Book Title: Jain Dharm Parichaya
Author(s): Ajit Kumar
Publisher: Bharatiya Digambar Jain Shastrartha Sangh Chhavani
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010232/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma paricaya cxaon . . svargIyA viduSo campAvatI jaina. lekhaka: * jnggilaa krii maakssaa, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra sevA mandira dillI * krama saMkhyA - - - x kAla naM.------------- -.. ------ - khagaDa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrI campAvatI jaina pustakamAlA" kA puSpa naM. 1 - // bande jinavaram // jainadharma paricaya -cxer 0 ajitakumAra jI jJAkhI mulatAna ngr| prakAzaka mantrI"zrI campAvatI jaina, pustakamAlA" prakAzana vibhAgabhA0 di. jaina zAstrArtha saMgha ambAlA, chaavnii| dvitIyAvRtti / 1000 san 1934 ii0| / san 1934 ii0| / mUlya 1 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI * jaina dharma paricaya | namaH zrI varddhamAnAya nirdhUta kalilAtmane / sAlokAnAM trilokAnAM yadvidyA darpaNAyate // jisa jaina dharma kA hama yahAM para saMkSipta paricaya denA cAhate haiM usa jaina dharma kA udayakAla kA (yAnI utpatti ke jamAne kA ) patA lagAnA pracalita itihAsa aura usake banAne vAle aitihA sika bidvAnoM ke liye bahuta kaThina hI nahIM kintu asambhava bAta hai| kyoMki prAcIna se prAcIna zilA lekha, mUrtiyAM: khaNDaharoM Adi itihAsa sAmagrI se jaina dharma kA astitva bahuta pahale jamAne meM mAnanA par3atA hai yaha to ThIka hai kintu vaha kaba kisane utpanna kiyA ? kisa mahAtmA ne kaba usakI nIva DAlI ? yaha bAta kisI bhI aitihAsika sAdhana se siddha nahIM hotI / isa kAraNa itihAsa vettAoM ko mAnanA par3atA hai ki jaina dharma bahuta pahale jamAne se calA A rahA hai / isa viSaya meM prAcIna jaina itihAsa kA ullekha karane vAle jaina grantha (purANa) jaina dharma kA udaya kAla bharata kSetra meM Aja se karor3oM araboM varSoM pahale ke jamAne meM mAnate haiM / vaha isa taraha hai: Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) Aja se araboM varSa pahale isa bhAratavarSa meM nAbhirAya nAma ke rAjA the| unakI marU devI nAma kI rAnI thiiN| unake udara se bhagavAna zrI RSabha deva kA janma huaa| ye RSabha deva bar3e adbhuta parAkramI, pratApI aura prabhAvazAlI the / inhoMne apane rAjya kAla meM logoM ko aneka kalAe~ vidyAe~ sikhAI thIM inake eka sau putra aura do putriyA~ thIM / putriyoM ko par3hAne ke liye lipi vidyA kA prAviSkAra bhagavAna RSabha deva ne kiyA thA / inake bar3e putra kA nAma bharata thA jo ki inake sAdhu ho jAne para sarva priya, mahA-pratApazAlI cakravartI samrAT rAjA huA thA / eka dina bhagavAna RSabha deva apane rAja siMhAsana para baiThe. hue nIlAMjanA nAmaka apasarA kA nAca dekha rahe the, nAcate nAcate acAnaka usakI mRtyu ho gaI / isa bAta ko jAnakara rAjA RSabhadeva ke mana meM rAjya, bhoga, vilAsa se udAsInatA ho gaI aura isa kAraNa rAjya bhAra bharata ko dekara Apa saba saMsArI cIjeM yahAM taka ki apane zarIra ke kapar3e bhI chor3akara sAdhu bana gaye | sAdhu banakara inhoMne bahuta bhArI tapasyA kI / sAtha hI jaba taka inhoMne jIvana mukti yAnI sarvajJatA prApta nahIM kI taba taka kisI ko upadeza bhI nahIM diyA, mauna rahe / jisa samaya bhagavAna RSabha deva sarvajJa ho gaye yAnI samasta doSoM se chUTakara trikAla jJAtA ho gaye taba inhone manuSya, pazu, pakSI Adi saba jIvoM ko upadeza diyaa| cUMki bhagavAna RSabhadeva Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAma, krodha, mAna, mAyA, lobha Adi durvAsanAoM tathA mohanIya aAdi karmoM ko jIta cuke the| isa kAraNa unakA nAma usa samaya 'jina' yAnI karmoM kA jItane vAlA (jayatIti jinaH) prasiddha huzrA / isa kAraNa unake banalAye hue mArga kA nAma jaina dharma pdd'aa| bhagavAna RSabhadeva bahuta dina taka jIvana mukta (arhanta dazA) meM dharma kA upadeza saba jagaha dete rhe| pIche pUrNa mukta ho gaye / inake dvitIya putra bAhubalI ne jo ki bar3e pahalavAna balavAna the| eka varSa taka khar3e raha kara ghora tapasyA karake bhagavAna RSabha deva se bhI pahale mukti prApta kii| inakI mUrti gommaTa svAmI tathA bAhubalI ke nAma se nirmANa hotI rahI hai| isa samaya zravaNa belagolA meM candragiri parvata para lagabhaga 58 phuTa UMcI bahuta manohara mUrti vidyamAna hai| bhagavAna RSabha deva ke dharma mArga kA ( jaina dharma kA) pracAra unake anuyAyI sAdhu, rAjA, mahArAjA Adi karate rahe / phira unake bahuta samaya pIche krama se zrI ajitanAtha, saMbhavanAtha, abhinandana, sumatinAtha, padmaprabha, supArzvanAtha, candraprabha, puSpadanta, zotalanAtha, zrIyAMsanAtha, vAsupUjya, vimalanAtha, anantanAtha dharmanAtha, zAntinAtha, kunthanAtha, aranAtha, mallinAtha, tIrthaGkaroM kA avatAra huA jo ki bhagavAn RSabhadeva ke samAna apane apane samaya meM jaina dharma kA pracAra karate rhe| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) mallinAtha ke hajAroM varSa pIche munisuvratanAtha tIrthaGkara kA avatAra hunaa| inake jamAne meM rAmacandra, lakSmaNa, rAvaNa, vibhISaNa Adi hue jinakA sItA ke kAraNa yuddha saMsAra meM prasiddha hai| phira hajAroM varSa pIche naminAtha tIrthakara hue| unake pIche bhagavAna neminAtha kA avatAra samudra vijaya rAjA ke ghara huzrA / bhagavAna neminAtha kRSNa balabhadra ke cacere bhAI the| inake samaya meM mahAbhArata kA yuddha huA thaa| inake pIche bhagavAna pArzvanAtha kA avatAra huzrA / unake mukta hone se 25: varSa pIche antima (caubIsaveM) tIrthakkara bhagavAna mahAvIra kA avatAra rAjA siddhArtha ke ghara Aja se lagabhaga 2532 varSa pahale huA / inhoMne mo bahuta vizAla rUpa se jaina dharma kA pracAra kiyA aura janma se 72 varSa pIche mukta ho gye| bhagavAna mahAvIra svAmI ke samaya meM aura usase bhI pahale RSabha deva, pArzvanAtha Adi tIrthaGkaroM kI mUrti pUjI jAtI thiiN| aisA bahuta purAne zilA lekhoM se siddha hotA hai| bhagavAna mahAvIra svAmI ke pIche unake anuyAyI, sAdhu, prAcArya, rAjA, mahArAjAoM ne jaina dharma kA pracAra kiyaa| samrATa candragupta bhadrabAhu AcArya kA bhakta ziSya thaa| candragupta ke samaya meM 12 varSa kA bhArI akAla par3A thaa| taba jaina sampradAya ke digambara, zvetAmbara ye do Tukar3e ho gaye / digambara sampradAya ke sAdhu binA kapar3A pahane pahale ke samAna nA rahakara tapasyA karate the aura aba taka isI prakAra rahate Aye Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) haiM; kintu zvetAmbara sampradAya ke sAdhuoM ne burA samaya dekhakara kapar3e pahananA zurU kara diyaa| ___ isa prakAra jaina dharma ke udaya aura pracAra kA saMkSipta vivaraNa hai| jo ki zrI neminAtha tIrthaGkara se lekara aba taka kA to aAdhunika itihAsa se bhI siddha hotA hai| usake pahale itihAsa kA koI sAdhana nahIM hai aura na itihAsa hI usase pahale jamAne taka abhI pahuMca pAyA hai| hA~ ! bhAgavata Adi pranthoM meM bhagavAna RSabha deva kA pAThaveM avatAra ke nAma se jaina granthoM ke anusAra kucha kucha varNana pAyA jAtA hai| siddhAnta mahodadhi mahA mahopAdhyAya DA0 satozacandra jI vidyAbhUSaNa ema0 e0 po0 eca0 DI0 ne likhA hai ki-"jaina mata taba se pracalita huA hai jaba se saMsAra meM sRSTi kA Arambha huA hai / mujhe isameM kisI prakAra kA unna nahIM hai ki jaina darzana vedAntAdi darzanoM se pUrva kA hai|" aba hama jaina dharma ke varNana para Ate haiN| jaina dharma kA pUrNa khulAsA vivaraNa to bahuta lambA caur3A hai jisake liye bahuta bar3e grantha banAne ke sAdhana juTAne par3eMge kintu hama yahA~ saMkSepa se usa viSaya ko rakhate haiN| jaina dharma kA vivaraNa saMkSepa se do rUpa meM kiyA jA sakatA hai| (1) siddhAnta *, (2) AcaraNa / / ina hI do rUpoM se hama yahA~ jaina dharma kA paricaya pAThakoM ke sAmane rakhate haiN| * ( Philosophy ) + ( Religion ) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina siddhAnta / jaina siddhAnta meM mUla do padArtha mAne gaye haiN| jIva aura ajIva / jisameM jJAnAdi guNa pAye jAte haiM, jo jAnatA dekhatA hai vaha jIva hai aura jisameM jAnane dekhane kI zakti nahIM vaha ajIva padArtha hai| inhIM donoM padArthoM meM sAre padArtha zAmila ho jAte haiN| jIva do prakAra ke hote haiM-mukta jIva tathA saMsArI jIva / mukta jIva ve haiM jo karma jaMjAla ko apane prAtmA se bilakula dUra kara cuke haiM, jo phira kabhI jaMjAla meM phaMsakara saMsArI nahIM baneMge / jinake jJAna, darzana, sukha Adi samasta prAtmika guNa pUrNa, zuddha pragaTa ho cuke haiM, jinake na zarIra hai, na icchA hai aura na kisI prakAra kA duHkha hai, bhUta, bhaviSya, vartamAna tInoM kAla kI sArI bAtoM ko sApha jAnate haiM / unako paramAtmA, Izvara, siddha zrAdi bhI kahate haiN| ve eka nahIM aneka haiN| saMsArI jIva ve haiM jo isa saMsAra meM apane karmoM ke kAraNa taraha taraha ke zarIra, yoni pAte huye ghUmate rahate haiM / apane 2 karmoM ke anusAra jinako sukha duHkha Adi milate rahate haiN| ___ saMsArI jIvoM ke pA~ca prakAra haiM, ekendriya, do indriya, tIna indriya, cAra indriya aura pA~ca indriya / jina jIvoM ke eka hI sparzana (chUne kA jJAna karAne vAlA yAnI tvacA) indriya ho ve ekendriya jIva haiN| jaise-jamona, pAnI, havA aura pedd'| inameM se jinameM AtmA maujUda ho vaha jova hotA hai| jaise-harA, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalane-phUlane vAlA per3a aura jisakA jIva nikala cukA ho vaha ajIva ho jAtA hai, jaise-sUkhA pedd'| ina ekendriya jIvoM ko sthAvara jIva bhI kahate haiM / inake zarIra meM khUna, haDDI, carbI zrAdi nahIM hote sirpha rasa hotA hai| ___ do indriya jIva ve haiM jinake sparzana aura jIbha ye do iMdriyA~ haiN| jo apanI donoM iMdriyoM se chUkara ThaMDaka, garmI Adi jAna sakate haiM tathA cakhakara khaTTA, mIThA Adi svAda bhI samajha sakate haiN| jaise-keMcuzrA, geMDuzrA, zaGkha, kaur3I, sIpa Adi / kaur3I, zaGkha, sIpa jaba pAnI meM hote haiM pAnI ke Upara nIce Ate jAte haiM, ghUmate phirate haiM taba unameM jIva hotA hai| jaba vaha mara jAtA hai taba sUkhI haDDI raha jAtI hai| jina jIvoM ke camar3A, jIma aura nAka ye tIna indriyA~ hI hotI haiM yAnI jo chUne. svAda cakhane aura sUMghakara sugandha durgandha jAnane kI tAkata rakhate haiM ve tIna indriya jIva hote haiN| jaisebIkU, khaTamala, jU Adi / __ jinake ina tInoM indriyoM ke sivAya A~kha cauthI indriya bhI pAI jAtI hai yAnI jo tIna indriya jIva se dekhane kI tAkata aura adhika rakhate hai ve cAra indriya jIva hote haiN| jaise-makkhI , macchara, TiDDI, pataGgA zrAdi choTe ur3ane vAle jantu / * pAMca indriya jIva ve hote haiM jinake samasta indriyoM hotI hai jo chUkara, cakhakara, sUkhakara, dekhakara aura sunakara jAnate haiN| cAra indriya jIvoM se inameM 'kAna' nAmaka indriya aura jyAdA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) pAI jAtI hai / jaise-zrAdamI, hAthI, ghor3A, baila, sA~pa, kabUtara, cUhA aadi| do indriya, tIna indriya, cAra indriya aura pA~ca indiya jIva basa kahalAte haiM ina jIvoM ke zarIra meM khUna, haDDI, mAMsa hotA hai| ekendriya se lekara cAra indriya taka ke jIvoM ke mana nahIM hotA hai| isa kAraNa ve koI zikSA. kriyA Adi sikhalAne se nahIM sIkha sakate / pA~ca indriya jIvoM meM donoM taraha ke jIva hote haiN| kucha eka jIvoM ke mana nahIM hotA hai kintu zeSa prAyaH sabhI ke mana pAyA jAtA hai| isI kAraNa unako yadi koI zikSA dI jAve, koI kAma sikhalAyA jAve to apanI zakti anusAra sIkha jAte haiN| ___ina jIvoM meM se ekendriya se cAra indriya taka ke to sabhI jIva tiryazca yAnI pazu gati vAle kahe jAte haiN| paMcendriya jIvoM meM gAya, ghor3A, sA~pa, kabUtara Adi pazu pazugati ke jIva haiN| manuSya zarIra vAle strI-puruSa manuSyagati ke jIva haiN| narakoM meM rahane vAle nArakI jIva naraka gati ke jIva haiM aura deva-zarIra meM maujUda jIva devagati ke jova kahe jAte haiN| ajiik| ajIva padArtha ke mUla do prakAra haiM-eka to vaha jisameM rasa, gaMdha, *ga, ThaMDaka, garmI prAdi pAI jAtI hai| jo dekhane meM, sUcane meM, cakhane meM aura chUne meM AtA yA A sakatA hai| isa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padArtha kA nAma jaina siddhAnta meM pudgala (maiTara ) batalAyA hai| hama jitanI bhI cIjeM dekhate haiM yA anya nAka, jIbha, camar3A, kAna indriyoM se jinako jAnate haiM ve saba pudgala haiN| makAna, lakar3I, patthara, kAgaja Adi sabhI cIjeM pudgala haiN| yahA~ taka ki jIva ke rahane kA zarIra bhI pudgala hai| jIvina zarIra meM jIva pAyA jAtA hai aura nirjIva yAnI mRtaka murdA zarIra meM jIva. nahIM hotA kevala pudgala hI hotA hai| __dUsare ajIva padArtha ve hote haiM jinameM raMga, rasa, gaMdha, ThaMDaka, garmI nahIM pAI jAtI jo dekhane meM tathA anya bhI indriyoM se pakar3ane meM nahIM Ate / unako amUrtika kahate haiN| __ amUrtika ajIva padArtha cAra taraha kA hai| dharma, adharma, AkAza aura kAla / jisameM saba jIva, pudgala Adi padArtha rahate haiN| usa pola padArtha kA nAma AkAza hai| yaha padArtha ananta hai| saba jagaha maujUda hai| ___ jo cIz2oM kI hAlateM badalane meM sahAyatA karatA hai| varSa, mahInA, dina, ghar3I, ghaNTA, minaTa, saikiNDa Adi nAma rakhakara jisakA vyavahAra kiyA jAtA hai vaha kAla nAmaka padArtha hai| jahA~ taka jIva, pudgala Adi padArtha pAye jAte haiM vahA~ taka kAla bhI maujUda haiN| . ___jo jIva, pudgaloM ke halana, calana meM bAharI sahAyatA karatA hai| Ate, jAte, girate, par3ate, hilate, calate padArtha ko usakI harakata meM madada karatA hai| usakA nAma dharma padArtha hai| jahA~ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) taka jIva pudgala pAye jAte haiM yaha padArtha bhI yahA~ taka pAyA jAtA hai| aMgrejI meM isa padArtha ko Ithara ke rUpa meM mAnA hai| amUrtika hone se yaha padArtha najara nahIM aataa| adharma padArtha vaha kahalAtA hai jo samasta padArthoM ko Thaharane (sthira rahane ) meM bAharI sahAyatA karatA hai-jaise musAphira ko per3a kI chaayaa| yaha bhI zramUrtika hone se dIkha nahIM pdd'taa| lokAkAza meM saba jagaha maujUda hai| isa prakAra jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla se chaha dravya haiN| padgala dravya / pudgala dravya mUrtika hai isa kAraNa dikhalAI detA hai| isameM cAra vizeSa guNa pAye jAte haiN| raMga, gaMdha, rasa aura sparza ( ThaMDA, garma zrAdi chUne kA viSaya ) yadyapi ye cAroM guNa pratyeka pudgala padArtha meM pAye jAte haiM kintu kisI kisI padArtha meM koI koI guNa sUkSma yAnI indriyoM se na jAna sakane yogya aura koI koI guNa sthUla yAnI indriyoM dvArA jAna sakane yogya hotA hai| jaise havA meM sparza guNa (ThaMDI, garma ) tathA kabhI gandha guNa (khuzabU, badabU ) to sthUla haiM kintu raMga aura rasa sUkSma haiN| isa kAraNa ve donoM guNa mAlUma nahIM ho paate| kintu jisa samaya vahI havA pAnI ke rUpa meM bana jAtI hai| taba usake ve donoM guNa bhI pragaTa ho jAte haiM isa kAraNa pAnI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) kI hAlata meM havA kA pudgala ( maiTara ) cakhane meM aura dekhane meM 'A jAtA hai| zrAga meM raMga, sparza mAlUma hote haiM rasa, gandha mAlUma nahIM hote kintu ve usameM haiM avazya / usa samaya sUkSma rUpa meM haiM / hAlata badalane para ve donoM guNa bhI mAlUma hone lagate haiN| zabda pudgala hai usake tIna guNa sUkSma haiN| kintu sparza kucha jAhira hotA hai / zabda pudgala hai isI kAraNa pudgala padArthoM se ( bAje, mukha, topa Adi se ) vaha paidA hotA hai| TelIphona, 'grAmophona, lAUDa spIkara, betAra kA tAra, tAra Adi yantroM se pakar3a meM A jAtA hai, banda kara liyA jAtA hai, dUra bheja diyA jAtA hai| bijalI, topa Adi ke bhayaMkara zabda se kAna ke parade phaTa jAte haiM, joradAra zabdoM ke AghAta (Takara) se striyoM ke garbha gira jAte haiM, pahAr3a kI caTTAneM gira par3atI haiN| aisI joradAra Takkara pudgala padArtha hue binA nahIM ho sktii| phudgala kI dshaa| pudgala do dazAoM meM hotA hai, paramANu aura skandha / 'paramANu pudgala kA saba se choTA akhaNDa Tukar3A hai| una Tukar3oM ke Apasa meM milakara bane huye bar3e Tukar3oM ko skandha kahate haiN| zabda eka vizeSa prakAra kA pudgala hai| usake skandha saba jagaha bhare huye haiN| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) andhakAra aura prakAza (ujAlA) bhI pudgala hai / jisa samaya sUrya, candra, dIpaka, bijalI Adi kA saMyoga milatA hai taba saba jagaha bhare hue pudgala skandhoM meM apanI jagaha sapheda camakIlA raMga prakaTa ho jAtA hai| jisase A~khoM se dIkha par3ane yogya prakAza bana jAtA hai aura jisa samaya unakA saMyoga haTa jAtA hai taba unhIM pudgala skandhoM meM gaharA kAlA raMga jAhira ho jAtA hai / jisase andhere kA rUpa khar3A ho jAtA hai| isa prakAra pudgala (maiTara ) aneka dazAoM meM pAyA jAtA hai aura ulaTatA palaTatA bhI rahatA hai / dhUpa, chAyA, prakAza, andhakAra, cA~danI, zabda Adi saba pudgala kI hAlate haiN| kabhI pAnI se havA, kabhI havA se pAnI, kabhI pAnI se bijalI, kabhI pArthiva (jamIna kI cIja ) se havA Adi bana jAtA hai| jahA~ jaisA nimitta kAraNa milatA hai| pudgala padArtha vaisI hAlatoM meM badala jAte haiM / karma siddhAnta / w pudgala skandhoM meM eka vizeSa prakAra ke pudgala skandha hote haiM unakA nAma kArmANa skandha haiM / ye pudgala skandha saba jagaha maujUda hai aura kevala karma banane ke kAma Ate haiM / ta ke bhItara eka yoga nAmaka AkarSaNa zakti ( kaziza karane kI tAkata ) hai aura kArmAraNa skandhoM meM AkarSaNa ( kaziza ) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hone kI zakti hai| jaise ki cumbaka patthara aura lohe ke bhItara rahatI hai| jisa samaya koI saMsArI jIva kAma, krodha, abhimAna, phareba, lAlaca, prema, baira, Dara, zoka, harSa, hiMsA, viSaya sevana, corI, paropakAra, dayA, dAna Adi kisI vicAra kArya yA bolane meM laga jAtA hai| usa samaya usa jIva kI vaha yoga zakti apane pAsa vAle kArmANa pudgala skandhoM ko AkarSaNa (kaziza ) kara letI hai| ve AkarSita (kaziza kiye hue) pudgala AtmA ke sAtha milakara ekameka ho jAte haiN| yoga zakti se kaziza kiye hue aura usake pIche AtmA ke sAtha ekameka mile hue pudgala skandhoM ko hI karma kahate haiN| zrAtmA ke sAtha mila jAne para una kamoM ke bhItara vizeSa zaktiyAM utpanna ho jAtI haiM / AtmA meM usa samaya jaise vicAra kArya maujUda hoM una navIna karmoM meM vaisI hI zakti paidA ho jAtI hai| jaise agara jIva kA usa samaya vicAra paropakAra kA ho to karmo meM zakti bhalA, lAbha (phAyadA ) karane kI paido hogI aura yadi kisI kA burA karAne kA vicAra usa jIva meM ho to una karmoM meM burA karane kI zakti paidA ho jaaygii| karma banane ke sAtha hI sAtha una karmoM meM jIva ke sAtha lage rahane kI apanI zakti ke anusAra jIva ko sukha dukha dene kI sthiti (miyAda samaya kI) bhI par3a jAtI hai| jIva kI agara tIvra (teja) yoga zakti hotI hai karmoM meM miyAda aura sukha dukha Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) Adi phala dene kI tAkata bar3I par3a jAtI hai / tathA yadi yogazakti manda ho AkarSaNa karate samaya jIva ke bhale, bure vicAra halake, manda ho to karmoM meM miyAda thor3I par3egI aura phala dene ko zakti bhI manda hI paidA hogii| jisa samaya usa karma ke phala dene kA samaya AvegA taba vaha karma jIva ko apanI usa zakti se aisA banA degA jisase jIva vAharI cIjoM ke nimitta se aisA kArya kara baiThegA jisake kAraNa karma zakti ke anusAra usako phala mila jaaygaa| mAna lIjiye sukha dene vAle karma kA udaya ( samaya ) AyA hai to jIva kI buddhi, kriyA aura bAharI nimitta sAdhana usako aise mileMge jisase usako sukha pAne kA avasara (maukA ) mila jAvegA / isI prakAra dukha dene vAle karma ke udaya Ane para usake kArya, buddhi svayaM dukha paidA karane vAle padArtha, kArya meM laga jaaveNge| isa prakAra karma yadyapi ajIva haiM, jar3a haiM, jJAna rahita haiM kintu zarAba, bijalI, gaisa Adi padArthoM ke samAna jIva ke saMyoga se vicitra zaktizAlI ho jAte haiM / yahA~ taka zakti (spriTa) unameM paidA ho jAtI hai ki kiye hue acche bure kartavyoM (kAmoM) ke anusAra acche bure zarIra meM janma dhAraNa karane ke liye bhI betAra ke tAra ke samAna karma AtmA ko usa jagaha pahu~cA dete haiM / sArAMza yaha hai ki jaise zarAba manuSya ko pAgala banA detI hai usI prakAra karma bhI jIva ko apanA samaya Ane para eka Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) prakAra kA pAgala banA dete haiN| isa prakAra eka taraha se jova karma karate samaya svatantra (AjAda) aura usakA phala pAte. samaya paratantra (gulAma ) hotA hai| jIva hara eka samaya kisI na kisI prakAra kA karma taiyAra, karatA rahatA hai aura hara samaya kisI na kisI karma kA phala (natIjA) bhI uThAtA rahatA hai| hAM! yaha avazya hai ki yadi apanI jJAna zakti se karma banane ke kAraNoM ko acche bure vicAroM, kAryoM ko kama kara de to karmoM kI zakti ghaTanI zurU ho jAyagI aura jIva kI zakti bar3hanI zurU ho jaaygii| yadi vaha lagAtAra usa taraha karatA rahe to koI samaya aisA bhI thA jAvegA ki purAne saba karma samApta (khatama) ho jAyaMge aura nayA karma koI bhI na bana pAvegA / taba vaha jIva pUrNa svataMtra (AjAda). ho jaaygaa| bandhana se chUTa jAyagA, mukta ho jAyagA aura usake samasta Atmika guNa pUrNa nirmala ho jaaveNge| phira karma banane yogya usake pAsa koI kAraNa na rahegA isa kAraNa phira jaMjAla meM bhI nahIM pha~sa skegaa| kamoM ke bhed| karma ATha taraha ke haiM / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya / ___ jIva ke jJAna guNa ko kama karane vAlA jJAnAvaraNa karma hai| jIva ke darzana guNa para paradA DAlane vAlA karma darzanAvaraNa hotA hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 16 ) sAMsArika sukha, dukha, rUpa vedanA paidA karane vAlA karma vedanIya kahalAtA hai| ___ kAma, krodha, abhimAna, mAyA, lobha, moha Adi vAsanAyeM paidA karane vAlA karma mohanIya hai| kisI bhI zarIra meM jIva ko roka rakhane ke samaya kI miyAda ko dene vAlA Ayu karma hotA hai| acche, bure zarIra ko paidA karanA nAma karma kA kArya hai| acche bure kula meM (U~ca nIca jAti meM ) jIva ko utpanna karAnA gotra karma kA kAma hai| hote hue kisI kArya meM vighna DAla denA antarAya karma kI kAryavAhI hai| isa prakAra karmoM ke ye mUla ATha bheda haiM kintu zAkhAbheda bahuta se haiN| isa karma siddhAnta kA khulAsA varNana bahuta lambA caur3A hai| isI kAraNa isa akele viSaya para bahuta bar3e anya bane hue haiN| saMkoca karane ke vicAra se isa viSaya ko hama yahIM para samApta karake AcaraNa viSaya para Ate haiN| prAcaraNA jaina dharma pAlana karane vAle do bhAgoM meM bA~Te jA sakate haiN| eka gRhastha aura dUsare muni| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) jo ghara meM rahakara jaina dharma kA pAlana kareM ve gRhastha yA zrAvaka kahalAte haiM aura jo ghara bAra chor3akara sAdhu banakara U~ce darje kA AcaraNa pAlate haiM ve muni kahalAte haiM / muni aura gRhastha zrAvakoM ko apane 2 darje ke anusAra pAlana karane yogya jo eka bAta hai vaha hai "ratnatraya" ratnatraya kA dhAraNa karanA jisa prakAra gRhastha ke liye Avazyaka hai usI prakAra muni ke liye bhI Avazyaka hai| ratnatraya / samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ina tIna bAtoM ko ratnatraya kahate haiM / gRhastha ko ina tInoM ko kisa prakAra dhAraNa karanA cAhiye prathama hI isa bAta ko batalAte haiN| samyagdarzana / deva, zAstra gurU kA apane sacce hRdaya se zraddhAna karanA, ( vizvAsa - yakIna rakhanA) jaina siddhAnta meM batalAye padArthoM ko tathA usakI anya bAtoM kA saccA vizvAsa ( yakIna ) karanA samyagdarzana hai / jainI ke liye sabase pahale deva, zAstra aura gurU ko apanA pUjya, zrArAdhya samajha kara unakA vizvAsa karanA Avazyaka hai / deva / jaina dharma meM devoM ke mUla do bheda mAne gaye haiM / arhanta aura siddha / pUrNa mukta huye arthAt ATha karmoM ko apane AtmA se dUra karake mokSa sthAna meM pahu~ce huye paramAtmA ko siddha kahate haiM / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha hone se pahale jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya ina cAra kamoM ko AtmA se bilakula dUra karake jIvana mukta dazA meM maujUda paramAtmA ko arhanta deva kahate haiN| saMsArI jIvoM ko dharma kA upadeza arhanta bhagavAna se prApta hotA hai / isa kAraNa siddha paramAtmA kI apekSA arhanta bhagavAna kI gRhastha loga adhika upAsanA karate haiN| sacce deva ke vizeSa cinha / saccA deva vItarAga, sarvajJa aura hitopadezI honA cAhiye jinameM ye bAta pAI jAve vaha saccA deva hai| jisameM ye bAta na hoM vaha saccA deva nahIM hai| ___ rAga, dveSa, moha, cintA, abhimAna, janma, maraNa, zoka, bhaya, Azcarya, roga, kheda, bhUkha, pyAsa, bur3hApA, pIDA, nIMda, pasInA ye doSa jisameM nahIM pAye jAte hoM arthAt jo kisI bhI padArtha se na prema karatA ho na kisI ko burA samajhatA ho isI prakAra jisako kisI prakAra kA abhimAna, Dara, moha, cintA, bhUkha, pyAsa Adi na ho usako vItarAga kahate haiN| __ samasta saMsAra ko bhUta, bhaviSyat, vartamAna kI samasta bAtoM ko padArthoM kI hAlatoM ko jo eka sAtha spaSTa jAne arthAt sAre saMsAra meM jo pahale ho cukA hai, aba ho rahA hai aura jA kucha Age hogA usako jo ThIka ThIka jAnane vAlA ho vaha sarvajJa kahalAtA hai| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) jo samasta jIvoM ko saccA hitakArI upadeza de baha hitopadezI hai| ye tInoM bAteM jisameM ho vaha 'arhanta bhagavAna' jainiyoM kA pUjya paramAtmA hai| usa ahaMnta bhagavAna kI hI vItarAga mUrti (kapar3e, gahane Adi sajAvaTa rahita ) banAkara mandira meM jaina loga pUjate haiN| __ yahAM itanA dhyAna rakhanA cAhiye ki manuSyoM kI A~kheM bAhara jaisI tasavIra, mUrti, AkAra dekhatI haiM vaisA hI prabhAva unake hRdaya para par3atA hai / jaise kisI zUravIra kI tasavIra dekhane se hRdaya meM zUravIratA pAra sundara byabhicAriNI strI kA citra dekhane se kharAba bhAva mana meM paidA hote haiM / isI prakAra arhanta bhagavAna kI zAnta, vItarAga mUrti dekhane se zAnti, vItarAgatA kA asara hRdaya para par3atA hai| isI kAraNa jainI arhanta mUrti kA darzana pUjana karate haiN| yAnI ve mUrti ke sahAre se mUrti vAle arthAt arhanta bhagavAna kA darzana, pUjana una sarIkhI zAnti, vItarAgatA prApta karane ke liye karate haiN| shaastr| arhanta bhagavAna kA upadeza tathA siddhAnta (philosaphI) jina granthoM meM likhA huA hai ve jainiyoM ke mAnane yogya zAstra hote haiM / arhanta bhagavAna kA upadeza aura siddhAnta gurU ziSya paramparA se calA AtA hai / sacce zAstra ko pAgama, jinavANI bhI kahate haiN| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) sabA guru jisane ghara, dhana, strI, putra, mitra, kapar3e, AbhUSaNa Adi sAre saMsArI padArthoM ko burA samajha chor3a diyA ho, jo jaGgala meM rahakara AtmA kA dhyAna, tapasyA karatA ho, dina meM eka bAra zuddha apane hAthoM meM gRhasthoM ke ghara bhojana karatA ho / hiMsA, jhUTha, corI, viSaya-sevana, parigraha (saMsArI cIz2oM ko apanAnA) ina pA~ca pApoM ko bilakula chor3a kara ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura parigraha tyAga ye pAMca mahAbata pAlatA ho| jo zatru se krodha na kare aura mitra se prema bhova na kare zAnta, niHspRha, nagna ho vaha sabA guru hai| isako muni, sAdhu bhI kahate haiN| muniyoM meM jo sabase U~ce pada ke hote haiM muni jinakI AjJAnusAra calate haiM ve prAcArya kahalAte haiN| jo muniyoM meM sabase adhika vidvAna hote haiM aura jo muniyoM ko par3hAte haiM ve upAdhyAya kahalAte haiN| arhanta, siddha, prAcArya, upAdhyAya aura muni (sAdhu) ye pAMca parameSThI ( sabase adhika U~ce pada para virAjamAna ) kahe jAte haiN| - isa prakAra gRhastha jaina, ina deva, zAstra, guru ko apanA pUjya ArAdhya samajhakara inakA darzana, pUjana, vinaya, satkAra karate haiM, zAstra par3hate haiN| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) smygjnyaan| samyagdarzana ho jAne para jJAna kA nAma samyagjJAna hotA hai| arthAt jaba taka sacce deva, guru, zAstra kA tathA arhanta bhagavAna ke batalAye huye siddhAnta kA saccA zraddhAna (vizvAsa-yakIna) na hove taba taka jJAna mithyAjJAna kahalAtA hai| samA zraddhAna ho jAne para usako samyagjJAna kahate haiN| arthAt deva, zAstra, guru kA aura jaina siddhAnta (jaina philAsaphI) kA vizvAsa rakhakara gRhastha ko apanA jJAna zAstroM se bar3hAte rahanA caahiye| smykcaaritr| pApa mArga ko chor3akara sadAcAra grahaNa karanA samyakcAritra hai| isa samyakcAritra ko jaghanya zreNI kA (sabase nIce darje kA ) zrAvaka jisako ki pAkSika bhI kahate haiM, bahuta choTe rUpa meM AvaraNa karatA hai / jinendra bhagavAna kA prati dina darzana karanA, zarAba, mAMsa nahIM khAnA, pAnI chAnakara pInA, rAta kA kama se kama anna kI banI huI cIja nahIM khAnA itanA AcaraNa vaha saba se nIce darje kA jainI pAlatA hai| ____ isase Age gRhastha jainake 11 darje haiM jinheM pratimA kahate haiN| unakA AcaraNa karane vAlA 'naiSTika' zrAvaka kahalAtA hai| ina pratimAoM kA AcaraNa Age Age bar3hatA gayA hai aura agalI pratimA ke cAritra ko pAlate hue usase pahilI pratimAoM kA avazya honA cAhiye / pratimAoM kA saMkSepa vivaraNa yoM hai| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) 1 - darzana pratimA / zarAba, mAMsa aura madhu (zahada) khAne kA tyAga karanA tathA aMjIra, gUlara, pAkara, bar3a aura popala ( per3a kA phala ) khAnA chor3anA evaM " juvA khelanA, zikAra khelanA, nazIlI cIjoM kA sevana, mAMsa khAnA, corI karanA, vezyA sevana karanA aura para-strI sevana" (dUsare puruSa kI aurata se vyabhicAra) ina sAta kuvyazanoM kA tyAga karanA, samyagdarzana ko nirdoSa dhAraNa karanA pahalI darzana pratimA hai / madhu, aMjIra Adi meM trasa jIva hote haiM / 2 vrata pratimA / bAraha vratoM kA niyama se pAlanA vrata pratimA hai / bAraha vrata saMkSepa se isa prakAra haiN| 1 - ahiMsA aNuvrata trasa ( do indriya Adi ) jIvoM ko jAna bUjhakara nahIM mAranA hiMsA aNuvrata hai / vyApAra meM, rasoI, makAna Adi banAne meM, tathA zatru se lar3ane bhir3ane meM jo hiMsA hotI hai usa hiMsA kA tyAga nahIM hotA hai / 2- satya aNuvrata dharma ghAtaka, dUsare kA prANa ghAtaka, paMcAyata dvArA daNDanIya tathA rAjya se daNDa ( sajA ) pAne yogya jhUTha bolane kA tyAga satya aNuvrata hai / 3 - acaurya aNuvrata pAnI, miTTI Adi cIjoM ko chor3akara jisa para ki khAsa kisI eka puruSa kA adhikAra nahIM hai saba koI le sakatA hai aura kisI bhI vastu ko usake svAmI (mAlika) ke pUche binA nahIM lenA so acaurya aNuvrata hai / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) 4-brahmacarya aNuvrata-apanI vivAhI huI strI ke sivAya zeSa saba striyoM ko mAtA, bahina, putrI, samAna samajha kara kisI ke sAtha bhI durAcAra nahIM karanA brahmacarya aNuvrata hai| 5-parigraha pariNAma aNuvrata-makAna, dhana, pazu, kapar3e, gahane, jamIna, savArI Adi saMsArI padArthoM kA apane kAma anusAra niyama kara lenA ki "maiM itanA rakkhUgA adhika nahIM" parigraha parimANa aNuvrata hai| 6-digvata-pUrva, pazcima, Upara (pahAr3a Adi) nIce (kuMA Adi) ityAdi dizAoM meM janma bhara taka Ane jAne kI sImA (hada ) bA~dha lenA aura usase bAhara na jAnA so digvrata hai| 7-kucha samaya ke liye jitanI thor3I jagaha meM apanA kAma cala sakatA ho utanI jagaha yAnI ghara, muhallA, zahara Adi ke Ane jAne kA niyama kara lenA dezavrata hai| ___-anartha daNDa tyAga vrata-binA matalaba jina kAryoM meM pApa karma bandhe, pApa lage una kAryoM kA chor3anA anartha daNDa tyAga vrata hai| jaise kisI ko viSa, hathiyAra Adi denA, binA matalaba pAnI bakheranA, per3a tor3anA, jamIna khodanA, kharAba kathAoM kA sunanA sunAnA aadi| -sAmayika-subaha, zAma aura dopahara ko kucha samaya ke liye pratijJA pUrvaka hiMsA, jhUTha Adi pApoM kA pUrNa tyAga karake saMsAra kI dazA, dharma kA apanI AtmA Adi kA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) vicAra karanA, sAmAyika pATha par3hanA tathA mantroM kI mAlA pheranA sAmAyika hai| 10-proSadhopavAsa vrata-aSTamI, caturdazI ko kama se kama ekAzana ( eka bAra bhojana ) karanA tathA adhika se adhika 16 pahara kA bhojana chor3a mandira meM baiThakara dharma dhyAna meM samaya lagAnA proSadhopavAsa vrata hai| solaha pahara kA vrata karane vAlA aSTamI, caturdazI tithi se eka dina pahale aura eka dina pIche, ekAzana karatA hai tathA usa dina upavAsa (bilakula kucha nahIM khAnA) karatA hai| 11-bhogopabhoga parimANa-bhogya ( jo padArtha eka bAra bhoga meM Akara phira bhogane meM na Ave jaise bhojana, tela, phUla mAlA Adi) aura upa-bhogya (jo padArtha bAra bAra kAma meM lAye jA sakeM jaise kapar3e, gahane, makAna, savArI Adi ) padArthoM kA apane yogya nivama kara lenA zeSa padArthoM ko chor3a denA bhogopabhoga parimANa vrata hai| 12-atithisaMvibhAga vrata-sAdhuoM ke liye tathA brahmacArI, tullaka, ailakAdi sadAcArI zrAvaka ke liye evaM dIna, asamartha apAhija ke liye "bhojana, jJAna prApti ke sAdhana (pustaka Adi ) auSadhi (davA) aura abhaya (Dara miTAne ke sAdhana )" ye cAra prakAra kA dAna denA so atithisaMvibhAga vrata hai| ina bAraha vratoM kA pAlane vAlA dUsarI pratimA bAlA vratI zrAvaka hotA hai| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) 3- sAmAyika pratimA / prati dina prAtaH kAla zAma ko aura dopahara ko tInoM samaya nivama se nirdoSa sAmAyika karanA sAmAyika pratimA hai / vrata pratimA vAlA sAmAyika niyama se tIna vAra aura nirdoSa nahIM karatA hai / usako sAmAyika zikSA vrata ke rUpa meM haiM, tIsarI pratimA vAlA niyama se tIna vAra nirdoSa sAmAyika karegA / yahI ina donoM meM antara hai / 4 --- proSadha pratimA / pratyeka aSTamI, caturdazI ko ghara, vyApAra Adi ke kAryoM ko chor3a kara niyama se 16 pahara kA nirdoSa proSadha upavAsa (yAnI pahile aura tIsare dina eka bAra tathA usa aSTamI caturdazI ke eka dina sarvathA bhojana kA tyAga karanA so cauthI proSadha pratimA hai / vrata pratimA meM proSadhopavAsa niyama 16 pahara kA nahIM kiyA jAtA / kama samaya kA bhI kiyA jAtA hai, sadoSa bhI hotA hai / zikSA vrata rUpa meM hai / vaha bAta yahA~ nahIM hai / 5- sacita tyAga pratimA / phala, phUla, zAka Adi banaspati ( sabjI) sacita ( jIva sahita yAnI harI) nahIM khAnA sUkhI khAnA ( sUkhe mevA Adi ) tathA pAnI Adi bhI sacita (kaccA) na pIkara pakA huA (Aga para auTA huA) pInA sacita tyAga pratimA kA AcaraNa hai| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) 6-rAtri bhojana tyAna prtimaa| mana, vacana, kAya, aura kRta (svayaM karanA) kArita (dUsare se karAnA ) anumodanA (kisI ke kiye huye ko acchA samajhanA) se saba prakAra ke bhojana pAna kA tyAga kara denA rAtri bhojana tyAga pratimA hai| isa pratimA se pahale rAtri bhojana kA tyAga kevala kRta aura laghu rUpa se hotA hai| 7-brahmacarya prtimaa| apanI vivAhita strI se bhI viSaya karma chor3akara pUrNa brahmacarya vrata dhAraNa karanA brahmacarya pratimA hai| -prArambha tyAga prtimaa| cUlhA, cakko. ukhalI buhArI, parIDA (pAnI rakhane kA sthAna) ina pA~coM cIjoM se choTe choTe jIva jantuoM kI hiMsA hotI hai so ina kAryoM ko chor3a denA evaM vyApAra vAle Arambha kA bhI chor3a denA prArambha tyAga pratimA hai| isa pratimA se pahale ke zrAvaka apane hAtha se roTI rasoI banA sakate haiN| isa pratimA tathA isase Age vAle nahIM banA skte| dUsare ke hAtha se banA huA bhojana karate haiN| -parigraha tyAga prtimaa| pahanane ke kucha eka kapar3e aura kamaNDalu apane pAsa rakhakara zeSa rupaye, paise, dhana, AbhUSaNa, makAna, jamIna Adi saba padArthoM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko chor3akara dAna kara denA yA apane putra Adi ko de denA so parigraha tyAga pratimA hai| 10-anumati tyAga prtimaa| gRhastha ke kisI kArya meM sammati, ( salAha ) zrAjJA dene kA tyAga kara denA, udAsIna hokara mandira Adi ekAnta sthAna meM dharma sAdhana karanA anumati tyAga pratimA hai| 11-uddiSTa tyAga prtimaa| apane uddeza se (khAsa apane vAste ) bane huye bhojana kA tyAga kara denA yAnI jo bhojana zrAvaka ne khAsa usa gyArahavIM pratimA vAle ke liye na banAyA ho so zuddha bhojana karanA udiSTa bhojana kA na karanA so uddiSTa tyAga pratimA hai| __ isa pratimA kA AcaraNa pAlane vAle do prakAra ke hote haiM kSullaka aura ailaka / jo choTI cAdara aura laMgoTa ke sivAya aura koI vastra apane pAsa nahIM rakhate, baiTha kara bhojana karate haiM ve kSullaka hote haiN| aura jinake pAsa kevala eka laMgoTa ke aura koI kapar3A nahIM hotA sArA AcaraNa jinakA muniyoM sarIkhA hotA hai, khar3e hokara hAtha meM bhojana karate haiM so ailaka hote haiM / isa prakAra gRhastha zrAvaka kA AcaraNa hai| jaina sAdhu kA mAcaraNa / saMkSepa se jaina sAdhu kA AcaraNa isa prakAra hai: sAdhu ahiMsA mahAvrata, satya mahAvrata, acaurya mahAvrata, brahmacarya mahAvrata aura parigraha tyAga ye pAMca mahAvrata dhAraNa karate haiM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) yAnI hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla, parigraha ina pA~coM pApoM kA pUrNa tyAga kara dete haiN| jaMgala yA nagara ke bAhara bane hue guphA, maTha Adi meM rahate haiN| bilakula nagna hote haiM, vidhi se dina meM eka bAra khar3e hokara zuddha bhojana karate haiN| jamIna se kamaMDalu Adi se jIvoM ko haTAne ke liye mora paMkhoM kI eka pIlI, pAnI ke liye eka lakar3I kA kamaNDalu tathA zAstra apane pAsa rakhate haiN| saMsArase pUrNa niHspRha, aTala brahmacArI, zAnta, nirbhaya aura vItarAga hote haiM / jamIna para rAta ko thor3A sote haiN| rAta ko na bolate haiM aura na kahIM pAte jAte haiN| kaSTa dene vAle para krodha nahIM karate aura na sevA karane vAle para prema karate haiN| yaha sAdhAraNa saMkSepa rUpa se jaina sAdhu kA AcaraNa hai| ___ saMsAra kA vivrnn| yaha vistRta saMsAra jisameM ki pRthivI, parvata, AkAza, nadI, samudra, jhIla, jaGgala, jala, agni, havA Adi saba padArtha pAye jAte haiM yA yoM kahiye ki jo saba taraha ke jar3a cetana padArthoM kA ghara hai| vaha saMsAra anAdikAla se (yAnI jisa samaya kI kabhI zurUAta nahIM) barAbara calA A rahA hai yA maujUda hai aura vaha ananta kAla taka (yAnI usakA akhIra samaya nahIM hai) maujUda rhegaa| kahane kA matalaba yaha hai ki yaha saMsAra na to kisI eka vizeSa ( khAsa) samaya meM bana kara taiyAra huA thA aura na kabhI isakA anta ( nAza nAbUda-barvAdI) hI hogI |jaisaa sadA se calA AyA hai vaisA hI hamezA banA rhegaa| khudaa, ny'aa skule Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) kintu yaha avazya hai ki isa saMsAra meM kAraNoM ke anusAra 'parivartana ( tabadIlI) bhI hotI rahatI hai| jaise kahIM kahIM para jamIna ke nIce gandhaka Adi sphoTaka (bhar3aka uThane vAle) padArtha pAye jAte haiN| yadi kisI samaya ve bahuta jora se bhar3aka uThe to usase bhUkampa (bhUcAla ) ho gayA jisase kahIM koI TApU samudra meM mila gayA aura kahIM se samudra kA pAnI haTa gayA jamIna nikala aaii| kahIM nagara ujar3a kara jaMgala ho jAtA hai, jaise hastinApura Adi aura kahIM jaMgala Adi ujAr3a sthAna tathA pahAr3I pradeza basA kara sundara nagara bana jAte haiN| jaise udayapura, dehalI, Adi isa prakAra bhUcAla, tUphAna, zatru rAjA kA zrAkramaNa Aga laga jAnA, bhArI jala varSA honA ityAdi aneka kAraNa 'pAkara kahIM kaisA hI aura kahIM kaisA hI parivartana apane Apa ho jAtA hai| isa kAraNa anAdi samaya se barAbara calA AyA huA saMsAra vividha kAraNoM se samaya samaya para badalatA rahatA hai kintu usakA pUrNa nAza (nesta nAbUda ) na kabhI huA, na thA aura na kabhI hogA hii| isI prakAra jIvoM kI bhI avasthA hai saMsArI jIva bhI saMsAra meM anAdikAla se aba taka aneka prakAra ke zarIroM meM cale A rahe haiN| jaise manuSya jAti ke jIva saMsAra meM pahale hamezA se (anAdi samaya se) the, rahe haiM aura raheMge unake zarIra utpanna hone kA khAsa koI samaya nahIM ki "manuSya amuka samaya se hA saMsAra meM paidA hue, usa samaya se pahale manuSyoM kI saMsAra meM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maujUdagI nahIM thii|" kyoMki manuSyakA zarIra-manuSya zarIradhArI mAtA pitA ke raja vIrya se hI banatA hai| tAja ke manuSyoM ko dekha. kara yaha apane Apa mAnanA par3atA hai ki pitA, dAdA, paradAdA Adi kI lAina kahIM bhI samApta nahIM hogii| isI taraha ghor3e,. baila, bakarI Adi jAti ke pazuoM ke viSaya meM bhI niyama hai| ve bhI apane nara mAdA ke raja vIrya se hI paidA hote haiN| isa kAraNa unake pUrvajoM kI ginatI bhI kahIM samApta nahIM hogii| __ yaha lAyana bIja vRkSa (per3a) ke samAna hai| jaise Aja eka Ama kA per3a maujUda hai vaha kiso ( apane ) bIja se paidA huA thA vaha bIja (Ama kI guThalI) kisI Ama ke per3a se paidA huA thA vaha per3a bhI kisI aura bIja se ugA thA aura usa bIja kI utpatti bhI kisI Ama ke per3a se huI tho / ityAdi yaha bIja per3a kI lAina kahIM bhI khatama nahIM hogii| jisase yoM mAnA jA sake ki amUka samaya se hI Ama ke per3a paidA hue usake pahale koI bhI Ama kA per3a nahIM thaa| kyoMki jahA~ para hama yaha kaheM ki amuka samaya se hI manuSya kI yA Ama ke per3a kI paidAyaza zurU huI to vahAM para prazna uThegA ki vaha pahalA manuSya yA vaha pahalA zrAma kA per3a kahA~ se paidA huA / uttara meM kahanA par3egA ki usa manuSya se tathA usa Ama ke per3a se pahale bhI usake paidA karane vAle strI puruSa tathA bIja thA / isa kAraNa saMsArI jIvoM kI anAdi paramparA sahaituka ( dalIlana ) mAnanI par3atI hai| kucha dharmAnuyAyiyoM kA yaha kahanA hai ki saMsAra ko tathA usameM rahane vAle jIvoM ko paramezvara ne kisI khAsa eka samaya Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) meM apanI tAkata se banAkara paidA kiyA, usake pahale kucha nahIM thA / tathA kisI samaya vaha sAre saMsAra ko miTA bhI degaa| aise saMsAra aura jIvoM ke banAne tathA bigAr3ane vAle paramezvara ko ke trikAlajJAtA, (sarvajJa) azarIra, (nirAkAra ) sarva zaktimAn, ( hara eka taraha kI saba tAkatoM kA khajAnA ) sarva vyApaka ( saba jagaha rahane vAlA) aura nyAya karane vAlA ityAdi svarUpa mAnate haiM / kintu unakA yaha mAnanA ThIka nahIM ThaharatA, kyoMki vaha prAkRtika ( kudaratI ) niyamoM se viruddha hai isakA kAraNa yaha hai ki garbhaja jIva apane nara mAdA se hI paidA hote haiM / paramezvara koI nara mAdA nahIM jo zarIra dhArI jIvoM ko paidA karatA phire / isI taraha pRthvI, AkAza, havA, pAnI Adi padArtha bhI zarIra dhArI jIvoM ke liye hamezA se mAnane par3eMge / jIva hoM aura ye saMsAra kI cIjeM na hoM yaha to kabhI ho hI nahIM sakatA / isake sivAya yaha bhI prazna hotA hai ki agara pahale kucha nahIM thA to phira isameM kyA pramANa ( subUta ) ki usa samaya akelA paramezvara hI thA ? tathA paramezvara ye cIjeM lAyA bhI kahA~ se ? jamIna, pahAr3a, sUrya, candra, AkAza, jaMgala, samudra, jIva Izvara kI kisa thailI meM rakkhe huye the ? yaha to ho nahIM sakatA ki vaha svayam to nirAkara (ve zakala ) aura usane sAkAra ( zakaladAra jamIna Adi) padArtha yoM ho banA diye / kyoMki niyama hai sAkAra cIja dUsarI sAkAra cIja se hI bana sakatI hai aura AkAza, jamIna Adi na hone se svayama ( khuda ) paramezvara bhI kahA~ raha sakegA / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) isake sivAya eka yaha bhI bAta hai ki paramezvara koI khilAr3I nahIM jisako banAne bigAr3ane kA khela sUjatA rahe / tathA saMsAra anyAyI pApI duSTa jIvoM ke dvArA Age ( bhaviSya meM ) phailane vAlI kharAbiyoM ko jAnatA huA bhI paramezvara unako banAkara kyoM bhUla kara gayA ? aura jaba ki vaha vAstava meM ( asaliyata meM) savaM zaktimAna hai to saMsAra kI pracalita kharAtriyoM ko kyoM nahIM dUra kara detA jaba ki sAdhAraNa adhikArI ( hukUmatadAra ) bahuta kucha zAnti ( amana-caina ) kara detA hai ? ityAdi / ye bAteM haiM jo ki siddha ( sAbita ) karatI haiM ki saMsAra aura usake jIvoM ko na to paramezvara ne banAyA hai aura na banA hI sakatA hai / isI kAraNa koI mata Izvara se saMsAra kI aura jIvoM kI utpatti kisI DhaMga se mAnatA hai aura koI kisI DhaMga se / koI pahale AkAza bananA batAtA hai, koI bAga kA bananA, to koI samudra kI pahile utpatti batalAtA hai / koI pahale pahala kevala strI puruSa kA eka hI jor3e kA utpanna honA kahatA hai, koI anekoM kA / buddhimAna svayam vicAra sakate haiM ki yadi pahale kucha bhI nahIM thA to AkAza, pahAr3a, samudra, pRthvI, jaMgala Adi Izvara ne kahA~ se lA diye ? aura yadi koI jIva nahIM thA to binA mAtA pitA ke khUna, haDDI, mAMsa vAle ye asaMkhya putale ( zarIra dhArI jIva ) kahA~ se khar3e kara diye ? Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) mukti| jisa samaya saMsArI jIva samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ko apane udyoga se bar3hAtA jAtA hai / usa samaya usake pahale saMcita karma usake AtmA se haTate jAte haiM / Age ke liye karmo kA AkarSaNa ghaTatA jAtA hai| usakA vaha barAbara lagAtAra udyoga yadi pUrNa unnati pA jAtA hai to usakA phala yaha hotA hai ki usake prAtmA se rAga dveSa, ajJAna Adi doSa tathA saba karma, zarIra bilakula dUra ho jAte haiN| taba vaha jIva svabhAva se lokAkAza ke saba se UparI bhAga meM pahu~ca jAtA hai| mukta jIva meM pUrNa jJAna, sukha, zAnti, vIrya, Adi Atmika zuddha guNa pragaTa ho jAte haiN| saMsAra meM phira usako vApisa pAkara zarIra nahIM dhAraNa karanA pdd'taa| kucha loga yaha samajha kara ki "mukta hote hote kisI dina sArA saMsAra bilakula jIva zUnya khAlI ho jAyagA / " mukta jIvoM kA phira saMsAra meM lauTa AnA mAnate haiM / unakA yaha mAnanA galata hai| kyoMki saMsAravartI jIva ananta haiM / ananta usa saMkhyA ( tAdAda) ko kahate haiM ki jisameM ananta jora dene para jor3a ananta hI bhAve, jisake sAtha ananta kA guNA hone para guNanaphala bhI ananta ho aura jisameM ananta kA bhAga dene para bhajanaphala bhI ananta hI Ave tathA jisameM se ananta ghaTA lene para bAkI bhI ananta hI rhe| ananta zabda kA artha ho yaha hai ki Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) jisakA 'anta' (khIra) na ho| isa kAraNa saMsAravartI ananta jIva rAzi meM jIva sadA mukta hote raheM aura muktI se vApisa bhI na lauTeM to bhI vaha jIvarAzi ananta hI rahegI / isako yoM samajha lIjiye ki AkAza ananta hai / yadi koI manuSyaprati saikaDa eka hajAra mIla kI zIghra cAla se bhI eka dizA meM sIdhA calatA rahe kintu vaha hajAroM lAkhoM karor3oM varSo calate rahane para bhI kisI bhI dina usa AkAza kA anta nahIM pA sakatA / athavA Izvara ananta kAla taka rahegA isakA artha yahI hai ki samaya bItatA calA jAyagA / kintu Izvara kA samaya kadApi samApta nahIM hogaa| kisI bhI manuSya ke pitA, bAbA Adi pUrvajoM kI ( pitA paramparA kI ) ginatI karane baiThe usameM bhI ye hI bAta hogI / pitA usakA pitA, usakA bhI pitA, usakA bhI pitA Adi barAbara ginate cale jAiye, ginate huye hajAroM lAkhoM varSa bIta jAneM kintu vaha pitA paramparA samApta nahIM hogii| kyoMki ve pUrvaja puruSa ananta haiN| isa kAraNa isI prakAra ananta saMsArI jIvoM meM se yadi kucha jIva mukti prApta karate raheM aura lauTeM nahIM taba bhI saMsAra kadApi jIva zUnya nahIM ho sakatA / zrataeva saMsAra khAlI ho jAne ke khyAla se mukta jIvoM kA saMsAra meM vApisa AnA mAnanA ThIka nahIM / isake sivAya, saMsAra meM jIvoM kA janma, maraNa, aneka yoniyoM meM AnA jAnA karmoM ke kAraNa hotA hai ve karma tathA rAga dveSAdi bhAva mukta jIva ke hote nahI / isa kAraNa unakA - Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35 ) saMsAra meM vApisa Akara janma lenA asambhava ( nAmumakina ) hai| jaise dhAna ke ( chilake vAlA cAvala ) Upara se jaba chilakA dUra ho jAve to vaha phira kadApi nahIM uga sakatA / tathA mukta jIva ke zarIra nahIM hotA, zramUrtika AtmA hotI hai jo ki manuSyAkAra hotA huA bhI zarIra na hone se parama sUkSma hotA hai| isa kAraNa eka hI sthAna para bahuta se mukta jIva rahate hue bhI unako koI rukAvaTa yA bAdhA nahIM hotI / jaise AkAza, havA Adi padArtha eka hI sthAna para eka sAtha rahate hue bhI eka dUsare ko rukAvaTa nahIM DAlate / ajaina vidvAnoM kI sammati / jaina dharma ke viSaya meM svargIya zrImAn lokamAnya bAla gaGgAdhara jI tilaka' marAThI kesarI' meM 13 disambara san 1904 ko likhate haiN| " granthoM tathA sAmAjika vyAkhyAnoM se jAnA jAtA hai ki jaina dharma anAdi hai / yaha viSaya nirvivAda tathA matabheda rahita hai / sutarAM isa viSaya meM itihAsa ke dRr3ha subUta haiM / " sAhitya ratna zrImAn lA0 kannomala jI ema0 e0 sezana jana dhaulapura likhate haiM ki : " sabhI loga jAnate haiM ki jainadharma ke Adi tIrthaGkara zrI RSabhadeva svAmI haiM jinakA kAla itihAsa paridhi se ( tavArIkhI hada se ) kahIM pare hai inakA varNana sanAtanadharmI hinduoM ke zrImadbhAgavata purANa meM bhI hai| aitihAsika gaveSaNA se ( khojane -: Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) se) mAlUma hotA hai ki jainadharma kI utpatti kA koI nizcita kAla nahIM hai prAcIna se prAcIna graMthoM meM jainadharma kA havAlA milatA hai / " mejara janarala je0 sI0 Ara0 pharalaoNga epha0 Ara0 esa0 I0 Adi san 1867 meM apanI pustaka meM 13 meM 15 veM pRSTha para likhate haiM : It is impossible to find a begining for Jainism. ( Intro P. 13 ) Jainism thus appears an earliest faith of India. ( Intro P. 15. ) arthAt "jainadharma ke prArambha kA pAnA asambhava hai| isa taraha bhArata kA sabase purAnA dharma yaha jainadharma mAlUma hotA hai|" isI prakAra jainadharma ke viSaya meM jina jina dezI-videzI vidvAnoM ne aitihAsika rUpa se tathA tAtvika rUpa se gaharI chAnabIna kI hai una sabhI ne apanA mantavya isI rUpa meM likha kara prakaTa kiyA hai / jisako ki yahA~ para likhanA anAvazyaka samajhate haiM / zrastu | kAla parivartana | saMsAra meM parivartana ( tabadIlI ) khAsa karake do prakAra se hotI hai / utsarpaNa ( unnati-tarakkI rUpa) dUsarA zravasarpaNa (tanajjalI rUpa) kabhI unnati karane vAlA parivartana hotA hai aura kabhI avanati karAne vAlA / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisa samaya utsarpaNa kAla pAtA hai usa samaya dinoM dina unnati hotI jAtI hai. manuSyoM kI Ayu (umra), zakti, buddhi, vidyA, U~cAI, (bda) sukha, zAnti, pauruSa, vaibhava Adi dina para dina bar3hate cale jAte haiN| __ tathA-jaba avasarpaNa kAla kA yuga prArambha hotA hai usa samaya dina para dina bhavanati (tanajalI) hotI jAtI hai| manuSya kI (jismAnI tAkata aura mastiSka zakti (dimAgI tAkRta) ghaTatI calI jAtI hai, umra thor3I hotI jAtI hai, zarIra kA kada choTA hotA jAtA hai, roga, dukha, vyAkulatA, cintA bar3hate jAte haiM, sadAcAra, satya vyavahAra, paropakAra, ahiMsA bhAva, dharmAcAra, nyAya kama hote cale jAte haiN| adharma, anyAya, atyAcAra bar3hate cale jAte haiN| hamArA yaha vartamAna yuga ( maujUdA jamAnA ) avasarpaNa kAla kA hai / jisako zurU hue lAkhoM karor3oM varSa bota cuke haiM / ataeva zurU se hI avanati hotI calI AI aura dinoM dina patana (girAvaTa ) hotA calA jA rahA hai| pahale manuSyoM kI buddhi bahuta teja hotI thI jisase ve prAtmA, paramAtmA, paraloka, karma, mokSa Adi pratyakSa-parokSa padArthoM ke jyotiSa, vaidyaka, gAyana Adi kalAoM ke aneka apUrNa granthoM kI racanA kara gaye haiN| aneka RSiyoM ko divyajJAna aura kinhIM ko pUrNa jJAna bhI hotA thA jisase ki ve eka jagaha baiThe baiThe bahuta dUra kI parokSa bAtoM ko, pichalI aura Age hone vAlI bAtoM ko jAna lete the, mantrabala aura vidyAvala se aneka adbhuta kAma kara sakate the| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) isI prakAra zArIrika zakti bhI pahale ke manuSyoM kI bahuta prabala hotI thii| hAthiyoM ko uThA kara pheMka denA, per3oM ko ukhAr3a pheMkanA, bar3I bar3I caTTAnoM ko paira kI Thokara se haTA denA unake sAdhAraNa kArya the| lakSmaNa, rAvaNa, hanumAna, bhImasena, karNa, droNa, arjuna, bhISma, kRSNa sarIkhe balavAna , yoddhA puruSa hote the| abhI do so DhAI so varSa pahale ke sipAhI bhI jo kavaca (lohe kA Sastara) pahana kara jAte the usako Aja kala AdamI uThA bhI nahIM skte| isI prakAra unakI Ayu ( una) bhI bar3I hotI thI yuvAvasthA meM kisI kisI kA hI maraNa hotA thaa| kRSNa ke jamAne meM hajAroM varSa kI Ayu hoto thI usase pahale aura bhI bar3I hotI thii| unakI yuvAvasthA na to jaldI AtI thI aura na jaldI jAtI thii| unake zarIra ke kada bhI bahuta bar3e hote the| Aja se DhAI hajAra varSa pahile 10-11 phITa U~cA zarIra hotA thA usase pahale aura bhI adhika U~cA hotA thA jo ki ghaTatA ghaTatA Aja se tIna cAra sau varSa pahale 6 // phITa UMcA raha gayA thA aura aba sAr3he cAra, paune pA~ca phITa raha gayA hai tathA dinoM dina ghaTatA jA ilAhAbAda se prakAzita hone vAle abhyudaya ( pR0 11 tA. 27 julAI 1926)meM chapA thA ki aba bhI himAlayaparvata meM megU jAti ke dIrghakAya sapheda rasa ke manuSya haiM jo ki 8 phuTa se 12 phuTa taka UMce hote haiN| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) jisa prakAra manuSyoM kA kada ghaTa gayA hai usI prakAra Ayu bhI kama ho gaI hai| Aja kala bhAratavarSa meM ausata umra 26 varSa hai aura amerikA Adi meM 41, 42 varSa kI raha gaI hai| 60-70 varSa taka bahuta kama manuSya jIvita rahate haiN| zarIra zakti bahuta kSINa hogaI hai / yahA~ taka ki prAyaH apanA khAyA huA bhojana bhI nahIM pacA pAte haiM / 30, 35 varSa kI umra ke pIche balki isase bhI pahale bUr3he sarIkhe ho jAte haiN| dimAgI nirbalatA dinoM dina bar3hatI jA rahI hai| vicAra zakti ghaTatI jA rahI hai| bhautikajJAna kucha adhika dIkha rahA hai kintu yadi buddhibala para dRSTi DAlI jAya to vaha pahale se bahuta kama ho gayA hai| Age kI santAna meM ye kamajoriyAM aura bhI adhika bar3ha rahIM haiN| adharma, anyAya, atyAcAra kaise bar3ha rahe haiM isake kahane kI AvazyakatA nahIM / ityAdi / isI prakAra jisa mamaya utsarpaNa kAla kA yuga AvegA taba dinoM dina unnati honA zurU hogii| isa prakAra jainadharma kA viSaya saMkSepa rUpa se likha kara pAThakoM ke sAmane rakkhA gayA hai AzA hai pAThaka mahAzaya isako prema se par3ha kara hamArA zrama saphala kreNge| // iti shm|| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 41 ) zrI campAvatI' jaina pustakamAlA kI sarvopayogI pustakeM 1-jainadharma paricaya paM0 ajitakumArajI zAstrI isake lekhaka haiN| pRSTha saMkhyA karIba pacAsa ke hai| lekhaka ne jainadharma ke cAroM anuyogoM ko isameM saMkSepa meM batalAyA hai| jainadharma ke sAdhAraNa jJAna ke liye yaha bahuta upayogI hai| mUlya kevala -) / 2-jainamata nAstika mata nahIM hai yaha mi0 harTa vArana ke eka aMgrejI lekha kA anuvAda hai| isameM jainadharma ko nAstika batalAne vAloM ke pratyeka AkSepa kA uttara lekhaka ne bar3I yogyatA se diyA hai / mUlya kevala ) / 3-kyA bhAryasamAjI vedAnuyAyI haiM ? isake lekhaka paM0 rAjendrakumAra jI nyAyatIrtha haiN| isameM lekhaka ne AryasamAjiyoM ke anAdi padArthoM ke siddhAnta, mukti siddhAnta, Izvara kA nimittakAraNa aura sRSTikrama va IzvarasvarUpa ko bar3I spaSTa rIti se veda-viruddha pramANita kiyA hai| pRSTa saMkhyA 44 / kAgaz2a bar3hiyA / mUlya kevala -) 4-veda mImAMsA yaha paM0 puttUlAla jI kRta prasiddha pustaka hai| pustakamAlA ne isako pracArArtha punaH prakAzita kiyA hai| mUlya 12) se kama karake kevala 4) rakkhA hai| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) 5-ahiMsA isake lekhaka paM0 kailAzacandra jI zAstrI dharmAdhyApaka syAdvAda vidyAlaya kAzI haiN| lekhaka ne bar3I hI yogyatA se jainadharma ke ahiMsA siddhAnta ko samajhAte hue una AkSepoM kA uttara diyA hai jo ki vidharmiyoM ko tarapha se jainiyoM para hote haiN| pRSTa saMkhyA 52 / mUlya kevala -) // 6-zrIRSabhadeva jI kI utpatsi asaMbhava nahIM hai isake lekhaka bA0 kAmatAprasAda jaina alIgaMja (eTA) haiN| yaha AryasamAjiyoM ke " RSabhadevajI kI utpatti asambhava hai " Traika kA uttara hai| pRSTha saMkhyA 84 mUlya / ) 7-veda-samAlocanA isake lekhaka paM0 rAjendrakumAra jI nyAyatIrtha haiM / lekhaka ne isa pustaka meM, azarIrI hone se Izvara vedoM ko nahIM banA sakatA, vedoM meM asambhava bAtoM kA, paraspara viruddha bAtoM kA, azlIla, hiMsA vidhAna, maoNsa-bhakSaNa samarthana, asambaddha kathana, itihAsa, vyartha prArthanAeM aura Izvara kA anya puruSa se grahaNa Adi kathana hai; Adi viSayoM para gambhIra vivecana kiyA hai| pRSTha saMkhyA 124 mU0 kevala / ) -AryasamAjiyoM kI gappASTaka lekhaka zrI paM0 ajitakumAra jI, multAna / viSaya nAma se pragaTa hai| mu0|| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8-satyArthadarpaNa lekhaka-zrI paM0 ajitakumAra jI, mulatAna / hamAre yahA~ se yaha pustaka dUsarI vAra Avazyaka parivartana karake 350 pRSThoM meM chApI gaI hai| isameM satyArthaprakAza ke 12veM samullAsa kA bhalI prakAra khaNDana kiyA gayA hai| pracAra karane yogya hai| lAgata mAtra mUlya // ) 10-AryasamAja ke 100 praznoM kA uttara ! lekhaka-zrI paM0 ajitakumAra jI, mulatAna / viSaya nAma se prakaTa hai / pRSTha saMkhyA 100 / mUlya ) 11-kyA veda bhagavadvANo hai ? lekhaka-zrIyut so'haM shrmaa| viSaya nAma se prakaTa hai| pustaka par3hane evaM vicAra karane yogya hai / mUlya -) 12-AryasamAja kI Dabala gappASTaka ! lakhaka-paM0 ajitakumAra jI, mulatAna ( paMjAba ) / viSaya nAma se pragaTa hai / mUlya -) 13-digambaratva aura digambara muni lekhaka-bA0 kAmatAprasAda jI, alIgaMja (ettaa)| isa pustaka meM digambara muniyoM ke svarUpa ke sAtha hI sAtha unake digambaratva ko zilAlekha, zAhI pharmAna aura videzI yAtriyoM tathA vidvAnoM ke ullekha Adi aitihAsika dRr3ha pramANoM dvArA anAdi siddha kiyA hai| digambara muniyoM ke svarUpa aura unake Adarza Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) ko pragaTa karane ke hetu zrI paMca parameSThI, bhagavAna RSabhadeva, bhagavAna pArzvanAtha aura bhagavAna mahAvIra tathA zrI AcArya. zAntisAgara jI mahArAja Adi ke citra bho diye gaye haiM / kAg2az2a 28 pauMDa, pRSTha saMkhyA qarIba 350, mUlya kevala eka rupayA / 14 - AryasamAja AgarA ke 50 praznoM kA uttara lekhaka - paM0 ajitakumAra jo zAstrI, mulatAna haiN| viSaya nAma se pragaTa hai | pRSTha saMkhyA 64, mUlya kevala = ) 15 - jainadharma sandeza lekhaka - paM0 ajitakumAra jI zAstrI, mulatAna / isameM jainadharma ke cAroM anuyogoM kA pratipAdana gAgara meM sAgara kI bhAMti kiyA gayA hai / pRSTha saMkhyA 32, mUlya =) 16 - Arya bhramonmUlana lekhaka - paM0 ajitakumAra jI zAstrI, mulatAna / isa pustaka meM zAstrI jI ne samAja ke jaina bhramocchedana Traika kA karArA uttara diyA hai| chapAI aura kAg2az2a bar3hiyA, phira bhI mUlya -) 17- lokamAnya tilaka kA jainadharma para vyAkhyAna 1. yaha pustaka bar3I upayogI hai aura ajaina vidvAnoM meM bA~Tane yogya hai, abhI dvitIyAvRtti huI hai / mUlya ) | 18 - zastrArtha pAnIpata bhAga 1 yaha zAstrArtha jainasamAja pAnIpata aura AryyasamAja pAnIpatase likhita huA hai| isakA viSaya "kyA Izvara sRSTi karttA hai "" Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 45 ) hai| hareka jaina va ajaina ke par3hane yogya hai, pRSTha saMkhyA paune do sau ke karIba hai| mUlya kevala // ) 16-zAstrArtha pAnIpata bhAga 2 yaha pustaka ukta zAstrArtha kA dUsarA bhAga hai| isakA viSaya "kyA jaina tIrthakara sarvajJa the" hai / hara eka jaina va ajaina ke par3hane yogya hai| pRSTha saMkhyA 200 ke karIba hai| mUlya 12) pustakeM milane kA patAHmainejara-zrI digambara jaina zAstrArtha saMgha, sadara bAjAra, ambAlA chaavnii| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roman Marrurumusunod namn mudraka : SAbU kapUracanda jaina, ___mahAvIra presa, kinArI bAjAra, aagraa| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- _