Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
এস
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
KA
મ ધુ-સં ચ ય
મુનિશ્રી ચંદ્રમભસાગરજી મ.
ચિત્રભાનું
સંચયન : સંપાદન જમુભાઈ વ. દાણી, ભાષા–વિશારદ
– પ્રાપ્તિસ્થાન – દિવ્ય જ્ઞાન સંધ, મુંબઈ-૧
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચતુર્થ આવૃત્તિ :
મૂલ્ય : ધર્મભાવ
પ્રકાશક: દિવ્ય જ્ઞાન સંઘ ૧૩૭ નેતાજી સુભાષ રેડ, મુંબઈ ૧
મુદ્રક : શાહ ગિરધરલાલ ફુલચંદ
સાધના મુદ્રણાલય, દાણાપીઠ-ભાવનગર
-
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂજ્ય મુનિશ્રી ચન્દ્રપ્રભસાગરજી મહારાજ :
જન્મ : ૨૬-૭–૨૨
દીક્ષા : ૬-૨-૪૨
જેમણે અનેક કુટુંબમાં
સંસ્કાર અને ધર્મભાવનાનાં સિંચન કર્યા અને
જેમની પ્રેરક વાણીનાં મધુ
આ પુસ્તિકામાં સંચિત થયાં છે
તેમને
સાદર
—જમુ દાણી
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
E
સંચયન–સૌરભ: મુનિશ્રી ચન્દ્રપ્રસાગરજીનાં દસ પ્રેરક પુસ્તકોમાંથી પ્રેરણવચને આ “મધુસંચય” કરી, પુસ્તિકા રૂપે રજૂ કરતાં હું, મુનિશ્રી પ્રત્યેની મારી ઉપકૃતતા વ્યક્ત કરું છું; પ્રકાશન માટેની સંમતિથી આનંદ અનુભવું છું.
પ્રેરણાની પરબ”ને વાચકોએ જે નેહભર્યો સત્કાર કર્યો છે એ માટે હું એમને આભારી છું. આ પુસ્તિકા પણ એક જ વર્ષમાં આટલી આવૃત્તિએ પહોંચી છે તે મુનિશ્રીની કલમની કપ્રિયતા દાખવે છે. સાહિત્યની પ્રાસાદિક્તા, ધર્મની કર્તવ્યભાવના, વિચારની: મૌલિકતા અને ચિંતનની મસ્તીને ઝંખતા ને પ્રશંસતા સર્વ ભક્તહદયી જનને આ સંચયન, મધુ-સૌરભ-આપી નૂતન પ્રેરણા ને તાઝગી આપશે એની હું શ્રદ્ધા એવું છું. સેનાવાલા બિલ્ડીંગ નં. ૫ અ-૫ , તારદેવ, મુંબઈ 9. W B.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમાહિ વર મરણું ચ મૃત્યુ આ શબ્દ જ એવો છે, જે સાંભળતા જીવ ભયભીત બની જાય છે. આખા જગતને ડરાવનાર માણસ પણ, આ શબ્દ સાંભળતાં ડરી જાય છે. - તે વિચાર આવે છે કે આ મૃત્યુ છે શું? ભય કે સમાધિ, નિદ્રા કે જાગૃતિ, જ્ઞાનીને મન તે એક સામાન્ય દેહપરિવર્તન જ છે; વેશપલટ છે; એક શરીરમાંથી વિહાર કરી, બીજા શરીરમાં પ્રવેશ કરવાને છે; એક ગામથી વિદાય લઈ, બીજા ગામમાં વસવા જવાનું છે; એક સહજ પરિવર્તન છે, જયારે અજ્ઞાનીને મન, એ ભયાનક અને દુઃખદ છે. કારણ એ છે કે અસત કર્મના અંધારાથી, અને પાપના ભારથી એ લદાયેલું છે. એ ડરે છે, તે પરિવર્તનથી નહિ, પણ પાપના ભારથી, અસ કર્મના અંધારાથી; એટલે કે
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
*
પાપ એને ડરાવે છે, પાપનાં કટુ પરિણામ, બીજે સ્થળે પણ એને મળ્યા વગર રહેવાનાં નથી, એ વિચારે એ થથરી જાય છે. માણસ બધું જ ભૂલવા ભલે પ્રયત્ન કરે. પણ એના જીવનની મૂડી અને કમાણી, એના ઊંડાણમાં સંગ્રહેલી જ છે. એનું ઊંડાણ ભયના ભયંકર ઓળા સરજે છે એટલે કે ડર પાપ છે; પાપ ન હોય તો યુ તો પોતે મંગળમય જ છે.
:
આ કથામાં આવે છે ને કે યુવે મૃત્યુને માથે પગ મૂકી સ્વગાંરોહણ કર્યું. એ શું સૂચવે છે? જે ધ્રુવ છે, જે સત છે તે એકલું ઊંચું છે કે મૃત્યુ પણ એની આગળ મસ્તક ધરે છે. અગર એમ પણ કહી શકાય કે સત્કર્મવાળે માણસ એવો આત્મબલી હોય છે કે મૃત્યુને માથે પણ એ પગ મૂકી શકે છે.
-
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભગવાન મહાવીર નિર્વાણની (મૃત્યુની) છેલ્લી પળ સુધી પૂર્ણ પ્રસન્નતાથી વિશ્વના પ્રાણીસમૂહને જ્ઞાનસુધાનું પાન કરાવતા હતા, કારણ કે એમને મન મૃત્યુ એ તેાં સ્થળાંતર કરાવનાર એક નૈસર્ગિક વસ્તુ હતી. એમાં ભય જેવું શું છે? આવી મધુર, શાંત સમાધિમય પળ તા તેના જીવનમાં જ આવે છે, જે આ દુનિયામાં ન્યાય, નીતિ અને સદાચારપૂર્ણાંક સમ્યક્ જીવન જીવે છે; જેનું જીવન રાજના રાજમેળ જેવું સ્વચ્છ અને સ્પષ્ટ છે; એ તેા મંદિરના દ્વારે ભગવાન પાસે પણ એ જ માગે કે ‘સમાહિ વર મરણ ચ’
સમાધિમય શ્રેષ્ઠ મૃત્યુ હા! 'કારણ કે સાધકને મન જીવનયાત્રાની આજ અંતિમ આરાધના અને સાધના છે.
—ચિત્રભાનુ
k
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
0:
ક
અનુ કમ ણિ કા પુસ્તક પાનકમ 1 સૌરભ ૨ બિંદુમાં સિંધુ . .. ૩ જીવન માંગલ્ય .. ૧૩ .. જ હવે તે જાગો ... ૫ ભવનું ભાતું ... ૬ કથા-દીપ .
૭ પ્રેરણાની પરબ ... | ૮ ધર્મરત્નનાં અજવાળાં ૪૧ .
૯ બંધન અને મુક્તિ.. ૫૧ . ૧૦ નૈવેદ્ય .. ૫૪
મણકા-કમાં
૧ થી ૧૪ ૧૫ થી ૨૪ ૨૫ થી ૩૬ ૩૭ થી ૪૬ ૪૭ થી ૨૮ ૫૯ થી ૭૨ ૭૩ થી ૮૦ ૮૧ થી ૧૦૦ ૧૦૧ થી ૧૦૬ ૧૦૭ થી ૧૦૮
X
ક
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
)
૪૪
મુનિશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી : ‘ચિત્રભાનું
એમનું પ્રેરક સાહિત્ય . સૌરભ 'ધર્મરત્નનાં અજવાળાં
કથાદીપ ૩–૫૦
૧-૨૫ બિંદુમાં સિંધુ હવે તે જાણો ભવનું ભાતું ૦-૬૫ ૨-૦૦
૧-૨૫ પ્રેરણાની પરબ જીવન-માંગલ્ય બંધન અને મુક્તિ ૦-૫૦ ૧-૭૫
૦-૪૦ ચાર સાધન –૫૦
-: પ્રાપ્તિસ્થાન :દિવ્ય જ્ઞાન સંઘ એન. એમ. ત્રિપાઠી પ્રા. લિ.
તિ સદન ૧૯૦૭, નેતાજી સુભાષ રેડ,
પ્રિન્સેસ સ્ટ્રીટ, મુંબઈ ૧
મુંબઈ ૨
.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
અકાળે કરમાયેલા ફૂલ જેવા અમારા પૌત્ર
મધુકરના
પુણ્ય સ્મરણાર્થે ચંદન તથા મનસુખલાલ પ્રેમજી પારેખ
તરફથી સપ્રેમ...
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભા વાં જ લિ
ચિ. મધુકર ! તારી સ્મૃતિ ભુલાતી નથી. .... તું આવ્યો અને ઘરમાં આનંદની બહાર આવી, હર્ષોંના કિલકિલાટ આવ્યેા; પણ... પણ ફૂલતું આયુષ્ય એન્ડ્રુ હોય છે. એનાં રૂપરંગ અને સુવાસની જીવનલીલા સકેલાઇ જાય છે.
બહાર પ્રસરે ન પ્રસરે ત્યાં તે એની
તેમ...
તુ, પશુ તારી જીવનલીલા અકાળે સકુલી ગયા અને સ્મૃતિમાં અશ્રની ભીનાશ મૂકતા ગયે.. હવે એમાં જ્ઞાનના પ્રકાશ મળે એવી ભાવાંજલિરૂપે આ મધુ-સમ તારી સ્મૃતિમાં પ્રગટ કરીએ છીએ. રમેશ-ભાનુ
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાધના
ક્રોધના અગ્નિને શાંત કરવા સમતાની સહાય લે. માનના પર્વતને ભેદવા નમ્રતાને સહારે લે; માયાની ઝાડીને કાપવા સરળતાનું સાધન લે; લાભના ખાડાને પૂરવા તષની સલાહ લે.
પશું અને માનવ
પશુ અને માનવમાં ફેર માત્ર આટલે જ છેઃ દંડના ભયથી પ્રેરિત થઈને કાર્ય કરે તે પશુ, અને દ્રવ્યની પ્રેરણાથી પ્રેરિત થઈને કામ કરે તે માનવ.
989 કકકકકકકકકકકકક
છે
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગરીબી અને અમીરી
બીજાને સુખી જોઈ જો તમે દુઃખી થતા હેા તા તમે સ્થિતિએ શ્રીમન્ત હૈાવા છતાં તમારું દિલ ગરીબ છે; પણ જે બીજાને સુખી જોઈ તમે ખુશી ધતા હૈ। તા તમે સ્થિતિએ ગરીબ હેાવા છતાં તમારું દિલ શ્રીમન્ત છે.
ચિંતનની કવિતા
વાસનાની વાણીમાંથી જન્મેલી કવિતા, સર્જન પહેલાં જ મૃત્યુ પામે છે; ક્ષણિક આવેશમાંથી ઉદ્ભવેલી કવિતા જન્મીને મૃત્યુ પામે છે; સ`ચમભયા ઢીંધ ચિંતનમાંથી પ્રભવેલી કવિતા જ ચિર'તર રહે છે.
****
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાચો વિજય સમરાંગણને વિજયી એ સાચો વિજેતા નથી, પણ ઈન્દ્રિ પર વિજય મેળવનાર જ સાચો વિજેતા છે. દુનિયાને જીતવી સાવ સહેલી છે, ઈન્દ્રિયને જીતવી જ કઠિન છે.
સેવક ને નેતા ઓછું બેલે ને વધારે કાર્ય કરે તે સેવક અને વધારે બેલે ને ઓછું કાર્ય કરે તે નેતા. એને અર્થ એ જ કે જેની જીભ નાની તેનું કામ મોટું અને જેની જીભ મેટી તેનું કામ નાનું.
}
1, {
":
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાંતિનો પરિમલ
અગરબત્તીના સંચાગ અગ્નિ સાથે થાય તા જ એમાંથી સુવાસ ભરેલુ વાતાવરણ સરજાય છે; વાણીના સંચાગ પણ જો આમ વન સાથે થાય તા જ એમાંથી શાન્તિના પરિમલ પ્રગટે
જતાં જતાં
જવું જ છે ? તેા જાએ. પણ જતાં જતાં રવાની દુર્ગન્ધને બદલે સ્નેહ, સેવા, સદાચાર અને સૌજન્યની સુરભિ મૂકતા જાએ કે જેથી અમે પણ એ સુરભિની પુણ્યસ્મૃતિ પર એ સાચાં આંસુ તેા પાડીએ.
૪
પત
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાન કાણ
કેાઈએ કરેલા ઉપકારની કદર કરે એ સજ્જન છે; અપરિચિત ઉપર ઉપકાર કરે એ અતિ સજ્જન છે; પણ અપકાર ઉપર ઉપકાર કરે એ સજ્જન નહિ, અતિ સજ્જન નહિ, પણુ મહાન છે.
સ્વર્ગ અને નરક
અંતઃકરણમાં સવિચાર હેાય ત્યારે સમજવુ` કે તમે સ્વગ માં છે, અને અંતઃકરણમાં અસદૃવિચાર હૈાય ત્યારે માનજો કે તમે નરકમાં છે. અંતઃકરણ ઉપર લાગેલા સદ્ કે અસદ્ વિચારાને પટ જ અંતે માનવીને સ્વગ અને નરકમાં લઈ જાય છે.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંતિષ મહાલયને સુંદર કહેનારને લેભી ન માનતા; ઝૂંપડાને ભવ્ય કહેનારને સંતોષી ન ક૫તા. સાચે સંતેષી તે એ છે જે મહાલય અને ઝુંપડાના ભેદને ભૂલી સંતોષને શ્રેષ્ઠ અને અસંતોષને કનિષ્ઠ માને.
આત્મવંચના
આંખમાં આંસુ અને મુખ પર સ્મિત, હૈયામાં વેદના અને શબ્દોમાં આનંદ-આ રીતે આજે માનવીનું જીવન વહી રહ્યું છે. આ તે જાણે ચાંદની અંધકાર વરસાવી રહી છે !
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખુશામત
માણસને રિઝવવા માટે કરવામાં આવતી ખુશામત તે મધૂરું દૂધમાં તેજાબ રેડવા બરાબર છે; એથી માણસ જામતા નથી, પણ ફાટે છે.
સત્યનું પાત્ર
સત્ય સૌને ગમે છે, પણ એને કટુતાના પાત્રમાં પીરસનું તે એને કાઈ નહિ ઝીલે. તમારે જો સત્ય જ પીરસવું હાય તે પ્રિયતાના પાત્રમાં પીરસેા. એથી સત્યના મહિમા ઘટશે નહિ, પણ વધશે.
છ
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંસ્કાર
કુસંસ્કારોથી આત્મા ભારે થઈને અગામી બને છે; સુસંસ્કારથી આત્મા હળ બની ઊર્ધ્વગામી બને છે.
ત્યાગમાં મુક્તિ
જે ગ્રહણ કરે છે તે દુઃખી થાય છે, જે છેડે છે તે સુખી થાય છે. પરિગ્રહમાં બંધન છે; ત્યાગમાં મુક્તિ છે.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રેમ-પ્રતિકાર લેહીથી ખરડાયેલાં કપડાં લેહીથી નહિ, પણ પાણીથી શુદ્ધ થાય છે, તેમ તિરસ્કારને પ્રતિકાર ક્રોધથી નહિ, પણ પ્રેમથી જ થઈ શકે.
સાચું દાન ધન હતું ત્યારે આપ્યું એમાં નવું શું કર્યું? લેટામાં પાણી ન સમાય ત્યારે વધારાનું પાણી સૌ કાઢી નાખે. એ કાંઈ દાન છે? પણ જે પિતાના પીવાના પાણીમાંથી તરસ્યાને આપે છે, એનું નામ દાન છે.
હકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકક
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાણીને જાદુ માણસની વાણીમાં કે જાદૂ ભરેલ છે! એ અમૃતને ઝેર અને ઝેરને અમૃત બનાવી શકે છે; એ આનંદમાં શોકની હવા અને શેકમાં આનંદની હવા સર્જી શકે છે. માણસ આ જાદુઈ શક્તિ સમજી જાય તો સંસાર કે સુમધુર બની જાય !
વિવેકનું મૂલ્ય ઝાકળના બિંદુનું રૂપ તે કાંઈ નથી, પણ જ્યારે એ કમળના પાંદડા ઉપર પડયું હોય છે ત્યારે એમાં સાચા મોતીની રમ્યતા સરજાય છે. આમ, વાણી અને વર્તનનું મૂલ્ય કાંઈ નથી, પણ વિવેક વાપરવાથી એનું મૂલ્ય અનેક ગણું વધી જાય છે.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
દષ્ટિ તેવી સૃષ્ટિ માણસને જેવી દષ્ટિ હોય છે, તેવી જ સૃષ્ટિ તેને દેખાય છે. કાળાં ચશ્માં પહેનારને ચંદ્ર પણ શ્યામ જ દેખાય. વિશ્વને એના સ્વરૂપે જોવા માટે માનવીમાં નિર્મળ દષ્ટિ જોઈએ.
વૃક્ષની સજજનતા
આ વૃક્ષમાં કેવી સજજનતા છે ? કુહાડાથી કાપનારને એ છાયા આપે છે, ઘા કરનારને એ ફળ આપે છે, અપકારી ઉપર એ ઉપકાર કરે છે, ત્યારે માનવી શું આ વૃક્ષથીયે - બેદ? માનવીમાં આવે કેઈ ઉપકારધમ નહિ? -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
અલ્પમાંથી અલ્પ
અલ્પમાંથી પણ અ૫ આપજે ”—આ પ્રભુ મહાવીરને દાનઘોષ રેજ શ્રવણ કરનારના ઘરમાં કેઈ વ્યક્તિ આવે ને ખાલી હાથે જાય? ના, ના. એ કદી ન બને એથી તે ધમી ને ધર્મ અને લાજે.
સૌન્દર્યનાં જખમ ગુલાબ એ ફૂલેને રાજા છે. એનાં રંગ, રૂપ, સુગંધ, રચના અને પાંખડીઓ–બધું જ અપૂર્વ ! પણ ગુલને પિતાનું આ સૌન્દર્ય પ્રાપ્ત કરતાં પહેલાં મૂક વ્યથામાં કાંટાના કેવા જખમે સહેવા પડયા હશે, એ નાજુક હદય સિવાય કોણ જાણે!
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચારનાં નેત્ર
જે લેકે અભણ છે, તે લેકે અંધ છે, કારણ કે એમની પાસે જ્ઞાનનાં નેત્ર નથી. અને જે લેકે ભણેલા-જ્ઞાનનાં નેત્રવાળા છે, તે લંગડા છે, કારણ કે જાણ્યા છતાં એ આચારમાં મૂકી શકતા નથી..
વિચારનાં પુષ્પ
ભણેલે માણસ તે એને કહેવાય કે જેના વિચાર, ઉચ્ચાર અને આચાર સુંદર હોય. બગીચામાં જેમ ફૂલ ખીલે છે તેમ ભણેલાના મગજમાં સુંદર વિચારનાં પુષ્પ ખીલવાં જોઈએ.
૧૩ : ૨૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૦ ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિર્ભયતા
સાચા માણસ પાપ સિવાય કોઈ પણ વાતથી, કોઈ પણ ઠેકાણે ભય પામતા નથી; એ સદા અભય છે, કારણ કે ભય ત્યાં આવે છે, જ્યાં પાપ હાય છે.
સંયમના કિનારા
જો જીવનના કેાઈ પરમ હેતુ સુધી પહેાંચવુ હશે તેા જીવનની આસપાસ સચમના કિનારા જર્જાઈશે જ. જેના જીવનની અડખેપડખે સ્વનિર્મિત સયમના કિનારા હાય છે તેવા માનવી જ પેાતાના ધ્યેયક્ષેત્રને પાંચી શકે છે.
૧૪
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
સભ્ય જ્ઞાન વિષયે તે જગતમાં ચારે બાજુ પથરાયેલા છે. એટલે તમે ભાગીને ક્યાં જશે? બચવાનો માર્ગ એક જ છે–વિષયની વિષમતાનું જ્ઞાન અને તે પણ સામાન્ય નહિ, સમ્યક જ્ઞાન.
મુનિનું વ્રત ઘડપણ આવે એટલે આપણે મુનિનું વ્રત લેવાનું છે. મુનિઓ જાણું જોઈને ન જોવાનું માંખથી ઓછું જુએ, કાનથી ન સાંભળવાનું ઓછું સાંભળે, જીભથી ન બોલવાનું ઓછું બેલે; ઇંદ્રિયને ઓછામાં ઓછી વાપરે. .
કકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકર
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાગ અને હંસ
દુર્ગણે તે ઠેર ઠેર ને ઘેર ઘેર ભરેલા છે. પણ કાગડા ચાંદ જેવાનું કામ કરે છે, અને હંસ દૂધ પીવાનું કામ કરે છે. આપણે, જ્યાંથી દૂધ મળે ત્યાંથી થોડું પી લેવું.
સમર્પણનો યજ્ઞ સમર્પણના યજ્ઞથી જ આર્ય–સંસ્કૃતિ ટકી રહી છે. આ યજ્ઞ ઘી રેડીને નહિ, પરંતુ અહમ, માયા, લેભ અને કોઈને હેમીને કર જોઈએ. તે જ સાચે જ્ઞાનયજ્ઞ પ્રગ્રટે તે જ આત્મદેવ પ્રસન્ન થાય.
૧૬
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનની મૈત્રી
ટ્રેનના ઍન્જિનની અંદર જે સ્થાન વરાળનું છે, તે સ્થાન જીવની અંદર મનનું છે. વરાળની જેમ, મનને દુરુપયોગ ન થાય; તેને જ્યાંત્યાં ભટકવા ન દેવાય. એ ભટકે ત્યારે તમે એને પૂછો કે તુ કયાં. ગયું હતું? મન સાથે તમે
ક્યારેય આવી વાત કરી છે ખરી? સત્સંગ ને સંતસંગ
સંત કવિએ કહ્યું છે કે “એક ઘડી, આધી ઘડી'; વીસ કલાક તું ખાવામાં, પીવામાં, રસમાં, રંગમાં ને રાગમાં વિતાવે છે પણ તું એક ઘડી સત્સંગ કે સંતસંગમાં ગાળે છે ખરે?
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
બંધનમાંથી મુક્તિ
સરીરને બાંધનારાં બંધના કદાચ છેાડી શકાશે પર તુ મનને બાંધનારાં, પાતળાં ધનાને તેાડવાં બહુ મુશ્કેલ છે. આ બંધનમાંથી છૂટવું એ જ માનવ જીવનના હેતુ છે. આ કામ એક્લા સાધુઓનુ જ નથી, સસારીઓનુ પણ છે.
મંત્રરૂપ શબ્દ
જ્યારે શબ્દની પાછળ વિચારનું બળ હાય, ચિંતનનું તત્ત્વ હાય, જીવન સમસ્તનું મંથન હેાય અને જીવનના ઊંડા ભાવા હોય ત્યારે એવા શબ્દ મત્રરૂપ બની જાય છે.
૧૮
ac
********
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈન્દ્રિયેની કેળવણી સવાર તેફાની ઘેડાને કેળવીને કાબૂમાં લે છે, પણ તેને મારી નાખતા નથી. કારણ કે અંતે એ જ ઘડે કામ આપવાને છે. આપણે પણ આપણે સ્વછંદી ઈન્દ્રિયોને કેળવીને સંયમમાં લાવવાની છે; એને નાશ કર્યો નહિ ચાલે.
વિકાસની છબી હું તમને પૂછું છું કે તમે તમારા દિલને દીવાનખાનામાં કેની છબી ટાંગી છે? રામની કે રમાની? ધર્મની કે ધનની? વાત્સલ્યની કે વાસનાની? દિલમાં વિકાસની છબી ટાંગે, નહિ તે ત્યાં વિલાસની છબી એની મેળે ટીંગાઈ જશે.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનની સુધારણા
જાતને સુધારવા માટે ઘણું સહન કરવું પડશે. અંતરમાં ડૂબકી મારવી પડશે, સુંવાળી વૃત્તિઓને ખસેડવી પડશે, પળે પળ સાવધાન રહેવું પડશે, પ્રભને આવશે તેને ફગાવી દેવાં પડશે.
ઊનાં આંસુ આજે જે હસતાં હસતાં પાપ કરી રહ્યા છે, એ પાપે પછી રોતાં પણ નહિ છૂટે. જે કૂવામાંથી માણસે એ તુચ્છ આનંદનું પાણી ઉલેચી રહ્યા છે, એ ફુ તે અંતે ઊનાં આંસુથી ભરવો પડશે. '
૨૦
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૈત્રીની એકતા
દૂધ અને પાણીની મૈત્રી કેવી ભવ્ય છે! દૂધે પેાતાના ઉજજવળ રંગ પાણીને આપ્યા અને પાણીષે જાતને દૂધમાં વિલેપન કરી, બન્ને એક બની ગયાં. આમ,મૈત્રીભાવ એટલે જ એકતા.
ક વ્યના દીવડા
આજે શબ્દો સાંધા બન્યા છે, કર્તવ્ય માંથું ખન્યુ છે. પણ યાદ રાખજો કે કન્યના દીવડા પ્રગટશે તે જ પ્રકાશ મળશે. કતવ્ય વગરનાં ભાષણાથી તા, છે એના કરતાંય અંધારું' વધશે.
૧
ર
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચરણ
પંડિત વાતેડિ ન હોય, પણ આચરણ કરનારે હોય. મીઠાઈઓની યાદી ગણાવવા કરતાં એકાદ સૂકે રેટ પણ પીરસે તે સાચે પંડિત. એ વાણીવિલાસમાં નથી માનતા, પણ આચરણમાં માને છે.
આત્માનું અમરત્વ • આજે વિજ્ઞાન વધ્યું છે, પણ આત્મવિજ્ઞાન વિના એ નકામું
છે. વિજ્ઞાન દુનિયાને બધું અપાવશે, પણ અમરત્વ નહિ અપાવે. અમૃત તે આત્મામાંથી જ પ્રગટવાનું છે. આ દષ્ટિ આજના વિજ્ઞાનમાં છે?
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનની ખુમારી
વિદ્યાવાનમાં જીવનની ખુમારી જોઈએ. સુખમાં કે દુઃખમાં, સંપત્તિમાં કે વિપત્તિમાં, સયાગમાં કે વિયેાગમાં પેાતાના આત્માની અને મનની મસ્તી ન ગુમાવે તે જ અભ્યાસી, તે જ વિદ્યાવાન.
ચારિત્રની કેળવણી
જ્યારે વિદ્યાર્થીઓને એમ લાગશે કે ચારિત્ર એ અમારું જીવન છે, આશા એ અમારા પ્રાણ છે, જીવનની શુદ્ધતા એ અમારું' સર્વસ્વ છે—ત્યારે લેાકેા એમનો કેળવણીને વખાણશે; ત્યારે એ પ્રશ`સાને પાત્ર બનશે.
૨૩
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશ ને અંધકાર
આજે જ્યાં અ`ધકાર દેખાય છે, ત્યાં કાલે પ્રકાશ દેખાશે. પ્રકાશ ને અંધકાર દૂર નથી. અંધકારના પડદા પાછળ જ પ્રકાશ પડ્યો છે. આ પડદો ઊંચકાવાની ઘડી કચારે આવે છે, પણ કાણુ કહી શકે ?
તે
સ્નેહની તલવાર
સ્નેહ એ તલવાર છે; એ જ મારે છે અને એ જ તારું
પ્રશસ્ત રાગ રક્ષક અને છે; અપ્રશસ્ત રાગ ભક્ષક બને છે.
૨૪
me
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતિ પ્રશંસા
અતિ-પ્રશંસા પાપનું મૂળ બને છે. વહાલનું અતિ-પ્રદર્શન, સ્નેહની ક્યારીઓમાં ઘણી વાર વિષનું વાવેતર કરે છે.
પ્રભુ–સ્મરણ
માણસ સુખના સમયમાં જેટલી તીવ્રતાથી પ્રભુસ્મરણ નથી કરતે, એટલી તીવ્રતાથી એ દુઃખમાં હોય ત્યારે કરે છે.
૨૫ : . કકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકક
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાણ અપરાધી
અપરાધી કાણુ ? વધારે સૉંગ્રહ કરનાર ધનિક કે સંગ્રહ
વિનાના નિધન ?
જીવન-મૃત્યુ
જીવવું ઘણું ગમે છે, પણ તે આપણા હાથમાં નથી; મૃત્યુ નથી ગમતુ પણ તે સન્મુખ આવવાનુ જ છે. આપણે, જે નથી ગમતુ તેને ગમતુ' કરવાનું છે; જીવનના મેાહુ છેાડી, મૃત્યુની મૈત્રી કરવાની છે.
૨૬
descend૨૦૦૨
**
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
માયાજાળની ગૂંથણ
માનવી, ઓ માનવી! સાંભળી કે માયા એ જાળ છે, એ દેખાય છે સુંદર, પણ છે ભયંકર. એને ગૂંથવી સહેલી છે, પણ ઉકેલવી મુશ્કેલ છે. કરોળિયાની માફકતું પણ તારી રચેલી માયાજાળમાં ફસાઈન જા તે માટે સાવધાન રહેજે.
જીવનની સાધના
માણસ જન્મે છે, જીવે છે, સાધના કરે છે અને છેલ્લે પ્રકાશને પામે છે. સાધના કર્યા વિના જે માત્ર ભેગમાં ને રેગમાં જ મરે છે, તે અજ્ઞાની છે.
-
૨૭.
૨૦૦૭
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
લગ્નનું જોડાણ
લગ્ન એટલે બે આત્માઓના વિચારોનું જોડાણ સાથીના દષ્ટિબિન્દુને સહૃદયતાપૂર્વક જાણવાની ઉલ્લાસમય પ્રણયભાવના હોય તે જ લગ્ન સાર્થક થાય.
અહિંસા
અહિંસા એ તૃષિતને જળ પાતી સરિતા છે, વિખૂટાં હૈયાઓને જેડનાર સેતુ છે, જગતને સૌરભથી પ્રફુલ્લિત કરનાર ગુલાબ ફૂલ છે, મધુર સંગીતથી પ્રમુદિત કરતી વસંતની કેકિલા છે. આ અહિંસા જ છે વિશ્વશાન્તિને અમેઘ ઉપાય.
કકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકક
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ્ય ભાવના
આ આભૂષણે તે ભાર છે. આ દેહ અલંકારથી નહિ, પણ આચરણથી શેભે છે. આ દેહની માટીને, આવી ખાણની માટીથી મઢવા કરતાં, ભવ્ય ભાવનાથી મઢી દઈએ તે કેવું સારું !
સમષ્ટિને સ્નેહ
વ્યક્તિગત સનેહ એક આકર્ષણ છે, મોહને ચમકાર છે, દિલની ઊછળતી લાગણીઓની ઉપરછલી ભૂખ છે; સમષ્ટિગત સ્નેહ આત્માની ભૂખને તૃપ્ત કરે છે, માણસને ઊંચકે છે, ઉપર ને ઉપર લઈ જાય છે.
કકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકક
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનની મહત્તા
જીવનની મહત્તા કાંઈ માળા, જપ, દીક્ષાનાં વર્ષો કે તપ ઉપર નથી અંકાતી, પણ એની માનસિક સાધના ઉપર અવલંબે છે.
મુક્તિ-મહાલય
તમારી સુષુપ્ત, ગુપ્ત શક્તિઓને ટા. એ વડે પછી તમે આત્માને અંધકાર ભેદી શકશે, કૈવલ્ય જોત પ્રગટાવી શકશે, આઝાદ બની મુક્તિ-મહાલયમાં મહાલી શકશે.
૩૦
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
સચમનું કલ્પવૃક્ષ
સંયમી માનવી ભલે સંસારના ત્યાગી ન પણ હાય, છતાં સંસારમાં રહી, કુકર્મોથી ખેંચી, પેાતાનુ ને બીજાનુ` કલ્યાણ સાધી શકે છે; પેાતાની જાત માટે અને જનતાને માટે કલ્પવૃક્ષ બની શકે છે. -
લક્ષ્મીના સદ્વ્યય
જો લક્ષ્મી આમ ચાલી જ જવાની છે, તે પછી મારે હાથે જ એને સદ્વ્યય શા માટે ન કરવા? અનાથાલયેામાં એ લક્ષ્મી કાં ન ખ`વી ? જે જનાર છે, તે રહેનાર નથી; તેા જનારને રોકવાના અતિ પ્રયત્ન કરવા એ જ મૂખતા છે.
***********
૩૧ $$$$$******
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાચી સહજતા જે સહજતા ઉપદેશ દેવામાં આવે છે, તે સહજતા ઉપદેશનાં તને આત્મસાત કરવામાં જે આવી જાય તે ઉપદેશક માટે આત્મકલ્યાણને માર્ગ સુગમ અને સરળ બની જાય.
કલાનું મૂલ્ય કલાને સમજી, એને પચાવનાર કરતાં, કલાના કલાધર પર માહિત થનાર અનેકગણા છે અને તેથી જ કલા આજે વિલાસનું સાધન બન્યું છે બજારુ ચીજ બનતી જાય છે, એનાં પ્રદર્શને ભરાય છે પણ ખરી કલાનું મૂલ્ય તે કલા જ હેય.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
કોધને દાવાનળ ભયંકર ઝંઝાવાતથી જેમ રમણીય ઉપવન નષ્ટ થઈ જાય છે, ધરતીકંપથી જેમ મનોહર મહેલાતેથી શેભતી નગરી બિહામણા ખંડેરમાં પલટાઈ જાય છે, તેમ ાધના દાવાનળથી હજારો વર્ષની તપસ્યાઓ એક ક્ષણ માત્રમાં બળીને ખાખ થઈ જાય છે. અમૃતઝરણું
કલહ અને સંતાપભરેલા આ જીવનવનમાં પણ માણસ ઝઝૂમત જીવે છે, કારણ કે એના જીવનના કેઈ અજાણ્યા ખૂણામાં પ્રેમનું કેઈ અમૃત-ઝરણું છૂપું છૂપું વહેતું હોય છે.
૩૩ * ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ષ્કાજકwજક0994માં
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખરા કૉંગ્રેસી
એણે કહ્યું : ‘ અમે જૈન ધમ નથી પાળતા પણ એ ધમમાં રહેલા શુદ્ધિથી ભરેલા ત્યાગને માનીએ છીએ. અમારી તે એ માન્યતા છે કે ખરા કૉન્ગ્રેસી તે જ હેાઈ શકે જે ત્યાગ, તપ અને અહિંસાનું સાચા દિલથી સન્માન કરે, '
જ
વિચાર ને વર્તન
જેમ પેટ ‘રામ રામ ’ ખેાલીને બીજાને ઉપદેશ આપે છે, પણ ‘રામ ’ના રહસ્યને એ પેાતે સમજતા નથી, એમ આજના ગુરુએ ઉપદેશ આપે છે ખરા પણ એના રહસ્યને જીવનમાં ઉતારતા નથી. વિચાર સાથે જો વન ન કેળવાય તે એના અથશે ?
ન
*****99*********Goodoobsce
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈન્દ્રિય-વિજય રસના–ઈન્દ્રિયના સ્વાદથી ઉદ્ભવતા આનંદ ક્ષણિક હોય છે, પણ એનું પરિણામ દીઘ અને હાનિહારક હોય છે. તલવાર કરતાંય રસનાએ માણસના ઘણુ વધુ ભેગુ લીધા છે. આ રસના ઉપર વિજય મેળવનાર જ બીજી ઇન્દ્રિય ઉપર વિજય મેળવી શકે છે. બેકદર હા! બેકદરને કદર ક્યાંથી હોય ! અજ્ઞાનીને જ્ઞાનીઓનાં મૂલ્યાંકન ક્યાંથી સમજાય! દુનને સૌજન્યનું મહત્વ ક્યાંથી સમજાય! વિલાસીને વિરાગીની વિશિષ્ટતાઓની મઝા ક્યાંથી સાંપડે!
૩૫.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
સેબત
સજજનને સ્વાભાવિક સદ્દગુણ એ હોય છે કે તે, પાસે આવેલાને સુપરિમલથી સુવાસિત બનાવે છે, ત્યારે દુજનને નૈસર્ગિક એ દુર્ગુણ હોય છે કે તે પાસે આવેલાને પોતાની દુર્ગધથી દુર્ગન્ધિત બનાવે છે.
સત્સંગ
માટે પાપભીરુ શિષ્ટજનેએ કાંટા જેવા દુજનને સંગ ત્યજી, કલ્પતરુની જેમ શીતળ છાયા આપનાર સજ્જન પુરુષને સંગ કરે, એ જ હિતાવહ છે.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
માનવી આપે છે?
ધૂપ પિતે સળગીને, દુધને દૂર કરી સુગંધ ફેલાવે છે; લાકડાં જાત બળીને ટાઢને હઠાવી બીજાને ઉષ્મા આપે છે શેરડી કલમાં પિલાઈને મીઠે રસ આપે છે. આ બધાં કરતા માણસ શ્રેષ્ઠ છે છતાં એ જગતને કાંઈ આપીને જાય છે ખરે?
ચારિત્રની સુવાસ
ચારિત્ર એ અત્તરના પૂમડા જેવું છે. જેની પાસે એ હોય તેને તે એની સુવાસ મળે જ છે, પણ તેના સમાગમમાં જે આવે તેનેય એ સુવાસ આપે છે. એને તે સુવાસના દાનમાં જ આનંદ હોય છે.
૩૭ : જન્મજાજકwwwwwww
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાગ થશે કે હંસ દુનિયામાં સહેલું કામ હોય તો તે કાગનું–બીજાની ટીકા કરવાનું અને નિંદા કરવાનું. પણ કઠણ કાર્ય હોય તે તે હંસનું; સર્વમાં સદ્દગુણજોવાનું અને તેની પ્રશંસા કરવાનું. તમે શું થશે?
પાણી અને વાણ સાંસારિક પર્વને દિવસે પાણીની બાલદી ભરી માણસ વાસણા ને વસ્ત્રો સ્વચ્છ કરવા બેસી જાય છે, તે માનવજીવના ધર્મપર્વને દિવસે પ્રભુની વાણું સ્મરી, માનવી મન અને અંતરને પવિત્ર નહિ બનાવે !
Roone
%
8
%
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવન જ્યોત
કેડિયામાં તેલ હોય તે જ દીપક સારી રાત જલતે રહે છે, તેલ ખૂટતાં એ બુઝાઈ જાય છે. ગૃહસ્થાશ્રમમાં પણ જે સંયમનું તેલ હોય તે જ ધર્મત જલતી રહે છે. સંયમને ત્યાગ એટલે જીવનદીપકને હાસ, નાશ. શિયળ ને સદાચાર
એકડા વિના જેમ શૂન્યની કિંમત કઈ જ નથી, તેમ સદાચાર વિના જીવનમાં વતેની કિંમત પણ કંઈ જ નથી. વ્રત તે શેભે છે શિયળ અને સદાચારના અલંકારથી. કકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકહwww .
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમ્યક દૃષ્ટિ
સાકર શ્રત છે અને ફટકડી પણ વેત છે. પણ માખી તે સાકર ઉપર જ બેસે છે. તેમ, સમ્યક્ દષ્ટિ પણ સત્ય અને અસત્યની પસંદગી પ્રસંગે સત્યને જ સ્વીકાર કરવાની.
દાનનો આનંદ
ડોલતાં વૃક્ષેએ જવાબ આપેઃ “સૂરજને તાપ સહી અમે પંખીઓને છાયા આપી; અમારાં ફળોનું અમે માનવીને દાન દીધું સહનશીલતા ને દાનને એ આનંદ, અમને મસ્ત બનાવે છે. પછી એ તૃપ્તિથી કેમ અમે ન ડેલીએ?”
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
મીણ જેવુ હૃદય
જીવનમાં નમ્રતા અત્યંત આવશ્યક છે. મીણ જેવું હૃદય ન હાય તે દુનિયાને મીણ જેવી નરમં નહિ મનાવી શકે.
સચાગ-વિયાગ
જીવનમાં સુખ અને દુઃખ, સચાગ અને વિયેાગ એઉ આવવાનાં છે, માટે બેઉને સત્કાર, આવકારે અને બેઉ સમયે ચાગ્ય દશામાં મનને રાખા.
૪૧
t
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
. ભકિતની શીતલતા પ્રખર તાપમાં પણ ઝાડ લીલુંછમ કેમ રહી શકે છે? કારણ, એનાં મૂળ ધરતીની શીતળતામાં રહેલાં છે. માનવીના જીવનમાં પણ એમ જ, ઉપરથી જીવનની તપશ્ચર્યા અને અંતરના મૂળમાં ભક્તિની શીતળતા જોઈએ. આમ બને તે માનવજીવન સદાય લીલુંછમ રહે.
ધન અને વિવેક પૈસે જીવનમાં દુઃખ અને દંભ લાવે છે. પૈ આવે એટલે ધર્મ આઘે રહી જાય છે. ઘણી વાર પૈસે માનવીને વિવેકશન્યતા તરફ ધકેલી દે છે, અને આત્માની અધોગતિ કરાવે છે, માટે ધન મળે તે વિવેકથી વર્તો.
૪૨
*
૦૬ -૦
૭
-
- -
- :. *
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનના યાગ
જ્યાં સવાદિતા છે, ત્યાં સુખ છે; જ્યાં વિસ'વાદિતા છે, ત્યાં દુઃખ છે. મન, વચન અને કાયા સ્વસ્થાનમાં રહી સંવાદ્ધિતાથી હવે એને જ મહાપુરુષા જીવનના યાગ કહે છે.
શક્તિના ઉપયાગ
શક્તિ હાવા છતાં કાર્ય ન કરવું તેમાં શક્તિ ગેાપવવાનુ પાપ છે. દાન, જ્ઞાન, વક્તૃત્વ ઇત્યાદિ શક્તિ તમારામાં હોય તા તેના ઉપયાગ કરશે. શક્તિ તે જેમ વપરાય તેમ તેમાં વધારા થાય છે.
૪૩
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
સદગુણની ત્રિવેણી
મહાપુરુષે કહે છે કે સળગતા આ સંસારમાં સગુણની શીતળતા સિવાય બીજું બધું વ્યર્થ છે. દાન, વિનય અને શિયળ–સગુણોની આ ત્રિવેણીને જ્યાં સંગમ થાય તે લેકપ્રિય નામનું તીર્થ બની જાય છે.
મૃદુતા અને વજતા પારકાના આંસુ, દુઃખ જોતાં ભલે તમે દ્રવી જાઓ, પણ તમારા જીવનના સંયમ, નિયમ અને અંતરાયે વેળા સામને કરવા જતા દાખવે. આપણું કાર્ય એ છે કે અન્ય પ્રત્યે મૃદુતા કેળવવી, સ્વ પ્રત્યે વાતા રાખવી.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૌનનું એકાંત
મૌનનું એકાંત એટલે મનની સાથે વાત. આપણે તે આજે એકાંત મનથી ડરીએ છીએ; બહાર ન જણાય એટલા વિચારો એકાંતની શાંતિમાં ફૂટી ઊઠે છે. આપણે આ મૌનની શાંતિ શીખવાની છે, તે જ આપણને આત્માને આવાજ સંભળાશે.
ભૂલની શોધ
તમે ભલે બધી કરણ કરે, પ્રવૃત્તિઓ કરે, પણ પછી દરેક વેળા મનને પૂછો કે એનાથી તમારે આત્મા પ્રસન્ન થાય છે? ન થતો હોય તે કારણ તપાસે, ભૂલ શોધી, ભાવિ માટે કાળજી રાખે.
૪૫
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
દાન-ભાવનું પ્રતીક
દાન તે સુંદર વસ્તુનું જ હોય, અને એ પણ પ્રેમથી અપાયેલું હેવું જોઈએ. દાન તે આપણું દિલનું, એના ભાવનું એક પ્રતીક છે. એનાથી માણસની ચેતનાને વિકાસ થાય છે.
શેની શ્રદ્ધા
આપણે જે શેધવાનું છે તે શ્રવણ, મનન અને ચિંતન કર્યાથી જ મળી શકશે. અંધારું ઘેરું છે અને માર્ગ મળ મુશ્કેલ છે, છતાં સતત પ્રયત્નથી સફળતા મળશે જ એવી શ્રદ્ધા રાખે.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
કચરાના સધરા
આખા ગામના કચરા ભેગા કરનાર માણસ, પાતે કચરા સંઘરીને ઘરમાં નથી રાખતા. કચરાને ભેગા કરી એ ઉકરડામાં નાખે છે. તેા પછી આપણે લેાકેાના દોષાની ગંદકી આપણી સાથે લઇનેં શા માટે ફરવુ ?
શાંતિના આનંદ
વિચાર। કે આનદ વસ્તુમાં રહેલે છે કે મનમાં રહેલા છે? કલહના વાતાવરણમાં દ્રુપપાક પણ મીઠે। મટી જાય છે. એટલે આનદ અશાંતિમાં નથી; આનંદ તે અંદરની તૃપ્તિ ભરી શાંતિમાં રહેલા છે.
****
૪૭
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
સતેનો સંપર્ક શ્રત એટલે શ્રવણ; અને તે પણ ભક્તિ અને વિનયપૂર્વક. પિથી પંડિત દુનિયામાં ઘણા મળશે. પણ બહુશ્રત ઓછા મળશે. એકમાં શબ્દ છે, બીજામાં ચારિત્ર છે. એટલે જ સંતનાં પુસ્તક કરતાંય તેમને સંપર્ક વધુ ઈચ્છનીય છે.
વચન સંગે વર્તન કાગડે કોઈનું કાંઈ લેતા નથી, અને કેયલ કેઈને કાંઈ આપી દેતી નથી; પણ કેયેલ એના વિનય અને મધુરતાભર્યા શબ્દથી જગતને પિતાનું બનાવી દે છે. આમ, વચન સાથે જે વર્તન આવી જાય તે સમજજે કે જગત તમારું છે.
૪૮
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુના ગુણ ગુરુનું જીવન વૃક્ષ જેવું છે, નદી જેવું છે. વૃક્ષ એની પાસે જે આવે તેને છાંયે આપે છે, ફળ આપે છે. સરિતા, કાંઠે આવેલા સર્વને પાણી આપી તૃષા છિપાવે છે. ગુરુમાં આ બેઉ ગુણ રહેલા છે. •
માણસની ગાંડાઈ માણસને જીવનમાં રહેવા માટે એક ખૂણે, ખાવા માટે મૂઠી અન્ન અને પહેરવા માટે બે જોડ કપડાંની જ જરૂર છે. આમ છતાં માણસ આજે કપડાં અને અલંકારની પાછળ કેમ આટલે ગાંડો બની રહ્યો છે!
ᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐ
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
વસ્તુનું મમત્વ
જે સુખ
.
શિયાળામાં ગરંમી ગમે છે, પણ ઉનાળાના દિવસેામાં એ જ ગરમી દુ:ખદ બને છે. એવી જ રીતે, આજે વસ્તુ આપી રહી છે તે આવતી કાલે દુઃખદ ખનશે; માટે વસ્તુ પ્રત્યેનુ' મમત્વ છેડો.
જીવનનું લક્ષ્ય પવ તમાંથી નીકળતી,નદીને પાતાનુ લક્ષ્ય નક્કી છે. આથી, વચ્ચેના ખડકા, પથ્થરા, જંગલ ઝાડીમાંથી રસ્તા કરી એ સાગર તરફ ધસતી રહે છે;" કયાંય અટકતી નથી; ગમે ત્યાંથી માગ કરી એ આગળ વધે છે. માનવીએ પણ એવા લક્ષ્ય માટે એ જ કરવાનું છે.
૫.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાસનાની કેદ
કેઈક માણસ દીવાલની પાછળ કેદી છે, તે કઈક વાસનાની પાછળ કેદી છે. વિચાર કરતાં સમજાશે કે દીવાલની કેદ કરતાં વાસનાની કેદ વધુ જમ્બર કેદ છે.
વૃત્તિને સંયમ
વૃત્તિઓ જ્યારે આપણું કાબૂમાં હોય છે ત્યારે આપણે મહાત્મા બનીએ છીએ; એ જ વૃત્તિઓ જ્યારે છુટ્ટી અને અનિયંત્રિત હેય છે ત્યારે આપણે પાપાત્મા બનીએ છીએ.
૧
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રેમનું બલિદાન પ્રેમ અને ક્ષમા કેઈ દિવસ કેઈનાં માથાં માગતાં નથી; એ તે સામેથી માથું આપવા તૈયાર થાય છે, અને તે પણ બીજાનું નહિ, પ્રથમ પિતાનું.
અંતરનું અજવાળું
દુનિયામાં એ કઈ માનવી નથી કે જેનું હૃદય પીગળે નહિ, એવી કઈ રાત નથી, જેમાં એક પણ તારે ન હોય.
- કાકા કકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકક
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિવિધ તત્ત્વા .
જ્યારે માનવી દેહપ્રધાન હાય છે ત્યારે એનામાં પાશવતા પ્રગટે છે, જ્યારે મનપ્રધાન હેાય છે ત્યારે માનવતા પ્રગટે છે, જ્યારે આત્મસામ્રાજ્યમાં વિહરે છે ત્યારે એનામાં દિવ્યતા પ્રગટે છે. માનવીમાં આ ત્રણે તત્ત્વા પડેલાં છે.
ઇન્દ્રિયાને ઊંધાડે
જે
તમારી જે છૂટી ઇન્દ્રિયા છે, જે બળવાન ઇન્દ્રિયા છે, મુક્ત ઇન્દ્રિયા છે, તેને ઊંઘાડી દે; જો તમે આમ એને ઊંઘાડી દેવાનુ` રાખશેા, જો એ સંયમિત થશે, તેા તમે જોઈ શકશે! કે તમારા આત્મા પછી મુક્તિ અનુભવશે, પ્રફુલ્લતા અનુભવશે.
૫૩
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંથ
જીવનને અંધકારથી ઢાંકી દેતી નિરાશા તારી આસપાસ છવાઈ ગઈ છે? જીવન કટુ અને ભારરૂપ લાગે છે? પણ એ વાત કદી ન ભૂલીશ કે પતનના પાયામાં પણ ઉત્થાન છે. પરાજયમાંથી જયનું બળ પ્રગટે છે અને આપણું નબળાઈઓ અને ત્રુટિઓ આ પ્રસંગ દ્વારા દૂર થાય છે; માણસ ફરીથી ઊભો થઈને હિંમતભેર આગળ વધે છે. હિંમત ન હારીશ, વૈર્ય રાખજે. જીવન શું આપવા માગે છે તે આપણે જાણતા નથી. એને રહસ્યભંડાર કેઈ અદભુત છે. આ કાંઈ ક્ષણિક પ્રકાશને ચર્મકાર નથી, પણ અંધકારમાંથી પ્રગટતા સૂર્યની એક યાતનામય યાત્રા છે. તો આ જ માર્ગમાં હાર્યા વિના આગળ વધજે.
ᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐᏐ
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવનના સંધ્યાટાણે
આ ચિત્રકાર, જોનારના ઢિલનેય ર`ગ લાગી જાય એવા નાજુક રગેાથી તે વિશ્વને આલેખ્યું, પણ તારા દિલનુ દીવાનખાનુ તા શૂન્ય જેવુ લાગે છે. હા, તારા હૃદયખંડને અલ કૃત કરવા તે એક કાવ્યમય ચિત્ર રાખ્યું હતું. ખરું, પણ આજ તા તેય ઝાંખું' થવા આવ્યું છે. આ સંધ્યા નમે તે પહેલાં, તારા પ્રાણમાં ઘૂંટાયેલા ભાવનાના રંગની એક પીંછી તું એના પર ન ફેરવી શકે ? જેથી રજનીમાં, સુવાસિત તેલના દીપકેાના પ્રકાશમાં એ ફરી ઝળહળી ઊઠે !
૫૫
******
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધર્મભાવના
મૈત્રી ભાવનું પવિત્ર ઝરણું, મુજ હૈયામાં વહ્યા કરે; શુભ થાઓ આ સકળ વિશ્વનું, એવી ભાવના નિત્ય રહે. ગુણથી ભરેલા ગુણ–જન દેખી, હૈયું મારું નૃત્ય કરે; એ સંતોના ચરણકમલમાં, મુજ જીવનનું અર્થ રહે. દીન, કૂર ને ધર્મવિહોણા, દેખી દિલમાં દર્દ રહે કરુણાભીની આંખોમાંથી, અશ્રુનો શુભ સ્રોત વહે. માર્ગ ભૂલેલા જીવન-પથિકને, માર્ગ ચીંધવા ઊભે રહું; કરે ઉપેક્ષા એ મારગની, તે યે સમતા ચિત્ત ધરું. ચંદ્રપ્રભની ધર્મભાવના, હૈયે સૌ માનવ લાવે; વેર-ઝેરનાં પાપ ત્યજીને, મંગળ ગીતો એ ગાવે
મુનિશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી
“ ચિત્રભાનું”.
કકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકકક
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ સાધના મુદ્રણાલચ : દાણાપીઠ–ભાવનગર