Book Title: Jainagam Stoak Sangraha
Author(s): Maganlal Maharaj
Publisher: Jain Divakar Divya Jyoti Karyalay Byavar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010342/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je nA ga ma sto ka bjpment: gra ha 1 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha saMgrAhaka sva0 pravartaka paM0 muni zrI maganalAla jo mahArAja sAhaba prabodhaka tapasvI muni zrI megharAja jI mahArAja sAhaba "jaina siddhAnta prabhAkara" prakAzaka zrI jainadivAkara divya jyoti kAryAlaya byAvara Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka kA nAma : jainAgama stoka saMgraha saMgrAhaka : sva0 pravartaka pa0 zrI maganalAla jI mahArAja sAhaba prabodhaka : tapasvI zrI megharAja jI mahArAja sAhaba saMzodhita parivaddhita dvitIya AvRtti 2000 prakAzaka : zrI jainadivAkara divya jyoti kAryAlaya mevADI bAjAra, vyAvara (rAja.) arddha mUlya : 4) rupayA mudraka : rAmanArAyaNa meDatavAla zrI viSNu priTiMga presa rAjA maNDI, AgarA-2 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAraMbhikA jagata ke darzana samudAya me jaina-darzana kA viziSTa eva mahatvapUrNa sthAna hai| jaina-darzana bAhya kI nahIM, antas kI preraNA detA hai| para kI nahI, sva kI zodha karAtA hai| bhautika padArtho kA nahI, AtmA kA rahasya udghATita karatA hai / jaina-darzana kI gaharAI me praveza karane vAle ko stoka jJAna bhI Avazyaka hai| bhinna-bhinna vipayo ke vizeSa dRSTi dvArA kiye gaye vargIkaraNa ko stoka kahate hai| ina stoko ko jainAgama sAgara se mathana prApta sudhA kahe to bhI atizayokti nahI hai| jainAgama stoka sagraha kA yaha saMzodhita eva parivaddhita saMskaraNa hai| pahale kI apekSA isame kucha stoka baDhAye bho gaye hai| isa stoka saMgraha meM jahA~ navatatva, paccIsa bola Adi jJAna kI prArambhika jAnakArI vAle stoka hai, vahA~ loka-paricayAtmaka 14 rAjUloka, naraka, bhavana pati, vANavyantara, jyotiSI, vaimAnika Adi ke paricayAtmaka stoka bhI hai| garbha-vicAra, cha Are, nakSatra eva videza gamana jaisA manoraMjaka viSaya bhI hai| to guNasthAna, karma-vicAra, caubIsa daNDaka, pudgala parAvarta, gatAgata, vaDA bAsaThiyA jaisegambhIra cintana pradhAna-viSaya bhI hai| jainAgama stoka sagraha samAja meM itanA loka-priya rahA hai ki isI kA gujarAtI anuvAda bhI nikalA aura gujarAtI samAja me bahuta Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phailaa| abhyAsiyo kI isake prati nirantara sadbhAvanA rahI hai| stoko ko kaThastha karanA, anuvRta karanA, smaraNa karanA, praznottara rUpa meM pUchA karanA thokar3A premiyo kI paramparA rahI hai| __ mere guru bhrAtA tapasvI megharAjajI mahArAja "jaina siddhAnta prabhAkara" kI satat preraNA rahI hai ki jainAgama stoka saMgraha kA sundara-sazodhita evaM parivaddhita rUpa thokar3A premiyoM ke sAmane Aye, jisase unhe abhyAsa me anurAga jaage| Apa svayaM bhI thokaDA ke abhyAsI hai| unhI kI preraNA kA yaha phala hai| ye stoka prAya zrI bhagavati, uttarAdhyayana, panavaNA, samavAyAMga ThANAMga, Adi AgamoM se saMgraha kiye gaye hai / darzana abhyAsiyoM ko, Agama premiyo ko yaha saMgraha rucikara lage aura samAja meM stokoM (thokaDo) kA abhyAsa bddh'e| adhyAtmika premiyo kI jJAna vRddhi ho aura ve mokSa mArga ke prati abhimukha hoN| isI pavitra bhAvanA se ke0 jI0 epha0 vIra nirvANa 2466 -azoka muni "sAhityaratna" Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka kA nivedana pravartaka paM0 ratna svargIya zrI maganalAla jI mahArAja sAhaba ke suziSya, siddhAnta prabhAkara tapasvI zrI megharAja jI mahArAja sAhaba ke dvArA punaH saMyojita "jainAgama stoka sagraha" nAmaka grantha kA prakAzana karate hue hame parama-prasannatA kA anubhava ho rahA hai| thokar3A-paddhati jJAna-rAzi kA udghATana karane ke lie eka prakAra se kujI ke samAna hai / pustaka ko hara-prakAra se upayogI banAne kA bharasaka prayatna kiyA gayA hai| phira bhI yadi koI kamI raha gaI ho, athavA presa kI koI truTi raha gaI ho to kRpayA premI pAThaka vandhu kSamA karane kI kRpA kre|| suvikhyAta vaktA, kavi,"sAhityaratna" paM0 ratna zrI azoka munijI mahArAja ne isake lie prArambhikA likhane kI mahatI kRpA kii| masthA unakI kRpA kI sadA AkAkSI hai| zrI ratanalAla jI saghavI nyAyatIrtha choTI sAdaDI vAlo kA saMsthA prema pUrvaka ullekha karatI hai ki jinake kAraNa se hameM aise upayogI grantha ko puna prakAzita karane kA suavasara prApta huA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) hai| isalie hama zraddheya sunirAjo ke prati apanI kRtajJatA prakaTa karate hai| prakAzana kArya meM jina-jina mahAnubhAvo ne udAratA pUrvaka dravya sahAyatA pradAna kI, unhe bhI dhanyavAda dete hai| unakI zubha nAmAvalI, AbhAra prakaTa karate hue isI pustaka meM anyatra prakAzita kara rahe hai| AzA hai ki dAnI sajjana sadA isI bhaoNti sasthA ko apanI hI samajhate hue isakI hara prakAra se sahAyatA karate rahege, aura apane dravya kA nitya isI taraha se sadupayoga karate rhege|| -nivedaka lakhamIcanda tAler3A-adhyayakSa abhayarAja nAhara-mantrI zrI jaina divAkara divya jyoti kAryAlaya kArtikI pUrNimA, sa0 2026, vyAvara - - / 1111111mmea Alam Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva0 pravartaka paM0 munizrI maganalAla jI mahArAja kA saMkSipta paricaya janma saMvat .-1965 Azvina kRSNa 4 janma sthAna .-madasaura ma0 pra0 pitA kA nAma :-ratana lAla jI poravADa mAtA kA nAma :-salla bAI vidyA sthAna :-indaura (ma0pra0) dIkSA sthAna :-ujjaina (ma0 pra0) dIkSA savata -1976 kArtika zuklA saptamI dIkSA dAtA -sva0 jaina divAkara prasiddha vaktA, jagata vallabha zrI cauthamala jI mahArAja sAhaba vicaraNa kSetra .- rAjasthAna, madhyapradeza, gujarAta, saurASTra, Adhra, mahArASTra, karnATaka AdiApake mAtA, pitA Adi pUre parivAra ne dIkSA grahaNa kI, Agama ke acche abhyAsI the| pravartaka pada :--ajamera sammelana 2020 svargavAsa -ratalAma sa0 2022 mRgasara kRSNa 10 ziSya - tapasvI sAgaramala jI mahArAja, tapasvI megharAja jI mahA0 paM0 zrI azoka muni jI, sevAbhAvI sudarzana muni jI praziSya :-zrI surendra muni jI, zrI vijaya muni jI vizepatA :-acche vaktA, salAhakAra, pratyupannamati vAle, sevAbhAvI, savAI mAdhopura meM pUre jile me poravADa jAti kI phUTa dUra kI, bU dI kA varSo purAnA sAmAjika jhagaDA dUra kiyaa| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha prakAzana ke lie dAna-dAtAoM kI zubha nAmAvalI 1000) zrI mAna kevalacanda jI boharA kI dharmapatnI udAra manA zrI saradAra vAI, rAyacUra 1000) zrI mAna dhanarAja jI maralecA zulA bAjAra begalora pautra janmotsava ke upalakSa meM 600) zrI gajarA bAI -dhanarAja jI kevalacanda jI vAphaNA Alandura. madrAsa 16 600) zrI mizrImala jI loDhA kI dharma patnI umarAva bAI, malezvara begalora 3 500) zrI gulAbacanda jI bhavaralAla jI sakalecA, malezvara begalora 3 500) zrI mAna indracandra jI bhaMDArI kI dharmapatnI pArasa vAI, madrAsa 500) zrI mAna rekhacandra jI rAMkA kI dharmapatnI zrImatI ugama bAI, madrAsa 300) zrI mAna tejamala jI surANA, madrAsa 100) zrI sva0 phUlacanda jI voru diyA ko dharma patnI badana vAI, zUlA vAjAra, begalora 100) gupta dAna Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA adhyAya pRSTha 6 1 navatatva 2 jIvadhaDA 3 chaH kAya ke bola 4 pacIsa bola 5 siddhadvAra 6 caubIsa daNDaka 7 ATha karma kI prakRti 8 gatAgati dvAra 6 cha' Aro kA varNana 10 daza dvAra ke jIva sthAnaka 11 zrI guNasthAna dvAra 12 cha. bhAva 13 tetIsa vola 14 pAca jJAna kA vivecana 15 teIsa padavI 16 pAca zarIra 17 pAca indriya 18 rUpI arUpI 16 baDA vAsaThiyA 20 bAvana bola 21 zrotA adhikAra 145 157 173 161 166 work 256 261 263 281 264 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) mr m mrar mr mmm 348 346 350 ll 354 368 373 378 s adhyAya 22 68 vola kA alpa bahutva 23 pudgala parAvarta 24 jIvo kI mArgaNA ke 563 vola 25 cAra kaSAya 26 zvAsozvAsa 27 asvAdhyAya 28 32 sUtro ke nAma 26 aparyAptA paryAptA dvAra 30 garbha vicAra 31 nakSatra aura videzagamana 32 pAca deva 33 ArAdhaka virAdhaka 34 tIna jAgrikA 35 cha kAya ke bhava 36 avadhipada 37 dharma dhyAna 38 cha. lezyA 39 yoni pada 40 ATha AtmA kA vicAra 41 vyavahAra samakita ke 67 bola 42 kAya sthiti 43 yogo kA alpavahutva 44 bala kA alpa bahutva 45 samakita kA 11 dvAra 46 khaNDA joyaNA 47 dharma sammukha hone ke 15 kAraNa 376 383 384 m 387 365 400 401 405 4.6 440 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) pRSTha 441 442 443 444 445 448 444 451 452 456 461 463 adhyAya 48 mArgAnusArI ke 35 guNa 46 zrAvaka ke 21 guNa ' / 50 mokSa jAne ke 23 bola 51 tIrthakara gotra bAdhane ke 20 kAraNa 52 parama kalyANa ke 40 bola 53 34 atizaya 54 brahmacarya kI 32 upamA 55 devotpatti ke 14 vola 56 SaTadravya para 31 dvAra 57 cAra dhyAna 58 ArAdhanA pada 56 viraha pada 60 saMjJApada 61 vedanApada 62 samuddhAta pada 63 upayoga pada 64 upayoga adhikAra 65 niyaThA 66 saMjayA 67 aSTa pravacana 68 52 anAcAra 66 AhAra ke 106 doSa 70 sAdhu samAcArI 71 ahorAtri kI ghaDiyo kA yantra 72 dina pahara mApa kA yantra 573 rAtri pahara dekhane kI vidhi 464 466 468 474 475 476 485 463 0 0 506 508 506 510 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 74 14 pUrva kA yantra 75 samyaka parAkrama ke 73 bola 76 14 rAju loka 77 nArakI kA naraka varNana 78 bhavanapati vistAra 76 vANavyaMtara vistAra 80 jyotiSI deva vistAra 81 vaimAnika deva vistAra 82 DAlA pAlA 83 pramANa naya ( 14 ) 84 bhASA pada 85 AyuSya ke 1800 bhAgA 86 sopakrama - nirupakrama 87 hIyamANa- vaDDhamANa sAvacayA- sovacayA 85 86 Rta sacaya 60 jIvAjIva 61 saMsthAna dvAra saMsthAna ke bhAge 62 93 khetANuvAI 64 65 caramapada ha6 67 jIva pariNAma pada ajIva pariNAma 66 vAraha prakAra kA tapa avagAhanA kA alpavahutva caramAcarama pRSTha 511 513 515 517 521 525 528 533 538 540 553 556 558 556 560 561 562 564 565 566 570 572 575 196 578 576 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha Page #18 -------------------------------------------------------------------------- Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t nava tattva jIvAjIve puNNaM, pAvAsava-saMvaro nijjaraNA ya / baMdho mukkho ya tahA nava tattA huMti NAyavvA // = vivekI samadRSTi' jIvo ko nava tatva jAnanA Avazyaka hai | nava tatvo ke nAma : jIva tatva, 2 ajIva tatva, 3 puNya tatva, 1 jIvAdi tattvo me sazaya rahita eva zuddha mAnyatA vAlA tathA anadhyasAya vRddhi vAle ko samadRSTi kahate hai / 2 tattva - sAra padArtha ko tattva kahate hai, jaise dUdha me sAra padArtha malAI hai / AtmA kA svabhAva jAnapanA hai, parantu mokSa jAne me jIvAdi nava padArtha kA yathArtha jAnapanA honA hI tattva hai / 3 jisa vastu me jAnane ko dekhane kI zakti hove vaha jIva hai / yaha arUpI ( AkArarahita ) hai aura sadA kAla jItA hai | 4 jo vastu jJAna rahita hai vaha ajIva hai, ajIva rUpI - ( AkAra vAlA) tathA arUpI dono prakAra kA hai / 5 jo AtmA ko ( jIva ko ) pavitra banAtA hai, U~cI sthiti para lAtA hai, sukha kI sAmagrI milAtA hai, vaha puNya hai / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 jainAgama stoka saMgraha tatva, 5 Azrava tatva, 6 saMvara tatva, 6 4 pApa 7 nirjarA' tatva, 8 baMdha" tatva, 6 mokSa" tatva / 7 1 : jIva tattva ke lakSaNa tathA bheda jIva tatva : jo caitanya lakSaNa sadA upayogI, asaMkhyAta pradezI, sukha dukha kA vodhaka, sukha duHkha kA vedaka eva arUpI ho use jIvatattva kahate hai / jIva kA eka bheda hai, kAraNa sava jIvo kA caitanya lakSaNa eka hI prakAra kA hai / isalie sagraha nayase jIva eka prakAra kA hotA hai | jIva ke do bheda :-- 1 trasa, 2 sthAvara, athavA 1 siddha 2 saMsAro / jIva ke tIna bheda : 1 strI veda, 2 puruSa veda, 3 napuMsaka veda athavA 1 bhavya siddhiyA, 2 abhavya siddhiyA 3 nobhavya siddhiyA, noabhavya siddhiyA / 6 jo jIva ko apavitra banAtA hai, nIcI sthiti me DAlatA hai / duHkha kI pratikUla sAmagrI milAtA hai vaha pApa hai / 7 jIva ke sAtha karmo kA sayoga honA - jaDa ( ajIva ) vastu kA mela honA Azrava hai / jIva ke sAtha karmo kA sayoga ruka jAnA-jaDa se mela nahI honA saMvara hai / & jIva ke sAtha anAdi kAla se jaDa padArtha (karma) milA huA hai, usa jaDa padArtha - karma kA thor3A-thor3A dUra honA nirjarA hai / 10 jIva ke sAtha jar3a vastu karma kA sayoga hone ke bAda donoM kA dUdha pAnI ke samAna ekameka ho jAnA vandha hai / 11 jIva kA karmoM se alaga ho jAnA pUrA-pUrA chuTakArA honA mokSa hai / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva ke cAra bheda 1 nArakI, 2 tiryaJca, 3 manuSya, 4 deva, athavA 1 cakSudarzanI 2 acakSudarzanI, 3 avadhi darzanI, aura kevala darzanI / --- jIva ke pA~ca bheda :-- 1 ekendriya, 2 bendriya, 3 trIndriya, 4 caurindriya, 5 pacendriya, athavA 1 sayogI, 2 mana yogI, 3 vacana yogI, 4 kAyayogI, aura 5 ayogI / jIva ke chaH bheda :-- 1 pRthvIkAya, 2 apakAya 3 tejaskAya, 4 vAyukAya, 5 vanaspati kAya, 6 trasa kAya, athavA 1 sakaSAyI, 2 krodhakaSAyI, 3 mAna kaSAyI, 4 mAyA kaSAyI, 5 lobha kaSAyI, 6 akaSAyI / jIva ke sAta bheda :-- 1 1 nArakI, 2 tiryaJca 3 tiryaJcANI, 4 manuSya, 5 manuSyANI 6 deva, 7 devAganA / jIva ke ATha bheda :-- 1 salezyI, 2 kRSNa lezyI, 3 nIla lezyI, 4 kApotalezyI, 5 tejolezyI 6 padma lezyI, 7 zukla lezyI, 7 alezyI / jIva ke nava bheda 1 pRthvI kAya, 2 apa kAya, 3 tejaskAya, 4 vAyu kAya, 5 vanaspati kAya, 6 beindriya, 7 trIndriya, caurindriya, & paJcendriya / jIva ke dasa bheda :-- 1 ekendriya, 2 beindra, 3 trI- indriya, 4 caurindriya 5 paJcendriya ina pA~co ke aparyAptA va paryAptA - ye daza bheda | Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka sagraha jIva ke gyAraha bheda :-- 1 ekendriya, 2 veindriya, 3 trI-indriya, 4 caurindriya, 5 nArakI, 6 tiryaJca, 7 manuSya, 8 bhavanapati, 6 vANavyantara, 10 jyotipI, 11 vaimAnika / jIva ke bAraha bheda : 1 pRthvIkAya, 2 apakAya, 3 tejaskAya, 4 vAyukAya, 5 vanaspati kAya, 6 trasakAya, ina cha. kA aparyAptA va paryAptA ye 12 bheda / jIva ke teraha bheda - 1 kRSNa lezyI, 2 nIla lezyI, 3 kApota lezyo, 4 tejo lezyI, 5 padma lezyI, 6 zukla lezyI, ina cha kA aparyAptA va paryAptA ye vAraha aura 1 alezyI kula 13 / jIva ke caudaha bheda : 1 sUkSma ekendriya kA aparyAptA, 2 sUkSma ekendriya kA paryAptA, 3 bAdara ekendriya kA aparyAptA 4 vAdara ekendriya kA paryAptA, 5 beindriya kA aparyAptA, 6 veindriya kA paryAptA, 7 trI-indriya kA aparyAptA, 8 trI-indriya kA paryAptA. 6 caurindriya kA aparyAptA, 10 caurindriya kA paryAptA, 11 asajJI paJcendriya kA aparyAptA, 12 asaMjJI paJcendriya kA paryAptA, 13 sajJI paJcendriya kA aparyAptA, 14 sajJI paJcendriya kA pryaaptaa| vistAra naya se jIva ke 563 bheda :-- 1 nArakI ke caudaha bheda, 2 tiryaJca ke ar3atAlIsa, 3 manupya ke tIna sau tIna, aura 4 devatA ke eka sau aThANu / nArakI ke 14 bheda - 1 dhammA, 2 vasA, 3 sIlA, 4 ajanA, 5 ripTA, 6 maghA aura Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava tatva 7 mAghavatI / ina sAto narako me rahane vAle nairayika jIvoM ke aparyAptA va paryAptA eva 14 bhed| tiryaJca ke 48 bheda - 1 pRthvIkAya, 2 apakAya, 3 tejaskAya, 4 vAyukAya. ye cAra sUkSma aura cAra bAdara (sthUla) eva ina ATha ke aparyAptA aura paryAptA eva 16 / vanaspati ke cha bheda : 1 sUkSma, 2 pratyeka, aura 3 sAdhAraNa, ina tIna ke aparyAptA va paryAptA ye cha. milakara 22 bheda, 1 beindriya, 2 trI-indriya, 3 caurindriya ina tIna kA aparyAptA aura paryAptA ye cha milakara 28 huye| tiryaJca paJcendriya ke 20 bheda 1 jalacara, 2 sthalacara, 3 uracara, 4 bhujapara, 5 khecara / ye paoNca garbhaja aura pA~ca samUchima eva 10 ina 10 ke aparyAptA aura paryAptA ye 20 milakara tiryaJca ke kula (16+6+6+20) 48 bheda hue| manuSya ke 303 bheda : 15 karmabhUmi ke manuSya, 30 akarmabhUmi ke aura 56 antara dvIpa ke eva 101 kSetra ke garbhaja manuSya kA aparyAptA va paryAptA eva 202 aura 101 kSetra ke samUrchima manuSya (caudaha sthAnotpanna) kA aparyAptA / isa prakAra manuSya ke 303 bheda hue| devatA ke 168 bheda - 10 asurakumArAdika, 15 paramAdharmI eva ye 25 bheda bhavanapati ke| 16 prakAra ke pizAcAdi deva va 10 prakAra ke z2abhikA eva ye Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 26 bheda vAraNavyatara ke, jyotipI deva ke 10 bheda-5 cara jyotipI aura 5 acara (sthira) jyotiSI / tIna kilviSI, 12 deva loka, 6 lokAntika, 6 greveyaka (grIveka) 5 anuttara vimAna / ina 66 (10+15+16+10+10+3+12+6+6+5) jAti ke devo kA aparyAptA va paryAptA eva devatA ke 168 bheda jAnanA / ___ evaM sava milAkara 563 bheda jIva tatva ke jAnanA ina jIvo ko jAnakara inakI dayA pAlanI cAhie, jisase isa bhava me va parabhava meM parama sukha kI prApti ho| 2 : ajIva tatva ke lakSaNa tathA bheda ajIva tatva :__jo jaDa lakSaNa, caitanya rahita, varNAdika rUpa sahita tathA jJAna rahita, sukha du.kha ko nahI vedane vAlA ho, use ajIva tatva kahate hai / ajIva ke 54 bheda . 1 dharmAstikAya kA skadha, 2 usakA deza, 3 usakA pradeza, 4 adharmAstikAya kA skadha, 5 deza, 6 pradeza, 7 AkAzAstikAya kA skaMdha, 8 deza, 6 pradeza, 10 kAla, ye 10 bheda arUpI ajIva ke, 1 pudgalAstikAya kA skaMdha, 2 deza, 3 pradeza / tIna to ye aura cauthA paramANu pudgala evaM cAra bheda rUpI ajIva ke milAkara ajIva ke kula 14 bheda hue| vistAra naya se ajIva ke 560 bheda:30 bheda arUpI ajIva ke : 1 dharmAstikAya, dravya se eka, 2 kSetra se loka pramANa, 3 kAla se Adi aMta rahita, 4 bhAva se arUpI, 5 guNa se calana sahAya / 6 adharmAstikAya dravya se eka 7 kSetra se loka pramANa, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava tatva 8 kAla se Adi ata rahita, 6 bhAva se arUpI 10 guNa se sthira sahAya, 11 AkAzAstikAya dravya se eka, 12 kSetra se lokAloka pramANa, 13 kAla se Adi ata rahita, 14 bhAva se arUpI, 15 guNa se avagAhanA-dAna tathA vikAsa lakSaNa, 16 kAla dravya se anata, 17 kSetra se DhAI dvIpa pramANa, 18 kAla se Adi ata rahita, 16 bhAva se arUpI, 20 guNa se vartanA lakSaNa, ye 20 aura 10 bheda Upara kahe huve, isa prakAra kula 30 bheda arUpI ajIva ke hue| rUpI ajIva ke 530 bheda . 5 varNa. 2 gandha, 5 rasa, 5 sasthAna, 8 sparza ina 25 me se jiname jitane bola pAye jAte hai ve saba milAkara kula 530 bheda hote hai| vistAra -5 varNa-1 kAlA, 2 nIlA, 3 lAla, 4 pIlA, 5 sapheda / ina pA~co varNo me 2 gandha, 5 rasa, 5 sasthAna aura 8 sparza ye 20 bola pAye jAte hai isa prakAra 5420=100 bola varNAzrita huve| 2 gandha --1 surabhi gaMdha, 2 durabhi gaMdha / ina dono meM 5 varNa, 5 rasa, 5 saMsthAna aura 8 sparza ye 23 bola pAye jAte hai| isa prakAra 2423=46 bola gandha Azrita hue| 5 rasa-miSTa, 2 kaTaka, 3 tIkSNa, 4 khaTTA, 5 kASAyita ina 5 raso me 5 varNa, 2 gaMdha, 8 sparza aura 5 sasthAna ye 20 bola pAye jAte hai / isa prakAra 5420=100 vola rasAzrita hue| 5 sasthAna-parimaNDala sasthAna-cuDI ke AkAravat, 2 vartula sasthAna-laDDU ke samAna, 3 aMza saMsthAna-siMghADe ke samAna, 4 catura sasthAna-cokI ke samAna,5 Ayata sasthAna-lambI lakaDI ke samAna, ina saMsthAna me 5 varNa, 2 gandha, 5 rasa, 8 sparza ye 20 bola pAye jAte hai, isa taraha 54 20=100 bola saMsthAna Azrita hue| 8 sparza-1 karkaza (kaThora) 2 komala, 3 guru, 4 laghu, 5 zIta, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 6 USNa 7 snigdha, rukSa eka-eka sparza meM varNa, 2 gandha 5 rasa, 6 sparza aura 5 saMsthAna isa prakAra 23-23 bola pAye jAte hai / arthAt ATha sparza meM se do sparza kama kahanA karkaza kA pUchA hove to karkaNa aura komala ye dono choDanA / zIta kA pUchA hove to zIta va USNa chor3anA, snigdha kA pUchA hove to snigdha va rukSa choDanA, aise hareka sparza kA samajha lenA eka-eka sparza ke 23-23 ke hisAba se 23x8-184 bola sparza Azrita hue / 100 varNa ke, 46 gandha ke, 100 rasa ke, 184 sparza ke isa prakAra saba hue / iname ajIva arUpI ke ajIva ke jAnanA | 8 100 saMsthAna ke aura milAkara 530 bheda rUpI ajIva ke 30 bheda milAne se kula 560 bheda isa prakAra ajIva ke svarUpa ko samajhakara ina para se jo moha utAregA vaha isa bhava meM va para bhava meM nirAbAdha parama sukha pAvegA / puNya 3 : puNya tattva ke lakSaNa tathA bheda puNya tatva : puNya tatva - jo zubha karaNI ke va zubha karma ke udaya se zubha ujjvala pudgala kA badha paDe va jisake phala bhogate samaya AtmA ko mIThe lage use puNya tatva kahate hai / ke bheda 1 annapuNya 2 pAnI puNya 3 layana puNya (makAnAdi ) 4 zayana puNya ( pATalAdi ) 5 vastra puNya 6 mana puNya 7 vacana puNya 8 kAya puNya aura namaskAra puNya | ina nava prakAra se jo puNya upArjana karatA hai vaha 42 prakAra se zubha phala bhogatA hai / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava tatva 42 prakAra ke zubha phala -1 sAtA vedanIya 2 tiryaca AyuSya yugala me 3 manuSyAyuSya 4 deva AyuSya 5 manuSyagati 6 devagati 7 pacendriya kI jAti 8 audArikazarIra 6 vaikriyazarIra 10 AhAraka zarIra 11 tejaszarI 12 kArmaNa zarIra 13 audArika aGgopAGga 14 vaikriya aGgopAGga 15 AhAraka aGgopAGga 16 vajraRSabhanArAcasaghayana 17 samacaturasra sasthAna 18 zubha varNa 16 zubha gandha 20 zubha rasa 21 zubha sparza 22 manuSyAnupUrvI 23 devAnupUrvI 24 aguru laghu nAma 25 parAghAta nAma 26 ucchvAsa nAma 27 AtApa nAma 28 udyota nAma 26 zubha calane kI gati 30 nirmANa nAma 31 tIrthaM kara nAma 32 trasanAma 33 bAdara nAma 34 paryApta nAma 35 pratyeka nAma 36 sthira nAma 37 zubha nAma 38 saubhAgya nAma 36 susvara nAma 40 Adeza nAma 41 yazokIrti nAma aura 42 ucca gotra / puNya ke ina bhedo ko jAnakara puNya Adarege unhe isa bhava meM va para bhava me nirAvAdha sukho kI prApti hovegii| 4 : pApa tattva ke lakSaNa tathA bheda - pApa tatva jo azubha karaNI se, azubha karma ke udaya se, azubha, melA pudgala kA badha paDe va jisake phala bhogate samaya AtmA ko kaDave lage, use pApa tattva kahate hai| pApa ke 18 bheda - 1 prANAtipAta 2 mRSAvAda 3 adattAdAna 4 maithuna 5 parigraha 6 krodha 7 mAna 8 mAyA 6 lobha 10 rAga 11 dveSa 12 kalaha 13 abhyAkhyAna 14 paizunya 15 paraparivAda 16 rati-arati 17 mAyA mRSAvAda 18 mithyAdarzanazalya / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha ina 18 bheda-prakAra se jIva pApa upArjana karatA hai tathA 82 prakAra se bhogatA hai| 82 prakAra se pApa bhoge jAte hai : 1 matijJAnAvaraNIya 2 zra tajJAnAvaraNIya 3 avadhijJAnAvaraNIya 4 manaHparyavajJAnAvaraNIya 5 kevalajJAnAvaraNIya 6 nidrA 7 nidrA-nidrA 8 pracalA 6 pracalA-pracalA 10 styAnagRddhi (thiNaddhi nidrA) 11 cakSu darzanAvaraNIya 12 acakSu darzanAvaraNIya 13 avadhidarzanAvaraNIya 14 kevaladarzanAvaraNIya 15 asAtAvedanIya 16 mithyAtva mohanIya 17 anatAnubaMdhI krodha 18 mAna 16 mAyA 20 lobha 21 apratyAkhyAnI krodha 22 apratyAkhyAnI mAna 23 apratyA0 mAyA 24 apratyA0 lobha 25 pratyAkhyAnI krodha 26 pratyA0 mAna 27 pratyA0 mAyA 28 pratyA0 lobha 26 saMjvalana krodha 30 saMjvalana mAna 31 sajvalana mAyA 32 saMjvalana lobha 33 hAsya 34 rati 35 arati 36 bhaya 37 goka 38 jugupsA (durgacchA ) 36 strI veda 40 purupa veda 41 napuMsaka veda 42 narakAyuSya 4 naraka gati 44 tiryaJca gati 45 ekendriyapanA 46 veindriyapanA 47 trIndriyapanA 48 caurindriyapanA 46 RpabhanArAca saMghayaNa 50 nArAca saMghayaNa 51 ardha nArAca saghayaNa 52 kIlikA saMghayaNa 53 sevAta saMghayaNa 54 nyagrodhaparimaMDala saMsthAna 55 sAdika saMsthAna 56 vAmana saMsthAna 57 kubja saMsthAna 58 huNDaka saMsthAna 56 azubha varNa 60 azubha gandha 61 azubha rasa 62 azubha sparza 63 narakAnupUrvI 65 azubha gati 66 upaghAta nAma 67 sthAvara nAma 68 sUkSma nAma 66 aparyAptapanA 70 sAdhAraNa panA 71 asthira nAma 72 azubha nAma 73 durbhAgya nAma 74 dusvara nAma 75 anAdeya nAma 76 ayaza.kIti nAma 77 nIca gotra 78 dAnAntarAya 76 lAbhAntarAya 80 bhogAntarAya 81 upabhogAnta rAya aura 82 viiryaantraay| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava natva 11 82 prakAra se pApa ke phala bhoge jAte hai / ye pApa jAnakara jo pApa ke kAraNa chor3ege ve isa bhava meM tathA para bhava me nirAvArdha parama sukha pAvege / / 5 Azrava tattva ke lakSaNa tathA bheda Azrava tatva : jIva rUpI tAlAba ke andara avrata tathA apratyAkhyAna dvArA, viSaya - kaSAya kA sevana karane se indriyAdika nAlo ke dvArA jo karmarUpI jala kA pravAha AtA hai use Azrava kahate hai / yaha Azrava jaghanya 20 prakAra se aura utkRSTa 42 prakAra se hotA hai / Azrava ke jaghanya 20 prakAra 1 zrutendriya asaMvara 2 cakSu, indriya asavara 3 ghrANendriya asavara 4 rasanendriya asavara 5 sparzanendriya asavara 6 mana asaMvara 7 vacana asavara 8 kAya asavara 6 vastravartanAdi bhaNDopakaraNa ayatnA se leve ayatnA se rakkhe 10 sUcIkuzAgra mAtra bhI ayatnA se kAma me leve 11 prAraNAtipAta 12 mRSAvAda 13 adattAdAna 14 maithuna 15 parigraha 16 mithyAtva 17 avrata 18 pramAda 16 kaSAya 20 azubha yoga / vizeSa rIti se Azrava ke 42 bheda - 5 Azrava, 5 indriya viSaya 4 kaSAya 3 azubha yoga aura 25 kriyA | ye 42 bheda Azrava ke jAna kara jo inhe choDegA vaha isa bhava me tathA para bhava meM nirAvAdha parama sukha pAvegA 1 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 6 : saMvara tattva ke lakSaNa tathA bheda saMvara tatva Ane vAle karma rUpI jala ke rokatA hai, use savara tattva vizeSa 57 bheda hai / jIva rUpI tAlAva ke andara indriyAdika nAloM va chidroM ke dvArA pravAha ko vrata - pratyAkhyAnAdi dvArA jo kahate hai / savara ke sAmAnya 20 bheda va jainAgama stoka saMgraha sAmAnya 20 bheda 1 zrutendriya nigraha ( saMvaraNa) 2 cakSu indriya nigraha 3 ghrANendriya nigraha 4 rasanendriya nigraha 5 sparzanendriya nigraha 6 mananigraha 7 vacana nigraha kAyA nigraha 6 bhaNDopakaraNa yatnA se kAma me leve tathA yatnA se rakkhe 10 sUcIkuzAgra bhI yatnA se kAma me leve 11 dayA 12 satya 13 acaurya 14 brahmacarya 15 aparigraha ( nirmamatva ) 16 samyaktva 17 vrata 18 apramAda 16 akaSAya 20 zubha yoga / saMvara ke vizeSa 57 bheda - 5 samiti, 3 gupti, 22 pariSaha, 10 yatidharma, 12 bhAvanA, 5 cAritra | pA~ca samiti tIna gupti 1 IrSyA-samiti 2 bhASA samiti 3 eSaNA samiti 4 AdAnabhaNDamAtra nikSepanA samiti 5 uccArapAsavaNakhelajalasaghAyaNapariThAvaNiyA samiti / 6 mana gupti 7 vacana gupti kAya gupti / 5 22 pariSaha 9 kSudhA paripaha 10 tRSA paripaha 11 zIta 12 tApa 13 Dasa - * Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava tatva matsara 14 acela 15 arati 16 strI 17 cariyA 18 nisihiyA 16 zaiyyA 2. Akroza 21 vadha 22 yAcanA 23 alAbha 24 roga 25 tRNasparza 26 mala 27 satkAra-puraskAra 28 prajJA 26 ajJAna 30 darzana ( ina 22 pariSaho ko jItanA ) 10 yati dharma :___31 zAti 32 nirlobhatA 33 saralatA 34 komalatA 35 alpopadhi 36 satya 37 sayama 38 tapa 36 jJAna-dAna 40 brahmacarya ( ina 10 yati dharmo kA pAlana karanA) 12 bhAvanA --- 41 anitya bhAvanA sasAra ke saba padArtha dhana, yauvana, zarIra, kuTumbAdika anitya, asthira hai va nAzavAn hai, isa prakAra vicAra krnaa| 42 azaraNa bhAvanA ___ jIva ko jaba roga pIDAdika utpanna hove tava zaraNa dene vAlA koI nahI, lakSmI, kuTumba, parivAra Adi koI sAtha me nahI AtA aisA vicAra krnaa| 43 sasAra bhAvanA jIva karma karake sasAra me caurAsI lAkha jova-yoni ke andara naTa-naTI samAna bhaTake / pitA marakara putra ho jAtA hai, putra pitA ho jAtA hai, mitra zatru ho jAtA hai, zatru mitra ho jAtA hai ityAdika aneka prakAra se jIva naI-naI avasthA ko dhAraNa karatA hai aisA vicAra kre| 44 ekatva bhAvanA jIva paraloka se akelA AyA va akelA hI jAyegA / acche Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jainAgama stoka saMgraha bure karma ko akelA hI bhogegA jinake lie pApa karma kie; ve bhogate samaya koI sAtha nahI dege, isa prakAra soce / 45 anyatva bhAvanA isa jIva se zarIra putra kalatrAdi dhana-dhAnya, dvipada-catuSpada Adi sarva parigraha anya hai, ye mere nahI, mai inakA nahI, aisA soce / 46 azuci bhAvanA yaha zarIra sAta dhAtumaya hai va jisame se mala-mUtra - zleSmAdi sadaiva nikalatA hai, snAna Adi se zuddha banatA nahI, aisA vicAra kare / 47 Azrava bhAvanA ye sArI jIva mithyAtva, avrata, kaSAya, pramAdAdi Azrava dvArA nirantara nae nae karma bAdha rahe hai, aisA soce / 48 saMvara bhAvanA : vrata, saMvara, sAdhu ke paMca mahAvrata, zrAvaka ke bAharavrata, sAmAyika pauSadhopavAsa Adi karane se jova naye karma nahI bAMdhatA, kiMvA pUrva karmo ko patale karatA hai; aisA karane ke liye vicAra kare / 46 nirjarA bhAvanA : cAra prakAra kI tapasyA karane se nivir3a karma TUTa kara dIrgha sasAra pAra hotA hai, va aneka labdhiye bhI prApta hotI hai / aisA samajha kara tapasyA karane kA vicAra kare / 50 loka bhAvanA : caudaha rajju pramANa jo loka hai usakA vicAra kare / 51 bodha bhAvanA : rAjya, deva, padavI, Rddhi, kalpadrumAdi ye sarva sulabha hai, ananta Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P 1 15. nava tatva bAra mile para bodha bIja - samakita kA milanA durlabha hai, aisA soce / 52 dharma bhAvanA : sarvajJa ne jo dharmaprarUpA hai, vaha sasAra samudra se pAra utArane vAlA hai / pRthvI niravalamva nirAdhAra hai / candramA aura sUrya samaya para udaya hote hai / megha samaya para vRSTi karate hai / isa prakAra jagat me jo acchA hotA hai, vaha saba satya dharma ke paJca cAritra prabhAva se, aisA vicAra kare | 5 cAritra 53 sAmAyika cAritra 54 chedopasthAnika cAritra 55 parihAra vizuddha cAritra 56 sUkSma saparAya cAritra 57 yathAkhyAta cAritra / isa prakAra 57 bheda savara ke jAna kara AcaraNa karane se nirAbAdha ( pIDA rahita ) parama sukha kI prApti hogI / nirjarA tatva ke lakSaNa tathA bheda nirjarA . bAraha prakAra kI tapasyA dvArA karmo kA jo kSaya hotA hai, use nirjarA tattva kahate hai / nirjarA ke 12 bheda * 1 anazana, 2 unodari, 3 vRttisakSepa ( bhikSAcaro ), 4 rasaparityAga, 5 kAyakleza, 6 pratisalInatA / (yaha cha. bAhya tapa) 7 prAyazcitta, 8 vinaya, vaiyAvRtya, 10 svAdhyAya, 19 dhyAna, 12 kAyotsarga / ( yaha cha. Abhyantara tapa ) ina bAraha prakAra ke tapa ko jAna kara jo inhe AdaregA vaha isa bhava me va para bhava me nirAbAdha parama sukha pAvegA / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 8 : bandha tatva ke lakSaNa tathA bheda prakRti bandha, sthiti bandha, anubhAga bandha, pradeza bandha / bandha : kSIra-nIra, dhAtu mRttikA, puSpa-itra, tila-taila ityAdi kI taraha AtmA ke pradeza tathA karmo ke pudgala kA paraspara sambandha hone ko bandha tattva kahate hai| bandha ke 4 bheda : 1 prakRti bandha ATha karmo kA svabhAva / 2 sthiti bandha : ATho karmo ke jIva ke sAtha rahane ke samaya kA mAna / 3 anubhAga bandha : karmo ke tIna mandAdika rasa / 4 pradeza bandha : karma pudgala paramANu ke dala, jo AtmA ke pradeza ke sAtha baMdhe hue hai| ina cAra prakAra ke vandha kA svarUpa modaka ke dRSTAnta ke samAna _ hai| jaise kaI prakAra ke dravyo ke sayoga se bane hue modaka (laDDU) kI prakRti vAta-pittAdi kI ghAtaka hotI hai| vaise hI ATho karma jisa-jisa guNa ke ghAtaka hove vaha prakRti bndh| jaise vaha modaka pakSa, mAsa, do mAsa taka raha sakatA hai so sthiti vandha / jese vaha modaka kaTaka, tIkSNa rasa vAlA hotA hai taise karma rasa dete hai so anubhAga bandha / jase vaha modaka nyUnAdhika parimANa vAlA hotA hai taise karma pudgala paramANu ke dala bhI choTe-bar3e hote hai so pradeza bandha / isa prakAra bandha kA jJAna hone para jo yaha vandha tor3egA vaha nirAbAdha parama sukha pAvegA / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava tatva 9 mokSa tatva ke lakSaNa tathA bheda vandha tatva kA ulTA mokSa tatva hai arthAt sakala AtmA ke pradeza se sarva karmo kA chUTanA, sarva bandho se mukta honA, sakala kArya kI siddhi honA tathA mokSa gati ko prApta honA so mokSa tatva / mokSa prApti ke cAra sAdhana . 1 jJAna 2 darzana 3 cAritra aura 4 tp| siddha pandraha taraha ke hote hai : 1 tIrthasiddhA 2 atIrtha siddhA 3 tIrtha kara siddhA 4 atIrtha kara siddhA 5 svayaM buddhasiddhA 6 pratyekabuddha siddhA 7 buddhabodhita siddhA 8 strIliGga siddhA 6 puruSaliGga siddhA 10 napu sakaliGga siddhA 11 svaliGga siddhA 12 anyaliGga siddhA 13 gRhasthaliGga siddhA 14 eka siddhA 15 aneka siddhaa| mokSa ke nava dvAra 1 sat, 2 dravya, 3 kSetra, 4 sparzanA, 5 kAla, 6 bhAga, 7 bhAva, 8 atara, 6 alpavahutva / 1 satpada prarupaNAdvAra - mokSa gati pUrva samaya me thI, vartamAna samaya me hai va AgAmI __ kAla me rahegI usakA astitva hai, AkAza kusumavat usakI nAsti / nhii| 1 2 dravya dvAra - siddha ananta hai, abhavya jIva se ananta guraNe adhika hai| eka { vanaspati kAya ke jIvo ko choDa kara dUsare 23 daMDaka ke jIvo se siddha ananta hai| mA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka sagraha 3 kSetra dvAra : siddha zilA pramANa (vistAra meM ) hai / yaha siddha zilA 45 lAkha yojana lambI va polI hai, madhya meM ATha yojana kI jADI hai / kinAro ke pAsa se makSikA ke pAMkha se bhI patalI hai| zuddha sone ke samAna, zaMkha, candra, bagulA, ratna caoNdI kA paTa, motI kA hAra va kSIra sAgara ke jala se adhika ujjva la hai| usakI paridhi 1,42, 30, 246 yojana, 1 gAu 1766 dhanuSya va pone cha agula jhAjherI hai / siddha ke rahane kA sthAna siddha zilA ke Upara yojana ke chele gAU ke cha? bhAgA meM hai| arthAt 333 dhanuSya 32 aMgulapramANekSetra meM siddha bhagavAna rahate hai| 4 sparzanA dvAra : siddha kSetra se kucha adhika siddha kI sparzanA hai| 5 kAla dvAra : eka siddha Azrita inakI Adi hai parantu anta nahI, savasiddha Azrita Adi bhI nahI va anta bhI nhii| 6 bhAga dvAra : sarva jIvo se siddha ke jIva anantave bhAga hai va sarva loka ke / asakhyAtave bhAga hai| 7 bhAva dvAra: siddho me kSAyikabhAva to kevalajJAna, kevaladarzana aura kSAyika samyaktva hai aura pAriNAmika bhAva- yaha siddhapanA hai| antara bhAva / siddho ko phira lauTakara sasAra me nahI AnA par3atA hai, jahAM eka Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 siddha tahA ananta aura jahA ananta vahA eka siddha, isalie siddho meM antara nahI / nava tatva alpa bahutva dvAra : sabase kama napuMsaka siddha, usase sakhyAta guNita strIsiddha aura usase saMkhyAta guNita puruSa siddha / eka samaya me napu saka 10 strI 20 aura puruSa 108 siddha hote hai / mokSa me kauna jAte hai : 1 bhavya siddhaka 2 bAdara 3 trasa 4 sajJI 5 paryAptI 6 vajraRSabhanArAca saghayaNI 7 manuSya gativAle 8 apramAdI 6 kSAyika samyaktvI 10 avedI 11 akaSAyI 12 yathAkhyAtacAritrI 13 snAtaka nirgra thI 94 parama zukla lezyI 15 paDita vIryavAn 16 zukla dhyAnI 17 kevalajJAnI 18 kevaladarzanI 16 carama zarIrI isa taraha 16 bola vAle jIva mokSa meM jAte hai / jaghanya do hAtha kI utkRSTa 500 dhanuSya kI avagAhanA vAle jIva mokSa me jAte hai, jaghanya nava varSa ke utkRSTa kror3a pUrva ke AyuSyavAle karmabhUmi ke jIvamokSa meM jAte hai| jaba sabakarmo se AtmAmukta hove tava vaha arUpI bhAva ko prApta hotI hai, karma se alaga hote hI eka samaya meM loka ke agra bhAga para AtmA pahu~ca kara aloka ko sparza kara raha jAtI hai / aloka me nahI jAtI, kAraNa ki vahA dharmAstikAya nahI hotI isalie vahA sthira ho jAtI hai / dUsare samaya meM acala gati prApta kara letI hai / vahA se na to cava kara koI AtI aura na halana calana kI kriyA hotI, ajara amara, avinAzI pada ko prApta ho jAtI va sadA kAla AtmA anaMta sukha kI laharo meM nimagna rahatI hai / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvadhar3A (jIva ke 563 bhada hai) nArakI ke bheda : 1 ghammA, 2 basA, 3 zIlA, 4 aMjanA, 5riSTA, 6 maghA aura 7 mAghavatI / ina sAto narakoM meM rahane vAle (neriyoM) jIvo ke aparyAptA va paryAptA evaM 14 bheda / tiryaJca ke 48 bhada : 1 pRthvIkAya, 2 apakAya, 3 tejaskAya, 4 vAyu kAya ye cAra sUkSma aura cAra bAdara (sthUla) evaM 8 ina ATha ke aparyAptA aura paryAptA evaM 16 / vanaspati ke cha: bheda : 1 sUkSma, 2 pratyeka aura 3 sAdhAraNa ina tIno ke aparyAptA va paryAptA ye 6 milakara 22 bheda, 1 beindriya 2 trIndriya, 3 caurindriya ina 3 kA aparyAptA aura paryAptA ye cha: milakara 28 / tirya ca paMcendriya ke 20 bhada: 1 jalacara, 2 sthalacara, 3 urapara 4 bhujapara, 5 khecara / ye garbhaja aura pAMca saMmUchima eva 10 ina 10 ke aparyAptA aura pryaaptaa| ye 20 milakara tiryaMca ke kula (16+6+6+20) 48 bheda huve| 20 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva dhaDA manuSya ke 303 bhada: 15 karmabhUmi ke manuSya, 30 akarmabhUmi ke aura 56 antara dvIpa ke evaM 101 kSetra ke garbhaja manuSya kA aparyAptA va paryAptA evaM 202 aura 101 kSetra ke samUchima manuSya (caudaha sthAnotpanna) kA apryaaptaa| isa prakAra manuSya ke 303 bheda hue| devatA ke bheda : 10 asura kumArAdika 15 paramAdharmI eva 25 bheda bhavanapati ke / 16 prakAra ke pizAcAdi deva 10 prakAra ke jubhikA evaM 26 bheda vANavyaMtara ke / jyotiSI deva ke 10 bheda-5 cara jyotiSI aura 5 acara (sthira) jyotipI / 3 kilviSI 12 devaloka 9 lokAntika, 6 veyaka (grIveka) 5 anuttara vimAna / ina 66 (10+ 15+1+10+10+3+12+6+6+5) jAti ke devo kA aparyAptA va paryAptA eva devatA ke 118 bheda jAnanA / / 1 nArakI ke caudaha bheda, 2 tirya ca ke aDatAlIsa, 3 manuSya ke tIna sau tIna, aura 4 devatA ke eka sau aThANu / dvAra - 1 jIva, 2 gati, 3 indriya, 4 kAya, 5 yoga, 6 veda, 7 kaSAya 8 lezyA, ha samyaktva, 10 jJAna, 11 darzana, 12 sayama, 13 upayoga 14 AhAra, 15 bhASaka, 16 parita, 17 paryAptA 18 sUkSma, 16 sannI 20 bhavya aura 21 carama / ( jIvadhaDA kI sAriNI agale pRSTha se dekhie ) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha kula naraka tiryaca manuSya deva 1 jIvadvAra 563 | 14 | 48 | 303 | 168 ___ 1 samuccaya jIva me 2 gati dvAra 1 naraka gati me 2 tiryaca gati me 3 tiryacanI me 303 4 manuSya gati me 5 manuSyanI me 6 deva gati me 202 198 7 devI me 128 8 siddha bhagavAna me / 3 indriya dvAra 1 saindriya me 563 | 14 | 48 303 | 168 22 22 2 ekandriya me 3 veindriya, teindriya, corendriya 2-2-2 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvarst 4 pacendriya me 5 anindriya me 6 zrotrendriya me 7 cakSuindriya me trANendriya me 6 rasanA .1 10 sparza 11 zrotra indriya ke aladdhiye me 12 cakSu 13 ghrANa 14 rasanA 15 sparza dd *1 19 99 " 4 kAya dvAra ,, " 19 " 19 " 34 " 19 1 sakAyA me 2 pRthvI, ap teU vAya kAya me pratyeka me kula naraka tiryaMca manuSya | deva 535 | 14 | 20 303 | 168 15 15 535 14 20 303 537 22 | 303 | 168 536 14 24 303 198 541 14 | 26 | 303 168 563 14 48 303 | 168 15 15 15 15 15 43 41 w 36 37 15 14 563 | 14 4 28 26 24 22.3 23 22 45 -4-4 4-4 168 303 | 168 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jainAgama stoka saMgraha - tiryaca manuSya deva 3 vanaspati kAya me 4 basa kAya me 541 | 14 | 26 | 303 | 16 5 akAya me 5 yogadvAra 1 saMyogI me 2 mana yogI meM 3 vacana yogI me 4 kAya yogI me 5 cAra mana ke tIna vacana ke 7 yoga me 6 vyavahAra bhASA me 7 audArika kAya yoga me 8 audArika mizra kAya yoga me 1 vaikriya kAya yoga me 10 vaikriya mizra kAya yoga me / 6 / 15 / 184 11 AhAraka aura AhAraka mizra kAya yoga me Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvadhaDA kula | naraka tiryaMca | manuSya deva 12 kArmaNa kAya yoga me 347 | 7 | 24 217 / 66 13 ayogI me 6 veda dvAra 1 savedI me 563 | 14 | 48 303 / 198 2 puruSa veda me 3 strI veda me 4 napuMsaka veda me 163 | 14 | 48131 5 ekAta puruSa veda me 6 ekAta napu saka veda me 7 eka veda meM 38101 / 70 8 do , hai tIna veda me 10 avedI me 7 kaSAya dvAra 1 sakapAyI, krodha, mAna mAyA lobha 563 | 14 | 48 303 | 198 kaSAyI se Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka sagraha kula naraka tiryaca manuSya deva 2 akaSAyI me 8 lezyA dvAra 1 salezI me 563 48 303 / 168 2 kRSNa, nIla, kApota lezI me 456 48303 102 3 tejolezI me 4 padma lezI me 10 / 30 / 26 5 zukla lezI me 6 eka lezI me 7 do lezI me 8 tIna lezI me ha cAra lezI me 277 3 172 / 102 10 pAca lezI me 11 cha. lezI me __ 12 ekAnta kRSNa lezI me 13 ekAnta nIla lezI me Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva dhaDA - kula | naraka tiryaca manuSya deva 14 ekAnta kApota lezI me 15 , tejo , 16 , padma / , zu la , 18 alezI me 6 samyaktva dvAra 1 samyagdRSTi me 18 / 60 | 192 2 mithyA dRSTi me 3 mizra dRSTi me 4 ekAta samyagdRSTi me "5 ,, mithyAdRSTi me 6 eka dRSTi me 7 do dRSTi me 8 tIna dRSTi me 6 sAsvAdana samakita Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jainAgama stoka saMgraha kula | naraka tiryaca manuSya deva 76 10 vedaka samakita 11 upazama samakita 12 kSAyopazamika samakita 13 kSAyika samakita 10 jJAna dvAra 1 mati zruta jJAna me 283 | 13 | 18 80 / 2 avadhi jJAna me 162 3 mana paryAya jJAna va kevala jJAna meM | 15 4 mati zru ta ajJAna me 553 / 14 | 48 188 188 5 vibhaga jJAna me 11 darzana dvAra 1 cakSu darzana me 2 acakSu darzana me | 198 168 3 avadhi darzana me 168 4 kevala darzana me Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva dhar3A kula naraka tiyaMca manuSya deva 12 saMyata dvAra 1 samuccaya yayati 2 sAmAyika, sUkSma saparAya aura yathAkhyAta cAritra 3 chedopasthApanIya aura parihAra vizuddha cAritra me 4 sayatAsayata me 5 asayati me 563 | 14 | 48 303 | 168 6 no sayati no asaMyati, no sayatAsayati me 13 upayoga dvAra 1 sAkAra aura anAkAra upayoga me 563 | 14 | 48 303 14 AhAraka dvAra 1 AhAraka me 563 | 14 | 38 303 / 168 6 ra 24 217 / 66 2 anAharaka me 15 bhASaka dvAra 1 bhASaka me 7 | 13 101 | 66 6 6 2 abhASaka me 35 217 / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 16 parita dvAra 1 parita me 2 aparita me 3 no parita no aparita me 17 paryApta dvAra 1 paryApta me 2 aparyApta me 3 no paryAptA no aparyAptA me 18 sUkSma dvAra 1 sUkSma 2 bAdara 3 no sUkSma to bAdara 16 sannI dvAra 1 sannI me 2 asannI me kula naraka tiryaca manuSya deva |563 |553 | 231 |332 10 |553 |424 | 136 14 14 7 14 jainAgama stoka saMgraha 14 48 303 48 303 24 101 24 202 168 188. 38 101 && 66 10 38 303 168 10 202 118 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___jIva dhaDA kula naraka tiryaca manuSya deva 3 no sannI no asannI me 20 bhavya dvAra 1 bhavya me 2 abhavya me 553 | 14 | 48 303 / 188 3 no bhavya no abhavya me 21 carama dvAra 1 carama me 563 | 14 | 48 303 / 168 2 acarama me 553 | 14 | 48 303 / 22 sahanana dvAra 1 vajra RSabha nArAca sahanana me 10 202 2 madhyama cAra sahanana 10 30 3 chevaTTa sahanana me 131 23 saMsthAna dvAra 1 sama caturasra saMsthAna 10 202 | 198 2 madhyama cAra sasthAna 30 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha kula naraka tiryaca manuSya | deva 3 huNDaka sasthAna me 163 / 14, 48 131 24 kSetra dvAra / 1 bharata airavata kSetra me 2 mahAvideha kSetra me 3 jambUdvIpa me 4 lavaNasamudra me 5 dhAtakI khaNDa me 6 kAlodadhi samudra meM 7 ardhapuSkara dvIpa meM 8 aDhAI dvIpa me 6 aDhAI dvIpa ke vAhara me 10 nIcA loka me 11 tirachA loka me 12 UMcA loka me 13 siddha zilA ke Upara Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t | 15 zAzvata 5 jIvaghar3A 1 14 siddha zilA ke Upara, sAtavI naraka ke nIce aura loka ke caramAnta me 25 zAzvata dvAra 16 azAzvata 26 amara dvAra 17 amara 18 marane vAlA 27 garbhaja 16 garbhaja 20 no garbhaja 3 kula naraka tiyaMca manuSya deva 12 250 | 313 162 |371 |212 | 351 7 7 7 14 12 43 101 5 202 86 33 48 217 W && && && && 10 202 38 101 168 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paccIsa kriyA nimna paccIsa kriyAye hai:-- 1 kAIyA, 2 AhigaraNiyA, 3 pAusiyA, 4 pAritAvaNiyA, 5 pAraNAIvAIyA 6 apaccakkhANiyA, 7 AraMbhiyA 8 pAriggahiyA, & mAyAvattiyA, 10 micchAdasaNavattiyA, 11 diTTiyA, 12 puTThiyA, 13 pADucciyA 14 sAmaMtovarigavAIyA, 15 sAhatthiyA, 16 nesatthiyA 17 ANavaNiyA, 18 vedAraNiyA, 16 araNAbhogavattiyA, 20 aNava kakhavattiyA, 21 pejjavattiyA, 22 : doSavattiyA, 23 ppauga, 24 sAmudANiyA, 25 iriyAvahiyA | 1 kAIyA kriyA ke do bheda * 1 aNubaraya kAIyA 2 duppautta kAIyA 1 aNuvarayakAIyA : jaba taka yaha zarIra pApa se nivarte nahI, vahAM taka usakI kriyA lage / 2 duppautta kAIyA : duSTa prayoga meM zarIra pravarte to usakI kriyA lage / 2 AhigaraNiyA kriyA ke do bheda : 1 saMjojanAhigaraNiyA 2 nivvattaNAhigaraNiyA 1 khaDga muzala zastrAdika pravartAve to [sajojanA higaraNiyA kriyA lage / 34 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paccIsa kiyA 2 naye adhikaraNa- zastrAdika saMgraha kare to nivvattaNAhigaraNiyA kriyA lage / 3 pAusiyA kriyA ke do bheda . 1 jIva pAusiyA 2 ajIva pAusiyA / 1 jIva para dveSa kare to jIva pAusiyA kriyA lage / 2 ajIva para dveSa kare to ajIva pAusiyA kriyA lage / 4 pAritAvariyA kriyA ke do bheda : 35 1 sahatya pAritAvaNiyA 2 parahattha pAritAvaNiyA / 1 svaya (khuda) apane Apako tathA dUsaro ko paritApanA upajAve to sahatthapAritAvaNiyA kriyA lage / 2 dUsaro ke dvArA apane Apako tathA anya kisI ko paritApanA upajAve to parattha paritAvaNiyA kriyA lage / 5 pANAIvAIyA kriyA ke do bheda : 1 sahattha pANAIvAIyA 2 parahattha pANAIvAIyA | 1 apane hAthoM se apane tathA anya dUsaroM ke prANa haraNa kare to sahattha pANAIvAIyA kriyA lage / 2 kisI anya dvArA apane tathA dUsaro ke prAraNa hare to parahattha pANAIvAIyA kriyA lage / 6 apaccakkhANa kriyA ke do bheda 1 jIvaapaccakkhANakriyA 2 ajIva apaccakkhANakriyA / 1 jIva kA pratyAkhyAna nahI kare to jIva apaccakhAraNa kriyA lage / 2 ajIva ( madirAdika ) kA pratyAkhyAna nahI kare to ajIva apaccakhAraNa kriyA lage / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 7 AraMbhiyA kriyA ke do bheda : 1 jIva AraMbhiyA 2 ajIva aarNbhiyaa| 1 jIvo kA Arambha kare to jIva AraMbhiyA kriyA lge| 2 ajIva kA Arambha kare to ajIva ArabhiyA kriyA lage / 8 pAriggahiyA kriyA ke do bheda : 1 jIvapAriggahiyA, 2 ajIva paarigghiyaa| 1 jIva kA parigraha rakkhe to jIva pAriggahiyA kriyA lge| 2 ajIva kA parigraha rakkhe to ajIva pAriggahiyA kriyA lage 6 mAyAvattiyA kriyA ke do bheda : AyabhAva vaMkaNayA, 2 parabhAva vaMkaNayA / 1 svayaM Abhyantara vAMkAM (kuTila) AcaraNa Acare to AyabhA vaMkaNayA kriyA lge| 2 dUsaroM ko Thagane ke lie vAMkAM (kuTila) AcaraNa Acare / parabhAva vaMkaNayA kriyA lage / 10 micchAdasaNa vattiyA kriyA ke do bheda : 1 uNAirittamicchAdasaNa vattiyA, 2 tavAirittamicchAdasaNa vattiyA / 1 kama jyAdA zraddhAna kare tathA prarUpe to uNAirita micchAdasaNa vattiyA kriyA lge| 2 viparIta zraddhAna kare tathA prarUpe to tavAirita micchAdaMsarA vattiyA kriyA lge| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paccIsa kriyA 11 diTThiyA ke do bheda : 1 jIva diThyiA , 2 ajIva diThThiyA / 1 azva-gajAdika ko dekhane ke liye jAne se jIva diThThiyA kriyA lge| 2 citrAmaNAdi ko dekhane ke lie jAne se ajIva diThThiyA kriyA lge| 12 puTThiyA kriyA ke do bheda : 1 jIva puTThiyA 2 ajIva puTThiyA / 1 jIva kA sparza kare to jIva puTThiyA kriyA lge| 2 ajIva kA sparza kare to ajIva puTThiyA kriyA lge| 13 pADucciyA kriyA ke do bheda : 1 jIva pADucciyA, 2 ajIva pADucci yA / 1 jIva kA burA citave tathA usa para IrSyA kare to jIva pADucciyA kriyA lge| 2 ajIva kA burA citave tathA usa para IrSyA kare to ajIva pADucciyA kriyA lge| 14 sAmatovaNivAIyA kriyA ke do bheda : 1 jIvasAmatovariNavAIyA, 2 ajiivsaamtovrinnvaaiiyaa| 1 jIva kA samudAya rakkhe to jIva sAmaMtovaNivAIyA kriyA lge| 2 ajIva kA samudAya rakkhe to ajIva sAmatovaNivAIyA kriyA lge| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 15 sAhatthiyA ke do bheda : jainAgama stoka saMgraha 1 jIva sAhatthiyA 2 ajIva sAhitthiyA / 1 jIva kA apane hAthoM ke dvArA hanana kare to jIva sAhitthiyA kriyA lage / 2 khaGgAdi ke dvArA jIvako mAre to ajIva sAhitthiyA kriyA lage / 16 nesatthiyA kriyA ke do bheda : 1 jIva nesatthiyA, 2 ajIva nesatthiyA / 1 jIva ko DAla deve to jIva nesatthiyA krayA lage / 2 ajIva ko DAla deve to ajIva nesatthiyA kriyA lage / 17 ANavaNiyA kriyA ke do bheda : 1 jIvaANavaNiyA, 2 ajIva ANavaNiyA / 1 jIva ko maMgAve to jIva ANavaNiyA kriyA lage / 2 ajIva ko magAve to ajIva ANavaNiyA kriyA lage / 18 vedAraNiyA kriyA ke do bheda : 1 jIva vedAraNiyA, 2 ajIva vedAraNiyA / 1 jIva ko vedAre to jIva vedAraNiyA kriyA lage / 2 ajIva ko vedAre to ajIva vedAraNiyA kriyA lage / 16 aNAbhogavattiyA kriyA ke do bheda : 1 aNAuttaAyaNatA, 2 aNAuttapammajjaNatA / 1 asAvadhAnI se vastrAdika kA grahaNa karane se aNAutta AyaNatA kriyA lage / e aa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paccIsa kriyA 36 2 upayoga binA pAtrAdi ko pUjane se aNAutta pammajjaNatA kriyA lge| 20 aNavaka khavattiyA kriyA ke do bheda : 1 AyazarIraaNavaka kha vattiyA, 2 parazarIra aNavaka kha vattiyA / 1 apane zarIra ke dvArA pApa karane se AyazarIra aNavakaMkha vattiyA kriyA lge| 2 anya ke zarIra dvArA pApa karma karane se parazarIra aNavakaMkha vattiyA kriyA lge| 21 pejjavattiyA kriyA ke do bheda : 1 mAyAvattiyA, 2 lobhavattiyA / 1 mAyA se ( kapaTa pUrvaka ) rAga dhAraNa kare to mAyAvattiyA kriyA lge| 2 lobha se rAga dhAraNa kare to lobhavattiyA kriyA lge| 22 dosavattiyA kriyA ke do bheda : 1 kohe, 2 maann| 1 krodha se kohe kriyA lge| 2 mAna se 'mANe' kriyA lge| 23 ppauga kriyA ke tIna bheda : 1 maNappauga, 2 vayappauga 3 kAyappauga / 1 mana ke yoga azubha pravartAne se maNappauga kriyA lge| 2 vacana ke yoga azubha pravartAne se vayappauga kriyA lage / 3 kAyA ke yoga azubha pravartAne se kAyappauga kriyA lge| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jainAgama stoka saMgraha 24 sAmudANiyA kriyA ke tIna bheda : 1 aNa tara sAmudANiyA, 2 paraMpara sAmudANiyA, 3 tadubhaya saamudaanniyaa| 1 aNaMtara sAmudANiyA-jo antara sahita kriyA lge| 2 para para sAmudANiyA jo-antara rahita kriyA lge| 3 tadubhaya sAmudANiyA jo antara sahita aura rahita kriyA lge| 25 iriyAvahiyA kriyA : mArga meM calane se yaha kriyA lagatI hai| paccIsa kriyA samApta H ands.. Namasters Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola chaH kAya ke nAma-1 indra ( indI) sthAvara, brahma ( bhI ) sthAvara, 3 zilpa (sappI) sthAvara, 4 sumati ( samiti ) sthAvara 5 prajApati ( payAvacca) sthAvara, 6 jaMgama - trasa | cha. kAya ke gotra - 1' pRthvI kAya, apa kAya, tejas kAya, vAyu kAya, " vanaspati kAya, trasa kAya | pRthvI kAya pRthvI kAya ke do bheda - 1 sUkSma, 2 vAdara (sthUla ) / 1. sUkSma pRthvIkA - sava loka me bhare hue haiM, jo hanane se hanAya nahI, mArane se mare nahI, agni me jale nahI, jalame DUve nahI, A~kho se dikhe nahIM, va jisake do Tukar3e hove nahI, use sUkSma pRthvIkAya kahate hai / 2. vAdara (sthUla) pRthvIkAya loka ke deza bhAga me bhare hue haiM jo mare, agni me jale, jala meM calate DUbe, do Tukar3e ho jAve / hanane se nAya, mArane se A~kho se dikhe va jisake 1 miTTI, 2 jala, 3 agni, 4 pavana, 5 kanda mUla phalAdi 6 halanacalana karane vAle prANI (jIva ) / 41 ! Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 jainAgama stoka sagraha use bAdara pRthvIkAya kahate hai| isake do bheda-1 suvAlI (komala), 2 kharakharI (kaThina) va (ktthor)| 1 komala ke sAta bheda 1 kAlI miTTI, 2 nIlI miTTI, 3 lAla miTTI, 4 pIlI miTTI, 5 zveta miTTI, 6 gopI candana kI miTaTI, 7 parapar3I (paNDu) mittttii,| ___ kaThora pRthvI bAdarakAya ke 22 bheda 1 khadAna kI miTTI, 2 muraDa kaMkara (maraDiyA) kI miTTI, 3 reta-vAlu kI miTTI, 4 pASANa-patthara kI miTTI 5 bar3I zilAoM kI miTTI, 6 samudra kI kSArI (khAra), 7 namaka kI miTTI, 8 taruA kI miTTI, 6 lohe kI miTTI 10 zIze kI miTTI, 11 tAmbe kI miTTI, 12 rUpe (cAMdI) kI miTTI, 13 sone kI miTTI, 14 vajra hIre kI miTTI, 15 haritAla kI miTTI, 16 hiMgula kI miTTI, 17 manasIla kI miTTI 18 pAre kI miTTI, 16 surame kI miTTI, 20 pravAla kI miTTo, 21 abhraka (bhoDala) kI miTTI, 22 abhraka ke raja kI mittttii| 18 prakAra ke ratna : 1 gomI ratna, 2 rucaka ratna, 3 aGka ratna, 4 sphaTika ratna, 5 lohitAkSa ratna, 6 marakata ratna, 7 masagala (masAragala) ratna, bhujamocakaratna , 6 indranIla ratna, 10 candra nIla ratna, 11 gerur3I (geruka) ratna, 12 hasa garbha ratna, 13 polAka ratna, 14 saugandhika ratna, 15 cadraprabhA ratna, 16 verulI ratna, 17 jalakAnta ratna, 18 sUryakAnta ratna, evaM sarva 47 prakAra ko pRthvI kAya / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola 43 isake sivAya pRthvI kAya ke aura bhI bahuta se bheda hai / pRthvI kAya ke eka kakara me asakhyAta jIva bhagavata ne siddhAMta me pharamAyA hai / eka paryAptA kI nezrAya se asakhyAta aparyAptA hai / jo ina jIvo kI dayA pAlegA vaha isa bhava me va para bhava me nirAbAdha parama sukha 'paavegaa| pRthvI kAya kA AyuSya jaghanya antarma uhUrta kA utkRSTa nIce likhe anusAra * komala miTTI kA AyuSya eka hajAra varSa kA / zuddha miTTI kA AyuSya bAraha hajAra varSa kA 1 bAlu reta kA AyuSya caudaha hajAra varSa kA / manasila kA AyuSya solaha hajAra varSa kA kaMkaro kA AyuSya aTThAraha hajAra varSa kA / vajra hIrA tathA dhAtu kA AyuSya bAvIza hajAra varSa kA / pRthvI kAya kA saMsthAna masura kI dAla ke samAna hai / pRthvI kAya kA " kula" vAraha lAkha karor3a jAnanA / apakAya apakAya ke do bheda - 1 sUkSma, 2 bAdara / sUkSma - sAre loka me bhare hue hai, hanane se hanAya nahI, mArane se mare nahI, agni meM jale nahI, jala meM DUbe nahI, AMkho se dikhe nahI va jisake do bhAga ho sakate nahI, use sUkSma apakAya kahate hai / bAdara - loka ke deza bhAga meM bhare hue hai, hanane se hanAya, mArane se mare, agni me jale, jala meM DUbe, AMkho se najara Ave use bAdara apakA kahate hai / isake 17 bheda - 1 DhAra kA jala, 2 hima kA jala, 3 dhU Mvara kA jala, 4 megharavA kA jala, 5 osa kA jala, 6 ole kA jala, 7 barasAta kA jala Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 8 ThaNDA jala, 6 garama jala, 10 khArA jala, 11 khaTTA jala, 12 lavaNa samudra kA jala, 13 madhura rasa ke samAna jala, 14 dUdha ke samAna jala, 15 ghI ke samAna jala, 16 Ikha (zelar3I) ke rasa jaisA jala, 17 sarva rasada samAna jala / 44 isake sivAya apakAya ke aura bhI bahuta se bheda hai / jala ke eka bindu me bhagavAna ne asaMkhyAta jIva pharamAye hai| eka paryApta kI nezrAya se asaMkhya aparyApta hai / inakI agara koI jIva dayA pAlegA to vaha isa bhava me va para bhava meM nirAbAdha sukha pAvegA / apakAya kA AyuSya jaghanya antaramuhUrta kA, utkRSTa sAta hajAra varSa kA / jala kA sasthAna jala ke parapoTe ke samAna / "kula'' sAta lAkha karor3a jAnanA / tejas kAya tejas kAya ke do bheda - 1 sUkSma, 2 bAdara | sUkSma - sarva loka me bhare hue hai / hanane se hanAya nahI, mArane se mare nhii| agni meM jale nahI, jala meM DUbe nahI, A~kho se dikhe nahI, va jisake do bhAga hove nahI, use sUkSma tejas kAya kahate hai / bAdara--tejas kAya aDhAI dvIpa me bhare hue hai / hanane se hanAya, mArane ne mare, agni meM jale, jala meM DUbe, A~kho se dikhe va jisake do bhAga hove, use bAdara tejas kAya kahate hai / bAdara agni kAya ke 14 bheda 1 aGgAre kI agni 2 bhobhara ( USNarAkha) kI agni, 3 TUTatI jvAlA kI agni, 4 akhaNDa jvAlA kI agni, 5nimvADe (kumbhakAra kA alAva bhaTThI) kI agni 6 cakamaka kI agni, 7 bijalI kI agni, tArA kI agni, earaNI (kASTa) kI agni, 10 vAMsa 1 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha kAya ke bola 5. kI agni 11 anya kASTAdi ke gharSaNa se utpanna hone vAlo agni, 12 sUryakAnta (AI galAsa) se utpanna hone vAlI agni, 13 dAvAnala kI, agni, 14 baDavAnala kI agni, / isake sivAya agni ke aura bhI aneka bheda hai| eka agni kI cinagArI me bhagavAna ne asakhyAta jIva pharamAye hai| eka paryApta kI netrAya se asaMkhyAta aparyApta hai| jo jIva inakI vyA pAlegA, vaha isa bhava me nirAvAdha sukha pAvegA / tejas kAya kA AyuSya jaghanya antarmahUrta kA, utkRSTa tIna ahorAtri (dina rAta) kA / isakA sasthAna suiyo kI bhArI ke AkAravat hai / tejas kAya kA 'kula' tIna lAkha karoDa jaannaa| vAyu kAya vAyu kAya ke do bheda-1 sUkSma, 2 bAdara / sUkSma :-sarva loka me bhare hue hai| hanane se hanAya nahI, mArane se mare nahI, agni meM jale nahI, jala meM Dube nahI, A~kho se dikhe nahIM va jisa ke do bhAga hove nahI, use sUkSma vAyu kahate hai| bAdara :-loka ke deza bhAga me bhare huve hai| hanane se hanAya, mArane se mare agni meM jale, A~khoM se dikhe va jisake do bhAga hove use bAdara vAyu kAya kahate hai| bAdara vAyu kAya ke 17 bheda / 1 pUrva dizA kI vAyu, 2 pazcima dizA kI vAyu, 3 uttara dizA kI vAyu, 4 dakSiNa dizA kI vAyu, 5 Urdhva dizA kI vAyu, 6 adho dizA kI vAyu 7 tiryaka dizA kI vAyu, 8 vidizA kI vAyu, 6 cakra paDe so bhavara vAyu 10 cAro kono meM phire so maNDala vAyU, Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jainAgama stoka saMgraha 11 urddha caDhe so guDala vAyu 12 bAjintra jaise AvAja kare so gujA vAyu 13 vRkSo ko ukhAr3a DAle so jhaJja (prabhaJjana) vAyu 14 saMvartaka vAyu 15 ghana vAyu 15 tanu vAyu 17 zuddha vAyu / inake sivAya vAyu kAya ke aneka bheda hai / vAyu ke eka phar3ake meM bhagavAna ne asakhyAta jIva pharamAye hai / eka paryApta kI nezrAya se asakhyAta aparyApta hai| bule muha bolane se, cimaTI bajAne se, aguli Adi kA kar3ikA karane se, paGkhA calAne se, reTiyA kAtane se, nalI me pheMkane se, sUpa (supar3A) jhATakane se, mUsala ke khAMr3ane se, ghaMTI bajAne se, Dhola bajAne se, pIpI Adi bajAne se, ityAdi aneka prakAra se vAyu ke asakhyAta jIvo kI ghAta hotI hai| aisA jAna kara vAyu kAya ke jIvo kI dayA pAlane se jIva isa bhava me va para bhava meM nirAbAdha paramasukha paavegaa| vAyukAya kA AyuSya jaghanya antarmahUrta kA, utkRSTa tIna hajAra varSa kaa| vAyu kAya kA saMsthAna dhvajA-patAkA ke AkAra hai / vAyu kAya kA "kula" sAtalAkha karor3a jAnanA / vanaspati kAya vanaspati kAya ke do bheda 1-sUkSma, 2 bAdara / sUkSma :-sarva loka meM bhare hue hai| hanane se hanAya nahI, mArane se mare nahI, agni se jale nahIM, jala meM DUbe nahI, A~kho se dIkhe nahI, va jisake do bhAga hove nahI, use sUkSma vanaspati kAya kahate hai| bAdara :-loka ke deza meM bhare hue hai, hanane se hanAya, mArane se mare, agni me jale, jala meM DUbe, A~khoM se dIkhe va jisake do bhAga hove, use vAdara vanaspati kAya kahate hai| vanaspati kAya ke do bheda : 1 pratyeka, 2 sAdhAraNa / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola 47 pratyeka ke bAraha bheda : - 1 vRkSa, 2 guccha, 3 gulma, 4 latA, 5 vela, 6 pAvaga, 7 tRNa, 8 vallI, harita kAya, 10 auSadhi, 11 jala vRkSa, 12 kosnndd| 1 vRkSa ke do bheda : 1 aTThI, 2 bahu atttthii| eka aTThI : eka vIja vAle bahu aTThI . yAne vahu bIja vAle / eka aTThI : 1 haraDe, 2 behar3A, 3 oNvalA, 4 arIThA,, 5 bhIlAmAM, 6 AsApAlava, 7 Ama, 8 mahue, 6 rAyana, 10 jAmuna, 11 bera, 12 nimbolI ityaadi| bahu aTThI 1 jAmaphala, 2 sItAphala, 3 anAra, 4 bIlaphala, 5 koThA, (kabITha), 8 kaira, 7 nIbU,8 TImaru, 6 bar3a ke phala, 10 pIpala ke phala ityAdi bahu aTThI ke bahuta se bheda hai| 2guccha :-nIcA va gola vRkSa ho use guccha kahate hai| jaise 1 riMganI, 2 bhoriMganI, 3 javAsA 4 tulasI 5 AvacI bAvacI ityAdi guccha ke aneka bheda hai| 3 gulma :___ phUloM ke vRkSa ko gulma kahate hai| 1 jAI, 2 juI, 3 DamarA, 4 maravA 5 ketakI, 6 kevar3A ityAdi gulma ke aneka bheda hai| 4 latA :-1 nAga latA, 2 azoka latA, 3 campaka latA, 4 bhoi latA, 5 padma latA ityAdi latA ke aneka bheda hai| 5 velA -jisa vanaspati ke vela cAle so velA / 1 kakar3I, 2 taroI,3 karelA, 4 kikor3A, 5 kolA, 6 koThiMbar3A, 7 tumbA, 8 kharabuje, 6 tarabuje, 10 vallara Adi / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jainAgama stoka saMgraha 6 pAvaga : - ( pavvaya) jisake madhya meM gaoNThe ho, use pAvaga kahate 4 beta, 5 netara, 6 baoNsa ityAdi hai / 1 Ikha, 2 eraNDa, 3 sarakaMr3a, pAvaga ke aneka bheda hai / 7 tRNa . -1 DAbha kA tRraNa, 2 ArAtArA kA tRNa, 3 kar3avAlI kA tRNa 4 bhejhavA kA tRNa 5 dharo kA tRNa 6 kAliyA kA tRNa ityAdi tRNa ke aneka bheda hai / 8valIyA - ( vallaya) jo vRkSa Upara jAkara golAkAra bane ho, ve valIyA. - 1 supArI 2 khAraka 3 khajUra 4 kelA 5 taja 6 ilAyacI 7 loMga - tAr3a tamAla 10 nAriyala Adi valIyA ke aneka bheda hai / 6 harita kAya - zAka bhAjI ke vRkSa so harita kAya :- 1 mUlA kI bhAjI 2 methI kI bhAjI 3 tAMdalajAkI ( cadaloI kI ) bhAjI 4 suvA kI bhAjI 5 luNI kI bhAjI 6 bathue kI bhAjI Adi harita -kAya ke aneka bheda hai / 10 auSadhi : - caubIsa prakAra ke dhAnya ko auSadhi kahate hai / dhAnya ke nAma . 1 godhuma (gehU ) 2 java 3 juAra 4 bAjarI 5 DAMgera (zAla ) 6 varI 7 baMTI ( varaTI) 8 bAbaTo & kAganI 10 ciNyo - bhiNyo 11 kodarA 12 makkI / ina bAhara kI dAla na hone se ye lahA (lAsA ) dhAnya kahalAte hai / 1mU~ga 2 moTha 3 uDada 4 tuvara 5 jhAlara (kAvalI cane) 6 vaTale 7 caeNvale 8 cane 6 kulatthI 10 kAMga (rAjagare ke sAmAna eka jAti kA anAja ) 11 masura 12 alasI ina bAraha kI dAla hone se inhe 'kaThola' kahate hai / lahA aura kaThola ina donoM prakAra ke dhAnya ko auSadhi kahate hai / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha. kAya ke bola 11 jala vRkSa : 1 poragA (choTe kamala kI eka jAti) 2 kamala poyaraNA 3 ghItelAM ' ( jalotpanna eka phala ) 4 sighADe 5 kamala kAkaDI (kamala gaTTA ) 6 sevAla Adi jala vRkSa ke aneka bheda hai / 42 12 koDa ( kuhANa) : 1 vellI ke vele 2 vellI ke Topa Adi jamIna phor3a kara jo nikAle so kosaMDa | isa pratyeka vanaspati meM utpanna hote vakta va jinameM caka paDe uname ananta jIva, harI rahe, usa samaya taka asa~khyAta jIva va pakane bAda jitane bIja ho utane yA saMkhyAta jIva hote hai / pratyeka vanaspati kA vRkSa daza bola se zobhA detA hai - 1 mUla 2 kada 3 skadha 4 tvacA 5 zAkhA 6 prazAkhA 7 patra 8 phUla & phala 10 vIja / sAdhAraNa vanaspati ke bheda kada mUla Adi kI jAti ko sAdhAraNa vanaspati kahate hai / 1 lasaNa 2 DugalI 3 adaraka 4 sUraNa (kanda ) 5 ratAlu 6 peDAlu ( tarakArI vizeSa ) 6 baTATA 8 theka (juvAra jaise dAne kI eka jAti) & sakarakanda 10 mUlA kA kanda 11 nIlI halada 12 nIlI galI (ghAsa kI jaDa ) 13 gAjara 14 akurA 15 khurasAraNI 16 thuara 17 mothI 18 amRta vela 16 ku vAra (gvAra pAThA) 20 bIr3a (ghAsavizeSa) 21 asat (aravI) kA gAThiyA 22 garamara Adi kanda mUla ke aneka bheda hai | inhe sAdhAraNa vanaspati kahate hai / suI kI agra (anI ) Upara Ave itane choTe se kanda mUla ke TukaDe me una nigodiye jIvo ke rahane kI asakhyAta zreNI hai / eka eka zra eNI me asakhyAta pratara hai / eka eka pratara me asakhyAta gole hai / eka eka gole me asakhyAta zarIra hai / eka eka zarIra me ananta jIva hai / isa prakAra ye sAdhAraNa vanaspati Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jainAgama stoka saMgraha ke bheda jAnanA / jo jIva isa vanaspati kAya kI dayA pAlegA vaha isa bhava meM parabhava meM nirAbAdha parama sukha pAvegA / vanaspati kA AyuSya jaghanya antara muhurta kA, utkRSTa daza hajAra varSa kA ina meM nigoda kA AyuSya jaghanya antararmuhUrta utkRSTa antarmuhUrta / cave aura utpanna hove | vanaspati kAya kA sasthAna aneka prakAra kA hai / inakA "kula " 28 lakSa karor3a jAnanA / sakAya ke bheda trasakAya : trasa jIva, jo halana calana kriyA kara sake / dhUpa meM se, chAyA meM jAve va chAyA me se dhUpa meM Ave use trasa kAya kahate hai / usake cAra bheda - 1 beindriya 2 trIndriya 6 caurindriya 4 pacendriya / beindriya ke bheda : jisake kAya aura mukha ye do indriyAM hove use beindriya kahate hai / jaise - 1 zaMkha 2 kor3I 3 sIpa 4 jaloka 5 kIr3e 6pore 7 laTa 8 alasiye kRmI 10 caramI 11 kAtara (jalajantu) 12 cuDela 13 mera 14 ela 15 vAMtara (vArA) 16 lAli Adi beindriya ke aneka bheda hai ! beindriya kA AyuSya jaghanya antarmuhUrta kA, utkRSTa bAraha varSa kA hai / inakA "kula" sAta lakSa karoDa jAnanA / trIndriya : 1 jisake 1 kAya 2 mukha 3 nAsikA - ye tIna indriyAM hove use trIndriya kahate hai / jaise - 1ja 2 lIkha 3 khaTamala ( mAMkar3a ) 4 cAMcar3a 5 kuthave 6 ghanere 7 udaI ( dImaka) = illI (jhimela ) jhuMDa 10 kIr3I 11 makor3e 12 jIghor3e 13 juA 14 gadhaiye 15 kAnakhajure 16 savA 17 mamole Adi trIndriya ke aneka bheda hai / inakA AyuSya 6 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola 51 jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa 46 dina kA hai / inakA "kula" ATha lakSa karor3a jAnanA / caurindriya : jisake 1 kAya 2 mukha 3 nAsikA 4 cakSu (Akha) ye cAraindriya hove use caurindriya kahate hai / jaise- 1 bha~vare 1 bha~varI 3 bicchU 4 makkhI 5 tIDa (TIDha) 6 pataga 7 macchara - masela & DAMsa 10 masa 11 tamarA 12 karoliyA 13 kasArI 14 tor3a gor3A 15 phuMdI 16 kaikar3e 17 baga 15 rUpelI Adi caurindriya ke aneka bheda hai / inakA AyuSya jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa cha mAha kA hai / "kula" nava lakSa karor3a jAnanA / paMcendriya ke bha eda : jisake 1 kAya 2 mukha 3 nAsikA 4 netra 5 kAna - ye pAMca indriya ho use pacendriya kahate haiM / inake cAra bheda 1 nAraka 2 tiryaca 3 manuSya 4 deva / 1 naraka kA vistAra : naraka ke sAta bha eda . 1 ghammA 1 vazA 3 zilA 4 aMjanA 5 rISTA 6 maghA 7 mAghavatI / sAta naraka ke gotra : 1 ratnaprabhA 2 zarkarAprabhA 3 bAluprabhA 4 pakaprabhA 5 dhUmaprabhA 6 tamasprabhA 7 tamas tamaH prabhA / sAta naraka ke ye sAta gotra guNaniSpanna hai, jaise:---- 1 ratnaprabhA mai ratna ke kuNDa hai / 2 zarkarAprabhA me marar3iyA Adi kakara hai / 3 bAluprabhA me bAlu (reta) hai | Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka sagraha 4 paMkaprabhA meM rakta mAsa kA kIcar3a (kAdava) hai| 5 dhUmraprabhA meM dhUmra (dhuvA) hai| 6 tamasprabhA meM adhakAra hai / 7 tamastamaHprabhA me ghorAnaghora (ghorAtighora) aMdhakAra hai| naraka kA vivecana 1 ratnaprabhA naraka : isa kA piDa eka lAkha assI hajAra yojana kA hai| jisameM se eka hajAra kA dala nIce va eka hajAra kA dala Upara chor3akara bIca me eka lAkha 78 hajAra yojana kI polAra hai / jisameM 13 pAthar3A 52 AMtarA hai, inameM 30 lAkha narakAvAsa hai, jiname asaMkhyAta nAraka aura unake rahane ke liye asakhyAta kumbhiye hai / isake nIce cAra vola haiN| 1 vIsa hajAra yojana kA ghanodadhi hai / 2 asaMkhyAta yojana kA dhanavAta hai 3 asaMkhyAta yojana kA tanu vAta hai / aura 4 asaMkhyAta yojana kA AkAzAstikAya hai| 2 zarkarAprabhA naraka : isa kA piDa eka lAkha battIsa hajAra yojana kA hai| jinameM se eka hajAra yojana kA dala nIce va eka hajAra yojana kA dala Upara chor3akara vIca meM eka lAkha aura tIsa hajAra kA polAra hai| inameM 11 pAthar3A va 10 AMtarA hai jinameM asaMkhyAta nArakoM ke rahane ke liye 25 lAkha narakAvAsa aura asaMkhyAta kumbhiye hai / isake nIce cAra bola 1 vIsa hajAra yojana kA dhanodadhi hai 2 asaMkhyAta yojana kA ghanavAta hai 3 asakhyAta yojana kA tanuvAta hai / 4 asaMkhyAtayojana kA AkAzAstikAya haiN| 3 bAluprabhA naraka : isakA piMDa eka lAkha aura 28 hajAra yojana kA hai| jisame se Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola eka hajAra yojana kA dala nIce va eka hajAra yojana kA dala Upara chor3a kara bIca me eka lAkha aura 26 hajAra yojana kA polAra hai| inameM 8 pAthar3A 8 AMtarA hai| jisame asaMkhyAta nArako ke rahane ke liye 15 lAkha narakAvAsa va asakhyAta kumbhiye hai / isake nIce cAra bola-1 bIsa hajAra yojana kA ghanodadhi hai 2 asaMkhyAta yojana kA dhanavAta hai 3 asakhyAta yo. tanuvAta hai 4 asakhyAta yojana kA AkAzAstikAya hai| 4 paMkaprabhA naraka - __ isakA pir3a eka lAkha aura vIsa hajAra yojana kA hai| jisameM se eka hajAra yojana kA dala nIce va eka hajAra yojana kA dala Upara choDa kara vIca me eka lAkha aura aThAraha hajAra yojana kA polAra hai| jisameM 7 pAthaDA va 6 AMtarA hai| inameM asakhyAta nArakoM ke rahane ke liye dasa lAkha narakAvAsa va asakhyAta kumbhiye hai| isake nIce cAra bola-1 vIsa hajAra yojana kA ghanodadhi hai, 2 asaMkhyAta yojana kA ghanavAta hai, 3 asakhyAta yojana kA tanuvAta hai, 4 asakhyAta yojana kA AkAzAstikAya hai| 5 dhUmraprabhA naraka - isakA piMDa eka lAkha aTThAraha hajAra yojana kA hai| jisameM se eka hajAra yojana kA dala nIce va eka hajAra yojana kA Upara chor3a kara bIca me eka lAkha solaha hajAra yojana kA polAra hai, jiname 5 pAthaDA va 4 AtarA hai| iname asakhyAta neriyo ke liye tIna lAkha narakAvAsa va asakhyAta kumbhiye hai| isake nIce cAra vola-1 bIsa hajAra yojana kA ghanodadhi hai, 2 asakhyAta yojana kA ghanavAta hai, 3 asakhyAta yojana kA tanuvAta hai, 4 asaMkhyAta yojana kA AkAzAstikAya hai| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 6 tamaH prabhA naraka : isakA pir3a eka lAkha eka hajAra yojana kA dala jainAgama stoka saMgraha jisameM 3 pAthar3A va 2 AMtarA hai| ke liye 96995 narakAvAsa va bola - 1 bIsa hajAra yojana kA ghanavAta 3 asaMkhyAta yojana kA AkAzAsti kAya hai / solaha hajAra yojana kA hai / jisameM se nIce va eka hajAra yojana kA dala Upara chor3akara vIcameM eka lAkha caudaha hajAra yojana kA polAra hai / inameM asakhyAta neriyoM ke rahane asaMkhyAta kumbhiye hai, isake cAra ghanodadhi 2 asaMkhyAta yojana kA tanuvAta 4 asaMkhyAta yojana kA 7 tamas tamaHprabhA naraka : isakA piMDa ekalAkha ATha hajAra yojanakA hai / 52 / / hajAra yojana kA dala nIce va 52 // | hajAra yojana kA dala Upara choDa kara vIca me tIna hajAra yojana kA polAra hai / jisame eka pAthar3A hai, AMtarA nahI | yahAM asaMkhyAta neriyoM ke rahane ke liye asaMkhyAta kumbhiye va pAMca narakAvAsa hai / pAMca narakAvAsa- 1 kAla 2 mahAkAla 3 rudra 4 mahArudra 5 apratiSThAna / isake nIce cAra vola 1 vIsa hajAra yojana kA ghanodadhi hai 2 asakhyAta yojana kA ghanavAta hai 3 asaMkhyAta yojana kA tanuvAta hai, 4 asakhyAta yojana kA AkAzAstikAya hai / isake bAraha yojana nIce jAne para aloka AtA hai / naraka kI sthiti jaghanya daza hajAra varSakI utkRSTa 33 sAgaropama kI / inakA "kula" paccIsa lAkha karor3a jAnanA / 2 tiryaJca kA vistAra: tiryaJca ke pAMca bha eda : 1 jalacara 2 sthalacara 3 urapara 4 bhujapara 5 khecara / inameM se pratyeka ke do bheda 1 saMmUcchima, 2 garbhaja / ----- Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola 1 jalacara : jalame cale so jalacara tiryaca / jaise-1maccha 2 kaccha, 3 magaramaccha 4 kacha A 5 grAha 6 meDhaka 7 susumAla ityAdika jalacara ke aneka bheda hai / inakA "kula" 12 // lAkha karor3a jaannaa| 2 sthalacara : jamInapara cale so sthalacara tiryaca / inake vizeSa nAma1 eka khuravAle-ghor3e, gadhe khaccara ityAdi / 2 do khuravAle--(kaTehue khuravAle) gAya, bhaisa, bakare, hirana,rojha sasaliye aadi| __ 3 gaNDIpada -(sonAra ke eraNa jaise gola pA~va vAle) U~Ta, ger3e aadi| 4 zvAnapada-(paMjevAle jAnavara) vAgha, siMha, cItA, dIpar3e (dhabbe vAle cIte) kutte, villI, lAlI, gIdar3a, jarakha, rIcha, bandara ityAdi / sthalacara kA "kula" dasa lAkha karor3a jaannaa| 3 uraparisarpa ke bheda : hRdaya bala se jamIna para calane vAle so uraparisarpa / inake cAra bheda-1 ahi, 2 ajagara, 3 asAliyA 4 mhurg| 1 ahi-pA~co hI raGga ke hote hai / 1kAlA, 2 nolA, 3 lAla, 4 pIlA, 5 sphed| 2 manuSyAdi ko nigala jAve so ajagara / 3 asAliyA-- yaha do ghar3I me 12 yojana (48kosa) lambA ho jAtA hai| cakravartI (valadevAdi) kI rAjadhAnI ke nIce utpanna hotA hai / ise bhasma nAmaka dAha hotA hai, jisase Asa pAsa ke grAma ,nagara senA saba daba kara mara jAte hai ise asAliyA kahate haiN| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha __ 4 mahuraga-utkRSTa eka hajAra yojana kA lambA mahuraga (mahoraga) kahalAtA hai| yaha aDhAI dvIpa ke bAhara rahatA hai| urapara (sarpa)) kA "kula" dasa lAkha karor3a jaannaa| 4 bhujaparisarpa :___jo bhujAoM (hAthoM) ke bala cale so bhujaparisarpa kahalAte hai / inake vizeSa nAma-1kola,2 nakula, (noliyA) 3 cUhA, 4 chipakalI 5 brAhmaNI, 6 gilaharI, 7 kAkIr3A, 8 candana goha (grAha) 6 pATalAgoha (grAhavizeSa) ityAdi aneka nAma hai| inakA "kula" nava lAkha karoDa jnnaa| 5 khecara :-AkAza meM ur3anevAle jIva khecara (pakSI) kahalAte hai| inake cAra bheda-1carma paMkhI, 2 roma paMkhI, 3 samudga pakhI, 4 vItata (vistRta) pkhii| 1 carma paMkhI-bagulA, cAmacir3I kAtakaTiyA, camagIdar3a ityAdi camar3e kI pAMkha vAle so carma paMkhI, / 2 roma pakhI-mayUra (mora) kabUtara, cakale (cir3I) kauve, kameDI mainA, popaTa cIla, bagule, koyala, Dhela, zakare, haula, tote, tItara, vAja ityAdi roma (bAla) kI pAMkha vAle so romekhii| ye do prakAra ke pakSI aDhAI dvIpa ke bAhara bhI milate hai aura andara bhI / 3 samudga paMkhI-Dabbe jaisI bhIr3I huI gola pAMkha vAle so samudga pNkhii| 4 vItata paMkhI-vicitra prakAra kI lambI va polI pAkha vAle so vItata paMkhI / ye dono prakAra ke pakSI aDhAI dvIpa ke bAhara hI milate hai / khecara (pakSI) kA "kula" vAraha lAkha karoDa jAnanA / garbhaja tiryaca kI sthiti jaghanya antarmuhurta kI utkRSTa tIna palyo Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola pUrva pama kI / saMmUcchima tiryaJca kI sthiti jaghanya antarmuhUrta kI utkRSTa pUrva karor3a kI ( vistAra daNDaka se jAnanA ) / 3 manuSya ke bheda : manuSya ke do bheda - 1 garbhaja 2 samUcchima | garbhaja ke tIna bheda 1 pandraha karmabhUmi ke manuSya, 2 tIsa akarmabhUmi ke manuSya, 3 chappanna antaradvIpa ke manuSya / 1 pandraha karmabhUmija manuSya ke 15 kSetra : 1 bharata, 2 airAvata, 3 mahAvideha, ye tIna kSetra eka lAkha yojana vAle jambUdvIpa ke andara hai / isake (cAro ora ) bAhara ( cUr3I ke - AkAra ) do lAkha yojana kA lavaNa samudra hai / isake bAhara cAra lAkha yojanakA dhAtakIkhaNDa jisame 2 bharata 2 airAvata, 2 mahAvideha ye 6 kSetra hai / isake bAda ATha lAkha yojana kA kAlodadhi samudra hai, jisake bAhara ATha lAkha yojana kA ardhapuSkaradvIpa hai, jisameM 2 bharata, 2 airAvata, 2 mahAvideha ye 6 kSetra hai / isa prakAra ye pandra kSetra hue / jahA asi ( hathiyAra se ) masi (lekhanAdi vyApAra se ) aura kRSi ( khetI se ) upajIvikA karane vAle hai use karmabhUmi kahate hai / ina kSetro me vivAha Adi karma hote hai va mokSa mArga kA sAdhana bhI hai / 2 tIsa akarmabhUmija manuSya ke 30 kSetra : 1 hemavaya 1 hiraNyavaya 1 harivAsa, 1 ramyakavAsa, 1 devakuru, 1 uttara kuru / ye cha kSetra eka lAkha yojana vAle jambU dvIpa me hai isake bAhara do lAkha yojana kA lavaNa samudra hai, jisake bAhara cAra lAkha yojana kA dhAtakI khaNDa jisame 2 hemavaya 2 hiraNyavaya, 2 harivAsa 2 ramyak vAsa, 2 deva kuru, 2 uttarakuru ye 12 kSetra hai / isake bAhara ATha lAkha yojana kA kAlodadhi samudra hai / " isake bAhara Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha ATha lAkha yojana kA ardha puSkara dvIpa hai, jisameM 2 hemavaya, 2 hiraNyavaya, 2 harivAsa, 2 ramyakvAsa 2 devakuru, 1 uttarakuru ye 12 kSetra hai| isa prakAra ye tIsa kSetra akarmabhUmi ke hai, jinameM na khetI Adi hotI hai, na vivAha Adi karma hote hai, aura na vahAM koI mokSa mArga kA hI sAdhana hai| 3 chappana antaradvIpa ke kSetra : meru parvata ke uttara meM bharata kSetra kI sImA para 100 yojana UMcA 25 yojana pRthvI meM aMDA (gaharA) 105213 [12kalA] yojana cauDA 24632 yojana aura kalA lambA pIle sone kAcallahemavanta parvata hai| isakI bAMha 5350 yojana aura 15 kalA kI hai / dhanuSya pIThIkA 25230 yojana aura 4 kalA kI hai / isa parvata ke pUrva pazcima sire se corAsIsau, corAsIso yojana jAjherI lambI do DAr3heM (zAkhA) nikalI huI hai / eka-eka zAkhA para sAta-sAta antara dvIpa hai / jagatI (talahaTI) se Upara kI DADha kI ora 300 yojana jAne para 300yojana lambA va cauDA pahalA antara dvIpa AtA hai| vahA~ se cAra sau yojana jAne para cAra sau yojana lambA va cauDA dUsarA antaradvIpa AtA hai| vahA~ se 500 yojana Age jAne para 500 yojana lambA va cauDA tIsarA antara dvIpa AtA hai| vahA~ se 600 yojana Age jAne para 600 yojana lamvA aura cauDA cauthA antara dvIpa AtA hai| vahA~ se 700 yojana Age jAne para 700 yojana kA lambA va cauDA pA~cavAM antara dvIpa AtA hai / vahA se 800 yojana Age jAne para 800 yojana lambA va cauDA chaThA antara dvIpa AtA hai| vahA~ se 600 yojana Age jAne para 600 yojana lambA va cauDA sAMtavAM antara dvIpa AtA hai|| isa prakAra eka 2 zAkhA para sAta-sAta antara dvIpa hai / inhe cAra se guNA karane para [cAra zAkhA para] 28 antara dvIpa hue| ye antara dvIpa 'culla hemavanta' parvata para hai| aise hI airAvata kSetra kI Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola 56 sImA para 'zikharI' nAmaka parvata hai, jo 'culla hemavanta' parvata ke sAmAna hai / isa zikharI nAmaka parvata ke pUrva pazcima ke siro para bhI 28 antara dvIpa hai / isa prakAra do parvata ke siro para kula chappana antara dvIpa hai / saMmUcchima manuSya ke bheda - samUcchima manuSya-garbhaja manuSyake eka sau eka kSetra meM 14 sthAnoM ( jagaha ) meM utpanna hote hai / 14 utpatti sthAno ke nAma : 1 uccAresuvA - baDI nIti - viSTA me / 2 pAsavaNesuvA -- laghu nIti - pezAba (mUtra) meM / 3 khelesuvA - kha~khAra me / 9 4 saMghAraNa suvA - zleSma nAka ke mela me / 5 vasuvA - vamana - ulTI me / 6 pitsuvA - pitta meM / 7 puiyesuvA - rassI - pIpa me / 8 soNiyesuvA - rudhira - rakta me / 9 sukkesuvA - vIrya raja me / 10 sukkapoggalapa DisADiyA esuvA - vIrya ke sUkhe pudgala punaH gIle hove usame / mRtaka zarIra me / 11 vigayajIva kalevaresuvA - manuSya ke 12 itthi purisasajogesuvA - strI puruSa ke 13 nagaraniddhamaniyAesuvA - nagara kI gaTara Adi meM / sayoga me / 14 savva asuIThANesuvA - sarva manuSya sambandhI azucI sthAnoM meM / garbhaja manuSya kI sthiti jaghanya antamuhUrta kI, utkRSTa tIna palyo Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 jainAgama stoka saMgraha pama kI / saMmUcchima manuSya kI sthiti jaghanya antaramuhUrta kI utkRSTa bhI antamuhUrta kI / manuSya kA "kula" bAraha lAkha karor3a jAnanA / 4 : deva ke bheda : bhavanapati 2 vANavyantara 3 jyotiSI deva ke cAra bheda - 1 4 vaimAnika | 1 bhavanapati ke 25 bheda :-10 daza asura kumAra, 15 pandraha paramAdhAmI / daza asura kumAra :- 1 asura kumAra 2 nAga kumAra 3 suvarNa kumAra 4 vidyutakumAra 5 agnikumAra 6 dvIpakumAra 7 udadhi kumAra 8 dizA kumAra pavana kumAra 10 stanita kumAra / pandraha paramAdhAmI - 1 Amra ( amba) 2 ambaropa 3 zyAma 4 sabala 5 rudra 6 mahArudra 7 kAla 8 mahAkAla 9 asipatra 10 dhanuSya 11 kumbha 12 vAlukA 13 vaitaraNI 14 kharasvara 15 mahAghoSa / isa prakAra kula 25 prakAra ke bhavanapati khe| pahalI naraka meM eka lAkha aThyotara hajAra yojana kA polAra hai / jisame vAraha AMtarA hai / jisame se nIce ke daza AMtaro me bhavanapati deva rahate hai | vANavyantara deva :- vAraNavyantara devo ke 26 bheda / 16 solaha jAti ke deva, 10 daza jAtike jRmbhaka deva, kula 26 // 1 solaha jAti ke deva -1 pizAca 2 bhUta 3 yakSa : rAkSasa 5 kinnara 6 kiMpurupa 7 mahoraga gadharva ANapatrI 10 pANapatnI 11 isIvAI 12 bhUivAI 13 kadIya 14 mahAkadIya 15 kohaMDa 16 payaMga / daza jAti ke jRmbhaka -ANa jRmbhaka, pAraNa jRmbhaka, layana jRmbhaka, zayana jRmbhaka, vastra jRmbhaka, puSpa jRmbhaka, phala jRmbhaka, puSpaphalajRmbhaka, vidyA jRmbhaka, avyakta jRmbhaka | ye (16+10) 26 jAti ke vAraNavyantara deva hue| pRthvI kA dala Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola eka hajAra yojana kA hai / jisame se sau yojana kA dala nIce va sau yojana kA dala Upara choDa kara, bIca me ATha sau yojana kA polAra hai| jisame solaha jAti ke vyantaro ke nagara hai| ye nagara kucha to bharata kSetra ke samAna hai| kucha ina se bar3e mahAvideha kSetra ke samAna haiM / aura kucha jabUdvIpa ke samAna bar3e hai / pRthvI kA sau yojana kA dala jo Upara hai, usameM se daza yojana kA dala nIce va daza yojana kA dala Upara choDa kara, bIca me assI yojana kA polAra hai| iname dasa jAti ke jRmbhaka deva rahate hai jo sadhyA samaya, madhya rAtriko, subaha va dopahara hujjA-hujjA ('astu - astu') kahate hue phirate rahate hai (jo hasatA ho vo hasate rahanA, rotA ho vo rote rahanA, isa prakAra kahate phirate hai ) ataeva hara samaya aisA vaisA nahI bolanA cAhiye / pahADa parvata va vRkSa ke Upara tathA vRkSa ke nIce mana ko jo jagaha acchI lage vahA ye deva Akara baiThate hai tathA rahate hai| / jyotiSI deva-inake daza bheda : 1 candramA, 2 sUrya, 3 graha, 4 nakSatra, 5 tAre / paoNca cara va paoNca acara bheda se daza hue| ye pAca jyotiSI deva aDhAI dvIpa me cara hai va aDhAI dvIpa ke bAhara acara (sthira )hai| inake sabaMdhame kahA hai : tArA ravi cada rikkha, buha, sukA, java, magala srnniiaa| saga saya neuA, dasa asiya, cau, caukkasamotiyA cuso| 1 / artha :- pRthvI se 760 yojana U cA jAne para tArAo kA vimAna AtA hai, pRthvI se 800 yojana U cA jAne para sUrya kA vimAna AtA hai, pRthvI se 880 yojana UcA jAne para candramA kA vimAna AtA hai| pRthvI se 884 yojana UcA jAne para nakSatra kA vimAnA AtA hai, 888 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 62 yojana jAne para budha kA tArA AtA hai, 891 yojana jAne para zukra kA tArA AtA hai, 864 yojana OM cA jAne para vRhaspati kA tArA AtA hai, 867 yojana UMcA jAne para maMgala kA tArA AtA hai, pRthvI se 600 yojana UcA jAne para zanizcara kA tArA AtA hai / isa prakAra 110 yojana kA jyotiSa cakra hai / pAMca cara hai pAMca sthira hai / aDhAI dvIpa meM jo calate hai vo cara aura ar3hAI dvIpa ke bAhara jo calate nahIM ve sthira hai / jahA~ sUrya hai vahAM sUrya aura jahA~ candra hai vahAM candra | vaimAnika ke 38 bheda : 3 kilviSI 12 devaloka & lokAMtika, 8 graiveyaka 5 anuttara vimAna, kula 38 / I kilviSI deva : tIna palyopama kI sthiti vAle prathama kilviSI pahale dUsare devaloka ke nIce ke bhAga me rahate hai / tIna sAgara kI sthiti vAle dUsare kilviSI tIsare cothe devaloka ke nIce ke bhAga me rahate hai / teraha sAgara kI sthiti vAle tIsare kilviSI chaThe devaloka ke nIce ke bhAgame rahate hai / ye deva r3her3ha (bhagI) deva paNa e utpanna hue hai / kaise ? tIrthakara, kevalI, sAdhu, sAdhvI ke apavAda bolane se ye kilviSI deva hue hai / vAraha devaloka :- 1 sudharmA devaloka 2 IzAna devaloka 6 sanat kumAra devaloka 4 mahendra devaloka 5 brahma devaloka 3 lAtaka devaloka 7 mahAzukra devaloka 8 sahasrAra devaloka 9 ANata devaloka 10 prAraNata devaloka 11 AraNa devaloka 12 acyuta devaloka / vAraha devaloka kitane Uce, kisa AkAra ke va inake kitane kitane vimAna hai ? isakA vivecana isa prakAra hai / jyotipI cakra ke Upara asaMkhyAta yojana karoDAkaroDa - pramAraNa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH kAya ke bola 63 1 U cA jAnepara pahalA sudharmA va dUsarA izAna ye do devaloka Ate hai, jo lagar3AkAra hai / va eka - ekaardha candramA ke AkAra ( sAmAna) hai aura dono mila kara pUrNa candramA ke AkAra ( samAna) hai | pahale me 32 lAkha aura dUsare me 28 lAkha vimAna hai| yahAM se asaMkhyAta yojana karoDAkaroDa pramANa Uce jAne para tIsarA sanata kumAra va cauthA mahendra ye do devaloka Ate hai / jo laggar3a ( DhAcA ) ke AkAra hai / eka eka ardha candramA ke AkAra hai / dono mila kara pUrNa candramA ke AkAra (samAna) hai / tIsare me 12 lAkha va cauthe meM ATha lAkha vimAna hai| yahAM se asaMkhyAta yojana karoDAkaroDa pramANa UcA jAne para pAcavA brahma devaloka AtA hai / jo pUrNa candramA ke AkAra kA hai / isame cAra lAkha vimAna hai| yahAM se asakhyAta yojana karoDA-karoDa pramANe UMcA jAne para chaThThA lAMtaka devaloka AtA hai / jo pUNa candramA ke AkAra kA hai / isame 50 hajAra vimAna hai / yahA~ se asakhyAta yojana karor3AkaroDa pramANe UcA jAne para sAtavA mahAzukra devaloka AtA hai / jo pUrNa candramA ke AkAra kA hai / isame 40 hajAra vimAna hai / yahA~ se asakhyAta yojana karor3A karoDa pramANe UcA jAne para AThavAM sahasrAra deva loka AtA hai jo pUrNa candramA ke AkAra kA hai / isame 6 hajAra vimAna hai | yahA~ se asaMkhyAta yojana karoDAkaror3a pramANe U cA jAne para nauvA Anata aura dasavA prAraNata ye do devaloka Ate hai, jo laggaDAkAra hai va eka-eka ardha cadramA ke AkAra kA hai / dono milakara pUrNacadramA ke samAna hai| dono devaloka me mila kara 400 vimAna hai / yahA~ se asakhyAta yojana ke karoDAkaroDa pramANe UMcA jAne para gyAravA AraNya aura bArahavAM acyuta devaloka Ate hai, jo lagar3AkAra hai / va eka-eka ardha candramA ke AkAra kA hai, dono milakara pUrNa candramA ke samAna hai dono deva loka me mila kara 300 vimAna hai eva bAraha deva loka ke sarva milA kara 84,96, 700 vimAna hai / , Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jainAgama stoka saMgraha nava lokAntika deva pAMcave devaloka meM ATha kRSNa rAjI nAmaka parvata hai jisake antara (vIca ) me ye nava lokAntika deva rahate hai / inake nAma isa prakAra hai: sArassaya, mAicca, vagni, varuNa, gaja toyA / tusIyA avvAvAhA, agIyA, ceva, rIThA, ya // artha :- 1 sArasvata lokAtika, 2 Aditya lokAMtika, 3 vanhi lokAMtika, 4 varuNa, 5 gardatoya 6 tupita, 7 avyAvAdha, agItya, & riSTa lokAtika / ye nava lokAntika deva jaba tIrthakara mahArAja dIkSA dhAraNa karane vAle hote hai, usa samaya kAnoM me kuNDala, mastaka para mukuTa, bAMha para bAjubanda, kaNTha me navasara hAra pahanakara ghuMgharuo ke ghamakAra sahita Akara isa prakAra volate hai - "aho trilokanAtha! tIrtha mArga pravartAvo, mokSa mArga cAlU karo / " isa prakAra volane kA -ina devoM kA jIta vyavahAra ( paramparA se rivAja) calA AtA hai / nava graiveyaka bhadda e, subhadde, sujAye, sumANase, pIyadaMsaNe / sudaMsaNe, amohe, supaDIbaddha, jasodhare // artha :- bhadra, subhadra, sujAta, sumAnasa, priyadarzana, sudarzana, amogha, suprativaddha aura yazodhara ye graiveyaka devo ke bheda haiM. 1 C bArahave devaloka se Upara asakhyAta yojana karor3A-karoDa yojana pramANe UcA jAne para nava graiveyaka kI pahalI trika AtI hai / ye devaloka gAgara bevar3e ke samAna hai / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 chaH kAya ke bola inake nAma-1 bhadra 2 subhadra 3 sujaat| isa pahalI trika meM111 vimAna hai| yahAM se asakhyAta yojana karoDAkaror3a pramANa UMcA jAne para dUsarI trik. AtI hai / yaha bhI gAgara vevar3e ke (AkAra) samAna hai| inake nAma-4 sumAnasa, 5 priyadarzana va 6 sudarzana / isa trika me 107 vimAna hai / yahA se asakhyAta yojana ke karoDA karoDa pramANa UMcA jAne para tIsarI trika AtI hai, jo gAgara bevar3e ke samAna hai| inake nAma 7 amogha, 8 supratibaddha, 6 yazodhara / isa trika me 100 vimAna hai| __pAMca anuttara vimAna nau veyaka ke Upara asakhyAta karoDAkaroDa yojana pramANa UMcA jAne para pA~ca anuttara vimAna Ate hai| inake nAma-1 vijaya, 2 vaijayanta, 3 jayanta, 4 aparAjita, 5 sarvArthasiddha / ye sarva mila kara 84,67,023 vimAna hue| deva kI jaghanya Ayu dasa hajAra varSa kI va utkRSTa 33 sAgaropama kI hai / devakA "kula" 26 lAkha karor3a jAnanA / siddhazilA kA varNana sarvArthasiddha vimAna kI dhvajA-patAkA se 12 yojana UMcA jAne para siddha zilA AtI hai| yaha 41 lAkha yojana kI lambI coDI va gola aura madhya meM 8 yojana kI jADI aura cAro tarapha se ghaTatIghaTatI kinAre para makkhI ke pakha se bhI adhika patalI hai| zaddha suvarNa se bhI adhika ujvala, gokSIra, zaGkha, candra, vaka (bagulA) ratna caoNdI motI kA hAra va kSIra sAgara ke jala se bhI atyanta ujvala hai| isa siddha zilA ke bAraha nAma hai-1 iSat, 2 iSat prabhAra, 3 tanu, 4 tanu-tanu, 5 siddha, 6 siddhAlaya 7 mukti, 8 muktA laya, lokAgra Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 10 lokastubhikA 11 loka pratibodhikA 12 sarva prANIbhUta jIva satva saukhyvaahikaa| isako paridhi (gherAva) 1,42,30 246 yojana, eka kosa 1766 dhanuSa paune chaH aMgula jArI hai| isa zilA ke eka yojana Upara jAnepara-eka yojana ke cAra hajAra kosa me se 3666 kosa nIce chor3akara zeSa eka bhAga meM siddha bhagavAna virAjamAna hai| yadi 500 dhanuSa kI avagAhanA vAle siddha hue ho to 333 dhanuSa aura 32 aMgula kI (kSetra) avagAhanA hotI hai| sAta hAtha ke siddha hae ho to cAra hAtha aura solaha agula kI (kSetra) avagAhanA hotI hai| yadi do hAtha ke siddha hue hoM to eka hAtha aura ATha aMgula kI (kSetra) avagAhanA hotI hai / ye siddha bhagavAna kaise hai ? avarNI, agandhI, arasI, asparzI, janma jarA-maraNa-rahita aura Atmika guNa sahita hai| aise siddha bhagavAna ko merA samaya-samaya para vaMdanAnamaskAra hove| // chaH kAya ke bola samApta // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke cha: kAya kA svarUpa chaH kAya ke bola AyuSya nAma kula karoDA- karoDa 1 pRthvI kAya 12 lAkha 2 apa kAya 7 lAkha 3 tejas kAya 3 lAkha 4 vAyu kAya 7 lAkha 5 vanaspati kAya 28 lAkha 22000 varSa 7000 , 3 ahorAtri 3000 varSa 10000 varSa varNa sasthAna muhUrta me u0 janma maraNa pIlA masura kI dAla 12824 sapheda jala kA parapoTA 12824 lAla suiyo kI bhArI 12824 nIlA dhvajA patAkA 12824 vividha vividha (32000 pra0va0 6 trasa kAya beindriya trIndriya ( 65536 sA0va0 7 lAkha 8 lAkha 12 varSa 46 divasa / 1 jaghanya antar muhUrta kA / 2 jaghanya eka bhava Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma saMsthAna muhUrta meM u0 janma maraNa caurIndriya 40 naraka kula karor3A- 'AyuSya varNa __varNa karor3a 6 lAkha 6 mAsa (ja0 10000 varpa , 25 lAkha (u0 33 sAgara 53 / / lAkha 3 palyopama 12 lAkha 3 palyopama , (ja0 10000 varSa, 26 lAkha (u033 sAgaropama tirya ca manuSya devatA 1 jaghanya antar muhUrta kA / 2 jaghanya eka bhava jainAgama stoka saMgraha Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bola . , pahale bole gati' cAra : 1 naraka gati, 2 tiryaca gati, 3 manuSya gati, 4 deva gati / dUsare bole jAti pA~ca : 1 ekendriya, 2 beindriya, 3 trIndriya, 4 caurindriya, 5 pacendriya / tIsare bole kAya cha 1 pRthvIkAya, 2 apakAya, 3 tejaskAya, 4 vAyukAya, 5 vanaspatikAya, 6 trskaay| cauthe bole indriya pA~ca - 1 zrotrendriya, 2 cakSuindriya, 3 ghrANendriya, 4 rasanendriya, 5 sprshendriy| 1 jahA~ para jIvo kA AvAgamana (janma-maraNa) hove use gati kahate hai| 2 eka sA honA, ekAkAra honA jAti hai| 3 samUha tathA bahu pradezI vastu ko kAya kahate hai| 4 zabda, rUpa, rasa, gandha, sparza Adi vastuo kA jisake dvArA grahaNa hotA hai, use indriya kahate hai / ye paoNca hai-1 kAna, 2 A~kha, 3 nAka, 4 jIbha, 5 zarIra ( gale se paira taka dhaDa ) / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 jainAgama stoka saMgraha pA~caveM bole paryApti5 chaH 1 AhAra paryApti, 2 zarIra paryApti, 3 indriya paryApti, 4 zvAsocchvAsa paryApti, 5 bhASA paryApti, 6 manaH paryApti / chaThe bole prANa daza : 1 zrotrendriya balaprANa, 2 cakSu indriya balaprANa, 3 ghrANendriya balaprANa, 4 rasanendriya balaprANa, 5 sparzendriya balaprAraNa, 6 manaH balaprANa, 7 vacana balaprANa, 8 kAya balaprAraNa, 6 zvAsocchvAsa balaprANa, 10 AyuSya bala prANa / sAtaveM bole zarIra" pA~ca : 1 audArika, 2 vaikriya, 3 AhAraka, 4 tejas, 5 kArmANa / AThave bole- yoga pandraha : 1 satya mana yoga, 2 asatya mana yoga, 3 mizra mana yoga, 4 vyavahAra mana yoga, 5 satya vacana yoga, 6 asatya vacana yoga, 7 mizra vacana yoga, 8 vyavahAra vacana yoga, 6 audArika zarIra kAya yoga, 10 audAraka mizra zarIra kAya yoga, 11 vaikriya zarIra kAya yoga, 5 AhArAdi rUpa pudgala ko pariNamana karane kI zakti (yantra) ko paryApti kahate hai| 6 paryApti rUpa yantra ko madada karane vAle vAyu (Steem) ko prANa kahate hai| 7 jo nAza ko prApta hotA ho yA jisake naSTa hone se-adRzya hone se jIva kA nAza mAnA jAtA hai use zarIra kahate haiM / 8 mana, vacana kAyA kI pravRtti ko, capalatA ko (prayoga ko) joga (yoga) kahate haiN| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bola 12 vaikriya mizra zarIra kAya yoga, 13 AhAraka zarIra kAya yoga, 14 AhAraka mizra zarIra kAya yoga, 15 kArmaNa kAya yog| ___cAra mana ke, cAra vacana ke va sAta kAya ke ye pandraha yoga hue / navave bole upayoga bAraha :-- pA~ca jJAna-1 matijJAna, 2 zru tajJAna, 3 avadhijJAna, 4 manaH paryavajJAna, 5 kevljnyaan| tIna ajJAna-1 mati ajJAna, 2 zru ta ajJAna, 3 vibhaGga ajJAna / cAra darzana-1 cakSu darzana, 2 acakSu darzana, 3 avadhi darzana, 4 kevala darzana evaM bAraha upayoga / dasave bole "karma ATha : 1 jJAnAvaraNIya, 2 darzanAvaraNIya 3 vedanIya, 4 mohanIya, 5 AyuSya 6 nAma, 7 gotra, 8 antarAya, / gyArahave bole guNasthAna" caudaha : 1 mithyAtva guNasthAna, 2 sAsvAdAna guNasthAna, 3 mizra guNasthAna 4 avatIsamadRSTi guNasthAna, 5 dezavratI zrAvaka guNasthAna, 6 pramattasaMyati guNasthAna, 7 apramatta sayati guNasthAna 8 (niyaTThI) nivartitabAdara guNasthAna, 6 (aniyaTThI) anivartita bAdara guNasthAna, 10 ___6 jAnane pahacAnane kI zakti ko upayoga kahate hai / yahI jIva kA lakSaNa hai| 10 jo jIva ko para bhava me ghumAve, vibhAva dazA me banAve va anya rUpase dikhAve so karma / 11 sakarmI jIvo kI unnati kI bhinna 2 avasthA ko guNasthAna kahate haiN| avasthA ananta hai parantu guNasthAna 14 hI hai / kakSA (Class) vat / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha sUkSmasamparAya guNasthAna, 11 upazAnta mohanIya guNasthAna, 12 kSINa mohanIya, guraNasthAna, 13 sayogI kevalI guNasthAna, 14 ayogI kevalI guNasthAna / bArahave bole pA~ca indriya ke 23 viSaya : 1 zrotrendriya ke tIna viSaya-1 jIva zabda, 2 ajIva zabda 3 mizra shbd| 2 cakSa indriya ke paoNca viSaya-1 kRSNa varNa, 2 nIla varNa, 3 rakta varNa 4 pIta(pIlA)varNa, 5 zveta (sapheda) varNa / 3 ghrANendriya ke do viSaya-1 surabhigandha, 2 durabhigandha / 4 rasanendriya ke pA~ca viSaya-1 tIkSNa (tIkhA) 2 kaTuka (kaDavA) 3 kASAya (kaSAyalA), 4 kSAra (khaTTA), 5 madhura (misstt-miitthaa)| 5 sparzanendriya ke ATha viSaya-1 karkaza, 2 mRdu, 3 guru, 4 laghu, 5 zIta, 6 USNa, 7 snigdha (cikanA), 8 rUkSa (lukhaa)| isa prakAra uparyukta 23 viSaya hai| terahave bole mithyAtva3 daza: 1jIva ko ajIva samajhe to mithyAtva, 2 ajIva ko jIva samajhe to mithyAtva, 3 dharma ko adharma samajhe to mithyAtva, 4 adharma ko dharma samajhe to mithyAtva, 5 sAdhu ko asAdhu samajhe to mithyAtva, 6 asAdhu ko sAdhu samajhe to mithyAtva, 7 sumArga (zuddha bhArga) ko kumArga samajha 12 jisa indriya se jo 2 vastu grahaNa hotI hai, vahI usa indriya kA viSaya hai| ja se kAna kA viSaya zabda / 13 jIvAdi nava tatvo kI sazaya yukta vA viparIta mAnyatA honA tathA anadhyavasAva-nirNaya buddhi kA na honA mithyAtva hai / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bola 73 to mithyAtva 8 kumArga ko sumArga samajhe to mithyAtva & sarva dukha se 1 mukta ko amukta samajhe to mithyAtva aura 10 sarva du.kha se amukta ko mukta samajhe to mithyAtva | caudahave bole nava tattva ke 115 bola : nava tattva ke nAma . 1 jIva tatva 2 ajIva tattva 3 puNyatattva 4 pApa tatva 5 Azrava tatva 6 savara tatva 7 nirjarA tatva bandha 5 tva & mokSa tattva | tattva ke lakSaNa tathA bheda --- prathama navatatva ke andara vistAra : pUrvaka likhA gayA hai ata yahAM kevala saMkSa epa meM hI likhA jAtA hai / 3 Tu d Tr 1 1 jIva tatva ke 14, 2 ajIva tatva ke 14, 3 punya ke 6, 4 pApa ke 18, 5 Azrava ke 20, 6 savara ke 20, 7 nirjarA ke 12 bandha ke 4, aura mokSa ke cAra isa prakAra nava tatva ke sarva 115 bola hue / pandrahave bole AtmA' ATha : 1 dravya AtmA 2 kaSAya AtmA 3 yoga AtmA 4 upayoga AtmA 5 jJAna AtmA 6 darzana AtmA 7 cAritra AtmA 8 vIrya AtmA / solahave bole daNDaka 24 :-- 7 naraka ke nArako kA eka daNDaka 1, daza bhavanapati deva kA daza daNDaka, 11 pRthvIkAya kA eka, 12, apakAya kA eka, 13, tejas 1 apanApana hI AtmA hai / jIva kI zakti kisI bhI rUpa me honA hI AtmA hai / 2 jisa sthAna para tathA jisa rUpa me raha kara AtmA karmoM se daNDAtI hai, vaha danka hai / bheda antara hai, parantu samAveza covIsa me hai / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha kAya kA eka, 14, vAyu kAya kA eka, 15, vanaspati kAya kA eka 16, beindriya kA eka, 17, trIndriya kA eka, 18, caurindriya kA eka, 16, tiryaJca paMcendriya kA eka 20, manuSya kA eka, 21, vAraNavyantara deva kA eka, 22, jyotiSI kA eka, 23, vaimAnika kA eka, 24 // 74 sattarave bole lezyA cha : 1 kRSNa lezyA 2 nIla lezyA 3 kApota lezyA 4 tejolezyA 5 padma lezyA 6 zukla lezyA / aTThArahaveM bole dRSTi' tIna : 1 samyak dRSTi 2 mithyAtva dRSTi 3 mizra dRSTi / unnIsaveM bole dhyAna cAra - 1 Arta dhyAna 2 raudra dhyAna 3 dharma dhyAna 4 zukla dhyAna / bIsaveM bole SaT (cha) dravya ke 30 bheda : 1 dharmAstikAya ke pAMca bheda - 1 dravya se eka dravya 2 kSetra se loka pramANa 3 kAla se Adi anta rahita 4 bhAva se avarNI, agadhI, 1 kapAya tathA yoga ke sAtha jIva ke zubhAzubha bhAva ko lezyA kahate haiM / yoga tathA kaSAya rUpa jala me laharo kA honA hI lezyA hai / 2 AtmA anAtmA ko kisI bhI taraha dekhanA mAnanA aura zraddhA karanA hI dRSTi hai / 3 citta mana kI ekAgratA ko dhyAna kahate hai / dhyeya vastu ke prati dhyAtA kI sthiratA ko dhyAna kahate haiM / 4 AkArAdi ke badalane para bhI padArtha vastu kA kAyama rahanA hI dravya hai / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 - ' 25 bola 75 / arasI, asparzI (arUpI) amUrtimAna 5 guNa se calana guNa / jaise pAnI me machalI kA dRSTAnta / 2 adharmAstikAya ke pAMca bheda -1 dravya se eka dravya 2 kSetra se loka pramANa 3 kAla se Adi ata rahita 4 bhAva se amUrti mAna 5 guNa se sthira guNa / adharmAstikAya ko thake hue pakSI ko vRkSa kA Azraya ( vizrAma ) kA dRSTAnta / 3 AkAzAstikAya ke pAMca bheda -1 dravya se eka dravya 2 kSetra se lokAloka pramANa 3 kAla se Adi anta rahita 4 bhAva se amUrtimAna 5 guNa se AkAza kA vikAsa guNa / AkAzAstikAya ko dugdha me zarkarA kA dRSTAnta / ___ 4 kAla dravya ke paoNca bheda -1 dravya se ananta dravya 2 kSetra se samaya kSetra pramANa 3 kAla se Adi anta rahita 4 bhAva se amUrtimAna 5 guNa se nUtana (nayA) jIrNa (purANA) vartanA lakSaNa / kAla ko nayA purAnA vastra kA dRSTAnta / __ 5 pudgalAsti kAya ke pAMca bheda :-1 dravya se anata dravya 2 kSetra se loka pramANa 3 kAla se Adi ata rahita 4 bhAva se varNa, gandha, rasa sparza sahita 5 guNa se milanA galanA, vinAza honA, jIrNa honA, va bikharanA / pudgalAsti kAya ko bAdalo kA dRSTAnta / 6 jIvAstikAya dravya ke pA~ca bheda :-1 dravya se anata 2 kSetra / se loka pramANa 3 kAla se Adi ata rahita 4 bhAva se amUrtimAna (arUpI) 5 guNa se caitanya upayoga lakSaNa / jIvAstikAya dravya ko candramA kA dRSTAnta / ikavIsave bole rAzi' do .-- 1 jIva rAzi 2 ajIva rAzi / 1 samUha ko rAzi kahate hai / jagat me jIva tathA pudla dravya ananta hai| inake samUho ko rAzi rahate hai / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka sagraha bAvIsave bole zrAvaka ke bArahavata': 1 sthUla (moTI, baDI) jIvoM kI hatyA kA tyAga kare 2 sthUla jhUTha kA tyAga kare 3 sthUla corI karane kA tyAga kare 4 puruSa para strI-sevana kA va strI para puruSa sevana kA tyAga kare 5 parigraha kI maryAdA kare 6 dizAo (meM gamana karane) kI maryAdA kare 7 caudaha niyama va 26 bola kI maryAdA kare 8 anarthadaMDa kA tyAga kare 6 pratidina sAmAyika Adi kare 10 dizAvakAzika (dizAoM va bhogopabhogo kA parimANa) kare 11 pauSadha vrata kare 12 nigraMtha sAdhu va muni ko prAsuka va aiSaNIya AhArAdi caudaha bola pratilAbhe (atithi savibhAga vrata kre)| tevIsave bole sAdhujI (muni) ke 'paca mahAvrata'3 : 1 sarva hisA kA tyAga kare 2 sarva mRSAvAda kA tyAga kare 3 sarva adattAdAna (corI) kA tyAga kare 4 sarva maithana kA tyAga kare 5 sarva parigraha kA tyAga kare (muni ke ye tyAga tIna karaNa va tIna yoga se hote hai ) 1 para vastu me AtmA lubhA rahI hai / ata. AtmA ko para vastu se alaga kara svatva me kAyama rahanA ata hai / 2 pUrvokta cha8 vrata me dizA kI aura mAtave me upabhoga paribhoga kA jo pariNAma kiyA hai vaha jIvana paryanta hai parantu yaha dizAvakAzika pratidina kA kiyA jAtA hai| 3 baDe vrato ko-pUrNa ko mahAvrata kahate hai / tyAgI muni hI inakA pAlana kara sakate hai, gRhastha nhii| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bola 77 cauvIsave bole zrAvaka ke bAhara vrata ke 46 bhAMge : Aka eka gyAraha 11 kA ---eka karaNa eka yoga se pratyAkhyAna (tyAga) kare / isake bhAge 6 amuka doSa yukta karma jisakA maine tyAga liyA hai use 1 karU nahI mana se 2 karU nahI vacana se 3 karU nahI kAyA se, 4 karAUM nahI mana se 5 karAU nahI vacana se 6 karAU nahI kAyA se, 8 karate hue ko anumodU (sarAhU) nahI mana se 8 karate huve ko anumodU nahI vacana se 6 karate hue ko anumodUnahI kAyA se / eva nava bhAge / ____ Aka eka bAraha (12) kA :-eka karaNa aura do yoga se tyAga kre| isake nava bhAge 1 karUnahI mana se vacana se 2 karUnahI mana se kAyA se 3 karUM nahIM vacana se kAyA se 4 karAU nahI mana se vacana se 5 karAU nahI mana se kAyA se 6 karAUnahI vacana se kAyA se / 7 karate huve ko anumodU nahI mana se vacana se 8 karate huve ko anumodU nahI mana se kAyA se 6 karate huve ko anumodUnahI vacana se kAyA se / Aka eka teraha 13 kA .-eka karaNa aura tIna yoga se tyAga kare / bhAgA tIna 1 karU nahI manase, vacana se, kAyA se, 2 karAU nahI manase vacana se, kAyA se, 3 karate huve ko anumodUnahI mana se, vacana se, kaay| se, evaM kula (e+6+3) 21 bhaaNgaa| Aka eka ikkIsa 21 kA:-do karaNa aura eka yoga se tyAga kre| bhAgA nava 1 karU nahI karAU nahI mana se 2 karU nahI karAU nahI vacana, se 3 karU nahIM karAU nahI kAyA se 4 karUM nahI anumodUnahI mana se 5 karU nahI anamodU nahI vacana se 6 karU nahI anumodU Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 jainAgama stoka saMgraha nahI kAyA se / 7 karAU nahI anumodU nahI mana se 8 karAUM nahI anumodUnahI vacana se 6 karAUM nahI anumodUnahI kAyA se / ____ Aka eka bAvIsa 22 kA .-do karaNa aura do yoga se tyAga kre| bhAgA nava 1 karU nahI, karAUM nahI, mana se, vacana se / 2 karUM naho, karAUM nahI, mana se, kAyA se / 3 karUM nahI, karAU nahI, vacana se, kAyA se / 4 karU nahI, anumodUnahI, mana se vacana se / 5 karU nahI, anumodUnahI, mana se, kAyA se / 6 karU nahI, anumodU nahI, vacana se, kAyA se / 7 karAU nahI, anumodUM nahI, mana se vacana se / 8 karAU nahI anumodU nahI, mana se kAyA se / 6 karAU nahI, anumodUM nahI vacana se, kAyA se / / Aka eka teIsa 23 kA :-do karaNa aura tIna yoga se tyAga kre| bhAMgA tIna 1 karU nahI, karAU nahI, mana se, vacana se, kAyA se / 2 karU nahI. anamodaM nahI, mana se, vacana se, kAyA se| 3 karAU nahIM, anumodU nahIM, mana se vacana se, kAyA se / evaM 42 bhaaNgaa| ___ AMka eka ikattIsa 31 kA :-tIna karaNa va eka yoga se tyAga grahaNa kare / bhAMgA tIna 1 karU nahI, karAUM nahI, anumodUM nahI, mana se / 2 karU nahI, karAU nahI, anumodU nahI, mana se, kAyA se / 3 karU nahI, karAU nahI, anumodU nahI, vacana se, kAyA se / AMka eka battIsa 32 kA:-tIna karaNa va do yoga se tyAga grahaNa kare / bhAMgA tIna___karU nahI karAU nahI, anumodUnahI, mana se vacana se / karU nahI, karAUM nahI, anumodU nahI mana se kAyA se / karU nahI, karAU nahI, anumodU nahI, vacana se, kAyA se / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 25 bola AMka eka tetIsa 33 kA .-tIna karaNa va tIna yoga se tyAga leve / bhAMgA eka 1 karU nahIM, karAU nahI, anumodUnahI, mana se, vacana se, kAyA se / eva 46 bhaaNgaa| . 24 paccIsave bole 'cAritra' pAca : 1 sAmAyika cAritra 2 chedopasthAnika cAritra 3 parihAra vizuddha ___ cAritra 4 sUkSma saparAya cAritra 5 yathAkhyAta cAritra / 1 AtmA kA para bhAva se dUra honA aura svabhAva me ramaNa karanA hI cAritra hai| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha dvAra 1 pahalI naraka ke nikale huve eka samaya meM jaghanya eka siddha hove, utkRSTa daza siddha hote hai / __ 2 dUsarI naraka ke nikale huve eka samaya me jaghanya eka siddha, utkRSTa daza siddha hote hai| 3 tIsarI naraka ke nikale huve eka samaya meM jaghanya eka siddha, utkRSTa daza siddha hote hai| 4 cauthI naraka ke nikale huve eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa cAra siddha hote hai| 5 bhavanapati ke nikale huve eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa daza siddha hote hai| 6 bhavanapati kI deviyoM meM se nikale huve eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa pAMca siddha hote hai / 7 pRthvIkAya ke nikale hue eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa cAra siddha hote hai| 8 apakAya ke nikale hue eka samaya me jaghanya eka utkRSTa cAra siddha hote hai| 6 vanaspati kAya ke nikale hue eka samaya meM jaghanya eka utkRSTa chaH siddha hote hai| 10 tiryaJca garbhaja ke nikale hue eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa daza siddha hote hai| 47 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha dvAra 11 tiryaJcaNI me se nikale hue eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa daza siddha hote hai| 12 manuSya garbhaja meM se nikale hue eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa daza siddha hote hai| 13 mAnaviyo meM se nikale hue eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa bIsa siddha hote hai| 14 bANa-vyaMtara meM se nikale hue eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa daza siddha hote hai| 15 bANa vyantara kI deviyo meM se nikale hue eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa pAMca siddha hote hai| 16 jyotiSI ke nikale hue eka samaya me jaghanya eka siddha uSkRSTa daza siddha hote hai| 17 jyotiSI deviyo me se nikale hue eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa vIsa siddha hote hai| 18 vaimAnika se nikale hue eka samaya me jaghanya eka siddha, utkRSTa 108 siddha hote hai| 16 vaimAnika kI deviyo me se nikale hue eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa bIsa siddha hote hai| __ 20 svaliGgI eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa 108 siddha hote hai| __ 21 anya liGgI eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa daza siddha hote hai| 22 gRhastha liGgI eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa cAra siddha hote hai| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na jainAgama stoka saMgraha 23 strI liGgI eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa vIsa siddha hote hai| ___24 puruSa liGgI eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa 108 siddha hote hai| 25 napuMsaka liGgI eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa daza siddha hote hai| 26 Urdhva loka meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa cAra siddha hote hai| __27 adholoka me eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa vIsa siddha hote hai| 28 tiryak (tIrjA) loka me eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa 108 siddha hote hai| 26 jaghanya avagAhanA vAle eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa cAra siddha hote hai| 30 madhyama avagAhanA vAle eka samaya meM jaghanya eka siddha, utkRSTa 108 siddha hote hai| 31 utkRSTa avagAhanA vAle eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa do siddha hote hai| 32 samudra ke andara eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa do siddha hote hai| 33 nadI pramukha jala ke andara eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa tIna siddha hote hai| 34 tIrthasiddha hove to eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa 108 siddha hote hai| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha dvAra 83 ____ 35 atIrtha siddha hove to eka samaya me jaghanya eka utkRSTa dasa siddha hote hai| 36 tIrthakara siddha hove to, eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa bIsa siddha hote hai| 37 atIrthakara siddha hove to eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa 108 siddha hote hai| 38 svayabodha (buddha) siddha hove to eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa cAra siddha hote hai| 36 pratibodha siddha hove to, eka samaya me jaghanya eka, utkRSTa daza siddha hote hai| 40 budhabodhI siddha hove to, eka samaya me jaghanya 1, utkRSTa 108 siddha hote hai| __ 41 eka siddha hove to, eka samaya me jaghanya eka, u0 bhI eka siddha hote hai| 42 aneka siddha hove to, eka samaya me jaghanya eka, u0 108 siddha hote hai| ___ 43 vijaya vijaya prati eka samaya me ja0 eka, utkRSTa bIsa siddha hote hai| 44 bhadra zAla vana me eka samaya me ja0 eka, u0 cAra si0 hote hai| 45 nadana vana me eka samaya me ja0 eka, u0 cAra si0 / hote hai| ___ 46 somanasa vana meM eka samaya me ja0 eka, u0 cAra si0 hote hai| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jainAgata stoka saMgraha 47 paMDaga vana meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa do si0 hote hai| 48 akarma bhUmi me eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa daza si0 hote hai| 46 karmabhUmi meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa 108 siddha hote hai| 50 pahale Are meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa daza si0 hote hai| ___51 dUsare Are meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa daza si0 hote hai| 52 tIsare Are meM eka samaya me jaghanya eka utkRSTa 108 siddha hote hai| ___53 cauthe Are meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa 108 si0 hote hai| 54 pAMcave Are meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa dasa siddha hote hai| 55 chaThe Are meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa daza siddha hote hai| 56 avasarpiNI meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa 108 siddha hote haiN| ___57 utsarpiNI meM eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa 108 siddha hote haiN| 58 notsapiNI no avasarpiNI me eka samaya meM jaghanya eka, utkRSTa 108 siddha hote hai / ___ ina 58 boloM meM antara sahita eka samaya meM jaghanya-utkRSTa Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha dvAra 85 jo siddha hote hai so kahe hai / aba antara rahita ATha samaya taka yadi siddha hove to kitane hote hai ? so kahate hai| 1 pahale samaya meM jaghanya eka utkRSTa 108 siddha hote hai| 2 dUsare " " " " " 102 // 3 tIsare , , , , , 66 , 4 cauthe ,, 5 pAMcave , , , , , 72 " " 6 chaThe // // 7 sAtave , , 8 AThave " , " " ATha samaya ke bAda antara paDe vinA siddha nahIM hote| 0 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauvIsa daNDaka cauvIsa daNDaka kA varNana zrI jIvAbhigamasUtra meM kiyA huA hai| gAthA sarIro gAhaNa saMghayaNa, saMThANa kasAya tahahaMti sannAya / lesidia samugghAe, sannI vedea pajjatti // 1 // diThi daMsaNa nANAnANa, jogovauga taha AhAre / uvavAya Thii samuhAye cavaNa gaI AgaI ceva // 2 // cauvIsa dvAroM ke nAma : 1 zarIra, 2 avagAhanA,' 3 saMghayaNa,2 4 saMsthAna 5 kapAya, 6 saMjJA, 7 lezyA, 8 indriya, 6 samudghAta, 10 saMjJIasajI, 11 veda, 12 paryApti, 13 dRSTi, 14 darzana, 15 jJAna, 16 yoga, 17 upayoga, 18 AhAra, 16 utpatti, 20 sthiti, 21 samohiyA (maraNa) 22 cyavana, 23 gati aura 24 Agati / 1 zarIra dvAra :-zarIra pAMca 1 audArika zarIra, 2 vaikriya zarIra, 3 AhArika zarIra, 4 tejas zarIra 5 kArmANa zarIra / 1 lambAI 2 garIra kI vanAvaTa, zarIra kI AkRti / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauvIsa daNDaka 87 1 audArika zarIra :-- jo sar3a jAya, par3a jAya, gala jAya, naSTa ho jAya, bigar3a jAya va marane ke bAda kalevara par3A rahe, use audArika zarIra kahate hai / 2 vaikriya zarIra ~~ (audArika kA ulTA ) jo sar3e nahI, par3e nahI, gale nahI, naSTa hove nahI va marane ke bAda vikhara jAve use vaikriya zarIra kahate hai| 3 AhAraka zarIra : caudaha pUrvadhArI muniyoM ko jaba zaDDA utpanna hotI hai taba eka hAtha kI kAyA kA putalA banAkara mahAvideha kSetra meM zrI mandira svAmI se prazna pUchane ko bhejeM / prazna pUchakara pIche Ane ke bAda yadi AlocanA kare to ArAdhaka va AlocanA nahI kare to virAdhaka kahalAte hai, ise AhAraka zarIra kahate haiN| 4 tejas zarIra :__ jo AhAra karake use pacAve, use tejas zarIra kahate haiN| 5 kArmANa zarIra : jIva ke pradeza va karma ke pudgala jo mile hue haiM, unhe kAraNa zarIra kahate hai| 2 avagAhanA dvAra jIvoM me avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga utkRSTa hajAra yojana jhAjherI ( adhika ) audArika zarIra kI avagAhanA jaghanya agula ke asaMkhyAtaveM bhaag| utkRSTa hajAra yojana jhAjherI (vanaspati Azrita ) / ___-vaikriya zarIra kI-bhava dhAraNika vaikriya kI jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga utkRSTa 500 dhanuSya kii| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha - - uttara vaikriya kI -- jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga utkRSTa lakSa yojana kI / 88 - AhAraka zarIra kI - jaghanya muMDa hAtha kI utkRSTa eka hAtha kI / - tejas zarIra va kArmANa zarIra kI avagAhanA jaghanya agula ke asaMkhyAtave bhAga utkRSTa caudaha rAjU loka pramANe tathA apane apane zarIra ke anusAra / 3 saMghayaNa dvAra : saMghayaNa chaH 1 vajraRSabhanArAca, 2 RSabha nArAca, 3 nArAca 4 ardhanArAca, 5 kIlikA 6 sevArta / 1 vajraRSabha nArAca: vajra arthAt killI, Rpabha yAne lapeTane kA pATA arthAt Upara kA veSTana, nArAca yAne dono ora kA markaTabandha arthAt sandhi aura saghayana yAne hADakoM kA saJcaya arthAt jisa zarIra me hADake do pur3a se, markaTa bandha se badhe hue ho, pATe ke samAna hADake vITe hue ho va tIna hAr3akoM ke andara vajra kI killI lagI huI ho vaha vajra RSabha nArAca saMghayana (arthAt jisa zarIra kI haDDiyA~, haDDI saMdhiyA~ va Upara kA veSTana vajra kA hove va killI bhI vajra kI hove ) / 2 RSabha nArAca : Upara likhe anusAra / antara | kevala itanA hai ki isame vajra arthAt killI nahI hotI hai / 3 nArAca jisame kevala donoM tarapha markaTa bandha hote hai / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApAsa 5.711 4 ardha nArAca :-jisake eka tarapha markaTa bandha va dUsarI (par3ade) tarapha killI hotI hai| 5 kIlikA -jisake do haDDiyo kI sandhi para killI lagI huI hove| 6 sevArta :-jisakI eka haDDI dUsarI haDDI para caDhI huI ho (athavA jisake hADa alaga-alaga ho, parantu camaDe se badhe hue ho)| 4 saMsthAna dvAra : sasthAna chaH 1 samacatu.rasra saMsthAna, 2 nigrodha parimaNDalasaMsthAna, 3 sAdika sasthAna, 4 vAmana sasthAna, 5 kubja sasthAna, 6 huNDaka sasthAna / 1 paoNva se lagAkara mastaka taka sArA zarIra sundarAkAra athavA zobhAyamAna hove / vaha samucatu rasra sasthAna / 2 jisa zarIra kA nAbhi se Upara taka kA hissA sundarAkAra ho, parantu nIce kA bhAga kharAba ho, ( vaTa vRkSa sadRza ) vaha nyagrodha parimaNDala sasthAna / 3 jo kevala paoNva se lagA kara nAbhi (yA kaTi) taka sundara hove, vaha sAdika sasthAna / 4 jo ThiMganA (52 agula kA) ho, vaha vAmana saMsthAna / 5 jisa zarIra ke paoNva, hAtha, mastaka grIvA nyUnAdhika ho va kubaDa nikalI ho aura zeSa avayava sundara hove so kubja sasthAna / 6 huNDaka sasthAna-- ruDha,mUDha, mRgA-putra, rohavA ke zarIra ke samAna arthAt sArA zarIra beDaula hove vaha huNDaka ssthaan| 5 kaSAya dvAra * kaSAya cAra 1 krodha, 2 mAna, 3 mAyA, 4 lobha / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 6 saMjJA dvAra : saMjJA cAra 1 AhAra saMjJA, 2 bhaya-saMjA, 3 maithuna saMjJA, 4 parigraha sNjaa| 7 lezyA dvAra : lezyA chaH 1 kRSNa lezyA, 2 nIla lezyA, 3 kApota lezyA, 4 tejo lezyA, '5 padma lezyA, 6 zukla lezyA / 8 indriya dvAra : indriya pAca 1 zrotendriya, 2 cakSu indriya, 3 ghrANendri, 4 rasanendriya, 5 sparzendriya / 6 samudghAta dvAra--samudghAta sAta 1 vedanIya samudghAta, 2 kaSAya samuddhAta, 3 mAraNAntika samudghAta, 4 vaikriya samudghAta, 5 tejas samudghAta, 6 AhAraka samudghAta 7 kevalI samudghAta / 10 saMjJI-asaMjJI dvAra jinameM vicAra karane kI (mana) zakti hove so saMjJI aura jinameM (mana) vicAra karane kI zakti nahI hove so asjnyii| 11 veda dvAra--veda tIna 1 strI veda, 2 purupa veda, 3 napuMsaka ved| 12 paryAptidvAra-paryApti chaH 1 AhAra paryApti, 2 zarIra paryApti, 3 indriya paryApti, 4 zvAsocchvAsa paryApti, 5 manaH paryApti, 6 bhApA pryaapti| 13 dRSTi dvAra-dRSTi tIna 1 samyag dRSTi 2 mithyAtva dRSTi 3 samyag mithyAtva (mizra ) dRsstti| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka 14 darzana dvAra-darzana cAra 1 cakSu darzana, 2 acakSu darzana, 3 avadhi darzana 4 kevala darzana / 15 jJAna-ajJAna dvAra-jJAna pAca 1 mati jJAna, 2 zru ta jJAna, 3 avadhi jJAna, 4 manaH paryaya jJAna, 5 kevala jJAna / __ ajJAna tIna-1 mati ajJAna, 2 zru ta ajJAna, 3 vibhaGga ajJAna / 16 yoga dvAra--yoga pandraha 1 satya mana yoga, 2 asatya mana yoga, 3 mizra mana yoga, 4 vyavahAra mana yoga, 5 satya vacana yoga, 6 asatya vacana yoga, 7 mizra vacana yoga, 8 vyavahAra vacana yoga, 6 audArika zarIra kAya yoga, 10 audArika mizra zarIra kAya yoga, 11 vaikriya zarIra kAya yoga, 12 vaikriya mizra zarIra kAya yoga, 13 AhAraka zarIra kAya yoga, 14 AhAraka mitra zarIra kAya yoga, 15 kANi zarIra kAya yog| 17 upayoga dvAra--upayoga bAraha 1 mati jJAna upayoga 2 zruta jJAna upayoga 3 avadhi jJAna upayoga 4 manaHparyaya jJAna upayoga 5 kevala jJAna upayoga 6 mati ajJAna upayoga 7 zru ta ajJAna upayoga 8 vibhaGga ajJAna upayoga cakSu darzana upayoga 10 acakSu darzana upayoga 11 avadhi darzana upayoga 12 kevala darzana upayoga / 18 AhAra dvAra--AhAra tIna 1 ojasa AhAra 2 roma AhAra 3 kavala AhAra / yaha sacita AhAra, acita AhAra, mizra AhAra (tIna prakAra kA hotA hai|) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 16 utpati dvAra cauvIsa daNDaka kA Ave / sAta naraka kA eka daNDaka 1, dasa bhavana pati ke daza daNDaka 11, pRthvIkAya kA eka daNDaka 12, apakAya kA eka daNDaka 13, tejas kAya kA eka 14, vAyu kAya kA eka 15, vanaspati kAya kA eka 16, veindriya kA eka 17, trondriya kA eka 18, caurindriya kA eka 16, tiryaJca pacendriya kA eka, 20 manuSya kA eka, 21 vANavyantara kA eka, 22 jyotiSI kA eka, 23 vaimAnika kA eka, 24 / 20 sthiti dvAra sthiti jaghanya antaramuhUrta kI utkRSTa tetIsa sAgaropama kii| 21 maraNa dvAra samohiyA maraNa, asamohiyA maraNa / samohiyA maraNa jo cITI kI cAla ke samAna cale aura asamohiyA maraNa jo daDI ke samAna cale / (athavA vandUka kI golI smaan)| 22 cavana dvAra cauvIsa hI daNDaka me jAve-pahale kahe anusAra / 23 Agati dvAra cAra gati me se Ave / 1 naraka gati, 2 tiryaJca gati, 3 manuSya gati, va 4 deva kI gati meM se / __ 24 gati dvAra pAMca gati meM jAve / 1 naraka gati me, 2 tiryaJca gati meM, 3 manuSya gati me, 4 deva gati me, 5 siddha gati me| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakI kA eka tathA devatA ke teraha evaM 14 danDaka 1 zarIra dvAra : -- nArakI me zarIra pAve tIna- 1 vaikriya, 2 tejas, 3 kArmANa / devatA me zarIra pAve tIna - vaikriya, 2 tejas, 3 kArmANa | 2 avagAhanA dvAra : 1 pahalI nArakI kI avagAhanA jaghanya agula ke asaMkhyAtave bhAga, utkRSTa ponA ATha dhanuSya aura cha agula / 2 dUsarI nArakI kI avagAhanA jaghanya agula ke asakhyAtave bhAga, utkRSTa sADA pandraha dhanuSya va bAraha agula / 3 tIsarI nArakI kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga, utkRSTa savAikatIsa dhanuSya kI / 4 cauthI naraka kI avagAhanA jaghanya agula ke asakhyAtave bhAga, utkRSTa sADA bAsaTha dhanuSya kI / 5 pAcave naraka kI jaghanya agula ke asaMkhyAtave bhAga, utkRSTa 125 dhanuSya kI / 6 chaThe naraka kI jaghanya aMgula ke asakhyAtave bhAga, utkRSTa 250 dhanuSya kI / 7 sAtave naraka kI jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga, utkRSTa 500 dhanuSya kI / uttara vaikriya kare to jaghanya agula ke asakhyAtave bhAga, utkRSTa --- jisa naraka kI jitanI utkRSTa avagAhanA hai, usase duganI vaikriya kare ( yAvat sAtave naraka kI eka hajAra dhanuSya kI avagAhanA jAnanA / ) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 1 bhavana pati ke deva va deviyoM kI avagAhanA, jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga utkRSTa sAta hAtha kI / 24 2 vANavyantara ke deva va deviyo kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asakhyAtave bhAga, utkRSTa sAta hAtha kI / 3 jyotiSI deva va deviyoM kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaM - khyAtave bhAga utkRSTa sAta hAtha kI / 8 vaimAnika kI avagAhanA nIce likhe anusAra - pahale tathA dUsare devaloka ke deva va deviyoM kI jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga, utkRSTa sAta hAtha kI / tIsare, cauthe devaloka ke deva kI jaghanya agula ke asaMkhyAtave bhAga; utkRSTa cha hAtha kI / pA~cave chaTTha e devaloka ke devoM kI jaghanya agula ke asaMkhyAtave bhAga, utkRSTa pAca hAtha ko sAtave, AThave devaloka ke devo kI jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga, utkRSTa cAra hAtha ko , navave dasave gyArahave va vArahave devaloka ke devo kI jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga, utkRSTa tIna hAtha kI | nava graivaika ( grIyaveka) ke devo kI jaghanya agula ke asaMkhyAtave bhAga, utkRSTa do hAtha kI / cAra anuttara vimAna ke devo kI ja0 agula ke asaMkhyAtave bhAga, u0 eka hAtha kI / pA~caveM anuttara vimAna ke devo kI ja0 aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga, u0 muDa (eka mUTha kama) hAtha kI / bhavanapati se lagAkara bAraha devaloka paryanta uttara vaikriya kare to ja0 aMgula ke saMkhyAtave bhAga utkRSTa lakSa yojana kI / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka 65 nava aveyaka tathA pAca anuttara vimAna ke deva uttara vaikriya nahIM krte| 3 saghayaNa dvAra - naraka ke nairayika asaghayanI / deva asaghayanI / 4 sasthAna dvAra : naraka me huNDaka sasthAna va devaloka ke devo kA samacatuHrasraH sasthAna / 5 kaSAya dvAra: naraka me cAra kaSAya va devaloka me bhI cAra / 6 saMjJA dvAra - nArakI me sajJA cAra, devaloka me sajJA cAra / 7 lezyA dvAra:nArakI me lezyA tIna :pahalI dUsarI naraka meM kApota lezyA / tIsarI naraka meM kApota va nIla lezyA / cauthI naraka me nIla leshyaa| pAcavI naraka me kRSNa va nIla lezyA / chaThThI naraka me kRSNa lezyA / sAtavI naraka me mahAkRSNa lezyA / bhavanapati va vAraNavyantara me cAra lezyA 1 kRSNa 2 nIla 3 kApota. 4 tejas / jyotiSI, pahalA va dUsarA devaloka meM-1 tejas leshyaa| tIsare, cauthe va pAMcave devaloka me-1 padma lezyA / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha chaThe devaloka se nava greveyaka (greveyaka) taka 1 zukla leshyaa| pAMca anuttara vimAna meM-1 parama zukla lezyA 8 indriya dvAra : naraka meM pAMca va devaloka meM pAMca / 6 samudghAta dvAra : naraka me cAra samudghAta 1 vedanIya 2 kaSAya 3 mAraNAntika 4 vaikriy| devatAo meM pAMca-1 vedanIya 2 kaSAya 3 mAraNAntika 4 vaikriya 5 tejas / ____ bhavanapati se bArahave devaloka taka pAMca samudghAta ; nava graM yaveka se pAca anuttara vimAna taka tIna samudghAta 1 vedanIya 2 kaSAya 3 mAraNAntika / 10 sajJo dvAra :-- pahalI naraka me sajJI va 'asajJI aura zeSa nArako meM sNjnyii| bhavana pati, vANavyantara meM-saMjI, asNjnyii| jyotipI se anuttara vimAna taka sjnyii| 11 veda dvAra : naraka meM napuSaka veda, bhavana pati, vANa vyantara, jyotiSI tathA pahale dUsare devaloka me 1 strI veda 2 puruSa veda zepa devaloka meM 1 purupa ved| 1 asajJI tiryaJca mara kara isa gati me utpanna hote haiM, aparyAptA dazA me asazI hai / paryAptA hone ke bAda avadhi tathA vibhaga jJAna utpanna hotA hai| isa apekSA se samajhanA caahie| Pamu... Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka 12 paryApti dvAra : -- (bhASA, va mana dono eka sAtha bAMdhate hai ) naraka meM paryApti pAca aura aparyApti pAMca, devaloka me paryApti pAMca aura aparyApta pAMca | 13 dRSTi dvAra : naraka me dRSTi tIna, bhavanapati se bArahave devaloka taka dRSTi tIna, nava vayeka me dRSTi do ( mizra dRSTi chor3akara) pAca anuttara vimAna me dRSTi 1 samyag dRSTi / 14 darzana dvAra naraka me darzana tIna - 1 cakSu darzana 2 acakSu darzana 3 avadhi darzana | - 67 devaloka me darzana tIna - 1 cakSu darzana 2 acakSu darzana 3 avadhi - darzana | 15 jJAna dvAra : -- naraka meM tIna jJAna aura tIna ajJAna / bhavanapati se nava graiveyaka taka tIna jJAna va tIna ajJAna / pAca anuttara vimAna meM kevala tIna jJAna, ajJAna nahI / 16 yoga dvAra - naraka me tathA devaloka meM gyAraha yoga - 1 satya manayoga 2 asatya manayoga 3 mizra manayoga 4 vyavahAra manayoga 5 satya vacana yoga 6 asatya vacana yoga 7 mizra vacana yoga vyavahAra vacana yoga & vaikriya zarIra kAya yoga 10 vaikriya mizra zarIra kAya yoga 11 kArmaNa zarIra kAya yoga / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 jainAgama stoka saMgraha 17 upayoga dvAra :-- ___ naraka, va bhavanapati se nava veyaka taka upayoga nava-1 mati jJAna upayoga 2 zru ta jJAna upayoga 3 avadhi jJAna upayoga 4 mati ajJAna upayoga 5 zruta ajJAna upayoga 6 vibhaga jJAna upayoga 7 cakSa darzana upayoga 8 acakSu darzana upayoga 6 avadhi darzana upyog| pAMca anuttara vimAna me 6 upayoga-tIna jJAna aura tIna drshn| 18 AhAra dvAra : naraka va devaloka meM do prakAra kA AhAra 1 ojas 2 roma / chaH hI dizAoM se AhAra lete hai| parantu lete hai eka prakAra kA-neriye acita AhAra karate hai kintu azubha, aura devatA bhI acitta AhAra karate hai kintu zubha / 16 utpatti dvAra aura 22 cyavana dvAra : ___ pahalI naraka se chaThThI naraka taka manuSya va tiryaca paMcendriyaina do daNDaka ke Ate hai-va do hI (manuSya, tiryaca) daNDaka me jAte hai| sAtavI naraka meM do daNDaka ke Ate hai, manuSya va tiryaca, va eka daNDaka meM-tirya ca pacendriya-me jAte hai| bhavanapati, vANavyantara, jyotiSI tathA pahale dUsare devaloka meM do daNDaka-manuSya va tiryaca ke Ate hai va pAMca daNDaka meM jAte hai ? pRthvI 2 apa 3 vanaspati, 4 manuSya 5 tiryaca paMcedriya / tIsare devaloka se AThaveM devaloka taka do daNDaka-manuSya aura tirya ca-kA Ave aura do hI daNDaka meM jAve / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka ex navameM devaloka se anuttara vimAna taka eka daNDaka - manuSya kA Ave aura eka manuSya hI meM jAve / 20 sthiti dvAra : - pahale naraka ke neriyo kI sthiti jaghanya daza hajAra varSa kI, utkRSTa eka sAgara kI / 1 sAgara kI, u0 3 sAgara kI, u0 7 sAgara kI, u0 dUsare naraka kI z2a0 tIsare naraka kI ja0 cauthe naraka kI ja0 pA~cave naraka kI ja0 10 sAgara kI, u017 sAgara kI / chaThe naraka kI ja0 17 sAgara kI, u0 22 sAgara kI / sAtave naraka kI ja0 22 sAgara kI u0 33 sAgara kI / 3 sAgara kI / 7 sAgara kI / 1- sAgara kI / dakSiNa dizA ke asurakumAra ke deva kI sthiti jaghanya daza hajAra varSa kI u0 eka sAgaropama kI / inakI deviyo kI sthiti jaghanya daza hajAra varSa kI u0 3 // palyopama kI / inake navanikAya ke devo kI sthiti jaghanya daza hajAra varSa kI u0 1 // palyopama kI / sant deviyo kI sthiti jaghanya daza hajAra varSa kI u0 pauna palyakI / uttara dizA ke asura kumAra ke devo kI sthiti jaghanya daza hajAra varSa kI, u0 eka sAgara jhAjherI / inakI deviyo kI sthiti ja0 daza hajAra varSa kI, u0 4 // palya kI / navanikAya ke deva kI ja0 daza hajAra varSa u0 deza uragA ( kama ) do palyopama kI, inakI deviyo kI ja0 daza hajAra varSa kI u0 deza uNA ( kama ) eka palyopama kI / vANavyantara ke deva kI sthiti ja0 daza hajAra varSa kI, u0 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jainAgama stoka saMgraha eka palya kii| inakI deviyoM kI ja0 daza hajAra varSa kI, u0 ardha palya kii| candra deva kI sthiti ja0 pAva palya kI u0 eka palya aura eka lakSa varSa kI / deviyoM kI sthiti ja0 pAva palya kI u0 ardha palya aura pacAsa hajAra varSa kii| sUrya deva kI sthiti ja0 pAva palya kI u0 eka palya aura eka hajAra varSa kI / deviyoM kI ja0 pAva palya kI u0 ardha palya aura pA~ca sau varSa kii| graha deva) kI sthiti ja. pAva palyakI u0 eka palya kii| devI kI ja0 pAva palya kI u0 adhaM palya kii| nakSatra kI sthiti ja. pAva palya kI u0 ardha palya kii| devI kI ja0 pAva palya kI u0 pAva palya jhaajherii| tArA kI sthiti ja0 palya ke AThaveM bhAga u0 pAva palya kii| devI kI ja0 palya kI AThave bhAga u0 palya ke AThave bhAga jhaajherii| pahale devaloka ke deva kI ja0 eka palya kI u0 do sAgara kii| devI kI ja0 eka palya kI u0 sAta palya kI / aparigRhitA devI kI ja0 eka palya kI u0 50 palya kii| dUsare devaloka ke deva kI ja0 eka palya jhAjherI u0 do sAgara jhAjherI, devI kI ja0 eka palya jhAjherI u0 nava palya kI / aparigRhitA devI kI ja0 eka palya jhAjherI u0 paJcAvana palya kii| tIsare devaloka ke deva kI ja0 2 sAgara kI u0 7 sAgara cauthe , 2 jhAjharI, 7 , jA. pAcavaM , , , , 7 , kI " 10, ko chaLa " " " 10 " " // 14 // " sAtave , , , 14 , , , 17 // " Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka 101 AThave devaloka ke deva kI ja0 17 sAgara kI u0 18 sAgara nava " " " " 18 " " " 19" " dazava , , , , 16 , , , 20 " " gyArahave , , , , 20 , , , 21 // " vArahave , , , , 21 , , , 22 // // pahalI veyaka,,, , , 22 , , , 23 / " dUsarI , , , , 23 // , ,, 24 ,, , tIsarI , , , , 24 " " // 25 // // cauthI , , , , 25 " " " 26 " pAMcavI , , , , 26 " " " 27 " chaThI , , , , 27 , , , 28 sAtavI , , , , 28 , " " 26 AThavI , , , , 26 , , , 30 navI , , , , 30 ,, , , 31 " " cAra anuttara vimAna , , , 31 , , , 33 , , paoNcave anuttara vimAna kI ja0 u0 33 sAgaropama kI / 21 maraNa dvAra. 1 samohiyA aura 2 asamohiyA / 22 cyavana (mRtyu) dvAra : kama se kama 1-2-3 aura utkRSTa asakhyAta cave athavA nikale 23 Agati aura 24 gati dvAra : pahalI naraka se chaThI naraka taka do gati-manuSya aura tiryaJca kA Ave aura do gati-manuSya, tiryaJca me jAve / sAtavI naraka meM do gati-manuSya, tiryaJca kA Ave aura eka gati-tiryaJca me jaave| bhavanapati, vANavyantara, jyotiSI yAvat AThave devaloka taka Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jainAgama stoka saMgraha do gati-manuSya aura tiryaJca kA Ave aura do gati-manuSya aura tiryaJca meM jaave| ___ nave devaloka se sarvArthasiddha taka eka gati-manuSya kA Ave aura eka gati-manuSya meM jAve / pAMca ekendriya ke pAMca daNDaka 1 zarIra dvAra :vAyu kAya ko choDa zeSa cAra ekendriya meM zarIra tIna 1 audArika 2 tejas 3 kaarmaann| vAyukAya meM cAra zarIra 1 audArika 2 vaikriya 3 tejas 4 kArmANa / 2 avagAhanA dvAra :pRthvyAdi cAra ekendriya kI avagAhanA jaghanya agula ke asaMkhyAtave bhaag| vanaspati kI avagAhanA ja0 aMgula ke asaMkhyAtave bhAga u0 hajAra yojana jhAjherI kamala nAla Azrita / 3 saMghayana dvAra : pAMca ekendrika meM sevArta saMghayana / 4 saMsthAna dvAra: pAMca ekendriya meM huNDaka saMsthAna / 5 kaSAya dvAra : pAMca ekendriya meM kaSAya cAra / 6 saMjJA dvAra: pAMca ekendriya meM saMjJA cAra / 7 lezyA dvAra : pRthvI, apa va vanaspati kAya-aparyApta meM lezyA cAra 1 kRSNa Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadanIya, 2 kapANaDa kara zeSa cAra caubIpa daNDaka 103 2 nIla 3 kApota 4 tejo| paryAptA meM tIna-1 kRSNa 2 nIla 3 kApota / tejas (agni) aura vAyukAya me tIna-1 kRSNa 2 nIla 3 kApota / 8 indriya dvAra . pAMca ekendriya me eka indriya-sparzendriya / 6 samuddhAta dvAra : vAyukAya ko choDa kara zeSa cAra ekendriya meM tIna samudghAta 1 vedanIya, 2 kaSAya aura 3 mAraNAntika | vAyu kAya me cAra 1 vedanIya 2 kaSAya 3 mAraNAntika 4 vaikriya / / 10 saMjJI dvAra : pAMco ekendriya asNjnyii| 11 veda dvAra: pAMca ekendriya meM napuMsaka veda / 12 paryApti dvAra : pAMca ekendriya meM paryApti cAra (pahalI) aparyApti cAra / 13 dRSTi dvAra : pAca ekendriya meM eka mithyAtva dRSTi / 14 darzana dvAra : pAMca ekendriya meM eka acakSu darzana / 15 jJAna dvAra : pAMca ekendriya meM do ajJAna 1 mati ajJAna 2 zruta ajJAna / 16 yoga dvAra: vAyukAya ko choDa kara zeSa cAra ekendriya meM yoga tIna Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jainAgama stoka saMgraha 1 audArika zarIra kAya yoga 2 audArika mizra zarIra kAya yoga 3 kArmaNa zarIra kAya yoga / vAyu kAya meM yoga pAMca-1 audArika zarIra kAya yoga 2 audArika mizra zarIra kAya yoga 3 vaikriya zarIra kAya yoga 4 vaikriya mizra zarIra kAya yoga 5 kArmaNa zarIra kAya yog| 17 upayoga dvAra : pAMca ekendriya meM upayoga tIna 1 mati ajJAna 2 zruta ajJAna 3 acakSa darzana / 18 AhAra dvAra : pAca ekendriya tIna dizAoM kA, cAra dizAo kA, pAMca dizAoM kA AhAra leve vyAghAta na par3e to cha dizAoM kA AhAra leve| AhAra do prakAra kA hai-1 ojasa 2 roma / ye 1 sacita 2 acita 3 mizra tInoM taraha kA lete hai / 16 utpatti dvAra 22 cyavana dvAra : pRthvI, ap, vanaspati kAya me naraka chor3a kara zeSa 23 daNDaka kA Ave aura daza daNDaka me jAve-pAMca ekendriya tIna vikalendriya, manuSya va tiryaca evaM daza daNDaka / __ tejas kAya, vAyu kAya meM daza daNDaka kA Ave-pA~ca ekendriya, tIna vikalendriya, manuSya, tiryaMca-evaM daza aura nava daNDaka meM jAve, manuSya chor3a kara zeSa Upara samAna / 20 sthiti dvAra : pRthvI kAya kI sthiti jaghanya antaramuhUrta kI utkRSTa bAvIsa hajAra varSa kii| apa kAya kI jaghanya antara muhUrta kI utkRSTa sAta hajAra varSa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka 105. kii| tejas kAya kI ja0 a0 muhUrta kI u0 tIna ahorAtri kI / vAyu kAya kI ja0 a0 muhUrta kI u0 tIna hajAra varSa kii| vanaspati kAya kI ja0 a0 muhUrta kI u0 daza hajAra varSa kii| 21 maraNa dvAra: inameM samohiyA maraNa aura asamohiyA maraNa donoM hote hai| 23 Agati dvAra . 24 gati dvAra : pRthvI kAya, apakAya, vanaspati kAya, ina tIna ekendriya meM tIna-1 manuSya 2 tiryaca 3 deva-gati ke Ave aura 1 manuSya 2 tiryaca-do gati me jaave| tejasa aura vAyu kAya meM 1 manuSya 2 tiryaMca do gati ke Ave aura tiryaca-eka gati meM jaave| beindriya, trondriya, caurindriya aura tiryaJca saMmUcchima paMcendriya ke daNDaka 1 zarIra dvAra beindriya, trIndriya, caurindriya va tiryaJca samUcchima pacendriya me zarIra tIna-1 audArika, 2 tejas 3 kArmANa / 2 avagAhanA dvAra beindriya kI avagAhanA jaghanya agula ke asakhyAtave bhAga utkRSTa bAraha yojana kii| trIndriya kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asakhyAtave bhAga utkRSTa tIna gAu ,6 mIla) kii| caurindriya kI jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga utkRSTa cAra gAu kii| tiryaJca samUcchima pacendriya kI jaghanya agula ke asakhyAtave bhAga utkRSTa nIce anusAra : Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha gAthA-joyaNa sahassa, gAua puhuttaM tatto joyaNa puhattaM / dohaM tu dhaNuha puhuttaM saMmUchome hoi uccattaM // 1 jalacara kI eka hajAra yojana ko| 2 sthalacara kI pratyeka gAu kI (do se nava gAu taka kii)| 3 urapara ( sarpa ) kI pratyeka yojana kI ( do se nava yojana taka) 4 bhujapura ( sarpa ) kI pratyeka dhanuSyakI (do se nava dhanuSya taka kI) 5 khecara kI pratyeka dhanuSya kI ( do se nava dhanuSya kI) ___3 saMghayaNa dvAra : tIna vikalendriya (beindriya trIndriya caurindriya) aura tiryaca saMmUchima paMcendriya meM saMghayana eka-sevAta / 4 saMsthAna dvAra : tIna vikalendriya aura samUrchima pacendriya me saMsthAna ekhunnddk| 5 kaSAya dvAra: kaSAya cAra hI paave| 6 saMjJA dvAra: sajJA cAra hI paave| 7 lezyA dvAra : lezyA tIna pAve-1 kRSNa 2 nIla 3 kApota / 8 indriya dvAra : beindriya meM do indriya-1 sparzendriya 2 rasanendriya (mukha) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauvIsa daNDaka 107 trIndriya me tIna indriya 1 sparzendriya 2 rasanendriya 3 ghrANendriya / caurindriya me cAra indriya 1 sparzendriya 2 rasanendriya 3 ghrANendriya 4 cakSu indriya / tiryaJca samUrchima me pAca indriya-1 sparzendriya 2 rasanendriya 3 ghrANendriya 4 cakSu indriya 5 zrotrendriya / 6 samudghAta dvAra . iname samudghAta tIna pAve-1 vedanIya 2 kaSAya 3 mAraNAtika / 10 sajJI asaMjJI dvAra : tIna vikale0 tathA samUrchima tiryaJca paMca0, asajJI / 11 veda dvAra : iname veda eka-napuMsaka / 12 paryApti dvAra : paryApti pAve pAca-1 AhAra paryApti 2 zarIra paryApti 3 indriya paryApti 4 zvAsocchvAsa paryApti 5 bhASA paryApti / 13 dRSTi dvAra : bei0, trIi0, cauri0 tathA tiryaJca samucchima pace0 ke aparyApti meM dRSTi do 1 samakita dRSTi 2 mithyAtva dRSTi / paryApti meM eka mithyAtva dRSTi / 14 darzana dvAra . bei0, trIi0 meM darzana 1 acakSu darzana cauri0 aura tiryaJca saMmUcchima paMce0 meM do :-1 cakSu darzana 2 acakSu darzana / 15 jJAna dvAra: aparyApti meM jJAna do-1 matijJAna, 2 zra tajJAna / ajJAna do : 1 mati ajJAna 2 zru ta ajJAna, paryApti meM ajJAna do| kesa jIta meM darzana ra acalu darzana cauri: aura tiryaJca Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jainAgama stoka saMgraha 16 yoga dvAra : inameM yoga pAve cAra :-1 audArika zarIra kAya yoga 2 audArika mizra zarIra kAya yoga 3 kArmANa zarIra kAya yoga 4 vyavahAra vacana yog| 17 upayoga dvAra : bei0, trIi0 ke aparyApti meM pA~ca upayoga :-1 matijJAna 2 zru tajJAna 3 mati ajJAna 4 zru ta ajJAna 5 acakSu darzana / paryApti meM tIna upayoga-do ajJAna aura eka acakSu-darzana / cauri0 aura tiryaJca samUcchima pace ke aparyApti meM cha: upayoga 1 matijJAna upayoga 2 zrutajJAna upayoga 3 matiajJAna upayoga 4 zru taajJAna upayoga 5 cA darzana 6 acakSa darzana / paryApti me cAra upayoga do ajJAna aura do drshn| 18 AhAra dvAra :AhAra cha. dizAoM kA leve, AhAra tIna prakAra kA 1 ojas 2 roma 3 kavala aura 1 sacita 2 acita 3 mizra / 16 utpatti dvAra aura 22 cyavana dvAra : beindriya, trIindriya, caurindriya meM daza daNDaka-pA~ca eke0, tIna vikale0, manuSya aura tiryaJca kA Ave aura daza hI daNDaka meM jaave| tiryaJca samUchima pace0 meM daza daNDaka kA Ave-(Upara kahe hue) aura jyotiSI vaimAnika ina do daNDaka ko choDakara zeSa 22 daNDaka me jaave| 20 sthiti dvAra dvIndriya kI sthiti jaghanya antara muhUrta kI utkRSTa bAraha varSa kI / trIndriya kI sthiti ja0 a0 muhUrta kI u0 46 dina kii| caurika Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka 106 kI ja0 a0 muharta kI u0 cha: mAsa kI / tiryaMca samUchima pace0 kI nIce anusAragAthA-puvvakkoDa caurAsI, tepana, bAyAlIsa, bahuttare / sahasAi vAsAi sa muchime AUya hoi // jalacara kI sthiti ja0 a0 muhUrta kI u0 kor3a pUrva varSa kii| sthalacara kI ja0 a* muhUrta kI u0 caurAzI hajAra varSa kI / urapara (sarpa) kI ja0 a0 muhUrta kI u0 53 hajAra varSa kI / bhujapara (sarpa) kI ja0 a0 muhUrta kI u0 2 hajAra varSa kI / khecara kI ja0 a0 muhUrta ko u0 72 hajAra varSa kii| 21 maraNa dvAra samohiyA maraNa --cITI kI cAla ke samAna jisa kI gati ho| asamohiyA maraNa -bandUka kI golI ke samAna jisa kI gati ho| 23 Agati dvAra 24 gati dvAra dvIndriya, trIndriya, cauri0 me do gati-manuSya aura tiryaMca kA Ave aura do gati manuSya tiryaca me jaave| tiryaca samUjhima pace0 meM do-manuSya aura tiryaMca-gati ke Ave aura cAra gati me jAve 1 naraka 2 tiryaca 3 manuSya 4 deva / tiryaJca garbhaja pacendriya kA eka daMDaka (1) zarIra : tiryaJca garbhaja pacendriya meM zarIra 4 1 audArika 2 vaikriya 3 tejas 4 kArmANa (2) avgaahnaa| gAthA-joyaNa sahassa cha gAu AI tato joyaNa sahassa / gAu puhUtta bhujaye dhaNuha puhutta ca pakkhIsu // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka sagraha jalacarakI :- ja0 aMgula ke asakhyAtave bhAga, u0 eka hajAra yojana kI / 110 sthalacarakI :- ja0 agula ke asaMkhyAtave bhAga, u0 cha. gAu kI / uraparisarpakI :- ja0 aMgula ke asakhyAtave bhAga, u0 eka hajAra yojana kI ! bhujaparisarpakI :- ja0 aMgula ke asakhyAtave bhAga, u0 pratyeka gAukI / khecarakI :- ja0 aMgula ke asaMkhyAtave bhAga, u0 pratyeka dhanuSya kI / uttara vaikriya kare to ja0 agula ke asakhyAtave bhAga u0 600 yojana kI / (3) saMghayaNa dvAra : - tiryaca garbhaja paMce0 meM saMghayaNa chaH / saMsthAna chaH / kaSAya cAra / sajJA cAra / lezyA chaH / indriya pA~ca / ( 4 ) saMsthAna ( 5 ) kaSAya ( 6 ) saMjJA ( 7 ) lezyA 8 ) indriya ( 6 ) samudghAta " 17 " ?? " 11 11 3 mAraNAMtika 4 vaikriya 5 tejas / samudghAta :- - 1 vedanIya 2 kaSAya pAMca (10) saMjJI dvAra : saMjJI | (11) veda (12) paryApti 17 veda tIna | paryApti chaH aura aparyApta chaH / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka ( 13) dRSTi (14) darzana darzana 3 avadhi darzana / : 11 " dRSTi tIna / darzana tIna - 1 cakSu darzana 2 acakSa . 111. (15) jJAna dvAra. jJAna tIna 1 mati jJAna 2 zrutajJAna 2 avadhi jJAna / ajJAna bhI tIna1 mati ajJAna 2 zruta ajJAna 3 vibhaga jJAna | - (16) yoga dvAra : yoga teraha : 1 satya manayoga 2 asatya manayoga 3 mizra manayoga 4 vyavahAra manayoga 5 satya vacanayoga 6 asatya vacanayoga mizra vacana yoga vyavahAra vacana yoga & audArika zarIra kAya yoga 10 audArika mizra zarIra kAyayoga 11 vaikriya zarIra kAyayoga 12 vaikriya mizra zarIra kAyayoga 13 kArmaraNa zarIra kAyayoga | ( 17 ) upayoga dvAra : tiryaca garbhaja meM upayoga 9 (nau) 1 mati jJAna upayoga 2 zrutajJAna 3 avadhi jJAna upayoga 4 mati ajJAna upayoga 5 zruta ajJAna upayoga 6 vibhAga jJAna upayoga 7 cakSa darzana upayoga 8 acakSu darzana upayoga & avadhi darzana upayoga / (18) AhAra : - AhAra tIna prakAra kA / (16) utpatti dvAra : (22) cyavana dvAra : cauvIsa daDaka me upaje, cauvIsa daDaka me jAve / (20) sthiti dvAra : - jalacara kI - jaghanya antara muhUrta utkRSTa tIna palya kI / sthalacara kI -- jaghanya antarmutkRSTa tIna palya kI / - Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha urapari sarpa kI - ja0 antarmuhUrta utkRSTa karoDa pUrva varSa kI / bhujapari sarpa kI - ja0 arntamuhUrta utkRSTa karor3a pUrva varSa kI / khecara kI - ja0 antarmuhUrta utkRSTa palya ke asaMkhyAtave bhAga kI / 112 (21) maraNa dvAra : samohiyA maraNa, asamohiyA maraNa / (23) Agati dvAra : ( 24 ) gati dvAra : tiryaJca garbhaja paMcendriya me cAra gati ke jIva Ave aura cAra gati me jAve / manuSya garbhaja paMcendriya kA eka daNDaka 1 zarIra dvAra : - manuSya garbhaja meM zarIra pA~ca / 2 avagAhanA dvAra: avasarpiNIkAla me manuSya garbhaja kI avagAhanA pahalA ArA lagate tIna gAu kI, utarate Are do gAu kI, dUsarA ArA lagate do gAu kI, utarate eka gAu kI / tIsare Are lagate 1 gAu kI utarate Are 500 dhanuSya kI / cauthe 500 dhanuSya kI sAta hAtha kI / 31 pAMcave sAta hAtha kI " eka hAtha kI / chaThThe eka hAtha kI ," muDa hAtha kI / " " 17 11 39 " 33 " - " utsarpiNI kAla me : pahile Are lagate muDa hAtha kI utarate Are 1 hAtha kI 1 dUsare tIsare " " " "" 11 " " " "1 " 7 hAtha kI 500 dhanuSya kI 19 ,, Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka ___113 __ cauthe ,, ,, 500 dhanuSya kI , , 1 gAu kI pAMcave , , 1 gAu kI , 2 , " cha? , " 2 " " " // 3 // // manuSya vaikriya kare to jaghanya agula ke saMkhyAtave bhAga upkRSTa lakSa yojana jhAjherI (adhika) 3 saghayaNa dvAra-saghayaNa cha. hI paave| * saMsthAna dvAra-saMsthAna , , , 5 kaSAya dvAra-kaSAya cAra , , 6 sajJA dvAra-sajJA cAra hI paave| 7 lezyA dvAra-lezyA cha. , , 8 indriya dvAra--indriya pAca ho pAve / 6 samudghAta ,,-samudghAta sAta ho pAve / 10 sajJI ,ye sajJI hai| 11 veda ,-veda tIna hI paave| 12 paryApti dvAra-inameM paryApti 6 aparyApti 6 / 13 dRSTi , inameM dRSTi tIna / 14 darzana ,-, darzana cAra / 15 jJAna -,' jJAna pAca, ajJAna tIna / 16 yoga ,-, yoga pandraha 17 upayoga ,-, upayoga bAraha / 18 AhAra ,-, AhAra tIna prakAra kaa| 16 utpatti ,-, manuSya garbhaja meM- tejas, vAyu kAya ko chor3a kara zeSa bAvIsa daNDaka kA Ave / 22 sthiti dvAra avasarpiNI kAla meM pahile Are lagate tIna patya kI sthiti utarate Are do palya kI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha dUsare Are lagate do palya kI sthiti utarate eka palya kI tIsare , , eka , , , , , karor3a pUrva ,. cauthe , , karor3a pUrva , , , ,200varSa uraNA pAMcave ,, ,200varSa uNI,, , , , bIsa varSe , cha8 , " "pAsaSa kA , vIsa varSa kI,, " , " " solaha,,, utsarpiNI kAla me pahile Are lagate 16 varSa kI sthiti utarate Are 20 varSa kI dUsare // // 20 varSa kI , , ,200 varSe " tIsare " " 200 , , , , , karor3a pUrva" cauthe , ,, karor3a varSa kI , , , eka palya , pAMcave ,, ,, eka palya , , , , do " " chaThe , ,, do , , , tIna ,, , 21 maraNa dvAra-maraNa do 1 samohiyA aura 2 asmohiyaa| 22 cyavana dvAra-cauvIsa hI daNDaka meM jAve-Upara kahe anusaar| 23--Agati dvAra-manuSya garbhaja meM cAra gati kA Ave1 naraka gati 2 tiryaca gati 3 manuSya gati 4 deva gati / 24 gati dvAra-manuSya garbhaja pAca hI gati meM jAve / manuSya saMmUcchima kA daNDaka : 1 zarIra dvAra:-inameM zarIra pAve tona-audArika, tejas kaarmaann| 2 avagAhanA dvAra :-inakI avagAhanA jaghanya agula ke asaMkhyAtave bhAga va utkRSTa agula ke asaMkhyAtave bhaag| 3 saMghayaNa , :-inameM saMghayaNa eka-sevAta Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka 4 sasthAna .- , sasthAna eka huNDaka 5 kaSAya :- , kaSAya cAra 6 sajJA :-sajJA cAra 7 lezyA :-,, lezyA tIna kRSNa, nIla, kApota 8 indriya , :-, indriya pAca 6 samudghAta , .-inameM samudghAta tIna-vedanIya, kaSAya, maarnnaatik| 10 saMjJI , :-ye asajJI haiM / 11 veda , .-iname veda eka-napuMsaka 12 paryApti , .-, paryApti cAra, aparyApti pAMca 13 dRSTi , :-,, dRSTi eka 1 mithyAtva dRSTi 14 darzana , :-, darzana do-cakSu aura acakSu darzana 15 jJAna .. .-,, jJAna nahI, ajJAna do mati aura zru ta ajJAna / 16 yoga dvAra .-ina yoga tIna 1 audArika zarIra kAya yoga 2 audArika mizra zarIra kAya yoga 3kArmaNa zarIra kAya yoga / 17 upayoga dvAra : upayoga cAra-1 mati ajJAna upayoga 2 zru ta ajJAna upayoga . 3 cakSu darzana upayoga 4 acakSu darzana upyog| 18 AhAra dvAra: AhAra do prakAra kA-ojasa, roma0 ve-sacita, acita, mizra tIno hI taraha kA lete hai| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 16 utpatti dvAra manuSya saMmUcchima meM ATha daNDaka kA Ave 1 pRthvI kAya 2 apa kAya 3 vanaspati kAya 4 beindriya 5 trIndriya 6 caurindriya 7 manuSya 8 tiryaca pce| 20 sthiti dvAra : inakI sthiti jaghanya aura utkRSTa antaramuhUrta kii| 21 maraNa dvAra : maraNa do prakAra kA samohiyA, asamohiyA / 22 cyavana dvAra ye daza daNDaka meM jAve-pAMca eke tIna vikale. manuSya, tiryaca / 23 Agati dvAra inameM do gati kA Ave-manuSya, tirya ca / 24 gati dvAra do gati meM jAve-manuSya aura tirya ca / yugaliyA kA daNDaka 1 zarIra dvAra :-yugaliyoM meM zarIra tIna-1 audArika 2 taijas 3 kaarmrnn| 2 avagAhanA dvAra :-hemavaya, hiraNya vaya meM ja0 aMgula ke asakhyAtave bhAga u0 eka gAu kI, harivAsa, ramyaka vAsa me ja0 agula ke asaMkhyAtave bhAga u0 do gAu kI, devakuru, uttarakuru meM ja0 agula ke asakhyAtave bhAga u0 tIna gAu kI, chappanna antara dvIpa meM ATha so dhanuSya kii| 3 saghayaNa :-yugaliyo me saMghayaNa eka 1 vajraRSabhanArAca saMghayaNa / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubosa daNDaka 117 4 sasthAna :-yugaliyo me sasthAna eka-1 samacaturasra sasthAna / 5 kaSAya :-yugaliyo meM kaSAya cAra / 6 saMjJA :-yugaliyo me sajJA cAra / 7 lezyA . yugaliyo lezyA cAra-kRSNa, nIla, kApota, tejas / 8 indriya .-yugaliyoM me indriya pA~ca / 6 samudaghAta -yugaliyo meM samudghAta tIna 1 vedanIya 2 kaSAya 3 mAraNAtika / 10 saMjJI :-yugaliyA sjnyii| 11 veda *-yugaliyo me veda do 1 strI veda, 2 puruSa veda 12 paryApti .-yugaliyo me paryApti 6, aparyApti 6 / 13 dRSTi -yugaliyo' pA~ca deva kuru, pA~ca uttara kuru me dRSTi do-1 samyag dRSTi 2 mithyAtva dRSTi / pA~ca harivAsa paoNca ramyaka vAsa, paoNca hemavaya, pA~ca hiraNya vaya-ina vIsa akarmabhUmi me va chappana antaradvIpa me dRSTi 1 mithyAtva dRSTi / 14 darzana - iname darzana do 1 cakSu darzana 2 acakSa darzana / 15 jJAna :-'pAca deva kuru, pAca uttara kuru meM do jJAnamati jJAna aura zru ta jJAna aura 2 ajJAna-matiajJAna aura zruta ajJAna, zepa bIsa akarma bhUmi va chappanna antara dvIpa me do ajJAna 1 mati ajJAna aura 2 zru ta ajJAna / 1. 30 akarmabhUmi me 2 dRSTi 2 jJAna tathA 2 ajJAna hote hai aura 56 antaradvIpa me hI 1 mithyAtva dRSTi va 2 ajJAna hote hai aisA kaI gra tho me varNana AtA hai| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 jainAgama stoka saMgraha 16 yoga : - inameM yoga 11 :- 1 satya mana yoga 2 asatya mana yoga 3 mizra mana yoga 4 vyavahAra mana yoga 5 satya vacana yoga 6 asatya vacana yoga 7 mizra vacana yoga 8 vyavahAra vacana yoga & audArika zarIra kAya yoga 10 audArika mizra zarIra kAya yoga 11 kArmANa zarIra kAya yoga / 118 17 upayoga dvAra : - 'pA~ca deva kuru, pA~ca uttara kuru meM upayoga 6 - 1 mati jJAna 2 zruta jJAna 3 mati ajJAna 4 zruta ajJAna 5 cakSu darzana 6 acakSu darzana / zeSa vIsa akarma bhUmi va chappana antara dvIpa meM upayoga 4 :- -1 mati ajJAna, 2 zruta ajJAna 3 cakSu, darzana 4 acakSa. darzana / 18 AhAra dvAra : - yugaliyoM meM AhAra tIna prakAra kA / 16 utpatti dvAra va 22 cyavana dvAra : - tIsa akarma bhUmi meM do daNDa kA Ave 1 manuSya 2 tiryaJca aura 13 daNDaka meM jAve-- daza bhavana pati ke daza daNDaka, eka vANavyantara kA eka jyotiSI ET, eka vaimAnika kA eva teraha daNDaka / , chappana antar dvIpa meM do daNDaka kA Ave manuSya aura tiryaca aura gyAraha daNDaka meM jAve - 10 bhavanapati aura eka vAraNa- vyantara eva gyAraha jAve / - 20 sthiti dvAra - hemavaya, hiraNya vaya meM jaghanya eka palya meM deza uNa, utkRSTa eka palya kI / harivAsa ramyakvAsa meM jaghanya do palya meM deza uNa, utkRSTa do 1. 30 akarma bhUmi me 6 upayoga ( 2 jJAna, 2 ajJAna, 2 darzana ) aura 56 antaradvIpa me 4 upayoga ( 2 ajJAna, 2 darzana ) hI hote hai aisA anya graMtho me varNana hai / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsa daNDaka palya kI, deva kuru uttara kuru meM jaghanya tIna palya meM deza uNa utkRSTa tIna palya kii| chappanna antara dvIpa meM jaghanya palya ke asaMkhyAtave bhAga meM deza uNa utkRSTa palya ke asaMkhyAtave bhAga / 21 maraNa dvAra :-maraNa do-1 samohiyA aura 2 asmohiyaa| 23 Agati dvAra :-inameM do gati kA Ave-1 manuSya aura 2 tirynyc| 24 gati dvAra :-ye eka gati manuSya me jaave| siddhoM kA vistAra 1 zarIra dvAra-siddhoM ke zarIra nhiiN| 2 avagAhanA dvAra :-500 dhanuSya avagAhanA vAle jo siddha hue hai unakI avagAhanA 333 dhanuSya aura 32 aMgula / sAta hAtha ke jo siddha hue hai unakI avagAhanA cAra hAtha aura solaha aMgula kii| do hAtha ke jo siddha hue hai unakI eka hAtha aura ATha aMgula kii| 3 saMghayana dvAra :- siddha asaghayanI (saghayana nhii)| 4 sasthAna dvAra :- siddha asasthAnI (sasthAna nhiiN)| 5 kaSAya dvAra:- siddha akaSAyI (kaSAya nhii)| 6 sajJA dvAra :- siddha me sajJA nhii| 7 lezyA dvAra :- siddha me lezyA nhii| 8 indriya dvAra :- siddha meM indriya nahI / 6 samudghAta dvAra !- siddha meM samudghAta nahI / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jainAgama stoka saMgraha 10 saMjJI dvAra :-siddha nahI to saMjJI aura na asNjnyii| 11 veda dvAra :-siddha me veda nhiiN| 12 paryApti dvAra :-siddha meM na paryApti hai aura na aparyApti hai 13 dRSTi dvAra :-siddha samyag dRSTi / 14 darzana dvAra :-siddha me kevala eka darzana-kevaladarzana 15 jJAna dvAra :-siddha meM kevala jJAna / / 16 yoga dvAra :-siddha meM yoga nahI / 17 upayoga dvAra :-siddha meM upayoga do-1 kevala jJAna 2 kevala drshn| 18 AhAra dvAra :-siddha meM AhAra nhii| 16 utpatti dvAra :-siddha meM utpatti nahI / 20 sthiti dvAra :-siddha kI Adi hai parantu anta nahI / 21 maraNa dvAra :-siddha meM maraNa nahI / 22 cavana dvAra .-siddha cavate nahI / 23 Agati dvAra :-siddha me eka gati-manuSya kA Ave / 24 gati dvAra .-siddha me gati nahI / aise zrI siddha bhagavanta ko merA tIno kAla paryanta namaskAra hove| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha karma kI prakRti ATha karmoM ke nAma: 9 jJAnAvaraNIya 2 darzanA varaNIya 3 vedanIya 4 mohanIya 5 AyuSya 6 nAma 7 gotra 8 antarAya | karma ke lakSaNa 1 jJAnAvaraNIya karma . sUrya ko DhAkane vAle bAdala ke samAna / 2 darzanAvaraNIya karma . rAjA ke samIpa pahuMcAne meM jaise dvArapAla hai usake (dvArapAla ) samAna / 3 vedanIya karma : sAtA vedanIya madhu lagI huI talavAra kI dhAra ke samAna-jise cATane se to mIThI mAlUma hove parantu jIbha kaTa jAve / asAtAvedanIya aphIma lagI huI khaDga samAna / 4 mohanIya karma dorU (zarAba) samAna / 5 AyuSya karma : rAjA kI beDI samAna jo samaya huve binA chUTa nahI sake / 6 nAma karma : cItArA (penTara ) samAna jo vividha prakAra ke rUpa banAtA hai / 7 gotra karma . - kumbhakAra ke cakra samAna jo miTTI ke piDako ghumAtA hai / 121 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jainAgama stoka saMgraha 8 antarAya karma :---sarva zakti rUpa lakSmI ko rakhatA hai jaise rAjA kA bhaMDArI bhaDAra (khajAnA) ko rakhatA hai| ATha karma kI prakRti tathA ATha karmo kA bandha kitane prakAra se hotA hai va kitane prakAra se ve bhoge jAte hai, tathA ATha karmoM kI sthiti Adi : 1 jJAnAvaraNIya karma jJAnAvaraNIya karma kI pA~ca prakRti : 1 matijJAnAvaraNIya 2 zrutajJAnAvaraNIya 3 avadhijJAnAvaraNIya 4 mana paryaya jJAnAvaraNIya 5. kevljnyaanaavrnniiy| jJAnAvaraNIya karma chaH prakAre bA~dhe 1 nANappaDiriNayAe-jJAna tathA jJAno kA avarNavAda bole to jJAnAvaraNIya karma bAMdhe 2 nANaninhavaNiyAe-jAna dene vAle ke nAma ko chipAve to jJAnAvaraNIya karma bAMdhe 2 nANaantarAyeNaMjJAna prApta karane meM antarAya (vAdhA) DAle to jJAnAvaraNIya karma vAMdhe 4 nANapauseNaM jJAna tathA jJAnI para dveSa kare to jJAnAvaraNIya karma bAMdhe 5 nANa AsAyaNAe-jJAna tathA jAnI kI asAtanA (tiraskAra, nirAdara) kare to jJAnAvaraNIya karma bA~dhe 6 visapAyaraNA jogeNaM-jJAnI ke sAtha khoTA (jhaThA) vivAda kare to jJAnAvaraNIya karma baaNdhe| jJAnAvaraNIya karma 10 prakAre bhoge 1 zrota AvaraNa 2 zrota vijJAna AvaraNa 3 netra AvaraNa 4 netra vijJAna AvaraNa 5 ghrANa AvaraNa 6 ghrANa vijJAna AvaraNa 7 rasa AvaraNa 8 rasa vijJAna AvaraNa 6 sparza AvaraNa 10 sparza vijJAna aavrnn| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha karma kI prakRti 123 jJAnAvaraNIya karma kI sthiti jaghanya antaramuhUrta kI utkRSTa tIsa karoDAkaroDI sAgaropama kI, avAdhA kAla tIna hajAra varSa kaa| darzanAvaraNIya karma kA vistAra darzanAvaraNIya karma kI prakRti nava 1 nidrA *-sukha se U~ghe aura sukha se jAge / 2 nidrA nidrA --du.kha se U~ghe aura du.kha se jAge / 3 pracalA -baiThe 2 uuNce| 4 pracalA pracalA -bolate bolate va khAte khAte uuNce| 5 thINAddhi (styAnaddhi) nidrA-U~gha ke andara ardha vAsudeva kA bala Ave / jaba U~gha ke andara hI uTha baiThe, uTha kara dvAra ( kivADa ) khole, khola kara andara se AbhUSaNoM kA DibbA aura vastro kI gaThaDI lekara nadI para jAve / vaha DibbA hajAra mana kI zilA uThA kara sake nIce rakhe va kapaDo ko dhokara ghara para Ave, subaha sokara uThe parantu mAlUma hove nahI ki rAta ko maiMne kyA-kyA kiyA / Dibbe ko DhUDhe parantu ghara me mile nahI / aisI nidrA cha mahine bAda phira Ave usa samaya DibbA jahA~ rakkhA hove vahA~ se lAkara ghara meM rakhe pazcAt kAma kre| aisI nidrA lene vAlA jIva mara kara naraka meM jAve / ise styAnaddhi nidrA kahate hai| 6 cakSa darzanAvaraNIya 7 acakSa darzanAvaraNIya 8 avadhidarzanAvaraNIya kevaladarzanAvaraNIya / darzanAvaraNIya karma cha prakAre bAMdhe 1 daMsaNapaDiNiyAe 'samyaktvI kA avarNavAda bole to darzanAvaraNIya karma baaNdhe| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jainAgama stoka saMgraha 2 daMsaNa niNhavariyAe : bodha bIja samyaktva dAtA ke nAma ko chipAve to darzanAvaraNIya karma bA~dhe / 3 dasaraNa aMtarAyeNa :- yadi koI samakita grahaNa karatA ho use antarAya deve to darzanAvaraNIya karma bA~dhe / 4 daMsaNa pAusiyAe - samakita tathA samyaktvI para dveSa kare to darzanAvaraNIya karma bA~dhe / 5 dasaNaAsAyaNAe :- samakita tathA samyaktvI kI asAtanA kare to darzanAvaraNIya karma bA~dhe / 6 daMsaNa visavAyaNA jogeNaM :- samyaktvI ke sAtha khoTA va jhUThA vivAda kare to darzanAvaraNIya karma bA~dhe / darzanAvaraNIya karma nava prakAra se bhoge 1 nidrA 2 nidrA - nidrA 3 pracalA 4 pracalA pracalA 5 thIddhi (styAnaddhi) 6 cakSa udarzanAvaraNIya 7 acakSa darzanAvaraNIya avadhidarzanAvaraNIya & kevaladarzanAvaraNIya / darzanAvaraNIya karma kI sthiti jaghanya antaramuhUrta kI utkRSTa tIsa karoDAkaroDI sAgaropama kI, abAdhAkAla tIna hajAra varSa kA / 3 vedanIya karma kA vistAra vedanIya karma ke do bheda - 1 sAtAvedanIya 2 asAtAvedanIya | vedanIya karma kI solaha prakRti-ATha sAtA vedanIya kI aura ATha asAtAvedanIya kI / sAtAvedanIya karma kI ATha prakRti 1 manojJa zabda 2 manojJa rUpa 3 manojJa gaMdha 4 manojJa rasa 5 manojJa sparza 6 mana saukhya (suhiyA) 7 vacana saukhya - kAyA saukhya / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha karma kI prakRti 125 asAtAvedanIya karma kI ATha prakRti 1 amanojJa zabda 2 amanojJa rUpa 3 amanojJa gadha 4 amanojJa rasa 5 amanojJa sparza 6 mana dukha 7 vacana dukha 8 kAyA dukha / __ vedanIya karma 22 prakAre bAdhe isame sAtA vedanIya .-- 10 prakAre bAdhe 1 pANANukapiyAe' 2 bhUyANukapiyAe 3 jIvANu - kaMpiyAe 4 sattANukapiyAe 5 bahUNa pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM akdukhaNIyAe 6 asoyaNiyAe 7 ajhuraNiyAe 8 aTIppaNiyAe 6 apITTaNiyAe 10 apritaavnniyaae| asAtAvedanIya 12 prakAre bAMdhe 11 paradukkhaNiyAe 12 parasoyaNiyAe 13 para jharaNiyAe 14 paraTIppaNiyAe 15 parapITTaNiyAe 16 paraparitAvaNiyAe 17 bahuNaM pANANa bhUyANaM jIvANaM sattANa dukkhaNiyAe 18 soyaNiyAe 16 jhuraNiyAe 20 TIppaNiyAe 21 pITTaNiyAe 22 pritaavnniyaae| 1-1 prANI anukampA 2 bhUta anukampA 3 jIva anukampA 4 sattva anukampA 5 bahu prANI bhUta, jIva, sattva ko dukha denA nahI 6 zoka karanA nahI 7 jhUraNA nahI 8 Tapaka 2 AsU (azru pAta) girAnA nahI 6 pITanA nahI aura paritApanA (pazcAtApa) karanA nahI / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 jainAgama stoka sagraha vedanIya karma solaha prakAre bhogave ukta solaha prakRti anusAra / vedanIya karma kI sthiti-sAtA vedanIya kI sthiti jaghanya do samaya kI utkRSTa 15 karor3Akaror3I sAgaropama kI, abAdhA kAla kare to jaghanya antara muhUrta kA utkRSTa 1 // hajAra varSa kaa| ___ AsAtAvedanIya kI sthiti jaghanya eka sAgara ke sAta hisso meM se tIna hisse aura eka palya ke asakhyAtave bhAga uNI (kama) utkRSTa tIsa karor3Akaror3I sAgaropama kI, abAdhAkAla tIna hajAra varSa kaa| 4 mohanIya karma kA vistAra mohanIya karma ke do bheda :-1 darzana mohanIya 2 cAritra mohanIya / darzanamohanIya kI tIna prakRtiH-1 samyaktva mohanIya 2 mithyAtva mohanIya 3 mizra (samamithyAtva) mohniiy|| __ cAritra mohanIya ke do bheda :-1 kaSAyacAritra mohanIya 2 nokaSAyacAritra mohniiy| kaSAyacAritra mohanIya ko solaha prakRti, nokaSAyacAritra mohanIya kI nava prakRti eva 28 prakRti / kaSAya cAritra mohanIya kI 16 prakRti 1 anantAnubadhI krodha-parvata kI cIra samAna 2 , , mAna-patthara ke stambha samAna 11 para (dUsarA) ko dukha denA 12 para ko zoka karAnA 13 para ko jhurAnA 14 para se AsU giravAnA 15 para ko pITanA 16 para ko paritApa denA 17 bahu prANI bhUta jIva satvo ko dukha denA 18 zoka karanA 16 jhUranA 20 Tapaka 2 AsU girAnA 21 pITanA 22 paritApanA karanA / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha karma kI prakRti 127 3 anantAnubandhI mAyA-vaoNsa kI jar3a (mUla) samAna 4 , , lobha-kIramacI raga samAna ina cAra prakRti kI gati naraka kI, sthiti jAvajIva kI, ghAta kare samakita kii| 5 apratyAkhyAnI krodha-tAlAba kI tIrAr3a ke samAna , mAna-haDDI ke stambha samAna 7 , , mAyA-meDhe ke sIga samAna 8 , lobha-nagara kI gaTarake kardama (kAdA) samAna / ina cAra kI gati tiryaJca kI, sthiti eka varSa kI, ghAta kare deza vrata kii| ___6 pratyAkhyAnAvaraNIya krodha-bAlu (reta) kI bhIta (dIvAra) samAna / 10 pratyAkhyAnAvaraNIya mAna-lakkaDa ke stambha samAna 11 , , mAyA-gaumUtrikA (bela mUtaNI) samAna 12 , , lobha- gADA kA Ajana (kajjala), ina cAra kI gati-manuSya kI, sthiti cAra mAha kI, ghAta kare sAdhutva kI 13 sajvalana krodha-jala ke andara lakIra samAna 14 , mAna-tRNa ke stambha samAna 15 , mAyA- bAsa kI choI (chilakA) samAna 16 , lobha-pataMga tathA haldI ke raga samAna ina cAra kI gati-deva kI, sthiti 15 dino kI ghAta kare kevalajJAna kii| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 128 jainArAma stoka saMgraha nokaSAya cAritra mohanIya kI nava prakRti 1 hAsya 2 rati 3 arati 4 bhaya 5 zoka 6 dugu chA 7 strIveda 8 puruSaveda 6 napuMsakaveda / mohanIya karma chaH prakAra se bA~dhe 1 tIvra krodha 2 tIvra mAna 3 tIvra mAyA 4 tIvra lobha 5 tIvra darzana mohanIya 6 tIvra cAritra mohanIya | mohanIya karma pAMca prakAre bhogave 1 samyaktva mohanIya 2 mithyAtva mohanIya 3 samyaktva mithyAtva (mizra) mohanIya 4 kaSAya cAritra mohanIya 5 nokaSAya cAritra mohanIya | mohanIya karma kI sthiti jaghanya antara muhUrta kI utkRSTa 70 karor3Akaror3a sAgaropama kI, abAdhA kAla ja0 antara muharta kA u0 sAta hajAra varSa kA / AyuSya karma kA vistAra AyuSya karma kI cAra prakRti :- 1 naraka kA AyuSya 2 tiryaJca kA AyuSya 3 manuSya kA AyuSya 4 deva kA AyuSya / AyuSya karma solaha prakAre bA~dhe 1 naraka AyuSya cAra prakAre bA~dhe 2 tiryaca kA AyuSya cAra prakAre bA~dhe 3 manuSya kA AyuSya cAra prakAre bA~dhe 4 deva AyuSya cAra prakAre bA~dhe / naraka AyuSya cAra prakAre bA~dhe :- - 1 mahA Arambha 2 mahAparigraha 3 madya-maoNsa kA AhAra 4 pacendriya vadha | tiryaMca AyuSya cAra prakAre vaoNdhe :- - 1 kapaTa 2 mahA kapaTa 3 mRSAvAda 4 khoTA tola, khoTA mApa / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } ATha karma kI prakRti 126 manuSya AyuSya cAra prakAre baoNdhe :- 1 bhadra prakRti 2 vinaya prakRti 3 sAnukroSa (dayA) 4 amatsara ( irSyA rahita ) / deva AyuSya cAra prakAre bA~dhe :3 bAlatapa 4 akAma nirjarA / -1 sarAga sayama 2 sayamAsaMyama AyuSya karma cAra prakAre bhogave 1 neriye naraka kA bhogave 2 tiryaMca, tiryaMca kA bhogave 3 manuSya, manuSya kA bhogave 4 deva, deva kA bhogave / AyuSya karma kI sthiti naraka va deva kI sthiti ja0 daza hajAra varSa aura antara muhUrta kI, u0 tetIsa sAgara aura karoDa pUrva kA tIsarA bhAga adhika / manuSya va tiryaca kI sthiti ja0 a0 muhUrta kI u0 tIna palya karoDa pUrva kA tIsarA bhAga adhika / nAma karma kA vistAra nAma karma ke do bheda -1 zubha nAma 2 azubha nAma / nAma karma ke 93 prakRti jisake 42 thoka 1 gati nAma 2 jAti nAma 3 zarIra nAma 4 zarIra aMgopAga nAma 5 zarIra badhana nAma 6 zarIra saMghAtakaraNa nAma 7 saghayana nAma sasthAna nAma & varNa nAma 10 gadha nAma 11 rasa nAma 12 sparza nAma 13 aguru laghu nAma 14 upaghAta nAma 15 aNupUrvI nAma 17 ucchvAsa nAma 18 udyota nAma parAghAta nAma 16 16 AtApa nAma 20 vihAya - gati nAma 21 trasa nAma 22 sthAvara nAma 23 sUkSma nAma 24 bAdara nAma 25 paryApta nAma 26 aparyApta nAma 27 pratyeka nAma e Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jainAgama stoka saMgraha 28 sAdhAraNa nAma 26 sthira nAma 30 asthira nAma 31 zubha nAma 32 azubha nAma 33 saubhAgya nAma 34 durbhAgya nAma 35 susvara nAma 36 du.svara nAma 37 Adeya nAma 38 anAdeya nAma 36 yazokIrti nAma 40 ayazokIrti nAma 41 tIrthaGkara nAma 42 nirmANa nAma / 42 thoka kI 63 prakRti (1) gati nAma ke cAra bheda :-1 naraka gati 2 tiryaJca gati 3 manuSya gati 4 deva gti| (2) jAti nAma ke pAMca bheda :-1 ekendriya jAti 2 dvIndriya jAti 3 trIndriya jAti 4 caurindriya jAti 5 paMcendriya jAti / (3) zarIra ke pAMca bhedaH-1 audArika zarIra 2 vaikriya zarIra 3 AhAraka zarIra 4 tejas zarIra 5 kArmANa zarIra / (4) zarIra aMgopAMga ke tIna bhedaH-1 audArika zarIra aMgopAMga 2 vaikriya zarIra aMgopAMga 3 AhAraka zarIra aNgopaag| (5) zarIra baMdhana nAma ke pAMca bheda:-1 audArika zarIra baMdhana 2 vaikriya zarIra baMdhana 3 AhAraka zarIra baMdhana 4 tejas zarIra baMdhana 5 kAmaNi zarIra baMdhana / (6) zarIra saMghAtakaraNaM nAma ke pAMca bheda.-1 audArika zarIra saghAta karaNaM 2 vaikriya zarIra saMghAta karaNa 3 AhAraka zarIra saMghAtakaraNaM 4 tejas zarIra saghAta karaNaM 5 kAmaNi zarIra saMghAta krnnN| (7) saMghayaNa nAma ke cha: bheda:-1 vajraRSabha nArAca saghayaNa 2 RSabha nArAca saMghayaNa 3 nArAca saMghayaNa 4 ardha nArAca saghayaNa 5 kIlikA saghayaNa 6 sevAta saMghayaNa / (8) saMsthAna nAma ke chaH bhedaH-1 samacaturastra saMsthAna 2 nyagrodhaparimaDala sasthAna 3 sAdika saMsthAna 4 kubja saMsthAna 5 vAmana saMsthAna 6 huDaka sasthAna,-36 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ ATha karma kI prakRti 131 (E) varNa nAma ke pAca bheda.-1 kRSNa 2 nIla 3 rakta 4 pIta 5 zveta,-44 (10) gadha ke do bheda:-1 surabhigadha 2 durabhigadha,-46 (11) rasa ke pAca bheda -1 tIkSNa 2 kaTuka 3 kaSAya 4 kSAra (khaTTA) 5 miSTa,-51 (12) sparza ke ATha bheda.-1 laghu 2 guru 3 karkaza 4 komala 5 zIta 6 uSNa 7 rukSa 8 snigdha,-56 (13) aguru laghu nAma kA eka bheda, 60 (14) upaghAta nAma kA eka bheda, 61 (15) parAghAta nAma kA eka bheda, 62 (16) aNupUrvI ke cAra bheda:-1 naraka kI aNupUrvI 2 tiryaJca kI aNupUrvI 3 manuSya kI araNapUrvI 4 deva kI aNupUrvI, 66 (17) ucchvAsa nAma kA eka bheda , 67 (18) udyota nAma kA eka bheda, 68 (16) AtApa nAma kA eka bheda, 66 (20) vihAya gati nAma ke do bhedaH-1 prazasta vihAya gatigandha hastI ke sAmAna zubha calane kI gati 2 aprazasta vihAya gati, U~Ta ke sAmAna azubha calane kI gati, 71 zeSa 22 bola jo rahe uname se pratyeka kA eka bheda evaM (71+22) 63 prakRti / nAma karma ATha prakAra se bAMdhe : zubha nAma karma cAra prakAra se bAdheH-1 kAyA kI saralatAkAyA ke yoga acche prakAra se pravartAve 2 bhASA kI saralatA-vacana ke yoga acche prakAra se pravartIve 3 bhAva kI saralatA -mana ke yoga acche prakAra se pravartIve 4 aklezakArI pravartana khoTA va jhUThA vivAda nahI kre| - Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jainAgama stoka saMgraha azubha nAma karma cAra prakAre vAMdhe.-1 kAyA kI vakratA 2 bhASA kI vakratA 3 bhAva kI vakratA 4 klezakArI pravartana / nAma karma 28 prakAre bhogave zubha nAma karma 14 prakAre bhogaveH-1 iSTa zabda 2 iSTa rUpa 3 iSTa gadha 4 iSTa rasa 5 iSTasparza 6 iSTa gati 7 ipTa sthiti 8 ipTa lAvaNya 6 iSTa yazokIrti 10 iSTa utthAna, karma bala vIrya puruSAkAra parAkrama 11 iSTa svara 12 kAnta svara 13 priya svara 14 manoja svr| azubha nAma karma 14 prakAre bhogave.-1 aniSTa zabda 2 aniSTa rUpa 3 aniSTa gaMdha 4 aniSTarasa 5 aniSTa sparza 6 aniSTa gati 7 aniSTa sthiti 8 aniSTa lAvaNya 6 aniSTa yazokIrti 10 aniSTa utthAna, karma bala vIrya puruSAkAra parAkrama 11 hInasvara 12 dIna svara 13 aniSTa svara 14 akAnta svr| ____ nAma karma kI sthiti jaghanya ATha muhUrta kI utkRSTa vIsa karor3Akaror3a sAgaropama kI, avAdhAkAla do hajAra varSa kaa| 7 gotra karma kA vistAra gotra karma ke do bhedaH-1 ucca gotra 2 nIca gotra / gotra karma kI solaha prakRti jisameM se ucca gotra kI ATha prakRti 1 jAti viziSTa 2 kula viziSTa 3 bala viziSTa 4 rUpa viziSTa 5 tapa viziSTa 6 sUtra viziSTa 7 lAbha viziSTa 8 aizvarya viziSTa / nIce gotra kI ATha prakRti -1 jAti vihIna 2 kula vihIna 3 bala vihIna 4 rUpa vihIna 5 tapa vihIna 6 sUtra vihIna 7 lAbha vihIna 8 aizvarya vihIna / gotra karma solaha prakAre vAMdheH-Uca gotra ATha prakAre vAMdheH-1 jAti amada (abhimAna nahI kare) 2 kula amada 3 bala amada Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha karma kI prakRti 4 rUpa amada 5 tapa amada 6 sUtra amada 7 lAbha amada 8 aizvarya amada / nIca gotra ATha prakAre bAdhe -1 jAti mada 2 kula mada 3 bala mada 4 rUpa mada 5 tapa mada 6 sUtra mada 7 lAbha mada 8 aizvarya mada / gotra karma solaha prakAre bhogaveH- OMca gotra ATha prakAre bhogave aura nIca gotra ATha prakAre bhogave / ukta nAma karma kI solaha prakRti ke sAmAna hI solaha prakAre bhogve| ____ gotra karma kI sthiti. jaghanya ATha muhUrta kI, utkRSTa bIsa karor3AkaroDa sAgaropama kI, abAdhA kAla do hajAra varSa kaa| 8 antarAya karma kA vistAra antarAya karma kI pAMca prakRti:-1 dAnAntarAya 2 lAbhAntarAya 3 bhogAntarAya 4 upabhogAntarAya 5 vIryAntarAya / antarAya karma pAMca prakAre bAMdhe-Upara sAmAna / antarAya karma pAca prakAre bhogave-Upara sAmAna / antarAya karma kI sthiti--jaghanya antara muhUrta kI, utkRSTa tIsa karoDAkaror3a sAgaropama kI, avAdhA kAla tIna hajAra varSa kaa| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatAgati dvAra gAthA 'bArasa'cauvIsAi saMtara egasamaya 5 kattIya / 6uvaTTaNa parabhava AuyaM, ca aTheva aagrisaa|| pahalA bAraha dvAra naraka, tiryaJca, manuSya, deva ina cAra gatiyo meM utpanna hone kA, cavane kA antara paDe to jaghanya eka samaya utkRSTa bAhara muhUrta kA antara pdd'e| siddha gati meM antara par3e to jaghanya eka samaya, utkRSTa chaH mAsa kA / cavane kA antara nahI pdd'e| dUsarA cauvIsa dvAra (1) pahalI naraka meM antara par3e to jaghanya eka samaya, utkRSTa cauvIsa muhUrta kaa| (2)dUsarI naraka meM antara par3e to jaghanya eka samaya utkRSTa sAta dina kaa| (3) tIsarI naraka meM jaghanya eka samaya utkRSTa pandraha dina kaa| (4) cauthI naraka meM ,,eka mAha kA (5) pAMcavI , , do , , (6) chaThI , , cAra, " (7) sAtavI,, , , ,chaH " ," 134 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatAgati dvAra 135 bhavanapati, vANavyantara, jyotiSI, pahilA dUsarA deva loka meM antara par3e to jaghanya eka samaya utkRSTa caubIsa muhUrta kA, tIsare deva loka me antara par3e to jaghanya eka samaya utkRSTa nava dina aura bIsa muhUrta kaa| ___ cauthe devaloka me antara par3e to jaghanya eka samaya utkRSTa bAraha dina aura dasa muhUrta kaa| pAcave deva loka me antara par3e to jaghanya eka samaya utkRSTa sAr3A bAvIsa dina kA / chaThe devaloka me antara paDe to jaghanya eka samaya utkRSTa paitAlIsa dina kaa| sAtave devaloka me antara par3e to jaghanya eka samaya utkRSTa assI dina kaa| AThave devaloka meM antara paDe to jaghanya eka samaya utkRSTa sau dina kaa| ___ navave, dazave devaloka meM jaghanya eka samaya utkRSTa saMkhyAtA mAha kA, gyArahave, bArahave devaloka meM jaghanya eka samaya utkRSTa sakhyAtA varSa kA, maveyaka kI pahalI trik me antara par3e to jaghanya eka samaya kA, utkRSTa saMkhyAtA sau varSa kA, veyaka kI dUsarI trika me jaghanya eka samaya u0 sakhyAtA hajAra varSa kA gre veyaka kI tIsarI trik me ja0 eka samaya utkRSTa saMkhyAtA lakSa varSa kA, cAra anuttara vimAna meM jadeg eka samaya u0 palya ke asakhyAtave bhAga, pAMcave sarvArthasiddha vimAna meM ja0 eka samaya u0 saMkhyAtave bhaag| pA~ca ekendriya me antara nahI paDe / tIna vikalendriya aura tiryaca samUchima meM antara par3e to jaghanya eka samaya utkRSTa antara muhUrta kA / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jainAgama stoka saMgraha tiryaca garbhaja va manuSya garbhaja meM jaghanya eka samaya utkRSTa vAraha muhUrta kA / manuSya saMmUrchima meM jaghanya eka samaya utkRSTa cauvIsa muhUrta kaa| siddha me antara par3e to jaghanya eka samaya utkRSTa chaH mAha kaa| isI prakAra siddha ko chor3akara zeSa me cavane kA antara ukta utpanna hone ke antara ke samAna jAnanA / tIsarA saantara-nirantara dvAra saantara arthAt antara sahita, nirantara arthAt antara rahita utpanna hove| paoNca ekendriya ke pA~ca daNDaka chor3akara zepa unnIsa daNDaka meM tathA siddha meM saantara tathA nirantara utpanna hove| ___ pA~ca ekendriya ke pA~ca daNDaka meM nirantara utpanna hove aise hI udvartana (cavane kA) jAnanA (siddha ko choddkr)| 4 eka samaya meM kisa bola me kitane utpanna hove va cave usakA dvAra sAta naraka, 7, dasa bhavanapati, 17. vANavyantara, 18. jyotiSI, 16. pahale devaloka se AThave devaloka taka, 27. tIna vikalendriya, 30. tithaMca saMmUjhima, 31. tithaMca garbhaja, 32. manuSya saMmUchima, 33. ina teMtIsa bola meM eka samaya meM jaghanya eka, do, tIna utkRSTa upaje to asaMkhyAtA upaje / navavAM, dasavAM, gyAravA va vArahavA devaloka ye cAra devaloka 4, nava graMveyaka, 13, paoNca anuttara vimAna 18 manuSya gabhaja 16 ina unnIsa bola me jaghanya eka samaya me eka, do, tIna utkRSTa sakhyAtA upaje, pRthvI, apa, agni, vAyu ina cAra ekendriya meM samaya-samaya asaMkhyAtA upaje vanaspati meM samaya-samaya asaMkhyAtA (yathAsthAne) anantA upaje / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatAgati dvAra 137 siddha meM eka samaya meM jaghanya eka, do, tIna utkRSTa eka sau ATha upaje, aise hI udvartana ( cavana) siddha ko chor3akara zeSa sarva kA jAnanA ( utpanna hone ke samAna / pA~cavA katto ( kahA se Ave ) chaThThA udvartana (cava kara kahA~ jAve ) ye dono dvAra / 563 me se jisa-jisa bola ke Akara utpanna hove vaha Agati aura cava kara 563 me se jisa-jisa bola hai jAve vaha gati ( udvartana ) | (1) pahalI naraka me 25 bola kI Agati - 15 karmabhUmi, 5 saMjJI tiryaca, 5 asajJI tiryaca pacendriya ye 25 kA paryAptA / gati 40 bolakI - 15 karmabhUmi, 5 sajJI tiryaca ina bIsa kA paryAptA tathA aparyAptA eva 40 / " (2) dUsarI naraka me bIsa bola kI Agati - 15 karmabhUmi, 5 saMjJI tiryaMca eva 20 kA paryAptA / gati 40 bola kI pahalI naraka samAna / (3) tIsarI naraka meM unnIsa bola kI Agati -- ukta dUsarI naraka bola meM se bhujapara (sarpa) ko chor3a zeSa unnIsa / gati 40 kI Upara ke 20 samAna / (4) cauthI naraka meM aThThAraha bola kI Agati -- ukta 20 bola me se 1 bhuja para (sarpa) tathA 2 khecara choDa zeSa 18 bola / gati 40 kI Upara samAna / (5) pA~cavI naraka me 17 bola kI Agati - ukta 20 bola meM se 1 bhuja para (sarpa) 2 khecara 3 sthala cara ye tIna chor3a zeSa 17 bola / gati 40 kI pahalI naraka samAna / 1 neriye aura devatA kAla karake manuSya tathA tiryaca me utpanna hote hai / ye aparyApta avasthA me nahI marate ata isa apekSA se koI kevala paryAptA hI mAnate hai / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 jainAgama stoka saMgraha (6) chaThThI naraka meM 16 bola kI Agati-ukta 20 bola me se 1 bhujapara (sarpa), 2 khecara, 3 sthala cara, 4 urapari sarpa cAra chor3a zeSa 16 bola / gati 40 vola kI pahalI naraka samAna / (7) sAtavI naraka meM 16 bola kI Agati pandraha karmabhUmi aura 1 jalacara eva 16 vola / isameM strI mara kara nahIM AtI hai, kevala purupa tathA napuMsaka mara kara Ate hai / gati dasa bola kI-pA~ca saMjI tiryaca kA paryAptA aura apryaaptaa| 25 bhavanapati aura 26 vAraNa vyantara / ina 51 jAti ke devatAo me Agati 111, vola kI-101, saMjJI manuSya kA paryAptA, pA~ca saMjJI tiryaMca paMcendriya aura paoNca asajJI tiyaMca evaM 111 kA paryAptA / gati 46 vola kI-15 karmabhUmi, pA~ca saMjJI tiryaca, vAdara pRthvI kAya, bAdara apakAya, bAdara vanaspati kAya evaM tevIsa kA paryAptA aura apryaaptaa| ___ jyotiSI aura pahalA devaloka meM 50 bola kI Agati-15 karma bhUmi, 30 akarma bhUmi, 5 saMjJI tiryaMca evaM 50 kA pryaaptaa| gati 46 bola kI bhavanapati samAna / dUsarA devaloka meM 40 bola kI Agati-15 karmabhUmi, pA~ca sajJI tiryaJca ye 20 aura 30 akarmabhUmi me se paoNca hemavaya aura pA~ca hiraNavaya chor3a zeSa 20 akarmabhUmi evaM 40 bola kA paryAptA / gati 46 vola kI bhavanapati samAna / pahalA kilviSI meM 30 bola kI Agati-15 karmabhUmi, 5 saMjJI tiryaJca, 5 deva kuru, 5 uttara kuru evaM 30 kA pryaaptaa| gati 46 vola kI bhavanapati samAna / tIsare devaloka se AThave devaloka taka, nava lokAtika aura dUsarA tIsarA kilvipI-ina 17 prakAra ke devatAoM meM 20 vola kI Agati 15 karma bhUmi, 5 sajJI tiryaJca evaM 20 bola kA pryaaptaa| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 gatAgati dvAra gati 40 bola kI-15 karmabhUmi, 5 sajJItiryaJca evaM 20 kA paryAptA aura apryaaptaa| nave, dazave, gyArahave aura bArahave devaloka me, nava | veyaka va pAMca anuttara vimAna meM Agati 15 bola kI-15 karma bhUmi kA paryAptA / gati 30 bola kI-15 karmabhUmi kA paryAptA aura aparyAptA evaM 30 bola / ___ pRthvI, apa, vanaspati-ina tIna me 243 kI Agati-101 saMmUcchima manuSya kA aparyAptA, 15 karmabhUmi kA aparyAptA aura paryAptA, 30, 48 jAti kA tiryaJca, aura 64 jAti kA deva (25 bhavanapati, 26 vANavyantara 10 jyotiSI, pahalA kilviSI, pahalA aura dUsarA devaloka evaM 64 jAti ke deva) kA paryAptA evaM (101+ 30+4+64) 243 bola / gati 179 bola kI-101 saMmUcchima manuSya kA aparyAptA, 15 karmabhUmi kA aparyAptA aura paryAptA, aura 48 jAti kA tiryaJca evaM 179 bola / tejas vAyu kI Agati 176 bola kI-Upara samAna / gati 48 bola kI-8 jAti kA tirynyc|| tIna vikalendriya (dvIndriya, trIndriya, caurindriya) kI Agati 176 bola kI Upara samAna gati / gati 176 bola kI Upara samAna / asaMjJI tiryaJcakI Agati 176 bola kI-101 samUcchima manuSya kA aparyAptA, 15 karmabhUmi kA aparyAptA aura paryAptA aura 48 jAti kA tiryaJca eva 176 bola / gati 395 bola kI56 antaradvIpa, 51 jAti kA deva, pahalI naraka ina 108 kA aparyAptA aura paryAptA ye 216 aura Upara kahe huve 179 evaM 365 bol| sajJI tiryaJca kI Agati 267 bola kI-81 jAti kA deva (66 jAti ke devatAoM meM se Upara ke cAra devaloka nava veyaka, Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 janAgama stoka sagraha 5 anuttara vimAna evaM 18 choDa zeSa 81 jAti kA deva) sAta naraka kA paryAptA ye 88 aura Upara kahe huve 176 evaM 267 bola / ___ gati paoNcoM kI alaga alaga 1 jalacara kI 527 bola kI :-563 me se navave devaloka se sarvArthasiddha taka 18 jAti kA deva kA aparyAptA aura paryAptA eva 36 bola chor3a, zeSa 527 bola / __ 2 urapara (sarpa) kI 523 bola kI :-ukta 527 me se chaThI aura sAtavI naraka kA aparyAptA aura paryAptA ye cAra bola chor3a zeSa 523 bol| 3 sthalacara kI 521 bola kI-523 meM se pAMcavI naraka kA aparyAptA aura paryAptA-ye do bola ghttaanaa| 4 khecara kI 516 bola kI--521 meM se cauthI naraka kA aparyAptA aura paryAptA-ye do bola ghttaanaa|| 5 bhujapara (sarpa) kI 517 bola kI :-516 meM se tIsarI naraka kA aparyAptA aura paryAptA ye 2 bola ghaTAnA / ___asaMjJI manuSya kI Agati 171 bola kI-Upara kahe hue 176 bola meM se tejas vAyu kA ATha bola ghaTAnA / gati 179 bola kI, Upara samAna / 15 karmabhUmi sajJI manuSya kI Agati 276 bola kI-ukta 176 bola meM se tejas vAyu kA ATha bola ghaTAne se zeSa 171 bola, 16 jAti ke deva, aura pahalI naraka se chaThThI naraka taka eva (171+ 66+6) 276 vola / gati 563 bola kii| ____30 akarma bhUmi saMjJI manuSya kI Agati 20 bola kI / 15 karma bhUmi, 5 sajJI tiryaJca evaM 20 vola gati nIce anusaar| 5 deva kuru, 5 uttara kuru / ina dasa kSetra ke yugaliyo kI 128 bola kI 64 jAti ke deva kA aparyAptA aura paryAptA eva 128 vola kii| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatAgati dvAra 141 ___5 hari vAsa, 5 ramyaka vAsa / ina dasa kSetra ke yugaliyo kI 126 bola kI-ukta 128 bola me se pahalA kilviSI kA aparyAptA aura paryAptA ghttaanaa| 5 hemavaya, 5 hiraNyavaya / ina dasa kSetra ke yugaliyo kI 124 bola kI-ukta 126 bola me se dUsare devaloka kA aparyAptA aura paryAptA ghttaanaa| 56 antara dvIpa ke yugaliyo kI 25 bola kI Agati-15 karma bhUmi, 5 sajJI tiryaJca, 5 asajJI tiryaJca eva 25 gati 102 bola kI-25 bhavana pati, 26 vAraNa vyantara / ina 51 kA aparyAptA evaM 102 ye 22 vola sampUrNa ina 22 bola me caubIsa daNDaka kI gatAgati kahI gaI hai| nava uttama padavI me se mADalika rAjA chor3a zeSa ATha padavIdhara mithyAtvI tathA tIna veda eva 12 bola kI gatAgati :(1) tIrthaGkara kI Agati 38 bola kI-vaimAnika kA 35 bheda . va pahalI, dUsarI, tIsarI naraka eva 38, gati mokSa kI / (2) cakravartI kI Agati 82 bola kI-69 jAti ke deva me se -15 paramAdharmI 3 kilviSI ye 18 choDa zeSa 81 va pahalI naraka eva 82, gati 14 vola kI-sAta naraka kA aparyAptA eva paryAptA 14 (yadi ye dIkSA leve to gati deva kI mokSa kii)| (3) vAsudeva kI Agati 32 bola kI-12 devaloka, 8 lokAMtika nava gaveyaka, va pahalI dUsarI naraka eva 32 / gati 14 bola kI- sAta naraka kA aparyAptA aura pryaaptaa| (4) baladeva kI Agati 83 bola kI-cakravartI ke 82 bola kahe ve aura eka dUsarI naraka eva 83 / gati 70 bola kI-vaimAnika ke 35 bheda kA aparyAptA aura paryAptA evaM 70 / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jainAgama stogna saMgraha (5) kevalI kI Agati 108 bola kI-66 jAti deva meM se 15 paramAdharmI aura 3 kilviSI evaM 18 ghaTAnA-zepa 81 bola aura 15 karma bhUmi, 5 sajJI tiryaJca, pRthvI, apa, vanaspati, pahalI, dUsarI, tIsarI va cauthI naraka evaM (81+15+5+1+1+4) 108 bola kA paryAptA, gati mokSa kii| (6) sAdhu kI Agati 275 bola kI-Upara ke 176 bola meM se tejas vAyu kA ATha bola chor3a zeSa 171 bola, 66 jAti ke deva va pahalo naraka se pA~cavI naraka taka (171+66+5) evaM 275 bola / gati 70 bola kI baladeva samAna / (7) zrAvaka kI Agati 276 bola kI-sAdhu ke 275 bola va chaThI naraka kA paryAptA evaM 276 bola / / gati 42 bola kI-12 devaloka, 6 lokAMtika ina 21 kA aparyAptA aura paryAptA eva 42 / (5) samyaktva dRSTi kI Agati 363 bola kI-66 jAti ke deva kA paryAptA, 101 sajJI manuSya kA paryAptA, 101 saMmUcchima manuSya kA aparyAptA 15 karmabhUmi kA aparyAptA, sAta naraka kA paryAptA aura tiryaJca ke 48 bheda meM se tejas vAyu kA ATha bola chor3a zeSa 40 evaM (66+101+101+15+7+40 ) 363 bola / gati 258 kI-66 jAti kA deva, 15 karma bhUmi, 5 sajJI tiryaJca, 6 naraka / ina 125 kA aparyAptA aura paryAptA evaM 250 / tIna vikalendriya kA aparyAptA aura 5 asaMjJI tiryaJca kA aparyAptA evaM 258 / (6) mithyAtva dRSTi kI Agati 371 bola kI :-66 jAti kA deva aura Upara kahe hue 176 bola eva 278, sAta naraka kA paryAptA aura 86 jAti kA yugaliyA kA paryAptA evaM 371 bola / gati 1 koI-koI 222 kI bhI mAnate hai| 15 paramAdhAmI aura tIna kilviSI ke paryAptA aura aparyAptA eva 36 choDakara / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatAgati dvAra 143 553 kI .-563 bola me se pA~ca anuttara vimAna kA aparyAptA aura paryAptA ye 10 chor3a zeSa 553 / (10) strI veda kI Agati 371 bola kI mithyA-dRSTi samAna / gati 561 bola kI :- sAtavI naraka kA aparyAptA aura paryAptA ye do bola choDa (563-2) zeSa 561 / (11) puruSa veda kI AgIta 371 bola kI-mithyA dRSTi kI Agati samAna / gati 563 kii| (12) napu saka veda kI Agati 285 bola kI .-66 jAti kA deva kA paryAptA va uparokta 179 bola aura sAta naraka kA paryAptA evaM (6-+ 1796+7) 285 bola / gati 563 bola kii| sAtavA AyuSya dvAra isa bhava ke AyuSya ke kauna se bhAga me parabhava ke AyuSya kA baMdha par3atA hai usakA khulAsA : dasa audArika kA daNDaka sopakarmI va nopakarmI jAnanA-nArakI kA 1 daNDaka aura deva kA 13 daNDaka ye 14 daNDaka, ye 14 daNDaka nopakarmI jaannaa| dasa audArika ke daNDaka me se jisakA asaMkhyAta varSa kA AyaSya hai vo nopakarmI tathA jisakA saMkhyAta varSa kA AyuSya hai vo sopakarmI aura nopakarmI dono hai| nopakarmI nizcaya me AyuSya ke tIsare bhAga meM parabhava kA AyuSya bAdhate hai| ___ sopakarmI hai vo AyuSya ke tIsare bhAga meM, usake bhI tIsare bhAga me tathA anta meM antara muhUrta zeSa rahe taba bhI parabhava kA AyuSya bAdhate hai| asakhyAta varSa ke manuSya tiryaJca tathA neriye va deva nopakarmI hai| ye nizcaya me AyuSya ke 6 mAha zeSa rahe usa samaya parabhava kA AyuSya bAMdhate hai| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jainAgama stoka saMgraha parabhava jAte samaya jIva 6 bola ke sAtha AyuSya chor3ate hai1 jAti, 2 gati, 3 sthiti, 4 avagAhanA, 5 pradeza aura 6 anubhAva / AThavA AkarSa dvAra tathAvidha prayatna karake karma pudgala kA grahaNa karane va khecane ko AkarSa kahate hai| jaise gAya pAnI pIte samaya bhaya se pIche dekhe aura phira pIve vaise hI jIva jAti, niddhatAdi AyuSya ko jaghanya eka, do, tIna utkRSTa AkarSa karake bAdhatA hai / AkarSa kA alpa tathA bahutva sabase thoDA jIva ATha AkarSa se jAti niddhatAyuSya ko bAdhane vAle, usase sAta se bAMdhane vAle saMkhyAta guNA, usase cha: se bAdhane vAle saMkhyAta guNA, usase pAMca se bAdhane vAle sakhyAta guNA, usase cAra se bAMdhane vAle saMkhyAta guNA, usase tIna se bAMdhane vAle saMkhyAta guNA, usase do se bAMdhane vAle saMkhyAta guNA, usase eka se bAMdhane bAle saMkhyAta gunnaa| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH AroM kA varNana dasa karoDA-karoDI sAgaropama ke chaH Are jAnanA prathama ArA--suSamA-suSamA (1) cAra karoDA-karoDI sAgaropama kA 'sukhamA sukhamA' (ekAnta sukha vAlA) nAma kA pahalA ArA hotA hai isa Are meM manuSya kA dehamAna (zarIra) tIna gAu (kosa) kA tathA AyuSya tIna palyopama kA hotA hai utarate Are meM dehamAna do kosa kA va AyuSya do palyopama kA jAnanA / isa Are meM manuSya ke zarIra me 256 pRSTha karaMDa (pAMsalI, haDDI) va utarate Are me 128 pAsaliyA hotI hai| saghayana-vajra RSabha nArAca va sasthAna-samacaturasra hotA hai| mahAsvarUpavAna, sarala svabhAvI strI-puruSa kA jor3A hotA hai jinako AhAra kI icchA tIna dina ke antara se hotI hai, taba zarIra pramANe' AhAra karate hai| isa samaya miTTI kA svAda bhI mizrI ke samAna miSTa hotA hai va utarate Are miTTI kA svAda zarkarA jaisA hotA hai| isa samaya manuSyo ko daza prakAra ke kalpa vRkSo' dvArA manavAchita sukha kI prApti hotI hai yathA : 1. pahile Are me tUra jitanA, dUsare Are me bora jitanA aura tIsare Are me Avale jitanA AhAra yugala manuSya karate hai aisA granthakAra kahate hai| 2 jisa kalpa vRkSa ke pAsa jo phala hai vaha vahI phala detA hai isa taraha daza hI kalpa vRkSa milakara daza vastu dete hai, parantu jisa vastu kI mana me cintA karate hai use dene meM samartha nahIM hote hai| 145 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSA meM jAnajaDita samAna prakAza vitarasA' pala ke Ama hai 146 jainAgama stoka saMgraha 1mataMgAya 2bhigA, 3tur3IyaMgA 4dIva 5joI 6 citNgaa| cittarasA 8maNavegA, gihaMgArA 10aniyagaNAu / / artha-1 mataGga vRkSa' jisase madhura phala prApta hote hai / 2 'bhiGga vRkSa' se ratna jar3ita suvarNa bhojana (pAtra) milate hai 3 'tur3iyaGgA vRkSa' se 46 jAti ke vAdyantra (vAjitra) ke manohara nAda sunAI dete hai 4 'dIva vRkSa se' ratnajar3ita dIpaka samAna prakAza hotA hai 5 joti ( joI ) vRkSa rAtri meM sUrya samAna prakAza karate hai 6, citaGgA vRkSa se sugaMdhI phUlo ke bhUSaNa prApta hote hai 7 'citarasA' vRkSa se (18 prakAra ke) manojJa bhojana milate hai 8 'manovega' se suvarNa ratna ke AbhUSaNa milate hai 6 'gihagArA' vRkSa se 42 maMjala ke mahala mila jAte hai 10 'aniya gaNAu' vRkSa se nAka ke zvAsa se uDa jAve aise mahIna (patale va uttama, vastra prApta hote hai| ) prathama Are ke strI puruSa kA AyuSya jaba cha: mahIne kA zeSa rahatA hai, usa samaya yugaliye parabhava kA AyuSya vAMdhate hai aura taba yugalanI eka putra-putrI ke jor3e ko prasUtatI ( janma detI ) hai| una bacce baccI kA 46 dina taka pAlana karane ke bAda ve hoziyAra ho dampati bana sukhopabhogAnubhava karate hue vicatarate hai aura yugala yugalanI kA kSaNa mAtra bhI viyoga nahI hotA hai| unake mAtA-pitA eka ko chIka aura dUsare ko ubAsI Ate hI mara kara deva gati me jAte hai| (kSetrAdhiSThita) deva una yugala ke -mRtaka zarIra ko kSIra sAgara me prakSepa kara mRtyusasvAra ( mRtyu - saskAra ) karate hai / gati eka deva kii| ___ isa Are meM baira nahI, IrSyA nahI, jarA ( buDhApA ) nahI, roga nahI, kurUpa nahI, paripUrNa aga-upAMga pAkara sukha bhogate hai ye saba pUrva bhava ke dAna puNyAdi satkarma kA phala jAnanA / dUsarA ArA (2) ukta prakAra prathama Are kI samApti hote hI tIna karor3A Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 chaH Aro kA varNana karoDI sAgaropama kA 'sukhamA' ( kevala sukha ) nAmaka dUsarA ArA Arambha hotA hai / usa vakta pahile se varNa, gadha,rasa, sparza ke pudgaloM kI uttamatA me ananta guNI hInatA ho jAtI hai / isa Are meM manuSya kA dehamAna do kosa kA va AyuSya do palyopama kA hotA hai| utarate Are eka kosa kA zarIra va eka palyopama kA AyuSya raha jAtA hai / ghaTa kara pAsaliye 128 raha jAtI hai va utarate Are 64 / manuSyo me vajraRSabhanArAca saghayana va samacaturasra sasthAna hotA hai / isa Are ke manuSyo ko AhAra kI icchA do dina ke andara se hotI hai taba zarIra pramANe AhAra karate hai / pRthvI kA svAda zarkarA jaisA raha jAtA hai va utarate Are guDa jaisA / isa Are me daza prakAra ke kalpavRkSa daza prakAra kA manovAchita sukha dete hai ( pahalA ArA samAna) mRtyu ke cha mahIne jaba zeSa rahate hai taba yugalanI eka putra-putrI kA prasava karatI hai / bacce-baccI kA 64 dina pAlana karane ke bAda ve (putra-putrI) dampati bana sukhopabhoga karate hue vicarate hai aura unake mAtA-pitA eka ko chIka aura dUsare ko ubAsI Ate hI mara kara deva gati me jAte hai| kSetrAdhiSThita deva inake mRtaka zarIra ko kSIra sAgara meM DAla kara mataka kriyA karate hai / gati eka deva kI / isa Are me IrSyA nahI, vara nahI, jarA nahI, roga nahI, kurUpa nahI, paripUrNa aGga upAGga pAkara sukha bhogate hai / ye saba pUrva bhava ke dAna punyAdi satkarma kA phala jAnanA / tIsarA ArA (3) yo dUsarA ArA samApta hote hI do karoDAkaror3a sAgaropama kA 'mukhamA-dukhamA' (sukha bahuta du kha thoDA) nAmaka tIsarA ArA zurU hotA hai taba pahile se varNa-gadha-rasa sparza kI uttamatA meM hInatA ho jAtI hai| krama se ghaTate.ghaTate manuSyo kA dehamAna eka gAu ( koza ) kA va AyuSya eka palyopama kA raha jAtA hai utarate Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jainAgama stoka saMgraha Are 500 dhanuSya kA dehamAna va karor3a pUrva kA AyuSya raha jAtA hai| isa Are meM vajraRSabha nArAca saMghayana va samacaturasra sasthAna hotA hai| zarIra meM 64 pAMsaliye hotI hai va utarate Are kevala 32 pAMsaliye raha jAtI hai / isa Are me manuSyo ko AhAra kI icchA eka dina ke antara se hotI hai taba zarIra pramANe AhAra karate hai| pRthvI kA svAda gur3a jaisA raha jAtA hai tathA utarate Are kucha ThIka / isa Are meM daza prakAra ke kalpavRkSa daza prakAra kA manovAMchita sukha dete hai / mRtyu ke jaba cha. mahIne zeSa raha jAte hai taba yugaliye parabhava kA AyuSya bA~dhate hai va usa samaya yugalanI eka putra va putrI kA prasava karatI hai / bacce-baccI kA 76 dina pAlana karane ke bAda ve ( putra putrI) dampati bana sukhopabhoga karate hue vicarate hai aura unake mAtA pitA ko chIka aura dUsare ko ubAsI Ate hI marakara deva gati meM jAte hai / kSetrAdhiSThita deva inake mRtaka zarIra ko kSIra sAgara me DAla kara mRtaka kriyA karate hai / gati eka deva kii| ina tIna AroM meM yugaliyoM kA kevala yugaladharma rahatA hai / jisame vaira nahIM, IrSyA nahI, jarA nahIM, roga nahI, kurUpa nahIM, paripUrNa aGga-upAGga pAkara sukha bhogate hai ye saba pUrva bhava ke dAna punyAdi satkarma kA phala jAnanA / tIsare Are kI samApti meM caurAsI lAkha pUrva tIna varSa va sAr3e ATha mAha jaba zeSa raha jAte hai, usa samaya sarvArthasiddha vimAna meM 33 sAgaropama kA AyuSya bhoga kara tathA vahA~ se calakara vanitA nagarI ke andara nAbhirAjA ke yahAM marudevI rAnI kI kukSi (kokha) meM zrI RSabha deva svAmI utpanna hue| (mAtA ne) prathama RSabha kA svapna dekhA isase RSabha deva nAma rakhA gayA jinhone yugaliyA dharma miTA kara 1 asi 2 masi 3 kRSi ityAdika 72 kalA puruSoM ko sikhAI va 64 kalA strI ko| vIsa lAkha pUrva taka Apa kaumArya Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 cha. Aro kA varNana avasthA me rahe, 63 lAkha pUrva taka rAjya zAsana kiyA / pazcAt apane putra bharata ko rAjya bhAra saupa kara Apane 4 hajAra puruSo ke sAtha dIkSA grahaNa kI / sayama lene ke eka hajAra varSa bAda Apako kevala jJAna utpanna huA isa prakAra chamastha va kevala avasthA me Apa kula milA kara eka lAkha pUrva taka sayama pAla kara aSTApada parvata para padma Asana se sthita ho, daza hajAra sAdhu ke parivAra se nirvANa pada ko prApta hue| bhagavata ke pAMca kalyANaka uttarASADhA nakSatra meM hue| 1 pahalA kalyANaka, uttarASADha nakSatra meM sarvArthasiddha vimAna se cyava kara marudevI rAnI kI kukSi meM utpanna hue| 2 dUsarA kalyANaka, uttarASADhA nakSatra me ApakA janma huaa| 3 kalyANaka uttarASADhA nakSatra me rAjyAsana para virAjamAna hue| 4 cauthA kalyANaka, uttarASADhA nakSatra meM dIkSA grahaNa kii| 5 pAcavaoN kalyANaka uttarASADhA nakSatra me kevala jJAna prApta huA va abhijita nakSatra meM Apa mokSa meM padhAre / yugaliyA dharma lopa hone ke bAda gati pAca jAnanA / cauthA ArA isa prakAra tIsarA ArA samApta hote hI eka karor3A-karoDa sAgaropama meM 42000 varSa kama kA dukhamA-sukhamA nAmaka (dukha bahuta sukha thoDA) cauthA ArA lagatA hai / tava pahile se varNa-gadha-rasa sparza pudgalo kI uttamatA me hInatA ho jAtI hai krama se ghaTate-ghaTate manuSyo kA deha mAna 500 dhanuSya kA va AyuSya karoDA-karoDa pUrva kA raha jAtA hai utarate Are sAta hAtha kA dehamAna va 200 varSa meM kucha kama kA AyuSya raha jAtA hai / isa Are meM saghayana cha. sasthAna cha: va manuSyo ke zarIra me 32 pAMsaliye, utarate Are kevala 16 pAMsaliye raha jAtI hai / isa Are kI samApti me 75 varSa 8|| mAha jaba zeSa raha jAte hai taba dazave prAraNata devaloka se vIsa sAgaropama kA AyuSya bhoga kara tathA cava kara mAhaNakuDa nagarI me RSabha datta brAhmaNa ke yahA~ devAnandA brAhmaNI kI kukSi meM zrI mahAvIra svAmI -- . . .:-- - - - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jainAgama stoka saMgraha utpanna hue jahAM Apa 82 rAtri paryanta rahe / 83 vI rAtri ko zakendra kA Asana calAyamAna huA tava zakrendra ne upayoga dvArA mAlUma kiyA ki zrI mahAvIra svAmI bhikSuka kula ke andara utpanna huye hai| aisA jAnakara zakrendra ne hariNagameSI deva ko bulA kara kahA ki tuma jAkara kSatriyakuNDa ke andara, siddhArtha rAjA ke yahaoN, trizalA devI rAnI kI kukSi (kokha) meM zrI mahAvIra svAmI kA garbha praveza karo aura jo garbha trizalA devI rAnI kI kokha meM hai use le jAkara devAnandA brAhmaNI kI kokha meM rkkho| isa para hariNa gameSI AjJAnusAra usI samaya mAhaNa kuNDa nagarI meM AyA va Akara bhagavaMta ko namaskAra karake bolA "he svAmI! Apako bhalIbhAMti vidita hai ki maiM ApakA garbha haraNa karane AyA huuN|" isa samaya devAnandA ko avasvApini nidrA me DAla kara garbha haraNa kiyA va garbha ko le jAkara kSatrIya ku Da nagara ke andara siddhArtha rAjA ke yahA~, trizalA devI rAnI kI kokha meM rakkhA va trizalA devI rAnI kI kokha me jo putrI thI use le jAkara devAnandA brAhmaNI kI kokha meM rkkhii| yo savA nava mAsa pUrNa hone para bhagavaMta kA janma huaa| dina prati dina baDhane lage va anukrama se yauvanAvasthA ko prApta hue, taba yazodA nAmaka rAjakumArI ke sAtha ApakA pANi-grahaNa huaa| samasta sAMsArika sukha bhogate hue Apake eka putrI utpanna huI, jisakA nAma priyadarzanA rakkhA gayA / Apa tIsa varSa taka saMsAra me rahe / mAtA-pitA ke svargavAsI hone para Apane akele hI dIkSA grahaNa kI, sayama lekara 12 varSa 6 mAha 15 dina taka kaThina tapa, japa dhyAna dhara kara bhagavata ko vaizAkha mAha kI sudI dazamI ko suvarta nAmaka dina ko vijaya muhUrta meM, uttarA phAlgunI nakSatra meM, zubha candramA ke muhUrta meM vijayaMtA nAmaka pichalI pahara me bhiyA nagara ke bAhara, RjubAlukA nadI ke uttara dizA ke taTa para samAdhika gAthApati kRSNI ke kSetra meM, vaiyAvatyI yakSAlaya ke IzAna dizA kI ora zAla vRkSa ke samIpa, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha: Aro kA varNana 151 ukar3A tathA godhuma Asana para baiThe hue, sUrya kI AtApanA lete hue, cauvihAra chTTa bhakta karake isa prakAra dharma dhyAna me pravartate hue tathA cAra prakAra kA zakla dhyAna dhyAte hue, ATha karmoM meM se 1 jJAnAvaraNIya 2 darzanAvaraNIya 3 mohanIya 4 antarAya ina cAra ghanaghAtI karma -- jo ari arthAt zatru samAna, vairI samAna, pizAca ( jhoTiga ) samAna hai kA nAza karake jJAna rUpI prakAza kA karane vAlA aisA kevala jJAna kevala darzana Apako utpanna huA / 26 varSa 5|| mAha taka Apa kevala jJAna pane vicare / evaM sarva 72 varSa kA AyuSya bhoga kara cauthe Are ke jaba tIna varSa 8 || mAha zeSa rahe taba kArtika vadi amAvasa ko pAvApurI ke andara akele (binA sAdhuoM ke parivAra se ) mokSa padhAre / bhagavaMta ke pAMca kalyANaka uttarA phAlgunI nakSatra meM hue / 1 pahalA kalyANaka dasave prANata devaloka se cala kara devAnandA kI kokha me jaba utpanna hue taba 2 dUsare kalyANaka meM garbha kA haraNa huA 3 tIsare kalyANaka me janma huA 4 cauthe kalyANaka me dIkSA grahaNa kI ora pAcave kalyANaka me kevalajJAna prApta huA / svAtinakSatra me bhagavanta mokSa padhAre / isa Are me gati pA~ca jAnanA / zrI mahAvIra svAmI mokSa padhAre usI samaya gautama svAmI ko kevala jJAna utpanna huA va bAraha varSa paryanta kevala pravarjyA pAlakara gautama svAmI mokSa padhAre / usI samaya zrI sudharmA svAmI ko kevalajJAna utpanna huA jo ATha varSa taka kevala pravarjyA pAlakara mokSa pdhaare| usI samaya zrI jambU svAmI ko kevala jJAna prApta huA / inhone 44 varSa taka 1 kevala pravarjyA pAlI va pazcAt mokSa padhAre, evaM sarva milAkara zrI mahAvIra svAmI ke mokSa padhArane ke bAda 64 varSa taka kevala jJAna rhaa| 6 pazcAt viccheda ( naSTa ) ho gyaa| isa Are me janme huye ko pAMcave Are meM mokSa mila sakatA hai parantu pAMcave Are me janme hue ko pA~cave Are meM mokSa nahI mila sakatA / zrI jambU svAmI ke mokSa 1 1 f Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jainAgama stoka saMgraha padhArane ke bAda dasa bola viccheda 1 parama avadhi jAna 2 mana. paryayajJAna 3 kevala jJAna 4 parihAra vizuddha cAritra 5 sUkSmasaMparAya cAritra 6 yathAkhyAta cAritra - 7 palAka labdhi kSapaka -- upazama zreNI AhAraka zarIra 10 jinakalpI sAdhu-ye daza bola viccheda hue / pAMcavAM ArA cauthe Are ke samApta hote hI 21000 varSa kA 'dukhama' nAmaka pA~cavAM ArA praviSTa hotA hai taba pUrvApekSA varNa, gaMdha, rasa, sparza kI uttama paryAyo meM ananta guNa hInatA ho jAtI hai / krama se ghaTateghaTate sAta hAtha kA ( utkRSTa ) zarIra va 200 varSa kA AyuSya raha jAtA hai / utarate Are eka hAtha kA zarIra va vIsa varSa kA AyuSya raha jAtA hai - isa Are ke saMghayana cha, sasthAna chaH, utarate Are sevArtta saMghayaNa, huDaka saMsthAna va zarIra meM kevala 16 pAMsaliye va utarate Are kevala ATha pAMsaliye jAnanA / manuSyoM ko isa Are meM dina meM do samaya AhAra kI icchA hotI hai taba zarIra pramANe AhAra karate hai / pRthvI kA svAda kucha ThIka jAnanA va utarate Are kumbhakAra (kumhAra) kI miTTI kI rAkha samAna / isa Are meM gati cAra ( mokSa gati chor3akara ) pA~caveM Are ke lakSaNa ke 32 bola | 1 nagara (zahara) gAMva jaise hove / 2 grAma zmazAna jaise hove / 3 sukulotpanna dAsa dAsI hove / 4 pradhAna (mantrI) lAlacI hove / 5 yama jaise krUra daMDadAtA rAjA hove / 6 kulIna strI lajjA rahita ( durAcAriNI) hove / 7 kulIna strI vezyA samAna karma karane vAlI hove / 8pitA kI AjJA bhaMga karane vAlA putra hove / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH Aro kA varNana 153 6 guru kI nindA karane vAlA ziSya hove / 10 durjana loga sukhI hove / 11 sajjana loga dukhI hove / durbhikSa akAla bahuta hove| 13 sarpa, vicchu, daza, matkuNAdi kSudra jIvoM kI utpatti bahuta hove| 14 brAhmaNa lobhI hove| 15 hiMsA dharma pravartaka bahuta hove| 16 eka mata ke aneka matAntara hove / 17 mithyAtvI deva bahuta hove| 18 mithyAtvI loga kI vRddhi hove| 16 logo ko deva-darzana durlabha hove / 20 vaitAdayagiri ke vidyAdharo kI vidyA kA prabhAva manda hove| 21 go rasa ( dugdha, dahI, ghI ) me snigdhatA (cikanAI) kama hove| 22 balada ( RSabha) pramukha pazu alpAyuSI hove / 23 sAdhu-sAdhviyo ke mAsa, kalpa, cAturmAsa Adi me rahane yogya kSetra kama hove| 24 sAdhu kI 12 pratimA va zrAvaka kI 11 pratimA ke pAlaka nahI hove (zrAvaka kI 11 pratimA kA viccheda koI koI mAnate hai)| 25 guru ziSya ko paDhAve nhii| 26 ziSya avinIta (klezI) hove| 27 adharmI, klezI, kadAgrAhI, dhUrta, dagAbAja va duSTa manuSya adhika hove| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 jainAgama stoka saMgraha 28 AcArya apane gaccha va sampradAya kI paramparA samAcArI alaga alaga prarvertAvege tathA mUrkha manuSyoM ko moha mithyAtva ke jAla meM DAlege, utsUtra prarUpaka logoM ko bhrama meM phaMsAne vAle, nindanIka kubuddhika va nAma mAtra ke dharmI jana hovege va pratyeka AcArya logo ko apanI-apanI paramparA meM rakhane vAle hovege / 26 sarala, bhadrika, nyAyI, pramANika puruSa kama hove / 30 mlecha rAjA adhika hove / 31 hindU rAjA alpa Rddhi vAle va kama hove / 32 sukulotpanna rAjA nIca karma karane vAle hove / isa Are meM dhana sarva-viccheda ho jAvegA, lohe kI dhAtu rahegI, va carma kI mohare calegI jisake pAsa ye rahege ve zrImanta ( dhanavAna ) khlaavege| isa Are meM manuSyoM ko upavAsa mAsakhamaNa samAna lagegA | [ isa Are meM jJAna sarvaviccheda ho jAvegA kevala dazavaikAlika sUtra ke cAra adhyayana rahege / koI koI mAnate hai ki 1 dazavaikAlika 2 uttarAdhyayana 3 AcArAMga 4 Avazyaka ye cAra sUtra rahege / isameM cAra jIva ekAvatArI hoge - 1 dupasaha nAmaka AcArya 2 phAlgunI nAmaka sAdhvI 3 jinadAsa zrAvaka 4 nAgazrI zrAvikA ye sarva pAcave Are ke anta taka zrI mahAvIra svAmI ke yugandhara jAnanA / ] ASADha sudI 15 ko zakrendra kA Asana calAyamAna hovegA taba zakrendra upayoga dvArA mAlUma kareMge ki Aja pAMcavA ArA samApta hokara chaThThA ArA lagegA aisA jAna kara zakrendra Avege va Akara cAra jIvoM ko kaheMge ki kala chaThA ArA lagegA ata. AlocanA va pratikramaNa dvArA zuddha bano anantara aisA sunakara ve muM Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 chaH Aro kA varNana cAro jIva sabhI se kSamA kara, nizalya hokara saMthArA karege / usa samaya saMvartaka, mahAsavartaka nAmaka havA calegI jisase parvata, gaDha, koTa, kuve, bAvaDiye Adi sarva sthAnaka naSTa ho jAvege kevala 1 vaitADhya parvata 2 gagA nadI 3 sidhu nadI * RSabha kUTa 5 lavaraNa kI khADI ye pA~ca sthAna bace rahege zeSa saba naSTa ho jaavege| ve cAra jIva samAdhi pariNAma se kAla karake prathama devaloka meM jAvege pazcAta cAra bola viccheda hovege 1 prathama prahara meM jaina dharma 2 dUsare prahara me mithyAtviyo ke dharma 3 tIsare prahara me rAjanIti aura cauthe prahara me bAdara agni kA viccheda ho jaavegaa| __ pAMcave Are ke anta taka jIva cAra gati meM jAte hai kevala eka pAcavI mokSa gati meM nahI jAte hai| chaTThA ArA ukta prakAra se pacama Are kI samApti hote hI 21000 varSa 'duHkhamA-dukhamA' nAmaka cha8 Are kA Arambha hogaa| taba bharatakSetrAdhiSThita deva paJcama Are ke vinAza pAte hue pazu manuSyo me se bIja rUpa kucha manuSyo ko uThAkara vaitADhaya giri ke dakSiNa aura uttara me jo gagA aura sindha nadI hai unake ATho kinAro meM se eka eka taTa me nava nava bila hai eva sarva 72 bila hai aura eka eka bila meM tIna tIna majila hai uname se una pazu va manuSyo ko rakkhege / cha? Are me pUrvA pekSA varNa gandha, rasa, sparza Adi pudgaloM kI paryAyo kI uttamatA me ananta guNI hAni ho jAvegI / krama se ghaTate-ghaTate isa Are me deha mAna eka hAtha kA, AyuSya 20 varSa kA utarate Are mUTha kama eka hAtha kA va AyuSya 16 varSa kA raha jaavegaa| isa Are me saghayana eka sevAta, sasthAna eka hu~Daka utarate Are me bhI aisA hI jAnanA / manuSya ke zarIra meM ATha pasaliyA~ va utarate Are kevala cAra pasaliye raha jaavegii| isa Are Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha meM chaH varSa kI strI garbha dhAraNa karane laga jAvegI va kuttI ke samAna parivAra ke sAtha vicregii| gagA sindhu nadI kA 62 // yojana kA pATa hai, jiname se ratha ke cakra samAna thor3A pATa va gAr3I kI dhUrI DUbe itanA gaharA jala raha jAyagA jiname matsya, kaccha Adi jIvajantu vizeSa rahege / 72 bila ke andara rahane vAle manuSya sadhyA tathA prabhAta ke samaya una matsya, kaccha Adi jIvoM ko jala se bAhara nikAla kara nadI ke kinAre reta meM gAr3a kara rakha dege ve jIva sUrya kI teja va ugra zaradI se bhunA jAvege jinakA manuSya AhAra kara levege| inake camar3e va haDDiyoM ko cATa kara tiryaca apanA nirvAha krege| manuSyo ke mastaka kI khopar3I me jala lAkara pIvege / isa taraha 21000 varSa pUrNa hovege / jo manuSya dAna puNya rahita, namokkAra rahita, vrata pratyAkhyAna rahita hovege kevala ve hI isa Are meM Akara utpanna hovege| aisA jAna kara jo jIva jaina dharma pAlegA tathA jaina dharma para AsthA (zraddhA ) rakhegA vaha jIva isa bhavasAgara se pAra utara kara parama sukha prApta kregaa| SA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza dvAra ke jIva sthAnaka gAthA :1 jIvaThANa, 2 lakkhaNa, 3 ThiI 4 kiriyA, 5 kammasattAa / 6 bandha 7 udIraNa 8 udaya 6 nijjarA 10 chabhAva daza dArAa / / artha-daza dvAra ke nAma.-1 caudaha jIva sthAnaka ke nAma 2 lakSaNa dvAra 3 sthiti dvAra 4 kriyA dvAra 5 karma sattA dvAra 6 karma bandha dvAra 7 karma udIrNA dvAra 8 karma udaya dvAra ha karma nirjarA dvAra 10 chaH bhAva dvaar| daza dvAra kA vistAra (1) nAma dvAra -caudaha jIva sthAnaka ke nAma 1 mithyAtva jIva sthAnaka 2 sAsvAdAna jova sthAnaka 3 sama mithyAtva (mizra) dRSTi jIva sthAnaka 4 avratI samadRSTi jIva sthAnaka 5 dezavratI jIva sthAnaka 6 pramatta sayati jIva sthAnaka 7 apramatta sayati jIva sthAnaka 8 nivartI bAdara jIva sthAnaka 6 anivartI bAdara jIva sthAnaka 10 sUkSma saparAya jIva sthAnaka 11 upasamamohanIya jIva sthAnaka 12 kSINa mohanIya jIva sthAnaka 13 sayogI kevalI jIva sthAnaka 14 ayogI kevalI jIva sthAnaka / (2) lakSaNa dvAra :-1 mithyAtva dRSTi jIva sthAnaka kA lakSaNaisake do bheda 1 uNAirita 2 tavAirita / 1 uNAirita .-jo kama jyAdA zraddhAna kare va prruupe| 2 tavAirita :-jo viparIta zraddhAna kare va prarUpe / 157 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jainAgama stoka saMgraha mithyAtva ke cAra bheda :(1) eka mUla se hI vItarAga ke vacanoM para zraddhAna nahI kare 363 pAkhaNDI samAna zAkha (sAkSI) sUyagaDAMga (suutrkRtaaNg)| (2) eka kucha zraddhAna kare kucha nahI kare-jamAlI-sUtra ke pramukha sAta ninhavo ke samAna / sAkSI sUtra uvavAI tathA ThANAga ke sAtave ThANe kii| (3) eka AgA pIchA kama jyAdA zradvAna kare udaka-peDhAla vat ( samAna ) zAkha sUtra sUyagaDAMga skandha 2 adhyayana 7 / (4) eka jJAna antarAdika teraha bola ke andara zaGkA-kalA vede 1 jJAnAntara, 2 darzanAntara, 3 cAritrAntara, 4 liGgAntara, 5 pravacanAntara, 6 prAvacanAntara, 7 kalpAntara, 8 mArgAntara, 6 matAntara, 10 bhaGgAntara, 11 nayAntara, 12 niyamAntara, 13 pramANAntara evaM 16 antara / zAkha sUtra bhagavatI zataka pahalA uddezA tiisraa| 2 sAsvAdAna samadRSTi jIvasthAnaka kA lakSaNa :-jo samakita choDatA 2 anta me sparza mAtra raha jAve, beindriyAdika ko aparyApta hote samaya hove va paryApta hone ke bAda miTa jAve sajJI pacendriya ko paryApta hone ke bAda bhI hove use sAsvAdAna samadRSTi kahate haiN| zAkha sUtra jIvAbhigama daNDaka ke adhikAra se|| __3 mizradRSTi jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jo mithyAtva meM se nikalA / parantu jisane samakita prApta kI nahI isa bIca me adhyavasAya ke rasa se pravartatA huA AyuSya karma bAMdhe nahI, kAla bhI kare nahI, vahA se thor3e samaya ke andara anizcayatA se tIsare jIva sthAnaka se gira kara pahale jIva sthAnaka Ave athavA vahA se cauthe Adi jIva sthAnaka para jAve tava AyuSya bAMdhe kAla bhI kare / zAkha sUtra bhagavatI zataka 30 ve athavA 26 ve| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza dvAra ke jIva sthAnaka 156 4 avatI samadRSTi jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jo zaGkA kAkSA rahita hokara vItarAga ke vacano para zuddha bhAva se zraddhAna kare tathA pratIti lAkara roce, corI pramukha viruddha AcaraNa Acare nahI-isaliye ki usakI loka me hilanA hove nahI va vyavahAra me samakita __rahe / zAkha sUtra uttarAdhyayana ke 28 ve mokSa mArga ke adhyayana se| 5 dezavratI jIva sthAnaka kA lakSaNa :~jo yathAtathya samakita sahita, vijJAna viveka sahita, deza pUrvaka brata aGgIkAra kare, jo jaghanya eka namokArazI pratyAkhyAna tathA eka jIva kI ghAta karane kA pratyAkhyAna utkRSTa zrAvaka kI 11 pratimA Adare use dezavatI jIva sthAnaka kahate hai| zAkha sUtra bhagavatI zataka satarahavA uddezA duusraa| 6 pramatta sayati jova sthAnaka kA lakSaNa :-jo samakita sahita sarva vrata Adare, jo (apramatta jIva sthAnaka ke sajvalana ke cAra kaSAya hai unase ) pra, arthAt vizeSa matta kahatA mAtA ( masta ) hove sajvalana kA krodha mAna mAyA lobha use pramatta sayati jIva sthAnaka kahate hai, parantu pramAdI nahI kahate hai| 7 apramatta sayati jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jo a, kahatA nahI, pra, kahatA vizeSa, matta, kahatA mAtA sajvalana kA krodha mAna mAyA lobha eva chaThe jIva sthAnaka se jo kucha patalA hove use apramatta sayati jIva sthAnaka kahate hai / ___8 nivartI bAdara jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jo nivartI kahatA nivartA ( dUra, alaga ) hai sajvalana kA krodha tathA mAna se use nivartI bAdara jIva sthAnaka kahate hai| anivartI bAdara jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jo anivartI kahatA nahI, nivartI saMjvalana ke lobha se use anivartI bAdara jIva sthAnaka kahate hai| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jainAgama stoka saMgraha 10 sUkSma saMparAya jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jahAM thor3A sA saMjvalana kA lobha kA udaya hai vaha sUkSmasaMparAya jIva sthAnaka kahalAtA hai| 11 upazAnta moha jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jisane mohanIya karma kI 28 prakRtiyAM upazamAI hai, use upazAnta mohanIya jIva sthAnaka kahate hai| 12 kSINa mohanIya jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jisane mohanIya karma kI 28 prakRti kA kSaya kiyA hai, use kSINa mohanIya jIva sthAnaka kahate hai| __ 13 sayogI kevalI jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jo mana, vacana va kAyA ke zubha yoga sahita kevalajJAna kevaladarzana meM pravarta rahA hai, use sayogI kevalI jIva sthAnaka kahate hai| 14 ayogI kevalI jIva sthAnaka kA lakSaNa :-jo zarIra sahita mana, vacana va kAyA ke yoga roka kara kevalajJAna kevala darzana meM pravarta rahA hai, use ayogI kevalI jIva sthAnaka kahate hai / 3 sthiti dvAra 1 mithyAtva jIva sthAnaka kI sthiti tIna taraha ko :( 1 ) anAdi aparyavasita :-jisa mithyAtva kI Adi nahI aura anta bhI nahI, aisA abhavya jIvo kA mithyAtva jaannaa| (2) anAdi saparyavasita .-jisa mithyAtva kI Adi nahIM, parantu anta hai aisA bhavya jIvo kA mithyAtva jAnanA / (3) sAdi saparyavasita :-jisa mithyAtva kI Adi hai aura anta bhI hai / anAdi kAla se jIva ko yaha mithyAtva lagA hai, parantu kisI samaya bhavya jIva samakita kI prApti karatA hai va saMsAra paribhramaNa yoga karma ke prAbalya se phira samakita se gira kara Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza dvAra ke jIva sthAnaka 161 mithyAtva ko aMgIkAra karatA hai| aise bhavya jIvoM ko samadRSTi paDivAI kahate hai / isa mithyAtva jIva sthAnaka kI sthiti jaghanya antarmu hurta utkRSTa arddha pudgala parAvartana me deza nyUna / aise jIva nizcaya se samakita pAkara mokSa jAte hai / zAkha sUtra jIvAbhigama daNDaka ke adhikAra se| 2-3 dUsare va tIsare jIva sthAnaka kI sthiti jaghanya eka samaya kI utkRSTa antarmuhUrta kii| cauthe jIva sthAnaka kI sthiti :-jaghanya antarmahUrta kI utkRSTa ____66 sAgaropama jhaajherii| pA~cave jIva sthAnaka kI sthiti :-jaghanya antarmuhUrta kI utkRSTa karor3a pUrva me deza nyUna / ? jIva sthAnaka kI sthiti :-pariNAma AzrI jaghanya eka * samaya utkRSTa karor3a pUrva me deza nyuun| pravartana AzrI jaghanya antarmuharta kI utkRSTa karoDa pUrva me deza - nyUna / dharma deva AzrI, zAkha sUtra bhagavatI zataka 12 uddezA hai / sAtave, AThave, navave, dasave, gyArave jIva sthAnaka kI jaghanya eka samaya kI utkRSTa antarmuhUrta kii| zAkha sUtra bhagavatI zataka , pcciisvaaN| bArahave jIva sthAnaka kI sthiti jaghanya antarmuhUrta kI utkRSTa :: antarmuhUrta kii| terahaveM jIva sthAnaka kI sthiti jaghanya antarmuhUrta kI utkRSTa - karoDa pUrva deza nyUna / caudahave jIve sthAnaka kI sthiti jaghanya antarmuhUrta utkRSTa pA, antarmuhUrta kii| vaha antarmuhUrta kaisA? Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jainAgama stoka sagraha laghu svara ( hrasva svara-a, i, u, R lu ) kA uccAraNa karane meM jitanA samaya lage use antamuhUrta kahate hai| 4 kriyA dvAra kAiyA kriyA ityAdi 25 kriyA me se jo-jo kriyA jisa-jisa jIva sthAnaka para jina-jina kAraNo se lagatI hai, usakA vistAra pUrvaka varNana :-karma ATha hai, jinameM cauthA mohanIya karma saradAra hai / isakI 28 prakRti :-karma prakRti ke thokar3e meM likhe hue mohanIya karma kI prakRti kI sattA, udaya, kSayopazama, kSaya Adi se jo-jo kriyA lage aura jo-jo nahI lage usakA varNana : (1) prathama mithyAtva jIva sthAnaka para-mohanIya karma kI 28 prakRti meM se abhavya ko 26 prakRti kI sattA hai-' samakita mohanIya, 2 mizra mohanIya ye do choDa kara zeSa 26, kucha bhavya jIva ko 28 prakRti kA udaya hotA hai, jisameM mithyAtva kA bala vizeSa / do kI nImA va tIna kI ( vAda ) bhajanA 1 samakita mohanIya 2 mizra mohanIya ina do kI nImA, 1 akriyA vAdI, 2 ajJAnavAdI, 3 vinayavAdI ina tIna kI bhajanA isa taraha cauvIsa saMparAya kriyA lge| (2) dUsare jIva sthAnaka meM mohanIya karma kI 28 prakRtiyo meM se vIsa kA udaya hotA hai, usameM sAsvAdana kA vala vizepa hotA hai usameM do kI nImA 1 mithyAtva mohanIya, 2 mizra mohanIya / do kA vAda hotA hai-1 akriyAvAdI, 2 ajJAnavAdI jisase cauvIsa saMparAya kriyA lagatI hai| (3) mizra dRSTi jIva sthAnaka me mohanIya karma kI 28 prakRti meM se 28 kA udaya inameM mizra kA bala vizeSa hai, usameM do kI nImA aura do kA vAda 1 samakita mohanIya, 2 mithyAtva mohniiy| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 daza dvAra ke jIva sthAnaka ina do kI nImA 1 ajJAna vAdI, 2 vinayavAdI ina do kA vAda isa taraha 24 saparAya kriyA lagatI hai| (4) avratI samadRSTi jIva sthAnaka me mohanIya karma kI 28 prakRti me se 7 kA kSayopazama, 21 kA udaya / anantAnu badhI krodha, mAna, mAyA, lobha 5 samakita mohanIya 6 mithyAtva mohanIya ina sAta kA kSayopazama 21 kA udaya-Upara kahe hue sAta kSayopazama me eka mithyAdarzanavattiyA kriyA nahI lage 21 ke udaya meM 23 saparAya kriyA lge| (5) dezavatI jIva sthAnaka me mohanIya karma kI 28 prakRti me se 11 kA kSayopazama va 17 kA udaya 1 anantAnu baMdhI krodha 2 mAna 3 mAyA 4 lobha 5 samakita mohanIya 6 mithyAtva mohanIya 7 mizra mohanIya 8 apratyAkhyAnI krodha 6 mAna 10 mAyA 1 lobha / ina 11 kA kSayopazama va ukta 11 bola choDa kara zeSa 28-11) 17 kA udaya, 11 kSayopazama me mithyAtva darzana vattiyA kriyA va apratyAkhyAna kriyA ye do kriyA nahI lage, 17 ke udaya me 22 saparAya kriyA lge| (6) pramatta sayati jIvasthAnaka me mohanIya karmakI 28 prakRti me se 15 kA kSayopazama 13 kA udaya 1 anantAnu badhI krodha, 2 mAna 3 mAyA 4 lobha 5 samakita mohanIya 6 mithyAtva mAhanIya 7 mizra mohanIya 8 apratyAkhyAnI krodha 6 mAna 10 mAyA 11 lobha 12 pratyAkhyAnI krodha 13 mAna 14 mAyA 15 lobha / ina 15 kA kSayopazama ukta 15 bola choDakara zeSa 13 bola kA udaya 15 ke kSayopazama me 22 saparAya kriyA nahI lage 13 ke udaya me 1 ArambhiyA, 2 mAyA vattiyA ye do kriyA lge| 8 jIva sthAnaka Arambha nahI kare, parantu ghRta ke kumbhavat / . (7) jIva sthAnaka me mohanIya karma kI 28 prakRti meM se 16 kA kSayopazama, 12 kA udaya 15 bola to Upara kahe hue aura 1 sajvalana Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ramruaintai n . . . jainAgama stoka sagraha kA krodha eva 16 kA kSayopazama 28 prakRti me se ye 16 chor3a zepa 12 kA udaya / 16 ke kSayopazama meM 23 saMparAya kriyA nahIM lge| 12 ke udaya meM eka mAyA vattiyA kriyA lge| AThave jIva sthAnaka meM mohanIya karma kI 8 prakRti meM se sAta kA upazama tathA kSAyika (kSaya) 10 kA kSayopazama aura 11 kA udy| 7 upazama tathA kSAyika-1 anantAnubaMdhI krodha 2 mAna 3 mAyA 4 lobha 5 samakita mohanIya 6 mithyAtva mohanIya 7 mizra mohanIya apratyAkhyAnI 4, pratyAkhyAnI 4 eva 8, 6 sajvalana kA krodha 10 saMjvalana kI mAyA 11 lobha eva 11 kA udaya / 10 ke kSayopaNama meM 23 saMparAya kriyA nahI lge| 11 ke udaya meM eka mAyA vattiyA kriyA lge| navave jIva sthAnaka meM mohanIya karma kI 28 prakRti meM se 10 kA upazama tathA kSAyika, 11 kA kSayopazama, 7 kA udaya / anantAnubaMdhI ke cAra 5 samakita mohanIya 6 mithyAtva mohanIya 7 mizra mohanIya aura 3 veda evaM 10 kA upazama tathA kSAyika, apratyAkhyAnI 4, pratyAkhyAnI cAra, 8, 6 saMjvalana kA krodha 10 mAna 11 mAyA evaM 11 kA kSayopazama, 6 kaSAya ke nava meM se 3 veda ko chor3a zeSa 6 aura saMjvalana kA lobha eva sAta kA udaya, 11 ke kSayopazama meM 23 saMparAya kriyA nahI lage / sAta ke udaya meM eka mAyA vattiyA kriyA lge| dasave jIva sthAnaka meM mohanIya karma kI 27 prakRti meM se 27 kA upazama athavA kSAyika, 1 kucha saMjvalana kA lobha kA udaya 27 ke upazama tathA kSAyika meM 23 saMparAya kriyA nahI lage aura eka saMjvalana kA lobha ke udaya meM eka mAyAvattiyA kriyA lge| 11 ve jIva sthAnaka meM mohanIya karma kI 28 prakRti meM se sarva prakRti upazamAI hai| isase 4 saMparAya kriyA nahIM lage, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza dvAra ke jIva sthAnaka 165 parantu sAta karma kA udaya hai| isase eka iryApathikA (iriyAvahiyA) kriyA lge| 12 ve jIva sthAnaka meM mohanIya karma kI 28 prakRti upazamAI hai / isase 24 saMparAya kriyA nahI lage, parantu sAta karma kA udaya hai, isase eka iryApathikA kriyA lge| 13 ve jIva sthAnaka meM cAra ghAtiyA karma kA kSaya hotA hai / isase 24 saparAya kriyA nahIM lge| cAra aghAtiyA karma kA udaya hai, isase eka ipithikA kriyA lage / 14 veM jIva sthAnaka meM cAra ghAtiyA karma kA kSaya hotA hai aura cAra aghAtiyA karma kA udaya hai, jisameM bhI vedanIya karma kA bala thA vaha nahI rahA / isase eka bhI kriyA nahIM lge| 5 karma kI sattA dvAra pahale jIva sthAnaka se gyAraveM jIva sthAnaka taka ATha hI karmo kI sattA, vArahave jIva sthAnaka me sAta karma kI sattA-mohanIya karma kI nahI, teharave aura caudahave me cAra karma kI sattA-1 vedanIya karma, 2 mAyuSya karma 3 nAma karma aura 4 gautra karma / 6 karma kA baMdha dvAra pahalA tathA dUsarA jIva sthAnaka para sAta tathA ATha karma bAdhe ( sAta bAMdhe to Ayupya karma choDa kara sAta bAdhe ) cauthe se sAtave jIvasthAnaka taka sAta tathA ATha karma bAMdhe / Upara samAna tIsare, AThave, navave jIva sthAnaka para sAta karma bAdhe (AyuSya karma chor3a kara ) dasave jIva sthAnaka para 6 karma bAdhe ( AyuSya aura mohanIya karma chor3a kara ) 11, 12 aura 13 ve jIva sthAnaka para eka sAtA vedanIya karma bAMdhe aura caudahave jIva sthAnaka para eka bhI karma nahI baadhe| pahabAMdhe to Ata tathA ATha mAta karma va Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jainAgama stoka saMgraha 7 karma kI udIraNA dvAra pahale jIvasthAnaka para sAta, ATha athavA chaH karma kI udIraNA kare ( sAta kI kare to vedanIya karma chor3akara va chaH karma kI kare to vedanIya va AyuSya karma choDakara ) / dUsare, tIsare, cauthe va pA~cave jIvasthAnaka para sAta athavA ATha karma kI udIraNA kare (sAta kI kare to AyuSya karma chor3akara ) / chaH, sAta, ATha va navave jovasthAnaka para sAta, ATha, chaH kI udIraNA kare (sAta kI kare to AyuSya chor3akara aura cha: kI kare to AyuSya aura vedanIya karma chor3akara) / - dasave jIvasthAnaka para chaH va paoNca kI udIraNA kare ( cha. kI kare to AyuSya aura vedanIya chor3akara aura paoNca kI kare to AyuSya, vedanIya va mohanIya ye tIna chor3akara) / gyArahave jIvasthAnaka para pAMca karma kI udIraNA kare (AyuSya, vedanIya aura mohanIya karma chor3akara ) / vArahave, terahave jIvasthAnaka para do karma kI udIraNA kare, nAma aura gotra karma kI / caudahave jIvasthAnaka para eka bhI karma kI udIraNA nahI kare / karma kA udaya va 6 karma kI nirjarA dvAra pahale se dasave jIvasthAnaka taka ATha karma kA udaya aura ATha karma kI nirjarA gyArahave va bArahave jIva sthAnaka para mohanIya karma choDa kara zeSa sAta karma kA udaya aura sAta karma kI nirjarA terahave caudahave jIva sthAnaka para cAra karma kA udaya aura cAra karma kI nirjarA - 1 vedanIya, 2 AyuSya, 3 nAma aura 4 gautra / 10 chaH bhAva kA dvAra chaH bhAva kA nAma :- 1 audayika, 2 aupazamika, 3 kSAyika, 4 kSAyopazamika, 5 pAriNAmika, 6 sAnnipAtika / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza dvAra ke jIva sthAnaka cha: bhAva ke bhedaH ( 1 ) audayika bhAva ke do bheda :-1 jIva audayika, 2 ajIva audyik| 1 jIva audayika ke do bheda :-1 audayika, 2 audayika niSpanna / 1 jisameM ATha karma kA udaya ho vo audayika aura ATha karma ke udaya se jo 2 padArtha utpanna hove ( nipaje ) vaha audayika. nisspnn| ATha karma ke udaya se jo 2 padArtha utpanna hove usa para 32 bola / gAthA :gaI, kAya, kasAya, veda, lessa miccha diThi, aviriye / asannI anANI AhAre, chaumattha sajogI saMsArattha asiddhaya / / artha --gati cAra 4 kAya cha:, 10, kaSAya 4, 14, veda tIna, 17, lezyA 6, 23, 24 mithyAtva dRSTi, 25 avratItva ( avatIpanA) 26, asaMjJotva 27, ajJAna 28, AhArikapanA 26, chadmasthapanA 30, sajogI (sayogIpanA) 31, sAMsArikapanA ( saMsAra me rahanA ) 32, asiddhapanA eva 32 bola jIva audayika se paave| ___ 2 ajIva audayika ke 14 bheda :-1 audArika zarIra, 2 audArika zarIra se pariNamane vAle pudgala, 3 vaikriya zarIra, 4 vaikriya zarIra se pariNamane vAle pudgala, 5 AhAraka zarIra, 6 AhAraka zarIra se pariNamane vAle pudgala, 7 tejas zarIra, 8 tejas zarIra se pariNamane vAle pudgala, 6 kArmaNa zarIra, 10 kArmaNa zarIra se pariNamane vAle pudgala, 11 varNa, 12 gandha, 13 rasa aura 14 sprsh| (2) aupazamika bhAva ke do bheda :-aupazamika aura 2 aupazamika niSpanna / mohanIya karma kI jo 28 prakRti upazamAI vo aupazamika aura mohanIya karma upazama karane se jo 2 padArtha nipaje vo aupazamika niSpanna / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jainAgama stoka saMgraha upazamAne (upazAnta karane se jo 2 padArtha nipaje usa para gAthA (artha sahita ): kasAya pejjadose, daMsaNa mohaNIje caritta mohaNIje / sammatta carItta laddhI, chau matthe vIyarAge ya / artha :-kaSAya cAra, 4, 5 rAga 6, doSa 7, darzana mohanIya 8 cAritra mohanIya ina ATha kI upazamatA 6 samakita tathA upazama cAritra kI labdhi kI prApti hove 10 chadmasthapanA 11 yathAkhyAta cAritrapanA ye 11 bola upazama se pAve / isI prakAra ye 11 bola upazama niSpanna se bhI paave| (3) kSAyika bhAva ke do bheda :-1 kSAyika, 2 kSAyika niSpanna / jinameM se kSAyika se ATha karma kA kSaya hove / ATha karma khapAne (kSaya karane ) ke bAda jo 2 padArtha nipaje use kSAyika niSpanna kahate hai| kSAyika niSpanna ke ATha bheda :-1 jJAnAvaraNIya karma kA kSaya ho tava kevala jJAna utpanna ho, 2 darzanAvaraNIya karma kA kSaya hove taba kevala darzana utpanna ho, 3 vedanIya karma kA kSaya ho taba nirAvAdhatvapana utpanna ho, 4 mohanIya karma kA kSaya ho tava kSAyika samyakatva utpanna ho, 5 AyuSya karma kA kSaya ho taba akSayatvapana utpanna ho, 6 nAma karma kA kSaya ho taba arUpIpana utpanna ho, 7 gotra karma kA kSaya ho taba aguru laghupana utpanna ho, 8 antarAya karma kA kSaya ho taba vIryapanA utpanna ho| (4) kSAyopazamika bhAva ke do bheda :-1 kSAyopazamika, 2 kSAyopazamika niSpanna / udaya me Aye hue karmo ko khapAve aura jo karma udaya meM nahI Ave unhe upazamAve use kSAyopazamika bhAva kahate hai / kSAyopazama karane se jo 2 padArtha nipaje unhe kSAyopaNamika nippanna kahate hai| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza dvAra ke jIva sthAnaka 166 kSAyopazama se jo 2 padArtha nipaje usa para gAthA : dasa uva uga tidiTTha cau caritta, carittA carite ya / dANAI paca laddhi, vIriyatti paca iMdie // 1 // duvAlasa aMga dhare, nava punvI jAva caudasa puvie| uvasama, gaNI paDimAa, ii causama nIkakanne / / 2 / / artha :-chadmastha ke 10 upayoga, 10, 3 dRSThi, 13, 4 cAritra pahalA, 17, 18 zrAvakatva, dAnAdi paJcalabdhi, 23, 3 vIrya 26; 5 indriya, 31, 12, aGga kI dhAranA 43, nava pUrva yAvat 14 pUrva kA jJAna honA, 44 upazama, 45 AcArya kI pratimA, 46 evaM 46 bola kSAyopazamika bhAva se nipaje / kSAyopazamika niSpanna bhAva se bhI ye 46 bola / (5) pAriNAmika bhAva ke do bheda .-1 sAdi pAriNAmika, 2 anAdi pAriNAmika / inameM se prathama pAriNAmika bhAva ke dasa bheda 1 dharmAstikAya, 2 adharmAstikAya, 3 AkAzAstikAya, 4 jIvAstikAya, 5 pudgalAstikAya, 6 addhAkAla, 7 bhavya, 8 abhavya, 6 loka, 10 aloka, ye dasa sarvadA vidyamAna hai / sAdi pAriNAmika ke bheda nIce anusaar| gAthA :-- junA surA, junA gulA, junA ghiya, junA tadula ceva / abhayaM, abhayarukhA, saddha gadhavva nagarA / / 1 / / ukkAvAe disidAhe, gajjIe mijjue, riNagghAe / juvae jakhkhAlittae, dhumittA mahItA rajoghAe / 2 / / cadI varAgA, surovarAgA, cado paDivesA suropddivesaa| paDicadA paDisurA, inda dhaNu udaga, machA, kavihasA amohe / / 3 / / vAsA, vAsaharA ceva, gAma, ghara NagarA / payala pAyAla bhavaNA a, niraa pAsAe // 4 // h Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 jainAgama stoka saMgraha puDha visatta kappo bAra, gevijya aNuttara siddhi / pammANu poggala dopaesI, jAva aNaMta ppaesI khadhe // 5 // artha .-purAnI zarAva, purAnA gur3a, purAnA ghI, purAne cAMvala, bAdala, bAdala kI rekhA, sadhyA kA varNa, gaMdharva ke cihna, nagara ke cihna (1) 1 ulkA pAta, 2 dizi dAha, 3 garjanA, 4 vidyuta, 5 nirghAta ( kATaka), 6 zukla pakSa kA bAlacandra, 7 AkAza meM yakSa kA cinha, 8 kRSNa dhUyara, 10 rajoghAta (2) candra grahaNa, sUrya grahaNa, candra kA jalakuNDa, sUrya jalakuNDa, eka hI samaya do cA~da, do sUrya dikhAI deve, indra dhanuSya, jala pUrNa bAdala, maccha ke cinha, bandara ke cinha, hasa kA cinha aura bANa kA cinha (3) kSetra, varSadhara, parvata, grAma, ghara, nagara, prAsAda (mahala), pAtAla, kalaza, bhavana pati ke bhavana naraka vAse, (4) sAta pRthvI, kalpa ( devaloka ) vAraha, nava | veyaka, paoNca anuttara vimAna, siddha zilA, paramANu pudgala do pradezo skandha yAvat anaMta pradezI skandha, (5) ina volo meM pudgala jAve tathA Ave, gale tathA ( Akara ) mile / ataH inhe sAdi pAriNAmika kahate hai| (6 ) sAnnipAtika bhAva :-isa para 26 bhAge / do saMyogI ke dasa, tIna sayogI ke dasa, cAra sayogI ke paoNca, pAMca saMyogI ke eka eva 36 bhAge nIce likhe yantra samAna jaannaa| do saMyogI ke dasa bhAMge bhAgA audayika aupazamika kSAyika kSAyopazamika pAri0 or or or or . Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza dvAra ke jIva sthAnaka 6, 8 w 10 13 14 15 16 17 18 16 20 0 00 22 23 24 25 1 1 1 1 navavA bhAMgA siddha ko pAve / tIna saMyogI ke dasa bhAge bhAgA audayika aupazimaka kSAyika kSAyopazamika pAri0 11 1 1 12 1 1 1 O O 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1. 1 1 0 1 1 O 171 O 1 1 1 1 1 1 pandrahavAM bhAgA terahane, caudahave, jIva sthAnaka para pAve / solahavA bhAgA pahale se sAtave jIva sthAnaka taka pAne / cAra saMyogI ke pAca bhAMge 3 1 o ar ar O bhAMgA audayika aupazamika kSAyika kSAyopazamika pAri0 21 1 1 1 1 1 1 0 1 0 0 1 O 1 1 O O 1 1 1 1 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 / jainAgama stoka saMgraha teIsavAM bhAMgA upazama zreNI ke AThave se gyArave jIva sthAnaka taka pAve, 24 vAM bhAMgA kSapaka zreNI ke AThaveM se 12 ve jIva sthAnaka (11 vAM chor3a kara) taka pAve / paoNca saMyogI ke eka bhAMgA bhAMgA audayika aupazamika kSAyika kSAyopazamika pAriNAmika isa yantra ke 26 bhAMge meM pA~ca bhAMgA pAriNAmika hai| zeSa 21 bhAMgA apAriNAmika hai| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI guNasthAna dvAra gAthA :nAma, lakhaNa, guNa Thii, kiriyA, sattA, baMdha vedeya / udaya, udiraNA, ceva, nijjarA, bhAva kAraNA // 1 // parisaha, magga, AyAya, jIvAya bhede, joga, uviuga / lessA, caraNa, sammata, AyA bahucca, guNaThANehiM / / 2 / / 1 nAma dvAra 1 mithyAtva guNasthAna, 2 sAsvAdAna guNasthAna, 3 mizra guNasthAna 4 avratI samyaktva dRSTi guNasthAna, 5 dezavratI guNasthAna, 6 pramatta saMjati (sayati) guNasthAna, 7 apramatta sajati guNasthAna, 8 niyaTThi (nivartI) vAdara guNasthAna, 6 aniyaTTi (anivartI) bAdara guNasthAna, 10 sUkSma samparAya guNasthAna, 11 upazAnta mohanIya guNasthAna, 12 kSINa mohanIya guNasthAna, 13 sajogI kevalI guNasthAna, 14 ajogI kevalI guNasthAna / 2 lakSaNa dvAra 1 mithyAtva guNasthAna .-mithyAtva guNasthAna kA lakSaNa-zrI vItarAga ke vacano ko kama, jyAdA, viparIta zraddha (mAne) viparIta pharase use mithyAtva guNasthAna kahate haiN| jaise koI kahe ki jIva agUThe samAna hai, tadula samAna hai, zAmA (tila) samAna hai, dIpaka samAna hai Adi aisI parUpanA kama (ochA) parUpanA hai| adhika parUpanA-eka jIva sarva loka brahmANDa mAtra me vyApa rahA hai aisI parUpanA adhika parUpanA hai| yaha AtmA pA~ca bhUto se utpanna huI hai 173 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 jainAgama stoka sagraha aura isake naSTa hone para jIva bhI naSTa hotA hai| pA~ca bhUta jar3a hai, inase caitanya upaje va naSTa hove aisI parUpanA viparIta zraddha, parUpe pharase use mithyAtva kahate hai| jaina mArga se AtmA akRtrima (svAbhAvika) akhaNDa avinAzI va nitya hai, sAre zarIra meM vyApaka hai tivAre (taba) gautama svAmI vandanA karake zrI bhagavanta ko pUchane lage-"svAmInAtha ! mithyAtvI jIva ko kina gaNoM kI prApti hove ?" taba zrI mahAvIra svAmI ne javAba diyA ki yaha jIvarUpI dar3I (geda) karmarUpI DaNDe (guTATI) se 4 gati 24 daNDaka 84 lAkha jIva yoni meM bAra-bAra paribhramaNa karatA rahatA hai, parantu saMsAra kA pAra abhI taka pAyA nhiiN| , 2 sAsvAdAna guNasthAna :-dUsare guNasthAna kA lakSaNa - jisa prakAra (jaise) koI puruSa khIra khANDa kA bhojana karake phira vamana kare usa samaya koI puruSa usase pUche ki-"bhAI khIra-khANDa kA kaisA svAda hai ?" usa samaya usane uttara diyA-"thoDA sA svAda hai|" isa prakAra bhojana ke (svAda) samAna samakita va vamana ke (svAda ke) samAna mithyaatv| dUsarA dRSTAnta :-jaise ghaNTe kA nAda prathama gahara gambhIra hotA hai aura phira thor3I sI jhanakAra zeSa raha jAtI hai, usI prakAra gahara gambhIra zabda ke samAna 'samakita aura jhanakAra samAna mithyaatv| . tIsarA dRSTAnta :-jIva rUpI Amra vRkSa, pramANa rUpa zAkhA, samakita rUpa phala, moha rUpa havA calane se pramANa rUpa DAla se samakita rUpa phala TUTa kara pRthvI para girA, parantu mithyAtva rUpa pRthvI para phala girA nahI, abhI bIca me hI hai isa samaya taka (jaba taka vaha bIca meM hai ) sAsvAdAna guNasthAna rahatA hai aura jaba pRthvI para gira par3A taba mithyAtva guNasthAna / gautama svAmI hAtha jor3I Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI guNasthAna dvAra 175 mAna mor3I zrI bhagavanta se pUchane lage - "svAmInAtha ! isa jIva ko kauna se guNo kI prApti hove ?" taba zrI bhagavanta ne pharamAyA ki yaha jIva kRSNa pakSI kA zukla pakSI huA aura ise arddha pudgala parAvartana kAla hI kevala sasAra me paribhramaNa karanA zeSa rahA / jaise kisI jIva ko eka lAkha karoDa rupaye denA ho aura usane usame se saba RNa cukA diyA ho, kevala adhelI ( AdhA rupayA ) denI zeSa rahI ho / isI prakAra isa jIva ko Adhe rupaye karja ke samAna sasAra me paribhramaNa karanA zeSa rahA / sAsvAdAna samakita pA~ca bAra Ave | 3 mizra guNasthAna :- tIsare guNasthAna kA lakSaNa :- samyaktva aura mithyAtva ina do ke mizra se mizra guNasthAna banatA hai / isa para zrIkhaNDa kA dRSTAnta jaise zrIkhaNDa kucha khaTTA aura kucha mIThA hotA hai, vaise hI mITha samAna samakita aura khaTTe samAna mithyAtva / jo jina mArga ko acchA samajhe / jaise kisI nagara ke bAhara sAdhu mahApuruSa padhAre hue hai aura zrAvaka loga jinhe namaskAra karane ke liye jA rahe ho usa samaya mizra dRSTi mitra mArga me milA / usane pUchA, " mitra ! tuma kahA~ jA rahe ho ?" isa para zrAvaka ne javAba diyA ki mai sAdhu mahApuruSa ko vandanA karane jA rahA hU~ / mizra dRSTi vAle ne pUchA ki vandanA karane se kyA lAbha hotA hai ? zrAvaka ne kahA ki mahA lAbha hotA hai / isa para mitra ne kahA ki mai bhI bandanA karane ko AtA hU~ / aisA kaha kara usane calane ke liye paira uThAye / itane me dUsarA mithyAtvI mitra milA, isane inhe dekha kara pUchA ki tuma kahA jA rahe ho ? taba mizra guNasthAna vAlA bolA ki hama sAdhu mahApuruSa ko vandanA karane ke liye jA rahe hai / yaha sunakara mithyAvAdI bolA ki inakI vandanA karane se kyA hotA hai, ye to bar3e maile-kucaile rahate hai ityAdi kaha kara use (mizra dRSTi vAle ko) punaH jAte hue ko lauTAyA / zrAvaka sAdhu munirAja ko vandanA 1 F Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jainAgama stoka saMgraha karake pUchane lagA ki mahArAja mere mitra ne vandanA karane ke liye paira uThAyA, isase use kisa guraNa kI prApta huI ? taba muni ne uttara diyA ki jo kAle uDada ke samAna thA vaha dAla ke samAna huA, kRSNa pakSI kA zukla pakSI huA, anAdi kAla se ulTA thA jisakA sulaTA huA, samakita ke sanmukha huA, parantu paira bharane samartha nahI / isa para gautama svAmI hAtha jor3a mAna mor3a vandanA namaskAra kara zrI bhagavanta ko pUchane lage 'he svAmI Atha, isa jova ko kisa guNa kI prApti huI ?' taba bhagavAna ne kahA ki jIva 4 gati 24 daMDaka meM bhaTaka kara utkRSTa deza nyUna arddha parAvartana kAla me saMsAra kA pAra pAyegA / 4 avratI samyag dRSTi guNasthAna :- avratI samyaktva dRSTianantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha, samyaktva mohanIya, mithyAtva mohanIya, mizra mohanIya / ina sAta prakRti kA kSayopazama kare arthAt ye sAta prakRti jaba udaya meM Ave taba kSaya kare aura sattA meM jo dala hai unako upazama kare use kSayopazama samyaktva kahate hai / yaha samyaktva asakhyAta bAra AtA hai / 7 prakRti ke dalo ko sarvathA upazamAve tathA DhAMke use upazama samyaktva kahate hai, yaha samyaktva pA~ca bAra Ave / sAta prakRti ke daloM ko kSayopazama kare use kSAyika samakita kahate hai, yaha samakita kevala eka bAra Ave / isa guNasthAna para AyA huA jIva jIvAdika naka padArtha dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se nokArasI Adi chamAsI tapa jAne, zraddha e, parUpe, parantu pharasa sake nahI / tivAre gautama svAmI hAtha jor3a mAna moDa zrI bhagavanta ko pUchane lage ki - svAmInAtha isa guNasthAna ke jIva ko kisa guNa kI prApti hotI hai ? uttara meM zrI bhagavanta ne pharamAyA ki - he gautama! samakita vyavahAra se zuddha pravartatA huA, yaha jIva jaghanya tIsare bhava me va utkRSTa pandrahave bhava meM mokSa jAve / vedaka samakita eka bAra Ave / isa samakita kI sthiti eka samaya Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI guNasthAna dvAra 69 kI pUrva meM agara AyuSya kA bandha na par3A ho to phira sAta bola kA bandha nahIM par3e-naraka kA AyuSya, bhavanapati kA AyuSya, tiryaJca kA AyuSya, bANavyantara kA AyuSya, jyotiSI kA AyuSya, strI veda, napuMsaka veda evaM sAta kA AyuSyaM ba~dhe nahIM yaha jIva samakita ke ATha AcAra ArAdhatA huA aura catuvidha sagha kI vAtsalyatA pUrvaka, parama harSa sahita bhakti (sevA) karatA huA jaghanya pahale devaloka me utpanna hove, utkRSTa bArahave devaloka meM / zAkha pannavaNAjI sUtra kii| pUrva karma ke udaya se vrata paccakkhANa (pratyAkhyAna ) kara nahIM sake, parantu aneka varSa kI zramaNopAsaka kI pravrajyA kA pAlaka hove dazAzru taskandha me jo zrAvaka kahe hai uname kA darzana zrAvaka ko avirata ( avratI ) samadRSTi kahanA caahiye| ___5 dezavratI guNasthAna -ukta ( Upara kahI huI ) sAta prakRti va apratyAkhyAnI krodha, mAna, mAyA, lobha eva 11 prakRti kA kSayopazama kre| 11 prakRti kA kSaya kare vo kSAyaka samakita aura 11 prakRti ko DhAke va upazamAve vaha upazamita aura 11 prakRti ko kucha upazamAve tathA kucha kSaya kare vaha kSayopazama samakita / pA~cave guNa sthAna para AyA huA jIvAdika padArtha dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se nokArasI Adi chamAsI tapa jAne, zraddha prarUpe va zakti pramANe pharase / eka paccakhANa se lagA kara 12 vrata, zrAvaka kI 11 paDimA AMdare yAvat salekhaNA (saleSaNA) taka anazana kara ArAdhe / tivAre ( usa samaya ) gautamasvAmI hAtha joDa mAna moDa zrI bhagavanta ___ ko pUchane lage-he svAmInAtha ! isa jIva ko kisa guNa kI prApti na hove ? taba bhagavanta ne uttara diyA ki jaghanya tIsare bhava me va / utkRSTa 15 bhava me mokSa jaave| jaghanya pahale devaloka me utkRSTa / 12 ve devaloka me / sAdhu ke vrata kI apekSA se ise dezavatI kahate 1 12 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jainAgama stoka saMgraha hai, parantu pariNAma se avrata ko kriyA utara gaI hai alpa icchA, alpa Arambha, alpa parigraha, suzIla, suvratI, dharmiSTha, dharma vratI, kalpa una vihArI, mahAsavega vihArI, udAsIna, vairAgyavanta, ekAnta Arya, samyag mArgI, susAdhu, supAtra, uttama kriyAvAdI, Astika, ArAdhaka, jainamArga prabhAvaka, arihanta kA ziSya Adi se ise varNana kiyA hai / yaha gItArtha kA jAnakAra hotA hai| zAkha siddhAnta kI zrAvakatva eka bhava meM pratyeka hajAra bAra Ave / / 6 pramatta sayati guNasthAna :-ukta 11 prakRti va pratyAkhyAnI krodha, mAna, mAyA, lobha eva 15 prakRti kA kSayopazama kare / ina 15 prakRtiyo kA kSaya kare vaha kSAyika samakita aura 15 prakRti kA upazama kare va upazama samakita aura kucha upazamAve, kucha kSaya kare va kSayopazama samakita / usa samaya gautama svAmI hAtha joDa, mAna mor3a zrI bhagavAna ko pUchane lage ki isa gaNa sthAna vAle ko kisa guNa kI prApti hove ? bhagavanta ne uttara diyA-yaha jIva dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se jIvAdika nava padArtha tathA nokArasI Adi chamAsI tapa jAne zraddha parUpe, pharase / sAdhutva eka bhava meM nava sau bAra Ave / yaha jIva jaghanya tIsare bhava meM utkRSTa 15 bhava meM mAkSa jAve / / ArAdhaka jIva jaghanya pahale devaloka me utkRSTa anuttara vimAna me upaje / 17 bheda se sayama nirmala pAle, 12 bhede tapasyA kare, parantu yoga capalatA, kaSAya capalatA, vacana capalatA va dRSTi capalatA kucha zeSa raha jAne se yadyapi uttama apramAda se rahe to bhI pramAda raha jAtA hai| isaliye pramAda karake kRSNAdika dravya lezyA va azubha yoga se kisI samaya pariNati badala jAtI hai, jisase kapAya prakRSTamatta bana jAtA hai| ise pramatta saMyati guNasthAna kahate hai| 7 apramatta saMyati guNasthAna -pA~ca pramAda kA tyAga kare taba sAtave guNasthAna Ave pA~ca pramAda kA nAma / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI guNasthAna dvAra 176 gAthA :mada, viSaya, kasAyA, nidA, vigahA pacamI, bhrinnyaa| e e paca pamAyA, jIvA pADanti sasAre / / ina pA~ca pramAda kA tyAga va ukta 15 prakRti aura 1 sajvalana kA krodha eva 16 prakRti kA kSayopazama kare isase kisa guNa kI prApti hove ? jIvAdi nava padArtha dravya se, kAla se, bhAva se tathA nokArasI Adi chamAsI tapa dhyAna yuktipUrvaka jAne, zraddha, parUpe, pharase vaha jIva jaghanya usI bhava me utkRSTa tIsare bhava meM mokSa jAve / gati prAya: kalpAtIta kI pAve / dhyAna meM, anuSThAna meM, apramatta pUrvaka pravarte va zubha lezyA ke yoga sahita adhyavasAya prarvatatA huA jisake pramatta kaSAya nahI vaha apramatta sayati guraNasthAna kahalAtA hai| 8 niyaTTIbAdara guNasthAna :-ukta 16 prakRti va sajvalana kA mAna eva 17 prakRti kA kSayopazama kare, taba AThave guNasthAna Ave ( taba gautama svAmI hAtha jor3a pUchane lage Adi uparokta samAna ) isa guNasthAna vAle ko kisa guNa kI prApti ho| jo pariNAmadhArA va apUrva karaNa jIva ko kisI samaya va kisI dina utpanna nahI huA ho aisI pariNAma dhArA va karaNa kI zreNI jIva ko upaje / jIvAdika nava padArtha dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se nokArasI Adi chamAsI tapa jAne zraddha, parUpe pharase / yaha jIva jaghanya usI bhava me, utkRSTa tIsare bhava me mokSa jAve / yahA~ se do zreNI hotI hai-1 upazama zreNI, 2kSapaka shrennii| upazama zreNI vAlA jIva mohanIya karma kI prakRti ke dalo ko upazama karatA huA gyArave gaNasthAna taka calA AtA hai| paDivAI bhI ho jAtA hai va hIyamAna pariNAma bhI pariNamatA hai| kSapaka zreNIvAlA jIva mohanIya karma kI prakRti ke dalo ko kSaya karatA huA 'zuddha pariNAma se nirjarA Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jainAgama stoka saMgraha , karatA huA navave dasave guNasthAna para hotA huA gyArave ko chor3a kara bArahave guNasthAna para calA jAtA hai, yaha apaDivAi hotA hai aura varddha mAna pariNAma me pariNamatA hai / jo nivartA hai bAdara kaSAya se, vAdara saparAya kriyA se, zreNI kare Abhyantara pariNAma pUrvaka adhyavasAya sthira kare va bAdara capalatA se nivartA hai, use niyaTTi bAdara guNasthAna kahate hai ( dUsarA nAma apUrva karaNa guNasthAna bhI hai / kisI samaya pUrva meM pahale jIva ne yaha zreNI kabhI kI nahI aura isa guNasthAna para pahalA hI karaNa paNDita vIrya kA AvaraNa | kSaya karaNa rUpa kararaNa pariNAma dhArA, varddhana rUpa zreNI kare use apUrva kararaNa guNasthAna kahate hai / 8 aniyaTTi bAdara guNasthAna :- uparokta 17 prakRti aura saMjvalana kI mAyA, strI veda, napuMsaka veda evaM 21 prakRti kA kSayopazama kare, tava jIva navave guNasthAna Ave / isa jIva ko kisa guNa kI prApti hove ? uttara - yaha jIva jIvAdika nava padArtha tathA nokArasI Adi chamAsI tapa dravya se kSetra se, kAla se, bhAva se, nirvikAra amAyI, viSaya niravachA pUrvaka jAne zraddha, parUpe, pharase / yaha jIva jaghanya usI bhava meM utkRSTa tIsare bhava meM mokSa jAve / sarva prakAra se nivartA nahI kevala aza mAtra abhI saMparAya kriyA zeSa rahI, use aniyaTTi bAdara guNaThAraNA kahate hai / AThavAM navavA gaThANA ( guNasthAna) ke zabdArtha bahuta hI gambhIra hai ata. inhe paJcasagrahAdika grantha tathA siddhAnta meM se jAnanA / 10 sUkSmasaMparAya guNasthAna :- uparokta 21 prakRti aura 1 hAsya, 2 rati, 3 arati, 4 bhaya, 5 zoka, 6 dugaMchA evaM 27 prakRti kA kSayopazama kare / isa jIva ko kisa guNa kI prApti hove ? uttara yaha jIva dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se jIvAdika nava padArtha tathA nokArasI Adi chamAsI tapa, nirabhilASa, nivachaka, nirveda Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI guNasthAna dvAra 181 katApUrvaka, nirAzI, avyAmohI avibhramatApUrvaka jAne zraddha parUpe pharase / yaha jIva jaghanya usI bhava me utkRSTa tIsare bhava me mokSa jAve / sUkSma arthAt thoDI sI (patalI sI) saparAya kriyA zeSa rhii| ataH ise sUkSma samparAya guNasthAna kahate hai| 11 upazAnta mohanIya guNasthAna :-uparokta 27 prakRti aura sajvalana kA lobha eva 28 prakRti upazamAve sarvathA DhAke (chipAve ), bhasma ( rAkha ) se dabI huI agnivat isa jIva ko kisa guNa kI utpatti hove ? uttara-yaha jIva jIvAdika nava padArtha dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se, nokArasI Adi chamAsI tapa vItarAga bhAva se, yathAkhyAtacAritra pUrvaka jAne, zraddha, parUpe, pharase / itane me yadi kAla kare to anuttara vimAna me jAve, phira manuSya hokara mokSa jAve aura yadi (kAla nahIM kare) sUkSma lobha kA udaya hove to kaSAya rUpa agni prakaTa hokara dasave guNasthAna para se giratA huA yAvat pahale guNasthAna taka calA Ave (gyArahave guNasthAna se Age caDhe nahI) sarvathA prakAre moha kA upazama karanA (jala se bujhAI huI agnivat nahI) parantu bhasma se dabI huI agnivat use upazAnta mohanIya guNasthAna kahate hai / 12 kSINa mohanIya guNasthAna -uparokta 28 prakRtiyo ko sarvathA prakAre khapAve kSAyika zreNI, kSAyaka bhAva, kSAyaka samakita, kSAyaka yathAkhyAta cAritra, karaNa satya, yoga satya, bhAva satya, amAyI, akaSAyI, vItarAgI, bhAva nirgrantha, sampUrNa sambuddha (nivarte), sampUrNa bhAvitAtmA, mahA tapasvI, mahA suzIla amohI, avikArI, mahA jJAnI, mahA dhyAnI, varddhamAna pariNAmI, apaDivAI hokara antarmuhUrta rahe / isa guNasthAna para kAla karate nahI va punarbhava hotA nahI / anta samaya me paoNca jJAnAvaraNIya, nava darzanAvaraNIya, pA~ca prakAre antarAya karma kSaya karake terahave guNasthAna para pahale samaya Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 jainAgama stoka saMgraha meM kSaya kare taba kevala jyoti prakaTa hove / kSINa arthAt kSaya kiyA hai sarvathA prakAre mohanIya karma jisa guNasthAna para use kSINa mohanIya guNasthAna kahate hai| 13 sayogI kevalI guNasthAna .-dasa bola sahita terahave guNasthAna para vicare / sayogI, sazarIra, salezI, zukla lezI, yathAkhyAtacAritra, kSAyaka samakita paMDita vIrya, zukladhyAna, kevalajJAna, kevaladarzana evaM daza bola jaghanya antarmuhUrta utkRSTa deza nyUna karor3a pUrva taka vicare / aneka jIvoM ko tAra kara, pratibodha dekara, nihAla karake, dUsare tIsare zukla dhyAna ke pAye ko dhyAya kara caudahave guNasthAna para jAve / sayogI yAne zubha mana, vacana, kAyA ke yoga sahita bAhya calopakaraNa hai| gamanAgamanAdika ceSTA zubha yoga sahita hai kevalajJAna, kevaladarzana upayoga samayAMtara avichinna rUpa se zuddha praNameM isaliye ise sayogI kevalI guNasthAna kahate hai| 14 ayogI kevalI guNasthAna :-zukla dhyAna kA cauthA pAyA samuchinnakriya, anantara apratighAtI, anivRti, dhyAtA, mana yoga rUMdha kara, vacana yoga rUMdha kara, kAya yoga rUMdha kara, AnaprANa nirodha kara rUpAtIta parama zukla dhyAna dhyAtA huvA 7 bola sahita vicre| ukta 10 bola me se sayogI, salezI, zukla lezI, evaM tIna vola choDa zeSa 7 vola sahita sarva parvatoM ke rAjA meru ke samAna aDola, acala, sthira avasthA ko prApta hove / zailezI pUrvaka raha kara paca laghu akSara ke uccAra pramANa kAla taka raha kara zeSa vedanIya, AyuSya, nAma eva gotra 4 karma kSINa karake mokSa pAve / zarIra audArika, tejas, kArmaNa sarvathA prakAre chor3akara samazraNI Rju gati anya AkAza pradeza ko nahIM avagAhatA huvA-araNapharasatA huvA eka samaya mAtra meM urdhvagati avigraha gati se vahAM jAkara eraDa vIja baMdhana mukta vat, nirlepa tumbIvat, kodaMDa mukta bANavat, indhana-vahni Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI guNasthAna dvAra 183 mukta dhUmra vat / usa siddha kSetra meM jAkara sAkAropayoga se siddha hove, vuddha hove, parAMgata hove, paraMparAMgata hove sakala kArya--artha sAdha kara kRtakRtArtha nipThitArtha atula sukha sAgara nimagna sAdi ananta bhAge siddha hone / isa siddha pada kA bhAva smaraNa ciMtana manana sadA sarvadA kAle mujhako hone ? vaha ghar3I pala dhanya saphala hone / ayogI arthAt yoga rahita kevala sahita vicare use ayogI kevalI guNasthAna kahate haiN| 3 : sthiti dvAra pahale guNasthAna kI sthiti 3 prakAra ko :-"aNAdiyA apajjavasiyA" yAne jisa mithyAtva kI Adi nahIM aura anta bhI nhiiN| abhavya jIva ke mithyAtva AzrI / 2 aNAdiyA sapajjavasiyA arthAt jisa mithyAtva kI Adi nahIM parantu anta hai / bhavya jIva ke mithyAtva AzrI / 3 sAdiyA sapajjavasiyA arthAt jisa mithyAtva kI Adi bhI hai aura anta bhI hai| paDivAI samadRSTi ke mithyAtva aashrii| isakI sthiti jaghanya antarmuhUrta utkRSTa arddha pudgala parAvartana meM deza nyUna / vAda meM avazya samakita pAkara mokSa jAve / dUsare gaNasthAna kI sthiti jaghanya eka samaya kI u0 6 AvalikA va 7 samaya kii| tIsare guNasthAna kI sthiti ja0 u0 antarmuhUrta kI cauthe guNasthAna kI sthiti ja0 antarmuhUrta kI u066 sAgaropama jhAjherI / 22 sAgaropama kI sthiti se tIna vAra vArahaveM devaloka meM upaje tathA do vAra anuttara vimAna meM 33 sAgaropama kI sthiti se upaje ( eva 66 sAgaropama ) aura tIna karor3a pUrva adhika manuSya ke bhava AtrI jAnanA / pAMcave, cha, terahave guNasthAna kI sthiti ja0 antamuhUrta u0 deza nyUna ( uNI ) || varSa nyUna eka karor3a pUrva kI, sAtave se gyArahave taka ja0 1 samaya u0 antarmuhUrta vArahave gaNa kI sthiti ja0 u0 antarmuhUrta caudahave guNa0 kI sthiti pAMca Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 jainAgama stoka saMgraha laghu ( hrasva) svara (a, i, u, R, lu, ) ke uccAraNa ke kAla pramANe jaannaa| 4: kriyA dvAra pahale tIsare guNasthAna meM 24 kriyA pAve iriyAvahiyA kriyA chodd'kr| dUsare cauthe guNa0 23 kriyA pAve iriyAvahiyA, aura mithyAtva kI ye do chor3a kara / pAMcave guNa0 22 kriyA pAve mithyAtva, avirati iriyAvahiyA kriyA choDa kara / chaTTe guNa0 2 kriyA pAve 1 AraMbhiyA 2 mAyAvattiyA / sAtave guNoM se dazave guNa0 taka 1 mAyAvatiyA kriyA pAve / gyArahave, vArahave, terahave guNa0 1 iriyAvahiyA kriyA pAve / caudahave gaNa0 kriyA nahI pAve / 5 : sattA dvAra pahale guNasthAna se gyArahaveM guNa0 taka ATha karma kI sattA / bArahaveM guNa0 7 karma kI sattA mohanIya karma chor3a kara / terahave caudahave guNa0 4 karma kI sattA vedanIya, AyuSya, nAma, gotra eva cAra karma / 6 : baMdha dvAra pahile ga raNasthAna se sAtave guNa0 taka (tIsarA guNa0 choDa kara) 8 karma badhe yA sAta karma baMdhe (AyuSya karma chor3a kara) tIsare, AThave navave guNa0 7 karma badhe (AyuSya chor3a kara) dazave guNa0 6 karma vadhe (AyuSya mohanIya karma chor3a kara ) gyArahave, bArahave terahave guNa 1 sAtA vedanIya karma baMdhe / caudahave guNa0 karma nahI vadhe / 7 : veda dvAra aura 8 udaya dvAra pahile guNa se dazave guNa0 taka 8 karma vede aura 8 karma kA udaya / gyArahave bArahave 7 karma (mohanIya chor3a kara ) vede aura 7 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI guNasthAna dvAra 285 karma kA udaya / terahave caudahave guNa0 4 karma vede aura 4 karma kA udaya-vedanIya, AyuSya, nAma aura gotra / 6 : udIraNA dvAra pahele guNoM se sAtave guNa0 taka 8 karma kI udIraNA tathA sAta kI (AyuSya karma chor3a kara) AThave, navave guNa0 7 karma kI udIraNA (AyuSya chor3a kara) tathA 6 karma kI ( AyuSya mohanIya choDa kara ) dazave guNa0 6 kI kare Upara samAna tathA 5 kI kare (AyuSya mohanIya vedanIya chor3a kara) gyArahave bArahave guNa0 5 karma kI (Upara samAna) tathA 2 karma kI kare-nAma aura gotra karma kii| terahave guNa0 2 karma kI udIraNA-nAma, gotra / caudahave guNa. udIraNA nahI kre| 10 : nirjarA dvAra pahale se gyArave guNasthAna taka 8 karma kI nirjarA bArahaveM 7 karma kI nirjarA (mohanIya karma chor3a kara ) terahave caudahave guNasthAna 4 karma kI nirjarA-vedanIya, AyuSya, nAma aura gotra / 11 : bhAva dvAra 1 udaya bhAva 2 upazama bhAva 3 bhAyaka bhAva 4 kSAyopazama bhAva 5 pAriNAmika bhAva 6 sanivAI bhAva / pahale tIsare guNasthAna 3 bhAva-udaya, kSayopazama pAriNAmika / dUsare, cauthe, pAMcave, chaTo, sAtave va AThave guNoM se gyArahaveM guNa taka upazama zroNi vAle ko 4 bhAva-udaya, upazama kSayopazama, pAriNAmika (koI upazama kI jagaha bhAyaka bhI kahate hai) aura AThave se lagA kara vArahave guNa. taka kSapaka zroNi vAle ko 4 bhAva-udaya, kSayopazama, kSAyaka, pAriNAmika, terahave caudahave guNa 3 bhAva-udaya kSAyaka, pariNAmika / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 12 : kAraNa dvAra karma bandha ke kAraNa pAMca-1 mithyAtva 2 avirati (avartI) 3 pramAda 4 kaSAya 5 yog| pahele tIsare guNa0 5 kAraNa paave| dUsare, cauthe guNa0 cAra kAraNa (mithyAtva chor3a kara) pA~cave cha? gu0 3 kAraNa (mithyAtva, avirati chor3a kara) sAtaveM se dazave ga0 taka 2 kAraNa pAve kaSAya, yoga / gyArahava, bArahava, terahana zu0 1 kAraNa pAve 1 yoga caudahave gu0 kAraNa nahI pAve / 13 : pariSaha dvAra pahale se cauthe gu0 taka yadyapi pariSaha 22 pAve parantu du kha rUpa hai nirjarA rUpa meM praNameM nhii| pA~caveM se navava guNa0 taka 22 paripaha pAve eka samaya meM 20 vede, zIta kA hove vahAM tApa kA nahI aura tApa kA hove vahAM zIta kA nahI, calane kA hove vahAM baiThane kA nahI aura baiThane kA hove vahAM calane kA nahI / dazave gyArahave bArahaveM' guNa0 14 pariSaha pAve (mohanIya karma ke udaya se hone vAle 8 chor3a kara)-acela, arati, strI kA, baiThane kA, Akroza kA, mela kA, satkAra puraskAra kA evaM sAta cAritra mohanIya karma ke udaya hone se aura 1 daMsaNa pariSaha (darzana mohanIya ke udaya hone se) evaM ATha pariSaha choDa kara zepa 14 iname se eka samaya meM 12 vede zIta kA vede vahA tApa kA nahI, aura tApa kA vahAM zIta kA nahI, calane kA hove vahAM baiThane kA nahI aura baiThane kA hove vahAM calane kA nahI ? terahave caudahave guNa0 11 paripaha pAve / ukta pariSaha meM se tIna choDa kara zepa 11 (1) prajJA kA (2) ajJAna kA ye do pariSaha / jJAnAvaraNIya karma ke udaya se aura (3) alAbha kA paripaha antarAya karma ke udaya se evaM 3 pariSaha chor3a kara / ina pariSaha me se eka samaya meM vede zIta kA hove vahAM tApa kA nahI, aura tApa kA vede vahAM zIta kA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 zrI guNasthAna dvAra nahI, calane kA hove vahAM baiThane kA nahI aura baiThane kA hove vahAM calane kA nhii| 14 : mArgaNA dvAra pahale guNa0 mArgaNA 4 tIsare, cauthe, pAcave, sAtave jAve / dUsare guNa0 mArgaNA 1, gire to pahale guNa. Ave (caDhe nhii)| tIsare guNa0 4, gire to pahale Ave aura caDhe to cauthe, pA~cave, sAtave jaave| cauthe guNa0 mArgaNA 5, gire to pahale guNa0 dUsare, tIsare guNa. Ave aura caDhe to pA~cave, sAtave jAve / pAcave gu0 mA0 5, gire to pahale, dUsare, tIsare, cauthe gu0 Ave aura caDhe to sAtave jAve / chaTaThe gu0 mA0 6, gire to pahale, dUsare, tIsare, cauthe, pAMcave gu0 Ave aura caDhe to sAtave jAve / sAtave gu0 mA0 3, gire to chaTTe cauthe Ave aura caDhe to AThave gu0 jAve / AThave gu0 mA0 3, gire to sAtave cauthe Ave aura caDhe to navave gu0 jaave| navave gu0 mA0 3, gire to AThave cauthe Ave aura caDhe to dazave jAve / dazave guNoM mA0 4, gire to navave cauthe Ave caDhe to gyArahave bArahave jaave| gyArahave gu0 mA0 2, kAla kare to anuttara vimAna me jAve aura gire to dazave se pahale taka Ave, caDhe nahI / bArahave ga0 mA0 1, terahave jAve, gire nahI / terahave guNa0 mA0 1, caudahave jAve, gire nahI / caudahave gu0 mA0 nahI, mokSa jAve / 15 * AtmA dvAra / ___ AtmA ATha-1 dravyAtmA, 2 kaSAyAtmA, 3 yogAtmA, 4 upayogAtmA, 5 jJAnAtmA, 6 darzanAtmA, 7 cAritrAtmA,8 vIryAtmA evaM 8 / pahale, tIsare gu0 3 AtmA, jJAna aura cAritra ye 2 choDa kara, dUsare cauthe gu0 7 AtmA cAritra choDa kara, pAMcave gu0 bhI 7 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jainAgama stoka saMgraha AtmA ! deza cAritra hai ) cha8 se dazave gu0 taka 8 AtmA, gyArahave, bArahave terahave gu0 7 AtmA kaSAya choDa kara, caudahave gu0 6 AtmA kaSAya aura yoga chor3a kara, siddha meM 4 AtmA-jJAnAtmA, darzanAtmA, dravyAtmA aura upayogAtmA / 16 jIva bheda dvAra pahale gu0 14 bheda pAve, dUsare gu0 6 bheda pAve / beindriya, trIndriya, caurindriya, asaMjJI tiryaca va pacendriya ina cAra kA aparyAptA aura saMjJI pacendriya kA aparyAptA va paryAptA evaM 6, tIsare gu0 saMjJI pacendriya kA paryAptA pAve / cauthe gu0 2 bheda pAve saMjJI pacendriya kA aparyAptA aura paryAptA / pA~cave se caudahave gu0 taka 1 saMjJI paMcendriya kA paryAptA pAve / 17 yoga dvAra pahala, dUsare, cauthe gu0 yoga 13 pAda, AhAraka ke do choDa kr| tIsare gu0 10 yoga pAva 4 mana kA, 4 vacana kA, 8,6 audArika kA aura 10 vaikriya kA eva 10, pAMcave gu0 12 yoga pAva AhAraka ke do aura eka kArmaNa kA eva tIna chor3a zeSa 12 yoga / chaThe gu0 14 yoga pAva' ( kArmANa ko chor3a kara ) sAtave gu0 11 yoga--4 mana ke, 4 vacana ke, 1 audArika kA, 1 vaikriya kA, 1 AhArika kA evaM 11 AThava gu0 se 12 gu0 taka 6 yoga pAva-~4 mana ke, 4 vacana ke aura 1 audArika kA, evaM 6, terahava gu0 yoga 7 do mana ke, do vacana ke, audArika, audArika kA mizra, kArmaNa kAya yoga evaM 7 yoga, caudahave gu0 yoga nhii| 18 upayoga dvAra pahale tIsare gu0 6 upayoga 3 ajJAna aura 3 darzana evaM 6, dUsare, cauthe, pAcave gu0 6 upayoga 3 jJAna 3 darzana evaM 6, chaThe se vArahave Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zrI guNasthAna dvAra 186 7 taka upayoga -4 jJAna 3 darzana (eva 7 ) terahava e caudahaveM gu0 tathA siddha meM 2 upayoga 1 kevala jJAna aura 2 kevala darzana / 16 lezyA dvAra pahale se chaThe gu0 taka 6 lezyA pAve, sAtave gu0 tIna lezyA pAve-tejo, padma aura zukla / AThave se bArahave gu0 taka 1 zukla lezyA terahave gu0 1 parama zukla lezyA, caudahave gu0 lezyA nahI / 20 cAritra dvAra pahale se cauthe gu0 taka koI cAritra nahI, pAcave gu0 deza thakI sAmAyika cAritra, chaTTo sAtave gu0 3 tIna cAritra sAmAyika cAritra, chedopasthAnIya cAritra, parihAravizuddha cAritra, evaM tIna | AThave navave gu0 2 do caritra sAmAyika aura chedopasthApanIya cAritra dazave gu0 1 sUkSmasaparAyacAritra, gyArahave se caudahaveM gu0 taka 1 yathAkhyAta cAritra / 21 samakita dvAra pahale tIsare gu0 samakita nahI, dUsare gu0 1 sAsvAdAna samakita cauthe, pAMcave, chaTTo gu upazama tathA kSayopazama aura sAtave gu0 3 upazama, kSayopazama, kSAyaka / dazavaLe gyArahava e gu0 2 do samakita, upazama aura kSAyaka, bArahave terahava e, caudahava e gu0 tathA siddha meM 1 kSAyaka pAve / 22 alpabahutva dvAra sarva se thoDA gyArahave guNasthAnavAle / eka samaya meM upazamazrI riNavAlA 54 jIva mile| isase bArahave guNasthAnavAlA saMkhyAta guNA / eka samaya me kSapakazreNi vAlA 108 jIva pAve | isase AThave navave dazave gu0 saMkhyAta guNA, jaghanya 200 utkRSTa 600 pAve / isase Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jainAgama stoka saMgraha terahaveM gu0 saMkhyAta guNA, jaghanya do kor3I (karor3a) u0 nava karoDa pAve / isase sAtaveM gu0 saMkhyAta guNA, jaghanya 200 karor3a u0 navase karor3a paave| isase chaTha gu0 sakhyAta guNA, ja0 do hajAra karor3a u0 nava hajAra karoDa pAve / isase pAMcave gu0 asaMkhyAta guNe, tiryaMca, zrAvaka, aashrii| isase dUsare gu0 asaMkhyAta gu0 4 gati aashrii| isase tIsare gu0 asaMkhyAta guNA (4 gati meM vizeSa hai ) isase cauthe gu0 asaMkhyAta gu0 (atyanta sthiti hone se) isase caudahave gu0 aura siddha bhagavanta anantaguNA / isase pahelA gu0 ananta guNA (ekendriya pramukha sarva mithyA dRSTi hai isa AzrI) Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6bhAva 1 udayabhAva 2 upazama bhAva 3 kSAyaka bhAva 4 kSayopazama bhAva 5 pAriNAmika bhAva 6 sannivAI bhAva / 1. udaya bhAva ke do bheda : 1 jIva udayaniSpanna 2 ajIva udayaniSpanna / jIva udayaniSpanna me 33 bola pAve :-4 gati, 6 kAya, 6 lezyA, 4 kaSAya, 3 veda eva 23 aura 1 mithyAtva 2 ajJAna 3 avirati 4 asaMjJItva 5 AhArika panA 6 chadmastha panA 7 sayogIpanA 8 saMsAra pariyaTTaraNA 6 asiddha 10 a0 kevalI evaM sarva 33 bola / ajIva udayaniSpanna me 30 bola pAve : 5 varNa 2 gandha 5 rasa 8 sparza 5 zarIra aura 5 zarIra ke vyApAra eva 30 dono milAkara (33+30) 63 bola udaya bhAva ke huve / 2. upazamabhAva me 11 bola * cAra kaSAya kA upazama 4, 5 rAga kA upazama, 6 dvaSa kA upazama, 7 darzana mohanIya kA upazama, 8 cAritra mohanIya kA upazama eva 8 mohanIya kI prakRti, aura 6 uvasamiyA daMsaraNa laddhi (samakita) 10 uvasamiyA caritta laddhi 11 uvasamiyA akaSAya chaumatha vItarAga laddhi eva 11 / 3. kSAyaka bhAva meM 37 bola : 5 jJAnAvaraNIya 6 darzanAvaraNIya, 2 vedanIya, 1 rAga, 1 dveSa, 4 kaSAya, 1 darzana mohanIya, 1 caritra 161 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 192 mohanIya, 4 AyuSya, 2 nAma, 2 gotra, 5 antarAya evaM 37 prakRti kA kSaya kare use kSAyaka bhAva kahate hai ye 9 bola pAve | 2 1 kSAyaka samakita 2 kSAyaka yathAkhyA cAritra 3 kevala jJAna 4 kevala darzana aura kSAyaka dAnAdi pAMca labdhi eva bola / 4. kSayopazama bhAva meM 30 vola. (prathama) 4 jJAna, 3 ajJAna, 3 darzana, 3 dRSTi, 4 cAritra 1 ( prathama ) carittAcarita (zrAvakapanA pAve) 1 AcAryagaNi kI padavI, 1 caudaha pUrva jJAna kI prApti, 5 indriya labdhi, 5 dAnAdi labdhi evaM sarva 30 bola | 5. pAriNAmika bhAva ke do bheda : 1 sAdipAriNAmika 2 anAdi pariNAmika / sAdi naSTa hove anAdi nahI / sAdi pariNAmika ke aneka bheda hai-- purAnI surA (madirA) purAnA guDa, tadula Adi 73 bola hote hai zAkha bhagavatI sUtra kI / anAdi pariNAmika ke 10 bheda :- 1 dharmAstikAya 2 adharmAsti kAya 3 AkAzAsti kAya 4 pudgalAsti kAya 6 kAla 7 loka 8 aloka bhavya 10 abhavya evaM 10 / 6. sannivAI bhAva ke 26 bhAMge . 10 dvika sayogI ke 10 trika sayogI ke, 5 coka saMyogI ke, 1 paMca saMyogI kA eva 26 bhAge vistAra zrI anuyoga dvAra siddhAnta se jAnanA dekho pRSTha 160, 161. 162 / 14 guNasthAna para 10 kSepaka dvAra hetu dvAra 25 kapAya, 15 yoga evaM 40 aura 6 kAya, 5 indriya, 1 mana evaM 12 avrata (40+12=52), 5 mithyAtva evaM sarva 57 hetu / pahele guNasthAne 55 hetu (AhAraka ke 2 chor3akara) dUsare guNasthAne 50 hetu ( 55 meM se 5 mithyAtva ke choDanA ) tIsare gu0 43 hetu (53 meM se ---- Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhAva 163 anantAnubaMdhI ke cAra, audArika kA mizra 1, vaikriya kA mizra 1, AhAraka ke 2 kArmaNa kA 1, mithyAtva 5, evaM 14 choDanA ) cauthe guraga0 46 hetu (43 to Upara ke aura audArika kA mizra 1, vaikriya kA mizra 1, kArmaNa kAyayoga eva ( 43 + 3 = 46) pAMcave gu0 40 hetu (46 ke Upara ke usame se apratyAkhyAnI kI cokaDI, trasa kAya kA avrata aura kArmaNa kAya yoga ye 6 ghaTAnA zeSa (46 - 6=40 hetu) chaThe gu0 27 hetu (40 me se pratyAkhyAnI kI cokar3I pAca sthAvara kA avrata, pAca indriya kA avrata aura 1 mana kA avrata evaM 15 ghaTAnA zeSa 25 rahe aura 2 AhAraka ke eva 27 hetu) sAtave gu0 24 hetu (27 me se - audArika mizra, vaikriya mizra, AhAraka mizra ye tIna ghaTAnA zeSa 24 hetu) AThave gu0 22 hetu (24 meM se vaikriya aura AhAraka ke 2 ghaTAnA) navave gu0 16 hetu (22 me se hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, durgaMchA ye 6 ghaTAnA) dazave gu0 10 hetu & yoga aura 1 saMjvalana kA lobha evaM 10 hetu / gyArahave, bArahave gu0 e hetu ( 1 yoga ke ) terahave gu0 7 hetu ( sAta yoga ke ) caudahave gu0 hetu nahI / 2 daNDaka dvAra pahale guNa0 24 daNDaka, dUsare guNa0 16 daNDaka, (5 sthAvara ke choDakara) tIsare, cauthe, guraga0 16 daNDaka (16 me se 3 vikalendriya ke ghaTAnA, pAcave guNa0 2 daNDaka-sajJI tiryaca aura sajJI manuSya chaThe se caudahave guNa0 taka 1 manuSya kA daNDaka 1 3 jIva-yoni dvAra pahale guNa 0 84 lAkha jIvA yoni, dUsare guNa0 22 lAkha, ( ekendriya kI 52 lAkha chor3akara) tIsare cauthe guNa0 26 lAkha jIvA 13 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jainAgama stogya saMgraha yoni dvAra, pAMcave guNa0 18 lAkha jIvAyoni, chaThe se caudahaveM guNa0 14 lAkha jIvA yoni / 4 antara dvAra pahale guraNa0 jaghanya antarmuhUrta u0 66 sAgaropama jhAjherI athavA 132 sAgara jhAjherI, ye 66 sAgara cauthe guNa0 raha kara puna: cauthe guNa0 66 sAgara raha kara mithyAtva guNa Ave / dUsare guNa se gyArahave guNa taka jaghanya antarmuhUrta athavA palya ke asakhyAtave bhAga (itane kAla ke binA upazama zreNI karake gire nahI) utkRSTa arddha pudgala meM deza nyUna, bArahave, terahave guNa0 antara nahI pdd'e| 5 dhyAna dvAra pahale, dUsare, tIsare, guNa0 2 dhyAna (pahalA) cauthe, pAMcave guNa0 2 dhyAna, chaThe guNa0 2 dhyAna 1 Arta dhyAna 2 dharma dhyAna / sAtave guNa0 1 dharma dhyAna, AThave se caudahave guNa0 taka 1 zukla dhyAna / 6 pharasanA dvAra __ pahale guNa0 14 rAja loka pharase, (sparza) dUsare guNa. nIcale paMDaga bana se chaThThI naraka taka pharase tathA UMcA adhogAma kI vijaya se navagneyaveka taka pharase, tIsare guNa0 loka ke asaMkhyAtave bhAga pharase / cauthA guNa0 adhogAma kI vijaya se bArahave devaloka taka pharase athavA paMDaga vana se cha? naraka taka pharase, pAMcavA~ guNa0 isI prakAra adhogAma kI vijaya se bArahave devaloka taka pharase / cha? se gyArahave guNa0 taka adhogAma kI vijaya se 5 anuttara vimAna taka pharase / bArahavAM guNa0 loka kA asakhyAtavAM bhAga pharase / terahavAM guNa0 sarva loka pharase / caudahavAM guNa. loka kA asaMkhyAtavAM bhAga phrse| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhAva 165 7 tIrtha kara gotra 4 guNasthAna meM bAndhe cauthe, pAcave, 8 aura sAtave eva 4 guNasthAna bAMdhe, zeSa guNa. naho bAMdhe / tIrthakaradeva 6 guNa0 pharase-4, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, eva nava pharase / 8 zAzvatAzAzvata dvAra __14 guNa. me 1, 4, 5, 6, 13, evaM 5 zAzvatA zeSa 6 guNasthAna ashaashvtaa| 6 saMghayaNa dvAra 14 guNa0 meM 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, eva sAta guNa0 6 saMghayaNa (sahanana) AThave se caudahave guNa0 taka eka vajraRSabhanArAca saghayaNa (sNhnn)| . 10 sAharaNa dvAra AryAjI, avedI, parihAra-vizuddhacAritravata, pulAka labdhivanta, apramAdI sAdhu, caudaha pUrva dhArI sAdhu aura AhAraka zarIra evaM ina sAta kA devatA sAhAraNa nahI kara sake / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 1 eka prakAra kA saMyama : sarva Azrava se nivartana honaa| 2 do prakAra kA baMdha : 1 rAga baMdha 2 dveSa bNdh| 3 tIna prakAra kA daNDa : 1 mana daNDa 2 vacana daNDa 3 kAya daNDa / tIna prakAra kI gupti : -1 mana gupti 2 vacana gupti 3 kAya gupti / tIna prakAra kA zalya :-1 mAyA zalya 2 nidAna zalya 3 mithyAdarzana zalya / tIna prakAra kA garva :-1 Rddhi garva 2 rasa garva 3 sAtA garva / tIna prakAra kI virAdhanA :-1 jJAna virAdhanA 2 darzana virAdhanA 3 cAritra viraadhnaa| 4 cAra prakAra kA kaSAya : 1 krodha kaSAya 2 mAna kaSAya 3 mAyA kaSAya 4 lobha kaSAya / cAra prakAra kI saMjJA-1 AhAra saMjJA 2 bhaya sajJA 3 maithuna sajA 4 parigraha saMjJA / cAra prakAra kI kathA-1 strI kathA 2 bhatta kathA 3 deza kathA 4 rAja kathA / cAra prakAra kA dhyAna :-1 Arta dhyAna 2 raudra dhyAna 3 dharma dhyAna 4 zukla dhyAna / 5pAMca prakAra kI kriyA : 1 kAyikA kriyA 2 AdhikaraNikA kriyA 3 prAdvepikA kriyA 4 pAritApanikA kriyA 5 prANAtipAtikA kriyA / pAMca prakAra kA 166 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 167 kAma - guNa - 1 zabda 2 rUpa 3 gandha 4 rasa 5 sparza / pAca prakAra kA mahAvrata :- 1 sarvaprANAtipAta veramaNa 2 sarva mRSAvAda veramaNa 3 sarva adattAdAna veramaraNa 4 sarva maithuna veramaNa 5 sarva parigraha veramaNa / pAca prakAra kI samiti 1 iriyAsamiti 2 bhASA samiti 3 eSaNA samiti 4 AdAna bhaMDamA nikSepanasamiti 5 uccAraprazravaraNa ( pAsavaNa ) khela, jalazleSma Adi pariThAvaNiyA samiti | pAMca prakAra kA pramAda - 1 mada 2 viSaya 3 kaSAya 4 nidrA 5 vikathA | th - 6 chaH prakAra kA jIva nikAya : 1 pRthvI kAya 2 apakAya 3 tejas kAya 4 vAyukAya 5 vanaspati kAya 6 sa kAya / chaH prakAra kI lezyA 1 kRSNa lezyA 2 nIla lezyA 3 kApota lezyA 4 tejolezyA 5 padma lezyA 6 zukla lezyA / 7 sAta prakAra kA bhaya : 1 ihaloka bhaya ( manuSya se manuSya ko bhaya hove ) 2 deva, tiryaMca se jo bhaya hove vaha paraloka bhaya 3 dhana se utpanna hone vAlA AdAna bhaya 4 chAyAdi dekhakara jo bhaya utpanna hove, vaha akasmAt bhaya, 5 AjIvikA bhaya 6 mRtyu ( marane kA ) bhaya 7 apayaza - apakIrti bhaya / 8 ATha prakAra kA mada : 1 jAti mada 2 kula mada 3 bala mada 4 rUpa mada 5 tapa mada 6 zruta mada 7 lAbha mada - aizvarya mada / 6 nava prakAra kI brahmacarya gupti : (1) strI, pazu, paDaka rahita Alaya (sthAnaka ) meM rahanA ( isa para ) cUhe billI kA dRSTAnta ( 2 ) mana ko Ananda dene vAlI tathA kAmarAga kI vRddhi karane vAlI strI ke sAtha kathAvArtA nahI karanA, nIbU - ke rasa kA dRSTAnta (3) strI ke Asana para baiThanA nahI tathA strI ke 1 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jainAgama stoka saMgraha sAtha sahavAsa karanA nahI / ghRta ke ghaTa ko agni kA dRSTAMta ( 4 ) strI kA aGga avayava, usakI AkRti, usakI bolacAla va usakA nirIkSaNa Adi ko rAga dRSTi se dekhanA nahI - sUrya kI dukhatI A~khoM se dekhane kA dRSTAnta (5) strI sambandhI kUjana, rudana, gIta, hAsya, Akrandana Adi sunAI deve aisI dIvAra ke samIpa nivAsa nahI karanA, mayUra ko garjArava kA dRSTAnta ( 6 ) pUrvagata strI sambandhI krIDA, hAsya, rati, darpa, snAna, sAtha meM bhojana karanA Adi smaraNa nahI karanA / sarpa ke jahara (viSa) kA dRSTAnta ( 7 ) svAdiSTa tathA pauSTika AhAra nityaprati karanA nahI / tridoSI ko ghRta kA dRSTAnta (8) maryAdita kAla meM dharmayAtrA ke nimitta bhojana cAhiye usase adhika AhAra karanA nahI / kAgaja kI kothalI meM rupayo kA dRSTAta (e) zarIra sundara va vibhUSita karane ke liye zrRMgAra va zobhA karanA nahI / raMka ke hAtha ratna kA dRSTAnta / 10 daza prakAra kA zramaNa dharma : ( yati) dharma - 1 kSamA ( sahana karanA) 2 mukti (nirlobhitA rakhanA) 3 Arjava ( nirmala svaccha hRdaya rakhanA) 4 mArdava ( komala - vinaya buddhi rakhanA va ahaGkAra-mada nahI karanA) 5 lAghava -(alpa upakararaNa-sAdhana rakhanA) 6 satya ( satyatA - pramANikatA se vartanA) 7 sayama ( zarIraindriya Adi ko niyamita rakhanA ) 8 tapa ( zarIra durbala hove isase upavAsAdi tapa karanA) caitya - ( dUsaroM ko upakAra buddhi se jJAnAdi denA) 10 brahmacarya (zuddha AcAra-nirmala pavitra vRtti meM rahanA ) daza prakAra kI samAcArI-1 AvazyakI - sthAnaka se bAhara jAnA ho to guru Adi ko kahanA ki avazya karake mujhe jAnA hai 2 naiSedhikasthAnaka meM AnA ho to kahanA ki nizcaya kArya kara ke maiM AyA hU~ 3 AppRcchanA-apane ko kArya hove taba guru ko pUchanA, 4 pratipRcchanA dUsare sAdhao kA kArya hove taba bAraMbAra guru ko jatalAne ke liye Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 169 pUchanA 5 chaMdanA-guru athavA bar3oM ko apane pAsa kI vastu AmatraNa karanA 6 icchAkAra-guru tathA bar3o ko kahanA "he pUjya ! sUtrArtha jJAna dene ke liye ApakI icchA hai ?" 7 mithyAkAra-pApa lagA ho to guru ke samIpa mithyA kahakara kSamA yAcanA karanA (arthAt prAyazcita lenA) 8 tathyakAra-guru ke kathana prati kahe ki Apa kaho vaisA hI karUgA / 6 abhyutthAna-guru tathA bar3o ke Ane para sAta ATha pAMva sAmane jAnA vaise hI jAne para sAta ATha pAva pahu~cAne ko jAnA 10 upasaMpada-guru Adi ke samIpa sUtrArtha rUpa lakSmI prApta karane ko hamezA rhnaa| 11 gyAraha prakAra kI zrAvaka pratimA 1 eka mAsakI-isa meM zuddha satya dharma kI ruci hove parantu nAnA vrata-upavAsAdi avazya karane ke liye zrAvaka ko niyama na hove| use darzana zrAvaka pratimA kahate hai / 2 dUsarI pratimA do mAha kIisame satyadharma kI ruci ke sAtha-sAtha nAnA zIlavata-guNavrata pratyAkhyAna pauSadhopavAsAdi kare parantu sAmAyika dizAvakAzika vrata karane kA niyama na hove vaha upAsaka pratimA / 3 tIsarI pratimA tIna mAha kI-isame Upara kahA usake uparAnta sAmAyikAdi kare, parantu aSTamI, caturdazI, amAvasyA, pUrNamAsI Adi parva me pauSadhopavAsa karane kA niyama na hove / 4 cauthI pratimA cAra mAha kI-isame Upara kahA usake uparAnta prati pUrNa pauSadhopavAsa aSTamyAdi sarva parva me kre| 5 pAMcavI pratimA pAca mAha kI-isameM pUrvokta sarva Acare, vizeSa eka rAtri me kAyotsarga kare aura pAca bola Acare; 1 snAna na kare 2 rAtri bhojana na kare 3 lAMga na lagAve 4 dina meM brahmacarya pAle 5 rAtri meM parimANa cre| 6 chaTThI pratimA cha: mAha kIisame pUrvokta uparAnta sarva samaya brahmacarya pAle / 7 sAtavI pratimA jaghanya eka dina utkRSTa sAta mAha kI-isameM sacitta AhAra nahI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 jainAgama stoka saMgraha kare parantu khuda ke liye Arambha tyAga karane kA niyama na hove / AThavI pratimA jaghanya eka dina kI utkRSTa ATha mAha kI isameM Arambha nahI kare / navavI pratimA - usI prakAra utkRSTa nava mAha kI isameM Arambha karane kA bhI niyama kare / 10 dazavI pratimA - utkRSTa daza mAha kI / isameM pUrvokta sarva niyama kare va uparAnta kSura muMDana karAve athavA zikhA rakhe koI yaha eka bAra pUchane para tathA vAMravAra pUchane para do bhASA bolanA kalpe / jAne to hAM kahanA kalpe aura na jAne to nahIM kahanA kalpe / 11 gyArahavI pratimA utkRSTa 11 mAha kIisameM kSura murauMDana karAve athavA keza loca karAve, sAdhu-zramaNa samAna upakaraNa -- pAtra rajoharaNa Adi dhAraNa kare, svajAti meM gaucarI artha bhramaNa kare aura kahe ki mai pratimA dhArI hU~, bhikSA devo ? sAdhu samAna upadeza deve / evaM sarva milA kara 11 pratimA meM 5 varSa 6 mAha kAla lAge / 12 bAraha bhikSu kI pratimA : ( abhigraha rUpa ) - 1 pahalI pratimA eka mAha kI, isameM zarIra Upara mamatA-sneha bhAva nahI rakhe, zarIra kI zuzrUSA nahI kare koI manuSya deva tiryaMca Adi kA pariSaha utpanna hove use sama pariNAma se sahana kare / 2 eka dAti AhAra kI, eka dAti jala kI lenA kalpe / yaha AhAra zuddha nirdoSa; koI zramaNa, brAhmaNa, atithi, kRpaNa, raka pramukha dvipada tathA catuSpada ko antarAya nahI lage, isa taraha se leve | tathA eka manuSya jimatA ( bhojana karatA ) hove va eka ke nimitta bhojana taiyAra kiyA hove vaha AhAra leve / do ke bhojana karane meM se deve to nahI leve; tIna, cAra, pAMca Adi bhojana karane ko baiThe huve hoM usameM se deve to na leve, garbhavatI nimitta utpanna kiyA hove vaha na leve tathA navaprasUtI kA AhAra nahI leve, bAlaka ko dUdha Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 tetIsa bola pilAte hove usake hAtha se nahI leve, tathA eka pAMva DevaDI ke bAhara aura eka pAMva DevaDI ke andara rakha kara vaherAve, nahI leve / 3 pratimA dhArI sAdhu ko tIna kAla gaucarI ke kahe hai-Adima, madhyama, carama ( anta kA ) carama arthAt eka dina ke tIna bhAga kare pahale bhAga meM gaucarI jAve to dUsareMdo bhAga me nahI jAve isI prakAra tIno me jaannaa| 4 pratimA dhArI sAdhu ko cha prakAra kI gaucarI karanA kahI hai 1 sandUka ke AkAra samAna (caukhunI) 2 arddha sandUka ke AkAra (do paMkti) 3 balada ke mUtra AkAra 4 pataMga TIDa ur3e usa samAna antara 2 se kare 5 zakha ke Avartana ke samAna gaucarI kare 6 jAvatA tathA AvatA gaucarI kre| 5 pratimAdhArI sAdhu jisa gAMva meM jAve vahAM yadi yaha jAnate hove ki yaha pratimA dhArI sAdhu hai to eka rAtri rahe aura na jAnate hove to do rAtri rahe isa ke uparAnta rahe to cheda tathA parihAra tapa jitanI : rAtri taka rahe utane dina kA prAyazcita kre| . 6 pratimAdhArI cAra prakAra se bole 1 yAcanA karane ke samaya 2 patha pramukha pUchane ke samaya 3 AjJA mAMgane ke samaya 4 praznAdika kA uttara dete smy| 7 pratimAdhArI sAdhu ko tIna prakAra ke sthAnaka para ThaharanA athavA pratilekhana karanA kalpe-bagIce kA bagalA 2 zmazAna kI chatarI ___3 vRkSa ke niice| 8 pratimAdhArI sAdhu tIna sthAna para yAcanA kare / 6 ina tIna prakAra ke sthAnaka ke andara vAsa kre| 10 pratimA dhArI sAdhu ko tIna prakAra kI zayyA kalpe 1 pRthvI (zilA) rUpa 2 kASTa rUpa 3 tRNa rUpa / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 jainAgama stoka sagraha 11 ina tIna prakAra kI zayyA kI yAcanA karanA kalpe / 12 ina tIna prakAra kI zayyA kA bhoga karanA kalpe / 13 pratimAdhArI sAdhu jisa sthAnaka meM rahate hove usa meM yadi koI strI pramukha Ave to strI ke bhaya se bAhara nikale nahI, yadi koI dUsarA bAhara nikAle to svayaM iryAsamiti zodha kara nikle| 14 pratimAdhArI sAdhu jisa ghara meM rahate hove vahA~ yadi koI agni lagAve to bhaya se bAhara nikale nahI, yadi koI dUsarA nikAlane kA prayAsa kare to svayaM iryAsamiti zodha kara nikle| 15 pratimAdhArI sAdhu ke pAMva meM yadi kaMTaka pramukha lagA hove to unhe nikAlanA nahI kalpe / 16 pratimAdhArI sAdhu ke AMkha meM choTe jIva tathA nAnA bIja va raja pramukha gire to unhe nikAlanA nahIM kalpe, iryAsamiti se calanA klpe| 17 pratimAdhArI sAdhu ko sUryAsta hone ke bAda eka pAMva bhI Age calanA nahI kalpe arthAta prati lekhana karane ke samaya taka vihAra kre| __ 18 pratimAdhArI sAdhu ko sacitta pRthvI para sonA baiThanA va thor3I nidrA bhI nikAlanA nahI kalpe, aura pahile dekhe hue sthAnaka para uccAra pramukha pariThavanA kalpe / 16 sacitta raja se yadi pAMva pramukha bhare huve ho to aise zarIra se gRhastha ke ghara para gaucarI jAnA nahI klpe|| 20 pratimA dhArI sAdhu ko prAsuka zItala tathA USNa jala se hAtha, pAMva, kAna, nAka, AMkha pramukha eka bAra dhonA, bAraMbAra dhonA nahIM kalpe, kevala azuci se bhare huve tathA bhojana se bhare hue zarIra ke aGga dhonA kalpe adhika nahI / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 203 21 pratimAdhArI sAdhu ghoDA, vRSabha, hAthI, pADA, varAha (sUara), zvAna, bAgha ityAdika duSTa jIva sAmane Ate ho to Dara kara eka pAva bhI pIche dhare nahI parantu khuvAlA (sIdhA) bhadra jIva sAmane AtA ho to dayA ke kAraNa yatnA ke nimitta pAMva pIche phire| 22 pratimAdhArI sAdhu dhUpa se chAMyA me nahI jAve aura chAMyA se dhUpa meM nahI jAve, zIta aura tApa sama pariNAma pUrvaka sahana kre| 2 dUsarI pratimA eka mAsa kI / isame do dAti AhAra kI aura do dAti jala kI leve| 3 tIsarI pratimA eka mAha kii| isame tIna dAti AhAra kI aura tIna dAti jala kI lenA kalpe / 4 cothI pratimA eka mAha kI / isame cAra dAti AhAra kI aura cAra dAti jala kI lenA kalpe / 5 pAcavI pratimA eka mAha kii| isame pAMca dAti AhAra kI aura pAMca dAti jala kI lenA klpe| 6 chaTThI pratimA eka mAha kI / isameM 6 dAti AhAra kI aura 6 dAti jala kI lenA klpe| 7 sAtavI pratimA eka mAha kii| isa me sAta dAti AhAra kI aura sAta dAti jala kI lenA kalpe / 8. AThavI pratimA sAta ahorAtri kii| isame jala binA ekAntara upavAsa kre| grAma, nagara, rAjadhAnI Adi ke bAhara sthAnaka kare, tIna Asana se baiThe, cittA sove, karavaTa se move, palAThI mArakara sove / parantu kisI bhI pariSaha se Dare nhii| ___. navavI pratimA-sAta ahorAtri kii| Upara samAna, vizeSa tIna meM se eka Asana kare, daNDa Asana, lagar3a Asana aura utkaTa Asana / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jainAgama stoka saMgraha 10. dasavI pratimA sAta ahorAtri kI / Upara samAna, vizeSa tIna meM se eka Asana kare, godUha Asana, vIrAsana aura ambuja Asana / 11. gyArahavI pratimA eka AhorAtri kii| jala binA cha? bhakta kare, grAma bAhara do pAMva saMkoca kara hAtha lambe kara kAyotsarga kre| 12. bArahavI pratimA eka rAtri kii| jala binA aThama bhakta kre| grAma nagara vAhana zarIra taja kara va oNkho kI palaka nahI mArate huve eka pudgala Upara sthira dRSTi karake, tamAma indriyo gopa karake, donoM paoNva ekatra karake aura donoM hAtha lambe karake dRDhAsana se rhe| isa samaya deva, manuSya, va tiryaMca dvArA koI upasarga hove to sahana kre| samyak prakAra se ArAdhana hove to avadhijJAna, manaH paryava jJAna tathA kevalajJAna prApta hove yadi calita hove to unmAda pAve, dIrgha kAlika roga hove aura kevalI praNita dharma se bhraSTa hove / evaM ina saba pratimA meM ATha mAha lagate hai / 13 teraha prakAra kA kriyA sthAnaka : (1) artha daNDa-apane liye hisA kre| (2) anartha daNDa-dUsaro ke liye hisA kre| (3) hisA daNDa-yaha mujhe mAratA hai, mArA thA va mAregA aisA saMkalpa karake maare| (4) akasmAt daNDa-eka ko mArane jAte samaya acAnaka dUsare kI ghAta hove| (5) dRSTi viparyAsa daNDa-zatra samajha kara mitra ko mAre / / (6) mRSAvAda daNDa-asatya bola kara daNDa paave| (7) adattAdAna daNDa-corI karake daNDa pAve / (8) abhyastha daNDa-mana meM duSTa, aniSTa kalpanA kre| (8) mAna daNDa-abhimAna kre| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 205 ___ (10) mitra doSa daNDa-mAtA, pitA tathA mitra varga ko alpa aparAdha ke liye bhArI daNDa kre| (11) mAyA daNDa-kapaTa kre| (12) lobha daNDa-lAlaca tRSNA kre| (13) iryApathika daNDa-mArga meM calane se hone vAlI hisA / 14 caudaha prakAra ke jIva : (1) sUkSma ekendriya aparyApta (2) sUkSma ekendriya paryApta (3) bAdara ekendriya aparyApta (4) bAdara ekendriya paryApta (5) be indriya aparyApta (E) be idriya paryApta (7) tri indriya aparyApta (8) tri indriya paryApta (E) caurindriya aparyApta (10) caurindriya paryApta (11) asajJI pacendriya aparyApta (12) asaMjJI pacendriya paryApta (13) saMjJI pacendriya aparyApta (14) sajJI pacendriya paryApta / 15 pandraha prakAra ke paramAdhAmI deva : (1) Amra 2 Amra rasa 3 zAma 4 sabala 5 rudra 6 vairudra 7 kAla 8 mahAkAla / 6 asipatra 10 dhanuSya 11 kuMbha 12 vAlu (ka) 13 vaitaraNI 14 kharasvara 15 mahAghoSa / 16 solave sUtrakRta kA prathama zru taskandha ke solaha adhyayana: 1 svasamaya parasamaya 2 vaidArika 3 upasarga prajJA 4 strI prajJA 5 naraka vibhakti 6 vIra stuti 7 kuzIla paribhASA 8 vIryAdhyayana 6 dharmadhyAna 10 samAdhi 11 mokSa mArga 12 samavasaraNa 13 yathAtathya 14 na thI 15 yamatithi 16 gAthA / 17 sattaraha prakAra kA saMyama : 1 pRthvI kAya sayama 2 apkAya sayama 3 tejas kAya sayama 4 vAyu kAya sayama 5 vanaspati kAya sayama 6 be indriya kAya saMyama Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 206 7 tri indriya kAya saMyama 8 caurindriya kAya saMyama & paMcendriya kAya saMyama 10 ajIva kAya saMyama 11 prekSA saMyama 12 utprekSA saMyama 13 apahRtya saMyama 14 pramArjanA saMyama 15 mana saMyama 16 vacana saMyama 17 kAya saMyama / 18 aThAraha prakAra kA brahmacarya : audArika zarIra sambandhI bhoga 1 mana se, 2 vacana se, 3 kAyA se seve nahI, 3, sebAve nahI, 6, sevatA prati anumodana kare nahI, e isI prakAra vaikriya zarIra sambandhI / 16 unnIsa prakAra kA jJAtAsUtra ke adhyayana : 1 utkSipta - meghakumAra kA 2 dhanya sArthavAha aura vijaya cora kA 3 mayUra IDAkA 4 kUrma (kAcabA ) kA 5 zailaka rAjarSi kA 6 tumbe kA 7 dhanya sArthavAha aura cAra bahuo kA 8 mallI bhagavatI kA & jina pAla jina rakSita kA 10 candra kI kalA kA 11 dAvAnala kA 12 jita zatru rAjA aura subuddhi pradhAna kA 13 nanda maNiyAra kA 14 tetaliputra pradhAna aura poTIlA - sonAra putrI kA 15 nandaphala kA 16 avarakaMkA kA 17 samudra azva kA 18 susImA dArikA kA 16 pu MDarIka kaMDarIka kaa| bIsa prakAra ke asamAdhika sthAna : 1 utAvalA utAvalA cAle 2 pUjyA binA cAle 3 duSTa rIti se pUje 4 pATa-pATalA, zayyA Adi adhika rakkhe 5 ratnAdhika ke ( bar3o ke ) sAmane bole 6 sthavira, vRddha guru AcAryajI kA upaghAta [nAza] kare 7 ekendriyAdi jIva ko sAtA, rasa, vibhUSA nimitta mAre - kSaNa kSaNa prati krodha meM hamezA pradIpta rahe 10 pRSTa mAMsa khAve arthAt dUsaroM kI pIche se nindA bole 11 nizcaya vAlI bhASA bole 12 nayA kleza [jhagar3A] utpanna kare 13 jo jhagar3A banda ho Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 207 gayA ho use punaH jAgRta kare 14 akAle svAdhyAya kara 15 sacitta pRthvI se hAtha pA~va bhare huve hone para bhI AhArAdi lene jAve 16 zAnti ke samaya tathA prahara rAtri bIta jAne para jora 2 se AvAja kare 17 gaccha me bheda utpanna kare 18 gaccha me kleza utpanna kara ke paraspara dukha utpanna kare 16 sUryodaya se lagAkara sUryAsta taka azanAdi bhojana letA hI rahe 20 aneSaNika aprAsuka AhAra leve| 21 ikavIsa prakAra ke zabala karma : 1 hastakarma 2 maithuna seve 3 rAtri bhojana kare 4 AdhA karmI bhogave 5 rAja piMDa jime 6 pAMca bola seve-1 kharIda kara deve tathA leve 2 udhAra deve tathA leve 3 balAtkAra se deve tathA leve 4 svAmI kI AjJA binA deve tathA leve 5 sthAnaka me sAmA jAkara deve tathA leve 7 bArabAra pratyAkhyAna karake bhogave 8 mahIne ke andara tIna udaka lepa kare (nadI utare khaDA rahe) 6 chaH mAha se pahale eka gaNa se dUsare gaNa me jAve 10 eka mAha ke andara tIna mAyA kA sthAna bhogave 11 zayyAtara kA AhAra kare 12 irAdA pUrvaka hiMsA kare 13 irAdA pUrvaka asatya bole 14 irAdA pUrvaka corI kare 15 irAdA pUrvaka sacitta pRthvI para zayyA va baiThaka kare 16 irAdA pUrvaka sacita mizra pRthvI para zayyAdika kare 17 sacitta zilA, patthara, sUkSma jIva jantu rahe aisA kASTa tathA aDa prANI bIja, harita Adi jIva vAle sthAnaka para Azraya, baiThaka, zayyA kare 18 irAdA pUrvaka mUla, kanda, skandha tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala, bIja ina 10 sacitta kA AhAra kare 16 eka varSa ke andara daza udaka lepa kare (nadI utare) 20 eka varSa ke andara daza mAyA kA sthAnaka seve 21 jala se hAtha pAtra, bhAjana Adi gIle karake azanAdi deve tathA lekara irAdA pUrvaka bhogve| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jainAgama stoka saMgraha 22 bAvIsa prakAra kA pariSaha : 1 kSudhA 2 tRSA 3 zIta 4 tApa 5 DAMsa-matsara 6 acela (vastra rahita) 7 arati 8 strI 6 calana 10 eka Asana para baiThanA 11 upAzraya 12 Akroza 13 vadha 14 yAcanA 15 alAbha 16 roga 17 tRNa sparza 18 jala ( mela ) 16 satkAra, puraskAra 20 prajJA 21 ajJAna 22 drshn| 23 tevIsa prakAra ke sUtrakRta sUtra ke adhyayana : solahaveM bola meM kahe huve solaha adhyayana aura sAta nIce likhe huve-1 puMDarIka kamala 2 kriyA sthAnaka 3 AhAra pratijJA 4 pratyAkhyAna kriyA 5 aNagAra suta 6 Ardra kumAra 7 udaka (peDhAla suta ) / 24 cobIsa prakAra ke deva : 1 daza bhavanapati, 2 ATha vANavyantara 3 pAMca jyotiSI, 4 eka vaimaanik| 25 paccIsa prakAre pAMca mahAvrata kI bhAvanA : pahale mahAvrata kI pAMca bhAvanA :-1 iryA samiti bhAvanA 2 mana samiti bhAvanA 3 vacana samiti bhAvanA 4 eSaNA samiti bhAvanA 5 AdAna-bhaDa-mAtra nikSepana samiti bhaavnaa| dUsare mahAvrata kI pAMca bhAvanA : 1 vicAre vinA bolanA nahI 2 krodha se bolanA nahI 3 lobha se bolanA nahI 4 bhaya se bolanA nahI 5 hAsya se bolanA nahI / tIsare mahAvrata kI pAca bhAvanA : 1 nirdoSa sthAnaka yAca kara lenA 2 tRNa-pramukha yAca kara lenA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola / 206 3 sthAnaka Adi sudhAranA nahI 4 svadharmI kA adatta lenA nahI 5 svadharmI kI vaiyAvacca krnaa| __ cauthe mahAvrata kI pA~ca bhAvanA : / 1 strI, pazu paDaka vAlA sthAnaka sevanA nahI 2 strI ke sAtha viSaya-sambandhI kathA vArtA karanI nahI 3 rAga-dRSTi se viSaya utpanna karane vAle strI ke aga avayava dekhanA nahI 4 pUrva gata surata krIDA kA smaraNa karanA nahI 5 svAdiSTa va pauSTika AhAra nitya karanA nhii| pAcave mahAvrata kI pA~ca bhAvanA : 1 madhura zabdo para rAga karanA nahI aura kaThora zabdo para dveSa karanA nahI 2 sundara rUpa para rAga aura kharAba rUpa para dveSa karanA nahI 3 sugandha para rAga aura durgandha para dveSa karanA nahI 4 svAdiSTa rasa para rAga aura kharAba (kaDavA Adi) rasa para dveSa karanA nahI 5 komala (suvAlA) sparza para rAga aura kaThora sparza para dveSa karanA nhii| 26 chavIza prakAra ke dazAzru taskandha, vRhatkalpa aura vyavahArasUtra ke adhyayana ( 1 ) 10 dazAzru taskandha ke ( 2 ) 6 vRhatkalpa ke aura (3) __10 vyavahAra ke skandha / 27 sattAvIsa prakAra ke aNagAra (sAdhu) ke guNaH 1 sarva prANatipAta veramaNa 2 sarva mRSAvAda veramaNaM 3 sarva adattAdAna veramaNa 4 sarva maithuna veramaNa 5 sarva parigraha veramaNa 6 zrotrendriya nigraha 7 cakSu indriya nigraha 8 ghrANendriya nigraha 6 rasa 14 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jainAgama stoka saMgraha nendriya nigraha 10 sparzendriya nigraha 11 krodha vijaya 12 mAna vijaya 13 mAyA vijaya 14 lobha vijaya 15 bhAva satya 16 karaNa satya 17 yoga satya 18 kSamA 19 vairAgya 20 manasamAdhAraNA 21 vacana samAdhAraNA 22 kAyasamAdhAraraNA 23 jJAna 24 darzana 25 cAritra 26 vedanA sahiSNutA 27 maraNa sahiSNutA / 28 aThAvIsa prakAra kA AcAra kalpa : 1 mAha (mAsika) prAyazcita 2 mAha aura pAMca dina 3 mAha aura daza dina 4 mAha aura pandraha dina 5 mAha aura vIsa dina 6 mAha aura paccIsa dina 7 do mAha 8 do mAha aura pAMca dina 8 do mAha aura daza dina 10 do mAha aura pandraha dina 11 do mAha aura vIsa dina 12 do mAha aura paccIsa dina 13 tIna mAha 14 tIna mAha aura pAMca dina 15 tIna mAha aura daza dina 16 tIna mAha aura pandraha dina 17 tIna mAha aura vIsa dina 18 tIna mAha aura paccIsa dina 16 cAra mAha 20 cAra mAha aura pAMca dina 21 cAra mAha aura daza dina 22 cAra mAha aura pandraha dina 23 cAra mAha aura vIsa dina 24 cAra mAha aura paccIsa dina 25 pAMca mAha ye paccIsa upaghAtika 26 anughAtikAropaNa 27 kRtsna (sampUrNa) 28 akRtsna (asampUrNa) / 26 untIsa prakAra kA pApa sUtra : , 1 bhUmikaMpa zAstra 2 utpAta zAstra 3 svapna zAstra 4 aMtarIkSa zAstra 5 agasphuraNa zAstra 5 svara zAstra 7 vyaMjana zAstra ( masA tila sambandhI) lakSaNa zAstra ye ATha sUtra se ATha vRtti se aura ATha vArtika se eva 24, 25 vikathA anuyoga 26 vidyA anuyoga 27 maMtra anuyoga 28 yoga anuyoga 26 anya tIrthika pravRtta anuyoga / 30 tIsa prakAra ke mohanIya ke sthAnaka : 1 strI, puruSa, napuMsaka ko athavA kisI trasa prANI ko jala me baiThA kara jalarUpa zastra se mAre to mahAmohanIya karma bAMdhe / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 2 hAtha se prANI kA mukha pramukha bAdhakara va zvAMsa raMdhakara jIva ko mAre to mahAmohanIya / / 3 agni prajvalita kara, vADAdika meM prANI roka kara dhuve se Akula-vyAkula kara mAre to mahAmohanIya / 4 uttamAga mastaka ko khaDga Adi se bhede-chede, phAr3e-kATe to mhaamohniiy| 5 camaDe ke pramukha me mastakAdi zarIra ko tAna kara bAdhe aura bArambAra azubha pariNAma se kadarthanA kare to mahAmohanIya / 6 vizvAsakArI veSa banAkara mArga pramukha ke andara jIva ko mAre va loka me Ananda mAne to mhaamohniiy| 7 kapaTapUrvaka apane AcAra ko gopave tathA apanI mAyA dvArA anya ko pAza (jAla) meM phasAve tathA zuddha sUtrArtha gopave to mhaamohniiy| 8 khudane aneka cora karma bAlaghAta (anyAya) pramukha karma kiye hue ho to unake doSa anya nirdoSI puruSa para DAle tathA yazasvI kA yaza ghaTAve va achatA (jhUThA) Ala (kalaGka) lagAve to mhaamohniiy| dUsaro ko khuza karane ke lie dravyabhAva se jhagaDA ( kleza ) baDhAne ke liye jAnatA huA bhI sabhA me satya-mRSA (mizra) bhASA bole to mahAmohanIya / 10 rAjA kA bhanDArI pramukha, rAjA, pradhAna tathA samartha kisI puruSa kI lakSmo pramukha lenA cAhe tathA usa puruSa kI strI kA satItva naSTa karanA cAhe tathA usake rAgI puruSo kA (hitaiSI-mitra Adi) dila phere tathA rAjA ko rAjya kartavya se cyuta kare to mhaamohniiy| 11 strI Adi gRddha hokara vivAhita hone para bhI (maiM kuvArA hU~), kumArapane kA viruda dharAve to mahAmohanIya / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jainAgama stoka saMgraha 12 gAyoM (gauve) ke andara gardabha samAna strI ke viSaya meM gaddha hokara AtmA kA ahita karane vAlA mAyA mRSA vole, abrahmacArI hone para bhI brahmacArI kA viruda (rUpa) dharAve to mahA mohanIya (kAraNa loka meM dharma para avizvAsa hove, dharmI para pratIta na rhe)| 13 jisake Azraya se AjIvikA kare, usI AzrayadAtA kI lakSmI meM lubdha hokara usakI lakSmI laTe tathA anya se luTAve to mhaamohniiy| 14 jisakI daridratA dUra karake UMca pada para jisako kiyA vaha puruSa U~ca pada pAkara pazcAt IrSyA-dveSa va kaluSita citta se upakArI puruSa para vipatti DAle tathA dhana pramukha kI Amada meM antarAya DAle to mahA mohanIya / 15 apanA pAlana-poSaNa karane vAle rAjA, pradhAna, pramukha tathA jJAnAdi dene vAle guru Adi ko mAre to mahAmohanIya / 16 deza kA rAjA, vyApArI vRnda kA pravartaka ( vyavahAriyA) tathA nagara seTha ye tIno atyanta yazasvI hai, ataH inakI ghAta kare to mahAmohanIya / 17 aneka puruSo ke Azraya dAtA-AdhArabhUta (samudra me dvIpa samAna) ko mAre to mahAmohanIya / 18 sayama lene vAle ko tathA jisane saMyama le liyA, ho, use dharma se bhraSTa kare to mahAmohanIya / 16 ananta jJAnI va ananta darzI aise tIrthakara deva kA avarNavAda (nindaa| bole to mahAmohanIya / ___ 20 tIrthakara deva ke prarUpita nyAya mArga kA dveSI bana kara avarNavAda bole, nindA kare aura zuddha mArga se logo kA mana phere to mahAmohanIya / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 22 21 AcArya upAdhyAya jo sUtra pramukha vinaya sIkhate hai va sikhAte hai unakI hilanA - nindA kare to mahAmohanIya | 22 AcArya upAdhyAya ko sacce mana se nahI ArAdhe tathA ahaGkAra se bhakti sevA nahI kare to mahAmohanIya | 23 alpa sUtrI hokara bhI zAstrArtha karake apanI zlAghA kare, svAdhyAya kA vAda kare to mahAmohanIya | 24 atapasvI hokara bhI tapasvI hone kA DhoMga race (logo ko Thagane ke liye) to mahAmohanIya | 25 upakArArtha guru Adi kA tathA sthavira, glAna pramukha kA zakti hone para bhI vinaya - vaiyAvacca nahI kare ( kahe ki inhone merI sevA pahale nahI kI isa prakAra vaha dhUrta mAyAvI malina citta vAlA apanA bodha bIja kA nAza karane vAlA anukampA rahita hotA hai ) to mahAmohanIya | 26 cAra tIrtha ke andara phUTa paDe aisI kathA vArtA pramukha (kleza rUpa zastrAdika) kA prayoga kare to mahA mohanIya | 27 apanI zlAghA karavAne tathA mitratA karane ke liye adharma yoga vazIkaraNa nimitta mantra pramukha kA prayoga kare to mahAmohanIya | 28 manuSya samvandhI bhoga tathA deva samvandhI bhoga kA atRptapane gADha pariNAma se Asakta hokara AsvAdana kare to mahAmohanIya | 26 maharddhika mahAjyotivAn mahAyazasvI devo ke bala vIrya pramukha kA avarNavAda bole to mahAmohanIya | 30 ajJAnI hokara loka me pUjA - zlAghA nimitta vyantara pramukha deva ko nahI dekhatA huA bhI kahe ki 'mai dekhatA hU~' aisA kahe to mahAmohanIya | 31 ikatIsa prakAra ke siddha Adi ke guraNa : ATha karma kI 31 prakRti kA vijaya se 31 guNa / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jainAgama stoka saMgraha 31 prakRti nIce likhe anusAra : 1-jJAnAvaraNIya karma kI pA~ca prakRti-1 matijJAnAvaraNIya, 2 zru tajJAnAvaraNIya, 3 avadhijJAnAvaraNIya, 4 mana paryaya jJAnAvaraNIya, 5 kevalajJAnAvaraNIya / 2-darzanAvaraNIya karma kI nava prakRti- 1 nidrA, 2 nidrA nidrA, 3 pracalA, 4 pracalA pracalA, 5 thINAddhi (styAnaddhi), 6 cakSudarzanAvaraNIya, 7 acakSudarzanAvaraNIya, 8 avadhi darzanAvaraNIya, 6 kevldrshnaavrnniiy| 3-vedanIya karma kI do prakRti-1 sAtA vedanIya 2 asAtA vedanIya / 4-mohanIya karma kI do prakRti-1 darzanamohanIya 2 cAritra mohniiy| 5-AyuSya karma kI cAra prakRti-1 naraka AyuSya 2 tiryaca AyuSya 3 manuSya AyuSya 4 deva AyuSya / 6-nAma karma kI do prakRti-1 zubha nAma 2 azubha nAma / 7-gotra karma kI do prakRti-1 U~ca gotra 2 nIca gotr| 8-antarAya karma kI pAMca prakRti-1 dAnAntarAya 2 lAbhAntarAya 3 bhogAntarAya 4 upabhogAntarAya 5 vIryAntarAya / 32 battIsa prakAra kA yoga saMgraha : 1 jo koI pApa lagA hove usakA prAyAzcita lene kA saMgraha karanA, 2 jo koI prAyAzcita le usako dUsare ke prati nahI karane kA saMgraha karanA, 3 vipatti Ane para dharma ke andara dRDha rahane kA saMgraha karanA, 4 nizrA rahita tapa karane kA saMgraha karanA, 5 sUtrArtha grahaNa karane kA saMgraha karanA, 6 suzra SA TAlane kA saMgraha karanA. 7 ajJAta kula kI gaucarI karane kA saMgraha karanA, 8 nirlobhI hone kA saMgraha karanA, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 215 bAvIsa pariSaha sahana karane kA sagraha karanA, 10 sarala nirmala (pavitra) svabhAva rakhane kA saMgraha karanA, 11 satya saMyama rakhane kA saMgraha karanA, 12 samakita nirmala rakhane kA saMgraha karanA, 13 samAdhi se rahane kA saMgraha karanA, 14 pAMca AcAra pAlane kA saMgraha karanA, 15 vinaya karane kA saMgraha karanA, 18 zarIra ko sthira rakhane kA saMgraha karanA, 16 suvidhiacche anuSThAna kA saMgraha karanA, 20 Azrava rokane kA saMgraha karanA, 21 AtmA ke doSa TAlane kA sagraha karanA, 22 sarva viSayo se vimukha rahane kA saMgraha karanA, 23 pratyAkhyAna karane kA saMgraha karanA, 24 dravya se upAdhi tyAga, bhAva se garvAdika kA tyAga karane kA saMgraha karanA, 25 apramAdI hone kA saMgraha karanA 26 samaya samaya para kriyA karane kA saMgraha karanA, 27 dharmadhyAna kA saMgraha karanA, 28 savara yoga kA saMgraha karanA, 26 maraNa AtaGka (roga) utpanna hone para mana meM kSobha na karane kA saMgraha karanA, 30 svajanAdi kA tyAga karane kA saMgraha karanA, 31 prAyazcita jo liyA ho use karane kA sagraha karanA, 32 ArAdhika pati kI mRtyu hove isakI ArAdhanA karane kA saMgraha karanA / 33 tetIsa prakAra kI azAtanA : ( 1 ( ziSya guru Adi ke Age avinaya se cale to azAtanA (2) ziSya guru Adi ke barAbara cale to azAtanA (3) ziSya guru Adi ke pIche avinaya se cale to azAtanA (4) (5) (6) isa prakAra guru Adi ke Age, barAbara, pIche avinaya se khar3A rahe to azAtanA (7) (4) ( 9 ) isa taraha guru Adi ke Age, barAbara, pIche avinaya se baiThe to azAtanA (10) ziSya guru Adi ke sAtha bAhira bhUmi jAve aura unake pahale hI zuci nivRtta hokara Age Ave to azA0 / (11) guru Adi ke sAtha vihAra bhUmi jAkara va vahA~ se Akara iriyApathikA pahale hI pratikrame to azA0 / ( 12 ) kisI puruSa ke sAtha Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jainAgama stoka saMgraha ki jisake sAtha guru Adi ko bolanA yogya, svayaM bole va guru Adi bAda meM bole to-azA0 / (13) rAtri ko guru Adi pUche ki 'aho Arya ! kauna nidrA meM hai aura kauna jAgrata hai ?' aisA sunakara bhI isakA uttara nahI deve to azA0 / (14) azanAdi vahera kara lAve tava prathama anya ziSyAdi ke Age kahe aura guru Adi ko bAda meM kahe to azA0 / (15) azanAdi lAkara prathama anya ziSyAdi ko batAve aura bAda meM guru ko batAve to azA0 / (16) azanAdi lAkara prathama anya ziSyAdi ko nimantraNa kare aura bAda me guru kokare to azA0 / (17) guru Adi ke sAtha athavA anya sAdhu ke sAtha annAdi vehara kara lAve aura guru va vRddha Adi ko pUche binA jisa para apanA prema hai, use thor3A thor3A deve to azA0 / (18) guru Adi ke sAtha AhAra karate samaya acche 2 patra, zAka, rasa, sahita manojJa bhojana jaldI se kare to 'azA0 / (19) baDoM ke bulAne para sunate hue bhI cupa rahe to azA0 / (20) baDo ke bulAne para apane Asana para baiThA huA 'hA' kahe, parantu kAma kyA kahege isa bhaya se bar3o ke pAsa jAve nahI to azA0 / (21) baDoM ke bulAne para Ave aura Akara kahe ki 'kyA kahate ho' isa prakAra baDoM ke sAtha avinaya se bole to azAtanA / (22) bar3e kahe ki yaha kAma karo tumhe lAbha hogaa| taba ziSya kahe ki Apa hI karo, Apako lAbha hogA to ashaatnaa| (23 ziSya baDo ko kaThora, karkaza bhASA bole to ashaatnaa| (24) ziSya guru Adi bar3oM se jisa prakAra bar3e bole vaise hI zabdo se vArtAlApa kare to azAtanA / (25) guru Adi dhArmika vyAkhyAna bAMcate ho usa samaya sabhA me jAkara kahe ki 'Apa jo kahate hai vaha kahAM likhA hai / " isa prakAra kahe to azA0 / (26) guru Adi vyAkhyAna dete ho usa samaya unhe kahe ki Apa bilakula bhUla gaye ho to azA0 / (27) guru Adi vyAkhyAna dete ho, usa samaya ziSya ThIka 2 nahI samajhane para khuza na rahe to azA0 / (28) bar3e vyAkhyAna Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsa bola 217 dete ho, usa samaya sabhA meM gaDabaDa par3e aisI ucca AvAja se kahe ki samaya ho gayA hai, AhArAdi lene ko jAnA hai Adi to azA0 / (29) guru Adi ke vyAkhyAna dete samaya zrotAo ke mana ko aprasannatA utpanna kare to azA0 / (30 ) guru Adi kA vyAkhyAna banda na huA to bhI svayaM vyAkhyAna zurU kare to azA0 / (31) guru Adi kI zayyA pAva se sarakAve tathA hAtha se UcI-nIcI kare to azAtanA / (32) guru Adi kI zayyA pathArI para khaDA rahe, baiThe, sove to azAtanA / ( 33 ) bar3o se U ce Asana para tathA barAbara baiThe, khaDA rahe, sove Adi to azAtanA / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandIsUtra meM 5 jJAna kA vivecana 1, jJeya, 2 jJAna 3 jJAnI kA artha : 6 jJeya-jAnane yogya padArtha, 2 jJAna-jIva kA upayoga, jIva kA lakSaNa, jIva ke guNa kA jAnapanA vaha jJAna 3 jJAnI-jo jAnejAnane vAlA jIva-asaMkhyAta pradezI AtmA, vaha jJAnI / jJAna kA vizeSa artha : 1 jisase vastu kA jAnapanA hove / 2 jisake dvArA vastu kI jAnakArI hove / 3 jisakI sahAyatA se vastu kI jAnakArI hove| 4 jAnanA so jJAna / jJAna ke bheda : jJAna ke pAMca bheda-1 mati jJAna, 2 zru ta jJAna, 3 avadhi jJAna, 4 manaH paryaya jJAna, 5 kevala jJAna / mati jJAna ke do bheda : 1 sAmAnya, 2 vizeSa-1 sAmAnya prakAra kA jJAna so mati, 2 vizeSa prakAra kA jJAna so matijJAna aura vizeSa prakAra kA ajJAna so mati ajJAna / samyaka dRSTi kI mati vaha matijJAna aura mithyA dRSTi kI mati so matiajJAna / 2 zruta jJAna ke do bheda : 1 sAmAnya, 2 vizeSa :-sAmAnya prakAra kA zru ta so zruta kahalAtA hai aura 2 vizeSa prakAra kA zruta so zru ta jJAna yA zruta 218 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca jJAna kA vivecana 216 ajJAna / samyak dRSTi kA zru ta so zrata jJAna aura mithyAdRSTi kA zruta so zru ta ajJAna / 1 mati jJAna, 2 zruta jJAna ye dono jJAna anyonya-paraspara eka dUsare meM kSIra nIra samAna mile rahate hai / jIva aura Abhyantara zarIra ke samAna dono jJAna jaba sAtha hote hai, taba bhI pahale matijJAna aura phira zru ta jJAna hotA hai / jIva mati ke dvArA jAne so mati jJAna aura zru ta ke dvArA jAne so zruta jJAna / mati jJAna kA varNana mati jJAna ke do bheda : 1 zruta nizrIta-sune hue vacano ke anusAra mati phailAve / 2 azruta nizrIta-jo nahI sunA va nahI dekhA ho to bhI usame apanI mati (buddhi) phailAve / azra ta nizrIta ke cAra bheda : 1 autpAtikA, 2 vainayikA, 3 kAmikA, 4 pariNAmikA / autpAtikA buddhi-jo pahale nahI dekhA ho va sunA ho, usame ekadama vizuddha arthagnAhI buddhi utpanna ho va jo buddhi phala ko utpanna kare use autpAtikA buddhi kahate hai| vainayikA buddhi-guru Adi kI vinaya bhakti se jo buddhi utpanna ho va zAstra kA artha rahasya samajhe vaha vainayikA buddhi / kAmikA (kAmIyA) buddhi-dekhate, likhate, citarate, paDhate sunate, sIkhate Adi aneka zilpa kalA Adi kA abhyAsa karate karate iname kuzalatA prApta kare vaha kArmikA buddhi / pAriNAmikA buddhi-jaise jaise vaya (umra) kI vRddhi hotI jAtI hai, vaise vaise buddhi baDhatI jAtI hai tathA bahusUtrI sthavira pratyeka vRddhAdi pramukha kA AlocanA karatA buddhi kI vRddhi ho, jAtismaraNAdi jJAna utpanna ho vaha pariNAmikA buddhi / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jainAgama stoka saMgraha zrata nizrIta mati jJAna ke cAra bheda : 1 avagraha, 2 ihA, 3 avAya, 4 dhAraNA / Agraha ke bheda : avagraha ke do bheda :-1 arthAvagraha, 2 vyaJjanAvagraha / / vyaJjanAvagraha ke cAra bheda :-1 zrotrandriya vyaJjanAvagraha, 2 ghrANendriya vyaJjanA0 3 rasanendriya vyaja0 4 sparzendriya vynyj| vyaJjanAvagraha-jo pudgala indriyoM ke sAmane hove unhe ve indriye grahaNa kare-sarAvale ke dRSTAnta samAna vaha vyaJjanAvagraha kahalAtA hai| cakSu indriya aura mana ye do rUpAdi pudgala ke sAmane jAkara unhe grahaNa kare isaliye cakSuindriya aura mana ina do ke vyaJjanAvagraha nahI hote hai, zeSa cAra indriyo kA vyaJjanAvagraha hotA hai| zrotrandriya vyaJjanA0-jo kAna ke dvArA zabda ke pudgala grahaNa kre| ghrANendriya vyaJjanAo-jo nAsikA se gandha ke pudgala grahaNa kre| rasanendriya vyaJjanA0-jo jihvA ke dvArA rasa ke pudgala grahaNa kre| sparzendriya vyaJjanA0--jo zarIra ke dvArA sparza ke pudgala grahaNa kre| vyaJjanA0 ko samajhAne ke liye do dRSTAnta :(1) paDibohaga diThateNa, (2) mallaga diThateNaM / paDibohaga diThateNa .-pratibodhaka (jagAne kA) dRSTAnta, jaise kisI sote hue puruSa ko koI anya puruSa bulAkara AvAja deve 'he devadatta' ! yaha sunakara vaha jAga uThatA hai aura jAga kara 'hU' javAba Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAca jJAna kA vivecana 221 detA hai / taba ziSya zaGkA utpanna hone para pUchatA hai, 'he svAmin ! usa puruSa ne hu kArA diyA to kyA usane eka samaya ke, do samaya ke, tIna samaya ke, cAra samaya ke yAvat sakhyAta samaya ke yA asakhyAta samaya ke praveza kiye hue zabda pudgala grahaNa kiye hai ?" guru ne javAba diyA-- eka samaya ke nahIM, do samaya ke nahI, tIna-cAra yAvat sakhyAta samaya ke nahIM, parantu asakhyAta samaya ke praveza kiye hue zabda pudgala grahaNa kiye hai| isa prakAra guru ke kahane para bhI ziSya ke samajha me nahI aayaa| isa para mallaka (sarAvalA) kA dUsarA dRSTAnta kahate hai :kumhAra ke nIbhADe meM se abhI kA nikalA huA korA sarAvalA ho aura usameM eka jala bindu DAle, parantu vaha jala bindu dikhAI nahI deve / isa prakAra do, tIna, cAra yAvat aneka jala bindu DAlane para jaba taka vaha bhIje nahI, vahA taka vaha jala bindu dikhAI nahI deve, parantu bhIjane ke bAda vaha jala bindu sarAvale me Thahara jAtA hai / aisA karate karate vaha sarAvalA prathama pAva, AdhA karate karate pUrNa bhara jAtA hai aura pazcAt jala bindu ke girane se sarAvale me se pAnI nidAlane laga jAtA hai, vaise hI kAna me eka samaya kA praveza kiyA huA pudgala grahaNa nahI ho sake, jaise eka jala bindu sarAvale me dikhAI nahI deve, vaise hI do, tIna, cAra sakhyAta samaya ke pudgala grahaNa nahI ho sake, artha ko pakaDa sake, samajha sake isame asakhyAta samaya cAhiye aura vaha asakhyAta samaya ke praveza kiye hue pudgala jaba kAna me jAve aura (sarAvale me jala ke samAna) ubharane (bAhara) nikalane) lage taba "hU~" isa prakAra bola sake, parantu samajha nahI sake, ise vyaJjanA0 kahate hai| ___ arthAvagraha ke 6 bheda : 2 zronendriya arthAva0, 2 cakSuindriya arthAva0, 3 ghANendriya Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 jainAgama stoka saMgraha arthAva0, 4 rasanendriya arthAva0, 5 sparzendriya arthAva0, 6 noindriya (mana) arthaav| zrotrandriya arthAvao-jo kAna ke dvArA zabda kA artha grahaNa kre| cakSundriya arthAva0-jo cakSu ke dvArA rUpa kA artha grahaNa kare / ghrANendriya arthAvagraha-jo nAsikA ke dvArA gadha kA artha grahaNa kre| ___ rasanendriya arthAvagraha-jo jihvA ke dvArA rasa kA artha grahaNa kre| sparzendriya arthAvagraha-jo zarIra ke dvArA sparza kA artha grahaNa kre| noindriya arthAvagraha-jo mana dvArA hareka padArtha kA artha grahaNa kare / vyajanAvagraha ke cAra bheda aura arthA0 ke 6 bheda eva dono mila kara ava0 ke daza bheda have / ava0 ke dvArA sAmAnya rIti se artha kA grahaNa hove parantu jAne nahI ki yaha kisa kA zabda va gandha pramukha hai| bAda me vahA~ se ihA matijJAna me praveza kre| ihA jo vicAre ki yaha amuka kA zabda va gandha pramukha hai parantu nizcaya nahI hove pazcAt avAya mati jJAna me praveza kre| avAya jisase yaha nizcaya ho ki yaha amuka kA hI zabda va gandha :hai pazcAt dhAraNA mati jJAna me praveza kare / dhAraNA jo dhAra rAkhe ki amuka zabda va gandha isa prakAra kA thaa| evaM ihA ke 6 bheda-zrotrendriya ihA, yAvat no indriya ihA / eva avAya ke 6 bheda zrotrendriya, yAvat noindriya avaay| eva dhAraNA ke 6 bheda zrotrendriya dhAraNA yAvat no indriya dhaarnnaa| inakA kAla kahate hai-ava0 kA kAla eka samaya se asaMkhyAta Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAca jJAna kA vivecana 223 samaya taka / praveza kiye huve pudgalo ko anta samaya jAne ki mujhe koI bulA rahA hai / ihA kA kAla, antarmuhUrta | vicAra huvA kare ki jo mujhe bulA rahA hai vaha yaha hai athavA vaha / avAya kA kAla - antarmuhUrta - nizcaya karane kA ki mujhe amuka puruSa hI bulA rahA hai / zabda ke Upara se nizcaya kare / dhAraNA kA kAla sakhyAta varSa athavA asakhyAta varSa taka dhAra rAkhe ki amuka samaya maine jo zabda sunA vaha isa prakAra hai / ava0 ke daza bheda, ihA ke 6 bheda, avAya ke 6 bheda, dhAraNA ke 6 bheda eva sarva milakara zruta nizrIta mati jJAna ke 28 bheda huve / mati jJAna samuccaya cAra prakAra kA -1 dravya se 2 kSetra se 3 kAla se 4 bhAva se 1 dravya se mati jJAnI sAmAnya se upadeza dvArA sarva dravya jAne parantu dekhe nahI / 2 kSa etra se mati jJAnI sAmAnya se upadeza ke dvArA sarva kSetra kI bAta jAne parantu dekhe nahI / 3 kAla se matijJAnI sAmAnya se upadeza ke dvArA sarva kAla kI bAta jAne parantu dekhe nahI / 4 bhAva se sAmAnya se upadeza ke dvArA sarva bhAva kI bAta jAne parantu dekhe nahI / nahI dekhane kA kAraNa yaha hai ki mati jJAna ko darzana nahI hai | bhagavatI sUtra me pAsai pATha hai vaha bhI zraddhA ke viSaya me hai parantu dekhe aisA nahI / zruta ( sUtra ) jJAna kA varNana : zruta jJAna ke 14 bheda - 1 akSara zruta 2 anakSarazruta 3 jJa zruta 4 asajJI zruta 5 samyak zruta 6 mithyA zruta 7 sAdika zruta 7 anAdika zruta saparyavasita zruta 10 aparyavasita zruta 11 gamika zruta 12 agamika zruta 13 agapraviSTa zruta 14 anaga praviSTa zruta | 1 akSara zruta - isake tIna bheda - 1 sajJA akSara 2 vyajana akSara 3 labdhi akSara | Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jainAgama stoka saMgraha 1 sajJA akSara zruta-akSara ke AkAra ke jJAna ko kahate hai| jaise ka, kha, ga pramukha sarva akSara kI sajJA kA jJAna, ka akSara ke AkAra ko dekha kara kahe ki yaha kha nahI, ga nahI isa taraha se sarva akSaro kA nA kaha kara kahe ki yaha to ka hI hai| evaM saMskRta, prAkRta, goDI, phArisI, drAviDI, hindI Adi ke aneka prakAra kI lipiyo me aneka prakAra ke akSaro kA AkAra hai, inakA jo jJAna hove use sajJAakSara zruta jJAna kahate hai| 2 vyajana akSara zru ta-hrasva, dIrgha, kAnA; mAtrA, anusvAra pramukha kI sayojanA karake bolanA vyaMjanAkSara zru ta / 3 labdhiakSaratha ta-indriyArtha ke jAnapane kI labdhi akSara zruta isake 6 bheda 1 zrotrendriya labdhi akSara zruta-kAna se bherI pramukha kA zabda sunakara kahe ki yaha merI pramukha kA zabda hai ataH bherI pramukha akSara kA jJAna zrotrendriya labdhi se huvA isaliye ise zrotrandriya labdhi zru ta kahate hai| 2 cakSuindriya akSara zruta-A~kha se Ama pramukha kA rUpa dekha kara kahe ki yaha Ama pramukha kA rUpa hai ata: Ama pramukha akSara kA 3. na cakSu indriya labdhi se huvA isa liye ise cakSuindriya labdhi zru ta kahate hai| __3 ghrANendriya labdhi akSara zruta-nAsikA se ketakI pramukha kI sugandha sU gha kara kahe ki yaha ketakI pramukha kI sugandha hai ata: ketakI pramukha akSara kA jJAna ghrANandriya labdhi zru ta se huvA isa liye ise ghrANendriya labdhi zru ta kahate hai| 4 rasanendriya labdhi akSara zruta :-jihvA se zakkara pramukha kA svAda jAna kara kahe ki yaha zakkara pramukha kA svAda hai, ataH isa akSara kA jJAna rasanendriya se huA isaliye ise labdhi akSara zruta kahate hai| Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~ca jJAna kA vivecana 225 5 sparzendiya labdhi akSara zrutazIta, USNa Adi kA sparza hone se jAne ki yaha zIta va USNa hai / ataH isa akSara kA jJAna spazeMdriya se huA / isaliye ise sparze * labdhi akSara zruta kahate hai / 6 noindriya labdhi akSara zruta - mana meM cintA va vicAra karate hue smaraNa huA ki maine amuka socA va vicArA ata isa smaraNa ke akSara kA jJAna mana se huA, isalie ise noindriya labdhi akSara zrata kahate hai / 2 anakSara zruta . - isake aneka bheda hai / akSara kA uccAraNa kiye binA zabda, chIka, udharasa, uchvAsa, ni zvAsa, bagAsI, nAka niSIka tathA nagAre pramukha kA zabda anakSarI vANI dvArA jAna lenA ise akSara zruta kahate hai / * 3 sajJI zruta . - isake tIna bheda 1 sajJI kAlikopadeza, 2 sajJI hetupadeza, 3 sajJI dRSTivAdopadeza | 1 sajJI kAlikopadeza : - zruta sunakara 1 vicAranA, 2 nizcaya karanA, 3 samuccaya artha kI gaveSaNA karanA, 4 vizeSa artha kI gaveSaNA karanA, 5 socanA ( citA karanA ), 6 nizcaya karake puna vicAra karanA ye 6 bola sajJI jIva ke hote hai / isaliye ise sajJI kAlikopadeza zruta kahate hai / 2 sajJI hetUpadeza - jo sajJI dhAraNa kara rakkhe / 3 sajJI hapTa vAdopadeza - jo kSayopazama bhAva se sune / arthAt zAstra ko hetu sahita, dravya artha sahita, kAraNa yukti sahita, upayoga sahita, pUrvApara vicAra sahita jo paDhe, paDhAve, sune use sajJI zruta kahate hai / * asaMjJI zruta ke tIna bheda - 1 asajJI kAlikopadeza 2 asajJI hetUpadeza, 3 asajJI dRSTivAdopadeza | 15 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .226 ' jainAgama stoka sagraha (1) asaMjJI kAlikopadeza zruta-jo sune, parantu vicAre nhiiN| sajJI ke jo 6 bola hote hai vo asaMjJI ke nahI / (2) asaMjJI hetUpadeza zruta-jo sunakara dhAraNa nahI kre| (3) asaMjJI dRSTivAdopadeza-kSayopazama bhAva se jo nahI sune evaM ye tIna bola asajJI AzrI kahe arthAt asaMjJI zruta-jo bhAvArtha rahita, vicAra tathA upayoga zUnya pUrvaka AlocanA rahita, nirNaya rahita, ogha saMjJA se par3he tathA par3hAve va sune use asajJIzru ta kahate hai 5 samyak zru ta-arihanta, tIrthakara, kevala jJAnI, kevala darzanI, dvAdaza guNa sahita, aTThAraha doSa rahita, cautIza atizaya pramukha ananta guNa ke dhAraka, inase prarUpita bAraha aMga artha rUpa Agama tathA gaNadhara paruSo se guphita zruta rUpa (mUla rUpa ) bAraha Agama tathA caudaha pUrvadhArI jo zru ta tathA artharUpa vANI kA prakAza kiyA hai vaha samyak zru ta daza pUrva se nyUna jJAna dhArI dvArA prakAzita kiye hue Agama samazra ta va mithyA zruta hote hai| (6) mithyA zruta-pUrvoktaguNa rahita, rAgadvaSa sahita puruSo ke dvArA svamati anusAra kalpanA karake mithyAtva dRSTi se race huve grantha -jaise mahAbhArata, rAmAyaNa, vaidyaka, jyotiSa tathA 26 jAti ke pApa zAstra pramukha-mithyAzru ta kahalAte hai| ye mithyAzru ta mithyA dRSTi ko mithyA zruta pane pariName ( satya mAnakara par3he isaliye ) parantu jo samyaka zrata kA samparka hone se jhUThe jAnakara chor3a deve to samyak zrata pane pariName isa mithyAzra ta samyaktvavAna puruSa ko samyak buddhi se vAMcate huve samyaktva rasa se pariName to buddhi kA prabhAva jAnakara AcArAMgAdika samyaka zAstra bhI samyaktva vAn puruSa ko samyak hokara pariNamate hai aura mithyA dRSTi puruSa ko ve hI zAstra mithyA pane pariNamate hai| 7 sAdika zra ta 8 anAdika zruta 6 saparyavasita zruta 10 aparyavasita zruta-ina cAra prakAra ke zruta kA bhAvArtha sAtha Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAca jJAna kA vivecana 227 2 diyA jAtA hai / vAraha aga vyavaccheda hone AzrI anta sahita aura vyavaccheda na hone AzrI Adika anta rahita / samuccaya se cAra prakAra ke hote hai / dravya se eka puruSa ne paDhanA zurU kiyA use sAdika saparyavasita kahate hai aura aneka puruSa paramparA AzrI anAdika aparyavasita kahate hai / kSetra se 5 bharata 5 erAvata, daza kSetra AzrI sAdika saparyavasita, 5 mahAvideha AzrI anAdika aparyavasita / kAla se utsarpiNI avasarpiNI AzrI sAdika saparyavasita / noutsarpiNI noavasarpiNI AzrI anAdika aparyavasita / bhAva se tIrthaMkaro ne bhAva prakAzita kiyA isa AzrI sAdika saparyavasita / kSayopazama bhAva AzrI anAdika aparyavasita, athavA bhavya kA zruta Adika anta sahita abhavya kA zruta Adi anta rahita / isa para dRSTAnta - sarva AkAza ke ananta pradeza hai va eka AkAza pradeza me ananta paryAya hai / una sarva paryAya se ananta guNe adhika eka agurulaghu paryAya akSara hotA hai jo kSare nahI, va apratihata, pradhAna, jJAna, darzana jAnanA so akSara, akSara kevala sampUrNa jJAna jAnA isame se sarva jIva ko sarva pradeza ke anantaveM bhAga jAnapanA sadAkAla rahatA hai / ziSya pUchane lagA he svAmin ! yadi itanA jAnapanA jIva ko na rahe to kyA hove ? taba guru ne uttara diyA ki yadi itanA jAnapanA na rahe to jIvapanA miTa kara ajIva ho jAtA hai va caitanya miTa kara jaDapanA ( jaDatva ) ho jAtA hai / ata he ziSya / jIva ko sarva pradeze akSara kA anantave bhAga jJAna sadA rahatA hai / jaise varSA Rtu me candra tathA sUrya Dhake huve - rahane para bhI sarvathA candra tathA sUrya kI prabhA chipa nahI sakatI hai vaise hI jJAnAvaraNIya karma ke AvaraNa ke udaya se bhI caitanyatva sarvathA chipa nahI sakatA / nigoda ke jIvo ko bhI akSara ke anantave bhAga sadA jJAna rahatA hai / 11 gamika zruta - bArahavAM aMga dRSTivAda aneka bAra samAna pATha Ane se / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka sagraha 12 agamika zruta-kAlika zruta 11 aga AcArAMga pramukha / 13 aMga' praviSTa - bAraha aga (AcArAMgAdi se dRSTivAda paryanta) sUtra meM isakA vistAra bahuta hai ataH vahA~ se jAno / 1 Avazyaka 14 anaMgapraviSTa - samuccaya do prakAra kA 2 Avazyaka vyatirikta / 1 Avazyaka ke 6 adhyayana sAmAyika pramukha 2 Avazyaka vyatirikta ke do bheda 1 kAlika zruta 2 utkAlika zruta | 1 kAlikata isake aneka bheda hai- uttarAdhyayana, dazAzruta skandha, vRhat kalpa, vyavahAra pramukha ikatIsa sUtra kAlika ke nAma nadi sUtra meM Aye hai / tathA jina 2 tIrthakara ke jitane ziSya (jinake cAra buddhi hove) hove utane painnA siddhAnta jAnanA jaise RSabha deva ke 84 lAkha painnA tathA 22 tIrthakara ke sakhyAtA hajAra pannA tathA mahAvIra svAmI ke 14 hajAra pannA tathA sarva gaNadhara ke painnA va pratyeka buddha ke banAe hue pannA ye sarva kAlika jAnanA evaM kAlika zruta | 228 2 utkAlika zruta - yaha aneka prakAra kA hai / dazavaikAlika pramukha 29 prakAra ke zAstro ke nAma nadi sUtra meM Aye hai / ye aura inake sivAya aura bhI aneka prakAra ke zAstra hai parantu vartamAna meM aneka zAstra viccheda ho gaye hai / dvAdazAMga siddhAnta AcArya kI sandUka samAna, gata kAla meM ananta jIva AjJA kA ArAdhana karake saMsAra dukha se mukta huve hai vartamAna zruta kahe haiM / aMga paviTThAMca (aga gamika tathA agamika ke bheda me 2 bhI nAma Aye hai / svAdhyAya hotI hai vaha kAlika 1 athavA samuccaya do prakAra ke praviSTa) tathA aMga bAhiraM ( anaMga praviSTa ) samAveza sUtrakAra ne kie hai / mUla me alaga 2 pahale prahara tathA cauthe prahara jisakI kahalAtA hai / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 pAca jJAna kA vivecana 22e kAla meM saMkhyAta jIva dukha se mukta ho rahe hai / va bhaviSya meM AjJA kA ArAdhana karake ananta jIva dukha se mukta hovege / isI prakAra sUtra kI virAdhanA karane se tIno kAla meM saMsAra ke andara bhramaNa karane kA ( Upara samAna ) jAnanA / zrutajJAna (dvAdazAgarUpa ) sadA kala loka AzrI hai | zruta jJAna - samuccaya cAra prakAra kA hai - dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se / dravya se- zrutajJAnI upayoga dvArA sarva dravya jAne va dekhe / ( zraddhA dvArA va svarUpa citavana karane se ) kSetra se - zrutajJAnI upayoga dvArA sarva kSetra kI bAta jAne va dekhe ( pUrva vat ) kAla se- zrutajJAnI upayoga dvArA sarva kAla kI bAta jAne va dekhe ( pUrvavat ) bhAva se - zrutajJAnI upayoga dvArA sarvaM bhAva jAne va dekhe / avadhijJAna kA varNana 1 avadhi jJAna ke mukhya do bheda - 1 bhavapratyayika 2 kSAyopazamika / 1 bhavapratyayika ke do bheda - 1 neriyo ko va 2 devo (cAra prakAra ke) ko jo hotA hai vaha bhava sambandhI / yaha jJAna utpanna hone ke samaya se lagA kara bhava ke anta samaya taka rahatA hai 2 kSAyopazamika ke do bheda :- 1 sajJI manuSya ko va 2 saMjJI tiryaMca paMcendriya ko hotA hai / kSayopazama bhAva se jo utpanna hotA hai va kSamAdika guNo ke sAtha araNagAra ko jo utpanna hotA hai vaha kSAyopazamika | avadhijJAna ke ( sakSa epa me ) cha bheda - 1 anugAmika, anAnugAmika, 3 vardhamAnaka, 4 hIyamAnaka, 5 pratipAti, 6 apratipAti / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jainAgama stoka sagraha (1) anugAmika-jahAM jAve vahAM sAtha Ave (rahe) yaha do prakAra kA-1 antagata, 2 madhyagata / antaHgata avadhijJAna ke 3 bheda-1 purataH anta gata (purao antagata) zarIra ke Age ke bhAga ke kSetra meM jAne va dekhe / 2 mArgataH antaH gata (maggao antagata) zarIra ke pRSTa bhAga ke kSetra meM jAne va dekhe / ___3 pArvataH antaHgata-zarIra ke do pArzva bhAga ke kSetra meM jAne va dekhe| ___ antaHgata avidhajJAna para dRSTAnta :-jaise koI puruSa dIpa pramukha agni kA bhAjana va maNi pramukha hAtha meM lekara Age karatA huA cale to Age dekhe, pIche rakha kara cale to pIche dekhe aura dono tarapha rakha kara cale to donoM tarapha dekhe va jisa tarapha rakkhe udhara dekhe dUsarI tarapha nahI, aisA avadhijJAnakA jAnanA / jisa tarapha dekhe jAne usa tarapha sakhyAtA, asaMkhyAtA yojana taka jAne dekhe| ___2 madhya gata-yaha sarva dizA va vidizAoM meM (cAro tarapha) saMkhyAtA yojana taka jAne dekhe / pUrvokta dIpa pramukha bhAjana mastaka para rakha kara calane se jaise cAroM ora dikhAI de usI prakAra isa jJAna se bhI cAroM ora dekhe jAne / ___ (2) anAnugAmika avadhi jJAna-jisa sthAna para avadhi jJAna utpanna huA ho, usI sthAna para rahakara jAne va dekhe, anyatra yadi vaha puruSa calA jAve to nahI dekhe jaane| yaha cAro dizAo meM saMkhyAta asaMkhyAta yojana saMlagna tathA asaMlagna raha kara jAne dekhe, jaise kisI puruSa ne dIpa pramukha agni kA bhAjana va maNi, pramukha kisI sthAnapara rakkhA hove to kevala usI sthAna ke prati cAroM tarapha dekhe parantu anyatra na dekhe usI prakAra anAnugAmika avadhi jAnanA / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 pAca jJAna kA vivecana 7 231 (3) varddha mAnaka avadhi jJAna - prazasta lezyA ke adhyavasAya ke kAraNa va vizuddha cAritra ke pariNAma dvArA sarva prakAra avadhi 0 kI vRddhi hove use vardhamAnaka avadhi 0 kahate hai / jaghanya se sUkSma nigodiyA jIva tIna samaya utpanna hone meM zarIra kI jo avagAhanA bAMdhI hove utanA hI kSetra jAne utkRSTa sarva agni kA jIva, sUkSma, bAdara, paryApta, aparyApta, evaM cAra jAti ke jIva / inameM ve bhI jisa samaya meM utkRSTa hove una agni ke jIvo ko ekeka AkAza pradeza me antara rahita rakhane se jitane aloka me loka ke barAbara asaMkhyAta khaNDa (bhAga vikalpa ) bharAya utanA kSetra sarva dizA va vidizAo (cAro ora) se dekhe / avadhi0 rUpI padArtha dekhe / madhyama aneka bheda hai | vRddhi cAra prakAra se hove :- 1 dravya se, 2 kSa etra se, 3 kAla se, 4 bhAva se / 1 kAla se jJAna kI vRddhi hove taba tIna bola kA jJAna baDhe / 2 kSetra se jJAna baDhe taba kAla kI bhajanA va dravyabhAva kA jJAna baDhe / 3 dravya se jJAna baDhe taba kAla kA tathA kSetra kI bhajanA va bhAva ko vRddhi | . 1 4 bhAva se jJAna baDhe to zeSa tIna vola kI bhajanA isakA vistAra pUrvaka varNana - sarva vastuo meM kAla kA jJAna sUkSma hai / jaise cauthe Are meM janmA huA nirogI baliSTha zarIra va vajraRSabhanArAca saMhanana vAlA puruSa tIkSNa sUI lekara 49 pAna kI bIDI vIdhe, bIdhate samaya eka pAna se dUsare pAna meM sUI ko jAne me asakhyAtA samaya laga jAtA hai / kAla aisA sUkSma hotA hai / isase kSetra asakhyAta guNa sUkSma hai / jaise eka agula jitane kSa etra me asakhyAta zreNiye hai / eka eka samaya meM eka eka AkAza pradeza kA yadi apaharaNa hove to itane me asakhyAta kAlacakra bIta jAte hai to bhI eka zreNI parI (pUrNa) na Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jainAgama stoka saMgraha hove / isa prakAra kSetra sUkSma hai| isase dravya ananta guNA sUkSma hai| eka aMgula pramANa kSetra meM asaMkhyAta zroNiyAM hai / agula pramANa lambI va eka pradeza pramANa jADI meM asaMkhyAta AkAza pradeza hai / eka eka AkAza pradeza Upara ananta paramANu tathA dvipradezI, tripradezI, ananta pradezI yAvat skandha pramukha dravya hai| ina dravyo meM se samaya samaya para eka eka dravya kA apaharaNa karane meM ananta kAlacakra laga jAte hai to bhI dravya khatama nahI hote / dravya se bhAva ananta guNA sUkSma hai| pUrvokta zreNI meM jo dravya kahe hai, unameM se eka eka dravya meM ananta paryava (bhAva) hai| eka paramANu meM eka varNa, eka gandha, eka rasa, do sparza hai / jinameM eka varNa meM ananta paryAya hai| yaha eka guNa kAlA, dviguNa kAlA, triguNa kAlA yAvat ananta guNa kAlA hai / isa prakAra pAMcoM bola meM ananta paryAya hai| dvipradezI skandha meM 2 varNa, 2 gandha, 2 rasa, 4 sparza hai / ina daza bhedoM meM bhI pUrvokta rIti se ananta paryAya hai| isa prakAra sarva dravya meM paryAya kI bhAvanA karanA evaM sarva dravya ke paryAya ikaTTha karake samaya samaya eka paryAya kA apaharaNa karane meM ananta kAlacakra (utsarpiNI avasarpiNI) bIta jAne para paramANu dravya ke paryAya pUre hote hai evaM dvipradeSI skandho ke paryAya, tripradezI skandho ke paryAya yAvat ananta pradezI skandhoM ke paryAya kA apaharaNa karane me ananta kAlacakra laga jAte hai to bhI khUTe nahI / isa prakAra dravya se bhAva sUkSma hote hai / kAla ko cane kI opamA, kSetra ko jvAra kI opamA, dravya ko tila kI opamA aura bhAva ko khasakhasa kI opamA dI gaI hai| pUrva cAra prakAra kI vRddhi kI jo rIti kahI gaI hai, unameM se kSetra se va kAla se kisa prakAra vardhamAna hotA hai usakA varNana : 1 kSetra se aMgula kA asaMkhyAtaveM bhAga jAne dekhe va kAla se AvalikA ke asaMkhyAtave bhAga kI bAta gata kAla va bhaviSya kAla kI jAne dekhe| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca jJAna kA vivecana 233 2 kSetra se agula ke saMkhyAtave bhAga jAne dekhe va kAla se AvalikA ke saMkhyAtave bhAga kI bAta gata va bhaviSyakAla kI jAne dekhe| 3 kSetra se eka agula mAtra kSetra jAne dekhe va kAla se AvalikA se kucha nyUna jAne dekhe| 4 kSetrase pRthak ( do se nava taka ) aMgula kI bAta jAne dekhe va kAla se AvalikA sampUrNa kAla kI bAta gata kAla va bhaviSya kAla kI jAne dekhe| 5 kSetra se eka hAtha pramANa kSetra jAne dekhe va kAla se anrtamuhUrta ( muhUrta me nyUna ) kAla kI bAta gatakAla va bhaviSya kAla kI jAne dekhe| 6 kSetra se dhanuSya pramANa kSetra jAne dekhe va kAla se pratyeka muhUrta kI bAta jAne dekhe| 7kSetra se gAu (kosa) pramANa kSetra jAne dekhe va kAla se eka divasa me kucha nyUna kI bAta jAne dekhe / ____8 kSetra se eka yojana pramANa kSetra jAne dekhe va kAla se pratyeka divasa kI bAta jAne dekhe / kSetra se paccIsa yojana kSetra ke bhAva jAne dekhe va kAla se pakSa me nyUna kI bAta jAne dekhe / 10 kSetra se bharata kSetra pramANa kSetra ke bhAva jAne dekhe va kAla se pakSa pUrNa kI jAta jAne dekhe / 11 kSetra se jambU dvIpa pramANa kSetra kI bAta jAne dekhe va kAla se eka mAha jArI kI bAta jAne dekhe / 12 kSetra se aDhAI dvIpa kI bAta jAne dekhe va kAla se eka varSa kI vAta jAne dekhe| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 jainAgama stoka saMgraha 13 kSetra se pandrahavA~ rucaka dvIpa taka jAne dekhe va kAla se pRthak varSa kI bAta jAne dekhe| 14 kSetra se saMkhyAtA dvIpa samudra kI bAta jAne dekhe va kAla se saMkhyAtA kAla kI bAta jAne dekhe / 15 kSetra se saMkhyAtA tathA asaMkhyAtA dvIpa samudra kI bAta jAne dekhe va kAla se asaMkhyAtA kAla kI bAta jAne dekhe| isa prakAra urdhva loka, adho loka tiryak loka ina tIna lokoM me baDhate vardhamAna pariNAma se aloka meM asaMkhyAtA loka pramANa khaNDa jAnane kI zakti prakaTa hove| 4 hIyamAnaka avadhijJAna aprazasta lezyA ke pariNAma ke kAraNa azubha dhyAna se va avizuddha cAritra pariNAma se ( cAritra kI malinatA se ) avadhijJAna kI hAni hotI hai va kucha kucha ghaTatA jAtA hai| ise hIyamAnaka avadhi jJAna kahate hai| 5 pratipAti avadhi jJAna jo avadhijJAna prApta ho gayA hai vaha eka samaya hI naSTa ho jAtA hai / vaha jaghanya 1 AMgula ke asaMkhyAtave bhAga, 2 AMgula ke saMkhyAtaveM bhAga, 3 vAlAgra 4 pRthak vAlAgra, 5 limba, 6 pRthak limba, 7 yUkA (jU), 8 pRthak jU, 6 java, 10 pRthak java, 11 AMgula, 12 pRthak AMgula, 13 paoNva, 14 pRthak pAMva, 15 veheta, 16 pRthak veheta, 17 hAtha, 18 pRthak hAtha, 16 kukSi ( do hAtha ), 20 pRthak kukSi, 21 dhanuSya, 22 pRthak dhanuSya, 23 gAu, 24 pRthak gAu, 25 yojana, 26 pRthaka yojana, 27 sau yojana, 28 pRthak sau yojana, 26 sahasra yojana, 30 pRthak sahasra yojana, 31 lakSa yojana, 32 pRthak lakSa yojana, 33 karoDa yojana, 34 pRthaka karoDa yojana, 35 karoDAkaror3a yojana, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAca jJAna kA vivecana 235 36 pRthaka karoDAkaroDa yojana / isa prakAra kSetra vidhi jJAna se dekhe pazcAt naSTa ho jaave| utkRSTa loka pramANa kSetra dekhane bAda naSTa hove jaise dIpa pavana ke yoga se bujha jAtA hai vaise hI yaha pratipAti avadhi jJAna naSTa ho jAtA hai| 6 apratipAti ( apaDivAI ) avadhijJAna jo Akara puna. jAve nahI yaha sampUrNa caudaha rAjUloka jAne dekhe va aloka me eka AkAza pradeza mAtra kSetra kI bAta jAne dekhe to bhI paDe nahI evaM do pradeza tathA tIna pradeza yAvat loka pramANa asaMkhyAta khaNDa jAnane kI zakti hove use aprati pAti avadhijJAna kahate hai / aloka me rUpI padArtha nahI yadi yahA rUpI padArtha hove to dekhe itanI jAnane kI zakti hotI hai / jJAna tIrthakara pramukha ko bacapana se hI hotA hai / kevala jJAna hone bAda yaha upayogI nahI hotA hai eva 6 bheda avadhijJAna ke hue| ___ samuccaya avadhi jJAna ke cAra bheda hote hai .-1 dravya se avadhi jJAnI jaghanya ananta rUpI padArtha jAne dekhe, utkRSTa sarva rUpI dravya jAne dekhe / 2 kSetra se avadhijJAnI jaghanya AMgula ke asakhyAtave bhAga kSetra jAne dekhe, utkRSTa loka pramANa asa0 khaNDa aloka me dekhe| 3 kAla se avadhijJAnI jaghanya AvalikA ke asakhyAtave bhAga kI bAta jAne dekhe utkRSTa asa0 utsarpiNI, avasarpiNI, atIta ( gata) anAgata (bhaviSya kAla kI bAta jAne dekhe / 4 bhAva se jaghanya ananta bhAva ko jAne utkRSTa sarva bhAva ke anantave bhAga ko jAne dekha ( varNAdika paryAya ko) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya ja. kSetra u.kSetra avadhi jJAna kA viSaya ( dekhane kI zakti ) naksA naM0 1 1 2 ratnaprabhA zarkarA prabhA 3 / gAu 3 gAu 4 gAu 3|| gAu u. dekhe asaMkhyAta dvIpa samudra 3 8 5. 6 7 bAlu prabhA paMka prabhA dhUmaprabhA tamaH prabhA tamatamaH prabhA 1 gAu 0 // gAu 2|| gAu 2 gAu 1 || gAu 3 gAu 2|| gAu 2 gAu 1 // gAu 1 gAu viSaya asura kumAra & nikAya tiryaca paMce vyantara ndriya saMjJI ja dekhe 25 yojana 25 yojana saMkhyAta dvIpa samudra naksA naM0 2 saMjJI jyotiSI manuSya AMgula ke AMgula ke a. bhAga a. bhAga asaMkhyAta aloka meM a. khaNDa dvIpa samudra devaloka 1-2 devaloka 3-4 saMkhyAtA prAMgula ke AMgula ke dvIpa samudra a. bhAga asaMkhyAtA ratna prabhA ke a. bhAga dvIpa samudra nIce kA talA zarkarA pra. ke nIce (caramAnta) kA talA, ca. -U eu jainAgama stoka saM Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAca jJAna kA vivecana naksA naM. 3 viSaya deva loka devaloka devaloka pahalI se chavI graM veyaka 5 anuttara 5-6 7-8 6,10,11,12 veyaka 7,8,9 vimAna jaghanya dekhe AMgula ke AMgula ke Agula ke Agula ke Agula ke caudaha rAjU a. bhAga a. bhAga a bhAga a. bhAga a bhAga se kucha nyUna utkRSTa dekhe tI. na. ke co. na. ke pAM na. ke nIce cha. na. ke nIce sA. na. ke , nIce kA cara0 nI. kA cara0 kA cara0 kA caramAnta nIce kA cara0 / vaimAnika U~cA apane 2 vimAna kI dhvajA taka dekhe| tircha loka me asakhyAta dvIpa samudra dekhe / yantra meM adholoka AzrI kahA hai| 1 avadhi jJAna Abhyantara bAhya 2 avadhi jJAna deza se sarva se nArakI devatA ko hotA hai nArakI devatA hotA hai tiryaJca me . hotA hai tiryaJca hotA hai manuSya me hotA hai hotA hai manuSya hotA hai hotA hai - 1 avadhi jJAna Abhyantara bAhya se jAnanA / 2 avadhi jJAna deza thakI sarva thakI yantra se jAnanA // 237 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha -1 neriyo kA avadhi avadhijJAna dekhane kA saMsthAna AkAra :jJAna / pA (tripAI) ke AkAra 2 bhavana pati kA pAlA ke AkAra 3 tiryaMca kA tathA manuSya kA aneka prakAra kA hai 4 vyantara kA paTaha vAjintra ke AkAra 5 jyotiSI kA jhAlara ke AkAra 6 bAraha devaloka kA UrdhvaM mRdaMga AkAra 7 nava graiyaveka kA phUlo kI cagerI ke AkAra 8 pAMca anuttara vimAna kA avadhi jJAna kacukI ke AkAra hotA hai / 238 nArakI deva kA avadhi jJAna - 1 anugAmika 2 apratipAti 3 avasthita evaM tIna prakAra kA / manuSya aura tiryaca kA - 1 anugAmika 2 anAnugAmika 3 vardhamAnaka 4 hIyamAnaka 5 pratipAti 6 apratipAti 7 avasthita hotA hai / yaha viSaya dvAra pramukha prajJApanA sUtra ke 33 ve pada se likhA hai / nadisUtri meM saMkSepa meM likhA huA hai / manaH paryAya jJAna kA vistAra manaH paryAya jJAna ke cAra bheda :- - 1 labdhi mana - yaha anuttara vAso devoM ke hotA hai | 2 sajJA mana - yaha saMjJo manuSya va sajJI tiryaca ko hotA hai / 3 vargaraNA mana--yaha nArakI va anuttara vimAna vAsI devo ke sivAya dUsare devo ko hotA hai / 4 paryAya mana - yaha manaH paryAya jJAnI ko hotA hai / manaH paryAya jJAna kisa ko utpanna hotA hai ? 1 manuSya ko utpanna hove amanuSya ko nahI / 2 saMjJI manuSya ko utpanna hove asaMjJI manuSya ko nahI / 13 karmabhUmi saMjJI manuSya ko utpanna hove akarma bhUmi saMjJI manuSya ko nahI Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~ca jJAna kA vivecana 0236 4 karmabhUmi me sakhyAtA varSa kA AyuSya vAlA ko utpanna hove parantu asakhyAtA varSa kA AyuSya vAlA ko utpanna nahI hove| 5 sakhyAtA varSa kA AyuSya me paryApta ko utpanna hove aparyApta ko nahIM / 6 paryApta me bhI samadRSTi ko utpanna hove mithyA-dRSTi mizra dRSTi ko nahI hove| __7 sama dRSTi me bhI sayati ko utpanna hove parantu avratI samadRSTi va dezavratI vAle ko nahI utpanna hove / 8 sayati me bhI apramatta sayati ko utpanna hove pramatta sayati ko nahI hove| 6 apramata sayati me bhI labdhivAn ko utpanna hove alabdhivAna ko nahI / __ mana. paryAya jJAna ke do bheda-1 Rjumati mana. paryAya jJAna 2 vipulamati mana paryAya jJAna / ___ Rjumati--sAmAnya prakAra se jAne so Rjumati aura vizeSa prakAra se jAne so vipulamati mana. paryAya jJAna / ___manaH paryAya jJAna ke samuccaye cAra bheda hai-1 dravya se 2 kSetra se 3 kAla se 4 bhAva se| dravya se Rjumati ananta pradezI skandha jAne dekhe (sAmAnya se vipula mati isase adhika spaSTatA se va nirNaya sahita jAne dekhe) 2 kSetra se Rjumati jaghanya agula ke asakhyAtave bhAga utkRSTa nIce ratna prabhA kA prathama kANDa ke Upara kA choTe pratara kA nIcalA talA taka arthAt samabhUtala pRthvI se 1000 yojana nIce dekhe, Urdhva jyotipI ke Upara kA tala taka dekhe arthAt samabhUtala se 600 yojana kA U~cA dekhe, tiryak dekhe to manuSya kSetra me aDhAI dvIpa tathA do samudra ke andara sajJI pacendriya paryApta ke manogata bhAva jAne dekhe. vipulamati Rju mati se aDhAI aMgula adhika vizeSa spaSTa nirNaya sahita jAne dekhe / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jainAgama stoka saMgraha 3 kAla se Rjumati jaghanya palyopama ke asakhyAtave bhAga kI bAta jAne dekhe utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtave bhAga kI atIta anAgata kAla kI bAta jAne dekhe, vipulamati Rju mati se vizeSa, spaSTa nirNaya sahita jAne dekhe / 4 bhAva se Rjumati jaghanya ananta dravya ke bhAva (varNAdi paryAya) jAne dekhe utkRSTa sarva bhAvo ke anaMtave bhAga jAne dekhe, vipulamati isase spaSTa nirNaya sahita vizeSa adhika jAne dekhe / manaH paryAya jJAnI aDhAI dvIpa meM rahe huve saMjJI pacendriya ke manogata bhAva jAne dekhe anumAna se jaise dhUvA dekha kara agni kA nizcaya hotA hai vaise hI manogata bhAva se dekhate hai / kevalajJAna kA varNana kevalajJAna ke do bheda - 1 bhavastha kevala jJAna 2 siddha kevala jJAna / bhavastha kevala jJAna ke do bheda 1 sayogI bhavastha kevalajJAna 2 ayogI bhavastha kevalajJAna, inakA vistAra sUtra se jAnanA | siddha kevalajJAna ke do bheda - 1 anantara siddha kevalajJAna 2 paraMpara siddha kevalajJAna | vistAra sUtra se jAnanA / jJAna samuccaya cAra prakAra kA--1 dravya se 2 kSetra se 3 kAla se 4 bhAva se / 1 dravya se kevalajJAnI sarva rUpI -arUpI dravya jAne dekhe / 2 kSetra se kevala jJAnI sarva kSetra (lokAloka) kI bAta jAne dekhe / 3 kSa etra se kevalajJAnI sarva kAla kI - bhUta, bhaviSya, vartamAnabAta jAne dekhe | 4 bhAva se kevalajJAnI sarva rUpI arUpI dravya ke bhAva ke ananta bhAva sarva prakAra se jAne dekhe / kevala jJAna AvaraNa rahita vizuddha lokAloka prakAzaka eka hI prakAra kA sarva kevaliyoM ko hotA hai / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t teIsa padavI nava uttama padavI, sAta ekendriya ratna kI padavI aura sAta paMcendriya ratna kI padavI / prathama nava uttama padavI ke nAma 1 tIrthakara kI padavI 2 cakravartI kI padavI 3 vAsudeva kI padavI 4 baladeva kI padavI 5 mADalika kI padavI 6 kevalI kI padavI sAdhu kI padavI 8 zrAvaka kI padavI & samakita kI padavI / 7 sAta aikendriya ratna ke nAma : 1 cakra ratna 2 chatra ratna 3 carma ratna 4 daDa ratna 5 khaDga ratna 6 mariNa ratna 7 kAkaNya ratna / sAta pacendriya ratna ke nAma : 1 senApati ratna 2 gAthApati ratna 3 vArdhika (baDhaI ) ratna 4 purohita ratna 5 strIratna 6 gaja ratna 7 azva ratna / ye caudaha ratna cakravartI ke hote hai | ye caudaha ratna cakravartI ke jo jo kArya karate hai unakA vivecana | prathama sAta ekendriya ratna : cakra ratna - cha. khaNDa sAdhane kA rAstA batAtA hai 2 chatra ratna - senA ke Upara 12 yojana ( 48 kosa ) taka chatra rUpa bana jAtA hai / 3 carma ratna nadI Adi jalAzayo ke 241 16 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jainAgama stoka saMgraha andara nAva rUpa ho jAtA hai 4 daNDa ratna - vaitADhya parvata ke dono guphAo ke dvAra kholatA hai 5 khaGga ratna - zatru ko mAratA hai 6 maNi ratna - hasti ratna ke mastaka para rakhane se prakAza karatA hai 7 kAkaNya (kAMganI) ratna - guphAo meM eka 2 yojana ke antara para dhanuSya ke golAkAra ghisane se sUrya samAna prakAza karatA hai / sAta pacendriya ratna : 1 senApati ratna - dezo ko vijaya karate hai 2 gAthApati ratna- - cauvIza prakAra kA dhAnya utpanna karate hai, 3 vArdhika ( bar3haI ) ratna - 42 bhUmi, mahala, sar3aka pula Adi nirmANa karate hai 4 purohita ratna - lage hue ghAvoM ko ThIka karate hai vighna ko dUra karate, zAMti pATha par3hate va kathA sunAte hai 5 strI ratna viSaya ke upabhoga meM kAma AtI 6-7 gaja ratna va azva ratna - ye dono savArI me kAma Ate hai / caudaha ratnoM ke utpati sthAna : 1 cakra ratna 2 chatra ratna 3 daNDa ratna 4 khaGga ratna ye cAra ratna cakravartI kI Ayudha zAlA me utpanna hote hai | 1 carma ratna 2 mariNa ratna 3 kAkaNya ( kAMganI ) ye tIna ratna lakSmI ke bhaNDAra meM utpanna hote hai / 1 senApati ratna 2 gAthApati ratna 3 vArdhika ratna 4 purohita ratna cakravartI ke nagara meM utpanna hote hai ! 1 strIratna vidyAdharoM kI zra eNI meM utpanna hotI hai / 1 gaja ratna, 2 azva ratna ye dono ratna vaitADhya parvata ke mUla meM utpanna hote hai / caudaha ratnoM kI avagAhanA 1 cakra ratna, 2 chatra ratna 3 daNDa ratna ye tIna ratna kI avagAhanA eka dhanuSya pramANa, carma ratna kI do hAtha kI, khaGga ratna pacAsa Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teIsa padavI 243 aMgula lamvA 16 aMgula cor3A aura AdhA aMgula jAr3A hotA hai aura cAra aMgula kI muSTi hotI hai / maNi ratna cAra aMgula lambA aura do aMgula cauDA va tIna kone vAlA hotA hai / kAkaNya ratna cAra a0 lambA cAra a0 caur3A cAra a0 U~cA hotA hai / isake chaH tale, ATha koNa, bAraha hAse vAlA ATha sonaiyA jitanA vajana me va sonAra ke eraNa samAna AkAra me hotA hai / sAta pacendriya ratna kI avagAhanA : 1 senApati, 2 gAthApati, 3 vArdhika, 4 purohita / ina cAra ratno kI avagAhanA cakravartI samAna / strIratna cakravartI se cAra agula choTI hotI hai / gaja ratna cakravartI se dugunA hotA hai / azvaratna pUMcha se mukha taka 108 a0 lambA, khura se kAna taka 80 a0 UcA, solaha agula kI jaGghA, vIsa aMgula kI bhujA, cAra aMgula kA ghuTanA, cAra a gula ke khura aura 32 aMgula kA mukha hotA hai va 66 a gula kI paridhi ( gherAva ) hai | eva 23 padavI kA nAma tathA cakravartI ke caudaha ratno kA vivecana kahA | narakAdika cAra gati me se nikale hue jIva 23 padaviyo me kI kauna-kauna sI padavI pAve / isa para pandraha bola / 1 pahalI naraka se nikale hue jIva 16 padavI pAve / sAta ekendriya ratna chor3a kara / 2 dUsarI naraka se nikale hue jIva 23 padavI me se 15 padavI pAve / sAta ekendriya ratna aura eka cakravartI eva ATha nahI pAve / 3 tIsarI naraka se nikale hue jIva 13 padavA pAve / sAta ekendriya ratna, cakravartI, vAsudeva eva daza padavI nahI pAve / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jainAgama stoka saMgraha 4 cauthI naraka se nikale hue jIva 12 padavI pAve / daza to Upara kI aura eka tIrthakara evaM 11 nahI paave| 5 pA~cavI naraka se nikale hue jIva 11 padavI pAve / 11 to Upara kI aura vArahavI kevalI kI nahI paave| 6 chaThThI naraka se nikale hue jIva daza padavI pAve / Upara kI bAraha aura eka sAdhu kI evaM teraha nhii|| 7 sAtavI naraka se nikale hue jIva tIna padavI pAve / 1 gaja, 2 azva, 3 samakitI ( samakita pAve to tiryaca meM, manuSya nahIM ho skte)| 8 bhavanapati, vANavyantara, jyotiSI se nikale hue jIva 21 padavI pAve / tIrthakara, vAsudeva ye do nahI paave| 6 pahalA dUsarA deva loka se nikale hue jIva 23 padavI pAve / 10 tIsare se AThave devaloka taka se nikale hue jIva 16 padavI pAve / sAta ekendriya ratna nhii| 11 navave devaloka se navavI veyaka taka se nikale hue 14 padavI pAve / sAta ekendriya ratna, gaja aura azva ye nava nhii| 12 pAMca anuttara vimAna se nikale hue jIva ATha padavI pAve / 7 ekendriya ratna, 7 paMcendriya ratna aura 1 vAsudeva ye 15 nahI pAve / 13 pRthvI, apa, vanaspati manuSya, tiryaJca-pacendriya se nikale hue jIva 16 padavI pAve / tIrthaGkara, cakravartI, vAsudeva, baladeva ye cAra nahI paave| 14 tejas vAyu se nikale hue jIva nava padavI pAve / sAta eke. ratna, gaja aura azva ye nava paave|| 15 tIna vikalendriya se nikale hue jIva 18 padavI pAve / tIrthaGkara, cakravartI, vAsudeva, baladeva, kevalI ye 5 nahI pAve / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 kauna 2 sI padavI vAle kisa-kisa gati me jAve ? 1 pahalI, dUsarI, tIsarI, cautho ina cAra naraka me 11 padavI vAlA jAve 7 pace0 ratna, 8 cakravartI, vAsudeva, 10 samakita dRSTi, 11 mAMDalika rAjA eva 11 / teIsa padavI 2 pAMcavI chaThThI naraka me nava padavI kA jAve / gaja aura azva ye chor3a kara zeSa pAca paMce0 ratna, 6 cakravartI, 7 vAsudeva, samyaktvI, 8 mADalika rAjA eva nava padavI / 8 3 sAtavI naraka meM sAta padavI kA jAve / gaja, azva aura strI choDa zeSa cAra pace0 5cakravartI, 6vAsudava, 7mADalika rAjA eva saat| 4 bhavanapati, vANa vyantara, jyotiSI aura pahale se AThave devaloka taka daza padavI kA jAve / sAta pace0 ratna me se strI ratna choDa zeSa 6 ratna, 7 sAdhu, 8 zrAvaka, samyaktvI, 10 mAlika rAjA eva daza / 1 5 navave se bArahave devaloka taka ATha padavI kA jAve / strI, gaja, azva choDa zeSa cAra pace0 ratna, 5 sAdhu, 6 zrAvaka, 7 samyaktvI, 8 mADalika rAjA eva ATha / 6 nava vayeka me sAta padavI kA jAve / Upara kI ATha padavI meM se zrAvaka ko choDa zeSa sAta padavI / 7 pAca anuttara vimAna me do padavI kA jAve - sAdhu aura samyaktvI / 8 pAca sthAvara meM caudaha padavI kA jAve / sAta ekendriya ratna, strI chor3a zeSa 6 pacendriya ratna aura mADalika rAjA / & tIna vikalendriya, tiryaca pacendriya aura manuSya me pandraha padavI kA jAve / Upara kI caudaha padavI aura 1 samadRSTi evaM 15 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha saMjJI, asaMjJI tIrthaMkara, cakravartI Adi meM 23 padaviyoM meM kI jo-jo padavI mile usa para 55 bola / 246 1 saMjJI meM 15 padavI mile, sAta ekendriya ratna aura 1 kevalI nahI mile / 2 asaMjJI meM ATha padavI mile, sAta ekendriya ratna aura 1 samakita evaM ATha / 3 tIrthakara meM 6 padavI pAve - 1 tIrthaMkara 2 cakravartI 3 kevalI 4 sAdhu 5 samakita 6 mAMDalika rAjA / 4 cakravartI meM 6 padavI pAve - tIrtha kara ke samAna / 5 vAsudeva me 3 padavI pAve - 1 vAsudeva 2 mAMDalika 3 samakita | 6 baladeva meM 5 padavI pAve - 1 baladeva 2 kevalI 3 sAdhu 4 samakita 5 mAMDalika / 7 mAMDalika me 8 padavI pAve -nava uttama padavI / manuSya meM 13 padavI pAve - nava uttama padavI 10 senApati 11 gAthApati 12 vAdhika 13 purohita eva 13 padavI / 6 manuSyaNI me 5 padavI pAve 1 strI ratna 2 zrAvikA 3 samakita 4 sAdhvI 5 kevalI / 10 tiryaca meM 11 padavI pAve - sAta ekendriya ratna 8 gaja 6 azva 10 zrAvaka 11 samakita / 11 tiryacaraNI me 2 padavI pAve -1 samakita 2 zrAvaka / 12 savedI me 22 padavI pAve - kevalI nahI / - 13 strI veda meM cAra padavI pAve - 1 strI ratna 2 zrAvikA 3 samakita 4 sAdhvI / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teIsa padavI 247 14 puruSa veda meM 14 padavI pAve-sAta ekendriya ratna kevalI ora strI ratna ye nava choDa zeSa (23-6) 14 pdvii| 15 avedI me 4 padavI pAve-1 tIrtha kara 2 kevalI 3 sAdhu 4 smkit| 16 naraka gati meM eka padavI pAve-samakita kii| 17 tiryaca gati me 11 padavI pAve-sAta ekendriya ratna 8 gaja 6 azva 10 zrAvaka 11 samakita / 18 manuSya gati meM 14 padavI pAve-nava uttama padavI aura sAta paMcendriya ratna meM se gaja azva choDa zeSa 5 eva (8+5) 14 padavI / 16 devagati meM eka padavI pAve-samakita kii| 20 ATha karma vedaka me 21 padavI pAve tIrthaMkara aura kevalI ye do nhii| 21 sAta karma vedaka me 2 padavI pAve-sAdhu aura zrAvaka / 22 cAra karma vedaka me cAra padavI pAve-1 tIrthaMkara 2 kevalI 3 sAdhu 4 smkit| 23 jaghanya avagAhanA me 1 padavI pAve-samakita kii| 24 madhyama avagAhanA me 14 padavI pAve-nava uttama puruSa, pAca pacendriya ratna-gaja azva choDa kara evaM 6+514 padavI paave| 25 utkRSTa avagAhanA me eka padavI pAve-samakita / 26 aDhAI dvIpa me 23 padavI pAve / 27 aDhAI dvIpa ke bAhara 4 padavI pAve-1 kevalI 2 sAdhu 3 zrAvaka 4 smkit| 28 bharata kSetra me madhyama padavI 8 pAve-uttama padavI meM se cakravartI chor3a zeSa 8 pdvii| Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 248 26 bharata kSetra meM utkRSTa 21 padavI pAve - vAsudeva, valadeva nahI / 30 urdhva loka meM 5 padavI pAve - 1 kevalI 2 sAdhu 3 zrAvaka 4 samakita 5 mAMDalika rAjA / 31 adhaH loka tathA tiryak ( ticheM) loka meM 23 padavI pAve / 32 sva liGga me 4 padavI pAve - 1 tIrthaMkara 2 kevalI 3 sAdhu 4 zrAvaka / 33 anya liGga meM 4 padavI pAve -1 kevalI 2 sAdhu 3 zrAvaka 4 samakita / 34 gRhastha liGga manuSya meM 14 padavI pAve - nava uttama padavI, aura sAta paMcendriya ratna meM se gaja azva ko chor3a zeSa paoNca evaM ( 2 + 5 ) 14 padavI / 35 saMmUrchima meM 8 padavI pAve - sAta ekendriya ratna aura eka samakita | 36 garbhaja meM 16 padavI pAve - 23 meM se sAta ekendriya ratna chor3a zeSa 16 padavI | 37 agarbhaja meM 8 padavI pAve - samUrchima samAna / 38 ekendriya meM 7 padavI pAve - sAta ekendriya ratna / 36 tIna vikalendriya meM 1 padavI pAve - samakita / - 40 paMcendriya meM 15 padavI pAve - 23 meM se sAta ekendriya ratna aura kevalI - ye ATha nahI / 41 anindriya meM 4 padavI pAve - 1 tIrthakara 2 kevalI 3 sAdhu 4 samakita | 42 saMyati meM 4 padavI pAve - anindriya samAna / 43 asaMyati meM 20 padavI pAve - 23 meM se 1 kevalI 2 sAdhu 3 zrAvaka ye tIna chor3a zeSa 20 padavI | Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teIsa padavI 246 44 sayatAsayati me 10 padavI pAve-strI ko chor3a zeSa 6 pacendriya ratna 7 baladeva 8 zrAvaka 6 samakita 10 maaNddlik| 45 samakita dRSTi meM 15 padavI pAve-23 meM se sAta ekendriya ratna aura strI chor3a zeSa 15 pdvii| 46 mithyA dRSTi meM 17 padavI pAve-sAta ekendriya ratna, sAta paMcendriya ratna, 14, 15 cakravartI 16 vAsudeva 17 mADalika / ___47 mati, zruta aura avadhi jJAna me 14 padavI pAve-kevalI choDa zeSa 8 uttama padavI, strI ko chor3a zeSa 6 pacendriya ratna evaM (+6) 14 pdvii| ___ 48 mana. paryAyajJAna me 3 padavI pAve-1 tIrthakara 3 sAdhu 3 samakita / 46 kevalajJAna kevaladarzana me 4 padavI pAve-1 tIrthakara 2 kevalI 3 sAdhu 4 samakita / 50 mati zruta ajJAna me 17 padavI pAve-sAta ekendriya ratna, sAta pacendriya ratna, 14; 15 cakravartI 16 vAsudeva 17 mAMDalika / 51 vibhaGga jJAna me 6 padavI pAve-strI ko choDa zeSa 5 pacendriya ratna, 7 cakravartI 8 vAsudeva 6 mADalika / 52 cakSudarzana meM 15 padavI pAve-kevalI ko choDa zeSa 8 uttama padavI aura sAta pacendriya ratna evaM 15 pdvii| 53 acakSu darzana meM 22 padavI pAve-kevalI nahI / 54 avadhi darzana me 14 padavI pAve-kevalI ko choDa zeSa 8 uttama padavI, aura strI ko choDa zeSa 6 pacendriya ratna evaM sarva 14 pdvii| 55 napusaka liDna me 5 padavI pAve-1 kevalI 2 sAdhu 3 zrAvaka 4 samakita 5 mAMDalika / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca zarIra zrI prajJApanA (pannavaNA) sUtra ke 21 veM pada meM varNita pAMca zarIra kA vivecana / solaha dvAra 1 nAma dvAra 2 artha dvAra 3 saMsthAna dvAra 4 svAmI dvAra 5 avagAhanA dvAra 6 pudgala cayana dvAra 7 saMyojana dvAra 8 dravyArtha dvAra 6 pradezArthaka dvAra 10 dravyArthaka pradezArthaka dvAra 11 sUkSma dvAra 12 avagAhanA alpa bahutva dvAra 13 prayojana dvAra 14 viSaya dvAra 15 sthiti dvAra 16 antara dvAra / 1 nAma dvAra 1 audArika zarIra 2 vaikriya zarIra 3 AhAraka zarIra 4 tejas zarIra 5 kArmANa zarIra / 2 artha dvAra 1 udAra arthAt saba zarIroM se pradhAna, tIrthakara, gaNadhara Adi puruSoM ko mukti pada prApta karAne meM sahAyIbhUta, udAra kahetA sahasra yojana mAna zarIra; isase ise audArika zarIra kahate hai| 2 vaikriya-jisameM rUpa parivartana karane kI zakti tathA eka ke aneka choTe baDe khecara bhUcara dRzya adRzya Adi vividha rUpa vividha kriyA se banAve use vaikriya zarIra kahate hai isake do bheda / 1 bhavapratyayika-jo devatA va neriyo ke svAbhAvika hI hotA hai| 250 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~ca zarIra 251 2 labdhapratyayika - jo manuSya tiryaca ko prayatna se prApta hove / 3 AhAraka zarIra - jo caudaha pUrvadhArI mahAtmAo ko tapazcaryAdika yoga dvArA jaba labdhi utpanna hove to tIrthaGkara devAdhideva kI Rddhi dekhane ko va mana kI zaGkA nivAraNa karane ko, uttama pudgalo kA AhAra lekara, jaghanya pauna hAtha kA va utkRSTa eka hAtha kA, sphaTika samAna sapheda va koI na dekha sake aisA zarIra banAte hai - jisase ise AhAraka zarIra kahate hai / 4 tejas zarIra-jo teja ke pudgalo se adRzya aura bhukta (khAye hue) AhAra ko pacAve tathA labdhivata tejolezlA chor3e use tejas zarIra kahate hai / 5 kArmaNa zarIra-karma ke pudgala se utpanna hone vAlA va jisake udaya se jIva pudgala grahaNa karake karmAdi rUpa meM pariNamAve tathA AhAra ko khece use kArmaNa zarIra kahate hai / 3 saMsthAna dvAra audArika zarIra meM saMsthAna 6 - 1 samacaturasra saMsthAna 2 nyagrodhaparimaNDala saMsthAna, 3 sAdika saMsthAna, 4 vAmana sasthAna, 5 kubja saMsthAna, 6 huDaka saMsthAna | 2 vaikriya zarIra me - ( bhava pratyayika me ) de va me samacaturasra sasthAna va neriyo me huDaka sasthAna (labdhi pratyayika me) manuSya me va tiryaJca me samacaturasra saMsthAna aneka prakAra kA - vAyu me huDaka sasthAna | 3 AhAraka zarIra me - samacaturasra sasthAna / 4-5 tejas va kArmaNa me 6 saMsthAna / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jainAgama stoka saMgraha 4 svAmI dvAra 1 audArika zarIra kA svAmI - manuSya va tiryaJca / 2 vaikriya zarIra kA svAmI -cAra hI gati ke jIva / 3 AhAraka zarIra kA svAmI - caudaha pUrvadhArI muni / 4-5 tejas kArmaNa zarIra ke svAmI - sarva saMsArI jIva / 5 avagAhanA dvAra audArika zarIra kI avagAhanA - jaghanya AMgula ke asaMkhyAtave bhAga utkRSTa hajAra yojana kI / - 2 vaikriya zarIra kI avagAhanA - jaghanya AMgula ke asakhyAtave bhAga utkRSTa 500 dhanuSya / uttara vaikriya kare to ja0 AMgula ke asaMkhyAtave bhAga u0 lakSa yojana jAjerI ( adhika ) / 3 AhAraka zarIra kI avagAhanA - jaghanya eka hAtha nyUna utkRSTa eka hAtha kI / 4-5 tejas kArmaNa zarIra kI avagAhanA -- jaghanya AMgula ke asaM - khyAtave bhAga u0 caudaha rAjU loka pramANa / 6 pudgala cayana dvAra ( AhAra kitanI dizAo kA leve ) audArika, tejas, kArmaraNa zarIra vAlA tIna, cAra, pA~ca yAvata cha: dizAo kA AhAra leve / vaikriya aura AhAraka zarIra vAlA chaH dizAoM kA leve / 7 saMyojana dvAra 1 audArika zarIra me AhAraka vaikriya kI bhajanA ( hove aura nahI bhI hove ), tejas kArmaNa kI niyamA ( jarUra ) hove / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 pAMca zarIra 2 vaikriya zarIra me audArika kI bhajanA, AhAraka nahI hove va tejas kArmaNa kI niymaa| 3 AhAraka zarIra me vaikriya nahI hove / audArika, tejas, kArmaNa hove| 4 tejas zarIra me audArika, vaikriya AhAraka kI bhajanA, tejas kI niymaa| 5 kArma NazarIra me audArika, vaikriya AhAraka kI bhajanA, tejas kI niymaa| 8 dravyArthaka dvAra 1 saba se thoDA AhAraka kA dravya jaghanya 1, 2, 3 utkRSTa pRthaka hajAra / isase vaikriya dravya asakhyAta guNA, isase audArika ke dravya asaMkhyAta guNA, isase tejas kArmaNa ke dravya ye dono paraspara barAbara va audArika se anantaguNA adhik| 9 pradezArthaka dvAra 1 saba se thor3A AhAraka kA pradeza isase vaikriya kA pradeza asaMkhyAta guNA imase audArika kA asaMkhyAta guNA, isase tejas kA ananta guNA va isase kArmaNa kA ananta guNA adhika / 10 dravyArthaka pradezArthaka dvAra sabase thoDA AhAraka kA dravyArtha isase vaikriya kA dravyArtha asaMkhyAta guNA isase audArika kA dravyArtha asakhyAta guNA, isase AhArika kA pradeza asakhyAta guNA, isase vaikriya kA pradeza asakhyAta guNA, isase audArika kA pradeza asakhyAta guNA / isase tejas kArmaraNa ina dono kA dravyArtha paraspara samAna va audArika se anata guNA adhika, isase tejas kA pradeza ananta guNA adhika isase kArmaNa kA pradeza ananta guNA adhika / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 jainAgama stoka saMgraha 11 sUkSma dvAra sabase sthUla (moTe) audArika zarIra ke pudagala, isase vaikriya zarIra ke pudgala sUkSma, isase AhAraka zarIra ke pudgala sUkSma, isase tejas zarIra ke pudgala sUkSma va isase kArmaNa zarIra ke pudgala sUkSma / 12 avagAhanA kA alpabahutva dvAra sabase jaghanya audArika zarIra kI jaghanya avagAhanA isase, tejas kArmaNa kI jaghanya avagAhanA paraspara barAbara va audArika se vishess| vaikriya kI jaghanya avagAhanA a0 guNI, isase AhAraka kI utkRSTa avagAhanA vizeSa, isase audArika kI u0 avagAhanA sakhyAta guNI, isase vaikriya kI utkRSTa avagAhanA sakhyAta guNI, isase tejas kArmANa u0 avagAhanA paraspara barAbara va vaikriya se asakhyAta guNI adhik| 13 prayojana dvAra 1 audArika zarIra kA prayojana mokSa prApti me sahAyIbhUta honA, 1 vaikriya zarIra kA prayojana vividha rUpa banAnA, 3 AhAraka zarIra kA prayojana saMzaya nivAraNa karanA, 4 tejas zarIra kA prayojana pudagalo kA pAcana karanA, 5 kArmaNa zarIra kA prayojana AhAra tathA karmo ko AkarSaNa (khIcanA) krnaa| 14 viSaya (zakti) dvAra audArika zarIra kA viSaya pandrahavA rUcaka nAmaka dvIpa taka jAne kA (gamana karane kA), 2 vaikriya zarIra kA vipaya asaMkhya dvIpa samudra taka jAne kA, 3 AhAraka zarIra kA viSaya aDhAI dvIpa samudra taka jAne kA, 4 tejas kArmaNa kA vipaya sarva loka me jAne kA / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAca zarIra 255 15 sthiti dvAra audArika zarIra kI sthiti jaghanya antarmuhUrta utkRSTa tIna palyopama kI 2 vaikriya zarIra kI sthiti jaghanya antarmuhUrta kI, utkRSTa 33 sAgaropama kI, 3 AhAraka zarIra kI antarmuhUrta kI, 4 tejas kArmaNa zarIra kI sthiti do prakAra kI - abhavya AzrI Adi anta rahita, 2 mokSa gAmI AzrI anAdi sAnta (Adi nahI, parantu anta hai ) / 16 antara dvAra audArika zarIra choDa kara phira audArika zarIra prApta karane me antara paDe to jaghanya antarmuhUrta va utkRSTa 33 sAgaropama 2 vaikriya zarIra choDakara phira vaikriya zarIra pAne me antara par3e to jaghanya antarmuhUrta u0 ananta kAla, 3 AhAraka zarIra me antara par3a e to jaghanya antarmuhUrtaM u0 ardha pudgala parAvartana kAla se kucha nyUna, 4-5 tejas kArmaNa zarIra me antara nahI paDe / antara dvAra kA dUsarA artha AhAraka zarIra ko choDa zeSa zarIra loka me sadA pAve / AhAraka zarIra kI bhajanA (hove aura nahI bhI hove) nahI hove to utkRSTa 6 mAha kA antara par3e / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca indriya zrI prajJApanA sUtra ke pandrahave pada ke prathama uddezo meM pA~ca indriya kA vistAra 11 dvAra ke sAtha kahA hai / gAthA : 1 saMThANa 1 bAhullaM 2 pohattaM 3 kaipaesa 4 ugADhe 5 / appabahu 6 puTha 7 paviThe - visaya 6 aNagAra 10 AhAre 11 // pAMca indriya 1 zrotrendriya 2 cakSu indriya, 3 ghrANendriya, 4 rasanendriya, 5 sparzendriya / 1 saMsthAna dvAra 1 zrotrendriya kA saMsthAna (AkAra) kadamba vRkSa ke phUla samAna, 2 cakSu indriya kA saMsthAna masUra kI dAla samAna, 3 ghrANendriya kA saMsthAna dhamaNa samAna, 4 rasanendriya kA sasthAna charapalA kI dhAra samAna, 5 sparzendriya kA saMsthAna nAnA prakAra kA / 2 bAhulya ( jAr3apanA) dvAra pA~ca indriya kA bAhulya jaghanya utkRSTa AMgula ke asakhyAtave bhAga kA / 3 pRthutva ( lamvAI) dvAra 1 zrotra, 2 cakSu aura 3 ghrANa / ina tIna indriyoM kI lambAI jaghanya utkRSTa AMgula ke asakhyAtave bhAga kI / 4 rasanendriya kI 256 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 pAMca indriya ! lambAI jaghanya AMgula ke asaMkhyAtave bhAga utkRSTa pRthak (2 se 6) AMgula, kI / 5 sparze kI lambAI jaghanya AMgula ke asa0 bhAga u0 hajAra yojana se kucha vizeSa / 4 pradeza dvAra pAca indriya ke ananta pradeza hote hai| 5 avagAhanA dvAra pA~ca indriyo me se pratyeka indriya me AkAza pradeza asaMkhyAta asaMkhyAta avagAhya hai| pratyeka indriya kA ananta 2 karkaza va bhArI sparza hai va vaise hI ananta 2 halakA va mRdu sparza hai| 6 alpabahutva dvAra saba se kama cakSu indriya ke pradeza, isase zrotre ke pradeza sakhyAta guNe, isase ghrANe ke pradeza saMkhyAta guNe isase rase0 ke pradeza asaMkhyAta guNe va isase sparze ke pradeza sakhyAta gurnne| . . ' AkAza pradeza avagAhanA kA alpabahutva-saba se kama cakSa 0 kA avagAhyA AkAza pradeza, isase zrotre0 kA avagAhyA AkAza pradeza sakhyAta guNA, isase ghrANe0kA avagAhyA AkAza pradeza sakhyAta guNA, isase rase0 kA avagAhyA AkAza pradeza asa0 guNA va sparza kA avagAhyA AkAza pradeza sakhyAta guNA / pradeza aura avagAhya dono kA alpabahutva-sava se kama cakSu0 kA avagAhya AkAza prdesh| isase zrotra0 kA sakhyAta guNA, isase ghrANe0 kA avagAhya sakhyAta guraNA, isase rase0 kA avagAhya asa 17 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 jainAgama stoka saMgraha khyAta gaNA, isase sparze0 kA avagAhya saMkhyAta guNA / isase cakSu. kA pradeza ananta guNA, isase zrotre kA pradeza saMkhyAta guNA, isase ghrANe0 kA pradeza saMkhyAta guraNA, isase rase0 kA pradeza asakhyAta guNA va isase sparze0 kA pradeza asakhyAta gunnaa| karkaza va bhArI sparza kA alpabahutva :-sabase kama cakSu indriya kA karkaza va bhArI sparza, isase zrotre0 kA ananta guNA, isase ghrANe0 kA ananta guNA, isase rasanendriya kA ananta guNA, isase sparza0 kA ananta gunnaa| halakA va mRdu sparza kA alpabahutva:-saba se kama sparze0 kA halakA va mRdu sparza, isase rase0 kA halakA mRdu sparza anata guNA, isase ghrANe0 kA anaMta guNA, isase zrotre0 kA anaMta guNA va isase cakSa . kA anaMta gunnaa| karkaza bhArI, laghu (halakA) mRdu sparza kA eka sAtha alpabahutva :sabase kama cakSu0 kA karkaza bhArI sparza, isase zrotre kA karkaza bhArI sparza anaMta guNA, isase ghrANe0 kA anata guNA, isase rase0 kA anaMta guraNA, isase sparza0 kA anata guNA, isase sparza kA halakA mRdu sparza anaMta guNA, isase rase0 kA halkA madu sparza anata guNA, isase ghrANe0 kA halakA mRdu sparza anaMta guNA, isase zrotre0 kA halakA mRdu sparza anaMta guNA va isase cakSu 0 kA halakA mRdu sparza anaMta gunnaa| 7 pRSTa dvAra jo pudgala indriyoM ko Akara sparza karate hai, una pudgalo ko indriye grahaNa karatI hai| pAMca indriya me se cakSu indriya ko chor3a zepa cAra indriyo ko pudgala Akara sparza karate hai| cakSu indriya ko Akara nahI sparza karate hai| Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pAca indriya 256 8 praviSTa dvAra jina indriyo ke andara abhimukha (sAmA) pudgala Akara praveza karate hai use praviSTa kahate hai| pAca indriyoM meM se cakSu indriya ko choDa zeSa cAra indriya praviSTa hai / aura cakSu indriya apraviSTa hai| 9 viSaya dvAra ( zakti dvAra ) pratyeka jAti kI pratyeka indriya kA viSaya jaghanya Agula ke asakhyAtave bhAga utkRSTa nIce anusAra :jAti pAMca-zrotrendriya cakSuidriya ghrANendriya rasanendriya sparzendriya ekendriya 400 dha. be idriya 0 0 0 6 4 dha0 800 dha0 tri idriya 0 0 , 100 dha0 128 dha0 1600 dha0 corindriya 0 2654 yo. 2 0 dha0 256 dha0 3200 dha0 asajJI pa0 1 yojana 5608 yo. 400 dha0 512 dha0 6400 dha0 sajJI pa0 12 yojana 1 lA. yo. jA. yo. 6 yo yojana 10 anAkAra dvAra ( upayoga ) jaghanya upayoga kAla kA alpavahutva :-saba se kama cAindriya kA jaghanya upayoga kAla, isase zrotre0 kA jaghanya upayoga kAla vizeSa, isase ghrANe0 kA jaghanya upayoga kAla vizeSa, isase rase0 kA jaghanya upayoga kAla vizeSa, isase sparze0 kA jaghanya upayoga kAla vishess| utkRSTa upayoga kAla kA alpabahutva .--sabase kama cakSu0 kA utkRSTa upayoga kAla, isase zrotre0 kA utkRSTa upayoga kAla vizeSa, isase ghrANe0 kA u0 upayoga kAla vizeSa, isase rasendriya kA u0 upayoga kAla vizeSa, isase sparze0 kA u0 upayoga kAla vizeSa / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jainAgama stoka saMgraha upayoga jaghanya utkRSTa donoM kA eka sAtha alpabahutva :-sabase kama cakSu0 kA jaghanya upayoga kAla, isase zrotre0 kA jaghanya upayoga kAla vizeSa, isase ghrANe0 kA jaghanya upayoga kAla vizeSa, isase rase0 kA jaghanya upayoga kAla vizeSa, isase sparza kA jaghanya upayoga kAla vizeSa, isase cakSu0 kA utkRSTa upayoga kAla vizeSa, isase zrotre0 kA utkRSTa upayoga kAla vizeSa, isase rase0 kA utkRSTa upayoga kAla vizeSa, isase sparze0 kA utkRSTa upayoga kAla vizeSa / 11 vA~ AhAra dvAra sUtra zrI prajJApanA meM se jAnanA / jaisA ki nimna prakAra se hai :(1) pAMca sthAvara kAya ke jIva kama se kama 3 dizAo kA aura adhika se adhika chaha hI dizAo kA AhAra lete hai / oja va roma AhAra lete hai tathA sacitta, acitta aura mizra tInoM prakAra kA lete hai| (2) vikalendriya jIva chaha hI dizAoM kA' aura oja, roma, kavala lete hai / sacitta, acitta aura mizra kA lete hai| (3) sannI asannI tiryaca chaha hI dizAoM kA oja, roma, kavala lete hai| sacitta-acitta aura mizra tInoM prakAra kA lete hai| (4) karmabhUmi, akarmabhUmi aura atadvIpa ke manuSya chaha hI dizAo kA oja, roma, kavala lete hai tathA sacitta, acitta mizra tInoM prakAra kA lete haiN| (5) nArakI tathA cAroM prakAra ke deva oja va roma AhAra lete haiN| acitta pudgalo kA AhAra lete hai aura chaha hI dizAoM kA lete hai| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpI arUpI ke bola gAthA =kammaTha pAvaThANA ya, maNa vaya jogA ya kamma dehe / suhumappaesI khandhe, e savve cauphAsA // 1 // artha-karma (1 jJAnAvaraNIya 2 darzanAvaraNIya 3 vedanIya 4 mohanIya 5 AyuSya 6 nAma 7 gotra 8 antarAya ) ATha 8 / pApa sthAnaka ( 1 prANAtipAta 2 mRSAvAda 3 adattAdAna 4 maithuna 5 parigraha 6 krodha 7 mAna 8 mAyA 6 lobha 10 rAga 11 dveSa 12 kleza 13 abhyAkhyAna 14 pizuna 25 paraparivAda 16 rati arita 17 mAyAmRSA 18 mithyAdarzanazalya ) aTThAraha, 26; 27 manayoga 28 vacana yoga 26 kArmaNa zarIra aura 30 sUkSma pradezI skandha / evaM sarva tIsa bola rUpI cau sparzI hai| iname solaha solaha vola pAve / pAca varaNa ( 1kRSNa 2 nIla 3 rakta 4 pIta 5 zveta), do.gandha (6 surabhi gandha 7 durabhi gandha ), pAca rasa ( 8 tIkSaNa 6 kaTu 10 kaSAyalA 11 khaTTA 12 moThA ), cAra sparza ( 13 zIta 14 uSNa 15 rUkSa 16 snigdha ) / gAthA :=ghaNa taNa vAya, ghanodahi, puDhavisateva stniriiyaannN| ___ asaMkhejja diva, samudA, kappA, gevIjA aNuttarA siddhi // 2 // artha-1 ghanavAta 2 tanuvAta 3 ghanodadhi pRthvI sAta-10, 11 asaMkhyAta dvIpa 12 asakhyAta samudra, bAraha deva loka 24, nava gre veyaka 33, pAMca anuttara vimAna 38, siddhi zilA-36 / gAthA =urAliyA caudehA, pogala kAya cha dagva lessA ya / taheva kAya jogeNa e savveNa aTTha phAsA // 3 / / artha-40 audArika zarIra 41 vaikriya zarIra 42 AhAraka zarIra 261 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 262 43 taijas zarIra evaM cAra deha - 44 pudgalAsti kAya kA vAdara skaMdha, 6 dravya lezyA ( 1 kRSNa, 2 nIla 3 kApota 4 tejo 5 padma 6 zukla ) 50, 51 kAya yoga evaM sarva 51 bola rUpI ATha sparza hai / inameM vIsabIsa bola pAve | pAMca varNa, do gandha 7, pAMca rasa 12, ATha sparza - 13 zIta 14 USNa 15 lUkhA ( rUkSa) 16 snigdha 17 guru (bhArI) 18 laghu ( halakA) 16 kharakharA 20 suvAMlA (mRdu- komala) 1 1 gAthA : = pAva ThANA virai, cara cara buddhi uggahe / sannA dhammatthI paMca uThAraNaM, bhAva lessAti diThIya // 4 // artha :- aThAraha pApa sthAnaka kI virati (pApa sthAnaka se nivarta honA) 18, cAra buddhi - 19 autpAtikI 20 (kArmikA) kAmIyA 21 vinayA 22 pariNAmiyA ; cAra mati 23 avagraha 24 ihA 25 avAya 26 dhAraNA ; cAra saMjJA - 27 AhAra saMjJA 28 bhaya saMjJA 26 maithuna saMjJA 30 parigraha saMjJA ; paMcAstikAya - 31 dharmAsti kAya 32 adhamasti kAya 33 AkAzAsti kAya 34 kAla aura 35 jIvAsti kAya, pAMca utthAna-36 utthAna 37 karma 38 vIrya 36 bala aura 40 puruSAkAra parAkrama 6 bhAva lezyA - 46, aura tIna dRSTi- 47 samakita dRSTi 48 mithyA dRSTi 46 mizra dRSTi / gAthA :=dasaNa nAraNa sAgarA araNAgArA cauvIse daMDagA jIva ; e savve avannA arUvI akAsagA ceva // 5 // artha -- darzana cAra- 50 cakSudarzana 51 acakSu darzana 52 avadhi darzana 53 kevala darzana, jJAna pAMca - 54 mati jJAna 55 zrutajJAna 56 avadhi jJAna 57 mana : paryaya jJAna 58 kevala jJAna 56 jJAna kA upayoga so sAkAra upayoga 60 darzana kA upayoga so anAkAra upayoga 61 cavIsa hI daNDaka ke jIva / evaM sarva 61 bola meM varNa, gandha, rasa, sparza kucha nahI pAve kAraNa ki ye sarva bola arUpI ke hai / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3A bAsaThiyA gAthA-jIva gaI indiya kAya joga vedeya kasAya lessA ; sammatta nANa dasaNa saMjaya uvaoga AhAre 1 bhAsaga parita pajjatta suhama sanna bhavatthiya ; carima tesiM payANaM, bAsaThIya hoI nAyavvA 2 21 dvAra kI uparokta gAthAoM kA vistAra :1 samuccaya jIva dvAra kA eka bheda :-2 gati dvAra ke ATha bheda 1 naraka kI gati 2 tiryaca kI gati 3 tiryaMcanI kI gati 4 manuSya kI gati 5 manuSyAnI kI gati 6 deva kI gati 7 devAGganA kI gati 8 siddha kI gati / 3 indriya dvAra ke sAta bheda . 1 saindriya 2 ekendri 3 beindriya 4 trIindriya 5 caurindriya 6 paMcendriya 7 anindriya / 4 kAya dvAra ke ATha bola * 1 sakAya 2 pRthvI kAya 3 apakAya 4 tejas kAya 5 vAyukAya 6 vanaspati kAya 7 trasa kAya 8 akAya / 5 yoga dvAra ke pAMca bola : 1 sayoga 2 manayoga 3 vacana yoga 4 kAya yoga 5 ayoga / 6 veda dvAra ke pAca bola : 1 saveda 2 strI veda 3 puruSa veda 4 napuMsaka veda 5 aveda / 7 kaSAya dvAra ke chaH bola : 1 sakaSAya 2 krodha kaSAya 3 mAna kaSAya 4 mAyA kaSAya 5 lobha kaSAya 6 akaSAya / 263 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jainAgama stoka saMgraha 8 lezyA dvAra ke ATha bola : 1 salezyA 2 kRSNa lezyA 3 nIla lezyA 4 kApota lezyA 5 tejolezyA 6 padma lezyA 7 zukla lezyA = alezyA / 9 samakita dvAra ke tIna vola : 1 samakita 2 mithyAtva 3 samamithyAtva ( mizra ) 10 jJAna dvAra ke daza bola : 1 samuccaya jJAna 2 mati jJAna 3 zruta jJAna 4 avadhi jJAna 5 mana:paryaya jJAna 6 kevalajJAna 7 samuccaya ajJAna mati ajJAna zruta ajJAna 10 vibhaMga jJAna / .. - 11 darzana dvAra ke cAra vola : 1 cakSu darzana 2 acakSu darzana 3 avadhi darzana 4 kevala darzana / 12 saMyati dvAra ke nava bola : 1 samuccaya saMyati 2 sAmAyika cAritra 6 chedopasthAnika cAritra 4 parihAra vizuddha cAritra 5 sUkSma saMparAya cAritra 6 yathAkhyAta cAritra 7 saMyatAsaMyati asayati & no saMyati no asaMyati no sayatAsaMyati / 8 13 upayoga dvAra ke do bola : 1 sAkAra upayoga ( sAkAra jJAnopayoga ) 2 anAkAra upayoga ( anAkAra darzanopayoga ) | 14 AhAra dvAra ke do bola : 1 AhAraka 2 anAhAraka / 15 bhASaka dvAra ke do vola. 1 bhASaka 2 abhApaka / 16 parita dvAra ke tIna bola. 1 parita 2 aparita 3 noparita noaparita / 17 paryApta dvAra ke tIna bola. 1 paryApta 2 aparyApta 3 no paryApta no aparyApta / 18 sUkSma dvAra ke tIna bola : 1 sUkSma 2 vAdara 3 nosUkSma no vAdara / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 baDA bAsaMThiyA . 16 sajJI dvAra ke tIna vola. 1 sajJI 2 asajJI 3 no saMjJo no no asjnyii| 20 bhavya dvAra ke tIna bola . 1 bhavya 2 abhavya 3 no bhavya no abhavya / 21 carima dvAra ke do bolaH 1 carama 2 acarama / eva 21 dvAra ke bola para vAsaTha bola utAre hai| bAsaTha bola kI vigata -jIva ke 14 bheda, guNa sthAnaka 14,yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 eva saba milakara 61 bola aura eka alpa bahutva kA eva 62 bol| 1. samuccaya jIva kA dvAra :-1 samuccaya jIva me-jIva ke 14 bheda, guNasthAnaka 14, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / 2. gati dvAra =1 naraka gati me-jIva ke 3 bheda, sajJI kA aparyApta aura paryApta va asajJI pacendriya kA aparyApta / guNa sthAnaka 4 prathama 'ke, yoga gyAraha-4 mana ke, 4 vacana ke, 1 vaikriya, 1 vaikriya mizra, 1 kArmaNa kAya eva 11 upayoga 8-3 jJAna, 3 ajJAna 3 darzana, lezyA- 3 prathama / 2 tiryaJca gati me-jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 5 prathama, yoga 13 AhAraka ke do choDa kara / upayoga 6-3 jJAna, 3 ajJAna, 6 darzana lezyA 6 / 3 tiryaJcanI me-jIva ke bheda 2, sajJI kaa| guraNasthAnaka 5prathama, yoga 13 AhAraka ke do chor3a kara / upayoga 6-3 jJAna, 3 ajJAna, 3 darzana ; lezyA 6 / 4 manuSya gati me-jIva ke bheda 3, sajJI ke 2 aura 1 asaMjJI pacendriya kA aparyApta eva 3 guNasthAnaka 14, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jainAgama stoka saMgraha 5 manuSyano meM - jIva ke bheda 2, sajJI kA / guNa0 14, yoga 13 AhAraka ke do chor3a kara / upayoga 12 lezyA 6 / 6 deva gati meM - jIva ke bheda tIna, do saMjI ke aura 1 a0 paMcendriya kA aparyApta evaM 3, guraNa0 4 prathama, yoga 11 - 4 mana ke 4 vacana ke, 2 vaikriya ke aura 1 kArmaraNa kAya evaM 11, upayoga 6- 3 jJAna, 3 ajJAna, 3 darzana evaM &, lezyA 6 / 7 devAGganA meM - jIva ke bheda 2, saMjJI kA, guNasthAnaka 4 prathama, yoga 11 - 4 mana kA, 4 vacana kA, 2 vaikriya kA, 1 kArmaNa kAya, upayoga - 3 jJAna, 3 a0, 3 darzana evaM 6, lezyA 4 prathama | 8 siddha gati meM - jIva kA bheda nahIM, guNa0 nahI, yoga nahI / upayoga 2 - kevala jJAna aura kevala darzana, lezyA nahI / naraka gati pramukha ATha bola meM rahe hue jIvoM kA alpavahutva - saba se kama manuSyanI, usase manuSya asaMkhyAta guNA ( saMmUhima ke milane se ), usase neriye asaM0 guNA, usase tiryaJcanI asaM0 guNI, usase deva asaM0 guNA, usase devAGganA saMkhyAta guNI va usase siddha ananta guraNA va usase tiryaJca ananta guraNA / ( sAdhAraNa vanaspati ke milane se / ) 3 indriya dvAra : saindriya meM jIva ke bheda 14, guNa0 12 prathama, yoga 15, upayoga 10 kevala ke do choDa kara / lezyA 6 / ekendriya meM-- jIva ke bheda 4 prathama, guNa0 1 prathama, yoga 5 - 2 audArika kA, 2 vaikriya kA 1 kArmaNa kAya / upayoga 3 - 2 ajJAna kA aura 1 acakSu darzana, lezyA 4 prathama / veindriya, triindriya, caurindriya- inameM jIva ke bheda do-do, aparyApta aura paryApta / guNa0 2 prathama / yoga 4 - - 2 odArika kA, 1 kArmaraNa kAya, 1 vyavahAra vacana | upayoga -- veindriya me pA~ca Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baDA basAThiyA 267 upayoga-2 jJAna, 2 ajJAna, darzana-cakSu darzana aura acakSu darzana, lezyA 3 prathama / paMceMndriya meM jIva ke bheda : 4-saMjJI paMcendriya aura asaMjJI pacendriya ina do kA aparyApta aura paryApta / guNa0 12 prathama, yoga 15, upayoga 10 kevala ke do choDa kara, lezyA 6 / anindriya meM jIva kA bheda 1 saMjJI kA paryApta / guNa0 2 ( 13 vA aura 14 vAM), yoga 7-1 satyamana, 2 vyavahAra mana, 3 satya vacana, 4 vyavahAra vacana, 5 audArika, 6 audArika mizra, 7 kArmaNa kAya / upayoga 2-kevala jJAna va darzana lezyA 1 zukla / saindriya pramukha sAta bola meM rahe hue jIvo kA alpa bahutva :1 saba se kama pacendriya, 2 isase caurindriya vizeSAdhika, 3 isase triindriya vizeSAdhika 4 isase beindriya vizeSAdhika, 5 isase anindriya ananta guNe (siddha AzrI ), 6 isase ekendriya ananta guNe ( vanaspati AzrI ), 7 isase saindri vizeSAdhika / 4 kAya dvAra : 1 sakAya meM-jIva ke bheda 14, guNa0 14, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / 2. 3, 4 pRthvI kAya, apkAya vanaspati kAya *-ina tIno meM jIva ke bheda 4, sUkSma ekendriya va vAdara ekendriya kA aparyApta aura paryApta evaM 4 guNasthAnaka 1 prathama, yoga : do audArika kA aura 1 kArmaNa kAya / upayoga 3-2 ajJAna aura 1 acakSu darzana, lezyA 4 prthm| 5-6 tejasa kAya, vAyu kAya me-jIva ke bheda 4 pRthvIvata, guNasthAnaka 1 prathama, yoga nejasa meM 3 pRthavIvat vAyu me 5-do audArika kA aura do vaikriya kA, eka kArmaNa, upayoga 3 pRthvIvat, lezyA 3 prathama / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 7 trasa kAya meM-jIva ke bheda'10-ekendriya ke cAra chor3a kara guNa sthAnaka 14, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / 8 akAya meM-jIva ke bheda nahI, guNasthAnaka nahI, yoga nahIM, upayoga 2 kevala ke, lezyA nhii| sakAya pramukha ATha bola meM rahe hue jIvo kA alpabahutva . 1 sarva se kama trasa kAya 2 isase tejas kAya asaMkhyAta guNA 3 isase pRthvI kAya vizeSAdhika 4 isase apkAya vizeSAdhika 5 isase vAyu kAya vizeSAdhika 6 isase akAya ananta guNA 7 isase vanaspatikAya anata guNA 8 isase sakAya vizeSAdhika / 5 yoga dvAra :-sayoga meM-jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 13 prathama, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / mana yoga me-jIva kA bheda 1 saMjJo kA paryApta, guNa sthAnaka 13, yoga 14, kArmaNa ko chor3a kara, upayoga 12, lezyA 6 / ___vacana yoga me jIva ke bheda 5 beindriya, triindriya, caurindriya, asajJo pacendriya, saMjJo pacendriya evaM 5 kA paryApta, guNa sthAna 13, yoga 14 kArmaNa chor3a, upayoga 12, lezyA 6 / kAya yoga me-jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 13, yoga 15 lezyA 6 / __ ayoga meM-jIva kA bheda 1 saMjJI kA paryApta, guNasthAnaka 1 caudahavaoN, yoga nahI, upayoga 2 kevala ke, lezyA nahI / __sayoga pramukha pA~ca vola me rahe hue jIvo kA alpavahutva : 1 sarva se kama mana yogI 2 isa se vacana yogI asaMkhyAta guNe 3 isa se ayogI ananta guraNe 4 isa se kAyayogI ananta guNe 5 isa se sayogI vizeSAdhika / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baDA bAsaThiyA 266 / 6 veda dvAra :-1, saveda meM-jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 6prathama, yoga 15, upayoga 10 kevala ke do choDa kara, lezyA 6 / 2 strI veda me-jIva ke bheda 2-sajJI kA, guNasthAnaka 6 prathama, yoga 13 AhAraka ke do chor3a kara, upayoga 10 kevala ke do chor3a kara, lezyA 6 / ___3 puruSa veda meM-jIva ke bheda 2 sajJI ke, guNasthAnaka 6 prathama, yoga 15, upayoga 10 kevala ke do chor3a kara, lezyA 6 / 4 napu saka veda me-jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 6 prathama, yoga 15, upayoga 10-kevala ke do choDa kara, lezyA 6 / ___ aveda meM jIva kA bheda 1-sajJI kA paryApta, guNasthAnaka 6 navave se caudahave taka, yoga 11-4 mana ke 4vacana ke 2 audArika ke, 1 kArmaNa; upayoga 6-pAMca jJAna kA aura 4 darzana kA, lezyA 1 zukla / ___ saveda pramukha pAMca bola me rahe hue jIvo kA alpabahutva :-1 saba se kama puruSa vedI 2 isa se strI vedI sakhyAta guNAM 3 isa se avedI ananta guNA 4 isase napuMsaka vedI ananta guNA 5 isa se savedI vishessaadhik| kaSAya dvAra -1 sakaSAya meM--jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 10 prathama / yoga 15, upayoga 10 kevala ke do choDa kara, lezyA 6 / 2-3-4 krodha, mAna aura mAyA kaSAya me-jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 6 prathama / yoga .5, upayoga 10, lezyA 6 / / 5 lobha kaSAya me-jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 10, yoga 15, upayoga 10, lezyA 6 / 6 akaSAya me-jIva kA bheda 1 sajJI kA paryApta, guNasthAnaka 4 aMtima, yoga 11, 4 mana ke 4 vacana ke 2 audArika ke 1 kArmaNa kaa| upayoga 6 pA~ca jJAna kA aura 4 darzana kA, lezyA 1 zukla / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 jainAgama stoka saMgraha __7 sakapAya pramukha 6 bola meM rahe huve jIvoM kA alpabahutvaH-1 sava se kama akaSAyI 2 isase mAna kaSAyI ananta guNA 3 isase krodha kaSAyo vizeSAdhika 4 isase mAyA kaSAyI vizeSAdhika 5 lobha kapAyI vizeSAdhika 6 sakaSAyo vizeSAdhika / 8 lezyA dvAra :-1 salezyA me-jIva ke bheda 14, gaNasthAnaka 13 prathama, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / 2-3-4 kRSNa, nIla kApota lezyA meM jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 6 prathama / yoga 15,upayoga 10 kevala ke do chor3akara, lezyA 1 apnii| 5 tejo lezyA meM-jIva kA bheda 3-do sajJI ke aura eka bAdara ekendriya kA aparyApta ; guNasthAnaka 7 prathama, yoga 15, upayoga 10, lezyA 1 apane khuda kii| 6 padma lezyA meM jIva kA bheda 2 saMjJI kA, guNasthAnaka 7 prathama, yoga 15, upayoga 10, lezyA 1 apanI / 7 zukla lezyA meM-jIva ke bheda 2 sajJI ke, guNasthAnaka 13 prathama, yoga 15 upayoga 12, lezyA 1 apnii| ____8 alezyA me-jIva kA bheda nahI, guNasthAnaka 1 caudahavA, yoga nahI, upayoga 2 kevala ke, lezyA nhii| ____salezyA pramukha ATha bola me rahe hue jIvo kA alpavahutvaH-1 sava se kama zukla lezyI 2 isa se padmalezyI saMkhyAta guNA 3 isase tejolezyI saMkhyAta guNA 4 isa se alezyo ananta guNA 5 isase kApotalezyI ananta guNA 6 isase nIla lezyI vizeSAdhika 7 isase kRSNa lezyI vizeSAdhika 8 isa se salezyI vizeSAdhika / _____ samakita dvAra:-1 samyak dRSTi meM jIva kA bheda 6-beindriya, triindriya, caurindriya, asajJI pacendriya evaM cAra kA aparyApta aura sajJI paMcendriya kA aparyApta va paryApta evaM 6, guNasthAnaka 12 pahelA Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3A bAsaThiyA 271 aura tIsarA chor3akara, yoga 15, upayoga ha-pAMca jJAna aura cAra darzana, lezyA 6 / 2 mithyAdRSTi me-jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 1, yoga 13 AhAraka ke do chor3akara, upayoga 6-3 ajJAna aura 3 darzana, lezyA 6 / samyak dRSTi pramukha bola me rahe huve jIvo kA alpabahutva-1 saba se kama mizra dRSTi 2 isa se samyak dRSTi ananta guNA 3 isa se mithyA dRSTi ananta gunnaa| 10 jJAna dvAra -1 samuccaya jJAna me-jIva kA bheda 6 samyaka dRSTi vat, guNasthAnaka 12, yoga 15, upayoga 6, lezyA 6 samyaka dRSTi vt| 2-3 mati jJAna zru ta jJAna me-jIva kA bheda 6 samyak dRSTi vat, guNasthAnaka 10 pahelA, tIsarA, terahavA, caudahavAM chor3akara, yoga 15, upayoga 7, 4 jJAna aura 3 darzana, lezyA 6 / 4 avadhi jJAna me-jIva kA bheda 2 sajJI kA, guNasthAnaka 10 mati jJAnavat, yoga 15, upayoga 7, lezyA 6 / / 5 mana : paryava jJAna me-jIva kA bheda 1 sajJI kA paryApta, guNasthAnaka 7 cha8 se bArahave taka, yoga 14 kArmaNa ko choDakara, upayoga 7, lezyA 6 / 6 kevala jJAna me-jIva kA bheda 1 saMjJI paryApta, guNasthAnaka 2terahavAM caudahavAM, yoga 7-satya mana, satya vacana vyavahAra mana, vyavahAra vacana, do audArika kA, eka kArmaNa evaM 7, upayoga do-kevala ke, lezyA 1 zukla / 7-8-6 samuccaya ajJAna, mati ajJAna, zrata ajJAna-ina tIna me jIva kA bheda 14, guNasthAna 2-pahalA aura tosarA, yoga 13-AhAraka ke do chor3a-kara, upayoga 6-tIna ajJAna tIna darzana, lezyA 6 / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 jainAgama stoka saMgraha 10 vibhaMga jJAna meM-jIva kA bheda 2 saMjJI kA, guNasthAnaka 2pahalA aura tIsarA, yoga 13, upayoga 6, lezyA 6 / samuccaya jJAna pramukha daza bola meM rahe hue jIvo kA alpabahutva1 saba se kama mana paryava jJAnI, 2 isase avadhijJAnI asakhyAta guNA 3 isase mati jJAnI va 4 zru ta jJAnI paraspara barAbara va pUrva se vizeSAdhika 5 isase vibhaga jJAnI asaMkhyAta guNA 6 isase kevalajJAnI ananta guNA 7 isase samuccaya jJAMnI vizeSAdhika 8 isase mati ajJAnI va 6 zruta ajJAnI paraspara varAbara va pUrva se ananta guNe / 10 isase samu ccaya ajJAnI vizeSAdhika / 11 darzana dvAra :-1 cakSu darzana meM-jIva kA bheda 6-caurindriya, asajJI paMcendriya, sajJI paMcendriya ina tIna kA aparyApta aura paryApta ; guNasthAnaka 12 prathama ; yoga 14-kArmaNa ko chor3akara, upayoga 10kevala ke do chor3akara ; lezyA 6 / / / 2 acakSu darzana meM jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 12, yoga 15, upayoga 10, lezyA 6 / / ___3 avadhi darzana meM-jIva kA bheda 2-saMjJI kA, guNasthAnaka 12, yoga 15, upayogaH 10, lezyA 6 / 4 kevala darzana meM-jIva kA bheda 1saMjJI paryApta, gagasthAnaka 213 vAM, 14 vA, yoga 7 kevala jJAnavat, upayoga 2-kevala kA, lezyA 1 zukla / cakSa darzana pramukha cAra bola meM rahe hue jIvoM kA alpabahutva :1 sabase kama avadhi darzanI 2 isase cakSu darzanI asaMkhyAta guNA 3 isase kevaladarzanI ananta guNA 1 isase acakSu darzanI ananta guNA / 12 saMyata dvAraH-1 sayata (samuccaya saMyama) meM - jIva kA bheda 1 sajJI kA paryApta, guNasthAnaka 6-cha8 se caudahave taka, yoga 15, upayoga :-tIna ajJAna ke chor3akara; lezyA 6 / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDA vAsaThiyA 273 2- 3 sAmAyika va chedopasthAnika meM-- jIva kA bheda 1 saMjJI kA paryApta, guNasthAnaka 4-chaTTo se navave taka, yoga 14 kArmaNa kA choDakara, upayoga 7 / cAra jJAna prathama va tIna darzana, lezyA 6' / 7 4 parihAra vizuddha meM - jIva kA bheda 1 sajI kA paryApta, guNasthA naka 2-chaTThA va sAtavA, yoga 4 mana ke 4 vacana ke 1 audArika upayoga 7-4 jJAna kA 3 darzana kA, lezyA 3 ( Upara kI ) / kA, - - 5 sUkSma samparAya me - jIva kA bheda 1 sajJI kA paryApta, guNasthA naka 1 - dazavA, yoga, upayoga 7 lezyA 1 - zukla / - 6 yathAkhyAta meM -- jIva kA bheda 1 sajJI kA paryApta, guNasthAnaka 4 Upara ke yoga 11 - 4 mana ke 4 vacana ke 2 audArika ke va 1 kArmaNa kA upayoga e- tIna ajJAna ke choDakara, lezyA 1 zukla / 7 sayatAsaMyata me - jIva kA bheda 1 saMjJI kA paryApta, guNasthAnaka 1 pAcavA, yoga 12 - 2 AhAraka kA va eka kArmaraNa kA eva tIna chor3a kara, upayoga 6 - tIna jJAna - darzana, lezyA 6 | 8 asayata me--jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 4 prathama ke, yoga 13 - AhAraka kA 2 choDakara, upayoga - 3 jJAna ke, 3 darzana ke, lezyA 6 | nosayata no asaMyata no sayatAsayata meM - jIva kA bheda nahI, guNasthAnaka nahI, yoga nahI, upayoga 2 kevala kA, lezyA nahI / sayata pramukha nava bola meM rahe hue jIvo kA alpavahutva - 1 saba se kama sUkSmasaparAyacAritrI 2 isase parihAra vizuddhikacAritrI sakhyAta guNA 3 isase yathAkhyAtacAritrI sakhyAta guNA 4 isase chedopasthApanika cAritro sakhyAta guNA 5 isase sAmAyika cAritrI 18 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 jainAgama stoka saMgraha sakhyAta guNA 6isase sayati vizeSAdhika 7 saMyatAsaMyatI asakhyAta guNA 8 isase nosaMyatAsaMyati ananta guNA 6 isase asayatI ananta gurgaa| __13 upayoga dvAra : 1 sAkAra upayoga meM jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 14, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / 2 anAkAra upayoga meM jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 13 dazavaoN chor3a kara, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / sAkAra pramukha do bola meM rahe hue jIvo kA alpabahutva--1 saba se kama anAkAra upayogI 2 isase sAkAra upayogI saMkhyAta guNA / 14 AhAra dvAra : AhAraka me-jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 13 prathama, yoga 14 kArmaNa kA chor3a kara, upayoga 12 lezyA 6 / ___ anAhAraka meM jIva kA bheda 8 sAta aparyApta aura saMjJI kA paryApta, guNasthAnaka 5-1, 2, 4, 13, 14, yoga 1 kArmaNa kA, upayoga 10-manaHparyaya jJAna va cakSu darzana chor3a kara, lezyA 6 / AhAraka pramukha do bola meM rahe hue jIvo kA alpabahutva ? saba se kama anAhAraka isase 2 AhAraka asakhyAta guNA / / 15 bhASaka dvAra : bhASaka meM-jIva kA bheda 5, beindriya, triindriya, caurindriya, asajJI paMcendriya, saMjJI pacendriya eva 5 kA paryApta, guNasthAnaka 13 prathama kA, yoga 14 kArmaNa kA chor3a kara; upayoga 12, lezyA 6 / ; abhASaka meM-jIva kA bheda 10 beindriya, triindriya caurindriya, asaMjJI pacendriya evaM cAra ke paryApta chor3a kara, guNasthAnaka 5-1, 2, 4, 13, 14, yoga 5-2 audArika kA 2 vaikriya kA, 1 kArmaNa kA, upayoga 11 manaHparyaya jJAna kA chor3a kara, lezyA 6 / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 : ast bAsaThiyA 275 16 parita dvAra . paritame - jIva ke bheda 14, guNasthAnaka 14, yoga 15, upayoga 12 lezyA 6 / 2 aparita me - jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 1 pahalA, yoga 13 AhAraka ke do chor3a kara, upayoga 6 -- 3, ajJAna 3 darzana, lezyA 6 | 3- no parita noaparita me jIva kA bheda nahI, guNasthAnaka nahI, yoga nahI, upayoga 2 kevala ke, lezyA nahI / parita pramukha tIna bola me rahe hue jIvo kA alpabahutva 1 saba se kama parita 2 isase no parita no aparita ananta guNA 3 isase aparita ananta guNA / 17 paryApta dvAra 1 paryApta me - jIva kA bheda 7, guNasthAnaka 14 yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / / 2 aparyApta me - jIva kA bheda 7, guNasthAnaka 3 - 1, 2, 4, yoga 5 - 2 odArika kA, 2 vaikriya kA, 1 kArmaNa kA upayoga &- .3 jJAna 3 ajJAna 3 darzana, lezyA 6 / 3 no paryApta no aparyApta me - jIva kA bheda nahI, guNasthAnaka nahI, yoga nahI, upayoga 2 kevala kA, lezyA nahI / paryApta pramukha tIna vola me rahe hue jIvo kA alpabahutba 1 saba se kama no paryApta no aparyApta 2 isase aparyApta ananta guragA 3 isase paryApta saMkhyAta guNA / 18 sUkSma dvAra : 1 sUkSma me - jIva kA bheda 2 sUkSma ekendriya kA aparyApta va paryApta, guNasthAnaka 1 pahalA, yoga 3-2 audArika tathA 1 kArmaraNa | upayoga 3-2 ajJAna va 1 acakSudarzana, lezyA 3 pahalI / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 jainAgama stoka sagraha 2 bAdara me-jIvakA bheda-12-sUkSma kA 2 chor3a kara, guNasthAnaka 14, yoga : 5, upayoga 12, lezyA 6 / 3 no sUkSma no bAdara me-jIva kA bheda nahI / guNasthAnaka nahI, upayoga 2 kevala kA, lezyA nhii| sUkSma pramukha tIna bola me rahe hue jIvo kA alpabahutva 1 saba se kama no bAdara no sUkSma 2 isase bAdara ananta guNA 3 isase sUkSma asakhyAta guNA / 19 sajJI dvAra : 1 saMjJI meM-jIva kA bheda 2, guNasthAnaka 12 pahelA / yoga 15, upayoga 10 kevala kA do chor3a kara, lezyA 6 / 2 asajI meM-jIva kA bheda 12-saMjJI kA do chor3akara, guNasthAnaka 2 pahelA, yoga 6-2 audArika kA, 2 vaikriya kA, 1 kArmaNa kA 1 vyavahAra vacana, upayoga 6-2 jJAna kA 2 ajJAna kA 2 darzana kA, lezyA 4 prathama kii| no saMjJI no asaMjJI meM jIva kA bheda 1 saMjJI kA paryApta / guNasthAnaka 2, 13 vAM / 14 vAM, yoga 7 kevalajJAnavat, upayoga 2 kevala kA, lezyA 1 zukla / sajJI pramukha tIna bola meM rahe hue jIvo kA alpabahutva . 1 saba se kama saMjJI * isase no sajJI no asajJI ananta guNA / isase asajJI asaMkhyAta gunnaa| 20 bhavya dvAra : 1 bhavya me jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 14, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / 2 abhavya me-jIva kA bheda 14, guraNasthAnaka 1 pahalA, yoga 13 AhAraka ke do chor3a kara, upayoga 6-3 ajJAna 3 darzana, lezyA 6 / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baDA bAsaThiyA 277 3 no bhavya no abhavya meM jIva kA bheda nahI, guNasthAnaka nahI, yoga nahI, upayoga 1, lezyA nhiiN| ___bhavya pramukha tIna bola me rahe hue jIvo kA alpabahutva 1 saba se - kama abhavya 2 isa se no bhavya no abhavya ananta guNA 3 isa se bhavya ananta gunnaa| 21 carama dvAra : 1 carama meM-jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 14 yoga 15, upayoga 12. lezyA 6 / 2 acarama me--jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 1 pahalA, yoga 13 AhAraka kA do choDa kara, upayoga 6-3 ajJAna 3 3 darzana, lezyA 6 / __ carama pramukha do bola me rahe hue jIvo kA alpavahutva 1 saba se kama acarama 2 isase carama ananta gunnaa| evaM do gAthA ke 21 bola dvAra para 62 bola kahe, taduparAnta anya vItarAga pramukha pAca bola-caudaha guNasthAnaka va pAca zarIra para 62 vola 1 vItarAga me-jIva kA bheda 1 sajJI kA paryApta, guNasthAnaka 4 Upara kA, yoga 11-2 AhAraka tathA 2 vaikriya kA choDakara, upayoga 6-5 jJAna 4 darzana, lezyA 1zukla / 2 samuccaya kevalI me-jIva kA bheda 2 sajJo kA, guNasthAnaka 11 Upara kA, yoga 15, upayoga 6-5 jJAna 4 darzana / lezyA 6 / 3 yugala (yugaliyo) meM-jIva kA bheda 2 sajJI kA, guNasthAnaka 2, 1 lA va 4 thA, yoga 11, 4 mana ke 4 vacana ke 2 audArika ke 1 kArmaNa kA, upayoga 6, 2 jJAna kA, 2 ajJAna kA va 2 darzana kA, lezyA 4 prathama / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 jainAgama ssoka sagraha 4 asajJI tiryaca paMcedriya meM jIva kA bheda 2, 11 vaoN va 12 vA~, guNasthAnaka 2 ( 1-2 ), yoga 4-2 audArika kA 1 vyavahAra vacana va 1 kArmaraNa kA, upayoga 6-2 jJAna 2 ajJAna 2 darzana / lezyA 3 prthm| 5 asaMjJI manuSya meM--jIva kA bheda 1 vAM, 11 vAM guNasthAnaka 1 pahalA, yoga 3, 2 audArika kA, 1 kArmaNa kA, upayoga 3, 2 ajJAna 1 acakSu darzana, lezyA 3 prathama / vItarAga pramukha pAMca bola me rahe hue jIvo kA alpabahutvaH-saba se kama yugala 2 isase asaMjJI manuSya asaMkhyAta guNA 3 isase asajJI tiryaca pacendriya asaMkhyAta guNA 4 isase vItarAgI ananta guNA 5 isasa samuccaya kevalI vizeSAdhika / guNasthAnaka : 1 mithyAtva meM-jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 1 pahalA, yoga 13 AhAraka do chor3akara, upayoga 6-3 ajJAna 3 darzana, lezyA 6 / 2 sAsvAdAna samyakadRSTi meM-jIva kA bheda 6 samyaka dRSTi vat, guNasthAnaka 1 dUsarA, yoga 13 AhAraka kA do chor3akara, upayoga 63 jJAna 3 darzana, lezyA 6 / 3 mizra dRSTi meM jIva kA bheda 1 saMjJI kA paryApta, guNasthAnaka 1 tIsarA, yoga 10-4 mana ke, 4 vacana ke 1 audArika kA 1 vaikriya kA, upayoga 6-3 ajJAna 3 darzana, lezyA 6 / / ___ 4 avratI samyak dRSTi meM-jIva kA bheda 2 saMjI kA / guNasthAnaka 1 cauthA, yoga 13 sAsvAdana samyak dRSTi vat upayoga 6-3 jJAna 3 darzana, lezyA 6 / 5 dezavratI (saMyatAsaMyati ) meM-jIva kA bheda 1-14 vaoN, guNasthAnaka 1 pAMcavaoN, yoga 12-2 AhAraka kA va 1 kArmaraNa kA choDakara upayoga 6-3 jJAna 3 darzana, lezyA 6 / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baDA bAsaThiyA 276 / 6 pramatta saMyati meM jIva kA bheda, 1 guNasthAnaka 1 chaThA, yoga _ 14 kArmaNa kA choDakara, upayoga, 7-4 jJAna 3 darzana, lezyA 6 / . 7 apramatta sayati me-jIva kA bheda 1 guNasthAnaka 7 vAM, yoga - 11-4 mana ke 4 vacana ke 1 audArika 1 vaikriya 1 AhAraka, upayoga 7-4 jJAna 3 darzana lezyA 3 Upara kii| 8 nivRtti bAdara 6 ani0 bA010 sUkSma saM0 11 upa 0 mo0 12 kSINa mo 0 meM-jIva kA bheda 1 saMjJI kA paryApta, guNasthAnaka apanAapanA yoga 6-4 mana ke 4 vacana ke 1 audArika, upayoga 7-4 jJAna 3 darzana, lezyA 1 zukla / ___ 13 sayogI kevalI me-jIva kA bheda 1, guNasthAnaka 1 terahavAM, yoga 7-2 mana ke 2 vacana ke, 2 audArika ke 1 kArmaNa, upayoga 2kevala kA / lezyA 1 shukl| 14 ayogI kevalI me-jIva kA bheda 1, guNasthAnaka 1, yoga nahI, upayoga 2 kevala ke, lezyA nahI / caudaha guNasthAnaka meM rahe hue jIvo kA alpabahutva:-1 sabase kama upazamamohanIya vAlA 2 isase kSINa mohanIya vAlA sakhyAta guNA 3 isase AThave, navave dazave guNasthAnaka vAle paraspara tulya va sakhyAta guNe, 4 isase sayogI kevalI saMkhyAta guNA 5 isase apramatta saMyata guNasthAnaka vAlA sakhyAta guraNA 6 isase pramatta saMyata guNasthAnaka vAlA sakhyAta guNA 7 isase dezavratI asaMkhyAta guNA 8 isase sAsvAdana samyak dRSTi asaMkhyAta guraNA 6 isase mizra dRSTi asakhyAta guNA 10 isase avratI samaSTi asakhyAta guNA 11 isase ayogI kevalI (siddha sahita) ananta guNA 12 isase mithyAdRSTi ananta guNA / zarIra dvAra .-1 audArika meM-jIva kA bheda 14, guNasthAnaka 14, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 jainAgama stoka saMgraha vaikriya meM-jIva kA bheda 4-do saMjJI kA, eka asaMjJI paMcendriya kA aparyApta va bAdara ekendriya kA paryApta / guNasthAnaka 7 prathama ; yoga 12-do AhAraka kA, 1 kArmaNa chor3a kara ; upayoga 10-kevala ke do chor3a kara , lezyA 6 / AhAraka meM-jIva kA bheda 1 saMjJI kA paryApta / guNasthAnaka 26 va 7, yoga 12-do vaikriya va 1 kArmaNa chor3a kara, upayoga 7-4 jJAna va 3 darzana, lezyA 6 / 4 taijas kArmaNa meM-jIva kA bheda 14, guNasthAna 14, yoga 15, upayoga 12, lezyA 6 / audArika pramukha pAMca zarIra meM rahe hue jIvo kA alpabahatva : 1 sabase kama AhAraka zarIra 2 isase vaikriya zarIra asakhyAta guNA 3 isase audArika zarIra asaMkhyAta guNA 4 isase taijas va kArmaNa zarIrI paraspara tulya va ananta guNe / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . bAvana bola pahalA dvAra-samuccaya jIva kaa| 1 samuccaya jIva me-bhAva 5, udaya, upazama, kSAyaka, kSayopazama, pAriNAmika / AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya 2, daNDaka 24 pakSa 2 / 1gati dvAra ke 8 bheda 1 nArakI me-bhAva 5, AtmA 7, ( cAritra choDa kara) labdhi 5, vIrya 1 vAla vIrya, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 1 nArakI kA, pakSa 2 / 1 tiryaca me-bhAva 5, AtmA 7 ( cAritra choDa kara ) labdhi 5, vIrya 1-vAla vIrya va bAla paDita vIrya, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 6 pAMca sthAvara tIna vikaleindriya, eka tiryaMca pacendriya, pakSa 2 / tiryaMcanI me-bhAva 5, AtmA 7 Uparavat, labdhi 5, vIrya do dRSTi 3 bhavya abhavya 2 daNDaka 1 pakSa do| 4 manuSya meM-bhAva 5, AtmA 8 labdhi 5 vIrya 3 dRSTi 3 bhavya abhavya 2, daNDaka 1 manuSya kA, pakSa 2 / 5 manuSyanI me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhadhya abhavya 2, daNDaka 1 pakSa 2 / 6 devatA meM-bhAva 5, AtmA 7 ( cAritra chor3a kara ) labdhi 5, vIrya 1, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 13 devatA kA, pakSa 2 / 281 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 jainAgama stoka saMgraha 7 devAGganA meM-bhAva 5, AtmA 7, labdhi 5, vIrya 1 vAla vIrya, dRSTi 3, bhavya abhavya 2 daNDaka 13 devatA ke, pakSa 2 / 8 siddha gati meM-bhAva 2 kSAyaka, pAriNAmika, AtmA 4, dravya jJAna, darzana va upayoga, labdhi nahIM, vIrya nahI, dRSTi 1 samakita dRSTi, bhavya abhavya nahI, daNDaka nahI, pakSa nhiiN| 3 indriya dvAra ke 7 bheda 1 saindriya meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 24 pakSa 2 / 2 ekendriya meM-bhAva 3-udaya, kSayopazama pAriNAmika / AtmA 6 ( jJAna cAritra chor3a kara ) labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 1 mithyAtva dRSTi, bhavya abhavya 2. daNDaka 5, pakSa 2 / 3 beindriya me-bhAva 3 Upara anusAra / AtmA 7 (cAritra choDa kara ) labdhi 5, vIrya 1 Upara pramANe, dRSTi 2 samakita dRSTi va mithyAtva dRSTi, bhavya abhavya 2, daNDaka 1 apanA 2 pakSa 2 / __ 4 trindriya meM bhAva 3, AtmA 7, labdhi 5, vIrya 1, dRSTi 2, bhavya abhavya 2, daNDaka 1 triindriya kA, pakSa 2 / 5 caurindriya meM-bhAva 3, AtmA 7, labdhi 5, vIrya 1, dRSTi 2, bhavya abhavya 2, daNDaka 1 caurindriya kA, pakSa 2 / / 6 paMcendriya meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 16-13 devatA kA, 1 nArakI kA, 1 manuSya kA eka tiryaca kA evaM 16 pakSa 2 / 7 anindriya meM-bhAva 3 udaya, kSAyaka, pAriNAmika AtmA 7 (kaSAya chor3akara), labdhi 5, vIrya paMDita vIrya, dRSTi 1, samyaka dRSTi, bhavya 1, daNDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvana bola 283 4 sakAya ke 8 bheda 1 sakAya me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 1 dRSTi 6, bhavya abhavya 2, daNDaka 24, pakSa 2 / 2 pRthvI kAya 3 apakAya 4 tejas kAya-- 4 vAyu kAya tathA 5 vanaspati kAya meM bhAva 3-udaya, kSayopazama, pariNAmika; AtmA 6 (jJAna cAritra choDa kara), 1 labdhi 5, vIrya 1, miththA dRSTi 1. bhavya abhavya 2, daNDaka 2 apanA 2, pakSa 2 / 7 trasa kAya me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 16 (pAMca ekendriya kA choDakara), pakSa 2 / 4 akAya me-bhAva 2, AtmA 4 labdhi nahI, vIrya nahI, dRSTi 1, no bhavI no abhavI, daNDaka nahI, pakSa nahI / 5 sayogI dvAra ke 5 bheda 1 sayogI meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 24, pakSa 2 / 2 mana yogI me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daDaka 16 (pAca sthAvara, 3 vikalendriya choDakara), pakSa 2 / ___ 3 vacana yogI me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 16 (pAMca sthAvara choDakara), pakSa 2 / 4 kAya yogI me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daDaka 24, pakSa 2 / ____5 ayogI me-bhAva 3 udaya, kSAyaka, pariNAmika, AtmA 6 (kaSAya, yoga choDakara), labdhi 5, vIrya 1 paDita vIrya, dRSTi 1 samakita dRSTi, bhavya 1 daMDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 jainAgama stoka sagraha 6 saveda ke 5 bheda 1 saveda meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi, 5, vIrya 3 dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daMDaka 24, pakSa 2 / 2 strI veda meM bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daMDaka 15 pakSa 2 / 3 puruSa veda bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daMDaka 15, pakSa 2 / 4 napusaka veda meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daMDaka 11 ( devatA kA 13 chor3akara ),pakSa 2 / 5 aveda meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 1 dRSTi 1, bhavya 1, daNDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / 7 kaSAya ke 6 bheda 1 sakaSAya meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2 daNDaka 24, pakSa 2 / 2 krodha kaSAya meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5 vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 24, pakSa 2 / 3 mAna kaSAya meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 24, pakSa 2 / 4 mAyA kaSAya meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 24 pakSa 2 / 5 lobha kaSAya me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 24, pakSa 2 / 6 akapAya me-bhAva 5, AtmA 7, labdhi 5, vIrya 1, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daNDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvana bola 285 8 salezI ke 8 bheda 1 salezI me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 24 pakSa 2 / 2 kRSNa lezyA me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 22 (jyotiSI vaimAnika choDa kara) pakSa 2 / 1 nIla lezyA meM bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, bhavya abhavya 2 daNDaka 22 Upara pramANe pakSa 2 / kApota lezyA me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 22 Upara pramANa pakSa 2 / tejolezyA me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, pakSa 2, daNDaka 18 (13 devatA kA 1 manuSya kA, tiryaMca pacendriya kA, pRthavI, apa, vanaspati eva 18) 6 padma lezyA me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 3, vaimAnika, manuSya va tiryaca eva 3 kA, pakSa 2 / 7 zukla lezyA me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daMDaka 3 Upara pramANe, pakSa 2 / 8 alezI me-bhAva 3, AtmA 6, labdhi 5, vIrya 1, paDita vIrya, dRSTi 1, samakita, bhavya 1, daDaka 1, manuSya kA, pakSa 1 zukla / 6samakita ke 7 bheda - 1 samadRSTi meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya :, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daDaka 16 ( pAca ekendriya kA daDaka chor3a kara ) pakSa 1 zukla / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jainAgama stoka saMgraha 2 sAsvAdAna samadRSTi meM-bhAva 3, (udaya, kSayopazama, pAriNAmika), AtmA 7, labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daDaka 16 (pAca sthAvara chor3akara); pakSa 1 zukla / ____3 upazama samadRSTi meM-bhAva 4 (kSAyaka chor3akara), AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3 dRSTi 1, bhavya 1, daMDaka 16 (pAMca sthAvara, tIna vikalendriya chor3akara), pakSa 1 zukla / 4 vedaka samadRSTi meM-bhAva 3, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 1, samakita, bhavya 1, daMDaka 16 Upara pramANe, pakSa 1 zukla / 5 kSAyaka samadRSTi me-bhAva 4 ( upazama chor3akara ) AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 1, bhavya 1, daDaka 16 pakSa 1 zukla / 6 mithyAtva dRSTi meM-bhAva 3, AtmA 6, labdhi 5, vIrya 1, dRSTi 1, bhavya abhavya 2, daDaka 24, pakSa 2 / _____7 mizra dRSTi meM bhAva 3, AtmA 6, labdhi 5, vIrya 1, bAla vIrya, dRSTi 1, bhavya 1, daDaka 16, pakSa 1 zukla / 10 samuccaya jJAna dvAra ke 10 bheda 1 samuccaya jJAna me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 1, bhavya 1, daDaka 16, pakSa 1 zukla / 2 mati jJAna 3 zra ta jJAna meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, daSTi 1 bhavya 1 daDaka 16, pakSa 1 zukla / 4 avadhi jJAna meM bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 1 bhavya 1, daDaka 16 pakSa 1 zukla / 5 mana: paryAya jJAna meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 1 dRSTi / 1, daMDaka 1, manuSya kA, pakSa 1 zukla / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvana bola 287 6 kevala jJAna me-bhAva 3, (udaya kSAyaka, pAriNAmika) AtmA 7 (kaSAya choDakara) labdhi 5, vIrya 1, bhavya 1, daNDaka 1, pakSa 1; / 7 samuccaya ajJAna 8 mati ajJAna 6 zru ta ajJAna me-bhAva tIna; AtmA 6, labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 1 mithyAtva dRSTi, bhavya abhavya 2, daMDaka 24 pakSa 2 / 10 vibhaGga jJAna me-bhAva 3 (udaya, kSAyopazama pAriNAmika), AtmA 6 (jJAna cAritra choDa kara), labdhi 5, vIrya 1 vAla vIrya, dRSTi. 1 mithyAtva, bhavya abhavya 2, daDaka 16 (pAMca sthAvara tIna vikalendriya choDa kara) pakSa 2 / 11 darzana dvAra ke 4 bheda 1 cakSu darzana me--bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daDaka 17, pakSa 2 / 2 acakSu darzana me bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daDaka 24, pakSa 2 / 3 avadhi darzana meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daDaka 16, pakSa 2 / 4 kevala darzana me-bhAva 3, AtmA 7 (kaSAya chor3a kara) labdhi 5, vIrya 1, paDita, dRSTi 1 samakita, bhavya, daDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / 12 samuccaya sayati kA 6 bheda 1 sayati me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 1 paDita, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daDaka 1, pakSa 1, zukla / 2 sAmAyika cAritra va chedopasthAnika cAritra meM bhAva 5, Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jainAgama stoka saMgraha AtmA 8, labdhi 5, vIrya 1 paDita, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daMDaka 2, pakSa 1 zukla / 4 parihAra vizuddha cAritra me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 1 paDita, dRSTi 1 samakita, bhavya 1 daMDaka 1 pakSa 1 zukla / ___ 5 sUkSma saMparAya cAritra meM Upara pramANe / 6 yathAkhyAta cAritra me-bhAva 5, AtmA 7 (kaSAya chor3a kara) labdhi 5, vIrya 1, dRSTi 1, bhavya 1, daMDaka 1, pakSa 1 / 7 asaMyati meM-bhAva 5, AtmA 7 ( cAritra chor3a kara ) labdhi "5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 3, bhavya abhavya 2; daMDaka 24, pakSa 2 / 8 saMyatAsaMyati meM-bhAva 5, AtmA 7 Upara anusAra, labdhi 5, vIrya 1 bAla paMDita, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daMDaka 2, pakSa 1 zukla / hano saMyati no asaMyati no saMyatAsaMyati meM-bhAva 2, kSAyaka, pAriNAmika, AtmA 4, labdhi nahI, vIrya nahI, dRSTi 1 samakita, no bhavya no abhavya, daMDaka nahI, pakSa nhii| 13 upayoga dvAra ke 2 bheda __1 sAkAra upayoga me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3; dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daDaka 24, pakSa 2 / __ 2 anAkAra upayoga meM--bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daMDaka 24, pakSa 2 / 14 AhAraka ke 2 bheda 1 AhAraka me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, bhavya abhavya 2, daDaka 24, pakSa 2 / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvana bola 266 2 anAhAraka meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya do bAla va paMDita, dRSTi 2, bhavya abhavya 2, daDaka 24 pakSa 2 / 15 bhASaka dvAra ke 2 bheda 1 bhASaka me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daDaka 16, pakSa 2 / 2 abhASaka me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daDaka 24 pakSa 2 / 16 parita dvAra ke 3 bheda / 1 parita me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya 1, daDaka 24, pakSa 2 zukla / ___ 2 aparita meM-bhAva 3, AtmA 6, ( jJAna cAritra chor3a kara ) labdhi 5, vIrya 1, dRSTi 1, bhavya abhavya 2, daNDaka 24, pakSa 1 kRSNa / 3 no parita no aparita me-bhAva 2, AtmA 4, labdhi nahI, vIrya nahI, dRSTi 1 samakita, no bhavI no abhavI, daDaka nahI, pakSa nhii| 17 paryApta dvAra ke 3 bheda 1 paryApta me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3; bhavya abhavya 2, daDaka 24, pakSa 2 / 2 aparyApta me-bhAva 5, AtmA 7, (cAritra choDakara) labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 2, bhavya abhavya 2, daNDaka 24, pakSa 2 / 3 no paryApta no aparyApta me bhAva 2 kSAyaka va pAriNAmika, AtmA 4, labdhi nahI, vIrya nahI, dRSTi 1 samakita dRSTi, no bhavya no abhavya, daNDaka nahI, pakSa nahI / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jainAgama stoka sagraha 18 sUkSma dvAra ke 3 bheda 1 sUkSma meM-bhAva 3, AtmA 6, labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 1, mithyAtva, bhavya abhavya 2, daNDaka 5 ( pAMca sthAvara kA), pakSa 2 / 2 bAdara meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 24, pakSa 2 / 3 no sUkSma no bAdara meM-bhAva 2, AtmA 4, labdhi nahI, vIrya nahIM, dRSTi 1, no bhavya no abhavya, daNDaka nahI pakSa nahI / 16 saMjJI dvAra ke 3 bheda 1 saMjJI meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 16 (pAMca sthAvara, tIna vikalendriya chor3akara) pakSa 2 / 2 asaMjJI meM-bhAva 3, AtmA 7 ( cAritra chor3a kara ) labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 2, bhavya abhavya 2 daNDaka 22, pakSa 2 / 3 no saMjJI no asaMjJI meM-bhAva 3, AtmA 7, labdhi 5, vIrya 1 paMDita, dRSTi 1 samakita dRSTi, bhavya 1, daNDaka 1, pakSa 1 zukla / 20 bhavya dvAra ke 3 bheda 1 bhavya meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya 1 daNDaka 24, pakSa 2 / 2 abhavya meM-bhAva 3, AtmA 6, labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 1 mithyAtva, abhavya 1 daNDaka 24, pakSa 1 kRSNa / 3 no bhavya no abhavya meM-bhAva 2-kSAyaka pAriNAmika, AtmA Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvana bola 261 / 4 labdhi nahI, vIrya nahI, dRSTi 1 samakita, bhavya abhavya nahIM, daNDaka ' nahI, pakSa nhii| 21 carama dvAra ke do bheda 1 carama meM bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya 2, daNDaka 24, pakSa 2 / 2. acarama meM bhAva 4 (upazama chor3a kara) AtmA 7 (cAritra' choDakara) labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 2 samakita dRSTi va mithyAtva dRSTi, abhavya 1 daNDaka 24, pakSa 1 kRSNa / __ zarIra dvAra ke 5 bheda 1 audArika meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya, abhavya 2, daNDaka 10 pakSa 2 / 2 vaikriya meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 17 (13 devatA kA, 1 nArakI kA, 1 nArakI kA 1, manuSya kA, 1 tiryaMca kA va 1 vAyu kA evaM 17), pakSa 2 / 3 AhAraka me-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 1, paMDita vIrya, dRSTi 1 samakita dRSTi bhavya 1, daNDaka 1, pakSa 1 zukla / 4 taijasa va 5 kArmaNa meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 3, dRSTi 3, bhavya abhavya 2, daNDaka 24, pakSa 2 / guNasthAnaka dvAra 1 mithyAtva guNasthAnaka meM bhAva 3 (udaya, kSayopazama, pArimA 1 acarama arthAt abhavI tathA siddha bhagavanta / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jainAgama stoka sagraha Nika), AtmA 6 ( jJAna-cAritra choDa kara ) labdhi 5, vIrya 1 vAla vIrya, dRSTi 1 mithyAtva dRSTi, bhavya abhavya do, daNDaka 24, pakSa do| 2 sAsvAdAna samadRSTi guNasthAnaka meM-bhAva 3 Upara anusAra, AtmA 7 cAritra chor3a kara, labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 1 samakita dRSTi; bhavya 1 daNDaka 16 ( paoNca ekendriya chor3akara), pakSa 1 shukl| 3 mizra guNasthAnaka meM bhAva 3 Upara anusAra, AtmA 6 (jJAna cAritra chor3akara) labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 1 mizra dRSTi, bhavya 1, daNDaka 16, (5 ekendriya tIna vikalendriya chor3akara) pakSa 1 zukla / 3 avratI samyaktva dRSTi meM-bhAva 5, AtmA 7 (cAritra choDakara), labdhi 5, vIrya 1 bAla vIrya, dRSTi 1 samakita dRSTi, bhavya 1 daNDaka 16 Upara anusAra, pakSa 1 zukla / __ 5 dezavatI guNasthAnaka meM bhAva 5, AtmA 7 (deza se cAritra hai sarva se nahI) 5 labdhi, vIrya 1, bAla paMDita vIrya, dRSTi 1 samakita dRSTi, bhavya 1 daNDaka do ( manuSya va tiryaMca ke ) pakSa 1, zukla / 6 pramatta saMyati guNasthAnaka meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 1 dRSTi 1 samakita dRSTi bhavya 1, daNDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / 7 apramatta saMyati guNa sthAnaka meM-bhAva 5, AtmA 8 labdhi 5, vIrya 1 paMDita vIrya, dRSTi 1 samakita bha0 1, daMDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / niyaTTI vAdara guNa0 meM-bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vIrya 1 paMDita vIrya dRSTi 1 samakita dRSTi, bhavya 1, daDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvana bola 263 ___6 aniyaTTI bAdara guNa0 me-bhAva 5, AtmA 8 labdhi 5, vIrya 1 paDita vIrya, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / 10 sUkSma saparAya guNa me--bhAva 5, AtmA 8, labdhi 5, vorya 1 paDita vIrya, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daDaka 1 manuSya kA pakSa 1 zukla / 11 upazAnta mohanIya guNa meM-bhAva 5, AtmA 7 (kaSAya chor3a kara) labdhi 5, vIrya 1 paMDita vIrya, duSTi 1 samakita, bhavya 1, daDaka 1 manuSya kA pakSa 1 zukla / 12 kSINa mohanIya guNa. me-bhAva cAra (upazama choDa kara), AtmA 7 (kaSAya chor3a kara), labdhi 5, vIrya 1 paDita vIrya, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daMDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / 13 sayogI kevalI guNa. me-bhAva 3 (udaya,. kSAyaka, pArimAgika), AtmA 7 (kaSAya choDa kara), labdhi 5, vIrya 1 paDita vIrya, dRSTi 1 samakita dRSTi bhavya 1, daDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / 14 ayogI kevalI gaNa. me-bhAva tIna Upara samAna, AtmA 6, (kaSAya va yoga choDa kara) labdhi 5, vIrya 1 paDita vIrya, dRSTi 1 samakita, bhavya 1, daDaka 1 manuSya kA, pakSa 1 zukla / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrotA adhikAra zrotA adhikAra zrI nandisUtra meM hai so nIce anusAra gAthA sela' ghaNa, kuDaga, cAlaNI, paripuNaga, haMsa', mahisa, mese", yA bhasaga', jalUga', birAlo', jAhaga, go12, bheri'3, AbherI14 sA / 11 caudaha prakAra ke zrotA hote hai : 1 zailaghana jaise patthara para megha gire, parantu patthara megha (pAnI) se bhIje nhii| vaise hI ekeka zrotA vyAkhyAnAdika sune; parantu samyak jJAna pAve nahI, buddha hove nhiiN|| __ dRSTAnta-kuziSya rUpI patthara, sad guru rUpI megha tathA bodha rUpI pAnI muga zeliA tathA puSkarAvarta megha kA dRSTAnta-jaise puSkarAvarta megha se muMga zelIA pighale nahI vaise hI ekeka kuziSya mahAn saMvegAdika guNayukta AcArya ke pratibodhane para bhI samajhe nahI, vairAgya raMga car3he nahI, ataH aise zrotA chor3ane yogya hai evaM avinIta kA dRSTAnta jAnanA dUsarA prakAra-kAlI bhUmi ke andara jaise megha barase to vaha bhUmi atyanta bhIja jAve va pAnI bhI rakkhe tathA godhUmAdika (gehUM pramukha) kI atyanta niSpatti kare vaise hI vinIta suziSya bhI guru kI upadeza rUpI vANI sunakara hRdaya me dhAra rakkhe, vairAgya se bhIja jAve va aneka anya bhavya jIvoM ko vinaya dharma ke andara pravartAve, ataH ye zrotA AdaravA yogya hai| 264 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrotA adhikAra 265 2 kumbha 2 kuDaga-- kumbha kA dRSTAnta / kumbha ke ATha bheda hai, jinameM prathama ghar3A sampUrNa ghar3a ke guNo dvArA vyApta hai / ghar3e ke tIna guNa1 ghaDe ke andara pAnI bharane se kiMcit bAhara jAve nahIM 2 svaya zItala hai ata. anya kI bhI tRSA zAnta kare - zItala kare / 3 anya kI malInatA bhI pAnI se dUra kare / aise hI ekeka zrotA vinayAdika guNo se sampUrNa bhare hue hai ( tIna guraNa sahita ) 1 gurvAdika kA upadeza sarva dhAra kara rakkhe kicit bhUle nahI, 2 svayaM jJAna pAkara zItala dazA ko prApta hue hai va anya bhavya jIva ko trividha tApa upasamAkara zItala karate hai, 3 bhavya jIva kI sandeha rUpI malInatA ko dUra kare | aise zrotA Adarane yogya hai / 2 eka ghar3a ke pArzva bhAga meM kAnA ( cheda yukta ) hai isameM pAnI bhare to AdhA pAnI rahe va AdhA pAnI bAhara nikala jAve | vaise hI ekeka zrotA vyAkhyAnAdi sune to AdhA dhAra rakkhe va AdhA bhUla jAve / 3 eka ghaDA nIce se kAnA hai isame pAnI bharane se saba pAnI vaha kara nikala jAve kiMcit bhI usame rahe nahI vaise ekeka zrotA vyAkhyAnAdi sune to sarva bhUla jAve, parantu dhAre nahI / 4 eka ghaDA nayA hai, isame pAnI bhare to thoDA 2 sira kara baha jAve va sArA ghaDA khAlI ho jAve vaise ekeka zrotA jJAnAdi abhyAsa kare parantu thoDA thor3A karake bhUla jAve / 5 eka ghaDA durgandhavAsita hai isameM pAnI bhare to vaha pAnI ke guNa ko bigADe vaise ekeka zrotA mithyAtvAdika durgandha se vAsita hai / sUtrAdika paDhane se yaha jJAna ke guNa ko bigAr3ate hai / ( naSTa karate hai ) / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jainAgama stoka saMgraha 6 eka ghar3A sugandha se vAsita hai isameM yadi pAnI bhare to vaha pAnI ke guNa ko baDhAve vaise ekeka zrotA samakitAdika sugandha se vAsita hai va sUtrAdika paDhAne se yaha jJAna ke guNa ko dipAte hai| 7 eka ghar3A kaccA hai isameM pAnI bhare to vaha pAnI se bhIja kara naSTa ho jAve, vaise ekeka zrotA (alpa buddhi vAle) ko sUtrAdika kA jJAna dene se naya pramukha nahI jAnane se vaha jJAna se va mArga se bhraSTa hove| 8 eka ghar3A khAlI hai / isake Upara Dhakkana DhAka kara varSA ke samaya nevAM ke nIce ise pAnI jhelane ke liye rakkhe andara pAnI Ave nahI parantu pede ke nIce adhika pAnI ho jAne se Upara tirane (terane) lage va pavanAdi se bhIta pramukha se TakarA kara phUTa jAve vaise ekeka zrotA sadguru kI sabhA meM vyAkhyAna sunane ko baiThe parantu UMgha pramukha ke yoga se jJAna rUpI pAnI hRdaya meM Ave nahI tathA atyanta Ugha ke prabhAva se kharAba DAla rUpa vAyu se athar3Ave (Takkara khAve) jisase sabhA meM apamAna pramukha pAve tathA UMgha meM par3ane se apane zarIra ko nukasAna pahuMcAve / 3 cAlaNI cAlaNI ekeka zrotA cAlaNI ke samAna hai| isake do prakAraH eka prakAra aisA hai ki cAlaNI jaba pAnI meM rakkhe to pAnI se sampUrNa bharI huI dIkhe parantu uThA kara dekhe to khAlI dIkhe vaisA ekeka zrotA vyAkhyAnAdi sabhA meM sunane ko baiThe to vairAgyAdi bhAvanA se bhare huve dIkhe parantu sabhA se uTha kara bAhara jAve to vairAgya rUpI pAnI kicit bhI dIkhe nahI / aise zrota chor3ane yogya hai / dUsarA prakAra-cAlanI gehU~ pramukha kA ATA cAlane se ATA to nikala jAtA hai, parantu kaMkara pramukha kacarA raha jAtA hai, vaise ekeka Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrotA adhikAra 267. zrotA vyAkhyAnAdi sunate samaya upadezaka tathA sUtra ke guNa to nikAla deve parantu skhalanA pramukha avaguNa rUpa kacare ko grahaNa kara rakkhe / aise zrotA choDane yogya hai| 4 paripuNaga paripuNaga-sugharI pakSI ke mAlA kA dRSTAnta / sugharI pakSI ke mAlA se ghI gAlate samaya ghI ghI nikala jAve, parantu cITI pramukha kacarA raha jAtA hai, vaise ekeka zrotA AcArya pramukha kA guNa tyAga kara avaguNa ko grahaNa kara letA hai| aise zrotA chor3ane yogya hai / 5 haMsa haMsa-dUdha pAnI milA kara pIne ke liye dene para jaise hasa apanI coca se (khaTAza ke guNa ke kAraNa) dUdha dUdha pIve aura pAnI nahI pIve / vaise vinIta zrotA gurvAdika ke guNa grahaNa kare va avaguNa na le, aise zrotA AdaraNIya hai / 6 mahiSa mahiSa-bhaisA jaise pAnI pIne ke liye jalAzaya me jAye / pAnI pIne ke liye jala me prathama praveza kre| pazcAt mastaka pramukha ke dvArA pAnI Dholane va mala-mUtra karane ke bAda svaya pAnI pIye, parantu zuddha jala svayaM nahI pIye, anya yUtha ko bhI pIne nahI de / vaise kuziSya zrotA vyAkhyAnAdi me kleza rUpa praznAdi karake vyAkhyAna Dohale, svaya zAntiyukta sune nahI va anya sabhAjano ko zAnti se sunAne deve nahI / aise zrotA choDane yogya hai| 7 meSa meSa-vakarA jaise pAnI pIne ko jalAzaya pramukha me jAye to kinAre para hI paoNva nIce namA karake pAnI pIve, Dohale nahI va anya Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "268 jainAgama stoka saMgraha yUtha ko bhI nirmala jala pIne de / vaise vinIta ziSya va zrotA vyAkhyA-nAdi namratA tathA zAnta rasa se sune, anya sabhAjanoM ko sunane de| aise zrotA AdaraNIya haiN| 8 masaga masaga-isake do bheda : prathama masaga arthAt camar3e kI kothalI meM jaba havA bharI huI hotI hai, taba atyanta phUlI huI dIkhatI hai ; parantu tRSA samAye nahIM havA nikala jAne para khAlI ho jAtI hai| vaise "ekeka zrotA abhimAna rUpa vAyu ke kAraNa jJAnIvat tar3Aka mAre, parantu apanI tathA anya kI AtmA ko zAnti pahuMcAve nhiiN| aise zrotA chor3ane yogya haiN| dUsarA prakAra-masaga (macchara nAmaka jantu) anya ko caTakA mAra 'kara paritApa upajAve, parantu gaNa nahIM kare varan nuksAna utpanna kare / vaise aikeka kuzrotA gurvAdika ko jJAna abhyAsa karAne ke samaya atyanta 'parizrama deve tathA kuvacana rUpa caTakA mAre ; parantu vaiyyAvRtya pramukha kucha bhI na kare aura mana meM asamAdhi paidA kare, yaha chor3ane yogya hai / 6joMka joMka-isake bheda 2 hai| pahalA joka jantu gAya vagairaha ke stana meM laga jAye taba khUna ko piye, dUdha ko nahIM piye / isI taraha koI avinayI kuziSya zrotA AcAryAdika ke pAsa rahatA huA unake -doSoM ko dekhe, parantu kSamAdika guNo ko grahaNa nahI kare, yaha bhI tyAgane yogya hai| dUsare prakAra kA-joka nAmaka jantu phor3A ke Upara rakhane 'para usameM coTa mAra kara duHkha paidA karatA aura vigaDe hue khUna -ko pItA hai, bAda meM zAnti paidA karatA hai| isI taraha koI vinIta Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhotA adhikAra 266 ziSya zrotA AcAryAdika ke sAtha rahatA huA pahale to vacana rUpa coTa ko maare| samaya-asamaya bahuta abhyAsa karatA huA mehanata karAve / pIche sandeha rUpI maila ko nikAla kara guruo ko zAnti upajAve / paradezI rAjA ke samAna yaha grahaNa karane yogya hai| 10 bir3Ala biDAla-jaise billI dUdha ke bartana ko sIke se jamIna para paTaka kara usame milI huI dhUla ke sAtha sAtha dUdha ko pItI hai, usI taraha koI zrotA AcAryAdika ke pAsa se sUtrAdika kA abhyAsa karate hue bahuta avinaya aura dUsare ke pAsa jAkara prazna pUcha kara sUtrArtha ko dhAraNa kare, parantu vinaya ke sAtha dhAraNa nahIM kare / isaliye aisA zrotA tyAgane yogya hai| 11 jAhaga jAhaga-sahalo yaha eka tiryaJca kI jAti vizeSa kA jIva hai / yaha pahale to apanI mAtA kA dUdha thoDA-thoDA pItA aura phira vaha paca jAne para aura thodd'aa| isa taraha thoDe-thoDe dUdha se apanA zarIra puSTa karatA hai, pIche baDe bhArI sarpa kA mAna bhajana karatA hai| isI taraha koI zrotA AcAryAdika ke pAsa se apanI buddhi mAphika samaya samaya para thoDA-thoDA sUtra abhyAsa kare aura abhyAsa karate hue guruo ko atyanta saMtoSa paidA kare, kyoki apanA pATha varAvara yAda karatA rahe aura use yAda karane para phira dUsarI bAra aura tIsarI bAra isa taraha thoDA-2 lekara pazcAt bahuzruta hokara mithyAtvI logo kA mAna mardana kare / yaha Adarane yogya hai| 12 gAya gAya isake do prakAra / prathama prakAraH jaise dUdhavatI gAya ko eka seTha kisI apane paDosI ko saupa kara anya gA~va jAye / paDosI ghAsa, Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jainAgama stoka sagraha pAnI pramukha barAbara gAya ko nahI deve, jisase gAya bhUkha tRSA se pIDita hokara dUdha meM sUkhane laga jAtI hai va duHkhI ho jAtI hai / vaise hI ekeka zrotA (avinIta) AhAra pAnI pramukha vaiyAvacca nahI karane se gurvAdika kA zarIra glAni pAve va jisase sUtrAdika meM ghATA par3ane laga jAtA hai tathA apayaza ke bhAgI hote hai / dUsarA prakAra-eka seTha par3osI ko dUdhavatI gAya saupa kara gaoNva gyaa| par3osI ke ghAsa pAnI pramukha acchI taraha dene se dUdha me vRddhi hone lagI tathA vaha kIrti kA bhAgI huA / vaise ekeka vinIta zrotA (ziSya) gurvAdika kI AhAra pAnI pramukha vaiyyAvacca vidhipUrvaka karake gurvAdika ko sAtA upajAve, jisase jJAna meM vRddhi hove va sAtha-sAtha usako bhI yaza mile / aise zrotA Adarane yogya hai| 13 bherI bherI-isake do prakAra. prathama prakAra--bherI ko bajAne vAlA puruSa yadi rAjA kI AjJAnusAra bherI bajAve to rAjA khuzI hokara use puSkala dravya deve vaise hI vinIta ziSya-zrotA tIrthakara tathA gurvAdika kI AjJAnusAra sUtrAdika kI svAdhyAya tathA dhyAna pramukha aMgIkAra kare to karma rUpa roga dUra hove aura siddha gati meM ananta lakSmI prApta kare yaha Adarane yogya hai| dUsarA prakAra bherI bajAne vAlA puruSa yadi rAjA kI AjJAnusAra bherI nahI bajAve to rAjA kopAyamAna hokara dravya deve nahI vaise hI avinIta ziSya (zrotA) tIrthakara kI tathA gurvAdika kI AjJAnusAra sUtrAdika kA svAdhyAya tathA dhyAna kare nahI to unakA karma rUpa roga dUra hove nahI va . siddha gati kA sukha prApta kare nahI yaha * chor3ane yogya hai| '' ; Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrotA adhikAra 301 14 AbhIrI AbhIrI-prathama prakAra * AbhIra strI-puruSa eka grAma se pAsa ke zahara me gaDave me ghI bhara kara becane ko gaye / vahAM vAjAra me utArate samaya ghI kA bhAjana-vartana phUTa gayA va jisase ghI Dhulaka gyaa| purupa strI ko kuvacana kaha kara upAlambha dene lagA, strI bhI puna bhartA ke sAmane kuvacana kahane lgii| isa bIca me saba ghI nikala kara jamIna para bahane lagA va strI puruSa dono zoka karane lge| jamIna para gire hue ghI ko punaH pUcha kara le liyA va bAjAra me beca kara paise sodhe kiye / paise lekara sAyakAla ko gaoNva jAte samaya coro ne unhe lUTa liyA / atyanta nirAza hue, logo ke pUchane para saba vRttAnta kahA jise suna kara logo ne unhe bahuta hI ThapakA diyA / vaise hI guru ke dvArA vyAkhyAna me diye hue upadeza (sAra ghI) ko lar3AI jhagaDA karake Dhola diyA va anta me kleza karake durgati ko prApta kare yaha zrotA choDane yogya hai / dUsarA prakAra-ghI bhara kara zahara me jAte samaya bartana utArane 'para phUTa gayA, phUTate hI dono strI puruSo ne milakara puna. bhAjana me ghI bhara liyaa| bahuta nukasAna nahI hone diyaa| ghI ko becakara paise sIdhe kiye va acchA saga karake gAMva me sukha pUrvaka anya sujJa puruSo ke samAna pahu~ca gaye, vaise hI vinIta ziSya (zrotA) guru ke pAsa se vANI sunakara va zuddha bhAva pUrvaka tathA sUtra artha ko dhAra kara rakkhe; sAMcave / askhalita kare, vismRti hove to guru ke pAsa se puna 2 kSamA mAMga kara dhAre, pUche parantu kleza jhagaDA kare nhii| guru una para prasanna hove, sayama jJAna kI vRddhi hove, va anta me sadgati pAve yaha zrotA AdaraNIya hai| Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bola kA alpabahutva sUtra zrI pannavaNAjI pada-tIsarA mahAdaNDaka __anukrama jIva kA bheda 14 ra guNasthAnaka yoga 15 ... upayoga 12 lezyA 6 14 15 1 11 6 1 1 garbhaja manuSya sabase kama 2 2 manuSyANI saMkhyAta guNA 2 3 bAdara tejas kAya paryApta asaMkhyAta guNA 1 4 pAMca anuttara vimAna __kA deva asaM0 guNA 2 5 Upara kI trIka kA deva ___ saMkhyAta guNA 2 6 madhya trIka kA deva saMkhyAta guNA 2 7 nIce kI trIka kA deva __ saMkhyAta guNA 2 8 bArahavAM devaloka kA deva saMkhyAta guNA 2 6 11 vAM devaloka kA deva saM0 guNA 2-3 11 6 1 2-3 2-3 4 11 11 11 6 6 6 1 1 1 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bola kA alpabahutva 303. + 2 4 11 1 1 2 4 116 2 4 11 6 1 10 dasavAM devaloka kA " deva saM0 guNA 11 navavAM devaloka kA deva saM0 guNA 12 sAtavI naraka kA neriyA asaM0 guNA 13 chaThThI naraka kA neriyA asa0 guNA 14 AThavAM devaloka kA _deva asaM0 guNA 15 sAtavAM devaloka kA deva asaM0 guNA 16 pAcavI naraka kA neriyA asaM0 guNA 17 chaThA devaloka kA deva asaM0 guNA 18 cauthI naraka kA neriyA asa0 guNA 16 pAMcavAM devaloka kA deva asa0 guNA 20 tIsarI naraka kA neriyA ___ asa0 guNA 21 cauthA devaloka kA deva asaM0 guNA 2 4 116 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 jainAgama stoka saMgraha 22 tIsarA devaloka kA deva ___asa0 guNA 2 4 11 ra 1 23 dUsarI naraka kA neriyA __ asaM0 guNA 2 4 11 6 1 24 saMmUrchima manuSya azAzvata asa0 guNA 25 dUsare devaloka kA deva ___ asaM0 guNA 2 4 11 6 1 '26 dUsare devaloka kI deviye ___ saMkhyAta guNI 2 4 11 6 1 27 pahale devaloka kA deva saM0 guNA 2 4 11 6 1 28 pahale devaloka kI deviye ___saM0 guNI 2 4 11 6 1 26 bhavanapati kA deva asaM0 guNA 30 bhavanapati kI devI saM0 guNA 31 pahalI naraka kA neriyA / ___ asaM0 guNA 32 khecara puruSa tiryaJca yoni asa0 guNA 2 5 136 -33 khecara kI strI saM0 guNA 234 sthalacara puruSa saM0 guNA Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bola kA alpavahutva 305 our 13 8 6 ur 11 9 4 35 sthalacara kI strI sa0 guNI 36 jalacara puruSa sa0 guNA ____2 5 37 jalacara kI strI sa0 guNI 38 vANavyantara kA deva sakhyAta guNa 3 4 36 vAraNa vyantara kI devI sa0 guNI 40 jyotiSI kA deva sa0 guNA 41 jyotiSI kI devI saM0 guNI 42 khecara napusaka tiryaca yoni sa0 gu0 2-4 43 sthala cara napu saka sa0 guNA 2-4 5 44 jalacara napuMsaka sa0 guNA 45 caurindriya paryApta sa0 guNA 46 pacendriya paryApta vizeSAdhika ___ 2 12 47 beindriya paryApta vizeSAdhika 20 13 or o 14 10 3 or Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha s m llh s s s . 48 triindriya paryApta vizepAdhika 46 pacendiya apa0 asaM0 guNA 50 caurindriya apa0 vizeSAdhika 51 triindriya apa0 vizeSAdhika 52 beindriya apa0 vizeSAdhika 53 pratyeka zarIrI bA0 vana0 pa0 asaM0 gu0 54 bAdara nigoda pa0 kA za0 asa0 gu0 55 vAdara pRthvI kAya paryApta asa0 gu0 56 bAdara apa kAya paryApta asaM0 guNA 57 bAdara vAyu kAya paryApta asaM0 guNA 58 bAdara taijasa kAya ___ aparyApta asa0 guNA 1 56 pratyeka zarIrI bAdara vana spati kAya a0 a0 guNA 1 60 bAdara nigoda aparyApta kA zarIra asaM0 guNA 1 s . s n s s n s n . s 1 1 3 3 3 3 3 4 1 3 3 3 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 bola ke alpabahutva 61 bAdara pRthvI kAya apa asaM0 guNA 62 bAdara apa kAya apa0 asa0 guNA 63 bAdara vAyu kAya apa0 asaM 0 guraNA 64 sUkSma tejaskAya apa0 asa0 guNA 65 sUkSma pRthvI kAya apa0 vizeSAdhika 66 sUkSma apa kAya apa0 vizeSAdhika 67 sUkSma vAyu kAya apa0 vizeSAdhika 68 sUkSma tejaskAya paryApta sa0 [guraNA 66 sUkSma pRthvI kAya paryApta vizeSAdhika 70 sUkSma apa kAya paryApta vizeSAdhika 71 sUkSma vAyu kAya paryApta vizeSAdhika 72 sUkSma nigoda aparyApta kA zarIra asaM 0 guNA 73 sUkSma nigoda paryApta kA zarIra sa0 guragA 11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 11 3 1 3 33 3 3 307 4 4 3 3 m m 1 33 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 jainAgama stoka saMgraha 14 14 15 126 6 14 14 12 // 74 abhavya jIva ananta guNA 75 samyaka dRSTi pratipAti ananta guNA 76 siddha ananta guNA 77 bAdara vanaspati kAya paryApta ananta guNA 78 bAdara jIva paryApta vizeSAdhika 76 bAdara vanaspati kAya ___apa0 asa0 guNA 80 bAdara jIva aparyApta vizeSAdhika 81 samuccaya bAdara jIva vizeSAdhika 52 sUkSma vanaspati kAya aparyApta asaM0 gu0 83 sUkSma jIva aparyApta vizeSAdhika 84 sUkSma vanaspati kAya paryApta sa0 guNA 85 sUkSma jIva paryApta vizeSAdhika 86 samuccaya sUkSma jIva vizeSAdhika 87 bhavya siddha jIva vizeSAdhika 6 3 12 14 5 8-6 15 12 s 6 s s s s s sh s n s sh 14 14 15 12 mw 6 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rr r or or r r 68 bola ke alpabahutva 309 88 nigodake jIva vizeSA0 4 1 3 3 3 89 samuccaya vanaspati kAya ke jIva vizeSAdhika 60 ekendriya jIva vizeSA0 4 21 tiryaca yonI kA jIva vizeSAdhika 62 mithyAtva dRSTi jIva vizeSAdhika 63 avatI jIva vizeSA0 / 14 4 1366 64 sakaSAyI jIva vizeSA0 65 chadmastha jIva vizeSA0 14 66 sayogI jIva vizeSA0 97 sasArastha jIva vizeSA0 14 18 sarva jIva vizeSAdhika m" 2AMM r du 2.2MMA ur ur or ur or or Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgala parAvarta bhagavatI sUtra ke 12 ve zataka ke cauthe uddaze meM pudgala parAvarta kA vicAra hai so nIce anusAra gAthA : - nAma1; guraNa; sakhkha3; tti ThANaM4; kAlaM; kAlovamaM ca6; kAla appa bahu7; puggala majha puggalaM; puggala karaNaM appabahu / pudgala parAvarta samajhAne ke liye nava dvAra kahate haiM / 1 nAma dvAra 1 audArika pudgala parAvarta, 2 vaikriya pudgala parAvarta, 3 tejas pudgala parAvarta, 4 kArmaNa pudgala parAvarta, 5 mana pudgala parAvarta 6 vacana pu0 parAvarta, 7 zvAsozvAsa pu0 parAvarta / 2 guNa dvAra pudgala parAvarta kise kahate hai ? isake kitane prakAra hote hai ? ise kisa taraha samajhanA Adi sahaja prazna ziSya ke dvArA pUche jAte hai | taba guru usakA uttara dete hai : isa saMsAra ke andara jitane pudgala haiM, una sabo ko jIva ne le-lekara choDe hai / chor3a kara punaH punaH phira grahaNa kiye hai| pudgala parAvarta zabda kA yaha artha hai ki pudgala -sUkSma rajakaNa se lagAkara sthUla se sthUla jo pudgala hai, una saboM ke andara jIva parAvarta samagra prakAra se phira cukA hai, saba meM bhramaNa kara cukA hai / audArikapane (audArika zarIra raha kara audArika yogya jo pu0 310 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgala parAvarta 311 grahaNa karate hai)| vaikriyapane (vaikriya zarIra meM raha kara vaikriya yogya pu0 grahaNa kare) / tejas Adi Upara kahe hue sAta prakAra se pu0 jIva ne grahaNa kiye hai va chor3e hai, ye bhI sUkSmapane aura bAdarapane liye hai aura chor3e hai / dravya se, kSetra se, kAla se va bhAva se eva cAra taraha se jIva ne pu0 parAvarta kiye hai / isakA vivaraNa (khulAsA) nIce anusAra : pu0 parAvarta ke do bheda :-1 vAdara 2 sUkSma / ye dravya se, kSetra se, kAla se va bhAva se| 1 dravya se bAdara pu0 parAvarta :-loka ke samasta pu0 pUre kiye, parantu anukrama se nhiiN| yAne audArikapane pu0 pUre kiye binA pahale vaikriyapane leve va tejas pane leve| koI bhI pu0 parAvarta pane bIca meM lekara puna. audArika pane ke liye hue pu0 pUre kare eva sAta hI prakAra se binA anukrama ke samasta loka ke sava pu0 ko pUre kare ise bAdara pu0 parAvarta kahate hai| __ 2 dravya se sUkSma pu0 parAvarta -loka ke saba pudgalo ko audArika pane pUrNa kare / phira vaikriya pane, tejas pane eva eka ke bAda eka anukrama pUrvaka sAta hI pu0 parAvarta pane pUrNa kare, use sUkSma pu0 parAvarta kahate hai| 3 kSetra se bAdara pu0 parAvarta :-caudaha rAjaloka ke jitane AkAza pradeza hai, una saba AkAza pradeza ko pratyeka deza me mara-mara kara anukrama binA tathA kisI bhI prakAra se pUrNa kare / 4 kSetra se sUkSma pu0 parAvarta :--rAjaloka ke AkAza pradeza ko anukrama se eka ke bAda eka 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 evaM pratyeka pradeza me mara kara pUrNa kare unameM pahale pradeza me mara kara tIsare pradeza me mare athavA pA~cave AThaveM kisI bhI pradeza me mare to pu0 parAvarta Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 jainAgama stoka sagraha karanA nahI ginA jAtA hai| anukrama se pratyeka pradeza me mara kara samasta loka pUrNa kre| 5 kAla se bAdara pu0 parAvarta :-eka kAlacakra (jisame utsapiNI va avasarpiNI sammilita hai) ke prathama samaya me mare pazcAt dUsare kAla cakra ke dUsare samaya me mare athavA tIsare samaya me mare eva tIsare kAlacakra ke kisI bhI samaya me mare arthAta eka kAla cakra ke jitane samaya hove utane kAla cakra ke eka 2 samaya mara kara eka kAla vakra pUrNa kare / 6 kAla se sUkSma pu0 parAvarta :-kAla cakra ke prathama samaya me mare athavA dUsare kAla cakra ke dUsare samaya me mare, tIsare kAla cakra ke tIsare samaya meM mare, cauthe kAla cakra ke cauthe samaya me mare, bIca meM niyama ke binA kisI bhI samaya meM mare (yaha hisAba me nahI ginA jAtA) evaM kAla cakra ke jitane samaya hove utane kAla cakra ke anukrama se niyamita samaya meM mare / 7 bhAva se bAdara pu0 parAvarta :-jIva ke asakhyAta pariNAma hote hai, jinameM prathama pariNAma para mare / pazcAt 3, 2, 5, 4, 7, 6 evaM anukrama ke binA pratyeka pariNAma para mare va mara kara asaM0 pariNAma pUrNa kre| 8 bhAva se sUkSma pu0 parAvarta :-jIva ke asaM0 pariNAma hote hai unameM se prathama pariNAma para mare / pazcAt bIca meM kitanA hI samaya jAne bAda dUsare pariNAma para va anukrama se tIsare pariNAme, cauthe pariNAmeM va asaMkhya pariNAma para mara kara pUrNa kare / 3 trisaMkhyA dvAra 1 pudagala parAvarta :-sarva jIvo ne kitane kiye| 2 eka vacana se eka jIva ne 24 daNDaka meM kitane pu0 parAvarta kiye / 3 bahuvacana se sarva jIvoM ne 24 daNDaka meM kitane pu0 parAvarta kiye| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgala parAvarta 313 1 sarva jIvo ne - audArika pu0 parAvarta, vaikriya pudgala parAvarta, tejas pu0 parAvarta Adi ye sAto pu0 parAvarta ananta ananta vAra kiye / 2 eka vacana se - eka jIva ne, eka naraka ke jIva ne audArika pu0- parAvarta, vaikriya pu0 parAvarta Adi sAto pu0 parAvarta gata kAla meM ananta-ananta vAra kiye / bhaviSya kAla meM koI pu0 parAvarta nahI karege (jo mokSa me jAvege vaha) koI karege ve jaghanya 1,2,3, pu0 parAvarta karege utkRSTa ananta karege evaM bhavanapati Adi 24 daNDaka ke eka 1 jIva ne sAta pu0 parAvarta gata kAla me ananta kiye, kitane bhaviSya, kAla me (mokSa jAne se ) kareMge nahI, ' jo kareMge vo 1, 2, 3 utkRSTa karege sAta pu0 parAvarta 24 daNDaka ke sAtha ginane se 168 ( prazna ) hue / 3 bahu vacana se - sarva jIvo ne, naraka ke sarva jIvo ne pUrva kAla me audArika pu0 parAvarta Adi sAto pu0 parAvarta ananta ananta kiye | bhaviSya kAla meM aneka jIva ananta karege / isI prakAra 24 daNDaka ke vahuta se jIvo ne ye ananta pu0 parAvarta kiye va bhaviSya kAla me kareMge inake bhI 168 ( prazna) hote hai / 7/168+168=343 ( prazna ) hote hai / 4 tristhAnaka dvAra 1 jIva ne kisa 2 sthAna para kauna 2 se pu0 parAvarta kiye, kauna 2 se pu0 parAvarta karege / bahuta jIvo ne kisa 2 sthAna para pu0 parAvarta kiye va karege / sarva jIvo ne kisa 2 daNDaka me kauna 2 se pu0 parAvarta kiye| " eka vacana se - eka jIva ne narakapane audArika pu0 parA0 kiye nahI karegA nahI / vaikriya pu0 parA0 kiye hai va karegA / karegA to jaghanya 1, 2, 3, utkRSTa ananta karegA / isI prakAra tejas pu0 parA0 kArmaNa pu0 parA0 yAvat zvAsozvAsa pudgala parA0 kiye 1 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jainAgama stoka saMgraha hai va Age karege Upara anusAra / isI prakAra asurakumArapane, 'pRthvIpane yAvat vaimAnikapane pUrva kAla meM audArika pu0 parA, vaikriya pu0 parA0 yAvat zvAsozvAsa pu0 parA0 kiye hai va krege| (dhyAna meM rakhanA cAhiye ki jisa daNDaka meM jo 2 pu0 parA0 hove vaha kare aura na hove unheM na kre|| eka neriyA jIva 24 daNDaka meM 'raha kara sAta sAta (hove to hAM aura na hove to nahIM) pu0 parA0 kiye evaM 24x7=168 hue evaM 24 daNDaka kA jIva 24 daNDaka meM raha kara sAta sAta pu0 parA0 kre| ataH 168424=4032 prazna pu0 'parA0 ke hote hai| bahu vacana se--sarva jIvoM ne neriye pane audArika pudgala parA0 'kiye nahI, karege nhii| vaikriya pu0 parA0 yAvat zvAsozvAsa pu0 parA0 kiye aura krege| isI prakAra asurakumArapane, pRthvI pane yAvat vaimAnikapane jo 2 ghaTe ve, ve (pudgala parA0) kiye va karege evaM 24 daNDaka meM bahuta se jIvoM ne pu0 parA0 sAta sAta kiye / pUrva anusAra isake bhI 4032 prazna hote hai| __ 3 kisa 2 daNDaka meM pudgala parAvarta kiye :-sarva jIvoM ne pAMca ekendriya, tIna vikalendriya, tiryaca paMcendriya va manuSya ina daza daNDaka meM audArika pu0 parAvarta ananta ananta vAra kiye / 1 neriye, 10 bhavanapati, 12 vAyu kAya, 13 saMjJI tiryaJca pacendriya paryApta, 14 saMjJI manuSya paryApta, 15 vANa vyantara, 16 jyotiSI, 17 vaimAnika / ina 17 daNDaka meM sarva jIvo ne vaikriya pu0 parAvarta ananta vAra kiye / 24 daNDaka meM tejasa pu0 parAvarta, kArmaNa pu0 parAvarta sarva jIvoM ne ananta ananta vAra kiye| 14 neriyA va devatA kA daNDaka 15 saMjJI 'tiryaJca pacendriya, 16 saMjJI manuSya evaM 16 daNDaka meM sarva jIvoM ne mana 'pu0 parAvarta ananta ananta vAra kiye / pA~ca ekendriya ko choDakara 16 daNDaka meM sarva jIvoM ne vacana pu0 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgala parAvarta 315 parAvarta ananta kiye eva 134 prazna hote hai / tIno hI sthAnaka me 8168 prazna hote hai| 5 kAla dvAra ananta utsarpiNI ananta avasarpiNI vyatIta hove taba jAkara kahI eka audArika pu0 parAvarta hotA hai| isI prakAra vaikriya pu0 parAvarta itanA hI samaya jAne bAda hotA hai| sAta pu0 parAvarta me ananta ananta kAla cakra vyatIta ho jAte haiN| 6 kAla opamA dvAra kAla samajhAne ke liye eka dRSTAnta diyA jAtA hai / paramANu yaha sUkSma se sUkSma rajakaNa, yaha atIndriya (indriya se agamya) hotA hai ki jisakA bhAga va hissA kisI bhI zastra se kiMvA kisI bhI prakAra se ho sakatA nahI / atyanta vArIka sUkSma se sUkSma rajakaNa ko paramANu kahate hai / isa prakAra ke ananta sUkSma paramANu se eka vyavahAra paramANu hotA hai / 2 ananta vyavahAra paramANu se eka USNa snigdha paramANu hotA hai / 3 ananta USNa snigdha paramANu se eka zIta snigdha paramANu hotA hai| 4 ATha zIta snigdha paramANu se eka Urdhva reNu hotA hai / 5 ATha Urdhva reNu se eka trasa reNu / 6 ATha trasa reNu se eka ratha reNu / 7 ATha ratha reNu se deva-uttara kuru ke manuSyo kA eka bAlAna / 8 deva kuru uttara kuru ke manuSyo ke ATha bAlAgro se hari-ramyaka varSa ke manuSyo kA eka bAlAna / 6 inake ATha bAlAgra se hemavaya hiraNya vaya manuSyo kA eka vaalaagn| 10 ina ATha bAlAgra se pUrva videda va pazcima videha manuSyo kA eka bA0 / 11 ina vA0 se bharata airAvata ke manuSyoM kA eka vA0 / 12 ina ATha vA0 se eka lIkha / 13 ATha lIkha kI eka ju, 14 ATha jU kA eka ardha java, 15 ATha ardha jaba kA eka utsedha agula, 16 cha: utsedha agulo kA eka paira kA pahola panA (cauDAI) 17 do paira ke pahola pane kA eka veta, 18 do Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 jainAgama stoka sagraha veta kA eka hAtha, do hAtha eka kukSi, 16 do kukSi eka dhanuSya, 20 do hajAra dhanuSya kA eka gAu (kosa), 21 cAra gAu kA eka yojana / kalpanA karo ki aisA eka yojana kA lambA, cauDA va gaharA kuvA ho, usameM deva-uttara kuru manuSyo ke bAla--eka 2 bAla ke asaMkhya khaNDa kare / bAla ke ina asaMkhya khaNDo se tala se lagA kara Upara taka ThUsa-ThUsa kara vaha kuvA bharA jAve ki jisake Upara se cakravartI kA lazkara calA jAve, parantu eka bAla iname nahI / nadI kA pravAha (gaMgA aura sindhu nadI kA) usa para baha kara calA jAve, parantu andara pAnI bhidA sake nahI / agni bhI yadi laga jAve to vaha andara praveza kara sake nahI / aise kuve ke andara se sau-sau varSa ke bAda eka bAla-khaNDa nikAle eva sau-sau varSa ke bAda eka 2 khaNDa nikAlane se jaba kuvA khAlI ho jAve utane samaya ko zAstrakAra eka palyopama kahate hai| aise daza kroDA-kror3a palyopama kA eka sAgara hotA hai| 20 kor3AkroDa sAgaroM kA eka kAla cakra hotA hai| 7 kAla alpabahutva dvAra 1 ananta kAla cakra jAve taba eka kArmaNa pudgala parAvarta hove / 2 ananta kArmaNa pu0 parAvarta jAve taba tejas pudgala parAvarta hove| 3 ananta tejas pu0 parAvarta jAve taba eka audArika pu0 parAvarta hove / 4 ananta audArika pu0 parAvarta jAve taba eka zvAsozvAsa pu. parAvarta hove / 5 ananta zvA0 pU0 parA0 jAve taba eka mana pu0 1 asakhya samaya kI eka AvalikA, sakhyAta AvalikA kA eka zvAsa, saMkhyAta samaya kA eka nizvAsa do milakara eka prANa, sAta prANa kA eka stoka (alpa samaya), sAta stoka kA eka lava (do kASTA kA mApa), 77 lava kA eka muhUrta, tIsa muhUrta eka ahorAtri, 15 ahorAtri kA eka pakSa, do pakSa eka mAha, vAraha mAha eka varSa / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgala parAvarta 317 parA0 hove| 6 ananta mana pu0 parA0 jAve tava eka vacana pu0 parA0 hove| ananta vacana pu0 parA0 jAve taba eka vaikriya pu0 parAvarta hove| ___8 pudgala madhya pudgala parAvarta dvAra 1 eka kArmaNa pu0 parA0 me ananta kAla cakra jaave| 2 eka tejasa pu0 parA0 ananta kArmaNa pu0 parA0 jAve / 3 eka audA0 pu0 parA0 ananta tejas pu0 parA0 jaave| 4 eka zvA0 pu. parA0 me ananta audArika pu0 parA0 jaave| 5 eka mana pu0 parA0 meM ananta zvA0 pu0 parA0 jAve / 6 eka vacana pu0 parA0 me ananta mana pu0 parAvarta jAve / 7 vaikriya pu0 parAvarta meM ananta vacana pudgala parAvarta jaave| 6 padgala parAvarta kiye unakA alpabahutva 1 sarva jIvo ne sarva se alpa vaikriya pu0 parAvarta kiye| 2 isase vacana pu0 parAvarta ananta guNe adhika kiye / 3 isase mana pu0 parA0 ananta guNe adhika kiye| 4 isase zvAso0 pu0 parA0 ananta guNe adhika kiye / 5 isase audArika pu0 parAvarta ananta guNe adhika kiye / 6 isase tejas pu0 parA0 ananta guNe adhika kiye / 7 isase kArmaNa pu0 parAvarta ananta guNe adhika kiye| Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama jIvoM kI mArgaNA ke 563 prazna kisa-kisa sthAna para milate haiM usakI mArgaraNA ke prazna 1 adholoka meM kevalI meM jIva ke bheda 2 nizcaya ekAvatArI meM 3 tejolezI ekendriya meM 4 pRthvI kAya meM 5. mizra dRSTi tiryaJca meM 6 Urdhva loka devI meM 7 naraka ke paryApta me 8 do yoga vAle tiryaJca meM & Urdhva loka meM nau garbhaja tejolezyA me 10 ekAnta samyak dRSTi meM 11 vacana yogI cakSa indriya tiryaJca me 12 adho loka ke garbhaja me 13 vacana yogI tiryaMca meM XXXX 0 318 O O 0 0 0 0 0 8 3 0 11 10 13 0 0 0 0 0 O 0 0 0 0 Oooour 6 O 6 10 000 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvoM kI mArgaNA ke 563 prazna 316 0 0 10 . 0 17 0 0 0 22 . 14 adho loka vacana yogI audArika zarIra me 15 kevalI me 16 urva loka pacendriya tejo lezyA me . 17 samyak dRSTi ghrANendriya tiryaJca me 18 samyak dRSTi tiryaJca me 16 urdhva loka tejo lezyA me 20 mizra dRSTi garbhaja me / 21 audArika zarIra me se vaikriya karane vAle meM 22 ekendriya jIvo me * 23 adholoka ke mizra dRSTi meM 7 24 ghrANendriya tiryaJca meM 25 adholoka ke vacana yogI devo me * 26 trasa tiryaca me __0 27 zukla lezI mizra dRSTi me . 28 tiryaJca eka sahanana vAle me . 26 adholoka trasa odArika me 0 30 ekAnta mithyAtvI tiryaJca me 0 31 adholoka puruSa veda bhASaka me 0 32 padma lezI mizra dRSTi me . 33 padma lezI vacana yogI meM . 34 urdhva loka me ekAnta mithyA0me 0 . 35 avadhi darzana audA0 zarIra me 0 36 urdhvaloka ekAta napuMsaka meM . 0 0 0 0 0 26 . 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 . 0 . 0 . . xmu 0 0 0 0 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K - 0 0 320 jainAgama stoka saMgraha 37 adholoka pacendriya , 14 20 3 . 38 , mana yogI meM 7 5 1 25 36 ekAMta asajJI meM 0 38 1 0 40 audArika zukla lezI meM 41 zukla lezI samyak dRSTi abhASaka meM 0 5 15 21 42 zukla lezI vacana yogI meM 43 urdhva loka mana yogI meM 44 zuklalezI devatAoM meM * 44 45 karma bhUmi manuSyo meM 45 46 adholoka ke vacana yogI meM 7 13 1 25 47 zuklalezI urdhvaloka meM avadhi jJAnI 48 adholoka me trasa abhASaka 7 46 upraloka zuklalezI avadhi darzanI 0 5 0 44 '50 jyotiSI kI Agati meM . 51 adholoka meM audA0 zarIra meM 0 52 urdhvaloka zuklalezI samyak dRSTi "53 adholoka ke ekAnta napuMsaka veda meM 14 33 1 0 54 Urdhvaloka zukla lezI meM 55 adholoka bAdara napusaka meM 56 tiryak loka mizra dRSTi meM 57 adholoka paryApta meM 7 24 1 25 58 adholoka aparyApta meM ___7 24 2 25 je h s r mh Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo kI mArgaNA 0 23 __0 0 0 13 10 0 2 30 0 67 56 kRSNa lezI mizra dRSTi meM 60 akarmabhUmi sajJI me 61 Urdhvaloka anAhArika me 62 adho0 ekAMta mithyAtvI me 63 Urdhvaloka tathA adho0 deva (marane vAlo) meM 64 padma lezI samyak dRSTi meM 65 adho0 tejo lezI me 66 padma lezI me 67 mizra dRSTi devatA me 68 tejo,lezI mizra dRSTi me 69 urdhva loka bAdara zAzvata me 70 adholoka abhASaka meM . 71 adholoka avadhi darzana meM 72 tiryak loka ke devatAo meM 73 adho ke bAdara marane vAlo meM 74 mizra dRSTi no garbhaja meM 75 urdhva. meM avadhi jJAna me 76 urdhva meM devatAo meM 77 adho. me cakSu indriya no garbhaja 78 urdhva. me no garbhaja samyak dRSTi me 56 urdhva me zAzvata me 80 dhAtakI khaNDa me trasa me - 21 Mar .. . --- - . A- AIR 14 12 1 50 0 8 0 70 . 26 54 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha . 0 . 0 48 10 3 30 25 44 0 0 100 76 . . 0 0 . 18 22 0 24 26 . . . 3 0 3 0 . 81 samyaka dRSTi devatAoM ke paryApta meM . 82 zukA lezI samyak dRSTi meM 83 adho. meM marane vAloM meM 84 zukla lezI jIvoM meM 0 85 adho. kRSNa lezI trasa meM 86 urdhva puruSa veda meM 0 87 urdhva ghrANendriya samyak dRSTi meM 88 urva. samyak dRSTi meM 86 adho. cakSu indriya meM 90 manuSya samyag dRSTi meM 0 61 adho meM ghrANe0 meM 14 12 urdhva. trasa mithyAtvI meM 0 63 adholoka trasa meM 94 devatA mithyAtvI paryApta meM 65 no garbhaja abhASaka ____ samyag dRSTi meM 96 urdhvaloka pacendriya meM / 67 adholoka kRSNa lezI vAdara meM 6 68 dhAtakI khaNDa meM pratyeka za0 meM 66 vacana yogI devatAo meM 100 urdhva loka pratyeka zarIra __ bAdara mithyAtvI meM 101 vacana yogI manuSyoM meM 0 102 urdhva loka trasa meM , ___0 103 adho loka no garbhaja meM 104 ekAnta mithyAtva zAzvata meM . . . 0 0 . . 0 0 38. 0 . 0 . 0 K0 0 0 26 101 0 76 30 56 18 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 3 50 0 101 jIvo kI mArgaNAH 105 adho loka bAdara me 106 mana yogI garbhaja me 10. 5 107 adho. kRSNa lezI me 6 48 108 audArika zarIra . samyaga dRSTi me . . 18 106 kRSNa lezI vaikriya zarIra no garbhaja me 110 urdhva. bAdara pratyeka zarIra me 111 adho. pratyeka zarIra me 112 urdhva mithyAtvI me 0 46 113 vacana yogo ghrANendriya audArika me 0 12 114 audArika vacana yogI me 115 adholoka me 116 manuSya aparyApta marane vAlo me . 117 kriyAvAdI samosaraNa amara me 118 urdhva pratyeka zarIra me : 116 ghrANe mizra yoga zAzvata me 7 120 ekAnta asajJI aparyApta me 121 vibhaMga jJAna vAlo me 122 kRSNa lezI vaikriya zarIra strI veda me . 0 5 123 tIna audArika zAzvata me 2 124 lavaNa samudra ghrANe0 zAzvata me 8 125 lavaNa samudra tejo lezI me 126 maranevAle garbhaja jIvo me . 0 10 127 vaikriya zarIra marane vAlo 5 6 ur 0 0 0 15 102 0 112 112 116 . . 15 : - RE Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 0 0 128 0 0 andra 0 25 85 da 0 . 0 . 0 0 324 128 deviyoM meM 0 126 ekAnta asaMjJI bAdara meM 130 lavaraNa samudra trasa mizra yogI meM 131 manuSya napusaka veda meM 132 zAzvata mizra yogI meM 7 133 mana yogI samyag dRSTi asaMkhyAta bhavavAloM meM 134 bAdara audArika zAzvata meM . 135 pratyeka zarIrI ekAMta asaMjJI meM 0 136 tIna lezyA audA zarIra meM 137 kriyAvAdI azAzvata meM 138 mana yogI samyag dRSTi meM 136 audA0 zarIra no garbhaja meM 140 kRSNa lezI amara meM 141 avadhi darzana marane vAloM meM 7 142 pace0 samyag dRSTi marane vAloM meM 6 143 ekAMta napu saka bAdara meM 14 144 no garbhaja zAzvata meM 145 aparyApta samyag dRSTi meM 146 trasa no garbhaja ekAMta mizra meM 147 lavaNa samudra ke abhASaka meM 0 148 strI veda vaikriya zarIra meM 146 saMjJI ekAMta mithyAtvI meM 150 tiryak loka meM vacana yogI meM 151 tiryak loka paMcendriya napu0 meM 0 152 tiryak loka paMce. zAzvata meM 153 ekAMta napuMsaka veda meM 14 0 OP . 1ms . 28 101 0 A 5 0 0 0 0 0 0 0n Gan 35 45. 101 112 0 15 128 / 112 36 20 131 / / 0 38 101 . Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ < t 1 1 } f ! 1 F : 1 jIvo kI mArgaNA. 154 tejo lezI vacana yogI samyak dRSTi me 155 tiryak loka meM pratyeka zarIra bAdara paryApta me 156 tiryak loka bAdara paryApta me 157 manuSya ekAMta mithyAtvI aparyApta meM 158 no garbhaja ekAMta mithyA dRSTi bAdara meM 3 156 tiryak loka pratyeka zarIrI paryApta meM 160 tiryak loka kRSNa lezI samyak dRSTi meM 161 tiryak loka paryApta me 162 devatA samyag dRSTi me 163 strI veda avadhi darzana me 164 pratyeka zarIrI no garbhaja ekAta mithyA dRSTi me 165 pace0 napuMsaka veda me 166 abhASaka marane vAlo meM 167 kRSNa lezI ghrANe0 vacana yogI me 168 kRSNa lezI vacana yogI me 166 tiryak loka no garbhaja kRSNa lezI trasa me 170 tejo lezI vacana yogI me O 0 I 1 1 1 1 14 1000 (8 m Je is w 1 20 22 18 24 / d X 26 .20 35 16 1 w x 101 101 101 157 101 101 ng w 101 30 12 101 13 101 131 131 325 101 101 48 36 ar m 36 36 36 52 36 162 128 36 51 101 51 11 52 64 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 jainAgama stoka saMgraha .16 101 51 60 8 . 101 72 64 16, 101 3 172 . 171 no garbhaja kRSNa lezI trasa ___ marane vAloM meM 3 172 kRSNa lezI strI veda . samyaka dRSTi meM 173 tejo lezI abhASaka meM 174 no garbhaja kRSNa lezI .... aparyApta meM .. 175 audArika zarIra cAra lezI meM - 176 lavaNa samudra trasa ekAnta mithyAtvI meM 177 tiryaka loka paMcendriya samyag dRSTi meM 178 tiryak loka cakSuindriya samyag dRSTi meM 176 tiryak loka samuccaya * napuMsaka veda meM 180 tiryak loka samyag dRSTi meM / 181 no garbhaja cakS indriya samyag dRSTi meM 182 no garbhaja ghrANendriya samyag dRSTi meM 183 no garbhaja samyag dRSTi meM 184 mizra yogI devatA vaikriya zarIra meM 185 kRSNa lezI samyag dRSTi meM 186 nIla lezI samyag dRSTi meM 6 18 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo kI mArgaNA 327 / 187 - 158 72 - 101 52 131 168 13 162 187 abhASaka manuSya - eka saMsthAnI meM 188 vibhaMga jJAnI devatAo meM "189 tiryak loka no garbhaja trasa meM 160 lavaNa samudra ca0 indriya meM 161 tiryaka loka kRSNa lezI / no garbhaja meM 162 lava ga samudra ghrANendriya meM 163 samuccaya napuMsaka veda meM 164 lavaNasamudra trasa jIvo meM 195 samyag dRSTi vaikriya zarIra meM 196 tejo lezI samyag dRSTi meM 167 eka vedI cakSu indriya meM 168 ekAnta mithyAtvI / abhASaka meM 196 no garbhaja vaikriya / mizra yogI me 200 vacana yogI tIna zarIra meM 201 eka vedI trasa meM 202 no garbhaja vibhaga jJAnI meM 203 no garbhaja vaikriya zarIrI mithyAtvI me 204 ekAnta mithyAtva dRSTi tIna zarIra meM 205 ekAnta mithyAtva dRSTi marane vAlo me 101 1 22 157 18 184 69 78 189 - 189 26 157 18 30 157 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 jainAgama stoka saMgraha 8 / / 38 168 13 5 30 160 1 26 131 45 . . 101 . 213 . 176 . 206 lavaNa samudra bAdara meM 207 mana yogI mithyAtvI meM 208 aneka bhava vAle avadhi jJAna meM 206 samuccaya sakhyAta kAla ke trasa marane vAloM meM 210 ekAnta saMjJI mizra yogI meM 211 tiryaka loka no garbhaja meM 212 mana yogI jIvoM meM 213 ekAnta mithyAtvI manuSya meM 214 mithyAtvI vaikriya mizra yogI meM 215 audArika tejo lezI meM 216 lavaNa samudra meM 217 vacana yogI paMce0 meM 218 trasa vaikriya mizra meM 216 vaikriya mizra meM 220 vacana yogI meM 221 acarama bAdara paryApta meM 222 pace0 zAzvata meM 223 vaikriya mithyAtvI meM / 224 cakSu indriya zAzvata meM .225 pratyeka zarIra bAdara paryApta meM 226 audA0 zarIrI aparyApta meM 227 nogarbhaja bAdara abhASaka meM 228 trasa zAzvata meM 226 pratyeka zarIrI paryApta meM 6 . . 14 6 15 . 13 202 0 48 168 7 10 101 14 5 15 146 15 7 13 / 101 96 184 184 66 64 66 6 88 7 15 101 101 24 202 06 6 0 6 6 21 101 66 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo kI mArgaNA 326 13 217 101 15 . 217 15 168 2170 17 17 30 230 asa audArika zarIrI - abhASaka meM 0 231 paryApta jIvoM me 232 paMcendriya audArika mizra yogI meM __0 233 vaikriya zarIra 234 audArika mizra yogI ghrANendriya meM 235 audA0 mizra yogI trasa meM 0 236 manuSya kI Agati no garbhaja me 237 audArika zarIrI pace0 marane vAlo me 238 pratyeka za0 bAdara zAzvata meM 7 236 samadRSTi mizra yogI me 240 zAsvata bAdara me 7 241 pratyeka zarIrI no garbhaja __marane vAlo meM 7 242 bAdara audA. mizra yogI meM 243 audA. ekAnta mithyAtvI me 244 tIna zarIra no garbhaja marane vAlo me 7 245 samUchima asaMjJo trasa meM 246 pratyeka za0 zAzvata me 247 avadhi darzana me 248 tiryaka pace. aparyApta meM 0 217 101 33 101 34 101 mr 5 217 0G - G00G GG 213 36 101 16 1 ca 101 10 30 202 36 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jainAgama stoka sagraha | - 202 36 202 | | My Mar mr or C 131 213 s 1 1 213 213 or Ge 36 36 s s 213 246 tiryak ca0 indriya aparyApta meM 250 bhavya siddhi zAzvata meM 251 tiryaka trasa aparyApta meM 252 audArika abhASaka meM / 253 mizra yogI marane vAloM meM 254 strI veda mizra yogI meM 255 paMce0 ekAMta mithyAtvI meM 256 cakSu indriya ekAnta mithyAtvI meM 257 ghrANe ekAMta mithyAtvI meM 258 trasa ekAMta mithyAtvI meM 256 dharma deva kI Agati ke ghrANendriya meM 260 paMcendriya tIna zarIrI samyak dRSTi meM 261 kRSNa lezI azAzvata meM 262 puruSa vedI samyak dRSTi meM 263 pratyeka zarIrI samuccaya . asaMjI meM 264 tiryak loka kRSNa lezI strI veda me 265 audA. zarIra marane vAloM me 266 paMcendri kRSNa lezI anAhArI me 267 ca0 indriya kRSNa lezI anAhArI meM 24 1316 r 13 10 s w 1060 162 10 m 36 172 51 h . s 3 3 10 11 202 202 s 51 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo ko mArgaNA 268 eka dRSTi trasa kAya me 266 tiryaka kRSNa lezI trasa marane vAlo me 270 vAdara ekAnta mithyAtvI me 271 manuSya kI Agati ke mithyAtvI me 272 manuSya kI Agati ke pratyeka zarIrI me 273 nIla lezI ekAnta mithyAtvI me 274 kRSNa lezI mithyAtvI me 275 kriyAvAdI samosaraNa me 276 manuSya kI Agati me 277 cAra lezyA vAlo me 268 tiryaka loka bAdara abhASaka me 276 ca0 indriya samyak aneka bhava vAloM me 280 paMce samyak dRSTi me 281 ca0 indriya sa0 dRSTi meM 282 ghrANendriya sa0 dRSTi me 283 trasa kAya sa0 dRSTi meM 284 tiryaka loka ke puruSa veda meM 285 ca0 indriya eka sasthAna audArika me O 13, 0 13 13 13 13 13 O 0 " 8 .26 20 40 36 30 30 10 40 25 16 15 16 17 18 10 1.2 213 217 213 131. 131 213 213 60 131 172 217 60 60 60 an 60 202 273 331 46 7 26 36 124 66 30 30 162 &e 102 37 1.60 162 162 162 162 72 1 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 286 ghrANendriya eka saMsthAna audArika meM 287 tiryaka tejo lezI me 288 tIna zarIrI manuSya meM 286 trasa eka saMsthAna audArika meM 290 eka dRSTi vAle jIvoM meM 291 tiryaka loka kRSNa lezI marane vAloM meM 292 jaghanya anAmuhUrta utkRSTa sAgara 1 saMThAna marane vAloM meM 263 ca0 indriya kRSNa lezI marane vAloM me 264 no garbhaja kI Agati ke kRSNa lezI trasa meM 265 ghrANendriya kRSNa lezI marane vAlo meM 296 ekAnta saMjJI meM 267 trasa kRSNa lezI marane vAloM meM 28 paMcendriya paryApta eka saMsthAnI meM 266 ca0 indriya paryApta eka saMsthAnI meM 300 strI veda paryApta eka sasthAnI meM , O O - 1 13 3 7 7 13 13 } 16 30 48 38 21 26 24 26 5 1 jainAgama stoka saMgraha 273 202 288 187 273 213 46 217 217 217 26 2.17, 131 217 187 187 172 O 72 - 0 1 65 51 51 51 147 51 ee 128 && Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo kI mArgaNA 301 eka saMsthAnI audArika bAdara me 302 ghrANe0 eka sasthAnI acarama marane vAloM me 303 manuSya me 304 no garbhaja paMcendriya mizra yogI me 305 samyak Agati kRSNa zI bAdara me 306 tiryak ghrANendriya mizra yogI me D 307 tiryak sa mizra yogI meM 308 azAzvata mithyAtvI meM 306 samyak Agati eka saMsthAnI same 390 audArika tIna zarIrI eka saMsthAnI meM 311 audA0 * eka saMsthAnI me 312 no garbhaja kI Agati kRSNa0 tIna zarIro meM 313 azAzvata me 314 kRSNa lezI strI veda me 315 pratyeka tIna zarIrI kRSNa 0 marane vAlo me 316 trasa anAhArI acarama meM 317 no garbhaja ghrANe mithyAtvI me 7 - 14 3 | | 1 7 11 -9 1 mr 9 14 28 14. | Se 33 17 18 5 W 16 37 38 43 44 13 253 14 187 303 101 217 217 217 202 217 5 202 10 202 187 273 273 217 202 333 1 1 22 184 51 72 72 64 66 11 52 && 102 51 64 101 188 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamaH stoka saMgraha 7 10 48 202 66 217 51 187 128 20296 6 | 13 6 6 14 10 202 . 101 7 21 202 303 6 187 101 6 318 zrotre0 aparyApta meM 316 kRSNa lezI marane vAloM meM 320 tIna zarIrI strI veda meM 321 trasa aparyApta meM 322 bAdara anAhArI acarama meM 323 no garbhaja paMce0 meM 324 tIna zarIrI mithyA0 meM 325 audArika ca0 indriya meM 326 mithyAtvI eka saMsthAnI _ marane vAlo meM , 327 no garbhaja ghrANe0 meM / 328 bAdara abhA0 acarama meM 326 audArika trasa meM 330 audArika ekAMta bhavadhAraNI deha meM 331 no garbhaja bAdara mithyAtvI me 332 trasa ekAMta saMkhyAta kAla kI sthiti vAle meM 333 ca0 indriya eka saMsthAnI meM 334 tiryaka adho loka ' kI strI meM 335 ghrANendriya eka saMsthAnI sthiti vAle me 336 kArmaNa yoga trasa meM 337 no garbhaja pra0 zarIrI / 28 101 6 6 7 . 24 . 202 20 20 207 202 7 22 207 6 6 207 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo.kI mAgaNA 0 217 0 128 217 202 ka 44 217 acarama me 14 34 101 188 338 abhASaka acarama me / 7 .. 3.5 202 64 336 urdhva0 tiryak ke marane vAloM me0 48 217 74 340 no garbhaja bAda0 tIna zarIrI me / 14 . 21 101 168 341 audArika bAdara me 303 342 ghrANendriya mithyA0 marane vAlo me 343 tejolezyA vAle jIvo me . 202 344 trasa mithyA0 marane vAlo me 7 345 tIna zarIrI marane vAlo me 7 346 pratyeka zarIrI ja0 a0 u 16 . sA0 sthiti ke marane vAlo me 5 347 anAhAraka jIvo meM 348 bAdara abhASaka.meM , 217 346 trasa marane vAlo me __ 217 350 no garbhaja tIna zarIrI meM. 198 351 audArika zarIra me 303 352 ja, a0 u017 sAgara kI sthiti ke marane vAlo meM 217 81 353 no garbhaja kI gati ke trasa tIna zarIrI me 2. 21 228 102 354 mithyA0 ekAnta saMkhyA0 sthiti me 207 14 355 tiryaka loka pacendriya eka sasthAna 273 356 bAdara mithyA0 marane vAlo meM 7 38 217 217 72 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 357 samya0 Agati ke bAdara meM 358 abhASaka jIvoM meM 356 tiryak ghrANendriya eka saMsthAnI meM 360 saMsthAnI trasa eka 361 Urdhva0 tiryak puruSa veda meM 362 pra0 zarorI mithyA marane vAle meM 363 samya0 Agati meM 364 no garbhaja kI gati ke bAdara tIna zarIrI meM 365 ja0 aM0 u0 26 sAgara kI sthiti ke marane vAloM meM 366 mithyA0 marane vAloM meM 367 pra0 zarIrI marane vAloM meM 368 puruSa eka saMsthA0 aneka bhavavAloM meM 366 adho tiryak cakSu0 yogI meM mizra 370 kRSNa lezI saMkhyA 0 sthiti vAloM meM 371 samuccaya marane vAlo meM 372 tiryak kRSNa0 tIna zarIrI vAdara me 373 tirya0 bAdara eka saMsthAnI meM 374 a0 ti0 bAdara kRSNa ekAnta bhava dhAraNI deha 7 7 0 7 7 2 7 14 m 34 35 14 10 16 44 40 32 48 48 44 16 48 48 32 28 32 1 jainAgama 'stoka saMgraha 217. haha 217 273 72 202 148 273 72 217 64 217 217 217 217 w 228 102 172 217 3 288 3 x x 3 64 ha 166 122 217 102 117 66 288 52 273 72 51 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 303 5 187 303 52 162 202 303 187 188 303 52 288 52 273 172 168 jIvo ko mArgaNA 375 tirya0 pacendriya kRSNalezI meM - 376 eka sasthAnI mizra yogI pacendriya aneriyoM meM - 377 tirya cakSu0 kRSNa lezI meM 378 bhujapara kI gati ke paMce0 tIna zarIrI me 376 tirya0 ghrANendriya kRSNa lezI 380 puruSa tIna zarIrI acarama meM 381 tiryak trasa kRSNa lezI meM 382 , tIna zarIrI kRSNa lezI meM 383 tirya0 eka saMsthAnI me 384 sajJI eka saMsthAnI me 14 385 no garbhaja kI gati ke bAdara meM 2 386 urdhva0 tirya0 ekAnta bhava dhAraNI deha pAMca acarama meM - 387 urdhva0 tirya0 trasa mithyA ekAnta bhava dhAraNI deha me 388 adho0 tirya0 ekAnta bhava dhAraNI deha bAdara me 386 sajJo abhavya tIna zarIrI atiryaca me 360 puruSa veda tIna zarIrI meM 391 pacendriya kRSNa eka sasthAnI meM 362 tirya0 bAdara tIna zarIrI meM 393 tiryaca bAdara kRSNa lezI me 364 sajJI abhavya tIna zarIrI 22 243 102 288 288 78 288 189 187 187 198 . 273 288 102 ___ 72 JI 303 187 188 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338, jainAgama stoka sagraha 20 303 72 20 28 88 303 303 94 288 202 303 288 303 - 202 188 365 tithaMca paMcendriya meM , ' - 366 urva0 tirya0 ekAnta bhava dhAraNo deha paMcendriya meM 367 tirya0 cakSu indriya meM 398 , ghrANa , , 366 adho0 tirya0 ekAnta bhava dhAraNI deha meM 400 abhavya puruSa veda me 401 tirya0 trasa jIvo meM 402 , tIna zarIrI meM 403 , kRSNa lezI meM 404 samu0 sajJI asaM0 bhavavAle atiryaca me 14 405 Upara kI gati cakSu mizra yogI meM 406 , , , ghrANa ,,, 10 407 bAdara pra0 kRSNa eka ' saMsthAnI me 6 408 bAdara kRSNa eka 406 tiryaMca ekAnta chadmastha meM 410 puruSa veda me -- 411 tiryaca pra0 zarIrI bAdara meM 412 strI gati ke saMjJI mithyAtvI meM 12 413 saMjJI mithyAtvI me * 414 prazasta lezyA meM _ - 415 pra0 zarIrI kRSNa eka . - saMsthAnI 6 17 217 217 162 162 26 273 273 288 202 102 102 72 168 48 10 303 72 202 202 202 188 188 168 13 34, , 273, 102 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo kI mArgaNA / 339 27 273 102 273 273 113 102 273 102 20 184 273 202 202 102 168 184 23 23 416 aprazasta lezI tIna ____ zaroro bA0 eka sasthA0 14 417 pra0 bAdara eka sasthA0 ekAnta bhava dhAraNI deha 7 418 kRSNa lezI eka sasthAnI me 416 strI gati kRSNa lezI eka sasthAnI me 420 mizra yogI bAdara ekAta asayama me 14 421 strI gati aprazasta lezI pra0 zarIrI eka sasthAnI me 12 422 strI gati ke saMjJI me 423 samuccaya sajJo me 14 454 pra0 zarIrI mizra yogI ekAnta asayama me 425 mizra yogI ekAnta apaccakkharaNo me 426 kRSNa lezI bAdara pratyeka tIna zarIrI me 427 aprazasta lezI eka sasthAnI me 428 kRSNa lezI bAdara tIna zarIrI me 426 kRSNa ekAta asayama me 430 strI gati ke trasa mizra ,, aneka bhava vAle 431 strI gati ke mithyAtvI me 10 206 168 202 184 30 288 102 ____273 102 288 288 102 102 217 217 183 184 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 432 sa mizra yogI saMkhyAta bhava vAle 433 trasa mizra yogI 434 kRSNa lezI pratyeka tIna zarIrI meM 435 mizra yogI bAdara mithyAtvI meM 436 bAdara tIna zarIrI aprazasta lezI me 437 bAdara ekAMta apacca0 aprazasta lezI me 438 kRSNa0 tIna zarIrI meM 436 kRSNa0 ekAMta apacca0 440 mizra yogI bAdara me 441 adhogati tirya0 ke ca0 tIna zarIrI me 442 pratyeka tIna zarIrI aprazasta lezI me 443 pratyeka mizra yogI me 444 pratyeka ekAMta bhava dhA0 aneka bhava vAle me 445 adho0 tiryaka tIna zarIrI trasa mizra yogI me 446 aprazasta lezyA tIna zarIrI me 447 ekAMta asayama deha aprazasta lezI meM 14 18 w 14 14 Xxx ur ur 14 6 14 14 14 14 7 14 14 14 18 18 38 15 32 33 42 43 25 17 38 28 38 21 42 43 jainAgama stoka saMgraha 217 217 288 217 288 288 288 288 217 288 288 217 288 288 183 184 288 102 176 102 102 102 102 184 202 102 184 111 122 288 102 102 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo kI mArgaNA 341 7 42 288 289 288 111 113 113 2 44 303 102 4 4 288 303 122 102 288 303 146 102 448 akAta bhava dhA0 deha aneka bhAva vAle me 446 strI gati ke ekAta bhava deha 450 bhavasiddhi ekAMta bhava deha 451 Upara kI gati kRSNa 0 pratyeka tIna zarIrI meM 452 bhuja para gati adho. tiryak pra0 tIna zarIrI me 453 strI gati kR0 pra0 zarIrI me 454 urdhva tiryak ekAnta chad0 pace0 aneka bhava me 455 kRSNa pratyeka zarIrI me 456 adho0 tiryaka tIna zarIrI bAdara meM 457 aprazasta lezI bAdara me 458 urdhva tiryaka ke eka sasthAnI me 456 urdhva tiryaka ke ekAta chadmastha cakSaM me 460 urdhva tiryaka ekAta chadmastha ghrANe0 461 adho0 tiryaka ke ca0 462 adho0 tiryaka ghrANe0 463 adho0 tiryaka bAdara ekAta chadmastha me 464 adho0 tiryaka trasa me 288 122 14 303 273 148 288 188 148 288 303 303 14 25 122 122 14 14 38 26 268 303 122 122 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 jainAgama stoka sagraha x 288 288 303 288 48 122 122 102 148 148 188 khukhu 148 48 22 465 strI gati ke adho. . tiryaka tIna zarIrI meM 466 adho ti0 tIna zarIrI meM 467 aprazasta lezyA meM 14 468 urdhva0 ti0 tIna zarIrI vAdara 0 466 ,, ,, ekAMta asayama , . 470 adho. ,, chadma0 strI gati meM 12 471 urdhva. ,, pacendriya meM 472 adho. ti. ekAMta chamastha 14 473 urdhva. ti. ke cakSu indriya meM . 474 , , ghrANa , 475 ,, ekAMta chamastha vA. 476 ,, tIna za. a. bhavavAle 477 // , trasa meM ,, tIna zarIrI 476 , , ekAMta asaMyama 480 ,, ,, ekAMta chadma0 pra0 zarIrI 481 strI gati ke adho0 tirya. 482 ,, ,, a. bhava vAloM meM 483 adho. tirya. pra zarIrI meM 14 / 484 // " " " " pra. zarIrI meM 485 ,, ,, ,,pra., // 12 486 bhujapara gati ke tIna , zarIra bAdara 4 288 303 303 288 288 303 288 288 122 148 148 148 146 148 146 148 2 474 44 288 148 44 48 288 303 289 303 303 146 122 122 122 121 48 32 288 162 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '343 48 122 303 288 303 288 303 288 148 162 162 162 303 288 303 162 148 288 jIvo kI mArgaNA' 487 adho. tirya. loka meM 14 488 khecara , , , 486 urdhva0 tirya0 bAdara me 460 sthalacara , , , 461 khecara gati pacendriya meM 462 urapara , , , 463 urdhva. ,, pra0 zarIrI aneka bhavavAlo meM 464 khecara , pra " " 465 , , , meN| 466 bhujapara gati ke tIna zarIrI meM 467 khecara gati trasa me 468 , ,tIna zarIrI meM 466 khecara gati tIna zarIrI meM / 500 sthala cara , , 501 trasa eka saMsthAnI me 14 502 urapara gati tIna zarIrI meM 503 ura para ghrANendriya me 504 khecara para ekAMta chadmastha meM 6 505 tirya. ,, trasa me| 506 sajJI ti., tIna zarIrI me 507 antarvIpa ke paryApta ke aladdhiyA me 14 508 ura para ,, ekAMta sakaSAya me 10 509 sthala cara ekAMta pra0 zarIrI vAdara me 162 162 303 288 162 303 148 162 16 288 273 288 168 162 162 303 48 288 162 se 303 288 162 162 48 247 198 288 162 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 510 tiryacaNI gati ke ekAMta saMyogI meM 511 eka saMsthAna pra0 zarIrI bAdara meM 512 tiyaMca " 513 eka saMsthAna mithyAtvI meM 514 madhya jIvo kA sparza karane vAle ekAMta chadma cakSu 515 tiryacaNI gati ke bAdara meM 516 517 " zd " 35 "" " ghrA0 11 strI gati pra0 " " zarIrI meM 518 paMcendriya meM ekAta chadma0 aneka bhavavAle 516 eka saMsthAnI me 536 ghrANendriya meM 540 ekAMta chadma0 bAdara me 541 trasa jIvo meM 542 tIna zarIrI ekAMta chadma 543 ekAMta asayama meM 544 pra0 za0 ekAMta chadma 545 samya0 ti0 aladdhiyA meM 546 ekAMta chadma0 aneka bhAvavAloM meM 547 strI gati pra0 za0 mithyA0 545 ekAnta chadmastha meM 12 14 14 14 14 12 14 12 14 14 14 14 14 14 14 14 14 20 20 200 14 12 14 * 48 26 48 38 22 38 24 34 20 34 24 jainAgama stoka saMgraha 38 26 42 43 42 30 48 44 38 288 273 288 273 280 303 288 273 288 273 303 288 162 168 162 188 260 162 160 168 166 168 168 18 168 168 168 403 285 288 288 168 303 168 166 188 288 303 288 168 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo kI mArgaNA 345 -- - 44 - 48 303 303 303 188 168 188. - - 48 - 303 303 198 188 48 48 303 186 48 546 mithyA0 pra0 zarIrI me 550 samya0 naraka ke aladdhiyA 551 strI gati mithyA0 552 ekendriya paryApta kA aladdhiyA 553 mithyAtvI 554 nava graM veyaka paryApta ke aladdhiyA 555 jIvo ke madhya bheda sparzana vAle 556 naraka paryAptA ke aladdhiyA 7 557 strI gati ke pra0 zarIrI me 12 558 tirya0 pace0 vaikriya ke ala0 14 559 pratyeka zarIrI me 560 tejolezI ekendriya ke aladdhiyA meM 14 561 aneka bhavavAle jIvo me 562 ekendriya vaikriya za0 aladdhiyA me 14 563 sarva sasArI jIvo me 14 302 48 303 198 168 198 44 303 303 43 110 303 198 45 303 303 168 198 47 48 303 303 168 198 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra kaSAya sUtra zrI pannavaNAjI ke pada caudahave me cAra kaSAya kA thokar3A calA hai usame zrI gautama svAmI vIra bhagavAna se pUchate hai ki "he bhagavan / kaSAya kitane prakAra ke hote hai ?" bhagavAna kahate hai ki-he gautama ! kaSAya 16 prakAra ke hote hai|' 1 apane liye, 2 dUsare ke nimitta, 3 tadubhayA arthAt dono ke liye, 4 kheta arthAt khulI huI jamIna ke lie, 5 vaththu kahetA DhaMkI huI jamIna ke liye, 6 zarIra ke nimitta, 7 upAdhi ke liye-8 nirarthaka, 6 jAnatA, 10 ajAnatA, 11 upazAnta pUrvaka, 12anupazAnta pUrvaka, 13 anantAnubandhI krodha, 14 apratyAkhyAnI krodha, 15 pratyAkhyAnI krodha, 16 sajvalana kA krodha evaM 16 ve samuccaya jIva AzrI aura aise hI cauvIza daNDaka aashrii| donoM kA isa prakAra guNA karane se 16425) 400 hue| aba kaSAya ke daliyA kahate hai-caNIyA, upacaNIyA, bAndhyA, vedyA, udIriyA, nirjaryA eva 6 ye bhUtakAla, vartamAna kAla aura bhaviSyakAla AzrI eva 6 aura 3 kA guNAkAra karane se (643) 18 hue| ye 18 eka jIva AzrI aura 18 bahujIva AzrI 36 hue| ye samuccaya jIva AzrI aura cauvIza daNDaka AzrI evaM (36 4 25) 600 hue| 400 Upara ke aura 600 ye aura 1300 krodha ke, 1300 mAna ke, 1300 mAyA ke aura 1300 lobha ke isa taraha phulA 5200 hote hai / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvAsozvAsa sUtra zrI pannavaNAjI ke pada sAtave me zvAsozvAsa kA thokaDA calA hai usame gautama svAmI vIra prabhu se pUchate hai ki-he bhagavan / neriyA aura devatA kisa prakAra zvAsozvAsa lete hai ? vIra prabhu uttara dete hai ki he gautama / nArakI kA jIva nirantara dhamaNa ke samAna zvAsozvAsa letA hai| asura kumAra kA devatA jaghanya sAta thoka utkRSTa eka pakSa jAjerA zvAsozvAsa lete hai| vANavyantara aura navanikAya ke devatA jaghanya sAta thoka utkRSTa pratyeka muhUrta me, jyotiSI jaghanya u0 pratyeka muhUrta meM pahalA deva loka kA ja0 pratyeka mahUrta me u0 do pakSa me, dUsare devaloka kA ja0 pratyeka mahUrta, jAjerA u0 do pakSa, jAjerA tIsare devaloka kA ja0 do pakSa me u0 sAta pakSa me,cauthe devaloka kA ja0do pakSa jAjerA u0 sAta pakSa me,jAjerA,pA~cave devaloka kA ja0 sAta pakSa me, u0 daza pakSa me, devaloka kA ja0 daza pakSa meM, u0 caudaha pakSa me, sAtave devaloka kA ja0 caudaha pakSa me, u0 sataraha pakSa me, AThave devaloka kA ja0 sataraha pakSa meM, u0 aTThAraha pakSa me, navave devaloka kA ja0 aTThAraha pakSa meM, u. unnIza pakSa me, dazave devaloka kA ja0 unnIza pakSa me, u0 vIsa me, igyArahave devaloka kA ja0 bIsa pakSa me, u0 ekavIza pakSa meM, bArahave devaloka kA ja0 ekavIsa pakSa me, u0 vAvIsa pakSa me, pahalI trika kA ja0 bAvIsa pakSa me, u0 paccIsa pakSa me, dUsarI trika kA ja0 paccIsa pakSa me, u0 aTThAisa pakSa me, tIsarI trika kA ja0 aThAisa pakSa me, u0 ekatIsa pakSa me, cAra anuttara vimAna kA ja0 ekatIsa pakSa me, u0 tetIsa pakSa me sarvArthasiddha kA ja. aura u0 tetIsa pakSa me eva 33 pakSa me zvAsa U~cA lete hai aura 33 pakSa me zvAsa nIce choDate haiN| 347 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasvAdhyAya AkAza kI daza asvAdhyAya 1 tArA AkAza se gire 2 cAra hI dizA lAla hove 3 akAla garjanA ho 4 akAla me bijalI gire 5 akAla me kar3aka hove 6 dUja ke candramA kI 7 yakSa kA cihna hove 8 ole gire 6 dhUdhala gire 10 osa gire| ina saba me asvAdhyAya hotI hai / audArika zarIra ko daza asvAdhyAya 1 tatkAla kI lIlI (nIlI) haDDI girI ho 2 mAMsa par3A ho 3 khUna girA ho 4 viSTA (mala) ulTI par3I ho 5 murdA (lAza) jalatA ho 6 candra grahaNa ho 7 sUrya grahaNa ho 8 bar3A rAjA mare 6 sanAma cale 10 pacendriya kA prANa rahita zarIra par3A ho ina saba me asvAdhyAya hotI hai| kAla kI 16 asvAdhyAya (1) caitra zuklA pUrNimA (2) vaizAkha kRSNa pratipadA (3) ApADha zuklA pUrNimA (4) zrAvaNa kRSNa pratipadA (5) bhAdrapada zuklA pUrNimA (6) Azvina kRSNa pratipadA (7) Azvina zuklA pUrNimA (8) kArtika kRSNa pratipadA (8) kArtika zuklA pUrNimA (10) mArgazIrSa kRSNa pratipadA (11) prAtaH kAla (12) saMdhyA kAla (13) madhyAhna kAla (14) madhya rAtri (15) agni prakaTa hove vaha samaya, aura (16) AkAza me dhUla caDhe vaha samaya arthAt dhUla se sUrya kA prakAza mada hojAve taba asvAdhyAya hoto hai / 348 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 32 sUtroM ke nAma 11 aGgoM ke nAma 1 AcArAGga 2 sUtrakRtAGga 3 sthAnAGga 4 samavAyAGga 5 bhagavatI ( vivAhaprajJapti ) 6 jJAtA ( dharma kathA ) 7 upAsaka dazAGga 8 antakRtaddazAGga (antagaDha) 6 anuttaropapAtika 10 praznavyAkaraNa dazAGga 11 vipAka sUtra / 12 upAMga 1 upapAtika ( uvavAI ) 2 rAjapraznIya 3 jIvAbhigama 4 prajJApanA 5 jambUdvIpa prajJapti 6 candra prajJapti 7 sUrya prApta 8 nirayAbalikA 6 kalpavatasikA 10 puSpikA 11 puSpacUlikA 12 vRssnnidshaa| cAra mUla sUtra / 1 dazavaikAlika 2 uttarAdhyayana 3 nadi 4 anuyoga dvaar| cAra cheda sUtra 1 vRhatkalpa 2 vyavahAra 3 nizItha 4 dazAzra ta skandha / battIsavA Avazyaka sUtra / 346 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparyAptA tathA paryAptA dvAra ziSya-(vinaya pUrvaka namaskAra karake pUchatA hai ) he guru ! jIvatatva kA bodha dete samaya Apane kahA ki jIva utpanna hote samaya aparyAptA tathA paryAptA kahalAtA hai / so yaha kaise ? kRpA karake mujhe yaha samajhAiye / ___ guru-he ziSya ! jIva yaha rAjA hai| AhAra, zarIra, indriya, zvAsozvAsa, bhASA aura mana ye 6 prajA hai aura ye cAro gati ke jIvo ko lAgU rahane se 563 bheda mAne jAte hai| inameM pahalI AhAra paryApti lAgU hotI hai| yaha isa prakAra se hai ki jaba jIva kA AyuSya pUrNa hove taba vaha zarIra chor3a kara naI gati kI yoni me utpanna hone ko jAtA hai / isame avigraha gati arthAt sIdhI va sarala bAndha kara AyA huA hove vaha jIva jisa samaya AyA huA hove usI samaya meM Akara utpanna hotA hai usa jIva ko AhAra kA antara par3atA nahI isa prakAra kA bandhana vAlA jIva "sIe AhArie" arthAt sadA AhArika kahalAtA hai / aisA bhagavato sUtra kA nyAya hai| aba dUsarA prakAra vigrahagati kA bAndha kara Ane vAle jIvo kA kahA jAtA hai| isame tIna prakAra-kitaneka jIva zarIra choDane ke vAda eka samaya ke antara se, kitaneka do samaya ke antara se, aura kitaneka tona samaya ke antara se, arthAt cauthe samaya me utpanna ho sakate hai / eva cAra hI prakAra se saMsArI jIva utpanna ho sakate hai / yaha dUsarI vigraha arthAt viSama gati karake utpanna hone vAle jIvoM ko eka do, tIna samaya utpanna hote antara par3e, isakA kAraNa graMthakAra AkAza pradeza kI zreNI kA vibhAgo kI tarapha AkarSita 350 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAptA aparyAptA dvAra 351 ho jAnA batalAte hai| gupta bheda gItArtha guru gamya hai| aise jIva jitane samaya taka mArga me roka jAte hai utane samaya taka anAhAraka ( AhAra ke binA ) kaha lAte hai| ye jIva vAndhI huI yoni ke sthAna me praveza karake utpanna hove ( vAsa kare ) usI samaya vaha yoni sthAna ki jo pudgala ke bAndhAraNa se vandhA huvA hotA hai -usI pudgala kA AhAra-kaDhAI me DAle hue baDe ( bhujiye ) ke samAna AhAra karate hai| usakA nAma-oja AhAra kiyA huvA kahalAtA hai / aura sAre jIvana me eka hI vAra kiyA jAtA hai / isa AhAra ko kheca kara pacAne me eka antarmuhUrta kA samaya lagatA hai| yaha pahalI AhAra prApti kahalAtI hai| ( 1 ) isa prakAra isa AhAra ke rasa kA aisA guNa hai ki usake raja kaNa ekatrita hone se sAta dhAtu rUpa sthUla zarIra kI AkRti banatI hai| aura ye mUla dhAtu jIvana paryanta sthUla zarIra ko TikA rakhate hai / aise zarIra rUpa phUla me sugandha kI taraha jIva raha sakate hai / yaha dUsarI zarIra paryApti kahalAtI hai isa AkRti ko bAndhane meM eka antarmuhUrta lagatA hai ( 2 ) isa zarIra ke dRDha bana jAne para usame indriyo ke avayava pragaTa hote hai| aisA hone me antarmuhUrta kA samaya lagatA hai yaha tIsarI indriya paryApti kahalAtI hai / ( 3 ) ukta zarIra tathA indriya dRDha hone para sUkSma rUpa se eka antarmuhUrta me pavana kI dhamaNa zurU hotI hai yahI se usa jIva ke AyuSya kI gaNanA kI jAtI hai yaha cauthI zvAsozvAsa paryApti kahalAtI hai (4) pazcAt eka antarmuhUrta me nAda paidA hotA hai / yaha pA~cavI bhASA paryApti kahalAtI hai ( 1) uparokta pAMca paryApti ke samaya paryanta mana cakra kI majabUtI hotI hai| uname se mana sphuraNa ho kara sugandha kI taraha bAhara AtA hai usame se zarIra kI sthiti ke pramANa me sUkSma rIti se amuka padArtho ke raja kaNa AkarSita karane yogya zakti prApta hotI hai / yaha chaTThI mana. paryApti kahalAtI hai ( 6 ) ukta rIti se 6, Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 jainAgama stoka saMgraha antarmuhUrta me 6 paryApti kA bandha hotA hai yaha suna kara ziSya ko zaGkA hotI hai ki zAsrakAra 6 paryApti kA bandha hone me eka antarmuhUrta batalAte hai yaha kaise ? ___guru-he vatsa ! sArA muhUrta do ghar3I kA hotA hai| isakA eka hI bheda hai / parantu antarmuhUrta ke jaghanya madhyama aura utkRSTa evaM tIna bheda hote hai| do samaya se lagA kara nava samaya paryata kI jaghanya antamuhUrta kahalAtI hai / 1 tadantara antarmuhUrta dasa samaya kI, gyAraha samaya kI eva ekeka samaya ginate hue anta 0 ke asakhyAta bheda hote hai| 2 do ghaDI (pahara) meM eka samaya zeSa rahe, taba vaha utkRSTa anta0 hai| 3 chaH paryApti kA bandha hone meM chaH anta0 lagate haiM / isase jaghanya aura madhyama anta0 samajhanA aura anta me cha: paryApti me jo eka anta0 lagatA hai use utkRSTa samajhanA / ukta cha paryApti me se ekendriya ke cAra (prathama) hotI hai / dvIndriya trIndriya, caurindriya va asajJI manuSya tathA tiryaJca pacendriya ke pAMca aura sajJI pace ke chaH paryApti hotI hai| ___ aparyAptA kA artha aparyAptA ke do bheda :-1 karaNa aparyAptA, 2 labdhi apaptiA / karaNa apa0 ke do bheda-tri-indriya vAle paryAya bAMdha kara na rahe vahA~ taka karaNa apa0 aura bAMdha kara rahe, taba karaNa paryAptA kahalAtI hai / labdhi apa0 ke do bheda-ekendriya se agAkara pace0 paryanta jisake jitanI paryAya hotI hai, usake utanI me se ekeka kI adhUrI rahe vahA~ taka labdhi aparyAptA kahalAtA hai aura apanI jAti kI hada taka pUrI baMdha kara rahe taba use labdhi paryAptA kahate hai evaM karaNa tathA labdhi paryAptA ke cAra bheda hote hai| ziSya-he guru ! jo jIva maratA hai, vo aparyAptA me maratA hai athavA paryAptA me ? Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgala parAvarta 353 guru - he ziSya ! jaba tosarI indriya paryA0 bAdha kara jIva kararaNaparyApta hotA hai taba mRtyu prApta kara sakatA hai / isa nyAya se paryAptA hokara maraNa pAtA hai, parantu karaNa aparyAptA pane koI jIva maraNa pAve nahI / vaise hI dUsare prakAra se apa0 pane kA maraNa kahane meM AtA hai / yaha labdhi apa0 kA maraNa samajhanA / yaha isa taraha se ki cAra vAlA tIsarI, pA~ca vAlA tIsarI cauthI cha0 vAlA tIsarI cauthI aura pAcavI paryApti pUrI badhane ke bAda maraNa pAte hai | aba dUsare prakAra se apa0 va paryAptA ise kahate hai ki jisa jIva ko jitanI paryA0 prApta huI arthAt badhI usako utanI paryA0 kA paryAptA kahate hai aura jo badhanA bAkI rahI, use usakI apa0 arthAt utanI paryA0 kI prApti nahI ho sakI yaha bhI kaha sakate hai / Upara batAye hue aparyAptA aura paryAptA ke bhedo kA artha samajha kara garbhaja, no garbhaja aura eke0 Adi asajJI pace jIvo ko ye bheda lAgU karane se jIva tatva ke 563 bheda vyavahAra naya se ginane me Ate hai aura ye sarva karma vipAka ke phala hai, isase jIvo kI 84 lakSa yoniyo kA samAveza hotA hai / yoniyo me vAra-bAra utpanna honA, janma lenA va maraNa pAnA Adi ko sasAra samudra ke nAma se sambodhita karate hai / yaha saba samudro se anata guragA bar3A hai / isa sasAra samudra ko pAra karane le liye dharmarUpI nAva hai aura jisake nAvika (nAva ko calAne vAle) jJAnI guru hai / inakI zaraNa lekara, AjJAnusAra, vicAra kara pravartana karane vAlA bhAvika bhavya kuzalatA pUrvaka prApta kI huI jindagI (jIvana) ko sArthakatA prApta kara sakatA hai| isI prakAra anya bhI AcaraNa karanA yogya hai / 23 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garma vicAra guru-he ziSya ! pannavaNA, bhagavatI sUtra kA tathA graMthakAro kA abhiprAya dekhane para sarva janma aura mRtyu ke duHkhoM kA mukhyataH cauthA mohanIya karma ke udaya me samAveza hotA hai| mohanIya me jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya karma eva tIna kA samAveza hotA hai|ye cAra hI karma ekAMta pApa rUpa hai| inakA phala asAtA aura duHkha hai| ina cAro hI karmoM ke AkarSaNa se AyuSya karma badhatA hai va AyuSya zarIra ke andara rahakara bhogA jAtA hai, bhogane kA nAma vedanIya karma hai, isa karma me sAtA tathA asAtA vedanIya kA samAveza hotA hai aura isa karma ke sAtha nAma tathA gotra karma jur3A huA hai aura ye AyuSya karma ke sAtha sambandha rakhate hai / ye cAra karma zubha tathA azubha evaM do pariNAmo se badhate hai ataH inhe mizra kahate hai| inake udaya se puNya tathA pApa kI gaNanA kI jAtI hai / isa prakAra ATha karmo kA bandha hotA hai aura ye janma maraNa rUpa kriyA ke dvArA bhoge jAte hai / mohanIya karma sarva karmoM kA rAjA hai / AyuSya karma isakA dIvAna hai mana hajUrI sevaka hai jo moha rAjA ke AdezAnusAra nitya naye karmo kA sacaya karake bandha bAndhatA hai| ye saba pannavaNAjI sUtra meM karma prakRti pada se samajhanA / mana sadA cacala va capala hai aura karma sacaya karane me apramAdI va karma choDane me pramAdI hai isa se loka me rahe hue jar3a caitanya rUpa padArthoM ke sAtha, rAga dveSa kI madada se, yaha mila jAtA hai| isa kAraNa use 'mana yoga' kaha kara pukArate hai / mana yoga se navIna karmo kI Avaka AtI hai| jisakA pAMca indriyoM ke dvArA bhogopabhoga kiyA jAtA hai / isa 354 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha vicAra 355 prakAra eka ke bAda eka vipAka kA udaya hotA hai / saba kA mUla moha hai, tadpazcAt mana, phira indriya viSaya aura ina se pramAda kI vRddhi hotI hai ki jisake vaza me paDA huA prANI, indriyo ko poSaNa karane ke rasa sivAya, ratnatrayAtmaka abhedAnanda ke Ananda kI lahara kA rasIlA nahI ho sakatA kiMtu ulaTA U~ca-nIca karmoM ke AkarSaNa se naraka Adi cAra gati me jAtA va AtA hai / iname vizeSa karake deva gati ke sivAya tIna gati ke janma azuci se pUrNa hai / jisame se naraka kuNDa ke andara to kevala mala-mUtra aura mAsa rudhira kA kAdA (kIcaDa) bharA huA hai va jahA~ chedana bhedana Adi kA bhayaGkara dukha hotA hai jisakA vistAra suyagaDAga sUtra se jAnanA / yahA~ se jIva manuSya yA tiryaca gati me AtA hai, yahA~ ekAta azuddhi kA bhaNDAra rUpa garbhAvAsa meM Akara utpanna hotA hai / pAyakhAne se bhI adhika yaha nitya akhUTa kIca se bharA huvA hai yaha garbhAvAsa naraka ke sthAna kA bhAna karAtA hai va isI prakAra isame utpanna hone vAlA jIva neriye kA namUnA rUpa hai / antara kevala itanA hI hai ki naraka meM chedana, bhedana, tarjana, khaNDana, pIsana aura dahana ke sAtha 2 daza prakAra kI kSetra vedanA hotI hai vaha garbha me nahI, parantu gati ke 1 pramAraNa me bhayaGkara kaSTa aura dukha hai / utpanna hone kI sthiti tathA garbhasthAna kA vivecana ziSya - he guru ! garbhasthAna me Akara utpanna hone vAlA jIva vahA kitane dina, kitanI rAtri tathA kitane muhUrta taka rahatA hai ? aura utane samaya me kitane zvAsozvAsa letA hai ? guru- he ziSya ! utpanna hone vAlA jIva 277|| ahorAtri taka rahatA hai / vAstavika rUpa se dekhA jAya to garbha kA kAla itanA hI hotA hai / jIva 8, 325, muhUrta garbhasthAna meM rahatA hai / aura 14, 10, 225 zvAsozvAsa letA hai / isame bhI kamI - vesI hotI hai ye saba karma vipAka kA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 jainAgama stoka saMgraha vyAghAta samajhanA / garbhasthAna ke liye yaha samajhanA cAhiye ki mAtA ke nAbhi maMDala ke nIce phUla ke Akara-vat do nADiye hai| ina dono ke nIce udhe phUla ke AkAravat eka tIsarI nAr3I hai ki jo yoni nAr3I kahalAtI hai jisame jIva ke utpanna hone kA sthAna hai| isa yoni ke andara pitA tathA mAtA ke pudgala kA mizraNa hotA hai / yoni rUpa phUla ke nIce Amra kI maMjarI ke Akara eka mAMsa kI pezI hotI hai jo hara mahIne pravAhita hone se strI Rtu dharma ke aMdara AtI hai / yaha rudhira Upara kI yoni nADI ke andara hI AyA karatA hai kAraNa ki vaha nADo khulI huI hI rahatI hai| cauthe dina RtuzrAva banda hojAtA hai| parantu abhyantara me sUkSma zrAva rahatA hai / snAna karane para pavitra hotA hai / pA~cave dina yoni nADI me sUkSma rudhira kA yoga rahatA hai usa samaya yadi vIryabindu kI prApti hove to utane samaya ke lie vaha mizrayoni kahalAtI hai aura yaha phala prApti ke yogya ginI jAtI hai| yaha mizrapanA bAraha muhurta rahatA hai ki jisa avadhi meM jIva kI utpatti ho, isame eka, do tIna Adi nava lAkha taka utpanna ho sakate hai| inakA AyuSya jaghanya antamu0 utkRSTa tIna palyopama kaa| isa jIva kA pitA eka hI hotA hai, parantu anya apekSA se nava so pitA taka zAstra kA kathana hai| yaha saMyoga se sambhava nahI hai paraMtu nadI ke pravAha ke sAmane baiTha kara snAna karane ke samaya uparavAr3e se khiMca kara Aye hue puruSa vindu (vIrya ) meM saikar3o rajakaNa strI ke zarIra meM picakArI ke AkarSaNa kI taraha Akara bhara jAte hai / karmayoga se usake vkacit garbha raha jAtA hai to jitane puruSo ke rajakaNa Aye hue ho, ve saba puruSa usa jIva ke pitA tulya mAne jAte hai / eka sAtha daza hajAra taka garbha raha sakatA hai para macchI tathA sarpanI mAtA kA nyAya hai / manuSya ke adhika se adhika tIna santAne ho sakatI hai zeSa maraNa pA jAte hai / eka hI samaya nava lAkha utpanna hokara yadi mara jAve to vaha strI janma paryata bAMjha rahatI hai| dUsarI taraha jo strI kAmAMdha bana kara Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha vicAra 357 aniyamita rUpa se viSaya kA sevana kare athavA vyabhicAriNI banakara maryAdA rahita para puruSa kA sevana kare to vahI strI vaoNjha hotI hai / usake garbha nahI rahatA aisI strI ke zarIra me ( jherI ) ( jaharI ) jIva utpanna hote hai ki jinake DaDU se vikAro kI vRddhi hotI hai aura isase vaha strI devaguru dharma va kula maryAdA tathA ziyala vrata ke lAyaka nahIM raha sktii| aisI strI kA svabhAva nirdaya tathA asatyavAdI hotA hai / jo strI dayAlu tathA satyavAdI hotI hai vaha apane zarIra ko yAtanA karatI hai, kAmavAsanA para kAbU rakhatI hai| apanI prajA kI rakSA ke nimitta sAMsArika sukho ke anurAga kI maryAdA karato hai / isa kAraNa se aisI striyA putra-putrI kA acchA phala prApta karatI hai / kevala rudhira se yA kevala vindu se prajA prApta nahIM ho ektii| aise hI Rtu ke rudhira sivAya anya rudhira prajA prApti ke nimitta kAma nahI A sakatA / eka granthakAra kahate hai ki sUkSma rIti se solaha dina paryata RtusrAva hotA hai| yaha rogI strI ke nahI. parantu nirogI strI ke zarIra me hotA hai aura yaha prajA prApti ke yogya kahA jAtA hai| ukta dino me se prathama tIna dino kA na thakAra niSedha karate hai| yaha nIti mArga kA nyAya hai aura isa nyAya ko puNyAtmA jIva svIkAra karate hai / anya matAnusAra cAra dina kA niSedha hai, kyoki cauthe dina ko utpanna hone vAlA jIva alpa samaya taka hI jIvana dhAraNa kara sakatA hai| aisA jIva zaktihIna hotA hai va mAtA-pitA ko bhAra rUpa hotA hai / pA~cave se solahave dina taka nIti zAstrAnusAra garbhAdhAraNa saskAra ke upayukta mAne jAte hai / pazcAt eka ke bAda eka dina) kA vAlaka uttarottara tejasvI, balavAna, rUpavAna, buddhimAna aura anya sarva saskAro meM zreSTha dIrghAyuSya vAlA tathA kuTumba pAlaka nivaDatA ( hotA) hai| iname se chaTaThI, AThavI, dazavI, bArahavI, caudahavI eva sama (bekI kI ) rAtri vizeSakara putrI rUpa phala detI Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 jainAgama stoka saMgraha hai| isameM vizeSatA yaha hai ki pAcavI rAtri ko utpanna hone vAlI putrI kAlAMtara meM aneka putriyo kI mAtA banatI hai| pAMcavI, sAtavI, navavI, gyArahavI, terahavI, pandrahavI evaM viSama ( ekI kI) rAtri kA bIja putra rUpa me utpanna hotA hai aura vaha Upara kahe guNa vAlA nikalatA hai / dina kA saMyoga zAstra dvArA niSedha hai / itane para bhI agara hove ( santAna ) to vaha kuTumba kI tathA vyAvahArika sukha va dharma kI hAni karane vAlA nikalatA hai| garbha meM putra yA putrI hone kA kAraNa vIrya ke rajakaraNa adhika aura rudhira ke thor3e hove to putra rUpaphala kI prApti hotI hai| rudhira adhika aura vIrya kama hove to putrI utpanna hotI hai / donoM samAna parimANa me hove to napu saka hotA hai| ( aba inakA sthAna kahate hai ) mAtA ke dAhinI tarapha putra, vAyI kukSi me putrI aura dono kukSi ke madhya meM napuMsaka ke rahane kA sthAna hai| garbha kI sthiti manuSya garbha meM utkRSTa vAraha varSa taka jIvita raha sakatA hai| bAda me mara jAtA hai, parantu zarIra rahatA hai, jo caubIsa varSa taka raha sakatA hai| isa sUkhe zarIra ke andara cauvIsarva varSa nayA jIva utpanna hove to usakA janma atyanta kaThinAI se hotA hai / yadi nahI janme to mAtA kI mRtyu hotI hai| sajJI tiryaJca ATha varSa taka garbha meM jIvita rahatA hai / AhAra kI rIti kahate hai-yoni kamala meM utpanna hone vAlA jIva prathama mAtA pitA ke mile hue mizra pudgalo kA AhAra karake utpanna hotA hai isakA artha prajA dvAra se jAnanA / vizeSa itanA hai ki yaha AhAra mAtA pitA kA pudgala kahalAtA hai| isa AhAra se sAta dhAtu utpanna hotI hai| iname-1 rasI (rAdha) 2 lohI 3 mAMsa 4 haDDI 5 haDDI kI majjA 6 carma 7 vIrya aura nasA jAla evaM sAta mila kara dUsarI zarIra paryAya arthAt sUkSma putalA kahalAtA hai / cha: paryA0 baMdhane ke bAda vaha bIjaka (vIrya) sAta Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha vicAra 356 divasa me cAvala ke dhovana samAna toladAra ho jAtA hai / caudahave dina jala ke parapoTe samAna AkAra meM AtA hai / ikavIza dina meM nAka ke zlezma ke samAna aura 'aThAIsa dina meM aDatAlIsa mAse vajana meM ho jAtA hai / eka mahIne meM bera kI guThalI samAna athavA choTe Ama kI guThalI samAna ho jAtA hai / isakA vajana eka karakharaNa kama eka pala kA hotA hai, pala kA parimANa - solaha mAse kA eka karakharaNa aura cAra karakhaNa kA eka pala hotA hai| dUsare mahIne kaccI kerI samAna, tIsare mahIne pakkI kerI (Ama) samAna ho jAtA hai / isa samaya se garbha pramANe mAtA ko DohalA (dohada) bhAva utpanna hone lagatA hai aura yaha krama phalAnusAra phalatA hai / isake dvArA garbha acchA hai yA burA isakI parIkSA hotI hai / cauthe mahIne kaNaka ke piNDe ke samAna ho jAtA hai / isase mAtA ke zarIra kI puSTi hone lagatI hai / pAcave mahIne me pA~ca akure phuTate hai / jinameM se 2 hAtha, 2 pAMva, 5 vA mastaka chaTTa mahIne rudhira, roma, nakha aura keza kI vRddhi hone lagatI hai / kula sADhe tIna kror3a roma hote hai jiname se do koDa aura ikAvana lAkha gale Upara va navANu lAkha gale ke nIce hote hai / dUsare mata se - itanI sakhyA ke roma gADara ke kahalAte hai / yaha vicAra ucita ( vAjabI ) mAlUma hotA hai / ekeka roma ke ugane kI jagaha me 1 // || se kucha vizeSa roga bhare hue hai / isa hisAba se paune cha: karor3a se adhika roga hote hai / puNya ke udaya se ye Dhake hue hote hai / yahI se roma AhAra kI zuruAta hone kI sambhAvanA hai / tatva tu sarvaja gamya' / yaha AhAra mAtA ke rudhira kA samaya-samaya lene meM AtA hai aura samaya-samaya para gamatA hai| sAtave mahIne sAta sau sirAye arthAt rasaraNI nADiyA~ badhatI hai / inake dvArA zarIra kA poSaNa hotA hai aura isase garbha ko puSTi milatI hai| inameM se strI ko 670 ( nADiye ), napusaka ko 680 aura puruSa pAMcaso mAMsa kI peziyAM baMdhatI hai, jinameM se strI ke tIsa aura ko 700 pUrI hotI hai / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jainAgama ssoka sagraha napuMsaka ke bIsa kama hotI hai, inase haDDiyA~ DhaMkI huI rahatI hai| hADa sarva milA kara 360 sAMdhe ( jor3a ) hote hai / ekeka jor3a para AThaATha marma ke sthAna hai| ina marma sthAno para eka Takora lagane para maraNa pAtA hai| anya mAnyatA se eka sau sATha sadhi aura 170 marmasthAna hote hai| uparAMta sarvajJa gamya / zarIra me cha: aGga hote hai| jinameM se mAMsa, lohI aura mastaka kI majjA ( bhejA ) ye tIna aGga mAtA ke hai aura haDDI ( hAr3a ) majjA aura nakha, keza, roma ye tIna aGga pitA ke hai / AThave mahIne sarva aGga upAGga pUrNa ho jAte hai| isa garbha ko laghu nIta, bar3I nIta zleSma, udharasa, chIka, agar3AI Adi kucha nahI hotA va jisa jisa AhAra ko khecatA hai usa 2 AhAra kA rasa indriyo ko puSTa karatA hai| hAr3a, hAr3a kI majjA caravI, nakha keza kI vRddhi hotI hai| __ AhAra lene kI dUsarI rIti yaha hai ki mAtA kI tathA garbha kI nAbhi va va Upara kI rasaharaNI nADI ye dono paraspara vAle ( neharU) ke ATe ke samAna vITe hue hai / isameM garbha kI nAr3I kA muMha mAtA kI nAbhi me jur3A huA hotA hai| mAtA ke koThe meM pahale jo AhAra kA kavala par3atA hai vaha nAbhi ke pAsa aTaka jAtA hai va isakA rasa banatA hai, jisase garbha apanI juDI huI rasaharaNI nAr3I se kheca kara puSTa hotA hai| zarIra ke andara 72 koThe hai, jiname se pAMca bar3e hai / zIyAle me do koThe AhAra ke aura eka koThA jala kA va garmI me do koThe jala ke aura eka koThA AhAra kA tathA caumAse me do koThe AhAra ke aura do koThe jala ke mAne jAte hai / eka koThA hamezA khAlI rahatA hai / strI ke chaTTA koThA vizeSa hotA hai ki jisameM garbha rahatA hai / puruSa ke do kAna, do cakSu, do nAsikA (cheda), muMha, laghu nIta, baDI nIta Adi nava dvAra apavitra aura sadA kAla vahate rahate hai aura strI ke do thana (stana) aura eka garbha dvAra ye tIna mila kara kula vAraha dvAra sadAkAla vahate rahate hai| Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha vicAra zarIra ke andara aThAraha pRSTa daNDaka nAma kI pAsaliye hai / jo garbhavAsa kI karor3a ke sAtha juDI huI hai| inake sivAya do vAse kI bAraha kaDaka pAMsaliye hai ki jinake Upara sAta puDa camaDe ke caDhe huve hote hai / chAtI ke paDade me do ( kaleje ) hai| jiname se eka par3ade ke sAtha juDA huvA hai aura dUsarA kucha laTakatA huvA hai / peTa ke paDade me do atasa (nala) hai jiname se sthUla nala mala sthAna hai aura sUkSma laghu nIta kA sthAna hai| do praNava sthAna arthAt bhojana pAna paragamAne ( pacAne ) kI jagaha hai / dakSiNa paragame to dukha upaje va bAye paragame to sukha / solaha A~tarA hai, cAra Agula kI grIvA hai| cAra pala kI jIbha hai, do pala kI Akhe hai, cAra pala kA mastaka hai| nava AMgula kI jIbha hai, anya mAnyatAnusAra sAta AMgula kI hai / ATha pala kA hRdaya hai paccIza pala kA kalejA hai| sAta dhAtu kA pramANa va mApa zarIra ke andara eka ADhA (TeDhA) rudhira kA aura AdhA mAMsa kA hotA hai / eka pAthA mastaka kA bhejA, eka ADhA laghunIta, eka pAthA baDI nIta kA hai / kapha, pitta, aura zleSma ina tIno kA ekeka kalava aura AdhA kalava vIrya kA hotA hai| ina sabo ko mUla dhAtu kahate hai ki jina para zarIra kA TikAva hai / ye sAto dhAtu jaba taka apane vajana pramANa rahate hai taba taka zarIra nirogI aura prakAzamaya rahatA hai / uname kamI besI hone se zarIra turanta roga ke AdhIna ho jAtA hai| nAr3I vivecana nADI kA vivecana-zarIra ke andara yoga zAstra ke anusAra 72000 nADiye hai| jiname se navaso nADiye bar3I hai, nava nADI dhamaNa ke samAna vaDI hai jinake dhar3akana se roga kI tathA saceta zarIra kI Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 jainAgama stoka saMgraha parIkSA hotI hai / donoM pAMva kI ghuTI ke nIce do nAr3I, eka nAbhI kI, eka hRdaya kI, eka tAlave kI do lamaNe kI aura do hAtha kI evaM nava / ina sarva nADiyoM kA mUla sambandha nAbhi se hai| nAbhi se 160 nAr3I peTa tathA hRdaya Upara phailakara TheTha UMce mastaka taka gaI huI hai| inake bandhana se mastaka sthira rahatA hai / ye nAr3iye mastaka ko niyama pUrvaka rasa pahuMcAtI hai jisase mastaka sateja Arogya aura tara rahatA hai / java nAr3iyoM meM nukasAna hotA hai taba A~kha, nAka, kAna aura jIbha ye saba kamajora rogiSTa bana jAte hai va zUla, gumaDe Adi vyAdhiyoM kA prakopa hone lagatA hai| dUsarI 160 nADI nAbhI ke nIce calI huI hai jo jAkara pAMva ke taliye taka pahucI huI hai / inake AkarSaNa se gamanAgamana karane, khar3e hone va baiThane Adi meM sahAyatA milatI hai| ye nAr3iye vahA taka rasa pahu~cA kara zarIra Adi ko Arogya rakhatI hai / nAr3I meM nukasAna hone se saMdhivAta, pakSAghAta (lakavA) paira Adi kA kUTanA, kalatara, tor3akATa, mastaka kA dukhanA va AdhAzIzI Adi rogo kA prakopa ho jAtA hai| tIsarI 160 nADI nAbhI se tirkI gaI huI hai| ye dono hAthoM kI A~guliye taka calI gaI hai| itanA bhAga ina nADiyoM se majabUta rahatA hai / nukasAna hone se pAsA zUla, peTa ke darda, muha ke va dAMto ke darda Adi roga utpanna hone lagate hai| cauthI 160 nADI nAbhI se nIce garbha sthAna para phailI huI hai / jo apAna dvAra taka gaI huI hai / inakI zakti dvArA zarIra kA bandheja rahA huvA hai| inake andara nukasAna hone para laghu nIta vaDI nIta Adi kI kabajiyata (rukAvaTa) athavA aniyamita chUTa hone laga jAto hai| isI prakAra vAyu, kRmi prakopa, udara vikAra, arza, cAMdI, prameha, pavanarodha, pAMDu roga, jalodara, kaThodara, bhagaMdara, saMgrahaNI Adi kA prakopa hone laga jAtA hai| prakopa honADu roga, jalodarakopa, udara vikAra Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha vicAra 363 nAbhi se paccIza nADI Upara kI ora zleSma dvAra taka gaI huI hai| jo zleSma kI dhAtu ko puSTa karatI hai| iname nukasAna hone para zleSma, pInasa kA roga ho jAtA hai| anya paccIza nADI isI tarapha Akara pitta dhAtu ko puSTa karatI hai| jiname nukasAna hone para pitta kA prakopa tathA jvarAdika roga kI utpatti hone laga jAtI hai / tIsarI daza nADie~ vIrya dhAraNa karane vAlI hai jo vIrya ko puSTa karatI hai| inake andara nukasAna hone para svapnadoSa mukha-lAla pUNita pezAba Adi vikAro se nirbalatA Adi meM vRddhi hotI hai| eva sarva milAkara 700 nADI rasa khIca kara puSTi pradAna karatI hai va zarIra ko TikAtI hai / niyamita rUpa se calane para niroga aura niyama bhaGga hone para rogI (zarIra) ho jAtA hai| isake sivAya do sau nADI aura gupta tathA pragaTa rUpa se zarIra kA poSaNa karatI hai| eva sarva nava sau nADiye huI / ukta prakAra se nava mAsa ke andara sarva avayava sahita zarIra majabUta bana jAtA hai / garbhAdhAna ke samaya se jo strI brahmacAriNI rahatI hai usakA garbha atyanta bhAgyazAlI, majabUta bandheja kA, valavAna tathA svarUpavAna hotA hai nyAya nIti vAlA aura dharmAtmA nikalatA hai| ubhaya kulo kA uddhAra karake mAtA pitA ko yaza dene vAlA hotA hai aura usakI pAMco hI indriye acchI hotI hai / garbhAdhAna se lagA kara santati hone taka jo strI nirdaya buddhi rakha kara kuzIla (maithuna) kA sevana karatI hai to yadi garbha me putrI hove to unake mAtA pitA duSTa me duSTa, pApI me pApI aura raurava naraka ke adhikArI banate hai| garbha bhI adhika dinoM taka jIvita nahI rahatA yadi jindA rahe bhI to vaha kAnA, kubaDA, durbala, zakti hIna tathA kharAba DIlaDaula kA hotA hai| krodhI, klezI,prapacI aura kharAba cAla calana vAlA nikalatA Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 jainAgama stoka saMgraha hai / aisA samajha kara prajA ( santati) kI hita icchane vAlI jo mAtAeM garbha kAla me zIlavantI rahatI hai ve dhanya hai | vizeSa meM uparokta garbhAvAsa ke sthAnaka meM mahA kaSTa tathA pIDA uThAnI par3atI hai / isa para eka dRSTAMta diyA jAtA hai - jisa manuSya kA zarIra koDha tathA pitta ke roga se galatA hove aise manuSya ke zarIra sAr3a tIna kroDa sUIye agni meM garama karake sAr3he tIna romo ke andara pirove / puna. zarIra para nimaka tathA cUne kA jala chITa kara zarIra ko gIle camar3e se mar3he aura mar3ha kara dhUpa ke andara rakhe / sUkhane ( zarIra kA camar3A ) para jo atyanta kaSTa use hotA hai, usa ( dukha ) ko sivAya bhogane vAle aura sarvajJa ke anya koI nahI jAna sakatA / isa prakAra vedanA pahile mahIne garbha ko hotI hai, dUsare mahIne duganI evaM uttarottara navave mahIne navaguNI vedanA hotI hai / garbhavAsa kI jagaha choTI hai aura garbha kA zarIra (sthUla) vaDA hai, ataH sukar3a karake Ama ke samAna adhomukha karake rahanA paDatA hai / isa samaya mastaka chAtI para lagA huA aura dono hAtho kI muTThiye A~kho ke Ar3e dI huI hotI hai| karmayoga se dUsarA va tIsarA garbha yadi eka sAtha hove to usa samaya kI sakar3AI va pIr3A varNanAtIta hai / mAtA kI viSTA (mala) garbha ke nAka para se hokara giratI hai / kharAba se kharAba gandagI me paDA huA hotA hai / baiThI huI mAtA khaDI hove to usa samaya garbha ko aisA mAlUma hotA hai ki maiM AsamAna me phekA jA rahA hU / nIce baiThate samaya aisA mAlUma hotA hai ki mai pAtAla me girAyA jA rahA hU / calate samaya aisA jAna paDatA hai / ki masaka me bhare hue dahI ke samAna DolAyA jA rahA hU~ / rasoI karane ke samaya garbha ko aisA mAlUma hotA hai ki maiM ITa kI bhaTThI me gala rahA hU~ / cakkI ke pAsa pIsane ke liye baiThane para garbha jAne ki mai kumhAra ke cAka para caDhAyA jA rahA hU~ / mAtA citta sove taba garbha ko mAlUma hove ki merI chAtI para savA mana 1 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha vicAra 365 kI zilA par3I huI hai / maithuna karane ke samaya garbha ko Ukhala mUsala kA nyAya hai / isa prakAra mAtA-pitA ke dvArA pahuMcAye hue tathA garbhasthAna ke eva do prakAra ke dukho se pIDita, kuTAye hue, khaDAye hue aura azuci se tara bane hue isa garbha kI dayA zIlavAna mAtA pitA binA kauna dekha sake ? arthAt pApI strI-puruSa (vidhi garbha se ajJAta ) dekha sakate hai kyA ? nahI dekha sakate / garbha kA jIva mAtA ke dukha se dukhI va sukha se sukhI hotA hai / mAtA ke svabhAva kI chAyA garbha para giratI hai / garbha me se bAhara Ane ke bAda putra-putrI kA svabhAva, AcAra-vicAra, AhAra vyavahAra Adi saba mAtA ke svabhAvAnusAra hotA hai / isa para mAtA-pitA ke Uca-nIca garbha kI tathA yaza-apayaza Adi kI parIkSA santati rUpa phoTU ke Upara se vivekI strI puruSa kara sakate hai / kAraNa ki santati rUpa citra ( phoTU ) mAtA pitA kI prakRti anusAra khicA huA hotA hai / mAtA dharma dhyAna meM, upadezazravaNa karane me tathA dAna-punya karane me aura uttama bhAvanA bhAvane meM salagna hove to garbha bhI vaise hI vicAra vAlA hotA hai / yadi isa samaya garbha kA maraNa hove to vaha mara kara devaloka me jA sakatA hai / aise hI yadi mAtA Arta aura raudra dhyAna me hove to garbha bhI Arta aura raudra dhyAnI hotA hai / isa samaya garbha kI mRtyu hone para vo naraka meM jAtA hai / mAtA yadi usa samaya mahAkapaTa me pravRtta ho to garbha usa samaya mara kara tiryaca gati jAtA hai | mAtA mahA bhadrika tathA prapaJca rahita vicAro me lagI huI hove to garbha mara kara manuSya gati me jAtA hai eva garbha ke andara se hI jIva cAro gati me jA sakatA hai| garbhakAla jaba pUrNa hotA hai, taba mAtA tathA garbha kI nAbhI kI viTI huI rasahararaNI nAr3I khula jAtI hai / janma hone ke samaya yadi mAtA aura garbha ke punya tathA Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka sagraha AyuSya kA bala hove to sIdhe mArga se janma ho jAtA hai| isa samaya kitane hI mastaka tarapha se athavA kitane hI paira tarapha se janma lete hai, parantu yadi mAtA aura garbha donoM bhArI karmI hove to gabha TeDhA gira jAtA hai jisase dono ko mRtyu ho jAtI hai athavA mAtA ko bacAne ke nimitta pApI garbha ke jIva para bedha kara churI va zastra se khaNDa 2 karake jindagI pAra kI zikSA dete hai| isakA kisI ko zoka, satApa hotA nhii|| __sIdhe mArga se janma lene vAle sone caoNdo ke tAra samAna hai |maataa kA zarIra jatarar3A hai / jaise sonI tAra khecatA hai vaise garbha khicA kara ( karor3oM kaSToM se ) bAhara nikala AtA hai arthAt navave mahIne jo pIr3A hotI hai usase kror3a guNI pIr3A janma ke samaya gabha ko hotI hai| mRtyu ke samaya to kroDAkor3a guNA dukha garbha ko hotA hai| yaha dukha vaNanAtIta hai| ye saba khuda ke kiye hue puNya pApa ke phala hai, jo udaya kAla me bhoge jAte hai| yaha sarva mohanIya karma kA santApa hai / Upara anusAra garbhakAla, garbha sthAna tathA garbha me utpanna honevAle jIva kI sthiti kA vivecana Adi taMdula viyAliyA painA, bhagavatI jI athavA anya granthAntaro ke nyAyAnusAra guru ne ziSya ko upadeza dvArA kahakara sunaayaa| anta me kahane lage ki janma hone ke bAda bhaniyAnI ke samAna kArya dvArA mAtA saMbhAla se uchera kara santati ko yogya umra kA kara detI hai| santati kI AzA me mAtA kA yauvana naSTa huA hai, vyavahArika sukha ko tilAJjali dI gaI hai evaM saba bAto ko tathA garbhavAsa va janma ke dukho ko bhUla kara yauvana mada meM unmatta bane hue putra-putriyAM mahA upakArI mAtA ko tiraskAra dRSTi se dhikkAra dekara anAdara karate aura svayaM vastrAlaGkAra se suzobhita hote hai / tela-phulela, co vA cadana, campA camelI, agara-tagara, amara aura atara Adi me masta hokara phala-hAra va gajare dhAraNa karate hai| inakI sugadha ke abhimAna se andhe vana kara aisA samajhate hai ki yaha Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha vicAra sarva sugadha mere zarIra se nikala kara bAhara A rahI hai / isa prakAra kI zobhA va sugadha mAtA-pitA Adi kisI ke bhI zarIra ( camaDe ) me nahI hai / isa prakAra ke mithyAbhimAna kI AdhI me paDe hue bebhAna ajJAna prANiyo ko garbhavAsa ke tathA naraka nigoda ke ananta dukha punaH taiyAra hai| itanA to siddha hai ki ye saba vikAra pApI mAtA kI mUrkhatA ke svabhAva kA tathA kama bhAgya ke utpanna hone vAle pApI garbha ke vakra karmoM kA pariNAma hai| aba dUsarI tarapha vivekI aura dharmAtmA va zIlavata dhAraNa karane vAlI sagarbhA mAtAo ke putra-putriye janma lekara ucharate hai| inakI janma kriyA bhI vaisI hI hotI hai| antara kevala itanA ki ina para mAtA-pitA ke svabhAvo kI chAyA par3I huI hotI hai| isa prakAra kI mAtAo ke svabhAva kA pAna karake yogya umra vAle putra-putriyAM bhI apane 2 puNyo ke anusAra sarva vaibhava kA upabhoga karate hai| itanA hote hue bhI apane mAtA pitA ke sAtha vinaya kA vyavahAra karate hai, gurujano ke prati bhakti kA vyavahAra karate hai / lajjA, dayA, kSamAdi guNo me aura prabhu prArthanA me Age rahate hai, abhimAna se vimukha raha kara maitrI bhAva ke sammukha rahate hai / jIvana yogya satsaGga karake jJAna prApta karate hai aura zarIra sampatti Adi kI orase udAsa rahakara Atma smaraNa me jIvana pUrNa karate hai| ata. sarva viveka dRSTi vAle strI-puruSo ko isa azucipUrNa gande zarIra kI utpatti para dhyAna dekara mamatA ghaTAnI cAhiye, mithyAbhimAna se vimukha rahanA cAhiye / milI huI jindagI ko sArthaka karane ke liye satkarma karanA cAhiye ki jisase uparokta garbhavAsa ke du.kho ko punaH prApta nahI karanA par3e / eva satparuSa ko mana, vacana aura karma se pavitra honA cAhiye / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra aura videza gamana ziSya namaskAra karake pUchatA hai ki he guru / nakSatra kitane ? tAre kitane ? inakA AkAra kaisA? ve nakSatra jJAna zakti bar3hAne meM kyA madadagAra hai ? una nakSatra ke samaya videza gamana karane para kisa padArtha kA upabhoga karake calanA cAhiye aura usase kisa phala kI prApti hotI hai ? guru-(eka sAtha chaH hI savAlo kA javAba dete hai) :-he ziSya ! nakSatra aThAvIza hai, jina savo ke AkAra alaga 2 hai / ye Akara ina nakSatro ke tArAoM kI saMkhyA ke Upara se samajhe jA sakate hai| inake AdhAra se svAdhyAya, dhyAna karane vAle muni rAtri kI porasiyo kA mApa anumAna kara Atma smaraNa meM pravRtta ho sakate hai| inameM se daza nakSatrA jJAna zakti meM vRddhi karane vAle hai| jJAna zakti vAle mahAtmA apane saMyama kI vRddhi nimitta tathA bhavya jIvoM para upakAra karane ke liye videza meM vicarate hai, jisase aneka lAbha hone kI sambhAvanA hai| ata ina nakSatro kA vicAra karake gamana karane para dharma vRddhi kA kAraNa hotA hai| yahI nakSatro kA phala hai / calane ke samaya bhinna bhinna padArtho kA upabhoga karane meM AtA hai / una padArtho ke sAtha manobhAvanAo kA rasa mila kara mizrita rasa vanatA hai| tadantara ve upabhoga me liye jAte hai / ise zakuna vAdhA kahate hai| inakA matalava jJAnI hI jAnate hai| unake sivAya ajJAnI prANI ina sarvottama tattva ko mithyAbhimAna kI pariNati tarapha pravRtta karake upajIvikA ke sAdhana rUpa unakA gaira upayoga karate hai / yaha ajJAnatA kA lakSaNa hai| Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra aura videza gamana 366 ___ aThAvoza nakSatro me pahalA nakSatra abhIca hai| isake tAre tIna hai, jinakA gAya ke mastaka tathA mukha samAna AkAra hotA hai| uttama jAti ke svAdiSTa va saurabhadAra (sugandhita ) vRkSa ke kusumo kA upabhoga karake arthAt gulakanda khAkara gamana karane se aneka lAbha hote hai| 1 anya mata se azvanI nakSatra prathama ginA jAtA hai| yaha vahusUtrI gamya hai| 2 dUsare zravaNa na0 ke tIna tAre hai / AkAra kAmadhenu (kAvaDa) samAna hai| isake yoga me khIra khANDa khAkara pazcima sivAya anya tIna dizAo me jAne se icchiAta kArya kI siddhi hotI hai| 3 tIsare ghaniSTA na0 ke pA~ca tAre hai| isakA AkAra tote ke pijare samAna hai| isake sayoga se makkhana Adi khAkara dakSiNa sivAya anya dizAo me gamana karane se kArya saphala hotA hai / 4 zatabhIkhA na0 ke sau tAre hai| isakA AdhAra bikhare hue phala ke samAna hai| isake yoga para sAre (Akhe) tuvara kA bhojana khAkara dakSiNa sivAya anya dizAo me jAne se bhaya kI sambhAvanA rahatI hai| 5 pUrvAbhAdrapada na0 ke do tAre hai| isakA AkAra ardha vAvya ke bhAga samAna hai| isake yoga para karele kI zAka khAkara calane para laDAI hove, parantu isase jJAnavRddhi kI sambhAvanA bhI hai / uttarA bhAdrapada na0 ke do tAre hai / isakA AkAra bhI pUrvA bhAdrapada samAna hotA hai| isame vAsakapUra (vazalocana) khAkara pichale pahara calane se sukha hotA hai| yaha na0 dIkSA ke yogya hai / 7 revatI na0 ke vattIsa tAre hai| isakA AkAra nAva samAna hai| isake samaya svaccha jala pAna karake calane se vijaya milatI hai / 8 azvani na0 ke tIna tAre hai / ghoDe ke bandha jaisA AkAra hai / maTara (vaTale) kI phalI kA zAka khAkara calane se sukha-zAnti prApti hotI hai / 6 bharaNI na0 ke tIna tAre hai| isakA AkAra strI ke marmasthAna vat hai| tela, cAvala khAkara calane para saphalatA milatI hai / 10 kRtikA na0 ke cha: Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha tAre hote hai, jisakA nAI kI peTI samAna AkAra hotA hai / gAya kA dUdha pIkara calane para saubhAgya kI vRddhi hotI hai tathA satkAra milatA hai| 11 rohiNI na0 ke pA~ca tAre hote hai / gADe ke UMTa samAna isakA AkAra hotA hai / isa samaya hare mUga khAkara calane para mArga me yAtrA ke yogya sarva sAmagrI alpa parizrama se prApta ho jAtI hai| yaha nakSatra dIkSA yogya hai / 12 mRgazIrSa na0 ke tIna tAre hote hai| isakA AkAra hiraNa ke sira samAna hotA hai / ilAyacI khAkara calane para atyanta lAbha hotA hai| yaha na0 naye vidyArthI kI tathA naye zAstroM kA abhyAsa karane vAlo kI jJAna vRddhi karane vAlA hai / 13 ArdrA na0 kA eka hI tArA hai / isakA rudhira ke bindu samAna AkAra hai| isa samaya navanIta (mAkhana) khAkara calane se maraga, zoka, santApa tathA bhaya eva cAra phala kI prApti hotI hai, parantu jJAna abhyAsiyo ko satvara uttama phala denevAlI nikalatA hai aura varSA Rtu ke megha-bAdala kI asvAdhyAya dUra karatA hai / 15 punarvasu na0 ke pA~ca tAre hai / isakA AkAra tarAjU ke samAna hai| ghRta-zakkara khAkara calane para icchita phala milate hai / 15 puSya na0 ke tIna tAre hai, jisakA AkAra varddha mAna (do jur3e hue rAmapAtra) samAna hotA hai / khIra khANDa khAkara calane se aniyamita lAbha kI prApti hotI hai aura isa nakSatra meM kiye hue naye zAstra kA abhyAsa bhI bar3hatA hai / 16 azleSA na0 ke chaH tAre hai / isakA AkAra dhvajA samAna hai / isa samaya sItAphala khAkara cale to prANAnta bhaya kI sambhAvanA hotI hai, parantu yadi koI jJAna, abhyAsa, hunara, kalA, zilpa, zAstra Adi ke abhyAsa meM praveza kare to jala tathA tela ke vindu samAna usake jJAna kA vistAra hotA hai / 17 maghA na0 ke sAta tAre hote hai, jinakA AkAra gire hue kile kI dIvAra ke samAna hai| kesara khAkara calane para burI taraha se Akasmika maraNa hotA hai / 18 pUrvA phAlgunI nakSatra ke do tAre hote hai / inakA AkAra Adhe palaGga jaisA hotA hai / isa samaya koThivar3e (phala) kI zAka khA Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra aura videza gamana 371 kara calane se viruddha phala kI prApti hotI hai, parantu zAstra abhyAsI ke lie zreSTha hai / (19) uttarA phAlgunI nakSatra ke bhI do tAre hote hai aura AkAra bhI palaGga jaisA hotA hai isa samaya kaDA nAmaka vanaspati kI phalo kA zAka khAkara calane para sahaja hI kleza milatA hai| yaha nakSatra dIkSA lAyaka hai / (20) hasta nakSatra ke pA~ca tAre hai / isakA AkAra hAtha ke paje samAna hai sigoDe khAkara uttara dizA sivAya anya tarapha calane se aneka lAbha hai va naye zAstra abhyAsiyo ko atyanta zakti dene vAlA hai / (21) citrA nakSatra kA eka hI tArA hai khile huve phUla jaisA usakA AkAra hai| do pahara dina caDhane bAda mUga kI dAla khAkara dakSiNa dizA sivAya anya dizAo me jAne para lAbha hotA hai va jJAna vRddhi hotI hai (22) svAti nakSatra kA eka tArA hai isakA AkAra nAgaphanI samAna hotA hai Ama khAkara jAne para lAbha lekara kuzala kSema pUrvaka jaldo ghara lauTa A sakate hai| (23) vizAkhA nakSatra ke pA~ca tAre hote hai jisakA AkAra ghor3e kI lagAma (dAmaNI) jaisA hai isa yoga para alasI phala khAkara jAne se vikaTa kAma siddha ho jAte hai / (24) anurAdhA nakSatra ke cAra tAre hai| isakA AkAra ekAvalI hAra samAna hotA hai| cAvala mizrI khAkara jAne se dUra deza yAtrA karane para bhI kArya siddhi kaThinatA se hotI hai| (25) jeSThA na0 ke tIna tAre hai| inakA AkAra hAthI ke dA~ta jaisA hotA hai| isa samaya kalathI kA zAka athavA kola kuTa (bora kuTa) khAkara calane se zIghra maraNa hotA hai / (26) mUla na0 ke gyAraha tAre hai| isakA vIche jaisA AkAra hai| mUlA ke patrA kA zAka khAkara jAne se kArya siddhi me bahuta samaya lagatA hai| isa nakSatra ko vIchIDA bhI kahate hai / jJAna abhyAsiyo ke liye to yaha acchA hai / 27 pUrvASADha na0 ke cAra tAre hai / hAthI ke paoNva samAna isakA AkAra hai| isa samaya khIra oNvalA khAkara jAne se kleza, kusampa va azAnti / prApta hotI hai, parantu zAstra abhyAsiyo ko acchI zakti dene vAlA Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 jainAgama stoka saMgraha hotA hai| (28) uttarASAr3hA na ke cAra tAre hote hai, isakA baiThe hue siha samAna AkAra hai| isa samaya pake hue vIlI phala khAkara jAne se sarvasAdhana sahita kArya siddhi hotI hai / yaha nakSatra dIkSita karane yogya hai| __Upara vatAye hue aTThAvIsa nakSatroM meM se pA~cavaoN, vArahavA~, terahavaoN, pandrahavA~, solahavaoN, aTThArahavaoN, bIsavaoN, ekavIsavA~, chabbIsavA~ aura sattAvIsavaoN eva daza nakSatro se amuka nakSatrA candra ke sAtha jor3a kara gamana karate hove va usa dina guruvAra hove taba usa samaya mithyAbhimAna dUra karake vinaya bhaktipUrvaka guruvandana kare va AjJA prApta karake zAstrAdhyayana karane meM tathA vAcana lene me pravRtta hove / aisA karane se satvara jJAna vRddhi hotI hai, parantu yAda rakhanA cAhiye ki chaH vAra choDa kara guruvAra leve / 2 aSTamI, 2 caudaza, pUrNimA, amAvasyA aura 2 ekama ye sarva tithi chor3a kara zeSa anya tithiyo meM acchA caughar3iyA dekha kara sUrya-gamana meM prArambha kare / vizeSa me gaNipada (AcArya), vAcaka pada (upAdhpAya) athavA baDI dIkSA dene ke zubha prasaMga me 2 cotha 2 chaTu, 2 aSTamI, 2 navamI, 2 vArasa, 2caudaza, pUrNimA tathA amAvasyA Adi caudaha tithiyA~ niSedha hai| inake sivAya kI anya tithi athavA vAra nakSatra yogya hai| aise kAla ke liye gaNI vidhi prakaraNa grantha kA nyAya hai / aSTamI ko prArambha karane para paDhAne vAlA mare athavA viyoga paDe / amAvasyA ke dina prArambha karane para dono mare aura ekama ke dina prArambha karane se vidyA kI nAsti hove / aisA samajha kara tithi vAra nakSatra caughar3iyA dekha kara guru sammukha jJAna lenA cAhiye / yaha zreya kA kAraNa hai| Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca deva (bhagavatI sUtra, zataka 12 uddeza 6) gAthA - nAma guNa uvAe, ThI vIyu cavaNa sacIThaNA, antara appA bahuya ca, nava bhee deva dArAe / / 1 / / 1 nAma dvAra, 2 guNa dvAra, 3 uvavAya dvAra, 4 sthiti dvAra 5 riddhi tathA vikurvaNA dvAra 6 cavana dvAra 7 saciThaNa dvAra 8 antara dvAra 6 alpa bahutva dvAra / 1 nAma dvAra 1 bhaviya dravya deva, 2 nara deva, 3 dharma deva, 4 devAdhi deva, __5 bhAva dev| 2 guNa dvAra manuSya tathA tiryaca pacendriya me se jo devatA me utpanna hone vAle hai unhe bhaviya deva kahate hai| 2 cakravartI ko Rddhi bhogane vAlo ko nara deva kahate hai| cakravartI kI riddhi kA varNana :___ nava nidhAna, caudaha ratna, caurAsI lAkha hAthI, caurAsI lAkha ghoDe, caurAsI lAkha ratha, channu kroDa paidala, battIsa hajAra mukuTabandha rAje, battIsa hajAra sAmAnika rAje, solaha hajAra devatA sevaka, causaTha hajAra strI, tIna sau sATha rasoiye, bIsa hajAra sonA ke Agara Adi / 373 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 jainAgama stoka saMgaha dharma deva ke guNa :___ 3 dharma deva :-ATha pravacana mAtA kA sevana karane vAle, nadavADa vizuddha brahmacarya kA pAlana karane vAle, dazavidha yati dharma kA pAlana karane vAle, bAraha prakAra kI tapasyA karane vAle, sataraha prakAra ke saMyama kA AcaraNa karane vAle, bAvIsa pariSaha ko sahana karane vAle, sattAvIsa guNa sahita, tetIsa azAtanA ke TAlane vAle, 106 doSa rahita AhAra pAnI lene vAle ko dharma deva kahate hai| devAdhideva ke guNa : 4 devAdhideva :- cautIsa atizaya sahita virAjamAna paitIsa vacana (vANI) ke guNa sahita, causaTha indra ke dvArA pUjyanIya, eka hajAra aura aSTa uttama lakSaNa ke dhAraka, aTThAraha doSa rahita va vAraha guNoM sahita hote hai unhe devAdhi deva kahate hai / aTThAraha doSa : aTThAraha doSo ke nAma-1 ajJAna 2 krodha 3 mada 4 mAna 5 mAyA 6 lobha 7 rati 8 arati 6 nidrA 10 zoka 11 asatya 12 corI 13 bhaya 14 prANivadha 15 matsara 16 rAga 17 krIDA prasaMga 18 hAsya / bAraha guNa : 12 guNo ke nAma 1 jahAM 2 bhagavanta khaDe rahe, baiThe samosare vahA 2 daza boloM ke sAtha bhagavanta se bAraha guNA UMcA tatkAla azoka vRkSa utpanna ho jAtA hai aura bhagavanta ke mastaka para chAyA karatA hai| 2 bhagavanta jahAM 2 samosare vahAM 2 pAMca varNa ke aceta phUlo kI vRSTi hotI hai jo girakara ghuTane ke barAbara Dhera lagA dete hai / 3 bhagavanta kI yojana paryanta vANI phaila kara sava ke mana kA sandeha dUra karatI hai| 4 bhagavanta ke cauvIsa joDa cAmara Dhalate hai 5 sphaTika ratna maya pAda poTha sahita siMhAsana svAmI ke Age ho jAtA hai, bhAmaMDala amboDe ke Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~ca deva 375 sthAna para teja maMDala virAje va dazo-dizAoM kA andhakAra dUra kare 7 AkAza meM sADAbAraha karoDa deva-dudubhi baje 8 bhagavanta ke Upara tIna chatra UparA-uparI virAje 6 ananta jJAna atizaya 10 ananta acarnA atizaya parama pUjyapanA 11 ananta vacana atizaya 12 ananta apAyApagama atizaya (sarva doSa rahita parA) eva bAraha guNo sahita / bhAva deva -1 bhavanapati 2 vANavyantara 3 jyotiSI 4 vaimAnika eva cAra prakAra ke deva bhAva deva kahalAte hai| 3 uvavAya dvAra 1 bhaviya dravya deva meM manuSya tiryaca 1, yugaliye 2, aura sarvArtha siddha 3 evaM tIna sthAna choDa kara zeSa sarva sthAnoM ke Akara utpanna hote hai 2 naradeva me cAra jAti ke deva aura pahalI naraka evaM pAMca sthAna ke Akara utpanna hote hai 3 dharma deva me chTI sAtavI naraka, teu, vAyu, manuSya tiryaca va yugaliye eva cha sthAna ke choDa kara zeSa sarva sthAna ke Akara utpanna hote hai 4 devAdhideva meM pahalI, dUsarI, tIsarI naraka aura kilviSI choDa kara vaimAnika deva ke Akara upajate hai 5 bhAva deva me tiryaca, pacendriya aura sajJI manuSya ina do sthAna ke Akara utpanna hote hai| 4 sthiti dvAra 1 bhavi dravya devakI sthiti jaghanya antarmuhUrta kI utkRSTa tIna palya kI / 2 nara deva kI jaghanya sAtasau varSa kI utkRSTa caurAsI lakSa pUrva kI 3 dharmadeva kI jaghanya antarmuhUrta kI utkRSTa deza uNI (nyUna) pUrva kroDa ko 4 devAdhideva kI jaghanya 72 varSa kI utkRSTa 84 lakSa pUrva kI 5 bhAvadeva kI jaghanya daza hajAra varSa kI utkRSTa 33 sAgaropama kii| Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 jainAgama stoka saMgraha 5 riddhi tathA vikurvaNA dvAra bhaviya dravya deva meM jinhe vaikriya utpanna hove vaha, nara deva ko ta hotI hI hai, dharma deva meM se jinhe hove vo aura bhAva deva ke to hotI hI hai eva ye cAroM vaikriya rUpa kare to jaghanya 1, 2, 3, utkRSTa sakhyAta rUpa kare, zakti to asakhyAtA rUpa karane kI hai / parantu kare nahI devAdhideva kI zakti ananta hai parantu kare nahI / 6 cavana dvAra 1 bhavi dravya deva cava kara devatA hove 2 nara deva cava kara naraka jAve 3 dharma deva cava kara vaimAnika meM tathA mokSa me jAve 4 devAdhideva mokSa meM jAve 5 bhAva deva cavakara pRthvI apa, vanaspati bAdara me aura garbhaja manuSya tiryaca me jAve / 7 saMciThaNA dvAra saciThaNA arthAt kyA deva kA devapane rahe to kitane kAla taka raha sakatA hai ? bhavi dravya deva kI saciTharaNA jaghanya antarmuhUrta kI utkRSTa 3 palyopama kI / nara deva kI jaghanya sAtasau varSa kI utkRSTa 84 lakSa pUrva kI / dharma deva kI pariNAma AzrI eka samaya, pravartana zrI jaghanya antarmuhUrta kI utkRSTa deNa uNI pUrva kror3a kI / devAvideva kI jaghanya 72 varSa kI utkRSTa 84 lakSa pUrva kI / bhAva deva kI ja0 daza hajAra varSa kI, utkRSTa 33 sAgaropama kI / antara dvAra bhavi dravya deva me antara paDe to jaghanya daza hajAra varSa aura anta0 adhika / utkRSTa ananta kAla kA / nara deva me jaghanya eka sAgara jAjerA u0 ardha pudgala parAvartana meM deza nyUna | dharmadeva meM Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~ca deva 377 antara par3e to ja0 do palya jAjerA u0 ardha pudgala parA0 me deza nyUna / devAdhideva me antara nahI pdd'e| bhAva deva me ja0 antarmuhUrta kA u0 ananta kAla kaa| 6 alpabahutva dvAra 1 sava se kama nara deva, 2 unase devAdhi deva sakhyAta guNA, 3 unase dharma deva sakhyAta guNA, 4 unase bhavi dravya deva asakhyAta guNA aura 5 unase bhAva deva asakhyAta guNA / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka virAdhaka ( zrI bhagavatI sUtra, zataka pahalA, uddezA dUsarA ) 1 asaMjata bhavya dravya deva jaghanya bhavanapati utkRSTa nava graiveyaka taka jAve | 2 ArAdhaka sAdhu ja0 pahale devaloka taka utkRSTa sarvArthasiddha vimAna taka jAve / 3 virAdhaka sAdhu jaghanya bhavanapati upkRSTa pahale devaloka taka jAve | 4 ArAdhaka zrAvaka ja0 pahale devaloka taka u0 taka jAve / 5 virAdhaka zrAvaka ja0 bhavanapati u0 jyotiSI taka jAve / 6 asaMjati tiryaJca jaghanya bhavanapati utkRSTa vAraNavyaMtara taka jAve | vArahave devaloka 7 tApasa ke mata vAle jaghanya bhavanapati utkRSTa jyotipI taka jAve | 8 kadarpIyA sAdhu jaghanya bhavanapati utkRSTa pahalA devaloka taka jAve | 6 amvaDa sanyAsI ke mata vAle ja0 bhavanapati u0 pA~caveM devaloka taka jAve / 10 jamAlI ke mata vAle jaghanya bhavanapati chaTaThe devaloka taka jAve | 11 saMjJI tiryaJca jaghanya bhavanapati utkRSTa AThave devaloka taka jAve / 37= Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka virAdhaka 376 12 gozAle ke matavAle ja0 bhavanapati utkRSTa bArahave deva0 taka jaave| __ 13 darzana virAdhika svaliMgI sAdhu ja0 bhavanapati u0 nava graveyaka taka jaave| 14 AjIvaka matavAle jaghanya bhavanapati utkRSTa bArahave devaloka taka jaave| tIna jAgrikA (jAgaraNA) zrI vIra bhagavanta ko gautama svAmI pUchane lage ki he bhagavan ! jAgrikA kitane prakAra kI hotI hai ? bhagavAn-he gautama ! jAnikA tIna prakAra kI hotI hai .1 dharma jAgaraNA 2 adharma jAgaraNA 3 sudakhu jAgaraNA dharma jAgaraNA ke bheda -dharma jAgaraNa ke cAra bheda -1 AcAra dharma, 2 kriyA dharma, 3 dayA dharma aura 4 svabhAva dhrm| AcAra dharma ke bheda -AcAra dharma ke paoNca bheda -1 jJAnAcAra, 2 darzanAcAra, 3 cAritrAcAra, 4 tapAcAra, 5 viiryaacaar| iname se jJAnAcAra ke 8 bheda, darzanAcAra ke 8 bheda, cAritrAcAra ke 8 bheda, tapAcAra ke 12 bheda, vIryAcAra ke 3 bheda--eva 36 bheda hue| jJAnAcAra ke bheda .-jJAnAcAra ke 8 bheda -1 jJAna sIkhane ke samaya jJAna sIkhe, 2 jJAna lene ke samaya vinaya kare, 3 jJAna kA bahumAna kare, 4 jJAna paDhane ke yamaya yathAzakti tapa kare, 5 artha tathA Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 jainAgama stoka saMgraha guru ko gope ( chipAve ) nahI, 6 akSara zuddha, 7 artha zuddha, 8 akSara aura artha dono shuddh| ___ darzanAcAra ke bheda :-darzanAcAra ke 8 bheda :-jainadharma me zaGkA nahIM kare, 2 pAkhaNDa dharma kI vAMchA nahI kare, 3 karaNI ke phala meM sandeha nahI rakkhe, 4 pAkhaNDI ke ADambara dekha kara mohita nahI hove, 5 svadharma kI prazasA kare, 6 dharma se bhraSTa hone vAle ko mArga para lAve, 7 svadharma kI bhakti kare, 8 dharma ko aneka prakAra se dipAve kRSNa, zroNika samAna / cAritrAcAra ke bheda :-cAritrAcAra ke 8 bheda.-1 IryA samiti 2 bhASA samiti 3 eSaNA samiti 4 AdAnabhaNDamAtranikhevaNA samiti 5 ucArapAsavaraNakhelajalasaMghANapariThAvaNiyA samiti 6 mana gupti 7 vacana gupti 8 kAya gupti| tapAcAra ke bheda - tapAcAra ke vAraha bheda *-cha bAhya aura Abhyantara eva bAraha / cha bAhya tapa ke nAma-1 anazana 2 uraNodarI 3 vRtti sakSepa 4 rasa parityAga 5 kAya kleza 6 indriya prati sliintaa| cha abhyantara tapa ke nAma-1 prAyazcita 2 vinaya 3 vaiyAvacca 4 svAdhyAya 5 dhyAna : kAyotsarga eva sarva 12 huve / ina me se ihaloka para loka ke sukha kI vAJchA rahita tapa kare athavA AjIvikA rahita tapa kare eva tapa ke bAraha AcAra jaannaa| vIryAcAra ke bheda -vIryAcAra ke tIna bheda .-1 bala va vIrya dhArmika kArya me chipAve nahI 2 pUrvokta 36 bola me udyama kare 3 zakti anusAra kAma kare evaM 36 bheda AcAra dharma ke kahe / / kriyAdharma :-kriyA dharma :-isa ke 70 bhedo ke nAma-cAra prakAra kI piNDa vizuddhi 4, 5 samiti, 12 bhAvanA, 32 sAdhu kI paDilehanA, 3 gupti, 4 abhigraha pAca indriyo kA nirodha; 25 prakAra kI paDilehaNA :, eva 70 / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 tIna jAgrikA (jAgaraNa) dayA dharma ke bheda -dayA dharma ke ATha bheda -1 svadayA arthAt apanI AtmA ko pApa se bacAve 2 para dayA yAne anya jIvo kI rakSA kare 3 dravya dayA yAne dekhAdekhI dayA pAle athavA lajjA se jIva kI rakSA kare tathA kula AcAra se dayA pAle 4 bhAva dayA arthAt jJAna ke dvArA jIva ko AtmA jAna kara usa para anukampA lAve va dayA lAkara jIva kI rakSA kare 5 vyavahAra dayA zrAvaka ko jaisI dayA pAlane ke lie kahA hai vaha pAle ghara ke aneka kAma kAja karane ke samaya yatanA rakkhe 6 nizcaya dayA yAne apanI AtmA ko karma-bandha se chuDAve / vivecana :-pudgala para vastu hai| inake Upara se mamatA haTA kara usakA paricaya choDe, apane Atmika guNa me lIna rahe, jIva kA karma rahita zuddha svarUpa pragaTa kare, yaha nizcaya dayA hai / caudaha guNasthAnaka ke anta me yaha dayA pAI jAtI hai| 7 svarUpa dayA-arthAt kisI jIva ko mArane ke liye usa ko ( jIva ko ) pahile acchI taraha se khilAte hai va zarIra puSTa karate hai, sAra sabhAla lete hai / yaha dayA Upara dikhAvA mAtra hai| parantu pIche se usa jIva ko mArane ke pariNAma hai / yaha uttarAdhyAna sUtra ke sAtave adhyayana me bakare ke adhikAra se samajhanA / 8 anubandha dayA-vaha jIva ko trAsa deve parantu antarha daya se usako sukha dene kI bhAvanA hai / jaise mAtA putra kA roga dUra karane ke liye kaTuka auSadhi pilAtI hai parantu hRdaya se usakA hita cAhatI hai / tathA jaise pitA putra ko hita zikSA dene ke liye Upara se tarjanA kare, mAre parantu hRdaya se usako sadguNI banAne ke liye usakA hita cAhatA hai| ___ svabhAva dharma -jIva va ajIva kI praNati ke do bheda1 zuddha svabhAva se aura 2 karma ke sayoga ke azuddha praNati / inase jIva ko viSaya kaSAya ke sayoga se vibhAvanA hotI hai| jise dUra karake jIva apane jJAnAdika guNa me ramaNa kare use svabhAva dharma Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 jainAgama stoka saMgraha kahate hai | aura pudgala kA eka varNa, eka gandha ekarasa, do pharasa ( sparza ) meM ramaNa hove to yaha pudgala kA zuddha jAnanA / isake sivAya cAra dravya meM svabhAva dharma hai parantu vibhAva dharma nahIM / calana guNa, sthira guNa, avakAza guNa, vartanA guraNa Adi ye apane 2 svabhAva ko chor3ate nahI ata. ye zuddha svabhAva dharma hai / evaM cAra prakAra kI dharma jAgrakA kahI / adharma jAgrikA :- saMsAra meM dhana kuTumba parivAra Adi kA saMyoga milanA va isake liye ArambhAdi karanA, una para dRSTi rakhanA va rakSA karanA Adi ko adharma jAgrikA kahate hai / sudakhu jAgrikA -- sudakhu jAgrikA :-su kahetA acchI va dakhu kahetA caturAI kI jAgrikA / yaha zrAvaka kI hotI hai kAraNa ki samyak jJAna, darzana sahita dhana kuTumbAdika tathA vipaya kapAya ko kharAva jAnatA hai / deza se nivRtta huA hai, udaya bhAva se udAsIna pane hai, tIna manoratha kA citana karatA hai / ise sudakhu jAgrikA kahate hai / Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 kAya ke bhava zrI gautama svAmI vIra bhagavAna ko vadanA namaskAra karake pUchane lage ki he bhagavan ! cha. kAya ke jIva antarmuhUrta me kitane bhava karate hai ? bhagavAna - he gautama! pRthvI, apa, agni, vAyu Adi jaghanya eka bhava kare utkRSTa bAraha hajAra ATha so covIsa bhava eka antarmuhUrta me kare aura vanaspati ke do bheda -1 pratyeka 2 sAdhAraNa / pratyeka jaghanya eka bhava utkRSTa vAvIsa hajAra bhava kare va sAdhAraNa jaghanya eka bhava aura utkRSTa paisaTha hajAra pA~ca sau chabbIsa bhava kare / beindriya jaghanya eka bhava utkRSTa 80 bhava kare / tri - idriya jaghanya eka0 utkRSTa sATha bhava kare / caurindriya jaghanya eka utkRSTa cAlIsa bhava kare / asaMjJI tiryaMca jaghanya eka bhava utkuSTa cauvIsa bhava kare / saMjJI tithaMca va saMjJI manuSya jaghanya tathA utkRSTa eka bhava kare / / 383 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhi pada ( sUtra zrI pannavaNAjI pada taitIsavAM ) isake daza dvAra 1 bheda dvAra 2 viSaya dvAra 3 saMThANa dvAra 4 Abhyantara aura vAhya dvAra 5 deza thakI va sarva thakI 6 anugAmI 7 hIyamAna vardhamAna avaTTIyA & par3avAI 10 apar3avAI | 1 bheda dvAra : - neriye va devabhava pratye dekhe arthAt utpanna hone ke samaya se hI unhe avadhijJAna hotA hai tiryaca va manuSya kSayopazama bhAva se dekhe / 2 viSaya dvAra : - pahalI naraka kA neriyA jaghanya sAr3he tIna gAu dekhe utkRSTa cAra gAu, dUsarI naraka kA neriyA jaghanya tIna gAu, utkRSTa sADhA tIna gAu, / tIsarI naraka kA neriyA jaghanya aDhAI gAu, u0 tIna gAu, cauthI naraka kA neriyA ja0 do gAu u0 aDhAI gAu, pAMcavI naraka kA jaghanya DeDha gAu utkRSTa do gAu, chaTThI naraka kA jaghanya eka gAu utkRSTa DeDha gAu, sAtavI naraka kA jaghanya AdhA gAu utkRSTa eka gAu dekhe / bhavanapati jaghanya paccIsa yojana taka dekhe utkRSTa tIna prakAra se dekhe UcA - pahale dUsare devaloka taka nIcetIsarInaraka ke tale taka aura ticha pala ke AyuSya vAle sakhyAta dvIpa samudva dekhe va sAgara se Ayu vAle asaMkhyAta dvIpa samudra dekhe / vANavyantara va nava nikAya ke devatA ja0 paccIsa yojana u0 tIna prakAra se dekhe UcA-pahele deva loka taka nIce-pAtAla kalaza taka va tiryak sakhyAta dvIpa samudra dekhe 1 jyotiSI ja0 AMgula ke zrasaMkhyAtaveM bhAva 384 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhi pada 385 u0 tIna prakAra se dekhe UcA-apane vimAna kI dhvajA taka, nIce naraka ke tale taka / tiryak pala ke Ayu vAle sa0 dvIpa samudra dekhe va sAgara ke Ayu0 vAle asakhyAta dvIpa samudra dekhe / tIsare devaloka se sarvArthasiddha vimAna taka ke devatA UcA apane 2 vimAna kI dhvajA taka dekhe, tiryaka asakhyAta dvIpa samudra dekhe nIce-tIsare cauthe devaloka vAle dUsarA naraka ke tale paryaMta,pAMcave cha? vAle tIsarI naraka ke tale taka, sAtavaoN, AThavaoN devaloka vAlA cauthI naraka ke taliyA taka dekhe / navave se bArahave devaloka taka vAle pAMcavI naraka ke tale paryanta, nava veyaka vAle chaTThI naraka ke tale taka cAra, anuttara vimAna vAle sAtavI naraka ke tale taka aura sarvArtha siddha ke devatA sAtavI naraka ke tale taka deza UpI loka nAlikA taka dekhe / tiryaca ja0 Agula ke asakhyAtave bhAga u0 sakhyAta dvIpa samudra dekhe / manuSya ja0 ke asakhyAtave bhAga u0 samagra loka aura aloka me loka jitane asaM0 bhAga dekhe / 3 saThANa dvAra - neriye tripAI ke Akaravat dekhe, bhavanapati pAlane ke AkAravat, vANavyantara jhAlara ke AkAra samAna, jyotiSI paDaha ke AkAravat dekhe| vAraha deva loka ke devatA mRdaga ke AkAra vata, dekhe navagai veyaka ke devatA phUlo kI cagerI samAna dekhe, aura anuttara vimAna ke devatA ku vArI kanyA kI kacukI samAna dekhe| 4 Azyantara-bAhya dvAra -neriye va deva Abhyantara dekhe, tiryaJca bAhya dekhe| manuSya Abhyantara aura bAhya dono dekhe kAraNa kI tIthekaro ko avadhi jJAna janma se hI hotA hai| 5 deza aura sarva thakI-nArakI, devatA aura tiryaca deza thakI aura manuSya sarva thkii| 6 anugAmI aura anAnugAmI -nArako devatA kA avadhijJAna - - Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 jainAgama stoka saMgraha anugAmI ( arthAta sAtha 2 rahane vAlA) avadhi jAna hotA hai / tiyaMca aura manapya kA anugAmI tathA anAnugAmI dono prakAra kA hotA hai / 7 hIyamAna - vardhamAna aura avaTTiyA dvAra : - nArakI devatA kA avadhi jJAna avaTTiyA hove ( na to ghaTe aura na vaDhe, utanA hI rahatA hai ) manuSya aura tiryaM ca kA hIyamAna, vardhamAna athA avaTTiyA evaM tIno prakAra kA avadhi jJAna hotA hai / 6- 10 par3avAI aura apar3avAI dvAra : - nArakI devatA kA avadhi jJAna apar3avAI hotA hai aura manuSya va tiryaM cakA avadhi jJAna par3avAI tathA apar3avAI [dono prakAra kA hotA hai / adm Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A dharma-dhyAna ( uvavAI sUtra pATha ) se ki ta dhamme jhANe ? cauvihe, caupar3ayAre pannatte tajahA, ANAvijae 1 avAya vijae 2 vivAga vijae 3 saThANa vijae 4, dhammassaNa jhANassa cattAri lakkhaNA pannatA tajahA, ANAruI 1 nisaggaruI 2 suttaruI 3 uvaesa rUI 4, dhammassaNa jhANassa cattAri AlambaNA pannatA tajahA, vAyaNA 1 puccharaNA 2 pariyaTTaNA 3 dhamma- kahA 4, dhammassagaM jhANassa cattAri aNappehA pannatA tajahA, egaccANuppehA 1 ariNaccAguppehA 2 asaraNANuppehA 3 sasArANuppehA 4 | dharmadhyAna ke cAra bheda :-- ANAvijae, avAyavijae, vivAgavijae, saThAraNa vijae / 1 ANAvijae. - vItarAga kI AjJA kA vicAra ciMtana kare / samakita sahita bAraha vrata, zrAvaka kI gyAraha paDimA paca mahAvrata, bhikSu (sAdhu) kI bAraha paDimA, zubha dhyAna, zubha yoga, jJAna, darzana, cAritra, tapa va chakAya kI rakSA eva vItarAga kI AjJA kA ArAdhana kare / isame samaya mAtra kA pramAda nahI kare / aura catuvidha tIrtha ke guNo kA kIrtana kare / isa prakAra dharma dhyAna kA yaha pahalA bheda khatma huvA | * avAya vijae - sasAra ke andara jIva ko jisake dvArA dukha prApta hotA hai, unakA citavana kare athavA mithyAtva, avrata, pramAda, kaSAya, azubha yoga tathA aThAraha pApa sthAnaka, jakAya kI hiMsA eva 387 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 jaimAgama stoka sagraha inako dukho kA kAraNa jAnakara Azrava mArga kA tyAga kare va saMvara mArga ko Adare, jisase jIva ko dukha nahI hove / vivAga vijae :-jIva ko kisa prakAra sukha-dukha kI prApti hotI hai arthAt vaha inhe kisa prakAra bhogatA hai, isapara citana va manana kare / jIva jisase rasa ke dvArA jaise zubhAzubha jJAnAvaraNIyAdika karmo kA upArjana kiyA hai vaise hI zubhAzubha kamoM ke udaya se jIva sukha-dukha kA anubhava karatA hai / sukha-dukha anubhava karate samaya kisI para rAga-dveSa nahI karanA cAhiye, kintu samatA bhAva rakhanA cAhiya / mana, vacana, kAyA ke zubha yoga sahita jaina dharma ke andara pravRtta honA cAhiye, jisase jIva ko nirAbAdha parama sukha kI prApti hove| ____saMThANa vijae .-tInoM loko ke AkAra kA svarUpa citave / loka kA svarUpa isa prakAra hai :-yaha loka supaiThaka ke AkAravat hai| jIva-ajIvo se samagra bharA huA hai| asakhyAta yojana kA kroDAkror3a pramANe tIrchA loka hai, jisake andara asaM0 dvIpa samudra hai, asaM0 vAraNabyantara ke nagara hai, asaM0 jyotiSI ke vimAna hai tathA asa0 jyotiSI kI rAjadhAniye hai| isameM aDhAI dvIpa ke andara tIrthakara jaghanya 20, utkRSTa 170, kevalI ja0 do kror3a, u0 nava kroDa tathA sAdhu ja0 do hajAra kor3a, u0 nava hajAra kroDa hote haijinhe vadAmi, namasAmi, sakkorami samANemi kallANa, maMgalaM devaya, ceiyaM, pjuvaassaami| tIrcha loka meM asakhyAte zrAvaka-zrAvikA hai, unake guNa grAma karanA cAhiye / tIrcha loka se asaM0 guNA adhika Urdhva loka hai, jisameM bAraha devaloka, nava veyaka, pA~ca anuttara vimAna evaM sarva milAkara corAsI lAkha, sattANu hajAra tevIsa vimAna hai| inake Upara siddha zilA hai, jahA para siddha bhagavAna virAjamAna hai| unhe vaMdAmi jAva pajuvAssAmi / Urdhvaloka se nIce adholoka hai, Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma - dhyAna 386 jisame corAsI lAkha naraka vAse hai aura sAta kror3a, bahattara lAkha bhavanapati ke bhavana hai / aise tIna loka ke sarva sthAnaka ko samakita rahita karaNI binA sarva jIva anantI vAra janma maraNa dvArA pharasa kara chor3a cuke hai / aisA jAnakara samakita sahita zruta aura cAritra dharma kI ArAdhanA karanI cAhiye, jisase ajarAmara pada kI prApti hove / dharma dhyAna ke cAra lakSaNa : 1 ANAruI -- vItarAga kI AjJA aGgIkAra karane kI ruci upaje, use ANAruI kahate hai / 2 nisaggaruI : - jIva kI svabhAva se hI tathA jAti smaraNAdika jJAna se zruta sahita cAritra dharma karane kI ruci upaje, ise nisagga ruI kahate hai / 3 sUtra ruI :- isake do bheda - 1 aGga paviTTha 2 aGga bAhya | AcArAMgAdi 12 aGga aGgapaviTTha hai / iname se 11 aGga kAlika aura bArahavA~ aga dRSTivAda yaha utkAlika / aga bAhya ke do bheda :- 1 Avazyaka, 2Avazyaka vyatirikta / Avazyaka-sAmAyikAdika cha adhyayana utkAlika tathA uttarAdhyayanAdika kAlikasUtra / uvavAI pramukha utkAlika sUtra sunane kI tathA paDhane kI ruci utpanna hove use sUtra - ruci kahate hai / 4 uvaesaruI :- ajJAna dvArA upArjita karmo ko jJAna dvArA khapAve jJAna se naye karma na vAMdhe, mithyAtva dvArA upArjita karmoM ko samakita dvArA khapAve, samakita ke dvArA navIna karma nahI bAdhe / avrata se baMdhe hue karmo ko vrata dvArA khapAve va vrata se naye karma na bAdhe / pramAda dvArA upArjita apramAda se khapAve aura apramAda ke dvArA naye karma na bAdhe / kaSAya dvArA badhe hue karmo ko akaSAya dvArA khapAve va akaSAya ke dvArA naye karma na bAdhe / azubha yoga se Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 jainAgama stoka saMgraha upAjita karmo ko zubha yoga se khapAve va zubha yoga ke dvArA naye karma na bAMdhe / pA~ca indriya ke svAda rUpa Azrava se upArjita karma tapa rUpa saMvara dvArA khapAve aura tapa rUpa savara se naye karma na vAMdhe / ataH ajJAnAdika Azrava mArga kA tyAga karake jJAnAdika savara mArga ArAdhana kare evaM tIrthaGkaroM kA upadeza sunane kI ruci upaje / ise upadeza ruci ( uvaesa ruci ) tathA ugADha ruci bhI kahate haiN| dharmadhyAna ke cAra avalambana 1 vAyaraNA, 2 pucchaNA, 3 pariyaTTaNA, 4 dharmakathA 1 vAyaNA-vinaya sahita jJAna tathA nirjarA ke nimitta sUtra ke va artha ke jJAtA gurvAdika ke samIpa sUtra tathA artha kI vAcanA leve use vAyaNA kahate hai| 2 pucchaNA - apUrva jJAna prApta karane liye tathA jaina mata dIpAne ke liye, sandeha dUra karane ke liye athavA anya kI parIkSA ke liye yathAyogya vinaya sahita gurvAdika se prazna pUche use pucchaNA kahate hai| ____3 pariyaTTaNA- pUrva paThita jinabhASita sUtra va arthoM ko askhalita karane ke liye tathA nirjarA nimitta zuddha upayoga sahita zuddha artha aura sUtra kI bArambAra svAdhyAya kare use pariyaTTaNA kahate hai / ___4 dharmakathA-jaise bhAva vItarAga ne parUpe hai, vaise hI bhAva svayaM aMgIkAra karake vizeSa nizcaya pUrvaka zaDDA, kalA, vitigacchA rahita apanI nirjarA ke lie aura para-upakAra nimitta sabhI ke andara ve bhAva vaise hI parUpe, use dharma kathA kahate hai / isa prakAra kI dharma kathA kahane vAle tathA suna kara zraddhA rakhane vAle dono jIva vItarAga kI AjJA ke ArAdhaka hote hai| isa dharmakathA saMvara rUpa vRkSa kI sevA karane se mana vaoNchita sukha rUpa phala kI prApti hotI hai| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-dhyAna 361 saMvara rUpI vRkSa kA varNana jisa vRkSa kA samakita rUpa mUla hai, dhairya rUpa kanda hai, vinaya rUpa vedikA hai, tIrthaGkara tathA cAra tIrtha ke guNa kIrtana rUpa skandha hai, paoNca mahAvrata rUpa baDI zAkhA hai, paccIsa bhAvanA rUpa tvacA hai, zubha dhyAna va zubha yoga rUpa pradhAna pallava patra hai, guNa rUpa phUla hai, zIla rUpa sugandha hai, AnaMda rUpa rasa hai aura mokSa rUpa pradhAna phala hai / meru giri ke zikhara para jaise cUlikA virAjamAna hai vaisa hI samakitI ke hRdaya meM saMvara rUpI vRkSa virAjamAna hotA hai / isI saMvara rUpI vRkSa kI zItala chAyA jise prApta hotI hai, usa jIva ke bhavobhava ke pApa Tala jAte hai aura vaha atula sukha prApta karatA hai| ukta cAra prakAra kI kathA vistAra pUrvaka kahe use dharma kathA kahate hai| AkSevaNI, vikSevaNI, savegaNI aura nivvegaNI Adi 4 kathAo kA vistAra cauthe ThANe dUsare uddeze ke andara hai / dharma dhyAna kI cAra aNuppehA jIva dravya tathA ajIva dravya kA svabhAva svarUpa jAnane ke liye sUtra kA artha vistAra pUrvaka citave use aNuppehA kahate hai| 1 ekaccANuppehA -merI AtmA nizcaya naya se asakhyAta pradezI arUpI sadA saupayogI aura caitanya rUpa hai / sarva AtmA nizcaya naya se aisI hI hai aura vyavahAra naya se AtmA anAdi kAla se acaitanya jaDa varNAdi 20 rUpa sahita pudgala ke sayoga se trasa va sthAvara rUpa lekara aneka nRtyakAra naTa ke samAna aneka rUpa vAlI hai / vaha trasa kA trasa rUpa me pravarte to jaghanya atarmuhUrta utkRSTa do hajAra sAgara jAjerA taka rahe aura sthAvara kA sthAvara rUpa me pravarte to ja0 anta0 utkRSTa (kAla se) anatI utsarpiNI avasarpiNI va kSetra se anatA loka pramANe aloka ke AkAza pradeza hove itane kAla cakra utsarpiNI avasarpiNI smjhnaa| isake asaMkhyAta pudgala parArvatana 4 . Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 jainAgama stoka sagraha hote hai / AMgula ke asaMkhyAtave bhAga meM jitane AkAza pradeza Ave utane a0 pudgala parA0 hote hai| sthAvara ke aMdara pudgala lekara khelA / yaha vyavahAra naya se jAnanA / trasa sthAvara me rahakara strIpuruSa napusaka veda meM pudgala sayoga meM khelA, pravarta huA aura aneka rUpa dhAraNa kiye / jaise kisI samaya devI rUpa me bhavanapatyAdika se IzAna devaloka taka indra kI IndrANI surupavantI apsarA huI jaghanya 10 hajAra varSa utkRSTa 55 palyopama devAMganA ke rUpa me anato vAra jIva khelaa| devatA rUpa meM bhavanapatyAdika se bhAva nava greveyaka taka mahadhika mahA zaktivaMta indrAdika loka pAla pramukha rUpavAna dedIpyavAn vAMchita bhoga sayoga meM pravRtta huaa| jaghanya 10 hajAra varSa, utkRSTa 31 sAgaropama evaM anaMtI bAra bhogaa| indra mahArAja ke rUpa me eka bhava ke andara 7 palyopama kI devI, bAvIsa kroDAkoDa, piccAzI lAkha kor3a, ekottara hajAra kroDa, cAra se aThAvIsa kroDa, sattAvana lAkha caudaha hajAra do so aThyAsI Upara pA~ca palya kI 8, itanI deviyo ke sAtha bhoga karane para bhI tRpti na huii| manuSya ke adara strI-puruSa rUpa meM huaa| deva kuru uttara kuru ke adaMra yugala yugalAnI huA, jahAM mahAmanohara rUpa manavAMchita kha bhoge / dasa prakAra ke kalpa vRkSo se sukha bhoge / strI-puruSa kA kSaNa mAtra ke lie bhI viyoga nahI par3A / 3 palyopama taka niratara sukha bhoge / harivAsa ramyaka vAsa meM 2 palyopama hemavaya hiraNya vaya kSetra ke andara 1 palya taka, chappana antaradvIpA ke andara palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga, yugala yugalAnI rUpa me anantI bAra strI-purupa ke rUpa meM khelA, parantu Atma-tRpti nahI huii| cakravartI ke ghara strI ratna ke rUpa meM lakSmI samAna rUpa anantI bAra yaha jIva pAkara khelA, parantu tRpta nahI huaa| vAsudeva maNDalIka rAjA va pradhAna vyavahAriyA ke ghara strI rUpa meM manojJa sukho me pUrva kroDAdika ke AyuSyapane pravarta huA / yahI jIva manuSya ke andara kurUpavAna, durbhAgI nIca kula, Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-dhyAna 363 daridrI bhartAra kI strI rUpa me, alakSa rUpa durbhAgiNIpane aura naTapane pravarta huA to bhI manuSya pane strI puruSa ke avatAra pUre nahI hue| tiryaJca pacendriya jalacarAdi ke andara strI veda se pravarta huA vaha jIva sAta naraka me, paoNca ekendriya me, tIna vikalendriya tathA asajJI tirya ca manuSya ke andara bhI jIva napuMsaka veda se pravarta huA, paramArthe lAgaTha strI veda se pravarta huA / utkRSTa 110 palya aura pRthak pUrva kroDa taka strI veda me khelA / jaghanya AyuSya bhogane ke AzrI anta0 puruSa veda meM utkRSTa pRthak so sAgara jAjerA taka khelA / jaghanya AyuSya bhogane ke AzrI anta0, napu saka veda u0 anata kAla cakra asa0 pudgala parAvartana taka khelaa| jahA gayA vahA akelA pudgala ke sayoga se aneka rUpa parA0 kiye| yaha sarva rUpa vyavahAra naya se jaannaa| isa prakAra ke paribhramaNa ko miTAne vAle zrI jainadharma ke andara zuddha zraddhA sahita zuddhaudyama parAkrama kare taba hI AtmA kA sAdhana hove aura isa samaya AtmA ke siddha pada kI prApti hotI hai / isame nizcaya naya se eka hI AtmA jAnanA cAhie / jaba zuddha vyavahAra meM pravarta hokara azuddha vyavahAra ko dUra kare, taba siddha gati prApta hotI hai| isa prakAra kI merI eka AtmA hai / apara parivAra svArtha rUpa hai aura paugasA, mIsasA tathA vIsasA pudgala ye paryAya karake jaise svabhAva me hai vaise svabhAva me nahI rahate hai ataH azAzvata hai| isalie apanI AtmA ko apane kArya kA sAdhaka va zAzvata jAna kara apanI AtmA kA sAdhana kre| aNiccANuppehA :--rUpI pudgala kI aneka prakAra se yatanA karane para bhI ye anitya hai| nitya kevala eka zrI jainadharma parama sukhadAyaka hai / apanI AtmA ko nitya jAnakara samakitAdika savara dvArA puSTa kare / yaha dUsarI aNuppehA hai / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 3 asaraNANuppehA :-- isa bhava ke andara va paraloka meM jAte hue jIva ko eka samakita pUrvaka jainadharma binA janma, jarA, maraNa ke du.kha dUra karane meM anya koI zaraNa samartha nahI / aisA jAnakara zrI jaina dharma kA zaraNa lenA cAhie, jisase parama sukha kI prApti hove / yaha tIsarI aNuppehA hai | 364 1 saMsArANuppehA : - svArtha rUpa saMsAra samudra ke andara janma, jarA, maraNa, saMyoga viyoga zArIrika mAnasika dukha, kaSAya mithyAtva, tRSNArUpa aneka jala kallolAdika kI laharo se cAra gati cauvIza daMDaka ke aMdara paribhramaNa karate hue jIva ko zrI jainadharma rUpa dvIpa kA AdhAra hai aura saMyama rUpa nAva ko zuddha samakita rUpa nirjAmaka nAvika ( nAva calAne vAlA) hai / aisI nAvo ke dvArA jIva - siddhi rUpa mahAnagara ke andara pahu~ca jAtA hai / jahAM ananta atula vimala siddhi ke sukha prApta karatA hai / yaha dharmadhyAna kI cauthI aNuppehA hai | dharma dhyAna ke guNa jAna kara sadA dharmadhyAna dhyAve, jisase jIva ko parama sukha kI prApti hove / Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH lezyA (zrI uttarAdhyayana sUtra, 34 vA adhyayana) cha lezyA ke 11 dvAra-1 nAma 2 varNa 3 rasa 4 gadha 5 sparza 6 pariNAma 7 lakSaNa 8 sthAnaka 6 sthiti 10 gati 11 cavana / 1 nAma dvAra :-1 kRSNa lezyA 2 nIla lezyA 3 kApota lezyA 1 tejo lezyA 5 padma lezyA 6 zukla leshyaa| 2 varNa dvAra ---kRSNa lezyA kA varNa jala sahita megha samAna kAlA tathA bhaisa ke sIga samAna kAlA, arIThe ke vIja samAna, gAr3I ke khaMjana ( kAjalI ) samAna aura A~kha kI kIkI samAna kaalaa| inase bhI ananta guNA kaalaa| ___ nIla lezyA-azoka vRkSa, cAsa pakSI kI pAMkha aura vaiDrya ratna se bhI anata guNA nIlA isa lezyA kA varNa hotA hai / kApota lezyA-alasI ke phUla, koyala kI pAkha, kabUtara kI gardana kucha lAla kucha kAlI Adi / inase bhI anata guNA adhika kApota lezyA kA varNa hotA hai| tejo lezyA-ugatA huA sUrya, tote kI coca, dIpaka kI zikhA Adi / inameM anaMta guNA adhika isa lezyA kA varNa lAla raMga hotA hai| padma lezyA-haratAla, haladara, saNa ke phUla, Adi inase bhI anata guNA adhika pIlA isakA raga-hotA hai| zukla lezyA-zaMkha, aka ratna, mogare kA phUla, gAya kA dUdha, 365 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 jainAgama stoka saMgraha cAMdI kA hAra Adi inase bhI anaMta guNA isa lezyA kA varNa zveta hotA hai| 3 rasa dvAra :-kar3avA tumbA, nImba kA rasa, rohiNI nAmaka vanaspati kA rasa Adi inase bhI anaMta guNA adhika kar3avA rasa kRSNa lezyA kA hotA hai / nIla lezyA kA rasa-sU Tha ke rasa ke samAna, pIpalA mUla Adi ke rasa se bhI anaMta guNA kar3avA rasa nIla lezyA kA hotA hai| kApota lezyA kA rasa-kaccI kerI, kaccA koThA ( kabITa ) Adi ke rasa se bhI anaMta guNA khaTTA hotA hai| tejo lezyA kA rasa-pakke Ama, va pakke koThe ke rasa se anata guNA adhika kucha khaTTA va kucha mIThA hotA hai / padma lezyA kA rasa-zarAva, sirakA va zahada Adi se bhI anata guNA adhika madhura hotA hai| __zulka lezyA kA rasa-khajUra, dAkha ( drAkSa ) dUdha va zakkara Adi se bhI anata guNA adhika mIThA hotA hai / 4 gaMdha dvAra :-gAya, kuttA, sarpa Adi ke mar3e se bhI anaMta guNo adhika aprazasta gandha prathama tona lezyA kI hotI hai / kapUra, kevar3A, pramukha ghoTane ke samaya jaisI sugandha nikalatI hai usa se bhI anata guNI adhika prazasta sugandha pichalI lezyAoM kI hotI hai| 5 sparza dvAra :-karavata kI dhAra, gAya kI jIbha, mujha (ja) kA tathA bAMsa kA pAna Adi se bhI anaMta guNA tIkSNa aprazasta lezyA kA sparza hotA hai / vura nAmaka vanaspati, makkhana sarasava ke phUla va makhamala se bhI anaMta guNA adhika komala prazasta lezyAo kA sparza hotA hai| 6 pariNAma dvAra :- lezyA tIna prakAre praName-jaghanya, madhyama aura utkRSTa tathA nava prakAre pariName Upara ke tIna prakAra ke puna Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha lezyA 397 eka eka ke tIna bheda hote hai| jaise jaghanya kA ja0, jaghanya kA madhyama aura ja0 kA utkRSTa eva hareka ke tIna-tIna karate nava bheda hue| aise hI nava ke sattAvIsa, sattAvIsa ke ekAsI aura ekAsI ke do sau tetAlIsa bheda hote hai / itane bhedo se lezyA pariNamatI hai| 7 lakSaNa dvAra -kRSNa lezyA ke lakSaNa-paoNca Azrava kA sevana karanevAlA, agupti vata, chakAya jIva kA hisaka, Arambha kA tIna pariNAmI aura dveSI, pApa karane meM sAhasika, niSThura pariNAmI, jIva hisA, sugyA rahita karane vAlA aura ajitendrI Adi lakSaNa kRSNa lezyA ke hai| ___ nIla lezyA ke lakSaNa-IrSyAvaMta, mRSAvata, tapa rahita, mAyAvI, pApa karane me zarmAye nahI, gRddhI, dhUtArA, pramAdI rasa-lolupI, mAyA kA gaveSI, Arambha kA atyAgI, pApa ke andara sAhasika-ye lakSaNa nIla lezyA ke hai| ___ kApota lezyA ke lakSaNa-vakrabhASI, vakra kArya karanevAlA, mAyA karake prasanna hove, saralatA rahita, muMha para kucha aura pITha pIche kucha, mithyA aura mRSA bhASI, corI matsara kA karane vAlA Adi / tejo lezyA ke lakSaNa-maryAdAvanta, mAyA rahita, capalatA rahita, kutuhala rahita, vinayavata, jitendriya, zubha yogavata, upadhyAna tapa sahita, dRDha dharmI, priya dharmI, pApa se Darane vAlA Adi / padma lezyA ke lakSaNa-krodha, mAna, mAyA, lobha ko jisane patale (kama) kiye hai, prazAta citta, Atma nigrahI, yoga upadhyAna sahita, alpa bhApI, upazAta jitendriya / zukla lezyA ke lakSaNa-ArtadhyAna, raudra dhyAna se sarvathA rahita, dharma dhyAna, zukla dhyAna sahita, daza prakAra kI citta samAdhi sahita, Atma nigrahI aadi| 8 lezyA sthAnaka dvAra :-asakhyAta utsarpiNI avasarpiNI ke Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 jainAgama stauka saMgraha jitane samaya hote hai tathA asaM0 loka ke jitane AkAza pradeza hote hai, utane lezyA ke sthAnaka jAnanA / 6 lezyA kI sthiti dvAra :-kRSNa lezyA kI sthiti jaghanya ata0 kI utkRSTa 33 sAgaropama va anta0 adhika / nIla lezyA kI sthiti jaghanya anta0 kI utkRSTa daza sAgaropama aura pala kA asaM0 bhAga adhika / kApota lezyA kI sthiti jaghanya anta0 kI u0 tIna sAgaropama aura pala kA asakhyAtavaoN bhAga adhika / tejo lezyA kI sthiti ja0 anta0 kI u0 do sAgara aura pala kA asaMkhyAtavA~ bhAga adhik| padma lezyA kI sthiti ja0 anta0 ko u0 daza sAgaropama aura ata0 adhika / zukla lezyA kI sthiti jaghanya ata0 kI u0 33 sAgaropama aura aMta0 adhika evaM samuccaya lezyA kI sthiti khii|| cAra gati meM lezyA kI sthiti nArakI kI lezyA kI sthiti :- kApota lezyA kI sthiti jaghanya daza hajAra varSa kI u0 tIna sAgaropama aura pala kA asaMkhyAtavA~ bhaag| nIla lezyA kI sthiti ja0 tIna sAgara aura pala kA asaM0 bhAga u0 daza sAgara aura pala kA asa0 bhaag| kRSNa lezyA kI sthiti ja0 daza sAgara aura pala kA asa0 bhAga u0 tetIsa sAgara aura aMta0 adhika evaM nArakI kI lezyA huii| manuSya tirya ca kI lezyA kI sthitiprathama paoNca lezyA kI sthiti jaghanya utkRSTa aMtarmuhUrta kii| zukla lazyA kI sthiti (kevalI AzrI) ja0 anta0 kI u0 nava varSa nyUna kor3a pUrva kii| devatA kI lezyA kI sthiti-bhavanapati aura vANa vyatara meM kRSNa lezyA kI sthiti ja0 daza hajAra varSa kI u0 pala kA asaMkhyAtavA~ bhAga / nIla lezyA kI sthiti ja0 kRSNa lezyA kI u0 sthiti se eka samaya adhika u0 pala kA asaMkhyA0 bhAga / kApota lezyA kI sthiti ja0 nIla lezyA kI u0 sthiti se eka samaya adhika u0 pala kA asakhyAtavA~ bhaag| tejo lezyA kI sthiti ja0 daza hajAra varSa kI, bhavanapati vANa vyantara kI u0 do sAgara aura pala kA asaM Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaH lezyA 366 khyAtavA~ bhAga adhika / vaimAnika deva ko padma lezyA kI sthiti ja0 tejo lezyA kI u0 sthiti se eka samaya adhika / vaimAnika kI u0 daza sAgara aura atamuharta adhika / vaimAnika kI zukla lezyA kI sthiti ja0 padma lezyA kI u0 sthiti se eka samaya adhika u0 tetIsa sAgara aura atarmuhUrta adhik| ___10 lezyA kI gati dvAra:-kRSNa, nIla, kApota ye tIna aprazasta va adhama lezyA hai jinake dvArA jIva durgati ko jAtA hai| tejo, padma aura zukla ina tIna dharma lezyA ke dvArA jIva sugati meM jAtA hai| 11 lezyA kA cyavana dvAra -sarva lezyA prathama pariNamate samaya koI jIva upajatA va cavatA nahI tathA lezyA ke ata samaya meM koI jIva upajatA va cavatA nhii| parabhava meM kaise cave ? isakA varNanalezyA para bhava kI AI huI arta muhUrta gaye bAda zeSa antamuhUrta AyuSya me bAkI rahane para jIva parabhava ke aMdara jAve / E Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoni pada ( sUtra zrI pannavaNAjI pada navavA ) yoni tIna prakAra kI -- zIta yoni, uSNa yoni zItoSNa yoni / vistAra - pahalI naraka se tIsarI naraka taka zIta yoniyAM, cauthI naraka me zIta yoniyAM vizepa aura uSNa yoniyA kama / pAcavI naraka meM uSNa yoniyAM vizeSa aura zIta yoniyAM kama / chaTThI naraka meM uSNa yoniyAM | sAtavI naraka me mahA uSNa yoniyAM agni chor3a kara cAra sthAvara, tIna vikalendriya, samuccaya tiryaca aura manupya meM tIna yoni mile te kAya meM eka uSNa yoni saMjJI tiryaca sajJI manuSya aura devatA meM eka zItoSNa yoniyAM / inakA alpavahutva -- sarva se kama zItoSNa yoniyAM, una se ayoniyA siddha bhagavanta ananta guNA una se zota yoniyAM anata guNA / yoni tona prakAra kI hotI hai sacitta, acitta, mizra / nArakI aura devatA me yoni eka acita / pAMca sthAvara, tIna vikalendriya samuccaya tiryaMca aura samuccaya manuSya me yoni tIna hI milatI hai saMjI tiryaca aura saMjJI manuSya me yoni eka mizra / inakA alpabahutva :- sarva se kama mizra yoniyAM usase acita yoniyA asakhyAta guNA aura usase sacita yoniyAM anata guNA / yoni tIna prakAra kI saMvaDA, viDA aura saMDA - vir3A arthAt sabuDA DhaMkI huI viyar3A yAne khulI ( ughADI ) huI aura sabur3A viyar3A yAne kucha DhakI huI aura kucha khulI huI / 400 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo kI mArgaNA 401 pAca sthAvara devatA aura nArakI kI yoni eka savuDA, tIna vikaledriya, samuccaya tiryaca aura manuSya me tIno hI yoni pAve / sajJI tiryaca aura sajJI manuSya me yoni eka saMvuDA, viyaDA / inakA alpavahutva-sarva se kama savuDAviyaDA unase viyaDA yoniyAM asaMkhyAta guNA / unase savuDA yoniyAM ananta guNA / yoni tIna prakAra kI hai sakhA arthAt zakha ke AkAra samAna / kacchA yAne kachaye ke AkAra samAna aura vaMza pattA kahetA vAsa ke patra ke samAna / cakravartI kI srI ratna kI yoni zakha vat / aisI yoni vAlI strI ke saMtAna nahI hotii| 54 zalAkA puruSa kI mAtA kI yoni kAcabe ( kachuvA ) ke AkAra samAna hove aura sarva manuSyo kI mAtA kI yoni bAsa ke patra ke AkAra samAna hotI hai| ATha AtmA kA vicAra ziSya pUchatA hai ki he bhagavan ! sagraha naya ke mata se AtmA eka hI svarUpI kahane me AyA hai jaba ki anya mata se AtmA ke bhinna 2 prakAra kahe jAte hai / kyA AtmA ke alaga 2 bheda hai ? yadi hove to kitane ? ____ guru-he ziSya! bhagavatIjI kA abhiprAya dekhate AtmA to AtmA hI hai, vaha AtmA svazakti ke kAraNa eka hI rIti se eka hI svarUpI hai samAna pradezI aura samAna guNI hai ata nizcaya se eka hI bheda kahane me AtA hai parantu vyavahAra naya ke mata se kitane kAraNo se AtmA ATha mAnI jAtI hai| jaise -1 dravya AtmA 2 kaSAya AtmA 3 yoga AtmA 4 upayoga AtmA 5 jJAna AtmA 6 darzana AtmA 7 cAritra AtmA 8 vIrya AtmA / eva ATha guNo ke kAraNa se AtmA ATha kahalAtI hai aura eka dUsarI ke sAtha mila jAne se isa ke aneka vikalpa bheda hote hai jaisA ki Age ke yantra me vatAyA gayA hai| 26 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 kaSAya A0 dravya AtmA me kaSAya AtmA kI bhajanA yoga AtmA kI bhajanA upayoga AtmA upa0 A0 kI niyamA kI niyamA jJAna A0 kI bhajanA darzana AtmA kI bhajanA cAritra A0 kI bhajanA vIrya A0 kI bhajanA dravya A0 dravya A0 dravya A0 kI niyamA kI niyamA kI niyamA yoga AtmA kapAya A0 kaSAya A0 kI niyamA kI bhajanA kI bhajanA ra 4 yoga A0 upa0 A0 jJAna A0 kI bhajanA darzana A0 kI niyamA cAritra A0 kI bhajanA vIrya A0 kI niyamA upa0 A0 kI niyamA upa0 A0 kI bhajanA jJAna A0 kI bhajanA darzana A0 5 jJAna A0 dravya A0 kI niyamA kaSAya A0 kI bhajanA yoga0 A0 kI bhajanA 6 darzana A0 dravya A0 kI niyamA kaSAya A0 kI bhajanA yoga A0 kI bhajanoM 7 cAritra A0 dravya A0 kI niyamA upa0 A0 kI niyamA 1 jJAna A0 kI bhajanA cAritra A0 kI bhajanA vIrya A0 kI bhajanA kaSAya A0 kI bhajanA yoga A0 kI bhajanA jJAna A0 upa0 A0 kI bhajanA kI niyamA darzana A0 darzana A0 jJAna Ao kI niyamA kI niyamA kI bhajanA kI niyamA cAritra A0 cAritra A0 cAritra A0 darzana A0 kI bhajanA kI bhajanA ko bhajanA kI niyamA vIrya A0 vIyaM A0 cAritra A0 vIrya A kI niyamA kI bhajanA kI bhajanA kI niyamA kI bhajanA bhajanA arthAt hove athavA nahIM hove / niyamA kA artha nizcaya hove / upa0 A0 kI niyamA jJAna A0 kI bhajanA darzana A0 8 kI niyamA vIrya A0 vIrya A dravya A kI niyamA kaSAya A0 kI bhajanA yoga A0 kI bhajanA upa0 A0 kI niyamA 402 jainAgama stoka saMgraha Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha AtmA kA vicAra 403 alpa bahuta inakA alpabahutva --- sarva se kama cAritra AtmA unase jJAna AtmA ananta guNI / unase kaSAya AtmA ananta guNI, unase yoga AtmA vizeSAdhika, unase vIrya AtmA vizeSAdhika, unase dravya AtmA tathA upayoga AtmA tathA darzana AtmA paraspara tulya aura ( vI. A. se ) vizeSAdhika / yaha sAmAnya vicAra huvA | aba ATha AtmA kA vizeSa vicAra kahA jAtA hai - ziSya- kRpAlu guru ! Atma dravya eka hI zakti vAlA tathA asakhyAta pradezI sat, cid aura Anandaghana kahane me AtA hai / isakA nizcaya naya se kyA abhiprAya hai ? vyavahAra naya ke mata se kisa kAraNa se AtmA ATha kahI jAtI hai ? aura ve AtmA kina 2 sayoga ke sAtha mila kara gatAgati karatI hai ? ye sarva kRpA karake kaho / guru - he ziSya ! kAraNa kevala yahI hai ki zuddha Atma dravya me pAMca jJAna. do darzana tathA pAMca cAritra kA samAveza hotA hai / ye sarva Atma zuddhi ke kAraNa arthAt sAdhana hai / inake andara Atmavala aura Atma vorya lagAne se karma mukta hotI hai jaba ki sAmane pakSa me arthAt isake viruddha azuddha Atma dravya me paccIsa kaSAya, pandraha yoga, tIna ajJAna aura do darzana kA samAveza hotA hai / ye sarva Atma azuddhi ke kAraNa tathA sAdhana hai / iname bala yA vIrya lagAne para cAra gatiyo me, paribhramaraNa karanA paDatA hai / aisA hone para pratyeka AtmA bhinna 2 sayogo ke sAtha milatI hai / jaisA ki isa yantra meM batAyA gayA hai. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 ATha AtmAoM jIva ke caudaha caudaha guNa pandraha yoga bAraha upayoga chaH lezyAo kA dUsarA yantra bheda me se sthAnakame se me se me se me se 1 dravya AtmA samuccaya 14 samuccaya 14 guNa samuccaya 15 samuccaya 12 samuccaya 6 bheda pAve sthAnaka pAve yoga pAve upayoga pAve lezyA 6 2 kaSAya A0meM 14 pAve prathama 10 guNasthAna 15 pAve kevala jJAna va kevala 6 lezyA darzanachoDa,zepa 10pAve 3 yoga A0me 14 pAve pahele se teraha guNa 15 pAve 12 pAve. 6 lezyA sthAnaka taka pAve 4 upa0Atme 14 pAve 14 guNa sthAnaka 15 pAve 12 upayoga pAve 6 lezyA 5 jJAna A0 me 3 vikalendriya pahalA aura tIsarA 15 pAve tIna ajJAna choDa nava 6 lezyA asajJI aparyAptA aura choDa kara zeSa 12 upayoga pAve saMjJI ke do evaM 6 guNa0 pAve 6 darzana A0 me 14 pAve 14 pAve 15 pAve 12 upayoga pAve 6 lezyA / ' cAritra A0me 1 sajJI kI paryApta pAve prathama pAca chor3a 15 pAve 3 ajJAna choDa zepa 6 lezyA zeSa nava pAve nava upayoga 8 vIrya A0me 14 pAve 14 pAve 15 pAve 12 upayoga pAve 6 lezyA jainAgama stoka sagraha Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra samakita ke 67 bola isa para bAraha dvAra :--(1) saddahaNA 4 (2) liGga 3 (3) vinaya 10 (4) zuddhatA 3 (5) lakSaNa 5 (6) bhUSaNa 5 (7) dUSaNa 5 (8) prabhAvanA 8 (6) AgAra 6 (10) jayanA 6 (11) sthAnaka 6 (12) bhAvanA 6 / 1 saddahaNA ke cAra bheda -(1) paratIrthI se adhika paricaya na kare (2) adharma pAkhaNDiyo kI prazasA na kare (3) apane mata ke pAsatthA, usannA va kuliGgI Adi kI saMgati na kre| ina tIno kA paricaya karane se zuddha tatva kI prApti nahI ho sakatI (4) paramArtha ke jJAtA sarvAgI gItArtha kI upAsanA karake zuddha zraddhAna dhAraNa kre| 2 liGga ke tona bheda -(1) jaise yuvA puruSa raga rAga Upara rAce vaise hI bhavyAtmA zrI jaina zAsana para rAce (2) jaise kSudhAvAn puruSa khIra khANDa ke bhojana kA prema sahita Adara kare vaise hI vItarAga kI vANI kA Adara kare (2) jaise vyavahArika jJAna sIkhane ko tIvra icchA hove, aura zikSaka kA yoga milane para sIkha kara isa loka me sukhI hove vaise hI vItarAga kathita sUtro kA nitya sUkSmArtha nyAya vAle jJAna ko sIkha kara ihaloka aura paraloka me manovAcchita sukha kI prApti kre| ___3, vinaya ke daza bheda :-(1) arihata kA vinaya kare (2) siddha kA vinaya kare (3) AcArya kA vinaya kare (4) upAdhyAya kA vinaya kare (5) sthavira kA vinaya kare (6) gaNa (bahuta AcAryoM kA samUha) 405 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha kA vinaya kare (7) kula (bahuta AcAryoM ke ziSyoM kA samUha) kA vinaya kare (8) svadharmI kA vinaya kare (9) sagha kA vinaya kare (10) saMbhogI kA vinaya kare eva daza kA bahumAna pUrvaka vinaya kare / jaina zAsana me vinaya mUla dharma kahate hai / vinaya karane se aneka sadguNo kI prApti hotI hai| ____4, zuddhatA ke tIna bheda :-(1) mana zuddhatA-mana se arihata-devaki jo 34 atizaya, 35 vANI, 8 mahA pratihArya sahita, 18 dUSaNa rahita 12 guNa sahita hai ve hI amara va sacce deva hai| inake sivAya hajAroM kaSTa par3e to bhI sarAgI devo ko mana se smaraNa nahI kare (2) vacana zuddhatA-vacana se guNa kIrtana, aise arihaMta deva ke kare va inake sivAya sarAgI devoM kA nahI kre| (3) kAyA zuddhatA-kAyA se arihaMta sivAya anya sarAgI devo ko namaskAra nahI kre| 5, lakSaNa ke pAMca bheda :-(1) sama-zatru mitra para samabhAva rakkha (2) savega-vairAgya bhAva rakkhe aura saMsAra asAra hai, viSaya va kaSAya se ananta kAla paryanta bhavabhramaNa hotA hai, isa bhava me acchI sAmagrI milI hai ataH dharma kI ArAdhanA karanI cAhie, ityAdi nitya citana kare (3) nirveda -zarIra athavA saMsAra kI anityatA para ciMtana kare aura vane vahAM taka isa mohamaya jagata se alaga rahe athavA jaga-tAraka jinarAja ko dIkSA lekara karma zatruo ko jIte va siddha pada ko prApta karane kI hamezA abhilASA (bhAvanA) rakkhe, (4) anukampA-apanI tathA para kI AtmA kI anukampA kare athavA dukhI jIvoM para dayA lAve (5) AsthA-triloka pUjyanIka zrIvItarAga deva ke vacano para dRDha zraddhA rakkhe, hitAhita kA vicAra kare athavA astitva bhAva me ramaNa kare ye hI vyavahAra samakita ke lakSaNa hai| ata: jisa viSaya me apUrNatA hove use pUrI kre| 6, bhUpaNa pAMca-(1) jaina zAsana meM dhairyavanta hokara zAsana kA pratyeka kArya dhairyatA se kare (2) jaina zAsana kA bhaktivAn hove (3) Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra samakita ke 67 bola 407 zAsana me kriyAvAn hove (4) zAsana meM catura hove / zAsana ke pratyeka kArya ko aisI caturAI (buddhi) se kare ki jisase vaha kArya nirvighnatA se samApta ho jAve (5) zAsana me caturvidha saMgha kI bhakti tathA vahusatkAra karane vAlA hove| ina pAca bhUSaNo se zAsana kI zobhA hotI hai| 7, dUSaNa pAMca-(1) zaGkA-jina vacana meM zaGkA kare (2) kaMkhA --anya mato kA ADambara dekha kara unakI vAJchA kare (3) vitigicchA-dharma kI karaNI ke phala me sandeha kare isakA phala hovegA yA nahI ? vartamAna me to kucha phala najara nahI AtA Adi isa prakAra kA sandeha kare (4) para pAkhaNDI se nitya paricaya rakkhe (5) parapAkhaNDiyo kI prazasA kare / eva samakita ke pAMca dUSaNo ko avazya dUra karanA caahiye| 8, prabhAvanA 8 bheda-(1) jisa kAla me jitane sUtra hote hai, unhe guru gama se jAne vaha zAsana kA prabhAvaka banatA hai| (2) bar3e ADambara se dharma-kathA vyAkhyAna Adi dvArA zAsana ke jJAna kI prabhAvanA kare / (3) mahAna vikaTa tapazcaryA karake zAsana kI prabhAvanA kre| (4) tIna kAla athavA tIna mata kA jJAtA hove / (5) tarka, vitarka, hetu, vAda yukti, nyAya tathA vidyAdi bala se vAdiyo ko zAstrArtha meM parAjaya karake zAsana kI prabhAvanA kre| ( 6 ) puruSArthI puruSa dIkSA lekara zAsana kI prabhAvanA kre| (7) kavitA karane ko zakti hove to kavitA karake zAsana kI prabhAvanA kre| (8) brahmacarya Adi koI vaDA vrata lenA hove to bahuta se manuSyo kI sabhA me leve, kAraNa ki isase loko ko zAsana para zraddhA athavA vratAdi lene kI ruci bar3he athavA durbala svadharmI bhAiyo ko sahAyatA kre| yaha bhI eka prakAra kI prabhAvanA hai parantu Ajakala caumAse meM abhakSya vastu kI athavA laDDU Adi kI prabhAvanA karate haiM / dIrgha Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 408 dRSTi se vicAra karane yogya hai ki isa prabhAvanA se kyA zAsana kI prabhAvanA hotI hai athavA isase kitanA lAbha ? isakA svaya vuddhimAna vicAra kara sakate hai / yadi prabhAvanA se hamArA saccA anurAga aura prema hove to choTI 2 tatvajJAna kI pustakoM ko bATa kara prabhAvanA kare ki jisase apane bhAiyo ko Atma jJAna kI prApti ho / 6, AgAra 6 bheda-( 1 ) rAjA kA AgAra, ( 2 ) devatA kA AgAra, (3) jAti kA AgAra, ( 1 ) mAtA-pitA va guru kA AgAra, ( 5 ) valAtkara ( jabardastI ) kA AgAra, ( 6 ) duSkAla meM sukhapUrvaka AjIvikA nahI cale to isakA AgAra / ina cha. prakAro ke AgAra se koI anucita kArya karanA par3e to samakita dUSita nahI hotA / 10, jayanA ke 6 bheda - ( 1 ) AlApa - svadharmI bhAiyo ke sAtha eka bAra bole, ( 2 ) saMlApa - svadharmI bhAiyo ke sAtha vAramvAra bole, ( 3 ) muni ko dAna de athavA svadharmI bhAiyo kI vAtsalyatA kare ( 4 ) eva vArambAra pratidina kare, ( 5 ) guNI jano kA guNa pragaTa kare, ( 6 ) tathA vaMdanA namaskAra bahu- mAna kare / 19, sthAnaka ke 6 prakAra - ( 1 ) dharma rUpI nagara tathA samakita rUpI daravAjA, (2) dharma rUpI vRkSa tathA samakita rUpI dhaDa, (3) dharma rUpI prAsAda ( mahala ) tathA samakita rUpI nIva ( buniyAda ), ( 4 ) dharma rUpI bhojana tathA samakita rUpI thAla, ( 5 ) dharma rUpI mAla tathA samakita rUpI dukAna, ( 6 ) dharma rUpI ratna tathA samakita rUpI maMjUSA ( sandUka yA tijorI ) | 12, bhAvanA ke 6 bheda - ( 1 ) jIva caitanya lakSaNa yukta asakhyAta pradezI niSkalaGka amUrta hai / ( 2 ) anAdi kAla se jIva aura karmo kA saMyoga hai| jaise---dUdha me ghI, tila meM tela, dhUla meM dhAtu, phUla me sugaMdha, candra kI kAnti meM amRta Adi ke samAna anAdi saMyoga hai / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra samakita ke 67 vola 406 ( 3 ) jIva sukha-dukha kA kartA aura bhoktA hai, nizcaya naya se karma kA kartA karma hai ; parantu vyavahAra naya se jIva hai / (4) jIva, dravya guNa paryAya, prANa aura guNa sthAnaka sahita hai / ( 5 ) bhavya jIvo ko mokSa hotA hai / jJAna, darzana aura cAritra ye mokSa ke sAdhana hai / . isa thokaDe ko muMhajabAnI ( kaThastha karake soco ki ina 67 bolo meM se ( vyavahAra samakita ke ) mere andara kitane bola hai| phira jitane vola kama ho unhe pUre karane kA prayatna kare tathA paruSArtha dvArA unheM prApta kre| kAya-sthiti samajANa (spaSTI karaNa) *-sthiti do prakAra kI / 1 bhava sthiti, 2 kAya sthiti / eka bhava me jitane samaya taka rahe vaha bhava sthiti / jaise-pRthvI kAya kI sthiti jaghanya antamuharta utkRSTa 22 hajAra varSa ko| kAya-sthiti :--pRthvI kAya Adi eka hI kAya ke jIva usI kAyA me bArambAra janma-maraNa karate rahe aura anya kAya, apa, teu, vAyu Adi me nahI upaje vahAM taka kI sthiti, vaha kAyasthiti / puDhavI kAla-dravya se asa0 utsa0 avasa0 kAla, kSetra se asakhyAta kAla, bhAva se agula ke asa0 bhAga ke AkAza pradeza jitane loka / asakhyAta kAla-dravya, kSetra, kAla se Upara vat bhAva se AvalikA ke asakhyAtave bhAga ke samaya jitane loka / ardha pudgala parAvartana kAla-dravya se atanta utsa0 avasa0 kSetra Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 410 se anantA loka, kAla se ananta kAla aura bhAva se ardha pudgala parAvarttana / kSetra se ananta vanaspati kAla - dravya se ananta utsa0 avasa0, ka, kAla se ananta kAla aura bhAva se asaM0 pudgala parAvartana | a0 sA0 - anAdi sAMta, sA0 sA0 - sAdi sAMta / gAthA - jIva gaindiya kAe joe veda kaSAya lesAya | sammatta gAraNa dasaraNa saMyama uvaoga AhAre // 1 // bhAsagayaM parita pajjata suhuma sannI bhavatthi / carimeya etesita padANaM kAyaThiI hoi NAyavvA // 2 // krama mArgaNA jaghanya kAyasthiti utkRSTa kAryasthiti 1 samuccaya jIvakI 2 nArakI kI 3 devatA kI 4 devI kI 5 tiyaMca kI 6 tiryacaNI kI 7 manuSya kI manuSyanI kI siddha bhagavAn kI mo 14 15 16 " " 10 aparyAptA nArakI kI antarmuhUrta 11 devatA kI 12 devI kI 13 17 " 33 " zAzvatA 10 hajAra varSa dr " antarmuhUrta 13 tiryaca kI tiryacanI kI 13 31 zAzvatA manuSya kI manuSyanI kI " 29 19 " 31 23 37 11 55 palakI ananta kAla (vana0 ) 3 palya aura pra0 kroDa pUrva 19 zAzvatA 33 sAgaropama "1 zAzvatA $9 antarmuhUrta = "1 " 29 23 99 "" " Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAya sthiti 17 paryAptA nArakI 18 devatA 16 devI 20 tiryaMca 21 tirya canI 31 22 " manuSya 77 23 manuSyanI 24 saindriya 25 ekendriya 26 beindriya 27 teindriya 28 cauindriya 26 pacendriya 31 11 11 30 anindriya 31 sakAyI 32 pRthvI kAya 33 apa kAya 34 teu kAya 35 vAu kAya 36 vanaspati kAya 37 trasa kAya 38 akAya 38 se 45, 31 se 37 kA aparyAptA 46 se 50, 32 se 36 kA paryAptA antarmuhUrta " "" 11 11 17 17 " 10 hajAra varSa antarmuhUrta nyUna 91 " antarmuhUrta " O O antarmuhUrta ananta kAla (vana0 ) saMkhyAta varSa " " 32 11 bhava sthiti me 55 palya me 3 palya me 11 " 11 sAdi ananta antarmuhUrta ,, 21 33 sAgara meM anta0 nyUna 1000 sAgara sAdhika sAdi ananta [a0 ana0, a0 sAta asaMkhyAta kAla 33 27 anAdi ananta anA0 sA0 " " 32 dd saMkhyAta varSa ,, 39 ," " ananta kAla ( vana0 *) 2000 sAgara aura sa0 sAdi ananta antarmuhUrta 411 varSa Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 jainAgama stoka sagraha pratyeka sau sAgara 51 sakAya , 52 trasa kAya, 53 samuccaya bAdara a0 kAla a0 jitane lokAkAza pradeza ananta kAla 2000 sAgara jArI 7. kroDAkoDa sAgara asaM0 kAla 54 bAdara vanaspati 55 samuccaya nigoda 56 bAdara trasa kAya 57 se 62 bAdara pR0 a., te., vA., pra., va, bA. nigoda 63 se 69 samuccaya sUkSma pR0, a0, te0, vA0, vana0, nigoda 70 se 86 naM0 53 se 66 ke aparyAptA antarmuhUrta 87 se 63 samuccaya sUkSma pR0, a0, te0, vA0,va0, nigoda kA paryAptA 64 se 67 bAdara pR0, a0, bA0 aura pra0 vA. vana0 kA paryAptA 68 bAdara teukA paryAptA 66 samuccaya bAdara , antarmuhUrta saM0 hajAra varSa saM0 ahorAtri pra0 so sAgara sAdhika antarmuhUrta 100 samuccaya nigoda , 101 bAdara 102 sayogo a0 ana0, a0 sAMta Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAya-sthiti 413 103 mana yogI 1 samaya antamuhUrta 104 vacana yogI 105 kAya yogI anta0 ananta kAla ( vana0) 106 ayogI sAdi ananta 107 savedI a. a, a sA. sA. sAM. 108 strI veda 1 samaya 110 palya0 pra0 kroDa pUrva adhika 106 puruSa veda anta0 pratyeka so sAgara 110 napuMsaka veda 1 samaya anata kAla ( vana0) 111 avedI sAdi anaMta sA0 sA0, ja0 sa0 u0 a0 mu0 112 sakaSAyI sAdi a0 a0, a0 sAta sA. sAdi sAta deza nyUna ardha pudgala 113 krodha kaSAyI anta0 anta0 // 114 mAna , 115 mAyA , 116 lobha , 1 samaya 157 akaSAyI sA a., sA. sAM, ja. 1 samaya u. a. pu. 118 salezI a. a a. sA. 116 kRSNa lezI anta0 33 sAgara a. su. a0 120 nIla , 10 sAgara palya asaM0 bhAga adhika 121 kApota , sAgara 3 bhAga, 122 tejo , // 2 bhAga, 123 padma , ,,10bhAga a. mu. adhika 124 zukla , , 33 bhAga 125 alezI sAdi ananta Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 jainAgama stoka sagraha 126 samakita dRSTi sA. aM. sA. sA, 66 sA. sA. anantakAla sA. sAM, (adha pu0) 127 mithyA , a. a., a. sA, 128 mithyA dRSTi a. mu. ___sAdi sAMta 126 mizra dRSTi 130 kSAyaka samakita , 131 kSayopazama , aM. mu. 132 sAsvAdAna, 1 samaya 133 upazama , , 134 vedaka 135 sanANI anta0 aM. mu. sAdi ananta 66 sAgara adhika 6 AvalikA antarmuhUrta sA. a., sA. sA. 66 sAgara 66 sAgara adhika 136 mati jJAnI 137 zru ta jJAnI 138 avadhi , 136 manaHparyava jJAnI 140 kevala , 141 ajJAnI / 142 mati a. 143 zru ta , 144 vibhaga jJAno 145 cakSa darzanI 146 acA ,, 147 avadhi, 148 kevala , 146 sayatI 1 samaya deza nyUna kor3a pUrva sAdi ananta a0 a0, a0 sAM, ( sA0 sAMta sA0 sAM0 kI mu0 u0 ardha pu0 ja0 aM0 1 samaya 33 sAgara adhika anta0 pratyeka hajAra sAgara a0 a. a0 sA0 1 samaya 132 sAgara sAdhika sAdi ananta 1 samaya deza nyUna kror3a parva Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAya sthiti 150 asatI sAdi sAta 151 152 sayatAsayata 153 nosayata noasayata 154 sAmAyika cAritra 155 chedopasthAna 156 parihAra vizuddha 11 157 sUkSma saparAya 158 yathAkhyAta 159 sAkAra upayoga 160 anAkAra " dd " 165 166 siddha dd 31 11 167 bhASaka 166 abhASaka siddha 166 sasArI 33 170 kAya parata 171 sasAra parata 172 kAya aparata " 173 sasAra 174 no paratAparata 175 paryAptA 176 aparyAptA a0 mu0 dd 11 " yd 33 0 1 samaya anta0 161 AhAraka chadmastha 2 samaya nyUna 162 kevalI anta0 162 anAhArI chadmastha 1 samaya 164 kevalI sayogI 3 samaya ayogI yy 18 mAha 1 samaya dd anta0 zz hrasva akSara o 1 samaya 0 anta0 anta0 d 11 0 0 anta0 " a. a. Asa, sA. sA. ananta kAla (ardhapu0 ) deza nyUna kror3a pUrva sAdi anata deza nyUna kror3a pUrva " 13 anta0 deza nyUna kroDa pUrva anta0 uy asakhyAtA kAla dezanyUna kror3a pUrva 2 samaya 3 samaya uccAraNa kAla sAdi ananta 415 anya0 sAdi ananta ananta kAla asa0 kAla ( puDha kA ) ardha pu0 ana0 kAla (vana0 kAla ) 3 a0 a0 a0 sAM sAdi ananta pratyeka so sA0 a0 anta0 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 177 no paryAptAparyApta 178 sUkSma anta0 / 276 bAdara [ 180 no sUkSma bAdara 181 saMjJI anta0 182 asajJI 183 no sajJI-asaMjJI 184 bhava siddhiyA 185 abhava siddhiyA 186 no bhava siddhiyA abha. si0 187 se 191 pAMca asti kAya sthita 162 carama 163 acarama jainAgama stoka saMgraha sAdi ananta asaM0 kAla (puDha0) , (lokAkAza) sAdi ananta pra0 so sAgara sAdhika ananta kAla (vana) sAdi ananta anAdi sAMta , ananta sAdi , PRA - - anAdi anaMta , sAMta a0 a0, sA0 a0 IRANE JAATRO la majaha Bein Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogoM kA alpabahutva (zrI bhagavatI sUtra zataka 25 uddeza 1 meM ) jIva ke Atma pradezoM me adhyavasAya utpanna hote hai / adhyavasAya se jIva zubhAzubha karma ( pudgala ) ko grahaNa karatA hai yaha pariNAma hai aura yaha sUkSma hai| pariNAmo kI preraNA se lezyA hotI hai| aura lezyA kI preraNA se mana, vacana, kAya kA yoga hotA hai| yoga do prakAra kaa| 1 jaghanya yoga-14 jIvo ke bheda me sAmAnya yoga sacAra / 2 utkRSTa yoga, ( tAratamyatA) anusAra unakA alpabahutva nIce anusAra(1) saba se kama sUkSma ekendriya kA aparyAptA kA jaghanya yoga unase (2) bAdara aikendriya kA aparyAptA kA ja0 yoga asa0 guNa , (3) be indriya (4) te indriya (5) caurindriya (6 ) asajJI pacendriya kaa| (7) sajJo , (8) sUkSma ekendriya kA paryAptA kA (6) bAdara , ( 10 ) sUkSma , aparyAptA kA u0 yoga (11) bAdara , (14) sUkSma , paryAptA kA (13) vAdara , " // 27 417 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 jainAgama stoka saMgraha ja0 u0 yoga (12 ) beindriya kA (15) teindriya (16) caurindriya kA , (17 ) asajJI paMce0 kA , ( 18 ) saMjJI , ( 19 ) beidriya kA aparyAptA kA u0 (20) te indriya ( 21) caurindriya kA , (22) asaMjJI paMce0 kA , ( 23 ) saMjJI , ( 24 ) beindriya kA paryApyA kA (25) te indriya ( 26 ) caurindriya kA ( 27 ) asaMjJI pace0 kA ( 28 ) saMjJI , pudgaloM kA alpabahutva ( zrI bhagavatI sUtra zataka 25 uddezA cauthA ) pudgala paramANu, saMkhyAta pradezI, asaMkhyAta pradezI aura ananta pradezI skandho kA dravya, pradeza aura dravya pradezo kA alpabahutva (1) saba se kama anaMta pradezI skaMdha kA dravya, unase (2) paramANu pudgala kA dravya anaMta guNA // (3) sakhyAta pradezI kA dravya saMkhyAta guNA , Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 pudgalo kA alpabahutva (4) asaMkhyAta , , asakhyAta , , pradezApekSA alpabahutva bhI Upara ke dravyavat / dravya aura pradeza dono kA eka sAtha alpabahutva (1) saba se kama ananta pradezI skandha kA dravya, unase (2) anata pradezI skandha kA pradeza anaMta guNA " (3) paramANu pudgala kA dravya pradeza ,, (4) sakhyAta pradezI skandha kA dravya sakhyAta guNA (5) , pradeza , (6 asakhyAtA, dravya asakhyAta guNA , (7) , pradeza , kSetra apekSA alpabahutva (1) saba se kama eka AkAza pradeza avagAhyA dravya unase (2) sakhyAta pradeza avagAhyA dravya saMkhyAta guNA , (3) asakhyAta ,, , , asakhyAta " " isI prakAra pradezo kA alpabahutva samajhanA(1) sava se kama eka pradeza avagAhyA dravya aura pradeza unase (2) sakhyAta pradeza ___ sakhyAta guNA ,, (3) , , pradazI / (4) asakhyAta , , dravya asa0 , pradeza, kAlApekSA alpabahutva (1) sabase kama eka samaya kI sthiti ke dravya unase (2) sakhyAta samaya sthiti ke dravya sakhyAta guNA, unase (3) asakhyAta , , asaM0 / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 jainAgama stoka sagraha __ isI prakAra pradezoM kA alpabahutva jAnanA(1) sabase kama eka samaya kI sthiti ke dravya aura pradeza unase (2) saMkhyAta samaya kI sthiti ke dravya saMkhyAta guNA " " pradeza , (4) asaM0 , dravya asaM0 (5) , . , pradeza // bhAvApekSA pramANoM kA alpabahatva (1) saba se kama anata guNa kAlA pudgaloM kA dravya unase (2) eka guNa kAlA pudgala dravya anaMta guNA (3) saMkhyAta , , , sakhyAta , (4) asaM0 , . , asa0 " isI prakAra pradezoM kA alpabahutva samajhanA(1) savase kama anata guNA kAlA kA dravya unase (2) anaMta guNA kAlA pradeza anaMta guNA (3) eka guNa kAlA dravya va pradeza anata guNA (4) saMkhyAta pradeza kAlA pudgala dravya sakhyAta , (5) , " , " " , pradeza , (6) asaM0 , dravya asa0 , , , (7) , , , , pradaza " , evaM 5 varNa; 2 gandha, 5 rasa, 4 sparza, ( gIta, uSNa; snigdha; rUkSa ) Adi 16 boloM kA vistAra kAle varNa anusAra tIna-tIna alpabahutva krnaa| karkaza sparza kA alpavahutva (1) saba se kama eka guNa karkaza kA dravya unase (2) saM0 guNa karkaza kA dravya saM0 guNA TUERI Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha vicAra 421 (3) asaM0 gu0 , , arsa , (4) anaMta gu0 , ,, anata " karkaza sparza pradezApekSA alpabahutva (1) saba se kama eka guNa karkaza kA pradeza unase (2) sa0 guNA karkaza kA pradeza asakhyAta guNA (2) asa0 / , " , " " (4) anata ,, , , " karkaza dravya pradezApekSA alpabahutva (1) saba se kama eka guNa karkaza kA dravya pradeza unase (2) saMkhyAta guNa karkaza kA pudgala , sa0 guNA , (3) , , , , pradeza asa0 " " (4) asa0 , dravya " " " (5) " " " / pradeza " " " (6) anata , dravya anata " " (7) " , pradeza ,, , isI prakAra mRdu, guru, va laghu samajhanA kula 66 alpabahutva hue3 dravya ke, 3 kSetra ke, 3 kAla ke, va 60 bhAva ke eva kula 66 alpbhutv| Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAza zreNI (zrI bhagavatI sUtra zataka 25 u0 3) AkAza pradeza kI paMkti ko zreNI kahate hai| samuccaya AkAza pradeza kI dravyApekSA zreNI ananta hai| pUrvAdi 6 dikSAo kI aura alokAkAza kI bhI ananta hai| dravyApekSA lokAkAza kI tathA 6 dizAoM kI zreNI asakhyAta hai pradezApekSA samuccaya AkAza pradeza tathA 6 dizAo kI zreNI ananta pradezApekSA lokAkAza AkAza pradeza tathA 6 dizA kI zreNI asa0 hai / pradezApekSA alokAkAza AkAza kI zreNI sakhyAta, asaMkhyAta, anantI hai| pUrvAdi 4 dizA meM ananta hai aura U~cI-nIcI dikSA meM tIna hI prakAra kii| samuccaya zreNI tathA 6 dizA kI zreNI anAdi ananta hai / lokAkAza kI zreNI tathA 6 dizA kI zreNI sAdi sAMta hai| alokAkAza kI zreNI syAt sAdi sAMta syAt sAdi ananta syAt anAdi sAMta aura syAt anAdi ananta hai| 1 sAdi sAnta-loka ke vyAghAta me 2 sAdi ananta loka ke anta meM aloka ko Adi hai| parantu anta nhii| 3 anAdi sAnta-aloka anAdi hai; parantu loka ke pAsa anta 4 anAdi ananta-jahA~ loka kA vyAghAta nahI paDe vahAM cAra 422 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAza zreNI 423 dizA me sAdi sAta sivAya ke 2 bhaage| U~cI-nIcI dizA me 4 bhaaNgaa| ___ dravyApekSA zreNI kuDajummA hai| 6 dikSA me aura dravyApekSA lokAkAza kI zreNI 6 dizA kI zreNI aura alokAkAza kI zreNI bhI yahI hai / pradezA pekSA AkAza zreNI tathA 6 dizA me zreNI kuDajummA hai| pradezApekSA lokAkAza kI zreNI syAt kuDajummA syAt dAvarajummA hai / pUrvAdi 4 dizA aura U~cI-nIcI dizApekSA kur3ajummA hai| * pradezApekSA alokAkAza kI zreNI syAt kuDajummA jAva syAt kalayugA hai eva 4 dizA kI zreNI, parantu U~cI-nIcI dizA me kalayugA sivAya kI tIna zreNI hai| zreNI 7 prakAra kI hotI hai .-Rju, A eka vakA, M do vaMkA, eka kone vAlI, do kone vAlI, - ardha cakravAla, tajJA cakra vaal| jIva anuzreNI (sama) gati kare, visraNI gati na kare / pudgala bhI anusraNI gati hI kare / vizreNI gati na kare / bala kA alpabahutva ( pUrvAcAryo kI prAcIna prati ke AdhAra se ) 1 saba se kama sUkSma nigoda ke aparyAptA kA bala, unase 2 bAdara nigoda ke aparyAptA kA bala asakhyAta guNA " 3-sUkSma , paryAptA 4-bAdara , " Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424, jainAgama stoka saMgraha " " " " " " , " , " , 5-sUkSma pRthvI kAya ke aparyAptA 6-, , paryAptA 7-bAdara , aparyA0 8-" , paryA0 6---, vanaspati ke aparyA0 10- , paryA0 11-tanu vAya kA 12-ghanodadhi 13-dhana vAyu 14-kuthavA 15-lIkha , " bala 17-cITI makoDa 18-makkhI 16-Dasa macchara 20-bhavare 21-tIDa 22-cakalI 23-kabUtara 24-kauve 25=murge 26-sarpa 27-mora 28-bandara 26-gheTA (sUara kA vaccA) 30 - meDhA 31-purupa pAca , , daza " vIsa , pAMca , daza guNA unase vIsa , " pacAsa // sATha , " pandraha sau " " hajAra pAcasau hajAra sau hajAra , , sau Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bala kA alpabahutva 1 32-vRSabha bAraha " " 33-azva daza " " bAraha " " 35-hAthI pAcasau 36-siha 37---aSTApada do hajAra 38-baladeva dasa hajAra , 39-vAsudeva 40-cakravartI do , , 41--vyantara deva bala kroDa guNA adhika 42-nAgAdi bhavanapati ___asaMkhya , , 43-asura kumAra devatA 44.--tArA " " 45--nakSatra 46--graha 47-vyantara indra , 48--nAgAdi devatA kA indra 46-asura , " " " 50-jyotiSI ,, 51-vaimAnika " " 52- , , 53-tIno hI kAla ke indro se bhI tIrthakara kI kaniSTha agulI kA bala ananta guNA hai| (tatva kevalIgamya ) Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita kA 11 dvAra 1 nAma 2 lakSaNa 3 Avana ( Agati ) 4 pAvana 5 pariNAma 6 uccheda 7 sthiti 8 antara 6 nirantara 10 Agareza 11 kSetra sparzanA aura alpbhutv| 1 nAma dvAra-samakita ke 4 prakAra : kSAyaka, upazama, kSayopazama aura vedaka samakita 2 lakSaNa dvAra-7 prakRti (anaMtAnubandhI krodha / mAna, mAyA, lobha aura 3 darzana mohanIya) kA mUla se kSaya karane se kSAyaka samakita va 6 prakRti upazamAve aura samakita mohanIya vede to vedaka samakita hotA hai| anaMtAnu0 coka kA kSaya kare aura tIna darzana moha ko upazamAve use kSayopazama samakita kahate hai| 3 Avana dvAra-kSAyaka samakita kevala manuSya bhava meM Ave / zeSa tIna samakita cAra gati meM Ave / 8 pAvana dvAra-cAra hI samakita gati meM paave| 5 pariNAma dvAra:-kSAyaka samakita anantA (siddha AzrI) zeSa tIna samakita vAlA asaMkhyAta jIva / 6 uccheda dvAra.-kSAyaka samakita kA uccheda kabhI na hove / zepa tIna kI bhjnaa| 7 sthiti dvAra -kSAyaka samakita sAdi ananta / upazama samakita ja0 u0 aM0 mu0, kSayopa0 aura vedaka kI sthiti ja0 a0 mu0 u0 66 sAgara jhaajherii| 8 antara dvAra:-kSAyaka samakita meM antara nahI paDe / zepa 3 meM 426 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasakita ke 11 dvAra 427 antara paDe to ja0 aM0 u0 ananta kAla yAvat deza nyUna [uNA] ardha pudgala parAvartana / nirantara dvAra.-kSAyaka samakita nirantara ATha samaya taka Ave / zeSa 3 samakita AvalikA ke asa0 meM bhAga jitane samaya nirantara aave| 10 Agareza dvAra:-kSAyaka samakita eka bAra hI Ave / upazama samakita eka bhava me ja0 1 bAra u0 2 bAra Ave aura aneka bhava AzrI ja0 2 vAra Ave / zeSa 2 samakita eka bhava AzrI ja0 1 bAra u0 asakhya bAra aura aneka bhava AzrI ja0 2 bAra, utkRSTa asakhya bAra aave| 11 kSetra sparzanA-dvAra-kSAyaka samakita samasta loka sparza (kevalI samu0 AzrI) zeSa 3 samakita deza uNa sAta rAjU loka sparza / 12 alpavahutva dvAra-saba se kama upazama samakita vAlA, unase vedaka samakita vAlA asaM0 guNA, unase kSAyopazama samakita vAlA asakhyAta guNA, unase kSAyaka samakita vAlA ananta guNA (siddhaapekssaa)| khaNDA joyagA ( sUtra zrI jambUdvIpa prajJapti) 1khaNDA 2joyaNa 3vAsA 4pavvaya 5kUDA itittha 7seDhIo pavijaya draha 10salilAo, piDae hoI sagahaNI / / 1 // 1 lAkha yojana lambe-cauDe jambU dvIpa ke andara ( jisame hama rahate hai ) 1 khaNDa, 2 yojana, 3 bAsa, 4 parvata, 5 kUTa ( parvata ke Upara ) 6 utIrtha, / zreNI, 8 vijaya, 6 draha, 10 nadie Adi kitanI hai ? isakA varNana : Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 jainAgama stoka saMgraha jambU dvIpa cakkI ke pATa ke samAna gola hai / isakI paridhi 316227 yojana, 3 gAu, 128 dhanuSya, 13 // AMgula, 1 java, 1 jU, 1 lIkha, 6 vAlAgra aura 1 vyavahAra paramANu samAna hai / isake cAro ora eka koTa ( jagati ) hai / 1 padmavara vedikA, 1 vana khaNDa aura 4 daravAjo se suzobhita hai| 1 khaNDa dvAra :-dakSiNa-uttara bharata jitane ( samAna ) khaNDa kare to jambU dvIpa ke 106 khaNDa ho sakate hai| na0 kSetra ke nAma khaNDa yojana kalA 1 bharata kSetra 526-6 2 cUla hemavanta parvata 1052-12 3 hemavAya kSetra 2105-5 4 mahA hemavanta parvata 4210-10 5 harivAsa kSetra 8421-1 6 niSadha parvata 16842-2 7 mahAvideha kSetra 33684-4 8 nIlavata parvata 16842-2 ha ramyak vAsa kSetra 8421-1 10 rUpI parvata 4210-10 11 hiraNyavAsa kSetra 2105-5 12 zikharI pavata 1052-12 13 airAvata kSetra 525-6 ___ on m mr 100000-0 16 kalA kA 1 yojana samajhanA / pUrva pazcima kA 1 lAkha yojana kA mApa naM0 kSetra kA nAma 1 meru parvata kI cauDAI yojana Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita ke 11 dvAra naM0 kSetra kA nAma 2 pUrva bhadrazAla vana ATha vijaya " 4 cAra vakSAra parvata 5 tIna antara nadI 6 sItAmukha vana 7 pazcima bhadrazAla vana ATha vijaya 33 8 e 10 11 19 17 " cAra vakSAra parvata " tIna antara nadI " 'sItA mukha vana 33 426 yojana 22000 17702 2000 375 2623 22000 17702 2000 375 2623 kula 100000 2 yojana dvAra : 1 lAkha yojana ke lambe cauDa e jambU dvIpa ke ekaeka yojana ke 10 abaja khaNDa ho sakate hai / jo 1 yojana sama corasa jitane khaNDa kare to 700 - 5664150 khaNDa hokara 5315 dhanuSya aura 60 AMgula kSetra bAkI bace | 3 vAsA dvAra manuSya ke rahane vAle vAsa 7 tathA 10 hai / karma bhUmi ke manuSyoM ke 3 kSetra - bharata, airAvarta aura mahAvideha | akarma bhUmi manuSyo ke 4 kSetra - hemavAya, hiraNavAya, harivAsa, ramyak - vAsa eva sAta 10 ginane hove to mahAvideha kSetra ke 4 bhAga karanA - (1) pUrva mahAvideha, ( 2 ) pazcima mahAvideha, (3) deva kuru, (4) uttara kuru evaM 10 / daM jagati (koTa) yojana U~cA aura cauDA mUla meM 12, madhya meM 8 aura Upara 4 yojana kA hai / sArA vajra ratnamaya hai / koTa ke eka ke eka tarapha jharokhe kI lAina hai, jo 0 // yojana U~cI, 500 dhanuSya caur3I hai / koSIzA ora kAgarA ratnamaya hai / Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha jagati ke Upara madhya meM padmavara vedikA hai, jA // yojana U~cI, 500 dhanuSya cauDI hai / dono tarapha nIle panno ke stambha hai jina para sundara putaliye aura motI kI mAlAe~ hai / madhya bhAga ke andara padmavara vedikA ke do bhAga kiye hue hai - (1) andara ke vibhAga me eka jAti ke vRkSoM kA vanakhanDa hai, jisame 5 varNa kA ratnamaya tRNa hai / vAyu ke saJcAra se jisameM 6 rAga aura 36 rAganiyA~ nikalatI hai / isameM anya bAvar3iye aura parvata hai, aneka Asana hai, jahA~ devo - devatA krIr3A karate hai / (2) bAhara ke vibhAga me tRNa nahI hai / zepa racanA andara ke vibhAga samAna hai / 430 meru parvata se cAra hI dizA me 45-45 hajAra yojana para cAra daravAje hai / pUrva meM vijaya, dakSiNa meM vijayavata, pazcima me jayanta aura uttara meM aparAjita nAmaka hai / pratyeka daravAjA 8 yojana U~cA, 4 yojana caur3A hai / daravAje ke Upara nava bhUmi aura sapheda ghumaTa (gumbaja), chatra, cAmara, dhvajA tathA 8-8 mAgalika haiM / daravAjoM ke dono tarapha do-do cautare hai, jo prAsAda, toraNa, candana, kalaza, jhArI, dhUpa kar3achA, aura manohara putaliyoM se suzobhita hai / kSetra kA vistAra - bharata kSetra : - meru ke dakSiNa meM ardha candrAkAravat hai / madhya meM vaitADhya parvata Ane se bharata ke do bhAga ho gaye hai- 1 uttara bharata, 2 dakSiNa bharata / bharata kI maryAdA (sImA) karane vAlA cUla hemavanta parvata para padma draha hai, jisake andara se gaGgA aura sindhu nadI nikala kara tamas guphA aura khaNDa prabhA guphA ke nIce vaitADhya parvata ko bheda kara lavaNa samudra meM milatI hai / inase bharata kSetra ke 6 khanDa hote hai / dakSiNa bharata 238 yojana kalA kA hai, jisameM 3 khaNDa hai / madhya khaNDa me 14 hajAra deza hai / madhya bhAga meM kozala deza, vanitA ( ayodhyA ) nagarI hai, jo 12 yojana lamvI, eyojana caur3I hai / pUrva me 1 hajAra aura pazcima meM 3 hajAra deza hai / kula dakSiNa bharata Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaNDA joyaNA 431 me 16 hajAra deza hai| isI prakAra 16 hajAra deza uttara bharata me hai / isa bharata kSetra me kAla cakra kA prabhAva hai ( 6 ArAvat ) / airAvat kSetra :-meru ke uttara me zikharI parvata se Age bharatavat hai| mahAvideha kSetra:-nipidha aura nIlavanta parvata ke madhya meM hai| palaGga ke saThANavat 32 vijaya hai| madhya me 10 hajAra yojana kA vistAra vAlA meru hai| pUrva pazcima dono tarapha 22-22 hajAra yojana bhadrazAla vana hai / dono tarapha 16-16 vijaya hai| meru ke uttara aura dakSiNa me 250-250 yojana kA bhadrazAla vana hai| dakSiNa me niSidha taka deva kuru aura uttara me nIlavata taka uttara kuru hai| ye dono do-do gajadanta ke kAraNa ardhacandrAkAra hai| isa kSatra me yugala manuSya 3 gAu kI avagAhanA uchedha Agala ke aura 3 palya ke AyuSya vAle rahate hai / deva kuru me kuDa zAlmalI vRkSa, citra vicitra parvata, 100 kA cana giri parvata aura 5 draha hai / isI prakAra uttara kuru me bhI hai, parantu ye jambUsudarzana vakSa hai| niSidha aura mahAhimavanta parvata ke madhya me harivAsa kSetra hai tathA nIlavanta aura rUpI parvata ke bIca me ramyakvAsa kSetra hai| ina do kSetro me 2 gAu kI avagAhanA aura 2 palya kI sthitivAle yugala manuSya rahate hai| ___ mahAhaimavanta aura cUla hemavanta parvata ke bIca me hemavAya kSetra aura rUpI tathA zikharI parvata ke madhya me hiraNavAya kSetra hai| ina dono kSetro me 1 gAu kI avagAhanA vAle aura 1 palya kA AyuSya vAle yugala manuSya rahate hai| kSetra da0 u0 cauDAI bAha jIvA dhanaS pITha yo0 kalA yo0 kalA yo0 kalA yo0 kalA dakSiNa bharata 2383 0 9748-12 1766-1 uttara " 1862-7|| 14471-6 14528-11 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 hemavAya kSetra 2105-5 6750-3 8421-1 13361-6 harivAsa mahAvideha, 33684-4 33767-7 11842-2 o deva kuru uttara kuru, 11-42-2 0 " 8421-1 2105-5 238-3 238-3 zz 11 6 " ramyakvAsa,, hiraNyavAsa,, da. airAvarta,, uttara " " jainAgama stoka saMgraha 37674-16 38740-10 73901-1784016-4 100000 18113-16 53000 60418-12 53000 60418-12 13361-16 73901-17 84016-4 6755-3 37674-16 38740-10 1862-7 // 14471-6 14528-11 748-12 9766-1 4 pavvaya dvAra ( parvata ) : - 269 parvata zAzvata hai | deva kuru meM 5draha hai, jisake donoM taTa para dasa-dasakaJcana giri sarva suvarNamaya hai, dasa taTa para 100 parvata hai / isI prakAra 100 kaJcana giri uttara kuru meM hai tathA dIrgha vaitADhya 16 vakSAra pa0, 6 varSadhara pa0, 4 gajadantA pa0, 4 vRtala vaitADhya, 4 cita vicitAdi aura 1 meru parvata evaM 239 hai / - 34 dIrghaM vaitADhya - 32 - vijaya videha, 1 bharata, 1 airAvata ke madhya bhAga me hai | 16 vakSAra - 16-16 vijaya meM sItA, sItodA nadI se 8-8 vijaya ke 4 bhAga ho gaye hai / isake 7 antara hai, jiname 4 vakSAra parvata evaM 4 vibhAgo meM 16 vakSAra hai / inake nAma - citra vicitra dIlana, ekazaila, trikuTa, vaizramaraNa, aJjana, bhayAjJjana aGkAvAI, pavamAvAI, AzIviSa, suhAvaha, candra, sUrya, nAga, deva / 6 varSadhara - 7 manuSya kSetroM ke madhya meM 6 varSadhara ( cUla hemavanta, mahA mavanta, niSidha, nIlavanta, rUpI aura zikharI ) parvata hai | 4 gajadantA parvata - deva kuru, uttara kuru aura vijaya ke bIca meM Aye hue hai / nAma - gandhamardana, mAlavanta, vidyutprabhA aura sumAnasa / 4 vRtala vaitADhya - hemavAya, hiraNavAya, harivAsa, ramyakvAsa ke Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ khaNDA joyaraNA 433 madhya me hai / nAma :-sadAvAI, vayar3AvAI, gandhAvAI, aura maalvntaa| 4 cita vicitAdi niSidha parvata ke pAsa sItA nadI ke dono taTa para cita aura vicita pa0 hai tathA nIlavanta ke pAsa sItodA ke do taTa para jamaga aura samaga do parvata hai| jambU dvIpa ke barAbara madhya me meru parvata hai| parvata ke nAma U~cAI gaharAI vistAra 200 kaJcana giri parvata 100 yo 25 yo. 100 yo. 34 dIrgha vaitADhya " 25 yo. 25 gAu 50 yo. 16 vakSAra 500 yo. 500 gAu 500 yo. yo kalA cUla hemavanta aura zikharI 100 yo. 25 yo 1052-12 mahA hemavanta aura rUpI 200 yo. . 50 yo. 4210-10 niSidha aura nIlavanta 100 yo. 16842-2 4 gajadantA parvata 500 yo. 125 yo. 30209-6 4 vRtala vaitADhya 1000 yo. 250 yo 1000-0 cita, vici., jamaga, sumaga 1000 yo. 250 yo. 1000 meru parvata ___66000 yo. 1000 yo. 10060 yo. __meru pavata para 4 vana hai-bhadrazAla; nandana, sumAnasa aura paNDaka vn| 1 bhadrazAla vana-pUrva-pazcima 22000 yojana, uttara dakSiNa 250 yojana vistAra hai / meru se 50 yojana dUra cAra hI dizAo me 4 siddhAyatana hai jiname jina pratimA hai| meru se IzAna me 4 puSkaraNI (bAvaDiyA~) hai / 50 yo. lambI, 25 yo. cauDI, 10 yo. gaharI hai / vedikA vanakhaNDa toraNAdi yukta hai| cAra bAvar3iyo ke 400 yo 28 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Je 434 jainAgama stoka saMgraha 1 andara IzAnendra kA mahala hai / 500 yojana U~cA; 250 yojana vistAra vAlA hai | nIce likhI racanA anusAra agnikona me 4 bAvar3iye hai : utpalA, gummA, nilanA, ujjvalA ke andara zakrondra kA mahala hai / vAyu kona meM 4- ligA, miganAbhA, aJjanA, aJjana prabhA ke andara zandra kA prAsAda va siMhAsana hai / naiRtya kona meM 4 - zrIkatA, zrIcaMdA, zrImahItA, zronalItA me IzAnendra kA prAsAda va sihAsana hai / ATha vidizA me hastikUTa parvata hai / pamuttara; nolavantaH suhasti; aJjana giri, kumuda, polAza, viThisa aura royaNagiri / ye pratyeka 125 yojana pRthvI meM 500 yojana; U~cA mUla me 500 yojana; madhya me 375 yojana aura Upara 250 yojana vistAra vAlA hai / aneka vRkSa, gucchA gumA, velI, tRNa se zobhita hai / vidyAdharo aura devatAo kA krIr3A sthAna hai / 2 nandana vana - bhadrazAla se 500 yojana U~ce meru para valayAkAra hai / 500 yojana vistAra hai / vedikA vanakhaNDa; 4 siddhAyatana; 16 vAvaDiye 4 prAsAda pUrvavata hai / kUTa hai : nandana vana kUTa; meru kUTa; niSidha kUTa, hemavanta kUTa; rajita kUTa; rucita, sAgaracita, vajra aura vala kUTa; - kUTa 500 yo. UMce hai / ATho hI para 1 palya vAlI 8 deviyo ke bhavana hai / nAma : - meghakarA, meghavatI, sumeghA, hemamAlinI, suvacchA, vacchamitrA, vajrasenA aura balahakA devI | bala kUTa 1000 yo. U~cA, mUla meM 1000 yojana, madhya meM 750 yojana, Upara 500 yojana vistAra hai / vala devatA kA mahala hai / zepa bhadrazAla vana samAna sundara aura vistAra vAlA hai 3 sumAnasa vana-nandana vana se 62500 yojana U~cA hai / 500 yojana vistAra vAlA meru ke cAro ora hai| vedikA vanakhaNDa, 16 bAvaDiye, 4 siddhAyatana, zakendra IzAnendra ke mahala Adi pUrvavat hai / 4 pANDaka vana - sumAnasa vana se 36000 yo U~cA meru zikhara Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isana hai / jahA~ bhakAravat hai| pUrva-paz1i0 yojana caur3I, khaNDA joyaNA 435 para hai / 464 yojana cUDI AkAravat hai / meru ko 32 yojana ko cUlikA ke cAro ora (tarapha) lipaTA huA hai| vedikA, vana khaNDa, 4 siddhAyatana, 16 bAvaDie , madhya me 4 mahala / saba puurvvt|| madhya kI cUlikA (meruko) 12 yojana, madhya me 8 yojana; Upara 4 yojana kI vistAra vAlI / 40 yojana U~cI hai| vaiDUrya ratnamaya hai| vedikA banakhaNDa se viThAyI huI (lipaTI huI ) hai, madhya me 1 siddhAyatana hai| pADuka vana kI 4 dizA me 4 zilA hai / paDU, paDUbala, rakta aura rakta kambala / pratyeka zilA 500 yojana lambI, 250 yojana caur3I, 4 yojana jADI adhacandra AkAravat hai| pUrva-pazcima zilAo para do-do siMhAsana hai / jahA~ mahAvideha ke tIrthakaro kA janmAbhiSeka bhavanapati, vyatara, jyotiSI aura vaimAnika devatA karate hai| uttaradakSiNa me keka siMhAsana hai, jahA~ bharata airAvata ke tIrthaMkaro kA janmAbhiSeka 4 nikAya ke devatA karate hai| meru parvata ke 3 karaNDa hai / nIce kA 1000 yojana pRthvo me, madhya me 63000 yojana pRthvI ke Upara aura Upara kA 36000 yojana kA / kula eka lAkha yojana kA zAzvata meru hai| 5 kUTa dvAra .-467 kUTa parvato para aura 58 kSetro me hai| UMcA yojana mUla vi UMcA vi. cUla hemavanta para 11 mahA hemavanta para 8 niSidha para hai " nIlavanta para rUpI para 8 // zikharI para 11 vaitADhya 34-9-306 25 gAu 25 gAu 12 // gAu 500 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 16 Mm jainAgama stoka saMgraha vakSAra 1644-64 500 vidyutaprabhA gajadatA para mAlavantA sumAnasa gadhamAla // 7 // meru ke nandana vana meM 467 bhadrazAlA deva kuru meM 88 yo. 8 yo. 4 yo. uttara kuru meM cakravartI ke vijaya meM 34 525 gajadaMtA ke 2 aura nandana vana kA 1 kUTa aura 1 hajAra yojana U~cA, 1 hajAra yojana mUla meM aura 5 so yojana kA vistAra smjhnaa| 76 kUTa (16 vakSAra, 8 uttara kuru 34 vaitADhya) para jina gRha hai| zeSa kuTo para deva devI ke mahala hai| 4 vana me cAra (16 ) meru calo para 1, jambU vRkSapara 1, zAlmalI vRkSapara 1 jinagRha ! kula 65 zAzvata siddhAyatana hai| 6 tIrtha dvAra :-34 vijaya (32 videha kA, 1 bharata, 1 airAvarta) meM se pratyeka tIna-tIna laukika tIrtha hai / magadha, varadAma va prabhAsa / jaba cakravartI khaNDa sAdhane ko jAte hai taba yahA~ roka diye jAte hai / yahA~ aTThama karate hai / tIthaMkaroM ke janmAbhiSeka ke liye bhI ina tIrtho kA jala aura auSadhi deva lAte hai| 7 zreNI dvAra :-vidyAdharo kI tathA devoM kI 136 zreNI hai / vaitADhya para 10 yojana U~ce vidyAdharo kI 2 zreNI hai / dakSiNa zreNI meM 50 aura uttara zreNI meM 60 nagara hai| yahA~ se 10 yojana UMce para Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaNDA joyaraNA 437 abhiyoga devakI do zreNI (uttara-dakSiNa) kI hai eva 34 vaitADhya para cAra-cAra zreNI hai / kula 4444=136 zreNiye hai| 8 vijaya dvAra :-kula 34 vijaya hai jahA~ cakravartI 6 khaNDa kA ekachatra rAjya kara sakate hai / 32 vijaya to mahAvideha kSetra ke hai| nIce anusAra 'pUrva videha sotA nadI pazcima videha sItodA nado uttara kinAre 8 dakSiNa ki. 8 uttara ki.8 dakSiNa ki. 8 kaccha vijaya vaccha vijaya padma vijaya viprA vijaya sukaccha , suvaccha , supA / sUviprA , mahAkaccha, mahAvaccha , mahApadma , mahAviprA , kacchavatI" vacchavato, padmavatI, viprAvatI, AvratA , ramA , savA , vaggu , maGgalA , ramaka , kumudA , suvaggu , purakalA , ramaNIka , nilIkA ,, gandhIlA , puSkalAvatI, maGgalAvatI , salIlA // gadhIlAvatI, pratyeka vijaya 16592 yojana 2 kalA dakSiNettara lambI aura 222 / / yojana pUrva-pazcima me cauDI hai / ye 32 tathA 1 bharata kSetra, 1 airAvata kSetra eva 34 cakravartI ho sakate hai| ina 34 vijayo me 34 dIrgha vaitADhya parvata, 34 tamasa guphA 34 khanDa prabhA guphA, 34 rAjadhAnI, 34 nagarI, 34 kRta mAlo deva 34 naTa mAlI deva 34 RSabha kUTa 34 gaGgA nadI 34 siMdhu nadI ye sava zAzvata hai| 6 draha dvAra :-varpadhara parvato para chaH-cha pAca deva kuru meM aura pAca uttara kuru me hai| draha ke nAma kisa parvata lambAI cauDAI gaharAI ( kuNDa ) para hai yojana yojana devI kamala Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 padmadraha cUla hemavanta 1000 mahApadma cUla mahAhemavanta 2000 tigaccha cUla 4000 kezarI cUla ma.pu. cUla puMDarIka cUla zikharI 10 draha jamIna para niSidha nIlavanta rUpI "3 79 " 11 " dz 17 0 sItodA nIlavanta kezarI " 2000 33 1000 1000 kula 192=01920 deva kuru ke 5 draha - niSeNa; deva kuru; sUrya, sUlasa, aura vidyutaprabha draha / uttara kuru ke 5 draha-nIlavanta, uttara kuru; candra; airAvataM aura mAlavanta draha | 6 narakannA 10 nArIkantA rUpI mahApuDa 10 nadI dvAra - 1456060 nadiyeM hai / vistAra nIce anusArani. OMDI == nikalatA OMDI pra. OMDI = samudra meM praveza karate OMDI ni vi= nikalA vistAra pra. vi - samudra meM praveza karate vi. pravi pari na. nadI parvatase kuNDase niU ni. vi. pra. OM 1 gaGgA cUla hema padma 0 // gAu 6 yo. 11yo 621. yo. 14000 2 sindhu 3 rohitA 4 rohitasA ma. hema, ma. padma , " 5 harikantA 6 harisalIjA nipidha tigaccha,, 7 sItA 5000 1000 2000 " 1000 500 500 " " 33 2 gAu 25 yo. 5yo. r " 'd 11 "" " 2gAu 25yo. 5 yo. 10 zrI. 12050120 10 la. 24100240 10 dhRti / 8200480 buddhi 24100240 kIrti 12050120 hrI de. 4100240 " 13 " " 17 " 1 gAu 12 / / yo. 2 / yo 125yo. 28000 33 17 jainAgama stoka saMgraha d " " ,, 4gAu 50 yo. 10 yo. 500 yo. 532000 r " " 250 yo. 56000 " 250 yo. " 17 37 56000 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaNDA joyaNA 436 11 rUpakUlA , , gAu 12||yo. 2||yo. 125yo. 28000 12 suvarNakUlA gikhara pu DarIka ,, , , , 13 raktA , gAu 6yo. zayo 62yo. 14000 14 raktodA , , 78 videha kI ku Dho se pRthvI para , , , . " 64 nadI pratyeka nadI Upara batAye hue parvata tathA kuDa se nikala kara Age bahatI huI gaGgA prabhAsa, siMdhu prabhAsa Adi kuMDa meM giratI hai| yahA~ se Age jAne para Adhe parivAra jitanI nadiye milatI hai jinake sAtha bIca me Aye hue pahADa ko toDa kara Age bahatI hai jahA~ Adhe parivAra kI nadiye milatI haiM jinake sAtha bahakara jambUdvIpa kI jagati se bAhara lavaNa samudra me milatI hai| gagA prabhAsa Adi kuDa me gagA dvIpa Adi nAmaka ekeka dvIpa hai, jiname isI nAma kI ekeka devI saparivAra rahatI hai / ina kuDa, dvIpa aura deviyo ke nAma zAzvata hai| ___ yantra ke anusAra 78 mUla nadiye aura unakI parivAra kI (milane vAlI caudaha lAkha 56 hajAra nadiye hai| isa uparAta mahAvideha ke 32 vijayo ke 28 antara hai jiname pahale likhe hue 16 vakSAra parvata aura zeSa 12 antara me 12 antara nadiye hai| inake nAma -gRhavantI, drahavantI, pakavantI, tata jalA, matajalA, ugama jalA, kSIrodA, siMha sotA, anto vahanI, upamAlanI, kenamAlanI, aura gambhIra maalnii| ye pratyeka nadiye 125 yojana caur3I, 2 / / yo0 OMDI (gaharI) aura 16562 yojana 2 kalA kI lambI hai| kula nadiye caudaha lAkha 56 hajAra nabbe hai / vizeSa vistAra jambU dvIpa prajJapti sUtra se jAnanA / Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ke sammukha hone ke 15 kAraNa (1) nItimAna hove kAraNa ki nIti dharma kI mAtA hai / (2) himmatavAna aura bahAdura hove kAraNa ki kAyaro se dharma vana sakatA nahI / (3) dhairyavAna hove kivA pratyeka kArya me AturatA na kare / (4) buddhimAna hove kivA pratyeka kArya apanI buddhi se vicAra kara kare / (5) asatya se ghRNA karane vAlA hove aura satya bolane vAlA hove / (6) niSkapaTI hove, hRdaya sApha sphaTika ratnamaya hove / (7) vinayavAna tathA madhura bhASI hove / (8) guNagrAhI hove aura svAtma - zlAghA na kare (svayaM apane guNa anya se Adara pAne ke liye na kahe ) / (e) pratijJA - pAlaka hove arthAt jo niyamAdi liye ho unhe varAbara pAle / (10) dayAvAna hove, paropakAra kI buddhi hove / (11) satya dharma kA arthI hove aura satya kA pakSa lene vAlA hove / (12) jitendriya hove, kaSAya kI mandatA hove / (13) Atma kalyANa kI dRDha icchA vAlA hove / (14) tattva vicAra meM nipuNa hove, tattva meM hI ramana kare / (15) jisake pAsa se dharma kI prApti huI hove usakA upakAra kabhI bhI nahI bhUle aura samaya Ane para upakArI ke prati pratyupakAra karane vAlA hove / * * 440 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArgAnusArI ke 35 guNa 1 nyAya sampanna dravya prApta kare, 2 sAta kuvyasana kA tyAga kare, 3 abhakSya kA tyAgI hove, 4 guraNa parIkSA se sambandha (lagna) joDa, 5 pApa-bhIru 6 deza hita kara bartana vAlA, 7 para nindA kA tyAgI, 8 ati prakaTa, ati gupta tathA aneka dvAra vAle makAna me na rahe, 6 sadguNI kI saMgati kare, 10 buddhi ke ATha guNo kA dhAraka, 11 kadAgrahI na hove (sarala hove), 12 sevAbhAvI hove, 13 vinayI, 14 bhaya sthAna tyAge, 15 Aya vyaya kA hisAba rakkhe, 16 ucita (sabhya) vastrAbhUSaNa pahine, 17 svAdhyAya kare (nitya niyamita dhArmika vAcana zravaNa kare), 18 ajIrNa me bhojana na kare, 16 yogya samaya para (bhUkha lagane para mita, pathya niyamita) bhojana kare, 20 samaya kA sadupayoga kare, 21 tIna puruSArtha (dharma artha kAma) me vivekI, 22 samayajJa (dravya, kSetra, kAla, bhAva kA jJAtA) hove, 23 zAta prakRti vAlA, 24 brahmacarya ko dhyeya samajhane vAlA, 25 satyavrata dhArI, 26 dIrghadarzI, 27 dayAlu, 28 paropakArI, 26 kRtaghna na hokara kRtajJa hove, (apakArI para bhI upakAra kare, 30 Atma prazasA na icche, na kare na karAve, 31 vivekI (yogyAyogya kA bheda samajhane vAlA) hove, 32 lajjAvAna hove, 33 dhairyavAna hove 34 SaDpui (krodha, mAna, mAyA lobha, rAga, dveSa) kA nAza kare, 35 indriyo ko jIte (jitendriya hove)| ina 35 guNo ko dhAraNa karane vAlA hI naitika dhArmika jaina jIvana ke yogya ho sakatA hai / Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka ke 21 guNa (1) udAra hRdayI (2) yazavanta (3) saumya prakRti vAlA (4) loka priya (5) akrUra prakRti vAlA (6) pApa bhIru (7) dharma zraddhAvAna (8) dAkSiNya (caturAI) yukta (9) lajjAvAna (10) dayAvanta (11) madhyastha (sama) dRSTi (12) gambhIra-sahiSNu-vivekI (13) guNAnurAgI (14) dharmopadeza karane vAlA (15) nyAya pakSI (16) zuddha vicAraka (17) maryAdA yukta vyavahAra karane vAlA hove (18) vinayazIla hove (19) kRtajJa(upakAra mAnane vAlA) (20) paropakArI hove (21) satkArya meM sadA sAvadhAna 442 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaldI mokSa jAne ke 23 bola 1 mokSa kI abhilASA rakhane se, 2 ugra tapazcaryA karane se, 3 guru mukha dvArA sUtra siddhAnta sunane se, 4 Agamana sunakara vaisI hI pravRtti karane se, 5 pAca indriyo ko damana karane se, 6 chakAya jovo ko rakSA karane se, 7 bhojana karane ke samaya sAdhu-sAdhviyo kI bhAvanA bhAvane se, 8 sadjJAna sIkhane va sikhAne se, 6 niyANA rahita eka koTI se vrata me rahatA huA nava koTI se vrata pratyAkhyAna karane se, 10 daza prakAra kI vaiyAvRtya karane se, 11 kaSAya ko patale karake nirmUla karane se, 12 zakti hote hue kSamA karane se, 13 lage hue pApo kI turanta AlocanA karane se, 14 liye hue vrato ko nirmala pAlane se, 15 abhayadAna supAtra dAna dene se, 16 zuddha mana se zIyala (brahmacarya) pAlane se, 17 nirvadya (pApa rahita) madhura vacana bolane se, 18 grahaNa kiye hue sayama bhAra ko akhaNDa pAlane se, 16 dharma-zukla dhyAna dhyAne se, 20 hara mahIne 6-6 pauSadha karane se, 21 pichalI rAtri me dharma jAgaraNa karate hue tIna manorathAdi citavane se, 23 mRtyu samaya AlocanAdi se zuddha hokara samAdhi paNDita maraNa marane se / ina 23 bolo ko samyak prakAra se jAna kara sevana karane se jIva jaldI mokSa me jaave| 443 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkara gotra (nAma) bAndhane ke 20 kArarA 1 zrI arihaMta bhagavAn ke guNa kIrtana karane se / 2 zrI siddha bhagavAna ke guNa kIrtana karane se / 3 ATha pravacana (5 samiti, 3 gupti) kA ArAdhana karane se / 4 guNavanta guru ke guNa kIrtana karane se / 5 sthavira (vRddha muni) ke guNa kIrtana karane se / 6 bahuzru ta ke guNa kIrtana karane se| 7 tapasvI ke guNa kIrtana karane se / 8 sIkhe hue jJAna ko vArambAra citavane se / 6 samakita nirmala pAlane se / 10 vinaya ( 7-10-134 prakAra ke ) karane se / 11 samaya-samaya para Avazyaka karane se| 12 liye hue vrata pratyAkhyAna nirmala pAlane se / 13 zubha (dharma-zukla) dhyAna dene se / 14 vAhara prakAra kI nirjarA (tapa) karane se / 15 dAna (abhaya dAna, supAtra dAna) dene se / 16 vaiyAvRtya ( 10 prakAra kI sevA ) karane se / 17 caturvidha sagha ko zAMti-samAdhi ( sevA-zobhA ) dene se / 18 nayA-nayA apUrva tattva jJAna paDhane se| 16 sUtra siddhAMta kI bhakti ( sevA / karane se| 20 mithyAtva nAza aura samakita udyoga karane se / jIva anantAnta karmo ko khapAte hai| ina satkAryoM ko karate hue utkRSTa rasAyaNa ( bhAvanA ) Ave to tIrthaGkara gotra karma vaaNdhe| zrI jJAtA sUtra AThavA adhyayana 444 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama kalyANa ke 40 bola guNa ___dRSTAnta sUtra kI sAkSI 1 samakita parama kalyANa zreNika mahArAja ThAraNAga sUtra nirmala pAlane se hove 2 niyAraNA rahita , tAmilI tApasa bhagavatI, tapazcaryA se 3 tIna yoga nizcala gajasukumAla muni atagaDa, karane se 4 samabhAva sahita , arjuna mAlo kSamA karane se 5 pAca mahAvrata nirmala ,, gautama svAmI bhagavatI, pAlane se 6 pramAda choDa apra- , zailaga rAjarSi jJAtA , mAdI hone se 7 indriya damana harikezI muni u. dhyayana, . karane se 8 mitro me mAyA , mallinAtha prabhu kapaTa na karane se ___ dharmacaryA karane se , kezI gautama u. dhyayana " 10 satya dharma para , varuNa nAga natuye bhagavatI , karane se kA. mitra 11 jIvo para karuNA , megha kumAra (hAthI ke) jJAtA , zraddhA karane se bhava me 12 satya bAta niSaDa , Anada zrAvaka upAzakadazA pUrvaka kahane se jJAtA, 445 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha aMbar3a aura 700 ziSya uvavAI ,, sudarzana sudarzana zeTha caritra kapila brAhmaNa uttarAdhyayana sUtra sumukha gAthApati vipAka , rAjamati uttarA, a." dhannA muni paMthaka muni jAtA, 13 kaSTa par3ane para bhI , vratoM kI dRr3hatA se 14 zuddha mana se zIyala , pAlane se 15 parigraha kI mamatA , chor3ane se 16 udAratA se supAtra , dAna dene se 17 tapa se Digate hue , ko sthira karane se 18 ugra tapasyA karane se , 16 aglAni pUrvaka , vaiyAvacca karane se 20 sadaiva anitya , bhAvanA bhAvane se 21 azubha pariNAma , rokane se 22 satya jAna para zraddhA rakhane se 23 caturvidha sagha kI vaiyAvacca se 24 utkRSTa bhAva se , muni sevA karane se 25 zUddha abhigraha " karane se 26 dharma dalAlI se , 27 sUtra jJAna kI bhakti ,, bharata cakravartI jambUdvIpa pra0 sUtra zreNika prasannacandra rAjarSi jJAtA sUtra bhagavatI, arhannaka zrAvaka sanatkumAra cakra0 pUrva bhava meM vAhuvala jI pUrva bhava me pAMca pADava RSabha deva jAtA sUtra zrI kRSNa vAsudeva udAI rAjA aMtagaDa , bhagavatI, Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama kalyANa ke 40 bola 447. jJAtA, Avazyaka dharmaruci araNagAra araNika anagAra khadaka araNagAra uttarA.. prabhAvatI rAnI megharatha rAjA zAtinAtha carita pradezI rAjA rAyapraznIya 28 jIva dayA pAlane se , 26 vrata se girate hI , sAvadhAna hone se 30 Apatti Ane para , dhairya rakhane se 31 jinarAja kI bhakti , karane se 32 prANo kA moha , choDakara bhI dayA pAlane se 33 zakti hone para bhI , kSamA karane se 34 sahodara bhAiyo , ____ kA bhI moha chor3ane se 35 devAdi ke upasarga , sahane se 36 deva guru vadana meM , nirbhIka hone se 37 carcA se vAdiyo ko , jItane se 38 mile hue nimita para, zubha bhAvanA se 36 ekatva bhAvanA bhAvane se 40 viSaya sukha me gRddha na hone se rAma valadeva 63 zlA0 pu0 caritra upAsaka dazA kAmadeva sudarzana seTha atagaDa, maNDUka zrAvaka bhagavatI, ArdrakumAra sUtrakRtAga, namirAjarSi -uttarA, jinapAla jJAtA, Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkara ke 34 atizaya 1 tIrthaGkara ke keza, nakha na baDhe, suzobhita rahe, 2 zarIra niroga rahe, 3 lohI mAsa gAya ke dUdha samAna hove, 4 zvAsozvAsa padma kamala jaisA sugandhita hove, 5 AhAra-nihAra adRzya 6 AkAza me dharma cakra cale, 6 AkAza meM 3 chatra zobhe tathA do camAra ur3e, 8 AkAza meM pAda pITha sahita sihAsana cale, 6 AkAza me indradhvaja cale, 10 azoka vRkSa rahe, 11 bhAmaDala hove 12 viSama bhUmi sama hove, 13 kaNTaka Udhe ( odhe ) ho jAve, 14 cha hI Rtu anukula hove, 15 anukUla vAyu cale, 16 pAMca varNa ke phUla pragaTa hove, 17 azubha pudgalo kA nAza hove, 18 sugandhita varSA se bhUmi sicita hove, 16 zubha pudgala pragaTa hove, 20 yojanagAmI vANI dhvani hove, 21 ardha mAgadhI bhASA meM dezanA deve, 22 sarva sabhA apanI 2 bhASA meM samajhe, 23 janma vaira, jAti vaira zAnta hove, 24 anyamatI bhI dezanA sune va vinaya kare, 25 prativAdI niruttara bane, ( 26 ) 25 yojana taka kisI jAta kA roga na hove, 27 mahAmArI (plega) na hove, 28 upadrava na hove, 26 svacakra kA bhaya na hove, 30 para lazkara kA bhaya na hove 31 ativRSTi na hove, 32 anAvRSTi na hove, 33 duSkAla na par3e, 34 pahale utpanna hue upadrava zAMta hove / kramazaH 4 atizaya janma se hove, 11 atizaya kevala jJAna utpanna hone ke bAda pragaTe aura 16 atizaya devakRta hove / 448 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmacarya kI 32 upamA (zrI praznavyAkaraNa sUtra, adhya0 6) 1 jyotiSI samUha meM candra samAna vrato me brahmacarya uttama 2 saba khAno me sone kI khadAna kImatI sAmAna komatI 3 , ratno me vaiDUrya ratna pradhAna vaise pradhAna 4 , AbhUSaNoM meM mukuTa " " 5 , vastro meM kSemayugala , , 6 , candana me gozIrSa candana 7 ,, phUlo meM aravinda kamala 8 , auSadhIzvara me cUla hemavanta " " 6, nadiyo me sItA sItodA 10 , samudroM meM svaya bhUramaNa , , 11 ,. parvato meM meru parvata U~cA " " 12 , hAthiyo meM airAvata , , 13 , catuSpado me kezarIsiha , , 14 , bhavanapati me dharaNendra , , 15 , suvarNakumAra devo me veNa devendra , , , 446 26 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha " , , " 450 16 ,, devaloka meM brahmaloka baDA 17 , sabhAoM meM sudharmA / sabhA vaDI 18 , sthiti ke devo meM sarvArthasiddha 16 , dAnoM meM abhaya dAna bar3A 20 , raMgome kiramajI raMga, 21 ,, saMsthAno me samacaturasra " 22 , saMhananomeM vajraRSabha nArAca bar3A , 23 ,, lezyA me zukla lezyA , 24 , dhyAno meM zukla dhyAna bar3A 25 ,, jJAna meM kevala jJAna , 26 , kSetro meM mahAvideha kSetra, ,, sAdhuo meM tIrthakara ,, ,, gola parvato meM kuNDala parvata , 26 , vRkSo me sudarzana vRkSa , 30 ,, vano me nandana vana , 31 , Rddhi meM cakravartI kI Rddhi , 32 ,, yoddhAoM meM vAsudeva ,, , , , " " " , Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devotpatti ke 14 bola nimnalikhita 14 bola ke jIva yadi deva gati meM jAve to kahA taka jA sake ? mArgaNA jaghanya utkRSTa 1 asayati bhavi dravya deva bhavanapati me nava gre veyaka me 2 avirAdhaka muni saudharma kalpa me anuttara vimAna meM 3 virAdhaka muni bhavanapati me saudharma kalpa meM 4 avirAdhaka zrAvaka saudharma kalpa me acyuta kalpa me 5 virAdhaka zrAvaka bhavanapati me jyotiSI meM 6 asaMjJI tiryaJca bhavanapati me vyantara devI meM 7 kanda mUla bhakSaka tApasa bhavanapati me jyotiSI meM 8 hAsI karane vAle muni bhavanapati me saudharma kalpa meM 6 parivrAjaka sanyAsI tApasa bhavanapati me brahma devaloka meM 10 AcAryAdi nindaka muni bhavanapati me lAtaka , 11 saMjJI tiryaJca bhavanapati me AThave , 12 AjIvika sAdhu (gozAlApathI) bhavanapati me acyuta , 13 yantra mantra karane vAle abhogI sAdhu bhavanapati 14 svaligI vavannagA ( samyaka zraddhA vihIna) bhavanapati meM nava greveyaka me caudahave bola me bhavya jIva hai| zeSa me bhavyAbhavya dono hai| . 451 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTadravya para 31 dvAra 1 nAma dvAra, 2 Adi dvAra, 3 saThANa dvAra, 4 dravya dvAra, 5 kSetra dvAra, 6 kAla dvAra, 7 bhAva dvAra, 8 sAmAnya vizeSa dvAra, nizcaya dvAra, 10 naya dvAra, 11 nikSepa dvAra, 12 guNa dvAra, 13 paryAya dvAra, 14 sAdhAraNa dvAra, 15 sAdharmI dvAra, 16 pAriNAmika dvAra, 17 jIva dvAra, 18 mUrti dvAra, 16 pradeza dvAra, 20 eka dvAra, 21 kSetra kSetrI dvAra 22 kriyA dvAra, 23 kartA dvAra, 24 nitya dvAra, 25 kAraNa dvAra, 26 gati dvAra, 27 praveza dvAra, 28 pRcchA dvAra, 26 sparzanA dvAra, 30 pradeza sparzanA dvAra aura 31 alpabahutva dvaar| 1 nAma dvAra : 1 dharma, 2 adharma, 3 AkAza, 4 jIva, 5 pudagalAstikAya 6 kAla dravya / 2 Adi dvAra : dravyApekSA samasta dravya anAdi hai| kSetrApekSA lokavyApaka hai ataH sAdi hai / kevala AkAza anAdi hai / kAlApekSA Sadravya anAdi hai| bhAvApekSA Sadravya meM utpAda-vyaya apekSA ye sAdi sAMta hai| 3 saMThANa dvAra : dharmAstikAya kA saThANa gAr3e ke oghaNa smaan| 000 0000 0000 isa prakAra baDhate 2 lokAnta taka asaMkhya pradezI hai| 00000000 isI prakAra adharmAstikAya kA saThANa , AkAzAsti kAya kA saThANa loka meM gale ke bhUSaNa samAna , aloka meM oghaNAkAra jIva tathA pudgala kA sambandha aneka prakAra kA hai aura kAla ke AkAra nahI / (pradeza nahI isa kAraNa) 452 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadravya para 31 dvAra 4 dravya dvAra guNa paryAya ke samUha yukta hove use dravya kahate hai / hareka dravya ke mUla 6 svabhAva hai / astitva, vastutva, dravyatva, prameyatva, sattatva, agurulaghutva, uttara svabhAva ananta hai| yathA nAstitva nitya, anitya, eka, aneka, bheda, abheda, bhavya, abhavya, bhaktavya parama ityAdi dharma, adharma, AkAza eka-eka dravya hai| jIva pudgala aura kAla ananta hai| 5 kSetra dvAra dharma, adharma, jIva aura pudgala loka vyApaka hai| AkAza lokAloka vyApaka hai aura kAla 2 // dvIpa me pravartana rUpa hai aura utpAda-vyaya rUpa se lokAloka vyApaka hai| 6 kAla dvAra . dharma, adharma AkAza dravyApekSA anAdi ananta hai| kriyApekSA sAdi sAta hai| pudgala dravyApekSA anAdi ananta hai| pradezApekSA sAdi sAta hai| kAla dravya dravyApekSA anAdi anata samayApekSA sAdi sAta hai| 7 bhAva dvAra : pudgala rUpI hai| zeSa 5 dravya arUpI hai| 8 sAmAnya-vizeSa dvAra * sAmAnya se vizeSa balavAna hai| jaise sAmAnyata dravya eka hai| vizeSata. 6-6 dharmAstikAya kA sAmAnya guNa calana sahAya hai / adharmA0 kA sthira sahAya, AkA0 kA avagAhadAna, kAla kA vartanA, jIva0 kA caitanya, pudgala kA jIrNa-galanavidhvasana guNa aura vizeSa guNa aura vizeSa guNa cha hI dravyo kA anata-anata hai| 6 nizcaya vyavahAra dvAra nizcaya se samasta dravya apane 2 guNoM me pravRta hote hai / vyavahAra me anya dravyo kI apane guNa se sahAyatA dete hai / jaise-lokAkAza me rahane vAle samasta dravya AkAza avagAhana me sahAyaka hote hai, parantu aloka me anya dravya nahI / ata . avagAhana me sahAyaka nahI hote / pratyut avagAhana me SaTguNa hAni vRddhi sadA hotI rahatI hai / isI prakAra saba dravyo ke viSaya meM jaannaa| Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 jainAgama stoka sagraha 10 naya dvAra : aMza jJAna ko naya kahate hai| naya 7 hai inake nAma :-1 naigama, 2 sagraha, 3 vyavahAra, 4 Rju sUtra, 5 zabda, 6 samabhirUDha aura 7 evaMbhUta ny| ina sAtoM naya vAlo kI mAnyatA kaisI hai ? yaha jAnane ke liye jIva dravya Upara 7 naya utAre jAte hai| 1 naigama naya vAlA-jIva kahane se jIva ke saba nAmo ko gra0 kare 2 saMgraha , , , asaMkhya pradezo ko , : vyavahAra , trasa sthAvara jIvo ko , 4 Rju sUtra, sukhadukha bhoganevAle jIva , 5 zabda , kSAyaka samakitI jIva , 6 samabhirUDha , kevala jJAnI , , 7 evaMbhUta ,, - siddha avasthA ke , , isa prakAra sAtoM hI naya saba dravyoM para utAre jA sakate hai| 11 nikSepa dvAra :-nikSepa 4-1 nAma, 2 sthApanA, 3 dravya, 4 bhAva nikssep| (1) dravya ke nAma mAtra ko nAma nikSepa kahate hai| (2) dravya kI sadRza tathA asadRza sthApanA kI AkRti ko sthApanA nikSepa kahate hai / (3) dravya kI bhUta tathA bhaviSya paryAya ko vartamAna meM kahanA so dravya nikSepa / (4) dravya kI mUla guNa yukta dazA ko bhAva nikSepa kahate hai / SaTadravya para ye cAro hI nikSepa bhI utAre jA sakate hai| 12 guNa dvAra --pratyeka dravya meM cAra 2 guNa hai| 1 dharmAstikAya meM 4 guNa-arUpI, acetana, akriya calana sahA0 2 adharmAsti , , , , , sthira , 3 AkAzAsti , , " , ,, avagAhana dAna 4 jIvAsti kAya meM , caitanya, sakriya aura upayoga, jJAna, darzana, cAritra aura vIrya / Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadravya para 31 dvAra 455 5 kAla dravya meM 4 guNa-arUpI, acetana, akriya, vartanA guNa 6 pudgalAsti me, rUpI, acetana, sakriya, jIrNagalana 13 paryAya dvAra :-pratyeka dravya kI cAra 2 paryAya hai| 1 dharmAsti0 kI 4 paryAya-skadha, deza, pradeza, aguru laghu 2 adharmAsti0 kI 4 , " " " 3 AkAzAsti kI 4 , , 4 jIvAsti0 kI 4 , avyAvAdha, anAvagADa, amUrta, , 5 pudgalAsti0 kI 4 ,, varNa, gandha, rasa, sparza 6 kAla dravya0 kI 4 , bhUta, bhaviSya, vartamAna, aguru laghu 14 sAdhAraNa dvAra .-sAdhAraNa dharma jo anya dravya me bhI pAve / jaise dharmAsti0 me aguru lagha, asAdhAraNa dharma jo anya dravya me na pAve / jaise dharmAstikAya meM calana sahAya ityAdi / 15 sAdharmI dvAra :-Sadravyo meM prati samaya utpAda-vyaya hai, kyoMki aguru laghu paryAya meM SaT guNa hAni vRddhi hotI hai / so yaha cha. hI dravyo me samAna hai| 16 pariNAmI dvAra :-nizcaya naya se cha hI dravya apane 2 guNo meM pariNamate hai / vyavahAra se jIva aura pudgala anyAnya svabhAva meM pariNamate hai / jisa prakAra jIva manuSyAdi rUpa se aura pudgala do pradezI yAvat ananta pradezI skaMdha rUpa se pariNamatA hai| 17 jIva dvAra -jIvAsti kAya jIva hai| zepa 5 dravya ajIva hai| 18 mUrti dvAra -pudgala rUpI hai / zeSa arUpI hai, karma ke sAtha jIva bhI rUpI hai| 16 pradeza dvAra -5 dravya sapradezI hai| kAla dravya apradezI hai| dharma-adharma asa0 pradezI hai| AkAza (lokAloka apekSA) ananta pradezI hai / ekeka jIva asa0 pradezI hai| ananta jIvo ke ananta pradeza hai| pudgala paramANu 1 pradezI hai| parantu pudgala dravya ananta pradezI hai / Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 jaunAgama stoka sagraha 20 eka dvAra :-dharma, adharma, AkAza ekeka dravya hai| zeSa 3 ananta hai| 21 kSetra-kSetrI dvAra :--AkAza kSetra hai| zeSa kSetrI hai |arthaat pratyeka lokAkAza pradeza para paoNcoM hI dravya apanI 2 kriyA karate hue bhI eka dUsare meM nahI milate / 22 kriyA dvAra :-nizcaya se sarva dravya apanI 2 kriyA karate hai| vyavahAra se jIva aura pudgala kriyA karate hai| zeSa akriya hai| 23 nitya dvAra :--dravyAstika naya se saba dravya nitya hai / paryAya apekSA se saba anitya hai / vyavahAra naya se jIva, pudgala anitya hai zeSa 4 dravya nitya hai| __ 24 kAraNa dvAra ,-pA~co hI dravya jIva ke kAraNa hai / parantu jIva kisI ke kAraNa nahIM / jaise-jIva karttA aura dharmA0 kAraNa milane se jIva ko calana kArya kI prApti hove / isI prakAra dUsare dravyabhI smjhnaa| __ 25 kartA dvAra :-nizcaya se samasta dravya apane 2 svabhAva kArya ke kartA hai / vyavahAra se jIva aura pudgala kartA hai| zeSa akartA hai| 26 gati dvAra :--AkAza kI gati (vyApakatA) lokAloka me hai zeSa kI loka me hai| 27 praveza dvAra :-eka 2 AkAza pradeza para pAco hI dravyo kA praveza hai / ve apanI 2 kriyA karate jA rahe hai / to bhI eka dUsare se milate nahI jaise eka nagara me 5 mAnava apane 2 kArya karate rahane para bhI eka rUpa nahI ho jAte hai| 28 pRcchA dvAra :-zrI gautama svAmI zrI vIra ko savinaya nimnalikhita prazna pUchate hai| 1 dharmA0 ke 1 pradeza ko dharmA0 kahate hai kyA ? uttara-nahI. (evabhUta nayApekSA) dharmA0 kAya ke 1-2-3, lekara sakhyAta asaMkhyAta pradeza, Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTdravya para 31 dvAra 457 jahAM taka dharmA0 kA 1 bhI pradeza bAkI rahe vahAM taka use dharmA0 nahI kaha sakate sampUrNa pradeza mile huve ko hI dharmA * kahate hai / 2 jisa prakAra 1 evabhUta nayavAlA thoDa e bhI TUTe huve padArtha ko padArtha nahI mAne, akhaNDita dravya ko hI dravya kahate hai / isI taraha saba dravyo ke viSaya me bhI samajhanA / 3 loka kA madhya pradeza kahA hai ? uttara - ratnaprabhA 180000 yojana kI hai / usake nIce 20000 yojana ghanodadhi hai / usake nIce asa0 yojana ghanavAyu, asa0 yo0 tana vAyu aura asa0 yo0 AkAza hai usa AkAza ke asakhyAtave bhAga me loka kA madhya bhAga hai | 4 adholoka kA madhya pradeza kahA hai, ? u0- paka - prabhA ke nIce ke AkAza pradeza sAdhika me / 5 Urdhva loka kA madhya pradeza kahA hai ? u0 - brahma devaloka ke tIsare riSTha pratara me / tirche loka kA madhya pradeza kahAM hai ? u0 - meru parvata ke 8 rucaka pradezo me / isI prakAra dharmA0, adharmA0, AkAzA0 kAya dravya ke praznottara samajhanA jIva ko madhya pradeza = rucaka pradezo me hai, kAla kA madhya pradeza vartamAna samaya hai | 29 sparzanA dvAra dharmAsti kArya adharmA0 lokakAza, jIva aura pudgala dravya ko sampUrNa sparzA rahe hai / kAla ko kahI sparze kahI na sparze isI prakAra zeSa 4 astikAya sparze kAla dravya 2 || dvIpa me samasta dravya ko sparze anya kSetra me nahI / 30 pradeza sparzanA dvAra . dharmA kA eka pradeza dharmA ke kitane pradezoko sparze ? ja. 3 u. 6ko sparze ? ja, 4 pra u 7 pra. ko sparze adharmA0 33 " " " 31 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 jainAgama stoka saMgraha , , AkAzA0, , ,,? ja.7 pra. u. 7. , ,, ,, jIvapudgala ,, ,, ,, ? anaMta pradezo kA sparza ,, , kAla dravya,,, ,, ? syAt ananta sparza syAt nahIM evaM adharmA0 pradeza sparzanA smjhnaa| AkAza0 kA 1 pradeza dharmA0 kA ja0 1-2-3 pradeza u0 7 pradeza ko sparza. zeSa pradeza sparzanA dharmAsti-kAyavat jaannaa| jIva kI 1 pradeza dharmA0 kAla. 4 u. 7 pradeza ko sparza, pudgala0 , , , , (zeSa pra0 sparzanA kAla dravya eka samaya , pradeza ko syAta sparza (dharmAsti'kAya vat syAt nahIM pudgala0 ke 2 pradeza , ja0 dugaNA se do adhika (6) pradeza ko sparza aura u0 pAca guNe se 2 adhika 542=10+2=12 pradeza sparza isI prakAra 3-4-5 jIva ananta pradeza ja0 dugaNe se 2 adhika u0 pAMca guNe se 2 adhika pradeza ko sprsh| 31 alpabahutva dvAra : dravya apekSA-dharma, adharma AkAza paraspara tulya hai, unase jIva dravya ananta guNA, unase pudgala ananta guNA aura unase kAla ananta / pradeza apekSA-sarva se kama dharma adharma kA pradeza, unase jIva ke pra0 ananta guNA, unase pudgala ke pra0 ananta guNA, unase kAla dravya ke a0 guNA, unase AkAza pra0 a0 guNA / dravya aura pradeza kA eka sAtha alpabahatva :-saba se kama dhama, adharma, AkAza ke dravya, unase dharma adharma ke pradeza asaM0 gunnaa| unake jIva dravya anaM0 unase jIva ke pradeza asaM0 pudgala dravya ana0 unase pu0 pradeza asaM0, unase kAla ke dravya pradeza anaM0 unase AkAza pra0 ananta gunnaa| Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra dhyAna dhyAna ke 4 bheda--Arta, raudra, dharma va zukla dhyAna Arta dhyAna ke 4 pAye : 1 manojJa vastu kI abhilASA kare, 2 amanojJa vastu kA viyoga citave, 3 rogAdi aniSTa kA viyoga citave, 4 parabhava ke sukha nimitta niyANA kre| Arta dhyAna ke 4 lakSaNa : 1 cintA zoka karanA, 2 azra pAta karanA, 3 Akranda ( vilApa ) zabda karake ronA. 4 chAtI mAthA ( mastaka ) Adi kUTa kara ronaa| raudra dhyAna ke 4 pAye : 1 hiMrA me, 2 jhUTha me 3 corI meM, 4 kArAgRha me phasAne me Ananda mAnanA (pApa karake va karAkara ke prasanna honA ) / raudra dhyAna ke 4 lakSaNa 1 tuccha aparAdha para bahuta gussA karanA, 2 dveSa karanA, 4 bar3e aparAdha para atyanta krodha-dveSa kare 3 ajJAnatA se dveSa kare aura 4 jAva-jIva para dveSa rakkhe / dharma dhyAna ke 4 pAye . 1 vItarAga kI AjJA kA citavana kare, 2 karma Ane ke kAraNa (Azrava ) kA vicAra kare, 3 zubhAzubha karma vipAka ko vicAre, 4 loka saMsthAna ( AkAra ) kA vicAra kre| dharma dhyAna ke 4 lakSaNa 1 vItarAga AjJA kI ruci, 2 ni sarga ( jJAna se utpanna ) ruci, 3 upadeza ruci, 4 sUtra-siddhAnta Agama ruci / dharma dhyAna ke 4 avalambana . 1 vAcanA 2 pRcchanA 3 parAvartanA aura 4 dhrmkthaa| dharmadhyAna kI 4 anuprekSA 1 egaccANupehA-jIva akelA AyA 456 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 460 akelepana ( ekatva ) kA vicAra / 2 akelA jAyagA evaM jIva ke aNiccA pehA saMsAra kI anityatA kA vicAra / 3 asaraNANu pehA - sasAra meM koI kisI ko zaraNa dene vAlA nahI, isakA vicAra aura 4 sasArANupehA -- sasAra kI sthiti ( dazA) kA vicAra karanA / -- zukla dhyAna ke 4 pAye 1 eka-eka dravya meM bhinna-bhinna aneka paryAya - upanna vA, vigameivA, dhuvevA Adi bhAvoM kA vicAra karanA / 2 aneka dravyo me eka bhAva ( aguru laghu ) kA vicAra karanA / 3 acalAvasthA meM tInoM hI yogoM kA nirodha karanA ( rokanA) / 3 caudahave guNasthAnaka kI sUkSma kriyA se bhI nivartana hone kA citavanA / / zukla dhyAna ke 4 lakSaNa : 1 devAdi ke upasarga se calita na hove 2 sUkSma bhAva ( dharma kA ) suna glAni na lAve. 3 zarIra AtmA ko bhinna 2 citave aura 4 zarIra ko anitya samajha kara va pudgala ko para vastu jAna kara inakA tyAga kare / zukla dhyAna ke 4 avalambana 1 kSamA, 2 nirlobhatA, 3 niSkapaTatA, 4 madarahitatA / zukla dhyAna kI 4 anuprekSA : 1 jIva ne anaMta bAra sasAra bhramaNa kiyA hai aisA vicAre, 2 saMsAra kI samasta paudgalika vastu anitya hai, zubha pudgala azubha rUpa se aura azubha zubha rUpa se pariNamate, hai, ata zubhAzubha pudgaloM meM Asakta vana kara rAga-dveSa na karanA 3 sasAra paribhramaNa kA mUla kAraNa zubhAzubha karma hai / karma bandha kA mUla kAraNa 4 hetu hai aisA vicAre, 4 karma hetuo ko chor3a kara svasattA me ramaraNa karane kA vicAra karanA / aise vicAro meM tanmaya (eka rUpa ) ho jAne ko zukla dhyAna kahate hai | Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArAdhanA pada ( zrI bhagavatI sUtra, zataka, 8 uddezA 10) ArAdhanA 3 prakAra ko jJAna kI, darzana (samakita) kI aura cAritra kI ArAdhanA / ArAdhanA-u0 14 pUrva kA jJAna, madhyama 11 aga kA jJAna, ja0 8 pravacana kA jnyaan| darzanArAdhanA-u0 kSAyaka samakita, madhyama kSayopazama samakita ja0 sAsvAdAna samakita / cAritrArAdhanA-u0 yathAkhyAta cAritra, madhyama parihAra vizuddha cAritra, ja0 sAmAyika cAritra / u0 jJAna A0 meM darzana A0 do ( utkRSTa aura madhyama ) u0 jJAna A0 cAritra A0 do ( , ) u0 darzata " " " tIna (ja0ma020) " " " " " " u0 cAritra " " " " " ) u." " darzana " " ( " ) u0 jJAna " vAlA ja0 1 bhava kare u0 2 bhava kare " // 2 bhava " " 3 bhava kare ma0 // ja0 // darzana aura cAritra kI ArAdhanA bhI Upara anusAra / __ jIvo me jJAna, darzana aura cAritra kI ArAdhanA utkRSTa, 461 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 462 madhyama aura jaghanya rIti se ho sakatI hai / isa para nimnalikhita 17 bhA~gA ( prakAra ho sakate hai / ( inake cinha - u03, ma02, ja0 1, samajhanA, krama - jJAnadarzana - cAritra samajhanA ) 2-3-2 2-3-1 2-2-2 2-2-1 3-3-3 3-3-2 3-2-2 2-3-3 ***** 2-1-2 2-1-1 1-3-3 1-3-2 1-3-1 1-2-2 1-2-1 1-1-2 1-1-1 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja0 viraha par3e tiryaMca meM 12 daivaloka viraha pada ( zrI pannavaNA sUtra, 6 ThA0 pada ) ja. viraha par3e 1 samaya kA, u0 viraha par3e to samucca 4 gati, sajJI manuSya aura sajJI tiryaMca meM 12 muhUrta kA 1 lI naraka, 10 bhavanapati vANavyantara, jyotiSI, 1-2 devaloka aura asajJI manuSya me 24 muhUrta kA dUsarI naraka me 7 dina kA, tIsarI naraka me 15 dina kA, cauthI naraka me 1 mAha kA, pAMcavI naraka me 2 mAha kA, chaTThI me 4 mAha kA aura sAtavI naraka me siddha gati tathA 64 indro me viraha par3e to 6 mAha kaa| tIsare devaloka me 6 dina 20 muhUrta kA, cauthe devaloka me 12 dina 10 mu0 pAcave , 22 , 15 , chaTTe , 45 - 6 mu0 sAtave 80 , kA AThaveM , 100 / 8-10, sekaDo mAha kA 11-12 , sekar3o varSoM kA 1 lI trika me sa0 saikaDo varSoM kA, dUsarI trika me sa0 hajAro varSoM kA tIsarI , , " cAra anuttara vimAna me palya ke asakhyAtaveM bhAga kA aura sarvArthasiddha me palya se sakhyAtave bhAga kA viraha paDe / 5 sthAvara me viraha nahI paDe, 3 vikalendriya aura asajJI tiryaca se antarmuhUrta kA viraha par3e, candra sUrya grahaNa kA viraha par3e to ja0 6 mAha kA u0 candra kA 42 mAha kA aura sUrya kA 48 varSa kA par3e bharata kSetra me sAdhu sAdhvI, zrAvaka zrAvikA kA viraha par3e to ja0 63 hajAra varSa kA aura arihata, cakravartI, vAsudeva- baladevo kA ja0 48 hajAra varSa kA- u0 deza uNA 18 kroDA-kror3a sAgaropama kA viraha pdde| 463 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJA pada (zrI pannavaNA sUtra, AThavAM pada) saMjJA-jIvoM kI icchaa| saMjJA 10 prakAra kI hai :- AhAra, bhaya, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, loka aura ogha sajJA / AhAra saMjJA : 4 kAraNa se upaje-1 peTa khAlI hone se 2 kSudhA vedanIya ke udaya se, 3 AhAra dekhane se aura 4 AhAra kI citavanA karane se| bhaya saMjJA : 4 kAraNa se upaje-1 adhairya rakhane se, 2 bhaya moha ke udaya se, 3 bhaya utpanna karane vAle padArtha dekhane se, 4 bhaya kI citavanA karane se| ___ maithuna saMjJA : 4 kAraNa se upaje-1 zarIra puSTa banAne se, 2 veda moha ke karmodaya se, 3 strI Adi ko dekhane se aura 4 kAma-bhoga kA citavana karane se / parigraha saMjJA : 4 kAraNa se upaje-1 mamatva baDhAne se, 2 lobhamoha ke udaya se, 3 dhana-sampatti dekhane se aura 4 dhana parigraha kA citavana karane se / krodha, mAna, mAyA, lobha saMjJA : 4 kAraNa se upaje-1 kSetra ( khulI jamIna ) ke liye 2 vatthu ( DhaMko huI jamIna makAnAdi ) ke liye, 3 zarIra-upAdhi ke liye, 4 dhanya-dhAnyAdi auSadhi ke liye / ___ loka sajJA : anya logo ko dekha kara svayaM vaisA hI kArya krnaa| ogha saMjJA : zUnya citta se vilApa kare, ghAsa tor3e, pRthvI ( jamIna ) khode Adi / 464 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJA-pada 465 narakAdi 24 daNDaka me daza-daza sajJA hove / kisI me sAmagrI adhika mila jAne se pravRti rUpa se hai, kisI meM sattA rUpa se hai / sajA kA astitva chaThe guNasthAna taka hai| inakA alpabahutva : ____ AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha sajA kA alpabahutva . nArakI meM saba se kama maithuna, usase AhAra sa0, usase parigraha saM0 bhaya sa0 sakhyAta gunnii| tiryaJca me saba se kama parigraha, usase maithuna saM0, bhaya saM0 AhAra sakhyA0 gunnii| manuSya me sabase kama bhaya, usase AhAra sa0, parigraha sa0 maithuna sa0 gunnii| devatA me sabase kama AhAra, usase bhaya sa0, maithuna saM0 parigraha sakhyA0 gunnii| krodha, mAna, mAyA aura lobha sajJA kA alpavahutva . nArako me savase kama lobha, usase mAyA sa , mAna sa0, krodha saMkhyA gunno| tiryaJca me sabase kama mAna, usase krodha vizeSa, mAyA vizeSa, lobha vizeSa adhik| manuSya me savase kama mAna, usase krodha vizeSa, mAyA vizeSa, lobha vizeSa adhik| devatA me sabase kama krodha, usase mAna sajJA, mAyA, sajJA, lobha sakhyA0 gunnii| Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedanA pada ( zrI pannavaNA sUtra, 35 vAM pada ) jIva sAta prakAra se vedanA vede :-1 zIta, 2 dravya, 3 zarIra. 4 zAtA, 5 azAtA ( dukha ), 6 abhUgamIyA, 7 nindA dvAra / ( 1 ) vedanA 3 prakAra kI-zIta, uSNa aura zItoSNa samuccaya jIva 3 prakAra kI vedanA vede / 1, 2, 3 nArakI meM uSNa vedanA vede / ( kAraNa neriyA zIta yoniyA hai ) / cauthI nArakI ( naraka ) meM uSNa vedanA ke vedaka aneka ( vizeSa ), zIta vedanA vAlA kama, ( do vedakA ) / pAMcavI nArako meM uSNa vedanA ke vedaka kama, zIta vedanA ke vedaka vizeSa / chaTaThI naraka meM zIta vedanA aura sAtavI naraka meM mahAzIta vedanA hai| zeSa 23 daNDaka meM tInoM hI prakAra kI vedanA paave| (2) vedanA cAra prakAra kI-dravya, kSetra, kAla aura bhAva se| samuccaya jIva aura 24 daNDaka me cAra prakAra kI vedanA vedI jAtI hai - 1 dravya vedanA-iSTa aniSTa pudgaloM kI vedanA, (2) kSetra vedanA-narakAdi zubhAzubha kSetra kI vedanA, ( 3 ) kAla vedanAzIta-uSNa kAla kI vedanA, ( 4 ) bhAva vedanA-manda tIna rasa ( anubhAga ) kii| ( 3 ) vedanA tIna prakAra kI-zArIrika, mAnasika aura zArIrika-mAnasika / samuccaya jIva meM 3 prakAra kI vedanA / saMjJI ke 16 daNDaka me 3 prakAra kI / sthAvara, : vikalendriya me 1 zArIrika vednaa| 466 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedanA pada 467 ( 4 ) vedanA tIna prakAra kI-zAtA, azAtA aura zAtAazAtA / samaccaya jIva aura 24 daNDaka me tIno hI vedanA hotI hai| (5) vedanA tIna prakAra kI-sukha, dukha aura sukha-dukha / samuccaya aura 24 daNDaka me tIna hI prakAra kI vedanA vedI jAtI hai| ( 6 ) vedanA do prakAra kI udIraNA janya (lAca, tapazcaryAdi se ; 2 udaya janya ( karmodaya se ) / tiryaJca pacendriya ora manuSya me dono hI prakAra kI vednaa| zeSa 22 daNDaka me udaya (aupakramIya) vedanA hove| (7) vedanA do prakAra kI-nindA va anindA / nArako, 10 bhavanapati aura vyantara va 12 daNDaka me 2 vedanA / sajJI nindA vede, asajJI anindA vede| ( sajJI, asajJI manuSya tiyaJca me se mara kara gaye isa apekSA smjhnaa)| pA~ca sthAvara, 3 vikalendriya anindA vedanA vede ( asajJo hone se ) / tiryaJca pace aura manuSya me dono prakAra kI vedanA, jyotiSI aura vaimAnika me dono prakAra kI vedanA / kAraNa ki do prakAra ke devatA hai| 1 amAyI samyak dRSTi-nindA vedanA vedate hai| 2. mAyI mithyA dRSTi-anindA vedanA vedate hai| Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudghAta pada ( zrI pannavaNA sUtra 36 vaoN pada ) jIva ke liye hue pudgala jisa-jisa rUpa se pariNamate hai unhe usa 2 nAma se batAyA gayA hai| jaise koI pudgala vedanIya rUpa pariName, koI kaSAya rUpa pariNameM ina grahaNa kiye hue pudgalo ko sama aura viSama rUpa se pariNata hone ko samudghAta kahate hai| 1 nAma dvArA-vedanIya, kaSAya, maraNAntika, vaikriya, taijas, AhAraka aura kevalI samudghAta / ye 7 samuddhAta 24 daNDaka Upara utAre jAte hai| samuccaya jIvo me 7 samu0, nArakI meM 4 sama0 prathama kI, devatA ke 13 daNDaka me 5 samudghAta prathama kI, vAyu me 4 samu0 prathama kI, 4 sthAvara 3 vikalendriya meM 3 samu. prathamakI, tiryaca pacendriya me 5 prathama kI, manuSya meM 7 samudghAta pAve / 2- kAla dvAra-6 samu0 kA kAla asaMkhyAta samaya antamurhata taka kA kevalI samu0 kA kAla 8 samaya kA / 3-24 daNDaka ekeka jIva kI apekSA-vedanIya, kaSAya, mAraNAntika, vaikriya aura tejas samu 0 24 daDaka meM eka-eka jIva bhUtakAla meM anantakarI aura bhaviSya meM koI karegA, koI nahIM kregaa| kare to 1, 2. 3 bAra sakhyAta, asaMkhyAta aura ananta kregaa| AhArika samu0 23 daMDaka meM ekeka jIva bhUtakAla meM syAt kare, syAt na kare / yadi kare to 1. 2. 3 bAra, bhaviSya meM jo kare to 1. 2. 3 4 bAra karegA / manuSya daMDaka ke ekeka jIva bhUtakAla meM kI 468 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudghAta pada 466 hove to 1. 2, 3. 4 bAra ko zeSa pUrvavat / kevalI samu0 23 daMDaka ke ekeka jIva bhUtakAla meM kare to 1 vAra karegA / manuSya me kI hove to bhUta me vAra aura bhaviSya me bhI eka bAra karegA / < 4 aneka jIva apekSA - 4 daNDaka - pA~ca ( prathama kI ) samu0 24 daDaka ke aneka jIvo ne bhUtakAla me ananta karI, bhaviSya me ananta karegA / AhArika samu0 22 daMDaka ke aneka jIva AzrI bhUtakAla me asaMkhyAtakarI aura bhaviSya me asaMkhyAta karegA / vanaspati me bhUta bhaviSya kI ananta kahanI manuSya me bhUta-bhaviSya kI syAt sakhyAta. syAt asaM0 kahanI | kevalI samu0 22 daMDaka meM bhUtakAla me nahI. bhaviSya me asaM 0 karegA / vanaspati me bhUtakAla meM nahI karI. bhaviSya meM ananta karegA / manuSya ke aneka jIva bhUta me karI hove to 1. 2 3 u0 pratyeka sau bAra bhaviSya meM syAt saMkhyAtI syAt asaM0 karegA / 5 paraspara kI apekSA 24 daNDaka - eka eka neriyA bhUtakAla meM neriyA rUpa me anantI vedanI samu0 karI bhaviSya me koI karegA, koI nahI karegA to 1-2-3 saMkhyAtI, asakhyAtI anatI karegA eva ekeka neriyA, asura kumAra rUpa me yAvat vaimAnika deva rUpa se kahanA | ekeka asura kumAra rUpa me vedanI samu0 bhUtakAla me anantI karI bhaviSya me kare to jAva anatI kregaa| asura kumAra deva amura kumAra rUpa me vedanI samu0 bhUta me anatI karI, bhaviSya me kare to 1 2 3 jAva anantI karegA eva baimAnika taka kahanA aura aise hI 24 danDaka me samajhanA / kaSAya samu0 ekeka neriyA neriyA rUpa se bhUta me anatI karI bhaviSya me kare to 1-2-3 jAva anatI karegA ekeka neriyA asura Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 89% kumAra rUpa se bhUtakAla meM anantI karI bhaviSya meM kare to saMkhyAtI, asaMkhyAtI; anantI karegA aise hI vyantara, jyotiSI, vaimAnika rUpa se bhI bhaviSya meM kare to asaMkhyAtI va anaMtI karegA / udArika ke 10 daNDaka me bhUtakAla meM anantI karI / bhaviSya meM kare to 1-2-3 jAva anantI kare evaM bhavanapati kA bhI kahanA / ekeka pRthvI kAya ke jIva nArakI rUpa se kaSAya samu0 bhUtakAla meM anantI karI aura bhaviSya meM karegA to syAt saMkhyAtI, asaM0 anantI karegA evaM bhavanapati vyantara, jyotiSI aura vaimAnika rUpa se bhI bhaviSya meM asaM0 anantI karegA / udArika ke 10 daNDaka meM bhaviSya meM syAt 1-2-3 jAva saMkhyAtI, asaM0 anantI karegA / evaM udArika ke 10 daNDaka vyantara, jyotiSo vaimAnika asura kumAra ke samAna samajhanA ! ekeka neriyA neriye rUpa se maraNAMtika samu0 bhUtakAla meM anantI karI, bhaviSya meM jo kare to 1-2-3 saM0 jAva anantI karegA eva 24 daNDaka kahanA, parantu svasthAna parasthAna sarvatra 1 - 2 - 3 kahanA, kAraNa maraNAtika samu0 eka bheva me eka hI bAra hotI hai / ekeka neriyA neriye rUpa se vaikriya samu0 bhUtakAla me anantI karI, bhaviSya meM jo kare to 1-2-3 jAva anantI karegA / aise hI 24 daNDaka, 17 daNDaka pane kaSAya sasu0 samAna kare sAta daNDaka ( 4 sthAvara 3 bikalendriya) meM vaikriya samu0 nahI / ekeka neriyA neriye rUpa se tejasa samu0 bhUta meM nahI karI, bhaviSya meM nahI karegA / ekeka neriyA asura kumAra rUpa se bhUtakAla meM taijasa samu0 anaMtI karI aura bhavi0 meM kare to 1, 2, 3 jAva anantI karegA evaM taijas samu0 15 daMDaka meM maraNAMtika anusAra / AhArika samu0 manuSya sivAya 23 daMDaka ke jIvoM ne apane tathA anya 23 daMDaka rUpa se nahI karI aura na karege / ekeka 23 daDaka ke Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudghAta pada 471 jIva ne ma0 rUpa se AhArika samu0 jo karI hove to 1, 2, 3 aura bha0 me jo kare to 1 2, 3, 4 bAra krege| kevalI samu0 manuSya sivAya 23 daDaka ke jIvo ne apane tathA anya 23 daDaka rUpa se bhUta kAla me nahI karI aura na bha0 meM krege| manu0 rUpa se bhUtakAla me nahI kI aura bha0 meM kare to 1 bAra krege| ekeka manu0 23 daMDaka rUpa se kevalI samu0 karI nahI aura karege bhI nahI / ekeka manu0 manu0 rUpa se kevalI samu0 karI hove to 1 bAra aura karege to bhI 1 baar| 6 aneka jIva paraspara --aneka neriyo ne neriye rUpa se vedanIya __samu0 bhUta me anatI karI, bhavi0 me anatI karege eva 24 daDako kA samajhanA / zeSa 23 daDaka me bhI nArakI vat / vedanI ke samAna hI kaSAya mAraNAtika vaikriya aura taijasa samu0 kA samajhanA, parantu vaikriya sabhu0 17 daMDaka me aura taijasa samu0 15 daDaka me khnii| ___ aneka neriye 23 daDaka (manuSya sivAya) rUpa se AhA0 samu0 na kI na krege| manu0 rUpa se bhUtakAla me asaM0 kI. bha0 me asa0 karege evaM 23 daNDaka ( vanaspati sivAya ) rUpa se bhI smjhnaa| vanaspati me anatI khnii| ekeka manuSya 23 da0 rUpa se AhA0 samu0 kI nahI va karege bhI nhii| manuSya rUpa se bhUtakAla me syAt sakhyAtI, syAt asa0 kI aura bhavi0 me kare to syAt sakhyAtI, syAt asa0 krege| aneka narakAdi 23 daNDaka ke jIvo ne aneka narakAdi 23 daNDaka rUpa se kevalI samu0 kI nahI aura karege bhI nahI / manuSya rUpa se kI nahI, jo kare to sakhyA0 asa0 krege|| ___ aneka manuSyo ne 23 daNDaka rUpa se kevalI samu0 kI nahI aura karege bhI nhii| manuSya rUpa se kI hove to syAt sakhyA0 kii| bhaviSya me kare to syAt sakhyAtI syAt asa0 krege| Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 7 alpabahutva dvAra samuccaya alpabahutva 1 saba se kama AhA, samu. vAle 2 kevalI sa. vAle saMkhyA. guNA 3 taijasa sa. vAle asaM0 guNA 4 vaikriya sa. vAle asaM guNA 5 maraNAMtika sa. vAle anaMta guNA 6 kaSAya sa. vAle asa0 guragA 7 vedanI sa. vAle vizeSa guNA asamohiyA sa. vAle asa. guraNA 8 jainAgama stoka sagraha 1 naraka kA alpabahutva 1 saba se kama mara0 sa0 vAle 2 una se vaikriya samu. a. gu. 3 unase kaSAya sa. saMkhyA. a gu. 4 unase vedanI samu. a. gu. 5 unase asamo. samu. a. gu, 2 devatA kA alpa bahutva 1 saba se kama tai. samu. vAle 2 unase mara0 sa0 vAle a0 guNa 3 unase vedanI samu vAle a. guNa 4 unase kaSAya samu. vAle saM. gu. 5 unase vaikriya samu. vAle saM gu. 6 unase asamohiyA vAle saM. gu. 3 manuSya kA alpabahutva 1 saba se kama AhA. samu. 2 unase samu. saMkhyA. guNA vAle asaM. guNA 3 taijasa samu. 4 vaikriya ke. samu. saMkhyA guNA 5 maraNAMtika samu0 asaM0 guNA Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudghAta pada 473. 6 vedanI samu0 asa0 guNA 2 unase va0 samu0 vAle a. gu. 7 kaSAya samu0 sakhyA0 guNA 3 unase maraNAtika vAle a. gu. 8 asamohiyA samu sakhyA. guNA 4 unase vedanI vAle a. gu. 4 tiryaca pacendriya kA a. va. 5 unase kaSAya vAle a. gu. 1 sabase kama ta0 samu0 vAle 6 unase asamo0 vAle a. gu. pRthvyAdi 4 sthAvara kA alpabahutva 1 sabase kama maraNAtika samu0 vAle 2 unase kaSAya samu0 vAle sakhyA0 guNA 3 unase vedanI samu0 vAle vizeSAiyA 4 unase asamo0 samu0 vAle asa0 NaguA. vAyukAya kA alpabahutva 1 saba se kama vaikriya samu0 vAle 2 unase maraNAtika samu0 vAle asa0 guNA 3 unase kapAya samu0 vAle sakhyA guNA 4 unase vedanI samu0 vAle vizeSAiyA 5 unase asamo0 samu0 vAle asa0 guNA vikalendriya kA alpabahutva 1 sabase kama maraNAtika samu0 vAle 2 unase vedanI samu0 vAle asa0 guNA 3 unase kaSAya samu0 vAle sakhyAta guNA 4 unase asamo samu0 vAle asa0 guNA / Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga 2 prakAra kA : 1 sAkAra upayoga, 2 nirAkAra upayoga 8 sAkAra upayoga ke bheda :- 5 jJAna (mati, zruta, avadhi, manaH paryaya aura kevala jJAna) aura 3 ajJAna (mati, zruta. ajJAna vibhaMga jJAna ) / upayoga pada ( zrI pannavaNA sUtra 26 vAM pada ) anAkAra upayoga 4 prakAra kA :- cakSu, acakSu, avadhi darzana aura kevala darzana | daNDaka 1 13 5 1 1 1 1 24 daNDaka meM kitane 2 upayoga pAye jAte hai nAma upayoga samuccaya jIvo meM 2 nArakI meM 2 devatA meM sthAvara meM bendriya meM teindriya meM caurindriya meM tiryaca paMcendriya me manuSya meM 474 2 2 ~~~ : sAkAra 8 da x r w 15 8 anAkAra 4 3 3 1 1 1 mr 20 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga adhikAra ( zrI bhagavatI sUtra zataka, 13 uddezA 1-2 ) upayoga 12--5 jJAna, 3 ajJAna aura 4 darzana / 12 upayoga me se jIva kisa gati meM kitane sAtha le jAte hai aura lAte hai isakA varNana :--- (1) 1-2-3 naraka me jAte samaya 8 upayoga (3 jJAna, 3 ajJAna, 2 darzana-acakSu aura avadhi) lekara Ave aura 7 upayoga lekara (Upara meM se vibhaMga choDa kara) nikale / 4-5 6 naraka me 8 upayoga (Uparavat) lekara Ave aura 5 upayoga 12 jJAna, 2a0, 1 aca0 darzana) lekara nikale, 7 vI naraka meM 5 upayoga (3 jJAna, 2 darzana) lekara Ave aura 3 upayoga (2 ajJAna, aca0 darzana) lekara nikle| (2) bhavanapati, vyantara, jyotiSI deva me 8 upayoga (3 jAna, 3 a0,2 darzana) lekara Ave aura 5 upayoga (2 jJAna, 3 a, 1 aca0 darzana) lekara nikale, 12 devaloka veyaka me 8 upayoga lekara Ave aura 7 upayoga (vibhaga jJAna choDa kara) lekara nikale, anuttara vimAna meM 5 upayoga ( 3 jAna, 2 darzana) lekara Ave aura yahI 5 upayoga lekara nikle| (3) 5 sthAvara me 3 upayoga (2 ajJAna, 1 darzana) lekara Ave aura 3 upayoga lekara nikale, vikalendriya me 5 upayoga (2 jJAna, 2 ajJAna, 1 darzana) lekara Ave aura 3 upayoga (2 ajJAna, 1 darzana) lekara nikale, tiryaca pacendriya me 5 upayoga lekara Ave aura 8 upayoga lekara nikale, manuSya me 7 upayoga (3 jJAna, 2 ajJAna 2 darzana) lekara Ave aura 8 upayoga lekara nikle| siddha me kevala jJAna, kevala darzana lekara Ave aura ananta kAla taka Anandaghana rUpa se zAzvata virAjamAna hove| 475 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyaMThA ( zrI bhagavatI sUtra zataka 25 uddezA chaThA ) nirgranthoM para 36 dvAra 1 pannavaNA (prarUpaNA), 1 veda, 3 rAga, (sarAgI), 4 kalpa, 5 cAritra, 6 paDisevanA (doSa sevana), 7 jJAna, 8 tIrtha : liga, 10 zarIra, 11 kSetra, 12 kAla, 13 gati, 14 saMyama sthAna, 15 (nikAse) cAritra paryAya, 16 yoga, 17 upayoga, 18 kaSAya, 16 lezyA, 20 pariNAma (3), 21 bandha, 22 veda, 23 udIraNA, 24 upasampajhANa (kahAM jAve ? ), 25 sannAbahuttA, 26 AhAra, 27 bhava, 28 Agaresa (kitanI bAra Ave ? ) 26 kAlasthiti, 30 AntarA, 31 samudghAta, 32 kSetra (vistAra) 33 sparzanA, 34 bhAva, 35 pariNAma (kitane pAve ?) va 36 alpabahutva dvAra / 1 pannavaNA dvAra :-nirgantha (sAdhu) 6 prakAra ke prarUpe gaye hai| yathA 1 pulAka, 2 vakuza 3 paDisevaNA (nA), 4 kaSAya kuzIla, 5 nigraMtha, 6 snaatk| ___1 pulAka-cAvala kI zAla samAna, jisameM sAra vastu kama aura bhUsA vizeSa hotA hai / isake do bheda : 1 labdhi pulAka-koI cakravartI Adi kisI jaina muni kI athavA jina zAsana Adi kI azAtanA kare, to usakI senA Adi ko cakacUra karane ke liye labdhi kA prayoga kare, use labdhi pulAka kahate hai| ___2 cAritra pulAka, isake 5 bheda :- jJAna pulAka, darzana pulAka, cAritra pulAka, liMga pulAka (akAraNa liga-veSa vadale) aura aha suhamma pulAka (mana se bhI akalpanIya vastu bhogane kI icchA kre)| 476 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nam a ina niyaThA 477 vakuza-khale meM girI huI zAlavat / isake 5 bheda :-1 Abhoga (jAna kara doSa lagAve, 2 anAbhoga (ajAnatA doSa lage), 3 sabuDA (gupta doSa lage), 4 asabuDA prakaTa doSa lage, 5 ahAsuhamma (hAthamuMha dhove, kajjala Aje ityaadi)| paDisevaNa -zAla ke uphane hue khale ke samAna / isake 5 bheda .1 jJAna, 2 darzana, 3 cAritra meM aticAra lagAve, 4 liMga badale, 5 tapa karake devAdi kI padavI kI icchA kare / kaSAya kuzIla-photare vAlI, kacare binA kI zAla samAna, isake 5 bheda -1 jJAna, 2 darzana, 3 cAritra me kaSAya kare, 4 kapAya karake liga badale, 5 tapa karake kaSAya kare / nigraMtha-photare nikAlI huI va khaNDI huI zAlavat, isake 5 bheda bheda :-1 prathama samaya nirgrantha (dazave guNa 0 se 11 ve tathA 12 ve guNa0 para caDhatA prathama samaya kA) 2 aprathama samaya nirgantha (16-12 guNa0 me do samaya se adhika huA ho), 3 carama samaya (eka samaya chamasthApana kA bAkI rahA ho), 4 acarama samaya (do samaya se adhika samaya jisakI chadmastha avasthA bAkI bacI ho) aura 5 ahAsumma nigrantha (sAmAnya prakAre vrte| snAtaka zuddha, akhaNDa, cAvala smaan| isake 5 bheda .-1 acchavI (yoga nirodha), 2 asabale (sabale doSa rahita), 3 akasme (ghAtika karma rahita), 4 sazuddha (kevalI) aura 5 aparissavI (avndhk)| 2 veda dvAra -1pulAka puruSa vedI aura napu saka vedI, 2vakuza pu0 strI napu saka vedI, 3 paDisevaNA- tIna vedI, 4 kaSAya kuzIlatIna vedI aura avedI (upazAta tathA kSINa), 5 nintha avedI (upazAMta tathA kSINa) aura snAtaka kSINa avedI hove / 3 rAga dvAra :--4 nirgrantha sarAgI, nirgrantha pA~cavaoN) vItarAgI (upazAMta tathA kSINa) aura snAtaka kSINa vItarAgI hove / Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 jainAgama stoka saMgraha 4 kalpa dvAra :-kalpa pA~ca prakAra kA (sthita, asthita, sthavira, jina kalpa aura kalpAtIta) pAlana hotA hai / isake 10 bheda (prakAra) hai :-1 acela, 2 uddezI, 3 rAja piDa, 4 sejjAntara, 5 mAsakalpa, 6 comAsI kalpa, 7 vrata, ', pratikramaNa, 6 kIrti dharma aura 10 puruSA jyesstth| 10 kalpo me se prathama kA aura anta kA tIrthaGkara ke zAsana meM sthita kalpa hote hai, zeSa 22 tIrthakara ke zAsana me asthita kalpa hai| ukta 10 kalpo meM se 4, 7, 6, 10 aura 4 sthita kalpa hai va 1, 2, 3, 5, 6, 8 asthita kalpa hai| sthavira kalpa-zAstrokta vastra pAtrAdi rakkhe / jina kalpa-ja0 2, u0 12 upakaraNa rakkhe / kalpAtIta-kevalI, mana : paryaya, avadhi jJAnI, 14 pUrva dhArI, 10 pUrvadhAro, zru ta kevalI aura jAtismaraNa jnyaanii| palAka-sthita, asthita aura sthavira kalpI hove| vakUza aura paDisevaNA niyaThA me kalpa 4-sthita, asthita, sthavira aura jina klpo| ____ kaSAya kuzIla me 5 kalpa-Upara ke 4 va kalpAtota nigrantha aura snAtaka-sthita, asthita aura kalpAtota meM hove / ____5 cAritra dvAra :-cAritra 5 hai :-1 sAmAyika, 2 chedopasthApanIya, 3 parihAra vizuddha, 4 sUkSma samparAya, 5 yathAkhyAta / pulAka, vakuza, paDisevaNA me prathama do cAritra / kaSAya-kuzIla me 4 cAritra aura nirgrantha, snAtaka me yathAkhyAtacAritra hove / 6 paDisevaNA dvAra :-mUlaguNapaDisevaNA ( mahAvrata meM dopa) aura uttara guNapaDisevaNA (gocarI Adi me doSa ) pulAka, vakuza, paDisevaNA me mUla guNa, uttara guNa dono ko paDisevaNA, zeSa tIna niyaMThA apaDisevI / (vrato meM doSa na lgaave)| Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyaThA 476 7 jJAna dvAra -pulAka, vakuza, paDisevaNA niyaThA meM do jJAna tathA tIna jJAna, kapAya, kuzIla aura nirgrantha meM 2, 3, 4 jJAna aura snAtaka me kevala jJAna / zrata jJAna AzrI pulAka ke ja0 6 pUrva nyUna, u0 6 pUrva pUrNa, vakuza aura paDisevaNA ke ja0 8 pravacana / u0 daza pUrva kapAya kuzIla tathA nirgrantha ke ja0 8 pravacana / u0 14 pUrva snAtaka sUtra vyatirikta / 8 tIrtha dvAra -pulAka, vakuza, paDisevaNA tIrtha me hove / zeSa tIna tIrtha meM aura atIrtha me hove / atIrtha me pratyeka buddha Adi hove / liGga dvAra .-ye 6 niyaThA (sAdhu) dravya liga apekSA svaliga, anya liga apekSA gRhastha liMga me hove / bhAvApekSA svaliga hI hove| 10 zarIra dvAra pulAka, nirgatha snAtaka me 3 ( au0 te0 kA0), vakuza paDi0 me 4 ( au0 vai0 tai0 kA0 ), kaSAya kuzIla me 5 zarIra / 11 kSetra dvAra : niyaThA janma apekSA 15 karma bhUmi me hove, saharaNa apekSA 5 niyaThA ( pulAka sivAya ) karma-bhUmi aura akarmabhUmi me hove / prasagopAta pulAka labdhi AhAraka zarIra, sAdhvI, apramAdI, upazama zreNo vAle, kSapaka zreNI vAle aura kevalI hone se bAda saharaNa nahI ho sake / 12 kAla dvAra pulAka nirgrantha aura snAtaka avasa0 kAla me tIsare-cauthe Are me janme aura 3, 4 5 ve Are me prvrt| utsa0 kAla me 2, 3, 4 Are meM janme aura 3-4 the Are me pravarte / mahA videha me sadA hove| pulAka kA saharaNa nahI hove, parantu nigraMtha, snAtaka saharaNa apekSA anya kAla me bhI hove / vakuza paDisevaNa aura kapAya kuzIla avasa0 kAla ke 3, 4, 5 Are me janme aura prvrte| utsa0 kAla ke 2, 3, 4 Are meM janme aura 3-4 Are me pra0 / mahAvideha me sadA hove| Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 nAma gati jaghanya sudharma deva 0 sudharmaM deva0 jaghanya utkRSTa pratyeka palya. 18 sA. pratyeka palya. 22 sA. pratyeka palya. 22 sA. 33 sA. 4 kaSAya kuzIla sudharma deva0 anuttara vimAna pratyeka palya. 5 nirRntha anuttara vi0 sarvArthasiddha 31 sAgara 33 sA. 6 upazAnta anuttara vi0 33 sAgara 33 sA. 7 snAtaka anuttara vi0 utkRSTa 1 pulAka sahasrAra de0 2 vakuza 3 paDisevaraNa sudharma deva acyuta deva0 acyuta deva0 jainAgama stoka saMgraha sthiti mokSa mokSa devatAo me 5 padaviye hai:- 1 indra, 2 lokapAla 3 trAya - strizaka, 4 sAmAnika 5 ahamindra / pulAka vakuza par3isevaNa prathama 4 padavI me se 1 padavI pAve / kaSAya kuzola 5 padavI meM se pAve / nirgratha ahamindra hove, snAtaka ArAdhaka ahamindra hove tathA mokSa jAve, virAdhaka ja0 virA0 hove to 4 padavI meM se 1 padavI pAve / u0 vi0 24 daNDaka meM bhramaNa kare / 14 saMyama dvAra * saMkhyAtA sthAna asaMkhyAtA hai / cAra niyaMThA me asaM saMyama sthAna aura nigraMtha, snAtaka me saMyama sthAna eka hI hove / saba se kama mi snA ke saM sthA0 / unase pulAka ke saM. sthA. asa. guraNA0 unase vakuza ke sa. sthA. asa. guNA. unase par3isevaNa saM. sthA* asa. guraNA, unase kaSAya kuzIla kA sa. sthA. asa. guNA / 15 nikAse ( sayama kA paryAya ) dvAra : savo kA cAritra paryAya anantA - anantA, pulAka se pulAka cAritra paryAya paraspara chANavaDiyA / yathA : saM0 3 anaMta bhAga hAni, 2 asa0 bhAga hAni, 3 saM0 bhAga hAni, 4 0 bhAga hAni, 5 asa0 bhAga hAni, 6 ananta bhAga hAni / 1 anata bhAga vRddhi 2 asa0 bhAga vRddhi 3 saMkhyAta bhAga vRddhi 4 saMkhyAta bhAga vRddhi 5 asaM 0 6 anaMta bhAga sakhyAta vRddhi Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyaThA / 461 pulAka vakuza, par3isevaNa se anataguNA hIna / kaSAya kuzIla chaThANavaliyA / nimrantha snAtaka se anata guNA hIna, vakuza pulAka se anaMta guNA vRddhi / vakuza vakuza se chaThANavaliyA, vakuzapaDisevaNa, kaSAya kuzIla se chtthaannvliyaa| nirgrantha snAtaka se anata guNA hIna / paDisevaNa, vakuza samAna smjhnaa| kaSAya kuzIla cAra niyaMThA ( pulAka, vakuza paDi0, kapAya kuzIla ) se chaThAragavaliyA aura nirgrantha snAtaka se anata guNA hIna / nigrantha prathama 4 niyaThA se anata guNA adhika / nirgrantha snAtaka ko nimrantha samAna ( Uparavat ) smjhnaa| alpabahutva-pulAka aura kaSAya kuzIla kA ja0 cAritra paryAya paraspara tulya0 unase pulAka kA u0 cA paryAya anata guNA, unase vakuza aura paDi0 kA ja0 cA pa. paraspara tulya aura anata guNA, unase vakuza kA u cA0 paryAya anaMta guNA unase nigrantha aura snAtaka kA ja u cA paryAya paraspara tulya aura anata gunnaa| 16 yoga dvAra * 5 niyaThA sayogI aura snAtaka sayogI tathA ayogo| 17 upayoga dvAra . 6 niyaThAo me sAkAra-nirAkAra dono prakAra kA upyog| 18 kapAya dvAra : prathama 3 niyaThA me sakaSAyI ( sajvalana kA coka ) kaSAya kuzIla me sajvalana 4-3-2-1 nigraMtha akapAyI (upazama tathA kSINa ) aura snAtaka akaSAyI ( kSINa ) / 16 lezyA dvAra pulAka, vakuza, paDisevaNa me 3 zubha lezyA, kaSAya kuzIla me 6 lezyA, nigraMtha me zukla lezyA, snAtaka me zukla lezyA athavA aleshii| Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 jainAgama stoka saMgraha 20 pariNAma dvAra prathama niyaMThA meM tIna pariNAma-1 hIyamAna, 2 vardhamAna, 3 avasthita ( 1 ghaTatA, 2 var3hatA, 3 samAna ) / hIya. vardha0 ko sthiti ja. samaya kI 1 u0 a0 mu0 avasthita kI ja01 1 samaya u0 7 samaya kI, nirgrantha me vardhamAna pariNAma avasthita meM 2 pariNAma / sthiti ja01 samaya, u0 a0 mu0 / snAtaka me 2 vardha. ava.) vardha. kI sthiti ja01 samaya, u0 a0 mu0 ava0 kI sthiti jA aM0 mu0 u0 deza uraNI pUrva kroDa kii| 21 bandha dvAra : pulAka 7 karma ( AyuSya sivAya ) bAMdhe, vakuza va paDise0 7-8 karma bAdhe, kaSAya kuzIla 6-7 tathA 8 karma ( Ayu moha sivAya ) bAMdhe, nintha 1 sAtA vedanIya bAMdhe aura snAtaka sAtA vedanIya bAMdhe athavA abandha ( nahI vAdhe ) ) 22 vede dvAra : 4 niyaMThA 8 karma vede, nigraMtha 7 karma ( moha sivAya ) vede, snAtaka 4 karma ( aghAtI ) vede| 23 udIraNA dvAra : pulAka 6 karma ( Ayu-moha sivAya ) ko udI0 kare, vakuza paDisevaNa 6-7 tathA 8 karma udere, kaSAya kuzIla 5-6-7-8 karma udere (5 hove to Ayu, moha vedanIya chor3a kara ), nirgrantha 2 tathA 5 karma udere (nAma-gotra) aura snAtaka anudIrika / ____24 upasaMpajhaNaM dvAra : pulAka-pulAka ko chor3akara kaSAya kuzIla me athavA asaMyama jAve, vakuza vakuza ko choDa kara paDi0 meM, kaSAya kuzIla meM asaMyama tathA saMyamAsaMyama me jAve / isI prakAra cAra sthAna para paDi0 niyaThA jAve, kaSAya kuzIla 6 sthAna para (pu0, va0, paDi0, asaMyama, sayamA. tathA nirgrantha meM) jAve / nirgrantha nirgranthapane ko chor3a kara kaSAya kuzIla snAtaka tathA asaMyama meM jAve aura snAtaka mokSa me jaave| 25 sajJA dvAra : pulAka, nirgrantha aura snAtaka nosaMjJA bhutaa| vakuza. paDi0 aura kaSAya kuzIla sajA bahutA aura nosaMjA bhutaa| Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyaThA janma 26 AhArika dvAra . 5 niyaThA AhArika aura snAtaka AhArika tathA anA0 / 27 bhava dvAra * pulAka aura nirgratha bhava kare ja 0 1 u0 3 vakuza, paDi, kaSAya kuzIla ja0 1 u0 15 bhava kare aura snAtaka uso bhava me mokSa jAve / 28 Agaresa dvAra pulAka eka bhava me ja0 1 bAra u0 bAra. 3 Ave / anaka bhava AzrI ja0 2 bAra u0 7 bAra Ave, vakuza paDi0 aura kaSAya kuzIla eka bhava me ja0 1 bAra u0 pratyeka 100 vAra Ave aneka bhava AzrI ja0 2 bAra u0 pratyeka hajAra bAra, nirgrantha eka bhava AzrI ja0 1 bAra u0 1 bAra Ave, aneka bhava AzrA ja0 2 bAra u0 5 vAra Ave, snAtakapanA ja0 u0 1 ho vAra Ave / 26 kAla dvAra : ( sthiti ) pulAka eka jIva apekSA ja0 1 samaya u0 a0 mu0, aneka jIva apekSA ja0 u0 antarmuhUrta kI vakuza eka jIva apekSA ja0 1 samaya u0 deza uNa pUrva kroDa, aneka jIvApekSA zAzvatA paDi0 kaSAya ku0 vakuzavat, nigrantha eka tathA aneka jIvApekSA ja0 1 samaya u0 antamu0 snAtaka eka jIvAzrI ja0 a0 mu0, u0 deza uraNA pUrva kror3a, aneka jIvA0 zAzvatA hai / 30 AntarA ( antara ) dvAra prathama 5 niyaThA me AntarA par3e to 1 jIva apekSA ja0 a0 mu0 u0 deza uNA ardha pudgala parAvartana kAla taka snAtaka meM eka jIvA0 antara na paDe / aneka jovA0 antara paDe to pulAka me ja0 1 samaya, u0 sakhyAta kAla, nirgrantha me ja0 1 samaya, u0 6 mAha, zeSa 4 me antara na paDe / 31 samudghAta dvAra pulAka me 3 samu0 ( vedanI, kaSAya, mAraNAtika ) vakuza me tathA paDi0 me 5 samu0 ( ve0, ka0, ma0, vai0, te 0 ) kapAya ku0 me 6 samu0 ( kevalI samu0 nahI, ) nigraMtha meM nahI, snAtaka me hove to kevalI samudghAMta / ~" Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha, 2 32 kSetra dvAra : pAMca niyaMThA loka ke asaMkhyAtave bhAga meM hove aura snAtaka loka ke asaMkhyAtave hove athavA samasta loka meM ( kevalI samu0 apekSA hove| 33 sparzanA dvAra : kSetra dvAra vat / 34 bhAva dvAra : prathama 4 niyaThA kSayopazama bhAva meM hove| nimrantha upazama tathA kSAyika bhAva meM hove aura snAtaka kSAyika bhAva meM hove| 35 parimANa dvAra : ( sakhyA pramANa ) syAt hove, syAt na hove, hove to kitanA? nAma vartamAna paryAya apekSA pUrva paryAya apekSA jaghanya utkRSTa jaghanya utkRSTa 1-2-3 pratyeka sau 1-2-3 pratyeka hajAra (200 se 600) (2 se 1 hajAra) bakuza pratyeka sau kror3a (niyamA) paMDisevaNa kaSAya kuzIla pratyeka hajAra pratyeka hajAra kror3a , nirgantha 162 1-2-3 pratyeka so 0 snAtaka pratyeka koDa niyamA 36 alpabahutva dvAra :-sarva se kama nigrantha niyaMThA, unase pulAka vAle saMkhyAta guNA, unase snAtaka saMkhyAta guNA, unase vakuza saMkhyAta unase paDisevaNa saMkhyAta guNA aura unase kaSAya kuzIla kA jIva sakhyAta gunnaa| pulAka Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjayA ( saMyati) ( zrI bhagavatI sUtra zataka 25 uddezA 7 ) sayati pA~ca prakAra ke (inake 36 dvAra niyaMThA samAna jAnanA) 1 sAmAyika cAritrI, 2 chedopasthApanIya cAritrI, 3 parihAra vizuddhi cAritrI, 4 sUkSma samparAya cAritrI, 5 yathAkhyAta caaritrii| 1 sAmAyika cAritrI ke 2 bheda -1 svalpa kAla kA prathama aura carama tIrthaGkara ke sAdhu hote hai / ja0 7 dina, madhyama 4 mAsa (mAha), u0 6 mAha kI kaccI dIkSA vAle / 2 jAvajIva ke-22 tIrthaGkara ke, mahAvideha kSetra ke aura pakkI dIkSA liye hue sAdhu (sAmA0 caaritrii)| " chedopasthApanIya (dUsarI vAra nayo dIkSA liye hue) sayati ke 2 bheda -1 sAticAra-pUrva sayama me doSa lagane se naI dIkSA leve| 2 niraticAra-zAsana tathA sampradAya badala kara phira dIkSA leve| jaise pArzvajina ke sAdhu mahAvIra prabhu ke zAsana me dIkSA leve| 3 parihAravizuddha cAritrI -6-6 varSa ke nava jana dokSA le / 20 varSa gurukula vAsa karake nava pUrva sIkhe, pazcAt guru AjJA se vizeSa guNa prApti ke lie nava hI sAdhu parihAra vizuddha cAritra le| jiname se cAra muni 6 mAha taka tapa kare, 4 muni vaiyAvacca kare aura 1 muni vyAkhyAna deve / dUsare 6 mAha me 4 vaiyAvaccI muni tapa kare, 4 tapa karane vAle vaiyAvacca kare aura 1 muni vyAkhyAna deve / tIsare 6 mAha me 1 vyAkhyAna dene vAlA tapa kare, 1 vyAkhyAna deve aura 7 muni vaiyAvacca kare / tapazcaryA unAle me ekAtara upavAsa, ziyAle 485 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 jainAgama stoka saMgraha chaTha-chaTha pAraNA, caumAse aThama 2 pAraNA kare eva 18 mAha tapa karake jina kalpI hove athavA puna. gurukula vAsa sviikaare| 4 sUkSmasamparAya cAritrI ke 2 bheda :-1 saMkleza pariNAmaupazama zreNI se girane vAle, 2 vizuddha pariNAma-kSapaka zreNI para caDhane vaale| 5 yathAkhyAta cAritrI ke 2 bheda :-1 upazAnta vItarAgI-11 ve guNasthAnavAle, 2 kSINa vItarAgI-ke 2 bheda-chadmastha va kevalI (sayogI tathA ayogii)| 2 veda dvAra-sAmA0, chedopa0 vAle savedI (3veda) tathA avedI (navave guNa apekSA) pari0 vi0, puruSa yA puruSa napuMsaka vedI sUkSma sa0 aura yathA0 avedii| 3 rAga dvAra-sayatI sarAgI aura yathA. saMyatI viitraagii| 4 kalpa dvAra-kalpa ke 5 bheda, nIce anusAra : (1) sthita kalpa-niyaThA meM batAye hue 10 kalpa, prathama tathA carama tIrthaGkara ke zAsana me hove / (2) asthita kalpa-22 tIrthaGkara ke sAdhuno me hove / 10 kalpa meM se zayyAntara, takarma aura aura puruSa jyeSTha eva 4 to sthita hai aura vastra kalpa, uddezIka AhAra kalpa, rAjapiDa mAsa kalpa, cAturmAsika kalpa aura pratikramaNa kalpa evaM 6 asthita hove / (3) sthavira kalpa-maryAdApUrvaka vastra-pAtrAdi upakaraNa se gurukulavAsa, gaccha aura anya maryAdA kA pAlana kre| (4) jina kalpa-jaghanya, madhyama, utkRSTa utsarga pakSa svIkAra karake, aneka upasarga pakSa svIkAra karake tathA aneka upasarga sahana karate hue jagala Adi me rahe (vistAra nandI sUtra me se jaannaa)| (5) kalpAtIta-Agama vihArI atizaya jJAnavAle mahAtmA jo kalpa rahita bhUta-bhAvI ke lAbhAlAbha dekha kara varte / sAmAyika saMyati meM 5 kalpa, chedopa0 pari0 meM 3 kalpa ( sthita Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 sajayA (sayati) sthavira, jinakalpa ), sUkSma0 yathA0 me 2 kalpa ( asthita aura kalpAtIta ) paave| 5 cAritra dvAra-sAmA0, chedo0 me 4 niyaMThA (pulAka, vakuza, paDisevaNa aura kaSAya kuzIla), pariziSTa sUkSma me eka niyaThA (kaSAya kuzola) aura yathA0 me 2 niyaThA (nirgantha aura snAtaka) paave| 6 paDisevaNa dvAra-sAmA0, chedo0, sayati mUla guNa prati sevI (mahAvrata me doSa lagAve) tathA uttara guNa pratisevI (doSa lagAve) tathA aprati sevI (doSa nahI bhI lgaave)| zeSa 3 sayati apratisevI (doSa nahI lgaave)| 7 jJAna dvAra-4 saMyati me 4 jJAna (2-3-4) kI bhajanA aura yathAkhyAta me 5 jJAna kI bhajanA / jJAnAbhyAsa apekSA-sAmA0, chedo0 me jaghanya aSTa pravacana (5 samiti, 3 gupti) utkRSTa 14 pUrva taka, pariziSTa me jaghanya 6 ve pUrva kI tIsarI AcAra vatthu taka, utkRSTa 6 pUrva sampUrNa sUkSma sakhyAta aura yathA0 jaghanya aSTa pravacana taka utkRSTa 14 pUrva tathA sUtra vyatirikta / 8 tIrtha dvAra-sAmAyika aura yathAkhyAta saMyati tIrtha me, atIrtha me, tIrthakara me aura pratyeka buddha meM hove / chedo0, pari0, sUkSma tIrtha me hI hove / liga dvAra-pari0 dravye bhAve svaliMgI hove / zeSa cAra sayati dravya svaligI, anya liMgI tathA gRhastha ligI hove, parantu bhAve svaligI hov| 10 zarIra dvAra-sAmAyika, chedo0 me 3-4-5 zarIra hove / zepa tIna me 3 shriir| 11 kSetra dvAra--sAmAyika, sUkSma tathA 15 karma bhUmi me aura chedo0 pari0 5 bharata 5 airAvata me hove, saharaNa apekSA akarma bhUmi me bhI hove, parantu parihAra vizuddha saMyati kA saharaNa nahI hove| Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 12 kAla dvAra - sAmA0 avasarpiNI kAla ke 3-4-5 ArA meM janme aura 3-4-5 ArA meM vicare, utsa0 ke 2-3-4 ArA me janmeM aura 3-4 ArA meM vicare, mahAvideha me bhI hove / saMharaNa apekSA anya kSetra (30 akarma bhUmi) meM bhI hove / chedo0 mahAvideha me nahI hove, zeSa Uparavat / pari0 avasa0 kAla ke 3-4 ArA meM janme, pravarte, utsa0 kAla ke 2-3-4 ArA meM janme aura 3-4 ArA meM pravarte sUkSma 0 * yathA0 saMyati avasa0 3-4 ArA meM janme aura pravarte / utsa0 kAla ke 2-3-4 ArA meM pravarte / mahAvideha meM bhI pAve, saharaNa anyatra bhI hove / 13 gati dvAra 488 gati sthiti jaghanya utkRSTa jaghanya utkRSTa saM0 nAma sAmA0 chedo0 saudharma kalpa anuttara vimAna 2 palya 33 sAgara parihAra vizuddha saudharma kalpa sahasrAra vimAna 2 palya 18 sAgara sUkSma saMparAya anu0 vimAna anuttara vimAna 31 sAgara 33 sAgara yathAkhyAta anu. vimAna anuttara vimAna 31 sAgara 33 sAgara devatA meM 5 padavI hai . indra, sAmAnika, trAyastrizaka, lokapAla aura ahamendra | sAmA0 chedo0 ArAdhaka hove to pA~ca me se 1 padavI pAve / sUkSma. yathA. vAle ahamendra pada pAve / ja0 virAdhaka hove to 4 prakAra ke devo me upaje, u0 virAdhaka hove to sasAra bhramaNa kare / 14 sayama sthAna - sAmA0 chedo0 pari0 me asaM0 saMsthAna hove | sUkSma me aM0 mu0 ke jitane asakhya aura yathA0 kA saM0 sthAna eka hI hai | inakA alpabahutva | sava se kama yathA0 saMyati ke saMyama sthAna unase sUkSma samparAya ke saM0 sthAna asakhyAta guNA unase parihAra vi0 ke saM0 sthAna asaMkhyAta guNA unase sAmA0 chedo ke saM0 sthAna paraspara tulya 15 nikAse dvAra - ekeka saMyama ke paryava (parjavA ) anantA ananta Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjayA (sayati) 489 hai| prathama tIna sayati ke paryava paraspara tulya tathA paT guNa hAni vRddhi / ' sUkSma0 yathA0 se 3 sayama ananta guNA nyUna hai / sUkSma0 tIno hI se ananta guNA adhika hai / paraspara SaT guNa hAni vRddhi aura yathA0 se ananta guNA nyUna hai| yathA0 cAro hI se ananta guNA adhika hai| paraspara tulya hai| __ alpa vahutva :1 sarva se kama sAmA0 chedo0 ke ja0 sayama paryava (paraspara tulya) 2 unase chedo. parihAra vizuddha ke ja0 sayama paryava ananta guNA 3 unase chedo parihAra vizuddha ke utkRSTa paryava ananta guNA 4 unase chedo sAmA0 chedo0 ke utkRSTa paryava ananta guNA 5 unase chedo sUkSma samparAya ke jaghanya paryava ananta guNA 6 unase chedo. sUkSma samparAya ke utkRSTa paryava ananta guNA 7 unase chedo. yathAkhyAta ke ja0 u0 paryava paraspara tulya 16 yoga dvAra-4 sayati, sayogI aura yathA0 sayogI eva ayogii| 17 upayoga dvAra-sakSma me sAkAra upayogI hove / zepa cAra meM sAkAra nirAkAra dono hI upayoga vAle hove| 18 kaSAya dvAra-3 sayati sajvalana kA cauka (cAro kI kapAya) me hove, sUkSma0 sajva0 lobha me hove aura yathA0 akapAyI (upazAMta tathA kSINa) hove| 16 lezyA dvAra-sAmA0 chedo0 me 6 lezyA, pari0 me 3 zubha lezyA, mUkSma, me zukla lezyA, yathA0 me 1 zukla lezyA alezI bhI hove / 20 pariNAma dvAra-3 sayati me tIno hI pariNAma unakI sthiti hAyamAna tathA vardhamAna kI ja0 1 u07 a0 mu0 kI, avasthita kI ja0 1 samaya kI, sUkSma0 me 2 pariNAma (hAyamAna, vardhamAna) inakI sthiti ja0 u0 aM0 mu0 kI, yathA0 me 2 pariNAma, Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 jainAgama stoka saMgraha 'vardhamAna (ja 0 u0 a0 mu0 kI sthiti) aura avasthita (ja0 1 samaya u0 deza uNA kror3a pUrva kI sthiti)| 21 bandha dvAra-tIna saMyati 7-8 karma bAMdhe, sUkSma0 6 karma bAMdhe ( moha, Ayu choDa kara ), yathA0 bAMdhe to zAtA vedanI athavA abandha ( nahI vAMdhe ) / ___22 vede dvAra-cAra saMyati 8 karma vede, yathA0 7 karma ( moha sivAya ) yathA 4 karma ( aghAtika ) vede| 23 udIraNA dvAra-sAmA0 chedo0 pari0 7-8-6 karma udere ( udIraNA kare ), sUkSma 5-6 karma udere 6 hove to ( Ayu, moha sivAya ), 5 hove to ( Ayu, moha, vedanI sivAya ), yathA0 5 karma tathA 2 karma ( nAma, gotra ) udere tathA udo0 nahI kre| 24 upasampajjhANaM dvAra-sAmA0 vAle sAmA0 saMyama choDe to 4 sthAna para ( chedo0 sUkSma0 sayama tathA asaMyama meM ) jAve, chedo0 vAle choDe to 5 sthAna para ( sAmA0, pari0, sUkSma , saMyama tathA asaMyama meM jAve, pari0 vAle chor3e to 2 sthAna para ) chedo0, asaMyama meM jAve, sUkSma vAle chor3e to 4 sthAna para ( sAmA0, chedo. yathA0, asaMyama meM) jAve, yathA0 vAle choDe to 3 sthAna para ( sUkSma0, asaMyama tathA mokSa meM ) jAve / 25 sajJA dvAra-3 cAritra meM 4 sajJAvAlA tathA saMjJA rahita, zeSa meM saMjJA nhii| 26 AhAra dvAra-4 saMyama meM AhAraka aura yathA0 AhAraka va anAhAraka donoM hove| 27 bhava dvAra-3 saMyati ja0 1 bhava kare u0 15 bhava ( 8 mamusya kA, 7 devatA kA eva 15 bhava ) karake mokSa jAve / sUkSma ja0 1 bhava u0 3 bhava kare yathA0 ja0 1 u0 3 bhava karake tathA usI bhava me mokSa jaave| Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 461 sajayA (saMyati) 28 Agaresa dvAra-saMyama kitanI vAra Ave? nAma eka bhava apekSA aneka bhaba apekSA ja0 utkRSTa ja0 utkRSTa sAmAyika 1 pratyeka sau bAra 2 pratyeka hajAra bAra chedopasthA0 1 pratyeka sau bAra 2 nava sau bAra se adhika parihAra vi0 1 tIna bAra 2 nava sau bAra se adhika sUkSma sa0 1 cAra bAra 2 nava vAra yathAkhyAta 1 do bAra 2 paoNca vAra 26 sthiti dvAra-sayama kitane samaya rahe ? eka jIvApekSA aneka jIvApekSA nAma ja0 utkRSTa ja0 utkRSTa sAmAyika 1 sa deza u. ko pU0 zAzvatA zAzvatA chedopa0 1 sa. deza u. ko / 20 varSa 50 kroDa sA parihAra vi0 126 varSa uNA ko deza uNA deza u. ko pU 250 varSa sUkSmasamparAya 1 antarmuhUrta anta0 antarmuhUrta yathAkhyAta 1 deza u0 ko pU zAzvatA zAzvatA 30 antara dvAra-eka jIvApekSA 5 sayati kA antara ja0 a0 mu0 deza uNA ardha pudgala parAvartana kAla / aneka jIvApekSAsAmA0, yathA0 me antara nahI paDe / chedo0 me jaghanya 63 00 varSa, pari0 me jaghanya 84000 varSa kA / dono me u0 deza ugA 18 koDAkroDa sAgara kA aura sUkSma me ja0 1 samaya u0 6 mAha kA antara pdd'e| 31 samudghAta dvAra-sAmA0 chedo0 me 6 samu0 ( kevalI samu0 choDa kara ) pari0 me 3 prathama kI, sUkSma0 me nahI aura yathA0 me 1 kevalI samudghAta / ___ 32 kSetra dvAra-pAco hI saMyati loka ke asakhyAtave bhAga hove, yathA0 vAle kevalI samu0 kare to samasta loka pramANa hove / Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 33 sparzanA dvAra-kSetra dvAra samAna / 34 bhAva dvAra-4 saMyati kSayopazama bhAva meM hove aura yathAkhyAta upazama tathA kSAyika bhAva me hove| __ 35 pariNAma dvAra-syAt pAve tonAma vartamAna apekSA pUrva paryAya apekSA jaghanya utkRSTa jaghanya utkRSTa sAmAyika 1-2-3 pratyeka hajAra niyama se pratyeka ha. koDa chedopa0 1-2-3 pratyeka so pra0 so kror3a pratyeka so koDa parihAra vi0 1-2-3 pratyeka so 1-2-3 pratyeka so hajAra sUkSma saparAya 1-2-3 pratyeka 1-6-2 (10 kSapaka 1-2-3 pratyeka, so 54 upazama ) yathAkhyAta 1-2-3 pratyeka -6-2 1-2-3 niyama se so koDa' 36 alpabahutva dvArasaba se kama sUkSma samparAya sayama vAle, unaseparihAra vi0 sayama vAle saMkhyAta guNA unaseyathAkhyAta sayama vAle sakhyAta guNA unase chedopasthA0 sayama vAle sakhyAta guNA unase sAmAyika sayama vAle sakhyAta guNA unase 1 kevalI kI apekSA se samajhanA / Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTa pravacana (5 samiti 3 gupti) ( zrI uttarAdhyAna sUtra, 24 vA adhyayana ) pA~ca samiti (vidhi) ke nAma-1 iriyA samiti (mArga me calane kI vidhi), 2 bhApA (bolane kI) samiti, 3 eSaNA (gocarI kI) samiti, 4 nikSepaNA (AdAna bhaDamatta vastra pAtrAdi dene va rakhane kI) samiti, 5 pariThAvaNiyA (uccAra, pAsavaNa khela-jala-saghANa baDInIta, laghunIta, balakhA lITha Adi paraThane kI) samiti / tIna gupti (gopanA) ke nAma : 1 mana gupti, 2 vacana gupti, 3 kAya gupti iryA samiti ke 4 bheda -1 Alambana-jJAna darzana, cAritra kA, 2 kAla-ahorAtri kA, 3 mArga - kumArga choDakara sumArga para calanA, 4 yatnA (jayAraNA sAvadhAnI) ke 4 bheda --dravya, kSetra, kAla, bhAva / dravya se chakAya jIvo kI yatnA karake cale, kSetra se ghusarI (3 // hAtha pramANa jamIna Age dekhate hue cale), kAla se rAste calate nahI bole aura bhAva se rAste calate vAcana pUchane (pRcchanA) paryaTaNa, dharmakathA Adi na kare aura na zabda, rUpa, gandha, rasa, sparzAdi vipaya meM dhyAna de| bhASA samiti ke 4 bheda --dravya, kSa tra kAla, aura bhAva / dravya se ATha prakAra kI bhASA (karkaza, kaThora, chedakArI, bhedakArI, adhAmika, mRSA, sAvadha, nizcayakArI) nahI bole, kSetra se rAste calate na bole, kAla 1 eka prahara rAtri bItane para jora se nahI bole, bhAva se rAga-dveSa-yukta bhASA na bole / eSaNA samiti 4 bheda :-dravya, kSetra, kAla aura bhAva / dravya se 463 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 jainAgama stoka sagraha 42 tathA 66 doSa TAla kara nirdoSa AhAra, pAnI, vastra, pAtra, makAnAdi yAce (mAMge), kSetra se 2 gAu (kosa) uparAnta le jAkara AhAra pAnI nahI bhoge, kAla se pahale pahara kA AhAra pAnI cauthe pahara me na bhoge, bhAva se mADale ke va doSa (sayoga, aGgAla, dhama. parimANa, kAraNa) TAla kara anAsaktatA se bhoge|| 4 AdAnabhaNDamatta nikhevaNIyA samiti :-muniyo ke upakaraNa ye hai :-1 rajoharaNa, samuhapatti eka cola paTTA (5 hAtha), 3 cAdara (pacher3I) sAdhvI, 4 pacheDI rakkhe / kASTa tumbI tathA miTTI ke pAtra, ' 1 gucchA, 1 Asana, 1 sastAraka (2 // hAtha lambA bichAne kA kapaDA tathA jJAna, darzana, cAritrA vRddhi nimitta Avazyaka vstue| (1) dravya se Upara kahe hue upakaraNa yatna se leve, rakkhe aura vApare (kAma me leve)| (2) kSetra se vyavasthita rakkhe, jahA~-tahA~ bikhare hue nahIM rkkhe| . (3) kAla se dono samaya (1 se aura cauthe pahara meM) paDilehana tathA pUjana kre| (4) bhAva se mamatA rahita saMyama sAdhana samajha kara bhoge| ' 5 uccArapAsavaraNa khelajalasaghANapariThAvaNiyA samiti ke '4 bheda .-1 dravya malamUtrAdi 10 prakAra ke sthAna para baiThe nahI (1 jahA~ manuSyo kA Avana-jAvana ho, 2 jIvo ko jahA~ ghAta hove, 3 viSama U~cI-nIcI bhUmi para, 4 polI bhUmi para, 5 sacitta bhUmi para, 6 saMkaDI (vizAla nahI) bhUmi para, 7 turanta ko (abhI kI) acitta bhUmi para, 8 nagara-gaoNva ke samIpa me, 6 lIlana phUlana hove vahAM, 10 jIvo ke bila (dara) vahAM na baiThe) / 2 kSetra se bastI ko durgachA hove vahA tathA Ama rAste para na baiThe / 3 kAla se baiThane ko bhUmi ko kAlokAla paDilehaNa kare va pU~je / 4 bhAva se baiThane ko nikale taba AvassahI 3 vAra kahe, baiThane ke pahile zakranda mahArAja kI AjJA Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTa pravacana ( 5 samiti 3 gupti) 465 mAge, baiThate samaya vosire 3 bAra kahe aura beTha kara Ate samaya nissahI 3 bAra kahe | jaldI sUkha jAve isa taraha veThe | gupti ke cAra-cAra bheda - 1 dravya se Arambha samArambha me mana na pravartAve, 2 kSetra se samasta loka me, 3 kAla se jAva jIva taka, bhAva se viSaya kaSAya, Arta-raudra rAga-dveSa me mana na pravartAve | 4 vacana gupti ke 4 bheda :- - 1 dravya se-- cAra vikathA na kare, 2 kSetra se - samagra loka me, 3 kAla se - jAva jIva taka. 4 bhAva se - sAvadya (rAga dveSaviSaya kapAya yukta) vacana na bole / kAyA gupti ke 4 bheda - 1 dravya se - zarIra kI suzrupA (sevA - zobhA) nahI kare, 2 kSetra se - samasta loka me, 3 kAla se - jAvajIva taka, 4 bhAva se - sAvadya yoga (pApakArI kArya) na pravartAve ( na sevana kare) Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 anAcAra (dazavaikAlika sUtra, tIsarA adhyayana) 1 muni ke nimitta taiyAra kiyA huA AhAra, vastra, pAtra tathA makAna bhogave to anAcAra lAge / 2 muni ke nimitta kharIde hue AhAra, vastra, pAtra tathA makAna bhogave to anAcAra laage| 3 nitya eka ghara kA AhAra bhogave to anAcAra lAge / 4 sAmane lAyA huA AhAra bhogave to anAcAra laage| 5 rAtri bhojana kare to AhAra bhogave to anAcAra lAge 6 deza snAna (zarIra ko pocha kara tathA sAre zarIra kA snAna karake) kare to anAcAra laage| 7 sacita acita padArtho kI sugandha leve to anA0 lAge / 8 phUla Adi kI mAlA pahine to anA0 lAge 6 pakhe Adi se pavana (havA) calAve to anA0 lAge 10 tela, ghI Adi AhAra kA saMgraha kare to anA0 lAge 11 gRhastha ke vAsana meM bhojana kare to anA0 lAge 12 rAjapiNDa-valiSTa AhAra leve to anA0 lAge 13 dAnazAlA me se AhAra Adi leve to anA0 lAge 14 zarIra kA binA kAraNa mardana kare-karAve anA0 lAge / 15 dAtuna kare to anA0 lAge 16 gRhastho kI sukha zAtA pUchA kare, khuzAmada kare to anAcAra laage| 466 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 anAcAra 467 17 darpaNa meM agopAga nirakhe to anA0 lAge / 18 caupaDa, zataraja Adi khela khele to anA0 lAge 16 arthopArjana jugAra saTTA Adi kare to anA0 lAge 20 dhUpa Adi ke nimitta chatrI Adi rakkhe, to anA0 lAge .21 vaidyagirI karake AjIvikA calAve to anA0 lAge 22 jUtiye, moje Adi pairo me pahine to anA0 lAge 23 agnikAya Adi kA Arambha (tApa Adi) kare to anA0 laage| 24 gRhastho ke yahA gaddI, takiyAdi para baiThe to anA0 lAge / 25 gRhastho ke yahA palaga, khATa para baiThe to anA0 laage| 26 makAna kI AjJA dene vAle ke yahAM se (zayyAntara) bahore to anAcAra laage| 27 binA kAraNa gRhastho ke yahA baiTha kara kathAdi kare to anA cAra laage| 28 vinA kAraNa zarIra para poThI, mAliza Adi kare to anA cAra laage| 26 gRhastha logo kI vaiyAvacca (sevA) Adi kare to anAcAra laage| 30 apanI jAti, kula Adi batA kara ' AjIvikA kare to anAcAra laage| 31 sacitta padArtha lAlotrI, kaccA pAnI Adi bhogave to anAcAra laage| 32 zarIra me rogAdi hone para gRhastho kI sahAyatA leve to anAcAra laage| 33 mUlA Adi sacita lolotrI, 34 selaDI ke TukaDe, 35 sacita ___kanda, 36 sacita mUla, 37 sacita phala-phUla, 38 sacita bIja 32 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 jainAgama stoka saMgraha Adi, 36 sacita namaka, 40 seMdhA namaka, 41 sAMbhara namaka, 42 dhUlakhArA kA namaka, 43 samudra kA namaka, 44 kAlA namaka ye sarva sacita namaka bhogave (khAve va vApare) to anAcAra laage| 45 kapar3e ko dhUpa Adi se sugandhamaya banAve to anAcAra laage| 46 bhojana karake vamana kare to anAcAra laage| 47 binA kAraNa recana (julAba) Adi leve to anAcAra lAge / 48 guhya sthAno ko dhove, sApha kare to anAcAra laage| 46 AMkha meM aMjana, suramA Adi lagAve to anAcAra lAge / 50 dAMto ko raMgAve to anAcAra laage| 51 zarIra ko tela Adi lagAkara sundara banAve to anAcAra laage| 52 zarIra kI zobhA ke lie bAla, nakha Adi utAre to anA cAra laage| uparokta 52 anAcAro ko TAla kara sAdhu-sAdhvI sadA nirmala cAritra paale| . VAVVVM Vaav SC..: O GAGANNA SAR A DISNNI ANS YYYYY Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra ke 106 doSa muni 106 doSa TAla kara gocarI kare yaha bhinna-bhinna sUtro ke AdhAra se jaannaa| AcArAMga, sUagaDAMga tathA nizItha sUtra ke AdhAra se 42 doSa kahe jAte hai| 1 AdhAkarmI-muni ke nimita Arambha karake banAyA huaa| 2 uddezika-anya muni ke nimita banAyA huA AdhAkarmI aahaar| 3 pUti karma-nirvadya AhAra me AdhAkarmI aMza mAtra milA huA hove vaha tathA rasoI me sAdhu ke nimitta kucha adhika banAyA huA hove| 4 mizra doSa-kucha gRhastha nimitta, kucha sAdhu nimitta banAyA huA mizra aahaar| 5 ThavaNA doSa-sAdhu nimita rakkhA huA AhAra / 6 pAhar3iya-mehamAna ke lie banAyA huA (sAdhu nimitta) (mehamAno kI tithi badalI hove)| 7 prAvAra-jahA andherA giratA ho, vahA sAdhu nimita khir3akI Adi karA deve| 8 krIta - sAdhu nimitta kharIda kara lAyA huaa| 6 pAmicce-sAdhu nimitta udhAra lAyA huaa| 10 pariyaDe-sAdhu nimitta vastu badale me dekara lAyA huaa| 11 abhidruta-anya sthAna se sAmane lAyA huaa| 12 bhinna-kapATa caka Adi ughADa kara diyA huaa| 13 mAlohaDa-mAla (mer3hI) Upara se kaThinatA se utArA jA sake vh| 464 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 jainAgama stoka sagraha 14 acchIjje nirbala para dabAva DAla kara balapUrvaka dilAve vh| 15 aNisiTTha-hisse kI cIja me se koI denA cAhe, koI nahI cAhe aisI vastu / . 16 ajjoyara-gRhastha sAdhu nimitta apanA AhAra adhika banAyA huA hove| 17 dhAI doSa-gRhastha ke bacco ko khelA kara liyA huaa| 18 duI doSa-dUtipanA (samAcAra Adi lAnA va le jAnA) karake liyA huaa| 16 nimitta-bhUta va bhaviSya kA nimitta kahakara liyA huaa| 20 AjIva-jAti, kula Adi kA gaurava batA kara liyA huaa| 21 vaNImagga-bhikhArI samAna dInatA se yAcA (mAMgA) huA / 22 tigacha-auSadhi (davA) Adi batA kara liyA huaa| 23 kohe-krodha karake, 24 mAne-mAna kara, 25 mAye-kapaTa karake, 26 lobhe-lobha karake liyA huaa| 27 puvvaM paccha sathuva-pahale tathA bAda meM dene vAle kI stuti karake liyA huaa| 28 vijjA-gRhasthoM ko vidyA batA kara liyA huaa| 26 mantta-mantra tantra Adi vatAkara liyA huaa| 30 cunna-rasAyana Adi (eka vastu meM dUsarI vastu milA kara tIsarI vastu banAnA) sikhA kara liyA huaa| 31 joge-lepa, vazIkaraNa Adi batAkara liyA huaa| 32 mUla karma-garbhapAta Adi kI davA batA kara liyA huaa| uparokta doSo meM se prathama 16 doSa "udgamana" arthAt bhadrika zrAvaka bhakti ke kAraNa ajJAna sAdhuoM ko lagAte hai| pIche ke 16 doSa 'utpAta' hai| ye muni svayaM lagA lete hai| Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra ke 106 bheda aba daza doSa nIce likhe jAte hai, jo sAdhu aura gRhastha dono ke prayoga se lagAye jAte hai| 33 sakie-jisame sAdhu tathA gRhastha ko zuddhatA (nirdoSatA) kI zaGkA hove| 34 makkhiye-vahorAne vAle ke hAtha kI rekhA athavA bAla sacita se bhIje hue hove to|| 35 nikkhitta-sacitta vastu para acitta AhAra rakkhA hove| 36 pahiye-acitta vastu sacitta se DhakI hove| 37 misIye--sacitta-acitta vastu milI hove| 38 apariNiye-pUrA acitta AhAra jo na huA ho| 36 sahAriye-eka bartana se dUsare vartana (nahI vaparAyA huA) me lekara diyA huaa| 40 dAyago-agopAga se hIna aise gRhastho se leve ki jinhe calane-phirane se du kha hotA ho| 41 lItta --turanta ke lIpe hue Agana para se liyA huA / 42 chaDiye-vahorAvane ke samaya vastu nIce giratI TapakatI hove| Avazyaka sUtra me batAye hue 5 doSa 1 gRhastho ke daravAje Adi khulA kara leve to| 2 gau kutta Adi ke liye rakkhI huI roTI leve to| 3 devI-devatA ke naivedya va validAna nimitta banI huI vastu leve to| 4 binA dekhI cIja-vastu leve to| 5 prathama nirasa AhAra paryApta AyA huA hove to bhI sarasa AhAra nimitta nimantraNa Ane para rasa lolupatA se AhAra le leve to| Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 jainAgama stoka saMgraha zrI uttarAdhyayana sUtra meM batAye hue 2 doSa 1 anya kula meM se gocarI nahI karate hue apane sajjana samvandhiyoM ke yahI se gocarI kare to| 2 binA kAraNa AhAra le va binA kAraNa AhAra tyaage| 6 kAraNa se AhAra leve| / 6 kAraNa se AhAra chor3e kSudhA vedanI sahana nahI hone se / rogAdi ho jAne se AcAryAdikI vaiyAvacca hetu se upasarga Ane se IryA zodhana ke liye| brahmacarya ke nahI palane para saMyama nirvAha nimitta jIvo kI rakSA ke liye jIvoM kI rakSA karane ke liye tapazcaryA ke liye dharma kathAdi kahane ke liye | anazana (saMthArA) karane ke liye zrI dazavaikAlika sUtra me batAye hue 23 doSa 1 jahAM nIce daravAje me se hokara jAnA paDe, vahAM gocarI karane se| 2 jahAM andherA giratA ho usa sthAna para gocarI karane se / 3 gRhastho ke dvAra para baiThe hue bakare-bakarI / 4 bcce-bccii| 5 kutte| 6 gAya ke bachaDe Adi ko ulAMgha kara jAve to / 7 anya kisI prANI ko ulAMgha kara jAne se / 8 sAdhu ko AyA huA jAna kara gRhastha saMghaTe (sacitAdi) kI cIjo ko Age-pIche kara deve, vahA~ se gocarI karane pr| 6 dAna nimitta banAyA huA / 10 puNya nimitta banAyA huaa| 11 raka-bhikhArI ke lie banAyA huaa| Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 503 AhAra ke 106 bheda 12 bAbA sAdhu ke lie banAyA huA AhAra leve to / 13 rAjapiNDa ( raIsAnI - baliSTa) AhAra leve to / 14 zayyAntara - piMDa makAnadAtA ke yahA~ se leve to / 15 nitya - piMDa hamezA eka hI ghara se AhAra leve to / 16 pRthvI Adi sacitta cIjo se lagA huA leve to / 17 icchA pUrNa karane vAlI dAnazAlAo se AhAra leve to / 18 tuccha vastu ( kama khAne me Ave aura adhika paraThanI par3e ) gocarI me leve to / 16 AhAra dene ke pahile sacitta pAnI se hAtha dhoyA hove tathA vahorAne ke bAda sacitta pAnI se hAtha dhove to / 20 niSiddha kula ( madya mAsAdi abhakSya bhojI ) kA AhAra leve to / 21 apratItakArI ( strI-puruSa durAcArI ho, aise kula kA ) AhAra leve to / 22 jisane apane ghara para Ane ke liye manA kiyA hove aise gRhastha ke ghara kA AhAra leve to / 23 madirAdi vastu kI gocarI kare to mahAdoSa hai / zrI AcArAMga sUtra me batAye hue 8 doSa 1 mehamAna nimitta banAye hue AhAra me se unake jImane ke pahile AhAra leve to / 2 trasa jIvo kA mAsa ( jo sarvathA niSiddha hai) leve to mahAdoSa / 3 puNyArtha dhana-dhAnya me se banAyA huA AhAra leve to 4 rasoI (jyonAra - jImanavAra) me se AhAra leve to / 5 jisa ghara para bahuta se bhikhArI bhojanArthI ikaTThe hue hoM usa ghara me se AhAra leve to / 6 garama AhAra ko phUMka dekara vahorAyA huA / } Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 jainAgama stauka saMgraha 7 bhUmi gRha (bhoyarA-UDI bhakArI) meM se nikAlA huA AhAra __ leve to| 8 paMkhe Adi se ThaNDe kiye hue AhAra leve to| zrI bhagavatI sUtra meM batAye hue 12 doSa 1 saMyoga doSa-Aye hue AhAra ko manojJa vanAne ke liye anya cIje milAve (dUdha meM zakkara Adi milAve to| 2 dveSa-doSa-nirasa AhAra milane se ghRNA lAve to| 3 rAga dveSa-sarasa , ,, khuzI , 4 adhika pramANa me (ThUsa-ThUsa kara) AhAra kare to| 5 kAlAtikrama doSa-pahale prahara meM liye hue kA cauthe prahara meM AhAra kare to| 6 mArgAtikrama doSa-2 gAu se adhika dUra le jAkara AhAra kare to| 7 sUryodaya pahale sUryodaya pazcAt AhAra kare to| 8 duSkAla tathA aTavI me dAnazAlAo kA AhAra leve to ha, me garIbI ke liye kiyA huA AhAra 10 glAna-rogI pramukha , 11 anAtho ke liye , " " 12 gRhastha ke AmatraNa se usake ghara jAkara AhAra leve to zrI praznavyAkaraNa sUtra me batAye hue 5 doSa 1 muni ke nimitta AhAra kA rUpAntara karake deve to| 2 , , , paryAya palaTa ,, ,, 3 gRhastha ke yahA~ se apane hAtha dvArA AhAra leve to| 4 muni ke nimitta bhaDAriye Adi ke andara se nikAla kara diyA huA AhAra leve to| Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra ke 106 bheda 505 5 madhura vacana bola kara (khuzAmada karake) AhAra kI yAcanA karake leve to| zrI nizIthasUtra me batAye hue 6 doSa 1 gRhastha ke yahA jAkara 'isa bartana me kyA hai ?' isa prakAra pUcha pUcha kara yAcanA kare to| 2 anAtha, majUra ke pAsa se dInatA pUrvaka yAcanA karake AhAra leve to| 3 anya tIrthI (bAbA-sAdha) kI bhikSA me se yAcakara AhAra leve to| 4 pAsatthA (zithilAcArI) ke pAsa se yAcakara leve to| 5 jaina muniyo kI durgachA karane vAle kula me AhAra ,, 6 makAna kI AjJA denevAle ko (zayyAntara) sAtha lekara usakI dalAlI se AhAra leve to| zrI dazAzru ta skandha sUtra me batAye hue 2 doSa 1 bAlaka nimitta banAyA huA AhAra leve to| 2 garbhavatI , " " " zrI vRhatkalpasUtra me batAyA huA 1 doSa 1 cAra prakAra kA AhAra rAtri ko vAsI rakha kara dUsare roja bhogave to doss| eva 42+5+2+23+8+12+5+6+2+1=106 / iname 5 mADalA kA aura 101 gocarI kA dopa jaannaa| 06 - Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu-samAcArI sAdhuoM ke dina aura rAtri kRtya (zrI uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 26) samAcArI 10 prakAra kI : 1 Avassiya, 2 nisihiya, 3 ApucchaNA, 4 paDipucchaNA, 5 chadaNA, 6 icchAkAra, 7 micchAkAra, 8 tahatkAra, 6 abbhuThaNA, 10 upa-saMpayA smaacaarii| 1 AvassiyaH sAdhu Avazyaka-jarUrI (AhAra-nihAra, vihAra) kAraNa se bAhara jAve taba 'Avassiya' zabda bola kara nikle| 2 nisihiya : kArya samApta hone para lauTa kara jaba punaH upAzraya meM Ave taba 'nisihiya' zabda bola kara aave| 3 ApucchaNA : gocarI, paDilehaNa Adi apane sarva kArya guru kI AjJA lekara kre| 4 paDipucchaNA : anya sAdhuoM kA pratyeka kArya guru kI AjJA lekara krnaa| 5 chaMdaNA : AhAra-pAnI guru kI AjJAnusAra de deve aura apane bhAga meM Aye hue AhAra ko bhI gurujano Adi ko Amantrita karane ke vAda khAve / 6 icchAkAra : (pAtralepAdi) pratyeka kArya meM guru kI icchA pUchakara kre| 7 micchAkAra : yatkicit aparAdha ke liye guru samakSa AtmanindA karake 'micchAmi dukkar3a de| 8 tahatkAra : guru ke vacana ko sadA 'tahat' pramANa kaha kara prasannatA se kArya kre| 506 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu samAcArI 507 6 abbhuThaNA : guru, rogI, tapasvI Adi kI glAnatA (ghRNA) rahita vaiyAvacca kre| 10 upasaMpayA jIvana paryanta gurukula vAsa kare (guru AjJAnusAra vicre)| dina kRtya cAra pahara dina ke aura cAra pahara rAtri ke hote hai / dina tathA rAtri ke cauthe bhAga ko pahara khnaa| (1) dina nikalate hI prathama pahara ke cauthe bhAga me saba upakaraNo __ kA paDilehaNa kare, (2) tatpazcAt guru ko pUche ki maiM vaiyAvacca karU~ athavA sajjhAya ? guru kI AjJA milane para vaisA hI 1 pahara taka kare, (3) dUsare pahara me dhyAna (kiye hue svAdhyAya kA citavana) kare, (4) tIsare pahara me gocarI kare, prAsuka AhAra lAkara guru ko batAve, savibhAga kare aura var3o ko Amantrita karake AhAra kare, (5) cauthe pahara ke 3 bhAga taka svAdhyAya kare, (6) cauthe bhAga me upakaraNo kA paDilehaNa kare tathA paraThAne kI bhUmi bhI paDilehe, tatpazcAt (7) devasI pratikramaNa kare () Avazyaka kare ) / rAtri kRtya devasI pratikramaNa karane ke bAda prathama pahara me asajjhAya TAla kara svAdhyAya kre| dUsare pahara me dhyAna kare, svAdhyAya kA artha citave tatpazcAt nidrA Ave to tIsare pahara me savidhi yatnapUrvaka sathArA-sastarI kara svalpa nidrA lekara cauthe pahara kI zuruAta me utthe| nidrA ke doSa TAlane ke nimitta kAusagga kare, pauna pahara taka svAdhyAya sajjhAya kre| cauthe pahara me cauthe (antima) bhAga me rAyasi pratikramaNa kare pazcAt guru-vandana karake paccakkhANa kre| Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahorAtri kI ghar3iyoM kA yantra ( zrI uttarAdhyayana sUtra, 26 vAM adhyayana ) 7 zvAsozvAsa kA 1 thoba, 7 thoba kA 1 lava, 38 // lava kI 1 . ghaDI (24 miniTa), pratidina 2 // lava aura 2 // thova dina baDhatA . aura ghaTatA hai, isakA yantra : dina kitanI ghaDI kA rAtri kitanI ghaDI kI mAsa vadI 7 a0 zudi 7 pUrNimA vidi 7 a0 zu0 7 pU0 ASADha 34 // 35 35 / / 36 25 // 25 24 // 24 zrAvaNa 35 / / 35 34 // 34 24 // 25 25 / / 26 bhAdrapada 32 // 33 32 / / 32 26 // 27 27 / / 28 Azvina 31 // 31 30 // 30 28 // 26 26 // 30 kArtika 26 // 26 28 // 28 30 // 31 31 // 32 mArgazIrSa 27 // 27 26 // 26 32 // 33 33 // 34 pauSa 25 / 25 24 / / 24 34 / / 35 35 / / 36 mAgha 24 // 25 25 / / 26 35 // 35 34 // 43 phAlguna 26 / / 27 27 // 28 33 // 33 32 // 32 28 / / 26 26 // 30 31 // 31 30 // 30 vaizAkha 30 // 31 31 // 32 26 / / 26 28 // 28 jyeSTha 32 / / 33 33 / / 34 27 // 27 26 / / 26 25 caitra 508 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dina-pahara mApa kA yantra (zrI uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 26) dina me prathama do pahara meM mApa uttara tarapha muha rakhakara leve aura pichale do pahara me mApa dakSiNa tarapha muha rakhakara leve / dAhine paira ke ghuTane taka kI chAyA ko apane pagale (pAvane) aura Agula se mApe / isa prakAra porasI tathA pona porasI kA mApa paira aura Agula batAne vAlA yantra :ra lI aura 4 thI 1 porasI pona porasI mAsa vidi 7 a. zudi 7 pU0 vidi a. zu. 7 pU0 ASADha pa. A. pa. A. pa. A, pa. A. pa. AM. pa. A. pa. A. pa. A. 2-3 2-2 2-1 2-0 2-6 2-8 2-7 2-6 zrAvaNa 2-1 2-2 2-3 2-4 2-7 2-8 2-6 2-10 bhAdrapada 2-5 26 27 2-8 3-1 3-2 3-3 3.4 Azvina 2-6 2-10 2-11 3-0 3-5 3-6 3-7 3-8 kAtika 3-1 3-2 3-3 3-4 3.6 3-10 3-11 4-0 mArgazIrSa 3-5 3-6 3-7 3-8 4-3 4-4 4-5 4-6 pauSa 3-6 3-10 3-11 4.0 4-7 4-8 4-6 4-10 mAgha 3-11 3-10 3-6 38 4-6 4-8 4-7 4-6 phAlguna 3-7 3-6 3-5 3-4 4-3 4-2 4-1 4-0 caitra 3-3 3-2 3.1 3.0 3.11 3-10 3-6 3.8 vaizAkha 2-11 2-10 2-6 2-8 3-7 3-6 3-5 3-4 jyeSTha 2-7 2-6 2-5 2-4 3-1 3-0 2-11 1-10 ghuTanA (DhIcaNa) ke badale beta se mApa karanA ho to Upara se AdhA smjhnaa| 506 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAtri-pahara dekhane (jAnane) kI vidhi ___ (zrI uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 26) jisa kAla ke andara jo-jo nakSatra samasta rAtri pUrNa karatA hove va nakSatra ke cauthe bhAga meM AtA ho, usa samaya hI porasI AtI hai| rAtri kI cauthI porasI carama (antima) cauthe bhAga ko (do ghaTI rAtri ko) pAusa (prabhAta) kAla kahate hai| isa samaya sajjhAya se nivRta hokara pratikramaNa kare / nakSatra nimnalikhita anusAra hai - zrAvaNa meM-14 dina uttarASAr3hA, 7 dina abhica, 8dina zravaNa, 1 dina ghaniSTA / bhAdrapada meM-14 dina dhaniSTA, 7 dina zatabhikhA, 8 dina pUrvA bhAdrapada, 1 dina uttarA bhAdrapada / Azvina me-14 dina uttarA bhAdrapada, 15 dina revatI, 1 dina ashvnii| kArtika meM-14 dina azvanI, 15 dina bharaNI, 1 dina kRtikaa| mRgazara me-14 dina kRtikA, 15 dina rohiNI, 1 dina mRgazara / pauSa meM- 14 dina mRgazara, 8 dina ArdrA, 7 dina punarvasu, 1 dina pussy| mAgha me-14 dina puSya, 15 dina azleSA, 1 dina mghaa| phAlguna meM-14 dina maghA, 15 dina pUrvA phAlgunI, 1 dina uttarAphAlgunI / caitra meM-14 dina uttarAphAlgunI 15 dina hasti, 1 dina citraa| vaizAkha meM-14 dina citrA, 15 dina svAti, 1 dina vishaakhaa| 510 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAtri-pahara dekhane (jAnane) kI vidhi 511 jyeSTha meM-14 dina vizAkhA, 15 dina anurAdhA, 1 dina _jyesstthaa| ASAr3ha me-14 dina jyeSThA, 15 dina mUla aura 1 dina puurvaapaaddaa| ___antima ekeka dina hai, vaha nakSatra pUrNimA ke dina hove to usa mahIne kA antima dina smjhnaa| / 14 pUrva kA yantra 14 pUrva ke nAma kartA vatthu cUlAvatthu pada zAhI ( syAhI) viSaya-varNana hasti utpAda koDa . agaraNIya 70 lAkha vIrya astinAsti jJAna pramAda 2 , satya , 26 , AtmA, 1 kroDa 80lA * 1 pAMcave gaNadhara zrI sudharmA svAmI 4 1 sarva dravya, guNa paryAya kI utpatti aura nAza 12 2 sa dra. gu. pa kA jJAna 8 4 jIvoke vIrya kA varNana 10 8 asti - nAsti kA svarUpa aura syAdvAda 0 16 5 jJAna kA vyAkhyAna 0 32 satya sayama kA , 0 64 naya pramANa darzana sahita Atma svarUpa 30 0 128 karma prakRti, sthiti anubhAga, mUla uttara pra. - karma , 84 lAkha Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - a m - - - - - - - - - - 512 . . jainAgama stoka sagraha pratyAkhyAna 1kror3a 1 ha0 . 20 0 256 pratyAkhyAna kA pratipramAda pAdana vidyA pramAda 26 kror3a 15 0 512 vidyA ke atizaya kA vyAkhyAna kalyANa pramAda 1 kor3a 12 0 1024 bhagavAna ke ka. kA vyA. prANAvAya, 6, 13 * 2048 bheda,sa. prA. ke vi. kA , kriyAvazA0 1 kor3a 30 0 0066 kriyA kA vyAkhyAna 50lA0 loka bindusAra 66 lAkha 25 0 8192 vindu meM loka svarUpa, sarva akSara sannipAta ambAr3I sahita hAthI ke samAna syAhI ke Dhagale se 1 pUrva likhAyA jAtA hai evaM 14 likhane ke lie kula 16383 hAthI pramANa syAhI kI jarUrata hotI hai / itanI syAhI se jo likhA jAtA hai, usa jJAna ko 14 pUrva kA jJAna kahate hai| Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyak parAkrama ke 73 bola ( zrI uttarAdhyayana sUtra, 26 vA adhyayana ) 1 vairAgya tathA mokSa pahu~cane kI abhilaassaa| 2 viSaya-bhoga kI abhilASA se rahita honaa| 3 dharma karane kI shrddhaa| 4 guru va svadharmI kI sevA-bhakti krnaa| 5 pApa kI AlocanA krnaa| 6 Atma-doSo kI Atma-sAkSI se nindA krnaa| 6 guru ke samIpa pApa kI nindA krnaa| 8 sAmAyika (sAvadha pApa se nivRta hone ko maryAdA) kre| 1 tIrthaMkaro kI stuti kre| 10 guru ko vandana kre| 11 pApa nirvatana-pratikramaNa kre| 12 kAusagga kare, 13 pratyAkhyAna kare, 14 sandhyA samaya pratikramaNa karake namotthuNa kahe, stuti maGgala kare, 15 svAdhyAya kA kAla pratilekhe, 16 prAyazcitta leve, 17 kSamA mAge, 18 svAdhyAya kare, 16 siddhAnta kI vAcanA deve, 20 sUtra-artha ke prazna pUche, 21 bArambara sUtra jJAna phere, 22 sUtrArtha cintave 23, dharma-kathA kahe, 24 siddhAnta kI ArAdhanA kare, 24 ekAgna zubha mana kI sthApanA kare 26 sataraha bheda se sayama pAle, 27 bAraha prakAra kA tapa kare, 28 karma TAle, 26 viSaya sukha TAle, 30 apratibandhapanA kare, 31 strI-puruSa napuMsaka rahita sthAna bhogave, 32 vizeSata: viSaya Adi se nivarte, 33 apanA tathA anya kA lAyA huA AhAra 513 NO. - - Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 jainAgama stoka saMgraha vastrAdi ikaTTha karake bAMTa leve isa prakAra ke saMbhoga kA paccakhANa kare, 34 upakaraNa kA paccakhANa kare, 35 sadoSa AhAra lene kA paccakhANa kare, 36 kaSAya kA paccakhANa kare, 37 azubha yoga kA pacca0, 38 zarIra suzra SA kA pacca0, 66 ziSya kA pacca0, 40 AhAra pAnI kA pacca , 41 dizA rUpa anAdi svabhAva kA pacca0, 42 kapaTa rahita yati ke veSa aura AcAra me pravarte, 43 guNavanta sAdhu kI sevA kare, 44 jJAnAdi sarvaguNa sampanna hove, 45 rAga-dvapa rahita pravarte, 46 kSamA sahita pravarte, 47 lobha rahita pravarte, 48 ahaGkAra rahita pravarte, 46 kapaTa rahita ( sarala-niSkapaTa ) pravarte, 50 zuddha anta karaNa (satyatA) se pra0, 51 karaNa satya (savidhi kriyA kANDa karatA huA) pra0, 52 yoga (mana, vacana, kAyA) satya pra0, 53 pApa se mana nivRta kara mana gupti se pra0, 55 kAya-gupti se pra0, 56 mana meM satya bhAva sthApita karake pra0, 57 vacana (svAdhyAyAdi, para satya bhAva sthApita karake pravarte, 58 kAyA ko satya bhAva se pravartAve, 56 zru ta jJAnAdi sahita hove, 60 samakita sahita hove, 61 cAritra sahita hove, 62 zrotrendriya, 63 cakSundriya, 64 ghrANendriya, 65 rasendriya, 66 sparzendriya kA nigraha kare, 60-70 krodha, mAna, mAyA, lobha jIte, 71 rAga-dveSa aura mithyAtva ko jIte, 72 mana, vacana, kAyA ke yogoM ko rokate hue zaileSI avasthA dhAraNa karake aura 73 saba karma rahita hokara mokSa phuce| ___ eva AtmA 73 bolo ke dvArA kramaza. mokSa prApta karake zItalIbhUta hotI hai| Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 14 rAju loka loka asakhyAta kor3AkroDa yojana ke vistAra me hai, jisame paJcAstikAya bharI huI hai| aloka me AkAza sivAya kucha nahI hai / loka kA pramANa batAne ke liye 'rAju' sajJA dI jAto hai| 3,81,12,670 mana kA eka bhAra / aise 1000 bhAra vajana ke eka gole ko U~cA pheke to 6 mahIne, 6 dina, 6 pahara, 6 ghaDI, 6 pala me jitanA nIce Ave utane kSetra ko 1 rAju kahate hai / aise 14 rAju kA lambA (uuNcaa| yaha loka hai / 'rAju' ke 4 prakAra (1) dhanarAja-lambAI, cauDAI, ekeka rAju, (2) paratara rAja-ghana rAja kA cauthA bhAga, ( 3 ) sUci rAja-paratara rAja kA cauthA bhAga 4) khaNDa rAja-sUci rAja kA cauthA bhAga / ___ adho loka 7 -rAju jADA ( U~cA ) hai, jisame ekeka rAju kI jADI aisI 7 naraka hai| nAma jADI cauDAI ghanarAja paratararAja sUcirAja- khaDarAja ratna prabhA 1 rAju, 1 rAju 1 rAju 4 rAju 16 rAju 64 rAju zakara, , 2 , 6 , 25, 100, 400 ,, bAlu , , 4 , 16, 64, 256 ,, 1024 ,, paka , , 5 , 25 / 100 , 00 , 1600 ,, dhUma ,, , 6 , 36 , 144 , 576 ,, 2304 , ' tama , , 6 , 42, 166 ,, 676 ,, 2704 , tamatamA , , 7 , 46, 166 , 784 ,, 3136 , adholoka meM kula 175 / / dhanarAja, 702 paratara rAja, 2808 sUci rAja, 11232 khaNDa rAja hai / / 1800 yojana jAr3A va 1 rAja vistAra vAlA tirchA loka hai, jisame asakhyAta dvIpa samudra ( manuSya tiryaJca ke sthAna ) aura jyotiSI deva hai / tircha aura urdhva loka milakara 7 rAja hai| Marur Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 jainAgama stoka sagraha samabhUmi se 1 // rAju U~cA 1-2 devaloka hai, yahA se 1 rAju U~cA tIsarA-cauthA devaloka hai, yahAM se 0 // rAju U~cA brahma devaloka hai, 0 / rAju U~cA laoNtaka devaloka, yahA~ se 0 / rAju U~cA sAtavA~ devaloka, 0 / rAju U cA AThavA~ deva0, // rAju UMcA 6-10 vA~ devaloka, || rAju U~cA 11-12 devaloka, 1 rAju UMcA nava veyaka 1 rAju UMcA 5 anuttara vimAna Ate hai| inakA kramazaH baDhatA ghaTatA vistAra yantrAnusAra hai : sthAna jAr3A vistAra ghanarAja paratararAja sUcirAja khaMDarAja sama bhUmise // 1 // 2 yahAM se // 1 // 16 4 18 72 " 0 2 1 4 16 64 1-2 deva0 se0|| 2 // zAha 6 // 25 100 yahAM se // 288 3-4 deva0 se0 0 // 5 vA , / 5 18 / / 75 300 1200 6 TThA , 0 / 5 6 25 100 7 vAM , 0 4 4 1664 256 8 vAM , / 4 4 16 64 9-10 , 0 // 3 // 16 72 288 11-12, 0 // 200 yahAM se ,, 0 / 2 // 1 // 6 // 25 100 nava greveyaka 0 2 3 12 48 yahAM se // 1 // 16 // 18 72 5 anu. vi. 0 // 1 // 2 8 32 __ kula urdhva loka ke 63 / / ghana rAja hue aura samasta loka ke 236 ghanarAja hue| 512 400 256 . 162 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakI kA naraka vAna naraka ke 21 dvAra :-1 nAma, 2 gotra, 3 (jAr3ApanA) UMcAI, 4 caur3AI, 5 pRthvI piNDa, 6 karaNDa, 7 pAthar3A, 8 AntarA, 6 pAthaDA-pAthar3A kA AntarA (antara), 10 ghanodadhi, 11 ghanavAyu. 12 tanavAyu, 13 AkAza, 14 naraka-naraka kA antara, '15 narakavAsA, 16 aloka antara, 17 valiyA, 18 kSetra vedanA, 16 deva vedanA, 20 vaikriya, 21 alpabahutva dvAra / __ nAma dvAra : 1 ghammA, 2 vazA, 3 zolA, 4 aJjanA, 5 roThA, 6 maghA 7 maaghvtii| ___gotra dvAra . 1 ratna prabhA, 2 zarkarA prabhA, 3 vAluprabhA, 4 paGka prabhA, 5 dhUma prabhA, 6 tama prabhA, 7 tamatamA (mahAtama prbhaa)| jADApanA dvAra : pratyeka naraka ekeka rAju jADo hai| cauDAI 1 lI naraka 1 rAju cauDo, 2 ro 2 // rAju, 3 rI 4 rAju, cauthI 5 rAju, pA~cavI 6 rAju, chaTThI 6 / / rAju aura 7 vI naraka 7 rAju cauDI hai| parantu neriye 1 rAju vistAra me ( trasa nAla pramANa ) hI hai| pRthvI piNDa dvAra . pratyeka naraka asakhya 2 yojana kI hai, parantu pRthvI pinDa pahalI naraka kA 180000 yo0, dUsarI kA 132000 yo0, tIsarI kA 128000 yo0, cauthI kA 120000 yo0, pAMcavI kA 118000 yo0, chaTThI kA 116000 yojana aura sAtavI kA 108000 yojana kA pRthvI piNDa hai| 517 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 jainAgama stoka sagraha __ karaNDa dvAra : pahalI naraka meM 3 karaNDa haiM :-(1) kharakaraNDa 16 jAta kA ratnamaya 16 hajAra yojana kA, (2) Ayula bahula pAnI ( jala ) maya 80 hajAra yojana kA, (3) paGka bahula kardama maya 84 hajAra yojana kA / kula 180000 yojana hai| zeSa 6 narako me karaNDa nahI hai| pAthar3A, AntarA dvAra : pRthvI piNDa meM se 1000 yojana Upara aura 1000 yojana nIce choDa kara zeSa polAra meM AntarA aura pAthar3A hai| kevala sAtavI naraka meM 52500 yojana nIce chor3a kara 3000 yojana kA eka pAthaDA hai| pahalI naraka me 13 pAthar3A 12 AntarA hai| dUsarI , 11 // 10 // tIsarI , cauthI , pAMcavI , 5 // chaTThI // 3 // pahalI naraka ke 12 AntarA meM se 2 Upara ke choDa kara zeSa 10 AntarAo meM daza jAti ke bhavanapati rahate hai| zeSa narakoM me bhavanapati devatAo ke vAsa nahI hai / pratyeka pAthar3A 3000 yojana kA hai, jisame 10000 yojana Upara, 1000 yojana nIce chor3a kara madhya ke 1000 yojana ke andara neriye utpanna hone kI kumbhiye hai| ekeka pAthaDekA antara . pahalI naraka meM 115831 yojana dUsarI meM 9700 yojana, tIsarI meM 12750 yojana, cauthI meM 161663 yo0, pA~cavI meM 25250 yojana, chaTI meM 52500 yojana kA antara hai| sAtavI meM eka hI pAthaDA hai| __ ghanodadhi dvAra : pratyeka naraka ke nIce 20 hajAra yojana kA ghanodadhi hai| ran tar Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakI kA naraka varNana 519 ghanavAyu dvAra : pratyeka naraka ke ghanodadhi nIce asaMkhya yo0 kA ghanavAyu hai| tanavAyu dvAra pratyeka naraka ke ghanavAyu nIce asaMkhya yo0 kA tanavAyu hai| AkAza dvAra . pratyeka naraka ke tanavAyu nIce asaMkhya yo0 kA AkAza hai| naraka-naraka kA antara : eka naraka meM dUsarI naraka se asakhyaasaMkhya yojana kA antara hai| naraka vAsA dvAra : pahalI naraka meM 30 lAkha, dUsarI meM 25 lAkha, tIsarI meM 15 lAkha, cauthI me 10 lAkha, pAcavI me 3 lAkha, chaTThI meM 66665 aura sAtavI naraka me 5 naraka vAsA hai| iname hai naraka vAsA asakhyAta yojana kA hai, jinameM asakhyAta neriye hai| naraka vAsA sakhyAta yojana kA hai aura uname saMkhyAta neriyA hai| tIna cimaTI bajAne meM jambUdvIpa kI 21 bAra pradakSiNA karane kI gati vAle devo ko jaghanya 1-2-3 dina, u0 6 mAha lage / kitanoM kA anta Ave aura kitano kA nahI Ave evaM vistAra vAlA asakhya yojana kA koI koI naraka vAsA hai| Aloka antara, valIyA dvAra aloka aura naraka meM antara hai, jisame ghanodadhi, ghanavAyu aura tanavAyu kA tIna valaya ( cUDI kaDA) ke AkAra samAna AkAra hai : naraka ratna pra0 zarkara vAlu pra0 paDka pra0 dhUma pra0 tama pra0 tamatamA pra0 __ aloka aM0 12yo. 12yo. 13yo. 14yo. 143yo 153. 16 yo0 valaya sa0 3 3 3 3 3 3 3 ghanodadhi 6 yo 6yo. 6 yo. 7 yo. 71 yo. 73 yo. 8 , ghanavAta 4 // yo. 4, 5, 51, 5, 5 , 6 , tanavAta 1 // , 1 // 1 // 32, 1 // // ,, 1 1,1 // 3, 2 on nau Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha kSetra vedanA dvAra : daza prakAra kA hai - ananta kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, dAha (jalana, jvara, bhaya, cintA, khujalI aura parAdhInatA / eka se dUsarI meM, dUsarI se tIsarI meM ( isa prakAra ) ananta ananta guNI vedanA sAtavI naraka taka hai / naraka ke nAma ke anusAra padArtho kI bhI ananta vedanA hai / 520 deva kRta vedanA : 1-2-3 naraka meM paramadhAmI deva pUrva kRta pApa yAda karA- karA kara vividha prakAra se mAra dukha dete hai / zeSa naraka ke jIva paraspara lar3a-lar3a kara kaTA karate hai / vaikriya dvAra : neriye kharAba ( tIkSNa ) zastra ke samAna rUpa banAte hai athavA vajramukha kIr3e rUpa hokara anya neriyo ke zarIro meM praveza karate hai / andara jAne ke bAda bar3A rUpa banA kara zarIra ke Tukar3e-Tukar3e kara DAlate haiM / alpabahutva dvAra : sarva se kama sAtavI naraka ke neriye, usase Upara Upara ke asaMkhyAta guNA neriye jAnanA | zeSa vistAra 24 daNDakAdi thokar3oM meM se jAnanA / Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapati vistAra bhavanapati devo ke 21 dvAra 1 nAma, 9 vAsA, 3 rAjadhAnI, 4 sabhA 5, bhavana saMkhyA, 6varNa, 7 vastra, 8 cinha 1 indra, 10 sAmAnika, 11 lokapAla, 12 trAyastriza, 13 Atma rakSaka, 14 anIkA, 15 devI, 16 pariSada, 17 paricAraNA, 18 vaikriya, 16 avadhi, 20 siddha, 21 utpanna dvAra / nAma dvAra - 10 bheda : 1 asura kumAra, 2 nAga kumAra, 3 suvarNa kumAra, 4 vidyuta kumAra, 5 agni kumAra, 6 dvIpa kumAra, 7 dizA kumAra, 8 udadhi kumAra, 6 vAyu kumAra aura 10 stanit kumAra / vAsA dvAra - pahalI naraka ke 12 AntarAo me se nIce ke 10 AntarAo me daza jAti ke bhavanapati rahate hai / rAjadhAnI dvAra - bhavanapati kI rAjadhAnI tirche loka ke aruNa vara dvIpa samudro me uttara dizA ke andara ' amaracaJcA' balendra kI rAjadhAnI hai aura dUsare navanikAya ke devo kI bho rAjadhAniye hai ' dakSiNa dizA meM 'camara caJcA' camarendra kI aura nava nikAya ke devo kI bhI rAjadhAniye hai | sabhA dvAra-- ekeka indra ke pA~ca sabhA hai : 1 utpAta sabhA ( deva utpanna hone ke sthAna ), 2 abhiSeka sabhA ( indra ke rAjyAbhiSeka kA sthAna), 3 alaGkAra sabhA (devo ke vastra - bhUSaNa - alakAra sajane ke sthAna ), 4 vyavAya sabhA (devayogya dharma nIti kI pustako kA sthAna ) aura 5 saudharmI sabhA (nyAya insApha karane kA sthAna ) / bhavana saMkhyA - kula bhavana 7 karoDa 72 lAkha hai, jinameM 4 kor3a 521 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 lAkha uttara nAga , jainAgama stoka sagraha 6 lAkha bhavana dakSiNa meM aura 6 kroDa 66 lAkha bhavana uttara dizA meM hai / vistAra yantra se smjhnaa| varNa, vastrA, cinha, indra dvAra-yantrA se jAnA : bhavana vastra indra do 2 nAma vaNa cinha varNa uttara ke dakSiNa ke asura kumAra 30 34 kAlA rakta cUr3AmaNi balendra camarendra 40 44 zveta nIlA nAgaphaNa bhUtendra dharaNendra suvarNa , 34 38 suvarNa zveta garur3a beNudAlI veNudeva vidyuta ,, 36 40 rakta nIlA vajra harisiha harikAnta agni , 36 40 , , kalaza agnimAnava agnisiha dvIpa 40 , , siha vizeSTa pUrNa dizA , 36 60 pAMDUra , azva jala prabha jalakAnta udadhi , 36 40 suvarNa zveta gaja amRta vAhana amRtagati pavana , 46 50 zyAma pa, varNa magara prabhaJjana velava stanita , 36 40 suvarNa zveta vardhamAna mahAghoSa ghoSa sAmAnika deva-(indra ke umarAva samAna deva) camarendra ke 64 hajAra, baledra ke 60 hajAra aura zeSa 18 iMdroM ke cha: 2 hajAra sAmAnika deva hai / loka pAla deva-(koTavAla samAna) pratyeka iMdra ke cAra cAra loka pAla hai| trAyastriAza deva-(rAjaguru samAna) pratyeka iMdra ke taiMtIza 2 trAyastriAza deva hai| Atma rakSaka deva-camaredra ke 2 lAkha 56 hajAra deva, baledra ke 2 lAkha 40 hajAra deva aura zeSa idroM ke cauvIsa 2 hajAra deva hai| Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapati vistAra 523 anIkA dvAra - hAthI, ghoDe, ratha, maheSa, paidala, gaMdharva, nRtyakAra eva 7 prakAra kI anIkA hai / pratyeka anIkA kI deva sakhyA - camaredra ke 81 lAkha 18 hajAra, baledra ke 76 lAkha 20 hajAra aura 10 idro ke 35 lAkha 56 hajAra deva hote hai / devI dvAra - camaredra tathA baleMdra kI 5-5 agramahiSI ( paTarAnI ) hai / pratyeka paTarAnI ke 8 hajAra deviyo kA parivAra hai / ekeka devI 7 hajAra vaikriya kare arthAt 32 kroDa vaikriya rUpa hote hai / zeSa 18 iMdra kI 6-6 agramahiSI hai / ekeka ke 6-6 hajAra deviyo kA parivAra hai aura sarva 6-6 hajAra vaikriya kare eva 29 kroDa sATha lAkha vaikriya rUpa hote hai / pariSadA dvAra - pariSadA (sabhA) tIna prakAra kI hai / 1 Abhyantara sabhA -- salAha yogya baDo kI sabhA jo mAna pUrvaka bulAne se Ave (aura bhejane para jAve ) / 2 madhyama sabhA- sAmAnya vicAra vAle devo kI sabhA jo bulAne se Ave parantu binA bheje jAve / 3 bAhya sabhA -- jinhe hukma diyA jA sake aise devo kI sabhA, jo vinA bulAye Ave aura jAve / Abhyantara sabhA madhya sabhA indra deva sa0 camarendra 24000 balendra 20000 dakSiNa ke 6 indra 60000 uttara ke 6 indra 50000 - sthiti deva sa0 sthiti sthiti 2 palya 3 2|| palya 25000 3 // 24000 1 11 37 o || " 70000 60000 "1 oll" se a0 d. " se a0 bAhya sabhA deva sa0 sthiti 32000 1 || palya 28000 2 // ,, 80000 70000 , oll se a0 31 se a0 z, Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 indra AbhyAntara sabhA devI saM0 camarendra 350 balendra 450 dakSiNa ke indra 175 1 // palya 2 // sthiti devI saM0 sthiti devI sa0 1 palya 250 350 w oll 1, " madhyama sabhA uttara ke 6 indra 225 0 // palya 300 400 2 se0 " 150 0 nyUna se a0 zd 'w jainAgama stoka saMgraha bAhya sabhA 0 // palya 125 sthiti 1 palya 1 // palya 175 i 200 se nyUna S paricAraNA dvAra - ( maithuna ) pAMca prakAra kA -- mana, rUpa, zabda, sparza aura kAya paricAraNa (manuSyavat devI ke sAtha bhoga) | vaikriya kare to--camarendra deva - deviyoM se samasta jabUdvIpa asakhya dvIpa bharane kI zakti hai parantu bhare nahI / balendra deva-deviyo se sAdhika jaMbUdvIpa bhare, asakhya bharane kI zakti hai parantu bhare nahI / indra deva-deviyoM se samasta jaMbUdvIpa bhare saMkhyAta dvIpa bharane kI zakti hai parantu bhare nahI / lokapAla deviyoM kI zakti saMkhyAta dvIpa bharane kI zeSa saboM kI sAmAnika, trAstriza deva-devI aura lokapAla deva kI vaikriya zakti apane indravat, vaikriya kA kAla 15 dina kA jAnanA / avadhi dvAra - asura kumAra deva ja0 25 yo0 u0 Urdhva saudharma devaloka, nIce tIsarI naraka, torcchA asaMkhya dvIpa samudra taka jAne va dekhe zeSa jAti ke bhavanapati deva ja0 25 yo0 u0 UMcA jyotiSI ke tale taka, nIce pahelI naraka, tIrcchA sakhyAta dvIpa samudra taka jAne - dekhe | " i 17 se a Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapati vistAra 525 siddha dvAra-bhavanapati meM se nikale huve deva manuSya hokara 1 samaya me 10 jIva mokSa jA sake bhavanapati-deviyoM me se nikalI huI devIye (manuSya hokara) pA~ca jIva mokSa jA ske| utpanna dvAra-sarva prANa, bhUta, jIva satva bhavanapati deva va devI rUpa se ananta bAra utpanna huve parantu satya jJAna binA garaja sarI nahI (uddezya pUrNa huvA nahIM) zeSa vistAra laghudaNDaka Adi thokar3a se jAnanA cAhiye / vArAvyaMtara vistAra vANavyantara ke 21 dvAra 1 nAma, 2 vAsa, 3 nagara, 4 rAjadhAnI, 5 sabhA, 6 varNa, 7 vastra, 8 cinha, 6 indra, 10 sAmAnika, 11 Atma rakSaka, 12 pariSada, 13 devI, 14 anIkA, 15 vaikriya, 16 avadhi, 17 paricAraNa, 18 sukha, 16 siddha, 20 bhava, 21 utpanna dvaar|| nAma dvAra-16 vyantara-1 pizAca, 2 bhUta 3 yakSa 4 rAkSasa 5 kinnara 6 kipuruSa 7 mahoraga 8 gadharva AgapannI 10 pANa pannI 11 IsIvAya 12 bhUya vAya 13 kandiya 14 mahA kandiya 15 kodanDa 16 payaga deva / ____ vAsA dvAra-ratna prabhA naraka ke Upara kA 1 hajAra yojana kA jo piNDa hai usame 100 yojana Upara 100 yojana nIce chor3a kara 800 yojana meM 8 jAti ke vANa-vyantara deva rahate hai aura Upara ke 100 yo0 piNDa meM 10 yo0 Upara, 10 yo0 nIce choDa kara 80 yo0 me 6 se 16 jAti ke vyantara deva rahate hai| (ekeka kI yaha mAnyatA hai ki 800 yo0 me vyantara deva aura 80 yo0 me 10 jambhakA deva rahate hai| Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha nagara dvAra - Upara ke vAsAo me vAraNavyantara devo ke asaMkhyAta nagara hai jo saMkhyAtA saMkhyAtA yojana ke vistAra vAle aura ratnamaya hai / rAjadhAnI dvAra - bhavanapati se kama vistAra vAlI prAyaH 12 hajAra yojana kI tIcche loka ke dvIpa samudro me ratnamaya rAjadhAniye hai / sabhA dvAra - ekeka indra ke 5-5 sabhA hai bhavanapativat / varNa dvAra - yakSa, pizAca, mahoraga, gadharva kA zyAma varNa, kinnara kA nIla, rAkSasa aura kipuruSa kA zveta, bhUta kA kAlA / ina vAraNavyantara devo ke samAna zeSa 8 vyantara devI ke zarIra kA varNa jAnanA / 526 vastra dvAra - pizAca, bhUta, rAkSasa ke nIle vastra, yakSa kinnara kipuruSa ke pIle vastra, mahoraga gandharva ke zyAma vastra eva zeSa vyantaro ke vastra jAnanA / indra dvAra - pratyeka vyantara kI jAti ke do 2 cinha aura indra hai | vyantara deva pizAca bhUta yakSa rAkSasa kinnara kiMpuruSa mahoraga gaMdharva ANapannI pANa pannI IsI vAya bhUya vAya dakSiNa indra kAlendra surUpendra pUrNendra bhIma kinnara sApuruSa atikAya gati rati sanihi dhAI RSi Izvara uttara indra mahA kAlendra prati rUpendra maNibhadra mahA bhIma kipuruSa mahApuruSa mahAkAya gati yaza sAmAnI vidhAI RSi pAla mahezvara dhvajA para cinha kadama vRkSa sulakSa" baDa khaTaka upakara azoka vRkSa capaka nAga tu baru kadamba sulasa 71 bar3a " khaTaka upakara" 31 'z 11 33 11 * Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANavyantara vistAra 5.27 kandiya suviccha vizAla azoka vRkSa mahAkandiya hAsya hAsyarati capaka , kodaNDa zveta mahAzveta nAga , payaga deva pataga pataga pati tu baru , sAmAnika dvAra-sarva indro ke cAra cAra hajAra sAmAnika hai| Atma rakSaka dvAra-sarva indro ke solaha solaha hajAra Atma rakSaka deva hai| pariSadA dvAra-bhavanapati samAna inake bhI tIna prakAra kI sabhA hai| ( 1 ) Abhyantara (2) madhyama ( 3 ) vAhya / sabhA deva sakhyA sthiti devI saMkhyA sthiti Abhyantara 8000 0||ply 100 / palya jArI madhyama 10000 0 // " se nyUna 100 / " vAhya 12000 0palya jA0 100 0 " se nyUna devI dvAra-pratyeka indra ke cAra cAra devI, eka-eka devI hajAra ke parivAra sahita saba deviye hajAra hajAra vaikriya rUpa kara sakatI hai| anIkA dvAra-hAthI, ghoDe Adi 7 prakAra anIkA hai pratyeka meM 508000 deva hote hai| vaikriya dvAra-samagra jambU dvIpa bharA jAya itane rUpa banAve, sakhyAta dvIpa samudra bharane kI zakti hai| avadhi dvAra-ja0 25 yo0, u0 UcA jyotiSI kA talA, nIce pahalI naraka aura tIcche saMkhyAta dvIpa-samudra jAne dekhe / paricAraNa dvAra-( maithuna ) 5 prakAra se, bhavanapati samAna / sukha dvAra-abAdhita manuSyo ke sukho se anata guNA sukha hai| siddha dvAra-vAraNa vyantara devo me se nikala kara 1 samaya me dasa siddha ho sake va deviyo meM se 5 ho ske| Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 jainAgama stoka saMgraha bhava dvAra-saMsAra bhramaNa kare to jIva 1, 2, 3 anaMta bhava kre| utpanna dvAra-sarva jIva anaMtI bAra bAragavyatara me utpanna ho Aye hai, parantu ina paudgalika sukhoM se siddha nahIM huii| jyotiSI deva vistAra jyotiSI deva 2 // dvIpa meM ( cAra calane vAle ) aura 2 // dvIpa bAraha sthira haiM / ye pakkI ITa ke AkAravat haiN| sUrya-sUrya ke aura candra-candra ke ekeka lAkha yojana kA antara hai / cara jyotiSI se sthira jyo0 AdhI krAnti vAle hai| candra ke sAtha amila nakSatra aura sUrya ke sAtha puSya nakSatra kA sadA yoga hai| mAnuSottara parvata se Age aura aloka se 1111 yojana isa tarapha usake bIca meM sthira jyo0 deva vimAna hai / parivAra cara jyo0 samAna jaannaa| jyotiSI ke 31 dvAra : 1 nAma, 2 vAsA, 3 rAjadhAnI, 4 sabhA, 5 varNa, 6 vastra, 7 cihna, 8 vimAna caur3AI, 6 vimAna jADAI, 10 vimAna vAhaka, 11 mAMDalA, 12 gati, 13 tApa, kSetra, 14 antara, 15 saMkhyA, 16 parivAra, 17 indra, 18 sAmAnika, 16 Atma rakSaka, 20 pariSadA; 21 anIkA, 22 devI, 23 gati, 24 Rddhi, 25 vaikriya, 26 avadhi, 27 paricAraNa, 28 siddha, 26 bhava, 30 alpabahutva, 31 utpanna dvaar| Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSI deva vistAra 526 nAma dvAra-1 candra, 2 sUrya, 3 graha, 4 nakSatra, 5 taaraa| vAsA dvAra-tIrcha loka meM samabhUmi se 760 yojana U~ce para 110 yo0 me aura 45 lAkha yo0 ke vistAra me jyo0 devo ke vimAna hai| jaise 760 yo0 U~ce para tArAo ke vimAna, yahA se 10 yo0 U ce para sUrya kA, yahA se 80 yo0 U cA candra kA, yahA se 4 yo0 UcA nakSatra kA, yahA se 4 yo0 UcA vadha kA, yahA se 3 yo0 zukra kA, yahA se 3 yo0 vRhaspati kA, yahA~ se 3 yo0 maGgala kA aura yahA se 3 yo0 U cA zanizcara kA vimAna hai| sarva sthAno para tArAo ke vimAna 110 yojana me hai| rAjadhAnI-tIrcha loka me asakhyAta rAjadhAniye hai| sabhA dvAra-jyotiSo ke indro ke bhI 5-5 sabhA hai / ( bhavanapati samAna ) / varNa dvAra-tArAo ke zarIra paJcavarNI hai / zeSa 4 devo kA varNa suvarNa samAna hai| vastra dvAra-sarva varNa ke sundara, komala vastra saba devatAo ke hote hai| cinha dvAra-candra para candra maDala, sUrya para sUrya maDala eva saba devatAo ke mukuTa para apanA 2 cinha hai| vimAna caur3AI aura jADAI dvAra-eka yo0 ke 61 bhAgo me se 56 bhAga (16 yo0 ) cadra vimAna ko cauDAI, 48 bhAga sUrya vimAna kI, do gAu graha vimAna ko, 1 gAu nakSatra vimAna kI aura 0 / / gAu tArA vimAna ko cauDAI hai| jADAI isase AdhI 2 jaannaa| saba vimAna sphaTika ratnamaya hai| vimAna vAhaka - jyotiSI vimAna AkAza ke AdhAra para sthita raha sakate hai, paratu svAmI ke bahumAna ke lie jo deva vimAna uThAkara phirate haiM, unakI saMkhyA cadra-sUya ke vimAna ke 16-16 hajAra deva, Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 jainAgama stoka saMgraha graha vimAna ke 8-8 hajAra deva, nakSatra vi0 ke 4-4 hajAra aura tArA vimAna ke 2-2 hajAra deva vAhaka hai| ye samAna 2 sakhyA me cAroM hI dizAo meM muMha karake pUrva meM siha rUpa se, pazcima meM vRSabha rUpa se, uttara meM azva rUpa se aura dakSiNa meM hasti rUpa se deva rahate hai| __mAMDalA dvAra-cadra sUrya Adi kI pradakSiNA (cAro ora cakkara lagAnA) dakSiNAyana se uttarAyaNa jAne ke mArga ko 'mAMDalA' kahate hai| mAMDale kA kSetra 510 yo0 kA hai, jisame 330 yo0 lavaNa samudra meM aura 180 yo0 jambU dvIpa me hai / sUya ke 184 mAMDaloM meM se 118 lavaNa me 65 jambU dvIpa meM hai| graha ke 8 mAMDalo me se 6 lavaNa me aura aura 2 jambUdvIpa me hai / jambU dvIpa me jyotiSI ke mADale hai ve niSidha aura nIlavaMta parvata ke Upara hai| candra ke mAMDalo kA antara 353 yojana kA hai / sUrya ke pratyeka maDala se dUsare maDala kA antara yojana kA hai| gati dvAra-sUrya kI gati karka saMkrAMti ko (ASADhI pUrNimA) 1 muhUrta me 525136 kSetra tathA makara sakrAMti (pauSa pUrNimA) ko 1 muhUrta meM 5305 61 me kSetra hai / candra kI gati karka sakrAMti ko 1 mu0 me 50731755- aura makara sakrAMtiko 51255 hai| tApa kSetra-karka sakrAti ko tApa kSetra 9752626 aura ugatA sUrya 4720331 yojana dUra se dRSTigocara hotA hai| makara sakrAti ko tApa kSetra 6366316 ugatA sUrya 3183136 yojana dUra se dRSTigocara hotA hai| ___antara dvAra-antara do prakAra kA par3e / 1 vyAghAta-kisI padArtha kA bIca me A jAne se aura 2 nirvyAghAta-binA kisI ke vIca me Aye / vyAghAta apekSA ja0 266 yojana kA antara kAraNa niSidha nIlavanta parvata kAzikhara 250 yo0 hai aura yahAM se 8-8 yojana dUra jyo0 calate hai arthAt 250+8+8= 266 u0 2242 yojana kAraNa-meru zikhara 10 hajAra yo0 kA hai aura isase 1221 yo0 dUra Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSI deva vistAra 531 jyo0 vimAna phirate hai / arthAt 10000+1121+1121=12242 yojana kA antara hai / aloka aura jyo0 devo kA antara 1111 yo0 kA mAMDalApekSA antara meru parvatase 4880 yo0 andara ke mADala kA aura 4530 yo0 vAhara ke maDala kA antara hai| candra candra ke maDala kA 15 394yo0 kA aura sUrya sUrya kA maDala kA do yo0 kA antara hai| niryAghAta apekSA ja0 500 dhanuSya kA aura u0 2 gAu kA antara hai| ___ sakhyA dvAra-jambU dvIpa me 2 candra, 2 sUrya hai lavaNa samudra me 4 candra, 4 sUrya hai dhAtako khaNDa me 12 candra, 12 sUrya hai kAlodadhi samudra me 42 candra, 42 sUrya hai| puSkarArdha dvIpa me 72 candra, 72 sUrya hai eva manuSya kSetra meM 132 candra 132 sUrya hai / Age isI hisAva se samajhanA arthAt pahale dvIpa va samudra me jitane candra tathA sUrya hove unako tIna se guNA karake pIche kI sakhyA ginanA (joddnaa)| dRSTAta-kAlodadhi me candra sUrya jAnane ke liye usase pahale dhAtakI khaNDa me 12 candra 12 sUrya hai unhe 1243 =36 meM poche ko sakhyA (lavaraNa samudra ke 4 aura jambU dvIpa ke 2 evaM 4+2=6) joDane se 42 huve| parivAra dvAra-ekeka candra aura ekeka sUrya ke 28 nakSatra, 88 graha aura 66975 koDa kroDa tAro kA parivAra hai| indra dvAra-asakhya candra, sUrya hai ye sarva indra hai parantu kSetra apekSA 1 candra indra aura 1 sUrya indra hai| sAmAnika dvAra-ekeka indra ke 4-4 hajAra sAmAnika deva hai| Atma rakSaka dvAra-ekeka indra ke 16-16 hajAra Atma rakSaka deva hai| pariSadA-tIna-tIna hai / Abhyantara sabhA me 8000 deva, madhya sabhA me 10 hajAra aura bAhya sabhA me 12 hajAra deva hai| deviye tIno ho sabhA kI 100-100 hai pratyeka indra kI sabhA isI prakAra jaannaa| Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 jainAgama stoka saMgraha anIkA dvAra-ekeka indra ke 7-7 anIkA hai va pratyeka anIkA meM 5 lAkha 80 hajAra devatA hai sAta anIkA bhavanapati vat / devI dvAra - ekeka idra kI cAra-cAra agra mahiSI hai ekeka paTarAnI ke cAra-cAra hajAra deviyo kA parivAra hai ekeka devI 4-4 hajAra rUpa vaikriya kare arthAt 440000=16000x4000=64000000 devI, rUpa ekeka iMdra ke hai| ___jAti dvAra-- sarva se mada jAti cadra kI, usase sUrya kI zIghra (teja) usase graha kI teja Usase nakSatra kI teja aura usase tArA kI teja gati hai| Rddhi dvAra-sarva se kama Rddhi tArA kI usase uttarottara mhRddhi| __ vaikriya dvAra-vaikriya rUpa se sampUrNa jambU dvIpa bharate hai sakhyAtA jambU dvIpa bharane kI zakti cadrasUrya, sAmAnika aura deviyo me bhI hai| avadhi dvAra-tIrtho ja0 u0 saMkhyAta dvIpa samudra UcA apanI dhvajA patAkA taka aura nIce pahalI naraka taka jaanedekhe| paricAraNA-(pAMco hI manuSya vat) prakAra se bhoga kre| siddha dvAra-jyotiSI deva se nikala kara 1 samaya meM 10 jIva aura jyotiSI deviyo se nikala kara 1 samaya me 20 jIva mokSa jA sakate hai / bhava dvAra-bhava kare to ja0 1 2 3 u0 anantA bhava kre| alpa bahutva dvAra-sarva se kama cadra sUrya, unase nakSatra, unase graha aura unase tAre (deva) sakhyAta sakhyAta guNA hai| utpanna dvAra-jyotiSI deva rUpa se yaha jIva ananta ananta vAra "utpanna huvA parantu vItarAga AjJA kA ArAdhana kiye binA Atmika sukha nahI prApta kara sakA / Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaimAnika deva vimAna vAsI devo ke 27 dvAra : ___ 1 nAma, 2 vAsA, 3 sasthAna 4 AdhAra, 5 pRthvI piNDa, 6 vimAna UcAI, 7 vimAna sakhyA, 8 vimAna varNa, 6 vimAna vistAra, 10 indra nAma, 11 indra vimAna, 12 cinha, 13 sAmAnika, 14 lokapAla, 15 trAyastrizaka, 16 Atma rakSaka, 17 anIkA, 18 pariSadA, 16 devI, 20 vaikriya, 21 avadhi, 22 paricAraNa, 23 puNya, 24 siddha, 25 bhava, 26 utpanna, 27 alpabahutva dvAra / nAma dvAra-12 deva loka - saudhama, IzAna, sanatkumAra, mahendra, brahma, lAtaka, mahAzukra, sahasrAra, ANata, prANata, AraNa, acyuta nava greveyaka-bhadde, subhadde, sujAne, sumAnase, sudazane priyadasaNe, anohe, supratibaddha aura yazodhare / 5 anuttara vimAna-vijaya, vijayanta, jayanta, aparAjita aura sarvArtha siddha / pAcave devaloka ke tIsare paratara me nava lokAtika deva aura 3 kilviSI milakara kula 38 jAti ke vaimAnika deva hai| vAsA dvAra-jyotiSI devo se asakhya kroDAkroDa yojana UcA vaimAnika devo kA nivAsa hai| rAjadhAniye aura 5-5 sabhAye apane devaloka me hI hai / zakrendra, IzAnendra ke mahala, unake lokapAla aura deviyo kI rAjadhAniye tIrcha loka meM bhI hai| saThANa dvAra-1, 2, 3, 4 aura 6, 10, 11, 12 eva 8 deva loka ardha candrAkAra hai / 5, 6, 7, 8 deva loka aura 6 greveyaka pUrNa candrAkAra hai / cAra anuttara vimAna trikona cAro hI tarapha hai aura vIca meM sarvArthasiddha vimAna gola candrAkAra hai| 533 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka sagraha AdhAra dvAra-vimAna aura pRthvI piNDa ratnamaya hai / 1, 2 deva loka ghanodadhi ke AdhAra para hai / 3, 4, 5 deva ghanavAyu ke AdhAra se hai / 6, 7, 8 deva loka ghanodadhi dhanavAyu ke AdhAra se hai| zeSa vimAna AkAza ke AdhAra para sthita hai| pRthvI piNDa, vimAna UMcAI, vimAna aura paratara, vimAna varNa dvAravimAna pRthvI piDa vi. UcAI vi. sakhyA paratara varNa 2700 yo. 500 yo. lAkha " " " " 28 , 13 5, 3 2600 ,, 600 , 12 , 12 / " " 8 , 12 / 2500 , " " 50 hajAra 2400 , 800 // ___" " " " 2300 600, 400 4 . . G sii x < wom " m 700 , mrr 40 , r wasur xxx >>>>>>>> wom Ww . 0 or or or or or or " , , , 300 4 1 // 12 , , , , , 4 1, 6 grI, 2200 ,, 1000, 318 6 1, 5 anu. 2100 , 1100, 5 vimAna vistAra-kitane hI vimAnoM kA vistAra ( cAra bhAga kA ) asa0 yojana kA aura kitane hI kA ( eka bhAga kA ) sakhyAta yojana ke vistAra kA hai, parantu savArtha siddha vimAna 1 lAkha yo0 ke vistAra meM hai| indra dvAra--12 devaloka ke 10 indra hai / Age sarva ahamendra hai / Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sh lh sy s llh vaimAnika deva 535 11 vimAna dvAra-tIrthakaro ke kalyANa ke samaya mRtyuloka me vaimAnika deva jo vimAna me baiTha kara Ate hai unake nAma-pAlaka, puSpa, sumAnasa, zrIvatsa, nandI vartana, kAmagamanAma, manogama, priyagama, vimala srvtobhdr| cinha, sAmAnika. lokapAla, trayastriza, Atma rakSaka indra cinha sAmA lokapAla trayastriza Atma rakSaka zakrandra maga 84 hajAra 4 336000 IzAnendra maharSi 80 , 320000 sanatku indra zUkara 72 // 288000 mahendra siha 70 brahmadra aja(bakarA) 60 latakedra maDUka (meDaka) 50 , mahAkredra azva 40 , 4 33 160000 sahasrada hasti 30 120000 prANatedra sarpa 20 , 80000 acyutedra garuDa 10 , 4 40000 anIkA-pratyeka iMdra ko anIkA 7-7 prakAra kI hai| pratyeka anIkA me devatA una indro ke sAmAnika se 127 guNA hote hai| pratyeka indra ke tIna 2 prakAra kI pariSadA hotI hai| indra Abhyantara deva madhyama deva bAhya 20 deva deviye 12 hajAra 14 hajAra 16 hajAra zakendra 2 10 // 12 , 10 // 12 // llh s lslh lh 240000 ls sh 200000 llh llh s llh s sy 14 // 7 sau 6 sau 5 sau 8 , IzAnendra 6 sau 6 2 , Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 1 8 500 ha 250 10 125 33 " 2 " 2 "1 500 250 4 2 1 500 27 " ,, jainAgama stoka saMgraha sau 7 sau zeSa indro ke deviye nahI devI dvAra - zakrendra ke ATha agramahiSI deviye hai / ekeka devI ke 16-16 hajAra deviyoM kA parivAra hai / pratyeka devI 16-16 hajAra vaikriya kare / isI prakAra IzAnendra kI bhI 8 x 16000 = 128000X 16000=2048000000 jAnanA / zeSa meM deviye nahI hove / kevala pahale dUsare deva loka rahe aura 8 ve loka taka jAyA kare / 6 vaikriya dvAra - zakedra vaikriya ke deva-deviyoM se 2 jambU dvIpa bhara dete hai / IzA0 2 jambU dvIpa jAjerA sanatkumAra 4 jambU0, mahendra 4 jambU0 jAjerA, brahma endva 8 jambU0 laMtakedra 8 jambU0 jAjerA, mahAzukra 16 jambU 0 sahasedra 16 jambU jAjerA prANatedra 32 jambU0, acyutedra 32 jambU jAjerA bhare0 ( loka pAla, trayastriNa, deviye Adi apane idravat) asakhya jambU dvIpa bhara dene kI zakti hai, paratu itane vaikriya nahI karate hai | avadhi dvAra - sarva indra ja0 agula ke asakhyAtave bhAga avadhi se jAne - dekhe 0 u0 U~cA apane vimAna kI dhvajA patAkA taka-tIrchA asaMkhya dvIpa samudra taka jAne dekhe aura nIce 1-2 deva loka vAle pahalI naraka taka, 3 4 deva dUsarI naraka taka, 5-6 deva0 tIsarI naraka taka, 7-8 deva0 cauthI naraka taka, 6 se 12 deva0 pAMcavI naraka taka, e grIyaveka chaTThI naraka taka 4 anuttara vimAna 7 vI naraka taka aura sarvArtha siddha vAle trasa nAlI sampUrNa (pAtAla kalaza) jAne dekhe / paricAraNA - 1-2 deva meM pAMca (mana, zabda, rUpa, sparza aura kAya ) paricAraNA, 3-4 deva0 meM sparza pari0, 5-6 deva0 meM rUpa pari0, 7-8 deva0 meM zabda pari0, 6 se 12 deva0 me mana pari0, Age nahI / puna Y Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSa deva vistAra 537. puNya dvAra-jitane puNya vyatara deva sau varSa meM kSaya karate hai, utane puNya nAgAdi 6 deva 2 sau varSa me, asura 3 sau varSa me graha-nakSatra tArA 4 sau varSa me caMdra-sUrya 5 sau varSa me, saudharmaIzAna 1 hajAra varSa meM 3-4 deva0 2 hajAra varSa me, 5.6 deva0 3 hajAra varSa meM, 7.8 deva0 4 hajAra varSa me, 6 se 12 deva0 5 hajAra varSa me, 1 lI trika 1 lAkha varSa me, dUsarI trika 2 lAkha varSa me, tIsarI trika 3 lAkha varSa me, 4 anu0 vimAna 4 lAkha varSa me aura sarvArtha siddha ke devatA 5 lAkha varSa me itane puNya kSaya karate hai| siddha dvAra-vaimAnika deva meM se nikale hue manuSya me Akara eka samaya me 108 siddha ho sakate hai / devI meM se nikala kara 20 siddha ho sakate hai| bhava dvAra-vaimAnika deva hone ke vAda bhava kare to jaghanya 1-2-3 sakhyAta, asa0 yAvat anaMta bhava bhI kre| utpanna dvAra-nava veyaka vaimAnika deva rUpa me anaMtI vAra yaha jIva utpanna ho cukA hai| 4 anu0 vi0 me jAne ke bAda sakhyAta (2-4) bhava me aura sarvArtha siddha se 1 bhava me mokSa jaave| ___ alpabahutva dvAra--saba se kama 5 anuttara vimAna me deva, unase utarate 2 navave devaloka taka sakhyAta guNA, 8 meM se utarate dUsare devaloka taka asakhyAta guNA deva, unase dUsare deva kI deviye sakhyAta guNI, unase pahale devaloka ke deva sakhyAta guNA aura unase pahale devaloka kI deviye saMkhyAta guNI / Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyAdi 21 bola arthAt DAlApAlA saMkhyA ke 1 bola hai :-1 jaghanya sakhyAtA, 2 madhyama saMkhyAtA, 3 utkRSTa saMkhyAtA / asaMkhyAtA ke nava bhed| 1 ja0 pra0 asaMkhyAta 4 ja0 yuktA a0 7 ja0 a0 a0 2 ma0 , 5 ma0 , , 8 ma0 / " 3 u0 , , 6 u0 , , 9 u0 , , anantA ke 6 bheda 1 ja0 pratyeka anaMtA 4 ja0 yuktA anaMtA 7 ja0 a0 a0 2 ma0 , 5 ma0 , , 8 ma0 " ., 3 u0 , , 6 u0 ., , 6 u0 , , ja0 saMkhyAtA me eka do taka ginanA ma0 sakhyAtA me tIna se Age yAvat u0 saMkhyAtA meM eka nyUna u0 sakhyAtA ke liye mApa batAte hai cAra pAlA-( 1 ) zIlAka ( 2 ) prati zAlAka ( 3 ) mahA zIlAka (4) anavasthita / iname se pratyeka pAlA dhAnya mApane kI pAlI ke AkAra vat hai kintu pramANa meM 1 lakSa yojana lambe caur3e 316227 yo0 adhika kI paridhi vAlA, 10 hajAra yo0 gaharA 8 yo0 kI jagatI koTa jisake uupr0|| yo0 kI vedikA isa prakAra pAlA kI kalpanA karanA tathA iname se anavasthita pAlA ko sarasava ke dAno se sampUrNa bhara kara koI deva uThAve, jambU dvIpa se zurU karake ekeka dAnA ekeka dvIpa aura samudra meM DAlatA huvA calA jAve anta meM 1 dAnA baca jAne para dvIpa va samudra meM DAlane se ruke bacA huvA dAnA zIlAkavAlA ke andara DAle jitane dvIpa va samudra taka DAlatA 538 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyAdi 21 vola arthAta DAlApAlA 536 huA pahuca cukA hai utanA vaDA lambA aura caur3A pAlA kintu 10 hajAra yo0 gaharA 8 yo0 jgto0|| yo0 kI vedikA vAlA banAve ise sarasava se bhara kara Age ke dvIpa va samudra me ekeka dAnA DAlatA jAve eka dAnA baca jAne para Thahara jAve vace huve dAne ko zAlAka pAle me DAle punaH utane hI dvIpa tathA samudra ke vistAra vat ( gaharAI jagatI Upara vat ) banAkara sarasava se bharakara Age ke ekeka dvIpa va ekeka samudra me ekeka dAnA DAlatA jAve bace huve eka dAne ko DAla kara zIlAka ko bhara deve bhara jAne para use uThA kara antima (vAkI bhare huve) dvIpa tathA samudra se Age keka dAnA DAla kara khAlI kare eka dAnA bacane para puna use prati zIlAka pAle me DAle isa prakAra Age 2 ke dvIpa samudra ko anavasthita pAlA banAve bace huve eka dAne se zIlAka bhare zIlAka kI bacata ke ekeka dAne se prati zolAka ko bhare prati zIlAka ko khAlI karate huve bacata ke ekeka dAne se mahA zIlAka ko bhare isa prakAra mahA zIlAka ko bhara deve pazcAt prati zIlAka, zIlAka aura anavasthita ko krama se bhara deve| ___isa taraha cAra hI pAle bhara deve antima dAnA jisa dvIpa va samudra me paDA hove vahA se prathama dvIpa taka DAle huve saba dAno ko ekatrita kare aura cAra hI pAlo ke ekatrita kie huve dAno kA eka Dhera kare isame se eka dAnA nikAla le to utkRSTa sakhyAtA, nikAlA huvA eka dAnA DAla de to jaghanya pratyeka asaMkhyAtA jAnanA isa dAne kI sakhyA ko paraspara guNAkAra (abhyAsa) kare aura jo saMkhyA Ave bo jaghanya yuktA asakhyAtA kahalAtI hai isameM se eka dAnA nyUna vo u0 pra0 asaMkhyAtA do dAnA nyUna vo madhyama pra0 asakhyAtA (1 AvalikA kA samaya ja0 yuktA asaMkhyAtA jAnanA ) / jaghanyayuktA asa0 kI rAzi (Dhera) ko paraspara guNA karane se jaghanya asa0 asakhyAta sakhyA nikalatI hai| isame se 1 nyUna vo u0 yuktA asaM0 do nyUna vAlI ma0 yuktA asaM0 jaannaa| Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 jainAgama stoka saMgraha ja. asaM asaMkhyAtA kI rAzi ko paraspara guNA karane se ja0 pratyeka anaMtA sakhyA AtI hai / isame se 2 nyUna vAlI sakhyA ma0 asaM0 asakhyAtA aura 1 nyUna vAlI u0 asaM0 asaMkhyAtA jaannaa| ja0 pra0 anaMtA kI rAzi ko guNita karane se ja0 yuktA antaa| isame se 2 nyUna ma0 pra0 anaMtA, 1 nyUna utkRSTa pra0 anatA jAnanA / ja0 yu0 anantA ko paraspara guNita karane ja0 anantAnanta sakhyA hotI hai jisame se 2nyUna vAlI ma0 yuktA anantA 1 nyUna vAlI u0 yuktA anantA jaannaa| ja0 anantAnanta ko paraspara guNAkAra karane se ma0 anantAnanta saMkhyA nikalatI hai aura paraspara gugAkAra kare to u0 anantAnanta sakhyA jAnanA parantu sasAra meM utkRSTa anantAnanta saMkhyA vAle koI padArtha nahI hai| tatva kevalI gamya / pramArA-naya ( zrI anuyoga dvAra-sUtra tathA anya granthoM ke AdhAra para 24 dvAra kahe jAte hai ) / (1) sAta naya, ( 2 ) cAra nikSepa, ( 3 ) dravya guNa paryAya ( 4 ) dravya, kSetra, kAla bhAva, ( 5 ) dravya-bhAva, ( 6 ) kArya-kAraNa, (7) nizcaya-vyavahAra, ( 8 ) upAdAna-nimitta, ( 6 ) cAra pramANa, (10) sAmAnya-vizeSa, ( 11) guNa-guNI, (12 ) jJeya jJAna, jJAnI, ( 13 ) uppanevA, vigamevA, dhuvevA, ( 14 ) Adheya-AdhAra, (15) AvirbhAva-tirobhAva, ( 16 ) gauNatA-mukhyatA, (17) utsarga apavAda, ( 18 ) tIna AtmA, ( 16) cAra dhyAna, ( 20 ) cAra Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa-naya 541 anuyoga, (21) tIna jAgRti, ( 22 nava vyAkhyA, ( 23 ) ATha pakSa, ( 24 ) spt-bhgii| naya-(padArtha aza ko grahaNa karanA ) pratyeka padArtha ke aneka dharma hote hai aura iname se hara eka ko grahaNa karane se ekeka naya ginA jAtA hai-isa prakAra aneka naya ho sakate hai, parantu yahA sakSepa se 7 naya kahe jAte hai|| naya ke mukhya do bheda hai-dravyAstika (dravya ko grahaNa karanA) aura paryAyAstika ( paryAya ko grahaNa karanA) dravyAstika naya ke 10 bheda-1 nitya 2 eka, 3 sat, 4 vaktavya, 5 azuddha, 6 anvaya, 7 parama, 8 zuddha 6 sattA, 10 parama-bhAva dravyAstika naya-paryAyAstika naya ke 6 bheda-1 dravya 2 dravya vyajana, 3 guNa, 4, guNa vyajana, 5 svabhAva, 6 vibhAva-paryAyAstika naya / ina dono nayo ke 700 bheda ho sakate hai| __naya sAta-1 naigama 2 sagraha 3 vyavahAra 4 Rju-sUtra 5 zabda 6 samabhirUDha 7 evaM bhUtanaya iname se prathama 4 nayo ko dravyAstika, artha tathA kriyA naya kahate hai aura antima tIna ko paryAyAstika zabda tathA jJAna naya kahate hai| 1 naigama naya-jisakA svabhAva eka nahI-aneka mAna, unmAna, pramANa se vastu mAne tIna kAla, 4 nikSepa sAmAnya-vizeSa Adi mAne isake tIna bheda ( 1 ) aza-vastu ke aza ko grahaNa karake mAne jaise nigoda ko - siddha samAna maane| (2) Aropa-bhUta, bhaviSya aura vartamAna, tIno kAlo ko vartamAna me Aropa kre| ( 3 ) vikalpa-adhyavasAya kA utpanna honA eva 700 vikalpa ho sakate hai| zuddha naigama naya aura azuddha naigama eva do bheda bhI hai| 2 sagraha naya-vastu kI mUla sattA ko grahaNa kare jaise sarva jIvo Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 jainAgama stoka sagraha ko siddha samAna jAne, jaise ege AyA-AtmA eka (eka samAna svabhAva apekSA ) 3 kAla 4 nikSepa aura sAmAnya ko mAne, vizeSa na maane| ____3 vyavahAra naya-antaHkaraNa ( Antarika dazA ) kI darakAra ( paravAha ) na karate huve vyavahAra mAne jaise jIva ko manuSya tiryaca, naraka, deva mAne / janma lene vAlA, marane vAlA Adi, pratyeka rUpI padArtho me varNa, gandha Adi 20 bola sattA meM hai parantu bAhara jo dikhAI deve kevala unhe hI mAne jaise hasa ko zveta, gulAba ko sugandhI zarkara ko mIThI mAne / isake bhI zuddha azuddha do bheda / sAmAnya ke sAtha vizeSa mAne, 4 nikSepa, tIna hI kAla kI bAta maane| ___ 4 Rju sUtra-bhUta, bhaviSya kI paryAyoM ko choDa kara kevala vartamAna sarala paryAya ko mAne vartamAna kAla, bhAva nikSepa aura vizeSa ko ho mAne jaise sAdhu hote huve bhoga meM citta jAne para bhogo aura gRhastha hote huve tyAga me citta jAne se use sAdhu mAne / ye cAra dravyAstika naya hai / ye cAro naya samakita, deza vrata, sarva vrata, bhavya abhavya dono me hove parantu zuddhopayoga rahita hone se jIva kA kalyANa nahI hotaa| 5 zabda naya--samAna zabdo kA eka hI artha kare vizeSa, vartamAna kAla aura bhAva nikSepa ko hI maane| liMga bheda nahI mAne / zuddha upayoga ko hI mAne jaise zakendra, devendra, purendra, sUcIpati ina sava ko eka maane| 6 samabhiruDha naya-zabda ke bhinna-bhinna arthoM ko mAne / jaise zakra sihAsana para baiThe huve ko hI zakrendra mAne eka aza nyUna hove use bhI vastu mAna leve, vizeSa bhAva nikSepa aura vartamAna kAla ko hI maane| 7 evabhUta naya-eka aza bhI kama nahI hove use vastu mAne / zeSa ko avastu mAne, vartamAna kAla aura bhAva nikSepa ko hI mAne / Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa naya 543 jo naya se hI ekAnta pakSa grahaNa kare use nayAbhAsa (mithyAtvI) kahate hai| jaise-7 andho ne eka hAthI ko datuzala, sUNDa, kAna, peTa, paoNva, pUcha aura kumbhasthala mAnA ve kahane lage ki hAthI mUsala samAna, haDUmAna samAna, sUpa samAna, koThI samAna, stambha samAna, cAmara samAna tathA ghaTa samAna hai| samadRSTi to saba ko ekAtavAdI samajhakara mithyA mAnegA, parantu sarva nayo ko milAne para satya svarUpa banatA hai| ata vahI samadRSTi kahalAtA hai| __nikSepa cAra-ekeka vastu ke jaise ananta naya ho sakate hai, vaise hI nikSapa bhI ananta ho sakate hai, parantu yahAM mukhya cAra nikSepa kahe jAte hai / nikSepa sAmAnya rUpa pratyakSa jJAna hai| vastu tatva grahaNa me ati Avazyaka hai| isake cAra bheda . nAma nikSepa : jIva va ajIva kA artha zUnya, yathArtha tathA ayathAtha nAma rkhnaa| sthApanA nikSepa . jIva va ajIva kI sadRza (sadbhAva tathA asadRza ( adRza bhAva ) sthApanA ( AkRti va rUpa ) karanA so sthApanA nikssep| dravya nikSepa bhUta aura vartamAna kAla kI dazA ko vartamAna me bhAva zUnya hote hue kahanA va mAnanA / jaise yuvarAja tathA pada-bhraSTa rAjA ko rAjA mAnanA, kisIke kalevara (lAza) ko usake nAma se jaannaa| bhAva nikSepa . sampUrNa guNayukta vastu ko ho vastu rUpa se maannaa| dRSTAnta -mahAvIra nAma so nAma nikSepa-kisI ne apanA yaha nAma rakkhA ho, mahAvIra likhA ho, citra nikAlA ho, mUrti hove athavA koI cIja rakha kara mahAvIra nAma se sambodhita karate ho to yaha mahAvIra kA sthApanA nikSepa kevalajJAna hone ke pahile sasArI jIvana ko tathA nirvANa prApta karane ke vAda ke zarIra ko mahAvIra mAnanA so mahAvIra kA dRvya nikSepa aura mahAvIra svaya kevalajJAna Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 jainAgama stoka sagraha darzana sahita virAjamAna ho unhI ko hI mahAvIra mAnanA (kahanA) so bhAva nikSepa / isa prakAra jIva, ajIva Adi sarva padArtho kA cAra nikSepa lagA kara jJAna ho sakatA hai| dravya guNa paryAya dvAra-dharmAsti kAya Adi jaise 6 dravya hai| calana sahAya Adi svabhAva yaha pratyeka kA alaga-alaga guNa hai aura dravyo meM utpAda-vyaya, dhrauvya Adi parivartana honA so paryAya hai| haTAnta : jIva-dravya, jJAna, darzana Adi guNa, manuSya, tiryaca, deva; sAdhu Adi dazA yaha paryAya smjhnaa| dravya, kSetra-kAla-bhAva dvAra=dravya-jIva ajIva Adi AkAza pradeza yaha kSetra, samaya yaha kAla (ghar3o jAva kAla cakra taka samajhanA) varNa, gandha, rasa sparza Adi so bhAva / jIva, ajIva saba para dravya kSetra kAla bhAva ghaTa (lAgU) ho sakatA hai| dravya bhAva dvAra-bhAva ko prakaTa karane me dravya sahAyaka hai / jaise dravya se jova amara, zAzvata bhAva se azAzvata hai| dravya se loka zAzvata hai bhAva se azAzvata hai arthAt dravya yaha mUla vastu hai, sadaiva zAzvata hai / bhAva yaha vastu kI paryAya hai azAzvatI hai| jaise bhaure ke lakkar3a kutarate samaya 'ka' aisA AkAra vana jAtA hai so yaha dravya 'ka' aura kisI paNDita ne samajha kara 'ka' likhA so bhAva 'ka' jaannaa| kAraNa-kArya dvAra-sAdhya ko pragaTa karAne vAlA tathA kArya ko siddha karAne vAlA kAraNa hai| kAraNa binA kArya nahI ho sktaa| jaise ghaTa banAnA yaha kArya hai aura isaliye miTTI, kumhAra, cAka, (cakra) Adi kAraNa avazya cAhiye / ataH kAraNa mukhya hai| ___ nizcaya vyavahAra-- nizcaya ko pragaTa karAne vAlA vyavahAra hai| vyavahAra balavAna hai, vyavahAra se hI nizcaya taka pahu~ca sakate hai / jaise nizcaya me karma kA kartA karma hai| vyavahAra se jIva karmoM kA Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAraNa-naya 545 kartA mAnA jAtA hai| jaise nizcaya se hama calate hai, kintu vyavahAra se kahA jAtA hai ki gAMva AyA, jala cUtA hai| parantu kahA jAtA hai ki chata cUtI hai ityAdi / upAdAna nimitta-upAdAna yaha mUla kAraNa hai, jo svayaM kArya me pariNamatA hai| jaise ghaTa kA upAdAna kAraNa miTTI aura nimitta yaha sahakArI kAraNa hai| jaise ghaTa vanAne me kumhAra, pAvar3A, cAka aadi| zuddha nimitta kAraNa hove to upAdAna ko sAdhaka hotA hai aura azuddha nimitta hove to upAdAna ko bAdhaka bhI hotA hai| cAra pramANa-pratyakSa, Agama, anumAna, upamA pramANa / pratyakSa ke do bheda : (1) indriya pratyakSa (pAMca indriyo se hone vAlA pratyakSa jJAna), (2 no indriya pratyakSa (indriyo ko sahAyatA ke vinA kevala Atma-zuddhatA se hone vAlA pratyakSa jJAna ) / isake do bheda -1 deza se (avadhi aura mana. paryava) aura 2 sarva se (kevala jnyaan)| Agama pramANa--zAstra vacana, Agamo ke kathana ko pramANa maannaa| ___anumAna pramANa-jo vastu anumAna se jAnI jAve isake 5 bheda - (1) kAraNa se-jaise ghaTa kA kAraNa miTTI hai, miTTI kA kAraNa ghaTa nhii| (2) guNa se-jaise puSpa me sugandha, suvarNa me komalatA, jIva me jJAna / (3) AsaraNa (cinha)-jaise dhueM se agni, bijalI se bAdala Adi samajhanA va jaannaa|| (4) AvayaveNaM-jaise dantazUla se, hAthI cUDiyo se strI, zAstra ruci se samakiti jAnanA / Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janAgama stoka sagraha (5) diTTI sAmanna-sAmAnya se vizeSa ko jAne / jaise eka rupaye ko dekha kara aneka rupaye jAne / eka manuSya ko dekhane se samasta deza ke manuSyoM ko jAne / acche-bure cinha dekhakara tInoM hI kAla ke jJAna kI kalpanA anumAna se ho sakatI hai| upamA pramANa :-upamA dekara samAna vastu se jJAna (jAnanA) karanA / isake 4 bheda : (1) yathArtha vastu ko yathArtha upamA, (2) yathArtha vastu ko ayathArtha upamA, (3) ayathArtha vastu ko yathArtha upamA aura (4) ayarthAtha vastu ko ayathArtha upmaa| ___ sAmAnya vizeSa-sAmAnya se vizeSa balavAna hai| samudAya rUpa jAnanA so sAmAnya / vividha bhedAnubheda se jAnanA so vizeSa / jaise dravya sAmAnya, jIva-ajIva ye vizeSa / jIva dravya sAmAnya, saMsArI siddhi vizeSa ityaadi| guNa guNI-padArtha meM jo khAsa vastu (svabhAva) hai vaha guNa aura jo guNa jisameM hotA hai vo vastu (guNadhAraka) guNI hai / jaise jJAna yaha guNa aura jIva guNI, sugandha guNa va puSpa guNI / guNa aura guNI abheda (abhinna) rUpa se rahate hai| ___ jJeya-jJAna-jJAnI-jAnane yogya (jJAna ke viSaya bhUta) sarva dravya jJeya / dravya kA jAnanA so jJAna hai aura padArthoM ko jAnane vAlA vo jJAnI / aise hI dhyeya dhyAna dhyAnI Adi smjhnaa| upanna vA, vihajjevA dhuvevA-utpanna honA, naSTa honA aura nizcala rUpa se rahanA / jaise janma lenA, maranA va jIva yAne kAyama (amara) rahanA / __Adheya-AdhAra-dhAraNA karane vAlA AdhAra aura jisake AdhAra se (sthita) rahe vo Adheya / jaise--pRthavI AdhAra, ghaTAdi padArtha Adheya / jIva AdhAra, jJAnAdi Adheya / Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa-naya 547 AvirbhAva-tirobhAva-jo padArtha guNa dUra hai vo tirobhAva aura jo padArtha guNa samIpa me hai vo AvirbhAva / jaise-dUdha me ghI kA tirobhAva hai aura makkhana me ghI kA AvirbhAva hai| gauNatA-mukhyatA-anya viSayo ko choDa kara Avazyaka vastuoM kA vyAkhyAna karanA so mukhyatA aura jo vastu gupta rUpa se apradhAnatA se rahI ho vo gauNatA / jaise-jJAna se mokSa hotA aisA kahane meM jJAna kI mukhyatA rahI aura darzana, cAritra tapAdi kI gauNatA rhii| utsarga-apavAda - utsarga yaha utkRSTa mArga hai aura apavAda usakA rakSaka hai utsarga mAga se patita apavAda kA avalabana lekara phira se utsarga ( utkRSTa ) mArga para pahuca sakatA hai / jaise sadA 3 gupti se rahanA yaha utsarga mArga hai aura 5 samiti yaha gupti ke rakSaka (sahAyaka) apavAda mArga hai / jina kalpa utkRSTa mArga hai, sthavirakalpa apavAda mArga / ityAdi SaT dravya me bhI jAnanA caahie| tIna AtmA-bahirAtmA antarAtmA aura prmaatmaa| bahirAtmA-zarIra, dhana, dhAnyAdi samRddhi, kuTumba parivAra Adi me tallIna hove so mithyAtvI / ___ antarAtmA-vAhya vastu ko anya samajha kara use tyAganA cAhe va tyAge vo antarAtmA 4 se 13 guNa sthAna vAle / paramAtmA-sarva kArya jisake siddha ho gaye ho aura karma mukta hokara jo sva-svarUpa me lIna hai vaha siddha paramAtmA / cAra dhyAna-(1) padastha :--paJca parameSTi ke guNo kA dhyAna karanA so padastha dhyAna / (2) piMDastha-zarIra me rahe hue ananta guNayukta caitanya kA adhyAtma-dhyAna krnaa| (3) rUpastha-arUpI hote hue bhI karma yoga se AtmA saMsAra me aneka rUpa dhAraNa karatI hai eva vicitra saMsAra avasthA kA dhyAna karanA aura usase chUTane kA upAya socnaa| Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha (4) rupAtIta -- saccidAnanda, agamya, nirAkAra, niraJjana siddha prabhu kA dhyAna karanA / cAra anuyoga -1 dravyAnuyoga - jIva, ajIva, caitanya jar3a (karma) Adi dravyoM kA svarUpa kA jisame varNana hove | *4; (2) gaNitAnuyoga - jisame kSetra, pahAr3a, nadI, devaloka, nArakI, jyotiSI Adi ke gaNita mApa kA varNana hove | (3) caraNAnuyoga - jisameM sAdhu zrAvaka kA AcAra, kriyA kA varNana hove | (4) dharma kathAnuyoga - jisame sAdhu zrAvaka, rAjA, raGka Adi ke vairAgyamaya bodhadAyaka jIvana prasaMgoM kA varNana hove | jAgaraNa tIna - ( 1 ) budha jAgrikA - tIrthakara aura kevaliyo kI dazA / (2) abudha jAgrikA - chadmastha muniyoM kI aura (3) suda khu jAgrikA -- zrAvako kI ( avasthA ) / vyAkhyA naya -- ekeka vastu kI upacAra naya se 6-6 prakAra se vyAkhyA ho sakatI hai / ( 1 ) dravya me dravya kA upacAra - jaise kASTha me vazalocana ( 2 ) jIva ( 3 ) guNa kA paryAya kA " me dravya kA guNa (6) guraNa me paryAya ( 7 ) paryAya meM dravya dy "} ( 4 ) guraNa ( 5 ) ( - ) dr " " " , guNa "" " " " " " " " " " 99 dr ," , 37 33 33 " 17 11 jJAnavanta hai svarUpavAna hai / ajJAnI jIva hai / jJAnI hone para bhI kSamAvaMta hai / yaha tapasvI bahuta svarUpavAna hai | yaha prANI devatA kA jIva hai / yaha manuSya vahuta jJAnI hai / Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa-naya (e) .. wr paryAya 33 142 yaha manuSya zyAma kA hai ityAdi / va aneka vyAkhyA ho sakatI sakate hai / nitya, anitya, pakSa ATha - eka vastu kI apekSA se hai / isame mukhyatayA ATha pakSa lie jA eka, aneka, sat, asat, vaktavya aura avaktavya se ATha pakSa nizcaya vyavahAra se utAre jAte hai / pakSa vyavahAra naya apekSA nitya eka gati me ghUmane se nitya hai anitya samaya 2 AyuSya kSaya hone se anitya hai eka gati meM vartana dazA se eka hai aneka putra putrI, bhAI Adi sa se a. hai svagati, svakSetrApekSA sat hai asat para gati para kSetrApekSA asat hai vaktavya guNasthAna Adi kI vyAkhyA ho sat sakane se avaktavya jo vyAkhyA kevalI bhI nahI kara sake nizcaya naya apekSA jJAna darzana apekSA nitya hai aguru laghu Adi paryAya se anitya hai caitanya apekSA jIva eka hai asakhya pradezApekSA aneka hai jJAnAdi guNApekSA sat hai para guNa apekSA asat hai siddha ke guNoM ko jo vyAkhyA ho sake siddha ke guNo kI jo vyAkhyA nahI ho sake sapta bhagI - 1 syAt asti, 2 syAt nAsti, 3 syAt asti nAsti, 4 syAt vaktavya, 5 syAt asti avaktavya, 6 syAt nAsti avaktavya, 7 syAt asti nAsti avaktavya / yaha sapta bhagI pratyeka padArtha ( dravya ) para utArI jA sakatI hai | isame hI syAdvAda kA rahasya bharA huA hai / ekeka padArtha ko aneka apekSA se dekhane vAlA sadA samabhAvI hotA hai | dRSTAnta ke lie siddha paramAtmA ke Upara sapta bhagI utArI jAtI hai / Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha (1) syAt asti-siddha svaguNa apekSA hai| (2) syAt nAsti-siddha para guNa apekSA nahI ( paraguNoM kA abhAva hai) (3) syAdasti-nAsti-siddho meM svaguNo kI asti aura paraguNo kI nAsti hai| (4) syAdavaktavya-asti-nAsti yugapat hai to bhI eka samaya me nahI kahI jA sakatI hai| (5) syAdasti avaktavya-svaguNo kI asti hai to bhI 1 samaya meM nahI kahI jA sakatI hai / (6) syAnnAstya vaktavya-para guNo kI nAsti hai aura 1 samaya meM nahI kahe jA sakate hai| (7) syAdastinAstya vaktavya-asti nAsti dono hai parantu eka samaya meM kahe nahI jA skte| isa syAdvAda svarUpa ko samajha kara sadA samabhAvI vana kara rahanA jisase Atma-kalyANa hove| AULI Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASA-pada ( zrI pannavaNA sUtra ke 11 ve pada kA adhikAra ) (1) bhASA jIva ko hI hotI hai / ajIva ko nahI hotI kisI prayoga se (kAraNa se) ajIva me se bhI bhASA nikalatI huI sunI jAtI hai / parantu yaha jIva kI hI sattA hai / (2) bhASA kI utpatti--audArika, vaikriya aura AdAraka ina tIna zarIra dvArA hI ho sakatI hai / (3) bhASA kA sasthAna--vajra samAna hai bhASA ke pudgala vajra sasthAna vAle hai| (4) bhASA ke pudgala utkRSTa loka ke anta ( lokAntaka ) taka jAte hai| (5) bhASA do prakAra kI hai-paryApta bhASA (satya-asatya) aura aparyApta bhASA (mizra aura vyavahAra bhASA) (6) bhASaka-samuccaya jIva aura trasa ke 16 daNDaka meM bhASA volI jAtI hai / 5 sthAvara aura siddha bhagavAna abhASaka hai / bhASaka alpa hai / abhASaka inase ananta hai| (7) bhASA cAra prakAra kI hai-~-satya, asatya, mizra aura vyavahAra bhASA / 16 daNDako me cAra hI bhASA tIna daNDako (vikalendriya) meM vyavahAra bhASA hai 5 sthAvara meM bhASA nhii| (8) sthira-asthira-jIva jo pudgala bhASA rUpa se lete hai ve sthira hai yA asthira ? AtmA ke samIpa rahe huve sthira pudgalo ko hI bhASA rUpa se grahaNa kiye jAte hai| dravya-kSetra, kAla-bhAva apekSA cAra prakAra se grahaNa hotA hai| 551 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 jainAgama stoka sagraha 1 dravya se ananta pradezI dravya ko bhASA rUpa se grahaNa karate hai| 2 kSetra se asaMkhyAta AkAza pradeza avagAhe aise ananta pradezI dravya ko bhASA rUpa meM lete hai| 3 kAla se 1-2-3-4-5-6-7-8-6-10 sakhyAtA aura asakhyAtA samaya kI eva 12 bola kI sthiti vAle pudgaloM ko bhASA rUpa se lete hai| ___4 bhAtra se-5 varNa, 2 gandha, 5 rasa, 4 sparza vAle pudgalo ko bhASA rUpa meM grahaNa karate hai| yaha isa prakAra ke ekeka varNa, ekeka rasa, aura ekeka sparza ke ananta guNA adhika ke 13 bheda karanA arthAt varNa ke 5413=65, gandha ke 2413=26, rasa ke 5413 =65 aura sparza ke 4413=52 bola huve / iname dravya kA 1 bola kSetra kA 1 aura kAla ke 12 bola milAne se 222 bola huve ye 222 bola vAle puDhagala dravya bhASA rUpa se grahaNa hote hai-(1) sparza kiye huve (2) Atma avagAhana kiye huve (3) anantara avagAhana kiye huve (4) aguvA sUkSma (5) bAdara sthUla (6) urdhva dizA kA (7) adho dizA kA (8) tIrthI dizA kA 6) Adi kA (10) anta kA (11) madhya kA (12) svaviSaya kA (bhASA yogya) (13) anupUrvI [kramazaH] (14) trasa nAlI kI 6 dizA kA (15) ja0 1 samaya u0 asakhyAta samaya kI a0 mu ke sAntara pudgala (16) nirantara ja. 2 samaya ja 2 samaya u, asaMkhya samaya kI a mu kA (17) prathama ke pudagaloM ko grahaNa kare, 'anta samaya tyAge madhyama kahe aura choDatA rahe ye 17 bola aura Upara ke 222 mila kara kula 236 bola huve samuccaya jova aura 16 daNDaka evaM 20 guNa karane se 236420=4780 bola huve|| (6) satya bhASApane pudgala grahe to samuccaya jIva aura 16 daNDaka ye 17 vola 236 prakAra se [ Upara anusAra ] grahe arthAt 174236=4063 bola isI prakAra asatya bhApA ke 4063 bola Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASA-pada aura mina bhASA ke 4063 bola. tathA vyavahAra bhASA ke samuccaya jIva aura 16 daNDaka eva 20x236=4780 bola, kula mila kara. 21746 bola eka vacanApekSA aura 21746 vahu vacanApekSA, kula 43398 bhAgA bhASA ke huve| (10) bhASA ke pudgala muha me se nikalate jo ve bhedAte nikale to rAste me se ananta gaNI vRddhi hote 2 loka ke anta bhAga taka cale jAte hai, jo abhedAte pudagala nikale to sakhyAta yojana jAkara [vidhvasa] laya pA jAte hai| (11) bhASA ke bheda bhedAte pudgala nikale / vo 5 prakAra se (1) khaNDA bheda-patthara, lohA, kASTa Adi ke Tukar3e vat (2) paratara bheda-abarakha ke puDavat (3) cUrNa bheda-dhAnya kaThola vat (4) agutaDiyA bheda-tAlAva kI sUkhI miTTI vat (5) ukkariyA bhedakaThola Adi kI phalIyA~ phaTane ke samAna ina pAco kA alpabahutvasaba se kama ukkariyA, unase aNataDiyA ananta guNA, unase cUrNiya ananta guNA, unase paratara ananta guNA, unase khaNDAbheda bhedAte pudgala ananta gunnaa| (12) bhASA pudgala kI sthiti ja0 a0 mu0 kii| (13) bhASaka kA AntarA ja0 a0 mu0, ananta kAla kA ( vanaspati me jAne para ) / (14) bhASA pudgala kAyA yoga se grahaNa kiye jAte hai| (15) bhASA pudgala vacana yoga se choDe jAte hai / (16) kAraNa-moha aura antarAya karma ke kSayopazama aura vacana yoga se satya aura vyavahAra bhASA bolI jAtI hai| jJAnAvaraNa aura mohakarma ke udaya se aura vacana yoga se asatya aura mizra bhApA bolI jAtI hai| kevalI satya aura vyavahAra bhASA hI bolate hai / unake cAra ghAtika karma kSaya hue hai| vikalendriya kevala vyavahAra Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 jainAgama stoka saMgraha bhASA saMsAra rUpa hI bolate haiM aura 16 daNDaka ke jIva cAroM hI prakAra kI bolate haiM / (17) jIva jisa prakAra kI bhASA rUpa meM dravya grahaNa karate hai ve usI prakAra kI bhASA bolate haiM / (18) vacana dvAra - bolane vAle - vyAkhyAnadAtAoM ko nIce kA vacana jJAna karanA (jAnanA caahie| eka vacana, dvivacana, bahu vacana; strI vacana, puruSa vacana, napuMsaka vacana, adhyavasAya vacana, varNa ( guraNa kIrtana), avaNa (avarNavAda), varNAvarNa (prathama guNa karane ke bAda avarNavAda), avarNa varNa (prathama avaguNa karake pazcAt guraNa kahanA), bhUta-bhaviSya- vartamAna kAla vacana, pratyakSa-parokSa vacana, ina 16 prakAra ke sivAya vibhakti taddhita, dhAtu, pratyaya Adi kA jJAtA hove / (19) zubha irAde se cAra prakAra kI bhASA bolane vAlA ArAdhaka ho sakatA hai / (20) cAra bhASA ke 42 nAma hai, satya bhASA ke 10 prakAra - 1 loka bhASA 2 sthApanA satya [citrAdi ke nAma se kahalAne vAlI ] 3 nAma satya [ guNa hove yA nahIM hove jo nAma hove vaha kahanA ] 4 rUpa satya [tAdRza rUpa samAna kahanA jaise hanumAna samAna rUpa putale ko hanumAna kahanA ] 5 apekSA satya 6-7 vyavahAra satya bhAva satya yoga satya 10 upamA satya / asatya vacana ke 10 prakAra - 1 krodha se 2 mAna se 3 mAyA se 4 lobha se 5 rAga se 6 dveSa se 7 hAsya se 8 bhaya se [ina kAraNo se bolI huI bhASA - Atma jJAna bhUla kara ] bolI huI hone se satya hone para bhI asatya hai / paraparitApa vAlI 10 prANAtipAta [ hiMsaka ] bhASA evaM 10 prakAra kI bhASA asatya hai | mizra bhASA ke 10 prakAra - isa nagara meM itane manuSya paidA huve, itane mare, Aja itane janma maraNa huve, ye sarva jIva hai, ye saba ajIva Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASA-pada 555 hai, inameM sarva parittaya yaha ki hai, inameM Adhe jIva haiM, Adhe ajIva hai, yaha vanaspati samasta ananta kAya hai vaha sarva paritta kAya hai / porasI dina A gayA / itane varSa vyatIta ho gaye, tAtparya yaha ki jaba taka jisa bAta kA nizcaya na hove [ cAhe kArya huA ho ] vahA taka mizra bhASA / ___vyavahAra bhASA ke 12 prakAra--1 sabodhita bhASA [ he vIra, he deva i0 ] 2 AjJA denA 3 yAcanA karanA 4 praznAdi pUchanA 5 vastutattva prarUpaNA karanI 6 pratyAkhyAnAdi karanA 7 sAmane vAle kI icchAnusAra bolanA "jahAsuha" 8 upayoga zUnya bolanA 6 irAdA pUrvaka vyavahAra karanA 10 zaMkA yukta bolanA 11 aspaSTa bolanA, 12 spaSTa bolanA, jisa bhASA me asatya na hove aura sapUrNa yA to use vyavahAra bhASA jaannaa| 21 alpa bahutva -saba se kama satya bhASaka, unase mizra bhASaka asaMkhyAta guNA, usase asatya bhASaka asakhyAta guNA, unase vyavahAra bhASaka asakhyAta gaNA aura unase abhASaka ( siddha tathA ekendriya) nizcaya satya na hove ananta gunnaa| Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSya ke 1800 mAMgA ( zrI pannavaNA sUtra, pada chaTThA ) pAMca sthAvara me jIva nirantara utpanna hove aura inameM se nirantara nikale / 16 daNDaka me jIva sAntara aura nirantara upaje aura sAntara tathA nirantara nikale / siddha bhagavAna sAntara aura nirantara upaje parantu siddha meM se nikale nahI 4 sthAvara samaya samaya asakhyAtA jIva upaje aura asakhyAtA cave, vanaspati me samaya sa-ya anantA jIva upaje aura ananta cave 16 daNDaka me samaya samaya 1-2-3 yAvat se saMkhyAtA, asaMkhyAtA jIva upaje aura cave / siddha bhagavAna 1-2-3 jAva 108 upaje parantu cave nhii| AyuSya kA bandha kisa samaya hotA hai ? nArakI, devatA aura yugaliye AyuSya me jaba 6 mAha zeSa rahe taba parabhava kA AyuSya vAdhe zeSa jIva do prakAra bAdhe-sopakramo aura nirupakramI / nirupakramI to niyamA tIsarA bhAga AyuSya kA zeSa rahane para bAMdhe aura sopakramI AyuSya ke tIsare, navave, sattAvIsave, ekAzIve 243 ve bhAga meM tathA antima antarmahurta meM parabhava kA AyuSya vAndhe AyuSyakarma ke sAtha sAtha 6 bola (jAti, gati, sthiti, avagAhanA, pradeza aura anubhAga) kA bandha hotA hai / samuccaya jIva aura 24 daNDaka ke ekeka jIva Upara ke bolo kA bandha kare (25-6=150) aise hI aneka jIva bandha kre| 150+ 150=300, 300 niddhasa aura 300 nikAMcita bandha hove / eva 600 bhAMgA (prakAra) nAma karma ke sAtha, 600 gotra karma ke sAtha aura 600 nAma gotra ke sAtha (ekaTTA sAtha lagAne se AyuSya karma ke 1800 bhAMge huve)| 556 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 557 AyuSya ke 1800 bhAgA jIva jAti niddhasa AyuSya bAMdhate hai, gAya jaise pAnI ko khIca kara pIve vaise hI AkarSita karate hai, kitane AkarSaNa se pudgala grahaNa karate hai / usa samaya 1-2-3- utkRSTa karma khecate hai usakA alpa bahutva sarva se kama 8 karma kA AkarSaNa karane vAle jIva, unase 7 karma kA AkarSaNa karane vAle jIva saMkhyAta guNA, unase 6 karma kA AkarSaNa karane vAle jIva sakhyAta guNA, unase 5-4-3-2 aura 1 karma kA AkarSaNa karane vAle jIva kramaza sakhyAta sakhyAta guNA / ___ jaise jAti nAma niddhasa kA samuccaya jIva apekSA alpa bahutva batAyA hai vaise hI gati Adi 6 volo kA alpabahutva 24 daNDaka para hotA hai / eva 150 kA alpabahutva yAvat Upara ke 1800 bhAMgo kA alpabahutva kara leve| Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sopakrama - nirupakrama ( zrI bhagavatI sUtra zataka 20 uddezA ) sopakrama AyuSya 7 kAraNa se TUTa sakatA hai -1 jala se 2 agni se 3 viSa se 4 zastra se 5 ati harSa se 6 zoka se 7 bhaya se (bahuta calanA, bahuta khAnA, maithuna kA sevana karanA Adi vyasana se ) / nirupakrama AyuSya-bandhA huvA pUrA AyuSya bhogave bIca me TUTe nahI / jIva dono prakAra ke AyuSya vAle hote hai / 1 nArakI, devatA, yugala manuSya, tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, prati vAsudeva, inake AyuSya nirupakramI hote hai zeSa saba jIvo ke dono prakAra kA AyuSya hotA hai / 2 nArakI sopakrama ( svahaste zastrAdi) se upaje para upakrama se tathA binA upakrama se ? tIno prakAra se / tAtparya ki manuSya tiryaM ca pane jIva naraka kA AyuSya bAndhA hove to marate samaya apane hAtho se dUsaro ke hAthoM se athavA AyuSya pUrNa hone ke bAda mare, eva 24 daNDaka jAnanA | 3 neriye naraka se nikale to svopakrama se paropakrama se tathA upakrama se / binA upakrama se / eva 13 devatA ke daNDaka meM bhI binA upakrama se cave / sthAvara, tIna vikalendriya tiryaJca paMcendriya aura manuSya evaM 10 daNDaka ke jIva tInoM hI upakrama se cave / 1 4 nArakI svAtma Rddhi ( narakAyu Adi) se utpanna hove ki para Rddhi se ? svaRddhi se aura nikale (cave) bhI svaRddhi se eva 23 daNDaka me jAnanA / 5, 24 daNDaka ke jIva svaprayoga (mana, vacana, kAya) se upaje aura nikale, para prayoga se nahI / 6,24 daNDaka ke jIva svakarma se upaje aura nikale (cave), karma se nahI / 558 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiyamANa-vaDhDhamANa ( zrI bhagavatI sUtra, zataka 5 u0 8 (1) jIva hiyamAna ( ghaTatA ) hai yA varddhamAna ( vaDhatA ) ? na to hiyamAna hai aura na varddhamAna parantu avasthita ( badha -ghaTa binA jaise kA taisA rahe) hai | (2) neriyA hiyamAna, vardhamAna aura avasthita bhI hai eva 24 daNDaka, siddha bhagavAna vardhamAna aura avasthita hai / (3) samuccaya jIva avasthita rahe to zAzvata neriyA hiyamAna, vardhamAna rahe to ja0 1 samaya u0 AvalikA ke asakhyAtave bhAva aura avasthita rahe to viraha kAla se duguragA (dekho viraha pada kA thokaDA) eva 24 daNDaka meM avasthita kAla viraha se dUnA, parantu 5 sthAvara avasthita kAla hiyamAnavat jAnanA / siddho me vardhamAna jaghanya 1 samaya, utkRSTa 8 samaya aura avasthita kAla jaghanya 1 samaya utkRSTa 6 mAha / 556 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvacayA sovacayA (zrI bhagavatI sUtra, zataka 5, u0 8) 1 sAvacayA (vRddhi), 2 sovacayA (hAni), 3 sAvacayA sovacayA (vRddhi-hAni) aura 4 niruvacayA (na to vRddhi aura na haani)| ina cAra bhAgoM para praznottara / samuccaya jIvo meM cauthA bhAMgA pAve, zeSa tIna nahI, 24 daNDaka me cAra hI bhAMgA paave| siddha me bhAMgA 2 (sAvacayA aura niruvacayA-niravacayA) ___ samuccaya jIvoM meM jo niruvacayA-niravacayA hai ve sarvArtha hai| aura nArakI meM niruvacayA-niravacayA sivAya tIna bhAgoM kI sthiti ja0 1 samaya kI u0 AvAlikA ke asakhyAta bhAga kI tathA niruvacayA-niravacayA kI sthiti viraha dvAravat, parantu pAMca sthAvara me niruvacayA-niravacayA bhI ja0 1 samaya, u0 AvalikA ke asaMkhyAtave bhAga siddha me sAvacayA jaghanya 1 samaya utkRSTa 8 samaya kI aura niruvacayA-niravacayA jaghanya 1 samaya kI utkRSTa 6 mAha ko sthiti jaannaa| noTa :-pAca sthAvara me avasthita kAla tathA niruvacayA niravacayA kAla AvalikA ke asakhyAtave bhAga kahI huI hai yaha parakAyApekSA hai / svakAya kA viraha nahI pddtaa| Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krata saMcaya (zrI bhagavatI sUtra, zataka 20, uddezA 10) ( 1 ) kata sacaya-jo eka samaya me do jIvo se sakhyAtA jIva utpanna hote hai| ( 2 ) akrata sacaya-jo eka samaya me asakhyAtA anantA jIva utpanna hote hai| ( 3 ) avaktavya saMcaya-eka samaya me eka jIva utpanna hotA hai| 1 nArakI (7), 10 bhavana pati, 3 vikalendriya, 1 tiryaJca pacendriya, 1 manuSya, 1 vyantara, 1 jyotiSI aura 1 vaimAnika eva 16 daNDaka me tIno hI prakAra ke sacaya / pRthvI kAya Adi 5 sthAvara se akrata saMcaya hotA hai| zeSa do sacaya nahI hote kAraNa samaya-samaya asaMkhya jIva upajate hai / yadi kisI sthAna para 1-2-3 Adi saMkhyAtA kahe ho to unako parakAyApekSA smjhnaa| siddha krata saMcaya tathA avaktavya sacaya hai, akrata sacaya nhii| alpa bahutva nArakI me sarva se kama avaktavya sacaya unase krata sacaya sakhyAtA guNA unase akrata sacaya asaMkhyAta guNA eva 16 daNDaka kA alpavahutva jaannaa| 5 sthAvara me alpa bahutva nhii| siddha me sarva se kama qata savaya, unase avaktavya sacaya sakhyAta guNA / 561 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya - ( jIvA jIva ) ( zrI bhagavatI sUtra, zataka 25 u0 2 ) dravya do prakAra kA hai - jIva dravya aura ajIva dravya / kyA jIva dravya saMkhyAtA, asaMkhyAtA tathA anantA hai ? anantA hai / kAraNa ki jIva ananta hai / ajIva dravya saMkhyAtA, asaMkhyAtA tathA kyA anantA hai ? anantA hai / kAraNa ki ajIva dravya pAMca hai :- dharmAstikAya, adharmAsti kAya, asaMkhyAtA pradeza hai / AkAza aura pudUgala ke ananta pradeza hai / aura kAla vartamAna eka samaya hai bhUtabhaviSyApakSA ananta samaya hai; isa kAraNa jIva dravya anantA hai / pra0 -- jIva dravya, ajIva dravya ke kAma meM Ate hai ki ajIva dravya jIva dravya ke kAma me Ate hai / u0- jIva dravya ajIva dravya ke kAma meM nahI Ate, parantu ajIva dravya jIva dravya ke kAma meM Ate hai / kAraNa ki - jIva ajIva dravya ko grahaNa karake 14 bola utpanna karate hai yathA-1 audArika, 2 vaikriya, 3 AhAraka, 4 tejasa, 5 kArmaraNa zarIra, 5 indriya; 11 mana, 12 vacana, 13 kAyA aura 14 zvAsozvAsa / pra0 - ajIva dravya ke nArakI ke neriye kAma Ate hai ki neriye ke ajIva dravya kAma Ate hai ? u0- ajIva dravya ke neriye kAma nahI Ate, parantu neriye ke ajIva dravya kAma Ate hai / ajIva kA grahaNa karake neriye 12 bola utpanna karate haiM / 562 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya - ( jIvA jIva ) ( 3 zarIra, indriya, mana, vacana aura zvAsozvAsa ) devatA ke 13 daNDaka ke praznottara bhI nArakIvat ( 12 bola upajAve ) | 566 cAra sthAvara ke jIva 6 bola ( 3 zarIra-sparzendriya kAya aura zvAsozvAsa ) upajAve vAyu kAya ke jIva 7 bola Upara ke 6 aura vaikriya) upajAve | 8 indriya jIva bola upajAve ( 3 zarIra, 2 indriya, 2 yoga, zvAsozvAsa ) / tri- indriya jova & bola upajAve ( 3 zarIra, 3 indriya, 2 yoga, zvAsozvAsa ) / caurindriya jIva 10 bola upajAve ( 3 zarIra, 4 indriya, 2 yoga, zvAsozvAsa ) | tiryaca pacendriya 13 bola upajAve ( 4 zarIra, 5 indriya, 3 yoga zvAsozvAsa ) / manuSya sampUrNa 14 bola upajAve / Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsthAna -dvAra ( zrI bhagavatI sUtra, zataka 25 uddezA 3 ) 1 saMsthAna - AkRti | isake do bheda - 1 jIva saMsthAna aura 2 ajIva saMsthAna / jIva saMsthAna ke 6 bheda - 1 samacaurasa 2 sAdi 3 nigrodhaparimaNDala 4 vAmana 5 kubjaka 6 huNDaka saMsthAna / ajIva saMsthAna ke 6 bheda-1 parimaNDala ( cUr3I ke samAna gola ) 2 vaTTa (laDDU samAna gola, 3 trasa (trikona) 4 caurasa ( caurasa ) 5 Ayatana ( lakar3I samAna lambA ) 6 anavasthita ( ina pAMco se viparIta) | parimaNDala Adi cha. hI saMsthAnoM ke dravya ananta hai; saMkhyAtA yA asaMkhyAtA nahI / ina saMsthAnoM ke pradeza bhI ananta hai, saMkhyAtA asakhyAtA nahI / 6 saMsthAnoM kA dravyApekSa alpabahutva : sarva se kama parimaNDala saMsthAna ke dravya / unase vaTTa kA dravya sakhyAta guNa / unase caurasa ke dravya sakhyAta guNA unase trasa ke dravya sakhyAta guNA unase Ayatana ke dravya sakhyAta guNA, unase anavasthita ke dravya asaMkhyAta guNA / pradezApekSA alpabahutva bhI dravyApekSAvat jAnanA / dravya - pradezApekSA kA eka sAtha alpabahutva : saba se kama parimaMDala dravya, unase vaTTa dravya saMkhyAta guNa unase caurasa dravya sasyAta guraNA unase trasa-dravya saMkhyAtA guNa unase Ayatana dravya saMkhyAta guraNA anavasthita sakhyAta asa0 guNA Ayatana parimaNDala pradeza asakhyAta anavasthita vaTaTa pradeza saM0 guNA Ayatana caurasa pradeza saMkhyAta anavasthita trasa pradeza sa0 guNA Ayatana pradeza saMkhyAta anavasthita asaMkhyAta guNA / 564 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsthAna ke mAMge (zrI bhagavatI sUtra, zataka 25 uddezA 3) sasthAna 5 prakAra kA hai-1 parimaDala, 2 vaTTa, 3 trasa, 4 caurasa, 5 Ayatana / ye pAMco hI saMsthAna sakhyAtA, asakhyAtA nahI parantu anantA hai| 7 nArakI, 12 devaloka, 6 gaveyaka, 5 anuttara vimAna, siddha zilA aura pRthvI ke 35 sthAna me pAca prakAra ke anantA anantA sasthAna hai eva 3545= 175 bhAge huve| eka yavamadhya parimaDala sasthAna me dUsarA parimaDala sasthAna ananta hai / evaM yAvat Ayatana sasthAna taka ananta ananta kahanA / isI prakAra eka yavamadhya parimaDala ke samAna anya 4 sasthAno kI vyAkhyA karanA / eka sasthAna me dUsare pAco hI sasthAna ananta hai ata pratyeka ke 545=25 bola / ina ukta 35 sthAno me hove arthAt 35+25=875 aura 175 pahale ke mila kara 1050 bhAge hue| 565 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetA-vAI ( zrI pannavaNA sUtra, tIsarA pada ) tIna lokoM ke 6 bheda ( bhAga ) karake pratyeka bhAga me kauna rahatA hai ? yaha batAyA jAtA hai / Urdhva loka ( 1 ) Urdhva loka ( jyotiSI devatA ke Upara ke tale se Upara ) se-12 devaloka, 3 kilviSI, 6 lokAMtika, 6 greyaveka, 5 anuttara vimAna ina 38 devo ke paryAptA, aparyAptA (76 deva) tathA meru kI vApI apekSA vAdara teU ke paryAptA sivAya 46 jAti ke tiryaca hove, evaM 76-+46=122 bheda ( prakAra ) ke jIva hote hai / adholoka (2 ) adho loka ( meru kI samabhUmi se 600 yojana nIce tILa loka usase nIce ) meM jIva ke bheda 115 hai-7 nArakI ke 14 bheda, 10 bhavanapati, 15 paramAdhAmI ke paryA0 aparyA0 eva 50 deva, salIlAvati vijaya apekSA ( 1 mahAvideha kA paryA0 aparyA aura saMmUchima manuSya ) 3 manuSya aura 48 tiryaca ke bheda milAkara 14+ 50+3+48=115 hai| tiryak loka ( 3 ) tIrchA loka ( 1800 yojana ) meM 303 manuSya, 48 tiryaca aura 72 deva ( 16 vyantara, 10 bhakA, 10 jyotiSI ina 36 ke paryA0 aparyA0 ) kula 423 ke bheda jIva hai / Urdhva tiryak loka ( 4 ) Urdhva-tILa loka-( jyotiSI ke Upara ke talAke pradezI Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetANu-vAI 567 pratara ke bIca meM ) deva gamanAgamana ke samaya aura jIva cakkara Urdhva loka me tathA tIrcha loka jAte gamanAgamana ke samaya sparza karate haiN| adha tiryak loka (5 ) adho-tIrcha loka me bhI dono prataroM ko cava kara jAte __ Ate jIva sparzate hai| Urdhva adha tiryak loka (6) tIno hI loka (Urdhva, adho aura tILa loka ) kA devatA, devI tathA maraNAMtika mamudraghAta karate jIva eka sAtha sparza tiryaca ) kA karate hai| 24 daNDaka ke jIva uparokta 6 loka meM kahA~ nyUnAdhika hai| isakA alpabahutva -20 bola ( samuccaya ekendriya, 5 sthAvara ke 6 samuccaya, 6 paryAptA, 6 asaryAptA 1 samuccaya aura 1 samuccaya alpbhutv| ___ saba se kama Urdhva-tIrcha loka meM, unase adho tIche loka meM vizeSa usase tIrcha loka me asakhyAta guNA unase tIno loka meM asakhyAta guNA unase Urdhva loka me asakhyAta guNA unase tIno adholoka meM vishess| 3 bola ( samuccaya nArakI, paryAptA aura aparyAptA nArakI kA alpabahutva sava se kama tIna loka me / adho tIje loka meM asaMkhyAta, adho loka meM asaMkhyAta gunnaa)| 6 vola-bhavanapati ke ( 1 samuccaya, 1 paryAptA, 1 aparyAptA evaM 3 devI ke ) saba se kama Urdhva loka meM unase Urdhva tIrcha loka me asakhyAta guNA, unase tIno loka me sakhyAta guNA unase adhe-tIrcha loka me asakhyAta guNA unase tIrcha loka meM asakhyAta guNA unase adho loka meM asakhyAta gunnaa| 4 bola (tiryacanI samuccaya deva, samuccaya devI, pacendriya, ke paryAptA) kA alpabahutva saba se kama Urdhvaloka meM unase Urdhva-tIrcha Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 jainAgama stoka saMgraha loka meM asaMkhyAta guNA unase tIno loka me saMkhyAta guNA unase adho-tIrcha loka meM sakhyAta guNA unase adho loka meM saMkhyAta guNA unase tIrcha loka meM 3 bola sakhyAta guNA aura paMcendriya kA paryAptA asaMkhyAta gunnaa| ( eva tIna manuSyanI ke ) bola-sava se kama tInoM loka meM unase Urdhva-tIrcha loka meM manuSya asaMkhyAta guNA manuSyanI saMkhyAta guNI unase adho-tIrcha loka meM saMkhyAta guNA unase Urdhva loka meM saMkhyAta guNA unase adholoka meM saMkhyAta guNA unase tIje loka meM saMkhyAta guNA / 6 bola-vyantara ke / samu0 vyantara deva paryAptA, aparyAptA evaM 3 devI ke ) bola saba se kama Urdhva loka me, unase Urdhva tIrcha loka meM asaMkhyAta guNA unase tIna loka meM saMkhyAta guNA unase adhotIrcha loka meM asaMkhyAta guNA unase adholoka me saMkhyAta guNA unase tIrcha loka meM saMkhyAta guNA 6 vola jyotiSI ke ( 3 deva ke, 3 devI ke Uparavat ) saba se kama Urdhva loka meM unase Urva tIrcha loka meM asaM0 guNA unase tIna loka meM sakhyAta guNA unase adho-tIrcha loka me asaMkhyAta guNA unase adholoka meM saMkhyAta guNA, unase tIrcha loka asaMkhyAta guNA / 6 bola-vaimAnika ( 3 devI ke Uparavat ) ke saba se kama UrdhvatIrcha loka meM unase tIna loka meM saMkhyAta guNA unase adho-tIrcha loka meM saMkhyAta guNA unase adho loka meM saMkhyA guNA unase adho loka meM sakhyAta guNA unase Urdhva loka meM asaMkhyAta gunnaa| 6 vola tIna vikalendriya ke ( 3 paryAptA, 3 aparyAptA ) saba se kama Urdhva loka unase Urdhva tIrcha loka meM asaMkhyAta guNA usane adho tI loka meM asakhyAta guNA unase adho loka meM sakhyAta guNA unase tIrcha loka me sakhyAta guNA / 5 bola ( samuccaya paMcendriya samu0 aparyApta samu0 trasa, trasa ke paryA0 aparyApta ) saba se kama tIna loka me unase Urdhva-tIrcha loka Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetANu-vAI 566 meM saMkhyAta guNA unase adho-tIrcha loka me sakhyAta guNA unase Urdhva loka meM sakhyAta guNA unase adho loka meM saMkhyAta guNA unase tIrcha loka me asakhyAta gunnaa| pudgala kSetrApekSA saba se kama tIna loka me unase Urdhva-tIrcha loka me ana0 guNA unase Adho-tIrcha loka meM vizeSa loka me unase tIrcha ananta guNA asaM0 unase Urdhva loka meM unase asa0 guNA unase adholoka me vishess| dravya kSetrApekSA : saba se kama tIna loka me unase Urdhva-tIrcha loka me anata guNA unase adho tIrcha loka me vizeSa unase Urdhva loka me anata guNA unase adho tIrcha loka meM anata guNA unase Urdhva tIrcha loka me anaMta guNA / pudgala dizApekSA saba se kama Urdhva dizA me unase adho dizA me vizeSa, unase IzAna naiRtya kona me asa0 guNA unase agni vAyavya kona me vizeSa, unase pUrva dizA me asa0 guNA unase pazcima dizA me vizeSa / unase dakSiNa dizA meM vizeSa aura unase uttara dizA me vizeSa pudgala jaannaa| dravya dizApekSA saba se kama dravya adho dizA me, unase Urva dizA me anantaguNA unase IzAna naiRtya kona me anantaguNA, unase agni vAyu kona me vizeSa unase pUrva dizA me asakhyAta guNA unase pazcima dizA me vizeSa, unase dakSiNa dizA meM vizeSa unase uttara dizA me vishess| Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : avagAhanA kA alpabahutva 1 saba se kama sUkSma nigodake paryAptA kI ja0 avagAhanA unase 2 sUkSma vAyu kAya ke aparyAptA ko ja0 ,, asaM0 guNI ., 3 , teU , , " " " " " " " 4 ,, apa , , , " " " " " " 5, pRthvI , , , , , , " " " 6 ,, bAdara vAyu , " " , ", " " " 7 , teU , , , , , " " " " 8 , apa " " " "" " " " 8,, pRthvI , , , , , , , " " 10 ,, nigoda , , , , , " " " " 11 pratyeka zarIrI bAdara vanaspati ke a0 kI 12 sUkSma nigoda ke paryApta kI 13 ,, , ,, aparyA. ,, u0 , vizeSa , 14 ,, , , paryAptA , 15 ,, vAyukAya , " " ja. , asaM. gu.|| ,, aparyA. " u , vizeSa , 17 , ,, paryAptA ,, " , " teU . , , , ja. asaM. ga. , ,,,,,, aparyA. , u. ,, vizeSa, 20 , , , ,, paryAptA , 21 , apa ,, , ja. ,asa.ga." 22 ,, , , ,, aparyA. , vizeSa , 570 :: zz zz dzzz na , dy dz zy 4 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagAhanA kA alpabahutva 23 24, 25, 26 27 bAdara vA,,,,," 28 " 26 30 31 32 " 33 33 11 11 pRthvI r " 33 17 teU zd 21 d " 11 apa " " " " 44 " " 37 34 1 35 36 vAdara pR 37 " " " " 1 " "" 1) " " 31 13 17 22 " 21 11 3 13 31 11 zz zz " " 29 11 " " 13 aparyA paryAptA 31 d' zd 38 paryA " " " 3, nigoda, paryA 40 paryAptA " " aparyA paryAptA " aparyA. paryA 33 33 11 aparyA paryA dz " " aparyA aparyA. paryA "" aparyA paryA. ,, " " 3: d. z " " 13 11 41,' 42 pratyeka zarIrI bAdara vana 43 " zd 13 13 zd 13 " 12 " z d 39 ja u. @ @@@@@@ 99 ja. u. ja. u. ja. ja. "" paryA. kI ja. 11 " " d. , " "7 31 " 73 asa. gu," vizeSa " " " " " wr 13 " d. ,, asa.gu vizeSa dr 571 17 " " " asa gu." vizeSa," " ma 11 asaM. gu. vizeSa " " dr vizeSa " asa. gu " r 11 17 " z zd " 99 1 asa. guNI vizeSa 13 " 23 " 27 " " r 37 97 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carama pada (zrI pannavaraNA sUtra, dazavAM pada) carama kI apekSA acarama hai aura acarama ko apekSA carama hai| inameM kama se kama do padArtha hone caahiye| nIce ratnaprabhAdi ekeka padArtha kA prazna hai| uttara meM apekSA se nAsti hai| anya apekSA se asti hai / isI ko syAdavAd kahate hai| pRthvI 8 prakAra kI hai - 7 nArakI aura Izad prAgbhArA (siddha shilaa)| prazna- ratnaprabhA kyA (1) carama hai ? (2) acarama hai ? (3) aneka carama hai ? (4) aneka acarama hai ? (5) carama pradeza hai ? (6) acarama pradeza hai ? uttara-ratnaprabhA pRthvI dravyApekSA eka hai / ata caramAdi 6 bola nahIM hove / anya apekSA ratnaprabhA ke madhya bhAga aura anta bhAga aise do bhAga karake uttara diyA jAya to-carama pada kA astitva hai / jaise ratnaprabhA; pRthvI, dravyApekSA (1) carama hai / kAraNa ki madhya bhAga kI apekSA bAhara kA bhAga (anta bhAga) carama hai| (2) acarama hai| kAraNa ki anta bhAga kI apekSA madhya bhAga acarama hai| kSetrApekSA (3) carama pradeza hai / kAraNa ki madhya pradezApekSA anta carama hai aura (4) acarama pradeza hai / kAraNa ki anta pradezApekSA madhya kA pradeza acarama hai| ratnaprabhA ke samAna hI nIce ke 36 bolo ko cAra-cAra bola lagAye jA sakate hai / 7 nArakI, 12 deva loka, 8 greveyaka, 5 anuttara 572 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carama pada 573 vimAna, 1 siddha zilA, 1 loka aura 1 aloka evaM 3644=144 bola hote hai| ina 36 boloM kI carama pradeza meM tAratamyatA hai / alpabahutvaratnaprabhA ke caramAcarama dravya aura pradezo kA alpabahutva .-sava se kama acarama dravya, unase carama dravya asakhyAta guNA, unase caramAcarama dravya vizeSa / saba se kama carama pradeza, unase acarama pradeza asakhyAta guNA, unase caramAcarama pradeza vizeSa / dravya aura pradeza kA eka sAtha alpabahutva -sabase kama acarama dravya, unase carama dravya asakhyAta guNA, unase caramAcarama dravya vizeSa, unase carama pradeza asakhyAta guNA, unase acarama pradeza asakhyAta guNA, unase caramAcarama pradeza vizeSa, isI prakAra ke loka sivAya 35 bolo kA alpabahutva jAnanA / aloka meM dravya kA alpabahutva .-sabase kama acarama dravya, unase carama dravya asakhya guraNA ,unase caramAcarama dravya vizeSa / pradeza kA alpabahutva - sabase kama carama pradeza, unase acarama pradeza anata guNA, unase caramAcarama pradeza vizeSa / dravya pradeza kA alpabahutva -sabase kama acarama dravya, unase carama dravya asakhya guNA, unase caramAcarama dravya vizeSa, unase carama pradeza asakhya guraNA, unase acarama pradeza anata guNA, unase caramAcarama pradeza vizeSa / lokAloka meM caramAcarama dravya kA alpavahatva / saba se kama lokAloka ke carama dravya, unase loka ke carama dravya asakhya guNA, unase aloka ke carama dravya vizeSa, unase lokAloka ke caramAcarama dravya vizeSa / lokAloka meM caramAcarama pradeza kA alpabahutva :-saba se kama loka ke carama pradeza, unase aloka ke carama pradeza vizeSa, unase Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha 574 loka ke acarama pradeza asaMkhya guNA, unase aloka ke acarama pradeza ananta guNA, unase lokAloka ke caramAcarama pradeza vizeSa / lokAloka meM dravya - pradeza caramAcarama kA alpabahutva : - sabase kama lokAloka ke carama dravya, asa0 guNA, unase aloka ke carama dravya vizeSa, unase loka ke carama pradeza asaphya guraNA, unase aloka ke carama pradeza vizeSa, unase loka ke acarama pradeza asakhya guNA, unase aloka ke acarama pradeza ananta unase lokAloka ke carama pradeza vizeSa | evaM & bola, saba dravya pradeza aura paryAya 12 bolo kA alpabahutva - sabase kama lokAloka ke carama dravya, unase loka ke carama dravya, asaMkhya guNA, unase aloka ke carama dravya vizeSa, unase lokAloka ke caramAcarama dravya vizeSa, unase loka ke carama pradaza asakhya guraNA unase aloka ke carama pradeza vizeSa, unase loka ke acazma pradeza asaMkhya guNA, unase aloka ke acarama pradeza ananta guNA, unase lokAloka ke caramAcarama pradeza vizeSa, unase saba dravya vizeSa, unase saba pradeza ananta guNA, unase saba payaya ananta guNI / Com Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caramAcarama (zrI pannavaNA sUtra, dasavA pada ) dvAra 11-1 gati, 2 sthiti, 3 bhava, 4 bhASA, 5 zvAsozvAsa, 6 AhAra, 7 bhAva, 8 varNa, 6 gadha, 10 rasa, 11 sparza dvAra / 1 gati dvAra-gati apekSA jIva carama bhI hai aura aura acarama bhI hai / jisa bhava me mokSa jAnA hai vaha gati carama aura abhI bhava bAkI hai vo acarama, eka jIva apekSA aura 24 daNDaka apekSA Uparavat jAnanA / aneka jIva tathA 24 daNDaka ke aneka jIva apekSA bhI carama acarama Upara anusAra jaannaa| 2 sthiti dvAra- sthiti apekSA ekeka jIva, aneka jIva 24 daNDaka ke ekeka jIva aura 24 daNDaka ke ekeka jIva aura 24 daNDaka ke aneka jIva syAt carama, syAt acarama hai| 3 bhava dvAra-isI prakAra ekeka aura aneka jIva apekSA samuccaya jIva aura 24 daNDaka bhava apekSA syAt carama hai, syAt acarama hai| 4 bhASA dvAra-bhASA apekSA 11 daNDaka ( sthAvara sivAya ke ) ekeka aura aneka jIva carama bhI hai aura acarama bhI hai| 5 zvAsozvAsa dvAra-zvAsozvAsa apekSA saba carama bhI hai, acarama bhI hai| ____ 6 AhAra-apekSA yAvat 24 daNDaka 'ke jIva carama bhI hai, acarama bhI hai| 8 se 11 varNa, gandha, rasa, sparza ke 20 bola apekSA yAvat 24 daNDaka ke ekeka aura aneka jIva carama bhI hai, acarama bhI hai| * 575 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-pariNAma pada ( zrI pannavaNA sUtra, terahavAM pada ) jisa pariNati se pariName use pariNAma kahate hai / jaise jIva svabhAva se nirmala, saccidAnanda rUpa hai / tathApi para prayoga se kaSAya meM pariNamana hokara kaSAyI kahalAtA hai / ityAdi / pariNAma do prakAra kA hai - 1 jIva pariNAma, 2 ajIva pariNAma / M 1 jIva pariNAma - jIva pariNAma 10 prakAra kA hai - gati, indriya kaSAya, lezyA, yoga, upayoga, jJAna, darzana, cAritra aura veda pariNAma | vistAra se gati ke 4, indriya ke 5. kaSAya ke 4, lezyA ke 6, yoga ke 3, upayoga ke 2 ( sAkAra jJAna aura nirAkAra darzana), jJAna ke ( 5 jJAna, 3 ajJAna), darzana ke 3 ( sama - mithyA - mizra dRSTi ), cAritra ke 1 ( 5 cAritra, 1 deza vrata aura avrata ), veda ke 3, evaM kula 45 bola hai / aura samuccaya jIva meM 1 anindriya, 2 akaSAya, 3 aleSI. 4 ayogI aura 5 avedI / evaM 5 bola milAne se 50 bola hue / samuccaya jIva evaM 50 bola pane parimaNate hai / aba ye 24 daNDaka 'para utAre jAte hai | ( 1 ) sAta nArakI ke daNDaka me 26 bola pAve 1 naraka gati, 5 indriya, 4 kaSAya, 3 lezyA, 3 yoga, 2 upayoga, 6 jJAna ( 3 jJAna, 3 ajJAna ) 3 darzana, 1 asaMyama cAritra, 1 veda napuMsaka eva 26 bola / ( 11 ) 10 bhavana pati 1 vyantara eva 11 daNDaka meM 31 bolapAve nArakI ke 26 bAlo me 1 strI veda aura 1 tejo lezyA vaDhAnA / 576 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caramAcarama 577 ( 3 ) jyotiSI aura 1-1 devaloka me 28 bola, Upara me se 3 azubha lezyA ghttaanaa| (10) tosare se bArahave deva loka taka 27 vola-Upara me se 1 strI veda ghttaanaa| (1) nava veyaka me 26 bola-Upara me se 1 mizra dRSTi ghttaano| ( 2 ) pAca anuttara vimAna me 22 bola / 1 dRSTi aura 3 ajJAna ghttaanaa| (3) pRthvI, apa, vanaspati me 18 bola / 1 gati, 1 indriya, 4 kaSAya, 4 lezyA, 1 yoga, 2 upayoga, 2 ajJAna 1 darzana, 1 cAritra 1 veda eva 18 / ( 2 ). teu-vAyu me 17 bola-Upara me se 1 tejo lezyA ghaTAnA / ( 1 ) beindriya me 22 bola-Upara ke 17 belo me se 1 rasendriya 1 vachana yoga, 2 jJAna, 1 dRSTi eva 5 baDhAne se 22 huve| ( 5 ) tri-indriya me 23 bola / uparokta 22 me 1 ghrANendriya : bddhaanii| ( 1 ) caurindriya me 24 bola-23 meM 1 cakSu indriya bddhaanii| (1) tiryaca pacendriya me 35 bola 1 gati, 5 indriya, 4 kaSAya 6 lezyA, 3 yoga, 2 upayoga, 3 jJAna, 3 darzana, 2 cAritra, 3 veda eva 35 bol| ( 1 ) manuSya me 47 bola-50 me se 3 gati kama zeSa saba paave| Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajIva pariNAma ( zrI pannavaNA sUtra; 13 vAM pada ) ajIva = pUdgala kA svabhAva bhI pariNamana kA hai isake pariNamana ke 10 bheda hai-1 bandhana, 2 gati, 3 sasthAna, 4 bheda, 5 varNa, 6 gandha, 7 rasa, 8 sparza, 6 agurulaghu aura 10 zabda / bandhana-snigdha kA bandhana nahI hove, (jaise ghI se ghI nahI baMdhAya) vaise hI rukSa (lakhA) rukSa kA bandhana nahI hove (jaise rAkha se rAkha tathA retI se retI nahI bandhAya) parantu snigdha aura rUkSa-donoM milane se bandha hotA hai ye bhI AdhA-AdhA (sama pramANa meM) hove to bandha nahI hove viSama (nyUnAdhika) pramANa me hove to bandha hove; jaise paramANu, paramANu se nahI vandhAya paramANu do pradezI Adi skandha se bandhAya / ___gati-pudgalo kI gati do prakAra kI hai, (1) sparza karate cale (jaise pAnI kA relA aura (2) sparza kie binA cale (jaise AkAza meM pkssii)| ___saMsthAna-(AkAra) kama se kama do pradezI jIva anantA paramANu ke skakandho kA koI na koi saMsthAna hotA hai| isake pAMca bheda 0 parimaNDala, 0 vaTTa, A trikona, / / corasa, / Ayatana / ___bhada-pudgala pAMca prakAra se bhede jAte hai (bhedAte hai) (1) khaNDA bheda (lakaDI, patthara Adi ke Tukar3e ke samAna (2) paratara bheda (abarakha samAna pur3a) (3) cUrNa bheda (anAja ke ATe ke samAna) (4) ukaliyA bheda (kaThola kI phaliyAM sUkha kara phaTe usa samAna) (5) aNanUDiyA (tAlAba kI sUkhI miTTI samAna) / ___ varNa-mUla raMga paoNca hai-kAlA nIlA, lAla, pIlA, sapheda / ina rago ke sayoga se aneka jAti ke raMga bana sakate hai / jaise-bAdAmI, kezarI, tapakhIrI, gulAbI, khAsI Adi / gaMdha - sugandha aura durgandha (ye do gandha vAle pudgala hote hai)| Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 ajIba pariNAma rasa-mUla rasa pAMca hai-tokhA, kar3avA, kaSailA, khaTTA, mIThA aura kSAra (namaka kA rasa) milAne se SaT rasa kahalAte hai| sparza--ATha prakAra kA hai-karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, rukSa, snigdha / ___ aguru laghu-na to halkA aura na bhArI jaise paramANu pradeza, mana bhASA, kArmaraNa zarIra Adi ke pudgala / zabda-do prakAra ke hai-susvara aura duHsvara / bAraha prakAra kA tapa (zrI uvavAI sUtra) tapa 12 prakAra kA hai| 6 bAhya tapa, (1 anazana, 2 unodarI, 3 vRttisaMkSepa, 4 rasa parityAga, 5 kAyA-kleza, 6 pratisalinatA), aura 6 Abhyantara tapa, (1 prAyazcita, 2 vinaya, 3 vaiyAvacca, 4 svAdhyAya, 5 dhyAna, 6 kaausgg)| anazana ke 2 bheda-1 itvarIka-alpa kAla kA tapa, 2 avakAlika-jAvajIva kA tp| itvarIka tapa ke aneka bheda hai-eka upavAsa, do upavAsa yAvat, varSI tapa (1 varSa taka ke upavAsa) / varSI tapa prathama tIrthakara ke zAsana meM ho sakatA hai / 22 tIrthakara ke zAsana me 8 mAha aura carama (antima) tIrthakara ke samaya me 6 mAha upavAsa karane kA sAmathya rahatA hai| avakAlika -(jAvajIva kA) anazana vrata ke 2 bheda 1 eka bhakta pratyAkhyAna aura 2 pAdopagamana pratyAkhyAna / eka bhakta pratyA0 ke 2 bheda-(1) vyAghAta upadrava Ane para amuka avadhi taka 4 AhAra kA paccakhANa karate jaise arjunamAlI ke bhaya se sudarzana seTha ne kiyA thA / (2) nirvyAghAta-(upadrava rahita) ke do bheda (1) jAvajIva taka 4 AhAra kA tyAga kare (2) nitya sera, AdhAsera tathA pAva sera dUdha yA pAno kI chUTa rakha kara jAvajIva kA tapa kre| Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgama stoka saMgraha pAdopagamana - ( vRkSa kI kaTI huI DAla samAna halana calana kiye binA par3e rhe| isa prakAra kA saMthArA karake sthira ho jAnA) anazana ke do bheda - 1 vyAghAta (agni- sihAdi kA upadrava Ane se ) anazana kare jaise sukozala tathA ati sukumAla muniyoM ne kiyA / 2 nirvyAghAta ( upadrava rahita ) jAvajIva kA pAdopagamana kare / inako pratikramaNAdi karane kI kucha AvazyakatA nahI eka pratyAkhyAna anazana vAlA jarUra kare / 580 unodarI tapa ke 2 bheda - dravya unodarI aura bhAva unodarI dravya unodarI ke 2 bheda (1) upakaraNa unodarI ( vastra, pAtra aura iSTa vastu jarUrata se kama rakkhe - bhogave ) 2 bhAva unodarI ke aneka prakAra hai / yathA alpAhArI : kavala (kave) AhAra kare, alpa ardha unodarI vAle 12 kavala le, ardha unodarI kare to 16 kavala le, pauna unodarI kare to 24 kavala le, eka kavala unodarI kare to 31 kavala le, 32 kavala kA pUrA AhAra samajhanA / jitane kavala kama leve utanI hI unodarI hove unodarI se rasedriya jItAya, kAma jItAya, nirogI hove / bhAva unodarI ke aneka bheda - alpa krodha, alpa mAna, alpa mAyA, alpa lobha, alpa rAga, alpa dveSa, alpa sove, alpa bole Adi / vRtti sakSepa ( bhikSAcarI) ke aneka bheda - aneka prakAra ke abhigraha dhAraNa kare jaise dravya se amuka vastu hI lenA, amuka nahI lenA / kSetra se amuka ghara, gAMva ke sthAna se hI lene kA abhigraha | kAla se amuka samaya, dina ko va mahIne meM hI lene kA abhigraha | bhAva se aneka prakAra ke abhigraha kare jaise bartana bartana me DAlatA deve to kalpe, anya ko kalpe, amuka vastra Adi vAle tathA amuka se deve to kalpe ityAdi aneka prakAra ke abhigraha dhAraNa kare | meM se nikAlatA deve to kalpe, dekara pIche phiratA deve to prakAra se tathA amuka bhAva .. Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraha prakAra kA tapa 581 rasa parityAga tapa ke aneka prakAra hai-vigaya ( dUdha, dahI, ghI, guDa, zakkara, tela, zahada, makkhana Adi ) kA tyAga kare / praNIta rasa (rasa jharatA huA AhAra) kA tyAga kare, nivi kare, ekAsana kare, AyaMbila kare, purAnI vastu, bigaDA huA anna, lUkhA padArtha Adi kA AhAra kare / ityAdi rasa vAle AhAra ko choDe / ___kAyA kleza tapa ke aneka bheda hai-eka hI sthAna para sthira hokara rahe, ukaDu-gauduha-mayUrAsana padmAsana Adi 84 prakAra kA koI bhI Asana karake baiThe / sAdhu kI 12 paDimA pAlana, AtApanA lenA, vastra rahita rahanA, zItauSNatA (taDakA) sahana karanA, pariSaha sahanA / thUkanA nahI, dAnta dhone nahIM, zarIra kI sAra sambhAla karanA nahI / sundara vastra pahinanA nahI, kaThora vacana gAlI, mAra prahAra sahanA, loca karanA, nage paira calanA Adi / pratisalinatA tapa ke cAra bheda-1 indriya salinatA, 2 kaSAya salinatA, 3 yoga sali0, 4 vividha zayanAsana saMli0, (1) indriya salinatA ke 5 bheda-(pAco indriyo ko apane-2 viSaya me rAga dveSa karate rokanA (2) kaSAya sali0 ke cAra bheda-1 krodha ghaTA kara kSamA karanA / 2 mAna ghaTA kara vinIta bananA, 3 mAyA ko ghaTA kara saralatA dhAraNa karanA, 4 lobha ko ghaTA kara satoSa dhAraNa karanA / (3) yoga prati salinatA ke tIna bheda-mana vacana, kAyA ko bure kAmo se roka kara sanmArga me prvrtaavnaa| (4) vividha zayanAsana sevana prati saMli0 ke aneka bheda hai-udyAna caitya, devAlaya, dukAna, vakhAra, zmazAna, upAzraya Adi sthAno para raha kara pATa pATale, bAjoTa, pATiye, bichaune, vastra-pAtrAdi prAsuka sthAna agIkAra karake vicre| Abhyantara tapa 1 prAyazcita ke 10 bheda-1 gurvAdi sanmukha pApa prakAze, 2 guru ke batAye huve doSa aura punaH ye doSa nahI lagAne kI pratijJA kare, Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 jainAgama stoka sagraha 3 prAyazcita pratikramaNa kare, 4 doSita vastu kA tyAga kare, 5 dasa, vIsa, tIsa, cAlIsa, logassa kA kAusagga kare, 6 ekAzana, AyaMvali yAvat chamAsI tapa karAve, (7) 6 mAsa taka ko dIkSA ghaTAve, 8 dIkSA ghaTA kara sabase choTA banAve, 6 samudAya se vAhara rakha kara mastaka para zveta kapaDA (pATA) bandhavA kara sAdhujI ke sAtha diyA huA tapa kare, 10 sAdhu veSa utaravA kara gRhastha veSa meM chamAha taka sAtha phera kara punaH dIkSA deve| __2 vinaya ke bheda-mati jJAnI. zrata jJAnI, avadhi jJAnI, manaH paryaya jJAnI, kevala jJAnI Adi kI asAtanA kare nahI, inakA vahumAna kare, inakA guNa kIrtana karake lAbha lenA / yaha jJAna vinaya jaannaa| cAritra vinaya ke 5 bheda-paoNca prakAra ke cAritra vAloM kA vinaya krnaa| yoga vinaya ke 6 bheda-mana, vacana, kAyA ye tInoM prazasta aura aprazasta eva 6 bheda hai / aprazasta kAya vinaya ke 7 prakAra-ayatnA se cale, bole, khar3A rahe, baiThe, sove, indriya svatantra rakkhe, tathA agopAMga kA durupayoga kare ye sAtoM ayatnA se kare to aprazasta vinaya aura yatnA pUrvaka pravartAve so prazasta viny|| ___ vyavahAra vinaya ke 7 bheda-1 gurvAdika ke vicAra anusAra pravarte , 2 guru Adi kI AjJAnusAra varte 3 bhAta pAnI Adi lAkara deve 4 upakAra yAda karake kRtajJatA pUrvaka sevA kare 5 gurvAdika kI cintA-dukha jAnakara dUra karane kA prayatna kare 6 deza kAla anusAra ucita pravRtti kare 7 nidya (kisI ko kharAva lage aisI) pravRtti na kre| 3 vaiyAvacca (sevA) tapa ke 10 bheda-1 AcArya kI, 2 upAdhyAya kI, 3 nava dIkSita kI, 4 rogI kI, 5 tapasvI kI, 6 sthavira kI, Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraha prakAra kA tapa 583 7 svadharmI ko, 8 kulaguru kI, 6 gaNAvacchedaka kI 10 cAra tIrtha kI vaiyAvacca (sevA-bhakti) kare / 4 svAdhyAya tapa ke 5 bheda-1 sUtrAdi kI vAcanA leve va deve 2 praznAdi pUcha kara nirNaya kare, paDhe huve jJAna ko hamezA pheratA rahe 4 sUtra-artha kA citavana karatA rahe, 5 pariSada me cAra prakAra kI kathA khe| 5 dhyAna tapa ke 4 bheda-Arta dhyAna, raudra dhyAna, dharma dhyAna, zukla dhyAna / ___ Arta dhyAna ke cAra bheda-1 amanojJa (apriya) vastu kA viyoga citave, 2 manojJa (priya) vastu kA sayoga citave, 3 rogAdi se ghabarAve, 4 viSaya bhogo me Asakta banA rahe usakI gRddhi se dukha hove| cAra lakSaNa-1 Akrada kare, 2 zoka kare, 3 rudana kare, 4 vilApa kre| raudra dhyAna ke cAra bheda-hiMsA me, asatya me, corI me, aura bhogopabhoga me Ananda mAne / cAra lakSaNa-1 jIva hisA kA 2 asatya kA 3 corI kA thoDA vahuta doSa lagAve 4 mRtyuzayyA para bhI pApa kA pazcAttApa nahI kre| dharma dhyAna ke bheda-cAra pAye-1 jinAjJA kA vicAra 2 rAgadveSa utpatti ke kAraNo kA vicAra 3.karma vipAka kA vicAra 4 loka sasthAna kA vicaar| cAra ruci-1 tIrthakara kI AjJA ArAdhanA karane kI ruci 2 zAstra zravaNa kI ruci 3 tattvArtha zraddhAna kI ruci 4 sUtra siddhAnta paDhane kI ruci / cAra avalambana 1 sUtra siddhAnta kI vAcanA lenA va denA 2 praznAdi pUchanA : paDhe hue jJAna ko pheranA 4 dharma kathA krnaa| cAra anupekSA-1 pudgala ko anitya nAzavanta jAne 2 sasAra me koI kisI ko zaraNa dene vAlA nahI aisA citava.4 mai akelA ha. aisA soce 4 sasAra-svarUpa vicAre.eva dharma-dhyAna ke 16, bheda hue| Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 jainAgama stoka saMgraha zukla dhyAna ke 16 bheda : 1 padArtho me dravya guNa paryAya kA vividha prakAra se vicAra kare 2 eka pudgala kA unmAdAdi vicAra badale nahI 3 sUkSma-Iyavihi kriyA lAge parantu akaSAyI hone se bandha na par3e 4 sarva kriyA kA cheda karake alezI bane / cAra lakSaNa-1 jIva ko ziva rUpa-zarIra se bhinna samajhe, 2 sarva saMga ko tyAge 3 capalatA pUrvaka upasarga sahe. 4 moha rahita vrte| cAra avalambana-1 pUrNa nirlobhatA, 3 pUrNa saralatA, 4 pUrNa nirbhimaantaa| cAra anupekSA-1 prANAtipAta Adi pApa ke kAraNa soce 2 pudgala kI azubhatA citave, 3 ananta pudgala parAvartana kA citana kare, 4 dravya ke badalane vAle pariNAma citave / 6 kAyotsarga tapa ke do bheda : 1 dravya kAyotsarga, 2 bhAva kAyotsarga ke cAra bheda-1 zarIra ke mamatva kA tyAga kare, 2 sampradAya ke mamatva kA tyAga kare 3 vastra pAtrAdi upakaraNa kA / mamatva tyAge 4 AhAra pAnI Adi padArtho kA mamatva tyAge / bhAva kAyotsarga ke 3 bheda -1 kaSAya kAyotsarga ( 4 kaSAya kA tyAga kare) 2 saMsAra kAyotsarga (4 gati me jAne ke kAraNa kA badha karanA) 3 karma kAyotsarga ( 8 karma bandha ke kAraNa jAna kara tyAga kare / / isa prakAra kula bAra prakAra ke tapa ke sarva 354 bheda uvAI sUtra se jAnanA nA bha Page #603 -------------------------------------------------------------------------- _