Page #1
--------------------------------------------------------------------------
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnapITha mUrtidevI jaMna grandhamAlA-hindI granthA-~ jainadharmAmRta salayitA aura sampAdaka paM0 hIrAlAla jaina, siddhAntazAstrI para napI * 1
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama saMskaraNa 1960 mUlya tIna rupaye . . HAT - niya mudraka prakAzaka mantrI, bhAratIya jJAnapITha durgAkuNDa roDa, vArANasI bAbUlAla jaina phAgulla sanmati mudraNAlaya, vArANasI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI 39 . A prAkkathana graMtha aura graMthakAra paricaya 1. prathama adhyAya-dharmakA svarUpa-AtmA aura paramAtmA 17-40 2. dvitIya adhyAya-samyagdarzana dharmakA lakSaNa, samyagdarzana aura usake AThoM aMgoMkA tathA paccIsa dopoMkA varNana, samyaktvake bheda, paMca parameSThIkA svarUpa aura samyaktvake mAhAtmyakA varNana / 41-91 3. tRtIya adhyAya-samyagjJAna samyagjJAna aura usake.. bhedoMkA svarUpa tathA samyagjJAnake mAhAtmyakA. varNana 92-103 4. caturtha adhyAya-samyakcAritra... .. samyakcAritrakI AvazyakatA, usake bheda, hiMsAahiMsAko vyAkhyA, deza cAritrakA vistRta varNana, samAdhimaraNakA svarUpa aura zrAvakakI gyAraha pratimAoMkA varNana / .. . 104-152 5. paJcama adhyAya-anagAra dharma / sAdhu saMjJAe~ sakalacAritra yA anagAra dharmakA varNana evaM sAdhuoMkI kucha vizeSa saMjJAoMkA nirUpaNa / 153-170 6. SaSTha adhyAya-guNasthAna 171-187 7. ma adhyAya-jIva tattva 188-195 8. aSTama adhyAya-ajIva tattva 196-202 6. navama adhyAya-Asrava tattva 203-219
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. dazama adhyAya-vandha tattva 220-227 11. ekAdaza adhyAya-saMvara tattva 228-243 12. dvAdaza adhyAya-nirjarA tattva 244-256 13. trayodaza adhyAya-mokSa nirUpaNa 257-261 14. caturdaza adhyAya-parAtma-padakI ora manuSyabhavako durlabhatA, Atma-sambodhana aura usake lie iSTaupadeza, samAvikA rahasya, usakI prAptikA upAya aura AtmAse paramAtmA bananeke mArgakA nirUpaNa 262-316 __ pariziSTa 1. grantha saMketa sUcI 319 2. zlokAnukramaNikA 321
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prA thana . vahuta pahalese yaha icchA thI ki jaina granthoMse eka aisA saGkalana taiyAra kiyA jAya, jisameM jainadharmake sabhI mUla-mantavya AjAyeM aura jo jainadharmake jijJAsu kisI bhI jainetara vidvAnke hAthameM diyA jA ske| usI icchAke phalasvarUpa yaha grantha pAThakoMke kara-kamaloMmeM upasthita hai| isa saGkalanakA kyA 'nAma' rakhA jAya, yaha vAta eka lambe samaya taka vicAraNIya vanI rahI / antameM prastuta grantha-mAlAke vidvAn sampAdakoMne isakA 'jainadharmAmRta' nAma rakhakara mere harpa aura utsAhako sahasra-guNita kiyA, isake lie maiM unakA atyanta AbhArI huuN| - jainadharmake jitane bhI prAcIna grantha haiM, ve prAyaH ardhamAgadhI yA zaurasenI prAkRtameM race gaye haiM aura kyoMki yaha saGkalana saMskRta bhASAke granthoMse karanA abhISTa thA, ataH isa granyake saGkalanameM saMskRta granthoMkA upayoga kiyA gayA hai| jina-jina granthoMse zlokoMkA saGkalana kiyA gayA hai, unakI tAlikA pariziSTameM de dI gaI hai| kauna zloka kisa granthake kisa adhyAyakA hai, isakI sUcanA zlokoMkI anukramaNikAmeM koSThakake bhItara de dI gaI hai| jo pAThaka jainadharmake jJAtA haiM, unake lie yaha prayAsa nahIM hai, apitu unake lie hai jo ki jainadharmake jijJAsu haiM kintu jinake pAsa itanA samaya nahIM hai ki ve jainadharmake bar3e-bar3e granthoMkA avagAhana kara unheM samajha skeN| jahA~taka banA hai kaThinase kaThina viSayako saralase sarala zabdoMmeM prakaTa karanekA prayAsa kiyA gayA hai aura unhIM bAtoMkA saGkalana aura vivecana prastuta granthameM kiyA gayA hai jinakI jAnakArI sarva-sAdhAraNajanoMke lie sarvaprathama
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta Avazyaka hai | vizeSa jijJAsuoMke lie pratyeka adhyAyake anta meM yaha saMketa kara diyA gayA hai ki ve ukta viSayakA vizeSa adhyayana amuka granthoMse kareM / vIra sevA mandira 21. dariyAgaMja, dillI 21-3-56 } - hIrAlAla zAstrI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ - grantha aura granthakAra-paricaya . - jina granthoM ke AdhArapara jainadharmAmRtakA nirmANa huA hai, una granthoMkA aura unake racayitAoMkA paricaya isa prakAra hai 1. umAsvAti aura prazamaratiprakaraNa prazamaratiprakaraNa-isa granthameM prazama bhAva yA vairAgyako bar3hAne, use sthira rakhane aura saMsAra-parityAga kara mukti ke mArgameM ArUr3ha hone ke lie bahuta sundara upadeza diyA gayA hai| isa granthake bhItara 313 padya - haiN| yadyapi granthakArane adhyAya AdikA vibhAga nahIM kiyA hai, tathApi saMskRta TIkAkAra haribhadrasUrine viSayako dRSTise ise 22 adhikAroMmeM vibhAjita kiyA hai, jo ki isa prakAra haiM--- . .. 1. vairAgyabhAvako dRr3ha karanekA upadeza, 2. kaSAyoMkI anarthakAritAkA citraNa, . 3. ATha karmoMkA saMkSipta varNana, 4. karmavandhake kAraNoMkA vivecana, 5. pA~coM indriyoMke viSayoMse prApta honevAle duSphaloMkA nirUpaNa, 6. ATha madoMke anarthoM kA varNana, 7. sAdhuke prAcArakA upadeza, 8. sAdhuke karttavya-akartavyakA upadeza evaM 12 bhAvanAoMkA prarUpaNa, ... 6. uttama kSamAdi daza dharmoMkA varNana, 10. cAra prakArakI dharmakathAoMko sunane aura cAra vikathAoMke chor3anekA upadeza, .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayamAMmRta 11. jIvATi nava paTAyAkA upadeza, 12. jIvakA svarUpa, upayogakA bheda prabheTa, 13. jIvake zrIpazumikAdi bhAvokA, tathA dravyAmA, mAyAmA prAdi aATha mArgaNAoMkA nirUpaNa, 14. lokakA, satatatvAMkA, sammAdarzana aura samyamAnakA svAra, 15. samyaka cAritra aura unake bhedokA nirUpaNa, 16. zIlake 18000 bheTokA varNana, 17. dharmadhyAna aura usake bhedokA varNana, 18. ApakoNI aura kevalagAnako utpatti zrAdikA niSpanA, 16. kevali samudghAtakA varNana, 20. yoga-nirodha-kriyAkA nirUpaNa, 21. ayogikevalI aura nijhoMkA varNana, 22. zrAvakake bAraha natokA varNana, prazamarati prakaraNakI racanA atyanta sundara, manohAriNI evaM prazamapradAyinI hai| zvetAmbara sampradAyameM yaha granya tattvArtha sUtrake praNetA zrA0 umAtvAtikRta mAnA jAtA hai / paM0 sukhalAlajI Adi zve0 vidvAnoMne umAtvAtikA samaya vikramakI prathama zatAbdI nizcita kiyA hai / (dekho-tatvArtha. sUtrakI prastAvanA) para di0 paTTAvalI Adile jJAta hotA hai ki umAtvAti yataH kundakundAnvayameM hue hai, ataH unakA samaya vikramakI dUsarI zatA. bdIse lekara tIsarI zatAbdI taka pahu~catA hai; aisA paM0 kailAzacandranI Adi di0 vidvAnoMkA abhimata hai / prazamaratiprakaraNapara haribhadrasUrikRta saMskRta TIkA mudrita ho cukI hai| isakA hindI anuvAda paM0 rAjakumArajI sAhityAcArya, ema. e. ne kiyA hai| ina donoMke sAtha mUlagranthakA bahuta sundara saMskaraNa zrIrAyacandra jainazAstramAlAse san 1950 meM prakAzita huA hai|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha aura granthakAra-paricaya jainadharmAmRtameM isa granthase 30 padya caudahaveM adhyAyameM saMgraha kiye - gaye haiN| 2. samantabhadra aura ratnakaraNDazrAvakAcAra svAmI samantabhadrane isa granthameM samyagdarzana, jJAna aura cAritrakA sUtra-zailImeM saMkSipta varNana karate hue zrAvaka dharmakA vistArase varNana kiyA hai, jo paravartI zrAvakAcAroMke lie AdhArabhUta siddha huA hai| samagra .. granthameM 150 padya haiM, jinheM saMskRta TIkAkAra prA0 prabhAcandrane aura paravartI vidvAnoMne viSaya vibhAgakI dRSTi se sAta adhyAyoMmeM vibhakta kiyA hai, jo ki isa prakAra hai prathama pariccheda-samyagdarzanakA varNana zloka saMkhyA 41 dvitIya- , samyagjJAnakA , tRtIya , samyakcAritra aura paMcANuvratoMkA varNana , 20 caturtha , tIna guNavatoMkA varNana , 24 paJcama , cAra zikSAvratoMkA varNana SaSTha , samAdhimaraNakA varNana , 14 saptama . , zrAvakake 11 padoM yA pratimAoMkA varNana , 15 zloka 150 -- ratnakaraNDa-zrAvakAcArako vAdirAjane apane pArzvanAthacaritameM samantabhadra aura devanandike pazcAt eka anya yogIndrakI kRti kahA hai, ' usase pUrvakAlIna granthakA koI ullekha nahIM milatA, Aptake sambandhameM samantabhadrakRta AptamImAMsAse ratnakaraNDakArakA mata kucha bhinna hai, tathA isake upAntya padyameM zleSa rUpase akalaMka, vidyAnandi aura sarvArthasiddhikA ullekha kiyA gayA pratIta hotA hai, ina AdhAroMpara DaoN. hIrAlAla va kucha anya vidvAn ise prAptamImAMsAkArakI va akalaMka aura vidyAnandike kAla (8 vIM zatI) se pUrvakI racanA svIkAra nahIM krte| kintu darabArIlAla
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta koThiyA aura jugalakizoranI mukhtAra ise AptamImAMsAkArakI hI aura dUsarI tIsarI zatIkI racanA mAnate haiM / " svAmI samantabhadrane ratnakaraNDakake atirikta AtamImAMsA, svayambhUntotra, yuktyanuzAsana, stutividyA zrAdi aneka granthoMkI racanA kI hai, jo ki unake prakANDa pANDityakI dyotaka haiM / 10 ratnakaraNDakase samyagdarzana, zrAvakatrata aura samAdhimaraNa-sambandho 57 zloka prastuta granthake dUsare, cauthe aura terahaveM adhyAyameM saMgRhIta kiye gaye haiM / ratnakaraNDa zrAvakAcArake abhI taka vibhinna saMsthAnoMse bIsoM saMskaraNa prakAzita ho cuke haiM, para samantabhadra ke itihAsa aura prabhAcandrakI saMskRta TIkAke sAtha isakA eka sundara saMskaraNa mANikacandra jaina granthamAlA, hIrAbAga, bambaI - 4 se vikrama saMvat 1682 meM prakaTa huA hai / isa granthapara eka vistRta hindI TIkA sva0 paM0 sadAsukhanIne grAnase lagabhaga 90 varSa pUrva likhI hai jo ki jaina grantha kAryAlaya bambaI aura sastI granthamAlA dillI se kaI bAra prakAzita ho cukI hai, tathA jisakA marAThI anuvAda bhI jIvarAja granthamAlA solApurase prakAzita huA haiM / 3. pUjyapAda aura samAdhitantra evaM iSTopadeza 'samAdhi' kyA vastu hai aura usake dvArA yaha saMsArI prANI zrAtmAse paramAtmA kaise bana jAtA hai, isa bAtakA bahuta hI sundara vivecana 105 zlokoM dvArA samAdhitantrameM kiyA gayA hai / isa granthase jainadharmAmRtake pahale aura caudahaveM adhyAyameM 62 zloka saMgraha kiye gaye haiM / 1. dekhie, anekAnta varSa 8 6 ( 1644-45) tathA varSa 14 kI prathama kiraNa meM DaoN0 hIrAlAla, paM0 daravArIlAla koThiyA aura paM0 jugalakizora muqhtAra ke lekha /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ . grantha aura granthakAra-paricaya iSTopadezameM AtmAke zuddha svarUpakI prAtike icchukajanoMko bahuta hI "udbodhaka evaM sundara DhaMgase unake abhISTakA upadeza 51 zlokoM dvArA diyA gayA hai| isa granthase jainadharmAmRtake caudahaveM adhyAyameM 30 zlokoMkA saMkalana kiyA gayA hai| ___ ukta donoM granthoMke racayitA devanandi aparanAma pUjyapAda AcArya * haiM / ye bahuzruta vidvAn the| inhoMne adhyAtma aura dArzanika granthoMke - atirikta vyAkaraNa, siddhAnta, vaidyaka Adi vibhinna viSayoMpara svatantra granthoMkI racanA kI hai| umAsvAtike tattvArthasUtrapara sarvArthasiddhi nAmase prasiddha eka bahuta hI sundara TIkA likhI hai, jo ki tattvArthasUtrake paravartI TIkAkAroM ke lie AdhArabhUta siddha huI hai| ___A0 pUjyapAdakA samaya vikramakI pA~cavIM-chaThI zatAbdI hai / zaka saM0 388 (vi0 saM0 523 ) meM likhe gaye markarA (kurga) ke tAmrapatrameM gaMgavaMzIya rAjA avinItake ullekhake sAtha kundakundAnvaya aura dezIyagaNa ke muniyoMkI paramparA dI gaI hai| avinItake putrakA nAma duvinIta thA aura vaha pUjyapAdakA ziSya thaa| durvinItakA rAjyakAla vi0 saM0 538 ke lagabhaga mAnA jAtA hai| ataeva pUjyapAdakA samaya vikramakI pA~cavIM zatAbdIke uttarArdha aura chaThI zatAbdIke pUrvArdhake bIcameM siddha hotA hai / samAdhitantrapara A0 prabhAcandrane aura iSTopadezapara paNDitapravara AzAdharane saMskRta TIkA likhI hai| ina donoM TIkAoM aura hindI anuvAdake sAtha ukta donoM grantha vIra sevAmandira, 21 dariyAgaMja dillIse san 1954 meM eka hI jildameM prakAzita hue haiN| 1 dekho, bhAratIya jJAnapITha, vArANasIse prakAzita sarvArthasiddhikI prastAvanA pR0 96 / . . . . . . .
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ janA jainadharmAmRta 4. guNabhadra aura AtmAnuzAsana sAMsArika pralobhanoM aura indriya-viSayoMmeM mUrchita hokara dina-rAta unakI prAptike lie daur3a lagAnevAle jIvoMko sambodhana karaneke lie A0 guNabhadrane aAtmAnuzAsana nAmaka granthakI racanA kI hai| cAroM ora daur3anevAlI AtmAkI pravRttiyoMpara anuzAsana kaise karanA cAhie, yaha bAta isa granthake adhyayana karanepara cittameM svayameva aGkita ho jAtI hai| isa granthameM adhyAyoMkA vibhAga nahIM hai / granyakI racanA vividha chandoMmeM kI gaI hai| racanA atyanta manohAriNI aura prasAdaguNa-yukta hai / samasta padya-saMkhyA 270 hai / isa granthase jainadharmAmRtameM 2 zloka saMgRhIta kiye gaye haiN| zrA0 guNabhadrane aAtmAnuzAsanake atirikta mahApurANake uttarArdha rUpa uttarapurANakI bhI racanA kI hai / guNabhadra vikramakI dazavIM zatAbdIke vidvAn haiM / guNabhadra ke guru zrA0 jinasenane jayaghavalA TIkA zaka saM0 756 meM samApta kI aura sambhavataH usake pazcAt mahApurANakI racanA prArambha kI / 42 sa!kI racanAke pazcAt unakA svargavAsa ho gayA / lagabhaga 10 haz2Ara zlokoMko racanAmeM yadi adhikase-adhika 10 varSakA . samaya bhI lagA mAna liyA jAya~ aura uttarapurANakI racanA karanemeM 10 hI varSa aura lagA liye jAyeM to zaka saM0 780 ke lagabhaga uttarapurANakI samAptikA kAla nirdhArita hotA hai / isa prakAra A0 guNabhadrakA samaya vikramakI navIM zatAbdIkA antima caraNa aura dazavIM zatAbdIkA prathama caraNa siddha hotA hai| ___ yaha grantha mUla aura hindI anuvAdake sAtha anekavAra aneka saMsthAoMse prakAzita ho cukA hai / hamane nirNayasAgara presa bambaIkI sanAtana granthamAlAke saptama gucchakameM prakAzita mUla pratikA upayoga kiyA hai /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha aura granthakAra - paricaya 5. mahAsena aura AptasvarUpa Apta ( satyArthadeva ) ke vibhinna nAmoMko nirukti ke sAtha Aptake svarUpakA isa granthameM varNana kiyA gayA hai / racanA bahuta sarala hote hue bhI tarka -pUrNa hai / 13 isake racayitAkA nAma abhI taka ajJAta hI rahA hai / para niyamasAra - ke TIkAkAra zrI maladhAri padmaprabhane apanI TIkAmeM mahAsenake nAmollekhake sAtha AptasvarUpakA eka zloka uddhRta kiyA hai, jisase jJAta hotA hai ki AptasvarUpake karttA A0 mahAsena haiM / mahAsenake dvArA racita 'pradyumnacarita' kAvya mANikacandra granthamAlAse prakAzita huA hai| isake antameM granthakArane yadyapi sva-paricayAtmaka koI prazasti nahIM dI hai, tathApi pratyeka sargake anta meM " iti zrI sindhurAjasatkamahAmahattamazrIpappaTaguroH paNDitazrImahAsenAcAryasya kRte pradyumnacarite" itanI puSpikA avazya pAI jAtI hai aura isIke AdhArapara aitihAsika vidvAn mahAsenako vikramakI dazavIM zatAbdIkA vidvAn mAnate haiM / isa granthameM kula 64 zloka haiM jinameM se 22 zloka jainadharmAmRtake prathama adhyAyameM saMkalita kiye gaye haiM / yaha grantha mANikacandra-granthamAlAse vi0 saM0 1979 meM prakAzita siddhAntasArAdisaMgraha meM saMgRhIta hai / 6. somadeva aura yazastilakacampU jainavAGmayameM dArzanika, saiddhAntika aura rAjanaitika vivecanake sAtha vyaktike caritrakA citraNa karanevAlA itanA praur3ha evaM anupama grantha abhItaka dUsarA dRSTigocara nahIM huA / gadya aura padya racanAyeM yaha grantha apano samatA nahIM rakhatA / isa granthake racayitA A0 somadeva haiM / inake yazastilakacampUke atirikta adhyAtmakA pratipAdana karanevAlI adhyAtmataraGgiNI aura rAja
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jainadharmAmRta. nItikA pratipAdaka 'nItivAkyAmRta' ye do grantha aura bhI prakAzita ho cuke haiN| inake atirikta nItivAkyAmRtako prazastise patA calatA hai ki unhoMne 1 yukticintAmaNistava, 2 trivargamahendramAtalisaMjalya, 3 SaNNavatiprakaraNa aura 4 syAdvAdopaniSat nAmaka cAra granthoMkI aura bhI racanA kI hai| hamArA durbhAgya hai ki cAroM ho grantha abhI taka prApta nahIM hue haiN| yadi ye sabhI grantha upalabdha ho jAveM, to somadevakI agAdha vidvattAkA hama logoMko yathArtha paricaya mila ske| phira bhI unakI vidvattAkA bahuta kucha AbhAsa ina aprApta granthoMke nAmoMse ho jAtA hai / yazastilakacampUmeM mahArAja yazodharake caritrakA citraNa ATha . AzvAsoMmeM kiyA gayA hai / jinameMse pahalemeM kathAvatAra, dUsaremeM yazodhara ko rAjyatilaka, tIsaremeM rAjyalakSmI vinoda, cauthemeM mahArAnI amRtamatIkA durvilAsa, pA~caveMmeM bhava-bhramaNa, chaThemeM apavarga-mArga, sAtaveMmeM samyagjJAna aura dezacAritrake pA~ca aNuvrata aura tIna guNavrata, tathA AThaveM meM cAra zikSAvrata aura upAsaka-sambandhI kucha viziSTa karttavyoMkA varNana kiyA gayA hai / granthakArane antima AzvAsameM zrAvakake AcArakA eka viziSTa hI DhaMgase varNana kiyA hai, jo ki usake pUrvavartI granthoMmeM dRSTigocara nahIM hotaa| yaha grantha zaka saM0 881 ( vi0 saM0 1016 ) kI caitasudI 13 ko racA gayA hai, aisA svayaM granthakArane isa granthakI antima prazastimeM likhA hai, ataeva unakA samaya vikramakI dazavIM zatAbdIkA antima caraNa aura gyArahavIM zatAbdIkA prathama caraNa siddha hotA hai / ___ jainadharmAmRtake dUsare, cauthe aura pA~caveM adhyAyameM yazastilakacampUke pA~caveM, chaThe aura sAtaveM AzvAsake 45 zlokoMkA saMgraha kiyA gayA hai / isa granyake prathamakhaNDakA prakAzana nirNayasAgara presa bambaIkI kAvyamAlAse san 1901 meM aura dvitIya khaNDakA prakAzana san 1903 meM huA hai|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha aura granthakAra-paricaya 15 7. amRtacandra aura tattvArthasAra evaM puruSArthasiddhayupAya tattvArthasAra-di0 aura zve0 sampradAyameM samAnarUpase mAne jAnevAle tattvArthasUtrako AdhAra banAkara use pallavita karate hue yadyapi prA0 amRtacandrane lagabhaga 750 zlokoMmeM isa granthakI racanA kI hai, tathApi adhyAyoMkA vargIkaraNa unhoMne svatantra rUpase kiyA hai / arthAt tattvArthasUtrake samAna tattvArthasArake 10 adhyAya na rakhakara kevala 6 adhyAya rakhe haiM, jisameMse pahalA adhyAya saptatatvoMkI pIThikA yA utthAnikArUpa hai aura antima adhyAya upasaMhArarUpa hai| bIcake sAta adhyAyoMmeM kramazaH sAtoM tattvoMkA bahuta hI sundara, sugama aura suspaSTa varNana kiyA hai / jainadharmAmRtake sAtaveM adhyAyase lekara terahaveM adhyAya takake sarva-zloka isI tattvArthasArase liye gaye haiN| ... puruSArthasiddhayupAya-manuSyakA vAstavika puruSArtha kyA hai aura usakI siddhi kisa upAyase hotI hai, isa bAtakA bahuta hI talasparzI varNana A0 amRtacandrane isa granthameM kiyA hai / yaha unakI svatantra kRti hai aura use unhoMne apane mahAn puruSArthake dvArA agAdha jainAgama-mahodadhikA manthana karake amRta rUpase jo kucha prApta kiyA, use isa granthameM apanI atyanta manohAriNI,sarala, sundara evaM prasAda guNavAlI bhASAmeM saJcita kara diyA hai / hiMsA kyA hai aura ahiMsA kise kahate haiM isakA vividha dRSTikoNoMse bahuta hI sajIva varNana isa granthameM kiyA gayA hai| isameM adhyAya vibhAga nahIM hai| samagra granthakI padya saMkhyA 226 hai| jainadharmAmRtake dUsare aura cauthe adhyAyameM 87 zloka puruSArthasiddhayupAyase saMgRhIta kiye gaye haiN| ina donoM granthoMke atirikta A0 kundakundake adhyAtma grantha samayasAra, paJcAstikAya aura pravacanasArapara bhI grA0 amRtacandrane saMskRta TIkA racI hai / samayasArakI TIkAke bIca-bIcameM mUlagAthAke dvArA ukta,
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta __ anukta evaM sUcita kiye gaye arthake upasaMhArAtmaka jina anekoM padyoMkI vibhinna chandoMmeM racanA kI hai, ve samayasArakalaza yA nATaka samayasAra kalazake nAmase prasiddha haiN| zrA0 amRtacandrane apane kisI bhI granthameM guru paramparAdikA koI bhI paricaya nahIM diyA hai| samayaptArake antima kalazarUpa padyameM kevala apane nAmakA nirdeza kiyA hai, kintu prathama do granthoM meM to utanA bhI koI nirdeza nahIM kiyA, pratyuta likhate haiM varNaiH kRtAni citreH padAni tu padaiH kRtAni vAkyAni / vAkyaiH kRtaM pavitraM zAstramidaM na punarasmAbhiH / / -puSArthasiddhiyupAya, zlo0 226 varNAH padAnAM karttAro vAkyAnAM tu padAvaliH / vAkyAni cAsya zAstrasya kartRNi na punarvayam // -tattvArthasAra, 6, 23 ina donoM padyoMmeM AryA aura anuSTup zlokarUpa chanda-bhedako chor3akara artha-gata koI bhI bheda nahIM hai | A0 amRtacandrakI isa nirIhatA, vItarAgatA aura prasiddhise sarvathA vilaga rahanekI pravRtti sacamuca unake nAmake anurUpa hI hai| __ zrA0 amRtacandra ke samaya Adike nirNayake lie hamAre pAsa yadyapi samucita sAdhana upalabdha nahIM haiM, tathApi thor3I bahuta jo sAmagrI sAmane AI hai, usake AdhArapara kamase-kama unakA samaya vikramakI gyArahavIM zatAbdI to siddha hotA hI hai| A0 jayasenane apane anya dharmaratnAkarameM amRtacandraracita puruSArthasiddhyupAyake lagabhaga 70 padya uddhRta kiye haiM aura jayasenane apanA yaha grantha vi0 saM0 1055 meM banAyA hai, aisA usakI prazastike antima zlokase siddha hai| ataH itanA nizcita hai ki amRtacandra isase pUrva hI hue haiN| kitane pUrva hue, isake nirNayake lie, hamAre sAmane abhI koI AdhAra nahIM hai /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaM aura granthakAra-paricaya / uparyukta donoM granthoMkA prakAzana unake hindI anuvAdake sAtha aneka saMsthAoMse ho cukA hai| samayasAra kalazakA prakAzana paM0 rAjamallakI prAcIna hindI. vacanikAke sAtha bahuta pahale bra0 zItala prasAdajIke dvArA sampAdita hokara jaina vijaya priMTiMga presa sUratase huA hai aura jo usa samaya jainamitrake grAhakoMko upahAra svarUpa bhI bheMTa kiyA gayA thaa| hamane jaina dharmAmRtameM ukta donoM granthoMkA upayoga sanAtana granthamAlAke saptama gucchakase kiyA hai| . 8. amitagati aura saM0 paMcasaMgraha, amitagati-zrAvakAcAra prAkRta paMcasaMgrahako AdhAra banAkara use pallavita karate hue zrA0 amitagatine apane saMskRta paMcasaMgrahakI racanA kI hai| mUlagranthake samAna isa granthameM bhI usI nAmavAle pA~ca adhyAya haiM, jinameMse prathama adhyAyameM 20 prarUpaNAoMke dvArA jIvoMkA aura zeSa adhyAyoMmeM karmoMko vividha avasthAtroMkA caudaha mArgaNAoMke dvArA varNana kiyA gayA hai| una adhyAyoM ke nAma aura unakI zloka-saMkhyA isa prakAra hai 1. jIvasamAsa zloka saMkhyA 353 2. prakRtistava . . 48 3. bandhastava . , 106 4. zataka , 375 5. saptatikA , . 484 ukta zloka-saMkhyAke atirikta pA~coM hI adhyAyoMmeM lagabhaga 500 zloka-pramANa gadya bhAga bhI hai aura bIca-bIcameM mUlake arthako spaSTa karanevAlI anekoM aMka-saMdRSTiyA~ bhI haiM / isa granthase jainadharmAmRtake dUsare, chaThe, sAtaveM, aura dasaveM adhyAyameM guNasthAnoMke svarUpavAle 23 zloka saMgRhIta kiye gaye haiN| prA0 amitagatine eka zrAvakAcAra bhI racA hai, jo unake nAmapara 22 2
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta 'zramitagati-zrAvakAcAra'ke nAmase hI prasiddha hai / apane pUrvavartI zrAvakAcAroMko AdhAra banAkara yA Azraya lekara bilakula svataMtra rUpase inhoMne apane vistRta zrAvakAcArakA nirmANa kiyA hai / isake 25 adhyAya haiM unakA viSaya aura zloka saMkhyA isa prakAra hai 18 zloka-saMkhyA 72 10 86 68 4. AtmAke astitvako siddhi aura samyagjJAnakA varNana 5. zraSTamUla guNa aura rAtri bhojana ke doSAdikA nirUpaNa 6. bAraha vratoMkA aura sallekhanAkA nirUpaNa 74 100 kara 7. unake vratoMke aticAra aura gyAraha pratimAoM kA varNana 8. sAmAyikAdi chaha zrAvazyaka aura unake doSAdikA varNana 106 6. dAna, pUjA, zIla aura upavAsakA vistRta varNana 106 pAtrakA vitRta varNana 74 10. pAtra, kupAtra aura 11. pAtra, kupAtra aura pAtrako dAna denekA phala varNana 12. jinapUjA, dyUtAdi saptavyasana, mauna zrAdikA varNana 13. sapta prakArake zrAvaka, vaiyAvRttya aura svAdhyAyAdi varNana adhyAya 1. dharmakA sAmAnya svarUpa aura usakA phala-varNana 2. mithyAtva aura samyaktvakA svarUpa aura usake bheda - phalAdi 3. samyagdarzana aura saptatattvakA varNana 126 136 101 84 14. bAraha bhAvanAoMkA vistRta varNana 114 15. dhyAtA, dhyAna, dhyeya aura dhyAna -phalakA vistRta varNana amitagati ke isa zrAvakAcArase jainadharmAmRtake dUsare adhyAya meM 3 zloka saMkalita kiye gaye haiM / grA0 zramitagatine uparyukta do granthoM ke atirikta subhASitaratnasandoha, dharmaparIkSA, bhagavatI zrArAdhanAkA pallavita saM0 padyAnuvAda, aura bhAvanA dvAtriMzatikAkI bhI racanA kI hai aura ye saba grantha prakAzita ho cuke haiM / inake atirikta nambUdvIpa prajJapti, candra prajJapti, sArdhadvayadvIpaprajJapti aura
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha aura granthakAra - paricaya vyAkhyAprajJapti ye cAra grantha bhI amitagatikRta batalAye jAte haiM, para ye saba abhI taka aprApya haiM / 98 A0 zramitagatine prAyaH apane granthoM ke anta meM grantha-racanAkA samaya diyA hai| subhASita-ratnasandohakI racanA vi0 saM0 1050 meM, dharmaparIkSA kI 1070 meM aura saM0 paMcasaMgrahakI 1073 meM kI hai / isase siddha hai ki inakA samaya vikramakI gyArahavIM zatAbdI hai aura ye apane samayake mahAn vidvAnoM se haiM / mUla saM0 paMcasaMgraha mANikacandra-granthamAlAse san 1927 meM aura amitagati zrAvakAcAra anantakIrtti granthamAlA bambaI se hindI anuvAda ke sAtha vi0 saM0 1976 meM prakAzita huA hai 6. vAdIbhasiMha aura kSatracUr3AmaNi bha0 mahAvIra ke samaya meM honevAle mahArAja satyandhara aura unake putra jIvandharako lakSya karake isa caritra - pradhAna granthakI racanA kI gaI hai / yaha sArA grantha sundara sUktiyoMse bharA huA hai kSatra cUr3AmaNimeM 11 lamba haiM aura una sabakI zloka saMkhyA 747 hai / usameM se kevala eka zloka jainadharmAmRta ke caudahaveM adhyAyameM saMgraha kiyA gayA hai / / kSetra - cUDAmaNike racayitA zrA0 vAdIbhasiMhane isa nIti paraka sarala racanA ke atirikta unhIM jIvandharako lakSya karake ThIka tadanurUpa 11 lamboMvAle eka praur3ha gadya grantha gadyacintAmaNikI bhI racanA kI hai jo ki kAdambarIke hI samAna sundara aura mahattvapUrNa hai| zrI nAthUrAmajI premI ke matAnusAra A0 vAdIbhasiMha vikramakI gyArahavIM zatAbdI ke prArambha meM hue haiN| 1 - dekho - zrI premIjI dvArA likhita jaina sAhitya aura itihAsa, pR0 325, (dvitIya saMskaraNa )
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 nainadharmAmRta mUlamAtra kSatracUr3AmaNikA sarvaprathama saMskaraNa kuppU svAmI dvArA sampAdita hokara sarasvatI vilAsa sIrija taMjorase san 1603 meM prakAzita huaA thaa| usake pazcAt atra taka isa granyake aneka saMskaraNa hindI anuvAdake sAtha vibhinna saMsthAoMse nikale haiN| 10. zubhacandra aura jJAnArNava saMsArake viSaya-bhogoMmeM aAsakta jIvoMko sambodhana karate hue isa granthameM munidharmakA bahuta hI sundara DhaMgase vistArake sAtha varNana kiyA gayA hai| sAtha hI saMsArase virakti banI rahaneke lie anitya-azaraNa Adi dvAdaza anuprekSAoMkA, tathA dharmameM dRr3hatA tthira rakhane ke lie dhyAna, dhyAtA, dhyeya aura unake vividha aMgoMkA bahuta hI sundara vivecana kiyA gayA hai / isa granthameM 42 prakaraNa haiM aura unakI samagra zloka-saMkhyA do haz2Arase bhI adhika hai| dhyAnake vividha aMgoMkA jaisA vizada evaM anupama varNana isa granthameM kiyA gayA hai, vaisA anyatra bahuta kama milegaa| granthakArane dhyAna aura samAdhise sambandha rakhanevAle apanese pUrvavartI aneka granyoMke bahubhAga zlokoMkA aura unake viSayoMkA isa granthakI racanAmeM bharapUra upayoga kiyA hai / isa granthakA teIsavA~ aura battIsavA~ prakaraNa pUjyapATake iSTopadeza aura samAdhitantrake spaSTataH AbhArI haiN| isI prakAra bAraha bhAvanAoMvAle sabhI prakaraNa svAmikArtikeyAnuprekSA aura bArahaaNuvekvAke AbhArI haiM aura isa prakAra yaha jJAnArNavameM aneka granyarUpa nadiyoMkA apane bhItara samAveza karatA huA sacamuca apane nAmako sArthaka karatA hai / jijJAsu aura dharmapipAsu janoMke lie yaha vAstavika jJAnArNava hai, meda kevala itanA hI hai ki jalake usa samudrakA pAnI khArA hotA hai, jaba ki isa jJAnArNavakA jala amRtake tulya madhura, hitakara aura vyaktiko janma-jarA-maraNAdi mahArogoMse chur3Akara sadAke lie noroga evaM amara banA denevAlA hai| jina puruSoMne isa jJAnArNavameM avagAhana
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ . grantha aura granthakAra-paricaya kiyA hai, ve pUrNa jJAnI banakara sadAke lie ajara aura amara bana gaye haiN| . . isa granthake racayitA prA0 zubhacandra haiN| inakA samaya zropremojIne vibhinna AdhAroMse vikramakI gyArahavIM zatAbdI siddha kiyA hai| kalikAlasarvajJa kahe jAnevAle zve0 vidvAn hemacandrAcAryane apane yogazAstrakI racanA vikrama saM0 1207 aura 1226 ke bIca meM kI hai / aura yataH jJAnArNavake zloka usameM pAye jAte haiM, ataH siddha hai ki zubhacandra inase pUrva hue haiN| tathA jJAnArNavameM amRtacandrAcAryakI puruSArthasiddhyupAyake zlokako 'ayaM ca' karake uddhRta kiyA hai, isalie ve amRtacandra se pIche hue haiN| isa prakAra jJAnArNavake kartA zrA0 zubhacandrakA samaya vikrama saM0 1055 aura 1207 ke madhyameM siddha hotA hai| ... jJAnArNavake vibhinna adhyAyoMke 32 zloka jainadharmAmRtake pahale, tIsare aura cauthe adhyAyameM saMkalita kiye gaye haiN| itanA vizeSa rUpase / jJAtavya hai ki jainadharmAmRtake pahale adhyAyameM maMgalAcaraNa rUpa pahalA ..zloka bhI jJAnArNavakA hI hai| . - yaha grantha paM0 pannAlAlajI bAkalIvAla ke hindI anuvAdake sAtha .. rAmacandra granthamAlA bambaIse san 1607meM prakAzita huA hai| ... 11. vIranandi aura AcArasAra . AcArasAra-muniyoMkA AcAra-vihAra Adi kaisA honA cAhie, unake mUlaguNa aura uttaraguNa kauna-kaunase haiM, ityAdi bAtoMkA vivecana isa granthameM kiyA gayA hai| zrAcArasArakI racanA aura varNana-zailIko . 1. dekho, premIjIkA jainasAhitya aura itihAsa pR0 332 Adi (dvi0 saMskaraNa)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta 151 BY dekhanese jJAta hotA hai ki isakA aAdhAra mUlAcAra rahA hai| prAcArasArameM 12 adhikAra haiN| unake nAma aura zloka-saMkhyA isa prakAra hai____ adhikAra zloka-saMkhyA 1. mUlaguNAdhikAra 2. samAcArAdhikAra 94 3. darzanAcArAdhikAra 75 4. jJAnAcArAdhikAra 5. caritrAcArAdhikAra 6. tapAcArAdhikAra 7. vIryAcArAdhikAra 8. zuddhyaSTakAdhikAra 6. SaDAvazyakAdhikAra 101 10. dhyAnAdhikAra 11. nova-karmAdhikAra 12. daza-dharma-zIlAdhikAra isa granthake racayitA prA0 vIranandi haiN| ye A0 meghacandrake ziSya haiN| vIranandine aAcArasArake antameM apane gurukI bahuta prazaMsA kI hai| eka padyase to aisA pratIta hotA hai ki inake guru gRhasthAzramake pitA bhI haiN| zravaNavelagolake zilAlekhoMmeM zrA0 vIranandikI bahuta prazaMsA kI gaI hai, jisase vidita hotA hai ki ye bahuta bhArI vidvAn the aura siddhAntacakravartIke padase bhI vibhUSita the| inhoMne AcArasArake atirikta anya kisa granyakI racanA kI hai, yaha abhI taka jJAta nahIM ho sakA hai / yadyapi vIranandine granthake antameM apanA koI samaya nahIM diyA hai tathApi jisa DhaMgase unhoMne apane gurukA smaraNa kiyA hai, usase jJAta hotA hai ki AcArasArakI racanA samApta honeke samaya taka unake guru vidyamAna the| zravaNavelagolake zilAlekha naM0 47-50 aura 52 se jJAta hotA hai ki 63 160 33
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha aura granthakAra - paricaya 23 meghacandrakA svargavAsa zaka saMvat 1037 ( vi0 saM0 1972 ) meM huA / tadanusAra vIranandikA samaya vikramakI bArahavIM zatAbdIkA uttarArdha siddha hotA hai / jainadharmAmRtake pA~caveM adhyAyameM muniyoM ke 28 mUlaguNoM kA varNana isI AcArasArake prathama adhyAyase kiyA gayA hai / yaha grantha bhI mANikacandra granthamAlAse vi0 saM0 1974 meM paM0 indralAlajI zAstrI se sampAdita aura paM0 manoharalAlajI zAstrIse saMzodhita hokara prakaTa huA hai / . 12. hemacandra aura yogazAstra yogazAstra - isa granthameM yoga yA dhyAnakA varNana karaneke sAtha muni aura zrAvaka dharmakA vistArase vivecana kiyA gayA hai| isake racayitA A0 hemacandra haiM, jo ki zvetAmbara sampradAya ke eka mahAn AcArya hue haiM / inhoMne gujarAta ke tatkAlIna zAsaka kumArapAlako sambodhita karake jainadharmakA mahAn pracAra kiyA hai| hemacandrane dharmazAstra ke atirikta vyAkaraNa, nyAya, sAhitya Adi vividha viSayoMpara aneka granthoMkI racanA kI hai / yogazAstra meM 12 prakAza haiM, jinameM kramazaH yogakA mAhAtmya evaM trayodaza prakAra cAritra, samyaktva, paJcANuvrata, guNatrata aura zikSAtrata, dvAdaza anuprekSA evaM maitrI Adi bhAvanAoM kA svarUpa, prANAyAma, dhyAna, dhAraNAdikA svarUpa, dhyAnakI siddhi evaM piNDastha, padastha, rUpastha aura rUpAtIta dharmadhyAnakA svarUpa, zukladhyAnakA svarUpa, AtmA aura yogI 1 dikA varNana kiyA gayA hai / yogazAstra ke samasta zlokoMkI saMkhyA 988 hai / yogazAstrakI racanA zrA0 zubhacandrake jJAnArNavakI AbhArI hai / jJAnArNavake anekoM zloka sAdhAraNase zabda bhedake sAtha yogazAstrameM jyoM ke tyoM pAye jAte haiM / A0 hemacandra vi0 saM0 1226 taka jIvita rahe haiM aura isake pUrva
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta hone apane anyaaura terahavIM za nAye adhyAyama inhoMne apane granthoMkI racanA kI hai, ataeva unakA samaya vikramakI bArahavIM zatAbdIkA uttarArdha aura terahavIM zatAbdIkA pUrvArdha hai| ___ jainadharmAmRtake pahale dUsare aura cauthe adhyAyameM maitrI Adi bhAvanAoMke tathA hiMsAdi pApoMke phala-nirUpaka 23 zloka yogazAstrase saMgraha kiye gaye haiN| yogazAstrakA prakAzana gujarAtI anuvAdake sAtha nirNayasAgara presa bambaIse saM0 1866 meM huA hai| isake atirikta mUla aura hindI anuvAdake sAtha anya bhI aneka prakAzana vibhinna saMsthAoMse hue haiN| 13. AzAdhara aura sAgAradharmAmRta sAgAradharmAmRta-sAgAra arthAt gRhasthakA dharma kyA hai, use kina-kina vratoMkA kisa rItise pAlana karanA cAhie, usakI dinacaryA kaisI honI cAhie aura jIvanake antameM use kyA karanA cAhie, Adi bAtoMkA isa granthameM bahuta hI vizada varNana kiyA gayA hai| isa granthake racayitA paNDita-pravara AzAdhara apane samayameM eka bahuzruta vidvAn hue haiN| unhoMne apanese pUrvavatI samasta zrAvakAcAroMkA manthana karake jo amRta nikAlA, vahI isa grantharUpa pAtrameM bhara diyA hai| paM0 AzAdharajIne dharma, nyAya, sAhitya, vaidyaka Adi vividha viSayoMpara lagabhaga 20 praur3ha granyoMkI racanA kI hai| apane kitane hI granthoMkI durUhatAko anubhava kara Apane svayaM hI unapara svopajJa TIkAe~ bhI likhI haiM / ___ sAgAradharmAmRtameM ATha adhyAya haiM, jinakA viSaya-paricaya aura zloka-saMkhyA isa prakAra haiadhyAya zloka-saMkhyA 1. sAgAra dharmakA sUcanAtmaka sAmAnya varNana 2. aSTa mUlaguNa, pUjA-bheda, dAna-datti Adi 3. darzana-pratimA, sapta-vyasana-aticAra Adi 20
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha aura granthakAra - paricaya 4. vrata pratimA, paMca aNuvratoMkA sAticAra varNana 5. tInaM guNavrata aura cAra zikSAvratakA varNana 6. zrAvakakI dinacaryAkA varNana 7. tIsarI se lekara gyArahavIM pratimAkA varNana 8. samAdhimaraNakA vistRta vivecana jainadharmAmRta ke cauthe adhyAyameM sAgAradharmAmRtakA saMgraha kiyA gayA hai / 66 55 45 61 25 110 kevala eka zloka paM0 zrAzAdharajIne jinayajJakalpa vi0 saM0 1285 meM, sAgAradharmaTIkA 1266 meM aura anagAra dharma-TIkA 1300 meM samApta kI hai / anagAradharmAmRta kI prazasti meM unhoMne apane dvArA race gaye prAyaH sabhI granthoM kA ullekha kiyA hai, isase jJAta hotA hai ki unakI racanA ve vi0 saM0 1300 ke pUrva hI kara cuke the| isa prakAra yaha sunizcita hai ki unakA samaya vikramakI terahavIM zatAbdIkA uttarArdha hai / sAgAradharmAmRta sarva prathama mANikacandra granthamAlA se svopajJa saMskRta TIkAke sAtha vi0 saM0 1972 meM prakAzita huA hai, isake pazcAt isake hindI - marAThI anuvAda bhI vibhinna saMsthAoMse prakAzita hue haiN| 14. vAmadeva aura saMskRta bhAva-saMgraha A0 devasenake prAkRta bhAvasaMgrahake zrAdhArapara paM0 vAmadevane apane saMskRta bhAvasaMgrahakI racanA kI hai| ye anumAnataH vikramakI pandrahavIMsolahavIM zatAbdI ke vidvAn jAna par3ate haiM / inake dvArA pratiSThA sUkta saMgraha, triloka dIpikA, zrutajJAnodyApana Adi aura bhI aneka grantha race gaye sune jAte haiM, para jaba taka ye grantha upalabdha nahIM ho jAte, taba taka unake viSaya meM nizcaya pUrvaka kucha nahIM kahA jA sakatA / paM0 vAmadevakA vizeSa paricaya 'bhAvasaMgrahAdi kI prastAvanA meM diyA gayA hai / isa granthakA prakAzana mANikacandra granthamAlA bambaI se vi0 saM0 1978 meM huA hai |
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 jainadharmAmRta isake sampAdaka paM0 pannAlAlajI sonI haiM / isa granthameM 782 zloka haiM / unameMse mUr3hatA zrAdike svarUpa pratipAdaka 14 zloka jainadharmAmRta ke pahale aura dUsare adhyAya meM saMgrahIta kiye gaye haiM / 15. guNabhUSaNa aura unakA zrAvakAcAra zrI guNabhUSaNane ratnakaraNDa, vasunandi- upAsakAdhyayana zrAdi apane pUrvavartI zrAvakAcAroM ke zrAdhArapara apane zrAvakAcArakI racanA kI hai / unhoMne apane granthakA nAma yadyapi 'bhavyananacittavallabhazrAvakAcAra' rakhA hai, para yaha nAma lambA adhika thA, ataH sarva sAdhAraNa meM pracalita nahIM ho sakA aura zramitagati, vasunandi Adi ke zrAvakAcAroMke samAna hI yaha bhI usake karttAke nAmase prasiddha ho gayA / isake tIna uddezyoMmeM samyagdarzana, samyagjJAna aura zrAvaka dharmakA 266 zlokoM ke dvArA bahuta hI sarala DhaMgase varNana kiyA gayA hai / yadyapi guNabhUSaNane apane granthake antameM apaneko trailokyakIrti munikA ziSya kahA hai, para itane mAtrase unake samaya AdikA nirNaya karanA kaThina hai / anumAnataH inakA samaya vikramako pandrahavIM zatAbdI jAna par3atA hai / isa granthakA prakAzana candAvAr3I sUratase huA hai / jainadharmAmRta ke sAtaveM adhyAyameM guNabhUpaNazrAvakAcArase kevala eka zloka saMgrahIta kiyA gayA hai / 16. rAjamalla aura paJcAdhyAyI paJcAdhyAyI - jaina darzanakA yaha eka mahAn grantha hai, jise usake racayitA paM0 rAjamallajIne svayaM hI ' grantharAja' kahA hai / yadyapi yaha grantharAja hamAre durbhAgya se pUrA nahIM racA jA sakA hai, tathApi zrAja isakA jo prArambhika Der3ha adhyAya upalabdha hai, vaha bhI bahuta vistRta hai, isake prathama adhyAyameM sat, dravya, guNa, paryAya zrAdikA, tathA nayoM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha aura granthakAra-paricaya aura upanayoMke svarUpakA 768 zlokoMke dvArA, tathA dUsare ( adhUre) adhyAyameM samyagdarzana aura usake AThoM aMgoMkA 1145 zlokoMke dvArA jisa apUrva DhaMgase yukti-pratyuktiyoM ke dvArA pANDitya-pUrNa vivecana kiyA gayA hai, vaha anyatra dRSTigocara nahIM hotaa| paM0 rAjamallajI vikramakI satarahavIM zatAbdIke vidvAn haiN| ye mug2ala samrATa akabarake samayameM hue haiM, yaha bAta inake anya granthoM meM diye gaye apane paricayase siddha hai| paM0 rAjamallajIne paJcAdhyAyIke atirikta lATI saMhitA, jambUsvAmicarita aura adhyAtmakamalamArtaNDa nAmaka tIna granyoMkI aura bhI racanA saMskRtameM kI hai, tathA kundakundAcAryake samayasArakI amRtacandrAcArya-racita Atma-khyAti TIkAkA Azraya lekara usake kalaza-zlokoMkI hindI vacanikA bhI kI hai jo aneka varSa pUrva candAbAr3I sUratase mudrita hokara 'jainamitra' ke upahArameM dI gaI hai| . jainadharmAmRtake dUsare adhyAyameM paJca-parameSThIke svarUpavAle 32 zloka paJcAdhyAyIse saMgRhIta kiye gaye haiN| paJcAdhyAyokA eka mUla saMskaraNa bahuta pahale gAndhI nAthAraMgajI granthamAlAse prakAzita huA thaa| pazcAt isake do saMskaraNa hindI anuvAdake sAtha prakaTa hue haiM, jinameMse ekake anuvAdaka paM0 makkhanalAlajI zAstrI aura prakAzaka paM0 lAlArAmajI zAstrI haiN| yaha saMskaraNa san 1618 meM prakaTa huA, jo aba aprApya hai / dUsarA saMskaraNa sva0 paM0 devakInandana jI siddhAntazAstrIke hindI anuvAdake sAtha gaNeza varNI-granthamAlA bhadainI vArANasIse san 1950 meM prakaTa huA hai / isake sampAdaka paM0 phUlacandrajI siddhAntazAstrI haiN| . 17. kulabhadra aura sArasamuccaya sArasamuccayakA adhyayana karanepara aisA pratIta hotA hai mAno isake racayitAne apane sAmane upasthita vairAgya-pradhAna prAkRta-saMskRta jaina granthoMkA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta sAra hI apanI isa racanA meM nibaddha kara diyA hai / racanA atyanta sarala, sarasa evaM vairAgya bhAvako utpanna karanevAlI hai / isameM adhyAya AdikA vibhAga nahIM hai| pUre granthameM 328 zloka haiM / jainadharmAmRta ke prathama adhyAyameM sArasamuccayake 2 zloka saMgrahIta kiye gaye haiM / sArasamuccaya-granthake antameM granthakAra ne apanI koI prazasti nahIM dI hai, jisase ki unake viSayameM kucha vizeSa nAnA jA sake | kevala 325 veM zlokaseM apane nAmakA ullekha avazya kiyA hai / vaha zloka isa prakAra hai-. ayaM tu kulabhadreNa bhava vicchittikAraNam / dho vAlasvabhAvena granthaH sArasamuccayaH // isa zloka grantha aura granthakArake nAmake atirikta aura kucha vizeSa paricaya nahIM milatA hai / isalie unake samaya Adike nirNayake lie mere pAsa koI samucita sAdhana nahIM hai / yaha grantha mANikacandra granthamAlAse prakAzita 'siddhAntasArAdisaMgraha ' meM prakaTa huA hai / isa granthakA kevala eka zloka jainadharmAmRta ke prathama adhyAya meM saMgraha kiyA gayA hai /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama adhyAya : saMkSipta sAra * sarvaprathama dharmako namaskAra karate hue dharmakA svarUpa batalAyA - gayA hai aura yaha nirdeza kiyA gayA hai ki dharmakI prAptike lie AtmAkA jAnanA Avazyaka hai| usa AtmAke tIna bheda haiMbahirAtmA, antarAtmA aura paramAtmA / jisa jIvakI dRSTi bAharI - . padArthoMmeM Asakta hai, bAhya vastuoMko hI apanI samajhatA hai aura zarIrake janma-maraNako hI apanA janma-maraNa mAnatA hai, use bahirAtmA yA mithyAdRSTi kahate haiN| jisako dRSTi bAharI padArthose haTakara apane AtmAkI ora rahatI hai, jise sva-parakA viveka ho jAtA hai, - jo laukika kAryoM meM anAsakta aura Atmika kAryoM meM sAvadhAna rahatA hai, use antarAtmA yA samyagdRSTi kahate haiN| antarAtmAke bhI tIna bheda haiM / jo vrata-zIla Adi to kucha bhI nahIM pAlana karatA, kintu - jisakI mithyA dRSTi dUra ho gaI hai aura jise samyaka dRSTi prApta ho gaI hai, aise samyaktvI yA samyagdRSTiko jaghanya antarAtmA kahate haiM / jo samyagdRSTi honeke sAtha gRhasthake ucita vrata-niyamAdikA bhI pAlana karatA hai aura nyAyapUrvaka dhanopArjana karate hue dAnapUjAdi satkAryoMmeM usakA sadupayoga karatA hai, aise gRhastha zrAvakako madhyama antarAtmA kahate haiN| jo vyakti ghara-bArakA parityAga kara * aura sAdhu jIvana aMgIkAra karake ekamAtra Atma-svarUpakI sAdhanAmeM tatpara rahatA hai, vaha uttama antarAtmA hai| jo isa uttama antarAtmAkI
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta sarvocca dazAmeM pahu~ca kara apane sarva Antarika vikAroMkA abhAva kara parama kaivalyako prApta kara letA hai, use paramAtmA, kevalI, jina, arahaMta, svayambhU , brahmA, ziva, zaMkara Adi nAmoMse pukArate haiN| paramAtmAke ina nAmoMkA vAstavika artha kyA hai, yaha bAta isa adhyAyake antameM batalAI gaI hai| ___saMsArake bahubhAga prANI bAharI padArthoke saMyoga-viyogameM iSTaaniSTakI kalpanAkara sukha-duHkhakA anubhava kara rahe haiN| kintu bAhya padArthAkA saMyoga-viyoga hamAre AdhIna nahIM hai, kA~ke AdhIna hai aura karmoMkA udaya sadA eka-sA kisIke rahatA nahIM hai| jo loga isa vastusthitiko nahIM jAnakara bAhya vastuoMko hI apanAnemeM saMlagna haiM, unheM bahirAtmA kahA gayA hai| maharpiyoMne isa bahirAtmApanako chor3akara antarAtmA honekA upadeza diyA hai| vahirAtma-dazAke dUra hone aura antarAtma-dazAke prakaTa honepara manuSyakI caJcala manovRtti zAnta ho jAtI hai, para-padArthoMmeM iSTaaniSTakI kalpanA dUra ho jAtI hai aura yaha AtmA eka alaukika AnandakA anubhava karane lagatA hai| jyoM-jyoM yaha antarAtmA AtmavikAsa karatA huA saMkalpa-vikalpAtIta paramAtmAkA dhyAna karake tadrapa honekI bhAvanA karatA hai, tyoM-tyoM vaha paramAtmapadake samIpa pahu~catA jAtA hai aura antameM eka dina vaha svayaM akSaya ananta guNakA svAmI hokara AtmAse paramAtmA bana jAtA hai|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya : pavitrIkriyate yena yenavoddhiyate jagat / namastasmai dayAya dharmakalpAdhipAya vai // 1 // . __jo jagatko pavitra kare, saMsArake dukhI prANiyoMkA uddhAra kare, use dharma kahate haiN| vaha dharma dayA-mUlaka hai aura kalpa vRkSake samAna prANiyoMko manovAJchita sukha detA hai; aise dharmarUpa kalpa vRkSake lie merA namaskAra hai / / 1 / / - isa maGgalAtmaka padyameM dharmakA svarUpa batalA karake use namaskAra kiyA gayA hai| dharmake jitane lakSaNa kiye gaye haiM, prAyaH una - . sabakA sUtra rUpase isa eka hI padyameM samAveza kiyA gayA hai| dharmake ... mukhya rUpase cAra lakSaNa mAne jAte haiM-1 'iSTe sthAne dhatte iti dharmaH', 2 'saMsAra-duHkhataH sattvAn yo dharatyuttame sukhe', 3 dharmo nAma dayAmala:' aura 4 'yasmAdabhyudaya-nizreyasasiddhiH sa dharmaH' / padyake pUrvArdha-dvArA Adike do lakSaNoMkA, 'dayAAya'. padake dvArA .. tIsare lakSaNakA aura kalpavRkSakI upamA dekara cauthe lakSaNakA saMgraha kara diyA gayA hai| isa prakAra yaha phalitArtha huA ki jo patitoMko pavitra kare, saMsAra-sAgarameM nimagna yA bhavATavImeM bhaTakanevAle dukhI prANiyoMkA uddhAra kare, unheM sukhAspada rUpa iSTa sthAnameM .. pahu~cAne aura unake abhyudaya (laukika sukha ). tathA nizreyasa - (lokottara atIndriya sukha ) kI siddhi kare, use dharma kahate haiN|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 jainadharmAmRta ____dharmakA itanA svarUpa jAna leneke pazcAt svabhAvataH yaha jijJAsA utpanna hotI hai ki vaha dharma kyA vastu hai ? isakA uttara zrIkundakundAcAryane bar3e hI sundara zabdoMmeM diyA hai ki moha aura kSobhase rahita AtmAke samabhAva yA prazAnta pariNAmako dharma kahate haiN| yahA~ mohase abhiprAya rAgakA hai aura kSobhase dveSakA abhiprAya hai| pratyeka prANIke anAdi saMskArake vazase rAga-dveSakI pravRtti calI A rahI hai| jahA~ yaha ekase rAga karatA hai, vahIM vaha dUsarese dveSa bhI karane lagatA hai| isIlie maharSiyoMne rAgadveSako moha-samrATake do pradhAna senApati yA saMsAra-rUpa bhavanake AdhAra-bhUta pradhAna stambha kahA hai| jo jIva rAga-dveSase chUTanA cAhate haiM aura dharmako dhAraNa karanA cAhate haiM unheM sabase pahale Atma-svarUpakA jAnanA Avazyaka hai; kyoMki Atma-svarUpake jAne vinA duHkhoMse yA rAga-dveSase mukti milanA saMbhava nahIM hai| __ yahI vAta AcArya Ageke padya-dvArA prakaTa karate haiM : ataH prAgeva nizcayaH sagyagAtmA kSubhiH / azepaparaparyAyakalpanAjAlavarjitaH // 2 // .. jo sAMsArika duHkhoMke pradhAna kAraNabhUta rAga-dveSase mukta honA cAhate haiM, unheM sabase pahale samasta para-paryAyarUpa kalpanA-jAlase rahita apanI AtmAkA nizcaya karanA cAhie // 2 // triprakAraM sa bhUteSu sarveSvAtmA vyavasthitaH / vahirantaH parazceti vikalpairvacyamANakaiH // 3 // vaha AtmA sarva prANiyoMmeM bahirAtmA, antarAtmA aura paramAtmA rUpa tIna prakArase avasthita hai| ina tInoMke bheda Age kahe jaaveNge|||3||
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra adhyAya .. bhAvArtha- pratyeka prANImeM jo jAnane-dekhanekI zaktise sampanna jIvana-tattva pAyA jAtA hai, use hI AtmA kahate haiN| usake tIna . bheda haiM-bahirAtmA, antarAtmA aura paramAtmA / Age kramazaH ina tInoMkA svarUpa kahA jaaygaa| ...: bahirAtmAkA svarUpa . AtmabuddhiH zarIrAdau yasya syAdAtmavi t|i bahirAlmA sa vijJeyo mohanidrAstacetanaH // 4 // . . jisa jIvake zarIrAdi para-padArthoMmeM Atma-buddhi hai, arthAt : jo AtmAke bhramase zarIra-indriya Adiko hI AtmA mAnatA hai .. aura jisakI cetanA-zakti moharUpI nidrAse asta ho gaI hai, use bahirAtmA jAnanA cAhie // 4 // ..." bhAvArtha-bAharI padArthoMmeM jisane AtmatvakI-apanepanakIkalpanA kara rakkhI hai, use bahirAtmA kahate haiN| bahirAtmA isa pArthiva zarIrako hI apanI AtmA mAnatA hai, isalie zarIrake utpanna hone para vaha apanA janma aura zarIrake vinAza hone para . apanA maraNa mAnatA hai| zarIrake gore-kAle honese vaha apaneko gorA yA kAlA samajhatA hai, zarIrake sthUla yA kRza honese apaneko : sthUla yA kRza mAnatA hai, zarIrake durvala honese apaneko durbala evaM zarIrake sabala honese apaneko sabala mAnatA hai| zarIrake surUpa honese apaneko surUpa aura zarIrake kurUpa honese apaneko kurUpa mAnatA hai| isI prakAra zarIrake sukhI honese apaneko sukhI aura zarIrake dukhI honese vaha apane Apako dukhI mAnatA hai|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ': jainadharmAmRta . . matadvArairavizrAntaM svatattvavimukhai zam / ... vyApRto bahirAtmA'yaM vapurAtmeti manyate // 5 // jinakA vyApAra svatattvase-apanI AtmAse-sadA sarvathA vimukha yA pratikUla hI rahatA hai, aisI indriyoMke dvArA bAharI vyApAroMmeM ulajhA huA yaha bahirAtmA zarIrako hI AtmA mAnatA hai // 5 // naradehasthamAtmAnamavidvAn manyate naram / tiryaJci tiryagaGgasthaM surAgasthaM suraM tathA // 6 // nArakaM nArakAGgasthaM na svayaM ttvtstthaa| anantAnantadhIzaktiH svasaMvedyo'calasthitiH // 7 // - yaha vahirAtmA manupya-dehameM sthita AtmAko manuSya, tiryaJcazarIrameM sthita AtmAko tiryaJca, deva-zarIrameM sthita AtmAko deva aura nAraka-zarIrameM sthita AtmAko nArakI mAnatA hai| kintu tattvataH AtmA usa prakArakA nahIM hai, kyoMki vaha anantAnanta jJAna zaktikA bhaNDAra hai, svAnubhavake gamya hai aura sadA apane svarUpameM acala rahatA hai / tathApi mohake mAhAtmyase yaha saMsArakI jisa avasthAko prApta hotA hai, use hI apanA svarUpa samajhane lagatA hai // 6-7 // svadeha-sadRzaM dRSTvA para-dehamacetanam / parAtmAdhiSThitaM mUDhaH paratvenAdhyavasyati // 8 // yaha mUr3ha bahirAtmA prANI jisa prakAra apane acetana dehako apanI AtmA samajhatA hai, usI prakAra parake acetana dehako para ... AtmAse adhiSThita dekhakara use parakI AtmA mAnatA hai // 8 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya svaparAdhyavasAyena deheSvaviditAtmanAm / vartate vibhramaH puMsAM putra - bhAryAdigocaraH // // 'yaha merI AtmA hai aura yaha parakI AtmA hai'. isa prakAra zarIroMmeM sva-parakA Atma-viSayaka nizcaya honese Atma-svarUpAnabhijJa bahirAtmA puruSoMke putra- strI - mAtA- pitAdike sambandha - viSayaka vibhrama yA moha utpanna hotA hai // 9 // 25 bhavidyAsaMjJitastasmAt saMskAro jAyate dRDhaH / yena: loko'Ggameva svaM punarapyabhimanyate // 10 // usa vibhrama yA mohase avidyA nAmakA saMskAra dRr3ha hotA hai, jisake kAraNa ajJAnI loga janmAntarameM bhI zarIrako hI AtmA mAnate haiM // 10 // deheSvAtmadhiyA jAtAH putra- bhAryAdikalpanAH / . sampattimAtmanastAbhirmanyate hA hataM jagat // 11 // zarIroMmeM Atma- buddhike honese 'yaha merA putra hai, yaha merI strI hai' ityAdi nAnA prakArakI kalpanAe~ utpanna hotI haiM aura unake kAraNa strI- putrAdiko yaha bahirAtmA prANI apane AtmAkI sampatti mAnane lagatA hai / atyanta duHkhakI bAta hai ki isa prakAra yaha sArA jagat vinaSTa ho rahA hai // 11 // heyopAdeya vaikalyAnna ca vetyahitaM hitam / nimagno vipayAkSeSu vahirAtmA vimUDhadhIH // 12 // yataH mUr3ha-buddhi vahirAtmAko heya aura upAdeyakA viveka nahIM hotA, ataH vaha apane hita aura ahitako nahIM samajhatA hai / yahI kAraNa hai ki yaha mUDhAtmA pA~coM indriyoMke viSayoM meM sadA nimagna rahatA hai // 12 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 jainadharmAmRta bhAvArtha-vahirAtmAke apane AtmAkI bhalAI-burAIkA parijJAna nahIM hotA hai, isalie vaha AtmAke parama zatrusvarUpa indriyaviSayoMko bar3e cAvase sevana karatA hai / aisA bahirAtmA prANI sAMsArika vastuoMko prApta karane ke lie nirantara chaTapaTAtA rahatA hai aura aneka nirarthaka AzAoMko karatA rahatA hai| rAkSasI aura AsurI vRttiko dhAraNa karatA hai, pramAdI, AlasI aura atinidrAlu hotA hai, krodha, mAna, mAyA, dambha aura lobhase yukta hotA hai| kAmasevanameM Asakta evaM bhogopabhogake sAdhana juTAnemeM saMlagna rahatA hai aura socA karatA hai ki Aja maiMne yaha pA liyA hai, kala mujhe yaha prApta karanA hai, mere pAsa itanA dhana hai, aura Age maiM itanA kamAU~gA / merA amuka zatru hai, maiMne amuka zatruko mAra diyA hai aura amukako abhI mArU~gA / maiM Izvara hU~, svAmI hU~, ye saba mere sevaka aura dAsa haiN| mere samAna dUsarA kauna hai, maiM kulIna hU~, aura ye akulIna haiM, isa prakArake vicAroMse yaha vahirAtmA prANI sadA ghirA rahatA hai| antarAtmA vananekA upAya mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmadhIstataH / tyaktvanAM pravizedantarvahiravyAvRtendriyaH // 13 // isa jar3a pArthiva dehameM Atma-buddhikA honA hI saMsArake duHkhakA mUla kAraNa hai, ataeva isa mithyA vuddhiko chor3akara aura bAhya viSayoMmeM daur3atI huI indriyoMkI pravRttiko rokakara antaraGgameM praveza kre| arthAt jJAna-darzanAtmaka antaryotimeM Atma-buddhi kare, use apanI AtmA mAne // 13 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya - 27 __.yadakSaviSayaM rUpaM madrapAttadvilakSaNam / AnandanirbharaM rUpamantajyotirmayaM mama // 14 // . - jo yaha indriyoMke viSayAtmaka rUpa hai, vaha mere AtmasvarUpase vilakSaNa hai--bhinna hai| merA rUpa to Anandase bharA huA antajyotimaya hai // 14 // .. bhAvArtha- merI AtmAkA svarUpa to cetanAtmaka-sat-cit Anandamaya hai, arthAt jJAna-darzana-sukharUpa hai aura zarIra, tathA .. zarIrase sambandhita indriyoMkA svarUpa acetanAtmaka hai, jJAna-darza... nAdise rahita jarUpa hai| ataH isa zarIrako, indriyoMko. aura unake viSayoMko AtmasvarUpase sarvathA bhinna jaane| . jJAna-darzanasa AtmA caiko dhruvo mama / .. zeSA bhAvAzca me vAhyAH sarve saMyogalakSaNAH // 15 // ... jJAna aura darzanase sampanna merA yaha AtmA sadA eka akhaNDa, dhruva, avinAzI aura amara hai| isake atirikta jitane bAharI - padArtha haiM, ve saba merese bhinna haiM aura nadI-nAva-saMyogake samAna karma-saMyogase prApta hue haiN| isalie mujhe para padArthoMmeM rAga-dveSako chor3akara ekamAtra apanI AtmAmeM hI anurAga karanA cAhie // 15 // .. bahirbhAvAnati yasyAtmanyAtmanizcayaH / ... so'ntarAtmA matastavibhramadhvAntabhAskaraiH // 16 // uparyukta prakArase jo jIva bAharI bhAvoMkA-padArthoM kA.-- parityAga karake apanI AtmAmeM hI AtmAkA nizcaya karatA hai, use vibhramarUpa andhakArako dUra karanemeM samartha sUryake samAna jJAnI janoMne antarAtmA kahA hai // 16 // . . . . ..
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta ___ Atma-darzana hone para AtmAkI pravRtti kaisI ho jAtI hai, isa bAtako vatalAte haiM samaH zatrau ca mitre ca samo mAnApamAnayoH / lAbhAlAbhe samo nityaM loSTha-kAJcanayostathA // 17 // jise Atma-darzana ho jAtA hai, vaha antarAtmA zatru aura mitra para sama-bhAvI ho jAtA hai, usake lie mAna aura apamAna samAna bana jAte haiM, vaha sAMsArika vastuoMke lAbha yA alAbhameM samAna rahane lagatA hai aura loSTha-kAMcanako sama-dRSTise dekhane lagatA hai ||17|| bhAvArtha-jisa vyaktiko AtmAkA sAkSAtkAra ho jAtA hai usakI dRSTi meM na koI zatru rahatA hai aura na koI mitra rahatA hai, saba samAna ho jAte haiN| isakA kAraNa yaha hai ki use yaha nizcaya ho jAtA hai ki mere hI pApa karmake udayase dUsare loga mere sAtha zatrutAkA vyavahAra karate haiM aura mere hI puNya karmake udayase dUsare loga mere sAtha mitratAkA vyavahAra karate haiN| aisI dazAmeM dUsarA vyakti na merA zatru hai aura na mitra hai; kintu mere hI bhale-bure karma mere lie sukha-duHkhake dAtA haiN| isI prakAra antarAtmA dUsareke dvArA kiye gaye sanmAna yA apamAnameM bhI harSa-viSAdakA anubhava nahIM karatA; kyoMki vaha apane hI zubha-azubha kAryoMko mAnaapamAnakA mUla kAraNa samajhatA hai| yahI bAta bAhirI vastuoMke lAbha-alAbhameM aura svarNa-pASANake viSayameM bhI jAnanA caahie| antarAtmAke bheda . antarAtmA tridhA kliSTamadhyamotkRSTabhedataH / asaMyato jaghanyaH syAnmadhyamau dvau taduttarau // 18 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 prathama adhyAya apramattAdayaH sarve yAvatkSINakaSAyakAH / uttamA yatayaH zAntAH prabhavantyuttarottaram // 16 // 26 - jaghanya, madhyama aura uttamake bhedase antarAtmA tIna prakArakA hai| inameM asaMyata samyagdRSTiko jaghanya antarAtmA kahate haiM / vrata dhArI gRhastha evaM mahAvratI kintu pramAdI sAdhu ina donoMkA madhyama antarAtmA kahate haiM / isase Upara apramatta saMyatase lekara kSINakaSAya saMyata takake sabhI zAnta svabhAvI dhyAnastha muniyoMko utkRSTa antaH rAtmA kahate haiM // 18-16 // vizeSArthaM - jise Atma-sAkSAtkAra ho jAtA hai use apane AtmAkI dRr3ha pratIti ho jAtI hai, isa kAraNa usakI bahirmukhI pravRtti dUra hokara antarmukhI ho jAtI hai / antarmukhI pravRtti ho jAne para bhI jo apanI paristhitiyoMke vaza bAhirI padArthoM kA sambandhaviccheda nahIM kara sakatA, dhana- gRhAdiko evaM kuTumbI - janoM ko para jAnate hue bhI unheM chor3anemeM apane Apako asamartha pAtA hai, hiMsAdi karane, jhUTha bolane aura corI Adi karaneko burA jAnatA huA bhI unheM karaneke lie vivaza hotA hai use jaghanya antarAtmA kahate haiM / usakI pravRtti bAhirase bhale hI bhalI na dikhe, para bhItarase use apane bure kAryoM para bhArI glAni hone lagatI hai aura mana-hI-mana vaha pazcAttApa karatA hai tathA anucita kAryoMko nahIM karanekA saMkalpa bhI karatA hai; para vaha apane saMkalpako pUrA karane meM saphala nahIM ho pAtA / aisI manovRttivAle Atma-sAkSAtkArI jIvako jainadharmakI paribhASA meM asaMyata samyagdRSTi yA jaghanya antarAtmA kahate haiM / vaha sabhI laukika kAryoMko karate hue bhI unameM Asakta .
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta nahIM hotA, kintu anAsakta hI rahatA hai| vaha bhItarase sabhI prANiyoMko apane samAna hI dekhane lagatA hai aura unake sukha-duHkhako apane samAna mAnane lagatA hai| vaha sAMsArika duHkhoMke yA sukhAMke avasaroM para rote yA ha~sate hue mI bhItarase saMvigna hI rahatA hai aura bhAvanA kiyA karatA hai ki kaba vaha avasara Ave, jaba ki maiM ina sAMsArika bandhanoMse chUTakara sat-cit-Anandamaya apane AtmAmeM hI nimagna rahU~ ? kucha jIva aise bhI hote haiM, jo ki AtmasAkSAtkAra honeke pazcAt hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigrahasaMcaya rUpa paMca pApoMke karanekA AMzika rUpase yA pUrNarUpase parityAga kara dete haiM, bAharI anAcArako chor3a dete haiM aura sadAcArakA pAlana karane lagate haiN| jo pApoMkA-bure kAryoMke karanekAAMzika rUpase parityAga karate haiM, unheM jaina zAstroMkI paribhASAmeM deza saMyata, yA aNuvratI zrAvaka kahate haiN| jo sarva prakArake pApoMke karanekA mana-vacana-kAyase aura kRta-kArita-anumodanAse parityAga kara dete haiM kintu vyavahAravaza bAharI kAryoMko karate rahate haiM, unheM mahAvratI pramattavirata, yA sakalasaMyamI sAdhu kahate haiM / ina aNuvratI zrAvakoM aura mahAvratI pramattavirata sodhuoMko madhyama antarAtmA kahate haiN| jo antardRSTi prApta karaneke anantara bAharI sabhI bhalIburI pravRttiyoMko chor3akara nirantara dhyAna yA samAdhimeM nirata rahate haiM, aise sAtaveM guNasthAnase lekara vArahaveM guNasthAna takake sAdhuoMko utkRSTa antarAtmA kahate haiN| koI bhI vyakti dhyAna yA samAdhimeM aharniza-cauvIsoM ghaNTe--avasthita nahIM raha sakatA; kyoMki kucha kSaNa hI Atma-sthiratA sambhava hai / isalie sAdhu jitane samaya taka
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya samAdhimeM nimagna rahatA hai, utane samaya taka vaha utkRSTa antarAtmA hai aura zeSa samaya meM use madhyama antarAtmA jAnanA cAhie / guNasthAnoM kA varNana Age guNasthAna - prakaraNa meM kiyA gayA hai / ina tInoM hI prakAra ke antarAtmAoMmeM yadyapi bAhirI tyAgaatyAga-sambandhI vibhinnatA pAI jAtI hai, aura bhItarI manovRtti meM bhI vizuddhikI hInAdhikatA rahatI hai, tathApi sarva padArthoM meM samadarzIpanA sabake samAna rahatA hai aura isIlie tInoMko samyagdRSTi yA samyaktvI kahate haiM / samyaktvI yA samadarzI jIva maitrI, pramoda, kAruNya aura madhyastha, ina cAra bhAvanAoMkI nirantara bhAvanA kiyA karatA hai / ataeva ina cAroM bhAvanAoMkA svarUpa kramase kahate haiM / maitrI bhAvanA sarve'pi sukhinaH santu santu sarve nirAmayAH / sarve bhadrANi pazyantu mA kazcid duHkhamApnuyAt // 20 // mAkArSIt ko'pi pApAni mA ca bhUt ko'pi duHkhitaH / mucyatAM jagadapyeSA matimaitrI nigadyate // 21 // saMsArake sabhI prANI sukhI hoM, sabhI prANI rogarahita hoM, sabhI 'jIva Anandase raheM aura nitya naye kalyANoM ko dekheM / koI bhI jIva duHkhako prApta na ho, koI bhI prANI pApoMko na kare aura yaha sArA saMsAra duHkhoM se chUTe / isa prakArase vicAra karane ko maitrIbhAvanA kahate haiM // 20-21 // - 31 pramoda - bhAvanA apAstAzepadoSANAM vastutattvAvalokinAm / guNeSu pakSapAto yaH sa pramodaH prakIrttitaH // 22 // hiMsAdi samasta doSoMse rahita aura vastu - svarUpake yathArtha jAna
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 jainadharmAmRta kAra guNI jJAnI sAdhu-janoMke zama, dama, dhairya, gambhIrya aura viziSTa jJAnitva Adi guNoMmeM pakSapAta karanA, arthAt vinaya, vandanA, stuti Adike dvArA Antarika harSa vyakta karanA pramoda-bhAvanA hai // 22 // kAruNya-bhAvanA dIneSvApu bhItepu yAcamAneSu jIvitam / pratIkAraparA buddhiH kAruNyamabhidhIyate // 23 // heya-upAdeyake jJAna-rahita dIna puruSoMpara, nAnA prakArake sAMsArika duHkhoMse pIr3ita Arta prANiyoMpara, kevala apane jIvanakI yAcanA karanevAle jIva-jantuoMpara, aparAdhI logoMpara, anAtha, bAla, vRddha, sevaka Adipara, tathA zatruoMse pIr3ita prANiyoMpara pratIkArAtmaka buddhi ko-unake uddhArakI bhAvanA karaneko-kAruNya-bhAvanA kahate haiM // 22 // mAdhyasthya-bhAvanA krUra-karmasu niHzakaM devatA-gurunindiSu / AtmazaMsipu yopekSA tanmAdhyasthyamudIritam // 2 // niHzaMka hokara kara karma karanevAloM para, deva, dharma aura gurukI nindA karanevAloM para, tathA apane ApakI prazaMsA karanevAloM para upekSA bhAvake rakhaneko mAdhyasthya bhAvanA kahate haiM // 24 // antarAtmA ina cAroM prakArakI bhAvanAoMko nirantara kiyA karatA hai aura isa prakAra vizvake sarva prANiyoMke sAtha maitrI bhAvakA sambandha sthApita karatA hai|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ . prathama adhyAya 33 . :: . paramAtmAkA svarUpa . . ' nirmalaH kevalaH zuddho viviktaH prbhurkssyH| ... ... - parameSThI parAtmeti paramAtmezvaro jinaH // 25 // : .... - jo nirmala hai ( karmamalase rahita hai ) kevala haiM ( zarIrAdike sambandhase vimukta hai ) zuddha hai (dravya-bhAva karmarUpa azuddhise vivarjita hai ) vivikta hai ( zarIrarUpa nokarmase viyukta hai ) akSaya hai (ananta jJAna, darzana, sukha, vIryarUpa anantacatuSTayako dhAraNa karaneseM kSaya-rahita hai), parameSThI hai (indrAdi-pUjita parama padameM vidyamAna hai), paramAtmA hai ( sarva saMsArI jIvoMse utkRSTa hai), Izvara hai - ( anya jIvoMmeM nahIM pAye jAnevAle aise ananta jJAnAdirUpa aizvaryase yukta hai) aura jina hai ( sarva kamaukA unmUlana karanevAlA vijetA hai ) use paramAtmA kahate haiM // 25 // - paramAtmAke bheda aura unakA svarUpa .. paramAtmA dvidhA sUtre sakalo ni : smRtaH / ho bhaNyate sadbhiH kevalI jinasattamaH // 26 // niSkalo muktikAntezazcidAnandakalakSaNaH / .... anantasukhasantRptaH karmASTakavivarjitaH // 27 // jinAgamameM paramAtmAke do bheda kahe gaye haiM-eka sakala paramAtmA aura dUsarA nipkala paramAtmA / zarIra-sahita, navakevala-labdhise sampanna, cAra ghAtiyA kA~se rahita sayogikevalI aura ayogikevalI jinendrako sakala paramAtmA kahate haiN| jo zarIrase tathA AThoM kA~se. vimukta hokara mukti-lakSmIke svAmI bana gaye haiM, saccidA-. . . .
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta nandasvarUpa haiM aura ananta sukhoMke bhoktA haiM, unheM niSkala paramAtmA kahate haiM // 26-27 // vizepArtha-sa-zarIra hote hue bhI jo jIvanmukta haiM aura kaivalya avasthAko prAptakara sarvajJa-sarvadarzI bana gaye haiM, aise arahanta parameSThIko sakala paramAtmA kahate haiN| tathA jinhoMne sarva karma- bandhanoMse chUTakara avinAzI paramadhAma prApta kara liyA hai, aise ananta guNoMke svAmI siddhaparameSThIko niSkala paramAtmA kahate haiM / sakala paramAtmAko sAkAra yA saguNa paramAtmA aura nipkala paramAtmAko nirAkAra yA nirguNa paramAtmAke nAmase sambodhita kiyA jAtA hai| tyaktvaivaM vahirAtmAnamantarAtmavyavasthitaH / bhAvayet paramAtmAnaM sarvasaGkalpavarjitam // 28 // isa prakAra AtmAke tInoM bhedoMko jAnakara bahirAtmApanako chor3anA cAhie aura apane antarAtmAmeM avasthita hokara sarvasaMkalpa- . vikalpoMse rahita paramAtmAkA dhyAna karanA cAhie // 28 // yaha jIva anAdi kAlase cale Aye ajJAna-janita saMskAroMko kisa prakAra chor3e aura kisa prakAra AtmAse paramAtmA bane, isakA vivecana antima adhyAyameM kiyA gayA hai| ava paramAtmAke vibhinna nAmoMkI sArthakatA batalAte haiM rAgadvepAdayo yena jitAH karmamahAbhaTAH / kAlacakravinirmuktaH sa jinaH parikIrtitaH // 26 // jisane rAga-dveSAdi karmarUpa mahAn subhaToMko jIta liyA hai aura jo kAla-cakrase arthAt bhava-bhramaNase vinirmukta ho gayA hai, aise puruSako 'jina' kahate haiM // 29 // pa , 2rAmaga
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya sa svayambhUH svayaM bhUtaM sajjJAnaM yasya kevalam / . vizvasya grAhakaM nityaM yugapaddarzanaM tathA // 30 // . jisake samasta vizvakA yugapad dekhane aura jAnane vAlA avinazvara kevaladarzana aura kevalajJAna svayaM utpanna huA hai, use 'svayambhU' kahate haiM // 30 // . yenAptaM paramaizvarya parAnandasukhAspadam / bodharUpaM kRtArtho'sAvIzvaraH paTubhiH smRtaH // 31 // .... jisane jJAnarUpa parama aizvarya aura parama Ananda rUpa sukhake -- sthAnako arthAt zivapadako prApta kara liyA hai, usa kRtakRtya AtmA ko vicakSaNa jana 'Izvara' kahate haiM // 31 // .. zivaM paramakalyANaM nirvANaM zAntamakSayam / . prAptaM muktipadaM yena sa zivaH parikIrtitaH // 32 // : jisane AkulatA-rahita, parama zAnta aura parama kalyANarUpa akSaya mukti-padako prApta kiyA hai, use 'ziva' kahate haiM // 32 // janma-mRtyu-jarAkhyAni purANi dhyaanvhninaa| . dagdhAni yena devena taM naumi tripurAntakam // 33 // ... jisa devane zukladhyAnarUpI agnike dvArA janma-jarA-mRtyurUpa tIna puroMko jalA diyA hai, use tripurAntaka kahate haiN| aise tripurA__... ntaka arihanta parameSThIko maiM namaskAra karatA hU~ // 33 // . . mahAmohAdayo dopA dhvastA yena ydRcchyaa| - mahAbhavArNavottIrNe mahAdevaH sa kIrtitaH // 34 // jisa mahApuruSane yahacchAse ( lIlAmAtrase.) mahAmoha Adi / doSoMko dhvasta kara diyA hai aura jo saMsArarUpa mahAsAgarake pArako prApta ho cukA hai, use 'mahAdeva' kahate haiM // 34 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 jainadharmAmRta mahattvAdIzvaratvAca yo mahezvaratAM gataH / vaidhAtukavinirmuktastaM vande paramezvaram // 35 // jo apane mahattvase (bar3appanase) aura samavasaraNAdirUpa aizvaryase mahezvarapaneko prApta hai, tathA dravyakarma, bhAvakarma aura nokarmarUpa . dhAtutrayase rahita hai use 'paramezvara' kahate haiM, usakI maiM vandanA karatA huuN||35|| tRtIyajJAnanetreNa trailokyaM darpaNAyate / yasyAnavadyaceSTAyAM sa trilocana ucyate // 36 // jisakI nirdoSa ceSTAmeM tIsare jJAna-netrake dvArA sArA trailokya darpaNake samAna prativimbita hotA hai, use 'trilocana' kahate haiM // 36|| yena duHkhArNave bore mannAnAM prANinAM dayA- . saukhyamUlaH kRto dharmaH zaMkaraH parikIrtitaH // 37 // . . jisane ghora duHkhArNavameM DUbe hue prANiyoMke uddhArArtha dayA . aura sukha-malaka dharmakA upadeza diyA hai, use 'zaMkara' kahate . . haiM // 37 // raudrANi karmajAlAni shukldhyaanogrvhninaa| dagdhAni yena rudreNa taM tu rudraM namAmyaham // 3 // jisane zukladhyAnarUpa ugra vahike dvArA raudra karma-jAloMko jalA diyA hai, use 'rudra' kahate haiN| maiM usa rudrako namaskAra karatA huuN||38|| vizvaM hi dravya-paryAyaM vizvaM trailokyagocaram / vyAptaM jJAnavipA yena sa viSNurmyApako jagat // 36 // jisane dravya-paryAyarUpa trailokya-gocara vizvako apane jJAnake prakAza-dvArA vyApta kara liyA hai, use 'viSNu' kahate haiM // 3 // .
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyAya vAsavAdyaiH suraiH sarvaiH yo'yaMte merumastake / prAptavAn paJcakalyANaM vAsudevastato hi saH // 40 // - jo vAsava Adi sarva devoMke dvArA sumeruke mastaka para pUjA - gayA aura jo paMca kalyANakarUpa sAtizaya vaibhavako prApta huA, use 'vAsudeva' kahate haiM // 10 // ___ anantadarzanaM jJAnaM karmA rikSayakAraNam / yasyAnantasukhaM vIrya so'nanto'nantasadguNaH // 4 // jisakA ananta jJAna aura ananta darzana karmarUpa zatraoMke kSayakA kAraNa hai, jisase ananta sukha aura vIrya prApta hai, tathA jo _. ananta sadguNavAlA hai, use 'ananta' kahate haiM // 41 // .. sarvottamaguNairyuktaM prAptaM sarvottamaM padam / sarvabhUtahito yasmAttenAsau purupottamaH // 42 // jo sarva-zreSTha guNoMse yukta hai, jisane sarvottama pada prApta kara - liyA hai aura jo sarva prANiyoM ke hitameM rata hai, use 'puruSottama' kahate haiM // 42 // - prANinAM hitavedoktaM naiSThikaH saGgavarjitaH / . . . . sarvabhApazcaturvaktro brahmAsau kAmavarjitaH // 43 // . . - jisane prANiyoMke hitakA upadeza diyA hai, jo niSThAvAn hai, - sarva saMga ( parigraha ) se rahita hai, sarva bhASAoMmeM upadeza detA hai, ... samavasaraNameM jisake cAra mukha dikhAI dete haiM aura jo kAma-vikArase rahita hai, use 'brahmA' kahate haiM // 43 // . yasya vAkyAmRtaM pItvA bhavyA muktimupaagtaaH| . . . dattaM yenAbhayaM dAnaM sattvAnAM sa pitAmahaH // 44 // ___...jisake vacanarUpa amRtakA pAna karake agaNita bhavya puruSoMne
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ . jainadharmAmRta muktiko prApta kiyA hai aura jisane prANimAtrako abhayadAna diyA hai, use 'pitAmaha' kahate haiM // 4 // yasya paNNavamAsAni ranavRSTiH pravArpitA / ___ zakreNa bhaktiyuktena ratnagarbhastato hi saH // 45 // jisake garbhameM Aneke chaha mAsa pUrvase lagAkara janma lene taka lagAtAra pandraha mAsa bhakti-yukta indrane rala-vRSTi kI, use loga 'ratnagarbha' kahate haiM // 45 // matizrutAvadhijJAnaM sahajaM yasya vodhanam / mokSamArge svayaM buddhattenAsau buddhasaMjJitaH // 46 jisake janma honeke sAtha hI mati-zruta aura avadhijJAna utpanna hue the aura jo mokSamArgake viSayameM svayaM prabuddha hai, arthAt jise mokSamArga para kisI dUsarene nahIM calAyA hai, kintu jo svayaM hI muktike mArga para calA hai use 'buddha' kahate haiM // 46 // kevalajJAnabodhena buddhavAn sa jagattrayam / ___ anantajJAnasakoNaM taM tu buddhaM namAmyaham // 17 // jisane apane kevalajJAnarUpa bodhake dvArA tInoM jagatko jAna liyA hai aura jo ananta jJAnase vyApta hai, usa buddhako maiM namaskAra karatA hU~|4|| sarvArthabhASayA samyak sarvakezapraghAtinAm / sattvAnAM bodhako yattu bodhisattvastato hi saH // 4 // jo zArIrika-mAnasika Adi sarva prakArake klezoMmeM par3e hue prANiyoMko sarva-arthokI pratipAdana karanevAlI apanI anupama bhASA yA divyavANI ke dvArA bodha-pradAna karatA hai, use 'bodhisattva' kahate haiN|||48|| . . .
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama adhyAya 36 ..... sarvadvandvavinirmuktaM sthAnamAtmasvabhAvajam / .... prAptaM paramanirvANaM yenAsau sugataH smRtaH // 46 // "jisane sarva prakArake dvandvoMse rahita, Atma-svabhAvase utpanna hue parama nirvANarUpa ziva-sthAnako prApta kara liyA hai, use sugata'. .. kahate haiM // 49 // haiM // 49 // . . . . . : suprabhAtaM sadA yasya kevljnyaanrshminaa| / ... lokAlokaprakAzena so'stu bhavyadivAkaraH // 50 // ___ lokAlokakI prakAza karanevAlI kevalajJAnarUpI kiraNoMke dvArA jisakI AtmAmeM sadA suprabhAta rahatA hai, vaha 'bhavya-divAkara' ' kahalAtA hai | // 50 // .. .. ... . . . . ....... :. . janma-mRtyu-jarArogAH pradagdhA dhyaanvhninaa|| yasyAtmajyotiSAM rAzeH so'stu vaizvAnaraH sphuTam // 5 // jisane dhyAnarUpI agnike dvArA apane janma, jarA aura . mRtyurUpI mahArogoMko dagdha kara diyA hai aura jo Atma-jyotiyoMkA puJja hai vahI vastutaH 'vaizvAnara' hai // 51 // evamanvarthanAmAni vedyAnyatra vickssnnH| ........ . vande namAsi nityaM taM sarvazaM sarvalocanam // 52 // .. isa prakAra usa sarvajJa parama brahma paramAtmAke aura bhI aneka .. nAmoMkI sArthakatAko jAnanA caahie| maiM usa sarva-locana sarvajJakI . nitya vandanA karatA hU~ aura use namaskAra karatA hU~ // 52 // . upasaMhAra isa adhyAyake antameM paramAtmAke vibhinna nAmoMkA ullekha - karate hue unakA vAstavika artha batalAkara yaha darzAyA gayA hai
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 jainadharmAmRtaH ki jo vItarAga, sarvajJa, zuddha, buddha aura prANimAtrakA hitaiSI hai, use hI ziva, zaGkara, brahmA, buddha, sugata Adi bhinna-bhinna nAmoMse vibhinna matAvalambI apanA ArAdhya iSTadeva kahate haiN| nAmoMkI jo sArthakatA batalAI gaI hai usase yaha svataH siddha ho jAtA hai. ki brahmA, viSNu, maheza AdikA vibhinna matAvalambiyoMne jo rUpa mAnA hai, vaha rUpakamAtra hI hai, yathArtha nahIM / ukta nAmoMkI sArthakatA to jisa prakArase Upara batalAI gaI hai, usa hI prakArase sambhava hai aura vaha yukti-yukta bhI hai| . isa prakAra AtmAke tIna bhedoMkA aura paramAtmAke vibhinna nAmoMkA pratipAdana karanevAlA prathama adhyAya samApta huaa| .
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya adhyAya : saMkSipta sAra . ... prathama adhyAyameM jisa sakala paramAtmAkA svarUpa batalAyA gayA hai, use hI 'jina' kahate haiM / usa jina bhagavAnne saMsArake :: prANiyoMke uddhArake lie jisa dharmakA upadeza diyA hai, use 'jinadharma' yA 'jainadharma' kahate haiN| jina yaha kisI vyakti-vizeSakA nAma nahIM hai, kintu yaha eka pada hai jo sAdhakako apanI Atmika unnati karane para, viSaya-kaSAyoMke jItane aura karma-zatruoMke nAza karane para use prApta hotA hai| anAdi kAlase Aja taka ananta jina ho gaye haiM aura Age bhI hoMge / pratyeka jina apane samayameM isI Atma-dharmakA upadeza dete haiM / isa dharmakI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki anya dharmoM ke samAna isane prANiyoMko svarga yA naraka lejAne kA adhikAra kisI Izvarake hAthameM nahIM sauMpA hai, kintu yaha batAyA hai ki svarga yA naraka jAnekI kuMjI pratyeka vyaktike hAthameM haiN| vaha uttama kArya karanese sukha pAtA hai aura bure kArya karanese duHkha bhogatA hai| isa adhyAyameM dharmakA svarUpa batalA karake samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritrako dharma kahA gayA hai| tatpazcAt samyagdarzana kyA vastu hai, usake kitane aMga haiM aura kitane bheda haiM, isakA sAGgopAGga varNana kiyA gayA hai| sAtha hI samyagdarzanake ... 25 doSoMkA vivecana kara unake chor3anekA vidhAna kiyA gayA hai|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 jainadharmAmRta punaH samyagdarzanake prakaTa honeke sAtha hI AtmAmeM prakaTa hone vAle prazama, saMvega, anukampA aura Astikya guNoMke svarUpakA nirUpaNa kara arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ina paMca parameSThiyoMkA svarUpa batalAyA gayA hai| punaH samyagdarzanakI mahimA batalAte hue kahA gayA hai ki samyaktvI jIva marakara narakameM nahIM jAtA, tiryacoMmeM nahIM utpanna hotA / yadi Ayu-vandhake pUrva naraka yA tithaMca gatikI Ayu baMdha gaI ho, to pahale narakase nIce nahIM jAyegA, aura tiryaMcoMmeM bhI karmabhUmiyA~ tiyacoMmeM na utpanna hokara bhogabhUmiyA~ tiryaMcoMmeM utpanna hogA, jahA~para ki use kisI prakArakA kaSTa nahIM hotA hai| manuSyoMmeM yadi utpanna hogA to nIca, daridra, alpAyu aura vikalAMga nahIM hogA, kintu uccakulIna, samRddha, tejasvI aura dIrghAyu puruSoMmeM hI janma legaa| yadi devoM meM utpanna hogA, to indra, ahamindrAdi ucca padavIkA dhAraka hogA / cakravartI aura tIrthakara jaise mahAn pada bhI isI samyagdarzanake prabhAvase prApta hote haiM aura antameM nirvANakA akSaya, anyAvAdha ananta sukha bhI isoke prasAdase prApta hotA hai| isalie manuSyako cAhie ki samyagdarzanako prApta karanekA prayatna kre|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya dharmakA lakSaNa yasmAdabhyudayaH puMsAM niHzreyasaphalAzrayaH / vadanti viditAmnAyAstaM dharma dharmasUrayaH // 1 // ... jisake dvArA prANiyoMko svargAdi-sampattisvarUpa abhyudayakI aura nizreyasarUpa mokSakI prApti hotI hai, arthAt jo prANiyoMko saMsArake duHkhoMse nikAlakara uttama sukhameM pahu~cAtA hai, AmnAyake jJAtA dharmAcAryoMne use dharma kahA hai // 1 // . sadRSTijJAnavRttAni dharma dharmezvarA viduH / - yadIyapratyanIkAni bhavanti bhavapaddhatiH // 2 // dharmakA pratipAdana karanevAle jinabhagavAnne usa dharmako samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritrarUpa kahA hai| ina tInoMke pratipakSI mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritra saMsArake kAraNa haiM // 2 // bhAvArtha-dharma samyagdarzanAdirUpa hai aura adharma mithyAdarzanAdirUpa hai / inakA vistRta vivecana Age yathAsthAna kiyA jAyagA / . zraddhAnaM paramArthAnAmAptAgamatapobhRtAm / trimUDhApoDhamaSTAGgaM samyagdarzanamasmayam // 3 // . paramArthasvarUpa arthAt sacce Apta, Agama aura . gurukA tIna mUr3hatA-rahita, ATha mada-rahita aura ATha aMga-sahita zraddhAna karaneko samyagdarzana kahate haiM // 3 // / .
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta vizepArtha-sapta tattvoMkA zraddhAna Agamake antargata A jAtA . hai, isalie 'tattvArthazraddhAnaM samyagdarzana' vAlA lakSaNa bhI isIke antargata jAnanA cAhie / samyagdarzanakI prAptike lie sapta tattvoMkA jJAna vA zraddhAna atyanta Avazyaka hai| jIvo'jIvAsravau vandhaH saMvaro nirjarA tathA / mokSazca sapta tattvArthAH mokSamArgepiNAmime // 4 // . jIva, ajIva, Asrava, vandha, saMvara, nirjarA aura mokSa ye sAta yathArtha tattva kahalAte haiM, jinakA ki yathArtha zraddhAna aura jJAna mokSamArgake cAhanevAloMke lie atyanta Avazyaka hai // 4 // kramAnusAra pahale jIvAdi sAtoM tattvoMkA svarUpa kahanA cAhie thA, kintu unakA vistRta vivecana Age pRthak pRthak adhyAyoMmeM kiyA gayA hai, isalie yahA~ pahale AptakA svarUpa kahate haiM AptenocchinnadoSeNa srvjnyenaagmeshinaa| - bhavitavyaM niyogena nAnyathA hyAptatA bhavet // 5 // jo rAga-dveSAdi doSoMse rahita vItarAga ho, sarvajJa ho, AgamakA Iza arthAt hitopadezI ho, vahI niyamase Apta arthAt saccA deva ho sakatA hai| anyathA ina tIna guNoM se kisI ekake vinA AptapanA saMbhava nahIM hai / / 5 / / ___ bhAvArtha-anya matAvalambiyoM dvArA kalpanA kiye gaye vividha veSake dhAraka rAgI, dveSI aura asarvajJa vyakti sacce deva kahalAneke yogya nahIM haiM, yaha bAta ukta tIna asAdhAraNa vizeSaNoMke denese hI
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 dvitIya adhyAya - ... siddha hai / ataeva vItarAgI, sarvajJa aura hitopadezI prazama-mUrti . jinendra deva hI satyArtha Apta* haiN| .. . AgamakA svarUpa AptopajJamanullaMdhyamadRSTeSTavirodhakam / .. . .. tattvopadezakRtsA zAstraM kApathaghaTTanam // 6 // ... jo Aptake dvArA kahA gayA ho, vAdi-prativAdiyoMke dvArA ... anullaMdhya ho, pratyakSa aura anumAna pramANase jisameM kisI prakArakA virodha na AtA ho, arthAt pUrvApara virodhase rahita ho, sacce aura AtmopayogI tattvoMkA upadeza karanevAlA ho, sarva prANiyoMke hitakA pratipAdaka ho aura kumArga yA mithyAmArgakA nAza karanevAlA ho, - use saccA zAstra yA Agama kahate haiM // 6 // :. gurukA svarUpa . vipayAzAvazAtIto niraarmbho'prigrhH| . . . jJAna-dhyAna-taporaktastapasvI sa prazasyate // 7 // - jo pA~coM indriyoMke viSayoMkI AzA-tRpNAke vazaMgata na ho, .. sarva Arambhase rahita ho, aparigrahI ho, sadA jJAna, dhyAna aura tapameM nirata rahatA ho, vahI tapasvI saccA guru kahalAtA hai // 7 // - vizeSArtha---uparyukta svarUpavAle deva, zAstra aura guru kI dRr3ha pratIti honeko samyagdarzana kahate haiN| dRr3ha pratItikA bhAva yaha . hai ki ye tInoM hI mere AtmAke uddhAraka haiM, sacce mArgake upadezaka ... * AptasvarUpake vizeSa nirNayake lie dekhie-AptamImAMsA, AtmaparIkSA, AtmasvarUpa aura akalaMkastotra Adi /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta haiM aura vizvahitake sAdhaka haiN| inake dvArA batalAyA gayA jJAna, . darzanamayI caitanyarUpa hI merA AtmA hai, jo ki anAdi-nidhana hai| maiM apane bhale-bure kAryAse hI saMsArameM sukha-duHkha uThAtA huA bhramaNa kara rahA hU~, mereko sukha-dukha denevAlA anya koI nahIM hai, kintu merA hI pUrvopArjita karma mujhe sukha-dukha detA hai| ataevaM bure kAryoMko chor3a kara aba mujhe satkArya karate hue sanmArga para calanA caahie| isa prakAra AtmAmeM dRr3ha zraddhAnake honeko samyagdarzana kahate haiN| .. pUrNa samyagdarzanakI prAptike lie usake AThoM aMgoMkA dhAraNa karanA atyanta Avazyaka hai, ataeva unakA kramazaH varNana karate haiM / 1 niHzaMkita-aMga idamevedRzaM caiva tattvaM nAnyanna caanythaa| ityakampAyasAmbhovatsanmArge'saMzayA ruciH // 8 // sakalamanekAntAtmakamidamuktaM vstujaatmkhilH| kimu satyamasatyaM vA na jAtu zaMketi kartavyA // 6 // tatvoMkA jaisA svarUpa jina bhagavAnne kahA hai, vaha yahI hai, aisA hI hai, anya nahIM aura na anya prakAra ho sakatA hai isa prakAra sanmArgameM khaDga para car3hAye gaye loheke pAnIke samAna saMzaya-rahita nizcala rUci yA zraddhAna karanA, so nizaMkita aMga kahalAtA hai| sarvajJa bhagavAnne isa samasta vastu-samUhako aneka dharmAtmaka arthAt utpAda vyaya dhrauvya Adi ananta dharmovAlA kahA hai, so kyA yaha satya hai, athavA nahIM, isa prakArakI zaMkA kadAcit bhI nahIM karanI caahie| // 8-9||
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya 47 . ___ bhAvArtha-isa aMgakA abhiprAya yaha nahIM samajhanA cAhie ki jainadharmameM jijJAsArUpa zaMkAkI manAI kI gaI hai, kyoMki yaha dharma parIkSA-pradhAna hai| kintu jo atIndriya aura sUkSma tattva hamAre jJAnake pare haiM, unameM zaMkAkI manAI kI gaI hai| jina tattvoMkI hama parIkSA kara sakate haiM, unakI to parIkSA karanI hI caahie| . 2 niHkAMkSita-aMga karmaparavaze sAnte duHkhairntritodye| pApavIje sukhe'nAsthA adAnAkAGkSaNA smRtA // 10 // iha janmani vibhavAdInamutra cakritvakezavatvAdIn / . ekAntavAdadUpitaparasamayAnapi ca nAkAGkSat // 11 // sAMsArika sukha karmake paravaza hai, anta karake sahita hai, zArIrika aura mAnasika duHkhoMse jisakA udaya vyApta hai jisake pazcAt niyamase duHkhakI prApti hotI hai aura pApakA vIja hai, ..... aise sukhakI AsthA yA AkAMkSA nahIM karanA niHkAMkSita aMga hai| samyagdRSTi puruSako cAhie ki isa janmameM laukika ': vibhUti, pada, sampatti, santati AdikI aura parabhavameM cakravartI, nArAyaNaM, balabhadra, indra, ahamindra Adi honekI AkAMkSA na kare / tathA ekAntavAdase dUSita para-siddhAntoMkI bhI cAha na kareM aura sAMsArika. vaibhavoMkI icchA na kre| ise hI niHkAMkSita aMga - kahate haiM // 10-11 // ...... .. 3 nirvicikitsA-aMga .. . svabhAvato'zucau kAye rtntrypvitrite| nirjugupsA guNaprItirmatA nirvicikitsitA // 12 // . . .:.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta ...... kSuttaSNA-zItoSNaprabhRtiSu nAnAvidheSu bhaavepu| dravyeSu purIpAdipu vicikitsA naiva karaNIyA // 13 // svabhAvase apavitra kintu ratnatraya dhAraNa karanese pavitra hue, zarIrameM glAni na karake usameM rahanevAle AtmAke guNoMmeM prIti . karanA nirvicikitsA aMga hai / ataeva bhUkha-pyAsa, zIta-upNa Adi nAnA prakArake vikRti-kAraka saMyogoMke milanepara cittako khinna nahIM karanA; aura vastu-svabhAvako jAnakara mala-mUtrAdi padArthoM meM glAni nahIM karanA cAhie // 12-13 / / 4 amUDhadRSTi-aMga : kApathe pathi duHkhAnAM kApathasthe'pyasammatiH / asampRktiranutkItiramUDhA dRSTirucyate // 14 // loke zAstrAbhAse samayAbhAse ca devatAbhAse / . nityamapi tattvarucinA karttavyamamUDhadRSTitvam // 15 // duHkhoMke mArgabhUta kumArgakI aura kumArga para calanevAle vyaktikI manase sarAhanA nahIM karanA, vacanase prazaMsA nahIM karanA aura kAyase anumodanA nahIM karanA so amUDhadRSTi aMga hai| ataeva tattvoMmeM ruci rakhanevAle samyagdRSTi puruSako prapaMca-vardhaka laukika rUr3hiyomeM, kalpita zAstroMmeM; mithyA siddhAntoMmeM aura rAgI-dveSI devatAoMmeM nitya hI apanI dRSTiko amUr3ha rakhanA cAhie // 14-15 // . bhAvArtha-isa aMgakA abhiprAya yaha hai ki jaba yaha bhalIbhA~ti vidita ho jAya amuka mArga sumArga nahIM, kintu kumArga hai, amuka mata kumata hai, amuka devatA jhUThA hai, aura amuka vyakti kumArga para cala rahA hai, taba usakI mana-vacana yA kAyase kI gaI
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya kisI bhI prakAra kI prazaMsA yA anumodanA, Atma-pratAraNA to karatI pravaJcanAkA kAma karatI hai, hI hai, sAtha hI dUsaroMke lie bhI kyoMki loka gatAnugatika hote haiM, pratyeka vyakti parIkSA-pradhAnIH ; nahIM ho sakatA / ataH jo vivekI evaM samyagdRSTi haiM, unheM bhUlakara bhI mithyAmata aura usake mAnanevAloMkI pUjya bhAvase Adara-bhakti yA prazaMsA nahIM karanA cAhie / - 46 5 upagUhana yA upabRMhaNa aMga svayaM zuddhasya mArgasya bAlAzaktajanAzrayAm / vAcyatAM yatpramArjanti tadvadantyupagUhanam // 16 // dharmo'bhivardhanIyaH sadAtmano mArdavAdibhAvanayA | paradopanigUhanamapi vidheyamupabRMhaNaguNArtham // 17 // svayaM zuddha dharma mAgekI vAla yA azakta janake nimittase utpanna huI nindAke pramArjana karanekoM upagUhana aMga' kahate haiM / upagUhana yA upabRMhaNa guNakI prAptike lie mArdavAdikI bhAvanA se sadA Atma-dharmakI vRddhi aura para dopakA upagUhana karanA cAhie / / 16-17 / / 7 vizeSArtha - dharmakA yA muktikA mArga to svayaM zuddha hotA hai, ataeva usakI nindA svataH to saMbhava nahIM hai, tathApi dharmake dhAraNa karanevAle yA mokSamArga para calanevAle kisI bAla (ajJAnI) yA azakta (asamartha) janake Azrayase arthAt usakI asAvadhAnI yA bhUlase yadi kabhI dharmakI yA muktimArgakI nindA uTha khar3I ho, usakA apavAda hone laga jAya yA loga use kalaMkita karane lageM, to usa nindAke pramArjana karaneko, apavAdake dUra karane tathA , 4
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jainadharmAmRta kalaGkake zuddha karaneko upagRhana aMga kahate haiM / isa aMgakA dUsarA nAma upahaNa bhI hai, jisakA artha vRddhi karanA hotA hai| ataeva muktike mArgapara calanevAle puruSako uttama kSamA, mAdava, satya, zauca Adi guNoMkI bhAvanAoMse apane dharmako sadA bar3hAte rahanA cAhie aura Atma-dharmakI yA apane guNoMkI vRddhi ke lie yaha bhI Avazyaka hai ki vaha parake doSoMkA nigRhana kare, unheM prakaTa na hone de, aura apane mukhase kabhI dUsaroMke dopa na khe| sArAMza yaha ki apane guNoMko bar3hAnekI apekSA ise upavRMhaNa aMga kahate haiM aura dUsareke doSoMko DhA~kane yA kamase kama apane mukhase unheM prakAzita na karanekI apekSA ise upagRhana aMga kahate haiN| 6 sthitikaraNa-aMga darzanAccaraNAdvApi calatAM dhrmvtslaiH| pratyavasthApanaM prAjJaiH sthitIkaraNamucyate // 18 // kAmakrodhamadAdipu calayitumuditeSu vartmano nyAyAt / zrutamAtmanaH parasya ca yuktyA sthitikaraNamapi kAryam // 16 // jIvoMke samyagdarzanase yA samyakacAritrase calAyamAna honepara dharmapremiyoMke dvArA punaH usameM unheM avasthita karaneko jJAnijana sthitikaraNa aMga kahate haiM / ataeva kAma, krodha, mada Adike udaya honeke kAraNa nyAya-mArga apane yA parake cala-vicala hone para yuktise sva aura parakA sthitikaraNa karanA cAhie // 18-19 // vizeSArtha-jaba koI manupya apanI paristhitiyoMse vivaza hokara AjIvikAke naSTa ho jAnepara, athavA kAma-vikAra, krodha, ahaGkAra Adike udaya honepara apane dharmase girakara mithyAdharmako
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya - svIkAra karaneke abhimukha ho aura sadAcArako chor3akara asadA cArakI ora bar3hane lage, taba dharmase vAtsalya rakhanevAle manuSyoMkA ... karttavya hai ki jisa prakArase bhI sambhava ho, use apane dharmameM sthira rakhanekA prayala kreN| yaha para-sthitikaraNa hai| tathA yadi Apa svayaM hI kAma-vikAra, AjIvikA-vinAza yA krodhAdi kaSAyoMke Avezase cala-vicala hone lageM, to apane AtmAko sambodhana kareM-he Atman , tane Aja taka asaMkhya yoniyoMmeM nAnA prakArake ananta kaSTa sahe haiM, phira Aja yaha terA kaSTa kitanA-sA hai, ityAdi prakArase apane Apako samajhAte hue svayaM patita hone se bace / ise sva-sthitikaraNa kahate haiN| 7 vAtsalya-aMga svayUthyAn prati sadbhAvasanAthA'petakaitavA / pratipattiyathAyogyaM vAtsalyamabhilapyate // 20 // bhanavaratamahiMsAyAM zivasukhalakSmInibandhane dharme / sarveSvapi ca sadharmiSvapi paramaM vAtsalyamAlambyam // 21 // apane sAdharmI bhAiyoMke prati nizchala, sarala sadvyavahAra karanA, unakA yathAyogya Adara-satkAra karanA aura unake sAtha govatsavat sneha karanA vAtsalya aMga kahalAtA hai| ataeva bhagavatI ahiMsAmeM, zivasukha-lakSmIkI prAptike kAraNabhUta dharmameM aura sabhI sAdharmI bandhuoMmeM parama snehamaya vAtsalyabhAva rakhanA cAhie // 20-21 // . vizeSArtha-jaise gAya apane bachar3eke sAtha sahaja Antarika sneha rakhatI hai, use dekhakara Anandase vibhora ho jAtI hai aura use duHkhI dekhakara, siMhAdi hiMsaka prANiyoMke dvArA AkrAnta evaM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara jainadharmAmRta pIr3ita dekhakara use bacAneke lie apane prANoMkI bhI Ahuti deneko tatpara rahatI hai, ThIka isI prakArase dharmAtmAjanoMko dekhakara Anandase gadgada honA aura sAdharmI janoM para Aye hue saMkaTako dUra karaneke lie udyata rahanA para-vAtsalya hai / tathA Atma-hitaka dharmameM anurAga rakhanA, prANimAtrakA hita cAhanevAlI bhagavatI ahiMsAmeM zraddhA rakhanA, usake pAlanameM tatpara rahanA aura usakA pracAra karate rahanA, yaha svavAtsalya hai| samyagdRSTi sva-vAtsalyakA pAlana to karatA hI hai, sAtha hI para-vAtsalyake lie sadA udyata rahatA hai aura dharma yA samAjake Upara saMkaTa Anepara tana, mana aura dhanase, jaise bhI saMbhava hotA hai, use dUra karane meM nirantara prayatnazIla rahatA hai aura samaya Ane para apanA sarvasva nyochAvara kara detA hai| 8prabhAvanA-aMga ajJAnatimiravyAptimapAkRtya yathAyatham / jinazAsanamAhAlyaprakAzaH syAtprabhAvanA // 22 // AtmA prabhAvanIyo ratnatrayatejasA satatameva / dAnatapojinapUjAvidyAtizayaizca jinadharmaH // 23 // saMsArameM phaile hue ajJAnAndhakArake prasArako apanI zaktike anusAra sarva sambhava upAyoMse dUra kara jaina zAsanake mAhAtmyako prakAzita karanA prabhAvanA kahalAtI hai| ataeva samyagdRSTi puruSa nirantara samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa ratnatraya-tejase apanI AtmAko prabhAvamaya banAve / tathA dAna, tapa, jinapUjA aura vidyAke atizayadvArA jinadharmakI prabhAvanA kare // 22-23 // :
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya 53' vizeSArtha - upagUhanAdi aMgoMke samAna isa aMgake bhI do bheda haiM-sva-prabhAvanA aura para - prabhAvanA / apane bhItara samyagdarzanakI vizuddhi karanA, satata jJAna-vRddhi aura zAstrAbhyAsameM saMlagna rahanA aura zaktiko nahIM chipAte hue sadAcArakI ora nirantara agrasara honA svaprabhAvanA kahalAtI hai / vyaktiko Atmika yA dhArmika tejasvitAko dekhakara binA kahe hI anAyAsa saMsAra para usakA uttama prabhAva par3atA hai / tathA jagatmeM vyApta Atmika ajJAnako dUra karaneke lie upadeza denA, pravAdiyoMke sAtha zAstrArtha kara aura unheM parAsta kara dharmakA DaMkA bajAnA, samyagjJAna ke pracArArtha vidyAlaya kholanA, jJAnapITha sthApita karanA, asamartha vidyArthiyoMko chAtravRtti denA, savibhava jinapUjA karanA, vidyA aura mantrAdike camatkAra dikhAnA, dAnazAlAe~ kholanA evaM dharma-pracArArtha sthAyI artha-koSa sthApita karanA para prabhAvanA hai| samyagdRSTi jIva Atmika guNoMkI vRddhi karate hue sva-prabhAvanA to karatA hI hai, sAtha hI ukta upAyoMse apanI zaktike anusAra saMbhava upAyase para prabhAvanA bhI karatA hai aura karaneke lie prayatnazIla rahatA hai / AThoM ahnoMke dhAraNa karanekI AvazyakatA . nAMgahInamalaM chettu darzanaM janmasantatim / na hi mantro'kSaranyUno nihanti vipavedanAm // 24 // jisa prakAra eka bhI akSarase nyUna mantra sarpAdike viSakI vedanAko dUra karanemeM samartha nahIM hai, usI prakAra kisI eka aMgase. hIna samyagdarzana saMsArake janma-maraNakI paramparAko chedaneke lie. samartha nahIM hai | // 24 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta bhAvArtha - jaise zarIrake ATha aGgoMmeMse kisI bhI aGgake kama hone para manuSya vikalAGgI kahalAtA hai, usI prakAra kisI bhI aGgake abhAvameM samyagdarzana bhI vikalAGgI rahegA aura vaisI dazA meM vaha hInAkSara mantrake samAna sarvAGgameM vyApta karmarUpa sarpakI viSavedanAko dUra karanemeM asamartha hogA / isa lie samyagdarzanako pUre AThoM aGgoMke sAtha hI dhAraNa karanA Avazyaka hai, tabhI usameM asaMkhya bhava-saMcita karmoMke aura ananta saMsArake nAza karane kI zakti prakaTa hogI / samyagdarzana meM vikAra utpanna karanevAle paccIsa doSa 54 : mUDhatrayaM madAcASTau tathA'nAyatanAni paT / aSTau zaGkAdayazceti hagdoSAH paJcaviMzatiH ||25|| tIna mUDhatAe~, ATha mada, chaha anAyatana aura zaGkAdi ATha doSa, ye paccIsa samyagdarzanake doSa haiM ||25|| vizeSArtha - mUrkhatA pUrNa kAryoMke karaneko mUr3hatA kahate haiM / ve tIna prakArakI hotI haiM - lokamUr3hatA, devamUr3hatA aura pAkhaNDimUr3hatA / ahaGkAra karaneko mada kahate haiM / ve AThaprakArake hote haiM -- jAtimada, kulamada, rUpamada, balamada, Rddhimada, tapamada, pUjAmada aura jJAnamada | adharmake AdhAroMko anAyatana kahate haiM / ve kudeva, kuzAstra, kuguru aura ina tInoMke sevakake bhedase chaha prakArake haiM / tathA AThoM aMgoMke nahIM pAlana karanese tadviparItarUpa ATha doSa aura hote haiM / unake nAma isa prakAra haiM-zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadRSTipUjA, paradoSAnupagUhanatA, asthitikaraNatA,
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya __ avAtsalya aura aprabhAvanA / ina doSoMke laganese samyagdarzana malina ho jAtA hai aura apanA kArya pUrNarUpase karanemeM asamartha rahatA hai| 1 lokamUr3hatAkA svarUpa sUryA? vahnisatkAro gomUtrasya niSevaNam / tatpRSTAntana ro bhRgupAtAdisAdhanam // 26 // ... dehalIgeharatnAzvagajazastrAdipUjanam / nadInadasamudreSu majanaM puNyahetave // 27 // saGkrAntau ca tilasnAnaM dAnaM ca grahaNAdiSu / sandhyAyAM maunamityAdi tyajyatAM lokamUDhatAm // 28 // sUryako argha denA, agnikI pUjA karanA, gAyake mUtrakA sevana karanA, gAyake pRSTha bhAgako namaskAra karanA, bhRgupAta arthAt parvata Adi U~ce sthAnase giranA, agnimeM praveza Adi karanA, makAnakI dehalIko pUjanA, ghara pUjanA, rala, ghor3A, hAthI, zastra AdikI pUjA karanA, puNyopArjanake lie nadI, nada aura samudroMmeM snAna karanA, makara saMkrAntimeM tilase snAna karanA, tiloMkA dAna karanA, sUrya, candragrahaNake samaya dAna karanA aura kevala sandhyA-samayaM mauna dhAraNa karaneko hI dharma mAnanA, ityAdi jo lokameM mUr3hatAe~ pracalita haiM, unheM karaneko lokamUr3hatA kahate haiN| jIvako isa lokamUr3hatAkA tyAga karanA cAhie // 26-28 // .. 2 devamUr3hatAkA svarUpa brahmomApatigovindazAkyendutapanAdipu / ___ mohakAdambarImatteSvAptadhIrdevamUDhatA // 26 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jainadharmAmRta aihikAzAvazitvena kutsito devatAgaNaH / pUjyate bhaktito vADhaM sA devamUDhatA matA // 30 // moharUpI madirAke pAna karanese matta, vividha vepake dhAraka, anya matAvalambiyoMse parikalpita rAgI-dveSI aura kAmI, krodhI aise brahmA, umApati, govinda, zAkya, candra aura sUrya AdikameM Aptabuddhi karanA arthAt unheM AtmAkA uddhAraka saccA deva mAnanA, so devamUr3hatA hai / ina kutsita devatAgaNoMkI laukika AzAoMke cazaMgata hokara bhaktike sAtha jo vividha prakArase pUjA kI jAtI hai, use devamar3hatA mAnA gayA hai // 29-30 // - 3 pAkhaNDimUr3hatAkA svarUpa sagranthArambhahiMsAnAM saMsArAvarttavartinAm / pAkhaNDinAM puraskAro jJeyaM pAkhaNDimohanam // 3 // jo parigraha, Arambha aura hiMsAse yukta haiM, saMsArarUpa samudrake bhaMvara meM par3e hue DubakiyA~ le rahe haiM, aise pAkhaMDI vividha-veSa-dhArI guruoMkA kisI siddhi Adi pAnekI abhilASAse Adara-satkAra karanA so pAkhaMDimUr3hatA jAnanA cAhie // 31 // varArtha lokavArtArthamuparodhArthameva vaa| upAsanamamIpAM syAtsamyagdarzanahAnaye // 32 // klezAyaiva kriyAmISu na phalAvAptikAraNam / yadbhavenmugdhabodhAnAmUpare kRSikarmavat // 33 // ukta prakArake ina kudeva, kuguru Adiko upAsanA cAhe kisI vara-prAptike lie kI jAya, cAhe laukika asi, maSi, kRSi,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya * vANijya Adike susampAdanArtha ko jAya aura cAhe kisIke upa rodha yA Agraha, preraNA Adise hI kI jAya, vaha. samyagdarzanako hAni pahu~cAtI hI hai| kyoMki, vastu sthiti yaha hai ki koI kisIko kucha detA nahIM hai, manuSya apane kiye bhale bure karmakA hI phala pAtA hai / ataH kudeva, kuguruoMkI sevA samyagdarzanakA ghAta karatI hai / dUsarI bAta yaha hai ki ina logoMke viSayameM jo kucha bhI sevA Adi kriyA kI jAtI hai, vaha kevala kleza kA hI kAraNa hai, usase phalakI kucha bhI prApti nahIM hotI hai| jisa prakAra .. koI mugdha puruSa Upara bhUmimeM khetI kare, to vaha usake lie niSphala aura kevala kleza-dAyakaM hI hai // 32-33 // . ... ... .. ATha mada . . . . jJAnaM pUjAM kulaM jAti balamRddhi tapo vapuH / .. . aSTAvAzritya mAnitvaM smayamAhurgatasmayAH // 34 // . - puNyodayase prApta apane jJAna, pUjA, kula, jAti, bala, Rddhi, tapa aura vapu (zarIra) ina AThoMkA Azraya lekara apane uccatva yA zreSThatvakA abhimAna karane aura hInatvake kAraNa dUsaroMkA apamAna karaneko garva-rahita, mArdavadharmake dhAraka, vinayazIla * maharSiyoMne smaya yA mada kahA hai| // 34 // . . . . . . . vizeSArtha-jAti-kulAdikA Azraya lekara apanI uccatA aura dUsarekI nIcatA prakaTa karaneko mada kahate haiN| zAstroM meM mAna, mada, darpa, stambha, utkarSa, prakarSa, samutkarSa, AtmotkarSa, paribhava, smaya, usikta, tiraskAra, ahaGkAra aura mamakArako mAna
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ : jainadharmAmRta 2 -2 kaSAyakA paryAyavAcI yA ekArthaka nAma batalAyA gayA hai ' / yadyapi ina sabhI nAmoMmeM niruktikI apekSA kucha artha-bheda hai, tathApi apanI zreSThatA aura dUsarekI hInatA dikhAnekI apekSA sabameM samAnatA mAnI gaI hai / AcAryoMne madake ATha bheda batalAye haiM, unameM ukta nAma ratnakaraNDakArake matAnusAra haiM / prazamaratiprakaraNake racayitAne zarIrake sthAna para rUpa, Rddhike sthAnapara lAbha, pUjAke sthAnapara loka - vallabhatA aura tapake sthAna para zrata nAma kahA saMskRta bhAvasaMgrahakArane Rddhi ke sthAnapara 'vitta' aura eka dUsare granthakArane 'prabhutA' kA nAma diyA hai / para arthako dekhate hue koI vizeSa antara nahIM hai, kyoMki lAbha, Rddhi, vaibhava, vitta Adi nAma aizvaryake aura loka- vallabhatA, pUjA aura prabhutA Adi nAma pratiSThAke dyotaka haiM / buddhi jJAnakA paryAyavAcI hI nAma hai / antara kevala raha jAtA hai zruta aura tapake nAmoMmeM / yaha antara kucha mahattvapUrNa hai / ataH jJAnameM zrutakA antarbhAva ho jAtA hai, ataH ratnakaraNDokta 'tapa' nAmakA mada adhika vyApaka hai| prazamaratikArane buddhise zrutako jo bhinna ginAyA hai, vaha apanI eka khAsa vizeSatA rakhatA hai / guruke pAsa zAstrAdike adhyayanase prApta honevAle jJAnako zruta kahate haiM aura vinA kisI ke pAsa zAstrAdi ke par3he hI janma-jAta naisargikI pratibhA yA tAtkAlika sUjha-bUjha kI -58 1 1 dekho kasAyapAhuDa suttake vyaJjana arthAdhikArakI dUsarI gAthA aura usakI TIkA Adi / 2 dekho zloka saMkhyA 80 / 3 dekho zloka saMkhyA 407 /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya zaktiko buddhi kahate haiN| isa dRSTi se jJAna aura buddhikA antara spaSTa hai| . ... mAtAkI ucca vaMza-paramparAke abhimAna karaneko jAtimada kahate haiM / pitAke ucca vaMza-paramparAke abhimAna karaneko kulamada kahate haiM / zarIra-saundaryake abhimAna karaneko zarIramada yA rUpamada kahate haiN| zArIrika evaM kauTAmbika zaktike garva karaneko balamada kahate haiN| dhana, vaibhava, samRddhi aura abhIpsita vastu prApti Adike garva karaneko Rddhimada, dhanamada yA lAbhamada kahate haiM / vuddhike madako jJAnamada kahate haiN| apanI loka-pUjA, sarvajanapriyatA, prabhutA yA pratiSThAke mAna karaneko prabhutAmada, pUjAmada yA vAllabhyamadaH kahate haiN| tapa aura zrutake mAna karaneko tapa aura zrutamada kahate haiN| .. madake sthUla rUpase yA jAtisAmAnyakI apekSA ye uparyukta ATha bheda kahe gaye haiN| kintu sUkSmarUpase yA vizeSakI apekSA pratyekake ___ aneka avAntara bheda hote haiN| jaise dharma,nyAya, vyAkaraNa, sAhitya, jyotiSa, vaidyaka, gaNita, vijJAna (sAiMsa), maMtra, tantra, kalA-kauzala AdikI apekSA jJAnamadake aneka bheda ho jAte haiN| dhanabala, janabala, senAvala, manobala, vacanabala aura kAyabala, AdikI apekSA valamadake bhI aneka bheda ho jAte haiN| isI prakAra zeSa madoMke bhI aneka bheda jAnanA caahie| yataH samyaktvI jIvakI dRSTi apane AtmAkI ora ho jAtI hai aura use hI vaha yathArtha, sthAyI aura apanI sampatti mAnatA hai, ataH kula-jAti Adi bAharI vastuoM kA vaha lezamAtra bhI garva nahIM karatA, pratyuta garva karake dUsareko
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 . : jainadharmAmRta apamAnita karaneko mahAn pApa evaM niMdya karma samajhane lagatA hai| isalie vaha kabhI kisI prakArakA mada yA abhimAna nahIM karatA / kintu jo AtmadarzI nahIM haiM, bahirdRSTi yA mithyAtvI haiM, ve hI jAti-kulAdikA mada karake apane donoM bhavoMkA vinAza kara lete haiM aura Atma-hitase vaJcita raha jAte haiN| __aba Age ukta arthakI puSTi karate hue zAstrakAra mada karane vAloMke prati apanA hArdika duHkha prakaTa karate haiM tannizcayamadhuramanukampayA sadbhirabhihitaM pathyam / tathyamavamanyamAnA rAgadvepodayovRttAH // 35 // jAtikularUpavalalAbhavuddhivAllabhyakazrutamadAndhAH / kIbAH paratra ceha ca hitamapyarthaM na pazyanti // 36 // abhimAnI aura rAga-dveSase bhare hue aise lIva yA napuMsaka jana santa-maharSiyoMke dvArA ati anukampAse kahe gaye madhura, hitakAraka tathya ( vAstavika ) pathya ( roga-nAzaka aura zaktivardhaka AhAra ) kA tiraskAra kara jAti, kula, rUpa, bala, lAbha, buddhi, loka-priyatA (pUjA-pratiSThA ) aura zrutake madase andha hokara isa loka aura paraloka-sambandhI Atma-hitakI vastuko bhI nahIM dekhate haiM // 35-36 // jAtimada na karanekA upadeza / jJAtvA bhavaparivarte jAtInAM koTizatasahasraSu / hInottamamadhyatvaM ko jAtimadaM budhaH kuryAt // 37 // / naikAn jAtivizepAnindriyanirvRttipUrvakAn sattvAH / karmavazAd gacchantyatra kasya kA zAzvatA jAtiH // 38 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ . dvitIya adhyAya / , . . -. - - saMsArameM paribhramaNa karate hue lAkhoM-karor3oM jAtiyoMmeM janma le lekara asaMkhya vAra prApta huI. apanI nIca, U~ca aura madhyama . paryAyoM yA avasthAoMko jAna kara kauna buddhimAn jAtimadako karegA ? kyoMki karmake vazase ye saMsArI prANI indriyoMkI racanAse utpanna hone vAlI nAnA jAtiyoMmeM sadA janma letA rahatA hai| yahA~ kisakI kauna jAti zAzvata yA sthAyI hai ?. ataH jAtikA mada nahIM karanA cAhie // 37-38 // . .. . kulamada na karanekA upadeza - yasyAzuddhaM zIlaM prayojanaM tasya kiM kulamadena / / svaguNAbhyalaGkRtasya hi kiM zIlavataH kulamadena // 36 // rUpavalazrutimatizIlavibhavaparivarjitAMstathA dRSTvA / . . vipulakulotpannAnapi nanu kulamAnaH parityAjyaH // 40 // jisa manuSyakA zIla arthAt AcaraNa azuddha yA dUSita hai, use kulakA mada karanese kyA prayojana hai ? aura jo zIlavAn hai, vaha apane hI guNoMse bhUSita hai, use bhI kulakA mada karanese kyA lAbha hai ? kyoMki usakA sanmAna to kulamadake kiye vinA svayaM hI hotA hai| tathA loka-prasiddha vizAla yA mahAn kuloMmeM utpanna . hue manuSyoMko bhI rUpa, bala, zAstra-jJAna, buddhi, zIla, sadAcAra aura sampattise rahita yA hIna dekhakara kulake madakA parityAga hI karanA cAhie // 39-40 // ... - . rUpamada karanekA upadeza . . . . . . . kaH zukrazoNitasamudbhavasya satataM cayApacayikasya / .. rogajarApAzrayiNo madAvakAzo'sti rUpasya // 41 // . .
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 jainadharmAmRta nityaparizIlanIye tvagmAMsAcchAdite kaluSapUrNe | nizcayavinAzadharmiNi rUpe madakAraNaM kiM syAt // 42 // mAtAke raja aura pitAke vIryase utpanna hue, sadaiva ghaTanebar3hanevAle, tathA roga aura jarA ( vArdhakya yA jIrNatA ) ke AzrayabhUta isa zarIra ke saundaryakA abhimAna karane yA rUpakA garva karaneke lie avakAza yA sthAna hI kahA~ hai ? yaha zarIra nitya hI saMskArake yogya hai, carma aura mAMsase AcchAdita hai, vividha jAtike kaluSita - ghRNita maloMse paripUrNa hai aura niyamase vinAza-svabhAvI hai arthAt eka dina naSTa honevAlA hai, aise zarIrake rUpameM mada karanekA kyA kAraNa hai ? kucha bhI nahIM hai / ataeva rUpakA mada bhI nahIM karanA cAhie // 41-42 // valamada na karanekA upadeza balasamudito'pi yasmAntaraH kSaNena vibalatvamupayAti / balahIno'pi ca balavAn saMskAravazAtpunarbhavati // 43 // tasmAdaniyatabhAvaM balasya samyagvibhAvya buddhibalAt / mRtyubale cAvalatAM madaM na kuryAd balenApi // 44 // yataH balavAn bhI manuSya kSaNabharameM balahIna ho jAtA hai aura balahIna bhI manuSya bhItarI zubhakarmake udayase tathA bAharI uttama - khAna-pAna evaM rasAyanAdike sevanarUpa zArIrika saMskArase punaH balavAn bana jAtA hai / ataeva apane buddhivalase zArIrika balakI aniyatatA arthAt asthiratAko samyak prakArase mRtyucalake sammukha zArIrika balakI nirbalatAkA mada bhI nahIM karanA cAhie // 43-44 // vicAra kara, tathA anubhavakara valakA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIya adhyAya 63 RddhilAbha yA dhanamada na karanekA upadeza udayopazamanimittau lAbhAlAbhAvanityako matvA / nAlAbhe vaiklavyaM na ca lAbhe vismayaH kAryaH // 45 // lAbhAntarAyakarmake kSayopazamase arthakA lAbha hotA hai aura lAbhAntarAyakarmake udayase arthakA alAbha yA dhanakI hAni hotI hai, ataeva lAbha bhI nitya nahIM hai aura alAbha bhI nitya nahIM rahanevAlA hai, aisA mAnakara alAbhameM vikala nahIM honA cAhie aura lAbhake honepara vismaya ( garva ) bhI nahIM karanA cAhie // 45 // . buddhi yA jJAnamada nahIM karanekA upadeza grahaNonAhaNanavakRtivicAraNArthAvadhAraNAyeSu / yaGgavidhivikalpeSvanantaparyAyavRddheSu // 46 // pUrvapurupasiMhAnAM vijJAnAtizayasAgarAnantyam / . zrutvA sAmpratapuruSAH kathaM svabuddhayA madaM yAnti // 47 // grahaNa, ugrAhaNa, navakRti-sarjana, artha-vicAraNa aura arthaavadhAraNa Adi buddhi-Rddhike aGgabhUta vividha bhedoMmeM-jo ki parasparameM ananta-paryAyoMkI vRddhiko liye hue haiM-pUrva puruSa siMhoMkI vijJAnAtizayatAko sunakara aura unake jJAnArNavakI anantatAko jAnakara vartamAnakAlake puruSa kaise apanI buddhike madako prApta hote haiM ? // 46-47 // vizeSArtha-apUrva yA navIna AgamasUtra aura unake arthako hRdayaGgama karanevAlI zaktiko grahaNa buddhi kahate haiN| gRhIta sUtrArtha kA dUsareko par3hAnA udgrAhaNa kahalAtA hai| nitya navIna granthakI racanA karaneko navakRti-sarjana kahate haiN| AtmA, karma, bandha aura
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 jainadharmAmRta 1 mokSa jaise sUkSma tattvoMkI jijJAsA evaM artha - cintanako artha- vicAraNa kahate haiM / guru-mukhase nikale hue zabda aura arthako eka bAra hI sunakara cirakAla taka vismaraNa nahIM hone kI zaktiko arthaavadhAraNa kahate haiM / ye saba buddhi Rddhi ke bheda haiM, inake atirikta vuddhi Rddhi ke aura bhI saikar3oM bheda paramAgamameM batalAye gaye haiM; tathA zrutajJAna, avadhijJAna aura mana:paryaya jJAnake jaghanyase lekara utkRSTa taka ke asaMkhya bheda bhI AgamameM varNita haiM / jo ki parasparameM AMzika vRddhiko liye hue ananta haiM / hamAre pUrvaja ina sabhI buddhi RddhiyoM ke dhAraka. hue haiM aura aneka puruSa - siMha yA puruSottamoMne kaivalya prAptakara jJAnArNavakA bhI pAra prApta kiyA hai, unake sAmane AjakalakI kSudravuddhivAle hama logoMkA jJAna hI kitanA-sA hai ? aisA jAnakara : buddhimAnoMko apanI buddhikA, jJAnavAnoMko apane jJAnakA, zrutaMdharoM ko apane zrutakA abhimAna nahIM karanA cAhie / loka-priyatAkA mada na karanekA upadeza . garvaM paraprasAdAtmakena vAllabhyakena yaH kuryAt / - tadvAllabhyakavigame zokasamudayaH parAmRzati // 48 // jo dUsaroMke prasAdase prApta honevAlI lokavallabhatA, prabhutA yA janapratiSThAkA garva karatA hai, vaha usa pratiSThAke vinaSTa ho jAne para mahAn zokakA anubhava karatA hai / ataeva lokapriyatA, pratiSThA yA prabhutA kA bhI mada nahIM karanA cAhie // 48 // * zrutamada nahIM karanekA upadeza mApatupopAkhyAnaM zrutaparyAyaprarUpaNAM caiva / zrutvA'tivismayakaraM vikaraNaM sthUlabhadramuneH // 46 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya sampadyamasulabhaM caraNakaraNasAdhakaM zrutajJAnam / labdhvA sarvamadaharaM tenaiva madaH kathaM kAryaH // 50 // 65 - mASa tuSa munike upAkhyAnako zrutajJAnake bhedoMkI prarUpaNAko aura sthUlabhadramunikI vismayakAriNI vikriyAko sunakara kauna buddhimAn zrutakA mada karegA ? Agama-jJAniyoM ke samparkase aura apane puruSArthase. sulabha arthAt anAyAsa prApta honevAle, caraNa (mUla guNa ) aura karaNa ( uttara guNa ) ke sAdhaka, tathA sarva madoMke haranevAle aise zrutajJAnako pAkara usakA mada kaise kiyA jA sakatA hai // 49-50 // ma bhAvArtha- sadbhAvase grahaNa kiye gaye alpa bhI zrutajJAnase manuSya nirvANako prApta ho sakatA hai / 'mASatuSa' muniM mandabuddhi honeke kAraNa zAstrAbhyAsa karane meM asamartha rahe / unapara anugraha karake gurune unheM do pada sikhA diye--' mA rUsa' 'aura 'mA' tUsa' arthAt kisIse rAga mata karo aura dveSa mata karo / yAda karate karate ye donoM pada bhUla gaye aura 'mAsa tusa' yAda raha gayA / usakA uccAraNa karate hue itane mAtra alpa jJAnase hI unheM kevalajJAna prApta ho gayA / ataeva maiM aneka zAstroMkA jJAtA hU~, aisA mAna nahIM karanA cAhie | zrutajJAnake aneka bheda haiM, koI viziSTa kSayopazama se adhika jAnatA hai aura koI manda kSayopazamase alpa jAnatA hai / sabakI buddhi samAna nahIM hotI, isalie bhI zrutakA mada nahIM karanA cAhie | sthUlabhadra muniko vidyAnuvAdapUrvake abhyAsa se vikriyA Rddhi prApta huI aura garvameM Akara unhoMne siMhakA rUpa banAkara darzanArtha AI huI sAdhviyoM ko * bhayabhIta kara
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6:6 jainadharmAmRta diyA / jisase khinna hokara bhadrabAhu zrutakevalIne unheM Ageke pUrvokA par3hAnA banda kara diyA aura isa prakAra zrutajJAnakI paramparA kA viccheda ho gayA / ina saba ghaTanAoMko sunakara kauna buddhimAn zrutakA mada karegA | mada karanekA phala jAtyAdimadonmattaH pizAcavad bhavati duHkhitazceha' / jAtyAdihInatAM parabhave ca niHsaMzayaM labhate // 51 // paraparibhavaparivAdAdAtmotkarSAcca vadhyate karma / nIcairgotraM pratibhayamanekabhavako Tidurmocam // 52 // jAti kulAdike madase unmatta huA manuSya isa bhavameM pizAcake samAna duHkhI hotA hai aura parabhavameM niyamase jAti aura kulAdikI hInatAko prApta hotA hai, arthAt nIca jAti aura nIca kulAdimeM janma pAtA hai / dUsarekA tiraskAra aura nindA karanese, tathA apanI prazaMsA aura abhimAna karanese sadA bhayako denevAlA aura aneka koTi bhavoM taka bhI nahIM chUTanevAlA aisA nindya-nIcagotra karma ba~dhatA hai // 51-52 // bhAvArtha - sAMsArika aizvarya, uttama jAti aura kulAdikI prApti karmake AdhIna hai / Aja jo apane ucca kulIna honekA mada karatA hai, vahI AgAmI bhavameM nIca kulameM janma letA dekhA jAtA hai / Aja jo apane jJAna yA dhana-vaibhavAdikA mada karatA hai vahI kala ajJAnI aura daridra - bhikhArI banA dRSTigocara hotA hai, ataH ina vinazvara vastuoMkA kyA garva karanA ? garva to usa vastukA karanA cAhie jo ki apanI hai aura sadA kAla apane pAsa rahane -
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya vAlI hai| yahI kAraNa hai ki AcAryoMne jAti kulAdike mada karane ko ajJAna kahA hai| itanA hI nahIM, jo garva karatA hai, vaha apane hI dharmakA apamAna karatA hai| Age isI bAtakA upadeza karate haiN| ...: smayena yo'nyAnatyeti dharmasthAn grvitaashyH| . .. .... so'nyeti dharmamAtmIyaM na dharmo dhArmikaivinA // 53 // . .. jo puruSa abhimAna yukta hokara garvake dvArA anya dharmAtmA .. janoMkA apamAna karatA hai, vaha apane hI dharmakA apamAna karatA hai, kyoMki, dharma dharmAtmAoMke vinA nahIM raha sakatA hai // 53 // . chaH anAyatana . kudevaH kumatAlambI kuzAstraM kutsitaM tapaH / kuzAstrajJaH kuliGgIti syuranAyatanAni paTa // 54 // . __ kudeva, kumatakA Alambana karane vAlA sevaka, kuzAstra, kutapa, kuzAstrajJa aura kuliGga ye chaha anAyatana haiM // 54 // . - . bhAvArtha-jo dharmake AdhAra nahIM haiM, unheM anAyatana kahate haiN| ina chaha anAyatanoMke sevanase mithyAtvaM hI bar3hatA hai; jIvakA : koI bhI saccA prayojana siddha nahIM hotaa| isa prakAra samyagdarzanake vidhAtaka 25 doSoMkA nirUpaNa kara aura unake tyAganekA upadeza dekara aba samyagdarzanake bhedoMkA varNana karate hai- . . . . . . . . . . .... dvividhaM trividhaM dazavidhamAhuH smyktvmaatmhitmtyH| , ... tattvazraddhAnavidhiH sarvatra ca tatra samavRttiH // 55 // .. : :AtmAke hitameM jinakI buddhi saMlagna hai, aise maharSiyoMne samyaga-.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 .. jainadharmAmRta . darzanake do bheda, tIna bheda aura daza bheda kahe haiM, tathApi una saba bhedoMmeM tattva-zraddhAnakA vidhAna samAna rUpase batalAyA gayA hai / 55 // bhAvArtha-yadyapi nizcayase AtmazraddhAnasvarUpa samyagdarzana eka rUpa hI hai, tathApi bhinna-bhinna apekSAoMse AcAryoMne usake do, tIna aura daza bheda bhI kiye haiM, jinakA varNana Age kiyA jaaygaa| yahA~ itanA jJAtavya hai ki ina saba bhedoMmeM tattvoMkA zraddhAna yA Atma-darzana samAna rUpase Avazyaka mAnA gayA hai| . samyagdarzanake do bheda sarAga-vItarAgAtmaviSayatvAd dvidhA smRtam / prazamAdiguNaM pUrva paraM cAtmavizuddhibhAk // 56 // . sarAga aura vItarAga AtmAko viSaya karanese samyagdarzana do prakArakA mAnA gayA hai, arthAt eka 'sarAgasamyaktva aura dUsarA vItarAgasamyaktva / jo samyagdarzana prazama, saMvega, anukampA aura Astikya ina cAroM guNoMke sAtha vyakta hotA hai, use sarAga samyaktva kahate haiM aura jo kevala AtmAkI nirmala vizuddhiko dhAraNa karatA hai, use vItarAgasamyaktva kahate haiM // 56 // . 1. prazama guNa yadrAgAdipu dopeSu cittavRttinivarhaNam / taM prAhuH prazamaM prAjJAH samastavratabhUpaNam // 57 // rAga, dveSa, krodha, mAna, moyA, moha, lobha Adika doSoMmeMcittakI vRttike zAnta ho jAneko prazama kahate haiN| isa guNako vidvAnoMne samasta vratoMkA AbhUSaNa kahA hai, kyoMki manovRttike zAnta hue vinA vrata, tapa, saMyama Adi saba nipphala mAnA gayA hai // 57||
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 // dvitIya adhyAya .. 2. saMvegaguNa .. zArIramAnasAgantuvedanAprabhavAdyAt / svapnendrajAlasaGkalpAnItiH saMvegamucyate // 5 // zArIrika, mAnasika aura Agantuka vedanAoMse utpanna hue, svapna yA indrajAlake sadRza bhayase jo bhIti utpanna hotI hai, use saMvega kahate haiM // 5 // .... bhAvArtha-isa guNake utpanna ho jAne para samyagdRSTi jIvake samasta sAMsArika padArthoM meM anAsakti jAgRta ho jAtI hai aura isI kAraNa samyagdRSTi puruSa sAMsArika bhogoMmeM Asakta nahIM hotA, use isa bAtakA dRr3ha vizvAsa ho jAtA hai ki sAMsArika padArthAMkA samAgama svapna yA indrajAlake tulya kSaNa-bhaMgura hai ataH vaha nirantara anAsakta hokara hI apane laukika vyavahArako calAtA hai| 3. anukampA guNa satve sarvatra cittasya dayAvaM dayAlavaH / - dharmasya paramaM mUlamanukampAM pracakSate // 56 // .. sarva prANimAtrapara citta dayArdra honeko anukampA kahate haiN| dayAlu puruSoMne dharmakA parama mUla kAraNa anukampA ( dayA ) ko kahA hai // 56 // ; bhAvArtha rogI, zokI yA dukhI prANI - jisa prakAra apane duHkhakA anubhava karatA hai, use dekhakara tadanukUla duHkhakA saMvedana karanA, usake duHkhako dUra karanekA vicAra karanA, pratIkAra karanA,
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 . : jainadharmAmRta so anukampA hai| isI anukampAko dharmakA mUla mAnA gayA hai| samyagdRSTi puruSameM yaha anukampA guNa niyamase jAgRta ho jAtA hai| 4. AstikyaguNa Apte zrutivrate tattve cittamastitvasaMyutam / ... AstikyamAstikairuktaM muktiyuktidhare nare // 60 / / AptameM,AgamameM, vratameM, tattvameM aura mokSamArgake dhAraka puruSake viSayameM astitvase saMyukta matike honeko Astika puruSoMne AstikyaguNa kahA hai // 60 // bhAvArtha-jise yaha dRr3ha vizvAsa ho jAya ki jIva, aMjIvAdi sAta tattva haiM, apane bhale-bure karma-phalako yaha jIva hI bhogatA hai, ihaloka, paraloka Adi haiM aura unameM apane kRta karmAnusAra hI jIva jAtA-AtA hai, isa prakArakI Astikavuddhiko AstikyaguNa mAnA gayA hai| uparyukta cAra guNoMse yukta dazaveM guNasthAna takake sarAgI jIvoMke jo samyagdarzana hotA hai use sarAga samyaktva kahate haiM / isa samyagdarzanake prApta ho jAneke pazcAt AtmAmeM nirantara nirmalatAkA vikAsa hone lagatA hai, aura jaba vaha nirmalatA apanI carama sImAko. pahu~ca jAtI hai, usa samaya AtmAmeM vItarAga bhAvake sAtha jo vizuddhi jAgRta hotI hai, use vItarAgasamyaktva kahate haiN| arthAt gyArahaveM guNasthAnase lekara Uparake sarva guNasthAnavartI jIvoMkA samyagdarzana vItarAga samyaktva kahalAtA hai| /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya 'samyagdarzana ke tIna bheda. karmaNAM kSayataH zAnteH kSayopazamatastathA / zraddhAnaM trividhaM bodhyaM gatau sarvatra jantuSu // 61 // H 71 anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha tathA darzana mohanIya ina karmoMke kSayase utpanna honevAle samyaktvako kSAyikasamyagdarzana, upazamase honevAle samyaktvako aupazamikasamyagdarzana aura kSayopazumase utpanna honevAle samyaktvako kSAyopazamikasamyagdarzana kahate haiM / isa prakAra 'samyagdarzanake tIna bheda jAnanA cAhie | ye tInoM hI prakAra ke samyagdarzana cAroM gatiyoM meM yathAsaMbhava sarva prANiyoM meM pAye jAte haiM // 61 // vizeSArtha - yadyapi tInoM hI samyaktva cAroM gatiyoM meM pAye jAte haiM para itanA vizeSa jAnanA cAhie ki kSAyikasamyagdarzanakI utpatti kevala manuSyagatimeM hI hotI hai| hA~, itanA vizeSa jAnanA cAhie ki yadi usane kSAyikasamyaktvakI prAptike pUrva mithyAtva - dazAmeM naraka yA tiryaMcakI Ayu bA~dha lI hai, to una gatiyoM meM bhI utpanna ho sakatA hai, aura isa prakAra cAroM gatiyoM meM kSAyikasamyaktvakA astitva pAyA jAtA hai / kSAyikasamyaktvakA svarUpa igmohattayasaMbhUtau yacchraddhAnamanuttaram ! bhavettatkSAyikaM nityaM karmasaMghAtaghAtakam // 62 // nAnAvAgbhirvahupAyairbhISmarUpaizca durdharaiH / tridazAdyairna cAlyeta tatsamyaktvaM kadAcana // 63 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 jainadharmAmRta kSAyikITaka kriyArambhI kevalikramasannidhau / karmacamAjo narastatra kvacinniSThApako bhavet // 64 // kSayasyArambhako yatra paraM tasmAdbhavatrayam / anatikramya nirvAti kSINadarzanamohataH // 65 // darzanamohanIyakarma ke kSaya ho jAne para jo anupama lokottara, nitya sthAyI aura zeSa karmasamudAyakA ghAtaka zraddhAna hotA hai, use kSAyika samyaktva kahate haiM / kSAyikasamyaktvI jIvakA samyaktva yA zraddhAna yukti - dRSTAnta Adise yukta nAnA prakArake tarka - garbhita vacanoMse, sAMsArika pralobhanarUpa aneka upAyoMse, bhayaGkara rUpoMke dikhAnese, durdhara parIpaha aura asahya yAtanAoMke denese bhI kadApi calAyamAna nahIM kiyA jA sakatA / yahA~ taka ki svargake sAre devatA Akara bhI use apane zraddhAnase nahIM DigA sakate / vajrapAta hone para aura pralayakAlameM trailokyake kSobhita ho jAne para bhI kSAyikasamyagdRSTi jIva aDola aura akampa banA rahatA hai, koI bhI zakti use apane zraddhAnase kadAcit bhI cala-vicala nahIM kara sakatI / isa kSAyikasamyagdarzanakI prAptikA prArambha arahanta kevalI yA dvAdazAGgazrutake pAragAmI zrutakevalIke caraNa- sAnnidhya arthAt unake caraNa-zaraNameM samupasthita karmabhUmimeM utpanna huA manuSya hI karatA hai / hA~, usakI niSThApanA yA pUrNatA kisI bhI gatimeM kI jA sakatI hai | darzanamohanIya karmase kSayakA prArambha karanevAlA manuSya saMsArameM tIna bhavase adhika nahIM rahatA / arthAt darzanamohake kSINa ho jAne para adhika se adhika vaha saMsArameM tIna bAra aura janma
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 dvitIya adhyAya legaa| usake pazcAt niyamase nirvANa (mokSa) ko prApta ho jAyagA // 62-65 // . aupazamikasamyagdarzanakA svarUpa bhavyaH pancendriyaH pUrNaH labdhakAlAdilabdhikaH / pudgalArdhaparAvarte kAle zepe sthite sati // 66 // antarmuhUrttakAlena nirmalIkRtamAnasaH / AdhaM gRhNAti samyaktvaM karmaNAM prazame sati // 67 // . nizIthaM vAsarasyeva nirmalasya malImasam / * pazcAdAyAti mithyAtvaM samyaktvasyAsya nizcitam // 6 // . ardha-pudgalaparivartanakAla-pramANa saMsAra-vAsake zeSa raha jAne para jise kAlalabdhi Adi yogya sAmagrIkA saMyoga prApta huA hai, aisA kisI bhI gatikA saMjJI, paJcendriya, paryAptaka bhavyajIva vizuddha pariNAmoMkI prAptirUpa karaNalabdhike prasAdase antarmuhUrttakAlake dvArA apane mAnasako nirmala karatA huA anantAnubandhI kaSAya aura darzanamohanIya karmakA prazamana honepara prathama vAra Adya aupazamikasamyaktvako grahaNa karatA hai / so jisa prakAra nirmala dinake pazcAt malImasa ( andhakAra-vyApta) rAtri AtI hai, usI prakAra isa prathama bAra prApta hue samyaktvake pazcAt niyamase , mithyAtvakA udaya A. jAtA hai // 66-68 // . . - bhAvArtha-yahA~ kucha bAteM jJAtavya haiN| pahalI bAta to yaha ki jaba kisI jIvakA saMsAra-vAsa alpa raha jAtA hai, (jise ki
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jainadharmAmRta jaina zAstroMkI paribhApAmeM ardhapudgala parivartana-pramANa kahA hai ), jaba jIvake samyagdarzanako prApta karanekI yogyatA AtI hai, usake pUrva vaha kitanA hI prayatna kyoM na kare, para samyaktvako nahIM pA sakatA, kyoMki usake bhItara vaha yogyatA hI utpanna nahIM hotI, jisase ki vaha samyaktvako pA sake / dUsarI bAta yaha hai ki saMsAra-vAsake alpa raha jAne para bhI yadi yogya sAmagrIrUpa dezanA Adi pA~ca labdhiyoM kI prApti jaba taka nahIM hogI taba taka samyagdarzana prApta nahIM hogaa| tIsarI bAta yaha hai ki prathama vAra utpanna huA samyagdarzana antarmuhUrttakAlase adhika nahIM Thahara sakatA / jaise sAvana kI ghana-ghora rAtrimeM eka bAra bijalI camaka jAne para prakAza dRSTigocara hotA hai aura usake tatkAla bAda hI cAroM ora aMdherA dikhAI dene lagatA hai, usI prakAra mithyAtvI jIvake aupazamika samyagdarzana prApta hone para eka bAra kucha kSaNake lie AtmAkA prakAza dRSTigocara hotA hai aura AtmasAkSAtkAra ho jAtA hai| kintu AtmasAkSAtkArakI yaha dazA adhika dera nahIM rahatI hai| cauthI bAta yaha hai ki prathama bAra prApta hue aupazamika samyagdarzanake pazcAt niyamase mithyAtva karmakA udaya AtA hai aura vaha aupazamika samyagdRSTi jIva punaH mithyAtvarUpa pAtAlameM girakara DUba jAtA hai| kintu usake pazcAt prayatna karane para usa jIvako aupazamika. samyaktvakI prApti phira bhI ho sakatI hai| 1. dekho pariziSTameM pAribhASika zabdakoSa / vizeSake lie sarvArtha- siddhi ke dUsare adhyAyameM 10 veM sUtrakI ttiikaa| .. . 2. dekho pariziSTa meM pAribhASikazabdakoSa / vizeSase lie labdhisAra /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! dvitIya adhyAya 75 tadanantara yaha jIva kucha viziSTa puruSArtha karatA hai aura kSAyopazamika samyaktvako prApta karatA hai, jo ki eka bahuta lambe samaya taka arthAt anukUla sAmagrI bane rahane taka banA rahatA hai / kSAyopazamika samyaktvakA svarUpa kSINodayeSu mithyAtva mizrAnantAnubandhiSu / labdhodaye ca samyaktve kSAyopazamikaM bhavet // 66 // , mithyAtva samyagmithyAtva aura anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha, ina chaha karmoMke kSayopazama hone para tathA samyaktva - prakRtike udaya hone para jo samyagdarzana hotA hai, use kSAyopazamika kahate haiM // 69 // vizeSArtha - Age karmoMke ATha bheda batalAye gaye haiM, unameM sabase pradhAna karma mohanIya haiM / ise karmoM kA samrATa kahA jAtA 1 isake mUlameM do bheda haiM- darzanamohanIya aura cAritramohanIya | darzana mohanIya karma AtmAke samyagdarzanaguNakA aura cAritramohanIya karma AtmA ke cAritraguNakA ghAta karatA hai / cAritramohanIya karmake bhI do bheda haiM- kaSAya vedanIya aura nokaSAyavedanIya / kaSAya vedanIyake solaha bheda haiM / jo isa prakAra haiM-- anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha; apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha; pratyAkhyAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha aura saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha / inameM se anantAnubandhI krodhAdi kaSAya bhI darzanamohanIyake sAtha jIvake samyagdarzana guNako prakaTa nahIM hone dete haiM / apratyAkhyAnAcaraNa krodha mAna, mAyA, lobhake udayase jIva bhAva gRhasthadharmako
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 jainadharmAmRta dhAraNa karaneke nahIM hote haiM / pratyAkhyAnAvaraNa kapAyake udayase munidharmako dhAraNa karaneke bhAva nahIM hote haiN| tathA saMjvalana kaSAyake udayase jIvakA yathArtha svarUpa nahIM prakaTa hone pAtA | darzanamohanIya karmake tIna bheda haiM--mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyakaprakRti / darzana mohanIyake ina tInoM bhedoMmeMse mithyAtva, samyagmithyAtva aura anantAnubandhI krodhAdi kaSAyoMkA jaba jIvake kSayopazama ho aura samyakprakRtikA udaya ho, usa samaya jo samyagdarzana utpanna hotA hai use kSayopazama yA vedakasamyaktva kahate haiM / isa samyagdarzanavAle jIvake pariNAma yadyapi tattvArthazraddhAna para dRr3ha rahate haiM, tathApi samyaktvaprakRtike udayase usameM kucha caMcalatA banI rahatI hai, kvacit kadAcit zaMkAdi doSa bhI uThate haiM / kintu kSAyika samyagdarzana ko chor3akara saMsArI jIvoMke adhika samaya taka sthira rahanevAlA yahI samyagdarzana hai / ukta tInoM hI samyagdarzanoMkA - antaraMga kAraNa to darzanamohanIyAdi karmoMkA upazama, kSaya aura kSayopazama hI hai kintu vahiraMgameM pravedanA, pUrvabhavakA smaraNa, dharmazravaNa, jina-bimbadarzanAdi yathAsaMbhava nimitta pAkara samyagdarzana prakaTa hotA hai / samyagdarzana ke daza bheda AjJAmArgasamudbhavamupadezAtsUtrabIjasaMkSepAt / vistArArthAbhyAM bhavamavagADhaparamAvagADhe ca // 70 // samyagdarzanake vistRta-kathana kI apekSA daza bheda mAne gaye haiM 1 AjJAsamyagdarzana, 2 mArgasamyagdarzana, 3 upadezasamyagdarzana, 4 sUtrasamyagdarzana, 5 vIjasamyagdarzana, 6 saMkSepasamyagdarzana, 7 vistAra -M
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 100 .. . dvitIya adhyAya samyagdarzana, . 8. arthasamyagdarzana, 9 avagADhasamyagdarzana aura 10 paramAvagADhasamyagdarzana // 70 // vizeSArtha-zAstrAbhyAsake vinA kevala vItarAga jinendradevakI AjJAse hI jo tattvoMpara viziSTa ruci utpanna hotI hai, use AjJAsamyaktva kahate haiN| samyaktvaghAtaka mohakarmake upazAnta honese zAstrAdhyayanake vinA hI bAhya-Abhyantara parigrahase rahita kalyANakAraka mokSamArgakA zraddhAna karanA mArgasamyaktva hai| tIrthaGkarAdi mahApuruSoMke upadeza sunanese jo samIcIna dRSTi utpanna hotI hai use upadezasamyaktva kahate haiN| muniyoMke AcArako prakaTa karanevAle AcArAgasUtrako sunakara jo zraddhAna ho, vaha sUtrasamyagdarzana hai| gahana aura vizAla arthaka bodhaka bIjapadoMse jo samyagdarzana utpanna ho, vaha bIjasamyagdarzana hai| jIvAdi padArthoMko saMkSepase hI jAna kara jo sAdhu dRSTi utpanna hotI hai, vaha saMkSepasamyagdarzana hai| sampUrNa, dvAdazAGga zrutajJAnako sunakara jo samyagdarzana hotA hai use vistArasamyagdarzana kahate haiN| pAmAgamake vinA hI jisa kisI padArthake nimittase utpanna honevAle samyagdarzanako arthasamyagdarzana kahate haiM / aMgavAhya aura aMgapraviSTarUpa dvAdazAMga zrutajJAnake avagAhanase : utpanna honevAle samyagdarzanako avagADhasamyagdarzana kahate haiN| kevalajJAnake dvArA avalokita arthameM jo parama dRr3ha zraddhAna hotA hai vaha paramAvagADhasamyagdarzana hai| . . . . . . . .. .. asaMyato nijAtmAnamekavAraM dina prati / ... dhyAyatyaniyataM kAlaM no cetsamyaktvadUragaH // 7 // .: vrata-saMyamase rahita bhI avirata yA asaMyatasamyagdRSTi jIva
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ cdh ... jainadharmAmRta prati dina eka bAra to kamase kama kucha samaya taka aniyatakAlameM apanI AtmAkA dhyAna karatA hI hai| yadi vaha aisA nahIM karatA . hai, to vaha samyagdarzanase dUra hai ||71 // bhAvArtha-yadyapi aviratasamyagdRSTi jIva koI bhI vrata, niyama, zIla-saMyamAdikA pAlana nahIM karatA hai, tathApi vaha dinameM eka bAra jaba bhI sAMsArika jhaMjhaToMse avasara milatA hai, apanI AtmAke svarUpakA cintavana karatA hI hai| Atma-svarUpakA cintavana yA dhyAna vinA kisI AdhArake yA Adarzake saMbhava nahIM hai| ataeva paJcaparameSThIka Adarza mAna karake unake AdhArase Atma-svarUpakA cintavana karatA hai / yahI kAraNa hai ki samyagdarzanake dhAraNa karanevAle puruSako 'paJcagurucaraNazaraNaH' yA 'parameSThIpadaikadhI' jaise vizeSaNoMke sAtha smaraNa kiyA gayA hai| arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ina pA~coMko vItarAgatArUpa paramapadameM avasthita honeke kAraNa paJcaparameSThI kahate haiN| vastutaH ye paJcaparameSThI kyA haiM ? AtmAkI kramase vikasita avasthAoMke nAmamAtra haiN| jaba koI jIva vahirAtmApana chor3akara antarAtmA bana jAtA hai aura apaneko bhava-bandhanase mukta karaneke lie antaraGga evaM bahiraGga parigrahakA tyAga karake saMnyAsI bana jAtA hai, taba use sAdhu parameSThI kahate haiN| jaba ve hI sAdhuparameSThI viziSTa jJAnI vana jAte haiM aura svayaM adhyayana karate hue dUsare sAdhuoMko zAstra par3hAne lagate haiM, taba unheM upAdhyAya parameSThI kahate haiN| jaba ve hI paThanapAThana karanevAle upAdhyAya saMghake adhipati banakara saMghako sadAcArakA pATha par3hAne lagate haiM, taba unheM AcAryaparameSThI kahane lagate haiN|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya jaba ve hI AcArya apanI viziSTasAdhanAke balapara cAra ghAtiyA kA~kA nAza karake saMsArako sukha-zAntikA sandeza dene lagate haiM, taba unheM arahantaparameSThI kahane lagate haiM aura jaba ve arahanta. parameSThI sarva karmoMkA nAza karake zuddha, vuddha, nitya, niraMjana, nirvi. kAra avasthAko prApta kara lete haiM, taba unheM hI siddhaparameSThI kahate .. haiM / isa prakAra sAdhakako Atma-cintanake lie paJcaparameSThIkI upA sanA karanekA vizeSarUpase vidhAna kiyA gayA hai aura usake lie yahA~ taka kahA gayA hai ki yadi vaha dinameM eka bAra bhI apanI AtmAkA-yA prakArAntarase paJcaparameSThIkA dhyAna yA cintavana nahIM karatA hai, to vaha samyagdarzanase bahuta dUra hai| .. . samyagdRSTi jIva jina paJcaparameSThiyoMkA sadA smaraNa karatA hai, unake nAmakA japa aura dhyAna karatA hai aura jinake AdhAra yA Azrayase AtmasvarUpakA sAkSAtkAra karanA cAhatA hai, unake nAma kA namaskArAtmaka anAdi mUlamantra isa prakAra hai Namo bharahatANaM Namo siddhANaM Namo mAyariyANaM / Namo uvajhAyANaM Namo loe savvasAhUNaM / / 72 / / lokameM vidyamAna arahantoMko namaskAra ho, siddhoMko namaskAra ho, AcAryoMko namaskAra ho, 'upAdhyAyoMko namaskAra ho aura sarva arthAt prANimAtrakA hita cAhanevAle. sAdhuoMko namaskAra ho // 72 // arahantaparameSThIkA svarUpa divyaudArikadehastho dhautghaatictussttyH| ...:. jJAnahagvIryasaukhyADhyaH so'han dharmopadezakaH // 73 // . . . .
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 jainadharmAmRta arhanniti jagatpUjyo jinaH karmArizAtanAt / mahAdevo'dhidevatvAcchakaro'pi sukhAvahAt // 7 // viSNurjJAnena sarvArthavistRtatvAtkathaJcana / brahma brahmajJarUpatvAdarirduHkhApanodanAt // 75 / / ityAdyanekanAmApi nAneko'sti svalakSaNAt / yato'nantaguNAtmakadravyaM syAsindasAdhanAt / / 76 // - jo zArIrika vikAroMse rahita divya audArika zarIrameM sthita haiM, ghAtikarma-catuSTayako dho cuke haiM, jJAna, darzana, vIrya aura sukhase paripUrNa haiM aura dharmakA upadeza dete haiM, ve arihanta parameSThI haiN| ye arihanta parameSThI jagatyUjya haiM, isalie, 'arahanta' kahalAte haiM; karmarUpI zatruoMko jItanevAle haiM, isalie 'jina' kahalAte haiM, bhavanavAsI, vyantara, jyotipI aura kalpavAsI ina cAra jAtike samasta devoMke svAmI haiM, isalie 'mahAdeva' kahalAte haiM, prANimAtrako sukhake denevAle haiM, isalie 'zaMkara' kahalAte haiM, jJAnakI apekSA samasta padArthoM meM vyApaka haiM, isalie 'viSNu' kahalAte haiM, brahmasvarUpake parama jJAyaka haiM, isalie 'brahmA' kahalAte haiM, aura jagatke duHkhoMko haranevAle haiM, isalie 'hari' kahalAte haiM / ityAdi prakArase ve arahantadeva aneka nAmoMvAle haiM, tathApi apane devatva lakSaNakI apekSA eka hI haiM, aneka nahIM haiM; kyoMki, ananta guNAtmaka eka cetanadravyahI sAdhaka-yuktiyoMse sarvameM samAnarUpase siddha hai / / 73-76 // siddhaparameSThIkA svarUpa mUrtimaddehanirmukto mukto lokaasNsthitH| . jJAnAdyaSTaguNopetaH niSkarmA siddhasaMjJakaH // 77 // .
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya jo mUrtimAn zarIrase mukta haiM, AThoM karmoMse rahita haiM, lokake agrabhAgameM sthita haiM, jJAnAdi ATha guNoMse sampanna haiM, aura karma - mala-kalaMkase rahita honeke kAraNa niSkarmA haiM, unheM siddha parameSThI kahate haiM // 77 // 881 siddhoMke ATha guNa kRtsnakarmakSayAjjJAnaM kSAyikaM darzanaM punaH / atyakSaM sukhamAtmotthaM vIryaJceti catuSTayam // 78 // 4/ samyaktvaM caiva sUkSmatvamavyAbAdhaguNaH svataH / astyagurulaghutvaM ca siddhe cASTaguNAH smRtAH // 76 // sampUrNa jJAnAvaraNIyakarmake kSaya ho jAne se kSAyika jJAna, samasta darzanAvaraNIya karmake kSaya ho jAnese kSAyika darzana, samasta mohakarma - ke kSaya ho jAnese atIndriya kSAyika sukha, samasta antarAyakarmake kSaya ho jAnese Atmotpanna kSAyika vIrya, tathA kSAyika samyaktva, sUkSmatva, avyAbAdha aura agurulaghutva ye ATha mukhya guNa siddhaparameSThI meM pAye jAte haiM // 78-79 bhAvArtha-vastutaH siddhaparameSThImeM anantaguNa hote haiM, kintu ATha karmoM ke kSayase prApta honeke kAraNa ina guNoMko pradhAnatA dI gaI hai / AcArya, upAdhyAya aura sAdhuparameSThIkA svarUpa AcAryaH syAdupAdhyAyaH sAdhuzceti tridhA mataH / syuviziSTapadArUDhAstrayo'pi munikuJjarAH // 80 // arhanta, siddha parameSThIke atirikta AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye tIna prakArake parameSThI aura bhI hote haiM, yadyapi bAhyadRSTi se 6 :
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 jainadharmAmRta : tInoMkA veSa eka hai, tathApi ye tInoM hI munikuMjara viziSTa viziSTa padoMpara ArUr3ha honeke kAraNa ukta saMjJAoMke dhAraka haiM // 80| tInoM hI parameSTiyoM meM sAdhupaMnA samAna hai eko hetuH kriyApyekA depazcaiko vahiH samaH / tapo dvAdazadhA caikaM vrataM caikaJca paJcadhA / / 81 // trayodazavidhaM cApi cAritraM samatekadhA / mUlottaraguNAzcaike saMyamo'pyekadhA mataH // 2 // parIpahopasargANAM sahanaM ca samaM smRtam / AhArAdividhizcaikazcaryAsthAnAsanAdayaH / / 3 / / mArgo mokSasya sadRSTiAnaM cAritramAtmanaH / ratnatrayaM samaM teSAmapi cAntarbahiHsthitam // 4 // dhyAtA dhyAnaM ca dhyeyaM ca jJAtA jJAnaM ca jJeyasAt / caturdhA''rAdhanA cApi tulyA krodhAdijiSNutA // 25 // AcArya, upAdhyAya aura sAdhu, ina tInoM parameSThiyoMkA antaraMga kAraNa samAna hai, athIt pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake kSayopazama sabake haiM, kriyA bhI tInoMkI eka samAna hai, bAhya veSa bhI eka hai, vAraha prakArakA tapa bhI tInoMke samAna hai, pA~ca prakArakA mahAvrata dhAraNa bhI tInoMke eka samAna hai, teraha prakArake cAritrakA pAlana bhI samAna hai, samatA bhI samAna hai, mUlaguNa aura uttaraguNa bhI samAna hI haiM, saMyama bhI samAna hai, parISaha aura upasargoMkA sahanA bhI samAna hai, AhAra AdikI vidhi bhI tInoMkI samAna hai, caryA, sthAna, Asana Adi bhI samAna haiM, tInoMkA mokSamArga bhI samAna, hai, antaraMga aura bahiraMga samyagdarzana, jJAna, cAritrasvarUpa ratnatraya bhI tInoMke samAna haiM, dhyAtA, dhyAna, dhyeya, jJAtA, jJAna, jJeya aura
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya darzana, jJAna, cAritra tathA tapa ye cAra ArAdhanA bhI. samAna haiM, krodhAdi kaSAyoMkA jItanA aura uttama kSamAdi daza dhauMkA dhAraNa karanA bhI samAna hai ||81-85 // . .. yadyapi tInoM parameSThiyoMkI antaraMga aura bahiraMgameM prAyaH samatA hai, tathApi unameM jo viziSTa padoMko dhAraNa karanese vizeSatA hai, use kahate haiM:-- : AcAryaparameSThIkA viziSTa svarUpa AcAryo'nAdito rUDheogAdapi nirucyate / 'paJcAcAraM parebhyaH sa AcArayati saMyamI // 6 // api chinne vrate sAdhoH punaH sandhAna micchtH| 'tatsamAvezadAnena prAyazcittaM prayacchati // 27 // AcArya saMjJA anAdikAlase niyata hai, kyoMki, paMca parameSThiyoMkI sattA anAdikAlIna hai| niruktyarthakI apekSA bhI AcArya saMjJA hai| arthAt jo mahAsaMyamI sAdhu dUsare muniyoMko darzana, jJAna, cAritra, tapa aura vIryaH-ina paMca AcAroMkA AcaraNa karAtA hai, vaha AcArya kahalAtA hai| tathA, jisa kisI sAdhuke vrata-bhaMga ho jAne para yadi vaha sAdhu usa vratako punaH dhAraNa karanA cAhatA hai, to AcArya usa vratako phirase dhAraNa karAte hue usa sAdhuko prAyazcitta dete haiM / / 86-87 // .. .. uktavratatapazIlasaMyamAdidharo gaNI / namasyaH sa guruH sAkSAttadanyo na gururgaNI // 8 // . jo Upara kahe gaye vrata, tapa, zIla, saMyama AdikA dhAraNa karanevAlA hai, vahI gaNakA svAmI AcArya kahA jAtA hai, aura E
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ .84 jainadharmAmRta vahI namaskAra karaneke yogya hai| isase bhinna svarUpakA dhAraka bhale hI gaNakA svAmI ho to bhI AcArya nahIM kahalAyagA // 8 // upAdhyAya parameSTIkA svarUpa upAdhyAyaH samAdhIyAt vAdI syaadvaadkovidH| vAgmI vAgbrahmasarvajJaH siddhAntAgamapAragaH // 86 kaviva'tyagrasUtrANAM zabdArthaiH siddhasAdhanAt / gamako'rthasya mAdhurye dhuryo vaktRtvavartmanAm // 6 // upAdhyAyatvamityatra zrutAbhyAso hi kAraNam / yadadhyeti svayaM cApi ziSyAnadhyApayed guruH // 11 // zepastatra vratAdInAM sarvasAdhAraNo vidhiH / kuryAddharmopadezaM sa nA''dezaM sUrivat kvacit // 12 // tepAmevAzramaM liGgaM sUrINAM saMyamaM tpH| AzrayecchuddhacAritraM paJcAcAraM sa zuddhIH // 13 // mUlottaraguNAneva yathoktAnAcareJciram / parIpahopasargANaM vijayI sa bhaved vazI // 4 // anAtivistareNAlaM nUnamantarbahirmuneH / zuddhavepadharo zrImAn nirgranthaH sa guNAmaNI // 15 // zaMkAkAroMke praznoMkA samAdhAna karanevAle, vAda arthAt zAstrArtha karanevAle, syAdvAdake rahasyake jAnakAra, vacana bolanemeM catura, zabda brahmake sarvajJa, siddhAntazAstrake pAragAmI, vRtti-pradhAna sUtroMke vidvAn , zabda aura arthase unakI siddhi karanevAle, arthameM mAdhurya lAnevAle, vaktRtvakalA-vizAradoMke agragAmI, ityAdi guNoMke dhAraka upAdhyAya parameSThI hote haiN| upAdhyAya honemeM mukhya kAraNa zAstroMkA abhyAsa hai / jo gurujana svayaM zAstroMkA adhyayana karate
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya 85 haiM, tathA jo ziSyoMko unakA adhyApana karAte haiM, ve upAdhyAya kahalAte haiM / upAdhyAyameM par3hane-par3hAneke sivAya zeSa vratAdikoMkI pAlanAdi vidhi muniyoMke samAna sAdhAraNa hai| upAdhyAya parameSThI dharmakA upadeza kara sakate haiM, parantu AcAryake samAna dharmakA Adeza nahIM kara sakate / AcAryoMkA jo Azrama, liMga, saMyama aura tapa batalAyA gayA hai, vahI upAdhyAyoMkA hotA hai / ve zuddha-buddhi . upAdhyAya zuddha cAritra aura paMcAcAroMko bhI AcaraNa karate haiM, parabhAgamokta mUlaguNa aura uttaraguNoMko bhI cirakAla taka AcaraNa karate haiM, ve vazI arthAt indriyoMko vazameM karanevAle jitendriya parISaha aura upasargoMko bhI vijaya karate haiN| yahA~ para bahuta vistAra na kara saMkSepameM itanA hI kahanA paryApta hai ki upAdhyAya parameSThI nizcayase munike samAna hI antaraMga aura bAhyameM zuddha vItarAga veSake dhAraka hote haiM tathA buddhimAn , nipparigraha aura guNoMmeM sarvazreSTha hote haiM / / 89-95 // - dhuparameSThIkA svarUpa * mArgo mokSasya cAritraM tatsadbhaktipuraHsaram / sAdhayatyAtmasiddhayarthaM sAdhuranvarthasaMjJakaH // 66 // nocyAJcAyaM yamI kiJciddhastapAdAdisaMjJayA / na kiJciddarzayetsvastho manasApi na cintayet // 17 // Aste sa zuddhamAtmAnamAstighnuvanizca param / stimitAntarbahistulyo nistaraGgAbdhivanmuniH // 8 // nAdezaM nopadezaM vA nAdizet sa manAgapi / svargApavargamArgasya tadvipakSasya kiM punaH // 66 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta vairAgyasya parAM kASTAmadhirUDho'dhikaprabhaH / . . . . . digambaro yathAjAtarUpadhArI dayAparaH // 10 // nirgrantho'ntarbahirmohagrantherudgranthako ymii| karmanirjarakaH zreNyA tapasvI sa tapo'zubhiH // 10 // parIpahopasargAdyairajayyo jitamanmathaH / epaNAzuddhisaMzuddhaH pratyAkhyAnaparAyaNaH / / 102 / / ityAdyanekadhA'nekaH sAdhuH sAdhuguNaiH shritH| namasyaH zreyase'vazyaM netaro vidupAM mahAn / / 103 / / mokSakA mArga cAritra hai, usa cAritrako jo sadbhakti-pUrvaka Atmasiddhike lie sAdhana karate haiM unheM sAdhu kahate haiM / isa prakAra yaha sAdhusaMjJA sArthaka hai| ye sAdhujana na to kisIse kucha kahate hI haiM aura na hasta aMguli Adise kisI prakArakA saMketa hI karate haiM; tathA manase . bhI kisI anya prakArake vikalpakA citavana nahIM karate; kintu ekAgracitta hokara kevala apane zuddhAtmAkA dhyAna karate haiN| jinakI antaraMga aura bAhya pravRttiyA~ bilakula zAnta ho cukI haiM jo taraMga-rahita samudra ke samAna gambhIra haiM ve sAdhu kahalAte haiN| ve na to kisIko kucha Adeza hI dete haiM aura na upadeza hI karate haiN| yahA~ taka ki svarga aura mokSamArgake viSayameM bhI upadeza aura Adeza nahIM karate; phira inake vipakSabhUta sAMsArika viSayoMkI to bAta hI kyA hai ? vairAgyakI paramakASThAko prApta ve munijana mahAprabhAvazAlI, dizArUpI vastroMke dhAraNa karanevAle, yathAMjAta rUpake dhAraka, dayAlu, nipparigraha, antaraGga aura bahiraGga moha-granthiyoMke kholanevAle, saMyamake dhAraka asaMkhyAta guNita zreNIke kramase karmoMkI nirjarA karanevAle, taparUpI kiraNoM ke dvArA bhAsvAn , parISaha aura upasargAdikoMse ajayya, mahAtapasvI, kAmadevake jItanevAle, eSaNA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya zuddhise paramazuddha, cAritrameM sadA tatpara, pratyAkhyAna pratikramaNa AdimeM sadA sAvadhAna aura sAdhuoMke sarvaguNoMse sampanna sAdhu parameSThI hote haiN| ve hI sAdhu parameSThI mumukSujanoMke dvArA AtmakalyANake lie namaskArake yogya haiM / ukta guNoMse rahita sAdhu saMjJAkA dhAraka bhI puruSa vidvAnoMke namaskAra yogya nahIM hai // 66-103 // . ina uparyukta pA~coM parameSThiyoMmeMse. arhanta to. jIvanmukti rUpa tathA siddha parama siddhi rUpa muktipadameM avasthita honese parameSThIM haiM . hii| zeSa tInoM vItarAga mArga: para ArUDha honese parameSThI kahalAte haiN| samyagdRSTi jIva bhI.rAga-dveSako choDakara vItarAgatArUpa parama zAntike prApta karanekA abhilASI hotA hai, ataH ina paMca parameSThiyoMko apanA Adarza mAnatA hai aura unake guNoMko prApta karaneke lie sadaiva unakI vandanA-bhakti karate hue unake nAmakA smaraNa kiyA karatA hai| yahA~ yaha bAta jJAtavya hai ki yadyapi sarva-karmamala-kalaGkase rahita honeke kAraNa siddhaparameSThI, mahAn haiM, tathApi unheM pahale namaskAra na karake arahantaparameSThIko jo. prathama namaskAra kiyA gayA hai, usakA kAraNa yaha hai ki eka to hama arahantake upadezase.hI siddhoMkA mahattva jAnate haiM aura dUsare unake dvArA hI hameM yaha bodha prApta huA hai ki hama bhI puruSArtha kara unake samAna bana sakate haiN| ataeva Asanna upakArI honese uparyukta anAdi mUlamantrameM arahantoMko pahale namaskAra kiyA gayA hai / / __ samyagdarzanako mahimA . : . : ... samyagdarzanasampannamapi mAtaGgadehajanu / ... .. ...... devAH devaM vidurbhasmagUDhAGgArAntaraujasam // 3.04 // .
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRte gaNadharAdi devoMne samyagdarzanase sampanna cANDAlako bhI bhasmase pracchanna kintu antaraGgameM teja-sampanna agnike samAna 'deva' arthAt zreSTha kahA hai / / 104 // __ bhAvArtha-nIca kulameM janmA huA cANDAla bhI yadi samyagdarzanase yukta hai, to zreSTha hai-ataH pUjya hai| kintu ucca kulameM janma lekara bhI jo mithyAtva-yukta haiM, ve zreSTha aura AdaraNIya nahIM haiN| samyagdarzanakI pradhAnatA darzanaM jJAnacAritrAtsAdhimAnamupAznute / darzanaM karNadhAraM tanmokSamArge pracakSate // 105 // jJAna aura cAritrakI apekSA samyagdarzanakI pradhAnarUpase upAsanA kI jAtI hai kyoMki jinadevane usa samyagdarzanako mokSamArgake viSayameM 'karNadhAra' arthAt patavAra yA khevaTiyA kahA hai // 105 // samyagdarzana dharmarUpa vRkSakA cIja hai vidyAvRttasya sambhUtisthitivRddhiphalodayAH / na santyasati samyaktve bIjAbhAve taroriva // 106 // samyaktvake abhAvameM jJAna aura cAritrakI utpatti, sthiti, vRddhi aura phala-prApti nahIM ho sakatI hai jaise ki vIjake abhAvameM vRkSakI utpatti Adi asambhava hai / / 106 // mohI munise nirmohI gRhastha zreSTha haiM gRhastho mokSamArgastho nirmoho naiva mohavAn / anagAro gRhI zreyAn nirmoho mohino muneH // 107 // moha-rahita samyagdRSTi gRhastha mokSamArga para sthita hai kintu
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya mohavAn muni mokSamArga para sthita nahIM hai kyoMki mohI munise nirmohI gRhastha zreSTha mAnA gayA hai // 107 // samyaktvake samAna koI zreyaskara nahIM na samyaktvasamaM kiJcitkAlye trijagatyapi / zreyo'zreyazca mithyAtvasamaM nAnyattanUbhRtAm // 10 // trikAlameM aura trilokameM samyagdarzanake samAna prANiyoMkA koI zreyaskara mitra nahIM hai aura mithyAdarzanake samAna koI azreyaskara zatru nahIM hai // 108 // samyagdRSTi nIca yonimeM janma nahIM lete samyagdarzanazuddhA nArakatiryanapuMsakatrItvAni / duSkulavikRtAlpAyurdaridratAM ca vrajanti nApyavratikAH // 30 // ' jo jIva vrata Adikase rahita hokara bhI samyagdarzanase zuddha haiM ve marakara nArakI yA tiyaca nahIM hote, napuMsaka aura striyoMmeM paidA nahIM hote / manupyoMmeM janma lene para nIca kulameM janma nahIM lete, vikRtAMga ... aura alpAyu nahIM hote| tathA daridratAko bhI prApta nahIM hote haiM // 109 // samyagdRSTi manuSya mAnava-tilaka hote haiM ojastejovidyAvIryayazovRddhivijayavibhavasanAthAH / mahAkulA mahArthAH mAnavatilakA bhavanti darzanazaraNAH // 110 // samyagdRSTi jIva yadi manuSyoMmeM utpanna hoM, to oja, teja, vidyA, vIrya, yaza, Rddhi, vijaya aura vaibhavase sampanna, mahAkulIna, mahApuruSArthI, aise mAnava-tilaka arthAt zreSTha manuSya hote haiN||110|| __ samyagdRSTi svargIya divya sukha bhogate haiM aSTaguNapuSTituSTAH dRSTiviziSTAH prakRSTazobhAjuSTAH / . .. .. amarApsarasA. pariSadi ciraM ramante jinendrabhaktAH svarge // 111 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jainadharmAmRta jinendra-bhakta samyagdRSTi jIva svargameM aNimAdi aSTaguNoMkI prAptise santuSTa aura prakRSTa saubhAgyase yukta hokara deva aura apsarAoMkI paripadameM cirakAla taka sAMsArika sukhoMkA upabhoga karate haiM // 111 // samyagdRSTi samrATa-pada prApta karate haiM navanidhisaptadvayaratnAdhIzAH sarvabhUmipatayazcakram / vartayituM prabhavanti spaSTadRzaH kSatramaulizekharacaraNAH // 12 // vahA~ se cyuta hokara ve hI samyagdRpTi nIva navanidhi aura caudaha ratnoMke adhIzvara banakara evaM paTakhaNDa bhUmike svAmI hokara adhInastha rAja-kSatriyoMkI sukuTa-mAlAoMpara caraNa-nikSepa karate hue sudarzanacakra calAnemeM samartha hote haiM, arthAt cakravartI samrATa banate haiM // 112 // samyagdRSTi tIrthakara banate haiM amarAsuranarapatibhiryamadharapatibhizca nutapAdAmbhojAH / dRSTyA sunizcitArthAH vRpacakradharA bhavanti lokazaraNyAH // 113 // ve hI samyagdRSTi jIva punaH amara, asura, narapati aura yamadharapati arthAt muniyoMke svAmI gaNadharAdike dvArA namaskRta hokara aura trailokyako abhaya dAna de loka-zaraNya banakara dharmacakrake dhAraka tIrthakara hote haiM // 113 / / bhAvArtha-samyagdarzanake prabhAvase hI jIva tIrthaMkara pada pAtA hai| antameM samyagdRSTi ziva-pada prApta karate haiM / zivamajaramarujamakSayamavyAvAdhaM vizokabhayazaGkam / ... kASThAgatasukhavidyAvibhavaM vimalaM bhajanti darzanazaraNAH // 11 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya adhyAya 89 isa prakAra sAMsArika uttamottama padoM ko aura lokottara tIrthaMkara padako prApta hokara samyagdRSTi jIva antameM ajara, amara, akSaya, avyAvAdha, zoka, bhaya, aura zaMkAse atIta, ananta - jJAna-sukhase sampanna nirmala ziva padako prApta hote haiM // 114 // upasaMhAra devendracakramahimAnamameyamAnaM dharmendracakramadharIkRtasarvalokaM rAjendracakramavanIndvaziro'rcanIyam / labdhvA zivaM ca jinabhaktirupaiti bhavyaH // 115 // jinendra devakA bhakta bhavya samyagdRSTi jIva devendroM ke samUhakI aparimita mahAmahimAko, mukuTa-baddha rAjAoMke mastakoMse arcanIya cakravartIke cakaratnako aura sarva lokako adharIkRta karanevAle yA apanA ArAdhaka banAnevAle dharmendra cakrako arthAt tIrthaGkara padako pArakarake antameM zivapadako prApta karatA hai // 115 // bhAvArtha- samyagdarzanake ratnatrayarUpa dharmakA mUla hai / isakI mahimA anivarcanIya hai / isako prApta kara leneke pazcAt jIva uttarottara Atma-vikAsa karatA huA sabhI sAMsArika abhyudayasukhoMko pAkara antameM parama niHzreyasarUpa mokSa- sukhako prApta karatA hai / V isa prakAra samyagdarzanakA varNana karanevAlA dvitIya adhyAya samApta huA // 2 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya adhyAya : saMkSipta sAra * sarvaprathama dharmake dUsare bheda samyagjJAnakA aura usake mati, zruta, avadhi, manaHparyaya aura kevalajJAna ina pA~ca medoMkA svarUpa vatalA karake antameM batalAyA gayA hai ki samyagjJAna hI saMsArarUpI marusthalImeM duHkharUpI agnise saMtapta prANiyoMko amRtarUpa jalase tRpta karanevAlA hai| jabataka jIvake bhItara jJAnarUpa sUryakA udaya nahIM hotA, taba taka hI samasta jagat ajJAnarUpa andhakArase AcchAdita rahatA hai| kintu jJAnake prakaTa hote hI ajJAnAndhakArakA vinAza ho jAtA hai| samyagjJAna hI indriyarUpa caMcala mRgoMko bA~dhaneke lie dRr3ha pAzake samAna hai, caMcala aura kuTila cittarUpI sarpako vazameM karaneke lie gAruDa mantrake samAna hai, isalie samyagjJAnako prApta karanekA prayatna karanA cAhie / samyagjJAnakI mahimA batalAte hue kahA gayA hai ki ajJAnI jIva koTi janma tapa karake jitane karmoMkA vinAza karatA hai, samyagjJAnI jIva usase bhI asaMkhyAta guNita karmoMkA kSaya nimeSa mAtrameM yA Adhe kSaNameM kara detA hai| jina laukika kAryoMko karate hue ajJAnI jIva koMkA bandha karatA hai unhIM kAryoMko karate hue samyagjJAnI jIva karmoMkI nirjarA ( vinAza) karatA hai| ajJAnI sAdhu cirakAla taka tapasyA karate hue bhI apanI AtmAko karmoMse vA~dhatA hai kintu jJAnI sAdhu bAharI tapazcaraNAdi nahIM karate hue bhI apane Apako karma-bandhanoMse mukta karatA rahatA hai| isalie manuSyako samyagjJAna prApta karanekA nirantara prayatna karate rahanA caahie|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ yi dhyAya . sapanA samyagjJAnakA svarUpa trikAlagocarAnantaguNaparyAyasaMyutAH / yatra bhAvAH sphurantyuccaistajjJAnaM jJAninAM matam // 1 // jisameM bhUta, bhaviSyat aura vartamAna kAlake viSayabhUta ananta guNa-paryAyoMse saMyukta padArtha atizayatAke sAtha pratibhAsita hote haiM, . use jJAnI puruSoMne jJAna kahA hai // 1 // dhrauvyAdikalitairbhAvanirbhara kalitaM jagat / cintitaM yugapadyatra tajjJAnaM yogi-locanam // 2 // dhrauvya, utpAda aura vyayase saMyukta padArthoMse ThasAThasa bharA huA yaha jagat jisa jJAnameM yugapat pratibimbita ho, vahI saccA jJAna hai, jo ki yogijanoMke netrake samAna hai // 2 // ... samyagjJAnake bheda ... matizrutAvadhijJAnaM manaHparyayakevalam / taditthaM sAnvayabhedaiH paJcadheti prakalpitam // 3 // * vaha jJAna mati, zruta, avadhi, manaHparyaya aura kevala, ina sAnvayI (sakAraNaka) bhedoMse pA~ca prakArakA kalpanA kiyA gayA hai // 3 // . bhAvArtha:-vAstava meM jJAnasAmAnya eka hI hai, kintu karmake kSaya-kSayopazamAdike nimittase usake pA~ca bheda ho jAte haiN| jo
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta jJAna sparzana, rasanA Adi pA~coM indriyoMse tathA manase utpanna hotA hai, use matijJAna kahate haiN| matijJAnase jAne hue padArthakI manake dvArA uttarottara vizeSatAoMke jAnanevAle jJAnako zrutajJAna kahate haiM, samasta zAstrajJAna isI zrutajJAnake antargata jAnanA caahie| dezAntarita (dUradezavartI), kAlAntarita ( bhUta-bhaviSyatkAlavartI ) aura sUkSma padArthoMke dravya, kSetra, kAla, bhAvakI maryAdAse jAnanevAle jJAnako . abadhi jJAna kahate haiN| dUsare vyaktike dvArA manase vicArI gaI bAtake jAna leneko manaHparyayajJAna kahate haiN| triloka aura trikAlavartI samasta padArthoMke hastAmalakavat pratyakSa jAnaneko kevalajJAna kahate haiN| . matijJAnakA svarUpa avagrahAdibhirbhedairvavAdyantarbhavaiH praiH| . patriMzatrizataM prAhurmatijJAnaM prapaJcataH // avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA tathA bahu, bahuvidha Adi vAraha bhedoMke vistArase matijJAnake tIna sau chattIsa 336 bheda kahe gaye haiM // 4 // vizepArtha-indriyoMkA padArthake sAtha sAkSAtkAra hone para usakA jo grahaNa hotA hai, use avagraha kahate haiN| jaise kisIko dUrase AtA huA dekhakara yaha jAnanA ki manuSya A rahA hai| tadanantara yaha manuSya dakSiNI hai ki uttarI hai, isa prakArase vizeSa jAnanekI jo icchA hotI hai, use IhA kahate haiN| tadanantara usake AkAra-prakAra, bAta-cIta Adike dvArA yaha nizcaya karanA ki yaha uttarI hI hai, ise avAya kahate haiM / tathA avAyase nizcaya kI gaI vAtake AgAmI kAlameM nahIM bhUlaneko dhAraNA kahate haiN| ye cAroM
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya prakArake jJAna sparzana, rasanA, prANa, cakSu, zrotra indriya, aura manase utpanna hote haiM / isa prakAra cAroM jJAnoMke 24 bheda ho jAte haiM / punaH pratyeka prakArakA jJAna bahu, bahuvidha, alpa, alpavidha, kSipra, akSipra, niHsRta, aniHsRta, ukta, anukta, dhruva aura adhruvarUpa hotA hai / isa prakAra ukta caubIsoM prakAra ke jJAnake bahu-bahuvidha Adi bAraha prakArake padArthoM ko jAnanese 288 bheda ho jAte haiM / ye saba bheda vyakta padArthake hote haiM / kintu jo padArtha vyakta nahIM hotA, usakA jJAna kevala avagraharUpa hI hotA hai, IhAdirUpa nahIM / tathA vaha avagraharUpa bhI jJAna cakSurindriya aura manase nahIM hotA hai, kintu zeSa cAra indriyoMse hotA hai / ye cAroM indriyoMse utpanna huA avagrahajJAna bahu-bahuvidha Adi bAraha prakArake padArthoMko jAnatA hai ataeva bArahako cArase guNita karane para 48 bheda ho jAte haiM / inheM pahale batalAye gaye 288 meM jor3a dene para mati - jJAnake 336 bheda ho jAte haiM / + 65 yahA~ itanA avazya jAna lenA cAhie ki jisa jIvake cittakI vizuddhi jitanI adhika hogI, vaha utanA hI spaSTa aura adhika qAla taka sthira rahanevAle jJAnakA dhAraka hogA / zrutajJAnakA svarUpa .: prasRtaM bahudhA'nekairaGgapUrvaH prakIrNakaiH / syAcchandalAnchitaM taddhi zrutajJAnamanekadhA // 5 // AcArAdi gyAraha aMga, utpAdapUrva Adi caudaha pUrva aura sAmAyika Adi caudaha prakIrNaka bhedoMkI apekSA bahuta prakArase vistRta 'syAt' zabdase cihnita zrutajJAna aneka prakArakA hai // 5 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 jainadharmAmRta vizeSArtha-matijJAnase jAne hue padArthake viSayameM, yA usake sambandhase anya padArthake viSayameM jo vizeSa cintanAtmaka jJAna hotA hai, use zrutajJAna kahate haiN| usake mUlameM do bheda haiMaMgavAhya aura aMgapraviSTa / aMga praviSTake 12 bheda haiM-AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, vyAkhyAprajJapti, jJAtRdharmakathA, upAsakAdhyayana, antaHkRdazAMga, anuttaraupapAdikadazAMga, praznavyAkaraNAMga, vipAkasUtrAMga aura dRssttivaadaaNg| inameM dRSTivAda aMgake bhI aneka bheda-prabheda haiN| unameM pUrvagatake utpAdapUrva Adi 14 meda hote haiN| zrutajJAnake dUsare bheda aMgavAhyake bhI 14 bheda haiMsAmAyika, caturviMzatistava, vandanA, pratikramaNa, vainayika, kRtikarma, dazavakAlika, uttarAdhyayana, kalpavyavahAra, kalpAkalpya, mahAkalpya, puNDarIka, mahApuNDarIka aura niSiddhikA / ina sabake svarUpakA vistAra tattvArtha rAjavArtikake prathama adhyAya aura go0 jIvakANDa kI jJAnamArgaNAmeM kiyA gayA hai. so vahA~ se jAnanA caahie| ye saba dravyazrutajJAnake bheda haiN| bhAvazrutajJAnake paryAya, paryAyasamAsa Adi 20 bheda hote haiM, unheM bhI go0 jIvakANDakI jJAnamArgaNAse hI jAnanA caahie| viSaya vibhAgakI dRSTise zrutajJAnake cAra bheda kiye gaye haiM--prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga aura drvyaanuyog| puNya-pApakA phala batalAnevAle kathAnaka, carita, purANa Adike varNana karanevAle anuyogako prathamAnuyoga kahate haiN| loka-. alokakA vibhAga, yugoMkA parivartana aura caturgatirUpa saMsArakA varNana karanevAle anuyogako karaNAnuyoga kahate haiN| muni aura zrAvakake AcAra dharmakA varNana karanevAle anuyogako. caraNAnuyoga
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya kahate haiN| jIva-ajIva Adi chaha dravyoMke, sapta tattvoMke aura vandha-mokSake varNana karanevAle anuyogako dravyAnuyoga kahate haiN| Agama, smRti, purANa, zruti, sUtra, zAstra Adike jJAnako zrutajJAnake hI antargata jAnanA caahie| jaina tattvajJAnakA sarvakathana nayavAdake Azrayase kiyA gayA hai, isa dRSTise use syAdvAda kahA jAtA hai| jo padArtha dravyadRSTise nityarUpa hai; vahI paryAya-dRSTise anityarUpa hai, isa ApekSika kathanako hI syAdvAda kahate haiM / isI kA dUsarA nAma anekAntavAda hai| .. avadhijJAnakA svarUpa devanArakayo yastvavadhirbhavasambhavaH / . paDvikalpazca zeSANAM kSayopazamalakSaNaH // 6 // . deva aura nArakI jIvoMke to avadhijJAna bhavake nimittase hI utpanna hotA hai, use bAhya anya kAraNoMkI apekSA nahIM hotI hai / manuSya aura tiryaccoMke jo avadhijJAna hotA hai vaha kSayopazamake nimittase hotA hai aura usake chaha bheda hote haiM- 1 anugAmI, 2 ananugAmI, 3 vardhamAna, 4 hIyamAna, 5 avasthita aura 6 anavasthita // 6 // . . ' vizeSArtha-jisa jJAnake dvArA bhUta-bhaviSyat kAlakI sImita bAtoMko tathA dUra-kSetrakI parimita vastuoMko jAna sake, use avadhijJAna kahate haiN| vaha anugAmI Adike bhedase chaha prakArakA hotA hai| unakA svarUpa isa prakAra hai-bhavAntarameM sAtha jAnevAle avadhijJAnako anugAmI kahate haiN| bhavAntarameM sAtha nahIM jAnevAle
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta avadhijJAnako anugAmI kahate haiM / jo avadhijJAna utpanna honeke pazcAt uttarottara bar3hatA jAve, use vardhamAna kahate haiM / jo utpanna honeke pazcAt uttarottara ghaTatA jAve use hIyamAna kahate haiM / jo avadhijJAna utpanna honeke pazcAt na ghaTe aura na bar3he, kintu usa bhavake anta taka jyoM kA tyoM banA rahe, use avasthita avadhijJAna kahate haiM / kabhI ghaTanevAle aura kabhI bar3hanevAle avadhijJAnako anavasthita avadhijJAna kahate haiM / deva- nArakiyoM ke avadhijJAna yataH usa bhavake nimittase utpanna hotA hai, ataH use bhavapratyaya avadhijJAna kahate haiN| aura vaha pratyeka deva aura nArakIke niyamase hotA hai, manuSya tiryaJcoMke vaha sarva ke nahIM hotA, kintu jisake avadhijJAnAvaraNa karmakA kSayopazama hogA, usIke hogA / mana:paryaya jJAnakA svarUpa Rjurvipula ityevaM syAnmanaH paryayo dvidhA / vizuddha pratipAtAbhyAM tadvizeSo'vagamyatAm // 7 // 68 Rjumati aura vipulamatike bhedase mana:paryayajJAna do prakArakA hai / ina donoMmeM vizuddhi aura apratipAtakI apekSA bheda jAnanA cAhie / arthAt RjumatikI apekSA vipulamati mana:paryayajJAnaM adhika vizuddhiyukta hai, Rjumati mana:paryayajJAna hokara chUTa bhI jAtA hai, kintu vipulamatimana:paryayajJAna apratipAtI hai, chUTatA nahIM. hai, kintu usa jIvake usI bhavameM kevalajJAna utpanna hotA hai // 7 // vizeSArtha-dUsareke manakI bAtake jAnanevAle jJAnako manaHparyayajJAna kahate haiM / isake do bheda haiM- Rjumati aura vipula - 1
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya adhyAya hahaM mati / jo dUsareke manameM sthita sIdhI-sAdI sarala bAtako jAne, use Rjumati mana:paryayajJAna kahate haiM / aura jo dUsareke manakIM kuTilase kuTila bAtako bhI jAna leve use vipulamati mana:paryayajJAna kahate haiM / yaha mana:paryayajJAna mahAn saMyamake dhAraka sAdhuoMke hI hotA hai / usameM bhI vipulamati mana:paryayajJAna to tadbhavamokSagAmI jIvake hI hotA hai, isIlie use apratipAtI kahate haiM / kevalajJAnakA svarUpa azeSadravyaparyAyaviSayaM vizvalocanam / anantamekamatyakSaM kevalaM kIrtitaM budhaiH // 8 // jo samasta dravyoMke ananta paryAyoMko jAnanevAlA hai, sarva vizva ke dekhaneko netra samAna hai, ananta hai, eka hai, atIndriya hai, use vidvAnoMne kevalajJAna kahA hai // 8 // kalpanAtItamabhrAntaM svaparArthAvabhAsakam / jagajjyotirasandigdhamanantaM sarvadoditam // 6 // vaha kevalajJAna kalpanAtIta hai, bhrAnti-rahita hai, sva aura para padArthoMkA nizcaya karAnevAlA hai, jagatprakAzaka hai, sandeha-rahita haiM, ananta hai aura sadA kAla udayarUpa hai, arthAt isakA kisI samaya meM kisI prakAra se bhI abhAva nahIM hotA hai // 9 // anantAnantabhAge'pi yasya lokazvarAcaraH / alokazca sphuratyuccaistajjyotiryoginAM matam // 10 // jisa kevalajJAnake anantAnanta bhAga karane para bhI yaha carAcara lokAkAza aura alokAkAza bahuta acchI taraha pratibhAsita hotA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 jainadharmAmRta hai, aisA yaha kevalajJAna yogIzvaroMkI jyotirUpa kahA gayA hai // 10 // __bhAvArtha kevalajJAnameM samasta loka-aloka prativimbita hote haiM aura yaha mahAyogiyoMke hI hotA hai| agamyaM yanmRgAGkasya durbhedyaM yadaverapi / tadurbodhodataM dhvAntaM jJAnabhedyaM prakIrtitam // 11 // jo mithyAjJAnarUpa utkaTa andhakAra candrake agamya hai aura sUryase bhI durbhadya hai,vaha samyagjJAnase hI naSTa kiyA jAtA hai||11|| pramANa aura nayakA svarUpa vastuno'nantadharmasya pramANavyaJjitAtmanaH / ekadezasya netA yaH sa nayo'nekadhA mataH // 12 // ananta dharmAtmaka vastukA pUrNasvarUpa pramANase arthAt samyagajJAnase jAnA jAtA hai aura usake eka eka dharmakA jJAna karAnevAle jJAnAMzako naya kahate haiN| vaha naya dravyAthika aura paryAyArthika ke bhedase aneka prakArakA hai / / 12 / / ____ bhAvArtha-pratyeka vastumeM ananta dharma hote haiM, una sarva dharmoM se saMyukta akhaNDa, vastuke grahaNa karanevAle jJAnako pramANa kahate haiN| aura usa vastuke eka dharmake jAnanevAle jJAnako naya kahate haiM / usa nayake mUlameM do bheda haiM-dravyArthikanaya aura paryAyArthika naya / jo vastukaM vastutva yA anvayarUpa dravyako viSaya kare, use dravyArthika naya kahate haiM aura vastukI paryAya arthAt badalane vAlI avasthAoMko viSaya kare, use paryAyArthika naya kahate haiN| ..
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .... tRtIya adhyAya na donoM nayoMke bhI uttarabheda aneka hote haiM, unheM nayacakra yA lApapaddhatise jAnanA cAhie / ' . . duHkhajvalanataptAnAM sNsaarogrmrusthle| vijJAnameva jantUnAM sudhAmbuprINanakSamaH // 13 // isa saMsArarUpI ugra marusthalameM duHkharUpI agnise saMtapta jIvoM / yaha satyArtha jJAna hI amRtarUpI jalase tRpta karaneke lie samartha - arthAt saMsArake duHkha miTAnevAlA samyagjJAna hI hai // 13 // nirAlokaM jagatsarvamajJAnatimirAhatam / . tAvadAste udetyuccainaM yAvajjJAnabhAskaraH // 14 // _ jabataka jJAnarUpI sUryakA sAtizaya udaya nahIM hotA hai, tabhI ka yaha samasta jagat ajJAnarUpI andhakArase AcchAdita rahatA , kintu jJAnake prakaTa hote hI ajJAnakA vinAza ho jAtA // 14 // . bodha eva dRr3haH pAzo hRpIkamRgavandhane / gAruDazca mahAmantrazcittabhogivinigraha // 15 // __ indriyarUpa mRgoMko bA~dhaneke lie jJAna hI eka dRr3ha pAza hai, goMki jJAnake binA indriyA~ vazameM nahIM hotii| tathA cittarUpI kA nigraha karaneke lie jJAna hI ekamAtra gAruDamahAmantra hai goMki jJAnase hI mana vazIbhUta hotA hai // 15 // nizAtaM viddhi nistriMzaM bhavArAtinipAtane / tRtIyamathavA netraM vizvatattvaprakAzane // 16 // . * jJAna hI to. saMsArarUpI zatruke naSTa karaneke lie. tIkSNa khaDga aura jJAna hI samasta tattvoMko prakAzita karane ke lie tIsarA hai // 16 // ...
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 102 jainadharmAmRta kSINatandrA jitaklezAH vItasaGgAH sthirAzayAH / tasyArthe'mI tapasyanti yoginaH kRtanizcayAH // 17 // pramAdako kSINa karanevAle, klezoMko jItanevAle, parigrahase rahita aura sthita citta vAle ye yogijana usa jJAnakI prApti ke lie hI dRDha nizcaya hokara tapasyA karate haiM // 17|| veSTayatyA''tmanAtmAnamajJAnI karmabandhanaiH / vijJAnI mocayatyeva prabuddhaH samayAntare // 18 // ajJAnI puruSa apane Apa hI apanI AtmAko karmarUpI bandhanoMse veSTita kara letA hai aura jo viziSTa jJAnI jIva hai, vaha samaya pAkara prabuddha ho apaneko karma-bandhanoMse chur3A letA hai // 18 // yajanmakoTibhiH pApaM jayatyajJastapobalAt / tadvijJAnI kSaNArddhana dahatyatulavikramaH // 16 // ajJAnI jIva jitane pApako karor3oM janmoMmeM tapa karake usake balase naSTa karatA hai, samyagjJAnI puruSa usI pApako apane atula parAkramase Adhe kSaNameM hI bhasma kara detA hai // 16 // ajJAnapUrvikA ceSThA yateryasyAna bhUtale / sa badhnArayAtmanAtmAnaM kurvannapi tapazciram // 20 // isa saMsAra meM jisa sAdhukI kriyAe~ ajJAnapUrvaka hotI haiM, vaha - cirakAla taka tapasyA karatA huA apanI AtmAko apane hI kRtyoMse bA~dha letA hai // 20 // bhAvArtha-ajJAnapUrvaka tapa saMsAra-bandhanakA hI kAraNa hai| jJAnapUrvamanuSThAnaM niHzepaM yasya yoginaH / na tasya bandhamAyAti karma kasminnapi kSaNe // 21 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 tRtIya adhyAya jisa yogIkA samasta AcaraNa jJAnapUrvaka hotA hai, usake kisI bhI kAlameM karma-baMdha nahIM hotA hai // 21 // yatra bAlazcaratyasmin pathi tatraiva paNDitaH / bAlaH svamapi badhnAti mucyate tatvavid dhruvam // 22 // - jisa mArga para ajJAnI puruSa calatA hai, usI mArga para jJAnI puruSa bhI calatA hai| parantu ajJAnI to apane Apako bA~dhatA hai aura tattvajJAnI nizcayase bandha-rahita ho jAtA hai, yaha saba jJAnakA hI mAhAtmya hai // 22 // ___ isa prakAra samyagjJAnakA varNana karanevAlA tIsarA adhyAya samApta huaa|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 caturtha adhyAya : saMkSipta sAra * samyagjJAna prApta karaneke pazcAt samyakacAritrako dhAraNa karanekI . AvazyakatA batalAI gaI hai, kyoMki jaba taka sadAcArakA pAlana nahIM kiyA jAyagA, taba taka korA jJAna nirarthaka rahegA / cAritrapAlana karaneke lie Avazyaka hai ki manuSya hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha ina pA~coM pApoMkA yAcajjIvanake lie sarvathA tyAga kare / yadi vaha kina hI kAraNoMse pA~coM pApoMke sarvathA tyAga karaneke lie apaneko asamartha pAve, to kamase kama sthUla hiMsA kA tyAga to avazya kare, arthAt saMkalpapUrvaka kisI bhI trasa prANI ko na mAre / kyoMki manuSya ke hRdayameM jaba dUsareko mAranekA kara bhAva utpanna hotA hai, usI samaya usakI svAbhAvika zAntikA vinAza evaM AtmAkA hanana hotA hai, phira pIche cAhe anya prANI kI hiMsA ho, yA na ho / hiMsA kyA vastu hai, kauna sI hiMsA mahAn duSphala detI hai aura kauna sI alpaphala detI hai ityAdi bAtoMkA bahuta sundara vivecana isa adhyAyameM kiyA gayA hai aura antameM batalAyA gayA hai ki ahiMsAkI rakSAke lie na manuSyako jhUTha bolanA cAhie, na corI karanA cAhie, na vyabhicAra karanA cAhie aura na parigrahakA saMcaya hI karanA cAhie / tathA hiMsAke pApase vacaneke lie yaha atyanta Avazyaka hai ki vaha mAMsa na khAye, madya na pIve aura hiMsAjanya padArthoMkA sevana na kare, na una phaloMko hI khAye, jinake bhItara trasa jIva spaSTa dRSTigocara hote haiN|
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya 105 ahiMsAkI rakSAke lie rAtri-bhojanakA tyAga bhI Avazyaka hai| rAtri bhojana karanemeM kisa prakAra dravya hiMsA aura bhAva hiMsAkI , isakA bahuta sundara evaM sayuktika vivecana kiyA gayA hai aura sAtha hI rAtri-bhojana karanese kaise-kaise zArIrika roga Adi hote haiM yaha bhI batalAyA gayA hai| isa prakAra ahiMsA vratakA vistArake sAtha varNana karaneke anantara satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha vratakA varNana kiyA gayA hai| tadanantara tIna guNavrata aura cAra zikSAvratakA svarUpa nirUpaNa karake zrAvakako ukta-vratoMke dhAraNa karanekA upadeza diyA gayA hai| .. antameM zrAvakake lie atyanta Avazyaka saMnyAsa dharmakA upadeza dete hue kahA gayA hai ki samAdhimaraNa hI jIvana bharakI tapasyAkA phala hai, isake dvArA hI jIva saMsAra-samudrase pAra hotA hai, isalie jaba vaha dekhe ki merA zarIra jIrNa ho gayA hai, indriyA~ barAvara apanA kAma nahIM karatI haiM aura dharma-pAlana karanA asambhava ho rahA hai, taba vaha zarIrase mamatva chor3a kara vIratApUrvaka usake parityAgake lie taiyAra ho| pazcAt samAdhimaraNakI vidhi batalA kara kahA gayA hai ki isake dvArA hI jIva parama nirvANako prApta hotA hai| zrAvaka gharameM rahate hue kisa prakAra apane Atmika guNoMkA vikAsa karatA hai, yaha batalAte hue usake 11 padoMkA bhI svarUpa isa adhyAyake antameM diyA gayA hai| isa prakAra cAritrake do bhedoMse dezacAritrakA varNana isa adhyAyameM kiyA gayA hai|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ MARA . caturtha adhyAya vigalitadarzanamohaiH samakSasajJAnaviditatatvAthaiH / nityamapi niHprakampaH samyakcAritramAlambyam // 1 // jinhoMne darzanamohanIya karma naSTa kara diyA hai, aura samyagjJAnase jIvAdi tattvake arthako jAna liyA hai aise dRr3hacitta puruSoMke dvArA samyak cAritra avalambana karaneke yogya hai // 1 // na hi samyagvyapadezaM caritramajJAnapUrvakaM labhate / jJAnAnantaramuktaM cAritrArAdhanaM tasmAt // 2 // ajJAnapUrvaka jo cAritra hotA hai, vaha samyak nAmako nahIM pAtA hai, arthAt samyakcAritra nahIM kahalA sktaa| isalie samyagjJAnake pazcAt cAritrakA ArAdhana Avazyaka mAnA gayA hai // 2 // cAritraM bhavati yataH vidyayogapariharaNAt / sakalakapAyavimuktaM vizadamudAsInamAtmarUpaM tat // 3 // yataH samasta pApa-yogake parihArase sakala kaSAya-rahita, nirmala aura para-padArthoMmeM upekSArUpa cAritra hotA hai, ataH vaha AtmAkA svarUpa hai // 3 // bhAvArtha-samasta pApa kriyAoMko chor3akara aura para padArthoMmeM rAga-dveSa na karake udAsIna yA mAdhyasthyabhAvake aMgIkAra karaneko cAritra kahate haiN| hiMsAto'nRtavacanAtsteyAdabrahmataH prigrhtH| kAsnyaikadezaviratezcAritraM jAyate dvividham // 4 // ranako
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 caturtha adhyAya hiMsAse, asatyavacanase, corIse, kuzIlase aura parigrahase sarvadeza virati aura ekadeza viratirUpa do prakArakA cAritra hotA hai // 4 // . bhAvArtha-pA~coM pApoMke yAvajjIvana sarvathA tyAgako sakalacAritra kahate haiM aura eka dezatyAga karaneko dezacAritra kahate haiN| nirataH kAsyanivRttau bhavati yatiH samayasArabhUto'yam / yA tvekadezaviratiniratastasyAmupAsako bhavati // 5 // sarvadezaviratimeM nirata yati hotA hai, yaha sAdhu samayasArasvarUpa hai, arthAt saccA sAdhu-jIvana hI jainadharmakA parama Adarza hai, aura jo ekadezaviratimeM nirata hai, vaha zrAvaka kahalAtA hai|||5|| . bhAvArtha-pA~coM pApoMkA sampUrNarUpase tyAgakara sakalacAritrakA dhAraNa karanevAlA muni kahalAtA hai aura unakA eka deza yA sthUla rUpase tyAgakara deza-cAritrakA dhAraka zrAvaka kahalAtA hai| zrAvakoMke vrata bAraha hote haiM-5 aNuvrata, 3 guNavrata aura 4 zikSAvrata / Age unakA kramazaH varNana kiyA gayA hai| bhAtmapariNAmahiMsanahetutvAtsarvahiMsaitat / bhanRtavacanAdi kevalamudAhRtaM ziSyabodhAya // 6 // AtmAke zuddhopayoga rUpa pariNAmoMke ghAta karaneke kAraNa asatya vacanAdi sarva pApa hiMsArUpa hI haiN| asatya vacanAdi pApoMkA bheda-kathana to kevala ziSyoMko samajhAneke lie hI kiyA gayA hai // 6 // . ... bhAvArtha-yadi vAstavameM dekhA jAya, to jhUTha, corI Adi sabhI pApa hiMsAke hI antargata haiN| unakA pAparUpase pRthaka 'upadeza to mandabuddhi logoMko samajhAneke lie hI diyA gayA hai| * maTaNa
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta yatkhalu kapAyayogAt prANAnAM dravya-bhAvarUpANAm / vyaparopaNasya karaNaM sunizcitA bhavati sA hiMsA // 7 // kapAyarUpa pariNata hue mana-vacana-kAyake yogase jo dravya aura bhAvarUpa do prakArake prANoMkA ghAta kiyA jAtA hai, vaha nizcayataH hiMsA hai // 7 // bhAvArtha-jisa puruSake mana, vacana aura kAyameM krodhAdi kaSAya prakaTa hote haiM, usake zuddhopayogarUpa bhAvaprANoMkA ghAta pahale hotA hai, kyoMki kapAyoMke prAdurbhAvase bhAvaprANakA hanana hotA hai, yaha prathama hiMsA hai| pazcAt yadi kapAyoMkI tIvratAse, dIrgha zvAsocchvAsase athavA hasta-pAdAdikase vaha apane aMgako kaSTa pahu~cAtA hai yA AtmaghAta kara letA hai, to usake dravya prANoM kA ghAta hotA hai, yaha dUsarI hiMsA hai| punaH usake kahe hue marma-bhedI kuvacanAdise yA hAsyAdise kisI puruSake antaraMgameM pIr3A hotI hai aura usake bhAvaprANoMkA ghAta hotA hai to yaha tIsarI hiMsA hai| aura antameM usakI tIvra kaSAyase vivakSita puruSako jo zArIrika pIr3A pahu~cAI jAtI hai, use paradravya-prANavyaparopaNa kahate haiM, yaha cauthI hiMsA hai| kahanekA sAra yaha hai ki kaSAyake vaza hokara apane aura parake bhAvaprANa evaM dravya-prANa kA ghAta karanA hiMsA hai aura usa hiMsAke cAra bheda hote haiM--- sva-bhAvahiMsA, sva-dravyahiMsA, para-bhAvahiMsA aura para-dravyahiMsA / aprAdurbhAvaH khalu rAgAdInAM bhavatyahiMseti / tepAmevotpattihiMseti jinAgamasya saMkSepaH // 8 // AtmAmeM rAgAdi bhAvoMkA prakaTa nahIM honA hI ahiMsA hai aura
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 caturtha adhyAya una rAgAdibhAvoMkI utpatti honA hI hiMsA hai basa itanA mAtra hI jaina siddhAntakA saMkSipta sAra yA rahasya hai // 8 // yuktAcaraNasya sato, rAgAdyAvezamantareNApi / na hi bhavati jAtu hiMsA, prANavyaparopaNAdeva // 6 // yogya AcaraNa karanevAle santa puruSoMke rAgAdi Avezake vinA kevala prANoMke ghAtase hiMsA kadAcit bhI nahIM hotI hai // 6 // bhAvArtha-yadi kisI anya puruSake sAvadhAna hokara gamanAdi karanemeM usake zarIra-sambandhase koI jIva pIr3ita ho jAya, yA mara jAya, to use hiMsAkA doSa kadApi nahIM lgtaa| kyoMki usake pariNAma rAga-dveSa Adi kaSAya rUpa nahIM haiN| vyutthAnAvasthAyAM rAgIdInAM vazapravRttAyAm / mriyatAM jIvo mA vA dhAvatyagre dhruvaM hiMsA // 10 // rAgAdi bhAvoMke vazameM pravRtta honepara ayatnAcArarUpa pramAdaavasthAmeM jIva mare, athavA nahIM mare, kintu hiMsA to nizcayataH Age hI daur3atI hai // 10 // bhAvArtha-jo pramAdI jIva kapAyoMke vaza hokara asAvadhAnI pUrvaka gamanAdi kriyA karatA hai usa samaya cAhe jIva mare athavA na mare, parantu vaha hiMsAke dopakA bhAgI to avazya hI hotA hai kyoMki hiMsA kapAyarUpa bhAvoMse utpanna hotI hai| yasmAtsakapAyaH san hanyAtmA prathamamAtmanAtmAnam / pazcAjjAyeta na vA hiMsA prANyantarANAntu // 13 // ukta kathanakA kAraNa yaha hai ki AtmA kapAya bhAvoMse yukta hokara pahale apane Apake dvArA apanA hI ghAta karatA hai,
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 jainadharmAmRta pahA phira bhale hI pIche anya jIvoMkI hiMsA hove, athavA nahIM hove // 11 // hiMsAyAmaviramaNaM hiMsApariNamanamapi bhavati hiMsA / tasmAtpramattayoge prANavyaparopaNaM nityam // 12 // hiMsAse virakti na honA aura hiMsA rUpa pariNamana honA hiMsA hI hai isalie pramattayogake hone para nirantara prANa-ghAtakA sadabhAva hai hI // 12 // bhAvArtha-jo hiMsAke tyAgI nahIM haiM, ve bhale hI hiMsA na kareM, kintu ve hiMsAke bhAgI hote hI haiM, kyoMki unake pramattayoga pAyA jAtA hai| sUcamApi na khalu hiMsA paravastunivandhanA bhavati puMsaH / hiMsAyatananivRttiH pariNAmavizuddhaye tadapi kAryA // 13 // yadyapi manuSyake sUkSma bhI hiMsA para-vastuke nimittase nahIM hotI hai, to bhI pariNAmoMkI vizuddhike lie hiMsAke Ayatana AdikA tyAga karanA cAhie // 13 // bhAvArtha-yadyapi rAgAdi kaSAya bhAvoMkA honA hI hiMsA hai, para-vastukA isase koI sambandha nahIM hai, tathApi rAgAdike pariNAma parigrahAdike nimittase hI hote haiM, ataeva pariNAmoMkI vizuddhike lie parigrahAdikA parityAga karanA hI caahie| nizcayamabudhyamAno yo nizcayatastameva saMzrayate / nAzayati karaNacaraNaM rU bahiHkaraNAlaso vAlaH // 14 // jo jIva nizcaya nayake svarUpako nahIM jAnakara niyamase use hI aMgIkAra karatA hai, vaha jIva vAhya kriyAmeM AlasI hai aura .. apane cAritrakA nAza karatA hai // 14 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya . bhAvArtha-jo koI puruSa yaha kahatA hai ki mere antaraGga pariNAma svaccha honA cAhie, phira bAhya parigrahAdi rakhane yA vurA AcaraNa karanese mujhameM koI doSa nahIM A sakatA, vaha ahiMsA ke AcaraNako naSTa karatA hai| kyoMki bAhya nimittase aMtaraGga pariNAma azuddha hote hI haiM, ataeva eka hI pakSako grahaNa na karake nizcaya aura vyavahAra donoM hI aGgIkAra karanA cAhie / * avidhAyApi hi hiMsAM hiMsAphalabhAjanaM bhavatyekaH / .. kRtvApyaparo hiMsAM hiMsAphalabhAjanaM na syAt // 15 // koI jIva hiMsAko nahIM karake bhI hiMsAke phalakA bhAgI hotA hai aura dUsarA hiMsA karake bhI hiMsAke phalakA bhAgI nahIM hotA // 15 // bhAvArtha-jisake pariNAma hiMsArUpa hue haiM cAhe vaha hiMsAkA koI kArya kara na sake, to bhI vaha hiMsAke phalako bhogegA aura jisa jIvake zarIrase kisI kAraNa hiMsA ho gaI parantu pariNAmoMmeM hiMsaka bhAva nahIM AyA to vaha hiMsAke phalakA bhAgI kadApi nahIM hogaa| ekasyAlpA hiMsA dadAti kAle phalamanalpam / anyasya mahAhiMsA svalpaphalA bhavati paripAke // 16 // kisI jIvake to kI gaI thor3I sI bhI hiMsA udaya kAlameM vahuta phalako detI hai aura kisI jIvake bar3I bhArI bhI hiMsA udaya kAlameM alpa phalako denevAlI hotI hai // 16 // bhAvArtha-jo puruSa kisI kAraNavaza vAhya hiMsA to thor3I kara sakA ho parantu apane pariNAmoMko hiMsA bhAvase adhika saMkliSTa rakhaneke kAraNa hI tIvra bandha kara cukA ho, aise puruSake . usakI
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 jainadharmAmRta alpa bhI hiMsA phala-kAlameM adhika hI phala degii| kintu jo puruSa pariNAmoMmeM hiMsAke adhika bhAva na rakhakara acAnaka dravya hiMsA kara gayA hai vaha phala-kAlameM alpa phalakA hI bhAgI hogA / ekasya saiva tIna dizati phalaM saiva mandamanyasya / vajati sahakAriNorapi hiMsA vaicitryamatra phalakAle // 17 // __ eka sAtha do vyaktiyoMke dvarA milakara kI gaI bhI hiMsA udayakAlameM vicitratAko prApta hotI hai / arthAt vahI hiMsA eka ko tIvra phala detI hai aura dUsareko manda phala detI hai // 17|| bhAvArtha-yadi do puruSa milakara koI hiMsA kareM to unameMse jisake pariNAma totra kaSAya rUpa hue haiM use hiMsAkA phala adhika bhoganA par3egA aura jisake manda kaSAya rUpa pariNAma rahe haiM use alpa phala bhoganA pdd'egaa| prAgeva phalati hiMsA kriyamANA phalati phalati ca kRtApi / Arabhya kartumakRtApi phalati hiMsAnubhAvena // 18 // koI hiMsA karaneke pahale hI phala detI hai aura koI hiMsA karate hue hI phala detI hai, koI hiMsA kara cukane para phala detI hai aura koI hiMsA karanekA Arambha karake na karane para bhI phala detI hai, isa prakAra hiMsA kaSAyabhAvoMke anusAra phala detI hai // 18 // ___ bhAvArtha-kisI jIvane hiMsA karanekA vicAra kiyA, parantu avasara na milaneke kAraNa vaha hiMsA na kara sakA, kintu una kaSAya-pariNAmoMke dvArA ba~dhe hue karmoMkA phala udayameM A gayA, pazcAt icchita hiMsA karaneko samartha huA to aisI avasthAmeM
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ * caturtha adhyAya 113 hiMsA karane se pahale hI usa hiMsAkA phala bhoga liyA jAtA hai / isI prakAra kisIne hiMsA karanekA vicAra kiyA aura isa vicAra dvArA bA~dhe hue karmoMke phalako udayameM AnekI avadhi taka vaha ukta hiMsA karaneko samartha ho sakA, to aisI dazA meM hiMsA karate samaya hI usakA phala bhoganA siddha hotA hai / kisIne sAmAnyataH hiMsA karake pazcAt usakA udayakAlameM phala pAyA, arthAt hiMsA kara cukane para phala pAyA / kisIne hiMsA karanekA AraMbha kiyA. thA, parantu kisI kAraNa hiMsA na kara sakA, tathApi Arambhajanita bandhakA phala use avazya hI bhoganA par3egA, arthAt hiMsA na karane para bhI hiMsAkA phala bhogA jAtA hai / kahanekA sArAMza yaha hai ki kaSAya rUpa bhAvoMke anusAra hI hiMsAkA phala milatA hai / ekaH karoti hiMsAM bhavanti phalabhAgino bahavaH / bahavo vidadhati hiMsAM hiMsAphalabhugbhavatyekaH ||16|| A eka puruSa hiMsAko karatA hai, parantu phala bhoganeke bhAgI bahuta hote haiM / isI prakAra kisI hiMsAko aneka jana karate haiM, parantu hiMsAke phalakA bhoktA eka hI puruSa hotA hai // 16 // bhAvArtha-kisI jIvako mArate hue dekhakara jo darzaka loga prasannatAkA anubhava karate haiM, ve sabhI usa hiMsAke phalake bhAgI hote haiM / isI prakAra saMgrAma AdimeM hiMsA karanevAle to aneka hote haiM, kintu unako Adeza denevAlA akelA rAjA hI usa hiMsA ke phalakA bhAgI hotA hai / kasyApidizati hiMsA hiMsAphalamekameva phalakAle / anyasya savaM hiMsA dizatyahiMsA phalaM vipulam ||20||
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 jainadharmAmRta . kisI purupako to hiMsA udayakAlameM eka hI hiMsAke phalako detI hai, aura kisI purupako vahI hiMsA ahiMsAke vipula phalako detI hai // 20 // bhAvArtha-hiMsA ahiMsAke vizAla phalako kaise detI hai, isakA samAdhAna yaha hai ki jaba koI AtatAyI yA hiMsaka pazu nagarameM ghusakara anekoM vyaktiyoMkI hiMsA karatA hai, usa samaya logoMkI rakSAke bhAvase koI vyakti usakA sAmanA karatA hai aura isa pararakSAke samaya usake dvArA yadi AkramaNa karanevAlA mArA jAtA hai, to yadyapi vahA~ eka AtatAyokI hiMsA huI hai, tathApi saikar3oM niraparAdha vyaktiyoMke prANoMkI bhI rakSA usake mAre jAnese hI huI hai aura isa prakAra ekake mAranekI apekSA anekoMkI rakSAkA puNya vizAla hai isIlie kahA gayA hai ki kahIM para kI gaI hiMsA ahiMsAke vipula phalako detI hai|. . .. ' . ' hiMsAphalamaparasya tu dadAtyahiMsA tu pariNAme / - itarasya punarhisA dizatyahiMsAphalaM nAnyat // 21 // kisI puruSakI ahiMsA udayakAlameM hiMsAke phalako detI hai, tathA anya puruSakI hiMsA phalakAlameM ahiMsAke phalako detI hai, anya phalaMko nahIM // 21 // bhAvArtha-koI jIva kisI jIvakI burAI karanekA yala kara rahA ho, parantu usa jIvake puNyase kadAcit burAIke sthAna para bhalAI ho jAve, to bhI burAIkA yatna karanevAlA usake phalakA bhAgI hovegaa| isI prakAra koI DaoNkTara nIroga karaneke lie
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 caturtha adhyAya kisIkA Aparezana kara rahA ho, aura kadAcit vaha rogI mara jAya, to DaoNkTara ahiMsAke hI phalako bhogegaa| ' iti vividhabhaGgagahane sudustare mArgamUDhadRSTInAm / guravo bhavanti zaraNaM prabuddhanayacakrasaJcArAH // 22 // isa prakAra atyanta kaThina aura vividha bhaMgose gahana vanameM mArga-mUDha dRSTivAle janoMko aneka prakArake nayacakrake saMcArake jAnakAra gurujana hI zaraNa hote haiM // 22 // atyantanizitadhAraM durAsadaM jinavarasya nayacakram / '.. khaNDayati dhAryamANaM mUrdhAnaM jhaTiti durvidagdhAnAm // 23 // jinendra bhagavAnkA atyanta tIkSNa dhAravAlA duHsAdhya naya-cakra, dhAraNa karanevAle ajJAnI puruSoMke mastakako zIghra hI khaNDa-khaNDa kara detA hai // 23 // . bhAvArtha-jainadarzanake naya-bhedako samajhanA bahuta kaThina hai| jo puruSa vinA samajhe naya-cakrameM praveza karate haiM, ve lAbhake badale hAni hI uThAte haiN| . avabudhya hiMsya-hiMsaka-hiMsA-hiMsAphalAni tattvena / nityamavagRhamAnairnijazaktyA tyajyatAM hiMsA // 24 // Atma-saMrakSaNameM sAvadhAna puruSoMko tattvataH hiMsya, hiMsaka, hiMsA aura hiMsAke phalako jAnakara apanI zaktike anusAra hiMsAkA avazya hI tyAga karanA cAhie // 24 // vizeSArtha-jinakI hiMsA kI jAtI hai, aise dravyaprANa'indriyAdika, bhAvaprANa-jJAna-darzanAdika aura unake dhAraka jIvoMko hiMsya kahate haiN| hiMsA karanevAle jIvako hiMsaka kahate haiN|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta prANiyoM ke prANa-pIDanarUpa kriyAko hiMsA kahate haiM aura hiMsA karanese prApta honevAlA naraka-pazu gati Adike duHkhoMko hiMsAphala kahate haiM / pratyeka buddhimAn manupyakA karttavya hai ki vaha ina cAroM bAtoMkA vicArakara hiMsAse bce| AtmavatsarvabhUteSu sukhaduHkhe priyApriye / cintayannAtmano'niSTAM hiMsAmanyasya nAcaret // 25 // apane samAna sarva prANiyoMke sukha-duHkha aura iSTa-aniSTakA . cintavana kare aura yataH hiMsA apane lie aniSTa aura duHkhakAraka hai, ataH anyake lie bhI vaha aniSTa aura duHkhakAraka samajhakara parakI hiMsA nahIM karanI cAhie // 25 // niyasvetyucyamAne'pi dehI bhavati duHkhitaH / mAryamANaH praharaNairdAruNaiH sa kathaM bhavet // 26 // kisI prANIse 'mara jAo' aisA kahane para hI vaha bhArI duHkhakA anubhava karatA hai, to jo dAruNa astra-zastroMse mArA jA rahA hai, vaha kaisA hogA ? arthAt kitane mahAn duHkhakA anubhava nahIM karatA hogA ? // 26 // hiMsaiva durgatera hiMsaiva duritArNavaH / hiMsaiva narakaM ghoraM hiMsaiva gahanaM tamaH // 27 // hiMsA hI durgatikA dvAra hai, hiMsA hI pApakA samudra hai, hiMsA hI ghora raurava naraka hai aura hiMsA hI gahana andhakAra hai // 27 // zrUyate sarvazAstreSu sarvepu samayeSu ca / ahiMsAlakSaNo dharmastadvipakSazca pAtakam // 28 // sarva zAstroMmeM aura sarva matoMmeM yahI sunA jAtA hai ki dharmakA lakSaNa ahiMsA hI hai aura hiMsA karanA hI pApa hai. // 28 // . .
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11.17 . caturtha adhyAya mAteva sarvabhUtAnAmahiMsA hitkaarinnii| . ahiMsaiva hi saMsAramarAvamRtasAraNiH // 26 // ahiMsA hI mAtA ke samAna sarva prANiyoMkA hita karanevAlI hai aura ahiMsA hI saMsArarUpa marusthalImeM amRtako bahAnevAlI nahara hai| . ahiMsaiva zivaM sUte datte ca tridivazriyam / - ahiMsaiva hitaM kuryAd vyasanAni nirasyati // 30 // yaha ahiMsA hI zivapadako detI hai, yahI svargako lakSmIko detI hai aura yahI ahiMsA AtmAkA hita karatI hai, tathA samasta vyasanoM aura kaSToMko dUra karatI hai // 30 // ahiMsA duHkhdaavaagnipraavRpennydhnaavlii| bhavabhramirugA nAmahiMsA paramauSadhiH // 31 // ahiMsA hI duHkharUpa dAvAgniko zamana karaneke lie varSA kAlIna meghAvalI hai aura ahiMsA hI bhava bhramaNarUpa rogase pIr3ita prANiyoMke lie parama oSadhi hai // 31 // abhayaM yaccha bhUteSu kuru maitrImaninditAm / pazyAtmasadRzaM vizvaM jIvaloke carAcaram // 32 // ataeva prANiyoMkI hiMsAkA tyAga kara unheM abhayadAna do, unake sAtha nirdoSa, nizchala mitratA karo aura samasta cara-acara jIvalokako arthAt trasa aura sthAvara prANiyoMko apane sadRza dekho // 32 // ahiMsaikApi yatsaukhyaM kalyANamathavA zivam / datte taddehinAM nAyaM tapaHzrutayamotkaraH // 33 // . . yaha akelI bhagavatI ahiMsA prANiyoMko jo saukhya, kalyANa . aura mukti pradAna karatI hai, use tapa, zruta aura zIla-saMyamAdikA
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 jainadharmAmRta samudAya bhI nahIM de sktaa| kyoMki tapa, zruta, zIla-saMyamAdi sabhI dharmake aMgoMkA AdhAra ekamAtra ahiMsA hI hai // 33 // madyaM mAMsaM kSaudraM paJcodumbaraphalAni yatnena / hiMsAvyuparatikAmoktavyAni prathamameva // 34 // hiMsAke parityAga karaneke icchuka janoMko prathama hI yalapUrvaka madya, mAMsa, madhu aura pA~ca udumbara phaloMkA tyAga karanA cAhie / madya-pAnake doSa madyaM mohayati mano mohitacittastu vismarati dharmam / vismRtadharmA jIvo hiMsAmavizaGkamAcarati // 35 // madirA-pAna cittako mohita karatA hai, aura mohita-citta puruSa dharmako bhUla jAtA hai tathA dharmako bhUlA huA jIva hiMsAkA niHzaMka hokara AcaraNa karatA hai // 35 // rasajAnAM ca bahUnAM jIvAnAM yoniriSyate madyam / madyaM bhajatAM tepAM hiMsA saMjAyate'vazyam // 36 // madirA, rasotpanna aneka jIvoMkI yoni kahI jAtI hai, isalie madya-sevana karanevAle jIvoMke hiMsA avazya hI hotI hai // 36 // bhAvArtha-madirAmeM tadrasa-jAtIya asaMkhya jIva nirantara utpanna hote rahate haiM, aura pIte samaya una sabakI mRtyu ho jAtI hai, isalie madirA-pAnameM hiMsA niyamase hotI hI hai| abhimAna-bhaya-jugupsA-hAsyArati-zoka-kAma-kopAdyAH / hiMsAyAH paryAyAH sarve'pi ca zaraka-sannihitAH // 37 // abhimAna, bhaya, jugupsA, hAsya, arati, zoka, kAma, krodhaAdika hiMsAke hI paryAyavAcI nAma haiM aura ve saba hI, madirApAnake nikaTavartI haiM // 37 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya mAMsa-bhakSaNake doSa . . na vinA prANa-vighAtAnmAMsasyotpattiriSyate yasmAt / .. mAMsaM bhajatastasmAt prasaratyanivAritA hiMsA // 38 // yataH prANoMke ghAta kiye binA mAMsakI utpatti nahIM hotI hai, ataH mAMsa-bhakSI puruSake anivArya, hiMsA hotI hai // 38 // bhAvArtha-mAMsakA bhakSaNa karanevAlA puruSa bhale hI apane hAtha se kisI jIvako na mAre, tathApi vaha hiMsA pApakA bhAgI hotA yadyApa / yadyapi kila bhavati mAMsaM svayameva mRtasya mhip-vRssbhaadeH| ... . tatrApi bhavati hiMsA tadAzrita-nigota-nirmathanAt // 36 // : svayameva hI mare hue gAya-bhaiMsa Adi pazuoMkA jo mAMsa hotA hai usa mAMsake bhakSaNameM bhI mAMsAzrita tajjAtIya nigodiyA jIvoMke nimarthanase hiMsA hotI hI hai // 39 // ... __ AmAsvapi pakvAsvapi vipacyamAnAsu mAMsapezIpu / .. sAtatyenotpAdastajAtInAM nigotAnAm // 40 // vinA pakI, pakI huI ora pakatI huI bhI mAMsakI DaliyoMmeM usI jAtike sammUrcchana jIvoMkA nirantara hI utpAda hotA rahatA hai // 40 // - bhAvArtha-mAMsameM sadA hI jIvoMkI utpatti hotI rahatI hai| - AmAM vA pakvAM vA khAdati yaH spRzati vA pizita-pezIm / - sa hinasti satatanicitaM piNDaM bahujIva koTInAm // 41 // jo jIva kaccI athavA pakI huI mAMsakI DalIko khAtA hai, athavA chUtA hai, vaha puruSa nirantara ekatrita hue aneka jIva koTiyoM ke piNDako mAratA hai // 41 // .
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 jainadharmAmRta bhAvArtha-mAMsakA khAnevAlA to pApakA bhAgI hai hI, kintu jo mAMsako uThAtA-rakhatA hai yA usakA sparza bhI karatA hai, vaha bhI . jIvahiMsAke pApakA bhAgI hotA hai, isakA kAraNa yaha hai ki mAMsa meM jo tajjAtIya sUkSma jIva hote haiM, ve itane komala hote haiM ki manuSyake sparza karane mAtrase unakA maraNa ho jAtA hai| madhu-sevanake doSa madhuzakalamapi prAyo madhukarahiMsAtmako bhavati loke / bhajati maMdhu mUDhadhIko yaH sa bhavati hiMsako'tyantam // 42 // isa lokameM madhukA kaNa bhI prAyaH madhu-makkhiyoMkI hiMsA rUpa hotA hai ataeba jo mUDhavuddhi puruSa madhukA sevana karatA hai vaha atyanta hiMsaka hai // 42 // svayameva vigalitaM yo gRhNIyAdvA chalena madhugolAt / ___ tatrApi bhavati hiMsA tadAzrayaprANinAM ghAtAt // 13 // jo madhuke chattese chala-dvArA athavA svayameva hI gire hue madhuko grahaNa karatA hai usameM bhI tadAzrita prANiyoMke ghAtase hiMsA hotI hai // 43 // madhu madyaM navanItaM pizitaM ca mahAvikRtayastAH / valmyante na vatinA tadvarNA jantavastatra // 4 // madhu, madya, makkhana aura mAMsa, ye cAra mahAvikRtiyA~ kahalAtI haiM, inakA bhakSaNa vratI puruSako nahIM karanA cAhie, kyoMki ina cAroM hI padArthoMmeM usI varNavAle sUkSma jantu utpanna hote rahate haiM // 44 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya bhAvArtha-ukta cAroM padArthoke sevanase kAma, krodhAdi mahAn vikAra utpanna hote haiM, isalie inheM 'mahAvikRti' kahate haiM / udumbara-phala-bhakSaNake doSa yonirudumbarayugmaM plakSanyagrodhapippalaphalAni / trasajIvAnAM tasmAtteSAM tadbhakSaNe hiMsA // 45 // . Umara, kaThUmara, pilakhana, bar3a aura pIpalake phala trasa jIvoMkI yoni haiM, inake bhItara trasa jIva utpanna hote haiM isalie ina pA~coM * udumbara-phaloMke bhakSaNameM trasa jIvoMkI hiMsA hotI hai / / 45 // yAni tu punarbhaveyuH kAlocchinnanasANi zuSkANi / bhajatastAnyapi hiMsA viziSTarAgAdirUpA syAt // 46 // aura jo sUkhe hue udumbara phala . kAla pAkara trasa jIvoMse rahita ho jAte haiM, to unako bhI bhakSaNa karanevAleke vizeSa rAgAdirUpa bhAvahiMsA hotI hai // 46 // .. bhAvArtha-prathama to sUkhe udumbara phaloMke trasa jIca bhI usake bhItara hI mara jAte haiN| isalie unake mRtaka zarIra unake bhItara rahanese unheM khAnevAloMko mAMsa-bhakSaNakA doSa lagatA hai| dUsare aise hiMsAmaya evaM mRta. prANi-pracura phaloMkA bhakSaNa rAgabhAvakI tIvratAke vinA nahIM hotA, isa kAraNa inake bhakSaNa meM bhAvahiMsA bhI.. hai hii| ataH sUkhe bhI udumbara phala nahIM khAnA caahie| aSTAvaniSTadustaraduritAyatanAnyamUni parivayaM / . . . jinadharmadezanAyA bhavanti pAtrANi zuddhadhiyaH / / 4 / / .. jo puruSa aniSTa, dustara aura pApoMke sthAna bhUta ina uparyukta
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 jainadharmAmRta ATha padArthoMko khAnekA parityAga karate haiM ve nirmala buddhivAle puruSa jinadharma kI dezanAke pAtra hote haiM // 47 // bhAvArtha - madya, mAMsa, madhu aura pA~ca udumbara phaloM ke bhakSaNakA tyAga karane para hI koI puruSa jainadharma dhAraNa karaneke yogya hotA hai, isIlie inake tyAgako aSTamUla guNa mAnA gayA hai / + dharmamahiMsArUpaM saMzRNvanto'pi ye parityaktum / sthAvara hiMsAmasahAstrasahisAM te'pi muJcantu // 48 // jo jIva ahiMsArUpI dharmako zravaNa karake bhI sthAvara jIvoM kI hiMsA chor3ane meM asamartha haiM, ve bhI trasa jIvoMkI hiMsAkA avazya tyAga kareM ||48 || kRtakAritAnumananairvAkkAyamanobhiriSyate navadhA / autsargikI nivRttirvicitrarUpApavAdikI tveSA // 16 // autsargikI nivRtti to kRta, kArita, anumodanA aura mana, kAyakI apekSA nava prakAra kI kahI gaI hai kintu ApavAdikI nivRtti to aneka rUpa hotI hai // 46 // cacana, bhAvArtha - kramabaddha svAbhAvika tyAgako autsargikI nivRtti kahate haiM / yaha nau prakArakI hotI hai-- kisIkI bhI hiMsAko manase, vacanase aura kAyase na Apa kare, na dUsaroMse karAve aura na karanevAlekI anumodanA kare / isa nava koTise jo tyAga kiyA jAtA hai, use utsarga-nivRtti kahate haiM / aura inameM se anumodanA-sambandhI tIna bhedoMko chor3akara zeSa chaha bhedarUpase athavA kArita sambandhI tIna bhedoMko chor3akara zeSa tIna
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya 123 bhedoMse tyAga karaneko ApavAdikI nivRtti kahate haiN| isa prakAra isake aneka bheda hote haiN| isalie pratyeka puruSako apanI paristhiti aura zaktike anusAra hiMsAkA yathAsaMbhava tyAga karanA hI caahie| stokendriyaghAtAd gRhiNAM sampannayogyaviSayANAm / ' zeSasthAvaramAraNaviramaNamapi bhavati karaNIyam // 50 // . alpa ekendriya jIvoMke ghAtase yogya viSayoMko sampanna karanevAle gRhasthoMko aprayojanabhUta zeSa sthAvara jIvoMke ghAtakA bhI tyAga karanA Avazyaka hai / arthAt anAvazyaka pRthvI, jalAdi ekendriyajIvoMkI bhI hiMsA nahIM karanI cAhie // 50 // ... __paGgu-kuSThi-kuNitvAdi dRSTvA hiMsAphalaM sudhIH / nirAgastrasajantUnAM hiMsAM saGkalpatastyajet // 51 // hiMsA-janita pApake balase hI loga paMgu (lUle-laMgar3e ), kor3hI aura vikalAMga hote haiM / ataeva buddhimAnoMko cAhie ki ve saGkalpapUrvaka niraparAdhI saprANiyoMkI to hiMsAkA pArityAga kareM // 51 // hiMsA-pApa hI samasta duHkhoMkA voja hai yatkiJcitsaMsAre zarIriNAM duHkhazokabhayabIjam / daurbhAgyAdi samastaM taddhisAsambhavaM jJeyam // 52 // saMsArameM prANiyoMke jitane bhI duHkha, zoka, bhaya aura durbhAgya Adi prApta hote haiM, ve saba hiMsAse utpanna hue jAnanA cAhie // 52 // . . AyuSmAn subhagaH zrImAn surUpaH kIrtimAnnaraH / ahiMsAvatamAhAtmyAMdekasmAdeva jAyate // 53 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta eka ahiMsAtratake mAhAtmyase hI manuSya AyuSmAn saubhAgyavAn, zrImAn, surUpavAn aura kIrttimAn hotA hai, aisA jAnakara kamase kama sAMkalpika trasahiMsAkA to tyAga karanA hI cAhie // 53 // satyANutratakA svarUpa manmanatvaM kAhalatvaM mUktvaM mukharogitAm / vIcyAsatyaphalaM sthUlamasatyaM ca tridhA tyajet // 54 // minaminAnA, kAhalapanA, mUkapanA aura mukhakA rogIpanA Adi asatya bhASaNake phalako dekhakara mana, vacana -kAyase sthUla asatyako chor3anA cAhie // 54 // asatyato laghIyasvamasatyAdvacanIyatA | adhogatirasatyAcca tadasatyaM parityajet // 55 // asatya bhASaNase manuSyako laghutA prApta hotI hai, asatya - bhASaNase sarvatra apamAna hotA hai, asatya bhASaNa se hI narakagati prApta hotI hai, isalie asatya vacanake volanekA tyAga karanA cAhie // 55 // 124 asatyavacanAdvairaviSAdApratyayAdayaH / prAduHpanti na ke doSAH kupathyAd vyAdhayo yathA // 56 / / asatya vacana bolanese vaira, viSAda, avizvAsa, Adi aise kaunase doSa haiM, jo utpanna na hote hoM / jisa prakAra ki apathyasevanase nAnA vyAdhiyA~ utpanna hotI haiM // 56 // nigodeSvatha tiryakSu tathA narakavAsipu / utpadyante mRpAvAdaprasAdena zarIriNaH // 57 // jhUTha bolaneke hI prasAdase prANI nigoda meM tiryaJcoMmeM tathA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya 125 narakAvAsoMmeM utpanna hotA hai isalie buddhimAna manuSyoMko cAhie ki ve jhUTha bolanekA parityAga kareM // 57 // sthUlamalIkaM na vadati na parAn vAdayati satyamapi vipde| yattadvadanti santaH sthUlamRpAvAdavairamaNam // 5 // jo sthUla jhUTha na to svayaM bolatA hai aura na dUsaroMse bulavAtA hai, tathA bhayaMkara vipattike samaya satyako bhI na bolatA hai aura na dUsaroMse bulavAtA hai, use santa puruSoMne sthUla mRSAvAdase virakta honA arthAt satyANuvrata kahA hai // 5 // - bhAvArtha-nyataH gRhastha sthUla satyavratakA dhAraka hotA hai, ataH vaha aise satyako bhI nahIM bolatA hai, jisake bolanese kisI jIvakA ghAta ho, dharmakA apamAna ho athavA jAti yA dezakA vinAza sambhava ho / hA~ yaha avazya hai ki vaha dharma-viruddha, loka viruddha yA nyAya viruddha bAta kabhI nahIM khegaa| acauryANuvratakA svarUpa divase vA rajanyAM vA svapne vA jAgare'pi vaa| ..... - sazalya iva cauryeNa naiti svAsthyaM naraH kvacit // 56 // __ corI karaneke kAraNa manuSya dinameM, rAtameM, sote samaya aura jAgate samaya zarIrameM cubhI zalyake samAna kahIM bhI aura kabhI bhI svasthatA yA zAntiko nahIM prApta hotA hai // 59 // . .. parArthagrahaNe yeSAM niyamaH zuddhacetasAm / . ... __ abhyAyAnti zriyasteSAM svayameva svayaMvarAH // 60 // jina zuddha hRdaya vAle puruSoMke parAye dhanake grahaNa karanekA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 jainadharmAmRta niyama (tyAga) hotA hai unake pAsa svayaM varaNa karanevAlI nAnA prakArakI sampadAe~ svayaM hI sammukha AtI haiM // 6 // anarthAH dUrato yAnti sAdhuvAdaH pravartate / svargasaukhyAni Dhokante sphuTamasteyacAriNAm // 6 // jo puruSa nirmala acauryavratake dhAraka haiM, unake pAsase anartha dUra rahate haiM, saMsArameM unakA sAdhuvAda phailatA hai aura svargAke sukha unako prApta hote haiM // 6 // ___ daurbhAgyaM prepyatAM dAsyamaGgacchedaM daridratAm / adattAttaphalaM jJAtvA sthUlasteyaM vivarjayet // 62 // abhAgIpanA, dAsapanA, sevakapanA, aMgaccheda aura daridratA ye saba corI karaneke phala haiM, aisA jAnakara sthUla corIkA tyAga karanA cAhie // 2 // nihitaM vA patitaM vA suvismRtaM vA parasvamavisRSTam / na harati yanna ca datte tadakRzacau-dupAramagam // 13 // rakhe hue, gire hue yA bhUle hue parAye dhanako binA diye jo na to svayaM letA hai aura na uThAkara dUsareko detA hai, use sthUla corIse virakta honA arthAt acauryANuvrata kahate haiM // 63 // brahmacaryANuvratakA svarUpa prANasandehajananaM paramaM vairakAraNam / lokadvayaviruddhaM ca parastrIgamanaM tyajet // 6 // prANoMkI sthitimeM sandeha utpanna karanevAlA, parama vairakA kAraNa aura donoM lokoMmeM virodhajanaka aise parastrI gamanako chor3a denA cAhie // 64 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 caturtha adhyAya napuMsakatvaM tiryaktvaM daurbhAgyaM ca bhave bhave / / bhavennarANAM strINAM cAnyakAntAsaktacetasAm // 65 // anyakI kAntAmeM Asakta citta vAle manuSyoMke aura anya kAnta arthAt puruSameM Asakta citta vAlI striyoMke bhava-bhavameM napuMsakapanA, tiryaJcapanA aura durbhAgyapanA prApta hotA hai // 65 // cirAyuSaH susaMsthAnA dRDhasaMhananA nraaH| tejasvino mahAvIryA bhaveyurbrahmacaryataH // 66 // . brahmacaryake dhAraNa karanese manuSya dIrghAyuSa, uttama saMsthAnake dhAraka, dRr3hasaMhananavAle, tejasvI aura mahAvIryazAlI hote haiM // 66 // ___ na tu paradArAn gacchati na parAn gamayati ca pApIteryat / . sA paradAra nivRttiH svadArasantoSanAmApi // 67 // . - jo puruSa pApake Darase parAyI striyoMke pAsa na to svayaM jAtA hai aura na anya puruSoMko bhejatA hai, use paradAranivRtti aura svadArasantoSa nAmaka cauthA brahmacaryANuvrata kahate haiM // 6 // .. . aizvayaudArya-zauNDIrya-dhairya-saundarya-vIryatA / ... labhetAdbhutasaMcArAMzcaturthavratapUtadhIH // 6 // .: cauthe brahmacaryavratase pavitra buddhivAlA manuSya aizvarya, audArya, zauNDIrya, dhairya, saundarya evaM vIryako prApta karatA hai, aura adbhuta saMcArako-arthAt uttama gatiyoMko prApta karatA hai // 68 // parigrahaparamANuvratakA svarUpa / . dhana-dhAnyAdigranthaM parimAya tato'dhikeSu nispRhatA / .parimitaparigrahaH syAdicchAparimANanAmApi // 66 // dhana-dhAnya Adi bAhya daza prakArake parigrahakA parimANa karake
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 jainadharmAmRta usase adhika vastuoMmeM nispRhatA rakhanA so icchA parimANa nAma . kA pA~cavA~ parigrahaparimANavata hai // 69 // sannidhau nidhayastasya kAmagavyanugAminI / amarAH kiGkarAyante santopo yasya bhUSaNam // 70 // jisa puruSako santoparUpI AbhUSaNa prApta hai, usake samIpameM . sadA nidhiyAM vidyamAna rahatI haiM, kAmadhenu anugAminI bana jAtI hai aura amara kiMkara bana jAte haiM |70 // sevAtandrAH surendrAdyAH krUro mArazca kiGkaraH / yasyAmadbhutamAhAtmyasaGgantA'saGgatA tataH // 7 // jisa puruSako adbhuta mAhAtmyavAlI asaMgatA-niSparigrahatA prApta ho cukI hai, usakI surendra Adi sevA karate haiM aura kara kAmadeva bhI kiMkara bana jAtA hai |71 // saMsAramUlamArambhAstepA hetuH parigrahaH / tasmAdupAsakA kuryAdalpamalpaM parigraham // 72 // saMsArake mUlakAraNa Arambha haiM, aura una ArambhIkA kAraNa parigraha hai, isalie zrAvakako cAhie ki vaha apane parigrahako dinapratidina kama karatA jAve // 72 // aba rAtri-bhojanake doSoMkA varNana karate haiM, kyoMki rAtribhojanakA tyAga kiye vinA na pA~ca aNuvratoMkA dhAraNa hI ho sakatA hai aura na ATha mUlaguNoMkA paripAlana hii| isalie AtmahitaiSI purupakA kartavya hai ki mahAn anarthoMkA kAraNa rAtri-bhojana avazya hI tyAga kre|
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 caturtha adhyAya . rAtrau bhunAnAnAM yasmAdanivAritA bhavati hiMsA / hiMsAvirataistasmAtyaktavyA rAtribhuktirapi // 73 // .. rAtrimeM bhojana karanevAloMke hiMsA anivArya hotI hai, isalie hiMsAse virata zrAvakoMko rAtri-bhojanakA avazya hI tyAga karanA cAhie // 73 // rAgAdyudayaparatvAdanivRtti tivartate hiMsA / rAtriMdivamAharataH kathaM hi hiMsA na sambhavati // 7 // __ rAgAdika bhAvoMke udayakI utkaTatAse atyAgabhAva vAle puruSa hiMsAkA ullaMghana nahIM kara sakate haiM, to rAta-dina AhAra karane vAle jIvake hiMsA kaise saMbhava nahIM hai, arthAt avazya hai // 74 // bhAvArtha:-jisa jIvake tIvra rAgabhAva hotA hai vaha tyAga nahIM kara sakatA, ataH jise bhojanase adhika rAga hogA, vahI rAta-dina khAyegA / aura jahA~ rAga hai vahA~ hiMsA avazya hai| AzaMkA yadyevaM tarhi divA kartavyo bhojanasya prihaarH| bhoktavyaM tu nizAyAM netthaM nityaM bhavati hiMsA / / 7 / / yadi aisA hai, arthAt sadAkAla bhojana karane meM hiMsA hotI hai, to dinameM bhojanakA tyAga karanA cAhie aura rAtrimeM khAnA cAhie, kyoMki, isa prakArase hiMsA sadAkAla nahIM hogI ||75|| samAdhAna .. naivaM vAsarabhuktaH bhavati hi rAgAdhiko rajanibhuktau / bhannakavalasya bhukteH bhuktAviva mAMsakavalasya // 76 / /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 jainadharmAmRta uparyukta AzaMkA ThIka nahIM hai, kyoMki, annakA grAsa khAnekI apekSA mAMsakA grAsa khAnemeM jisa prakAra rAga adhika hotA hai, usI prakAra dinameM bhojana karanekI apekSA rAtri bhojana karanemeM nizcayase rAgakI adhikatA hotI hai // 76 // bhAvArtha-udara bharaNakI apekSA sarva prakArake bhojana samAna haiM, parantu annake bhojanameM jaisA sAmAnya rAgabhAva hotA hai, vaisA mAMsa-bhojanameM nahIM hotA, kintu mAMsa-bhakSaNameM vizeSa hI roga bhAva hotA hai, kyoMki annakA bhojana saba manuSyoMko sahaja hI milatA hai aura mAMsakA bhojana vizeSa prayatna-sAdhya aura prANi-ghAtase hI sambhava hai| isI prakAra dinakA bhojana alpa prayatla-sAdhya hai, ataH usameM sAdhAraNa rAga bhAva hotA hai kintu rAtrikA bhojana mahAprayatnase hI saMbhava hai, Arambha Adi bahuta karanA par3atA hai, aMdheremeM jAne-Ane, pakAne-khAnemeM vipula hiMsA hotI hai, aura bhojanakI adhika lolupatA hotI hai, ataH rAgabhAva adhika hI hotA hai, ataeva rAtri bhojana tyAjya hI hai| arkAlokena vinA bhukSAnaH pariharet kathaM hiMsAm / api vodhitaH pradIpo bhojyajupAM sUkSmajIvAnAm // 77 // sUryake prakAzake vinA rAtrimeM bhojana karanevAle puruSake dIpaka ke jalAne para bhI bhojanameM gira gaye sUkSma jantuoMkI hiMsA kisa prakAra dUra kI jA sakatI hai ? arthAt dUra nahIM kI jA sakatI ||77|| bhAvArtha-dIpakake prakAzameM sUkSma trasa jIva dRSTigocara nahIM hote,' tathA rAtrimeM dIpaka-vijalI Adike prakAzase nAnA
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya 131 prakArake jIvoMkA bhArI saMcAra hotA hai, aura unakA bhojana meM patana nizcita hai, ataeva rAtri - bhojanameM pratyakSa hiMsA hai / jo rAtribhojana karatA hai, vaha hiMsAse kabhI baca nahIM sakatA / jalodarAdikRdyUkAdyaGkamapre cyajantukam / pretAdyucchiSTasutsRSTamapyaznannizyaho sukhI // 78 // jalodara Adiko karanevAle jU~ Adi jisameM gira par3e, to bhI dikhAI nahIM dete, jo bhUta preta Adise jU~ThA kara liyA gayA hai, athavA khA liyA gayA hai; aise bhI bhojanako rAtri meM khAtA huA manuSya apanekI sukhI mAnatA hai, yaha bar3A Azcarya hai ||78 || bhAvArtha - - rAtribhojana meM par3A huA jU~ bhI jIrA-sA dikhatA hai, vaha yadi khAne meM AjAya to jalodararoga ho jAtA hai, kIr3I khAne meM AjAya to medhA bar3ha jAtI hai, makar3Ike khAne para kor3ha nikala AtA hai, bAla khAlene para svara bhaMga ho jAtA hai, isa prakAra saikar3oM anarthoMkI jar3abhUta bhI isa rAtribhuktiko karate hue loga AnandakA anubhava karate haiM, yaha bar3e Azcarya kI bAta hai / ulUkakAkamArjAragRdhrazambarazukarAH / ahivRzcikagodhAzca jAyante rAtribhojanAt // 76 // rAtri-bhojana karaneke pApase yaha jIva ullU, kauvA, billI, gIdha, syAla, zUkara, sAMpa, bicchU aura goharA hotA hai ||79 || kiM vA bahupralapitairiti siddhaM yo manovacanakAyaiH / pariharati rAtribhuktiM satatamahiMsAM sa pAlayati // 80 // 'bahuta adhika kahane se kyA, jo puruSa mana, vacana, kAyase
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta rAtribhojanakA tyAga karatA hai vaha nirantara ahiMsAkA pAlana karatA hai / / 80 // bhAvArtha--jisa bhAgyazAlIne rAtribhojanakA sarvathA tyAga kara . diyA hai vahI saccA ahiMsaka hai / Upara jina pA~ca aNuvratoMkA varNana kiyA gayA hai, unakI rakSA .. aura vRddhi karanevAle vratoMko guNatrata kahate haiM / ve tIna hote haiM / dikhata, dezavata aura anarthadaNDavrata / yahA~ usakA kramase varNana . kiyA jAtA hai paridhaya iva nagarANi vratAni kila pAlayanti zIlAni / vratapAlanAya tasmAcchIlAnyapi pAlanIyAni // 8 // jisa prakAra parikhA ( khAI ) yA nagara-koTa nagaroMko rakSA : karate haiM, usI prakAra zIla pA~ca aNuvratoMkI rakSA karate haiN| isalie zrAvakako apane vratoMkI rakSAke lie sAta zIloMkA avazya pAlana karanA cAhie // 8 // digbatakA svarUpa pravidhAya suprasiddhaimaryAdA sarvato'pyabhijJAnaiH / / prAcyAdibhyo digbhyaH karttavyA viratiravicalitA // 2 // suprasiddha grAma, nadI, parvatAdi pratyabhijJAnoMse (cihna-vizeSoMse) saba ora maryAdA karake pUrva Adi dizAoMkA avicala tyAga karanA caahie| arthAt mayAdita kSetrase bAhara. yAvajjIvana nahIM ... jAnA-AnA cAhie // 82 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya digvratase lAbha iti niyamita digbhAge pravartate yastato vahistasya / sakalAsaMyamavirahAdbhavatyahiMsAtrataM pUrNam // 83 // 133 isa prakAra maryAdA kiye gaye digvibhAga meM hI jo gamanAgamanAdikI pravRtti karatA hai, usake usa kSetra se bAharaM samasta asaMyamabhAvake dUra ho jAnese paripUrNa ahiMsAtrata hotA hai // 83 // bhAvArtha - jahA~ taka ke kSetrakI maryAdA kI gaI hai, usase bAhara samasta trasa sthAvara jIvoM kI hiMsAse nivRtti rahatI hai, isalie vahA~ ahiMsAvratakA pUrNataH paripAlana hotA hai / yahI divrata dhAraNakA mahAn lAbha hai / dezavratakA svarUpa tatrApi ca parimANaM grAmApaNabhavanapATakAdInAm / pravidhAya niyatakAlaM karaNIyaM viramaNaM dezAt // 84 // usa digvratameM bhI grAma, bAjAra, mandira, muhallA AdikA parimANa karake maryAdita kSetra se bAhara jAne-AnekA niyata kAla paryanta tyAga karanA cAhie // 84 // bhAvArtha - pratidina jitane kSetrameM jAne-Ane kI saMbhAvanA ho, utane kSetrameM jAne-Aneke niyama leneko dezavrata kahate haiM / dezavrata se lAbha iti virato bahudezAt taduttha hiMsA vizeSaparihArAt / tatkAlaM vimalamatiH zrayatyahiMsAM vizepeNa ||5|| isa prakAra anAvazyaka bahuta kSetrase virata nirmala-buddhi zrAvaka
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 jainadharmAmRta usa niyata kAlameM tatkSetra-janita hiMsA-vizeSake tyAgase viziSTa ahiMsAko Azraya karatA hai / / 85 // ___bhAvArtha-dezavratameM lI gaI kSetra-maryAdAke bAhara sarvapApoMkI nivRttise usa zrAvakake aNuvrata bhI mahAvratake tulya ho jAte haiN| jinase apanA koI prayojana siddha na ho, aise vyarthake pApavardhaka kAryoMke karaneko anarthadaNDa kahate haiN| usake pA~ca bheda haiM-apadhyAna, pApopadeza, pramAdacaryA, hiMsAdAna aura duHzruti / . yahA~ inake kramase varNana kiyA jAtA hai| apadhyAnaanarthadaNDa paapddhi-jy-praajy-sNgr-prdaar-gmn-cauryaadyaaH| na kadAcanApi cintyAH pApaphalaM kevalaM yasmAt // 86 // AkheTa-gamana, jaya-parAjaya, yuddha, parastrI-gamana aura corI AdikA vicAra karanA apadhyAna anarthadaNDa hai| isakA kisI bhI samaya cintavana nahIM karanA cAhie, kyoMki isase kevala pApakA hI saMcaya hotA hai aura koI lAbha nahIM hotA hai / / 86 / / pApopadeza-anarthadaNDa vidyAvANijyamapIkRpisevAzilpajIvinAM puMsAm / pApopadezadAnaM kadAcidapi naiva vaktavyam // 8 // vidyA, vyApAra, lekhanakalA, khetI, sevA aura kArIgarIse . . jIvikA karanevAle puruSoMko pApakA upadeza denA pApopadeza anartha- .. daNDa hai| ataeva pApakA upadeza kabhI bhI nahIM denA cAhie ||7||
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya 135 pramAdacaryA-anarthadaNDa bhUkhanana-vRkSamohana-zADbaladalanAmbusecanAdIni / niSkAraNaM na kuryAddalaphalaMkusumoccayAnapi ca // 8 // .. niSkAraNa pRthivI khodanA, vRkSa ukhAr3anA, harI dUrvA para calanA, pAnI sIMcanA, tathA patra, phala aura phUloMkA saMcaya karanA pramAdacaryA hai, ise nahIM karanA cAhie / / 88|| . hiMsAdAna-anartha daNDa asi-dhenu-vipa-hutAzana-lAGgala karavAla-kArmukAdInAm / vitaraNamupakaraNAnAM hiMsAyAH pariharedyatnAt // 6 // churI, viSa, agni, hala, talavAra aura dhanuSa Adi hiMsAke upakaraNoMkA dUsaroMko denA hiMsAdAna anarthadaNDa hai, isakA yatna pUrvaka tyAga kare // 89 // - duHzruti-anarthadaNDa . rAgAdivardhanAnAM duSTakathAnAmavodhabahulAnAm / na kadAcana kurvIta zravaNArjanazikSaNAdIni // 30 // rAga-dveSAdike bar3hAnevAlI aura ajJAnatAse bharI huI khoTI kathAoMkA sunanA, saMgraha karanA aura zikSaNa denA so duHzruti nAmaka anarthadaNDa hai, use kadAcit bhI nahIM karanA cAhie / / 90 // ____ cUta-tyAgakA upadeza . sarvAnarthaprathanaM mathanaM zaucasya samma maayaayaaH| dUrAtpariharaNIyaM cauryAtsatyAspadaM ghUtam // 6 // . sarva anA~kA janaka, santoSa aura pavitratAkA nAzaka, mAyA
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta cArakA sadana, corI aura asatyakA Aspada Ako durase hI tyAga karanA cAhie // 11 // bhAvArtha-vyApArika saude-saTTe bhI cUta-vyasanake antargata haiM, ataH vratI purupa unakA bhI parityAga kare / evaMvidhamaparamapi jJAtvA muJcatyanarthadaNDaM yaH / tanyAnizamanavadya vijayamahiMsAvataM labhate // 32 // isa prakArake anya bhI anarthadaNDoMko jAna kara jo puruSa / unakA tyAga karatA hai, usakA ahiMsAvata nirdoSa hokara sadA vijayako prApta hotA hai / / 12 // zrAvakakA lakSya sadA Age bar3hanekA rahatA hai, ataeva vaha samasta pApoMke tyAgakI zikSA dene vAle zikSAvratoMkA bhI pAlana karatA hai| zikSAvatake cAra bheda haiM-sAmAyika, proSadhopavAsa, bhogopabhoga parimANa aura atithisaMvibhAga yA vayAvRtya / yahA~ para unakA kramase varNana kiyA jAtA hai| sAmAyika-zikSAvrata rAgadvepatyAgAnnikhiladravyeSu sAmyamavalamvya / tatvopalabdhimUlaM bahuzaH sAmAyika kAryam // 6 // rAga aura dveSakA tyAgakara tathA samasta dravyoMmeM sAmyabhAvakA Alambana kara tattvoMke rahasya-prAptikA mUla kAraNa sAmAyika vArambAra karanA cAhie // 13 // rajanI-dinayorante tadavazyaM bhAvanIyamavicalitam / itaratra punaH samaye na kRtaM dopAya taddvaNAya kRtam // 14 // , sAmAyikako rAtri aura dinake antameM ekAgratApUrvaka avazya
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 caturtha adhyAya hI karanA cAhie / yaha sAmAyika ukta samayake atirikta yadi anya samayameM kI jAya, to koI doSa nahIM pratyuta guNake lie hI hai arthAt guNa-vardhaka hai // 14 // sAmAyikaM zritAnAM samastasAvadhayogaparihArAt / bhavati mahAvatamepAmudaye'pi caritramohasya // 65 // sAmAyika karane vAle jIvoMke samasta sAvadha yogakA parihAra ho jAnese cAritra-mohakA udaya hone para bhI unake aNuvrata mahAvratarUpa ho jAte haiM // 15 // bhAvArtha-sAmAyika karate samaya aNuvratI gRhastha bhI mahAvratIke samAna hai| propadhopavAsa-zikSAvrata sAmAyikasaMskAraM pratidinamAropitaM sthirIkarte m / pakSArdhayordvayorapi kartavyo'vazyamupavAsaH // 66 // pratidina dhAraNa kiye hue sAmAyikake saMskArako sthira karane ke lie donoM pakSoMke ardha bhAgameM upavAsa avazya hI karanA . cAhie // 96 // muktasamastArambhaH propadhadinapUrvavAsarasyArdhe / upavAsaM gRhNIyAnmamatvamapahAya dehAdau // 17 // proSadhopavAsa karaneke pUrvavartI dinake Adhe samayase samasta Arambha chor3akara aura zarIrAdikase mamatva tyAgakara upavAsako grahaNa kare // 97|| zritvA viviktavasati samastasAvadyayogamapanIya / . .. sarvendriyArthavirataH kAyamanovacanaguptibhistiSThet // 8 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta upavAsa grahaNa karane ke anantara ekAnta vasatikAmeM jAkara samasta sAcadyayogakA parihAra kara aura sarva indriyoMke viSayoMse virakta hokara mana, vacana aura kAyakI rakSA karatA huA Thahare ||98|| 26 dharmadhyAnAsakto vAsaramativAdya vihitasAndhyavidhiH / zucisaMstare triyAmAM gamayetsvAdhyAyajitanidraH // 66 // dharmadhyAnameM lavalIna hokara dinakA avaziSTa bhAga vitAkara aura sandhyAkAlIna kriyAoMko karake pavitra vistarapara svAdhyAyase nidrAko jItatA huA rAtrike tIna paharoMko bitAve // 66 // prAtaH protthAya tataH kRtvA tAtkAlikaM kriyAkalpam / nirvartayedyathoktaM jina pUjAM prAsukairdravyaH // 100 // prAtaHkAla brAhmamuhUrttameM uThakara aura tAtkAlika kriyAoMko karake prAsuka dravyoMse jinabhagavAnkA AgamAnusAra pUjana kare // 100 // uktena tato vidhinA nItvA divasaM dvitIyarAtriM ca / bhativAhayetprayatnAdardhaM ca tRtIyadivasasya // 101 // punaH ukta vidhise dharmadhyAna pUrvaka sampUrNa dinako aura dUsarI rAtriko vitAkara sAvadhAnIse tIsare dina ke ardhabhAgako bhI vitAye // 101 // iti yaH poDazayAmAn gamayati parimuktasakalasAvadyaH / tasya tadAnIM niyataM pUrNama hiMsAvrataM bhavati // 102 // isa prakAra jo jIva samasta sAvadyayogase rahita hokara solaha pahara dharmadhyAna pUrvaka vyatIta karatA hai, usake utane samaya taka niyamase sampUrNaM ahiMsA vrata hotA hai // 102 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 - caturtha adhyAya bhAvArtha-ukta vidhise jo 16 pahara arthAt 48 ghaNTe taka anna-jalake sevanakA parityAga kara sArA samaya dharmArAdhanameM vyatIta karatA hai, usa samaya use pUrNa ahiMsAtratI arthAt ahiMsA mahAvrata kA dhAraka jAnanA cAhie / bhogopabhogapariNAmazikSAbata bhakSArthAnAM parisaMkhyAnaM bhogopabhogaparimANam / arthavatAmapyavadhau rAgaratInAM tanUkRtaye // 103 // parigraha parimANake samaya maryAdA kiye gaye bhI prayojana bhUta indriya-viSayoMkA rAga aura Asaktike kRza karaneke lie parimita saMkhyA meM rakhanekA niyama karanA bhogopabhoga parimANa nAmakA tIsarA zikSAtra ta hai / / 103 / / bhoga aura upabhogakA svarUpa bhuktvA parihAtavyo bhogo bhuktvA punazca bhoktavyaH / upabhogo'zanavasanaprabhRtiH paJcendriyo viSayaH // 10 // jo bhojana Adi paJcendriya sambandhI viSaya eka bAra bhoga kara chor3a diye jAte haiM, ve bhoga kahalAte haiM aura jo vastra Adi eka bAra bhogakara punaH sevana karanemeM Ate haiM, unheM upabhoga kahate haiM // 104 // * alpaphalabahuvidhAtAnmUlakamANi zRGgaverANi / . navanItanimbakusumaM kaitakamityevamavaheyam / / 105 // yadaniSTaM tad vratayedyaccAnupasevyametadapi jahyAt / '. abhisandhikRtA virativipayAyogyAd vrataM bhavati / / 106 // jinake bhakSaNa karanese zArIrika lAbha to kama ho, aura /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 jainadharmAmRta sthAvara jIvoMkI hiMsA adhika ho, aise jamIkanda, mUlI, gIlA adaraka, makkhana, nImake phUla aura ketakIke phUla ityAdikA khAnA chor3a denA caahie| jo bhakSya hone para bhI hAnikara ho use aniSTa kahate haiN| jo bhale puruSoMke sevana karane yogya na ho use anupasevya kahate haiM / so aise aniSTa aura anupasenya padArthoMkA bhI tyAga karanA caahie| kyoMki kisI bhI yogya viSayase abhiprAya pUrvaka jo tyAga kiyA jAtA hai use jina-zAsanameM vrata kahA gayA hai / / 105-106 // atithisaMvibhAga-zikSAtrata vidhinA dAtUguNavatA dravyavizeSasya jAtarUpAya / svaparAnugrahahetoH kartavyo'vazyamatithaye bhAgaH / / 107 // Age kahe jAnevAle dAtArake guNoMse yukta zrAvakako cAhie ki yathAjAtarUpake dhAraka digambara sAdhuke lie vidhipUrvaka navadhA bhaktike sAtha AhArAdi dravyavizeSakA sva aura parake anugrahanimitta avazya hI vibhAga kre| ise atithisaMvibhAga nAmakA cauthA zikSA vrata kahate haiM / / 107 / / navadhA bhaktike nAma saMgrahamuJcasthAnaM pAdodakamarcanaM praNAmaM ca / vAkSAyamanaHzuddhirepaNazuddhizca vidhimAhuH // 10 // __bhakti pUrvaka atithike sammukha jAkara unheM saMgraha karanA arthAt par3igAhanA, U~cA sthAna denA, caraNa dhonA, pUjana karanA, namaskAra karanA, manaHzuddhi, vacanazuddhi, kAyazuddhi aura bhojanazuddhi, isa nava prakArakI bhaktiko pAtradAnakI vidhi kahA gayA hai / / 108 / / sarakAra
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya dAtArake sata guNa aihikaphalAnapekSA cAntirniSkapaTatAnasUyatvam / avipAditvamuditve nirahaGkAritvamiti hi dAtRguNAH // 106 // isa loka sambandhI phalakI apekSArahitatA, kSamAbhAva, niSkapaTatA, IpyArahitatA, viSAdarahitatA, pramodabhAva aura nirabhimAnatA, isa prakAra ye sAta dAtArake guNa haiM // 106 // dAnameM dene yogya dravya kaisA honA cAhie ? rAgadvepAsaMyama madaduHkhabhayAdikaM na yatkurute / dravyaM tadeva deyaM sutapaHsvAdhyAyavRddhikaram // 110 // jo dravya rAga, dveSa, asaMyama, mada, duHkha aura bhaya Adiko utpanna nahIM kare, kintu jo uttama tapa va svAdhyAya kI vRddhi karanevAlA ho, vahI dravya atithike lie dene yogya hai // 110 // 141 bhAvArtha - dAnameM aisA hI padArtha denA cAhie jo vikAra bhAvoMko utpanna na kare aura tapazcaraNAdikA vardhaka ho / sAdhu yA vratI puruSako zarIra yAtrAke lie zuddha prAsuka AhAradAna, rogazamana ke lie nirdoSa auSadhidAna, ajJAna nivRttike lie zAstradAna aura bhaya miTAneke lie abhayadAna denA Avazyaka hai / dAna dene yogya pAtrake bheda pAtraM tribhedamuktaM saMyogo mokSakAraNaguNAnAm / aviratasamyagdRSTiH viravAviratazca sakalaviratazca // 111 // mokSake kAraNabhUta guNoM kA saMyogavAlA pAtra tIna prakArakA kahA gayA hai / inameM avirata samyagdRSTi jaghanya pAtra hai, saMyatA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 jainadharmAmRta saMyata arthAt dezacAritrakA dhAraka zrAvaka madhyama pAtra hai aura sakala cAritrakA dhAraka sAdhu utkRSTa pAtra hai||111|| hiMsAyAH paryAyo lobho'tra nirasyate yato dAne / tasmAdatithivitaraNaM hiMsAvyuparamaNameveSTam // 112 // yataH isa dAnameM hiMsAkA paryAyI lobha naSTa kiyA jAtA hai, isalie atithiko dAna denA, dUsare zabdoMmeM hiMsAkA parityAga hI mAnA gayA hai // 112 // atithiko dAna nahIM denevAlA puruSa lobhI hai, ataH hiMsaka hai gRhamAgatAya guNine madhukaravRttyA parAnapIDhayate / vitarati yo nAtithaye sa kathaM na hi lobhavAn bhavati / / 113 / / jo gRhastha ghara para Aye hue saMyamAdi guNoMse yukta, aura bhrAmarI vRttise dUsaroMko pIr3ita nahIM karanevAle atithi sAdhuke lie bhojanAdika vitaraNa nahIM karatA hai, vaha lobhavAn kaise nahIM hai ? api tu hai hI // 113 // kintu dAna denevAlA yataH lobha-parityAgI hai, ataH ahiMsaka hai kRtamAtmArtha munaye dadAti bhaktamiti bhAvitastyAgaH / arativiSAdavimuktaH zithilitalobho bhavatyahiMsaiva // 11 // jo apane lie banAye hue bhojanako munike lie detA hai, vaha bhAvapUrvaka kiyA gayA, arati aura vipAdase vimukta aura lobhako zithila karanevAlA dAna ahiMsArUpa hI hotA hai ||114 // isa prakAra cAroM zikSAtratoMkA varNana samApta huaa|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya maraNakAlameM sallekhanA yA saMnyAsakA dhAraNa karanA zrAvakakA parama karttavya hai, vratarUpI mandira para kalaza car3hAne ke samAna hai, ataeva aba sallekhanAkA varNana karate haiM - iyameva samarthA dharmasvaM me mayA samaM netum / satatamiti bhAvanIyA pazcimasallekhanA bhaksyA ||115 // 143 yaha eka akelI hI sallekhanA mere dharmarUpI dhanako mere sAtha le calane ke lie samartha hai, isa prakAra bhakti karake maraNa ke samaya sallekhanA kI prAptike lie nirantara bhAvanA karanA cAhie // 115 // bhAvArtha - prasannatA pUrvaka vinA kisIke Agrahake kaSAya aura zarIrake kRza karaneko sallekhanA kahate haiM / yaha sallekhanA jIvana ke antameM dhAraNa kI jAtI hai / maraNAnte'vazyamahaM vidhinA sallekhanAM kariSyAmi / iti bhAvanApariNato nAgatamapi pAlayedidaM zIlam // 116 // maiM maraNake samaya avazya hI vidhipUrvaka sallekhanA karU~gA, isa bhAvanA se pariNata hokara maraNa - kAla prApta honeke pUrva hI yaha sallekhanA vrata pAlana karanA cAhie // 116 // sallekhanA yA samAdhimaraNa AtmaghAta nahIM hai . maraNe'vazyaM bhAvini kapAyasallekhanAtanUkaraNamAtre | rAgAdimantareNa vyApriyamANasya nAtmaghAto'sti // 117 // avazya hI maraNake hone para kavAya sallekhanAke kRzIkaraNamAtra vyApAra meM pravartamAna puruSake rAgAdibhAva ke vinA AtmaghAta nahIM hai // 117 // bhAvArtha - yataH samAdhimaraNa karanevAle puruSake pariNAmoM meM
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144. jainadharmAmRta: kisI bhI prakArakA rAga-dvepAdi nahIM hai, ataH usake isa kAryako AtmaghAta nahIM kahA jA sakatA / karanevAlA AtmaghAtI kintu kaSAyapUrvaka prANatyAga kahalAtA hai pRthak yo hi kapAyAviSTaH kumbhaka-jala-dhUmaketu-vipa-zastraiH / vyaparopayati prANAn tasya syAtsatyamAtmavadhaH // 118 // jo kaSAyoMse abhiniviSTa puruSa zvAsa-nirodha, jala-praveza, agni praveza, viSa-bhakSaNa aura zastra prahArase apane prANoMko kara detA hai, usake vastutaH AtmaghAta hotA hai arthAt kaSAyapUrvaka prANatyAga karanevAlA manuSya avazya hI AtmaghAtI hai // 118 // nIyante'tra kapAyA hiMsAyA hetavo yatastanutAm / sallekhanAmapi tataH prAhura hiMsAM prasiddhyartham // 116 // yataH isa saMnyAsamaraNameM hiMsAke kAraNabhUta kaSAya kSINa kiye jAte haiM, ataH AcAryAMne sallekhanA ko bhI ahiMsA kI prasiddhi ke lie kahA hai // 119 // sallekhanAkA samaya aura svarUpa upasarge durbhikSe jarasi rujAyAM ca niSpratIkAre / dharmAya tanuvimocanamAhuH sallekhanAmAryAH // 120 // nippratIkAra upasargake, yA durbhikSake, yA vRddhapanAke, athavA rogake AjAne para dharmakI rakSAke lie jo zarIrakA tyAga kiyA jAtA hai, use Arya puruSoMne sallekhanA kahA hai || 120 // sallekhanAkI AvazyakatA kyoM hai ? antaHkriyAdhikaraNaM tapaH phalaM sakaladarzinaH stuvate / tasmAdyAvadvibhavaM samAdhimaraNe prayatitavyam // 121 // :
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya 145 maraNake samaya saMnyAsakA dhAraNa karanA hI jIvana bharakI tapasyAkA phala hai, aisA sakaladarzI yogiyoMne kahA hai / isalie jaba taka sAmarthya banI rahe, taba taka samAdhimaraNameM avazya prayatna karanA cAhie || 121 // samAdhimaraNakI vidhi snehaM vairaM saGga parigrahaM cApahAya zuddhamanAH / svajanaM parijanamapi ca kSAntvA kSamayetpriyairvacanaiH // 122 // bhAlocya sarvamenaH kRtakAritamanumataM ca nirvyAjam / bhAropayenmahAvratamAbharaNasthAyi niHzeSam // 123 // zoka bhayamavasAdaM kledaM kAlupyamaratimapi hitvA / sattvotsAhamudIryaM ca manaH prasAdya zrutairamRtaiH // 124 // AhAraM parihApya kramazaH snigdhaM vivardhayet pAnam / snigdhaM ca hApayitvA kharapAnaM pUrayet kramazaH // / 125 / / kharaM pAhApanAmapi kRtvA kRtvopavAsamapi zaktyA | paJcanamaskAramanAstanuM tyajetsarvayatnena // 126 // .. apane kuTumbiyoM aura mitroMse snehako chor3akara, zatruoMse vaira ko chor3akara, sAMsArika Arambha aura parigrahako bhI chor3akara, zuddha mana hokara svajana aura parijanoM ko kSamAkara, priya vacanoM se apaneko kSamA karAve / punaH apane jIvanameM kiye gaye sarva pApoMkI mana, vacana, kAyase aura kRta kArita anumodanAse nizchala bhAvapUrvaka AlocanA karake maraNaparyanta sthAyI rahanevAle samasta mahAvratoM ko dhAraNa kare / punaH zoka, bhaya, viSAda, kleda, kaluSatA aura arati ko bhI chor3akara bala-vIrya aura utsAhako prakaTa kara amRtamayI zAstravacanoMse manako prasanna karanA cAhie / punaH khAdya svAdya aura 10 - *
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta lehya AhArako kramazaH chor3akara snigdha pAnako bar3hAve, arthAt kevala dugdhAdi pIkara rahe / punaH kramase snigdha pAnako bhI chor3akara kramase khara pAnako bar3hAve arthAt chAMcha, kAMjI, soMTha Adike jala aura uSNa jalapara nirbhara rahe / kramase kharapAnakA bhI tyAga karake zaktike. ... anusAra kucha dina upavAsoMko bhI karake paJca namaskAra mantrakA cintavana karate hue pUrNa sAvadhAnIke sAtha zarIrakA parityAga kare // 122-126 // __ samAdhimaraNakA phala . . niHzreyasamabhyudayaM nistIraM dustaraM sukhAmbunidhim / niHpibati pIvadharmA sarvaduHkhairanAlIDhaH / / 127 // jisa puruSane AjIvana dharmAmRtakA pAna kiyA hai aura antima samaya samAdhimaraNako dhAraNa kiyA hai, vaha svargIya sukhoMko bhogakara antameM sarva duHkhoMse rahita hotA huA agama, apAra sAgara aise nizreyasa sukhake arthAt mokSake parama amRta rasakA pAna karatA hai| arthAt sAMsArika utkRSTa sukhoMko bhogakara antameM sarvotkRSTa parama nirvANa sukhako prApta karatA hai // 127 // ... . aba zrAvakakI gyAraha pratimAoMkA varNana karate haiM zrAvaka gharameM rahate hue aura pUrvokta bAraha vratoMkA paripAlana karate hue jo apane vratoMmeM uttarottara unnati karatA hai, vizuddhi prApta karatA hai, usake kramika vikAsa sambandhI gyAraha kakSAe~ hai, jinheM pratimA yA zrAvakapada kahate haiN| inameMse dazavI pratimA taka zrAvaka gharameM rahate hue dharma sAdhana kara sakatA hai| kintu gyArahavIM pratimA ke lie gRhatyAga Avazyaka hai|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha. adhyAya ' zrAvakapadAni devairekAdaza dezitAni yeSu khlu| . svaguNAH pUrvaguNaiH saha santiSThante kramavivRddhAH // 12 // .. gaNadharadevane zrAvakoMke gyAraha pada yA sthAna kahe haiM, jinameM . nizcayase vivakSita padake guNa pUrvapadasambandhI guNoMke sAtha kramase var3hate hue rahate haiM, arthAt AgAmI pratimAvAle ke lie pUrva pratimA sambandhI guNoMkA dhAraNa karanA Avazyaka hai / / 128 // 1 darzanapratimA samyagdarzanazuddhaH saMsAra-zarIra-bhoganiviNNaH / paJcagurucaraNazaraNo dArzanikastattvapathagRhyaH // 12 // . jo samyagdarzanase zuddha hai, saMsAra, zarIra aura bhogoMse virakta hai, paMca parama guruoMke caraNoMke zaraNako prApta hai aura satyamArgake grahaNa karanekA pakSavAlA hai, vaha darzanapratimAkA dhArI dArzanika zrAvaka hai // 12 // . 2 natapratimA .. niratikramaNamaNuvatapaJcakamapi zIlasaptakaJcApi / .. dhArayate niHzalyo yo'sau vratinAM mato vratikaH // 130 // . jo zrAvaka mAyA, mithyAtva aura nidAna ina tIna zalyoMse .. rahita hokara niraticAra arthAt aticAra-rahita nirdoSa pA~ca aNuvrata aura sAta zIlavatoMko dhAraNa karatA hai, vaha vratI puruSoMke / madhyameM vratapratimAkA dhArI batika zrAvaka mAnA gayA hai // 130 // : . ... . . . . , 3 sAmAyikapratimA ' . .. . . . . . caturAvartatritayazcatuHpraNAmasthito yathAjAtaH / . .... . ... ..: sAmayiko dvinipadyastriyogazuddhastrisandhyamabhivandI // 13 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 jainadharmAmRta jo cAra bAra tIna-tIna Avarta, aura cAra praNAma karake yathAjAta bAlakake samAna nirvikAra vanakara khagAsana yA padmAsanase vaiThakara mana-vacana-kAya zuddha karake tInoM saMdhyAoMmeM deva-guru-zAstrakI vandanA aura pratikramaNa Adi karatA hai, vaha sAmAyika pratimAdhArI zrAvaka kahalAtA hai // 13 // vizeSArtha-donoM hAthoMko jor3akara bAIM orase dAI ora ghumAneko Avarta kahate haiM / sAmAyika karaneke pUrva eka-eka dizAmeM tIna-tIna Avarta karanA cAhie aura Avartake antameM eka namaskAra karanA cAhie / isa prakAra cAroM dizAoM sambandhI bAraha Avarta aura cAra namaskAra ho jAte haiN| punaH baiThakara yA khar3e hokara sAmAyika karanA caahie| prAtaH, madhyAhna aura sAyaMkAla devavandanA karanA, bAraha bhAvanAoMkA cintavana karanA, apane doSoMkI AlocanA karate hue AtmanirIkSaNa karanA, pratikramaNa karanA Adi sarva kriyAe~ sAmAyikake hI antargata haiM / sAmAyikakA utkRSTakAla 6 ghar3I, madhyama 4 ghar3I aura jaghanya 2 ghar3I hai| __4 proSadhapratimA parvadineSu caturvapi mAse-mAse svazaktimaniguhya / ..., propadhaniyamavidhAyI praNadhiparaH propadhAnazanaH / / 132 // pratyeka mAsakI do aSTamI aura do caturdazI ina cAroM hI poM meM apanI zaktiko nahIM chipAkara sAvadhAna ho proSadhopavAsa karane vAlA proSadhaniyama-vidhAyI zrAvaka kahalatA hai // 132 // . bhAvArtha:-eka bAra bhojana karaneko proSadha kahate haiM aura sarva ' . .
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya 146 . prakArake bhojana tyAgako upavAsa kahate haiN| jaba ekAzanake sAtha upavAsa kiyA jAtA hai taba use proSadhopacAsa kahate haiN| . 5 sacittatyAgapratimA . mUla-phala-zAka-zAkhA-karI-kanda-prasUna-bIjAni / nAmAni yo'tti so'yaM sacittavirato dayAmUrtiH // 133 // jo dayA-mUrti zrAvaka kacce kanda, mUla, phala, zAMka, zAkhA, kaira, kanda, phUla aura bIjoMko nahIM khAtA hai, vaha sacittatyAgapratimAdhArI kahalAtA hai // 133 // rAtri-bhojanatyAgapratimA ... annaM pAnaM khAdyaM leAM nAznAti yo vibhAvaryAm / / . . sa ca rAtribhuktivirataH sattveSvanukampamAnamanAH // 134 // jo rAtrimeM anna, pAna, khAdya aura lehya ina cAroM prakArake AhArako prANiyoM para anukampAzIla citta hokara nahIM khAtA hai, vaha rAtribhuktivirata zrAvaka hai // 13 // ... vizeSArtha-isa pratimAke pUrva auSadhAdike kAdAcitka kucha apavAda rAtrimeM leneke the, kintu chaThI pratimAmeM auSadhi to kyA, jala takakA bhI tyAga Avazyaka hai, itanA hI nahIM, bhojana pAna bhI dinake do ghar3I udayakAla aura astakAlameM lene takakA niSedha hai| . 7 brahmacaryapratimA.. ... malabIjaM malayoni galanmalaM pUtagandhi bIbhatsam / pazyannazamanaGgAdviramati yo brahmacArI saH / / 135 / / - jo puruSa strIke kAmAGgako yaha malakA bIja hai, malakI yoni hai, nirantara isase. mala galatA rahatA hai, durgandha yukta hai, aura
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 jainadharmAmRta vIbhatsa hai, isa prakAra dekhatA huA usase virakta hotA hai vaha / brahmacArI zrAvaka hai // 135 // bhAvArtha-isa pratimAkA dhArI svastrIkA sevana bhI sarvathA tyAgakara pUrNa brahmacArI bana jAtA hai| ____8 ArambhatyAga-pratimA sevAkRpivANijyapramukhAdArambhato vyupAramati / prANAtipAtahetoryo'sAvArambhavinivRttaH // 136 // jo zrAvaka jIvahiMsAke kAraNabhUta sevA, kRSi, vANijya Adi Arambhase virakta ho vizrAma letA hai, vaha ArambhatyAgapratimAkA dhArI hai // 136 // bhAvArtha--isa pratimAkA dhArI sarva prakArake vyApArika yA khetI-bAr3I sambandhI dhandhe chor3a detA hai aura jo kucha bhI pUrva saMcita dhana hai, usa para hI santoSa kara jIvana yApana karatA hai| parigraha-tyAga-pratimA bApu dazasu vastupu mamatvamutsRjya nirmamatvarataH / svasthaH santoSaparaH paricittaparigrahAdvirataH // 137 // jo zrAvaka kSetra, vAstu, dhana, dhAnya, hiraNya, suvarNa, dAsI, dAsa, kuSya aura bhANDa, ina daza prakArake bAhya parigrahameM mamatAko chor3akara aura nirmamatAmeM rata hokara Atmastha ho santoSako dhAraNa karatA hai, vaha vAhya parigrahase virakta navI pratimAkA dhAraka zrAvaka hai // 13 // 10 anumatityAga-pratimA anumatirArambhe vA parigrahe vaihikeSu karmasu vAM / nAsti khalu yasya samadhIranumativirataH sa mntvyH||138||
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha adhyAya jisa zrAvakakI kisI bhI prakArake ArambhameM, athavA parigrahameM yA aihika kAryoMmeM anumodanA nahIM rahatI hai, vaha samabuddhi anumatityAgI zrAvaka mAnanA cAhie // 138 // . . . . * . bhAvArtha--isa pratimAkA dhArI zrAvaka gharameM rahate hue bhI kisI bhI laukika kAryameM pUche jAne para bhI apanI sammati nahIM detA hai aura parama udAsInatAkA anubhava karatA huA jalameM bhinna kamalake samAna gharameM alipta bhAvase udAsIna hokara rahatA hai| 11 uddiSTatyAgapratimA / gRhato munivanamitvA gurUpakaNThe vratAni parigRhya / bhainyAzanastapasyannutkRSTazcelakhaNDadharaH // 13 // jo zrAvakaM apane gharase munivanako jAkara guruke samIpameM vratoM ko grahaNa karake bhikSAvRttise AhAra karatA hai, celakhaNDako dhAraNa karatA hai aura rAtadina tapasyA karatA rahatA hai, vaha utkRSTa zrAvaka hai| yaha apane nimittase bane hue AhArako grahaNa nahIM karatA hai, isalie ise uddiSTAhAratyAgI zrAvaka kahate haiM / / 139 // / ukta gyAraha pratimAoMmeM utkRSTa, madhyama, jaghanyakA vibhAga aura unakI saMjJAoMko nirdeza karate haiM--- / paDhana gRhiNo jJeyAstrayaH syurbrahmacAriNaH / / bhikSuko dvau tu nirdiSTau tataH syAtsarvato yatiH // 140 // prArambhake chaha pratimAdhArI gRhastha kahalAte haiM aura ve jaghanya zrAvaka haiN| sAtavIM AThavIM navIM pratimAdhArI brahmacArI yA varNI kahalAte haiM aura ve madhyama zrAvaka haiM / dazavI aura gyArahavIM pratimAke
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 jainadharmAmRta dhAraka bhikSuka kahalAte haiM aura ve utkRSTa zrAvaka haiN| isase Age .. sarva parigraha rahita pUrNa digambara sAdhukA hI sthAna hai // 140 // zrAvaka sambandhI AcArakA vizeSa varNana jAnaneke lie ratnakaraNDazrAvakAcAra, puruSArthasiddhayupAya, amitagatizrAvakAcAra, sAgAradharmAmRta aura lATI saMhitA Adi dekhanA cAhie / isa prakAra zrAvaka dharmakA varNana karanevAlA cauthA / adhyAya samApta huaa|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama adhyAya : saMkSipta sAra . isa adhyAyameM cAritrake dUsare bheda sakala cAritrakA varNana kiyA gayA hai| sarva pApoMke sarvathA tyAgako sakala cAritra kahate haiM / isa sakala cAritrako dhAraNa karaneke lie yaha Avazyaka hai ki manuSya ghara-bAra aura sarva Arambha-parigraha chor3akara sAdhu bana jAve / isakA kAraNa yaha hai ki gRhasthImeM rahate hue niSpApa jIvanakA vitAnA saMbhava nahIM hai| gRhavAsameM Arambha Adike dvArA kucha na kucha hiMsA hotI hai| ataeva jinakA hRdaya prANi-pIr3Ake pApase bhayabhIta aura jIva-rakSAke lie karuNAse Ardra ho jAtA hai, ve pUrNa niSpApa jIvana bitAneke lie sabhI prakArake parigrahakA parityAga kara aura yathAjAta rUpako aMgIkAra kara eka mAtra jIvoMkI rakSA karate hue Atma sAdhanAmeM tallIna rahate haiM aura zarIra-nirvAhake lie bhojana-velAmeM gRhasthake ghara jAkara usake dvArA dI gaI nirdoSa bhikSA ko svIkAra karate haiM / isa saMkala cAritrake dhAraka sAdhuko 28 mUla guNoMkA pAlanA Avazyaka hotA hai, unhIMkA isa adhyAyameM vivecana kiyA gayA hai aura antameM batalAyA gayA hai ki sakala cAritrake dhAraka sAdhuoMko hI kina bhinna bhinna viziSTa guNoMke kAraNaM RSi, * yati, muni, anagAra, vAcaMyama, anAzvAn , yogI, paramahaMsa, atithi Adi vibhinna nAmoMse pukArA jAtA hai|
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama adhyAya anagAra dharmakA varNana yuktAH paJcamahAvataiH samitayaH paJcAkSarodhAzayAH; paJcAvazyakapaDkaluJcana varAcelakyamasnAnatA / bhUzayyAsthitimuktidantakapaNaM cAya kabhaktaM yatA vevaM mUlaguNASTaviMzatiriyaM mUlaM caritrazriyaH // 1 // sakala cAritrake dhAraka anagAra sAdhuke pA~ca mahAvrata, pA~ca samitiyAM, paMca indriya-vijaya, chaha Avazyaka, kezaluJcanatA, acelakatA, asnAnatA, bhUzayyA, sthitibhojana, adantadhAvana aura ekabhukti, ye aTThAIsa mUlaguNa hote haiM, jo ki cAritralakSmIkI prAptike mUla kAraNa haiM // 1 // pA~ca mahAvrata ahiMsA satyamasteyaM brahmacaryamasaMgatA / mahAvratAni paJcaiva niHzepAvadyavarjanAt // 2 // hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha ina pA~coM pApoMkA niHzeSarUpase tyAga karane para ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura asaMgatA yA parigraha tyAga rUpa pA~ca mahAvrata utpanna hote haiM // 2 // 1 ahiMsA mahAvrata janmakAyakulAkSAdyaitviA sattvatati zruteH / tyAgastrizuddhayA hiMsAdeH sthAnAdau syAdahiMsanam // 3 // janma, kAya, kula aura indriya Adike dvArA zAstrAnusAra
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 555 paJcama adhyAya jIvoMke samudAyako jAnakara unakI hiMsA AdikA mana, vacana aura kAyase sarvathA tyAga karanA ahiMsA mahAvata hai // 3 // 2 satya mahAvata rAgadvepAdijAsatyamutsRjyAnyAhitaM vcH| satyaM tatvAnyathoktaM ca vacanaM satyamuttamam // 4 // rAga-dveSa Adise utpanna hue asatyako, parake ahitakara vacana ko aura tattvoMkA anyathA kathana karane vAle vacanako chor3a kara yathArtha vacana kahanA satya mahAvata hai / / 4 // 3 acaurya mahAvrata vahvalpaM vA paradravyaM grAmAdau patitAdikam / adattaM yattadAdAnavarjanaM steyavarjanam // 5 // . vinA diye hue, grAma, nagara yA parvata para gire, rakhe yA bhUle hue bahuta yA alpa para-dravyako nahIM grahaNa karanA acaurya tyAga mahAvrata hai // 5 // ____4 brahmacarya mahAvrata .. . rAgAlokakathAtyAgaH sarvasvIsthApanAdiSu / . - mAtA'nujA tanUjeti matyA brahmavataM matam // 6 // : . manuSya, tithaMca aura deva gati sambandhI sarva prakArakI striyoMmeM aura kASTha, pusta, bhitti Adi para citrAma Adise aMkita yA sthApita strIcitroMmeM yaha merI mAtA hai, yaha bahina hai, yaha lar3akI hai, isa prakAra avasthAke anusAra kalpanA karake unameM rAgabhAvakA, / unake dekhanekA aura unakI kathAoMke karanekA tyAga karanA brahma carya mahAvrata mAnA gayA hai // 6 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..jainadharmAmRta 5 parigrahatyAgamahAvrata cetanetaravAhyAntaraGgasaGga-vivarjanam / jJAnasaMyamasago vA nirmamatvamasamatA // 7 // cetana aura acetana tathA bAhya aura antaraMga sarva prakArake parigrahako chor3a denA aura nirmamatva bhAvako aMgIkAra karanA, athavA jJAna aura saMyamakA hI saMgama karanA so asaMgatA nAmaka parigraha tyAga mahAvrata jAnanA cAhie ||7|| paJca samitiyA~ IryAmASaNAdAnanikSepotsargasaMjikAH / vratatrANAya paJcatAH smRtAH samitayo yateH // 8 // IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAnanikSepaNasamiti aura utsargasamiti ye pA~ca samitiyA~ sAdhuke pA~ca mahAvratoMkI rakSAke lie kahI gaI haiM // 8 // . 1 IryAsamiti puro yugAntare'kSasya dine prAsukavarmani / sadayasya sakAryasya syAdIryAsamitirgatiH // 9 // .. dinameM mArgake prAsuka ho jAne para sAmane cAra hAtha bhUmiko ... zodhate hue kAryavaza gamana karanevAle dayAlu sAdhuke IryAsamitirUpa gati hotI hai // 6 // 2 bhASAsamiti bhedapaizunyaparuSaprahAsoktyAdivarjitA / ... hitamitaniHsandehA bhApA bhASAsamityAkhyA // 10 // dUsarekA bheda karanevAlI, paizunya, paruSa, prahAsokti Adise
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama adhyAya 157 rahita, hita, mita aura asaMdigdha bhASA bolanA bhASAsamiti hai // 10 // .. 3 eSaNAsamiti paTcatvAriMzaddoponA prAsukAnnAdikasya yA / - epaNAsamitibhuktiH svAdhyAyadhyAnasiddhaye // 11 // AhAra sambandhI chayAlIsa doSoMse rahita, prAsuka annAdikakA svAdhyAya, aura dhyAnakI siddhike lie grahaNa karanA eSaNAsamiti hai // 11 // . 4 AdAnanikSepaNasamiti jJAnopakaraNAdInAmAdAnaM sthApanaM ca yat / yatnenAdAnanikSepasamitiH karuNAparA // 12 // .:: jJAnake upakaraNa zAstra-pustakAdikoMkA aura saMyama Adike upakaraNa pIchI kamaNDalu AdikA yatnapUrvaka uThAnA aura sthApana karanA so parama karuNAvAlI AdAnanikSepaNasamiti hai // 12 // . - 5 utsargasamiti dUragUDhavizAlAviruddhazuddhamahItale / utsargasamitirvimUtrAdInAM syAdvisarjanam // 13 // . dUravartI gUDha, vizAla, aviruddha aura zuddha mahItalapara mala-mUtra AdikA visarjana karanA utsargasamiti hai // 13 // . __paJcendriya-vijayatA. cakSuHzrotraghrANajihvAsparzAkSagocare bhikSoH / .... ratyaraticittavRtte rodhaH syAdakSasaMrodhaH // 14 // ...: .... cakSu, karNa, ghrANa,, jihvA aura sparzana indriyake iSTa-aniSTa /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 jainadharmAmRta viSayameM rati aura arati rUpa manovRttikA nirodha karanA sAdhukI paJcendriya-vijayatA hai // 14 // 1 cakSurindriyavijaya cetanetaravastUnAM harSAmAkarakriyA / varNasaMsthAnabhedeSu cakSurodho'vikAradhIH // 15 // cetana aura acetana padArthAke nAnA bhedavAle varSoM meM aura saMsthAnoMmeM harSa aura AmarSa karanevAlI kriyA nahIM karanA, unameM nirvikAra buddhi rahanA cakSurindriya-vijayaguNa hai // 15 // 2 zrotrendriyavijaya jIvAjIvobhayodbhUte cetohArItarasvare / rAgadvepAvilasvAntadaNDanaM zrotradaNDanam // 16 // jIva, ajIva aura donoMke saMyogase utpanna hue cittako haraNa karanevAle susvarameM rAgase aura vyAkula karanevAle duHsvarameM dveSase vyApta citta kA nigraha karanA zrotrendriyavijaya guNa hai // 16 // 3 nANendriyavijaya prakRtiprayogagandhe jIvAjIvomayAzraye / zubhe'zubhe manaHsAmyaM nANendriyajayaM viduH // 17 // jIva, ajIva aura ubhayake Azrayase honevAle zubha aura azubha prakRti yA prayoga janita ganvameM manako samAna rakhanA so ghrANendriya vijaya nAmakA guNa jAnanA cAhie // 17 // 4rasanendriyavijaya gRhidatte'napAnAdAvadope samatAyutam / gAnayAtrAnimittaM yaddojanaM rasanAjayaH // 3 // .. gRhasthake dvArA diye gaye sUkhe sUkhe nirdoSa anna-pAnAdikameM
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama adhyAya 156 samatA bhAvase yukta hokara zarIra -yAtrA ke nimitta jo bhojana karanA so. rasanendriya vijaya hai // 18 // 5 sparzanendriyavijaya : jIvAjIvobhayasparze karkazAdyaSTabhedake / zubhe'zubhe'timadhyasthaM manaH sparzAkSanirjayaH // 16 // jIva ajIva aura donoMke saMyogase utpanna hue, karkaza, komala Adi ATha bhedavAle, zubha aura azubha sparzameM manako atyanta madhyastha rakhanA sparzanendriya - vijayaguNa hai // 19 // chaha Avazyaka Avazyaka kriyApaTukaM samatAstavavandanam / sapratikramaNaM pratyAkhyAnaM kAyavisarjanam // 20 // samatA, caturviMzatistava, vandanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura kAyotsarga ye chaha Avazyaka kahalAte haiM ||20|| 1 samatA - Avazyaka lAbhAlAbha - sukhaklezapramukhe samatA matiH / svAyattakaraNasvAntajJAninaH samatA matA // 21 // . C lAbha aura alAbhameM, sukha aura duHkhameM, nagara aura vanameM, zatru aura mitrameM, kAca aura kAMcanameM samAna buddhi rakhanA samatA Avazyaka / isake guNake dvArA hI jJAnI jana apane antaHkaraNameM samabhAvako dhAraNa karate haiM // 21 // 2 caturviMzati sa na Avazyaka kRtvA guNagaNotkIrtinAmavyutpattipUjanam / ... vRSabhAdijinAdhIzastavanaM stavanaM matam // 22 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta tIrthakaroM ke guNoMkA kIrtana karanA, nAmoM kI nirukti karanA, unakI pUjA karanA, RSabha Adi jinezvaroM kI stuti karanA stavanaAvazyaka hai ||22|| 160 3 vandanA Avazyaka jaina katIrtha kRtsiddhasAdhUnAM kriyayAnvitam / vandanaM stutimAtraM vA candanaM puNyanandanam // 23 // jina-sAmAnyakI, kisI eka tIrthaMkarakI, siddhoMkI aura sAdhuoM kI kriyAkalApase yukta vandanA karanA yA stuti karanA so puNyakA kAraNa vandanA - Avazyaka hai ||23|| 4 pratikramaNa Avazyaka nindanaM garhaNaM kRtvA dravyAdiSu kRtAgasAm / zodhanaM vAGmanaHkAryaistatpratikramaNaM matam ||24|| apanI nindA aura gahI karake dravya AdimeM kiye gaye aparAdhoMkA mana, vacana, kAyake dvArA zodhana karanA pratikramaNa Avazyaka hai ||24|| '5 pratyAkhyAna Avazyaka yannAmasthApanAdInAmayogyaparivarjanam / trizuddhayA'nAgate kAle tatpratyAkhyAnamIritam // 25 // nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhAva Adike Azrayase bhaviSya kAla ke lie ayogya dravyAdikA mana vacana kAyase parityAga karanA pratyAkhyAna-Avazyaka hai ||25|| 6 kAyotsarga - Avazyaka stavanAdau tanutyAgaH zrImatpaJcagurusmRtiH / vyutsargaH syAcchrataproktocchrAsAvasaralakSaNaH // 26 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama adhyAya .. 161 .. stavana, vandanA Adike samaya zrI zrImatpaJca - parama guruoMkA smaraNa karate hue zarIrakA zruta-kathita niyata ucchvAsa kAla pramANa tyAga karanA, arthAt zarIrakI sarva kriyA banda kara denA kAyotsarga nAmakA Avazyaka hai // 26 // ... ... ..... .. bhAvArtha-eka kAyotsargakA kAla 27 zvAsocchvAsa-pramANa kahA gayA hai / vandanA, stuti, sAmAyika Adi Avazyaka karate samaya 27 zvAsocchvAsapramANa kAla taka nirvyApAra rUpase maunapUrvaka avasthita rahaneko yA nirAkula bhAvase nau bAra NamokAramantrake jApa karaneko kAyotsarga kahate haiN| . . aba zeSa rahe hue sAta guNAMkA varNana karate haiN| .1 kezaluMcaguNa kUrcazmazrukacolluJco. lucanaM syAdamI yataH / parIpahajayA'dainyavairAgyAsaGgasaMyamAH // 27 // .. taccatusviMdvimAsepu sopavAse vidhIyate / . . . . . . jaghanyaM madhyamaM jyeSTaM sapratikramaNe dine // 28 // "..... . zira aura dAr3hIke bAloMke loMcaneko, arthAt hAthoMse ukhAr3aneko kezaluMca kahate haiN| isake karanese. parISahajaya, adInatA, vairAgya, asaMgatA aura saMyamakI prApti hotI hai / jaghanya kezaDhuMca .. cAra mAsameM, madhyama kezaDhuMca tIna mAsameM aura utkRSTa kezaluMca do mAsameM pratikramaNa-sahita upavAsake dina kiyA jAtA hai // 27-28 // - 2 AMcalakyaguNa' valkalAjinavastrAdyairaGgAsaMvaraNaM varam / AcelakyamalaGkArAnajhasaGgavivarjitam // 26 // ... . ' valkala ( vRkSoMkI chAla.), carma aura vastrAdise aMgakA nahIM
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 jainadharmAmRta DhAkanA aura alaMkAra va kAma-saMgamase rahita honA so parama acelakatA ( nagnatA ) guNa hai // 29 // 3 asnAnaguNa saMyamadvayarakSArtha snAnAdevarjanaM muneH / ___ jallasvedamalAlitagAtrasyAsnAnatA smRtA // 30 // zarIrake mala-mUtra, prasveda, kapha Adise lipta hone para bhI indriyasaMyama aura prANisaMyamakI rakSAke lie snAna AdikA tyAga karanA so munikA asnAnaguNa mAnA gayA hai // 30 // 4 bhU-zayanaguNa prasannaprAsukA'nAtmasaMskRtelAzilAdiSu / ekapAna kodaNDa-daNDazayyA mahIzayaH // 31 // svaccha, prAsuka, acetana aura saMskRta pRthvI tala yA zilAtala Adi para eka pArzvase vANa yA daNDake samAna sIdhe soneko bhUmizayanaguNa kahate haiM // 31 // 5sthitibhojanaguNa . . svapAtradAtRzuddhovyAM sthitvA samapadadvayam / nirAlambaM karadvandvabhojanaM sthitibhojanam // 32 // . apanI pIchI dvArA yA dAtAke dvArA zuddha kI gaI pRthvI para samAna donoM paira rakhakara va nirAlambana khar3e hokara apane donoM hAthoMse bhojana karanA so sthitibhojanaguNa hai // 32 // 6 adantadhAvanaguNa .. dazanAgharpaNaM pASANAGgulItvaGnakhAdibhiH / / syAdantAkarpaNaM bhogadehavairAgyamandiram // 33 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ i paJcama adhyAya 163 pASANa, aMgulI, chAla aura nakha Adike dvArA dA~takA nahIM ghisanA so bhoga aura dehase vairAgya utpanna karaneke lie mandira svarUpa dantAkarSaNa nAmakA guNa hai ||33|| 7 ekabhakta guNa udayAstobhayaM tyaktvA trinAdIrbhojanaM sakRt / eka-dvi-trimuhuttaM syAdekabhaktaM dine muneH // 34 // sUryake udayakAla aura astakAla ina donoM samaya tIna tIna nADI pramANa kAla chor3akara dinameM ekabAra bhojana karanA so ekabhakta nAmakA guNa hai ||34|| bhAvArtha -- isa eka bhaktakI prAptike lie jo gocarI kI jAtI hai usakA kAla eka, do aura tIna muhUrtta hai / arthAt utkRSTa gocarI kA kAla eka muhUrtta, madhyama gocarIkA kAla do muhUrtta aura jaghanya gocarIkA kAla tIna muhUrta hai / RpiryatimunibhikSustApasaH saMyato vratI / tapasvI saMyamI yogI varNI sAdhuzca pAtu naH // 35 // jo puruSa ina uparyukta aTThAIsa mUla guNoMse saMyukta haiM, sakala saMyamake dhAraka haiM, unheM RSi, yati, muni, bhikSu, tApasaM, saMyata, tI, tapasvI, yogI, varNI, sAdhu aura anagAra Adi nAmoM se pukArate haiM / aise sAdhu hamArI rakSA kareM ||35|| sAdhuoMkI kucha vizeSa saMjJAe~ jitvendriyANi sarvANi yo vecyAtmAnamAtmanA / sAdhayatyAtmakalyANaM sa jitendriya ucyate // 36 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jainadharmAmRta jo puruSa sarva indriyoMko jItakara apane AtmAke dvArA apane Apako jAnatA hai aura nirantara Atma-kalyANakI siddhi karatA hai, vaha 'jitendriya' kahalAtA hai // 36 // yo hatAzaH prazAntAzastamAzAmbaramUcire / yaH sarva-saGga-santyaktaH sa nannaH parikIrtitaH // 37 // jisane apanI AzAoMkA nAza kara diyA hai aura jisakI saba AzAe~ zAnta ho gaI haiM, vaha 'AzAmbara' yA 'digambara' kahalAtA hai / jo sarva parigrahase rahita hai, vaha 'nagna' kahalAtA hai // 37 // repaNAla zarAzInAmRpimAhurmanISiNaH / / mAnyatvAdAtmavidyAnAM mahadbhiH kIrtyate muniH // 38 // kleza samudAyake repaNa ( niSkAsana ) karanese manIpI puruSoMne use 'RSi' kahA hai / Atma-vidyAoMke viSayameM mAnanIya honese _ ' 'muni' kahalAtA hai // 38 // yaH pApapAzanAzAya yatate sa yatirbhavet / . yo'nIho dehagehe'pi so'nagAraH satAM mataH // 36 // jo pAparUpI pAzake nAza karaneke lie yatna karatA hai, vaha 'yati' kahalAtA hai| jo zarIrarUpI gharameM bhI nirIha (icchA-rahita) . hai, vaha 'anagAra' kahalAtA hai // 39 // AtmA'zuddhikarairyasya na saGgaH karmadurjanaH / sa pumAn zucirAkhyAto nAmbusamplutamastakaH // 40 // jisake AtmAko azuddha karanevAle . karmarUpI durjanoMkA saMga nahIM hai vaha 'zuci' kahA gayA hai, jalase mastakako khUba dhonevAlA mA zuci nahIM kahalAtA // 40 // .. ..... /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama adhyAya 165 dharmakarmaphale'nIhI nivRtto dharmakarmaNaH / taM nirmamamuzantIha kevalAtmaparicchidam // 4 // .. jo dharma aura karmake phalameM icchA-rahita hai, aura dharma-karmake * phalase nivRtta ho cukA hai aise kevala AtmajJAnavAnako 'nirmama' kahate haiM // 41 // .. yaH karmadvitayAtItastaM mumukSu pracakSate / paashailohsy hemno vA yo baddho baddha eva saH // 42 // jo puNya aura pApa ina donoM prakArake karmoMse rahita hai vaha 'mumukSa' kahalAtA hai| jo loheke (pApake) athavA soneke (puNyake) pAzoMse ba~dhA hai, vaha 'baddha' hI hai // 42 // . nirmamo nirahadAro nirmANamadamatsaraH / nindAyAM saMstave caiva samadhIH zasitavrataH // 43 // jo mamatA rahita hai, ahaMkAra-rahita hai, mAna mada aura matsara bhAvase bhI rahita hai aura nindA va stutimeM sama-buddhi rahatA hai, vaha prazaMsanIya vratakA dhAraka 'samadhI' kahalAtA hai // 43 // . ___yo'vagamya yathAnADyaM tattvaM tatvaikabhAvanaH / __vAcaMyamaH sa vijJeyo na maunI pazuvannaraH // 44 // - jo AgamAnusAra tattvako jAnakara nirantara eka mAtra tattvA bhyAsameM hI apanI bhAvanAko rakhatA hai, use 'vAcaMyama' jAnanA caahie| kintu pazuke samAna maunI manupya vAcaMyama nahIM kahalAtA // 44 // zrute vrate prasaMkhyAne saMyame niyame yme| . . . yasyoccaiH sarvadA cetaH so'nUcAnaH prakIrtitaH // 45 // .. jisa manuSyakA citta zrutameM, vratameM, pratyAkhyAnameM, saMyamameM,
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 jainadharmAmRta niyamameM aura yamameM sarvadA ucca rahatA hai, vaha 'anUcAna' kahA gayA hai // 45 // yo'kSastenepvavizvastaH zAzvate pathi tiSThataH / samastasattvavizvAsyaH so'nAzvAniha gIyate // 46 // jo indriya rUpI coroMmeM vizvAsa nahIM karatA, sadA zAzvata patha mokSamArgameM vidyamAna hai aura samasta prANiyoMke vizvAsakA pAtra hai, vaha isa saMsArameM 'anAzvAn' kahA jAtA hai // 46 // tattve pumAn manaH puMsi sa tupyakSakadambakam / yasya yuktaM sa yogI syAnna parecchAdurIhitaH // 47 // jisa puruSakA mana aura indriya-samUha tattvAbhyAsameM aura parama puruSakI prAptimeM yukta hai, vaha 'yogI' hai kintu jo para vastukI icchAse pIr3ita hai, vaha yogI nahIM kahalA sakatA // 47 // kAmaH krodho mado mAyA lobhazcetyagnipaJcakam / yenedaM sAdhitaM sa syAtkRtI paJcAgnisAdhakaH // 48 // jisa puruSane kAma, krodha, mAna, mAyA aura lobha ina pA~ca prakArakI agniyoMko sAdha liyA hai arthAt apane vazameM karake zAnta kara diyA hai, vaha kRtI 'paJcAgnisAdhaka' kahalAtA hai // 48 // jJAnaM brahma dayA brahma brahma kAmavinigrahaH / samyagatra vazannAtmA brahmacArI bhavennaraH // 46 // jJAnako brahma kahate haiM, dayAko brahma kahate haiM aura kAyavikArake jItaneko bhI brahma kahate haiM, ataeva jJAna, dayA aura kAma-vijayameM acchI taraha basanevAlA manuSya 'brahmacArI' kahalAtA hai // 49 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama adhyAya tAntiyopiti yaH saktaH smygjnyaanaatidhipriyH| sa gRhastho bhavennUnaM manomarkaTasAdhakaH // 50 // jo purupa kSamArUpI strImeM Asakta hai, jise samyagjJAnarUpI atithi pyArA hai, vaha manarUpI candarako vazameM karanevAlA nizcayase saccA gRhastha hai // 50 // grAmyamartha bahizcAntaryaH parityajya saMyamI / vAnaprasthaH sa vijJeyo na vanasthaH kuTumbavAn // 5 // jisane nagara sambandhI sabhI bAhya aura Abhyantara arthoMko chor3akara saMyamI vana vanavAsa aMgIkAra kiyA hai, use 'vAnaprastha' jAnanA caahie| kintu saMyama-hIna hokara vanameM rahanevAlA kuTumbavAn puruSa vAnaprastha nahIM ho sakatA // 51 // saMsArAgnizikhAcchedo yena jJAnAsinA kRtaH / taM zikhAcchedinaM prAhurnanu muNDitamastakam // 52 // jisa purupane jJAnarUpI talavArake dvArA saMsArarUpI amikI zikhAkA cheda kara diyA hai, nizcayase use hI 'muNDitamastaka' kahate haiM // 52 // karmAtmanovivektA yaH kSIra-nIrasamAnayoH / bhavetparamahaMso'sau nAsivatsarvabhakSakaH // 53 // __ jo puruSa dUdha aura pAnIke samAna ekameka hokara mile hue karma aura AtmAkA vivektA arthAt pRthak pRthaka karane vAlA hai vaha ' paramahaMsa' kahalAtA hai| kintu khagake samAna sarvabhakSI puruSa paramahaMsa nahIM kahalA sakatA // 53 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 jainadharmAmRta jJAnaimano vapuvRttaniyamairindriyANi ca / / nityaM yasya pradIptAni sa tapasvI na vepavAn // 54 // jisakA mana jJAnase, zarIra cAritrase aura indriyA~ niyamoMse pradIpta haiM, vaha 'tapasvI' hai| kintu kisI amuka vepakA dhAraka tapasvI nahIM kahalAtA // 54 // paJcendriyapravRttAkhyAstithayaH paJca kIrtitAH / saMsAre'zreyahetutvAttAbhirmukto'tithirbhavet // 55 // . pA~coM indriyoMke viSayoM meM pravRtta honeke kAraNa tannAmavAlI pA~ca tithiyA~ kahI gaI haiM / ve saMsArameM akalyANakI hI kAraNa haiM, jo isa prakArakI tithiyoMse mukta ho jAtA hai, vaha 'atithi' kahalAtA hai // 55 // adrohaH sarvasatveSu yajJo yasya dine dine / sa pumAn dIkSitAtmA syAnna tvajAdiyamAzayaH // 56 // jisakA sarva prANiyoMmeM droha-rahita yajJa dina prati dina cAlU rahatA hai, vaha puruSa 'dIkSitAtmA' kahalAtA hai| kintu ajA (bakarA) Adike ghAta karaneke lie yamake samAna abhiprAya vAlA puruSa 'dIkSita' yA 'dIkSItAtmA' nahIM kahalAtA // 56 // duSkarmadurjanAsparzI srvsttvhitaashyH| . . . . . sa zrotriyo bhavetsatyaM na tu yo bAhyazaucavAn // 50 // .. . . jo duSkarmarUpI durjanoMke sparzase rahita hai, jisakA hRdaya sarvaprANiyoMkA hitaipI hai, vahI saccA 'zrotriya' hai| jo kevala bAharI zaucavAn hai, vaha 'zrotriya' nahIM kahalA sakatA // 57|| - : : :
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 paJcama adhyAya .... AtmAnau dayAmantraH samyakarmasamiJcayam / yo juhoti sa hotA syAnna bAlAgnisamedhakaH // 58 // . jo AtmarUpI agnimeM dayArUpI maMtroMke dvArA karmarUpI samidhA ke samUhako samyak prakArase havana karatA hai, vaha hotA' kahalAtA hai, bAharI agnimeM havana karanevAlA hotA' nahIM hai / / 58|| bhAvapuppairyajeddevaM vratapuSpairvapuham / / samApuppaimanovali yaH sa yaSTA satAM mataH // 56 // jo bhAvarUpa puppoMke dvArA devakI pUjA kare, vratarUpI puSpAMke .. dvArA deharUpa gRhakI pUjA kare, aura kSamArUpI puSpoMke dvArA mana rUpI vahikI pUjA kare, vaha puruSa saMjjanoMke dvArA 'yaSTA' mAnA gayA hai // 59|| poDazAnAmudArAtmA yaH prabhurbhAvanavijAm / so'dhvaryuriha boddhavyaH zivazarmAdhvarodhuraH // 60 // jo udAra AtmA darzanavizuddhi Adi solaha kAraNa bhAvanArUpI RtvijoM ( yajJa karanevAloM ) kA prabhu hai, use hI yahA~ zivasukharUpa yajJakA agraNI 'adhvaryu' jAnanA cAhie // 6 // .. vivekaM vedayeduccairyaH zarIra-zarIriNoH / . . . sa prItyai vidupAM vedo nAkhilakSayakAraNam // 6 // .. .. jo veda (jJAna) zarIra aura zarIrI (AtmA): ke bhedako bhalIbhA~ti jJAna karAtA hai, vahI veda vidvAnoMkI, prItike lie ho sakatA hai| akhila havana sAmagrI aura prANiyoMke kSayakA kAraNa veda vidvAnoMkI prItike lie nahIM ho sakatA // 61 // .. .. . : jAtirjarA mRtiH puMsAM trayI saMmRtikAraNam / . epA trayI yatasyAH kSIyate sA trayI matA // 62 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 jainadharmAmRta janma, jarA aura maraNa yaha trayI puruSoMke saMsAra var3hAnekA kAraNa hai| yaha trayI ( tInakA samUha ) jisa ratnatrayarUpI trayIse kSINa hotI hai, vahI saccI 'trayI' mAnI gaI hai // 62 // ahiMsaH sabato jJAnI nirIho niSparigrahaH / __ yaH syAtsa brAhmaNaH satyaM na tu jAtimandAndhalaH // 63 // jo hiMsA-rahita hai, uttama vratakA dhAraka hai, jJAnI hai, icchArahita hai, aura parigraha-rahita hai, vahI saccA 'brAhmaNa hai| kintu jo jAtike madase andhA hai, vaha brAhmaNa nahIM hai / // 63 // sA jAtiH paralokAya yasyAH saddharmasambhavaH / na hi zasyAya jAyeta zuddhA bhUrvIjavarjitA // 6 // jisase sacce dharmakI utpatti ho, vahI jAti paralokameM kalyANakAriNI hai, kyoMki, bIja-rahita zuddha bhI pRthvI dhAnyako utpanna nahIM kara sakatI // 64 // sa zaivo yaH zivajJAtmA sa bauddho yo'ntarAtmabhRt / sa sAMkhyo yaH prasaMkhyAvAn sa dvijo yo na janmavAn // 65 // jo ziva ( kalyANa yA mokSa ) ko jAnane vAlA AtmA hai, vaha 'zaiva' hai, jo antarAtmAkA jJAyaka hai vaha 'bauddha' hai, jo pratyAkhyAnakA dhAraka hai, vaha 'sAMkhya' hai, aura jo punaH janma nahIM dhAraNa karegA, vaha saccA 'dvija' hai| __muniyoMke dharmakA vizeSa varNana jAnaneke lie mUlAcAra, AcArasAra, yazastilaka uttarArdha, cAritrasAra aura anagAradharmAmRta dekhanA caahie| isa prakAra munidharmakA varNana karanevAlA pA~cavA adhyAya samApta hunaa|
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha adhyAya : saMkSipta sAra . . . isa adhyAyameM jIvoMke kramika vikAsase honevAle pariNAmoMkA varNana kiyA gayA hai / jainAcAryoMne adhyAtma dRSTise saMsArake samasta prANiyoMkA caudaha bhedoMmeM vargIkaraNa kiyA hai, jinheM ki guNasthAna kahate haiN| pahale adhyAyameM jina vahirAtmAoMkA varNana kara Aye haiM, ve sabase nIcI bhUmikAke prANI haiM aura jinheM paramAtmAke rUpameM varNana. kara Aye haiM, ve sabase U~cI bhUmikAke prANI haiN| madhyavartI bhUmikAke. sthAnaantarAtmAke utthAna aura patanake nimittase hote haiN| choTe choTe prANiyoMse lekara samasta asamanaska tiryaMca tathA manuSya, deva aura nArakiyoMkA bahubhAga prathama guNasthAnavartI hI samajhanA cAhie / ye jIva taba taka isI vargameM par3e rahate haiM, jaba taka ki ve apane puruSArthako jAgRta kara aura vivekako utpanna kara samyagdRSTi nahIM bana jAte haiM / samyagdRSTi banane para jaba taka ve dezacAritrako dhAraNa nahIM karate, taba taka caturtha guNasthAnavartI kahalAte haiM / dezacAritra ke dhAraNa . karane para ve paMcama guNasthAnavartI aura sakalacAritrake dhAraNa karane para ve chaThe guNasthAnavartI kahalAte haiN| ina tInoM guNasthAnavAle jIva pariNAmoMkI vizuddhise cyuta honepara dUsare / . tIsare guNasthAnako prApta hote haiM aura pariNAmoMkI vizuddhi aura cAritrakI vRddhi honepara sAtaveMse lekara Uparake guNasthAnoMko prApta hote haiN| yahA~ yaha vizeSa jJAtavya hai ki pahale, cauthe, pA~caveM aura terahaveM guNasthAnakA kAla hI adhika hai, zeSa guNasthAnoMkA kAla to antarmuhUrta mAtra hI hai|
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sa dhyAya aba guNasthAnoMkA varNana karate haiN| AtmaguNoMke kramika vikAsa vAle sthAnoMko 'guNasthAna' kahate haiN| saMsArake samasta . prANI hInAdhika guNa vAle haiM, unakI cittavRtti yA manaHzuddhi vibhinna prakArakI hotI hai, usakA pRthak pRthka vibhAga kara kamazaH vikasita guNa vAle jIvoMke jo pada hote haiM, unheM guNasthAna kahate haiM, guNasthAnake caudaha bheda haiM / jo isa prakAra haiM guNasthAnoMke nAma mithyAhaka sAsano mizro'saMyato dezasaMyataH / pramatta itaro'pUrvAnivRttikaraNau tathA // 1 // sUcamopazAntasaMkSINakapAyA yogyayoginau / guNasthAnavikalpAH syuriti sarve caturdaza // 2 // 1 mithyAdRSTi, 2 sAsAdanasamyagdRSTi, 3 samyagmithyAdRSTi, 4 asaMyatasamyagdRSTi, 5 dezasaMyata, 6 pramattasaMyata, 7 apramattasaMyata, 8 apUrvakaraNasaMyata, 9 anivRttikaraNasaMyata, 10 sUkSmasAmparAyasaMyata, 11 upazAntakapAyasaMyata, 12 kSINakaghAyasaMyata, 13 sayogikevalI aura 14 ayogikevalI / isa prakAra guNasthAnake ye caudaha bheda hote haiM / / 1-2 // 1. mithyAdRSTi guNasthAna tatvAni jinadRSTAni yastathyAni na rocate / .. mithyAtvasyodaye jIvo mithyAdRSTirasau mataH // 3 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. paSTha adhyAya 173 ... .. jisa jovako mithyAtva karmake udaya Ane para jinendra bhagavAn ke dvArA dekhe gaye sacce tattva nahIM rucate haiM, vaha prathama guNasthAnavartI mithyAdRSTi jIva mAnA gayA hai // 3 // __ bhAvArtha-jisa karmake udaya honepara AtmAkA samyagdarzanaguNa prakaTa nahIM hone pAtA, use mithyAtvakarma kahate haiM / prathama guNasthAna meM isakA niyamase udaya pAyA jAtA hai, isalie isa guNasthAna vAle samasta jIva mithyAdRSTi kahalAte haiN| mithyAdRSTi jIvoMko apane heyaupAdeyakA kucha bhI jJAna nahIM hotA hai| ve sadA viSayoM meM masta, ajJAnameM rata aura viparIta dRSTi vAle hote haiN| prathama adhyAyameM jo vahirAtmA batalAye gaye haiM, ve saba mithyAdRSTi aura prathama guNasthAnavartI hI jAnanA cAhie / : ....... ... . :2 sAsAdana samyagdRSTi guNasthAna saMyojanodaye bhraSTo jIvaH prthmdRssttitH| : antarAnAttamithyAtvo vaya'te zrastadarzanaH // 4 // . . . . .. ''anantAnubandhI kaSAyake udaya hone para prathamopazama samyagadarzanase bhraSTa huA, aura jisane abhI mithyAtvako nahIM prApta kiyA hai, aisA jIva sAsAdana-samyagdRSTi kahalAtA haiH // 4 // : bhAvArtha-mithyAdRSTi jIva jaba mithyAtvako chor3akara samyagdarzanako prApta karatA hai aura avirata samyagdRSTi banatA hai taba vaha prathama guNasthAnase ekadama U~cA uThakara caturtha guNasthAnavartI bana jAtA hai| jaba cauthe guNasthAnakA kAla samApta honemeM sirpha chaha AvalIpramANa kAla zeSa raha jAtA hai aura yadi usI samaya anantAnuvandhI krodha, mAna; mAyA, lobhameMse kisI eka kaSAyakA .
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 jainadharmAmRta udaya A jAve, to vaha samyagdarzanase gira jAtA hai, isa giraneke prathama samayase lekara aura mithyAtvarUpI bhUmipara pahu~caneke pUrvakAlaM taka madhyavartI jo avasthA hai vahI dUsarA guNasthAna jAnanA caahie| sAsAdana nAma virAdhanA kA hai, samyagdarzanakI virAdhanAke sAtha jo jIva vartamAna hotA hai, use sAsAdana samyagdRSTi kahate haiN| isa dUsare guNasthAnameM jIva adhikase adhika chaha AvalI kAla taka rahatA hai, usake pazcAt vaha niyamase mithyAdRSTi ho jAtA hai / kAlake sabase sUkSma aMzako samaya kahate haiM aura asaMkhyAta samayakI eka AvalI hotI hai| yaha eka AvalI pramANa kAla bhI eka minaTase bahuta choTA hotA hai| 3 samyagmithyAdRSTi guNasthAna samyagmithyArucimizraH samyagmithyAtvapAkataH / suduSkaraH pRthagbhAvo dadhimizraguDhopamaH // 5 // samyagmithyAtvakarmake udayase samyaktva aura mithyAtva donoMke mizra rUpa ruci hotI hai, isako pRthak pRthak karanA atyanta kaThina hai, jisa prakAra ki guDase mizrita dahIkA pRthakkaraNa karanA // 5|| bhAvArtha-darzanamohanIya karmakA eka bheda samyagmithyAtvakarma hai / jaba caturtha guNasthAnavartI jIvake samyagmithyAtva karmakA udaya AtA hai, taba vaha cauthe guNasthAnase cyuta hokara tIsare guNasthAnameM A jAtA hai aura samyagmithyAdRSTi kahalAne lagatA hai| isa guNasthAnako tIsarA kahanekA matalaba yaha hai ki yaha dUsare sAsAdanasamyagdRSTi guNasthAnase uttama pariNAmoMvAlA hai aura cauthe avirata samyagdRSTi guNasthAnase hIna pariNAmoMvAlA hai| jaise dahI aura
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha adhyAya 175 gur3ake milA dene para unakA eka khaTamiTTA svAda bana jAtA hai, jise na gurUpa hI kaha sakate haiM aura na dahIrUpa hii| isI prakAra isa guNasthAnameM jisa jAtike pariNAma hote haiM, unheM na samyagadarzanarUMpa hI kaha sakate haiM, aura na mithyAdarzana rUpa hii| kintu donoMke sammizraNase eka tIsarI hI jAtike mizra pariNAma ho jAte haiM, isIlie isakA nAma mizra yA samyagmithyAdRSTi guNa.. sthAna hai| ... 4 asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna . . pAkAcAritramohasya vyastaprANyakSasaMyamaH / :. trivekatamasamyaktvaH samyagdRSTirasaMyataH // 6 // . . isa guNasthAnakA jIva cAritramohanIya karmake udayase na iMndriya saMyama hI dhAraNa kara pAtA hai aura na prANisaMyama hI, isalie vaha asaMyata kahalAtA hai| tathA darzana mohanIya karmake abhAva ho. jAnese pUrvokta tIna prakArake samyagdarzanameM se kisI eka samyagdarzanako dhAraNa karatA hai, isalie yaha asaMyatasamyagdRSTi kahalAtA hai // 6 // bhAvArtha-isa guNasthAnakA jIva samyagdRSTi hone ke kAraNa tattvArthakA dRr3ha zraddhAnI hotA hai, pUrvokta sapta bhayase mukta rahatA hai, vivekavAn hotA hai| antaraMgameM indriya-sambandhI viSayoMse glAni rakhatA hai, sAMsArika bandhanoMse chUTanA cAhatA hai, kintu cAritra mohanIya karmake udaya honese lezamAtra bhI saMyama nahIM dhAraNa kara pAtA hai, isalie yaha na indriya-viSayoMse virata hotA hai aura na basa-sthAvara jIvoMkI hiMsAse hii| kintu ekamAtra jinokta AjJA
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 jainadharmAmRta kA aura tattvoMkA dRr3ha zraddhAna isake pAyA jAtA hai| prathama adhyAyameM jo jaghanya antarAtmAkA varNana kiyA gayA hai vaha yahI caturtha guNasthAnavI asaMyatasamyagdRSTi jIva hai| yahA~ taka ke cAroM guNasthAna cAroM gatiyoMke jIvoMke hote haiN| 5 dezasaMyata guNasthAna yastrAtA trasakAyAnAM hiMsitA sthAvarAGginAm / apakkASTakapAyo'sau saMyatA'saMyato mataH // 7 // jo trasakAyika jIvoMkA rakSaka hai, kintu sthAvara prANiyoMkA hiMsaka hai aura jisakI pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana ye ATha kaSAya apakka haiM, dUra nahIM huI haiM, vaha jIva saMyatAsaMyata mAnA gayA hai||7|| .. bhAvArtha-jisa jIvane samyagdarzanakI prAptike . sAtha-sAtha zrAvakake vratoMko dhAraNa kara liyA hai usake yaha pA~cavA~ guNasthAna hotA hai| cauthe adhyAyameM zrAvaka ke jina 12 vratoMkA aura 11 pratimAoMkA varNana kara Aye haiM, vaha saba isa paMcama guNasthAnakAH hI jAnanA caahie| isa guNasthAnakA jIva trasajIvoMkI hiMsAkA tyAgI hotA hai, isalie to vaha 'saMyata' kahalAtA hai, kintu gRhasthAzramameM sthAvara jIvoMkI hiMsA baca nahIM sakatI; khAne-pIne AdimeM anivArya sthAvarahiMsA hotI hai, ataH vaha sthAvarahiMsAkI apekSA "asaMyata' hai, aura isa prakAra vibhinna do dRSTiyoMkI apekSA eka sAtha 'saMyatAsaMyata' kahalAtA hai| isIke dUsare nAma. . 'dezasaMyata' 'dezavirata' 'upAsaka' 'zrAvaka' Adi haiN| manuSya aura tiryaMca ina. do g2atiyoMke jIva hI isa guNasthAnake dhAraka ho sakate haiM, deva aura
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha adhyAya 175 nArakiyoMke isakA honA asaMbhava hai, unake Adike cAra hI guNa sthAna hote haiM, Ageke nhiiN| 11 pratimAoMko manuSya hI dhAraNa .. kara sakatA hai, tiryaJca nhiiN| .... : 6 pramatta guNasthAna na yasya pratipadyante kaSAyA dvaadshodym| vyaktAvyaktapramAdo'sau pramattaH saMyataH smRtaH // 8 // jisa puruSake anantAnubandhI Adi bAraha kaSAya udayako prApta nahIM hote haiM, tathA jisake vyakta aura avyakta pramAda pAyA jAtA hai, vaha pramattasaMyata mAnA gayA hai // 8 // ... - bhAvArtha-munivrata yA sakalasaMyamake dhAraNa karanedAle jIvake - yaha chaThA guNasthAna hotA hai| Upara pA~caveM adhyAyameM jisa munivrata kA varNana kiyA gayA hai, vaha saba isI guNasthAnakA varNana jAnanA cAhie / bheda kevala itanA hI hai, ki jaba vaha sAdhu Atmopayoga meM anudyata yA asAvadhAna rahatA hai, taba vaha pramattasaMyata yA SaSTha ...guNasthAnavartI mAnA jAtA hai aura jaba vaha AtmopayogameM udyata, yA tallIna rahatA hai, taba vaha apramattasaMyata yA saptama guNasthAnavartI mAnA jAtA hai| chaThe aura sAtaveM guNasthAnakA kAla antamuhUrta mAtra mAnA gayA hai, so jisa prakAra manuSyoMke netroMkI palakeM jAgRta avasthAmeM khulatI. aura banda hotI rahatI haiM, isI prakAra sAdhu bhI chaThe aura sAtaveM guNasthAnameM AtA jAtA rahatA hai, yahA~ taka ki calate-phirate khAte-pIte bhI usake ina donoM guNasthAnoMkA parivartana hotA rahatA hai, eka muhUrtakAlameM bhI vaha saikar3oM bAra pramattasaMyatase apramattasaMyata aura apramattasaMyatase . pramattasaMyata ho
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 jainadharmAmRta jAtA hai| yahA~ pramAdakA kyA artha hai yaha Ageke zlokase prakaTa karate haiM saMjvalananokapAyANAmudaye satyanudyamaH / dharme zuddhadhaSTake vRtte pramAdo gadito yate // 6 // saMjvalana-krodha, mAna, mAyA, lobha aura nava nokapAyoMke udaya . honepara jo daza prakArake dharmameM, ATha prakArakI zuddhiyoMmeM aura teraha prakArake cAritrameM anudyama yA utsAha hotA hai, vahI sAdhukA pramAda kahA gayA hai // 6 // - bhAvArtha-sAdhuke uttama kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya aura brahmacarya ye daza prakArakA dharma hotA hai / manaHzuddhi, vAk zuddhi, kAyazuddhi, bhaikSyazuddhi, IrSyApathazuddhi, saMstarazuddhi, utsargazuddhi aura vinayazuddhi ye ATha prakArakI . zuddhiyA~ hotI haiM / pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti aura tIna gupti ye teraha prakArakA cAritra hotA hai| jaba sAdhuke saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobhakA yA hAsyAdi nau nokaSAyoMkA tIna udayaM rahatA hai, taba ukta dharma, zuddhi yA cAritrako dhAraNa karate hue bhI unameM anutsAha rahatA hai, aura isa kAraNa vaha pramatta kahalAtA hai| .. kintu trasa aura sthAvara jIvoMkI hiMsAse vaha sarvathA virata rahatA hai isalie vaha saMyaMta kahalAtA hai, isa prakAra pramatta hokarake bhI jo saMyata hotA hai, use pramattasaMyaMta kahate haiM. aura yahI isa chaThe guNasthAnakA svarUpa hai| pramAdake parabhAgamameM anya prakArase 15 bheda batAye haiM, cAra kaSAya, cAra vikathAe~ (strI, rAja, bhojana aura dezakathA ), pA~ca indriyA~, praNaya (sneha ) aura nidraa| jaba . .
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha adhyAya 176 ., sAdhu saMyama pAlana karate hue bhI ina pandraha bhedoMmeMse kisI ekameM ... vartamAna hotA hai, taba vaha pramattasaMyata hai| . . 7 apramattasaMyata guNasthAna ... .. . zamakSayaparAdhInaH krmnnaamudysNymH| . niSpramAdo'pramatto'sti dhamyaM dhyAnamadhiSThitaH // 10 // saMjvalana aura nokaSAyoMke, athavA. cAritramohanIya karmake kSayopazamavAlA, saMyama dhAraNa karanemeM udyamazIla, dharmadhyAnako dhAraNakara usameM saMlagna aura pramAda-rahita sAdhu apramattasaMyata . hai // 10 // bhAvArtha-Upara pramattasaMyata guNasthAnake svarUpameM jisa prakAra ke pramAdakA varNana kiyA gayA hai usase jo sAdhu rahita hai, dharma, zuddhi aura cAritrake dhAraNa karanemeM udyamazIla yA sotsAhI hai, AtmopayogameM nirata hai, vikathAdi pramAdase parAGmukha hai aura dhyAnaavasthAko prApta kara nirvikalpa samAdhimeM lavalIna hai, use apramattasaMyata kahate haiN| isa guNasthAnakA bhI kAla antarmuharta mAtra hI hai| isase yadi vaha paramavizuddhiko prApta kara leve to Uparake guNasthAnoMmeM car3ha sakatA hai, anyathA punaH chaThe guNasthAnameM A jAtA hai aura isa prakAra vaha ina donoM gaNasthAnoMmeM nirantaraapanI Ayuke antima kSaNa taka parivartana karatA rahatA hai| ' isa guNasthAnake do bheda haiM-1 svasthAna-apramatta aura 2 sAti- ... zaya apramatta / sAtaveMse chaThemeM aura chaThese sAtaveM guNasthAnameM parivartana karanA svasthAna-apramattasaMyatake hotA hai| kintu jo sAtizaya apramattasaMyata hai, vaha mohanIya karmake upazama yA kSaya karaneke lie
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 * jainadharmAmRta tIna karaNoMmeMse prathama adhaHpravRttakaraNako prArambha karatA hai, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa rUpa pariNAma to AThaveM aura naveM guNasthAnameM hote haiN| 8 apUrvakaraNasaMyata guNasthAna apUrvaH karaNo yeSAM bhinnaM kSaNamupeyupAm / bhabhinnaM sadRzo'nyo vA te'pUrvakaraNAH smRtAH // 11 // kSapayanti na te karma zamayanti na kiJcana / / kevalaM mohanIyasya zamana-kSapaNodyatAH // 12 // vibhinta kSaNavartI jina jIvoMke pariNAma apUrva hoM, aura eka . samayavartI jIvoMke pariNAma sadRza bhI hoM aura visadRza bhI hoM, unheM apUrvakaraNa mAnA gayA hai| ye apUrvakaraNa pariNAma na to kisI karmakA kSapaNa karate haiM aura na upazamana hI karate haiM; kevala mohanIya karmake upazamana aura kSapaNa karaneke lie udyata hote haiM // 11-12 // . bhAvArtha-yaha guNasthAna aura isase Age vArahaveM guNasthAna . takake saba guNasthAna dhyAnAvasthAmeM hI hote haiN| ina guNasthAnoMkA. . kAla atyanta alpa hai, phira bhI antarmuhUrta pramANa hai| jaba koI sAtizaya apramattasaMyata mohanIya karmakA upazama yA kSapaNa karane ke lie udyata hokara adhaHkaraNa pariNAmoMko karake isa guNasthAna meM praveza karatA hai, taba usake pariNAma pratyeka kSaNameM apUrva apUrva hI hote haiM, pratyeka samaya usakI vizuddhi anantaguNI hotI jAtI hai| isa guNasthAnake pariNAma isake pahale kabhI nahIM prApta hue the, ataH unheM apUrva kahate haiN| isa guNasthAnameM kaI jIva yadi ..
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ - paSTha adhyAya 181 eka sAtha praveza kareM, to unameM eka samayavartI jIvoMmeMse kitane hI . jIvoMke pariNAma to paraspara samAna raheMge, aura kitane hI jIvoMke. . vibhinna rheNge| parantu Age Ageke samayoMmeM sabhIke pariNAma apUrva aura vizuddha hoMge, isIlie isa. guNasthAnakA nAma apUrvakaraNa hai| isa guNasthAnakA kArya mohakameke upazamana yA kSapaNakI bhUmikA taiyAra kara denA hai| yadyapi isa guNasthAnameM kisI bhI karmakA upazamana aura kSapaNa nahIM hotA hai tathApi mohakarmake sthitikhaMDana, anubhAgakhaMDana Adi karanekI bhUmikA taiyAra kara dI jAtI hai| anivRttikaraNa saMyata guNasthAna . ye saMsthAnAdinA bhinnAH samAnAH prinnaamtH| --- samAnasamayAvasthAste bhavantyanivRttayaH / / 13 // kSapayanti mahAmoha vidvipaM zamayanti te / . vinimalatarairbhAvaiH sthUlakopAdivRttayaH // 14 // antamuhUrttamAtra anivRttikaraNake kAlameMse Adi, madhya yA * antake kisI eka samAna samayameM avasthita aneka jIva yadyapi saMsthAna-zarIra-AkAra Adise bhinna-bhinna prakArake hote haiM, tathApi ve saba pariNAmoMkI apekSA samAna hote haiM, unameM paraspara nivRtti arthAt bheda yA viSamatA nahIM hotI hai, isalie ve anivRttikaraNa kahalAte haiN| isa anivRttikaraNa guNasthAnavAle jIvoM se kucha jIva to atyanta nirmala bhAvoMke dvArA mahAmoharUpI zatrukA kSaya karate haiM, aura kitane hI usakA upazamana karate haiM // 13-14 // .: bhAvArtha-anivRttikaraNa guNasthAnakA jitanA kAla hai, utane
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jainadharmAmRta hI usake pariNAma haiM isalie pratyeka samayameM eka hI pariNAma hotA hai| ataeva yahA~para bhinna samayavartI jIvoMke pariNAmoMmeM sarvathA viSamatA aura ekasamayavartI jIvoMke pariNAmoM meM sarvathA sadRzatA yA samAnatA hI hotI hai| isa guNasthAnameM hone vAle pariNAmoMke dvArA Ayukarmako chor3akara zeSa sAta koMkI guNazreNi nirjarA, guNasaMkramaNa, sthitikhaMDana aura anubhAgakhaMDana hotA hai aura mohanIya karmakI bAdarakRSTi sUkSmakRSTi Adi aneka kArya hote haiM, jinakA vistRta aura spaSTa varNana kasAyapAhuDa sutta yA .... labdhisAra kSapaNAsArase jAnanA cAhie / saMkSepameM yahA~ itanA hI jAna lenA cAhie ki isa guNasthAnameM moharUpI mahAzilAke choTe .. choTe Tukar3e kara diye jAte haiN| 10 sUkSmasAmparAyasaMyata guNasthAna lobhasaMjvalanaH sUkSmaH zamaM yatra prapadyate / kSayaM vA saMyataH sUkSmaH sAmparAyaH sa kathyate // 15|| kausumbho'ntargato rAgo yathA vastre'vatiSThate / sUcamalobhaguNe lobhaH zodhyamAnastathA tanuH // 16 // isa guNasthAnameM pariNAmoMkI prakRSTa vizuddhike dvAro mohakarma kA avaziSTa bheda lobha kaSAya atyanta kSINa kara diyA jAtA hai, jise ki sUkSmasAmparAya kahate haiN| usa sUkSma lobhakA isa guNasthAnameM yA to upazamana kiyA jAtA hai athavA kSapaNa kiyA jAtA hai| jisa prakAra dhule hue kasUmI raMgake vastrameM lAlimAkI sUkSma AbhA raha jAtI hai usI prakAra isa guNasthAnake pariNAmoM .
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 . paSTha adhyAya 183 dvArA lobha kaSAya kSINa yA zuddha hote hote atyanta sUkSmarUpameM raha jAtA hai isalie isa guNasthAnako sUkSmasAmparAya kahate haiN| sAmparAya nAma lobhakA hai // 15-16 // . _ vizeSArtha-sAtaveM guNasthAnake jisa sAtizaya apramatta bhAga . se yaha jIba Uparake guNasthAnomeM car3hatA hai vahIMse unakI do dhArAe~ ho jAtI haiM--eka upazama zreNIkI aura dUsarI kSapaka zreNI * kI / zreNI paMkti yA nasenIko kahate haiN| mohakamake kSaya karanekI jisa jIvake yogyatA nahIM hotI hai, jo kSAyika samyagdRSTi nahIM ... hotA hai, vaha upazama zreNI car3hatA hai| aura jisameM yogyatA hotI hai, jo kSAyika samyagdRSTi hotA hai, vaha kSapaka zreNI car3hatA hai| AThavA~, navA~, dazavA~ aura gyArahavA~ ye cAra guNasthAna upazama zreNIke haiM tathA AThavA~, navA~, dazavA~ aura bArahavA~, ye cAra guNasthAna kSapaka zreNIke haiN| so ina AThaveM, naveM aura dazaveM guNasthAnoMmeM mohakarmake upazAnta karane aura kSapaNa karaneke lie pariNAmoMkI do dhArAe~ sAtha sAtha bahatI rahatI haiN| jo AThaveM guNasthAnase upazreNI para car3hatA hai, vaha apanI upazama dhArAmeM hI pravAhita rahatA hai, aura isa dazaveM guNasthAnameM Akara mohakarmako upazAnta kara upazAntamoha nAmaka gyArahaveM guNasthAnameM pahu~ca jAtA hai| kintu jo AThaveM kSapaka zreNIpara car3hatA hai, vaha AThaveM, narve aura dazaveM guNasthAnameM mohakarmakA kSaya karake gyArahaveM guNasthAnameM na jAkara eka dama bArahaveM guNasthAnameM car3ha jAtA hai aura kSINamohI vItarAgachamastha saMjJAko prApta karatA hai| isalie AThaveM, nave, dazave guNasthAnakA varNana karate hue Upara tInoM guNasthAnoMke mora
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 jainadharmAmRta svarUpameM mohakarmake upazama karane yA kSaya karanekA eka sAtha varNana kiyA gayA hai| 11 upazAnta moha guNasthAna adhomale yathA nIte katakenAmbho'sti nirmalam / upariSTAttathA zAntamoho dhyAnena mohane // 17 // gaMdale jalameM katakaphala yA phiTakarI Adike DAlanepara usakA . malabhAga jaise nIce baiTha jAtA hai aura Upara nirmala jala raha jAtA hai, usI prakAra upazamazreNIrUpI pariNAmoM ke dvArA zukladhyAnase mohanIya karma upazAnta kara diyA jAtA hai jisase ki pariNAmoMmeM eka dama vItarAgatA, nirmalatA aura pavitratA A jAtI hai, usa samaya usa sAdhuko zAntamoha yA upazAntakaSAyavItarAgadmastha kahate haiM // 17 // 12 kSINamoha guNasthAna tadevAmbho yathAnyatra pAne nyastaM malaM vinA / prasannaM mohane kSoNe kSINamohastathA yatiH // 18 // katakaphala Adise zuddha kiyA huA vahI nirmala jala yadi anya pAtrameM rakha diyA jAya to jaisI usakI nirmalatA, prasannatA yA svacchatA dRSTigocara hotI hai, isI prakAra kSapakazreNI para car3hakara mohakarmake kSaya denepara sAdhuke pariNAmoMmeM parama nirmalatA aura prasannatA prApta hotI hai, aura isIlie isa guNasthAnavAlA jIva kSINamohavItarAga saMyata kahalAtA hai // 18 // vizepArtha-kSapaka zreNIvAlA jIva dazaveMse. ekadama bArahaveM .. guNasthAnameM car3hatA hai kintu upazama zreNIvAlA dazavese gyArahaveM
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . paSTha adhyAya guNasthAnameM car3hatA hai / gyArahaveM kAla antarmuhUrta pramANa hai| jaba gyArahaveM guNasthAnakA samaya pUrA ho jAtA hai, taba vaha niyamase nIce gira jAtA hai, kyoMki usake phira niyamase mohakarmakA udaya A jAtA hai aura isI kAraNa vaha Upara car3hanemeM asamartha rahatA hai| nIce giratA huA vaha chaThe sAtaveM taka A jAtA hai| vahA~ yadi vaha punaH prayatna kare aura kSAyika samyagdRSTi banakara kSapaka zreNIpara car3he, to vaha dazaveM guNasthAnase eka dama bArahavemeM pahu~cakara kSINa.. mohI vItarAga vana jAyagA aura eka antarmuhUrta taka usa vIta rAgatAkA anubhava kara, jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya . ina tIna avaziSTa dhAtiyAkarmokA kSayakara terahaveM guNasthAnameM pahu~catA hai aura arahaMta sarvajJa Adi saMjJAoMko dhAraNa karatA hai| 13 sayogikevalI guNasthAna - ghAtikarmakSaye labdhvA navakevalalabdhayaH / .. yenAsau vizvatattvajJaH sayogaH kevalI vibhuH||16|| daza guNasthAnameM mohanIya karmakA aura bArahaveM guNasthAnameM zeSa tIna ghAtiyA karmoMkA nAza karane para navakevalalabdhiyAM prApta hotI haiM, jinase vaha sAdhu vizvatattvajJa sayogikevalI prabhu bana jAtA hai // 19 // - bhAvArtha-navakevalalabdhiyA~ ye haiM anantajJAna, ananta darzana, anantasukha; anantavIrya, kSAyika dAna, kSAyikalAbha, kSAyika bhoga, kSAyika upabhoga aura kSAyika cAritra / inameM se jJAnAvaraNIya karmake kSaya ho jAnese ananta jJAna, darzanAvaraNIya karmake kSayase ananta darzana, . mohanIya karmake kSayase anantasukha aura kSAyika
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 jainadharmAmRta cAritra tathA antarAyakarmake kSayase ananta dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura anantavIryakI prApti hotI hai| isase vaha sarvajJa prabhu vinA AhArake bhI jIvana-paryanta jIte hue ananta sukhakA anubhava karate haiM aura samavasaraNAdi parama vibhUtike sAtha vihAra karate hue bhavya jIvoMko dharmakA-mokSamArgakA upadeza dete haiM / isa guNasthAnakA jaghanya antarmuhUrta mAtra hai aura utkRSTa kAla ATha varSa antarmuhUrta kama eka pUrvakoTi varSa pramANa hai / itane lambe samaya taka bhI vinA kisI bAhya AhArAdike jo unakI akSuNNa sAmarthya banI rahatI hai vaha saba ina naukevalalabdhiyoMkA hI prabhAva hai| 14 ayogikevalo guNasthAna pradahyAghAtikarmANi shukldhyaankRshaanunaa| ayogo yAti zIlezo mokSalakSmI nirAnavaH // 20 // jaba terahaveM guNasthAnake kAlameM eka antarmuhUrta pramANa samaya avaziSTa raha jAtA hai, taba zukladhyAna rUpI agnike dvArA vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ina cAra adhAtiyA karmIko bhI bhasma karake aThAraha hajAra zIloMke svAmI banakara tathA sarva prakArake karmAsravase rahita hokara eka antarmuharta pramANa yoga-rahita avasthAkA anubhava karate haiM usa samaya ve ayogikevalI kahalAte haiM / isa guNasthAnakA kAla samApta hone para ve mokSalakSmIko prApta ho jAte haiM arthAt mukta yA siddha vanakara siddhAlayameM jA virAjate haiM // 20 // . siddhokA svarUpa samprAptASTaguNA nityA karmASTakanirAzinaH / lokAgravAsinaH siddhA bhavanti nihitApadaH // 21 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTha adhyAya . 187 ATha karmoMko nAza karake samyaktva Adi ATha guNoMko prApta kara aura sarva ApadAoMse vimukta hokara lokake agrabhAgameM nivAsa . karane vAle siddha bhagavAn hote haiM // 21 // vizeSArtha-siddhoMke ATha guNa ye haiM anantajJAna, ananta darzana, anantasukha aura anantavIrya ye cAra to ghAtiyA karmoMke kSaya se hote haiM, tathA aghAtiyA koMke kSayase kramazaH avyAvAdha, avagAhanA, sUkSmatva aura agurulaghutva ye cAra guNa prakaTa hote haiM, yaha siddha avasthA AtmavikAsakI carama sImA hai| . caudaha guNasthAnoMkA vizeSa svarUpa jAnaneke lie prAkRta aura saMskRta paMcasaMgraha, go0 jIvakAMDa aura usakI saMskRta TIkAeM dekhanA caahie| isa prakAra chaThA adhyAya samApta huaa|
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama adhyAya : saMkSipta sAra jainadharmake zAstAoMne jina heya upAdeya rUpa sAta tattvoMkA upadeza diyA hai, unake nAma isa prakAra haiM-1 jIvatattva, 2 ajIvatattva,3 Asravatattva 4 bandhatattva, 5 saMvaratattva, 6 nirjarAtattva aura mokSatattva / inake viSayameM yaha jAna lenA Avazyaka hai ki prayojanabhUta vastuko tattva kahate haiM / prayojanabhUta tattvoMko jJeya heya aura upAdeyarUpa tIna koTiyoMmeM vibhakta kiyA jAtA hai| vinA jAne kisI bhI tattvake bhale-burekI jAMca nahIM ho sakatI, ataH sAtoM tattva sAmAnyataH jJeyarUpa arthAt jAnaneke yogya haiN| kintu unameM jIva, saMvara, nirjarA aura mokSa ye cAra tattva upAdeya arthAt grahaNa karaneke yogya haiM aura ajIva, Asrava aura bandhatattva heya arthAt chor3aneke yogya haiN| inameM se upAdeyarUpa jo jIvatattva hai, usakA isa adhyAyameM vivecana kiyA gayA hai| jIva sAmAnyase eka rUpa hai, saMsArI aura muktakI apekSA do bhedarUpa hai, asiddha, nosiddha aura siddhakI vivakSAse tIna bhedarUpa hai, deva, manuSya, tiryaJca aura nArakIkI apekSA cAra bheda rUpa hai, paMca jAtiyoMkI apekSA pA~ca bheda rUpa aura chaha kAyoMkI apekSA chaha bhedarUpa hai| isa prakAra isa adhyAyameM vibhinna apekSAoMse jIvake bheda-prabhedoMkA aura unakI vibhinna jAtiyoMkA vivecana kara antameM siddha jIvoMkA * varNana kara yaha sUcita kiyA gayA hai ki vahI rUpa hamAre lie upAdeya hai|
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAya tattva jIvo'jIvAtravau bandhaH saMvaro nirjarA tathA / mokSazca sapta tattvArthA mokSamArga piNAmime // 1 // . mokSamArgake icchuka janoMke hitArtha zrI jinendra bhagavAnne jIva, ajIba, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa ye sAta ___ tattva arthAt prayojanabhUta padArtha varNana kiye haiM // 1 // .. sAto tattvoMkI upayo . . . . upAdeyatayA jIvo'jIvo heyatayoditaH / heyasyAsminnupAdAnahetutvenAstravaH smRtaH // 2 // heyopAdAnarUpeNa bandhaH sa prikiirtitH| saMvaro nirjarA heyahAnahetutayoditau / heyaprANarUpeNa mokSo jIvasya darzitaH // 3 // .. mokSamArgake jijJAsu janoMke lie upAdeyarUpase AdimeM jIva. ko aura heyarUpase tadanantara ajIvako kahA hai| heyarUpa ajIva padArthakA upAdAna kAraNa honekI apekSA tadanantara Asravako kahA hai aura isI heya ajIvapadArthakA upAdAna kAraNa honekI apekSA . bandha tattvako tatpazcAt kahA hai| saMvara aura nirjarA heya ajIva __ padArthake hAnake kAraNa haiM aura upAdeya jIva tattvakI prAptike
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 jainadharmAmRta kAraNa haiM, isalie bandhake pazcAt ina donoM tattvoMko kahA hai tathA heya ajIva padArtha ke prakRSTa hAnikA kAraNa aura upAdeya jIva padArthake zuddha svarUpakI prAptikA kAraNa honese antameM mokSako kahA hai // 2-3 // __ bhAvArtha-jJAna-darzanarUpa caitanya bhAvake dhAraNa karanevAle dravyako jIva kahate haiM / cetanA-rahita dravyako ajIva kahate haiN| isake pA~ca bheda haiM, pudagala, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza aura kAla / inakA varNana ajIva dravyake prakaraNameM kiyA jaaygaa| ajIvake ina pA~ca bhedoMke sAtha jIva dravyako milA dene para ve chaha dravya kahalAne lagate haiN| rAgAdi parimANarUpa mana, vacana, kAyake nimittase jo paulika karma AtmAmeM Ate haiM, use Asrava kahate haiN| jIva aura paugalika karmoMkA parasparameM ba~dha jAnA-ekameka ho jAnA, vandha hai / navIna Ate hue karmoMkA ruka jAnA saMvara kahalAtA hai| saMcita hue koMke deza-dezakA jhar3a jAnA-AtmAse dUra ho jAnA nirjarA hai aura AtmAkA sarvakarmoMse rahita ho jAnA mokSa tattva hai| inakA vistRta vivecana Age kiyA jAyagA / inameM AtmA pradhAna hai aura usakA antima dhyeya mokSaprApti hai, isalie ina do tattvoMkA grahaNa Avazyaka hai| jIvakA saMsArameM paribhramaNa ajIvake nimittase hotA hai| aura usa saMsArake kAraNa Asrava aura vandha haiM, isalie kramazaH ina tIna tattvoMkA kathana Avazyaka hai aura antima lakSya mokSakI prAptike kAraNa saMvara aura nirjarA hai, isalie mokSake pUrva ukta donoM tattvoMkA kathana bhI Avazyaka hai| isa prakAra sAta tattvoMkI prarUpaNA atyanta susaMgata hai| ..
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama adhyAya . jIvakA svarUpa cetanAlakSaNo jIvaH kartA bhoktA tanupramaH / . anAdinidhano'mUtaH sa ca siddhaH pramANataH // 4 // vaha jIva jJAna-darzanarUpa cetanA lakSaNavAlA hai, apane sukhaduHkhakA kartA aura bhoktA hai, deha-pramANa hai, anAdinidhana hai, .. amUrta hai tathA usa jIvakA astitva pramANoMse siddha hai // 4 // jIvake bheda sAmAnyAdekadhA jIvo bando muktastato dvidhA / sa evAsiddha-nosiddha-siddhatvAtkIya'te tridhA / / 5 / / zvAtiryagnarAmartya vikalpAt sa cturvidhH| . paJcabhAvavibhinnatvAt paJcabhedaH prarUpyate // 6 // . vaha jIva eka jIvana-sAmAnya guNakI apekSA eka bhedarUpa hai| tathA baddha mukta yA saMsArI-siddhakI apekSA do prakArakA hai| vahI jIva saMsArI, nosiddha yA jIvanmukta aura siddhakI apekSA tIna prakArakA kahA jAtA hai| naraka, tiryaJca, manuSya aura deva ina cAra gatiyoMkI apekSA vaha cAra prakArakA mAnA jAtA hai| tathA aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, audayika aura pAriNAmika ina pA~ca bhAvoMkI apekSA pA~ca prakArakA prarUpaNa kiyA jAtA . vizeSArtha-pUrva adhyAyameM batAye hue terahaveM guNasthAnavattI sayogikevalI aura caudahaveM gaNasthAnavartI ayogikevalIko jIvanmukta . yA nosiddha kahate haiN| karmoMke upazamase honevAle bhAvoMko aupa- . ... zamika, karmoMke kSayaMse honevAle bhAvoMko kSAyika, karmoMke kSayopa
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 jainadharmAmRta zamase honevAle bhAvoMko kSAyopazamika, kA~ke udaya-janita bhAvoM ko modayika aura kamoMke udaya, upazama Adi anya nimittakI apekSAse rahita svabhAvase svataH honevAle pariNAmoMko pAriNAmika bhAva kahate haiN| ina pA~ca prakArake bhAvoMkI apekSA jIvake bhI . pA~ca bheda ho jAte haiN| jIvake do bheda saMsAriNazca muktAzca jIvAstu dvividhAH smRtaaH| lakSaNaM tatra muktAnAmuttaratra pracacayate // 7 // saMsArI aura mukta isa prakAra jIvake do bheda jAnanA caahie| inameMse mukta jIvoMkA lakSaNa Age kaheMge // 7 // sAmprataM tu prarUpyante jIvAH saMsAravartinaH / trasa-sthAvarabhedena dvividhAste'pi sammatAH // 8 // aba pahale saMsArameM paribhramaNa karanevAle saMsArI jIvoMkA varNana kiyA jAtA hai / saMsArI jIva bhI trasa aura sthAvara jIvoMke bhedase do prakArake mAne gaye haiM ||8|| sthAvara jIva sthAvarAH syuH pRthivyaapstejovaayurvnsptiH| svaiH svabhedaiH samA ote sarva ekendriyAH smRtAH // 6 // pRthivI, jala, teja, vAyu aura vanaspati ye pA~ca prakArake . sthAvara jIva hote haiN| ye saba apanI-apanI jAtike anekoM bhedoMke sAtha ekendriya mAne gaye haiM, kyoMki, ina sabake eka hI sparzanendriya hotI hai // 9 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama bhanyAya 20 . ... .." : asa jIvaH / vasA dvi-tri-catuHpaJcahapIkA bhavabhAginaH / ... : vikalA,saMjJisaMDyAkhyAstrasaprakRtiyantritAH // 10 // ... trasa nAmakarmake udayavAle aise dvindriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriya jIvoMko trasa jAnanA caahie| unameM dvindriya, __trIndriya aura caturindriya jIvoMko vikalatraya kahate haiM, kyoMki . inake indriyoMkI vikalatA ( nyUnatA ) pAI jAtI hai| paMcendriya jIva saMjJI aura asaMjJIke bhedase. do prakArake haiN| jinake mana hotA hai, unheM saMjJI kahate haiM aura mana-rahita jIvoMko asaMjJI kahate haiM / ... asaMjJI paMcendriya jIva kevala tiryaJcagatimeM hI pAye jAte haiM / zeSa tInoM gatiyoMke sarva jIva saMjJI hI hote haiM // 10 // ......) dvIndriya jIva . . ... ... .. zambUkaH zaGkhazuktirvA gnndduupdkpdkaaH| ....... kukSikRmyAdayazcaite dvIndriyAH, prANino matAH // 11 // zambUka, zaMkha, sIpa, gaNDUpada, kaur3I, kukSikRmi aura laTa, keMcuA Adi ye saba dvIndriya jIva mAne gaye haiM, kyoMki, ina sabake sparzana aura rasanA ye do indriyA~ hotI haiM // 11 // .. .:..:...trIndriya jIva... . . . . . . : .. kunthuH pipIlikA kumbhI vRzcikazcandragopakAH / .... . ghuNa-matkuNa-yUkAdyAstrIndriyAH santi jantavaH // 12 // kuMthu, pipIlikA-cIMTI-cIMTA, kumbhI, vicchU, indragopa, ghuNakA kIr3A, khaTamala aura jUM Adika trIndriya jIva haiM, kyoMki inake sparzana, rasanA.aura ghrANa ye tIna indriyA~ hotI haiM. // 12 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 jainadharmAmRta / caturindriya jIva madhupaH kITako daMza-mazakau makSikAstathA / varaTo zalabhAdyAzca bhavanti caturindriyAH / / 13 / / bhauMrA, krIr3A, DAMsa, macchara, makkhI, madhumakkhI, varaTI, pataMgA Adi caturindriya jIva haiM, kyoMki inake sparzana, rasanA, prANa aura cakSu ye cAra indriyA~ pAI jAtI haiM / / 13 / / paJcendriya jIva pancendriyAzca mAH syu rakAstridivaukasaH / tiyaJco'pyuragAbhogiparisarpacatuSpadAH / / 14 // manuSya, nArakI, deva aura sA~pa, bhujaMga, parisarpa, catuppada (caupAye ), pakSI Adi tiryaca ye saba paMcendriya jIva haiM, kyoMki, inake sparzana, rasanA, prANa, cakSu aura karNa ye pA~coM indriyA~ hotI haiM // 14 // indriyakA svarUpa aura bheda indriyaM liGgamindrasya taJca paJcavidhaM bhavet / sparzanaM rasanaM ghrANaM cakSuH zrotramataH param // 15 // AtmAke jJAna karAnevAle cihnako indriya kahate haiN| ve pA~ca prakArakI hotI haiM-sparzanendriya, rasanendriya, brAgendriya, cakSurindriya aura zrotrendriya // 15 // mukta jIvoMkA svarUpa __indriyArthasukhAtItA lokAlokAvalokinaH / . kSAyikAtIndriyajJAnA muktAH santi nirindriyAH // 16 // jo ukta pA~coM indriyoMse tathA unake viSaya-janita sukhase
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .. saptama adhyAya 165 rahita hai, loka aura alokake avalokana karanevAle haiM, kSAyika atIndriya jJAnake dhAraka haiM, aSTa karmoMko naSTa kara cuke haiM aura tIna jagatke Izvara haiM, aise siddha bhagavAn mukta jIva kahalAte haiM // 16 // .. jIvoMke vistRta bheda-prabheda Adi jAnaneke lie paJcasaMgrahakA. . prathama prakaraNa, go0 jIvakANDa aura tattvArthasAra dekhanA caahie| ... isa prakAra jIvatattvakA. varNana karanevAlA sAtavA~ adhyAya samApta huaa|
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ * aSTama adhyAya : saMkSipta sAra . dUsarA ajIvatattva hai, usake jainadarzanakAroMne pA~ca bheda batalAye haiM---pudgala, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza aura kaal| indriyoMke dvArA jitane bhI jar3a padArthoM ko hama dekhate, jAnate haiM, ve saba pudagalake hI vibhinna rUpa haiN| pudgalakA lakSaNa karate hue jainAcAryoMne batAyA hai ki milane aura vichur3anekI zakti rakhanevAlI rUpa, rasa, gandha, sparza aura zabdAtmaka jitanI bhI vastue~ haiM, ve saba pudgala paramANuoMke pUraNa. (saMyoga) aura galana (viyoga) se utpanna huI haiM, yahA~ taka ki hamArA zarIra bhI paudgalika hai aura AtmAkI zaktiko AcchAdita karanevAle karma bhI paudagalika hI haiN| isalie heyatattvakI dRSTise pudgaloMkI vibhinna avasthAoM kA jAnanA bhI atyAvazyaka hai| isake atirikta sAre jagatmeM eka aisA bhI tattva bharA huA hai jo pratyeka gatizIla padArthake gamana karanemeM sahAyaka hotA hai, use dharmAstikAya kahate haiM / tathA eka aisA bhI padArtha sarvalokameM bharA huA hai, jo ThaharanevAle padArthoM ke Thaharane meM sahAyaka hotA hai, use adharmAstikAya kahate haiM / AkAza sarvatra vyApaka hai aura sarvadravyoMko avakAza detA hai| kAladravya sarvapadArthoMkI avasthAoMke parivartanameM sahAyaka hotA hai| ina pA~coMmeMse eka pudgala dravya hI mUrtika hai aura zeSa cAra dravya amUrtika haiN| jisameM rUpa-rasAdi pAye jAyaM use mUrtika kahate haiM, aura rUpa-rasAdise rahita tathA indriyoMke agocara padArthoMko amUrtika kahate haiN| isa prakAra AThaveM adhyAyameM ajIvatattvake bheda-prabhedoMkA varNana kiyA gayA hai|
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAya . ... ... ajIvatatva ... . . dharmAdharmAvathA''kAzaM tathA kAlazca pudgalA.. - ... ajIvAH khalu paJcate nirdiSTAH sarvadarzibhiH // 1 // . : dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, kAla aura pudgala ye pA~ca ajIva padArtha sarvadazI jinabhagavAnne.kahe haiM // 1 // ................... pa davya .... ....... - ete dharmAdayaH paJca jIvAzca proktalakSaNAH / ... .. : paTa dravyANi nigadyante dravyayAthAtmyavedibhiH // 2 // . . . ..' . ye dharmAstikAya Adi pA~ca ajIva padArtha aura "pahale jinakA lakSaNa kaha Aye haiM, vaha jIvapadArtha, ye chaha dravya dravyoMkA yathArtha svarUpa jAnanevAle jinendra bhagavAnne kahe haiM // 2 // .. . . . . . . . . . . . . . pacAstikAya .''pArika . . . : . . vinA kAlena zepANi dravyANi jinapuGgavaH / - paJcAstikAyAH kathitAH pradezAnAM bahutvataH // 3 // uparyukta chaha dravyoMmeMse kAlake vinA zeSa dravyoMko jinendradeva ne paJcAstikAya kahA hai, kyoMki, ina pA~coM dravyoMke pradeza bahuta pAye jAte haiM // 3 // .. .. . . . bhAvArtha-AkAzake jitane bhAgako pudgalakA eka avibhAgI aMza paramANu rokatA hai, use pradeza kahate haiN| isa prakArake
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta aneka pradeza jinake pAye jAte haiM, unheM astikAya kahate haiM, aise astikAya pA~ca dravya haiM / kAla dravya nahIM, kyoMki usake eka hI pradeza hotA hai| dravyakA lakSaNa samutpAda-vyaya-dhrauvyalakSaNaM kSINakaramapAH / guNaparyayavadvyaM vadanti jinapuGgavAH // 4 // vItarAga jinabhagavAnne utpAda, vyaya, dhrauvyase yukta, yA guNa-paryAyavAle padArthako dravyakA lakSaNa kahA hai ||4|| bhAvArtha-padArthameM naI avasthAke utpanna honeko utpAda, pUrva avasthAke vinAzako vyaya aura pUrvottarakAlajyApI akhaNDa santAnako dhrauvya kahate haiN| ukta chahoM dravyoMmeM utpAda-vyaya-dhrauvya pAyA jAtA hai, isalie yahI dravyakA lakSaNa kahA gayA hai| athavA guNa aura paryAyase yukta padArthako dravya kahate haiN| jo dharma jIvAdi padArthoMmeM sarvadA pAyA jAtA hai use guNa kahate haiM jaise jJAnadarzanAdika / aura jo dharma kramase utpanna hotA hai aura badalatA rahatA hai use paryAya kahate haiM, jaise manuSyakI naraka, pazu, devAdi paryAya / yadi donoM dravyalakSaNoMkA samanvaya karake dekhA jAya, to dhrauvyadharma guNasvarUpa aura utpAda-vyayadharma paryAyarUpa par3ate haiM, isalie dAnA lakSaNAma koI bheda nahIM samajhanA caahie| dravyoMmeM rUpI-arUpIkA bheda / zabda-rUpa-rasa-sparza-gandhAtyantavyudAsataH / paJcadravyANyarUpANi rUpiNaH pudgalAH punaH // 5if rUpa, rasa, gandha, sparza aura zabda inake sadbhAvase pudgala
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama adhyAya 11.1 dravya rUpI kahalAtA hai aura ina rUpAdikake atyanta abhAvase zeSa pA~ca dravya arUpI kahalAte haiM // 5 // dravyoMkI ekatA-anekatA .. dharmAdharmAntarikSANAM dravyamekatvamiSyate / kAla-pudgala-jIvAnAmanekadravyatA matA // 6 // dharmAstikAya, adharmAstikAya aura AkAza ye tInoM hI eka-eka akhaNDa dravya haiM / kAla, pudgala aura jIva ye pRthak-pRthaka aneka dravya haiM // 6 // dravyoMkI niSkriyatA-sakriyatA dharmAdhamau nabhaH kAlazcattvAraH santi niSkriyAH / ___ jIvAzca pudgalAzcaiva bhavantyeteSu sakriyAH // 7 // - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza aura kAla ye cAra dravya kriyA-rahita haiM isalie ye niSkriya kahalAte haiN| jIva aura pudgala ye do dravya kriyA-sahita haiM, isalie sakriya kahalAte haiM // 7 // - . dravyoMke pradezoMkI saMkhyA ekasya jIvadvyasya dhrmaadhrmaastikaayyoH| . asaMkhyeyapradezatvameteSAM kathitaM pRthak / / 8 / / . saMkhyeyAzcApyasaMkhyeyA anantA yadi vA punaH / pudgalAnAM pradezAH syuranantA viyatastu te // 6 // kAlasya parimANastu dvayorapyetayoH kila / ekapradezamAtratvAdapradezatvamipyate // 10 // ... eka jIvadravyake tathA dharmAstikAya aura adharmAstikAyake, .
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 jainadharmAmRta pRthak-pRthak asaMkhyAta pradeza kahe gaye haiN| pudgaloMke saMkhyAta; asaMkhyAta aura ananta pradeza. hote haiM / AkAzake ananta pradezaH haiM / nizcaya aura vyavahArarUpa.donoM prakArake kAlake eka pradezamAtra honese use apradezI kahA gayA hai.||8-10|| . .. .. :: 'loka-alokakA vibhAga . . .. : ... lokAkAze'vagAhaH syAdvyANAM na punarbahiH / . lokAlokavibhAgaH syAdata evAmbarasya hi // 11 // jIvAdi chahoM dravyoMkA avagAhana lokAkAzameM hai, usase vAhara nahIM / AkAzake jitane bhAgameM chahoM dravyoMkA sadbhAva pAyA jAtA hai, use loka yA lokAMkAza kahate haiM, aura usase bAharake ananta AkAzako aloMka yA aloMkAkAza kahate haiN| isa prakAra eka hI AMkAzake dravyoMke sadbhAva yA asadbhAvake kAraNa do bheda ho jAte haiM // 11 // lahoM dravyoM ke upakAra dharmasya gatiratra syAdudharmasya sthitibhavet / upakAro'vagAhastu nabhasaH parikIrtitaH // 12 // pudgalAnAM zarIraM vAk prANApAnau tathA menH| : upakAraH sukhaM dukha jIvitaM maraNaM tathA // 13 // parasparasya jIvAnAmupakAro nigadyate / upakArastu kAlasya vartanA parikIrtitA // : jIva aura pudgaloMke gamanameM sahAyaka honA dharmAstikAyakA upakAra hai| jIva aura pudgaloMkI sthitimeM sahAyaka honA adharmAstikAyakA upakAra hai| chahoM dravyoMko avakAza denA yaha AkAza.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 aSTama adhyAya kA upakAra kahA gayA hai| zarIra, vacana, zvAsa, ucchvAsa aura mana ye pudgaloMkA upakAra hai, tathA sukha-duHkha, jIvana aura maraNa ye bhI pudgaloMkA upakAra hai, tathA sukha-duHkhAdika jIvoMke bhI upakAra jAnanA caahie| parasparameM jo guru ziSyakA, svAmI-sevakakA upakAra hai, vaha bhI jIvoMkA upakAra kahA jAtA hai| dravyoMke parivartanameM sahAyaka honA yaha kAladravyakA upakAra hai / / 12-14 // ...pudgalakI nirukti / .... bhedAdibhyo nimittebhyaH pUraNAda galanAdapi / . pudgalAnAM svabhAvaH kathyante pudgalA iti // 15 // yataH pugala dravya bheda-saMghAta Adi nimittase ApasameM milatA aura bichur3atA hai, ataH vastu svabhAvake jJAtA jinendradevane use pudala kahA hai // 15 // . : ... ... ... ... ... ... .. pudgalake bheda - aNu-skandhavibhedena vividhAH khalu pudgalAH / ... skandho dezaH pradezazca skandhastu trividho bhavet / / 16 / / __ aNu aura skandhake bhedase pudgala do prakArake haiM / inameM skandha ke tIna bheda haiM-skandha, deza aura pradeza // 16 // skandha AdikA svarUpa anantaparamANUnAM saMghAtaH skandha iSyate / dezastasyArdhamardhAdhaM pradezaH parikIrtitaH // 17 // ananta paramANuoMke samudAyako skandha kahate haiM / usa skandha ke Adhe bhAgako deza kahate haiM aura usake bhI Adhe bhAgako pradeza kahate haiM // 17 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jainadharmAmRta aNu aura skandhakI utpattikA kAraNa bhedAttathA ca saMghAtAttathA tadubhayAdapi / utpadyante khalu skandhA bhedAdevANavaH punaH // 18 // skandhoMkI utpatti bhedase, saMghAtase tathA donoMse hotI hai| kintu paramANuoMkI utpatti to bhedase hI hotI hai // 18 // bhAvArtha-skandhoMkI utpatti, mahAskandhake bhedase, yA choTe skandhoMke samudAyase athavA bar3eke bheda aura choTeke samudAya ina donoM nimittoMse hotI hai, parantu aNuoMkI utpatti skandhoMke bhedase hI hotI hai, kyoMki pudalake sabase choTe Tukar3eko aNu yA paramANu kahate haiN| ajIva tattvakI vizeSa jAnakArIke lie tattvArthasUtrakA pA~cavA~ adhyAya aura usako sarvArthasiddhi aura rAjavArtika TIkAko dekhanA caahie| isa prakAra ajIvakA varNana karanevAlA aSTama adhyAya __samApta huaa|
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ * navama adhyAya : saMkSipta sAra . isa adhyAyameM AsravatattvakA vistArase vivecana kiyA gayA hai| yogase arthAt mana, vacana aura kAyakI halana-calanarUpa kriyAke dvArA jo paudgalika karma AtmAke bhItara Ate haiM, use Asrava, kahate haiN| yadi hamAre mana, vacana, kAyakI pravRtti zubha hotI hai, to puNyakarmakA Asrava hotA hai aura yadi azubha hotI hai, to pApa karmakA Asrava hotA hai| bhAvoMkI tIvratA, mandatA Adike dvArA puNya yA pApake AsravameM bhI vizeSatA hotI hai yataH manavacana-kAyakI kriyA pratikSaNa hotI rahatI hai, ataH pratisamaya koMkA samudAya AtmAke bhItara AtA rahatA haiN| aura AtmAmeM praveza karaneke sAtha hI vaha ATha karmoM rUpase pariNata ho jAtA hai| ATha karmoke nAma isa prakAra haiM-jJonAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya / kaise kArya karanese kisa karmakA tIvra Asrava hotA hai, isa bAtakA vivecana isa adhyAyameM kiyA gayA hai, yadi koI jJAnI vyakti ina AThoM karmoMke Aneke kAraNoMko jAnakara unase AtmAko surakSita rakhanekA prayatna kare, to vaha bahuta zIghra AsravakA nirodhakara aura saMcita karma pudgaloMkI nirjarA karake karma-lepase vinirmukta ho sakatA hai| Ayukarmake Asravake kAraNa batalAte hue deva, manuSya, tiryaMca aura narakameM le jAnevAle kAraNoMkA vistArase varNana kiyA gayA hai / nAmakarmake Asrava batalAte hue triloka-pUjya tIrthaMkara prakRtike AsravakI kAraNabhUta SoDaza kAraNa-bhAvanAoMkA bhI varNana kiyA gayA hai| antameM vrata aura avratakA svarUpa batalAkara isa adhyAyako samApta kiyA gayA hai| ...
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama dhyAya : Astava tattvakA svarUpa .. . kAyavAGmanasAM karma smRto yogaH sa aanvH..| . . ... zubhaH puNyasya vijJeyo viparItazca pApmanaH // 11 // .. .. kAya, vacana aura manakI jo kriyA halana-calana rUpa hotI hai, use. yoga kahate haiM / vahI yoga. Asrava. mAnA gayA hai| vaha yoga yadi zubha ho to puNyakA Asrava hotA hai aura yadi. viparIta ho arthAt azubha ho, to pApakA Asrava hotA hai / / 1 / / ... .. . - Asvavake do bheda " ... ... ... . - jantavaH sakapAyA ye kama te sAmparAyikam / / . .. :: .. . arjayantyupazAntAdyA IryApathamathApare // 2 // .. .. . - prathama guNasthAnase lekara dazAveM guNasthAna takake jo jIva haiM, ve sakaSAya kahalAte haiM, kyoMki, Ageke 'guNasthAnoM meM kapAyakA abhAva hai| jo kaSAya-sahita jIva haiM, ve sAmparAyika Asravako upArjana karate haiM, aura jo upazAntakaSAya Adi gyArahaveM, bArahaveM aura terahaveM guNasthAnavI jIva haiM, ve IryApatha Asravako upArjana karate haiM // 2 // bhAvArtha- kaSAya-sahita karmAnavako sAmparAyika Asrava aura kaSAya-rahita Atrako IyApatha Asrava kahate haiN| jaise gIlI dIvAla para ur3atI huI dhUli cipaka jAtI hai, usI prakAra sakaSAMya
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama adhyAya jIvake.AnevAlA karma baMdha jAtA hai| kintu : sUkhI dIvAla para jaise ur3akara AI huI dhUli laga kara jhar3a jAtI hai, usI prakAra kaSAya-rahita jIvake yogakI caMcalatAse jo karma Ate haiM, ve bhI AtmAse TakarAkara jhar3a jAte haiM, bandhako prApta nahIM hote| ... ..: catuHkapAyapaJcAkSastathA paJcabhiravataiH / . . . . . .: ... ... ... . kriyAbhiH paJcaviMzatyA sAsparAyikamAtravet // 3 // .. krodha, mAna, mAyA, lobha, ina cAra , kaSAyoMse, sparzana Adi pA~ca indriyoMse, hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha ina pA~ca pApoMse aura paccIsa kriyAoMse sAmparAyika Asrava hotA hai // 3 // paccIsa kriyAoMkA varNana sarvArthasiddhise jAnanA caahie| AstravakI hInAdhi ke kAraNa ... tIva-manda-parijJAta-bhAvebhyoM jnyaatbhaavtH'| ' / vIryAdhikaraNAbhyAM ca tadvizeSa vidurjinAH // 4 // " tIvrabhAva, mandabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIrya aura adhikaraNakI vizeSatAse sAmparAyika AsravameM vizeSatA hotI hai aisA jina bhagavAnane kahA hai // 4 // .. :: ..bhAvArtha-eka sarIkhe karmako karate hue bhI vibhinna logoM meM unake tIna manda Adi bhAvoMke anusAra karmAsravameM vibhinnatA hotI hai, yaha isa zlokakA abhiprAya. samajhanA cAhie / adhikaraNake do bheda batAye gaye haiM.-1 jIvAdhikaraNa, 2 ajIvAdhikaraNa / jIvAdhikaraNake 108 bheda aura..ajIvAdhikaraNake . saMyoga, nisarga Adi. 11 bheda batalAye gaye haiN| unakA vistRta vivecana. tattvArtha
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 jainadharmAmRta sUtrakI TIkA sarvArthasiddhi Adise jAnanA cAhie / yahA~ vistArake bhayase unakA varNana nahIM kiyA hai| koMke ATha mUla bheda batalA Aye haiN| ye hI jIvake svarUpa ko ghAtakara usakA asalI svabhAva prakaTa nahIM hone dete haiN| pahale siddhoMke jo ATha guNa batalA Aye haiM, unheM hI ye ATha karma ghAtate haiM / aba Age yaha batalAte haiM ki kaise kAma karanese kisa karmakA Asrava hotA hai| jJAnAvaraNIya karmake Astravake kAraNa mAtsaryamantarAyazca pradopo nihnavastathA / AsAdanopaghAtau ca jJAnasyotsUtracoditau // 5 // anAdarArthazravaNamAlasyaM zAstravikrayaH / bahuzrutAbhimAnena tathA mithyopadezanam / / 6 / / akAlAdhItirAcAryopAdhyAyapratyanIkatA / zraddhAbhAvo'pyanabhyAsastathA tIrthoparodhanam // 7 // bahuzrutAvamAnazca jJAnAdhItezca zAkhyatA / ityete jJAnarodhasya bhavantyAnavahetavaH 8 / / jJAnI puruSako dekhakara IpyA karanA, jJAnake sAdhanoM meM vinna upasthita karanA, jJAnI janoMmeM doSa lagAnA, unakA niva karanA, AsAdana karanA, unake prazasta guNoM meM bhI dUpaNa prakaTa karanA, jJAnakA pratikUla nirUpaNa karanA, jJAnameM anAdara karanA, jJonakA artha samajhane-sunanemeM Alasya karanA, yA anAdara pUrvaka zAstroMkA artha sunanA, Alasya karanA, zAstroMko vecanA, pANDityake abhimAnase mithyA upadeza denA, akAlameM adhyayana karanA,
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama adhyAya 207 AcArya aura upAdhyAyase pratikUla AcaraNa karanA, zraddhA nahIM rakhanA, vidyAbhyAsa nahIM karanA, pAThazAlA, svAdhyAyazAlA aura sarasvatI-bhavana Adike kAmameM rukAvaTa DAlanA, apane bahujJAnI honekA abhimAna karanA aura dUsare bahuzrutajJAnIkA apamAna karanA, jJAnake adhyayanameM zaThatA rakhanA ityAdi kArya jJAnAvaraNIya karmake Asravake kAraNa haiM arthAt ina kAryoMke karanese AtmAkA ananta padAthAko jAnanevAlA jJAna prakaTa nahIM hone pAtA // 5-8 // darzanAvaraNIya karmake Asravake kAraNa darzanasyAntarAyazca pradopo nihavo'pi vA / mAtsaryamupadhAtazca tasyaivAsAdanaM tathA // 6 // nayanotpATanaM dIrghasvApitA zayanaM divA / / nAstikyavAsanA samyagdRSTisaMdUpaNaM tathA // 10 // kutIrthAnAM prazaMsA ca jugupsA ca tapasvinAm / darzanAvaraNasyaite bhavantyAnavahetavaH // 11 // . kisIke dekhanemeM antarAya karanA, doSa lagAnA, nihnava karanA, IrSyA karanA, upaghAta karanA, kisIkI dekhI gaI ThIka bhI vastumeM dUpaNa prakaTa karanA, kisIke netra ukhAr3a denA, bar3I lambI nIMda lenA, dinako sonA, nAstikatAkI bhAvanA rakhanA, samyagdRSTi puruSa ko doSa lagAnA, kutIrthoM kI prazaMsA karanA, tapasviyoMko dekhakara unase glAni karanA, ityAdi darzanAvaraNIya karmake Asravake kAraNa haiM, arthAt uparyukta kAma karanese aisA karmabandha hotA hai jisase ki AtmAkA vA trailokyakA sAkSAtkAra karanevAlA darzanaguNa prakaTa nahIM hone pAtA // 9-11 // : ' . ..
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 jainadharmAmRta ... aba cintA, zoka Adi utpanna karanevAle aura aniSTa-saMyoga va iSTa-viyoga karanevAle asAtA vedanIyakarmake . Asravake kAraNa kahate haiM duHkhaM zoko vadhastApaH krandanaM paridevanam / paMrAtmadvitayasthAni tathA ca parapaizunam // 12 // chedanaM bhedanaM caiva tADanaM damanaM tathA / tarjanaM bhartsanaM caiva sadyo'vizvasanaM tathA // 13 // pApakarmoparjIvitvaM vakrIlatvameva ca / / zAsramadAna:vizrambhaghAtanaM vipamizraNam // 14 // zRGkhalA-vAgurA-pAza-rajju-jAlAdisarjanam / . : : dharmavidhvaMsanaM dharmapratyUhakaraNaM tathA // 15 // ... . tapasvigarhaNaM zIlavatapracyAvanaM tathA / . . .. ityasadvedanIyasya bhavantyAnavahetavaH // 16 // . .. duHkha karanA, zoka karanA; kisIkA vadha karanA, santApa karanA, cillAnA aura hAya-hAya karanA, itane kAma cAhe svayaM kare, cAhe aisI sthiti utpanna kara deve ki jisase dUsarA- ukta kAma kare, aura cAhe svayaM bhI kare aura dUsaroMko bhI duHkha, zokAdi utpanna karAve; tathA parAyI cugalI karanA, parake aMga-upAMgoMkA chedanA; bhedanA, parako tAr3ana karanA, damana karanA, tarjana karanA, tiraskAra karanA; jaldI vizvAsa nahIM karanA, pApa yukta kAryoMse AjIvikA karanA, kuTila svabhAva rakhanA, hiMsAke sAdhanabhUta zastra Adi dUsaroMko denA, vizvAsaghAta karanA, viSoMkA sammizraNa karanA, sAMkala, lagAma, pAza, rassI aura jAla AdikA. banAnA, dharmakA vidhvaMsa karanA, dharma-kAryoMmeM vighna upasthita karanA, tapasviyoMkI
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama adhyAya 206 nindA karanA, dUsaroMko zIla aura vratase DigAnA-girAnA ityAdi kArya asAtAvedanIya karmake Asravake kAraNa haiM, . arthAt ukta kAryoMke karanese iSTa-viyoga, aniSTa-saMyoga Adi asAtAke utpanna karanevAle karmakA bandha hotA hai // 12-16 // - aba iSTa-saMyoga evaM anya sukha sAdhanoMke milAnevAle puNyarUpa sAtAvedanIya karmake Asravake kAraNa kahate haiM dayA dAnaM tapaH zIlaM satyaM zaucaM damaH tmaa| vaiyAvRttyaM vinItizca jinapUjArjavaM tathA // 17 // sarAgasaMyamazcaiva sNymaasNymstthaa| bhUtavratyanukampA ca sadvedyAnavahetavaH // 18 // prANiyoM para dayA karanA, unheM dAna denA, tapa, zIlakA pAlana karanA, satya bolanA, zauca rakhanA, indriyoMkA damana karanA, kSamA dhAraNa karanA, rogI zokIkI vaiyAvRtta karanA, vinaya rakhanA, jinapUjA karanA, sarala bhAva rakhanA, sarAgasaMyama (munivrata) aura saMyamAsaMyama (zrAvakadharma ) kA pAlana karanA, prANimAtra para tathA vratI puruSoM para anukampA karanA ityAdi kArya sAtAvedanIya karmake Asravake kAraNa haiM // 17-18 // . aba saMsArameM rulAnevAle aura aviveka utpanna karanevAle darzana mohanIya karmake Asravake kAraNa kahate haiM kevalizruta-saGghAnAM dharmasya tridivaukasAm / avarNavAdagrahaNaM tathA tIrthakRtAmapi // 16 // mArgasaMdUpaNaM caiva tathaivonmArgadezanam / iti darzanamohasya bhavantyAvahetavaH // 20 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta kevalI bhagavAn , zrutajJAna, muni-AryikA zrAvaka zrAvikArUpa saMghakA aura devatAkA avarNavAda karanA arthAt unameM jo dopa nahIM hai unheM prakaTa karanA, tIrthaMkaroMkA bhI avarNavAda karanA, sanmArgameM dUSaNa lagAnA, kumArgakA upadeza denA ityAdi kArya darzanamohanIya karmake Asravake kAraNa hote haiM // 19-20 // bhAvArtha-ukta kAryoMse aisA karma baMdhatA hai, jisake kAraNa jIvako ananta kAla taka saMsArameM paribhramaNa karanA par3atA hai| aba sadA kAla cittameM azAnti rakhanevAle prabala cAritramohanIya karmake Alavake kAraNa kahate haiM syAtIvrapariNAmo yaH kapAcANAM vipaaktH| : cAritramohanIyasya sa evAtrabahetavaH // 21 // krodha, mAna, mAyA aura lobha ina cAra kapAyoMke tathA hAsya, rati, arati Adi nau nokapAyoMke udayase jo krodha, mAna Adi rUpa tIna pariNAma hote haiM, ve saba cAritramohanIyakarmake Alavake kAraNa haiM // 21 // bhAvArtha-krodha, mAna Adi karanese aise karmakA Asrava hotA hai, jisase ki yaha jIva vrata, zola-saMyama Adike dhAraNa karanemeM asamartha rahatA hai| - Ayukarmake cAra bheda haiM, unameMse pahale nArakAyukarmake Asravake kAraNa kahate haiM utkRSTamAnatA shailraajiisdRshroptaa| mAyAtvaM tIvralobhatvaM nityaM niranukampatA // 22 // : bhajalaM jIvaghAtitvaM sttaanRtvaaditaa| ', parasvaharaNaM nityaM nityaM maithunasevanam // 23 // . ..
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama adhyAya 31.1 kAma-bhogAbhilApANAM nityaM caatiprvRddhtaa| . jinasyAsAdanaM sAdhusamayasya ca bhedanam // 24 // mArjAratAmracUDAdipApIyaHprANipopaNam / / naiHzIlyaM ca mahArambhaparigrahatayA saha // 25 // kRSNalezyApariNataM raudradhyAnaM caturvidham / bhAyupo nArakasyeti bhavantyAvahetavaH // 26 // atyanta adhika mAna rakhanA, pASANakI rekhAke samAna krodha karanA, mAyAcAra karanA, tIvra lobha rakhanA, nirantara nirdaya pariNAma rakhanA, sadA jIvaghAta karanA, sadA jhUTha bolanA, sadA parAye dhanako haranA, nitya maithuna sevana karanA, kAma bhogoMkI nitya bar3hatI huI abhilASA rakhanA, jina bhagavAnkI AsAdanA karanA, sAdhuoMkI paramparAkA aura jaina-zAsanakA bheda karanA, billI, murgA, kuttA Adi pApI ( hiMsaka) prANiyoMkA pAlana karanA, vrata, zIla Adi kucha nahIM pAlana karanA, mahAArambha aura parigraha rakhate hue kRSNalezyAse yukta manovRtti rakhanA, hiMsAnanda, mRSAnanda, cauryAnanda aura parigrahAnanda ye cAra prakArakA raudradhyAna rakhanA ityAdi kArya nArakAyuke Asravake kAraNa haiM // 22-26 // * aba ekendriya, vikalendriya tathA pazu-pakSiyoMmeM, utpanna karanevAle tiryaMca-Ayukarmake Asravake kAraNa kahate haiM naiHzIlyaM nitatvaM ca mithyAtvaM paravaJcanam / . mithyAtvasamavetAnAmadharmANAM ca dezanam // 27 // kRtrimAgurukapUrakuGkumotpAdanaM tthaa| tathA:mAnatulAdInAM kUTAdInAM pravartanam // 28 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 jainadharmAmRta suvarNamauktikAdInAM pratirUpakanirmitiH / varNa-gandha-rasAdInAmanyathApAdanaM tathA // 26 // takra-kSIra-ghRtAdInAmanyadravyavimizraNam / vAcAnyadutkAkaraNamanyasya kriyayA tathA / / 30 // kApota-nIla-lezyAtvamArtadhyAnaM ca dAruNam / vairyagyonAyupo jJeyA mAyA cAlavahetavaH // 31 // zIla pAlana nahIM karanA, vrata dhAraNa nahIM karanA, mithyAtva sevana karanA, parako ThaganA, mithyAtva-yukta adharmIkA upadeza denA, nakalI agaru, kapUra, kuMkuma-kezara vagairaha banAnA, hInAdhika nApataula karanA, suvarNa, motI, cA~dI AdikA pratirUpaka vyavahAra karanA, dhAtuoMke varNa, gandha, rasa AdikA anyathA varNAdika karanA arthAt bhasmAdi taiyAra karanA, chAMcha, dUdha, ghI AdimeM anya dravya milAkara beMcanA, vacanake dvArA anyakA parihAsa karanA, tathA kAyakI kriyAke dvArA anyakI ha~sI ur3AnA, kApota aura nIlalezyA rUpa pariNAma rakhanA, iSTa-viyoga, aniSTa-saMyoga, vedanA aura nidAna ye cAra prakArakA dAruNa ArtadhyAna rakhanA, mAyAcAra / karanA ityAdi karma tithaMca Ayuke Asravake kAraNa jAnanA cAhie // 27-31 // aba manuSyoMmeM utpanna karanevAle manupyAyu karmake Asravake kAraNa kahate haiM RjutvamIpadArambhaH parigrahatayA saha / svabhAvamArdavaM caiva gurupUjanazIlatA // 32 // alpasaMklezatA dAnaM viratiH prANighAtataH / Ayupo mAnupasyeti bhavantya hetavaH // 33 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama adhyAya 213 pariNAmoMmeM saralatA rakhanA, alpa parigrahake sAtha alpa Arambha rakhanA, svabhAva komala rakhanA, gurujanoMkA pUjana karanA, alpa saMkleza rakhanA, dAna denA, prANighAtase virakti honA ityAdi kArya manuSyAyuke Asravake kAraNa hote haiM // 32-33 // aba devoMmeM utpanna karanevAle devAyu karmake Asravake kAraNa kahate haiM akAmanirjarA bAlatapo mndkssaaytaa| sudharmazravaNaM dAnaM tathAyatanasevanam // 34 // sarAgasaMyamazcaiva samyaktvaM dezasaMyamaH / iti devAyupo hyete bhavantyAsrabahetavaH // 35 // akAmanirjarA karanA, vAlatapa dhAraNa karanA, manda kaSAya rakhanA, sacce dharmakA sunanA, dAna denA, dharmake sthAnoMkI sevA karanA, sarAga saMyama dhAraNa karanA, samyagdarzana aura dezasaMyama pAlana karanA ityAdi kArya devAyuke Asravake kAraNa hote haiM // 34-35 // bhAvArtha-vinA icchAke paravaza ho bhUkha, pyAsa AdikI bAdhA sahana karanese jo karma-nirjarA hotI hai, use akAma-nirjarA kahate haiN| ajJAna-pUrvaka tapazcaraNako bAla-tapa kahate haiN| kaSAya sahita sAdhuoMke saMyamako sarAga-saMyama kahate haiN| zrAvakake vratoMko . deza-saMyama kahate haiM / ina sabake dhAraNa karanese jIva marakara dev| gatimeM utpanna hotA hai| aba hInAMga, rogI, zokI, abhAgI Adi avasthAoMke utpanna karanevAle azubhanAmakarmake Asravake kAraNa kahate haiM
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ nainadharmAmRta manovAkkAyavakratvaM visNvaadnshiiltaa| mithyAtvaM kUTasAkSitvaM pizunAsthiracittatA // 36 // vipakriyeSTakApAkadAvAgnInAM pravartanam / pratimAyatanodyAnapratizrayavinAzanam / / 37 // caityasya ca tathA gandhamAlyadhUpAdimopaNam / atitIvrakapAyatvaM pApakarmopajIvanam // 38 // palpAsahyabAditvaM saubhAgyAkaraNaM tathA / azubhasyeti nirdiSTA nAmna AMtravahetavaH // 36 // mana, vacana aura kAyakA kuTila rakhanA, kalaha karanA, visaMvAdI svabhAva rakhanA, mithyAdarzana dhAraNa karanA, nakalI yA jhUThI gavAhI denA, cugalI karanA, asthiracitta honA, viSa banAnA, IMToMkA pakAnA, jaMgaloMmeM agni lagavAnA, pratimA, caityAlaya, udyAna, vasatikA AdikA vinAza karanA, deva-mandirakI gandha, mAlA, dhUpa, kezara AdikA curAnA, ati tItra kaSAya rakhanA, pApa-yukta kamAse AjIvikA karanA, kaThora aura asahya vacana bolanA, dUsareke saubhAgyakA. vilopa karanA ityAdi kArya azubha nAmakarmake Asravake kAraNa haiM arthAt ukta kAryoMke karanese manupya la~gar3A, lUlA, andhA, alpAyu, ekendriya, vikalendriya, durbhAgI, duHsvara, kuTila gativAlA, hIna saMhanana va bure saMsthAnavAlA hotA hai // 36-36 // aba sundara zarIra, saubhAgya, kIrti Adike utpanna karanevAle zubha nAmakarmake Asravake kAraNa kahate haiM saMsArabhIttA nityamavisaMvAdanaM tathA / yogAnAM cArjavaM nAmnaH zubhasyAstrabahetavaH // 40 // saMsArase sadA bhayabhIta rahanA, kabhI kisIse kalaha visaMvAda
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama adhyAya 215 nahIM karanA, aura mana, vacana, kAyakA sarala rakhanA ityAdi uttama kArya zubha nAmakarmake Asravake kAraNa haiM // 40 // vizeSa-zubhanAma aura azubhanAmakarmake bhedoMko Age bandhatattvake prakaraNameM batalAyA jaaygaa| ___zubhanAmakarmake bhedoMmeM eka tIrthaMkara prakRti bhI hai, yaha vaha prakRti hai, jisake udayase manuSya narase nArAyaNa ho jAtA hai, tIrthakara evaM arhanta padako prApta hotA hai aura trailokyakA uddhAra karanevAle sacce dharmakA upadeza karatA hai, ataH aba usI tIrthaMkara prakRtike Asravake kAraNoMko kahate haiM vizuddhidarzanasyoccaistapastyAgau ca zaktitaH / mArgaprabhAvanA caiva sampattivinayasya ca // 41 // zIlavatAnatIcAro nityaM sNvegshiiltaa| jJAnopayuktatA''bhISaNaM samAdhizca tapasvinaH // 42 // vaiyAvRttyamanirhANiH paDvidhAvazyakasya ca / bhaktiH pravacanAcAryajinapravacaneSu ca // 43 // vAtsalyaM ca pravacane poDazaite ythoditaaH|. . nAmnastIrthakaratvasya bhavantyAvahetavaH // 44 // 1 samyagdarzanakI parama vizuddhi honA, 2 zaktike anusAra tapa karanA, 3 zaktike anusAra tyAga (dAna) karanA, 4 sanmArgakI prabhAvanA karanA, 5 vinayase sampanna honA, 6 vrata aura zIloMkA nirdoSa paripAlana karanA, 7 saMsArase nirantara bhayabhIta rahanA, 8 nirantara jJAnAbhyAsa karanA aura Atma-jJAnameM upayukta rahanA, 9 sAdhusamAdhi karanA, 10 tapasviyoMkI vaiyAvRtya karanA, 11 sAmAyika Adi chaha AvazyakoMkA nirantara paripAlana karanA, 12 pravacanameM
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 jainadharmAmRta bhakti rakhanA, 13 AcAryakI bhakti karanA, 14 arhadbhakti karanA, 15 upAdhyAya-bhakti karanA aura 16 pravacanameM vAtsalya rakhanA, ye solaha bhAvanA tIrthakara prakRtike Asravake kAraNa haiM // 41-44 // aba nIca kulameM utpanna karanevAle nIcagotrakarmake Asravake kAraNa kahate haiM asadguNAnAmAkhyAnaM sadguNAcchAdanaM tathA / svaprazaMsA'nyanindA ca nocairgotrasya hetavaH // 45 // apanemeM jo guNa nahIM haiM, unako prakaTa karanA, dUsaroMke avaguNoMko kahanA, tathA unake sadguNoMko AcchAdita karanA, apanI prazaMsA aura parakI nindA karanA, apanI jAti,kula AdikA mada karanA, paJca pApamaya pravRtti rakhanA ityAdi kArya nIcagotrake Asravake kAraNa haiM // 45 // aba U~ca kulameM utpanna karanevAle uccagotrakarmake Asravake kAraNa kahate haiM nIcairvRttyanutsekaH pUrvasya ca viparyayaH / uccairgotrasya sarvajJaH proktA mAtrabahetavaH // 46 // namravRtti rakhanA, ahaMkAra nahIM karanA, dUsareke sadguNoMko prakaTa karanA, apane avaguNoMko kahanA, para-prazaMsA aura AtmanindA karanA ityAdi kAryoMko sarvajJadevane uccagotrake AsavakA kAraNa kahA hai // 46 // ____ aba manuSyake lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya AdimeM vighna karanevAle antarAyakarmake Asravake kAraNa kahate haiM
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama adhyAya tapasvigurucaityAnAM pUjAlopapravartanam / anAthadInakRpaNabhikSAdipratipedhanam // 47 // vadhabandhanirodhaizca nAsikAcchedakarttanam / pramAdAddevattAdattanaivedyagrahaNaM tathA // 48 // niravadyopakaraNaparityAgo vadho'GginAm / dAnabhogopabhogAdipratyUhakaraNaM tathA // 46 // jJAnasya pratipedhazca dharmavighnakRtistathA / ityevamantarAyasya bhavantyAstravahetavaH // 50 // tapasvI, gurujana aura pratimAoMkI pUjAke vilopa karanekI pravRtti karanA, anAtha, dIna aura kRpaNa puruSoMko bhikSA Adi dene kA niSedha karanA, apane AdhIna dAsI-dAsa tathA pazu-pakSiyoMkA vadha karanA, bandha karanA, anna-pAna roka denA, unakI nAka kATa denA, kAna kATa denA, pramAdase devatAkA diyA huA naivedya-prasAda grahaNa karanA, tathA dharma-sAdhanake nirdoSa upakaraNoMkA parityAga. karanA, prANiyoMkI hiMsA karanA, tathA dUsareke dAna, lAbha, bhoga aura upabhoga AdimeM vinna karanA, jJAnakA pratiSedha karanA aura dharmameM vinna karanevAle kArya karanA ityAdi kArya antarAya karmake Asravake kAraNa hote haiM // 47-50 // . . AThoM karmoMmeM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya ye cAra ghAtiyA karma to pAparUpa hI haiN| zeSa cAra karmoMmeMse sAtAvedanIya, deva manuSyAdi, zubha Ayu, uccagotra aura zubhanAmakarma puNyarUpa haiM aura asAtAvedanIya, azubha Ayu, azubha nAmakarma aura nIcagotrakarma pAparUpa haiN|
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta aba AsravakA upasaMhAra karate haiM vratAkilAsravetpuNyaM pApaM tu punaravatAt / saMkSipyAsravamityevaM cintyate'to vratAvratam // 51 // vrata dhAraNa karanese puNyakarmakA Asrava hotA hai aura avratasevanase pApakarmakA Asrava hotA hai| saMkSepameM AsravatattvakA varNana itanA hI hai| ataH Age vrata aura avratakA vicAra karate haiN||51|| vratakA svarUpa hiMsAyA anRtAccaiva steyaadbrhmtstthaa| parigrahAcca viratiH kathayanti vrataM jinAH // 52 // hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigrahase virata honeko jina bhagavAnne vrata kahA hai // 52 // avratakA svarUpa paJcapApapravRttizca pancendriyArthasevanam / anigrahaH kapAyANAM jinairavratamucyate // 53 / / . hiMsAdi pA~ca pApoMmeM pravRtti karanA, pA~coM indriyoMke viSayoM kA sevana karanA aura krodhAdi kaSAyoMkA nahIM jItanA, ise jina bhagavAnne avrata kahA hai // 53 // __ vratoMkA vizeSa varNana cauthe aura pA~caveM adhyAyameM kiyA jA cukA hai, isalie yahA~ nahIM karake AsravatattvakA varNana samApta karate haiM / antameM itanA kahanA Avazyaka hai aura yahI Asravatattvake varNanakA phala hai ki buddhimAn puruSa ukta kathanako bhalI bhAMti jAnakara bure kAmoMse virakta ho kara zubhakAryameM pravRtta hoN|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama adhyAya 216 AsravatattvakI vizeSa jAnakArIke lie tattvArthasUtrakA chaThA adhyAya aura usakI sarvArthasiddhi rAjavArtika Adi TIkAoMko dekhanA caahie| isa prakAra AsravatattvakA varNana karane vAlA navA~ adhyAya samApta huaa|
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 dazama adhyAya : saMkSipta sAra . pichale adhyAyameM koMke Aneke kAraNoMkA varNana kiyA gayA hai| una kAraNoMse karma-paramANu cAroM orase khiMca kara AtmAke bhItara praveza karate haiN| unakA Atma-pradezoMke sAtha ekameka hokara melamilApa ho jAtA hai use hI bandha kahate haiN| kA~kA yaha bandha cAra prakArakA hotA hai-prakRtivandha, sthitibandha, anubhAgavandha aura pradezavandha | AnevAle karma-paramANuoMmeM jo jJAna, darzana sukhAdike ghAtane rUpa aneka prakArakA svabhAva par3atA hai, use prakRtibandha kahate haiM / ve karma-paramANu jitane samaya taka AtmAke sAtha sambaddha raheMge, usa kAlakI sImAko sthitibandha kahate haiN| unameM tIna yA manda rUpase phala denekI jo hInAdhika zakti par3atI hai, use anubhAga vandha kahate haiM / tathA AnevAle karma-paramANuoMkA AThoM karmoMmeM jo vibhAjana hotA hai, use pradezabandha kahate haiN| prakRtivandha aura pradezabandhakA kAraNa yoga arthAt mana, vacana, kAyakI caMcalatA hai, tathA sthitibandha aura anubhAgabandhakA kAraNa kaSAya hai| yoga aura kaSAyakI tIvratA aura mandatAke anusAra hI ukta bandhoMmeM hInAdhikatA hotI hai / karmake inhIM cAroM prakArake bandhoMkA isa adhyAyameM vivecana kiyA gayA hai| antameM AThoM karmoMkI 148 prakRtiyoMkA puNya aura pApa rUpase vibhAga batalAyA gayA hai|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma dhyAya karmavandhake kAraNa bandhasya hetavaH paJca syumithyAtvamasaMyamaH / pramAdazca kapAyazca yogazceti jinoditAH // 1 // jina bhagavAnne mithyAdarzana, asaMyama, pramAda, kaSAya aura yoga ye pA~ca bandhake kAraNa kahe haiM // 1 // aikAntikaM sAMzayika viparItaM tathaiva ca / AjJAnikaJca mithyAtvaM tathA vainayikaM bhavet // 2 // atattvoMke zraddhAnako mithyAtva yA mithyAdarzana kahate haiN| usake pA~ca bheda haiM-ekAntamithyAtva, viparItamithyAtva, vinayamithyAtva, saMzayamithyAtva aura ajJAnamithyAtva // 2 // ___ bhAvArtha-vastuke aneka dharmAtmaka hone para bhI use eka dharma rUpa mAnanA, dravyase guNako sarvathA bhinna mAnanA, yaha ekAnta mithyAtva hai / sagrantha sAdhuko bhI nirgrantha mAnanA, hiMsAmaya adharmako bhI dharma samajhanA aura adevako bhI sudeva mAnanA viparIta mithyAtva hai| sabhI deva-kudevakI, suguru-kugurukI aura dharma-adharmakI barAbara samAna vinaya karanA so vinayamithyAtva hai| ahiMsAmaya jainadharma saccA hai ki nahIM-isa prakAra vuddhikI dvividhAko saMzayamithyAtva kahate haiN| . hitAhita vivekakA abhAva honA athavA pazubandhako dharma mAnanA .. ajJAnamithyAtva hai|
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 jainadharmAmRta asaMyamakA svarUpa aura usake bheda pravRttirindriyArtheSu paJcapApanipevaNam / saMyamasya parityAgaH procyate'viratirbudhaiH // 3 // SaDjIvakAyapaJcAkSamanoviSayabhedataH / kathito dvAdazavidhaH sarvavidbhirasaMyamaH // 4 // indriyoMke viSayoMmeM pravRtti karanA, pA~ca pApoMkA sevana karanA aura saMyamakA dhAraNa nahIM karanA, ise vidvAnoMne avirati yA asaMyama kahA hai| isa aviratirUpa asaMyamake chaha prakArake jIvoMkI virAdhanAkI apekSA tathA pA~ca indriyoM aura manake viSaya sevanakI apekSA sarvajJa devane bAraha bheda kahe haiM // 3-4 // zuddhayaSTake tathA dharme zAntyAdidazalakSaNe / yo'nutsAhaH sa sarva pramAdaH parikIrtitaH // 5 // . ATha prakArakI zuddhiyoMke karanemeM tathA uttamakSamAdi dazalakSaNa dharmake pAlanameM utsAhake nahIM honeko pramAda kahate haiN| isa pramAdake dvArA jIva pramatta hote haiM aura apane zuddha svarUpase cyuta hote haiM // 5 // ___ vizeSArtha-manaHzuddhi, vacanazuddhi, kAyazuddhi, bhojanazuddhi, IryAzuddhi, zayyAzuddhi, vyutsargazuddhi aura vinayazuddhi, ye ATha prakArakI zuddhiyA~ hotI haiN| uttamakSamA, mArdava, Arjava, zauca, satyasaMyama, tapa, tyAga, AkiJcanya aura brahmacarya ye daza prakArake dharma kahe gaye haiN| ye cAritraparINAmaM kapanti zivakAraNam / krunmAnavaJcanAlobhAste kapAyAzcaturvidhAH // 6 // , . . jo mokSake kAraNabhUta cAritra dhAraNa karaneke pariNAma na hone
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama adhyAya deveM, aura AtmAke svarUpako ka, duHkha deveM, unheM kaSAya kahate haiM : ve kapAya mUlameM cAra prakArakI haiM-krodha, mAna, mAyA aura lobha // 6 // kapAryoMke uttarabheda poDazaiva kapAyAH syurnokapAyA naveritAH / .... Ipa do na bhedo'nna kapAyAH paJcaviMzatiH // 7 // .. anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha, apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha, pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA lobha aura saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha ye solaha kaSAya haiN| hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIneda, puruSaveda aura napuMsakaveda ye nau nokapAya haiM, isa prakAra paccIsa kaSAya hotI haiN| yahA~para . ISat yA alpa kaSAyako nokapAya jAnanA cAhie ||7|| vizepArtha-jo kaSAya samyagdarzanakA ghAta kare, use anantAnubandhI kahate haiN| jo kaSAya zrAvakake vratoMkA ghAta kare use apratyAkhyAnAvaraNIya kahate haiN| jo kaSAya munivratakA ghAta kare; use pratyAkhyAnAvaraNIya kahate haiM aura jo yathAkhyAta cAritrakA ghAta kare, use saMjvalana kaSAya kahate haiN| kAyavAGmanasAM karma yogaH zAstre prarUpitaH / ... . .Amravanti ca karmANi yasyAlambanapUrvakam // 8 // . catvAro hi manoyogAH vAgyogAnAM catuSTayam / paJca dvau ca vapuryogAH yogAH paJcadazoditAH // 6 // zAstroM meM mana-vacana-kAyakI kriyAko yoga kahate haiM, isa yogake Azrayase hI karma Ate haiN| cAra manoyoga, cAra vacanayoga
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 jainadharmAmRta aura sAta kAyayoga isa prakAra yogake pandraha bheda kahe / gaye haiM // 8-6 // vandhakA svarUpa yajIvaH sakapAyatvArakarmaNo yogyapudgalAn / Adatte sarvato yogAt sa bandhaH kathito jinaH // 10 // yaha jIva kapAya-sahita honese karmake yogya pudagaloMko cAroM .. orase grahaNa karatA hai, ise jina bhagavAnne bandha kahA hai // 10 // vandhake bheda prakRti-sthitibandhau dvau, bandhazcAnubhavAbhidhaH / tathA pradezabandhazca jJeyo bandhazcaturvidhaH / / 11 / / usa karmake cAra bheda haiM-prakRtivandha, sthitibandha, anubhAga bandha aura pradezavandha // 11 // bhAvArtha-karmoMmeM jJAna, darzana Adiko ghAta karanekA jo 'svabhAva par3atA hai, use prakRtibandha kahate haiM / vaha karma jitane samaya taka AtmAke sAtha rahegA, usa kAlakI maryAdAko sthitivandha kahate / haiM / zubha-azubha phalake deneko anubhAgabandha kahate haiN| Aye hue karma piNDameM jJAnAvaraNIya karmakA yaha vibhAga hai, darzanAvaraNIya karmakA yaha vibhAga hai, isa prakAra karma-pradezoMke vibhAjanako pradezabandha kahate haiN| jJAna-darzanayo rodhau vedyaM mohAyupI tathA / nAmagotrAntarAyau ca mUlaprakRtayaH smRtAH // 12 // jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma,
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama adhyAya 225 gotra aura antarAya ye ATha prakRtibandhake bheda haiM, inheM karmoMkI mUla prakRtiyA~ jAnanA cAhie // 12 // / aba AThoM karmoMkI uttara prakRtiyA~ kahate haiM- . anyAH paJca nava dve ca tathA'STAviMzatiH kramAt / catasrazca trisaMyuktA navatidvai ca. paJca ca // 13 // ukta AThoM karmoMkI uttara prakRtiyA~ kramazaH pA~ca, nau, do, aTThAIsa, cAra, terAnave, do aura pA~ca jAnanA cAhie // 13 // ina AThoM koMkI 148 uttara prakRtiyoMkA vistRta vivecana tattvArthasUtrake AThaveM adhyAyase jAnanA caahie| - isa prakAra prakRtibandhakA varNana samApta huaa| aba sthitibandhakA varNana karate haiM karmoMkI utkRSTa sthiti .. . vedyAntarAyayorjJAnahagAMvaraNayostathA / koTIkovyaH smRtAstriMzatsAgarANAM parA sthitiH||1|| mohasya saptatistAH syurviNshtirnaamgotryoH| Ayupastu trayastriMzatsAgarANAM parA sthitiH // 15 // . jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya aura antarAya ina cAra karmokI utkRSTa sthiti tIsa koDAkor3I sAgaropama hai| mohanIya karmakI utkRSTa sthiti tIsa kor3Akor3I sAgaropama hai| nAma aura gotrakarmakI utkRSTa sthiti bIsa kor3Akor3I sAgara-pramANa hai aura AyukarmakI utkRSTa sthiti taiMtIsa sAgaropama hai // 14-15 // ... karmoMko jaghanya sthiti . . . . . . : muhUrtA dvAdaza jJeyA vedye'STau naam-gotryoH| . . . :: .. sthitirantarmuhUrtastu jaghanyA zepakarmasu // 16 // . . . . . . .
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 jainadharmAmRta ___ vedanIya karmakI jaghanya sthiti bAraha muhUrta, nAma aura gotra kI ATha muhUrta aura zeSa pA~ca karmoMkI jaghanya sthiti antarmuhUrta pramANa jAnanA cAhie // 16 // isa prakAra sthitibandhakA varNana samApta huaa| aba anubhAgavandhakA varNana karate haiM- . vipAkaH prAgupAttAnAM yaH zubhAzubhakarmaNAm / asAvanubhavo zeyo yathAnAma bhaveJca saH // 17 // pUrva-saMcita zubha aura azubha karmoMkA jo vipAka arthAt phala milatA hai, use anubhAgabandha jAnanA caahie| vaha anubhAgavandha yathAnAma hotA hai arthAt jisa prakRtikA jaisA nAma hai, usake anusAra hI vaha apane phalako detI hai // 17 // . ___ bhAvArtha-jaise krodha kaSAyakA udaya - krodharUpa phalako degA, hAsyakarmakA udaya ha~sI utpanna karegA aura sAtAkarmakA udaya sukhake sAdhana milaaygaa| isa anubhAgavandhake sarvaghAti aura deza ghAti aise do bheda haiM, unakA vistRta varNana go0 karmakANDase jAnanA caahie| isa prakAra anubhAgabandhakA varNana samApta huaa| aba pradezabandhakA varNana karate haiN| sarvakarmaprakRtyarhAn sarveSvapi bhaveSu yat / dvividhAn pudgalaskandhAna sUkSmAn yogavizeSataH // 18 // .. sarveSvAtmapradezevanantAnantapradezakAn / AtmasAtkurute jIvaH sa pradezo'bhidhIyate // 16 // sarva karma prakRtiyoMke yogya, sarva hI bhavoMmeM falake dene vAle, do prakArake sUkSma pudgala. skandhoMko yogakI vizeSatAse grahaNa kara madarAkAn / .: .
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ . dazama adhyAya 227 AtmAke sarva pradezoMpara anantAnanta pradezoMkI saMkhyAmeM jIva jinako AtmasAt karatA hai una pradezoMke bandhako pradezabandha kahate haiM // 18-19 // kaumeM puNya-pApakA vibhAga zubhAzubhopayogAkhyanimitto dvividhastathA / puNyapApatayA dvedhA sarvakarma prabhidyate // 20 // uccairgotraM zubhAyUMpi savedyaM zubhanAma ca / dvicatvAriMzadityevaM puNyaprakRtayaH smRtAH // 21 // nIcairgotramasadvedyaM zvabhrAyurnAma cAzubham / dvayazItirghAtibhiH sAdhaM pApaprakRtayaH smRtAH // 22 // zubhopayoga aura azubhopayogake bhedase yoga do prakArakA mAnA gayA hai, unake hI kAraNa sabhI karma puNya aura pApake bhedase do vibhAgoMmeM vibhakta ho jAte haiN| ucca gotra, zubha Ayu, sAtA- . vedanIya aura zubha nAmakarma inakI vyAlIsa uttara prakRtiyA~ puNyarUpa mAnI gaI haiN| nIcaMgotra, asAtAvedanIya, nArakAyu, azubha nAmakarmakI 35 aura ghAtiyA karmoMkI 47 ye saba 82 bayAsI prakRtiyA~ pAparUpa mAnI gaI haiM / / 20-22 // bandhatattvake vizeSa jJAnake lie tattvArthasUtrakA AThavA~ adhyAya aura usakI saMskRta-hindI TIkAoMko dekhanA cAhie / - isa prakAra bandhatattvakA varNana karanevAlA dazavA~ . adhyAya samApta huaa|
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 e kAdaza adhyAya : saMkSipta sAra . karmoke Asrava rokaneko saMvara kahate haiN| krarma-paramANu AtmAkI ora AkRSTa hI na hoM, yA AtmAmeM praveza na kara sake, isake lie jina upAyoMke AlambanakI AvazyakatA hotI hai, unheM saMvarakA kAraNa kahA jAtA hai| ve pA~ca prakArake haiM-gupti, samiti, dharma anuprekSA, parISahajaya aura cAritra / mana, vacana, kAyakI caMcalatAke rokaneko gupti kahate haiN| karmoMke Asravako rokaneke lie yahI sarva-zreSTha upAya yA pradhAna kAraNa hai| kintu saMsArI . jIvakI pravRtti purAtana saMskAroMke kAraNa kucha aisI vilakSaNa vana rahI hai ki mana, vacana, kAyakI pravRttiyoMkA ekadama rokanA saMbhava nahIM hai, ataH usake lie madhyama mArgarUpa zeSa cAra upAyoMkA Alambana Avazyaka hotA hai| calane-phirane, uThane-baiThane aura khAna-pAnAdimeM jIvarakSAkI dRSTise jo sAvadhAnI rakhI jAtI hai, use samiti kahate haiN| vipayakaSAyoMke jItaneke upAyoMko dharma kahate haiM / dharma-dhAraNa karaneke lie yA dhAraNa kiye hue dharmakI sthiratAke lie jo mAnasika taiyArI kI jAtI hai, yA saMsAra, deha aura bhogoMse virakti utpanna karaneke lie jo bhAvanA kI jAtI hai use anuprekSA kahate haiN| AnevAle saMkaToMke sahana karaneko parISahajaya kahate haiM .. aura sadAcArake pAlana karane tathA use uttarottara vikasita karate. rahaneko cAritra kahate haiN| prastutaM adhyAyameM saMvarake inhIM pA~coM kAraNoMkA unake uttara bhedoMke sAtha nirUpaNa kiyA gayA hai|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAda ayAya ___ saMvaratatvakA svarUpa karmavandhanahetUnAmAtmanaH sati sambhave / Asravasya nirodho yaH sa jinaiH saMvaraH smRtaH // 1 // karma-bandhake kAraNa jo mithyAdarzana, avirati Adi bandha tattvake varNanameM batalA Aye haiM, unakA AtmAmeM sadbhAva saMbhava hone para unake nimittase jo kA~kA Asrava hotA hai, usake nirodhako jina bhagavAnne saMvara kahA hai // 1 // ___ guptiH samitayo dharmaH priiphjystpH| anuprekSAzca cAritraM santi saMvarahetavaH // 2 // - gupti, samiti, dharma, parISaha-jaya, tapa, anuprekSA aura cAritra, ye saMvarake kAraNa batalAye gaye haiM // 2 // guptikA svarUpa aura bheda / yogAnAM nigrahaH samyagguptirityabhidhIyate / manoguptirvacoguptiH kAyaguptizca sA tridhA // 3 // mana, vacana aura kAya ina tInoM yogoMke samyak vigrahako gupti kahate haiN| vaha gupti tIna prakArakI hai--manogupti, vacanagupti aura kAyaguptiH // 3 // . bhAvArtha-mAnasika saMkalpa-vikalpake abhAvako manogupti kahate haiM / vAcanika vikathA-saMlApa Adi vacana-jAlake nirodhako vacanagupti kahate haiN| zArIrika halana-calana, gamanAgamanAdike
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 jainadharmAmRta nigrahako kAyagupti kahate haiM / kahanekA sAra yaha ki mana-vacanakAyase sarva sAMsArika vikalpa-jAlako dUra kara zuddha AtmasvarUpameM sthira honA gupti hai| __ tatra pravartamAnatya yogAnAM nigrahe sati / tannimittAtravAbhAvAtsadyo bhavati saMvaraH // 4 // ina guptiyoMmeM pravartamAna puruSake mana-vacana kAya rUpa tInoM yogoMke nigraha ho jAne para yogoMke nimittase hone vAle AsravakA . abhAva ho jAtA hai, jisase ki karmoMkA AnA ruka jAnese zIghra saMvara hotA hai // 4 // samitiyoMke bheda IryAbhASapaNAdAnanikSepotsargabhedataH / paJcaguptAvazaktasya sAdhoH samitayaH smRtAH // 5 / / IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAnanikSepaNa - samiti aura utsargasamiti ye pA~ca samitiyAM kahI gaI haiN| jaba sAdhu guptiyoMke dhAraNa karane meM asamartha hotA hai, taba vaha samitiyoM ko dhAraNa karatA hai, arthAt unakA Azraya letA hai // 5 // ____ bhAvArtha-yadyapi karmoMke Asravako pUrNataH rokane meM samartha gupti hI hai, parantu guptiyoMmeM sAdhuke lie eka antarmuhUrta se adhika rahanA azakya hai, ataH usa samaya sAdhu apane khAna-pAna, gamanAgamana, vacana-vyavahAra Adiko atyanta sAvadhAnIse saMyama pUrvaka karatA hai, basa, usakA yaha saMyama pUrvaka vyavahAra hI samiti kahalAtA hai| ina pA~coM samitiyoMkA munidharmake varNana karate samaya vistRta varNana kara Aye haiN|
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza adhyAya 231 daza dharma .... kSamA mRvRjute zaucaM sasatyaM saMyamastapaH / tyAgo'kiJcanatA brahmadharmo dazavidhaH smRtaH // 6 // uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama zauca, uttama satya, utama saMyama, uttama tapa, uttama tyAga, uttama AkiJcanya aura. . uttama brahmacarya, yaha daza prakArakA dharma mAnA gayA hai // 6 // 1 uttama kSamA krodhotpattinimittAnAmatyantaM sati sambhave / Akroza-tADanAdInAM kAlupyo paramaH kSamA // 7 // krodhakI utpattike kAraNabhUta Akroza, tAr3ana, mAraNa Adike atyanta sambhava honepara bhI, arthAt apane Upara ukta ApattiyoMke AjAnepara bhI cittameM kaluSatA yA vikAra bhAvako utpanna nahIM hone denA uttama kSamA hai // 7 // . 2 mArdavadharmakA varNana abhAvo yo'bhimAnasya paraiH paribhave kRte / jAtyAdInAmanAvezAnmadAnAM mArdavaM hi tat / / 8 / / dUsareke dvArA apano apamAna bhI kiye jAne para abhimAna nahIM karanA aura jAti, kula Adi madoMko manameM bhI nahIM lAnA so mArdava dharma hai // 8 ... . . .. 3 Arjavadharma vAGmanaHkAyayogAnAmavakratvaM tadArjavam / - mana, vacana aura kAya ina tInoM yogoMkI kuTilatA rahita sarala pariNati rakhanA Arjava dharma hai|
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta 4 zaucadharma paribhogopabhogatvaM jiivitendriybhedtH| caturvidhasya lobhasya nivRttiH zaucamucyate / / 6 / / paribhoga, upabhoga, jIvita aura indriyake bhedarUpa cAra prakAra ke lobhakI atyanta nivRttiko zaucadharma kahA hai // 9 // vizeSArtha khAna-pAnakI vastuoMko paribhoga aura vastra, bhavana zayyAdiko upabhoga kahate haiN| lobha yA to upabhoga-paribhogakI vastuoMkA hotA hai yA jInekA aura indriyoMke viSayasevana kA / ataH ina cAroM hI prakArake lobhake tyAga karane para manupyake hRdayameM pUrNa pavitratA AtI hai| 5satyadharma jJAnacAritrazikSAdau sa dharmaH sunigadyate / / dharmopabRMhaNAyaM yatsAdhusatyaM taducyate // 30 // AtmA-dharmakI vRddhike lie jo jJAna, cAritra aura prAyazcitta AdimeM sacAI rakhI jAtI hai, use uttama satya dharma kahA hai // 10 // 6saMyamadharma indriyArtheSu vairAgyaM prANinAM vadhavarjanam / samitau vartamAnasya munerbhavati saMyamaH // 11 // indriyoMke viSayoMmeM vairAgya dhAraNa karanA aura prANiyoMkI hiMsAkA tyAga karanA saMyama hai| yaha dharma samitimeM pravartamAna munike jaba hotA hai taba vaha uttama saMyama kahalAtA hai // 11 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza adhyAya 233 7 tapodharma . paraM karmakSayAthaM yattapyate tattapaH smRtam / . koMke kSaya karaneke lie vinA kisI sAMsArika pralobhanake jo tapazcaryA kI jAtI hai, vaha uttama tapodharma mAnA gayA hai| 8 tyAgadharma tyAgastu dharmazAstrAdivizrANanamudAhRtam // 12 // dharmakA upadeza denA, zAstrakA vitaraNa karanA aura burI pravRttiyoMkA tyAga karAnA so tyAgadharma mAnA gayA hai // 12 // AkiJcanyadharma mamedamityupAttepu zarIrAdipu kepucit / abhisandhinivRtti tadAkiJcanyamucyate // 13 // dhAraNa kiye hue zarIra, pIchI, kamaNDalu, zAstra AdimeM 'yaha merA hai' isa prakArake abhiprAyakI sarvathA nivRttiko AkiMcanya dharma kahA gayA hai // 13 // . 10 brahmacaryadharma strIsaMsaktazayyAderanubhUtAGganAsmRteH / tatkathAyAH zrutezca syAd brahmacarya hi varjanAt // 14 // striyoMse saMsakta zayyAdikA tyAga karanA, pahale bhogI huI striyoMke smaraNakA tyAga karanA aura striyoMkI rAga-vardhaka kathAoMke sunanekA tyAga karanA so brahmacaryadharma hai // 14 // .. ' iti pravartamAnasya dharme bhavati sNvrH| .. tadvipakSanimittasya karmaNo'nAtrave sati // 15 // 5. isa. prakAra jo daza prakArake dharmameM pravRtti karatA hai, usake
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 jainadharmAmRta dharmoM ke pratipakSI krodhAdi kapAyoMke Asrava ruka jAnese saMbara hotA hai // 15 // cAIsa parIpaha-jaya kSutpipAsA ca zItoSNa-daMza-matkuNanagnate / bharatiH strI ca caryA ca nipadyA zayanaM tathA // 16 // Akrozazca vadhazcaiva yAcanAlAbhayoyam / rogazca tRNasaMsparzastathA ca maladhAraNam // 17 // asatkArapuraskAraM prajJAjJAnamadarzanam / iti dvAviMzatiH samyak soDhavyAH syuH parIpahAH // 18 // 1 bhUkhakI vedanA sahanA, 2 pyAsakI vedanA sahanA, 3 zIta kI vedanA sahanA, 4 upNatAkI vedanA sahanA, 5 DAMsa macchara, khaTamala AdikI vedanA sahanA, 6 nagnapanekA duHkha sahanA, 7 arucikara yA apriya padArthake saMyoga milane para usakA duHkhaM sahanA, 8 striyoMke dvArA upadrava AjAne para bhI aDola-akampa bane rahakara brahmacaryakI rakSA karate hue strIparIpahakA jItanA, 9calanemeM kaMkara-patthara. AdikI bAdhAkA sahanA, 10 kaMkarIlI patharIlI bhUmipara baiThanekA duHkha sahanA, 11 bhUmipara sonekA duHkha sahanA, 12 dUsareke dvArA gAlI-galauja karane para bhI zAnta bane rahanA, 13 dUsareke dvArA mAraNa-tADana Adi hone para bhI zAnta rahanA, 14 atyanta bhUkha pyAsa lagane para bhI kisIse kucha nahIM mA~ganA, 15 bhojanake alAbhameM bhI santuSTa rahanA, 16 roga Adi ho jAne para bhI saharSa. usakI vedanAko sahanA, 17 calate-phirate ghAsa, . .. kAsa Adi tIkhe padArthoMke cubhanekA duHkha sahana karanA, .
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza adhyAya 18 zarIrake malase saMlipta ho jAne para bhI jIvarakSAke abhiprAyase snAna nahIM karanA, 19 Adara-satkAra nahIM hone para aura apamAna hone para bhI usakA vicAra taka nahIM karanA, 20 avadhijJAna Adi ho jAne para bhI usakA mada nahIM karanA, 21 avadhijJAna Adike nahIM hone para bhI cittako kheda-khinna nahIM karanA, 22 bhayaMkara kaSTa Ane para aura vratAdikase bhraSTa honeke avasara Ane para bhI samyagdarzanase cyuta na honA aura apane vratoMko barAbara sthira rakhanA, isa prakAra ye bAIsa parIpahoMko apane svIkRta kiye vratoMke samyak paripAlanake nimitta saharSa sahana karanA cAhie // 16-18 // saMvaro hi bhavatyetAnasaMklipTena cetsaa| sahamAnasya rAgAdinimittAsravarodhataH // 16 // . ukta vAIsa parISahoMko saMlaza-rahita cittase sahanevAle sAdhuke rAgAdi kAraNoMke dvArA honevAle karmoMkA Asrava ruka jAnese mahAn saMvara hotA hai aura karmoMkI nirjarA bhI hotI hai, isalie - sAdhujana saharSa parISahoMko sahana karate haiM // 19 // tapo hi nirjarAheturuttaratra pracacyate / saMva rasyApi vidvAMso vidustanmukhakAraNam // 20 // tapa nirjarAkA kAraNa hai aisA Age nirjarA prakaraNameM kaheMge, parantu vidvajjanoMne tapako saMvarakA bhI pradhAna kAraNa kahA hai // 20 // vAraha anuprekSAe~ anityaM zaraNAbhAvo bhavazcaikatvamanyatA / azaucamAJavazcaiva saMvaro nirjarA tathA // 21 // loko durlabhatA bodheH svAkhyAtatvaM vRpasya ca / anucintanametepAmanuprekSAH prakIrtitAH // 22 //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 jainadharmAmRta 1 anitya bhAvanA, 2 azaraNa bhAvanA, 3 saMsAra bhAvanA 4 ekatvabhAvanA, 5 atyatva bhAvanA, 6 azuci bhAvanA, 7 Asrava bhAvanA, 8 saMvara bhAvanA, 9 nirjarA bhAvanA, 10 loka bhAvanA, 11 bodhi-durlabha bhAvanA aura 12 dharma-bhAvanA, ye bAraha anuprekSA kahalAtI haiM, inakA sadA cintavana karanA cAhie // 21-22 // bhAvArtha-saMsAra aura zarIra Adike svarUpakA cintavana karane ko anuprekSA yA bhAvanA kahate haiM / 1 anitya-bhAvanA kroDIkaroti prathamaM jAtajantumanityatA / dhAtrI ca jananI pazcAddhigmAnuSyamasArakam // 23 // isa saMsArameM utpanna hue prANIko anityatA sabase pahale apanI godImeM letI hai, dhAya aura mAtA piiche| aise isa asAra manuSya bhavako dhikkAra hai / aisA vicAra karate hue sAMsArika padArthAse mamatA tyAganA anityAnuprekSA hai // 23 // . 2 azaraNa-bhAvanA upaghrAtasya ghoreNa mRtyuvyAtreNa dehinaH / devA api na jAyante zaraNaM kimu mAnavAH // 24 // mRtyurUpI bhayAnaka vyAghrase AkrAnta prANIko bacAneke lie devatA bhI zaraNa nahIM haiM, to phira becAre dIna mAnavoMkI to kathA hI kyA hai, aisA vicAra karanA azaraNa-bhAvanA hai // 24 // 3 saMsAra-bhAvanA caturgatighIyantre sannivezya ghaTImiva / AtmAnaM bhramayatyeva hA kaSTaM karmakakSikaH // 25 // .
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza adhyAya 237 yaha karmarUpI kAchI (khetI karane vAlA kisAna) caturgatirUpI ghaTIyaMtrameM ( rAhaTameM) ghar3Ike samAna isa prANIko jor3akara use nirantara paribhramaNa karAtA rahatA hai, aisA vicAra karanA saMsArAnuprekSA hai // 25 // 4 ekatva-bhAvanA kasyApatyaM pitA kasya kasyAmbA kasya gehinI / eka eva bhavAmbhodhau jIvo bhramati dustare // 26 // isa saMsArameM kauna kisakA putra hai aura kauna kisakA pitA hai, kauna kisakI mAtA hai aura kauna kisakI strI hai ? yaha jIva isa dustara saMsAra-samudra meM akelA hI bhramaNa karatA rahatA hai, aisA ..cintavana karanA ekatvabhAvanA hai // 26 // 5 anyatva-bhAvanA anyaH sacetano jIvo vapuranyadacetanam / hA tathApi na manyante nAnAtvamanayojanAH // 27 // yaha sacetana jIva bhinna hai, aura yaha acetana zarIra bhinna hai, aisA spaSTa anubhava hote hue hAya, bar3e kaSTakI bAta hai ki manuSya zarIra aura AtmAkI bhinnatAko nahIM samajhate haiM, cintavana / karanA anyatva bhAvanA hai // 27 // 6 azuci-bhAvanA 'nAnAkRmizatAkIrNe durgandhe mlpuurite|| ... Atmanazca parepAM ca ka zucitvaM zarIrake // 28 // - nAnA jAtike sahasroM kIr3oMse vyApta, durgandhita aura mala-mUtra se pUrita apane yA parAye zarIrameM kahA~ pavitratA hai, aisA cintavana karate hue zarIrase virakta rahanA azuci bhAvanA hai // 28 // . .
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 jainadharmAmRta 7 Astrava-bhAvanA karmAmbhobhiH prapUrNo'sau yogarandhrasamAhRtaiH / hA durante bhavAmbhodhau jIvo majati potavat // 26 // yogarUpI chidroMse Ane vAle karmarUpa jalase bharA huA yaha jIva jahAjake samAna isa duranta saMsArarUpI samudrameM DUba jAtA hai, yaha mahAn kaSTakI bAta hai| aisA vicAra karate hue karmoMke Asrava se bacanekI nirantara ceSTA karate rahanA Asava-bhAvanA hai ||29|| 8saMvara-bhAvanA yogadvArANi rundhantaH kapATairiva guptibhiH / Apatadina vAdhyante dhanyAH karmabhirutkaTaH // 30 // kivAr3oMke samAna guptiyoMke dvArA yogarUpI dvAroMko bandakara dhanya puruSa Ane vAle vikaTa karmoMke dvArA nahIM pIr3ita hote haiM, aisA cintavana karate hue saMvara karaneke lie nirantara udyata rahanA saMvara-bhAvanA hai // 30 // nirjarA-bhAvanA gADhoparjAyate yadvadAmadopo visarpaNAt / tadvannijIyate karma tapasA pUrvasaJcitam // 31 // jisa prakAra AmAzayameM saMcita apakka mala anazana Adike dvArA paripakka hokara nikala jAtA hai, usI prakAra aneka pUrva bhavoMse saMcita karma anazana-Adi tapoMke dvArA jhar3a jAtA hai, aisA cintavana karate hue sadA tapa dhAraNa karaneko utsuka rahanA nirjarA bhAvanA hai // 31 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza adhyAya 10 loka-bhAvanA nityAdhvagena jIvena bhramatA lokavartmani / . vasatisthAnavatkAni kulAnyadhyupitAni na // 32 // isa lokarUpI mArgameM nirantara paribhramaNa karate hue satatapathika isa jIvane vasati sthAnoMke ( par3AvoMke) samAna kina-kina kuloMko bAra-bAra nahIM sevana kiyA hai ? arthAt isa sAre lokameM ananta bAra janma-maraNa kiyA hai, aisA cintavana karake lokase bhayabhIta ho usase chUTanekA upAya karate rahanA loka-bhAvanA hai // 32 // ... 11 vodhidurlabha-bhAvanA . . . . .. mokSArohaNaniHzreNiH kalyANAnAM paramparA / . . aho kaSTaM bhavAmbhodhau bodhirjIvasya durlabhA // 33 // mokSarUpI mahala para car3haneke lie nasenI svarUpaaura kalyANoMkI paramparArUpa yaha bodhikI prApti honA, isa saMsAra-samudrameM aho kaSTa hai, ki jIvako atyanta durlabha hai| arthAt anya saba vastuoMkI prApti saMsArameM eka vAra sulabha hai, parantu samyagjJAnakI prApti atyanta durlabha hai, aisA vicAra kara nirantara sacce Atmika jJAnakI * prAptike lie prayatna karate rahanA cAhie, yaha bodhidurlabha bhAvanA 12 dharma-bhAvanA. . . . . . . ..' zAntyAdilakSaNo dharmaH svAkhyAto jinapuGgavaiH / '. ayamAlambanastasbho bhavAmbhodhau nimajatAm // 34 // ... : .... jinabhagavAnne jo uttama kSamAdirUpa daza prakArake lakSaNavAlA * dharma kahA hai, vahI isa saMsAra-samudrameM DUbanevAle prANiyoMke Azrayake
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 . jainadharmAmRta lie stambhake sadRza hai, aisA vicAra karate hue sadA dharma dhAraNa karane meM prayatnazIla rahanA dharma-bhAvanA hai // 34 // evaM bhAvayataH sAdhorbhaveddharmamahodyamaH / tato hi niHpramAdasya mahAn bhavati saMvaraH // 35 // isa prakAra ukta bAraha bhAvanAoMkA cintana karate hue sAdhuke dharma-dhAraNa karane meM mahAn udyama hotA hai aura pramAda-rahita avasthA prakaTa hotI hai| isa prakAra vAraha bhAvanAoMke cintanase karmoMkA mahAn saMvara hotA hai // 35 // aba Age saMvarake kAraNabhUta cAritrakA varNana karate haiM vRttaM sAmayikaM jJeyaM chedopasthApanaM tathA / parihAraM ca sUkSmaM ca yathAkhyAtaM ca paJcamam // 36 // 1 sAmAyiMkacAritra, 2 chedopasthApanAcAritra, 3 parihAravizuddhicAritra, 4 sUkSmasAmparAyacAritra aura 5 yathAkhyAtacAritra, ye cAritrake pA~ca bheda haiM // 36 // 1 sAmAyikacAritrakA svarUpa pratyAkhyAnamabhedena sarvasAvadyakarmaNaH / ___ nityaM niyatakAlaM vA vRttaM sAmayikaM smRtam // 37 // sarva sAvadha karmakA abhedarUpase sarvadAke lie yA niyata kAlake lie tyAga karanA sAmAyika-cAritra hai // 37|| bhAvArtha-jIvana-paryantake lie pA~coM pApoMkA tyAga karaneke pazcAt sarva sAvadya karmoMkA punaH sAmUhika rUpase tyAgakara nirvikalpa avasthAko niyata samaya taka dhAraNa karanA sAmAyika cAritra kahalAtA hai|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ekAdaza adhyAya 241 .. 2chedopasthApanA cAritra yatra hiMsAdibhedena tyAgaH saavdykrmnnH| . vratalope vizuddhirvA chedopasthApanaM hi tat // 38 // jaba hiMsAdike bhedase sAvadha karmakA tyAga jiyA jAtA hai athavA vratake lopa ho jAne para punaH use dhAraNa kara jo zuddhi kI jAtI hai, vaha chedopasthApanAcAritra hai // 38 // ___bhAvArtha-chedopasthApanAke AcAryoMne do artha kiye haiM / cheda nAma bhedakA hai| jaba sAdhuke yaha vikalpa rahatA hai ki 'maiM isa ahiMsA vratako dhAraNa kara rahA hU~, athavA satya vratako dhAraNa kara rahA hU~ taba vaha bheda pUrvaka cAritrakA dhAraNa karanA kahalAtA hai aura isa lie isa prakArake cAritrakA chedopasthApanA nAma ho jAtA hai| dUsare arthake anusAra kisI pramAdAdike nimittase yadi vratakA cheda (bhaMga) ho jAve, to prAyazcitta lekara punaH usake dhAraNa karaneko chedopasthApanA cAritra kahate haiN| sUtrakArane ukta donoM arthoMko eka sAtha eka hI zlokameM kahA hai| ___3 parihAravizuddhi cAritra . . viziSTaparihAreNa prANighAtasya yatra hi / zuddhirbhavati cAritraM parihAravizuddhi tat // 36 // zarIra-sAdhanAke dvArA viziSTa prakArase prANighAtakA parihAra karate hue jo vizuddhi utpanna hotI hai use parihAra vizuddhi cAritra kahate haiM // 39 // . bhAvArtha-yaha cAritra hara eka sAdhuke nahIM hotA kintu jo tIsa varSakI avasthA taka sukha-zAntise bharapUra gRhasthImeM Anandase
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra4ra jainadharmAmRta rahA hai, sarvaprakArake bhogopabhogoMko jisane bhogA hai punaH virakta ho dIkSA lekara jisane 7-8 varSa taka tIrthakara bhagavAnke caraNakamaloMke samparkameM raha kara pratyAkhyAnazAstrakA adhyayana kara prANAyAma Adi sAdhanoMse zarIrako itanA sAdha liyA hai ki usake calanephirane, khAne-pIne aura sone-baiThane AdimeM jIvahiMsA jarA-sI bhI saMbhava nahIM rahatI-aise jIvarakSAmeM kuzala sAdhuke jo cAritrakI vizuddhi hotI hai, use parihAravizuddhi cAritra kahate haiN| yaha cAritra chaThe aura sAtaveM guNasthAnavI sAdhuke hI hotA hai| 4 sUkSmasAmparAya cAritra kapAyepu prazAnteSu prakSINevakhilepu vaa| syAtsUkSmasAmparAyAkhyaM sUcamalobhavato yateH // 40 // . samasta kaSAyoMke prazAnta hone para yA prakSINa ho jAne para sUkSma lomake dhAraka sAdhuke jo cAritra hotA hai, vaha sUkSmasAmparAya cAritra kahalAtA hai // 40 // bhAvArtha-yaha cAritra upazamazreNI yA kSapakazreNIke dazaveM guNasthAnavartI sAdhuke hI hotA hai, anyake nhiiN| daza guNasthAnameM mohakarmakI sarvaprakRtiyA~ yA to upazAnta ho jAtI haiM, yA kSaya ho jAtI haiN| kevala eka sUkSma lobha raha jAtA hai, so vaha bhI antarmuitake bhItara hI upazAnta yA naSTa ho jAtA hai| aisA dazama guNasthAnavartI sAdhu hI ukta cAritrakA dhAraka hotA hai| sAmAyika aura chedopasthApanA cAritra chaThe guNasthAnase lekara naveM guNasthAna taka hote haiN| yathAkhyAta . cAritra gyArahaveM guNasthAnase lekara caudahaveM guNasthAna taka hotA hai|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 . ekAdaza adhyAya 5 yathAkhyAtacAritrakA svarUpa kSayAcAritramohasya kaatsnyenopshmaattthaa| yathAkhyAtamathAkhyAtaM cAritraM paJcamaM jinH||4|| cAritra mohanIyakarmake samastarUpase upazama ho jAne para gyArahaveM guNasthAnameM aura kSaya ho jAne para bArahaveM, terahaveM aura caudahaveM guNasthAnameM jo cAritra pragaTa hotA hai use jina bhagavAnne yathAkhyAta yA athAkhyAta nAmakA pA~cavA~ cAritra kahA hai // 41 // - bhAvArtha-yathA arthAt jaisA AtmAkA svabhAva AkhyAta arthAt kahA hai, vaisA hI nirmala svabhAva pragaTa ho jAneko yathAkhyAtacAritra kahate haiM / athavA abhI taka jo vItarAgatA pragaTa nahIM huI / thI, usake atha arthAt aba pragaTa honeko athAkhyAtacAritra kahate haiN| yaha sabase utkRSTa cAritra hai, isake ho jAne para cAra ghAtiyA karmoMkA to pUrva saMvara ho hI jAtA hai sAtha hI tIna aghAtiyA karmoMkA Asrava bhI ruka jAtA hai| kevala eka sAtAvedanIya karma hI eka samayake lie nAmamAtrako jAtA hai| ataH yaha cAritra hI saMvarakA pUrNataH sAdhaka hai| - samyakacAritramityetadyathAsvaM carato yteH| sarvAstravanirodhaH syAttato bhavati saMvaraH // 42 // ukta prakArake samyakacAritrako yathAyogya pAlana karate hae sAdhuke sarva karmoMke AsravakA nirodha hotA hai aura usase parama saMvara hotA hai // 42 // .. saMvara tattvake vizeSa parijJAnake lie. tattvArthasUtrakA navA adhyAya aura usakI saMskRta-hindI TIkAoMko dekhanA caahie| - isa prakAra saMvaratattvakA varNana karane vAlA gyArahavA~ adhyAya samApta huaa|
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . dvAdaza adhyAya : saMkSipta sAra / saMvarase yadyapi navIna koMkA AnA ruka jAtA hai, tathApi purAtana karma to AtmAmeM saMcita hI rahate haiM, unheM bhI dUra karaneke lie AtmAko mahAn prayAsa karanA par3atA hai aura usa prayAsake karate hue bhI karma-paramANu eka sAtha hI dUra nahIM ho jAte, kintu krama-kramase dUra hote haiN| karmo ke isI krama-kramase dUra honeko nirjarA kahate haiN| isa karma-nirjarAke lie jisa mahAn prayAsa yA puruSArthakI AvazyakatA hotI hai, use tapa kahate haiN| zArIrika tapasyAko bAhya tapa aura mAnasika tapasyAko antaraMga tapa kahate haiM / jainadharmameM zArIrika tapasyAko vahIM taka sthAna yA mahattva diyA gayA hai, jahA~ taka ki vaha mAnasika tapasyA arthAt icchA-nirodhake lie sahAyaka hai| yadi zArIrika tapasyA karate hue bhI manuSya manakI icchAoMkA nirodha nahIM kara pAtA hai, to usa tapako jainadharmameM koI sthAna nahIM diyA gayA hai, balki use nirarthaka kahA gayA hai| bAhya yA zArIrika tapa to antaraMga yA mAnasika tapakI siddhike lie hI batalAyA gayA hai| isalie bAhya tapoMko yathAzakti AvazyakatAnusAra karate hue antaraMga tapoMke bar3hAneke lie jainAcAyoMne upadeza diyA hai| prastuta adhyAyameM inhIM bahiraMga aura antaraMga tapoMke bhedoMkA svarUpa batalA kara antameM batalAyA gayA hai ki mAnasika tapoMmeM bhI sarvottama tapa jo zukladhyAna hai, vastutaH vahI karma-nirjarAkA pradhAna kAraNa hai aura usake dvArA hI prati samaya asaMkhyAtaguNI karmanirjarA karatA huA jIva eka antarmuhUrta mAtrameM hI karma-vinirmukta ho jAtA hai|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdapA adhyAya nirjarAkA svarUpa aura usake bheda upAttakarmaNaH pAto nirjarA dvividhA ca saa| AdyA vipAkanA tana dvitIyA cAvipAkajA // 1 // saMcita karmake dUra karaneko nirjarA kahate haiM / vaha nirjarA do prakAra kI hai| eka vipAkajA nirjarA aura dUsarI avipAkajA nirjarA // 1 // 1 vipAkajA nirjarAkA svarUpa anAdivandhanopAdhivipAkavazavartinaH / kArabdhaphalaM yatra kSIyate sA vipAkajA // 2 // anAdi kAlase baMdhe hue karmarUpa upAdhike paripAkake vaza ho kara jo karma samaya Anepara udayameM Akara aura apanA phala dekara naSTa hotA hai, use vipAkajA nirjarA kahate haiM // 2 // 2 avipAkajA nirjarAkA svarUpa anudIrNaM tapaHzaktyA yatrodIrNodayAvalIm / pravezya vedyate karma sA bhavatyavipAkajA // 3 // udayameM nahIM Aye hue karmoMko tapakI zaktise udIrNa karake aura unheM udayAvalImeM praveza karake jo karmakA vedana kiyA jAtA hai, use avipAkajA nirjarA kahate haiM // 3 // .
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 jainadharmAmRta udAharaNa pUrvaka donoM nirjarAoMkA spaSTIkaraNa yathAnapanasAdIni paripAkamupAyataH / akAle'pi prapadyante tathA karmANi dehinAm // 4 // anubhUya kramAkarma vipAkaprAptamujjhatAm / prathamAstyeva sarveSAM dvitIyA tu tapasvinAm // 5 / / __ jaise Ama, panasa Adi phala akAlameM bhI upAyase paripAka ko prApta ho jAte haiM; usI prakAra prANiyoMke karma bhI yathAkAla udayameM Aneke pUrva hI tapasyA Adike dvArA kramase vipAkako prApta kara aura anubhava kara nirjIrNa kara diye jAte haiN| inameM jo vipAkajA nirjarA hai, vaha samasta saMsArI jIvoMke pAI jAtI hai, kintu jo dUsarI avipAkajA nirjarA hai vaha tapasvI sAdhuoMke hI hotI hai // 4-5 // aba karma-nirjarAke pradhAna kAraNabhUta tapakA varNana karate haiM tapastu dvividhaM proktaM vAhyAbhyantarabhedataH / pratyekaM paDvidhaM taca sarva dvAdazadhA bhavet // 6 // tapake do bheda haiM-bAhya tapa aura Abhyantara tapa / inameM pratyeka ke chaha chaha bheda haiM, isa prakAra donoM tapoMke bAraha bheda ho jAte haiM // 6 // vAhya tapake bheda bAhyaM tatrAvamodaryamupavAso rasojjhanam / vRttisaMkhyA vapuHklezo viviktazayanAsanam // 7 // 1 avamodarya, 2 upavAsa, 3 rasaparityAga, 4 vRttiparisaMkhyAna, 5 kAyakleza aura 6 viviktazayyAsana / ye chaha bAhya tapake bheda haiN||7||
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza adhyAya 1 avamodarya tapa sarva tadavamodaryamAhAraM yatra hApayet / . eka-dvi-vyAdibhirmAsairAmAsaM samayAnmuniH // l . apane AhArameM se eka, do, tIna Adi grAsoMse lekara antima (battIsaveM ) grAsa taka munijana jo AhArako AgamAnusAra chor3ate haiM, vaha saba avamodarya tapa kahalAtA hai // 8 // 2 upavAsa tapa mokSArtha tyajyate yasminnAhAro'pi caturvidhaH / upavAsaH sa tadbhedA santi pssttaassttmaadyH||6|| ... mokSake lie jo khAdya, svAdya, lehya aura peya ina cAroM prakAroMke AhArakA tyAga kiyA jAtA hai, vaha upavAsa kahalAtA hai| usake SaSThabhakta (velA ) aSTamabhakta ( telA) Adi aneka bheda hote haiM // 9 // 3rasaparityAga rasatyAgo bhavettalakSIrekSudadhisarpipAm / . eka-dvi-trINi catvAri tyajatastAni paJcadhA // 10 // - taila, dUdha, ikSu, dadhi aura ghI, inakA tyAga karanA so rasaparityAga hai, athavA ukta rasoMmeMse eka, do, tIna cAra rasoMko chor3ate hue yaha tapa pA~ca prakArakA ho jAtA hai // 10 // 4 vRttiparisaMkhyAna tapa ekvstudshaanggaarpaanmuddaadigocrH| .. saGkalpaH kriyate yantra vRttisaGkhyA hi tattapaH // 11 // . eka vastu, eka gharase lekara daza ghara, pAna-mUMga Adi AhAra
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 jainadharmAmRta pAna-sambandhI jo saMkalpa kiyA jAtA hai, vaha vRttiparisaMkhyAnatapa kahalAtA hai // 11 // bhAvArtha-gocarI jAneke pUrva yaha niyama karanA ki Aja . amuka vastu milegI, to AhAra karU~gA, anyathA nahIM, itane ghara taka gocarIko jAU~gA, ityAdi prakAra bane bhikSAvRtti sambandhI niyama karaneko vRttiparisaMkhyAna tapa kahate haiN| 5 kAyakleza tapa anekapratimAsthAnaM maunaM shiitshissnnutaa| AtapasthAnamityAdikAyaklezo mataM tapaH // 12 // aneka prakArake pratimAyoga dhAraNa kara sthita rahanA, mauna dhAraNa karanA, zIta-bAdhA sahanA, Atapa (upNa) vAdhA sahanA arthAt AtApanayoga dhAraNa karanA, ityAdi kAyakleza tapa hai // 12 // viviktazayyAsana tapa jantupIDAvimuktAyAM vasatau zayanAsanam / sevamAnasya vijJeyaM viviktazayanAsanam / / 13 / / prANiyoMkI pIDAse vimukta ekAnta vasatikAmeM zayana, Asana ko sevana karane vAle sAdhuke viviktazayyAsana nAmakA tapa jAnanA cAhie // 13 // aba chaha prakArake Abhyantara tapako kahate haiM svAdhyAyaH zodhanaM caiva vaiyAvRttyaM tathaiva ca / . vyutsargo vinayazcaiva dhyAnamAbhyantaraM tapaH // 14 // 1 svAdhyAya, 2 zodhana arthAt prAyazcitta, 3 vaizyAvRttya,
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza adhyAya 246 4 vyutsarga, 5 vinaya aura. 6 dhyAna ye chaha prakArakA Abhyantara tapa hai // 14 // 1 svAdhyAya tapa . : vAcanA pRcchanAmnAyastathA dharmasya dezanA / . anuprekSA ca nirdiSTaH svAdhyAyaH paJcadhA jinaiH // 15 // .. vAcanA, pRcchanA, AmnAya, dharmopadeza aura anuprekSA ye . svAdhyAya tapake pA~ca bheda jina bhagavAnne kahe haiM // 15 // vizeSArtha-zAstrake adhyayanako svAdhyAyatapa kahate haiM / usake pA~ca bheda haiN| kisI zAstrakA, usake mUla zlokAdikA, usake arthakA-athavA mUla aura artha donoMkA svayaM par3hanA, yA kisI jijJAsu pAtrako pratipAdana karanA vAcanA svAdhyAya hai| zAstrasambandhI saMzayako dUra karaneke lie, tattvArthake nizcayake lie evaM anya zaMkA-samAdhAnake lie dUsarese pUchanA pRcchanA nAmakA svAdhyAya hai| zAstrIya vacanoMkA, zloka AdikA nirdoSa uccAraNa karanA, unakA pATha karanA--pheranA AmnAya nAmakA svAdhyAya hai| dhArmika kathAoMkA vyAkhyAna karanA dharmopadeza nAmaka svAdhyAya hai| guru se par3he hue tattvakA manase cintavana abhyAsa Adi karanA anuprekSA nAmakA svAdhyAya hai| isa prakAra pA~coM bhedarUpa svAdhyAyako karane se karmoMkI nirjarA hotI hai| . 2 prAyazcitta tapa 'AlocanaM pratikrAntistathA taTubhayaM tapaH / . vyutsargazca vivekazva tathopasthApanA matA // 16 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 jainadharmAmRta parihArastathAcchedaH prAyazcittabhidA nava / prAyazcittaM tapo jJeyamAtmasaMzuddhikAraNam // 17 // Alocana, pratikramaNa, tadubhaya, tapa, vyutsarga, viveka, upasthApanA, parihAra, cheda ye prAyazcittake nau bheda haiN| yaha prAyazcitta tapa hI AtmAkI parama zuddhikA kAraNa jAnanA cAhie // 16-17 // .. vizeSArtha-apane doSoMko niSkapaTa bhAvase guruke sammukha nivedana karanA AlocanA prAyazcitta hai| apane doSako jAnakara 'hA, maiMne yaha vurA kiyA' isa prakArase apanI nindA karaneko pratikramaNa prAyazcitta kahate haiN| kisI mahAn doSake laga jAne para AlocanA aura pratikramaNa donoMke eka sAtha karaneko tadubhayaprAyazcitta kahate haiN| upavAsa Adi tapoMke dvArA Atmazuddhike karaneko tapaHprAyazcitta kahate haiN| kisI aparAdhake ho jAnepara kAyotsarga Adi karake use zuddha karaneko vyutsargaprAyazcitta kahate haiN| kisI bahuta bar3e doSake laga jAne para guruke dvArA daNDasvarUpa khAna-pAna, pAtra AdikA jo pRthakkaraNa kara diyA jAve aura use zirodhAryakara Atmazuddhi kare, to vaha vivekaprAyazcitta kahalAtA hai| kisI mahAn pApake laga jAne yA kisI vratake sarvathA khaNDita ho jAne para punaH dIkSA dhAraNa karanA upasthApanA prAyazcitta hai| mAsa Adike vibhAgase kucha dinoM taka saMghase dUra raha kara Atma-zuddhike karaneko parihAraprAyazcitta kahate haiM / kucha kAla taka dIkSAko cheda kara Atma-zuddhi karaneko cheda prAyazcitta kahate haiN| ina prAyazcittoMke dvArA saMcita doSa dUra hotA hai aura karmoMkI nirjarA hotI hai, isI lie hamAre maharSiyoMne prAyazcitta tapakA vidhAna kiyA hai|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza adhyAya 251 3 vaiyyAvRttya tapa . . sUryupAdhyAyasAdhUnAM zaityaglAnatapasvinAm / kulasaMghamanojJAnAM vayAvRttyaM gaNasya ca // 18 // vyAdhyAdyupanipAte'pi tepAM samyagvidhIyate / svazaktyA yatpratIkAro vaiyAvRttyaM taducyate // 16 // AcArya, upAdhyAya, sAdhu, navIna dIkSita zaikSya, rogI, glAnamuni, tapasvI, AcArya paramparAke sAdhu, zramaNa, muni, anagAra aura RSirUpa saMghavAle sAdhu, manojJa sAdhu aura vRddha paramparA vAle sAdhu janoMkI vyAdhi, upasarga Adi A jAne para svazaktike anusAra jo usakA pratIkAra karate hue bhale prakAra sevA-Tahala kI jAtI hai, use vaiyAvRttya tapa kahate haiM // 18-19 // .. 4 vyutsarga tapa vAhyAntaropadhityAgAd vyutsargo dvividho bhavet / kSetrAdirupadhirvAhyaH krodhAdiraparaH punaH // 20 // . kSetra, vAstu Adi bAhya-upadhi kahalAtI haiM aura krodha, mAna Adi Abhyantara-upadhi kahalAtI haiM, ina donoM prakArakI bAhya aura antaraMga-upadhike tyAga karanese vyutsarga tapa bhI do prakArakA ho jAtA hai // 20 // . .. .. . 5vinaya tapa ... darzana-jJAna vinayau cAritravinayo'pi ca / / .. . tathopacAravinayo vinayaH syAccaturvidhaH // 21 // - darzanavinaya, jJAnavinaya, cAritravinaya aura upacAravinaya isa prakAra vinaya tapake cAra bheda haiM // 21 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ rapara jainadharmAmRta vizeSArtha-niHzaMkita Adi aMgoMkA dhAraNa karate hue sAta tattvoMkA zraddhAna karanA aura samyagdRSTikA vinaya karanA darzanavinaya hai| bahuta Adara bhAvake sAtha jJAnakA abhyAsa karanA aura jJAnI puruSoMkI bhakti karanA jJAnavinaya hai| darzana-jJAna yukta sanyakcAritrake prati Adara rakhanA aura saMyamIkI vinaya karanA, cAritravinaya hai / AcArya Adika pUjya puruSoMke Anepara uTha khar3A honA, vandanA Adi karanA, unake pIche calanA upacAravinaya hai| isa vinaya tapase bhI karmoMkI nirjarA hotI hai| 6 dhyAna tapakA varNana bhAttaM raudraM ca dhamyaM ca zuklaM ceti caturvidham / dhyAnamuktaM paraM tatra tapo'GgamubhayaM bhavet // 22 // ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmyadhyAna aura zukladhyAna yaha cAra __ prakArakA dhyAna hai / inameMse tapake aMgabhUta to antima do hI dhyAna haiN| Adike donoM dhyAna to saMsArake hI kAraNa haiM // 22 // 1 ArtadhyAnakA svarUpa priyabhraMze'priyamAptau nidAne vedanodaye / AttaM kapAyasaMyuktaM dhyAnamuktaM samAsataH // 23 // priyavastuke viyoga ho jAnepara bAra-bAra usakI prAptike lie cintavana karanA so iSTa-viyoga AtadhyAna hai| apriya vastuke saMyoga ho jAnepara usake dUra karaneke punaH punaH vicAra karanA so aniSTa-saMyoga ArtadhyAna hai| AgAmI bhavoMmeM sukha-prAptikI cintanA karate rahanA so nidAna ArtadhyAna hai aura vedanAke hone
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza adhyAya 253 para usake dUra karaneke lie rAta-dina hAya hAya karanA so vedanA ArtadhyAna hai| isa prakAra saMkSepase ArtadhyAnakA varNana kiyaa||23|| 2 raudradhyAnakA svarUpa hiMsAyAmanRte steye tathA vipayarakSaNe / raudraM kapAyasaMyuktaM dhyAnamuktaM samAsataH // 24 // hiMsA karanemeM sakapAya rudra bhAva rakhanA hiMsAnanda raudradhyAna hai, jhUTha bolanemeM sadA anurakta rahanA mRSAnanda raudradhyAna hai| corI karaneke sadA vicAra rakhanA steyAnanda rodradhyAna hai aura viSayoMke saMrakSaNameM sadA kapAya saMyukta raudrabhAva rakhanA so parigrahAnanda nAmakA cauthA raudradhyAna hai| isa prakAra saMkSepase raudradhyAnako kahA // 24 // ye donoM kudhyAna haiM, inakA tyAga karanA cAhie / 3dhaya'dhyAnake bheda / AjJApAyaM vipAkAnAM vivekAya ca saMsthiteH / manasaH praNidhAnaM yad dharmyadhyAnaM taducyate // 25 // - AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya aura saMsthAnavicaya rUpa jo manakA upayoga rakhanA, so cAra prakArakA dhaya'dhyAna hai // 25 // 1 AjJAvicaya dharmyadhyAnakA svarUpa pramANIkRtya sArvajJImAjJAmarthAvadhAraNam / gahanAnAM padArthAnAmAjJAvicayamucyate // 26 // sarvajJa devakI AjJAko pramANa karake gahana padArthoMke svarUpakA nizcaya karanA so AjJAvicaya dharmyadhyAna hai // 26 //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 jainadharmAmRta 2 apAyavicaya dhamyadhyAnakA svarUpa kathaM mArga prapadyerannamI unmArgato janAH / apAyamiti yA cintA tadapAyavicAraNam // 27 // ye saMsArake prANI unmArgase dUra hokara kisa prakAra sumArgako prApta hoM, va duHkhoMse chUTeM, isa prakArakA vicAra karanA so apAyavicaya dhaya'dhyAna hai // 27 // 3vipAkavicayadharyadhyAnakA svarUpa dravyAdipratyayaM karma phalAnubhavanaM prati / bhavati praNidhAnaM yadvipAkavicayastu saH // 28 // dravya, kSetra, kAla Adike nimittase karmake phalakA anubhava hotA hai, isaprakAra kauke vipAka ( phala ) ke cintavana karaneko vipAka vicaya dharmyadhyAna kahate haiM // 28 // 4 saMsthAnavicayadharmyadhyAnakA svarUpa - lokasaMsthAnaparyAyasvabhAvasya vicAraNam / / lokAnuyogamArgeNa saMsthAnavicayo bhavet / / 2 / / : lokAnuyoga zAstrameM varNita mArgase lokake AkAra, paryAya aura . svabhAvakA vicAra karanA so saMsthAnavicaya dharmyadhyAna hai // 29 // upasaMhAra-ukta cAroM prakArake dharmyadhyAnoMse pUrva saMcita karmoMkI nirjarA hotI hai aura parama Atmika zAnti prApta hotI hai, isalie jJAnI janoMko sadA dharmyadhyAna rUpa pravRtti rakhanA cAhie / yaha dharmyadhyAna cauthe guNasthAnase lekara sAtaveM guNasthAna taka hotA hai| AThaveM guNasthAnase lekara caudahaveM guNasthAna taka zukla dhyAna hI hotA hai| . . . . . . .
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdaza adhyAya 255 zukladhyAnake bheda zuklaM pRthaktvamAyaM syAdekatvaM tu dvitIyakam / sUkSma kriyaM tRtIyaM tu turya vyuparatakriyam // 30 // 1 pRthaktva vitarka, 2 ekatvavitarka, 3 sUkSmakriyApratipAti __ aura 4 vyuparatakriyAnivRtti ye cAra zukladhyAnake bheda haiM // 30 // - bhAvArtha-yaha zukladhyAna parama gahana aura sUkSma hai| ina . cAra bhedomase Adike do zuladhyAna caturdazapUrvake pAThI sAdhuke hI hote haiN| antima donoM zuladhyAna kevalI bhagavAnke hote hai / Adike do zukladhyAnoMke dvArA cAra ghAtiyA kokA nAza kiyA jAtA hai aura antima donoM zuklathyAnAMse cAroM aghAtiyA kokA nAza kiyA jAtA hai / ina dhyAnoMkA svarUpa vivecana bahuta gahana evaM sUkSma hai, tathApi jijJAsu janoMko sarvArthasiddhi aura rAjavArtikake naveM adhyAyase unakA vizeSa varNana jAnanA caahie| ___ aba karmoMkI nirjarAke kramakA varNana karate haiM samyagdarzanasampannaH saMyatAsaMyatastataH / saMyatastu tato'nantAnubandhipraviyojakaH // 3 // igmohakSapakastasmAttathopazamakastataH / upazAntakapAyo'tastatastu kSapako mataH // 32 // tataH kSINakapAyastu ghAtimuktastato jinaH / dazaite kramataH santyasaMkhyeyaguNanirjarAH // 33 // 1 samyagdRSTi jIva, 2 saMyatAsaMyata zrAvaka, 3 saMyamI muni, 4 anantAnubandhI kaSAyakA visaMyojana karanevAlA, 5 darzanamohanIyakarmakA kSaya karanevAlA, 6 upazamazreNI car3hanevAlA, 7 upazAntakaSAyavItarAga, 8 kSapakazreNI car3hanevAlA, 9 kSINakaSAyavItarAga
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 jainadharmAmRta aura 10 ghAtiyAkarmoMse rahita jinabhagavAn , ye daza prakArake jIva kramase asaMkhyAtaguNI karma-nirjarA karate haiM / / 31-33 // bhAvArtha-samyagdRSTi jIvake jitanI karma-nirjarA hotI hai usase asaMkhyAta guNI karma-nirjarA zrAvakake hotI hai| zrAvakase asaMkhyAta guNI karma-nirjarA munike hotI hai, isa prakAra AgeAgeka krama jAnanA caahie| isa asaMkhyAta guNI karma-nirjarAkA kAraNa Age-Ageke sthAnoM meM cittakI parama vizuddhi aura saMyamakA hotA hai| isalie jo jIva AtmakalyANake icchuka haiM, parama zAnti cAhate haiM unheM cAhie ki samyagdRSTi banakara Ageke sthAnoMko prApta kreN| nirjarA tattvake vizeSa jJAnake lie tattvArtha sUtrakA navA~ adhyAya aura usakI saMskRta-hindI TIkAoMko dekhanA cAhie / isa prakAra nirjarAtattvakA varNana karanevAlA vArahavA~ adhyAya samApta huaa| 50
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ * trayodaza adhyAya : saMkSipta sAra. pUrva adhyAyameM varNita asaMkhyAtaguNita kramase karmanirjarA karatA huA yaha jIva sarvaprathama jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya. aura antarAya ina cAra ghAtiyA kA~kA sarvathA abhAva kara aura ananta jJAna, anantadarzana, anantasukha evaM ananta balako prApta kara parama Arhantya padako prApta karatA hai, jise ki kaivalya dazA yA jIvanmukta avasthA kahate haiN| isa avasthAko prApta karaneke pazcAt jabataka jIvana zeSa rahatA hai, taba taka ve. saMsArake bhUle-bhaTake prANiyoMke sambodhanArtha sanmArgakA upadeza dete hue dharma-zAstAke rUpameM bhUmaNDala para vihAra karate rahate haiN| jaba unake jIvanakA anta A jAtA hai. aura Ayu kevala antarmuhUrta mAtra zeSa raha jAtI hai, taba ve apanI sarva kriyAoMkA upasaMhAra karake viziSTa zukladhyAnake dvArA zeSa aghAtikarmoM kI bhI prati samaya asaMkhyAtaguNI nirjarA karate hue sarva karmoMse vinirmukta hokara akSaya, avyAbAdha, kalpanAtIta, niHsIma, anupama AnandarUpa parama Atmasiddhiko prApta karate haiM, use hI mokSa kahate haiN| .. AtmAke mokSa prApta karaneke anantara vaha kahA~ jAtA hai aura kyA karatA rahatA hai, Adi bAtoMkA bhI isa adhyAyameM: vivecana kiyA gayA hai|
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayoda dhyAya aba mokSa tattvakA varNana karate haiM abhAvAd vandhahetUnAM bandhanirjarayA tthaa| kRtsnakarmapramokSo hi mokSa ityabhidhIyate // 1 // . mithyAdarzana Adi karma-bandhake kAraNoMkA abhAva ho jAnese tathA saMcita karmoMkI nirjarAse jo samasta karmoMkA vinAza ho jAtA . hai, use mokSa kahate haiM // 1 // pUrvArjitaM kSapayato yathoktaH kSayahetu bhiH / saMsAravIjaM kAtsnrthe na mohanIyaM grahIyate // 2 // tato'ntarAyajJAnadhnadarzanamnAnyanantaram / / prahIyante'sya yugapat trINi karmANyazeSataH // 3 // - Upara nirjarA prakaraNameM kahe gaye tapa, cAritra aura zukla dhyAna Adi kAraNoMse pUrva-saMcita karmoMkA kSaya karate hue sAdhuke saMsAra kA bIjabhUta mohanIya karma prathama sampUrNa rUpase naSTa hotA hai| punaH usI sAdhuke eka antarmuhUrta pazcAt hI jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya - aura antarAyase tInoM karma eka sAtha naSTa ho jAte haiM // 2-3 // tataH kSINacatuHkarmA prApto'thAkhyAtasaMyamam / vIjavandhananirmuktaH snAtakaH paramezvaraH ||4|| zepakarmaphalApekSaH zuddho buddho nirAmayaH / sarvajJaH sarvadarzI ca jino bhavati kevalI // 5 //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodaza adhyAya 256 ... tadanantara cAroM dhAtiyA karmoMke naSTa ho jAnepara yathAkhyAta saMyamakA dhAraka vaha sAdhu karma-vandhanake bIjase rahita hokara snAtaka paramezvara arahaMta bana jAte haiN| usake cAra aghAtiyA karma avaziSTaM rahate haiM ataH tatkAla mukti nahIM hotI kintu mukta honeke pUrva taka una karmoke phalakI apekSA rahatI hai / isaprakAra ve jina zuddha, buddha, nirAmaya, sarvajJa, sarvadarzI aura kevalajJAnake dhAraka arahanta parameSThI .. kahalAte haiM ||4-5 // . . kRtsnakarmakSayAdUcaM nirvANamadhigacchati / yathA dagdhendhano vahninirupAdAnasantatiH // 6 // . . . usa arahanta avasthAmeM rahate hue ve sarva dezoMmeM bihAra kara aura bhavya jIvoMko mokSamArgakA upadeza dekara antameM yoga-nirodha kara tathA zeSa cAra aghAtiyA karmoMkA bhI kSayakara sarva karmase rahita hokara ve arahanta parameSThI nirvANako prApta ho jAte haiM / jisaprakAra IMdhana rUpa navIna upAdAna kAraNase rahita aura pUrvasaMcita IMdhanako jalAkara bhasma kara denevAlI agni zAnta ho jAtI hai, usI prakAra karmarUpa IMdhanako jalAkara yaha AtmA bhI parama zAntiko prApta ho jAto hai // 6 // ... ... .. .. ... .::. tadanantaramevolamAlokAntAsa gacchati / .. . . , pUrvaprayogAsaGgatvabandhacchedordhvagauravaiH / / 7 / / . . . ... samasta karmoMke kSaya honeke pazcAt hI yaha jIva Upara lokake anta taka calA jAtA hai, jahA~ para ki rahakara anantAnanna kAla taka parama atIndriya Atmika sukhakoM bhogegaa| Upara jAnekA kAraNa pUrva prayoga, asaMgatA, bandhaccheda aura Urdhvagamana-svabhAvatA hai // 7 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 .. jainadharmAmRta. .. vizeSArtha-pUrvake abhyAsase jisa prakAra kuMbhakArakA cakra lakar3I ke haTA lene para bhI ghUmatA hI rahatA hai usI prakAra yaha AtmA bhI .. kaba mukta banU~ , kaba siddhAlayameM pahu~cU~' ityAdi prakArake saMskArake kAraNa yaha mukta jIva * zarIrase chUTate hI Uparako calA jAtA hai| miTTIse lipta ghar3A jaise pahale pAnImeM DUvA rahatA hai aura miTTIke Dara hote hI Upara A jAtA haiM, isI prakAra karma rUpa mRttikAse mukta hote hI yaha jIva Upara calA jAtA hai / eraNDakA bIja apane koza rUpI bandhanake cheda hote hI jaise Uparako jAtA hai usI prakAra karma bandhanoMke naSTa honese yaha Uparako jAtA hai| athavA jisaprakAra agni kI zikhAkA Uparako uThanA hI svabhAva hai, usI prakAra jIvakA bhI Urdhvagamana svabhAva hai, ataH mukta hote hI vaha Uparako jAtA hai / tato'pyUrdhvagatisteSAM kasmAnnAstIti cenmtiH| . dharmAstikAyasyAbhAvAtsa hi heturgateH param / / lokAntase bhI Upara siddhoMkA gamana kyoM nahIM hotA ? isa zaMkAkA samAdhAna yaha hai ki usase Upara dharmAstikAya dravyakA abhAva hai aura jIva-pudagaloMkI gatikA yahI parama kAraNa hai // 8 // saMsAraviSayAtItaM siddhAnAmavyayaM sukham / .. . avyAvAdhamiti proktaM paramaM paramarpibhiH // 6 // . . siddha jIvoMkA sukha sAMsorika viSayoMse rahita avyaya avyAvAdha aura paramotkRSTa hai, aisA parama RSiyoMne kahA hai // 9 // :. . ... loke tatsadRzo hyarthaH kRtsne'pyanyo na vidyate / ....... . . .. upamIyeta tayena tasmAnnirupamaM smRtam / / 10 // ..... ..sampUrNa lokameM aisA koI padArtha nahIM hai, jisakI ki upamA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodaza adhyAya 261 siddhoMke sukhase dI jAya, isI kAraNa unake sukhako nirupama kahA gayA hai // 10 // .. .. janmajarAmayamaraNaH zokairduHkhaibhayazca parimuktam / nirvANaM zuddhasukhaM niHzreyasamipyate nityam // 11 // vaha nirvANa, janma-jarA-maraNa, roga-zoka, duHkha aura bhayase parimukta hai, vahA~ AtmAkA - zuddha sukha hai aura vaha nitya parama kalyANarUpa kahA gayA hai // 11 // .. ............... vidyaadrshnshktisvaasthyprsaadtRptishuddhiyujH| ..... niratizayA niravadhayo niHzreyasamAvasanti sukham // 12 // ... - ve siddha jIva jJAna, darzana, zakti, svAsthya, Ananda, tRpti aura parama zuddhi se mukta hokara niratizaya, maryAdAtItakAla taka niHzreyasa sukhakA upabhoga karate haiM // 12 // kAle kalpazate'pi ca gate zivAnAM na vikriyA lcyaa| .. utpAto'pi yadi syAt trilokasambhrAntikaraNapaTuH // 13 // / * yadi saMsArameM ekavAra trilokako cala-vicala karanemeM samartha utpAta bhI ho jAve, (jo ki asambhava hai) to bhI aura saikar3oM kalpakAloMke bIta jAne para bhI siddha jIvoMke koI vikAra honA sambhava nahIM hai, arthAt ve jisa rUpameM Aja' mukta hue haiM, 'usI rUpameM anantAnanta kAlataka raheMge // 13 // * mokSatattvakI vizeSa jAnakArIke lie mokSa pAhuDa aura tattvArthasUtrake dazaveM adhyAyakI saMskRta-hindIkI TIkAoMko dekhanA caahie| . isa prakAra mokSatattvakA varNana karanevAlA terahavA~ : .. adhyAya samApta huaa|
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 caturdaza adhyAya : saMkSipta sAra . ___ jo purupa Uparake adhyAyoMmeM nirUpaNa kiye gaye sAtoM tattvoM kA zraddhAna kara aura unheM bhale prakAra jAnakara apanI zaktike anusAra zrAvaka-vrata yA muni-vratako dhAraNa karatA hai; athavA jo . paristhitiyoMse vivaza hokara kisI bhI vratAdiko dhAraNa karane meM apane Apako asamartha pAtA hai, vaha bhI saMsAra, deha aura bhogoMse virakti utpanna karaneke lie aura gRhIta vratoMkI dRr3hatAke lie saMsArakI anityatAkA, indriya-viSayoMkI niHsAratAkA aura dhanavaibhavAdikI caMcalatAkA vicAra karatA hai aura una vicAroM ke prabhAva se apane bhItara cAritrako dhAraNa karanekI zakti utpanna karatA hai| kyoMki, pUrNa cAritrake dhAraNa kiye vinA dhyAna yA samAdhikI siddhi sambhava nahIM hai / punaH AtmAke niHsaGgatvakI bhAvanAko dRr3ha karane ke lie jJAna-darzanAdi guNoMkA svarUpa-cintana karatA hai aura vicAra karatA hai ki maiM to ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha aura ananta vIryakA svAmI hU~, yaha zarIra aura usake sambandhI sarva padArtha merese sarvathA bhinna haiM, na ve kabhI mere svarUpa ho sakate haiM aura na maiM kabhI unake svarUpa ho sakatA hU~, ityAdi vicAroMke dvArA vaha saMsArake sarva padArthoMse AtmAke bhinnatvakI bhAvanA karatAH .. hai aura sAtha hI jina indriya-viSayoMkI ora .yaha citta nirantara daur3atA hai, unake svarUpakA bhI cintavana karatA hai aura apanI
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya : saMkSipta sAra 263 AtmAko sambodhana karatA hai ki 'he Atman , dekha-ye hastI, mIna, bhramara, pataGga aura mRgAdi prANI eka eka indriyake vazameM par3akara apanA sarvanAza karate haiM, to pA~coM indriyoMke viSayoMmeM rAtadina magna rahane vAlA tU kina-kina duHkhoMko prApta nahIM hogA ? jisa dhanakI prAptike lie tU aneka mahA duHkhoMko sahatA hai, vaha bhI jIvana bhara saMrakSaNa AdikI cintAoMse duHkha hI detA rahatA hai, ataH usakI tRSNAko tU chodd'| ityAdi prakArase vaha saMsAra, deha, bhoga aura dhanAdikI tRSNAse virakta hokara. Atma-dhyAnakI ora apanI manovRttiko lagAtA hai| jyoM-jyoM vaha Atmacintana karatA hai, tyoM-tyoM. use AtmAnubhUti hone lagatI hai aura taba use yaha saMsAra nIrasa aura duHkhamaya pratibhAsita hone lagatA hai| dhIre-dhIre usakI Atmika zAnti bar3hatI jAtI hai aura vaha Atmika tejase sampanna hotA jAtA hai| isa dhyAnakI avasthAmeM usa yogIke jo parama Ananda prApta hotA hai, vaha vacanoMse avarNanIya hai / isa Atmika AnandameM avasthita rahate hue yogI koTikoTi bhava-saJcita; karmoMko kSaNamAtrameM bhasma kara detA hai aura vaha svayaM AtmAse paramAtmA bana jAtA hai| saMsArI prANI AtmajJAnako prApta kara kisa prakAra AtmAse paramAtmA bana jAtA hai, yaha bAta isa adhyAyameM batalAI gaI hai aura yahI jainadharmakA marma yA rahasya hai| jainadharmake isa amRtopama rasakA pAna kara Aja taka agaNita 'jIvoMne ajara-amara zivapada prApta kiyA hai aura jo isakA pAna kareMge, ve ajara-amara padako prApta hoNge| . .... .. ... ... ... ... ...
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza dhyAya ukta prakArase jisane sapta tattvoMkA svarUpa samajhA hai aura ratnatraya-dharmakI mahattAkA anubhava kiyA hai, vaha saMsArake svarUpase paricita puruSa vicAratA hai bhavakorTIbhirasulabhaM mAnuSyaM prApya kaH pramAdo me| na ca gatamAyurbhUyaH pratyetyapi devarAjasya / / 1 / / . saMsArameM koTi-koTi janma dhAraNa kara lene para bhI nahIM prApta honevAlA yaha ati durlabha manuSya janma pAkara mere yaha pramAda kaisA ! aho, devarAja indrakI bhI bItI huI Ayu punaH lauTakara nahIM AtI.! // 1 // yataH bAharI vaibhava kSaNa-bhaMgura hai, ataH mujhe Atma-hitake kAryameM udyama karanA hI cAhie ArogyAyurvalasamudayAzcalA vIryamaniyataM dharme / tallabdhvA hitakArye mayodyamaH sarvathA kAryaH // 2 // Arogya, Ayu, bala-vIrya aura dhana-dhAnyAdikA samudAya ye sabhI caJcala haiM, aniyata evaM kSaNa-bhaMgura haiN| jabataka ina sabakA suyoga prApta hai, tabataka Atma-hitake kAryarUpa dharmameM mujhe sarva prakArase udyama karanA cAhie // 2 // . . bhAvArtha-nIrogatA sadA nahIM rahatI, Ayu pratikSaNa naSTa ho rahI hai, bala-vIrya bhI sthAyI nahIM haiM aura yaha dhana-vaibhava to kabhI kisIke sthira nahIM rahA hai| ataH jabataka mujhe ukta sarva sAmagrIkA
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya 265 suyoga milA hai, tabataka dharma-sAdhanakA prayatna karanA hI cAhie aura isameM eka kSaNakA bhI vilamba nahIM karanA caahie| . .. dharma-sAdhanake lie udyata hotA huA jJAnI vicAratA hai.... karmodayAd bhavatirbhavagatimUlA shriirnirvRttiH| ...... - dehAdindriyavipayA viSayanimitte ca sukha-duHkhe // 3 // karmake udayase jIvako manuSya-pazu AdikI paryAyoMmeM janma lenA par3atA hai| janma lenese zarIrako dhAraNa karanA par3atA hai| zarIrameM indriyA~ utpanna hotI haiN| indriyoMmeM apane-apane viSayoMko grahaNa karanekI zakti utpanna hotI hai aura viSayoMke grahaNa karaneke nimittase sukha duHkha donoM utpanna hote haiM // 3 // ...... .. kintu yaha prANI kevala sukhakA hI upabhoga karanA cAhatA hai aura duHkhase DaratA haiN| para moha-vaza jisa kAryako bhI karatA hai, usase duHkha hI pAtA hai duHkhaviT sukhlipsumohaandhtvaaddRssttgunndopH| . yAM yAM karoti ceSTAM tayA tayA duHkhamAdatte // 4 // - duHkhase dUra bhAganevAlA aura. sukha cAhanevAlA yaha prANI mohase andhA hokara bhale-burekA vicAra na karake jisa-jisa ceSTAko karatA hai, usa usase vaha duHkhako pAtA haiM // 4 // ... . ___ anAdi-saMskArake vazase yaha prANI pA~coM indriyoMke viSayoM meM atyanta Asakta ho rahA hai aura nirantara sabhI indriyoMke viSayoMko bhogate hue bhI unase tRpta nahIM hotA / ataH AcArya use sambodhana karate hue kramazaH, eka-eka indriyake viSaya-sevanase mahAn duHkhaM . bhoganevAle prANiyoMkA udAharaNa upasthita karate haiM
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta zayanAsanasaMvAhanasuratasnAnAnulepanAsaktaH / . sparzatyAkulitamatirgajendra iva badhyate mUDhaH // 5 // sundara zayyA, komala Asana, aMga-mardana, saMbhoga, snAna, aura anulepanameM Asakta huA mUr3ha prANI hathinIke zarIrakA sparza karaneke lie vyAkulita cittavAle gajendrake samAna bandhako prApta hotA hai // 5 // __bhAvArtha-jaise vanameM svacchanda vicaranevAlA gajarAja sparzanaindriyake viSayameM Asakta hokara gaDDheke Upara khar3I kI gaI nakalI hathinIko hI asalI mAna kara usake sAtha viSaya-sevana karaneke lie usakI ora daur3atA hai aura gaDDemeM girakara mahAn duHkhako pAtA hai tathA antameM manuSyoMke dvArA bA~dha liyA jAtA hai, isI prakAra sparzana-indriya janita sukhake pherameM par3akara saMsArake sabhI prANiyoMko ananta duHkha bhogane par3ate haiN| . missttaannpaanmaaNsodnaadimdhurrsvissygRddhaatmaa| galayantrapAzabaddho mIna iva vinAzamupayAti // 6 // miSTa anna-pAna, mAMsa, zAli-odana evaM aneka prakArake madhura rasavAle rasanA-indriyake viSayoMmeM Asakta huA prANI galayantra (baMsI) yA pAza (jAla) meM baddha mInake samAna vinAzako prApta hotA hai // 6 // . bhAvArtha-jaise vaMsImeM lage mAMsa-khaNDa yA ATekI golIko khAneke lobhameM machalI mArI jAtI hai, usI prakAra yaha saMsArI prANI rasanA-indriyake viSayake vaza hokara nAnA prakArake duHkhoMko prApta hotA hai| /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya . 267 ....... snaanaagaaraagvrtikvrnnkdhuupaadhivaaspttvaasaiH| . . - gandhabhramitamanasko madhukara iva nAzamupayAti // 7 // .. .. snAna karaneke sugandhita aGgarAga (ubaTana-sAbuna Adi), dhUpa, agaravattI, sugandhita lepa evaM Adhunika nAnA prakArake surabhita prasAdhanoMse tathA sugandhita vastroMke dvArA gandhameM Asakta citta huA prANI. kamala-gandhameM Asakta bhramarake samAna. vinAzako prApta hotA hai // 7 // . . .. .. .. bhAvArtha-jisa prakAra bhauMrA kamalakI sumandhase AkRSTa ho usake bhItara baiTha kara usakI sugandhikA pAna kiyA karatA hai aura sUryAstake sAtha kamalake banda ho jAnepara usImeM banda hokara mArA jAtA hai| isI prakAra saMsArake prANI ghrANa-indriyake vazaMgata hokara nAnA prakArake kaSToMko bhogate haiN| : gativibhrameGgitAkArahAsyalIlAkaTAkSavikSiptaH / rUpAvezitacakSuH zalabha iva vipadyate vivazaH // 8 // .. priya janoMke sundara gamana, nRtya, vibhrama, saMketa, AkAra, hAsya, lIlA aura kaTAkSa-vikSepase vikSipta huA prANI rUpapara Asakta dRSTicAle pataGgoMke samAna vivaza hokara vinAzako prApta hotA hai // 8 // . . . . . . . . . . . . : . bhAvArtha-jisa prakAra pataGga dIpa-zikhA- para mohita hokara usImeM jala maratA hai, usI prakAra cakSurindriyake vaza hokara rUpapara mugdha hue strI-puruSa bhI vinAzako prApta hote haiN| . . . klrimitmdhurgaandhrvtuuryyopid-vibhuussnnrvaadyH| . . . . : zrotrAvavandvahRdayo hariNa iva vinAzamupayAti // ! : ..
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 jainadharmAmRta gAyakake madhura manohara saMgIta, vAdya-rava aura striyoMke AbhUpaNoMke zabdAdise jisakA hRdaya zrotrendriyake vipayameM Asakta hai, vaha hiraNake samAna vinAzako prApta hotA hai // 9 // bhAvArtha-jaise hiraNa vaheliyAke madhura saMgItameM masta hokara aura usake jAlameM phaMsakara apanA sarvanAza kara letA hai / usI prakAra karNendriyake viSaya-lolupa strI-puruSa bhI apane jIvanakA vinAza kara DAlate haiM arthAt unheM Amoda-pramodake sivAya apane kartavyakA kucha bhI bhAna nahIM rahatA aura akasmAt kAlake gAlameM cale jAte haiN| ekaikavipayasaGgAd rAgadvepAturA vinaSTAste / kiM punaraniyatAtmA jIvaH paJcendriyavazAtaH // 10 // Upara kahe hue hiraNa Adika to eka-eka indriyake viSayake saMgase pIDita hokara vinAzako prApta hote haiN| kintu jo pA~coM hI indriyoMke viSayoMse pIDita haiM, unake vazaMgata haiM, aniyata manovRttivAle haiM aura rAga-dveSase 'Atura haiM, unakA kahanA hI kyA hai ? // 10 // bhAvArtha-jaba hiraNa Adi prANI eka-eka indriya-viSayake nimittase vinaSTa hote dekhe jAte haiM, to hama paJcendriya manuSya to pA~coM hI indriyoMke viSayoMmeM rAta-dina nimagna ho rahe haiM, hamArI kyA dazA hogI ? aisA vicAra kara hameM inase bacanA caahie| .. vAsanAmAtramevaitatsukhaM duHkhaM ca dehinAm / tathA jhudvejayantyete bhogA rogA ivA''padi // 11 // jJAnI puruSa vicAratA hai ki yaha indriya viSaya-janita sukha
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 - caturdaza adhyAya cAstavika sukha nahIM hai, kintu vAsanAmAtra hI hai: yathArthameM to yaha duHkharUpa hI hai / tathA ye pA~coM indriyoMke bhoga ApattimeM rogake samAna prANIko sadA udvigna karate haiN| isalie mujhe inase dUra hI . rahanA cAhie // 11 // : . . . . . . . :- ukta prakArase AcArya indriya-viSayoMse virakti utpanna karake aba ghara-kuTumbAdise moha dUra karaneke lie upadeza dete haiM vapuhaM dhanaM dArAH putrA mitrANi zatravaH / .. sarvathA'nyasvabhAvAni mUDhaH svAni prapadyate / / 12 / / ...: :-... yaha zarIra, ghara, dhana, strI, putra, mitra aura zatru sabhI padArtha sarvathA bhinna. svabhAvavAle haiM, kintu yaha mUr3ha prANI inheM apanA mAnatA hai // 12 // . . . . . . . isI vAtako AcArya dRSTAnta-dvArA spaSTa karate haiM digdezebhyaH khagA etya saMvasanti nage nge| sva-svakAryavazAdhAnti deze dikSu prage prage // 13 // ....... jisa prakAra pakSigaNa nAnA digdezAntaroMse Akara sAyaMkAlake samaya vRkSoMpara basa jAte haiM aura prAtaH kAla hote hI saba apaneapane kAryase apane-apane dezoM aura dizAoMmeM cale jAte haiN| . usI prakAra ye saMsArI jIva vibhinna gatiyoMse Akara eka kuTumbameM janma lete haiM aura Ayu pUrI hone para apane-apane karmodayake anusAra apanI-apanI gatiyoMko cale jAte haiN| jaba saMsArakI yaha / dazA: hai taba he. Atman , inameM moha kaisA ? aura unameM iSTaaniSTakI kalpanA karake rAga-dveSa kaisA ? // 13 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 jainadharmAmRta .. aura he Atman , rAga-dveSase prerita hokara hI to yaha jIva saMsArameM ghUma rahA hai raagdvepdvyodiirvnetraakrssnnkrmnnaa| ___ ajJAnAtsuciraM jIvaH saMsArAbdhau bhramatyasau // 14 // ..." rAga-dveSarUpI do dIrgha DoriyoMse ba~dhI huI manthAnIke AkarSaNa karmake samAna yaha jIva ajJAnake dvArA cirakAlase saMsArarUpa samudrameM paribhramaNa karatA ArahA hai // 14 // ___ bhAvArtha:-jisa prakAra dahIko vilonevAlI manthAnI do rassiyoMke dvArA Age-pIche khIMcI jAnepara dahIke maTakemeM ghUmatI . rahatI hai, usI prakAra yaha saMsArI jIva bhI rAga-dveSa rUpI do rassiyoMse AkarSita hotA huA saMsArarUpa samudra meM nirantara paribhramaNa karatA rahatA hai| aura he Atman ! rAga-dveSa sadA sAtha rahate haiM ; kyoMki yatra rAgaH padaM dhatte dveSastatreti nizcayaH / ubhAvetau samAlamvya vikramatyadhikaM manaH // 15 // : jahA~ para rAga pada ( kadama ) rakhatA hai, vahA~ para dveSa niyamase .. Akara khar3A ho jAtA hai / aura ina donoMkA Azraya pAkara mana atyadhika caMcala hokara kSobhako prApta hotA hai // 15 // . bhAvArtha-jahA~ rAga hogA, vahA~ dveSa avazya A jAyagA, isalie dveSase bacanekA upAya yahI hai ki kisIse rAga nahIM kiyA jaay| . isa prakAra AcAryaH strI-putrAdise moha chur3Akara aba dhanAdise bhI moha bhAvako chur3Aneke lie upadeza dete haiM...... ..
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA 9 // 6 // __caturdaza adhyAya 271 . duraya'nAsurakSeNa nazvareNa dhanAdinA / ..! svasthammanyo janaH ko'pi jvaravAniva sarpipA // 16 // . ..... jisa prakAra jvarase pIr3ita koI puruSa jvarake santApako zAnta karaneke lie ghRta-pAna karake apaneko svastha mAne, para vastutaH vaha svastha nahIM hai| usI prakAra jo dhanAdika atyanta duHkhase arjana kiyA jAtA hai tathA jisakA saMrakSaNa aura bhI adhika kaSTa-prada hai evaM jo niyamase vinazvara hai, Azcarya hai ki manuSya usa dhanAdika __ kI prAptise hI apaneko sukhI mAnatA hai // 16 // ... kucha loga dAna-puNyAdi karaneke lie dhanakA * saMcaya karanA uttama mAnate haiM, AcArya unheM sanbodhana karate hue kahate haiM . . tyAgAya zreyase vittamavittaH saJcinoti yaH / ....... svazarIraM sa paGkena snAsyAmIti vilimpati // 17 // jo nirdhana puruSa dAnake lie aura devapUjAdi puNyakAryake lie dhanakA saMcaya karatA hai, vaha ThIka usa manuSyake samAna hAsyakA pAtra hai, jo snAna karU~gA' yaha socakara apane nimala zarIrako paGka (kIcar3a) se lipta karatA hai / / 17 // . . . . . . ... : zuddhairdhanairvivardhante satAmapi na smpdH| ... ... : na hiM. svacchAgchabhiH pUrNAH kadAcidapi sindhavaH // 18 // jisa prakAra svaccha, nirmala evaM miSTa jalase samudra kadAcit bhI paripUrNa nahIM hote, arthAt bhare nahIM dikhAI dete, usI prakAra zuddha upAyoMse kamAye gaye dhanake dvArA sajjanoMkI sampadA bhI nahIM . bar3hatI hai // 18 // . . . . . . . bhAvArtha---yataH vipula dhanakA saMcaya anIti-mArgake Alambana
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra7ra jainadharmAmRta binA nahIM hotA hai| ataH dhana kamAkara pIche usakA viniyoga : acche kAryoMmeM karanekI bhAvanA rakhanA bhI kalyANakArI nahIM hai| jo loga dhana kamAkara bhogopabhoga sedanakI abhilASA rakhate haiM, AcArya unheM lakSya karake kahate haiM- .. Arambhe tApakAnprAptAvatRptipratipAdakAn / ... __ ante sudustyajAn kAmAn kAmaM kaH sevate sudhIH // 16 // : : jo kAma-bhoga prApta honeke pUrva hI santApa utpanna karate haiM, prApta hone para atRptike utpAdaka haiM aura antameM jinakA parityAga karanA atyanta kaThina hai, aise kAma-bhogoMko kauna buddhimAn sevana karegA ? // 19 // . __ aba AcArya upadeza dete haiM ki ye sAMsArika viSaya-bhoga kisIke bhI pAsa sadA rahanevAle nahIM haiM, eka na eka dina avazya chUTanevAle haiM, ataH svayaM hI inakA parityAga karanA zreyaskara hai bhavazyaM yadi nazyanti sthitvApi vipyaashcirm| .. svayaM tyAjyAstathA hi syAnmuktiH saMsRtiranyathA // 20 // yadi ye indriyoMke viSaya cirakAla taka raha karake bhI avazya hI naSTa hote haiM, to inakA svayaM hI tyAga kara denA cAhie, kyoMki svayaM tyAga karanese mukti prApta hogI, anyathA saMsArameM paribhramaNa karanA par3egA // 20 // bhAvArtha-yadi viSaya-bhogoMse rAgabhAva chor3akara svayaM hI unheM chor3a diyo jAyagA,to usakA saMsArase zIghra ber3A pAra ho jaayNgaa| / jo svayaM unakA tyAga nahIM karegA, unase viSaya-bhoga to eka na eka dina avazya chUTeMge hii| kintu svayaM na chor3aneke phalasvarUpa ..
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya 273 ____ use aparimita kAlataka bhava-bhramaNa karanA par3egA / ataH svayaM hI inako chor3anemeM jIvakA kalyANa hai| . . jo loga aharniza zarIrake lAlana-pAlana evaM saMprasAdhanameM hI saMlagna rahate haiM, AcArya unheM sambodhana karate hue kahate haiM* bhavanti prApya yatsaGgamazucIni shuciinypi| . . . sa kAyaH santatApAyastadarthaM prArthanA vRthA // 21 // - jisakA saGgama pAkara zuci padArtha bhI azuci ho jAte haiM aura jo sadA hI apAyarUpa hai, arthAt bhUkha-pyAsakI bAdhAse yukta hai, aura vinAzIka aura santApa-kAraka hai, usa zarIrakI abhyarthanA karanA vRthA hai // 21 // .. . . . . . . . jo loga bhogopabhogoMko bhogate hue zarIrakA bhI upakAra karanA cAhate haiM aura sAtha hI AtmAko bhI upakAra karanA cAhate . haiM, AcArya unake lie upadeza dete hue kahate haiM-- . . . . . ..... yajIvasyopakArAya taddehasyApakArakam / ..: . . yaddehasyopakArAya tajIvasyApakArakam // 22 // : .. ..... jo vastu jIvakI upakAraka hai, vaha dehakI apakAraka hai aura jo vastu dehakI. upakAraka hai, vaha jIvakI apakAraka hai // 22 // .. ... bhAvArtha-jisa tapazcaraNAdike anuSThAnase karma-malaM dUra honeke kAraNa jIvakA upakAra hotA hai, usake dvArA to zarIrakA apakAra hI hotA hai; kyoMki, tapazcaraNAdi karanese zarIra kRza ho jAtA hai| tathA jisa bhogopabhogAdike sevanase zarIrakA upakAra hotA hai, usase jIvakA apakAra hotA hai; kyoMki bhogopabhogoMkA sevana rAga-dveSakA vardhaka aura pApakarmakA bandhaka hai|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 jainadharmAmRta isalie saMsArameM aisI koI bhI vastu nahIM hai, jo zarIra aura jIva / ina donoMkI upakAraka ho / ataeva jo vAstavameM AtmAkA upakAra karanA cAhate haiM, unheM kuTumba, dhana aura zarIrase moha chor3anA hI pdd'egaa| yahA~ koI prazna karatA hai ki AtmA aisI kyA vastu hai, .. jisake upakArake lie kuTumba, dhana aura zarIrase mohakA chor3anA Avazyaka hai ? AcArya usakA uttara dete hue AtmAkA svarUpa nirUpaNa karate haiM svasaMvedanasuvyaktastanumAno niratyayaH / anantasaukhyavAnAramA lokAlokavilokanaH // 23 // yaha AtmA svasaMvedana-ganya hai, zarIra-pramANa hai, avinazvara hai, ananta saulyavAn hai aura loka-alokakA avalokana karanevAlA hai // 23 // bhAvArtha-'aham asmi' isa prakArakI pratItiko svasaMvedana kahate haiN| pratyeka jIva isa svasaMvedanake dvArA apanI AtmAkA anubhava kara rahA hai| aura vaha AtmA anyatra kahIM nahIM, isI zarIrameM sarvAGga-vyApta hai| avinAzI hai, ananta jJAna, darzana aura duHkhakA bhaNDAra hai / isakI prApti bAharI vastuoMkA parityAga kiye vinA nahIM ho sktii| AtmasvarUpakI prAptikA upAya saMyamya karaNagrAmamekAgratvena cetasaH / AtmAnamAtmavAn dhyAyedAtmanaivAtmani sthitam // 24 // : indriya-samudAyakA niyamana kara aura cittako ekAgrakara AtmA
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 caturdaza adhyAya apane hI dvArA apanemeM avasthita hokara apane svarUpakA dhyAna kare // 24 // . bhAvArtha-AtmasvarUpakI prAptike lie bAhya kisI bhI vastuke grahaNakI AvazyakatA nahIM hai, apitu unake tyAgakI ho AvazyakatA hai| jaba yaha AtmA cAroM orase apanI pravRtti haTAkara, indriyoM ke viSaya aura manakI caMcalatAko bhI rokakara apane ApameM sthira honekA prayatna karatA hai, tabhI use Atma-svarUpakI prApti hotI hai| AtmasvarUpakI upalabdhikA lAbha parIpahAdyavijJAnAdAnavasya nirodhinii| jAyate'dhyAtmayogena karmaNAmAzu nirjarA / / 25 / / __ adhyAtmayogase arthAt AtmasvarUpakI anubhUti yA upalabdhise kA~kA turanta Asrava rokanevAlI mahAnirjarA hotI hai; kyoMki usa adhyAtma-dazAmeM avasthita jIvake parISaha-upasarga Adike kaSToMkA kucha bhI bhAna nahIM hotA hai / / 25 / / jIvake karmoMse ba~dhane aura chUTanekA kAraNa badhyate mucyate jIvaH samamo nirmamaH kramAt / .. . . tasmAtsarvaprayatnena nirmamatvaM vicintayet // 26 // strI-patra-dhanAdimeM mamatA rakhanevAlA jIva kA~se ba~dhatA hai aura unameM mamatA bhAva nahIM rakhanevAlA jIva karmoMse chUTatA hai / isalie jJAnI janoMko cAhie ki ve sarva prakArake prayatnake dvArA nirmamatva raNa
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 . jainadharmAmRta bhAvakA cintavana kareM; arthAt para padArthoMmeM mamatAkA tyAga kareM // 26 // para padArthoM meM mamatA yA rAgabhAva hI vandhakA kAraNa hai rAgI vadhnAti karmANi vItarAgI vimuJcati / jovo jinopadezo'yaM saMkSepAd vandhamokSayoH // 27 // rAgI jIva kauMko bA~dhatA hai aura vItarAgI kAMse vimukta hotA hai / saMkSepameM jinadevane bandha aura mokSakA itanA hI upadeza * diyA hai // 27 // vItarAgI honekA upAya eko'haM nirmamaH zuddho jJAnI yogiindrgocrH| vAhyAH saMyogajA bhAvA mattaH sarve'pi sarvathA // 28 // maiM sadAkAla eka hU~ ( parake saMyogase rahita hU~,) nirmama hU~ ( yaha paradravya merA hai aura maiM isakA svAmI hU~, isa prakArake mamatvabhAvase rahita hU~ ), zuddha hU~ ( nizcayanayakI apekSA dravyakarma aura bhAvakamase rahita hU~), jJAnI hU~ ( sva-parake bheda-vijJAnarUpa viveka-jyotise prakAzamAna hU~) aura yogIndragocara hU~ ( kevalI-zrutakevalI Adi mahAn yogiyoMke jJAnakA viSaya huuN)| karma-saMyogase prApta vAharI sabhI padArtha merese sarvathA bhinna haiM, ve trikAlameM bhI mere nahIM ho sakate // 28 // . bhAvArtha--isa prakArakI parapadArthoMse nirmamatvarUpa nirmala bhAvanAse jIva vItarAgI banatA hai aura karmose chuTakArA pAtA hai|
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 caturdaza adhyAya . . . dhana-kuTumvAdise mamatva chur3Aneke lie upadeza duHkhasandohabhAgitvaM saMyogAdiha dehinAm / tyajAmyenaM tataH sarva manovAkkAyakarmabhiH // 26 // . kuTumba, dhana aura zarIrAdike saMyogase hI dehiyoMko ( zarIradhArI saMsArI prANiyoMko ) isa saMsArameM sahasroM duHkha bhogane par3ate haiM / isalie maiM mana-vacana-kAyase ina sarva parapadArthoM ko chor3atA hU~ arthAt unameM mamatvabhAvakA parityAga karatA hU~ // 29 // * zarIrakI bAla-vRddhAdi dazAoMke hone para tathA vyAdhi aura mRtyuke Anepara jJAnI jIva kaisA vicAra karatA hai na me mRtyuH kuto bhItirna me vyAdhiH kuto vyathA ? nAhaM bAlo na vRddho'haM na yuvaitAni pudgale // 30 // . jaba maiM ajara-amara hU~, taba merI mRtyu nahIM ho sakatI, phira usakA bhaya kyoM ho ? jaba mujha caitanyamUrtike koI vyAdhi nahIM ho sakatI, taba usakI vyathA mujhe kyoM ho ? vAstavameM maiM na vAla hU~, na vRddha hU~ aura na yuvA huuN| ye saba avasthAe~ to pudgalameM hotI haiN| phira ina avasthAoMke parivartanase mujhe raMcamAtra bhI dukhI nahIM honA cAhie // 30 // '. zArIrika viSaya-bhogoMkI ora daur3anevAlI manovRtti yA viSayAbhilASAkoM dUra karaneke yA rokaneke lie jJAnI jIva vicAratA hai- . . . . . . . muktojjhitA muhurmohAnmayA sarve'pi pudgalAH / ucchiSTepviva teSvadya mama vijJasya kA spRhA ? // 31 // .
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 jainadharmAmRta __mohavaza maiMne pA~coM indriyoMke viSayabhUta rUpa-rasa-gandha-sparzAtmaka sabhI pudgala jaba bAra-bAra bhoga-bhoga kara chor3e haiM, taba Aja ucchiSTa bhojanake tulya unhIM pudaloMmeM mujha jJAnIkI abhilASA . kaisI ? // 31 // bhAvArtha he Atman , yadi bhuktojjhita bhI viSayoM meM terI abhilASA hotI hai, to yaha bar3e duHkha aura lajjAkI bAta hai, tujhe inakI abhilASA nahIM honI cAhie / saMsArI jIvoMko sva-upakAra karanekA upadeza paropakRtimutsRjya svopakAraparo bhava / upakurvan parasyAjJo dRzyamAnasya lokavat // 32 // he Atman , tU dehAdi paravastukA upakAra chor3akara svAtmAke upakArameM tatpara ho / jo zarIrAdika pratyakSameM hI zatruke samAna tere anupakArI haiM, unakA sevA-suzrUSArUpa upakAra karatA huA tU sAmAnya logoMke samAna ajJa vana rahA hai, yaha ati duHkhakI bAta hai // 32 // sva-parake antarakA jJAtA hI mokSasukhakA bhoktA hotA hai gurUpadezAdabhyAsAtsaMvittaH sva-parAntaram / jAnAti yaH sa jAnAti mokSasaukhyaM nirantaram // 33 // jo puruSa guruke upadezase, abhyAsase aura saMvitti arthAt svAnubhavase sva aura parake antara ( bheda ) ko jAnatA hai vahI puruSa nirantara mokSasukhakA anubhava karatA haiM // 33 // . . .
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya 276 . bhAvArtha-sva-para-bheda-vijJAnI puruSa hI mokSakA adhikArI hai, bheda-vijJAnake balase vaha saMsArase zIghra mukta ho jAtA hai aura anantakAla taka vinA kisI antarake mokSake sukhakA upabhoga karatA hai| isa zlokameM bheda-vijJAnakI prAptike tIna kAraNa batalAye haiM-gurUpadeza, abhyAsa aura saMvitti / ye tInoM kyA vastu haiM, isa bAtakA AcArya svayaM hI spaSTIkaraNa Ageke zlokoMmeM kara ... vaha guru kauna-sA hai, jisake upadezase bheda-vijJAnakI prApti hotI hai, isa zaMkAkA samAdhAna karate hue AcArya kahate haiM svasmin sadAbhilApitvAdabhISTajJApakatvataH / ... .. . svayaM hitaprayoktRtvAdAtmaiva gururAtmanaH // 34 // . - 'sva'meM sadA abhilASI honese, abhISTakA jJApaka honese tathA svayaM hI Atma-hitakA prayoktA honese AtmA hI AtmAkA guru hai // 34 // . . ____ bhAvArtha-vAstavameM AtmAkA guru AtmA hI hai, kyoMki vahI sadA apane bhItara mokSa-sukhake pAnekI abhilASA kiyA karatA . hai, vahI mokSa-sukhake upAya bhUta abhISTa vastuko.. jAnaneke lie / utsuka rahatA hai aura vahI svayaMko mokSa sukhake hitarUpa durgama mArga . para calanekI preraNA karatA hai| yataH guruke karaneke yogya ina tInoM kAryoMko AtmA hI svayaM sampAdana karatA hai, ataH vaha svayaM hI apane ApakA guru hai / anya AcAryAdika to nAma mAtrake guru haiM arthAt nimittamAtra haiN|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa 280. * jainadharmAmRta abhyAsakA nirUpaNa abhavaJcittavikSepa ekAnte tatvasaMsthitiH / abhyasyedabhiyogena yogI tattvaM nijAtmanaH // 35 // .. jisake cittameM rAga-dveSAdirUpa kisI prakArakA vikSepa na ho, jo jana-samparkase rahita ekAnta zAnta sthAna para avasthita ho aura heya-upAdeyarUpa tattvake viSayameM jisakI nizcala buddhi ho, aisA yogI saMyamI jitendriya puruSa abhiyogase arthAt Alasya, nidrA aura pramAda Adiko dUra kara apane AtmAke yathArtha svarUpakI bhAvanA kare // 35 // ___bhAvArtha-citta-vikSepase rahita hokara aura ekAnta sthAnameM vaiThakara AtmAke vItarAga zuddha svarUpakI bhAvanA karaneko abhyAsa kahate haiM / isa abhyAsake dvArA hI yogI jana mokSa-sukhake kAraNabhUta bheda-vijJAnako prApta karate haiN| saMvittikA spaSTIkaraNa . . . yathA yathA samAyAti saMvittau tattvamuttamam / tathA tathA na rocante vipayAH sulabhA api // 36 // yathA yathA na rocante viSayAH sulabhA api / tathA tathA samAyAti saMvittau tatvamuttamam // 37 // .. . saMvitti arthAt AtmAnubhUti yA svAnubhavameM jaise jaise uttama tattva arthAt AtmAkA zuddha svarUpa sammukha AtA jAtA hai, vaise vaise hI sahaja sulabha bhI indriyoM ke viSaya arucikara lagane lagate haiN| aura jaise jaise sahaja sulabha bhI indriya-viSaya arucikara lagane lagate . haiM, vaise vaise hI svAnubhavameM AtmAkA zuddha svarUpa sAmane AtA jAtA hai // 36-37 //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya 281 - bhAvArtha-pA~coM indriyoMke viSayoMse virakti, glAniyA udAsInatA hI svAtmAnubhUti rUpa saMvittikA pradhAna kAraNa hai aura saMvitti bheda-vijJAnakI kAraNa hai| . . . . . .. .. .. svAtma-saMvittike honepara AtmAkI antaraMga avasthAkA varNana nizAmayati niHzepamindrajAlopamaM jagat / . . spRhayatyAtmalAbhAya gatvAnyatrAnutapyate // 38 // icchatyekAntasaMvAsaM nirjanaM jnitaadrH| / nijakAryavazAskiJciduktvA vismarati drutam // 36 // bruvannapi na hi te gacchannapi na gacchati // . sthirIkRtAtmatattvastu pazyannapi na pazyati // 40 // jise svAtma-saMvitti ho jAtI hai, use yaha samasta jagat indrajAlake samAna dikhAI dene lagatA hai, vaha kevala svAtma-svarUpa . ke lAbhakI hI abhilASA karatA hai aura kisI vastuke pAnekI usake icchA nahIM rhtii| yadi kadAcit kisI padArthameM usakI pravRtti ho jAtI hai, to use atyanta pazcAttApa hotA hai| manuSyoM ke sAtha baiThakara manoraMjana karanemeM use koI Ananda nahIM AtA: ata eva vaha nirjana ekAnta vAsakI icchA karatA hai / jana-saMvAsameM use koI Adara nahIM rahatA isa lie vaha jana-sampakase dUra rahanA cAhatA. hai / yadi kadAcit nijI kAryake vazaMse kisIse kucha kahanA par3atA hai, to kaha kara use zIghra bhUla jAtA hai| vastutaH AtmasvarUpameM jisakI sthiratA ho jAtI hai, vaha bolatA huA bhI nahIM bolatA hai, calatA huA bhI nahIM calatA hai aura. dekhatA huAM bhI nahIM dekhatA hai // 38-40 // . . . . . . . . . :
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 jainadharmAmRta . kahanekA sArAMza yaha hai ki svAtmAnubhavI jIva bAharI sabhI kAryoMko anyamanaska hokara karatA hai, kyoMki usakA upayoga to satata AtmasvarUpakI ora unmukha rahatA hai| uparyukta prakArase svAtmAnubhava karanevAle yogIko apaneM deha / kA bhI bhAna nahIM rahatA kimidaM kIdRzaM kasya kasmArakvetyavizepayan / svadehamapi nAveti yogI yogaparAyaNaH // 41 // anubhavameM Ane vAlI vastu kyA hai, kaisI hai; usakA svAmI __ * kauna hai, vaha kisase prakaTa hotI hai aura usakI avasthiti kahA~ hai ? isa prakArake vikalpoMse rahita hotA huA yoga-parAyaNa yogI apane dehako bhI nahIM jAnatA hai // 41 // bhAvArtha-dhyAna yA AtmAnubhavakI dazAmeM dhyAtAke na koI antaraMga vikalpa rahatA hai aura na koI zarIrAdi-sambandhI vAhya vikalpa rahatA hai| jJAnI jana Atma-svarUpakI prApti ke lie hI kyoM udyama karate hai, AcArya isakA kAraNa batalAte haiM-- paraH parastataH duHkhamAtmaivAtmA tataH sukham / ......... .. ata eva mahAtmAnastannimittaM kRtodyamAH // 42 // . . -: parapadArtha para hai, ataH usakI icchA karanA hI dukha hai, aura Atma-padArtha apanA hI hai, ataH usakI icchA karanA sukha hai /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya 283 aisA jAnakara hI mahApuruSa Atma-svarUpakI prAptike lie udyama kiyA karate haiM // 42 // parapadArthakI icchAkA phala bhavidvAn pudgaladravyaM yo'bhinandati tasya tat / na jAtu jantoH sAmIpyaM caturgatipu muJcati // 43 // jo ajJAnI jIva dehAdi rUpa pudgala dravyako apanA mAnakara usakA abhinandana karatA hai, vaha pudgala dravya cAroM gatiyoMmeM usa jIvakA kadAcit bhI sAmIpya nahIM chor3atA hai // 43 // bhAvArtha heya va upAdeyakA viveka na honese jo zarIrAdi paugalika padArthoMko apanA mAnatA hai, unake iSTa-viSayoMkI abhilASA kara abhinandana karatA hai, usameM mohita hotA hai aura aniSTa se dveSa karatA hai, vaha isa rAga-dveSarUpa pariNatise nirantara navIna karmoMkA bandha karatA rahatA hai aura isa kAraNa use sadA cartugati rupa saMsArameM paribhramaNa karanA par3atA hai| isalie jJAnIjana parapadArthakI icchA nahIM karate haiN| sva-svarUpake apanAnekA rahasya AtmAnuSThAnaniSTasya vyvhaarvhiHsthiteH| jAyate paramAnandaH kazcidyogena yoginaH // 44 // pravRtti-nivRttirUpa vyavahArase dUra rahane vAle aura ekamAtra mAtmAke. anuSThAnameM niSTha yogIke yoga-balase koI anirvacanIya parama Ananda prApta hotA hai| isI kAraNa vaha AtmasvarUpakI prApti
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 - jainadharmAmRta ke lie sadA udyamazIla rahatA hai aura parase dUra rahanekA prayatna kiyA karatA hai // 44 // aba AcArya usa parama AnandakA kArya batalAte haiM Anando nirdahatyuddhaM karmendhanamanAratam / na cAsau khidyate yogI bahirduHkhepvacetanaH // 45 // vaha parama Ananda AtmAke bhItara anAdikAlase saMcita hue karmarUpa IMdhanako nirantara prabala vegase jalAtA rahatA hai aura dhyAnAvasthAmeM vaha Ananda-pUra AtmAmeM itane vegase pravAhita hotA hai ki usa samaya bAharI parISaha tathA upasarga-janita mahAn duHkhoMke Anepara bhI yogI unase aparicita rahatA hai aura isa kAraNa vaha raMcamAtra bhI duHkhoMko prApta nahIM hotA hai // 45 // bhAvArtha-usa parama AnandameM nimagna yogIke bAharI duHkhoM kA bhAna bhI nahIM hotA. aura isI kAraNa vaha kSaNamAtrameM zukladhyAnarUpI agnise karmarUpI IMdhanako bhasmasAt kara detA hai| ____ aba AcArya mumukSu janoMko sambodhana karate hue kahate haiM ki jaba dhyAnAvasthAmeM utpanna hue AnandakI itanI apAra mahimA hai, tava nirantara usIkI upAsanA karanI cAhie avidyAbhiduraM jyotiH paraM jJAnamayaM mahat / tatpraSTavyaM tadeSTavyaM tadraSTavyaM mumukSubhiH // 46 // yataH vaha parama jJAnamaya mahAn jyoti karma-janita avidyArUpa ajJAnAndhakArakI vinAzaka hai, ataH mumukSu janoMko ekamAtra usIke . viSayameM pUchanA cAhie, usIkI abhilASA karanI cAhie aura usIkA anubhava karanA cAhie // 46 //
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH adhyAya 285 .. bhAvArtha-jo jIva saMsArake klezoMse chUTanA cAhate haiM, unheM cAhie ki ve anya sarva kArya chor3akara ekamAtra usI parama jyotikI upAsanA kareM, jisake pratApase anAdikAlIna ajJAnAndhakAra kSaNabharameM vinaSTa ho jAtA hai| aba AcArya apane upayukta kathanakA upasaMhAra karate hue mumukSu janoMke lie prayojanabhUta sAra tattvakA upadeza dete hue kahate haiM. . jIvo'nyaH pudgalazcAnyaH ityasau tatvasaMgrahaH / ____ yadanyaducyate kiJcitso'stu tasyaiva vistaraH // 47 // - jIva zarIrAdirUpa jar3a pudgalase bhinna hai aura pudgala jJAnarUpa cetana AtmAse bhinna hai, itanA hI tattvakA saMgraha hai| isake atirikta jo kucha bhI kahA jAtA hai, vaha saba isIkA vistAra hai // 47 // bhAvArtha:-samasta dharmazAstroMke upadezakA sAra. itanA hI hai ki zarIrAdi paugalika padArthoMko AtmAse bhinna jAnakara unameM rAga, dveSa aura moha mata karo / AtmAke karma-bandhanase mukta honekA parama Ananda yA ananta sukha prApta karanekA mUlamantra itanA hI hai| .. AcAryake upadezase pravuddha huA jJAnI vicAra karatA hai. . yanmayA dRzyate rUpaM tanna jAnAti srvthaa| jAnanna dRzyate rUpaM tataH kena bravImyaham // 48 // indriyoMke dvArA jo zarIrAdikarUpI padArtha dikhAI de rahA hai vaha acetana honese kucha bhI nahIM jaantaa,| aura jo padArthoM ko
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 jainadharmAmRta jAnane vAlA caitanya rUpa hai vaha mujhe indriyoMke dvArA dikhAI nahIM detA ? isalie maiM kisase bolU~ aura kisake sAtha bAta kruuN||48|| vodhya-bodhaka yA pratipAdya-pratipAdaka bhAvakI mImAMsA yatparaiH pratipAdyo'haM ytpraanprtipaadye| unmattaceSTitaM tanme yadahaM nirvikalpakaH // 46 / / __ maiM gurujanoMse jo kucha pratipAdita kiyA jAtA hU~ tathA ziSyAdikoMko jo kucha pratipAdana karatA hU~ vaha saba merI pAgaloM jaisI ceSTA hai, kyoM ki maiM vAstavameM nirvikalpa hU~ arthAt ina sabhI vacana- . vikalpoMse agrAhya huuN||49|| - jJAnI puruSa vicAratA hai ki maiM na agrAhyakA grAhaka hU~ aura na sva svarUpakA chor3ane vAlA hI huuN| maiM to sadA sva saMvedanagocara aura sarvakA jJAyaka huuN| yadagrAhyaM na gRhNAti gRhItaM nApi muJcati / jAnAti sarvathA sarva tatsvasaMvedyamasmyaham // 50 // __ jo zuddhAtmA grahaNa na karane yogya vastuko grahaNa nahIM karatA hai aura grahaNa kiye hue anantajJAnAdi guNoMko chor3atA nahIM hai, tathA sampUrNa padArthoko sarva prakArase jAnatA hai, vahI, apane dvArA anubhavameM Aneke yogya caitanyadravya maiM hU~ // 50 // jJAnI puruSa vicAratA hai ki bheda-vijJAna honeke pUrva merI kaisI ceSTA thI utpannapurupabhrAnteH sthANau yadvadviceSTitam / tadvanme ceSTitaM pUrva dehAdipvAtmavibhramAt // 51 // ...
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya . 287 .. jise sthANumeM ( sUkhe vRkSake ,ThameM) puruSapanakI bhrAnti utpanna ho gaI hai aise manuSyakI jisa prakAra vikRta athavA viparIta ceSTA hotI hai, usI prakArakI ceSTA zarIrAdi para padArthoMmeM AtmAkA bhrama honeke kAraNa AtmajJAnase pahale merI thI // 51 // aura aba bheda-vijJAna honepara merI ceSTA kisa prakArakI ho gaI hai yathAsau ceSTate sthANau nivRtte puruSAgrahe / tathA cepTo'smi dehAdau vinivRttAtmavibhramaH // 52 // jise sthANumeM puruSakA bhrama ho gayA thAM vaha puruSa sthANumeM 'yaha puruSa hai| aise mithyAbhinivezake nivRtta ho jAne para jisa prakAra usase apane upakArAdikI kalpanAko tyAganekI ceSTA karatA hai. usI prakAra zarIrAdikameM Atmapaneke bhramase rahita huA maiM bhI dehAdimeM apane upakArAdikI buddhiko chor3anemeM pravRtta huA hU~ // 52 // . . . . jJAnI puruSa apane Apako liGga aura saMkhyAke vikalpoMse rahita zuddha rUpameM anubhava karatA hai yenAtmanA'nubhUye'hamAtmanaivAtmanAtmani / . ___ so'haM na tanna sA nAsau naMko na dvau na vA bahuH // 53 / / ___ jisa caitanyasvarUpase apanI AtmAmeM hI apane svasaMvedana jJAnake dvArA apanI AtmAko ApahI anubhava karatA hU~ vahI zuddhAtmasvarUpa -- maiM na to napuMsaka hU~, na strI hU~, na puruSa hU~, na eka hU~, na do hU~, aura na bahuta huuN| kintu akhaNDa caitanya piNDarUpa hU~ // 53 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 jainadharmAmRta Atma-svarUpakI anubhava-gamyatA yadabhAve supupto'haM yadAve vyutthitaH punaH / atIndriyamanirdezyaM tatsvasaMvedyamasyaham // 5 // jisa zuddhAtma-svarUpakI prApti na honese maiM aba taka moha-nidrA meM sotA rahA aura jisa zuddhAtma svarUpakI prApti hone para maiM jAgRta huA hU~ arthAt yathAvat vastusvarUpako jAnane lagA hU~; vaha zuddhAtmasvarUpa atIndriya hai arthAt indriyoM ke dvArA grAhya nahIM hai aura anirdezya hai arthAt vacanAdike bhI agocara hai| vaha to kevala apane dvArA Apa hI anubhava karane yogya hai, usI rUpa maiM hU~ // 54 // bhAvArtha-merA svarUpa to atIndriya, anirdezya aura svasaMvedana-gamya hai / jJAnI puruSa vicAratA hai ki maiM jJAna svarUpa hU~, merA na koI zatru hai aura na koI merA mitra hai| . .tIyante'traiva rAgAdyAstattvato.mAM prpshytH| . . ___ bodhAtmAnaM tataH kazcinna me zatrurna ca priyaH / / 55 // vastutaH jJAnasvarUpa nija atmAko sAkSAt dekhane arthAt anubhava karane vAle mere isa janmameM hI rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyAdika doSa naSTa ho rahe haiM, ataH merA na koI zatru hai aura na koI mitra hai / / 55 // jJAnI vicAratA hai ki vastutaH saMsArameM merA koI zatru yA * mitra nahIM hai- mAmapazyannayaM loko na me zatrurna ca priyH| mAM prapazyannayaM loko na me zatrurna ca priyaH // 56 // mere Atma-svarUpako nahIM dekhane vAlA yaha ajJa prANivRnda na
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya . caturdaza adhyAya 284 __ merA zatru hai aura na mitra hai| tathA mere AtmasvarUpako dekhane __ vAlA yaha prabuddha prANisamUha na merA zatru hai aura na mitra hai // 56 // ..' ava AcArya bahirAtma dazAko chor3akara antarAtmA banane - aura paramAtmAkI bhAvanA karanekA upadeza dete haiM tyaktvaivaM bahirAtmAnamantarAtmavyavasthitaH / bhAvayetparamAtmAnaM sarvasaGkalpavarjitam // 57 // - isa prakAra bahirAtmapaneko chor3akara antarAtmAmeM sthira hote hue sarva saMkalpa-vikalpoMse rahita paramAtmAkA dhyAna karanA cAhie // 57|| . , aba AcArya batalAte haiM ki paramAtmapadakI bhAvanA karanese hI jIva AtmasvarUpameM sthiratAko prApta karatA hai. . . so'hamityAttasaMskArastasmin bhAvanayA punH| tatraiva dRr3hasaMskArAllabhate hyAtmani sthitim / / 58 // __. usa paramAtmapadameM bhAvanA karate rahanese vaha ananta jJAna svarUpa paramAtmA maiM hU~ isa prakArake saMskArako prApta huA jJAnI puruSa punaH punaH usa. paramAtmapadameM AtmasvarUpakI bhAvanA karatA huA usI paramAtmasvarUpameM saMskArakI dRr3hatAke ho jAnese nizcayataH apane guddha caitanyasvarUpameM sthiratAko prApta hotA hai // 58 // ___ jo mUDhAtmA Atma-sAdhanAko ApattikA ghara samajhatA hai, pAcArya use sambodhana karate hue kahate haiM- mUr3hAtmA yatra vizvastastato nAnyadbhayAspadam / yato bhItastato nAnyadabhayasthAnamAtmanaH // 56 // ajJAnI bahirAtmA jina zarIra, putra, mitrAdi bAhya padArthoM meM 'ye
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 jainadharmAmRta mere haiM, maiM inakA hU~' aisA vizvAsa karatA hai, una zarIra-strI-putrAdi bAhya padAthoMse bar3hakara aura koI bhayakA sthAna nahIM hai, aura jisa paramAtmasvarUpake anubhavase vaha bhayabhIta rahatA hai usake sivAya koI dUsarA AtmAke lie nirbhayatAkA sthAna nahIM hai / / 59 / / zuddha AtmasvarUpako prAptikA upAya sarvendriyANi saMyamya stimitenAntarAtmanA / yatkSaNaM pazyato bhAti tattattvaM paramAtmanaH // 6 // - sampUrNa-pA~coM indriyoMko apane viSayoM meM yatheSTa pravRtti karanese rokakara manako sthira karanA cAhie aura usa sthira hue manake dvArA kSaNamAtrake lie anubhava karanevAle jIvake jo cidAnandasvarUpa pratibhAsita hotA hai, vahI paramAtmAkA svarUpa hai // 60 // - aba AcArya zuddha AtmA aura paramAtmAmeM abheda batalAte hue svAtmAkI upAsanAkA upadeza dete haiM- . yaH parAtmA sa evAhaM yo'haM sa paramastataH / - ahameva mayopAsyo nAnyaH kazciditi sthitiH // 6 // . jo paramAtmA hai, vaha hI maiM hU~, tathA jo svAnubhavagamya maiM hU~, vahI paramAtmA hai isalie jaba ki paramAtmA aura AtmAmeM abheda hai to maiM hI mere dvArA upAsanA kiye jAne yogya huuN| dUsarA koI merA upAsya nahIM hai ? yahI vAstavika sthiti hai // 6 // jJAnI vicAratA hai ki viSaya-bhogoMse nija pravRtti haTAkara maiM parama jJAna aura Anandamaya svAtmAko prApta huA hU~ pracyAvya viSayebhyo'haM mAM macaiva mayi sthitam / vodhAtmAnaM prapanno'smi paramAnandanivRtam // 62 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ - caturdaza adhyAya 261 maiM apane meM hI sthita jJAnasvarUpa parama Anandase paripUrNa apanI AtmAko paJcendriyoMke viSayoMse chur3Akara apane hI dvArA AtmasvarUpako prApta huA hU~ // 62 // . . . . . . . . . . sva-parake vivekase rahita parama tapasvI bhI nirvANako nahIM pAtA-. . . . . . . . yo na vetti paraM dehAdevamAtmAnamavyayam / labhate sa na nirvANaM taptvApi paramaM tapaH // 6 // uktaprakArase . jo avinAzI AtmAko zarIrase bhinna nahIM jAnatA hai vaha ghora tapazcaraNa karake bhI mokSako prApta nahIM kara pAtA // 63 // . . . AtmAnandakA anubhava karane vAlA ghora tapazcaraNa-janita duHkha ko sahate hue bhI kheda-khinna nahIM hotA- . - AtmadehAntarajJAnajanitAhAdanivRtaH / . . . . . . ... tapasA duSkRtaM ghoraM bhuJjAno'pi na khidyate // 64aa. . . . AtmA aura zarIrake bheda-vijJAnase utpanna hue Anandase jo Anandita hai, vaha dvAdaza prakArake tapake dvAro udayameM Aye bhayAnaka duSkarmoMke phalako bhogatA huA bhI khedako prApta nahIM hotA hai // 64 // . . . vItarAgI puruSa hI Atma-tattvakA sAkSAtkAra kara sakatA hai, rAgI-dveSI nahIM kara sakatA-- . . . . . . ..rAgadvepAdikallolairalolaM yanmano jalam / ......... : .. sa pazyatyAtmanastatvaM tattatvaM netaro janaH // 65 // , :: ... . jisakA manarUpI jala rAga-dveSa-kAma-krodha-mAna-mAyA ma-krAdha-mAna-mAyA lobhAdika
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 jainadharmAmRta taraMgoMse caMcala nahIM hotA vahI puruSa AtmAke yathArtha svarUpako dekhatA hai arthAt anubhava karatA hai| usa Atmatattvako itara jana arthAt rAga-dveSAdikalloloMse Akulita cittavAlA manupya nahIM dekha sakatA // 65 // ataH jJAnIko sadA manake nirvikalpa rakhanekA prayAsa karanA cAhie bhavikSiptaM manastattvaM vikSiptaM bhrAntirAtmanaH / __dhArayettadavikSiptaM vikSiptaM nAzrayettataH // 66 // . rAgAdi pariNatise rahita tathA zarIra aura AtmAko eka mAnane rUpa mithyA abhiprAyase rahita jo svarUpameM sthira mana hai vahI AtmAkA vAstavika rUpa hai, aura rAgAdirUpa pariNata huA evaM zarIra tathA AtmAke bheda-jJAnase zUnya mana hai vaha AtmAkA vibhrama hai arthAt AtmAkA nija svarUpa nahIM hai| isalie usa rAga-dveSAdise rahita avikSipta nirvikalpa aura prazAnta manako dhAraNa karanA cAhie aura rAga-dveSAdise kSubdha hue manako Azraya nahIM denA cAhie // 66 // kyoMki saGkalpa-vikalpoMse mana vikSipta hotA hai aura nirvikalpatAse mana AtmasvarUpameM sthira hotA hai bhavidyAbhyAsasaMskAraravazaM kSipyate manaH / . . . tadeva jJAna-saMskAraiH svatastatve'vatiSThate // 6 // - zarIrAdiko zuci, sthira aura AtmIya mAnane rUpa jo avidyA yA ajJAna hai, usake punaH punaH pravRtti rUpa abhyAsase utpanna hue saMskAroM dvArA. mana svAdhIna na rahakara vikSipta ho jAtA hai arthAt rAgI-dveSI bana jAtA hai aura vahI mana AtmA aura dehake
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. 263 caturdaza adhyAya bheda-vijJAnarUpa vidyAke saMskAroM dvArA svayaM hI AtmasvarUpameM avasthita ho jAtA hai // 6 // ... aba AcArya batalAte haiM ki vikSipta cittavAlA manuSya hI. apamAnAdikA anubhava karatA hai, avikSipta cittavAlA nahIM-'.-.. - apamAnAdayastasya vikSepo yasya cetsH| . nApamAnAdayastasya na kSepo yasya cetasaH // 6 // jisakA citta vikSipta hai arthAt rAga-dveSAdirUpa pariNata ho rahA hai usIko apamAnAdikA anubhava hotA hai| jisakA citta vikSipta nahIM hai. usako apamAna-tiraskArAdikA anubhava nahIM hotA // 68 // . mAna-apamAnake dUra karanekA upAya ..... yadA mohAtmajAyate rAga-dveSau tpsvinH| . .. tadaiva bhAvayet svasthamAtmAnaM zAmyataH kSaNAt // 66 // jisa samaya kisI tapasvI yogIke mohake udayase mAna-apamAnajanita rAga-dveSa utpanna hoveM, usI samaya vaha apane svastha zuddha AtmasvarUpakI bhAvanA kare / AtmasvarUpakI bhAvanAse ve rAgadveSAdika kSaNabharameM zAnta ho jAte haiM // 69 // aba AcArya zarIrameM rAgabhAvake utpanna hone para usake zAnta * karanekA upAya batalAte haiM ... yatra kAye muneH prema tataH pracyAvya dehinam / .. .. buddhayA taduttame kAye yojayetpresa nazyati // 7 // jisa zarIrameM munikA arthAt jJAna antarAtmAkA prema-sneha yA rAga ho rahA hai use bheda-vijJAnake dvArA AtmAse pRthak kara cidAnandamaya uttama kAyameM lagAve, arthAt AtmasvarUpameM upayukta
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 . jainadharmAmRta ho| aisA karanese vAhya zarIra aura indriya-viSayoM meM hone vAlA prema yA rAgabhAva naSTa ho jAtA hai ||70 // aba AcArya saGkalpa-vikalpa-janita duHkhake zAnta karanekA upAya batalAte hue kahate haiM ki Atma-jJAnake vinA parama tapazcaraNa karane para bhI muktikI prApti sambhava nahIM hai bhArama-vibhramajaM duHkhamAtmajJAnAtprazAmyati / nAyatAstatra nirvAnti kRtvApi paramaM tapaH // 7 // zarIrAdikameM Atma-buddhirUpa vibhramase utpanna hone vAlA duHkha AtmajJAnase arthAt zarIrAdise bhinnarUpa AtmasvarUpake anubhava karanese zAnta ho jAtA hai| ataeva jo puruSa bheda-vijJAnake dvArA AtmasvarUpakI prApti karanemeM prayatna nahIM karate, ve utkRSTa evaM duddhara tapako karake bhI nirvANako prApta karanemeM samartha nahIM hote haiM ||71 // ___ aba AcArya batalAte haiM ki tapazcaraNa karake jJAnI aura ajJAnI kyA cAhatA hai- . . zubhaM zarIraM divyAMzca viSayAnabhivAnchati / .. utpannAtmamatidehe tattvajJAnI tatazcyutim // 72 // . zarIrameM jisako Atma-buddhi utpanna ho gaI hai aisA ajJAnI bahirAtmA tapa karake sundara zarIra aura uttamottama divya viSaya-bhogoM ko cAhatA hai| kintu jJAnI antarAtmA. zarIra aura tatsambandhI viSayoMse chUTanA cAhatA hai // 72 // ..: aba AcArya batalAte haiM ki parameM sva-buddhi karanese: ajJAnI . ba~dhatA hai aura svameM sva-buddhi karanese jJAnI chUTatA hai.--
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ . caturdaza adhyAya 265 _ 'paravAhammatiH svasmAccyuto badhnAtyasaMzayam / . : svasminnahammatizcyutvA parasmAnmucyate budhaH // 73 // zarIrAdika parapadArthoMmeM jisakI Atmabuddhi ho rahI hai aisA AtmasvarUpase bhraSTa huA ajJAnI niHsandeha apaneko karmavandhanoMse bA~dhatA hai| kintu apane Atma-svarUpameM hI Atma-buddhi rakhane vAlA jJAnI zarIrAdiH parake sambandhase cyuta hokara: karmabandhanoMse mukta ho jAtA hai // 73 // ... .. jJAnI-ajJAnIkI manovRttikA nirUpaNa ..:: 'dRzyamAnamidaM mUDhastriliGgamavabudhyate / ... idamityavaMbuddhastu niSpannaM zabdavarjitam // 7 // . ajJAnI jIva isa dikhAI dene vAle zarIrako strI, puruSa, napuMsakake bhedase yaha Atmatattva triliMga rUpa hai aisA mAnatA hai kintu AtmajJAnI puruSa yaha Atmatattva triliMgarUpa nahIM hai, vaha anAdi saMsiddha jJAyaka svabhAva hai tathA, zabdoMke agocara hai arthAt nAmAdika vikalpoMse rahita hai, aisA mAnatA hai // 74 // . jJAnI jIva bhI pUrva saMskArake udayase bAra-bAra AtmasvarUpase cyuta ho jAtA hai . jAnannapyAtmanastattvaM viviktaM bhaavynnpi.| ..... ......... pUrvavibhramasaMskArAd bhrAnti bhUyo'pi gacchati // 75 // .. . .. apane AtmAke zuddha caitanya svarUpako jAnatA. huA bhI aur| zarIrAdi anya parapadArthoMse bhinna anubhava karatA huA bhI jJAnI. jIva pahale ajJAna-dazAmeM saMcita kiye hue viparIta saMskAroM ke -- - --- - ------. . . .... ... . . .. . .. . . .
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 jainadharmAmRta vazase punarapi bhrAntiko prApta ho jAtA hai arthAt AtmasvarUpase cyuta ho jAtA hai |75 // bhrAntiko dUra karanekA upAya acetanamidaM dRzyamahazyaM cetanaM tataH / ka rupyAmi va tuSyAmi, madhyastho'haM bhavAmyataH // 76 // Atma-svarUpase cyuta hone para usakI prAptike lie jJAnI jIva aisA vicAra kare-yaha jo dRSTigocara honevAlA dravyasamudAya hai vaha saba acetana hai, jar3a hai aura jo caitanya svarUpa AtmA hai vaha indriyoMke dvArA dikhAI nahIM pdd'taa| isalie maiM kisapara ruSTa hoU~ aura kisapara santuSTa hoU~, ataH aba to maiM rAga-dveSakA parityAgakara madhyasthabhAvako dhAraNa karatA hU~ // 6 // ava AcArya ajJAnI (bahirAtmA) jJAnI (antarAtmA) aura pUrNajJAnI (paramAtmA) ke tyAga aura grahaNakA spaSTIkaraNa karate haiM tyAgAdAne bahirmUDhaH karotyadhyAtmamAtmavit / - nAntarvahirupAdAnaM na tyAgo niSThitAtmanaH // 77 // mUDha, ajJAnI yA bahirAtmA bAhya padArthoMkA tyAga aura grahaNa karatA hai arthAt dveSake udayase jinheM aniSTa samajhatA hai unheM chor3a detA hai aura rAgake udayase jinheM iSTa samajhatA hai unheM grahaNa kara letA hai / Atma-svarUpakA jJAtA jJAnI, yA antarAtmA antaraGgameM utpanna honevAle rAga-dveSa yA saGkalpa-vikalpoMkA tyAga karatA hai aura apane samyagdarzana, samyagjJAna, samyak cAritrarUpa . nijabhAvoMko grahaNa karatA hai| kintuM zuddhasvarUpameM sthita jo kRta
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya 297 kRtya paramAtmA haiM usake antaraMga aura bahiraMga kisI bhI padArthakA na to tyAga hotA hai aura na grahaNa hI hotA hai // 7 // jJAnI puruSa antaraMgameM utpanna honevAle bhAvoMkA tyAga aura / * grahaNa kisa prakAra kare ? AcArya isake lie mArga-pradarzana karate haiM yuJjIta, manasA''tmAnaM vAkkAyAbhyAM viyojayet / manasA vyavahAraM tu tyajedvAkkAyayojitam // 7 // . AtmAko manake sAtha saMyojita kare--arthAt citta aura AtmAkA abhedarUpase adhyavasAya kare, vacana aura kAyase alaga kare, unheM AtmA na samajhe aura vacana, kAyase kiye hue vyavahArako manase chor3a deve, usameM cittako na lagAve // 78 // . bhAvArtha:-antaraMgameM utpanna honevAle saMkalpa-vikalpa aura . rAga-dveSAdi aupAdhika bhAvoMkA tyAga aura jJAna-darzanAdi svAbhAvika bhAvoMkA grahaNa karaneke lie jJAnIko cAhie ki vaha apanI AtmAko zuddha manake sAtha tanmaya kare aura vacana tathA kAyasambandhI sarvakAryoMko chor3akara Atma-cintanameM . tallIna ho| yadi paristhiti vaza vacana aura kAyakI kriyA karanI bhI par3e, to anA- . sakti yA udAsIna bhAvase kare, kintu usameM lipta na ho| isI eka mArgake dvArA jJAnI apane saMkalpa-vikalpoMpara vijaya pA sakatA hai aura AtmAse paramAtmA bana sakatA hai|. . . aba AcArya batalAte haiM ki strI-putrAdi aura sAMsArika vaibhava ajJAnIko hI acche lagate haiM, para jJAnIko yaha saba indrajAla-sA dikhAI detA hai, isalie vaha inameM Asakta nahIM hotA.-:.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 jainadharmAmRta jagadehAtmadRSTInAM vizvAsyaM ramyameva ca / svAtmanyevAtmadRSTInAM ka vizvAsaH kva vA ratiH // 79 // zarIrameM AtmadRSTi rakhanevAle ajJAnI mithyAdRSTi bahirAtmAoM ko yaha strI-mitra-putrAdikA samUha rUpa saMsAra vizvAsake yogya aura: ramaNIya pratIta hotA hai| parantu apane AtmAmeM hI AtmadRSTi rakhanevAle jJAnI, samyagdRSTi antarAtmAoMko ina strI-putrAdi parapadArthoMmeM kahA~ vizvAsa ho sakatA hai aura kahA~ Asakti ho sakatI hai ? kahIM bhI nahIM ? isalie vaha inameM sadA anAsakta hI rahatA hai // 79 // jJAnIko AtmAkI ora agresara karaneke lie mArga-darzana . AtmajJAnAtparaM kArya na buddhau dhArayecciram / kuryAdarthavazAtkiJcidvAkkAyAmyAmatatparaH // 20 // jJAnIko cAhie ki vaha AtmajJAnase bhinna dUsare kAryako adhika samaya taka apanI buddhimeM dhAraNa nahIM kare / yadi sva-parake upakArAdi rUpa prayojanake vaza vacana aura kAyase kucha karanA hI . par3e to use anAsakta hokara kare / yahI saMsArase mukta honekA mUla mantraM hai // 80 // jJAnI jIva kyA vicAratA hai yatpazyAmIndriyastanme nAsti yanniyatendriyaH / .. antaH pazyAmi sAnandaM tadastu jyotiruttamam // 1 // . jJAnI vicAratA hai ki jinaM zarIrAdi vAhya padArthoMko maiM indriyoMke dvArA dekhatA hU~ vaha merA svarUpa nahIM hai kintu antaraMgoM jisa utkRSTa atIndriya Anandamaya jJAna-prakAzako dekhatA hU~, anu
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya 266 bhava karatA hU~, vahI merA vAstavika svarUpa hai aura vahI sadA banA rahanA cAhie // 81 // aba AcArya batalAte haiM ki dhyAnAbhyAsakI prArambhika dazAmeM hI duHkhakI pratIti hotI hai, kintu pIche to parama sukhakI anubhUti hone lagatI hai. sukhamArabdhayogasya bahirduHkhamathAtmani / / bahirevAsukhaM saukhyamadhyAtma bhAvitAtmanaH // 2 // jisane AtmabhAvanAkA abhyAsa karanA abhI Arambha kiyA hai, usa. yogIko. apane purAne saMskAroMke kAraNa bAhya-viSayoMmeM sukha mAlUma hotA hai aura AtmasvarUpakI bhAvanAmeM duHkha pratIta hotA hai| kintu yathAvat AtmasvarUpako jAnakara usakI (dRr3ha) bhAvanA vAle yogIko vAhya viSayoMmeM duHkhakI pratIti hone lagatI hai aura apane AtmAke svarUpacintanameM hI sukhakI anubhUti hotI hai / / 8 / / ....... jJAnI Ara varUpakI bhAvanA kisa prakAra kare ? . . . . : tad brUyAttatparAn pRcchettadicchettatparo bhavet / . . . yenA'vidyAmayaM rUpaM tyaktvA vidyAmayaM vrajet // 3 // ", usa AtmasvarUpakA kathana kare-use dUsaroMko batalAve, usa AtmasvarUpako dUsare vizeSa jJAniyoMse pUche, usa AtmasvarUpakI icchA kare aura usa Atma-svarUpakI bhAvanAmeM tatpara ho; jisase yaha ajJAnamaya bahirAtmarUpa chUTakara jJAnamaya paramAtmasvarUpakI prApti hove / / 83 / / .. .......... .... .......
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 jainadharmAmRta jJAnI ajJAnIkI manaHsthitikA vizleSaNa zarIre vAci cAtmAnaM sandhatte vAkzarIrayoH / bhrAnto'bhrAntaH punastattvaM pRthageSAM nibudhyate // 8 // vacana aura zarIrameM jisakI bhrAnti ho rahI hai jo unake vAstavika svarUpako nahIM samajhatA aisA ajJAnI vacana aura zarIrameM AtmAkA adhyAsa karatA hai arthAt vacana aura zarIrako AtmA mAnatA hai| kintu vacana aura zarIrameM AtmAkI bhrAnti na rakhane vAlA jJAnI puruSa isa zarIra aura vacanake svarUpako AtmAse bhinna hI mAnatA hai / / 84 // aba AcArya batalAte haiM ki indriyoMke viSayoMmeM aisI koI bhI vastu nahIM hai jo AtmAke lie zreyaskara ho, kintu ajJAnI phira bhI unameM hI ramA rahatA hai na tadastIndriyArtheSu yatkSemakaramAtmanaH / ___ tathApi ramate stanavAjJAnabhAvanAt // 85 // pA~co indriyoMke viSayoMmeM aisA koI bhI padArtha nahIM hai jo . AtmAkA bhalA karanevAlA ho, to bhI yaha ajJAnI jIva anAdi kAlake ajJAna bhAvanAse utpanna saMskArake kAraNa unhIM indriyoMke viSayoMmeM Asakta rahatA hai // 8 // anAdikAlIna saMskArakA spaSTIkaraNa ciraM suSuptAstamasi mUDhAtmAnaH phuyoniSu / * anAtmIyAtmabhUteSu mamAhamiti jAgrati // 86 // ye mUr3ha ajJAnI jIva avidyArUpI andhakArake udayavaza anAdi kAlase nitya nigodAdika kuyoniyoMmeM so rahe haiM aura atIva
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya 301 jar3atAko prApta ho rahe haiN| yadi kadAcit saMjJI prANiyoMmeM utpanna hokara kadAcit jAgate bhI haiM to sarvathA bhinna strI-putrAdikameM 'ye mere haiM' aura anAtmabhUta zarIrAdikoMmeM 'ma hI inarUpa hU~' aisA adhyavasAya karane lagate haiM // 86 // adhyavasAyako chur3Aneke lie mArga pazyennirantaraM dehamAtmano'nAtmacetasA / aparAtmadhiyA'nyepAmAtmatatve vyavasthitaH // 8 // jJAnIko cAhie ki apane AtmasvarUpameM sthita hokara apane zarIrako 'yaha zarIra merA AtmA nahIM' aisI anAtmabuddhise sadA dekhe-anubhava kare aura dUsare prANiyoMke zarIrako 'yaha zarIra parakA AtmA nahIM' aisI anAtma buddhise sadA avalokana kare / / 87 // tmiAnubhava-magna antarAtmAke vicAra ajJApitaM na jAnanti yathA mAM jJApitaM tathA / mUDhAtmAnastatastepAM vRthA me jJApanazramaH // 8 // * jaise ye ajJAnI jIva binA batAye hue mere AtmasvarUpako nahIM jAnate haiM vaise hI batalAye jAnepara bhI nahIM jAnate haiM, isalie una mUr3ha puruSoMko batalAnekA merA parizrama vyartha hai // 48 // . ... ukta kathanakA spaSTIkaraNa . . yadbodhayitumicchAmi tannAhaM yadahaM punaH / : grAhyaM tadapi nAnyasya tatkimanyasya bodhaye // 6 // jisa AtmasvarUpako zabdoMke dvArA dusareko samajhAnekI maiM icchA karatA hU~, vaha maiM nahIM hU~, aura jo jJAnAnandamaya, svayaM .
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 jainadharmAmRta anubhava karaneyogya maiM hU~ vaha bhI dUsare jIvoMke upadeza dvArA grahaNa karane yogya nahIM hU~, kyoMki zabdoMke dvArA usakA pratipAdana sambhava nahIM hai| vaha to svasaMvedanake dvArA hI anubhava karaneke yogya hai| isalie dUsare jIvoMko maiM kyA samajhAU~ ? ||8|| ajJAnIkI vahirmukhI pravRttikA kathana vahistupyati mUDhAtmA pihitajyotirantare ! tupyatyantaH prabuddhAramA bahiyAvRttakautukaH // 30 // * antaraMgameM jisakI jJAnajyoti mohase AcchAdita ho rahI hai-aisA ajJAnI bAhya zarIrAdi parapadArthoM meM hI saMtuSTa rahatA hai aura unameM hI Ananda mAnatA hai| kiMtu mithyAtvake * abhAvase prabodhako prApta jJAnI vAhya zarIrAdi padArthoMmeM anurAga-rahita hokara apane antaraMga AtmasvarUpameM hI santoSa pAtA hai // 10 // parapadArthoke nigraha yA anugrahakI buddhi na jAnanti zarIrANi sukhaduHkhAnyabuddhayaH / nigrahAnugraha dhiyaM tathApyatraiva kurvate // 6 // ye zarIra sukhoM tathA duHkhoMko nahIM jAnate haiM, to bhI ajJAnI jIva ina zarIroMmeM hI, upavAsa AdidvArA daNDarUpa nigrahakI aura alaMkArAdi dvArA alaMkRta karane rUpa, anugrahakI buddhi dhAraNa karate haiM // 9 // jIvakI sAMsArika sthiti aura usase mukti svabuddhayA yAvad gRhNIyAt kAyavAkcetasAM trayam / saMsArastAvadetepAM bhedAbhyAse tu nirvRtiH // 32 //
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ SarissmAnaM na ghAbudhaH // 6 // dvimAn caturdaza adhyAya - jaba taka zarIra, vacana aura mana ina tInoMko Atmavuddhise grahaNa kiyA jAtA hai, tabhI taka saMsAra hai aura jaba AtmAse ina tInoMkI bhinnatAkA abhyAsa ho jAtA hai, taba mukti prApta hotI hai // 12 // jJAnI zarIrake puSTa honese AtmAko puSTa nahIM mAnate . ghane vastre yathA''tmAnaM na ghanaM manyate tathA / ghane svadehe'pyAtmAnaM na dhanaM manyate budhaH // 13 // jisa prakAra saghana yA moTA vastra pahina lene para buddhimAn puruSa apane zarIrako moTA nahIM mAnatA hai, usI prakAra apane zarIrake bhI puSTa hone para jJAnI puruSa apaneko puSTa nahIM mAnatA // 93 // . . . . jJAnI zarIrake jIrNa honepara AtmAko jIrNa nahIM mAnatA jINe vastre yathA''tmAnaM na jINaM manyate budhH| jIrNe svadehe'pyAtmAnaM na jIrNa manyate budhaH // 14 // jisa prakAra pahane hue vastrake jIrNa-zIrNa ho jAne para vidvAn puruSa apane zarIrako jIrNa huA nahIM mAnatA hai, usI prakAra apane zarIrake bhI jIrNa honepara vidvAn apanI AtmAko jIrNa huA nahIM mAnatA / / 94 // jJAnI zarIrake rakta varNa honepara bhI AtmAko vaisA nahIM mAnatA rakta vastre yathA'smAnaM na. raktaM manyate budhH| . rakte svadehe'pyAtmAnaM na raktaM manyate budhaH // 65 // . jisa prakAra pahane hue vastrake lAla honepara jJAnI puruSa apane zarIrako lAla varNakA nahIM mAnatA hai, usI prakAra apane zarIrake __
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 jainadharmAmRta lAla hone para bhI jJAnI puruSa apanI AtmAko lAla raMgakA nahIM .. mAnatA // 95 // jJAnI zarIrake naSTa honepara apanA vinAza nahIM mAnatA naSTe vastre yathA''tmAnaM na naSTaM manyate budhaH / ____naSTe svadehe'pyAtmAnaM na naSTaM manyate budhaH // 66 // jisa prakAra pahane hue kapar3eke naSTa ho jAnepara jJAnI puruSa apane zarIrako naSTa huA nahIM mAnatA hai, usI prakAra jAnI puruSa apane dehake naSTa ho jAnepara bhI apanI AtmAko naSTa huA nahIM mAnatA // 96 // parama zAntiko kauna prApta karatA hai ? yasya saspandamAbhAti niSpandena samaM jagat / aprajJamakriyAbhogaM sa zamaM yAti netaraH // 6 // jisa puruSako saspanda arthAt halana-calanAdi kriyA karatA huA yaha jamat nippanda yA nizceSTa pratibhAsita hone lagatA hai, vaha jJAnI puruSa hI vItarAga parama-zAntiko prApta karatA hai, anya ajJAnI puruSa nahIM // 97|| __ AtmajJAnase rahita ajJAnI jIva hI cirakAla taka saMsArameM paribhramaNa karatA hai zarIrakancukenAtmA sNvRtjnyaanvigrhH| nAtmAnaM vudhyate tasmAd bhramatyaticiraM bhave // 18 bAhya zarIrarUpI kAMcalIse jisakA jJAnarUpI antadeha DhaMkA huA . hai, aisA ajJAnI jIva AtmAke yathArtha svarUpako nahIM jAnatA, isalie vaha saMsArameM ciraMkAla taka paribhramaNa karatA hai // 98||
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ - caturdaza adhyAya 305 pUraNa-galana-svabhAvI zarIrameM AtmAkI kalpanA - pravizad-galatAM vyUhe dehe'NUnAM smaakRtau| .. sthitibhrAntyA prapadyante tamAtmAnamabuddhayaH // 16 // Ane aura jAnevAle paramANuoMke samudAyarUpa dehameM sthitikI bhrAntise ajJAnI jana use hI AtmA samajhane lagate haiM // 99 // ajJAnI jIva zarIrake gore-kAle Adi honese apaneko gorA kAlA Adi samajhatA hai para jJAnI hI jJAnarUpa zarIrako apanA zarIra mAnatA hai| ... .. naye yogAbhyAsiyoMko upadeza : gauraH sthUlaH kRzo vA'hamityaGgenAvizeSayan / / . bhAtmAnaM dhArayennityaM kevalaM jJaptivigraham // 10 // . maiM gorA hU~, maiM kAlA hU~, maiM moTA hU~, maiM dubalA hU~, isa . . prakAra zarIrake sAtha apaneko ekarUpa nahIM samajhate hue sadA hI apanI AtmAko kevala jJAnarUpI zarIravAlA samajhanA cAhie // 10 // . cittakI sthiratAse mukti prApti ... muktiraikAntikI tasya citte yasyAcalA tiH / ___ tasya naikAntikI muktiryasya nAstyacalA tiH // 10 // . jisa puruSake cittameM AtmasvarUpakI acala dhAraNA hai, usakI niyamase mukti hotI hai aura jisake AtmasvarUpakI acala dhAraNA nahIM hai, usakI niyamase mukti nahIM hotI hai.||101||.. . 20
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta jana-samparkase honevAle anartha evaM yogIko usase dUra rahanekA upadeza janebhyo vAk tataH spando mnsshcittvibhrmaaH| bhavanti tasmAtsaMsarga janaryogI tatastyajet // 102 // logoMke saMsargase vacanakI pravRtti hotI hai, vacanakI pravRttise manameM caMcalatA hotI hai| manakI caMcalatAse manameM nAnA prakArake saMkalpa-vikalpa utpanna hote haiN| isalie yogI puruSa laukika janoMke saMsargakA tyAga kare // 102 / / kyA yogI manuSyoMkA saMsarga chor3akara vanameM vAsa kare? ... grAmo'raNyamiti dvedhA nivAso'nAtmadarzinAm / dRSTAtmanAM nivAsastu viviktAtmaiva nizcalaH / / 103 // AtmasvarUpake sAkSAtkArase rahita ajJAnI jIvoMko 'yaha grAma hai', 'yaha araNya (vana) hai' ina do prakArake nivAsoMkI kalpanA hotI hai| kintu AtmAke sAkSAtkAra karanevAle jJAnIjanoMkA to rAgAdi-rahita nizcala AtmA hI nivAsasthAna hai // 10 // bhAvArtha-dhyAnake prArambhika abhyAsIke lie hI yaha upadeza hai ki vaha jana-samparkase dUra rahe arthAt ekAnta vana AdimeM nivAsa kre| kintu jinheM dhyAnakA abhyAsa acchI taraha ho gayA hai, ve to kahIM bhI raheM, sadA hI AtmasvarUpakI ora jAgRta rahate haiM, unapara jana-samparkakA prabhAva nahIM pdd'taa| saMsAra aura mokSake bIja dehAntaragate/jaM dehe'sminnAtmabhAvanA / vIjaM videhaniSpattarAtmanyevAtmabhAvanA // 10 //
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya isa zarIrameM AtmAkI bhAvanA karanA hI naye naye zarIra dhAraNa karanekA bIja hai, arthAt saMsAra bar3hAnekA kAraNa hai aura AtmAmeM AtmAkI hI bhAvanA karanA videhaniSpatti arthAt mokSaprAptikA bIja hai // 10 // . . vastutaH AtmAkA guru AtmA hI hai| nayatyAtmAnamAtmaiva janma nirvANameva vA! .. ___ gururAtmAtmanastasmAnAnyo'sti paramArthataH / / 105 // ... AtmA hI apano ajJAna-buddhike dvArA apane Apako janmamaraNarUpa saMsAra-samudra meM le jAtA hai aura AtmA hI apanI vivekabuddhike dvArA nirvANarUpa parama niHzreyasameM le jAtA hai, isalie nizcayase AtmAkA guru AtmA hI hai, anya koI nahIM // 10 // ajJAnI jIva hI maraNase DaratA hai. dRr3hAtmabuddhidehAdAvutpazyannAzamAtmanaH / . . . mitrAdibhirviyogaM ca vibheti maraNAd bhRzam // 106 // : . zarIrAdikameM jisakI Atmabuddhi dRr3ha hai aisA ajJAnI puruSa apane zarIrake nAzako aura mitrAdikake sAtha viyogako dekhatA huA maraNase atyanta DaratA hai // 106 // . kintu jJAnI to maraNako vastra-parivartana jaisA mAnatA hai . bhAtmanyevAtmadhAranyAM shriirgtimaatmnH| . . . . .. manyate nirbhayaM tyaktvA vastraM vastrAntaragraham // 10 // 1. vAsAMsi jIrNAni yathA vihAya navAni gRhNAti naro'parANi / tathA zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni saMyAti navAni dehI / / -bhagavadgItA
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta __AtmasvarUpameM hI jisakI dRr3ha Atmavuddhi hai, aisA jJAnI purupa zarIrakI gati-Agatiko AtmAse bhinna mAnatA hai, isalie zarIraviyogakA avasara Anepara eka vastrako chor3akara dUsare vastrako dhAraNa karaneke samAna nirbhaya hokara zarIrako chor3a detA hai // 107 // jJAnI-ajJAnIkI jAgRta-supta dazAkA varNana vyavahAre supupto yaH sa jaagaaNtmgocre| . jAgarti vyavahAre'smin suSuptazcAtmagocare // 108 / / jo jJAnI puruSa laukika vyavahArameM sotA hai vaha AtmAke viSayameM jAgatA hai aura jo isa lokavyavahArameM jAgatA hai, vaha AtmAke viSayameM sotA hai // 10 // bheda-vijJAnase hI muktikI prApti AtmAnamantare dRSTvA dRSTvA dehAdikaM bahiH / tayorantaravijJAnAdabhyAsAdacyuto bhavet // 10 // antaraMgameM AtmAke vAstavika svarUpako dekhakara aura bahiraMga . . . meM zarIrAdika parapadArthoMko dekhakara una donoMke bheda-vijJAnase tathA abhyAsase yaha AtmA acyuta hotA hai arthAt mukti prApta karatA hai // 109 // . aba AcArya batalAte haiM ki bheda vijJAnake hone para pahale aura tatpazcAt jIvako jagat kaisA pratIta hotA hai pUrva dRSTAtmatattvasya vibhAtyunmattavajagat / . . . svabhyastAtmadhiyaH pazcAtkASThapApANarUpavat // 110 // . jisane AtmatattvakA sAkSAtkAra kara liyA hai, usa puruSako . pahale to yaha jagat unmatta sarIkhA dikhAI detA hai / pazcAt Atma
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ - caturdaza adhyAya 301 jJAnake salI bhA~ti abhyasta ho jAnepara vahI jagat kASTha-pASANake / samAna ceSTA-rahita dikhAI dene lagatA hai // 110 // jaba taka zarIrase Atma-bhinnatAkI bhAvanA nahIM kI jAyagI, taba taka jIva mukti nahIM pA sakatA zRNvannapyanyataH kAmaM vadannapi kalevarAt / nAtmAnaM bhAvayedbhinnaM yAvattAvanna mokSabhAk // 11 // AtmasvarUpako anyase sunate hue tathA anyako apane mukhase bhalI bhA~ti bolate hue bhI jaba taka zarIrase AtmAko bhinna nahIM bhAyA jAtA hai, taba taka vaha mokSakA pAtra nahIM ho sakatI hai||111|| bheda-vijJAnIkA kartavya tathaiva bhAvayedehAd vyAvRttyAtmAnamAtmani / yathA na punarAtmAnaM dehe svapne'pi yojayet // 112 // zarIrase AtmAko bhinna karake apanI AtmAmeM AtmAkI usa . prakAra dRr3hatAse bhAvanA kare ki jisase yaha AtmA punaH svanameM bhI zarIrameM AtmAkI kalpanA na kara sake / / 112 // parama padake abhilASiyoMke lie puNyajanaka vrata aura pApajanaka avrata donoM hI tyAjya haiM apuNyamavataiH puNyaM vrtairmokssstyoy'yH| . . avratAnIva mokSArthI vratAnyapi tatastyajet // 113 // hiMsAdi avratoMke sevanase pApakA saMcaya hotA hai, ahiMsAdi vratoMke sevanase puNyakA saMcaya hotA hai aura puNya va pApake chor3ane se mokSa prApta hotA hai / isalie mokSake icchuka puruSako cAhie ki avratoMke samAna vratoMko bhI chor3a deve // 113 // . ..
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta vratAvratake parityAgakA krama avratAni parityajya vrateSu prinisstthitH| tyajettAnyapi saMprApya paramaM padamAtmanaH // 11 // pahale hiMsAdi pA~ca rUpa attoMko chor3a kara ahiMsAdi vratoMmeM . niSNAta bane / punaH AtmAkA parama pada prAptakara una vratoMko bhI . chor3a deve // 11 // bhAvArtha- AcAryoMne pahale pApa rUpa azubha pravRttiko chor3ane . kA vidhAna kiyA hai, pazcAt puNya rUpa zubha pravRttiko bhI chor3akara . zuddhopabhoga rUpa vItarAga bhAvake Azraya karanekA upadeza diyA hai| ataH AtmakalyANake icchuka janoMko isI mArgakA anusaraNa karanA caahie| antaraMgameM uThanevAle saMkalpa-vikalpa hI duHkhake mUla kAraNa yadantarjalpasaMpraktamutprekSAjAlamAtmanaH / mUlaM duHkhasya tannAze ziSTamiSTaM paraM padam // 15 // . antaraMgameM vacana-vyApArako liye hue jo aneka prakArakI kalpanAoMkA jAla hai, vahI AtmAke duHkhakA mUla kAraNa hai| usa kalpanA-jAlake nAza hone para apane iSTa parama padakrI prApti hotI hai // 11 // AtmAke uttarottara vikAsakA krama avratI bratamAdAya vratI jJAnaparAyaNaH / parAtmajJAnasampannaH svayameva paro bhavet // 116 // avratI puruSa vratako grahaNa karake vratI bane / punaH vaha vratI AtmajJAnameM parAyaNa hokara paramAtmAke jJAnase sampanna hove / aisA karanese yaha AtmA svayaM hI paramAtmA bana jAtA hai // 116 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'caturdaza adhyAya jisa prakAra vratoMkA vikalpa mokSakA kAraNa nahIM ho sakatA, usI prakAra liMga yA vepakA vikalpa bhI mokSakA kAraNa nahIM ho .. sakatA, aisA pratipAdana karate haiM . liGgaM dehAzritaM dRSTaM deha evAtmano bhavaH / na mucyante bhavAttasmAtte ye liGgakRtAgrahAH // 117 // jaTA dhAraNa karanA, athavA nagna rahanA Adi liMga ( veSa) zarIrake Azrita dekhA jAtA hai aura zarIra hI AtmAkA saMsAra hai, isalie jinako liMgakA hI Agraha hai, arthAt bAhya veSa dhAraNa karanese hI muktikI prApti hotI hai, aisA haTha hai, ve puruSa saMsAra se nahIM chUTa pAte-unheM mukti nahIM milatI hai // 117 // jo aisA kahate haiM ki 'sarva vargoM kA guru brAhmaNa hai| isalie vahI parama pada-mokSakA adhikArI hai, ve bhI saMsArase nahIM chUTa pAte, aisA batalAte haiM--- : 'jAtidehAzritA dRSTA deha evAtmano bhavaH / na mucyante bhavAttasmAtte ye jAtikRtAgrahAH // 11 // brAhmaNa Adi jAti zarIrake Azrita dekhI jAtI hai aura zarIra hI AtmAkA saMsAra hai| isalie jo jIva muktikI. prAptike lie jAtikA haTha pakar3e hue haiM, ve bhI saMsArase nahIM chuTa sakate // 118 // . . . .. bhAvArtha:-liMga yA veSake samAna jAti-varNa Adi bhI zarIra ke Azrita haiM, isalie liMga, jAti AdikA durAgraha rakhanevAle puruSa mukta nahIM ho sakate, kyoMki, jAti, liMgAdi-sambandhI Agraha bhI saMsArakA hI poSaka durAgraha hai|
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 jainadharmAmRta ukta kathanakA Ageke zlokase spaSTIkaraNa jAtiliGgavikalpena yeSAM ca samayAgrahaH / te'pi na prApnuvantyeva paramaM padamAtmanaH / / 11 / / jina jIvoMkA, jAti aura liMgake vikalpase mukti hotI hai, . aisA Agama-sambandhI Agraha hai, ve puruSa bhI AtmAke parama padako prApta nahIM kara sakate // 119 // bhAvArtha-jina puruSoMkA aisA Agraha hai ki amuka jAti aura amuka veSavAlA hI mokSakA adhikArI hai, anya nahIM, aura apane isa durAgrahakI puSTike lie AgamakI duhAI dete haiM, ve puruSa mokSa nahIM prApta kara paate| kyoMki jAti aura liMga rUpa saMsArakA Agraha rakhanevAlA kaise saMsArase chUTa sakatA hai| yattyAgAya nivartante bhogebhyo yadavAptaye / prIti tatraiva kurvanti dvepamanyatra mohinaH // 120 // jJAnI jIva jisa zarIrake tyAga karaneke lie tathA mokSake prApta karaneke lie viSayabhogoMse nivRtta hote haiM, mohI jIva unhIM zArIrikabhogoMmeM prIti karate haiM aura parama-par3ha mokSameM dveSa karate haiM, yaha bar3e AzcaryakI bAta hai // 120 // jJAnI-ajJAnIkI anubhUtikA nirUpaNa suptonmattAdyavasthaiva vibhramo'nAtmadarzinAm / vibhramo'kSINadopasya sarvAvasthA''smadarzinaH // 121 // ____ AtmasvarUpake yathArtha jJAnase hIna ajJAnI jIvoMko kevala sone yA unmatta honekI avasthA hI bhramarUpa pratIta hotI hai, kintu /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdaza adhyAya 'AtmAnubhavI antarAtmAko mohAkrAnta bahirAtmAkI sabhI avasthAe~ bhramarUpa pratIta hotI haiM / / 121 // bheda-vijJAnake vinA sarva zAstroMkA jJAtA bhI mukta nahIM ho sakatA.- . . viditAzepazAstro'pi na jAgradapi mucyate / ... dehAramadRSTiAtAtmA suptonmatto'pi mucyate // 122 // dehameM AtmadRSTi rakhanevAlA ajJAnI jIva sampUrNa zAstroMkA jAnane vAlA hokara bhI tathA jAgatA huA bhI karmabandhanase nahIM chUTa sktaa| kintu AtmAke svarUpakA jJAtA puruSa sotA aura unmatta huA bhI karmabandhanase mukta ho jAtA hai, kyoMki una avasthAoMmeM bhI jJAnI puruSake vivekakA abhAva nahIM hotA hai aura AtmAnubhavakI paramparA nirAbAdha calatI rahatI hai // 122 // / supta yA unmatta bhI jJAnI puruSa kaise mukti prApta kara letA hai __ yatraivAhitadhIH puMsaH zraddhA tatraiva jAyate / ___ yatraiva jAyate zraddhA cittaM tatraiva lIyate // 123 // . jisa viSayameM puruSakI buddhi lagI rahatI hai, usI viSayameM usakI zraddhA utpanna hotI hai aura jisa viSayameM zraddhA utpanna .. hotI hai, usa viSayameM hI manuSyakA citta lavalIna ho jAtA hai // 123 // . . . bhAvArtha-AtmAke..viSayameM cittakI yaha saMlagnatA hI supta aura unmatta Adi avasthAoMmeM bhI antarAtmAko usa orase parAnmukha nahIM hone detI, isalie jJAnI puruSa sotemeM bhI AtmasambandhI svapna dekhatA hai, aura daivavazAt pAgala ho jAnepara bhI AtmA
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta kI hI carcA kiyA karatA hai| isI kAraNa vaha muktiko prApta kara letA hai| ukta kathanakA spaSTIkaraNa . . . yatrAnAhitadhIH puMsaH zraddhA tasmAnivartate / -- yasmAnivartate zraddhA kutazcittasya tallayaH // 12 // jisa viSayameM puruSakI buddhi anAsakta rahatI hai, usa viSayase usakI zraddhA nivRtta ho jAtI hai aura jisa viSayase zraddhA dUra ho jAtI hai, phira usakA citta usa viSayameM lIna kaise ho sakatA hai // 124 // bhAvArtha-jaba eka vAra jJAnI puruSakI buddhi sAMsArika- .. padArthoMse aura viSaya-bhogoMse haTa jAtI hai, unameM zraddhA nahIM rahatI, taba karmodayase vivaza hokara una bhogoMko bhogate hue bhI unameM usakI Asakti nahIM rahatI hai aura anAsakti hI muktikA . mUla yA Adya maMtra hai| AtmA paramAtmAkI upAsanA karatA huA kaise svayaM paramAtmA bana jAtA hai AcArya isa bAtako eka udAharaNa-dvArA spaSTa karate haiM bhinnAtmAnamupAsyAtmA paro bhavati tAdRzaH / .. . varttirdIpaM yathopAsya bhinnA bhavati tAdRzI // 125 // . . yaha AtmA apanese bhinna arhanta, siddharUpa paramAtmAkI upAsanA karake unhIMke samAna paramAtmA ho jAtA hai| jaise dIpakase bhinna bhI battI dIpakakI upAsanA kara dIpakarUpa ho jAtI hai // 125 //
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ pi caturdaza adhyAya 315. bhAvArtha-jo jisakI sacce hRdayase nirantara ArAdhanA aura upAsanA kiyA karatA hai, vaha tadrUpa ho jAtA hai| . mAtmAkA cintana yA ArAdhana karanese AtmA kaise paramAtmA bana jAtA hai, AcArya isa bAtako bhI udAharaNa-dvArA . spaSTa karate haiM upAsyAtmAnamevAtmA jAyate prmo'thvaa| mathitvA''tmAnamAtmaiva jAyate'gniryathA taruH // 126 // . ' .. athavA, yaha AtmA apanI zuddha cidAnanda rUpa AtmAkI ' hI upAsanA karake paramAtmA bana jAtA hai| jaise bAMsakA vRkSa, apaneko apanese hI ragar3akara agnirUpa ho jAtA hai // 126 // . 'kathanakA upasaMhAra karate hue upadeza itIdaM bhAvayennityamavAcAM gocaraM padam / svata evaM tadApnoti yato nAvartate punaH // 127 // isa prakAra AtmasvarUpakI nirantara bhAvanA karanI caahie| aisA karanese yaha jIva svayaM hI vacanoMke agocara usa parama padako prApta kara letA hai, jisase ki punaH nahIM lauTanA par3atA hai // 127 // bhAvArtha-Atma-svarUpakI nirantara bhAvanAse punarAgamanarahita muktikI prApti hotI hai, isalie jJAnI puruSoMko nirantara sAvadhAna hokara aura bAharI padArthoMse mukhako mor3akara ekAgra citta se AtmAke svarUpakA cintavana, manana evaM dhyAna karate rahanA cAhie / parama zAnti, yA nirvANa-prAptikA yahI eka mArga hai aura bAharI jitanA bhI vrata, tapa, saMyama AdikA upadeza diyA gayA hai. vaha ekamAtra isa carama AdarzarUpa lakSyako samajhaneke lie aura
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 jainadharmAmRta bAhA padArthAse moha-nivRttike lie diyA gayA hai| para antima prayojanabhUta padArtha to apanA AtmA hI hai, usakI prAptike lie, AtmasAkSAtkArake lie jaba taka manuSya udyata nahIM hotA, taba taka vaha saMsArameM hI paribhramaNa karatA rahatA hai aura jaba vivekako prApta kara, AtmAke svarUpakI ekAgra cittase bhAvanA-ArAdhanA aura upAsanAmeM tallIna ho jAtA hai, to usako AtmAkA parama pada hastagata ho jAtA hai, jahA~ para ki yaha anantAnanta kAla taka utkRSTa sukha-zAntikA anubhava karatA rahatA hai, isalie AtmakalyANake icchuka janoMko ucita hai ki yaha uttama mamupya bhava pAkara use antameM duHkha denevAle sAMsArika padoMke pAne aura viSaya-bhogoMke juTAne meM vyartha na gamA kintu eka-eka kSaNa ko .. svarNa-koTiyoMse bhI adhika mUlyavAn samajhakara AtmasvarUpakI prAptimeM vyaya kreN| isa prakAra AtmAse paramAtmA bananekA upAya-atipAdaka caudahavA~ adhyAya samApta huaa|
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha-saMketa-sUcI 1. amita0 zrA0 2. AcArasA0 3. AtmAnu0 . 4. prAptasva0 5. iSTopa0 6. kSatracU0 7. guNabhU0 jJAnArNa 6. tattvArthasA0 .. 10. puruSA0 11. paJcasaM0 saM0 12. paJcAdhyA0 . .. 13. prazamara0 - 14. . bhAvasaM0 saM0 15. yazasti0 16. yogazA0 17. ratnaka0 18. samayasA0 ka0 16. samAdhi0 sAgAra. amitagatizrAvakAcAra prAcArasAra aAtmAnuzAsana prAptasvarUpa iSTopadeza kSatracUr3AmaNi guNabhUSaNazrAvakAcAra jJAnArNava tattvArthasAra puruSArthasiddhayupAya paJcasaMgraha saMskRta paJcAdhyAyI prazamaratiprakaraNa bhAvasaMgraha. saMskRta yazastilaka campU yogazAstra ratnakaraNDazrAvakAcAra samayasAra kalazA . samAdhitantra .. sAgAradharmAmRta 20.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnukramaNikA . . isa anukramaNikAke prathama stambhameM saGkalita zlokoMkA prathama caraNa * diyA gayA hai / dUsare stambhameM ve zloka jisa granthake haiM, usakA nAma dekara prathama aMka dvArA adhyAya, sarga Adi kI aura dvitIya aGka dvArA zlokasaMkhyAkI sUcanA kI gaI hai| tIsare stambhameM prathama aGka dvArA prastuta granthake adhyAyakA aura dvitIya aGka dvArA zloka-saMkhyAkA nirdeza kiyA gayA hai| 1,5 akAmanirjarA bAla tattvArthasA0 4,42 6,34 akAlAghItirAcAryo . . . . . .. 4.15 6,7 akSadvArairavizrAntaM jJAnArNa0 32,12 akSArthAnAM parisaMkhyAnaM ratnaka0 82 4,103 agamyaM yanmRgAGkasya jJAnArNa0 7,11 acetanamidaM dRzya samAdhi0 46 14,76 ajasraM jIvaghAtitvaM .. tattvArtha0 4,31 6,23 ajJAnatimiravyApti . ratnaka0 18 ajJAnapUrvikA ceSTA jJAnArNa0 7,16 3,20 ajJApitaM na jAnanti samAdhi0 58 14,88 aNuskandhavibhedena tattvArtha0 3,56 - 8,16 ataH prAgeva nizceyaH / 'jJAnArNa0 32,4 . . 1,2 atyantanizitaghAraM puruSArtha 56 4,23 atrAtivistareNAlaM paJcAdhyA0 2,665 . 2,65 adrohaH sarvasattveSu yazasti0 bhA0 2 pR0 4125,56 2,22 . pakSAcyA
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 adhomale yathAnIte anarthAH dUrato yAnti anantadarzanaM jJAnaM anantaparamANUnAM anantAnantabhAge'pi anavaratamahiMsAyAM anAdarArthazravaNa anAdibandhanopAdhi anityaM zaraNAbhAvo anudIrNe tapaHzaktyA anubhUya kramAtkarma anumatirAramme vA anekapratimAsthAnaM antaHkriyAdhikaraNaM antarAtmA tridhA kliSTa antarmuhUrttakAlena annaM pAnaM khAdya anyaH sacetano jIvo anyAH paJca nava dveca apamAnAdayastatya apAstAzeSadoSANAM api chinne vrate sAdhoH apuNyamavataiH puNyaM apUrvaH karaNo yeSAM apramattAdayaH sarve . aprAdurbhAvaH khalu ... jainadharmAmRta saM. paMcasaMgra0 1,47 6,17 yogazA0 2,75 4,61 prAptasva0 33 1,41 tattvArtha0 3, 57 8,17 jJAnArNa05,10 3,10 puruSArtha0 26 2,22 . ... tattvArtha0 4,14 16 .... tattvArtha0 7,3 , 6,26 " 7,4 12,3 " 7,6 12,5 ratnaka0 146 4,138 tattvArtha0 7,13 12,12 ratnaka0 123 4,121 saM0 bhAvasaM0 354 1,28 amita0 zrA0 2,41 2,64. ratnaka0 142 tattvArtha0 6,35 11,27 , 5,23 10,13 samAdhi0 38 14,68 yogazA0 4,116 .1,25 paMcAdhyA0 2,646 . ...2,8 . samAdhi0 83 . 14,113 saM0 paMcasaM0 1,35 saM0 bhAvasaM0 355 . . . 1,16 . puruSArtha0 44 ... .. . 4,8 hovo .
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 pariziSTa abhayaM yaccha bhUteSu ... jJAnArNa08,52 . ... 4,32 abhavacittavikSepa ... iSTopa0 36 . 14,35 abhAvAdvandhahetUnAM tattvArtha0 8,2 . abhAvo yo'bhimAnasya . .., 6,15 ... .11,8 abhimAnabhayajugupsA . puruSArtha0 64 .. .. 4,37 amarAsuranarapatibhiH . . . ratnaka0 36 2,113 arkAlokena vinA .. puruSArtha0 133 . .. 4,27 arhanniti jagatpUjye. .:. * paMcAdhyA0 2,606 : . 2,74 alpaphalabaha vidhAtA : ratnaka0 85 . 4,105 alpasaMklezatA dAnaM tattvArtha0 4,41 . 6,33 avagrahAdibhirbhadaiH : jJAnANe0 7, 4 3 ,4 avabudhya hiMsya-hiMsaka . .. puruSArtha0.60 . . . 4.24 avazyaM yadi nazyanti . . kSatracU0 1,68 . ..14,20 avikSiptaM manastattvaM . samAdhi0 36 .. .14,66 avidyAbhiduraM jyotiH . iSTopa0 46 :. 14,46 avidyAbhyAsasaMskAraH .. samAdhi0 37 avidvAn pudgaladravyaM iSTopa0 46 . 14,43 avidhAyApi hi hiMsA . . . puruSArtha0 51 . 4,15 avidyAsaMjJitastasmAt . . samAdhi0 12 . . 1,10 avratAni parityajya .. .14,114 . avratI vratamAdAya , 86 . 14,116 azeSadravyaparyAya . jJAnArNa0 7,8 .... aSTaguNapuSTituSTAH ..ratnaka0 37 .. 2,111 aSTAvaniSTadustara .... puruSArtha0 74 4,47 asatkArapuraskAraM . . tattvArtha0 6,25 / / 11,18 asatyato laghIyastva- yogazA0 2,56 4,55 . .. 84. .
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 jainadharmAmRta 4,56 .. 6,45 asatyavacanAdvaira . asadguNAnAmAkhyAnaasi-dhenu-viSa-hutAzana asaMyato nijAsmAnaM ahiMsA duHkhadAvAgni ahiMsA satyamasteyaM ahiMsaH savrato jJAnI hiMsaikApi yatsaukhyaM ahiMsaiva zivaM sUte 4,86 2,45 4,31 5,2 5,63 * 4,30 11,17 2,80 " 2,58 tattvArtha0 4,53 puSArtha0 144 saM0 bhAvasaM0 438 yogazA0 2,51 aAcArasA0 1,15 yazasti0 bhA0 2 pR0 412 jJAnArNa0 8,47 jJAnArNa08,33 A tattvArtha06,24 paMcAdhyA0 2,638 , 2,645 tattvArtha0 7,36 zrAtmAnu0 11 tattvArtha0 7,35 ratnaka0 5 yazasti0 prA06 ratnaka06 samAdhi0 50 , 34 ,, 77 puruSArtha0 42 jJAnArNa0, 32,6 yogazA0 2,20 . . samAdhi0 41 Akrozazca vadhazcaiva AcAryaH syAdupAdhyAyaH AcAryo'nAdito rUDhe AjJApAyaM vipAkAnAM aAjJAmArgasamudbhava AttaM raudraM ca dhayaM ca AtenocchinnadogheNa Ase zruti vrate tatve prAptopajJamanullaMdhya AtmajJAnAtparaM kArya zrAtmadehAntarajJAna zrAtmanyevAtmadhAranyAM AtmapariNAmahiMsana AtmabuddhiH zarIrAdau AtmavatsarvabhUteSu aAtmavibhramanaM duHkhaM 2,86 12,25 2,70 12,12 2,5 ... 2,60 2,6 : 14,80.. 14,64 14,107 1,4. 4,25 .. 14,71
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 325 AtmAgnau. dayAmaMtra . yazasti0 bhA0 2 pR. 412 5,58 AtmAnamantare dRSTvA . . samAdhi0 76 . 14,106 AtmAnuSThAnaniSThasya .. iSTopa0 47 . 14,44 AtmA prabhAvanIyo. puruSArtha0 30 2,23 . AtmA'zuddhikarairyasya yazasti0 bhA0 2 pR0 410 5,40 zrAnando nirdahatyuddhaM . . iTopa0 43 . . 14,45 zrAmAsvapi pakvAsvapi . puruSArtha0 67 4,40 AmA vA pakvAM bA AyuSmAna subhagaH zrImAn yazasti0 bhA0 2 0 337 4,53 . prArambhe tApakAn prAptA ... / iSTopa0 17 . . 14,16 ArogyAyurbalasamudayA , . prazamarati, 65 . .... 14.2 AlocanaM pratikrAntiH tatvArtha0 7,21 12,16 - Alocya sarvamenaH . ratnaka0 125 - 4,123 AvazyakakriyASaTakaM AcArasA0 1, 33 ... 5,20 prAste sa zuddhamAtmAna .. paMcAdhyA0 2,666 . . . . 2,68 AhAraM parihApya ... ratnaka0 127 . 4, 125 / icchatyekAntasaMvAsaM iti niyamitadigbhAge iti pravartamAnasya iti yaH SoDaza yAmAn iti virato bahudezAt iti vividhabhaGgagahane itIdaM bhAvayennityaM ityAdyanekadhA'nekai ityAdyanekanAmApi iSTopa0 40 puruSArtha0 138 tattvArtha0 6,22 . puruSArtha 157 . , 140 puruSArtha0 58 samAdhi066 paMcAdhyA0 2,674 : . , 2,612 / 14,36 4,83 11,15 4,102. 4,85 4,22 14,127 2,103 2,76
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta 2,8 idamevedRzameva indriyArthasukhAtItA indriyArtheSu vairAgyaM indriyaM liGgamindrasya iyamekaiva samarthA iha janmani vibhavAdIn ratnaka0 11 'saM0 paJcasaM0 1,151 tattvArtha0 6,18 , 2,36,47 puruSArtha0 175 . 7,15 4,115 2,11 - 24 11,5 2,88 4,101 6,22 10,21 14,51 5,34 2,45 IyaryAbhASeSaNA''dAna AcArasA0 1,21 IyabhASeSaNA''dAna tattvArtha0 6,6 uktavatatapaHzIla paMcAdhyA0 2,658 ukna tato vidhinA puruSArtha0 156 utkRSTamAnatAzaila tattvArtha0, 4,30 uccairgotraM zubhAyUMSi , 5,52 utpannapuruSabhrAnteH samAdhi0 2 udayAstobhayaM tyaktvA prAcAra0 1,47 udayopazamanimitto prazamarati0 86 upaghAtasya ghoreNa tattvArtha0 6,32 upasarge durbhikSe / ratnaka0 122 upAttakarmaNaH pAto tatvArtha0.7,2 upAdeyatayA jIvo , 1,7 upAdhyAyatvamityatra paMcAdhyA0 2,661 upAdhyAyaH samAdhIyAn , 2,656 upAsyAtmAnamevAtmA samAdhi068 .. ulUkanAkamArjAra yogazA0 3,67 . * RjutvamISadArambhaH .. tattvArtha0 4,40 : Rjurvipula ityevaM ... jJAnArNa0 7,7 . 11,24 . . 4,120 12,1 . 7.2 2,61 '2,86 14,126 / 4,76 . 6,32 . 3,7
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 27 ekaH karoti hiMsA puruSArtha0 55 .. ekavastudazAGgAra tattvArtha0 7,12 . . ekasya jIvadravyasya , 3,16 . . ekasya saiva tIvra puruSArtha0 53 ekasyAlyA hiMsA .. 52 . ekaikaviSayasaGgAd prazamarati0 47 eko hetuH kriyApyekA paMcAdhyA0 2,636 eko'haM nirmamaH zuddhI ipTopa0 27 ete dharmAdayaH paJca ... tattvArtha0 3,3 evamanvarthanAmAni Aptasva0 44 . evaM bhAvayataH sAdhoH tatvArthaH . evaMvidhamaparamapi .. . puruSArtha0 147 . 4,16 12,11 / 88 . - 4,17 . 4,16. 14,10 . 2,81 .14,28 8,2 . 1,52 . 11,35 4,62 aikAntikaM sAMzayika aizvayaudArya-zauNDIrya aihikaphalAnapekSA aihikAzAvazitvena 'tattvArtha0 5,3 . . 10,2 yazasti0 bhA0 2, pR0 360 . 4,68 puruSArtha0 166 ...4,106 . saM0 bhAvasaM 0, 405 . 2,30 o ... ratnaka0 36 . 2,110 projastejo vidyA tattvArtha0 7,41 .. ratna . - kathaM mArga prapadyeran karmaparavaze sAnte karmabandhanahetUnAM karmaNAM kSayataH zAnteH karmAtmano vivektA yaH tattvArtha06,2 . yazasti0 A0 6 pR0 323 . ." bhA02 pR0 412 12,27 2,10 11,1 2,61
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 jainadharmAmRta karmAmbhobhiH prapUrNo'sau karmodayAd bhavagati kalarimitamadhuragAndharva kalpanAtItamabhrAntaM kavitratyagrasUtrANAM kaSAyeSu prazAnteSu kalyApatyaM pitA kasya kasyApi dizati hiMsA kApaye pathi duHkhAnAM kApotanIlalezyAtva kAmakrodhamadAdiSu kAmaH krodho mado mAyA kAmabhogAbhilASANAM kAyavAGmanasAM karma kAlasya parimANastu kAle kalyazate'pi ca kimidaM kIzaM kasya kiMvA bahupralapitaiH kutIrthAnAM prazaMsA ca kunthuH pipIlikA kumbhI kudevaH kumatAlambI kUrcazmazrukacolluzco krUrakarmasu niHzaGka kRtakAritAnumananaiH kRtamAtmA munaye kRtrimAgurukarpUra . tatvArtha0 3,37 11,26 prazamarati0 36 14,3. 146 jJAnArNa0 7,6 paMcAdhyA0 2,660 tattvArtha0 6,48 11,40 tattvArtha0 6,34 11,26 puruSArtha0 56 4,20 ratnaka0 14 2,14 tattvArtha0 4,36 6,31 puruSArtha0 28 2,16 yazasti bhA0 2 pR0 411 5,48 tatvArtha0 4,32 6,24 6,1,10,8 " 3,21 8,10 ratnaka0 133 iSTopa 0 42 14,41 puruSArtha 134 tattvArtha0 4,16 6,11.. " 2,54 7,12 saM0 bhAvasaM0 408 2,54 AcArasA0 1,40 yogazA0 4,121 1,24 puruSArthaH 76 4,114 tattvArtha0 4,36 6.28 4,70 . 4,46 " 174
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 326 6,26 11,23 kRtvA guNagaNotkIrtiaAcAra0 1,35 5,22 kRSNalezyApariNataM tattvArtha0 4,34 kRtsnakarmakSayAjjJAnaM paMcAdhyA0 2,617 2,78 kRtsnakarmakSayAdUvaM tattvArtha0 8,26 13,6 kevalajJAnabodhena prAptasva0 36 . . 1,47 kevalizrutasaGghAnAM . , 4,27 6,26 klezAyaiva kriyAmISu . yazasti0 bhA0 2, pR0 282 2,23 kausumbho'ntargato rAgo . . saM0 paMcasaM0 1,44 kroDIkaroti prathama . tattvArtha0 6,31 krodhotpattinimittAnAM .. , 6,14 11,7 kaH zukrazoNitasamudbhava- prazamarati0 85 2,41 kSapayanti na te karma saM0 paMcasaM0 1,37 6,12 kSapayanti mahAmohaM. 6,14 kSamA mRdvajute zaucaM tattvArtha06,13 kSayasyArambhako yatra saM0 paMcasaM0 1,265 2,65 kSayAccAritramohasya , 6,46 11,41 kSAntiyoSiti yaH saktaH yazasti0 bhA0 2, pR0 411 5,50 kSAntyAdilakSaNo dharmaH tattvArtha0 6,42 11,34 kSAyikIhakakriyArambhI saM0 bhAvasaM0 421 kSINatandrA jitaklezAH / jJAnArNava0 7,16 . 3,17 kSINodayeSu mithyAtva- saM0 paMcasaM0 1,262 2,66 . . kSIyante'traiva rAgAdyAH samAdhi 0 25 14,55 tRSNA-zItoSNapuruSArtha0 25 2,13 kSutpipAsA ca zItoSNa- tattvArtha0 6,23 11,16 " 1,40 11,6 ratnaka0 128 kharapAnahApanAmapi 22 4,126
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta 14,8 prazamarati0 42 , 64 tattvArtha0 6,36 2,48 gativibhrameGgitAkAragavaM paraprasAdAtmakena gADhopanIyate yadvad guptiH samitayo dharmaH / gulapadezAdabhyAsAt gRhamAgatAya guNine gRhato munivanamitvA gRhastho mokSamArgastho gRhidatte'nnapAnAdAgauraH sthUlaH kRzo vA'hagrahaNodgrAhaNanavakRtigrAmo'raNyamiti dvedhA grAmyamartha bahizcAntaH iSTopa0 33 puruSArtha0 173 ratnaka0 147 , 33 AcAra0 1,31 samAdhi0 70 prazamarati0 61 " 73 yazasti0 bhA0 2 pR0 412 11,13 11,2 14,33 4,113 . . . 4,136 2,107 5,18 14,100 2,46 14,103 5,51 ghane vastre yathA''tmAnaM ghAtikarmakSaye labdhvA samAdhi0 63 saM0 paMcasaM0 1,46 14,63 6,16 cakSuHzrotraghrANajihvA catuHkaSAya-paJcAkSaH caturgatighaTIyantre caturAvartatritayacatvAro hi manoyogAH cAritraM bhavati yataH cirAyuSaH susaMsthAnAH AcAra0 1,27 tattvArtha0 48 " 6,33 ratnaka0 136 tattvArtha0 5,12 pulpArtha0 36 yogazA0 2,105 5,14 6,3. 11,25 4,131 10,6 4,66.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa / 14,86 7,4 ciraM suSuptAstamasi cetanAlakSaNo jIvaH cetanetara-bAhyAntacetanetaravastUnAM caityasya ca tathA gandha samAdhi0 56 . guNamU0 zrAva0 1,12 acArasA0 1,20 " 1,28 tatvArtha0 4,46 5,15 tattvArtha0 4,21 6,13 chedanaM bhedanaM caiva jagadehAtmadRSTInAM janebhyo vAk tataH spando jantavaH sakaSAyAH ye jantupIDAvimuktAyAM janmakAyakulAkSAdyaiH janmajarA''mayamaraNaiH janmamRtyujarAkhyAni janmamRtyu-jarArogAH jalodarAdikRyUkA jAtikularUpabalajAtirjarA mRtiH puMsAM jAtidehAzritA dRSTA jAtiliGgavikalpena jAtyAdimadonmattaH . jAnannapyAtmanastattvaM .. jitvendriyANi sarvANi joNe vastre yathA''tmAnaM jIvAjIvobhayasparza jIvAjIvobhayodbhUte samAdhi0 46 * 14,76 " 72 14,102 tattvArtha0 4,5 62 , 7,14 12,13 aAcArasA0 1,16 ratnaka0 131 13,11 prAptasva0 25 prAptasva0 56 1,43 sAgAra0 4,25 4,78 prazamarati080 yazasti0 bhA0 2 pR0 412 5,62 samAdhi0 88 14,118 samAdhi0 86 14,116 prazamarati068 2,51 samAdhi0 45 14,75 yazasti0 bhA0 2 pR0 410 5.36 ___14,64 - aAcArasA0 1,32 .. . 5,16 " 1,26 . 5,16
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 2,47,1 . jainadharmAmRta tattvArtha0 1,6 iSTopa0 50 yAcArasA0 1,36 prazamarati0 81 tattvArtha0 6,17 jIvAjIvAtravI bandhaH jIvo'nyaH pudgalazcAnyaH jainekatIrthakRtsiddhajJAtvA bhavaparivarte jJAnacAritrazikSAdI jJAnadarzanayorodhI jJAnadarzanasampannaH jJAnapUrvamanuSThAnaM jJAnasya pratipedhazcejJAnairmano vapurvRttaH jJAnopakaraNAdInAM jJAnaM pUjAM kulaM jAti jJAnaM brahma dayA brahma 5,23 2,37 11,10 10,12 1,15 3,21 6,50 sArasamuccaya 2,46 jJAnArNava 7,20 tattvArtha0 4,58 yazasti0 bhA0 2, pR0 412 AcAra0 1,25 ratnaka0 25 yazasti0 bhA0 2 pR0 411 5,12.. 2,34 5,46 Na anAdimaMtra Namo arihaMtANaM 2,75 6,30 5,28 13,3 13,8 takrakSIraghRtAdInAM taJcatustridvimAseSu tato'ntarAyajJAnaghnatato'pyUrdhvagatisteSAM tattvAni jinadRSTAni tattve pumAn manaH puMsi tataH kSINakaSAyastu tataH kSINacatuHkarmA tathaiva bhAvayedehAd tattvArtha0 4,38 AcAra0 1,41 tattvArtha08,22 , 8,44 saM0 paMcasaM0 1,16 yazasti0 bhA0 2 pR0 411 tattvArtha0 7,57 , 8,24 samAdhi0 82 5,47 12,23 13,4 14,112 .
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 6,16 tadanantaramevordhvatadevAmbho yathAnyatra tabrUyAttatparAn pRcchet tatra pravartamAnasya tatrApi ca parimANaM tannizcayamadhuramanutapastu dvividhaM proktaM tapasvigarhaNaM zIlatapasvigurucaityAnAM tapo hi nirjarA hetuH tasmAdaniyatabhAvaM tIvramandaparijJAta- . tRtIyajJAnanetreNa teSAmevAzramaM liGga tyaktaivaM bahirAtmAnatyAgAdAne bahirmUDhaH tyAgAya zreyase vittatrayodazavidhaM cApi trikAlagocarAnantatriprakAraM sa bhUteSu / pariziSTa 333 . tattvArtha08,27 / 13,7 saM0 paMcasaM0 1,48 samAdhi0 53 14,83 tattvArtha0 6,5 11,4 puruSArtha0 136 4,84 prazamarati0 76 2,35 tattvArtha0 7,7 12,6 - , 4,24 . " 4,55 6,47 ., 6,27 11,20 prazamarati088 , 4,8 prAptasva028 1,36 paMcAdhyA0 2,663 2,63 samAdhi0 27 14,28,14,57 " 47 14,77 iSTopa0 16 14,17 paMcAdhyA0 3,640 . 2,82 jJAnArNa0 7,1 'jJAnANaM0 32,5 2,44 6,4 dayA dAnaM tapaH zIlaM . darzanajJAnavinayau darzanaM jJAnacAritrAt darzanasyAntarAyazca darzanAcaraNAdvApi . tattvArthe0 4, 25 , , 7.30 / 7,30 . ratnaka0 31 . . tattvArtha0 4,17 . ratnaka0 16 6,17 12,21 2,105 . 6,9 2,18
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 lainadharmAmRta 14,13 4,56 2,73 2,55 1:23 3,13 iSTopa06 yAcAra0 1,46 yogazAstra 2,70 paMcAdhyA0 2,67 yazasti0 prA0 6 pR0 322 yogazA0 4,120 jJAnArNa0 7,12 prazamarati0 40 iSTopa0 28 tattvArtha0 4,20 iSTopa0 13 yazasti0 bhA0 2 pR0 412 prAcAra0 1,26 tattvArtha0 7,56 saM0 bhAvasaM0 416 samAdhi0 76 14,26 6,12 digdezebhyaH khagAyatva dazanAvarpaNaM pApANAM divase vA rajanyAM vA divyaudArikadehattho dvividhaM trividhaM dazavidhadIneSvArtepu bhItepu dukhajvalanataptAnA duHkhaviT-sukhalipsuduHkhasandohabhAgitvaM dukhaM zoko vadhastyAgaH duraya'nAsurakSaNa duSkarmadurjanAsparzI dUragUDhavizAlApi dRgmohakSapakastasmAt dRgmohakSayasambhUtau dRr3hAtmabuddhidahAdAdRzyamAnamidaM mUDha devanArakayo yam devendra cakramahimAnadehalIgeharatnAzvadehAntargatejiM deheSvAtmadhiyA daurbhAgyaM preSyatAM dAtyaM dravyAdipratyayaM karma 14,16 5,57 " 44 12,32 2,62 14,106 14,76 3,6 2,115 2,27 14,104 jJAnArNa0 7,6 ratnaka0 41 .saM0 bhAvasaM0 401 samAdhi0 74 , 14 yogazA0 2,64 tattvArtha0 7,42 1,12 4,65 12,28 dhanadhAnyAdigranthaM ratnaka0 61
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa dharmakarmaphale'nIho dharmadhyAnAsakto dharmamahiMsArUpaM dharmasya gatiratra syAdharmAdharmAntarikSANAM dharmAdharmAvathAkAzaM dharmAdharmoM nabhaH kAla. dharmo'bhivardhanIyaH . dhyAtA dhyAnaM ca dhyeyaM ca dhrauvyAdi kalitairbhAvaiH yazasti0 bhA0 2 pR0 410 puruSArtha. 154 " 75 tattvArtha0 3,30 " 3,17 " 3,2 ,, 3,18 puruSArtha0 27 paMcAdhyA0 2,643 jJAnArNa0 7,2 5,41 4,66 4,48 8,12 8,6 81 8,7. 2,17 2,85 3,2 . 14,61 14,85 4,67 4,105 4,65 14,30 6,10 na jAnanti zarIrANi na tadastIndriyArtheSu na tu paradArAn gacchati nayatyAtmAnamAtmaiva napuMsakatvaM tiryaktvaM na me mRtyuH kuto bhItinayanotpATanaM dIrgha na yasya pratipadyante / naradehasthamAtmAnanavanidhisaptadvayaratnA na vinA prANavighAtAt. naSTe vastre yathA''tmAnaM na samyaktvasamaM kiJcit na hi samyagvyapadezaM. nAGgahInamalaM chettu . samAdhi061 " 55 ratnaka0 56 samAdhi0 75 yogazA0 2,103 iSTopa0 26 tattvArtha0 4,18 saM0 paMcasaM0 1,28 samAdhi08 ratnaka0 38 . puruSArtha0 65 samAdhi0 65 ratnaka0 34 .: puruSArtha0 38 . ratnaka0 21 68 . 2,112 4,38 14,66 2,108 . 42 2,24
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 66 nAdezaM nopadezaM vA nAnAkRmizatAkIrNe nAnAvAgbhirbahUpAyainArakaM nArakAGgasya nigodeSvatha tiryatu nindanaM garhaNaM kRtvA nirgrantho'ntarbahirmohanityaparizIlanIye nityAdhvagena jIvena nirataH kAtya'nivRttI niratikramaNamaNuvrataniravadyopakaraNanirmamo nirahaGkAro nirmalaH kevalaH zuddho nirAlokaM jagatsarva nizAtaM viddhi nistriMzaM nizAmayati niHzeSanizIthaM vAsarasyeva nizcayamabudhyamAno niHzreyasamabhyudayaM niSkalo muktikAnteza nihitaM vA patitaM vA nIcairgotramasadvedyaM nIcaivRttyanutsekaH nIyante'tra kaSAyAH naikAn jAtivizeSAn jainadharmAmRta paMcAdhyA0 2, 670 tattvArtha0 6,36 11,28 saM0 bhAvasaM0 420 2,63 samAdhi06 1,8 .. yogazA0 2,56 4,57 prAcAra0 1,37 5,24 paMcAdhyA0 2,672 2,101 prazamarati0 86 2,42 tattvArtha0 6,40 11,32 puruSArtha0 41 - 4,5 ratnaka0 138 tatvArtha0 4,57 6,46 yazasti0 bhA0 2, pR0 411 5,43 samAdhi06 1,25 jJAnArNa07,13 3,14 jJAnArNa0 7,15 . 3,16 iSTopa0 36 14,38 amitagatizrA0 2,42 . . 2,68 puruSArtha0 50 .4,14 ratnaka0 130 4,127 saM0 bhAvasaM0 357 - 1,27 ratnaka0 57 4,63 tattvArtha0 5,53 10,22. , 4,54 . * puruSArtha0 176 4,116 . . prazamarati0 82 . . . 2,38 /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 4,76 naivaM vAsarabhuktaH naiHzIlyaM nivratatvaM ca nocyAcAyaM yamI prazamarati0 132 tattvArtha 4,35 paMcAdhyA0 2,668 6,27 2,67 2,52 paGgukuSTikuNitvAdi paJcapApapravRttizca paJcendriyapravRttAkhyAH paJcendriyAzca mAH syuH paratrAhammatiH svasmAparaparibhavaparivAdAparaH parastataH duHkhaparaM karmakSayArtha yat paramAtmA dvidhA sUtre paratparasya jIvAnAM parArthagrahaNe yeSAM paridhaya iva nagarANi parihArastathA chedaH parIpahAyA vijJAnA parIpadopatANAM paropahopasargAyaiH paropakRtimutsRzya parvadine natuSi pazyanirantaraM dezaparapAsapavAditvaM pavitrIzipo rena pAkAmAnimoharA yogazA0 2,16 4,51 tattvArtha0 prA0 6,53 yazasti0 bhA0 2 pR0 412 5,55 tatvArtha0 2,56 7,14 samAdhi0 43 14,73 prazamarati0 100 iSTopa0 45 14:42 tattvArtha0 6,16 11,12 saM0 bhAvasaM0356 tattvArtha0 3,30 yogazA0 2,74 puSpArtha0 136 4,81 tattvArtha0 7,22 paSTopa0 24 14,25 paMcAdhyA0 2,641 2.102 paTopa 32 samAdhiH 57 tatyArya 4,47 bhAnA 101 0 0123
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 4,111 6,14 4,86 8,13 2,47 . pAtraM tribhedamuktaM pApakopajIvitvaM pAparddhijayaparAjayapudgalAnAM zarIraM vAk puro yugAntare'kSasya pUrvapurupasiMhAnAM pUrvArjitaM kSapayato pUrva dRSTAtmatattvasva prakRtiprayogaganve prakRtisthitibandhau dvau pracyAvya viSayebhyo'haM pratyAkhyAnamabhedena pradahyAghAtikamANi pramANIkRtya sArvajJI pravidhAya suprasiddhapravizadagalatAM vyUhe pravRttirindriyArtheSu prasannaprAsukA'nAtmaprasRtaM bahudhA'nekaiH prAgeva phalati hiMsA prANasandehajananaM prANinAM hitavedoktaM prAtaH protthAya tataH priyabhraMze'priyaprAptI jainadharmAmRta puspArtha0 171 tattvArtha0 4,22 puruSArtha0 141 tattvArthaH 3, 31 AcArasA0 1,22 prazamarati062 tatvArtha0 8,21 samAdhi080 AcArasA0 1,30 tattvArtha0 5,21 samAdhi0 32 tattvArtha0 6,45 saM0 paMcasaM0 1,50 tattvArtha0 7,40 puruSArtha0 137 samAdhi0 66 . tattvArthaH zrA0 aAcArasA. 1,44 jJAnArNa0 7,5 puruSArtha0 54 . yogazA0 2,66 prAptasva0 35 puruSArtha0 155 tattvArtha0 5,36 va . iSTopa0 26 14,110 5,17 10,11 14,62 11,37 6,20 12,26 4,82 14,66 103 5,31 4,18 4,64 1,48 4,100 12,23 bandhyate mucyate jIvaH 14,26
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1,10 2,43 1,16 14,60 68 bandhasya hetavaH paJca / calasamudito'pi bahirbhAvAnatikramya bahistuSyati mUhAtmA bahizrutAvamAnazca vahvalpaM vA paradravyaM / bAhyAntaropadhityAgAd bAhyeSu dazasu vastuSu bAhyaM tatrAvamodarya bodha eva dRDhaH pAzo . brahomApatigovindabruvannapi na hi brUte , 5,2 prazamarati0 87 jJAnArNa0 32, 7 samAdhi060 tattvArtha0 4,16 aAcArasA0 1,18 tattvArtha0 7,26 ranaka0 145 tattvArtha07,8 zAnArNa0 7,14 yogazAstra 46 iSTopa0 41 12,20 4,137 12,7 2,26 14,40 24,1 14,21 prazamarati064 ipTopa0 18 amitagatizrA0 2,40 yazasti0 bhA0 20422 2,66 14,125 bhavakohIbhirasulabhaM bhavanti prApya yatsaGga bhavyaH paJjendriyaH pUrNaH . bhAvapuSpeyajeddavaM bhinnAtmAnamupAtyAtmA bhuktvA parihAtavyo bhuttogitA muhurmAhA bhUkhanana-vRkSamohana- . bhedapazunyaparupabhedAttazAca saMghAtAt bhevAdibhyo nimittebhya 14,31 rakSaka0 83 esopa0 30 puruSArtha 145. . prAcAramA0 1,23 tasvA0 3,58 . 5,10 18 8.15 marimAyadhizAna mAnAmA
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta 1,46 prAptatva0 38 . puruSArtha0 61 4,34 4,35 tattvArtha0 2,55 puruSArtha0 71 __, 66 7,13 4,44 4,42 6,36 4,54 11,13 matizrutAvadhijJAnaM madyaM mAMsaM kSaudra madyaM mohayati mano madhupaH kITako daMzaH madhu madya navanItaM madhuzakalamapi prAyo manovAkAyavakratvaM manmanatvaM kAhalatvaM mamedamityupAttaSu maraNAnte'vazyamahaM maraNe'vazyaM bhAvini malabIjaM malayoni mahAmohAdayo doSAH mahattvAdIzvaratvAca mA kArSAtko'pi pApAni mAteva sarvabhUtAnAmAtsarvamantarAyazca mAmapazyannayaM loko mArgasandUSaNaM caiva mArgo mokSasya cAritraM mArgoM mokSasya sadRSTimAritAmracUDAdimASatuSopAkhyAnaM midhyAdRkzAsano mizro miSThAnnapAnamAMsodanamuktasamastArambhaH tattvArya0 4,44 yogazA0 2,53 tattvArya0 6,20 puruSArtha0 176 , 177 ratnaka0 143 prAptatva0 26 , 27 yogazA0 4,118 , 2,50 tattvArtha0 4,13 samAdhi0 26 tattvArtha0 4,28 paMcAdhyA0 2,667 " 2,642 tattvArtha0 4,33 prazamarati0 65 tattvArtha0 2,16 prazamarati0 44 puruSArtha0 152 4,116 4,117 4,125 1,34 1,35 1,26 4,26 65 14,56 6,20 2,66 1,57 6,25 2,46 14,6 4,67
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 341 . muktiraikAntikI tasya muhUrttA dvAdaza jJeyA mUDhanayaM madAzcASTau mUDhAtmA yatra vizvastaH mUrtimaddehanirmukto mUlaphalazAkazAkhA mUlottaraguNAneva mUlasaMsAraduHkhasya mokSArtha vyajyate yasmin mokSArohaNa niHzreNiH mohasya satatistAH syuH mriyasvetyucyamAne hi samAdhi0 71 tattvArtha0 5,45 yazasti0 a06, pR0 324 samAdhi0 26 paMcAdhyA0 2,608 ratnaka0 141 paMcAdhyA0 2,664 samAdhi0 15 tattvArtha0 7,10 , 6,41 tattvArtha0 5,44 yogazA0 2,26 14,101 .. 10,16 2,25 14,56 2,77 4,133 2,64 1,13 12,6 11,33 10,15 4,26 3,16 10,10 14,22 4,52 . yajanmakoTibhiH pApaM yajIvaH sakaSAyatvAt yajIvasyopakArAya yatkiJcitsaMsAre . . yatkhalu kaSAyayogAt yatparaiH pratipAdyo'haM - yatpazyAmondriyastanme yattyAgAya nivartante yathAmrapanasAdIni yathAsau ceSTate sthANau yadgrAhyaM na gRhNAti yadaniSTaM taddta yed yadanta lpasaMpRkta jJAnArNa0 7,18 tattvArtha0 5,13 iSTopa0 16 jJAnArNa0 8,58 puruSArtha0 43 samAdhi0 16 .. 51 " 60 tattvArthaH 7,5 / samAdhi0 22 ___, 20 ratnaka0 86 4,7 14,46 14,81 . 14,120 12,4 14,52 14,50 4,116 14,115 samAdhi0 85 .
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 jainadharmAmRta puruSArtha0 66 samAdhi0 24 __, 36 " 56 purupArtha0 131 aAcArasA0 1,38 samAdhi0 18 4,36 14,54 . 14,66 14,86 4,75 " 40 yadapi kila bhavati mAMsaM yadabhAve suSupto'haM yadA mohAtmajAyete yad bodhayitumicchAmi yadyevaM tahiM divA yannAmasthApanAdInAyanmayA dRzyate rUpaM yatra kAye muneH prema yatra bAlazcaratyasmin yatra rAgaH padaM dhatte vatra hiMsAdibhedena batrAnAhitadhIH puMsaH yatraivAhitadhoH puMsaH yadakSaviSamaM rUpaM yathA yathA na rocante yathA yathA samAyAti yadrAgAdiSu doSeSu yanmayA dRzyate rUpaM yastrAtA,trasakAyAnAM yasmAdabhyudayaH puMsAM yasmAtsakaSAyaH san yabodhe mayA suptaM yasya vAkyAmRtaM pItvA yasya paraNAvamAsAni yasya satpandamAbhAti yasyAzuddha zIlaM jJAnArNa0 7,21 , 23,25 tattvArtha0 6,46 samAdhi066 , 65 jJAnArNa0 32,64 iSTopa0 38 14,1 14,70 3,22 14,15 11,38 14,124 14,123 1,14 1:4,37 14,36 2,57 14,48 .2,1 yazasti0 zrA0 6,323 samAdhi0 18 saM0 paMcasaM0 1,24 yazasti0 6,268 puruSArtha0 47 jJAnArNa0 32,31 Aptasva0 36 , 37 . samAdhi067 ... prazamarati084 - 1,20 . 1,46 1,50. 14,67 . . . .2,36
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pariziSTa 4,46 14,78 46 1,37 10,6 1,31 14,53 yAni tu punarbhaveyuH puruSArtha 73 yuJjIta manasA''tmAnaM samAdhi0 48 yuktAcaraNasya sato puruSArtha0 45 yuktAH paJcamahAvrataiH . . . AcArasA0 1,14 . yena duHkhArNave ghore Aptasva0 26 ye cAritraparINAmaM saM0 paJcasaM0 1,203 yenAptaM paramezvayaM yAptasva0 23 yenAtmanA'nubhUye'haM samAdhi0 23 . . ye saMsthAnAdinA bhinnAH saM0 paMcasaM0 138 yo'kSastenaiSvavizvastaH / yazasti0 bhA0 2 pR0 411 yogadvArANi rundhantaH tattvArtha0 6,30 yogAnAM nigrahaH samyag . ,, 6,4 yo na vetti paraM dehA- samAdhi0 33 yonirudumbarayugmaM puruSArtha0 72 yo'vagamya yathAnADyaM yazasti0 bhA0 2 pR0 411 yo hatAzaH prazAntAzaH , bhA0 2 pR0 410 yo hi kaSAyAviSTaH puruSArtha0 178 yaH karmadvitayAtItaH . . yazasti0 bhA0 2 pR0 410 yaH parAtmA sa evAhaM samAdhi0 31 . yaH pApapAzanAzAya yazasti0 bhA0 2 pR0 410 5,46 11,30 . 11,3 14,63 4,45 5,44 5,37 4,118 5,42 14,61 5,36 rakta vastre yathA''tmAnaM rajanI-divayorante rasajAnAM ca bahUnAM rasatyAgo bhavettaila* rAgadveSatyAgA- .. samAdhi0 66 puruSArtha0 146 puruSArtha. 63 tattvArtha07,11 puruSArtha0 148 14,65 4,64 4,36 12,10 . 4,83
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmAmRta 344 14,14 1,26 14,15 iSTopa0 11 yAptasva0 21 samAdhi0 35 yAcArasA0 1,17 puruSArtha0 170 4,110 4,60 " 145 * 4,74 rAgadveSadvayIdIrgha rAgadveSAdayo yena rAgadveSAdikallolerAgadveSAdijAsatyarAgadveSAsaMyama rAgAdivardhanAnAM rAgAdyudayaparatvArAgAlokakathAtyAgaH rAgI badhnAti karmANi rAtrau bhuJjAnAnAM rUpabala zrutimatireSaNAtklezarAzInAM raudrANi karmajAlAni 14,27 4,73 AcArasA0 1,16 jJAnANaM0 23 puruSArtha0 126 prazamarati0 83 yazasti0 bhA02 pR0 410 aAtatva0 30 2,40 '5,38 1,30 lAbhAlAbhasukhakleza liGgaM dehAzritaM dRSTaM lokasaMsthAnaparyAya lokAkAze'vagAhaH loke tatsadRzo hyarthaH loke zAstrAbhyAse loko durlabhatA bodheH lobhasaMjvalanaH sUkSmaH AcArasA0 1,34 samAdhi0 87 tattvArtha0 7,43 , 3,22 tattvArtha0 8,52 puruSArtha0 26 tattvArtha0 6,30 saM0 paMcasaM0 1,43 5,21 14,117 12,26 8,11 13,10 2,14 11,22 6,15 vadhabandhUnirodhaizca vapuhaM dhanaM dArAH varArtha lokavArtArtha tattvArtha0 4,56 iSTopa06 yazasti0 bhA0 2 pR0 282 6,48 14,12 2,32.
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 5,26 3,12 11,6 12,15 6,44 14,11 1,40 valkalAjinavastrAyaH vastuno'nantadharmasya vAGmanaHkAyayogAnAM vAcanApRcchanA''mnAyaH vAtsalyaM ca pravacane vAsanAmAtramevaitat vAsavAdya suraiH sarvaiH vigalitadarzanamohaiH viditAzeSazAstro'pi vidyAdarzanazaktividyAvANijyamaSIvidyAvRttasya sambhUtividhinA dAtRguNavatA vinA kAlena zeSANi vipAkaH prAgupAttAnAM vivekaM vedayeduccaiH viziSTaparihAreNa vizuddhidarzanasyoccaiH vizvaM hi dravyaparyAya viSakriyeSTakApAka viSayAzAvazAtIto viSNurjJAnena sarvArtha vRttaM sAmayikaM jJeyaM vedyAntarAyayoni veSTayatyA''tmanAtmAnaM : 23 aAcArasA0 1,42 tattvArtha0 1,37 , 6,16 __, 7,16 ____" 4,52 iSTopa06 Aptasva0 32 puruSArtha0 37 samAdhi0 64 ratnaka0 132 puruSArtha0 142 ratnaka0 32 puruSArtha0 106 tattvArtha0 3,4 ,, 5,46 yazasti0 bhA0 2 pR0 412 tattvArtha06,47 , 4,46 Aptasva0 31 tatvArtha0 4,45 ratnaka0 10 paMcAdhyA0 2,610 tattvArtha0 6,44 , 5,43 jJAnArNa0 7,17 4,1 14,122 13,12 4,87 2,106 4,106 10,17 5,61 11,36 6,41 1,36 6,37 2,7 2,75 11,26 10,14 3,18
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 lainadharmAmRta vaiyAvRttyamanirhANiH vairAgyasya parAM kASTAM vyavahAre suputo yaH vyAdhyAdyupanipAte'pi vyutthAnAvasthAyAM vratAkilAtravetpuNyaM tattvArtha0 4,51 paMcAdhyA0 2,71 samAdhi0 78 tattvArtha0 7,18 puruSArtha0 46 tattvArtha0 4,56 6,43 2,100 14,108 12,16 4,10 6,51 6,10 7,11 zabdarUparasasparza zamakSayavarAcInaH zambUkaH zaGkhazuktizca zayanAsanagasaMvAhana zarIrakaJcukenAtmA zarIre vAci cAtmAnaM zArIramAnasAgantu zivaM paramakalyANaM zivamajagmarujamakSaya zIlavatAnatIcAro zuklaM pRthaktvamAdyaM zuddhairdhanairvivardhante zuddhayaSTake tathA dharma zubhaM zarIraM divyAMzca zubhAzubhopayogAkhya zRGkhalAvAgugapAza zRNvannapyanyataH kAmaM zeSakarmaphalApekSaH tatvArtha0 3,16 saM0 paMcasaM0 1,34 tattvArtha0 2,53 prazamarati0 45 samAdhi0 68 samAdhi 0 54 yazasti0 prA0 6 pR0 323 Aptasva0 24 ratnaka0 40 tattvArtha0 4,50 , 7,44 AtmAnu0 45 tattvArtha0 5,10 samAdhi0 42 tattvArtha0 5,51 , 4,23 samAdhi0 81 tattvArtha0 8,25 14,68 14,84 4,58 1,32 2,114 6,42 12,30 14,18 10,5 14,72 10,20 6,15 14,111 13, . . . .. .
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa paMcAdhyA0 2,662 ratnaka0 126 zeSastatra vratAdInAM zokaM bhayamavasAdaM zraddhAnaM paramArthAnAM zrAvakapadAni devaiH zritvA viviktavasati zrute vrate prasaMkhyAne zrUyate sarvazAstreSu. zvAbhratiryagnarAmartya 2,62 4,124 2,3 4,128 4,68 5,45 ". 137 puruSArtha0 153 yazasti0 bhA0 2 pR0 411 jJAnArNa08,31 tattvArtha0 2,235 4,28 7,6 SaTcatvAriMzaddoSonA SaDjIvakAyapaJcAkSa SaDajJa gRhiNo jJeyAH . SoDazAnAmudArAtmA SoDazaiva kaSAyAH syuH zrAcArasA0 1,24 tattvArtha0 5,6 yazasti0 bhA0 2 pR0 410 , ,, 412 tattvArtha0 5,11 5,11 10,4 4,140 5,60 10,7 sa 2,6 2,28 2,56 sakalamanekAntAtmaka sagranthArambhahiMmAnAM saMkrAntau tilasnAnaM satve sarvatra cittasya sadRSTijJAnavRttAni sannidhau nidhayastasya samaH zatrau ca mitre ca samutpAdavyayadhrauvya samparkodyamasulabha puruSArtha0 23 ratnaka0 24 / 2,31 saM0 bhAva saM0 407 yazasti0 A0 6 pR0 323 / / ratnaka03 yogazA0 2,115 sArasamu0 220 1,17 tattvArtha0 3,5 8,4 prazamarati066 2,50 2,2 4,70
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 nainadharmAmRta samyakcAritramityeta samyaktvaM caiva sUkSmatvaM samyagdarzanazuddhaH samyagdarzanazuddhA samyagdarzanasampanna samyagdarzanasampannaH samprAtApTaguNA nityAH samyagmithyAracimizraH sarAga-vItarAgAtma sarAgasaMyamazcaiva sarAgasaMyamazcaiva sarvakarmaprakRtyahAn sarvAnarthaprathanaM sarvArthabhASayA samyak . sarvadvandvavinirmuktaM sarvendriyANi saMyamya sarve'pi sukhinaH santu sarveSvAtmapradezeSva sarvottamaguNayuktaM sarva tadevamodarya . sa zaivo yaH zivajJAtmA sa svayambhUH svayaM bhUtaM sA jAtiH paralokAya sAmAnyAdekadhA jIvaH sAmprataM tu prarUpyante prazamarati06,50 11,42 paMcAdhyA0 2, 618 2,76 ratnaka0 137 4,126 2,106 " 38 2.104 tatvArtha0 7,55 12,31 saM0 paMcasaM0 1,50 , 1,22 yazasti0 grA0 6 pR. 322 2,56 tatvArtha0 4,26 6,18 " 4,43 6,35 , 5,46 10,18. puruSArtha0 146 4,61 prAptasva0 40 1,48 yAptasva0 41 1,46 samAdhi0 30 14,60 yazasti0 uttarArdha 1,20 tattvArtha0 5,50 10,16 Atasva0 34 , 7,6 12,8 yazasti0 bhA. 2, pR0 412 5,65 prAptatva0 22 yazasti0 mA0 2, pR0 412 / tattvArtha0 2,234 , 2,15
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 346 4,66 4,65 14,82 1,50 14,121 6,26 4,13 6,2 2,26 12,18 4,136 4,71 14,58 sAmAyikasaMskAraM sAmAyikaM zritAnAM * sukhamArabdhayogasya suprabhAtaM sadA yasya suptonmattAdyavasthaiva suvarNamauktikAdInAM sUkSmA pi na khalu hiMsA sUkSmopazAntasaMkSINa sUryA? vahnisatkAro sUryupAdhyAyasAdhUnAM sevAkRSivANijya sevAtandrAH surendrAdyAH so'hamityAttasaMskAra saMkhyeyAzcApyasaMkhyeyAH saMgrahamuccasthAnaM saMjvalananokaSAyANAM saMyamadvayarakSArtha saMyamya karaNagrAma saMjvalanodaye bhraSTo saMvaro hi bhavatyetA saMsArabhIratA nitya saMsAramUlamArambhAH saMsAraviSayAtItaM saMsArAgnizikhAcchede saMsAriNazca muktAzca stavanAdau tanutyAgaH snAnAGgarAgavartika puruSArtha0 151 " 150 samAdhi0 52 prAtasva0 42 samAdhi0 63 tattvArtha0 4,37 puruSArtha0 46 tattvArtha0 2,17 saM0 bhAvasaM0 405 tattvArtha0 7,27 ratnaka0 144 AcArasA0 5,66 samAdhi0 28 tattvArtha0 3,20 puruSArtha0 168 saM0 paMcasaM0 1,26 aAcArasA0 1,43 iSTopa0 22 saM0 paMcasaM0 1,20 tattvArtha. 6,26 , 4,48 yogazA0 2,110 tattvArtha0 45 yazasti0 bhA0 2 pR0 412 tattvArtha0 2,14 prAcArasA0 1,36 prazamarati043 86 4,108 14,24 11,16 6,40 4,72 13,6 5,52 7,7 5,26 14,7
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 11,14 4.50 7,6 strIsaMsaktazayyAdeH stokendriyavAtAd sthAvarAH khalu pRthivyApaH sthUlamalIkaM na vadati snehaM vairaM saMgaM smayena yo'nyAnatyeti syAttIvrapariNAmo yaH svadehasadRzaM dRSTvA svaparAdhyavasAyena svapAtradAtazuddhovyA svabuddhayA yAvad gRhNIyAt svabhAvato'zucau kAye svayameva vigalitaM yo svayUthyAn prati sadbhAva svayaM zuddhasya mArgasya svasaMvedanamavyakta svasmin sadAbhilASitvA svAdhyAyaH zodhanaM caiva jainadharmAmRta tattvArtha0 6,21 puruSArtha0 77 tattvArtha0 2,52 ratnaka0 55 " 124 " 26 tattvArtha0 4,26 samAdhi0 10 , 11 yAcArasA0 1,45 samAdhi0 62 ratnaka0 12 puruSArthaH 70 . ratnaka0 17 4,122 2,53 6,21 1,8 1,6 5,32 14,62 2,12 4,43 2,21 iTopa0 21 , 34 tattvArtha0 7,15 2,16 14,23 14,34 12,14 - puruSArtha0 40 " 57 hiMsAto'nRtavacanAt hiMsAphalamaparasya tu hiMsAyAH paryAyo hiMsAyA amRtAccaiva hiMsAyAmavirate steye hiMsAyAmaviramaNaM heyopAdAnarUpeNa heyopAdeyavaikalyAnna ca " 172 tattvArtha0 4,60 , 7,37 puruSArtha0 48 tattvArtha0 1,8 saM0 bhAvasaM0 353 4,4 4,21 4,112 6,52 12,24 4,12 . 1,12
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
_