Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Second Proof_Dt. 16-7-2018 - 1/M-II (T EMY * kIrti-ramRti. (kIrti-kathA) eka krAntikAra kI karuNakathA krAntimaya jIvana kI karuNAtmA krAntikAra kIrtikumAra amarelI-satharA-lIMbaDI-ujulIkAMcana pUnA-madrAsa-kalakattA-haidrAbAda sva. kIrtikumAra jamanAdAsa ToliyA janma: 5/4-3-1933 amarelI (gujarAta) dehatyAgaH 5-11-1959 haidrAbAda (AMdhra) Alekhaka agraja prA. pratApakumAra jamanAdAsa ToliyA amarelI se pUnA lIMbaDI zAMtiniketana - haidrAbAda - ahamadAbAda - haMpI - beMgalora yogIndra yugapradhAna sahajAnandaghana prakAzana pratiSThAna Vagindra Yayapradiran Sahajananbaughan Prakashan Prafisthan vardhamAna bhAratI inTaranezanala phAunDezana prabhAta kompaleksa, ke.jI. roDa, beMgalora-560009. 'pArula', 1580, kumAra svAmI le AuTa, beMgalora-560111.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Second Proof Dt. 16-7-2018 -2 karuNAtmA krAntikAra ke aMtima zabda kuTuMbIjanoM ke pratiH agraja ke pAsa pratijJA karavAte hae : "vAdA kIjiye ki mere zarIra ko cAhe kucha bhI ho jAye to bhI pApa kI hiMsaka auSadhi mujhe nahIM deMge... mere hAthoM pApa nahIM krvaayeNge|" (iv)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Second Proof_Dt. 16-7-2018-3 // OM aiM namaH // vItarAgAya namaH // // prazAnta zAnta krAnta Atmane, paramAtmane namaH // karuNAtma krAntikAra kIrtikumAra ToliyA eka karuNAtmA krAntikAra kI karuNa kathA ( deha janma : 5/4-3-1933 : amarelI) ( deha tyAga : 5-11-1959 : haidrAbAda ) ( amarelI- satharA lIMbar3I urulIkAMcana- pUnA madrAsa kalakattA- haidrAbAda- AMdhrapradeza) "dayA, zAMti, samatA, kSamA, satya, tyAga, vairAgya / hoya mumukSu hRdaya meM, sAdhaka dazA sujAgya // ' ( - zrI Atmasiddhi zAstra - 138 ) prAkkathana sAMprata vartamAna deza kAla ke bhraSTAcAra ke bIca ghaTita yaha eka karuNa hRdaya yuvA krAntikAra kI anUThI krAntikathA hai jo puruSArtha to apAra kara cukA, paraMtu apane sapanoM ko sapane hI chor3akara asamaya hI chabbIsa varSa kI yuvAvasthA meM cala basA..... suspaSTa jIvanalakSya, sudRr3ha saMkalpa, satata saMgharSayukta svamAnamaya puruSArtha aura saMniSTha sAdhanA kI yaha zabdaza: satyakathA mere apane hI anuja kI hai| usake isa satyakhoja aura krAntimaya jIvana kA yaha dehadhArI sAkSI bhI rahA hai, mahadeza meM sahAyaka aura kahIM kahIM pathadarzaka bhI baMdhu hone ke kAraNa kiMcit apanI kathA bhI anAyAsa svabhAvika hI isameM jur3atI calI hai / kathA ke panne hI saba kucha boleMge / " bhale hI yaha krAntikAra apane sapanoM kA, zahIdoM ke sapanoM kA bhArata dekha nahIM sakA; paraMtu apanI krAntisAdhanA ko isa kAla meM durlabha, asambhava-sI kaThora tapasAdhanA-pUrNataH zuddha ahiMsAsAdhanA ke sAtha bhI jor3atA gayA aura saMsAra se amasaya hI vidA ho gayA; paraMtu usake laghujIvana ke aMtima dina aura aMtima kSaNa ahiMsA saMskAra janita saMkalpa aura vizvakalyANakara namaskAra mahAmaMtra kI sudIrgha zravaNa-dhuna ke bIca guz2Ara (bItA ) gayA.... jJAnapaMcamI ke dhanya dina aise prayANa se pUrva svajanoM se yaha saMkalpa karavAkara ki 'anajAne meM bhI merI deha meM hiMsaka auSadha kI eka bUMda bhI jA nahIM pAye aise apanI kucha behozI pUrva hRdayabhAvoM ke sAtha / eka krAntikAra, jo apanI jIvanayAtrA meM bhraSTa bhArata kI bhISaNa ghaTanAoM evaM khUMkhAra guMDoM se eka abalA kumArikA kI rakSA jaise prasaMgoM meM hiMsaka zastra uThAne se bhI nahIM hicakA, vaha apane jIvana meM to AdyAnta aNIzuddha ahiMsaka banA rhaa| itanA hI nahIM, apane sabase nirAle aise svataMtra,
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Second Proof Dt. 16-7-2018 - 4 svayaM-AdhArita krAntikArya meM bhI usane jina jina sAthiyoM sahayogiyoM taka ko bhI jor3A aura parivartita kiyA una saba ko bhI usane ahiMsaka aura nItimAna bnaayaa| dInaduHkhiyoM kA sahI arthoM meM uddhAra kiyA apanI sImita kSamatAoM aura saMbhAvanAoM ke bIca / - usake aise svayaM bhuktabhogI, daridra kendrita, ahiMsA-AdhArita krAntikAryoM kA kucha puraskAra use apane choTe se jIvana ke jIvanAMta meM kucha ajJAta adRzya zaktiyoM ke jIvanasahAyaka rUpoM meM saMprApta huA / - ye jIvana - unnAyaka, jIvanoddhAraka, jIvana-UrdhvakaraNa-kAraka rUpa the - aMtima jAnalevA bImArI ke bIca kalakattA ke mAravAr3I rilIpha sosAiTI ke prAkRtika cikitsAlaya meM do bAra deha chUTane se 'jIvadayANaM vat rakSA karanevAle rahasyayogI aura ravIndranAtha ke aMtevAsI gurudayAla mallikajI unakI adRzya parokSa sudUra se sahAyatA aura phira unhIMke pratyakSa samAgama rUpa meM, kIrti ke haidrAbAda pahuMcane ke pazcAt svayaM haidrAbAda Akara pAMca pAMca dinoM kA pAvana sahavAsa dekara aura usakI AtmA ke UrdhvakaraNa ke sAkSAt prayogarUpa meM aura bAda meM 23-10-1959 ke dina jinazAsana devatA ke pratyakSa adbhuta prasaMga ke rUpa meM sahAyatA akalpya thI / rahasyayogI mallikajI kA yogadAna kIrti ke jIvanAMta meM jo rahA aura usake jIvana ke pazcAt bhI unake aMgrejI patroM meM jo unakA paridarzana rahA, vaha sArA to isa lekhaka kI aMgrejI pustaka 'Mystic Mallikji & Krantikar Kirtikumar Toliya' meM vistAra se aMkita ho rahA hai / devatAprasaMga isa pustaka ke aMta meM yathAvat diyA jA rahA hai aura kIrti kA jIvanasaMdeza usake patroM ke alAvA hamAre atimUlyavAna krAnti-prasAraka nATaka 'jaba murde bhI jAgate haiM !' meM bar3e prabhAvaka DhaMga se vyakta huA hai - jo ki usakI mRtyu ke bAda zIghra hI likhA gayA thA aura ahamadAbAda, amarelI, haidrAbAda Adi sthAnoM para krAnti kI lahara phailAtA huA bAraha bAraha bAra maMcita ho cukA thA ! ukta nATaka meM krAntikAra kIrti kI AtmA bhArata kI Az2AdI ke zahIdoM kI yaha prabala AvAja prastuta karatI huI hamAre bhItara pratidhvani jagAtI hai, pratyeka se vaha pUchatI hai ki - (vizeSakara vartamAna rAjanetAoM se) : "kyA yahI hai hamAre sapanoM kA bhArata ? yaha bhraSTa bhArata-sarvatobhadra bhraSTa bana cukA bhArata ? kyA aise bhArata ke liye hamane balidAna diyA thA ?.... aphasosa ! socA nahIM thA aisA bhArata hamane sapanoM meM bhii|" zahIdoM ke sapanoM kA bhArata, bApU gAMdhI ke zabdoM meM 'mere sapanoM kA bhArata', krAntivIroM kA bhraSTAcAra mukta bhArata aura ahiMsAthamaoM kA hiMsAvihIna, katlakhAnoM aura samagra prANI hiMsA vihIna bhArata ke nUtana nirmANa meM krAntikAra kIrti kI yaha krAntikathA evaM uparyukta do kRtiyA~ mahAna nimitta baneMgI - anya ... AgAmI kRtiyA~ 'Why Abattoins Abolition ?" "pukArate haiM mUkapazu" ityAdi ke sAtha, aisA hameM vizvAsa hai /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Second Proot Dt. 16-7-2018.5. .. sarvodaya-tIrtha, karuNA-tIrtha, ahiMsA-tIrtha bhArata-dRSTA vItarAga AhatoM, krAnta-puruSoM, krAntipuruSoM kA yogabala ina maMgala bhAvanAoM ko paripUrNa kro| kIrti ke pacAsa varSoparAnta, nija dehajanma dina 21-10-2012 "pArula", 1580, kumArasvAmI le AuTa beMgalora-560111 (karnATaka) prA. pratApakumAra ToliyA pratapkumartoliya@gmail.com (M) 09611231580 maMgala bhAvanA "sattveSu maitrI, guNISu pramoda kliSTeSu jIveSu kRpAparatvaM mAdhyasthabhAvaM viparIta vRttau sadA mamAtmA vidadhAtu deva / " * bodhi-samAdhi-Atmasiddhihetu siddha bhagavaMta prati prArthanA . "Arugga, bohilAbhaM, samAhivara-muttamaM ditu / caMdesu nimmalayarA Aiccesu ahiyaM payAsayarA / sAgaravaragaMbhIrA sidhdhA sidhdhi mama disaMtu // AtmasidhdhiM mama disaMtu // " (logassa mahAsUtra) // zivamastu sarvajagataH // OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH //
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Second Proof_Dt. 16-7-2018 - 6 REVOLUTIONARY KRANTIKAR KIRTIKUMAR TOLIYA "Get Born, Be a lustful worldly Creature & Die - This is India's 'NISHKAAM KARMA YOGA!.." - Kirtikumar in a burning Satire. "Kirti was so sensitive to the Ugly & Unjust in life that he spent all his energies & intelligence in resisting it". - MYSTIC GURDIAL MALLIKJI : TAGORE & GANDHIJI'S INMATE. "..... In my heart he has always lived like a bird struggling against the bars of its iron cage and impatiently longing & labouring to be free to fly in the open expansive Sky. Only if we who loved him had been blessed with a vision of his real Self ! We could then have co-operated to the best of our ability with him to realize his ideal. We did not, alas ! understand him truly & so failed to serve him. We can now atone for all this by making ourselves more & more sensitive to the inner aspirations of everyone whom we meet, so that to make his path clearer. Thus, our dear Kirti's work be continued. He has lighted a lamp for us. We have to see to it that it keeps burning bright, whatever be the price we have to pay to ensure this. May God grant all of us the necessary vision, wisdom & Strength ! We shall try our utmost to make dear Kirti live for ever through our Love & Service..... With deepest Love to you all from Gurdial". ..... Mystic Mallikji in a touching and inspiring letter Dated 18-12-1959 from New Delhi after Kirti's Sublime Passing Away unsung from the world on 5-11-1959 at the young Age of 26 at Hyderabad, where he had physically come down to stay with him and elevate for five precious days. This was after spiritually and telepathically saving his life being ended twice at Calcutta's Nature Cure Hospital. Apostle of Love & Compassion Mystic Mallikji had bestowed upon such hidden Mystic helps to all who were suffering & serving humanity, throughout his life. A glimpse of such a noble life is here in this book "MYSTIC MALLIKJI & REVOLUTIONARY KIRTIKUMAR TOLIYA."
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ | prakaraNa-1 Chapter-1] ( prathama prayANa kA prAraMbhika darzana..... ) jJAna paMcamI : guruvAra : 5 navambara 1959 kA pAvana dina / prAtaHkAla se paMca parameSThI paramaguru-pratIka namaskAra mahAmaMtra kI akhaMDa dhUna calAI jA rahI thI eka dhArAvat / dhUpasugaMdha kI dhUmrasera ke bIca, isa dhUna-ghoSa ke madhya eka krAntikAra karuNAtmA leTA huA thA aura apane svajanoM se, isa duniyA se, vidA lene vaha sudIrgharUpa se aMtima sA~seM milA rahA thA / sara usakA apanI mamatAmayI mA~ kI goda meM thA / usI vatsala goda meM, jisase usane jama liyA thA, paraMtu kitane hI barasoM se apane krAntikArya kI dhuna meM, kahA~ kahA~ apanI krAntiyAtrAeM karatA huA, dUra dUra basatA rahA thA !... mahatpuruSoM kI karuNA-kRpA se, kama se kama apane jIvanAMta kI isa belA meM, kucha dinoM se, isa vAtsalyamayI goda kI chAyA meM vaha A pAyA thA- aMta meM kAlavat banI huI apanI 'krAnti-kArya-bhUmi kalakattA' se haidrAbAda tk| abhI to Ayu hI usakI kyA thI? kevala 25-26 varSa ! bhara yuvAvasthA !! para isa alpAyu meM bhI usane apanI alpazikSA ke bAvajUda mahA-mahAna kArya saMpanna kiye the !!! - aise mahAkaSTasAdhya 'kareMge yA mareMge' ke saMkalpa se baddha virATa krAnti kArya ki jinakI koI kevala kalpanA hI kara sakatA hai| bhArata kI Az2AdI ke dIvAne aise sAre hI krAntikArI usake Adarza the, ArAdhya the, deza kI krAnti-samRddhi-khuzahAlI rUpa dUsarI Az2AdI ke ArSadRSTA the / 'sarve'tra sukhino santu / aura 'zivamastu sarvajagataH' kI sarvodayI bhAvanAe~ usake jIvanamaMtra rUpa thiiN| bhArata ke ukta vIra zahIdoM kI uMgalI usane pakar3I thiiN| unameM se eka aise bhArata-mA~ ke lADale lAla zahIda bhagatasiMha ke anugAmI-ziSya aise saradAra pRthvIsiMha 'AjhAda' - 'svAmIrAva' kA to vaha 'pyArA', premapAtra, aMtevAsI bana cukA thaa| phira bhArata meM, AjhAda paraMtu bhraSTAcAra se bhare bhArata meM, vaha hiMsaka krAnti ke bhI 'uddhAraka-dikhate svapna' nihArane lagA thA / sadbhAgya se, isI samaya apane agraja dvArA iMgita vinobAjI-bAlakobAjI-jayaprakAzajI kI ahiMsaka krAnti ke mArga kA ora vaha mur3ane lagA / isa krAntimArga meM usakI janmajAta jainakula kI ahiMsA aura karuNAbhAvanA bhI vikasita hone lagI thii| jIvana ke aneka ghora bhayaMkara kaSToM aura agniparIkSApUrNa anubhavoM ke bAda, niSkarSa rUpa meM usane apanI karuNAmayI krAnti hetu eka anokhA mArga hI apanAyA thA / saradAra pRthvIsiMha AjhAda ke sAnnidhya meM jIvana-nirmANAtmaka satharA-bhAvanagara-gujarAta ke tAlIma-vAsa ke pazcAt, agraja ke anurodha para use krAnti ke ucca mArga kI khoja kI abhIpsA jagI / isa hetu nUtana krAnti ke yugadRSTA AcArya vinobAjI ke pAsa ahiMsaka krAnti-mArga kI vizada ciMtanA karane uro
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 2 me kIrti-smRti jAnA thaa| isa ke pUrva eka yoga bana gyaa| pUnA meM apanI meTrikyulezana parIkSA dekara vinobA ke anuja saMta bAlakobAjI bhAve ke sAnnidhya meM nisargopacAra Azrama, mulIkAMcana meM paryApta vAsa karane kA aura apanI parizrama pratibhA darzAne kA use anAyAsa hI saubhAgya mila gyaa| bAbA vinovA ke ahiMsAdarzana evaM sevA sarvodaya- sAdhanA kI usakI yahA~ bhUmikA bana gii| isI bIca ahiMsaka krAntidUta jayaprakAzajI ke bhI kAryoM aura vicAroM ne isa yuvAna ke krAntizIla dilodimAga kA kabz2A le liyaa| Age calakara uralIkAMcana se usako, parivAra ke dabAva-vaza anicchA phira bhI, madrAsa jAnA par3A / paraMtu thor3e-se phira bhI ati kaSTaprada, kasauTIpUrNa madrAsa-vAsa se, apane jIvana-saMkalpa pUrvaka, kalakattA jAkara apane krAntikArya kA zrIgaNeza kara dene kA niyati-yoga bana gayA / vinobAjI se milane jAne kA to icchA hote hue bhI sthagita ho gayA, paraMtu taba jayaprakAzajI kI hI, apane lakSya meM har3ata batI, "phaikTrI dAna' kI parikalpanA yojanA usane eka ora se, choTe-se paimAne para bhI, kalakattA meM kAryAnvita kara dI to dUsarI ora se apane sahabhAgI-bhAgIdAra hissedAra banAye. - hue una garIba maz2adUroM ko ahiMsaka, zAkAhArI, nirvyasanI, suzIla, samarpita "krAnti sainika" banAne kI eka nirAlI jIvana parivartaka prakriyA bhI usane khar3I kara dI bar3I romAMcaka, roMgaTe khar3e kara denevAlI, romaharSaka aura preraka dAstAna hai yaha sArI / paraMtu yaha anUThI dAstAna ina pannoM para Age bar3he usake pUrva yahA~ isa udIyamAna krAntikArI ke aise pratApI, prabala puruSArthI krAntadarzI jIvana kA yuvAvasthA meM hI jo asamaya, karaNa aMjAmakaraNAMta hone jA rahA thA aura jo karuNatama hote hue bhI anya anekoM kA preraNA-puMja banA thA usakA, yahA~ AraMbha kiyA huA prasaMga citraNa saMpanna kara leMge / uparyukta gaMbhIra phira bhI jIvana se eka mahAprasthAna ke liye zubha sAMketika aura pavitra aise "namaskAra maMtra ghoSa" (ki jisakI isa krAntikAra ne kalakattA meM 9 nava dina taka upavAsapUrvaka pUrva - sAdhanA kI thI) ke anavarata anuguMjita pravAha ke bIca se taba adbhuta ghaTanA ghaTI... usa guruvAra ke jJAnapaMcamI ke pAvanadina pUrNAtithi kA madhyAhna vyatIta ho gayA... aura isa krAntikArI karuNAtmA kI zvAsagati kI dhar3akana ThIka 2-25 baje ruka gaI.... ! krAnti-karuNA kI jyoti mahAkaruNA meM mila jAne Upara uTha gaI !! taba vAtAvaraNa aura usake aMtaHkaraNa meM anuguMjita ho rahA thA navakAra mahAmaMtra kA ghoSa, usakI chAtI para thA usakA priya eka laghu dharmagraMtha, mA~ kI goda meM thA usakA mastaka aura usake astitva kI, AtmA kI, gaharAI meM thI ahiMsA ke pAlana ke sAtha mahAprasthAna kI eka paritRpti..... !!! deha kI isa bImArI ke bIca bhI usane apanI isa ahiMsA kI karuNA dayA kI lau satata, akSuNNa jagAye rakhI thI aura abhI do dina pUrva hI usane apane pUjya agraja se yaha vacana le rakhA thA ki "Apa hAtha meM pAnI lekara pratijJA kIjiye ki cAhe kucha bhI ho jAye, mere isa zarIra meM hiMsaka auSadhi kI eka bUMda bhI nahIM jaayegii| Apa yaha nahIM jAne deMge... mere hAthoM pApa nahIM karavAeMge / " (2)
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 3 Can yo * kIrti smRti * -- * aura baMdhuoM se yaha vacana lekara, jo ki usake aMtima zabda the, apane zarIra ko mAnoM bhinna karate hue 'vosirAkara', use sabhI svajanoM ke viveka para chor3akara, vaha Aja so gayA thA sadA ke liye ! yogAnuyoga se AjakA usakA dehavisarjana kA 'jJAnapaMcamI' kA dina, usake isa pUjya agraja kA janmadina bhI thA, jisane usakI karuNA-ahiMsA - bhAvanA kI yaha pratijJA pUrNa karavAI thI aura 'isa saMkalpa- pAlana evaM navakAra-gAna ke zravaNa ke kAraNa usake jIvana kA yaha karuNAnta bhI eka prakAra kI saMtuSTi ke sAtha ho rahA thA / 7 meM abhI kucha dina pUrva hI to, jaise usake jIvanabhara ke dIna duHkhiyoM kI sevA ke aura karuNA ke kAryoM kI anumodanA kara use AzIrvAda deM, zAMti-zAtA dilavAne aura apanI bhItarI bhAvanA sudRr3ha-susthira karane, himAcala pradeza jAne ke bajAya pAMca dina ke liye padhArakara usake sAtha rahe the karuNA-prema ke avatAra eka oliyA satpuruSa / yaha paramaupakAraka paramapuruSa the pUjya gurudayAla mallikajI - gurudeva ravIndranAtha ThAkura ke zAMtiniketana ke evaM bAda meM mahAtmA gAMdhIjI ke sevAgrAma ke aMtevAsI / unhoMne hI to kIrti kI sevA karuNA kI kathA davAI kathA sunakara jAnakara usakI kalakatte kI prAkRtika cikitsAlaya kI Der3ha mAha kI atigaMbhIra bImArI ke bIca se do do bAra mRtyumukha se bacAkara yahA~ haidrAbAda pahu~cAyA thA, mA~ aura svajanoM ke bIca r3hAI r3hAI mAha ke aMtima kAla taka sAtha rahane / kalakatte meM kIrti kI unake dvArA kI gaI rakSA, dUra kSetra meM rahakara bhI mallikajI ke dvArA kI gaI eka asambhava-sI agama nigama kI rahasyamayI kathA hai| aba ve svayaM sAkSAt hI usake pAsa padhArakara sAtha rahe the, yaha kitanA unakA upakAra ! "aho, aho zrI sadguru, karuNAsiMdhu apAra / isa pAmara para prabhu kiyA, aho, aho upakAra !! ( zrImad rAjacaMdrajI : AtmasiddhizAstra ) "saMta parama hitakArI, jagata mAMhi saMta parama hitakArI" ( brahmAnaMda) aise parama upakAraka, karuNAsiMdhu satpuruSa kA jIvanAnta ke dinoM meM padhArakara satsaMga pradAna karanA aura usake pUrva kalakatte kI mRtyuzayyA para use jIvanadAna denA yaha adbhuta asambhava-sI ghaTanA apane Apa meM bar3A mUlya rakhatI hai aura karuNAtmA krAntikAra kIrtikumAra ke jIvanakAryoM kA mUlyAMkana kara usakI AtmA ko apane mahAprayANa ke bAda Urdhvagamana karavAtI hai / paramapuruSa pUjya mallikajI ke use aura bhI bacAne ke aneka prayAsoM ke bAvajUda bhI Akhira niyati apanA kArya karatI rahI aura bezaka jIvanAnta meM eka maMgala saMtRpti ke sAtha, isa karuNAtmA krAntikAra kA, apane svapnoM evaM krAnta darzanoM kA darzana kara sake usake pUrva hI mahAprayANa ho gayA... ! eka honahAra kalI pUrNa puSparUpa meM vikasita hone se pUrva hI murajhA gaI !! kIrti kI vizvavidA ke samAcAra jAnakara sarvaprathama premAMjali AI pUjya gurudayAla mallikajI kI, apane adbhuta prema vacanoM se paripUrNa : (3) harijana Azrama, ahamadAbAda 11-11-1959
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 4 "ApakA 6-11-59 kA patra Aja milA / use par3hakara dila bhara AyA / A~khoM se A~sU nikala pddh'e| pyAre kIrti kI bahuta yAda aaii| vaha mujhe apane prema se sparza karake calA gyaa| kaisI hai yaha prema kI rIta ?... zAyada usakA prema pArasa paththara kI taraha thA, vaha hama logoM ko sirpha chUne hI AyA thA / aba use dila kI guphA meM hI dekha sakUMgA, pratApa ! vahA~ se vaha nahIM bhAga sktaa| usakI ujjavala AtmA ko merA prema praNAma / Apa saba ko prabhu AzvAsana de, yaha garIba baMdA aise duHkha meM kyA AzvAsana de sakatA hai, ciraMjIva ?... Apa kA sahAnubhUti meM gurudayAla / " phira pUjya bAlakobAjI ne bhI khulIkAMcana se usakI AtmA ko zradhdhAMjali arpita karate hue likhA : * kIrti smRti * urulIkAMcana, vAyA pUnA, 11-11-1959 "ci. kIrti ke svargavAsa ke samAcAra bilakula hI anapekSita mile| kIrti kI mAtA kA tathA ApakA duHkha maiM samajha sakatA huuN| parantu janma aura mRtyu ye duHkha ke viSaya nahIM haiM / prArabdhakarma jahA~ qhatma hotA hai, vahA~ turanta hI mRtyu AtI hai| isaliye kIrti kA prArabdha karma isa janma kA pUrNa huA aura deha chor3akara dUsarA janma lekara adhUrA rahA pravAsa pUrA karane kA kArya usakA cAlu hogA / "ci. kIrti yahA~ rahA thA taba roz2a hamAre sAtha pAkhAnA (zaucAlaya) saphAI ke liye niyamita rUpa se AtA thA aura usa samaya zA r3hAI ghaMTe calanevAlA hamArA saphAI kA kAma vaha pUrNa karatA thA / ekabAra zauca (mala) adhika se adhika saMkhyA meM kauna uThAtA hai usakI pratiyogitA (spardhA) rakhI thI usameM usane merI smRti ke mutAbika 400 zauca uThAye the aura dUsarA naMbara AyA thA / zra meM rahakara sevA karane kA vicAra usane mujhe batAyA thA, paraMtu maiMne usase kahA thA ki abhI par3hAI pUrI kara lo, phira dekhA jAyagA / "usane kalakatte meM apanA zarIra ghisa DAlA / kIrti ke jo guNa haiM unakA smaraNa kara usake viyoga ke duHkha ko bilkula bhUlane kA prayatna kreN| "merI ora se usakI mAtA ko sAMtvanA deM aura Apa bhI zAMti banAye rakheM / " - * bAlakobA bhAve sva. kIrti ahamadAbAda meM prajJAcakSu pUjya paMDitazrI sukhalAlajI ke paricaya meM bhI AyA thA / isa paricaya kA ullekha karate hue unhoMne likhA : saritkuMja AzramaroDa, ahamadAbAda-1, di. 10-11-1959 " " zrIyut pratApabhAI, ghaTita / patra sunA aura gaharA duHkha huaa| ina dinoM jahA~ dekho vahA~ acAnaka mRtyu, roga, taMgI aura aisI aneka prakAra kI viSama sthiti anubhava meM AtI hai| usameM jaba kisI paricita ke viSaya meM kucha ghaTita hotA hai, taba saMvedana ko AghAta pahuMcatA hai| kIrtikAnta yahA~ Aye aura unake mukha se kalakatte meM unakI rahanasahana Adi ke viSaya meM sunA thA taba mujhe lagA thA ki yaha to jIvana jIne ke liye usakA hI kSaya ho rahA hai ! tumheM yA use maiMne kisI na kisI rUpa meM merA vaha asara kaha batAyA ho aisA yAda AtA hai / TAyaphAiDa meM elopaithika DaoNkTara anekabAra ulTAsulTA hI karate haiM, parantu jo bana cukA usake viSaya meM aba adhika socane se kyA lAbha ? mAtAjI ko akalpya AghAta lage. (4)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ . kIrti-smRti . Dt. 19-07-2018-5 yaha sahaja hai| anya svajana jo AghAta anubhava kareM, usase mAtA kA AghAta alaga hI hotA hai| mAtRhRdaya hI vaha jAne / paraMtu tumane aneka bAra mujhase kahA thA ki mAtAjI meM samajhadArI Adi amuka prakAra kI zaktiyA~ haiM / ataH ve zaktiyA~ hI abhI kAma de sakatI haiN| Akhira to apanI samajha ke binA, dUsare kA yA bAhara kA AzvAsana kevala kSaNika AzvAsana siddha hotA hai| Apa saba kuTumbIjana vizeSa svastha rahane kA prayatna kareM aisI apekSA svAbhAvika hI rahatI hai| -sukhalAla" - saradAra pRthvIsiMha AjhAda (svAmIrAva) to, jo kIrti ke krAntikArI jIvana ke prathama nirmAtA rahe the, usake asAmayika nidhana se bar3e duHkhI ho gaye / unhoMne likhA : caMDIgar3ha, paMjAba, 18-11-1959 "mere pyAre bhAI pratAparAya, jayahinda / ApakA azubha samAcAra denevAlA patra milaa| mujhe kitanA duHkha huA hai, Apa isa kA andAz2A nahIM lagA sakate / merA lADalA kIrtikumAra mere sAtha sAtha rahanA cAhatA thA, maiM use na rakha sakA / bar3A honahAra kumAra thA vaha / mauta to saba ko apane paMje meM le letI hai| akasara yuvA kAla meM bhUloM ke pariNAma se mauta AtI hai / maiM phira Apako dUsarA patra likhUgA / M.L.A. Flats No. 26 ApakA zubhacintaka, Sector-3, Chandigarh (Punjab) pRthvIsiMha jinake samIpa apanI utkaTa adamya icchA ke bAvajUda, paristhitivaza, kIrtikumAra pahu~ca nahIM sakA thA, aise karuNAvatAra bAbA vinobA ko likhe gaye vistRta patra ke pratyuttara meM bAbAne apanI lAkSaNika, saMkSipta, sUtra-zailI meM likhA : ajJAta saMcAra paMjAba, 30-12-1959 "pratAparAya, patra milA / choTe bhAI kI karuNa kahAnI par3hI / usameM se AdhyAtmika savAla tumheM sUjhe, usakI carcA patra meM nahIM karanA cAhatA / kabhI miloge taba carcA ho sakegI / jAnevAlA gayA, pIche rahanevAloM ko apanA kartavya karanA hotA hai| . vInobA" ina sabhI mahatpuruSoM ke uparAnta svajanoM, sAthiyoM, mitroM ke azrupravAhabhare pratibhAva patra to lagAtAra Ate rhe| bar3e aura choTe-sabhI kA itanA prema pAnevAle isa yuvA karuNAtmA krAntikAra ke lohacuMbakamaya jIvana kA rahasya kyA thA? usakI nirAlI kahI gaI-mAnI gaI dAstAna kyA thI? isa prAraMbhika darzana ke pazcAt agale prakaraNa meM dekheMge usake isa cuMbakIya, preraka jIvana kA, saMkSepa meM bhI sahI, AdyAnta darzana / /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 6 prakaraNa 2 Chapter-2 bAlyAvasthA aura vidyAbhyAsa: pitR vidA..... mujha se tIna varSa choTA merA anuja kIrti hama cAra baMdhuoM evaM eka bahana ke parivAra meM saba se choTA thaa| gujarAta saurASTra ke amarelI ( baDaudA rAjya) meM hamAre mAtA-pitA ke rASTrIyatA, svAtaMtrya AMdolana, jaina tAttvika ahiMsaka saMskRti, saMgIta evaM sAhitya ke prakAza prabhAvaka vAtAvaraNa meM hamArA pAlana huA thaa| gurusama pitAjI jamanAdAsa rAmajIbhAI ToliyA janmajAta dArzanika tattvaciMtaka, sAhityika, saMgItAbhyAsI evaM samarpita rASTravAdI the| hameM pAlane meM se hI zrImad rAjacaMdrajI ke evaM anya dharmapadoM se saMskAra sIMcana karanevAlI dayA, mamatA, vatsalatA evaM sarva ke prati anukaMpA kI sAkAra mUrti mAtA acaratayA, sabhI se nirAlI, ati parizrama-niSTha evaM sevApradhAna nArI thii| prAtaH cAra baje uThakara bhajana gAte gAte cakkI pisatI huI ve hameM nIMda se ina sumadhura stavanoM padoM ke naisargika saMgItagAna kI dhvani se uThAtI thIM phira nadI se bIsa-paccIsa ghar3e pAnI muMha-aMdhere hI bharakara le AtIM thIM, gAyoM kI sevA kara dahI bilone aura dUdha dohane ke prAtaH karma meM lagatI thIM aura dinabhara AgaMtuka garIboM ko apane mamatAbhare hAthoM se muphta chAMcha bA~TatI rahatI thIM / svAtaMtrya AMdolana ke senAniyoM ko roja bhojana karAnA aura unakI yAtrA meM lauTate samaya bAjare kI bar3I-. bar3I roTiyA~ bAMdhakara sAtha meM pAtheya ke rUpa meM bA~dha denA yaha unakA AnaMda kA karma rahatA thA ! * kIrti smRti * - (6) mA~-bApa ke aise dayA, sevA, rASTradharma ke saMskAroM ke bIca hamArA bacapana biitaa| isa suvarNamaya bAlyAvasthA para to vistRta prakaraNa hI nahIM, pustaka hI likhI jA sakatI hai, jisake kucha aMza merI apanI jIvanayAtrA vArtA 'amarelI se amarikA taka' meM zabdabaddha ho rahe haiN| yahA~ to anuja kIrti ke sandarbha meM itanA saMketa bhara karanA Avazyaka hai ki parivAra ke isa vAtAvaraNa se hama donoM baMdhuoM ko rASTrIya, jaina evaM sarvadhArmika, sAhityika evaM saMgIta viSayaka saMskAra kUTa kUTa kara virAsata meM mile / rASTrIya saMskAroM meM svAtaMtrya AMdolana ke eka choTe se kendravat bane hue amarelI ke usa janma- gRha para Ate-jAte aneka svataMtratA senAniyoM ke ( 1930-1933 ke hamAre janmasamaya ke pazcAt ) darzana- saMparka kA sahaja lAbha milatA rahA / isake atirikta pitAjI hameM gAMdhIjI aura subhASa bAbu aura baMgAla paMjAba ke aneka mahAna krAntikAroM dezabhaktoM kI preraka satyakathAe~ sunAte rhe| 'lAla-bAla-pAla' tripuTI, aravinda ghoSa, khudIrAma bojha, zahIda vIra bhagatasiMha, candrazekhara Az2Ada, sukharAma Adi rASTravIroM evaM zahIdoM ke atirikta gurudeva ravIndranAtha ThAkura, zaradabAbu Adi aneka baMgalA sAhityakAroM kA bhI hameM paricaya karAte rahe- baMgAla meM pitAjI ke svayaM ke hI kalakattA, vArIsAla jile ke gA~va Adi ke vyApAra-vAsa evaM sAhityapaThana-lekhana-anuvAda kArya saha / to baMgAla ke samAna hI unakA pratyakSa samparka rahA thA batana gujarAta evaM gujarAtI sAhityakAroM kA tatkAlIna gurjara sAhityikAra, 'paMDita yuga' ke sarvazrI govardhanarAma, kavi nhAnAlAla, narasiMharAva, ba. ka.ThA., 'kalApI', Adi aneka to unake ghaniSTha mitra the, jinase taba calA huA sArA mUlyavAna patravyavahAra 1
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 7 amarelI se anya sthAnoM ke parivartanoM meM kahIM kho cukA hai| ina sabhI meM aneka mahattva ke sAhityika evaM rASTrIya garimA ke viSaya bhare hue the, jo kAla kI gartA meM samA gaye haiM, jisakA hama saba ko raMjo-gama rahA hai| ina sAhityakAroM ke bAlyakAla ke hamAre kaI saMsmaraNoM meM, ghara para anekadA padhArate hue kavi lekhakoM, rASTranetAoM, saMgItakAroM, Adi Adi kI baiThakoM aura mahafiloM kI preraka yAdeM vaisI kI vaisI smRtipaTa para chAI huI haiN| mausere bhAI evaM suprasiddha gujarAtI rASTrIya zAyara zrI jhaveracaMda meghANI to pitAjI se kalApI kA kekArava' zIrSaka prasiddha gurjaragraMtha kA adhyayana karate the, aneka bAra apane ghara para Thaharate the aura taba unheM apanI bulanda AvAz2a meM rASTrIya gItoM ko lalakArate hue hamane kaI bAra sunA thA aura unase ye saba gunagunAnA hamane sIkhA bhI thA / kIrti-smRti anya sAhitya-saMgIta seviyoM evaM rASTrasevakoM meM, jo taba yuvA hI the, sarvazrI mohanalAla mahetA 'sopAna', manubhAI paMcolI 'darzaka', vajubhAI zAha, mohana yuddhakavi, ratubhAI adANI, Adi kaI to nikaTa ke svajana hI bana cuke the| saMgItakAroM meM porabaMdara se anekabAra Akara ghara para zAstrIya saMgIta kI mahaphila jamAte hue mastagAyaka zrI mallabhAI aura unakA gAyA huA rAga mAlakauMsa hamArI smRti kI gaharAI meM sadA chAye rahe / ina saba kA anekaraMgI prabhAva, hama donoM ke aMtas-citta para banA rahA / rASTrIyatA ke evaM krAnti ke saMskAra kIrti ne sarvAdhika pakar3e aura AtmasAt kiye / yahA~ taka ki bhArata kI Az2AdI ke sarva krAntivIra usake Adarza aura upAsya bana gaye / una dinoM ke amarelI se haripurA kAMgresa meM zAyada 1936 meM), dholerA satyAgrahAdi meM hama bAlakoM ke bhI pitAjI evaM agraja baMdhuoM ke sAtha jAne ke evaM tatpazcAt 1942 ke 'bhArata chor3o' AMdolana ke amarelI meM dekhe hue preraka krAnti dRzya vaise ke vaise tAz2A haiM / sthalasImA saMkocavaza, kIrti kI pazcAdabhUmikA kA saMketa karane hetu, yahA~ itanA nirdeza hI paryApta hogaa| prArambhika zAlAkIya zikSA donoM kI vahIM huI / 1945 meM hama donoM baMdhuoM kA bhI hamAre dUsare agraja evaM sivila enjInIyara pU. caMdubhAI kI naukarI ke kAraNa, sAre parivAra saha amarelI se pUnA (meM) sthAnAMtaraNa huA / pUnA meM phira aMgrejoM ke viruddha ke svAtaMtrya saMgrAma ke, AgAkhAna mahala meM kasturabA - mahAdeva desAI kI samAdhi ke bAra bAra darzana ke evaM svayaM gAMdhIjI ke nivAsakakSa para (Do. dinazA mehatA ke 'necara kyora' meM ) 'bhArata pathaka skAuTa ke eka svayaMsevaka' ke rUpa meM gAMdhIjI kI 15 dina taka ( 1945-1946 meM zAyada ) sevA ke mahAna lAbha kI prApti ke suvarNAdhika gauravapUrNa vidyArthI kAla ke saMsmaraNa hama donoM baMdhuoM kI preraNA saMpadA-se bana gaye / isa viSaya meM "pUnA meM paMdraha dina bApU ke sAtha" zIrSaka merA alaga lekha hai / isa vidyArthIkAla meM pUnA se phira amarelI aura amarelI se vApasa pUnA do bAra AnA-jAnA aura par3hanA huA pUnA ke gujarAtI miDala skula meM kIrti kA evaM Ara.sI.ema. gujarAtI hAIskUla meM merA bar3A smaraNIya vidyA-kAla bItA, jisa meM saMgIta, citra, khela, vyAyAmAdi ke atirikta uparyukta gAMdhIjI nikSA sevA kI bhI jIvana-nirNAyaka zikSAe~ prApta huI to amarelI meM pArekha mahetA vidyAlaya - (7)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 8 3 . kIrti-smRti . - jisakA hamane nUtana 'mahAtmA gAMdhI vidyAlaya' nAma rakhA thA- meM to ina saMskAroM kA aura bhI vikAsa huA / sAhitya-saMgIta-kalA maMDala kI evaM 'nUtanaprabhA', 'mukti' Adi hastalikhita graMthoM kI evaM 1947 Az2AdI dina 15 agasta ke pazcAt gAMdhI nirvANa dina 30 janavarI 1948 ke prasaMgoM se to yaha vidyAlaya hamArI rASTrIya evaM sAMskRtika pravRttiyoM kA kendra-sA bana gayA / AcAryazrI maganalAla mulANI, sarvazrI jAdavajIbhAI savANI (savANI bApU), bAbubhAI rAvala, bhagavAnadAsa nimbArka, Adi aneka sarasvatI-siddha adhyApakoM ke nIce hamAre sAre saMskAroM ko panapane evaM sudRr3ha hone kA bala milaa|kiirti kI to krAntikAroM ke jIvana-adhyayana meM aura mere sAtha zrI samartha vyAyAma maMdira meM zarIraMgaThana meM bar3I hI gati hotI clii| amarelI kI bhA~ti pUnA meM bhI zrI lAlajI gohila evaM zrI dAdAvAle jaise rASTravAdI adhyApaka evaM zrI nagarakara jaise citrakalA adhyApaka ne hama para apanA amiTa saMskAra-prabhAva chor3A / amarelI meM mere 16 veM janmadina para pU. pitAjI ne eka tAne ke sAtha mujhe zrImad rAjacandrajI kI 16 sAla kI Ayu meM likhita "mokSamAlA" pustaka bheMTa dekara . mujhe mor3A thaa| pUnA se kucha kAla bambaI nAlAsopArA prathama agraja pU. jayantIbhAI ke sAtha paristhitivaza, anicchA hote hue bhI, vyApAra-dukAna lagAnA par3A, taba bhI samIpastha tuLIMja kI pahAr3iyoM meM hamArA donoM laghu baMdhuoM kA sAhasa-bhramaNa evaM graMthAdhyayana hotA rahA / usa pahAr3I meM zrI maNIlAla revAzaMkara jagajIvana jhaverI kA, jo ki bambaI meM gAMdhIjI ke nivAsa 'maNIbhuvana' ke mAlika the, bagIcA thA, jisakI dekhabhAla agraja karate the aura unhoMne maNIbhuvana se"zrImad rAjacandra" vacanAmRta graMtha hameM lAkara diyA thA, jahA~ usa pahAr3I bagIce ke ekAMta meM baiThakara hama usakA thor3A thor3A paThanalAbha prApta karate the| paraMtu usa dukAna-vyApAra-vyavasAya meM hama donoM laghubaMdhuoM kA dhyAna lagA nahIM / prathama kIrti vahA~ se calA gayA aura pitAjI ke pAsa amarelI jAkara ThaharA aura kucha kAla bAda maiM bhI pitAjIne vahA~ yoganiSTha munizrI bhuvanavijayajI kA sArthaka paricaya karavAyA / amarelI rahakara kucha samaya taka svAdhyAya ke sAtha nikaTavartI liMbaDiyA-baravAlA (jAmanagara rAjya) kI hamArI paitRka z2amInoM para khetI karane kI pravRtti kI, vahA~ kA suMdara choTA-sA ghara bhI punarnirmita kiyA aura amarelI se vahA~ AvAgamana karate hue prakRti ke bIca kRSaka jIvana kA bhI prayoga kiyaa| paraMtu pitAjI aura hama do baMdhuoM ke atirikta mAtA Adi saba parivArajana donoM agrajoM ke pAsa nAlAsopArA aura pUnA meM hone ke kAraNa bhojanAdi pArivArika AvazyakatAoM aura kucha pitAjI kI asvasthatA ke kAraNa yaha pravRtti-prayoga adhika cala nahIM pAyA / - isI bIca 1950 meM munizrI saMtabAlajI ke mere patrAcAra-paricaya ke pazcAt unake dvArA sujhAye hue unake gurudeva munizrI nAnacaMdrajI mahArAja 'saMtaziSya' se bhAvanagara meM mulAkAta ke bAda, unake graMthAlaya "pUjyazrI devacandrajI sArvajanika pustakAlaya" lIMbaDI (saurASTra) ke 'graMthAlayI' -. lAyabreriyana-kA manapasaMda kArya maiMne svIkAra kiyaa| isase parivAra ke bhI kaI hetu sahaja hI siddha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIti-spati Dt. 19-07-2018-9 hote gye| pU. pitAjI vahA~ Akara mere sAtha, mujhe sevA kA avasara pradAna karane Thahare, kIrti apanI adhUrI par3hAI vahA~ punaH Arambha kara sakA (bAda meM agraja-putra bhI!), pU. mAtAjI vahA~ Akara basIM aura kucha kAla pUnA se kaccha sthAnAMtarita hue agraja kI patnI choTI bhAbhI bhI / amarelI ke bAda upakAraka munizrI bhuvanavijayajI kA lIMbar3I meM bhI samAgama huaa| lIMbaDI ke mere uparyukta graMthAlayI ke rUpa meM kArya ke daurAna merI lIMbaDI ke laghu-nagara kI sAMskRtika-sAhityika pravRttiyA~ bhI banatI calIM aura sarvajanoM kA evaM saMsthA-TrasTiyoM kA apAra prema mujhako evaM kIrti ko prApta huA / udArahRdaya pUjya munizrI, jo ki bAra bAra vahA~ Ate rahate the, hama donoM ke pustakAlaya ke sAtha sAtha samAjopayogI kAryoM se saMtuSTa hokara hama para apanI AzIrvAda-varSA karate rahate the| _ kIrtine apanI vidyAlayIna zikSA ke sAtha sAtha, mere graMthAlaya kI aneka upayogI pustakoM se apanI jijJAsA-tRSA tRpta kI / usane vizAla adhyayana Arambha kiyA / rASTrIya evaM AMtarASTrIya sAhitya, vizeSa kara bhArata ke svAtaMtrya-vIroM ko aura rusI evaM cAinIz2a krAntikAroM sTelina-leninamAsa-mAo sabhI ko usane cuna cuna kara par3ha DAlA / rAjacandra, vivekAnaMda, rAmatIrtha, mahAtmA gAMdhI, subhASa bAbu, bhagatasiMha Adi aneka mahApuruSoM evaM krAntivIroM kI jIvaniyA~ bhI usane gaharAI se pddh'ii| maiM use isa vikasita hote hue adhyayana rasa meM protsAhana detA rahA / hamAre bAlyAvasthA ke rASTrIyatA ke saMskAra isase sudRr3ha ho rahe the / kIrti ne ukta adhyayana ke atirikta apane sama-prakRti ke mitroM kA eka krAnti-vartula bhI vahA~ banAyA thaa| ve sabhI pustakAlaya ke nikaTa kI bhogAvA nadI ke sUkhe paTa para jAkara ciMtana bhI karate aura kaI khela-vyAyAma bhI / isI bIca bhAvanagara ke nikaTa satharA gA~va ke sAgarataTa para Ayojita hone jA rahe eka yuvA krAntikAra tAlIma zibira kI hameM lIMbar3I meM sUcanA milii|shhiid vIra bhagatasiMha ke anuyAyI saradAra pRthvIsiMha AjhAda, 'svAmIrAva', usakA saMcAlana karanevAle the / kIrtine usameM praviSTa hone ke liye merI anumati aura zivira-zulka evaM anya kharcAdi kI mA~ga kii|maiNne use saharSa svIkAra-pradAna kiyaa| kIrti apane kucha mitroM ke sAtha bar3e AnaMdotsAha saha vahA~ jA pahu~cA / isa zivira meM usane apane samarpita bhAva se na kevala kucha zArIrika evaM bauddhika zikSA-vizeSatAe~ pAIM, kintu taJjanya pArI pratiyogitAoM meM prathama sthAnoM kI prApti bhI kI aura saradAra pRthvIsiMha kA premapAtra lADalA bhI bana gayA ! usa zivira kI samApti ke bAda bhI vaha pRthvIsiMhajI ke sAtha rahanA aura unake kAryokrAntikAryoM meM hAtha ba~TAnA cAhatA thA / usane yaMtra ke samAna zAlAkIya zikSA se apanI ruci kho dI thI, usakI bhItarI vRtti krAntikAryoM ke liye hI taiyAra ho gaI thI aura saradAra pRthvIsiMha ke prati bhI hamAre parivArajanoM kA samAdara bar3hA thA, isaliye hama sabhI ne kIrti ko unake sAtha bhejanA svIkAra kiyA / parantu usa samaya svayaM pRthvIsiMhajI ke hI anya kAryoM kI agratAe~ evaM maryAdAe~ thIM isaliye tatkAla ve use sAtha nahIM le jA sake, phira bhI patravyavahAra se kIrti ko ve Age mArgadarzana dete rahe aura kIrti bhI apanI vyAyAmAdi pravRttiyoM, krAnti-vartula-baiThakoM aura graMthAlaya-pustakoM ke adhyayana
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Dt. 19-07-2018 - 10 . kIrti-smRti .. meM lagA rhaa| | | i.sa. 1952-53 kA yaha samaya thA / usa samaya pitAjI ne lIMbar3I se amarelI janmabhUmi para jAne kI icchA vyakta kI, ATakoTa hote hue ve amarelI pahu~ce aura vahA~ zayyAvaza ho gye| pitAjI kI aisI sthiti ke samAcAra jAnakara, maiM aura mAtAjI unakI sevA meM vahA~ pahu~ce-lIMbar3I graMthAlaya se chuTTI lekara aura graMthAlaya-kArya meM bAdhA na ho isa hetu se kIrti ko apane sthAna kI jimmedArI sauMpakara / kisI bhI kArya meM dakSa aura saMniSTha kIrti ne yaha kArya bhI itanI bakhUbI nibhAyA ki graMthAlayasaMsthApaka munizrI nAnacaMdrajI usase bar3e prasanna hue aura use AziSa-bala pradAna karate rhe| paraMtu amarelI meM aMtima dina vyatIta kara rahe pUjya pitAjI ne 9 juna 1952 ko zAMti-samAdhipUrvaka, mA~ aura merI sevA pAkara, jaba dehatyAga kiyA, taba kIrti ko apane pyAre pitAjI se usa 'kIrtinivAsa' meM alvidA kahane bhI Age se bulA nahIM sakane kA duHkha mujhe raha gayA / kIrti ne to lIMbaDI kI merI lAyabrerI-sevA samhAlakara hamAre mahAna tattvajJa pitA kI sevA karane kA mujhe avasara pradAna kara diyA, parantu merA yaha akSamya aparAdha rahA ki maiMne samayasUcakatA nahIM darzAte hue use pitR-milana se aMtima vidA kI belA meM bhI vaMcita rakha diyA !! becArA kIrti, jisake prati apAra vatsala-prema se hI pitAjI ne hamAre isa gRha kA usakA hI nAmAbhidhAna kiyA thA 'kIrtinivAsa' aura jahA~ se aura jinase usane apane krAnti-kArya ke prathama pATha par3he the, vahA~ vaha mere ukta pramAdAparAdha ke kAraNa, mahAprayANa kara rahe pitAjI ko praNAma bhI karane, pratyakSa pahu~ca nahIM pAyA thA !!! bezaka parokSa hokara bhI vaha dUsare rUpa se to unake nikaTa pratyakSa hI rahA thA / lIMbar3I meM 1954 taka ukta graMthAlaya kArya, sabhI kA apAra prema saMpAdana karate hue samhAlakara, hama donoM baMdhuoM ko, phira anicchA se, apane jIjA zrI pI.je. udAnI aura donoM agrajoM ke Agraha se, unake udAnI enjInIyarIMga kaMpanI ke parivAra-vyavasAya meM jur3ane aura Age adhyayana karane, tyAgapatra dekara lIMbar3I se jAnA par3A - mujhe haidrAbAda (AMdhra) aura kIrti ko madrAsa, jahA~ se vaha pUnA apanI meTrIkyulezana parIkSA dene gayA aura phira alIkAMcana pU. bAlakobAjI ke pAsa / (10)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 07-2018. . kIrti smati | / prakaraNa-3 Chapter-3 | / krAntikAryArtha kalakattA kI ora..... ) lIMbar3I kA kArya chur3avAne ke pIche hamArI pU.mA~ kI bhI, kucha binA viveka aura kucha bar3oM ke dabAva ke kAraNa, bhAvanA banI thii| hama donoM anujoM ne mAtRbhaktivaza vaha vivazatA se svIkAra kI thii| phira bhI eka spaSTatApUrNa zarta rakhI thI ki hama donoM ko apanA apanA vidyAdhyayana Age bar3hAne diyA jAya-kIrti ko meTrikyulezana kA aura mujha ko grejyuezana kA / isIke daurAna mujhe bhAratabhara ke AdhyAtmika kendroM-AzramoM, saMtoM Adi ke satsaMga-darzana-pravAsa karane the, so saMpanna hue aura aMta meM AcArya vinobAjI saha ur3IsA se lekara aneka-pradezoM kI padayAtrAoM meM calate rhe| kIrti kA, taba prArambha meM hI kahe anusAra julIkAMcana meM bAlakobAjI ke pAsa rahanA huA-- aneka jIvana-nirmANa ke lAbhoM ko prApta karate hue vahA~ zarIra parizrama, grAmasaphAI, nisargopacAra zikSA, rASTrIya dhArAoM evaM krAntikAryoM kA ciMtana, je.pI. kI saMpUrNa krAnti evaM vinobAjI kI rAmarAjya-grAmarAjya-sarvodaya krAnti sabhI kA adhyayana huA / use svayaM vinobAjI ke pAsa jAkara pratyakSa carcA karane kI chaTapaTAhaTa jagI / maiMne bAbA kI padayAtrAoM meM rahakara dUra se usakI AyojanA evaM pUrvavyavasthA bhI kI, parantu bar3e hI badanasIba se, isa bIca jIjA evaM unake pAzavI vRtti ke zoSaka pUMjIpati baMdhu ke bhraSTAcArI kAranAmoM meM kIrti jaise honahAra krAntikAra ko madrAsa bulAkara phaMsAne kA, una donoM dvArA Sar3ayaMtra racA gayA, jaba ki maiM sudUra bAbA kI padayAtrAoM meM thA / yAtrA meM derI se samAcAra milane para maiMne jIjAjI ko tAra aura patra bhejakara unakI isa cAla kA virodha kiyA / donoM agrajoM ko bhI likhA / jIjA ne pahale bhI unakI isa cAla kA saMketa dene para maiMne spaSTa virodha darzAyA thaa| __parantu prathama to kucha samaya taka udAnI baMdhuoM ne kIrti jaise krAnti ke liye mukta gagana meM ur3ane para pharapharAne ke lie samartha paMchI ko apanI jAla meM phaMsAne kI kuceSTA kI, parantu vaha kahA~ usameM phaMsA rahanevAlA thA? isa prAthamika kuceSTA meM unhoMne kIrti ke "hitaiSI" hone kA nATaka kara ke na kevala hamArI bahana aura madrAsa meM unake pAsa naukarI kara rahe saralAtmA agraja caMdubhAI ko, kintu hamArI bholI mA~ ko bhI bharamAye rakhA ! para kitanI kuTila, kitanI bhayaMkara aura kitanI bhraSTAcArapUrNa thI ina bhraSTa sambandhIjanoM (?) kI Sar3ayaMtra bharI cAla ! kIrti jaise zarIra se sazakta aura buddhi se tajjJa yuvaka ke hAthoM pata.. ve kyA karavAnA cAhate the ? use 60/- sATha rupaye pratimAha kA vaitanika 'suparavAijara' banAkara
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIrti-smati . Dt. 19-07-2018 - 12 usake dvArA rAta ke aMdhere ke kAle bAz2Ara meM choTe udAnIne apane kaoNnTrekTa kArya meM miliTrI enjInIyarIMga sarvisa (MES) se curAye hue ilaikTrIka vAyaroM ko cupacApa bikavAte rahane kA bhraSTAcArI duSTa Ayojana kara rakhA thA ! phira anapar3ha garIba majadUroM ko eka rupayA maz2adUrI cukAkara bIsa rupaye ke rasIda-vAucara para naye "suparavAIjara" ke dvArA aMguThA lagavAnA cAhA thA - eka do nahIM, saiMkar3oM majadUroM ke pAsa se !! kyA kIrti jaisA vidrohI aura neka krAntikAra yuvaka kabhI bhI aise kAryoM meM sammata ho sakatA thA ? prathama do dinoM meM hI apane pUMjIpati bhraSTa zoSaka - 'svajana'(?) jIjA-baMdhu ke aise kucakroM kA patA lagate hI kIrti ke bhItara-baiThA huA dezabhakta vidrohI sulaga uThA / usane na kevala mu~hator3a virodha kiyA isa bhraSTa 'svajana' (!) kA, apitu pulisa zikAyata bhI kara dI ! parantu bhraSTa pUMjIpati se mAla khAI huI bhraSTAcArI pulisa usake viruddha kyA karanevAlI thI? madrAsa kI pulisa kI isa milIbhagata evaM niSkrIyatA se krAntikAra kIrti AgababUlA ho gyaa| usakA hiMsaka vidrohI bhItara se jAga uTha khar3A huA..... aise dezadrohI, beImAna, zoSaka, bhraSTAcArI 'svajana' (!) kA khUna bhI kara DAlane meM use koI pApa nahIM dikhAI diyA.... usane apanI yaha manzA madrAsa rahe agraja se evaM mA~ se bhI chipAI nahIM / ciMtita hokara unhoMne vinobA yAtrAoM meM ghUma rahe mujhako kisI taraha TeligrAmoM aura eksapresa patroM se sAre samAcAra pahuMcAye / kIrti ne bhI apanI aMtarvyathA kisI prakAra mujhe pahuMcAyI / sAtha meM usane yaha bhI pUchavAyA ki kyA vaha kalakattA calA jA sakatA hai aura vahA~ raha rahe mere samarpita saMniSTha mitra manubhAI usake dhana kamAne ke kArya aura svataMtra krAnti-kArya kI bhUmikA banavAne meM upayogI ho sakate haiM ? sArI paristhiti kA dUra se dIrghaciMtana kara, usa samaya use kalakattA jAne denA hI maiMne ucita samajhA / kalakattA ke mitra ko zIghra sUcanA dI / kIrti ko madrAsa meM bhraSTa svajana ke prati bhI hiMsaka kadama uThAne se maiMne rokA aura use turanta kalakattA cale jAne kI anumati dI / kalakatte ke bar3e hI udArahRdaya mitra manubhAI ne zIghra hI kIrti hetu saharSa sArI pUrvavyavasthA kI, use madrAsa TeligrAma bhejakara nimaMtraNa diyA aura kIrti jaldI hI unake pAsa kalakattA pahu~ca gayA / ___ isa prakAra madrAsa kI cunautIbharI pratyakSa ghaTanA ne kIrti kI hRdayastha krAnti-bhAvanA ko aura bar3hAkara bala diyA aura dezabhakta baMgAlI krAntikAroM kI krAnti-nagarI kalakattA meM jAkara apane krAnti kArya ko sAkAra karane kA sahaja anAyAsa hI nimitta bana gayA / usakA lakSya thA prathama svayaM dhanArjana karanA aura phira krAntikArya / - isa samaya haidarAbAda A kara mujhe apanI prAmANika vyavasAya vyavahAra evaM adhyayana-svAtaMtrya kI zartoM ke sAtha pUrvAyojita udAnI enjInIyarIMga kaMpanI meM agraja caMdubhAI evaM bahana zAMtAbena udAnI ke sAtha bhAgIdAra ke rUpa meM sAvadhAnIpUrvaka jur3anA thaa| ye sArI aupacArikatAe~ saMpanna kara kIrti ke pAsa kalakattA jAne kA, usakA nUtana krAnti-kArya Arambha hone se pUrva use dIrgha-laMbita vinobAjI (12)
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 13 ke pAsa le jAne kA evaM sucAru rUpa se sArI vyavasthA karavAne kA vicAra kiyA / isa sArI prakriyA meM thor3A samaya laga gayA aura isI bIca kalakattA meM atithi-vatsala manubhAI ke ghara rahakara kIrti ne bhI apanI sevA bhAvanA evaM nispRha sAdhaka-vRtti se unakA aura unake sAre parivAra kA dila jIta liyaa| manubhAI ke ati Agraha jatAne para bhI apane naye krAnti kArya dhanArjana vyavasAya kArya hetu unase usane koI dhana nahIM liyA / kaSTa hote hue bhI vaha apanI "jAta mehanata" se kalakatte meM paira jamAne ke prAthamika kArya meM prAmANikatA aura parizramapUrvaka juTA rahA / kIrti-smRti aneka kAryoM aura kAraNoM se haidrAbAda se turanta kalakattA meM jA to nahIM pAyA, paraMtu kalakatte se manubhAI evaM kIrti ke sAre samAcAra pAtA rhaa| unakA mArgadarzana karatA rahA / kIrti ne kalakattA meM apanA dIrgha ciMtita krAntikArya vyavasthita rUpa se Arambha karane se pUrva prAmANikatA se dhana kamAkara aura parivAra ko usake dvArA sahAyatA pahu~cAkara apanI dhanArjana kSamatA ko siddha karanA cAhA thA prArambhAvasthA ke apAra kaSTa to use uThAne par3e, paraMtu parizrama, prAmANikatA evaM nItipUrvaka dhana kamAyA jA sakatA hai yaha vaha batAnA cAhatA thA / apane una dinoM ke prAthamika bhArI kaSToM ko usane mujha para likhe hue bAda ke eka patra meM isa prakAra varNita kiyA hai : "maiM madrAsa se kalakattA AyA / "kalakattA meM maiM bekAra thA prathama ghara ghara jAkara eka eka pauMDa cAya becanA Arambha kiyaa| usa samaya eka bekAra mitra reDDI bhI vahA~ Ane ke liye taiyAra huA maiMne use AdhI meM se AdhI roTI khAne bulAyA / kharca ke do chora milAne ilaikTrika phiTiMga zuru kiyA / Apake pAsa se 2000/- ( do haz2Ara rupaye maMgavAye, jisameM se maiMne aura reDI ne insTAlameMnTa para gAr3I kharIdakara miTaravAlI TaiksI calAne kA taya kiyA / pU. manubhAI ityAdi ne Apako vaha batalAyA aura Apako vaha pasanda nahIM AyA, isaliye ve rupaye maiMne manubhAI se uThAye nhiiN| reDI pherI karane lagA tathA maiM cAya becane aura phiTiMga karane lgaa| usa bIca bambaI meM karanTa cenja ho rahA thaa| mujhe paMkhe lAne kA vicAra AyA paraMtu vaisA nahIM kiyaa| reDI naukarI para laga gyaa| maiM bhI naukarI para laga gyaa| paraMtu vahA~ merI mehanata ko dharmAdA (sakhAvata) ke tarAjU meM tolA gayA / jaina muniyoM ke kahane para banAyA gayA dharmAdA kA bhojanAlaya mujhe batalAyA gayA / jaba phiTiMga karatA thA taba mujhe cAra dina kI maz2adUrI kevala cAra AnA milI thI, vaha ghAva abhI dilameM se jA hI nahIM rahA thA, kyoMki vaha thI mere pasIne kI kImata / aura usameM phira yaha nayA ghAva lagA ! "dUsare dina se maiMne jinAlaya jAnA chor3a diyA, reDI ke sAtha baiThakara krAnti ke vicAra kiye| madrAsa se AyA thA krAnti ke vicAra chor3akara merI kImata batalAne, paise kamAkara parivAra kI ora kA merA pharz2a pUrA karane ! aura cAhatA thA ki pahalI bAra ghara para merI kamAI ke paise bhejUMgA.....!! para Apa hI sociye, (mere parizrama-pasIne ke paise mujhe nahIM cukAne ke aura badale meM kevala - (13) *
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 14 dharmArtha bhojanAlaya meM bhojana karane jAne ke uparyukta badale ke ghAvoM se) merI paristhiti kaisI banI hogI ?" " yaha thA usake kalakattA ke kArya kA prathama kaThora anubhava, jaisA ki usane apanI karuNa jIvanakathA ko ujAgara karanevAle kucha muddoM bhare tIna mUlyavAna aura vyathApUrNa aise mArca 1959 ke mujha para likhe hue 3 patroM meM, svayaM varNita kiyA hai| ye patra usane apane karuNa asamaya dehAnta ke ATha mAha pUrva janmabhUmi amarelI nikaTa ke nanihAla sthAna dhArI se likhe the / vahA~ use kalakattA se apanI icchA ke viruddha hamArI pU. mAtAjI ne bulAyA thA - apanI mAtRsahaja ciMtA aura rAga-bhAvanA se jabardastI pUrvaka kahIM usakA sagAI sambandha-saMsAra sambandha jor3ane hetu ! vAstava meM dRr3hasaMkalpa kIrti aura maiM hama donoM vivAha karanA nahIM cAhate the usa samaya mujhe apane anusnAtaka adhyayana taka saMkalpa-baddha jAnakara, mA~ svAbhAvika rUpa se becAre kIrti ke pIche lagI thI mujha se choTA hote hue bhI aura apane krAnti kArya siddhi hetu avivAhita rahane ke lie sudRr3ha hote hue bhI !! vaivAhika jIvana avazya hI usake krAnti kArya meM bAdhArUpa banegA yaha spaSTa jAnate hue bhI mAtA ke prati bhakti ke kAraNa usakI AjJA uThAkara, kaSToM ke bIca se bhI vaha usake bulAve se usake pAsa nanihAla pahuMcA thaa| merI usake prati sadA sahAnubhUti hone se vaha apanI aMtarvyathAe~ khule dila se mujhe likha diyA karatA thA mere khilApha bhI kahIM kahIM, AdarapUrvaka, aMguli uThAte hue| vahA~ apane gaMbhIratama dorAhe para A khar3e rahane ke kAraNa usane apane jIvana kI bahuta kucha vedanAe~ prathama bAra ina tIna patroM meM vyakta kI thiiN| ina sabhI meM usakA dardabharA jItA jAgatA jIvana-anubhava thA, gaharA darda thA, mAtRbhakti phira bhI apanI saMkalpa - dRr3hatA thI, jIvana ke gaMbhIra praznoM kA gahana ciMtana thA, samAja aura deza kI samasyAoM kA tAdRza citraNa thA aura sabase Upara thA usakA, eka sajaga sacce jIvana kA Adarza aura krAnta darzana apane saMgharSamaya jIvana aura ciMtana ko vAcA denevAle ye tInoM patra, mujha para likhe hue hote hue bhI aura mujha para bhI prazna uThAte hue bhI, sabhI ke liye paThanIya haiM, ciMtanIya haiM, adhikAMza meM anukaraNIya haiN| ve sAre vaise ke vaise anyatra yogya sthAna para diye gaye haiM / - 0 kIrti-smRti ? ina patroM meM iMgita evaM sambandhita bahuta sI bAteM aura ghaTanAe~ meM vistAra se 1958 ke apane alpakAlIna zAMtiniketana vidyA-vAsa se bhI adhika, 1959 ke usake kalakattA meM prAkRtika cikitsAlaya meM gaMbhIra rUpa se zayyAvaza rahane ke kAla meM sevA meM sAtha rahane para jAna sakA / usa ke kaI nikaTatama mitroM evaM usake 'pUjaka' usase 'upakAra prApta' dInajanoM se bhI aisA bahutakucha jAnA jo ki cauMkAnevAlA, roMgaTe khar3e kara denevAlA aura eka naye krAntikAra ko tAdRza darzAnevAlA thaa| ina saba meM bhraSTa, bhraSTAcArI bana cuke bhArata kA pada pada para kIrti dvArA kiye gaye virodha, vidroha evaM saMgharSa kA tathA prathama kucha hiMsA yukta aura bAda meM saMpUrNa ahiMsaka krAnti kA darzana hai, Aryadarzana ? (14) - *
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 15 hai| mukta bhArata ko 'bhraSTAcAra mukta bhArata' banAne usake svayaM ke dvArA choTe stara para bhI kiye gaye puruSArthoM kA usameM citraNa hai / * kIrti smRti kIrti ke ina krAnti-abhigamoM aura puruSArthoM kA maiM bacapana se hI kucha sAkSI, anumodaka aura puraskartA rahA hU~ / mujha se kahIM adhika use apane jIvana-nirmAtA evaM jIvana trAtA aise saradAra pRthvIsiMha, bAlakobAjI evaM karuNA-prema ke avatAra AcArya gurudayAla - mallikajI se Urdhvagagana meM ur3Ana milI hai ! jIvanabhara ke karuNA-kAryoM ke binA aisA saMta-kRpAnugraha kise mila sakatA hai ? kIrti ke choTese phira bhI satata niraMtara apramAdapUrNa kArya rata jIvana meM yaha anugraha sarvAdhika rUpa se, usake prati avirAma bahatI karuNAdhArA ke rUpa meM bahatA huA, use usameM bhigAtA huA, jIvanAMta ke cAra mahInoM meM prApta hotA rahA isa karuNA premAvatAra rahasyavAdI "cAcAjI" gurudayAla mallikajI se ! kIrti kA rakSaNa saMrakSaNa evaM Urdhvagamana pratyakSa evaM parokSarUpa se mallikajI ke adRzya hAtha aura hRdaya dvArA jo hotA rahA hai, huA hai, vaha isa vartamAnakAla kI eka asaMbhava-sI, AzcaryapUrNa, abhUtapUrva ghaTanA hai !! kIrti ke karuNAbhare krAntikAryoM kA pratyakSa pariNAma darzAne vAlI, unheM pramANita karanevAlI mAnoM eka muhara hai| paraMtu ina sArI alaukika satya ghaTanAoM ke viSaya meM to saba kucha isa kathA ke anta meM / pUrva usake hama pAyeMge eka jhalaka, eka jhA~kI isa yuvA krAntikAra ke, dIna-hInoM ke utthAna evaM nUtana krAnti ke nirmANa se pUrNa jIvana kI / " yahA~ kathita, kalakattA ke jIvana ke usake prAraMbhika kaThora anubhavoM ke bAda kI kathA kI kaDiyoM ko jor3ane se pUrva usake jIvana kI do ghaTanAoM ko jor3anA samIcIna hogA - ullekha rUpa meM eka meM sacarA ke zivira ke pUrva apane krAnti kArya kI khoja kI dhUna meM apane AdarzarUpa zahIdoM - bhagatasiMha, candrazekhara Az2Ada Adi ke pada cihnoM para vaha ghara se palAyana kara gayA thA - aMga para kevala do vastroM ke sAtha aura jUte-cappala bhI chor3akara, khule pAMva ! taba use prathama miliTrI meM dAkhila honA thA, jo ki parivAra ko svIkArya nahIM thA aura prathama parIkSA meM miliTrI aphasaro dvArA bhI kucha bAtoM meM nyUna pAyA gayA thaa| phira use sthAna sthAna para bhraSTa rizvatakhora aphasaroM ke viruddha vidroha jagAnA thA saba kucha zuru zuru meM akele hI ! 'ekalA calo re' gAnevAlA vaha sadA kahatA rahatA ki zera to akelA hI ghUmatA hai !! isa krAnti kI akelI yAtrA meM, bhraSTa adhikAriyoM kA bhaMDA phor3a karane kI apanI muhima meM, una bhraSTasattAdhIzoM dvArA jhUThe ilz2Ama ulTe apane para pAkara vaha rAjasthAna ke bharatapura meM pakar3A bhI gayA thA aura barpha kI zIta zilAoM para sajA ke rUpa meM sulAyA bhI gayA thA / paraMtu avicala aura satyavAna kIrti Akhira isa upasarga-kaSTa se nirdoSa mukta kiyA gayA thA / - (15)
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 16:32 . kIrti-smRti.. dUsarI ghaTanA lIMbar3I ke bAda pUnA-julIkAMcana jAne ke bIca bambaI kI hai, jahA~ use hamAre sabase bar3e agraja ne apane mATuMgA gujarAtI klaba ke kainTIna ke kaoNnTraikTa ke daurAna, usakA (laghu baMdhu kA hI!) zoSaNa karate hue sahAyaka ke rUpa meM rakhA thA, jisa kArya meM use dhone par3ate the hoTala ke jhUThe bartana ! krAnti-AkAza kA mukta-paMchI vahA~ bhI kaise baMdhA raha sakatA thA ? vahA~ se ur3akara, phira kucha krAnti-kAryoM kA anubhava lekara vaha lauTa AyA thA hama saba ke pAsa - eka dardabharA, prema-pyAsA mukhar3A lekara / kA~pa uThe the, umar3a par3e the sahAnubhUti meM hama sabake usake prati A~sU aura bar3e agraja ke prati kucha vivazatApUrNa dhikkAra-bhAva / . . ... _ atIta ke aise kaTu anubhava aura madrAsa ke kaThoratama anubhava kIrti ke Age ke kalakattA ke krAnti-kAryoM se kucha saMbaMdha rakhanevAle the / hamAre tathAkathita 'svajanoM' (!) ke viSaya meM anakahe bhI ye anubhava bahuta kucha kahanevAle the / jaba sahajabhAva se apanI yaha svajana-kathA kI vedanA kIrtine bAda meM pUjya bAlakobAjI ke prati vyakta kI thI, taba unhoMne use saMta tulasIdAsajI kA yaha marmapUrNa, prasaMgocita, suMdara bhajana sunAyA aura sikhAyA thA ki jise 'rAma' arthAta 'satya' priya na ho ve parama snehI-svajana hoM to bhI unakA saMga chor3a denA cAhiye : "jAke priya na rAma vaidehI.... so chA~Diye koTi vairI sama, jadyapi parama sanehI.... jAke priya na rAma vaidehI "tajyo pitA prahalAda, vibhISaNa baMdhu, bharata mahatArI / hari hita guru bali, bhaye muda maMgalakArI.... jAke priya na rAma vaidehI |"(tulsiidaas) (16)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..... .. .kIrti-spatiH / Dt. 19-07-2018 - 17 prakaraNa-4 Chapter-4 krAntikAroM aura kalAkAroM kI krAnti-nagarI meM krAnti-kArya-vistAra kIrti ne ilekTrikala paMkhoM ke phiTiMga meM acchI nipuNatA prApta karane ke kAraNa ise apanA - dhanArjana kSetra banA liyA thaa| maiMne use isa kArya meM adhika protsAhita aura sthira karane hetu na kevala apanI ora se adhika paise bhijavAye, paraMtu sahAnubhUtipUrNa udAra hRdaya agraja caMdubhAI evaM sadA mamatAmayI mA~ kI ora se bhI / kalakatte meM satata sevA-saMvedanAzIla manubhAI sadA kI bhA~ti kIti ko sarva prakAra kI sahAyatA karate rahe, apane samaya samaya para ke mUlyavAna mArgadarzana ke sAtha / sabhI kI ina sahAyatAoM evaM sadbhAvanAoM ke sAtha kIrti ne bar3e ullAsapUrvaka apane krAntilakSI vyApAra-kArya kA suvyavasthita DhaMga se zubhArambha kiyA, jo dina-ba-dina vikasita hotA rahA / reDDI usake sAtha hI thA / choTe stara para use apanI ilaikTrika kaoNila vAinDIMga phaikTrI hetu adhika kAma karanevAloM kI AvazyakatA thI / kIrtine pUrI jA~ca-par3atAla ke bAda garIba se garIba paraMtu prAmANika evaM kisI prakAra ke vyasanoM-dhUmrapAna taka ke - se mukta maz2adUroM-kArIgaroM ko cunA / unameM se adhikatara bekAra aura jaruratamaMda dIna bihArI aura baMgAlI the, jo kevala "sattu" khAkara jIte the aura kabhI kabhI rIkSA khIMcakara kamA pAte the, vaha bhI agara unheM 'kirAye para pAne kA saubhAgya milA' to ! ina kAma karanevAle majadUroM ko bhartI karane ke bAda reDDI aura kIrti ne unheM apekSita tAlIma denA zuru kiyA / kAma meM mahArata ke uparAnta unheM vyasanarahita evaM nItimaya, prAmANika, bhraSTatAvihIna jIvana banAne hetu taiyAra kiyA gyaa| kAphI samaya taka una saba ke isa prakAra ke Avazyaka vartAta kA avalokana karane ke bAda unako udAratApUrvaka apanI choTI-sI phaikTrI ke eka naye prasthAna meM jor3A gayA / kIrti ke hRdaya meM laMbe arse se rahI huI jayaprakAzajI kI 'phaikTrI-dAna' kI yojanA usane kAryAnvita kara dii| usake uparyukta sabhI samarpita evaM nItimAna maz2adUra banA diye gaye usakI choTIsI phaikTrI ke hissedAra ! sabhI usake apane samAna !! usane una saba ke bartAva evaM kaThora kArya ke custa niyama bnaaye| usakA yaha nUtana prayoga saphala hotA gayA aura utpAdana ke sAtha acche pariNAma bhI lAne lgaa| kIrti kucha saMtuSTa thA, paraMtu abhI to usake mizana ko dUra taka jAnA thA, dUra, Ata dUra / kIrti-reDDI svayaM to vizuddhatama jIvana jI rahe the- na kevala dhUmrapAna, madyapAna, mAMsAhArAdi rahita, paraMtu pUre "sAta vyasanoM" se rahita, jo ki jainAcAra meM batalAye gaye haiM aura jinakA pAlana karanA AsAna nahIM thA vartamAna nagaroM ke jIvana meM / ukta vyasanoM ke atirikta unameM varjita the ... juA khelanA, AkheTa-zikAra-hiMsA, parastrIgamana Adi aadi| ina sabhI kI ora samajhA samajhAkA (17)
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018-18 . kIti-smRti.. | sabhI sAthiyoM ko svecchApUrvaka jor3ate hue kIrti bhI sabhI ke sAtha "samAnatApUrvaka" jIne lagA -khAna-pAna, rahana sahana, pahanAvA : sabhI bAtoM meM / vaha yahA~ taka ki eka bAra jaba maiMne mA~ aura agraja caMdubhAI ke anurodha se use kucha acche kapar3e-zarTa, suTa Adi haidrAbAda se bhijavAye taba usane svayaM unakA upayoga kiye binA apane sahayogI sAthiyoM meM bA~Ta diye / una vastroM meM se eka koTa-patalUna-usakI smRti ke rUpa meM maiMne aba taka samhAlakara rakhA hai| usake vyavahAra khAnapAnAdi uparyukta sAta vyasana rahita to the hI, paraMtu usakA aisA zAkAhAra bhI itanA sAdA aura bhArata ke daridroMkA-sA thA ki eka bAra jaba maiMne usakI bhAvI meM kamabeza AI huI viphalatA ke sandarbha meM bAtacIta kI thI taba usane mujhe kucha vyathAvaza kahA thA "pratApabhAI ! kalakattA Ane ke bAda maiM apane kAryamizana meM samarpita bhAva se juTA huA rahA huuN| maiMne na kabhI eka rasagullA khAyA hai, na koI sinemA dekhA hai, na jIvana ke kisI mauja-zauka ko apanAyA hai ! itanA hote hue bhI merA bhAgya kyoM mere viruddha rahA hai ki maiM merI manacAhI saphalatA nahIM pA sakA hU~?" taba maiMne use AzvAsana dekara dhairya baMdhAyA thA ki, "zraddhA rakho / kabhI hamAre adRSTa pUrva-karma apanA khela adA kara rahe haiM, parantu eka dina tuma nizcita rUpa se pUrNa prakAzamaya sAphalya pAnevAle ho / acchA kaThora kArya evaM puruSArthayukta sAdhanA kabhI niSphala nahIM jAte, jo ki tumane apanAyA huA hai - 'na hi kalyANakRtaM kazcit durgatiM tAta gacchati !' (gItA) __ kIrti ko taba, pratikUla paristhiti ke bIca bhI AzA jagI thI aura apanI zraddhA dRr3ha banI thI / astu / kIrti kA "phaikTrI dAna" kA prayoga choTe-se stara kA hote hue bhI acchA saphala hone lagA thA -kAryakSamatA, guNavattAyukta utpAdana aura ucca naitika-cAritrika mUlyoM ke prasAraNa-sabhI dRSTiyoM se ! apanI isa thor3I-sI phaikTrI-kArya-vyavasthA ke sAtha sAtha apane Ayojita krAnti-kArya ke mizana ko sAkAra karane kIrti ne kalakattA meM eka kaThora tapa-japa pUrvaka namaskAra mahAmaMtra-navakAra maMtra kI 21 dinoM ke upavAsa sahita sAdhanA prArambha kii| isake viSaya meM usane na kevala apane dhArmika pustakoM ke adhyayana se, paraMtu kisI jaina muni se prAyogika mArgadarzana bhI prApta kiyA thA / bar3I kaThora prakriyA thI yaha, paraMtu kIrti eka ati dRr3ha saMkalpamaya icchAzaktipUrNa vyakti thaa| usane yaha upavAsa zayyA meM sote sote nahIM, svayaM bhI apanA parizramabharA phaikTrIkArya karate karate prasannatApUrvaka prArambha kiyA aura cAlU rakkhA / prAtaHkAla kI amRtavelA meM apanI nirdhArita aneka namaskAra maMtroM kI mAlAe~ vaha padmAsana meM baiThakara, ekAgratApUrvaka ginane laga jAtA thA- jala bhI piye binA ! mAlA-jApa ke bAda hI vaha thor3A jala letA thA aura phira apane phaikTrI kArya meM dinabhara lagA rahatA thA-na kahIM ArAma, na koI AhAra ! phira bhI saMkalpa aura prasAdapUrNa citta-prasannatA meM koI pharka nahIM / isa prakAra bhaktipUrvaka kI isa upavAsa-ArAdhanA ke nava dina bIta gaye.... (18)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . Dt. 19-07-2018.10 kIrti | dasaveM dina prAtaHkAlIna navakArajApai ke bAda kIrti svayaM eka bhArI-bharakama siliMga phaeNna uThAkara Tebula sTUla para car3hakara chata nIce usakA phiTiMga kara rahA thA.... para yaha kyA ?... isa parizrama se . Aja vaha thaka gayA aura nIce baiTha gayA phiTiMga karane ke bAda.... usakI thakAna use majabUra kara rahI thI upavAsa tor3a dene.... usane kadama uThAye haoNTala kI ora.... ghara to usake thA nahIM aura na koI usakI ciMtA karanevAle svajana, jo ki use bhalI bhA~ti upavAsa kA 'pAraNA' karavA sake / eka paricita haoNTela para pahu~cakara usane oNrDara diyA rAisa plaiTa kA..... plaiTa Tebula para AI.... prathama kora hAtha meM uThAye usake pUrva to dikhAI diyA sAmane usakA eka paricita mitra phaTehAla kapar3oM meM, AMkhoM meM A~sU bhare hue, atyaMta dayanIya dazA meM kIrti se dayArdra prArthanA karatA huA: - "kIrti ! mujhe bar3I meharabAnI kara mApha kara de... maiMne tumheM dhokhA dekara tumhArA ghora vizvAsaghAta kiyA hai tumhAre pasIne ke paisoM kI uThAMtarI karake..... / mere isa pApa ne merA sarvanAza kara diyA hai... aba maiM dara dara kI ThokareM khAtA bhaTaka rahA hU~..... eka saptAha se maiMne kucha khAyA nahIM haiM.... mere mahApApa bhare vizvAsaghAta ke liye mujhe kSamA kara de aura mujhe kucha khAne ke liye de....|" karuNAtmA kIrti yaha sunakara khar3A ho gayA.... usakI A~khoM meM bhI sahAnubhUti ke A~sU chalaka par3e.... maunapUrvaka use kSamA de dI aura apanI bina-khAyI rAIsa plaiTa usake sAmane dhara dekara, usake isa vizvAsaghAtI mitra premacaMda ko DA~Ta kA eka zabda bhI kahe binA uThakara, calA gayA haoNTela ke kAunTara para aura cukA diyA rAIsaplaiTa ke chaH Ane kA bila jAte jAte / __usa samaya usa dina usakI jeba meM itane hI paise the / apane liye dUsarI rAIsaplaiTa kA oNrDara vaha de nahIM sakA / eka aura dina kA upavAsa use ho gayA / vizvAsaghAtI kRtaghna ke prati bhI kSamA aura dayA rakhanA kIrti ke karuNAmaya lakSya kI vizAlatA thI / kaisA darde-dila sahRdaya insAna ! dUsare dina usane apane upavAsa chor3e.... usakI navakAra maMtra kI japamAlA bhI Thahara gayI.... svayaM AraMbha kI huI apanI vaha mahAna sAdhanA vaha pUrNa nahIM kara sakA / paraMtu apUrNa hote hue bhI usake AzcaryakArI pariNAma sAmane Aye usakI sAdhanA-siddhi darzAnevAle eka abhUtapUrva jinazAsana devatA ke pratyakSIkaraNa-prasaMga meM, usake dehatyAga ke 14 dina pUrva / kIrti kI dRr3ha icchAzakti ke pariNAma svarUpa svarga ke devatA ko Upara se utarakara taba usake sAmane AnA par3A thA-kIrti ke aura hamAre sAre parivAra ke kaI rahasyoM kA udghATana karate hue ! paraMtu isa adbhUta, preraNAprada-ghaTanA kA varNana hama aMta bhAga meM kareMge - 23-10-1959 zukravAra ke dina ghaTita yaha prasaMga usakI "sAdhanA-siddhi darzaka-paricAyaka abhUtapUrva jinazAsana devatA kA pratyakSIkaraNa" ke zIrSaka se / / kalakattA meM kIrti ke uparyukta upavAsa + navakAramaMtra sAdhanA ke viSaya meM, una dinoM hama sabhI ko haidarAbada aura ahamadAbAda yA anyatra nivAsa karane ke dinoM meM, koI samAcAra nahIM the, sitA ki usakI evaM usakI phaikTrI kI sAmAnya gatividhiyoM ke / zAyada apanI hara pravRtti ko, usakI siddhi ke pUrva gopanIya rakhanA yaha usakI prakRti thI... (19)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ...kIrti-smRti . Dt. 19-07-2018-20 | sabhI krAntikAriyoM kI bhA~ti ! - jahA~ taka merA prazna thA, merI bhArata-yAtrA ke bAda eka ora se maiM haidarAbAda meM merA inTaramIDiyeTa kaoNmarsa evaM ArTsa kA adhyayana aura sAtha meM saMgItaguru pUjya 'nAdAnaMda' bApUrAvajI ke caraNoM meM tathA sarakArI saMgIta-nRtya vidyAlaya meM zAstrIya saMgIta kA adhyayana kara rahA thA, to dUsarI ora se pUrva ullikhita pArivArika enjInIyarIMga kaMpanI kI pArTanarazIpa se bhI saMbaddha thaa| isI bIca, yogAnuyoga evaM kisI pUrvasaMskAra-RNAnubaMdha saMbaMdha se repallI-AMdhra-meM mahAna paraMtu gupta rahI jJAnayoginI cinnammA mAtAjI ke pAsa do bAra raha AyA thA / dUsarI bAra kI merI yAtrA ke daurAna cinnammA unake pAvana divya sAnnidhya kI nizrA meM unake alaukika agamanigama ke AdhyAtmika anubhavoM se, jo ki unake 12+6= 18 aThAraha varSoM ke bAhyAMtara mauna-jIvana se niSpanna .. the, abhibhUta aura prabhAvita hone meM maiM sadbhAgI banA thA / una anubhUtiyoM kI akatha kahAnI kucha to abhivyakta karane kI thor3I-sI, vyartha bhI sahI, ceSTA mujhase "cinnammA ke caraNoM meM" ke lekhana ke upakrama meM anyatra huI hai| isa ke bAda phira uDisA-AMdhra padayAtrAoM ke bAda tamilanADu kI padayAtrA meM vinobAjI ke pAsa merA dUsarI bAra jAnA huaa| vahA~ kucha kAla taka padayAtrA kara phira 7 jUna 1956 ke smaraNIya dina para (ki jisa dina ve gAMdhIjI se prathama bAra mile the 1916 meM !) kAMjIvaram meM bAbA se merI mahattvapUrNa, sudIrgha baiThaka huI - aneka viSayoM kI ciMtanA meM / ye sArI bhI zabdabaddha huI hai merI pustaka "sthitaprajJa ke saMga" meM evaM kucha sAmayikoM meM / isa ciMtanA meM bAbA vinobAjI ne samucita mArgadarzana dekara mere Age ke saMgIta, sAhitya, darzana ke adhyayana hetu anumati evaM AzIrvAda pradAna kiye, jisake pariNAma svarUpa hI bhaviSya meM mere hAthoM se 'prakaTI bhUmidAna kI gaMgA' Adi AkAzavANI rUpaka, 20,000 bIsa hajAra bAlakoM kA sAbaramatI saritA paTa para 'OM tatsat' kA vizAla samUhagAna evaM bAda meM "IzopaniSad + OMtatsat' L.P. rikArDa Adi ciraMtana sAhityikadArzanika-saMgIta viSayaka kArya saMpanna honevAle the| tatpazcAt 1956 meM vinobAjI ke AzIrvAdoM ko lekara ahamadAbAda prajJAcakSu pU. paMDitazrI sukhalAlajI kI vidyA-nizrA pAne meM sadbhAgI bana sakA thA aura uparyukta viSayoM kA gahana adhyayana kara pAyA thaa| paMDitajI ke sAmIpya meM hI phira maiM vizeSa sadbhAgI bana pAyA thA-gurudeva ravIndranAtha evaM mahAtmA gAMdhIjI ke aMtevAsI evaM mahAna rahasyavAdI saMta pUjya gurudayAla mallikajI kA nikaTa sAnnidhya evaM prema pAne kA / mallikajI hI kIrti ke jIvana kI aMtima dinoM meM rakSA evaM Urdhvagamana ke sarvAdhika nimitta bane the, jisa viSaya meM Age dekheNge| ahamadAbAda meM pU. paMDitajI kI nizrA meM do varSa ekAgrarUpa se B.A. kA adhyayana evaM unakI kiMcit sevA karane kA lAbha pAkara, unakI evaM pU. mallikajI kI preraNA, anumati ovaM AzIrvAdoM se grISma 1958 meM vizvabhAratI zAMtiniketana pahu~cA - 'vidyAbhavana' meM M.A. anusnAtaka hindI sAhitya evaM saMgItabhavana meM ravIndra saMgIta sIkhane hetu / kIrti ke nikaTa kalakattA meM rahakara usakA (20)
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018.21 .: 1 . . ...koti-samati / mArgadarzana evaM sahAya karate rahane kA bhI merA Azaya thA / zAMtiniketana ke mere isa cira-abhIpsita | nivAsakAla ke daurAna vividha vidyAdhyayanoM evaM gurudeva ke nikaTatama aMtevAsiyoM ke sat-sAnnidhyoM kA AnaMda-lAbha mujhe taruoM kI chAyA ke vidyAbhyAsa evaM khule pairoM se calane meM pRthvI-sparza-prApti Adi anya lAbhoM ke uparAnta mila rahA thA jisa AkAza ke nIce evaM jisa dharatI para viharate hue gurudeva ne apanI ciraMtana kavitAe~ ovaM anya kRtiyA~ sRjita kI thIM ! gurudeva ke ukta diggaja aMtevAsiyoM meM se kucha the AcArya kSitimohana sena, nitAI vinoda gosvAmI, zAMtideva ghoSa Adi evaM hindI vidvAn prAdhyApaka Do/ rAmasiMha tomara, Do. zivanAtha, Do. kanikA dIdI, ityAdi, jina sabhI kI sannidhi meM unmukta AkAza aura vRkSoM ke tale baiThakara ema.e. kA anusnAtaka abhyAsa bhI bar3A dhanya ho gayA thA / vizeSa meM pU. mallikajI ke dUra se Ate rahate patra unake bhUtakAla ke gurudevanizrA ke zAMti-niketana-vAsa ke kaI cirasmaraNIya saMsmaraNoM se mere hRdaya ko adhika AnaMdita evaM samRddha banA rahe the|ye sAre AnaMdAnubhava meM chuTTiyoM ke dina bolapura se kalakattA jA jAkara jijJAsApUrNa anuja kIrti evaM sahRdayI manubhAI ke sAtha ciMtana kara lauTa AtA thA aura unheM bhI kabhI gurudeva kI isa sAdhanAbhUmi se preraNA pAne zAMtiniketana jabarana khIMca le AtA thA / ye sAre svarNasama AnaMdAnubhava evaM jJAnArjana ke anubhava mujhe satata samRddha kara rahe the aura kIrti ko bhI preraNA evaM apane mizanakArya meM bahuta kucha nUtana utsAha pradAna kara rahe the / hama donoM ke AnaMda kA pAra nahIM thaa| paraMtu isI bIca niyati ko kucha aura karanA thaa| yahA~ eka akalpita-apratyAzita samasyA khar3I huii| vizvabhAratI meM zAkAhArI bhojanAlaya hote hue bhI sAtha-hI-sAtha cala rahe mAMsAhArI bhojanAlaya kA astitva aura isa durgaMdha meM baiThakara vahA~ ke azuddha paramANuoM ke bIca apanA bhojana nitya karanA mujhase adhika sahana nahIM huaa| mere prayatnoM ke bAvajUda vahA~ koI pharka nahIM par3A / merI vyathA maiMne Do. zivanAtha evaM pU. kSiti bAbu jaise parama hitaiSI gurujanoM ke pAsa vyakta kI, jinakI sadA sahAnubhUti milatI rahI, paraMtu kisI parivartana kI sambhAvanA se rahita ! Akhira mujhe anicchA se, bIca meM hI zAMtiniketana chor3ane kA duHkhada nirNaya karanA par3A, jise suna saMvedanAzIla kSitibAbu ke netro meM A~sU bhara Aye aura bole : "gurudeva hote to Apako yahA~ se jAne nahIM dete, Apako rasagulle khilAte, aura koI vyavasthA vikalpa kara dete, unakA prema to chAtroM aura baccoM ke liye nirAlA hI thA... para aba hama kyA kareM ? hama vivaza ho gaye haiM isa pavitra vidyAsthAna vizvabhAratI ke sarakArI kendrIya rUpa meM parivartita ho jAne se....! isIse to yahA~ mAMsAhArI bhojanAlaya kA dUSaNa praviSTa ho gayA hai !" aura yaha kahate kahate ve adhika ro par3e ! unakI vedanA ko lekara merI aMtarvyathA ke sAtha mujhe vahA~ se cala denA par3A-pU. mallikajI ko bhI sUcanA dekara / pU. paMDitajI ko bhii| kalakattA AyA to kIrti aura manubhAI ko bhI eka dhakkA-sA lagA aura maiM bhI adhika vyathita huA / paraMtu kisI taraha mujhe apanA saMkalpita M.A. kA anusnAtaka abhyAsa pUrNa karanA hI thA / divyAnugraha se, sadbhAgya se mujhe, vilamba hote hue bhI haidarAbAda ke usmAniyA vizvavidyAlaya ke M.A. hindI sAhitya meM praveza mila gayA, jahA~ bhI Do. rAmaniraMjana pAMDeya jaise RSivat prAdhyApaka aura udhara saMgItaguru pUjya nAdAnaMdajI ke sAnnidhya meM apanA sAhitya-saMgIta adhyayana cAlu rakhane kA yogasaMyoga prApta ho gayA / jaba ki kalakattA nikaTa ke zAMtiniketana ko chor3a dene kA aura kIrti se
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018- - 22 phira bichar3ane kA duHkha mujhe bhI raha gayA, kIrti ko bhI ! Akhira jIvana kI ghaTanAe~ bhI kaise kaise nimittoM kAraNoM se apratyAzita, akalpita mor3a letI rahatI haiM ! kIrti-smRti idhara kIrti ne kalakattA meM apanI pravRtti meM eka vizeSa nayA upakrama jor3A thA apane cala rahe phaikTrI - kArya ke sAtha sAtha / yadyapi usane apane pUrva-ullikhita 21 dina ke upavAsa aura japasAdhana Adhe patha para adhUre chor3a diye the, phira bhI usane prAtaH amRtavelA meM jaldI jAgakara apane roz2AnA prArthanA, yoga- vyAyAmAdi nityakrama nahIM chor3e the| saradAra pRthvIsiMhajI bAlakobAjI, Adi ke evaM hamAre parivAra ke patrasamparka meM bhI vaha rahatA thA- vizeSa kara hamArI mA~ ke, ki jisake prati vaha asAmAnyarUpa se bhaktipUrNa evaM AzAMkita rahatA thaa| mAtRbhakti kI anupAlanA meM vaha apanI icchAoM taka ko chor3a detA thaa| isI ke sAtha sAtha usakA kitAbI adhyayana evaM anya vidvAnoM ke saMga carcA-ciMtana bhI calatA rahatA thaa| apane adhyayana aura dIrgha pratyakSa avalokana (observation) ke pazcAt usane prArambhika sAmyavAdI (communism) aura hiMsaka krAnti ke vicAroM ko chor3a diyA thA, parantu deza kI dayanIya dazA dekhakara krAnti kArya ko prAyogika banAne ke liye vaha tar3apa rahA thA / usake pratyakSa nirIkSaNoM aura svAnubhavoM ne kalakattA kI krAnti nagarI meM sthAnika sAmyavAdiyoM ko "dAMbhika" evaM bhArata ke kAMgresiyoM aura samIpastha ghUsakhora bAbuoM ko "bhraSTa" mAnane spaSTarUpa se bAdhya kiyA thaa| dUsarI ora apanI A~khoM ke sAmane hI pisa rahe zoSita pIDita ho rahe vizAla duHkhI janasamAja ko dekhakara vaha dravita ho rahA thA / vaha samIpa hI dekha rahA thA bhUkhe yA ekAdha bAra thor3A-sA 'sattu' khAkara jI rahe rIkSA cAlakoM, milamaz2adUroM, phUTapAtha para sonevAloM aura dina-rAta khaTanevAle nikaTa 24 paraganA, vIrabhUma, bardavAna, bArIsAla Adi jiloM ke kisAnoM ko ina donoM virodhAbhAsoM ne usake dila ko gahare darda se bhara diyA thA aura vaha bAra bAra pukAra uThatA thA , -- - "kaba taka calegA, calatA rahegA yaha saba ? kaba taka ?" isa vedanA ke sAtha vaha kaba se milane jAnA cAha rahA thA pUjya bAbA vinobAjI evaM jayaprakAzajI se ! paraMtu kalakattA kI apanI pravartamAna pravRttiyoM ne use isa hetu samaya nikAlane nahIM diyaa| phira bhI ina sabhI vyathAoM, tar3apanoM, chaTapaTAhaToM kA pariNAma thA usake karuNAzIla hRdaya aura ciMtanazIla mastaka meM se UpajA huA usakA nUtana AviSkAra, abhinava vicAra bAda " saMpannatAvAda RICHISM" nUtana prakAra kA samAjavAda / sAmyavAda COMMUNISM nahIM, samRddhi-saMpannatAvAda / usane nikaTa se, khuda hI pIr3A jhelakara dekhA aura mahasUsa kiyA thA ki "daridratA hI saba duHkhoM, dInatAoM aura dUSaNoM kI jar3a hai / " kucha isI samaya ke daurAna kIrti ke sAthI sahayogI reDI ko vivaza hokara apane vatana AMdhra jAnA par3A thA apanI khetI aura parivAra kI dekhabhAla hetu kIrti ke sAtha kalakattA meM jur3ane se pUrva vaha bekAra thA / vAstava meM vaha bhI madrAsa meM zoSaka udAnI se bar3A hI zoSita-pIDita huA thA, 1 (22). ww
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 23 jahA~ vaha moTarakAra DrAivara ke rUpa meM kArya kara rahA thA / vaha mere paricaya meM bhI taba AyA thA jaba use haidarAbAda se madrAsa kAra pahuMcAne jAnA thA aura jaba vaha usI kAra meM merI bhI sahayAtrA ke daurAna repallI-TenAlI vijayavAr3A ke AMdhra pradeza meM jJAnayoginI cinnammA mAtAjI kA sthAna sarvaprathama khoja nikAlakara pahalI bAra vahA~ jAne meM nimitta rUpa banA thA - bar3e kAma kA 'nimitta' / vaha, kIrti aura maiM - hama donoM baMdhuoM ke prati bar3A hI samarpita rahA thaa| kalakatte se AMdhra apane kheta vatana para lauTakara bhI kIrti ke mizanarUpa krAnti kArya meM dUra se bhI kucha sahAyatA karanA cAhatA thA / kIrti-smRti kIrti se usakA patravyavahAra calatA rahA kIrti ne apane eka patra meM AtmIyatA aura nikhAlasatA -se reDDI ko apanI uparyukta ' saMpannatAvAda - RICHISM' kI abhinava prakAra kI krAntikArya kI yojanA ke viSaya meM aura usase sahayoga pAne ke bAre meM likhA : "baiThA hU~ maiM tere dara pe, to kucha karake hI uThUMgA / banA dU~ jannata jahA~ pe, yA labz2e jannata miTA dUMgA / " kalakattA 4-8- 1958 "mere priya dosta ela. subbA reDDI, tumhArA 29-7-1958 kA patra milA, jisameM tuma ( vahA~ ) kAma ke liye bulA rahe ho| paraMtu maiM kalakattA meM hI 'kareMge yA mareMge' karanA cAhatA huuN| matalaba ki, mujhe yahA~ hI paise kamAne haiM aura bAda meM maiM vyApAra pratiSThAna aura udyoga lagAnA cAhatA hU~, jisake dvArA maiM maz2adUroM aura logoM ko Upara uThAnA cAhatA hU~ / maiM isa duniyA ko dikhAnA cAhatA hU~ ki agara Apa dUsaroM ke liye kamAoge, to dUsare Apake liye kmaayeNge| maiM dhanika bananA cAhatA hU~ aura sabhI ko dhanI banAnA cAhatA huuN| maiM sukhI bananA cAhatA hU~ aura sabhI ko sukhI banAnA cAhatA hU~ dhanika loga dhanikoM ke liye haiM aura sarakAra dhanikoM ke liye hai, (jaba ki ), maiM dhanika honA cAhatA hU~ aura sabhI dhanika baneM yaha cAhatA huuN| yaha merA 'saMpannatA - vAda' RICHISM hai / kalakattA bhArata kA saba 'se bar3A zahara hai, aura isaliye maiM merA 'saMpannatAvAda' RICHISM yahIM se Arambha karanA cAhatA hU~ / paraMtu abhI isa samaya 'saMpannatAvAda' RICHISM kA (yaha) ciMtaka bahuta hI garIba hai, isa liye agara isa kAma ke liye tumhAre pAsa dhana ho, aura (agara ) tumheM usakI jarUrata na ho aura tuma bheja sakate ho, to tuma bhejo| paraMtu agara tuma mere sacce dosta ho to kRpA karake mujhe sahAya karane ke liye apane Apa ko kaSTa meM nahIM rkhnaa| agara tumhAre pAsa sArI suvidhA, sAre strota sAre iMtaz2Ama hoM tabhI tumheM bhejane kI anumati hai - sau rupaye aura koI bhI rakama jo tuma bheja sako manI oNDara se / isaliye agara tuma manI ArDara bhejo to kRpA karake pI.eca. desAI ke nAma se C/o. vI. nAgrecA enDa kaM. 29/1, Armeniyana sTrITa, kalakattA-1 ke pate se bhejanA / " (23) "pI. eca. desAi arthAt hamAre mitra zrI premacaMdabhAI, vaha bhI 'roDa inspekTara' ke rUpa meM mere sAtha mere saMpannatAvAda - RICHISM se jur3A huA hai| hama donoM yahA~ sukhI haiM aura prabhu se prArthanA karate
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 24 hai tuma ko aura sabhI ko sukhI banAne kI / "dhanyavAda saha, ( zrI pI. eca. desAI ke hastAkSara yahA~ diye haiM / ( hastAkSarita) pI. eca. desAI ) ( patA Upara anusAra M.O. ke liye / mere sAtha patrAcAra ke liye patA hai praphulla prinTarsa kA / ) kIrti kA yaha patra bahuta-sI bAtoM ko spaSTa karatA hai : 1. kareMge yA mareMge kI saMkalpa zakti / 2.- apanA krAnti-kArya kalakattA meM hI karane kA nirdhAra / 3. sukhI hone ke liye dUsaroM ke hetu kamAnA aura jInA / 4. 'sarve'tra sukhino santu' kI vaidika bhAvanA, "zivamastu sarva jagataH " kI sarvodaya- tIrtha kI jaina bhAvanA aura gAMdhI-vinobA- jayaprakAza kI 'jayajagat', 'sarvodaya', aMtyodaya kI bhAvanA / svayaM saMpanna honA aura sabhI ko sukhI evaM saMpanna banAne ke liye puruSArtha karanA / isa prakAra kA usakA 'saMpannatA - vAda" RICHISM kevala sAmyavAda aura samAjavAda kA hI UrdhvakRta svarUpa hai saha AdhyAtmika, sAmyavAda kA saMvibhAga aura vitaraNa kA hI janma rUpa / 5. yadi adhika aura svaicchika ho tabhI dhana ekatra karanA mitroM se, auroM se premapUrNa prApti, dabAvapUrNa nahIM / sAmyavAda - samAjavAda kA yaha sarvodayI vikalpa bhI thA / kIrti ke patra meM vyakta ye sAre vicAra, TUTI-phUTI bhASA meM bhI sahI, sahaja, nikhAlasa evaM prAmANika DhaMga se dhanaprApti ke icchuka kIrti meM chupe hue sarala, saMniSTha evaM nUtana krAntikAra kA darzana evaM prastutIkaraNa karate haiM / - kIrti smRti * tumhArA mitra, kIrtikumAra " cAroM ora ke bhraSTa, svArthapUrNa evaM svakendrita jagata meM isa ubharate krAntikAra kA mizana ina vicAroM aura bhAvanAoM-abhIpsAoM ke sAtha, aura binA kisI saMpadA strotoM ke Age bar3hatA rahA ulTe pravAha prati tairane kI taraha / " anokhI aura adbhuta gati thI, kathA thI, krAntikAroM aura kalAkAroM kI krAntinagarI kalakattA meM karuNAtmA krAntikAra kIrtikumAra ke saba se nirAle, asAmAnya ( unusual) krAnti kAryoM kI, jo abhI to saba sAkAra hone jA rahe the romAMcaka rUpa meM !! patha thA usakA saba se anUThA, saba se judA, saba se jokhima bharA !!! usakA darzana aba kareMge / isa urdU zera kA svAmI rAmatIrtha likhita dUsarA rUpa hai "baiThe haiM tere vara pe, to kucha karake hI uTheMge / yA vasla hI ho jAyagA, yA marake uTheMge // " (24)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018-25 .. . .kIrti-samati / | prakaraNa-5 Chapter-5] sampadA-srota vihIna, kaThoratama, jokhimabharA aura durlabha krAntimArga thA - "saMpannatAvAda RICHISM" : je.pI. ke pacihnoM para daridroddhAra evaM romAMcaka parivartana kA patha - na kevala abhAvagrastoM kA, parantu pathabhrAta asAmAjika tattvoM taka kA bhI ! jisa par3Ava kI ora aba kIrti Age bar3hanevAlA thA vaha AtyaMtika kaThoratama, zAyada bhayaMkarabhayAvanA thaa| krAnti ke joza aura jusse ko usane bacapana se hI saMjoyA aura bharA thA apane hRdaya meM - jisameM usane bhArata kI AjAdI ke pUrvokta zahIdoM-krAntikAroM ko apane Adarza ke rUpa meM . biThAyA thaa| usake bAda netAjI subhASacandra bojha Adi aura kArlamArkasa, laeNnina, sTAlina,TolasTaoNya, mAo, ityAdi ne bhI usake dila aura dimAga kA kabz2A liyA thA / ina sabhI ke evaM anya viSayoM ke paThana-manana, tathA saradAra pRthvIsiMhajI, bAlakobAjI, kedAranAthajI Adi AptagurujanoM ke pratyakSa samAgamoM ne usake ciMtana evaM bartAva ke kSitijoM ko vistRta kiyA thA / bezaka abhI taka vinobAjI evaM jayaprakAzajI ke sAtha usakI ciMtana-baiThaka nahIM ho pAI thii| phira bhI vaha apane adhyayana aura avalokana ke AdhAra para unase bar3A hI prabhAvita huA thaa| tabhI to usane, choTe paimAne para bhI, je.pI. kI phaikTrI dAna kI yojanA prayoga meM utAra dI thii| aba vaha je.pI. ke pacihnoM para gAMdhImArgI dalitoddhAra-yukta krAntikArI parivartana-patha kA prayoga prAraMbha karane jA rahA thA / parivartana-na kevala dIna-daridra abhAvagrastoM kA, kintu pathabhrAnta, asAmAjika, guMDe-tattvoM kA bhii| je.pI. ne cambala ke behar3oM meM yaha prayoga kiyA thA aura ravizaMkara mahArAja ne gujarAta meM / paraMtu yahA~ yaha choTA-sA krAntikAra kalakattA ke mahAnagara meM vaha karane jA rahA thaa| usake pAsa sampadA ke aura mAnava-zakti ke srota thor3e hI, nahIMvat the, paraMtu bhItara satata jala rahI krAnti kI Aga ke kAraNa usake hausale bulanda the / bacapana se hI usane mere sAtha saurASTra ke sidhdhAMtavAdI DAku-luTeroM ('bAharavaTiyA') kI romAMcakArI saccI kahAniyA~ na kevala "saurASTra kI rasadhAra","soraThI bahAravaTiyA" Adi kitAboM se par3hI thIM, paraMtu gaura se sunIM bhI thIM- aura ve bhI inake lekhaka rASTrIya zAyara zrI jhaveracaMda meghANI ke svayaM ke zrImukha se / pUrvollekhAnusAra zrI jhaveracaMda meghANI hamAre mausere bhAI hone ke sAtha sAtha hamAre pitAjI ke vidyArthI bhI the ki jinase unhoMne kalApI jaise kaviyoM kI kRtiyoM kA adhyayana kiyA thA / pUrvakathana anusAra zrI meghANI hamAre ghara para bahudhA ThaharA bhI karate, apane gIta-kavitA " gAyA bhI karate aura apanI zaurya-kathAe~ sunAyA bhI karate / mUlataH unake rASTrIya gIta lokagIta mere kaMTha meM baiTha gaye aura unakI soraThI luTeroM kI parAkrama kathAe~ kIrti ke krAnti-pyAse bAla | / .. ... . . (25)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018-26 I hRdaya meM ye sAre bIja rUpa saMskAra aba yahAM je. pI. ke hRdaya parivartaka luTeroM ke zaraNAgati prayogoM kI chAyA meM udIyamAna krAntikAra kIrti, apane DhaMga ke choTe-se vaTavRkSa ke rUpa meM vikasita karane jA rahA thaa| usakA nava-navonmeSI prajJA bharA krAnti khojI dila aura dimAga aisA hI kucha sAkAra karane hetu tarasa rahA thA, taba hI mAnoM ise caritArtha karane kucha aisI ghaTanAe~ usake sAmane sahaja svAbhAvika hI ghaTatI calIM, jo ki na usane socI thI, na Ayojita kI thIM ! ye isa prakAra banI : pUrva meM varNita kIrti kI je. pI. maoNDela kI choTI-sI phaikTrI dAna' : 'mAlikI saMvibhAga' kI sAhasabharI prayoga-pravRtti aneka abhAvagrastoM evaM padadalita daridra nArAyaNoM ko apanI ora AkarSita kara rahI thii| aise logoM kA eka pravAha-sA umar3a par3A usake sAtha jur3ane paraMtu adhika logoM ko apane kArya meM lagAne, samAviSTa karane kI guMjAiza usake pAsa kahA~ thI ? usake pAsa na to adhika paise the, na utpAdana bar3hAne kI sambhAvanA, na kArya sthala kI vizAlatA ! phira bhI usakA karuNA bharA dila aise tar3apate z2aruratamaMdoM ko nA bhI kahanA nahIM cAhatA thaa| unheM usane apanI pratIkSA sUcI meM sthAna de rakhA / kIrti - smRti " paraMtu dUsaroM ko madada karane kA usake udAra hRdaya kA kArya apane Apa anajAna ajJAta duniyA meM usakI prasiddhi bar3hAne lagA thaa| pariNAmataH usakI sArI yazagAthA eka aise giroha aura usake mukhiyA mahAbalI ke kAnoM para par3I jo ki saba ghora anyAyoM se trasta hokara vidrohI aura pathabhrAnta bana cuke the aura unakA virodha vidroha sakAraNa hote hue bhI unheM 'asAmAjika tattvoM kI kAlIsUcI meM, kAnUna kI naz2aroM meM, rakhA gayA thA / unakA yaha mukhiyA mahAbalI, svayaM eka anyAyabhukta bhogI, eka adbhUta vyakti thaa| bihAra se AyA huA thaa| nAma thA 'manIrAma' paraMtu dila kA dhanI rAma thaa| kaddAvara zarIra, saMkalpa-baddhatA sUcita karane vAlA sudRr3ha gola ceharA, moTA mAthA, para ina sabhI ke bIca bhI dUsaroM ke liye dravita honevAlA eka choTA sA dila dhotI aura kurtA pahanA huA, para cAla dekho to kisI tAlImabaddha mahAsainika kI / - " " aisA manIrAma jAkara apane caMda mitroM ke sAtha khar3A huA ekadina acAnaka, kIrti ke sAmane, ki jisakI 'kIrti' usane sunI thI aura sunI thI usakI behada anokhI krAnti yojanAe~ / usane jAkara caraNa chUkara kIrti ko praNAma kiyA, khuda ko usake krAnti kArya meM jor3ane ke lie prArthanA kI aura DheroM rupaye bhI nikAlakara sAmane bheMTa svarUpa rakha diye ! (26) kIrti staMbhita-sA raha gayA / kIrti ko bezaka dhana kI aura aise sudRr3ha sAthiyoM kI z2arurata bhI thI, paraMtu apane siddhAMto aura nItimaya AcAra-maryAdAoM se yukta isa krAntikAra ne itane bhArI dhana ko asvIkAra karate hue nakAra diyA aura AgaMtuka manIrAma kI chAnabIna evaM parIkSA karane use pUchA : "ye paise Apa kahA~ se lAye haiM? kyA ve corI kiye yA lUTe hue to nahIM kisI nirdoSa jana se ?" tIna
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIrti-smRti Dt. 19-07-2018-27 | "corI kiye hue to nahIM, lUTe hue jarura haiM - paraMtu kisI nirdoSa AdamI se nhiiN| ye khIMca kara lAye hue paise hai una bhraSTAcAriyoM se, kAle-bAz2AriyoM se, sitamagara garIboM kA khUna cUsanevAloM se, karacoroM se aura ghUsakhora bAbu logoM se / " manIrAma ne uttara diyA / __"phira bhI maiM isa kA svIkAra nahIM kruuNgaa|" dRr3hatApUrNa kIrti ne kahA / " "lekina hama garIboM kI bhalAI ke Apake acche kAma ke liye denA cAhate haiM, kRpA kara le liijiye|" unhoMne dalIla kii| ... -"bezaka ye paise sacce garIboM ke kAma ke liye ho sakate haiM, paraMtu jabataka maiM Apako pUrI taraha jAnUM nahIM aura jaba taka Apa hamAre siddhAMto aura kAma ke tarIkoM ko jAneM nahIM, taba taka maiM rAha dekhuugaa|" kIrtine phira dRr3hatApUrvaka kahA / "to hama aba kyA kareM ?" pUchA manIrAma ne, isa para kIrti ne kahA "abhI Apa paise apane pAsa hI rkhiye| kala Apa hamArI phaikTrI dekhane, kAma samajhane aura hamArI nIti-rIti sIkhane Aiye / pahale hama Apa kI parIkSA kareMge aura phira usameM khare utareM to Apake dhana kA bhI svIkAra kareMge aura Apako hamAre kAma meM joDeMge bhii| pahale hama eka dUsare ko samajheM aura jAneM / Apa evaM sabhI sukhI hoM, zubharAtri / " yaha sunakara manIrAma aura sAthI bar3e prabhAvita hue aura dUsare dina Ane kA vAdA kara paise lekara gye| . kIrti kA azuddha dhana aura anajAne jana kA svIkAra nahIM karane kA yahA~ buddhipUrNa, sidhdhAMtaniSTha abhigama thA, jo isake abhinava krAnti-kArya ke liye ucita hI thA / dUsare dina kIrti, manIrAma Adi una sabhI navAgaMtukoM kI gaMbhIra rUpa se jA~ca, parIkSA karanevAlA thA aura unheM apanI mUlabhUta nItirIti evaM naitika dRSTi se zuddha aisI krAnti ke plAna spaSTa rUpa se samajhAnevAlA thaa| usake choTe-se phaikTrI-kArya aura dIrgha-ciMtita, Ayojita krAnti-kArya donoM ke pIche usakI eka gahana, saMtulita, bhUmikA thii| usake pAsa jIvana aura jagata kA gahana evaM vAstavika avalokana-nirIkSaNa-anubhava thA, mahAna puruSoM, ciMtakoM, krAntikAroM kA saMga-samAgama evaM unase carcA-ciMtana-vinimaya thA; vizAla paThana-manana thA; spaSTa vidhAyaka, ArSa kAryadRSTi thI evaM saba se Upara bAlyAvasthA ke hamAre utkRSTa, dIrghajIvI parivAra-saMskAra the / ina saMskAroM meM eka ora se hamAre mAtA-pitA dvArA saMniSTha rUpa se anupAlita aise karuNA, ahiMsA, rASTraprema evaM vizeSakara jaina siddhAMta the, jo ki hamane mahAtmA gAMdhIjI ke hI AdhyAtmika mArgadarzaka yugupuruSa aise zrImad rAjacaMdrajI se vartamAna kAlAnurUpa suyogya, samucita rUpa meM AtmasAt kiye the / to dUsarI ora se, khAsa kara ke kIrti ne, apane sanmukha rakhA huA eka Adarza thA, jisameM saurASTra ke DakaitoM-lUTeroM-bahAravaTiyAoM 'DAkuoM ne bhI apane para guz2are hue sitamoM aura anyAyoM ke khilApha yuddha cher3ane ke daurAna eka ucca, prAmANika, svAnuzAsana kA abhigama (approach) rakhA thA - nirdoSoM ko, abalAoM ko, bAlakoM ko nizAnA nahIM banAte hue kevala una julmI, sitamagara, anyAyI zAsakoM yA mahAjanoM para (27)
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 28 " . ..kIti-smRti .... nizAnA sAdhane kA / kIrti ne ina saba kA yahI abhigama, apane DhaMga se apane ahiMsaka krAnti-kArya meM apanA liyA thaa| ina sabhI ke pariNAmasvarUpa kIrti ne apane hRdaya meM zrImad rAjacaMdrajI ke kucha preraka, mArgadarzaka vicAra-Adeza biThAkara rakhe the jinameM se eka do the: "tuma kisI bhI prakAra ke vyavasAya meM ho, paraMtu AjIvikA hetu anyAyasaMpanna dravya upArjana mata krnaa|" ___ "yadi Aja tumhAre hAthoM se koI mahAna kArya ho rahA ho to tuma apane sarva sukhoM kA bhI balidAna "de denA / " ("puSpamAlA":46, 74) . - aise sunahare mArgadarzanoM ko dRSTi sanmukha rakhakara kIrti apane nItimaya, nyAyasaMpanna dhanArjana . karane ke evaM anya logoM kI sevA karane hetu apanA sukhatyAga taka karane ke patha para calane ciMtanarata, Ayojanarata evaM kAryarata thA, jaisA ki- usake saMpannatAvAda-Richism se sabhI ko sukhI banAne ke mahattvapUrNa abhinava abhiyAna viSayaka pUrvakathita patra meM usane apane sAthI subbA reDDI ko likhA thA / (saMdarbha 29-7-1958 aura 4-8-1958 ke patra) usakI buddhimattA itanI nUtanatA-saMzodhaka evaM navotpAdaka, nityanavonmeSazAlinI thI, ki usane apanA sArA maulika krAntimArga, je.pI. Adi ke pacihnoM para hote hue bhI, svayaM hI sUkSmatA evaM vizuddhatA se Ayojita kara rakhA thA / usake sAmane samasta anuzAsanoM evaM Avazyaka guNoM kI apekSAoM kA suMdara nakazA thA, jisameM samanvaya hotA thA tInoM "H" kA - HEART (hRdaya) HEAD (mastiSka) evaM HAND (hasta) kA / unameM se kucha kA usane suMdara DhaMga se vargIkaraNa kiyA thA, jaise : 1. sakhta, kaThora kArya evaM zarIrazrama + gupta bhUgarbha pravRtti / 2. zarIra svAsthya : nisargopacAra, naisargika jIvana, zarIra-gaThana vyAyAma evaM yoga / 3. maMtra jApa sAdhana evaM prArthanA Adi / 4. vinamratA evaM anya logoM ke prati sneha-sadbhAva : dUsaroM kA svamAnabhaMga, zoSaNa, anyAya aura __ atyAcAra-utpIDana kahIM nhiiN| 5. uttama nIti ke rUpa meM prAmANikatA kI sthApanA / 6. apane se pahale dUsaroM ko sahAya karane kA aura sukhI banAne kA abhigama / . 7. kisI kA dveSa nahIM, sabhI ke prati prema-vizuddha, nizchala, nitya prema / 8. mAnavatAvAda, rASTravAda, dezabhakti / 9. abhAvagrastoM (dIna-daridroM) ko sahAya pahuMcAnA, Upara uThAnA aura dhanikoM se - na mAne, na deM ___to - dhana prApta kara jaruratamaMdoM, garIboM meM bA~Ta denA / 10. sabhI rUpoM ora prakAroM meM vizAla virATa ahiMsA evaM zoSaNa-vihInatA kA pAlana / / . .. . (28)
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIrti-smRti . Dt. 19-07-2018-30 kIrti ke ina jAdubhare cuMbakIya zabdoM meM eka bar3I tAkata thI / "hama kasama khAte haiM ki hama bezaka yaha saba deMge"-kucha logoM ne eka sAtha uttara diyA / eka vyakti to apanI pratijJA meM aura bhI Age bar3ha gayA aura khar3e hokara kaha uThA : __"kyA maiM apanA khUna nikAlakara dUM aura usase likha dU~ ?" usane apanA cAku taka nikAlA isake liye.... 36. unake utsAha aura dRr3hatA se AnaMdita hokara kIrti ne use rokA, use gale lagAyA aura haraeka se kahA- Lemove2 . ... "Apa logoM ke samarpaNa bhare nirdhAra se maiM behada khuza hU~.... isa joma-jusse ko Apa sadA banAye rakheMge / aba maiM Apake kArya kA nakazA banAye detA huuN|": yaha kahate hue usane apane phaikTrI-kArya aura krAntikArya kI do prakAra kI AyojanA aura nItirIti smjhaaii| apane krAnti-kArya ke mizana meM uparyukta sArI apekSAoM-AvazyakatAoM ke uparAnta prathama to usane bilakucha prasidhdhi-vihIna gupta bhUgarbha kArya karane kI saMkalpita-samarpita AvazyakatA sArI samajhAI / vAstava meM yaha sAre krAntikAriyoM aura adhikAMza svAtaMtrya senAniyoM kI nIti-rIti rahI hai, jinase kIrti ne apane bacapana se hI preraNA pAI thii| apanI isa anivArya AvazyakatA ko maz2abUta karane ke bAda usane bArIkI se una saba ke pratyeka rAtri ke bhUgarbhakAryoM kA plAna taiyAra kiyA / usake sAre samarpita kAmagAra dina meM apane dvArA utpAdana-kArya meM sakhta rUpa se lage rahate the / rAta meM uparyukta jokhimabhare aura asAmAnya prakAra ke pUrvAyojita krAntikArya kiye jAte the / hAlA~ki ina sArI kI sArI halacaloM kI hakIkateM aura itihAsa sArA ekatra nahIM ho pAyA hai-kIrti ke sadbhAvI aura sahAyaka rahe hue isa likhanevAle baMdhu ke dvArA bhI - tathApi thor3I hI romAMcaka satyaghaTanAoM ko prApta kiyA jA sakA hai| aisI prApta ghaTanAoM kA varNana karane se pUrva, usakI krAntikArI gupta bhUgarbha pravRttiyoM viSayaka uparyukta prAthamika nIti-rItiyoM kI jAnakArI pUrI kara leM / ye sArI anekavidha prakAra kI thiiN| prathama thI anyAya-sitama sahanevAle aura apane julmI, zoSaka, beimAna seThoM, pUMjIpatiyoM dvArA satAye gaye logoM ko madada karane kI / ye garIba sitama-sahanevAle baMgAla ke vividha bhAgoM se evaM nikaTavartI bihAra se Aye hue the / kucha logoM kI jamIneM z2amInadAroM dvArA lUTa kara har3apa lI gaIM thIM, kucha ko gulAma banAyA gayA thA, kucha kI pyArI nirIha mAsUma putriyoM kA apaharaNa kara durupayoga kiyA gayA thA aura kalakattA ke aMdhere 'reDa lAiTa' hissoM meM lahU ke vyApAra dvArA vezyAgRhoM taka becA gayA thA aura becA jA rahA thA ! ina bhayaMkara amAnavIya kukarmoM kA svayaM kA avalokana aura patA kIrti ko thA hI, paraMtu jaba vaha aisI karuNatama kathAe~ usake sanmukha AnevAle sacamuca meM bhuktabhogI duHkhiyoM se sunatA thA taba vaha dravita ho jAtA thA, usakI karuNA-saMvedanA bharI AkhoM (30). .
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 31 se A~sU baha nikalate the, jinheM turaMta samhAlakara, svastha ho jAtA thA aura hamAre dezabhakta pitAjI dvArA bArabAra sikhAye gaye isa zikSApATha ko yAda kara uThatA thA "duHkha se, sitama se pighala kara rone lageM, usake bajAya behatara hai ki usase sulaga uThakara lar3ane lageM / " eka bAra kI bAta hai / eka sitama sahanevAle ko usane jaba yaha sunAyA taba vaha bola uThA - "bilakula ThIka, ekadama braabr| yahI to hama karane Aye haiM / ". "paraMtu hameM hamAre mArga ko badalanA hai aura adhika kaThorarUpa se aura turanta hI lar3anA hai" kIrtine kahA / " to yaha hama kaise kareM ?" una logoM ne pUchA / kIrtine unheM mArgadarzana diyA "Apa logoM meM se kucha loga aisI ghaTa rahIM ghaTanAoM kI z2amInItaura para mUlabhUta rUpa meM jahA~ ve ghaTa rahIM hoM unakI satata nigarAnI rakheMge aura turanta hI sUcanA deNge| dUsarA grupa lagAtAra naz2ara rakhegA 'reDa lAiTa eriyA' para aura tIsarA grupa sadA hI taiyAra Everyday rahegA lar3ane ke liye una apaharaNa kartA guMDoM ke sAtha phira cAhe kitane bhI balazAlI ve kyoM na hoM aura unake paMjoM se una nirIha begunAha bAlAoM ko chur3Akara, bacAkara, mukta karegA / " "barAbara hai, kIrti bAbu / " samarpita krAnti kAryakartAoMne dRr3hatApUrNa uttara diyA / - - * kIrti smRti * - - "lekina khyAla rakheM * Apa sabhI ko bar3I sAvadhAnI se kAma karanA hogA aura saba ke Upara aisI chur3AI gaI mukta kI gaI bAlAoM ko ApakI bahana-beTiyoM kI taraha mAnanA aura samhAlanA hogA, apanA caritra zuddha rakhanA hogaa| unheM turanta hI una ke rote tar3apate mAtA-pitAoM taka pahuMcAnA hogA / " kIrtine unheM sAvadhAna kiyA / - (31) "bAbujI, hama bhagavAna ke nAma se sauganda lete haiM ki hama Apa kI icchA aura kahane ke mutAbika pUrA kA pUrA kAma kareMge / " eka ne sammati dI, jaba ki dUsare ko dUsare prakAra kI zaMkA thI : "yaha saba hama kareMge hI, lekina eka khulAsA....." "hA~ manIrAma ! saMkoca mata rakho, mujha se kaho, kyA spaSTatA tuma cAhate ho ?" kIrti ne pUchA aura usa bahAdura bAhubalI ne apanI zaMkA bedhar3aka rakhI : "bAbu... ! Apase hamane pUre dila se nahIM mArane kA ahiMsAmArga apanAyA hai, lekina apaharaNa kI gaI aura baMdI banAI gaI bAlAoM ko bacAne aura guMDoM kI cuMgala se chur3avAne ke jaMga ke daurAna hameM bhArI lohA lekara lar3anA par3a sakatA haiN| isameM kabhI kabhI krUra apaharaNakartAoM kA kAma tamAma bhI kara denA par3a sakatA hai, mauta ke ghATa taka utAra denA par3a sakatA hai| aura Apa ahiMsA para z2ora de rahe haiN|" kIrti ne bedhaDaka spaSTa kiyA -
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 32 "aise kisI apavAda rUpa kisse meM agara ApakI ahiMsA kAmayAba na bana sake to (apavAda ke rUpa meM) mAtRzakti kI zIlarakSA karane kI umadA paristhiti meM, Apako hiMsA karanI par3e to vaha na koI aparAdha hai, na pApa / eka bar3e jaina AcArya ne bhI eka apaharaNa kI gaI sAdhvI ko bacAne, mukta karAne hetu zastra uThAye the apane hAthoM meM talavAra uThAyI thI aura use chur3AyA thA ! hamArI ahiMsA kAyaroM kI nahIM, vIroM kI hai / isa liye mere bahAdura dosta ! ciMtA mata kro| tuma Age bar3ho / agara aisA samaya AtA hai to maiM bhI tumhAre sAtha jur3a jAU~gA / " * / "kIrti bAbu / Apa kA zukriyA / sArI bAteM sApha ho gaIM... aba kRpA karake merI dhanarAzi Apake umadA kArya meM upayoga meM lene hetu svIkAra kreN| "manIrAma ne prArthanA kii|" kIrti-smRti "hama aba usa kA svIkAra kareMge / paraMtu vaha dUsare DhaMga se hogaa| Apa hI usa dhana ke kasToDiyana bneNge| Apa usakA upayoga sahAya ke tIna rAstoM se kreNge|" kIrti ne nayA mArga nikAlA aura manIrAma ne pUchA kisa prakAra ?" - khAsa "prathama Apa apane khuda ke parivAra ko evaM hamAre sAre kAmagAroM ko sahAyatA kareMge karake bihAra ke : bihAra mahAvIra, budhdha aura jayaprakAzajI kI pavitra bhUmi jise maiM vaMdana karatA hU~ kIrti ne spaSTatA kI manIrAma ko turanta hI rupayoM ke naoNTa sabhI meM vitaraNa hetu nikAlate hue dekhakara kIrtine Age spaSTatA karate hue salAha dI : 1 "dUsarA, Apa paise apane khuda ke vatana bihAra ke gAMva ke garIba se garIba logoM ko bhejeMge - una paisoM se apane choTe-choTe gRha udyogoM ko zurU karane ke liye / " "bilakula ThIka hai / " "aura tIsarA, paisoM kA eka tihAI bhAga jaba z2arurata par3e taba apaharaNa kI jAtI bAlAoM ko bacAne aura sahAya karane ke liye rakheMge / " " kIrti ke garIboM ko madada karane ke aise asAdhAraNa aura anUThe upAyoM mArgoM aura mizana se manIrAma aura sabhI kAmagAra behada khuza ho gaye, kyoMki aisA to unhoMne kabhI socA, mAnA na thA / isa khuzI ke mAhaula meM kIrti ke dvArA prathama batAyA huA mArga zIghra hI apanAyA gyaa| sAre kehI sAthI kAmagAroM ko khule hAtha se dhana bAMTA gyaa| jiMdagI meM aisA to unhoMne socA hI nahIM thA ki udAra denevAlA aura dIna-duHkhI lenevAle sabhI AnaMdita hokara kIrti kA dhanyavAda hI nahIM use apane sara A~khoM para biThAne lge| apane liye kucha bhI nahIM lenevAlA aura sabhI ko sukhI kara dene kA 'dAnaM saMvibhAgaH' kA mArga dikhAnevAlA karaNAtmA kIrti una sabakA saccA krAnti netA " krAnti- sabhI Ajataka ke abhAvagrasta kAmagAra apane apane svajanoM ko vatana meM turanta manIArDara bhejane lage / - saradAra bana gayA thA / **** aura isa prakAra, jisakI laMbe arse se pratIkSA kI jA rahI thI aisA kIrti kA 'saMpannatAvAda' kA nirAlA, sabhI kA sukha-kartA, nUtana krAnti nirmAtA, mizana aura krAnti-AMdolana kA zubhasaMketa (32)
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 33 * kIrti smRti * bharA prArambha ho gayA / manIrAma kA udAra dila kA dAna, prathama bhUmidAna bAda vinobA ko denevAle rAmacaMdra reDDI kI thor3I sI smRti dilAne lagA / yaha to abhI eka choTe se choTA, paraMtu Thosa Arambha thaa| abhI to use aneka bar3I bar3I UMcAiyA~ prApta karanI thiiN| isa krAnti mizana meM aneka anya AyAma aura kAryakSetra the| ina meM ghUsakhora bAbuoM aura unake AzrayadAtA minisTaroM se, phira rizvata virodhI sarakArI vibhAgoM ke karmacArI hI se aura bAda meM rAtrI ke aMdhere Alama ke, bAlAoM ke lahU ke pizAcI vyApArI guMDoM se lohA lenA, jaMga cher3anA, Adi zAmila thA / ye sAre bar3e kimatI aura jokhima bhare krAnti kAma mAMgate the arthazakti (Money power) aura mAnavazakti (Man-power), jo donoM hI kIrti kI TIma ke pAsa bahuta hI maryAdita the / paraMtu unake pAsa jo bhI thor3e saMsAdhana the ve apanI phaikTrI ke kAlI mehanata majadUrI kI choTIsI Aya Adi ke, ve sAre durlabha the aura sadAkAla ke saMniSTha krAnti-sAdhakoM ke liye dizA darzaka samAna the| apanI hI mehanata ke, nekIbharI mehanata ke, aura binA bhIkha yA binA dAna ke calanevAle kIrti ke krAnti kArya aba dhIre dhIre raMga lA rahe the manIrAma jaise parivartita bAhubalI aba udAra dila dAtA aura ahiMsaka vIra yoddhA banakara ubhara rahe the aura kIrti ke krAnti kArya meM nIMva ke patthara banane jA rahe the / isa upakrama meM ghaTI huIM aneka jokhimabharI krAntimizana kI ghaTanAoM meM se eka do ullekha karane yogya haiN| 1 kIrti ne apane liye apanA badalA huA nAma 'krAntikumAra' rakhA thaa| 'krAnti kAThiyAvAr3I' ke nAma se bhI vaha apane choTe gupta, bhUgarbha vartuloM meM jAnA jAtA thA / kabhI kabhI guMDe loga bhI usakA yaha gupta nAma jAna lete the aura kIrti kI samarpita, sidhdhAMtaniSTha, nekI bharI cunI huI tAlImabaddha krAnti TIma se Dare hue rahate the| pUrva sUcanAnusAra kIrti kI yaha TIma cune hue, tAlImaprApta, cakAse gaye thor3e saMniSTha samarpita phaikTrI-kAmagAroM aura anya sAthiyoM se banI huI thii| TIma ko zuru meM koI nAma nahIM diyA gayA thA, paraMtu isa krAnti TIma ke sAthiyoM ne kIrti ko Upara kahe nAmoM se bar3hakara "saradAra" kA nAma diyA thA, jo ki hakIkata meM apane pahale krAnti guru nirmAtA saradAra pRthvIsiMha (svAmIrAva), zahIda vIra bhagatasiMha ke pUrvakathita anuyAyI ke hI kadamoM para cala rahA thA / zurU se hI bar3e hI samartha aura maz2abUta bane hue isa choTe se krAntidala ne aisI dhAka kalakatte ke aMdhere Alama meM jamAye rakhI thI ki bar3e bar3e guMDe bhI usase Darate the / "saradAra" athavA "kIrti" / krAnti kAThiyAvAr3I" kA nAma hI unake bhAga jAne ke liye kAfI thA / bahuta bAra kIrti ke uparyukta cunaMdA samarpita krAntisAthI, gunAhita pravRttiyA~ karanevAloM ko dera rAta taka ghUmakara pakar3ate yA bhagA dete the| inameM asAmAjika tattva, smagalara, kAlebAz2ArI, lahU ke vyApArI Adi sabhI loga hote the| pulIsa una taka pahu~ce yA na pahuMce, yaha TIma, kabhI to apane "saradAra" kIrti ko apane kaMdhoM para pAlakhI vat uThAkara hAvar3A ke bar3A bAz2Ara kI choTI choTI seMkarI galiyoM meM aura lahU kA vyApAra karane vAle 'reDa lAiTa eriyA taka pahu~ca jAtI thii| uparokta aparAdhI loga 'kIrti kAThiyAvADI' ke logoM ke Ane kI bhanaka par3ate hI apanI " (33)
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIrti-smRti gunAhita gupta-pravRttiyA~ chor3akara bhAga chUTate the / bhAga jAte hue ye aparAdhI loga - bahudhA smagalarsa, gairakAnUnI vyApArI evaM vizeSakara gupta bama utpAdaka Adi yaha dhAraNA rakhate the ki kIrti kI TIma ke pIche pulisa bhI sAtha A rahI hai| isa AzaMkA aura bhaya ke kAraNa ve aneka bAra jaldI jaldI meM apanA bhayAtaMkita gunAhita sAmAna yA to sAtha le chUTate the yA kisI ke sthAna para chor3a Ate the, yA phaiMka bhI dete the / jaba ve aisA gairakAnUnI sAmAna dUsaroM ke sthAna para chor3a Ate the, taba aise sthAna mAlikoM ke liye svAbhAvika hI bhayAnaka aura jokhimabharA bana jAtA thA / Dt. 19-07-2018 34 eka bAra sacamuca hI aisI ghaTanA ghaTI abhI to rAta bItI nahIM thI aura aMdherA chAyA huA thaa| lagabhaga sabhI loga soye hue the aura bAz2Ara kI dukAneM, godAma, oNphiseM saba baMda the| eka anajAnA gupta, bhedI rAhadArI apane bArudI sAmAna se bhare hue pArsala ko sara para uThAkara AtA hai mahAnagara ke madhya ke amaratalA sTrITa meM, car3ha jAtA hai, jahA~ nIce dukAneM thIM aisI eka nivAsI koThI kI pahalI maMz2ila para / usa mAle ke sabhI nivAsI aba to soye hue the, lekina eka cAya ke vyApArI mesarsa manoradAsa zAha enDa kaMpanI kA subaha jaldI uThanevAlA karmacArI mi. kapila jAgA huA thA / mAthe para gaThThA dharA huA vaha anajAna bhediyA rAhagira use arja guz2AratA hai ki par3ausI mesarsa ratilAla kaMpanI vAloM ko yaha pArsala sauMpanA hai aura vaha baMda hone se thor3I hI dera use apane Aphisa meM rakhane deM, jo ki vaha khuda kucha samaya bAda vApisa Akara pahu~cA degA / yaha kahakara sAmanevAlA usakI svIkRti de yA na de isa bAta kI paravAha kiye binA vahA~ rakhakara caMpata ho gayA ! vAstava meM manoradAsa zAha eNDa kaMpanI kA yaha oNphisa saMyoga se hamAre mitra zrI manubhAI zAha kA hI thA aura unakA putra rAkeza usa dina subaha kisI khAsa kAma se vahA~ jaldI hI pahu~cA thaa| usake praveza karate hI kapila ne use vaha anajAnA pArsala batalAyA / bIta rahI rAta aura A rahe bhora ke samaya hI yogAnuyoga se kIrti bhI vahAM A pahuMcA jo ki bAraMbAra vahA~ apane DAkapatrAdi prApta karane aura manubhAI se milane A jAyA karatA thaa| hama bhI dUra se apane patra Adi isI pate para bhejA karate the| Aja to vaha kucha jaldI hI mu~ha aMdhere AyA thA / Ate hI usane usa bhedI pArsala ko dekhaa| usakI painI sUjha aura caukannI naz2ara ne turanta hI usameM bhare hue rahasyamaya bArudI sAmAna ko bhA~pa liyaa| use chor3a jAnevAlA bhediyA rAhagira, jo ki vApisa lauTe aisI sAmAnya saMbhAvanA nahIM hotI thI phira bhI ina saba ke sadbhAgya se, vahA~ pArsala uThA le jAne A phuNcaa| usa jiddI aura khUMkhAra bhediye se kIrti ne jabaradastI vaha pArsala khulavAyA aura apane aMdAz2avAlA bhayAnaka bArudI padArtha hI usameM pAyA / AjubAju ke kucha loga bhI jamA ho gaye the| use bhedI AdamI ko bhAga chUTane kA maukA diye binA kIrti ne turanta hI amaratallA sTrITa kI nikaTa kI pulisa ko bulAkara isa aparAdhI aura usake bhayAtaMkita sAmAna ko sauMpa diyaa| isa prakAra kapila, rAkeza aura manubhAI ko isa anAvazyaka, gaMbhIra honI aura usameM honevAle phiz2Ula ke pacar3e se bacA liyaa| Aja bhI kapila usa purAnI ghaTanA kA A~khoM dekhA hAla hUbahU varNana kara sunAtA hai aura kIrti kI anubhavapUrNa dUraMdezI buddhi ko apanI aMjali detA hai / (34)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 35 kIrti smRti * kIrti ne usa prabhAta ko vahA~ se pAyeM hue apane DAka-patroM meM do khAsa patra prApta kiye - eka apane bar3e bandhu caMdubhAI kA beMgalaura se aura dUsarA merA haidarAbAda- AMdhra se / ati hI saMvedanazIla, snehapUrNa aura udAra dila caMdubhAI kIrti ke liye sadA hI mujha se bhI adhika ciMtita rahate the aura hamArI pU. mA~ kI ciMtA aura A~sUbharI viraha vyathA vyakta karate rahate the| isa bAra unhoMne kIrti ko bharapUra premapUrvaka patra meM likhA thA : "mujhe pratApa ke dvArA yaha jAnakara bahuta prasannatA huI ki tumhArA choTA phaikTrI yuniTa acchA kArya kara rahA hai aura khAsakara naitika, nItimaya svarUpa meN| tumhAre bhItara athAha kAryazakti, sAmarthya aura uThAye hue kisI bhI kArya ko saMpanna karane kI icchAzakti (will power) hai| paraMtu tuma aisA kArya yahA~ beMgalaura, haidrAbAda yA zAradAgrAma meM kyoM nahIM Arambha karate ? isase tuma hamAre nikaTa bhI raha sakoge aura pUjya mAjI kI ciMtA bhI dUra hogii| hama sabhI tumheM abhI jo kucha thor3I sI sahAyatA yahA~ se kara rahe haiM usase adhika kara pAyeMge / ".... vizeSa meM kalakattA har3atAloM aura kaoNmyunisToM evaM komavAdiyoM ke bArabAra ho rahe upadravoM kA 'tUphAnI - zahara' hai.... isaliye tumhAre aura sabhI ke hita ke liye dera se yA jaldI se mere isa sujhAva para avazya vicAra karanA / mA~ tumhAre liye hRdaya ke AzIrvAda bhijavAtI hai| apanI phursat para uttara likhanA aura tumheM kisI bhI prakAra kI sahAyatA cAhiye to saMkoca mata karanA / premabhare caMdubhAI ke AzISa / " merA patra bhI kIrti kI naI pravRtti kI anumodanA karatA thaa| kIrti meM mA~ ke prati apAra bhakti evaM hama sabhI baMdhuoM ke prati pUjyabhAva thA / "premala jyoti" ke, 'he prabhu !' ke evaM "apUrva avasara " ke prArthanA- pada vaha apanI pravRttiyoM ke bIca se bhI sadA smRti meM rakhatA thaa| jaba jaba vaha hamAre patra pAtA thA taba taba vaha bar3A bhAvuka ho uThatA thA, paraMtu usake dRr3ha nirdhAra, aMtargrastatA aMrtarvyastatA aura bhUgarbha pravRtti Adi saba bhinna the| hRdaya se cAhate hue bhI vaha ina se mukta nahIM ho sakatA thA saMkalpabaddhatA usakI vizeSa prakRti bana cukI thii| hama saba bhI usakI usa samaya kI ina paristhitiyoM, pravRttiyoM evaM aMtasthitiyoM se taba jAnakAra nahIM the / isa liye kIrtine apanI sArI vinamratA evaM pUjyabhAvapUrvaka hama donoM baMdhuoM ko alaga-alaga patra likhakara mA~ aura caMdubhAI kI icchAoM ko pUrNa karane kI bhAvanA to darzAI, paraMtu sAtha sAtha saMkSepa meM yaha bhI sUcita kiyA ki jaldI vaha saMbhava nahIM thA, kyoMki usane kucha lakSya-nirdhAra kalakattA meM hI pUre karane kA saMkalpa kiyA thA / (kramazaH ) (35)
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018-36 kIrti-samati . krAntikAra kIrtikumAra ke kalakattA ke - krAntimaya jIvana kI karuNakathA pariziSTa-A : kIrti ke krAntadarzI karuNa patra / (1) 12-3-1959, anihAla dhArI (saurASTra se) (20) 13-3-1969, nanihAla dhIrI (saurASTra se) (3) 14-3-1959, nanihAla dhArI (saurASTra se) pariziSTa-B : (mUla gujarAtI se) kIrti kI sAdhanA-siddhi darzakaparicAyaka abhUtapUrva jinazAsanadevatA kA pratyakSIkaraNa prasaMga : hedrAbAda 23-10-1959 pariziSTa-C : AcArya vinobAjI ko patra evaM patrottara 6-12-1959, 30-12-1959 (36)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..kIrti-smRti .. / Dt. 19-07-2018-37. * pariziSTa-A kIrti ke krAntadarzI karuNa patra /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ D. 10.01.2018. . .kIrti smati . pariziSTa-B krAntivIra kIrti kI adhUrI sAdhanA-sidhdhi kA darzaka-paricAyaka abhUtapUrva jinazAsanadevatA kA pratyakSIkaraNa prasaMga (daivI vArtAlApa meM svayaM ke evaM parivArajanoM ke kaI adbhUta nijI rahasyoM-satyoM kA udghATana) - haidarAbAda : 23-10-1959 . saM. 2015 ke azvina mAsa ke kRSNa pakSa kI chaTha,zukravAra di. 23 aktUbara 1959 kI saMdhyA.... haidrAbAda (Andhra) ke usmAniyA aspatAla ke spezyala vorDa kA alaga kamarA... | palaMga para zAMta meM avasthA meM soyA huA kIrti, sAmane pratikramaNavat dhyAna meM baiThI huIM mAtAjI aura palaMga ke nikaTa kursI para baiThA huA maiM / sAmane vAlI khir3akI meM se dikha rahe haiM saMdhyA ke phailate-bikharate raMga, chAne lagA hai andhakAra, manda par3ane lagA hai paMchiyoM kA kalarava aura saba kucha stabdha hotA jA rahA hai| "pratApabhAI - 'premaLa jyoti' bhajana gAiye nA!" acAnaka kIrti bola uThA aura mere Ardra hRdaya se aura vyathita kaMTha meM se 'premaLa jyoti', 'apUrva avasara' aura eka do anya bhajana nikalane lage... jise sunate sunate kIrti kI A~khoM se A~suoM kI dhArA bahane lagI aura usI avasthA meM vaha nidrAdhIna ho gayA, lekina usa bAta kI ora merA dhyAna hI na thA / kucha kSaNoM ke bAda dardabharI vANI meM vaha kucha bolane lagA "maiM giranAra jAU~gA.... bharatavana aura zeSAvana jA kara sAdhanA karU~gA..." ina zabdoM ko sunakara mujhe aura mA~jI ko aisA lagA ki kIrti svapna meM bar3abar3A rahA hogA ! parantu kucha kSaNoM ke bAda to usake cehare para vedanA evaM kisIko lalakArane ke mizrita bhAva dikhAI diye... mAnoM kisI ke sAtha vaha jhagar3anA cAhatA ho usa prakAra usake hAtha havA meM uchalane lage aura atyaMta Aveza ke sAtha vaha bolane lagA.... "Apane mujhe uttara kyoM na diyA? mujhe itanA parezAna kyoM kiyA? mere kAma meM mujhe saphalatA na milI, mere paise gaye, kaThinAiyA~ AIM aura maiM itanA bImAra ho gayA... / maiMne kisI dhanaprApti kI lAlasA se Apake nAma kA jApa nahIM kiyA thA, kalakattA meM mere kAma meM mujhe saphalatA prApta ho isa hetu se kiyA thaa...|" kucha kSaNoM ke bAda mAnoM kIrti ke mukha se hI koI aura hI bola rahA thA..."zAMta ho jA, zAMta ho jA, beTe ! maiMne tujhe parezAna nahIM kiyA hai ! terA 21 dina kA jApa pUrNa huA nahIM thA, lekina usa kAraNa se tUne parezAniyA~ nahIM uThAI haiM.... apane apane karmoM ke kAraNa saba...." isa prakAra alaga svara meM hI koI uttara de rahA ho aisA sunAI de rahA thA / mukha kIrti kA hI, AvAz2a kisI aura kI ! lekina vahA~ aura to koI dikhAI nahIM de rahA thaa| hA~, vAtAvaraNa atyaMta gaMbhIra ho gayA thA / mA~jI aura maiM Azcarya sahita use pUchane lage: . "kisake sAtha bAta kara rahe ho kIrti ? sapanA dekha rahe ho kyA ?....." ityAdi / (38)
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dr. 19-07-2018 - 39 . . kIrti-smRti . " "nahIM, nahIM, sapanA nahIM hai, deva Aye hue haiM,zrI ghaMTAkarNa mhaaviir....|" yaha uttara dete hue kIrtine, spaSTatA-kI ki tIna varSa pUrva kalakattA meM usane nau dina upavAsa kara ke navakAra maMtra kA jApa kiyA / thA aura jaina zAsanadeva zrI ghaMTAkarNa mahAvIra kI sAdhanA kI thii| ... usa aMdhere kamare meM maiMne lAITa cAlu kI to turaMta kIrti bola uThA: "battI baMda kara dIjiye, deva ko battI pasaMda nahIM hai / agarabattI jalA kara Tebala para rakhiye aura baiTha jAiye / deva abhI yahA~ para khar3e haiM / Apa cupacApa baiThe raheM, maiM unase prazna pUchanA cAhatA huuN|" - hama usakI icchA aura sUcanA ke anusAra lAiTa baMda karake agarabattI jalAkara baiTha gye| kucha kSaNa nIrava-niHzabda vyatIta ho gaye / kucha bhI dikhAI nahIM de rahA thA lekina koI mAnavetara tattva kI upasthiti kA kucha bhinna prakAra kA anubhava ho rahA thA / kucha kSaNoM ke bAda atyaMta manda svaroM meM kIrti ke zabda sunAI dene lage : "livara-eksaTraikTa baMda kara diyA jAye.... / likha lo pratApabhAI ! deva jo kaha rahe haiM vaha likha lo...| mere roga ke lie kaha rahe haiM... likho (1) livara eksTaikTa baMda kara diyA jAye...(2)'necara kyora' meM upacAra kiyA jAya (3) anta meM 'AyaMbila' karane se roga calA jaayegaa...|" yaha sunakara Azcaryacakita-sA maiM, tvarA se, hAtha meM jo bhI kAgaz2a Aye unheM uThAkAra andhere meM hI likhane lagA / kIrti likhAtA rahA... "mA~jI kA AyuSya agale mArca se dasa sAla hai.... " "hama sabhI bhAiyoM ke sAtha 'ka' kA sambaMdha svArthapUrNa hai| "candubhAI atyanta saMvedanazIla, bhAvanAzIla vyakti haiN| unhoMne merA hita hI cAhA hai, lekina maiM hI samajha nahIM sakA huuN|" itanA kahane ke bAda kIrti ne hamase kahA, "aba agara Apa deva se koI prazna pUchanA cAhate hoM to puuchie....|" aura hamane prazna pUchanA zuru kiyaa| zurU meM maiM kucha tarkabuddhi se pUcha rahA thA, isa ghaTanA para zraddhA nahIM jAga rahI thI mere mana meM, kevala vizvasta hone ke lie pUchane kI icchA ho rahI thiiN| maiMne Arambha kiyA aura phira mA~jI ne bhI pUchanA zuru kiyaa| hamAre prazna pUchane ke bAda kIrti leTe leTe hI hAtha jor3akara, sira jhukAkara mana meM hI devatA se prazna pUchatA, usakI yaha mauna avasthA kucha kSaNoM taka rahatI aura devatA se jo uttara prApta hotA vaha hameM sunAtA aura likhAtA thA / likhavAte samaya usakA bolane kA DhaMga, usakI bhASA aura vANI kA pravAha itanA to vizvAsa z2arura karAtA thA ki koI asAmAnya vyakti use mAdhyama banAkara usake dvArA bola rahA hai, uttara de rahA hai| eka ke bAda eka prazna isa prakAra hue aura ye uttara mile : maiM (pratApa): mere bAre meM deva kyA kahate haiM ? uttara : Apa dila se pApI - bure nahIM haiN| | (39)
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 - 4 40 pra.: maiM pichale janma meM kauna thA? hue uttara : pichale janma meM Apa yogabhraSTa hindu yogI the| yoga kI sAdhanA karate karate Apa bhraSTa the / bhraSTa hone ke bAda Apa jaina sAdhuoM ke samparka meM Aye aura isI kAraNa se isa janma meM ApakA jaina kula meM janma huA / pra. : maiM yogabhraSTa kyoM aura kaise huA ? kIrti-smRti uttara : koI koI manuSya aneka janmoM meM yoga kI sAdhanA kara ke eka antima kSaNa para yogabhraSTa hotA hai aura koI sampUrNa jIvana vyartha ga~vA kara bhI antima kSaNa para jIvana saphala banA letA hai.... ataH Apa svayaM para saMyama rakheM / yoga ke lie bahuta thor3A hI samaya hai / pra. : mujhe saMyama kI sAdhanA kisa prakAra karanI cAhie ? uttara : jainoM kA mAMrga yoga... Apa jaina haiN| kisI tIrthaMkara ke jIvana caritra para dRSTi DAleM / pra. : merI vidyA sAdhanA suMdara DhaMga se kyoM nahIM ho rahI hai ? uttara : ApakA mana caMcala hai| Apa cAhate haiM kucha aura usa samaya Apako karanA par3atA hai kucha aura Apa sthiratApUrvaka, Izvara para zraddhA rakhakara pratidina navakAramantra kI nau mAlA phera kara kAma Arambha kreN| Apa meM vidyA acchI hai / 1 pra.: dIpAvalI se maiM sthiratApUrvaka vidyAsAdhanA karanA cAhatA hU~ jo kAma hAtha para liyA hai usameM pUrNa saphalatA prApta karanA cAhatA hU~, usake lie parizrama karane kA spaSTa mArga batAyeMge ? uttara : isake lie bhagavAna ne (deva ne ) sarasvatI kA mantra diyA hai - OM hrIM zrIM klIM vad vad vAgvAdinI svAhA' isa mantra kA jApa, zuddha vastra pahana kara, apane AsapAsa eka vartula banAkara, navakAra mantra kI nava mAlA phera kara, bAda meM kreN| isake bAda zAMtacitta se eka eka viSaya kA abhyAsa kreN| vaise to sarasvatI devI kA jApa eka lAkha ikkIsa hajAra bAra karanA caahie| parantu Apase yaha pUrNa ho nahIM sakegA, isalie roja eka mAlA phera kara abhyAsa kreN| prathama navakAra kI nava mAlA aura bAda meM yaha mAlA, phira usI Asana para baiTha kara abhyAsa pratidina itanA kareM / anya kAryoM ke bahAne mAlA na cuukeN| vidyAprApti hetu sarasvatI kA yaha jApa Apako sahAyatA karegA, navakAra ke jApa se vighna dUra hoMge aura Apa sthiratApUrvaka abhyAsa kara skeNge| saphalatA kI prApti hetu to jitanA parizrama kareMge vaisA pariNAma hogaa| 'karmAnusAra gati prApta hotI hI hai' aisA jaina zAstra hI kahate haiN| " (40) bhaviSya meM Apako videza jarmanI jAnA hogA... (deva kahate haiM ki) jarmanI jAyeM to dharma ko * jaina dharma ko chor3akara mA~sAhArI na baneM, madirApAna na kareM evaM dharmaviruddha koI kArya na kareM ....
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt.19-07-2018-41 pra. jaina dharma ke aneka grantha tathA prAcIna Arya sAhitya jarmanI meM hai aisA sunA haiM / to Apake kathanAnusAra agara jarmanI jAne kA avasara prApta ho to jainadharma se saMbaMdhita koI khojakArya ho sakegA? uttara : zraddhA aura parizrama kiyA jAya to saba kucha avazya hogaa| pra. vartamAna samaya meM sabhI tIrthaMkaroM ke jIvanacaritra upalabdha nahIM haiN| yaha batAeMge ki ye kahA~ se aura kisa prakAra khoje jA sakate haiM? ... uttara : caritra-grantha agara sacce, sampUrNa jAhie to agAdha parizrama karanA par3egA / prAcIna yAtrA- - sthAnoM meM, beMglUra ke pAsa digambara kSetroM meM tathA zatrujaya (pAlItANA) ke pAsa ye saba ajJAta dazA meM dabe hue par3e haiN| ye tAr3apatra kI patalI paTTiyoM meM aneka bhASAoM meM likhe hue haiN| kaThina parizrama ke dvArA ye prApta hoNge| parizrama hetu siddhAyikA devI kI sAdhanA kreN| pra. saMgIta kA bhakti hetu kisa prakAra upayoga karanA cAhie? uttara : sundara rUpa se bhaktipUrvaka tIrthaMkara kA kevala eka stavana gAne se bhI manuSya kI AtmA atyaMta saMtoSa prApta karatI hai aura usa stavana meM tanmaya ho jAnevAlA alpa tapazcaryA ke dvArA bhI kabhI kabhI mokSa pada kI prApti kara letA hai| pra. : maiM yogasAdhanA karanA cAhatA hU~ parantu zuddharUpa se brahmacaryapAlana nahIM hotA hai... / uttara : Apa gRhastha baneMge aura vivAha kara ke sAdhanA kareMge / pra. : parantu maiMne to pA~ca varSa pUrva AjIvana brahmacarya kA saMkalpa kiyA hai| uttara : Apane saMkalpa kiyA thA parantu vidhipUrvaka brahmacarya vrata dhAraNa nahIM kiyA thA, ataH usa viSaya meM koI bAta nhiiN...| pra. : parantu isa viSaya kA nirNaya zraddheya santajanoM para hI chor3a dU~ to ucita hogA? uttara : Apa pUchege to santa to 'hA~' yA 'nA' kahakara mArgadarzana kareMge / ve koI pAtra batAyeM usameM bhI jaina kula kI kanyA hogI to ghara meM thor3e bhI jaina saMskAra le kara AyegI... / yaha pUrA vArtAlApa suna rahIM mA~jI ne aba bIca meM pUchA - "pratApa ke lie aisI kanyA kahA~ se milegI ?" uttara : saurASTra meM, hAlAra pradeza meM se / / pra. : maiM pUre parivAra ko dharmasAdhanA kI ora mor3anA cAhatA hU~, isa ke lie maiM kyA karU~ ? uttara : saba ko dharma kI ora mor3anA manuSya ke vaza meM nahIM, svayaM mahAvIrasvAmI bhI yaha na kara sake / Apa svayaM kareMge to anya loga bhI svataH karane lageMge / thor3A samajhAyeM yahI hamArA kartavya hai| ... (41)
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018-42 . kIrti-smRti isa prakAra praznottara ho rahe the / maiM palaMga ke pAsa kurasI para baiThA thaa| pAsa hI Tebala para agarabattI jala rahI thii| likhate samaya merA paira Tebala ko chU rahA thA / andhere meM bhI yaha dekhakara kIrti bola par3A- pratApabhAI, ApakA paira Tebala ko chU rahA hai.... usI Tebala para deva sUkSma rUpa dhAraNa karake baiTha gaye haiN| unake dhanuSya ityAdi sAdhanoM ko ApakA paira chU rahA hai jisase avinaya ho rahA hai, isalie jarA paira (haTA liijie)| - yaha sunate hI maiMne paira haTA lie / kIrti ne mA~jI se kahA : mA~jI, Apa jo pUchanA cAhatI ho vaha puuchie|' mA~jI : bhagavAna se pUcha ki mujhe dharmadhyAna meM kucha dhyAna kyoM nahIM rahatA, z2yAdA samajha meM kyoM .. :... mA~jI ne pUchA aura kIrti pUrvavat devatA ko namana kara ke pUchatA rahA : .... kIrti : bhagavAna nahIM, 'deva' kahiye, 'bhagavAna' kahate haiM vaha unheM acchA nahIM lagatA hai, kyoMki ve to bhagavAna ke sevaka haiN| ... ve kahate haiM ki Apase samajha ke sAtha dharmadhyAna nahIM ho sakatA hai phira bhI ApakI AtmA kA jhukAva dharma ke prati hai hI / usa puNya ke pratApa se hI Apako suputroM kI prApti huI hai| ApakI unnati kA samaya, putroM kA sukha ityAdi dekhane kA samaya ina dasa varSoM kI avadhi maiM hai jisase ApakI AtmA ko zAnti prApta hogI aura isa sukha ke kAraNa.dharmaviSayaka Apake jJAna meM vRddhi hogii| Ama ke per3a para phala Ane meM samaya lagatA hai| abhI to yathA sambhava dharmadhyAna karate rheN| cha: mAsa ke bAda apane Apa hI protsAhana prApta hogA / chaH mAsa ke bAda Apake jIvana meM dharmadhyAna kA yoga acchA hai| mA~jI : candubhAI ke lie dharmadhyAna ke viSaya meM pUcha / uttara : candubhAI ko yadyapi dharmadhyAna kA yoga prApta nahIM hotA hai phira bhI unakI AtmA dharmiSTha hai ataH unako saba kA sAtha prApta hogA to.dharma kA yoga milegaa| pra.: candubhAI ke janmAkSara milate nahIM hai jisa kAraNa se unake viSaya meM adhika jAnakArI bhI milatI nahIM hai, to unake jIvana ke viSaya meM kucha deva kaheMge ? uttara : ve mAtApitA ke AjJAMkita putra haiM, svabhAva se atyanta namra haiM, Izvara ke prati gahana zraddhA hai, dharmadhyAna ke lie samaya prApta na hone para bhI Izvara ke prati AsthA hai, dUra hote hue bhI nikaTa kI kakSA taka pahu~ce hue vyakti haiM / isa bhava meM unakI AtmA svayaM dharmadhyAna nahIM kara pA sakane para bhI auroM ko usake lie prerita evaM sahAya kara sakatI hai| mA~jI : candubhAI ko roga, svAsthya viSayaka takalIpha kyoM rahatI hai? uttara : bhavabhava ke karma haiM.... aba kaTa rahe haiN| mA~jI: choTI bhAbhI kI bImArI ke viSaya meM pUcha, unakI prasUti ke viSaya meM samasyA hai to kyA kareM?. ..
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018.43 .. . ... ... . . ......kIti-smRti . . / --- uttara : ve AyaMbila kareM... bImArI evaM prasUti ke samaya sAvadhAnI evaM zuddhipUrvaka namaskAra mantra kA jApa karavAyeM... saba kucha avazya ThIka hogaa| mAjI : ghara meM ina dinoM saba asvastha kyoM rahate haiM? uttara : dharmadhyAna se saba ke roga dUra hoMge / saba AyaMbila kareM / mAjI : bar3e bhAI ke viSaya meM deva kyA kahate haiM ? uttara : kucha samaya se unake mana meM dharma ke prati AsthA bar3ha rahI hai, samaya meM parivartana huA hai| mAjI : zarada, harSada aura anya bAlakoM ke viSaya meM.... uttara : (ga) mahAna dhArmika thA / vaha daivI AtmA hai, ataH agara use yogya vAtAvaraNa milegA to nizcita rUpa se dharma kI ora mudd'egaa| Age, bhaviSya meM zarada kA vidyA ke mArga para acchA vikAsa hogA / vaha yA to sAdhu, mahAna vidvAn yA bahuta bar3A AdamI bnegaa| (gha) daivI AtmA hai, (ca-cha) kA dharmajJAna acchA hai, parantu bhaviSya meM (cha) kA dharma kA jJAna adhika nahIM rahegA / (ja-jha) ko kucha aMzoM meM dhArmika saMskAra haiN| (jha) ucca AtmA nahIM hai| (ya) sAmAnya hai|... (r3ha) bhraSTa hai / jainadharma saMbaMdhita saba prakAra ke (dUSita) karmoM meM lipta hai| mA~jI : usameM se use bacAne kA koI upAya ? uttara : kevala eka hI upAya hai| usakI mAtA varSItapa kareM, bhagavAna ke pAsa hAtha jor3akara putra ke hita ke lie prArthanA karake mAMga kare aura vaha ghara vApasa A jAye to vaha baca sakatA hai...| mA~jI : (Ta) ke viSaya meM ? uttara : (Ta) ko dharmajJAna acchA hai, parantu chala aura kapaTa kI vRtti balavattara ho jAtI hai... / (Tha) kI AtmA sarala hai| mA~jI : ka aura kha ke viSaya meM kyA kahate haiM ? (kha) kI buddhi itanI haThAgrahI kyoM hai? uttara : ka-kha kA citta dharmadhyAna meM nahIM hai| ka kapaTI haiN| kha kI buddhi kA kAraNa pUrva janma ke karma haiN| mA~jI : parantu ve mere.... haiM nA ! dharma kI ora unakA jhukAva kyoM na ho? uttara : deva nA kahate haiN| pUrvakRta karma haiN| pichale janma meM kha jaina na the / pUrva ke kisI janma meM nahIM mile hue saMskAra prathama bAra pitA ke ghara meM prApta hue, lekina zvasura gRha jAte hI isa dizA meM unakA vikAsa ruka gayA / dharma ko apanAne meM aneka bAdhAe~ AtI rhiiN| jo svayaM ko atyadhika Adhunika mAnate haiM unake saMsarga ke kAraNa pitA ke ghara meM jo saMskAra prApta hue the ve saba bhI vismRta ho gye| mA~jI : merI bahana kI mRtyu bahuta pahale ho gaI thI, unakI AtmA ko zAMti hai ? (43)
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018 -2018-44 kIrti-smRti uttara : hA~, ve zAMti meM haiN| ve to dharmaniSTha thiiN| unake nAma para AyaMbila, pratikramaNa yA mAlA pherane se unheM adhika zAMti prApta hogI ataH mAlA, pratikramaNa kareM... | pra. : apane antima kSaNoM meM mere pitAjI pUrNa navakAra mantra acchI taraha se suna nahIM sake the, to AtmA ko zAMti hai yA nahIM ? uttara : unakI AtmA aMta samaya meM navakAra sunane ke lie atyanta vyAkula hai, tar3apa rahI hai / antima dinoM meM ye zAnta evaM dharmapriya bane the lekina pUrva ke krodhI saMskAra ke kAraNa unheM samakita kI prApti nahIM huI hai, phira bhI bAlakoM ke dhArmika kAryoM ke samaya para unakI AtmA upasthita rahatI hai| 'unake lie pratidina eka navakAra kI mAlA kreN| mA~jI : kAkA mA~bApa kI AtmA kI sadgati ho gaI hai yA nahIM ? uttara : usa AtmA kI gati aba taka huI nahIM hai| unake lie Apako jo sthAna banAnA hai vaha banAkara unakI vahA~ sthApanA kara ke prati somavAra ko vahA~ dUdha aura dIpa kareM.... 1 kIrti deva kahate haiM ki kAkA-mAbApa kala mere sapane meM aayeNge| pratApa : repallI kI cinnammA mAtA kauna thIM ? unakI dazA muktAtmA ke samAna lagatI thI to kyA unheM mukti prApta ho gaI hai ? uttara : ve mallInAtha bhagavAna kI taraha pUrvajanma meM bhraSTa bane hue sAdhu the| aba taka unakI mukti huI nahIM hai / isa Are meM kevala cAra hI mokSa haiM / pra. maiM "ka" ke sAtha ke sambandhoM ko qhatma karanA cAhatA hU~, usake lie kauna-sA mArga liyA jAye ? uttara : jaina hamezA zAntipUrvaka hI samasyA kA nivAraNa khojatA hai, ugra nahIM banatA / aura hameM jIvana meM jo milatA hai vaha bhI hamAre aura unake lena-dena ke sambandhoM ke kAraNa hI ataH zAntipUrvaka calanA cAhie / saMsAracakra meM rahanA ho to haMsate cehare se kAma nikAla lenA cAhie / itanA pUchane ke bAda mAMjI aura maiM ruka gye| kIrti ne pUchA aba bhI kucha pUchanA ho to pUcha lIjie... deva abhI bhI yahA~ upasthita haiN...| 2. 1. ToliyA parivAra ke eka pUrvaja, jinakI kisI apUrNa icchA ke kAraNa sadgati nahIM huI hai aisA mAnA jAtA hai / dUsare dina di. 24-10-59 kI rAta ko kAkA- mA~bApa kIrti ko sapane meM sarpa ke rUpa meM dikhAI diye the (nisargopacAra aspatAla, amIrapeTha meM ) aura unhoMne kahA : "merI aba taka sadgati nahIM huI hai| maiM cAhatA hU~ to mujhe koI dhUnI hone nahIM detA / saba kahate haiM ki tumhArA paricAyaka camatkAra batalAIye, paraMtu maiM camatkAra kyA batalAU~ ? amarelI meM ToliyA parivAra meM, eka Apa ke ghara ke sivA sukhI kauna hai ? aura Apa ke ghara ke samIpa mujha se bar3A devatA ( dharmadevatA) khar3A hai, jo mujhe vahA~ Ane nahIM detaa| mujhe aura kucha nahIM caahiye| merI choTI deharI banavAkara mujhe mUla sthAna para biThAIye aura mujhe dUdha dekara dIpa prakaTAyeM, jisase maiM calA jAuMgA / " // OM zAntiH zAntiH zAntiH // (44)
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018-45 .. kIrti-smRti . . hamane kahA - nahIM, aba kucha pUchanA bAkI nahIM hai| ..... kIrti ne kahA : ThIka hai, aba deva mere viSaya meM kahate haiM vaha likha lo pratApabhAI ! maiMne punaH likhanA zuru kiyA / devatA kA kathana kIrti dhArApravAha likhavAtA rahA - "kIrti ! tuma bahuta sukhI hoMge / 21 dina kI mAlA-jApa kara lo / jApa ke daurAna - 21 dina lAla vastra pahana kara, AmravRkSa kI lakar3I ke bAjaTha para AmravRkSa kI lakar3I rakha kara, usa para svastika banA kara, cAvala rakhakara, lAla kanera ke phUla rakhakara dhUpa ityAdi karo aura nava mAlA phero ..." "nava mAsa taka paise lene ke lie kalakattA nahIM jAnA, 21 dina kA jApa pUrNa hone ke bAda, nava mAsa ke bAda jA sakate ho|"................. ... ___ kathana pUrNa hone ke bAda deva jA rahe haiM aisA lgaa|"dev aba jA rahe haiM" kaha kara dInatApUrvaka evaM bhaktibhAvapUrNa cehare se kIrti namana kara rahA thA / AraMbha meM deva ke sAtha kIrti ne jhagar3A kiyA thA ataH usake lie kSamAyAcanA karate hue vaha bolA "maiMne Apake sAtha bahuta jhagar3A kiyA hai, mujhe kSamA kreN...|" aura 'are ! tU to bAlaka hai, tujhase kaise jhagar3A kiyA jA sakatA hai ?' kahate hue deva bidA hue / hama bhAvavibhora kIrti ko devatA ke dekhAva ke viSaya meM pUchane lage / uttara meM usane apanI badalI huI, sAmAnya AvAz2a meM kahA, 'lAla varNa, lAla laMgoTa, mastaka para mukuTa, bagala meM sarpa aura dUsarI bagala meM siMha aura hAthoM meM dhanuSya aura bANa the... / ' isa prakAra kahane ke bAda thor3I dera meM kIrti so gayA aura hama bhI isa prasaMga ke viSaya meM svasthatApUrvaka cintana karate karate, kucha Azcarya, kucha dhanyatA, kucha jAgRti aura kucha kucha aMzoM meM anyamanaskatA kA anubhava karate hue nidrAdhIna hue / dUsarI subaha kIrti para mAnoM koI balavattara preraNA kArya kara rahI thI jisake phalasvarUpa usane davAiyA~ lene se spaSTa inakAra kara diyA aura turanta use nisargopacAra kendra Nature cure Hospital para le jAne ke lie Agraha karane lgaa| vicAra karane para hameM bhI vahI preraNA balavatI aura zreyaskara pratIta huI aura hama taiyArI karane lge| TaiksI bulA lI aura eka ghaMTe meM hI vahA~ se sIdhe amIrapeTha jAne ke lie ravAnA ho gaye / jAte samaya kIrti ne usa aspatAla ke (mUlataH usmAniyA aspatAla) uddaNDa, viveka evaM prema vihIna, patthara dila elopaitha DokTara para ciTThI likhI : "DokTara sAhaba, Apake dvArA kI gaI merI cikitsA ke lie dhanyavAda / Izvara kI preraNAnusAra apanI khuzI se maiM yaha aspatAla chor3akara jA rahA huuN| Izvara hI merA dhyAna rkheNge| Izvara se mahAna isa vizva meM aura koI zakti nahIM hai| - kIrtikumAra" (gujarAtI se anuvAda : zrImatI sumitrA pra. ToliyA) . . . (45)
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dr. 19-07-2018 .kIrti-smati prati . pariziSTa-c preSaka :- pra. dvArA, . pU. vinobAjI, dvArA, paMjAba sarvodaya maMDala,AcArya vinobAjI nAdAnanda bApUrAvajI, sitAra mAsTara ___ zrI hanumAnamaMdira, nArAyaNa gur3A, karanAla (paMjAba) ba) ko patra evaM patrottara haidarAbAda-1 (AMdhra), 6-12-59 parama pUjya bAbA / 13anekazaH praNAma / / - mujhe bar3A duHkha hai ki Apake 23.8.51 ke patra kA maiM Aja pratyuttara de pA rahA huuN| mukhya kAraNa | mere choTe bhAI kI bImArI aura sAtha sAtha usakI eka mahInA pUrva 5.11.59 ko asamaya hI "karuNa" mRtyu ... ! Apa se prApta dRSTi dAna ke kAraNa ina dinoM zAMta samabhAvI aura svastha rahane kA prayatna to kiyA hai, parantu divaMgata anuja kA AdyAnta karuNa aura paropakArapUrNa jIvana eka aisI vedanA / de rahA hai jo vyakta karane meM asamartha huuN| yahA~ kucha likhane kA uddeza Apa se agara samAdhAna pA . | sakU~ to kRtakRtya banU~, yaha hai / aura yaha samAdhAna bhI mere apane svArtha ke lie nahIM, anuja ke duHkha kI vedanA ko vizvavedanA meM pariNata karane kA mArga prApta karane ke lie, ApakA amUlya samaya kharca karavA kara mA~ga rahA huuN| agara yogyatA ho merI to do cAra paMktiyA~ likheM / icchA hote hue bhI pratyakSa Apa ke pAsa Ane meM asamartha hU~ aura aba to yadi merA prayAsa prAmANika rahA aura izvarecchA huI to "ekAdha haphte ke lie" nahIM, sadA ke lie Apake caraNoM meM AnA hai-nikaTa se yA dUra se| yahA~ thor3e meM hI mRta bhAI ke viSaya meM likhakara merI evaM merI vRdhdha mAtA kI samAdhAna-prApti kI abhIpsA kara, rukuuNgaa| 'duHkha meM jo anudvigna' vAlA gItAvacana sadA hI smRti meM rahA hai aura bhrAtRprema kI Asakti se bhI bhinna rahane kI koziSa kI hai-karttavya na bhUlate hue / para yahA~ eka aise anuja kA jIvana hai jo vedanA se mukta hone nahIM detA / usakA alpa jIvana bhI sArA eka dUHkhapUrNa kahAnI hai-kamyunisTa aura garIboM ke hamadarda yuvAna kI, vijJAna ke zodhaka evaM sAthasAtha zIla-sAdhanA ke upAsaka kI, vyApAra dvArA apane parizrama kI kamAI se duHkhiyoM kA duHkha dUra karane kA yatna karanevAle eka paropakArI jIvAtmA kii| vaha prathama kamyunisTa banA, phira svataMtra rUpa se paropakAra kArya karane lagA, phira pArivArika pratyAghAtoM ke kAraNa akelA kalakattA calA jAkara vijJAna ke prayogoM, vyApAra, zIla-sAdhanA aura duHkhiyoM kI sevA ke dvArA apanI sAdhanA karatA rahA-para use Arambha se Aja taka itane kaSTa sahane par3e haiM ki usakA smaraNa karate hI vyathita ho jAte haiN| hamAre kuTumbIjanoM ke vicAra-prahAra, mitroM aura dhanikoM ke kaSTa, pulisa kI mAra - ina saba ke bIca usakA jIvana bhayaMkara pratyAghAtoM aura duHkhoM ko sahatA calA aura phira bhI yaha choTA kumAra acala rahA ... itanA bhI paryApta na thA, na jAne bhagavAna kI kyA icchA thI, usakA anta bhI bar3A karUNa hI kahA jAya aisA banA / ina uparokta pratyAghAtoM evaM kaSToM ke kAraNa 5 mahInA pUrva vaha kalakattA meM bImAra par3A - TAiphAiDa se / maiM jaldI vahA~ gayA aura do mahIne kI prAkRtika evaM Ayurvedika cikitsA tathA nitya 'mAnasa' pATha, rAmanAma (46)
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 Dt. 19-07-2018 47 * kIrti smRti * evaM prabhuprArthanA se vaha marate marate bcaa| bAda use kalakattA se haidarAbAda havAI jahAja se bhejanA par3A (durbala zarIra ke kAraNa) aura maiM gAr3I se yahA~ lauttaa| tIsare dina yahA~ pahuMcA aura pahu~cate hI dekhA to ajJAna aura pUrvagraha vaza usake lie mere dvArA kalakattA meM kI gaI prAkRtika cikitsA ke prati pUrvagraha aura ajJAna kI dRSTi ke kAraNa bImArI se uThe hue bhAI ko "saba kucha" apathyayukta khAnapAna aura dUsarI ora se elopaeNthI davAIyA~ aura iMjekzana denA zuru ho gayA thA / mere premapUrNa virodha ke hote hue bhI AptajanoM (!) ne merI sunI nahIM, rokara prabhuprArthanA karane ke sivA phira merI koI zakti zeSa nahIM thii| isI bIca zrI gurudayAla mallikajI bhI hamAre ghara para pA~ca dina ke lie Ae aura yaha sthiti dekha bar3e duHkhI hue elopaeNthika davAIyA~ bar3hatI gaI aura tabiyata bigar3atI gii| Akhira aMtima 12 dina to saba se jhagar3A kara aura rogI bhAI kI bhI davA na lene kI prabala icchA ke kAraNa maiMne yahA~ prAkRtika cikitsAlaya meM Do. veMkaTarAva ke pAsa prA. ci. zuru karavAI / isase rogI ko zAMti to huI, para kaiMsa kAphI Age bar3ha cukA thA paraMtu isa davA mukti se use aura hameM zAMti milatI thI / prA.ci. ke uparAnta roja mAnasa pATha, bhajana gAna, dharma-carcA Adi hotA rahatA thaa| isa bIca pU. bAlakovA ke patra bhI Ate rahate the para yahA~ bhI hamAre ajJAnI Apta janoM ne caina lene nahIM diyA, eka aisI paristhiti khar3I kara use phira elopaeNthika aspatAla para le gaye aura rogI ko bar3I pIr3A pahu~cAne vAle upacAra die ge| phira anta nikaTa AtA dikhAI diyA - maiM ne z2ora se virodha kiyA : "aba ise kama se kama marane to zAMti se deM ... !" aura taba saba upacAra baMdha kara, mRtyu ke do ghaMTe pUrva use ghara para lAyA gayA aura hama saba sAmUhika rUpa se navakAra maMtra nAma-jApa aura bhajanagAna karate rahe, 'mAnasa' usakI chAtI para hI thA, isa vAtAvaraNa ke bIca (guruvAra, jJAnapaMcamI ke dina 5-11-59) dopahara ke 2-15 baje usakI AtmA ne dehatyAga kiyaa| vaha svayaM bhagavAn kA nAmoccAraNa nahIM kara sakA, kyoMki aMtima 24 ghaMTe se vaha eka nidrA jaisI behozI kI hAlata meM thA / para hoza meM thA taba satata hI prArthanA aura bhajanagAna karane kA Agraha kara, mujha se sunA karatA thA aura bArabAra bhajana sunakara ro par3atA thA / usake sAre jIvana kI bAta agara likhane baiThUM to World Classics meM zAyada sthAna pA sake aisI eka karuNAnta kathA sRjita hogI - agara bhagavAna kI kRpA evaM Apa saba ke AzIrvAda rahe to kabhI yaha kAma ho jAeMgA - aneka aise paropakArI duHkhI jIvoM ke hetU / yahA~ Apa se thor3A kucha pUchakara patra samApta kara rahA huuN| ( 1 ) aise jIvAtmA kA kArya dUsare janma meM phira cAlu rahatA hogA aisA samajhatA hU~ / para isa kArya ke lie to phira manuSya jIvana hI cAhie na ? to use manuSya jIvana mila sakatA hai ? agara hAM, to usakA yaha jIvana itanI zIghra samApta kyoM huA ? kyA usake jIvana kI samApti meM mAtra "niyati" hI kAraNabhUta hai, yA Upara likhe anusAra hama saba AptajanoM kI lAparavAhI bhI ? (2) usakA adhUrA kArya hama zuru kareM to usa AtmA ko zAMti mila sakatI hai ? garIboM kI sevA kI evaM zIlasAdhanA kI use utkaTa icchA rahatI thii| merI to alpa samajha hai, use isa prakAra hama saba ke kArya se hI saccI zAMti milegI / (3) usakI vedanA mujhe to bArabAra vizvavedanA kI ora abhimukha kara rahI hai - aba pUrNa rUpa se vizva kI vedanA meM apane ko ghulA kara karUNA kArya meM laga jAnA cAhatA huuN| M.A. kI parIkSA nikaTa hI A rahI hai para aba isameM ruci nahIM rahI, phira sAtha sAtha prazna bhI hotA hai ki parIkSA (47)
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dt. 19-07-2018.48 2 . kIrti-smRti . | chor3a denA bhI upayukta hai ? parIkSA pUrI karane ke bAda hI isa kArya meM laga jAnA vyAvahArika to hai, para isake sAmane zaMkarAcArya bArabAra kahate dikhAI dete haiM - -- "yA dine vivajyA sA dine pravajyA / " sAtha sAtha eka dUsarI bAta bhI hai- merI vRdhya bhaktahRdaya mAtA aura mere udAra niHsvArthI bar3e bhAI bhI isa duHkha se dravita hokara garIboM ke kisI sevAkArya meM laganA cAhate haiM, aura kahIM bhI mere sAtha rahakara ! isake lie kyA, kaise karanA yaha bhI socanA hai-urulI Azrama jaise kisI Azrama meM sevA deM yA anya vyavasAya kara sAtha sAtha kAma kareM? - ina praznoM ke bAre meM Apa ho sake to thor3A-sA prakAza ddaaleN| jaisA ki Age likhA, pratyakSa to abhI Apa ke pAsa A nahIM sakU aisI vivazatA hai| . divaMgata bhAI Apake pAsa AnA cAhatA thA, para kabhI aisa avasara hI nahIM A sakA / bIcameM pU. bAlakobA ke pAsa vaha Der3ha mahInA rahA thA aura taba se hiMsaka manovRtti se mukta hokara parivartita ho gayA thA / vaha bAlakobAjI se prabhAvita huA thA aura bAlakobAjI usase prasanna / abhI urulI se unhoMne likhA hai ci. kIrtinA svargavAsanA khabara sAva ja anapekSita maLyA xxx ci. kIrti ahiM rahelo tyAre roja amArI joDe pAyakhAnA saphAI mATe niyamita rIte Avato ane te veLA rA kalAka amAruM saphAInuM kAma cAlatuM teTaluM e pUruM karato. eka veLA zauca keTalA vadhAre saMkhyAmAM koNa upADe che enI hariphAI rAkhelI temAM eNe mArA smaraNa pramANe 400 zauca upADelA. eno bIjo naMbara Avelo. AzramamAM rahI sevA karavAnuM eNe mane jaNAveluM, paNa meM ene kahyuM hamaNAM bhaNatara pUruM kara pachI joI levAze. eNe kalakattAmAM potAnuM zarIra ghasI nAkhyuM. kIrtinA je guNo che tenuM smaraNa karI, tenA viyoganA duHkhane sAva bhUlavAno prayatna karazo... mArA taraphathI tenI mAtAne sAMtvanA Apazo ane tame paNa zAMti zo..." li. bALakobA bhAve astu / maiM ne bahuta hI adhika likha diyA hai, aba Apase yathA samaya patrottara dene kI prArthanA karane ke uparAnta eka aura prArthanA kara sakatA hU~-divagaMta kIrti kI AtmA kI zAMti ke hetU Apa kSaNabhara paramAtmA se prArthanA kareMge? ApakI prArthanA use bhI pahuMcegI aura hameM bhI dizAdarzana kraaegii| Apa ke bhavya guNoM kA mujhe sparza ho isa manISA ke sAtha _ namratA kA amIpsu pratApa ke praNAma / (bAbA vinobAjI kA saMkSipta para marmayukta patrottara) "paratAparAya, patra milA / choTe bhAI kI karuNa kahAnI par3hI / usameM se AdhyAtmika savAla tumheM sujhe, usakI carcA patra meM nahIM karanA cAhatA / kabhI miloge taba carcA ho skegii| jAnevAlA gayA, pIche rahanevAloM ko apanA kartavya karanA hotA hai|" - vInobA - ina sabhI mahatpuruSoM ke uparAnta svajanoM, sAthiyoM, mitroM ke azrupravAhabhare pratibhAva patra to lagAtAra Ate rhe| bar3oM aura choToM-sabhI kA itanA prema pAnevAle isa yuvA karuNAtmA krAntikAra ke lohacuMbakamaya jIvana kA rahasya kyA thA ? usakI nirAlI kahI gaI-mAnI gaI dAstAna kyA thI? . isa prAraMbhika darzana ke pazcAt agale prakaraNa meM dekheMge usake isa cuMbakIya, preraka jIvana kA, saMkSepa meM bhI sahI, AdyAnta darzana / Camera (48)
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
_