Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-jyoti aitihAsika vyaktikoza prathama khaNDa (a-aM) itihAsa-manISI DA0 jyoti prasAda jena vidyAvAridhi prakAzaka: zAnadIpa prakAzana jyoti nikunna, cArabAga, lakhanaU-19 (30pra0) 1980
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustaka kA nAma jaina jyoti aitihAsika vyaktikoza prathama khaNDa (a naM) lekhaka : itihAsa-manISo DA0 jyoti prasAda jaina ema. e., ela. ela. bI, pI-eca. DI. prakAzaka : jJAnadIpa prakAzana, jyoti nikuja, cArabAga, lakhanaU - 226 019 prathamAvRtti : bIra zAmana jayantI, zrAvaNa kRSNa pratipadA, vi. saM. 2045 mahAbIra nirvANa saMvat 2514 30 julAI, 1985 I0 mUlya : pacAsa rupaye mudraka : ratna- jyoti presa, cArabAga, lakhanaU-19 vidyAvAridhi
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ aitihAsika kAla meM -eka meM nAma ke aneka viziSTa makti huye hai bora nAma sAmya ke AdhAra para vyaktiyoM ko eka hI mAna lene kI prAnti prAyaH hotI hai| jhase aitihAsika ghaTanAoM kA samAkalana bhramapUrNa ho pAtA hai| kisI aitihAsika vyakti kA vyaktitva itihAsa kI mahatvapUrNa ghaTanA hai aura kucha vyaktiyoM ke sambandha meM isa prakAra kA prama ho pAne se itihAsa kA DAMcA doSapUna ho jAtA hai| vidvAna lekhaka ne jo itihAsa ke sotoM ke samyaka adhyayana ke prati pratipakSa the, prastuta koza kA praNayana jaba se 50 varSa pUrva prAramba kara diyA thA aura isako prakAzya rUpa meM varSa pUrva aSita kiyA thaa| ___ akArAdi krama se (ma se aMtaka) aSita prastuta koSa meM vigata 2,500 varSa meM huye na bAcAryo, prabhASaka santoM, bAyo bArSikAboM, sAhityakAroM, kalAkAroM, barma evaM saMskRti ke poSaka rAmapuruSoM aura anya ullekhanIya puruSoM evaM mahimAnoM kA saMkSipta prAmANika paricaya sasaMvarma saMkalita kiyA gayA hai| pariziSTa meM adhunA-divagata ullekhanIya vyaktiyoM kA bhI samAveza kiyA gayA hai| ___ yaha koza vidvAnoM aura khopApiyoM ke liye to atyanta upayogI hai hI, sAmAnya vimAsu pAThakoM ke liye bhI yaha mAna kA anupama bhaNDAra hai| isake mAdhyama se itihAsa ke srotoM ke prati jijJAsA jAgRta bhI hogI aura usakI tuSTi bhI hogii|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa koza ke vijJAna nakA. jyoti prasAdana bhAratIya itihAsa evaM saMskRti tathA itihAsa kena khotoM aura jaina vidhA ke viniyoM (dharma, darzana, itihAsa, sAhitya, saMskRti, kalA aura purAtatva) antarrASTrIya yAti prApta mUrSamya adhikArI vidvAna the| san 1932 se vaha nirantara zoSa-khoga meM svAntaH sukhAya lage rhe| itihAsa ke baina srotoM para unakA baphelA prAmANika anya hai| vizeSa rUpa se ullekhanIya kRtiyAM : bhAratIya itihAsa : eka vRSTi pramukha aitihAsika jana puruSa aura mahilAyeM tIrthaMkaroM kA sarvodaya mArga bAvitI ayodhyA hastinApura Jainism, the Oldest Living Religion Roligion And Culture of the Jains The Jaida Sources of the History of Ancient India ga.ana itihAsa ke srotoM ke viziSTa adhyetA ke rUpa meM aura eka gahana vastuparaka evaM cintanazIla manISI ke rUpa meM itihAsa ke sabhI adhyetAoM ke liye preraNA ke srota rahe haiN|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa - manIvI DA0 jyoti prasAda jena janma 6-2-1912 mahAprayANa 11-6-1988
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya mAluka aitihAsika vyaktikoza * An An Shi pariziSTa zrI viSayakrama 5 saMketa sUciyAM saMdarbha grantha saMketa sUcI sAmAnya saMketa sUcI ..... ..... ... .............. / / / 1 68 112 126 129 145 {** 4. 160 160 162 162 Rix 184 189
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya Aja yaha kRti vartamAna aura bhAvI zodhArthiyoM ke hAthoM isa rUpa meM prastuta karate samaya hamAre mana meM duHkha aura sukha kI milIjulI anubhUti hai| du:kha isa bAta kA hai ki apanI sAbika 50 varSa kI sAhitya zodha sAdhanA ke isa prasAda ko isa rUpa meM dekhane ke liye isakA nirmAtA Aja nahIM hai| krUra kAla ne unheM hamase chIna liyA hai / apane mahAprayANa se banda dinoM pUrva jaba unhoMne isakA Amukha pUrNa kiyA to unheM bhI yaha vizvAsa nahIM thA ki vaha itanI jaldI hamase vimukha ho jaayeNge| unakI icchA isa kRti ko vIra zAsana jayantI tarka prakAzita kara dene kI thI / vaha isakA pariziSTa taiyAra kara rahe the| santoSa gaura prasannatA kA viSaya hai ki hama unake dvArA kAgaja kI ciToM para chor3e gaye saMketa sUtroM ke AdhAra para adhUrA pariziSTa pUrA kara sakane meM aura yaha pustaka unakI abhIpsita tithi taka prastuta karane meM yatkicita saphala ho sake haiN| 'aitihAsika vyaktikoza' kA yaha mAtra prathama khaNDa hai / zodhArthiyoM ke lie isakI kyA AvazyakatA, upayogitA aura mahatva hai isa sambandha meM racanAkAra pitAzrI ' itihAsa-manISI' 'vidyAvAridhi DA0 jyoti prasAda jaina jI me apane mukha meM prakAza DAlA hai| sAmAnya pAThakoM ke liye bhI yaha eka mahatvapUrNa jJAna bhaNDAra hai / AzA aura vizvAsa hai ki prabuddha jana isase lAbhAnvita hoMge bora hameM DAkTara sAhaba ke isa mahAgrantha ko Age zanaiH zarmaH khaNDoM meM prakAzita karane ke liye prerita kareMge / isa grantha ko isa tatparatA se prakAza meM lAne kA pUrA zreya ratnajyoti pre h aviSThAtA zrI nalina kAnta jaina ko hai| ci0 saMdIpa kAnta aura ci0 aMzu caina 'amara' kI preraNA bhI isameM sahAyaka rahI hai / paryApta sAvadhAnI baratane para bhI yadi mudraNa Adi meM koI truTi raha gaI ho usake liye hama samArthI haiN| pIra zAsana jayantI 30 julAI 1900 I0 zazikAnta ramAkAnta jaina
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAmukha 'vaina-jyoti : aitihAsika vyaktikosa' kA prastuta prathama saNa apane pAThakoM ko bheMTa karate hue hameM batIya prasannatA hai| kArAdi kA pavita isa koza meM vipata 2500 varSa (IsApUrva 6.. se san 19.... paryanta) meM emAcAvA, prabhAvaka munirAjoM, sAdhvI bApikAboM, udAsIna dhAvaka-bAbikAboM, sAhityakAroM, kasAkAroM, dharma evaM saMskRti ke poSaka rAjA-mahArANAnoM, rAnI-mahArAniyoM, rAjakumAra-rASakumAriyoM, anya rAbapuruSoM, sAmanta-saravAroM, parvabIroM, karmavIroM, yukhavIroM, zreSThiyoM evaM zreNThipaliyoM, anya ullekhanIya zrAvakabhAvikAboM, sAMskRtika-sAmAjika-ArSika-rAjanItika bAdi kisI bhI kSetra meM ullekhanIya upalabdhiyAM prApta karane vAle pramukha puruSoM evaM mahilAboM, Adi kA saMkSipta, yathAsaMbhava prAmANika, paricaya sasaMdarbha saMkalita kiyA gayA hai| mahAbIra-pUrva kAla ke porAvika yuga se kevala triSaSThi zalAkA puruSoM tathA svatantratA. senAniyoM mAdi aise gati prasiddha strI puruSoM kA hI cayana kiyA gayA hai jo janamAnasa meM prAyaH aitihAsika jaisA hI sthAna banAye hue haiN| pariziSTa meM vartamAna khuna 20iiN batI I. meM adhunA divaMgata ullekhanIya vyaktiyoM, vizeSakara sAhityakAroM, aura samAjaseviyoM kA bhI samAveza kara liyA gayA hai| isa koma ke nirmANa kI kahAnI mamamama 5. varSa pUrva prArambha huii| 19561. meM apanI vizvavidyAlayo zikSA samApta karake hamArI vizeSa rUci bana itihAsa ke adhyayana evaM zoSa-soja meM pravRtta huii| usa samaya taka pITara. sana, maMgarakara, hIrAlAla mAdi kI riporTa; velakara kA jinaratnakoka, kaniSama, giranaoNTa. smiya. phaharara. lAsa. rAisa. narasiMhAcara Adiko jana hastalikhita anboM, zilAlekhoM, purAvazeSoM, kalAkRtiyoM Adi se sambandhita zoSa-khoja, mAvaM. para, apapirirAmo bAdi ke dakSiNa bhAratIya jainadharma viSayaka prabandha, hI prakAza meM pAye the| usa kAla taka bhAratIya itihAsa viSayaka anyoM meM rAjanItika itihAsa para hI bala diyA jAtA thA, sAMskRtika itihAsa upekSita rahatA thA, kahIM kuSahamI divA pAtA thA to koDa evaM brAhmaNa paramparA taka hI sImita rahatA thaa| isI bIca svayaM najagata meM paM. nAthUrAma premI evaM AcArya bunaka kizora mukhtAra ne, vizeSakara baina sAhitya ke itihAsa ko sazakta bhUmikAe~ taiyAra kI, zItalaprasAda, bAra kAmatAprasAbabAdi ne bhI aitihAsika viSayoM para kasama pasAI, mo. hIrAmAsana evaM hA e. ena. pAdhye se meghAvI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9 ) sAhityika itihAsa saMzodhaka evaM anya sampAdaka bhI prAyaH sabhI prakAra meM jA rahe the| isa pRSThabhUmi meM jisa tathya ne hamArA dhyAna vizeSarUpa se vita kiyA vaha yaha thA ki jaina paramparA meM eka-eka nAma ke kaI-kaI, kabhI-kabhI darjanoM, AcArya evaM granthakAra ho gaye haiM / prasiddha prasiddha jaina zAstroM kA muddamaprakAzana to zarambha ho gayA thA kintu jina zAsvIya paMDitoM dvArA unake anuvAda, TIkAdi yA sampAdana hue unameM aitihAsika prajJA atyalpa hone ke kAraNa, bahuSA nAmasAmya se bhramita hokara, eka nAma ke vibhinna kamoM evaM sAhityakAroM ko unameM se jo sarvaprasiddha hue unase abhimAna liyA jAtA thA yayA samantabhaTTa, pUjyapAda, akalaMka, prabhAcandra bAdi AcAryoM ko tanAmoM ke fafa guruyoM ke samasta kRtitva kA zreya de diyA jAtA thaa| paM0 premI jI evaM muktAra sAhaba ne aisI aneka gutthiyoM ko sulajhAne kA saphala prayatna kiyA / zatAbdI ke pAMcaveM dazaka se svayaM hamAre aneka lekha 'amuka nAma ke janaguru' yA 'amuka nAma ke jaina sAhityakAra' patra-patrikAoM meM prakAzita hone lge| jainAcAryoM evaM sAhityakAroM hI nahIM, nAmasAmya ke kAraNa pramukha aitihAsika puruSoM evaM mahilAoM kI pahacAna meM bhI vaisI hI kaThinAI evaM bhrAntiyoM ke lie avakAza rahatA thA / ataeva, isaprakAra kI samasta sAmagrI evaM sUcanAoM ko hamane tabhI se nakArAdi krama se ekatra karanA prArambha kara diyA / usameM uttarottara saMzodhana saMbarddhana bhI hotA gayA / apane zodhaprabandha 'prAcIna bhAratIya itihAsa ke jaina sAdhanasrota (I0 pU0 100 se san 900 I0 paryaMnta )', itihAsa grantha 'bhAratIya itihAsa: eka dRSTi', 'pramukha aitihAsika jaMga puruSa aura mahilAe~', 'uttara pradeza aura jainadharma' Adi ke nirmANa meM ukta sAmagrI se abhISTa sahAyatA milI / patra-patrikAoM meM lekhoM kA krama bhI sAtha-sAtha calatA rahA / vartamAna 20vIM zatI I0 vizeSajJatA kA yuga rahA bAyA, jisameM jJAnavijJAna ke prAyaH pratyeka kSetra me vidhivata zodha-khoja, anusaMdhAna mora gaveSaNA kI abhUtapUrva pragati huI -ina prakriyAoM kI takanIkoM aura vidhAnoM kA bhI dutavega se vikAsa huaa| prAcIna graMthoM ke sampAdana va saMzodhana kI bhI starIba vaijJAnika paddhati prApta huii| kintu vigata kaI dazakoM meM eka antara nakSita huA -jabaki zatAbdI ke pUrvArtha meM kAryarata athavA kAryAraMbha karane vAle vidvAna prAta: svAntaH subbAya samarpita bhAva se, zrama evaM samaya kI upekSA karake, apanI kSamatA, zakti evaM prApta sAdhanoM kA yathAzakya pUrA upayoga karate the, uttarA ke dazakoM meM kArya karane vAloM kI saMkhyAvRddhi to huI, kintu unakI manovRtti tathA kArya ke
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vi) prati samarpaNa kI bhAvanA meM paryApta antara sakSita ho rahA hai| purAnA vijJAna prAya: nilamI yA balpa santoSI thA vaha apanI pyAsa bulAne ke lie svayaM kuMlA socatA thA, sAdhana sAmagrI svayaM socatA, juTAtA aura saMgraha karatA thA, aura phira usakA manthana karake apanI gaveSaNA prastuta karane kA prayAsa karatA thaa| bAba kA vidvAna nAvika nAma evaM vyavasAyika buddhi se adhika prerita hotA hai, saba kucha pakA pakAyA, sahaja-sulabha cAhatA hai zodhakArya meM bhI saralatama rUTIna, phAramUla, amolika sAdhana-srotoM kA sahArA letA hai, kama se kama samaya evaM zrama ke vyaya se apanA zodhaprabandha yA graMtha likha DAlane kI ceSTA karatA hai / ataH, isa bIca, prAya: purAne vidvAnoM kI sAdhanA ke phalasvarUpa jo aneka vividha saMdarbha grantha prakAza meM bA gaye haiM, vaha bhI usake lie varadAna haiM / ukta saMdarbha granthoM meM deza ke vibhinna zAstra-bhaMDAroM meM saMgrahIta hastalikhita pratiyoM kI vaijJAnika paddhati se nirmita savivaraNa sUciyAM, vividha prazastiyoM ke saMgraha, zilAlekha saMgraha, paTTAbaliyoM-gurvAvaliyoM- rAjya vaMzAliyoM-vijJaptipatratI mAtAoM- rAjakIya abhilekhoM Adi ke saMgraha, prAcInapurAvazeSoM- kalAkRtiyoMferni-yera Adi ke savivaraNa sUcIpatra, sthalanAma koza, aitihAsika vyaktikoza, viSayavizeSoM se sambandhita koza, vizvakoza Adi parigaNita haiN| prAcIna granthoM ke starIya susampAdita saMskaraNoM kI tulanAparaka evaM vivecanAtmaka prastAvamAeM evaM vibhinna anukramaNikAeM, pariziSTa bAdi bhI bar3e upayogI hote haiM / prAcIna granthoM ke starIya sampAdana saMzodhana meM paM0 premI jI evaM mustAra sAhaba ke atirikta DA0 upAdhye, pro0 hIrAlAla jI, DA0 mahendra kumAra nyAyAcArya, paM0 kailAzacandra jI, phUlacanda jI, bAlacanda jI prabhUti vidvAnoM ne uttama mAnadaNDa sthApita kara diye the, jinakA anukaraNa paravartI vidvAnoM ne bahuta kama kiyA hai| yaha avazya hai ki uparokta prakAroM ke jo sadarbha grantha prakAzita hue haiM, unameM aneka truTiyAM evaM doSa hai, jaise prAmANika, samtoSajanaka evaM sevAMgapUrNa honA cAhie thA, vaise unameM se gine-cune hI zAyada hai / kintu kucha na hone se jo kucha haiM, vaha bhI paryApta lAbhadAyaka haiM, aura phira ye prArambhika prayAsa haiM / to prastuta aitihAsika vyaktikoza bhI aisA hI saMdarbha grantha hai -usI rUpa meM use grahaNa karanA ucita hai| lagabhaga 70 varSa pUrva, 1917 I0 meM mArA ke kumAra devendra prasAda ne sainTrala jaina pabliziMga hAusa se sva0 sU0 esa0 TaMka ko 'eDikzanarI mApha jainA bAyogrephI' nAma ko choTo so pustikA prakAzita kI pIvo aMgrejI varNamAlA ke prathamAkSara 'e' taka hI sImita rahI / usameM diye gaye
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vii) ) pariSayoM bIta sevA kI gatika pAnakArI ke atirikta basyanta jIvita the, kyoMki paudhe dina saMdarbha boM kA saMketa kiyA gayA hai babA po mAna koSako saMdarbhagrantha saMketasUcI meM nirdiSTa hue haiM, unameM se prAyaH koI bhI kI TaMka ke samaya taka prakAzita hI nahIM hue the| sva. zullaka jinendravI kA 'pane sidvAntako vizAlakAya graMtha hai, kintu vaha musthatayA siddhAntakokha hai| prasaMgavaza 'itihAsa' ke antarvAta prAyaH katipaya aitihAsika vyaktiyoM, sthAnoM paTanAboM Adi kA bhI usameM samAveza karane kA prayAsa kiyA hai, unameM se aneka paricaya yA tathya truTipUrNa, sadoSa, maryApta yA bhrAntipUrNa hai| mataeva ukta donoM meM se kisI bhI prakAzana se prastuta kozako sthAnapatti nahIM hotI, isakI mAvazyakatA evaM upayogitA bhI kama nahIM hotii| yoM, TiyAM, kamiyAM yA doSa isa koza meM bhI haiM, aura unakA jitanA aura paMsA bahasAsa svayaM usake nirmAtA ko hai, vaisA aura utanA zAyada hI kisI prabuddha pAThaka ko hai| zrama aura samaya kI paravAha na karate hue aura yathAsamava sAvadhAnI baratate hue bhI kucha kathana bhrAmaka yA ayathArtha bhI ho gaye ho sakate hai, mudraNa kI bhI kucha azuddhiyAM raha gaI ho sakatI haiM, jina sabake lie sahatya pAThakoM se vinamra kSamA yAcanA hai| jaisA ki kahA jA cukA hai, koka kI sAmagrI akArAdi krama se hI, gata 50 varSoM se ekatra hotIbA rahI thI -use usI rUpa meM prakAzita karane kA sAhasa nahI hotA thaa| kintu, vRddhAvasthA ke itavega se AkramaNa tathA zArIrika svAsthya kI uttarottara giratI hI sthiti dekhakara vicAra humA ki jitanA aura jaisA bhI saMbhava ho ise prakAzita kara denA hI ucita hai| hamAre sampAdana meM 28 varSa saphalatA pUrvaka calakara jainasandeza soSAMka kA prakAzana saMgha ke vartamAna adhikAriyoM kI kRpA se sthagita ho gayA, kintu tIrthaMkara mahAvIra smRti kendra samiti, u0pra0, lakhanaU ke adhikAriyoM ne baisI zoSapatrikA ke abhAva ko pUtti ke lie 'zodhAdarza' kA prakAzana usase adhika bhavyatara rUpa meM prArambha karane kA nirNaya kara liyaa| hama suavasarakA sAma uThAkara, unake Agraha se, apanI pUrva sacita sAmagrI ko mUlAdhAra banAkara varNamAlA ke pratyeka akSara kI praviSTiyoM ko kramabaddha, suvyavasthita evaM sAMketika saMdoM se satyApita karake kosagata sAmagrI kA kramika prakAzana prArambha havA aura zoSAva ke prathama chaH baiMkoM meM koza ke 120 pRSTha kramazaH mukhita evaM prakAzita ho gye| unheM par3hakara baneka prabuddha pAThakoM ko pratikriyAeM prApta huI-baha abhUtapUrva yojanA hai; atyanta upayogI hai, mahatvapUrNa hai, atyAvazyaka hai, ise
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vii) bAla rakkheM, ise pustakAkAra prakAzita karadeM, ityaadi| ataeva yahI nirNaya liyA ki nAmarI varNamAlA ke 12 svarAbaroM (-) meM samAviSTa koza kA prathama bama prakAzita kara diyA baay| sAtha meM (prAstAvika bhUmikA) bAmukha ke atirikta, pariziSTagata, usI akarAvikrama meM pradatta praviSTiyoM meM, 20vIM zatI I. meM madhunA divaMgata viziSTa vyaktiyoM, vizeSakara vidvAnoM, sAhityakAroM, kalAkAroM, samAjaseviyoM yA anya ullekhanIya upalagdhiyAM prApta strI-puruSoM ke saMkSipta paricaya de diye baayeN| vartamAna matI meM divaMgata vyaktiyoM ke cunAva meM paryApta kaThinAI evaM asamaMjasa kI sthiti rahatI hai-ve hamAre apekSAkRta sAkSAt pariSaya meM rahe hote hai, dUsare, unake nikara bAtmIya bhI vartamAna hote haiM, tIsare kavana kI g2alaniyAM sahaja hI pakar3a bI bhAtI hai, aura pratyeka vyakti apane samba. piyoM kA nAma koza meM dekhane kA icchA hotA hai / tathApi prayAsa kiyA hI hai| saMdarbhagrantha-saMketasUcI tathA sAmAnya-saMketasUcI bhI de dI gaI haiN| isa prakAra yaha baDa svayaM meM prAya: sarvASapUrNa hokara kama se kama isa kSetra meM bhaviSya meM kArya karane vAle lekhakoM ke lie eka santoSajanaka mADala kA kAma to degA hii| isI namUne para hamAre dvArA ekatrita sAmagrI ke mAdhAra se bAgAmI 'kavargAdi' khaNDa bhImAH prakAzita kiye jA skte| isa kArya kI niSpatti meM pUrvagata vidvAnoM ke AgIrvAda evaM pratyakSa-parokSa preraNA, vartamAna prabuddha pAThakoM kA protsAhana, tIrthaMkara mahAvIra smRti kendra samiti ke mahAmantrI aura hamAre anuja ajitaprasAda bana(avakAza prApta upa saciva, u.pra. zAsana), putroM DA. zazi kAnta jaina (saMyukta saciva, u0pra0 zAsana tathA adhyakSa, ananta-jyoti vidyApITha) eva ramAkAnta jaina (anumaciva, u.pra. zAsana tathA mantrI, mAnavIpa prakAzana), pautra nalina kAnta jaina (mAlika,ratna-jyoti presa), saMdIpa kAnta jana evaM aMzu jaina 'amara' (ema.e.-itihAsa evaM purAtatva), pautriyoM ku. malakA evaM ku0 zephAlI (pratyeka ema.e., bI.eDa.) mAdi se yathAvazyaka sahAyatA eva suvidhA prApta huI hai| isa koza kI guNavattA ke zreya me ve saba bhAgIdAra haiM, kamiyoM evaM doSoM kA uttaradAyitva mAtra kozakAra kA hai| ____thAzA hai, isa koza kA prabuddha jagana dvArA ucita svAgata hogA aura isakA upayoga karane vAle isase lAbhAnvita hoge| jyoti prasAda jaMga 3bUna, 1988 jyoti nikunna, cArabAga, lakhanaU-19 (u.pra.)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ a akakA jena-jyotiH aitihAsika vyaktikoSa prAcIna mathurA ke jaina saMgha kI eka prabhAvaka ArthikA, bAraNagaNamahaTikiyakula- bajanAgarIzAkhA ke pati kI ziSyA, mahanaMdi evaM balavarma ko zraddhAcArI tathA nandA kI ziSyA, jisake upadeza se gramika jayadeva kI putravadhu aura pramika jayanAga kI dharmapatni siMhaMdatA ne varSa 40 (san 110 I0) me eka zilAstaMbha sthApita kiyA thA / [jaikisa. ii 44; evaM-1, 43 naM0 1] makkAdevI- humacca ke sAntara nareza rAya sAntara kI dharmAtmA rAnI aura usake utarAdhikArI cikkavIra sAntara kI jananI, ( la0 1000 I0) [ pramukha 172] akkAdevI- cAlukya rAjakumArI, jayasiMha dvi0 jagadekamalla (1014-42 I0 ) kI bhaginI, jisane arasiboDi meM goNada- veDaMgI nAmaka sundara jinAlaya nirmANa karAyA thA, baura 2047 60 me, cAlukya nareza somezvara pra0 ke zAsanakAla meM, gokAka durga meM nivAsa karate hue ukta jinAlaya ke rakharakhAva tathA muni AdhikAoM ke bAhAra dAnAdi ke lie mUla saMgha-senagaNa-pogarigaccha ke AcArya nAgasena paMDita ko bhUmi Adi kA prabhUta dAna diyA thaa| [ desAI 105 -6 evaM xvil, pR0 122: jevisaM iv, 124 ] devI- sAmtara nareza tela tu* tribhuvanamalla jagadekadAnI (1103 I0) kI dvitIya rAnI, nati sAntara kI sAlI, kAma, siMgama evaM aitihAsika vyaktiko 1
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ aka [pramukha 160; jaizisaM, 124 ] akkAma heriDiti - vijayanagara samrATa kRSNadevarAya kI eka jaina mahilA sAmanta jisane 1515 I0 meM barAMga ke jinamaMdira kI bhUmi vyavasthA karAne meM sahAyatA dI thii| ammaNa kI jananI, baDI dharmAtmA / [ pramukha 174; jaizisaM iii, 349] hoyasala nareza ballAla dvi0 (1173-1220 I0) ke mantrI candramauli kI jananI aura zaMbhudeva kI patni / [jaizisaM. iv 458 ] akkasAla kAmola - ne bola samrATa kulotuga rAjendra kI puSyavRddhi ke lie candraprabha jinAlaya ke lie dAna diyA thA ukta nareza kA zAsanakAla 1074-1123 I0 hai / [jaizisa iv 224; pramukha 1133 akabara, jalAluddIna muhammada-bhArata kA mahAna mugala samrATa ( 1556-160560), udAranIti evaM sarvadharma sahiSNutA ke lie itihAsaprasiddha / hIravijaya sUri Adi kaI jaina guruoM ko sammAnita kiyA, unakI zikSAoM se bhI prabhAvita huA, jainoM ke hita meM kaI pharmAna bhI nikAle / usake zAsanakAla meM jainadharma aura usake anuyAyI paryApta phale-phUle / aneka jaina zi0 le0 eva sAhityika racanAoM meM usakA ullekha hai / akamala------ akampana --- [ dekhie- bhAi. 474-95; pramukha 277-81] yA akukavi, brajabhASA hindI padya meM racita 'sIlabattIsI' (34 chanda) ke kartA- 1664 I0 me lipibaddha eka guTake meM prApta, bataH 17 vIM zatI I0 ke pUrvArdha meM hue hoNge| [ ane0 14/11-12/333] 1- tI0 RSamakAlIna kAzinareza, satI sulocanA kA pitA, svayaMvara prathA kA prastotA-putrI kA svayaMvara kiyA / 2- bha0 mahAvIra ke eka gaNadhara ziSya, aparanAma akampita, fafelAvAsI gautamagotrI brAhmaNa vipradeva aura jayantI ke putra / [mahApurANa; jaizisaM0 105 ] aitihAsika vyaktikoSa
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-bAbI ke nivi nareza ceTaka ke saptama putra,ma0 mahAvIra ke mAtula / [aba...] bAbA- tavA unake saMgha ke... muniyoM para prAcIna kAla meM hastinApura meM savAli ne bhISaNa upasa kiyA thA, jisase muni viSNu kumAra ne unakI rakSA evaM ubAra kiyA thA,rakSAbandhana priNg| vapara, de. bakampana / 1. bakanaradeva ya bhaTTAkalApasa (na. 640.72010), mahAna mAvaka dimambarAcArya, yAkki, dArzanika, bAdI evaM andhakAra, jaina nyAya ke sopari prastotA, bakalA-pyAya ke puraskartA, devasaMca (gaNa) se sambaDa, gAvApI ke pazcimI pAsukya narejoM pArA pUSita, pIboM para bAra-vijaya ke lie prasikha, umAsyAmikata tatvAryasUtra kI tattvArtharAvapAtika tathA samantabhadrAta mAptamImAMsA kI aSTamatI nAmnI TIkAnoM, aura lacIpastraya, sthAvavinizyaca, siddhivinizcaya, pramANasaMgraha prabhRti mahAnagancoM ke praNetA, mahaba nRpati ke putra, rAjan sAhasatuMga tavA vikasimanareSa himazItala dvArA sammAnita, anekavile. meM tavA paravartI sAhityakAroM dvArA sAvara smRta evaM prazaMsita, brAhmaNa evaM baura naiyAyikoM dvArA bhI prazaMsAprApta, tathA pUjyapAba, pUjyapAda bhaTTAraka, vAdisiMha, bAbIsiMha, mAvi baneru sArvaka vibhaprApta, akalara nAma ke sarvamahAna evaM sarvaprathama mAta banAcArya / [mane. 16/2;simA. 15/2;moSAMka 1-4 so0 171.10.] 2- makamara paDita, bavaNabelagolastha candragiri ke la. 1.960 eka mi.le.meM ullikSita bhAcArya / bikSisaM. 169;zoSAMka-1] 3-'bakanISiya bAviSayakucha'-mUtrasaMca-vezISaNa-pustakamaccha-koyakundApaya ke mApanAdi kollApurIya ke praviSNa, devakIti (varSa 11636.) ke ziSya, zubhacandra *vidha evaM gaDavimukta pAkSiNaturvara rAmacandra viSa ke sapA aitihAsika myaktikoSa
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bora mANikya-bhaNDAri mariyAne, mahApradhAna daNDanAyaka bharata aer mrkaraNa hegaDe cimayya jaise hoyasala rAjapuruSoM dvArA gurUrUpa se pUjita / [tisaM. 40; zodhAMka.11 : 4- viveka jarI vRtti (1192 I0) ke kartA akalaGka / [saM0 paM0, vyA0 ku0 ca0 - prastA0 25; zodhAMka- 1] 5- akalaGkacandra, mUla naMdisaMca sarasvatI gaccha balAtkAraNaca kI paTTAvalI meM 73 meM guru, varddhamAnakIti ke pazcAta aura lalitakIrti ke pUrva samaya 1199-1100 I0 / [Ie0 x 341-61; zodhAMka- 1] 6- kalakere ke bhaTTAraka answer jinake lie mUlasaMgha kundakunvAnvaya-kAragaNa - timmibhigaccha ke mAcArya bhAnukIrti siddhAntadeva ke gRhastha ziSya hAninAvuDa ne pArzvanAtha - jinAlaya nirmANa karAyA thA, la0 11 vIM zatI I0 / [desAI 145, 390; zisaM iv 619] 7- akalakudeva, jinhoMne ibisaMgha- nanyAnmaya ke vAdirAja muni ke ziSya mahAmaMDalAcArya - rAjaguru puSpasena ke sAtha 1256 I0 meM hummaNa meM samAdhimaraNa kiyA thaa| [ eka viii, mAgara 44; jaizisaM iii, 503; zodhAMka- 1] 8- akalasaMhitA tathA zrAvaka - prAyazcita (1311 I0) ke kartA kalaGka bhaTTAraka, saMbhavatayA poravAr3a jAtIya / O [kecaM nyA0] ku0 ca0 prastA0 25; prasaM 150 ; zoSAMka - 1] 9- alamunipa, naMdisaMdha balAtkAramaNa ke jayakIrti ke ziSya, candaprabha ke sadharmA, vijayakIrti, pAlyakIrti, vimalakIrti, zrIpAla kIrti aura AryikA candramatI ke guru, saMgItapuranareza sAluvadevarAya dvArA pUjita, baMkApura meM mAdanaellapa nRpa ke madonmata pradhAna gajendra ko apane tapobala se zAnta karane vAle, svargavAsa 1535 I0 [ saM 129, 144: zodhAMka- 1] 10- akala kudeva - saMgItapura (hAiballi, dakSiNI kanArA jilA) ke mUlasaMgha - dezIgaNa-pustakagacchI paTTa ke bhaTTAraka, zravaNabelagola maThAcArya cArukIti paNDita ke paramparA ziSya, aitihAsika vyaktikova
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ naM.8 pramiSA, karnATaka-zabdAnugAsana ke kartA bhaTTAkana deva ke guru, samaya la. 1550-75 sondAgareza barasappa nAvakI ne apane 15980ke tAmrazAsana me sayaM ko ina bakalaradeva kA priya ziSya kahA hai| hoSAMka-11.14desAI. 130-131] 11- bhaTTAkalAdeva, sudhApura ke meTTAraka, naM0 1. ziSya, vijayanagara mareza veSTapatirAva(1556-16151.)dvArA sammAnita, suSApura meM hI vividha mAna-vijJAna kI zikSA prApta kI, chaH bhASAnoM meM kavitA kara sakate the, vibhina samprabhAvoM ke nyAya zAstra meM niSNAta, nipuNa TIkAkAra, kalA evaM saMskRta bhASAvoM ke vyAkaraNa ke mahAparita, banaika narezoM kI sabhAgoM meM gAdavijaya karake cainaparma kI mahatI prabhAvanA kI, macarImakaraMda (16.4.) tathA suprasiddha kasarI vyAkaraNa karNATaka-sammAnuzAsana ke racayitA the jisake kAraNa lokaprasiddha hue, 15871. kehile. (mi. iv 49.) tathA 160760 ke zi. le. (vaikSisaM iv 5.2) meM bhI inhIMkA ullekha hai| saMbhavatayA 1607 10 meM inakA svargavAsa huvA thaa| [zoSAMka-1 pR. 14;bAra. narasiMhAcArya karNAzamdAnu. bhUmikA evaM karnATaka-kavicarita] 12- akalara-pratiSThApATha yA pratiSThAkalpa ke racayitA maTAkamadeva, jisameM jinasena (9vIM zatI) se mekara somasena vivarNAcAra (prAcInatama upalabdha prati 170210) taka ke uDarala-ullekha badi prApta hai, bata:la. 17.06. / zoSAMka-11prasaM0 165-8,167] 13- vAdi balamuni, la. 174.0, vo vivayakumArakaye ke patto padmarAba ke guru the| zoSAMka-1/15] 14- bhaTTAkalAmunipa, dezIgaNa-pustakagaccha ke kanakagiri (kAla) ke bhaTTAraka, 18131. meM samAdhimaraNa siyaapaa| eka. iv, 14,150; zoSaka-1/14] 15-bastIpura ke eka nizcita tipike li.le. meM ulliSita,
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ [eka. 145zoSAMka-1/14) 16- paramAnavasAra nAmaka kAra praba ke kartA bhklaa| [zoSAMka-1/15; sima. bArAma.sU. 152] 17-vidhAvinoda nAmaka saMskRta vaidyakazAstra ke kartA akasara svAmi inhoMne akalamaTTAraka, bIrasena, pUjyapAda evaM dharmakIti mahAmuni ke ullekha kiye haiN| [loSAMka-1/14;mArA sUcI. 5. nyAya ku.ca. prastA.] 18- vidyAnuvAda nAmaka mantrazAstra ke racayitA aklaa| [bahI; soSAMka-1/14] 19-taphalavana ke kartA aklaakvi| [vahIM] 20- caityavandanAdi sUtra, sAdhu-bADa-atikramaNa, paparyAya-maMjarI nAmaka anyoM ke racayitA bakaladeva / [vahI] 21. akalA-stotra, svarUpasambodhana, vRhatstraya, nyAyacUlikA, pramANaratnadIpa, akalara-prAyazcita, jaina varNAzrama Adi, akalA ke nAma se prApta yA prAsiddha granthoM ke racayitA, ekAdhika vidvAna / [bahI.] yaha saMbhAvanA hai ki uparokta 21 me se kaI eka paraspara bhinna ho| sAtha hI devagaNa ke pUrvamadhyakAlIna gurUoM meM, paravartIkAla me saMgItapura, sudhApura, kAna Adi ke bhaTTArakoM meM, tathA zvetAmbara paraMparA meM bhI akalaMka nAma ke katipaya anya murUboM ke pAye jAne kI saMbhAvanA hai| mAnera-zve. pUrNimAgalchIpa, 1183-87 I., jinapatisUri . smkaaliin| [barataragaccha vRhad gurvAvali] ayo - taMjaura ke pratApI nareza koluttuMga cola (1074-1123 10) kA caturSa putra evaM uttarAdhikArI, vikrama evaM triyamsamuha virudadhArI, vidvAnoM evaM guNiyoM kA bazrayadAtA, jaina dharmAnuyAyI nareza / [pramukha.113] dakSiNApatra ke rASTrakUTa vaMza meM kRSNa nAmadhArI narezoM kI viSiSTa upAdhi (de. kRSNa) 1. kAmavarSa kRSNa bhivaMga (757-110).. [kSisaM iv 55] aitihAsika patiko
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. bakAlavaNa pustura (879-914.)- yaha nareza npaa| (#fare iv vu) 3. bakAlavarSa kaSNa ili sunatuMga (939.67 6.) yaha bhI bana paa| [bhAi 294-3.8 pramukha 98-1.8 visaM iv..] de.bkml| 1. mahAbhAratakAlIna yaduvaMtI bIra, kRSNa kA bAmbava, tI. neminApa kA bhaktA 2. magamanareza zreNika bimbasAra (la. ..pU.) kA eka putra, tI. mahAvIra kA bhkt| [pramukha 15] manIti- eka viSa muni jinhoMne madurA se vAkara bavaNabelagola kI candrAgiripara zApavA sarpa se use pAkara, samAdhimaraNa kiyA thaa| usakA yaha smAraka lekha pallavAcAri ne likhA thA / [zisaM / 15-] mevAra-uddhAraka suprasiddha bhAmAzAha kA pautra, jIvAzAha kA putra, mevAr3a ke rANA karNasiMha kA bora tadanaMtara rANA jagatasiMha kA pradhAna dIvAna rahA, kuzala senAnAyaka aura vIra yoddhA bhI thaa| [pramu 302-3.3] yA akhaparAma, di0 gRhastha paMrita, maMDalAcArya viSAnaMdi (sUrata ke maTAraka) ke ziSya ne jayapura nareza jayasiMha ke sUbA gujarAta meM niyukta mukhyamantrI zrAvaka tArAcA ke caturdazI pratodyApana ke upalakSya meM 1743. kI caitra zu. 5 ko caturkIvatIcApana vidhi-pUjA. jayamAla Adi sahita pakara pUrNa kI thii| mahendrakIrti kI jakar3I bhI inhIM kI kRti hai| [prvii| 20;pramukha 318 ca 46] namaka- vivekamaMjarI (hi.) ke krtaa| basavatA -jodhapura nareza mAnasiMha (1803-43.)kA atyanta zaktizAlI bosavAla dIvAna, rAjya meM prAya: sarvesarvApA. 181760 meM rAjya ke sAtha IsTa iMDiyA kampanI kI dillI-saMdhi kA virodha kiyA, rAjA bhI bhayasAtA pA, kintu antataH rAjA ne isa dIvAna ko viSapAna dvArA maravA galA dIvAna ne 15050meM bAlaura meM nihAsika patikoSa
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka sundara pAzva-vinAlaMba bhI banavAyA thA jisake pratiSThAcArya jinaharSasUri the| [Taka; TADa] sAha abarAja zrImAna, cauvahaguNasthAna-varga (gaba-paDA) ke racayitA (17vIM zatI I.), saMbhavatayA viSApahArasthoSa-TIkA va ekIbhAvastotra, kalyANamandira tathA bhaktAmara stotra' kI bhASA TIkAmoM ke bhI katA yahIM hai, dina. paMDita / [kaMca 158, 170) yA akSarAma-20 akSayarAma avAparAma- marAma- de.basayarAma ani bomaba-ne 153910 meM zravaNabelagola ke tyAgava-brahmA-jinAlaya ke lie sthAyI bhUdAna Adi die the| dAnI zrAvaka kamyayya kA pitaa| [meja 348; pramukha 274] bagaramaccAyata- agaraNI, amara mehatA, yA mehatA agaracanda bacchAvata, akabara-jahAMgIra kAlIna bIkAnera ke suprasiddha karmacanda bacchAvata ke varAja pRthvIrAja kA jyeSTha putra thA (janma 1720 I.), udayapura mevAr3a ke rANA arisiMha vi. ne use mAMDalagar3ha kA durgapAla niyukta kiyA, zIghra hI rANA kA pramukha mantrI bana gayA, usake uttarAdhikAriyoM, hamIrasiMha dvi. aura bhImasiMha ke samaya meM rAjya kA pradhAna banA rahA, kalama aura talavAra donoM kA dhanI thA, aneka yuddhoM meM bhaagliyaa| lagabhaga bAdhI zatI taka rAjya kI niSThApUrvaka sevA karake 18006. meM, 80 varSa kI paravAvasthA meM isa kuzala prazAsaka, sudakSa rAjanItijJa, pracaNDa zUravIra aura svAmibhakta na rAjapuruSa kA svargavAsa huaa| usakA anuja haMsarAja aura putra mevAr3a rAjya ke pratiSThita rAjyamantrI rhe| [pramukha. 327-8 TokadArakara. 225-227) agaravI- de. agaravanda bacchAvata aparamehatA- de. agaracanda bacAyata magaramya- gaMganareza erepagaMganItimArga pra. (853-7.60)kA svAmibhakta aitihAsika baktikoSa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bama---- anyasadeva evaM pUrI sAhA kI bI / mUla svAmI ke samAvivaraNa ke samaya bhI usakI [ayuba 78 ] - mAravAr3a nivAsI dhUmasaMcI me 1406 I0 me abajaveamola meM jAkara eka nitimA pratiSThita karAI thI / [me. 325332; eka. 102] ke utara makoTa jile ke karande sthAna kI vinAsana ke gopura kA yogadvAra 2048 [iv519] munimira ke kunyunA 60 meM karAyA thaa| me ur3IsA kI sambagiri kI choTI hAmIguphA, I0 pU0 prathamazatI meM, cainamuniyoM ke lie eka maica banavAyI thI / abhyaSi yA janmasadeva, jo bhutakIrti ye, aura jinhoMne 1189 I0 meM kama kI racanA kI thI vaha kavi aura unakA ukta kAvya baneka paravartI vidvAnoM dvArA prazaMsita hue / [jaisA 110 pu. 103 : kakaca . ] cAlukya samrATa somezvara pra. evaM vi. ke mahApradhAna dhana senApati baladeva ke pitA, gaMgavaMzI sAmanta / [jaidhisa. iv 138, 143] manase- ke putra zAntiseTTI ne samAdhimaraNa kriyA kA meM. 12-13 tI / ,,[#fmg iv {**] bAThavItI meM jIrNoddhArita Andhrapradeza ke eka prasiddha vinAlaya kA mUla nirmAtA / [#fir iv. vs] maNi- tI. mahAvIra ke dvitIya pacavara / [paThIzatI I0 pU0] vinIya harivaMza purANa (sarva 60) meM pradatta rAjyavaMzAksI ke anusAra bayamtI kA zAsaka, vasumitra-saha (sa. 2rI banI I0 pU0 ) [jaisI. 26-0] patApura ke mahApaura vakta pI kumhAra zabdAsaputra kI paryAyAparI / [23] aitihAsika vyaktikona [zi v 11] vidyamartI ke viSya grantha 'candanacarita' 24 paurANika kAmedevoM meM bI (cIna modaka ye kAmadeva / ) kA pramukha, jise vinamrAcArya 9
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bohAcArya ke prAyavatI IsApUrva me jakAspada kI bahasaMkhyaka banatA ke sAtha janama meM dIkSita himA batAyA jAtA haibabItakAmyaya yA amavAloM kA puurvk| baharApanakI santati meM utpAdacyAzI majayathA, aisI banuzruti hai| usake 15 pucoM ke gurugoM ke nAma para bavAloM ke sADesattaraha goDa pracalita e batAye jAte haiN| . . . . .. / mazecAra-devagaNa-pASANAmaya ke bAvArya, bimohima mahIdeva ke gRhastha ziSya niravaya ne melasagiri para 106. lagabhaga niraca. jinAlaya nirmANa karAyA thaa| parandapaM senamAra nAmaka tarakAlIna rAjA ne usa mandira ke rita meM eka dAnazAsana jArI kiyA thA. anya aneka logoM ne bhI dAna diyA thaa| zisaM 193] 1. paurANika 9 vanamahoM meM se bitIya svabhA 2. paurANika 11 ddhoM meM khar3e kr| 3. tI. mahAvIra ke 11 gaNapoM meM se nauveM gaNadhara acala, , bacalatama blmaataa| 4. yamobAha bora koNDakunda ke madhya honezale 12 bacAne me se / visaM 105]. 5. . apanavAsa rAga [zisaM 4 253-254] parita phIrojAbAda meM bakAyanAte ko kapA' racI, ___ vApahAravAyA' bhI krtaa| 2. 'vizvanAtha visanapuNa ' mA snotra kI rathamA, 1958 I0 meM, karane po ki [TA 1. kAraMjA ke kASThAsadI mahAka khola ke aura dillI paTa ke maNDalAbArya ra ziSya acalakIrti ne 1666 pauSa zu 2 somavAra ke dina 'nagara' nAmaka spana meM dharmakho' kI hindI kA meM raal saMzaka hai ki tInoM abhinna hoN| devIkoTa (jaisalamera) ke konA mAla nATA , mAvalImada ke pura ua r am meM se (1847-191160), myUnisapala kamiznara evaM banarerI aitihAsikammaktikoSa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ acaladAra - acalA cAcI www manisTreTa bhI rahe 1000 1093 ra 1059 I0 ke duniya meM taba banatA meM nizulka vivaraNa kiyA thaa| [TAMka] 00) ke premI candrAvata rAjA, ha la. 1550 I0 / [253-4] 3. grow i fwww*w*** *tw # rAnIma. 106060 / eka [ng to; #fae ii zeP]* * hogA nareza rahi * (1149-71 60) kI rAnI, . kI jananI- de. ecasI / 3. vI [meje. 169 ] dharmAtmA patnI / - vaNI (va.) kI eka jaina mahilA, mahahaNa kI putrI, bhadravaza kI putravadhu, bhadranaMdi bhAryA, jisane mathurA meM eka sundara prastara mA pita kiyA thaa| eI, 14,32] rAjapurA- bhAnupurA ke jimacarma poSaka pandrAvatavaMzI rAjA durgamAna ( **19-93 I0) kA pitA / [kha 287 ] - mohanIya gozAla, vaMzasaMsthApaka mohanajI kI 18vIM pIr3hI meM, nAgarAja kA pIca, kAkA kI prasiddhi ke tAnoM kA pitAmaha, jodhapura nareza rAmro candra ne 1562 I0 meM nadI para baiThate ho acalojI ko apanA maMtrI banAyA musaloM ke viruddha lar3e gaye rAjA isoM meM usane bhAga liyA, antaH I0 ke sabarAr3a rAjA kI rakSA kI / [asa] 306 TAMka ] mIra ne kI prANadekara buddha meM isa rAjA ne usakI smAraka banI bnvaayii| de. (desAI. 13.. acyutarAjendra jaina rAjA. 1150 60 / yA vacyutadeva (11260), dhavanagara devarAya kI uttarAdhikAroM, usake zAsana meM aneka jina 11
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 u mandiroM ko dAna divegave, 1539 I0 meM bommaTeDa (vayabeyona) kA mahAmastakAviSeva bhI huaa| yaha rAjA jainAcArya bAbA ke ziSya kIti kA cayana pA F - [pramukha. 272; vaizisaM iv 467; me. 358 ] kA puSa, vidyAyanya svAmI kA vakta jaima nareza usake rAjyadharmAtmA pari cikkatAyi ne kanakAca grAsa kI pUjArtha 1909 I0 meM kinnarIpura kA kAra kiyA thA isakA putra bhI kula vaidya thA / 401; eka iv 158 ] [ udaya, vITa pAnI de dI / [pramukha 20; bhAi. 69] kA nagadeza, sa. 1400601 [meje. 342 phu0 no0] -- sa ke bonazreSThi kA pautra, kaslapa zreSThi evaM mAmAmbA kA dharmAtmA putra, ditor- panaloka ( panasome) bali ke lalita kIrti bhaTTAraka ke ziSya devendra sUri kA gRhastha ziSya, 14vI jatI ke antima patra me apane nagara kI nagarakerisa me vividha pratiSThita karAyA thA, evaM dAnAdika diye the / [241-2 suvidhA ke agava beTha phatahacaMda ke putra mArgadacaMda kI putrI aura kamalanayana bA~kI ke putra udayacanda kI patnI, dharmAtmA mahilA (177360) / [] jaba narenA kA bajavAsana, yo tribhuvanagiri (tAhamavada, bayAnA ke nikaTa) kA maMtrI nareza (1130-51 I0) bA bIra jisake rAjavihAra meM mAdhurasaMgI vinayacanda muni ne apanI 'nadI' Adi na vicI thiiN| vaha kumArapAla pra0 kA uttarAdhikArI thA / usake eka anya zrI pAtra (1992-94) vA / ceSThi, DA ratnapAna jisane mahobA meM 1263 I0 meM vividha pratiSThA karA kI jananI kA nAma vANi
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sApA aura bAloM ke jIvipAna, bastupAta evaM vibhuSamapAla the| pratiSThita pravikA tIbaMkara vidyamAna hI pii| [e. esa.bAI. 21, pR. 74 vaikSisaM. iii 360, 361] babarAba- bAbajayadeva, zAkaMbharIkA cauhAna nareza, gopaja kA pitA ma.11.1-19.. [guSa. 111,129-12] anavarA- raNadhIra kA binadharma poSaka cauhAnagareka, ka. 1910.3.. / bArAva pATI-hindI dina. na sukavi, bAmera nivAsI, savAIjayasiMha ke samaya meM,ma. 170.10, vikI kenivAbapariSayazodhara caupaI, pAramitroM kI kavA, carakhA copaI, kAkA battIsI, jinajI kI rasoI, zivaramapI vivAha, namokAra zivi, kaI pUjAeM, binatI prmaadisaapiyrcnaaeN| mAyarAbabImAla-diva., jayapura nivAsI na. 195..viSApahAra, kalyANa maMdira, ekImAva stotroM tathA caturdaza guNasthAna carcA kI gaya bhASA nikAco mevA pArA ke paramAranareza vindhyA kA pUrvapa,saMbhavatayA pitA; usake. anuva lamIvarmA kA pauSa devapAla, arjunavarmA ke pApAta, la. 121890 meM gaddI para baiThA thaa| pAla ke ye prAyaH saba hI paramAranareza vinaya-sahiSNa the| [sAi 134-135] senagaNa ke bAbA pIrasena ke pratiSya, purNasena ke ziSya aura udayasena ke sdhrmaa| [pra. 227-228) apavarmA- pA bajayavarmana, banavAsi kA binadharmI kadama nareza (565-6066.).kRSNa-ba hi. kA uttarAdhikArI, usakA svayaM kA uttarAdhikArI monidharma thaa| [bhAi 255] mahAvIravAlIna magadhanarena pika vimasAra kA putra evaM uttarAvikArI pratApI samrATa ajAtazatru (.pU. 535-503) aparalAma kunnik| tI. mahAvIra kA bhI bhakta vA bora tathAgata bura kA bhI sammAna karatA thaa| usane magadharAjya kA vistAra karake use sAmrAjya paisA banA diyA, pATani-durga kA nirmANa aura raNamUsala evaM mahAzilAkaMTaka se vidhvaMsaka aitihAsika vyaktikoSa
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikA [ bhAi. 66-69; pramukha 18-20 ] mAthurasaMdhI sAdhvI AryikA, jinakI ziSyA padmazrIne 11766 meM, udayapura ke nikaTa pahelI ke jinamaMdira meM jinastambha nirmANita kiyA thA / atita- 1. mUlasaMghI bha. dharmabhUSaNa ke praziSya tathA bha devendrakIrti ke ziSya, jinane 1584 I0 meM ubalada (mahArASTra) meM neminAtha pratimA pratiSThita kI thI / [kaica. 72] yuddhayantroM kA aviSkAra kiyA / bar3A yuddhapriya thA / anta meM zrAvaka ke vrata bhI dhAraNa kiye the / 4 [jaizikhaM 4. 242-243-244] 2. mUlasaMghI ma. dharmabhUSaNa ke praziSya aura ma. vizAlakIrti ke ziSya, jinhoMne 1644 evaM 1654 I0 meM ukhalada (mahArASTra) meM bimba pratiSThAeM kI thIM / [jaizisaM 267-268 ] 3. nandisaMga - sarasvatI gaccha banAskAragana ke bha. dharmabhUSaNa kI AmnAya meM malaveDa (mAmpaseTa) paTTa ke bha. dharmacandra ke ziSya, jinhoMne 1654 I0 meM kanakayAMtuka jAti ke diga jaina seTha catAhu seThI evaM usake parivAra ke lie, saMbhavatayA bAlApura meM, jinabimba pratiSThita kI thI / 4. ma. kumudacandra ke ziSya aura ma. vizAlakIrti (1670 I0) ke guru- nAgapura pradeza | [jaisi iv pR0 407 ] 5. usI saMgha gaccha-gaNa ke nAgapura paTTa ke bha. hemakIrti ke ziSya tathA bha. ratnakIti ke guru jinhoMne 1500 I0 meM eka pArzva-pratimA pratiSThita kI thii| 1765 va 1775 ke pratimAlekha bhI inhIM ke pratIta hote haiM / [sisa iv, pR0 413-15] 6. ajitakIrti pra0, cArukIti ke ziSya vIra zAntikIrti ke guru, la. 1800 I0 / 7. pratikIti dvi, uparokta zAntikIti ke ziSya, jinhoMne bhAdra kR0 caturthI budhavAra 1809 I0 ko zravaNabelagolastha aitihAsika vyaktikoSa
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ candragiri para samApimarala kiyA thaa| visaM 2] gujarAta ke kundakundAnvayI maMDalAcArya bIkIti ke bina, pArakIrti ke guru aura bAkIti ke prapura, sa. 11. 00 / visaM iv 207] anitamba-tiloyapaNati Adi ke anusAra caturmusakalki kA putra evaM uttarAdhikArI, jisane vIrAbda 590 (san 171-260) meM do varSa dharma-rAjya kiyA thaa| [hari.pu 60/49;sAika, 17, 21:pramukha 200; gaNitAsa-vArANasI nivAsI prasiddha vimAna kavi pandAvanavAsa ke suputra, jaimarAmAvaNa baparanAma padmapurANa bandobasa ke racayitA,ba. 18500 / ajitadAsa mA~sA-jayapura nareza mirjA rAjA jayasiMha ke mukhyamantrI evaM bAmera durga ke prazAsaka diya. jaina mohanadAsa mAMsA (bhAvasA) ke kaniSTa putra, saMpI kalyANakSata ke anuba, jayapura ke saMbIpI.ke vimamaMdira ke nirmaataa| [mukha. 293, 314] adhitaSa- 1.ve. bAcArya, 'yopavitA' ke pavitA, la. 1250 ii.| 2. zve. mAcArya, piMDavidhutiyopikA ke kartA, la. 165.10 3. sve. bAcArya, alpasUti ke racayitA ca.10] manitaMbara- paurASika banapati ke 11 meM se aatthveNsh| avinA- caubIsa tIrthakaroM me se dvitIya, janmasthAna ayodhyA, vaMza ikSvAku, pitA mahArAja jitakSatra, mAtA mahArAnI vijayasenA, nirvANasthAna sammeda shivr| ajitapAlanAca- la.11456.zi.le.meM ullikhita misasaMbI bAcArya zrIvijaya muni ke ziSya yA prakSiSya, saMbhavatayA bajitasena baadiimsiNh| [vaizisaM ifi 319] abitAmari-ve., 125.10 meM 'zAntinAthapariva' kI racanA kI dii| apitAnA rAmabahAdura- sahAranapura ke lA. bamyUbasAda ke kuTumbI, moharaviha sAMcI ke matIje aura lA. dhamasiMha putra, pArmika evaM prabhAvazAlI sajjana / [pramukha 364] aitihAsika vyaktikoSa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajita- 1. yA brahmAjita, golavAra vaMzotpala vIrasiMha kI mA pothA ( thA bodhA) kI kukSi se utpanna mUlamaMdisaMdha ke sUrata paTTa ke bha0 devendrakIti aparanAma surendrakIrti (13871442 I0) ke ziSya brahmacArI, aura unake paTTadhara bha0 vidyAmaMdi (1442-6660) ke gurubhrAtA zreSTha vidvAna, zAstraza evaM kuzala kavi the / bha0 vidyAnanda ke bAdeza se inhoMne mugukaccha (mar3auca ) nagara ke neminAtha jinAlaya meM, la. 1450 I0 meM, saMskRta bhASA meM 'hanumaccarita' naparanAma 'zailamunIndrarAjacarita' kAvya kI racanA kI thii| 2. prAkRtabhASA kI, 44 gAthA nibaddha kallA maloyaNA (kalyANalovA) nAmaka aAtmasambodhanarUpa racanA ke kartAtivasAyA meM 'middiTTha ajiyavaMsena' pATha hai| saMbhavatayA uparokta se abhi I [pusa. 112] 16 3. utsavapaddhati tathA upaddhati ke racayitA saMbhavatayA na. 152 se amita hai / [TAMka] pati- homasana nareza viSNuvarddhana ke sandhivigrahika mantrI evaM vApi puSisamayya ke guru draviDambaya ke AcArya, 111760 ke zi0 se0 meM ullavita / [jaisi ii 264 ] atitIvAdinanasUri ke ziSya aura pradyumnasUri (10 zavI ) ke praguru / atisAra- sihasaMgha ke AcArya, siddhAntaziromana evaM paTakhaMDabhUpaddhati granthoM ke phartA / [TaoNka ] amita siMha- devagar3ha (u0 pra0) ke maMdira ma0 11 ke zi0 se0 meM ullikhita siMhAvaya ke mAnasiMha ke ziSya aura dharmasiMha ke guru / [jaizisaM 4, pR0 117] ajitasiMha mehatA - barjunasiMha ke orasaputra, savAIsiMha ke dattaka putra, 156160 meM mevAr3a rAjya meM sivila jaja the, unake putra chatrasiMha mehatA 1916 I0 meM jilAdhIza the / [ TAMka] masiMha sUri- rAjabanchI bhanezvarasUri ke zivya, aura vardhamAnasUra (10vIMzatI) ke guru | aitihAsika vyaktikoSa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhiva 1. vATAyama ke mAcArya Aryasena ke ziSya evaM paTTavara, kanakaleta ke guru, jinasena evaM narendrasena ke pramuha- vinasena ke ziSya mahApurANakAra malliveNa (1047 I0) ve aura narendrasena ke ziSya nabasena (1043 I0) the| mommaTasArAdi granthoM ke kala nemicandra siddhAntacakravartI (la0 950-990 I0) isa maktisenAcArya ko gurutulya mAnate the aura unake lie 'RddhiprApta', 'gaNadhara tulya' 'rorse' jaise vizeSaNoM kA prayoga karate the / gaganareza mArasiMha dvi. gaMgabaja- mutiyagaMga (961-74 I0) ke guru bhI yahI ajitasenAcArya ne unhIM ke nirdezana meM ukta nareza ne 974 I0 meM baMkApura meM samAdhimaraNa kiyA thaa| mahAsenApati mahArAja cAmuNDarAya ke bhI vaha kulaguru the vaha svayaM unakI mAtA kAlaladevI, bhAryA ajitAdevI tathA putra jinadeva inhoM AcArya ke gRhastha ziSya the| jananI kI preraNApara inhIM AcArya ke mArgadarzana meM bIravara cAmuNDarAya ne zravaNabelagolastha fasoftir kI vizAlakAya apratima gommaTeza bAhubali pratimA kA nirmANa karAyA thA aura inhIM bAbA se 981 I0 meM usakI pratiSThA karAI thii| yaha baktisena bar3e prabhAvaka rAjapura evaM saMgAcArya the| [zoSAMka 41, pR0 19-20 ; jaizisaM iv 130; mommaTasArajIvakANDa bhAzApI0 1978, janarala eDiToriyala pu0 5-13] 2. ajitasena paMDitadeva 'vAvImasiMha' ivisaMgha- nandagaNaaruGgalAnvaya ke AcArya kanakasena vAdirAja ke praziSya baura zrIvijaya oDeyadeva ke ziSya evaM paTTadhara the| prasiddha vAcArya madirAri (1025 I0) ko bhI vaha gurutulya mAnate the / guNasena aura kumArasena unake satha the, tathA malliveNa malabArI bAdi aneka ziSya-praziSya the| zravaNabelagola kI 1128 I0 kI malliveNa prazasti meM inakI sUri sUri prazaMsA kIgaI hai| anya bIsiyoM thi0 se0 meM inakA ullekha va sasammAna smaraNa aitihAsika vyaktikoSa 17
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 hai / suprasiddha saMskRta macacintAmaNi, kSatracUDAmaNi -kAvyAcA syAdvAvasiddhi Adi inakI kaI kRtiyAM haiN| ucca koTi ke saMskRta sAhityakAroM meM inakI gaNanA hai| bhArI bAdI, zAstrArthI. rAjyamAnya evaM prabhAvaka mAcArya the / nizcita jJAta tithi 2057 I0 hai jo saMbhavatayA inake samAdhimaraNa kI hai| bar3e dIrghajIvi the, paNa 60 varSa to muni jIvana rhaa| [zoSaka- 41.20; jaisi bhA. 35.naM. 21-23; vaizisaM / 54; iv 246.282. ] 3. senagaNAgragaNya ajitasenAcArya jinhoMne tuluvadezastha vaMgavADi kI zAsikA jaina rAtrI viTThalA devI ke putra kAmirAma vIra narasiMha baMganarendra ( 1245-75 I0 ) ke paDhanArtha zrRMgAra manjarI nAmaka alaGkAra zAstra kI racanA kI thI / kAvyazAstra ke piMgala, chanda, balakAra Adi viSayoM meM yaha bAcArya niSNAta the / alaGkAra cintAmaNi, chanda: prakAza, vRttavAda nAmaka granthoM ke racayitA bajitasena bhI yahI rahe pratIta hote haiM / [ zoSAMka 41.20 ] 4. A. mANikmanaMdi ke parIkSAmukhasUtra kI laghu anantavIryakRta prameyaratnamAlA nAmnI TIkA kI vyAyamaNidIpikA nAmaka TIkA ke racamiThA atisenAcArya / [ zodhAMka 41.20 ] 5. zAkaTAyana ke sabdAnuzAsana para vakSaNamaIku cintAmaNi TIkA ( laghIyasIvRtti) kI maviprakAzikA TIkA ke kartA ajitasena / [vahI.] 6. bila saMghI vAsupUjya vaivica ke vigya samayadivAkara ajitasena paMDita jinakA samAdhimaraNa 1194 I0 meM huA pratIta hotA hai / [ jozisaM. v. 111 ; zodhAMka 41] saMbhAvanA hai ki na. 4,5 aura 6 a ho / 7. senagaNa ko paTTAvalI meM naM0 14 para, ali ke pazcAta aura summasena ke pUrva ullikhita ni / [sabhA, 1,3743] 8. senayama kI eka dUsarI paTTAvalI meM rAjasena ke uparAnta tathA narendrasena caividya ke pUrva ulhasita baktisena / yaha narendra sena aitihAsika vyaki
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 jaividya paM0 bhAsAvara (1291-124360) ke guru kamala ke paradAdA guru ye [zoSAMka 41. 20: jee xiii 2. 1-9 6. varNamAna suni ke bhaktvAdivAraNa meM pradatta paTTAvalI meM naM. 4 para, bAryana ke pazcAta ra bIraseba ke pUrva ullikhita bajitaseva / [ nahI.] 10. ma. 12 jI ke zi0 se0 meM bAriyadeva, bAlacandradeva aura deva ke uparAnta tathA po ke pUrva ullikhita najitasenadeva | [ iv 301] 11-12. maisUra pradeza ke laMkale nAmaka sthala meM eka 9 bhaTTArakoM ko nAmAMkita mUrtiyAM utkIrNa haiM, kinhIM ajitaseva bhaTTAraka ko hai, aura ma0 bhaTAra kI hai / [jaizikaM iv 540-56 ] 12. ajitasena munivara, jinake gRhastha siSya aura mantrI cAmuNDa ke putra vizva nai bhavanabelavala meM jinamaMdira nirmANa karAyA thA / leka tivirahita hai kintu yaha mAcArya uparokta naM0 1 se amita pratIta hote haiM / [f. i. 49] para jinameM se ba05 kinhIM ajitasena anitAdevI-- mommaTeza saMsthApaka ( 901 60 ) bIsmA maharAja cAmuNDarAya kI bhAryA aura jinadevaNa kI jananI, dharmAtmA mahilA [ pramukha. 84 ] abhItatI-- brahamacAriNI bAI bajItamati, sAmavAla (hUMgarapura) ke sampanna cina. jaina haibaDa dhAvaka kAnha jIkI putrI, saccayatayA hindI kI prathama jJAta jaina kaviyatrI, aneka phuTakara padya racanAe~ adhyAtmika chanda, paTapada, bhaktiparaka pada Adi eka muThake meM saMkta prApta huI haiN| nizcita jJAta tithi 1593 I0 hai jo unake svayaM ke dvArA ukta guTake ke milane kI tithi hai| sUrata paTTa ke bha. bAdi candrasUri kI vaha gRhasvaziSyA rahI pratIta hotI hai / [de. vIravANI, 3 maI 84, pR. 111-15] yA ajanUpa, kuntalamADa kA eka jaina rAjA, la. 1400 I0 [jaizisaM. iv. 433] aitihAsika vyaktikoSa 19
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ janmaSi- de. majyamaMdiyA yinaMdi / masvareSa- hai bhAryadeva / samvavimaTAra-jinhoMne tAmilanAra ke tirumalAi, bAnamA parvata Adi sthAnoM meM kaI muniyoM ko, jo saMbhavatayA unake guru the, mUrtiyAM nirmANa karAI thI - samaya lagabhaga 8 vIM-10 vIM zatI I ke madhya / [desAI. 42, 56-59; kaMca. 29,35-38] tamiladeza ke vizeSakara madurA pradeza me jinadharma kA punaruvAra karane vAle mahAna prabhAvakabAcArya the| de. bArya vajayA ptr| mahAsAmanta, raTTabaMsI,ne 104. meM eka jinAlaya ke lie prabhUta dAna diyA thaa| saMbhavatayA vaha saundati ke pRthvIrAma raTaTavAlI zAkhA se bhinna kisI anya zAkhA kA nareza thaa| mahApaurakAlIna eka prasiddha dasyu, 5.. coroM kA saradAra, bambu. kumAra ke bAda se prabhAvita hokara unake sAtha hI, apane sAthiyoM sahita, munidIkSA lenI aura madhurA ke bana meM tapasyA karake kalyANa lAna kiyaa| mathurA ke kaMkAlI TolA kSetra meM ina tapasviyoM kI smRti meM 501 stUpa nirmita hue batAye jAte hai| anyatA sunArI-bIrabara hanumAna kI jananI, banambaya (pavana kumAra yA prabha bana) kI patnI, vidyAdhara nareza mahendra kI putrI aura prahalAda kI putravadhu / solaha paurASika mahAsatiyoM meM parigaNita, pAkSika sukhIlA, pativratA nArIralA banekakaSiyoM ne usakI karuNa kahAnI ciSita kii| asalI -nADola ke jimaSI cauhAna nareNa AlhapadevakI rAnI aura mahArAja kelhaNadeva kI jamanI / isa rAjamAtA ne 1164 I. meM caMderAva grAma ke mahAbIra binAlaya ke lie bhUmi dAna diyA thaa| baharAditya- de. abaTarAditya pra. evaM hi.komAvabaMdI baina nareza, na. 11... / pramukha. 158] maTaThopavAsamaTAra- de. aSTopavAsi bhaTAra. aitihAsika vyaktikoSa
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ anubhAga- J aNNama aSNayya aNNavyA tate kA mAhavAna jaina nareza, 111560 [ca. 163024 boravara hanumAna kA aparanAma [3. pu.] - de. hanumAna 1. svayaMbhU chanda (la. 800 I0) me ullikhita prAkRta ke pUrvavartI RSi [basAi 305 ] 2. gommaTeDa pratiSThApaka murAya (102 I0) kA bolacAla kA bhaya nAma / dhAI, 293 3. aNNa, ANaka - zAkabharI ke aNorAja cauhAna ke apanarAma- de. antar. madurA ke pAMDya nareza ke jaina rAjamantro isa aNNana mila remana kI prArthanA para simikulama (jinayiri) jinamandira kI bhUmi ko karamukta kiyA gayA thA, 1253 I0 meM + [ive 331-332] kolhApura ke zilAhAra kAlIna 1135 I0 ke zi. le. meM sthA nIya rUpanArAyaNa jinAlaya ke saMrakSaka vIra-vaNika saMgha kA pratinidhi dharmAtmA jaina seTha / [jethisa iv 221] maisUra nareza cikkadevarAja oDeyara kA jaina TakasAlAdhyakSa, rAjA se prArthanA karake zravaNabelagola meM 'kalyANI' sarovara nirmANa karAyA, aura usake pautra kRSNarAja pra. oDeyara (1713-31 I0) ke samaya meM uktasarovara ke taTa para sabhAmaMDapa, zikhara bAdi nAkara ukta nirmANa kArya ko pUrNa kiyA thaa| [jaizisaM. i tU. 48-49: soSAMka-38 pU. 60405 ] rASTrakUTa samrATa kRSNa tu. ke jaina mahAsAdhya bIra kavi puSpadaMta (959 60) ke AzrayadAtA bharata ke pitAmaha / [jaisAI. 316; pramukha. 109] agni bIra noda, rAjA bayyappa kA jyeSTha putra, sa. 950 I0 [meje. 69] manjiva bhaTTAraka- 1024 I0 ke mArola zi. le. ke mahApaMDita vanantavIrya ke prayuta, prabhAcandra ke guru aura vimuktavatIndra siddhAntadeva ke ziSya dina. AcArya / [desAI. 105 ] anaMtanazreSThi- rAjA triyambaka kA mahAmAtya, 'jinadharma mahAmati', candanaveSThi kA putra, la, 15vIM zatI / aitihAsika vya 21
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ atipremAna- 'lyAmukta zravaNojjvala' upAdhidhArI, kerala kA jaina nareza (la. 11vIM zatI), eriNi kA vaMzaja aura kisI rAjarAjA kA putraisane katipaya yakSa-yakSiNI mUrtiyoM kA jIrNoddhAra karAke tikamale (mahasugiri, mahaMta kA pavitra parvata) para pratiSThApita kiyA pA, praNAlI banavAI thI bAra ghaMTA mAvi dAna diye the / ukta sthAna tuNDIramaNDala (somaMDala) me sthita thaa| [kSisaM. ifi. 434; pramukha. 113] tivIra- tI. vartamAna mahAvIra kA eka naamaantr| atikAmbikA- vAnasabaMzI jaina nareza cAGgirAja kI dharmAtmA mAtA-de. cArita rAja [zisaM. ii. 186] matimAkana zaMbukusa perimAla-de. rAjagaMbhIra zaMbuvarAya, rAjarAja tR. caula kA bana sAmaMta. [mejaM. 249] atimane- kalyANI ke uttaravartI cAlukyabaMza saMsthApaka samrATa tailapa di. (973-97 I.) ke pradhAna senApati mallapa kI putrI, pradhAnAmAtya ghalla kI putravA, pracaNDa mahAdaNDanAyaka vIra nAgadeva kI priya patnI, kuzala prazAsanAdhikArI vIrapaduvela kI jananI, 'dAnacintA. maNi' mahAsatI attimambe Adarza dharmaparAyaNa mahilAratna thii| usake sat ke teja se narmadA kA tUphAnI pravAha sthira ho gayA thA, aisI anuzruti hai / kannaDa mahAkavi pona ke zAntinAtha purANa kI usane eka sahastra pratiyAM apane vyaya se likhavAkara vitarita kI thIM, aneka maMdiroM va devamUrtiyoM kA nirmANa karAyA thA, caturviSapAna meM savA tatpara rahI, aneka pAmika utsava, tIrthayAtrAeM, tathA lokopayogI kArya kiye / paravatI samaya meM aneka viziSTa dharmAsmA mahilAmoM ko usakI upamA dI jAtI yo-'abhinava attimanne' kahalAnA bar3e gaurava kI bAta samajhI jAtI rhii| [pramukha. 195-198; bhAda. 314-5; zisaM iv 117; desAI. 140. 141; meca. 127, 156-157] battiyo- de. battimambe-attimambarasi nAmarUpa bhI miltaa| iv. 117] aitihAsika vyaktikoSa
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArAditya- karNATaka rAjya ke kurma evaM hAsana jiloM kA bhAra kovalanADa kahalAtA thA-10 se 12vIM zatI paryanta isa pradeza para bola narezoM kI santati meM utpanna koMgAlba-baMzI narezoM kA rAjya rahA / isavaMza ke saba rAje va rAniyAM bAvi parama jinamata the| isaca meM badaTarAditya upAdhidhArI do rAjA hue- rAjendra pRthvI koMgAlva badaTarAditya pra0 (1066-11.. I.) tathA usakA putra evaM uttarAdhikArI vinuvanamalla-bola-kobAlba babaTarAditya hi.| ina narejoM ne babaTarAditya- tyAlaya aparanAma koMgAlva jinamUha bAdi kaI bhavya vinamaMdira banavAye- kApUramaccha ke bhAcArya ganDavimukta siddhAntadeva, prabhAcandra siddhAnta prabhRti kaI viga. munirAjoM ko svaguru mAnakara unakA sammAna kiyA, anya aneka kArya dharmaprabhAvanA ke lie kie / inake aneka mantrI, rAja. puruSa, adhikArI, sAmanta bAdi bhI jaina the| de. aTarAditya / [pramukha. 186-198; bhAi. 330-1; zisaM... 498,500; ii. 224] adabhuta rugNarAja-candrAvatI-AbU kA paramAravaMzI jaina nareza, 967 I0, araNya rAja kA putra, saMbhavatayA kAnharadeva se abhinna hai / isakA putra dharaNIvarAha thaa| [guSa. 187,198] yA badalarAditya, hoyasala marasiMhadeva ke mahAsAmanta mali. nAcideva ke upanAma, 115. I.- de. vAcideva / [jezisaM. iii. 333] madivama- eka pracanDa bola senApati jise viSNubaIna. hoyasala aura usake jaina senApati gaMgarAja ne burI taraha parAjita kiyA thA / de. mAdiyama / [zisa / 53, 9., bhU. 90: pramukha. 143] adhomukha- paurANika navanAradoM meM bntim| amyADinAvaka-yA maleyAla adhyADinAyaka, eka kuzala dhanuSara na bora, jisane 1244 I. meM zravaNabelagolasva vinayapiri se candrAgiri kA acUka nizAnA lagAyA thaa| [vaikSisaM.i.74) bhagaGgapAla tomara-de. anaMgapAsa tomr| aitihAsika vyaktikoSa
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAnaka-tribhuvanagiri kA zUrasenavaMzI jaina nareza (155. bI pAla ke putra tribhuvana pAla kA prapautra, vijayapAla kA pauSa, dUra. pAla kA putr| [kaMca. 27] mAlavA pAsavana-jo guNasenadeva kA ziSya thA, aura jisake bhatIje pAcana bIpAlana ne mAsa ke kIlakkuDi sthAna meM jinapratimA pratiSThita karAI bI-la. 7vIM zatI I. meM [SisaM. iv. 33.38] vijayanagara mareza harihara vi.ke zAsanakAla ke 1397 I. ke li.ne.ke anusAra rAjA ke eka banyu immADa pukka kA jaina dharmA babaMdI putra avanta kSamApati / [jaicisaM.5.182] manantaSi- kanaDa kavi, bha. bhIlasAgara bora paMDitAcArya ke ziSya, 1778 I. meM 'bekhagola-gommaTezvara carita' kI racanA kI thI, jisameM aneka aitihAsika tathyoM evaM ghaTanAoM kA bhI ullekha hai, jinameM se kaI pramapUrNa hai| [kaca; zivaM. bhU. 27, 48] anloDa-jisake putra bAdiseTTi ne mAvinakere (maisUra pradeza) ke candranAtha caityAlaya meM, la, 14vIM zatI I0 meM, eka manoza caturviMzati tIrthakara pratimA pratiSThApita kI thii| [zisaM. iv. 419] masantIti- 1. mUlananvisaMdha kI paTTAbaliyoM meM na0 33 para, ujjanI-paTTa ke antargata, ullikhita bAcArya, paTTAlI pratta samaya 708728 I., dezabhUSaNa evaM dharmanaMdi ke madhya. [sibhA.i.4,75. 0.; mopAMka-1] 2. prAmANyabhaGga nAmaka grantha ke kartA (sa. 750 I.)- anantavIrya ne navamI siDiviniyara TIkA meM inakA ullekha kiyA hai| [zoSAMka-3] 3. bRhasamiti evaM laghusamiti ke kA, jinake ullekha evaM uddharaNa bAvi zAntisUri ke baMgakaMvArtika, bamayadevasUri ke bAvamahArNava, prabhAcandra ke nyAyakumudacandra bora vAdirAna ke nyAya-vinizcayavivaraNa meM prApta hote hai -ye saba AcArya prAya: 11vIM zatI.ke haiN| ina anantakIti kA anumAnita samaya nauvIM zatI I. hai| [thoSAMka-1] 24 aitihAsika mAhiyoga
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. vAdirAja (1025 I0) dvArA jIvasiddhikaraNa ke kartA ke rUpa meM smRta anantakoti--saMbhavatayA yaha svAmisamantabhadra (2rI satI I0) kRta jIvasiddhi kI TIkA hogI / dharmasiddhi, pramANanirNaya Adi ke kartA anantakIrti bhI saMbhavatayA yahI hai, aura saMbhava hai ki na0 3 se amina hoM / [zodhAMka-3] 5. mAlava ke zAntinAthadeva se sambaddha balAtkAragaNa kI citrakUTa AmnAya ke municandra siddhAntadeva ke ziSya anantakIrtideva, jinheM. 1075 I0 ke lagabhaga, kezavadeva hegaDe me bhUdAna Adi diyA thA / [jaizisaM. ii. 200; eka. vii. 134] 6. diga. mAthurasaMtrI anantakIrti, jinane 1147 I0 meM bIkAnera pradeza meM eka jinapratimA pratiSThita kI thI / [ bIkA. lesaM. 2457; zoSAMka-3] 7. anantIti muni tapasAbaka, jo hoyasala nareza bora ballAladeva vi. ke daNDanAyaka bharata kI dharmAtmA patni jakkabbe ke guru ye - isa mahilA ne 1996 I0 meM samAdhimaraNa kiyA thA / [jaizi. iii. 427; eka vii. 196; pramukha. 158 ] 8. kAjUragaNa kI paTTAvalI meM devakIrti ke pazcAta aura dharmakIrti ke pUrva ullikhita anantakIrti, jo 1207 I0 meM bAndhava nagara kI zAntinAya vasati ke adhyakSa the / [zodhAMka-3: prasaM 133; jaizisaM. iv. 323] 9. dezIgaNa - pustakagaccha ke meSacandra jaividyadeva (svanaM. 1195 I0) ke praziSya, AcArasAra ( 1154 I0) ke kartA bIranandi siddhAntacakravartI ke ziSya, rAmacandra maladhAri ke guru aura zubhacandra adhyAtma (svarga. 1313 I0) ke praguru anantakIrti munipa - saMbhavatayA na 0 7 se baniza haiN| [jaizisaM . 41 ] 10. kASThAsaMgha- mAthuragaccha puSkaramaNa ke pratiSThAcArya anantakIrti, jo candravADa (phIrojAbAda, u0 pra0) ke 1371 I0 ke kaI pratimAlekhoM meM ullikhita haiN| yaha zreyAMsasenake ziSya aura kamalakIti (1386 I0) ke guru the / [zodhAMka-3; jaisinA. xiii, 2, 132; pramukha. 248 ] aitihAsika vyaktikoSa 25
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. isI gaNa- gaccha ke bha. kamalakIrti ( 1449-88 I0) ke zivya / [ zodhAMka 3] 12. naMdisaMgha-sarasvatI gaccha balAtkAragaNa ke sAgavAr3A paTTa ke maMDalAcArya ratnakIrti ke ziSya, jinhoMne 1445 I0 ke lagabhaga vizAla catuvidha saMgha sahita dakSiNa deza ko vihAra kiyA thA aura vahA~ ratnakIrti paTTa sthApita kiyA thA, jisake muni nagna evaM banavAsI hote rahe / [zodhAMka-3; jaisibhA. xiii. 2.112115 ] 13. isI saMgha-gaNa- gaccha ke mAlavA paTTa ke abhinava ratnakIrti ke ziSya, kumudacandra ( 1550 I0) ke sadharmA, aura brahma rAyamalla (1559-76 I0) tathA bha. pratApakIti ( 161960) ke guru- samaya la. 1550 I0 / [zoSAMka - 3 ] 14. isI gaNa-gaccha ke kRSNagar3ha paTTa ke bha. mahendra kIrti ke paTTaghara aura bha. bhuvanabhUSaNa ke guru anantakIti- 1755 I0 / [ zoSAMka - 3] 15. isI gaNa- gaccha ke nAgora paTTa ke bha. sahastrakIti dvi. ke ziSya aura harSakIrti ke guru bha. anantakIrti- la. 1800 I0 / [ zoSAMka - 3] 16. mUlasaMgha - kANragaNa ke anantakIrtideva jinake gRhastha ziSya boppaya ne, 14vIM zatI I0 meM, samAdhimaraNa kiyA thaa| [jaizisaM. iv 418] 17. ajamera ke naMdisaMghI bha. mahendrakIrti ke paTTadhara mora bhuvana bhUSaNa ke guru bha. anantakIrti (1716-40 I0 ) / inhIMke upadeza se 1737 I0 meM zrAvaka rAmasiMha ne mAroTha meM sAhoM ke jinAlaya kI pratiSThA karAI thii| [ prabhAvaka. 230; kaMca. 06 ] anantavAsa-- me saMghIdogaladAsa Adi kaI seThoM ke sahayoga se, bha. kSemakIti ke upadeza se, 1639 I0 meM zAnti jina pratiSThotsava kiyA thA / [kaica. 77; anekAnta, xiii. 127 ] anantanAtha - caudahaveM tIrthaMkara, janmasthAna ayodhyA, pitA siMhasena, mAtA jaya zyAmA, ikSvAkuvaMzI nareza / 26 * aitihAsika vyaktikoSa
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ananyacAya kADa kavi, manmatha koravaMji-pakSagAna ke racayitA, la. 1000I0 / anantapAsa--- anhilapura (bujarAta) ke pallIvAla diya. jaina, bAmanakavi ke jyeSTha putra, kavi dhanapAla pallIvAla (1204 I0) ke agraja, pATIgaNita ke racayitA / [ jaisAi. 470 ] anantapAlayya-manevegaMDe daNDanAyaka, cAlukya samrATa tribhuvanamalladeva kA jaina sAmanta tathA usake adhIna eka bar3e pradeza kA sUbedAra [jaizisaM. - 243] manapaMDita- kama kavi zrIpati kA mAtRla, svayaM vidvAna evaM kavi, vardhamAna ( 1542 I0) dvArA vidvatstotra meM smRta de. atappa | amantappa anantamatI - AryikA, humar3avaMzotpanna, jinhoMne 1547 I0 meM, kASThAsaMgha- naMdItaTagaccha - vidyAdharagaNa rAmasenAnvaya ke ma. vizAlakIti ke praziSya, bha. vizvasena ke ziSya, bha. vidyAbhUSaNa se pArzva Adi jinabiMboM kI pratiSThA karAI thii| bar3audA ke bAr3I mohallA ke diga. jaina maMdira meM ukta lekhAMkita pArzva pratimA virAjamAna hai / anantarAja mara-bilikere ke jaina rAjA, aura maisUra nareza immaDi kRSNarAja oDeyara ke sAmanta eva pradhAna aMgarakSaka rAjA devarAja barasu ( svarga 1826 I0) ke prapitAmaha / [ pramukha. 325 ] anantarAma baMdha-vAliyara nivAsI mehatA ausavAla, jayapura nareza rAmasiMha ke dIvAna, jinamaMdira banavAyA, 1843 I0 / [TaMka. ] ananta saMveva--- pUrvIgaMga nareza, jisake kRpApAtra jaina seTha kaSNama nAyaka ne viz2agApaTama jile ke bhogapura sthAna meM rAjarAjA jinAlaya nirmANa karAke usake lie 1187 I0 meM, anya vyApAriyoM kI sahamati se bhUdAna kiyA thaa| [ meje. 253; pramukha. 191] anantavIrya- 1. vRhad yA vRddha anantavIrya, isa nAma ke sarvaprathama AcArya aura bhaTTAkalaGkadeva (640 - 720 I0) ke sarvaprathama TIkAkAra jinakA ullekha siddhivinizcaya ke TIkAkAra anantavIryaM vi. (ravibhadra. ziSya) ne kiyA hai| inakA anumAnita samaya sa. 725-40 I0 hai / [zodhAMka-16 pR. 205: jaiso. 168,177 ] 2. anantavIrya vi., 'ravibhadra pAdopajIvi', upalabdha siddhivini aitihAsika vyaktikoSa 27
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 rarTIkA ke kartA, akalaGka - sAhitya ke mameza, viziSTa abhyAsI evaM taladRSTA vyAkhyAkAra, vidyAnandha ke prAyaH samakA lona, samaya na. 800-25 I0 / prabhAcandra aura vAdirAja dvArA smRta / inake ziSya kumArasena ke praziSya vimalacandra kA samaya la. 900-35 I0 hai / akalaGkakRta laghIyastraya tathA pramANasaMgraha ke TIkAkAra bhI saMbhavatayA yahI anantavIyaM haiM / [jaiso. 176, 199; zodhAMka- 16; pravI. -1, 83] 3. laghu anantavIrya, jo mANikyanaMdi kRta parIkSAmukhasUtra kI prameyaratnamAlA nAmaka TIkA ke kartA haiM TIkA kA aparanAma parIkSAmukha- paMjikA hai / yaha TIkA prabhAcandra ( 1009-53 I0) kRta prameya-kamalamAkhaMDa ke saMkSepasAra ke rUpa meM prastuta kI gaI hai, aura svayaM usakI nyAyamaNidIpikA nAmaka TIkA ke kartA ajitasena paMDita kA samaya la. 1170 I0 hai / ataH laghu anantavIrya 1050 aura 1170 I0 ke madhya kisI samaya hue the / [zoSAMka-16] 4. anantavIryaM bhaTTAraka, jinakA ullekha 1077 I0 ke eka zi. le. meM alaGkasUtra kI vRtti ke racayitA ke rUpa meM huA hai, aura jinake pUrva - abhinandanAcArya, kaviparameSThi tathA vidyadeva kA ullekha huA hai, aura uparAnta drabir3asaMgha- nandigaNa- aruGgalAsvaya ke kumArasena, maunideva, vimalacandra, kanakasena vAdirAja tathA kamalabhadra kA kramazaH ullekha huA hai- ukta varSa meM kamalabhadra ko hI lekhollikhita dAna diyA gayA thaa| saMbhavatayA uparokta na0 3 se abhinna haiM / [ jaizisaM. // 213; eka. viii. 35; zoSAMka - 16] 5. anantavIrya yA anantavIryyaya, jo belagola nivAsI vIrasena siddhAntadeva ke praziSya tathA goNasena paMDita bhaTTAraka ke ziSya the, bora jinheM 977 I0 meM rakkasa nAmaka rAjA ne dAna diyA thaa| [jaizisa - 154; eka. i. 4; zodhAMka-16] 6. anantavIrya muni jinakA ulmesa cAmarAjanagara kI pApayaMbasati ke 1117 60 ke zi. le. meM vijJAnama ke malliveNavratI aitihAsika vyaktikoSa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke paracAtu, zrIpAladeva ke sAtha huvA hai | [zisaM -264 eka-iv-83; zodhAMka- 16] 7. mantavIrya siddhAnti, jo mUlasaMca kAnUragaNa- kundakundAnvaya ke mAganaMdi ke ziSya una prAcandradeva ke sathama the jo 111760 kesile ke prastotA rAjA naliyagama ke pitA rAjAbammadeva ke guru the ataH la. 1100 I0 me the / [visaM. // . 267; eka. vii-x7; zodhAMka- 16] 8. anantavIrya siddhAntadeva, jo kAnUragaNa-mevapASANagaccha ke mAthanandi siddhAntadeva ke ziSya the, prabhAcandra baura municandra ke sadharmA the, mora gaMganareza rakkasagaMga ke guru the yaha ullekha ukta rAjA ke bhatIje magiMga ke madira nirmANa evaM bhUdAna ke 1121 I0 ke zi. le. meM huA hai / ataH inakA samaya la. 1100 I0 hai, saMbhavatathA na0 7 se abhinna haiN| [jaizisaM - 277; zoSAMka - 16] 9. anantavIrya siddhAntakara jinake ziSya zrutakIrti budha, kanakanaMdi vidya aura municandravatI the - municandra ke ziSya kanakacandra, mAmavacandra mora bAlacandra traividya the| antima donoM ko 1112 I0 ( matAntara se 1132 I0) meM jinamaMdiroM ke lie dAna diye gaye the / saMbhavatayA yaha anantavIrya na0 7 evaM 8 se abhinna haiM / [jaizisaM. ii - 299; eka. vii. 64; zodhAMka 16] 10. sUrasthagaNa ke ' cArucaritrabhUSara ', ' rAjAoM dvArA banditacaraNa', 'rAddhAntArNavapArama' anantavIrya, jina kI ziSya paramparA meM kramaza: bAlacandra prabhAcandra kalneledeva aSTopavAsimuni, hemanaMdi, vinayanaMdi aura ekabIra muni hue- antima ke anuja pallapaDita aparanAma pAlya kI tideva ke samaya ke 1124 I0 ke zi. le. meM inakA ullekha huA hai| [jaizisaM // - 269; eka-iv19; zoghAMka-16] 11. anantavIrya, jinakA ullekha senagaNa kI paTTAvalI meM na0 22 para, amitasena ke praziSya evaM kortisena ke ziSya, tathA bIrasena ke guru aura jinasena ke praguru ke rUpa meM huA hai -samaya la. 750 ke kucha pUrva saMbhava hai ki na0 1 se abhinna hoN| [soMSAMka - 16] aitihAsika vyaktikoSa 29
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. anantavIrya, jinakA ullekha usI paDhAvanI meM na. 48 para pradyumnakAvyakartA mahAsena (la. 996-10.9I.) ke paziSya, narasena ke ziSya, aura rAjabhadra ke guru evaM vIrabhadra ke praguru ke rUpa meM humA hai| [zoSAMka-16. pR-207] 13. vaha anantavIrya jinakA ullekha karNATaka ke belArI jile ke kogali grAma meM prApta eka tipirahita pratimA lekha meM hamA hai| [zodhAMka-16] 14. hummaca ke, 1147 I. ke zi. le. meM ullikhita, maladhArI pratIke kaniSTha sagharmA yA ziSya aura zrIpAla vidya ke saSarmA, mahAnavAdI anantavIrya jo draviDasaMgha-naMdigaNa-aruGgalAnvaya ke AcArya the| yaha na0 6 se abhinna pratIta hote haiM, zAyada na. 3 se bhii| inhIM kA ullekha 1153 I. ke belara ke zi. le. meM bhI hai| [zisaM. iv. 246; jaizisaM iii. 326; eka. viii37; zoSAMka-16] 15. pazcimI cAlukya nareza jayasiMha di. jagadekamalla ke 1024 I. ke eka zi. le. meM ullikhita guru paramparA-kamaladeva-vimuktavratIndra-sivAntadeva-agNiya bhaTAraka-prabhAcandra-anantavIrya meM aMtima AcArya, jinake viSaya meM kahA gayA hai ki vaha udbhaTa vidvAna the, aura vyAkaraNa, chanda, koSa, alaGkAra, nATyazAstra, kAvyazAstra, saMgIta, kAmazAstra, gaNita, jyotiSa, nimittamAna, smRti-sAhitya, rAjanIti, jainadarzana evaM adhyAtma meM niSNAta the| unake ziSya guNakIti siddhAnta bhaTTAraka aura praziSya devakIti paMDita the| yaha paramparA yApanIya saMgha kI, yA mUlasaMpa. sUrasthagaNa-citrakuTAnvaya kI pratIta hotI hai / sabhava hai na. 10 se abhinna hai| [desAI 1.5] 16. dhAravAr3a jile ke mugada nAmaka sthAna se prApta 1045 I. ke eka li. le. meM ullikhita anantavIrya jo yApanIyasaMgha ke prabhAcandra ke ziSya niravacakIti ke praziSya. govarSanadeva ke ziSya aura kumArakIti ke saSarmA the| kumArakIti ke ziSya dAmanandi bora praziSya govarSanadeva viDaye jinake ziSya dAmanaMdigaNDa aitihAsika vyaktiko
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimuktaye / li. le. antima do bhASAyoM ke samaya kA hai| [desAI. 142] 17. amantavIrya paMDita, jinakA ullekha 'pravacana-parIkSA ke katA di. jaina gAhmaNa paM. nepicandra (16vIM zatI I.) ne apane eka pUrvaja ke rUpa meM kiyA hai aura unheM 'paTavAda-vizArada' batAyA hai| [zodhAMka-16; prasaM. 1.1] 18. jayadeva bhaTTAraka ke ziSya, dezIgaNa ke banantavIryadeva jinake priya gRhastha ziSya rAya goDa ne AvittIyaMkara kI pratimA pratiSThApita kI thii| zAyada inhIM ke eka anya ziSya obeyamaseTTi ne eka anya pratimA pratiSThApita kI pii| [zisaM.iv.547,567, anantavI -de. anantavIrya na. 5- saMbhava hai gRhastha paMDita bavratI bhAvaka anantasenadeva-saptamaMgItaraMgiNI ke kartA paM0 vimaladAsa ke guru, vIragrAma nivAsI, diga. [TaMka] anantahaMsani-ve., dazakRSTAnta-caritra (1513 I.) ke racayitA / bannatAmatI-ganti-navilUra saMgha kI tapasvinI AyikA, jinhoMne la. 700I0 meM, bAdazatapa dhAraNakara tathA yathAvidhi vratoM kA pAlana karake dhavaNabelagola ke kaTavA parvata para suraloka prApta kiyA thaa| [zisaM. i-28; eka. ii, 90] anapAyabola- de. kulotuMga coladeva di. (1150 I.) -isake samaya meM zekkisAra ne tamina ke prasiddha periyapurANam kI racanA kI thii| [meje. 274] manaladevI- senApati bASaDAha kaTakarAja kI patnI aura kavi bhAsaDa kI jananI / [TaMka] anasatena- yA baMgasena, anubhUti ke anusAra unjana ke rAjA vikramAditya ke purohita aura banAnA siddhasena divAkara ke pitA / [TaMka] mamAni -tI. mahAvIrakAlIna evaM unakA bhakta zrAvastI kA dhanAdhIna, betavana bihAra banAne vAlI dukhamakta vidhAtA kA shvsur| [pramukha. 23] aitihAsika vyaktioSa
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyuSaNa - 10vIM zatI I. ke prasiddha diga. jaina daNDanAyaka zrIviSaya kI eka upAdhi / [Taka; eI. x. pR. 147-53; zisaM. iv-97) anupamAdevI- viduSI, kalAmarmajJa, dharmAtmA mahilA, rAjyamantrI tejapAla kI dharmapatnI, usI kI preraNA evaM devarekha me mantrIpara tejapAlabastupAla dvaya ne zatruJjaya evaM giranAra ke aura bAbU ke vizva. prasiddha delavAr3A jinamaMdiroM kA nirmANa karAyA thA, 123. I. meM. [TaMka.; gaca. 295] 1. yA banista, mahAbhAratakAlIna kRSNa kA pautra aura praghumna kA putra / 2. magadhanareza udAyI kA uttarAdhikArI, jisake uparAnta muNDa, nAgadazaka bAdi rAjA hue| [pramukha. 20] anUpasiMha jinacandrasUri kA bhakta, jainadharma poSaka bIkAnera nareza, 1669. 9860 (pramukha 336] anUpasiMha bhaMDArI-jodhapura nivAsI osavAla, jaba jodhapura nareza ajItasiMha gujarAta kA sUbedAra thA (1720-21 I. meM) to yaha bhaMDArI vahA~ usakA pratinidhi tathA sarvesarvA zAsaka thA, kintu kara evaM atyAcArI thA, usane kapUracaMda bhaMsAlI ko hatyA karAI / jaba 1721 meM haidarakulI khAM sUbedAra havA to ahamadAbAda kI janatA ne bhaMgarI kI havelI para bhAkramaNa kara diyA, vaha kaThinAI se jAna bacAkara bhAga skaa| [pramukha. 311, TaMka] anaMgapAla tomara-dillI nagara kA nirmANa karane vAlA tomaravaMzI anaMgapAla pra. (796 I.); usake vaMzajoM meM anaMgapAla vi. tathA kucha kAlo. parAnta anaMgapAla ta* (1132 60) thA, jisakA rAjyazreSThi naTTalasAhU thA- usane dillI meM kaI vizAla evaM bhavya jinamaMdira banavAye the| yaha tathA usa vaMza ke prAya: sabhI rAjA jainadharma ke prazrayadAtA the| [bhAi. 166; pramukha.208-209; jaiso. 219] manantappa, kannaDakavi, ahiMsAka nAmaka yakSagAna (la. 1720 I.) kA racayitA, candaNNa zreSThi aura usakI bhAryA pannama kA putra, cikka-ballAlapura ke rAjA bacabhUpa kA bhASita / [kakaca.] mantappa 32 aitihAsika byaktikoSa
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya--harivaMza meM yadukula ke zUra ke pautra, samudravijaya, vasudeva vAdi ke pitA, kRSNa bIra ariSTanemi ke pitAmaha / [ uttarapu.] alambaseDa- baladeva 1396 I0 ke sikharavasati ke zi. le. ke anusAra bha. mahAvIra ke eka gvyvr| [jaizi. - 105] aparAjita maisUra ke jaina nagaraseTha vIrappa kA putra aura kumAra vIrappa kA pitA, la0 1550 I0 [pramukha. 327] nADI kA cauhAna rAjA, azvarAja kA putra, 1161 I0 meM arte meM jinarnaya pratiSThA karAI aura 1962 I0 meM nAdarA meM vizAla mahAvIra jinAlaya banavAyA / [pramukha. 208 ] 1. ma. mahAvIra kI ziSya paramparA meM chaThe AcArya, tRtIya bhUtakebali (435-413 I0 pU.). [jaiso. 262 ] 2. khaMDelA ke rAjA prajA ko jainadharma meM dIkSita karane vAle jinasenAcArya ke paramparA guru. [ kaMca. 103 ] aparAjitaguru jo senasaMgha ke mallavAdi ke praziSya aura sumati-pUjyapAda ke ziSya the, aura jinheM rASTrakUTa amoSavarSa pra0 ke gujarAta ke bAyasarAya karkarAja suvarthavarSa ne, 821 I0 ke sUrata-tAmrapatra dvArA nAgasArikA ke jinamaMdira ke liye hiraNyayogA nAmaka kSetra pradAna kiyA thaa| [jaizisaM. iv. 55 ] aparAjitari-aparanAma zrIvijaya, vijaya yA vijayAcArya, yApanIya- nandisaMgha ke AcArya candranaMdi ke praziSya aura baladevasUri ke ziSya the / AcArya zrIiferut kI preraNA para inhoMne zivAryakRta bhagavatI ArAdhanA (prathama dvitIya zatI I0) kI vijayodayA' nAmaka TIkA kI racanA kI thI vo ukta grantha kI sarvaprAcIna upalabdha TIkA hai aura usakA racanAkAla la. 700 I0 hai / unhoMne vazavaikAlika sUtra para bhI eka TIkA likhI thI / bArAtIya sUricUDAmaNi nAganaMdigaNI unake vidyAguru the / saMghabheda ke samaya prArambha meM yApanIya saMgha dina zve. ubhaya sampradAyoM ko jor3ane vAlI kar3I kA kArya karatA thA, kintu aparAjitasUri ke samaya taka vaha diga. mUlasaMgha ke nandinana meM antarmukta ho calA thaa| [jaiso. 153; vijayodayA TIkA saMyukta bhagavatI ArAdhanA ke prakAzita saMskaraNoM kI prastAvanAeM Adi ] aitihAsika vyaktikoSa 33
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ sappaga aparAripa- koMkaNa nareza mallikArjuna kA uttarAdhikArI baina nareza, 1962 I0 [guca. 272] yA ayyaNa, kalyANI ke pazcimI cAlukyavaMza kA nareza, vikramAditya ke pazcAta aura jamiha ke pUrva hubA -zi. le. 1939 I. kA hai| [zisaM iii. 313; eka.vii. 233] mapyA- raTTanareNa kArtavIrya caturtha kA zrIkaraNa padAdhikArI, aura ukta rANA evaM usake uttarAdhikArI mallikArjuna ke mantrI tathA raTTajinAlaya ke nirmAtA bIcaNa kA pitA, 1204 I. [jaizisaM iii. 453.454; iv. 318-319] mapyanavya- aura daDanAyaka kesimayya tathA rebbiseTi kI prArthanA para cAlukya trailokyamahala ke rAjya me, 1067 I. meM, nalagoNDA kI rAnI ne kacha prAcIna jinamaMdiroM ke lie bhUmi dAna kI thI / jaizisaM v.40] pappaNamya roya-ne cAlukya jayasiMha dvi ke rAjya meM 1072 I. me maisUra ke rAyacara jile ke talekhAna sthAna meM eka jinamaMdira banavAyA thA jisake liye rAjya ne bhUmi nAdi dAna kI thii| [zisaM.v45] appayA de. ayyapArya, nAmAntara appaya, ayyapa, aayp| appara- kAJcI ke jinadharmI pallavanareza mahendravarmana pra (600-30 I.) ke samaya ke jaina maTha kA muni dharmasena dharmavirodhI hokara zaivasaMta appara ke nAma se prasiddha hayA-rAjA ko bhI zeka banA liyA aura donoM ne jainoM para bhISaNa atyAcAra kiye| [bhAi. 243; pramukha. 89; desAI. 33, 35, 63,81] bapyubarAja- rASTrakaTa kRSNa tu. ke jaina mahAsAmantAdhipati zaMkaragaNDa vi (964 I.) ke pitAmaha kA pitAmaha-pUrA vaMza jana thA / [desAI. 368] avinaMbanamaTAra iii-de, abhinaMdana bhaTAra pra. va hi / [desAI.59] abula phajala-mugala samrATa akabara (1556-1605 I.) kA darabArI, mantrI aura itihAsakAra, akabaranAmA tathA Aine-akabarI kA lekhaka -apanI 'AIna' meM usane jainadharma va usake anuyAyiyoM kA bhI eka pariccheva meM varNana kiyA hai, kaI tatkAlIna jaina viziSTa aitihAsika paktikoSa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ janoM kA bhI ullekha kiyA hai / vaha eka udAra sahiSNa sUphI vidvAna thaa| [bhAi. 485 pramukha. 220; zoSaka. 17-18] manja - . par3amacandra / marahamAna- prasiddha apabhramhakAvya 'saMdesarAsaka' kA kartA, banoM se prabhAvita, usa grantha kI pratiyAM bhI jaina mAstra bhaMDAroM meM hI milI haiM samaya 12vIM zatI ii.| [TaMka] anurahamAna kunavAlA-dillI nivAsI musalamAna, ratnoM kI kaTAI kA kAma karatA pA, eka sthAnakavAsI sAdhu ke prabhAva se bainadharma apanAliyA, mRtyu. 1913 I. [ka] ammakAreNI-coTavaMza kI rAjakumArI ne apanI bhaginI padumaladevI ke puNyArtha, 157160 meM eka tAmrazAsana dvArA mUDivir3e kI basadi ko dAna diyA thaa| [zisaM. iv. 480] ambAladevI- gaMganareza arumulideva rakkasagaMga (la. 1.50 I.) kI dharmAtmA rAnI / [jaizisaM. 213; iv. 410] ambalambA- aparanAma candrabelambe, rASTrakUTa rAjakumArI, samrATa amoghavarSa pra. (15-76 I.) kI putrI, aura gaMganareza rAcamalla satyavAkya dvi. ke anuja evaM uttarAdhikArI batupa guNaduttaraMga kI patnI tathA komAra beDeMga erevaMga kI jananI, dharmAtmA jinamakta rAjarAnI / [zisaM. 1. 142; pramukha. 77] karake baina mahAkavi rana (janma 949 60) kI dharmAtmA jnnii| maoya mAvasa yA mAdhara-usa pAramA mAra yA mAreya kA pitA, jisane 1920 6. ke lagabhaga mattavara kI basati meM tapasvinI bAyikA caTave. ganti kA smAraka banavAyA thaa| [jaizisaM. ii. 273;iv. 410; meja. 339] 1. tI. mahAvIra kAlIna 1. anuttaropapAdaka munivaroM meM se ek| [siko. 7.] 2. bhadrabAhu di (0 pU0 37.14) ke guru yazobAhu kA apara 3. de. abhayakumAra vA babhavarAjakumAra / aitihAsika vyaktikoSa
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. de. abhydev| 1. sevAntika, banavAsI, digambarAcArya, jo nandisaMpa kI paTTAvalI meM na0 77 para, gvAliyara paTTa ke antargata, cAskIti ke pazcAta bora basantakIti ke pUrva ullikhata haiM -samaya na. 1207 ii.| 2. usI saMgha ke devacandra ke ziSya, aura vasantakIti ke guru tathA vizAlakIrti ke praguru -vizAlakIti ke ziSya zubhakIti aura praziSya dharmacanda kA ullekha 1300 ke cittauDake zi. le. meM huA hai| zisaM.v. 152,173] 3. usI saMgha ke dillI-paTTASIsa rAyarAjaguru amAcandra ke ziSya, aura una AryikA dharmazrI ke praguru, jinheM 1404 I. meM mahamUda zAha tugaluka ke zAsanakAla meM, sAhIvAla jAtIya zrAvaka nalha ne puSpadanta kRta apabhraza AdipurANa kI prati bheMTa kI thii| 4. kASThAsaMgha-mAyaragaccha-puSkaragaNa kI paTTAvalI ke dasaveM guru, jo vizvakIti ke ziSya aura bhUtisena ke guru the / 5. usI paTTAvalI ke 23veM muru, jo yaza.kIrti ke ziSya aura mahAsena ke guru the| abhaya, abhayarAjakumAra yA abhayakumAra, magaSanareza zreNika bibi. sAra (chaThI zatI I.pU.) ke vakSya (matAntara se brAhmaNa) patnI nandA se utpanna putra, pitA mahArAja zreNika kA buddhinidhAna mahA mantrI, vicakSaNa rAjanItima, kuzala prazAsaka, atyanta nyAyapriya suvicAraka, parama jinabhakta, to. mahAvIra kA ananya upAsaka, anta meM munidIkSA lekara AtmasAdhana kiyA / araba (irAka yA IrAna) kA rAjakumAra Aka ( saMbhavatayA ardezira ) isakA parama mitra thA aura isake prabhAva se usane jainadharma baMgIkAra kiyA, tI. mahAvIra ke bhArata Akara darzana kiye, anta meM munidIkSA lii| abhayakumAra kI advitIya buddhimattA, cAturya evaM nyAyapriyatA kI aneka kahAniyAM pracalita haiM -Aja bhI jaina mahatva mAMgalika avasaroM para 'hameM abhamakumAra jaisI buddhi prApta ho' yaha bhAvanA karate haiN| [bhAi. 65; pramuva. 17-18] aitihAsika vyaktikoSa
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajaya kumAra--- jaisalamera rAjya ke vikramapura kA dharmAtmA jaina 1155 I0 meM, jinapatisUri ke mArgadarzana meM nikAlA thaa| [ kaica. 39 ] bhagavacana anayacA - 1. ajitasiMha mehatA ke bhAgineya, jo 1862 I0 meM mevADa rAjya (udayapura) meM sivila jaja the| [TAMka. ] 2. de. abhayapAla, candravAr3a kA cauhAna nareza, la. 1371 60 [pramukha. 248 ] 1. mUlanandisaMgha sarasvatIgaccha balAtkAragaNa kI paTTAvalI meM na038 para ullikhita bAcArya, jo rAmakIrti ke pazcAt aura naracandra ke pUrva ujjayinI paTaTpara hue, samaya la. 878-97 I0 / [zoSAMka 48 ] 2. kASThAsaMgha - mAthuragaccha puSkaramaNa kI paTTAvalI ke 14veM AcArya, vizvacandra ke pazcAta tathA mAdhavacandra ke pUrva hue [zoSAMka-48] 3. abhayacandra paMDita, jo kiriya monI bhaTTAraka ke guru the, aura jinakA ullekha gaMganareza bhUtuga ( 938-53 I0) ke zAsana kAla ke, 952 I0 ke zi.le. meM huA hai| [mejaM. 201] 4. abhayacandra vAdI, jinakA ullekha cAlukya jayasiMha pra. ke samaya ke, 1036 I0 ke zi. le. meM, kAlamukha- zeva saMpradAya ke paMcaliMga - maThAdhyakSa lakuliza paMDita kI bAdavijayoM ke prasaMga * aitihAsika vyaktikoSa seTha, jisane la. tIrthayAtrA saMva - . meM huA hai| [ meje. 49-50. 202] 5. baDoha ( vidizA, ma. pra. ) ke jinamaMdira ke dvAra para utkIrNa, 1057 I0 ke zi.le. meM ullikhita abhayacandra / [jozisaM - v. 38] 6. belave ke jainaguru, jo mUlasaMdhI meSacandra ke ziSya the, aura jinheM 1062 I0 meM hoyasalanareza vinayAditya dvi. ne bhUdAna diyA thaa| [ bhAi 341-2; pramukha, 134; mejaM. 75; jaizisaM. iv. 145] 7. vaha abhayacandra, jinakI gRhastha bhAvikA ziSyA padmAvatIyakkA ne 1078 I0 meM unake svargavAsI hone para unake dvArA badhUre chor3e jinAlaya kA nirmANa kArya pUrA karAyA thA / 37
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ [me. 157; jezisaM.iv. 559] 8. dezIgaNa-pustakagaccha ke cArukIti ke praziSya, mAghanandi ke ziSya, tathA bAlacandra ke guru aura una rAmacandra malapAri ke praguru, jinake ziSya zubhacandra kA svargavAsa 1313 I0 meM humA thA -ata: ina digambarabArya abhayazazi yA abhayacandra kA samaya la. 1250 I. hai| [zodhAMka-48; jaizisaM. . 41] 9. vaiyAkaraNI digambarAcArya abhayacandra, jinhoMne la. 128.I. meM zAkaTAyana kRta zabdAnuzAsana ko 'prakriyAsaMgraha' nAmnI TIkA likhI thii| [zoSAka-48; jaisAi. 151, 155] 10. abhayacandra siddhAnti vidya - cakravatI, jinhoMne nemicandra siddhAnta-cakravatI ke gommaTasAra-jIvakAMDa kI (gAthA 383 paryata kI) 'mandaprabodhikA' nAmaka saMskRta TIkA likhI thI. jisakA ullekha kezavarNI ne usI grantha kI apanI kannaDI TIkA (1359 I.) meM kiyA hai| trilokasAra-vyAkhyAna tathA karmaprakRti ina abhayacandra kI anya kRtiyAM rahI batAI jAtI haiN| yaha dezIgaNapustakagaccha kI iMgulezvara zAkhA ke digambarAcArya the, aura bAlacandra paMDitadeva (svarga. 1275 I.) ke guru yA jyeSTha sadharmA the, ata: inakA samaya la. 1200-50 I. hai| [zoSAMka-48; zisaM. iii. 514 va 524] 11. usI iMgulezvara zAkhA ke abhayacandra siddhAnta cakravartI, jo bhASamandi bhaTTAraka ke ziSya the, nemicandra bhaTTAraka ke sagharmA the, aura bAlacandra paNDitadeva (svarga. 1275 I.) ke guru the -yaha na010 se abhinna pratIta hote haiM, saMbhavatayA na08 aura 9 se bhii| [zodhAka-48; zisaM. iii. 514, 524; eka. v. 131, 132] 12. mahAvAda-vAdIzvara, rAyavAdIpitAmaha, vAdisiMha abhayacandra siddhAntadeva, jo akalaGkadevakRta 'laghIyastraya' ke TIkAkAra tathA syAvAdabhUSaNa nAmaka kRti ke racayitA hai / [loSAMka-48; nyAyaku. ca. i kI prastAvanA] 13. abhaya candra mahAsadAntika, jo usI saMva ke bAlacandravatI ke 38 aitihAsika maktikoSa
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ putra yA ziSya the, aura jinakA svargavAsa saslekhanApUrvaka 1271 I. meM huA thaa| [meja 213; eka. v. 133; jaizisaM. ii. 524] 14. abhayacandra siddhAnta-cakravartI, jinake ziSya zrutamuni aura praziSya prabhendu the- prabhendu ke pradhAnaziSya zrutakIrti (svarga, 138460) the| zrutamuni ke paramAgamasAra meM bhI inakA ullekha hai| zoSaka 48; jaizisaM. iii. 504, pravI. / 128] 15. cArukIti paMDitadeva (la. 1200 I.) ke guru abhayacandra siddhAntadeva [jaizisaM. iii. 438; eka. vii. 227] 16. una bAlacandra paMDitadeva ke guru abhayacandra siddhAntika-cakravartI, jinakI gRhasthaziSyA prAvikA maliyakke (malabve) ne, la. 1200 I. meM, samAdhimaraNa kiyA thaa| [jaizisaM. iii. 439; eka.xii.5] 17. mAdhanandi evaM nemicandra kI ziSya paramparA meM utpanna mahAnavAdI 'vAdisiMha' abhayacandradeva, abhayacandrasUri yA abhayasUri, jinake ziSya zrutamuni evaM praziSya zrutakIti the -zrutakIti ke praziSya cArukIti paMDitadeva kA svargavAsa 1398 I0 meM hmaa| [zoSAMka-48; jaizisaM.i. 1.5] 18. rAyarAjaguru, mahAvAdavAdIzvara, rAyavAdIpitAmaha abhayacandra siddhAntadeva, jinakA gRhasthaziSya nAgarakhaMDa kA zAsaka bullagoDa thA -bullagauDa ke pautra gopaNagauDa kA svargavAsa 1415 I0 meM huA thaa| [zoSAMka-48; jaizisaM. ifi610; iv. 545; eka. vii 329] 19. devacandra ke ziSya abhayacandra, jo nAgarakhaMDa ke zAsaka gopI pati (gopaNa) aura usake putra bullapagauDa (svarga 1466 I.) ke rAjaguru the| [jaizisaM. iv. 545; iii. 646; eka. vili. 330 20. varSamAna munidvArA vidvatstotra ( 1542 I.) meM smRta abhayacandrasUri, jo kalyANanAtha ke putra the aura sAlvendra nRpa kI sabhA meM pUjita hue the| [zoSAMka-48; prasaM. 135] aitihAsika vyaktikoSa
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 21. usI stotra meM anyatra smRta abhayacandramuni siddhAntavedI, jinakA ullekha paM. AzAdhara (la. 1200-50 I0) ke pazcAta huA hai, aura jinheM kezavAyaM Adi kaI rAjAoMoM dvArA pUjita rahA batAyA hai / [ prasaM. 135; jaizisaM. iii. 667; eka. vili. 46; zoghAMka-48 ] 22. pracavanaparIkSA, pratiSThA tilaka Adi granthoM ke racayitA paM. nemicandra ke guru abhaya candrasUri - nemicandra kA samaya la. 1400 I0 hai / [zoSAMka-48; prasaM 101] 23. nandi saMgha ke nirgranthAcArya abhayacandra traividyacakravartI, jinakI preraNA se bhaTTAraka nemicandra ne, 1515 I0 meM, cittor3a durga meM gommaTasAra kI jIvatattvapradIpikA nAmno saMskRta TIkA racI tho - ukta TIkA kA zodhana-sampAdana karake usako prathama pratilipi inhIM abhayacandra ne kI pratIta hotI hai / [zodhAMka-48; purjevAsU. 89 ] 24. nandisaMgha kI lADa- bAgaDa zAkhA ke bha. abhayacandra, jo sUrata paTTa ke bha. lakSmIcandra ke ziSya the, aura abhayanandi evaM padmakIrti ( 1540 I0 ) ke guru the / [ zodhAMka-48 ] 25. bha. abhayacandra, jinake mAravAr3a nivAsI ziSyadvaya va dharmaruci evaM bra. guNasAgara paMDita ne 1499 I0 meM zravaNabelagola kI yAtrA ko thI / [ jaizisaM. i. 332; meje. 326] 26. una ratnakIrti ke praguru bha. abhayacandra, jinako ziSyA AryikA vIramatI ne, 1605 I0 meM, mainapurI (u. pra.) meM jina pratimA pratiSThApita kI thI- 1606 I0 ke bAlApura ke jina pratimA lekha meM bhI saMbhavatayA inhIM kA ullekha hai / [zodhAMka48 ] 27. dhyAnAmRta tathA bhavyajanakaMThAbharaNa nAmaka granthoM ke racayitA abhayacandra - 1200 aura 1300 I0 ke madhya hue pratItahote haiM / 28. kSIrozanI-pUjASTaka (1491 I0) ke racayitA abhayacandra / aitihAsika vyaktiko
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajayacandra 29: mamacandra, jinakA ullekha, abhavanandi ke sAtha, sumati sAgara racita bRhat SoDazakAraNa- pUjA meM, tathA kAraMjA se prApta, 1602 I0 ke. inhIM sumatisAgara ke cintAmaNi pArzvanAtha pratimAlekha meM huA hai / [ zodhAMka- 48; pravI. . 63 ] 30. abhayacandra, jinakA ullekha lakSmIcandra ke ziSya, abhayanaMdi guru aura ratnakIrti ke paramparAguru ke rUpa meM, ratnakIrti ke ziSya bha. kumudacandra kI hindI racanA RSabha - vivAhalA (1551 I0) meM huA hai / [zoSAMka- 48 ] ke 32. bhaTTAraka kumudacandra ke ziSya evaM paTTadhara bha. abhayacandra ( 1628 - 1664 I0), sUrata ke nandisaMghIpaTTa se sambaddha, bar3e vidvAna evaM prabhAvaka santa the, devajI brahmacArI Adi unake aneka ziSya the| [ prabhAvaka. 206 -207] diga. jaina, hindI kavi, bhaktAmara carit aura dazalakSaNa vratakathA ke lekhaka / [TaMka ] abhayacandra- jisane ghanarUpa va manarUpa ke sahayoga se pratApagar3ha nareza mahArAvala sAmaMtasiMha ke rAjya meM, 1751 I0 meM, bha. AdinAtha kA bhavya jinAlaya banavAyA thaa| [kaMca. 35 ] zve. zrAvaka, somaka kA putra, sindhadezastha mAmanapura kA nivAsI, kharataragacchI jayasAgara upAdhyAya ke nirdezana meM, 1426 I0 meM tent ke liye tIrtha-yAtrA saMgha le gayA thaa| [ TaMka. ] asayaca - vikramAditya-caritra (1433 I0) ke lekhaka rAmacandra ke guru | [Taka ] ajayacandra 31. abhayendu yA abhayacandra vAkpati-vAdivetAla, jinakA ullekha mahApurANa (1047 I0) Adi aneka granthoM ke racayitA diga. malliSeNasUri ne apane sarasvatI - (bhAratI - ) kalpa meM kiyA haiisa kalpa kA jJAna unhoMne ina abhayacandra se prApta kiyA thA / [pravI. 97 ] ajayacandra sUri- rAjakulagacchI kA tathA unake ziSya amalacandra kA ullekha la. 854 I0 ke eka zi. le. meM huA hai / [ TaMka ; evaM.. 120 ] aitihAsika vyaktikoSa re
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ amavAmi- mAdhanandi ke ziSya meghacandra kI bhatIjI, prasiddha gAyikA, ma. 1100 I0 / [NisaM i. 55] kumArapAla molaMkI ke jaina daMDanAyaka sobhanadeva ke putra bora bamantapAna ke pitA ne 1199 I0 meM nandIzvara - vimba pratiSThA kI thI, parama jana thaa| [guca. 295.296] samayatilaka- zve vidvAna, jaina evaM arjana nyAyazAstroM ke prasiddha TIkAkAra, yathA paMcaprasya-nyAyatarka-vyAkhyA yA nyAyAlaMkAra TippaNa, nyAyasUtraTIkA, nyAyabhASyaTIkA, nyAyavAtika TIkA, tAtparyavRttiTIkA, nyAya-tAtparyaparizuddhi TIkA, Adi, / zAyada inhIMne hemacandrAcArya kRta saM. dayAzraya kAvya kI vRtti. pAlanapura meM 1255 I0 meM racI thI -yaha jinezvarasUri ke ziSya the| [kaMca 167] amayadeva- yazodeva kA putra aura gujarAta nareza kumArapAla caulukya kA senA pati / rAjAjJA se la. 116. I. meM tarorA nAmaka sthAna meM tI. ajitanAtha kA bhavya evaM vizAla jinamaMdira nirmANa karAyA thaa| abhayadeva- 1. inake ziSya vardhamAna ne, gujaranareza jayasiMha siddharAja ke zAsanakAla meM, 1115 I. meM, devakkaragrAma meM, dharma-rasnakaraNDaka nAmaka grantha kI racanA kI thii| Tika.] 2. diga. zrAvaka, jisane apanI bhAryA malhI evaM putra keso sahita 113I. meM kAMsya jinapratimA praniSThApita kI thI, jo aba sonAgira ke eka maMdira meM virAjamAna hai| [jaizisa. 179] 3. staMbhana-pArzvanAthastotra (hindI) ke racayitA, jo dillI ke diga. anamadira ke zAstrabhaMDAra ke eka guTake (lipi 1569 I0) meM surakSita hai| 4. guNabhadrasUri ke ziSya aura tribhaMgIsAra-TIkA ke kartA soma. devasUri ke pitA- la. 1600 ii.| amayadevasUri-1. tarkapaJcAnana, prasiddha zvetAmbarAcArya jI rAjagacchIya pradyumna sUri ke ziSya the, aura jinhoMne la. 968 I. meM, sikhasenakRta sanmati-sUtra kI tatvabodha-vidhAyinI aparanAma bAdamahArNava nAmaka TIkA racI thii| [pUvAsU.] aitihAsika vyaktikoSa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. navAGgITIkAkAra ke rUpa meM prasiddha zvetAmbarAcArya, jinhoMne 26 Agamika TIkAeM racI thiiN| svargavAsa 1078 I0 / yaha jinezvara sUri ke ziSya the / [ prabhAvaka. 77] 3. jayanta vijayakAvya (1221 I0) ke racayitA zvetAmbara vivAna / 4. san 1039 I0 meM svargastha zAntisUri ke guru, saMbhavatayA na0 1 se abhinna / [ gula. 240 ] 5. vidarbha- nareza Ila yA aila (1085 I0) ke guru, saMbhavatayA dina. [ pramukha. 223] 6. maladhArI, jo harSapurIyagaccha ke jayasiMhasUri ke ziSya the, gujarAtanareza karNa solaMkI, zAkaMbharI nareza pRthvIrAja cauhAna, saurASTra ke rAbaeNgara, Adi aneka rAjAboM dvArA sammAnita, prabhAvaka zvetAmbarAcArya, jinhoMne aneka brAhmaNoM ko janadharma meM dIkSita kiyA thaa| unake ziSya hemacandra maladhAri ne 1113 I0 meM 'bhavabhAvanA' likhI thii| [TaMka ; kaMca. 65] 7. navAGgI TIkAkAra kI pAMcavI pIr3hI meM hue rudrapallIya gaccha ke zvetAmbarAcArya, vijayanta- vijaya kAvya (1221 I0 ) ke racayitA - unake ziSya devabhadra kA 1239 I0 ke eka si. le. meM ullekha huA hai / [TaMka] sabhavatayA na0 3 se abhinna haiM / 8. pradyumnasUri ke ziSya aura ghanezvara sUri ke guru zve. AcArya, la. 975 I0 [keca. 27] naM0 1 se abhinna pratIta hote haiM / 9. yugapradhAna jinezvarasUri ke pradhAna zivya vidhimArgI abhayadevasUri / [ kaica. 204 - 5 ] abhayadharma upAdhyAya - kavivara paM. banArasIdAsa (1506-1641 I0) ke mitra bhAnucandrayati ke kharataragacchI guru / [TaMka. ] " 1. mahAna vaiyAkaraNI digambarAcArya, devanandi pUjyapAdakRta jainendra vyAkaraNa kI sarvaprAcIna upalabdha eva jJAta TIkA mahAvRtti (12000 zlo.) ke racayitA / anumAnataH 850 aura 1050 I0 ke madhya kisI samaya hue / [zodhAMka 46 pR. 220 100-116] sAda. manayanavi aitihAsika vyaktikoSa * 43
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ YY 2. dezIgaNa - kundakundAnvaya ke abhayanandi bhaTAra jinakA ullekha 466 I0 ke markarA tAmrazAsana meM guNacandra ke pazcAta aura zIlabhadra ke pUrva huA hai / kintu yaha abhilekha jAlI siddha ho cukA hai, arthAta mUla abhilekha kA nauvIM dasavI zatI meM karAyA gayA navIna saMskaraNa / [jaizisaM. ii. 95; eka. i. kugaM. 1] 3. nemicandra siddhAntacakravartI (la. 950-990 I0) ke gommaTasAra- karmakANDa, trilokasAra aura labdhisAra meM ullikhita unake svayaM ke tathA vIranandi aura indranandi ke guru AcArya abhayanandi / [zoSAMka 46 pR. 220 ] 4. dezIgaNa ke AcArya guNanandi ke ziSya, vibudhaguNanandi ke kaniSTa dharmA aura candraprabhacaritra ke karttA vIranandi ke guru / [ vahI ] 5. jvAlamAlinI kalpa ( 939 I0 ) ke kartA indranandi ke middhAntazAstraguru / [ vahI; pUjevAsU. 71-72] 6. dezIgaNa - koMDakundAnvaya ke devendra siddhAnta bhaTAra ke praziSya, cAndrAyaNa bhaTAra ke ziSya guNacandra bhaTAra ke ziSya abhayanandi paMDitadeva jinakI ziSyA AryikA NANabbekanti kI gRhastha ziSyA rAjarAnI pAmbabbe ne 971 I0 meM samAdhimaraNa kiyA thA / zodhAMka- 46; [jaizisaM. ji. 150 ] 7. vardhamAna muni ke dazabhaktyAdi mahAzAstra meM pradatta nandisaMghasarasvatI gaccha balAtkAragaNa kI paTTAvalI ke 21veM guru, jo guNacandra ke pazcAta aura sakalacandra ke pUrva hue / [ zodhAMka-46; prasaM. 133] 8. san 1946 I0 ke zi. le. meM ullikhita sakalAgamAtthaM nipuNa sakalacandra ke guru amayanandi muni / [ jaizisa . 50; zodhAMka- 46 ] 9. kAlya yogi ke ziSya aura sakalacandra ke guru tathA meSacandra vica (svarga. 1115 I0) ke praguru- meghacandra ke ziSya prabhAcandra kA svargavAsa 1946 I0 me huA thaa| 50] - ina abhilekhoM meM ina abhayanandi kI gaI hai / [jaizisa / 47, prabhUta prazaMsA kI aitihAsika vyaktikoSa
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. abhayanandi paNDita, jinake gRhastha ziSya kotasya ne 1100 6. ke lagabhaga zravaNa belagola kI yAtrA kI thii| [zisaM. i. 22] 11. vANIgaccha (sarasvatIgaccha) ke vijayendrasUri ke paramparA ziSya, aura mahipAlacaritra ke kartA cAritrabhUSaNa ke guru ratnanandi ke praguru yogIndracUDAmaNi abhynndisuuri| [pravI.. 12. pazcimI cAlukya nareza vikramAditya paMcama (1008-15 I.) ke rAjyakAla ke 100 I. ke zi. le. meM pradata dezIgaNakandakandAnvaya kI marUparamparA (ravicandra-gaNasAgara-gaNacandraabhayanandi-mAghanandi-siMhanandi-kalyANakoti) meM ullikhita abhynndi| [desAI. 347] 13. sana 1071-72 I0 ke do zi. le. meM ullikhita nandisaghabalAtkAragaNa ke AcArya vimalacandra ke praziSya, guNacandra ke ziSya, gaNDavimukta pra. ke sadharmA, sakalacandra siddhAntika ke guru, aura una gaNDavimukta vi. ke praguru jinake ziSya tribhuvanacandra the| [jaizisaM. iv. 154-155; desAI 387-8] 14. sUratapaTTa ke bha. lakSmIcandra kI paramparA meM hue vaha abhayanandi jo abhayacandra ke ziSya aura ratnakIti ke guru the, bRhatzoDazakAraNa pUjA evaM usakI prAkRta jamAla ke racayitA- kaI pratimAlekhoM meM bhI ullekha hai| ziSya ratnakoni kA samaya 1607 I0 hai| dazalAkSaNa pUjA bhI zAyada inhI kI kRti hai| [zoSAMka. 46 pR. 221. pravI. i. 63] 15. abhayanandi, jinakA pramAcandrAcArya (la. 1010-50 I.) ne apane zabdAmbhoja-bhAskara nAmaka jainendra mahAnyAsa meM devanandi ke sAtha smaraNa kiyA hai- mahAvRttikAra se hI abhiprAya pratIta honA hai| [pravI. i. 94] 16. svapnamahotsava-bRhat tathA svapnavidhibRhat ke kartA / [zoSAMka. 46, pR. 221] aitihAsika vyaktikoSa 4
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ amayapAla ajayapAla abhayamatra 17. laghusvapana ke kartA, jisakI TIkA bhAvazarmA ne kI hai| [ zodhAMka. 46 pR. 221] 18. halebiTa ke kannaDa zi.le., 1265 I0 meM ullikhita abhayanandi jo zubhacandra ke ziSya aura una avahanandi siddhAnti ke guru the jo ukta zi. le. meM ullikhita dAna prApta karane vAle mAghanandi se lagabhaga eka darjana pIr3hI pUrva hue the / [ jaizisaM. iv 342,376 ; v. 127] rAjA kIrtipAla kA putra aura nADola nareza kalhaNa kA anuja, isa dharmAtmA jaina rAjakumAra ne, 1176 I0 meM, mAtA mahibala devI tathA bhAI lakhanapAla saha zrI zAntinAthotsava ke lie prabhUta dAnAdi diye the / [TaMka; kaMca. 22; e i xi. pR. 49-50 ] herorist guNabhadrasUri ke ziSya ne bIkAnera pradeza meM 1458 tathA 1490 I0 meM kaI jinapratimAeM pratiSThApita kI thii| [ nAhaTA 49, 62. 1782] abhayarAja saMghavI- diga. jaina gagaMgotrIya agravAla saMghapati bhagavAnadAsa ke putra tathA 'samavasaraNapATha' Adi ke racayitA paM0 rUpacandra ke agraja / [TaMka. pravI. 107, bhU0 76 ] 46 uparokta lagabhaga Der3ha darjana guruoM meM naM 0 1 se 7 taka abhina rahe ho sakate haiM ( samaya la. 900 I0 ) sabhava hai naM0 12 bhI / naM0 8, 9, 10, 13 ( samaya la. 1025-50 I0) bhI paraspara abhinna rahe ho sakate haiM / naM0 11, 15, 16 evaM 17 anusaMdhAnIya haiM / na0 17 kI tithi la. 1000 I0 hai' aura naM0 14 kI la. 1550 I0 hai I candavADa kA cauhAnavaMzI jaina rAjA ( 12vIM zatI I0 ) - usake jaina mantrI seTha amRtapAla ne bhI nagara meM eka bhavya jinAlaya banavAyA thA / [pramukha 208,248] - abhayapAla rAjA bharatapAla kA uttarAdhikArI yA, isIvaMza kA abhayapAla dvi (la. 1350 I0) sAraMga narendra kA uttarAdhikArI thA - somadeva jaMna usakA mantrI thA / [ bhAi 456 ] aitihAsika vyaktikoSa
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA nirbhayarAma, diga. jaina, khAbar3AyogI saNDelavAla, Amera jayapura ke kachavAhA rAjyasaMsthApaka rAjA soDadeva, la. 11vIM zatI I0, kA vizvAsapAtra mantrI evaM shaayk| [ pramukha. 313] aNavaza de. amavacandra / anayasiMha- sindhudeza kA eka bhaTTi sardAra jise bRhatsarataragacchI jinadatta sUri ne 1118 yA 1141 I0 meM jainadharma meM dIkSita kiyA thA, aura jisake vaMzaja amariyA mosavAla kahalAye - aisI eka anuzruti hai / [TaMka. ] arthAsaha zrImAla - dillI nivAsI palvalagotrIya rAyagokulacandra ke putra jo 1818 I0 meM AnarerI majisTreTa the -unake putra bahAdura siMha the / [ TaMka] amaryAMsaha sUri- vRddhatapAgacchI muniSoSa ke ziSya aura una jayatilaka ke guru, jinake ziSya ratnasiMha sUri ko gujarAta ke sultAna ahamadazAha ( 1411-41 I0) ne sammAnita kiyA thA- 143260 kezi le. meM ullekha hai| [TaMka. ] abhayasUri- 1. dezIgaNa pustakagaccha iMglezvara bali ke digambarAcAyaM, jinake ziSya zrutamuni bhAvasaMgraha aura paramAgamasAra (1341 I0) ke kartA haiM / [ pujebAsU. 110 111; pravI. . 128 ] 2. una kezavavarNI ke gurU, jinhoMne bha. dharmabhUSaNa kI preraNA se, 1302 I0 meM, gommaTasAra kI saMskRta-kannaDa mizrita TIkA 'jIvatattva pradIpikA' racI thii| [ purjavAsu. 89 ] 2. upanAma vAdisiMha, jo abhayacandrasUri ke kaniSTa sadharmA zrutakIrti ke praziSya maura cArukIti ke ziSya the - inake sadharmA sinArya aura paMDitadeva ( svarga 1390 I0) the / [ jaMzisa. i. 105] 1. harivaMza purANa (783 I0) meM pradatta usake kartA jinasenasUri ko guruparamparA meM ullikhita abhayasena pra. jo siddhasena ke guru the, la. 600 I0 / amayasena 2. usI gurvAvalI ke abhayasena dvi. ukta siddhasena ke ziSya ye aura bhImasena ke guru the, la. 650 I0 / aitihAsika vyaktikoSa 47
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ mabhayendu abhicandra abhinanda deva 3. mUla saMgha-senagaNa ko paTTAvalI meM na0 18 para ullikhita abhayasena, jo siMhasena ke ziSya aura bhImasena ke guru the -saMbhava hai na0 2 se abhinna hoN| 4. usI paTTAvalI meM na0 61 para ullikhita abhamasena jo hemasena ke ziSya aura lakSmIbhadra ke guru the / de. abhayacandra jainapurANa- prasiddha 14 kulakaroM (manuoM) meM se dasaveM kulakara / 1150 I0 ke bamani zi. le. ko utkIrNa karane vAle jaina zilpI govyojana yA goloja ke guru, diga. munirAja / [jaizisaM iii. 334; eI. iii. 28 ] abhinandana nAtha- caturtha tIrthaMkara, ikSvAkuvaMzI, janmasthAna ayodhyA, pitA svayaMvara, jananI siddhArthA / abhinandana bhaTTa - vardhamAna muni ke zrAvakastotra ( 1542 I0 ) meM abhinandita pArzvadeva tathA bommarasa nAmaka dharmAtmA zrAvakoM kA pitA / [prasaM. 135 ] abhinavana maTTAra pra. - kanakanandi bhaTAra ke ziSya aura abhimaMDala bhaTAra ke guru, tamiladeza ke madurA tAluke me prApta vizAla mahAvIra pratimA ke pAdapITha para utkIrNa lekha, la 7vIM zatI I, meM ullikhita AcArya / [ desAI 59; jaizisaM. iv 33-38 ] 45 abhinandana mahAra hi.- uparokta pratimA ke pratiSThAtA, tathA abhinandana bhaTAra pra. ke ziSya / [ vahI . ] - aparanAma abhimaMDala bhaTAra yA arimaMDala bhaTAra / afone- 1077 I0 ke zi. le meM draviDasaMgha- nandigaNa - ahaMgalAnvaya ke prAcIna guruoM me pUjyapAda, kaviparameSThi Adi ke sAtha ullikhita diga. AcArya / [jaizisaM.ji. 213; eka.viii nAgara 35 ] abhinanda paMDitadeva una AryikA nAnambekanti ke guru, jinakI gRhastha ziSyA gaMganareza bhUtuga kI bhaginI rAjakumArI pAmbabbe thI yaha rAjakumArI mI AryikA bana gaI aura 971 I0 meM usane samAdhimaraNa kiyA thaa| [mejaM 157 ] aitihAsika vyaktikoSa
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ manimaya vima. gRhaspa vidvAna, mallinASapurANa aura (baMdhaka) nighaMTu ke krtaa| [TaMka.] abhinava mAvisena- tamilanADa ke jijI tAluka meM sthita cittAmUra ke diga. maTha ke bhaTTAraka, jinhoMne 1865 I0 meM vahAM ke pAravanAtha jinAlaya kA vistAra evaM navInIkaraNa kiyA thaa| [desAI. 51 jaivisaM. iv. 532] abhinavacandra-kamara anya hamazAstra (azvaparIkSA evaM cikitsA) ke kartA / prasaM. 56] abhinava bhArukIti- de. cArukIti / [meja. 299; desAI. 182] abhinava devarAja- de. vijayanagara nareza devarAja dvi. / abhinava dharmabhUSaNa- de. dharmabhUSaNa, nyAyadIpikA ke krtaa| aminaba nemicana- de: nemicndr| abhinava pampa- hoyasala nareza ballAla pra. (1101-1106 I0) ke rAjakavi, prasiva jaina kannaDa kavi evaM sAhityakAra, kannaDI jaina rAmAyaNa ke kartA nAgacandra kA aparanAma-de. paMpa evaM nAgacandra / abhinava paMDitadeva-de. pNdditdev| [meja 299, 326] abhinava pAMDayadeva- de. pAMDyadeva / abhinava ratnakIti- de. ratnakoti, sUratapaTTa ke bhaTTAraka, la. 1600I0 / maminA bAvikItiveda- de. vaadikoti| [meja. 359] abhinava vizAlakIti- de. vishaalkiiti| [meje. 359] abhinava zrutamuni- de. zrutamuni (1365 I.), kannaDa jaina sAhityakAra / [TaMka] abhinava beSThi-tI. mahAvIra kAlIna rAjagRha kA eka atyanta dhanavAna zrAvaka, mahAvIra kA bhakta, usakA pratidvandvI jINaMbeSThi thaa| [Taka.] aminaba samantamA- de. samantabhadrA meja. 34] -'abhinava' vizeSaNa mUlanAma ke dvitIyAdi paravartI vyaktiyoM ke lie bahuSA prayukta huA hai, ataeva aise anya bhI samasta ullekhoM ' meM usa vyakti ke mUla yA pradhAna nAma ke antargata dekheN| abhimaNDala bhaTAra-de. abhinandana bhaTAra pra. evaM dvi.. , aitihAsika vyaktikoSa
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhimanyu -- 1: mahAbhArata kA kizora vIra, arjuna pAMDava evaM subhadrA kA putra / 2. gvAliyara kA kacchapaghAtavaMzI nareza, arjuna kA putra, vijaya pAla kA pitA, aura bakuNDa jaina zi: le. (1088 60) ke mahArAja vikramasiMha kA pitAmaha / saMbhavatayA dhArASIza bhoja paramAra kA samakAlIna thA / gvAliyara ke isa kacchapaghAta rAjavaMza meM barAbara jainadharma ko pravRtti rahI AI / [pramukha. 212-213; jaMzisaM. ii. 220; guca. 75, 77-80] 3. harivaMza purANa ke karttA diga. jaina paM. rAmacandra kA putra, jisake anurodha para ukta grantha kI racanA kI gaI thI, yaha mahAdAnI thaa| [ pravI.. 30 ] abhimAnacinha, abhimAnameda, abhimAnAGka Adi-- apabhranza jaina mahAkavi puSpadanta ke upanAma, de. puSpadanta / abhimAnADU - prAcIna apabhranza kavi, jinakA ullekha udyotanasUri ne apanI kuvalayamAlA (778 I0) meM tathA hemacandrAcArya ne bhI kiyA hai| [jaisAi. 573] abhirAmadevarAya - mahAna jaina kannaDakavi AdipaMpa yA paMpa (svarga. 941 I0) ke pitA jainadharmAbalambI telegu brAhmaNapaDita / [ meje. 265] abhISikumAra - sindhu-sauvIra ke vItabhayapattana nareza udAyana tathA rAnI prabhAvatI ke ekalaute putra, tI. mahAvIra ke bhakta, rAjya kA uttarAdhikAra asvIkAra karake munidIkSA lelI thI, la. 550 i0 pU. 1 [pramukha. 13] aveva, paM0 dina., bha. candrabhUSaNa ke ziSya, la. 1450 I0, zravaNadvAdazI - kathA (saMskRta, zlo. 80) ke lekhaka - racanA 1506 I0 ke guTake meM prApta / [ anekAnta 37/3, pR 15 ] - saMbhavatayA zoDazakAraNa vidhAna ke kartA abhrapaMDita bhI yahI haiN| amanasiMha, suzI- sonIpata nivAsI goyalagotrI agravAla, diga. jaina, vizanasiMha ke putra, bahudhA dillI rahate the, chApApracAra ke prAraMbhika yuga meM acchA kArya kiyA, dasiyoM choTI-bar3I pustakeM svadravya se prakAzita kIM, yathA AdinAtha stuti (1893 I0), pArzvanAtha stuti (1896 I0), bhUSarakRta pArzvapurANa kA saMpAdana evaM gadya rUpA aitihAsika vyaktikoSa
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ tara (1890 60), jAdi / meM huA / [ TaMka; prakA. jai. sA. ] 9. mugdhabodhakartA paM. bopadeva dvArA dhAtupATha meM smRta ATha prAcIna vaiyAkaraNoM meM se eka saMbhavatayA jaina me 2. hoyasala narasiMha pra. (1146-73 I0) ke prasiddha jaina mantrI hullarAja ke anuja / [ jesisa. 1. 135; mejaM. 141] 3. jaitAraNa nivAsI osavAla, jisake putra bhAnAbhaMDArI ne jodhapura nareza gajasiMha ke samaya meM, 1629 I0 meM, kApardA meM atibhavya pAzvaM jinAlaya banavAyA thaa| [TaMka. ] amarakIti- 1. amarakIrtigaNi, amarasUri yA mahAkavi amarakIrti mAthura saMdhI digambarAcArya amitagati dvi. (990 1020 I0) kI ziSya paramparA meM, kramazaH, zAntiSeNa-amarasena zrISeNa candrakIti ke pazcAta hue -- saMbhavatayA vaha candrakIrti ke kaniSTha sadharmA evaM ziSya the / reer bhASA meM unhoMne neminAtha carita (1180 I0), mahAbIra carita, yazodhara carita, dharmavarita TippaNa, subhASita ratnanidhi, dharmopadeza cUDAmaNi, dhyAnapradIpa, purandaravidhAnakayA aura SaTkarmopadezaratnamAlA nAmaka mahattvapUrNa granthoM kI racanA kI thii| antima grantha ko racanA unhoMne mahAkAMThA pradeza ke godharAnagara meM usake zAsaka bolukya kRSNa ke rAjyakAla meM, 1199 I0 meM, guNapAla evaM carciNI ke putra ambA prasAda nAgara ke hitArtha kI thI, jo aisA pratIta hotA hai ki, unakA saMsArapakSIya anuja thaa| [ zodhAMka- 50 pR. 36970 ] 2. mahApaNDita amarakIrti traividya, jo 'zabdavedhasa' the, karNATaka ke digambarAcAyaM the, aura saMndraka rAjavaMza meM utpanna hue the / vaha dhananjaya nAmamAnA ke bhASya ke racayitA hai, jisameM aneka pUvavartI vidvAnoM kA smaraNa kiyA hai, jinameM paM0 AzAdhara antima hai, ata: inakA samaya la. 1250-1300 I0 hai / [ vahI, pR. 370 ] 3. vardhamAna muni ke dazabhaktyAdi mahAzAstra (1542 I0) meM smRta eka pUrvAcArya jo nirmalaguNAzraya, zAstrakovida evaM bhaTTA amara aitihAsika vyaktikoSa svargavAsa sonIpata meM 1905 I0 51
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ raka ziromaNi the, tathA vizAlakIti ke madharmA the| [vahI; zisaM. iv. 4.3] 4. dakSiNI mUlanandisaMgha-balAtkAragaNa kI paTTAvalI : vasantakIti-devendravizAlakIti-zubhakIti-dharmabhUSaNapra0-amarakIti-dharmabhUSaNa di. (svarga. 1373 I0), meM ullikhita amarakIti / [bahI; zisaM.i. 191; iv 449; meja. 30.] 5. yogacintAmaNi nAmaka yogaviSayaka saMskRta grantha ke racayitAaisA lagatA hai ki na. 3,4 evaM 5 abhinna haiM, aura unakA samaya la. 1350 I0 hai| [zodhAMka-50 pR. 370] 6. mUlanandisaMgha ke sUratapaTTa ke bha. padmanandi ke ziSya devendrakIti the aura praziSya vidyAnandi the, jinake ziSya mallibhUSaNa the aura prazidhya yaha bha. amarakoti sari the| inhoMne zrI jinasahastranAma kI candrikA nAmnI TIkA racI thI, jisame svayaM ko 'bhAratInandana' likhA hai, zrutasAgara sUri kA smaraNa kiyA hai, TIkA ko bha. vizvasena dvArA anumodita likhA hai, aura saMghAdhi. pati sudhAcandra zrAvaka ke nAmAMkita kiyA hai| inakA mamaya la. 1500 I0 hai| [vahI; pravI. i. 22,96] 7. mUlanandisaMgha ke malakheDa paTTa ke bha. dharmacandra ke ziSya, vizAlakoti ke sadharmA ora bhavanakIti eva bha. sakalakoti (1605 I.) ke guru / bhuvanakIrti ke ziSya vidyASeNa (1597 I.) the| uparokta vizAlakIti antarIkSa-pArzvanAtha (zirapura akolA) eva zolApura paTToM ke saMsthApaka the| ina bha amarakIrti kA samaya la 1550-75 I0 hai| [zoSAMka-50] 8. krANUragaNa ke AcArya amarakIti jinake gRhasthaNiSya boppapya ne cAmarAjanagara kI pAzvanAtha-basati me samAdhimaraNa kiyA thaa| [meja 32] 9. sArasvatagaccha-balAtkAragaNa ke amarakIti, jinake ziSya mAdhanandi ke grahastha ziSya zreSThi mogarAja ne, vijayanagara nareza harihararAya pra0 ke zAsanakAla me. 1355 I0 meM, rAyadurga me aitihAsika vyaktikoSa
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'anantanApa-jinAlaya pratiSThApita kiyA thaa| [meja. 338% desAI 395; pramukha. 261; jaizisaM iv. 393] saMbhavatayA inhIM mASanandi ke eka anya zreSThi ziSya me 1385 I. meM, kesabAra ke pArvamandira kA jIrNodvAra karAyA thaa| [zisaM.v. 181] amarakIti sUri-zve., kAlidAsakRta RtusaMhAra' kI TIkA ke racayitA, la. 1586 ii.| [Taka.] amaracanha- 1. dIpacanda ke putra aura prasiddha dAnI vIracanda sI. AI.I., je. pI. (svarga. 18886.) ke bhaaii| [Taka.] 2. maMgarola nivAsI talakacanda ke putra, prasiba dAnI, bambaI vi. vi. meM bI. e. meM jaina sAhitya lekara uttInaM hone vAle sarvottama vidyArthiyoM ke lie 10000 20 se chAtravRtti sthApita kii| unake putra hemacanda (1878-1914 I.) bhI bar3e dAnazIla the| [Taka.] 3. dillI nivAsI, gokharugotrIya osavAla samAcandra ke putra, bAdazAhI-ratnakoza-rakSaka, 'rAya' upAdhi prApta / do putra huemohamasiMha bhora ddaalcnd| yaha rAjA DAlacanda nAdirazAhI (1739 I.) ke bAda dillI chor3akara muzidAbAda cale gye| unake putra uttamacanda ne, 1786 I. meM, vArANamI se lakhanaU ke rAya hukamacanda Tekacanda ko patra likhA thaa| [TaMka ] amarabana kavi- rAjA arisiMha (1169-1240 I.) ke samaya me kavi kalpalatA vatti, kavizikSAvalI, padmAnandakAvya (1280 I.), bAlabhArata, bandoratnAvalI tathA syAdi-zabda-samuzcaya kI racanA kI thii| [Taka.] -de amaracanda sUri na. 3. mamarabandamayana- DAmana ke prasiddha jaina koTyAdhIza motIzAha ke munIma the, donoM ne 1836 I0 meM zatrujaya parvata para pAsa-pAsa jinamandira banavAye the| [TaMka.] amarabala govikA- mAMgAnera nivAsI dharmAtmA zrImanta, granthakAra joSarAja godikA (la. 1665 60) ke pitaa| [kAsa 242] aitihAsika vyaktikoSa
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ amaracandha paramAra- prasiddha jaina kavi evaM vaktA, pazuvadha evaM cauraphAr3a kA virodha kiyA, svarga. 1916 I0 [Taka. ] 1 amaracamA pATanI- 1803-35 I0 taka jayapura rAjya ke dIvAna rahe / dIvAna ratanandasAha ke pautra aura dIvAna zyojIlAla ke suputra the, bar3e dharmAtmA, dayAlu, udAra aura dAnI the, diga. jaina the, aneka sAhityakAroM ke prazrayadAtA, jarUratamandoM ke trAtA the / apanI havelI ke nikaTa vizAla dharmazAlA evaM bhavya jinamandira banabAyA, jo 'choTe dIvAna jI kA mandira' nAma se prasiddha hai / dharma-karma ke bar3e pakke the / eka rAjajaMtika SaDayantra me prANa gaMvAye / paramAramaprakAza - TippaNa ke kartA pa0 sadAsukhajI va afe vRndAvanalAla ke sAthI / [pramukha. 341-342 ] amaracanda bar3ajAtyA, paM0- sAMgAnera nivAsI, 17vIM zatI, terApaMtha bAmnanAya ke prabala poSaka [ kaica. 92,93] amaracanda bAMThiyA- 1. gvAliyara ke siMthiyA nareza ke maMtrI (1803-13 I0), / [ TaMka. ] rAjakopa ke zikAra hue, zve. jaina 2. gvAliyara ke siMdhiyA nareza ke rAjamahala ke gaMgAjalI nAmaka koSAgAra ke khajAMcI tathA rAjya ke sAhUkAra the- 1857 I0 se svatantratA saMgrAma me rAvamAhaba Adi vidrohI saradAroM ke kahane para vaha khajAnA unake liye khola diyA aura yatheccha dhana lene diyaa| pariNAmasvarUpa agrejoM ne 1858 I0 me phAsI kA daNDa diyA / [mekapharsana kI riporTa ] amaracanda surAnA- bIkAnera nareza sUratasiMha (1787-1820 I0) ke dIvAna, 1805 I0 meM bhaTTI sardAra jAbtA khA~ se bhaTanera chInA, 1800 I0 meM jodhapura nareza mAnasiMha ke jaina senApati indrarAja ke AkramaNa ko nirasta karake jaganera ko sadhi kI rAjya ke kaI bidrohI sAmantoM kA maphalatApUrvaka damana kiyA, kI upAdhi, saropA evaM hAthI diyA, anta me amorakhA piDArI ke sAtha SaDayantra karane ke jhUThe Aropa meM phAMtI de dI gaI -vidhavA yuvApatnI bcii| [TaMka ; pramukha 337; kaica 223-4] 4 rAjA ne 'rAva' 1817 I0 meM aitihAsika vyaktikoSa
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ amaracanda sogAnI- bhayArAma ke putra the, diga. jaina, 1772-77 I0 meM jayapura rAjya ke dIvAna rahe / [pramukha. 340 ] 1. phAgI nivAsI carcAsaMgraha ke kartA / amaracandra 2. luhAr3A, paMDita, 1834 I0 meM vosaviharamAna pUjA, vratavidhAna pUjA Adi racI thiiN| 3 bhAdinAtha caritra ( prA0 ), janadattakayA, kAvyAmnAya vanamAlAnATaka, samyaktvakulaka, haimazabda-samuccaya, upadezamAlAakcUri ( 1461 I0), Adi granthoM ke kartA nAma eka dhA adhika vidvAna, zve. saMbhava hai inameM se koI yA kucha gRhastha bhI hoM / [TaMka ] amaracandra sUri- 1. zve. yati, hemacandrAcArya ke ziSya yA sahayogI vidvAna, gujarAta nareza jayasiMha siddharAja (1094-1143 I0) dvArA 'siMhazizuka' upAdhi se sammAnita / [ pramukha. 231-2] 2. nAgendragacchI AnandasUri ke gurubhAI siddhAntArNava ke karttA - 12bI zatI / 3. zve. jainadatta ke ziSya, 13vIM zatI, padmAnanda kAvya ( jinendra caritra), kalAkalApa, alaMkAra prabodha, sUktAvalI, kAvyakalpalatAparimala saTIka, bAdi ke kartA de, amaracandakavi / khambhAta nivAsI govahagotrI osavAla padmasI ke putra, dillI Akara mugala bAdazAha zAhajahA~ ko eka bahumUlya ratna bheMTa kiyA aura 'rAya' kI upAdhi pAI / inakA bhAI zrIpati thA, putra udayacanda aura pautra sabhAcanda evaM phanahacanda the - phanacanda ko usake mAmA seTha mAnakacanda ne goda le liyA thA, aura vahI phatahacanda baMgAla ( murzidAbAda ) kA suprasiddha prathama jagatseTha huA / [TaMka. ] amaranambi--- vidhAnandi kI ziSya paramparA meM aura mANikyanandi ko nuka paramparA meM hue amaranandi, 1390 I0 ke eka zi. le. ke anusAra / [ jaizisa. 1. 105 ] amarapramasUri- maktAmara stotra kI sukhaboSikAvRtti nAmaka TIkA ke racayitA, aitihAsika vyaktikoSa amarabasa 55
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapA'kalyANamandira stotra ke TIkAkAra guNasAgara ke dAdAguru / [TaMka:], saMbhavatayA shve.|| 'samara bhaMgarI- jodhapura ke rAjyamantrI bhAnAmaDArI (1621 I0) kA pitA / [pramukha 310] 'amaramudagala guru- yApanIyasapa-kumiligaNa ke mahAvIra guru ke ziSya ne 9vIM zatI I0, meM ciMgalapeTa (madrAsa) ke dezavallabha jinAlaya kA nirmANa karAyA thaa| [jaizisa iv 70] amarasiMha- yA amarasiMha gaNi. guptakAlIna (5vIM zatI I.) jaina vidvAna, suprasiddha 'amarakoza' ke racayitA -DA0 magaladeva zAstrI prati aneka arjana maskRtajJa vidvAnoM kA bhI anumAna hai ki 'amarakoSa kAra jaina the| [jaisI 28] amarasiMha- 1. karahala ke cauhAna rAjA bhojarAja kA jinabhakta yaduvaMzI mantrI, 1414 I0 meM ratnamayo jinabiMba kA pratiSThA mahotsava kiyA thaa| [pramukha 249] 2. mugala mamrATa zAhajahA~ ke adhIna zivapurI (ma. pra.) kA rAjA jisake samaya, 1628 I0 me kolArama ke jaina mandira kA jIrNoddhAra huA thaa| [jaizisaM iv 506] 3. jodhapura ke jaina dIvAna khimamI bhaMDArI kA putra, la 1700 I. [pramukha 310] 'amarasiMha ThAkura- mAthurAnvayI kAyasthoM meM ziromaNi, bhavya zrAvaka, jinake prati bodhArtha bha amalakIti ke ziSya bha. kamalakoti ne, la. 1500 I. meM, devasenakRta 'tatvamAra' kI saskRta TIkA likhI thii| yaha Thakkura matoSa ke potra, Thakkura lakhU (lakSmaNa) ke putra, tathA zrIpathapura (bayAnA) ke nivAmI the| pa0 govinda se puruSArthA nuzAsana bhI inhoMne likhAyA thaa| [pravI. i. 87.89] mamarasiMha bImAla- bhopA, bUr3iyA (ambAlA ke nikaTa) ke nivAsI the| inake pitA kesarIsiMha ne 18.I.ke yuddha meM sikkhoM kI ora se agrejoM se lar3akara vIragati pAI thii| aMgrejo dvArA bUDiyA para adhikAra kara liye jAne ke bAda amarasiMha mahAranapura Akara aitihAsika paktikoSa
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahane lage, prasiddha kAnUnago hue, prabhAvazAlI vyakti the / kA putra javAharasiMha thaa| [TaMka. ] mAthura saMdhI amitagati dvi. (la. 1000 I0) ke praziSya, zAntibeNa ke ziSya, zrIveNa ke guru, aura amarakIrtigaNa (1190I0) ke paradAdA guru / [ zodhAMka- 50 pR. 369] amarA mausA -- mirjA rAjA jayasiMha ke mukhyamantrI mohanadAsa bhAMvasA ( 1659 I0) ke putra, svayaM bhI jayapura rAjya meM rAjamantrI the, eka navIna jinamandira banavAyA thA, aura terApantha zuddhAmnAya kA poSaNa kiyA thA / [pramukha. 295 ] amarendrakosi - 1. mUlanandisaMgha ke Amera paTTa kI sAMgAnera thAlA ke maTTAraka, 1614 I0 meM jinabimba pratiSThA kI thI / amarasena 2. usI saMgha ke nAgaura paTTa ke maDalAcArya maTTAraka, devendrakIrti ke ziSya aura ratnakIrti ke guru; samaya 1680 I0 / amalakIti - 1. chandonuzAsana ke karttA jayakIrti ke ziSya ne 1135 I0 meM yogIndukRta yogasAra ko prati likhAI thii| cittaur3a ke 1150 I0 ke zi. le. meM ullikhita jayakIrti ke ziSya rAmakoti ke sadharmA digambara muni - yA koI svataMtra yogasAra racA thaa| 2. kASThAsaMgha mAthurAgaccha puSkaragaNa ke bhaTTAraka tathA tasvasAra TIkA ke kartA kamalakIrti ke guru, aura saMyama kIrti ke ziSya, samaya la. 1500 I0 / [pravI 87 ] 3. madurA ke rAjA kunapAThya dvArA 644 I0 meM zravaNabelagola meM mandira ke adhiSThAtA niyukta kiye gaye die. muni tadanaMtara isa rAjA ne zaiva banakara janoM para atyAcAra kiye the / [TaMka. ] ziSya, jinhoMne koMgAlya nareza 1050 I0 meM, eka bhavya [jaizisaM. ii. 224; pramukha. amalacandra mahAra- kalAcandra siddhAntadeva bhaTTAra ke adarAditya pra0 ke rAjya me, la. jinAlaya pratiSThApita kiyA thaa| amitagati ina 188; eka. V. 102] 1. mAthurasaMdhI digambarAcArya, prasiddhagranthakAra - subhASitaratnasaMdoha (993 I0), dharmaparIkSA (1013 I0), paMcasaMgraha (1016 aitihAsika vyaktikoSa 57
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 I0) upAsakAcAra aparanAma amitagati zrAvakacAra, ArAdhanA ( zivAryakRta prA. mUlArAdhanA kA padyabaddha saTIka saMskRta anuvAda), sAmAyika pATha, bhAvanAdvAtriMzikA, prabhRti prasiddha granthoM ke racayitA / jambudvIpa prajJapti, candraprajJapti sArddhadvayadvIpa prajJapti tathA vyAkhyA prajJapti ke saMskRta anuvAda bhI inhoMne kiye batAye jAte haiM / mAlavA ke paramAra nareza vAkpatirAja muMja (974-97 I0), siMdhula (997-100960) aura bhojadeva ( 1009-53 I0), ina AcArya ke prazrayadAtA evaM prazaMsaka the, vaha unakI rAjyasabhA ke eka vidvatrasna the, aura rAjadhAnI dhArAnagarI ke jaina vidyApITha ke eka pramukha AcArya the / unake prAya: saba grantha pror3ha saMskRta meM nibaddha haiM, aura prathama sAtoM grantha prakAzita bhI ho cuke haiM / ina AcArya kI guru paramparA meM kramaza: siddhAntapAragAmI vIrasena - devasenaamitagati pra0 - nemiSeNa- mAdhavasena hue, aura ziSya paramparA meM se zAntiSeNa - amarasena- zrISeNa candrakItiamarakIrtigaNa ( 1190 I0) hue / isa prakAra vaha svayaM mAdhavasena ke ziSya aura zAMtiSeNa ke guru 1 bar3e prabhAvaka evaM lokasaMgrAhaka AcArya the / samaya la. 975-1025 I0 / 2. amitagati pra0, jo mAthurasaMdhI vaurasena ke praziSya, ora gata dvi. ke guru mAdhavasena ke praguru the - samaya la. 900 I0 / 3. amitagati 'vItarAga', jo saMskRta ke 'yogasAraprAbhUta' nAmaka AdhyAtmika grantha ke racayitA haiM saMbhava hai ki na0 2 se na. 1 se abhinna hoM / 4. jambUdvIpa prajJapti, candra prajJapti sArddhadvayadvIpa prajJapti, Adi jJAna kintu anupalabdha granthoM ke racayitA amitagati saMbhava hai, abhinna hoM / 5. bha. zrIbhUSaNakRta pANDavapurANa (1600 I0) meM smRta zabdavyAkaraNArNava amitagati / [ pravI.. 71] 6. paM0 gobinda ke puruSArthAnuzAsana (la. 1500 I0) meM jayasena Adi purAtana AcAryoM ke sAtha smRta amitagati yati / [ pravI.. 89 ] aitihAsika vyakti koSa
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ amitate- 1.24 paurANika kAmadevoM meM se hiliiy|| 2.vIravara hanumAna kA eka aprnaam| de. hanumAna / amitamya mAnAyaka-baparanAma amRtavaDAvIza yA amRta babhUnAtha, hoyasala nareza ballAla di kA mahApradhAna, sarvAdhikArI, mAmUSaNAdhyakSa aura vIra senAnI, sAmanta caTTayanAyaka (ceTTiseTTi) kA pautra, nayakIrti paDitadeva kA gRhastha shissy| apane janmasthAna lokkuguNDI meM eka bhavya jinAlaya evaM vizAla sarovara nirmANa karAye, satra, agrahAra aura prapA sthApita kiye, brAhmaNoM ke lie prathaka agrahAra banAyA aura amRtezvara ziva kA mandira bhI bnvaayaa| usake jinamandira kA nAma ekakkoTi jinAlaya prasiddha huA, tI. zAntinAtha usake mUlanAyaka the| isa mandira bAdi ke lie usane 1205 I0 meM, apane parivAra, bhAiyoM, nAyakoM, nAgarikoM evaM kRSaka prajAjanoM kI upasthiti meM bhArI dharmotsava kiyA tathA prabhUta dAnAdi diye -de. amRta dnnddnaay| [pramukha. 159-160; jaizisaM. iii. 452; eka. vi. 36] amitasAgara- tamila deza ke 10vIM zatI I. ke prasiddha jaina vaiyAkaraNI, jinake ziSya dayApAla muni ne zAkaTAyana-vyAkaraNa kI rUpasiddhi nAmaka TIkA racI thii| amitasiMha bhUri- AMcalagacchI muni jinake upadeza se cittaur3a ke rAvala samara siMha (1265 I.) ne rAjya meM jIvahiMsA banda karA dI thii| [pramukha. 253] amitasena- punATasapI, haribaMza purANa (783 I.) ke kartA jinasena sUri ke guru kotiSeNa ke kaniSTa rAdharmA, zatajIvi, pavitra punATagaNA grnnii| [hari. pu.] mamitraghAta- magadha ke jaina maurya samrATa bindusAra (I0 pU0 298-273) kA vishessnn| [pramukha. 44] abhivasAgara- de. amRtsaagr| [jaizisaM. iv. pR. 391] amiyacamma- de. amRtacandra / mamoghavarSa- 1. dakSiNApatha kA janadharmAvalambI rASTrakUTa samrATa nRpatuMga zarva vamaM pRthvIvallabha atizayadhavala amoghavarSa pra. (815-77 1.), aitihAsika vyaktikoSa
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAvinda tU. jagattuMga prabhUtavarSa kA putra evaM uttarAdhikArI, kRSNa dvi. akAlavarSa kA pitA, senagaNa ke AcArya jinasena svAmI kA gRhastha ziSya, guruyoM, vidvAnoM, sAhityakAroM evaM kaviyoM kA prazrayadAtA, praznottara - ratnamAlikA (saMskRta) evaM kavirAjamArga (kannaDa) kA racayitA / usake parivAra ke kaI sadasya, aneka sAmanta evaM adhikArIgaNa bhI jaina the| usake zAsanakAla meM jainadharmaM khUba phalA-phUlA, jaina mAhitya kA sRjana bhI prabhUta huA / apane yuga kA mahAna evaM pratApI nareza / [ bhAi. 299-304; pramukha. 101-106 ] 2. rASTrakUTa amoghavarSa dvi. (922-25 I0), indra tR. kA putra eva uttarAdhikArI thA, kulaparaMparAnusAra jaina thA, anuja govinda ca. ke paDayantra kA zikAra huaa| [ bhAi 306 ] 3. amoghavarSa tu baddiga ( 936-39 I0), amoghavarSa dvi. aura gofore w. kA cacA thA, govinda ko gaddI se utArakara svayaM rAjA banA, zAntipriya jaina nareza thA, putrI revA ( dIvAlambA ) kA gaMganareza bhUtugadvi se vivAha kara diyA thA, kRSNa tu. kA pitA thaa| [ bhAi 306-307 ] amolakacanda sirakA - dIvAna nonadarAma ke pura rAjya ke dIvAna rahe / amolakacanda pArIkha- kalakattA nivAsI ne 1887 I0 me jarmana prAcyavida DA0 hornale ko 'ubAsagadasAo' kI hastalikhita prati bheMTa kI thI / [ TaMka ] putra, svayaM 1825-29 I0 me jaya[ pramukha. 344 ] amalokacanda zrImAla - mahimavAla gotrI rAmalAla ke putra, khetar3I rAjya ke para. mparAgata mantrI, jhuMjhanU me 1915 I0 me svargavAsa huaa| inake bhAI sobhAlAla bhI rAjya ke mantrI rahe / [TaMka. ] amolakarAma rAo bahAdura - khurjA (ji. bulandazahara, u. pra.) ke prasiddha dina. jaina seTha, eka anAthAlaya kI sthApanA ke lie 40,000 0 pradAna kiye| inake suputra seTha mevAlAla ( rAnIvAlA) bhI dharmAtmA, zAstrajJa aura dAnI sajjana the / [Taka ] aitihAsika vyaktikoSa 60
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ amohinI- hArItiputra pAla ko bhAryA, dharmAtmA zramaNa dhAvikA mohinI ne apane putroM pAlaghoSa, poSThaghoSa tathA ghanaghoSa ke sAtha mathurA meM, svAmi mahAkSatraya zoDAsa ke rAjyakAla meM, varSa 40 ( = I0 pU0 26) meM ahaMtapUjArtha AryavatI kI pratimA pratiSThApita kI thii| [ jesiM. // -5; e. i. // . 14. 2] amRtakumArI bIbI - murzidAbAda jile ke mohimapura kI osavAla mahilA, jIvana mala tathA mAnikacaMda koThArI ko jananI- 1879 I0 meM jagata seTha govindacanda kI patnI prANakumArI ko putra jIvanamala goda de diyA, jo gulAba canda kahalAyA / [TaMka. ] 1. amRtacandracArya, amRtacandrasUri yA Thakkura amRtacandrasUri kavIndra, AtmaniSTha siddhayogi evaM AdhyAtmika santa, kundakundAcArya ke sarvamahAna evaM prathama jJAta vyAkhyAkAra --samayasAra kI AtmakhyAti TIkA, samayasAra kalaza, pravacanasAra- TIkA, paMcAstikAya TIkA, tattvArthasAra, puruSArthasiddhayupAya tathA laghutattvasphoTa aparanAma zaktimaNita- ( zaktibhaNita) koza ke racayitA / saMbhavatayA eka prAkRta zrAvakAcAra aura prA. DhADhasIgAthA ke bhI kartA haiM / dharmaratnAkara (998 I0 ) aura subhASitaratnasaMdoha (993 I0 ) se hI pUrvavartI nahIM haiM, varan amitagati pra. ( la0 900 I0) ke yogasAra prAbhRta se bhI pUrvavartI haiN| ataeva ina mahAna digambarAcArya kA samaya lagabhaga 900 I0 hai / amRtacandra 2. vaha amRtacandra jo mUla nandisaMgha kI paTTAvalI ke anusAra 905-958 I0 meM hue saMbhava hai ki na0 1 se abhinna hoM / 3. amiyacanda, amiyamaindu yA amayacanda, jo apabhranza pradyumnaafts ke karttA mahAkavi siMha ke guru the, unhI kI AzA se kavi ne brAhmaNavADa meM ballAladeva (hoyasala ? ) ke rAjya meM ukta grantha kI racanA kI thI / unake svayaM ke guru mAdhavacandra maladhAri deva the, samaya 12vIM zatI I0 / 4. punnATa gurukula ke amRtacandra, jinake ziSya vijayakIrti ne la. 1154 I0 meM eka jinapratimA pratiSThita kI thI mUrti sultAnapura (pazcima khAnadeza, mahArASTra) meM prApta huI hai / saMbhava hai na0 3 se abhila hoN| [jaizisaM. v. ] aitihAsika vyaktikoSa 61
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta paDanAva- de. amitayya daNDanAyaka [pramukha. 159-160] amRtamanda- de. amRtAnanda yogi / amRtamandi- akArAdi vaidyakanighaMTu (kannaDa) ke lekhaka, la0 1300 I0 / [kakaca.] amRtapaNDita- diga. vratakathAkoza ke krtaa| [TaMka.] amRtapAla- 1. candra vADa (fIrojAbAda, u0 pra0) ke cauhAna nareza abhayapAla kA mantrI, jisane candravADa (candrapATha durga) meM bhavya jinamandira banavAyA thA, 12vIM zatI I0 meN| vaha nagaraseTha hallaNa kA putra thA, abhayapAla ke uttarAdhikArI jAhaDa kA bhI pradhAnamantrI rahA -vaha jinabhakta, saptavyasana virata, dayAlu aura paropakArI thA / usakA putra soDU bhI rAjyamantrI thA [pramukha. 208, 248] 2. nADalAI (rAjasthAna) ke cAhmAna nareza rAyapAla aura rAnI mAnala devI kA putra, rudrapAla kA bhrAtA, parivAra jaina thA, 1133 I0 meM isa parivAra ne yatiyoM Adi ke lie dAna diyA thaa| [zisaM. iv. 218] amRtaprabhasUri-yogazataka (hi.) ke krtaa| amatambe kanti- tapasvinI AyikA, jinake samAdhimaraNa karane para unake putra paanandi bhaTTAraka ne, 975 I0 meM, maisUra ke nikaTa unakA smAraka-staMbha sthApita kiyA thaa| [jaizisaM. iv. 90] amRtamya saraTUru ke rAjA tilakarama ke jaina mantrI devaNNa kA dharmAtmA puSa, jisane 1175 I0 meM mulagunda (dhAravADa) kI pArzvanAtha-basadi meM samAdhimaraNa kiyA thaa| [jaizisaM iv. :46] amRta vAcaka- zve. yati ne, 1791 I0 meM, sagha kI preraNA se, rAjagRha me ati. muktakamuni kI mUrti pratiSThApita kI thii| [TaMka.] amRtavijayagaNi- tapAgacchI hIravijayamUri ke praziSya, 1641 I. meM sirohI meM bimba pratiSThA kii| [pramukha. 294] amata vimala-zve. ne jJAnavimalasUri (1691 I0) ko kAvyazAstra, nyAya zAstra tathA darzanazAstra meM zikSita kiyA thaa| [TaMka.] amRtasAgara- diga. muni, ne 1176 I0 meM. kulottuMga cola ke rAjya meM, kula tUra ke rAjA mAdhavana ke mAmA (yA zvamura) kI preraNA para aitihAsika vyaktikoSa
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka tamila bhASA meM 'kArigai' nAmaka prasiddha chandazAstra likhA thA, bisakI TaukA guNasAgara ne racI thii| [zisaM. iv. pR. 391] lekha meM nAmarUpa mamivasAgara diyA hai| mamatAdevI- dharmAtmA mahilA, jisake hitArtha 1600 I0 meM bhaktAmarastotra kI prati likhAI gaI thii| [TaMka.] amRtAnanda yogi- ne la0 1299 I0 meM, kakAtIya nareza pratAparudradeva ke sAmanta mamba (manvagaNDa gopAla) bhUpati ke lie saMskRta meM alaGkAra saMgraha nAmaka grantha kI racanA kI thI, dig.| usa varSa ke nella tAmrazAsana meM isa sAmanta kA ullekha hai| amumo kharataragacchI saMvegI sAdhvI, jhaverazrI kI ziSyA, viduSI evaM pragatizIla vicAroM vAlI, udayapura meM 1911 I0 meM svargastha huii| [TaMka.] karNATaka kA eka jaina sAmanta rAjA, ambarAjA (ambIrAya) aura mANikadevI kA putra, 1421 I. ke eka dAnalekha meM ullikhita / [zisaM iv. 433] kSemapura (gerasoppe) kI jaina mahArAnI bhairavAmbA kA eka putra, mahArAja immaDidevarAya evaM bhairava kA anuja aura sAluvamalla kA agraja amba kSitIza, 1560 I0 / [meja.344 ;pramukha.275] ambaTa- arthaNA ke 1109 I0 ke jaina zi. le. ke prastotA dharmAtmA dhana kubera bhUSaNa seTha ke bar3e bhAI bAhuka va unakI patni sIDakA kA sulakSaNa putr| [pramukha. 218] AmrabhaTa, gujarAta ke caulukya nareza jayasiMha siddharAja (10941143 I.) ke prasiddha jaina mantrI udayana kA putra, svaya kumAra pAla (1143-74 I.) kA rAjamantrI evaM pracaMDa senAnAyaka / 1173 meM ajayapAla ke vidroha meM mArA gyaa| [pramukha. 231, TaMka.] ambaha- tI. mahAvIra ke paramabhakta eka brAhmaNa pnnddit| [pramukha. 28] ambaveva- zve., nAgendragacchI pAsaDasUri ke ziSya ne zatrujaya-uddhAraka samarAzAha para, 1314 I0 meM, 'saMghapati samarArAsa' (hindI. guja.) kI racanA kI thii| am ammA aitihAsika vyaktikoSa
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambara ambaraSeNa ambara sena - 1. aNA ke prasiddha dharmAtmA jaina seTha bhUSaNa (1109 I0) ke pUrvaja, talapATaka ( rAjasthAna ) nivAsI, nAgara vaMzatilaka azeSazAstrAmbudhi jainendrAgama-vAsanArasasikta dharmAtmA dezavratI vaidyarAja evaM camatkArI cikitsaka -bhUSaNa seTha ke prapitAmaha the, ataH la0 1025 I0 / [ pramukha. 217-218] 2. zAkaMbharI ke jAsaTa seTha aura AmuSyA kA putra, padmaTa kA agraja, jinamandira nirmAtA dharmAtmA seTha, la0 1100 I0 / [ pramukha. 206 ] yA aMbarasena 'paNDita ziroratna', jinakI upasthiti meM lADaairs saMgha ke digambarAcArya zAntiSeNa ne, jo saMbhavatayA inake kaniSTa guru bhAI the, dhArAghIza bhojadeva kI rAjyasabhA meM saikar3oM vAdiyoM para vijaya prApta kI thI- 1088 I0 ke dUbakuNDa ( caMDobha, gvAliyara) ke jaina zi. le. meM yaha ullekha prApta hai / [zisaM. ii 228; eI. ii. 18; jaisAI. 172 ; pramukha 213] diga. AcArya vaijraka ke ziSya muni citrasena ke sadharmA, jayapura pradeza 1160 I0 / [ kaica. 71] de. amba / ambarAjA- ambaNagaNi- 1. yA ambasenagaNi, diga., kavi dhanapAla dvArA apabhranza bAhuaff (1397 I0 ) meM smRta eka pUrvavartI granthakAra jo arahaNa (amRtA dhana ) grantha ke kattA the / 2. apabhraMza harivaMzapurANa (11vIM zatI) ke karttA kavi dhavala ke guru, saMbhavatayA eka pUrvavartI harivaMza pupANakAra bhI ataH samaya la0 1000 I0 / saMbhava hai naM0 1 va 2 abhinna hoM / ambA prasAba - godharA nivAsI guNapAla nAgara evaM cIi ke vidyArasika dharmAtmA putra jinake hitArtha amarakortigaNi ne apabhranza bhASA meM SaTakarmopadeza- ratnamAlA kI 1190 I0 meM racanA kI thI -saMbhavatathA yaha uktagaNa ke agraja bhI the| [ zodhAMka- 50 pR. 370] de. amba / ambIrAya ambuvana zreSThi- yA ambavana zreSThi, kSemapura (gerasoppe ) ke rAjyaseTha yojaNa zreSTha ke prapautra nAgaseTTi kI patni nAgama se utpanna, svayaM bhI apane samaya meM rAjyaseTha thA, usake do bhAI the, aura do patniyA~ aitihAsika vyaktikoSa EY
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ piiN| sArA parivAra paramparAgata parama jaina thaa| munirAja abhinava samantabhadra ke upadeza se prerita hokara isa pAramA seTha ne, 156.60 meM, yojaNaveSThi dvArA nirmApita nemIbara jinA. laya ke sAmane kAMsya dhAtu kA eka atibhavya, kalApUrNa evaM usaMga mAnastaMbha sthApita kiyA. jisameM cAra manoza jinabimA sthApita kiye aura Upara Thosa svarNakalaza car3hAyA, mahotsava kiyA aura vAnAdi diye / [pramukha. 275, 276; mejaM. 345347: eka. viii. 55] pra. evaM dvi. de. ambarAja pra. evaM hi. [meja. 251-252] apabhraza mahAkavi puSpadanta (965 I.) ke eka prazaMsaka -kavi ke melayATI Ane para unakI sarvaprathama bheTa, uktanagara ke bAhara bana meM, ina ammaiya tathA inake mitra indra se huI thii| [sAi. 308, 321, 376] ammagAra veNara grAma ke raTTa nareza lakSmIdeva kA jaina sAmanta, jisane 1209 I0 meM, mahArAja kI anumatipUrvaka, ciMcuNike ke pArzvanAtha jinAlaya ke lie, svaguru kanakaprabha dvi. ko, jo yApanIyasaMgha-kAreyagaNa-melApAnvaya ke kanakaprama pra. ke praziSya aura vidya cakrezvara zrIdharadeva ke ziSya the, bhUmidAna kiyA thaa| [desAI. 118] dAnazIla dharmAtmA paTTaNasAmi nokkayya seTTi (1062-77 I.) kA pitaa| [meje. 174, 178; pramukha.173] yA ammaNa bhUmipAla, humacca ke sAMtaravaMzI jaina nareza taila taH tribhUvanamalla jagadekadAnI (1903 I.) kI dvitIya rAnI akkAdevI (akkakhA devI) kA tRtIya putra, 1159 I0 / [pramukha. 174; zisaM. iii. 349] ammanadeva sAntara- hammaca nareza cikabIra bAntara aura rAnI bijjaladevi kA putra, hocaladevi kA pati, talapadeva pra. aura rAjakumArI bIra. barasi kA pitA, dharmAtmA jaina nareza, samaya la. 105. ii.| [pramukha. 172] rASTrakaTa nareza indra tR. (914-226.) kA jaina senApati, jisane kopabala tIrtha kI yAtrA kI thI aura dAnAdi diye the, ammaNa aitihAsika vyaktikoSa
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAna ko tithi 890 I0 hai / [desAI. 394; pramukha. 107; jaMzisaM. iv-60 ] beMga ke pUrvI cAlukya vaMza kA pratApI evaM dharmAtmA jaina nareza ammarAja dvi. vijayAditya SaSTha 'samastabhuvanAzraya' ( 945-70 I0), mahArAja bhIma dvi aura lokamahAdevI kA putra, jinabhakta to thA hI, ziva aura zaivoM kA bhI Adara karatA thA, usakI paTTarAnI ayyana mahAdevI thI, aura pradhAna senApati parama jaina durgarAja thA / isa nareza ke zAsana meM Andhra pradeza meM jinadharma atyunnata avasthA meM rahA, aneka dAna diye gaye, aneka jinamaMdira bane, aneka jaina muniyoM kA sammAna huA / isI vaMza meM eka amma yA amparAja pra0 (922-29 I0) bhI ho cukA thA, jo zAyada bhIma pra0 kA putra thaa| [jaizisaM iv. 100; pramukha. 94-95; desAI 166,198; jaizisaM. ii. 144; bhAi. 2900 291; mejaM. 251-2] anya gAvaMDa - AvalinADa kA jaina mahAprabhu, jisakI dharmAtmA patni kAli ammarAja---- gADi ne 1417 I0 ke lagabhaga samAdhimaraNa kiyA thA ye pati-patni guNasena siddhAnta ke gRhastha ziSya - zipyA the / [meje 332] saurASTra ke zaka zaharAta nahapAna (26-27 I0) kA jainamantrI / { jaiso. 90; pramukha. 63-64 ] dillI nivAsI diga. jaina, bAdazAha muhammada zAha (1719-48 I0) ke kamasariyaTa vibhAga ke adhikArI ne muhallA khajUra kI masjida meM jinamaMdira banavAyA thA / [Taka. ] ayodhyA prasAda- dillI nivAsI gargagotrI agravAla diga. jaina zAntilAla ke putra, lArDa ke adhInastha eka adhikArI, bar3e dAnazIla evaM paropakArI sajjana the / unake suputra rAyabahAdura pyArelAla kA svargavAsa 1996 I0 meM huaa| [TaMka. ] ayama--- ayAmala---- ayodhyA prasAda khajAMcI- dillI ke lA0 IsarI prasAda ke anuja, 1878 meM sarakArI khajAMcI the / [ pramukha. 360 ] aykana- 66 yA kariya-aykaNa, hoyasala nareza viSNuvardhana ke bIra evaM dharmAtmA jaina sAmanta soma (soveya nAyaka), jo kalukaNinADa aitihAsika vyaktikoSa
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA zAsaka thA, kA prapitAmaha, sugNavAuMDa kA pitAmaha, nAma kA pitA vIravara aykaNa, jise eka masta jaMgalI hAthI ko vaza meM karane ke kAraNa rAjA ne kariya-aykaNa upAdhi dI thii| soma dvArA mandira Adi nirmANa kI tithi 1142 I0 hai, ataH aykaNa la0 1075 I0 / [ vaizisaM iii. 318; pramukha 95; eka. iv. 94-95 ] koMgAtva nareza ke sAmanta, maduvaMganADa ke rAjA, kivira nivAsI ayya ne 12 dina kI sallekhanA pUrvaka, 1050 I0 meM, svargavAsa kiyA thA / [ meje. 95, 150; jaMzisaM. // . 184] kalyANI ke uttaravartI cAlukyavaMza meM tela dvi. kA pautra, satyAkSaya (997-1009 I0) kA bhatIjA, vikramAditya paM. (100913 I0) kA uttarAdhikArI - kevala eka varSa rAjya karane vAlA ayyana dvi., isake pazcAta jayasiMha dvi (1014-42 I0) rAjA huA - samaya 1013-14 I0; isake pUrva bhI isa vaMza meM eka ayyana pra rAjA ho cukA thaa| [ bhAi 315; jaizisaM iii. 408 ] ayyama ambarasaGga- gaMga nareza arumunideva kA zvasura, rAnI gAvabbarasi kA pitA, janasAmanta, la0 1000 I0 / [jaMzisaM // 213; pramukha. 174 ] ayyana mahAdevI - 1. ayyaNa mahAdevI pra0 veMgi ke pUrvI cAlukyavaMza saMsthApaka kubja viSNuvardhana (615 I0) kI mahArAnI ne baMjavAr3A kI pradhAna jaina basati ke lie muminikuMDa grAma diga. jainaguru kalibhadrAcArya ko bheMTa kiyA thA - saMbhavatayA ukta jinAlaya kI nirmAtA bhI vahI thI / [ desAI. 19] 2. isI vaMza ke vijayAditya pra0 kI rAnI aura viSNuvardhana caturtha ( 764-99 I0) kI jananI ammana mahAdevI dvi. ne 762 I0 meM uparokta dAnapatra kI punarAvRtti evaM navInIkaraNa kiyA [ bhAi 289; pramukha. 94-95 meje 251-252] ne apane pitA nolaMba pallava nareza mahendra pra0 ke sAtha eka jainamandira ke lie, 9vI zatI I0 meM, kucha dAna diye the / [ desAI. 157 ], tadanaMtara isa ayyapadeva ne dharmapurI ke jinAlaya ko eka grAma dAna diyA thA - ina pitA putra ke guru senagaNa ke vijayasena ke ziSya kanakasena bhaTAra the [ desAI. 162] thA / aitihAsika vyaktikopa aspa abhyaNa ayyapa 67
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ avyayagaDa - dharmAtmA jaina sAmanta, jisakI patnI kAli goDi ne 1417 I0 meM samAdhimaraNa giyA thA [ pramukha 265 ] de. ayyapa / [ evaM x pR. 65] - usakA jyeSThaputra annigabIra nolaMba bhI jaina thA / [ mejaM. 69 ] mamyapadeva ayyapAyeM- ayyappa 49 pR. 333; mejaM. 263] apoTi munIndra- balahArigaNa-aDDakaligaccha ke sakalacandra siddhAnta ke ziSya ora una arhanandi bhaTTAraka ke guru the, jinakI gRhastha zrAvikA zipyA rAjarAnI cAmakAmbA ne veMgi ke pUrvI cAlukya nareza ammarAja dvi. (945-70 I0) se eka dAna patra dvArA sarvalokAzraya jinAlaya ke lie eka grAma kA dAna karAyA thaa| [ pramukha. 95. ] zrIyama ke sAtha, raNapAkarasa ke rAjyakAla meM, davIM zatI I0 meM, kuDalUra kI nadItaTasthita pUrvIya-basadi ( jinAlaya) ke lie, kaI udyAna Adi dAna kiye the| [jaizisaM. iv 47 ] talakA kA jinadharmI gaMganareza, la0 300 I0, mAdhava pra. kA pautra, aura mAdhava dvi. kA putra / after, gaNinI, jo balahArIgaNa ke arhanaMdi muni kI guruni thiiN| [ evaM. vii. 25, pR. 177 ] [ meje. 8 ] avyavarmA--- ammopoti ayyapa, ayaMpa, AdhyaMpa, appayArya Adi vibhinna nAmarUpoM se ullekhita ayyapAya jinendra - kalyANAmyudaya aparanAma vidyAnu vAdAMga nAmaka saMskRta pratiSThApATha ke racayitA haiM, jise unhoMne 1319 I0 meM, kakAtIya nareza rudradeva ke rAjya meM, ekalapura ( vAraMgala - rAjadhAnI) meM likha kara pUrNa kiyA thA / vaha hastimalla sUri ke praziSya aura guNavIra sUri ke ziSya puSpasena suni ke gRhastha ziSya, kAzyapagotrI - jainAlapAkavaMzI sAgAradharmI karuNAkara aura arkamAmbA ke suputra the, zrIpAla inake bandhu the, aura vaha gharasenAcArya, kumArasena muni aura puSpasena ko svaguru mAnate the - puSpasenAcArya ke Adeza se ho ukna grantha kI racanA kI thI / mUla saMgha se magaNa se sambaddha the, kintu gRhastha vidvAna ho rahe pratIta hote haiM / diga. paramparA ke mahatvapUrNa pratiSThApAThoM meM inake prattha kI gaNanA hai / [pramukha. 191; pravI.. -1; zoSAMka 68 aitihAsika vyaktikoca
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ambanAmi- mahAnAyaka revagya kA putra, cAturvaNaSamamasaMgha kA sahAyaka, baMka- . nAthapura meM, 10vIM zatI I. meM, samAdhimaraNa kiyaa| [zisaM. iv. 107] bara baranAtha, 18veM tIrthakara, veM cakravartI, 14the kAmadeva, hastinApura ke kuruvaMzI nareza sudarzana aura mahArAnI mitrasenA ke suputra / bahudhA 'araha' yA 'arahanAtha' likhA jAtA hai. jo galata hai| barakoti- yApanIyanaMdisaMgha-putrAgavRNamUlagaNa ke mAcArya vijayakIti ke ziSya, aura rASTrakUTa sAmanta pAkirAja ke guru, jisakI prArthanA para rASTrakaTa samrATa govinda tu. prabhUtavarSa ne, 812 I0 ke kadana tAmrazAsana dvArA uktaguru ko zIlagrAma ke jinendra mandira ke lie jalamaMgala nAmaka grAma pradAna kiyA thaa| [meja. 88% pramukha. 1..] de. akaMkIti / bhATTanemi kurati-gurunI AyikA, tamiladezastha prAcIna diga. jaina ApikAsaMgha kI eka AcAryA, mammaI kurasi ko shissyaa| [desAI. 67] araTanemi maTAra- eka tamiladezastha prAcIna zi. le. meM ullikhita perayAkuDi ke __ digambarAcArya, jinakI AryikA ziSyA guNandAMgI kuratti thiiN| [desAI.69.] aradviti- dharmAtmA sAmanta mahilA, putra siMgama ke jinadIkSA lene para, kuDalara durga ke nikaTa kA bahutasA kSetra dharmArtha dAna kara diyA thA -zi, le. gaMga nareza zrIpuruSamuttarasa ke kAla kA, la. 750 I. kA hai| [zisa. ii. 120] arayana uDamAna-ne 1068 I. meM karanda (madrAsa prAMta) ke eka jinAlaya ke lie dAna diyA thaa| [zisaM. iv. 150-151] marayamma- 91560 ke, rASTrakaTa indra ta. ke, vajIrakher3A tAmrazAsana ke anusAra isa nareza kI jananI mahArAnI lakSmI ke mAtAmaha, vemulavADa ke jinadharmI cAlukya nareza siMhaka (narasiMha) ke putra barayamma yA arikesrii| (zisaM. v. 14; zodhAMka-24] bharataSThi - rAghava-pAnDavIya kAvya ke kartA, saMbhavatayA diga. vidvAna / marasappanAyaka-1. prathama, soMdA rAjya kA saMsthApaka jinadharmI nareza / [desAI. 131] 2. dvitIya, barasappanAyaka pra. kA putra evaM uttarAdhikArI, aitihAsika vyaktikoSa
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1555 se 1598 I. taka zAsana kiyA, rAjya kA prabhUta utkarSa kiyA, vaha tatkAlIna maTTArakoM bakalaMka hi. tathA bhaTTAkalaMka kA bhakta gRhastha ziSya thaa| usakI eka putrI boligi ke rAbA ghanTendra se vivAhI thI -vaha rAjyabaMza bhI inhIM guruSoM kA bhakta thaa| apane 1568 I. ke tAmrazAsana meM usane svayaM ko zandAnuzAsana ke kartA bhaTTAkalaMka kA priya ziSya kahA hai| [desAI. 129.131] bharasappoya- 1. gerasoppe ke eka zi. le. ke anusAra, isa rAjA ko dauhitrI zAntaladevI ne samAdhimaraNa kiyA thA-saMbhava hai arasappa pra.yA dvi. se abhinna ho| [desAI. 131; jaizisaM. iv. 539] 2. jisake putra immahi arasappoDeya ne 1757 I0 meM cArukotti paMDitadeva ko bhUmidAna kiyA thaa| [zisaM. iv. 520] marasampa 1081 I0 ke lakSmezvara ke dAnalekha ke dAtA (dinakara) kA eka dharmAtmA smbNdhii| zisaM. iv. 165] barasamve ganti-sUrasthagaNa ke kalnele ke AcArya rAmacandradeva kI ziSyA tapa svinI AyikA, jisane 1095 I0 meM samAdhimaraNa kiyA thaa| [jaizisa.i.234; eka. v. 96] marasAbitya- yA rAjA Aditya, viSNuvardhana hoyasala (1106-41 I.) ke jana mantrI evaM vIrasenAnI daNDanAyaka baladevaNNa ke pitA, usakI bhAryA kA nAma AcAmbike thA, do anya putra, paMparAya aura harideva tathA pautra mAcirAja bhI ukta nareza ke jaina vIra senAnI the| [pramukha. 146; jaizisa.i. 351; mejaM. 133] a mUlagunda nivAsI jaina vaizya zreSThi candrAyaM kA pitA, cikArya kA putra aura nAgArya kA bhAtA -isane rASTrakaTa samrATa kRSNa dvi. akAlavarSa ke zAsanakAla meM, 903 I. meM, svapitA dvArA nirmApita bhavya evaM uttuMga jinAlaya ke liye svaguru kanakasena muni ko prabhUta bhUmidAna kiyA thA -yaha muni candikAvATasenAnbaya ke kumArasena ke ziSya aura vIrasena ke ziSya the| [pramukha.106; desAI. 134; jaizisaM.. 137] marasikambe- cAmarAja cabhUpati kI prathama pasnI, aura viSNavadhana hoyasala ke rAjadaNDAdhIza evaM sandhivigrahika mantrI vIravara puNisamayya aitihAsika vyaktikoSa
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1117 I.) kI dharmAtmA bnnii| [pramukha.145 meSa.121; cisa. 1-264; eka.iv.83] barasika humanca ke vIradeva sAntara (106260) ko sAsa, unakI vAna. bholA dharmAtmA rAnI cAgaladevI kI bananI, svayaM bhI bar3I dharmA smA mahilA / [jaizisaM.198; eka.viliru; pramukha.173] marahavAsa- caudharI cImA ke putra aura caudharI devarANa (1519 I.) ke ccaa| [pramukha. 244] bharahanAva de. ara yA aranASa, 18veM tIrthakara / marikIti- de. akiiti| marikesarI- vidarbhadezastha acalapura nagara ke apane samakAlIna jaina nareza ke viSaya meM zve. jayasiMhasUri ne apanI dharmopadezamAlAvRtti (856 I.) meM likhA hai -'isa acalapura meM digambara jaina mAmmAya kA bhakta arikesarI nAmaka rAjA rAjya karatA hai, jisane aneka mahAprasAda nirmANa karA ke unameM tIrthakara pratimAeM pratiSThApita karAI haiN|' [pramukha. 223] marikesarI- vAtApI ke prAcIna pazcimI cAlukyoM kI eka zAkhA puligere (lakSmezvara) pradeza para zAsana karatI thI, diga. jainadharmAvalambI thI, akalaMkadeva kI paramparA ke devagaNa ke guruSoM kI vizeSa bhakta thI, gaMgadhArA, leMbUpATaka (bemulabADa) aura podana (bodana) ina rAjAoM ke anya mukhya nagara the| isavaMza meM arikesarI nAma ke tIna (yA cAra) rAjAoM ke hone kA patA calatA hai1. arikesarI pra.. yuddhamala pra. kA putra eva uttarAdhikArI, la. 800 ii0| 2. arikesarI dvi., vaMza kA sAtavAM rAjA thA, bahiga pra. kA pautra aura mArasiMha dvi. kA putra thA tathA mahAna kannaDa kavi Adi-pampa (941 I.)kA prazrayadAtA thaa| isa rAjA kI patnI rASTrakUTa rAjakumArI lokAmbikA thii| usakA putra evaM uttarAdhikArI bahiga vi.pA, jisake samaya meM usake guru, devasaMgha ke somadevasUri ne, usakI rAjadhAnI gaMgadhArA meM hI, 959 I. meM, yazastilakacampU kI racanA kI thii| 3. arikesarI ta. bahima vi. kA putra evaM uttarAdhikArI thaa| usane apane pitA dvArA rAjadhAnI leMbUpATaka meM nirmApita zubhadhAma jinAlaya aitihAsika vyaktikoSa
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke lie 963 I. meM eka grAma AcArya somadevasUri ko dAna kiyA thaa| imI rAjA ke samaya meM, 966 I. meM, gaMganareza mArasiMha ne puligere ke zaMkhatIrtha para gaMgakandarpa jinAlaya banavA. kara usake lie devagaNa ke jayadeva paNDita ko bhUmidAna diyA thaa| [pramukha. 185-186; desAI. 102; bhAi. 333.334] marikesarI- yA harikesarIdeva, nAgarakhaMDa kA kadambavaMzI jaina rAjA, 1055 ii.| pramukha. 186, 123.124; jaizisaM. ii. 187; ie. iv, 1 e. 1 pR. 203] humacca ke jaina nareza nanni sAntara kI rAnI aura rAya sAntara kI jananI siriyAdevI kA pitA, la.1000 ii0| [pramukha.172] arikesarI- 1115 I0 meM jisa dharmAtmA sAmanta nolaMba kI preraNA se kolhA. pura ke zilAhAra gaNDarAditya ne dAna diye the, usakA eka dharmAtmA pUrvaja / [jaizisaM iv. 192] marikesarI asamasamAna mAravarmana- madurAnareza kunapAMDya (783 I.) kA apara nAma, jisane zaivasaMta tistAna saMbaMdara ke prabhAva meM jainoM para bhISaNa atyAcAra kiya the| [meja. 275-277] pariTTanemi- de. ariSTanemi / ariSTronemi- mUtaMkAra, saMbhavatayA jisane, la. 90. I0 meM, zravaNabela gola ke candragiri kI bharatezvara mUtti kA nirmANa kiyA thaa| [zisaM. i.25, bhU. 14] kucha vidvAno kA anumAna hai ki gommaTeza bAhubali kI vizAla mUtti (981 I.) kA zilpI bhI koI ariTTonemi yA ariSTa nemi thaa| [TaMka.] parivamana- saurASTra ke velAkula kA eka rAjA, jisake eka kSatriya karmacArI kAmAdi ke putra hI prasiddha zvetAmbarAcArya devaddhigaNi kSamAzramaNa (453.66 I.) the| [TaMka.] arimaMDala maTAra- de. abhimaMDala bhaTAra [meja. 244-45] maridigoja- rASTrakUTa indrarAja ta. (914.22 I.) ke parama jaina daNDanAyaka zrIvijaya kA virud| [zisaM iv. 97] ariSTanemi- yA neminAtha, 22veM tIrthakara, janmasthAna zauripura (AgarA jilA, u0 pra0), pitA samudra vijaya, mAtA zivAdevI, harivaMza 72 aitihAsika vyaktikoSa
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ bariSTanemi kI yaduvaMza zAkhA meM hue, nArAyaSa kRSNa ke tAnAta paaii|' mahAbhAratakAlIna 1. yA bariTTanemi paMDita, parasamayadhvaMsaka upAdhi, malegolla ke nivAsI, zravaNabelagola ke eka prAcIna yAtrA lekha meM ullikhita / [zisaM . 297] 2. AcArya, jinhoMne, la.7.010 me, kaTavagiripara, diNDika. rAja nAmaka rAjA aura kampitAdevI kI upasthiti meM samAdhimaraNa kiyA thA, inake baneka ziSya the| [jaizisaM. . 152] 3. AcArya, jo karDakoTTara ke nivAsI the, aura tirumale ke paravAdimalla ke ziSya the, ne eka yakSipratimA banavAI bI-kAsa anishcit| [zisaM. iti. 831] 4. aSTopavAsi guru ke ziSya ariTTanemi periyAra (ariSTanemi mahAna), eka prAcIna tamila lekha meM ullikhita / [desAI.57, 5. gaMganareza pRthvIpati pra. (la. 850 I.) ke guru digambarAcArya, yaha rAjA bar3A vIra parAkramI yodA pA, yuddha meM hI bIra gati paaii| saMbhavatayA usakI tathA usakI rAnI kampilA kI upasthiti meM AcArya ne kaTavA parvata para samAdhimaraNa kiyA thA -saMbhava hai na. 2 se abhinna hoN| [pramukha. 77] i. periyakaDi ke ariSTanemi madAraka, jinake eka ziSya ko rASTrakaTa kRSNa dvi. akAlavarSa (878-914 I.) ke sAmanta vikramavaraguNa ne dAna diyA thaa| [pramukha. 106] 7. ariSTanemi bhaTTAraka, aparanAma neminAtha vidya, jo zrI. devatAkalpa nAmaka mantrazAstra ke racayitA haiN| vIrasena ke praziSya aura guNamena ke ziSya the| la. 1100 ii.| 5 bariTranemi bhaTAra, jinake ziSya gaNandAMgikaraTrigala ke dAna kA 7vIM zatI I. ke eka tamila abhilekha meM ullekha haiN| [jaizisa. iv. 23] 9. tiruppAnamala ke digambarAcArya ariSTanemi jinakI ziSyA ne parAntakacola ke rAjyakAla meM, 9456.meM, janahita ke lie eka kapa banavAyA thaa| [zisaM. iv: 82] aitihAsika vyaktikoSa 73
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAvaNyasiMha kA putra aura amaracandra kA mitra, jisane bolakA ke rAjyamantrI vastupAla kI prazaMsA meM, 1219-20 I0 meM, sukRtasaMkIrtana kAvya racA thA / [TaMka.; guca. 2] arihararAtra- vijayanagara nareza de. harihararAya / mahA maNDalezvara kumAra marihararAja samrATa harihara Di. ( bukka dvi.) kA putra thA jisakA aparanAma bukkarAja thA - 1382 I0 ke jinamaMdira ke lie diye arisiMha gaye dAna kA lekha hai / [ jaizisaM - 561; evaM. vii. 15 A. ] aruNamaNi ne 1617 I0 meM saM. vimalanAthapurANa kI racanA kI thii| [kaMca. 190 ] aruNamaNi -- kavi, paMDita. nAmAntara lAlamaNi, aruNaratna, raktarasna Adi, ne 1659 I0 meM, mudgala avaraMgasAhi (mugala samrATa auraMgaz2eba ) ke rAjyakAla meM, jahAMnAbAda (dillI) ke pAzrva jinAlaya meM, ajitajina caritra nAmaka saMskRta kAvya kI racanA kI thii| vaha gvAliyarapaTTa ke kASThAtrI bhaTTAraka zrutakIrti ke praziSya aura budharAghava ke ziSya kAnharasiMha ke putra, yA ziSya the / [ pramukha. 295 ] arumusideva - aparanAma rakkasagaMga dvi., rakkasagaMga pra0 kA bhatIjA, rAjA bAsava aura kaMcaladevI kA putra, gAvambarasi kA pati, mahilAratna caTTaladevI, sAntara rAnI boraladevI aura rAjavidyAdhara kA pitA, jaMna nareza / la. 1050 I0 / [ pramukha. 174; bhAi 275 ; meja. 159; zisaM . 213, 248 ] amola bola- 2005 I0, sabhavatayA rAjarAja cola kA eka jaina sAmanta, jo guNavIra muni aura gaNizekhara upAdhyAya kA gRhastha ziSya thA / [jaizisaM. // - 171] ahamolideva - tamila bhASA me bhagavAna ahaMta kA eka paryAyavAcI nAma | [jaizisaM. iv. 219 - zi. le. 1134 I0 kA hai ] roat AhAla posUra nivAsI dharmAtmA zrAvaka ne, jinAlaya ke lie ghRtadIpaka, akSata Adi kA dAna kiyA - 14vIM zatI I0 [jaizisaM. iv. 405] adi maTTAraka- mUla saMgha- sUrasthagaNa citrakUTAnvaya ke bha. kanakanaMdi ke praziSya, bha. uttarAsaMga ke ziSya, bhAskaranaMdi evaM zrInaMdi ke sadharmA, aura 74 aitihAsika vyaktikoSa
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ una nArya panDita puru jinheM pAlukya sImevara di. zAsana- " kAla meM, 1074 I. meM, barasaravasati nAmaka jinAlaya ke lie mahAmaNDalezvara lakSmarasa ne dAna diyA thaa| [desAI. 107 108; jaizisaM. iv. 158] mahAmandi sivAnti- maisUra ke 12.5 I.ke, maMdisaMgha-balAtkAragaNa ke mAghamaMdi saiddhAntika ke zi. le. meM ullikhita unakI guruparaMparA meM samayanaMdi bhaTTAraka ke bAda aura devacandra ke pUrva ullikhita mahaNavi siddaanti| [zisaM. iv. 342] areyane- humacca ke vIra sAntara ke jaina mantrI nakularasa (1053 I.) kI dharmAtmA jnnii| [zisaM. iv.137] areyamAreya nAyaka-ne hoyasala ballAla ta ke samaya, la. 1300 I0 meM, ekkoTi jinAlaya ke lie vizAla sarovara banavAyA thaa| [meja.104] maravagApidi- tamiladeza ke AcArya guNasenadeva (7vIM zatI I.) ke eka dharmA tmA shissy| [zisaM. iv. 33-38] akIti- 1. yApanIyanandisaMgha-punnAgavRkSamUlagaNa-zrIkityAcAryAnvaya ke guru kubilAcArya ke antevAsI vijayakIrti ke ziSya, jinheM kumuMgila nareza cAlukya vimalAditya ko zanigRhapIr3A se mukta karane ke upalakSya meM, usake mAmA azeSagaMgamaMDalAdhirAja cAkirAja kI prArthanA para rASTrakaTa samrATa govinda ta. prabhUtavarSa jagatuMga ne apane 812 I. ke kadava tAmrazAsana dvArA zilAgrAma ke jinAlaya ke lie jAlamaMgala grAma dAna kiyA thaa| [pramukha. 77, 100; bhAi. 298: jaizisaM. i-124; eI. iv] -de. arakIti va arikIti, zuddhanAma arkakIti hai| 2. zAkaTAyana-vyAkaraNa ke kartA zAkaTAyana pAlyakIrti ke guru yA sadharmA, saMbhava hai ki naM.1 se abhinna hoN| arkakoti napa- 1398 I. ke zi. le. meM ullikhita eka rANA, jo saMbhavatayA digambarAcArya abhayasUri kA bhakta thaa| [kSisaM i-1.5] anandi- puNyAsravakathAkozakAra rAmacandra mumukSa ke paramparAguru, pacanandi ke ziSya, mAdhavanandi ke guru, vasunandi ke praguru -vasunadhi ke ziSya zrInandi the, praziSya kezavanandi, jinake ziSya rAmacandra mumula the -la. 12vIM zatI ii.| aitihAsika vyaktikoSa
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ arkamAmbA --- yA arkAmbara, jinendra kalyANAbhyudaya (1319 I0) ke kartA ayyapArya kI jananI, jinabhakta karuNAkara kI dharmapatnI [bI, i. -1] satalakheDI (maMdasaura, ma0 pra0) ke sAha bahava ke putra... saMghavI dvArA 1483 I0 meM nirmANita jinamaMdira kA sUtradhAra / [zisaM. v-225] 1. gujarAta kA baghelA rAjA (la. 1261-74 I0), jana nareza, bIsaladeva kA uttarAdhikArI / [ guca 317] 2. 1398 I0 ke zi. le. meM ullikhita siMhaNArya ke bhakta evaM gRhastha ziSya rAjA / [ jaizisaM / 105 ] arjuna pAMDava - aparanAma pArtha, dhanaJjaya, savyasAcI Adi, hastinApura ke kurubaMzI rAjA pAMDu aura kuntI kA tRtIya putra kRSNa kA sakhA, advitIya dhanurdhara, mahAbhArata yuddha kA sarvopari vIra yoddhA, anta meM jaina muni ke rUpa meM tapasyA kI aura AtmakalyANa kiyA / [ harivaMza pu; pAMDava pu.; desAI- 201] arthana arjunadeva arjuna mola- saratara kA bhIla saradAra, hIravijayasUri se ahiMsANuvrata liyA, la. 1575 I0 / [kaica- 209] arjuna sUpati- gvAliyara ke kacchapaghaTavaMzI jaina nareza vikramasiMha (1058 I0) ke prapitAmaha, jinhoMne vidyAdhara ke lie yuddha me rAjyapAla ko mArA thA / inake pitA pAMDu zrI yuvarAja the, putra abhimanyu, pautra vijayapAla aura prapautra vikramasiMha the / ye saba jaina rAje the / [ jaizisa ii- 228; e. - 18; pramukha. 212-213] arjuna mAlAkAra (mAlI)- sI. mahAvIrakAlIna rAjagRha kA eka abhizapta nRzaMsa hatyArA, jisakA kAyApalaTa samatA ke sAdhaka prabhubhakta sudarzana seTha ke prabhAva se huA, munilekSA lo aura AtmakalyANa kiyaa| [ pramukha. 24 ] arjuna varmadeva-- dhArA kA jaMnadharma sahiSNu paramAra nareza ( 1210-15 I0), vindhyavamaM kA pautra, subhaTavarmA kA putra, viga. jaina mahApaMDita AzAdhara kA prazaMsaka, aura amaruzataka ko rasasaMjIvanI TIkA kA racayitA / pa0 AzAdhara ke pitA sallakSaNa isa rAjA ke sandhivigrahika mantrI the / [ pramukha. 211; jaisAi. 1933 ; guca. 114-118] aitihAsika vyaktikoSa 76
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkaMbharI (sAMbhara) aura sabamerakA pAhamAla (cauhAma) nareza, pRthvIrArapra.kA puSa, vigraharAja 10, pRthvIrAja bi. bora somezvara kA pitA, gujarAta ke siMha sivarAja kA bAmAtA, zve. AcArya jinadattasUri (na. 11500) kA bhakta, isa rAbA ke aparanAma bAla, mAraNa va annamadeva the, 1133 I. ke lagabhaga gaddI para baitthaa| [zisaM. iv. 265 (1170 I.); pramukha, 205; Taka.; keca. 19; guSa. 132-13] mammonideva munInA- yApanIyasaMgha-kaNDaragaNa ke zubhacandra siddhAntadeva ke ziSya aura una prabhAcandradeva prati ke guru, jinheM 98.1. meM, saundatti ke jinAlaya ke lie dAna diyA gayA thaa| [zisaM. ii-16.] aparanAma maunidev| maryananvi- de. baarynndi| mahari- hai. bahanandi / ahassena- anumAnata: padmapurANakAra raviSaNa ke praguru arhanmuni kA apara. naam| [jaisAi. 273] mahatta- lohAcArya (14 I. pU.-I038) ke turanta uparAnta hone bAle cAra bArAtIya (diga.) yatiyoM meM se eka-saMbhava hai ki bhAcArya ahaMvali se abhinna hoN| [jaiso. 106-107] mahaMhAsa tI. mahAvIra kAlIna rAjagRha ke eka pramukha jinabhakta zreSThi, jinake ekamAtra putra jambUkumAra (mantima kevali jambUsvAmi, nirvANa I.pU. 465) the-matAntara se isa dheSThi kA nAma RSabhadatta yaa| pramukha. 26] mahaMhAsa jo zravaNabelagola kI siddhara basati ke dAyIM bAjU ke staMbha para uskIrNa 13986.ke paNDitArya kI vistRta evaM sundara smAraka. prazasti ke racayitA haiN| [zisaM.i.1.5] mahahAsa sami-bhavyajanakANThAbharaNa ( bhavyakaNThAbharaNa-pazvikA ), munisuvrata kAvya aura purudevacampu nAmaka tIna saMskRta granthoM ke racayitA, gava evaM patra ke siddhahasta lekhaka tathA mAdhurya evaM prasAdAdi guNaviziSTa kuzala kaSipaM. AzAghara ke bhakta evaM prazaMsaka, saMmabatayA ziSya athavA nikaTa utaravartI vidvAna, samaya la. 1250 ii0| inhoMne zAyada eka sarasvatIkalpa bhI racA thaa| [pramukha, 212; jaisAi. 138-143] aitihAsika vyaktikoSa
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ madali- IsvI san ke prAraMbha ke lagabhaga, dakSiNAtya mUlasaMgha ke pradhAnA cArya, bhadrabAhu zrutakevali kI paramparA meM hue| anubhUti hai ki inhoMne 66 I0 meM veNyAnadI ke taTa para sthita mahimA nagarI meM digambara muniyoM kA akhila mahAsammelana kiyA thA jisameM mUlasaMgha ko sarvaprathama mandi, mena, siMha, deva, mana Adi upasaMghoM meM vibhAjita kiyA gayA thaa| inhIMne dhutaghara AcArya dharasena ke AhvAna para apane puSpadanta aura bhUtabali nAmaka do suyogya ziSyoM ko unake pAsa bhejA thA aura phalasvarupa SaTkhaMDAgama. siddhAnta ke rUpa meM aMgapUrvo kA AMzika uddhAra evaM pustakIkaraNa huA thaa| [jaiso. 106.112; pramukha. 64] mahaMmata- 972 I. meM samAdhimaraNa karane vAlI tapasvinI AyikA pAmbabve ke putra rAjakumAra, jisane mAtA kA smAraka banavAyA -dIkSApUrva vaha eka mahArAnI thii| [zisaM.ii. 150; eka. vi. 1] mahaMtullama- saMskRta grantha 'vaizyajAti' ke krtaa| mahanamuni padmapurANa (676 I.) ke kartA raviSeNa ke praguru, lakSmaNa sena ke guru, divAkara yati ke ziSya aura indraguru ke prazipya / (padmapu. prazasti bahanadi- 1. arhaNandi munIndra, jo yApanIyasaMgha-kaNDaragaNa ke ravicandra svAmi ke ziSya aura zubhacandra siddhAntadeva ke guru, ammonideva ke praguru aura una prabhAcandradeva ke prapraguru the, jinake samaya meM, 980 I0 meM, saundatti ke jinAlaya ke lie dAna diyA gayA thaa| [jaizisaM.-160, 205; desAI. 113-114] 2. muni ahaMnandi bhaTTAraka, balahArigaNa-aDukaligaccha ke sakalacandra ke praziSya, adhyapoTi munIndra (yA AyikA ?) ke ziSya, aura rAjamahilA cAmakAmbA ke guru, jisane unheM pUrvIcAlukya nareza ammarAja dvi. (945-70 I.) se jinamaMdiroM ke lie bhaktipUrvaka dAna dilAyA thaa| [pramukha. 95; jaigisaM. ii. 144; desAI. 20] 3. arhanandi AcArya yA ahaNadibeTTadadeva, kalyANI ke cAlukya samrATa vikramAditya SaSTha railokyamalla (1076-1128 I.) ke aitihAsika vyaktikoSa
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaguru, bAlacandra ke ziSya, 111260 meM samrATa ke senApati kAlidAsa ne inheM pAzva-maMdira ke lie grAma dAna kiyA thaa| [pramukha. 122; zisa. iv. 190] 4. ahaMnandi muni, jo desIgaNa-pustakagaccha ke sAgaranandi siddhAntadeva ke ziSya the, narendrakIti vitha tathA una municandra bhaTTAraka (1154 I.) ke guru the, jo svayaM hoyasala narasiMha pra. (1141-73 I.) ke jaina mahApradhAna devarAja di. ke dharmaguru the| [pramukha. 150; jaizisaM. ii-324] 1. ahamandi siddhAntadeva, jo mUlasaMgha-dezIgaNa-pustakagaccha-kunda. kundAnvaya ke kulacandra ke ziSya aura zullakapura (kolhApura) kI rupanArAyaNa-basati ke AcArya mAdhanandi siddhAntadeva ke antevAsI the, aura jinheM 1150 I0 meM zilAhAra nareza vijayAditya deva ne pAzrva jinAlaya ke lie bhUmi Adi kA dAna diyA thaa| [zisaM.ifi 334; ei.11.28;pramukha.182,185; desAI.121] 6. arhanandi vidya, jA prAkRta zabdAnuzAsana ke kartA trivikrama (la. 120.I. ke guru the| prvii.| 95] 7. arhanandi beTTadadeva (la0 11vIM zatI I.), jo rakkasayya ke dharmaguru ke pUrvaja the aura mahAna tapasvI the| vaha varSamAna muni ke praziSya aura bAlacandra banI ke ziSya the -svayaM unheM 1112 I. meM kAlidAsa daDanAtha ne pAzvaM-jinAlaya ke lie bhUmidAna diyA thaa| [desAI. 189, 190, 247, 250; jaizisa. iv. 190] 5. ahaNaMdi munIndra jo bAhubali bha ke ziSya sakalacandra bhaTTAraka (mamAdhimaraNa 1236 I.) ke zAstraguru the| [zisaM iv.327] 9. arhanandi paNDita, dAnacintAmaNi attimambe ke dharmaguru, jinheM usane lokkigaDi meM bhavya jinAlaya banavAkara, 1007 I. me, apane putra paDebala tela ke zAsana meM, ukta maMdira ke rakharakhAva Adi ke lie prabhata dAna diyA thA -yaha AcArya sarasthagaNakAragaccha ke the, cAlukya samrATa Ahavamalla satyAzraya kA rAjyakAla thaa| [desAI. 140; jaizisaM.iv 117] 10. bahanandi, jo mUlasaMgha-kundakundAnvaya ke krANUragaNa-tintriNi. gaccha ke caturmukha siddhAntadeva ko ziSya paramparA me vIranandi ke aitihAsika vyaktikoSa
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ziSya aura ravinandi ke gurubhAI the| unake paramparAmiSya tribhuvanadhana ke 1138 I. ke zi. le. meM yaha guruparamparA prApta hai. ata: ina baInandi kA samaya la. 950 10 hai| [desAI. 281, 282] 11. mAdhanandi siddhAntacakravatI ko, 13vIM zatI I0 ke uttarArSa meM, diye gaye dAnamAsana meM ullikhita unake paramparA guru, jo amayanandi bhaTTAraka ke ziSya the aura devacandra ke guru the| [jaizisaM iv 376] malana-- yUnAnI samrATa evaM vizvavijetA sikandaramahAna (6.pUrva0326) ke nAma kA saMskRta rUpAntara / 1. alAuddIna khalajI ke samaya gujarAta kA sUbedAra, jisane 1304 I. meM, mIrAte-ahamadI ke anusAra, anhilavADa ke jinamaMdiroM ko tor3akara unake saMgamaramara ke staMbhoM se vahAM kI jAmAmasjida banavAI thii| [Taka.; bambaI gajeTiyara.i,1,pa.205] 2. auraMgajeba ke samaya fatehapura kA sUbedAra thA, jisake dIvAna tArAcanda jaina the| [pramukha. 297] alavA.- yA brahma alavA, IDara paTTa ke mUlasaMdhI bha. guNakIrti ke ziSya, ne 158.I. meM jinamUrti pratiSThA kI, yA karAI, thii| [sibhA. vii, 1, pR. 12-18] malasakumAra mahAmuni-zranaNabelagolastha candragiri ke eka zi.le. meM ullikhit| [zisaM. 175] malAuddIna khalajI-dillI kA sultAna (1296-1316 I.), usake samaya meM kASThAsaMgha-mAthurapaccha-puSkaragaNa ke bha. mAdhavasena ne dillI meM apanA paTTa sthApita kiyA thA, sultAna ke darabAra meM rAgho, cetana Adi kaI vAdiyoM ko zAstrArtha meM parAjita kiyA thA, sulatAna se jainoM ke hita meM 32 pharamAna prApta kiye the| usa samaya diga. cana agravAla pUrNacandra dillI kA nagaraseTha thA jo giranAra ke lie eka vizAla yAtrAsaMgha le gayA thA -usI samaya majarAta ke pramukha sve, seTha peyaDasAha bhI saMgha lekara Aye the| isa sulatAna ke Thakkarapheru Adi kaI jaina padAdhikArI the| kaI anya jainaguru bhI usake dvArA sammAnita hue batAye jAte haiN| [bhAI. 409. 11, pramukha. 239.40] aitihAsika vyaktikoSa
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ tirukurala ke racayitA tiruvanabara ke bAzrayadAtA yA muru elAcArya kA siMhalI naam| diga. anuzruti unheM kundakundAbArya se abhinna sUcita karatI hai, tamila anuzruti eka dhanI beSThi aura siMhalI anuzruti siMhaladvIpa kA eka colazAsaka (I0pU0 145. 101) [meja. 240-241] malAbadIna suratrANa- saMbhavatayA gujarAta kA sulatAna thA, jisake samaya meM 1461 I0 meM, diga. jaina khaNDelavAla prAdhikA ne dillIpaTTa ke bha. pa. naMdi ke ziSya aura madanakIrti ke ziSya bha netranaMdi ke ziSya brahma galha ko mahAkavi siMha ke apabhranza pradyumnacaritra ko prati meMTa kI thii| aliyamarasa- kadambavaMzI jaina rAjA ne, la0 88960 me, kopabala tIrtha para eka vizAla jinAlaya banavAkara dharmotsava kiyA thA aura prabhUta dAna diyA thaa| [desAI. 394; zisa. iv. 6.] aliyamAriseTri- eka diga. dharmAtmA zreSTha, jo la. 1185 I. ke zravaNabelagola ke eka lekha meM pramukha dAniyoM kI sUcI meM ullikhita hai| [zisaM . i. 87] aliyAdevI dharmAtmA jaina rAjakumArI, hummacanareza kAma sAntara aura rAnI bijjaladevI kI putrI, jagadeva evaM sigideva kI bhaginI, kadambanareza honeyarasa ko patnI, rAjA jayakemideva kI jananI aura kANUragaNa-titriNigaccha ke bandalike tIrthAdhyakSa bhAnukIti siddhAnta kI gRhastha ziSyA ne setunAmaka sthAna meM bhavya jinAlaya nirmANa karAke, usake lie, 1159 I. meM, svaguru ko bhUmi Adi kA prabhUta dAna diyaa| Ni le. meM usakI dhArmikatA kI bar3I prazaMsA karate hue use 'abhinava attimabbe' kahA gayA hai| [pramukha. 177; vaizisaM. iii. 349; eka. viii. 159] alupendra- tulugadeza ke janadharmAvalambI anupavaMzI narenoM (11vIM-14vIM zatI 1.) kI sAmAnya upaadhi| zilpI, jisane jainamadiroM ke pASANoM se kaTTebepura kA hanumAna madira banAyA thaa| [TaMka.] rASTrakUTa kRSNa tR. (939-67 I.) kA eka zatru sAmanta, jise samrATa ke pradhAna sahAyaka jaina gaMganareza mAra siMha ne parAbhUta kivA thaa| [zisa i. 38] aitihAsika vyaktikoSa
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. mevADadezastha ahAra (ahADa) kA jaina gajA jisakA ullekha vidagga ja aura mammaTa ke sAtha 996 I. ke eka abhilekha meM prApta hotA hai-imI rAjA ke prazraya meM banabhadrasUri ne 953 I0 meM hastikaMDI-gaccha sthApita kiyA thaa| yaha matapaTTa dvi. kA putra aura zaktikumAra (977 I.) kA pitA thaa| [TaMka.; kaica 27, 35, 65; guca. 172-3] 2. mevAi nareNa jimane cittoDa me 896 I0 meM eka bhavya jaina mAnamtaMbha banavAyA thaa| [kaica. 114] kArkana nareza lokanAtharasa ke pramukha rAjyAdhikArI ne, 133 4 I0 meM, zAntinAtha-basani ka lie bhUmidAnAdi kiye the| meja. 361; mAii.vii 247] mallAmA- vijayanagara nareza bukkarAya ke adhInastha hallanahallI ke rAjA narottamazrI kI dharmAtmA mAtA jigane 1368 I0 meM samAdhimaraNa kiyA thaa| vaha rAjA perumanadeva ke bhAI kI patnI thI, aura zrutamuni (svarga. 1372 I.) kI gRhastha ziSyA thii| [pramukha 262; zima. iii. 571] ahahaNa- dharmAtmA khaNDelavAla zrAvaka, jisakA putra pApAsAhu, pautra bhUdeva tathA padmaniha, aura prapotra hadeva thA, jo pa. AzAdhara (la. 1200.50 I0) kA prazaMsaka eka bhakta thaa| [mukha 212] malhanasA- dillI ke jaina dhanakubera naTTalamAhu aura kavi zrIdhara (1132 I.) kA mitha evaM prshNsk| [pramukha 209] bhavanipazekhara zrIvallama- pAMDayanareza, 9vI zatI I0, ke samaya sittanavAsala ke jainaguhAmandiroM kA jIrNoddhAra huA thaa| [jaizisaM. iv 62] avanimahendra- jinadharmI gaMganareza zivakumAra (zivakumAra navakAma) kA viruda, jisane bAnI meM eka jinamandira ke liye candrasenAcArya ko prabhUta dAna diyA thaa| [jaizimaM iv. : 4] avanti- avanti nagarI kA sasthApaka, mahAvIra kAlIna caDapradyota kA eka pUrvaja mAlava nareza / avantiputra- pI. mahAvIra kAlIna mathurA kA eka jinabhakta nareza / [pramukha. 21 // avantivarmana- 1 pATilaputra nareza vrAtyandi (I0 pU0 465) kA aprnaam| [pramukha, 30] aitihAsika vyaktikoSa
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. mathurA kA mahAvIra pugIna jaina nareza / [anusa. 21] bhavaraMgasAhi- mugalasamrATa auraMgajeba (1658-17076.) kA jaina sAhitya meM vahadhA isa nAma se ullekha huA hai| aviDakarNa- 1. AdipurANakAra jinasenasvAmi (837 I0) kA eka vizeSaNa kyoMki bAlyAvasthA meM hI vaha guru vIrasena svAmi kI zaraNa meM gaye the aura bAla brahmacArI rhe| 2. gollAcArya ke ziSya payanandi kaumAradeva (11vIM zatI I.) kA vishessnn| avinIta koMguNI-- gaMgavADi (maisUra) ke gaMgavaMza kA chaThA nareza, tadaMgala mAdhava kA putra evaM uttarAdhikArI, kAkutsthavarma kadamba kA dauhitra aura zAntivarmana evaM kRSNavarmana kA priya bhAgineya. zatajIvi, dIrSakAlIna rAjyakAla, mahAna pratApI aura parama jinabhakta nareza, digambarAcArya vijayakIti usake guru the| AcArya devananni pUjyapAda (la. 464-524 I.) ne usake prazraya meM hI apanI sAhitya sAdhanA kI aura yuvarAja duvinIta ko zikSita kiyaa| gaMga abhilekhoM meM mahArAja avinIta ko 'vidvajjanoM meM pramukha, muktasamtadAnI, dakSiNApatha me jAtivyavasthA evaM dharma-saMsthAoM kA pradhAna saMrakSaka' batAyA hai, aura likhA hai ki 'usake hRdaya meM mahAna jinendra ke caraNa acalamerU ke samAna sthira the| usane kaI jinamandira banavAye, aneka muniyoM, nIrthoM aura mandiro ko dAna diye, sAhitya aura kalA ko protsAhana diyA / dakSiNApatha ke apane samaya ke sarvamahAna narezoM me prignnit| usakA putra evaM uttarAdhikArI duvinIta gaMga (482-522 I.) thaa| [bhAi 260; pramukha. 73; mejaM. 18-19] avirodhI malavAra- mUlata: ajaina the, kAlAntara meM bana ho gaye, aura mayalApUra ke bhagavAna neminAtha kI bhakti meM tamilabhASA meM 10. padyoM kA eka atyanta sarasa annAkSarI stotra racA thaa| abbe- gerasIppe kI dharmAtmA zrImatI adhye ne tathA unake sAtha samasta goSThI ne 1419 I0 me dharmakAryo ke lie zravaNabelagola me prabhUta dAna diye the| [pramukha. 265] abhayAra- pUjanIyA AyikA, prAcIna tamila sAhitya kI bahuprazaMgita prAcIna aitihAsika vyaktikoSa 83
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaviyatrI, kuralakAvya praNetA tiruvallavara kI bhginii| [TaMka.] -de. nove| azoka- prasiddha maurya samrATa azoka mahAna (I0pU0 273-234), apara nAma azokacandra, azokavarSana, caNDAzoka, priyadarzI, Adi, vizva ke sArvakAlIna sarvamahAna narezoM meM parigaNita, samrATa candragupta maurya kA pautra, samrATa vindusAra amitraghAta (i. pU. 298-273) kA putra evaM uttarAdhikArI, rAjadhAnI pATaliputra, kaliMga vijaya (I0pU0 262) se hRdayaparivartana, bauddha anutiyoM ke anusAra bauddhadharma kA marvamahAna samarthaka evaM prasAraka. kula paramparA se jaina, jIvana ke pUrvArSa meM jaina ho rahA, uttarArdha meM bauddha bhikSu upagupta ke prabhAva se bauddha dharma ke prati vizeSa jhukAva, vastuta: sarvadharma sahiSNu, nyAyanItiparAyaNa prajAvatsala nareza, janahita ke aneka kArya kiye, tatkAlIna videzI yUnAnI rAjAoM se bhI maitrI sambandha, apane aneka mahattvapUrNa zilAlekhoM, staMbhalekhoM Adi ke liye prasiddha, ahiMsAdharma kA prnipaalk| [bhAi. 92. 100, pramukha. 45.48] azokacana-de azoka / azokavana-de.azoka / azvagrIva- 9pratinArAyaNoM meM se prathama pratinAgayaNa / azvapati- padmAvatI nagarI nivAsI subhaTa, jinake putra saGghala munidIkSA lekara zaMkara muni ke nAma se prasiddha hue aura bhadrAnvayabhUSaNa AcArya gozarma ke ziSya the, tathA jinhoMne, gupta saM0 106 arthAt sana 426 I0 meM, vidizA (ma.pra.) nikaTastha udayagiri kI guhA me pArzva pratimA pratiSThita kI thii| jaizisa.i-91; i. e. xi, pR0 310 pramukha. 199] bhAvapatedina- jisakA putra baMgAla paryanta rAjya karane vAlA dillIpura kA vaha mahammada suritrANa (sultAna) thA, saMbhavatayA jaunapura kA sulatAna mahamUdazAha zarkI. jisako rAjasabhA me karNATaka ke siMhakoti muni ne (la0 1450 I0 meM) bauddhAdi aneka babana vAdiyoM ko parAjita kiyA thA -yaha ullekha vardhamAnamuni racita, la. 1530 I. (1541 I.) kI, vidyAnanda-prazasti meM hai| [jaizisa iii. 667; bhAi. 427] aitihAsika vyaktikoSa
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAvapAsa- nADauma kA baina pauhAna rAjA, balirAma kA putra babaNahillakA agraja, bAhita kA pitA-11vIMtInagara. .17.1 1. nADIsa kA jana dharmAvalambI cauhAna garema, bamhanadeva cauhAna (1161-6260)kA pitA- ahamadeva svayaM bora adhika utsAhI na thA, usane mAdarA meM eka vizAla mahAvIra-jinAlaya banavAyA thA, bahutasI sampatti dAna karadI thI, aura anta meM dImA mekara jaina muni bana gayA thaa| bazvarAva kA eka dAna zAsana 19106.kA hai| [pramukha. 208; kaMca.20] 2. gujarAta ke bolo ke mantrI vastupAla-tejapAla kA pitAla. 120.. / [kaMca. 214-216] kAzidezastha vArANasI ke uragavaMzI nareNa, 23veM tIrthakara pArvanApa (60 pU0 877-777) ke pitA / / maudgalIputra puSpaka kI dharmAtmA bhAryA, jisane hai. sana ke prAraMbha ke lagabhaga mathurA meM eka jina-prAsAda nirmANa karAyA thaa| [zisaM.ii.86% pramukha.69] azvinI- tI. mahAvIra ke sAkSAta paramabhakta zrAvastI ke seTha nandinIpitA kI dharmAtmA psti| [pramukha. 23] aSTopavAsiganti (kamti)- zrInandi paNDitadeva kI ziSyA mAyikA, jo zama-dama-yama-niyamayukta vimala paritra vAlI aura jinadharma ke saMrakSaNa meM sadeva prasanna rahane vAlI sAdhvI thI, jinheM svaguru se, 1076 I. meM bajataTAka ke pArvajinAlaya ke saMrakSaNa, zAstra. lekhakoM (lipikAroM) ke nirvAha, Adi dhArmika kAryoM ke lie bhUmidAna milA thaa| isa mAdhvI ko bahadhA ATha-ATha upavAsa rakhane ke kAraNa 'aSTopavAsi' viruva prApta huA thaa| [desAI. 144:NisaM 1-210 / pramukha. 121, Ie xvifi73] aSTopabAsi muni- 1. tamila deza ke eka prAcIna jainAcArya ariTTanemi peri. yAra ke guru / inake eka anya ziSya mASanandi the, jinake ziSya guNasena pra0, prasiSya vardhamAna, aura praziSya guNasena di. the| [desAI. 57.61; zisaM iv..1] 2. mUlasaMdha-dezIgaNapustakagaccha ke maSTopavAsi bhaTAra, jinhoMne 1054 60 meM, behUru meM eka bhavya jinAlaya nirmApita kiyA thA tihAsika vyaktikoSa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura usake lie dAna prApta kiye the [desAI. 151; zisaM. vi.139-140] 3. kavaligaNAcArya aSTopavAsi bhaTAra,jinake ziSya rAmacandra bhaTAra ko, 168 I0 meM, kadambalige ke rAjA paDiga kI rAnI bakkisundarI dvArA kAkambala meM nirmApita jinAlaya ke lie do prAma dAna kiye gaye the| [pramukha. 111] 4. mUlasaMgha-balAtkAragaNa ke aSTopavAsi muni, jo varSamAna ke praziSya aura vidyAnanda ke ziSya the, tapA pakSopavAsi guNacandra ke guru the| la. 11.00 -jisa 1175-76 I. ke zi. le: meM ullekha hai vaha unase cAra-pAMca pIr3hI bAme kA hai| [desAI. 117] 5. sUrasthagaNa ke kalneledeva ke ziSya aSTopavAsi muni, jinake ziSya hemanandi aura praviSya vinayanandi the, jinake ziSya pAlyakIti (1118 I.)-ataH ina aSTopavAsi kA samaya la. 11000 / [zisaM. 1-269] 6. dezIgaNa ke aSTopavAsi kanakanaMdi bhaTAra, jinakI preraNA para cAlukya jagadekamalla ke rAjya meM, 1032 I. meM, jagadekamAla jinAlaya ke lie rAjA dvArA bhUmidAna diyA gayA thaa| [zisaM. iv. 126] 7. aSTopavAsi kanakacandra, nandisaMgha-balAtkAragaNa ke devacandra ke ziSya aura nayakIti ke guru -1205 I.ke zi. le. meM jina mASanandiko dAna diyA gayA thA, unake paramparA guru, 11vIM zatI ii0| [zisaM. iv. 342 evaM 376] mahAkavi, upazamamUtti-zukhasamyaksva-sampanna zrAvaka paTumati aura unakI sabhyaktvazuruzIlA bhAryA vaireti ke suputra, ne maudgalyaparvatastha nivAsavana meM saMpata nAmnI sadbhAvikA dvArA putravat paripAlita hokara munirAja bhAvakIti ke sAnnidhya meM vidyAdhyayana kiyA thA, tadanantara sarvajanopakAri zrInAtha rAjA ke rAjya meM, (coDaviSaya) cauladeza kI viralAnagarI meM jAkara jinopadiSTa pATha granthoM kI racanA kI thii| jiname varSamAnacarita saM0910, arthAt 153 I. meM samApta huA thA, aura phira apane jinadharma bhakta brAhmaNa mitra jinApa kI preraNA para zAntinAtha purANa kI asaga aitihAsika vyaktikoSa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanA kI thii| unake ye donoM saMskRta mahAkAvya upalabdha evaM prakAzita hai - anya chaH grantha kyA the aura saMskRta, kannaDa yA tamila, kisa bhASA meM rakhe gaye, yaha ajJAta hai / vidvatsamUha meM pramukha, zabda- samayArNava-pAraga yazasvI nAganandi AcArya ke asaga pramukha gRhastha ziSya the, inake eka anya guru Aryanandi the / pona (950 I0) Adi paravartI kannaDa kaviyoM ne asaMga kI prabhUta prazaMsA kI hai, ora candraprabhacaritra (la0 950 I0), gadyacintAmaNa evaM dharmazarmAbhyudaya (11vIM zatI I0) para alaga kA prabhAva lakSita hai| uttarapurANa guNabhadra (la0 850-90 I0) kA asa ne koI saMketa nahIM kiyA hai| [jaMso. 221; bI. . 79 ] rASTrakUTa kRSNa tR0 ke yAdavavaMzI janasAmanta zaMkaragaNDa vi. ( 964 I0) kA pitA usa varSa mahAsAmantASipati zaMkaragaNDa dvi. ne kupaNa tIthaMpara jinAlaya nirmANa karAke usake lie dAna diye the / [ desAI. 368 ] kavi ne la0 1257 I0 meM candanabAlArAsa kI racanA kI thI / [kAsa. 154 ] anyamitrA - vidizA kI zreSThikanyA, samrATa azokamoyaM kI patnI, aura rAjakumAra kuNAla ko jananI, samrATa samprati kI pitAmahI / [ pramukha. 48 ] ne 1415 I0 meM ToMka meM padmanaMdi ke ziSya Adeza se pArzvanAtha bimba pratiSThA kI thii| gvAliyara ke saMghapati kAlA (1440 I0) kA jaina seTha / [pramukha. 251] asabambarasi-- kadambanareza ereyaMgadeva kI dharmAtmA rAnI, jisane 1096 I0 meM, eka bhavya jinamandira nirmANa karAkara usake lie dezIgaNa ke ravindra saMddhAntadeva ko dAna diyA-dilAyA thaa| [jaizisaM. iv. 169-170 ] asavara mAragya-- hoyasala nareza bIra ballAla dvi kA pradhAnamantrI hiriya-heDema asavaramArathya, jisane 1204 I0 meM kuntalApura ke mAcArya nemicandrabhaTTAraka ke lie zilAzAsana likhavAkara diyA thA / [jaiNisaM. iii-450 ] aitihAsika vyaktikoSa asagamarasa- asagu- asapAla asarAja vizAlakIti ke [kaMca. 75 ] cacA, agravAla 67
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ masavAla duSa- apabhramha bhASA ke sukavi ne, 142260 meM, kuzArtadezastha kara. hala ke pauhAna rAjA bhojarAja ke jainamantrI amarasiMha ke putra loNAsAhu ke lie pAsaNAhacariu (pAzvanAtha caritra) kI racanA kI thii| [pravI. ii. 101 pramukha. 249 -vastutaH loNAsAha ne apane bhAI soNiga ke hitArtha yaha anya likhAyA thaa| usa samaya bhojarAja ke putra saMsAracanda (pRthvI. siMha) kA zAsana cala rahA thaa| basiyAla mahilaseTi- pazcimI cAlukya samrATa vikramAditya ke rAjyakAla (12vIM zatI I.) ke eka zi. le. meM ullikhita eka dhanI jaina vyApArI, jisane jinamandira nirmANa karAyA thA aura prabhUta dAna diyA thaa| [desAI. 1.4] mahivAna- vAdidevasUri kA bhakta mAgora nareza, la. 1200I0 [kaMca.2016) mahobala paNDita- jinheM, hoyamala nareza narasiMhadeva pra. ke zAsanakAla meM, 116.60 meM, jaina sAmanta lokagaDa evaM mAkave gaDi kI putrI ghaTTave gavaMDa ke putra hoyasalagavaMDa ne apanI mAtA kI smRti meM jinAlaya banavAkara, tadartha bhUmi bAdi dAna diyA thaa| yaha guru milasaMcI zrIpAlanaviya ke praziSya aura vAsupUjyavratI ke ziSya the| [zisaM. iii. 351; eka.vi. 69] A mAinyAmbA- de. AdityAmbA, apabhraza ke mahAkavi svayaMbhU kI patnI, kavi kI rAmAyaNa ke ayodhyAkANDa ke likhane meM pramukha preraka / [jaisAi. 374] mAkalapeambe-kundakundAnvaya ke somadevAcArya kI ziSyA AyikA, jimane 1267 I0 meM aNigeri (dhAravAr3a, maisUra) meM samAdhimaraNa kiyA thaa| [zisaM. iv. 343] bAkiya maMgisedvi- jisake putra gummiseTTi ne 1463 1. meM cittaladruga meM samA. dhimaraNa kiyA thaa| [zisaM iv. 442] mAnamabhI mAvikA- mUlanandisaMgha ke bha. jinacandra ke ziSya siMhakIrti kI 88 ainihAmika vyaktikoSa
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ziSyA kSullikA bisane 1474 I. meM kalikuMDa-yantra kI pratiSThA karAI thii| [nAhaTA. 49] nAgamatiri bAI- AryikA jinakI 1405 I. meM bijoliyA meM niSidhikA (samAdhismAraka) banavAyI gayI thii| [kaMca. 78] pAcora- zilAhAra nareza vijayAditya ke jaina senApati kAlaNa (1965 I.) kA prapitAmaha / [jaizisaM. iv. 259] bhASaNa- uparokta AcagoDa ke vaMzaMja, kAlaNa kA putra, jinnaNa aura ramaNa kA bhAI [jaizisaM. iv 259] bhASaNakapi-diga.. purikaranivAsI brAhmaNa kezavarAja evaM mallambikA kA putra, nandi yogIzvara kA ziSya, pAcapaMDita dvArA pAzrvagaNa (1189 I0) meM ullekhita, svayaM ne aggala kA ullekha kiyA hai| pitA kezavarAja ke adhUre kannaDI varSamAnapurANa ko pUrNa kiyA thA 1195 I0 meN| kakaca.; TaMka.] bhAcaNNasenaboba- erambarageya nagara kA ucca rAjasva adhikArI, diga., jisake putra devaNa ne, jo dezIgaNa-pustakagaccha-iMglezvarabali ke mAdhavacandra bhaTTAraka kA rahasya ziSya thA, siddhacakra evaM zrutapaMcamI vratoM ke udyApana ke upalakSya meM paMcaparameSTi kI pratimA pratiSThApita karAI thI, 12vIM zatI I0 meN| [desAI. 382] mAdhama cAmugAra maTTAraka- ne vijayaNNa eva bamaNNa dvArA nirmita zAntinAtha pratimA varuNagrAma (maisUra) meM 10vIM zatI I0 meM pratiSThApita kI thii| [jaizisa. iv. 101] mAcaladevI- 1. Acale, AcAmbA yA Aciyakkana, hoyasala nareza vIra ballAla dvi. ke mantrIzvara candramauli kI paramajinabhakta bhAryA thii| vaha mAsavADinAra ke pramukha ziveyanAyaka evaM candabbe kI pautrI, sovaNNa nAyaka evaM bAcambe kI putrI aura nAyaka soma kI bhaginI thI, aura dezIgaNa ke nayakIti siddhAntadeva ke ziSya bAlacandra muni ko gRhastha ziSyA thI / isa rUpa-guNa-zIla sampanna dharmAtmA mahilAratna ne 118260 meM zravaNabelagola meM makkanabasadi nAmaka ati bhavya pArva-jinAlaya nirmANa karAyA thA, jo hoyasala kalA kA abaziSTa ati uskRSTa namUnA mAnA jAtA hai| usake lie usane tathA usake pati candramauli ne hoyasalanareza se aitihAsika vyaktikoSa
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acale AcAmbA-- de AcaladevI na0 1 AcAmbike-- arasAditya nAmaka rAjA kI patnI aura pamparAja, harirAja tathA hoyasala nareza ke parama jaina mantrIzvara baladeva kI jananI, aura kaTaka-kula- tilaka mAcirAja kI pitAmahI / [ jaizisaM.. 351 ] Aciyakkana yA Aciyakke de. AcaladevI naM0 1 kaI grAma svaguru muni bAlacandra ko dAna karAye the| usane aura bhI kaI jinamandira banavAye tathA aneka dhArmika evaM lokopakArI kArya kiye / [ pramukha. 160; jaizisaM. 1. 107, 124, 426; zodhAMka- 28 ] 2. uparokta ApaladevI kI buA, jo mAsabADinareza hemmADi deva se vivAhI thI - paramazrAvaka ziveyanAyaka kI yaha putrI bhI parama jaina thii| [jaizimaM i. 124] 3. cAlukya jagadekamalla ke sAmanta kadambavazI tela maMDaleza kI dharmAtmA rAnI, 1148 I0 [ jaizisaM. iv. 236 ] de. AcaladevI naM0 1 Accana zrIpAlana - vIM zatI ke zi. le. me ullikhita guNasena ke ziSya anatavana kA bhatIjA / [ jaMzisaM. iv. 33-38] bAjAho 15vIM zatI I0 ke gvAliyara nivAsI tathA apabhranza bhASA ka mahAkavi raghu ne apane sammaddajiNacariu kI racanA jisa hisAra nivAsI dhanI vyApArI evaM dharmAtmA zrAvaka sAhU tomaDa ke prazraya meM kI thI, usakI isa dharmAtmA patnI ne svayaM bhI gopAcala dugaM meM eka vizAla candraprabha-pratimA pratiSThApita karAI thii| [ ane. 40 / 2, pR. 22 ] mATekacanda nogAmI - ne sAgavAr3A ke mahArAvala jazavantasiMha se 1836 I0 meM jIvamA niSedhaka pharmAna nikalavAyA thaa| [ pramukha. 345] ADhatarAma - diga. jaina kavi paM0 vRndAvanadAsa ( la0 1800 I0) ke mitra, kAzI nivAsI dhArmika sajjana [Taka. ] kavi-racita gAthA, tribhuvanatilaka mandira va usake saMsthApaka zAvaDa ke viSaya meM, behAra (ma. pra. ) ke staMbhalekha me / [ jaizisa iv. 302 ] mAnaMdarAma - dillI nivAsI dharmAtmA zrAvaka, jinake deharA (jinAlaya) me aitihAsika vyaktikoSa ANadeva 90
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANDaSNa- mANDavya--- suprabhadohA Adi katipaya granthoM ko, 1778 I0 meM, pratilipi huI thii| [pujevAsU. 195 ] balagi (karNATaka ke siddhapura tAlukA) ke jinadharmI rAjyavaMza kA saMsthApaka (la0 1350 I0), lagabhaga eka darjana vaMzajoM ne aneka jinamandira banavAye, dAnAdi diye| [ desAI. 128 ] bhASA kA atyanta lokapriya jainakavi, 'kabbiga ra kAva' (1235 I0) kA racayitA / [ karUca. i. 367-368; meje. 266 ) dharmAtmA zrAvaka jisane kaliMga dezastha udayagiri para 'choTI hAthI guMphA' banavAkara dAna kI thI -la0 prathama zatI I. pU [pramukha. 58 ] ( 1836-97 I0), mUlata: prave. sthAnakavAsI sAdhu pe, kucha samaya bAda zve. mandiramAga yati bane / 19vIM zatI I0 ke antimapAda meM mahAna prabhAvaka evaM dharma pracAraka jainAcArya the / svAmi dayAnanda, rAmakRSNa paramahaMsa, vivekAnanda rAnADe, gokhale Adi mahApuruSoM ke usa yuga meM jainadharma kA saphala pratinidhitva kiyA, deza evaM videzoM meM dharmapracAra kI prabala bhAvanA thI / zikAgo (amarIkA) ke sarvadharma sammelana (1893 I0) me jaina dharma kA pratinidhitva karane ke lie bairisTara vIracanda rAghavajI gAMdhI ko bhejA, zikAgo praznottara nAmaka grantha likhA, anya aneka choTI bar3I pustakeM likhIM, yathA jaina tatvAdarza, tattvaprasAda nirNaya ajJAnatimira bhAskara aadi| kaI granthamAlAeM, prakAzana saMsthAeM unake nAma se calIM / vaha zrImad vijayAnandasUrI bhI kahalAte the / Atmazuddhi AtamArAma, svAmi bhavanna pauNDa- holalakere kI zAntinAtha-basadi kA jIrNodvAra karAne vAle dAnazIla jinabhakta dharmAtmA zrAvaka bodaNNagoDa kA putra, somaNNa evaM zAntaSNa kA bhrAtA, dharmAtmA zrAvaka, apane pitA eva bhAiyoM ke dhArmika nirmANoM, dharmotsavoM, dAnAdi meM sahayogI / inake guru mUlasaMghI pAzvaMsena bhaTTAraka the / tathokta mahotsava evaM dAnAdi 1154 I0 meM kiye gaye the| [ pramukha. 195; jaizisaM. iii. 338; eka. xi, 1] vardhamAnamuni (154260) dvArA 'jagadvandha-sukumAracaritreza-paravAdividAraka' rUpa meM prazaMsita prabhAvaka digambarA zrAyeM / AvappArtha aitihAsika vyaktikoSa 91
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA yAdalA, jainadharma meM dIkSita eka musalamAna, jisane 'bha. RSama kI holI' (bAbo RSabha baiThe alabele...) zIrSaka bhAvapUrNa kavitA likhI thii| [TaMka.] mAvalIcana- ne mANakadAsa nomAmI Adi mahAjanoM ke sahayoga se sAgavAr3A ke mahArAvala udayamiha se 1854 I. meM jIvahiMsA niSedhaka Avezapatra nikalavAyA thaa| [pramukha. 345] mAviSTa- vAgavaNDa kA pautra honagavaNDa evaM jakkegavuNDi kA putra, aura mADi, mAra, mAca tathA nAka gavuNDoM kA pitA / mahApradhAna AdigabaNDa hoyasala nareza vIra ballAla dvi. ke boppadeva daNDeza kA adhInastha rAjapuruSa thaa| isa parivAra ke dharmaguru dramilasaMdhI vAsupUjya muni ke ziSya perumaladeva the| AdigavaNDa ne 1248 I0 me eka vizAla jinAlaya banavAkara, apane putroM sahita mahAna dharmotsava kiyA thA tathA svagUru ko bhUmi Adi kA dAna samarpita kiyA thA jisameM koNDAla ke 40 jaina parivAroM ke sAtha samasta brAhmaNa bhI sammilita the| [pramukha. 163; zisa. iii. 496; eka. v. 138] Aditya hAravaza purANa kI prazasti (783 I.) me ullikhina vardhamAna purANa ke kartA pUrvavartI diga. vidvAna / [prabhAvaka. 52] mApitya cola- isa nareza ke samaya (la. 850 I0) uttarI bhATa jile ke vanDavAza tAluke meM veDAlagrAma ke nikaTastha pArvatIya guphAoM meM eka vizAla AyikA Azrama pA, jisakI adhyakSA AyikA gaNinI kanakavIra kurattiyAra thI, jo veDAla ke mUlasaMdhI bhaTTAraka guNakIti kI ziSyA thIM, aura jinake Azrama meM 50. sAdhvI ziSyAeM thiiN| usI samaya eka anya saMgha me 400 sAdhviyAM thiiN| rAjA jainadharma kA prazrayadAtA thaa| [desAI. 46] yaha cola narenoM meM Aditya prathama thaa| mAditya daNDAdhipa- cAlukya samrATa tribhuvanamalla ke adhInasya rAjA pANDya kA pradhAna senApati yAdavavaMzI sUrya camUpa thA-usakA anuja vaha Aditya daNDAdhinAtha zUravIra durTara yoddhA thaa| draviDasaMdhI malliSeNa maladhArI ke ziSya zrIpAla vidyadeva ina bhrAtRvya ke dharmaguru the| ina bhAiyoM ne sembatUra me eka uttama pAvaM jina aitihAsika vyaktikoSa
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMdira banavAkara usake lie pujArI zAntizayana paMDita ko prabhUta dAna 1128 I. meM diyA thaa| [zisaM. ii 288] mAditya napa- de. arasAditya, hoyasala senApati baladevaNNa (la. 112010) kA pitA, eka jaina rAjA / [meja. 113] mAditya varma-jinadharkI yuddhavIra sAmanta thA, jisane, la. 1300 I. meM, kANUragaNa meSapASAgagaccha ke kAginelli sthita jinAlaya meM uttuMga staMbha (mAnastaMbha) banavAyA thaa| [desAI. 146; jaizisaM. iv.603] mAditya zarmA-prAkRta mannAnuzAsama ke kartA jaina vaiyAkaraNI trivikrama ke pitaamh| [pravI. 95] mAdityAmbA- de. AicAmbA, apabhranza mahAkavi svayaMbhU (la. 8...) ko viduSI ptnii| mAdivAsa- 1. ne 1518 I. meM, maleyUra parvata para svaguru, kAlogragaNa (kollAragaNa) ke AcArya municandradeva kA caraNacinha yukna samAdhismAraka banavAyA thaa| usakA gurubhAI tathA isa dharmakArya meM sahayogI vRSabhavAsa thaa| [meja. 330; jaizisaM. 663 eka. iv. 147, 148, 161, pramukha. 271] 2. tuluvadezIya zrAvaka AdivAsa ne, jo hanasogebali ke hema. candra kA nathA lalitakIti bhaTTAraka kA ziSya thA, maleyUra (kanakagiri) para, 1355 I0 meM, vijayadeva kI mUrti banavAkara sthApita kI thI, svaguruoM kI samAdhiyAM bhI banavAI thiiN| [meMja. 328; eka. iv.153] AdiveSa- AdinAtha, AdipuruSa, AdibrahmA Adi prathama tIrthaMkara RSabhadeva ke aparanAma bhArideva muni-mUlasaMgha-dezIyagaNa-pustakagaccha-koNDakundAnvaya-iMgalizvarabali ke rAyarAjaguru abhayacandra siddhAntacakravartI ke ziSya aura zrutamuni ke ziSya AcArya prabhendu (prabhAbandra) ke priya apaziSya zrutakItideva ke 1384 60 me svargastha ho jAne para unake ziSya Adideva muni ne sumatinAtha-jinAlaya kA jIrNoddhAra karAyA tathA usameM mumati tIrthakara kI evaM svaguru zrutakItideva kI aitihAsika vyaktikoSa
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAvinApa mUttiyA banavAkara sthApita kI thiiN| isa kArya meM zrutagaNa ke samasta bhavya zrAvakoM ne bhI yoga diyA thaa| [kSisaM. ii. 584; bheje. 330; eka.iv-123] 1367 I0 meM svargavAsI hone vAle devacandra pratipa ke ziSya aura zrutamuni ke prazigya Adideva bhI yahI pratIta hote haiN| [pramukha. 262, 263] 1. prathama tIrthaMkara RSabhadeva kA aparanAma -de. RSabhadeva / 2. pravacanaparIkSAkAra paM. nemicandra (la. 15.. I.) ke bhrAtA jinheM bhavyAnaMda-kAvya (1542 I.) meM 'buSastutya-bAdavijayI-mallirAyanapa-svAnta-sarojAta-prabhAkara-dazarathatulyakaraNikatilaka (mantrI vizeSa)' Adi vizeSaNoM ke sAtha smaraNa kiyA hai-yaha dharmAtmA jaina brAhmaNa zrAvaka, vidvAna evaM rAjapuruSa the| [saM. 1.1, 135, 137, 148] 3. AdinAtha paMDitadeva malasaMgha-titriNigaccha ke AcArya the| inake eka telIjAtiya kRSaka zrAvaka ziSya ne 1699 I. meM, nela nikAlane kA eka patthara kA kolhU banavAkara devamaMdira ke lie samarpita kiyA thaa| [zisaM. ii. 724; eka. iii. 48] 4. diga. brAhmaNa AdinAtha. devendra evaM mAyaMdevI ke putra, aura vijayappa evaM saMhitAkAra nemicandra ke bhAI- 16vIM shtii| saMbhavatayA na. 2 se abhinna haiN| [TaMka.] 5. diga. brAhmaNa Ayurvedaza, pArzvanAtha ke putra, kodaNDarAma ke pinA, aura brahmadeva ke pitAmaha / [TaMka. 6. lakSmezvara ke 1051I.ke zi. le. meM ullikhita dAna ke mamarthaka vaidha kannapa kA eka putr| [zisaM. iv. 165] pampa nAmake prathama evaM sarvamahAna jaina kaDakavi, veMgimaMDala nivAsI diga. jinadharmI telegu brAhmaNa abhirAmadevarAya ke putra, janma 90260, puligere (lakSmezvara) ke cAlukya nareza bari. kasarI vi. ke mAzrita, AdipurANa aura vikramArjunaviSaya (bhArata) nAmaka do suprasiddha campUkAvyoM ke praNetA, (941 I. -saMbhavatayA svargavAma kI athavA anya racanA kI tithi) amara kvi| [meja. 265; kakaca.; TaMka.] mAripa etihAsika vyaktikoSa
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAI. 220 ] munigaNNa ke putra, svayaM candra korti ke ziSya kAdi maTTAraka-- prathama tIrthaMkara bAdinAtha- RSabha / nAdiyaNya--- ear kavi, diga. zrutayati ke grahasthaziSya brahma, candra aura vijayappa ke bhAI, prabhendu muni ke gRhastha ziSya the / la. 1650 I0 meM gerasodhpe nareza bhairavarAya ke guru bIrasena kI AjJA se easervya dhamyakumAra carita kI racanA kI thii| gerasoppe ke 1481 I0 ke zi. le. meM ullikhita pAyaM-pratiSThA karAne vAlI jakkabarasI ke pati maMgabhUpa kA aparanAma / [jaizisaM. iv 433] zrIpAlacaritra (hindI) ke racayitA / bhavirAja- AbisAgara - AviseTTi - Avisena 1. anaMtaka seTTiti ke putra ne la. 14vIM zatI meM mAbinakere meM caubIsI ko sthApanA kI thii| [jaizisaM. iv . 419] 2. ke putra bommaraseTTi ne zRMgerI meM 1523 I0 meM candranAtha pratimA pratiSThApita kI thii| [zisaM. iv 465 ] yA Adyantasena, kASThAsaMgha nadItaTagaccha vidyAgaNa - rAmasenAnvaya ke bha. yaza: kIrti ke ziSya aura brahma kRSNadAsa (1624 I0 ) ke guru ma. ratnabhUSaNa ke praguru the 1 [ praja. 40-42 ] abhinava - de. abhinava mAdisena / de. maNIrAja cauhAna / [kaMca. 19] 9 paurANika balabhadroM meM chaThe balabhadra / [jaizisa. iv. 532 ] Avisena bhaTTAraka annaladeva Ananda--- mAnanda mAnava- Ananda--- mahAvIra tIrtha ke daza anuttaropapAdakoM meM se pAMcave / upAsaka dazAMga sUtrAnusAra tI. mahAvIra ke daza paramabhakta sadzrAvakoM meM prathama, vANijyagrAma kA pradhAna ghanAdhIza, nagaraseTha evaM rAjyaseTha gRhapati Ananda aura usakI dharmapatnI zivAnandA tIrthakara ke upadeza evaM prabhAva se jainadharma aMgIkAra karake parigraha parimANa vrata ke dhAraka Adarza lokopakArI sadbhAvaka bane the / [pramukha. 21-22 ] jayasiMha siddharAja solaMkI kA jaina pRthvIpAla mahArAja kumArapAla [ guca. 260 / aitihAsika vyaktikoSa rAjyamaMtrI / usakA putra kA rAjyamaMtrI thA 1 95
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ diga. tyAgI marAThI sAhityakAra, 1927-28 I0 meM jainadharmAce ahisAtava, vairAgyazataka (anuvAda), bAtmonnatiyAM sarala upAya, anyadharmApekSA jaina dharmAtIla vizeSatA, Adi lagabhaga eka darjana pustakeM likhakara prakAzita karAI thii| Ananda kavi zve. tapAgacchI hemavimalasUri ke praziSya aura kamalasAghu ke ziSya ne 1593 I0 meM rAjasthAnI bhASA me 'caubIsa tIrthaMkaroM kA gIta' racA thA / RSa ananyadhana zreSTha adhyAtmika sata evaM kavi, zve. la0 1625-75 I0, Anandadhana caubIsI, Anandaghana bahattarI, stavanAvalI, Adi brajabhASA, rAjasthAnI evaM gujarAtI bhASA kI kaI padya racanAoM ke praNetA, inake pada paryApta lokapriya, AdhyAtmika rasa se otaprota aura asAmpradAyika hai / yaha saMbhavatayA mer3atA ke nivAsI the / isa nAma ke katipaya anya jainakavi bhI hue lagate hai / janma 1603 I0 meM aura svargavAsa 1673 I0 meM huA batAyA jAtA hai| [ kAsa. 239-40 ] jaganaseTha phatahacanda ( 1724 I0) kA jyeSTha putra, dayAcanda evaM mahAcanda kA agraja, pitA ke jIvana meM ho nidhana ho gayAusakA ekamAtra putra mahatAbacanda bAda meM murzidAbAda kA dvitIya jagataseTha huA / [Taka. ] mAnandajI kalyANajI -- zve. samAja kI sarvaprasiddha tIrtha saMrakSaka per3hI kA kalpita nAma, kendrIya kAryAlaya ahamadAbAda meM hai / [Taka. ] Anandadeva--- ne 1737 I0 meM mUlanandisaMgha ke bha. dattakIrti tathA mahendrakIrti Anandacanya ke sAtha jayapura nareza abhayasiMha aura mer3atA ke rAjA bakhatasiMha ke samaya meM mAroThanagara meM vRhat jinabina pratiSThA karAI thii| Anandanagata -- ArdakumAra caupadI ke karttA Anandamayya- hoyasala nareza ballAla dvi (1173-1220 I0) kA Azrita, kannaDa jaina kavi, madanavijaya nAmaka kAvya kA racayitA / [ pramukha. 157 ] Anambameda - rAyamallAbhyudaya kAvya ( 1556 I0) ke kartA padmasundara ke dAdAguru aura padmameru ke guru zve. AcArya / [Taka. ] aitihAsika vyaktikoSa 96
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnandarAja surAnA-- janma 15 sita0 1899 I0, jodhapura meM, svargavAsa 24 sisaka 1980 I0 dillI meM, seThacAMdamala surAnA ke suputra 'prANImitra', 'padmazrI' Adi mAnada upAdhiprApta, tape hue svatantratA saMgrAma senAnI, kaI bAra jela yAtrA ko dillI rAjya kI vidhAnasabhA ke kaI varSa sadasya rahe, sarvAdhika utsAha prANIrakSA, jIvadayA pracAra aura pazu-pakSiyoM ke saMrakSaNa meM rahA, ataeva taduddezIya aneka sthAnIya, prAntIya, akhila bhAratIya tathA antarrASTriya sasthAoM evaM sagaThanoM se sakriya rUpa meM sambaddha rahe / anya kaI sAmAjika-sAMskRtika saMsthAoM se bhI sambaddha | sAtha hI saphala vyApArI bhI / [ progre. 103-105 ] 1. dillI nivAsI diga. mittalagotrI agravAla, jinake bhAI bakhanAvaramala ne ratanalAla ke sahayoga se 1877 I0 me jinadata caritra (hindI padya ) kI racanA kI thI / 1 [Taka. ] 2. dillI nivAsI zve. phophaliyA zrImAla, jayapura rAjya meM ucca padAdhikArI rahe-- unake putra cunnIlAla, hIrAlAla eva mohanalAla the| [TaMka. ] 3. basavA nivAsI diga, zrAvaka, paM0 daulatarAma kAsalIvAla (1738-72 I0) ke pitA / [ pramukha. 318 ] Anandavarddhana zve. sAdhu la0 1750 I0, kalyANamadirapada, bhaktAmarapada Adi (hindI) ke racayitA / Anandavijaya - dave. sAdhu, la0 1650 I0, harSakulakRta tribhaMgIsUtra kI vRtti ke racayitA / AnamvarAma AnandavimalasUri zve. tapAgacchI AcArya (1490-1539 I0), sudhAravAdI saMta, saurASTra, mAlavA, mAravADa Adi pradezoM meM grAmINa janatA ke madhya dharmapracAra ko vizeSarUpa se protsAhana diyA / inakA Her are aafne prabhAvazAnI thA aura inake dharmapracAra kArya meM sahayogI thaa| [ TaMka. ] AnandasUri-- hemacandrAcArya ke eka suyogya ziSya aura unakI pravRttiyoM me sahayogI, cAlukya nareza jayasiMha siddharAja (1094 - 1143 I0) ne unheM 'vyAghrathizuka' upAdhi se sammAnita kiyA thA / [pramukha. 231-232] aitihAsika vyaktikoSa 97
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnava- mAnA bAnega- Apizala - somadevasUri dvArA yazastilakacampU ( 959 I0 ) meM ullikhita eka prAcIna vaiyAkaraNI / bAbAjI manasAlI- jAmanagara ke jAmasAhiba kA jainamantrI, A. horavijayasUrikA bhakta, la0 1595 I0 / [ kaica. 210 ] halavA paTTana kA eka svapuruSArthI prasiddha jaina jauharI, jo hemacandrAcArya kA bhakta thA, aura jaryAsaha siddharAja (10941143 I0) ke hAtha eka ati mUlyavAna ratna becakara rAjA dvArA sammAnita huA thaa| usane kaI jinamandira banavAye, jaina sAdhuoM kI sevA-saMrakSaNa meM utsAhI, ghamaMtracAra meM yoga detA bA / [TaMka. ] AmaDa Amadeva eka caulukya rAjA, jise harSapurIyamaladhArogaccha ke zrIcandrasUri ke ziSya municandra ne jainadharma meM dIkSita kiyA thA, 11vIM zatI / [TaMka. ] gadahiyA gotrI zrAvaka sAha AnA ne apanI patnI bhImanI ke puNyArtha 1411 I0 meM upakezagacchI devaguptasUri se zAntinAthabimba pratiSThA karAI thI / [ kaica. 97 ] 1. haihayavaMzI ayyaNa ke vaMzaja jinadharmI nareza Anega pra0 'birukabhIma' ne, jo gulabargA pradeza kA zAsaka thA, cAlukya vikramAditya SaSTha kA sAmanta thA aura dravir3a saMgha-senagaNa ke bha. mallisena ke agraziSya bha. indrasena kA gRhastha ziSya thA, 1094 I0 meM eka ati bhavya jinAlaya banavAkara usake lie svaguru ko prabhUta dAna diyA thaa| [ desAI. 214. 236-240] 2. isIvaMza kA AnaMga dvi., eka anya jaina nareza jo bAca kA putra, loka tR. kA pitA thA, gajavidyA-vizArada prasiddha vaura thA / [desAI. 215 ] mAmA 98 baravAla diga. zrAvaka, mUlasaMghI guNabhadrasUri ke ziSya aura lATI bhASA ( gujarAtI ? ) me tribhaMgIsAra TIkA ke racayitA somadeva ke pitA, vairjeNi ke pati / [ pravI. i. 21] 1. khaMbhAta ke cintAmaNi- pAzrvanAtha maMdira ke pratiSThApaka zAMbhadeva sAhU (1295 I0) ke bhAI tathA ukta pratiSThotsava meM sahayogI / [ jaisAI. 574 ] aitihAsika vyaktikoSa
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. DUMgarapura ke rAvala gajapAla (la0 1450 I0) kA jainamaMtrI, jisane AMtarI meM zAnti jinAlaya banavAyA / [ pramukha. 612] tI. RSabha ke eka putra, mahArAnI sumaMgalA se utpanna, pitA ke munisaMgha meM sammilita hue| [ TaMka. ] 1. barADa kA zrImAla zve. prabhAvazAlI zrAvaka evaM saMghapati | [ TaMka. ] 2. madhyakAla meM isa nAmake aura bhI do-eka dharmAtmA zrAvaka hue pratIta hote 1 [ TaMka. ] 3. mAlavA ke maNDanamantrI (1405-32 I0) ke pUrvaja, jAlaura ke zrImAla zrAvaka / [ pramukha. 246 ] 4. solaMkiyoM kA jaina daNDanAyaka, jisakI putrI kumAradevI azvarAja kI patnI aura vastupAla-tejapAla kI mA~ thI / | guca. 308 ] gvAliyara kA rAjA, zvetAmbarAcArya bappabhaTTisUri kA bhakta ziSya / saMbhavatayA vaha gurjara pratihAra vatsarAja ( 783 I0) ke putra evaM uttarAdhikArI nAgabhaTa dvi. nAgAvaloka ( 800-833 I0) se abhinna hai / bappabhaTTicaritra meM isa nareza kI gurubhakti evaM dhArmika kAryakalApoM kA varNana hai / [pramukha. 203-204; jaisAda. 243; kaMca. 18; gu. 19-28] AmakAraveva--- umdAna kA putra, aura gupta samrATa candragupta dvi vikramAditya kA eka jinadharmI vIra daNDanAtha thA, jisane sAMdhI ke eka zi. le. ke anusAra, 412 I0 meM, kAkanAboTa ke bihAra me jainamuniyoM ke nitya AhAradAya tathA ratnagRha meM dIpaka jalAne ke lie IzvaravAsaka nAmaka grAma aura 25 svarNa donAroM kA dAna kiyA yA / [ pramukha. 198 jaisA. 573; kArpasa insa. iMDi. iii. pR. 29] Amana kavi--- anhilapura (gujarAta) nivAsI diga. pallIpAla bAvaka, lemi AmIra bAnU Ama caritra (saM0) kA kartA aura 'gaNitapATI' ke lekhaka anantapAla tathA tilakamaMjarIsAra ke kartA dhanapAla (1203 I0) kA pitA / [ TaMka. ] aitihAsika vyaktikoSa
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAmuSyA zAMkamArI ke puNyAtmA zreSTha jAsaTha kI dharmAtmA bhAryA, la. 1100 ii.| [pramukha. 206] mAmohinI- hArItiputra pAla kI bhAryA zramaNamAvikA kautsI bAmohinI, jisane apane pAlaghoSa, prosthAghoSa tathA dhanaSoSa nAmaka putroM ke mahayoga se, mathurA meM, svAmI mahAkSatrapa zoDAsa ke zAsanakAla meM, IsApUrva 24 me, AryavatI (tIrthakara-jananI) kI pratimA pratiSThApita kI thii| [pramukha. 65-66 ; jaizisaM ii. 5; eI..142] -pAThAntara amohini / mAnadevamUri--1. zve. baDagacchoya jinacandrasUri ke ziSya, nemicandrasUrikRta vyAkhyAnamaNikoza kI TokA (1133 I.) ke krtaa| 2. jinake upadeza se cittaur3a me, rANA kumbhA ke rAjyakAla me, 1457 i. me, sAha harapAla ne 21 jaina deviyoM ko mUrtiyAM sthApita karAI thiiN| [pramukha. 254] AmramaTa- amgaDa, gajyamantrI, mantrI udayana kA putra -de ambara / kiMca. 214] bijauliyA ke pArzvanAthamadira ke nirmAtA prAgvATavaMzI diga. zrAvaka seTha lolAka kA eka dharmAtmA pUrvaja, zubhaMkara kA pautra aura jAsaTa kA putra -zi. le. 1170 ii0| [zisaM. iv. 265] bAya gAvaMDa- cAlukya jagadekamalla pra0 kI eka prAdezika prazAsikA revakaba rasikA eka rAjyAdhikArI thA aura yApanIyasagha ke jayakAti vidyadeva ke suprasiddha ziSya nAgacandra siddhAntI kA gahastha ziSya thaa| usane apanI svargIya bhAryA kaJcikambe kI smRti meM apanI janmabhUmi posabUra meM eka bhavya jinAlaya nirmANa karAkara, usake lie svaguru ko. 1028-29 I. meM, supArI-udyAna tathA anya bhUsampatti pAdaprakSAlana pUrvaka samarpita kI thii| yaha diga. zrAvaka apanI dhArmikatA ke lie prasiddha thaa| [desAI. 141. 142; jaizisaM. iv 125] mAyacapaba hanagaMda ke 1074ke zi. le. meM ullikhita dAnadAtAoM meM se eka yaha karaNa (lekhAdhikArI) bhI paa| [zisaM. iv. 158] aitihAsika vyaktikoSa
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdhinayavAda-rA dekhepura meM nirmApita dhimAlaya ke lie 1.66. meM mahAmaMDalezvara samarasa ne mUlasaMva-patrikAbATaza zAnti nandi bhaTTArakako bhUmidAna diyA thaa| [thisaM. iv. 147] mAvatavarmA 1. bellaTTi ke minAlaya kA nirmAtA, majjaramya kA pemare (nagara prazAsaka), 99.. / [desAI. 391; bezisaM. iv. 91] 2. kannaDa kaSi, rasnakaraNa-campU ke racayitA, la. 14... / [pramukha. 264; kakaca; meja. 376] 3. kAginelli ke 1.32 I. ke li. le. meM ullikhita jinA. laya ke lie svarNadAna-dAtA mAvatavarmA [zisaM. iv. 127) mAyuvIrya tI. RSabha ke mahArAnI sumaMgalA se utpanna eka putr| Ayoja- cittAri ke toja kA putra, jisane 1.53 10 kI baura sAntara kI dAna prazasti utkIrNa kI thii| [zisaM. iv. 137] mAratarAma khindukA gotrI bolavAla diga baina, nevaTAgrAma ke nivAsI, 1757-1778 I. meM jayapura rAjya ke dIvAna rahe, nebaTA meM vizAla jinamandira banavAyA. jayapura ko apanI havelI meM bhI caityAlaya bnvaayaa| inake kaI vaMzaja bhI rAjya ke dIvAna rhe| [pramukha. 339] bhArambandi- zAyada diga. bhaTTAraka the, jinheM parakesarivarmana vikraya-yola ke samaya, 11356. meM kucha bhUmi becI gaI thii| [zisaM.iv. mA bhAripa- kolakkura (madurA) ke 12vIM zatI I. ke zi.le. meM ullikhita diga. guru| [zisaM. iv.3.1] mAlagapekmAna-dharmAtmA zrAvaka, 9vIM zatI ke tamila zi. le. meM ullikhita / [zisaM iv. 67] yA bAIkakumAra, pArasyadeza kA rAjakumAra, (maradezira ?) zreNika vimbasAra ke putra evaM pradhAnamantrI abhayakumAra kA mitra, usake prabhAva se jaina banA, bhArata AyA, to. mahAvIra ke darzana kiye aura dIkSA kara jaina muni bnaa| [pramukha. 1835 Taka.] nomavaMzI kAyastha, viga. vinavamI, patnI rAdhA, putra dharmazarmAbhyudaya eva jIvaMdhara campU ke kartA suprasiDakavi haricanA, 11vIM zatI ii.| [sAra. 462; TaMka] aitihAsika vyaktikoza 1.1
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavi- bamyUbaNayana ke mAcArya, jinheM unake bhakta sendrakavaMzI imAnda avirAja ne,ma... I. meM, bahatpUnA evaM sAdhu yAvRtya ke lie tAmrapatra dvArA grAma dAna kiyA thaa| visaM. iv. 22] 1. prAcIna mapurA ke koTTiyagaNa-sthAnIyakula bairazAkhA ke mArya hastahasti ke ziSya bora bAryamamuhasti (mASahasti yA nAgahasti) ke bAdapara (zraddhAcArI yA sadharmA) vAcaka Aryadeva, jinako preraNA se 132 I. meM siMha ke putra lohikakAraka (luhAra) gova (gopa) ne mathurA meM eka sarasvatI pratimA pratiSThApita kI thii| mathurA ke ho 13. I.ke eka li. le. meM bhI bAdivita ke rUpa meM saMbhavatayA inhIM kA ullekha hai| [eDa.i. 43/21; . 14/18; jaizisa. . 54, 55; jaiso. 115-116; pramukha. 68] 2. sana 1.77 I. ke eka zi. le. ke anusAra tattvArthasUtra ke kA eka purAtana AcArya, jinakA ullekha samantabhadra, zivakoTi, baradatta aura siMhanandi jaise purAtana bhAcAryoM ke madhya kiyA gayA hai| [eka: vili. 35; jaizisaM. 1. 213] -saMbhava hai ki suprasiddha tasvArthasUtrakAra umAsvAmi kA hI upa yA aparanAma rahA ho, athavA ina mAryadeva kA apanA koI svatantra tattvArthasUtra ho jo aba anupalabdha hai| 3. jambUkhaNDIgaNa ke AcArya Aryadeva, jinakA ullekha 923 I. ke gokaka tAmrazAsana meM huA hai -vaha usa samaya vidyamAna rahe pratIta hote hai| [meja. 256] 4. malmiSeNa prazasti (1128.) meM paravAdimalla aura candrakIti ke madhya ullikhita 'rAvAntakartA AcAryavayaM Aryadeva jinhoMne kAyotsarga avasthA meM dehatyAga karake svayaM prApta kiyA bA' la. 775.80.. / [kSisaM. 54] mAyadevI- dharmAtmA mahilA, vijayapArya evaM zrImatI kI putrI, candrapArya, brahmasUri evaM pArzvanAtha kI bhaginI, devendra paNDita kI dharmapatnI, AdinAtha, vijayapa tathA prabacanaparIkSA ke kartA paM. nemicandra (16vIM zatI I.) ko bnnii| [saM. 1.1] 102 aitihAsika vyaktikoma
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArvajali- 1. paMcastUpAmbava ke panasena muni ziSya bAra baksa (Ot 1.), babalabAdikartA porasena svAmi ke mukhyAti yAbAryanandi, samaya na........ so. 186, 199; *..xii. 1, pR. 1-43; prI... 121-124] 2. mUlasaMtrI bAlacandra ke zimya bAryanandi, bo gaMganareza rASa. malla satyavAkya pra. (215-53 9.) ke dharmaguru the / [pramukha. 77] 3. avanandi yA mAnadi ne bhavanandi ziSya aura kisI bAmanareza ke dharmaguru devasena kI, jo saMbhavatayA svayaM unake bhI guru the, eka mUtti banavAkara sthApita kI thii| la. 9vI10vIM zatI I. me. 243] 4. bajnamandi, accamaMdi yA Aryanandi, jinhoMne madurA tAluke meM eka anya pratimA pratiSThApita kI, 10vIM zatI I. ke eka tamila zi. le. meM ullikhita / [meje. 243-244; jaizisaM. iv.73] 5. jinakI mAtA kA nAma guNamati thaa| kucha vidvAna ina zi. le. ko la. 7.0 I. kA anumAna karate haiN| [zisaM. iv. 6. bAryanandi AcArya, jinheM sendrakabaMzI rAjA indranaMda ne bhUmidAna diyA thA, ma. 7... -de. maaynndi| (jamivaM. iv. 22] 7. eka anya prAcIna tamila zi. le. meM muganandi aura kanakasena ke sAtha ullikhita ajjanaMdi yA maarymndi| [meja. 244] 8. gommaTezvara pratimA ke pratiSThApaka mantrIzvara cAmuNDarAya ke dharmaguru bavitasena ke guru bAIsena athavA mAnandi, la. 930 10 / [desAI. 114, 137, 139) 9. varSamAna paritra (8531.) Adi ke kartA mahAkavi basaga ke eka guru| [pravI.i. .9] mAnagila- bAryanandika yA bAryanandi bApA jinake upadeza se mathurA meM, 11.60 meM, bAbikA jitamitrA ne ahaMda kI sarvatomadrikA pratimA pratiSThApita kI thii| zivaM.-41] aitihAsika vyaktikoza
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAryapa- de. ayypaary| mAryapaNDita- mUlasaMgha-sUrasthagaNa-citrakaTAnvaya ke kanakanandi bha. ke praziSya, uttarAsaMga 10 ke praziSya, aruhandi bhaTTAraka ke ziSya, bhAryapaNDita ko, cAlukya somezvara hi ke rAjyakAla meM, 1074 I. meM, rAjaSAnI ponaganda kI barasara-basadi nAmaka pramukha jinAlaya ke lie prAdezika pAsaka mahAmaMDalezvara lakamarasa ne bhUmidAna diyA thaa| [desAI. 107-108; zisa. iv. 158] bAla- ajjamaMju, AryamaMga, Aryamala pA AryamaNa eka purAtana AcArya, jo kaSAyAbhUta (pejjadosapAhuba) rUpa mUla zrutAgama ke uddhAra evaM pustakIkaraNa se sambaddha haiN| anuzruti hai ki guNadharAcArya ne ukta mAgama kA mUlasUtragAthAbo evaM vivaraNa gAthAoM meM uddhAra evaM pustakIkaraNa kiyA, jisakA unhoMne AyamaMkSu tathA nAgahasti ko vyAkhyAna kiyA, athavA una donoM ko ve sUtragAthAe guruparamparA se prApta huI, aura unake samIpa yativRSabhA. cArya (2rI zatI I.) ne unakA adhyayana karake una para cUNi. sUtroM kI racanA kI thii| AryamakSa prathama zatI I. meM hue pratIta hote haiN| [so. 107, 109;pravI.. 124] nArakSita- zvetAmbarAcArya, la0 2rI zatI I0, anuyogavAra sUtra ke raca yitA kahe jAte haiN| mArvatI- saMbhavatayA tI. mahAvIra kI jananI vizanAdevI, jinakI mUrti zrAvikA AmohinI ne I0pU0 24 meM, mathurA meM pratiSThApita kI thI / [pramukha. 65-66; jaizisaM. ii. 5; lUDarsa sUcI naM. 59] mAryadhumenyu- diga. AcArya, jinake ziSya vijayakotideva ke bhakta gRhastha ziSya koMgAlva nareza ne 139.6. meM, apanI dharmAtmArAnI suguNI devI ke sAtha, mullara ke candranAtha jinAlaya kA nirmANa karAyA tathA dAna diye the| [meje. 313] bArya suhasti- suhasti / mAryasena- 1. mantrIzvara cAmuNDArAya (981 6.) ke guru ajitasena ke guru| (desAI. 134, 137, 139] 2. mUlasaMdha-senagaNa-pogarigaccha ke rAjapUjita brahmasena muninAtha 1.4 aitihAsika vyaktikoza
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke ziSya aura una mahAsena munIndra ke guru, jo cAlukya mahArAnI tasadevI ke pathaka-sAmaNi (dIvAna) cAphirAba ke dharmaguru evaM viyAguru the jisane 1.40 meM kaI jinAlaya banavAkara prabhUta dAna diyA thaa| [pramukha. 123; jaizisaM. ii. 185; desAI. 1.6] 3. kannara 'puNyAtravapurANa' ke saMzodhanakartA evaM saMpAdaka ToMka (gajasthAna) ke 1102 I. ke jinapratimA-lekha meM ullikhita dharmAtmA shraavk| [zisaM. iv. 185] mAlapadevI- de. alpaadevii| [zisaM. iv. 621-622] mAlAppirabAna mogana- upanAma kulottuMga zolakAravarAyana ne kulottuga cola. deva vi.ke rAjya meM, 11376. meM. bha. candranAtha kI prajAcarcA ke lie eka grAma kI cAbala kI phamala dAna kI thii|shisN. iv. 223] mAliga- gujarAta nareza jayasiMha siddharAja (1094-1143 I.) kA eka jaina mntrii| [pramukha. 231] mAloka- 1. diga. jaina vaidyarAja ambara ke pautra, zrutajJa evaM Ayurveda pAraM gata pApAka ke jyeSThaputra, sAhasa evaM lalluka ke agraja, zomavatI helA ke pati, mAthurAnvayI chatrasena guru ke ananya bhakta, aura bAhaka, sallAka evaM usa bhUSaNa seTha ke pitA, jisane agNA (jilA dUMgarapura, rAjasthAna) meM, 11.9 I. me, eka bhavya vizAla vRSabha-jinAlaya nirmANa karAke mahAna dhotsava kiyA paa| yaha seTha bAloka sahajaprajJa, itihAsa evaM tatvArtha ke mAtA, saMvegayuta, sAdhusevI, aura bhogI evaM yogI sajjana the| [pramukha. 218; jaizisaM. iii. 305 ka.] 2. uparokta seTha bhUSaNa aura unakI bhAryA sIlI ke jyeSThaputra, sAdhAraNa, zAnti mAdi ke bhAI, guru-devabhakta dharmAtmA sajjana / [vahI.] mAra mahAvIra jinendra ke eka bhakta dharmAramA, jinake zravaNabelagola meM samAdhimaraNa karane para candragiri para unakA smAraka banAyA gayA thaa| [zisaM.i. 155] aitihAsika vyaktikoza
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzpAdevI yA bAlapadevI, AlupabaMzI parama jaina dharmAtmA rAjakumArI, nolamba-pallava rAjA iraMgola kI rAnI, kAnUramaNa - koNDakundAvaya ke puSpanamti maladhArIdeva ke ziSya dAvamandi AcArya dvArA kozivarama meM nirmApita jinAlaya kA jIrNoddhAra evaM saMrakSaNa tathA vividharUpoM meM jinadharma kI prabhAvanA karane vAlI mahilA, 10vIM zatI I0 / [ desAI. 158-159, 163; jaizisaM. iv. 621-622] AlhaNa -- 3. gujarAta ke gaMdhArapattana (bandaragAha ) kA jaina vyApArI, jisake vAjiyA tathA rAjiyA nAmaka vaMzajoM kA mug2ala samrATa tathA pharaMga deza ke bAdazAha ke darabAroM meM vizeSa sammAna thA / [Teka.] marahaNaveba- nADola ke cAhamAna nareza mazvarAja kA putra evaM uttarAdhikArI rAjA AlhaNadeva (1152-61 I0), jo colukya kumArapAla kA sAmanta thA, aballadevI kA pati aura kelhaNa, gajasiMha evaM kIrtipAla kA pitA thA, aura jisane saMDesarAgaccha ke yatiyoM ko, 1161 I0 meM, mahAvIra jinAlaya ke kezara, candana, buta Adi ke liye pAMca svarNamudrA mAsika kA sadaiva calane vAlA dAna diyA thaa| [Taka; kaica. 21-22; gu. 153 ] bArahasiMha- candrAvatI nareza ne 1243 I0 meM pArzva-jinAlaya ke lie dAna diyA thaa| [kaMca. 25 ] mAMDU ke sulatAna ke jaina mantrI ke chaH putroM meM se eka isake bhAI bAhara kA putra prasiddha sAhityakAra evaM rAjyamantrI maMDana madarAja (1446 I0) thaa| [ TaMka. ] AlhA saMgha -- bhoja baceravAla ke putra aura ma. surendrakIrti ke gRhastha ziSya ne la. 1700 I0 me, udayapUra ke nikaTa ghuleva me navanirmApita jinAlaya kA pratiSThotsava kiyA thaa| [kaica. 72] aitihAsika vyaktikoza bAlhA 1. gRhapativaMzI diga zreSThi pANivara kA dharmAtmA putra, jisane 1145 I0 meM, khajurAho meM jinabimba pratiSThA karAI thI / [jaizisa. iii. 329; pramukha. 226 ] 2. brahmakSatragotrIya mAnU ke putroM bAlhaNa aura dolhaNa ne 1240 I0 meM kAMgar3A (himAcala pradeza) ke kIragrAma meM mahAvIra jinAlaya banavAyA thaa| [TaMka. ] 106
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAzA mAzAghara, paM0 0 putra, gRhapatibaMdI jaina zreSThi mahipati kA dharmAtmA ! jisane 1951 I0 meM, maNDalipura meM jinabinda pratiSThA karAI thii| [jaizisaM. iii. 336; pramukha. 226] I IDara nivAsI dharmAtmA seTha ne patnI lakSmI aura putrI zilA sahita, ma. vADIbhUSaNa ke upadeza se neminAtha bimba pratiSThA ko bI -la0 1590 I0 / [ kaMca. 77 ] zAkambharI pradeza ke mANDalagar3ha durga ke sallakSaNa baberavAla aura unakI bhAya pravara AjAvara sAhityika mahArathI the jaba 1193 I0 meM, inakI bAlyAvasthA meM ho, muhammadagorI ne ajamera para aSikAra kiyA to inake parivAra ne janmabhUmikA parityAga karake dhArAnagarI meM zaraNa lI, pitA sallakSaNa paramAranareza arjunavama (1210-15 I0) ke sandhivigrahika mantrI ho gaye, aura vahA~ paM0 mahAvIra prabhUti vidvAnoM ke nikaTa AzAdhara ne apanI zikSA pUrI kii| tadanantara unhoMne nAlachA ko apanA AvAsa evaM sAdhanAkendra banAyA, vahA~ eka vizAla vidyApITha sthApita kiyA, aura 1225 I0 se 1245 I0 ke madhya lagabhaga cAlIsa vividhaviSayaka mahatvapUrNa granthoM kI saMskRta meM racanA kI / nayavizvacakSu, prajJApuMja, kavirAja, sarasvatIputra, AcAryakalpa, sUri bAdi aneka sArthaka biruda unheM tatkAlIna jaina evaM arjana vidvAnoM se prApta hue / unake ziSyoM meM udayasena muni, vAdIndra vizAlakIti, madanakIrti, paM0 devacandra, bha0 vinayacandra, paM0 jAjAka, kavivara arhadAsa pramukha the, aura bhakta zrAvakoM meM dharmAtmA haradeva, mahIcandra sAhu, kelhUNa, ghanacandra, dhonAka Adi gaNanIya the| bilhaNakavazi aura bAlasarasvatI madanopAdhyAya durgapati diga. zrAvaka ratnI ke suputra paMDita paMDita jI kI bhUri-bhUri prazaMsA kI hai, paramAra nareza vindhyavarmA, arjunavarmA, subhaTavarga, devapAla aura jaMtugideva unake prazrayadAtA the / paMDitajI kI dharmapatnI sarasvatI yathAnAma tathA guNa thI, aura putra khAhar3a rAjyamAna padAdhikArI thA / jIvana kI mandhyA meM paMDita jI udAsIna sthAgI vratI bhAvaka ke rUpa meM AtmasAdhanarata rahe / [ pramukha. 211-212; bhAI. 169] aitihAsika vyaktiko za 107
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAzAnAca - ajamera nivAsI bohitha ke putra ne cATa ke jinAlaya meM, 1604 I0 meM, mAnastaMbha banavAyA thaa| [ kaica 82] mAzAvarasUri - de. mAzAvara paravartI katipaya ullekhoM meM prApta nAmarUpa / [pravI.. 9 ] AzAnandI diga, saMskRta paMcaparameSThi-pATha ke racayitA / AzAmala---- dillI kI zAhI kamariyaTa ke adhikArI, dharmAtmA zrAvaka, jinane 1743 I0 meM masjida-khajUra mohalle ke paMcAyato jaina mandira kA nirmANa karAyA thaa| [ pramukha. 284 ] mAzA zAhU yA zAha AzA, ukezavazIya daraDAgotrI osavAla, jisake putra anushee ne 1456 I0 meM, AbU parvata para devamUttiyAM pratiSThApita kI thii| [ pramukha. 247 ] AzAzAha devarA - mevAr3a rAjya meM kumbhalamera kA jainadurgapAla, jisane rANA sAMgA ke bAlaka putra udaryAsaha ko apane Azraya meM lekara zatruoM se usako rakSA kI aura anta meM siMhAsana prApta karane me usakI sahAyatA kI thI- AzAzAha ko vIra jananI isa kArya meM preraka eva sahAyaka thI la0 1540 I0 / [ pramukha. 257; bhAi. 450 ] gujarAta ke bolukya jayasiMha siddharAja kA pradhAnamantrI, parama jaina, isakI preraNA se mahArAja ne 1123 I0 meM zatruMjaya kI yAtrA ko thI / fer. kumudacandra aura zve. devasUri kA zAstrArtha isI mantrI ke samaya meM huA thaa| [ guca. 258- 259 ] bhAvaDA kaTakarAja vora jaina senApati, saMbhavatayA gujarAta ke la0 12vIM zatI, analadevI ke pati, jAsaha ora kavi AsaDa ke pitA / [TaMka. ] bAdhAdasena -- ahicchatra (uttara pAMcAla) nareza zaunakAyana ke prapautra, baMgapAla aura rAnI tevaNI ke pautra, rAjA bhAgavata aura behidarI rAnI ke putra, mahArAja ASAr3hasena ne apane bhAgineya, gopAlIputra, rAjA bRhaspatimitra kI rAjadhAnI kauzAmbI ke nikaTastha chaThe tIrthaMkara padmaprabhu kI tapa evaM kevalazAna bhUmi prabhAsagiri (pabhosA) para kAzyapIya arhato (nirgrantha jaina muniyoM) ke lie guphAe~ nirmANa karAI thIM -la0 dvitIya prathama zatI IsApUrva meM / [ pramukha. 60; jaizisaM. // 6-7; evaM // pR. 242-243] aitihAsika vyaktikoza Azuka e'
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zolaviNaya ko tIryamAlA (16911.) ke anusAra golaga ke prasiddha bosavAla seTha devakaraNa zAha ke anuNa aura udayakaraNa ke aba-tInoM bhAI samyaktvI, nirmalabuddhi, gavarahita aura gurubhakta the| [jaisAi. 231] bhAsakaraNakavi-de. sAsArAma / mAsakaraNa mehatA- 1708 I0 meM kRSNagar3ha nareza rAjasiMha kA mukhya dIvAna thaa| vaha rAjA kRSNasiMha aura gajA mAnasiMha ke mukhyamantrI mehatA rAyacandra (svarga. 1966 I.) kA pautra, aura rAjyamantrI mehatA kRSNadAsa (svarga 1706 I.) kA putra thaa| usakA putra devIcanda rUpanagara nareza saradArasiMha kA mukhya dIvAna thaa| [pramukha. 306] mAsakaraNa mehatA- jodhapura rAjya ke pradhAnamantrI mehatA jayamala (1629-39 I0)kA puSa thA, aura prasiddha khyAtakAra muhanota naiNasI kA bhAI thaa| tIna anya bhAI sundaradAsa, narasiMhadAsa evaM jaga mAla the, jananI sarUpade thii| [pramukha. 307] mAsakaraNa saMghapati- dhamonI (jilA sAgara, ma.pra.) ke sanukaTAgotrI golA pUraba, diga. jana dharmAtmA zrAvaka, mohanade ke pati, saMdhapati ratanAI aura hIrAmaNi ke pitA, narottama, maNDana, rASaba, bhagIratha, nandi aura balabhadra ke pitAmaha ne apane pUre parivAra sahita, 1659 I. meM, damoha ke bha. lalitakIrti ke ziSya brahma sumatidAsa ke upadeza se, jeraTha ke bha. sakalakIrti ke ziSya paM. dvArikAdAsa se dhamaunI meM eka mahAna zAntiyajJa samAroha karAyA thaa| vidhAna candraprabha jinAlaya meM kiyA gayA thaa| mugala sUbedAra mbullAhabAM bhI unheM bahuta mAnatA thaa| isa dAnazIla, ubAra, dharmAtmA zreSTha ne kaI mandiroM kA jIrNoddhAra, kaI navIna mandiroM kA nirmANa, tathA anya aneka dhArmika kArya kiye the| [pramukha. 295] bASagaha kaTakarAja aura banaladevI ke putra, jAsara ke bhAI, pRthvIdevI evaM jaitalladevI ke pati, rAjara, javasiMha bora gari. siMha ke pitA, gRhaspa zve. vidvAna, meSadUta TIkA, upadezakaMdalI, aitihAsika myaktiko
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAsarAu--- bhAsarAja AsA--- AsArAma AsArya- mAsiga --- mAstA bahara 110 vivekamaMjarI tathA kaI minastotra-stutiyoM ke racayitA, 1250 I0 / [ TaMka. ] dillI nivAsI gaMgotrI agravAla diga. jaina dAnazIla dharmAtmA diucanda aura bAluhi ke putra, prasiddha saMghahI diuDhA sAhU ke tathA mAhi evaM cocAsAha ke bhAI -dharmAtmA diuDhAsAhu ne 1443 I0 meM apane kulaguru bha. yazaHkIrti se harivaMzapurANa kI racanA karAI thii| [ pramukha. 243] azvarAja yA azvaka, 1110 I0 / kaTukarAja aura AlhaNadeva ke pitA, nADola kA cauhAna jaina nareza | [guca. 150-154] de. azvagaja / paTTana nivAsI moThaprAtIya zve. Thakkura jalhaNa kA putra, prasiddha mantrI vastupAla ke bhAI tejapAla kI patnI suhaDadevI kA pitA -- 1233 I0 ke eka zi. le. meM ullikhita | [ TaMka. ] 1. diga., hindI kavi, nemicandrikA kAvya kI racanA vi. saM. 1761 (1704 I0) meM kI thI aparanAma AsakaraNa / inake kaI sundara pada bhajana bhI prApta haiM / [ zodhAdarza 3 - 4 ] 2. diga., hindI kavi, ahikhita pArzvanAthastotra (1775 I0) ke racayitA / [zoghAMka - 28 ] de. arasA - mUnanda ke 980 60 ke zi. le. ke anusAra isa diga. jaina sAmanta ne senagaNa ke kanakasena muni ko jinAlaya ke lie pAna kA kSetra dAna diyA thaa| [jezisaM. ii- 137] kavi, ne jAlora meM la0 1200 I0 meM jIvadayArAsa aura candanabAlA rAsa kI racanA kI thI / [ kaica. 165 ] ajamera meM, cauhAna nareza pRthvIrAja tRtIya ke samaya meM, 1190 I0 meM, sAdhu hAlaNa kI dharmapatnI tathA vardhamAna aura mahipAla - deva kI sammAnita mAtA zrAvikA vAstA ne pAzvaM pratimA pratiSThApita karAI thI / [ pramukha. 206 : jesisa. iii-421] 1. aparanAma AgaDa, gujarAta kA cAvaDAvaMsI jaina nareza, la0 900 I0 / [ guca. 208, 211] 2. gujarAta nareza caulukya jayasiMha siddharAja tathA kumArapAla ke prasiddha jaina mahAmantrI udayana ( svarga 1150 I0) kA putra, aitihAsika vyaktikoza sa0
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAhara, ambara aura sollA kA bhAI, svayaM bhI rAjya kA bIra senAnI evaM mantrI | [pramukha. 233] 3. bijoliyA ke suprasiddha pArzvanAtha mandira kA nirmAtA zilpI, sUtradhAra harasiMha kA pautra aura pAlhaNa mistrI kA putra / [jaizisaM. iv. 265 ] Ahavamalla- 1. kalyANI ke uttaravartI pazcimI cAlukya vaMza kA saMsthApaka tailapa dvi. Ahavamalla (974-997 I0), jainadharma kA prazrayadAtA yA usake kaI mantrI, senApati tathA aneka sAmanta bhI jaina the| suprasiddha satI attiyabbe usI ke senApati nAgadeva kI patnI thI / [ pramukha. 114-118 mA. 310-315 ; desAI. 140,149; mejaM. 106; jaMzisaM. iv. 117 ] 2. isI vaMza kA anya nareza, somezvara pra0 trailokyamalla Ahavamalla (1042-68 I0), jo jayasiMha dvi. jagadekamalla (1014-42 I0 ) kA putra eva uttarAdhikArI thA, jainadharma kA prazrayadAtA thA, balki eka zi. le meM use syAdvAdamata (jainadharma) kA anuyAyI likhA hai, usane kaI jinamandira nirmANa karAye, 1055 I0 meM jaMnaguru indrakIrti ko dAna diyA, jainAcArya ajitasena paMDita vAdidharaTTa (vAdIbhasiMha) kA 'zabdacatumukha' upAdhi pradAna karake sammAna kiyA, 1054 I0 meM tribhuvanatilaka - jinAlaya ke lie mahAsena muni ko dAna diyA, jAtakatilaka (1049 I0) nAmaka jyotiSazAstra ke racayitA jainaguru zrIdharAcArya, gaNDavimukta rAmabhadra, Adi anya jaina santoM kA bhI sammAna kiyA thA usane 1060 I0 meM tuMgabhadra meM jannasamAdhi le lI thii| hoyasala nareza vinayAditya dvi0 usakA sAmanta thA / [ pramukha. 120; bhAi 316-317; desAI. 211; me. 51-53; eka. ii. 67; jaizisaM. - 54; // - 204, 213 - 317, 406, 452; iv 130-131] 3. kalacurivaMza ke eka nareza, rAmanArAyaNa Ahavamalla kA ullekha 1952 I0 ke eka thi. le. meM huA hai| vaha zaMkama kalacuri kA anuja evaM uttarAdhikArI thaa| [jezisaM. iii408; eka. vii. 197.] aitihAsika vyaktikoza 111
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAhila- i rAjA huaa| [ guca. 149, 239] AsAma- de. AlhaNadeva / [ guca. 153] ikSvAku 4. mAhavamala pemanahi mahAmaMDalezvara ne 1084 I0 meM bAndhapradeza ke kIrtinivAsa zAnti jinAlaya meM muniyoM ke AhAradAna ke lie AcArya kamaladeva siddhAntI ko bhUmidAna diyA thaa| [jaMzisa v. 53 ] 5. candravADa ( phirojAbAda, u0 pra0 ) kA jainadharmAvalambI cauhAna nareza mAhavamalla ( la0 1257 I0) jo zrIballAla kA putra evaM uttarAdhikArI thA usake pitA ke jaina mantrI soDa kA jyeSThaputra razmapAla isa rAjA kA nagaraseTha thA, aura kaniSTha putra kRSNAditya rAjya kA pradhAnamantrI evaM senApati thA / prathama tIrthaMkara AdipuruSa bhagavAna RSabhadeva kA eka apara nAma, teree (gane) ke prayoga evaM upayoga kA aviSkAra karane ke kAraNa par3A; isI AdhAra para unake vaMzajoM, prAcIna bhArata ke kSatriyoM kA AdyavaMza ikSvAkuvaMza kahalAyA / [ bhAI 24; mahApu.] icchAdevI -- kamaDI bhujavali carita ke anusAra ma. RSabhadevakI rAnI sunandA iDimaTTa [ bhAi. 456 ; pramukha. 248 ] nADIla kA cAmAnavaMzI jaina nareza, mahendra kA pautra, azvapAla kA putra, aNahilla kA bhatIjA, la0 1050 I0 / usake nissaMtAna hone ke kAraNa usake pazcAta usakA bacA aNahilla 112 se utpanna putra, podanapura nareza mujabali 'bAhubali' kI mAya / [jaizisa i. bhU. 24 ] sarasvatI pUjana kI jayamAla ke racayitA / [ dillI-dharmapurA prati 16 / 2] aitihAsika vyaktikoza
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoyasala nareSa viSNUvana mahAsenApati parAba ne, jo parama jaina the, 1117 I. ke lagabhaga colasabATa ke prabaMra sAmanta iDiyama ko parAjita karake apane maharAba ke lie tabakAdeza ko viSaya kI thii| isI boma sAmaMta kA ullekha kahIM kahIM aniyama yA vAdiyama nAma se bhI huA hai| lisaM. 263; pramukha 143] goDa cInI yAtrI, 693 6. meM bhArata bAyA, usake yAtrA viSaraNa aitihAsika mahatva ke haiN| [pUvAsu. 149] gaMganareza avinIta koMgaNike yAvanika saMvArA pratiSThApita eka ahaMtudevatAyatana (vinamaMdira) ko, 442 I. meM, pravatta dAna viSayaka hosakoTe (yA hasakoTe) tAmrazAsana ke lekhaka perera kA pitaa| [pramukha. 73; zisa iv. 2.] ingarasa boDeyara (moDeyara) mA yindagarasa, tomavadezastha sagIta pura kA jainanareza, mahAmaMDalezvara indra kA pautra, saMgirAya boDeyara kA putra, sAluvena mahArAja indagarasa boDeyara (1490.96 I.) [jaizisaM. iii 655, 656; eka. viii. 163, 164; bhAi. 389; meja. 318, 355; pramukha. 272-273] lakmezvara ke 10816.ke dAnapatra meM ullikhita cAlukya samrATa vikramAditya SaSTha ke patra yuvarAja siMhadeva ke adhInastha mahA. sAmanta eremayya ke bhAI doNArA diye gaye dAna meM preraka evaM sahayogI eka dharmAtmA zrAvaka bo barasayya kA pautra aura vaica kApa kA putra thaa| [zisaM iv. 165; eka. 16] la. 1077 I. ke hummaca ke zi.le. ke anusAra maMdira nirmAtA paTTaNasvAmi dharmAtmA seTha nokkayya kA vaizyavaMzatilaka' rUpaguNa. nidhAma putr| [bhisaM. ii. 212; eka. viii. 57; pramukha. 173] mApikA, devagar3ha (ji. lalitapura, 20 pra0) ke 103810 ke tathA bampa kaI zilAlekhoM meM ullikhita, prabhAvaka jaina saanii| [sAhanI ri. 1918, . 23] 1. vorAt 958-1000 (san 431-47360) meM rAjya karane bAle dharmavidhvaMsaka atyAcArI caturmukha kalki kA pitA / [so. 4-5; jaisAi. 2.] aitihAsiktiko ma
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. mATha prAcIna prasiddha vayAkaraNiyoM meM se eka, zAyada prathama / (jaisAi. 162] 3. gommaTasAra (la. 981 I.) ke anusAra pAMca prasiddha purAtana mithyAdRSTiyoM meM se eka-saMzaya-mithyAtva kA udAharaNa / [jaisAi. 162] 4. isa yA indrarAja, veMgi ke pUrvI cAlukyavaMza ke saMsthApaka kubja viSNuvarddhana kA kaniSTa putra, jayasiMha prathama kA anuNa aura viSNabaddhana vi0 (666.675 60) kA pitA- ye saba jana the| [zisaM. . 143, 144; iv. 100; eI. ix.6; vit. 25; bhAi. 289; pramukha. 94] 5-8. rASTrakUTa nareza indra pra. (la. 65060), dantivamaMna kA putra aura goviMda pra.kA pitA thaa| iMdra dvi (la. 700-20 I.) goviMda pra. kA pautra, aura karka kA jyeSTha putra tathA daMti durga (la. 720-75890) kA pitA thaa| iMdra tR. nityavarSa raTTakaMdapaM (914-22 I.) kRSNa dvi0 kA pautra evaM uttarAdhikArI pA-tI. zAMtinAtha kA vizeSa bhakta thaa| indra caturtha (973-982 I0) rASTrakUTa vaMza kA antima nareza pA, parama jana evaM paramavIra thA-sallekhanApUrvaka zravaNabelagola meM mRtyu kA varaNa kiyA, 982 I. meN| [bhAi. 292-309; pramukha. 97-112; altekara.; jaizisaM.i. 38, 57, bhU. 79; i. 124, 127. 164; iv 55] / 9. rASTrakUToM ko gujarAtI zAkhA kA gujarAyaM indra, jo mUlazAkhA ke ghavadhArAvarSa kA putra, gobinda tR. prabhUtavarSa (793. 814 I.) kA anuja tathA usake dvArA niyukta gurjaradeza kA prAntImazAsaka, bamoSavarSa nRpataMga kA pacA evaM prAraMbhika samaya meM abhibhAvaka, gujarAyaM karkarAja kA pitaa| [pramukha. 99101; bhAi. 299; baltekara.; zisaM. iv. 5, 69, 97; V. 14, 15] 10. in yA indrarAva, jisane, apane mitra ammaiya ke sAtha, apanA mahApurANa (959 I.) ke kartA mahAkavi puSpabanta ko bana meM baiThAdekhakara usale melayATI nagara meM calane kA bAgraha aitihAkimaptikoza
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ inakIti imara kiyA thaa| [jaisA. 308, 121] 1. maimApatIrtha ke kAravavaNa ke mUla maTTAraka ke pratiSya aura guNakIti ke ziSya kAmavijetA indrakIrti svAmI, jinake chAtra (vidyAziSya) sadasi ke sAmanta raTTarAja pRthvIrAma ne 875 60 meM jinAlaya banavAkara dAna diyA thaa| [jaizisaM. ii. 130; pramukha. 177 ] 2. sarvazAstra kavikumudarAja jainAcArya indrakorti, jinhoMne pUrvakAla meM gaMganareNa durvinIta dvArA nirmANita kogali ke jinamaMdira ke lie, cAlukya trailokyamasma ke samaya meM, 1055 60 meM dAna diyA thaa| [jaizisaM. iv. 143; pramukha. 120 ] 3. indrakIrti paNDita, jo cAlukya bhUlokamalsa ke samaya, 1132 I0 meM, lakSmezvara kI gogyiya basadi ke sarakSaka the| [jaizisaM. iv. 216] 4. rahanareza lakSmIdeva ke 1228 I0 keli. le ke anusAra rAjaguru municandra ke sAtha ullikhita evaM huli ko mANikyatIrthada basadi ke adhyakSa tathA zubhacandra si. de. ke saba prabhAcandra si. de. the, jinake ziSya indrakIti baura zrIdharadeva the / [ desAI. 114-115] padmapurANa ke kartA raviveNAcArya (676 I0) ke guru lakSmaNasena ke guru ahaMnamuni the, unake guru divAkara yati me, jo ina indraguru ke ziSya the, samaya lagabhaga 600 I0 / [ jaiso. 101; pujebAsU. 162; jaisAi. 273 ; padmapu. 123/167 ] igrajIta kavi- bhaTera-havikaMta-zauripura ke bhaTTAraka jinendra bhUSaNa ke Azrita brajabhASA ke kavi, mainapurI meM 1783 yA 1788 I0 meM munisubutapurANa kI racanA kI thIM, anya racanAe~ kRbunAthapurANa, baranAthapurANa, mallinAthapurANa Adi / [ kAhi. 202; gramA 33] indrajIta rAjA - datiyA (dilIpanagara) kA kundenAnareza, jisake putra chatrajIta ke rAjyakAla meM, 1779 I0 meM, sonAgira meM eka jinamaMdira (2050) banA thaa| [zisaM. 4. 278 . 107 ] baMdha ke adhirAja ke putra evaM uttarAdhikArI bora rASTrakUTa iArSada- aitihAsika vyaktikoza 115
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dejja mahArAja ke sAmaMta, isa dharmAtmA nareza ne mahatpUjA evaM tapasviyoM kI sevA bAdi ke lie tAmrazAsana dvArA grAma bAna 'diyA bA-samaya na. 6000 / jami. iv. 22; ei. 21 pR. 289] gAvisa- 1 zvetAmbarAcArya susthita (mubha) ke vipa, aparanAma kAlaka pra0, samayaIsApUrva 202 / [jaiso. 105, 265] 2. kucha naye. paTTAvaliyoM ke anusAra sivasena divAkara ke guru / jaiso. 165-166] hamarevarasa- kannaDI zrIpAlabharitra ke kartA / (mArA sU. 32] inAma - de. indrapada / imAnandi- 1. mahAcArya indranandi, jinake ziva mahApari na kottari (kosarikher3A, bahicchatrA, ji. barelI, u010) ke pAzrvapati (to. pAravanAtha) ke lie koI dAna diyA thA yA nirmANa karA yA karAyA thaa| lekha saMskRta meM hai, gaptakAlIna anumAnata: 5vI sato . yA usase kucha pUrva kA hai, ahicchatrA ke khaMDaharoM meM eka pASANa vedikAstaMbha para utkIrNa hai, jisa para 6 mahaMta mUttiyAM bhI utkIrNa hai| kotari kA artha hai maMdiroM kA Dhera yA ttolaa| [e. esa.bAI.. 28 zisaM iii. 843] 2. sAtiromaNi-dhIroSata-saMyamI indranandi AcArya, jinhone moha viSayAdi ko jItakara (zravaNabelagola ke) kaTavA parvata para samAdhimaraNa kiyA paa-l.70.ii| zisaM. 2.5] 3. indranaMdi muni, jo pApagrahoM kA nigraha karane pAne aura rAjAnoM dvArA pUjita the, tathA malliSeNa-prazasti meM jinakA ullekha gaganareza zrIpuruSa muttarasa zatrubhayaMkara' (726-76 I.) bArA sammAnita vimalabAbA ke uparAMta mora rASTrakTa mareNa kRSNa pra. zubhatuMga (757-73 I.) dvArA sammAnita paravAdimalla ke pUrva huA hai ataH na. 750-75 6. / [visaM. i.54] 4. jina naMdikA ullekha birabatti ke zi. le. meM vikhA. naMdike ziSya evaM vAmanaMdi viSva ke rUpa meM havA hai aitihAsika vyaktiko
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ inake uparAMta kramazaH amaragati-bahumaMdi-yuSati-mANikyanaMdi kA ullekha hai| vidyAnanda kA samaya.... hai, bora sAmipayanandi kAma.......basa ina imAnandi kA samaya ma.85.I. hai| siM ... 1.5] 5. bina inabiziSya samandi, prazimpa bappanandi aura pramaziSya jyAlinIkarUpa (9396.) ke kattA imbanaMdidi the| [pro. i. 91 pR. 138] 6. 'mAlinIkalpa' (93960) ke pamitA nandranaMdi yogIndra jo bappamaMdi biSya the, mahAvidvAna aura manavAdI the- isa patha kI racanA unhoMne rAjadhAnI bAbaveTa meM rASTrakuTa samrATa kRSNa tR. ke zAsana kAla meM kI thii| [pravI. i. 91: pramukha, 7. vaha 'zrutasAgara-pAraNa' AcArya isanaMdi binheM gommaTasArAdi (la. 980) ke kartA bhAcArya nemiyana siddhAnta cakravartI ne gururUpa se smaraNa kiyA hai sambisAra (gA. 648) meM to svayaM ko spaSTatayA 'baccha' (basa yA ziSya) kahA hai| 8. prasiddha 'bhutAvatAra kathA' ke racayitA indanaMdi- ukta kathA meM unhoMne bIrasena-jinasena (837.)nta hI siddhAMtapaMcoM kI TIkAnoM bAdi kA ullekha kiyA hai, ataeva inakA samaya anu. mAnata:la. 95.60 mA 10vIM zatI hai| [jaiso. 110, 123, 220] 9. avapiDa nAmaka prAyazcita zAstra (zlo. saM. 42.) ke racayitA yogIndra indra naMdi maNI-yaha zAstra unhoMne catuHsaMgha evaM caturvarNa ke hitArtha racA thaa| [purjavAsU. 109] 10. nItisAra yA nolisAra-samundhaya, aparanAma samayabhUSaNa (glo. saM. 113) ke racayitA indrnNdi| graMtha meM jina pUrvabarvI bAcAyoM kA ullekha humA hai, unameM se. kAlakrama kI dRSTi se, 10vI satI ke uttarA meM hue somadeva bora nemicandra bi... hai, bata: yaha indranaMdina.1.... yA kucha uparAnta kehai| [puSavAcU. 71] 11. indravaMdi-saMhitA meM ullikhita ha pUrvavarvI purAtana iMdranaMdi aitihAsikampattikoza
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 jinhoMne eka pUjAvidhi evaM saMhitA kI bhI racanA kI thii| [pAsU. 107] 12. prasiddha evaM upalabdha prAkRta 'iMdranaMdi saMhitA' ke racayitA --kyoMki unhoMne vasunaMdi aura ekasaMdhi bhaTTAraka kA bhI ullekha kiyA hai, bataH 12vIM zatI I. ke uparAMta hue hone caahieN| [vAsU. 71,107] 13. pratiSThApATha ke kartA indranaMdi, jisakA ullekha ayyapA ne apane jinendrakalpAnAbhyudaya yA vidyAnuvAdAMga (1319 I0 ) meM kiyA hai, aura hastimahala ke pratiSThAvidhAna meM bhI huA haiataH ima indranaMdi kA samaya la0 1200 I0 hai / [ prasaM. 10, 107; pravI. 1. 81] 14. bajrapaMjarArAdhanA ke kartA indranaMdi / [ prasaM. 89 ] 15. jinakA ullekha pravacana- parIkSA ke kartA paM0 nemicandra (15vIM zatI I0) ne akalaMkadeva ke pazcAt aura anantavIrya, vIrasena, jinasena Adi se pUrva hue eka brAhmaNakulotpanna purAtana jainAcArya evaM prathakAra ke rUpa meM kiyA hai| [ prasaM. 101] 16. indranaMdi, jinakA ullekha vardhamAna muni (1542 I0) ne eka purAtana graMthakAra ke rUpa meM, tathA krANUragaNa ke muniyoM meM jaefinidi ke pazcAta mora guNacandra ke pUrva kiyA hai / [jaizisaM. iii. 667; prasaM. 124, 132 ] 17. vaha indranaMdi, jinase kanakanaMdi ne, jo nemicandra si. ca. ke eka guru the, sakalasiddhAnta ko sunakara apane satvasthAna (vistara satvatribhaMgI ) kI racanA kI thii| [ gommaTa. karma. 396; purjavAsa. 72 ] 18. pratiSThAkalpa baura jyAlinokalpa ke racayitA iMdranaMdi munIndra, jo 1983 I0 eka li. le ke anusAra vimalacandra aura paravAdimalla ke madhya hue the| [jaisisaM. iii. 410] 19. anumAnataH 10vIM zatI ke eka kasaDa zi. le. meM guNacandra muni ke sAtha ullikhita iMdranaMdi muni [ zisaM. iv. 115] 20. cAlukya samrATa vikramAditya SaSTha (1076- 1126 I0 ) ke eka kaDa zi. le. ke anusAra mUlasaMgha- dezIgaNa - pustakagaccha 3 aitihAsika vyaktikoza
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ kundakunvandhiya ke prati dina ziSya bAhubali bhAcArya ne binavira banavokara bhUmidAna prApta kiyA thaa| [kSisaM.iv.] 21. harUpI se prAnta 12vIM zatI ke prArama. eka bhagnastaMbha para aMkita kara zi.me.ke anusAra gollApArya ke praziSya, muSacandra ke ziSya, aura mandimuni evaM ti (gAyikA zrImatI kanti, prasaddhi kaviyatrI) ke zAyada saparmA indrmndi| [zisaM. iv. 313] uparokta indranaMviSoM meM kaI ekaparaspara abhila ho sakate haiN| IzapAla, IndrapAla yA iMDapAla goptIpuSa ne, jo vIra yodA pA aura poThaya evaM zakoM ke lie kAlavyAna thA, mathurA meM, IsApUrva 14.13 me bahatpUjA ke lie dAna diyA thA aura usakI bhAryA zivamitrA ne eka mAyAgapaTa sthApita kiyA thaa| [zisaM. ii. 91. pramukha. 66] ilAAlita- samrATa azoka maurya ke pautra evaM uttarAdhikArI jaina samrATa samdhati kA eka upnaam| [pramukha. 49] havAmUti gautama- samasta veda-vedAMga meM pAraMgata, brAhmaNakulotpanna, gautamagopIya, tejasvI mahApaDita iMdrabhUti, jo tIrthakara badamAna mahAvIra ke prathama ziSya evaM pradhAnagaNadhara the| dIkSA I0pU0557; kevala zAnamApti I.pU. 527, nirvANa I. pU. 515 -tIrthakara kI vANI ko dvAdazAMga zruta meM nibaddha karane kA zreya inheM hI hai| [bhAi. 57-59] saMgItapura (hADavalli, uttara kannaDa) kA jaina naregA jise ballAlajIvarakSaka mahalAcArya cArUkIti (la. 1100 I.) ke praziSya aura zrutakIrti ke ziSya vAcArya viSayakoti pra. kI kRpA se rAjya siMhAsana prApta humA pAna. 1200 I. me| [thisaM. iv. 49.] kASThAsaMba-nadItaTagaccha ke bha0 rAjakIti ke prati bora .. lakSmIsena ke paTTapara bha0 indrabhUSaNa, jinako mAmnAya ke uttara. bhAratIya vaSeravAla zrAvakoM, me zAyada unhIM ke sAtha sasapa kAkara, 166210 me avagavelagolako yAtrA kI thii| [zisaM.i. etihAsika vyaktikoSa
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAyada inhI kI gRhasya ziSyA dulamabAI ne, jo gobasagotrIya baberavAla jAtoya mo, 1650 I0 meM nAgapura meM bimba pratiSThA pharAI thii| aise kaI lekhoM meM inakA ullekha hai inake ziSya surendrako tithe / yaha kAraMjA paTTa ke bhaTTAraka the - eka lekha meM inhe candrakIrti kA praziSya milA hai| [jaMzisaM. iv, pR. 406-411] indrarakSita - pAlA (bi. pUnA, mahArASTra) ke samIpa vana ko eka guhA me prApta 4 paMktiyoM ke brAhmI lipi evaM prAkRta bhASA ke lekha me arahaMtoM ko namaskAra karake, bhadaMta iMdarakhita ( indrarakSita ) dvArA ukta leNa (guhA) tathA vahIM eka poDhi ( jalakuNDa ) ke banavAye jAne kA ullekha hai samaya la0 dUsarI zatI I0 / [zisaM. v. 1pR. 3] rASTrakUTa vaMza kA antima nareza, indracaturtha, bar3A vIra yoddhA polo kA prasiddha khilADI, raTTakandarpa, rAjamArtaNDa, kalinalolagaMDa, borara bora, kIrtinArAyaNa Adi pratApasUcaka upAdhiyoM kA dhAraka, gaMgagamiya kA dauhitra, gaMga mArasiMha kA mAnajA rAjacUDAmaNi kA jAmAtA, rASTrakUTa kRSNa tR0 kA pautra / isa bora ne 982 I0 meM zravaNabelagola meM samAdhimaraNa kiyA thA / dekhie caturtha rASTrakUTa (na08) [zisaM . 38, 57; indrarAja 164; pramukha. 111-112; bhAi. 309] nAmaka anya narezoM ke ullekhoM ko bhI 'indra' ke antagaMta dekheM | imarAja- indrarAja siMghavI- jodhapura rAjya kA prasiddha jena yuddhavIra, senApati evaM mantrI sarvAdhikArI, kuzala rAjanItijJa, mahArAja vijayasiMha, bhImasiMha aura mAnasiMha ke zAsanakAloM meM rAjya kA staMbha banA rahA / antima rAjA ke samaya meM, 1816 I0 meM, apane zatruoM ke SaDayantra se mArA gyaa| [ pramukha. 334-336 ] ivAmadeva, paMDita- trilokasAra- dIpaka prAkRta (dillI-seTha kA kUMcA, 2049) ke kartA / itraNI 120 rinojIma banavAla diga0 jaina sAha sonU kI dharmAtmA bhAryA, jisane 1543 I0 meM varddhamAna-kAvya kI prati likhakara dAna kI bI / [ prasaM. 187 ] aitihAsika vyaktikoza
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMha-ve, bhuvanabhAnucaritra (1490 I0), bani narendrakathA, mora 'manha jiNANa' kI kalpavallI TIkA ke saMbhavatayA kAraMjA kI kASThAcI gaho ke ma. lakSmIna ke zivya / inhoMne 1658 I0 meM kASThA-lADagaDagaccha ke ma. sarvata kI nAma ke baravAla ApakoM ke lie fre pratiSThA karAI thI / saMbhavatayA inhIM kA aparanAma indrabhUSaNa thaa| [ prabhAvaka. 102 ] igaveva ise paNDitadeva- dravilasaMca- semavaNa-koharagaccha ke AcArya ise indrAyudha jinheM, 1167 I0 meM, Andhraveza ke adhipati zrIballabhacola ko rAjadhAnI ujjiyolanake baddijinAlaya ke lie bhUmidAna Adi diye gaye the / maMdira kI mUlanAyaka pratimA belapAzvadeva the| [jaizisaM V. 103, 104 ] bAcArya jimasena punATa ke harivaMzapurANa (783 I0) ke ullekhAnusAra usasamaya ukta grantha ke racanAsthala varddhamAnapura (badanAvara, ma. pra. ) kI uttara dizA me indrAyudha kA rAjya thA -vaha kannauja ke bhaSTi yA varmavaMzI nareza bajrAyudha kA putra evaM uttarAdhikArI thA / svayaM usakA putra evaM uttarAdhikArI cakrAyudha thA, jisase gurjara pratihAra bamarAja ke putra nAgabhaTTa dvi. (AmarAja ) ne kazIja kA rAjya chInA thA / [bhAi. 157; jaiso. 196 - 201 ; harivaza. 66 / 53 / ibrAhima lodI- dilmo kA tIsarA evaM antima lodI sultAna (1517-26 I0), sikandara lodI kA putra eva uttarAdhikArI, phurujAMgala deza kA svAmi isake rAjyakAla me, 1510 I0 meM, kASThAsaMcI ma. guNabhadra kI mAmnAya ke jaMsavAla codharI jagasI ke putra bo0 ToDaramala ne zrIcandrakRta utarapurANa-TokA kI prati karAI bI; 1520 I0 me yoginIpura nivAsI gagaMgotrI agravAla sAhU boradAsa ne phIrojAbAda durga me muni vimalakIti ko sulocanA carita kI prati dAna kI thI; 1523 I0 me sikadarAbAda meM ma. nicandra ke ziSya bha. prabhAcandra ke ziSya brahma bITA ko yazodhara caritra kI prati dAna kI gaI bI; kASThAsacI AmnAya ke eka vasedda nivAsI 1525 I0 me gayaMgotrI agravAla aitihAsika vyaktikoza 121
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka ne bhaviSyadattacaritra kI prati dAna kI yo / [ praja. 140, 164, 172; jaisA. 336 ] imaDi maTTopAdhyAya- vidyAnuzAsana (yA vidyAnuvAda) nAmaka grantha meM mRta eka pUrvavartI jaina granthakAra / [ jaisA. 417 ] immafDa kRSNarAja moDevara- maisUra nareza ne 9 agasta 1530 I0 ko zravaNabelagola ke bhaTTAraka cArukIti svAmi ko sanada dI thii| [jaMzisaM. i. 141, 434 ] immafDa vaNDanAthaka- hoysala narasiMha pra. ke senApati mAciyaNa ( 1153 I0 ) kA pitA / [ jaizisaM. iv. 246 ] immafe vaNDanAyaka miTTiyaNa- de. biTTiyaNNa, biTTideva, viSNudaNDAdhipa / [jaMzisa. iii. 305; pramukha. 148-149 ] immaDi devarAja oDeyara ne 1514 I0 meM anantatIrthaMkara basati evaM caubIsa tIrthaMkara basati ko bhUdAna kiyA thA aura 1522 I0 meM taulavadezastha kSemapura (gerasoppe ) meM eka tAmrazAsana dvArA lakSmezvara ke zaMkha - jinAlaya ke lie dezIgaNa ke candraprabhadeva muni ko bhUmidAna diyA thaa| [jaizisaM. iv 462, 463; v 231] prasiddha jaina senApati bacapa ke putra, mantrIzvara immaDi bukka ne 1395 I0 meM kunthunAtha caityAlaya banavAyA, bIra, dAnI, 1397 I0 ke zi. le. meM bhI ullekha hai / [jezisaM. iv. 404; V.1-2] immaDi bhairarasa - meravendra, mairarasaboDeva, immaDimaiTarala boDera yA bhairava dvi. jo tuludezastha kArakala kA jinadharmI nareza thA, bhairava pra0 (bhairavarAja) kA bhAnajA aura uttarAdhikArI thA, aura jisane 1586 I0 meM kArakala meM gommaTadeva kI mUrti ke sAmane vAlI pahADI cikkaveTTa para eka bhavya evaM vizAla jinAlaya banavAyA thA jo ratnatraya, sarvatobhadra yA caturmukha basadi mora tribhuvanatilaka caityAlaya kahalAyA / usane bora bhI aneka dharmakArya kiye| ye kArya usane svaguru, kArakala ke bhaTTAraka lalitakIrti munondra kI preraNA evaM upadeza se kiye the / yaha rAjA dharmAtmA hone ke sAtha-sAtha bar3A zUravIra, pratApI, suzAsaka, dAnazIla aura vidyA rasika bhI thA / [ pramukha. 320-321; jaisAi 235 ] aitihAsika vyaktikoza immaDi bukka vijaya nagara ke 122
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ immaDivaraca kA jinadharmI nareza, jisane 1523 I0 meM varAMga kI basadi ke lie bhairavapura grAma dAna kiyA thA / [zi. iv. 461] iriva beDa -- gaMganareza vIrabeDaGga narasiMha satyavAkya jo komara veTa eregaMga nItimAgaM (907-17 I0) kA putra evaM uttarAdhikArI thA aura rAjamalla satyavAkya tR. (920-37 I0) tathA pratApI gaganareza bUluga (937-53 ) kA pitA thA, tathA dravilasaMgI trikAlamani bhaTTAraka ke ziSya muni bimalacandra paNDita kA bRhastha ziSya thA / [jaizisaM. ii. 142, 166; pramukha, 78,79 ] iriva bega satyApaya- kalyANI ke uttaravartI cAlukya vaMza kA sarA samrATa, tailapa dvi. kA putra evaM uttarAdhikArI, jinadharmI nareNa, rAjyakAla (997-1009 I0), rASTrakUTa samrATa indracaturtha kA pratidvandvI bhI aura prazaMsaka mitra bhI, mahAsatI atimabbe ke vIra pati nAgadeva kA bhI parama mitra, rana evaM poza nAmaka kannaDa ke mahAkaviyoM kA prazrayadAtA, vIra, pratApI, udAra evaM dharmAtmA / kahIM-kahIM nAmarUpa elevabeTeja bhI milatA hai / [ pramukha. 115; jaizisaM. 1. 57 ] idama baNDanAtha- irugapa pra0, thirumapa, irUgendra yA irugezvara bijayanagara ke prAraMbhika narezoM ke sarvaprasiddha janamantrI evaM mahApradhAna baMba, bacapa yA baicapa mAdhava kA dvitIya putra maMga aura aeer nAmaka daNDanAthoM kA bhAI, svayaM prasiddha daNDanAtha ( senApati ) aura rAjyamantrI thA / pitA kI mRtyu ke uparAnta vahI samrATa harihara Di. (1377-1404 I0) kA mahApradhAna niyukta huA / vaha jainAcArya siMhanaMdi kA gRhastha ziSya thA / usane 1367 I0 meM calUmallUra meM eka jinamaMdira banavAyA thA va dAna diyA thA. 1382 I0 meM tamila dezastha tirupatikkumha ke trailokyavallabha jinAlaya ke lie eka grAmadAna kiyA thA 1385 I0 meM rAjadhAnI vijayanagara meM atyanta kalApUrNa pASANanirmita suprasiddha kunthunAtha baravAlaya banavAyA jo kAlAntara meM gaNigiti - basadi ( telina kA maMdira ) nAma se prasiddha huA, 1387 I0 me svaguru puSpasena kI AzA se kA~dhI ke nikaTa svanirmApita aitihAsika vyaktikoza 123
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMdira ke sammukha bhanya maNDapa banavAyA thA aura 1394 . meM eka vizAla sarovara kA uskRSTha bA~dha banavAyA thaa| vaha eka kuzala abhiyaMtA (iMjIniyara) aura bhArI vijJAna bhI thA -jAnAdharatnAkara nAmaka mahatvapUrNa saskRta koza sI kI. rapayA hai| lagabhaga 40 barSa sAmrAjya kI niSThApUrvaka sevA karake 1404 I. ke lagabhama usakA svargavAsa humaa| [pramukha, 267-2683 bhAi. 167-368 zisaM.i.82: iii. 579, 581, 586, 587; iv. 403, 404; v. 182, 192; me. pa zar.- apane cAcA kA nAmarAzi, vijayanagara sAmrAjya kA yaha sacibakulAgraNI vaNDAvosa irugapa dvi. mahApradhAna baica-mAdhava kA pautra, mahApradhAna-sarvAdhikArI iruga pra. evaM daNDanAyaka bukkaNa kA bhatIjA, aura daNDanAtha maMgapa kI bhAryA jAnakI se utpanna atyanta zUravIra, yazasvI, kuzala rAjanItika aura dharmAtmA thaa| samrATa devarAya di. (1411-46 I.) ke to prAya: pUre rAjyakAla meM yaha sAmrAjya kA pramukha staMbha banA rahA-1442 I. meM vaha sAmrAjya ke mahattvapUrNa prAnta candragupti evaM goA kA sarvAdhikArI zAsaka thaa| vaha zravaNabelagola ke pIThAdhyakSa paMDitAcArya kA bhakta thA, jinheM usane 142260 meM gommaTezvara kI nitya pUjA hetu eka grAma dAna diyA thA tathA eka vizAla sarovara evaM sundara udyAna samarpita kiyA thaa| vaha ananya jinabhakta bhora bar3A sadAcArI thaa| usakA sahodara daNDanAtha vaicapa di. bhI bar3A yuddhavIra, bijetA evaM bhavyAgraNI jinabhakta thaa| [pramukha. 268; bhAi. 371; zisaM. i. 52; meja. 307] haragona 12vIM-13vIM zatI I. meM, maisUra pradeza ke uttarI bhAga ke eka hisse para jinadharmI nihagalavazI rAjAoM kA rAjya thA, jo svayaM ko colamahArAja-mAtAkulabhUSaNa-uraiyUrapura-varAdhIzvara kahate the| inake sudRr3ha pahAr3I durga kA nAma kAlAjana thaa| baMza kA tIsarA rAjA maMminRpa thaa| usake pautra govindara kA puSa evaM uttarAdhikArI gonapra. thA, jo guNacandra ke aitihAsika vyaktikoDa
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivya namakIrti si. pa. kA gRhastha zivya thA, aura jile ka vardhana hoysala ne eka yuddha meM parAjita kiyA thaa| usake pautra bampa kI rAnI bAvajadevI se, jo kaliyarma kI putrI kI igola hi. utpanna huvA thA, jisane 1232 I0 meM apane Azrita gaMgeyana mAreya ke nivedana para usake dvArA nirmANita jinAlaya ke lie bhUmidAna diyA thaa| isakA putra evaM uttarAvikArI ikosa tU. ( darumoladeva pola mahArAja) thA, jisane 1278 I0 meM malliseTTi dvArA nirvAcita binAlaya ke lie prabhUta dAna diyA thaa| nizugalavaMza ke ikpola nAmaka ye tInoM ho rAjA parama jaina the / [pramukha. 193-194 jaizisaM. i. 138; ii. 301; iii. 478; iv. 621-622; meje. 210 ] igola- prathama, dvitIya evaM tRtIya- de. iruGgola / isapeda mAnaDiyala, banasaMga- jainAcArya, jinheM cola nareza parakesarivarmana (rAjendra prathama ) ke rAjya ke tIsarevarSa meM grAmAdi dAna diye gaye the la0 1000 I0 / [jaizisaM. iv. 121 ] ilAva mahAdevI- colasamrATa rAjarAja kezarIbarmana ke rAjya ke 8veM varSa meM, arthAta 992 I0 meM usake sAmanta jisa ilADarAja (lATarAja) baura cola ne tamiladezastha pacapADavamale ke prasiddha caityAlaya ke lie dAnazAsana diyA thA, usakI dAnazIlA dharmAtmA rAnI usa rAnI ko prArthanA para hI vaha dAna diyA gayA thA / ii. 167] [jaizisa. ilADarAja borabola- ilADa mahAdevI (992 I0 ) kA pati, rAjA / [jaizisaM. ii. 167 ] ilAI aravana tivaDi-- tamiladezastha annudUranADu ke elumUna grAma Bu Ding nivAsI, jisakI dharmAtmA patnI tirunaMga ne zrI nAmalUra ke maMdira meM, 10vIM zatI I0 meM, eka jinavija pratiSThApita kI thI / [ jaMzisaM V 24 ] iyamaTArara - munirAja ne, 10vIM zatI 60 me, zigavaram (dakSiNa arkATa, madrAsa) meM 30 dina ke upavAsoparAnta samAdhimaraNa kiyA thA / [zisaM. v. 25 ] aitihAsika vyaktikoza 125
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ilamapUrNara-- tolakappiyana nAmaka prAcIna tamila vyAkaraNa kA prathama TIkAkAra, tamila jaina vidvAna / imoDala yA ilaGgovaDigala, bajjI ke ceranareza ceralAvana ke putra, rAjA guMtavana ke anuja, maNimekkalaha ke karttA bauddhakavi kulaafonezAsana ke mitra aura prasiddha prAcIna tamila jaina mahAkAvya zilapadikAram ke racayitA jaina rAjakumAra - aMtataH jaina muni ho gaye the, samaya la0 150 I0 / isahala- aparamAma maMdiraM Aziriyana ne, 9vIM zatI I0 meM, pAMDyanareza abapizekhara zrIvallabha ke rAjyakAla meM sittanabAsala (pudukoTTe, madrAsa) ke ahaMna maMdira ke ataramaNDapa kA jIrNodvAra aura bAhyamaMDapa kA nirmANa karAyA thA / [jaizisa. iv. 62] mahAkavi svayaMbhU (la0 800 I0) dvArA ullikhita prAkRta bhASA ke pUrvavartI purAtana kavi / [ jaMsAi 385] iMgarasaoDeya-- hAibaliya rAjya ke zAsaka saMgirAya ke putra evaM uttarAdhikArI, jinake samaya meM, 1450 I0 meM, baidUra kI pArzvanAtha basati ke lie aneka dAna diye gaye the / [ jaMzisaM. iv . 441 ] - zAyada yaha indagarama kA pitAmaha aura sAMgirAya kA pitA iMdra hI thA de. indagarasa / de. indra rakSita / isaMgamana iMdarati I--- 126 hoysala nareza vIra ballAla dvi. (1173-1220 I0) kA prasiddha sandhivigrahika maMtrI / vaha tathA usakI sAdhvI bhAryA somaladevI ( yA sovaladevI ) parama jinabhakta, dharmAtmA evaM dAna zIla the| isa dampati ne 1205 I0 meM gogganAmaka sthAna meM vIrabhadra nAmakA ati sundara jinAlaya banavAyA thA, jo pUre belagabasinA meM advitIya thA aura 1207 I0 meM usake lie svagurU vAsupUjya devako aneka dAna diye the, aura gaka nirdhana aitihAsika vyaktikoza
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ kanyA kA vivAha bhI karAyA thaa| [mukha.. 111.12 bakSisaM.ii. 1, 55, 416] zvetAmbara muni zrImavijayagaNa ko dakSiNa bhArata kI toyAnA ke samaya (la. 165360) meM bIjApura kA sultAna sikandara bAdilazAha ko balI AdilazAha vi. kA putra evaM uttarAdhikArI paa| [jaisAi. 237; bhAi.44] jinadharma kA anupAyo vivarmanareza Ila, aparanAma aila (1085 I.) anAcArya mamayadevasUri kA bhakta thA, elaura (elorA) usakI rAjadhAnI pI, jisakI pratini usake bahuta samayapUrva se hI eka mahatvapUrNa jaina tIrthakSetra ke rUpa meM rahatI AI thii| [pramukha 223] siri, paMDita- devagar3ha (vi. samitapura, u0pra0) ke maMdira na. 16 ke zi. le. meM paM. lakSamanaMdi aura paM0 zrIcandra ke sAtha ullikhita paM. iisnNdi| [zisaM.v-pR. 118] ziAnakavi- puSpavaMta ke mahApurANa (965 I.) meM apabhrantha ke eka purAtana kavi ke rUpa meM bANa, droNa evaM zrIharSa ke sAtha ullivita-svayaM bANa ne bhI harSacarita meM bhASAkavi IzAna kA ullekha kiyA hai| [sAi. 325, 371] ImAna yoSi- kittarasaMva ke AcArya yogirAja IzAna ne, la. 700 I. meM zravaNabelagolasya candragiri para paMcaparameSThi kI bhakti pUrvaka samAdhimaraNa kiyA thaa| [zisaM . 194] cAlukya samrATa vikramAditya SaSTha ke samaya ke 1081 I0 ke sammezvara zi. le, meM, puligere ke mahAsAmanta eremayya ke mandhu doNa bArA senavaNa ke AcArya narendrasena li. ko diye gaye dAna meM sahayogI baMdarAja kapa ke dvitIyaputra, aura indapa, rAji, kalideva, bhASinAva, zAnti evaM pAra ke bhrAtA dharmAtmA zrAvaka [baMzisaM. iv. 165] Izvara hama pArSagagya- sAMsyakArikA ke kartA, jinakA ullekha janendra evaM sAkaTAyana jaise jaina vyAkaraNoM meM hamA hai -samaya anumAnata: 1lI se pI zatI. [sAha. 218-19) aitihAsika vyaktikoma
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Izvara --- homsala nareza narasiMha prathama (la0 1141-73 I0) kA eka suyogya, svAmibhakta jaina bIra yoddhA, senAnI evaM mantrI, mahApradhAna sarvAdhikArI daNDanAtha erevaMga kA pAdapadmopajIko ( sahAyaka yA adhInastha ), sAyada putra bhI, aura usa dharmAtmA dAnazIlA nArIrasta mAviyakke kA pati jo dezIgaNa ke gaNDafarers kI gRhastha ziSyA yo bora jisane 1160 I0 meM tIrthakSetra mayabolasa para eka manorama jinAlaya tathA padmAvatIkere nAmaka sarovara kA nirmANa karAyA thA aura mahArAja narasiMha kI sahamatipUrvaka bahutasA bhUmidAna diyA thA / svayaM camUpati Izvara ne bhI mandAramiri ko prAcIna vasadi (jinamaMdira) kA jIrNodvAra karAyA thaa| [ pramukha 150, 153; mejaM. 140, 146-147, 168; jaMzisaM. iii. 352; eka. xii. 38] IzvaradAsa - mAlavA ke sulatAna gayAsuddIna kA gajapAla (hastizAlA kA adhyakSa) thA aura dharmAtmA jaina yA bha0 zrutakIrti ne apanI dharmaparIkSA (1495 60) tathA parameSThiprakAzasAra (1496 I0) meM usakA ullekha kiyA hai| [ pramukha. 246 ] IzvarabhaTTa - dharmapura (bIDa, mahArASTra) kI seTTiya basadi ke pramukha, yApanIya saMgha baMdipUragaNa ke mahAvIra paNDita ko diye prazasti kA lekhaka -la0 11vIM zatI I0 / 70 ] gaye dAna ko [zisaM v. 69 1. sonAgira ( datiyA, ma0 pra0) ke maMdira na0 10 ke 1866 I. ke zi. le. meM bha. cArucandrabhUSaNa ke sAtha, kolArasa nivAsI mItalagotrI agravAla diga. jaina codharI rAmakisana aura lAlIrAma ke bhAI IzvaralAla ke rUpa meM ullikhita / [jaizisaM. v pR. 114] 2. kaTaka ke maMju caudharI aura mavAnI caudharI ko santati meM, tulasI dAnU ko dohitrI sonAbAI kA dattakaputra, kI 1912 I0 meM vidyamAna thaa| [ pramukha. 349 ] IzvarasUri - 1. sAMDerAnacchI zve. AcArya, yazobhadrasUri (la0 911-72 I0) ke guru / [ jaMmoha. iii. 530, 605 ] IzvaralAla - 128 aitihAsika vyaktikoza
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. zAntirike ziSya varapUri ke mAda ke sulatAna nAsikahona ke jaina mantrI malika mAphara ke pAtra bora zrImAla pAtIya sogArAva bIvana ke puSa, mantrI putra ke anurodha se, 1504 I. meM, hindI paca me malitAMgacarita kI racanA kI thii| [kAhi. 67-68; pramukha. 246] 3. bhAharamacchI IzvarasUri ne 13640 meM jaisalamera meM sumati nAtha vizva pratiSThA kI thii| kaMca. 68] 4. saMprerakapacchI IzvarasUri ne 1458 I. meM kAzyapagotrI zrAvaka cahA ke lie neminAma bimba pratiSThA kI bii| [kaica. 98] zabarasega- harivaMzapurANa (783 I.) meM pradatta punnATasaMgha ko paramparA meM, nanviSeNa vi. ke ziSya aura nandiSeNa tR. ke guru / varIprasAba-yA lA. IzvarI prasAda dillI ke sarakArI khajAMcI sAligarAma ke vaMzaja, aura dharmadAsa khaNAMcI ke putra (yA anuja) the, 1877 I. meM purAnI dilmI kSetra ke sarakArI khajAMcI bane, dillI baiMka evaM landana baiMka ke bhI khajAMcI the, nagarapAlikA ke sadasya evaM koSAdhyakSa, mAna. majisTreTa va vAyasarAya ke darabArI bhI the| unake anuja ayodhyAprasAda bhI sarakArI savAMcI the, bIra suputra rAyabahAdura pArasadAsa the- agravAla, dig.| [pramukha. 36.] uketImaNi- kalyANa maMdira-stotra vRtti ke kartA, saMbhavatayA shve.| [dillI dharmapurA di. maMdira kI prati] raksileTi- aura ekagve ke putra tathA nayakIrti vratIza ke ziSya nAbhiseSTri ne la0 1200 I. meM samAdhimaraNa kiyA thaa| [zisaM. iv. 379) 1. mapurA kA yaduvaMzI nareza, basudeva kI patnI aura kRSNa kI jananI devakI kA tathA kaMsa kA pitaa| aitihAsika vyaktikoza
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. jUnAgar3ha kA nareza, tI. ariSTanemi ko vAgdattA rAjImatI (rAjula) kA pitA / 3. sikandara mahAna ke samakAlIna magadha nareza mahApadmananda kA aparanAma / [pramukha. 31, 33] 4. sahAranapura ke jaina raIsa sA0 ugrasena (la0 jinake dattaka putra sA0 jambUprasAda raIsa the / upasena guru- mAlanUra ke paTTinIguru ke ziSya, jinhoMne, la0 700 I0 meM, eka mAsataka sanyAsa vrata ( sallekhanA) kA pAlana karake zravaNabelagolastha candragiri para prANotsarga kiyA thaa| saMbhavatayA sena saMgha ke AcArya the| [jaizisaM i. eka. ii. 25; desAI 232] udyAditya macAyeM- AyurvedazAstra ke mahatvapUrNa, maulika evaM sAMgopAMga grantha 'kalyANakAraka' ke racayitA, jo saMskRta padya meM nivaDa, do khaMDoM aura 25 adhikAroM meM vibhAjita hai, jisake atirikta anta meM do pariziSTa haiM - prathama meM ariSTavicAra ( maraNAMtika lakSaNoM) kA varNana hai aura dUsare hitAhita - adhyAya meM vaidyakazAstra tathA AhAra Adi meM mA~sanirAkaraNa kA pramANa evaM yuktisiddha pratipAvana hai / yaha AcArya mUlasaMgha - kundakundAnvaya meM dezogaNapustakagaccha - panasogabahila zAkhA ke AcArya zrInaMdi ke ziSya aura lalitakIti ke sadharmA the| AcArya zrInaMdi rAmagiri (Andhradezastha vizAkhApaTanam jile kA rAmatIrtha yA rAmakoNDa parvata) ke vizAla jaina vidyApITha ke adhiSThAtA the vahIM ugrAditya ne vidyAdhyayana kiyA thA / tadanantara guru ke Adeza se vahIM unhoMne veMga ke pUrvI cAlukya nareza viSNuvardhana caturtha (762-99 I0) ke zAsanakAla meM ukta vaidyaka mahAzAstra kI racanA kI thii| kAlAntara meM mAnyakheTa ke rASTrakUTa samrATa amoghavarSa prathama (815-77 I0) kI rAjasabhA meM mAMsAhAraniSedha para jo vyAkhyAna diyA thA, use hitAhitAdhyAya ke rUpa meM pariziSTa meM jor3a diyA / isa grantha meM Ayurveda kA mUla fate dvAdazAMgI ke prANavAyapUrva ko sUcita karate hue aneka pUrvavartI jaina AyurvedAcAyoM aura unake granthoM kA bhI saMketa aitihAsika vyaktikoza 130 1900 I0 ), [pramukha. 364 ]
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA hai| kalyANakAraka ke karttA ina grAdityAcArya kA samaya lagabhaga 790 se 830 I0 ke madhya anumAnita hai| munIndra, paNDita, mahAguru Adi inako upAdhiyAM thiiN| [jaiso. 204206; pramukha. 94; me. 267 ] upAdhitva sunidiga., la0 1000 I0, jamatsundarI, bhiSakprakAza, kanakaatre, evaM rAmavinoda nAmaka saMskRta vaidyaka granthoM ke racayitA / uccAraNAcArya- ne kApaDa Agama kI yativRSabhAcArya (la0 130-180 I0) kRtacUniyoM para bAraha sahastra zloka parimANa vRtisUtra race the, la0 250 I0 meM / [ purjavAsU. 20] ujAgaramala DipTI -- meraTha (u0 pra0) nivAsI diga0 agravAla, 19vIM zatI I0 ke uttarArdha meM DipTI kalekTara the tathA acche samAjasevI the-meraTha zahara ke bar3e diga. jaina maMdira ke lie bhUmi Adi dilAne tathA usakA nirmANa karAne meM sahAyaka rahe the, samAja ke pramukhoM meM se the| [ pramukha. 357 ] 1170 I0 meM bijoliyA pArzva jinAlaya ke pratiSThApaka sAhUlolAka kA anuja / [jaizisaM. iv. 265; pramukha. 206 ] ujjavala --- usatikA- la. 177 I0 meM, kisI kuSaNa mahArAjA-rAjAtirAja (saMbhavatayA * vAsudeva) ke zAsanakAla meM, mathurA ke arhatAyatana ( jinamaMdira) meM okhArikA kI putrI usatikA ne zrAvikA bhaginI (sAdhvI ) olA, zirika evaM zivadizA ke sahayoga se bhagavAna mahAvIra kI pratimA pratiSThApita kI thI -nAmoM se ullikhita mahilAeM zaka yA pahalava jAtIya videzI rahI pratIta hotI haiM / [ jaizisaM. je. Ara. e. esa. 1896 pR. 578- 581 ] . udhAra malliSeNa digambarAcArya, la0 1100 I0 kI kulottuMga cola pra0 kI prazasti meM ullikhita / [ jaizisaM. iv. 173 / uDavAra rAjedra coladeba - aparanAma koparakesarivartana ke rAjya ke 12veM varSa, 1023 I0 meM, tiyamale ( pavitra parvata) para sthita kundava-jinA laya ke lie dAnAdi diye gaye the| [jaizisaM . 174; sAii. i. 67 ] uttamaMdi aDigala -- tamila deza ke tikar3amburaI nAmaka sthAna meM sthita kATTA aitihAsika vyaktikoza 131
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ balli jainamaTha ke bAcA,na. * sI ., ne katipaya mUrtiyA banavAkara sthApita kI thiiN| dikhAI. 69] usamaya- jagataseTha ke vaMzaja DAlacanda aura unakI viduSI bhAryA ratana kuvAri ke putra, tathA savA zivaprasAda sitArehinda (la. 1850 706.) ke pitA, vArANasI nivaasii| [mula. 3554 bhaMDArI- jodhapura nivAsI, mahArAja mAnasiMha ke samakAlIna, la. 15... meM, alaMkAra-mAzaya nAmaka grantha kI racanA kI thI, inake bhAI udayacanda bhI acche lekhaka the| [kRpAla, apraisa 88, pR 40 uttaravAsaka- bAbA mahArakSita ke ziSya ora bAssImAtA ke puSa dhAvaka uttaradAsaka ne IsApUrva 15. ke lagabhaga mathurA me jinamaMdira kA toraNa banavAyA thaa| [zisaM. ii.4; ei. 14] uttarAsaMga maTTAraka- mUlasaMgha-sUrasthagaNa-citrakaTAnvaya ke kanakanandi bhaTTAraka ke ziSya, tathA bhAskaranaMdi, zrInadi evaM mahanadi ke guru, aura una mAryapaNDita ke praguru jinheM cAlukya somezvara di. ke mahAmaMDalezvara lakSmarama me poSaguMDa (hanagu) ko arasara-basadi nAmaka jinAlaya ke lie 1074 60 me prabhUta dAna diyA yA / desAI.107-10] utvalarAma- de. guMja, mAlavA kA paramAra nareza, la. 97560 / 1. sondati ke raTTa narema kAttaMbIrya caturSa ke dharmAtmA jainamantrI bISaNa (1204 I.) kA pitaa| [zisaM iv. 318, 319] 2. dholakA meM la. 1975 hai. meM vAdidevasUri se somaghara svAmi kI pratimA kI pratiSThA karAne vAlA dharmAramA zrAvaka [kaMca. 206] udayakaraNa- 1. kavivara banArasIdAsa (la. 1583.1643 I.) ke sAthI, adhyAtmarasika vidvAna, jo nizcayakAnta ke prabhAva me pathabhraSTa ho gaye the-pADe rUpacanda ne ina logoM kA mithyAbhiniveza dUra kiyA thaa| [2. arghakathAnaka] 2. yani zIlavijaya (1691 I.) ke ullekhAnusAra polakuNDA ke osavAla dhanakubera devakaraNazAha ke dharmAtmA bhrAtA / [jaisAi. 231] 132 aitihAsika vyaktikoza
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. nepaTA nivAsI goyanamoSI banavAma saMpapati udayakaraNa, bAmera ke ma.narendrakotibhakta, 16526. meM sasaMgha giranAra kI yAcA kI aura vahAM eka pratiSThA kraaii| [pramukha. 215 kaMca. 82] udayakIti- 1. prAkRta nivaSasaptamIkamA ke racayitA bAlapana ke guru / dillI paMcAyatI maMdira kI prati] 2. zve., 1624 I. meM vimalakItikRta 'padavyavasthA' nAmaka vyAkaraNa kI TIkA nijI kii| 3. diga., sahastrakIti ke ziSya, na. 115.I. meM saMskRta meM puSpAmbanikAya evaM nirvASapUnA racI thii| udayacanha-- 1. dillI nivAsI, gagaMgotrI agravAla viga. jaina dharmAtmA seTha diuDhAsAha (1443 I.) kA pautra aura vIravAsa kA putra svayacanda / [pramukha. 243] 2. sAha upacanda mohilagotrI poravAra ne ma. dharmakIti ke upadeza se 1614 I0 meM udayagiri para naMdIzvara caityAlaya kI pratiSThA karAI thii| [zisaM.iv-nAgapura kA lekha na. 62] udayacanvamaMgarI- uttamacanda bhaMDArI ke bhAI, 1807-1843 I. ke bIca lagabhaga 50 choTI bar3I hiMdI racanAoM ke kattA [kuzala. 40] 1. varSamAnamuni (1542 I.) dvArA nandisaMgha-balAtkAragaNa kI paramparA me ullikhita vAsupUjya muni ke ziSya, kumudacandra (kumudendu) ke guru aura mAghanaMdi ke praguru-mASanaMdi ke ziSya kumudacaMdra paMDita kA samaya 1205 I0 hai| [prasa. 133; zisaM. iv. 342, 376] 2. dezIgaNa-pustakamaccha ke mAdhanaMdhi siddhAMta ke ziSya aura guNacaMdra, meSacaMdra tathA caMdrakIti ke sadharmA, naiyAyika, mImAMsaka, baudAdi vAdiyoM para vijaya pAnevAle paritadeva udayacaMdraguNacaMdra ke ziSya nayakIti kA svargavAsa 1177 I. meM havA thaa| [zisa. i. 42] 3. zravaNabelagola ke 139860 ke zi. le. me devacaMdra aura ravicandra ke madhya ullikhita udycNdr| [zisaM.i. 1.5] 4. mahAmaNDalAcArya udayacaMdradeva, jinake ziSya municaMdradeva ne aitihAsika vyaktikoza
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayaNa 1278 I0 meM, anya logoM ke sahayoga se zravaNabelagola kI bhaNDAri-vasadi ke devara ballabhadeva kI pUjAbhiSeka ke lie arthasaMgraha karAyA thaa| [jaizisaM . 137] 5. ive, la0 18vIM zatI meM saMskRta meM pANDityadarpaNa nAmaka graMtha likhA thaa| [ca. 157] 6. khajurAho ke prasiddha vinamaMdira nirmAtA gRhapativaMzI pAhilla zreSThi kA pautra, aura sAhu sAlhe (1158 I0) kA eka putra [jaizisaM. iii. 343; pramukha. 227 ] 7. zve. kharataragacchI sAdhu ne bIkAnera meM, 1671 I0 meM, anUpa-rasAla tathA bIkAnera-gajala rAjasthAnI hindI meM racI thiiN| 8. zAstra sArasamuccaya-TIkA (1260 I0) ke kartA mAghanaMdi ke praguru de. udayendu / 9. mUlasaMgha- balAtkAragaNa ke kumudacandra ke praziSya, vAsupUjya ke ziSya aura tribhuvanadeva ke guru udayacandra, la0 1175 I0 / [desAI. 117] 10. gujarAta ke jayasiMha siddharAja (1094-1143 I0) se sammAnita vidvAna zve. sAdhu, AcArya hemacandra ke ziSya yA sahayogI / [ pramukha. 231] 11. gAvaravADa ke 1070-71 60 ke zi. le meM ullikhita aNigere kI prAcIna gaMgapemmAMDa basadi ke vyavasthApaka sakalacandra ke guru mUlasaMdhI udayacandra / [ jaizisaM. iv. 154] viSNuvarddhana hoyasala ke snehapAtra bAlavIra jaina daNDAvinAtha viSNu kA agraja, aura rAjyamaMtrI vizvarAja evaM caMcale kA putra, eka vIra jaina senAnI / [ pramukha. 145; mejaM. 138 ] udayadeva paNDita - devagaNa ke pUjyapAda AcArya akalaMkadeva ke gRhI ziSya aura bAtApo ke cAlukya nareza vinayAditya ( 680-698 ) ke rAjaguru free paMDita ke ziSya evaM uttarAdhikArI the, aura cAlukya vijayAditya dvi. (697-733 I0) ke rAjaguru the / ukta nareza inheM 700 I0 ( yA 729 I0 meM) meM lakSmezvara ke zakha-jinAlaya ke lie kardamagrAma dAna diyA thaa| jayadeva, rAmadeva, aitihAsika vyaktikoza 4
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayade udayadharma- udayana vijayadeva Adi inhIM kI paramparA meM hue| [ pramukha 93 besAI. 359 me. 41-42; zisaM . 113] paM0 AzAvara ke bhakta khaMDelavAlabhAvaka haradeva ke dharmAsyA anuja / [ jaisA. 141; pramukha. 212] 1. zve. 1450 I0 meM vAkyaprakAza nAmaka vyAkaraNa zAstra kI racanA kI thI / 2 udayamaNi zve. te 1544 I0 meM upadezamAlA kI 51 vI kathA para zAstrArthavRtti, tathA 1553 I0 meM zAntisUrikRta jIvavicAra kI vRtti likhI thiiN| 1. mahAvIra kAlIna kauzAmbI nareza vatsarAja zatAnIka kA putra evaM uttarAdhikArI, ceTaka putrI satI mRgAvatI kA nandana, pradyotatA vAsavadattA kA premI, gajavidyAvizArada, prasiddha doSA vAdaka, kalArasika, dhIra vIra jinabhakta nareza vo aneka prAcIna lokakathAoM kA nAyaka hai| [pramukha. 11] 2. udayana yA udAyana, mahAvIra kAlIna tathA mahAvIra bhakta nareza jo rAjadhAnI vItabhayapaTTana se sindhu-sauvIra deza para rAjya karatA thA, jisakI rAnI ceTaka duhitA prabhAvatI thI, putra amocikumAra thA rAjA, rAnI, rAjakumAra tInoM ne antataH jinadIkSA le sI bI / [pramukha. 12-13] 3. gujarAta ke solaMkI narezoM, jayasiMha siddharAja (10941143 I0) tathA kumArapAla ( 1143-73 I0) kA prasiddha jaina rAjyamantrI tathA bIra senAnI / usake cAroM putra, nAhara, bAhaDa, ambada aura sollA bhI rAjya ke mantrI aura pracaMDa senAnAyaka the / mantrIrAja udayana ne hI soraTha ke rAjA beMgAra ko parAjita kiyA, jayasiMha ko pIlukya cakravartI viruda dilAyA thA aura karNAvatI meM madhya jinAlaya nirmANa karAke usameM 72 bahumUlya mUrtiyAM pratiSThApita kI thiiN| vaha cirakAla saMbhAta kA rAjyapAla bhI rahA thaa| [pramukha. 231; bhAi 207; guca. 258, 260, 264-276; kaMca. 213-214] udayanavi- devagar3ha (ji0 lalitapura, u0 pra0) ke maMdira na0 20 ke zi0 le meM ullikhita diga0 muni sAtha meM tribhuvanacandra, kanakaaitihAsika vyaktikoza 135
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandi, AcArya vIracandra aura tribhuvanakIrti ke nAma bhI haiN| [zisaM. v. pR. 119] udagambara zve. tapAgacchI sAbu, ratnazekhara sUri ke ziSya aura inasUri ke dIkSAguru, la0 1475 I0 / [jaisibhA. 18/1-2, pR. 16] mahAsAmaMta ne devagar3ha ( lalitapura, u0pra0) meM, 1954 I0 meM jinAlaya (vartamAna na0 7) nirmANa karAyA thA / [jaizisaM . v.] putra- paMcamI vrata udyApana ke kartA / [ dillIbapurA maMdira kI prati ] udayamasUri-- 1. rAjA bhAga ke guru, somaprabhasUri ke samakAlIna, minnamAla nivAsI zve0 sAdhu | upayapAla--- 2. sukRta kallolinI, dharmAbhyudayakAvya, neminAthacaritra, AraMbhasiddhi, bIti evaM karmastava ke TippaNa, aura dharmadAsakRta upadezamAlA kI kaNikA nAmnI TIkA (1242 I0) ke karttA have. vidvAna, mantrozvara vastupAla ke vidvanmaMDala ke sadasya / [guca. 309; kecva. 218] [kaica. 179] 3. vijayasena ke ziSya aura syAdvAdamaMjarI (1292 I0) ke kartA malliSeNa ke guru / saMbhavatayA na0 2 se abhinna hai / vastupAla - tejapAla ke guru / 4. zrImAna ke rAjA vijayanta tathA 62 seThoM ko jainadharma me dIkSita karane vAle AcArya / [ kaica. 100] udayamari-prave0, bRhadgacchIya sAdhu la0 718 I0 / upayamANa udayabhUSaNa- udayamato---- 136 sirohI ke rAjA akherAja kA jainadharma poSaka yuvarAja, 1641 I0 / 1661 I0 meM usane AdinAtha bimbapatiSThA karAI thI / [ pramukha 294; kaica. 37] yA udyadbhUSaNa, govindabhaTTa ke putra aura nATyakAra hastimalla (13vIM zatI I0) ke bhAI, vidvAna zrAvaka / ayyapArya dvArA jinendra kalyANAbhyudaya ko prazasti meM ullikhita / [ pravI. i. 89 ] giranAra ke naravAhana kheMgAra kI putrI aura gujarAta ke bhoma pra0 aitihAsika vyaktikoza
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ solaMkI kI paTTarAnI, karNasolaMkI kI bananI -11vIM zatI ii.| [bhuSa. 241, 248, 119] gabanAtAva talavAra-dAvankora nareza, jisane 152160 meM, nAgara koyila ke jinamaMdira ke lie kamalavAhana paMDita aura guNabIra paMrita' nAmaka diga. jaina guruyoM ko bhUmidAna divA paa| desAI. 70] utyaratna kari- paJcaSaTaharAsa kA rcyitaa| [kaMca.1.0] sayarAma- lambakaMcukAnvayI ke bhAI saGgasena ne ma. rAjendrabhUSaNa ke upadeza se 186860 meM sonAgira meM jinAlaya nirmANa karAyA thaa| [zisaM. V. 3.1] dUbakuNDa (gvAliyara pradeza) ke 10886. ke zilAlekha (vAna zAsana) kA rcyitaa| [zisaM. ii. 228] udayarAmajatI- bIkAnera nareza rAyasiMha kA Azrita banakavi, jisane 160 // I. meM 'rAjanIti ke dohe' nAmaka pustaka likhI thii| [kAhi. 132] kharataragacchI, gacchI udayarAja jo vaidyavirahiNI prabandha (500 dohe) ke kartA haiM, saMbhavatayA yahI haiN| ubaviNamaNi- ne 1597 6. meM saM. pArzvanAtha caritra kI racanA kI thii| [kAsa. 149] ubavidyApara- aparanAma lokavidyAdhara yA vidyApara, rAjA dhora kA putra aura gaMganareza rakkasagaMga kA mAnanA evaM poSyaputra, tathA bIrAganA sAviyabve kA zUravIra pati / vIramArtaNDa cAmuNDarAya (la0 950-990 I.) kI ora se eka yuddha meM lar3ate hue ina donoM pati-patni ne bIragati pAI thii| [pramukha. 84-85] ujyamI- candravADa ke prasiddha jaina rAjyamantrI kAsAghara (1397 6.) kI atyanta dAnazIlA dharmAtmA bhaaryaa| {pramukha. 249] udayasAgara- pave., la0 1550 I0, uttarAdhyayanadIpikA ke kartA / ubasiga- zravaNabelagola ke eka yAtrA lekha meM ullikhita uttarApatha kA eka yaatrii| [kSisaM.i.348] upasiha- 1. nADola kA binadharmI pAhamAna nareza, samarasiMha kA uttarA dhikArI, la. 1200 I.. [kaMca: 22] aitihAsika vyaktiko
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. DUMgarapura-bAsavADA kA jinadharma poSaka nareza, rAvala gaMgadAsa kA uttarAdhikArI, la0 1514 60 / [ kaica. 34] 3. sirohI kA jainadharma poSaka nareza, la0 1565 I0 / [kaMca. 37] udayasiMha rAjA - mevAr3anareza, rANA sAMgA ke putra aura rANA pratApa ke pitA - bAlyAvasthA meM isakI rajA kumbhalamera ke jaina durgapAla AzAzAha ne kI yo| [ pramukha. 257; kaMca. 224, 225 ] upasaha surANA, saMghapati sAhU pAlahaMsa ke pitA aura saMghapati mANika surANA ke pitAmaha, la0 1530 I0 / [ pramukha. 286 ] daryAsaha zrIbha ke ziSya aura zrIpramakRta dharmavidhi kI TIkA (1196 I0) ke kartA / jinavallabhakRta piNDavizuddhidIpikA ke kartA bhI saMbhavatayA yahI zve0 vidvAna haiM / udayasena- udayAditya - 168 1. senagaNa se sambaddha gyATa (lATa) vAgar3a saMgha ke AcArya siddhAntasAra ke racayitA narendrasena ke guru guNasena tathA jayasena ke sarmA aura vIrasena ke ziSya udayasena, la0 1100 I0 / [ pravI. . 56 ] 2. uparokta narendrasenAcArya ke ziSya udayasena, la. 1125 I0 / 3. paM0 AzAdhara (la0 1190-1250 I0) ko nayavizvacakSu' evaM 'kalikAlidAsa' upAdhiyAM pradAna karane vAle, unake guNAnurAgI vayajyeSTha muni / [ jaisAi. 130, 137; pramukha. 212 ] 4. munisuvrata purANa (1624 I0) ke racayitA brahma kRSNadAsa kI guru paramparA meM kASThAsaMdhI somakIrti ke praziSya, yaza kIrti ke ziSya, tribhuvanakIrti ke guru aura lekhaka ke guru ratnabhUSaNa ke praguru udayasena, la0 1550 I0 / [ pravI. . 46 ] - tribhuvanakIti ne jIvaMdhararAsa kI racanA 1551 I0 meM kI thii| 1. cAlukya permADi bhuvanekavIra mahArAja udayAditya pazcimI cAlukya samrATa bhuvanekamalladeva somezvara dvi. (1068-76 I0) kA jaina sAmanta aura kolAlapura kA rAjA thaa| usakI preraNA se samrATa ne, 1074 I0 meM, vandanike tIrtha kI prasiddha zAntinAthabasadi kA jIrNoddhAra karAyA aura eka dAnazAsana dvArA ukta maMdira ke saMrakSaNa evaM catuviSa dAna vyavasthA ke lie mUla aitihAsika vyaktikoza
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMca kAragaNa ke kulacandradeva ko nAvara khaMDa meM bhUmi pradAna kI thI / [pramukha. 121] 2. hoyasala yubarAja erevaMga mahAprabhu aura gujarAzI ecaladevI kA tRtIyaputra, ballAla pra0 tathA viSNuvardhana kA anuja, vIra evaM jinabhakta rAjakumAra, mRtyu 1123 I0 / [ mejaM. 115, 118: pramukha. 136; jaizisaM: iv. 212, 271, 252] 3. udayapura (gvAliyara ) prazasti kA prastotA mAlavA kA paramAra nareza, bhojaparamAra kA anuja evaM uttarAdhikArI ( la0 1059-1087 I0), lakSmavarma, nara varma tathA vIra jagadeva kA pitA / kaI abhilekhoM meM udayI nAma se ullikhita / zAyada isI kA nAma jayasiMha prathama thA / [ desAI. 210, 244-246; bezisaM. iv. 174; eca. 129 ] vidvAna, la0 4. kannaDa bhASA meM alaMkAra zAstra ke racayita 1100 I0 / sabhavatayA na 0 2 se abhinna haiN| [kakaca. ] 5. kalyANI ke cAlukya samrAToM kA sAmanta rAjA, somadeva aura kaJcaladevI kA putra udayAditya jisane 1195 I0 meM, tADapatrI (Andhrapradeza) kI prasiddha candranAtha- pArzvanAtha vasadi ke lie mUla saMgha - dezI gaNa-pustakagaccha iMgalezvara balike bAhubali . ke praziSya aura mAnukIrti ke ziSya meSacandra ko bhUmidAna diyA [ desAI. 22; meje. 253; pramukha. 191; jaizisaM. iv. thaa| 284 ] 6. hoyasala narezoM kA prasiddha mantrI, zAntikkA kA pati, cinarAja daNDAdhIza kA pitA aura udayaNa evaM bAlavIra sarvAdhikArI viSNu daNDAdhipati kA pitAmaha / [ mejaM. 138 pramUkha. 148 ] 7. hoyasala narasiMha pra0 ke mahApradhAna devarAja ( dvi.) kA pitA aura koSikagotrI jaina brAhmaNa devarAja ( 50 ) kA putra / [ pramukha. 150 ] 8. hoyasala nareza ke sevaka pegaMDe vAsudeva kA jinabhakta putra udayAditya, jisane sUrasyagaNa ke guru candranandi ke upadeza se, 12vIM zatI I0 meM, vAsudeva jinAlaya kA nirmANa karAyA thA / [jaizi. iv. 289 ] aitihAsika vyaktikoza 139
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. zalanA kA paramAra nareza udayAditya dvi. jo moja kA manuja aura jayasiMha ( 1155-60 I0) kA cacA evaM uttarAdhikArI thA aura karNa solaMkI kA samakAlIna thA / [ guca. 242 ] udayAmbikA-- cAlukya samrATa trailokyamahala ke sAmanta, banavAsi prAnta ke zAsaka govindarasa ke putra rAjabhakta sovarasa ( somanupa) kI dharmAtmA patnI somAbi se utpanna rAjakumArI udayAmbikA aura bIrAmbikA bar3I dharmAtmA evaM dAnazIlA thiiN| inhoMne, 1100 I0 ke lagabhaga saNDa nAmaka sthAna meM ati uttuMga bhavya jinAlaya nirmANa karAyA thaa| udayAmbikA kA vivAha jUjinanRpa ke parAkramI putra kumAra gajakesarI ke sAtha huA thA / [pramukha. 1959 jesisaM. ii. 243; eka. vii. 311] 1. de. ajaudayI va udAyI ajAtazatru kA putra evaM uttarAdhikArI magadhanareza / [ pramukha. 20 ] 2. mAlavA ke paramAra nareza udayAditya (na0 3 ) kA aparanAma / [demAI. 245 ] udagrI---- udayendu udAI udAyana- udAyI 9. bANavaMzI, vIra vibvarasa kA vaMzaja aura vIra goMkarasa ke putra rAjA udayAditya ne kalacuri nareza rAyamurAri sovideva ke zAsanakAla meM, 1173 I0 meM, kAlagI ke jinAlaya ke lie dAna diyA thaa| [desAI. 314] 140 de. udayacanda ( na0 8), zAstrasAra samucya TokA ke karttA mAghanandi ( 1260 I0) ke praguru, kumadacandra ke guru maura vAsupUjya afar ke ziSya, udayendu yA udayacandra, mUlasaghI bhaTTAraka / ke pautra nAthU ne 1543 I0 meM AgarA meM eka jinapratimA pratiSThita karAI thii| [baMzisaM. v. 237 ] uAyana yA udayana (02), mahAvIra kA eka Adarza zrAvaka, vItabhayapattana nareza - de. udayana na0 2 / [ pramukha. 12-13 ] udayI, udayana, udayabhaTa yA ajaudayI, magadha samrATa ajAtazatru kuSNaki kA putra evaM uttarAdhikArI, mahAna jaina nareza, rAjadhAnI pATilaputra kA vAstavika nirmAtA, kuzala prazAsaka, parAkramI vijetA, yubarAjakAla meM aMgadeza (campA) kA prAntIya zAsaka raha cukA thA / anta meM eka zatru dvArA chala se hatyA kara dI aitihAsika vyaktikoza *
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaI / isako jananI paTTarAnI padmAvatI bI, putra evaM uttarAfukArI anuruddha vA / samaya ma0 503-475 IsApUrva [pramukha. 20: mA. 69 ] utiyA yA uditAdevI- gvAliyara ke tomara nareza doramadeva (la0 1400 I0) ke jaisabAlavaMzI jaina rAjyamantrI kuzarAja kI pitAmahI, sAhU bhullana kI mAryA aura sAhu jainapAla kI mAtA kuzarAva ne padmanAbha kAyastha se yazodhara caritra kI racanA karAI thii| [pravI. i. 3; pramukha. 250 ] bundelA nareza mahArAjakumAra chatrasAla ke bhAI yA putra ke zAsanakAla meM, 1990 I0 meM, sonAgira (batiyA, ma0 pra0) para usake eka adhikArI gopAlamaNi ne bha0 vizvabhUSaNa ke upadeza se eka jinamaMdira nirmANa karAyA thA ( talahaTI kA vartamAna maMdira na0 9) / [ jaizisaM. v. 272] uditodaya- tI0 mahAvIra kAlona mathurA nareza, jisake rAjyazreSThi mahaMddAsa, usakI ATha patniyoM aura suvarNadura bora kA prasaMga lekara sabhyaare kaumudI kathA pracalita huI kahI jAtI hai / [ pramukha. 21] upavideva- toMDeyamaMDala ( tamila deza ) meM AranIgrAma (jilAbellora ) nivAsI diga. jinabhakta kavi, freekalambagam nAmaka lalita tamila bhakti kAvya ke racayitA / 1138 I0 meM naDalAI ke nemi jinAlaya ke lie dAna dene vAle jaina rAmro rAjadeva ke pitA, guhilavaMzI rAvata / [ guca. 179 ] zrAvaka, jisake putra jisAlimba ne, 1161 I0 meM jAlora ( rAjasthAna) ke pAvaM - jinAlaya meM do kalApUrNa pASANa-staMbha banavAye the / [ jaizisaM. v. 102 ] uhi uddharaNa uddharaNa- uddharaNanUpa uddharalega- yA uddharaNadeva, gvAliyara ke tomara rAjya kA saMsthApaka la0 1400 I0 meM isakA putra vIramadeva rAjA huA yA gvAliyara ke tomara rAje jainadharma ke prazrayadAtA rahe / [bhAi. 452: pramukha. 250 ] kASThAsaMgha- mAthuragaccha puSkaragaNa ke ma. mAdhavasena ke paTTadhara siddhAnta-jana-samudra' muni uddharasena, ma0 1250 I0 / aitihAsika vyaktikoza 141
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ khotakesarI lalATe- kaliga (ur3IsA) somavaMzI prasiddha jaina nareza, 10vI-11vIM zatI I0, dezIgaNa ke AcArya kulacandra ke ziSya malla zuSacandra kA bhakta evaM gRhastha ziSya thaa| usake rAjya ke 5 se 18veM varSa paryaMta ke kaI zi. le. mile haiM, jinase vidita hai ki usane kumArAparvata ke prAcIna jinagrahAmaMdiroM kA jINoddhAra karAyA thA, navIna guphAboM yathA lalATegduguphA aneka tIrthakara pratimAoM kA bhI nirmANa karAyA thaa| [pramukha. 221; bhAi. 194; jaizisaM. iv. 93-95; gutra. 63-64] jyotama- kubalayamAlA ke kartA udyotanasUri ke pitAmaha, mahAdvAra ke candravaMzI jaina nresh| [jaiso. 192] ucotamasari- aparanAma dAkSiNyAMka sUriyA dAkSiNya-cinha ne gurjara pratihAra vatsarAja ke rAjya meM jAbAlipura (jAlaura, mAravAr3a) ke ravibhadra dvArA nirmApita RSabhadeva-jinAlaya meM, 778 I. meM, rocaka prAkRta kapA kuvalayamAlA kI racanA kI thii| yaha mahAdvAra ke candravaMzIrAjA udyotana ke pautra aura samprati aparanAma vedasAra ke putra the| inake dIkSAguru tattvAcAya the, siddhAntazAstra ke guru vIrabhadra aura nyAyazAstra ke guru haribhadrasUri the| [so. 192-195; pramukha. 203] apakalki- mahAvIra nirvANa ke 500 varSa pazcAta hone vAlA dharmavidhvasaka atyAcArI rAjA-ata: upakalki prathama IsvI san ke prAraMbha ke lagabhaga huA, tadanantara dvitIya upakalki 10vIM-11vIM pAtI I0 meM, tRtIya 20vIM zatI I. meN| [so. 32-33] upavAsapara guru- stUpAnbaya ke vRSamanandi muni ke antevAsI (ziSya) ne, la.7..I. meM, kaTavA parvata (zravaNabenasya) para samAdhimaraNa kiyA thaa| zisaM.i. 189] upanika- mahAvIra kAlIna magadhanareza zreNika bimbasAra kA pitA, apara. nAma prasenajita evaM bhtttti| [pramukha.14] upAdhye, ga. e. ema.- de. AdinAtha neminAtha upAdhye / aparanAma kRSNa aura gajarAja ne 9vIM zatI I.ke uttarArSa meM mAlavadeza kI pArAnagarI meM paramAra vaMza evaM rAjya kI sthApanA 142 aitihAsika vyaktikoza
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI-- isakA uttarAdhikArI sIdhaka upanAma harSa thaa| [ pramukha, 210; bhAI. 166 ] zrImAla kA eka rAjapUta, bosiyA kA rAjA huA, vahA~ ratnaprabha sUri dvArA apanI prajAsahita jainadharma meM dIkSita huAA- ye hI loga va inake vaMzaja bosavAla kahalAye / [kaMca. 94] uppalaka- nADola ke jaina cAhamAna nareza azvarAja (1110 I0) kA jaina [ kaMca. 20] 800 I0) dvArA ullikhita uppaladeva- umaTa umayacakravartI umayaNye umayAcArya- mUlasaMgha- dezIgaNa - hamasogejali ke digambarAcArya ko komalabasadi ke adhyakSa me, mora jinheM hoyasala nareza bIra ballAla dvi. ( 1173-1220 I0 ) ke zAsanakAla meM dAna diyA gayA thA / vaha hoyasala nareza rAmanAtha dvArA bhI sammAnita hue ye 1 [desAI. 151; pramukha. 164 ] yA makke, viSNuvardhana hoyasala ke karaNika ( ekAunTenTa) tathA ajitasena bhaTTAraka ke gRhastha ziSya, aura 1145 I0 ke lagabhaga zrIkaraNa nAmaka bhavya jinAlaya kA nirmANa karAne vAle mADirAja aparanAma mAnava kI dharmAtmA bhaaryaa| [jaMzisaM. lii. 319; eka. iv. 100 ] rASTrakUTa samrATa amoghavarSa pra0 (815-76 I0) kI paTTamahiSI, jinabhakta rAjarAnI | [ pramukha. 104 ] 1. tasvArtha sUtrakAra AcArya umAsvAmi kA aparanAma - de. umAsvAmi / jamAdevI mahAsAhaNIya ( cur3asAlAdhyakSa ) yA udraTa, mahAkavi svayaMbhU (sa0 prAkRta bhASA ke purAtana kavi / umAsvAti- aparanAma sArasvata purANAcArya, kalara bhASA ke purANacUDAmaNi (5600) nAmaka grantha ke racayitA, la0 1400 I0prAcInatama prApta prati 1461 I0 kI hai / 2. umAsvAti yA svAti, zvetAmbarAcArya, jinakA janma 560 I0 meM huA batAyA jAtA hai, aura jo 30veM yuga pradhAnAcArya jinamadragaNikSamAzramaNa ke svargastha hone para 31 veM yuga pradhAnAcArya bane the, 7vIM zatI I0 ke prAraMbhika dazakoM meN| tasvArthasUtra ke aitihAsika vyaktikoza vn
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathAkathita svopaja bhASya tathA prazamaratiprakaraNa Adi anyoM ke racayitA yahI pratIta haiN| ramAsvAmi- 1. tasvAbhigamasUtra, aparanAma molazAstra, dazAdhyAyI, sasvArthamahAmAstra bAdi, nAmaka atyanta mahatvapUrNa tathA digambara svetAmbara mAdi sabhI jaina sampradAyoM me samAnarUpa se mAnya dharmazAstra ke prnnenaa| umAsvAti, gRpiccha mAdi upanAma mora zrunakevasidezIya, pUrvavit, bApaka se vizeSaNoM se yukta yaha mahAnAcArya na pustaka sAhitya ke prAraMbhika puraskAyoM meM se haiN| inake tatvArtha sUtra para ubhaya sampradAya ke vidvAnoM dvArA likhita vipula TIkA sAhitya hai -zAyada kisI anya eka grantha para itanI TIkAeM nahIM likhI gaI, jitanI mAtra 357 laghusaMskRta sUtroM vAlI isa racanA para nikhI gaI hai| yaha grantha mAgamika koTikA hai / eka anuzruti ke anusAra yaha kundakundA. cAya ke ziSya the| ina umAsvAmi kA samaya IsvI san kI prathama zatI ke madhya ke lagabhaga (44-85 I.) prAyaH nizcita kiyA gayA hai| jaiso. 134-137] 2. umAsvAmi bhaTTAraka, umAsvAmizrAvakAcAra ke kartA, la. 14vIM zatI ii.| umevacana- ive...1830I0 meM praznottarazataka' ke racayitA, vAcaka rAma candra ke shissy| [kaica. 158] sarva- prAcIna saMskRta kavi jinhoMne, somadevasUri (959 I.) ke ullekhAnumAra, jaina muniyoM kA ullekha apane anya meM kiyA hai| [sAi. 71, 78] rabilArAmI- la. 200 IsApUrva meM, mathurAnareza pUtimukha kI jaina rAnI thii| usakI patnI bauddha thI, rAjA bhI usI ke prabhAva meM thaa| tabhI mathurA ke prAcIna devanirmita stUpa ke adhikArI ko lekara bainoM aura bauddhoM ke bIca vivAda hmaa| mahArAnI ukliA ne dUra-dUra se jaina vidvAnoM ko bulAkara zAstrArtha karAyA, yaha siDa karA diyA ki stUpa janoM kA hI hai, phalata: rAnI ne jinendra kI rathayAtrA nikAlI aura dharmotsava kiyaa| [pramukha. 59, 65] 144 aitihAsika vyaktikoSa
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAla-vAliyara ke tomara nareza nItisiMha ke pApAtra savAla dhanakubera sAhu pasiMha kA pitaa| [pramukha, 255] alibAgu- mA ullikA ke nague, jinhoMne apanavemagomasya pavaniri para, sa.7... meM, sasnekhanApUrvaka prANotsarga kiyA / jaizisaM.-11] aparanAma zuka, kauTilIya arthazAstra meM uslikhita pUrvavartI rAjanIti zAstra ke baacaary| yA RSamavata, saurASTra ke zaka zaharAta nahapAna (la. 26-66 1.) kA mAmAtA evaM uttarAdhikArI, binadharmI rahA pratIta hotA hai| [pramukha. 63-64, so.] userolAla- lA. userImama (yA mAsa) navAbagaMja (bArAbaMkI, u.pra.) vAle, diga. agravAla, nasunake pautra aura nIjIlAla putra, dharmaprANa, udAra tathA zAstradAnI sajjana the, maMdira ke nirmANa vikAsa ke atirikta aneka anyoM ko pratiyAM likhavAkara AsapAsa nagara-mAmoM ke maMdiroM meM bhijavAI, na. 1790-153.I., dillI ke kASThAsaMdhI bhadrAraka lalitakIti kI bAmnAyake the| [zoSaka-37, pR. 566] nAbAlIpura (mAravAr3a) nareza udayasiMha ke putra mahArAja cAciga deva ke prazraya meM, 1277 I. meM, mahataka pInA evaM adala me pAzrvanAtha mahotsava ke lie bhUmidAna diyA thaa| [guca. 198% [bailesaM.i, 935] nadhi- jisakI putrI jitAmitrA me, jo buddhi kI patnI bora mandhika kI jananI thI, Anandi ke upadeza se mathurA meM, 11.60 meM mahaMta kI sarvatobhadra pratimA pratiSThApita kI thii| [bhisaM. 1.41%; pramukha. 68] ibhittik bijiiy' m
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ iDisAvara- zve., sa. 15.0, 'nirNaya-prabhAkara' nAmaka vAnika bandha ke rcyitaa| RSabhadeva, RSabhanASa, vRSamanAva, purudeva, mAdideva bAvinAya, ikvAku, kesI, mahAdeva, majApati, svayaMbhU mAdi aneka nAmAMtara, antima manu, prathama tIrthakara, pitA 14 kusakara nAbhirAya, jananI maradevI, patniyAM sunandA evaM sumaMgalA, putra bharatacakravartI bAhubali, vRSabhavena bAdi 1.0, putriyAM brAhmI aura sundarI, pravAnagaNaSara vRSamasena, lAMchana vRSabha, mammasthAna ayodhyA, kebalamAnasthala prayAga kA akSayavaTa, nirvANasthala kailAsaparvata, karmabhUmi evaM karmayuga ke prastotA, dharma aura mokSamArga ke, vartamAna kalpakAla meM, mA pratipAdaka evaM pradarbhaka, chaH-sAta sahastravarSa pUrva kI sindhupATI sabhyatA meM pUSita, RgvedAdi vedoM meM tathA zrImadbhAgavata Adi brAhmaNIya purANoM meM smRta evaM ullikhita, -AcArya jinasenAdikRta jaina mahApurANoM meM inakA caritra vistAra ke sAtha paNita hai| [bhAi. 23-28] rAjagahI kA mahAvIra kAlIna prasiddha naseTha, mantimakevali bamyUkumAra kA pitaa| [pramukha, 26] hai. AgarA nivAsI akabarakAlIna gaMgotrI agravAla digana dharmAtmA ToDara sAha ke jyeSTha putra mAhu RSabhadAsa / [pramukha. 285] 2. khaMbhAta nivAsI saMghavI sAMgaNa ke putra, zve. kavi, gujarAtI bhASA meM 1615. meM kumArapAlarAsa kI bora 1628 I. meM hIravijayasUri rAsa kI racanA kI thii| 3. mumatAna nagara ke varSamAna navalakhA (1950.90 10) kI mumula goSThI ke eka pramukha sadasya / [pramukha. 291] 4. 50 daulatarAma kAsamIpAla ke samakAlIna bAgarA ke eka di. jaina paMDita la. 1730 ii.| (pramukha. 318] 5. bAcArya devendra bhUSaNa ke ziSya pa. RSabhadAsa 1667 ii.| [kAsa. 204] 6. paM. RSabhadAsa nimotyA. diga., jayapura nivAsI khaMDelavAla ne 1831 I. meM paM0 nandalAla bAvar3A ke sahayoga se prAkRtagrantha aitihAsikampattikoza 146
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcAra kI bhASA macanikA likho vo eka ratnatrayapUjA kI bhI racanA kI thii| janma 1783 I0, pitA zoSacaMda nigotyA, putra paM0 pArasavAsa nigotyA / [ kAhi. 220 kAsa. 245, 252; kaMca. 159 ] 7. paM0 RSabhadAsa, dina. magravAla, sulatAnapura- cilakAnA (jilA sahAranapura, u0 pra0) nivAsI, dharma tathA hindI, saMskRta, urdU evaM phArasI ke jJAtA, kavi, lekhaka evaM vidvAna, 1886 I0 meM hindI padya meM paMcabAlayati pUjApATha va subharAga kI heyopAdeyatA kI aura urdU meM midhyAtvakanAzaka nATaka kI racanA kii| [ anekAnta, 30/2, pR. 34] 8. hama jAtIya laghuzAsA sarajAgotrI saMghaI nAkara evaM nAraMgade ke putra saMgha RSabhadAsa ne apanI bhAryA evaM putra dharmadAsa sahita svaguru bha0 pacanandi ke upadeza se kAraMjA meM pApapratimA pratiSThita karAI thI / [ pramukha. 293] RSama mandi- yA RSamanasyAcArya karmaprakRti ( prA0 ), karmastava (saM0) tathA karmasvarUpavarNana (Da) ke racayitA, samaya la0 950-75 60 / Rmasenaguru ke ziSya nAgasenaguru ne la0 700 I0 meM, zravaNabelagolastha candragiri para samAdhimaraNa kiyA thaa| [jaizisaM . 14] 1080 I0 ke dAnazIla jAyasavAla zreSThi dAhaTa kA agraja, jayadeva kA putra va jAsUka kA potra - paMDobhanivAsI, nagaraseTha | pramukha. 213; guca, 79] RSigupta - harivaMzapurANa (783 I0) me pradatta pujJAdasaMgha kI guru paramparA meM tIsare guru, vinayadhara ke praziSya zrutigupta ke ziSya, aura zivagupta (bali) ke guru / zravivAsa-- tI. mahAvIra ke tIrtha ke prathama anuttaropapAdaka munirAja / vivAsavAcaka- mathurA ke prathama zatI I0 ke eka jaina pratimAlesa meM ulli fear jainAcArya vAcaka vArya RRSidAsa / [vaizisaM. iv. 16] RSipAlita- zve0, indradina ke praziSya zAnti zreNika ke eka ziSya -10 prathama zatI I0 / RSiputra 1. purAtana jaina jyotibAcArya, gargAcArya ke sAtha ullekhita, la0 700 I0, kisI prAkRta grantha ke kasI aitihAsika vyaktikoza 147
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. viga., jyotiSAcArya, saMskRta meM nimitazAstra (188) ke 3. diga., kalyANamaMdira stotra-TippaNa ke krtaa| SaTazAstra nirvAhakAraka vidvAna, binane jahAnAbAda (dillI) meM, 173560 meM bAlApapaddhati kI prati nikhavAI thii| [kunA. RSirAmabahmacArI- diga., hindI padya meM mudarzana caritra ke racayitA, na. 16..ii.| aSiparDana- zve., jinendrAtizaya paMcAzikA (saM0) ke racayitA, ma. avibarDamari-- zve0, aMcalagacchoya jayakoti ke ziSya, 1455 I0 meM, cittauDa meM,mala-damayantI rAsakI racanA rAjasthAnI bhASA me kI thii| [kuzala. apraila 98, pR. 36] RSidhI- raNathambhaura ke prasiddha banabarAja rekhA paNDita ko dharmAtmA bhAryA (la. 1550 I.) [pramukha. 245] ekapaddhagara maTAra- kundakundAvaya ke AcArya, saMbhavatayA miTTI kA banA kamaNalu rakhate the| inake ziSya AcArya sarvanandi the jo mahAna vidvAna, siddhAntaka, kavi aura prabhAvaka nAcArya the, aura jinhoMne 881 I. meM sanyAsamaraNa kiyA thaa| [desAI. 224, 340. 141] ekamevamoNi- devagaNAmI guNanidhi devendra bhaTTAraka ke ziSya ekadeva yogi, jinake ziSya jayadeva paMDita ko gaMganareza mArasiMhadeva satyavAkya koMguNi ne zavatI ke svanirmApita maMgakandapa-jinAlaya ke lie 968 10 meM prabhUta dAna diyA thaa| [zisaM.-149; iMe. vii. 38; desAI. 189; pramukha..,86] ekavIratuni- sUrasthagaNa ke AcArya anantavArya kI ziSya paramparA meM vinaya. nandi ke ziSya aura pallapaNDita (pallakoti yA pAlyakoti) ke jyeSTha sadharmA evaM guru-pallapaDita kA samaya 1118.hai| [zisaM.-269; eka. iv. 19] 140 aitihAsika vyaktiko
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekIyAMcAI- 121560 meM mogA ke kadambanareNa jayakepI 40 se mAnikya. pura ke prasiddha nAmara-jinAlaya (mUlanAyaka-pAbanAya) ke lie dAna prApta karane vAle mApanIya saMgha ke bAhubali siddhAntideva ke praguru / [desAI. 145] la. 120.I. meM samAdhimaraNa karane vAle nAmiseTTi kI jananI ukkiseTTi kI dharmAtmA pasnI, nAmiseTTi nayakIrti vratIza kA ziSya thaa| [zisaM. iv. 371] ekasandhi- 1. dravir3asaMgha-naMdigaNa aruGganAnbaya ke purAtana AcAryoM meM, siMhanaMdi aura nakalakudeSa ke madhya napA sumati bhaTTAraka ke sAtha saMyukta rUpa se, 1077 1. ke tapA 1125 I. ke va anya zilAlekhoM me ullikhita mAcArya, la0 6.00 / [zisaM. iv. 246; 1. 213; i. 493; eka. viii. 35] -yaha spaSTa nahIM hai ki yaha svatantra vyakti haiM, apavA sumati. bhaTTAraka kA hI vizeSaNa 'ekasaMdhi' hai| 2. ayyapArya ke jinendrakalyANAbhyudaya (131960) meM ulli. khita eka pUrvavartI pratiSThApATha ke kartA -inakA ullekha hastimalla ke pazcAta kiyA hai| inakA anya pratiSThApATha, jinasaMhitA yA ekasaMghisaMhitA bhI kahalAtA hai| yaha ekasaMdhi bhaTTAraka la. 1200 I. meM hue pratIta hote haiN| [saM. 58. 61, pravI.i. 1 3. upalabdha indranaMdisaMhitA (prA.) meM ullikhita eka 'pUjAvidhi' ke racayitA muni eka sandhigaNI-saMbhava hai, na. 2 se abhinna hoN| [pujaivAsU. 107] ekAnta bAsavezvara- ekAnta rAmayya kI paramparA meM utpanna liMgAyata yA vIra zaiva sampradAya kA eka mahAna AcArya evaM pracAraka, anekAntamata (jainadharma) kA prabala virodhI, la0 140060, vijayanagara ke bukkarAya kA smkaaliin| [meja. 293] ekAnta rAmamya- kuntaladezastha mAnanda nivAsI zaiva brAhmaNa puruSottamabhaTTa kA putra rAma yA rAmagya, liMgAyata yA vIrazaMva sampradAya kA sarva. prasiddha metA eva pracAraka, banekAntavAdI jinadharma kA kaTTara aitihAsika vyaktikoza
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekkAmora biSI evaM virossii| isake tathA isake anuyAyiyoM ke satyApAroM evaM pracAra ne dakSiNa bhArata meM jainadharma ko bhArI ati phuNcaaii| vaha bijjalakalacuri (1956-676.)-, cAlukya somezvara caturSa (1982-89 I.) bora kadamba kAmadeva (1101-12000)kA samakAlIna thA-ina rAjAmoM ko prabhAvita kiyA la. 120.I. ke bablUra zi. le. meM usake kAryakalApoM kA vistRta varNana hai| meja. 280.281: desAI. 397, 400, 402; jaikSisaM. ii. 435; eI. v. 25] 2. yaha ekAgtara rAmayyakalacari nareza bijjala di.ke sAle aura mantrI basa yA bAsavezvara kA pradhAna ziSya thaa| mUlata basaba bana pA, kintu rAjA kA viroSI ho gayA aura usane jaina dharma chor3akara vIrazaiva mata ko sthApanA kI thii| [pramukha 128] mAguDi meM bhavya zAntinAtha-jinAlaya banavAne vAle aura kadambanareza bopadeva ke pradhAna jaina sAmanta zaMkara ke pitA bopagAvaMDa kA pitRvya, naNDavaMzI jaina sAmanta, la. 110. I0 / [jaizisaM. iii. 400% pramukhaH 132] 1. prathama, ekkaladeva yA ekkalarasa. uDhare kA gaMgavaMzI jaina mahAmaMDalezvara, jisake zAsanakAla meM usake jaina daNDanAyaka boppaNa ke putra daNDanAyaka siMgala ne 1129 I. meM samAdhimaraNa kiyA thaa| [jaizisaM.li 291; eka.viii.149; pramukha.169] 2. ekkalabhUpa yA rAjA ekkala dvi. bhI parama jaina thA, usane ubare meM kanaka-jinAlaya nirmApita karake apane guru krANUragaNatigtriNigaccha ke bhAnukIti sivAntadeva ko usake lie 1139 1.meM prabhUta dAna diyA thaa| baha gaMgamArasiMha kA putra evaM uttarAdhikArI thA aura cAlukya samrATa agadekamAla di. (1138-5060) kA sAmanta thaa| [meje. 164.165; eka. vili. 233; jaizisaM: iii. 313; pramukha. 169, 170] 3. mahAmaMDalezvara ekkalarasa tRtIya bhI isI vaMza kA jaima mareza pA, jisake nAma para usake damanAyaka mahAdeva ne rAjadhAnI udare meM. 11971.meM eraga-jinAlaya banavAyA thA, aura rAjA 15. aitihAsika vyaktikoza
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ evameva ecana ecaya-eca nekrANUramaNa-tivibhigaccha ke kulabhUSaNa vidyA ke ziSya saphalacandra bhaTTAraka ko bhUmi bAdi dAna diye the| [ mejaM. 151; jaizi. iii. 431; pramukha. 158; eka. vili. 140 ] de. ugrasena, madanareza / [ pramukha. 31] 1. nAmAntara ebarAja, eciga. ecitA, ecirAja, aparanAma budhamitra, hoyasala mareza nRpakAma (1047-60 I0) ke senApati, kauNDinyagotrI nAgadharmA kA pautra, mAra evaM mAkaNabbe kA putra, frogen hoyasala ke prasiddha pradhAna mantrI gaMgarAja tathA bamacabhrUpa ( senApati) kA pitA, paucikabbe kA pati hoyasala narezoM kA paramarjana rAjyAdhikArI, mullUra ke digambarAcArya kanakanaMdi kA gRhastha ziSya - pati-patni donoM bar3e dharmAtmA evaM dAnazIla the / [ pramukha. 142; meje. 116; jaizisaM. 1. 44, 45,59, 90, 144; . 301] 2. ecaNa, evirAja, yeci - hoyasala viSNuvardhana kA daNDanAyaka eca, uparokta ecarAja kA pautra, gaMgarAja kA bhatIjA, bamma. her aura bAgaNa kA putra, zUravIra senAnAyaka - isane zravaNabelagola meM 'lokyaraMjana' aparanAma bodhyaNa- casyAlaya nirmANa karAyA thA, aura isake samAdhimaraNa karane para gaMgarAba ke putra atopadeva ne isakI niSadyA nirmANa karAI thI, 1135 I0 meM / isakI patni kA nAma ecikane thA / [ pramukha. 138, 144, 145; meje. 114, 137. 197; jaizisaM . 66, 144] 3. nAgaladevI (lakSmI) se utpanna gaMgarAja kA putra eka yA ecirAja (1118 I0) zAyada daNDanAyaka bIpa kA bhI aparanAma rahA ho| [ mejaM. 116.126, 130] hoyasala ballAla dvi. kA saMdhivigrahika jainamantrI, jisane 1205 I0 meM eka anupama binAlaya nirmANa karAyA thA belagavatinAtha meM / [ me. 152,170] - usakI patnI somalavedI ne bhI 1207 I0 meM eka vasati nirmANa karAkara usake lie dAna diyA thaa| de. eca / [ mejaM. 130, 197 ] de. ecikam / aitihAsika vyaktikoSa 151
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ecanUpa- ecarasa--- ebaladevI ebale- fafeeder kA unfvalaMbI haihyavaMzI rAjA ecasUpa ( prathama ) vaha cAlukya vikramAditya SaSTha (1076-1928 I0) kA sAmaMta thaa| [ desAI. 215, 217, 219, 304, 306, 307] ecabhUpa kA pautra, mahAmaMDezvara ecarasa jo kalacuri nareza rAyagari sodideva (1171 I0) kA jinabhakta sAmanta thA / [desAI. 217, 317,318] 152 1. hoyasala yubarAja ereyaMga mahAprabhu (la. 1070-1100 I0 ) kI viduSI evaM dharmAtmA bhAryA, yuvarAjJI ecaladevI, ballAla pra0, viSNuvardhana aura udayAditya kI jananI kumArI zAnnale ko putravadhu banAne kA cunAva usI kA thaa| bar3I tejomayI, dayAlu evaM dAnazIlA, rUpavatI ramaNIgna thIM. AcArya gopanaMdi usake guru the / [ pramukha. 136; bezisaM . 124, 137, 138. 490, 493, 494; 218, 263, 299, 301; iii. siMghI AcArya ajitasena vAdIbhasiMha ke gRhastha ziSya aura viSNuvardhana hoyasala ke kRpApAtra, dharmAtmA bakkiseTTi kI dharmiSTha jananI / [jaMzisaM . 274 ] ecaNDamAkiti hoyasala marezoM ke kauNDinyagotrI, jainadharmAvalambI daNDanAyaka DAkarasa (prathama) kI dharmAtmA patnI, nAkaNa aura mari aitihAsika vyaktikoSa 308, 347, 394, 411 ; iv 271] 2. hoyasala narasiMha prathama ( 1146-73 I0), uparokna yuvarAzI ke pautra kI paTTarAnI aura ballAla dvi. kI jananI, dhArmika jaina nAge / [pramukha. 156; jaizisaM. 6. 90, 124, 491; jii. 379, 394, 411, 448, 496; iv. 271, 282] 3. ecaladevi, jisake guru nandisagha-dravilamaNa - araMgalAnvaya ke guNasena paNDita (la0 1060 I0) ye sabhavatayA yuvarAzI ecanadevi (na0 1 ) se abhiprAya ho, vaha usake prAraMbhika kAla ke guru hoN| 1058-60 I0 ke kaI lekhoM meM ina guNamena kA ullekha hai| [jaizisaM / - 192; eka. v. 98 ] 4. saundati ke raTTanareza kArtavIryaM caturtha (19204 I0) jo feat cakravartI kI putrI thI, kalAcatura vizAlalocanA, satI aura dharmiSTha thA / | jaisi. iii. 44deg ]
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ ecika mAne daNDanAyakoM ko bananI, DAkarasa dvi. ko fuarant, tathA prasiddha content bharata evaM mariyAne tU, kI paradAdI / isa mahilA kA aparanAma yeciyakke yA eciyake thA / [jaiNisaM. iii. 308, 411] 1. hoyasala viSNuvardhana ke mahAmantrI gaMgarAja ke bhatIje ecirAja ( dvi0) daNDanAyaka kI dharmAtmA pahanI aura zubhacandra siddhAnta kI gRhastha ziSyA / la0 1132 I0 kezi le. meM isa mahilA kI upamA purANa prasiddha sItA aura kammiNI se do hai, apane pati ejirAja dvi kA samAdhilekha usane hI baMkita karAyA thA / lekha meM usakA aparanAma ecambe diyA hai / [jaizisaM. 144] 2. 2051 60 ke lakSmezvara ke zi. le. meM ullikhita dinakara ke putra dUDama kI dharmAtmA patni / [ jaizisa iv. 165 ] evigAMka-- de. eca pra0 / [ meje. 116] de. ecava daNDanAyakiti / ecimakeedhirAja - eciseTTi - de. eca pra. va dvi / [ mejaM. 126 ] 1. zravaNabelagola kI vindhyagiri para gommaTaTeva sUtrAlaya me mosale ke bahu vyavahAro basraviseTTi dvArA pratiSThApita caturviMzati tIrthaMkaroM kI aSTavidha pUjArthA ke lie mAsika va vArSika dAna dene vAlA, 1185 I0 meM, eka dharmAtmA mahAvana / [jaizisa. i. 86, 361] 2. vIra bakSlAla- jinAlaya kA saMbhavatayA pitAmaha / (1179 I0) ke nirmAtA deviseTTi [jaizikha. iv. 271] ekjaladevI hamaca ke tyAgi sAntara kI rAnI aura bora sAratara ko dharmAtmA jananI 1 [pramukha. 172] eravya- nallUra kA eka zrAvaka, jisakI dharmAramA pani jakkiyanve ne, jo kastUrI bhaTTAra kI zrAvikA thI aura candimadhye bAbudi kI mantrANI thI, la0 1050 I0 meM samAdhimaraNa kiyA thA / [jaizi. ii. 183] enAvi kulanama~- tamila dezastha virumalaiparyaMta ke prAcIna tamila lekha meM aitihAsika vyaktikoza 153
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ e. bI. laTThe- de. laTThe / emmevara pRthiyauDa - kopaNa ke 12vIM zatI I0 ke eka zi. le. meM ullikhita, usI nagara ke nivAsI, aura rAmarAjaguru mAghanaMdi siddhAntacakravartI ke gRhastha ziSya tathA mAdaNa daMDanAyaka dvArA nirmArpita jinAlaya me caubIsI pratimA pratiSThApita karane vAle boppaNa kA pitA aura malave kA pati dharmAtmA rAjyAdhikArI / [ desAI. 380 ] apabhramza mahAkavi puSpadanta ke AzrayadAtA aura rASTrakUTa kRSNa tU. ke jainamantrI bharata ke pitA / [ jaisAI. 316; pramukha. 109 ] posavUra meM jinAlaya banavAne vAle morakavazo AyayagAbuMDa kA putra aura polega (1026 I0) kA pitA ye loga cAlukya jagadekamalla pra0 ke jaina sAmanta the / [ jaMzisaM. iv. 125] afrefus ke prabhu (zAsaka) aura dezIgaNa ke zubhacandradeva ke gRhastha ziSya ne 1112 I0 meM banakere ke pArzva jinAlaya kI pUjArcA ke lie bhUmi Adi kA dAna diyA thA / [ jaMzisa. 253; eka. vii. 97 ] erakATTi seTTi hoyasala bora ballAla ke rAjyakAla ke eka dAna-zAsana meM ullikhita dharmAtmA zreSTha, jisakA anuja mAciseTTi, bhatIjA kAliseTTi thA- * kAliseTTi kA putra udAradAnI bammaya thA / [jaizisaM. ii. 218; eka. xii. 101] yA erikoTi, amoghavarSa pra0 ke 860 I0 ke konUra zi. le. ke anusAra samrATa ke pradhAna senApati jaMna vIra cellaketana bakhUza yA vAyarasa kA pitAmahaM aura kolanUra ke rAjA ghora kA pitA, tathA vIra mukula kA putra, rASTrakUTa vadhArA varSa kA saciva va senAnAyaka / [jaizisaM. ii. 127 e. vi 4; eyaNa erakaraNa- ullikhita after freneskuratti kA eka ziSya sAdhu / [vesAI. 67 ] erakoTi bhAi 303; pramukha. 104 ] erikoTigoDa la0 1200 I0 meM nAgarakhaMDa ke kaNasegi kA dharmAtmA dAno jaina sAmanta / [pramukha. 132] 154 aitihAsika vyaktikoza
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ eramaMdi erahagoDa erini erekapa erega eregaMka eregaGga eremayyaereba 1. hoyasala yuvarAja ereyaGga, ballAla pra0 aura viSNuvardhana ke pitA kA aparanAma, eramasTapa / [zirsa 1. 144 ] 2. saundati ke raTTavaMza meM utpanna eka jaina rAjA, kasakara kA putra, vAcA kA anuja [jaizisaM. ii. 237] 3. dAnazIlA rAnI paTiyambarasi kA jyeSTha putra, ekkalarasa kA bhAnajA / [pramukha. 170 ] upanAma naratoMga pallavareyana, jisane, la0 1100 I0 meM, tamila dezastha taNDapuram kI jainavasati ke lie dAna diyA thaa| [jaizisaM. iv. 225 ] baMdalike ke 1203 I0 ke zi. le. meM ullikhita nAgarakhaMDa kA eka pramukha jaina, mala ville kA prazAsaka erahagoDa / [pramukha. 132] ceravaMzI jaina nareza atimAna kA pUrvaja vaji kA rAjA / erepa [jesisa. iii de. eremathya / de. eremayya, tathA de. ereyaMga kadamba nareza / hoyasaloM ke dharmAtmA nagaraseTha soviseTTi (1178 I0) kA 434] [ jaizisaM. iv. 165 ] renteral prpitaamh| [ pramukha. 162 ] jinadharmI gaMgavaMzI nareza rAyamalla pra0 eregaMga (713-726 I0) jo zivamAra navakAma kA putra evaM uttarAdhikArI thaa| [pramukha. 75] de. ereyamayya / gaMgavaMzI jaina nareza, jisake samaya, la0 900 I0 meM, elAcArya ke samAdhimaraNa karane para unake ziSya kalneledeva ne unakI gamAthi banavAI thI / [jaizisa iv. 76 ] yA ereyampa gaMganareza brUtuma dvi. kA putra aura rAjamalla kA pitA / amodhavarSa tu0 kI putrI revakkA kA pati, la0 960 I0 / de. ereya, tathA eyaprasa / [jaizikha. iv. 96 ereyamamya - eremamya, erega yA erekapa, cAlukya vikramAdi SaSTha ke putra eva me. 105 ] vAyasarAya jayasiMha kA mahAsAmanta evaM mahApracaMDa daNDanAyaka, jisake anuja dAnavIra dona ne senagaNa ke AcArya nayasena ke aitihAsika vyaktikoza 155
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivya narendrasena ko, 1081 60 meM, dAnAdi diye the / erebayya usa samaya puligere ( lakSmezvara) kA zAsaka bhI thaa| [ jaMzisaM. iv. 165 ] ereyaMga (ereyaGga)- 1. gaMganareza zivamAra saMgota kA bhatIjA, vijayAditya [ kA putra, rAyamalla kA pitA / jaizikhaM. // 212; iv. 96 ] 2. ereyaGga, eregaGga, ereyappa, ereya, eraMga, eleregaMga Adi nAmarUpoM se ullikhita gaMganareza nItimAgaM pra0 koguNivarmana, jo rAyamalla pra0 satyavAkya kA putra, guNadutaraMga bUluga kA pitA / isa dharmAtmA zUravIra jananareza ne pallavoM ko parAjita kiyA thA / ata: raNavikrama bhI kahalAtA thaa| isakA samaya 853870 I0 hai / saMbhavatayA kalledeva dvArA elAcArya kI samAdhi isI ke samaya nirmANita huI thii| [pramukha. 77-78: bhAi 269; zisaM . 142, 213, 267, 277, 299; me. 173] 156 3. ereya ereyaMga ( yA raregaMga) komarabeDaMga nItimArga hi. uparokta eregaMga nItimAgaM pra0 kA pautra, rAyamalla satyavAkya kA bhatIjA, pallavarAja ko lUTanevAle guNadusaraMga vRtuga kA amodhava pra. kI kanyA rAjakumArI candrabalambe ( abbalabbA) se utpanna putra, vIra beDaMga narasiMha satyavAkya kA pitA, kacceyagaMgarAcamalla aura brUtuga dvi. (936 I0) kA pitA / yaha mahendrAntaka bhI kahalAtA thA, rAjyakAla na0 907-917 I0 / [pramukha. 78; bhAi 269; zisaM. ii. 142, 213, 267, 277, 299 ] 4. hoyasala vinayAditya dvi. (1060-1101 I0) kA putra, yuvarAja eremaga mahAprabhu gagatribhuvanamalla, yuvarAzI ecaladevi kA pati, ballAla pra0, viSNuvardhana aura udayAditya kA pitA, buddhimAna kuzala rAjanItijJa evaM prazAsaka, zUravIra yokhA, dezIyagaNa ke gopanaMdipaDitadeva kA gRhastha ziSya / pitA ke rAjya kA vAstavika sacAlaka pitA ke bIvanakAla meM athavA turanta pazcAta mRtyu huI / usane anya aneka dhArmika kAryoM ke atirikta, 1093 I0 meM zravaNabelagolastha candragiri ke jinA aitihAsika vyaktikoza
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sayoM Adi ke dvAra ke lie svabuka ko grAma dAna kiye the| [bAi 342: pramukha. 136: eka. . 148; zisaM - 53, erevabegaereMgya 56, 124, 130, 137, 138, 144, 491, 492, 493495; iv. 212, 246, 271, 282, 376; mejaM. 76,77, 138 ] 5. dAna cintAmaNi dharmAtmA rAnI caTriyambarasi (caTTale ) aura rAjA dazavarmA kA putra, kezava kA agraja, gaMganareza mArasiha kA dauhitra aura ekkalabhUpa kA bhAnabA, farekta rAjakumAra1139 I0 ke lesa meM ullisita / [ jaizisaM. iii. 313; eka. viii. 233] 6. kadambavaMzI rAjA hRduva kA prapautra, kUta kA pautra, ciSNa kA putra ereyaMga prathama / [ jaizisaM. iv. 169-170 ] 7. uparokta ereyaMga pra0 kA potra mora ciNNa dvi kA putra, jisake rAjyakAla meM, 1096 I0 meM dezIgaNa ke AcArya ravicandra saiddhAnta ke upadeza se mAcaveganti dvArA jinAlaya ke lie bhUmidAna diyA gayA thaa| [ jaizisaM. iv. 169-170 ] ereyaMnamayya -- sarvAdhikArI-senApati daMDanAyaka, jo hoyasala narasiMha pra0 ke senApati IzvarabhUpa (1160 I0) kA pitA thA / 146-147; pramukha. 153] de. elevabeDaMga / [mejaM. vAtApI ke pazcimI cAlukya vaMza ke raNaparAkramAGka mahArAja (saMbhavatayA vaMza saMsthApaka jayamiha prathama kA putra raNarAga) kA putra aura satyAzraya kA pitA / bhujagendrAnvayo sendravaMzI rAjA kundazakti ke putra durgazakti dvArA lakSmezvara ke zaMkhajinendracaityAlaya ke dAna zAsana meM ullikhita, la0 chaThI zatI I0 / ye sendra rAje cAlukyoM ke sAmanta the / [jaizisaM. ii. 109; iMe. vii. 38] epparasa pemaMDa gaMganareza ne, na0 900 I0 meM permanaDi-pASANa-vasadi ke lie komArasena bhaTAra ko vividha dAnAdi diye the| saMbhavatathA ereyaMga (na0 3) se abhinna hai, lekha usake rAjyaprApti se pUrva kumAra kAla kA pratIta hotA hai| [jaizisa ii. 168; eka. iii. 147; me. 95] aitihAsika vyaktikoza 157
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ena elavarAya- de. elavarAya | yA ela, eka rAjA, jisakA kuSTaroma zirapura (ji0 bakolA) ke antarIkSa pArzvanAtha jinAlaya ke kuMe ke jala se snAna karane selara ho gayA thA, aisA kahA jAtA hai / [ basAi 227; akolA gajeTiyara ] elavAsuMDa - jisane doNagAmuNDa ke sAtha, vAtApI ke pazcimI cAlukya nareza kIrtivarma (rAjyAnta 567 I0) ke sAmanta, pANDIpura ke rAjA mAvati ko sahamati se rAjamAnya jinendrabhavana kI pUjArthA ke lie paralUragaNa ke prabhAcandra guru ko cAvala Adi dAna kiye the / [jaizisaM. ii. 107; Ie. xi. 120 ] elavAcArya guru- koNDakundAnvaya ke kumAranandi bhaTTAraka ke ziSya aura una varSamAna muni ke guru jinheM, 807-808 I0 meM, cAmarAjanagara tAmrazAsana dvArA rASTrakUTa govinda tu0 jagatuMga ke anuja 'raNAvaloka' kambharAja ne apane putra zaMkaragaNa ko prArthanA para gagarAjadhAnI tAlavananagara (talakADa) ko suprasiddha zrI vijayabasadi ke lie badanaguppe nAmaka grAma dAna kiyA thaa| [ pramukha. 77, 100; ; bhAi, 298; jaizisaM. iv. 54 ] - de. elAcArya / esAiriya- de. elAcArya / [ pravI.. 123 ] elAcArya 158 1. mUla saMcAgraNI kundakundAcArya (6 I0 pU0-44 I0) kA aparanAma, jo tamila bhASA ke prAcIna saMgama sAhitya meM ati prasiddha hai - inhoMne tamilaveda rUpo vizvavikhyAta nItizAstra kuralakAvya ko apane ziSya tiruvallavara dvArA madurA ke saMgama meM prastuta karAyA thaa| [ jaiso. 121, 126; pramukha. 69; bhAi 237; jaizisaM // 585 mejaM. 240-241] 2. bhavala- jayabhavalakAra svAmi vIrasena (la0 710-790 I0 ) ke vidyAguru, jinake sAnidhya meM, citrakUTapura (cittaur3a durga ) meM svAmI ne la0 740-750 I0 meM, siddhAnta zAstra kA adhyayana kiyA thaa| [ jaiso. 106, 188; pravI. . 123] 3. elAcArya yA helAcArya, jvAlamAlinI mantrazAstra ke mUla bAviSkartA, la0 700 I0 / vaha AcArya tamilanADa ke uttarI aitihAsika vyaktikoza
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ bATa jile ke popura grAma ke nivAsI-isI kA parakA hemayAma thaa| [desAI. 47, 48, 172; pravI. i. 91] yaha avisaMca ke aacaary| 4. emAcArya, yA elavAcAvaM, varSamAnagurU (80890)* muru aura kumAranaMdi ke shissy| -de. elvaacaary| 5. elAcArya, jinake samAdhimaraNa ke uparAnta, la. 900 I. meM, unake ziSya kalneledeva ne, gaMganareza ereya (ereyaMga thA ere. pappa) ke samaya meM unakI niSavA sthApita kI bhii| [zisa. iv.76; meja. 173] 6. sUrasthagaNa ke elAcArya, jinheM 962 I0 meM gaMganareza mAra. siMha li. ne apanI jananI kallambe dvArA nirdhApita cinAlaya ke lie grAma dAna kiyA thaa| inake guru ravinavi, guru ravicandra jo svayaM kalnesedeva ke ziSya aura prabhASandra yogIza ke prazibhya the| [zisaM. iv. 85; v. 17] 7.dezIgaNa-pustakagaccha ke zrIdharadeva ke ziSya elAcArya jinake ziSya vAmanaMdi aura candrakIti the, praziSya divAkaranaMdi the -divAkaranadi ke ziSya jayoti aparanAma cAndrAyaNIdeva ke, la. 11.06. ke zi. le. meM ullikhit| [zisaM.. 241; eka. iv. 28; mejaM. 24.] 8. elAcArya maladhArideva, jo pUrNacandra ke ziSya aura dAmanaMdike ziSya zrIdharAcArya ke ziSya the, aura jinake ziSya candrakoni tathA praziSya vaha divAkaranaMdisidAntadeva the jinakI ziSyA nAyikA besambeganti ko 109960 meM dAna diyA gayA thA -207 se abhinna pratIta hote haiN| inhIM ke ziSya zubhacandra ne 109360 meM samAdhimaraNa kiyA thaa| pulisa. ii. 239, 232] 9. 14vIM zatI ke eka li. le. meM amarakIti se pUrNa ullikSita enaacaary| [zisaM. iv. 4.3] 10. zrIdharAcArya ke ziSya, ko saMskRta meM gaNita saMgraha banSa ke kartA hai, la. 1.1.ii.| aitihAsika vyaktikoza
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna kerala kA jinadharmI cera nareza, l.10000| usake baMza meM kaI pIr3hiyoM taka jaina dharma kI pravRtti rahI-yama-yakSiyoM ko bhakti vizeSa rhii| [resAI.44, 45, 78] elevaraMga- yA erevabeDaMga, rASTrakUTa indra caturSa (mRtyu 9820) ko upaadhi| [zisaM. i. 57; ii. 164] aiSa aiciSTi jainadharmAvalambI haihayavaMzI rAjA, lokapra.kA pautra, bAnega pra. kA putra, bijja pra.kA pitA, la. 1100 I. / [desAI. 215, 3.6] -isa nAma ke isa vaMza meM aura rAjA hue pratIta hote haiN| de.aicabhUpa evaM ecarasa / jisake putra rAmiseTTi ne ko erambargevADa kA seTTigutta (pradhAna zreSThi) yA aura mUlasaMdha-balAtkAragaNa ke kumudendu (AcArya kumudacandra) kA gRhastha ziSya thA, la. 1200 I. meM samAdhimaraNa kiyA thaa| [zisaM. iii. 444] de. khaarvel| [pramukha.53-59] diga., prAkRta grantha samyaktva prakAza ke racayitA. l.1100ii0| palAzapura kA mahAvIra bhakta rAjakumAra -mahAvIrakAlIna / [pramukha. 20-21] ailavAravela- o bolA monArika zrAvaka bhaginI (sAdhvI), mokhArikA kI putrI, saMbhavatayA zakapahalava mAdi videzI jAtIya jaina mahilA, prAcIna mathurA ke la. dUsarI zatI ke zi. le. meM ullikhit| [zisaM. ii. c8] kI patnI aura damitra kI putrI dattA ne 1626. meM mathurA meM varSamAna pratimA sthApita kI thii| [zisaM. iv. 15] ko putriyoM bokhA aura umatikA ne mathurA meM, varSa 299 yA 99 meM mahAvIra pratimA pratiSThApita kI thii| [kSisa. ii. 88] mobArita 1. aitihAsika vyaktikoSa
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ gova--- audhanagya ojaNa zreSThi jinane, vardhamAna (1542 I0) ke ullekhAnusAra gehasoppenagara ke madhya meM virAjita bhavya nemi - vinAlaya pUrvakAla meM vanabAyA thaa| [ prasaM. 137] eka zi. le. maiM ojaNa ke prapautra aura kallapazreSThi evaM mAvAmbA ke putra ajanazreSThi dvArA tator aratsafe ke lalitakIrti ke ziSya devacandrasUri ke upadeza nemi jinakI pratimA pratiSThApita kI thI / [jaMzisaM. iv. 538] kanaDakavi, kavvigarakAvya (1170 I0) kA praNetA / hoyasala narasiMha pra0 evaM ballAla dvi. dvArA parAjita eka pramukha zatru rAjA / [jaizisaM . . 90, 124, 130 ] aparanAma zrIvijayapaMDitadeva jo dravir3agaNa-nandisaMca-maraMgalA - nvaya ke AcArya kanakasena vAdirAja ke ziSya the, puSpasena, dayApAla aura bAdirAja (1025 I0) ke jyeSTha sagharmA the, bora ajitasena vAdI siMha, zreyAMsadeva, kumArasena tathA kamalabhadra ke guru, aura malliSeNa malapAri (svarga. 1126 I0) ke praguru the / [jaizisaM. 1. 54; pramukha. 175] oDeyamaseTThi -- ne svaguru anantavIryadeva ke upadeza se jinapratimA ko gali meM pratiSThApita kI thii| [jaizisaM. iv. 616] oDana- oSa oDamarasa- humaca kA jainadharmI sAntara nareza AcArya ajitasena bAdasiMha kA gRhastha ziSya, vIradeva sAntara aura kaJcaladevI kA putra, caTTanadevI kA poSyaputra, tela, gogNi evaM bammaM zAntaroM kA bhAI / isakA aparanAma vikrama sAntara thA, pratApI dharmAtmA nareza bA, la0 1077087 60 [zisaM. iii. 326; pramukha. 172, 174 ] oDavya- oropa Arya boca, mathurA ke varSa 20 (san 10 I0) ke jainale. meM ullikhita koTTibagaNa brahmadA siyakula- ucca nAgarIzAlA ke ares referent ke ziSya aura Adata ke guru / [vi. ii. 31] de. ohanandi / oDemadeva ohama-momarasa- de. moDa aitihAsika vyaktikoSa 26
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ movevamaTTi - anantavIryadeva ke ziSya ne koyala meM jinapratimA kI sthApanA kI thii| [jaizisaM, iv. 567 ] mokalabAyagara ne gaMganareza zivamAra navakAma ke rAjya meM, sa0 670 I0 meM, eka jinamaMdira ke lie kSetra dAna kiye the| maMdira ke afroorat candrasenAcArya the| [vaizisaM. iv. 24; pramukha. 74-75 ] mohanadi yA oodhanandi, prAcIna mathurA saMgha ke vAmikakula se sambaddha, AcArya sena ke zi. le. meM ullikhita / [ jaizisaM au moraMgajeba-- mugala bAdazAha (1658-1707 I0) jaina sAhityollekhoM meM bahudhA moraMgasAhi yA abaraMgasAhi rUpa meM ullikhita / de. avaraMgasAhi / [ bhAi 516-529 ] molukya rohagupta- dArzanika kaNAra kA aparanAma, sthAnAMgasUtra meM ullikhita / movAra maube aM aM AcArya, vAraNagaNa-petiguru - 125 I0 ke do . 47, 48 ] 162 [me. 220 ] eka mahAna AryikA aura tamila bhASA kI prasiddha kaviyatrI, kuralakAvya praNetA tiruvallavara kI bahina thI, la0 prathama zatI 60 / [TAMka. ] mAtA baune mUlataH eka jaina rAjakumArI thI, jo bAlabrahmacAriNI rahI aura apanI niHsvArtha sevA, sumadhura vANI, nItipUrNa upadezoM aura kavitva ke lie tamila bhASiyoM ke lie smaraNIya evaM pUjanIya banI huI haiM isa AryikA mAtA kA samaya la0 prathama zatI I0 hai zAyada uparokta ovavAra se abhinna hai / [ pramukha. 70] saundasi ke raTTanareza kArttavIrya prathama kA pautra mahAsAmaMta aMka, jisane 2048 I0 meM, cAlukya somezvara pra0 ke samaya meM eka aitihAsika vyaktikoza
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinAlaya ke lie bhapisAva kiyA thaa| [desAI. 114 jaimi. iv. 209] gariba mallikheTTi- nAmaka dharmAtmA jaina seTha ne cAlukya somezvara tu.ke rAjyakAla meM,kaI anya jaina vyApAriyoM ke sahayoga se, na. 1175-761.meM,golihallI meM vizAla bimAlaya banavAyA paa| aura usake lie bhUmi bAdi kA dAna diyA thaa| zAyada yaha peTha aMgaDikA nivAsI thaa| dAna balAtkArapaNa ke nemicaH bhaTTAraka ke ziSya vAsupUjya maTTAraka ko diyA gayA paa| [desAI. 117; gaizisaM iv. 21.] aMgarika-kAliseSTi- 118560 ke zravaNabelagosa ke zi. le. meM ullikhita basuviseTTI dvArA pratiSThApita caturvizati-tIrthakaroM kI pUjArcA ke lie dAna dene vAlA eka bAnI zrAvaka seTha -nAmAntara baGgarika bhii| vaizisaM. .. 161] aMgAragaNa- svayaMbhU chanda (la.80.I.) meM ullikhita prAkRta bhASA kA pUrvavartI kvi| [jaisAi. 384] aMtiga eka pallava nareza, jise rASTrakUTa kRSNa tR. (939-96760) ne parAjita kiyA thA- devalI ke si. le. meM ullikhita / [jaisAi. 323] aitihAsika ktiko
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa a kalaMka prasAda, bI0e0-- digambara jaina mukhaphpharanagara (u0 pra0) nivAsI, svataMtratA senAnI, 1942 I0 meM jelayAtrA kI thii| [ u. pra. naM. 85] magaracandha mAhaTA (1911-198360), bIkAnera (rAjasthAna) ke sampanna areerut zaMkararAva nAhaTA ke suputra, prasiddha sAhityAnveSaka, vidvAna, lekhaka, sampAdaka, kalAkRtiyoM tathA purAnI pAMDulipiyoM ke bojI evaM saMgrahakarttA, 'samAjagrana', 'jaina itihAsa ratna', 'vidyAvAridhi', 'siddhAntAcArya' jaisI mAnada upAdhiyAM prApta, bIkAnera kI nAhaToM kI guvAr3a meM sthita apane bhavana meM 'abhaya jaina pustakAlaya' tathA 'zrI zaMkararAva nAhaTA kalA bhavana ke saMsthApaka, jinameM svayaM ke parizrama se vipula upayogI sAmagrI kA saMgraha kiyA, sAdhika 40 pustakoM ke racayitA sampAdaka tathA sAvika 4000 prakAzita lekhoM ke lekhaka, aneka jaina evaM janetara sAhityika, sAMskRtika, dhArmika evaM sAmAjika saMsthAoM se sambaddha, samAjacetA zvetAmbara sadagRhastha evaM sAhitya sAdhaka / janmatithi 13 mArca 1911. svargavAsa 12 janavarI. 1983 I0 / abhinandana grantha bhI prakAzita huA hai ( bhAga - 1 san 1976 I0 meM, bhAga-2 san 1978 meM bIkAnera se ) / malasiMha seTha AgarA nivAsI zrImata osavAla, gAMdhIvAdI svatantratA senAnI, aneka bAra jelayAtrAe~ ko, 25 varSa taka svatantra bhArata ko lokasabhA ke sadasya rahe, rASTrasevA meM aneka uttaradAyitvapUrNa padoM para kArya kiyA, aneka rASTrIya, sAmAjika, sAMskRtika saMsthAoM evaM yojanAoM se sambaddha, zikSA premI, udAra, dAnI, lokapriya rAjanetA, nAgarika evaM sajjana / janma 5 maI, 1895 I0, svargavAsa 88 varSa kI paripakva Ayu meM 22 disaMbara 1983 I0 / inhoMne 1928 meM acalagrAma sevA saMgha kI sthApanA kI thI, 1935 meM acalaTrasTa tathA pustakAlaya kI, aitihAsika vyaktikoSa 164
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ } aura dAnazIlA narmasI bhagavatI devI dvArA pradatta ar3hAI sAtha 0 ke dAna se bhagavatI devI zikSA samiti ko sthApanA kI, jisake dvArA eka kAliya eka hAyara sekenDarI vidyAlaya, eka prAyamarI zAlA tathA eka bAlamaMdira calAye jA rahe haiN| 1974 meM bhArata ke rASTrapati ne inheM abhinandana grantha bheMTa kiyA thA / ajita kumAra, paMDita, zAstrI-- janma AgarA jile ke cAvalo grAma meM 1900 60, svargavAsa 20 maI 1968 I0 zAntivIra nagara mahAvIra jI meM, 1924 se 1947 taka mustAna meM rahe, adhyApakI, vyApAra aura presa meM saMlagna rahe / deza ke vibhAjana ke samaya sahAranapura mA gaye, tadanaMtara dillI meM rahe antima do varSa udAsona zrAvaka ke rUpa meM zAntivIra nagara -mahAvIra jI meM rahe / acche vidvAna, ojasvI vaktA, udbhaT zAstrArthI, jaMgagajaTa, jaina darzana Adi kaI patroM ke varSo saphala sampAdaka rahe, satyArthadarpaNa (svA0 dayAnanda kRta satyArthaprakAza kA pratyuttara) tathA satpathadarpaNa, anekAnta paricaya, dainika jIvanacaryA Adi lagabhaga eka darjana pustakoM ke racayitA [divasa. 180-151] ajita prasAda (1874-1952 I0), 'ajitAzrama' (gaNezagaja, lakhanaU ) ke jindala gojIya agravAla, diga. jaima lA0 devIdAsa jaina ke suputra, ema. e., ela. ela. bI., vakIla, lakhanaU meM sarakArI vakIla tathA jAvarA- rAjya meM jaja bhI rhe| bar3e samAjacetA, sajjana the, sva0 baja jagamadaralAla jainI, kumAra devendraprasAda ( ArA), bra. zItalaprasAda, beri, bampatarAya, mahAtmA bhagavAnadIna Adi ke sAthI evaM sahayogI, RSabha brahmacaryAzrama hastinApura senTrala jaina pabliziga hAusa, mA. di. jaina pariSada mAdi ke sasthApakoM me se the, lagabhaga do dazaka agrejI jaMnagajaTa ke sampAdaka eva prakAzaka rahe, puruSArthasiddhayomAya, amitagatikRta dvAtriMzikA, gommaTasAra (karmakAMDa-bhA0 2) Adi ke agrejI anuvAda kiye, devendracarita, va sItala Adi kaI pustakeM tathA svayaM kA Atmaaft 'ajJAta jIvana' likhI / apane samaya me diga0 jana aitihAsika vyaktikoza 165
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja ke pramukha prabuddha netAmoM meM prignnit| janma 1. apraila 1874, svargavAsa 17 sitambara 195110 / amita prasAda maMga- (1902-7760), ema. e., ela-ela. bI., vakIla, sahAranapura meM bakAlata kI, svatantratA senAnI ke mAte belayASAe~ bhI kI, kuzala rAjanetA, uttara pradeza tathA kendra kI rAjanIti meM ullekhanIya sthAna rahA, 1936.47 meM vidhAnasabhA ke sadasya, tadanantara saMvidhAna nirmAtrI pariSada ke ekamAtra jaina sadasya, lokasabhA ke sAMsada, rAjyasabhA ke sadasya, prAntIya kAMgresa ke adhyakSa, kendrIyamagnimaMDala ke sadasya, kerala ke rAjyapAla, Adi aneka uttaradAyitvapUrNa padoM para kArya kiyaa| gUMge-bahare baccoM ke lie eka skUla sthApita kiyaa| aneka bAra videza yAtrAeM ko| matarasena jaMga, bI.e- sadara meraTha nivAsI sva. vA. giravarasiMha raIsa ke poSyaputra the, jo 1920 I. ke lagabhaga sapatnIka jApAna cale gaye the, aura jApAnI nAgarika banakara vahIM basa jAne vAle zAyada prathama na the| krAntikArI rAsadA, netAjI subhASacandra bosa Adi se samparka rhe| jApAnayAtrA karane vAle bhAratIya jaina vidvAnoM evaM saMskRtiseSiyoM kA bhAtithya utsAha se karate the| patarasena basamakta'- meraTha (30pra0) nivAsI lA0 atarasena jana dezabhakta' bar3e garama gAMdhIvAdI kAMgresI kAryakartA the, urdU meM 'dezabhakta' nAmaka masabAra nikAlate the jo aMgrejI sarakAra dvArA kaI bAra batahabA, 1921 bora 191.1.ke bAgdolanoM meM unhoMne jela yAtrAe~ bhI kii| svatantratA prApti ke AsapAsa hI svatantratA senAnI kA nidhana ho gayA thaa| [u. pra. . 84] matisubarAba- vi.jana, la. 1800I0 meM zrIpAla caritra kI racanA ko dii| [.pra. ja. 78] banatIti bhUmi- 2.vIM zatI ke prArambha ke magamaga dakSiNa bhArata se uttara kI bora vihAra karane vAle zAyada prathama dina. munirAja the, bambaI meM inake nAma se banantakIti diga. jaina andhamAmA sthA 166 aitihAsika vyaktiko
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ pita huI thI, jisase baneka prAcIna grantha prakAzita hue, bora jisake mantrI seTha rAjamala bar3ajAtyA (viditA) the / ananta prasAda jaina 'lokapAla', pro0- dina jaina, saMskRti-sAhitya- samAba sevI, paTanA ke iMjIniyariMga kAleja ke adhyakSa pada se avakAza lekara gorakhapura (u0 pra0) meM mA base the, vahA~ 80 varSa kI Ayu meM, 30 maI 1986 I0 ko unakA nidhana huA / caina feared kI vaijJAnika vyAkhyA karane meM nipuNa the, hindI aura aMgrejI meM aneka lela TraikTa evaM purunakeM likhakara prakAzita ko yA kraaii| anantabelA cairiTebala TrasTa kI sthApanA kI, vaizAlI evaM pAvAnagara ( phAjilanagara-saThiyAMva DIha, jilA devariyA) tIrthoM kA apUrva utmAha se pracAra kiyA / vra0 zItala prasAda ke ananya bhakta, a0 vi0 jaina mizana ke sahayogI, ora tI. ma0 smRti kendra lakhanaU ke premI the / [zodhAdanaM 2. 27] anantamAlA jaina -- meraTha ke khyAtiprApta adhyApaka tathA jaina boDiMga hAusa meraTha ke mUla saMsthApaka mA0 ugrasena kaMsala kI putrI, bA0 pArasa dAsa jaina kI putravadhu, vidyAvAridhi DA0 jyotiprasAda jaina kI dharmapatni aura DA0 zazikAnta evaM ramAkAnta jaina ko jananI zrImatI anantamAlA jaina (janma aktUbara 1912, svarga. 5 aprela 1956 I0) dhArmika pravRtti kI svAdhyAyazIla viduSI mahilA thIM, aura ananta jyoti vidyApITha lakhanaU kI saMsthApikA thIM, jisake antargata anya sAMskRtika, zaikSika eva sAmAjika pravRttiyoM ke atirikta kAnta bAla kendra nAmaka bAla-vidyAlaya lakhanaU meM 1970 I0 se saphalatA pUrvaka cala rahA hai| mUlata: kekar3I nivAsI diga. jaina, paNDita, nyAyatIrtha, AyurvedAcArya, kuzala vaidya, mAnavabhUmi ke dhArmika-sAmAfre kSetra meM lokapriya, mahAvIra phArmesI ujjaina ke saMsthApaka, Ayurveda mahAvidyAlaya kI sthApanA meM preraka, vikrama vizvavidyAlaya ke pramukha sadasya / [ vidvat 193] dhArA (bihAra) ke labdhapratiSTha saMskRti-sAhitya-samAjasevI raIsa sva0 vA0 devakumAra jI kI dharmapAnI sva0 brahma anantarAja zAstrI. paM0 japamAlAdevI, 40 aitihAsika vyaktikoza 167
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAriNI banUpamAlA devI, apanI devarAnI na.paMDitA candAbAI boko sahayoginI, dAnazIlA, saMyamI, pAramA mahilA thiiN| unhIM ke suputra sva. vA. nirmalakumAra evaM cakevara kumAra the| baimA sampanna evaM bharApurA parivAra rahate bhI unhoMne apanA sudIcaM vaidhavya udAsIna pratimAghArI zrAvikA ke rUpa meM bitaayaa| amayapanA, pati- janadarzanAcArya, vAyurvedAcArya, kAvyatIrtha, anma 1895 I0, bhAnagar3ha (jilA sAgara, ma. pra.) ke paravAra jAtIya bAsallagotrI nAthUrAma modI ke suputra / diga. jaina dhArmika vidhAna, utsAhI adhyApaka evaM kuzala baMga, saMskRta premii| kalakattA, vArANasI, tathA iMdaura, jabalapura, morenA bAdi ma.pra. ke kaI nagaroM meM rahakara adhyApana evaM vacako ko| [vidvat. animAvana kumAra TAMgA- lalitapura ke seTha mathurAdAsa TaIyA ke bhatIje babhinaMdana kumAra TaIyA lalitapura-jhAMsI ke prasiddha vakIla rahe, san 42 ke bhArata-chor3o mAndolana meM sakriya yoga dekara 1 varSa kI jelayAtrA aura 100 ru. arthadaNDa bhogaa| [u.pra. ja. 94] bamIracana rAkyAma- janma amRtasara 1900 I0, dillI meM nivAsa 1922 23 se, saphala vyApArI evaM acche samAjasevI zve. sadgRhastha, pyArelAla rAkyAna ke putr| [progre. 110] amolakacanamakIla- vArANasI nivAsI isa yuvaka vakIla ne san 30 kA dvitIya svatantratA saMgrAma prArambha hote hI samasta rAjanaitika mukadameM muphta laDe, phalataH briTiza zAsana kI nigAhoM me jela meM hue atyAcAroM ke bhaNDAphor3a ko lekara ina para mukadamA calAyA gayA aura 500 60 jurmAnA kiyA gyaa| san 37 meM zrI goviMdavallabha paMta kI adhyakSatA meM hue jinA rAjanItika sammemana ke pradhAnamantrI bane, san 38-39 meM saMyuktaprAMta ke zikSA. maMtrIbA. saMpUrNAnada ke nijI maSiya rahe, aura san 42 meM vyaktimata satyAbaha me bhAga lekara mAsakA kArAvAsa tathA 10.20 arthadaNDa bhogaa| [u.pra.je. 96] amRtalAla caMcala'-- mADaravArA (ma0pra0) nivAsI, tAramapaMthI-samaiyA jainI, aitihAsika vyaktikoSa
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAya. 'kavibhUSaNa', vANIratna' amRtalAla caMcala (1913-1987 10), sukavi, sulekhaka, svatantratA senAnI, basAmpradAyika cintaka, pragatizIma sudhAraka, kaI nATaka, mUlya-mATikAnoM, kahAniyoM evaM kavitA saMgrahoM ke bezaka, pArmika grantha bhI likhe hai, unakI tArama-triveNI prasiDa kRti hai| [tAraNa bandhu, pharvarI 28, pR. 11-14] mambAvAsa bare kIla- 20vIM zatI ke prAraMbhika dazakoM meM mahArASTra ke akolA mAvi kSetroM ke prasiddha sudhAravAdI pragatizIla jaina netA the| ambAbAsa zAstrI, paM0- kAsI ke netarAhmaNa paMDitapayara aura nyAyazAstra ke zIrSastha vidvAna asAmpradAyika manovRtti ke aise udAramamA vidvAna the ki jaba, vartamAna matI ke prArambha meM, sva. gaNeza prasAda varNI ko jaina nyAya par3hAne se kAzI ke sabhI paMDitoM ne iMkAra kara diyA thA, to una sabakA kopabhAjana banane kI parabAhana karake. ukta zAstrI jI ne saharSa svIkAra kara liyaa| phalasvarUpa syAvAda mahAvidyAlaya kI sthApanA haI aura zAstrI jI jIvanaparyaMta usake saphala nyAyAdhyApaka bane rhe| unake prasAda se ukta vidyAlaya ne aneka jaina nyAyAcAryo evaM nyAya zAstrI jana paMDitoM ko janma diyaa| [vit. 175] ambAlAla sArAmAI-- (1890.1967 I.), ahamadA ke suprasiddha udyogI tathA samAnatA zve. jaina seTha, baneka baudyogika, sAMskRtika evaM sAmAjika saMsthAnoM se sambaddha, baMgreja sarakAra se kaisarahiMdasvarNapadaka prApta, 1930 meM mahAtmA gAMdhI kI giraphatArI para vaha padaka sarakAra ko vApasa kara diyA, svAtaMtrya bAMdolana meM kAMgresa ko prabhUta bArSika yoga diyaa| aMtarASTrIya rAjanIti ke bhI paMDita the| [proge. 23-24] ayodhyAprasAda nobalI-prAyaH bAlyAvasthA se hI dillI meM rahe, svataMtratA senAnI, sudhAraka samAjasebI, mekhaka, kavi evaM patrakAra, bhA. di.jaina pariSada ke karmaTha kAryakartA, bhAratIya jJAnapITha ke sAhitya vibhASa meM sevArata, jAmodaya ke sampAdaka, urdU zAyaroM aitihAsika vyaktikoSa 199
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke kaI kavitAsaMgraha saMkalita karake prakAzita karAye, mauryasamAjya ke jainabIra, rAjaputAne ke mabIra, na jAgaraNa ke agradUta bAdi aitihAsika pustakoM ke lekhaka, samAjasudhAra bAdi viSayoM para lagabhaga eka darjana banya choTI-bar3I pustakeM likhiiN| lagabhaga 7. varSa kI vAyu meM sahAranapura (u.pra.) meM 29 aktUbara 1975 ko svargavAsa hunaa| parahavAla - pAnIpata (harayANA) nivAsI paM. mArahadAsa (janma.1896, svarga. 25 mArca 1933 I.) barjunalAla, paM0- 20vauM zatI I. ke prAramma ke lagabhaga hue, bahuSA kalakattA meM rahe, gommaTasArAdi karaNAnuyoga ke graMthoM ke gambhIra adhyetA evaM niSNAta pNddit| arjunalAla seThI, paMDita- janma jayapura meM 9 sitambara 188060, svargavAsa bajamera meM 22 disambara 1941ii| dillI nivAsI bhavAnIdAsa seThI ke pautra, javAharalAla seThI ke putra, jayapura ke mohana lAla nAjima ke jAmAtA, vidvAna paMDita, kavi, lekhaka, suvaktA, bahubhASAvijJa, adhyApaka, patrakAra samAjasevI, aura ugra krAMtikArI dezabhakta, 1905-1260 ke krAMtikArI AMdolanoM meM sakriya rahe, aMgreja sarakAra ne chaha varSa baMdIgRha meM banda rakhA -unakI mukti ke lie sArvajanika AMdolana calA, DA. enI. besenTa me bhI vAyasarAya se siphAriza kI, baMdIgRha meM devadarzana binA annagrahaNa na karane kI pratijJA ke kAraNa 70 dina upavAse rahe, mahAtmA bhagavAnadIna ke prayatna se jela meM jinapratimA pahuMcAI gaI taba anazana chodd'aa| bAla gaMgAdhara tilaka, mahAtmA gAMdhI, javAharalAla neharu, subhASacandra bosa Adi pramukha bhAratIya netA seThI jI se parAmarza karate the, 1934 I. meM vaha rAjapUtAnA evaM madhya bhArata kAMgresa kameTI ke adhyakSa bhI cune gye| apane samaya kI nasamAja ke sudhArakadala ke netAboM meM parigaNita the| unhoMne 19.7 I. meM varSamAna baina vidyAlaya kI ora tadanantara eka zikSaNa samiti kI sthApanA kI, jinake dvArA yuvApor3I meM dezabhakti evaM krAMtikArI vicAroM kA poSaNa kiyA jAtA thaa| 17. aitihAsika pavitakoza
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ seto bI jitane bacce naye, usase bar3hakara pUrNatayA samarpita bedhamatta aura smaapseko| isa svArthatyAvI balibAnI kI jIvana-saMdhyA par3egArika mabhAva evaM kaSToM meM bItI, kintu pairyapUrvaka saba sahana kiyaa| svataMtra bhArata meM jayapura kI eka navIna bastIko barjunalAla seThI nagara' nAma diyA gayA hai| [progresivaH 22-23] A bAva kumArI- hindI ke variSTha lekhaka evaM patrakAra zrI samapAna jaina kI dharmapatnI, balomar3a u.pra. ke eka sAta parivAra meM bamma, dillI vizvavidyAlaya se prathama zreNI meM ema. e. karane ke bAra Deniza sarakAra dvArA pradatta phailozipa para DenamA gaI aura vahAM mATha mAha rho| lauTane para dillI kAlindI kAleja meM 15 varSa hindI kI prAdhyApikA rahI, tonoM vizva hindI sammemanoM meM sammilita huI aura amerikA, kanADA, mArizasa, phrAMsa Adi aneka videzoM meM hindI ke pracAra prasAra meM mahatvapUrNa yogadAna diyaa| jainadharma meM gaharI babhirUci thI aura jaina samA. rohoM meM bar3I lagana se bhAga letI thii| 69 varSa kI Ayu meM aprela 1988 me dehaavsaan| mAdinAba neminAtha upAdhye, nA.- jaina siddhAMta ke pAragAmI, purAtana jaina sAhitya ke gambhIra anusaMdhissu, prAkRtabhASA evaM sAhitya ke mahApaMDita, 20vIM pAtI. ke aMtararASTrIya syAtiprApta prAcya. vida evaM agraNI jainavidyAvida, siddhAMtAcArya DA. bhAvinAya neminAtha upAdhye kA janma kaNATaka rAjya ke belagAMva jile ke grAma sadalagA meM, 19066. meM huvA thaa| unake pitA nemanna (neminApa) momaNNa upAdhyAya kulaparamparA se jinadharmI brAhmaNa the| upAdhye jIne 193010 meM bambaI vizvavidyAlaya kI ema. e. parIkSA saMskRta-prAkRta meM prathama zreNI meM prathama sthAna se uttIrNa kI aura kolhApura ke rAjArAmakAlija meM ardhamAgadhI ke vyAkhyAtA, prAcArya evaM kalAsaMkAyAdhyama rUpa meM 32 varSa kAryarata rahakara 19621.meM vahAM se avakAza prApta kiyaa| aitihAsika vyaktikoSa
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 unhoMne 1939 meM DI. liTa. kiyA, 1940-43 meM spriMgara zodhakartA rahe, kAlija se nimrata hokara kaI varSa yU. jI. sI. kI vRtti para mAnada bAcArya evaM zodha nidezaka rahe, aura 1971 se maisUra vizvavidyAlaya meM saMgavidhA evaM prAkRta bhASAoM ke prAcArya rahe- 8 aktUbara 1975 I0 ko vaha mahAmatoSI svargastha huA / bali bhAratIya prAcyavidyA sammelana meM vaha kaI bAra 'prAkRta evaM jainadharma' vibhAga ke adhyakSa rahe. 1946 meM usake pAliprAkRta- jainadharma bauddhadharma vibhAga ke adhyakSa rahe, aura usake 1966 meM alIgar3ha meM sampanna 23veM adhivezana ke pradhAnAdhyakSa rahe, zravaNabelagola ke 1967 ke akhila kala sAhitya sammelana ke bhI adhyakSa rhe| bhAratIya sarakAra ke pratinidhi ke rUpa meM unhoMne prAcyavidoM kI antarrASTriya kAMgresa ke kainabarA (AsTreliyA) adhivezana meM 1971 meM aura perisa adhivezana me 1973 meM bhAga liyA, tathA lyUvena (belajiyama) ke 1974 ke 'dharma evaM zAnti vizva sammelana' meM bhAga liyaa| phrAMsa, jarmanI, iMglaiMDa Adi kaI dezoM ke vizvavidyAlayoM ke AmaMtraNa para 1973 meM vahA~ jAkara vyAkhyAna diye / pravacanasAra tiloyapaNati, kArtikeyAnuprekSA, dhUrtAkhyAna, jambUdvIpaprajJapti, zAkaTAyana vyAkaraNa, bRhatkathAkoza, prabhRti lagabhaga do darjana mahattvapUrNa prAcIna granthoM ke susampAdita saMskaraNa prastuta kiye, jinakI vistRta prastAvanAoM ne zodha-khoja ke naye-naye AyAma khole / aneka zodhapatra bhI prakAzita kiye aura pacAsoM zodhachAtroM kA nidezana kiyA / mANikacanda diga. jaina graMthamAlA, bhAratIya jJAnapITha kI mUrtidevI graMthamAlA, aura zolApura kI jIvarAja graMthamAlA ke pradhAnasampAdaka tathA jaina siddhAMta bhAskara jainA enTIkverI Adi zodha patrikAoM ke sampAdaka rhe| apane madhura sadvyavahAra evaM unmukta sahayoga bhAva ke lie vaha apane agraja, sAthI, aura kaniSTa vidvAnoM meM lokapriya rhe| vartamAna yuga meM janavidyA (jainAlAjI ) tathA usako zodha pravRtti ko samyak rUpa eva sthAna prApta karAne meM stha0 DA0 upAdhye jI kA mahatvapUrNa yogadAna hai / aitihAsika vyaktikoSa
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ madIzvara prasAda dillI jivAko dira. bhagavAna samAjasevI (1919190960), umarAha caina ke suputra kaMga mitra maMDala, bar3hamAna pustakAlaya, sI. cAra, jaina TrasTa, cainasabhA, di. jaina paMcAkta, barasevA mandira, jaina vidyAmaMdira Adi dillI kI aneka sAmAjika-sAMskRtika saMsthAoM ke sAtha sakriyarUpa meM sambaddha sAhitya prakAzana evaM pracAra meM vizeSa saptAha / [lo. 106-107] AdIzvaralAla jaina, rA0 khA0 (1099-1910 I0), dillI ke diva0 agravAla prasiddha vakIla evaM samAjanetA rA. DA. pyAramAna ke suputra, sAMbhara jhIla ke sarakArI khakAMcI, senTrala baiMka kI kaI vAoM ke kozAdhyakSa, bhArata baiMka ke DAyarekTara, nagara mahApAlikA ke sadasya, mAna* majisTreTa, dillI vizvavidyAlaya, hindu kAliya indraprastha kanyA mahAvidyAlaya banAyarakSaka sosAiTI, dina0 jaina paMcAyata, caina mitramaMDala Adi aneka saMsthAoM se sambaddha, rAjyamAnya samAjacetA zrImata / [ progre 25] mAnanda kumAra jaMga - jilA rAmapura (uttara pradeza) ke eka prasiddha sAmAjika kAryakartA the| vaha eDavokeTa the| bhUtapUrva rAmapura riyAsata meM vaha vitta maMtrI aura vahAM kI zikSA samiti ke adhyakSa rahe the / vaha jilA pariSad rAmapura ke bhI adhyakSa rahe the / [hela. DAya, pR 116] AgamA prakAza jaina- jilA mujaphphara nagara (uttara pradeza) ke nivAsI the / inhoMne san 1942 ke [30 pra0 jaina, pR0 88 ] 1460 I0 meM 'kalpasUtra [kuzala nirdeza, vaje 1988, ye krAntikArI dala ke sadasya the| mAndolana meM bela yAtrA kI thii| rAjasthAnI jaina yati / inhoMne san bAlAastu' kI racanA kI thii| pR. 37] mAsayama--- i zAstrI, DA0- bAbavAlI maNDI, jilA hisAra (harayANA) meM 30 jUna, 1912 ko janma / Arajika zikSA urdU meM tadanantara 173 aitihAsika vyaktiko
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** seThiyA vidyAlaya bIkAnera meM saMskRta bora prAkRta kA adhya san 1926 meM baMgAla saMskRta esosiyezana kalakatA se jainadharma para 'nyAyatortha' parIkSA uttIrNa kii| san 1930 meM syAdavAda mahAvidyAlaya, vArANasI aura san 1931 meM banArasa vizvavidyAlaya ke boriyanTala kAleja meM praveza lekara vedAMta, saMskRta aura bhAratIya darzana kA samyaka adhyayana kiyA aura san 1937 meM 'vedAntAcArya' kI parIkSA prathama sthAna prApta kara uttIrNa kii| san 1940-44 ke daurAna seThiyA insTITyUTa, bIkAnera meM sAhitya evaM zodha ke pradhAna ke rUpa meM kArya karate samaya jaina Agama vIra nAgamottara sAhitya kA sAra prastuta karane vAle 'zrI jaina siddhAMta boma saMgraha' kI ATha khaNDoM meM racanA kii| san 1943 meM saMskRta se prathama zreNI meM ema. e. kiyA / san 1944-48 meM vaizya kAleja, bhivAnI meM prabaktA rhe| aktUbara 1947 meM pArzvanAtha vidyAzrama, vArANasI se zodha chAtravRtti prApta kara bhAratIya evaM pAzcAtya darzanoM kA nirapekSa bhAva se tulanAtmaka evaM samIkSAtmaka adhyayana prastuta karane vAlA 700 pRSTha kA zodha prabandha likhA jisa para unheM DAkTareTa kI upAdhi prApta huI ree fruits meM kArya karate samaya unhoMne dANaMnika jaina sAhitya kA itihAsa bhI likhA aura mAsika patra 'zramaNa' kA zubhArambha kiyaa| unake nibandha 'bhAratIya saMskRti ko do dhArAeM' ne bauddhika jagata meM khalabalI utpanna kii| san 1953 meM vaha rAmajasa kAleja, dillI meM tathA sitambara 1957 meM dillI vizvavidyAlaya ke snAtakottara vibhAga meM pravaktA niyukta hue vahAM julAI 1959 meM snAtakottara adhyayana (sAyaMkAlIna) saMsthAna banane para usake vibhAgAdhyakSa bane, kintu vRSTi cale jAne ke kAraNa unheM zIghra hI use chor3anA par3A aura vizvavidyAlaya anudAna Ayoga kI avakAza prApta prophesaroM ke liye yojanA ke antargata kArya kiyA / pramukha bhAratIya patrapatrikAoM me hindI, saMskRta aura agrejI meM aneka lekha aura zodha-patra prakAzita karane ke atirikta 12 grayoM ke sukhaka san 1954-58 meM akhila bhAratIya saMskRta sAhitya sammelana ke aitihAsika vyaktiko
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ . maMtrI va 1964 meM Ama iDiyA orie feet amejana ke maMtrI tathA 1952-57 meM 'bhAratIya saMskRti' / 3 navambara, 1906 ko 74 varSa kI Ayu meM nidhana [pro jaina, pR. 79 naM. pra. 16-11-66 ] igAcA zAstrI, paM0mA0 di0 jaina saMgha, mathurA ke sAtha usake eka parama utsAhI karmaTha kAryakatA ke rUpa meM prAya: prArambha se hI sambaddha rahe / 'na sandeza' putra ke sampAdana prakAzana nAdi meM prabhUta yoga diyaa| dharma kA acchA jJAna rakhane vAle vidvAna paNDita bora kusala pracAraka | sarala svabhAvI aura snehI vyaktitva vAle / 2 baktUbara, 1972 ko nidhana / indramaNi baMdha- jilA mathurA (u0 pra0) ke nagalA maMsArAma grAma meM san 1901 I0 meM mArgazIrSa zukla ekAdazI ko besavAla jAtIya digambara jaina teraha paMthI DaMDoriyA gotrIya dhArmika evaM vidvAna parivAra meM bindrAvanavAsa aura pAMcIbAI ke putra rUpa meM jnm| hindI, urdU aMgrejI aura saMskRta meM zikSA prApta kI; dharma kA gahana adhyayana kiyA aura Ayurveda ke prakANDa paNDita bane / vaidya jI ko Ayurveda kI sevAoM ke liye 'mivambara' aura 'Ayurveda vAcaspati' kI upAdhiyAM milii| kavitA aura nibandha likhe jo aneka patra-patrikAoM meM prakAzita hue / 'mAtA' (gadya), 'jaina vivAha paddhati' (gadya) aura 'indranidAna' (pakSa) inako prakAzita racanAe haiM / 'dravya saMgraha' kA hindI chaMda meM anuvAda bhI kiyaa| 'jaisavAla jaina' aura 'janapada mAyurvedIya sammelana' patrikAoM ke sampAdaka bhI rhe| aneka zikSaNa evaM svAsthya saMsthAoM kI saMsthApanA kI tathA aneka saMsthAnoM meM mahatvapUrNa padoM se juDe raha kara asaMkhya rogiyoM ko nizzulka auSadhi pradAna kara evaM asahAya nirdhanoM kI sahAyatA kara samAja sevA kA atyutama kArya kiyaa| jaimavAna jaina mahAsabhA ne inheM 'bAsirala' kI upAdhi se vibhUSita kiyaa| jIvana meM dhaSTa vidyA, pa dhIra kI aft kI aura cAra suyogya putroM ke janaka bane / abhi., . 197-198 ] [ aitihAsika vya
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ PAsArakhI, paM0- 21 sitambara, 1897.zreyapura (rAjasthAna) meM mAnIlAla jI aura hIrAlI pulAma / zAstrI' evaM sAhityAcArya' parIkSAeM uttIrNa kii| vidyAlaMkAra', 'dharma divAkara' sabA paravIra' upApiyoM se vibhUSita hue| bhAjIvikA hetu aneka sthAnoM para zikSaNa kArya evaM anya baneka vyavasAya kiye| sukavi, sulekhaka, subaktA aura dhopadezaka ke rUpa meM khyAti prApta / dharma sopAna, hisA tatva viveka maMjaSA dina sAkI parvA naparma sarvathA svatantra dharma bana mandira aura harivana, ayomArga, varNavijJAna, jaina dharma aura jAti, tatvAloka, bArama bhava, mahAvIra dekhanA, puNya dharma maumAMsA, bhAvaniGgi liGgi muni kA svarUpa, sAmyavAda se morcA, bhAratIya saMskRti kA mUlarUpa, pazuvadha sabase bar3A dezadroha, mandira praveza mImAMsA, rAtri bhojana, zAnti pIyUSadhArA, bhakti kusuma saMcaya bAdi kRtiyoM kI racanA aura paMcastotra, AtmAnusAsana evaM svayaMbhUstotra kA hindI pacAnuvAda kiyaa| maMbarI. lAla bAkalIvAlasmArikA tathA solamAla na hiteccha, jaina gajaTa, samArga aura ahiMsA patroM kA sampAdana kiyaa| 73 varSa kI Ayu meM 22 navambara, 1970 ko dehaavsaan| [vidvat abhi., pR. 195-196] u pona - mujaphphara nagara (uttara pradeza) nivAsI svatantratA senAnI the| inhoMne san 1919 meM kAMgresa meM kArya kiyaa| gAMdhI jI ke bAmanya bhakta rhe| inake parivAra meM zAdI kA hI prayoga hotA rhaa| san 1930aura 1912bAmdolanoM meM jela yAtrA kI mora san 1941-42 meM najara banda rhe| [u. pra. jaina, pR. 80] usanama, sa- meraTha meM lA. banArasIdAsa bama sUtabAne ke vitIya suputra bora mA. mittara sena ke bgub| akha, sudharavAdI vicAradhArA ke vykti| mizanarI skUla meM gopI ke adhyApaka / 171 aimitikako
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAda meM apanA svayaM kA skUla calAyA / chopayogI bhaneka pustakeM likhI aura nirdhana chAtroM ko nizzulka zikSaNa diyA / mahAtmA gAMdhI ke Andolana se prabhAvita rhe| sAdA sarala jIvana vyatIta kiyaa| jaina sabhA meraTha ke sakriya sadasya gaura jaina borDiMga hAusa meraTha ke saMsthApakoM meM rahe / navambara 1935 I0 meM svargavAsa | inakI putrI banantamAlA kA vivAha DAe jyoti prasAda jaina se 12 pharavarI 1929 ko huvA thA / janma 6 pharavarI 1894 svargavAsa 18 navambara 1972 60, janma sthAna saradhanA, zikSA meraTha meM huI, kAryakSetra bar3auta, dillI, kAzIpura, kAnapura Adi samAjasevavrato dhuna ke pakke kAryakarttA, sudhAraka evaM zikSApracAraka, mA0 diga0 jaina pariSada ke eka staMbha, usake bhA0vi0 caina. pariSada parIkSA borDa ke, usakI 1930 meM sthApanA se lekara 1970 I0 paryanta mantrI evaM saMcAlaka rahe, usakI saphalatA evaM upalabdhiyoM kA mukhya zreya unheM hI hai, skUlI va kAlijI chAtraairs meM dharma zikSA ke pracAra hetu aneka yojanAeM calAyIM / pariSada ke samAjasudhAra ke kAryakramoM meM sadA mAge rhe| aneka vidvAnoM ko satat preraNA dekara aneka upayogI pustakeM likhavAI aura prakAzita karAI, jinameM DA0 jyoti prasAda caina kRta 'bhAratIya itihAsa : eka dRSTi', ruhelakhaMDa kumAyU~ jaina DAyarekTarI, Adi mukhya haiM / patra vyavahAra meM nirAlasI the / sva0 bra0 zItala prasAda jI ke vizeSa bhakta the / ugrasena jaMga, mAsTara (pariSada)-- 1 upasena jaina, vakIla- rohataka (harayANA) nivAsI / dharma granthoM kA acchA jJAna rakhane vAle paNDita prabuddha vicAraka, samAja sudhAraka aura sakriya kAryakartA rahe / mA0 di0 jaina pariSad parIkSA borDa ke varSo mantrI rahe aura aneka chAtropayogI dhArmika pustakeM likhI / unalega jaMga, saudAgara - meraTha ke diga0 jaina, agravAla gagaMgotrIya eka kuzala vyApArI / dharmAtmA aura sarala-sAtvika vRti vaale| inhoMne hastinApura ke diga0 caina mandira meM mAmastambha ke nirmANa meM prabhUta Arthika sahayoga diyA anya dhArmika evaM sAmAjika kAryo meM bhI barAbara yoga dete rahe / inake putra zItala prasAda se DA0 aitihAsika vyaktikIca 177
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyoti prasAda kI bhaginI mainAvatI vivAho yo / inake pItra, vizeSakara hukamacaMda jaina, mAja bhI jaina samAja meraTha ke dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM sakriya kAryakartA hai / uttamacanda vakIla, varAra- jilA AgarA ( u0 pra0) ke nivAsI / san 1936 se rASTrIya kSetra meM adhika prakAza meM Aye aura bilA kAMgresa kameTI ke sadasya tathA maNDala kAMgresa kameTI ke padAdhikArI rahe / kisAnoM kA saMgaThana kiyA / san 1940 ke AMdolana meM najarabanda kiye gaye aura lagabhaga eka varSa jela meM rahe / punaH san 1942 ke AMdolana meM 9 agasta, 1942 ko giraphtAra kiye gaye aura maI 1944 meM chor3e gaye / [ u0 pra0 je0, pR0 92] udaya na kAmo zvetAmbara jaina vidvAna paNDita 64 varSa kI Ayu meM 27 navambara, 1977 ko nidhana / udayamAna kAsalIvAla, paM0 19vIM zatI ke antima tathA 20vIM ke prAraMbhika dazakoM meM sakriya sAhityasevI, kavi evaM lekhaka, darjanoM saMskRta kI prAcIna racanAoM, vizeSakara kathAoM ke hindI gadya meM anuvAda kiye, sAhitya pracAra kA bar3A utsAha thA, bahudhA bambaI meM rahate the / umarAyasiMha baMga- janma rohataka (harayANA) meM 1891 I0 meM, svargavAsa dillI meM 30 janavarI 1954 I0, dillI meM baiMka meM kAryarata rahe, bar3e samAjasevI the, 1915 I0 meM jaina mitramaMDala ke pramukha saMsthApakoM meM se the, cirakAla usake maMtrI rahe, usake mAdhyama se aneka pustakeM, TraikTa Adi prakAzita karAye, bar3e paimAne para mahAvIra jayanti utsava manAne kA saphala abhiyAna calAyA jaina arrerzrama Adi aneka saMsthAnoM se sambaddha rahe / [ pro. 61-62 ] umarAva siMha TAMka- dillI nivAsI osavAla, bI. e., esa-ela. bI. vakIla . samAjasevI, itihAsa premI aura lekhaka the, 1914 baura 1910 I0 ke bIca unakI kaI aitihAsika pustikAeM aMgrejI meM prakAzita huI, yathA 'jenA hisTorI kalasTaDIja' (1914), 'DisTiMvizva osavAlsa eMDa bosavAla phemilIDa', 'dI baMnA kAno aitihAsika vyatiaste 176
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ moko', 'e krIimAna bAyoko (kebasa bAra ')' (1997), 'DisTiMgvisa baiMsa' (1918), saMboSa uttarI kA banuyAya, baadi| -1920 10 ke kucha uparAnta svargavAsa ho mayA lagatA hai| umarAsiMha, paMDita- bIsavIM zatI I. prArambhika dazakoM meM jamIna pati ke pragatizIla evaM sevAbhAvI vidvAna the, syAvAda vidyAlaya vArANasI ke sAtha varSoM sambada rhe| ulphata rASa- jilA mujaphpharanagara (u0 pra0) ke nivaasii| sadA zuddha sAdI kA prayoga kiyaa| san 1930, 1912 1942 ke svatantratA AMdolanoM meM jela yAtrAeM kii| [u.pra.je., pR.88] ulphata rAba- jilA gur3agAMva (harayANA) meM 28 julAI, 1896 ko bamma / gaNezIlAla jaina ke putr| pAliyAmenTa posTa mAphisa meM posTamAsTara ke pada para kAryarata rhe| dhArmika aura sAmAjika kArya krtaa| naI dillI meM jaina badarahara, nasabhA, digambara bana birAdarI aura baina klaba ke saMsthApaka sadasya tathA jaina mitra maNDala ke sakriya sadasya / jaina klaba tapAbana kovApareTiva baiMka limiTeDa ke adhyakSa nirvAcita / dakSiNa dillI meM grIna pArka kAlonI kA vikAsa kiyA aura vahAM kI kalyANa samiti ke maMtrI tathA vahAM ke baina galsa skUla ke upAdhyakSa rhe| san 1962 meM cIna ke pAkramaNa ke uparAnta sivila Diphensa kArya kiyA aura posTa vArDana bne| sana 1965 pAkistAna bAkramaNa ke daurAna apane kSetra meM sekTara pAna kA kArya kiyaa| 72 varSa kI bAyu meM 16 agasta, 1968 ko nidhana humaa| homyopaithika DAkTara ke rUpa me ropiyoM ko nizulka auSadhi vitarita kii| eka kucala pusabAra aura tairAka bhI the| gehaeM raMga, sasmita badama, madubhASI, udAramanA, saumya vyavahAra bAne ulphatarAya bI jena hI nahIM netara mitramaNDalI meM bhI lokapriya rahe aura yaha sammAna ke sAtha kibalA sAheba' ke nAma se pukAre jAte the| apane pIche suzikSita evaM supratiSThita 4 putra va 2 putriyAM chodd'ii| [.., pR. 307-308] aitihAsika vyaktikoSa
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane samaya ke eka kuzala iMjIniyara / rur3akI kI nahara ko banAne kA zreya rAya bahAdura kI upAdhi se sammAnita | sevAnivRtti ke uparAnta meraTha navara meM base / sarala svabhAvI, udAramanA, dhArmika vRti ke vyakti / DhalkatarAya, rA0 sA0- dillI ke pratiSThita vyakti / rAyasAhaba kI upAdhi se sammAnita | dharmAtmA aura sakriya sAmAjika kAryakartA / ayodhyA mora hastinApura diga. janatIrtha kSetroM ke prabandha se tathA anya aneka sAmAjika, dhArmika saMsthAoM se varSoM taka jur3e rahe / 67 varSa kI Ayu meM 11-9-1979 ko nidhana / ulkatarAya iMbI0, 0 0 E thama caraNa 150 - 1 janavarI, 1911 I0 ko grAma sarAya sadara (vartamAna noeDA) jilA bulandazahara (uttara pradeza) ke madhyavargIya pratiSThita digambara jaina parivAra meM janma huA / gyAraha varSa kI mAyu meM dillI ke prasthAta vairisTara campatarAya dvArA pautra rUpa meM dattaka liye gaye / bahumukhI pratibhA ke dhanI / san 1925 meM 'mahArathI' meM prakAzita 'miTTI ke rupaye' pahalI kahAnI se sAhitya jagata meM praveza / paiMtIsa varSa kI Ayu taka paiMtIsa pustakoM ko racanA kii| apanI kahAniyoM aura upanyAsoM ke mAdhyama se sAmAjika kurItiyoM kA bhaNDAphor3a karane kA krAntikArI kArya kiyaa| unakI bahucarcita kRtiyAM- 'dillI kA kalaMka', 'durAbAra ke aDDe', 'campAkalI', 'tIna ikke', 'vezyAputra', 'burkevAlI', 'mayakhAnA', 'mandiradoSa', 'janAnI savAriyA~' Adi haiN| maulika racanAoM ke atirikta DyUmA mora sAlsatAya ke kaI kathA pravoM kA saphala anuvAda kiyA jinameM 'kaMdI', 'kaMThahAra', 'bAdazAha kI beTI', 'vastrakArI', 'mahApApa' bora 'devadUta' ullekhanIya haiN| 'citrapaTa' aura 'sacitra darabAra' ke sampAdana dvArA patrakAritA ke kSetra meM naye mAnadaNDa sthApita kiye| san 1928 meM 'sAhitya maNDala' nAmaka prakAzana saMsthA sthApita kI ora san 1942 meM philma vyavasAya meM bhI praveza kiyA, aitihAsika vyakti koca
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ kintu meM saphala rahane se inheM gaharA bhaktaka phuNcaa| 74 varSa kI Ayu meM dillI meM 7 vyasta, 1986 ko inhoMne mahAprayAsa kiyA / [RSama caraNa kI saca prakAzita pustakeM ]. dhamadAsa mustAra--- svAdhyAya premI sAmAjika aura dhArmika kAryoM meM sakriya rUci rakhane vAle, mUlataH somo ke nivAsI, jIvana kA bahubhAga meraTha nagara aura sahAranapura meM vyatIta karane vAle / meraTha ke bA0 sAlamana dAsa ke bhakta avasta 1965 meM 92 varSa kI meM nidhana / vAyu vanavAsa kA eka prakhyAta samAjasevI; sulekhaka; patrakAra evaM rAjanaitika kAryakartA | khAnadeza (mahArASTra) ke grAma phatepura meM 3 sitambara 1903 ko janma / phatepura, jAmanera, jalagAMva, barSA, pUnA aura bambaI inakI kAryasthalI rahI / 14 varSa kI Ayu se paitRka vastra vyavasAya meM hAtha baTAnA Arambha kiyA / kRSi aura DerI kArya bhI kiyA aura tadanantara iMzyorensa kampanI meM ucca padoM para kArya kiyA / mahAtmA gAMdhI ke sAtha sAvaramatI Adhana meM rahakara kArya kiyaa| AcArya vinobA bhAve, seTha jamanAlAla bajAja aura zrI kedAranAtha ke sAtha milakara kArya kiyaa| san 1931-32 ke 'namaka Ayojana vA san1942 ke bhArata phoTo mAndolana' meM cAya lene ke kAraNa aneka bAra jelayAtrA kI / khAdI aura grAmotthAna, harijana kalyANa, ko saMrakSaNa, kastUrabA smAraka bIra gAMdhI smAraka ke liye kArya kiyA / san 1946 se bhArata jaina mahAmaNDala meM sakriya hue aura san 1948 se mRtyuparyanta usake mAsika patra 'jaina jagata' kA saphala sampAdana karate rhe| san 1968-71 meM kavita hAratIya acUta dhamiti ke upAdhyakSa bIra usake pAkSika 'aNuvrata' ke sampAdaka rhe| mahAvIra kalyANa kendra kI jora se viki rAjyoM meM sUbe aura bAr3ha se kSetroM kA svayaM dorA kara prabhAvita vyaktiyoM ko cAne kI vyavasthA kI / [ pro. ., . 95] sAmAna turamya pahu~ aitihAsika toDa 151
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanavAsa, vakIla diga0, goyalanotrIya bhagravAla, sA0 sUrajabhAna ke suputra, sA0 manUlAla jaMga baiMkara ke agraNa, 1896 meM bI. e. aura 1899 meM vakAlata pAsa kI, aMgrejI meM inavAiTa inT jenijma likhI tathA paramAtma prakAza mora puruSArthasiddhayupAya ke aMgrejI anuvAda kiye, jainadharma meM paramAtmA, ahiMsA, jainadharma kA mahatva, varNa vyavasthA, jaina philAsaphI Adi kaI pustakeM hindI aura urdU meM likhI, paM0 ToDaramala kRta mokSa mArga prakAza kA sarala bhAvAtaraNa hindI aura urdU meM chapavAyA, jainagajaTa (aMgrejI), jainagajaTa (hindI), jaimapradIpa (urdU). cainamitra, jaina jamata bAdi patroM meM tInoM bhASAoM ke saikar3oM lekha chape, 1911 I0 meM meraTha jaina boriMga hAusa ke saMsthApakoM meM se the aura jIvana paryanta usake mantrI rahe, RSabha brahmacaryAzrama hastinApura, bhArata banamahAmaMDala, ma0 bhA0 dina jaina pariSada, di0 jaina mahAsabhA nAdi se sakriya rUpa se sambaddha rahe, samAjasevI, sudhAraka, zikSA pracAraka, zAnta prakRti ke sajjana the / janma meraTha 1871 60, svargavAsa meraTha 24 maI 1930 60 / e e0 cakravartI nayanAra, pro0-- tamila, prAkRta, saMskRta aura aMgrejI ke sujJAtA evaM vidvAna sulekhaka, paMcAstikAyasAra Adi jaina mahAgramthoM ke saphala aMgrejI anuvAdaka aura sampAdaka tathA tamila jaina sAhitya ke suprasiddha anveSaka | rAmro bahAdura kI upAdhi se vibhUSita mahAsa meM prophesara, bAI0 I0 esa0 ke sadasya / 12 pharavarI, 1990 ko nidhana / 182 e0 bI0 laTThe, dIvAna bahAdura mahArASTra pradeza ke prabuddha jaina jana-netA the / aMgrejI zAsana meM usati karake unhoMne dIvAna bahAdura kI upAdhi pAyI to deva-sevA evaM kAMgresa Andolana meM bhAga lekara bambaI rAjya ke prathama mantrimaNDala meM sammilita hue| jainadharma para aMgrejI meM kucha pustakeM bhI unhoMne sikIM / [ pramukha aiti, pU. 364] aitihAsika vyaktiko
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ebAvArI- karnATaka kSaNa mArA pike keyara pAma meM maI 1594 meM manAmArANasI mAdi meM zikSA prApta ko, baMgalora meM bare, bambaI rellA patrAlAla di. jaina sarasvatI bhavana aura pUnA ke maMgarakara prAcyavidyA maMdira meM zodhakArya kiyA, prAkRta, saMskRta, kara bora hindI ke vidhAna, aneka mAnada upAdhiyAM, barSapadaka, puraskAra prAdi prApta kiye, maka mAtra jonipAra ko prakAza jAye, paTasaMgama kA kAra manuvAda kiyA, anya kaI anya nije, samarpita sAhityasevI pivaan| pro. o moma prakAzana, kore- meraTha nagara ke mobasa gotrIya bhAvAna vinamra bana gaNezIlAla kasere ke pauSa saMvA vizambhara sahAya nustAra ke jyeSTha patra nasamA meraTharasakriya kAryakatA aura nami bana goSadhAlaya meraTha ke maMtrI rahakara nagara pAnikasAmAjika kAryoM meM prabhUta yoga diyaa| ekabovasvI vyaktitva pAne svAvalambI saphala gRhsp| banavarI 195360 meM varSa vaas| mona pramAna- pArANasI ke supratiSThita apavAla parivAra meM 6-2-1955 ko pamma; zikSAvid kI putrI bora 1951 meM ga. ke. sI. baMga se vivAhI; ema. e. (aMgrejI sAhitya) aura ema-esa.bI. taka zikSA prApta; san 1947 se 1972 daurAna pAra bAra pahale avibhAjita paMjAba rAjya aura tadanantara harayANA rAjya meM kaMbala vidhAna sabhA kSetra se vidhAna sabhA sadasyA nirvAcita paMjAba rAjya meM 1962-63 meM upamaMtrI tathA 1965-66 maMtrI gaura harayANA rAjya meM 1966-67 tathA 1968-72 taka maMtrI (vittavibhAga) rhii| banekA rAjanaitika, bocomikakSiNa aura sAMskatika saMgaThanoM se sambaTa rhii| iMgalaiDa, DenamArka, pazcima jarmanI, kAMsa, sviTabarama aura roma bAvi videzoM kA pramaNa kiyaa| sAmAjika, rApatika evaM vArSika viSayoM aivizAsika patiko
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ aM aMgUrI devI jaina--- jAgarA ke prasiddha sAhityakAra evaM svatantratA senAnI zrI mahendra jo jaima kI dharmapatnI / san 1930 ke Andolana meM 6 mAsa kI kar3I sajA paaii| hara rASTrIya Andolana meM sahayoga diyA / san 1940-1942 ke AndolanoM meM rilIpha Adi kAryoM meM bhAga liyA / 20 maI, 1968 ko dehAvasAna huA / [u. pra. jaina, pR. 89 ] kathAnaka maslekara.- 1. saMdarbha-grantha saMketa-sUcI ane. para hindI aura aMgrejI donoM hI gAnoM meM bAbara lekhikA kalA, sAhitya aura saMgIta meM rUci rakhane vAlI svabhAva, mukI mahilA [jo. baM. pU. 216] u. pra. - saMketa sUciyAM Adi pu. bArA./ bArAta. su. - jaina siddhAnta bhavana bArA meM saMgrahIta granthoM kI sUcI / iMDiyana enTIkverI | I. e. 3. pu. Pr 'anekAnta', bIra sevA maMdira sarasAvA / dillI kI Avadhika zodha-patrikA | paM0 banArasIdAsa (1643 I0), Atmacarita / DA0 e0 esa0 allekara kRta 'rASTrakATaja eNDa vebhara TAimsa, pUnA, 1934 I0 / jinasena svAmi (837 I0) kRta 'nAdipurANa', bhAratIya jJAnapITha, dillI, dvArA prakAzita saMskaraNa / guNabhadrAcArya (la0 850 I0) kRta 'uttarapurANa', bhAratIya jJAnapITha saMskaraNa / uttara pradeza mora jainadharma', DA0 jyoti prasAda jaina kRta, jJAnadIpa prakAzana, lakhanaU, dvArA 1976 60 meM prakAzita / epIfI iMDikA / aitihAsika vyaktiko
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ e. eDa. AI eka. -- phAsa. iMse. iMDi. $14. kAhi. - kurAla. guca. aro gulAbacandra caudharI kRta 'pAliTikala hisTarI bApha nardarna iMDiyA phrAma jainA sorseja', sohana lAla jainadharma pracAraka samiti amRtasara, 1963 I0 / gommaTa. karma. -- gommaTasAra-karmakANDa, bhAratIya jJAnapITha prakAzana, dillI novasIya - 'jIkala sarve kAfa iMDiyA-riporTa' / 'quarter karNATakA' 'price ofva carite', rAmro bahAdura bAra narasiMhAvara kRta, baMgalora / kAsa insakripzanam iMDikerama / DA0 kasturacaMda kAsalIvAla kata jaina grantha bhaNDArAja ina rAjasthAna, jayapura, 1967 I0 / bA0 kAmatA prasAda jaina kRta 'hindI jaina sAhitya kA sakSipta itihAsa', bhAratIya jJAnapITha, 1947 I0 / zrI bhaMvaralAla nAhaTA kalakattA dvArA sampAdita prakAzita mAsika 'kuzala nirdeza' / DA0 kailAza candra jaina kRta 'venijma ina rAjasthAna' jaina saMskRti saMrakSaka saMgha zolApura, 1963 I0 / paNDita kailAza candra siddhAntAcArya, tathA unakA 'jaina sAhitya kA itihAsa', pUrvapIThikA, va bhA0 1 aura 2, varNIgramyamAlA vArANasI, 1962-76 / caTarjI, mempade je Ara. e. esa. --- barnasa bApha dI rAyala eziyATika sosAiTI / jainA. - 1980-81 / ayodhyA prasAda golIya kRta janajAgaraNa ke agradUta', bhAratIya arepITha prakAzana dillI, 1952 60 / DA0 e0ke0 caTarjI kRta 'e kamprahensiva hisTarI Apha jainijma' 2 bhAga, kalakattA, 1975 va 1953 I0 / jainA eNTIkverI, jaina siddhAnta bhajana mArA kI aMgrejI bo patrikA | 'jenA bApa eMDa bevara vanarsa' (vena dhamyakartA maura unake grAma), DA0 jyoti prasAda jainakRta | aitihAsika vyaktikoza 153
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bezAha moha vaizi basAi - jaisiko.-- simara. desAI. memica. 186 'dari kA prAcIna itihAsa, 2 bhAga, paM0 vamana evaM paM0 paramAnanda zAstrI kRta, dillI 1974 / W 'jainadharma kA maulika itihAsa', 4 bhAna, bA0 hastImala ke nirdezana meM nirmita prakAzita, jayapura, 1971-87 I0 / ETE. 'emaesa eMDa enTIkviTIja mAfa rAjasthAna', pharmana jemsaTADa kRta / ka./TI. yU. esa. TaMka kRta 'e DiksanarI bApha jaMna bAyogrephI', pArTa I. e., kumAra devendra prasAda jaina, ArA, dvArA 1917 I0 meM prakAzita / 'jaina - zilAlekha saMgraha', 5 bhAga -prathama tIna bhAga paM0 nAthUrAma premI dvArA zrI mANikacanda di. jaina granthamAlA samiti bambaI se kramaza: 1928, 1952 va 1957 I0 meM prakAzita, zeSa do bhAratIya jJAnapITha dillI se 1964 va 1971 meM; sampAdaka kramaza: mA. I - pro0 hIrAlAla jaina, II-paM0 vijayamUrti, III. vahI, prastAvanA DA0 gulAbacandra bovaro kI, IV-V-STO vidyAdhara joharApurakara pAMcoM bhAga jaba bhAratIya jJAnapITha dillI se prApya haiN| 'jaina sAhitya aura itihAsa', paM0 nAthUrAma premI kRta, dvi. saM., bambaI, 1956 I0 / 'janendra siddhAnta koza', 4 bhAga, kSu. jinendra varNI kRta tathA bhAratIya jJAnapITha naI dillI dvArA 1970-73 I0 meM prakAzita / 'jaina siddhAnta bhAskara', jaina feared bhavana dvArA prakAzita Avadhika zodha patrikA | 'dI benA sorseja bAfa do hisTarI bApha enjenTa iNDiyA', DA0 jyoti prasAda jaina kRta, tathA me0 mukhIrAma manoharalAla naI dillI dvArA 1964 I0 meM prakAzita / pI. bI. desAI kRta 'jainijma ina sAmatha iMDiyA eNDa sama baina epIgrAphasa', jaina saMskRti saMrakSaka saMgha solApura dvArA 1957 I0 meM prakAzita / DA0 memicandra zAstrI kRta 'tIrthaMkara mahAvIra aura unakI vAcAve aitihAsika vyaktikoza
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ FETU. g. nyAya kumudacandra, bhA0 1 - sampAdaka : DA0 mahendrakumAra nyAyAcArya, prastAvanA lekhaka : paM0 kailAzacandra siddhAntazAstrI / viSeNAcArya kRta 'padmapurANa' (676 I0), bhAratIya jJAnapITha saMskaraNa | pANDavapu. mandrAcArya kRta 'ress purANa', jIvarAjagranthamAlA zolApura saMskaraNa | pArzva. creenre fadyAzrama zoSasaMsthAna dvArA prakAzita 'jaina sAhitya kA bRhad itihAsa', 7 bhAga / putra. /pucaivA. purAtana jaina vAkya sUcI' ko prastAvanA, paM0 jugalakizora sustAra kRta, bIrasevA maMdira sarasAvA, 1950 I0 / padmapu prakA. jaisA. --- prakAzita jaina sAhitya', DA0 jyoti prasAda jaina dvArA sampAdita, janamitra maMDala dillI dvArA 1950 I0 meM prakAzita / praja / praja- 'rAjasthAna ke jaina zAstra bhaMDAroM kI granthasUcI va prazasti sagraha', mA0 1, DA0 kastUracaMda kAsalIvAla dvArA sampAdita, mahAvIra zoSasaMsthAna, jayapura, 1950 I0 / prabhAvaka -- pramukha 'paramparA, 4 bhAga, di. jaina vidvatpariSada sAgara dvArA 1974 I0 meM prakAzita 1 pravI. zrI. 'bora zAsana ke prabhAvaka AcArya, saMpA0 DA0 bI0 joharApurakara eva DA0 kastUracaMda kAsalIvAla, bhAratIya jJAnapITha dillI, 1976 I0 / 'pramukha aitihAsika jaina puruSa aura mahilAe~', DA0 jyotiprasAda jaina kRta, bhAratIya jJAnapITha naI dillI, 1975 I0 / 'jaina grantha prazasti saMgraha', 2 bhAga, paM0 jugala kizora mustAra evaM paM0 paramAnanda zAstrI dvArA sampAdita, bora sevA maMdira dillI se kramaza: 1954 va 1963 I0 meM prakAzita | Rs 'prazasti saMgraha', paM0 ke0 muMjabali zAstrI dvArA sampAdita nayA jaina siddhAnta bhavana bArA se 1942 I0 meM prakAzita / 'progresiva jemsa Apha iMDiyA', zrI satIza kumAra jaina dvArA sampAdita prakAzita dillI, 1975 60 / aitihAsika vyaktista 153
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bokA. le. saM. --- 'bIkAnera jana lekha saMgraha', agaracaMda, nAhaTA-bhaMvaralAla nAhaTA dvArA sampAdita, bIkAnera, 1954 I0 / EIaT. bhaTTAraka. mAha--- mahApu* meva. rAisa. vidvat- zodhAMka. - sAiDa.- sAhatI. di. haripu 186 'brajabhAratI', braja sAhitya maMDala mathurA kI mukhapatrikA ke varSa 14 aMka 4 ( pharavarI 1956), pR. 5-37 para prakAzita DA0 jyoti prasAda jaina kA nibandha 'prAja ke jaina sAhityakAra' Ge 'bhaTTAraka sampradAya', DA0 vidyAdhara joharApurakara kRta, jIvarAja granthamAlA zolApura, 1955 I0 / 'bhAratIya itihAsa : eka dRSTi', DA0 jyotiprasAda jaina kRta, vi. saM. 1966 I0, bhAratIya jJAnapITha naI dillii| 'mahApurANa', , jinasena guNabhadra kRta, bhAratIya jJAnapITha saMskaraNa; AdipurANa + uttarapurANa; trivaSThitAkA puruSa carita / zodhAdarza.-- tI. mahAvIra smRti kendra samiti u0 pra0, lakhanaU kI Avadhika zodhapatrikA | 'meDiyAvala jainijma', DA0 bI0 e0 sAlatora kRta, karNATaka pabliziMga hAusa bambaI, 1930 I0 / maisUra eNDa phAma insakripzansa', pro0 suI rAisa kRta / 'ruhelakhaMDa kumAyuM jaina DAyarekTarI', DA0 jyoti prasAda jaina dvArA sampAdita, diga. jaina pariSada, kAzIpura, 1970 I0 / 'vidvat abhinandana grantha', di. je. zAstri pariSada ke lie cAMdamala sarAvagI cairiTebila TrasTa gauhATI dvArA 1976 60 meM prakAzita / di. jaina saMgha caurAsI-mathurA ke mukha patra jaina sandeza ke zoSavizeSAMka | 'sAuna iMDiyana insakripzansa' / pro0 dayArAma sAhanI kI devagar3ha sarvekSaNa riporTa / 'harivaMza purANa', bA* jinasena punATa saMcI (78360), bhAratIya jJAnapITha saMskaraNa / aitihAsika vyaktikoza
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA. Di.- pAda TippaNI pRSTha, pRSThAMka apa. - 2. sAmAnya saMketa sUcImadhyAya, anuccheda, anubhAga .- anuvAda, anuvAdaka vanupalamya apAra aMka, aMgrejI prA.- vAcAyeM A.pra - Andhrapradeza san IsvI IsApUrva pra.--- prathama prakA. - akabaka praza. - prazasti, prazasti nambara ST.- prAva pro.- prophesara paM.- paNDita mo.- phuTanoTa phu. .- brahma, brahmacArI ma. bhagavAna, bhaTTAraka bhAjJASI.- bhAratIya jJAnapITha -- pU-- kanaDa koza. - prastuta aitihAsika vyaktikoza pA.- gAthA, gAyaka guja.- gujarAtI, gujarAta caturtha janma. - vasmatithi-varSa sima - jaina siddhAnta bhavana mArA H sU. - bhUmikA marAThI ma. mi. saM.- mahAvIra nirvANa saMga ma. TI.- TIkA, TIkAkAra ma. pra.- madhyapradeza mAsTara mesarsa rAja.- rAjasthAna, rAjasthAnI me. JT.- DAkTara 1.1 tamila ri.- riporTa sA.zA.- tAmrazAsana sI.- tIrthaMkara ..-- lagabhaga 1. lekhaka su. tRtIya tatkAla pUrvollikhita saMdarbha vahI. vi. saM.- vikrama saMvat vA. pa.- dAnapatra di. / diga. - digambara dekhie bosemaM.- bora sevA maMdira zaka. - zaka saMvat -- dvitIya zA.- zAstrI zi. le. - zilA lekha zlo. - zloka saMsthA nambara -- paJcama paDDA.- paTTAvani aitihAsika vyaktikoza zve. zvetAmbara 1
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. - siddhAnta cakravartI si. de.- siddhAntideva si. zA. - siddhAnta zAstrI sepa- senTrala jaina pabliziMga hAusa seyurya. - sekreDa buksa bApha do jaisa sorIka sthAnaka- sthAnakavAsI stha. - svargIya, dibaMgata svarga svargavAsa varSa saM. saMskRta saMpA. --- sampAdaka hi.- hindI hi ga.- hindI gadya hi. pa. hindI padma moTa : 1. bhAga, khaMDa, jilda yA vAlyUma ke sUcanAMka I, II, III, IV mAdi / 2. zi. le. yA prazasti ke nambara ke sUcaka 1, 2, 3, Adi / 1. pRSThAMka bhI 1, 2, 3 Adi / 1 aitihAsika vyaktikosa
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
_