Book Title: Kalpantarvcahya
Author(s): Pradyumnasuri
Publisher: Sharadaben Chimanbhai Educational Research Centre
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023172/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ उद शटलं बाल हे लछ। फलात् हिं। सचरियं वरं यशरियं मर ग यज्ञालं विसालं नाहा। पी हरु इमालिन्दर रिसीवातावरंद३५ मा कम्म निर मोसेघलटारबा६ विधाय गं खुद करबाले पाल गहिरियं च किं चि दिये नाम | ६४] इंदर सासमा रिस तवग सरी ६५ राज विदिजंग स्था। पंडिया सिरिअल वद्दरा दरम दिमा/६६) जानूय ये वरदाराम य ॥ येषायः॥ २८६ ॥ ब ।। रहेग Il 11 क्षा ! श्री नगर्षिगणिविरचितः कल्पान्तर्वाच्यः ॥ सम्पादक : पूज्यपाद शासनसम्राट श्री नेमि-अमृत- -देव हेमचन्द्रसूरि-शिष्य आचार्यश्री विजय प्रद्युम्नसूरिः Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ श्री श्वेताम्बर–मूर्तिपूजक जैन बोर्डिंग-ग्रंथमाला-१४ श्री नगर्षिगणिविरचितः कल्पान्तर्वाच्यः॥ सम्पादक: पूज्यपाद शासनसम्राट श्री नेमि-अमृत देव हेमचन्द्रसूरि-शिष्य आचार्यश्री विजय प्रयुम्नसूरिः प्रकाशक शारदाबेन चिमनभाई एज्युकेशनल रिसर्च सेन्टर शाहीबाग, अहमदाबाद-४. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ श्री श्वेताम्बर-मूर्तिपूजक-जैन-बोर्डिंग-ग्रंथमाला-१४ श्री नगर्षिगणिविरचितः कल्पान्तर्वाच्यः सम्पादक : आचार्यश्री विजय प्रद्युम्नसूरिः प्रकाशक शारदाबेन चिमनभाई एज्युकेशनल रिसर्च सेन्टर 'दर्शन', शाहीबाग, अहमदाबाद-३८० ००४. . प्रथमावृत्ति ई० स० १६६७, प्रतियाँ : ३०० मूल्यम् : ५० प्राप्तिस्थान शारदाबेन चिमनभाई एज्युकेशनल रिसर्च सेन्टर । 'दर्शन', शाहीबाग, अहमदाबाद-३८० ००४. मुद्रक अरिहंत कॉम्प्युटर ग्राफिक्स जैन विद्यार्थी गृह कम्पाउन्ड, सोनगढ-३६४ २५० फोन : (०२८४६) ४४३८१ Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ પ્રકાશકીય દરે પર્યુષણ એટલે જૈનોનું સર્વોત્તમ પર્વ. આ પર્વના દિવસો દરમ્યાન ને, જૈનો તપ, જપ દ્વારા આત્મોન્નતિની સાધના તો કરે છે, સાથે સાથે પ્રતિવર્ષ 3 કલ્પસૂત્ર ગ્રંથનું પારાયણ પણ કરવામાં આવે છે. કલ્પસૂત્રમાં તીર્થકરોના ચરિત્ર, - સ્થવિરાવલી, શ્રમણાચારનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. સૂત્રાત્મક શૈલીમાં રચાયેલ કે આ ગ્રંથમાં અનેક પદાર્થો, પ્રસંગોનું વર્ણન સંક્ષેપમાં કરવામાં આવેલ છે. જ્યારે કેટલાંકનો તો સંકેત માત્ર કરવામાં આવ્યો છે. આવી વિગતોની સ્પષ્ટતા પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં કરવામાં આવી છે. કલ્પસૂત્રમાં આવતી કથાઓને સંક્ષેપમાં રજૂ કરવામાં આવી છે. પ્રાકૃત ભાષામાં રચાયેલ પ્રસ્તુત ગ્રંથની ભાષા અને શૈલી સરળ અને સુબોધ છે. નગર્ષિ ગણિ (વિ. સં. ૧૯૫૭) વિરચિત આ ગ્રંથ અદ્યાવધિ અપ્રકાશિત હતો. જૈનજ્ઞાનભંડારોમાંથી પ્રસ્તુત ગ્રંથની હસ્તપ્રત મેળવી, તેનું સંપાદનસંશોધનનું કાર્ય વિર્ય આચાર્યશ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરીશ્વરજી મ. એ ખૂબ જ ચિવટથી કરેલ છે. સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ભાષા-સાહિત્યના મર્મજ્ઞ વિદ્વાન પૂજ્યશ્રીએ આ ગ્રંથનું સંપાદન કર્યું હોવાથી ગ્રંથનું ગૌરવ વધ્યું છે તે બદલ અમે તેમના આભારી છીએ. ગ્રંથમાં આવતી વિગતો ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ ઘણી જ મહત્ત્વની છે. તુલનાત્મક દૃષ્ટિએ અભ્યાસ કરનાર વિદ્વાનોને પણ આ ગ્રંથમાંથી ઘણી જ સામગ્રી ઉપલબ્ધ થઈ શકે તેમ છે. કથાઓનો તુલનાત્મક અભ્યાસ કરનારને રસપ્રદ માહિતી પૂરી પાડનાર આ ગ્રંથ છે. આમ પ્રસ્તુત ગ્રંથ આત્મસાધકોને, અભ્યાસને અને વિદ્વાનોને ઉપયોગી થાય તેવો છે. આવા આ ગ્રંથનું પ્રકાશન કરતાં અમે આનંદ અનુભવીએ છીએ. અજ્ઞક Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * સંપાદકીય નિવેદન પરમ પવિત્ર શ્રી કલ્પસૂત્ર આપણે ત્યાં પ્રત્યેક વર્ષે પર્યુષણા મહાપર્વમાં અવશ્ય વાંચવામાં, સંભળાવવામાં આવે છે. આ શ્રી કલ્પસૂત્ર ઉપર પ્રાચીન ચૂર્ણિ મળે છે તે ચૂર્ણિગ્રંથમાં આવતા શબ્દોના અર્થ-પર્યાય પણ મળે છે. વ્યક્તિગત ધોરણે શ્રીક્લ્પસૂત્રનું વાંચન કરવાનું હોઈ તેના અર્થને સમજવા માટે જરૂર પુરતું અર્થ સ્પષ્ટીકરણ સ્વરૂપ જે લખાણ હોય છે તે અન્તર્વાચ્ય કહેવામાં આવે છે. આવા અન્તર્વાસ્થ્ય હસ્તલિખિત ગ્રંથ ભંડારમાં ઘણી મોટી સંખ્યામાં મળે છે. આવા અન્તર્વોચ્ય સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ભાષામાં ગદ્ય-પદ્ય મિશ્ર સ્વરૂપે મળે છે. તેમાં આ વિ. સં. ૧૬૫૭માં પંડિત શ્રી નગર્ષિગણી રચિત પાનાવદ્ય નવીન જ ભાત પાડે છે. આ ગ્રંથમાં પણ શ્રીકલ્પસૂત્રના તે તે પ્રતિકોના સ્પષ્ટીકરણરૂપ અર્થ વિસ્તાર જ આપ્યા છે. પણ તે બધું જ પદ્યમાં છે વળી પ્રાકૃત ભાષામાં છે. શ્રી નગર્ષિગણી જગદ્ગુરુ શ્રીહીરવિજયસૂરીશ્વરજી મહારાજાની પરંપરામાં થયા છે. જગદ્ગુરુના પટ્ટધર શિષ્ય આચાર્યશ્રી વિજયસેનસૂરીશ્વરજીના શિષ્ય છે. તેમને રચેલી બીજી બે વૃત્તિ મળે છે તેમાં એક પયન્ના ગ્રંથની છે. પાટણ શ્રી હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી જ્ઞાનમંદિરની બે હસ્તપ્રત ઉપરથી આ ગ્રંથનું સંપાદન કર્યું છે ને હસ્તપ્રતને જોતાં એવું લાગે કે બન્ને પ્રત કર્તાના પોતાના હાથે લખેલી છે. પણ જ્યારે સંપાદનની દૃષ્ટિએ તેમાંથી પસાર થવાનું થયું ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો કે આ લહીયાના હાથની લખેલી પોથી છે. કારણકે બન્ને કોપી ઝેરોક્ષ જેવી જ લાગે છે. વળી અમુક અશુદ્ધિઓ એવી જોવા મળી કે કર્તાના હાથે આવી ક્ષતિ ન થાય. હા, એવું એવું બન્યું હોવું જોઈએ કે કર્તાના હાથે લખેલી પોથીની નકલ હોય એટલે પોથીમાં અંતે ર્તાએ જે લખ્યું હોય તે પણ આમાં લખાયું હોય, પણ તેમ કરતાં બીજી ભૂલો થઈ ગઈ હોય. જેમકે એક પ્રતમાં. એક ગાથા અધૂરી મળે છે તો બીજી પોથીમાં એ ગાથા એજ રીતે અને એ નંબરના પાનામાં એટલામી જ લીટીમાં જ મળે છે. આની બીજી પોથી અન્યાન્ય જ્ઞાનભંડારમાંથી મળી શકી નથી. ઉપાધ્યાયશ્રી વિનયવિજયજી રચિત સુબોધિકાવૃત્તિ જે પ્રત્યેક વર્ષે વંચાય છે તેના Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ક ] છઠ્ઠા વ્યાખ્યાનમાં, પ્રભુ મહાવીરસ્વામીજી ચંદનબાળાને આંગણે પધારે છે ત્યારે શ્રી ચંદનાની આંખમાં આસું નથી તેવું વર્ણન આવે છે અને આંસુ ન હોવાના કારણે શ્રમણ મહાવીરનો અભિગ્રહ પૂરો ન થયો તેથી તેઓ ત્યાંથી પાછા ફરે છે અને વળી શ્રમણ મહાવીર પાછા ફરવાના કારણે ચંદનાને દુઃખ થાય છે તેથી આંસુ આવે છે અને તે કારણે પ્રભુ મહાવીર પુનઃ પધારે છે અને અડદના બાકળા હોરે છે. આ પ્રકારના અધિકારને જોયા પછી જ્યારે આવશ્યચૂર્ણિ, નવપદ પ્રકરણ બૃહદવૃત્તિ, મહાવીરચરિયું, ત્રિષષ્ટી, દશમું પર્વ વગેરે ગ્રંથોમાં આ અધિકારમાં શ્રમણ મહાવીર જ્યારે પધારે છે ત્યારે જ ચંદનાની આંખમાં આંસુ હતા. એવા અક્ષર મળ્યા અને એજ સંગત લાગ્યા. ત્યારે એવી જિજ્ઞાસા થઈ કે મહાવીરસ્વામીજીના આવા પ્રાચીન ચરિત્રોથી જુદો પાઠ સુબોધિકામાં કયાંથી આવ્યો? પણ જ્યારે પંડિત નગર્ષિકૃત આ કલ્પાન્તર્વાચ્ય જોયું તો તેમાં પણ ચંદનાનો પ્રસંગ સુબોધિકામાં વર્ણવ્યો છે તેવો જ મળ્યો. આ કલ્પાન્તર્વાથ્યની રચના સુબોધિકાની રચનાની પૂર્વવર્તિ છે. તેથી ખ્યાલ આવ્યો કે સુબોધિકાકારની સામે આ સ્ત્રોત છે. છતાં હજી આ શોધ અધૂરી છે. શ્રી નગર્ષિ મહારાજની સામે વળી એવું કોઈ ચરિત્ર હોવું જોઈએ કે જેમાં આવું વર્ણન હોય. અસ્તુ આ ગ્રંથમાં પણ જ્યાં એ ચંદનાનો પ્રસંગ આવ્યો છે ત્યાં ટિપ્પણમાં આ વાત મુકી જ છે. શ્રમણ મહાવીરના સમગ્ર જીવનને જોતાં અને આવશ્યક ચૂર્ણિ જેવા ગ્રંથોને ધ્યાનમાં લેતા કલ્પાન્તર્વાચ્યનો કે સુબોધિકાનો પાઠ ગળે નથી ઉતરતો અને પ્રભુના જીવનમાં અભિગ્રહ પૂર્ણ ન થાય તેથી આવું આવીને પાછા જવું સંભવિત નથી અને ભોંયરામાં પૂરાયેલા ભૂખ્યા-તરસ્યા, ચંદનાને હાથે બેડી, માથે મુંડનવાળી સ્થિતિમાં એક સ્ત્રીને આંખે આંસુ ન આવે તે પણ સંભવિત નથી. તેથી મારું તો દઢપણે માનવું છે કે તમામ મુનિ મહારાજો એ છઠ્ઠી વ્યાખ્યાનમાં એ પ્રસંગે પ્રભુ પધારે છે ત્યારે ચંદનાના આંખમાં આવ્યું છે તેવું જ પ્રતિપાદન કરવું જોઈએ. આવી રીતના ગ્રંથોનું પણ એક જ જુદુ મૂલ્ય હોય છે. ઘણાંને પ્રશ્ન થાય છે કે સંપાદન આવા પ્રકાશનનું ફળ શું? વ્યાખ્યાનમાં તો કોઈ વાંચવાનું નથી. આવી પ્રાકૃત, ભાષાબદ્ધ પદ્યમય મિતાક્ષરીવૃત્તિ કોણ વાંચે. જ્યારે અત્યારે જે સુબોધિકાવૃત્તિ વંચાય છે તેને પણ સંક્ષિપ્ત કરવાનું વલણ પ્રકટ થતું રહે છે ત્યાં આની ઉપયોગિતા શી? એવો Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ૬ ] પ્રશ્ન થાય અને થવો સ્વાભાવિક છે પણ આવા ગ્રંથો અધ્યયનની દૃષ્ટિએ મહત્વના હોય છે. અર્થ પરંપરાના મૂળ શોધવા માટે પણ આ ઉપયોગી બનતા હોય છે. વળી શ્રમણો કેવા સ્વાધ્યાય પરાયણ રહેતા હતા અને શ્રુતની ઉપાસનામાં સતત રક્ત રહેતા હતા તેનો પણ આજના શ્રમણવૃંદને અંદાજ આવે. આવા ઘણાં પ્રયોજનોને સામે રાખીને આવા પ્રયાસ થતા હોય છે. શક્ય પ્રયત્ને શુદ્ધ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે કેટલાંક સ્થાનોના પાઠ નિર્ણય માટે મારા પૂજ્યપાદ ગુરુ મહારાજશ્રી વિજયહેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાથે પણ પરામર્શ કર્યો છે અને તેઓના ક્ષયોપશમનો પણ લાભ મળ્યો છે. બીજા પ્રત્યત્તર નહીં મળવાના કારણે કેટલાંક સ્થાનો એમને એમ જ રાખવા પડ્યા છે. વિદ્વાનોને હજી આમાં ઘણું કરવા જેવું લાગશે પણ એ દૃષ્ટિએ આ ગ્રંથમાં વિશેષ ઊંડાણમાં જઈ શ્રમ નથી કર્યો. મૂળને જે મળે છે તેને પ્રકાશિત કરવાનો આશય રાખ્યો છે. પરિશિષ્ટમાં આ કલ્પસૂત્રની જે પ્રાચીન ચૂર્ણિ મળે છે તે તથા વિષય શબ્દોના અર્થ-ટિપ્પણ પણ આવ્યા છે. આગમ પ્રભાકર પૂજ્ય મુનિ મહારાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ દ્વારા સંપાદિત ગ્રંથમાંથી એ બન્ને અહીં ઉદ્ધૃત કર્યા છે તેની સાભાર નોંધ લઉં છું. આના પ્રકાશનની જવાબદારી શ્રી શારદાબહેન ચીમનલાલ રિસર્ચ સેન્ટરે (અમદાવાદ) સ્વીકારીને પ્રશસ્ય શ્રુતભક્તિ કરી છે. અને અન્તે આવા શ્રુતભક્તિના કામથી લઈ જ્ઞાનદર્શનચારિત્રના તમામ યોગોમાં મારા પરમ ઉપકા૨ી સૌમ્યમૂર્તિ પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયદેવસૂરીશ્વરજી મહારાજ તથા પરમ ઉપકા૨ી વ્યાકરણાચાર્ય મારા ગુરુ મહારાજ આચાર્યશ્રી વિજય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજનું પાવન સુખદાયી સાંનિધ્ય અને હૂંફાળી કૃપા દૃષ્ટિનો સાતાદાયી અનુભવ સતત થતો રહ્યો છે તેવું પણ કૃતજ્ઞતાભાવે સોલ્લાસ સ્મરણ કરીને ધન્યતાનો અનુભવ કરું છું. આ ગ્રન્થની હસ્તપ્રત પરથી કોપી-લિયન્તરનું કાર્ય પં. રમેશભાઈ હરિયાએ કરી આપ્યું છે તથા તેની સાથે મૂળ પ્રતને મેળવવાનું કામ અમારા શિષ્ય મુનિરાજશ્રી રાજહંસવિજયજીએ ખંતથી કર્યું છે. બધા કાર્યોમાં સતત સહાય મળી છે. તથા પ્રૂફ વાંચવાનું કામ પ્રો. પી. સી. શાહે (રાજકોટ) કરી આપ્યું છે. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ૭ ] પંડિતશ્રી જિતુભાઈ બી. શાહનો પણ સહયોગ સાંપડ્યો છે. શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્ય જ્ઞાનભંડાર પાટણના વહીવટદારશ્રી યતીનભાઈ, મયૂરભાઈ, વી. ટી. શાહ વગેરેનો સ્નેહભર્યો સહકાર મળ્યો છે. આ બધાનું સાનંદ સ્મરણ કરું છું અને ધન્યવાદ આપું છું. હજી પ્રાચીન જ્ઞાનભંડારોમાંથી આવી શ્રીકલ્પસૂત્ર ઉપરની વૃત્તિઓ છે/હશે તે પણ જો યોગ્ય વિદ્વાન મુનિમહારાજોના હાથે સંપાદિત-સંશોધિત થઈ પ્રકાશિત થાય તો ઘણાં સંશયોનું નિરાકરણ મળે. એવા પ્રકાશનો જરૂર થશે એવી આશા સાથેમૃતવાચનાભૂમિ વલ્લભીપુર ફ. સ. ૮ વિ. સં. ૨૦૫૪ Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पाकहानिम्नलंघकालकनाममावतवमलादलंबछाशलहलछीकालात हि सवारियंवर! वाश्यानलकानधमासूमंसालशिवरायवरियमरगयाले दिसालनादापाराहावालिग कलियंदाहारणाला मरगारमालिकागाररिसावहातादेवंदधमकामनिर सासंघतारमा चदंतरवचसखणहंगादाणा फियालछाणवविक्षयगंडहकरंबालपरतणावपुरहरियंचकि सकयंसाहबईतयाकवारणाकरुणसयालयहरा दयनामसाधादरसबागमणिसमावरिसतवग शवितासणकाणानहारगरंदरासिरिविजयमण मरीणहिएकविहिजेगस्वापिंडियतिरिकालव्हरात गरपामासीसेबालमणानगालिहाराणस . दरमतिमाछाबाचवलयेदानाममायन यसहजगजातानय एसयंघोमिंगलबसवसंघ से वायंगणा ब॥ ॥ इतिप्राकल्पांतरवाचायंछः॥: समाला ॥ बा । राय कल्पान्तर्वाच्यग्रन्थ- अंतिमपत्र (પાટણ શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્ય જ્ઞાનભંડાર) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ णमोऽत्थु णं समणस्स भगवओ महावीरस्स ॥ ___ श्री सुधर्मस्वामिने नमः ॥ नमोनमः श्री गुरुनेमिसूरये ॥ श्री नगर्षिगणिविरचितः कल्पान्तर्वाच्यः॥ पणमिय वीर-जिणिंदं अप्प-मईणं सुहावबोह-कए। कप्पंतर-वच्चाणं उद्धारं किंचि कुब्वे हं॥१॥ पुरिम-चरिमाण कप्पो मंगलं वद्धमाण-तित्थंमि। इह परिकहिया जिण-गण-हराइ-थेरावली-चरितं ॥२॥ पुरिम-चरिम-जिणाणं सीसाणं एस कप्पओ चेव । जं वासासु पज्जोसविजइ वासं पडउ मा वा ॥३॥ मज्झिमगा भयणिज्जा वासं पज्जोसविंति वा नो वा।। कप्पो दसहा भणिओ जहक्कमं चेव वुच्छामि ॥ ४॥ 'आचेलक्कद्देसिय ३सिज्जायर-'रार पेंड कियकम्मे। ६वय-"जिट्ट-प्पडिक्कमणे मासं १ पञोम्वण-कप्पे ॥५॥ पुरिमंतिम-जिण मुणिणो सेय-पमाणाववेयमवि वत्थं । धारंति सेसया पुण जहोवल जहाजुग्गं ॥६॥ (१) एगुद्देसेण कडं असणाइ पुरिम-चरिम-साहूणं। . सव्वेसिं नो कप्पइ मज्झिमगाणं जमुद्दिस्स ॥७॥ (२) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दशधाकल्पः [ कल्पान्तर्वाच्यः सिज्जायरत्ति भण्णइ आलय-सामी य तस्स जो पिंडो। सो सव्वेसिं न कप्पइ पसंग-गुरु-दोस-भावाओ॥८॥ जइ जग्गंति सुविहिया करंति आवस्सयं च अण्णत्थ । सिज्जायरो न होइ सुत्ते व कए व सो होइ॥६॥ तण-डगल-छार-मल्लग-सिज्जा-संथार-पीढ-लेवाइ। सिज्जायर-पिंडो सो न होइ सेहो य सोवहिओ॥१०॥ (३) मुदियाइ-गुणो राया अट्ठविहो होइ तस्स पिंडुत्ति। पुरमेयराण एसो वाघाईहिं पि पडिकुट्ठो॥११॥ मुइओ मुद्धभिसित्तो 'पंचहिं सि[सद्धिं तु भुंजइ रज्जं । तस्स उ वज्जो पिंडो तबिवरीयंमि भयणा उ ।। १२ ।। असणाइआ चउरो वत्थं पायं च कंबलं चेव । पाउच्छणगं च तहा अट्टविहो रायपिंडुत्ति॥१३॥ ईसर-पभिईहिं तहिं वाघाओ खद्ध-लोह-दाराणं । दंसण-संगो; गरहा इयरेसि न अप्पमायाओ॥१४॥ (४) कियकम्मं पि दुविहं अब्भुट्ठाणं तहेव वंदणयं । समणेहिं समणीहि य जहारिहं होइ कायव्वं ।। १५॥ सव्वाहिं संजईहिं किइकम्मं संजयाण कायव्वं ।' पुरिसुत्तमुत्ति धम्मो सव्व-जिणाणं पि तित्थेसु ।।१६।। (५) . पंच-वओ खलु धम्मो पुरिमस्स य पच्छिमस्स य जिणस्स। मज्झिमगाण जिणाणं चउव्वओ होइ विण्णेओ ।। १७॥ नो अपरिग्गहियाए इत्थीए जेण होइ परिभोगो। ता तविरईइच्चिय अबंभ-विरइत्ति पण्णाणं ॥१८॥ दुण्ह वि दुविहो वि ठिओ एसो आजम्म चेव विण्णेओ। इय वय-भेया दुविहो एगविहो चेव तत्तेणं ।। १६ । (६) उवठावणाइ-जिट्ठो विण्णेओ पुरिम-पच्छिम-जिणाणं । पव्वज्जाए उ तहा मज्झिमगाणं निरइयारो॥२०॥ (७) सप्पडिक्कमणो धम्मो पुरिमस्स य पच्छिमस्स जिणस्स । मज्झिमगाण जिणाणं कारण-जाए उ पडिक्कमणं ।।२१।। (८) १. सेनापति १, पुरोहित २, श्रेष्ठि ३, अमात्य ४, सार्थवाह ५ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पर्युषणाकल्पः सो नवरं होइ विण्णेओ ॥ २४ ॥ पुरिमंतिम-तित्थगराणं मासकप्पो ठिओ मुणेअव्वो । मज्झिमगाण जिणाणं अवट्ठिओ एस विण्णेओ ॥ २२ ॥ दोसासइ मज्झिमगा अच्छंति य जाव पुव्व-कोडी वि । इहराओ न मासं पि हु, एवं खु विदेह - जिण - कप्पी ॥ २३ ॥ ( ९ ) पज्जोसवणा- कप्पो चेवं पुरिमेयराइ-भेएणं । उक्कोसेयर - भेओ; चाउम्मासुकोसो सत्तरि राइंदिया जहण्णो य । थेराण जिणाणं पुण नियमा उक्कोसओ चेव ॥ २५ ॥ इत्थ य अणभिग्गहियं वीसइ - राई सवीसइ-मासो । तेण परमभिग्गहियं गिहिनायं कत्तियं जाव ॥ २६ ॥ काऊण मास - कप्पं तत्थेव ठिआण तीस मग्गसिरे । सालंबल (न) याणं पुण छमासिओ होइ जिट्टुग्गहो ॥ २७ ॥ काई अभूमी संथारए य संसत्त दुल्लहे भिक्खे | एएहिं कारणेहिं अपत्ते होइ निग्गमणं ॥ २८ ॥ राया सप्पे कुंथू अगणि गिलाणे य थंडिलस्स असईए । एएहिं कारणेहिं अपत्ते होइ निग्गमणं ॥ २६॥ वासं वा नोवरमइ पंथा वा दुग्गमा सचिखल्ला । एएहिं कारणेहिं अइक्कंते होइ निग्गमणं ॥ ३० ॥ असिवे ओमोयरिए रायदुट्ठे भए य गेलण्णे । एएहिं कारणेंहिं अपत्ते होइ निग्गमणं ॥ ३१॥ कल्पान्तर्वाच्यः ] दुग - तिणि- सत्त-वारा उड्डु वासासु न हणंति तं खित्तं । चउरट्ठाइ हणंति जंघा वि अवरेणं ॥ ३२ ॥ ध्रुव-लोओ उ जिणाणं निच्चं थेराण वास - वासासु । असहु-गिलाणगस्स वि नाइकमिज तं रयणिं ॥ ३३ ॥ (१०) आचेलुक्कुद्देसिय पडिक्कमणे रायपिंड - मासेसु । पज्जोसवणाकप्पंमि य अट्ठियकप्पा मुणेयव्वा ॥ ३४ ॥ सिज्जायर - पिंडंमि य चाउजामे य पुरिस-जिट्टे य । किइकम्मस्स य करणे ठियकप्पा मज्झिमगाणं पि ॥ ३५ ॥ [ ३ Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४.] तृतीयौषधज्ञा वाहिमवणेइ भावे कुणइ अभावे तयं तु पढमं ति । बियमवणेइ न कुणइ तइयं तु रसायणं होइ ॥ ३६ ॥ एवं एसो कप्पो दोसाभावेऽवि किजमाणो य । सुंदरभावाओ खलु चारित्त - रसायणं होइ ॥ ३७॥ एवं कप्प-विभागो तइओसह - नायओ मुणेयव्वो । भावत्थ- जुओ इत्थ उ सव्वत्थ वि कारणं एवं ॥ ३८ ॥ जहणाऽवि य रण्णा ससुयंस्साणागयंमि रोगंमि । तप्पडियार - निमित्तं समागया तिण्णि विजवरा ॥ ३६ ॥ तत्थेगो भइ ओसहमत्थि ममं संतो वाहिमवणेइ । कुणइ अभावे तं पुण तेणालं सुत्तसीहेणं ॥ ४० ॥ बीओ भणइ ममोसहमवणेइ संतयं; न य नवं कुणइ । तइओ भणइ ममोसहमत्थि परम- रसायण - सरिच्छं ॥ ४१ ॥ संतं फेडइ वाहिं असइ पुणो कुणइ रूव- लावण्णं । तइओ ओसह - कप्पो पुण एसो कप्पो मुणेयव्वो ॥ ४२ ॥ पुरिमाण दुव्विसुज्झो चरिमाणं दुरणुपालणओ । कप्पो मज्झिमगाणं सुविसुज्झो सुहणुपालो य ॥ ४३ ॥ उज्जु-जडा पढमा खलु नडाइ - नायाओ हुंति नायव्वा । वक्क - जडा पुण चरिमा उज्जु-पण्णा मज्झिमा भणिया ॥ ४४ ॥ रिउ-ज़ड साहू पिच्छिय नच्चंतं नडयं महापहंमि । गुरुणा पुट्ठे सच्चं कहिए मिच्छुक्कडं देइ ॥ ४५ ॥ बीयं नायं कुंकुण वाणियस्स तेण वुडवत्थाए । गहिया दिक्खा इरि-उस्सग्ग-ठिओ पुच्छिओ गुरुणा ॥ ४६ ॥ किं चिरमुस्सग्ग-ठिओ भणइ मए चिंतिया दया नाह ! । कह तो सो भणइ इमं जइयाहं आसि गिहवासे ॥ ४७ ॥ वासारंभे तइआ रुक्खुम्मुलण-तणाइ-जालणयं । किच्चा सालि-प्पमुहाण धण्णाणं वावणं कुव्वे ॥ ४८ ॥ पच्छा पभूय-धणे निप्पण्णे सव्वया सुही वुच्छं । पुत्ता य मे वराया न संति कुसला य तक्कने ॥ ४६ ॥ [ कल्पान्तर्वाच्यः Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] जमालिसाधुः मा ते मरउ लहुया इय जीव-दया कया य उस्सग्गे। बहु-जीव-विणासगरं न चिंतए साहू मग्ग-ठिओ॥५०॥ आउट्टो खामेइ देइ मिच्छुक्कडं पुणो बाढं। इय उज्जु-जडा साहू पढमे तित्थंकरे भणिया॥५१॥ वक्क-जडत्ति. (गा. ४४) कत्य वि कोइ य सिट्ठी दुविणयं पुत्तयं च सिक्खेइ। पियमाइप्पमुहाणं देयं पच्चुत्तरं नेह ।। ५२॥ इयं सिक्खिओ हु बालो कइया गिह-माणुसेसु सव्वेसु। बाहिंगएसु दारं दचा मज्झट्ठिओ रमइ ॥५३॥ ते आगया भणंति गिह-दारुग्घाडणं कुणसु बाल!। पच्चुत्तरं न देइ सो जाव य ताव उब्विग्गा॥५४॥ ते भित्ति-उवरि चडिउं पिच्छंति य जाव सो य रममाणो। दिट्ठो भणिओ तेहिं सो भणइ कहुत्तरं देमि ॥ ५५॥ अवरं पणदससयजणसहिओ पव्वइओ सामि-पाय-मूलंमि। पहु-भायणिज्ज-जामाओ य इक्कारसंग-धरो।। ५६ ॥ सावत्थीए पत्तो जमालि-साहू य विहरमाणो य। संझासमये साहू वागरिओ तेण सयणत्थं ॥ ५७॥ इच्चाइ-वित्थरत्थो नेओ पण्णत्ति-सुत्त-मज्झाओ। बीओ वक-जडो पुण निद्दिट्ठो गणहराईहिं ।। ५८ ॥ जत्थ य चाउम्मासे चिट्ठति साहुणो विगयविग्घा। वक्खाणंति सुसुत्तं सिरिकप्पं मंगल-निमित्तं ॥५६॥ .. मंताण सिट्ठो परमिट्ठी-मंतो, तित्थेसु सव्वेसु य पुंडरीओ। गुणेसु सिट्ठो विणओ वएसुः । . बंभव्वयं वा नियमेसु तोसो॥६०॥ (उपजाति) तवेसु सारो पसमो 'पयाणे जीवाणुकंपा जिणसासणंमि। १. दाने Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६ ] सव्वेसु पव्वेसु य पव्वमेयं संवच्छरियं तह सारभूयं ।। ६१ ।। उपजाति आसंबरीणमेयं जमाली - पव्वंति होइ विक्खायं । इसि - पंचमी त्ति लोए पसिद्धमेयं तु सव्वत्य ॥ ६२ ॥ मासाहिय- सुवियारो अंतरवच्चाओ होइ नायव्वो । गंथभूयत्थभावाभिहिओ न मए महाभाग ! ॥ ६३ ॥ संवच्छर-पडिक्कमणं अट्ठमभत्तं च लोय - किच्चं च । सव्वजिणभत्तिपूया परुप्परं संघ - खामणयं ॥ ६४ ॥ एएस पंचहं कारणाणं च कए कयं एयं । जिणगणहरपमुहेहिं पजुसवणामिहं पव्वं ॥ ६५ ॥ एयंमि पव्वदिवसे नंदिसरपमुह-पवर- तित्थेसु । मिलिया सयल-सुरिंदा कुव्वंति महं सुभत्तिए ॥ ६६ ॥ अथ कल्प-महिमा कल्पमहिमा तित्थंकराओ परमो नन्नो देवो परं पदं नत्थि । मुत्ति-पयाओ पवरं सित्तुंजय - पव्वओ पवरो ॥ ६७ ॥ तित्थेसु पवर--तित्थं अन्नं नत्थि य तिलोय - मज्झमि । सिरिकप्पसुत्तमेयं तह पवरं सव्व - सुत्तेसु ॥ ६८ ॥ तवेण बंभचेरेण कणयदाणेण गोयमा ! | कम्मं खवेइ जं तित्थे तं कप्प-सवणेण य ॥ ६६ ॥ आजम्मं जस्स सङ्घस्स सम्मत्तस्स निसेवणे । जं पुण्णं गोयमा होइ तं कप्प-सवणेण य ॥ ७० ॥ 'एगग्ग-चित्ता जिण-सांसणंमि ति-सत्तवारं निसुणंति कप्पं अथ क्षेत्र-गुणाः पभावणा- पूय-परायणा जे । [ कल्पान्तर्वाच्यः भवण्णवं गोयम ! ते तरंति ॥ ७१ ॥ ( उपजाति) चिक्खिल्ल-पाणि- थंडिल - वसही - गोरस जणाउले विजे । ओसह-निचयाऽहिवइ पासंडा भिक्ख-सज्झाए ॥ ७२ ॥ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....[७ कल्पान्तर्वाच्यः ] नागकेतुकथा सुलहा विहार-भूमी विथारभूमी य सुलह-सज्झाओ। सुलहा भिक्खा य जहिं जहण्णयं वासक्खित्तं तु॥७३॥ चउ-गुणोववेयं तु खित्तं होइ जहण्णयं । तेरस-गुणमुक्कोसं दुण्ह मज्झिमि मज्झिमगं॥७४ ॥ एवंविहंमि खित्ते ठाएयव्वं तु सब्ब-साहूहिं। संजम-पालण-हेउं वासावासं . जओ भणियं ॥७५॥ कामं तु सव्व-कालं पंचसु समिईसु होइ जइअव्वं । वासासु अहिगारो बहु-पाणा मेयणी जेणं ॥७६ ॥ अष्टमे नागकेतुः - एयंमि य वर-पव्वे संपत्ते पवर-भाव-जुत्तेहिं। अट्ठम तवं पगिळं कायव्वं नागकेउ व्व ॥७॥ तत्कथा.... चंदकंताभिहाणा नयरी तत्थथि विजयसेण निवो। सिरिकंतसिट्ठि-पवरो भज्जा से सिरिसही नामा॥७८॥ नागाईणुवजायणपुव्वं तेसिं तु पुत्तओ जाओ। पज्जोसवणापव्वं आसणं तत्थ से आसी॥७९॥ गिह-माणुसाण वत्तं सुच्चा सो बालओ सरइ जाई। अट्ठम तवं पगिण्हइ न रोवइ न पीयइ दुद्धं ।। ८०॥ सुकुमाल-भावओ पुण निचिट्ठो आसि तक्खणं चेव। सयणेहिं मओ नाउं भूमज्झे झत्ति संठविओ॥१॥ सिरिकतो सुय-मरणा मओ तया चलियमासणं नाउं । धरणिंदो पुव्वभवं नाउं तस्सेव चिंतेइ ॥५२॥ पुव्व-भवे वणिय-सुओ तस्स विमाया पओसमावण्णा। सम्मं नो पडितप्पइ सो कहइ नियय-मित्तस्स ।। ८३ ॥ सो बेइ कयं न तए तवाइ-पुण्णं अओवमाणमिणं। संपत्तं तुह तेणं करेहि किंची तवाइयं ॥८४ ॥ तो करइ चउत्थाइ माणवमाणं जहित्तु भावेण । पज्जोसवणा पव्वे काहिस्सं अट्ठमं च तवं ।। ८५॥ Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ नागकेतुकथा इयं चिंतिय जा सुत्तो कुडीरए पवर- झाण-संजुत्तो । ता पज्जलिओ अग्गी कहिंचि णायं विमायाए ॥ ८६ ॥ मुक्को. तीइ कुडीरे अग्गी सो तेण झत्ति जलियंगो । मरिउं सुह-झाण-वसा संजाओ नागकेउ त्ति ॥ ८७ ॥ सो जा न मरइ बालो ता जीवावेमि तत्थ संपत्तो । धरणिंदो तस्स रक्खं करेइ पुप्फाइ - सिज्जाए ॥ ८८ ॥ इत्थंतरंमि राया तद्धणमायाउं पेसिया पुरिसा । धरणेण हक्किया ते बंभण-वेसेण पवरेण ॥ ८६ ॥ रण्णो तेहिं कहियं राया सयमेव आगओ तत्थ । पवितं भणइ निवं धरणिंदो कहइ किं कुणसि ॥ ६० ॥ सो बेइ रायनीई धणं अपुत्तस्स गिण्हइ राया । सो वयइ सिट्ठि-पुत्तों जीवंतो पुव्व-भवाइ-सरूवं कहित्तु सव्वं एसो महाणुभावो महप्पभावो अट्ठम-तवप्पभावा नाओ एअस्स सव्व वृत्तंतो । तेणागओहमेसो धम्म- पहावं पयासेउं ॥ ६३॥ एवं चैव वइत्ता कंठे बालस्स धरणो गओ सठाणं ते सव्वे हार पक्खित्ता । आगया ठाणं ॥ ६४ ॥ अह अन्नया कयाइ कोऽवि नरो साहू चोर- बुद्धीए । हणिओ रण्णा सोविहु सुहभावा वंतरो जाओ ॥ ६५ ॥ नायं सव्वं तेणं ओहिए आगओ सकोव - परो । रायाणं भू-पीढे पक्खित्ता भासए एवं ॥ ६६ ॥ रे मूढ ! सो य अहयं अचोर चोरत्ति मारिओ जेणं । जं कुव्वे तं पिच्छसु विउव्विया गाम - तुल्ल-सिला ।। ६७ ।। अत्थि कहमेयं ॥ ६१ ॥ नरेस - पमुहाणं । भविस्सइ य ॥ ६२ ॥ मा होउ साहु- जिणहर- संघ - विणासुत्ति नागके उणा य । उड्डुं पासा ओवरिं चडिउं धरिया पडंती सा ॥ ६८ ॥ उवसमिओ तव्वयणा संहरिया सा सिला भणइ एवं । एयस्स पसायेणं मुक्का भो रायपमुह नरा ॥ ६६॥ [ कल्पान्तर्वाच्यः Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] नागकेतुकथा इय वुत्तुं सो य गओ निविग्धं जाणिऊण नरनाहो। वंदइ सक्कारेइ य नागकेउं च सविसेसं ।। १००॥ एगदिणे जिणगेहे नागकेऊ करेइ जिणपूयं। कुसुमवर-नाल-मज्झ-ट्ठिएण सप्पेण सो खद्धो ।। १०१॥ एगते तं मुत्तुं विस-पसरं जाणिऊण संथारे। जिणमुहविदिण्ण-दिट्ठी चिट्ठइ सुहझाणसंजुत्तो॥१०२॥ घाइय-कम्म-चउक्कं खविऊणं सुक्क-झाण-संजुत्तो। पत्तो केवलनाणं सुहभावा नागकेउ मुणी॥१०३॥ सासणदेवीइ तया जइ-लिंगं आणिऊण से दिण्णं । विहरेइ भवि-कमलाइं पडिबोहंतो य मुणि-पवरो ।। १०४ ॥ इह लोए पर-लोए जं वत्थु दुल्लहं हवइ किंचि। तं तवसा पाविज्जइ जत्तं कुव्वेह तम्मि सया॥१०५॥ इइ नागकेउ-कहा।। सव्व नईणं जा हुज्ज वालुया सव्व-उदहीण जं तोयं । तत्तो अणंत-गुणिओ अत्थो इक्कस्स सुत्तस्स ।। १०६॥ वयणे जीहाण सयं जइ उ भवे निम्मलं च मे नाणं । तह वि हु कप्पसुयस्स य सुयत्थ-पारं न गच्छामि ।। १०७॥ एयं सिरिकप्पसुयं दसासुयक्खंधमट्ठमज्झयणं। सिरिभद्दबाहु-गुरुणा उद्धरियं नवम-पुव्वाओ।। १०८ ॥ पूर्व-मानं इग-दु-चउ-अट्ठ-सोलस-दुतीस-चउसट्टि-इगसयडवीसं। दुसयछप्पन्न-पणसया बारस इगसहस्स चउवीसं ॥ १०६॥ दुसहसडयालीसं छण्णवइ अहिय सहस्स चत्तारी। दुनवइ इगसयसमहिय अट्ठसहस्सा य सव्वग्गं॥११०॥ तेसीय-तिसय-समहिय-सोल सहस्सा य करिवरा सव्वे। झय-अंबाडी-सहिया कजल-रासी य तावइया॥१११॥ मेलित्ता पुव्वाणं लिहणं किजइ पमाणमेयं तु। न कयाइ केण लिहिया करि-दिटुंतेण कयमाणा ॥११२॥ Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०] लक्षणाधिकारः [ कल्पान्तर्वाच्यः [उराला णं तुमे देवाणुप्पिए! सुमिणा दिट्ठा कल्लाणा सिवा धण्णा मंगल्ला सस्सिरीआ आरुग्ग-तुट्ठि-दीहाउ-कल्लाण-मंगल्लकारगा णं तुमे देवाणुप्पिए! सुमिणा दिट्ठा तं जहा–अत्थलाभो देवाणुप्पिए! भोगलाभो देवाणुप्पिए! पुत्तलाभो देवाणुप्पिए! सुक्खलाभो देवाणुप्पिए! एवं खलु तुमं देवाणुप्पिए ! नवण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं अद्धट्ठमाणं राइंदिआणं विइक्कंताणं सुकुमाल-पाणि-पायं अहीण-पडिपुण्ण-पंचिदिय-सरीरं लक्खण-वंजण-गुणोववेअं माणुम्माण-पमाण-पडिपुण्ण-सुजाय सव्वंग-सुंदरंगं ससि-सोमाकारं कंतं पिअदसणं सुरूवं देवकुमारोवमं दारयं पयाहिसि ।। सूत्र-८॥] जो भवइ सत्त-रत्तो छगुन्नओ पंचसुहम दीहो य। ति विउल-लहुगंभीरो बत्तीस सुलक्खणो पुरिसो ।। ११३ ।। नह-चरण-पाणि-जीहा दसण(च्छ) 'छय-तालु-लोयणं तेसु। सत्तसु सिया जु रत्तो सत्तंगं सो लहइ लच्छिं ।। ११४ ।। कक्खा-वच्छं नासा किगाडिगा मुह-नहा य उन्नया जस्स । उन्नइ य तस्स भवइ दिणे दिणे वड्डमाणा य॥ ११५ ।। दंत-तया-केसंगुलि-पव्व-नहा जस्स हुंति अइसुहमा। धण-लच्छी पमुहाणि वडंति सया घरे तस्स ।। ११६॥ नयण थणंतर नासा हणु-भुजमिइ पंचगं हवइ दीहं। ..... दीहाऊ वित्तपरो परक्कमी जायए स नरो॥११७॥ भाल-मुरो-वयणमिइ ति-तयं भूमीसरस्स विच्छिण्णं । गीवा जंघा मेहणमिइ ति-तयं लहु पुणो तस्स ।।११८॥ नाही सरो य सत्तं गंभीरं होइ जस्स पुरिसस्स। निस्सेस भूमी-रमणी-करग्गहं सो नरो कुणइ ॥११६॥ अहवा छत्तं तामरसं धणू रहवरो दंभोलि कुम्म कुसा वावी सत्थिय तोरणाणि य सरो पंचाणणो पायवो। चक्कं संख गया समुद्द कलसो पासाय मच्छा जवा जूवं थूभ कमंडलू खिइधरो सच्चामरो दप्पणो। १२०॥ १. हीठ. शार्दूलविक्रीडितवृत्तम् । " Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लक्षणाधिकारः वसह पडागा कमलाभिसेय केकी सुदाम इच्चाइ । सामुद्दय-सत्यंसि लक्खणमण्णं च जं भणियं ॥ १२१ ॥ कल्पान्तर्वाच्यः ] कर-पाय-तलाईसु एयागाराणि जत्थ दीसंति । पागय-मणुयाण पुणो बत्तीसं लक्खणा हुंति ।। १२२ ।। अट्ठसयं बलदेव- वासुदेवाण हुंति सुपसत्था । अट्टुत्तरं सहस्सं तित्थगर-चक्कवट्टीणं ।। १२३ । चक्खु - नेहेण सोहग्गं दंतनेहेसु भोयणं । तया- नेहेण अइसुक्खं नह- नेहे महाधणं ॥ १२४॥ झय-वज्र -छत्त-अंकुस - संख - पउमा य पाणि पाएसु । दीसंति जस्स स भवइ लच्छिवई नत्थि संदेहो ।। १२५ ।। सत्थिए जण - सोहग्गं, मीणे सव्वत्थ पुज्जया । सिरिवच्छे वंछिया लच्छी गवाइ-दामएण उ ॥ १२६ ॥ पुत्तया करहे रेहा कणिट्ठाहो कलत्तया । अंगुट्ठ- मूले रेहाओ भाइ-भंडाणि संसइ ॥ १२७ ॥ थूल-रेहा दरिद्दाउ तणु-रेहा महाधणा । खंडिय-फुडिय-रेहा बिंति आउक्खयं तेसिं ॥ १२८ ॥ बत्तीस दसणो राया एगतीसो य भोगवं । तीस दंतो सुही निच्चं तओ हीणो दुही सया ॥ १२६ ॥ कुंद- दंतो भवे भोगी विज्जावं दंतुरो सया । दुक्खी रुक्खेहिं दंतेहिं बीभच्छेहिं तहा पुणो ॥ १३० ॥ मुय-नासो सिया राया हस्स नासो हुधम्मिओ । सुलग्गा नासिया सिं ते नरा पतेगप्पिया ॥ १३१ ॥ साण तुल्लेसणा चोरा पिंगक्खा कूर-कम्मठा । गवक्खा सुभगा या केगरक्खा दुरासया ।। १३२ । अद्धचंद-समे भाले राया धम्मिट्ठ उण्णए । विजा-भागी विसाले हु विसमे निद्धणो दुही ।। १३३ ।। जहा नित्ते तहा सीलं जहा नासा तहज्जवं । जहा रूवं तहा वित्तं जहा सीलं तहा गुणा ॥ १३४ ॥ [ ११ Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२] ब्राह्मणग्रंथोल्लेखः [कल्पान्तर्वाच्यः वंजणं मस तिलगाइ नेयं सत्थाणुसारओ। पुरिसाण दाहिणो भव्वा इत्थीणं वामगा सया॥१३५॥ इति लक्षणाधिकारः ।। जल-दोण-मद्धभारं समुहाओ समुस्सियो य जो नवओ। माणुम्माण-पमाणं तिविहं खलु लक्खणं णेयं ॥ १३६॥ अट्ठसयं छण्णवइ चउरासीइ होइ परिमाणं। अंगुलीयाण भणियं उत्तम-सम-हीण-मणुयाणं ।।१३७॥ तित्थयर-देह-माणं आयंगुल-वीसहिय-मेगसयं। जम्हा अंगुल-बारस मज्झे अचुण्णयं सीसं ॥ १३८॥ से वि अ णं दारए उम्मुक्क-बालभावे विण्णाय-परिणय-मित्ते जोव्वणग-मणुप्पत्ते रिउव्वेअ-जउव्वेअ सामवेअ अथव्वणवेअ-इतिहास-पंचमाणं निग्घंट्र-छट्ठाणं संगोवंगाणं सरहस्साणं चउण्हं वेआणं सारए वारए पारए धारए सडंगवी, सद्वितंत-विसारए संखाणे सिक्खाणे सिक्खाकप्पे वागरणे छंदे निरुत्ते जोइसामयणे अण्णेसु अ बहुसु बंभण्णएसु परिव्वायएसु नएसु सुपरिणिट्ठिए आवि भविस्सइ ।। सूत्र ६॥ बंभंभोरुह विण्ह३, वाय भागवय नारयं६ णेयं । मक्कंड मग्गिदेवय-बम-विवत्ताभिह° भविस्सं ॥१३६॥ लिंग२ वराह'३ खंधं वामण५ मच्छ १६कुम्म १७गरुडभिहाणं। पुराणं अट्ठारसमं वियाणाहि ॥१४०॥ इंदं च पाणिणीयं जिणिदं सागडायणं च तहा। वामणधेयं चंदं तह बुद्धिसागरं भणियं ।। १४१ ।। तह सरस्सइ कंठाभरणं भीमसेणयं । केलापगं च विस्संत-विजाहर मेव च ॥१४२॥ मुट्ठी-वागरणं गोडं सिवं नंदिजयोवलं। सारस्सयं सिद्धहेमं जयहेमं तहावरं ।। १४३॥ [तेणं कालेणं तेणं समएणं सक्के देविंदे देवराया वजपाणी पुरंदरे सयक्कऊ सहस्सक्खे मघवं पागसासणे दाहिणड्ड-लोगाहिवई एरावण-वाहणे सुरिंदे बत्तीसविमाण-सयसहस्साहिवई अरयंबर-वत्थधरे आलइअ-माल-मउडे नव Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] कर्चिकश्रेष्ठी [ १३ हेम-चारु-चित्त-चंचल-कुण्डल-विलिहिज्जमाण-गल्ले महिड्डिए महजुइए महाबले महायसे महाणुभावे महासुक्खे भासुरबुंदी पलंब-वणमालधरे सोहम्मे कप्पे सोहम्मवडिंसए, से णं तत्थ बत्तीसाए विमाणवास-सयसाहस्सीणं चउरासीए सामाणिअ साहस्सीणं तायत्तीसाए तायत्तीसगाणं चउण्हं लोगपालाणं अट्ठण्हं अग्गमहिसीणं सपरिवाराणं तिण्हं परिसाणं सत्तण्हं अणीआणं सत्तण्हं अणीआहिवईणं चउण्हं चउरासीए आयरक्ख-देव-साहस्सीणं, अण्णेसिं च बहूणं सोहम्म-कप्प-वासीणं वेमाणिआणं देवाणं देवीण य, आहेवच्चं पोरेवच्चं सामित्तं भट्टित्तं महत्तरगत्तं आणाईसर-सेणावच्चं कारेमाणे पालेमाणे महयाहय-नट्टगीअ-वाइअ-तंती-तलताल-तुडिअ-घणमुइंग-पडुपडह-वाइअ-रवेणं दिव्वाणं भोगभोगाइं भुंजमाणे विहरइ॥ बारसा सूत्र-१३॥] दठूण अण्ण-तित्थिय पराहवं भव-भयाओ निविण्णो। नेगम अट्ठसहस्सेणं परिवुडो कत्तिओ सेट्ठी ॥ १४४ ।। पव्वइओ मुणिसुव्वय सामि-सगासंमि बारसंगधरो। बारस-सम-परियाओ सोहम्मे सुरवरो जाओ।। १४५॥ पुढवीभूसणे पुव्वं पयापालो निवोजणि। सेट्ठी सो कत्तिओ तत्थ राजमन्नो महड्डिओ॥१४६ ।। तेण सद्धावया साद्धपडिमाणं सयं कयं। सयकेउत्ति विक्खाओ जाओ लोए य सुपसिद्धो॥१४७॥ मासोववास-कारी गेरिग-नामेण तावसो एगो। निव-पमुहो सयल-जणो तं वंदइ कत्तियं च विणा ।। १४८ ॥ नाऊण वइयरं सो निमंतमाणो न मन्नइ रण्णा। जइ मं भुंजावेइ तुह सिट्ठी कत्तिओ नाम ।। १४६॥ पडिवज्जिऊण राया सिद्धिं सम्माणिऊण भणइ तयं । तह पुरवास-निमित्ता जं काहिसि तं करिस्सामि ।। १५०॥ इय वत्तुं पत्तो सो रायगिहे तस्स खीरमाइयं । जा परिवेसइ बालो अंगुलिए तज्जणं कुणइ ॥१५१ ॥ धिक्कारं चिंतंतो रायाणं पुच्छिऊण निक्खंतो। नेगम अट्ठसहस्सेणं जाओ सयकेऊ इंदो सो॥१५२॥ Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४ 1 मेघकुमारकथा [कल्पान्तर्वाच्यः एरावण-नामेण सो तवसी तस्स वाहणं जायं। जाणह भविया! सुद्धासुद्धधम्मस्स फलमेयं ।। १५३ ॥ दो सीसो जाओ तह इंदो तह ति-सीस तह इंदो। तो इंदेणं णाओ हक्किओ सो नमइ भीओ।। १५४ ॥ नमुत्थु णं अरिहंताणं भगवंताणं आइगराणं तित्थयराणं सयंसंबुद्धाणं पुरिसुत्तमाणं पुरिससीहाणं पुरिसवरपुंडरीआणं पुरिसवरगंधहत्थीणं लोगुत्तमाणं लोगनाहाणं लोगहिआणं लोगपईवाणं लोगपज्जोअगराणं अभयदयाणं चक्खुदयाणं मग्गदयाणं सरणदयाणं जीवदयाणं बोहिदयाणं धम्मदयाणं धम्मदेसयाणं धम्मनायगाणं धम्मसारहीणं धम्मवरचाउरंत-चक्कवट्टीणं, दीवो ताणं सरणं गई पइट्ठा अप्पडिहयवर-नाण-दसणधराणं विअट्ट-छउमाणं जिणाणं जावयाणं तिण्णाणं तारयाणं बुद्धाणं बोहयाणं मुत्ताणं मोअगाणं सव्वण्णूणं सव्वदरिसीणं, सिव-मयल-मरुअ-मणंत-मक्खय-मव्वाबाह-मपुणरावित्तिसिद्धिगइ-नामधेयं ठाणं संपत्ताणं नमो जिणाणं जिअभयाणं। नमुत्थु णं समणस्स भगवओ महावीरस्स आइगरस्स चरमतित्थयरस्स पुवतित्थयरनिद्दिठ्ठस्स जाव संपाविउ-कामस्स। वंदामि णं भगवंतं तत्थगयं इह गए पासउ मे भगवं तत्थ गए इह गयं ति कटु समणं भगवं महावीरं वंदइ नमसइ, वंदित्ता नमंसित्ता सीहासणवरंसि पुरत्थाभिमुहे सण्णिसण्णे। तए णं तस्स सक्कस्स देविंदस्स देवरण्णो अयमेयारूवे अब्भत्थिए चिंतए पत्थिए मणोगए संकप्पे समुप्पज्जित्था॥ सूत्र १५॥ अह अण्णया कयाइ रायगिह-गुणसिलये महावीरो। संपत्तो जिणनाहो भविय-जण-विबोहणट्ठाए॥१५५॥ वंदइ सेणिय-पमुहो सेणियनरनाह-धारिणी-पुत्तो।। सुच्चा मेहकुमारो समागओ सामि-नमणत्थं ॥१५६ ॥ भयवं कहेइ धम्मं मेहाइ-भव्व-बोहणट्ठाए। धम्मं सुच्चा मेहो पडिबुद्धो तक्खणं चेव ।। १५७ ।। उज्झित्ता अट्ठ पिया धण-कणग-सयण-पमुह-संबंधं । निक्खंतो जिण-पासे समप्पिओ तेण थेराणं ॥ १५८ ॥ Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] मेघकुमारकथा संझा-समये थेरा सयणट्ठा सव्व साहु-वग्गस्स । भू-भागं विभइत्ता जहारिहं ते समप्पंति ।। १५६ ॥ मेहमुणिस दुवारे संथारो आगओ य रयणीए । सुत्तं मेह- मुणीसं साहू घट्टंति पाएसु ॥ १६०॥ केइ कुप्पर- उयरेसु पाए छुज्झति केइ गुंडंति । रयसा; तस्स सरीरं गमणागमणं कुणंता य ॥ १६१ ॥ हो चिंतइ एवं पुव्विं मे सायरा इमे साहू । इणं मज्झ सरीरं घट्टंति य लेहु-खंडुव्व ॥ १६२ ॥ कत्थ मे पुप्फ-सिजाए सावो भू-सत्थरे वि य । कहं संजम - भारं च दुस्सहं खु वहामि हं ॥ १६३ ॥ आपुच्छित्ता गमिस्सामि सिरिवीरं जिणेसरं । रज्ज-सज्जुंमि गेहंमि पभाए इय चिंतइ ॥ १६४ ॥ खणमित्तं नागया निद्दा दुक्खेण रयणी गया । आगओ जिण-पासंमि चिट्ठइ तुण्हिको ठियो ।। १६५ ।। भुट्ठो य जिणं मेह ! तुमं आगओ समाहीए। रत्ति-विचिंतिय-कजं कहियं सिरिवीरनाहेणं ।। १६६ ॥ वच्छ ! तुमं किं दूयसि ? साहुजण-धणेण हिययंमि । एएसिं पाय- रओ फेडेइ सयल - दुरियाई ॥ १६७ ॥ संजम - दुक्खं एयं न भविस्सइ तुह महच्चिरं कालं । उव्वेयं माकुणसु सयं पवण्णोऽसि चारित्तं ॥ १६८ ॥ को चक्कवट्टि - रिद्धिं चइउं दासत्तणं समभिलसइ । को वर-रयणाइ मुत्तुं परिगिण्हइ उवलखंडाइं ।। १६६ ।। नेरइयाण वि दुक्खं झिजइ कालेण किं पुण नराणं । ता न चिरं तुह होही दुक्खमिणं मा समुव्वियसु ॥ १७० ॥ जियं जल-बिंदु- समं संपत्तीओ तरंग - लोलाओ । सुविणय-समं च पिम्मं जं जाणसु तं करिजासु ।। १७१ ।। वरमग्गिंमि पवेसो वरं विसुद्धेण कम्मुणा मरणं । मा गहिय-वय-भंगो मा जियं सील खलियस्स ।। १७२ ॥ [ १५ Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६ ] मेघकुमारकथा पुव्वाणुभूय-दुक्खं सरसु तुमं जं कहामि मेह- मुणी ! | इओ भवाओ तइए सहस्स जूहाहिवो दित्तो ॥ १७३ ॥ उत्तम लक्खण- जुत्तो वेयड्ढे हत्थिरायछतो । जाओ हु सुमेरुपहो सेओ भीओ दवग्गीओ ।। १७४ ॥ गिम्हे हत्थ - सहस्सं मुत्तुं तिसिओ य पंकिल - सरंमि । झत्ति पविट्ठो सलिलं पत्तं नो कद्दमे खुत्तो ।। १७५ ।। विद्धो य सत्तु-करिणा पिट्ठीए तिक्ख- दंत- घाएहिं । तव्वेयणं सहित्ता सत्त-दिणं मरिय पुण जाओ ।। १७६ ।। मेरुप्पह-नाम- हत्थी विंझ - गिरिंमि य दवानलं दछु । जाई - सरणं जायं वासाइ-मज्झ-पंतिंमि ॥। १७७ ।। जोयण- मित्तं मंडलमवसोहित्ता सुहेण चिट्ठा । सत्तसयहत्थि - जुत्तो दवानलं दठ्ठे भय-भीओ ।। १७८ ॥ मुत्तुं पुरिसागारं पविसइ जा मंडलंमि ता पासे । सत्ते बहुवि वि य संकोचिय- तणू य तो चिट्ठइ ॥ १७६ ॥ गत्तं कंडूइत्ता पायं जा मुंचइ तहिं ससयं । पेसित्ता य पविट्ठ तहेव ठिओ ति पाएणं ।। १८० ॥ पाणाइणुकंपाए मणुयाउं बंधि ं तुमं जाओ । तं वयणं सोऊण मेहो संवेगमावण्णो ॥ १८१ ॥ मुत्तुं लोयण- जुगलं संघट्टंतु य साहुणो देहं । नो कुप्पे ताणुवरिं अभिग्गहो इत्थ मे होउ ।। १८२ ॥ एवं खित्तो मग्गे जिणेण वीरेण मेहमुणि-वसभो । काऊण य उग्ग-तवं पत्तो विजये विमाणंमि ।। १८३ ॥ [ कल्पान्तर्वाच्यः इइ मेघ - कहा ..... अथ पुण से विभावे लोगच्छेरय-भूए अणंताहिं उस्सप्पिणीहिं ओसप्पिणीहिं विइक्कंताहिं समुप्पज्जइ नामगुत्तस्स वा कम्मस्स अक्खीणस्स अवेइअस्स अणिज्जिण्णस्स उदएणं जं णं अरिहंता वा चक्कवट्टी वा बलदेवा वा वासुदेवा वा अंतकुलेसु वा पंतकुलेसु वा तुच्छकुलेसु वा दरिद्दकुलेसु वा किविकुले वा भिक्खाग कुलेसु वा माहणकुलेसु वा आयाइंसु वा आयाइंति Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] आश्चर्याणि [ १७ वा आयाइस्संति वा, कुच्छिंसि गब्भत्ताए वक्कमिंसु वा वक्कमंति वा वक्कमिस्संति वा नो चेव णं जोणी - जम्मण-निक्खमणेणं निक्खमिंसु वा निक्खमंति वा निक्खमिस्संति वा ॥ सूत्र १८ ॥ लोगच्छेय उवसग्ग गब्भहरणं इत्थी - तित्थं अभाविया परिसा । कण्हस्स अवरकंका अवयरणं चंद-सूराणं ॥ १८४ ॥ हरिवंसकुलुप्पत्ती चमरुप्पाओ य अट्ठ सय - सिद्धा । अस्संजयाण पूया दस वि य अणंतेण कालेणं ॥ १८५ ॥ वीरवरस्स भगवओ उवसग्गा अइबहू य संजाया । छउमत्थ- काल-भावे केवलि - भावे य तं चुज्झं ॥ १८६ ॥ भावहार आसी वीरजिणिंदस्स बीययं चुज्झं । सक्काएसेण कयं हरिणेगमेसिणा सुरेणं ।। १ ८७ ॥ तइयं इत्थी- तित्थं मल्लिजिणंदस्स आसि तं च इमं । जंबूदीवे दीवे अवर - विदेहे वियाणाहि ॥ १८८ ॥ सलिलावई य विजया वीयसोयाइ महाबलो राया । बाल-छ- मित्त-समेओ पडिवन्नो संजमं पवरं ॥ १८६ ॥ अहिय- तवो माया इत्थी - वेयं च तित्थयर - गोयं । बंधित्ता ठाणेहिं वीसेहिं सुरो वैजयंते ॥ १६० ॥ तत्तो चुओ य मिहिला - निव- कुंभ- पभावइइ कुच्छंसिं । उप्पन्नो थी- रूवो मल्लिनामेण जिणनाहो ।। १६१ ।। तइयं एअं चुज्झं चउत्थं पुण वीरजिणवरिंदस्स । लाभाभावा अहला आसी तद्देसणा नूणं ॥ १६२ ॥ पंचमगं पुण एयं जायं जं कण्ह-वासुदेवस्स । धायइसंडमरकंक - रायहाणीइ जं गमणं ॥ १६३ ॥ कह हथिणपुर - नगरे पंडु-सुया पंच जुहिट्ठलप्पमुहा । दोवइए देवीए वारेण सुहं अणुहवंति ॥ १६४॥ अवमाणओ नारय-रिसी गओ पउमराय-नयरीए । उवरोहे उवविट्ठो कुणइ से सायरो विणयं ॥ १६५ ॥ Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८ [ कल्पान्तर्वाच्यः कुविंदकथा मह-अंतेउर-सरिसं कत्थ वि दिटुं तए सो भणइ। दोवइ-रूव-समाणं तिलोयमज्झमि नत्थिऽनं ।। १६६॥ इय वुत्तुं सोवगओ नियमित्त-सुरेण आणिया तेण। जा पत्थइ सा जंपइ छम्मासावही पडिक्खेह ।। १६७॥ छटुं छठें अंबिल-तवं कुणइ दोवई सइ तत्थ । नारय-मुहाओ नच्चा पंडव-जुय आगओ कण्हो ॥१६॥ काउं हयप्पयावं गिण्हित्ता दोवई समणुपत्तो। जं से य तत्थ गमणं तं अच्छेरं वियाणेह ॥ १६६॥ सिरिवीरवंदणत्थं समागया चंदसूरवरा देवा। मूलविमाण-निविट्ठा कोसंबीए तयं छटुं॥२००। हरिवंसकुलुप्पत्ती जंबूदीवंमि भारहे वासे। कोसंबीए सुमुहो निवो वसंते गयारूढो । २०१॥ गच्छइ जा ता पासइ वीर-कुविंदस्स भारियं पवरं । वणमालं नामेणं वक्खित्तो तीइ रूवेणं ॥२०२॥ मंती नाउं सव्वं परिवायाइ आणिया झत्ति। तीए सद्धिं राया विसय-सुहमणुहवइ णिच्चं ॥ २०३॥ वीर-कुविंदो गहिलो संजाओ तीइ विरह-दुक्खेणं । उवविठ्ठो य गवक्खे राया तीए जुओ इगया॥२०४॥ विज्जु-निवाओ जाओ तेसिं सीसंमि ते वि मरिऊणं। हरिवासे हरि-हरिणी संजाया सो कुविंदो य॥२०५॥ सज्जीभूओ सोउं तम्मरणं किंपि कट्ठमणुचरिउं । सोहम्मे किब्बिसिओ ओहीए पासए तेवि॥२०६॥ मारेउं असमत्थो चंपाए नरवई मयं दटुं। . आणेऊण समप्पइ ताण नराणं कुणइ राया॥२०७॥ फलजुय-मंसाहारो दायव्वो एसिमेव सिक्खित्ता। सो सट्ठाणं पत्तो संखित्ता आउ-तणुमाणं ॥ २० ॥ साहिय-वसुहो पालइ रज्जं तत्तो य तस्स कुलवंसो। जाओ तन्नामेणं सत्तममच्छेरयं एयं ॥२०६॥ Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः । आश्चर्याणि ___ [१६ अहुणोववण्ण-चमरो नियसीसोवरि ठियं सुहम्मवइं। पासित्तागयकोवो चलिओ तं भेसणट्ठाए॥२१०॥ छउमत्थ-वीर-सरणं किच्चा गंतूण सोहम-सहाए। जा कुणइ हक्क-सई नायं सक्केण तं सव्वं ॥२११ ॥ सक्को मुंचइ वजं नट्ठो जिण-नमिय गओ नियं ठाणं । तत्थ गओ जं चमरो तं चुझं अट्ठमं भणियं ।। २१२॥ सिरि-उसहनाह एगो नवनवई सुया य अट्ठ पोत्ता य। पणधणुसयदेहधरा सिद्धा एगेण समएण ।। २१३ ।। एयप्पमाण-देहा सिझंति नेव एग-समएणं। अट्ठसयसिद्धमेयं तं पुण अच्छेरयं नवमं ।। २१४ ॥ असंजयाण पूया सुविहिजिणाणंतरं पि कइ कालं । हुंडावसप्पिणीए दोसाओ साहुउच्छेओ॥२१५॥ जाओ य थिविर-सद्दो धम्मं पुच्छंति मुद्धमइ-लोया। अत्त-परिण्णाओ ते तेसिं धम्मं परूविंति ॥२१६॥ तो ते गुरु-बुद्धीए असणाइ दिति तत्ति-राएणं। तेसिं असंजयाणं पूया अच्छेरयं दसमं ।। २१७॥ दससु वि वा सेसेवं दस दस अच्छेरयाणि जाणाहि । सवण्णु-भासियाइं तित्थोगालीइ भणियाई ।।२१८॥ नाम-गुत्तस्स कम्मस्स अक्खीणस्स त्ति...... अह भणइ नरवरिंदो ताय! इमीसित्तियाइ-परिसाए। अण्णोऽवि कोऽवि होही? भरहे वासंमि तित्थयरो॥२१६ ॥ तत्थ मरीई नामं आइ-परिव्वायगो उसभ-नत्तू। सज्झाय-ज्झाण-जुओ एगते झायइ महप्पा ।।२२०॥ तं दाएइ जिणंदो एवं नरिंदेण पुच्छिओ संतो। धम्मवरचक्कवट्टी अपच्छिमो वीर-नामुत्ति ।। २२१ ॥ आइगुरु-दसाराणं तिविठ्ठ-नामेण पोयणाहिवई। पियमित्त-चक्कवट्टी मूयाइ-विदेह-वासंमि ।। २२२ ॥ Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २० ] मरीचिः न वि ते पारिवज्जं वंदामि अहं इमं च ते जम्मं । जं होहिसि तित्थयरो अपच्छिमो तेण वंदामि ॥ २२३ ॥ तं वयणं सोऊणं तिपयं अप्फोडिऊण तिक्खुत्तो । अब्भहिय- जाय-हरिसो तत्थ मरीई इमं भणइ ॥ २२४ ॥ जइ वासुदेव-पढमो मूयाइ-विदेह-चक्कवट्टित्तं । चरमो तित्थयराणं होउ अलं इत्तयं मज्झं ।। २२५ ॥ अहयं च दसाराणं पिया य मे चक्कवट्टि-वंसस्स । अजो तित्थयराणं अहो कुलं उत्तमं मज्झ ॥ २२६ ॥ पुच्छंताण कहेइ उवट्ठिए देइ सामिणो सीसे । गेलणे पडियरणं कविला ! इत्थं पि इहयं पि ॥ २२७ ॥ दुभासिए इक्केण मरीई दुक्ख - सागरं पत्तो । भमिओ कोडाकोडी-सागर - सिरिनाम-धिज्जाणं ।। २२८ ।। तं मूलं संसारो नीया गुत्तं च कासि तिवलीए । अप्पडितो बंभे कविलो अंतट्ठिओ कहइ ॥ २२६ ॥ जाइ-कुल-रूव-बल-सुय-तव- लाभस्सिरिय अट्ठमयमत्तो । एयाई चिय बंधइ असुहाई बहुं च संसारे ॥ २३० ॥ अह दिवसे बासीइ वसइ तहिं माहणीइ कुच्छंसि । चिंतइ सोहम्मवई साहरिउं जिणं कालेण ॥ २३१ ॥ अरिहंत-चक्कवट्टी बलदेवा तह य वासुदेवा य । एए उत्तम पुरिसा न हु तुच्छ - कुलेसु जायंति ॥ २३२ ॥ -कुल- भोग-खत्तिय - कुलेसु इक्खाग-नाय- कोरव्वे । हरिवंसे य विसाले आयंति तहिं पुरिससीहा ॥ २३३ ॥ अह भइ गमेसिं देविंदो एस इत्थ तित्थयरो । लोगुत्तमो महप्पा उववण्णो माहण- कुलंमि ॥ २३४॥ कल्पान्तर्वाच्यः परिआइत्ता दुच्छंपि वेउब्विय- समुग्धाएणं समोहणइ, समोहणित्ता उत्तर- वेउव्विअं रूवं विउव्वइ, विउव्वित्ता ताए उक्किट्ठाए तुरिआए चवलाए चंडाए जयणाए उद्धआए सिग्घाए (छेआए) दिव्वाए देवगईए वीईवयमाणे Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] महावीरगर्भापहारः [ २१ वीईवयमाणे तिरिअ-मसंखिजाणं दीवसमुद्दाणं मज्झमज्झेणं जेणेव जंबुद्दीवे दीवे जेणेव भारहे वासे जेणेव माहणकुंडग्गामे नयरे जेणेव उसभदत्तस्स माहणस्स गिहे जेणेव देवाणंदा माहणी तेणेव उवागच्छइ, उवगच्छित्ता आलोए समणस्स भगवओ महावीरस्स पणामं करेइ, करिता देवाणंदाए माहणीए सपरिजणाए ओसोवणिं दलइ, ओसोअणि दलित्ता असुभे पुग्गले अवहरइ अवहरित्ता सुभे पुग्गले पक्खिवइ पक्खिवित्ता " अणुजाणउ मे भयवं" ति कट्टु समणं भगवं महावीरं अव्वाबाहं अव्वाबाहेणं दिव्वेणं पहावेणं करयलसंपुडेणं गिण्हइ करयलसंपुडेण गिण्हित्ता जेणेव खत्तियकुंडग्गामे नयरे जेणेव सिद्धत्थस्स खत्तिअस्स गिहे, जेणेव तिसला खत्तिआणी तेणेव उवागच्छइ, उवागच्छित्ता तिसलाए खत्तिआणीए सपरिजणाए ओसोअणि दलइ, ओसोअणि दलित्ता असुभे पुग्गले अवहरइ, अवहरिता सुभे पुग्गले पक्खिवइ, पक्खिवित्ता समणं भगवं महावीरं अव्वाबाहं अव्वाबाहेणं तिसलाए खत्तिआणीए कुच्छिंसि गब्भत्ताए साहरइ, जे वि अ णं से तिसलाए खत्तिआणीए गब्भे तं पि अ णं देवानंदा ए माहणी जालंधर - सगुत्ताए कुच्छिंसि गब्भत्ताए साहरइ, साहरित्ता जामेव दिसिं पाउब्भूए तामेव दिसिं पडिगए | सूत्र २७॥ जोणि- दुवारेणं चिय गब्भं निक्कासिऊण छविच्छेयं । गब्भासये य मज्झे ठावेइ तत्थ सो देवो ।। २३५ ।। सुवित्ति तुर्य्य-स्वप्ने उच्चाए तओ पुणो पुण्णचंद-वयणा उच्चागय-ट्ठाण - लट्ठ- संलिअं पसत्थरूवं सुपइट्ठिअ - कणग-मय-कुम्म- सरिसोवमाण-चलणं, अण्णयपीणरइअ-मंसलउष्ण-तणु-ब- निद्धनहं, कमल-पलास - सुकुमाल कर-चरण- कोमल-वरंगुलिं, गयवर-कर-सरिस-पीवरोरुं, कुरुविंदावत्त- वट्टाणुपुव्व-जंघं, निगूढ - जाणुं, चामीकर- रइअ - मेहला - जुत्त-कंत - विच्छिण्ण-सोणिचक्कं, जच्चंजण- भमर-जलय नाभीमंडल-सुंदर-विलास-पसत्थ-जघणं, पयर- उज्जुअ- समसंहिअ-तणुअ- आइज्ज-लडह- सुकुमाल-मउअ-रमणिज्ज - रोमराई, करयल-माइअ-पसत्थ-तिवलिय-मज्झं, नाणामणि-कणग-रयण-विमल-महातवणिज्जाभरणभूसण-विराइयंगोवंगिं, हार Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२ ] पद्मानि [ कल्पान्तर्वाच्यः विरायंत-कुंदमाला-परिणद्ध-जलजलिंत-थणजुअल-विमलकलसं, अइअपत्तिअ-विभूसिएणं सुभगजालुज्जलेणं मुत्ता-कलावएणं उरत्थ-दीणार-मालिअविरइएणं कंठमणि-सुत्तएणं य कुंडलजुअलुल्लसंत-अंसोवसत्त-सोभंतसप्पभेणं सोभागुण-समुदएणं आणण-कुडुबिएणं कमलामलविसाल-रमणिज्ज-लोअणिं, कमल-पज्जलंत-कर-गहिअ-मुक्क-तोयं, लीलावाय-कयपक्खएणं सुविसद-कसिणघण-सण्ह-लंबंत-केसहत्थं, पउमद्दह-कमल-वासिणिं सिरिं भगवई पिच्छइ हिमवंत-सेल-सिहरे दिसा-गइंदोरु-पीवर-कराभिसिच्चमाणिं॥ सूत्र ३६॥ सोवण्णमए य हिमवइ सयजोयणुच्चे पिहुलए अहियं। जोयण-दस-सय-बावण्ण-माणे तत्थथि पउमदहे ।। २३६॥ उब्विः दस जोयण सहस लंबे य पंचसयपिहुले । वज्ज-तले तम्मज्झे पउमेगं सासयं नेयं ।। २३७ ।। कोस-दुगुच्चं जोयण-दस-नालं एगकोस-दीहं च। वजमय-मूल रिट्ठ य रयणमय-कंद-मिच्चाइ॥२३८॥ तम्मज्झे सिरिदेवी-भवणं सयणीयमत्थि तप्परओ। अट्ठसयकमलवलये पढमे देवी अलंकारा ।। २३६॥ बीए वायव्येसाणुत्तरदिसि सामाणियाण देवाणं । चउ चउ सहस्स-पउमा पुव्व-दिसाए य चत्तारि ।। २४०॥ महत्तर-देवी-पउमा अग्गिदिसाए य अट्ठसहस्स-वरा। अब्भंतर-परिसाए देवाणं गुरुसमाणाणं ।। २४१॥ मित्तसमाण-सुराणं दक्खिण-भाए य सहस दस पउमा। नेरइए य दुवालस किंकरसम-बज्झ-परिसाए।।२४२ ॥ पच्छिम-भाए सत्त य अणियाण हुंति भासुरा पउमा। तइये वलये सोलस सहस्संग रक्खिय-सुराणं ।। २४३॥ बत्तीस लक्ख अभिओगि-देवाणं हंति चउत्थए वलये। पंचम-वलये चत्ता लक्खा अभिओग-देवाणं ॥२४४ ॥ छडे वलये पउमा चुलसी लक्खा य हुंति देवाणं। एएसिं सव्वेसिं सामिणी सिरी य विक्खाया।।२४५॥ Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ स्वप्रलक्षणपाठकाः [ २३ कल्पान्तर्वाच्यः ] सव्व-पउमाण संखा इग कोडी वीस लक्ख तह सहसा। पण्णासिगसयवीसा (१२०५०१२०) नायव्वा जिणवरुद्दिट्ठा ॥२४६॥ गयेण विस्स-सोंडीरो धम्म-धोरी गवेण उ। सिंहेण णिजओ सूरो सिरीए विस्स-पूइओ॥२४७॥ सज्जणाणं सया मन्नो ससिणा नयणामयं ।। सूरेण तमसो हंता कुलोत्तमं सो झएणा उ॥२४८॥ कुंभेण गुण-संपुण्णो सरसा विस्स-तावहो। सागरेण य गंभीरो विमाणेणामरासओ॥२४६॥ मणि-पुंजेण लोयाणं महग्यो य भविस्सइ । निद्भूम-वण्हिणा दित्तो केवलनाण-तेयसा ।। २५०॥ चउदस-रज्जुमित्तस्स लोयस्साहिवइ भविस्सइ सामी। पुत्तो ते तिसलाए इय संसंति फलं सुमिणा ॥२५१॥ रयावित्ता कोडुंबिय-पुरिसे सद्दावेइ, सद्दावित्ता एवं वयासी खिप्पामेव . भो! देवाणुप्पिया! अटुंग-महानिमित्त-सुत्तत्थ-धारए विविह-सत्थ-कुसले सुविण-लक्खण-पाढए सद्दावेह ॥ सूत्र ६४॥ अंगं' सुमिणं च सरं भोमं वंजणं लक्खणं उप्पायं । अट्ठमयं अंतरिक्खं लोयण-फुरणाइयं अंग॥२५२ ॥ इत्थीणं वामंगं पुरिसाणं होइ दाहिणंगं च। सुमिणाणं च वियारो सुहासुहो सुमिण-विजा. य॥२५३॥ दुग्गाइ सिगालाइ सर विण्णाणं च होइ सर-विजा । भोमं भू-कंपाइ मस-तिलगा इय वंजणयं ॥२५४ ॥ कर-चरणाइसु रेहा पमुहं सामुद्दियुत्त-लक्खणयं । उक्कापायाइ तहा उप्पायं तं वियाणाहि ।।२५५ ॥ सुक्काइय-गहाणं उदयत्थमणाइ णाणमिह नेया। सा अंतरिक्ख-विजा अटुंगनिमित्तमिणमेव ।।२५६॥ तए णं ते सुविण-लक्खण-पाढगा सिद्धत्थस्स खत्तियस्स कोडुंबिअ-पुरिसेहिं सद्दाविया समाणा हट्ठ तुट्ठ जाव हियया, पहाया, कयबलिकम्मा, कयकोउय- . Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४ ] स्वप्रलक्षणपाठकाः [ कल्पान्तर्वाच्यः मंगल-पायच्छित्ता, सुद्धप्पावेसाइं मंगल्लाइं वत्थाई पवराइं परिहिआ, अप्पमहग्घाभरणालंकिय-सरीरा, सिद्धत्थय-हरियालिया-कय-मंगल-मुद्धाणा, सएहिं सएहिं गेहेहिंतो निग्गच्छंति, निग्गच्छित्ता खत्तियकुंडग्गामं नगरं मझं मज्झेणं जेणेव सिद्धत्थस्स रण्णो भवण-वर-वडिंसग-पडिदुवारे तेणेव उवागच्छंति, उवागच्छित्ता भवण-वर-वडिंसग-पडिदुवारे एगयओ मिलंति, मिलित्ता जेणेव बाहिरिया उवट्ठाणसाला जेणेव सिद्धत्थे खत्तिए तेणेव उवागच्छंति, उवागच्छित्ता करयल जाव अंजलिं कट्टु सिद्धत्थं खत्तियं जएणं विजएणं वद्धाविंति।। सूत्र ६७॥ मंति-परिक्खियसिज्जा पत्त बीडप्पणेण पंचसया। सुहडा अणायगा जह अबद्धा हीलणं पत्ता ।। २५७॥ जत्थ सव्वेवि रायाणो सव्वे पंडियमाणिणो। सव्वे महत्तमिच्छंति तं वंदम विसीयइ ।। २५८ ॥ ते पंडिया न एवं गच्छंति सम्मया पुणो जंति। राय-सहाए तो ते पुजा जाया नरिंदस्स ।। २५६ ॥ तए णं ते सुमिण-लक्खण-पाढगा सिद्धत्थस्स खत्तियस्स अंतिए एअमटुं सोच्चा निसम्म हट्टतुट्ठ जाव हियया ते सुमिणे सम्मं ओगिण्हंति, ओगिण्हित्ता ईहं अणुपविसंति, अणुपविसित्ता अण्णमण्णेण सद्धिं संचालेंति, संचालित्ता तेसिं सुमिणाणं लद्धट्ठा गहियट्ठा पुच्छियट्ठा विणिच्छियट्ठा अहिगयट्ठा सिद्धत्थस्स रण्णो पुरओ सुमिणसत्थाई उच्चारेमाणा उच्चारेमाणा सिद्धत्थं खत्तियं एवं वयासी ॥ सूत्र ७२॥ भूवालेणं उत्ता तेसिं मझे य वुड्डओ वाई। सामी! सुविण-फलं सुणु सावहाणो भवित्ता णं ॥२६०॥ नव कारणाणि सुमिणे सुयं अणुभूयं पदिट्ठ-मणुरुवं । चिंता पगइ-वियारो देवा पुण्णाणि पावाणि ।। २६१ ।। पढमं छक्कं अहलं सुहमसुहं अंतियं तियं सहलं । पुरिसाणं तं सुयइ सुहासुहं सिग्घमेव पुणो।। २६२ ॥ Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [२५ कल्पान्तर्वाच्यः ] . स्वप्रफलम् पढमप्पहरे दिट्ठो सुमिणो संवच्छरेण देइ फलं । बिय-पहरे छम्मासे ततीय-पहरे ति-मासेणं ।। २६३ ॥ तुरिए पहरे दिट्ठो मासेणं फलइ सो पुणो सुमिणो। .. चरम-निसा घडिया दुय दिट्ठो दसमेण दिवसेणं ।। २६४ ॥ सूरोदये य दिट्ठो सिग्धं फल-दायगो भवे सुमिणो। नस्सावो दुस्सुमिणो इयरो सावो गुरुजणस्स ॥२६५॥ जुग्गस्सावाभावे गो-कण्णे पविसिऊण तं पि वए। गो-वसह-कुंजराणं पासाय-गिरिग्ग-सुतरूणं ।। २६६॥ आरोहणं पसत्थं रुइयं विट्ठाणुलेव मह-मरणं। गमणागमणं भव्वं सुमिणे दिटुं समक्खायं ।। २६७॥ अन्नं दीवं पउमं कन्न-छत्तं तहावरं हारं । झयमाभरणाइयं इट्ठ-सिद्धिं पयासेइ ॥२६॥ जो पासइ सुविणंते निवई कुंजरं हयं। सुवण्णं वसहं गावं कुडुंबं तस्स वट्टइ।।२६६॥ जीहा-छए सिर-च्छेए हंति सामज-संपया। लिंग-च्छेएण सोहग्गं मच्चू कण्णाइ छेयओ ।। २७०॥ . माणुसाणि य मंसाणि सुविणंते जो य भक्खए। हरियाणि य पक्काणि सुणू तस्साऽवि जं फलं ।। २७२ ।। पाए पंच-सई लाहो सहस्सं बाहु-भक्खणे। रज्जं सय-सहस्सं वा लब्भइ मुंड-भक्खणे ।। २७३ ॥ केसा जस्स विसीयंति दंता जस्स पडंति य। धण-नासो भवे तस्स पीडा वा वि सरीरजा ।। २७४ ॥ उवद्दवंति जं सुत्तं सिंगिणो दाढिणोपि वा। वानरो वा वराहो वा भवे राय-कुला भयं ।। २७५ ॥ छदि मुत्तं विट्ठ सुक्कं रुहिरं सुरं पिये पस्से। तेणाणुलिंपइ जो धण-विजा वट्टए तस्स ।। २७६ ॥ गिहगोधिगा भुजंगा सयपदिगा कीडिगा फुडं जस्स। पविसंति कण्ण-मज्झे स विणस्सइ कण्ण-रोगेणं ।। २७७॥ Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ स्वप्रफलम् [ कल्पान्तर्वाच्यः सिज्जा दारग्गला-भंगे भजाए मच्चु जायए। अंग-च्छेए पुणो दिढे पिय-माय-सुयव्वए॥२७८ ॥ दहि-लाहे भवे अत्थो घय-लाहे भवे जसो। घय-पाणे भवे केसो जसो हु दहिभक्खणे ।। २७६ ।। जो हि सेएण सप्पेण डस्सए दाहिणे भुये। सहस्स लाहो भवे तस्स संपत्ते दसमे दिणे ।।२८०॥ वडवं कुक्कडिं कोचिं लद्धणं पडिबुज्झइ।। लब्भ कोसजुत्तं स भज्जं मधुर-भासिणिं ।। २८१॥ आसणे सयणे जाणे सरीरे वाहणे गिहे। जलमाणे जो उ जग्गिज्जा लच्छी तस्स[स] सम्मुही ॥२८२ ।। असोगं कणवीरं च पलासं वा वि पुफियं । दलु सामलि-रुक्खं वा सोगं सो लब्भ धणं ।। २८३॥ एला-लवंग-वल्ली कप्पूर-फलाणि नागवल्लिं च। जाइफलं च पस्सइ खायइ जो तस्स भवइ सिरी ॥२८४ ॥ अंतेहिं वेढए जो गामं वा नगराणि वा। गामे मण्डल-रज्जं च नगरे पत्थिवो भवे ॥२८५ ॥ आरूढो सुब्भ-गयं नई-तडे सालि-भोयणं कुणइ। सो भुंजइ भूमिमखिलं सहाय-हीणो वि धम्मधणो॥२८६॥ देवयारिसयो गावो पियणो लिंगिणो निवा। नरं वयंति जं सुत्ते तं तहेव भविस्सइ ॥२८७॥ सव्वाणि सुक्काणि सुसोहणाणि कप्पास-भस्स-त्थि-कवाल-वजं । सव्वाणि कण्हाणि अइनिंदियाणि गोह-च्छि-वाजि-द्विज-देव-वजं ॥२८॥ दुस्सुमिणे देव-गुरू पूयइ पगरेइ सत्तिओ य तवं । सययं धम्म-रयाणं दुस्सुविणो हवइ सुस्सुमिणो॥२८६ ॥ इत्थी वा पुरिसो वा सुविणंते एगं महंतं खीरकुंभं वा दहिकुंभं घयकुंभं वा महुकुंभं वा. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] त्रिशलायाः गर्भपतने शंका [ २७ पासमाणे पासइ उप्पाडेमाणे उप्पाडेइ उप्पाडियं इइअप्पाणं मण्णइ तक्खणमेव बुज्झइ तेणेव भवग्गहणेणं सिज्झइ जाव अंतं करेइ। इत्थी वा पुरिसो वा सुविणंते एगं हिरण्णरासिं वा सुवण्णरासिं वा रयणरासिं वयररासिं वा पासमाणे पासइ दुरूहमाणे दुरूहइ दुरूढमिति अप्पाणं मण्णइ तक्खणमेव बुज्झइ जाव अंतं करेइ तेणवभवग्गहणेणं। इच्चाइ महासुविण-वियारो॥ तए णं तीसे तिसलाए खत्तियाणीए अयमेवारूवे जाव संकप्पे समुप्पज्जित्था-हडे मे से गब्भे? मडे मे से गब्भे? चुए मे से गब्भे? गलिए ये मे से गब्भे ? एस मे गब्भे पुब्बिं एयइ, इयाणिं नो एयइ त्ति कट्ट, ओहयमणसंकप्पा चिंतासोग-सागरं पविठ्ठा, करयलपल्हत्थमुही, अट्टज्झाणोवगया भूमिगय-दिट्ठिया झियायइ, तं पि य सिद्धत्थ-रायवर-भवणं उवरयमुइंग-तंतीतलताल-नाडइज्ज-जणमणुजं दीणविमणं विहरइ ।। सूत्र ६२॥ जइ सच्चमिमं जायं अस्स गब्भस्स ता अहं अहण्णा। निप्पुण्णा मंदभग्गा जायाहं इत्थि-वग्गंमि ॥२६०॥ अहवा चिंतारयणं न चिट्ठइ भग्गहीणगेहमि । अमय-पाणेच्छा पुण न पुज्जए पावितिसियाणं ॥२६१ ॥ हा! धी धी दइव! तुमं जेण तए मे मणोरह-कप्पतरू । उम्मूलिओ (समूलो) समूलं पाडिया मेरु-सिहराओ॥२६२ ॥ अहवाहं किं कुव्वे कस्सग्गे वा भणामि दुक्खमिणं । दुवियड्ड-दईवेणं दड्डा तह पातगेहिं च ॥ २६३ ।। रे दइव! किमुट्ठिओसि अणंतगुणदुक्खदाण-दुल्ललिओ। धी! संसारमसारं धी! कामसुहं अलं तेण ।। २६४ ॥ अहवा किं पुव्व-भवे मए कयं दुक्कयं च अइगुरुयं । वरसील-खंडणाइ सुत्ते भणियं जओ एयं ॥२६५ ।। पसु-पक्खि-माणुसाणं बाले जो विउवए महापावो । सो अणवच्चो जायइ अह जायइ तो वि वजिजा ॥२६६ ॥ Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २८ ] - महावीरगर्भचलनम् [ कल्पान्तर्वाच्यः कुरंड-रंडत्तण-दूहगाइ निंदुत्ति वंझा-विसकण्णगाइ। जम्मंतरे खंडिय-सील-भावा नाऊण कुजा दढसीलभावं ॥ २६७॥ किं मया पड्डया चत्ता चाइया वा य किं मया। अहवा लहु-वच्छाणं माउए विओगो कओ॥२६॥ किं वा उण्ह-जलेणं सबाल-उंदर-बिलाणि भरियाणि । संडग-कीडिय-विवरं पलावियं उण्ह-नीरेणं ॥२६६॥ किं वा सवत्ति-पुत्तुवरिं विदुटुं विचिंतियं च मए। संडग-नीडाणि य वा पक्खीणं पाडियाणि मए।। ३००॥ गब्म-थंभण-साडण-पायण-पमुहाणि पावकम्माणि । पुव्वभवे दुट्ठाई कयाई वा मंत-तंताई ॥३०१॥ एवं दुह-संतत्ता दिट्ठा सा सही-जणेण चउरेण । पुट्ठा न भणइ किंची कुसलं ते भयणि! गब्भस्स ।। ३०२ ॥ तो सा तिसला भासइ गब्भ कुसले य किमत्थि मे दुक्खं । तं सोऊणं ताओ खिण्णाओ कहति रायस्स ॥३०३ ॥ सो विय दुक्खं पत्तो नयर-जणो य तह सोगमावण्णो। इत्थंतरंमि वीरो सव्वं जाणेइ णाण-वसा ।। ३०४ ॥ किं कुम्मो कस्स वा बूमो मोहस्स गइ एरिसी। दुक्खि [दुस्स?] धाउ ब्व अम्हाणं गुणो दोस-निबंधणं ॥३०५॥ पमोयाय कओ आसी माउ-खेय-निबंधणं। नालिकेर जले नत्थो कप्पूर इव मे गुणो॥३०६ ॥ इय चिंतिऊण चलियं वीर-जिणंदेण किंचि तो माया। हरिसागय-रोमंचा कहइ ममत्थीह पुण्ण-भरो ।। ३०७॥ नरवइ-पमुहो लोओ पह?-मणसो य सव्व-नयरंमि। वद्धावणयं रम्मं कारावेइ य गयसोओ॥३०८॥ तए णं सा तिसला खत्तियाणी ण्हाया कयबलिकम्मा कय-कोउयमंगल-पायच्छित्ता जाव सव्वालंकार-विभूसिया तं गब्भं परिवहइ ।। अइदिण-सयणऽब्भंगण-लोयणं जणहसण-कहण-पमुहाणि । ... नो कायव्वाणि तए कहंति सहीओ जओ भणियं ।। ३०६॥ Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] त्रिशला [२६ सयणाओ साव-सीलो अंजणाओ बालओ हवइ अंधो। अइरोदणा कुदिट्ठी अइसिणाणाओ दुह-सीलो।।३१०॥ अइ-तेलब्भंगाओ कुट्ठी कुनही नहावकत्तणओ। अइधावणाओ चवलो अइकहणाओ पलावी य॥३११॥ सामुट्ठ-दंत-तालु-जीहो दसणाओ जायए बालो। अइसद्दसवण-बहिरो इय सुच्चा वजए सव्वं ।। ३१२॥ नाइसीएहिं नाइउण्हेहिं नाइतित्तेहिं नाइकडुएहिं नाइकसाएहिं नाइअंबिलेहिं नाइमहुरेहिं नाइनिद्धेहिं नाइलुक्खेहिं नाइउल्लेहिं नाइसुक्केहिं, सव्वत्तुगभयमाण-सुहेहिं भोयणाच्छायण-गंधमल्लेहिं, ववगय-रोग-सोग-मोह-भय-परिस्समा जं तस्स गब्भस्स दिअं मियं पत्थं गब्भपोसणं तं देसे अ काले अ आहारमाहारेमाणी, विवित्त-मउएहिं सयणासणेहिं पइरिक्कसुहाए मणोणुकूलाए विहारभूमीए, पसत्थ-दोहला, संपुण्ण-दोहला, सम्माणिय-दोहला, अविमाणियदोहला, वुच्छिण्ण-दोहला, ववणीय-दोहला सुहं सुहेणं आसइ, सयइ, चिट्ठइ, निसीयइ, तुयट्टइ, विहरइ, सुहं सुहेणं तं गब्भं परिवहइ ॥ सूत्र ६५॥ वायाहारेहि भवे वामण जड कुब्बडंधओ बालो। अइपित्ताहारेहिं चित्ती पंगू य पंडु-कफो। ३१३॥ अइलवणं नित्त-हरं अइसीयं मारुयप्पगोवाय। अच्चुण्णं हरइ बलं अइकामं जीवियं हरइ ॥ ३१४ ॥ वासासु लवणममियं सरइ जलं गोपयं च हेमंते। सिसिरे चामलग-रसो घयं वसंते गुडो अंते॥३१५॥ मंदं संचर मंदमेव निगय वा मुंच कोवक्कमं । पत्थं भुंज बहाण णीविमणया मा माट्टहासं कुरु। आगासे भव मा कुसेज्ज-सयणे नीयं बही गच्छ मा। देवी गब्भ-भरालसा नियसही-वग्गेण सा सिस्सए । ३१६ ।। शार्दूलविक्रीडितम् तिहिं नाणेहिं समग्गो देवी-तिसलाइ सो य कुच्छंसि । अह वसइ सण्णि गब्भो छम्मासे अद्ध-मासं च ॥३१७॥ Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३०] - महावीरजन्म [कल्पान्तर्वाच्यः अह सत्तमंमि मासे गब्मत्थो चेवऽभिग्गहं गिण्हे। नाहं समणो होहं अम्मा-पियरंमि जीवंते॥३१८॥ तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे जे से गिम्हाणं पढमे मासे, दुच्चे पक्खे चित्त-सुद्धे, तस्स णं चित्तसुद्धस्स तेरसीदिवसेणं नवण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं अट्ठमाणं राइंदियाणं विइक्कंताणं उच्चट्ठाण-गएसु गहेसु, पढमे चंदजोगे, सोमासु दिसासु वितिमिरासु विसुद्धासु, जइएसु सव्वसउणेसु पयाहिणाणुकूलंसि भूमिसप्पंसि मारुयंसि पवायंसि निप्फण्ण-मेइणीयंसि कालंसि, पमुइअ-पक्कीलिएसु जणवएसु, पुव्वरत्ता-वरत्त-काल-समयंसि हत्थुतराहिं नक्खत्तेणं चंदेण जोगमुवागएणं ति॥ सूत्र ६६ ॥ अचेयणाओ दिसाओ पसेउ पमुइयाइ वा। वाया वि य सुह-फासा मंदं मंदं च वायंति ॥ ३१६ ।। उज्जोओ लोय-तिए निनाइया देवदुंदुही पवरा। अवि नारया पहट्ठा पुढवी पावेइ ऊसासं ।। ३२०॥ अह(हो)लोग-वासिणीओ दिसा-कुमारिओ अट्ठ जिण-जम्मं । ओहीए नच्चा णं आगया तत्थ सूइ-गिहे ।। ३२१ ॥ भोगंकरा भोगवई सुभोया भोयमालिणी। तोयहारा विचित्ता य पुष्पमाला अणिंदिया। ३२२ । नत्ता पहुं जणणि-जुयं कुणंति ईसाणए य सुइ-गेहं । संवत्तग-वाएणं भू-सुद्धिं जोयण-पमाणं ।। ३२३॥ मेहंगरा मेहवई सुमेहा मेहमालिणी। सुवच्छा वच्छमित्ता य वारिसेणा बलाहिगा ।। ३२४॥ एया उ उड्ड-लोया पत्ता समाउयं जिणं नमिउं । गंधंबु-पुप्फवासं कुणंति एया कुमारीओ।। ३२५ ॥ अह नंदुत्तरा नंदे आणंदा णंदवद्धणा। विजया वेजयंती य जयंती चापराजिया ॥ ३२६ ।। एया उ पुव्व-रुयगा आलोगत्थं धरंति दप्पणयं । बहु भत्ति-जुया पत्ता जणणि-जुयं जिणवरं नमिउं ।। ३२७॥ Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] दिक्कुमारिकामहोत्सवः समाहारा सुप्पदत्ता सुप्पबुद्धा जसोहरा । लच्छीवई सेसवई चित्तगुत्ता वसुंधरा ॥ ३२८ ॥ या दक्खिण- रुयगा भिंगारे करयलंमि किच्चाणं । जिण-जणणीण्हवणत्थं चिट्ठति पवित्त-जल-भरिया ।। ३२६ ॥ इलादेवी सुरादेवी पुढवी पउमवई य । एगनासा नवमिगा भद्दा सीया य नामओ ॥ ३३० ॥ एया पच्छिम रुयगा वायत्थं वंजणे करे किच्चा । संपत्ता चिट्ठति जिणमुहविण्णत्थ-दिट्ठीओ ।। ३३१॥ अलंबुसा मियकेसी पुंडरीया तह य वारुणी हासा । हासा सिरी हरी सव्वपहा उत्तर- रुयगा समेयाओ ।। ३३२ ॥ ढालंति चामराओ विचित्ता चित्तकण्णगा सतेरा य । सोदामिणी तहा वि य विदिसि - रुयगाउ संपत्ता ॥ ३३३ ॥ दीव - हत्थाओ एया अण्णा चत्तारि रुयगओ पत्ता । रूवा रूवासिगा वि य सुरूवा रूवगावई ॥ ३३४ ॥ चउरंगुलओ नालं छित्ता खाओदरे खिवंति लहुँ । वेरुलिएहिं गत्तं पूरित्ता पीठबंधं च ॥ ३३५॥ दुव्वाओ रोहित्ता रंभा - गिह- तियं जम्म - गेहाओ । पुव्वाए दाहिणाए उत्तराए य कुव्वंति ॥ ३३६॥ दक्खिण- रंभा - गेहे आणिताब्मिगयं च कुव्वंति । हाणा - अलंकारं पुव्व - दिसाए पकुव्वंति ॥ ३३७ ॥ जणी - जुयं जिणंद आणित्ता उत्तरे दिसीभागे । उप्पाडिऊण अग्गिं अरणि-कट्ठाभिजोएणं ॥ ३३८ ॥ होमं किच्चा रक्खापुट्टलियं बंधिऊण आसीसं । दिंति भव पव्वयाऊ जम्म- ट्ठाणे य मुंचति ॥ ३३६ ॥ सट्ठाण - ठिआ सव्वा गायंति जिणगुणे पसत्थे य । इत्थंतरंमि चलियं सक्कस्स सिंहासनं रम्मं ॥ ३४० ॥ इति दिक्कुमारिका-महोत्सवः ॥ ओही जाणित्ता चरिम जिणिंदस्स जम्म सक्को य । वयइ हरिणेगमेसिं सुघोस - घंटाइ - वरकजं ॥ ३४१॥ [ ३१ Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३२ ] देवानामागमनम् जोयणमाणं घंटं सुघोस - नामेण सक्क-वयणेणं । उल्लाले पहट्ठो णेगमेसी तीए रेणू ॥ ३४२ ॥ सव्व - विमाण- गओ सो सक्काएसं तओ सुराणंपि । तेण पमुइया देवा चलणोपगमं पकुव्वंति ।। ३४३॥ पालम - देव- प्गयं लक्ख-जोयण - वित्थरं विमाणं च । आरोहइ तियसिंदो अग्ग- महिसी - पमुह जुत्तो य ॥ ३४४॥ चलिओ देव-गणेहिं अण्णेहिं परिवुडो समंतेणं । देविंदसासणाओ केइ मित्ताणुवत्तणओ ॥ ३४५ ॥ पत्तीहिं पेरिया विहु केइ केइ य अत्त-भावाओ । कोउयओ य केइ चलिया एवं सुरा सव्वे ॥ ३४६ ॥ बहूहिं तूर - घोसेहिं घंटाणं सद्दएहि य । कोलाहलेण देवाणं सद्दाद्देयं तयाजणि ॥ ३४७ ॥ सिंहत्थो वत्ति हत्थित्थं दूरं सीय-गयं कुरु । हणिस्सऽण्णहा नूणं दुद्धरो मम केसरी ॥ ३४८ ॥ वाजित्थं कासरारूढो गरूलत्थोऽहि सप्पगं । छागत्थं चित्तगत्थो य वयंतेवं सुरा तया ॥ ३४६ ॥ सुराणं कोडिकोडीहिं विमाणेहिं घणेहि य । वित्थिण्णो वि नहोमग्गो अइसंकिण्णो अभू तया ॥ ३५० ॥ मित्तं केवि परिच्च दक्खत्तेणग्गओ गया । भाय ! खणं पडिक्खेहि आगच्छामि तए समं ।। ३५१ ।। केइ वयंति भो देवा ! संकिण्णा पव्व-वासरा । भवंति सव्वया णूणं तम्हा मोणं विहेहि भो ! ॥ ३५२ ॥ नंदीसरे विमाणाणि संकुच्चागा सुराहिवो । एवमवाइ वंदित्ता तिसलं मायरं तया ॥ ३५३ ॥ नमो ते रयण-कुच्छि-धारिए विस्स-दीविए । अहं सक्को करिस्सामि जिणजम्म- महोच्छवं ॥ ३५४ ॥ भेयव्वं देवि! तन्नेव निद्दावसावणिं तया । एवं वस्तु दत्ता य गिण्हित्ता जिणनायगं ॥ ३५५ ॥ [ कल्पान्तर्वाच्यः Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] वीरजन्मोत्सवः किच्चा जिण-पडिबिंबं माउए संनिहिं निवेसित्ता। कर-संपुडे गिण्हित्ता भगवंतं पंच-रूव-धरो॥३५६ ॥ एगो गहिय-तित्थेसो दो पासे दोय चामरे। एगो धरियायवत्तो एगो वजधरो पुरो॥ ३५७॥ एवं सक्को सुर-गण-जुत्तो मेरु-गिरि-पंडग-वणंमि। . चूला-दाहिण-पासे अइपंडु-सिलासणे पवरे ॥३५८ ॥ उच्छंगे जिणनाहो पुव्वाभिमुहो निसीयइ जाव। ताव य सव्वे इंदा समागया तत्थ देव-जुया॥३५६॥ सव्वे वि विउव्वंति सुवण्ण-रूपो य रायणे कुंभे। तह सुवण्ण-रुप्पमये सुवण्ण-रयणमये चेव ॥ ३६०॥ रूप्प-रयणामया वि य तहेव कल्लाण-रुप्प-रयणमया। पुढवीमया य अण्णे पत्तेयझुत्तर-सहस्सं ॥३६१ । एवं भिंगाराई उवगरणं सव्वयं विउव्वित्ता। कलसेहिं सव्वेहिं खीरोदगाईहिं भरिएहिं ।। ३६२ ॥ पणवीस-जोयण-तुंगो बार-जोयणाई वित्थारो। जोयणमेगं नालू य इगकोडी-सहि-लक्खाई॥ ३६३ ॥ इत्थंतरंमि भयवं जाणित्ता इंद-संसयं सव्वं । कंपावइ मेरुगिरिं पायंगुटेण वामेणं ॥३६४ ॥ तत्तो अयला चलिया संखुद्धा सायरा य देवगणा। जाणित्ता वीर-जिणं पणओ खामेइ देविंदो॥३६५॥ अच्चुयाइ कमसो सव्वे इंदा कुणंति जिणमहिमं । तत्तो ईसाणिंदो उच्छंगे धरइ वीरजिणं ॥३६६॥ उठ्ठित्ता सक्दिो विउव्वित्ता य पवर-चउ-वसभे। तेसिट्ट-सिंग-निग्गय-दगधाराहिं इय विसेसो।। ३६७॥ गायंति य नचंति य देवा-देवीओ भत्तिराएण। पणमंति जिणवरिंदं जम्मं सहलं च मण्णंति ।।३६८॥ जम्माभिसेयं किच्चा भगवंतं जणणि-पासि मुत्तूणं । ओसोवणि-पडिबिंबं अवहरिऊणं गओ इंदो॥३६६॥ Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३४ ] परिवार - जुया इंदा अट्ठाइया- महं तहा चंद्रदर्शनम् नंदीसर - दीवयंमि गंतूणं । किच्चा सट्ठाण संपत्ता ॥ ३७० ॥ इति श्रीवीर जन्मोत्सवः ॥ कल्पान्तर्वाच्यः तणं समणस्स भगवओ महावीरस्स अम्मापियरो पढमे दिवसे ठिइवडियं करेंति, तइ दिवसे चंद-सूर - दंसणियं करेंति, छट्ठे दिवसे धम्मजागरियं करेंति, इक्कारसमे दिवसे विइक्कंते निव्वत्तिए असुइ - जम्म- कम्म- करणे संपत्ते बारसाहे दिवसे विउलं असण- पाण- खाइम- साइमं उवक्खडाविंति उवक्खडावित्ता, मित्त-नाइ - नियग-सयण-संबंधि - परिजणं नायए खत्तिए य आमंतेइ, आमंतित्ता तओ पच्छा ण्हाया कयबलिकम्मा कयकोउय-मंगल- पायच्छित्ता सुद्धप्पावेसाई मंगल्लाई पवराइं वत्थाइं परिहिया अप्पमहग्घाभरणालंकिय- सरीरा भोयणवेलाए भोयणमंडवंसि सुहासणवरगया तेणं मित्त-नाइ - नियग-सयण-संबंधि-परिजणेणं नायएहिं खत्तिएहिं सद्धिं तं विउलं असण- पाण- खाइम - साइमं आसाएमाणा विसाएमाणा परिभुंजेमाणा परिभाएमाणा एवं वा विहरंति | सूत्र १०४ ॥ जम्म-दिणा विक्कंते दिवस- दुगे गेहि-गुरु- समीव- गिहे । जिण-पडिमग्गे सुफलिहा- मई पहाणं व रुप्पमई ।। ३७१ ॥ परिट्ठप्प - चंद-मुत्तिं विहिणा पूइत्तु ठावए तत्तो । ण्हायाभरण-सुवत्थं नियकरजुय - गहिय-निय-पुत्तं ।। ३७२ ।। चंदुदये पच्चक्खं आणित्ता मायरं च ससि समुहं । ॐ अरहं चंदोऽसि निसागरोऽसी निसाइ- पहू ।। ३७३ ।। नक्खत्तपइरस य ओसहीगब्भोसि सयलजणपुज्जो । अस्स कुलस्स य रिद्धिं विद्धिं पवरं पसिद्धिं च ॥ ३७४ कुरु कुरु इय ससि - मंतं, उच्चरंतो समाइ- पुत्तस्स । चंदं दरसेइ गुरु सपुत्त-माया य नमइ गुरुं ॥ ३७५ ॥ देइ गुरू आसीसं तुम्हाणं संपयं कुणउ चंदो । तत्तो य चंद-मुत्तिं विसज्जए तंमि दिवसंमि ।। ३७६ ॥ जइ हुज्ज चउदिसिं अमावस्सा य रुज्जं नहं च नो चंदो । दिस्सइ तह संझाए कायव्वं चंद- दंसणयं ॥ ३७७ ॥ Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] नामकरणम् एवं सूरस्स वि हु मुत्तिं सुवण्णमइं च तंबमइं। नवरं मंतो एवं ॐ अरहं सूरिओसित्ति ।। ३७८ ॥ दिणयरोसि तह तमोपहोसि तह चेव सहसकिरणोसि । जयचक्खूरसि पसीद य आसीवायं गुरू देइ ।। ३७६ ॥ नवरं हि सुयग भया जाणेयव्वा य पुत्तजयमाया। ठाविय मुत्तिविसज्जणमवि कायव्वं तहेव ति॥३८०॥ समणे भगवं महावीरे कासव-गुत्तेणं, तस्स णं तओ नामधिज्जा एवमाहिज्जंति, तं जहा-अम्मापिउसंतिए वद्धमाणे सहसंमुइयाए समणे, अयले भयभेरवाणं परीसहोवसग्गाणं खंतिखमे, पडिमाणं पालए, धीमं, अरइ-रइ-सहे, दविए, वीरियसंपण्णे, देवेहिं से नामं कयं “समणे भगवं महावीरे"।।१०८।। अह वड्डइ सो भयवं दियलोयचुओ अणोवम-सिरिओ। दासी-दास-परिवुडो परिकिण्णो पीढमद्देहिं ।। ३८१॥ जाईसरो य भयवं अप्परिवडिएहिं तीहिं नाणेहिं। कंतीहि य बुद्धीहि य अब्भहिओ तेहिं मणुएहिं ॥ ३८२॥ अह ऊण-अट्ठ-वासो भयवं कीलइ सुराण मज्झंमि । आमलिया-खिल्लेणं लोय-पसिद्धेण-पुर-बाहिं ॥ ३८३ ॥ तत्थ य खिड्डय-रुक्खं आरुहियव्वं तु खिल्लयनरेहिं। इत्थंतरे य सक्को सोहम्म-सहाइ-उवविठ्ठो ॥३८४॥ संत-गुणा-कित्तणयं करेइ वीरस्स अमर-मज्झंमि। धीरत्त-गुण-वियारे परगुणगहणंमि तल्लिच्छो ॥३८५॥ बालो अबालभावो अबालपरक्कमो महावीरो। न उ सक्का भेसेउं देवेहिं सइंदएहिं पि॥३८६॥ तं वयणं सोऊणं मिच्छदिट्ठी य अह सुरो एगो। चिंतइ माणुस-मित्तं तत्थ वि सिसु-भावमावण्णं ॥३८७॥ देवेहिं वि नो तीरइ भेसेउं सद्दहामि नो एयं। ता गंतुं भेसेमि इय चिंतिय आगओ तत्थ ।। ३८८॥ कीलइ जत्थ जिणंदो कीलण-रुक्खं वेढइ समंता। कज्जल-वण्णं काउं फणि-रूवं दीहरं भीमं ।। ३८६॥ Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३६ ] आमलकी-क्रीडा तं दण पलाणा भयभीया कीलमाणया कुमरा -- सव्वे वि ठिओ वीरो फणिणा वि कओ फणाडोवो ॥ ३६० ॥ सो घित्तूण करेणं उल्लालेऊण घल्लिओ दूरं । भय-रहिएण जिणेण लहु मिलिया ते पुणो डिंभा ॥ ३६१ ॥ चिंतइ सुरो न भीओ इच्छंता अण्णहा पुणो भेसे । इत्थंतरंमि वीरो तिंदुसय - कीलणं कुणइ ॥ ३६२॥ तेहिं कुमरेहिं समं सो वि सुरो डिंभ - रूवयं काउं । कीलइ वीरेण समं जिओ य सो भगवया तत्थ ॥ ३६३ ॥ तप्पट्ठीए वीरो आरूढो तस्स वाहण - निमित्तं । एसो वि य तत्थ पणो जियस्स जं पिट्ठियारुहणं ॥ ३६४ ॥ सो वहिउं पवत्तो वेयालागार - धारओ रुद्दो । सत्त-तल-माण- देहो संजाओ भेसणट्ठाए । ३६५ ॥ जिण-नाहेण वि पहओ पुट्ठिए वज्र - कढिण- मुट्ठीए । सो आराडिं काउं भयेण ससगुव्व संकुडिओ ॥ ३६६ ॥ पायडियामर - रूवो रंजिय-हियओ य पणमइ जिणंदं । भइ तुहं परमेसर धीरतं तारिसं चेव ॥ ३६७॥ जारिसयं सुरवइणा सुर-मज्झे वण्णियं ति ता खमसु । मज्झ तुमं भेसविओ परिक्खणत्थं जमेवं ति ॥ ३६८ ॥ भुजो भुजो खामिय पणमिय वीरं गओ स सोहम्मं । भयवं पि गिहे चिट्ठइ विसिट्ठ-कीला - विणोएणं ॥ ३६६ ॥ [ कल्पान्तर्वाच्यः बालत्तणे वि सूरो पयइए गुरु-परक्कमो भयवं । वीरु त्ति कयं नामं सक्केण तुट्ठ- चित्तेणं ॥ ४०० ॥ ( इत्यामलकी - क्रीडा...) अह तं अम्मा- पियरो जाणित्ता अहिय- अट्ठ-वासं ति । कय- कोउ अलंकारं लेहायरिस्स उणिति ॥। ४०१ ॥ इत्थंतरंमि सक्कस्स आसणं चलइ तो वियाणित्ता । तं वइयरं सुरिंदो वयइ समक्खं सुराणं पि ॥ ४०२ ॥ अंबे वण्णरमालया सुमहुरी गारो सुहाए य सो, बंभी-पाढण-संव्विही सुइ-गुणारोवो ' ससंगे जहा । १. १शाके=चन्द्रे । Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] वीरलेखशालामहः [ ३७ जं वीरस्स जिणस्स पाढणकए जं लेहसाला कया; इच्चेयं हरिणा पसंसियमहो! वीरोऽत्थु सेयंकरो। ४०३ ॥ शार्दूलविक्रीडितवृत्तम् गाऊ पुरओ माउल-वण्णणं लहरीयं च लंकाए। लवणं लवण-समुद्दस्स पाहुडं तह य जिणपाठो॥ ४०४ ।। अनध्ययन-विद्वांसः निर्द्रव्य-परमेश्वराः। अनलङ्कार-सुभगाः पान्तु युष्मान् जिनेश्वराः॥ ४०५॥ गंभीरया जिणंदस्स दक्खत्तं च तहापहो। जं जाणंतोऽवि सव्वत्थं नाइक्खइ महायसो ।। ४०६ ।। सक्को माहण-रूवो समागओ तत्थ लेहसालाए। तं गुरु-जुग्गासणये ठावित्ता पुच्छइ सद्दे ।। ४०७॥ तस्संदेहे तत्तो भयवं तह वागरेइ सो सुणइ। गय-संदेहो विप्पो चिंतइ बालस्सऽहो! बुद्धी ।। ४०८ ॥ तो वयइ देवराओ विप्प! तुम बालयंति मा चिंते। एसो महाणुभावो भव्वं भूयं वियाणेइ ।। ४०६॥ इच्चाइय कहित्ता लोग-समक्खं च संथवं काउं । पणमित्ता वीर-जिणं पत्तो सक्को सट्ठाणंमि ॥ ४१०॥ अप्पित्ता भूरि-धणं राया-सिद्धत्थओ य विप्पस्स । वीर-जिणंद-समेओ पत्तो सगिहं महमहेणं ॥ ४११॥ इति वीर-लेखशाला-महः उम्मुक्क-बालभावो कमेण अह जोव्वणं समणुपत्तो। भोग-समत्थं नाउं अम्मा-पियरो य वीरस्स ।। ४१२ ॥ तिहि-रिक्खंमि पसत्थे महंत-सामंत-कुल-पसूयाए। कारंति पाणिगहणं जसोय-वर-रायकन्नाए। ४१३॥ पंचविहे माणुस्से भोए भुंजित्तु अह जसोयाए। तेयसिरिं वसुरूवं जणइ पियदंसणं धूयं ॥ ४१४ ॥ परिणीया समयंमि य जमालिणा पवर-नरवइ-सुएण। वीरस्सऽम्मा-पियरो दिवंगया इत्थ-समयंमि ॥ ४१५ ॥ Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३८ ] महावीरस्य प्रव्रज्याग्रहणेच्छा वीरस्स जिट्ठ-भाया अहिसित्तो नंदिवद्धणो कुमरो । वर - राय - लक्खण-धरो रज्जे सामंत-मंतीहिं ॥ ४१६ ॥ वीरो वि नंदिवद्धण-पमुहं आपुच्छइ सयणवग्गं । पव्वज्जागहणत्थं पडणाभिग्गहत्तेण ।। ४१७ ॥ तो भइ जिट्ठ-भाया मम जणणी - जणय - विरह - दुहियस्स । तुह विरहग्गी सुंदर ! खयंमि खारोवमो होइ ॥ ४१८ ॥ एवं भणिए जिद्वेण भाउणा परम-पणय-कलिएणं । तस्सेव बोहणत्थं भणइ जिणो भवविरत्त-मणो ॥ ४१६ ॥ as - पिच्छणए पिच्छय जणाण जह दीहरो न जाओ । तह बंधु - समाजोगो अथिरुच्चिय होइ संसारे ॥। ४२० ।। किं च...... वीरो- पिय-माय-भाय-भयणी-भज्जा - पुत्तत्तणेण सव्वे वि । जीवा जाया बहुसो जीवस्स य एगमेगस्स ।। ४२१ ॥ ता कंमि कंमि कीरइ पडिबंधो कंमि कंमि वा नेय । इय नाऊण महायस! मा किज्जउ सोग-संतावो ॥ ४२२ ॥ नंदीवर्धन- अहमवि जाणामि इमं किंतु ममं बंधणाई तुर्हति । जीविय-भूएण तए अज्ज वि मुक्कस्स सयराहं ।। ४२३ ।। ता मह अवरोहेणं वासाई दुण्णि चिट्ठसु गिमि । उत्तम - पुरिसा दुहियं दद्धुं करुणायरा हुंति ॥ ४२४ ॥ एवं होउ नरेसर ! किंतु ममऽट्ठा न कोई आरंभो । कायव्वोऽहं फासूय-भोयण- पाणेण चिट्ठिस्सं ॥ ४२५ ॥ एवं चि पडिवणे चिट्ठइ सुहज्झाण-भावणो वीरो । विसय- सुह-निष्पिवासो दयावरो सव्व-जीवेसु ॥ ४२६ ॥ तो साहिय-वास- दुगं अपिबंतो सीयलं जलं सामी । कासि नो सव्वण्हाणं सुद्ध-जलेणाऽसि बंभवओ ।। ४२७ ॥ लोयट्ठि - रक्खणट्ठा कर पाए धोवइ विसुद्धेण । दिक्खा समये सचित्त- जलेणऽकासी सव्व - सिणाणं ।। ४२८ ।। कल्पान्तर्वाच्यः Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः । देवानां स्तवः [ ३६ एवं चिट्ठइ भयवं जाया पुव्वं व एरिसा पसिद्धी। जह एसो चक्कवई चउदस-सुमिणेण भविस्सइ य॥ ४२६॥ सेणिय-चंडपज्जोया उदओ य पियरेहिं पेसिया जत्थ। नो एस चक्कवट्टी निय-निय-ठाणं गया तेऽवि ॥ ४३०॥ समणे भगवं महावीरे दक्खे दक्खपइण्णे पडिरूवे आलीणे भद्दए विणीए नाए नायपुत्ते नायकुलचंदे विदेहे विदेहदिण्णे विदेहजच्चे विदेहसूमाले, तीसं वासाई विदेहंसि कट्टु अम्मापिऊहिं देवत्तगएहिं गुरुमहत्तरएहिं अब्भण्णुण्णाए समत्त-पइण्णे पुणरवि लोगंतिएहिं जीअकप्पिएहिं देवेहिं ताहिं इट्टाहिं कंताहिं पियाहिं मणुण्णाहिं मणामाहिं उरालाहिं कल्लाणाहिं सिवाहिं धण्णाहिं मंगलाहिं मियमहुर सस्सिरीआहिं दिअयगमणिज्जाहिं हिययपल्हायणिज्जाहिं गंभीराहिं अपुणरुत्ताहिं वग्गूहि अणवरयं अभिनंदमाणा य अभिथुव्वमाणा य एवं वयासी ॥ सूत्र ११० ॥ सारस्सयमाईच्चा वण्ही वरुणा य गद्दतोया य। तुसिया अव्वाबाहा अग्गिच्या चेव रिट्ठा य॥ ४३१॥ एए देव-निकाया भयवं बोहंति जिणवरिंदं तु। सव्व-जग-जीव-हिययं भयवं तित्थं पवत्तेहि ।। ४३२॥ संवच्छरेण होही अभिनिक्खमणं तु जिणवरिंदाणं। तो अत्थ-संपयाणं पवत्तए पुव्व-सूरंमि ।। ४३३॥ एगा हिरण्ण-कोडी अटेवय-अणूणगा सय-सहस्सा। सूरोदय-माइयं दिज्जइ जा पायरासाओ।। ४३४ ॥ वरद वरं वरद वरं इय घोसिज्जइ महंत-सद्देणं । पुर-तिय-चउक्क-चच्चरे रत्था-रायपहाइसु ।। ४३५॥ जो जं वरेइ तं तस्स दिज्जइ हेम-वत्थ-वाइयं । वियरंति तत्थ तियसा सक्काएसेण सव्वंपि॥ ४३६॥ तिण्णेव य कोडि-सया अठ्ठासीइं च हुंति कोडीओ। असीइं च सयसहस्सा एवं संवच्छरे दिण्णं ।। ४३७॥ वच्छर-दाण-पवुट्ठी विरमिय-दारिद्द-दवानला तह य।। जायगा-जणा य पत्ता सगिहे वरवेससंजुत्ता ।। ४३८॥ Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४० महावीरदीक्षा [कल्पान्तर्वाच्यः पडिसेहंति य पमया के तुब्भे इत्थ मा पवेसेह। ते बिति तुम्ह नाहा ते पगया वद्धमाण-पये॥ ४३६॥ ते सवहं कुव्वंति खग्गि-जणा वि य तहेव भासंति। इय दुल्लक्खा जाया जिणंद-दाण-प्पभावाओ॥४४०॥ पुट्ठो य पुणो भाया जिणेण वीरेण विगयमोहेण । तुह संतिओ य अवही पुण्णो गिण्हामि दिक्खमहं।।४४१॥ धय-हट्ट-सोह-चंदण-माला-मंचाइ-मंच-रमणिज्जं । कुंडग्गामं नगरं सुरलोयसमं कयं तइया ॥ ४४२॥ तो नंदिवद्धण-कय-कलसेसु दिव्व-भावओ पविट्ठा । सक्काइ-कया कलसा दिक्ख-महं कासि तह चेव ॥ ४४३ ॥ जाव य कुंडग्गामो जाव य देवाण भवण-आवासा । देवेहि य देवीहि य अविरहिय-संचरंतेहिं ।। ४४४ ॥ सिंहासणे निसणं सक्कीसाणेहिं दोहिं पासेहिं।। वीयंति चामरेहिं मणि-कणग-विचित्त-दंडेहिं ।। ४४५ ॥ पव्विं उक्खित्ता माणुसेहिं साहट्ट-रोम-कवेहिं। पच्छा वहति सीयं असुरिंद-सुरिंद-नागिंदा ॥ ४४६॥ चल-चवल-भूसणधरा सच्छंद-विउव्वियाहरणधारी। देविंद-दाणविंदा वहति सीयं जिणंदस्स ।। ४४७॥ कुसुमाणि पंच-वण्णाणि मुयंता दुंदुही य ताडंता। देवगणा य पहट्ठा समंतओ अच्छुय-गयणं ।। ४४८॥ वण खंडुव्व कुसुमियं पउम-सरों वा जहा सरय-काले । सोहइ कुसुम-भरेणं इय गयणयलं सुरगणेहिं ।। ४४६॥ अयसि-वणं व कुसुमियं कणयार-वणं च चंपयवणं वा। तिलयवणं व कुसुमियं इय गयणयलं सुरगणेहिं ।। ४५०॥ वर पडह-भेरी-झल्लरि-दुंदुहि-संखसएहिं तुरेहिं । धरणियले गयणयले तूरनिनाओ परम-रम्मो ॥ ४५१ ।। नायवणसंडपत्तो आभरणाइ विमुत्तु सयमेव। पंचमुट्ठियं च लोयं करेइ सामी पसत्थ-मणो॥ ४५२॥ Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दीक्षा . [ ४१ कल्पान्तर्वाच्यः ] दिव्वो माणुस-घोसो तूर-निनाओ य सक्क-वयणेणं । खिप्पामेव निलुक्को जाहे पडिवजइ चरित्तं ॥ ४५३॥ काऊण नमुक्कारं सिद्धाणमभिग्गहं तु सो गिण्हे । सव्वं मे अकरणिज्जं पावं ति चरित्तमारूढो ।। ४५४ ॥ सामाइयं करेइ सामी सावज-जोग-वज्जणयं। भंते ति य नो पभणइ सयं तहा कप्प-जोगाओ॥ ४५५॥ उवागच्छित्ता असोगवरपायवस्स अहे सीयं ठावेइ, ठावित्ता सीयाओ पच्चोरुहइ, पच्चोरुहित्ता सयमेव आभरणमल्लालंकारं ओमुयइ, ओमुइत्ता सयमेव पंचमुट्ठियं लोयं करेइ, करित्ता छठेणं भत्तेणं अपाणहणं दत्युत्तराहिं नक्खत्तेणं जोगमुवागएणं एगं देवदूसमादाय एगे अबीये मुंडे भवित्ता अगाराओ अणगारियं पव्वइए॥ सूत्र ११६ ॥ सक्काइया देवा भयवंतं वंदिउं सपरितोसा। कय-नंदीसर-जत्ता निय निय ठाणाई संपत्ता॥ ४५६ ॥ वीरो वि बंधुवगं आपुच्छिउँ पत्थिओ विहारेणं । सो विय विसन्न-चित्तो वंदिय वीरं पडिनियत्तो।। ४५७।। दिवसे मुहत्त-सेसे कम्मारग्गामपवरमणुपत्तो। रयणीइ तत्थ सामी पडिमाइ ठिओ य निक्कंपो॥ ४५८ ॥ गोव निमित्तं सक्कस्स आगमो वागरेइ देविंदो। कुल्लाग-बहुल-विप्पस्स पारणे पयस वसुहारा ।। ४५६॥ गोवो सव्वं दिवसं वसहे वाहित्तु संझसमयंमि । मुत्तुं सामि-सगासे गोदोहट्ठा गओ सगिहं ।। ४६०॥ ते चरिउं वणगहणे गया य सो आगओ न ते पासे । भमइ स रत्तिं वसहा सूरुदये तत्थ संपत्ता॥ ४६१॥ सो आगओ पदटुं रुट्ठो धावइ जिणस्स वहणट्ठा। ता सक्को वारेइ ससेल्लगं तं तया गोवं ॥ ४६२ ॥ उवसग्ग-बहुलत्तं दटुं सक्को भणेइ सामिस्स। तुब्धं वेयावच्चं करेमि तो भणइ जिणनाहो ॥ ४६३ ॥ Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४२ ] दीक्षा न भूयं नो भविस्सइ इंदा जं असुरदेवयाईणं । साहिज्रेण णाणं उप्पाडिंसु जिणा कइया ।। ४६४॥ उप्पाडिं जिणंदा सएण उट्ठाण - वीरिय-बलेणं । सिद्धत्थ-सुरं तह विहु जिण-पासे ठावइ सक्को ।। ४६५ ॥ पणमिय गओ य सको भयवं कुल्लाग-संनिवेसे य । माहण-बहुल-गिह-खीर-पारणं कुणइ जिणवीरो ।। ४६६ ।। अद्ध-तेरस-कोडी उक्कोस होइ तत्थ वसुहारा । अद्ध-तेरस लक्खा जहण्णिया होइ वसुहारा ।। ४६७ ॥ दिक्खावसरे इंदाईहिं कयं सुगंध-पूयणं जिणस्स । - तग्गंधागिट्ठा विहु भमराइ कुणंति उवसग्गं ॥ ४६८ ॥ मोराग-सन्निवेसे दुइजंतग-तावसालय-समीवे । कुलवइणा पहू दिट्ठो सो पिउमित्तो य पत्थेइ ॥ ४६६ ॥ चउमासत्थं इच्छउ आगन्तव्वं तए महवरोहा । सामी वि विहरमाणो वासत्थं आगओ तत्थ ।। ४७० ॥ उडए चिट्ठइ सामी कुलवइणा अप्पिए य पडिमाए । तिण - लाभाभावाओ गावो भक्खंति तं उडयं ॥ ४७१ ॥ नाया तेसिमपीई चलिओ तत्तो य पक्ख-पजंते । पंचाभिग्गह-गहिया न गेहि विणयं करिस्सामि ।। ४७२ ॥ निचं पडिमा ठिइ अपीइ-गेहे वसामि नो चेव । मोणं च पाणिभोयण अभिग्गहा पंच मे नेया ॥ ४७३ ॥ [ कल्पान्तर्वाच्यः समणे भगवं महावीरे संवच्छरं साहियं मासं जाव चीवरधारी होत्था । तेण परं अचेलए पाणिपडिग्गहिए । समणे भगवं महावीरे साइरेगाइ दुवालसवासाइं निच्चं वोसट्टकाए चियत्तदेहे जे केइ उवसग्गा उप्पज्जंति तं जहा - दिव्वा वा माणुसा वा तिरिक्खजोणिया वा, अणुलोमा वा पडिलोमा वा, ते उप्पण्णे सम्मं सहइ, खमइ, तितिक्खइ अहियासेइ || सूत्र ११७॥ पिउणो य मित्त-सोमो आजम्मं चेव निद्धणो भट्टो । धणलाभत्थी पत्तो आसं काउं जिण-सगासे ।। ४७४ ।। Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] . सोमवृत्तान्तः । सो पुण दाणावसरे जिणस्स देसंतरे गओ आसी। लाभत्थमेव रहिओ भजाए आगओ संतो।। ४७५॥ एवं जिणेण दिण्णं जणस्स धणक्कए तुम देसे। तो निल्लक्खण! अज्ज वि गंतूण तमेव मग्गेसु ।। ४७६॥ भणियं च तेण भयवं! दीणो हं दुत्थिओ अभग्गो हं। मग्गंत-भमंतस्स य न किंचि मे सामि! संपडइ ॥ ४७७॥ किं किं न कयं को को न पत्थिओ कह कह न नामियं सीसं । दुब्भर-उयरस्स कए किं न कयं किंन कायव्वं ? ।। ४७८ ॥ दिण्णं य तए दाणं सव्वस्स जहच्छियं चिरं कालं। नासि तया इत्थाऽहं ता सामि! करेह कारुण्णं ।। ४७६ ॥ देसु मह किंचि दाणं सव्वस्स जीवस्स तं सि कारुणिओ। इय विण्णत्तो भयवं करुणिक्करसाणुकंपो ‘य॥ ४८०॥ वियरइ सुरदूसद्धं अण्णं मह नत्थि किंचि जं भणियं। सो वि गओ पणमित्ता महापसाओ त्ति तं गहिअं॥ ४८१॥ तुण्णागस्सुवणीयं दसिया कज्जंमि तेण सो भणिओ। भमसु जिण-मग्गओ तं खंधाउ पडिस्सइ तमद्धं ।। ४८२ ।। न य घिप्पइ सो भयवं निस्संगो तो तुमं तमाणिज्जा । दो वि अहं तुण्णेउं अद्धे सयलं करिस्सामि ।। ४८३ ॥ दीणार-सय-सहस्सं लहिही तं विक्कयंमि तो तुब्भं । मज्झं च अद्धमद्धं होही भणिओ इय गओ सो॥ ४८४ ॥ वच्चंतस्स य पडियं खंधाउ सुवण्ण-वालुया-पुलिणे। वत्थं कंटिए लग्गं चित्तूण य सो दिओ चलिओ॥४८५ ।। मंदाइणीइ-पुलिणे चक्कंकुस-लंछिए पए दटुं। तित्थंगरस्स पासे पत्तो सामुद्दिओ पुरिसो॥ ४८६ ॥ निस्संगं भगवंतं अवलोएउं विसाय-संपत्तो। जा निय-चित्ते झुरइ दढीकओ ता सुरिंदेण ॥ ४८७॥ धम्मवर चक्कवट्टी ससुरनर-नमंसिओ भयवं। पाय-रओ वि हु एयस्स पहरए गुरुय-दारिदं ।। ४८६॥ Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४४ ] सूलपाणियक्षका इय भणिऊण सुरिंदो पूयइ धणकणगरयणरासीहिं । सामुद्दियं पहट्टं जिणो वि अण्णत्थ विहरेइ ॥ ४८६॥ जे केइ उवसग्गा उप्पज्जंतित्ति तं जहा - दिव्वा वा माणुसा वा तिरिक्खजोणिया वा, अणुलोमा वा पडिलोमा वा, ते उप्पण्णे सम्मं सहइ, खमइ, तितिक्खइ अहियासेइ ॥ सूत्र ११७ ॥ पढमे वासारत्ते सूलपाणि - जक्खालये जिणंदो । चिट्ठइ निच्चल-चित्तो उवस्सग्गे कुणइ सो देवो ॥ ४६० ॥ सो पुण दुट्ठ-सहावो वासं कस्सइ न देइ रयणीए । सो पुव्व-भवे आसी वसहो धणदेव - वणियस्स ।। ४६१ ॥ पंच सए सगडाणं उत्तारेउं नईइ सो तुट्टो | गामस्स वद्धमाणस्स बाहिं मुत्तुं गओ वणिओ ॥। ४६२ ॥ पाणी-चारि-निमित्तं दव्वं गामिल्लयाण दाऊणं । तेहि य न किंचि दिण्णं तिहाइ छुहाइ सो मरिउं ॥ ४६३ ॥ जाओ य सूलपाणी रुट्ठो उवरिं च तस्स गामस्स । मारिं विउव्विऊणं निवाइओ बहु-जणो तेण ॥ ४६४ ॥ लोगेणं विण्णविओ तव्वयणेणं च देउलं काउं । तप्पडिमा कारविया जत्तं पूयं च कारिति ॥ ४६५ ॥ तमारिय जण - अ - अट्ठीनियरो दीसइ पए पए तत्थ । तो सो अट्ठियगामो त्ति लोयमज्झमि विक्खाओ ॥ ४६६ ॥ तस्सेव बोहणत्थं भयवं पडिमाइ संठिओ रत्तिं । तस्साययणे सो च्चिय दहुं रुट्ठो जिणस्सुवरिं ॥ ४६७ ॥ उवसग्गिउमाढत्तो संझाए कुणइ भूमि-भेयकरं । अट्टट्टहास - सद्दं मणुय-तिरिक्खाण तासणयं ॥ ४६८ ॥ तत्तो य हत्थि-रूवं पिसाय-रूवं च नाग- रूवं च । काउं उवसग्गेइ खुहइ मणागं पि नो भयवं ॥ ४६६ ॥ [ कल्पान्तर्वाच्यः सिर-कण्ण-नास अच्छी-दंत-पिट्ठीसु वेयणं कुणइ । इक्किक्का जा जीवियहरणे अण्णस्स सुसमत्था ।। ५०० ।। Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ [ ४५ कल्पान्तर्वाच्यः ] दश स्वप्राः सामी सुहज्झाणाओ नो खुहिओ किंपि सो य पडिबुद्धो। रत्तिंते अंतमुहु निद्दा-वसओ य दस सुमिणे ।। ५०१॥ पासइ पढमे पहओ तालपिसाओ य सेय चित्ते य। दो कोयले य सामी दाम-दुगं तहय गो-वग्गो।। ५०२।। सेविजमाणओ मे पउम-सरं सायरो मए तिण्णो। दिप्पंतमक्कबिंबं आरूढो मेरु-सिहरंमि ।। ५०३ ॥ अंतेहि माणुसोत्तर-नगो मए वेढिओ य तेसि फलं । नेमित्तिओ पभाए इंदसम्मो भणइ एवं ।। ५०४॥ तालपिसाओ पहओ जं तं मोहं हणिस्ससि नूणं । जं सेय-कोगिलो तं सुक्कं झाणं च झाएसि ॥५०५॥ जं चित्त-कोइलो वि य दुवालसंगी भविस्सइ तुम्हं । गोवग्गा तुह भावी चउव्विहो पवर-संघो य॥५०६ ॥ पउम-सरा देव-गणो सेवओ सागरा भव-समुद्दो। तरिहिसि केवलनाणं लहिस्ससि अक्क-बिंबाओ॥५०७॥ मंदर-सिहरारोहणमिह सिंहासण-गओ य धम्मकहो। अंतेहिं नगवेढा स-पयावं ते जसो भावी॥ ५०८॥ जं दाम-दुगस्स फलं नो जाणे सामिओ सयं भणइ । मुणि-सावग-भेएणं दुविहं धम्मं कहिस्सामि ॥ ५०६॥ तो मोरागे पत्तो पासंड अच्छदलओ तत्थ । सिद्धत्थो जिण-वयणे भासइ लोयाण य निमित्तं ॥ ५१०॥ पासंडी ईसाल तिणं गहित्ता य आगओ तत्थ। भंगाऽभंग-पसिणे नो भंगे छेत्तुमारखो। ५११॥ वजमयं तं कुणइ सक्को तो सो विलक्खओ जाओ। तो सामी विण्णविओ सेवंबीयाए गंतुमणो॥५१२॥ लोएहिं वारिओ इह दिद्विविसीकारणं च लाभत्थं । जिणनाही संपत्तो तब्बिल-पासे ठिओ पडिमं ॥ ५१३ ॥ सो पुव्व-भवे आसी खवओ (तविओ) खुल्लेण जाइ पिंडत्थं । मंडूकी-वह-कहणा रुट्ठो देवो तओ जाओ॥ ५१४॥ Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४६ ] उपसर्गाः [ कल्पान्तर्वाच्यः पणसय-तावस-नेया अइकोही तावसो य धावंतो। रायकुमार-वहत्थं स-सत्थ-पहओ अही जाओ। ५१५॥ सो निग्गओ बिलाओ जा पासइ निच्चलं महावीरं। डसइ य पायंगुढे ता पासइ उज्जलं खीरं ।। ५१६।। ईहाऽपोह-करंतो जाईसरणेण जाणिओ भयवं। किच्चा अणसणमेसो सहसारे सुरवरो जाओ ।। ५१७॥ महुराए जिणदासो आभीर-विवाह-गोण-उववासो। भंडीर-मित्त-वच्चे भत्ते नागो हि आगमणं ।। ५१८॥ वीरवरस्स भगवओ नावारूढस्स कासि उवसगं। मिच्छदिट्ठी परद्धं कंबल-संबला समुत्तारे ॥ ५१६॥ जिणदास-सिढ़ि-गिहे गोणदुगं ढोइअं च गोवेणं । तं सिट्ठिसंगइए भद्दगयं जिमइ सिट्ठिसमं ।। ५२०॥ मित्तेण तयं वाहिय भंडग-जत्ताई छुहाइ संतत्तं। मुत्तुं तत्थ गओ सो तं सिट्ठी पिच्छइ जाव ।। ५२१ ।। मरणावत्थं पत्तं अणसण-पुव्वं विसुद्ध-भाव-जुयं । मरिठं कंबल-सबला वंतर-देवा तओ जाया ।। ५२२॥ गंगं समुत्तरंतं तिविठ्ठ-भव-हय-सीह-सुदाढ-सुरो। उवसग कुव्वंतं निवारिओ तेहिं देवेहिं ।। ५२३ ॥ गामाग संनिवेसे पूयं कासी य बिभेलय-जक्खो। साली-गाम-गयस्स य तिविठ्ठ-भवेऽवमाणिया य तया॥ ५२४ ॥ अंतपुरी वंतरिया जलभरिय-जडाहिं तावसी-रूवा। कुणइ सीओवसग्गं सहमाणस्सासि लोगो ही॥ ५२५ ॥ अनियय-वासं सिद्धत्थपुरं तिल थंभ पुच्छ निप्पत्ती। उप्पाडेइ अणज्जो गोसालो वास बहुलाए ।। ५२६ ।। पुढे निप्पजिस्सइ तेणुप्पाडिओ य वुट्टीए। गो-खुरक्खुत्तो जाओ नियई गहिया य तो तेणं ।। ५२७॥ दढ भूभी बहु मिच्छा पेढालुजाणमागओ भयवं। पोलासचेइयंमि ठिएगरायं महापडिमं ।। ५२८॥ Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] उपसर्गाः सक्को य देवराया सभागओ भणइ हरिसिओ वयणं । तिणि वि लोग समत्था (न) जिण वीर-मणं चलेउं जे ॥ ५२६ ॥ सामाणिय संगमओ देवो सक्कस्स सो अमरिसेणं । अह आगओ तरंतो मिच्छदिट्ठी पडिनिविट्ठो ॥ ५३० ॥ धूली पिविलियाओ उद्दंसा चेव तह य उण्हाला । विच्छू सप्पा नउला मूसगा चेव अट्ठमया ॥ ५३१ ॥ हत्थी हत्थिणगाओ पिसायए घोररूव – वग्घे य। थेरो थेरी य सुओ आगच्छइ पक्कणो तह य ॥ ५३२ ॥ खरवाय कलंकलिया कालचक्कं तहेव य । पाभाइय उवसग्गो वीसइ मोहोइ अणुलोमो ॥ ५३३ ॥ सामाणिय-देवड्डुिं देवो दाएइ सो विमाणगओ । भणइ वरेहि महरिसि ! निप्पत्ति सग्ग-मुक्खाणं ।। ५३४ ॥ देवड्ढि दंसित्ता वरं वरेहि त्ति भणइ जं कज्जं । सामी अक्खुद्ध-मणसो चिट्ठइ सुहज्झाण-संलीणो ।। ५३५ ।। एवं एग-निसा वीसुवस्सग्गा कया य जह तेण । असणा-करणा कयत्थिओ तह य छम्मासं ॥ ५३६ ॥ सो संगमओ भग्गो सग्गं जा जाइ पिच्छइ सक्को । जा जंपइ दुट्ठमेयं दद्धुं पि न जुज्जए अम्हं ।। ५३७ ॥ वज्रेणं हंतूणं वामपाए निवासिओ सिग्घं । सक्कप्पियग्गमहिसी सहिओ चिट्ठइ मेरुंमि ॥ ५३८ ॥ छम्माणिगोवकड - खिल-पवेसणं मज्झिमाइ- पावाए । खरओ विज्जो सिद्धत्थ-वाणिओ नीहरावेइ ॥ ५३६ ॥ छम्माणि-गाम-बाहिं गोवो कण्णे य कडखिले खिवइ सो पुव्व-भवे तिविट्ठ-सिज्जापालो कण्ण- तपू ।। ५४० ॥ पावाए खरविज्जो सिद्धत्थ वणिओ य तेहिं मिलिएहिं । संडासगेहिं मुत्ता करिसिए सामिणा राडी || ५४१ ॥ सत्तमिए सो गोवो खर - सिद्धत्था य देवलोगंमि । उवस्सग्गेसु जहण्णो दुस्सहकडपूयणा सीयं ॥ ५४२ ॥ [ ४७ सङ्गमकः ॥ Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४८] महावीस्य अभिग्रहः [ कल्पान्तर्वाच्यः मज्झो य कालचक्कं कडखिल-उद्धारओ य उक्किट्ठो। इच्चाइ बहूवसग्गा सहिया जिणनाह-वीरेण ।। ५४३ ॥ ___ इति उपसर्गाः.... तस्स णं भगवंतस्स अणुत्तरेणं नाणेणं अणुत्तरेणं दसणेणं अणुत्तरेणं चरित्तेणं अणुत्तरेणं आलएणं अणुत्तरेणं विहारेणं अणुत्तरेणं वीरियेणं अणुत्तरेणं अज्जवेणं, अणुत्तरेण मद्दवेणं, अणुत्तरेणं लाघवेणं, अणुत्तराए खंतीए अणुत्तराये मुत्तीए अणुत्तराए गुत्तीए अणुत्तराए तुट्ठीए अणुत्तरेणं सच्च-संजम तव-सुचरिय-सोवचिय-फल-निव्वाणमग्गेणं अप्पाणं भावमाणस्स दुवालस संवच्छराई विइक्कंताई तेरसमस्स संवच्छरस्स अंतरा वट्टमाणस्स जे से गिम्हाणं दुच्चे मासे चउत्थे पक्खे वइसाहसुद्धे, तस्स णं वइसाहसुद्धस्स दसमी-पक्खेणं पाईण-गामिणीए छायाए पोरिसीए अभिनिवट्टाए पमाणपत्ताए सुव्वएणं दिवसेणं विजयेणं मुहुत्तेणं जंभियगामस्स नगरस्स बहिया उज्जुवालियाए नईए तीरे वेयावत्तस्स चेइयस्स अदूरसामंते सामागस्स गाहावइस्स कठ्ठ-करणंसि सालपायवस्स अहे गोदोहियाए उक्कडुअ-निसिज्जाए आयावणाए आयावेमाणस्स छट्टेणं भत्तेणं अपाणएणं हत्थुत्तराहिं नक्खत्तेणं जोगमुवागएणं झाणंतरियाए वट्टमाणस्स अणंते अणुत्तरे निव्वाघाए निरावरणे कसिणे पडिपुण्णे केवल-वर-नाण-दंसणे समुप्पण्णे। सूत्र १२०॥ नव किर चाउम्मासे छक्किर दो मासिए उवासी य। बारस य मासियाइं बावत्तरि अद्ध-मासाई। ५४४ ॥ एगं किर छम्मासं दो किर ते मासिए उवासी य। अड्डाइज्जाई दुवे दो चेव दिवड्ड-मासाई ।। ५४५।। भदं च महाभदं पडिमं तत्तो य सव्वओभदं । दो चत्तारि दसेव य दिवसे बासी य अणुबद्धं ॥ ५४६ ।। गोयरमभिग्गह-जुयं खमणं छमासियं च कासी य। पंच दिवसेहिं ऊणं अव्वहिओ वच्छ-नयरीए ।। ५४७॥ रायसुया सिरमुंडा दासत्तमुवागया रुयंती य। जंजीरिया य खुहिया दुपायंतर देहलीइ ठिया ।। ५४८ ॥ Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] महावीरस्य अभिग्रहपूर्तिः पहर-दु- वइक्ते सुप्पट्ठिए य कुम्मासे । दिजा जइ काइ महं अभिग्गहो सामिणा गहिओ ।। ५४६ ।। चंपावइ दाहिवाहण धारणि-पुत्ती य वसुमई कुमरी । कोसंबी ससयाणिय-करभ- वहगेण सा गहिया ॥ ५५० ॥ विक्कय सा य गहिया धणावह - सिट्टिणा सभज्जाए । मूलाए सा दिण्णा पुत्ती काऊण सा दुट्ठा ॥ ५५१ ।। मा में भवउ सवित्ती किच्चा सिरमुंडणनिगडियपया । पक्खित्ता तिय गेहे उववास-तियं तिए आसि ।। ५५२ ।। कहवि य नाउं सिट्ठी रोयंती कड्डइ करे धरि ं । मुंचइ देहलियाए कुम्मासे सुप्पए देइ ॥ ५५३ ॥ नियड - पभंग - निमित्तं गच्छइ सिट्ठी य जाव सा बाला । चिंतइ जइ इह समये अतिही आगच्छइ कोऽवि ।। ५५४ ॥ ७ ता संपत्ती भयवं कप्पतरु जंगमो पहट्ठा सा । वयइ गिण्ह भंते! कुम्मासे नित्थरामि अहं ।। ५५५ ।। सव्वाभिग्गह- पुण्ण परं न रोवइ अओ चलइ भयवं । ता रोइउं पवत्ता भयवं गिण्हइ य कुम्मासे ।। ५५६॥+ [ ४६ + અહીં આ એક વિચારણીય મુદ્દો છે. શ્રી કલ્પસૂત્રના છઠ્ઠા વ્યાખ્યાનમાં શ્રમણ મહાવીરના છદ્મસ્થકાળમાં, પાંચ માસ અને પચીસ દિવસના ઉપવાસના પારણે પરમાત્મા ચંદનબાળાના બારણે પધારે છે ત્યારે ચંદનાની આંખમાં આંસુ હતા-હોય છે. અને હોવા તે સ્વાભાવિક છે. વળી તેવા શાસ્ત્રપાઠો-ઉલ્લેખો ५. आवश्यक नियुक्ति - चुण्णी नवपदप्रकरणबृहदवृत्ति, मनोरमा कहा, त्रिषष्टि० शभुं पर्व वगेरे सुविहित जहुश्रुत પુરુષોના રચેલા ગ્રન્થોમાં મળે છે. એ સંદર્ભમાં ઉપાધ્યાયશ્રી વિનય વિજયજીએ સુબોધિકામાં “શ્રમણ મહાવીર ચંદનાને ત્યાં ગયા ત્યારે આંસુ ન હતા તેથી પાછા વળ્યા અને વળી પાછા ગયા ત્યારે આંસુ હતા અને તે વખતે અભિગ્રહ પૂર્ણ થવાના કારણે અડદના બાકુળા પડિલાભ્યા.” આ ઉલ્લેખના આધારે વર્તમાન શ્રીસંઘમાં આ પ્રસંગ આજ રીતે કહેવાય છે. સુબોધિકામાં આવા અક્ષરો જોયા પછી આ વિચારનું પુરોગામી સ્રોત કયાં છે ? તે જિજ્ઞાસા હતી તેમાં આ શ્રી નગર્ષિકૃત કલ્પાન્તર્વોચ્ય જોવામાં આવ્યું તો તેમાં આવો જ ઉલ્લેખ મળ્યો. “પહેલા વખતે આંસુ ન હતા અને પછી આંસુ આવ્યા." વિ. સં. ૧૬૯૬માં ઉપા. વિનયવિજયજીએ સુબોધિકાની રચના કરી છે જ્યારે શ્રી નગર્ષિની કલ્પાન્તર્વાચ્યની રચના વિ. સં. ૧૬૫૭માં કરી છે. એટલે સુબોધિકાની આ એમની જ પરંપરાનું કલ્પાન્તર્વાચ્ય હોઈ શકે છે. હજી આ ઉલ્લેખનો પણ મૂળ સ્રોત શોધવાની જિજ્ઞાસા રહે જ છે. આમ છતાં બધી રીતે વિચારતાં શ્રમણ મહાવીર જ્યારે ચંદનાને બારણે પધાર્યા ત્યારે જ તેમની આંખમાં આંસુ હતા તે પ્રાચીન વિધાન માનવું જ ઉચિત જણાય છે. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५० । यज्ञार्थं द्विजानामागमनम् [कल्पान्तर्वाच्यः अद्ध-तेरस-कोडी सुवण्ण-वुट्ठी कया य देवेहिं । इच्चाइ पंचदिव्वा संजाया तंमि समयंमि ।। ५५७॥ इत्थंतरंमि पत्तो धणलाभत्थी सयाणीओ राया। सक्को तं पडिसेहइ जस्सेसा देइ तस्स धणं ।। ५५८ ।। सिट्ठिस्स देइ सव्वं वुत्तंतं कहिय जाइ सट्ठाणं। चंदण-सम-सीयल-तणू चंदणा तेण साभिहिया॥ ५५६॥ सत्थे अबला भणिया पुण सबला इत्थिया मुंणेयव्वा । कुम्मास-बक्कलाओ लद्धं जीए पवर-नाणं ।। ५६०॥ दो चेव य छट्ठ सए अउणतीसे उवासिओ भयवं। न कयाइ निच्च-भत्तं चउत्थ-भत्तं च से आसी।। ५६१ ॥ बारस-वासे अहिए छटुं-भत्तं जहण्णयं आसी। सव्वं च तवोकम्मं अपाणयं आसी वीरस्स ॥ ५६२ ।। तिण्णि सया दिवसाणं अउणापण्णे य पारणा कालो। उक्कुडुय-निसिज्जाणं ठियपडिमाणं सए बहुए ॥ ५६३ ।। पव्वजाए दिवसं पढमे इत्थं तु पक्खिवित्ताणं । संकलियंमि उ संतं जं लद्धं तं निसामेह ।। ५६४ ॥ बारस चेव य, वासा मासा छ चेव अद्ध मासो उ। वीरवरस्स भगवओ एसो छउमत्थ-परियाओ।। ५६५॥ तह णं समणे भगवं महावीरे अरहा जाए, जिणे केवली सव्वण्णू सव्वदरिसी सदेव-मणुआसुरस्स लोगस्स परियायं जाणइ पासइ, सव्वलोए सव्वजीवाणं आगई, गई, ठिइं, चवणं, उववायं, तक्कं, मणो माणसियं भुत्तं, कडं पडिसेवियं, आवीकम्मं, रहोकम्म, अरहा, अरहस्स भागी, तं तं कालं मण-वयण-कायजोगे वट्टमाणाणं सव्वलोए सव्वजीवाणं सव्वभावे जाणमाणे पासमाणे विहरइ ।। १२१॥ तत्थ कहित्ता धम्मं लाभाभावाओ एग-खण-मित्तं । जाइ अ पावा-पुरीए महसेण-वणंमि वीर-जीणो।। ५६६॥ जण्णत्थं मेलिया विप्पा सोमिलेण धिजेण ते। कुव्वंति जण्ण-कम्माणि सग्ग-मुक्ख-समीहिया ।। ५६७ ।। Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इन्द्रभूतिः इंदभूई अग्गिभूई वाउभूई य वत्तए । सोहम्मा वि य मंडिय - मोरीपुत्ते य अंकंपिए । ५६८ ॥ अयलभाया मेयजे पभासे य महायसे । एए इगार विप्पा य महाविज्जा विसारया ॥ ५६६ ॥ जीवे कम्मे तज्जीवे भूय-तारिसय बंध मुक्खे य । देवा नेरइया वा पुण्णे परलोय निव्वाणे ।। ५७० ।। पंचण्हं पंचसया अद्भुट्ठ-सया य हुंति दुह गणा । दुहं तु जुयलयाणं तिसओ तिसओ हवइ गच्छो ।। ५७१ ।। चोयालिस - सयाइं एवं अण्णे वि माहणा बहवो । उवज्झाय धणेसर सोमेसर सिवंकर नामा ।। ५७२ ।। कल्पान्तर्वाच्यः ] संकर ईसर गंगाधर लच्छीधर महीधर पहाणा । सीधर पंडिय गोवद्धणे य जणद्दण नरोत्तम महेस ।। ५७३ ॥ जयसम्म - भीमसम्मे नारायण नीलकंठ वेकुंठ । सिरिकण्णे हेमकण्णे इच्चाइ भूरि विप्पा य ।। ५७४ ॥ तं दिव्व-देवघोसं सोऊणं माहणा तहिं तुट्ठा । अहो जण्णिएण जट्टं देवा किर आगया इहयं ।। ५७५ ।। सोऊण कीरमाणिं महिमं देवेहिं जिणवरिंदस्स । अह एइ अहम्माणी अमरसिओ इंदभूइत्ति ।। ५७६ ॥ मुत्तूणं ममं लोगो किं धावइ एस तस्स पायमूलं । अण्णो वि जाणइ मए ठियंमि कत्तुच्चियं एयं ।। ५७७ ।। वंचिज व मुक्ख - जणो देवा कह णेण विम्हयं नीया । वंदंति संथुणंति य जेण सव्वण्णु- बुद्धीए ।। ५७८ ।। देवा भंता कहंतिऽच्छ पाणीयमिव वायसा । भेया कमलागरं मुत्तुं चंदणं मच्छिया जहा ।। ५७६ ॥ करहाइ व चारु-रुक्खे खीरण्णं सूयरा जहा । अक्कालोयं जहा धूया जगे मुत्तुं च जं तिहा ।। ५८० ॥ अहवा जारिसओ च्चिय सो नाणी तारिसा सुरा तेवि । अणुसरिसो संजोगो गाम-नडाणं च मुक्खाणं ।। ५८१ ।। [ ५१ Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इन्द्रभूति-अग्निभूतिसंवादः [ कल्पान्तर्वाच्य आगासे सूर-दुयं गुहाए एगाए होई सीह-दुगं? पडियारे खग्ग-दुर्ग किं सव्वण्णो अहं एसो॥ ५८२॥ किं इंद-जालिओ वा विदेस-जाओ वा को कलासाली। सवण्णाडोवेण सग्गि-जण-पयारगो एसो॥ ५८३॥ लोए पुच्छइ भो! भो! सव्वण्णू केरिसो य? ते बिति। को जाणे तस्स रूवं तिलोयविम्हयकरं जाण ॥ ५८४ ॥ तो सो झायइ नूणं मायाए मंदिरं वियाणामि। कह समत्तो लोओ विब्ममे पाडिओ अमुणा॥ ५८५॥ खणमित्तं न खमेहं सव्वण्णत्तं च तस्स वा सूरो। किं अंधयार-पसरं विणासणत्थं विलंबेइ॥ ५८६॥ कर-फरिसं अग्गी वा सीहो सावय-सरं व नो सहइ। जेण मया वादिंदा तुण्हीभावं कया सव्वे ॥ ५८७॥ सेला जेणऽग्गिणा दड्डा तत्पुरो के य पायवा। उप्पाडिया गया जेण का वाउस्स पुंभिया॥५८८॥ अग्गिभूई तओ भणइ भाय! को इत्थ विक्कम्मो । कीडियाए कहं पक्खि-राया करइ विक्कमं? ॥ ५८६॥ पउमस्सुप्पाडणे हत्थी परसू कास कत्तणे। मियस्स मारणे सीहो किं पहाणेहिं सस्सए॥ ५६०॥ गोयमो भायरं पाह भो! अज्जा वि हु चिट्ठइ। वाई एसो कए मुग्ग-पागे कंकडुओ जहा।। ५६१॥ एगमि अजिए वच्छ! सव्वं पि अजिअं भवे । एगवारं सई लुत्त-सीला असई सव्वया॥५६२॥ लाडा दूर-गया य. वाइ-णिवहा मोणंसिया मालवा मूयाभा मगहा गया गयमया गजंति नो गुजरा। कासीरा पणया पलायणगरा जाया तिलंगोद्भवा विस्सेया वि स नत्थि जो हि कुणइ वायं मया संपयं ॥ ५६३ ॥ शार्दूलविक्रीडित-वृत्तम् किण्ह-सप्पस्स मंडूओ चवेडं दाउमुज्जुओ। मूसो दंतेहिं मजार-दट्ठा पायाय सायरो॥ ५६४ ॥ Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] महावीरेण प्रभावितः इन्द्रभूतिः सिंगेहिं वसहो सग्गि-गयं हंतुं समीहये । हत्थी पव्वय-पायाय दंतेहि जयए रया ॥ ५६५ ॥ ससओ केसरिक्खंधा केसरे लाउमीहए । मद्दिट्ठीए वि जं एसो सव्वण्णुत्तं पभासए ॥ ५६६ ॥ समीराभिमुहत्थेण दव्वग्गी जालिओमुणा । कवि-कच्छुला देहे सुहायालिंगिया नणु ॥ ५६७ ॥ सेस - सीस-मणि लाउं हत्थो सीओ (स्वीयः ) पसारिओ । सव्वण्णाडोवओऽणेण जमहं परिकोविओ ।। ५६८ ।। ताव गज्जइ खजोओ ताव गज्जइ चंदमा । उइए दिणेसरंमि न खज्जोओ न चंदमा ।। ५६६ ॥ लक्खणे मम दक्खत्तं साहिचे संहिया मई | तक्के कक्कसया निच्चं कत्थ सत्थे न मे समो ॥। ६०० ॥ sars वइत्ता णं सिग्घं वाय-पलिच्छया । छाय-पंच-सई-पट्टमाण-सार-गुणुक्करो ।। ६०१ ।। सरस्सईगलोद्दामाभरण ! वाइसत्तम ! तं वाइ- कंद-कुद्दाल ! जस विण्ण- सरोमणे ! ॥ ६०२ ॥ इच्चाइ बिरुदेहिं च धुव्वमाणो पए पए । वीरं दठ्ठे च सोवाण- ठिओ चिंतेइ विम्हिओ ॥। ६०३ ॥ किं चंदो ? नो कलंक -संजुओ दिणेसरो न सो जेण । अइतिक्ख-करो ता किं वासवो सो सहस्सक्खो ॥ ६०४ ॥ किं सोवण्णगिरी ! अइकढिणो सो जए समक्खाओ । हुं नायं वद्धमाणो सिद्धत्थ-सुओ तिजयपुज्जो ॥। ६०५ ॥ * आइचमिव दुप्पिक्खं समुद्दमिव दुत्तरं । बीयक्खरमिवाचच्चं दठ्ठे वीरं महोदयं ॥ ६०६ ॥ कहं मए महत्तं हा ! रक्खणीयं पुरज्जियं । पासायं कीलियाहेउं भेत्तुं को नाम वंछइ ॥ ६०७ ॥ हे इंदभूइ गोयम ! सागयमुत्ते जिणेण चिंतेइ । नामं पि मे वियाणइ अहवा को मं न याणेइ ।। ६०८ ।। [ ५३ Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५४ । गणधरवादः [कल्पान्तर्वाच्यः सागय पुच्छणे सोऽहं मिट्ठ-वक्केहि नो पिए। तं कपित्थं न जं सिग्गं वाएण पडइ दुमा । ६०६॥ जइ वा हिययगयं मे संसयं भण्णिज्ज अहवा छिण्णिज्जा। तो हुजो विम्हओ मे इयं चिंतंतो पुणो भणिओ॥ ६१०॥ किं मण्णि अत्यि जीवो ऊयाहु नत्थित्ति संसओ तुझं । वेय-पयाण य अत्थं न याणसि तेसिमो अत्थो॥ ६११॥ । समुद्दो महमाणो किं ? गंगा-पूरोहवा किमु ? आइ-बम्ह-झुणी किं वा वीर-वेय-झुणी तहा ।। ६१२ ।। वेय पयाणिस एव अयं आया नाण-वम्ह-मओ हिय। . मणोमओ वक्कमओ सो य चक्खुमओ तहा॥ ६१३॥ तह आगासमओ वा वाउ-तेउमओ वि य। पुढवी आउमओ वा वि कहे वम्हमओ तहा ॥ ६१४ ॥ द-द-द च दमो दानं दया इत्ति य जाणइ। जो द-गार-तियं सो य जीवो निच्छयओ मुण॥६१५॥ इइ जीव-सत्ता छिण्णंमि संसयंमि जिणेण जर-मरण-विप्पमुक्केण । सो समणो पव्वइओ पंचहिं सह खंडियसएहिं ।। ६१६॥ इति प्रथम गणधरः । तं पव्वइयं सोउं चिंतइ तब्बंधवो परो एवं। अवि जाओ य दवइ गिरी पज्जलइ जलं पि कत्थ वि य॥६१७॥ अंगार-वरिसणं वा भवइ कया चंद-मंडलाओ य। न हु मे भाया वाए पराहवं लहइ कइया वि॥६१८॥ तं पव्वइयं सोउं बीओ आगच्छइ अमरिसेणं। गच्छामि तमाणेमि पराजिणत्ताण तं समणं ।। ६१६॥ छलिओ छलाइणा सो मण्णे मा इंदजालिओ वा वि। को जाइ कह-वत्तं इत्ताहे वट्टमाणी से।। ६२०॥ सो पखंतरमेगंपि जाइ जइ मे तओ मि तस्सेव । सीसत्तं हुन गओ वुत्तुं पत्तो जिण सगासं ।। ६२१॥ Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] अष्टापदपर्वते गौतमः _ [५५ हे अग्गिभूय ! गोयम! सागयमुत्ति जिणे चिंतेइ। नामं पि मे वियाणइ अहवा को मं न याणेइ ।। ६२२॥ जइ वा हियय-गयं मे संसय मण्णिज्ज अहव छिण्णिज्जा । तो हुज्ज विम्हओ मे इय चिंतंतो पुणो भणिओ॥६२३॥ किं मण्णि अत्थि कम्मं उयाहु न छित्ति संसओ तुझं। वेय-पयाण य अत्थं न याणसि तेसिमो अत्थो । ६२४ ॥ एवं वेय-पयाइ कमेण पडिबोहिया जिणवरेणं । इक्कारस वि गणहरा पव्वइया सपरिवारजुया॥६२५ ॥ इति गणधर-वादः॥ जं रयणिं च णं समणे भगवं महावीरे कालगए जाव सव्व-दुक्खप्पहीणे, तं रयणिं च णं जिट्ठस्स गोयमस्स इंदभूइस्स अणगारस्स अंतेवासिस्स नायए पिज्जबंधणे वुच्छिण्णे अणंते अणुत्तरे जाव केवलवर-नाण-दसणे समुप्पणे ।। १२७॥ सिरिगोयमो य भयवं चउनाणी सव्वलद्धिसंजुत्तो। समत्त-सुयनाणधरो बालुव्व जिण-समीव-गओ।। ६२६॥ जिणदेसणाइ बुद्धा पव्वइया दो वि साल-महसाला। निय-भायणिज्ज-कुमरं गागिलं ठाविउं रज्जे ।। ६२७॥ ते अण्णया कयाइ आपुच्छित्ता य जिणवरं पत्ता। सिरिगोयम-संजुत्ता विहरंता पिट्ठचंपाए ।। ६२८॥ पिढर-जसोमइ-गागिला पमुहा पत्ता य तेसि नमणत्थं । वंदित्ता उवविट्ठा गोयमो देसणा देई ।। ६२६॥ धम्म सुच्चा बुद्धो गागिलीदत्त-पुत्त-रज्जो य। माया-पिय-संजुत्तो निक्खंतो गोयम-समीवे ॥ ६३०॥ तो ते चलिया सिरिवीर-वंदणत्थं च मग्गि गच्छंता। ते धण्णं मण्णंता अप्पाणं केवली जाया ॥६३१॥ मुणि-जुत्तो सिरिगोयम सामी पयाहिणं जिणवरिंदस्स। दाउं अग्गे चिट्ठई केवलि-परिसाइ ते पत्ता॥ ६३२ ।। Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ कल्पान्तर्वाच्यः ५६ ] गौतमविलापः सिरि-गोयमो य पभणइ एह खामेह जिणवरं भो! भो!। तो भणइ जिणवरिंदो मा आसाएहि केवलिणो।। ६३३॥ आउट्टो खामेइ चिंतइ मे नत्थि केवलं नाणं। भणइ जिणो जो वंदइ अट्ठावय-जिणे ससत्तीए॥६३४ ॥ सुच्चा जिणमापुच्छिय अठ्ठावय-जिणवराण नमणत्थं । चलिओ गोयम-सामी,-तप्पढमं तावसा सुणिउं ।। ६३५॥ पढमं बिइयं तइयं संपत्ता मेहलं ति-भेया य। दिण्ण-कोडिण्ण-सेवाल-नामा पासंति इज्जतं ।। ६३६॥ पिच्छंताण वि तेसिं चडिओ ते विम्हिया भणंति य। कुव्वेमो गुरुमेयं वलमाणं तं नमंति य॥६३७। अम्हे तुम्हं सीसा तो ते सव्वे वि दिक्खिया मुणिणा। पारण-परिसाए-जिणदंसणेण ते पत्ता केवलं सब्वे ।। ६३८॥ पायाहिणं करित्ता केवलि-परिसाए ते गया सव्वे। पुव्वं व भणण वारण महक्खेयं जिणवरो भणइ ।। ६३६॥ पुव्व-भव-नेह-कारण मुइत्ता भणइ मा कुणसु खेयं। इत्तो अहं तुमं ही अंते तुल्ला भविस्सामो॥ ६४०॥ स-निव्वाण-समयंमि पेसिओ गोयमो जिणवरिदेण। जा देवसम्म पुच्छिय वलिओ देवाण सुणइ रवं ॥ ६४१॥ वीर-जिणंदो पत्तो निव्वाणं गोयमो इमं सुचा। वजाहय व्व पडिओ धरणीयले चेयणा-रहिओ।। ६४२ ॥ खणमित्तागय-सण्णो कुणइ विलावं च वीर! वीर! पहू। मं मुत्तूणं चलिओ जुत्तं न कयं तए सामी!॥ ६४३ ॥ पसरइ मिच्छत्त-तमं गजंति कुतित्थ-कोसिया अज। दुभिक्ख-डमर-वेराइ निसायरा हुंति सप्पसरा ॥ ६४४॥ अथमिए जयसूरे मउलेइ तुमंमि संघ-कमलवणं । उल्लसइ कुमय-तारा-नियरो वि हु अन्ज जिणवीर ! ।। ६४५॥ तमगसि य ससि व्व नहं विज्झाय पईव यं व निसि भवणं। भरहमिणं गयसोहं जाय-मणाहं च पहु! अज्ज ।। ६४६॥ Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] महावीरनिर्माणम् हा ! हा! किं वीर ! कयं इमंमि समयंमि जं कओ दूरे । किमाडयं मंडित्ता बालुव्व अंचलि-लिगिस्सं ? ।। ६४७ ॥ किं केवल - भागमह मग्गिस्सं ? अहव कित्तम - सिणेहो । तव भारो वाऽभूवं हा ! हा! विस्सारिओ तेण ॥ ६४८ ॥ कस्सग्गे संदेहे पुच्छिरसामि त्तिविलवइ एवं । हुं हुं नायं नायं असिणेहा वीयरागा य ।। ६४६ ॥ इय झायंतो पत्तो एगत्त-भावणं तह य सुहज्झाणं । पावइ केवलनाणं केवल -महिमं कुणइ इंदो ॥ ६५० ॥ मुक्ख - मग्ग-पवण्णाणं सिणेहो वज्रसंखला । वीरे जीवंतए जाओ गोयमो जंण केवली । ६५१ ।। [ ५७ तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे तीसं वासाई अगार-वास - मज्झे वसित्ता, साइरेगाई दुवालस वासाइं छउमत्त-परियागं पाउणित्ता, देसूणाई तीसं वासाई केवलि-परियागं पाउणित्ता, बायालीसं वासाई सामण्ण-परियागं पाउणित्ता, बावत्तरिं वासाइं सव्वाउयं पालइत्ता, खीणे वेणीज्जाउय-नाम-गुत्ते इमीसे ओसप्पिणीए दुसम - सुसमाए समाए बहुविइक्कंताए तीहिं वासेहिं अद्धनवमेहि य मासेहिं सेसेहिं पावाए मज्झिए हत्थिवालस्स रणो रज्जुगसभाए एगे अबीए छट्टेणं भत्तेणं अपाणएणं साइणा नक्खत्तेणं जोगमुवागणं पच्चस - काल समयंसि संपलियंक - निसण्णे पणपण्णं अज्झयणाई कल्लाण-फल-विवागाइं पणपण्णं अज्झयणाई पाव - फल- विवागाई, छत्तीसं च अपु-वागरणाई वागरित्ता पहाणं नाम अज्झयणं विभावेमाणे विभावेमाणे कालगए विइक्कंते समुज्जाए छिण्ण-जाइ - जरा मरणबंधणे सिद्धे बुद्धे अंतगडे परिणिव्वुडे सव्वदुक्खप्पहीणे ॥ १४७ ॥ सामिणो मोक्ख-समयं वियाणित्ता सुरेसरगणेसा । आसण-पकंपणाओ समागया तत्थ सव्वेऽवि ॥ ६५२ ॥ इत्थंतरंमि सक्को अंसुय - पुण्णच्छिओ भणइ एवं । तीसइमो भस्स - गहो दो-वास - सहस्स-ठिइओ य ॥ ६५३ ॥ Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५८ ] पार्श्वनाथचरितम् जम्म- नक्खत्ते तुह संकंतो तेण तुमं पडिक्खेहि । मुहुत्तमेगं भगवं जेण मुहंतस्स विफलेइ ॥ ६५४॥ संघ-पवडा भविस्सइ तो भणेइ जिणनाहो । जं भव्वं तं भवइ नण्णहा होइ कइया वि ॥ ६५५ ॥ मेरुं दंडं काउं पुहुविं छत्तं सक्क - सुसमत्था । लोयमलोए खित्तुं न समत्था आउं संकमणे ॥ ६५६ ॥ संघेउमिक्कसमयं आउस्स य जिणवराइ को न खमो । जिणसासण-राएणं भासणं सक्क! ते जुत्तं ।। ६५७ ॥ पंच हरसक्खरुच्चारमिय कालेण तेण उ । झाणेणं चउत्थेणं मुक्खं पत्तो महावीरो ।। ६५८ ॥ जम्मण-महव्वनिव्वाण -महं पकुव्वंति सव्व-देविंदा । जंबूदीव - पण्णत्ती- भणियं सव्वं वियाणेह ।। ६५६ ॥ इति श्री वीर - चरितम् ...... [ कल्पान्तर्वाच्यः सेसं तहेव, नवरं जम्मणं पासाभिलावेणं भाणियव्वं जाव तं होउ णं कुमारे पासे नामेणं ।। सूत्र १५४ ॥ धाइहिं इंद-दिट्ठाहिं लालितो जिणाहिवो । वर्द्धतो अंकमंके य रायाणं संचरं सया ॥ ६६० ॥ नव- हत्थ- पमाणंगो कमा पावइ जोव्वणं । इओ कुसत्थलस्सामी पसेणजी महीवई ॥ ६६१ ॥ पभावई सकण्णं च गिण्हित्ता आगओ सयं । भणइ अस्ससेणो विरत्तो कुमरो सया ।। ६६२ ॥ तहा वि तेऽवरोहेण कारिस्सं पाणि- पीडणं । पास करे गहित्ता य, वच्छ! पाणिग्गहं कुरु ॥ ६६३ ॥ कुमारो भइ ताय ! जाणेऽहं नेव सुंदरं । अविप्पहीण- पावस्स मूलं भव-तरो इमं ॥ ६६४ ॥ भोग- कम्म- खयत्थं च पिउ - आणाइ पालणं । कायव्वं च मए एवं णच्चा सामी विवाहिओ ।। ६६५ ॥ अण्णा पहू पासाए वायायण-संठिओ । निग्गच्छंते पुरी - मज्झा नायरे पासइ जिणो ॥ ६६६ ॥ Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] पार्श्वनाथचरितम् पुप्फाइ पुप्फ-हत्थे य नच्चा तं चलियो पहू। कोउगा तत्थ संपत्तो पासइ कठ [कमठ तावसं ।। ६६७॥ पंचग्गि-कट्ठ-कुव्वंतं संबोहइ जिणेसरो। अहो अण्णाणमण्णाणं तत्तं जाणासि नो तुमं ।। ६६८॥ दया नत्थि तवे जम्मि सो तवो उ निरत्थओ। विणा जलं नई चंदं निसा वासं विणा घणं ॥ ६६६॥ न सोहंते जहा एए तहा धम्मो दयं विणा। किवा नई महातीरे सव्वे धम्म-तणंकुरा ।। ६७०॥ तीए सोसमवेयाए नंदंति कह ते चिरं?। अहो! तवस्सि! तं मूढ ! धम्मतनं न याणसि ।। ६७१ ।। महारंभ-रओ इत्थं कहें किं कुणसि मुहा । सव्वे वेया न कुव्वंति सव्वे जण्णा य भारय!॥ ६७२ ॥ सव्वे तित्थाभिसेया य ज कुजा पाणिणं दया। जो देइ गो-सहस्साणि अओ जीव-दया वरो।। ६७३ ।। कविलाणं सहस्सं तु जो दियाण पयच्छइ। एगस्स जीवियं दिज्जा कलं नग्घइ सोलसं ।। ६७४ ।। .. हेम-धेणु-धराईणं दायारो सुलहा भुवि । दुल्लहो पुरिसो लोए जो जीवाभय दायगो।। ६७५ ।। एगओ जण्णया सव्वे समग्ग-वर-दक्खिणा। एगओ भय-भीयस्स पाणिणो पाण-रक्खणं ।। ६७६ ॥ जूया मंकुण डंसादि जे पाणी तणु पीडए। पुत्तु व्व परिरक्खंति ते नरा सग्ग-गामिणो ॥६७७॥ भो! भो! तावस! एवं अण्णाण कटुं पकुव्वमाणो य। धम्मस्स लेसमवि तं न याणसि सव्वहा Yणं ।। ६७८॥ छाय-तवाणमंतर-मुजोयंधारयाण जा च इयं । जीव-दया-हिंसाणं अंतरं तत्तियं जाण ।। ६७६ ॥ इय सुच्चा भणइ कठो जाणंति रायपुत्तया सव्वे । गयमाइ-कीलावण ममारिसा तावसा धम्मं ।। ६८०॥ Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६० ] पार्श्वनाथचरितम् [ कल्पान्तर्वाच्यः निय-पुरिसेहिं कुंडा कटुं आगरिसियं दुहा य कयं। जा ता तम्मज्झाओ निग्गओ विह्वलो सप्पो॥६८१॥ दावेइ य नवकारं निय-पुरिसेहिं च तस्स सो भयवं। जिण-दंसण नवकारप्पभावओ आसि धरणिंदो॥६८२॥ अहो नाणं कुमारस्स अहो बुद्धी अहो कला। एवं थुओ जणोहेहिं गिहं सामी गओ तओ॥६८३॥ विसेसा जायए माणो कहूँ किच्चा विसेसओ। . जाओ भवणवासीसु मेघमाली सुरो तया ।। ६८४ ।। पासे णं अरहा पुरिसादाणीए तेसीइं राइंदियाइं निच्चं वोसढकाए चियत्तदेहे जे केइ उवसग्गा उप्पजंति, तं जहा दिव्वा वा माणुस्सा वा तिरिक्ख-जोणिआ वा, अणुलोमा वा पडिलोमा वा, ते समुप्पण्णे सम्मं सहइ खमइ तितिक्खइ अहियासेइ ॥ सूत्र १५८॥ दिक्खं पडिवज्जित्ता विहरमाणो य अण्णया भयवं। तवसि-गिहासण्ण-कूव-निग्गोह-मूले ठिओ पडिमं ।। ६८५॥ इत्थंतरंमि देवो अमरिसंधो समागओ तत्थ। जिणवरमुवद्दवणत्यं विउब्विया तेण वेयाला ।। ६८६॥ सर्ल-विच्छिया वि य तेहिं न खुद्धो जया य सो सामी। ताहे मेह-समूहे विउव्वइ काल-वण्णाभे ॥ ६८७।। वरिसंतेहिं तेहिं चडियं नीरं जिणस्स जा नासं । इत्थंतरंमि चलियं धरणिंदस्सासणं सिग्धं ॥ ६८८ ॥ आगच्छइ य तुरंतो जिणवर-पासंमि धरइ फणच्छत्तं । अह सिंघासण-मंडिय अग्गे रंभा पणचंति ॥ ६८६॥ ओहीए पासित्ता वरिसंतं मेघमालिणं देवं। रोसेण धमधमंतो हक्कारेइ य धरणिंदो॥६६०॥ रे! दुट्ठ! किमारलु अयाणमाणेण जिणवरिंदस्स। पुव्वं दत्तोऽणेण हिओवएसो न ते रुइओ॥६६१॥ ऊसर-पुढवीए जहा जायइ लवणा य मिट्ठमवि वारि। सामिस्स सेवगोऽहं अओ परं नो सहिस्सामि ॥ ६६२।। Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] नेमिकुमारस्य बालक्रीडाः __[६१ तो भीओ खामेइ पाए पडिऊण जिणवरिंदस्स । संहरइ मेह-पडलं पणमिय पत्ता नियं ठाणं ।। ६६३॥ सिवपुरीए दिण-तियगं छत्तं धरियं जिणस्स सीसे जं। अहिणा तो सा जाया अहिच्छत्ता नामओ नयरी ।। ६६४॥ इति श्री पार्धजिन-चरित्रम् ।। तेणं कालेणं तेणं समएणं अरहा अरिट्ठनेमी जे से वासाणं पढमे मासे दुच्चे पक्खे सावण-सुद्धे तस्स णं सावणसुद्धस्स पंचमी-पक्खे णं नवण्हं मासाणं जाव चित्ताहिं नक्खत्तेणं जोगमुवागएणं आरोग्गा आरोग्गं दारयं पयाया। जम्मणं समुद्दविजयाभिलावेणं नेयव्वं, जाव तं होउ णं कुमारे अरिठ्ठनेमी नामेणं॥ अरहा अरिट्ठनेमी दक्खे जाव तिण्णि वाससयाई कुमारे अगारवासमझे वसित्ता णं पुणरवि लोगंतिएहिं जीअकप्पिएहिं देवेहिं तं चेव सव्वं भाणियव्वं जाव दाणं दाइयाणं परिभाइत्ता॥ सूत्र १७२ ।। नव नव करुच्च-भूगय बारस-कर-पिहुल-पवरवप्पाए। नव जोयण पिहुलाए तह बारस जोयणायायाए॥६६५॥ धणवइ-विणिम्मियाए बारवईए य पहाणनयरीए । छप्पण्णब्जंतर-बहि बिसयरि कुलकोडिवासाए । ६६६॥ समुद्दविजयाइ य दस दसार-बलदेव-पमुह-पण-वीरा। उग्गसेणाइ सोलस सहस्स भूमीहरा पहाणयरा ।। ६६७॥ अद्भुट्ठकोडि-पज्जुण्ण-पमुहकुमारा तह य संबाइ। दुइंत-कुमर तह वीरसेणाइ वीर बार सहस्सा ।। ६६८॥ इच्चाईहिं जुत्तो सिरि कण्हो कुणइ रज्जमइगुरुयं । तदणुजो य सिरिनेमी आबाला बंभयारी जो।। ६६६॥ विसयसुह-निप्प[प्पि?]वासो रमइ जिणो पवरकुमर-परिवरिओ। अहऽण्णया कयाइ पभणइ जणणी सिवा-देवी।।७००॥ वच्छ! पमोयं मे कुरु विवाह-करणेण तो भणइ य जिणो। जइया लभिस्सं कण्णं जुग्गं तइया करिस्सामि ।।७०१॥ एवं वुत्ते माया जुग्ग-कण्णाभिलासुओ एसो।। संतुट्ठा गमइ दिणे जिणोवि कीलापसत्तो य॥७०२ ॥ Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ कल्पान्तर्वाच्यः नेमिनाथचरितम् अण्णंमि दिणे पत्तो स वासुदेवस्स जाणसालाए। कीलंतो कुमर-जुओ चकं दिटुं तहिं पढमं ।।७०३ ॥ जाव य गहेइ हत्थे ता वारइ जाणसालिओ भयवं । कण्हं विणा न सक्को कोऽवि हु उप्पाडिउं एयं ।। ७०४ ॥ कोउयओ सिरिनेमी अंगुलियग्गे तयं गहेऊणं। भामेइ य पहठ्ठो कुलाल-चक्क व्व जिणनाहो ।।७०५॥ चावं मिणाल व दलं जेण सयं नामियं सलीलाए। कोमोयगी य सुगया जिट्ठिव्वोप्पाडिया जेण ।। ७०६॥ नियबाहुतरुवरंमि य साहसिरिं पाविया भमाडित्ता। संका-रहियेण तया अणंतबलजुत्तएणं च ।।७०७ ।। : तो संखं पुरेउं जा गिण्हइ जिणवरो निवारेइ । सो जाणसालिओ वि हु सामी रक्खेहि माहप्पं ।। ७०८ ॥ अइकट्ठणं कण्हो पूरेइ महब्बलो वि जं एयं। ता कह तुमं तु बालो होसि समत्थो/ य पुरेउं ।। ७०६॥ तो लीलाए गहिओ पवाइओ तह य सामिणा सिग्धं । तस्सऽभिनाएण तओ भग्ग-खंभा गया नट्ठा॥७१०॥ उबंधणा य तसिया हयवरा कंपियाधरा विहुरा। बहिरं विस्सं जायं जाया चिंता बल-हरीणं ।।७११॥ चलिया य सेलनाहा विचलिय-निलया य भीइभीया य। तिसिया देविंदा वि हु मुच्छियं जायविंदेहिं ।।७१२॥ एवं चक्क-गया-धणु-संखाणं विलसियं वियाणित्ता। जा चिटुंति हरि-बला कीलंतो आगओ नेमी।।७१३॥ कण्हो निय-उच्छंगे विनिवेसित्ता य नेमिकमरवरं। पुच्छए तुमए भाउय! किं विहियं चक्क-भमणाइ ? ।।७१४ ॥ आमं मए य विहियं ताहे चिंतेइ संकिओ कण्हो। किं एसो चक्क-हरी उप्पण्णो अभिनवो नूणं ॥७१५॥ स-गोरवं पयंपइ संखमिमं पूरिउं न कोवि खमो। मं मुत्तूण भाउय! अहो! बलं उत्तमं तुज्झ ।।७१६॥ Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] नेमिनाथचरितम पुव्वंपि मए दिलै जरासंधस्स संगरे पगामं । कोउहलमत्थि महं बाहुबल-पिक्खणे वच्छ!॥७१७॥ सो परिगर-बंधजुओ जाओ जा जिणवरो वि चिंतेइ। पयइ-दयावरो पहून समत्थो एस मह पुरओ।।७१८॥ मह बाहुणाऽऽक्कमेण वा अकंतो कह हविस्सइ कण्हो। ता जह न जाइऽणत्थं मह-भुय-थाम वियाणेइ ।। ७१६॥ तह कज्जं कायव्वं वियारिऊणं च भणइ जिणचंदो। हे नारायण! भाउय! कह जुत्तं तुह समं मज्झं।।७२०॥ पागय-जण-जुद्धमिणं नियभुज-नमणेण किज्जइ परिक्खं । तो कण्हेणं बाहा पलंबिया तक्खणेणं च॥७२१ ।। तं वालेइ जिणंदो पउम-नालुव्व लंबिया सबाहा । कण्हो सव्व-बलेणं नामेइ सा पुणो न नमइ ।।७२२ ॥ तो सिरि-नेमि-जिणेणं पायव-साहाए मक्कडुव्व तया। अंदोलिओ हरिसो कुतूहला संकिओ हियए।७२३॥ कण्हो भणेइ रामं एवं बलो किं न साहए भरहं । भणइ बलो संति मुत्ती पसण्ण-वयणो समत्थोऽवि ॥७२४ ।। तो वि ससङ्को कण्हो वसंतसमये समग्ग-थी-जुत्तो। खिल्लइ खडोखलीए सद्धिं सिरिनेमिनाहेणं ।। ७२५॥ नेमि विवाह-कज्जे मण्णावेहत्ति सिक्खवित्ताणं । निय-अंगणाओ कण्हो झत्ति गओ रज्ज-मज्झमि ।।७२६॥ राई-रुप्पिणि-भामा पमुहा कलंती नेमिणा सद्धिं । सिंगीजलेहिं सामी सिंहासणेयं निवेसंति॥७२७॥ किं देवर! कीवोऽसि अहवा अदक्खो व नीरसो वाऽसि । कहसु तुमं अम्हाणं थी-निव्वाहाओ वा भग्गो।।७२८॥ तुह भाया अम्हाणं जह चिंता कुणइ तह तुह वहुस्स। नूणं करिस्सइ हरी नो चिंता काऽवि कायव्वा ।।७२६॥ पत्तिं विणा य कालं गमेसि तमरण्ण-कुसुममिव सव्वं । जाणाहि निष्फलं पहू इच्चाइ बहु भणंति तया॥७३०॥ Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६४ । नेमिनाथस्य जीवदया [कल्पान्तर्वाच्यः किच्चा विवाह किच्चं भोइत्ता बहुविहे विसयभोए। पढम-जिणो निक्खंतो किं तुमसि य नूयणो भिक्खू ॥७३१ ।। पियरो भायरो सब्वे भाइ-जाया वयंपि य। जाययामो विवाहाय कुरु एसिं समीहियं ।।७३२ ।। न केवलं सयममि, पडंति भव-सायरे । अण्णाण मोह-सिलया पाडयंति परे वि हि।।७३३ ॥ वयमित्तेणाणुमंत-व्वं अहुणा सिं वयणं मया। जहोइयं करिस्सामि समये तुण्हिको ठिओ॥७३४ ।। माणियं माणियं ताहिं कहियं कण्हस्स सो तओ। उग्गसेणस्स दुहियं पत्थेइ राइमइयं च ।।७३५॥ पाणि-ग्गहण-निमित्तं कया य सव्वेहिं सव्व-सामग्गी। कोडिगसो वर-गय-रह-तुरगारूढे कुमारवरे ।। ७३६ ॥ दटुं भणंति सहीओ को नेमि एसु ताउ पभणंति। इंदाणीकयलवणो सुरिंदकय-लुंछणो जो य॥७३७॥ मत्त-गयंदे चडिओ आयवत्ताइ सोहिओ जो य। महाविच्छडेणपत्तो जो सो नेमी मुणेयव्वो॥७३८ ॥ इक्कु चिय रायमई वलया-मझंमि वण्णणिज्ज-गुणा । जीसे नेमी करिस्सइ लावण्ण-निही करग्गहणं ।।७३६॥ गवक्ख-संठियासु य सहीसु मज्झ ठिया य राईमई। पस्संती नेमि-वरं चिंतइ नियहियय-मज्झमि ।।७४०॥ किं पायाल-कुमारो किं वा मयरज्झओ अह सुरिंदो।' मह चेव मुत्तिमंतो अह एसो पुण्णपब्भारो।।७४१ ॥ किं तस्स करेमि अहं अप्पाणं पि य निंछणं विहिणो। निरुवम-सोहग्ग-निही एस पई जेण मह विहिओ।।७४२॥ इह आगओ पई मं परिणेउं तह वि हं न पञ्चेमि। पाविज्जइ पुण्णेहिं पुव्वकएहिं च एस वरो ।।७४३ ।। अवरं जणं न पिच्छइ इमंमि दिद्वेऽवि पियसही अहुणा । परिणियाए एयं उवलक्खिस्सइ न उण अम्हे ।।७४४ ॥ Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ [६५ कल्पान्तर्वाच्यः । नेमिनाथस्य दीक्षा उवलक्खओ मा एसा इत्तिय-मित्तेण अम्ह संतोसो। जइ एस पियसहिए पाणिग्गहणं कुणइ नेमी।।७४५ ।। हद्धी सहिओ किं मे कारणं चक्खू दक्खिणं फुरइ । सहिओ भणंति पडिहयममंगलं भवउ ते सुयणि!॥७४६॥ इत्यंतरंमि नेमी पसूणमत्तस्सरं सुणित्ताणं । हं हो! दारुय एसो को सद्दो सवणदुक्खयरो।।७४७॥ सो भणइ सामि! तुम्हं सयणाणं गोरवस्स कज्जेणं। पसवो अमी वराया मीलिया संति भयभीया।।७४८॥ अहह सोऽयमसक्कं चरित्तमपवित्तचित्तवित्तीणं । जे कुव्वंति निउच्छवमणुच्छवेणऽवर-जंतूणं ।।७४६॥ तो सारहिं पयंपइ रहं नियत्तेहि सिग्यमेव इओ। ता तत्थेगो हरिणो हरिणी-गीवं सगीवाए॥७५०॥ मा पहरसु मा पहरसु! एयं मह हियय-हारिणिं हरणिं। सामी! अज्ज मरणा वि दुस्सहो पिययमाविरहो।।७५१ ॥ हरिणी नेमि-मुहं चिय सुपसण्णं पासिउं इमं भणइ। एसो पसण्ण-वयणो अकारणो उत्तमो बंधू ।।७५२॥ ता विण्हवेसु वल्लह ! रक्खत्थं सव्वजीवरासीणं । तो मुह-मुद्धं किच्चा भणइ य हरिणो इमं वयणं ।। ७५३ ॥ निज्झरण-नीर-पाणं अरण्ण-तिण-भक्खणं च वणवासो। अम्हाण निरवराहाणं जीवियं रक्ख रक्ख पहू!॥७५४ ॥ एवं सव्वे पसवो कुणंति पुक्का-रवं तओ नेमी। पसुरक्खिए पयंपइ मुंचह मुंचह इमे जीवे ।।७५५ ॥ मोयावित्ता वलिओ नाओ य समुद्रविजय-पमुहेहिं। खलिए रहे य नेमी भणइ इमं वयणमइदक्खं ।।७५६ ॥ जह बंधणेहिं बद्धा एए तह वयं कम्मबंधेहिं। तम्मोक्खत्थं दिक्खं अहं गहिस्सामि मोक्ख-पयं ॥७५७॥ राईमई सुणित्ता तं वत्तं विगय-चेयणा पडइ। धरणीयले य पच्छा आगय-सण्णा भणइ एवं ॥७५८ ॥ Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६६] नेमिचरितम् [ कल्पान्तर्वाच्यः हा! जायवकुलदिणयर! हा! निरुवम-निहाण! हा!। जगस्सरण!। हा! करुणायर! सामी! मं मुत्तूणं कहं चलिओ? |७५६॥ सिवादेवी.... पत्थेमि जणणि-वच्छल ! वच्छ! तुमं पढमं पत्थणं किंपि। काऊण पाणिग्गहणं मह दंसे नियवहूवयणं ।।७६०॥ तो भणइ नेमिनाहो माय! इमं मुंच पत्थणं राओ। नत्थित्थ माणुसीसु राओऽत्थि य मुत्ति-पमयाए॥७६१॥ राजी... हा! हियय! धिट्ट ! निट्ठर! अज्ज वि निल्लज्ज ! जीवियं । वहसि ?! अण्णत्थ बद्धराओ जइ नाहो अप्पणो नाहो ॥७६२॥ सहीओ भणंति सहिय! पिम्म-रहियंमि पिम्म-करणं किं ?। पिम्मपरं किं पि वरं अण्णयरं ते करिस्सामो।।७६३ ॥ करेहिं पिहाय कण्णे भणइ राईमई असोयव्वं । तुम्हेहिं भासियं हा! न भासियव्वं परं किंचि ।।७६४॥ जइ वि हु एयस्स करे मज्झ करो नासि परिणयण-काले। • तह वि सिरे मह सुच्चिय दिक्खासमये करो होही ॥७६५।। जइ कहवि पच्छिमाए उदयं पावेइ दिणयरो कइया । मुत्तूण नेमिनाहं करेमि नाहं वरं अण्णं ।।७६६॥ पभणइ समुद्दविजयो पूरेहि वच्छ! मणोरहे अम्हं। नाभेयाइ-जिणिंदा मुत्तिं पत्ता कयविवाहा ।। ७६७॥ .. एगत्थि संगहे खलु बहुजीवसंघाय घायए ताय!।। तुम्हं विवाह-कज्जे नो जुत्तो आग्गहो एसो॥७६८॥ एयंमि खणे पत्ता लोगंतिय सुरा. जिणिंद-पासंमि। विण्णत्तिं कुव्वंति भयवं तित्थं पवत्तेहि ।।७६६ ॥ ___ इति श्री नेमि–चरित्रम् ॥ तं चेव सव्वं जाव देवा देवीओ य वसुहारवासं वासिंसु, सेसं तहेव चारगसोहण-माणुम्माणवद्धणउस्सुक्क-माइय-ट्ठिइवडिय-जूयवज्जं सव्वं भाणिअव्वं ॥२०६॥ Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ६७ कल्पान्तर्वाच्यः ] - ऋषभनाथचरितम् जाईसरो य भयवं अप्पडिवडिएहिं तिहिं नाणेहिं। कंतीहि य बुद्धीहि य अब्भहिओ तेहिं मणुएहिं ।।७७०॥ देसूणगं च वरिसं सक्कागमणं च वंस-ठवणा य। आहारमंगुलीहिं ठविंति देवा मणुण्णं उ॥७७१ ॥ सव्वे वि तित्थगरा बालत्ते णो कुणंति थणपाणं । आहारस्सऽभिलासे वयणे नियमंगुलि खिवंति ।।७७२ ॥ नाना-रस-संजुत्तं तीए देवा मणुण्णमाहारं। .. सिग्धं ठवंति भत्ता अइक्कंते बाल-भावंमि ।।७७३ ।। गिण्हंति अग्गि-पक्कं आहारं सेस जिणवरा निन्छ । आपवज्जमुसहेण नाहारिओ अग्गि-पक्को य॥७७४ ॥ सक्को वंस-ठवणे इक्खूअ गूतेण हुंति इक्खागा। जं च जहा जम्मि वए जोगं कासी य तं सव्वं ।। ७७५ ॥ पढमो अकाल-मच्चू तहिं तालफलेण दारओ पहओ। कण्णा य कुलगरेणं सिढे गहिया उसभ-पत्ती॥७७६ ॥ अह वड्डइ सो भयवं दियलोयचुओ अणोवम-सिरिओ। देव-गण-संपरिवुडो नंदाइ-सुमंगला-सहिओ॥ ७७७॥ भोग-समत्थं नाउं वरकम्मं कासि तस्स देविंदो। दुणं वरमहिलाणं वहू-कम्मं कासि देवीओ।।७७८ ॥ छ-पुव्व-सय-सहस्सा पुलिं जायस्स जिणवरिंदस्स। तो भरह-बंभि-सुंदरि बाहुबली चेव जायाई॥७७६ ॥ देवी सुमंगलाए भरहो बंभी य मिहुणयं जायं। देवीए सुनंदाए बाहुबली सुंदरी चेव ॥७८०॥ अउणापण्णं जुयले पुत्ताण सुमंगला पुणो पसवे । नीईणमइक्कमणे निवेयणं उसभसामिस्स ।।७८१ ॥ हक्कारे मक्कारे धिक्कारे चेव दंड-नीईओ। वुच्छं ताण विसेसं जहक्कमं आणुपुब्बीए ।।७८२ ।। पढम-बिइयाण पढमा तइय-चउत्थाण अभिनवा बीया। पंचम-छट्ठस्स य सत्तमस्स तइआ अभिनवाओ॥७८३॥ Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६८ ] ऋषभदेवचरितम् [ कल्पान्तर्वाच्यः सेसाओ दंडनीई माणवग-निहिओ टुति भरहस्स। राया करेई दंडं सिढे ते बिंति अम्ह विसोहो उ॥७८४ ॥ मग्गह य कुलगरं सो बेई उसभो य भे राया। • • • • • • • . . . . . . . . . . . . ॥७८५॥ आभोएउं सक्को उवागओ तस्स कुणइ अभिसेयं । मउडाइ-अलंकारं नरिंद-जुग्गं च से कुणइ॥७८६॥ भिसिणीपत्तेहि परे उदयं घित्तुं छुहंति पाएसु। साहुविणीया य पुरिसा विणीय-नयरी अह निविट्ठा ॥७८७॥ आसा हत्थी गावो गहियाइं रज्ज संगह निमित्तं । घित्तूण एवमाइ चउव्विहं संगहं कुणइ ।।७८८॥ उग्गा भोगा राइण्ण खत्तिया संगहो भवे चउहा। आरक्खि-गुरु-वयंसा सेसा से खत्तिया ते य॥७८६ ॥ आसी य कंदाहारा मूलाहारा य पत्तहारा य। पुप्फ-फल-भोइणो वि य जइया किर कुलगरो उसभो ॥७६०॥ ओमं आहारित्ता अजीरमाणंमि ते जिणमुविंति। हत्थेहिं घंसिऊण आहारेह त्ति ते भणिआ॥७६१ ॥ आसी य पाणि-धंसी तिमिय तंडुल पवाल-पुडभोई। हत्थतल-पुडाहारा जइया किर कुलगरो उसभो ॥७६२ ।। अगणिस्स य उट्ठाणं वणघंसा दव भीय परिकहणं । पासेसु परिछिंदह गिण्हह पागं च तो कुणह ॥७६३॥ पक्खेव-डहणमोसहि कहण निग्गमण हत्थि-सीसंमि । पयणारंभ-पवित्ती ताहे कासी य ते मणुया॥७६४ ॥ पंचेव य सिप्पाइं घड-लोह-चित्त-तत-कासवए। इक्किक्कस्स य इत्तो वीसं वीसं भवे भेया।।७६५ ।। लेहं लिवी विहाणं जिणेण बंभीइ दाहिण करेणं। गणियं संखाणं सुंदरीइ वामेण उवइटुं ॥७६६॥ उसभे णं अरहा कोसलिए एगं वास-सहस्सं निच्चं वोसड्ढकाए चियत्तदेहे जे केइ उवसग्गा जाव अप्पाणं भावमाणस्स इक्कं वास-सहस्सं वइक्वंतं तओ Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] ऋषभदेवस्य अभिग्रहः [ ६६ णं जे से हेमंताणं चउत्थे मासे सत्तमे पक्खे फग्गुण-बहुले, तस्स णं फग्गुण-बहुलस्स इक्कासी पक्खे णं पुव्वण्ह-काल-समयंसि पुरिमतालस्स नयरस्स बहिआ सगडमुहंसि उज्जाणंसि, नग्गोहवरपायवस्स अहे, अट्ठमेणं भत्तेणं अपाणएणं, आसाढाहिं नक्खत्तेणं जोगमुवागएणं झाणंतरियाए वट्टमाणस्स अणंते जाव जाणमाणे पासमाणे विहरइ ॥२१२।। चउरो साहस्सीओ लोयं काऊण अप्पणा चेव।। जं एस जहा काही तं तह अम्हे वि काहामो ।।७६७॥ उसभो वर-वसह-गई चित्तूण अभिग्गहं परम-घोरं। वोसट्ठ-चत्त-देहो विहरइ गामाणुगामं तु॥७६८॥ बहली-अडंबइल्ला जोणग-विसओ सुवण्णभूमी य। आहिंडिया भगवया उसभेणं तवं चरंतेणं ।।७६६ ।। न वि ताव जणो जाणइ का भिक्खा केरिसा व भिक्खयरा। ते भिक्खमलभमाणा वणमज्झे तावसा जाया ।। ८००। नमि-विनमीणं जायाण नागिंदो विजदाण-वेयड्ढे। उत्तर-दाहिण-सेढी सट्ठी-पंचास नयराइं॥८०१॥ कच्छ-महाकच्छ-सुया जिणपयकमलं पहाण-कमलेहिं। पूर्यति पइदिणं पिया रज्ज-पओ भवइ य भणंति॥ ८०२ ॥ चलियासणो समेओ धरणिंदो तत्थ सामि-भत्ति-परे। दलृ भणेइ भरहं मग्गह ते बिंति नो एवं ॥८०३॥ तुट्ठो अप्पइ विजा अडयाल सहस परिमिया तेसिं। वेयड्डगिरिवरंमि सड्डी-पण्णास-नयराई ।। ८०४ ॥ भयवं अदीण-मणसो संवच्छर मणसिओ विहरमाणो। कण्णाहिं निमंतिजइ वत्थाभरणासणेहिं च॥८०५॥ अह गयपुरंमि बाहुबलि-सुय-सोमजसस्स सेयंसो। पुत्तो सुमिणे पासइ विमलो मेरू मए विहिओ ।। ८०६॥ सत्तुकंतो सुहडो सेयंस-पभावओ जई जाओ। एवं दिटुं सुमिणे सिरिसोमजस-नरवरेणाऽवि ।। ८०७॥ Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७० । [कल्पान्तर्वाच्यः ऋषभदेवस्य पारणयम् रवि-मंडलओ भट्ठो करुक्करो ठाविओ पुणो तत्थ । सिरि-सेयंस-कुमारेण सिट्ठी पासइ सुमिणमेवं ।। ८०८॥ रायसहाए कहियं तेहिं मिलिएहिं भावि किंपि सुभं । सेयंस-कुमारस्स इय भणिउं गया य सट्ठाणं ।। ८०६॥ पइगेहं भमइ जिणो परं भमंतो न लेइ किंपि तहिं । कोलाहलं नराणं सुच्चा सो धावइ सहसा ।। ८१०॥ जाव जिणिंदं पासइ ता सुह-झाणेण जाइसरणं से। उप्पण्णं ता ढोयइ, इक्खुरसं सामिणो सुद्धं ।। ८११॥ अत्र कविः दक्खिण-करं पसारइ जा सामी ता भणेइ सो एवं । दायग-हत्थस्स अहो कहं भवामि त्ति मे कज्जं ।। ८१२॥ पूया-भोयण-संतिग-दाण-कला-पाणिगहण-कज्जेसु । मह वावारो जुत्तो तो वाम-करं भणइ सामी ॥ ८१३॥ वामोऽहं रणसम्मुह-अंकगणण जूयाइ कज्जेसु । वामंग-सिज्ज करणे अग्गे कुव्वंति मं बाढं ।। ८१४॥ एवं विवायमाणे हत्थे पडिबोहिऊण वरिसंतं। पच्चग्गेक्खु-रसेणं करेइ पहू पारणं तत्थ ।। ८१५॥ संवच्छरेण भिक्खा लद्धा उसभेण लोगनाहेण। सेसेहिं बिय-दिवसे लद्धाओ पढम-भिक्खाओ ।। ८१६॥ घुटुं च अहो दाणं! दिव्वाणि य आहयाणि तूराणि । देवा य संनिवइया वसुहारा चेव बुट्ठा य॥८१७॥ माइज घड सहस्सा अहवा माइज्ज सागरा सव्वे । एयारिस लद्धीजुओ सो पाणि-पडिग्गहो होइ॥ १८ ॥ भुवणं जसेण भयवं रसेण भवणं धणेण पडिहत्थं । अप्पा निरुवम-सुखे सुपत्तदाणं महग्घ-वियं ॥८१६॥ रिसहेस-समं पत्तं निरवजं इक्खुरस-समं दाणं । सेयंस-समो भावो हविज जइ मग्गियं हुज्जा ।। ८२०॥ उसभस्स उ पारणये इक्खुरसो आसि लोगनाहस्स। सेसाणं परमण्णं अमयरस-रसोवमं आसी॥८२१॥ Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [७१ कल्पान्तर्वाच्यः । ऋषभदेवस्य केवलज्ञानम् हट्टेहिं लोएहिं भणियं कहं जाणसि कुमार! तुमं। तो सेयंसो पभणइ पुवठ्ठ-भवाइ-बुत्तंतं ।। ८२२॥ विहरंतो संपत्तो तक्खसिलासण्ण-वर्णमि संझाए। उज्जाण-पालगाओ विण्णायं सामि-आगमणं ।। ८२३ ।। कलं सविड्डिए पूइस्सामि ति चिंतिउं जाइ। कल्ले जा तत्थ सामिं अपासमाणो कुणइ खेयं ॥ ८२४ ॥ वंदित्ता जिणपाए धम्मचकं च ठावइ तत्थ वरं। भयवं विहरइ गामाणुगामं सुहज्झाणसंजुत्तो॥२५॥ वास-सहस्सं उग्गं तवमाइगरस्स आयरंतस्स। जो किर पमाय-कालो अहोरत्तं ही संकलिओ॥२६॥ विणीयाइ साहा-पुर-पुरिमतालंमि नाणमुप्पण्णं । जमग-समगेहिं भरहो पमोइओ नाण-चक्केहिं ।। ८२७॥ पूयावसरे सरिसो दिवो चक्कस्स तं पि भरहेणं । विसमा हु विसय-तण्हा गुरुयाण वि कुणइ मइमोहं ।। ८२८॥ तायंमि पूइए चक्कं पि पूइयं पूयणारिहो ताओ। इहलोइयं तु चक्कं परलोय-सुहावहो ताओ॥ ८२६॥ मरुदेवाए सहिओ गयमारूढो निगच्छइ भरहो । जा देवज्झुणि-दुंदुहि-देसणं सुणइ मरुदेवा ।। ८३०॥ सुच्चा जिणवर-महिमं हरिसागय-लोयणंसु परिगलियं। नील-पडलं च तीए ता पिच्छइ समवसरणाइ।। ८३१॥ धी धी सिणेह-करणं सद्धिं जीवाण मोह-वसगाणं । जमहं दुक्खं पत्ता पुत्तो भुंजइ इमं रिद्धिं ।। ८३२॥ जाणेऽहं मह पुत्तो कह सीयायव-पवास-वणवासो। निरवसणो गिरिकंदर-ठिओ गमेइ य किर कालं ।। ८३३॥ एरिसिमिड्डिं पत्तो मम नाम पि य न पुच्छइ कइया । तह मम दुक्खं न मुणइ अस्स अहो वीयरागत्तं ॥ ८३४ ।। एगत्तभावणाए खणेण पत्ता तओ सुहज्झाणा। संपत्त-केवल-सिरी सिद्धिं पत्ता य मरुदेवा ।। ८३५॥ Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७२ ] ऋषभदेवचरितम् पढमो केवलि-महिमा देवेहिं कओ हट्ठचित्तेहिं । सोय- हरिसाउलो सो वंदइ भरहो जिणंदवरं ॥ ८३६ ॥ पुत्तो सिरि उस समो नासी विस्से य जो भमित्ताणं । लद्धं केवल-रयणं समप्पियं माउए पढमं ।। ८३७ ॥ माया मरुदेवी- समा नो जाया जा गया विलोगत्थं । निय-पुत्त-वरिय-वरमुत्ति-वहू-मुहंभोययं पढमं ॥ ८३८ ॥ पंच य पुत्त-सयाई भरहस्स य सत्त नत्तु य सयाइं । सयराहं पव्वइया तंमि कुमारा समोसरणे ।। ८३६॥ बंभी वि पव्वईया सुरक्खिया सुंदरी य भरणं । जं थी - रयणं पवरं भविस्सइ मज्झ इय भावा ॥ ८४० ॥ भरहस्स परिभवाओ अडनवइ बंधवाओं निक्खता । बाहुबली पुण जुज्झं किच्चा पच्छा उ निक्खंतो ॥ ८४१ ॥ पढमं दिट्ठी- जुद्धं वाया- जुद्धं तहेव बाहाहिं । मुट्ठीहि य दंडेहि य सव्वत्थ वि जिप्पए भरहो ॥ ८४२ ॥ लहु-बंधू कह वंदे केवलिणो तेण केवली होउं । गच्छिस्सामि तओ हं पडिमाइ ठिओ य तत्थ मुणी ॥ ८४३ ॥ वरसंते पेसियाओ हत्थि - विलग्गस्स न केवलं होइ । बंभ - सुंदरी- समणी भांति एवं सुणइ सो य ॥ ८४४॥ माण- गयंदे चडिओ जा उप्पाडेइ चिंतिउं पाए । ता वरनाणं पत्तो पत्तो जिणपाय- नमणत्थं ॥। ८४५ ॥ ★ ते चउलीसं लक्खा वीससहस्सा हवंति वरिसाणं । चउण्ह जुग्गप्पमाणं चउक्कडीए पमाणमिणं ॥ ८४६ ॥ एगा कोडी तेसट्ठिलक्ख - तित्तीससहस्स तिण्णि सया । तित्तीसा य तिभागो चउक्कडी - इक्कपुव्वंमि ।। ८४७ ॥ ★ १७,२८००० स. १२,६६००० त्रे. ८,६४००० द्वा. ४,३२००० कलिं.. [ कल्पान्तर्वाच्यः त्रितालीस लाख वीस सहस्स वरसे चार युग प्रमाण ते चुकडी..... Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः । जंबूस्वामी एगा कोडाकोडी लक्खा सगतीस हंति कोडीणं। वीस सहस्सा कोडी रिसहाओ चउक्कडी नेया॥८४८॥ अणुणट्ठिसयसहस्सा सत्तावीसं भवे सहस्साई। चत्ता कोडाकोडी वासाणं उसभजिणमाउं ।। ८४६॥ - अङ्कतः ५६२७०४०,००,००,०००,००,००,००० ___ इति श्री आदिनाथ-चरित्रम्...... तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स नव गणा, इक्कारस गणहरा हुत्था॥ सूत्र १॥ पंचण्हं पंच-सया अद्भुट्ठ-सया य हुंति दुण्ह गणा। दुण्हं तु जुयलयाणं तेसओ तिसओ हवइ गच्छो ॥ ८५०॥ सव्वे य माहणा जच्चा सव्वे अज्झावया विऊ । सव्वे दुवालसंगी य सव्वे चउदस-पुब्विणो॥८५१॥ परिनिव्वुया गणहरा जीवंते नायएम वजणाओ। इंदभूई सुहम्मो य रायगिहे निव्वुए वीरे॥८५२॥ मासं पाउवगया सव्वे वि य सव्वलद्धिसंपण्णा। वज्जरिसहसंघयणा समचउरंसा य संठाणा।। ८५३॥ समणे भगवं महावीरे कासव-गुत्ते णं । समणस्स णं भगवओ महावीरस्स कासवगुत्तस्स अज्ज सुहम्मे थेरे अंतेवासी अग्गिवेसायण-गुत्ते ॥१॥ थेरस्स मं अज्जसुहम्मस्स अग्गिवेसायण-गुत्तस्स अज्ज-जंबूनामे थेरे अंतेवासी कासव-गुत्ते ण ॥२॥ थेरस्स णं अज्ज जंबूनामस्स कासवगुत्तस्स अज्जप्पभवे थेरे अंतेवासी कच्चायण-सुगुत्ते॥३॥ थेरस्स णं अज्जप्पभवस्स कच्चायण-सगुत्तस्स अज्जसिजंभवे थेरे अंतेवासी मणगपिया वच्छ-सगुत्ते ॥४॥ सिरि-वीर-पट्ट-धारी सोहम-सामी य पंचमगणेसो। कुल्लाग-संनिवेसे धम्मिल्ल-सुभदिला पुत्तो॥८५४ ।। पंचासइ वरिसंते दिक्खा तीसाणि वीरजिण-सेवा । छउमत्थ-बार-वरिसा केवलं अट्ठ-वरिसाणि ॥८५५ ।। वाससयं सव्वाउ य पालित्ता खीण-सव्व-कम्मंसो। सिद्धिं पत्तो भयवं ठवित्तु जंबूमि निय-सुपयं ॥८५६॥ Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७४ ] जंबूस्वामी [ कल्पान्तर्वाच्यः - थेरस्स मं अज्जसुहम्मस्स श्री जंबूस्वरूपं चेदम् अग्गिवेसायण-गुत्तस्स अज्ज-जंबूनामे थेरे अंतेवासी कासव-गुत्ते ण॥२॥ रायगिहोसभ-धारिणी पुत्तो जंबू सुहम्म-गुरु-पासे। पडिवण्णो सीलवयं बालत्ते जाय-संवेगो॥८५७॥ तायागहवसपरिणीय वरट्ठकण्णाण बोहणं कुणइ। रत्तीइ तंमि समये पणसयचोरेहिं परिवरिओ ॥८५८॥ पत्तो पभवो चोरो खत्तं खणिऊण पविसइ जाव । सील-पभावा खुहिओ तो तेण वि बोहिओ सो वि॥५६॥ सगवीसाहिय-पणसय जुत्तो कयरुव्व सव्वमुज्झित्ता। निक्खंतो य पभाए जंबूसामी महामुणीसो।। ८६०॥ सोलस वासा गेहे वीसं छउमत्थ-काल-परियाओ। केवलि-चोयालीसं असीइ वरिसाइं सव्वाऊ ।। ८६१॥ बार वरसेहिं गोयम सिद्धो वीराओ वीसहिं सुहम्मो। चउसठ्ठीए जंबू वुच्छिण्णा तत्थ दस-ठाणा।। ८६२॥ मण-परमोहि-पुलाए आहारग-खवग उवसमे कप्पे। संजम-तिय-केवल-सिज्झणा य जंबूंमि वुच्छिण्णा ॥८६३॥ लोउत्तरं हि सोहग्गं जंबूसामिस्सऽइघणं।। अज्जा वि जं पइं पप्प सिवत्थी नण्णमिच्छइ॥८६४॥ नव्वाणइ कंचण-कोडियाओ जेणुज्झिया अट्ठ य बालियाओ। सो जंबूसामी पढमो मुणीणं अपच्छिमो नंदउ केवलीणं ॥ ८६५॥ जंबू-समो-पुरा-रक्खो न भूओ न भविस्सइ। सिवद्ध-वाहगा साहू कया जेणेह तक्करा ॥ ८६६॥ पभवो वि पहु जीया धणं हरंतेण चोरिया एउ। चोरीहरं च लद्धं रयण-तियं जेण गयमुल्लं ।। ८६७॥ थेरस्स णं अज्जसिजंभवस्स मणग पिउणो वच्छसगुत्तस्स अज्ज-जसभद्दे थेरे अंतेवासी तुंगियायण-सगुत्ते॥५॥ पभवो जोग्गं सीसं गणंमि संघमि न पासइ जाव। परतित्थे तो पासइ सिजंभव-भट्ट रायगिहे ।। ८६८॥ Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] भद्रबाहुः संभूतिविजयश्च पेसिय साहु-दुगेणं पुट्ठो भट्टो न याणसी तत्तं । आओसिय-जण्णियेणं कीलाहो दंसिया पडिमा ॥ ८६६ ॥ पासिय-संति-जिणंदं पडिबुद्धो दिक्खिओ य पभवेणं । तीसं वासा गेहे पण्णासं दिक्ख परियाए ।। ८७० ॥ वासाणमसीइ सव्वं पालित्ता आउयं पयं दाउं । सिजंभवस्स पभवो पत्तो सग्गालयं पच्छा ।। ८७१ ॥ सिरि-सिजंभव-सूरी नियपुत्तत्थं निजूहए पवरं । सिरिदसवेयालीयं मूलसुत्तं गुणगरिहं ॥। ८७२ ॥ सिजंभवं गणहरं जिणपडिमादंसणेण पडिबुद्धं । मणगपियरं दसकालियस्स निज्जूहगं वंदे ॥ ८७३॥ मणगं पडुच्च सिज्झं भवेण निज्झहिया सिज्झयणा । वेयालिया य ठविया तमहादस वेयालियं नाम || ८७४ || छहिं मासेहिं अहियं अज्झयणभिणं तु अज्झमणगेणं । छम्मासा परिआओ अह कालगओ समाहीए ॥ ८७५ ॥ आणंद सुप्पायं कासि सिज्झं भवा तहिं थेरा । जसभहस्स पुच्छा कहणा अविआलणा संघे ॥ ८७६ ॥ सिरिजसोभद्द-सूरिं नियपट्टे ठाविऊण सुरवासं । सिजंभव - गुरुपत्तो वीरा अडनवइ - वरिसंते ।। ८७३ ॥ जसोभद्दस्स त्ति..... स्थविरावली सूत्रांक- ५ जसोभद्दस्स सीसा भद्दबाहु-संभूइविजय गुरू । पट्टा-पुरि वराहमिहिर-भद्दबाहु-विप्पसुया ॥ ८७४ ॥ भबाहु-पय- दाणा रुट्ठो य वराहमिहिरओ ताहे । दिय-वेसो य वराही - संहियं किच्चा निमित्तेहिं ॥। ८७५ ॥ जीवइ अण्ण-दिमि रण्णो पुरओ य मंडलं लिहियं । बावण्ण-पल-पमाणय-मच्छ-पडणं तहिं कहियं ॥ ८७६ ॥ सुच्चा सिरिभद्दबाहू सढेगावण-पल-पमाणं च । कहियं तो तप्पडणं तावइयं चेव संजायं ॥ ८७७ ॥ तह रायसुयस्साऊ वाससयं तेण भासियं रण्णो । सत्त-दिणाणि गुरूहिं बिडालियाओ य से मरणं ॥ ८७८ ॥ * [ ७५ Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७६ ] स्थूलभद्रः कल्पान्तर्वाच्यः निक्कासिया उ रण्णा नयराओ बिडालियाओ सव्वओ। सत्त-दिणे तयागारऽग्गल-पायेणाऽऽहओ बालो।। ८७६ ॥ जाया गुरुप्पसंसा निंदा पुण तस्स आसि सो कोवा । मरिउं वंतर-देवो संघमुद्दवइ रोगेणं ।। ९८०॥ उवसग्गहरं थुत्तं काऊणं जेण संघ-कल्लाणं। करुणायरेण विहियं स भद्दबाहू गुरू जयउ॥ ८८१॥ संभूइविजय-भद्दबाहू वीराओ सग्गिणो जाया। इगसय पणहत्तरीए काउं सिरि थूलभद्द-पये ॥ ८८२॥ संखित्त-वायणाए अज-जसभद्दाओ अग्गओ एवं थेरावली भणिया, तं जहा-थेरस्स णं अज-जसभद्दस्स तुंगियायण-सगुत्तस्स अंतेवासी दुवे थेरा-थेरे अज्जसंभूअविजए माढर-सगुत्ते, थेरे अज्जभद्दबाहू पाईण-सगुत्ते। थेरस्स णं अज्जसंभूअविजयस्स माढरसगुत्तस्स अंतेवासी थेरे अज्ज-थुलभद्दे गोयमसगुत्ते॥....... पाडलिपुरे नंद-पहू सगडालो मंति तस्स दो जाया। सिरिओ य थूलभद्दो कोसा-गिहि बार-वरिस-ट्ठिओ॥८८३॥ पिउ-मरणाइ-सवणा जायसंवेगओ सयं चेव। कयलोओ निक्खंतो कंबल-रयण-कय-रयहरणो॥८८४॥ सिरिसंभूइविजय-गुरू पासे गंतूण दिक्ख-पडिवण्णो। गुरु-कहणा कोसा-गिह सडरसभोई ठिओ वासं ॥८८५॥ सिंहगुहाहिबिल-कूव मज्झठिय-कट्ठ वासया तिण्णि। मुणिणो वासारत्तं पुरित्ता आगया ताहे ॥९८६॥ गुरुणा भणियं सागय दुक्करकरणंति किंचि उद्वित्ता । सिरिथूलभद्दमुणिणो आगमणे उठ्ठिया गुरूवो॥८८७॥ दुक्कर-दुक्कर कारग! सागयमुत्ते सुजाय-खेया ते। आगामिय-चउमासे सीहगुहा जई गओ तत्थ ।।८८८॥ तं दळूणं खुद्धो तव्वयणा गओ य नेवालं । पडिबोहिओ य तीए रयणकंबल-पवरनाएणं ॥८८६॥ Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] स्थूलभद्रः गंतुं गुरूण पासे आलोइय सो तवं करेइ मुणी। कोसा वि सीलवंती सिरिथूलभद्द-सुपडिबुद्धा॥८६०॥ राय-पेसिय-रहगार-पुंख-पुंखप्पिएहिं बाणेहिं। दूरंबलुंबिगहणे सरिसव-सुइ-पुष्फि सा नच्चइ ।। ८६१॥ प्राह च..... न दुक्करं अंबय-लुंब-तोडणं न दुक्करं सिक्खिय-नच्चियाए। तं दुक्करं तं च महाणुभावो जं सो मुणी पमयवर्णमि वुच्छो ।। ८६२ ॥ रहगारो पडिबुद्धो दिक्खा-गहिया य तेण भावेणं। अह बार वरिस दुब्मिक्ख-वसेण-विसरिय-बारसंगे॥१६३॥ पाडलिपुर-संघेण साहू दुगं पेसिऊण वाहरिया। सिरिभद्दबाहू-गुरवो तेहिं महापाणज्झाण-गया।।८६४ ॥ तेणागमणं संपइ न भावि अम्हाणं तेहिं तं कहियं। पुणरवि साहु-मुहेणं संघेणं भासियं एवं ।। ८६५॥ संघाएसं न कुणइ को दण्डो तस्स संघ-बज्झो सो। आगच्छंतु सीसा जेणाहं पाढइस्सामि ॥ ८६६॥ सिरि-थूलभद्द-पमुहा पंचसया पेसिया तओ सीसा। सव्वे उब्भग्गाओ थूलभद्दो ठिओ तत्थ ।। ८६७॥ किंचूण दसम-पुव्वं भणियं भयणीण विम्हयत्थं च । किच्चा केसरि-रूवं कहियं ताहिं गुरुणं च॥८६८॥ नायं गुरुणा अग्गे पाढ-जुग्गो न एस संघस्स। विन्नित्तीइ चउण्हं पुव्वाणं सुत्तओ पढणं ॥८६६॥ गुहाए गिरिवरंमि विजणे वि हु काणणे वसंता य। बहुसो जियंदिया ते सुव्वंति य लोय-मज्झमि ॥६००॥ अइरम्मे गेहंमि पवर-जुवई-जणंतिए य संपत्तो। निम्मल-सीलधरो सो एगो सगडाल नंदणओ॥६०१॥ वेसा रागवई सया तयणुगा दुद्धाइसब्मोयणं । सेयं धाम मणोहरं तणु तहा नव्वो वयस्संगमो । कालो ही जलयागमो तह जिओ जेणाऽवि कामो लहु, वंदेऽहं जुवई-पबोह-कुसलं तं थूलभदं मुणिं ॥६०२ ।। Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७८ ] संप्रतिः रोहगुप्तश्च भो काम ! वामनयणा तुह मुख-मच्छं जोहा वसंत-पिग- पंचम-चंद - मुक्खा । ते सेवगा हरि - विरंचि - महेसराई हा हा हयास ! मुणिणाऽवि कहं हओ सि । ६०३ ॥ इच्चाइय पबंधो सुपसिद्धो तेण मे न इह लिहिओ । वीओ दुसय पनरस वरिसंते तस्स सुरवासो ।। ६०४ ॥ इति स्थूलभद्रः सिरि-थूलभद्द - सीसा सिरिसीहगिरि - सुहत्थिवरनामा । वरनाणदंसणधरा संवेगनिही अहं वंदे ॥ ६०५ ॥ च्छिणे जिणकप्पे काही जिणकप्प - तुलणमिह धीरो । तं वंदे मुणि-वसहं महागिरिं परम-चरणधरं ।। ६०६ ॥ जिणकप्प - परीकम्मं को कासी जस्स संथवमकासी । सिट्ठि-घरंमि सुहत्थी तं अज्जमहागिरिं वंदे ॥ ६०७ ॥ वंदे अज - सुहत्थिं मुणि-पवरं जेण संपई राया । रिद्धिं सव्व-पसिद्धिं चारित्तं पाविओ परमं ॥ ६०८ ॥ कोसंब - इब्भ-गेहे विविहं भिक्खं मुणीण दियमाणं । दट्ठूणं दुब्भिक्खे को जा जाइ गुरु-पासे ॥ ६०६ ॥ जाणित्ता जग्गत्तं गुरवो भोयणं दिति । रत्ती विसूइयाए सुहभावा संपई जाओ ।। ६१० ॥ उज्रेणीए पत्ता गुरवो दिट्ठा य तेण राएणं । उवलक्खह मं पुच्छइ भणइ गुरू संपई राया ।। ६११ ।। पुणरवि पुट्ठे णाओ ताहे वंदइ गुरूण सो पाए । उप्पण्ण-जाईसरणो पडिवज्जइ धम्ममइ - रम्मं ॥ ६१२ ॥ सपाय - कोडी - जिणबिंब सपाय - लक्ख- नवीन -जिणभवणे । तेतीस - सहस- जिणोधारे तह पणवई सहसा ।। ६१३ ।। पित्तलमय पडिमाओ दाणसाला तहेव सत्तसया । इच्चाइ पुण्ण- कलिया तिखंडभूमी कया तेण ॥ ६१४ ॥ इति सम्प्रतिः ।। कल्पान्तर्वाच्यः वसन्ततिलका Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [७६ कल्पान्तर्वाच्यः रोहगुप्तः थेरस्स णं अजथूलभद्दस्स गोयमसगुत्तस्स इमे दो थेरा अंतेवासी अहावच्चा अभिण्णाया हुत्था, तं जहा-थेरे अज्ज महागिरी एलावच्चसगुत्ते, थेरे अज्जसुहत्थी वासिठ्ठ-सगुत्ते। थेरस्स णं अज्जमहागिरिस्स एलावच्चसगुत्तस्स इमे अट्ठ थेरा अंतेवासी अहावच्चा अभिण्णाया हुत्था, तं जहा थेरे उत्तरे, थेरे बलिस्सहे, थेरे धणड्डे, थेरे सिरिड्डे, थेरे कोडिण्णे, थेरे नागे, थेरे नागमित्ते थेरे छलूए रोहगुत्ते कोसियगुत्ते णं । थेरेहितो णं छलूएहितो रोहगुत्तेहिंतो कोसिय-गुत्तेहितो तत्थ णं तेरासिया निग्गया........।। पणसय-चोयालीसे वरिसे सिरिवीरजिणवरिंदाओ। पुरमंजिया-पुरीए भूवालो बलसिरी नाम ।। ६१५॥ सिरिगुत्तायरियाणं सीसो रोहगुत्त नामओ तत्थ । परिवाई-वायकुसलो समागओ वाय-करणत्यं ।। ६१६॥ विजाए मह उयरं फुट्टइ तेण त्ति बद्धयर-पट्टो। विच्छू सप्प य मूसग मिगी वराही काग सउणी।। ६१७॥ इय विजासत्त-जुओ तेण पवाइय पडहो य वजंतो। विजा-बलिएण तया निवारिओ रोहगुत्तेण ।। ६१८॥ गुरुणा कुडिली एसो नाउं तव्वारिणीओ विजाओ। दिण्णा य पाढ-सिद्धा जिणसासण-पभावणत्थं च॥६१६॥ मयूरी नउली चेव बिलाडी वग्घिणी तहा। सिंही उलूगी ओलावी रयहरणं च मंतियं ।। ६२०॥ रायसहाए दो पत्ता वायत्यं तेण ठाविया। जीवाजीवाण दो रासी तेण वुत्तं न याणसि ॥२१॥ जिणसासणस्स अत्थं गंभीरं मुक्खसेहरा! अत्थि । जीवाजीव-नोजीव-रासित्तयमत्थि तं जाण ॥६२२॥ जीवो कीडाईओ अजीवो जाण लेट्ठमाईओ। नोजीवो नहमाइ इय निप्पुट्ठो कओ सो य॥६२३॥ रायसमक्खं वरिओ जयपडागं गओ य गुरु-समीवे। कहिओ सो वुत्तंतो गुरुणा भणियं कयं भव् ॥६२४ ॥ Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८०] छागप्रसंगः [कल्पान्तर्वाच्यः नोजीवो पुण सुत्ते नत्यि तुमं तेण नरवइ-समक्खं । मिच्छुक्कडयं देसु य सो भणइ. एयमवि सच्चं ।। ६२५॥ तो गुरुणा सह वायं पकुव्वमाणस्स जाव छम्मासा। कुत्तीयावण-हट्टे नोजीवो नत्थि इय वुत्ते ।। ६२६॥ न य मण्णेइ सो जाहे गुरुणा भस्स-मल्लगो सिरे ठविओ। तम्हा विसेसिय-मयं संजायं लोयमज्झमि ।। ६२७॥ थेराणं सुट्ठिय-सुप्पडिबुद्धाणं कोडिय-काकंदगाणं वग्घावच्च-सगुत्ताणं इमे पंच थेरा अंतेवासी अहावच्चा अभिण्णाया हुत्था, तं जहा थेरे अज्ज-इंददिण्णे, थेरे पियगंथे, थेरे विजाहरगोवाले कासवगुत्ते णं, थेरे इसिदिण्णे, थेरे अरिहदत्ते । थेरेहिंतो णं पियगंथेहिंतो इत्थ णं मज्झिमा साहा निग्गया, थेरेहितो णं विजाहर-गोवालेहिंतो कासव-गुत्तेहिंतो इत्थ णं विज्ञाहरी साहा निग्गया........॥ अजमेरासण्णवत्ति हरिसपुरे तिसयजिणालय-रम्मे। चउसय-लोइय-देवालय-माहण-अठ्ठ-सहस-गिहे ।। ६२८॥ छत्तीस-सहस वणिगिह वावी-कूवाइ सोहिए तत्थ।। जण्णे दिएहिं छागो हंतुं तइया समारद्धो ।। ६२६॥ इत्थंतरंमि सुत्थित-सुप्पडिबुद्धाण पवर-सीसेहिं । पियगंथेहिं सावय हत्थपियगंध-परिक्खेवे ।। ६३०॥ अहिट्ठिओ सो छागो अंबिगया सो भणेइ गयणत्यो। आगच्छंतु हणंतु य रे रे मं भे हयासा य ।।६३१॥ जइ हं तुम्ह सरिच्छो निद्दओ भवामि ता खणेणेव । मारेमि सव्वहा खलु तुब्मे तो ते भिया सव्वे ।। ६३२॥ जावंति रोमकूवाणि पसु-गाएसु भारय !। ताव य वास-सहस्साणि पच्चंति पसु-घायणा ।। ६३३॥ इच्चाइ वुत्तंतं पुच्छंति ते दिया तुमं कोऽसी ? सो भणइ पावगो हं वाहण-मेयं ममैवेहत्ति ॥६३४॥ पियगंथसूरिनाहो इहत्थितं पुच्छिऊण गिण्हेह । सुद्धं धम्मं जेणं जायन्ते सयलसुक्खाइं ॥६३५॥ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्यान्तर्वाच्यः ] वज्रस्वामी ___[८१ न्तूिण तेहि तया पुच्छित्ता सुद्धधम्ममग्गं च । अङ्गीको य तो सो नित्थारगपारगा जाया ॥६३६॥ बंभ-दीविया साहा निग्गय त्ति..... आभीरदेसायल-पुरासण्ण-कण्ण-बेण्ण-नई-मज्झे। अत्थि वरबंभदीवो पंचसया तावसा तत्थ ।। ६३७॥ ते पाय-पलेवेणं पारणयत्थं नई समुत्तरिउं। आगच्छंति य नयरे तवप्पभावं भणंति य॥६३८॥ तब्मत्तो बहु-लोओ नाओ सिरिवज्ज-माउलेहिं तहिं । अज्जसमिइ-सूरीहिं थेवमिमं पाय-लेव-बलं ॥६३६॥ सड्डेहिं नियगेहिं आणिया तावसा य गुरुवयणा । भोयणनिमित्तमेसिं पक्खालंति य ते पाएं।६४०॥ गयलेवा ते सव्वे नई पविठ्ठा य जाव बुटुंति । तावागया य गुरवो नई भणंति तारिसं वयणं । ६४१॥ बेण्णे! देहि परं पारं गमिस्सामु त्ति चप्पडिं दच्चा। इय वुत्ते दो कूले मिलिए ते तत्थ संपत्ता।। ६४२॥ धम्मोवएस-दाणेण पडिबुद्धा तावसा य ते सव्वे। पवज्जं पडिवण्णा पभावणा जिणमये जाया ॥६४३॥ . थेरस्स णं अज्ज-सीहगीरिस्स जाइस्सरस्स कोसियगुत्तस्स इमे चत्तारि थेरा अंतेवासी अहावच्चा अभिण्णाया हुत्या, तं जहा थेरे धणगिरी थेरे अज्ज-वइरे थेरे अज्जसमिए, थेरे अरहदिण्णे । थेरेहितो णं अज्जसमिएहिंतो गोयम-सगुत्तेहितो इत्थं णं बंभदीविया साहा निग्गया, थेरेहिंतो णं अज्ज-वइरेहिंतो गोयम सगुत्तेहितो इत्थ णं अज्जवइरी साहा निग्गया..........॥ सीहगिरि-सुगुरु-पासे सुणंदा-सोयरो हु अज्जसमिओ। तह धणगिरि-तब्भत्ता पव्वइया ते मुणी जाया।।६४४ ॥ तुंबवणे साहाणं सुणंदं परिचइउं सुणंदा सा। काले पसवइ पुत्तं सुरुववंतं महप्पभावं ।। ६४५ ।। मिलिया वयंति पमया अज्ज पिया होज तो सुणित्ता सो पिउ। ... दिक्खं जाईसरणो माउब्बिग्गाय तो रोयइ ॥६४६॥ . Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [कल्पान्तर्वाच्यः वज्रस्वामी सा उब्विग्गा चिट्ठइ गोयर-समये गुरूहिं वागरियं। सच्चित्तं अच्चित्तं जं मिलइ तं गहेअव्वं ।। ६४७॥ पत्तं धणगिरि-साहू द8 तस्सेव अप्पइ बालं । लोयसमक्खं गंदा गहिओ तेण वि सो बालो।। ६४८॥ वजमिव भार-जुत्तो दत्तं वज ति नाम सुगुरुहिं। सिज्जायरीहिं वड्डइ लालिज्जंतो समणि-गेहे ।। ६४६॥ पालण-सुत्तो अंगे एगारस पढइ छम्मासवयकंखी। तिवासिओ य संघं मण्णइ गुरु-वेस-गहणेणं ।। ६५०।। सावहि-विंटलियं मंडित्ता जो पढावइ साहू। राय-समक्ख-विवाए जाए माया वि पडिबुद्धा ।। ६५१ ॥ उज्जेणीए जो जंभगेहिं पहाण-कोलह-सुपक्क-भिक्खाए। सुरपिंडु त्ति न गहिओ विक्किय-लद्धी तओ पत्ता ।। ६५२ ।। घेबरपूर-परिक्खा कया पुव्वमित्त-जंभियसुरेहि। नो खुद्धो तो पुणरवि दत्ता तेहिं नभोविज्जा ।। ६५३ ।। जस्स अणुण्णाए वायगत्तणे दसपुरंमि नयरंमि। देवेहिं कया महिमा पयाणुसारिं नमसामि ।। ६५४ ।। जो कण्णाइ धणेण य निमंतिओ जोव्वर्णमि गिहिवइणा। नयरंमि कुसुम-नामे तं वयररिसिं नमसामि ।। ६५५ ॥ उत्तर-दिसि दुब्भिक्खे जाए संघं पडे ठवेऊणं। । चारिग्गहणट्ठ गओ सो वि सिज्जायरो खिन्नो ॥६५६ ॥ संपत्तो वजगुरू पुरि सुभिक्खं च तत्थ बुद्धेणं। • रण्णा जिणगिहपुप्फे निवारिए संघ-चिंता य।।६५७॥ पज्जूसवणा-पव्वे लाभं नाऊण वज्जसूरीहिं। माहेसरी हुयासण-देवस्स वर्णमि पत्तेहिं ।। ६५८ ॥ पुप्फाण वीस लक्खा सिरिदेवी-अप्पियं महापउमं । वेउब्विय-विमाणं गिण्हित्ता हुयसण-वणाओ ।। ६५६ ॥ जंभिय-सुर-कय-ओच्छव-पुव्वं आगम्म तित्थ माहप्पं । वद्धारेइ ताहे सो राया सावओ जाओ।। ६६०॥ Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] आर्यरक्षाकः इच्चाइ वित्थरो बहू नायव्वो अण्ण-गंथओ सव्वो। तयणु सिरिवज्जसेणो सोपारे पट्टणे पत्तो।। ६६१ ॥ जिणदत्त-सड्ड-गेहे दटुं लक्ख-दव्व-मुल्ल-पक्कऽण्णं । तत्थ विसं खिप्पंतं वारियं वजसामि-वया ।। ६६२॥ पर-दीव-धण्ण-भरिया-पभाए आगया बहु-पोया। तत्थ सुभिक्खं जायं पत्तो वेरग्गयं सिट्ठी ।। ६६३॥ नागिंदाइ चउ-पुत्ता ईसरी-भारिया-समेओ य। पव्वज्जं संपत्तो वयरसेण-प्पसायाओ॥६६४ ॥ ___इति श्री वज्रस्वामि-सम्बन्धः।। थेरस्स णं अज-नक्खत्तस्स कासवगुत्तस्स अज्जरक्खे थेरे अंतेवासी कासवगत्ते॥२२॥ थेरस्स णं अज्जरक्खस्स कासवगुत्तस्स अजनागे थेरे अंतेवासी गोअम-सगुत्ते ।।२३॥ माया य रुद्दसोमा पिया य नामेण सोमदेवु ति। भाया य फग्गुरक्खिय तोसलि-पुत्ता य आयरिया ।। ६६५॥ निजावण-भद्दगुत्तो वीसं पढणं च तस्स पुव्वगयं। पव्वाविओ य भाया रक्खिय-खमणेहिं जणओ य॥६६६॥ दसपुर-नयर-पुरोहिय-सोमदेव-रुद्दसोम सुओ य। अज्जरक्खियो विदेसे चउदसविता भणित्ताणं ।। ६६७॥ संपत्तो निय-नयरे रायकयाडंबरजुओ गओ गेहे । माउचलणेसु पडिओ न सायरं कुणइ ताहे सो॥६६८॥ पुट्ठा माया पभणइ दिट्टिवायं पढिय किं तुमं पत्तो। जेण महं संतोसो चिंतइ नामं पि सुपसत्यं ।। ६६६॥ कत्थत्थि दिट्ठिवाओ सा भणइ इच्छुवाड-मझंमि। तोसलिपुत्तायरिओ चिट्ठइ तुह माउलो सो यं ।। ६७०॥ पुच्छित्ता जा गच्छइ मग्गे नव इक्खुखंड संजुत्तो। मिलिओ विप्पो पवरं वियारिऊणं च तत्थ गओ ।। ६७१॥ ढड्डर-सावय-जुत्तो दिट्ठो गुरुणा कओ तुमं पुट्ठो। . पढणत्थं दिट्टिवायं अम-सरिसो होसि सो जाओ।। ६७२ ॥ Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ स्थविरावली समाप्ता [ कल्पान्तर्वाच्यः गुरु-पासे सुत्तत्थं पढियं तो वजसामि-गुरु-पासे । पढइ सो दिट्ठिवायं जणयाइ सुणिय-पव्वजं ।। ६७३॥ संदेसागारेइ जाहे नाऽऽगच्छइ तओ भाया। फग्गुरक्खिओ य पत्तो भणइ पवज्जइ सयण-वग्गो॥६७४ ॥ तो पढमं पवजसु तुमं तओ तेण दिक्खिओ सो य। अइगुरु-पढणे भग्गो बिंदूदहि-दिण्ण-दिटुंतो ।। ६७५ ॥ गुरुमापुच्छिय पत्तो पव्वाविओ माइ-पमुह-परिवारो। जणओ पुण मोहेणं भमइ पिट्ठीइ गिहि-वेसो।।६७६॥ बहुएहिं उवाएहिं दिक्खिओ सो धोय-छत्तयाइ-जुओ। मोयाविओ कमेण बालाइ-वयणुवाएणं॥६७७॥ धोइप-विमोक्खणट्ठा साहुंमि मए गुरूण सिक्खाए। वोढुं लग्गइ साहू किमित्थ लाहो य सो पुच्छइ ।। ६७८ ॥ गुरुणा आमं भणिए सो वहणत्यं समुट्ठिओ जाहे। सहियव्वो उवस्सग्गो इय गुरु-भणिए वि तं वहइ ॥६६॥ गच्छंतस्स य डिंभा कहंति य धोइयं च तो पच्छा। गाहाविओ मुणीहिं चोलपट्टो स-लज्जस्स ।।६८०॥ दिवो गुरुहिं पुढे कहियं तेणावि तो गुरू भणइ। आणेह धोइयं भो! सो भणइ गेण होयव्वं ॥६८१॥ जं दट्ठव् दटुं भिक्खं हिंडइ सो उवाएणं। गिहपिढे पविसंतो वारिओ सो य गिहवइणा॥६८२॥ न हु वारिजइ लच्छी आयंती जत्थ तत्थ सो तहो। बत्तीस-मोयगा तेण दिण्णा दंसेइ स-गुरूणं॥६८३॥ होहिस्संति य सीसा बत्तीसं अम्ह संतइए उ। इच्चाइ वित्थरत्थो नेयव्वो अण्ण-गंथाओ।।६८४॥ इति थेरावली-समत्ता..... एरावई कुणालाए, जत्थ चक्किया सिया, एगं पायं जले किच्चा एगं पायं थले किच्चा एवं चक्किया एवं णं कप्पइ सव्वओ समंता सक्कोसं जोयणं (भिक्खाचरियाए) गंतुं पडिनियत्तए॥ सामाचारी सूत्र-१२ ।। Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] त्रयः समितयः __ [५ दग-घट्ट तिण्णि-सत्त व उडुवासासु न हणंति तं खित्तं । चउरट्ठाइ हणंति जंघ-द्विक्को अवरेण ॥६८५॥ आयामए त्ति..... . आयामाइ सुच्छ्रुत्ती कायव्वा नेव जेण अच्छत्ती। अमली नामा देवी साऽणेग-ट्ठाण-वासहरा ।।६८६॥ अणेगट्ठाण सुसाणे मच्छाइ-मरण-संभव-नई। जह य पवित्तं नीरं पवित्ता तह इमा नेया।।६८७॥ पोहीसकोरवच्छग मिगनाहि-पट्टकूलगाणि इह। कुतुपाइ-घयणाहर बद्धसुप्पकरवत्तयाई।।६८८॥ कंबल-गोरोयण-करि-दंत-नहज बाहि से घर-खजूरा। दीवाइ गुड-पमुहा एसिं छुत्ती न किज्जइ य॥६६॥ उक्तं च वुट्ट य घुग्घरीबक्कला य अण्णं पि अद्धसिद्धं वा। जह होइ इह न छुती तज्जलमवसामणाइ तहा।।६६०॥ निरीथ भाष्ये....५३६ गाथा उस्सेयम संसेयम तंदुल तिल तुस जवोदगाऽऽयाम । सोवीर सुद्ध-वियडं अंबय अंबाडग कविटुं । ६६१॥ माउलिंग-दक्ख-दाडिम-खजूर-नालियर-कयर-बोरजलं। आमलगं चिंचा पाणगाइ पढमंग-भणियाई॥६६२॥ श्री आचाराने... इच्चाइ-बहु-वत्तव्वं अत्यि सत्ये वियाणिया। माही लेह मुहरसाया दियरेसिं जरवाणियं ॥६६३॥ सड जण जोइय घय भत्तं गुरु जोइयं च चूरमिगं। गिण्हाविंति य गुरवो साहूणं निविगइंयमि ।। ६६४॥ जीहा लोल वसाओ नीरसमवसावणाइ नीरं च। असणाहारतया जे पभणंति का गई तेसिं ॥६६५॥ तिदंडोगालियं गिझं उण्हं नो य कवोसणं। नीरं च मिस्स-दोसाओ ओहणिज्जुत्ति-भासणा॥६६६॥ Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ कल्पान्तर्वाच्यः ८६] त्रयः गुप्तयः कुसुंभ-कुंकुमाभेव निचियं सूहमेहिया। जीवेहिं वत्थेणं सोहिउं न जलं खमा ।। ६६७॥ लूयस्स तंतु-गलिए बिंदुमिसंति पाणिणो। सुहमा भमर-माणा तिवेट्टेऽवि न मंति य ।।६६८॥ संवच्छरेण जं पावं करेइ मच्छ-बंधगो। एगाहेण तं पावं अपूय-जल-संगही ।। ६६६॥ इच्चाइ समिइऽधिगारे समिइ सु त्ति... इरियाइ-वरदत्तो सक्केण पसंसिओ मुणिप्पवरो। खोहत्थं देवकय-मंडूगी-रक्खणत्थं च ।। १०००। इओ विउब्विय-गयोल्लालणाइणा वि साहू नो खुद्धो। एवं हरियासमिई पालेयव्वा पयत्तेणं ।। १००१॥ भासा-समिए संगय साहू जो सत्तु-रुद्ध-नगराओ। निग्गच्छंतो पुट्ठो पडिसत्तूहिपि नो वयइ ।। १००२॥ बहु-सुणेहि कण्णेहिं बहु-अच्छीहिं पिच्छइ। इच्चाइ भणणे मुक्को काऊण गहिलो तहिं ।। १००३॥ इति भाषा: एसणाए वसुदेव-जीवो पुव्व-भव-नंदिसेणो जो। वेयावच्चाभिग्गह-धारओ इंदकयपसंसो ।। १००४॥ .. छटुं छद्रेण तवं कुव्वंतो परिक्खिओ य देवेणं । अइसारि-साहु-दंसणाऽसुइ-दव्व-विलेवणेणं च ।। १००५ ॥ एषणा. आयाण-निक्खेवाए सौमिल साहू गुरूहिं सो भणिओ। पाय-पडिलेहणं कुरु विहारत्थं भो! सगाले य॥१००६ ।। तेण कया पायाणं पडिलेहणा य तओ ठिया गुरवो। पुणरवि करेसु भणिये भणइ किं अन्थि सप्पाई।। १००७।। पेहंतो य पभाए सप्पं दटुं गओ गुरु-सगासे। देवी बीहावणट्ठाए उल्लटुं मा य भासिज्जा ॥१००८॥ Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ८७ AMRANAMAAINARAAAAAA कल्पान्तर्वाच्यः । रोषनिद्रा पारिट्ठावणियाए सुव्वयगुरु-खुल्लओ अपेहंतो। किं थंडिलेऽत्थि करहो गुरुणा मा वारिओ एवं ।। १००६ ।। सासणदेवी तो तं बीहावेइ य उट्ट-रूवेणं। रत्तीए भणइ गुरू अपेहए देवया छलइ ।।१०१०॥ मणगुत्तीए पुव्विं जो भणिओ कुंकुणो य साहू वरो। विवरीयत्तणेण णेयो कायव्वा एवमण्णेहिं ।। १०११॥ मनोगुप्तिः.... वयगुत्तीए गुणदत्त साहू सो सिरिपुरे य गच्छंतो। संसारिय-वंदावण-निमित्तमवि मग्गि-मिलिएहिं ।।१०१२॥ चोरेहिं से कहियं नो वत्तव्वं तए सरूवमिणं। तो मुत्तो सो चलिओ जाइ जा तत्थ मग्गंमि ।। १०१३ ॥ संसारिय-वग्गो से मिलिओ मग्गंमि तेहिं सह चलिओ। जण्ण-जत्ताइ दिट्ठो सच्छो चोरेहिं सो गहिओ।। १०१४ ।। सव्वस्सं से गहियं दिट्ठो साहू य तेहिं तुढेहिं । पञ्चप्पियं च सव्वं संसारिय-वग्ग-कहणाओ॥१०१५॥ वागगुप्तिः।। कायगुत्तीइ अहण्णग-साहू विपज्जये वाहलोल्लंघे। छिण्ण-पाओ देवयाए निंदतो सो कओ सज्जो ।। १०१६॥ कायगुप्तिः।। वरं पजोसवणाओ अहिगरणं इत्ति... सिंधु-सोवीर-देसे विइभयपुराहिवो उदायि-निवो। महसेणाइ-दस-मुगड बद्ध-निव-सेवणिज्जो य॥१०१७॥ जीवंतसामी-पडिमाइ कारणवसओ गओ य उज्जेणिं । बद्धो चंड-पज्जोओ वलिए वासा तया लग्गो।। १०१७॥ दसपुरट्ठाणे सिण्णं ठावित्ता तत्थ संठिओ राया। संवच्छर-पव्व-दिणे समागए चिंतए राया।। १०१८॥ बद्धे पज्जोए मे पडिक्कमणो नेव सुज्झइ मुक्को। एवं भो मुत्तव्वं अहिगरणं इत्थ दिवसंमि ॥ १०१६॥ कोहं जो य न मुंचइ इममि संवच्छरियपवरपव्वंमि । सो कायव्वो बज्झो संघाओ दिओ महाठाणे ।। १०२०॥ तहाहि खेड-वच्छव्वो रुद्दो नाम दिओ पुरा। वासा-काले बलिवद्दो गलीसम्मं न हिंडइ ।।१०२१॥ Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५८] गुरुप्रसादवर्णनम् ..[ कल्पान्तर्वाच्यः तोत्तेण तं ताडेइ तोत्ते भग्गे सकोवओ। कदारमट्टि-खंडेहिं हणेइ निद्दयं जहा ।१०२२ ।। करित्ता मट्टिया कूडं तरसोवरि गओ गिहं। सुयं तं विप्प-वग्गेहिं पंतिओ सो बहिं कओ॥२३॥ . इति रोषो न कार्यः... वासावासं पजोसवियाणं इह खलु निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अजेव कक्खडे कडुए विग्गहे समुप्पज्जित्था सेहे राइणियं खामिज्जा, राइणिए वि सेहं खामिज्जा (ग्रं. १२.००) खमिअव्वं खमाविअव्वं उवसमियव्वं उवसमावियव्वं सुमइ-संपुच्छणा-बहुलेण होयव्वं । जो उवसमइ तस्स अस्थि आराहणा, जो न उदसमइ तस्स नत्थि आराहणा, तम्हा अप्पणा चेव उवसमियव्वं, से किमाहु भंते !? ... उवसमसारं खु सामण्णं॥ सूत्र ५६ ॥ सामाचारी.... नित्ति मिउ मद्दवत्ति छत्ति य दोसाण छायणे होइ। मित्ति य मेराइ-ट्ठिओ दुत्ति दुर्गच्छामि अप्पाणं ।। १०२५ ।। कत्ति कडं मे पावं डित्ति य डेवेमि उवसमेणं ति। एसो मिच्छादुक्कड-पयवखरत्यो समासेण ।। १०२६॥ जं दुक्कडं ति मिच्छा तं चेव पुणो निसेवह पावं। पच्चक्ख-मुसावाई माया-नियडी-पसंगो य ।। १०२७॥ जह कुंभारग-खुल्लग-मिच्धुक्कडयं तहा न दायव्वं । मिच्छुक्कडयं देयं मिगावई चंदणाइव्व ॥ १०२८॥ अण्णंमि दिणे वीरं कोसंबीए समोसढं नच्चा। . चंदाइच्चा नमिरं मूलाठमाणेण संपत्ता ।।१०२६॥ वियाणिऊण वेलं गया नियालयं चंदणा अज्जा । मियावई समणी पुण चिट्ठइ तत्थेव जिणभत्ता॥१०३०॥ भगवंतं वंदित्ता चलिया जा चंद-दिणयरा दो वि। ता जायमंधयारं मिगावई लज्जिया चलिया॥१०३१॥ गुरुणी पासे पत्ता गुरुणी पभणइ न सुंदरं एयं। जं समणीणं ठाणं साहु-पासंमि रत्तिए॥१०३२॥ Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] फलश्रतिः तो सा गुरुणी पाए पडिया खामेइ भावओ जाव। ता गुरुणीए निद्दा समागया तंमि समयंमि ।। १०३३ ॥ ता सुहज्झाण-वसाओ उप्पण्णं केवलं मिगावइए। सप्पं पिक्खइ इंतं गुरुणी-करं ठवइ संथारे ॥१०३४॥ तो जागरिया गुरुणी पुढं मे चालिओ करो केणं। सामिणि! सप्प-भया मे चालिओ कह तुमं जाणे? ॥१०३५॥ को ऽस्थि अइसओ तो हंता! सामिणि! तुह पसायाओ। पडिवाइ अपडिवाइ य? अप्पडिवाइ ति सा भणइ ।। १०३६ ।। आउट्टा खामेइ सुहज्झाणेणऽज्जचंदणाए वि। उप्पणं णाण-वरं संपत्ता दो वि मुक्खपयं ।। १०३७॥ एवं खामेयव्वं परेहिं तह अप्पणा य खमियव्वं । नियधम्म-रक्खणट्ठा पहाणबुद्धीहिं विबुहेहिं ।। १०३८॥ कालिग-सुरीण कहा...तो गुरु-पट्टावली कहेयव्वा । अच्छाएइ तरणिं रेणू-वाउस्स विफुरियं ।।१०३६॥ अथ गुरुप्रसाद-वर्णनम्... भेगो चुंबइ वयणं जं नागस्सेह तं बलं जाण। मंतिवाइस्स नूणं अहवा तं ओसही तेयं ।। १०४०॥ कूयइ वसंत-मासे कलय-रवं तत्थ कारणं जाण। सहगार-मंजरीए पवर-बुद्धिप्पयायाए॥१०४१॥ साहामियस्स साहाया साहं गंतुं परक्कमो। न जोयण-सयं गंतुं सक्कोब्भाससयेहि वि॥१०४२॥ तहाविहो सत्थ-परिस्समो मे नेवत्थि जडं च तहा पगामं । तहावि जं पुच्छग-वायणाए पवत्तितं मे गुरु-पारतंतं ॥१०४३॥ . उपजातिः पंडित्तं नेवत्थि किंपि ममं विबुह-मण-चमक्कयरं । वयणवर-कोसलत्तं अण्णो वा गुण-विसेसो य॥ १०४४ ।। १२. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६०] प्रशस्ति [ कल्पान्तर्वाच्यः तह वि जं संघ-मज्झे वायालतं धरामि तं सव्वं । नायव्वं माहप्पं सिरिगुरुपयप्पसायाणं ।। १०४५॥ जं किंचि अणाभोगा किमुच्छगत्तेण भासियं भणियं । तं खमह सुयहरा मे अवराहं बाल-बुद्धिस्स ॥१०४६॥ न ते नरा दुग्गइमावयंति . न मूयगत्तं न जडस्सहावं। : नेवंधयतं च कुबुद्धियत्तं . जे वाययंतीह जिणस्स वक्कं ॥ १०४७॥ तेहिं अप्पा कओ सुद्धो निम्मलं च कुलं कयं । संसार-कूव-पडणे कओ हत्थावलंबओ॥१०४८॥ लद्धं लच्छीफलं तेहिं सव्वण्णु-चरियं वरं। वाइयं जेहिं सुकईहिं ते धण्णा भूमिमंडले ॥१०४६॥ नक्खत्ताक्खयपूरियं मरगयच्छालं विसालं नहो, पीयूसज्जुइनालिगेरकलियं चंदप्पहा चंदणं। जावं मेरु-गरे गधत्ते-कडगे भ धरित्तीवहू, तावं नंदउ धम्म-कम्म-निरओ सो संघ-भट्टारओ॥१०५०॥ शार्दूलविक्रीडित :इच्चेयंतर-वच्च-सत्थ-मणहं गाहाइणा गुंफियं भव्वाणंद-विधायगं सुहकरं बालप्पभेणं मए। मुद्धेणुद्धरियं च किंचि सकयं सोहंतु सव्वं तयं, कुव्वाणा करुणं सया सुयहरा देयं न मे दूसणं ।। १०५१॥ शार्दूलविक्रीडितम् चंद-परस-बाण-"मुणि-सम वरिसे तवगण विभासणक्काणं । भट्टारक-पुरंदरसिरिविजयसेणसूरीणं ॥१०५२ ।। रज्जे विहिओ गंथो पंडिय-सिरिकुलवद्धण गणीणं सीसेण बालमइणा नगाभिहाणेण वरमहिमो ।। १०५३॥ कुलवर्धनगणी शिष्य-नग ऋषि जा भूवलये चंदो सूरो मेरू य जयइ सुहजणओ। ता जयउ एस गंथो मंगलओ सव्व संघस्स ।। १०५४॥ . *प्रायः सर्व-ग्रंथाग्र...११५१ अनुष्टुभ संवत् १६५७ वर्षे भाद्रपद-सित-त्रयोदश्यां वार-बुधे Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] प्रशस्तिपूर्णीकृतः लिखितश्च वडावली नगरे नगर्षिगणिनाऽलेखि ।। शुभं भवतु श्रीः॥ इति श्री कल्पान्तर्वाच्यग्रन्थः समाप्तः ।। ★ स्वस्ति श्री राजनगरे पालडी-जैननगरे पञ्चदशम तीर्थपति श्री धर्मनाथ जिनेश्वर सान्निध्ये (जैन उपाश्रय) पौषधागारे चातुमासार्थं विराजमानाः सन्ति श्रीमन्नेमिसूरीश्वराणां शिष्य-प्रशिष्यावतंसानां श्री हेमचन्द्रसरीश्वराणां शिष्याः पंन्यासप्रवराः श्रीमत प्रद्यम्नविजयाः तेषां सप्रेरणया तथा मनिपङ्गवश्री राजहंसविजयानां साहाय्येन च प्राचीन-पडिमात्रा-लिपि-ग्रंथात् वर्तमान समये प्रचलितायां देवनागरी-लिपि-भाषायां अलेखि....वि. सं. २०५१ वीर नि: २५२१ लेखने प्रायः मासमेकमभवत्....अधिन-शुक्ला पञ्चमी दिने परिमार्जने पुनः....लेखनं संपूर्णम्भूत् शुभं भवतु श्री श्रमणसमस्येति...... Page #101 --------------------------------------------------------------------------  Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पसूत्रस्य चूर्णी निर्युक्तिगर्भा तथा पृथ्वीचन्द्रसूरि प्रणीत टिप्पनकम् (परिशिष्टानि ) Page #103 --------------------------------------------------------------------------  Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] ___ कप्पसुत्तस्स चुण्णी __ [६५ ॥ जयन्तु वीतरागाः ॥ कप्पसुत्तस्स चुण्णी। (दसासुयक्खंधसुत्तमज्झयणस्स णिज्जुत्तिगब्मा चुण्णी) संबंधो-सत्तमासियं फासेत्ता आगतो ताहे वासाजोग्गं उवहिं उप्पाएति, वासाजोग्गं च खेत्तं पडिलेहेति, एतेण संबंधेण पजोसमणाकप्पो संपत्तो। तस्स दारा चत्तारि, अधिकारो वासावासजोग्गेण खेत्तेण उवहिणा य, जा य वासासु मजाया। णामणिप्फण्णो पज्जोसमणाकप्पो। दुपदं नाम-पज्जोसमणा कप्पो य । पज्जोसमणाए कप्पो पज्जोसमणाकप्पो। पज्जायाणं ओसमणा पज्जोसमणा । अघवा परि-सव्वतोभावे, "उष निवासे", एस पज्जोसमणा ।। इदाणिं णिज्जुत्तीवित्थारो पज्जोसमणाए अक्खराइं होंति उ इमाइं गोण्णाई। परियायववत्थवणा, पञ्जोसमणा य पागइया॥१॥ परिवसणा पज्जसणा, पज्जोसमणा य वासवासो य। पढमसमोसरणं ति य, ठवणा जेट्ठोग्गहेगट्ठा ॥२॥ पज्जोसमणाए० गाहाद्वयम्। पज्जोसमणा एतेसिं अक्खराणं शक्रेन्द्रपुरन्दरवदेकार्थिकानि नामानि गुणनिष्फण्णानि गौणानि। जम्हा पव्वज्जापरियातो पज्जोसमणावरिसेहिं गणिज्जति तेण परियागववत्थवणा भण्णति। जहा-आलोयण-वंदणाईसु जहारायणियाते कीरमाणेसु अणज्जमाणे परियाए पुच्छा भवति-कति पजोसमणातो गयातो उवठ्ठावियस्स?। जम्हा 'उउबद्धिता दव्व-क्खेत्त-काल-भावपज्जाया एत्थ पजोसविज्जंति, उज्झिजंति त्ति भणितं होई, अण्णारिसा दव्वादिपज्जाया वासारत्ते आयरिजंति तम्हा पज्जोसमणा भण्णति। पागतिय त्ति पज्जोसमण त्ति एयं सव्वलोगसामण्णं। पागतिया गिहत्था। एगत्थ चत्तारि मासा परिवसंतीति परिवसणा। सव्वासु दिसासु ण परिब्भमंतीति पज्जुसणा। वरिसासु चत्तारि मासा एगत्थ अच्छंतीति वासावासो। णिव्वाघातेणं पाउसे चेव वासपाउग्गं खित्तं पविसंतीति पढमसमोसरणं। उडुबद्धाओ अण्णा मेरा ठविज्जतीति ठवणा। उडुबद्धे एक्कक्कं मासं खेत्तोग्गहो भवति, वरिसासु चत्तारि मासा एगखेत्तोग्गहो भवती त्ति जिट्ठोगहो। एषां व्यञ्जनतो नानात्वम्, न त्वर्थतः॥१॥२॥ एषामेकं ठवणाणामं परिगृह्य णिक्खेवो कज्जति ठवणाए णिक्खेवो, छक्को दव्वं च दव्वणिक्खेवो। खेत्तं तु जम्मि खेत्ते, काले कालो जहिं जो उ॥३॥ ३ओदइयाईयाणं, भावाणं जा जहिं भवे ठवणा। भावेण जेण य पुणो, 'ठविजए भावठवणा उ॥ ४॥ १ ओबद्धिता प्रत्यन्तरे ।। २ ओबद्धातो प्रत्य०॥ . ३ उदईयाईयाणं प्रत्य०॥ ४ ठविबई प्रत्य० ॥ ठाविज्जइ प्रत्य० ॥ Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६६] . कप्पसुत्तस्स चुण्णी [कल्पान्तर्वाच्यः ठवणाए णिक्खेवो० गाहा [बयम्] णामठवणाओ गयाओ। दव्वठवणा जाणगसरीरभवियसरीरवतिरित्ता 'दव् च दव्वनिक्खेवो" जाई दव्वाइं परिभुजंति जाणि य परिहरिज्जंति। परिभुजंति तण-डगल-छार-मल्लगादि । परिहरिजंति सच्चित्तादि ३। सच्चित्ते सेहो ण पव्वाविज्जति, अचित्ते वत्यादि ण घेप्पति पढमसमोसरणे, मीसए सेहो सोवहितो। खेत्तट्ठवणा सकोसं जोयणं, कारणे वा चत्तारि पंच जोयणाई। कालट्ठवणा चत्तारि मासा, यच्च तस्मिं कल्प्यम्। भावट्ठवणा कोधादिविवेगो भासासमितिजुत्तेण य होतव्वं ।।३॥४॥ एतेसिं सामित्तादिविभासा कायव्वा तत्थ गाधा सामित्ते करणम्मि य, अहिगरणे चेव होति छब्भेया। एगत्त-पुहत्तेहिं, दव्वे खेत्तऽद्ध भावे य॥५॥ सामित्ते० गाहा। दव्वस्स ठवणा दव्वठवणा, दव्वाणं वा ठवणा दव्वठवणा, दव्वेण वा ठवणा दव्वठवणा, दव्वेहिं वा ठवणा २, दव्वम्मि वा ठवणा द० २, दव्वेसु वा ठ० २। एवं खेत्त-काल-भावेसु वि एगत्त-पुहत्तेहिं सामित्त-करणा-ऽधिकरणा भाणितव्वा। तत्थ दब्बस्स ठवणा जहा कोइ संथारगं गेण्हति, दव्वाणं जधा तिन्नि पडोगारेणं गेण्हति, दव्वेणं जधा वरिसारत्ते चउसु मासेसु एक्कसि आयंबिलेण पारेत्ता सेसं कालं अब्भत्तटुं करेति, दव्वेहिं मासेणं मासेणं चत्तारि आयंबिलपारणया, एवं 'निम्विइयएणं पि, दव्वम्मि जधा एगंगिए फलए ठायव्वं, दव्वेसु जधा 'दामादीकट्ठसंथारए। खेत्तस्स एगगामस्स परिभोगो. खेत्ताणं तिगामादीणं अंतरपल्लीयादीणं. करणे एगत्त-पहत्तेणं णत्थी. अधिकरणे एगखेते परं अद्धजोयणमेराते गंतुं पडिएत्तए, पुहत्तेणं दुयमादीहिं वि अद्धजोयणेहिं गंतुं पडिएत्तए कारणे। कालस्स जा मेरा सा ठविज्जति-अकप्पिया वासारत्त'काले ण परिघेप्पति, कालाणं चउण्हं मासाणं ठवणा, कालेण आसाढपुण्णिमाए कालेण ठायंति, कालेहिं पंचाहे पंचाहे गते कारणे ठायंति, कालम्मि पाउसे ठायंति, कालेसु आसाढपुण्णिमाओ सवीसतिरायमासदिवसेसु गतेसु ठायंति कारणे । भावस्स ओदइयस्स ठवणा, भावाणं खतियं भावं "संकमंतस्स सेसाणं भावाणं परिवज्जणा होइ, भावेणं णिज्जरठ्ठाए ठाति, भावेहिं णिज्जरट्ठयाए संगहट्टयाए वेतावच्चं करेति, भावम्मि खतोवसमिते, भावेसु णत्थि, अहवा खतोवसमिते भावे सुद्धातो सुद्धतरं एवमादिएसु परिणमंतस्स भावेसु ट्ठवणा भवति ।। ५।। एवं ताव दव्वादि समासेणं भणितं। इदाणिं एते चेव वित्थरेण भणीहामि। तत्थ ताव पढमं कालठ्ठवणं भणामि। किं कारणं? जेण एतं सुत्तं कालट्ठवणाए परुवेतव्वं कालो समयादीओ, पगयं समयम्मि तं परूवेस्सं । णिक्खमणे य पवेसे, पाउस सरए य वोच्छामि ॥६॥ कालो समयादीओ० गाथा। असंखेज्जसमया आवलिया, एवं सुत्तालावएण जाव संवच्छरं। एत्थ पुण उडुबद्धण बासारत्तेण य पगतं, अघिगार इत्यर्थः। तत्थ पाउसे पवेसो वासावासपाउग्गे खेत्ते, सरते तातो निग्गमणं ॥ ६॥ १ णिब्विओयणं पि प्रत्यन्तरेषु ॥ २ दोमादीकंखी संथारए प्रत्य० । दोमादीकं पी संथारए प्रत्यन्तरेषु ।। ३ काले परिघेप्पति प्रत्य० । कालो परिधेप्पत्ति प्रत्य० ।। ४ माकालेण प्रत्यन्तरेषु । ५ संकेतस्स प्रत्यन्तरेषु ।। ६ जं एवं सुत्तं प्रत्य० ।। Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] कप्पसूत्तस्स चुणी ऊणाइरित्तमासे अट्ठ विहरिऊण गिम्हहेमंते । एगाहं पंचाहं, मासं च जहासमाहीए ॥ ७ ॥ ऊणातिरित्त० गाहा । चत्तारि हेमंतिया मासा, चत्तारि गिम्हमासा, एते अट्ठ विहरति । ते पुण अट्ठ मासा ऊण वा अतिरित्ता वा विहरिजा ॥ ७ ॥ कथं पुण ऊण वा अतिरित्ता वा भवंति ? तत्थ ताव जहा ऊणा भवंति तधा भण्णति — काऊण मासकप्पं, तत्थेव उवागयाण ऊणा ते । चिक्खल्ल वास रोहेण वा वि तेण ट्ठिया ऊणा ॥ ८ ॥ [ ६७ काऊण० पुव्वद्धं । आसाढचाउम्मासितं पडिक्कंते, जति अण्णत्थ वासावासपाउग्गं खेत्तं णत्थि ता तत्थेव ठिता वासावासं एवं ऊणा अट्ठ मासा, जेण सत्त मासा विहरिता ।। अहवा इमेहिं पगारेहिं ऊणा अट्ठ मासा होज्ज चिक्खल्ल० पच्छद्धं । जत्थ वासारत्तो कतो ततो कत्तियचाउम्मासिए ण णिग्गया । इमेहिं कारणे हिं-पंथे चिक्खल्लो तत्थ खुप्पिज्जति, वासं वा ण ओरमति, रोहगो वा जातो । जाव मग्गसिरं सव्वं णिग्गता, ताहे पोसे णिग्गयाणं पोसादीया आसाढंता सत्त मासा विहरिता, एवं ऊणा भवंति ॥ ८ ॥ इयाणिं जहा अतिरित्ता अट्ठ मासा विहरिता होज तहा भणति— वासाखेत्तालंभे, अद्धाणादीसु पत्तमहिगातो । साहगवाघाएण व अपडिक्कमिउं जइ वयंति ॥ ६ ॥ वासाखेत्तालंभे० गाथा । साहुणो आसाढचाउम्मासिए पडिक्कंते वासावासापा' तोग्गं खेत्तं मग्गंता ण लंभति, ताहे तेहिं मग्गंतेहिं ताव ण लद्धं जाव आसाढचाउम्मासियातो सवीसतिरातो मासो गतो, वरं भद्दवए जोहस्स पंचमीए लद्धं खेत्तं तम्मि दिवसे पज्जोसवियं, एवं णव मासा सवीसतिराता विहरिता। अहवा साधू अद्धाणपडिवण्णा, सत्थवसेणं आसाढचाउम्मासियातो परेणं पंचाहेण वा दसाहेण वा जाव सवीसतिराते वा मासे खेत्तं पत्ता, एवं अतिरित्ता अट्ठ मासा विहरिता । अहवा जत्थ वासावासो कतो ततो खेत्तातो आरतो चेव कत्तियचाउम्मासियस्स णिग्गच्छंति इमेहिं कारणेहिं — कत्तीय पुण्णिमा ते आयरियाणं णक्खत्तं असाहगं, अण्णो वा कोइ तद्दिवसं वाघातो भविस्सति ताहे अपुण्णे कत्तिए णिग्गच्छंता अतिरित्ते अट्ठ मासे विहरिस्संति ॥ ६ ॥ “एगाहं पंचाहं मासं व जहासमाधीए " ( गा० ७) अस्य व्याख्या- पडिमापडिवण्णाणं, एगाहं पंच होतऽहालंदे | जिण - सुद्धाणं मासो, णिक्कारणओ य थेराणं ॥ १० ॥ पडिमापडिवन्नाणं० गाहा । पडिमापडिवण्णा उडुबद्धे एक्वेक्कं अहोरत्तं एगखेत्ते अच्छंति। अहालंदिया पंच अहोरत्ताइं एगखेत्ते अच्छंति । जिणकप्पिया मासं । सुद्धपरिहारिया एवं चेव । थेरकप्पिया णिव्वाघातेण मासं, वाघाए ऊणं वा अतिरित्तं वा मासं ॥ १० ॥ १ पायोग्गं प्रत्य० ॥ २ भद्दपदनो प्रत्यन्तरेषु ॥ ३ पुण्णिमाए प्रत्य० ॥ Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कप्पसुत्तस्स चुण्णी [ कल्पान्तर्वाच्यः ऊणाइरित्त मासा, एवं 'थेराणं अट्ठ णायव्वा । इयरे अट्ठ विहरिउं, णियमा चत्तारि अच्छंति ॥११॥ ऊणातिरित्त मासा० गाधा। 'इयरे णाम' पडिमापडिवण्णया अहालंदिया एते २एवं रितित्ता उउबद्धे कहिं पुण ठातव्वं वासारत्तिया चत्तारि मासा सव्वे वि अच्छंति एगखेत्ते ।। ११ ॥ आसाढपुण्णिमाए, 'वासावासं तु होति ठायव्वं । मग्गसिरबहुलदसमीउ' जाव एक्कम्मि खेतम्मि ।। १२ ।। आसाढपुण्णिमाए वासावासेसु होति ठातव्वं० गाधा। आसाढपुण्णिमाए वासावासं ठातव्वं ।। १२॥ बाहि ठिया वसभेहिं, खेत्तं गाहेत्तु वासापाओग्गं। कप्पं कहेत्तु ठवणा, सावणऽसुद्धस्स पंचाहे ।। १३॥ बाहि ठिया वसभेहिं० गाथा। 'बाहि ठिय' त्ति जत्थ आसाढमासकप्पो कतो तत्थ दसमीए आरब्भ जाव आसाढमासपण्णरसी ताव वासावासपाउग्गे खेत्ते संथारय-डगलग-छार-मल्लगादी गेण्हंता वसभा भावेंति य खेत्तं साधुभावणाए। ततो आसाढपुण्णिमाए वासावासपाउग्गे खेत्ते गंतु आसाढचाउम्मासियं पडिक्कमंति, पंचहिं दिवसेहिं पज्जोसवणाकप्पं कहेंति, सावणबहुलस्स पंचमीए पजोसवेंति । अह बाहिट्टितेहिं वसभेहिं ण गहिताणि छारादीणि ताहे कप्पं कहेंता चेव गेण्हंति मल्लगादीणि। एवं आसाढपुणिमाए ठिता जाव मग्गसिरबहुलस्स दसमी ताव एगम्मि खेते अच्छेज्जा तिण्णि वा दसराता। एवं तिन्नि पुण दसराता चिक्खल्लादीहिं कारणेहिं ।। १३॥ एत्थ तु अणभिग्गहियं, वीसतिरायं सवीसतीमासं। तेण परमभिग्गहियं, गिहिणातं कत्तिओ जाव ।। १४ ॥ एत्थ उ० गाधा। ‘एत्य'ति पज्जोसविते सविसतिरायस्स मासस्स आरतो जति गिहत्था पुच्छंति-तुब्भे अज्जो ! वासारत्तं ठिता ? अध णो ताव ठाध ?। एवं पुच्छिएहिं जति अभिवडिढ्यसंवच्छरो जत्थ अधिमासतो पडति तो आसाढपुण्णिमातो वीसतिराते गते भण्णति 'ठिता मो' त्ति, आरतो ण कम्पत्ति वोत्तुं 'ठिता मो' त्ति। अह इतरे तिण्णि चंदसंवच्छरा तेस सवीसतिराए मासे गते भण्णति 'ठिता मो' त्ति, आरतो ण कप्पति वोत्तु 'ठिता मो' त्ति ।। १४॥ किं कारणं ? असिवाइकारणेहिं, अहवा वासं ण सुठु आरद्धं । अहिवड्डियम्मि वीसा, इयरेसु °सवीसई मासो॥ १५ ॥ असिवादि० गाहा। कयाति असिवातीणि कारणाणि उप्पजेजा जेहिं णिग्गमणं होज्जा ताहे ते गिहत्था मण्णेज्ज—ण किंचि जाणंति एते, मुसावायं वा उल्लति, जेणं 'ठिता मो' त्ति भणित्ता णिग्गया। १ थेराण होति णायध्वा प्रत्यन्तरेषु ॥ २ निशीथचूर्णौ “अहालंदिया विसुद्धपरिहारिया जिणकप्पिया य" इति पाठः ।। ३ एवं विहरित्ता प्रत्यन्तरे ।। ४ वासावासेसु होति प्रत्य० ॥ ५ मीए जाव प्रत्य० ॥ ६ वासाणं सुद्धदसमीए नियुक्तिप्रत्यन्तरेषु ।। ७ सविसओ मासो प्रत्य०।। Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] कप्पसुत्तस्स चुण्णी [ ६६ अहवा वासं ण सुठु आरद्धं, तेण लोगो भीतो धण्णं झंपितुं ठितो, साधूहिं भणितं 'ठिया मो' त्ति, जाणंति एते-वरिसिस्सति तो मुयामो धण्णं, विक्किणामो अधिकरणं, घराणि य छएंति, हलादीण य संठप्पं करेंति। जम्हा एते दोसा तम्हा वीसतिराते अगते सवीसतीराते वा मासे अगते ण कप्पति वोत्तुं 'ठिता मो' त्ति ।।१५।। एत्थ तु पणगं पणगं, कारणियं 'जा सवीसतीमासो। सुद्धदसमीठियाणं व, आसाढीपुण्णिमोसरणं ।। १६ ।। एत्थ तु० गाहा। आसाढपुण्णिमाए ठियाणं जति तणडगलादिणि गहियाणि पज्जोसवणाकप्पो य कहितो सावणबहुलपंचमीए पज्जोसवेंति। असति खेत्ते सावणबहुलदसमीए, असति खेत्ते सावणबहुलस्स पण्णरसीये, एवं पंच पंच ओसारेंतेण जाव असति भद्दवतसुद्धपंचमीए, अतो परेणं ण वट्टति अतिक्कामेतुं । आसाढपुण्णिमातो आढत्तं मग्गंताणं जाव भद्दवयजोण्हस्स पंचमीए इत्थंतरे जति ण लद्धं ताहे जति रुक्खहेतु ठितो तो वि पज्जोसव्वेतव् । एतेसु पव्वेसु जहालंभेण पज्जोसवेयव्वं, अप्पव्वे ण वट्टति ।। कारणिया चउत्थी वि अजकालएहिं पवत्तिता। कहं पुण? -उज्जेणीए णगरीए बलमित्तभाणुमित्ता रायाणो। तेसिं भाइणेज्जो अज्जकालएण पव्वावितो। तेहिं रादीहिं पदुद्धेहिं अज्जकालतो निव्विसतो कतो सो पइट्ठाणं आगतो। तत्थ य सातवाहणो राया सावगो। तेण समणपूयणओच्छणो पवत्तितो, अंतेउरं च भणियं-अमावसाए उववासं काउं “अट्ठमिमादीसु उववासं कातुं" इति पाठान्तरम् पारणए साधूणं भिक्खं दाउं पारिजह । ३अध पज्जोसमणादिवसे आसण्णीभूते अजकालएण सातवाहणो भणितो- भद्दवयजोण्हस्स पंचमीए पज्जोसवणा। रण्णा भणितो-तद्दिवसं मम इंदो अणुजायव्वो होहिति तो 'ण पञ्जुवासिताणि चेतियाणि साधुणो य भविस्संति' त्ति कातुं तो छट्टिए पज्जोसवणा भवतु। आयरिएण भणियं-न वट्टति अतिकामेतुं। रण्णा भणितं-तो चउत्थीए भवतु। आयरिएण भणितं-एवं होउ-त्ति चउत्थीए कता पज्जोसवणा। एवं चउत्थी वि जाता कारणिता ।। "सुद्धदसमीठियाण व आसाढपुण्णिमोसरणं" ति जत्थ आसाढमासकप्पो कतो, तं च खेत्तं वासावासपाउग्गं अण्णं च खेत्तं णत्थि वासावासपाउग्गं, अहवा अब्भासे चेव अण्णं खेत्तं वासावासपाउग्गं, सव्वं च पडिपुण्णं संथारडगलकादी काइयभूमी य बद्धा, वासं च गाढं अणोरयं आढत्तं, ताहे आसाढपुण्णिमाए चेव पजोसविज्जति। एवं पंचाहपरिहाणिमधिकृत्योच्यते ।। १६॥ इय सत्तरी जहण्णा, असीति णउती दसुत्तरसयं च । जइ वासति मग्गसिरे, दस राया तिण्णि उक्कोसा ।। १७॥ इय सत्तरी० गाहा। 'इय' उपप्रदर्शने। जे आसाढचाउम्मासियातो सवीसतिराते मासे गते पज्जोसवेंति तेसिं सत्तरी दिवसा जहण्णतो जेट्ठोग्गहो भवति। कहं पुण सत्तरी ? चउण्हं मासाणं सवीसं दिवससतं भवति, ततो सवीसतिरातो मासो पण्णासं दिवसा सोधिया, सेसा सत्तरं दिवसा जे भद्दवयबहुलस्स दसमीए पज्जोसवेंति तेसिं असीतिं दिवसा जेट्ठोग्गहो। जे सावणपुण्णिमाए पज्जोसवेंति तेसिं 'णउतिं दिवसा जेट्टोग्गहो। जे सावणबहुलदसमीए ठिया तेसिं दसुत्तरं दिवससतं जेट्ठोग्गहो। एवमादीहिं पगारेहिं वरिसारत्तं १ नाव वीसती प्रत्यन्तरेषु ॥ २ पज्जवसणाकप्पो प्रत्य० ॥ ३ अण्णया पज्जोसवणादिवसे आसण्णे आगते अज्जकालएण प्रत्य०।। ४ णतुर्ति प्रत्य०।। Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १००] कप्पसुत्तस्स धुण्णी [कल्पान्तर्वाच्यः एगखेत्ते अच्छित्ता कत्तियचाउम्मासिए णिग्गंतव्वं । अथ वासं ण ओरमति तो मग्गसिरे मासे जद्दिवसं 'पक्कमट्टियं जातं तद्दिवसं चेव णिग्गंतव्वं । उक्कोसेणं तिण्णि दसरायाण निग्गच्छेज्जा, मग्गसिरपुण्णिमाए त्ति भणियं होइ । मग्गसिरपुण्णिमाते परेण जति 'विप्लवंतेहिं (?) तह णिग्गंतव्वं । अध ण णिग्गच्छन्ति तो चउलहुगा। एवं पंचमासिओ जेट्ठोग्गहो जातो।।१७।। काऊण मासकप्पं, तत्थेव ठियाणऽतीए मग्गसिरे। सालंबणाण छम्मासितो तु जेट्ठोग्गहो होति॥१८॥ काऊण० गाहा। आसाढमासकप्पं काउं जति अण्णं वासावासपाउग्गं खेत्तं णत्थि, तं चेव वासावासपाउग्गं जत्थ आसाढमासकप्पो कतो, तो तत्थेव पज्जोसविते; आसाढपुण्णिमाते वा सालंबणाणं मग्गसिरं पि सव्वं वासं ण ओरमति तेणं ण णिग्गता, असिवादीणि वा बाहिं, एवं सालंबणाणं छम्मासितो जेट्ठोग्गहो। बाहिं असिवादीहिं जहि वाघातो अण्णवसहीए ठंति, जतणाविभासा कातव्वा ।। १८॥ जइ अस्थि पयविहारो, चउपाडिवयम्मि होइ गंतव् । अहवा वि अणिंतस्सा, आरोवण पुव्वनिद्दिट्ठा ।। १६॥ जति अत्थि पदविहारो० गाहा। कंठा। कुत्र निद्दिट्ठा ? निसीथे ।। १६ ।। कयाइ अपुण्णे वि चाउम्मासिए निग्गमज्जा इमेहिं कारणेहिं— काईयभूमी संथारए य संसत्त दुल्लहे भिक्खे। एएहिं कारणेहिं, अप्पत्ते होइ णिग्गमणं ॥२०॥ राया सप्पे कुंथू, अगणि गिलाणे य थंडिलस्सऽसति । एएहिं कारणेहिं, अप्पत्ते होति णिग्गमणं ॥२१॥ काईय० गाहा [द्वयम्]। काईयभूमी संसत्ता उदएण वा पेल्लिता । संथारगा संसत्ता। अन्नातो वि तिण्णि वसधीओ णत्थि, अहवा तासु वि एस चेव वाघातो। राया वा पदुट्ठो। गिलाणो वा जाओ विजनिमित्तं अतिक्ते वि अच्छिज्जति ॥२०॥२१॥ वासं व ण ओरमई, पंथा वा दुग्गमा सचिखल्ला। एएहिं कारणेहिं, अइकते होइ णिग्गमणं ॥२२॥ असिवे ओमोयरिए, राया दुढे भए व गेलण्णे। . एएहिं कारणेहिं, अइकते होति णिग्गमणं ।। २३॥ वासं व ण ओरमती० गापाद्वयं कंठं॥ २२ ॥२३॥ एस कालट्ठवणा। इयाणिं खेत्तट्ठवणा उभओ वि अद्धजोयण, सअद्धकोसं च तं हवति खेत्तं। होइ सकोसं जोयण, मोत्तूणं कारणज्जाए॥२४॥ . १. एक्कमट्टियं प्रत्य०। पक्कमज्जियं प्रत्य० ॥ २. विब्भवंतेहि प्रत्य०।। ३. ठियाण जाव मग्ग' प्रत्य०॥ ४ पिलिया प्रत्य०॥ Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] सुत्तस्स चुणी [ १०१ उभओ० गाधा । जम्मि खेत्ते वासावासं ठायंति तत्थ 'उभतो' सव्वतो समंता सकोसं जोयणं उग्गहो कातव्वो। कहं पुण ? सव्वतो समंता छ दिसातो, पुव्वा दाहिणा अवरा उत्तरा उड्ढा अधा। चत्तारि विदिसातो असंववहारिगीओ एगपएसियाओ त्ति कातुं मुक्कातो । तासु छसु दिसासु एक्केक्काए अद्धजोयणं अद्धकोसं च भिक्खायरियाए गम्मति, गतपडियागतेणं सकोसं जोयणं भवति ॥ २४ ॥ कधं पुण छद्दिसातो भवंति ? उच्यते उम तिरियम्मि य, सकोसयं सव्वतो हवति खेत्तं । इंदपयमाइएसुं, छद्दिसि इयरेसु चउ पंच ॥ २५॥ तिणि दुवे एक्का वा, वाघाएणं दिसा हवइ खेत्तं । उज्जाणाओ परेणं, छिण्णमडंबं तु अक्खेत्तं ॥ २६ ॥ उडुमहे० गाहा [द्वयम् ] 'इंदपदे' गयग्गपदे पव्वते उवरिं पि गामो, हिट्ठा वि गामो, 'उड्दुच्चतस्स मज्झम्मि वि गामो, मज्झिल्लगामस्स चउसु वि दिसासु गामा । मज्झिल्लगामे ठिताणं छद्दिसातो भवंति । आदिग्गहणेणं जो अण्णो वि एरिसो पव्वतो होज तस्स वि छद्दिसातो भवंति । 'मोत्तुं 'ति एरिसं पव्वयं मोत्तुं अण्णम्मि खेत्ते चत्तारि वा दिसातो उग्गहो भवति पंच वा ॥ २५॥ ण केवलं एत्तियाओ चेव, तिन्नि दुवे वा एक्का वा दिसा वाघाएणं होज्जा । को पुण वाघातो ? अडवि-उज्जाणाओ परेणं पव्वयादि विसमं वा पाणियं वा एतेहिं कारणेहिं एयाओ दिसांओ रुद्धियातो होज्जा जेण गामो णत्थि सति वि गामे अगम्मो होज । 'छिण्णमडंबं णाम' जस्स गामस्स वा नगरस्स वा सव्वासु वि दिसासु उग्गहे गामो णत्थि तं च अक्खेत्तं णायव्वं ॥ २६ ॥ जाए दिसाते जलं ताते दिसाए इमं विहिं जाणेज्जा दगघट्ट तिन्नि सत्त व, उडु-वासासु ण हणंति तं खेत्तं । चउरट्ठाति हणंती जंघद्धेको वि उ परेणं ॥ २७ ॥ दगघट्ट० गाथा । ' दगसंघट्टो नाम' जत्थ जाव अद्धं जंघाए उदगं । उडुबद्धे तिन्नि संघट्टा जत्थ भिक्खायरियाए, गतागतेणं छ । वासासु सत्त, ते गतागतेणं चोद्दस भवंति । एतेहिं ण उवहम्मति खेत्तं ॥ २७ ॥ खेत्तट्ठवणा गता । दव्वट्ठवणा इदाणिं दव्ववणाऽऽहारे 9, विगई२ संथार ३ मत्तए४ लोए५ । सच्चित्ते६ अच्चित्ते७, वोसिरणं, गहण धरणाइं ।। २८ ।। दारगाहा ॥ पुव्वाहारोसवणं, जोगविवड्डी य सत्तिउग्गहणं । संचय असंचइए, दव्वविवड्डी पसत्था उ ॥२६॥ दव्वट्ठवणाहारे० गाहा । पुव्वाहारो० गाहा । दव्वठवणाए आहारे चत्तारि मासे णिराहारो अच्छतु । ण तरति तो एगदिवसूणे । एवं जति जोगहाणी भवति तो जाव दिणे दिणे आहारेतुं जोगवुड्ढी – जो णमोक्कारेणं पारेंतओ सो पोरिसीते पारेतु, पोरिसिइत्तो पुरिमण, पुरिमइत्तो एक्कासणएण । किं कारणं ? १. उड्ढं च तस्स प्रत्यन्तरेषु । नायं पाठः साधीयान् ॥ २. चउमट्ठाति प्रत्य० ॥ Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०२ कप्पसुत्तस्स चुण्णी [ कल्पान्तर्वाच्यः वासासु चिक्खल्लचिलिच्चिलं, दुक्खं सण्णाभूमिं गम्मति, थंडिल्लाणि य पउराणि हरितकाएण उवहताणि गता आहारठवण ति। इदाणिं विगतिठवण त्ति ___ “संचइय असंचइए दव्वविवड्डी पसत्था उ"। विगती दुविधा—संचइया असंचइया य। तत्थ असंचइया 'खीरं दधिं मंसं णवणीओगाहिमगा य, सेसाओ घय-गुल-मधु-मज्ज-खज्जविहाणाओ संचइयाओ। तत्थ मज्जविहाणाओ अप्पसत्थाओ, सेसाओ पसत्थाओ ।। २६ ।। आसामेकतरा परिगृह्योच्यते विगतिं विगतीभीओ, विगइगयं जो उ भुंजए भिक्खू । · विगईविगयसभावं, विगती विगतिं वला नेइ.।। ३०॥ विगति० गाथा। तं आहारेत्ता संयतत्वादसंयतत्वं विविधैः प्रकारैः गच्छिहिति विगति । 'विगतीभीतो' त्ति संयतत्वादसंयतत्वगमनं तस्स भीतो। 'विगतिगतं' भत्तं पाणं वा विगतिमिस्सं ण भोत्तव्वं । जो पुण भुंजति तस्स इमे दोसा—विगती० पच्छद्धं । विगतीए विगतो संजयभावो जस्स सो विगतीविगतसभावो, तं विगतीविगतसभावं सा विगती आहारिया बला विगति णेति। 'विगती णाम' असंयतत्वगमनम्। ज़म्हा एते दोसा तम्हा णव रसविगतीतो ओगाहिमगदसमातो णाऽऽहारेतव्वातो। ण तहा उडुबद्धे जधा वासासु, वासासु सीयले काले अतीव मोहुब्भवो भवति गजितविजुयाईणि य दटुं सोउं च ।। ३०॥ ३भवे कारणं अहारेज्जा वि गेलण्णेणं। आयरिय-बाल-वूड्ड-दुब्बलसंघयणाणं गच्छोवग्गहठ्ठताए घेप्पेज्जा । अहवा सड्डा णिबंधेण णिमंतेंति पसत्थाहिं विगतीहिं तत्थ गाहा पसत्थविगईगहणं, गरहियविगतिग्गहो य कज्जम्मि। गरहा लाभ पमाणे, पच्चय पावप्पडीघाओ ।। ३१ ।। पसत्थविगतीगहणं० गाहा। ताधे जाओ असंचइयाओ खीर-दधि-ओगाधिमगाणि य ताओ असंचइयातो घेप्पंति, संचइयातो ण घेप्पंति घत-तेल्ल-गुल-णवणीयादीणि। पच्छा तेसिं खते जाते जता कज्जं भवति तदा ण लब्भंति तेण ताओ ण घेपंति। अह सड्ढा "णिबंधेण णिमंतेति ताधे भण्णति जदा कजं भविस्सति तदा गेण्हीहामो बालादि, बाल-गिलाण-वुड्ड-सेहाण य बहूण कज्जाणि उप्पजंति, महंतो य कालो अच्छति। ताहे सड्ढा तं भणंति-जाव तुब्भे समुद्दिसह ताव अस्थि चत्तारि वि मासा। ताहे णाऊण गेण्हंति जयणाए। संचइयं पिताधे घेप्पति जहा तेसिं सड्डाणं सड्डा वड्डति। अव्वोच्छिन्ने भावे चेव भणंति होतु अलाहि पज्जत्तं ति। सा य गहिया थेर-बाल-दुब्बलाणं दिज्जति, बलिय-तरुणाणं ण दिज्जति, तेसि पि कारणे दिजति। एवं पसत्थविगतिग्गहणं। अपसत्था ण घेतव्वा। सा वि गरहिता विगती कजेणं घेप्पति इमेणं "वासावासं पज्जोसविताणं अत्येगतियाणं एवं वत्तपव्वं भवति-'अटो भंते! गिलाणस्स?' तस्स य गिलाणस्स वियडेणं पोग्गलेणं वा कज्जं, से य पुच्छितव्वे-केवतिएणं से अट्ठो ? जं से पमाणं वदति “एवतिएणं मम कजं' तप्पमाणतो घेत्तव्वं ।" एयम्मि कज्जे वेजसंदेसेण वा अण्णत्थ वा कारणे आगाढे जस्स सा अस्थि सो विण्णविज्जति, तं च से कारणं दीविज्जति, एवं जाइते समाणे लभेजा, जाधे य तं पमाणपत्तं भवति जं तेण गिलाणेण भणितं ताहे भण्णति-'होतु अलाहि' त्ति वत्तव्वं सिया । ताहे तस्यापि प्रत्ययो भवति-सुव्वत्तं एते गिलाणट्ठयाए मग्गति, ण एते अप्पणो अट्ठाए मग्गंति, जति १ खीरदधिणव प्रत्य०॥ २ उ गिण्हए भिक्खू प्रत्य०।। ३ भवति कारणं प्रत्य०।। ४ णिब्बंधंति ताहे प्रत्यन्तरेषु ।। Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] कप्पसुत्तस्स चुणी [ १०३ पुण अप्पणो अट्ठाते मग्गंता तो दिजंतं पडिच्छंता जावतियं दिजति । जे वि य पावा तेसि पि पडिघातो कतो भवति, ते वि जाणंति - जधा तिण्णि दत्तीतो गेण्हंति, सुव्वत्तं गिलाणट्टाए । से णं एवं वदंतं “अलाहि, ’पडिग्गाहेहि भंते! तुमं पि भोक्खसि वा पाहिसि वा, एवं से कप्पति पडिग्गाहित्तए, नो से कप्पति गिलाणणीसाए पडिग्गाहित्तए " ।। ३१ । एवं विगतिठवणा गता । इदाणि संथारे त्ति— कारणओ उडुगहिते, उज्झिऊण गेण्हंति अण्णपरिसाडी । दाउं गुरुस्स तिण्णि उ, सेसा गेण्हंति एक्केक्कं ॥ ३२ ॥ गाहा । संथारया जे उडुबद्धिया कारणे गहिया ते वोसिरिजंति, अण्णेसिं गहणं धारणं च ॥ ३२ ॥ संथारे त्ति गतं । इदाणिं मत्त त्ति कारण० ४ उच्चार- पासवण - खेलमत्तए तिण्णि तिण्णि गेण्हंति । भुंजेज्जऽवसेस उज्झंति ॥ ३३॥ संजय - ' आएसट्ठा, उच्चार० गाधा । उच्चार- पासवणमत्तया जे उडुबद्धे कारणेणं गहिया खेलमत्तो य ते वोसिरिजंति, अन्नेसिं गहणं धारणं च । एक्केक्के तिण्णि तिण्णि उच्चार- पासवण खेलमत्तगे य गेण्हति उभयोकालं पिं पडिलेहिज्जुंति। जति वुट्ठी ण पडति ण परिभुंजंति दिया वा रातो वा, परिभुंजंति मासलहुं । जाहे वासं पडति ताधे परिभुंजंति, जेण अभिग्गहो गहितो सो परिवेति । जदा णत्थि तदा अप्पणा परिट्टवेति । ताव सो णिव्विसियव्वो जाव कज्जुं करेति । उल्लतो ण णिक्खिप्पति, विसुयावेत्ता णिक्खिप्पड़ । सेह- अपरिणताणं ण दाविज्जति ॥ ३३ ॥ मत्तए त्ति गतं । [ इदाणिं लोए त्ति - ] ध्रुवलोओ उ जिणाणं, णिच्चं थेराण वासवासासु । असहू गिलाणगस्स व, णातिक्कामेज तं रयणिं ॥ ३४ ॥ ध्रुवलोओ उ० गाहा । 'धुतकेस - मंसुणा भवितव्वं । गच्छणिग्गताणं धुवलोओ निच्चं । गच्छवासीणं पि थेरकप्पियाणं ति वासावासे उस्सग्गेणं धुवलोतो कातव्वो । अध ण तरति असहू वा ताधे सा रयणी णातिक्कमेयव्वा ॥ ३४ ॥ लोए त्ति गतं । सचित्तं मोत्तुं पुराण- भावियस संविग्ग सेस पडिसेहो । मा णिद्दओ भविस्सइ, भोयण मोए य उड्डाहो ।। ३५ ।। दारं । [मोत्तुं पुराण० गाहा ] सेहं वा सेहीं वा जति पव्वावेति चउगुरुं आणादि विराहणा, सो जीवे ण सद्दहति । कधं ? जति भण्णति 'एते आउक्काइया जीवा' तं च कालं ते पुणो दुक्खं परिहरितुं, ताधे सो भणति–जति एते जीवा तो तुम्भे णिवयमाणे किं हिंडध तुब्भे किर अहिंसया ? एवं ण सद्दहति । पादे ण धोवंति जति ताहे सो भणति — समलचिक्खल्लं मद्दिऊणं पाए वि ण घोवंति ताहे दुगुछति, किं एतेहिं समं अच्छितेण असुयीहिं ? ति गच्छेज्जा । अह धोवेंतिं सागारियं ति बाउसदोसा । वासे पडते सो पडिस्सयाओ ण णीति, सो य उवस्सगो डहरगो ताहे जति मंडलीए समुद्दिसंते पासति १ पडिलाहेहि प्रत्य०।। २ वा दाहिसि वा प्रत्य० ॥। ३ विगतीण ठवणा प्रत्य० ॥। ४ उच्चारे पासवणे, खेलम्म य मत्त तिणि गिण्हंति । इति प्रत्यन्तरेषु पाठः ।। प्रत्यन्तरेषु । नायं पाठः साधुः ॥ ५ आएसए मिजेऽवं प्रत्य० ॥ ६ धुवकेस ' ० Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०४ ] कप्पसुत्तस्स चुण्णी [ कल्पान्तर्वाच्यः तो उड्वाहं करेति विप्परिणमति य, अण्णेहि य संसट्टयं समुद्दिसावितो पच्छा वच्चति । अध मंडलीए ण समुद्दिसंति तो सामायारिविराधणा समता य ण कता भवति। जति वा णिसग्गमाणा मत्तएसु उच्चार-पासवणाणि आयरंति तं दळूण गतो समाणो उड्डाहं करेज्ज । अध धरेंति तो आयविराहणा। अध 'निसग्गं ते णिति तो संजमविराधणा। एवमादी दोसा जम्हा तम्हा ण पव्वावेयव्वा। भवे कारणं पव्वावेजा-पुराणो वा अभिगतसड्डो वा अधवा कोति राया रायमच्चो वा अतिसेसी वा अव्वोच्छित्तिं वा काहिति त्ति पव्वाति, ताधे पुण विवित्ता वसही महती य घेप्पति। जति जीवे चोएति तत्थ पण्णविनति, पादाण य से कप्पो कीरति, समुद्देसे उच्चारादिसु य जयणाए जयंति आयरंति, अण्णं पडिस्सयं वा घेत्तूण जतणाए उवचरिज्जति ॥३५॥ इदाणिं अच्चित्ताणं छार-डगलय-मल्लयादीणं उडुबद्धे गहियाणं वासासु वोसिरणं, वासासु [गहणं] धरणं [च]। छाराईणि जति ण गिण्हति मासलहुं, जा य तेहिं विणा विराधणा गिलाणादीण भविस्सति। भायणे विराधणा लेवेण विणा तम्हा घेत्तव्वाणि । छारो एक्के कोणे पुंजो घणो कीरति, तलिया विकिंचिजंति, जदा ण विकिंचितातो तदा छारपुंजे णिहम्मंति। 'मा रेपणतिजिस्सं ति' उभतो काले पडिलेहिजंति ताओ छारो य। जता अवगासो भूमीए नस्थि छारस्स तदा कुंडगा भरिजंति। लेवो समाणेऊण भाणस्स हेट्ठा कीरति, छारेण 'उग्गुंडिजति, स च भायणेण समं पडिलेहिज्जति। अध अच्छंतयं भायणं णत्थि ताहे-- मल्लयं लेवेऊणं भरिज्जति पडहत्थं पडिलेहिज्जति य। एवं एसा सीमा भणिता–काणति गहणं, काणति धरणं काणति वोसिरणं, काणति तिण्णि वि।। दव्वट्ठवणा गता। इयाणिं भावट्ठवणा इरि-एसण-भासाणं, मण वयसा काइए य दुचरिए। अहिगरण-कसायाणं, संवच्छरिए विओसवणं ॥३६॥ इरिएसण० गाहा। इरि-एसण-भासागहणेणं आदाणणिक्खेवणासमिती-पारिट्ठावणियासमितीतो वि गहियातो भवंति। एयासु पंचसु वि समितीसु वासासु उवउत्तेण भवितव्वं ।। ३६ ।। एवमुक्ते चोदकाऽऽह—उडुबद्धे किं असमिएण भवियव्वं जेण भण्णति वासासु पंचसु समितीसु उवउत्तेण भवियव्वं? उच्यते कामं तु सव्वकालं, पंचसु. समितीसु होइ जइयव्वं । वासासु अहीगारो, बहुपाणा मेइणी जेणं ॥३७॥ कामं० गाधा। 'काम' अवधृतार्थे । यद्यपि 'सर्वकालं' सदा समितेण होतव्वं तधा वि वासासु विसेसो कीरति, जेणं तदा बहुपाणा पुढमी आगासं च ।। ३७।। एवं ताव सव्वासिं सामण्णं भणितं । इयाणि एक्कक्काए पिधप्पिधं असमितस्स दोसा भण्णति भासणे संपाइवहो, दुण्णेओ नेहछेओ तइयाए। इरिय चरिमासु दोसु वि, अपेह-अपमज्जणे पाणा ।। ३८ ॥ १ निसग्गं ते णंति तो प्रत्यन्तरेषु। निस्संक मग्गंते णंति तो प्रत्य० ॥ २ अभिगमसड्डो प्रत्य० ॥ ३ ‘मा पनकयिष्यन्ति' पनकमयं मा भूवन् इत्यर्थः ।। ४ ओगुंडिजति प्रत्य० ।। गुंडिज्जति प्रत्य० ॥ Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] कप्पसुत्तस्स चुण्णी [ १०५ भास० गाहा। अणाउत्तं भासंतस्स संपादिमाणं पाणाणं वाघातो भविस्सति, 'आदिग्गहणेणं आउक्कायफुसिताओ सच्चित्तवातो य मुहे पविसति । ततिया णाम' एसणासमिती, अणाउत्तस्स उदउल्लाणं हत्थमत्ताणं ['णेह] छेदो णाम' उदउल्लविभत्ति दुक्खं णज्जति। 'चरिमातो णाम' आदाणणिक्खेणासमिती पारिट्ठावणियासमिती य। इरियासमितीअणुवउत्तो सुहुमाओ मंडुक्कलियादीओ हरिताणि य न परिहरति । आदाणणिक्खेवणासमितीए पारिट्ठावणियासमितीए य अणुवउत्तो पडिलेहणपमज्जणासु दुप्पडिलेहित-दुप्पमज्जितं करेति, ण वा पमज्जेज पडिलेहिज्ज वा। समितीणं पंचण्ह वि उदाहरणाणि। ___ . इरियासमितीए उदाहरणं—एगो साहू इरियासमितीए जुत्तो। सक्कस्स आसणं चलितं। सक्केण देवमज्झे पसंसिओ। मिच्छादिट्ठी देवो असद्दहंतो आगतो मक्खियप्पमाणातो मंडुक्कलियातो विगुव्वति, पिट्ठतो हत्थिमयं, गतिं ण भिंदति, हथिणा य उक्खिवितुं पाडितो ण सरीरं पेहति, 'सत्ता मारित' त्ति जीवदयापरिणतो।। अधवा इरियासमितीए अरहण्णतो-देवताए पादो छिन्नो, अन्नाए संधितो य॥ भासासमितीए–साधू णगररोहए वट्टमाणे भिक्खाए णिग्गतो पुच्छितो भणति-बहुं सुणेति कण्णेहिं० सिलोगो।।२।। एसणासमितिए गदिसेणो, वसुदेवस्स पुव्वभवो कधेतव्यो ।। अहवा इमं दिद्विवातियं-पंच संजया महल्लातो अद्धाणातो तण्हाछुहाकिलंता णिग्गता। वियालियं गता पाणयं मग्गंति। अणेसणं लोगो करेति। ण लद्धं। कालगता पंच वि॥३॥ आदाणभंडमत्तणिक्खेवणासमितिए उदाहरणं-आयरिएण साधू भणितो-गामं वच्चामो। उग्गाहिए संते केणति कारणेण ठिता। एक्को ‘एत्ताहे पडिलेहितं' ति कातुं ठवेउमारद्धो। साधूहिं चोतितो भणति-किं एत्थ सप्पा अच्छंति ?। सण्णिहिताए देवयाए सप्पो विगुन्वितो। एस जहण्णो असमितो ।। अन्नो तेणेव विहिणा पडिलेहित्ता ठवेति सो उक्कोसतो समितो। उदाहरणं-एगस्साऽऽयरियस्स पंच सिस्ससयाई। एत्थं एंगो सेट्ठिसुतो पव्वइतो। सो जो जो साधू एति तस्स तस्स डंडयं णिक्खिवति । एवं तस्स उठ्ठियस्य अच्छंतस्स अण्णो एति अण्णो जाति तहा वि सो भगवं अतुरियं अचवलं उवरिं हेट्ठा य पमज्जेत्ता ठवेति एवं बहुणा वि कालेणं ण परितम्मति ।। ४ ।। पंचमाए समितीए उदाहरणं धम्मरुयी। सक्कासणचलणं। पसंसा। मिच्छादिट्ठिदेवआगमणं । पिपीलियाविगुव्वणं। काइयाडा संजता। वाहाडितो य मत्ततो। णिग्गत्तो पेच्छति, संसत्तं थंडिल्लं । 'साधू परिताविजंति' त्ति पपीतो। देवेण वारितो। वंदितुं गतो॥ बितितो चेल्लतो काईयाडो ण वोसिरति। देवयाए उज्जोतो कओ। एस समितो ।। इमो असमितो-चउवीसं उच्चारपासवणभूमीतो तिण्णि कालभमिओ य ण पडिलेहेति। चोदितो भणति-किं एत्थ उट्टो भवेज्जा ? देवता उट्टरूवेणं थंडिले ठिता। बितिए गतो तत्थ वि एवं, ततियए १ अत्र यद्यपि चूर्णिकृता “आदिग्गहणेणं" इत्याधुक्तम्, किंचास्यां गाथायां 'आदि'पदमेव नास्तीत्यत्र तद्विदः प्रमाणम्। पाठभेदो वा चूर्णिकृदने भविष्यति, न चोपलब्धः सोऽस्माभिः कुत्राप्यादर्श ।। २ बहुं सुणेति कण्णेहिं, बहुं अच्छीहिं पेच्छति। न य दिटुं सुयं सळ, भिक्खू अक्खाउमरिहति ।। १।। इति संपूर्णः श्लोकः।। Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०६ ] कप्पसुत्तस्स चुण्णी [ कल्पान्तर्वाच्यः वि, ताहे तेण उट्ठवितो। ताहे देवयाते पडिचोतिओ सम्म पडिवन्नो ।५ ॥३८॥ इदाणिं “मण वयसा काइए य दुच्चरिए" त्ति अस्य व्याख्या मण वयण कायगुत्तो दुचरियाइं तु खिप्पमालोए। दारं । अहिगरणम्मि दुरूयग, पजोए चेव दमए य॥३६॥ मण० पुव्वद्धं कंठं। गुत्तीणं उदाहरणानि । मणोगुत्तीते एगो सेठिसुतो सुण्णघरे पडिमं ठितो। पुराणभज्जा से सण्णिरोहमसहमाणी उभामइल्लेण समं तं चेव घरमतिगता। पल्लंकखिल्लएण य साधुस्स पादो विद्धो। तत्थ अणायारं आयरति। ण य तस्स भगवतो मणो विणिग्गतो सट्ठाणातो १॥ वतिगुत्तिए-सण्णावगसगासं साधू पत्थि तो। चोरेहिं गहिओ वुत्तो य । मातापितरो से विवाहणिमित्तं एंताणि दिट्ठाणि। तेहिं णियत्तितो। तेण तेसिं वइगुत्तेण ण कहितं । पुणरवि चोरेहिं गहियाणि। साधू य पुणो तेहिं दिट्ठो। ‘स एवायं साधू' त्ति भणिऊण मुक्को। इतराणि वि 'तस्स वइगुतस्स मातापितरो' त्ति काउं मुक्काणि ॥२॥ कायगुत्तीए-साधू हत्थिसंभमे गति ण भिंदति, अद्धाणपडिवन्नो वा ३॥३६॥ इदाणिं अधिकरणे त्ति दारं-असमितस्स वोसिरणं, समितत्तणस्स गहणं, अधिकरणं न कातव्वं, पुव्वुप्पन्नं वा ण उदीरेतव्वं, वितोसवेतव्वं । दिलुतो कुंभकारेण एगबइल्ला भंडी, पासइ तुब्भे य डज्झ खलहाणे। . 'हरणे झामण जत्ता, भाणगमल्लेण घोसणया ।। ४०॥ अप्पिणह तं बइल्लं, दुरूतगा! तस्स कुंभयारस्स। मा भे डहीहि गामं, अन्नाणि वि सत्त वासाणि ॥४१॥ एगो कुंभकारो भंडि कोलालभंडस्स भरेऊण दुसतयं णाम पच्चंतं गामं गतो। तेहिं दुरूतइचेहि गोहेहिं तस्स एगं बइल्लं हरिउकामेहिं वुच्चति-पेच्छह इमं अच्छेरं 'भंडी एगेण बइल्लेण वच्चइ;। तेण भणितं-पेच्छह इमस्स गामस्स खलहाणाणि डझंति ति। तेहिं तस्स सो बइल्लो हरितो । तेण जातिता-देह बइल्लं । तेणा भणंति-तुम एक्केण चेव बइल्लेण आगतो। जाहे ण दिति ताहे तेण पतिवरिसं खलीकतं धण्णं सत्त वासाणि झामितं। ताहे दुस्तयगामेल्लएहिं एगम्मि महामहे भाणतो भणितो-उग्धोसेहिं जस्स अवरद्धं तं मरिसावेमो, मा णे सकुले उच्छादेतु । भागएण उग्घोसितं। ततो कुंभकारेण भण्णति-अप्पिणध तं बतिल्लं० गाहा। पच्छा तेहिं विदिण्णो, खामितो॥ ___ जति ताव तेहिं असंजतेहिं अण्णाणीहिं होतएहिं खामितो एत्तिया अवराधा, तेण वि य खंतं, किमंग पुण संजएहिं नाणीहिं होतएहिं जं कतं तं सव्वं पज्जोसवणाए उवसामेतव्वं ४०॥४१ ।। अहवा दिटुंतो उद्दायणो राया १ हरणे झामण भाणग घोसणया मल्लजुद्धेसु इति निशीथभाष्ये पाठः ।। २ खमियं प्रत्य०॥ Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः । : कप्पसुत्तस्स चुण्णी [ १०७ 'चंपा कुमारनंदी, पंचऽच्छर थेरनयण दुमऽवलए। विह 'पासणया सावग, इंगिणि उववाय णंदिसरे ॥४॥ वोहण पडिमा उदयण, पभावउपाय देवदेत्ताते। मरणुववाए तावस, णयणं तह भीसणा समणा ॥४३॥ . गंधार गिरी देवय, पडिमा गुलिया गिलाण पडियरणे । पज्जोयहरण दोक्खर रण गहणा मेऽज्ज ओसवणा ।। ४४॥ दासो दासीवतितो, छत्तद्विय जो घरे य वत्थव्वो। आणं कोवेमाणो, हंतव्वो, वंधियव्वो य॥ ४५ ॥ तारिसे अवराधे ‘पजोओ सावगो'त्ति कातूण मोत्तूण खामित्तो। एवं साधुणा वि पजोसवणाए परलोगभीतेण सव् खामेतव्वं ।। ४२ ॥४३॥४४ ।।४५॥ अहवा खद्धाऽऽदाणियगेहे, 'पायस दठूण चेडरूवाइं। पियरोभासण खीरे, जाइय लद्धे य तेणा उ॥ ४६॥ पायसहरणं छेत्ता, पञ्चागय दमग असियए सीसं। भाउय सेणावति खिसणा य सरणागतो जत्थ ॥४७॥ एगो दमगो पच्चंतगामवासी । तेण सरतकाले चेडरूवेहिं जाइज्जतेण दुद्धं मग्गिऊण पायसो रद्धो । तत्थ चोरसेणा पडिया। तेहिं विलोलितं, सो य पायसो 'सत्यालितो हरित्तो तेणेहिं। सो य अडवीतो तणं लुणिऊण 'अज्ज तेहिं समं पायसं भोक्खामि'त्ति जाव एतस्स चेडरूवेहिं रूयमाणेहिं सिटुं। कोण गंतुं तेसिं चोराण वक्खेवेण सेणावतिस्स असियएणं सीसं छिंदिऊण गट्ठो। ते य चोरा हयसेणावतिया णट्ठा। तेहिं गंतूण पल्लिं तस्स डहरतो भाया सेणावती अभिसित्तो। ताहे ताओ माता भयणीतो तं भणंति-तुमं अहं वइरियं अमारेउणं इच्छसि सेणावइत्तणं काउं?. तेण गंतूण सो आणितो दमगो जीवगेज्झो वराओ, तेसिं पुरतो णिगलियं बंधेऊण भणितो धणुं गहाय-भण कत्थ आहणामि सरेण भाइमारगा ! ? | तेण भणियं-जत्थ सरणागता विज्झंति। तेण चिंतिऊण भणियं-कइया वि णो सरणागता आहम्मंति। ताहे सो पूएऊण विसज्जितो। जति ताव तेण धम्मं अयाणमाणेण सो मुक्को, किमंग! पुण साधुणा परलोगभीतेण ?, अब्भुवगतस्स सम्मं सहियव्वं खमितव्वं ।। ४६।।४७।। वाओदएण राई, णासइ कालेण सिगय-पुढवीणं । णासइ उदगस्स सती, पव्वयराती उ जा सेलो ।। ४८॥ उदयसरिच्छा पक्खेणऽवेति चउमासिएण सिगयसमा। वरिसेण पुढविराई, आमरण गती उ पडिलोमा।। ४६॥ १ चंपा अणंगसेणो पंच निशीथभाष्ये ।। २ पास णयण सावग नि० भाष्ये।। ३ देवदत्तटुं नि.भा.।। ४ गहणं णाम तोसवणे नि० भा०॥ ५ पायस दमचेडरूवगा दटुं। पियरो' नि० भा०॥ ६ सेणाधिव खिंसणा नि० भा०।। ७ विलओलितं प्रत्य०॥ ८ सस्थालीक. इत्यर्थः।। ६ आव पत्तस्स प्रत्य०॥ १० सधियव्वं प्रत्य०।। Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०८] कप्पसुत्तस्स चुण्णी [ कल्पान्तर्वाच्यः सेल-ट्ठि थंभ दारुय, लया य वंसी य मिंढ गोमुत्तं। - 'अवलेहणिया किमिराग कद्दम कुसुंभय हलिद्दा ॥५०॥ एमेव थंभकेयण, वत्थेसु परूवणा गईओ य। मरुयऽचंकारिय पंडरज मंगू य आहरणा ।। ५१॥ इदाणिं कसाय त्ति-तेसिं चउक्कओ णिक्खेवो जधा णमोक्कार'णिज्जुत्तीए तहा परूवेऊण कोधो चउविधो-उदगराइसमाणो वालुग० पुढवी० पव्वत०। जो तद्दिवसं चेव पडिक्कमणवेलाए उवसमइ जाव पक्खियं ताव उदगरातीसमाणो । चाउम्मासिए जो उवसमति [सो] वालुगारातिसमाणो, सरते जधा पुढवीए फुडिता दालितो वासेणं सम्मिलंति । एवं जाव देवसिय-पक्खिय-चाउम्मासिएसु ण उवसमति संवच्छरिए उवसमति तस्स पुढविरातीसमाणो कोधो। जो पजोसमणाए वि ण उवसमति तस्स पव्वयरातीसमाणो कोधो, जधा पव्वतराती ण सम्मिलती तधा सो वि। एवं सेसा वि कसाया परूवेतव्वा ॥४८||४६॥५०||५१॥ तत्थ कोधे उदाहरणं-एसेव दमओ ।अधवा अवहंत गोण मरुए, चउण्ह वप्पाण उक्करो उवरिं। छोढुं २मए सुवठ्ठाऽतिकोवे णो देमो पच्छित्तं ।। ५२॥ एक्को मरुतो। तस्स इक्को बइल्लो। सो तं गहाय केयारे मलेऊण गतो। सो सितियाए ण तरति उठेतुं, ताहे तेण तस्स उवरिं तोत्तओ भग्गो ण य उद्धेति। ताहे तिण्हं केयाराणं डगलएहिं आहणति ण य सो उठेति। चउत्थस्स केयारस्स डगलएहिं मतो सो। उवट्ठिओ धियारे। सो तेहिं भणिओ-णत्यि तज्झ पच्छित्तं गोवज्झा जेण एरिसा कया। एवं सो सलागपडिओ जाओ। एवं साहुणा वि एरिसो कोधो ण कातव्यो। सिय त्ति होज्जा ताधे उदगरातीसमाणेण होतव्वं । जो पुण पक्खिय-चाउम्मासिय संवच्छरिएसु ण उवसंतो तस्स विवेगो कीरति ।। ५२ ।। माणे अचंकारियभट्टा वणिधूयाऽचंकारियभट्टा अट्ठसुयमग्गओ जाया। वरग पडिसेह सचिवे, अणुयत्तीहं पयाणं च ॥ ५३॥ णिवचिंत विगालपडिच्छणा य दारं न देमि निवकहणा। खिसा णिसि णिग्गमणं, चोरा सेणावईगहणं ॥ ५४॥ णेच्छइ जलूगवेजगगहण तम्मि य अणिच्छमाणम्मि। "गेण्हावेइ जलूगा, धणभाउग कहण मोयणया॥ ५५॥ १ अवलेहणि किमि कद्दम कुसुंभरागे हलिद्दा य नि० भा०॥ २ “राग दोस कसाए य, इंदियाणि य पंच वि" इति आवश्यकनिर्युक्त्यन्तर्गतनमस्कार कगाथा ६१८ गतं "कसाए" इति पदं व्याख्यानयद्भिर्भगवद्भिः श्री जिनभद्रगणिक्षमाश्रमणपूज्यपादैर्विशेषावश्यकमहाभाष्ये कषायपदं “नाम ठवणा दविए" इत्यादि २६८० गाथातः २६८६ पर्यंन्तगाथाकदम्बकेन न्यक्षेण निक्षिप्तं वर्तते॥ ३ मए उवट्ठा नि० भाष्ये।। ४ गेण्हावे नलूग वणा, भाउय दूते कहण मोतो नि० भा०॥ Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] कप्पसुत्तस्स चुणी सयगुणसहस्सपागं, वणभेसचं 'वतीसु जायणता । तिक्खुत्त दासीभिंदण, ण य कोव सयं पदाणं च ॥ ५६ ॥ एगा अट्ठण्हं पुत्ताणं अणुमग्गजाइया सेट्ठिधूता । सा अमच्चेण जाइता । तेहिं भणितं ि अवरोधे वि ण चंकारेसि तो देमो । तेण पडिस्सुतं - आमं, ण चंकारेमि । दिण्णा, तस्स भारिया जाता। सो पुण अमच्चो जामे गते रायकज्जाणि समाणेऊण एति । सा दिवसे दिवसे खिंसति । पच्छा अण्णया कयादीयि बारं बंधेऊण अच्छति । अमच्चो आगतो, सो भणति - उग्घाडेहि दारं । सा ण उग्घाडेति । ताधे तेण चिरं अच्छिऊण भणिता मा तुमं चेव- सामिणो होज्जाहि । सा दारं उघाडेऊण अडविहुत्ता माणेण गता । चोरेहिं घेत्तुं चोरसेणावतिस्स उवणीता । तेण भणिया - महिला मम होहि त्ति । सा च्छति । ते वि बलामोडीए ण गेण्हंति । तेहिं जलोगवेज्जस्स हत्थे विक्कीता । तेण वि भणिता-मम महिला होहि त्ति । सा णेच्छति । रोसेण 'जलोगातो पडिच्छसु'त्ति भणिता । सा तत्थ णवणीयेणं मक्खिया जोगातो गेहति । तं असरिसं करेति, ण य इच्छति, अण्णरूवलावण्णा जाता । भाउएण य मग्गमाणेण पञ्चभिण्णाता, मोएऊण णीता । वमणविरेयणेहि य पुणण्णवीकाऊण अमच्चेण णेयाविया । तीसे य तेल्लं सतसहस्सपागं पक्कं, तं च साधुणा मग्गितं । ताए दासी संदिट्ठा - आणेहि । ताए आणंतीए तं भायणं भिण्णं । एवं तिण्णि वारे भिण्णाणि, ण य रुट्ठा तिसु सतसहस्सेसु वि णट्ठेसु । चउत्थवारा अप्पणा उट्ठेतुं दिण्णं। जति ताव ताए मेरुसरिसोवमो माणो णिहतो, किमंग ! पुण साधुणा णिहणियव्वो चेव || ५३ ||५४ || ५५ ॥ ५६ ॥ पासत्थि पंडरज्जा, परिण्ण गुरुमूल णाय अभिओगा । पुच्छति य पडिक्कमणे, पुव्वब्भासा चउत्थम्मि ॥ ५७ ॥ अपडिक्कम सोहम्मे, अभिओगा देवि सक्कतोसरणं । हत्थिणि वायणिसग्गो, गोतमपुच्छा य वागरणं ।। ५८ ।। महुरा मंगू आगम, बहुसुय वेरग्ग सहपूया य । सातादिलोभ णितिए, मरणे जीहा य णिद्धमणे ॥ ५६ ॥ अब्भुवगत गतवेरे, गाउं गिहिणो वि मा हु अहिगरणं । कुज्जा हु कसाए वा अविगडितफलं च सिं सोउं ॥ ६० ॥ [ १०६ • मायाए पंडरज्जा णाम साधुणी-सा विज्जासिद्धा आभिओग्गाणि बहूणि जाणति । जणो से पणयकर - सिरो अच्छति । सा अण्णया कयाति आयरियं भणति भत्तं पच्चक्खावेह । ताहे गुरूहिं सव्वं छड्डाविया पच्चक्खातं । ताहे सा भत्ते पच्चक्खाते एगाणिया अच्छति, ण कोति तं आढाति । ताधे ताए विज्जाए आवाहितो जणो आगंतुमारद्धो पुप्फगंधाणि घेत्तूण । आयरिएहिं दो वि पुच्छिता वग्गा । भांति - ण याणामो । सा पुच्छिया भणति - आमं, मए विजाए कयं । तेहिं भणितं - वोसिर । ताए वोसिट्ठे । ठितो लोगो आगंतुं । सा पुणो एगागी, पुणो आवाहितं सिट्टं च । ततियं अणालोइउं कालगता सोहम्मे कप्पे एरावणस्स अग्गमहिसी जाता । ताधे आगंतूण भगवतो पुरतो ठिच्चा हत्थिणी होउं महता सद्देणं वाउक्कायं १ जतीसु प्रत्य. । जइस्स नि. भा. ॥। २ अणुमग्गओ जाया प्रत्य. ॥। ३ नाउं निशीथभाष्ये ।। Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११० ] कपत्तस्स चुणी कल्पान्तर्वाच्यः करेति। पुच्छा उट्ठिया। वागरिओ भगवता पुव्वभवो से । 'अण्णो वि कोइ साधू साधुणी वा मा एवं कहिति, सो वि एरिसं पाविहितिमं ति तेण वातं करेति । तम्हा माया ण कायव्वा ॥ ५७ ॥ ५८ ॥ लोभे—लुद्धणंदो फालइत्तो जेणं अप्पणो पाया भग्गा । तम्हा लोभो ण कायव्वो । ५६ । ६० । पायच्छित्ते (पच्छित्ते) बहुपाणो, कालो बलितो चिरं च ठायव्वं । सज्झाय संजम तवे, धणियं अप्पा णिओतव्वो ॥ ६१ ॥ [पच्छित्ते० गाहा ।] एतेसिं सव्वेसिं पज्जोसमणाए वोसमणत्थं एत्थ वासारत्ते पायच्छित्तं । अट्ठ उडुबद्धिएसु मासेसु जं पच्छित्तं संचियं तं वोढव्वं । किंनिमित्तं ? तदा बहुपाणं भवति, हिडंताण य विराधणा तेसिं भवति। अवि य बलितो कालो, सुहं तदा पच्छित्तं वोढुं सक्कइ, चिरं च एगम्मि खेत्ते अच्छितव्वं। अवि य सीतलगुणेण बलियाई इंदियाइं भवंति, तेण दप्पणीहरणत्थं एत्थ वासारत्ते पायच्छित्तं तवो कजति, वित्थरेण य सज्झाते संजमे य सत्तरसविधे धणियं अप्पा जोएयव्वो ।। ६१ ॥ पुरिमचरिमाण कप्पो, मंगल्लं वद्धमाणतित्थम्मि । इह परिकहिया जिण - मणहराइथेरावलि चरितं ॥ ६२ ॥ [पुरिम० गाहा ।] पुरिमचरिमाण य तित्थगराणं एस मग्गो चेव - जहा वासावासं पज्जोसवेयव्वं पडतु वा वासं मा वा । मज्झिमगाणं पुण भयितं । अवि य वद्धमाणतित्थम्मि मंगलणिमित्तं जिणगणहर [ राइथेरा ] वलिया सव्वेसिं च जिणाणं समोसरणाणि परिकहिज्जति ।। ६२ ।। सुत्ते जहा निबद्धं, वग्घारिय भत्त-पाण अग्गहणे । णाट्ठि तवस्सी अणहियासि वग्घारिए गहणं ॥ ६३ ॥ सुत्ते० गाहा । सुत्ते जहा णिबंधो " णो कप्पति णिग्गंथाण वा णिग्गंथीण वा वग्घारियवुट्ठिकार्यसि गाहावतिकुलं भत्ता वा पाणाए वा पविसित्तए वा णिक्खमित्तए वा " । (सूत्रं २५६ ) ' वग्घारियं णाम' जं भिण्णवासं पडति, वासकष्पं भेत्तूण अंतोकायं तिम्मेति एतं वग्घारियं एत्थ ण कप्पति । “कप्पति अप्पवुट्टिकायंसि संतरुत्तरस्स गाहावइकुलं वा०" (सूत्रं २५६) जदा पुण साधू णाणट्ठी कंचि सुतखंध दरपढितं, सो य ण तरति विणा आहारेण चाउक्कालं पोरिसिं कातुं १ अहवा तवस्सी तेण विगिट्टं तवोकम्मं कतं, तद्दिवसं च वासं पडति जद्दिवसं पारेन्ततो २ अघवा कोति छुहालुओ अणधियासतो होज्जा ३ एते तिण्ण वग्घारिते वि पडते हिंडंति संतरुत्तरा ॥ ६३ ॥ संजमखेत्तचुयाणं, णाणट्ठि-तवस्सि - अणहियासाणं । आसज्ज भिक्खकालं, उत्तरकरणेण जतियव्वं ॥ ६४ ॥ संजम० गाहा । ते य पुणो कतायि 'संजमखेत्तचुत्ता णाम' जत्थ वासकप्पा उण्णिया लब्धंति पायाणि अण्णाणि य संजमोवगरणाणि लब्धंति तं संजमखेत्तं, ते य तओ संजमखेत्तातो चुता - असिवादी हिं कारणेहिं गता अण्णखेत्तं संकंता जत्थ संजमोवगरणाणि वासकप्पा य दुल्लभा, ताधे जद्दिवसं वासं पड तद्दिवसं अच्छंतु । जदा णाणट्ठी तवस्सी अणधियासया [य] भवंति तदा आसज्ज भिक्खाकालं उत्तरकरणेण जतंति ।। ६४ ॥ Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] सूत्रं विवरणम् [ १११ उण्णियवासाकप्पो, लाउयपायं च लब्भए जत्थ। सज्झाएसणसोही, वरिसति काले य तं खेत्तं ।। ६५ ।। पुव्वाहीयं नासइ, नवं च छातो अपच्चलो घेत्तुं। खमगस्स य पारणए, वरिसति असहू य बालाई ॥६६॥ वाले सुत्ते सूई, कुडसीसग छत्तए अपच्छिमए। णाणहि तवस्सी अणहियासि अह उत्तरविसेसो॥६७॥ ॥ पजोसमणाकप्पणिज्जुत्ती समत्ता ॥ जति उण्णियं अत्थि तेण हिण्डंति, असति उट्टिएण, असति उट्टियस्स कुतवेण| जाहे एतं तिविधं पि वालगं णत्थि ताहे जं सोत्तियं पंडरं घणमसिणं तेण हिंडंति। सुत्तियस्स असतीए ताहे तलसूतिं तालिसूयी वा उवरि कातुं। जाधे सूती वि णत्थि ताहे कुडसीसयं सागस्स पलासस्स वा. पत्तेहिं कातूण सीसे छुभित्ता हिंडंति। कुडसीसयस्स असतीए छत्तएण हिंडंति। एस णाणट्ठी तवस्सि-अणधियासाण य उत्तरविसेसो भणितो। एवं पज्जोसवणाए विही भणितो।। ६५ ।।६६।६७।। ___णामनिप्फण्णो गतो। सुत्ताणुगमे सुत्तं उच्चारतव् अक्खलितादि सूत्रम् १-"तेणं कालेणं तेणं समएणं| सूत्रम् १३-सक्के देविंदे 'मघवं' ति समणे भगवं०" । तेणं कालेणं' ति जो भगवता | महा-मेहा ते जस्स वसे संति से मघवं । पागे-बलवगे उसभसामिणां सेसतित्थकरेहि य भगवओ | अरी जो सासेति सो पागसासणो। कतू–पडिमा, वद्धमाणसामिणो चयणादीणं छण्हं वत्थणं कालो णातो | तासि सतं फासितं कत्तियसेट्टित्तणे जेण सो सतक्कतू। दिट्ठो वागरिओ य तेणं कालेणं। 'तेणं समएणं' | 'सहस्सक्खे'ति पंचण्हं मंतिसताणं सहस्समक्खीणं । ति कालान्तर्गतः समयः, समयादिश्च कालः. | असुरादाण पुराणि दारात ति पुरदरा॥ सामण्णकालातो एस विसेसकालो समतो। हत्थस्स| सूत्रम् १४- ‘महता' इति पधाणेण, उत्तरातो हत्थुत्तरातो, गणणं वा पडुच्च हत्थो उत्तरो | 'गीतवादितरवेणं'ति भण्णिहिति, 'आहतेणं'ति जासिं तातो हत्युत्तरातो-उत्तरफग्गुणीतो।। । निच्चाणुबद्धणं अक्खाणगबद्धेण वा, एवंवादिणा | णट्टेण–णच्चिएणं, गीएणं-ससदिएणं, वाइएणंसूत्रम् २– 'छट्ठीपखणं' ति छट्ठी- | आतोज्जाभिघातसद्देणं, आतोज्जेक्कदेसोऽयम्', तन्त्रीअहोरत्तस्स रत्तीए 'पुव्वरत्तावरत्तंसी' ति अडरत्ते ।। | प्रतीता, तलं-हत्थपुडं, तालं-कंसालिया, तुडियाणिसूत्रम् ३-चयमाणे ण जाणति, जतो | वादित्ताणि, एतेसिं घणोवमेणं मुरवाण य पडुणा वि एगसमइतो उवओगो णस्थि ।। | सद्देणं पवादितरवेणं ।। सूत्रम् ४-चोद्दस महासुमिणे 'ओराले'त्ति सूत्रम् ६०–'हितानुकंपएण देवेणं'ति हितो पहाणे 'कल्लाणे' आरोग्गकरे 'सिवे' उवद्दवोवसमणे | सक्कस्स अप्पणो य, अणुकंपतो भगवतो ।। 'धण्णे' धणावहे ‘मंगल्ले' पवित्ते ‘सस्सिरीए' सोभाए . सूत्रम् ६१-६२– 'अट्टणसाला' वायाममणोहरे।। | साला। सतं वाराओ पक्कं जं तं सतपागं, सतेणं १ यम्, तंतिएया तन्त्री प्रत्य० । 'यम्, तंतिपया तन्त्री प्रत्य० ।। Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११२ ] सूत्र विवरणम् [कल्पान्तर्वाच्यः [वा] काहावणाणं । “पीणणिज्जेहिं' ति रसादिधातु- | इति वासारत्तस्याऽऽख्या। उक्तं च- “अंतरघणसमकारीहिं। 'दीवणिज्जेहिं' अग्गिजणणेहिं।। सामलो भगवं।" 'पावा' देवेहिं कतं णामं, जेण तत्य 'दप्पण्णिज्जेहिं' बलकरहिं। 'मदणिज्जेहिं' | भगवं कालगतो। रज्जुगा-लेहगा, तेसिं सभा २वम्महवद्धणेहिं। 'तिप्पण्णिज्जेहिं' मंसोवचयकरहिं । | रज्जुयसभा, अपरिभुज्जमाणा. करणसाला । 'छेदा' बावत्तरीकलापंडिता। 'दक्खा' कज्जाणं छतुमत्थकाले जिणकाले य एते वासारत्ता। अविलंबितकारी। 'पट्ठा' वाग्मिनः। 'निउणा' | 'पणियभूमि' वजभूमि ।। कलाकुसला। 'सुद्धोदगं' उण्होदकं। 'गणणायगा' प्रकृतिमहत्तरया, 'डण्डणायका' [सेणावइणो], 'ईसरा' सूत्रम् १२३–'कत्तिय मासे कालपक्खे . भोइया, तलवरपट्टबद्धा तलवराः राजस्थानीया इत्यर्थः, चरिमा रतणी' अवामंसा। 'कालं-अन्तं गतः 'माडंबिया' पच्चतंराइणो, 'कोडुंबिया' गाममहत्तरा | कालगतः कायट्ठितिकालाद् भवट्ठितिकालाच्च । ओलग्गगा य, 'इब्मा' णेगमादिणो वणिया, 'सेट्ठी' वीतिकंतो संसारातो। सम्मं उज्जातो ण जधा अण्णे, ३पट्टवेंटणो तदधिवो, 'महामंती' हस्थिसाहणोवरिगो. | समस्तं वा उज्जातः । जाति-जरा-मरणस्स य बंधणं'गणगा' भंडारिया 'अमच्चो' रज्जाधिटायगो. 'चेडगा' कम्म तं छिण्णं । 'सिद्धः' साधितार्थः। 'बुद्धः' ज्ञः। पादमूलिगा, 'पीढमहा' अत्याणिए आसणासीणसेवगा. मुक्तो भवेभ्यः। सर्वभावेन निर्वृतः परिनिर्वृतो'णगर' मिति पगतीतो, 'णिगमा' कारणिया, ऽन्तकृतः। सव्वदुक्खाणि-संसारियाणि पहीणाणि 'संधिवाला' रज्जसंधिरक्खगा। सारीराणि माणसाणि य। बितितो चंदो संवच्छरो, सूत्रम् ७८– “जीवितारिहं पीतिदाणं'ति पीतिवद्धणो मासो, णंदिवद्धणो पक्खो, अग्गिवेसो दिवसो, उवसमो वि से णाम, देवाणंदा रयणी निरिति जावज्जीवं पहुप्पितुं जोग्गं । | त्ति वुच्चति, लवस्स अच्ची णामं, पाणुस्स मुत्तो, थोवस्स सूत्रम् १०७ - 'पेत्तेज्जए' त्ति पित्तियए। | सिद्धणाम, करणं णागं, सव्वट्ठसिद्धो मुहुत्तो।। सूत्रम् १११- 'आहोधिए' त्ति अब्भंत सूत्रम् १२६-१२७-पारं आभोएतिरोधी। ‘पाईणगामिणि' पुव्वदिसागामिणि छाया ।। | प्रकासेति पाराभोगः, पोसहो अवामंसाए त्ति। तम्मि सूत्रम् ११३- 'मंजुमंजुणा घोसेण | णातए पेज्जबंधणं-णेहो तं वोच्छिण्णं। गोतमो अपडिबुज्झमाणे'त्ति'ण णज्जति को किं जंपति? | | भगवता पट्ठवितो-अमुगगामे अमुगं बोधेहिं। तहिं सूत्रम् १२०-'विजयावत्तस्स चेतियस्स' | गतो वियालो य जातो, तत्थेव वुत्थो । णवरि पेच्छति रत्तिं देवसण्णिवातं, उवउत्तो, णातं-जहा भगवं विजयावत्तं णामेणं, वियावत्तं वा' व्यावृत्तं कालगतो। ताहे चिंतेति-अहो! भगवं णिप्पिवासो, चेतियत्तणातो, जिण्णुज्जाणमित्यर्थः। 'कट्ठकरणं' कधं वा वीतरागाण णेहो भवति? णेहरागेण य क्षेत्रम्॥ जीवा संसारं अडंति, एत्थंतरा णाणं उप्पण्णं । बारस सूत्रम् १२१-१२२- 'आवीकम्म' पगास- वासाणि केवली विहरति जहेव भगवं, णवरं कम्मं । 'रहोकम्म' पच्छण्णं कतं। सेसं कण्ठं जाव | अतिसयरहितो। धम्मकहणा परिवारो य तहेव । "अट्ठियगामणीसाते पढमं अंतरवासं वासावासं | पच्छा अज्जसुधम्मस्स णिसिरति गणं 'दीहायु' त्ति उवागते"। अन्तरे वासः अन्तरवासः। अन्तरवास | कातुं। पच्छा अज्जसुधम्मस्स केवलणाणं उप्पण्णं, सो १ वन्नकरेहिं प्रत्यन्तरेषु ।। २ चम्मट्ठिवद्धणेहिं प्रत्यन्तरेषु ।। ३ बद्धवेंटणो प्रत्यन्तरेषु ।। ४ आवामंसा प्रत्यन्तरेषु ।। ५ °सा काला। अन्त प्रत्य०।। Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] वि ' अट्ठ वासे विहरेत्ता केवलिपरियाएणं अजजंबूणामस्स गणं दातुं सिद्धिं गतो ।। सूत्र विवरणम् सूत्रम् १३१ – कुः भूमी तस्यां तिष्ठतीति कुन्थु, अणुं सरीरगं धरेति अणुंधरी ।। सूत्रम् १४५ – दुविधा 'अंतकरभूमि' त्ति अन्तः कर्मणां भूमी - कालो सो दुविधो- पुरिसंतकरकालो य परियायंतकरकालो य । जाव अज्जजंबुणामो ताव सिवपहो, एस जुगतकरकालो । चत्तारि वासाणि भगवता तित्थे पवत्तिते तो सिज्झितुमारद्धा एस परियायंतकरकालो । ततिए पुरिसजुगे जुगंतकरभूमी ॥ [ ११३ भयितं । 'अहालंदमवि' अथेत्ययं निपातः, लन्दमिति कालस्याख्या, जहण्णं लंदं उदउल्लं, उक्कोसं पंच रातिंदिया, तयोरन्तरं मध्यम् । यथा प्रकृतिरपि अरप्रकृतिरपि एवं लंदमपि अलंदमपि मासो जाव छम्मासा जेट्टोग्गहो । सूत्रम् २०१ – 'णव गणा एक्कारस गणधरा' दोण्हं दोण्हं पच्छिमाणं एक्को गणो । जीवंते चेव भट्टार वहिं जणेहिं अजसुधम्मस्स गणो णिक्खित्तो 'दीहातुगो' त्ति णातुं ॥ सूत्र २२४ - समणे भगवं महावीरे० । ३चंदसंवच्छरमधिकृत्यापदिश्यते, जेणं जुगादी सो । वासाणं सवीसतिराते मासे० । किंणिमित्तं ? पाएण अट्ठा कडिताई पासेहिंतो, उक्कंपिताणि उवरिं, लित्ता कुड्डा, घट्ठा भूमी, 'मट्ठा' लण्हीकता, समंता मट्ठा सम्मट्ठा, खता उदगपधा निद्धमणपधा य, सअट्ठा जे अप्पणो णिमित्तं परिणामिया कता, इधरा 'पव्वइता ठित 'त्ति कातुं दंताल - छेत्तकरिसण- घरछयणाणि य करेंति तत्थ अधिकरणदोसा, सवीसतिराते मासे गते भवंति ॥ ण सूत्रम् २३३ – “वासावासं० जोयणं गंतुं ४ पडियत्तए" दगघट्टा एरवतिकुणाला अद्धजोयणं वहति तत्थ वि उवहम्मति । थलागासं ण विरोलेंतो वच्चति ।। सूत्रम् १४६ – पणपण्णं पावा, पणपण्णं चातुम्मासिगादिसु ।। कल्लाणा, तत्थेगं मरुदेवा ||| सकोसं ग्रा सूत्रम् २३४ – अत्थे गतिया आयरिया 'दाए भंते!' दाते गिलाणस्स मा अप्पणो पडिग्गाहे - सूत्रम् २३५ – 'पडिग्गाहे भंते ! 'त्ति अप्पणो पडिग्गाहे अज्ज गिलाणस्स अण्णो गिव्हिहि त्तिण वा भुंजति । अध दोण्ह वि गेव्हंति तो पारिट्ठावणियदोसा । अपरिट्ठवेंते गेलण्णादि ।। सूत्रम् २३६ - दाए पडिग्गाहे गिलाणस्स अप्पणी वि, एवाऽऽयरिय- बाल-वुड - पाहुणगाण वि वितिण्णं, स एव दोसो, मोहुब्भवों, खीरे य धरणे आत-संजमविराधणा ।। सूत्रम् २३८ - " वासा० अत्थेगतिया” आयरियं वेयावच्चकरो पुच्छति गिलाणं वा, इतरा पारिट्ठावणियदोसा । गिलाणोभासितयं मंडलीए ण छुब्भति, अणोभासियं छुब्भति । से य वदेज्जा अट्ठो अमुएण एवतितेण वा 'से'त्ति वेयावच्चकरे । 'विण्णवेति' ओभासति । से य पमाणपत्ते दाता भणति - पडिग्गाहे, तुमं पि य भोक्खसि तोदणं दवं सूत्रम् २३२– -"वासावासं पज्जोसविए | पाहिसि। गरहितविगतिं "पडिसेधति, अगरहितं कप्पति’” सुत्तं, ‘सव्वतो समंत' त्ति सव्वतो चउद्दिसिं जाणेत्ता णिब्बंधं च तं च फासुगं अत्थि ताहे गेण्हति, पि सको जोयणं खेत्तकप्पप्पमाणं, गिलाणणिस्साए ण कष्पति घेत्तुं ॥ अडविजलकारणादीसु तिदिसिं बिदिसिं एगदिसिं वा सूत्रम् २३६ – “वासावासं० अत्थि” १ अत्र प्रभूतेष्वादर्शेषु बारस वासे इति पाठो दृश्यते ॥ २ णवहिं गणहरेहिं अजं प्रत्य० ॥ ३ 'कृत्योपदिश्यते प्रत्य० ॥ ४ पडिएतत्ते प्रत्य० ॥ ५ ग्रा इति सप्तसंख्याद्योतकोऽक्षराङकः, सप्तदसकसङ्घट्टा इत्यर्थः ॥ ६ वितीणं प्रत्यन्तरेषु ॥ ७ पडिसिंधति प्रत्यन्तरेषु ॥ Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११४ ] सूत्र विवरणम् [ कल्पान्तर्वाच्यः 'तहप्पगाराइं' अदुगुंछिताणि कुलाणि । 'कडाणि' तेण | वा, तिण्णि वि गोयरकाला 'सव्वे' चत्तारि वि अण्णेण वा सावगत्तं गाहिताणि दाणसढत्तं वा। | पोरुसितो।। आहाराणंतरं पाणगं'पत्तियाई' धृतिकराई। 'थेजाई' थिराई प्रीतिं प्रति सत्रम् २४५-णिच्चभत्तिगस्स 'सव्वाई' दाणं च। 'वेसासियाणि' विस्संभणीयणि तहिं च जाणि पाणेसणाए भणियाणि। अधवा वक्ष्यमाणानि धवं लभामि अहं, ताणि अस्संसयं देति। | नव वि उस्सेतिमादीणि ।। .. ['सम्मयाई'] सम्मतो सो तत्थ पविसंतो। 'बहुमयाई' | सूत्रम् २४६-चउत्थभत्तियस्स तओबहूण वि स सम्मतो ण एगस्स दोण्हं वा बहूण | | 'उस्सेदिम' पिटुं दीवगा वा । 'संसेदिम' पण्णं उक्कड्डेउं वि साहूणं देति । 'अणुमताई' दातुं चेव जत्थ, [तत्य] | से णो कप्पति अद्दऔं वइत्तए अस्थि ते आउसो ! सीयलएणं सिच्चति। 'चाउलोदगं' चाउलघोवणं ।। इमं वा इमं वा? । जति भणति को दोसो ? बेइ-तं | । सूत्रम् २४७-छठे 'तिलोदगं' लोविताण तुरितं श्रद्धावान् सड्डी ओदण-सत्तुग-तलाहतिया वा | वि तिलाण धोवणं मरहट्टादीणं। 'तुसोदगं' पुव्वकड्डिते उण्होदए ओदणो पेज्जा वा सगेहे परगेहे | वीहिउदगं। जवधोवणं जवोदगं ।। वा पुव्वभावितेण उसिणदवेण समितं तिम्मेति, सूत्रम् २४८-'आयामगं' अवस्सावणं । तलाहतियातो आवणातो आणेति, सत्तुगा किणंति, | 'सोवीरगं' अंबिलं ।। . पामिच्चं वा करेंति॥ सूत्रम् २४६– 'सुद्धवियर्ड' उसिणोदगं ।। सूत्रम् २४०-एगं गोयरकालं सुत्तपोरिसिं | सूत्रम् २५०-भत्तपच्चक्खाययस्स ससित्थे कातुं अत्थपोरिसिं कातुं एक्कं वारं कप्पति ।। | आहारदोसा, अपरिपूते कट्ठादि, अपरिमिते सूत्रम् २४१-चउत्थमभत्तियस्स त्ति, | अजीरगादिदोसा ।। 'अयमिति' प्रत्यक्षीकरणे 'एवतिए'त्ति वक्ष्यमाणो सूत्रम् २५१- 'संखादत्तिओ' परिमितविसेसो पढमातो-प्रातः ण चरिमपोरिसीए 'वियर्ड' | | दत्तिओ। लोणं थोवं दिज्जति, जति तत्तिलगं उग्गमादिसुद्धं । णऽण्णत्थ आयरिय० उवज्झाय० भत्तपाणस्स गेण्हति सा वि दत्ती चेव। पंच त्ति गिलाण० खुडतो वा । संलिहित्ता संपमज्जित्ता धोवित्ता | | णिम्मं, चतुरो तिण्णि दो एगा वा। छ सत्त वा 'पज्जोसवित्तए' परिवसित्तए। ण संथरति थोवं तं मा एवं संछोभो-कताइ तेण पंच भोयणस्स लद्धातो ताहे पुणो पविसति॥ । तिण्णि पाणगस्स ताहे ताओ 'पाणगच्चियातो भोयणे सत्रम २४२-छदस्स दो गोयकरकाला। संछड्मति तण्ण कप्पति २भोयणच्चियातो वा पाणए किं कारणं? सो पुणो वि कल्लं उववासं काहिति, | संछुब्मति तं पि ण कप्पति॥ . जति खंडिताणि तत्तियाणि चेव कप्पंति। कीस सूत्रम् २५२-वासावासंसि वासावासे गवारा गेण्हितुं ण धरेति? उच्यते-सीतलं भवति भवात | पज्जोसविते णो कप्पति उवस्सयातो जाव सत्तघरंतरं संचय-संसत्त-दीहाही दोसा भवंति, भुत्ताणुभुत्ते य बलं | ३सणवत्तयितं आत्मानम. अन्यत्र चरितं चारए । भवति, दुक्खं च धरेति त्ति॥ 'सह उवस्सयातो' त्ति सह सेज्जातरघरेणं सत्त सूत्रम् २४३–एवं अट्ठमस्स वि | एयाणि। अण्णो भणति-सेज्जातरघराओ परंपरेण तिण्णि || अण्णाणि सत्त। .. सूत्रम् २४४-व्यपगतं अष्टं व्यष्टं विकृष्टं | सूत्रम् २५३-वासावासं० जं किंचि १ पानकसत्का इत्यर्थः ।। २ भोजनसत्का इत्यर्थः ।। ३ सण्णिवत्तइउं प्रत्यन्तरेषु। संज्ञपयितुमित्यर्थः ।। Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] सूत्र विवरणम् [ ११५ 'कणगफुसितं' उस्सा महिया वासं वा पडति | सूत्रम् २५६-वग्घारियबुट्टिकातो जो उदगविराहण त्ति काउं। वासकप्पं गालेति अच्छिण्णाते व धाराते। कप्पति सत्रम् २५४ - 'अगिहं' अब्भावगासो, तत्थ | से 'संतरुत्तरस्स' अंतरं-रयहरणं पडिग्गहो वा, अद्धसमुद्दिवस्स बिंदू पडेज्ज । णणु तेण उवओगो | उत्तरं–पाउरणकप्पो, सह अंतरेण उत्तरस्स ।।। ओ पुव्वं? उच्यते-छाउमत्थिओ उवओगो तहा| सूत्रम् २५७-वासा० सत्तं. "निगिज्झिय वा अण्णहा वा होज्जा । ‘पज्जोसवेत्तए' आहारेत्तए। निगिज्झिय' ठाइउं ठाइउं वरिसति । कप्पति से 'अहे 'स्यात' कथञ्चित आगासे भंजेज वासं च होज उवस्सयं वा' अप्पणयं उवस्सयं अण्णेसिं वा तत्थ देसं भोच्चा आहारस्स देसं 'आदाय' गृहीत्वा | संभोइयाणं इयरेसिं वा। तेसऽसति अहे वियडगिहे। तं देसं पाणिणा पिधेत्ता उरेण वा 'णिलिज्जेज्ज' | तत्थ वेलं णाहिति ठिओ वा वरिसति वा असंकणिज्जे ओहाडेज्ज कक्खंसि वा आदद्यात् । आदाय वा ततः, य रुक्खमूलं णिग्गलं करीरादि । तत्थ से वियडगिहे किं कुर्यात् ? 'अधाछण्णाणि' ण संजयट्ठाए रुक्खमूले वा ठियस्स आगमनात् पूर्वकालं पुव्वाउत्ते छण्णाणि। बहवो बिंदवो दगं। बिन्दुमात्रं | तिण्णि आलावगा। उदगरयो। तदेगदेसो दगफुसिता॥ पुव्वाउत्ताऽऽरुभियं, केसिंचि सभीहितं तु जं तत्थ । एते ण होति दोण्णि वि, पुव्वपवत्तं तु जं तत्थ ।।१।। पुवाउत्तं केइ भणंति-जं आरुभितं चुल्लीए। केइ भणंति-जं समीहितं, 'समीहितं णाम' जं तत्थ 'ढोतितेल्लगं पागट्ठाए। एते दोण्णि वि अणाएसा। इमो आतेसो-जं तेसिं गिहत्थाणं 'पुव्वपवत्तं' जत्तियं उवक्खडिज्जंतयं एतं पुवाउत्तयं ।। कहं पुण ते दो वि अणाएसा ? अत उच्यते- . पुव्वारुहिते य समीहिते य किं छुब्भती ण खलु अण्णं ?। तम्हा जं खलु उचितं, तं तु पमाणं ण इतरं तु॥१॥ बालगपुच्छादीहिं, णातुं आदरमणादरेहिं च। जं जोग्गं तं गेहति, दव्वपमाणं च जाणेज्जा ।।२।। सूत्रम् २५८-तत्थ अच्छंतस्स कतायि | कहं एगाणिओ? संघाडइल्लओ अब्भत्तडिओ वरिसं न चेव ठाएज्जा तत्थ किं कायव्वं? का वा | असुहितओ कारणिओ वा। एवं णिग्गंथीण वि मेरा? "कप्पति से वियर्ड भोच्चा" वियर्ड' | आयपरोभय- समुत्था दोसा संकादओ य भवंति। उग्गमादिसुद्धं एगायतं सह सरीरेण पाउणित्ता वरिसंते | अह पंचमओ खुड्डओ वा खुड्डिया वा, छक्कण्णं वि उवस्सयं एति। तत्थ वसंते बहू दोसा एगस्स | रहस्सं ण भवति। तत्थ वि अच्छंतो अण्णेसिं आयपरोभयसमुत्था दोसा, साहू व अद्दण्णा होज्जा ।। धुवकम्मियादीणं संलोए 'सपडिदुवारे' सपडिहुत्तदुवारं सूत्रम् २५६-२६०-२६१-एत्थ वि | सव्वगिहाण वा दुवारे। खुडतो साधूणं, संजतीणं वियडरुक्खमूलेसु कहं अच्छितव्यं ? "तत्थ णो | खुड्डिया। साधू उस्सग्गेणं दो, संजतीओ तिण्णि कप्पति एगस्स णिग्गंथस्स एगाए य णिग्गंथीए"। चत्तारि पंच वा। एवं अगारीहिं वि॥ १ डौकितं सज्जीकृतमित्यर्थः ।। Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११६ ] सूत्र विवरणम् [ कल्पान्तर्वाच्यः सूत्रम् २६२- 'अपडिण्णतो' ण केणयि | ‘उडुसंडे' मधुमक्खियादीणं अंडगाणि, पिपीलिगा-मई वुत्तो-मम आणेज्जासि, अहं वा तव आणेस्सामि, ण | गंडाणि, उक्कलियंडे लूतादिपुडगस्स, हलियाकप्पति। कहं? अच्छति त्ति गहितं. सो वि तोतिण्णो. घरतोलिया तीसे अंडगं. हल्लोहलिया-अहिलोडी अधियं गहितं, भुंजते गेलण्णदोसा, परिवेन्ते | सरडी वि भण्णति तेसिं अंडयं ।। आउ-हरित-विराहणा।। सूत्रम् २७२- 'लेणसुहमे' लेणं-आश्रयः सूत्रम् २६३-२६४-वासावासं० 'से' | सत्त्वानाम् । उत्तिं गलेणं गद्दभगउक्केरो भूमीए भिगू इति स भगवांस्तीर्थकरः। 'किमाहु' दोसमाहु ? | फुडिया दाली [स्फुटिता राई] 'उज्जुगं' बिलं । आयतणं उदगस्स “पाणी पाणिलेहातो"। 'पाणी' | 'तालमूलगं' हेट्ठा विच्छिण्णं उवरिं तणुगं। पाणिरेव, 'पाणिलेहा' आयुरेहा, सुचिरतरं तत्थ | 'संबुक्कावत्तं' भमंतयं । आउक्कातो चिट्ठति। णहो सव्वो। ‘णहसिहा' णहग्गलयं । 'उत्तरोट्टा' दाढियाओ। भमुहरोमाई सूत्रम् २७४-- “वासावासं०"। इयाणिं एत्थ वि चिरं अच्छति॥ सामाण्णा सामायारी-दोसु वि कालेसुं विसेसेण वासासु आयरिओ दिसायरिओ सुत्तत्थं वाएइ । सूत्रम् २६५-“वासावासं०"। 'अट्ठ उवज्झाओ सुत्तं वाएति। पवत्ती णाणादिसु सहमाईति सूक्ष्मत्वादल्पाधारत्वाच्च 'अभिक्खणं' पुणो | पवत्तेति–णाणे पढ परियट्टेहिं सुणेहि उद्दिसावेहिं एयं पुणा जाणितव्वाण सुत्तविदसण पासितव्याणि | १ दंसणे दंसणसत्थाई पढ परियटेहिं सुणेहिं वा २ चक्खुणा, एतेहिं दोहि वि जाणित्ता पासित्ता य | चरित्ते पच्चित्तं वहाहिं, अणेसणदुप्पडिलेहिताणि करेंतं परिहरितव्वाणि ।। वारेति, वारसविहेण तवेण जोयावेति, जो जस्स सूत्रम् २६६-पाणसुहमे 'पंचविहे' | जोगो ३। थेरो एतेसु चेव णाणादिसु सीतंतं पंचप्पगारे। एक्कक्के वण्णे सहस्ससो भेदा, अण्णे य | थिरीकरेति पडिचोदेति, उज्जमंतं अणुवूहति । गणी बहुप्पगारा संजोगा, ते सव्वे वि पंचसु समोतरंति | अण्णे आयरिया सुत्तादिणिमित्तं उवसंपण्णगा। किण्हादिसु। णो चक्खुफासं० जे णिग्गंथेणं | गणावच्छेइया साधू घेत्तुं बाहिरखेते अच्छंति अभिक्खणं अभिक्खणं जत्थ ठाण- णिसीयणाणि | उद्धावणा-पधावण-खेत्तोवधिमग्गणेसु असिवादिसुं चेतेति। 'आदाणं' गहणं निक्खेवं वा करेति ।। | उज्जुत्ता। अण्णं वा जं 'पुरतो कटु' पुरस्कृत्य' सूत्रम् २६७– 'पणतो' उल्ली चिरुग्गतो, | 8 निती | सुहदुक्खिया परोप्परं पुच्छंति; खेत्तपडिलेहगा वा | दुगमादी गता ते अण्णमण्णं पुरतो कातुं विहरंति, तद्दव्वसमाणवण्णो जाहे उप्पज्जति। , अणापुच्छाए ण वट्टति। किं कारणं ? वासं पडेज, सूत्रम् २६८- 'बीयसुहुमं' सुहुमं जं| पडिणीतो वा, अहवाऽऽयरियबाल-खमगव्रीहिबीयं तंदुलकणिया समाणगं ।। गिलाणाणं घेत्तव्वं, तं च ते अतिसयजुत्ता जाणमाणा सत्रम् २६९-हरियसहम पुढविसरिसं | कारणं दीवेत्ता। पच्चवाया-सेहसण्णायगा वा किण्हादिना अचिरुग्गतं ।।। | असंखडयं वा केणति सद्धिं पडिणीओ वा। एवं वियारे वि पडियमुच्छियादि पच्चवाता ।। सूत्रम् २७०-पुप्फसुहुमं अल्पाधारत्वात्, अधवा उद्रुतगं सुहुमं सण्हगं उंबरपुप्फादि, अघवा | सूत्रम् २७५-गामाणुगामं कारणिओ पल्लवादिसरिसं ।। दूतिज्जति॥ सूत्रम् २७१-अंडसुहुमं पंचविहं- सूत्रम् २७६– 'अण्णतरं वा विगति' Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः ] खीरादि, ‘एवदियं' एत्तियं परिमाणेण, 'एवतिखुत्तो' एत्तियवारातो दिवसे वा मोहुब्भवदोसा खमगंगिलाणाणं अणुण्णाता ॥ सूत्र विवरणम् सूत्रम् २७७– 'अण्णयरं तेगिच्छं' वातियपेंत्तिय-सेंभिय–सण्णिपाता आतुरो, वेज्जो पडिचरओ, ओसध–पत्थभोयणं ‘आउट्टित्तए' करेत्तए करणार्थे आउट्टशब्दः ।। सूत्रम् २७८ - 'अण्णतरं अद्धमासादि ‘ओरालं' महल्लं । समत्थो असमत्थो वेयावच्चकरो पडिलेहणादि करेंतओ अत्थि, पारणगं वा संधुक्कणादि अत्थि ॥ ११७ वत्थ - पत्तादि करे । अधासन्निहिता, अणातावणे कुत्थणं पणतो । अह णत्थि पडियरगा उल्लति हीरेज्ज वा उदगवधो जायते तेण विणा हाणी || सूत्रम् २८१ – “वासावासं०” । अणभिग्गहियसेज्जा सणियस्स मणिकोट्टिमभूमीए वि संथारो सो अवस्स घेतव्वो । विराहणा “पाणा सीतल कुंथू० " सीतला भूमीए अजीरमादी दोसा, आसणेण विणा कुंथुसंघट्टो, णिसेज्जा मइलिज्जति, उदगवधो मइलाए उवरि, हेट्ठा वि आदाणं कर्मणां दोसाणं वा । उच्चं च कुच्चं च उच्चाकुच्चं, न उच्चाकुच्चं अणुच्चाकुच्चं । भूमीए अणंतरे संथारए कए ३ अवेहासे पिवीलिकादिसत्तवधो ४ दीहजाइओ वा डसेज तम्हा उच्चे कातव्वो। उक्तं च सूत्रम् २७६–भत्तपच्चखाणे नित्थारतो न णित्थारओ, 'समाधिपाणगं णिज्जवगा वा अत्थि, णिप्फत्ती वा अत्थि णत्थि । 'अण्णतरं उवहिं' ति हत्थं लंबति सप्पो० गाधा । कुच्चे संघसएण कुंथू - मंकुणादिवधो । 'अणट्ठाबंधी' पक्खस्स तिणि चत्तारी वाराओ बंधति, सज्झायादी पलिमंथो पाणसंघट्टणा य । अहवा 'अणट्ठाबंधी' सत्तहिं छहिं पंचहिं वा अड्डएहिं बंधति । 'अमियासणितो' अबद्धासणितो ठाणातो ठाणसंकर्म करेमाणो सत्ते वहेति । अणाताविस्स संथारगपादादीणं पणग-कुंथूहिं संसज्जते, तक्कज्जअणुवभोगे उवभोगणिरत्थए य, अधिकरणं, उवभुंजमाणस्स जीववधो, असमितो ईरियादिसु । भासणे संपाइवधो, दुण्णेयो णेहछेतो ततियाए । पढमचरिमासु दोण्हं, अपेह अपमजणे दोसो ॥ १ ॥ सूत्रम् २८२ - " वासावासं० ' ततो उच्चार० ।” ६' तयो'त्ति अंतो "ततो अधियासिताओ, अणहियासियाओ वि 'तयो, आसण्णे मज्झे दूरे एक्केक्का वाघायणिमित्तं, एवं बाहिं पि ३ । 'उस्सण्णं’ णेहो— आउक्कातो चेव। ‘णेहच्छेदो' परिणतो वा ण वा दुव्विण्णेतो 'ततियाए' एसणाए समिती त्ति। अभिक्खणं अभिक्खणं ठाणं - णिसीयण - तुअट्टण उवहिआदाणणिक्खेवे । तहा जहा एयाणि ट्ठाणाणि संथारादीणि ण परिहरति तहा तहा संजमे दुआराधए । जो य पुण अभिग्गहीतसेज्जासणितो भवति तस्यानादानं भवते कर्मणामसंयमस्स वा । उच्चो कातव्वो, अकुच्चो बंधियव्वो । अट्ठाए एक्कसिं पक्खस्स. अड्डगा चत्तारि । बद्धासणेण होयव्वं, कारणे उट्ठेति । संथारगादी आतावेयव्दा, पमज्जणसीलेण य भवियव्वं । जहा जहा एतागि कति तहा तहा संजमी सुट्ठ आराहितो भवति, सुकरतो वा ततो मोक्खो भवति ।। ' प्रायसः । 'प्राणा बीजावगा' संखणग-इंदगोवगादिप्राणाः अहुणुष्मिण्णा बीजातो, हरिता जाता, आयतनं स्थानम् ॥ सूत्रम् २८३- - " वासावासं० ततो मत्तया - १ पाणाणि णिज्जं प्रत्य० ॥ २ “ट्रक इति चतुः संख्याद्योतकोऽक्षराङ्क । ३ अविहायसि इत्यर्थः ।। ४ दीहादीओ वा प्रत्य० ।। ५-६-७-८ तिस्र इत्यर्थः ।। ६ प्रायसमित्यर्थः । प्राणा प्रत्य० ॥ Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सूत्र विवरणम् [ कल्पान्तर्वाच्यः ण्हावितो करेति, ओहामणा, तम्हा लोओ कातव्वो, तो एते दोसा परिहरिता भवंति । भवे कारणं ण करेजा वि लोयं, असहू ण तरेति अहियासेतुं, लोयं जति कीरति अण्णो उवद्दवो भवति, बालो रुवेज्ज वा धम्मं वा छड्डेज, गिलाणो वा तेण 'लोओ ण कीरति । जइ कत्तरीए कारेति पक्खे पक्खे कातव्वं, अध छुरेणं मासे मासे कातव्वं । पढमं छुरेण, पच्छा कत्तए । अप्पणा दवं घेत्तुण तस्स वि हत्थ - धोवणं दिजति एस जयणा । धुवलोओ उ जिणाणं, थेराण पुण वासासु अवस्स कायव्वो । पक्खिया आरोवणा वयाणं सव्वकालं । अहवा संथारयदोराणं पक्खे पक्खे बंधा मोत्तव्वा पडिलेहेयव्वा य। अहवा पक्खिया आरोवणा केसाणं कत्तरीए, अण्णहा पच्छित्तं । मासितो खुरेणं, लोओ छण्हं मासाणं थेराणं, तरुणाणं चाउम्मासिओ । संवच्छरिओ त्ति वा वासरत्तिओ त्ति वा एगट्ठे । उक्तं च ११८ ] ओगण्हित्तए, तं० — उच्चारमत्तए ३ ।” विवेलाए धरेंते आयविराहणा, वासंते संजमविराहणा, बाहिं तिस्स गुम्मियादिग्रहणं तेण मत्तए वोसिरित्ता बाहिं त्ता परिवेति । पासवणे वि आभिग्गहिओ धरेति, तस्सासति जो जाधे वोसिरति सो ताहे धरेति, ण णिक्खिवति, सुवंतो वा उच्छंगे द्वितयं चेव उवरिं दंड वा दोरेण बंधति, गोसे असंसत्तियाए भूमीए अण्णत्थ परिट्ठवेति ॥ सूत्रम् २८४ - वासावारां० णो कप्पति णिग्गंथा २ परं पज्जोसवणातो गोलोममेत्ता वि केसा जाव संवच्छरिए थेरकप्पे । 'उवातिणावेत्तए' त्ति अतिक्कामेत्तए। केसेसु आउक्कातो लग्गति सो विराधिज्जति, तेसु य उल्लंतेसु छप्पतियातो समुच्छंति, छप्पइयाओ य कंडूयंतो विराधेति, अप्पणो वा खतं करेति, जम्हा एते दोसा तम्हा गोलोमप्पमाणमेत्ता वि ण कप्पंति । जति छुरेण कारेति कत्तरिए वा आणादीता, छप्पतियातो छिज्जुंति, पच्छाकम्मं च " संवच्छरं वा वि परं पमाणं श्वीयं च वासं ण तहिं वसेज्जा ।" एस ' कप्पो' मेरा मज्जाया, कस्स ? थेराणं भणिता आपुच्छ-भिक्खायरियादि-विगति-पच्चक्खाणं जाव मत्तगत्ति । जिणाण वि एत्थ किंचि सामण्णं, पाएणं पुण थेराणं ॥ सूत्रम् २८५ - वासावासं० णो कप्पति 'इह खलु' पवयणे 'अज्जेव' पज्जोसवणादिवसे णिग्गंथा २ परं पज्जोसवणातो अधिकरणं वदित्तए, 'कक्खडे' महल्लसद्देणं, कडुए जकारमकारेहिं, अतिक्रामयित्वेत्यर्थः । वदित्तए जधा अधिकरण- 'वुग्गहो' कलहो । सामायारीवितहकरणे तत्थऽवरोधे सुत्ते । कताई ठवणादिवसे चेव अधिकरणं समुप्पण्णं सेहेण रातिणितो खामेयव्वो पढमं । जति वि होज्ज तं तद्दिवसमेव खामेयव्वं । जो परं पज्जोसवणातो रातिणिओ अवरद्धो, पच्छा रातिणितो खामेति । अह अधिकरणं वदति सो ‘अकप्पो' अमेरा णिज्जूहियव्वो सेहो अपुट्ठधम्मो ताहे रातिणितो खामेति पढमं । गणातो, तम्बोलपत्रज्ञातवत् । उवसंत उवट्टिते 'खमियव्वं' सहियव्वं सयमेव । खामेयव्वो परो, मूलं । उवसमियव्वं अप्पणा अण्णेसिं पि उवसमो कायव्वो, उवसमेयव्वं संजताणं संजतीण य । सूत्रम् २८६ - वासावासं० पज्जोसविताणं जं अजियं समीखल्लएहिं० गाधा । तावो भेदो० गाधा । 'सम्मुती' सोभणा मती सम्मुती रागदोसरहितया, 'संपुच्छण 'त्ति सज्झाया उत्तेहिं होयव्वं, अधवा 'संपुच्छणा सुत्तत्थेसु कायव्वा, ण कसाया १ लोतो प्रत्य० । लोयो प्रत्यन्तरेसु ।। २ दवं पानीयमित्यर्थः ।। ३ बितियं प्रत्यन्तरेषु ।। ४ गाथे इमे कल्पलघुभाष्यगते । ते च सम्पूर्णे एवम् - जं अज्जियं समीखल्लएहिं तवनियमबंभमइएहिं । तं दाणि पच्छ नाहिसि, छडितो सागपत्तेहिं ॥ २७१४।। Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कल्पान्तर्वाच्यः सूत्र विवरणम् [ ११६ वोढव्वा । 'जो खामितो वा अखामितो वा उवसमति तस्स अत्थि आराहणा णाणादि ३, जो ण उवसमति तस्स णत्थि । एवं ज्ञात्वा तम्हा अप्पणा चेव उवसमितव्वं जति परो खामितो वि ण उवसमति । कम्हा किं निमित्तं ? जेण 'उवसमसारं' उवसमप्पभवं उवसममूलमित्यर्थः, समणभावो सामण्णं ।। • सूत्रम् २८७ - वासासु वाघातणिमित्तं | थेरमज्जाता थेरसामाचारी, ण जिणाणं, अधवा जिणाण तिण्णि उवस्सया घेत्तव्वा । का सामाचारी ? वि किंचि एत्थ, जधा "अगिहंसि” । “अहासुत्तं' उच्यते—–वेउव्विया पडिलेहा पुणो पुणो पडिलेहिज्जति जहा सुत्ते भणितं, न सूत्रव्यपेतम् । तथा कुर्वंतः संसत्ते, असंसत्ते तिणि वेलाओ - पुव्वण्हे' भिक्खं अहाकप्पो भवति, अण्णहा अकप्पो । अधामग्गं, कह गतेसु २ वेतालियं ३। जे अण्णे दो उवस्सया मग्गो भवति ? एवं करेंतस्स णाणादि ३ मग्गो । तेसिं 'वेउव्विया पडिलेहा' दिणे दिणे निहालिज्जुंति, 'अधातच्चं' यथोपदिष्टम् । 'सम्यग् ' यथावस्थितं मा कोति ठाहिति ममत्तं वा काहिति ततिए दिवसे कायवाङ्मनोभिः । ' फासेत्ता' आसेवेत्ता । 'पालेत्ता' . पादपुंछणेण पमज्जिज्जति ।। रक्खत्ता । सोभितं करणेण कतं । 'तीरितं' नीतं अन्तमित्यर्थः । यावदायुः आराधेत्ता अणुपालणा य करेंतेण सोभितं किट्टितं । पुण्णं चाउम्मासितं तेणेवं करेंतेण उवदिसंतेण य आराहितो भवति, ण विराधिओ । आणाए उवदेसेण य करेंतेण अणुपालिओ भवइ, अण्णेहिं पालितं जो पच्छा पालेति सो अणुपालेति । तस्स एवं पालितस्स किं फलम् ? उच्यते, तेणेव भवग्गहणेण सिज्झति, अत्थेगतिया दोच्चेणं, एवं उक्कोसियाए आराहणाए । मज्झिमियाए तिहिं । जहण्णियाए सत्तऽट्ठ ण वोलेति । किं स्वेच्छया भण्णति ? नेत्युच्यते, निद्देसो कीरति पुणो । सूत्रम् २८८ - वासावासं० अण्णतरं दिसं वा ट्रक अणुदिसं वा उट्क अभिगिज्झ भिक्खं सणाभूमिं वा गमित्तए कहेउं आयरियादीणं सेसाणं पि, एवं सव्वत्थ विसेसेण वासासु । जेण 'उस्सण्णं' प्रायसः तवसंप्रयुक्ता छट्टादी पच्छित्तनिमित्तं संजमणिमित्तं च चरति, योऽन्यश्चरति स पडिचरति पडिज़ागरति गवेसति अणागच्छंतं दिसं वा अणुदिसं वा संघाडगो || सूत्रम् २८६- "वासावासं पज्जोसवियाणं०" चत्तारि पंच जोयण त्ति संथारगोवस्सग - णिवेसण साधी वाडग-वसभग्गाम- भिक्खं कातुं अदिट्ठे वसिऊण जाव चत्तारि पंच जोयणा अलब्धंते, एवं वासकप्प ओसधणिमित्तं गिलाण - वेज्जणिमित्तं वा, णो से कप्पति तं रयणि जहिं से लद्धं तहिं चेव वसित्तए, अहवा जाव चत्तारि पंच जोयणाइं गंतुं अंतरा कप्पति वत्थए ण तत्थेवं जत्थ गम्मति, कारणिओ वा वसेज्जा ।। सूत्रम् २६१- - तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे रायगिहे नगरे सदेवमणुयासुराए 'परिसाए' उद्घाट्य शिरः परि-सर्वतः सीदति परिषत् 'मज्झे ठितो' मज्झगतो 'एवं आइक्खइ' एवं यथोक्तं कहेति, भासति वाग्योगेण, पण्णवेति अणुपालियस्स फलं, 'परूवेति' प्रति प्रति रूवेति । 'पज्जोसवणाकप्पो' त्ति वरिसारत्तमज्जाता । अज्जो ! त्ति आमंत्रणे । सूत्रम् २६० – “इच्चेतं द्विर्ग्रहणं निकाचनार्थे, एवं कर्त्तव्यं नान्यथा । सह 'इति' उपप्रदर्शने । एस जो उक्तो भणितो अत्थेण सअट्ठे । सहेतुं न निर्हेतुकम् । 'सनिमित्तंसांवत्सरिकश्चातुर्मासिक इत्यर्थः। 'थेरकप्पो' | सकारणं' अणुपालितस्स दोसा अयं हेतुः, अपवादो तावो भेदो अयसो, हाणी दंसण - चरित्त - नाणाणं । साहुपदोसो संसारवड्डणो साहिकरणस्स ।।२७०८।। संवच्छरियं" । १ वोढव्वा । अट्ठो अणत्थकल्लाणे वा दवित्तेण वा (?) जो पूवामितो क्वचित्प्रत्यन्तरे ॥ २-३ टूक इत्ययं चतुःसंख्यावेदकोऽक्षराङ्कः ॥ ४ करेंतेण सोभितस्स णाणादि प्रत्य० ॥ Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२० । सूत्र विवरणम् [ कल्पान्तर्वाच्यः कारणं जहा सवीसतिराते मासे वीतिक्ते विभासा। दोसदरिसणं हेतुः, अववादो कारणं । पज्जोसवेयव्वं । किंनिमित्तं हेतुः, पाएणं अगारीहिं | सहेतुं सकारणं 'भुजो भुञ्जो' पुणो पुणो उवदंसेति। अगाराणि सट्ठाए कडाणि। कारणे उरेण वि | परिग्रहणात् सावगाण वि कहिज्जति, समोसरणे पज्जोसवेति आसाढपुण्णिमाए। एवं सव्वसुत्ताणं | कहिजति पजोसमणाकप्पो॥ ॥ अट्ठमं अज्झयणं परिसमाप्तम् ।। Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्द अकप्प अट्टणसाला अड्डय अणुकंपय अणुच्चाकुच्च अणुमय अणुंधरी अपडिण्णत अमच्च अट्ठ अववाद अवामंसा अहातच्च अहामग्ग अहालंद अहासुत्त अंतकृत् अंतर अंतरवास आयतन आयरिय आयामग आराहित आहत आहोधिय || अहम् ॥ कल्पचूर्ण्यनतर्गतानां विशिष्टार्पिकाणां शब्दानां सूची पत्र-सूत्रांक शब्द पत्र-सूत्रांक शब्द ११८-२८५ उत्तर ११५-२५६ ढोतितेल्लग १११-६१ | उत्तिंगलेण ११६-२७२ | णगर ११७-२८१ | उदगरय ११५-२५४ | णट्ट १११-६० | उवज्झाय ११६-२७४ | णहसिहा ११७-२८१ | उवातिणावेत्तए ११८-२८४ | णिगम ११४-२३६ | उस्सण्ण ११७-२८२ | णेह ११३-१३१ | उस्सेदिम ११४-२४६ | तन्त्री ११६-२६२ | ओराल १११-४ | तल ११२-६२ कट्ठकरण ११२-१२० | तलवर ११६-२६१ कड ११४-२३६ तलाहतिया ११६-२६१ कणगफुसित ११५-२५३ ताल ११२-१२३ कल्लाण १११-४ | तालमूलग ११६-२६० कारण १२०-२६१ | तिप्पणिज्ज ११६-२६० काल १११-१ तिलोदग ११३-२३२ | कालगत ११२-१२३ | तीरित ११६-२६० | किट्टित ११६-२६० | तुडिय ११२-१२३ कुडसीसय १०७ तुसोदग ११५-२५६ कुंथु ११३-१३१ तोदणं ११२-१२२ कोडुंबिय ११२-६२ | थेज्ज ११७-२८२ | गणग ११२-६२ | थेर .. ११६-२७४ | गणणायग ११२-६२ दक्ख ११४-२४८ | गणावच्छेइय ११६-२७४ | दग ११६-२६० | गणि ११६-२७४ | दगफुसित १११-१४ | गीय १११-१४ | दप्पणिज्ज ११२-१११ चाउलोदग ११४-२४६ | दंडणायग ११२-६२ | चेडग ११२-६२ | दीवणिज ११२-६२ | छेद ११२-६१ धण्ण ११७-२८१ | जवोदग ११४-२४७ निउण ११६-२७२ | जीवितारिह ११२-७८ निगिज्झिय पत्र-सूत्रांक ११५-२५७ ११२-६२ १११-१४ ११६-२६३ ११२-६२ ११७-२८१ १११-१४ १११-१४ ११२-६२ ११४-२३६ १११-१४ ११६-२७२ ११२-६१ ११४-२४७ ११६-२६० १११-१४ ११४-२४७ ११३-२३८ ११४-२३६ ११६-२७४ ११२-६१ ११५-२५४ ११५-२५४ ११२-६१ ११२-६२ ११२-६१ १११-४ ११२-६१ ११५-२५७ इब्भ ईसर उच्चाकुच्च उज्जुग । Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्द निमित्त पज्जोसवणाकप्प पज्जोसवणाकप्प पट्ट पत्तिय परिसा पवत्ति पागसासण पाणगच्चिया पाणिलेहा पाराभोग पालेत्ता पीढमद्द पीणणिज्ज पुरंदर पुव्वाउत्त प्राण पेज्जबंधण फासेत्ता बहुमय पत्र-सूत्रांक शब्द पत्र-सूत्रांक शब्द ११६-२६१ मघव १११-१३ सम्मुति ६१ मदणिज्ज ११२-६१ सस्सिरीय १२०-२६१ | महामंति ११२-६२ सहस्सक्ख : ११२-६१ मंगल्ल १११-४ | संखादत्तिअ ११४-२३६ माडंबिय ११२-६२ संघाडइल्ल ११६-२६१ रज्जुग ११२-१२२ संजमखेत्त ११६-२७४ | रज्जुगसभा ... ११२-१२२ संतरुत्तर १११-१३ | वग्धारियवुट्टिकाय ११५-२५६, संधिवाल ११४-२५१ वाइय १११-१४ | संबुक्कावत्त ११६-२६३ | वासरत्तिय ११८-२८४ | संसेदिम ११२-१२७ | विकृष्ट ११४-२४४ | सिव - ११६-२६० विजयावत्त ११२-१२० सुद्धवियड ११२-६२ वियड ११४-२४१ सुद्धोदग ११२-६१ ११५-२५८/ सेट्टि १११-१३ वियावत्त ११२-१२० सोभित ११५-२५७/वीतिकंत ११२-१२३ | सोवीरग ११७-२८२ वेसासिय ११४-२३६ हत्युत्तरा ११२-१२६ व्यष्ट ११४-२४४ हलिया ११६-२६० सण्णवत्तयितुं ११४-२५२ हल्लोहलिया ११४-२३६ सतक्कतु १११-१३ | हित ११७-२८२ सत १११-६१ | हेतु ११६-२७२ | समय १११-१ ११४-२५१ सम्मय ११४-२३६ पत्र-सूत्रांक ११८-२८६ १११-४ १११-१३ ११४-२५१ ११५-२५६ १०६ ११५-२५६ ११२-६२ ११६-२७२ ११४-२४६ १११-४ ११४-२४६ ११२-६२ ११२-६२ ११६-२६० ११४-२४८ १११-१ ११६-२७१ ११६-२७१ १११-६० ११६-२६१ बीज भिगु भोयणच्चिया Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पाकमहादिनलंचमलकसासमा रक्तदाः घाइयान सकाहानघासनडासाशनरम कलियंदाहारंगीला मगर गएविकडा वाच्य तरवसलहंगाहाणाफियाल मकरसाहसमईतयाकवाकरुणसयासरह विलासगकागानहारगपुरदरासिरिविजयमण शगुणी! सीसवालमशासनगानिहाराणाप यसहजगतानयज एसयंघोमिंगलससंघ / / / इतिप्राकल्पांतरवातागंधः। समामा / प्रकाशक शारदाबेन चिमनभाई एज्युकेशनल रिसर्च सेन्टर 'दर्शन', शाहीबाग, अहमदाबाद-३८० 004.