tathA'yamapi khasAmrAjyaM jetRsiMhe nyadhAditi / 'bhAnuraMzau khau dine ' ityanekArthaH // 180 31 jetRsiMhe khasAmrAjyaM zAsati zvApadA iva / rAjAno'nye bhayAnnezuH kAndizIkA dizodizam // 181 vyAkhyA - jetRsiMhe rAjJi, khasAmrAjyaM khaprabhutAM, zAsati pAlayati sati, anye rAjAnaH, zvApadA iva vyAlA iva, kAndizIkA bhayena palAyitA dizodizamekasyA dizo'nyAM dizaM bhayAd bhIternezuH palAyAJcakrire / kAM dizaM vrajAmItyAkulaH kAndizIkaH pRSodarAditvAtsAdhuH // 181 tatsutaratnaM loke prathamaH kalyANamallarAjo'bhUt / zrImAladeva-bhImA ThAkurasI - kAhanAmAnau // 182 vyAkhyA - tasya jetRsiMhasya, sutaratnaM putraratnaM, loke vizve, prathamo mukhyaH, kalyANamallarAjo'bhUt / tathA zrImAla - deva-bhImA ThAkurasI - kAnAmAnau // 182 kasamIradevijAtAH paJcAmI pANDavA ivApUrvAH / vyasanavimuktA duryodhanapriyAH santyamI yasmAt // 183 10 13 20 25 28 35
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 15 20 mantrikarmacandravaMzAvalIprabandha | [ 184 - 189 vyAkhyA - kasamIradevijAtAH kasamIradeviputrAH, amI kalyANamallAdayaH, apUrvA navAH paJca pANDavA iva yudhi - SThirAdaya iva / apUrvatvamevaiSAmAha - yasmAddhetoramI kalyANamallAdyAH pazcApi pANDavA vyasanaM vipattistena vimuktA rahitAH, tathA duSTaM yadyodhanaM yuddhakaraNaM tatpriyamiSTaM yeSAM te duryodhanapriyAH santi vidyante / pUrvapANDavAstvevaMvidhA nAbhUvan / te ca vyasanAni durodarAdIni mRgayAdayaH sapta tadvimuktA na bhavanti / tathA duryodhanaH kauravaH sa priyo yeSAmevaMvidho na syuH / 'vyasanaM niSphalodyame, daivAniSTaphale saktau, strIpAnamRgayAdiSu, pApe vipattAvazubhe / ' ityanekArthaH / 25 32 'dyUtaM ca mAMsaM ca surA ca vezyA, pAparddhi caurya paradArasevA / etAni sapta vyasanAni loke, pApAdhike puMsi sadA bhavanti // 1' duryodhana iti 'zAsiyudhidRzidhRSimRSibhyo yujyAcyo vetyeke, yugherNyantAd duryodhanaH, Nerlope duryodha iti // 183 patyantarajA anye sutA babhuH pUrNa-mallasiMhAkhyau / punaracala-mAna-surajana - karma - zrIraGgajIpramukhAH // 184 vyAkhyA - anye'pare sutAH / patnyantarajA anyabhAryA jAtA babhuH zuzubhire / tAneva nAmataH Aha - pUrNa-mallasiMhAkhyau, punarbhUyaH, acala-mAna-surajana [karma ! ] zrIraGgajIprabhRtayaH // 184 atha zrIvarasiMhamantrisantativaktavyatAmAha - varasiMho mahAmAtyo vIjhAdevIsatIvaraH / dharmakarmasu niSNAtaH puSNAti sma suhRjjanam // 185 vyAkhyA - tatpade varasiMho mahAmAtyo babhUvetyadhyAhiyate / vIjhAdevIti nAmnI yA satI tasyA varo bhartA, yo dharmakarmasu niSNAto nipuNaH, suhRjjanaM mitralokaM, puSNAti sma abhISTadAnaiH pupoSa // 185 campApure madaSpharasAheH zatruJjayAdiyAtrAyAH / phuramAnamAptavAn yo SaNmAsIM yAvadupajIvya // 186 vyAkhyA - yaH zrIvarasiMho mantrI, campApure madappharasAheH sakAzAcchatruJjayAdviyAtrAyAH phuramAnaM chappAmAptavAn prApa / kiM kRtvA ? SaNmAsIM SaT mAsAn yAvadupajIvya tatsevAmanubhUya / 'AsvAdayatyanubhavatyupajIvati copayuGke ca / upabhuGge nirvizatItyupayoge yogyatAM yAtAH // iti kriyAkalApe // 186 rAjJA durgasya durgasya tAlikA karasAtkRtA / yasya sarvospi lokAnAM nyAyazca viSayIkRtaH // 187 vyAkhyA - rAjJA jetRsiMhena, yasya zrIvarasiMhasya, durgasya durgamasya, durgasya koTTasya, tAlikA tAlakodghATanayatraM, karasAddhastAyattA kRtA / ca punaryasya sarvo'pi lokAnAM jAnapadajanAnAM, nyAyo nItirviSayIkRto gocarIkRtaH // 187 tIrtheSu puNyahetorvimalArbudaMraivatAdrirUpeSu / muktIkRtatIrthapathaM yAtrAM yaH saGghayuga vidadhe // 188 vyAkhyA - yaH zrIvarasiMho mantrI, puNyahetoH puNyanimittaM, vimalArbudaraivatAdrirUpeSu zatruJjayArbudojayanta30 girirUpeSu tIrtheSu puNyakSetreSu, muktIkRtaH karamokSaNAnmutkalIkRtastIrthapathaH zrItIrtharAjArohaH, yatra yAtrAvidhAne tanmuktIkRtatIrthapathamevaM yathA syAttathA, saGgha yunaktIti saGghayuk saGghasahito yAtrAM vidadhe cakAra // 188 mArge cakAra caturo lambhanikAM lAbhakAraNaM mantrI / sammAnito madaSpharanAmnA zrIsAhinA bahuzaH // 189 vyAkhyA - caturaH kuzalo mantrI varasiMhaH, mArge tIrthayAtrApathe, lambhanikAM 'lAhaNIti' rUDhAM cakAra cakre / kimbhUtAM ? 25 lAbhasya puNyaprApteH kAraNaM hetuH / yo mantrI madappharanAmnA zrIsAhinA, bahuzo bahuvArAn, sammAnitaH paJcAGgaprAsAdAdidAnena satkRtaH / bahuza iti ' saMkhyaikavacanAcca vIpsAyAm' iti zas // 189
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190-196] pAThakazrIjayasomaviracita 33 dInAnAthajanAnAmupakAraparAyaNaikadhiSaNAbhRt / tene ca satrazAlAM varSe netravasupaJcadaze // 190 vyAkhyA-ca punaH, yaH zrIvarasiMhaH, dInAzca dainyabhAjaH kRpaNA ityarthaH, anAthAzca akhAmikAH, janAzca sAmAnyalokAH, teSAmupakAra upakaraNe parAyaNA pravaNaikA'dvitIyA yA dhiSaNA buddhistAM bibharti dhArayati yaH, sa upakAraparAyaNaikadhiSaNAbhRt san , netra-vasu-paJcadaze (1582) varSe satrazAlAM tene vistArayAmAsa // 190 gurubhiH zrIjinakuzalairyAtrAM zrIdevarAjavaratIrthe / satataM kartumanA api kartumazakto yadA dRSTaH // 191 sammukhamAgamya tadA khamadvArA kharUpamAkhyAya / sAragaDAlAsthAne yAtrA saphalIkRtA yasya // 192 -yugmam / vyAkhyA- zrIjinakuzalairgurubhiH, zrIdevarAjavaratIrthe, yAtrA satataM nityam , kartumanA api kartukAmo'pi, zrIvarasiMho mantrI, yadA yasmin kAle, taddezIyarAjavirodhena kartumazakto'kSamo dRSTo'valokitaH, tadA tasmin kAle, sammukhaM devarAjapurAdabhimukhamAgamya, svamadvArA svapnaH suptajJAnaM taddvArA, svarUpamahamabhimukhamAgato'smIti lakSaNamAkhyAya kathayitvA, sAragaDAlAsthAne, yasya mantriNaH zrIvarasiMhasya, yAtrA saphalIkRtA, saphalA vidaghe / / 191 - 192 adhunA'pi takat sthAnaM tIrthatayA vizrutaM samastIha / sevakajanakRtabAJchAprapUraNAt sarvagaccheSu // 193 vyAkhyA- iha bhUmau, takaditi tat , 'avyayasarvanAmnAmakac prAk TeH' ityakac, sthAnamadhunA'pi sAmpratamapi, tIrthatayA vizrutaM vikhyAtaM samasti / kasmAt ! sarvagaccheSu sevakajanasya bhaktalokasya kRtA yA vAnchA AzA tasyAH prapUraNAt sampAdanAt // 193 varasiMhamatriputrAH SaDapi SaDaGgIvicAraniSNAtAH / aSaDakSINAlocA locanavikSepabhAvajJAH // 194 vyAkhyA-varasiMhasya mantriNaH putrAH SaDapi, SaDaGgIvicAre SaDaGgIvimarza, niSNAtA nipuNAH / tatra SaDaGgAnyamuni 'zikSAkalpavyAkaraNacchandojyotirniruktayaH' iti / babhUvuriti gamyate / kimbhUtAH ? aSaDakSINa Aloco rahasyAlocanaM yeSAM te'ssddkssiinnaalocaaH|'tnmntraadhssddkssiinnN ytttiiyaadygocrH|' punaH kimbhUtAH! locanavikSepeNa netravikAraNa, bhAvaM parAbhiprAyam, jAnantIti locanavikSepabhAvajJAH // 194 tAneva nAmata Aha snmeghraaj-ngraajnaamkaavmrsiNh-bhojaakhyo| hararAjo DuGgarasInAmA'tha sutA'bhavad vIrA // 195 vyAkhyA-ete sanmegharAjAdyAH SaT , atha SaTputryanantaraM vIrAnAmnI sutA putryabhavat // 195 tAneva putrAn vizeSayannAha - sanmannavidhAtAro dAtAraH sklbhaavmaataarH| trAtAraH zaraNAgatalokAnAM satyavaktAraH // 196 vyAkhyA- kimbhUtAste ? sanmaMtrasya pradhAnAlocasya vidhAtAraH kartAraH, tathA dAtAra udArAH, tathA sakalabhAvAnAM samastAbhiprAyANAM mAtAraH pramAtAraH / 'mAGka maanshbdyoH|' tathA zaraNAya zaraNArthamAgatAH sametA ye lokAsteSAM trAtAro rakSakAH, tathA satyavaktAraH satyavAdinaH // 196 ma. ka. vaM. pra. 5 vidhAtAzaH kAvIraH, tAthA dAtA sadArAH, tathA skaLa bhAvAnAM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 197-207 padmasiMho vairisiMho megharAjasutAvubhau / zrIcandraH padmasIsUnurvairisiMhasutAvimau // 197 vyAkhyA-padmasiMho vairisiMha imAvubhau dvau megharAjasutau megharAjaputrAvAstAmadhyAhiyate / tathA pamasIsUnuH pAsIputraH zrIcandraH kuzAgrIyamatiH, tathA vairisiMhasutAvimau vakSyamANau // 197 tAvevAha sadAraGgo'tha karpUro jodhAkhyo hriraajsuuH| suto bhairavadAso'sya rAmo bhojasya nandanaH // 198 vyAkhyA-sadAraGgaH, athAnantaraM karpUrastathA harirAjasUrharirAjaputro jodhAkhyo jodhAbhidhaH, asya jodhasya putro bhairavadAsaH, tathA bhojasya bhojarAjamantriNo, nandanaH putro rAmaH // 198 sutA amarasiMhasya sIpA-sIhAbhidhau tathA / sImAH siMharAjo'tha sivarAjo'pi paJcamaH // 199 manisIpAGgajA ete arjunaH khImasIstathA / punaH surajanAbhikhyasturyo jhAjhaNasIrmataH // 200 Adyo jesiMhadesUnurjIvarAjo dvitiiykH| jagahatthastRtIyo'sti manisIhAsutA amI // 201 rAghavade-hamIrAdyAH siimaamaatysutsttH| sadrAjamalla-rAsAdyAH siMharAjasutAtrayaH // 202 ghaDasI-jagamAlAdyAH sivarAjasutAH punaH / maniDUGgarasIputro mantrI nrbdaabhidhH||203 sutA narabadasyAsannacalaH prthmsttH| bhAramallo lAkhaNasImukhyAH SaDapi dhaarmikaaH||204 spaSTArthAH / navaraM SaDapi dhArmikA:-dharma caranti dhArmikAH / 'dharma carati' asmAJcaratyarthe Thagiti Thak // 199-204 atha prtaapshobhaabhRjetsiNheshsmprtH| nagarAjo'bhavanmantrI mantrakarmasu karmaThaH // 205 vyAkhyA-atha varasiMhamanyanantaraM nagarAjo majhyabhavat / kimbhUtaH? pratApastejaH zobhA lakSmIste vibharti dhArayatIti pratApazobhAbhRt / tathA jetasiMhezasya jetRsiMhaprabhoH sammato'bhimato jetRsiMhezasammataH / tathA mantrakarmakhAlocakAryeSu karmaThaH karmazUro'labdhazrama ityarthaH // 205 zatruJjayojayantAditIrtheSu sukRtaarthinaa| kRtA yAtrA kRtajJena yena lambhanikAyutA // 206 vyAkhyA-yena zrInagarAjena, sukRtaM puNyamarthayate yAcata ityevaMzIlaH sukRtArthI, tena sukRtArthinA, puNyArthamityarthaH / " zatruJjayojayantAditIrtheSu lambhanikAyutA lambhanikAyuktA yAtrA kRtaa| kimbhUtena ? kRtamupakAraM jAnAtIti kRtajJastena // 206 mAladeve'nyadA senAsanAthe jaGgalAvanim / jighRkSati mahAmAtyaM jetRsiMho'vadattarAm // 207 vyAkhyA- anyadA'nyasmin kAle, senAsanAthe sainyasahite mAladeve nRpe, jaGgalAvaniM jaGgaladezabhUmim , jighRkSati grahItumicchati sati, jevRsiMho nRpo mahAmAtyaM mahAdhIsakhaM zrInagarAjamavadattarAmatizayenAbravIt // 207 Jain Education Intemational
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208-213 ] - pAThakazrIjayasomaviracita mazrirAja ! balI rAjA maaldevo'smdaadibhiH| asAdhyastena nAnena sAdha spardhA guNAvahA // 208 vyAkhyA- he mantrirAja ! zrInagarAja! mAladevo rAjA balI balavAn sainyavAn sAmarthyavAMzca / asmadAdibhirasmatpramukhairasAdhyaH sAdhayitumazakyo'jayya ityarthaH / tena kAraNenAnena mAladevena sAdhaM samaM spardhA saMha(gharSoM guNAvahA guNakAriNI na / anena saha yoddhamalam // 208 zrUyate'tra samAgantA yAvannAyAti sa khayam / tAvat puraiva mano'tra kAryaH kiM punarAgame // 209 vyAkhyA- atra jaGgalAvanyAm , sa mAladevaH samAgantA AgantukaH zrUyate, yAvattAvacchabdau kAlAvadhAraNAoM, yAvat sa mAladevaH khayamAtmanA nA AyAti, tAvat puraiva pUrvameva, atra samaye mantra AlocaH kAryaH kartavyaH / tasmin punarAgate samete kim ! 'kiM prazne kutsane'pi ca' / samete tasmin na kimapi vidhAtumalambhUSNavo bhaviSyAma ityarthaH // 209 gUDhamatrastato mantrI rAjJA mshritvaaniti| serasAhirihArAdhyo vinA taM na khakAmitam // 210 vyAkhyA-tato jevRsiMhakathanAnantaram , gUDho guptaH parairaparicchedyo mantro'syeti gUDhamantro mantrI zrInagarAjA, rAjJA jeThasiMhena samamiti manitavAn AlocitavAn / itIti kim ! he khAmin / iha samaye serasAhiH serapAtisAhirArAdhyaH prasAdanIyaH / yatastaM serasAhiM vinA na khakAmitaM khepsitaM vairihananAdilakSaNam / / 210 samarthAnAM yatazcintA smrthairpniiyte| mahAdruNeva kaNDUyA gajagaNDasya nazyati // 211 vyAkhyA- yato hetoH, samarthAnAM prabhaviSNUnAm , cintA manasi duradhyavasAyaH, samarthaiH prabhaviSNubhirapanIyate dUrIkriyate / kena kasya keva ! mahAdruNeva mahAvRkSaNeva, gajagaNDasya karikapolasya, kaNDUyA khajUnazyati nAnyenairaNDAdinA, tathA mahatAM cintA mahadbhirevApaneyA nAnyairiti bhAvaH // 211 sAdhu sAdhu mahAmanin ! mazritaM svArthasiddhaye / guNAyAdhiguNe sevA moghA'pi saphalA kimu // 212 vyAkhyA-he mahAmannin ! zrInagarAja! khArthasiddhaye-khaH khakIyo yo arthaH zatrupratighAtAdistasya yA siddhiniSpattistasyai khArthasiddhaye / sAdhu sAdhu, sambhrame dvitvam , mantritamAlocitam / yataH-adhiguNe guNAdhike puMsi sevA paricaryA, moghA'pi alabdhakAmA'pi niSphalA'pi, guNAya guNakAriNI, saphalA phalavatI, kimu !, kimu iti vitarke'vyayam / phalavalyA- 25 stasyAH sevAyAH kimucyata ityarthaH / ko'rthaH ? guNAdhikaH sevito yadi khepsitaM na pUrayati tathA'pi parakRtopadravanivAraNarUpaM guNaM janayedeva / adhamAt pUrNakAmo'pi sevako nindyata eva / tena tatsevaiva kartumuciteti // 212 tena sAhisamIpe tvaM yAhi sotsaahmaansH| mAnasena vinA yena na haMsAnAM manoratiH // 213 vyAkhyA-tena kAraNena, he manin ! utsAhaH pragalbhatA, saha utsAhena vartata iti sotsAham , tathAvidhaM mAnasaM cittaM. yasyAsau sotsAhamAnasa evaMvidhaH san, sAhisamIpe serasAhisavidhe, tvaM yAhi gaccha / sotsAhamAnasa iti vizeSaNe ayaM bhAvaH-sadA mAnasotsAha eva prAka zakunam / iGgirA mana utsAhaH' iti vAkyAt / yena kAraNena mAnasena sarovizeSeNa vinA, haMsAnAM rAjahaMsAnAM manoratirmanorAgo n| yathA kila haMsA mAnasa eva rAgaM bananti tathA tvayA serasAhisevAyAmeva khaceto vartanIyam / 'mAnasaM khAntasarasoH' itynekaarthH|| 213
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [214-220 tathetyuktvA tato mantrI nagarAjo balAdhikaH / nagarAja ivA'kSobhyo raNe vairisamIraNaiH // 214 rAjanyasainyamAdAya daayopaayvishaardH|| zakunAnumitakhArthasiddhiH sAhimupeyivAn // 215 - yugmam / vyAkhyA-tatheti nizcaye pRSTaprativAkye vA / 'tathA syAnnizcaye pRSTaprativAkye smuccye| uktvA kathayitvA, yathA bhavadbhiruktaM tathaiveti nigadya, tato'nantaraM mantrI nagarAjo rAjanyAH kSatriyAsteSAM sainyaM senAmAdAya gRhItvA, sAhiM serasAhimupeyivAn prAptaH / kimbhUtaH ! balAdhikaH-balaM parAkramastena adhiko'tizAyI balAdhikaH, tathA vairisamIraNairvairiNaH zatravasta eva samIraNA vAyavastaiH, raNe saGgrAme, nagarAja iva meruriva, akSobhyaH kSobhayitumazakyaH aparibhavanIyaH / yathA merurvAyubhirna kSobhyase tathA'yamapi zatrubhirakSobhya ityarthaH / tathA dAyo dAnamupAyAH sAmAdyAzcatvArastatra vizAradaH kovido dAyopAya16 vizAradaH / 'dAyo dAne yautakAdidhane solluNThabhASaNe / vibhaktavyapitRdravye'-ityanekArthaH / tathA zakunairdaivazaMsinimittairanumitA anumAnapramANaviSayIkRtA khArthasiddhiH khakAmitaniSpattiryena sa zakunAnumitakhArthasiddhiH // 214-215 gajAzvakarabhavAtamupadIkRtya sevayA / zaratrANaM suratrANaM prINayAmAsa mantravit // 216 vyAkhyA-mantravit zrInagarAjaH, gajA hastinaH, azvA vAjinaH, karabhAstrihAyaNA uSTrAsteSAM vrAtaH samUhastamupadIkRtya DhaukanIkRtya, sevayA paricaryayA, suratrANaM serasAhiM prINayAmAsa toSayAmAsa / kimbhUtam ? zUrAn vIrAMstrAyate rakSatIti zUratrANastam // 216 zAnavAgamamAzaGkaya sklyaannstto'khilH| rAjaloko'munA muktaH zrIsArakhatapattane // 217 vyAkhyA-tato'nantaraM zAtravANAM vairiNAmAgamamAgamanamAzaGkaya, mA te'tra akasmAdAgaccheyuriti paryAlocya, akhilaH samastaH, sakalyANaH kalyANamallakumArasahito rAjalokaH, amunA jesiMhena zrIsarasvatIpattane muktaH preSitaH // 217 mAladeve samAyAte samAdAtuM marusthalIm / jetRsiMho'bhyamitrINaH samabhUd vimukho ruSA // 218 ___vyAkhyA-marusthalI marubhUmim , samAdAtuM grahItum , mAladeve rAjJi samAyAte sati, jetRsiMho'bhyamitrINo'bhyamitrIyaH smbhuujjaatH| sohavAgrAmaM yAvadabhimukhaM jagAmeti bhAvaH / kimbhUtaH ? ruSA roSeNa, vimukho viruddha mukhaH aruNavadana ityrthH| AbhimukhyenAmitrAnalaGgAmyabhyamitrINaH // 218 Ayodhane samArabdhe nRpAgre bhImamantravit / yudhyamAno bhaTaiH sArdhaM zuddhadhyAno divaM yayau // 219 30 vyAkhyA-Ayodhane mAladevena samaM raNe samArabdhe prArabdhe sati, nRpAne jevRsiMhanRpasya purato bhImamantravid bhImarAjamantrI, bhaTairisubhaTaiH sArdhaM yudhyamAno yuddhaM kurvANaH, zuddhaM vimalaM dhyAnaM yasyAsau zuddhadhyAnaH, divaM khagaM yayau / lokoktyA mamAretyarthaH / raNe'pi zuddhadhyAnAd varuNanAganattukasyeva khaHprApteH kathanAt vargagamanamapi tasya sambhAvyate // 219 mAladevo'pi saGgrAme jetRsiMhe mRte sati / jaGgalaM dezamAdAya darImiya purI gataH // 220
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 221-227] pAThakazrIjapasomaviracita vyAkhyA- saGgrAme yuddhe jevasiMhe mRte sati, mAladevo'pi jaGgalaM dezamAdAya svIkRtya, darImiva kandarAmiva, ubhayataH zailazAlitvAt kandaropamAnaM puryAH purI vikramanagarI gataH prAptaH / chAyArthastu jetRsiMhe jiSNuharyakSe mRte sati, yaH ko'pi siMhAzritadarI vizatyeveti // 220 atha sAhisavidhe gatena tadbhImarAjakumAreNa mantriNA yadakAri tadAha sAgrahaM sAhimabhyarthya samamevAsya senyaa| vairimaNDalamudvAsya raNe hatvA ca tadbhaTAn // 221 khadezamAtmasAtkRtvA zobhAmAsAdya bairiSu / vairiniryAtanaM sRSTvA vyAvRtto'yaM khasAhinA // 222 - yugmam / vyAkhyA-ayaM zrInagarAjo mantrI, vairaniryAtanaM vairazuddhim , sRSTvA kRtvA, khasAhinA khIyaserasAhinA samaM vyAvRtto vyAjughoTa / 'sRjati karoti praNayatI'tyAdaya ekArthAH / kiM kRtvA ! sAgrahaM sAnugrahaM sAhimabhyarthya yAcitvA, asya sAheH / " senayA sainyena samameva sahaiva bhUtvA, vairimaNDalaM vairidezamudrAsya vizaMsthulaM vidhAya, ca punA raNe saGgrAme tadbhUTAna mAladevasubhaTAn , hatvA mArayitvA, tathA khadezaM jaGgalAvanimAtmasAt kRtvA khAdhInaM vidhAya, tathA vairiSu zatruSu zobhA jayalakSmImAsAba prApya, 'Agraho'nugrahe mahe, AsaGgAkramaNayozca' ityanekArthaH / / 221-222 sAmrAjyatilakaM sAhikaraNAcIkarattarAm / kalyANamallarAjasya khAmikRtyaparAyaNaH // 223 vyAkhyA-khAmikRtye prabhukArye parAyaNaH pravaNaH khAmikRSyaparAyaNaH, zrInamarAjamantrI, kalyANamallarAjasya sAhikareNa serapAtisAhihastena, sAmrAjyatilakaM rAjyavizeSakamacIkarattarAM vizeSeNa kArayati sma / / 223 rAjAnaM preSayAmAsa vikramAkhyapuraM prati / khayaM tvanuyayau sAhene santaH khaarthlmpttaaH||224 vyAkhyA-zrInagarAjo mantrI rAjAnaM kalyANamallaM vikramAkhyapuraM prati preSayAmAsa mumoca / svayaM tvAtmanA 20 sAheH serasAheranuyayAvanujagAma / sAhinA smmgmdityrthH| yataH santaH satpuruSAH khArthalampaTAH khArthalAlasA na / svArthamevaikaM nApekSanta ityarthaH / tato'yamapi khArthe kRte'pi tatsevAM na tatyAjeti / 'lampaTaM lAlasaM viduH' iti hlaayudhH||224 guuddhmtrblaakraantdudaantripusnttiH| sammAnito'dhikaM yo'tra sAhinA serasAhinA // 225 vyAkhyA- yaH zrInagarAjaH, atra DillImaNDale serasAhinA sAhinA'dhikamatizayena sammAnitaH satkRtaH / 25 kimbhUtaH ? gUDhamantrabalena guptAlocasAmarthena, AkrAntA vazIkRtA durdAntA [durdamanIyA ] ripusantatiH zatrusamUho yena sa gUDhamantrabalAkrAntadurdAntaripusantatiH // 225 AjJAmAsAdya sAhestAmanyadA mdhinaaykH| santoSapoSabhRjjAtaH svadezamabhigAmukaH // 226 vyAkhyA-anyadA anyasmin kAle, madhrinAyakaH sacivamukhyaH zrInagarAjaH, sAhestAM khadeze yAhIti lakSaNAmA- 20 jJAmAdezamAsAdya prApya, svadezaM jaGgaladezamami abhimukhaM gAmuko gamanazIlaH san , santoSapoSaM santoSaH svAsthyaM tasya poSaM puSTiM bibhartIti santoSapoSabhRjjAtaH / gAmuka iti 'laSapatapadasthAbhUvRSahanakamagamazabhya ukaJ' iti zIlArtha ukaJ / 'abhivIpsAlakSaNayoritthambhUtAbhimukhyayoH' iti // 226 tUrNa pathi samAgacchan mantrI puurnnmnorthH| ajamerupure svargamagAt paNDitamRtyunA / / 227
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [228 - 233 vyAkhyA-mantrI zrInagarAjastUrNa zIghraM pathi vartmani samAgacchan, pUrNo niSThAM prApto manoratho vairaniryAtanAdilakSaNo'bhilASo yasya sa pUrNamanorathaH evaMvidhaH san , ajamerupure paNDitamRtyunA paNDitamaraNena anazanAdividhinA kharga devAlayamagAjagAma // 227 tataH kalya 'rAjA kalyANakAraNam / yaH khayaM sRSTirakSAyai vidhinA nirmitaH kimu // 228 vyAkhyA-tato'nantaram , sAhinA khakareNa rAjyatilake datte sati, kalyANamallo rAjA'bhUt / kimbhUtaH! kalyANasya zreyasaH kAraNaM hetuH / yaH kalyANamallaH sRSTirakSAyai svanirmitaprajAlakSaNanirmANapAlanAya khayamAtmanA vidhinA vedhasA, kimu iti vitarke'vyayam , nirmitaH sRSTaH / 'sRSTiH svabhAve nirmANe' ityanekArthaH // 228 ___ yena dAnAdidharmeNa kaliH kRtyugiikRtH| khalAH khaNDIkRtA yena vazinA nizitAsinA // 229 vyAkhyA-yena kalyANamallena dAnAdidharmeNa AhUya vitaraNAdisukRtena, kalirantyo yugaH kRtayugIkRtaH kRtayugAcaraNIyAcaraNAt kalau kRtayugamevAvatArita ityarthaH / 'kalirbibhItake zUre vivAde'ntyayuge yudhi / ' itynekaarthH| tathA, yena vazinA jitendriyeNa, nizitAsinA tIkSNakaravAlena, khalA durjanAH, khaNDIkRtAstilatilIkRtA dUrIkRtA ityarthaH / nAnyena khalAH piNyAkAH khaNDIkatuM madhudhUlitayA vidhAtuM zakyanta iti cchAyArthaH // 229 nagarAjamanirAjAGgajAstrayaH puNyabhAjanaM jagati / nAvaladevIjAtA jAtA jagatISu vikhyAtAH // 230 vyAkhyA-nagarAjamantrirAjasya aGgajAH putrAstrayaH, jagatISu bhUmiSu, vikhyAtA vizrutA jAtAH skhaataaH| kimbhUtAH! jagati viSTape, puNyabhAjanaM sukRtapAtram / punaH kimbhUtAH! nAvaladevyAM 'hAMsU' iti kulagRhanAmnA khyAtAyA jAtA utpannA nAvaladevIjAtAH // 230 " tAneva putrAn nAmata Aha teSvAdimaH subuddhirmazrI devAbhidhaH sudhaavcnH| rANAbhidho dvitIyo guNAdvitIyastRtIyo'tha // 231 saGgrAmaH saGgrAme labdhajayo grAmaNIramAtyeSu / bhAgyabalI balakalitaH kalyANanarendrasammAnyaH // 232 -yugmam / vyAkhyA-teSu triSu putreSu madhya AdimaH prathamo devAbhidho mantrI babhUveti gamyate / kimbhUtaH ? subuddhiH zobhanA jinAgamazravaNapravaNA buddhiIryasyAsau subuddhiriti kharUpanirUpakaM vizeSaNam / punaH kimbhUtaH ! sudhAvanmRSTaM vacanaM gIryasthAsau sudhAvacanaH / tathA dvitIyaH putro raannaabhidhH| kimbhUtaH ? guNairdAnazauNDatvAdibhiradvitIyaH asama etatsamo guptadAnAdidAtA nAnya ityarthaH / athAnantaraM tRtIya ucyate saGkAmo mantrI / kimbhUtaH ! saGgrAme raNe labdhaH prApto jayo vijayo yena sa labdhajayaH / tathA'mAtyeSu mantriSu grAmaNIrmukhyaH / tathA bhAgyasyaiva balaM sAmarthya yasyAsau bhaagyblii| tathA balena sainyena 30 kalitaH sahitaH / tathA kalyANanarendreNa kalyANamallanRpeNa sammAnyaH satkaraNIyaH // 231-232 devAGgajAstrayo'mI mehAjalAbhayamAnanAmAnaH / rANAsutaH sudhopamavacanatayA'bhUdamRtanAmA // 233 vyAkhyA- amI mehAjalAdyAstrayo devAGgajA devAmatriputrAH / rANAsuto mantrirANAputro'mRtanAmA'bhUt / nanvamRteti nAma tasya kathamavAdiSuH? iti tatkAraNamAha-sudhopamavacanatayA sudhopamamamRtasamaM vacanaM yasyAsau sudhopamavacanastadbhAvastattA tayA, amRtasamavAkyavaktRtvenAmRta iti nAma kathayAmAsurityarthaH // 233
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 234-240] pAThakazrIjayasomaviracita saGgrAmasacivasyAsIt patnItrayamadodbhutam / dAnazIlatapobhAvadharmamarmaprabhAvakam // 234 vyAkhyA- saGgrAmasacivasya saGgrAmamantriNaH, ado vakSyamANamadbhutamAzcaryakAri patnItrayamAsId babhUva / kimbhUtam ! dAnazIlatapobhAvarUpadharmANAM yanmarma, jIvapradezapracayasthAnaM marma yatra jAyamAnavedanA mahatI jAyate, tadivAntastattvamityarthaH / tatprabhAvakamudbhAsakaM dAnazIlatapobhAvadharmamarmaprabhAvakam // 234 atha patnItrayaM nAmataH prAha tatra suratANadevI bhagatAdevI surUpadevI ca / gurudevadharmaraktA siddhAntAkarNanAsaktA // 235 vyAkhyA-tatra saGghAmamatrimandire suratANadevI bhagatAdevI surUpadevI ca / kimbhUtA ? gurudevadharmeSu raktA rAgavatI gurudevadharmaraktA / tathA siddhAntAkarNane jainAgamazravaNa AsaktA pravaNA siddhAntAkarNanAsaktA // 235 ___ zrIserasAhisAhiH sagauravaM muditamAnaso vidhinA / jJAtvA buddhinidhAnaM matripade yaM dadhAti sma // 236 vyAkhyA-yaM saGghAmamantriNaM zrIserasAhisAhiH, sagauravaM sabahumAnaM yathA syAttathA, muditamAnaso hRSTacetAH san, vidhinA yathoktaprakAreNa, mantripade sacivapadavyAm , dadhAti sma dhArayAmAsa / mantripadaM dttvaanityrthH| kiM kRtvA ! buddhinidhAnaM dhInidhi jJAtvA avagamya / / 236 zrIarbudojayantAcalayorvimalAcale ca vimlmtiH| yo yAtrAM subhaTavrajavirAjito vihitavAn vidhinA // 237 vyAkhyA-yaH zrIsaGghAmamantrI, vidhinA zAstroktaprakAreNa, zrIarbudojayantAcalayoH zrIarbuda-raivatagiryozca, punarvimalAcale zrIzatrukSaye, subhaTabrajena bhaTasAhena, virAjitaH zobhamAnaH san , yAtrAM vihitavAMzcakre / kimbhUtaH ! vimalA nirmalA matirdhiSaNA yasyAsau vimlmtiH|| 237 yaH kRtavAn karamuktaM tIrtha zatruJjayaM na karamuktam / sevakalokaM kRtavAn sabhAgadheyo janAdeyaH // 238 vyAkhyA- yaH saGgrAmamantrI zatruJjayaM tIrtha puNDarIkAdi karo rAjagrAhyo bhAgastena mukkaM rahitaM kRtavAn / na sevakalokaM bhaktajanaM karamuktaM pANimuktaM kRtavAn / na pANinA sevakAn mumocetyarthaH / kimbhUtaH! sabhAgadheyo bhaagyshitH| tathA janeSu madhya Adeyo grAhyanAmA janAdeyaH // 238 yo'nyeSu vyavahAriSu koTIzeSvapi yazothairasikeSu / militeSvapIndramAlAM paridhatte smAzu vimalAdrau // 239 vyAkhyA-yaH zrIsaGgrAmamantrI, anyeSu pareSu nAnAdezebhyo yAtrArthamAgatya militeSvapi saGghaTiteSvapi, vyavahAriSu vyApAriSvibhyeSu, Azu zIghram , vimalAdrau zrIzatruJjaye, indramAlA lokaprasiddhAm, paridhatte sma paridadhau / kimbhUteSu ? koTIzeSvapi koTisaMkhyadravyaskhAmiSvapi / punaH kimbhUteSu ? yaza evArtho dravyaM tatra rasa Asaktirvidyate yeSAM te, svArthe ke, " yazothairasikAsteSu // 239 yAcakasAtha vidadhe sAtha svarNAzvavastradAnAyaiH / yaH kIrtirAzitaTinI kRtavAnanivAritaprasarAm // 240
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 mabikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 241-246 vyAkhyA-yaH saGgrAmamantrI yAcakasArtha vanIpakasaGgham , varNAzvavastradAnAcairhemavAjiyasanavitaraNAdibhiH, sArtha sadhanam , vidadhe cakre / yaH kIrtirAzireva yazorAzireva taTinI nimnagA tAM kIrtirAzitaTinImanivArito'skhalitaH prasaraH pravartanaM yasyAH sA'nivAritaprasarA tAmanivAritaprasarAM kRtavAn // 240 yAtrAM vidhAtukAmo'yaM yeSu yeSu purAdiSu / jagAma teSu sarveSu sacakre dhArmikabrajam // 241 vyAkhyA-ayaM zrIsaddhAmamantrI, yAtrAM vimalAdvimukhyatIrtheSu vidhAtukAmaH kartukAmaH, yeSu yeSu purAdiSyAdizabdAda grAmeSu jagAma agacchat , pAdAvadhAraNamakaroditi yAvat / yacchabde punarAvRttirna tacchabde / yathA yo yo dhUmavAn so'gnimAnityAdiSvivAtra tacchandaikasyaiva prayogaH kavinA prayuktaH / teSu sarveSu purAdiSu, dharma caranti dhArmikAsteSAM vrajaM vRndaM saccake lambhanikAdAnena satkRtavAn // 241 yasmin yasmin pure'gacchat tatra tnngreshitaa| sammukhAgamanenAsya pravezotsavamAtanot // 242 vyAkhyA-saghAmamantrI tIrthayAtrAyAm , yasmin yasminniti sAmAnyataH prayogasteSAM purANAM bahutvasUcakaH, yasmin yasmin pura upalakSaNAd grAme'gacchat tatra pure grAme ca, tannagarezitA tatpuranAyakaH, upalakSaNAd grAmanAyakazca, asya zrIsarAmamantriNaH sammukhAgamanenAbhimukhasamAgamanena, pravezotsavaM pAdaprasAramAtanod vistArayAmAsa // 242 valamAno mahAmantrI citrkuuttmupaagtH| rAnakodayasiMhena viziSya bahumAnitaH // 243 vyAkhyA-valamAnastIrthayAtrAto vyAghuTya Agacchan, mahAmantrI zrIsanAma:, citrakUTamupAgataH prAptaH san , rAmakodayasiMhena rANodayasiMhena, viziSya vizeSeNa bahumAnitaH satkRtaH // 243 grAmavrajAn gajAnazvAn svaamidhrmdhnaagrnnii| saJjagrAhAgrahAd grAhyamANAnapi na yo'munA // 244 vyAkhyA-yaH zrIsadrAmamantrI, amunA udayasiMhena, AgrahAdanugraheNa, grAmavrajAn mAmasamUhAn , tathA gajAn hastimaH, tathA azvAn vAjinaH, grAhyamANAnapi svIkAryamANAnapi, na saJjagrAha na agRhNAt / rANodayasiMhena bahUktaM yad-'he mahAmanin / etAn grAmAdIn tvaM svIkuru', paramasau na svIkRtavAn / tatra hetumAha - yataH kimbhUtaH! khAmino dharmaH svAmidharmaH sa eva dhanaM yeSAM te khAmidharmadhanAsteSAM madhye'praNIrmukhyaH khAmidharmadhanAmaNIH, ayamadhikaH khAmidharmetyarthaH / yo hi svAmidharmA bhavati 15 sa parakIyagrAmAdigrahaNena na parasevAM vidadhIta / ata evAsau tabAhyamANAnapi tAn na svIcakAreti tAtparyArthaH / 'Agraho'nugrahe grahe, AsaGgAkramaNayoH' iti // 244 rAjJA kalyANamallenApratimallena tejasA / AhUtaH san samaM vArtA kRtvA zrImAlabhUbhujA // 245 senAparivRtaH prauDhapratibhApratibho'dhikam / madhyadezamanAdhyAsyA''yayau yo nijamaNDale // 246 - yugmam / vyAkhyA-yaH saGgrAmamantrI kalyANamallena rAjJA nRpeNa, AhUta AkAritaH san , antarAle zrImAlabhUmujA mAladevena samaM vAto kiMvadantI kRtvA, senAparivRtazcamaparikaritaH san , madhyadeza yodhapuradezamanAdhyAsya anadhiSThAya, madhyadeze'vasthAnamakRtvetyarthaH, nijamaNDala AtmIyadeze jaGgala AyayAvAyAsIt / kimbhUtena kalyANamallena ! tejasA pratApena apratimallena asadRzena adhiktejkhinetyrthH| kimbhUto mantrI ! prauDhA zAstrapravaNAt pravRddhA yA pratibhA viSaNA tayA pratibhAti 35 zobhata iti prauDhapratibhApratibhaH, adhikamatizayena, yata eva buddhimAnata eva paraiH saha anyAmeva vAtA vidhAya, anyadeva khahitaM karma akArSIditi tattvam // 245-246
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 - 252] pAThakazrIjayasomaviracita yastoraNAdisAmagryA vAdyavAdanapUrvakam / sammukhAyAtarAjanyacakrogAd vaikrame pure // 247 vyAkhyA-yaH zrIsacAmo mantrI, toraNAdisAmagyA toraNavandanamAlAdisamudAyaghaTanayA, vAdhAnAM turyAdInAM yadvAdanaM tatpUrvakam , sammukhamabhimukhamAyAtaM pAdaprasArArtha sametaM, rAjanyacakra kSatriyavRndaM, yasya sa sammukhAyAtarAjanyacakraH, evaMvidho vaikrame vikramanRpanAnA vihite pure agAjagAma / vikramasyedaM vaikramamidamarthe'Na // 247 yAcakebhyo yathAyogyaM dattvA dAnamanIdRzam / __ dRzamuddhATayAmAsa kRpayA kRpaNAtmanAm // 248 vyAkhyA- yaH zrIsaGkAmo mantrI, yAcakebhyo'rthibhyaH yathAyogyamaucityAnatikrameNa, anIdRzaM nedRzaM sAmAnyajanAnuSTheyamanIdRzamatizAyi dAnaM dattvA, kRpayA dayayA, kRpaNAtmanAM kArpaNyopahatAnAM puMsAm , dRzaM dRSTimudghATayAmAsa / te'tizAyi dAnamasya dRSTvA manasyacintayan aho! asya dAtRtvaM lokottaramiti teSAM dRssttiruddhaattitaa| tatra tathAvidhadAnena tadRSTayaddhATane kRpaiva // kAraNam , ete'pi tapasvinazcakSuSI unmIlya pazyantviti karuNA mantrirAjasyAjAyata / anyo'pi yaH kAruNiko bhavati sa eva paragunmIlanaM vidadhIte iti cchAyArthaH / / 248 kurvan kRtyaM khabhaktAnAmupakRtya muddajanam / vairivAramapAkRtya sasukhaM tasthivAnayam // 249 vyAkhyA- ayaM zrIsaGgrAmo mantrI, svabhaktAnAM svIyasevakAnAm , kRtyaM grAmadAnAdikAryam , kurvan vidadhat , sasukhaM / sukhApetaM yathA syAttathA, tasthivAn tsthau| kiM kRtvA ? suhRjjanaM mitralokam upakRtyAnukUlAcaraNena pratikUlavAraNena copakAraM kRtvA, tathA vairivAraM zatruvRndamapAkRtya dUrIkRtya, yAvad vaiyeko'pi syAt tAvat sukhaM kutaH ? yaduktaM mAghe'dhriyate yAvadeko'pi zatrustAvatkutaH sukham / puraH kliznAti somaM hi saihikeyo suradruhAm // 249 zrIjinacandrasUrINAM samagraguNazAlinAm / kriyoddhAramahazcakre yena vittavyayena vai // 250 vyAkhyA-yena zrIsakAmamantriNA, samagrAH samastA ye guNA jJAnAdayastAna zAlante zlAghanta ityevaMzIlAH samanaguNazAlinaH, teSAM zrIjinacandrasUrINAM, vai pAdapUraNe, vittavyayena dravyotsargeNa, kriyoddhArasya sAdhumArgazaithilyaparityAgalakSaNasya, yo maha usavastaM cakre vyadhAt / 'vai hetau pAdapUraNe' iti // 250 sAdhUnadhyayanodyuktAna jnyaandaanotkmaansH| nyAyazAstravidAM pArve vidyApAradRzAmiha // 251 nyAyazAstrANyanekAni zAsanonnatihetave / yathehitArthadAnenAdhyApayAmAsa yo'nizam // 252 --- yugmam / vyAkhyA-iha vikramapure, yaH zrIsaGgrAmamantrI, anizaM sadA, sAdhUn yatinaH, nyAyazAstrANi vidanti jAnantIti nyAyazAstravidastarkazAstrapAThakAH, teSAM pArzve savidhe, zAsanonnatihetave zrIjinazAsanodayanimittam , nyAyazAstrANi zazadharavardhamAna-tattvacintAmaNyAdIni tarkazAstrANi, adhyApayAmAsa adhyjiigpt| kena? yathehitArthadAnena-IhitArthadAnamanatikramya " yathehitArthadAnaM tena / 'yathA'sAdRzye' ityavyayIbhAvaH samAsaH / abhilaSitapratidinarAjatadAnenetyarthaH / kimbhUtAn sAdhUn ! adhyayanAya paThanAyoyuktAnudyaminaH, aparyadhyayanAnityarthaH / adhyayanAya pariglAnaH paryadhyayanaH / kimbhUto mantrI? jJAnadAnAya utkamutsukaM mAnasaM nano yasyAsau jJAnadAnokamAnasaH / kimbhUtAnAM nyAyazAstravidAm ? vidyAnAM SaDaGgyAdicaturdazasaMkhyAnAM pAraM paryantaM pazyantIti vidyApAradRzasteSAM vidyApAradRzAm // 251-252 ma. ka. vaM0 pra06
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [253-259 caityaM zatruJjaye jainamakArSIt puNyavRddhaye / yo'nyatkSetraM zubhaM nAsmAditi nizcitya cetasi // 253 vyAkhyA- yaH zrIsaGgrAmamantrI, cetasi citta iti nizcitya nirNIya, puNyavRddhaye sukRtapuSTaye, zatruJjaye vimalAdrau, jainamAhataM caityaM vihAramakArSIccakAra / itIti kim ? asmAccaityAnnAnyat kSetraM zubham / 'kSetraM bharatAdau bhagAGgayoH, kedAre / siddhabhUpatyoH' - itynekaarthH| upalakSaNaM ca kedAraH / sasyaniSpattisthAnasya adhikRte tu puNyadhAnyaniSpattisthAnaM kSetraM gRhyate // 253 dAnazAlAM ca yastene durbhikSe bhikSukAkSame / kSutkSAmakukSilokAnAM samuddharaNabaddhadhIH // 254 vyAkhyA-yaH saGgrAmamantrI, bhikSukA bhikSAkA raGkA bhikSAyA aprApterakSamA asamarthA yatra tattasmin bhikSukAkSame, 1" durbhikSe duSkAle, kSudhA bubhukSayA, kSAmA kRzA, kukSirudaraM yeSAmevaMvidhA ye lokAsteSAm , samuddharaNe galane, baddhA niyojitA dhIbuddhiryena sa samuddharaNabaddhadhIH, evaMvidhaH san dAnazAlA satrazAlAM tene vistArayAmAsa // 254 pauSadhazAlA vipulA vinirmitA yena bhUribhAgyena / mAtu: puNyArthaM yanmAtA mAnyA sudhanyAnAm // 255 vyAkhyA-yena bhUribhAgyena bhUyiSThabhAgadheyena zrIsaGgrAmamantriNA, mAturjananyAH, puNyArtha puNyakRte, vipulA vistIrNA, / pauSadhazAlA vinirmitA / antarbhUtaNyarthatvAnnirmApitA kAritA / yadyasmAddhetoH, sudhanyAnAM suSThapuNyayutAnAm, mAtA mAnyA satkaraNIyA / yataH 'AstanyapAnAjananI pazUnAmAdAralAbhAcca narAdhamAnAm / AgehakarmANi ca madhyamAnAmAjIvitaM tIrthamivottamAnAm // 1 // // 255 caturviMzativArAn yaH svamAtuH puNyavRddhaye / pure lambhanikAM cakre rUpyaraupyeNa vaikrame // 256 __ vyAkhyA- yaH saGgrAmamantrI, svamAturAtmIyajananyAH, puNyavRddhaye sukRtapuSTaye, caturviMzativArAn , vaikrame pure, raupyaraupyeNa rAjatarAjatena, lambhanikAM cake kArayAmAsa // 256 zobhA yo janyayAtrAyAcitrakUTe nijeshituH| vivAhe'nyamahIzebhyo'dhikAM cakre'rthitArpaNAt // 257 25 vyAkhyA- yaH zrIsaGgrAmaH, citrakUTe, nijezituH zrIkalyANamallasya, vivAhe pANipIDane, anyamahIzebhyo'para nRpebhyaH, adhikAmatizAyinI janyayAtrAyAH zobhAM lakSmI cakre cakAra / kasmAd ? arthitAnAM yathAkAmaM yAcitAnAM varNAdInAmarpaNAd dAnAdarthitArpaNAt / 'janyo jAmAtRvatsale janake jananIye ca' iti / jAmAtRvatsale jAmAtRbandhuvarge // 257 hAjISAM-hasanakulISAnAbhyAM saha vidhAya sandhi yH| nijarAjyajainamandirasAdharmikarakSaNaM vidadhe // 258 vyAkhyA-yaH saGgrAmamantrI, hAjIpAM-hasanakulISAnAbhyAM saha sandhi sandhAnamekatvam , vidhAya kRtvA, nijarAjyajainamandira-sAdharmikarakSaNaM khasAmrAjyajainavihAra-samAnadharmAvanaM vidadhe cakre // 258 evaM zrIjinazAsanasamunnatiM sarvataH samAdhAya / akalaGka: kalikAle kAlavazo'bhUt sa puNyAtmA // 259
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260-266 ] pAThaka zrIjaya somaviracita 43 vyAkhyA - sa puNyAtmA - puNyaH pAvana AtmA yasyA'sau puNyAtmA zrIsaGgrAmaH, evamamunA prakAreNa, zrIjinazAsanasamunnatiM zrIjinazAsanodayam, sarvataH sarvAsu dikSu, samAdhAya saMsthApya, kalikAle kaliyuge, akalaGko nirapavAdaH san, kAlavazo'bhUt surAlayaM prApetyarthaH / 'kalaGko'GkApavAdayoH kAlIyasamale cApi' ityanekArthaH // 259 rAjJIratnAvatIkukSiratnaM kalyANanandanAH / rAyasiMho rAmasiMhaH suratrANazca pArthivaH // 260 anyapatnI sutA anye bhAMga - gopAlanAmakau / amaro rAghavaH sarve vikhyAtAH sarvadA'bhavan // 261 - yugmam / vyAkhyA - kalyANanandanAH kalyANamallanupaputrAH sarve sarvadA, vikhyAtA vizrutA abhavan / tAnevAha - rAjJI - ratnAvatyAH paTTadevyAH kukSau ratnamiva rAjJIratnAvatIkukSiratnaM rAyasiMho rAmasiMhaH suratrANaH pArtharAT pRthvIrAjazca / anyAsAM patnInAM sutA anyapatnIsutA bhAMNa- gopAlau amaro rAghava ityAdayaH // 260-261 mantrisaGgrAmasaMbhUtau karmacandrayazasvinau / karmacandraH kramAnmantrakalAsu kuzalo'bhavat // 262 vyAkhyA - mantrisaGgrAmAt sambhUtau jAtau mantrisaGgrAmasambhUtau, karmacandra - yazasvinau vidyeta iti gamyate / karmacandranAmA jasavantazca / tatra karmacandraH kramAt krameNa, mantrakalAkhAlocazilpeSu, kuzalazcaturo'bhavad babhUva // 262 kalyANamalla bhUpatiramAtya padavImadAt prayatnena / yasya prazasyalakSaNamativibhavo vIkSya savizeSam // 263 - vyAkhyA - kalyANamallabhUpatiryasya zrI karmacandrasya, prazasyaM prAptazlAghaM yallakSaNaM hastapAdAdiSUrdhvarekhAdicihnam, mativibhavazca buddhidhanam, tau prazasyalakSaNa - mativibhavau savizeSaM vizeSau vaiziSTyaM tatsahitaM yathA syAttathA, vIkSya vilokya, prayatnena mahatodyamena, amAtyapadavIM matripadamadAd dadau // 263 zatruJjaye'rbude stambhatIrthe tIrthe ca raivate / parivArayuto yAtrAM yaH kRtvA puNyavAnabhUt // 264 vyAkhyA - yaH zrIkarmacandramantrI, zatruJjaye vimalagirau arbude'rbudAcale stambhatIrthe raivate cojjayante, tIrthe puNyakSetre, parivArayutaH saparicchadaH, yAtrAM kRtvA puNyavAn sukRtyabhUd babhUva // 264 zrIrAjasiMharAjendro navyaH kalpataruH kalau / sumanaH santatiM rakSan yatphalatyanuvAsaram // 265 vyAkhyA - kalau kaliyuge, zrIrAjasiMharAjendro navyo navInaH, kalpataruH kalpazAkhI, yadyasmAddhetoH, anuvAsaraM pratidinam, sumanaH santatiM sumanaH zreNim, rakSan trAyamANaH san, phalati niSpadyate / phalU niSpattau / sumanasaH prAjJAH puSpANi ca / anyo hi yaH kalpavRkSo yadA phalati tadA sumanasAM puSpANAM santatiM na rakSati kintu puSpANyapanIya pazcAt phalati / yataH - 'phalasya kAraNaM puSpaM phalaM puSpavinAzakam / dharmasya kAraNaM puNyaM dharmaH puNyavinAzakaH // 1 // ' ayaM tu sumanaHsantatiM rakSan phalatIti navatvamasya / atra pakSa sumanasAM prAjJAnAM santatiM rakSannasau yathArthitadAnena phalatIti garbhArthaH // 265 AzAbhedAd bhavantyanye lokapAlA mahItale / AzAsampUraNAnnUnaM lokapAlo'yamadbhutaH // 266 10 15 28 25
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [267 - 271 vyAkhyA-anye'pare lokapAlAH somayamavaruNakuberAkhyAH, mahItale bhUtale, AzAbhedAdAzAnAM pUrvAdidizAM bhedAda bhinnatayA bhavanti / prAcyAH somaH, dakSiNasyA yamaH, pazcimAyA varuNaH, uttarasyAH kubero'dhipatiriti digbhedAt te lokapAlAH, nUnaM nizcitamayaM pratyakSopalabhyamAnaH zrIrAyasiMhaH, AzAsampUraNAd vAcchAgrapUraNAd , adbhuto navo lokapAlaH / ayamapi lokapAlaste'pi lokpaalaaH| paraM ta AzAbhedAllokapAlAH, ayaM tvAzApUraNAdityadbhutatvamasya / 'AzA kakubhi * tRSNAyAm' ityanekArthaH // 266 / / pitRrAjyasudhAmbhodhiM vardhayAmAsa santatam / kalAbhirvardhamAnAbhiryo rAjeva virAjitaH // 267 vyAkhyA- yaH zrIrAyasiMhaH, vardhamAnAbhirvRddhimAsAdayantIbhiH, kalAbhiH zilpaiH, santataM nirantaram / pitRrAjyaM kalyANamallanRpasAmrAjyameva sudhAmbhodhiH kSIrasAgarastaM vardhayAmAsa vardhayati sma / kimbhUtaH ? rAjeva candra iva, virAjitaH " zobhamAnaH / rAjA'pi kalAbhiH SoDazAMzarUpAbhirvardhamAnAbhiH sudhAmbhodhiM vardhayatyeva / 'kalA syAt kAlazilpayoH / kalane mUlaraivRddhau, SoDazAMze vidhorapi / ' iti // 267 zrIrAjasiMhanRpateH sAhAyyamavApya saarblklitH| bhAgyena vardhamAno mantrI saubhAgyavAn jajJe // 268 vyAkhyA- mantrI zrIkarmacandraH, zrIrAjasiMhanRpateH sAhAyyaM sAhAyakamavApya prApya, sAravalena pradhAnasainyena, " kalitaH sahitaH san , saubhAgyavAn saubhAgyaM janavAllabhyaM tadvAn , jajJe babhUva / subhago jAta ityarthaH / kimbhUtaH ? bhAgyena bhAgadheyena, vardhamAno vRddhimAsAdayan / 'sahAyAdvA' iti vuJ bhAvakarmaNoH sAhAyakam , pakSe yaJ sAhAyyamiti // 268 rAjJaH kalyANamallasya sudRSTyA kumarAzrayAt / mantrIzaH sAhasI so'bhUt siMhaH prakSarito yathA // 269 vyAkhyA- sAhasaM duSkarakarma asyAstIti sAhasI, sa mantrIzaH zrIkarmacandraH, kalyANamallasya rAjJo nRpasya, sudRSTyA " zobhanadRSTyA, tathA kumarAzrayAt kumara iti lokarUDhyA nAma kavibhirapi kaizcitprayuktaH kumAratvArthe / yallakSyam - 'vibhAvyAtha tayorbhAvaM muniH kumaramabhyadhAt / AtitheyamidaM kanyA tubhyaM yogyAya jAyatAm // 1 anyadA kumaro'vAdIt sazoka iva vallabhaH / tvatpade prahito hanta ! duHkhamAste suhRnmama || 2 iti shiiltrngginnyaamRssidttaadhikaare| tasya Azraya AzrayaNamaGgIkaraNaM kumarAzrayastasmAd rAyasiMhakroDIkArAt, yatheti sAdRzyArthe, yathA siMhaH prakSaritastathA'bhUt / aparibhavanIyo babhUveti bhAvaH // 269 so'nyadA zrIkumAreNa sAdhaM sevAcikIrSayA / jalAladIsuratrANasamIpe gantumaihata // 270 vyAkhyA- sa zrIkarmacandramantrI zrIkumAreNa zrIrAyasiMhena sArdham , sevAcikIrSayA sevAM kartum , jalAladIsuratrANasamIpe gantuM yAtumaihata avAJchat // 270 kalyANamallabhUmIzaM praNamya vihitaanyjliH| mantrI vijJapayAmAsa vAJchitaM vada mAM vibho! // 271 vyAkhyA-mantrI zrIkarmacandraH, kalyANamallabhUmIzaM praNamya praNAmaM kRtvA, vihitAJjalI racitAJjali:- 'aJjalimukulitakamalAkArau paannii|' itIti gamyata iti vijJapayAmAsa toSayAmAsa / itIti kim ? he vibho! prbho| vAJchitamiSTaM vada kathaya / kimiSTaM vibhoH sampAdayAmIti mAM nivedayetyarthaH / vijJapayAmAseti 'mAraNatoSaNanizAneSu jJeti mittve hRkhatvam , mAraNe saMjJapayati zatrum , toSaNe viSNuM vijJapayAmyaham , nizAne prajJapayati zastram // 271
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272-277 ] pAThakazrIjayasomaviracita dharAdhIzo'vadat sarva vastu vevidyate'dya me| udyamastu tvayA kAryaH pUrvajepsAprapUraNe // 272 vyAkhyA-matriNaM prati dharAdhIzaH kalyANamallo'vadat abravIt - he mantrin ! sarva vastyadya me mama vevidyate atizayena vidyate vevidyate / vidiMca sattAyAM yaGi rUpam / tatrArthe na kA'pi spRhA / parantu vizeSe vizeSeNa pUrvajasya zrIvikramabhUpateryepsA vAJchA, tasyAH prapUraNe niSThAnayane, tvayA mantriNodyama udyogaH kAryaH / Ipseti - 'ApalaM vyAptI', ApUjJapItI- 5 tvamabhyAsalopaH / aH pratyayAditi pratyayAntadhAto vAdau striyAmaH syAt / vAJchArthastu kriyAkalApa uktaH - 'icchati vAJchati kAGgati kAmayate lipsate vaSTi IpsatyapekSate cetyAdi // 272 tAmeva pUrvajecchAmAha yokAmapi ghaTikAM gacAkSamAruhya sura tiSThAmi sAraNezvara ! tadA kariSye kamalapUjAm // 273 vyAkhyA-he sAraNezvara ! yadi cedekAmapi ghaTikAM subhaTapuradurge yodhapurakoTe, gavAkSaM vAtAyanamAruhya adhyAsya tiSThAmi tadA tvatpuraH kamalapUjAM lokarUDhyA zirasA'rcAm , kariSye vidhAsye // 273 duHsAdhAmiti sandhAM saphalayituM vikramAharAjasya / zrIrAjasiMhasahito'nu cacAra jalAladIsAhim // 274 vyAkhyA- iti pUrvoktAM yodhapuradurgagavAkSAvasthAnalakSaNAm , vikramAharAjasya vikramanRpateH, duHsAdhAM duHkhena / sAdhyata iti duHsAdhA tAm , sandhAM pratijJAm, saphalayituM saphalIkartum , zrIrAjasiMhasahitaH zrIkarmacandramantrI jalAladIsAhimakabarapAtasAhimanu cacAra / sAheH samIpe jagAmetyarthaH / anu sannidhau 'anu lakSaNavIpsethambhUtabhAgeSu sannidhau / sAdRzyAyAmahIneSu pazcAdarthasahArthayoH / / ' 'sandhA sthiti-pratijJayoH // 274 sevAkRtyavidhAnaistathA'dhikaM khAmimAnasaM yena / vihitaM pramodapAtraM yathA tadanyatra na ca reme // 275 vyAkhyA-yena zrIkarmacandreNa zrIrAjasiMhasahitena, sevA ca paricaryA, kRtyAni ca vairipratighAtAdIni teSAM vidhAnaH karaNaH, tathA tena prakAreNa, svAmimAnasaM sAhicittam , adhikamatizayena pramodapAtraM prItibhAjanaM vihitam / yathA tat sAhimAnasam , anyatrombarAdau, na ca reme na ca cikrIDa / tasminneva mantriNi sAhlAdaM mana AsIditi bhAvaH / / 275 yad yad viSamaM kRtyaM shriisiNhblaanmhaamtirmntrii| tattat sAhiniyuktaM sAdhitavAn lIlayaivAho! // 276 vyAkhyA- mahAmatirmahAdhiSaNo mantrI zrIkarmacandraH, yadyat koTTagrahaNAdi viSamaM kaThinaM kRtyaM zrIsAhiniyuktaM zrIakabarapAtasAhinA dattaM, tat tat kRtyaM, zrIsiMhabalAt zrIrAjasiMhasAmarthyAt , lIlayaiva krIDayaiva, sAdhitavAnniSpAditavAn / aho iti vismaye // 276 sAhiprasAdayogAd yodhapurAdhIzatAM samAsAdya / kalyANamallarAjo yena gavAkSe purA nyastaH // 277 vyAkhyA-yena zrIkarmacandreNa sAhiprasAdayogAda, yodhapurAdhIzatAM yodhapuraizvaryam , samAsAdya prApya, kalyANamallarAjo gavAkSe yodhapuravAtAyane, purA sakalakRtyakaraNAt pUrva nyastaH sthApitaH // 277 Jain Education Intemational
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 30 46 mantrikarmacandra vaMzAvalI prabandha / mahAmAtya ! kRtaM sAdhu tvayA sandhAprapUraNAt / kalyANa bhUpatistatra sthita ityabravIdaho ! // 278 vyAkhyA - kalyANabhUpatistatra yodhapuragavAkSe sthito niSaNNa ityabravIt uvAca / itIti kim ? aho ! iti vismaye, he mahAmAtya ! zrI karmacandra ! tvayA sandhAprapUraNAt - zrI vikramapratijJAniSThApanAt, sAdhu cAru kRtam // 278 vAJchitaM vada yaddeyaM tavetyuktavati prabhau / mantrIzo dharmamarmajJo vadati sma kRtAJjaliH // 279 vyAkhyA - he mantrin ! yattatra deyaM grAmAdi vAJchitamiSTaM tat tvaM vada brUhIti prabhau kalyANamallanRpe, uktavati kathitavati sati, dharmamarma dharmarahasyaM jAnAtIti dharmamarmajJo manrIzaH zrIkarmacandraH kRtAJjalI racitAJjaliH, vakSyamANaM vadati sma abravIt // 279 tvatprasAdAnmamAstyeva samastamapi kAmitam / tathApi nAtha ! nAthAmi dharmakRtyamiti prabhum // 280 vyAkhyA - he rAjan ! tvatprasAdAnmama samastamapi kAmitaM vAJchitaM grAmAzvAdyastyeva, tathApi he nAtha ! svAmin ! prabhuM tvAM pratIti vakSyamANaM nAthAmi abhyarthaye / abhyarthayate nAthati vRNoti varayatItyAthekArthAH // 280 [ 278- 284 cAkrikAH kumbhakArAzca tathA kAndavikA api / varSAsu caturo mAsAn khadeze santu niSkriyAH // 281 vyAkhyA - he rAjan ! cAkrikAstilantudAH, kumbhakArAH kulAlAH, kAndavikA bhakSyakArAH, ete sarve'pi varSAsu prAvRSi, caturo mAsAn yAvat, khadeza AtmIyanIvRti, niSkriyAH kha khatilapIDanAdikarmavyAvRttAH santu / yathA te cAkrikAdayaH svakarma varSAsu kartuM na labhante tathA AdeSTavyamiti bhAvaH // 281 adeyo rAjadeyoM'zo mAlAkhyo vaNijAM pure / tathA zulkespi turyo'za eDakAdikaro'paraH // 282 vyAkhyA - he rAjan ! vaNijAM vANijAnAM pure nagare, mAlAkhyo rAjadeyaH aMzo vibhAgo na Adeyo grAhyaH, tathA zulke'pi turyasturIyaH aMzo na AdeyaH / zulkaM ghaTTAdideyam / tathA'paro'nya eDakA urabhrAsta Adau yeSAmajAdInAM ta eDakAdayasteSAM karo rAjagrAhyo bhAgaH so'pi na AdeyaH // 282 evamevamiti proktavAkyAGgIkAra sUcakam / vAkyaM bhUpaH prapadyAbhUd vAJchitArthavidhAyakaH // 283 vyAkhyA - bhUpaH zrIkalyANamallaH proktaM mantriNA kathitam, yadvAkyaM karamokSaNAdivacanaM tasya yo'GgIkAraH svIkAraH, tatsUcakaM tatpizunaM proktavAkyAGgIkArasUcakaM evamevamiti vAkyam, prapadya svIkRtya, vAJchitArthasya kAmitArthasya vidhAyakaH kartA'bhUt / evamevamiti rAbhasye ( rabhaso harSaH ) dviruktiH / praznAvadhAraNArtha evamiti / 'evamupamAnopadezapraznAvadhAraNapratijJAneSu' // 283 dattametanmayA'mAtya ! yAcitaM tvamataH param / ayAcitamidaM prItipradeyaM svIkuru svataH // 284 vyAkhyA - he amAtya ! mantrin ! etat pUrvoktaM mayA yAcitamabhyarthitaM dattam / ataH parametanmArgitadAnAdUrdhvam, khataH svayamidaM vakSyamANam, prItyA pramodena, deyaM vitaraNIyam, ayAcitaM tvayA khamukhenAmArgitaM svIkurvaGgIkuru // 284
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 - 291 ] pAThaka zrIjaya somaviracita tadevAha - madIyA santatiryAvadAste ca tava santatiH / matsAmrAjye catugramI bhavatsantatisAtkRtA // 285 vyAkhyA - he amAtya ! mameyaM madIyA, santatiH santAnaH putrapautrAdiH, yAvaditi kAlAvadhau yAvatkAlamAste vidyate; ca punaH tava santatiryAvadAste, tAvat matsAmrAjye madIyarAjye, caturNAM grAmANAM samAhArazcatugramI, bhavatsantatisAtkRtA tvatsantateradhInA kRtA / yo hi madIye santAne bhaviSyati nRpastena tvatsantatisamudbhavasya mantriNazvatvAro grAmA avazyaM deyA anyeSAM ca niyama iti / 'santatistu tanaye duhitaryapi paramparAbhave paGkI' ityanekArthaH / bhavatsantatisAditi 'tadadhInavacane' iti tadadhInatvArtha sAtiH syAt / 'sampadA kRbhvastibhiryoge' iti // 285 nAmamudrAGkitaM patraM vidhAya livigocaram / dhAtrIdhavena bhAvena sacivAdha dade tadA / / 286 vyAkhyA - tadA tasminnavasare, dhAtrIdhavena, zrIkalyANamallena, nAmAGkitA mudrA UrmikA nAmamudrA, tayA'GkitaM cihnitaM nAmamudrAGkitaM patram, livigocaraM vidhAya likhitvetyarthaH / bhAvena khAbhiprAyeNa, na tu balAtkAreNa, sacivAya zrI karmacandrAya dade adAyi / - 'bhAvo'bhiprAyavastunoH / svabhAvajanmasattAtmakriyAlIlA vibhUtiSu // ceSTA-yonyorbu jantau zRGgArAdezva kAraNe / zabdapravRttiheto ca ...... anyadA mIrajAkhyAbhRt svAmidrohI samAgataH / ibrAhmanAmako nAgapurAsannavasImani // 287 dillIrAjyamupAditsuH zrutveti khacarAnanAt / senAM sannahya mantrIzo rAyasiMhanRpAnugaH // 288 taM jitvA vAhinIM hatvA vairiNAM raNakarmaNA / jayamAsAdayAmAsa sAhasyekaziromaNiH || 289 - tribhirvizeSakam / ityanekArthaH // 286 anyadA sAhinA sArdhaM gaurjarAvaniyAyinA / gatasya rAyasiMhasyAnugena mananAndhinA // 290 47 --- vyAkhyA - anyadA anyasminnavasare mantrIzaH khAmine sAhaye druhyatItyevaMzIlaH svAmidrohI, mIrajetyAkhyAmAkhyAtiM bibhartIti mIrajAkhyAbhRd ibrAhmanAmako 'mIrajA ibrAhma' itinAmA, nAgapurasya Asane samIpe, yA khasImA nijagrAmAntastasyAM nAgapurAsannakhasImani, dilyA yoginI purasya rAjyaM sAmrAjyaM dillIrAjyam, upAditsurjighRkSuH samAgataH samAyayaiau - iti khacarAnanAt AtmIyaspazamukhAt zrutvA nizamya, senAM sainyaM sannahya sajjIkRtya, rAyasiMhanRpamanugacchatIti rAyasiMhanRpAnugo rAyasiMharAjAnugAmI san, taM ibrAhmaM jitvA vijitya, tathA raNakarmaNA saGghAmakRtyena vairiNAM zatrUNAM vAhinIM senAm, hatvA 25 mArayitvA, jayaM vijayamAsAdayAmAsa AsedivAn prApetyarthaH / kimbhUto mantrIzaH ? sAhasaM duSkarakarma vidyate yeSAM te sAhasinasteSAM zirasyeko'dvitIyaH ziromaNicUDAmaNiriva sAhasyekaziromaNiH, zAkapArthivAditvAnmadhyapadalopI samAsaH, mahAsAhasika ityarthaH // 287 - 288 - 289 mahammada husenAkhyaH khyAto yo mIrajAkhyayA / nirjitya svAmisAnnidhyAt kimazakyaM mahAtmanAm // 291 - yugmam / vyAkhyA - anyadA anyasmin kAle, gaurjarAvaniM gaurjaradeza bhUmiM yAtIti gaurjarAvaniyAyI tena gaurjaraM prati gacchatetyarthaH / 'nandigrahapacAdibhyo lyuNinyaca' iti grahAderNiniH / sAhinA sArdhaM samaM gatasya rAyasiMhasya nRpasya anu 20
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [292-296 pazcAdgacchatItyanugastena anugena anugAminA yena, mananaM vimarzastasyAbdhiH sAgaro mananAbdhiH tena vimRzya, kRtyakAriNA mantrirAjena, yo mIrajAkhyayA mIrajetyAkhyAtyA mahammadahusenAkhyo mahammadahusena itinAmA khyAtaH prathitaH, sa khAmisAnnidhyAdrAjazrIrAjasiMhasannidhAnAd rAjasiMhasAhAyAdityarthaH, nirjitaH parAbhUtaH / yato mahAtmanAM mahAzayAnAM kimazakyaM kimasAdhyam ? te hi yatkartumIhante taddhelayaiva sAdhayantIti // 290-291 sAdhitA yena sndhaanvigrhaadividhijnyyaa| prajJayA sojtisthaansmiiyaanaadiniivRtH|| 292 vyAkhyA-yena zrImantrirAjena, sandhAnaM sandhirekatvam , viruddhaM grahaNaM khasthAnAt paramaNDale dAhavilopAdi vigraho tAvAdau yeSAM yAnAsanadvaidhAzrayANAM te sandhAnavigrahAdayaH, teSAM yo vidhividhAnaM taM jAnAtIti sandhAnavigrahAdividhijJA tayA prajJayA buddhyA, sojhatisthAnasamIyAnAdinIvRtaH sojhati-samIyAnApramukhadezAH sAdhitAH svavaze nItAH / tatra yAnaM yAtavyaM prati // yAtrA, AsanaM vigrahAdinivRttiH, dvaidhamekena sandhAyAnyatra yAtretyarthaH / azaktyA balavadAzrayaNamAzrayaH saMzrayAkhyaH // 292 yo jAvAlapuraM gatvA tadadhIzaM vazaMvadam / vidhAya siMhapAdAbje nidhAyArbudamAdade // 293 vyAkhyA-yaH zrIkarmacandramantrI, jAvAlapuraM sauvarNagiriM gatvA, tasya jAvAlapurasya adhIzaM khAminaM tadadhIzaM, vazaMvadaM vazavartinaM vidhAya kRtvA, siMhapAdAbje zrIrAjasiMhacaraNakamale nidhAya saMsthApya, arbudamarbudAcalamAdade jagrAha / jAvAlezaM purassarIkRtya zrIrAjasiMhasiMhasAhAyyAt zrIarbudAcalagajarAjamAruroha zrImantrirAja iti bhAvaH / vazaMvadamiti 'priyavaze badaH khac' iti khac khitvAnmumAgamaH // 293 mudgalasainyAkrAnterbudAcale yena sAhivacanena / vihitA sutIrtharakSA caityAnAM rakSaNAdeva // 294 vyAkhyA- yena zrImantrirAjena, mudgalasainyena yavanasenayA AkrAnta Azrite adhyAsite mudgalasainyAkrAnte arbudAcale, " sAhivacanena zrIakabarapAtasAhiphuramANena, caityAnAM vimaladaNDanAyakAdinirmApitavihArANAm , rakSaNAdeva abhaGgavRttyA vyavasthApanAdeva, sutIrtharakSA zobhanapuNyakSetrapAlanA vihitA // 294 taddezAgatabandIjanamapi jainendravAkyamupajIvya / vastrAnapAnadAnAjIvitavAnnItavAn khagRhAn // 295 vyAkhyA-yo mantrI jainendrastIrthakRttasya vAkyamAgamamupajIvya AkhAdya, AgamavacanaM zrutvetyarthaH / taddezAt zivapurIviSayAdAgato yo bandIjanastamapi, vastrAnnapAnadAnAd vasanAzanapAnavitaraNAjjIvitavAn jIvayati sma / tathA khagRhAnAtmIyamandirANi nItavAn prApayat // 295 sarve'pi kAkanAzaM nezuH pizunA analpamatsariNaH / yasyAdhikapratApAt tamo yathA tApanAnnaizam // 296 vyAkhyA- yasya zrIkarmacandrasya, adhikapratApAdatizAyitejassakAzAt , sarve'pi pizunA dvijihvAH, kAkanAzaM "nezuH kAkA iva anazyannityarthaH / 'upamAne karmaNi ca' iti yena karma kA vopamIyate tatropapade Namula syAt / kasmAt kimiva ! tApanAd rveneshN nizAbhavaM tama iva dhvAntamiva / yathA raverudayAnnizAtamo nazyati tathA tattejasA pizunA nezuriti bhAvaH / kimbhUtAH pizunAH ? analpA bahvazca te matsariNazca analpamatsariNaH / matsariNa ityatizAyane matvarthIyavidhAnAtU sAtizayAsahanatAzAlinaH // 296
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297-302] pAThakazrIjayasomaviracita yanakRte nijapuNyaprAsAde yazcakAra suvivekii| arbudatIrthAvanataH sakalazadaNDaM dhvajAropam // 297 vyAkhyA-yaH suvivekI suSTu vivekavAn zrIkarmacandraH, yatnastIrthayAtrAdikaraNaprayatnastena kRto niSpAdito yanakRtastasmin yatnakRte, nijapuNyaprAsAde khasukRtadevagRhe, arbudatIrthasya mudgalakRtopadravAd yadavanaM rakSaNamarbudatIrthAvanaM tasmAt / paJcamyAstasila / kalazazca sauvarNaH kumbhaH, daNDazca sauvarNa eva tAbhyAM sahitaM sakalazadaNDaM dhvajAropaM patAkAnyAsaM cakAra / / prAsAdastadaiva pUrNo jAtaH kathyate yadA tatropari kalazadaNDadhvajAnAmAropaH kRtaH syAt / tathA'nena zrImantriNA yajJakRtaH puNyaprAsAdo'rbudatIrtharakSaNAt kalazadaNDadhvajamaNDitaH kRta iti manyAmahe // 297 raassttrkuuttkulottNsraajsiNhprsaadtH| mocitA yena lokAnAM bandI ca samiyAnake // 298 vyAkhyA-yena zrIkarmacandramantriNA, rASTrakUTakule rASTrakUTAnvaya uttaMsa iva zekhara iva yo rASTrakUTakulottaMsa evaM- " vidho yo rAjasiMhastasya prasAdato'nugrahAtU , samiyAnake bandI ca mocitA / sainikakarAd vimocya khasthAnaM nItetyarthaH / haThAkRSTA strIrbandI balavato haste kSipto rAjaputrAdizca / / 298 A trayodazamAsaM yaH paJcatriMze'tha vtsre| pavitraM satramArebhe durbhikSe sArvadezike // 299 vyAkhyA- yaH zrIkarmacandraH, atheti maGgalArthaH / vikramataH zaradAM SoDazasu zateSu vyatIteSu saptadazazatasambandhini / pazcatriMze vatsare varSe, A trayodazamAsaM trayodazamAsAn A maryAdIkRtya A trayodazamAsam / 'AmaryAdAbhividhyoH' ityAla sImAdyarthaH / paJcamyA samasyate vA, sa prAksaMjJaH / AmuktisaMsAra Amukteritivat / 'AG maryAdAvacana' ityAG karmapravaca pAvanaM satraM sadAdAnam , sArvadezike sarvadeze bhavaM sArvadezikam / 'adhyaatmaadesstthnissyte'| tasmin sArvadezike durbhikSe duSkAle Arebhe Arabdham / paJcatriMza iti 'tasya pUraNe DaT' iti SaSThyantAt saMkhyAvAcinaH pUraNe'rthe DaT syAt / paJcatriMzatAM pUraNaH paJcatriMza iti // 299 rogagrastAvalakSINajanAnAM yaH kRpaanidhiH| pathyauSadhapradAnaM ca nirmamastatra nirmamau // 300 vyAkhyA-ca punaH, yaH kRpAnidhiH karuNAnidhAnaM zrIkarmacandraH, tatra satrazAlAyAm , mameti Atmasambandhe'vyayam , nirgatA mameti buddhirasmAdasau nirmamaH, dravye niHspRha ityarthaH / evaMvidhaH san, rogeNa Amayena prastAH pIDitAH, abalAH zarIrAdisAmarthyarahitAH, kSINA rAjayakSmAdinA kSayaM prAptA ye janA lokAH teSAM pathyaM hitaM yadauSadhaM bheSajam , yadvA pathyamauSadha- 25 medaH pathyaM cauSadhaM ca pathyauSadhe tasya tayorvA yaddAnaM tannirmamau vyadhAt / patho'napetaM pathyaM 'hRdyapadya-iti sAdhuH // 300 atisArAmayagrastAMstrastAn kuurkrmbhkaiH| prINayAmAsa puNyAtmA satrazAlAsu mAnavAn // 301 vyAkhyA-yo mAnavAn - mAnazcittonnatistadvAn zrIkarmacandraH, satrazAlAsu trastAn rogabhayavihvalAn atisArAmayena rogavizeSeNa prastAn pIDitAn janAn , kUraM bhaktaM karambhakAzca dadhyupasiktAH saktavastaiH kRtvA prINayAmAsa toSayAmAsa / " nirAmayAnakarodityarthaH / kimbhUto mantrI ! puNyAtmA pavitrAtmA, vyathitaniya'thIkaraNe puNyAtmatvameva hetuH| yo hi puNyAtmA bhavati sa eva kila kRpayA sahajaH pathyAdinA nIrujaH karoti // 301 na sA jJAtina sA jAtirna tadgotraM na tatkulam / nAvaSTabdho hyamAtyena yatra jAto naravrajaH // 302 vyAkhyA-sA jJAtiH khajano na, sA jAtirbrAhmaNAdina, tadgotramanvayo na, tatkulamugrAdi na, yatra jJAsmAdau jAta: ma. ka..pra. 7
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50. madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [303-309 utpannaH naravrajo manuSyasamUhaH, amAtyena zrIkarmacandreNa, na avaSTabdhaH khamaryAdAtaH patanna haste dhAritaH / etAvatA sarve'pi jJAtijAtyAyutpannA narA anena draviNavyayena pAlitA ityarthaH // 302 brAhmaNAH kSatriyA vaizyAH zUdrAzceti catuSTayIm / / varNAnAM rakSatA'nena nizcinto vihito vidhiH // 303 vyAkhyA-anena zrIkarmacandreNa mantriNA, brAhmaNA dvijAH, kSatriyA rAjanyAH, vaizyA vANijyAdivRttibhAjaH, zUdrAzca pajjAH- iti varNAnAM catuSTayIM rakSatA pAlayatA satA, vidhibrahmA, nizcintaH-cintA asadvikalpaH, nirgatA cintA asmAditi nizcinto vihitaH kRtaH / cintA na kA'pyastIti bhAvaH / tasyAstadarakSaNAda vinAze punaH sRSTikaraNaprayAsacintA tasya bhavediti bhAvaH // 303 kAravaH prAmarA mlecchAH kadaryA mAnavA navAH / toSaM prApuH samAyAtAH satrAgAre'sya matriNaH // 304 vyAkhyA-kAravaH zilpinaH, prAmarAH pAmarAH, mlecchAH zabarAdayaH, kadaryA dRDhamuSTayaH, navAH paradezIyAH, mAnavA manuSyAH, asya mantriNaH zrIkarmacandrasya satrAgAre samAyAtAstoSaM tuSTiM prApuH // 304 sAdharmikavaNiglokavargAya samakaM ddau| ___kuTumbasaMkhyayA pUrva vArSikaM vArSikaM vyayam // 305 7 vyAkhyA-yo mantrI sAdharmikAH sadharmANaH, vaNiglokAzca vaNijajanAsteSAM yo vargo jAtIyasamUhastasmai sAdharmikavaNiglokavargAya, samakaM yugapat , kuTumbasaMkhyayA kuTumbeyattayA, pUrva purA, vArSikaM vArSikaM vyayaM dravyotsarga dadau / varSe bhavo vArSikaH / etAvadetAvadasya kuTumbe lagiSyatIti vimRzya pUrvameva varSabhogyamannAdi tatkuTumbasthajanagaNanayA dattavAnityarthaH / vargastu sadRzAM sadRzAM sajAtIyAnAM prANinAM vRndaM vargo yathA brAhmaNavarga ityAdi / / 305 trayodazasu mAseSu vyatIteSu punrmudaa| pAtheyaM dhIsakho dattvA prApayat tAn khamaNDalam // 306 vyAkhyA-dhIsakhaH zrIkarmacandramantrI, satrArambhadinAt trayodazasu mAseSu vyatIteSu gateSu satsu, mudA harSeNa, punarbhUyaH, tAn samAgatajanAn , pAtheyaM zambalaM dattvA, svamaNDalaM nijadezaM prApayannItavAn // 306 mudgalaturasamakhAno viluNTayana sArazivapurIviSayam / samadhikasahasramAnAH pratimA jagrAha yA jainiiH|| 307 sAhidvAre prAptAstAH saMvIkSya prmodmedkhii| mantrIzo mocitavAn bhattyA dInAradAnena ||308-yugmm / vyAkhyA-mudgalaturasamakhAna:, sArazivapurIviSayaM pradhAnazivapurIdezam , viluNTayaMzcorayan san , yA jainIrjinAnAmimA jainyastAH, samadhikasahasramAnAH kiyatIbhiradhikAH sahasrasaMkhyAH, pratimAH pratikRtIrjagrAha / tAH pratimAH sAhidvAre saMvIkSya dRSTrA, pramodena harSeNa, medakhI upacitaH-pramodamedakhI, evaMvidhaH san , mantrIzaH zrIkarmacandraH, bhaktyA jinendrANA3deg mupari paramAnurAgeNa, dInAradAnena sauvarNanANakavitaraNena, mocitavAn tatkarAd dUrIcakAra / vikramapure tAH pUjyamAnAH sampratyapi santi / luNTakyavajJAcaurye, ki luNTayati // 307-308 tathokeze purA vaMze vinA sAraGgasantatim / nAryaH paridadhu va sauvarNAbharaNaM padoH // 309 vyAkhyA-tatheti samuccaye, punarmanikRtyaM samuccayannAha - tathA Ukeze vaMze, purA sAraGgasantatiM sAdhusAraGgasantAnaM 35 vinA nAryaH anyastriyaH, padozcaraNayoH, sauvarNAbharaNaM haimAlaGkAram , naiva paridadhuH paridadhati sma / sAdhusAraGgasantAne yAH striyo bhavanti tA eva sauvarNAbharaNaM caraNayoH paridadhati nAnyA iti sAhisevayA tena birudaH prApta AsIt // 309
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 - 316] pAThakazrIjayasomaviracita sAmprataM yadanena mantriNA kRtaM tadAha - sAhinA suprasannena yatstrINAM vrnnnuupure| dattvA mahattvamatyarthamedhitaM tasya bhUtale // 310 vyAkhyA- sAhinA kRtAM vyavasthA sAhireva anyathA kartumalambhUSNuriti; suprasannena mantriNopari prasAdavatA sAhinA zrIakabareNa, yasya mantriNaH strINAM yoSitAM yatstrINAm , varNanUpure hematulAkoTI dattyA, tasya zrIkarmacandrasya, mahattvaM mahimA, atyarthamatizayena, bhUtale bhUmaNDala edhitaM pravardhitam // 310 tataH prabhRti sarveSAM vatsarAjAnuyAyinAm / amAtyAnAM nitambinyaH pAde svarNa hi paryadhuH // 311 vyAkhyA-tataH prabhRti taddinAdArabhya, vatsarAjasya mantriNo'nuyAntIti vatsarAjAnuyAyinasteSAM vatsarAjavaMzyAnAm , sarveSAmamAtyAnAM mantriNAm , nitambinyaH striyaH, pAde varNam , hi sphuTam , paryadhuH paridadhati sma // 311 // turasamakhAnAnItAM gaurjaraviSayAzritAM vaNigbandIm / taddeyadraviNArpaNavidhinA yo mocayAmAsa // 312 vyAkhyA-yo mantrI, turasamakhAnena AnItAM daukitAm, gaurjaraviSayAzritAM gaurjaradezAdhyAsitAM gaurjaradezasambandhinImityarthaH, vaNigbandIm, teSAM gRhItagaurjaravaNijAM yaddeyaM turasamakhAnasya dAtavyaM draviNaM dravyaM sahasralakSAdi, tasya yo'rpaNavidhirvitaraNavidhAnam , tena taddeyadraviNArpaNavidhinA, mocayAmAsa mutkalayati sma // 312 __ yAcakebhyo'tha jainebhyaH pravAheNa samarpayan / vAhAnanekapAzcApi yaH khanAmAkRtAkSayam // 313 vyAkhyA-atheti samuccaye, yo mantrI, pravAheNa lokavyavahAreNa, jainebhyo jinapakSIyebhyo yAcakebhyo vanIpakebhyaH, vAhAn azvAn, anekapAzcApi hastinazcApi, samarpayan dadat san , khanAma nijanAmadheyamakSayamavyayamakRta kRtavAn / 'pravAho vyavahArAmbuvegayoH' ityanekArthaH // 313 zatruJjaye madhUpanne jIrNoddhAraM cakAra yH| yenaitatsadRzaM puNyakAraNaM nAsti kizcana // 314 vyAkhyA-yo mantrI, zatruJjaye puNDarIkAdrau, tathA madhUpanne mathurAyAm , jIrNoddhAraM jIrNapatitacaityasamAracanaM cakAra / yena hetunA, etatsadRzaM jIrNoddhArasadRkSam, puNyakArakaM sukRtahetuH, na kizcana kizcidasti vidyate / navInacaityakaraNAjIrNoddhAre tvaSTaguNaM puNyam / yato "nUtanArhadvarAvAsavidhAne yatphalaM bhavet / tasmAdaSTaguNaM puNyaM jIrNoddhAre vivekinAm // " ityupadezataraGgiNyAm / kizcanetyatra caneti cidarthe kiMvRttAt parata eva cAsya prayogo bhavati // 314 pratidezaM pratigrAma pratidranaM mahAtmanA / A kAbilapurAt tene yena lambhanikA nijA // 315 vyAkhyA-yena mahAtmanA mahAzayena zrIkarmacandreNa, pratidezaM dezaM dezaM prati pratidezam, tathA pratigrAmaM sakala-10 grAmeSu, tathA pratidrata pratinagaram , kAbilapuraM A maryAdIkRtya A kAbilapurAnnijA AtmIyA lambhanikA, tene vistaaritaa| pratidraGgamiti 'dramo NidvA' iti dramagatAvinyasmAdgaH pratyayo bhavati / 'draGgo nagaram' auNAdiko'yam // 315 aGgAnyekAdazA'pi sAk zrutAni zrutadhAriNAm / gurUNAM sannidhAvarthasUtrAdikramato'munA // 316
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [317-322 vyAkhyA-amunA zrIkarmacandreNa mannizrIcandrasahitena, ekAdazA'pyaGgAnyAcArAdIni, zrutadhAriNAM zrutavatAm , gurUNAM zrIjayasomopAdhyAyAnAm , sannidhau samIpe, zrIvikramanagare prAkArantaH, artho'bhidheyastIrthakarapraNItaH, sUtraM gaNadharakRtam, te Adau yeSAM niryuktyAdInAM te'rthasUtrAdayasteSAm , kramataH paripATyA-pUrvamAcArAGgaM zrUyate pazcAt sUtrakRtAGgamityAdi zravaNakrameNa, sAk zIghraM zrutAni / 'drAgAdayaH' iti drAk ityAdayaH zabdAH kikpratyayAntA nipAtyante / dravaterA ca drAk, / evaM sarateH sAk sa evArtha ityuNAdau // 316 zrutajJAnasya bhattyarthaM zrIsiddhAntasya lekhane / ghanaM dhanaM punaryena purA vyApAritaM vidA // 317 vyAkhyA-vidA vicakSaNena yena zrIkarmacandreNa, zrutajJAnasya jinAgamasya, bhaktyartha bhaktiH sevA tadartham, zrIsiddhAntasya lekhane-patreSu lekhakebhyaH akSaranyAsIkaraNe, ghanaM bahu dhanam, punarbhUyo vyApAritaM niyojitam / dhanaM dhanaM datvA yaH 10 pustakAni lekhayati smeti bhAvaH // 317 zatruJjayojayantAyoH zikhare jainamandiram / vidhApayitumarthoghaM preSayAmAsa yaH sudhIH // 318 vyAkhyA- yaH sudhIH subuddhimantrI, zatruJjayAdrizcojjayantAdizca dvandvAnte zrUyamANo dvizabda ubhayatrApi yojyate, zatruJjayojayantAdrI tayoH zatruJjayojjayantAdyoH, zikhare zRGge, jainamandiraM vidhApayituM kArayitum , arthoghaM dravyasamUham, "preSayAmAsa prahiNoti sma // 318 catuHparvI samagro'pi kAruloko ydaajnyyaa| pAlayAmAsa rAjendrarAjasiMhasya maNDale // 319 vyAkhyA-yasya mantriNaH, AjJayA Adezena, rAjendrarAjasiMhasya maNDale deze, samagro'pi samasto'pi, kArulokaH zilpijanaH, catuHpaumaSTamIcaturdazIpUrNimAmAvAsyArUpAM pAlayAmAsa / aSTabhyAdiparvadivaseSu na ko'pi kAruH kumbhapAkAdi kartuM labhata ityarthaH // 319 punardharmakRtyAntaramAha cAkrikAn kumbhakArAMzcArambhaM khakhakulodbhavam / tyAjayAmAsa varSAsu zattayA yuktyA ca yaH kRtI // 320 vyAkhyA- yaH kRtI sudhIH zrIkarmacandraH, zaktyA khasAmarthyena, yuktyA ca nyAyena, varSAsu prAvRTkAle, cAkri4 kAMstailikAn , kumbhakArAMzca kulAlAn, khakhakulodbhavamAtmIyAtmIyavaMzasambhavam , ArambhaM prANyupamardam , tyAjayAmAsa atityajat / 'yuktiyA'ye yojane c'| zaktirevam - yacchIrAjasiMharAjAjJeyaM vartate yat kenApi na varSAsu tilapIDanAdi kartavyamiti / yuktizcettham -yadatra varSAsu bhUyAMso jantavo bhavanti teSAM hiMsA sAkSAdavalokyate tena bhavadbhirapi pAralaukikahitArthibhina svakarma kAryamiti // 320 chedanaM sarvavRkSANAM nikhile marumaNDale / niSiddhaM rAjasiMhasya prasAdenaiva mazriNA // 321 vyAkhyA-matriNA zrIkarmacandreNaiva, rAjasiMhasya rAjJaH, prasAdena anugraheNa, nikhile samaste, mriyante tRSA'tra maruH, marunAmA maNDalo dezo marumaNDalastasmin , sarvavRkSANAM zamyAdInAm , chedanaM kalpanam , niSiddhaM vAritam // 321 yo rAjasiMharAjye prApya zrIsindhumaNDalaprabhutAm / satalaMja-Deka-rAvIsindhuSu mInAvanaM vidadhe // 322
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 - 328 ] pAThaka zrIjayasomaviracita 53 vyAkhyA - yaH zrIkarmacandraH, rAjasiMharAjye zrIsindhumaNDalaprabhutAM zrIsindhudezaizvaryam, prApya adhigamya, satalaMja-DekarAvIsindhuSu satalaMja-Deka rAvInadISu tisRSu, mInAvanaM matsyarakSaNam, vidadhe cakAra // 322 rAjasiMhaM samabhyarthya caturaGgacamUyujA / haDaphAsthAna saMsthAyibalocAnabhijagmuSA // 323 balocAnAM baloccAnAM vAhinI raNagAhinI / tarjitA ca jitA yena kRtA dhanikavarjitA // 324 - yugmam / vyAkhyA - yena zrIkarmacandreNa, baloccAnAM mlecchavizeSANAm, vAhinI senA, tarjitA bhatsitA / tarjaGka tarja bhartsane / ca punaH, jitA parAbhUtA / tathA dhanikena khAminA, varjitA rahitA dhanikavarjitA kRtA / kimbhUtAnAM balocAnAm ! balena sainyena sAmarthyena coccAstuGgA atizAyino baloccAsteSAM baloccAnAm kimbhUtA vAhinI ? raNaM saGgrAmaM gAite viloDayatItyevaMzIlA raNagAhinI; kimbhUtena yena ? rAjasiMhaM samabhyarthya AgraheNa yAcitvA catvAryaGgAni gajavAjirathapatti- 10 lakSaNAni vidyante yasyAH sA caturaGgA evaMvidhA yA camUH senA, tAM yunaktIti caturaGgacamUyuktena caturaGgacamUyujA, rAjasiMhakathanena caturaGgacamUsahitenetyarthaH / punaH kimbhUtena ? haDaphAsthAne saMsthAyino ye baloccAstAnabhi abhimukhaM hantuM jagmuSA gatena // 323 - 324 sa kiMprabhuryamAzritya sevako nAbhinandati / sa sevakospi kiM yo'rthaM svAmino naiva sAdhayet // 325 vyAkhyA -sa kimiti prazne prabhuH sa kiMprabhuH kutsitaH prabhurityarthaH / yaM prabhumAzritya aGgIkRtya, sevako bhaktalokaH, nAbhinandati na samRddhimA moti; tathA sa sevako'pi kimiti praznaH sa sevako'pi kutsita ityarthaH, yaH sevakaH khAminaH prabhorathaM kArya vairinanAdi naiva sAdhayenniSpAdayet / 'kiM kSepa-nindayoH prazne vitarke' ityanekArthaH / yataH - 'sa kiMsakhA sAdhu na zAsti yo'dhipaM hitAnna yaH saMzRNute sa kiMprabhuH / sadAnukUleSu hi kurvate ratiM nRpeSvamAtyeSu ca sarvasampadaH // 1 // ' iti bhAraviH // 325 yA bandI nijasainye samAgatA vairiviSayasambhUtA / vastrAnnadAnapUrva sA nItA yena nijagehe // 326 vyAkhyA - yA bandI haThAkRSTA strI, balavato haste kSipto rAjaputrAdizca nijasainya AtmIyakaTake, vairiviSayasambhUtA zatrudezasambandhinItyarthaH, samAgatA AyAtA sA bandI, vastrAnnadAnapUrvaM vasanAzanavitaraNa purassaram, yena zrIkarmacandreNa nijagehe khasadane, nItA prApitA // 326 kArayAmAsa caityeSu snAtraM yaH prativAsaram / svadeze dravyadAnena zaulkazAlikalokataH // 327 vyAkhyA - yaH zrImantrirAT, prativAsaraM pratidinam, khadeze AtmIyamaNDale, zulkazAlAyAM niyuktaH zaulkazAlika evaMvidho yo loko janastasmAd, dravyadAnena arcecitadraviNavitaraNena, caityeSu jaina vihAreSu, snAtraM kArayAmAsa acIkarat // 327 stUpaM zrIjinadattasya kuzalasya gurorapi / acIkarad guruprItyA phalavardhipurIsthitaH // 328 vyAkhyA - ya iti gamyate yaH zrIkarmacandraH phalavardhipurIsthitaH phalavardhikApurasthitaH san zrIjinadattasya zrIjinadattasUre', kuzalasya gurorapi zrIjinakuzalasUrerapi, gurorupari yA prItirAnandaH, yadvA gurvI gariSThA yA prItistayA guruprItyA, stUpamacIkarat kArayAmAsa / 'stuvo dIrghazca' STutrataH po dhAtordIrghazca / 'stUpo bhUmisamucchrayaH' prakriyoNAdau // 328 20 25
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 p vyAkhyA - yasya zrIkarmacandrasya, striyoryugaM dvandvaM strIyugam, jIvAde - ajAyaba denAmakam, tasya aGgAjjAtau strIyugAGgajau, saJjAtAvutpannau / tatra kimu iti vitarke'vyayam / kimu kiM vRkSANAM zamyAdInAM marudeze yadrakSaNamacchedanaM tasmAt saJjAta utpanno yaH puNyaprAgbhAraH sukRtasAmastyaM tasmAd vRkSarakSaNasaJjAtapuNyaprAgbhArataH / atho iti prazne / kimu durbhikSe paJcatriMzavarSIyaduSkAle tarpitAstRptiM prApitAH prINitA iti yAvad, ye'neke bahavo lokA bhikSAkajanAsteSAM yA AziSo maGgalazaMsanAni tAbhiH saJjAtAvityubhayatrApi yojyate / vRkSarakSaNapuNyAdimau saJjAtau / yadvA durbhikSarakSita bhikSukoktA ziSA 1. vA saJjAtAviti samudAyArthaH / kimbhUtau putrau ! zubhaH zobhana AkAra AkRtiryayostau zubhAkArau / punaH kimbhUtau ! sAhinA zrI akabareNa dattamabhidhAnaM yayostau sAhidattAbhidhAnau / anyadA zrImantrirAjena sAheH puro DhaukanaM Dhaukitam / sAhi kimarthamidamupadIkRtaM tvayA sukRtinetyukte mayAha - zrIsAhizubhadRSTyA diSTyA mama putrau saJjAtau staH / tataH sAhinA svamukhena tayorabhidhA abhidadhe / tAmeva purato vakSyati granthakAraH / punaH kimbhUtau ? nAsikyAviva azvinIsutAviva sundarau ramyau / 'tRpaNU prINane te' tarpitaM tRpitam // 329-330 1 20 25 54 20 manikarmacandravaMzAvalIprabandha | vRkSarakSaNasaJjAtapuNyaprAgbhArataH kimu 1 / durbhikSatarpitAnekalo kAzIrbhiratho kimu ? // 329 yasya putrau zubhAkArau saJjAtau strIyugAGgajau / sAhidattAbhidhAnau dvau nAsikyAviva sundarau // 330 - yugmam / bhAgyacandrastayorAdyo lakSmIcandro dvitIyakaH / bhAgyaM lakSmIzca yadvyAjAdAyAte kiM yadokasi // 331 vyAkhyA - tayoH putrayormadhya AdyaH prathamo bhAgyacandraH, prathamaM tasya jAtatvAd / dvitIya eva dvitIyakaH khArthe kaH, lakSmIcandraH, yayorbhAgyacandra-lakSmIcandrayorvyA jAnmiSAd - yadUvyAjAt, yasya zrIkarmacandrasyaukasi mandire yadokasi, kiM bhAgyaM lakSmIzca AyAte prApte ? bhAgyacandra-lakSmIcandramiSeNa manye bhAgyalakSmyau yagehe samete iti // 331 evaM dharmaprasAdena karmacandraH susantatiH / siMhasammAnasamparkAd rAjyakAryakaro'bhavat // 332 [ 329 - 334 vyAkhyA - evamamunA prakAreNa, karmacandro mantrI, dharmaprasAdena svakRtasukRtAnupraheNa, suSThu zobhanA santatiH santAno yasya sa susantatiH, siMhasya zrIrAjasiMhasya yaH sammAnaH satkArastasya samparkAt sambandhAd, rAjyakAryaM karotIti rAjyakAryakaro'bhavad babhUva // 332 rAjasiMho'pi bhUbhartA pratApaikadivAkaraH / jalAladIrdadau yasya rAjetyAkhyAM guNAdhikAm // 333 vyAkhyA - rAjasiMho'pi bhUbhartA bhUpo rarAjetyadhyAhiyate / kimbhUtaH ! pratApena tejasaiko'dvitIyo divAkara iva sUrya iva yaH sa pratApaikadivAkaraH / yasya rAjasiMhasya jalAladIra kabara sAhirguNAdhikAM guNairatizAyinIM rAjetyAkhyAM nAma dadau 'rAjA rAja siMha' ityAkhyAtavAniti // 333 bhUpati-dalapatinAmaka sutau ca jasavantadevijau yasya / nirvANakulotpannastrIjAto'nyastu kacarAhnaH // 334 vyAkhyA - yasya zrIrAjasiMharAjasya, jasavantadevijau jasavantadevikukSisambhatrau, bhUpati-dalapatinAmakau sutAvabhUtAmiti gamyate / anyastu nirvANakula utpannA yA strI tasyAM jAta utpanno nirvANakulotpannastrIjAtaH kacarAhaH kRSNasiMha iti nAmnA prasiddhaH suto'bhUditi // 334
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka zrIjayasomaviracita akabarajalAladInaprasAdato'nekakoTTabalakalitaH / manikRtamantrayogAt paJcasahasrIpatirjajJe // 335 vyAkhyA - zrIrAjasiMhaH akabarajalAladInasya sAhe: prasAdataH anugrahAd, aneke bahavo ye koTTA durgANi taiH balena ca sainyena kalitaH sahito'neka koTTabalakalitaH, mantriNaH zrIkarma candrasya yo mantra Alocastasya yogAt saMyogAd mantrimantraprabhAvAdityarthaH / paJcAnAM sahasrANAmazvavArasambandhinAM samAhAraH paJcasahasrI, tasyAH patiH khAmI, jajJe babhUva / paJcahajArI'ti khyAtiM prApta ityarthaH // 335 335 - 340 ] daivayogAnnijezasya vaimanasyamathAnyadA / jJAtvA mantrI nije citte kalikAlavijRmbhitam // 336 AjJAM rAjJaH samAsAdya samAdAya nijaM janam / medinItaTamadhyAsta svAmidharmadhanAdhikaH || 337 - yugmam / vyAkhyA - atha anantaram, anyasmin kAle, daivayogAd vidhivazAt [ 'zubhAzubhaM karma daivam' iti TippaNiH ] nijezasyAtmIyaprabhoH rAjasiMhasya, kalikAlasya vijRmbhitaM vilasitaM vaimanasyaM cittakAluSyaM nije citte jJAtvA, rAjJaH zrIrAjasiMhasya AjJAmAdezaM samAsAdya prApya, nijaM janaM khajanavargaM samAdAya gRhItvA, medinItaTaM meDatApurevyAkhyayA khyAtamadhyAsta adhyatiSThadazizrayat / kimbhUto mantrI ! svAmidharma eva dhanaM tena adhiko'tizAyI khAmidharmadhanAdhikaH // 336- 337 nirmalaM jalamAcamya nAdeyaM paGkilaM punaH / nAssdeyamiti haMsAnAM jJAtvA nAsthAnnupAntike // 338 55 vyAkhyA - haMsAnAM rAjahaMsAnAm, nirmalaM vimalam, nadyAM bhavaM nAdeyaM jalamAcamya pIllA, punarvizeSe, vizeSeNa paGkilaM tadeva kardamavajjalam, na AdeyaM na svIkArya na pAtavyamityarthaH / iti jJAtvA mantrI nRpAntike zrIrAjasiMhasavidhe, na asthAt tasthau / yathA haMsena yena purA nirmalaM jalaM pItaM bhavati, sa pazcAttadeva paGkilaM jalaM pAtuM nehate; tathA ayamapi 20 purA prasannaM zrIrAjasiMha nRpaM sevitvA tameva kaluSamAnasaM kathaM seveteti bhAvaH / yataH - 'kruddholUkanakhaprapAtavigalatpakSA api khAzrayaM, ye nojjhanti purISapuSTavapuSaste kecidanye dvijAH / ye ca khacchataraGgiNIbisalasatkallolasaMvardhitA, gaGgAnIramapi tyajanti kaluSaM te rAjahaMsA vayam // 1 // ' pAnavidhau - 'pibati - dhayati - Acamati - pIyate ca rasayati ce'ti kriyAkalApe / nAdeyamiti nadyAdibhyo dagiti bhavArthe // 338 Dhag tatra zrIpArzvanAthasya phalavarddhipurezituH / sevAM kartuM pravRtto'bhUjjinadattagurostathA // 339 vyAkhyA - tatra medinItaTe, zrIkarmacandraH, zrIphalavardhikapurasyezitA nAyakaH phalavardhipurezitA tasya phalavardhipurezituH zrIpArzvanAthasya, sevAM bhaktiM kartuM pravRtto'bhUt / tathA jinadattaguroH zrIjinadattasUreH sevAM kartuM pravavRte // 339 sthAnasthAnasthitAnekanare zAhvAnasUcakaiH / mano'sya caJcalaM nAbhUdAyAtaistajjanairapi // 340 vyAkhyA - asya zrIkarmacandrasya, manazcittam, sthAne sthAne sthitA avasthitA ye'neke bahavo narezA nRpA mAnasiMharANAdyAH, teSAM yadAhvAnamAmantraNaM tatsUcakaistatpizunaisteSAM nRpANAM janaistajjanairAyAtairapi na caJcalaM capalamabhUt / bahumI rAjabhiH svapradhAnajanapreSaNadvArA AkArito'pyasau na asthiramanA AsIt, na kasyApi samIpe jagAmetyarthaH // 340 10 25 30
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [341-347 prasAdAt pArzvanAthasya gurozca kuzalaprabhoH / sAherjalAladInasya zrutadRSTaguNAvaleH // 341 mhaaraajaadhiraajshriiraajsiNhnijprbhu-| preSitAptajanotkRSTaphuramAnasamanvitam // 342 samAjagAma sapremaprasAdavacanAdbhutam / phuramAnaM tvayA'trAgantavyameveti bhAvavat // 343 - tribhirvizeSakam / vyAkhyA- yasyetyadhyAhriyate yasya zrIkarmacandrasya, pArzvanAthasya prasAdAdanugrahAt , ca punaH kuzalaprabhorguroH prasAdAt , jalAladInasya sAherakabarasya 'he mantrin ! tvayA atra matsamIpa Agantavyameva' iti bhAvavadityabhiprAyayuktam , phura mAnamAdezapatram , samAjagAma / kimbhUtasya sAheH ! zrutA-karNAbhyAmAkarNitA, purA rAjasiMhanRpamukhAt, dRSTA ca cakSu10 AmavalokitA, guNAvalirdAkSyadAkSiNyasaujanyodAttatvAdiguNarAjiyana sa zrutadRSTaguNAvalistasya zrutadRSTaguNAvaleH / kimbhUtaM phuramAnam ! mahArAjAdhirAjazrIrAjasiMhAkhyo yo nijaprabhuH khakhAmI, tena preSitA mantriNamAkArayituM muktA ya AptajanA avisaMvAdivAkyavaktArastaiH saha utkRSTaM pradhAnaM yatsvIyaM phuramAnaM tena samanvitaM rAjasiMhapuramAnayutam, sAhiphuramAnamAgacchadityarthaH / iha 'samAptamiva pUrvArdhe kuryAdarthaprakAzanam' iti kavisamayamullaGghaya pAdacatuSTaye'pi saMlagnasyaiva samAsasya karaNAd doSazakA na karaNIyA / mahAkaviprayogeSu kvacit tathA darzanAt / yathA 'puraHsuratasaMrambharasadviguNitacchavi-pArvatIvadanAlokalAlasaH pazya zaGkaraH // ' iti / punaH kimbhUtam ! saprema premasahitaM yat prasAdavacanamanugrahavAkyaM tena adbhutamAzcaryakAri // 341 - 342-343 samAdAya mahAyodhAnAyodhanarasoddharAn / turagAnekapAnekapadAtitatisaMyutaH // 344 samAyAto mahAmantrI mahA zakunaiH shubhaiH| ajamerI gurustUpayAtrA katu smaahitH||345-yugmm / vyAkhyA-mahAmantrI mahAdhIsakhaH zrIkarmacandraH, samAhitaH samAdhAnopetaH, mahA mahAlakSmyopalakSitaH, zubhaiH prayANaM pratyanukUlaiH, zakunairdaivazaMsinimittaiH, ajamerau guroH zrIjinadattasUreyaH stUpaH - ucchrito mRdAdivikAraHtasya yA yAtrA tAM kartuM samAyAtaH samAyayau / kiM kRtvA ? AyodhanaM raNaM tatra yo raso rAgastenoddharAn tuGgAn mahAyodhAn mahAsubhaTAn, saha AtmanA samamAdAya gRhItvA; tathA turagAn vAjinaH saha AdAya; tathA anekapAn hastinaH saha 4 AdAya / kimbhUto mahAmantrI ! aneke bahavo ye padAtayaH pattayasteSAM yA tatiH zreNistayA saMyutaH sahitaH anekapadAtitatisaMyutaH // 344-345 kramAllAbhapuraM lebhe lAbhAya vihitodymH| avicchinnaprayANena prINitaprANisantatiH // 346 vyAkhyA-mantrI avicchinnaprayANena avizrAntagamanena, kramAt krameNa, lAbhapuraM leme prApa / kimbhUtaH ! lAbhAya viziSTavastuprAptaye vihitaH kRta udyamaH prayAtrA yena sa vihitodhamaH / punaH kimbhUtaH! prINitA toSitA prANisantatirbhaktajanazreNiryena sa prINitaprANisantatiH / / 346 vinA prayAsamevAsau vinApi parasevanam / zrIsAherdarzanaM prApa puNyayogAcchubhe'hani // 347 vyAkhyA- asau mahAmantrI, prayAsamAyAsaM vinaiva, tathA parasya umbarAdeH sevana sevA vinA'pi, vinAyoge dvitIyA, 5 puNyayogAt sukRtasaMyogAt , zume kalyANe'hani divase, zrIsAherakabarasya darzanaM prApa // 347 Jain Education Intemational
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 -354 ] pAThakazrIjayasomaviracita upadAdAnataH sAhirvarivasthAvidhAnataH / vazIkRto vacoyuktyA yena sarvAtizAyinA // 348 vyAkhyA-yena zrIkarmacandreNa, sAhiH, upadA DhaukanaM tasyA dAnato vitaraNAt , tathA varivasyA paricaryA tasyA vidhAnataH karaNAt, tathA vacoyuktyA madhuraprastAvocitavacanayojanena, vazIkRtaH khavaze niitH| kimbhUtena yena ! sarvAnatizete'dhikIbhavatIti sarvAtizAyI tena sarvebhyo'pyadhikenetyarthaH // 348 darzanaM yasya duSpApaM sparzanaM kimu pAdayoH / vAdanaM tu priyairvAkyairdUre yasya mahIpateH // 349 vyAkhyA- yasya mahIpateH zrIsAheH, darzanamavalokanaM duSprApaM durlabham / kimu iti vitarke, kimu kiM pAdayozcaraNayoH sparzanaM pANibhyAM saGghaTanam , taddhi vizeSato duSprApamityarthaH / tu vizeSe'vyayam , tu vizeSeNa yasya mahIpateH priyairmadhurairvAkyaidinamullApanam , dUra ArAt , madhuravAkyairvAdanaM tu bahubhiH puNyaiH prApyata ityarthaH // 349 darzanaM sparzanaM vAkyairmadhurairvAdanaM tadA / yugapad yasya sampannaM zrIsAheH sarvasAkSikam // 350 vyAkhyA-tadA tasminnavasare, yasya zrImatriNaH, sarvasAkSikaM sarvasamAjanapratyakSam , zrIsAheH, yugapat samakAlaM darzanaM netrAbhyAm , sparzanaM sAhipAdayoH, madhurairvAkyairvAdanamullApanam , sampannaM samprAptam // 350 darzanAdAdimAdeva prApa saahiishmaansm|| prasannatAmadovAdIt tamutsAhayituM ttH|| 351 vyAkhyA-AdimAdeva prathamAdeva darzanAt, zrImadhyavalokanAt, sAhInAmIzaH khAmI sAhIzaH zrIakabarastasya mAmasaM sAhIzamAnasam, prasannatA prApa prsnnmbhvdilyrthH| tato'nantaraM zrIsAhitaM zrImadhirAjamutsAhayitamadyamayitumadoM vakSyamANamavAdIt // 351 tadevAha - ciraM mRgayamANasya pumAMsaM rAjyacintakam / prApitastvaM prasannena mamAkasmAnmahAtmanA // 352 vyAkhyA-he manin / ciraM cirakAlaM yAvad rAjyacintakaM rAjyacintAkArakaM pumAMsaM puruSam , mRgayamANasya avalokayato mama, akasmAdityatarkitopanate'vyayam , akasmAdavicAritameva, prasanna mamoparyanugrahopetena, mahAtmanA paramezvareNa, tvaM prApita upddhaukitH| mRgayamANasyeti 'mRgaNi anveSaNe // 352 cintAM mA kurutAJcitte pazya svamacirAdaham / mahAntaM tvAM vidhAsyAmi dhArivAha ivAGkuram // 353 vyAkhyA-he mannin ! tvaM citte manasi, cintAM duradhyavasAyam , mA kurutAnmA kuru / tvaM pazya acirAt stokenaiva kAlena, tvAM mahAntaM sakalanRpamukhyaM vidhAtA'smi kartA'smi / kariSyAmIti bhaavH| kaH kamiva ? vArivAho megho'Gkaramiva / yathA vArivAho'GkaraM prarohaM mahAntaM karoti vardhayati tathA tvAmapi kariSyAmItyarthaH // 353 aho bhAgyamaho bhAgyamaho saubhAgyamadbhatama / sameSAmapi lokAnAM tadA gIrityabhUttarAm // 354 vyAkhyA- aho iti vismaye'vyayam, asyeti gamyate / asya mantriNo'ho bhAgyamaho bhAgya bhAgadheyam , rAbhasye dviruktiH / aho'dbhutaM saubhAgyaM janavAllabhyamityamunA prakAreNa, sameSAmapi sarveSAmapi, lokAnAM draSTujanAnAm, tadA mantriNaH sAhimilamASasare gIrvANyabhUttarAmatizayena babhUva // 354 ma. ka. vaM. pra.8
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 355 - 361 sAmAjikajanAdhyakSaM sAmajaM nijamuttamam / sAhijalAladIryasya prasAdIkRtavAn kRtI // 355 vyAkhyA- yasya zrIkarmacandramantriNaH, jalAladIH sAhiH, sAmAjikajanAH pArSadyalokAsteSAmadhyakSaM pratyakSaM sAmAjikajanAdhyakSam , nijamAtmIyaM sAmaja hastinaM prasAdIkRtavAn dattavAnityarthaH / kimbhUtaH sAhiH ! kRtI vidvAn // 355 turaGgaH sArasauvarNApaskareNa susNskRtH| sAhinA mRgayAmArge dade yasmai pramodataH // 356 vyAkhyA- yasmai zrImantriNe, sAhinA zrIakabareNa, mRgayAmArga AkheTavarmani, pramodato harSeNa, sArasauvarNApaskaraNa pradhAna haimaparyANakhalInavalgAdyaGgena, susaMskRtaH suSThalaGkatasturaGgo vAjI dade adAyi / 'avayave apaskaro rathAGgam / yadyapyapaskarazabdo rathAGge vartate, tathApyasAvavayavamAtre grAhyaH, tenAtra vAjibhUSAvayave'pi prayujyamAno na doSAya // 356 gajhaM dhanasya yasya srAk cakAra karagocaram / / sAhirvizvAsamAsAdya vishvvishvaassdmnH|| 357 vyAkhyA-yasya zrImantrirAjasya, vizvAsaM visrambhamAsAdya prApya, dhanasya dravyasya, gajhaM bhANDAgAram , sAk zIghram , karagocaraM pANiviSayaM cakAra / gajarakSaNaM yasmai adattetyarthaH / kimbhUtasya yasya ? vizvasya jagato vizvAsasama visrambhagRhaM tasya vizvavizvAsasadmanaH / 'gaJjo bhANDAgAre rIDhAkhanyoH' ityanekArthaH / gaJjati gaJjanaM vA, gaJjo bhANDAgAre puMklIbaH // 357 vAjisAmajapattyAdilokasaMvAsahetave / tosAmadezasAmrAjyaM dadau tasmai mahIpatiH // 358 vyAkhyA-tasmai zrIkarmacandrAya, mahIpatiH sAhiH, vAjino hayAH, sAmajA hastinaH, pattayaH padAtayaH, te Adau yeSAM lokAnAM sevakajanAnAM te vAjisAmajapatyAdilokAsteSAm , saMvAso'vasthAnam , taddhetave tannimittam , tosAmadezasya sAmrAjyamAdhipatyaM dadau // 358 mUlanakSatradoSeNa yutA jAtA sutaa'nydaa| zrIsalemasuratrANamandire sutasundare // 359 vyAkhyA- anyadA'nyasmin kAle, zrIsalemasuratrANamandire sAhijAdAzekhUjIgRhe, mUlanakSatradoSeNa yutA sahitA sutA duhitA jAtA ajaniSTa / mUlasya prathamapAdAdau jAtetyarthaH / ratnamAlAyAM mUlajAtasyaivaM doSaH pratyapAdi 'abhuktamUlasambhavaM parityajecca bAlakam / samASTakaM pitA'thavA na tanmukhaM vilokayet // 1 tadAdyapAdake pitA vipadyate jananyatha / dhanakSayastRtIyake, caturthakaH zubhAvahaH // 2' kimbhUte !, sutena SusarUsuratrANena sundare manohare // 359 ___ tataH zrIsAhinA zeSa(kha)pramukhA vibudhA nraaH| taddoSasya pratIkArakRte vyApAritA nanu // 360 vyAkhyA- nanvityAmantraNe, tataH sutAjanmAnantaram , zrIsAhinA zeSa(kha)pramukhA avalaphajalaprabhRtayo vibudhA vicaakSaNAH, narA Amantrya, taddoSasya mUlajAtadoSasya, pratIkArakRte spheTanArtham , vyApAritA niyojitAH / yathA, he dakSAH / bhavadbhirmUlajAtadoSamoSAya yatnaH ko'pi kartavya iti // 360 samAhRya tato'mAtyaM sAhirevaM samAdizat / zrIjainadarzane zAntividhio'sti vidhehi tam // 361 vyAkhyA- tataH zrIzeSA(khA)dInAM kathanAnantaram , amAtyaM sacivaM samAhUya AkArya, sAhirevaM vakSyamANaM samAdizat
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362-368 ] pAThaka zrIjaya soma viracita 59 AdiSTavAn acIkathadityarthaH / tadevAha - he mantrin ! zrIjainadarzane jainamate, yaH zAntividhirjenasamayaprasiddho doSazAntyai asti vidyate, taM zAntividhiM vidhehi kuruSva // 361 sammAnya sAhisaMdiSTaM viziSTavidhinA'munA / kAritaM zAntikasnAnaM svarNarUpyamayairghaTaiH // 362 mAGgalyadIpavelAyAM zeSU (khU) jI : sAhinandanaH / AyAtaH satkRto raupyasahasradazakArpaNAt // 363 - yugmam / vyAkhyA - amunA zrIkarmacandreNa, sAhinA zrIakabareNa saMdiSTaM kathitam - yattvaM zAntikaM vidhehItyetadrUpam - sammAnya bahumAnayitvA 'tasalIma' purassaraM svIkRtetyarthaH / svarNa-rUpyamayairghaTaiH sauvarNa raupya kalazaiH, viziSTavidhinA sundarazAstroktaprakAreNa, zAntikasnAnaM kAritam / zrIjinapratimAnavagraha dikpAlAdivyavasthApanAdizAntikavidhirgurUpadezato'vaseyaH / tathA mAGgalyadIpavelAyAM maGgalahetupradIpakaraNAvasare, sAhinandanaH zrI akabarapAtasAhiputraH zeSU (khU) jIH AyAtaH / raupyANAM rUpya- " nANakavizeSANAM sahasradazakasya yadarpaNaM dAnaM dazasahasrarAjataDhaukana mityarthaH / tasmAdraupyasahasradazakArpaNAt satkRto gauravitaH / maGgale saadhurmngglyH| 'tatra sAdhuH' iti yat / 'maGgalyo rucire'zvatthe trAyamANe masUrake bilve' ityanekArthaH / rucire maGgalahetau vAcyaliGgaH // 362 - 363 zAntikasnAna pAnIyamAnIya nayanadvaye / zrIsAheH sAvarodhasya lagayAmAsa zAntaye || 364 vyAkhyA - mantrI sAvarodhasya antaHpurasahitasya zrIsAheH, zAntaye doSopazamAya, nayanadvaye netrayuge, zAntisnAnapAnIyaM zAntikajalamAnIya nItvA, lagayAmAsa lagayati sma / lagme saGge // 364 mudamAsAdayAmAsa kRtye'smin mantriNA kRte / doSamoSaramApoSakAraNaiH ko na tuSyati // 365 vyAkhyA - mantriNA'smin zAntikasnAnarUpe kRtye kArye kRte sati, zrIsAhirmudaM harSamAsAdayAmAsa prApa / yato 20 doSANAmamaGgalarUpANAM yo moSo'panayanam, ramAyAH zAntilakSmyA yaH poSaH puSTistayoryAni kAraNAni hetavastairdoSamoSaramApoSakAraNaiH, ko na tuSyati hRSyati ? api tu sarvo'pyevaMvidhavidhividhAne prIyata ityarthaH // 365 anyadA kovidavyUhe guNAguNavicAriNi / praguNe sAhirAha sma ko guNI jainadarzane ? // 366 vyAkhyA - anyadA'nyasmin prastAve, guNAMzca aguNAMzca vicArayati vimRzatItyevaMzIlo guNAguNavicArI, tasmin guNAguNavicAriNi, kovidavyUhe paNDitasamUhe sati, sAhirAha sma abravId - bhoH paNDitAH ! praguNe prakRSTaguNe nirdoSe jainadarzane ko guNI prazastaguNavAn ? / atizAyane matvarthIyaH // 366 iti sAhinokte sati kovidaiH [ yaduktaM tadAha ] - jinacandro guruH prauDhamAhAtmyo'sti mahAmatiH / zrutvoktaM sAhiraprAkSIt kaH ziSyo'muSya vartate ? // 367 vyAkhyA - prauDhaM pravRddhaM mAhAtmyaM mahimA yasya asau prauDhamAhAtmyaH, mahAmatirmahAdhiSaNo jinacandro guruH zrIjinacandrasUriH, asti vidyate / itIti gamyate / iti zrutvA parebhyo uktaM nizamya tataH sAhiH aprAkSIt apRcchatamuSya zrIjinacandrasUreH kaH ziSyo bhakto vartate ! // 367 karmacandra iti prAjJairukte'thAhUya mantriNam / sAhiH prAha guruste'tra yathA''yAti tathA kuru || 368 15 25 35
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ manikarmacandravaMzAvalIprabandha / [369 - 376 vyAkhyA-prAjJaiH paNDitaiH karmacandro mantrItyukte sati, atha anantaram , sAhirakavaro matriNamAhUya AkArya, prAha prakarSaNa Aha uvAca / AhetyuvAcArthe tiDantapratirUpakamavyayam / he mntrin| te taya guruH zrIjinacandrasUriyathA yena prakAreNA'tra lAbhapura AyAti tathA tvaM kuru vidhehi // 368 tato vicArya mantrIzacaturbuddhinidhiH sudhIH / zrIjainazAsanoyotakaraNakaparAyaNaH // 369 phuramAnakarovArasauratrANanaradvayam / mumoca gaurjarabAyAM gurorAhvAnahetave // 370 - yugmam / vyAkhyA-tato'nantaram , mantrIzaH zrIkarmacandraH, vicArya vimRzya, guroH zrIjinacandrasUrerAhAnahetave AkAraNanimittam , gaurjaratrAyAm , phuramAnamAdezapatraM kare yasyaivaMvidhaM tathodAraM yatsauratrANanaradvayaM sAhisatkapuruSayugaM pharamAnakarodAra"sauratrANanaradvayaM mumoca prAhiNot / kimbhUto mantrIzaH ? catasRNAM buddhInAmautpAtikI-vainayikI-karmajA-pAriNAmikIrUpANAM nidhiH zevadhizcaturbuddhiH; punaH kimbhUtaH ? sudhIvicakSaNaH, punaH kimbhUtaH ! zrIjainazAsanasyodayotakaraNe prabhAsana eko'dvitIyaH parAyaNaH pravaNaH zrIjainazAsanohayotakaraNaikaparAyaNaH // 369-370 sAhipatraM samAsAdya stambhatIrthe ytiishvraaH| jinacandrAH samAjagmU rAjadhAnIpuraM tataH // 371 vyAkhyA-tato'nantaraM jinacandrA yatIzvarAH stambhatIrthe sAhipatraM sAhiphuramAnaM samAsAdya prApya, rAjadhAnIpuraM ahammadAvAdaM samAjagmuH samAyAtAH // 371 punaH shkunsaamgriisjaatdvigunnodymaaH| vihRtya madhyamArgeNa saGghamAzAsya gaurjaram // 372 bhUtvA zivapurImadhyaM lAsvA lAbhaM dayAmayam / suratrANaprabhuprattaM prAptA jAvAlasatpuram // 373 - yugmam / vyAkhyA-punarbhUyaH, zrIjinacandrAH, zakunAnAM daivazaMsinimittAnAM yA sAmagrI samudAyastathA sajAta utpano dviguNa udyamaH sAhimilanAyotsAho yeSAM te zakunasAmagrIsaJjAtadviguNodyamA evaMvidhAH santaH, madhyamArgeNa antarAlavarmamA vihRtya prasthAya, tathA gaurjaraM saGghamAzAsya dharmalAmetyAzIrvacanaM dattvA, tathA zivapurImadhyaM bhUtvA, tathA suratrANaprabhuprattaM dayAmayaM lAbhaM lAtvA, jAvAlasatpuraM prAptAH // 372 - 373 preSitaH sAhinA tatra phurmaanyugdhvgH| dhyAtveti guravo duHkhaM mAmuyuH satvarAgateH // 374 vyAkhyA-tatra jAvAlapure, sAhinA satvarAgatestvaritAgamanena, guravaH zrIjinacandrasUrayaH, duHkhamasukhaM mA AphnuyurmA prApnuvantu iti dhyAtvA vimRzya, phuramAnayuk phuramAnasahito'dhvagaH pathikaH preSito muktaH / mA Apnuyurityatra nimantraNe liGloTau / 'sAyaM pratyudrajedapi' iti kAlidAsaprayogavat // 374 vijJApitamiti patre gurubhiH kArya na dehadauSkaryam / sasukhaM sasukhaM zanakaiH zanakairmArge sametavyam // 375 vyAkhyA-sAhinA patre phuramAna iti vijJApitaM vizeSeNa jJApitaM bodhitam - yadgurubhirdehadauSkayaM zarIraklezo na kaarym| sasukhaM sasukhaM - sukhena sukhenetyarthaH, zanakaiH zanakairmandaM mandaM mArge sametavyam // 375 sthitvA jAvAlapure varSAvAsaM tataH kRtollAsam / mAse sahasi vijahurmuravo gurudaiktakSadine // 376
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 377-382] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-tataH phuramAnAgamanAnantaraM jAvAlapure, varSAvAsaM sthitvA; sahasi mArgazIrSe mAse, gurudaivata:dine puNyanakSatravadvAsare, vijahurjAvAlapurAd vihAraM cakruH / kimbhUtaM varSAvAsam ? kRtaH kArSakANAmullAso harSavilAso yena sa kRtollAsastam // 376 pallipuramedinItaTanAgapurAdiSu pureSu bhUyassu / saGghakRtotsavanivahA guravo bahusAdhuparikaritAH // 377 vikramapurIyasaGgha nAgapure vandanArthamAyAtam / vyApAritabahuRddhiM protsAhya tato vihRtavantaH // 378 - yugmam / vyAkhyA-guravaH zrIjinacandrasUrayaH, pallipura-medinItaTa-nAgapurAdiSu bhUyassu bahuleSu pureSu, saGghana kRta utsavanivaho mahasamUho yeSAM te saGghakRtotsavanivahAH, tathA bahubhirghanaiH sAdhubhiH parikaritAH parivRtA evaMvidhAH santaH, nAgapure vandanArtha vandananimittam , AyAtamAgataM vikramapurIyasaGgha protsAhya dharmavacanaiH protsAhaM dharma udyama kArayitvA, tato / nAgapurAd vihRtavanto vijahuH / kimbhUtaM vikramapurIyasaGgham / vyApAritA sAdharmikavanIpakeSu niyojitA dattetyarthaH, baDhI ghanA RddhiH zrIryena sa taM vyApAritabahuRddhim , Rtyaka iti Rti pare'kaH prAgvat prakRtibhAva ityarthaH // 377-378 maruviSayamadhyamArge grAmagrAmAgatAstikabAtam / vandApayanta IyuH zrIpUjyAH zrIriNInagare // 379 vyAkhyA-maruviSayasya marudezasya, madhyamArge bApeU-rAjaladesara-mAlasaraprabhRtigrAmakramayuktavartmani antarAla- 5 vartmani, grAmebhyo mAmebhya Agato ya AstikatrAtaH zrAddhavRndaM taM vandApayanto namaskArayantaH, zrIpUjyAH zrIjinacandrasUrayaH zrIriNInagara IyuH samAyayuH / asti paraloke matiryasya sa AstikaH / astIti tiGantapratirUpakamavyayam , 'astimAstidiSTa matiH' iti Thaka / nanu kathaM kArApayati vandApayati kathApayati lekhApayatItyAdi ? ucyate-mahAkaviprayuktA ete prayogAH kApi na dRzyante / yadi ca kacana santi te tadaivaM samarthanIyAH- karaNaM kArastamanuyuke tvaM kuruSveti prerayatItyarthaH / utpalamatena 'ato riNati' iti vRddhau pvAgame bhRtyena kArApayati, evaM vandApayattItyAdiSvapi, iti kriyaartnsmuccye| tato 20 vandApayanta iti prayogaH zatari na duSTaH // 379 katiciddinAni tatra sthitvA samahaM samAdhiyogena / sacivasya bhaktikartuH sAcivyAd vIradAsasya // 380 avagAhya vartma viSamaM srkhtiipttnaadipurmdhye| bhUtvA bhUtAnugrahaparAstato lAbhapuramIyuH // 381 - yugmam / vyAkhyA-bhUteSu prANiSu anugrahaparAH prasAdaparA bhUtAnugrahaparAH - bhUtAnAmuparyanugrahakAriNa ityarthaH / zrIjinacandrasUrayastatra riNyAM samahaM sasaGghamanizrIThAkurasiMhasutamantrirAjasiMhavihitotsavasahitaM yathA syAttathA, samAdhiyogena kAyavAmanaHsamAdhAnasaMyogena, katiciddinAni sthitvA avasthAya, bhaktikartuH sevAvidhAyakasya vIradAsasya sacivasya mantriNaH, sAcivyAt sAhAyyAd, viSamaM durgamaM vartma mArgamavagAhya atikramya, sarasvatIpattanAdimadhye bhUtvA, tato'nantaraM lAbhapuramIyuH samAyayuH / 'sacivaH sahAye'mAtye' itynekaarthH| sacivasya bhAvaH sAcivyaM 'bhAve tatvayaNa' iti yaN // 380 - 381 30 pravezadina evAtra melitA yena mtrinnaa| jinacandrAH sasammAnAH zrIsAhemahavAsare // 382 vyAkhyA-atra lAbhapure, yena mantriNA, pravezadina eva, zrIsAhemahavAsara Idadine, sasammAnAH satkArapUrvakamityarthaH, jinacandrA melitAH / yadine zrIpUjyAH zrIsAhimamilan tadina IdadinamAsIditi // 382 Jaih Education International
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mantrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [383 -390 sAhinA darzanAdeva gavAkSotsaGgatastvarA / bandhunevAvatIryAtipremApUrNahRdA tadA // 383 AgatyAbhimukhaM satyabahumAnapurassaram / nirAmayasukhAyAtipraznapUrva prazaMsitAH // 384 - yugmam / vyAkhyA-tadA tasminnavasare, sAhinA akabareNa, darzanAdeva guroravalokanAdeva, gavAkSotsaGgato vAtAyanakoDAt, tvarA zIghramavatIrya, [bandhuneva sahodareNeva ] abhimukhaM sammukhamAgatya, satyabahumAnapurassaramavitathasatkArapUrvakam , nirAmayo nirdezasya bhAvapradhAnatvAnnirAmayatA nIrogatA sukhAyAtiH sukhAgamanaM tayoryaH praznaH pRcchA tatpUrva nirAmayasukhAyAtipraznapUrvam , zrIguravaH prazaMsitAH zlASitAH / yathA zrIgurUNAM nirAmayatA vartate ? sukhena AgatAH / iti praznakaraNapUrvakaM stutA ityarthaH / kimbhUtena sAhinA ? atipremNA'dhikasnehena, ApUrNa sambhRtaM hRt hRdayaM yasyAsau tena atipremApUrNahRdA // 383 -384 uktaM ca sAhinA'smAkaM dharmagoSThI vitanvatAm / yuSmAdRzA nirAzaMsAH syustadA tatra sundaram // 385 vyAkhyA-ca punaH, sAhinoktamasmAkaM dharmagoSThIM dharmasaMlApaM vitanvatAM vistArayatAM satAm , yadi yuSmAdRzA nirAzaMsA nirIhAH syubhavanti, tadA tatra dharmagoSThyAM sundaraM cAru / goSThI saMlApe pariSadyapi' ityanekArthaH // 385 vimRzyaivaM samAhUtA mayA gaurjaramaNDalAt / bhavanto'pi kRpApUrNA Ajagmuni:spRhA api // 386 vyAkhyA-he guravo ! bhavanta evaM pUrvoktaM vimRzya vicArya, mayA gaurjaramaNDalAd gaurjaradezAt , samAhUtA Ajuhuvi(hi )re, bhavanto'pi niHspRhA api nirAkAGkSA api, kRpApUrNAH karuNAbhRtA AjagmurAgatAH // 386 yuSmAkaM bhUtapUrvA yaH kheda AgacchatAmiha / apAkariSyate'smAbhiH sa mahAdharmavardhanAt // 387 vyAkhyA-he guravo / yuSmAkaM stambhatIrthAdiha lAbhapura AgacchatA yaH khedaH zokaH- zrama ityarthaH, pUrva bhUto bhUtapUrvaH so'smAbhirmahAdharmavarddhanAt jIvadayAdidAnAt , apAkariSyate dUrIkariSyate // 387 punaruktamivAbhAti sarvamAzAsyamAtmani / mamAzIstAdRzI deyA yayA syAnme dayAlutA // 388 vyAkhyA-he bhagavan ! Atmani mayi, sarvamAzAsyam AzIrvacanaM tava rAjyazrIrastu tava putrA bhavantvityAdi punaruktamiva 26 AbhAti cetasi pratibhAti / yadvidyamAnamapi punarucyate tatpunaruktaM piSTapeSaNamiva nirarthakam / sarvamapi tanmatsamIpe'styeva tataH kiM tyaa''shissaa!| paraM mama AzIrmaGgalazaMsanaM tAdRzI deyA yayA AziSA me mama dayAlutA kRpAlutA syAda yathA maccittaM karuNAparaM syAt tathA kAryamiti bhAvaH / nanvAzAsyamiti katham ? etistu zAkhiti kyapi 'zAsa idaG haloH' itItvaprApteH ziSya iti syAt ! ucyate, AzAsanamAzAsastasya tatkarotIti Nic yatpratyayazca // 388 yAdRzI matirasmAkaM dayAyAM vidyate sthiraa| tAdRgasmadapatye'pi yathA syAda yatyatAM tathA // 389 vyAkhyA-he bhagavan ! asmAkaM dayAyAM kRpAyAM yAdRzI matirbuddhiH sthirA ciramavasthAyinI vidyate tAdRk tAdRzI, dayAyAM sthirA matirasmadapatye'pyasmatsantAne'pi yathA syAttathA yatyatAM yatnaH kriyatAm / asmadapatyAnyapi yathA kRpAlUni bhavanti tathA AzAsyamiti bhAvaH // 389 ekazo darzanaM deyaM yuSmAbhiH prativAsaram / asmAkaM dharmavRddhyarthamavAritagatAgataiH // 390
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 391-397] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA- he guravaH ! yuSmAbhiH prativAsaraM pratidinamekaza ekavAram , asmAkaM dharmavRddhyarthaM dharmavRddhihetave, avAritagatAgatairaskhalitagamanAgamanaiH, darzanamavalokanaM deyam / pratidinamekavAraM zrIgurubhirmayarddhikAyAM sametavyamiti bhaavH| ekaza iti 'saMkhyaikavacanAcca vIpsAyAM' iti zas / / 390 evamAjJAM samAsAdya zrIsAheguravo nijAm / vasatiM prApuratyarthaM mAnasotsAhanirbharAH // 391 vyAkhyA-evaM pUrvoktAM zrIsAherAjJAmAdezaM samAsAdya prApya, guravaH zrIjinacandrasUrayo nijAmAtmIyAM vasatimupAzrayaM prApuH / kimbhUtAH ? atyarthamatizayena mAnasotsAhena cittodyamena nirbharAH sampUrNA mAnasotsAhanirbharAH // 391 tatrAmAtyaM samabhyarthya saahismmtdrshnH| pravezotsavamAtene zrAddhaH parvatanAmakaH // 392 vyAkhyA-tatra vasatipravezAdhikAre'mAtyaM zrIkarmacandramantriNaM samabhyarthya yAcayitvA, yadi zrImantrirAjAjJA syAttadA / ahaM pravezamahaM karomIti mArgayitvA, parvatanAmako juharI parvatanAmA zrAddhaH, pravezotsavaM pAdaprasAramahamAtene vistArayAmAsa / kimbhUtaH parvatakaH ? sAheH zrIakabarasya sammatamabhimataM darzanamavalokanaM yasya sa sAhisammatadarzanaH // 392 prabhAvanAvidhAnAdikRtyaM ca sdupaaskaiH| anyairapi yathAvittaM vyadhAyi prativAsaram / / 393 vyAkhyA-ca punaH, anyairapyaparairapi, sadupAsakaiH suzrAvakaiH, yathAvittaM vittamanatikramya yathAvittaM vittAnatikramaNa, 5 prativAsaraM pratidinam , prabhAvanAvidhAnAdikRtyaM vyadhAyi vidadhe // 393 bRhadrutayA pUjyAH khyAtimAptAH pure'khile / sAhisammAnato yasmAjanA vRddhAnugAminaH // 394 vyAkhyA-sAhisammAnataH sAhisatkArAt , pUjyAH zrIjinacandrasUrayaH, akhile samaste pure, bRhadgurutayA 'baDe gurU' ityAkhyayA, khyAti prasiddhimAptAH prAptAH / yasmAddhetorjanA lokA vRddhAnugAmino vRddhaanusaarinnH| yadvaddhA vadanti " tallokairapyucyate / sAhinA 'baDe gurU' ityuktaM tato lokairapyevamevocyate // 394 zrIsAherAgrahAt tatra dharmagoSThIparAyaNAH / dayAdharma vitanvAnA varSAvAsaM pracakrire // 395 vyAkhyA-tatra lAbhapure, zrIsAherAgrahAdanugrahAd, dharmagoThyAM dharmasaMlApe parAyaNAH pravaNAH, dayAdharma kRpAdharma vitanvAnA vistArayantaH, zrIbRhadguravo varSAvAsaM varSAcaturmAsI pracakrire vyadhuH // 395 anyadA dvArakAsatkacaityadhvaMse'munA zrute / zrIjainacaityarakSAyai vijJaptaH zrIjalAladIH // 396 vyAkhyA- anyadA anyasmin samaye, dvArakAsatkAnAM dvArakAsambandhinAM caityAnAm , navaraGgakhAnakRte dhvaMse vinAze, amunA zrIkarmacandreNa zrute sati, mA kadAcijinacaityAnAmapi vinAzamasau navaraGgakhAno vidhattAmiti zrIjainacaityarakSAyai zrIAItavihArAbhaGgatvahetave zrIjalAladIrakabaro vijJaptaH // 396 atha vijJaptau kRtAnAM sAhinA yadvidadhe tadAha - nAthenAtha prasannena jainAstIrthAH same'pi hi / mantrisAJcakrire nUnaM puNDarIkAcalAdayaH // 397 vyAkhyA-atha vijJaptyanantaram , prasannena tuSTena nAthena khAminA sAhinA, same'pi samastA api, hi sphuTam , 30 Jain Education Intemational
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [398-404 ddhArAn patitapuNDarIkAdrau zrIzatruJjaye, tyAlA sa kRto'munA // 390 puNDarIkAcalAdayaH zatruJjayaprabhRtayastIrthAH puNyakSetrANi, nUnaM nizcitam , mantrisAccakrire madhyadhInA bidadhire / 'tadadhInavacane' iti tadadhInatvAthai sAtiH syAt sampadA kRmvastibhiryoge / tarantyanena tIrtham , 'nInUramIti' kit vH| 'tIrtha zAstre gurau yajJe puNyakSetrAvatArayoH / RSijuSTe jale satriNyupAye strIrajasyapi // yonau pAtre darzaneSu' - ityanekArthaH / puNyakSetrAvatArayoH puMklIbaH, zeSeSu klIbe // 397 AjamakhAnamuddizya mudritaM nijmudryaa| phuramAnamadAt sAhiryasmai prINitamAnasaH // 398 vyAkhyA-sAhiH zrIakabaraH, prINitamAnanditaM mano yasyAsau prINitamAnA evaMvidhaH san , yasmai zrImatriNe nijamudrayA AtmIyAGgulIyakena mudritamaGkitaM phuramAnaM tIrtharakSAnivedakapatram , AjamakhAnamuddizya adhikRtya adAt dadau / AjamakhAnaM prati phuramAnaM dattaM sAhinA yanmayA jainatIrthAni mantrizrIkarmacandrAya dattAni santi tvayA samyageSAM 0 rakSA vidheyeti // 398 uddhArAn sapta caityAnAM kAraNAd vidadhuH purA / mahAntaH puNDarIkAdrau rakSaNAt sa kRto'munA // 399 vyAkhyA-puNDarIkAdrau zrIzatruJjaye, caityAnAM kAraNAd vidhApanAt , purA pUrvam , mahAnto bharatAdayaH saptoddhArAn patitapunarnavIkaraNarUpAn vidadhurakAeH / amunA zrIkarmacandreNa rakSaNAnmlecchakRtabhaGgopadravadUrIkaraNAt , so'STama / uddhAraH kRtaH // 399 kazmIrAn gantukAmenAnyadA naumdhyvrtinaa| sAhinA muditenaivamudito maninAyakaH // 400 vyAkhyA-anyadA anyasmin samaye, kazmIrAn gantukAmena jigamiSuNA, naumadhyavartinA tarImadhyasthAyinA, muditena hRSTena, sAhinA zrIakabareNa, manninAyakaH zrIkarmacandraH, [evamanayA rItyA] udita uktaH // 400 28 apa yaduktaM sAhinA mantriNe prati tadAha jinacandrAstvayA tUrNamAhvAyyA vacasA mama / dharmalAbho mahAMsteSAM mayA deyo'sti vaanychitH|| 401 vyAkhyA-he manin ! mama vacasA tvayA tUrNaM zIghraM jinacandrA bRhadgurava AhvAyyA AkAryAH / yasmAtteSAM bRhadgurUNAm , mayA mahAn dharmalAbho vAJchitasteSAmiSTo deyo'sti // 401 pUjyA api tavAhnatA yayuH zrIsAhisannidhau / zrIgurordarzanAdevaoNnandito'bhUnnarAdhipaH // 402 vyAkhyA- tena zrIkarmacandreNa, AhUtA AkAritAstadAhUtAH, pUjyA api, zrIsAhisannidhau zrIsAhisamIpe yayuragacchan / narAdhipaH zrIsAhiH zrIgurordarzanAdeva avalokanAdeva AnanditaH pramudito'bhUt // 402 zucimAse zucau pakSe prasanno dinasaptakam / navamIto dadau sAhiramAriguNapAvanama // 403 vyAkhyA-zucimAsa ASADhamAse, zucau zvete pakSe, sAhiH prasannastuSTaH san , navamIta Arabhya dinasaptakamamAriguNena pAvanaM pavitraM dadau / ASADhasitanavamyA Arabhya dinasaptakaM na ko'pi jIvahiMsAM kartumalamiti sAhina AjJaptaM zrIjinacandragurUNAM puNyahetava iti bhAvaH // 103 ekAdazasu zumbeSu phuramAnAni sAhinA / amArighoSaNAM kartuM lekhpisvaarpitaanyho| // 404
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 405-411 ] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-sAhinA zrIakabareNa, ekAdazasu zumbeSu 'paDaganA' iti rUDhyA prasiddheSu, amArighoSaNAM kata phuramAnAni lekhayitvA, arpitAni dattAni / aho iti vismaye / / 404 pAtisAhimanohlAdahetave nikhilairapi / dezAdhIzaiH khadezeSu daza-paJcAdhikAn dinAn // 405 dinAnAM viMzatiM kaizcidanyaistatpazcaviMzatim / mAsaM mAsadvayaM yAvadaparairabhayaM dade // 406 - yugmam / vyAkhyA-pAtisAhe? manohlAdo manaHpramodastasya hetave nimittaM pAtisAhimanohlAdahetave, nikhilairapi samastairapi, dezAdhIzairdezavAmibhiH, khadezeSu paJcAdhikAn dazadinAn paJcadazavAsarAn yAvat, tathA kaizcid rAjabhirdinAnAM viMzatiM yAvat, tathA anyaisteSAM dinAnAM paJcaviMzatiM tatpaJcaviMzati yAvat, tathA aparairmAsaM yAvatU, aparairmAsadvayaM yAvat, abhayaM jantUnAM bhayAbhAvo dade / kha-khadezeSu taiH kathitadinAn yAvadamAriH prAvaLateti bhAvaH / dinazabdaH punapuMsake / 'abhaya- " muzIrAbhItyoH' itynekaarthH|| 405-406 tato'mAtyAya nirdiSTaM pUjyA lAbhapure pure| tiSThantu mAnasiMhAstu santu sAkaM mayA'dhunA // 407 dharmagoSTI mithaH kartu dhartu jIvadayAvratam / anAryamAryatAM netuM dezaM tIrthanivezanAt // 408 - yugmam / vyAkhyA-tato'nantaram , sAhinA amAtyAya zrIkarmacandrAya, nirdiSTaM kathitam , yatpUjyA lAbhapure pure tiSThantu, mAnasiMhAstu mayA sAkaM sArdham , adhunA idAnIM santu / kiM kartum ? mithaH parasparam , dharmagoSThI dharmasaMlApaM kartum , tathA jIvadayAvrataM dhatuM dhArayitum , tathA anArya dezaM tIrthanivezanAt tIrthasthApanAdupalakSaNAd gorakSaNAJca AryatAM netuM prApayitum -anAryamAyaM kartumityarthaH // 407-408 tathetyuktvA samaM mantrI sAhinA'cAlayattarAm / mAnasiMhAn nirAbAdhasaMyamAn DuGgarAnvitAn // 409 vyAkhyA- mantrI zrIkarmacandraH, tathetyabhyupagame, sAyuktaM tathetyuktyA, abhyupagamyetyarthaH / sAhinA samaM mAnasiMhAn vAcanAcAryazrImahimarAjAn, acAlayattarAmatizayena cAlayati sma / 'sahayukta'pradhAne' iti sahArthena yukte'pradhAne tRtIyA syAt / kimbhUtAn mAnasiMhAn ! nirAbAdho doSairaduSTaH saMyamazcAritraM yeSAM te nirAbAdhasaMyamAstAna, tathA DaGaro varSavizAlarSistena anvitAn sahitAn DuGgarAnvitAn / lokaprasiddhatvAcchedopasthApanIyadIkSAnAma parityajya mAnasiMha-DaGgareti khagRhanAma nyastavAn kaviH // 409 sAhinirdiSTasAvadyavyApAraparizIlanAt / munInAM mA vratAcAravilopo bhavatAditi // 410 vibhAvya mantratatrAdinipuNaM dattavAn samam / paJcAnanaM mahAtmAnaM vineyaM meghamAlinaH // 411 -yugmam / vyAkhyA-sAhinA nirdiSTAH kathitA ye sAvadhavyApArAH sArambhakriyAH, teSAM parizIlanAt niSevaNAtU, munInAM sAdhUnAm , meti pratiSedhe'vyayam , mA vratAcAravilopo niyamAcaraNavidhvaMso bhavatAditi vibhAvya vicArya, manno devAdisAdhanam , mahAbIjAdi tantram , agadasta Adau yeSAM jyotiSkAdInAM te mannatantrAdayasteSu nipuNaM dakSaM meghamAlinastadrovineyaM ziSya paJcAnanaM mahAtmAnaM mahAzayam , zrImAnasiMhaiH samaM dattavAn dadau / ma. ka. vaM.pra. 9 30
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 mazrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [412-417 'tantraM siddhAnte rASTre ca paracchandapradhAnayoH / agade kuTumbakRtye tantuvAne paricchade / / zrutizAkhAntare zAstre karaNe dvayarthasAdhake / itikartavyatAtantvoH' - ityanekArthaH / agade bheSaje yathA- 'mantraM tantramatha prayujya harata zvetotpalAnAM zriyam // 410-411 vAsogRhaM tathA''tmIyAn bhaTAn sAdhUnupAsakAn / gurubhakticikIH sArthe sAttyAyojayattarAm // 412 vyAkhyA-gurubhaktiM gurusevAM kartumicchatIti gurubhakticikIH zrImantrirAjaH, sArthe zrImAna siMhai: samam , sad yuksyA zobhanayojanena, vAsogRhaM paTamandiram , tathA AtmIyAn bhaTAn yodhAn , tathA sAdhUnupAsakAn zrAddhAn , ayojayattarAM vizeSeNa niyuktavAn dattavAnityarthaH / / 412 niravadyAnnapAnAdivyavasthAyA vidhaantH| tathA'kArSInmahAmAtyo yathA dharmaH samaidhata // 413 vyAkhyA-mahAmAtyo nirvadyAnAM nirdoSANAmannapAnAdInAM yA vyavasthA maryAdA, tasyA vidhAnataH karaNataH, tathA akArSId yathA dharmaH sAdhudharmaH samaidhata avardhata // 413 svayaM ta sAhivAkyena rohitAsapare sthitH| avarodhasya rakSAyai vizvAsAspadamIzituH // 414 5 vyAkhyA-khayaM tvAtmanA mantrI, sAhivAkyena rohitAsapure sthitaH / kasyai ? avarodhasya antaHpurasya rakSAyai / kimbhUto mantrI ? IzituH khAminaH sAhervizvAsAspadaM visrambhAzrayaH, ata eva avarovarakSaNe niyuktavAn zrIsAhiH // 414 setubandhaM sRjana sindhau yukto vA nrkottibhiH| sumitrAGgajayuk sAhiH zrIrAma iha lakSyate // 415 vyAkhyA-sAhiriha kazmIramArge, sindhau nadyAM setubandhaM pAlibandhaM sRjan kurvan , vAzabda upamAnArthaH / 20 zrIrAma iva zrIdAzarathiriva lakSyate jnyaayte| kimbhUtaH ! narANAM koTibhiryuktaH sahitaH, tathA sumitrANi zobhanasuhRdo'GgajAtha putrAstAn yunaktIti sumitrAGgajayuk / zrIrAmo'pi sindhau samudre setubandhamasRjat , tathA vAnarANAM hanUmadAdInAM koTibhiryuktaH, tathA sumitrAyA aGgajo lakSmaNastaM yunaktIti sumitrAGgajayug- lakSmaNasahito bhavatItyarthaH / 'lakSINa darzanAGkanayoH / 'jJAne manute bodhavyavadharati ca budhyate'vadhArayati / avayAti cA'vagacchatyavaiti lakSayati vetti jAnAti // jJAnArthA darzanArthAzca santi ye ke'pi dhAtavaH / te vahanti yathaucityamavibhedaM parasparam / / 25 ityukterdarzanArtho'pyayaM dhAturmAnArthatvena drshitH| 'sindhunadyAM gajamade'bdhau deshe'nnggbhedyoH|' ityanekArthaH // 415 kazmIrAMstatkSaNAdeva rAmo laGkAmivAgrahIt / / prajAprItividhAnAya shriisaahirvihitodymH|| 416 vyAkhyA- tatkSaNAdeva kazmIraprAptyavasara eva, prajAyAH prItividhAnAya AnandakaraNAya, vihitodyamaH kRtotsAhaH, zrIsAhiH kazmIrAn agrahIjagrAha / kaH kAmiva ? rAmo laGkAmiva - yathA rAmo laGkAM tatkSaNAdeva jagrAha tathA'yamapi // 416 citraM rAmo'vadhId bANai rAvaNaM nijpaanninaa| sAhinA tu kRtAdharmo na hato nihato'hasA // 417 vyAkhyA-rAmo dAzarathiH, nijapANinA vahastena, bANaiH kRtvA rAvaNamavadhIjaghAna / tu vizeSe, ayaM vizeSaHsAhinA zrIakabareNa kRto'dharmo'nyAyapravRttiryena sa kRtAdharmo nRpatiH, na hataH zastreNa na mAritaH, kintvaMhasA khapApena nihataH / citramAzcaryametad rAmeNa bANena rAvaNo hataH, anena tu bANena ahato'pyaMhasA hata iti loke vismayo'bhava"dityarthaH // 417
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418-423 ] pAThaka zrIjayasomaviracita zrI sAhinetrapIyUSasparzanAdamaro bhavan / svAmidrohI niSedhyo'yaM matveti vidhinA hataH // 418 5 vyAkhyA - ayaM khAmine sAhaye druhyatItyevaMzIla: svAmidrohI, zrI sAhinetrayoryatpIyUSamamRtaM tasya sparzanAdamaro'vadhyo bhavan niSedhyo vArya iti matvA avabudhya, vidhinA daivena hataH / sAhinetrapIyUSasya sparzanena yadA'sAvamaro bhavati tadA vayo na bhavati, ayaM ca vadhyaH svAmidrohitvAt tatazca sAhidRSTisudhAvRSTiyogAt tasyAmaratvaM bhavan niSedhya vidhinA pUrvameva nijaghne / na mriyata ityamaraH / amarazabdazcirasthAyitvAdilakSaNayA daiveSu yaugiko rUDhazca / pIyUSasparzane hyamaro devo bhavatIti cchAyArthaH / sAhidRSTau hi na ko'pi gavAdimriyate, ayaM punarmAnavaH kathaM mriyatAmiti vimRzya vidhinA sAheradarzana eva mArita iti bhAvArthaH // 418 punarapyatraiva hetvantaramAha - tathAtve vA nijA sRSTiH kRtanAzAkRtAgamAt / nindyA mA bhUditi dhvasto vairI prAgvidhinA kimu ? // 419 vyAkhyA - vA athavA, tathAtva iti ko'rthaH ? yadi vairyevametra rakSyate, sAhinA'pi na mAryate kRpAlutvAt, mayA'pi na inyate, tadA nijA sRSTirnirmANam, kRtasya pApasya nAzo'kRtasya puNyasyA''gamastasmAnnindyA kutsanIyA bhavet sA nindyA mA bhUt, mA'stu iti hetorvairI, vidhinA prAkU sAherAgamanAt pUrvameva, kimu iti vitarke, dhvasto hataH / tathA ca tadvinAze sRSTau kRtanAzo'pi na bhavatyakRtasya Agamo'pi na syAt, tatazca nindyatvamapi sRSTerna / mAGyoge adyatanyA apyAzI:- " preraNArthatA vaktavyA // 419 67 netrakSIrAmbudhau sAherathavA staH sudhA viSam / sumanobhiH sudhA dadhe viSamAstradviSA viSam // 420 vyAkhyA - athavAzabda upAyasmaraNagarbhitapakSAntaradyotakaH / sAherakabarasya netrakSI rAmbudhau dRSTikSIrasamudre, sudhA'mRtaM viSaM ca kSveDazcetyadhyAhiyate sto vidyete / tatra sumanobhiH prAjJaiH, sudhA pIyUSaM dadhe dhRtam / viSamANyuprANyastrANi yasyaivaMvidho 20 yo dviD vairI tena viSamAstradviSA viSaM dadhre / ata eva sAhidRSTyA sa mamAreti bhAvaH / kSIrAmbudhau hi sudhA sumanobhirdevairdadhre, viSamAtraH kAmastasya dviSezvareNa viSaM kaNThe dadha iti cchAyArthaH / 'sumanAH prAjJadevayoH' ityanekArthaH // 420 sudhaivAstyathavA netre sA zatrau tu viSAyate / sitAspi jAyate yena kaTukA pittadoSataH // 421 vyAkhyA - athaveti pakSAntare, sAhinetre sudhaiva asti / sA sudhA zatrau tu vairiNi tu viSamiva Acarati viSAyate 25 viSIbhavatItyarthaH / etadeva dRSTAntadvArA draDhayannAha - yena kAraNena sitA'pi zarkarA'pi pittadoSataH pittavaiguNyAt, kaTukA kSArA jAyate / sitA hi madhurA bhavati paraM pittayoge sA kaTukA sampadyate / tathA sAhidRSTau sudhaiva Aste paraM vidviSo viSamivA'bhavat // 421 devA eva manaHzastrA iti gIranRtIkRtA / narAzospi yajAto mano'straH sAhirAtmanA // 422 vyAkhyA - yena sAhinA, devA eva mana eva zastraM yeSAM te manaHzastrA iti gIH - vANI anRtIkRtA asatyIkRtA / yad yasmAddhetoH, narAdhIzo'pi sAhirAtmanA svayaM mano'sro jAtaH / manasA vyacinti / yadasau dUrIbhavatu tAvataiva vairighAto jAta iti / devA eva mano'snA itivAkyamapramANitamityarthaH // 422 evaM digvijayaM kRtvA jitvA vairikulaM balAt / zrImallAbhapure paurakRtazobhe'vizat prabhuH // 423 10 20 35
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 424 - 430 vyAkhyA- evamamunA prakAreNa, digvijayaM kRtvA vidhAya, tathA balAd haThAd , vairikulaM zatruvRndaM jitvA, zrImallAbhapure prabhuH sAhiravizat praviveza / kimbhUte ? porairnAgarikaiH kRtA zobhA toraNAdilakSaNA yasmin tat tasmin paurakRtazobhe / balAddhArthe'vyayam // 423 ___ guravo'pi samAjagmuH sammukhaM vibudhaanvitaaH| dattAziSA prabhoH prItiM janayantaH pade pade // 424 vyAkhyA- guravo'pi zrIjinacandrasUrayaH, vibudhaiH paNDitaiH zrIjayasoma-guNavinaya-ratnanidhAna-samayasundarAdhairanvitAH sahitAH, sammukhamabhimukhaM samAjagmuH sametAH / kiM kurvanto guravaH ? dattA yA AzIdharmalAbhetilakSaNA tayA dattAziSA, pade pade sthAne sthAne prItimAnandaM janayanta utpAdayantaH // 424 __ anyadA sAhinA dharmagoSTIvyatikare mudA / vAditA guravo nUnaM jincndrytiishvraaH|| 425 vyAkhyA-anyadA'nyasminnavasare, sAhinA'kabareNa, dharmagoSThyA dharmasaMlApasya yo vyatikaro vyatikIrNatA tasmin dharmagoSThIvyatikare dharmagoSThIprastAva ityarthaH / mudA harSeNa, nUnaM nizcitaM jinacandrayatIzvarA guravo vAditAH zabditAH // 425 tenoktaM darzanaM kApi yuSmadarzanasannibham / nibhanirmuktamAyuktaM naivAsmAbhirnirIkSitam // 426 vyAkhyA-tena sAhinoktam - he guro| yuSmAkaM darzanaM dharmastatsannibhaM tatsadRzaM darzanaM dharmaH kApi jagati naiva nirIkSitamavalokitam / kimbhUtaM darzanam ? nibhaM vyAjastena nirmuktaM rahitaM nibhanirmuktam / punaH kimbhUtam ? AyuktamahiMsAyAM vyApRtam / 'darzanaM darpaNe dharmopalabdhyorbuddhizAstrayoH / svamalocanayozca' - ityanekArthaH // 426 mAnasiMhaH shaasmaabhirnirupaankpaadgH| yAM vyathAM sumanAH sehe tAM ko vaktumapi prabhuH ? // 427 vyAkhyA-he guro| asmAbhiH saha mAnasiMhaH sumanAH prAjJaH, nirupAnatkAbhyAM pAdatrANarahitAbhyAM pAdAbhyAM gacchatIti nirupAnatkapAdagaH, yAM vyathAM pIDAM sehe mamarSa, tAM vyathAM vaktumapi kathayitumapi, kaH prabhuH kaH samarthaH // 427 asmAbhirbahudhokto'pi nijaacaarcikiirssyaa| yo'GgIkRtanijAcArapratijJA nAtyavAhayat // 428 vyAkhyA-he guro ! asmAbhirbahudhA bahubhiH prakArairukto'pi bhaNito'pi, nijAcArasya AtmIyacaritrasya, aGgIkRtA svIkRtA yA pratijJA saGgaro'bhyupagamastAM na atyavAhayat na aticakrame / kayA? nijAcAracikIrSayA AtmIyadharmAnuSThAnapAlanecchayA // 428 kAzmIraM vartma yaH zailazilAzakalasaGkulam / padbhyAmevAticakrame gamyaM yanna manorathaiH // 429 vyAkhyA-he guro! yo mAnasiMhaH kazmIrANAmidaM kAzmIraM vartma mArgam , padbhyAM caraNAbhyAmeva aticakrame * laGghayati sma / kimbhUtaM vartma ? zailasya gireryAni zilAzakalAnyupalakhaNDAni taiH saGkalaM vyaaptm| punaH kimbhUtam ? yanmanorathairAzAbhirna gamyaM na lacyam / yatra rathairapi na gantuM zakyate tatra anena gatamiti cchAyArthaH // 429 kriyAtuSTairato'smAbhirnirIhasyAnyavastuni / kazmIreSu dade mInAbhayadAnaM samIhitam // 430 vyAkhyA-he guro! ato hetorasmAbhiH, kriyA sAdhvAcArastayA tuSTaihRSTaiH, anyavastuni pakSmavatyAdau nirIhasya niHspRhasya asya zrImAnasiMhasya, kazmIreSu samIhitametadiSTaM mInAbhayadAnaM mInAnAM matsyAnAmabhayadAnaM dade dattam / kazmIreSu saromatsyA etaduktyA asmAbhI rakSitA ityarthaH // 430
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 431-437] pAThakazrIjayasomaviracita ato'smdaashyaahlaadhetve'tivishaardH| khapaTTe mAnasiMhAhaH sthApyo yussmaabhiraahtaiH||431 vyAkhyA- he guro ! ato hetoH, asmadAzayasya asmaccetasa AhvAdahetava Anandanimittam , yuSmAbhiH zrIpUjyairAhataiH sAdaraiH, ativizArado'tizayena vidvAn mAnasiMhAhvo mAnasiMhanAmA khapaTTe sthApyaH // 431 pUjyairuktamidaM yuktamuktaM shriipaatisaahinaa| ___ iSTaM vaidyopadiSTaM cetyAkhyAtaM satyatAM gatam // 432 vyAkhyA- pUjyairuktamidaM zrIpAtisAhinA yuktaM nyAyyamuktam / iSTaM mano'bhilaSitaM dugdhapAnAdi vaidyanA'pyupadiSTaM kathitaM vaidyopadiSTaM cetyAkhyAtaM kathitam , satyatAM nItaM tathyIkRtamityarthaH / asmAkametadiSTamAsIt zrIpAtisAhinA'pyuktam , tataH payasi zarkarAkSepa iva, pAziteraGgitamiva, zizayiSoH zayyAlAbha iva, pipAsoH pIyUSapAnamiva, kSudhitasya bhojyaprAptirivetyAdi bahUktaM gurubhiH // 432 sAhinA dhIsakhaH proce mannin ! zrIsUrimantriNAm / vadotkRSTAbhidhAnaM kiM vidheyaM jainadarzane // 433 vyAkhyA-tataH sAhinA dhIsakho mantrI proce proktaH - he mannin ! zrIsUrimantriNAmutkRSTAbhidhAnaM prakRSTaM nAma jainadarzane jainadharme kiM vidheyam ? kimiti prazne, tvaM vada brUhi // 433 __athA''khyAdvIsakhaH svAmin ! prasiddhaM jinazAsane / asmadgacche'pi nAmAsti purA hi vibudhArpitam // 434 vyAkhyA-atha sAhikathanAnantaraM dhIsakho majhyAkhyAt acIkathat-he khAmin ! prabho! jinazAsane prasiddha vikhyAtamasmadgacche'pi zrIkharataragacche'pi, purA pUrvam , hi sphuTam , vibudhairdevairarpitaM dattaM nAma AkhyA, asti vidyate // 434 kiM nAma kathamAkhyAtaM kena kasya garoriti / sAhinokte ca vRttAntaM sacivaH smA''ha muultH|| 435 vyAkhyA-kiM nAma vidyate ?, kathaM kena prakAreNa AkhyAtaM kathitam, kena devena, kasya guroriti sAhinokte ca sati, sacivo mantrI, mUlata AditaH, Aha sma abravIt // 435 devena nAgadevasyopAsitenASTamAdinA / yugapradhAnatAvyaktyai sAkSAditi vibodhitam // 436 vyAkhyA-aSTamAdinA'STama ityupavAsatrayasya saMjJA / AdigrahAd gandhadhUpadIpAyupAsanopAyakhIkAraH / upAsitena prasAditena devena, nAgadevasya zrAvakasya, yugapradhAnatAvyaktyai-yugazabdena vartamAnakAlo bhaNyate, tasmiMzca yaH pradhAnaH sarvottamaH sa yugapradhAnastadbhAvo yugapradhAnatA, tasyA yA vyaktiH prakaTanaM tasyai - yugapradhAnatvaparijJAnAya, sAkSAt pratyakSamiti vakSyamANaM vibodhita jJApitam / 'sAkSAtpratyakSatulyayoH' - ityanekArthaH // 436 tvatkare yo'kSarazreNI guruH praadusskrissyti| apAkariSyati sa vai jJeyo yugavarAgamaH // 437 vyAkhyA-he nAgadeva ! tvatkare tvatpANau, yo gururakSarazreNI varNAvalim , prAduSkariSyati prakaTIkariSyati / apAkariSyati ca, cetyadhyAhiyate / sa guruH, vai vizeSe'vyayam , vizeSeNa, yugavarAgamaH - yuge vartamAnakAle varAH pradhAnA AgamAH zAstrANi paricchedyatayA yasya sa yugavarAgamaH-tatkAlavartamAnazAstraparicchettA yugapradhAna ityarthaH / purA zrIgirinAragirau nAgadevazrAddhena zrIambikA aaraadhitaa| haste 'dAsAnudAsA iva sarvadevAH' ayaM zloko likhitaH / ya enaM vAcayati sa yugapradhAnaH / tato jinadattasUribhirvAsakSepaM kRtvA vAcitaH / tato yugapradhAnanirNayo jajJe // 437
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [438-443 etadeva kavirAha. AvirbhAva-tirobhAvau vihitau vrnnsntteH| vIkSya nirdhAritaM zrImajinadatte taduttamam // 438 vyAkhyA-nAgadevena varNasantaterdevatAlikhitAkSarazreNeH, AvirbhAvaH prakaTIbhAvaH, tirobhAvo'dRzyIbhavanam - tAvA5 virbhAvatirobhAvau, vihitau zrIjinadattasUriNA kRtau, vIkSya vilokya, zrIjinadatte zrIjinadattasUrau, tathugapradhAnatvamuttamamutkRSTaM nirdhArita nirNItam // 438 zrutveti vismitaH smA''ha jhaagiirjlaaldii| tadAnAyabhuvAmeSAM mayA nAma tadarpitam // 439 vyAkhyA- iti pUrvoktaM zrutvA, vismito vismayopeta AzcaryabhAga , jahAGgIrajalAladIH, Aha sma abravIt / tarhi 10 bho mantrin / eSAM zrIjinacandrasUrINAM teSAM zrIjinadattasUrINAM ya AmnAyA upadezAsteSAM bhUH sthAnaM ye te tadAmnAya bhuvasteSAM tadAmnAyabhuvAm , mayA tadyagapradhAneti nAma arpitaM dattam / 'AmnAyaH kula Agame upadeze ca' - itynekaarthH| upadeze yathA-'nirAmnAyo mantraH sphurati na hi kasyApi niyatam / ' jahAgIreti padaM devatAkRtasAnnidhyavattvasUcaka yavanazAstraprasiddham // 439 jinasiMhasarirevaM nAma deyaM sadarthakam / mAnasiMhasya zattyeti siMhatulyasya sarvathA // 440 vyAkhyA-he manin ! mAnasiMhasya, sarvathA sarvaprakAreNa, zaktyA balena, siMhatulyasya siMhasamasya, evamitIvArthe. 'vyayam , yathA zrIjinacandrasUreyugapradhAna iti nAma dattaM tathA jinasiMhasUririti sadarthakamanvartha satyArthamiti yAvannAma deyam / evamiti prakRtaparAmarzaprakAre vA'rthopadezanirdezanizcayAnIkAreSu / ivArthe - agnirevaM vipraH // 440 iti sAmantacakreNa tasalImapurassaram / mantriNA'pi prabhorvAkyaM maulau mAlAmivA''dade // 441 vyAkhyA-prabhoH sAheriti vAkyam , sAmantAstricaturadezAdhipatayasteSAM yaccakraM samUhastena sAmantacakreNa, tathA mantriNA api, apizabdaH samuccaye, tasalImapurassaraM tasalImeti yavanabhASayA dakSiNapANiziraHsaMyogapUrvikA vinayapratipattiH, tatpurassaraM tatpUrvakam , maulau zirasi, mAlAmiva kusumasrajamiva, Adade khIcake / yathA maulau mAlA svIkriyate tathA sarvairapi tatsAhivAkyaM khIkRtamityarthaH // 441 atha sAhidattaM padadvayamekenaiva vRttena kavirAha - yugapradhAnataitebhyo dattA'thA''cAryatA punaH / mAnasiMhasya sadbuddharasmAbhiradhunA tataH // 442 sanmuharte mahAmAtya! tvayA'pi janasAkSikI / kartavyeyaM pravRttiH svazAstrarItyA vicakSaNa ! // 443 -- yugmam / / vyAkhyA-he vicakSaNa ! vidvan ! mahAmAtya ! asmAbhiradhunA sAmpratam , etebhyaH zrIjinacandrasUribhyaH, yugapradhAnatA dattA / athA'nantaraM sadbuddheH kuzAgrIyamatermAnasiMhasya, punarAcAryatA dattA AcAryapadaM dde| tatastasmAddhetoH, sanmuharte zobhanaghaTikAdvayarUpe, tvayA'pi janasAkSikI sakalalokapratyakSA iyaM pravRttiyugapradhAnatvAcAryatvayorvArtA, khazAstrarItyA AtmIyajainAgamamaryAdayA, kartavyA vidheyaa| 'rItistu pittale vaidAdau lohakiTTe sImani' ityAdi / yathA bhavatAM zAsane padavyAH pradAnaM pUrva pUrvajaizcakre tathA bhavatA'pi vidheyamiti bhAvaH // 142-443
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 444-450 ] pAThakazrIjayasomaviracita ityukte sAhinA mantrI vadati smeti kovidaH / amArighoSaNA kAryA kArye'smin dharmavRddhaye // 444 vyAkhyA-sAhineti pUrvokta ukte kathite sati, kovido vicakSaNo mantrI zrIkarmacandraH, iti vadati sma abravIt / itIti kim ! he prabho ! asmin kArye padavIdAnalakSaNe, dharmavRddhaye sukRtapuSTayA amArighoSaNA kAryA vidheyA // 444 sukhakRddharmakRtyaM syAt kiM punaH kRpayA yutam / kSIraM khAdu bhavedeva sitAyAH saGgatau kimu // 445 vyAkhyA-he prabho! dharmakRtyaM dharmakArya sukhakRt sukhakAri syAt , kiM punaH kRpayA karuNayA yutamanvitam ? yataH kSIraM dugdhaM khAdu mRSTaM bhavedeva syAdeva, kimu kiM sitAyAH zarkarAyAH saGgatau saMyoge sitasaMyoge kiM vAcyamityarthaH // 445 tataH zrIstambhatIrthIyayAdonAyakayAdasAm / ___AvarSa tyAjitA hiMsA sAhinA dIrghadarzinA // 446 vyAkhyA-tato matrikathanAnantaram , sAhinA zrIstambhatI yAni zrIstambhatIrthe jAtAni, yAni yAdonAyakayAdAsilavaNAbdhimatsyAsteSAm , AvarSa- varSam A maryAdIkRtya-AvarSam , hiMsA tyAjitA duuriikaaritaa| kiMbhUtena sAhinA? dIrghadarzinA suparyAlocitapariNAmasundarakAryakAriNA / stambhatIrthIyeti 'vRddhAcchaH' iti chaH zeSe'rthe // 446 dinamekamihApyastu jIvarakSAsamanvitam / prArthanAbhaGgakAritvaM zikSitaM na manakhibhiH // 447 vyAkhyA-punarmantriNA lAbhapure'pyekaM dinamamAriH pAlyatAmityukte sati, ihApi lAbhapure'pi, jIvarakSAsamanvitaM dayAsametaM dinamekamastu / lAbhapure'pi dinamekaM jIvahiMsA vAryatAmiti sAhinA svIkRtam / yato manakhibhiH prazastamanobhiH, prArthanAyA yAcanAyAH, bhaGgakAritvaM bhaGgakaraNazIlatvam , na zikSitaM nAbhyastam / te manakhinaH prArthitamavazyaM kurvantyataH sAhiridamapi mantryuktaM khIcakAreti bhAvaH / bhUmanindAprazaMsAsu nityayoge'tizAyini / saMsarge'stivivakSAyAM bhavanti mtubaadyH||' ___ bhUmani gomAn , nindAyAM kakumatI kanyA, prazaMsAyAM manasvI, nityayoge sAnumAn giriH, atizAyini stanakezavatI strI, saMsarge daNDI, astimAn sampanna ityarthaH / ityukteratra prazaMsAyAM viniH // 447 AtodyAni suhRdyAni sAhinA mhvaasre| vitIrNAni khakIyAni puNyavRddhyai punastadA // 448 vyAkhyA-punarbhUyaH, tadA mahavAsara utsavadine, sAhinA zrIakabareNa, khakIyAni suhRdyAni - atizayena manoha- 25 rANyAtodyAni vAditrANi, puNyavRddhyai sukRtapuSTaye, vitIrNAni dattAni // 448 tatazca sacivaH svaamidhrmdhaureytaadhrH| zrIrAyasiMhabhUpAlapAdajAhaM samAgamat // 449 vyAkhyA-tatazca sAhikathanAnantaram , sacivo mantrI, svAmino dharmoM yeSAM te khAmidharmANasteSAM madhye dhaureyo dhuryo mukhya ityarthaH, khAmidharmadhaureyastadbhAvaH svAmidharmadhaureyatA, tAM dharati bibhartIti khAmidharmadhaureyatAdharaH / 'dhuro yakau' iti // dk| pradhAnakhAmidharmetyarthaH / ata eva zrIrAyasiMhabhUpAlasya pAdajAhaM pAdamUlam , samAgamadAgataH / 'tasya pAkamUle polvAdikarNAdibhyaH kuNabjAhacau' iti karNAderjAhac mUle'rthe pAdasya mUlaM pAdajAham // 449 sarva vRttAntamAkhyAya sAyuktaM saahsaagrnnii| prApya saiMhaM mahAdezaM siMhaH prakSarito'bhavat // 450 vyAkhyA-sAhasaM duSkarakarma tenAgraNImukhyaH sAhasAgraNIH, sarva sAhinoktaM sAyuktaM vRttAntaM vArtAmAkhyAya 35 kathayitvA, yathA zrIjinacandrasUrINAM sAhinA yugapradhAna iti padaM dattam, zrImAnasiMhAnA zrIjinasiMhasUrIti padaM datta
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [451 - 458 mityAdyuktvA, siMhasya zrIrAjasiMhasya ayaM saiMhaH, taM mahAdezamutsavAjJAM prApya, ivelyadhyAhriyate / siMhaH prakSarita iva abhavad / yathA siMhaH prakSarito'paribhavanIyo bhavati tathA'yamapi zrIrAjasiMhAjJAmApya dviguNitotsAho'bhUt / rAjasiMhanRpeNApyuktaM yathA tvamevotsavaM vidhehIti // 450 tataH pauSadhazAlAyAmAhUya mahimAdhanaH / saGgrAmasUnuH zrIsaddhaM sAmodamidamuktavAn // 451 vyAkhyA- tataH zrIrAjasiMhAdezaprAptyanantaram, saGgrAmasUnuH zrIkarmacandraH, pauSadhazAlAyAM zrIsaGghamAhUya AkArya, sAmodaM saharSa yathA syAttathA, idaM vakSyamANam , uktavAnUcivAn / kiMbhUtaH ? mahimaiva mAhAtmyameva dhanaM yasyAsau mahimAdhanaH // 451 sarvakAryakSamaH saGgho yadyapyasti tathApi me| etanmahavidhAnAjJA prasadyAdya pradIyatAm / / 452 vyAkhyA-sadyo yadyapi sarvakAryakSamaH sakalakRtyavidhAne samarthaH, tathApi zrIsaddhenaitasya mahasya utsavasya vidhAna AjJA Adeza etanmahavidhAnAjJA, prasagha anugRhya, adya me mama pradIyatAM vitIryatAm // 452 tataH saGghaH samartho'pi harSapUritamAnasaH / matvaitatkRtyayogyatvamasyeti pratyapadyata // 453 vyAkhyA-tato mantrikathanAnantaram , samartho'pi kSamo'pi saGghaH, harSeNa pUritaM bhRtaM mAnasaM ceto yasya sa harSapUritamAnasa evaMvidhaH san , asya zrIkarmacandrasya, etasmin kRtye bRhatpadanandIkaraNalakSaNe kArye, yogyatvamaucityaM matvA jJAtveti mayuktaM pratyapadyata khIcakre // 453 nizAjAgaranirmANahetave pratimandiram / sAdharmikANAM mantrIzastataH preSitavAniti // 454 saraGgamekaM nIraGgIvAsaH pUgaphalAni ca / serapramANamatsyaNDI sarasaM patrabITakam // 455 - yugmam / vyAkhyA-tato'nantaram , mantrIza: zrIkarmacandraH, nizAjAgarasya rAtrijAgarasya, nirmANahetave vidhAnAya, sAdharmikANAM samAnadharmaNAM zrAddhAnAm , pratimandiraM pratigRham , iti vakSyamANaM preSitavAn mumoc| tadevA''ha -ekaM saraGga raGgo lauhityAdistatsahitaM nIraGgIvAsaH, lokarUDhyA cUnaDIti, ca punaH pUgaphalAni kramukaphalAni, tathA serapramANA yA matsyaNDI, phANitaM 25 tadvikRtiH punarmatsyaNDI tasya khaNDasya vikArastAm / yada dhanvantariH- 'zarkaroktA tu mInANDI zvetA matsyaNDikA sitA' iti / 'matsyaNDikA khaNDasitA krameNa gunnvtt|' iti vaagbhttH| tathA sarasaM sakhAdaM ptrbiittkmhivlliiptrbiittkm||454-455 ___ zrAvikAbhiH samagrAbhirekIbhUya mnohraiH| zrIdevagurusatsaGghagItairjAgaritaM nizi // 456 vyAkhyA-samagrAbhiH samastAbhiH, zrAvikAbhiH ekIbhUya-ekatrasthala aikamatyaM vidhAyetyarthaH / nizi rAtrI, manoharaiH 0 ruciraiH zrIdevagurusatsaGghAnAM sambandhIni yAni gItAni geyAni, tairjAgaritaM jAgaraNaM kRtam / rAtrijAgaro vihita ityrthH|| 456 zuklAyAM phAlgune mAse dvitIyAyAM jayAtithau / madhyAhe yoganakSatralagnazuddhisamanvite // 457 AhUtAnekagacchIyopAsakavAtasundare / vastrAbharaNamuktAbhirmaNDite sadupAzraye // 458
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka zrIjaya somaviracita sAhiprasAdasamprAptabAdyavAdanapUrvakam / amArighoSaNAtodye vAdyamAne muhurmuhuH // 459 caturmukhoccavijJAnijanavRndavinirmitAm / dukUlAdarzasauvarNAbharaNAvalibhUSitAm // 460 nandIM vidhAya sacaityacatuSTayavirAjitAm / AgamoktavidhAnena mAnasiMhAya sAdaram // 461 zrIjaina candrasUrIndrakarAmbhojanivAsinIm / AcAryapadavIM mantrI dApayAmAsa sAhasI // 462 - SaciH kulakam / vyAkhyA - sAhasaM duSkarakarma asya astIti sAhasI, mantrI zrIkarmacandra:, AgamoktavidhAnena siddhAntapratipAditavidhinA, sAdaraM yathA syAttathA, mAnasiMhAya, zrIjina candrasUrINAmidaM zrIjaina candrasUrIndraM yat karAmbhojaM pANipadmaM tatra nivasa- " tItyevaMzIlA zrIjainacandrasUrIndrakarAmbhojanivAsinI, tAmA cAryapadavIm, dApayAmAsa dApayati sma / ka ? phAlgune mAse, zuklAya dvitIyAyAM jayAtithau, madhyAhne dinayauvane; kiMbhUte madhyAhne ? yogaH prItyAdiH, nakSatraM puSyAdiH, lagnaM rAzInAmudayasteSAM yA zuddhinairmalyaM tayA samanvite sahite, zobhana yoga nakSatralagnayukta ityarthaH / punaH ka ? sadupAzraye zaGkhavAlagotrIyasAdhudevAkAritavasatau; kiMbhUte ? AhUtA AkAritAH, anekagacchIyA anekagacchasambandhino ya upAsakatrAtAH zrAddhasamUhAstaiH sundare rmye|tthaa vastrANi makhamalAdIni, AbharaNAni ca, alaGkArA muktAzca mauktikAni tAbhirmaNDite vibhUSite; katham ?, sAhiprasAdena " zrI akabarAnugraheNa samprAptAni yAni vAdyAnyAtodyAni teSAM yadvAdanaM zabdanaM tatpUrvakaM sAhiprasAdasamprAptavAdyavAdanapUrvakam ; punaH ka sati ? amArighoSaNAtoye muhurmuhuH punaH punarvAdyamAne sati; kiM kRtvA ? nandI zrIjinazAsanaprasiddhAM vidhAya; kiMbhUtAM nandIm ? caturmukhA cAsau uccA cAsau tuGgA cAsau vijJAnijanavRndena zilpilokasamUhena vinirmitA ca racitA tAm ; tathA dukUlAni ca kSaumANi, AdarzAzca mukurAH, sauvarNAbharaNAni ca haimAlaGkArAsteSAM yA AvaliH zreNistayA bhUSitAmalaGkatAm ; punaH kiMbhUtAm ? santi zobhanAni caityAni jinapratimAsteSAM catuSTayena virAjitAM zobhamAnAm // 457-462 jinasiMhasUririti [ tad ] nAma nyastaM tithau dvitIyAyAm / vRddhiM yAyAt tasyAmuditasyendorivaitaditi // 463 vyAkhyA - tasyAM zuklAyAM dvitIyAyAm, uditasyodgatasyendoriva candrasyevaitannAma vRddhiM yAyAditi hetordvitIyAyAM tithau, jinasiMhaririti nAma nyastaM sthApitam // 463 459 - 465 ] anUcAnapadAnujJAM dvayoH kAritavAniha / dvayostu vAcanAcArya padavImapyadApayat // 464 vyAkhyA - iha nandyAm, zrImantrirAjaH, dvayoH kovidayoranUcAnapadAnujJAmupAdhyAyapadavyanujJAM kAritavAn / dvayostu paNDitayovAcanAcAryapadavImadApayadapIti samuccaye // 464 teSu ca gaNijayasomA ratnanidhAnAzca pAThakA vihitAH / guNavinaya-samaya sundaragaNI kRtau vAcanAcAryau // 465 73 vyAkhyA - teSu caturSu madhye, sAGge pravacane'dhItI gaNirucyate / gaNayazca te jayasomAzca gaNijayasomA asmadguravaH, IryASaT triMzikA - pauSadhaSaT triMzikA - sthApanASaTtriMzikAdigranthakartAraH / caH samuccaye / ratnanidhAnAH sAGgahaimazabdAnuzAsanAdhyetAraste pAThakA vihitAH / gaNizabda ubhayathA'pi yojyaH / tathA ca guNavinayagaNizca campU - raghuvaMza khaNDa prazasti - nemidUta - vairAgyazataka - sambodhasaptatikAdigrantha vivaraNakartA; samayasundaragaNizca 'rAjAno dadate saukhyaM' ityekapAdasya yena bhUyAMso'rthaH pratipAditAstau vAcanAcAryau kRtau // 465 ma0 ka0 naM0 pra0 10 20 25 30 35
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [466-473 nandImahotsavaM draSTuM samAyAtAnupAsakAn / AbAlavRddhalokaM ca yAcakAnapi kAmitAm // 466 sarveSAmapi sauvarNamudrAM dAtumanA api / raupyamudraiva mAGgalyaheturityudito janaiH // 467 kazmIrajamilaccArucandanAmbucchaTAdbhutam / raupyanANakadAnena mAnayAmAsa mnyvit|| 468 - tribhirvizeSakam / vyAkhyA- mantravit mantramAlocaM vettIti mantravin mantrI zrIkarmacandraH, nandImahotsavaM draSTuM vIkSituM samAyAtAn sametAn, upAsakAn zrAddhAn ; ca punarAbAlavRddhalokaM bAlavRddhalokAn, A abhivyApya AbAlavRddhalokam ; apizabdaH samuccaye, yAcakAn vanIpakAn, kAmitAmabhISTAm , sarveSAmapi sauvarNamudrAM dAtumanA api ditsurapi, raupyamurdaiva mAGgalyaheturmaGgalatva" kAraNamiti janairudita uktaH san , kazmIrajena ghusRNadraveNa milantI zliSyantI cArvI manoharA yA candanAmbucchaTA tAbhiradbhutamAzcaryakAri yathA syAttathA, raupyanANakadAnena, mAnayAmAsa mAnayati sma apUpujat / mAnaN pUjAyAm / 'maGgalaM tu prazaste syAt' bhAve vyaGi mAgatyam // 466-468 jainayAcakabhUpIThakIrtikSIrAbdhivRddhaye / tadA prasArayAmAsa candraH saddAnacandrikAm // 469 vyAkhyA-candraH zrIkarmacandra:, zazI ca, jainayAcakA eva bhUpIThaM tatra kIrtireva kSIrAbdhiH, tasya vRddhaya utkallolIkaraNAya, tadA nandImahotsave, saddAnameva candrikA kaumudI prasArayAmAsa prasArayati sma pravartayati smeti yAvat / kIrtivRddhaye dAnaM dadAvityarthaH // 469 pratijJAM kRtavAnevaM mantrIzo'vasare sati / suprApaM sarvamapyasti duSprApo'vasaraH satAm // 470 vyAkhyA-mantrIzaH zrIkarmacandraH, avasare samaye sati, evamiti prakAre'rthe'vyayam , evamIdaprakArAM pratijJAM saGgaraM kRtavAMzcake / yataH sarvamapi suprApaM sukhena prApyata iti suprApamasti, paraM satAM sajjanAnAmavasaro yathocitasamayo duSprApo durlabhaH // 470 yatA-kasya na syuH priyAH prANA lakSmIH kasya na vllbhaa| satAmavasare prApte dvayametat tRNAyate // 471 B vyAkhyA-kasya jantoH, prANA asavaH, priyA iSTA na syuH; tathA kasya lakSmIH zrIna vallabhA priyA; satAmavasare prApte vairigaNamArgaNasAGkaTye samupasthite, etad dvayam asu - lakSmIrUpaM tRNAyate tRNamiva Acarati tRNAyate / tRNavatprANAn lakSmI ca tyajantItyarthaH // 471 atha pratijJAtamevA''ha - yAcakebhyo mayA deyaM nava grAmA gajA nava / zatAni pazca saptInAM santo yadguNavatpriyAH // 472 vyAkhyA-mayA yAcakebhyo nava grAmAH saMvasathAH, grasate bujhyAdIn guNAniti graamH| karAdigamyo grAma ityeke| tathA nava gajAH, tathA saptInAmazvAnAM paJca zatAni, yad yasmAddhetoH, santaH sajanAH, guNavanto guNinaH priyA yeSAM te guNavatpriyAH, ata eva guNipriyatvena mantrI etAvada dAnaM tebhyo deyatvenAcIkathaditi bhAvaH // 472 evamaGgIkRtaM koTIdAnaM deyatayA tdaa| dAnamIhaGka na kenApi dattapUrva padotsave // 473
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474-479] pAThakazrIjayasomaviracita vyAkhyA-tadA tasminnavasare mantriNA koTIdAnaM dIyate yattad dAnaM dravyamityarthaH, koTisaMkhyaM dravyamevamamunA prakAreNa deyatayA'GgIkRtaM svIkRtam / IdRgdAnaM kenApi mahAzayena, padotsave, pUrva dattaM dattapUrvam , padotsave kenApi na puraitAvad dAnaM dattamityarthaH // 473 koTIdhvajapadaM lokAH kRcchrennaa''saadyntyho| koTidAnaM tadarthibhyo'nena deyatayA''dRtam // 474 vyAkhyA-lokAH koTIdhvajapadam, kRcchreNa kaSTena AsAdayanti prApnuvanti / aho iti vismaye / anena zrImantrirAjena tatkoTidAnamarthibhyo yAcakebhyo deyatayA AdRtamAdadra iti vismayaH / / 474 tataH saGghaH samagro'pi mantrirAjagRhe'bhyagAt / yazazcitraM racayituM janaH pUjitapUjakaH // 475 vyAkhyA- tato nandImahotsavakaraNAnantaram , samagro'pi samasto'pi saGghaH, mantrirAjagRhe zrIkarmacandramandire, " yazazcitraM yazastilakam , racayituM kartum , abhyagAt sammukhaM jagAma / yaditi gamyate / yad yasmAddhetoH, jano lokaH, prajitAnAmarcitAnAM pUjakaH / yataH sAhinA'sau pUjitastato lokA apyenaM pUjayantIti bhAvaH / 'tilake tamAlapatraM, citrapuNDavizeSakAH' iti haima: koSaH // 475 pradade so'pi saGghasya sammAnamadhikaM ttH| amAnyo'pi jano mAnyo gehAyAtaH kimuttamaH // 476 vyAkhyA- tataH zrIsaGghAgamanAnantaram , so'pi mantrirAjaH, saGghasya adhikamuccaiH sammAnaM satkAram , pradade dttvaan| yato'mAnyo'pyapUjyo'pyanabhimato'pItyarthaH, gehAyAtaH khagRhaprApto jano mAnyaH pUjyaH syAd / uttamaH pradhAnaH kim ! satu vizeSataH pUjyo bhavatIti bhAvaH / 'kimiti pRcchAjugupsayorISadAtizayayorapi' // 476 yataH-Agatasya nijagehamapyaregauravaM vidadhate mhaadhiyH| __ mInamatra sadanaM chupeyuSe bhArgavAya gururucatAM dadau // 477 vyAkhyA- mahAdhiyo mahAbuddhayaH, arerapi zatrorapi, nijagehaM khagRhamAgatasya prAptasya, gauravaM sammAnam, vidadhate kurvate / hiryataH, atra grahacAravicAre mInaM sadanaM gRhamupeyuSe prAptAya, bhArgavAya zukrAya gururbrahaspatiruccatAM dadau / ayaM bhAvaH rAha-khyoH paraM vairaM guru-bhArgavayorapi / himAMzu-budhayorvairaM vivakhan-mandayorapi // ' ityukteH zukra-gurvo(ramasti / paraM 'syAnmInadhanvinorjIva' ityukteH-mIno gurorgRhaM tatra ca yadA zukraH sameti tadocco bhavati / yaduktam - "ravermeSa tule prokte candrasya vRSa-vRzcikau / bhaumasya mRga-kau ca kanyA-mInau budhasya ca // jIvasya karka-makarau mIna-kanye sitasya ca / tulA-meSau ca mandasya uccanIce udAhRte // " tataH khagRhe mIne sametaH zukro vairyapi guruNoccIkRtaH / hiriti sphuTArthe hetau ca / tataH khavallabhAgamane kiM vAcyam ! // 477 pravAdya sAhivAdyAni svAvAse sacivaH punH| turaGga-karabha-varNavAsAMsi pradaderthinAm // 478 vyAkhyA-punarbhUyaH, sacivo mantrI, khAvAse khasaudhe, sAhivAdyAni zrIakabarAtodyAni, pravAdya vAdayitvA, arthinAM yAcakAnAm , turaGga-karabha-svarNavAsAMsi vAjyuSTuhemavastrANi pradade vizrANayati sma // 478 viziSTairveSTito mantrI naraiH sdupdaakraiH|| sahAyotsAhitaH sAhemandiraM prApa sAhasI // 479
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [480-487 vyAkhyA-sAhasI sAhasavAn , mantrI zrIkarmacandraH, zobhanopadA DhaukanaM kare yeSAM te sadapadAkarAstaiaukanahastaiH. viziSTaiH pradhAnanaraiH puruSairveSTitaH parivRtaH, sahAyaiH sevakairutsAhita udyamitaH sahAyotsAhitaH, sAhemandiraM gRhaM prApa // 479 zrIjainadarzanoyotavidhAnaikanibandhanam / pratIterAspadaM sAheH zeSa avalaphaijalam // 480 puraskRtya sasatkAraM zrIsAheH purato dsh| gajAn dvAdaza vAjIndrAn vAsAMsi vividhAni ca // 481 sahasradazakaM rAjadrAjatAnAM ca tatkSaNAt / sarvasAmAjikAdhyakSaM prAbhRtIkRtavAniti // 482 - tribhirvizeSakam / vyAkhyA-mantrI zeSa avalaphaijalaM puraskRtya agre vidhAya, sasatkAraM satkArasahitaM yathA syAttathA, tatkSaNAt sadhaH, // sarve ye sAmAjikAH pArSadyAstadadhyakSaM tatpratyakSaM sarvasAmAjikAdhyakSam, zrIsAheH purato'gra iti prAbhRtIkRtavAn upadIcake / itIti kim ? daza gajAn, dvAdaza bAjIndrAn, caH samuccaye, vividhAni nAnAprakArANi vastrANi, tukkaseti khyAtAni ca punaH, rAjadrAjatAnAM zobhamAnaraupyanANakAnAM sahasradazakaM daza sahasrANi, kiMbhUtaM zeSam ! zrIjainadarzanasya zrIjinadharmasya, uyotavidhAne prabhAsana ekamadvitIyaM nibandhanaM kAraNam ; tathA sAherakabarasya pratIteH pratyayasya AspadamAzrayo vismbhaaspdmityrthH|| 480-482 dRSTvA'thotsRSTamutkRSTaM prAbhRtaM prabhutAvaham / jalAladIjegI gAjI: kiMnimittamidaM vada // 483 vyAkhyA-atha DhaukanaDhaukanAnantaram , jalAladIrgAjIrakabaraH, prabhutAvahamaizvaryadhArakamutkRSTaM pradhAna prAbhRtaM gajAdhupadAmutsRSTaM dattaM dRSTvA, mantriNaM jg| provAca, he mantrin / idaM prAbhRtaM kiMnimittam ! tvaM vada brahi // 483 jinacandragurorevaM gauravAya prvrtitH| yugapradhAnanAno'yamutsavo'dyeti manyavaka // 484 vyAkhyA-he sAhe ! jinacandragurorgauravAya bahumAnAya, yugapradhAnanAmnaH zrIsAhidattayugapradhAna ityabhidhAyAH ayamutsavaH, adyaivamamunA prakAreNa, mayA pravartita Arabdha iti mantryavaguvAca // 484 yuktamityuktipUrva tat prasAdIkRtavAnaho / sacivasyaiva bhUjAnigRhItvA ropyamekakam // 485 aSTamAMzaH sadA'smAkaM vidyate dharmakarmaNAm / tathA kimAvayordAyaM pRthag yaddAtumIhitam // 486 - yugmam / vyAkhyA-he mantrin ! idaM yuktaM nyAyyamityuktipUrva kathanapurassaram , taDDaukanam , bhUjAniH zrIsAhistanmadhya ekakamekaM raupyaM rAjataM maGgalanimittaM gRhItvA, sacivasyaiva mantriNa eva, prasAdIkRtavAn dattavAnityarthaH / aho iti vismaye / vismayazcettham - anyeSAmasau sAhiauMkitaM vastu lolupatvAnna pratidadau / asmai punaH sarva prasAdIkRtavAniti / he mntrin| bhavaduktyA sadA kriyamANAnAM dharmakarmaNAmaSTamo'zo bhAgo vidyate / tathA AvayopyaM dhanaM kiM pRthaga bhinnaM vidyate ? yada yasmAddhetoretat tvayA dAtuM vitaritumIhitaM vAJchitam ! / dAyazabdo dhanArthaH punapuMsake / yaduktaM- 'khaM daayaukkhre||485-486 tataH sAmantacakrasya purstaadstshaatrvH| prazazaMsa takatkRtyaM sAhirutsAhazaktimAn // 487 vyAkhyA-tato'nantaram , sAhiH sAmantAnAM tricaturadezAdhipatInAm , yaccakraM vRndam , tasya purastAdane, takat OM tatkRtyamupadAlakSaNaM prazazaMsa tuSTAva / kiMbhUtaH ! astA dUrIkRtAH zAtravAH pratipakSA yena so'stazAtravaH / tathA udyamya sahanamutsAhazaktistadvAnutsAhazaktimAn / takaditi 'avyayasarvanAmnAmaka prAk TeH' ityakac // 487
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488-493 ] pAThakazrIjayasomaviracita zazlAghe ca tato'khaNDA maNDalezvaramaNDalI / candraM candramivAmAtyaM dvitIyAyAM puraHsthitam // 488 vyAkhyA-caH samuccaye, tataH sAhistavanAnantaram , akhaNDA pUrNA, maNDalezvarANAM rAjJAm , maNDalI vRndam , puraHsthitamane sthitam , candraM zrIkarmacandramamAvyam , dvitIyAyAM candraM zazinamiva zazlAghe zlAghate sma astavIt / yathA dvitIyAyAmuditazcandraH zlAdhyate tathA taM zrIkarmacandraM sarve'pi zazlAghire // 488 evaM zeSasuratrANasyAgre'pi vidhRtopadA / zeSasyApi purastene tena DhaukanikA ghanA // 489 vyAkhyA-evamamunA prakAreNa, yathA zrIsAheH puro dhRtA tathA zeSasuratrANasya apre'pi upadA DhaukanaM dhRtA, tathA zeSasyApi avalaphaijalasyApi purastena mantriNA, ghanA bahvI DhaukanikA tene vistAritA // 489 itthaM tathyAM vidhAyA''tmasandhAM saadhiiysiimsau| kRtakRtyo'bhavanmazrI siddhamantra ivAGgabhRt // 490 vyAkhyA-ityamamunA prakAreNa, sAdhIyasImatizayena dRDhAm, AtmanaH svasya sandhAM pratijJAmAtmasandhAm - koTidAnalakSaNAm , tathyAM satyAM vidhAya kRtvA, mantrI zrIkarmacandraH, kRtakRtyo vihitapratijJAtakAryo'bhavat / utprekSyate - aGgabhRt zarIrI siddhamantra iva niSpannamantra iva / yathA paJcAGgo mantrastatkSaNAt kRtakRtyo bhavati, tathA'yamapi kRtakRtyo'bhavadityarthaH / yat kauTilyaH- 'karmaNAmArambhopAyaH puruSadravyasampad dezakAlavibhAgo vinipAtapratIkAraH kAryasiddhizceti paJcAGgo mntrH||| atizayena bADhA sAdhIyasI / 'antikabADhayornedasAdhau' iti bADhasya sAdhAdeza iSTheyasoH / yadvA siddhaH paThitasiddho mantro hrIMkArAdiH sa iva // 490 pUjyaiH pakSacaturmAsIsamAparvasu shaashvtii| namaskArasamAdiSTirdiSTA bohitthasantateH // 491 vyAkhyA-pUjyairyugapradhAnagurubhiH, pakSazabdena pAkSikaM caturdazIlakSaNaM parva gRhyate, tathA caturmAsIzabdena cAturmA- . sikaM parva gRhyate, samAparvazabdena sAMvatsarikaM parva gRhyate, eteSu zAzvatI nityA bohityasantateH-bohittharAjasantAnasya namaskArasamAdiSTiH 'jayatihuyaNe'tyAdinamaskArAdezo diSTA dattA / 'dizIt atisarjane' tyAge te diSTa iti // 491 aho ! puNyamaho! bhAgyamaho! saubhAgyamadbhutam / sarvalokAtizAyI yanmahimA'sya prasarpati // 492 vyAkhyA-aho iti sambodhane'vyayam , bho lokAH ! zRNvantu, asya zrIkarmacandrasya, adbhutamAzcaryakAri puNyaM 25 pUrvakRtasukRtam ; tathA aho! asya adbhutaM bhAgyaM bhAgadheyam ; tathA aho| asya adbhutaM saubhAgyaM subhagatA sarvajanavAllabhyam / yad yasmAdasya mantriNo mahimA mAhAtmyam , sarvalokAnatizeta ityevaMzIlaH srvlokaatishaayii| sarvalokamahimabhyo'pyadhika ityarthaH / prasarpati prasarati / sa pR gatau // 492 / / evaM sampati vijayI vanitAsutarAjyasampadA klitH| zrIjinazAsanazobhAvidhAyako jagati sciveshH|| 493 vyAkhyA-evamamunA prakAreNa, jagati viSTape, sacivezaH zrIkarmacandraH, samprati idAnIm , vijayata ityevaMzIlo vijayI vijayanazIlaH / stAditi gamyate / kiMbhUtaH ? vanitA bhAryA ajAyabade -jIvAde-karpUradevyabhidhAnA mantriNyaH, sutau ca zrIbhAgyacandra-zrIlakSmIcandrau kumArau, taiH sahitA yA rAjyasampat tayA kalitaH sahitaH / tathA zrIjinazAsanazobhAyA vidhAyakaH kartA // 493
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ matrikarmacandravaMzAvalIprabandha / [494-499 puNyAtmanA yathaikena zazinA zobhitaM nmH| puNyAtmanA tathA'nena matriNA zobhitaM kulam // 494 vyAkhyA-yathaikena puNyAtmanA sundarasvabhAvena zazinA candreNa, nabha AkAzaM zobhitaM zobhA prApitam, tatheti sAdRzye, tathA'nena mantriNA puNyAtmanA pavitracittena, kulaM nijAnvayaH, zobhitamutkRSTatAM nItam / ___'puNyaM tu sundare sukRte pAvane dharme / ' 'AtmA citte dhRtau yatne dhiSaNAyAM kalevare / paramAtmani jIve'rke hutAzanasamIrayoH / / 'svabhAve' ityanekArthaH / zubha dIptau, te zobhitaH // 494 dAninAM bhoginAM patau vIrANAM matriNAM tthaa| saGgrAmasUnurjAgarti prathamo guNavattayA // 495 vyAkhyA- saGgrAmasUnuH zrIkarmacandraH, dAninAM dAtRNAm , patau zreNyAm , guNavattayA audAryAdiguNayuktatvena, prathama Adimo mukhyo jAgarti dIpyate / dAnazauNDo vartata ityarthaH / tathA bhoginAM bhoktRNAM patau, bhogAntarAyakarmakSayopazamarUpaguNavattvena prathamo jAgarti mahAbhoktetyarthaH / tathA vIrANAM zUrANAM paGko, zauryarUpaguNavattvena prathamo jAgarti, raNe na kadApi vairiNAM pRSThaM dadAtItyarthaH / tathA mantriNAmAlocakAriNAM paGko, matinairmalyarUpaguNavattvena prathamo jAgarti, mahAmantravidhAyaka ityarthaH // 495 adhikAraniyaktAnAM bhUpAnAM matriNAM tthaa| saMkhyA na vidyate nUnaM kRtayoH punnypaapyoH||496 vyAkhyA-adhikAre daNDanAyakatvAdirUpe, niyuktAnAM vyAptAnAm , tatheti samuccaye, bhUpAnAM rAjJAM tathA mantriNAM dhIsakhAnAm , kRtayoH puNyapApayoH, saMkhyA iyattA gaNaneti yAvanna vidyate / nUnaM nizcitam , taiH pApAnyapi kriyante puNyAnyapi kriyante / rAjyAdhikAritvAt / ata eva tatkRte puNya-pApe na saMkhyAtuM zakyate / asyApi manirAjatvAt puNya-pApe dve api " gaNanAtIte // 496 tathApi puNyakAryANi vyAkriyante mhaatmbhiH| rAjahaMsairyathA vAri muktvA saMgRhyate pyH|| 497 - vyAkhyA-tathApi mahAtmabhirmahAzayaH, teSAM gaNanAtItapuNyapApavatAmapi, puNyakAryANi taiH kRtAni dharmakRtyAni, vyAkriyante kathyante / yato yasmAddhetoH, rAjahaMsairvArijalaM muktvA payo dugdhaM saMgRhyate / teSAM puraH payo yadA pAtuM dIyate . tadA taiH payaH pIyate, jalaM pazcAdavatiSThate / yaduktam - "amlatvena rasajJAyA mizrayoH kSIra-nIrayoH / vivecyA''pibati kSIraM nIraM haMso vimuJcati // " evaM satAmapi svabhAvo'yaM yat tatkRtapuNyAnyeva gRhyante na tatkRtapApakarmANi smaryante // 497 yadyapi kamala-kumudayorvikAsa-saGkocakAritA'sti rvau| santastathApi tasmin pyojbndhutvmevaa''huH|| 498 vyAkhyA-yadyapi khau sUrye, kamala-kumudayorvikAsa-saGkocau karotItyevaM zIlo vikAsa-saGkocakArI tadbhAvo vikAsasaGkocakAritA'sti / kamalaM vikAsayati, kumudaM saGkocayatItyume api guNa-dUSaNe ravI staH; tathApi santastasmin ravau, guNagrAhitvena padmavikAsakatvAt payojabandhutvameva Ahu vate / na kumudasaGkocakatvena kumudavairIti bruvate / ravernAma abjabandhuriti rUDham , na kumudavairIti // 498 dUSaNa-guNaparipUrNe nare khalau bhavati dossgnnrsikH| kelivane kimu karabhaH kArelliphalaM na cAnAti // 499
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 - 504 ] pAThaka zrIjaya somaviracita 79 vyAkhyA - dUSaNairdoSairguNaizca saujanyAdibhiH paripUrNa nirbhare nare, khalo dvijihnaH, doSagaNarasiko doSavRndagrAhI bhavati / kimu kim, ke livane rambhAkAnane, praviSTo'pIti gamyate, karabhastrihAyaNa uSTraH, kArelliphalaM na ca aznAti na khAdati, api tu kelidalAni parityajya kArelliphalameva karabho grasate / evaM durjano guNadUSaNavato'pi puruSasya dUSaNAnyeva gRhNIte na guNAn // 499 tena khalAnAM zailI na zIlanIyeti manasi paribhAvya / guNamAtragrahaNArthI jAto'smi janAH zRNuta iti bhoH ! // 500 vyAkhyA - tena kAraNena, khalAnAM dvijihvAnam, zailI rItirdoSagrahaNarUpA, na zIlanIyA niSevaNIyeti manasi paribhAvya Alocya, guNamAtragrahaNArthI guNAnAmeva grAhako jAto'smIti bho janAH ! yUyaM zRNuta // 500 dAyakA nAyakA raktA viraktA yAcakAzca ye / sarve'pi varNanAM varNAH sakarNA asya kurvate // 501 vyAkhyA - dAyakA dAtAro nAyakAH khAmino raktA rAgiNo viraktA vairaGgikA yAcakA vanIpakAH, caH samuccaye, ye jagati vartante te, tathA sarve'pi varNA brAhmaNAdayaH, sakarNAH sahRdayAH sazrotrAzca, asya mantrirAjasya, varNanAM stutiM kurvate / sarveSAmapyasau stavanIyaH subhagatvAditi bhAvaH // 501 adRSTaguNalezo'pi varNyaH syAllokavArtayA / ayaM dRSTaguNagrAmo na varNyaH syAt kathaM mama // 502 1 vyAkhyA - na dRSTo vIkSito guNalezo guNakaNikA yasya sa evaMvidho'pi puruSaH, lokavArtayA janakiMvadantyA, varNyaH syAt / svayaM tasya guNA na dRSTAH paraM lokairuktAstataH so'dRSTaguNo'pi lokoktyA varNyate / ayaM tu zrIkarma candro dRSTaguNagrAmaH svanetrAbhyAM vIkSitaguNasamUhaH, kathaM kena prakAreNa, mama na varNyaH stavanIyaH syAt ? api tvasau dRSTaguNatvAt stavanIya eveti bhAvaH / guNazabdAd grAmazabdaH samUhArthaH / yaduktam - 'grAmo viSayazabdAstra - bhUtendriyaguNAd vraje / ' iti // 502 20 devabhakto gurorbhaktaH saGghabhakto'tithipriyaH / ciraM jIyAnmahAmantrI karmacandraH sasantatiH // 503 vyAkhyA - karmacandro mahAmantrI, sasantatiH sasantAnazciraM jIyAjjayamAsAdayatu / kiMviziSTo mahAmantrI ? devAnAmarhatAM bhakto bhaktikRt sevako devabhaktaH / tathA gurorjAtyekavacanaM gurUNAM bhaktaH / tathA saGghabhaktaH sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikArUpasamudAyaparyupAsakaH / tathA atithayaH prAghUrNakAH priyA yasya so'tithipriyaH / yadgRhe'tithayaH sametAH pUrNamanorathA yAntIti bhAvaH / 25 yataH - " atithiryasya bhagnAzo gRhAt pratinivartate / sa tasmai duSkRtaM dattvA puNyamAdAya gacchati // " 503 10 evaM svayaM ropitapuNyakalpavRkSasya bhavyAH paribhAvya bhavyam / phalaM vizeSeNa vizuddhabhAvajalena sekyaH kRtinA sa eva // 504 vyAkhyA - evamamunA prakAreNa bho bhavyAH muktiparyAyeNa bhaviSyanti bhavyAH siddhigamanayogyAH, na punaravazyaM siddhigAmina eva / bhavyAnAmapi keSAJcit siddhigamanAsambhavAt / uktaM ca 'bhavA vi na sijjhissaMti ke' ityAdi / svaya- 30 mAtmanA ropita utpAdito yaH puNyakalpavRkSastasya bhavyaM sundaraM phalaM sarvasampallakSaNaM vibhAvya vicArya, vizeSeNa sAdaram, sa eva puNyakalpavRkSaH, kRtinA vicakSaNena, vizuddho vizado bhAvo'bhiprAya eva jalaM tena sekyaH secanIyaH pallavanIyaH / SicIMt kSaraNe / RhalorNyat / 'cajoH kudhiNyatoH' iti kutvam / sevya iti pAThe tvarthe yat / ropita iti, ruha janmani 'ruhaH po'nyatarasyAM' iti Nau ruhaH paH, te ropita iti // 504
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 80 mantrikarmacandravaMzAvalI prabandha / athAvicchinnasantatyarthamAvasAnikaM svagurusmaraNarUpaM maGgalaM kaviH sUtrayati - -- zrIvarddhamAnatIrthe sadharmasaudharmagaNadharAnnAye / udyotanasUrigururjajJe zAsanakRtodyotaH // 505 vyAkhyA - zrIvarddhamAnasya tIrthe darzane, sadharmasaudharmagaNadharAmnAye sudharmagaNadharasyAyaM saudharmagaNadhara AmnAyo'snvayaH saudharmagaNadharAmnAyaH sadharmA nirdoSayatidharmasahitazcAsau saudharmagaNadharAmnAyazca sadharmasaudharma gaNadharAnnAyastasmin sudharmagaNabhRdvaMze, udyotanasUrigururjajJe babhUva / kiMbhUtaH ? zAsane zrIjinazAsane kRta udyotaH prakAzo yena sa zAsanakRtodyotaH 'AmnAya : kula Agama upadeze' ityanekArthaH / kule'nvaye || 505 15 [ 505 - 6 zrIsUrimatrazuddhiyairvidadhe suvihitAgrimairakhyA / dharaNAdhipasAnnidhyAt tatpaTTe varddhamAnAste // 506 vyAkhyA - teSAm udyotanasUrINAM paTTe te varddhamAnA babhUvuH / yaiH zrIvarddhamAnaiH suvihitAnAM sanmArgapravartakAnAM madhye'grimA utkRSTAstaiH, agryA pradhAnA, dharaNAdhipasAnnidhyAd dharaNendraprabhAvAt, zrIsUrimannrazuddhirvidaghe vihitA / tatprabandhazcAyam - "aha annayA kayAi sirivamANasUriAyariyA araNNacArigacchanAyagA siriujjoyaNasUriNo [ sIsA ] gAmANugAmaM dUijjamANA appaDivaMgheNaM vihAreNaM viharamANA abbuyagirisihara talahaTIe kAsadahagAme samAgayA / tayANaMtare vimaladaMDanAyago poravADavaMsa maMDaNo desabhAgaM uggAhemANo so'vi tatthevAgao / abbuyagirisihare caDio / sabao vayaM pAsittA pamuio citte / ciMteumADhatto / ittha jiNapAsAyaM karemi / tAva acalesara duggavAsiNo jogI jaMgamatAvasasannAsiNo mAhaNappamuhA duTTumicchattiNo miliUNa vimalasAhudaMDanAyagasamIvaM AdattA evaM vayAsI / bho vimala ! tumhANaM ittha titthaM natthi / amhANaM titthaM kulaparaMparAyAtaM vaTTai / ao iheva tava jiNapAsAyaM kAuM na demo / tao vimalo vilakkho jAo / abbuya girisiharatalahaTIe kAsa ddahagAme samAgao / jattha vaddhamANasUrI samosaDho tattheva guruM vihiNA vaMdiUNa evaM vayAsI - bhagavan ! iheva pavara amhANaM titthaM jiNapaDimArUvaM baTTa tti vA navA / tao guruNA bhaNiyaM - 20 vaccha ! devayAArAhaNeNa sabaM jANijjai / chaumatthA kahaM jANaMti / tao teNa vimaleNa patthaNA kayA / kiM bahuNA vRddhamANasUrIhiM chammAsItavaM kayaM / tao dharaNiMdo Agao / guruNA kahiyaM - bho gharaNiMdA ! sUrimaMtaadhiTTAyagA causaTThi devayA saMti, tANa majjhe egA'vi nA''gayA / na kiMci kahiyaM / kiM kAraNaM ! dharaNiMdeNuttaM - bhagavaM ! tumhANaM sUrimaMtassa akkharaM vIsariyaM / asuhabhAvAo devayA nA''gacchati / ahaM tavabaleNa Agao / guruNA vRttaM - bho mahAbhAga ! puvaM sUrimaMtasuddhiM karehi, pacchA annaM kajjaM kahissAmi tti / dharaNideNuttaM - bhagavan ! mama sattI natthi sUrimaMtakkharassa suddhimasuddhi 25 kAuM titthaMkaraM viNA / tao sUriNA sUrimaMtassa golao dharaNiMdassa samappio / teNa mahAvidehakhitte sImaMdharasAmipA se nIo / titthaMkareNa sUrimaMto suddho kao / tao dharaNideNa sUrimaMtagolao sUrINa samappio / tao vArattayasUrimaMtasamaraNeNa ahAyagA devA cakkhIbhUyA / tao guruNA puTThA - vimaladaMDanAyago amhANaM pucchai abbuyagirisihare jiNapaDimAtitthaM acchai navA ? / tao tehiM bhaNiyaM - abbuyAdevIpAsAo vAmabhAge adabuda AdinAhassa paDimA vaTTai / akhaMDakkhayasatthiyassa uvari causarapupphamAlA jattha dIsai tattha khaNiyavaM / ii devayAvayaNaM succA guruNA vimalasAhussa purao 30 kahiyaM / teNa taheva kayaM / paDimA niggayA / vimaleNa sabe pAsaMDiNo AhUyA diTThA jiNapaDimA / sAmavayaNA jAyA / pAsAyaM kA umAraddhaM vimaleNa / tao pAsaMDehiM bhaNiyaM - amhANaM bhUmidabaM dehi / tao vimaleNa bhUmI dabehiM pUriUNa pAsAyaM kathaM / vaddhamANasUrIhiM titthaM paiTThiyaM nhavaNapUyAi savaM kayaM / tao pacchA gayakAleNa micchattiNo tassAdhINA jAyA / tao bAvannajiNAlao sovannakalasadhaya sahio nimmavio vimaleNa / aTThArasakoDItevannalakkhasaMkho davo laggo / ajja vi akhaMDo pAsAo dIsati / "
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 507-509] pAThaka zrIjaya soma viracita vasatinivAsaH prAduzcakre yaizcaityavAsino'pAsya / jAtAstato jinezvara guravo durlabhanRpatisadasi // 507 vyAkhyA--yaiH zrIjinezvarasUribhirdurlabhanRpatisadasi durlabharAjasabhAyAm, caitye vastuM zIlaM yeSAM te caityavAsinastAn apAsya dUrIkRtya, vasatinivAso gRhivitIrNasvagRhopAzrayAvasthAnam, prAduzcakre prakaTIkRtaH / te jinezvaraguravastato vardhamAnasUryanantaraM jAtAH / kathaM caityavAsino'pAstAH kathaM ca vasativAsaH prAkaTyateti ? tatprabandhazcA'yam - tataH krameNa zrIvarddhamAnasUrayaH sarasvatIpattane sthitAH / tatra jinezvara - buddhisAgarau sahodarau viprau dIkSitau / tadbhaginI kalyANamatizca dIkSitA / prastAve ca paNDitajinezvaragaNinA protsAhitAH zrIvarddhamAnasUrayaH zakunanimittAdi parimAya mAsArthasahitA AtmanA'STAdazAH prasthitAH krameNa prAptA aNahillapattane / uttIrNA maNDapikAyAm / tataH paNDitajinezvareNa gurumanujJApya nRpasatkapurohitasya gRhe abhyaGgaM kurvANasya - " zriye kRtanatAnandA vizeSavRSasaMsthitAH / bhavantu tava viprendra !, brahma zrIdharazaGkarAH // ' eSa AzIrvAdaH pradade / tataH purodhasA cintitam - aho ! vicakSaNo'yaM vratI kazcit / tadA ca gRhaikadezasthAn chAtrAn vedapAThaM 'OM RSabhaM pavitraM puruhUtamadhvaraM yajJaM mahezam' ityAdirUpamanyathA'dhIyAnAn zrutvA 'maivaM paThata bhoH ! kintveva ' miti jinezvareNokte, purodhAH - 'kathaM zUdrA vedapaThanAnadhikAriNaH zuddhamazuddhaM vA jAnanti ?' | jinezvareNoktam- 'caturvedavido vayaM brAhmaNAH / ' tato varddhamAnasUrayastadgR haikadeze sthitAH / sAdhavo dvijagRheSu viharanti / ucchalitA vArtA / yaduta vasatipAlA yatayaH samAyAtAH santi / caityavAsibhirbAlakAn pralobhya vArtA utthApitA imAH - yacchretAmbararUpeNa pararASTrAt kecana 15 herikA AyAtAH purodditagRhe sthitAH / tato nRpAtre purodhasA drammalakSeNa paNo muktaH / paraM ko'pi notpATayati / evaM caika upAyo niSphalo jAtaH / tataH paJcAsarIyadevagRhe durlabharAjanRpa upaviSTe vAdArthaM sUrAcAryapramukhAzcaturazItirAcAryA gabdikAsUpaviSTAstAmbUlAdinA nRpeNa satkRtAH / tato varddhamAnasUrayo jinezvaragaNipramukha katicinmunivRndArakayutAstatra yayuH / tAmbUle nRpeNa dIyamAne bhaNitaM jinezvareNa - 'mahArAja ! yatInAM na kalpata etat' / uktaM ca smRtau - 'brahmacAriyatInAM ca vidhavAnAM ca yoSitAm / tAmbUlabhakSaNaM viprA ! gomAMsAdatiricyate // 1 snAnamudvartanAbhyaGgaM nakhakezAdisaMskriyAm / dhUpaM mAlyaM ca gandhaM ca tyajanti brahmacAriNaH // 2 81 etacchrutvA vipakSA vicchAyA jAtAH / tatazcaityavAsisUrAcAryeNa caityavAse sthApite sati, vasativAsasthApanAya paNDita - jinezvareNa - tatpaTTe sambhUtAH zrIjinacandrA vikAzimukhacandrAH / saMvegaraGgazAlAprakaraNakArAH sadAkArAH // 508 vyAkhyA - teSAM zrIjinezvarasUrINAM paTTe zrIjinacandrAH sambhUtA jAtAH / kimbhUtAH ? vikAzate dIpyata ityevaMzIlo vikAzI dIpanazIlo mukhacandro yeSAM te vikAzimukhacandrAH / tathA saMvegaraGgazAlAprakaraNamaSTAdazasahasrapramANaM kurvantIti saMvegaraGgazAlAprakaraNakArAH / tathA san zobhana AkAra AkRtiryeSAM te sadAkArAH // 508 yairabhinavA navAGgIvivRtirvidadhe vizuddhadhInidhibhiH / zAsanasurIprasAdAd devA abhayAdimAstadanu // 509 ma0 ka0 naM0 pra0 11 'annatthaM pagaDaM leNaM ijja sayaNAsaNaM / uccArabhUmisaMpannaM itthIpasuvivajjiyaM // ' iti dazavaikAlikagAthayA te nirjitAH / tataH zrIvarddhamAnasUrayaH prAptakharatarabirudA nRpapradattapauSadhazAlAyAM 25 sthitAH / iti dvitIyo'pyupAyo na phalitaH / tato rAjJI tairvipratAritA / so'pyupAyo na phalitaH / caityAni vayaM na pUjayiSyAmo yadyete vasatipAlA atra sthAsyanti / caturtho'pyupAyasteSAM na phalitaH / krameNa varddhamAnasUriH zrIjinezvarasUrIn pade nivezya kharga jagmuH // 507 10 20 30 35
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 manikarmacandravaMzAvalIprabandha / [ 510 - 512 vyAkhyA - tadanu zrIjinacandrasUryanantaram, abhaya ityAdimaH prathamo yeSAM devAnAM ta abhayAdimA devA abhayadevA ityarthaH jAtAH / yaiH zrIabhayadevasUribhiH, vizuddhA nirmalA yA ghIrbuddhistasyA nidhayo nidhAnAni tairvizuddhaghInidhibhiH, zAsanasUriprabhAvAcchAsana devatAmAhAtmyAt, abhinavA navyA navAGgIvivRtiH sthAnAGgAdisiddhAntanavakavivaraNaM vidadhe vihitA / atrAyaM sampradAyaH - zrIjinezvarasUribhiH svaziSyau jinacandrAbhayadevau khapade sthApitau / krameNa yugapravarau jAtau / anyau ca dvau zrIjinabhadra - haribhadrAcAryau kRtau / dharmadeva - sumati - vimalanAmAnastrayaH pAThakAH kRtAH / dharmadevopAdhyAya - sahadevagaNI dvAvapi bhrAtarau somacandrapaNDitazca ziSyAH kRtAH, taiH zrIjinezvarasUribhirAzApallyAM lIlAvatIpranyazcake / DiNDiyANakA prAtaiH pUjyairvyAkhyAnAya caityavAsyAcAryANAM pArzvAdyAcitaH pustakaH / taiH kaluSitahRdayairna dattaH / tataH pazcimapraharadvaye viracyate prabhAte vyAkhyAyate / itthaM kathAnakakozazvaturmAsyAM kRtaH / zrIjina [ zAsana ] prabhAvanAM kRtvA zrIjinezvarasUrayo divaM jagmuH / 10 tataH zrIjinacandrasUribhiraSTAdazasahasrapramANA saMvegaraGgazAlAkathA kRtA / svargazcAlaMkRtaH / tataH zrIabhayadevasUrirnavAGgIvRttikartA yugapradhAno'bhavat / yadyapi 'pUraNaguNe' tyAdinA SaSThIsamAsaniSedhAt tadanvityatra samAsazcintyaH, tathApi tadanu taduparItyAdayaH zabdAH sasamAsA mahAkavinibaddhatvAt sAdhavaH // 509 15 82 zrIjinavallabhasUristato'bhavad vratadhuraikadhaureyaH / caNDAspi hi cAmuNDA yatsAnnidhyAdacaNDA'bhUt // 510 vyAkhyA - tataH zrIabhayadevasUryanantaram, zrIjinavallabha sUrirabhavat / kimbhUtaH ? vratasya dhUH vratadhurA SaSThIti samAsaH / atra bhAravAcI dhUH zabdaH / 'RkpUrabdhUH pathAmAnakSe' ityapratyayaH samAsAntaH / dhurastu anakSe rAjadhuretivat / akSa tu akSadhUrdRDhadhUrakSaH / tasyA vahana eko'dvitIyo dhaureyo dhuryo vratadhuraikadhaureyaH / hi sphuTam yasya zrIjinavallabhasya sAnni dhyAt prabhAvAt, caNDA'pyatyantakopanA'pi cAmuNDA acaNDA prasannahRdayA'bhUt / atra sampradAyaH - ekadA zrIjinavallabhasUrayazcitrakUTa parisare zrIsana pravezake kRte cAmuNDAdevagRha uttAritA guravo 20 bahirbhUmau gatAH / ekena vartanakena cakSuSI niSkAsite / cAmuNDayA ruSTayA kSullanetre gRhiite| guravo'pyAyAtAH / pIDitaH kSullaH pRSTa uktavAn kharUpam / gurubhirdhyAnena sA''kRSTA pratibodhitA ca / uktaM ca- - 'kSullo bholkaH kSamyaM devate ! / ' tatastayA puramadhye khaTTikagRhe chalakanetre niSkAsya kSullasya netre kRte / tataH zrIjinavallabhasUrayazcAmuNDApratibodhakA jAtAH // 510 tatpadde'bhUcatuHSaSTiyoginInAM prasAdhakaH / yugapradhAnatAmAptaH sUriH zrIjinadattarAT // 511 vyAkhyA - teSAM zrIjinavallabhasUrINAM paTTe, catuHSaSTiyoginInAM prasAdhakaH sUriH zrIjinadattarADabhUt / ujjayinyAM pIThaM 1 yoginInAm, DillyAM dvitIyam, ajayamerau tRtIyam, ardha bhRgukacche - evaM sArdhapIThatraye yoginIcakramasAdhayajjinadattasUrirityAdayaH pravAdA gaNadhara sArddhazatakabRhadvRttito boddhavyAH / kimbhUtaH ! yugapradhAnatAmAptaH prAptaH / devatA yadyugapradhAnatvaM pratyapAdIti bhAvaH // 511 atha zrIjinadattasUrernAmno'pi saprabhAvatAmudbhAvayannAha - bhUtapretataDiduvyAlavetAlAdi bhayAnyapi / yannAmnA nimnatAM yAnti bhaktAnAmiha sAmpratam // 512 vyAkhyA - iha jagati, sAmpratamadhunA'pi, yasya zrIjinadattasUrernAmnA'bhidhAnena, bhaktAnAM sevakAnAm, bhUtapreta - taDiyA lavetAlAdInAm, bhayAni nimnatAM nIcaistvaM yAnti prApnuvantyupazAmyantItyarthaH // 512
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 513-519] pAThakazrIjayasomaviracita naramaNimaNDitabhAlAstatpaTTe nmdnekbhuupaalaaH| jinacandrA gaNapAlA vAJchitadAne vibudhazAlAH // 513 vyAkhyA- teSAM zrIjinadattasUrINAM paTTe, jinacandrAH zrIjinacandrasUrayo gaNapAlA gacchanAyakA abhavanniti gamyate / kimbhUtAH! naramaNinA maNDitamalaGkataM bhAlamalikaM yeSAM te naramaNimaNDitabhAlAH, tathA namanto'neke bhUpAlA rAjAno yeSAM te namadanekabhUpAlAH, tathA vAJchitadAne kAmitavitaraNe vibudhazAlAH kalpavRkSAH // 513 zrIjinapatigurupAdAH sstttriNshdvaadlbdhjyvaadaaH| sthApitagaNamaryAdAstatopramAdA jyntyaaddhyaaH||514 vyAkhyA-tataH zrIjinacandrasUribhyaH zrIjinapatigurupAdA jayanti / 'pAdA bhaTTArako devaH prayojyAH pUjyanAmataH / yathA gurupAdAH, arhadbhaTTArakaH, kumArapAladeva itivadatra pAdazabdaprayuktiH / kimbhUtAH ? SaTtriMzativAdeSu labdho jayavAdo jayadhvaniyaiste SaTtriMzadvAdalabdhajayavAdAH / tathA sthApitA vyavasthApitA gaNamaryAdA gacchavyavasthA yaiste tathA / tathA ADhyA / / jJAnAdibhiH samRddhAH // 514 tadanu jinezvaraguravaH smbhuuvnnemicndrkulcndraaH| tadanu prbodhsuuriprvraasttpdRsvitaarH||515 vyAkhyA-tadanu zrIjinapatisUryanantaram , jinezvaraguravaH samabhUvan / kimbhUtAH ? nemicandrakule candrA iva AhvAdakatvAnemicandrakulacandrAH / tadanu teSAM zrIjinezvaragurUNAM paTTe, savitAraH sUryA uddayotakAriNa ityarthaH / prabodha- / / sUripravarAH samabhUvan // 515 kalikAlakevalIti khyAti prAptAstatazca jincndraaH| bodhitabhUpacatuSTayakRtasevA rAjagacchAkhyAH // 516 vyAkhyA-tatazca zrIjinaprabodhasUribhyo jinacandrA babhUvuH / kimbhUtAH ! kalikAle kevalI sarvajJa iti khyAti prasiddhi prAptAH / tathA bodhitaM pratibodhitaM yadbhapacatuSTayaM tena kRtA sevA bhaktiryeSAM te tathA / tato rAjagacchetyAkhyA yebhyaste 20 rAjagacchAkhyAH / tataH prabhRti kharataragacchasya rAjagaccha ityAkhyA prAvateta // 516 zrIjinakuzalamunIndrAstatpadde vighnkrttipaariindraaH| viSamapathe jnmaargitjldaanprthitpRthuyshsH|| 517 vyAkhyA-teSAM zrIjinacandrANAM paTTe, zrIjinakuzalamunIndrA babhUvuriti gamyate / kimbhUtAH! vighnA antarAyA eva karaTino hastinasteSAM vidhvaMse pArIndrAH siMhAH / tathA viSamapathe durgamamArge janairmAnitaM yAcitaM yajalaM tasya dAnena 25 prathitaM vizrataM pRthu vipulaM yazo yeSAM te janamArgitajaladAnaprathitapRthuyazasaH // 517 tatpadapadmamadhuvratakalpA jinpdmsuurinaamaanH| avadhAnakarA rAjatkUAlasarakhatIbirudAH // 518 vyAkhyA-teSAM zrIjinakuzalasUrINAM padapane caraNakamale, madhuvratakalpA bhramarabhramakAriNo jinapadmasUrinAmAno abhavan / kimbhUtAH ? avadhAnAni cittaikAgryarUpANi tAni kurvantItyavadhAnakarA aSTAvadhAnapUrakA ityarthaH / tathA rAjan / zobhamAnaH 'kUrcAlasarasvatI'ti birudaH pravAdo yeSAM te rAjakUrcAlasarasvatIbirudAH // 518 zrIjinalabdhiyatIndrA lbdhinidhaanprdhaangunnklitaaH| zrIjinacandrA guravastadanu jayanti pratApADhyAH // 519
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhikarmacandravaMzAvalIprabandha / [520-525 vyAkhyA-tadanu jinapadmasUryanantaram, zrIjinalabdhiyatIndrAH zrIjinalabdhisUrayo jayanti / kimbhUtAH! labdhinidhAnaM ca te pradhAnaguNakalitAzceti samAsaH / tadanu zrIjinalabdhisUryanantaram , zrIjinacandrA guravo jayanti / kimbhUtAH ? pratApena tejasA''TyAH samRddhAH // 519 kRtajainazAsanodayavibhavAH shriimjjinodyaastdnu|| zrIjinarAjagaNoditamArgaratAstadanu jinarAjAH // 520 vyAkhyA- tadanu zrIjinacandrasUryanantaram , zrImajinodayA jayanti / kimbhUtAH ! jinazAsanasyAyaM jainazAsanaH, kRto jainazAsana udayavibhava aunnatyadhanaM yaiste tathA / tadanu zrIjinodayasUryanantaram , jinarAjA jayanti / kimbhUtAH! zrIjinarAjagaNena zrItIrthakaravRndenoditaH kathito yo mArgo muktimArgaH samyagjJAnadarzanalakSaNastatra ratA AsaktAH zrIjinarAjagaNoditamArgaratAH // 520 zrIjinabhadrayatIndrAstato virejuH kriyAsu nissnnaataaH| tatpaddodayabhUdharasUrA jincndrnaamaanH||521 vyAkhyA-tataH zrIjinarAjasUryanantaram , zrIjinabhadrayatIndrA virejuH zuzubhire / kimbhUtAH ? kriyAsu sAdhvanuSThAneSu niSNAtA nipuNAH / teSAM zrIjinabhadrasUrINAM paTTa evodayabhUdhara udayAcalastatra sUrA iva sUryA iva tatpaTTodayabhUdharasUrA jinacandranAmAnaH zrIjinacandrasUrayo virejuH / / 521 sadguNarAzisamudrAH samudrasUrIzvarAstato jaataa| tacaraNakamalahaMsAH zrIjinahaMsA lasadvaMzAH // 522 vyAkhyA- tataH zrIjinacandrasUryanantaram , samudrasUrIzvarA jaataaH| kimbhUtAH ? sadguNarAzeH sadguNarAjeH smudraaH| teSAM zrIjinasamudrasUrIzvarANAM caraNakamale haMsA iva taccaraNakamalahaMsAH zrIjinahaMsA virejuH / kimbhUtAH ? lasan dIpyamAno vaMzo'nvayo yeSAM te lsdvNshaaH|| 522 zrImajinamANikyAH sUrivarAH praaptsugunnmaannikyaa| pravrAjanaguravo mama saJAtAstadanu vikhyaataaH||523 vyAkhyA-tadanu zrIjinahaMsasUryanantaram, zrImanjinamANikyA: sUrivarAH saJjAtA bbhuuvuH| mameti kaveH zrIjayasomopAdhyAyasya pravrAjanaguravo dIkSAguravaH-tairAdau dIkSito'hamiti / tathA vikhyAtAH prasiddhAH / / 523 tatpaTTapUrvAcalacUlikAraviH sptnshailaavlipkssstpviH| jagajjanAmodakRdAnanacchaviH samyagyazovarNanasAravAkaviH // 524 yugapradhAnatvapadapradAnAjalAladIsAhivareNa stkRtH| prauDhapratApo jinacandrasUrivirAjate sadvijayI mahItale // 525 - yugmam / vyAkhyA-teSAM zrIjinamANikyasUrINAM paTTa eva pUrvAcalacUlikA tasyAM prakAzakatvAd raviriva tatpaTTapUrvAcalacUlikAraviH, jinacandramarirmahItale bhUmaNDale, vijayI vijayavAn , virAjate zobhate / kimbhUtaH ? sapatnAH pratipakSA eva zailAvali* pakSAH parvatazreNicchadAsteSAM chedane satpaviH zobhanazatakoTiH / yathA pavinA giricchadacchedo'kriyata tathA'nena zatravaH sarve'pyapAkRtA iti bhAvaH / tathA jagajjanAnAmAmodakRd harSakAriNI Ananacchavirmukharuciryasya sH| yanmukhaM dRSTvA sarve'pi pramodanta ityarthaH / tathA samyak sAdhutayA yazovarNanAya sAravAcaH pradhAnagiraH kavayo vicakSaNA yasya saH / kavayaH sAraravairyadhazo varNayantIti bhAvaH / tathA jalAladIsAhivareNa zrIakabareNa yugapradhAnatvapadapradAnAt satkRtaH sammAnitaH / yasmai zrIakabareNa yugapradhAnapadaM dttmityrthH| tathA prauDhaH pravRddhaH pratApastejo yasya sa prauDhapratApaH // 524-525
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka zrIjayasomaciracita taccaraNAmbujahaMsAH zrIjinasiMhAH pratApajitahaMsAH / dIpyante zucivaMzAH samastajanapUritAzaMsAH // 526 vyAkhyA - teSAM yugapradhAna zrIjinacandrasUrINAM caraNAmbuje haMsA iva rAjahaMsA iva taccaraNAmbujahaMsAH zrIjinasiMhA dIpyante rAjante / kimbhUtAH ? pratApena tejasA jito haMso raviryaiste pratApajitahaMsAH / tathA zucirnirmalo vaMzo'nvayo yeSAM te zucivaMzAH / tathA samastajanAnAM sAhisammAnyatvena pUritA pUrNIkRtA AzaMsA vAJchA yaiste samasta janapUritAzaMsAH // 526 526 - 531] zrIjainazAsanadhurAdharaNAya dhurye, satyekataH prabalasArayugapradhAne / manye'nyatoSpi yugakoTidhRtau samarthaH, zrIsAhinA sughaTito jinasiMhasUriH // 527 vyAkhyA - manya iti vitarke'vyayam, evaM vitarkayAmyaham - ekata ekasmin pakSe, prabalo'dhikaH sAro balaM yasyaivaMvidho yo yugapradhAnaH zrIjinacandrasUristasmin zriyopalakSitaM jainaM zrIjainaM tathAvidhaM yacchAsanamAjJA zrIjainazAsanaM tasya dhUrbhAraH zrIjainazAsanadhurA tasyA dharaNAya dhurye dhaureye sati; anyato'pyanyasmin pakSe'pi, yuge kaliyuge, yA koTi : zrIjina- 10 zAsanotkarSastasyAdhRtau dharaNe samarthaH kSamaH, zrIsAhinA zrIakabareNa jinasiMhasUriH sughaTitaH kRtaH sthApita ityarthaH / chAyArthasvayam - ekato rathasya vAmabhAge yugapradhAne yugaM rathAGgamIzAntabandhanaM tasmin pradhAne dhUrdharaNAya dhurye sati; anyatoSpi dakSiNabhAge'pi yugakoTidhRtau rathAGgAdhiraNe samartho dhuryo dhriyata eva / anyathA rathavahanAzakteH / 'zAsanaM nRpadattonya zAstrAjJAlekhazAstiSu / ' 'sAro majjAsthirAMzayorbale zreSThe ca / ' 'koTyutkarSAsaMkhyAzriSu' - ityanekArthaH // 527 zrIjainacandrasuguro rAjye vijayini vipakSabalajayini / kramato nRpavikramataH kha-bhUta-rasa- zazimite varSe // 528 vijayadazamyAM vijayA jayAdivibudhAvalIbhirupacaritam / pArzva mAnasaviSayaM kRtvA vijaye muhUrte'smin // 529 20 byAkhyA - jinacandra eva jainacandraH / khArthe'N / zrIjainacandrasuguro rAjye sAmrAjye, vijayini vijayanazIle sati, kimbhUte rAjye ? vipakSANAM balaM sainyaM sAmarthyaM vA jayati parAbhavatItyevaMzIlaM vipakSabalajayi tasmin nRpavikramato vikramanRpazAkAt kramataH krameNa kha (0) bhUta (5) rasa (6) zazi (1) mite 1650 varSe / vijayaH zrIrAmasya rAvaNapramApaNena yaddazamyAM jAtaH sA vijayadazamItyucyate, tasyAmAzvinasitadazamyAmityarthaH / pArzva zrIpArzva gauDIzaM mAnasaviSayaM manogocaraM kRtvA dhyAtvetyarthaH / kimbhUtaM pArzvam ? vijayAjayAdikA yA vibudhAvalI devatA zreNistayopacaritaM niSevitam / asmin sannihite vijaye muhUrte vahamAne sati / 'dvau yAmau ghaTikAhInau dvau yAmau ghaTikAdhikau / vijayo nAma yogo'yaM sarvakAryaprasAdhakaH // 528- 529 zrI jinakuzalAnnAye zrImacchrIkSemakIrtizAkhAyAm / zrIkSemarAja ziSyapramodamANikyagaNiziSyaiH // 530 zrIjaya somairvihitA dhIsakhavaMzAvalI gurorvacasA / zlokaiH prAthamakalpikamativaibhavahetave mRdubhiH // 531 - yugmam / 85 vyAkhyA - zrIjinakuzalasUrINAmAmnAye vaMze, zrImacchrI kSemakIrtivAcakAnAM yA zAkhA santativizeSastasyAM zrImacchrIkSemakIrtizAkhAyAm / 'zAkhA drumAMze vedAze, bhuje pakSAntare'ntike / ' pakSAntare santativizeSe yathA - 'alaGkarotyeSa madIyazAkhAm / ' zrIkSemarAjAnAM zrIkSemarAjopAdhyAyAnAM ziSyA ye pramodamANikyagaNayo vAcakAsteSAM ziSyaiH zrIjaya somaiH zrIjayasomopAdhyAyaiH, guroH zrImadyugapradhAna zrIjinacandrasUreH, vacasA vAkyena, mRdubhiH sukumAraiH zleSabhaGgayAdirahitaiH zlokairvRttaiH, 15 25 30
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmacandravaMzAvalIprabandha / [ 532 - 537 prAthamakalpikAnAM zaikSANAM mativaibhavahetorbuddhivyApakatA nimittam, ghIsakhasya matriNaH zrIkarmacandrasya, vaMzAvalI [ vaMza ] varNanA vihitA kRtA / prathamakalpa AdhArambhaH prayojanamasya prAthamakalpikaH / 'vibhuH prabhau vyApake zaGkare nitye' vibhorbhAvo vaibhavam / bhAve'N // 530 -531 atha kaviH svakRtagranthe nyUnAdhikakathanadoSamapAkurvannAha - 86 yadadhikamatrAbhihitaM nyUnaM vA varNitaM mayA vihitAt / tatra manAgapi nAgo yasmAdanyoktamiha likhitam // 532 vyAkhyA - atra granthe, mayA granthakartrI, vihitAt pUrvajairmantrirAjena vA kRtAt kAryAd yadadhikamargalamabhihitaM kathitam, vA'thavA, nyUnaM stokaM varNitaM stutam, taiH kRtaM bahu kathitamalpamityarthaH / tatra nyUnAdhikatve mama manAgapISadapyalpamapi na AgosparAdhaH / yasmAddhetoriha granthe anyena apareNoktaM kathitamanyoktaM likhitaM mayA / khamayA na likhitaM kintu pareNa 10 yathaivoktaM tathA'lekhi / tato mamAparAdho na ko'pi zaGkhayaH // 532 nyUnAdhikakathane kAraNamAha raktamatirvadatitarAM yasmAdadhikaM kRtAdapi prAyaH / dviSTaH kRtamapi sakalaM na vadati yadapalapanAkulitaH // 533 vyAkhyA - yasmAddhetoH, prAyo bAhulyena, raktamatiH snehalaH pumAn, kRtAdapi vihitAdapyarthAcchubhakAryAdadhikaM " vadatitarAmatizayena brUte / prAyo bAhulye'vyayam / dviSTo dveSI kRtamapyarthAcchubhaM kAryaM sakalaM samastaM na vadati na kathayati / kutaH ? yadyasmAddhetorapalapanenApalApena nihnavena Akulito vyagraH sa ca dviSTatvAt santamapi guNamapahnute // 533 pUrvajAnAmadRSTatvAd rAgadveSau na teSu me / dRSTAnAM tu yathAdRSTaM varNanA vidadhe mayA // 534 vyAkhyA - pUrvajAnAM zrIsaGgrAmamantriNaH sakAzAt pUrvotpannAnAM sAgararAjAdInAm, adRSTatvAd anavalokitatvAt, 20 teSu sAgarAdiSu, me mama, rAga-dveSau na / dRSTAnAM tu zrIsaGgrAmamatryAdInAM yathAdRSTaM dRSTaM vIkSitamanatikramya yathAdRSTaM varNanA stutirmayA vidadhe kRtA / yAdRzA dRzA teSAM guNA dRSTA iSTAstAdRzA'ntardRzA vimRzya likhitA iti bhAvaH // 534 vaMzAvalI vAcakapuNyasAramukhAd yathA'zrAvi tathA vivicya / asmAbhirapyAdarasAracittairlivIkRteyaM kRtinAM sukhAya // 535 vyAkhyA - iyaM vaMzAvalI, vAcakapuNyasAramukhAcchrImantrirAjakathitavAcaka puNyasArAnanAd yathA azrAvi, tathA'smA " bhirapyAdarasAracittaiH sAdarairbhUtvA, vivicya vivecanaM kRtvA, kRtinAM vicakSaNAnAm, sukhAya sukhahetave, livIkRtA likhitA // 535 yad rAbhasyAt pramAdAd vA rasikatvena vA mayA / nyUnaM tathA'dhikaM jAtAt kRtaM tadduSkRtaM mRSA // 536 vyAkhyA - rabhaso vegastadbhAvo rAmasyaM tasmAd granthakaraNotsukyAdityarthaH / ' rabhaso vegaharSayoH' ityanekArthaH / vA athavA, pramAdAdanavadhAnAdvA, athavA rasikatvena vyAkhyAnarasAkulitatvena, rasiko hi rasamevodbhAvayati, na nyUnAdhikakathana3. janitApazabdAdikamapekSate / yaduktam - 'gaNayanti nApazabda, na vRttabhaGgaM kSayaM ca nArthasya / rasikatvenA''kulitA, vezyApatayazca kavayazca // ' mayA jAtAdutpannAnyUnaM tathA'dhikaM kRtaM tanmRSA mithyA duSkRtam / 'mRSA mithyA'nRte' // 536 sukRtAnumodanAto yadarjitaM puNyamadbhutaM mayakA / tenAkhilospi loko bhavatu sukhI dharmaniratazca // 537
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538-539 ] pAThaka zrIjayasomaviracita 87 vyAkhyA - sukRtasya puNyasya anumodanAtaH, sAdhu kRtaM tIrthayAtrAdIti prazaMsanAd yatpuNyam, mayakA mayA, arjita - mutpAditam, tena puNyena, akhilo'pi samasto'pi lokaH sukhI bhavatu / ca punardharmanirato dharmaniSTho bhavatviti / sa ha manobhiprAya IdRza eva bhavati / yataste cintayanti - 'zivamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokaH // 537 sAhizrImadakabbara - rAjadinAdakhilaloka sukhahetoH / aSTatriMze varSe lAbhakRte lAbhapuranagare // 538 nandyAd vaMzAvalI grantho grathito'yaM pramodakRt / AcandrArka zubhodarka satsamparka ca varddhayan // 539 - yugmam / // iti mantrikarmacandravaMzAvalIprabandhaH samAptaH // vyAkhyA - sAhizrImada kabbararAjyadinAt pAtasAhi zrI akabarasya sAmrAjyaprAptidivasAda, aSTatriMze varSe, lAbhapura- 10 nagare, ayaM zrImantrirAjavaMzAvalIvarNanalakSaNo prantho lAbhakRte lAbhArtham / kRta ityavyayaM tAdarthye / prathitaH sandRbdhaH san AcandrArka yAvaccandraravI tAvannandyAnnandatu samRddhimApnotu / AziSi rUpam / kiMviziSTAt sAhizrImadakabbararAjyadinAd ? akhilAnAM samastAnAM sukhahetoH sukhakAraNAt / kimbhUto grantha: : pramodaM zrotRRNAM harSaM karotIti pramodakRt / punaH kimbhUtaH ? zubhaM zreya evodarka AyatibhavaM bhaviSyatkAlajAtaM phalaM zubhodarkastam / ca punaH satsamparka zobhanAbhidheyaparijJAnasaMyogamAtmani vardhayan pallavayan // 538-539 // iti zrIkSemazAkhAyAM vAcanAcArya zrI pramodamANikyagaNi ziSyaratna zrIjayasomopAdhyAya ziSyavAcanAcArya zrIguNavinayaiH mantrirAja zrI karmacandravaMzAvalI vRttiH sampUrNA ca // 5 15
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ [vRttikRtprshstiH|] zrIgururAjakRtAnAM zlokAnAmiva zubhArthaghaTitAnAm / puNyAnAM zlokAnAM kA'pi vyAkhyA mayA vidadhe // 1 na ca doSalavo grAhyo'nugRhya me tatra yadvimarzakRtau / vyAmohaH sudhiyAmapi kA gaNanA mayi varAke'tra // 2 gambhIrArthAnAmapi vRttAnAM yadvicAraNe praguNA / mandA'pi manmatirabhUt , sA mahimA zrIgurorjeyA // 3 zrIkarmacandramantrI dhanyo yasyAdbhutA gunnshrenniH| svamukhena zrIgurubhirvyAkhyAtA dakSatAnidhibhiH // 4 rasa-bANa-darzanendu-pramite varSe valakSamadhupakSe / vikramanRpato'STamyAM zanivAre puSyanakSatre // 5 zrItosAmapure varavAJchitadAnapradhAnasuravRkSe / zrImatrirAjakAritajinakuzalastUpakRtarakSe // 6 zrIkarmacandrarAjAgraheNa sadanugraheNa kuzalaguroH / kuzalArthasArthasampAdanAdyathArthAbhidhasya guroH // 7 zrIjayasomagurUNAM sAhisabhAlabdhavijayakamalAnAm / ziSyeNa vAcakazrIguNavinayenaikSya sadgranthAn // 8 racitA nicitA sUktairmaNikhacitA mudrikaiva haimIyam / sadvarNA saguNA'pi ca vRttirmAnyA budhairbADham // 9 // granthAgraM 3151, akSara 19 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka guNavinaya racita zrI karamacaMda maMtri-vaMza prabandha / ||eN nmH|| // DhAla 1, raag-aasaaurii|| maMgala-prastAva / phUlavadhi-pAsa praNAma kari, vAgavANi samarevi / zrIjinakusala murNidapaya, hRdayakamali sudharevi // zrIkharatara-gaccha rAjiyau, yugapradhAna jiNacaMda / zrIjinasiMha muniMdavara jini raMjiya nRpakhaMda // tAsu kathani uvajhAya gurU, zrIjayasoma susIsa / vAcanAcArija guNavinaya, mani dhari adhika jagIsa // jinazAsana udyota kara, karamacaMda nRpacaMda / tehanI vaMzaparaMparA, prabhaNai sohaga kaMda // te nimuNau haraSai karI, maMtrIsara parabaMdha / dharmavaMta guNa gAvatAM, jima huvai subha anubaMdha // bhAge kumaranariMdanA, vimala taNA surasAla / gItAratha gurU gUMthIyA, guNa suNIyai suvisAla // // caupaI / / pUrvavaMzavarNana-zrIkaraNa / vaMzaziromaNi devaDAvaMza, devalavADai adhika prazaMsa / tihAM zrIsAgarabhUpati bhalau, sUra vIra vikrama guNanilau // 7 tehanai ATha ramaNi guNavatI, paTarANI mAnavatI stii| mAlava pAtisAhi bala jiNai, jItau nija bhujabala kari raNai // 8 Uvasa tehanau kIdhau desa, kima paranaI sAsahai nareza / tehanai triNha thayA suta siMha, 'bohitha gaMgadAsa jayasiMha // 9 bahiraMgade bohithanI nAri, jihAMthI bohithaharAM parivAra / ATha putra tehanai e bhUpa, ATha disA pAlana gajarUpa // 10 zrIzrIkaraNa jesaM jayamalla, taoNlhA bhImA ariuri salla / padamA somasIha punapAla, padamAM bhaginI atisukumAla // 11 anya divasi bohitha nRparAja, citrakUTi Ayau rnnkaaj| rudra premINa subhaTa zata sAthi, sUrAMnai jaya kahIyai Athi // 12 rAyasiMhajI Agali bhiDayau, jayata hathau suralokai cddyu| hiva zrIkaraNa karaNi parakAma, vikramanRpa jima thayau sudhAma // 13 tehanI ratanAdevI nArI, sohai sIlaguNai saMsAri / gaDha maMDorai jiNai bali liyau, rAMNAM nAma tihAM pAmIyau // 14 tehanA suta iNa nAmai cyAri, jANe cyAra vedavistAra / samadhara vIradAsa haridAsa, urRNa pUrai jaganI Asa // 15 gorIsAhi pajAnau tiyai, anya dinai mAragi AvIyai / lIghau khosI chali bali karI, senA sAhi taNI sNcrii||16 vIdhau nagara dekhi sAmu hau, sUra vIra kima bhAjai khu| sA~ta subhaTa zata setI raNai, jhUjhayau sUra pAchali juhari kari AviA, sUra sakala raNa rasa bhaaviyaa| paralokai raNa karIya pahuMtA, dharaNIpati kahIyai rjpuutaa|| 18 teha durga tiNi sAhii lIddha, sAmi vinA paramesari dich| hiva jima e vaMzAvali kahI, te sAMbhalau manai ghghii|| 19 ratanAde pahutI kulagharai, kheDipurai pahilI avsri| samadhara pramukha tihAM suta cyAra, vadhivA lAgyA kalA udAra // 20 12
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA caka guNa vinaya racita / dUhA // tiNa avasari kharatara sugurU, sUri jiNesara sAra / sAdhu viharai viharatA, AyA tihAM sukhakAra // zubha zakune kari jANIyau, hosyai lAbha mahaMta / variSA vAsai tihAM rahayA, saMyama dhari ekati // / / DhAla 2, rAjapuruSa poMkArIyau-e dezI / / samadhara ane tenA putra-pautra / anya dinai zAsanasurI, nisa bhari AvI tAmo re / zrIgurunai ima vInavai, hosyai phala abhirAmo re // 23 gachapati haraSita huaa-aaNknnii| cyAri nRpatisuta bUjhasyai, jinazAsana udaya visAlo re / karimyai tiNi tuhmanai ihAM, lAbha achai causAlo re / / gch0|| zrIgurunI desaNa suNI, jANI amRta reli re| pratibUdhA tiNi khiNi save, rAjakumara puNya veli re ||gch0 // 25 dina prati jina-pUjA karai, nimuNai zrIguruvANi re| zrIpuMDaragirI raivatai, jAtrA karai sujANa re // gacha0 // 26 mAragi jAtAM ghari gharai, pUgIphalanau thAla re / Apyau tiNi loke kAu, phophalIyA surasAla re // gacha0 // 27 saMghapati padavI lahI, samadhari dhari saMghabhAra re / jayatI uyarasarovarai, tejapAla suta sAra re // gch0|| 28 tArAdevI tehanai, lAvanalIlanidhAna re / gUjaradeza dhaNI bhaNI, anya dinai bahu mAni re // gacha0 // 29 bheTI ghaNI dei karI, lIyau mukAtai deso re / aNahilapATaNarau dhaNI, thayau tejapAla nareso re // gacha0 // 30 vIlhA nAmai tehanai, suta ratipati sama gAtra re / zatrujaya raivatagirii, saMgha karI karai jAtra re // gch0|| 31 magatinilaya magata kIyau, deDa dAna apAra re| sarva saMgha piharAvIyau, sohagasiri urihAra re|| gch0|| sovanamudrA thAlasyuM, paMca sera citta cAha re / modakalAhI ghari ghari karai, lAchitaNau lyai lAha re // gacha0 // 33 zrIjinakuzala sUrIsanau, padaThavaNau ucchAMhi re| pATaNanagari karAvIyau, zrIAcArija pAMhi re // gacha0 // 34 zrIsaMmetazikhari jai, karai saphala nija mAla re / saMgha sahita manaraMgasyuM, jANI pUrava cAla re // gch0|| 35 para senAyai rUMdhIyA, mAragi saMghAdhIsa re / saMgha sabala te jANinai, nAThI nAmI sIsa re // gacha0 // 36 lAhANi puMDaragiri parai, kIdhI mAragi tAma re| satrUkAra dIyau valI, rAkhyau jiNi nija nAma re|| gch0|| 37 ___ ima kari jinazAsani udau, anazana vidhimuM lIghau re / saMghapati saragi padhArIyA, bapu bapu kArija kIdhau re / / gacha0 // tAsu pATi vIlhau huau, tamu ghari vInA nAri re / kaDUA dharaNA tamu thayA, suta naMdau suvicAra re // gacha0 // 39 zrIsiddhaseharagiri taNI, zrIgirinArinI jAtra re| saMgha pUja valI tiNi karI, poSi apUrava pAtra re // gch0||40 parva divasanai pAraNai, vividha anna pakavAni re / sAhammIvacchala karai, jAvajIva pradhAna re // gch0|| 41 ima nija dhana vAvI karI, sAte khetri pavitro re / sura lokai lIlA lahI, nirmala jAsu caritro re // gacha0 // 42 tAsu pATi kaDUau hUau, nAmii piNi paraNAmi re| mIThau amRtaphala jisau, samarI pUravaja ThAmi re|| gch0|| 43 medapATa disi AvIyau, citrakUTanai vAsa re / rAjA ai sanamAnIyau, phalIyau puNyavilAsa re // gch0|| 44 38
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI karamacaMda maMtri-vaMza prabandha / 45 // DhAla 3; vAhaNa silA mau tANa-husenI dhanyAsI / / kaDUAnI kaarkiirdi| zrIpAtisAhinI vAhinI e, mAlavadesathI tAma / suNI tihAM AvatI e, Akula thayA pura gAma // rANaujI ima kahai e, saMghapati karau upAya / jiNai senA phirai e, paradhAnai to thAya-AMkaNI / / 46 tiNi setI saMdhi sAcavI e, pAchI sAhinI senA / utArI AvIyau e, sakati karI *mahasena // raann|| 47 hiva nagarI haraSita hui e, rAjA dhai bahumAna / maMtrIsara thApIyau e, dei haya gaya dAna // rANa0 // hiva kaDUau maMtrI huau e, gotryAnau kara choDi / sujasa jagi jiNi liyau e, pUri manoratha koDi ||raann0|| 49 vali aNahilapattani gayau e, maMtrI dhariya ulhAsa / nRpai bahu mAnIyau e, Apyau pATaNa tAsu // raann0|| 50 nabiMba bharAviyA e, kharacI bahuvidha vitta / save kara choDiA e, raMjyA sajanAM citta // raann.|| lokahitAcArija karai e, zrIjinarAjanai pATa / dirAyau jiNi vidhai e, naMdimahocchava thaatti|| raann0|| 52 tiNi ucchavi je AvIyA e, vastrAdikanai dAni / saMtoSyA sAhamI e, mAnI kADhai kAna // raann|| 53 gUjaradesai jIvanI e, hiMsA sagalai vAri / kumaranRpanI paraI e, hiva varatAvi amAri // rANa0 // zatrujaya yAtrA karI e, bharIyA puNyabhaMDAra / saraga sukha pAmIyA e, kIdhA kAma udAra // rANa0 // merAgara tasu suta hUau e, hariSamade tasu nAri / vimala AbUgirai e, jAtrA karai girinAri // raann0|| 56 vimalagirai yAtrA karI e, tIratha mugatau kiddha / gupati dAnai karI e, jagamai jiNi jasa laddha // rANa0 // 57 kulamaMDaNa mAMDaNa huau e, tAsu suputra prasiddha / sumahimA tehanai e, nArI sIla samiddha // raann0|| 58 tIrathayAtrA tiNi karI e, samarInai nija ThAmi / saparivAra uthai e, Avyau mahevA nAmi // raann0|| 59 jinapUjana pauSadha karai e, parva divasa dhramakAja / kramai anazana vidhai e, pAmyau saraga samAja // raann0|| 60 udayakaraNa udau hivai e, tamu naMdana matidhAra / dayArasa pUrIyau e, ucharaMgade bharatAra // raann0|| tehanA suta bevai bhalA e, narapAla nai nAgadeva / tejai karI dinakaru e, karai zrIsadagurU seva // raann|| 62 nAgadeva ghari kulavadhU e, nAraMgade varavaMsa / guNai karI sobhatI e, sIlavatI avataMsa // raann0|| tAsu tanaya traya jayadharu e, jesala virama nAmi / kalAguNi AgalA e, sArai sajanAM kAma ||raann0|| // DhAla 4; puNyai prItama vali milai-rAga, guMDa malhAra / / maMtrI vacharAja / tehanai putra triNha huA, jANe trivaraga sAra / tribhuvananI rakSA bhaNI, vihi kIyau avatAra // ehavA putra puNyaI hUvai-AMkaNI / zrIvacharAja vaDau tihAM. devarAja sujANa / haMsarAja trIjau tihAM, suNai sugurU vakhANa // ehvaa0|| tihAM vacharAja subhaTapurai, nija baMdhava joDi / riNamala nRpa pAsai vasai, nANai kAMi khoDi // ehvaa0|| anya dinai sevA bhaNI, kuMbhAnai pAsi / riNamala nRpati padhAriyA, citrakUTi vimAsi // ehvaa0|| 68 riNamala rANai tihAM haNyau, karI koi prapaMca / nRpa sarIka jana mAriva[u], na karai khalakhaMca / / ehvaa0|| hiva jodhau suta tehanau, tiNi desa viNAsa / jANI aMteura gahI, karyau jaMgala vAsa // ehvaa0|| * kaartikey| Jain Education Intemational
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 vAcaka guNa vinaya racita rAja kAja sagalA karI, bacharAja maMtrIsi / jodhaujI nija vasi kIyau, pUchai tasu nisadIsi // ehavA0 // vayara levAnai kAraNai, lei yodha aneka / jodhai rANau niradalyau, bhogI jima bheka // ehavA0 // medapATa dahaaTa karI, jodhau jodhapuri Ai / aMteura jaMgala thakI, ANI haraSita thAi // ehavA0 // jodhAna sItA samI, navaraMgade nAri / vIkama vIdA nAmi e, dui suta sukhakAra || ehavA0 // hADI jasamAdevi nai, jAyA trinha pUtra / nIvA sUjA tima valI, sAtala subha sUtra // ehavA0 // vo teja adhika giNi, jasamAde devi / sauki taNai Sedhai lagI, ima citavai heva // ehavA0 // uktaM ca-varaM raGkakalatrANi, varaM vaidhavyavedanAH / varamaraNyavAso vA mA sapatnIparAbhavaH // 1 71 72 vikrama kumara chatAM hiAM, mujha putranai rAja | Avesyai tiNi rAjanaI, jaNAvara kAja // ehavA0 // jAyAmAyA mohIyau, nRpa yodha bulAi / vikramanai iNipari kahai, tasu jema suhAi || ehavA 0 || je nija bhuji khATai dharA, suta teha pramANa / bhogavatAM pitR rAjanai, kima lahai vakhAMNa // ehavA0 // bApanI bhogavI mAya jyu, bhaginI pitRjAta / rAjyasiri sutanai kahI, tiNi saMbhali vAta // ehavA0 // jaMgaladesa lei karI, sAthai [ chai ] bacharAja | buddhimaMta moTau achai, karau tihAM vacha ! rAja // ehavA0 // ehanI sIkhai cAlijyo, jAi jaMgaladesi / maMtrInai puNi sIkhabai, tUM pUThi ma desi // ehavA0 // chali bali savi ari vasi karI, sajaDau karI rAja maMtra tisau karijyo tujhe, nAvai jima lAja // ehavA0 / / 83 tuma kholai suta mai dIyau, tujha chai mati prANa / mata kAi einI kade, lopai koi ANa || ehavA0 // sIkha ikha jima vaDI, bacharAjasuM teha / zubha zakune vali merIyau, navi mAvai dehi // ehavA0 // kAhuMnI gAmai rahI, bhUmIyA naresa / kADhInai sukha bhogavai, vAsI nija desa // ehavA0 // // DhAla 5, rAga-kedAro, goDI - caMdalIyAnI // bhAvika jana vaMdau suha guru pAya, zrIkharatara gacharAya - e dezI / mulatArai narapati tihAM bolAi suNi jasavAda, vara turaga karI bahu mAnIya paMcAMga dei prasAda / tiNi chatra eka ja ApIyau bahu varNa karIya vicitra, vikrama nRpati nai siri dharyau jANe caMdra sAthi nikhitra // vikrama0 // 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 * charAjanuM maMtritva / paTarANI raMgadevIna suta thayA haraSyau rAya, lUNakaraNa taraNi jisau pratAparaM dharai dAya upAya / bali narau rAjau tema ghaDasI valI vIsala nAmi, megharAja kelhaNa suta save, rAkhai jaga mai nija nAma // vikrama nRpa dIpa adhika paDUra, jagi vAjyau jasa taNau tUra / - AMkaNI / nRpavAsa kAjai gar3ha karyau pAvatI nagara nivesa, bavahAriyA basiyA tihAM AvIyA suNi sunaresa / tiNi nagaranau sumuhUratai zubhalagani suMdara ThAmi, jihAM bhalA maMdira mAliyA, koDimadesara dIyau nAma // vikrama0 // 88 savi maMtra taMtrai pUchivA bacharAja eka dhurINa, ' parabhUmi paMcAnana ' biruda jiNi dharyau ati supravINa / zatruMjayAdika yAtra kari jiNi karyau aMga pavitra, derAurai jinakuzalanI yAtrA karai vimala caritra // vikrama 0 // 89 84 85 86 87 90
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkara ma caMda maMtri-vaMzaprabandha / devarAjanai suta triNha huA dasU tejA nAmi, bhoja jyuM trIjau bhuMNa maMtrI sArai sajanAM kAma / haMsarAja haMsataNI parai jalamAMhi majjana kiddha, dassU tanaya nIbau valI jogA rUpakaraNa prasiddha / vikrm0|| 91 nIbA tanaya khetasI kharau jogA tanUruha paMca, sivarAja paMcAyaNa valI siMharAja pramukha avaMca / cauvIsavaTTai deharai adyApi jasu saMtAna, dhvajAropa karaNI nitu karai kima choDai kulaputra mAna // vikrm0|| 92 zrIvaMta nai jayavaMta rUpA putra kulagRha dIpa, maMtri karNasuta zrIpAla dIpai jANi mugatAsIpa / sadAraMga rAyamallAdi tamu suta doi tejA putra, zrIvaMtanA suta padamasI udArika maMtra sunetra // vikrm0|| vacharAjanai ghari gharaNi vAlhA devinA sutasiMha, karmasiMha zrIvarasiMha sohai sujasi narasiMha / vali ratanasI hiva karamasI nAri kotagadevi, tamu putra rAjA sUrijamala saMsAra suguNa gajarevA // vikrm0|| 94 maMtri rAjadhara suta mAla pIthA valI jayatA jANa, saMsAracaMdra suta mAna mAnai karI merusamANa / ratnasIha suta vastA valI rAyapAla mAMDaNa nUra, vastapAla suta suratANa sAMkara ThAkurasIha sanUra // vikrm0|| 95 vayarasalla bhAkharasIha Adika maMtrI nUrA jAta, rAyacaMda netasI pramukha mAMDaNa tanaya maMtri vikhyAta / dhanarAja mahaM rAyapAla suta rAmadAsa sAmIdAsa, narasiMhanA suta nava thayA navanidhi jima pUrai Asa // vikrm0|| 96 bhImarAja akhkhA vayara vAgha vara paMcAyaNa nAmi, dUdarAja sAMgau jiNa gauDA sumati kari abhirAma / vikrama naresara vaMsi hiva jAgIyau lUNakaraNa, avatAra lIdhau dAMna devA jANe rAya karaNa // vikrm0|| 97 lUNakarNanai suta jayatasI paratApasI supratApa, ratanasIha tejA vayarasI rUpasIha kRSNa nipApa / zrIrAmajI tima netasI karamasI surijamalla, karmasiMha maMtrIsara hUMau hiva suramaNi jema amulla // vikrm0|| 98 lUNakarNa nai lahu vayai TIlaka rAjanau jiNa diddha, vidhu jaladhi iMdriya caMdra(1541) bacchari bIkAnayari prasiddha / gaDha kIyau tihAM zrIkarmasihai namivihAra udAra, bahu vitta kharaci karAvIyau dhana je karai eha juhAra / vikrm0|| 99 zrIzAMtisAgaramari pAhai naMdimaha maMDANi, jinahaMsamari thapAvIyau navi karI dhanarI kAMNi / munivesa dAni saMtoSIA je milyA ucchavi tattha, sAhamIvacchala vali kIyau dhana tehija giNau sukyastha // vikrm0|| 100 mAMgaNAM mana' kArAM thakI jiNi muMja-bhoja nariMda, dhana dAna kari mUkAviyA jasu namai sakala nriNd| puMDaragirai raivatagirai AbUai zrIjinajAtra, mugatau karI saMghanai karAvai zrIsiddhakSetrI sanAtra // vikrm0|| 101 mAragai lAhaNa sAhamIghari Apatau maMtrIsa, padaThavaNi caityai jAtra kari kharacIyau dharI sujagIsa / pIrojIyAM triNha lAkha dAkhai jehi. nisuNI vAta, satkAra yuga jalanidhi karama bhUmI(1542) vacchari dyai suhAta / / vikrm0|| jiNi kalpapustaka cavada varasAM sIma hariSa vacAi, bahu dravya kharacyau anyadA citrakUTi prabhusyuM thaai| rAjakumAra bIje AvIya e nija sAmi nai de thobha, vIvAhaucchava hiva karAvI vaddhArI jiNi sobha / vikrm0|| 103 rasa bhUta iSu vidhu(1556) pramita vaccharithApanA jasu kIdha, namicaitya gagana munI samiti zazi(1570)varasi pUraNa siidh| anyadA pahutAlUNakarNa syuM naMdagokuli maMtri, arighAta karivA vairisuMraNa lAgau kiNahI mNtri||vikrm0|| 104 Jain Education Intemational
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 109 111 94 vAcaka guNa vi na ya racita maMtrIsa kari jinapUja pahilI samari zrInavakAra, sAgAra aNasaNa lei saraNA cyAri kariya udaar| lUNakarNa Agai raNi bhiDI suraloka lIlAlIna, mAnavaMta puruSa kahau kisuM kima thAi manamai dIna / vikrm0|| 105 rAjasI meghA maMtri zrIparatApasiMha haz2ara, paraloki pahuMtA raNa karI kima muDai je hui suur| lUNakarNajI nija rAjamudrA jayatasInai dei, ravi teja nija jima sAMjhi velA vesAnarahi Thavei // vikrm0|| hiva jayatasI nRpa rAjya pAlai vairigajaghaTasiMha, tehanA suta kalyANamala zrImAladeva nRsiNh| bhIma kAnha ThAkurasIha zrIkasamIradevIjAta, pUrNamalla surajanasiMha acalA mAna zrIraMga kahAta // vikrm0|| 107 varasiMha maMtrI tehanai thappiyau guNahi gaMbhIra, zIlavaMta vIjhAdevi tamu jasajitta gNgaaniir| cAMpAnayari chammAsa madapharasAhi sevA kidha, puMDarIkagirijAtrA taNau pharamANa karAvI lIdha / vikrm0|| 108 gaDhataNI kUcI hAthi jasu savi desanau rakhapAla, girivimala-arbuda-raivatai kari saMghanI sNbhaal| jAtrA karI lAhaNa diyai mAragai madapharasAhi, bahu mAnIyau maMtrI tihAM ANI nija maMdira mAMhi / vikrm0|| satkAra jini maMDAvIyau yuga jaina-pravacana-mAta, zara caMdra (1582) varaSi derAurai jinakuzalasUrinI jaat| karivA matyau navi kara sakai sAMmuhau Avi baiTha, nisi supanI AvI ima kahai mujhagaDAle karau re paiTha ||vikrm0|| 110 ihAM thakI jAtrA mAnisyuM mata karau koi prayAsa, zrIgaDAlAtIratha thayau savi pUravai mana aas| varasiMhanA suta hiva thayA megharAja zrInagarAja, maMtri amara zrIbhojarAja DuMgarasI hasadhara hasarAja / vikrama // megharAjanA suta sAhasI thayA padamasI bairasIha, padamazIha suta zrIcaMda mati kari maMtriyA mahisIha / vairasiMhanA suta doi dosai sadAraMga-kapUra, harirAjanau suta yodha tamu suta bhairavadAsa akuur| vikrm0|| 112 bhojarAja suta vara rAma kahIyai amarasiMha tanUja, sIpA sIhA sImA suNIjai karai jinavara puuj| siMharAja vali sivarAja hiva sIpA tanUruha cyAri, arjuna mahaM khImasIha surajana jhAjhaNasI suvicAra / / vikrm0|| 113 jesihade jIvarAja jagahatha maMtri sIhA putra, sImA tanuja rAghava paMcA hammIra pramukha sumitra / rAyamalla rAsA pramukha zrIsiMharAja muta suvadIta, ghaDasIha jagamAlAdi suta sivarAjanA adhika vinIta / vikrm0|| 114 DuMgarasIha suta naravada bhaNIjai tAsu suta paradhAna, maMtri acala bhArahamalla lAkhaNasIha pramukha samAna / rAu jayatasIhai thappiyau matimaMta zrInagarAja, girirAja zrIgirinAri jAtrA kari bhavasAgara pAja / vikrama0 // 115 pratigrAmi lAhaNa sAhamI ghari karI tiNi abhirAma, anyadA zrImAladeva bhUpati jaMgalI pura gAma / levA bhaNI senA sajI AvivA lAgau jAMma, nRpa bhaNai maMtrI maMtra kari rAkhau ahmArI mAMma / / vikrama0 // 116 nagarAja maMtrIsara vimAsai sabbala zrImAladeva, vigrahai kima pUjiyai e syu hivai sArai deva / para nirabala nRpathI kAja ehavau sarai kiNahI na Aja, eraMDa drumi gajarAjanI kima bhAjai savalI khAja / / vikrm0|| 117 chIlara jalai mana hauMsa pUrai haMsanI kahi kAi, AbharaNi pIttala taNe hemanI hAma navi puuraai| suratANa zrIserasAha sevA karI kIjai kAma, e maMtra karI cAlyau nagau kima lAgai sonaI sAMma // vikrama // 118 kari bheTi karivara karabha hayavara raMjiyau muratANa, pAchali kumara kalyANa sarasai mUkIyau bhaya jANa / rAjaloka puNi tihAM gayau hiva tihAM AvIyau nRparAja, mAlasyuMsAhmau jhUjhIyau kima zarabha sahai ghngaaj||vikrm0||119
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIka ra ma caMda maMtri-vaMza prabandha / bhImarAja maMtrIrAja Agali kharai khAMDai kheli, saMgrAmakari paraloki pahutau jayata sIrI geli| raNa jhUjhatA kima sUra pAchA paga dikhAvai Aja, varaputra mAtA janakanai kima ANAvai te lAja / vikrama0 // 120 yataH-saMpadi yasya na hoM vipadi viSAdo raNe ca dhIratvam / taM bhuvanatrayatilakaM janayati jananI sutaM viralam // 2 abhimukhaagtmaargnndhornniidhvnitpllvitaambrghre| vitaraNe ca raNe ca samudyate bhavati ko'pi dRDho viralaH pumAn // 3 jayatasI raNamahi rahyau jAMNI lei jaMgala desa, mAladeva nija puri jAma pahutau phaNadharI jima sesa / sAhisena saji nagarAja Avyau bhaMjIyau ripuvAsa, raNamUri hari ari sUra tamabhara adhikau kIyau prakAsa ||vikrm0||121 nija bhUmi vAlI jayatahathau hiva AvIyau nijaThAmi, serasAhi kari kalyANanai TIlau divArai tAma / maMtrIsa sAhinai sAthi Avyau mUki vIkAneri, kalyANanRpanai hiva khusI sAhi bhejai maMtrinai pheri|| vikrm0|| 122 AvatAM zrIajamerU pahutA saragi aNasaNa leu, ihaloka nai paralokanA budha karai kArija beu| kalyANamala hiva rAja pAlai teji kariya mahalla, nagarAjanA suta triNha huA cAlai pUrava calla // vikrm0|| 123 kaliyugai kRtayuga pramukhasyuM avataryA e dhari deha, vidhi viSNu gorIpati kisyuM athavA hUA dhari neha / maMtrIsa devA saguNa rANA sumati zrIsaMgrAma, maMtrIyAM mAhe mahata jasu jAgai sujasa saMgrAma // vikrama0 // 124 kalyANarAjai mAnIyau jima suraguru surarAji, devA tanUruha sAra mehAyala jisau dvijarAja / vara abhaya mAnA maMtri rANAputra amRta sujAna, saMgrAmanai ghari gharaNi triNhe kalapalatA jima dAni / vikrm0|| 125 izvara gharai jayA vijayA zivA sohai jema, suratANade siratAja samarai jina bhaNI dhari prema / gurU bhagata bhagatAdevi bhAga sobhAga bhara jagijAsa, surUpadevi maMtrisaMgrAmamaMdiri tima mahimAnau nivaas||vikrm0||126 // DhAla 6, rAga-sAmerI / / saMgrAma mNtrii| matisAgara muhatau jANI, serasAhai sugaNa vakhANI / saMgrAma maMtrIsara thApyau, jagamai jasa jehanau vyApyau // 127 AbUgiri zrIgirinArai, kari jAtrA jiNiMda juhArai / vimalAgiri gurUai bhAvai, senA saji jAtranu Avai / / 128 mugatAcali kIdhau mugatau, kaMcaNadata dIdhau jugatau / koTIdhaja sAMhAM sAMkhai, iMdramAla pihari jasa rAkhai // 129 AyA jini jini puri gAmai, lAhANa kIdhI saMgrAmai / sanamukha ThAkura savi Ai, sanamAnai dei vdhaai|| 130 valatA citrakUTa padhArai, rANaujI mahata vadhArai / lei pUrau ahmanau koDa, asa grAma gajAnI joDa / / 131 sAmi dharamI maMtri na TUkau, levA na lobhi na cUkau / bolAyau nRpa kalyANai, senA saji Ayau trANai // 132 vici mAladevasyu vAta, kari dekhi ramai chala ghAta / madhya desamAMhi navi paiThau, nija maMDali Ai baiThau // 133 kari toraNa vaMdara mAla, AvyA sanamukha bhUpAla / pahutAM kIdhau paisArau, vIkamapura haraSyau sAra // anukrami ripunA bala pAlI, savi rAjadhurA kari jhAlI / jinacaMdra kriyA-uddhArai, ucchava karai dravya apArai // 135 budhanai dhana dei udAra, ziSyAMnai prakaraNa pAra / pahucAvai jJAnanau dAna, sagalAmAMhe paradhAna // sukhahetu vimalagiri zikharai, vidhi-caitya karAvai suparai / durabhikhi de satrukAra, kIdhau sagalai upagAra // 137 Jain Education Intemational
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka guNa vinaya racita kArAvai poSadhasAla, mAtAnai puNyi vizAla / puri lAhaNi rUpA nANai, karAvai jina (24) paramANai // 138 citrakUTi kalyANa vivAhai, dravya kharacI adhikA uchAhai / sohAyau vikkamarAya, jANai savi maMtra upAya // 139 huI hAjIkhAna hajUra, mili hasanakulIsyu sUra / taba saMdhi karI maMtrIrAja, rAkhai jinamaMdira raaj|| 140 ima zrIjinazAsani soha, kari kIdhau saraga Aroha / saMgrAma maMtri kuladIvau, kramacaMdra maMtrI cira jIvau // 141 // DhAla-7, pUjya AvyA te Asa phalI, zrIkharatara gaNadhAra re-dezI // karmacaMdra mNtrii| rANI ratanAvatI janamiyA, rAyasiMha nRpa rAmasiMha re / suratANa pRthvIrAja bhANajI, gopAla amara rAghavasiMha re|| 142 vIkAvaMza iNi pari vAdhIyau, vaDau re vachAvaMza sAthi re / sAmi dharama amRta velaDI, ghai amRta phala hAthi re-AMkaNi // 143 maMtri saMgrAmanA suta bhalA, zrIkramacaMdra jasavaMta re / rAya kalyANai thApiyau, kramacaMdra maMtri mahaMta re ||viikaa0||144 zatrujaya raivatagirai, zrIkhaMbhAyati jAta re / kIdhI arbudagirI caDI, parijana lei saMghAta re ||viikaa0|| 145. rAyasiMha kumarai mAnIyau, rAya kalyANanau maMti re| kaisiMhanai vali pAkharyau, savi nRpa jAsu namati re / viikaa0|| 146 anya divasi sAhi sevivA, kumarasyuM kari Aloca re| rAya kalyANanai vInavai, nahI kAibIjI soca re ||viikaa0||147 rAjarai cittamai je huvai, te kahau mujha bhaNI Aja re| taba kalyANa nRpa imi bhaNai, pUrvajano ekAja re||viikaa0|| 148 zrIvikrami imi ichIyau, sAraNesaranai sAra re| eka ghaDi jai gaukhi huM, rahuM jodhapurai mjhaarire||viikaa0|| 149 tau huMkamalapUjA karUM, tiNi e bola niravANa re| cADivau sAhijI sevinai, tuhma chau adhika sujANa re||viikaa0||150 kari sevA ariniradalI, rAyasiMhasyuM maMtrirAji re| sAhi saMtoSI pAmIyau, zrIyodhapuranau rAja re ||viikaa0|| 151 yodhapura gaukhai haraSIyau, bayaThaurAya kalyANa re| dhana tuM maMtri ima varNavai, cADI pratijJA pramANa re|| taba rAya maMtrInai kahai, vara tuM mAMgi vimAsi re / rAja prasAdai mAharai, chai savi lIla-vilAsa re|| viikaa0|| 153 puNi dharmanI karaNI isI, mAguM huM ullAsi re / kaMdoI ghAcI valI kuMbhAra, jAM caumAsi re // viikaa0|| 154 na karai nija karaNI tike, jAMlagi tuhma chai ANa re| e puNya moTau khATivau, dayAdharma sahUasamANa re // viikaa0||155 mAla chuDAyau tehanau, je navakAranA dhAra re| cauthau bhAga vali choDivau, dAga maMDapi sukhakAra re|| viikaa0|| 156 chAlInau kara choDivau, e savi mAnI vAta re / e mAMgyau tujhanai dIyau, prIti dharau iNi bhAta re||viikaa0||157 mAharI saMtati je huvai, tAharI saMtati jAMma re| aNamAMgyau tujanai dIyau, Utarai nahI cyAri grAma re|| viikaa0|| 158 chApa karI kAgala dIyau, maMtrIzvaranai hAthi re / anya dinai ibrAhma mIrajau, kari subhaTAnai sAthi re|| viikaa0|| 159 DillI rAja levA bhaNI, jAtau nAgoranai pAsi re| sAhi hukami maMtrI AvIyau, sadhara senAnai ukAsi re|| viikaa0|| 160 kumara zrIrAyasiMhasyuMjurI, taba mIrajA-sena bhAMji re| nAsi disodisa te gai, mUki karI nija lAja re| viikaa0|| 161 gUjaramaMDali anyadA, sAhisyuM rAyasiMha rAya re / pahutau mahamada mIrajau, jItau tahAM raNa lAi re|| viikaa0|| 162 sojhati samIyANau valI, lIghau nija bali sAdhi re| jAlorarau dhaNI vasi karI, AbU lIdhau agAdha re|| viikaa0||163 abhayakumAra jisau cANakau, rohaka jisau sagaDAla re| kApau jehavau mati karI, tehavau maMtri bhUpAla re||viikaa0||164 yavanasenAai Akramyau, AbU tIratha jANi re| sAhi pharamANa karI rAkhIyau, janma kIyau supramANa re||viikaa0||165
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ka ra ma caMda maMtri-vaMzaprabandha / baMdi chuDAvI desanI, azani vasani sanamAni re| nija nija gharI pahutI karI, ehi ja giNi dhana gAni re||viikaa0||166 dAtAre kara khaMcIyau, jaladharikhAcI dhAra re| tiNi avasari kaNa kaMcaNai, vUThau rAya sadhAra re|| viikaa0|| 167 zrIseSai dharatI dharI, jAMtAM jima pAtAli re|tim sAMgau triDUlatI rAkhI, prajA iNi kAla re|| viikaa0|| 168 jai muhatau sovana taNau, karata tivAraiM lobha re / paDatAM praja-prAsAdanai, kuNa Apata tihAM thobha re ||viikaa0||169 satkAra dei karI, teraha mAsAM sIma re / DUlI dharaNI jini dharI, aribhayabhaMjaNi bhIma re // viikaa0|| 170 paitrIsai darabhikha paDaDa, rogila nibalA loka re| sAjA karAvai maMtravI, dei sagalA thoka re||viikaa|| 171 nibalA je sAhamI tihAM, AvyA maMtrinai pAsi re / dei varaSavarau tiyA, pUrI mananI Asa re / viikaa0|| 172 teraha mAsanai chehaDai, dei saMbala hAthi re / pahucAyA nija maMDalai, melI tehanaiM sAtha re // viikaa0|| 173 turasamakhAnai lUTatAM, sAra sIrohI desa re / sahasa jiNiMda pratimA grahI, jANI sovanalesa re // viikaa0|| 174 sAhi darabArai ANiyAM, maMtrIsara vara bhAvi re / sonaiyA dei karI, choDAvai tihAM Avi re // viikaa0|| 175 sAha sAraMga saMtati vinA, sovana bhUSaNa kAi re / na lahai pAe pahiravA, isau chai sAhi pasAi re|| viikaa0|| 176 te maMtrIsari raMjavI, sAhithI dUau pAi re / bacharAja saMtati varNinI, piharai sovana pAi re // viikaa0|| 177 turasamakhAMnai ANiyA, vANiyA baMdai jeha re / gujaramaMDalathI save, choDAvai maMtri teha re // viikaa0|| 178 jaina-yAcaka bhaNI jiNi diyA, paravAhai gajavAji re / zatrujaya mathurApurai, dei dravyanau sAja re ||viikaa0|| 179 jIrNoddhAra karAviyA, lAhaNa sagalai dei re / uttari jAM kAbilapurI, ima jagamai soha lei re // viikaa0|| 180 aMga igyAraha sAMbhalyA, gItAratha guru pAsi re| Agama likhivA Apiyau, harakhai jiNi dhanarAsi re|| viikaa0||181 girinArai puMDaragirai, caitya karAvivA sAra re / dhana kharacai tRNanI parai, kIrati samadrahAM pAra re // viikaa0|| 182 cauparvI pAlai jihAM, kAru tarUnau cheda re / na karI sakai koi kihAM, jANai dharamanau bheda re // viikaa0|| 183 satalaMja Deka rAvItaNA, UvArai savi mIna re / rAyasiMha rAjai maMtravI, pAlai savi hIna dIna re|| viikaa0|| 184 rAyasiMha phauja lei karI, haDaphai balocAnI mAla re| bhAMji kima kahi hariNalI, sahai sIhArI phAla re|| viikaa0|| 185 uktaM ca-jA mana nivaDai kuMbhayaDi, sIMha caveDa caDakka / tAma samattahaM mayalahaM, pai pai vajjai Dhakka // 4 baMdii je tihAM AviyA, choDAvai maMtrirAja re| snAtra karAvai jiNataNA, dehare nitu sukhakAji re|| viikaa0|| 186 zrIjinakuzalasuriMdanA, thUbha karAvai aneka re| tiNithI udau dini dini ghaNau, vaMsanI rAkhatau Teka re ||viikaa0||187 zrIphalavadhipuri dIpatau, thUbha karAvai udAra re / zrIjinadattamuriMdanau, jAgai jagi jamukAra re / viikaa0|| 188 // DhAla 8, IsANiMda kholai dharai-e dezI // karmacaMdranuM akabara pAse gamana / maMtrImuta sohai sadA, bhAgyacaMdra bhaDa-bhAga re / lakhamIcaMdra guNe bhalau, rAjyadhurAnai lAga re // 189 dharmaprasAdai dini dinii, zrIvacharAjanau vaMsa re| uttara ayanai ravi jisau, dIpyau kula avataMsa re-aaNknnii|| 190 rAyasiMha rAjAnai dIyau, zrIsAhii sanamAni re / rAja-birUda raMgai kIyauM, paMca hajArI gAni re ||dhrm0|| 191 bhUpati dalapatirAjanA, muta jasavaMtade jAta re / kRSNasiMha sUrija samau, sarijasiMha vikhyAta re ||dhrm0|| 192 devavasaI nijasAminau, kaluSacitta mani jANi re| huMNahAra kahu kima miTai, bali kaliyuga ahinANa re||dhrm0|| 193
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 . vAcaka guNa vi na ya racita ANa lei zrIrAjanI, nija parijana savi lei re / svAmi dharami zrImaMtrijI, meDatai vAsa karei re ||dhrm0|| 194 nirmala jala gaMgAtaNau, rAjahaMsi jiNi piddha re| te uchai jali kina pIgai, mala sevAla asuddha re||dhrm0|| 195 tima jiNi nRpa e sevIyau, te kima karai paraseva re| kuMDa jalai kima rai karai, jiNi gajagAhI reva re||dhrm0|| 196 zrIphalavadhi prabhupAsanI, sevA karivA jAi re / jAsu prasAdai jAgatI, jagamai mahimA thAi re ||dhrm0|| 197 zrIjinadattasUriMdanI, sevA karai visesai re / zrIjinakuzalaprasAdathI, ciMtA nahI lavalesai re // dhrm0|| 198 maMtrIsara mati Agalau, sAMbhali zrIsuratANa re / zrIrAyasiMha mukhA diyau, bolAvaNa phuramANa re ||dhrm0|| 199 pAmI nRpajana karathakI, zrIsAhinau phuramANa re / lei subhaTa ghaTA ghaNI, gaja saji vara kekANa re ||dhrm0|| 200 zubha zakune UmAhIyau, Ayau zrIajamerU re / jAtrA karI gurUnI giNai, dhana dina mujha aja melaM re ||dhrm0|| 201 zrIlAhorai AvIyau, dekhI sAhi sanUra re / bheTi dei saMtoSIyau, miliu sAhi hajUra re ||dhrm0|| 202 sAhi dilAsA ima dIyai, to sama kuna matimaMta re| vakhatadAra tuM AvIyau, rahi darabAri niciMta re||dhrm0|| 203 ma kari ciMta kAi ihAM, vaDA karUM mai tohi re| bapu bapu bhAgyataNI dasA, jahAM jAai tahAM sohe re||dhrm0|| 204 sAhii gajapati maMtrinai, bakasyau zrIdarabAri re| arU sikAri haya sauMpIyau, sovana sAkhata sAra re||dhrm0|| 205 garathagaMja dyai rAkhivA, dAnatadAra vimAsi re| dhaiu je hato sAmini, rAkhai zrInijapAsi re||dhrm0|| 206 mUlanakSatri jAi sutA, zrIzekhUnai jANi re| sAhi hukami zAMtika kIyau, hema rajata kuMbha ANi re|| dhrm0|| 207 tihAM maMgalevai AvIyau, zrIsalema suratAna re / bheTi sahasa dasa rUpyanI, dekhi bhayau hayarAna re / / dhrm0|| 208 zAMtika jala lei karai, aMteuranai saMgi re / zrIjI nayani lagAvIyau, maMtrI rahai ralI raMgi re // dharma0 // 209 // DhAla 9, rAga-AsAurI // Amala kalapA thAna-e deshii| AcArya zrIjinacaMdrane akabaranuM AmaMtraNa / anya divasi rasamAMhi, sAhijI ema kahai rii| kuna jinadarzanamAMhi, sadagurureSa vahai rii-aaNknnii|| 210 tara bolai guNa jAna, paMDita jana ulasI rI / zrIjinacaMdra mahaMta, jahAM guNarAsi vasI rI // anya0 // 211 tinakau kuna ihAM siSya, zrIkramacaMdra achai rI / volAvai tasu pAsi, de phuramANa pachai rI // anya0 // 212 khijamatIyA pharamAna, setI bhejai tahAM rii| gUjaramaMDali tAMma, traMbAvatI jahAM rI // anya0 // 213 sAhihukami guru dekhiM, jiyamai ANi ralI rii| Ae ahamadAvAdi, vikasI mumati kalI rI // any0|| 214 zubha zakune ucchAha, viugau citti dharI rI / Ae sIrohImAMhi, bhUpatiseva karI rI // anya0 // tihAM nRpa zrIsuratANa, ucchava kari sagarai rI / jIvadayAnau lAbha, Apai citta kharaharI // anya0 // 216 sovanagiri caumAsa, rAkhe sAhi khusI rii| dei nija pharamAna, bhAgakI lIla isI rii|| anya0 // 217 magasiri kariya vihAra, meDatai nAgapurai rii| vici vaMdAvI saMgha, Ae mujasa varai rI // anya0 // tahAM vikramapura saMgha, vaMdai haraSa ghaNai rii| kharacai dravya apAra. jaya jaya loka bhaNaDarI // any0|| marumaMDala avagAhi, Ae riNIpurai rI / karai mahocchava saMgha, puNyabhaMDAra bharai rI / / any0|| sAMkara suta vIradAsa, avasara lahi suparai rI / sAthi thai lAhora, mAragi bhagati karai rI // anya0 // 221 sarasAmAMhi padhAri, phAguNa pakha ujalai rI / bArisi dini lAhori, zrIsAhijInai milai rI // any0|| 222 gaukhathakI patasAhi, sanamukha Avi akhai rI / bahuta mahata dyai svAmi, aba tuma Ae sukhai rI // anya0 // 223 215 218 219 220
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkara ma caMda maM tri-vaMza pra.ba.ndha / ju kachu bhayau tuhma kheda, Avata paMthamaMhI rI / dUra karUMgau teha, tuhmapai niyama gahI rI // anya0 // 224 hamasetI hara roja, dharamakathA kahIyai rI / aisI kahau kachu dvAi, rAkhI rahama hIyai rI // anya0 // 225 jaisI kRpA tujha citti, saMtatikai bhI tisI rI / thAau dharama pramANi, daulati dhari vilasI rI // any0|| 226 sAhihukami nija ThAmi, Ae sugurU bhalai rii| maMtrIsarakuM pUchi, DAhAM mati na Dulai rI // any0|| 227 parabatasAha praveza, ucchavi dAna diyai rI / kharacI bahulau dravya, jagamai sujasa liyai rI // any0|| 228 // DhAla 10, lAla mana mohayau re-gauDI rAge // zrIjinacaMdrane akabare pharamAna Apyu / baDe guru sAhii kAu, gurU sohai re // gurU sohai re biruda hUau vikhyAta, sAdhu guru sohai re / sAhinai Agrahi tihAM rahyA gurU0 2 variSAvAsai suhAta sAdhu0 // dvArAvatI deharAM taNau gurU0 2 sAMbhali bahuta vinAsa sAdhu0 / rakSA kAraNi vInavyau gurU0 2 bolai sAhi ulhAsi saadhu0|| zatrujaya Adika jike gurU0 2 tIratha jeha udAra sAdhu0 / tujhakuM mai baksye save gurU0 2 karivI tiNakI sAra sAdhu0 // AjamakhAnakuM bhejiyauM gurU0 2 savi tIratha pharamAna sAdhu0 / bakse tIratha maMtrikuM gurU. 2 inakau kari khasamyAna sAdhu0 // kAsamIrakuM cAlatAM gurU0 2 baiThe sAhi jihAMjI saadhu0| samarI gurU bolAiyA gurU0 2 jANi dharamakau kAja sAdhu0 // 234 maMtrIsarasuM gurU tihAM gurU0 2 pahuMte zrIdarabAri sAdhu0 / AsADha sudi navamIthakI gurU 2 sAta divasakI amAri saadhu0|| 235 dInI mai tumhakuM ihAM gurU0 2 igAraha subAmAMhi sAdhu0 / likhi pharamAna paThAviyA gurU0 2 pAlAvaI savi pAhi sAdhu0 // hukama suNI rAjA save gurU0 2 sAhi khusIkai heti sAdhu0 / mAsa bi mAsa adhika dIyai gurU0 2 phaliyau puNyanau kheta sAdhu0 // zrIjI maMtrInai bhaNai gurU0 2 bheji guru lAhori sAdhu0 / hamasetI mAnasiMhakuM gurU0 2 bhejau hamahaM nihori sAdhu0 // mAni hukama mAnasiMhajI gurU0 2 cAle DUMgara lei sAdhu0 / maMtrIsari sAhija dIyau gurU0 2 sAthi paMcAyaNa dei sAdhu0 // sAdhu-vihArai viharatAM gurU0 2 sahai parIsaha sUra sAdhu0 / giri kasamIri padhAriyA gurU0 2 bhae zrIjIkai hajUra saadhu0|| 240
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 bAcaka guNavinaya ravita sAhukami zrImaMtrIjI gurU0 2 Api rahe rohitAsI sAdhu0 / aMteura rakSA bhaNI gurU0 2 jANI maMtri vesAsa sAdhu0 // kAsamIra sAhiyara liyau gurU0 2 amara hUau ripurAja sAdhu0 / sAhinajari amRtasara gurU0 2 kima karai teha akAja sAdhu0 // vairi-vRMda jIpI karI gurU0 2 Ae zrIlAhori sAdhu0 / sAhi sanamukha bolAiyA gurU0 2 sadguru Ae bhori sAdhu0 // // DhAla 11, caturasenahI vAhalAM - e dezI // padavIdAna ane upasaMhAra / de AsIsa sugurU tihAM, baiThe sAhi hajUrai re / dharama- goThi zrI sAhityuM, karai dayArasa pUrai re | zrI jinazAsana cira jayau - AMkaNI / 241 242 243 mAnasiMhanI varaNanA, zrIjI zrImukhi maMDI re / bahuta bahuta inakuM kahyA, puni tujha rIti na chaMDI re || zrIjina0 / / 245 kasamIramAraga dohilau, jali upale kari pAlai re / laMdhyau saMyama pAlatA, upari paDatai pAlai re || zrIjina0 // 246 hukama hamAra ini tihAM, sara jalacari choDAi re / rahama karI tujha ehana, apanI dehu vaDAi re || zrIjina0 // 247 sAhi hukama gurU mAnIyau, dUdhamai sAkara vAhI re / pahilaui gurU mana hutau, sAhii te vali sAhI re // zrIjina0 / / 248 zrIsAhira bali pUchIyau, maMtrIsara bolAi re / jinazAsani kuna nAma chai, jinatai adhika bhalAi re || zrIjina0 // 249 taba maMtrIsara vInavai, hama gachi deve dIghau re | yugapradhAnapada pUravai, kahau kinakuM au sIdhau re / / zrIjina0 / / 250 nAgadeva zrAvaka hUau, tiNi aThama tapa kInau re / yuga-pradhAna yuga kuNa acha, tava deva sAMnidhi dInau re || zrIjina0 // 251 sovana akSara tujha karai, pragaTa karesyai soi re / yuga-pradhAna tuM jANijyo jima tima nAma na hoi re // zrIjina0 // 252 jinadattasUri vAcIyA, bIjai kiNahI na dIThA re| jAM ghRta svAda lIyau nahI, tela hubai tAM mIThA re ||shrii jina0 // 253 avara ritAM lagi bhalA, jAMna caDai kari ehA re / aharaTamukha tAM joiyai, jAM varasai navi mehA re // zrIjina0 || 254 taba zrIsAhi hukama karai, yuga-pradhAna jinacaMdo re / AcArijapada ziSyakuM, dou karau AnaMdo re || zrIjina0 / / 255 valI maMtrI sAhina kahai, ihAM amArI pAlIjai re / amRta trisa bhAjai nahI, jai valI valI amRta pIjai re || zrIjina0 || 256 khaMbhAta-maM(i) dira taNI, sAgara-machalI chorI re / eka sAli lIlA karau, kahijyo je karai corI re || zrIjina0 // 257 eka divasa lAhoramai jIva save ugAryA re / pApa karamathI pApIyA, sAhi hukama savi vAryA re // zrIjina0 // ucchava dini sAhiyai dIyA, nija vAjA gajaghATai re / rAyasiMha rAjanai vinavI, dAnai dArida kATa re || zrIjina0 || 259 258 1 260 hamma ghari ghari dIyA, ika cUnaDI suraMgI re / pUgIphala nAlerasyuM, sera khAMDa tima caMgI re || zrIjina0 // sadhava vadhU mili ApIyau, rAtI jAgara nIkau re / phAguNa-sudi dvitIyAdinai, karai kAu zrIjIkau re || zrIjina0 // 261 yuga-pradhAnajI thApIyau moTai naMdi maMDANai re / AcArija mAnasiMhanai, mili nara nAri vakhANai re / / zrIjina0 // 262 nAma dIyau gachanAyaka, dekhI siMhanau dAvau re / zrIjinasiMhasUri zrImukhai, caMdra lagai jo cAvau re // zrIjina0 // pAThakapada divarAvIya, zrutasAgara mani ANI re / suhagurU zrIjaya somanai, ratnanidhAnai jANI re // zrIjina0 // vAcakapada guNavinayanai samayasuMdaranai dIdhau re / yuga-pradhAnajInai karai jANi rasAyaNa sIdhau re || zrI jina0 // yAcaka loka bhaNI ihAM, devau koTI dAno re / nave gAma natra hAthIyA, haya pAMcasaya pradhAno re / / zrIjina0 // 263 264 244 265 266
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI karamacaMda maMtri-vaMza prabandha / 101 eha pratijJA mai karI, yuga-pradhAna guru sAkhaire / mAnavaMta jaNa ApaNI, kIrati iNa parirAkhai re // shriijin0|| 267 saMgha sahU mili maMtrinai, maMdiri haraSi pahUtau re| yazanau tilaka karaNa bhaNI, jini jagi vadItau re|| zrIjinaH // 268 zrIsaMgha mahata ghaNaudIyau, maMtrI uciti na cUkai re| navavati vAjA vAjIyA, yAcaka jana savi kai re||shriijin0|| 269 sonaharI gaja haya bhalA, deinai saMtoSai re / vastra pAtra annAdikai, sAdhujanAMnai poSai re ||shriijin0|| 270 avalaphajala Agali karI, zrIsAhijInai bheTai re| moTA mANasa ApaNI, kulabaTa kade na meTai re||shriijin // 271 dasa sahasra rUpaka dharai, daza gaja dvAdaza vAjI re| vividha vastra te dekhinai, harakhyau jalAladI gAjI re||shriijin0||272 mujha Agali kini kAraNai, eha bheTi tai AMNI re| taba maMtrIsara mukhathakI, bolai amRta vANI re / / shriijin0|| 273 yuga-pradhAnapada uchavai, zrIjInai bheTi devA re| ANI chai tiNi lIjiyai, rUpIyau ika levA re||shriijin0|| 274 hAtha dharyau thAla uparai, zrIjI saba bahurAvai re| hama saba tuhmakuM baksIyau, zekhU mahalai Avai re ||shriijin0|| 275 bheTi dai saMtoSIyau, zrIsuratANa silemo re| kAma sirADai cADIyau, adhikau dhari mana premo re||shriijin0||276 bohittha-saMtatinai dIyai, juga-pradhAna gaNadhAro re| pakSa caumAsi pajUsaNai, zrIjayatihuyaNa sAro re||shriijin0||277 tima caumAsai pAkhIyai, saMvaccharIyai dhUi re / paDikamaNai saMdhyA taNai, zrImAlAnai hUha re ||shriijin0|| 278 ima zrIjinazAsani udau, karatau zrImaMtrirAjA re / dasa disi jehanA jagi ghuryA, sAra ravai jasa baajaare||shriijin0||279 jagi maMtrI hUA hUsyai, ehanai koi na tolire| akabara sAhi jalAladI, zrImukhi jasu guNa volire||shriijin0|| 280 kaliyuga te sohAgIyau, jinimai maMtrIjI jAgai re| kRtayuga te lekhai kisai, jihAM ehavA navi Agai re / / shriijin0|| 281 sAmi dharami muhatau bhalau, jANa bAla gopAlA re| amRta sama jehanau kAu, mAnai savi bhUpAlA re||shriijin0 // 282 saparivAra e cira jayau, maMtrIsara bhalI bhAMtai re| vakhatadAra mati Agalau, jAyau jasa nIrAMtai re||shriijin0|| 283 jima pUnimanau caMdalau, dharaNi dhavala ruci bhAvai re|tim zrIkramacaMdra maMtrI, nija kuli soha caDAvai re||shriijin0||284 ketAika guNa saMbhalyA, ketAika guNa dIThA re| te guNa gUthyA guNa bhaNI, suNatA lAgai mIThA re|| shriijin0|| 285 eM prabaMdha kahatAM jikA, sAvadya-bhASA bhASI re| micchA dukkaDa tehanau, mujhanai arahaMta sAkho re||shriijin0|| 286 nara dRSaNa pUrIyA, khala lai dRSaNa joi re| kelivanai karahau gayau, kaMTAlai rai hoi re|| shriijin0|| 287 saMgrahIyai guNa ekalA, dUSaNa lesa na lIjai re| rAjahaMsi jima jala tyajI, mUdhau dUdha ji pIjai re||shriijin0|| 288 chaMDInaikhala rItinai,sajjana rIti vnnaaire|gunn ketAika maMtrinA, kahIyai achai ghgaaire|| shriijin0|| 289 yogI bhogI je achai, yatI vratI matimaMto re| te sagalA jasa ehanA, bolai jiNi guNavaMto re||shriijin0|| 290 arahaMta deva sugurU taNI, sevA karai apAro re| saMgha bhagati dina prati karai, dAnai karI udAro re ||shriijin0|| 291 solahasaI paMcAvanai,gurU anurAdhA yoghre| mAhavAdasamI dinai, maMtrI vacana pryoghre||shriijin0|| 292 rAji karamacaMdra maMtrinai, sadharanagara to sAmai re / saMbhavanAtha pasAulai, jihAM savi vaMchita pAmai re|| shriijin0|| 293 jihAM jinakuzala gurUtaNau, karamaTa maMtri karAyau re|thuubh sakala saMpati karai, dina prati teji svaayu|| zrIjina 0 // 294 pAThaka zrIjayasomajI, sugurU jihAM caumAsai re|shriisNghni AgrahathakI, nivasyA citta ulaasire|| shriijin0|| 295 tasu Adesa lahI karI, dekhI vaMsaprabaMdho re| vAcaka guNavinayai kIyau, eha sarasa saMbaMdho re // shriijin0|| 296 cira naMdau parabaMdha e, jAM lagi merugiriMdo re| zrIjinakuzala pasAulai, jA lagi caMda diNiMdo re||shriijin0||297 e gAvai parabaMdha je, jinazAsana jayakAro re / te pAmai sukhasaMpadA, sohagasiri siNagAro re ||shriijin0|| 298 // iti zrImaMtrirAja zrIkarmacaMdravaMzAvalIprabaMdhaH sNpuurnnH||
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ va chA va tAM rI vaM sA va lI / sarasa vacana de sAradA suprasana hue surarAya / ridhi sidhi budhi sahu saMpajaI praNamaMtA tA pAya // 1 // chaMda pAtharI / suprasaMna sakati ArUDhasiMha, jasavaMtataNo jasa japAM jIha / mUM dehi su Apara mahAmAya, bhajiye dalidra Aviyo bhAi // 2 ___ saMgrAmataNo AsADha siddha, karatAra apai jasa kAja kiddh| vaDavaDA kAma gharagNa vAca, sAmadhaMmataNo jo viruda sAca // mAlavaitaNA dharama jui mANa, sAMkato bolyo suratANa / cataraMga aMte varadUNa cAra, dIpa ima sattamai gala duvAra // 4 sagareNa pATa bohiva samatha, paMcAla bhIma sAriSa patha / mAlavai dhaNI dInhI melhANa, riNavaTTa ghaTTa Upara irANa // 5 haliyA kase na UmaTe Ima, bhAratha bhujAla jANe subhiim| gajevA ariyaNatataNo gAU, cittoDataNo gaDha leNa caauu|| 6 mevADa mahipati kari maMDANa, paraviyo sAhi samho payANa / cittoDa cAU bohitha baDheu, lehi asaMSa laSa sena leu // 7 saji sena rANa miliyo samatha, kuladIpaka rASaNa kalaha katha / patisAha rANa be---sapANa, jyo maddajodha juDiyA juvANa / AruNa hughi uDDI aMgAra, satra huvai paMDa bAji --- saar| rANA bala bohitha viDhe rUka, bhAgo kaTakka pala kiyA bhukk|| so eka sahasa sAtha saMgrAma, hAliyo saragamana karei homa / kula bohi gharai udayo karaMna, mahimA samaMdana nai moTamaMna / 10 sUrA sanAha mele sanaDha, gaMje vasatra lIyo machendra / pATapati baiTho rANa pATa, ghorie ari liyo dhena ghATa // 11 kopiyo rANa keviyAM kAla, suratANataNI luuttaarsaal| patisAhataNai dara gaI pukAra, mAraga pajInA lIyo maari|| 12 mAlabai dhaNI dInA melhANa, jaMgama pUThi caDhiyA juvaann| cuhavANa rANa sira caDhata coTa, kalalai kaTaTTa vITIyo kott||13 baDo huaMgama dukula homa, dhapa paDayeM dhAra uDDiyo dhoma / johare Agi dInI jamaMga, palahalai sahira vAjiyo pg|| 14 sAtasai subhaTa sarasau samatha, raNa rahiyo rANo rUka hth| cahuvANa rANarA putra cyAra, nAnANe UvariyA niddaar|| 15 Seta viDhi samaratha jAi SeDa, kuladIpaka bohithataNo kedd| saMpatta jiNesara Ai sUra, pratibodha kiyo tiNa dayApUra // jiNayAsaNa dhaMma jugata jANa, pArasanAtha pUjiyo paann| seja saMgha melyo saMpoha, raMgasuM dravya mAMDiyo meha / / thAla de supArI ThAma ThAma, gala grahyo ghaNo drava gAma gAma / jinarAjataNI hama karai jAtra, giranAri nema carapiyA gAtra /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 va chA ca tAMrI vaM sAvalI 103 lAha -- lAMhi sobhAga liddha, kRta uttama bohitha harai kiddha / pATa tiNa pratapiyo tejapAla, udayo ja-bohithahara ujAla||19 yaha gujjara milIyo karai pesa, ridha ghaNI diddha rIjyo naresa / liyo de pATa kitA lASa, sohara ju huI mili sApa // 20 setraMjai yAraMbha kare saMgha, mithimA dhimeli sajjiyA pNg| sovana muhara modika sahitta, cava bharIya sumApI thAla citta // 21 tIratha kare AtaMmatAra, saphalo janama kiyo saMsAra / jinadhamataNo tatasAra jANa, pakhyo vali pUraba disi payANa // 22 aviyo mecha asa paDi apAra, sAMkale huu vAjiyo saar| mecha ghaDa taNo muMkA vimANa, pADiyA pisaNa jItyA ptthaann||23 jiNarAya tathA tIratha juhAra, saMmetasiSara saMpUja saar| lAhaNAM paraciyA koDilASa, bhala sujasa bhaNAyo bhASa bhaass|| 24 Aviyo sujasa pATe apAra, subha bola kIyo sahuau saMsAra / pATaNe pATa dIdho pavitta, jinakusalasari thApe jugatti // 25 pahi rAyasiMgha pUre pramANa, paraciyA dravya lapa koDi SANa / sujapAti maMDi dAnasAla, vaDahatha parace dravya vishaal|| 26 ................ / vAjilA ghara baiTho tiNai ThAma, bhAliya laghu Adaza tapai bhAta // 27 vimalagiri pUja vadhAyo vizeSa, lohaNAM dIdha ghara ghara alepa / sasamattha supaNa vIlhA suputta, bolyAvo kaDave jasa bahutta // puha pATaNa dIdho maMtra peSi, sahu satta mitra jANai vizeSi / citroDa uparai lai cAla, vaDavaDA jodha rAvata vizAla // 29 mAlavai dhaNI senA hamIra, hAlIyo sena haya ghaTTa pIra / sAmidharma giNe kuDambe samattha, AvIyo cADa citroDa attha // 30 mevADa dhaNI dhai bahuta mAna, patisAha kanhai raThyo pradhAna / saha zatru-mitra ANe sagAha parabbiyo mAMDaNa pAtisAha // 31 rASiyo rAjaridharo parAMNa, vaMza vadhAyo vohithahara vssaann| cittoDa dhaNI Ujalai citta, maMtravI visada dInho mahutta // 32 pUrai niSatra sAmai dharmapAla, Aviyo viruda moTA ujaal| pura pATaNa sagale desa sAra, ISIyo dharma pAlI amaar||33 jIjIyo kATa jasa liyo jagga, Ujalo loka kiyo adagga / jinarAjasUri baisANi pATa, paraciyA drivya bahu visada pATi // 5 gaDha setuMja pUjaNa giranAri, pAmiyA gara ghabe jasa apAra / jiga-de lAhiNa gAma gAma, sanAtha kare pUjiyA sAmi / / jinabiMba bhare jAno janamma, kIyA prasAda sudhAra karma / mera pramANa moTo muhatta, kaDA vata kiyA baDabaDA tatta / tIratha kare kIyA sutyAga, jinadhamataNAM jAgIyA jAga / sughara tiNa huU mAMDaNa suputta, jiNa kIyo bhrama jANI jugatta / / vali kIyo mahevaI taNo vAsa, udao saputra udayo AkAsa / nAgadeva caDhAyo vaMzanIra, sUra tema teja udAra dhIra / / jesala kIyo tiNa ghare jamma, kIyA sukRta ujalai kamma / dIpIyo maMDovara Avi desa, nRpa baDau jANi riNamalla naresa / / jesala ghari jAyo vacho jAMNi, pUraI nakhatta pUraI pramANi / riNamalla vahyo kumbheNa rANa, adharma kIyo mana pApa ANi / / e yodha nisarIyo Apa trANa, jAMgalU desa Ayo yuvAna / vacharAja jodhasuM viSai vagga, jAgIyA sAmi dharmabola jagga / /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 vachAvatArI vaMsAvalI saMtoSyo jodho vachai sAMmi, kAhUnI Ayo viSai kAmi / jodhai rAu kuMbho kIyo jera, nAmI pisuNa kIyau yodhanera / jodhai rAu pUrI mati jANi, AradhIyo maNDovara vaccho ANi / vaDahattha jodha vIko vadhAri, sAMkhalAM gharAM soha dInhA sAra / / vacharAja sAthi dIdho baDimma, jAMNiyo buddhikai vAsa jimma / sahai mutta vIkarA vachai sAha, sagalo samattha lIyo saMvAhi // bhADaMga mAri narasiMgha bheli, jaMgamma rAu vIkai lIyo jeli| narahara prajA liMhi sAra nesa, devaTe lIyA mohile desa // pavADA vIkaDhe nahI pAra, haThA malla sIma ghAlI hisAra / dAvaTTe pisuna pAlIyA hutta, saMbarIyA kAma baccharAja sutta / jodho rAu saraga huo jANi, UryoM vIkU rAu chatra ANi / mulatAMNa dhaNI dInhA muhatta, jagamaika vachai kIyo jugatta // muhavata mayA kari mulatAMNa, sanamAnyo muhato sulatANa / setrujaI pharasyo AdisAMmi, prabhu pUja nemi giranAri grAmi // jAdavA rAya bheTayo jugatta, tyAga kari lAhaNI eka tatta / bacharAja dharma kIyo vizAla, samapIyA garattha virade sugAla // karamasI sirakhA jAyA kaMThIra, varasiMgha ratto narasiMgha vIra / rAu vIkataNai karamasI rAja, sahu zatru mitra sAra sakAja // sAtala naI rAulakhAMna soTa, vIkamma kahai kAMi karau oTa / tihuM rAvAsyuM hui chai toTa, karamasI karo jima huvai koTa // kahijai chaI khAMnA bhIDa kAya, japIyo ju velo khAna jAya / mahaviruda aneka karamada(Ta) pradhAna, mAnIyA khAna mahutA de mAna // ulUMkhAMna gaDha ajamera, nizcala kIyo vIkai vIkanera / mahutai dravya kharacyo manai moTa, karamasI kIyo vIkapura koTa // prathamAdi Adi pUryo pramANa, vAsIyo nagara bAMdhIyo vakhAMNa / samapIyA UNa jIvAra sAha, baitAla jIto ubhai abAMha // mAnIyo naro maMtriva dhanna, kara TIko dInho lUNakaraNa / goraharo dhAyo karana jaMga, bhiDa khetakhAna mahamadabhaMga // karaNa rAu Agali karamasIha, A badhaI beva bhAgA abIha / dAvaTe karana hIMsAra desa, nIjalai nayara pAjalaI nesa //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ va chA va tAMrI vaMsAvalI patisAhataNaiM darajhAli pAna, khaDa Ayo khAya mAthe khAna / sene sanAha muhuto saprANa, paracIyo karana upari paThANa // dala dekha karamasItaNA duTTha, paga chADi khAMna paDAyo apuTTha / kuMbhAhara paraNyo rAukaraNaM, dilasIyAM mAhala haranoM varanna / koDi dravya kharacIyA karamasIMha, dinhI pravAha dasa vIsa dIha / paraThIyo karamasI jinaprasAda, nAgadeva vaMsa vAdhAra vAda // lekhai dharama kharacai sAta lAkha, sobhAgi huo jaga sAkhi sAkhi / jinahaMsamari de pATa jANa, vilasIyA lAkha badhIyA vakhANa // saubhAgyavaMta mahuto sanUra, kIjai AvAsa kuralA kpuur| gaDha secuMjai parasaNa giranAra, prAraMbha kIdho muhutto apAra // rUpasI kuMvarade karaNarAya, saMgha huo lAkha karamaTa sahAya / kara tIrathayAtrA kIyo koDa, jagatahara juhAre mukara joDa / lAhaNe lAkha kharacIyA lekha, valIyo vaDayAtrA kari vizeSa / varasaMgha karamasI sarasa vIra, sahu sUtra AdhajhAlo sadhIra // kaMcUka mAMDavI kapura kAMmi, sAMmadharama pekha samapIyA sAmi / bUTo mahalla paDIyo bahutta, satta chAMDi mAta melhIyA sutta // kIyo satarai dayana zatrukAra, jIvAra koDi koDi jIvAra / balavaMta vachAvata samA beu, davaTayo bayAsIyo anna deU // pUrA jiNa kIyA dAna puNya, paravAra teNa vadhIyo prasanna / prAraMbha jAta kIyo pramANa, AgalaI suNI asapatti ANi // hiva yAtrA na hovai hui haTakka, kra(kara)NarAu sAthi dIyA kaTTaka / varasiMgha meli patisAha vagga, jiNa tIratha mugatA kIyA jagaga // bAjIda sunaharIsuM vasatta, mAnIyo sAha dInho muhutta / pUjIyA titthaMkara Apa prANa, varaI vadhIyo varasaMgha vakhAMNa // pura pATaNa lAhaNa de prasiddha, AvIyo siMgha ASADha siddha / janamIyo siMgharaI nagArAja, sasamattha sakaja moTo sakAja // pesIyo karanarAya khAMna kheta, nihasIyo naggo bAMdhIyo teja / jaitasI karaNarAya macyo jaMga, bhAMjIyA nago bhATI abhaMga // hAjIkhAna rATheli roheli, bUhA baloca sAmuddavela / rudrAlA vesa paDI rola, nihasIyo karaNarAu nAranola // 14
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ va chA va tAMrI vaMsA va lI rimaraha cai rahIyo karanarAya, supaDyo khapAtala sujAya / karamasI rahyo chala lUNakaraNa, moTo prabala lAdho moTamanna // piMDa rahIyo megho satrA pADi, varasaMghataNo ari ghaDi vibhAga / muta karamasIha samahara sadhIra, bhiDIyo saMgrAma bhAja nIbhIDa // nihasIyo rAjadhara bAMdha neta, khita paDIyo pAtala sarisa kheta / balocaha ghaDA sarisai abIha, ramarahi ghora hace rUpasIha // karamasI samobhrama sAmi kAma, suta laDyo kheta paDIyo saMgrAma / vaDahatya jaita moTo vakhattha, (saMgrAma) ghaNA vichatra baiTho takhatta // balavaMta naggokai vAsa buddhi, sahu mitra satra Alo viziddha / jaga jeta jaita jANaDaM jagatta, saMkoDaDa jItA vaDA sitta // prAraMbha kIyo patisAha pUra, senAraja sUjhai nahI sUra / khaDi Ayo kaTakaro le khaMdhAra, patisAha daleko nahIM pAra // rAtI vaha dIno jaitarAya, sUrAta naggo viTIyo sahAya / bhAratha bhiDe kamarAja bhAja, garajIyA jaita patisAha gAja // kheDiyA kaTaka nAgora khAna, paha jaita nagArA pakhai pradhAna / cita phera khAna mAMDIyo cUka, kari rosa ghaNo mAMgIyA ruka / vA DhAla gahai bolai kabAMNa, ehacchala nIsarIyo Apa prANa / mAla de rAU vahu kaTaka meli, adhipati jaitasuM kIyo kheli // pahu jaita nago teDyo pradhAna, mokalyo bheTa de bahuta mAna / DhIlI vijAvA ma kari DhIla, mAladarAu meTisai mIla // bheTA de milIyo nago malla, mahapatItaNo joe mahalla / muhutta de ghaNo dIvANamAMhi, pahirAyo muhato pAtisAhi // sara sonaira vADI sahitta, rIjhAyo sAha dInho rahatta / asI sahasa asa assavAra, pahu mAlasenako nahI pAra // so huo kheta mAto saMgrAma, nihasIsa jai rAkhitaM nAma / mana ANI jaitai meramatta, piDa nihasai rahIyo khoDa patta // rAvA sumuhato bhImarAja, kuladIpaka rahIyo sAmikAja / sAMbhalIyo nage mArIyo sAmi, mAlima sAha kIyo sIsa nAma // patasAha choDi pUrava paThANi, kheDai khaMdhAra laga khurAsANa / melhANa dIyA dasi mAravADa, ukhaNe mAla nAkhU upaadd||
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 va chA va tArI vaM sA valI asamatti vaDhyo Ayo ajamera, chumbare ghATa pAkharAM gher| nIsarIyo mAlo chADi nesa, dAvaTe lIyA patisAha des|| raNamala huvA ghara rakhapAla, vA(cA ?)cara yuddha paIThA vAMdhi cAla / jaito kUpo akhairAja, sahu senamUra rahiyA sakAja // saMkhyA viNa paDIyA mAlasena, melhI prajAda patisAha mela / maMDovara ullalI dharI mAra, sahu serasAha kIyo saMghAra // boTIyo mAlago caDhI beTa, suratAMNa desa lIyA smett| nagarAja sAmidhrama tujha dhana, vairIyA deza dInhA vihun|| khIjIyo nago navalAkha kheDa, upADi arI nAkhyo ukheDa / jaDa kATI pisuNA kIyA jera, jAli muhula gaDha jodhanera // sAMmi bala satrAM kIyo saMghAra, para caDe muhuttA nahI paar| valIyo vairI bAri vatta, teDai kalA dIdho takhatta // 92 sAmaro vaira dharavAlasutta, sahu mela nago saMgrAmaputta / sejeja caDhe jIto saMsAra, samapIyA nago nita shtrukaar|| 93 dhana nage pAlyo sAmidhrama, krIyA nirvANa sudharma karma / ajamera samari arihaMta aMta, nagarAja saraga pahuto nibhraMta // 94 sAMgo pahirAyo sAhasUra, hita ghaNai sahita teDaI hajUra / tapIyo kalyANa moTai takhatta, muhatto saMgrAma maname ramatta // kaivAsa buddha abhayAkumAra, suta bIja so sAMgo saMsAra / vaDadAna diyaNa chAjai vakhANa, jaga bhojakaraNa vIkama jANa // 96 kumakumo sAkha kesari kapUra, cauvA kastUrI agara cUra / sohai suaMga parimala suvAsa, rajavaTTa indra opama rahAsa // 97 sAmaraiM kAma mahuto saMgrAma, haNamaMta jiso porasa hAma / nilavaTTa sadA dIsai sanUra, koTA kivADa muhato karUra / / 98 sAmachala mutta kIyA sadhIra, vIkamadhara sAMgo vajIra / saMgrAma karai kalyANa mutta, pahu sevai moTA rAjaputta // 99 vIsarIyo kallo vIrAM vatAi, rAkhIyo baMdhava sAMgo khraay| muhuto marajAda marudharA mAMma, sasamattha sAmi dharamI saMgrAma // aha pure hala melaI assamAMna, khita leNa taNI mana hasanakhAMna / dhara kAja milai saMgrAma dhanna, muhutai rIjhavIyo khAMna manna / vIkapura dharA sAjhata vinANa, prAraMbha kIyo hAjI paThANa / pATapati machala pUre pradhAna, khita rAkhI muhattaI milaI khAMna / / cItoDa paraNavA kuMvara cAu, raMgaralI ghaNo kalyANarAu / jagapati sakoDI kI jAna, paraThave sAtha sAMgaNa pradhAna // kamAla dravya bharIyA kaMThAla, muhutaI kharaca mokalyA mAla / jAnI sahu upari kIdha jAna, vIkapurataNo vadhAri mAMna / / maMDovara AbU malyo mAna, pATapati saMgha vadhIyo pramANa / pRthI mAda dhravI dInho pravAha, saMtoSai sAMgo udayasAha / relIyo chaila mevADa rAMNa, vadIyo tivAra sAMgaNa vakhANa / kalyANarAu kahIyA kathAna, muhutA kara jAtA eka mAMna /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 va chA va tAMrI vaMsAvalI 108 112 1 . virudaita sAtha rAuta bahutta, jAMNijai jAMha uttama jagatta / caDhIyo saMgrAma kula dhajA cAhi, muhutai sahu che lI mAravADa / vaDanayarai lAhaNa kari vikhyAta, gorathaI soraThaiM gujarAta / sejUMja revegiri kari sanAtha, haivara carisa maMmara vihAtha // suprasanna gomatI kari sanAna, dvArikA loka sahu dhravI dAna / vaDahatya saMgrAma udAra bAta, vimalagiri sikhara kIyo vikhyAta // kharacai dravya valIyo mujasa khATa, pahuM sAMgo teDai medapATa / jevaDo gAta saMgrA jANa, pata garIyo rAMNai tiNa pramANa // sarva milane (140) cAla so gAMma saMgrAma cAhi, samapIyA rIDave udayasAha / sAMmadhrama piNe sAMgo samattha, heThA hamIra khAMcIyo hattha // paha kallerAu paraTyo pradhAna, mahutAnai dInho bahuta mAMna / gai re vahai vara le saMgrAma, saMtoSa rANa Ayo sakAma // ugaNIso mayala ati Athaga, ratha rahasyo loga prAMmanai thAga / u dhula anna dIjai apAra, saMgrAma kIyo sAko saMsAra // kriyA uddhAra jiNacaMda kIdha, lakhamI kharaci sobhAga liddha / mudharma karma Apai sudAna, vai chaila dhravyA aDhAra banna / pratIpIyo siMgha kalyANa pATa, khaigA lakha lAMkhita dhaNI khAMTa / AkhATa siddha dekhai agAha, patagarIyo rAsaiM patisAha // baiThau rima rAso bhUlA bola, ivarAma juddha nAMkhIyo tola / ahammadahusena bhaDa jisA mAra, sAhi thala satra kIyA paimAla / samayAMNA AbU duraMga sAdha, AkaMpa jAsa bhayo uttarAdha / jAlora vihArA kIyA jera, AMNIyA eka gamIyA aMdhera / / cakravarti saMgharai karamacaMda, sahu satra kIyA saMgrAma naMda / hAjI baloca AjAna, bAharava yuddha jIto rima rAha vAna / / sai pAMca pimuNa siradAra sAta, viDhiyA kamala UbarIya bAta / kiTTI ya rAhara kitA kaMda, mokhalIyA mahutai kitA chaMda / paiMtrIsaI dInhA anna apAra, sarajIta kIyau sagalo saMsAra / hAthI haivara hATaka hiranna, kavi pAtrA dIjai dAna karana // lAhiNI lAhi navi khaMDa lAkha, sahu UraNa kIyo saMsAra sAkha / patisAhataNA pUraI pradhAna, mahi lAdhA moTA muhata mAMna / jANI na vAta hui ji kAya, rAyasaMgha karamacaMda paDI rAya / paha kamo gayo patisAha pAsa, vizariyai rAMya liyai grAsa vAsa // adabhuta matta dekhai agAha, pata garIyo muhato patisAha / paDaganna(nA) gaja samapIyA desa, nidha dRNI cauNI cadhI nesa // 116 117 118 TP 122 123
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ vachAvatAM rI vaMsAvalI patisAha sala (ma? )kha pUrai paDUra, samapIyo pATa jinasiMhasUra | duthi (kha) yA samapIyAM koDa dAna, bacharAjavaMza vadhAri vAna // suthara thIjo pAtisAha, vIDo koi jhAlai umaI bAha / umarAMva ghaNA kIyo agAja, AMgamaI nahI koI thaTo Aja / / ika mano huvaI hiMdu hagAla, rAyasiMha lIyo vIDo raMDhAla / gaja haTTa mele kopIyo, (rAya ?) siMgha kIyo kaTaka // mArakI dekhi thaTTara mahima, sAMgAuta jANe sAMmidharma | jasavaMta sAmi rai kAMma jAMNa, paha kanhaI AvIyo tiNa pramANa // bhuja jhAle piriyA taNo bhAra, sAmidharama aMga jAMNaI saMsAra / Ayo yuddha jAM jANe abIha, sAmidharma nagAi karamasIha || raMgaralI dekhi rIjhIyA rAja, nagarAja pATa dInho nivAja / mAlIyA mahala dInhA mahatta, sanamAna ghaNo sAMkura sahita // mAo rAu de mahata mAna, vAlI thita jasavaMta vadhyo vAna / jasa vAMca nnAga tAharo jAMNa, nagarAja taNA lAdhA nivANa // nagarAjataI ghari suNI niddha, saMpanI tujha ASADha siddha / sAmidharma sadA sohai sutanna, mahi udayo tiNa chala moTamanna // jasavaMtataNo jasa japAM jIha, saMgrAma nagAi jima karamasIha / jasavaMta iyA viruda jugatta, sutiyAga khAga saMgrAma sutta // jasavaMta sadA guNabheda jANa, nnAlayala duvAdasa tapai bhAMNa / asar dana Apa vizAla, pIrIyAM chala jagyo pratipAla || sAMkura naI sono dravya sucaMga, reNuvA sadA Apai suraMga / dhana vilasai uttama dayA dharama, kIjai sukRta sudharama karma // paramesara desai riddha apAra, pasaryo sau putraI saparivAra / jasavaMta na samahattha sukAja, jugatAI pratapau akhai rAja // vAsanA dIpai sAmuduvela, hAtha le mAMjai dalidra hela / sAMgota sahu kAmA samattha, hATaka barI ujaLai hattha // // kavitta // haser as as vare vilasavA baDAi | vasuha dravya vilasavA sadA ghari riddha savAi / karuNAmeru pramANa karaNa kula taNakai vAra / jike bola UMjalA tuMhi ja uddhaI sadAra / samattha samUro zrIkamala sAMgAUta saha valA / jasavaMta tAma jIvo jasU kiraNa sUra sasihara kalA || saMvat 1918 miti poSa vadi 11 lIkhitaM AcAraja udacaMdgaNi / 109 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi malla kRta maMtrI zva ra karmacandra va chAvata ni sANI / malakIsara nAma le pUraNa brahma jahAnakA / jiNa dharatI dhari nIranai niradhAra dharyA asamAnakA / tisa pIche samaruM zAradA mohi aGka batAvai jJAnakA / Adi varaNau karamacaMda nAma liuM purakhAnakA // sAgara rAjA devaDA nADUla pahilai thAnakA / jiNa devalavADa basAike mAla liyA malavAbakA / tasa pATe udA bohittha rAu jiNa deza ujAlyA bhAnakA / rANau bhayau karaNarAva jiNa gaDha liyA machaMdara AnakA // 2 jiNa giraMda navA gaDha galyA kAlayavana khurasAnakA / saba sAha samaMdhara Udhare jiNa jaina dharyA jIya dhyAnakA / zetruMja giranAra jAi kari nAma kahAyA dAnakA / phophaliyA bhayA tejapAla dhana sAyara sAtama mAnakA // areer muMhatA maMDalI mUla maMtrI kulI dIvAnakA / kaDavA muMhatA mahita thA cItoDa hukama gaDha rAnakA / mera muMhatA mera hI riNa khAMga kamara karavAnakA | mAMDaNa muMhatA bhIva jANi bhuja arajana jaise bANakA / / UdA muhanA mArakA jiNa saMgha valI ve vAnakA / nAgade muMhatA deta hI kula Alama save vihAnakA / jesala muMhatA karana jANa de kaMcana bAraha vAnakA // 3 kahuM muhaMtA karamasI jiNa paNa rAkhyA vIkANakA / varasiMgha muhaMtA UjalA ujelai dAdA nAnakA / nagarAja muMhatA rAjavI balabolanako abhimAnakA // 6 a saMgrAma pATe gar3hapati caDhi dillI bhajyA khatriyAnakA / aba karmacanda avallIyA jiNa koTa karai avarANakA / jiNa paiMtIsa duramakhyameM vaDa dAna diyA dhana dhAnakA / lAhora mahochava karamacaMda kiyA jugaparadhAnakA // pada baDA jinasiMhari kari Adara bahumAnakA / ve kImati kharacyau daraba koIka mali karai na biyAnakA / savA koDi nava hAthiyA nava gAMva pAMcasai airAkI rAnakA / bhAgacaMdakoM dvA karai kula Alama sabe jihAnakA // khagga tapai tihuM lokameM likhamIcaMda sujAnakA / gurUkai nAte malhakuM gAMva diyA tosAmakA / parivAra amara karame tadA jA jaba laga nAma purANakA / ve karamacaMda maMtrI bhayA dillIke sulatANakA // // iti karamacaMdarI nIsANI kavi malharI kahI // 1 4 7 8 9
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara sUrajacaMdra racita maMtrI karmacaMdrakRta jina siMha sUri padotsava varNana * [ kavivara sUrajacaindrakRta "jinasiMha sUrirAsa " (saM0 1668 li0) hAla hI meM upalabdha huA hai usameM maMtrIzvara karmacandrajIkArita jinasiMha padotsavakA varNana isa prakAra milatA hai - ] are utsava karai maMtrirAja tivAraI, saMgrAma sutA karmacandrasavAra / are karaNI re moTI jiNa ghaNI kIdhI, dAna paMitIsa deI kIrati lAdhI // are ! AbUkI pratimA jeNai choDAvI, deza ghaNai lAhaNI mokalAvI / are kuli huvA moTA re purikhA, nAgade nagarAja vacchA sarikhA // are pUravaI karmasIya jANUM traNa, lAkha phadIyA kharaca vakhANa / are zrIjinaMsari thapAvyA, jehanA re guNa trihuM bhuvane gAvyA // are pUrava viruda ajuvA livA kAjaI, gurubhaNI bhargA karai maMtrirAjai / are rAtIjogA mahotsava kIjai, muhamAgyA tihAM dAna ja dIjai // are zrIpatisAhataNA tihAM vAjA, bAjai ahanizi sabala divAjA / are upara maNDapa tambU tADyA, kumati jananA re mAna tihAM pADyA // are khAna vajIra uMbarA re Avara, sAhiyAdA tima suguru vadhAvara / are jaya jaya zabda baMdIjana bolai, mAri zabdako na kahai bolas || are Dhola damAmA saranAri napherI, paMcasavada mAdala bhuMgala bherI / are gIta kavitta gaMdharva guNa gAyaI, bhATa bhojiga kahai chaMda savAI // are punyavaMta zrAvaka itihAM dAna, vastra gaMThoDA phophala pAna / are sonaharI kabAija dIjaI, lakhamI lAdhI lAhu lIjaI // are tatakhiNa maMtrI karmacandra Avai, gAma nave nava gajasyu chAparaM / are pAMcasaya hayavara muMhatai dIdhA, koDi savA dei suzabda kIdhA // are TAMkains rAjapAla zrImAla, ghoDA aDhAi saI dyai sukamAla | are jinacaMdrasUri gurU jugavara huA, maMgala gAvai sAhabadhUA / are saMvata sola guNacAlA varasaI, phAguNa sudi dutiyA mana harasaI / are zrIjinasiMha (ri) gurU thApyA, jugavara jinacaMda sUrimaMtra ApyA // (1) dekheM yugapradhAna jinacaMdrasUri pR. 204 (2) ukta grantha pR. 174 / 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 maMtrI zva ra karmacandra va cchAvata suyaza are bohitrAvaMza udayo re bhANa, karmacandra maMtrI avasarajANa / are jehanA re putraratana ve jANUM, bhAgacaMda lakhamIcaMda vakhANaM // are uttama kahiyai e parivAra, jita nita karaNI karai re udAra / are pratapara jAM lagi bhrU ravi caMda, saparivAra karau maMtra' ANaMda // are hiva jugavara zrIjinacandra sUrIza, AcArija jinasiMha munIza / are zrI akabara sAhiba mana rIjai, dina dina occhava caDhatA kIjai // 1 isase jJAta hotA hai ki isa rAsakI racanA karmacandrajIkI vidyamAnatAmeM hI huI thI / ataH yaha bhI pramANika sAdhanoM meM hai / 50 maMtrIzva ra karmacandra va cchA va ta suyaza / hA rAkhi ho medinI maratI, bahasaghaNa baDa vIra / UdAharA AdhAra anna de, bhuje tAharai bhAra // bharatAra melhe jAi bhAmiNI, peTa kaji paradeza / UbAriyA karmacanda ole, DUlatA dasa deza // nijapure nagare baDe gAme, diyai na koi dAna / tadi koThAra karmacanda kari, bhugatA dhIMga supai dhAna || jaga chela muhatai kAja, joi sudha na denai sAMka / karamacaMdataNe parasAda, kitarA salata rahiyA rAMka / / dAtAra ghaNA dasa deza duthIyA, ghaNuM samapai sudravya ghaNA / guNDIra mani karatA gayavara, tUM Apa saMgrAmataNA || jaga dAtAra ketA jiNazAsana, avasara dekhivi dravai Athi / kavi moTA tuM jema karamacaMda, hAthI phiNahi na dInA hAthi jina sadIha vahai tala joDe kari dAkhavi sanUrA kaMdha / tUM karamacaMda tyAgUAM tUThau, gaja isaDA Apai jagabaMdha || sAmi sanAha nagAhara sUraja, calai na kadahI grahiyau cAla / samadharanai karamacaMda samApai, sArasIyAM karatA khaMDAla // UdA nAgadeva baccharAja, iNi kula ghaDana satrahara ghATa / medinI tilaka tUM karamacaMda, muMhatA pragaTiyau tiNi pATa | gajabaMdha bAdhA gahaDi gAjai, brahasa ghaNA chuTavAli / cakravartti sAMgAtaNi, cAuri caMda baiThau cAli || huja dAra hAla hukama hAle gaNita nAve gAma / mAniyo rAu kalyANa, muMhatA mera jivaDI mAma // cADhiyau cAMpA juna racAvau vaMza saghale vAMna / jaga phoDi samadhara sukavi, jayai rAja kara rAjAna // 51 52
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________